[Vol. 1] D. IOANNIS DEL CASTILLO SOTOMAYOR Opera Omnia TOMIS OCTO CONCLVSA D. IOANNIS DEL CASTILLO SOTOMAYOR I.C. NOBILISSIMI; OLIM COMPLVTENSIS academiæ antecessoris primarii; Postmodùm in Gallæciano, Hispalensi, & Granatensi Auditoriis, Regiísque Curiis, successiuè Senatoris Amplissimi; Demum in Supremo Dominicæ Rei, siue Patrimonij Regij Senatu Consiliarij præstantissimi; OPERA OMNIA, sive QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS TOMI OCTO. -  Quorum I. Vtilissimam subtilissimámque vsusfructus materiam Magistrali doctrina explanat. -  II. & III. Varias Quæstiones forenses determinant. -  IV. V. & VI. Vltimas Voluntates interpretantur. -  VII. De Tertiis debitis Regibus Hispaniæ tractat. Omnes à veteris prælimendis purgati; & Characterum varietate distinctis allegationibus adornati. -  Quibus accessit VIII. idèmque posthumus De Alimentis, nunc, primùm typis Lugdunensibus iuxta cæteros editus. cvm svmmariis et indicibvs opportvnis. LVGDVNI, Sumptib. Lavr. Anisson, & Io. Bapt. Devenet. M. DC. LVIII. cvm privilegio regis: NOBILISSIMO, admodvmqve doctissimo domino D. FRANCISCO SALGADO DE SOMOZA, OLIM VALLISOLETANÆ Cancellariæ, Nunc Regij Patrimonij Iustitiæ Senatori Clarissimo. Lavr. Anisson, & Io. Bapt. Devenet, S. OMnibvs natura insitum, operas suas maiori asylo affixas habere; hoc tanto librorum Volumini quærentes, multis diebus ancipiti animo, multis noctibus inquieto somno extitimus inuoluti, hoc ducti desiderio consuluimus, quorum dictamini securè poteramus assentire, eisq́ue nos Te Patronum velle electum habere, non solùm placuit, verùm, & nullum tam proprium esse, támque omnibus laudabilibus, & nunquam plenè laudatum, nobilitate, literis, & cæteris virtutibus præditum. Si enim ex origine? Te Hispanum inuenimus, terra seculorum serie antiquissima, cuius recensere mirabilia summè difficile, & inutile, tot libris, & historiis extantibus. Si ex regione? Gallæcum, quæ homines inuictissimos, expertissimos Duces, facundissimos Oratores, & clarissimos parit Vates; terra omnibus felicior, dicant gentes, & nunquam dicent. Si ex patria? Chiniacensem, tam antiqua, vt nobilis, fortis, & inexpugnabilis Ciuitas, & totius Hispaniæ propugnaculum electa, ab Hercule munita, ab omnibus hucusque maioribus munimentis aucta, multoties ab exteris Principibus, vt tutissimum præsidium appetita, & sic inuasa, sed nunquam vida: ô fœlix Patria! Si ex genere? Patritium, nobilitatèque tuæ Regionis (vnde penè omnes cæteræ Hispaniæ totius oriuntur) candidatum, & stirpe SALGADO, & SOMOZA tantis Viris strenuis, armis, & literis florescente, vt vix numerari possint: ô nunquam finienda Proles! Si ex educatione? quis Patrem, tam Magistrum filiorum moribus, & virtutibus ornatum meruit? ô venerande Pater? Si ex doctrina? quis filius ab incunabulis continuo suasu hucusquè peregit imbutus tali? Si ex forma corporis (quæ sæpenumerò indicium est animæ) ipsamet palam generositatem compositionis, nec plus, nec minus habentis depictam præfert: facies pulchrum &; speciosum animum omnibus virtutibus foecundissimum aspicientibus suadet; & vt dicit Ouidius; " Nulla in fronte minæ, nec formidabile lumen; Pacem vultus habet. " Si ex ipsa virtute? quis Te omnibus perfectioribus dotibus naturæ, & sanctitatis refulgentem non miratur? Si ex studiis? vndecimo ætatis anno rudimenta Iuris accepisti, & decimosexto Bacchalauri inustitus abolla, tam Ciuilis, quàm Canonici difficillimos nodos subtiliter explicasti, vt vera Iurisprudentia infusus responsa arduis quæstionibus præbuisti, & nunquam defatigatus semper studiis deditus aperuisti labori ex nouitate Assumptum, & Tractatum DE REGIA PROTECTIONE, nondum ætatis tuæ trigesimoprimo anno completo, in quatuor Partes diuisum Volumen atro fuligine excudendum mandasti quis tantæ facundæ, doctrinæ, vtilitatis audet loqui? vt breui, nec lato, nec ad amussim leuigato calamo, nec alio tanto volumine, nec omni æuo gloria tua decantari poterit; quotidie enim magis, ac magis vbique terrarum crescit talis thesaurus præ manibus: vt cuique professori Corpus iuris ita est hic Tractatus omnibus Consiliis, Vniuersitatibus, Magistratibus, Iudicibus, & Causidicis. Postea iubar nouum ingenij tui claritas eduxit, & tenebras Iurisperitorum in expediendis negotiis Apostolicarum literarum propulsasti, magno volumine inscripto DE RETENTIONE BVLLARVM, ET SVPPLICATIONE AD SANCTISSIMVM; Quis tanti studij poterit comprehendere lineas? non nos illiterati, sed acutiores, omnibus in prouinciis dicunt, & Nomen tuum venerantur in dies, & ita plenum diuitiis inscrutabilibus iuris, vt amplum iter omnibus anxietatibus, & inuolucris dubitationum patefactum inueniant, tam pronus vacandis literis existis, & tam facilis acerrimam, & inscrutabilem viam percurris, vt labyrinthi intricati iuris lepore ingenij tui, non irretiti duriori menti obrepunt. Quis Aduocatus in procelloso nauigio concursus creditorum appulit clientem placido noto ad assignatum portum? Quis Iudex illecebris talium litium implicatus rectum iter definiuit? Quis debitor relictis fortunis liber euasit? Quis creditor plus impendij, quàm lucri non habuit? Tu hæc omnia vindicasti in libro inscripto LABYRINTHVS CREDITORVM, diuiso in duo Volumina, vel Partes. Huius studio Aduocatus ſuperbiori pelago obuius suum clientem corrigit tranquillo. Iudex tuis decisionibus inhærens certus adest dissoluendis dubiis. Debitor securitatem inuenit. Creditor inanibus sumptibus non vexatur; tanta est subtilitas huius Tractatus. Quis partum tam fructuosum hucvsque produxit? Tu solus: & ne quid inaratum, & inexpiatæ nebulæ remaneant; Tertiam Partem Labyrinthi citiùs largieris; & etiam Secundam Partem, de Retentione Bullarum, & supplicatione ad Sanctißimum, cui finiendæ supersedisti, ex maiori indigentia huius Tractatus Labyrinthi, & omnia digesta in iure cupiens esse, scriptum habes Tractatum acutissimum, & vtilissimum, de Concursu Contrariorum in eodem subiecto & alium, Plurium Obseruationum Forensium, variis, singularibus, & exquisitis quæstionibus, & decisionibus notabilibus exornatum. Hæc, & alia plura ingenij tui vbertate crescente consequi non dubitamus, vt in dies, maiores omnes studiosi euadant, tuáque gloria in percurrenti seculo fruatur Memoria tua. Si ex Dignitate? decoratus existis in supremo Consilio iustitiæ Regalis Patrimonij Hispanici, vbi causæ omnes sunt maiores, quàm in aliis Regni Consiliis, quò promotus ex Regia Cancellaria Vallisoletana, magno dolore non solùm Coauditorum, sed omnium Causidicorum, & Literatorum, & Litigantium; caruerunt enim illi meliori amico, & socio doctiori, & expertiori suffragio in decidendis causis, cui semper adhærebant; isti dulcedine, & claritate alloquij maioris Magistri, plus namque ex verbis tuis suscipiebant, quàm verbis explicari possit; & hi caruerunt Iudice securiori, & perfectiori. Cui non solùm erat maximi Te Iudicem habere, sed mereri precibus, & orationibus Deo, non fuit optatum. Non impar applausus Matriti, imo altior ministratur Tibi: Ô! si vt Nomen tuum immortale, ita esset vita! Si ex coniecturata mente, & voluntate D. IOANNIS DEL CASTILLO, Authoris horum Voluminum? à Te hoc ipsum patrocinium expostularet; quis enim Opera sua defensaret meliùs Te? qui præter tantas relatas magnitudines, Socius inueniris in eodem Consilio & sic maiori inhibitione auocabis ab impugnantibus, Si ex munificientis? quot erga nos, paruum hoc munus testatur: agnoscimus enim immeriti plura beneficia, quibus grati esse optamus. Vale, & Viue; & sub tuum præsidium, ERVDITISSIME DOMINE, hoc obsequium tutissimum manebit. D. DON IOANNI DEL CASTILLO, ET SOTOMAYOR, In Amplissimo Philippi IV. Hispaniarum Regis Patrimonij Senatu Consiliario, d. don ferdinandvs de hoieda, In eodem Regio Consilio Collega. ELOGIVM IMmerito nonnulli, qui Naturæ vires rimantur, eam illis penè destitutam, quasi in senium vergentem, & effœtam accusant; Vident namque antiquam illam humanorum corporum habitudinem, è robusta proceritate ad exiles has angustias redactam, vt iam incurua siue contracta præ senectute videatur. Vident etiam vberem agrorum feracitatem ita quotidie in peius degenerasse, vt vix iustæ seminum mensuræ, fructus, seram agricolarum spem fallentes, correspondeant. Verùm deberent animaduertere, non hoc Naturæ, "quæ benignissima rerum omnium mater est", teste Cicerone; sed ho{ 1. Partit. }minum vitio plerumque contingere. Nam vt ait Scriptor antiquus, " Ipse suas consumit opes; homo nescius æqui,{ Petrus de Riga in Aurora. } Eneruatque, datas vires, malè semper agendo; Et ruit in peius vita extenuatus iniqua. " Præsertim cum, authore Boëthio, "Tanta sit Naturæ diligentia, vt cunta semine{ Lib. 3. de consol. Philos. pros. 11. } multiplicato propagentur: quæ omnia non modò ad tempus manendi, verùm generatim quoque quasi in perpetuum permanandi veluti quasdam machinas esse quis nesciat?" Verùm cum "ingenij monumenta, veluti animus", vt ait Salustius, "immortalis sint"; Deus Naturæ me{ In Trign. }lioris author, ita illius vires, quæ fessæ hominibus putabantur, reparat, vt quotidie Viri eruditione clarissimi nascantur, quorum scripta, cùm sint omnibus admirationi, testimonio etiam sunt diuinæ Prouidentiæ: nec quia inter multos sparsa, ideo minora; quoniam teste Petro Blesensi, "Scientiarum generosa pos{ In Epist. }sessio in plures dispersa non perditur, & distributa per partes, minorationis detrimenta non sentit: sed ideo diuturniùs perpetuata senescit, quò publicata fœcundiùs se effudit." Quid plurimos in Hispania nostra commemorem, quorum doctrinam vniuersus Orbis & miratur, & reueretur? Te vnum, Vir Clarissime, ac Doctissime, ante omnes proponam in exemplum: nam Quæ sparsa per omnes Tu collecta tenes. Magna doctissimorum hominum admiratione, incredibili studiosorum vtili{ Osuald. multis in locis, Doctissimum Hispanorum vocat. }tate, rara non Hispanorum solùm, sed & exterorum approbatione. Nam si tuorum scriptorum multitudinem spectemus, nullum Tibi comparandum, non apud nos tantùm, sed apud alias Nationes etiam, nemo non videt: si vtilitatem consideremus, meritò ambigere poterimus, an plures, an vtiliores libros hactenus doctrinæ tuæ Orbis habuerit. Et cùm legendo, scribendoque exemplo Augustini, vitam vtiliter producas; dubitandum est, an vita hominis sufficiat ad legendum quæ tu scripsisti, aut alius possit scribere vtiliora ad vitam. In tam proficuis ac multiplicibus tuis in Rempublicam conatibus, vouere licet ex animo cum Poëta, " Dij Tibi dent animos, continuentque, tuos. " Et certè, vt singula disquiramus, quis vnquam ante Te, Vsusfructus materiam, nostris Iurisconsultis tam necessariam, æquè ac difficilem, in methodum redegit, & ea subtilitate disposuit, vbertate, & aptitudine concinnauit, vt documento pariter sit, & admirationi? Quis Quotidianas variorum iurium Controuersias expeditiùs, doctiùs, accuratiúsque, quàm Tu, vnquam explicuit, aut illustrauit? Quas cùm Primariam Complutensis Academiæ Cathedram gubernares, olim edidisti; vel quas cùm in Gallæciano, & Hispaletano Senatu Regis Maximi Consiliarius, tanto omnium cum plausu iterum publicasti. Nec cùm in Granatense Consilium ascitus es Manum (quod aiunt) de tabula deposuisti, cum duplicem de eadem materia fœtum, duobus illis parem laudabiliter addidisti. In illorum Tertio, prætermissam ab aliis, atque præ difficultate intactam semper, (aut non bene tractatam) de Repræsentatione materiam ita nouiter & dilucidè examinasti, atque eruditè discussisti, & tam ad genuinas Hispanarum legum regulas deposuisti, vt (quod mirandum est) non multo pòst, Sanctionibus pragmaticis,*{ In Pragmat. publicata anno 1615. incipit: Bien sabeis. } & Regiis decretis confirmata omnia illa fuerint, quæ Tu prudenter & excogitaras, & obseruaras. In cæteris denique difficiliorum de Contractibus, Vltimis Voluntatibus, & Hispaniæ Maioratibus tractatuum quæstiones omnes tanta accuratione pertractantur, vt nihil in eis sit, quod præcipuam hinc non accipiat lucem, atque nitorem. Quid alios referam Ingenui tui fœcundissimi partus? in quibus difficiliores Iuris vtriusque nodi, intricatioràque legum ænigmata ita dissoluuntur, & enucleantur, vt vix, ne vix quidem, aliquid in Hispania, & apud alias Nationes literis iucundius mandetur, quod non Clarissimum tuum " præfigat pagina Nomen. " Magna profectò laus ea viuum mereri honorum præconia, ad quæ etiam post mortem (nam " Lædere viuos{ 4. de Pont. } Liuor, & inuiso rodere dente, solet. " vt ait Ouidius) Digniores vix possunt peruenire. Nam certè Tu vnus es; " Cui, Lector studiose, quod dedisti{ Lib. 1. Epigram. 1. } Viuenti decus, atque sentienti, Rari post cineres habent. " vt de se Martialis noster. Nec iniuria; cùm voce & scripto omnes nunc erudias; postea tuorum scriptorum doctrina, Te quasi præsentem omnia sæcula sint habitura atque veneratura: quoniam teste Cicerone: "Docti non solùm viui, ac{ 1. de Offic. } præsentes studiosos discendi erudiunt, atque docent: sed hoc idem etiam post mortem monumentis literarum assequuntur." Posses itaque, Eruditissime Ioannes, post tantos literarios labores & æstimationem illis debitam quiescere: Nam{ Martial. lib. 1. epigr. 42. } " Non imprudenter vita, quod reliquum est, petit, Cum fama, quod satis est, habet. " vt ait Hispanus Vates. Verùm animus ille tuus vtilitatis publicæ semper auidus ad maiora tendit, memor præcepti illius Lucij ad Ciceronem: "Quo{ Epist. famil. 5. } eruditus oportet semper aliquid ex se promat; quod alios delectet, aut se ipsum laudibus illustret." Testatur hoc Septimum scriptorum tuorum doctissimum Volumen, quo nunc tuo beneficio fruimur. In eo iudicibus omnibus, tam Ecclesiastici, quam Ciuilis iuris prudentibus nihil vnquam occurret, quod ad Tertias Regibus Hispaniæ debitas ex fructibus & rebus omnibus quæ decimantur, Pontificum Romanorum concessione, pertinet, quod non enucleatum dilucidè, explicatum acutè, & doctissime patefactum omnibus videatur. Sed anne in hoc perfectissimo Septenario sistis, & requiescis hoc quasi die septimo ab vniuerso opere quod patraras? Non ita; sed{ Genes. 1. } Octauum à Te fœtum iam spectabimus, nunc primum typis Lugdunensibus edendum, in quo de Alimentis subtilissimè disputas. Deus Tibi vitam omnium vocibus ac votis expetitam in publicum commodum largiatur: Nam vt ait Diuus Gregorius, "Illius, qui omnibus proficit, vita, sic à reliquis debet expeti quasi{ In Moral. } sua." Quoniam "maior vtilitatis publicæ ratio habenda est", ex præcepto Philosophi.{ Aristot. in Moral. } Omnia hæc laudum tuarum, Amplissime Consiliarie, decora, & scriptorum tuorum præconia tantò clariora sunt, quanto non à Doctiore solùm, sed à Nobiliori pectore profecta: præsertim "cùm literarum studium nullus æquè{ In Olinthia. } commendet, quàm ille, qui illud auita nobilitate magis nobilitat", vt docebat Demosthenes: nam vt Doctrina, teste Cassiodoro, facilè exornat Generosum, quæ ex ob{ Libr. 11. epist. 7. }scuro Nobilem facit; ita etiam inuicem illustratur ab Illustri, vt à Te, Madridium, cuius primæuam nobilitatem Maiores tui tot Magistratibus maximis & præclaris facinoribus exornarunt, vt nulli Nobilium suorum plus quàm Illis se debere fateatur*{ Quintanadue fi. en la historia de Madrid, cap. 84. & 106. & Marineus SicuIus in suis Viris illustrib. }. Sed in tam antiqua Nobilitatis eximiæ serie, plus etiam Tibi, quàm Tu aliis etiam præstantibus Viris, qui Tibi successerint, obnoxij sunt; nam ex te illud decus emanat aliis, quod Iuliano Imperatori accreuit, ex successione Saluij Iuliani, clarissimi in nostra Iurisprudentia Viri; de quo hæc sunt Spartiani verba, "Iuliano Imperatori, qui post Pertinacem Imperium est adeptus, Proauus fuit Saluius Iulianus, bis Consul, Præfectus Vrbis, & Iurisconsultus, quod magis eum Nobilem fecit." Perge igitur, Amice Nobilissime atque Doctissime, tot Doctrinæ & Nobilitatis dotibus, de Orbe, de Rege, de Patria, & de tuis Collegis diù bene mereri. Quod vt diuturnius sit, votum & voce,{ In eius vita. } & animo concipio. Vale. D. FERDINAND. DE HOIEDA. Summa Priuilegjj Christianissimi Regis, LVDOVICI XIV. Franciæ & Nauarræ Regis Christianissimi diplomate cautum est, ne quis in ipsius Regno aliisque locis eius ditioni subiectis, intra proximos nouem annos, à die impressionis perfectæ primâ, inchoandos excudat, vendat, vendendum, excudendumque, quouis modo, ac ratione curet, librum, qui inscribitur Ioannis del Castillo Sotomayor in Granatensi Prætorio, Regiaque Curia Senatoris Quotidianarum Controuersiarum Iuris Tomi octo, præter Lavrentivm Anisson Bibliopolam Lugdunensem, aut alios, quibus, ipse concesserit, sub pœnis in originali diplomate contra delinquentes expressis. Lutetiæ Parisiorum die 4. Februarij 1657. De mandato Regis, Signatum Cramoysi. Desijt Prælium die 8. Ianuarij 1658. ARGVMENTA OMNIVM CAPITVM, QVÆ in hoc Libro Primo Controuersiarum Quotidianarum iuris; siue Tractatu de Vsvfrvctv continentur; Tanta arte composita, vt primo aspectu, que in vnoquoque capite digeruntur, facilè dignosci poßint. -  Cap. I. VSvsfrvctvs formalis, & causalis distinctio, quæ Glossarum, Bartoli, & communi authoritate Doctorum probatur; sed à Neotericis multis improbata est, ab Authore iure & ratione fulcitur, & quamplurimorum Scribentium sententia comprobatur. Duareni, Corrasij, Connani, Hotomanni, Eguinarij, Petri Gregorij, & aliorum Recentiorum argumentationibus pleniùs & distinctè magis, quàm adhuc respondetur. Plures quæ leges ad hanc quæstionem spectant, dilucidè explanantur: & nonnulla adnotata nouè ab Authore traduntur. Demum expressum in iure, vel tacitum qualiter accipiatur, siue quot modis expressum quid dicatur, plenissimè, remissiuè tamen, declaratum proponitur. pag. 1. -  Cap. II. Vsumfructum alium conuentionalem esse, alium legalem, cum sententia communi: neutrum verò facti, sed omnem iuris; contra Florianum de sancto Petro, noua Authoris consideratio: vbi nouè etiam ad leges per ipsum allegatas respondetur. -  Quibus casibus mulier, vel maritus transiens ad secundas nuptias, vsumfructum dumtaxat habere debeat eorum, quæ inter viuos, vel in vltima voluntate habuit à priori marito, vel ex substantia illius ex successione filiorum; proprietatem verò filiis prioris matrimonij reseruare tenetur: & de materia leg. fæminæ, Cod. de secund. nupt. tractatur. Infinitæ quæstiones in hac materia congeruntur, & multa adnotantur nouè, quæ hucvsque sic resoluta non sunt. -  Deinde, vtrùm consensus mariti, vel filiorum tacitus, siue expressus, circa secundas nuptias, præiudicet illis, vt amittant beneficium legis, plenè discutitur. Communis sententia defenditur. Ad rationem quæ in contrarium per Sarmientum considerantur, nouè respondetur: & nonnulli casus pleniùs & distinctè magis quàm adhuc distinguuntur. -  Demùm, vtrùm mulier secundò nubendo, vsumfructum à marito sibi relictum amittat; & legatum vsusfructus vxori relictum si castè & honestè vixerit, an etiam secundò nubenti debeatur, breuiter & distinctè explicatur. p. 7. -  Cap. III. Vsumfructum in bonis aduentitiis filiorum ex legis dispositione parentibus competentem, legalem nuncupari communiter, formalem etiam & proprium vsumfructum dici posse: vbi recepta Doctorum sententia probatur, & Neoterici cuiusdam argumentis contra Communem, nouè & concludenter respondetur. -  De vsufructu aduentitiorum, & decisione leg. 47. & 48. Tauri, nonnulla distinctè & dilucidè magis, quàm adhuc, traduntur. -  Pater legitimus administrator filij in potèstate existentis, aut tutor, vel curator filij emancipati, vtrùm inuentarium conficere, ac satisdationem præstare teneatur, in iudicio, vel extra: virtute legalis administrationis, quæ possit exerceri: Et an bona immobilia absque decreto alienare? plena & distincta manu tractatur. -  Demùm, societas tacita quando, siue ex quibus coniecturis tacitè censeatur contracta, aut continuata, remissiuè, plenissimè tamen ab aliis actum proponitur. p. 23. -  Cap. IV. De definitione vsusfructus, & prima dubitandi ratione aduersus eam: Vbi bonorum paraphernalium, & eorum quæ æstimata in dotem dantur, nonnulla dicuntur: & alia plura quæ in praxi quotidiana sunt, remissiuè traduntur. -  Dominium rerum dotalium, dum constat matrimonium, vxorísne sit, an mariti, dilucidè, & distinctè magis, quàm adhuc, explicatur; & nonnulla nouè adnotata per Authorem, cum singulari simul & necessaria quarundam rerum explicatione, in medium proponuntur. -  Demum in quæstione superori, Martini sententia, quæ à multis probata est, per Authorem defenditur, & iis quæ nouissimè scripserunt quamplures Authores, nota adiicitur, nouèque & subtiliter respondetur per eundem. p. 36. -  Cap. V. De vsusfructus definitione iterùm tractatur, & nonnullis argumentationibus contra eam propositis respondetur. Vtrùm illa Maioratus possessori, Clerico, in reditibus Ecclesiasticis; Conductori, Emphyteutæ, Feudatario, & Superficiario conueniat, plenè, breuiter tamen discutitur: & nonnulla nouè, & distinctè magis, quàm adhuc, adnotantur ad propositum per Authorem. pagina 44. -  Cap. VI. Vsufructuarius quo iure, siue qua actione ad vsumfructum consequendum agere possit: & tres actiones, quæ pro legatis noua Imperatorum constitutione dantur, vtrùm pro vsufructu competant, distinctè magis, quàm adhuc, explicatur. -  Deinde, an vsufructuarius certæ rei, siue vniuersalis omnium bonorum, teneatur de manu hæredis vsumfructum, siue possessionem illius accipere; aliàs occupans propria authoritate puniatur pœnâ constitutionis leg. non est dubium, Cod. de legat. Et de materia illius legis, ac de pluribus coniecturis, ex quibus occupandi rem legatam propria authoritate, licentia videatur vsufructuario concessa; plenè, breuiter tamen actum. -  Tandem vsufructuarium vere naturaliter possidere sibi, & non domino, cum communi sententia probatum: & contrariæ concludenter, remissiuè tamen, satisfactum. p. 47. -  Cap. VII. De actione Confessoria, & Negatoria & requisitis illarum; ad quid, & quare competant; & quid ex parte agentis probandum sit, plena, breui tamen & distincta manu tractatur. -  Leg. 1. ff. si vsusfructus pet. cum leg. 1. §. item Iuliano, ff. de remißionib. vulgata contrarietas proponitur. -  Agitúrque an vsufructuario Confessoria detur pro vindicanda seruitute, quæ prædio fructuario debetur? Vbi quamplurimorum sententiæ reiiciuntur; Ioannísque, & Bartoli sententia probatur. pagina 51. -  Cap. VIII. Vsusfructus purè, vel ad diem, vel sub conditione relicti dies quando cedat? Quando etiam in aliis seruitutibus, annuis legatis, & cæteris relictis. -  Deinde vtrùm hodie, attenta dispositione leg. 1. titul. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vsusfructus legatum debeatur, etsi nullus fuerit hæres ex testamento, nec ab intestato, eleganter discutitur. Telli Fernandez, & Ioannis de Matienzo contrarietas proponitur: & Matienzi resolutio meliùs, quàm adhuc, comprobatur: legatariòque vsusfructus à quo tempore fructus debeantur de iure communi, & Regio, distinctè & breuiter explicatur. -  Demùm, vsufructu vxori, vel alteri relicto, titulo legati, vel institutionis, nullo alio hærede penitus instituto, vel solum post ipsius vxoris mortem, vtrùm dispositio valeat, & quid relictum præsumatur? Vbi quæ hucvsque dicta sunt, breuiter narrantur; legibus huius Regni nouè applicantur quamplurima, quæ adnotata per Authorem traduntur, quæ nullus hactenus sic distinctè explicauit. p. 54. -  Cap. IX. Vsusfructus iure legati in testamentis relictus vtrum constituatur, & acquiratur ipso iure; an per factum hæredis; & in aliis legatis, à quo tempore transeat dominium in legatarium? Vbi ius nouum ab antiquo distinguitur; & adhibita distinctione inter legatum Vendicationis, & Damnationis, quæ hactenus de hac materia scripserunt Doctores, dilucidè & distinctè explanantur; & quarundam legum verus sensus adducitur. -  Deinde in legato generis, vel alternatiuo, & in vsufructu disiunctiuè, siue alternatiuè relicto, cuius sit electio, hæredísve, an legatarij, eadem distinctione aperitur. -  Demùm in legato ambiguo, vel obscuro, vtrum quod minimum est, debeatur, ambigitur: & nonnullis legibus ad propositum explicatis, Accursij traditio contra Decium, & Modern. Paris. defenditur. p. 61. -  Cap. X. Vsusfructus quibus modis constituatur? Et ipsum quadrupliciter constitui probatur. -  Deinde, seruitutes reales an eisdem modis constituantur, quibus vsusfructus? Vbi Ioannis Corrasij opinio confutatur, atque Glossæ, & aliorum sententia admissa, nudis pactis constitui non posse vsumfructum, nec alias seruitutes, defenditur: nonnulla iura verè & dilucidè explicantur; & hæc materia breuiter & distinctè magis, quàm hactenus resoluta proponitur. pagina 66. -  Cap. XI. Vsusfructus, qui seruitus personalis est, cur vel præsens, vel ex die, & conditione; ad diem, & conditionem constitui valeat? Seruitutes verò prædiorum ipso iure, id est ciuili, & mero iure, nec à die, vel conditione incipere, neque die, vel conditione finiri possint? Vbi plenè, breuiter tamen & distinctè, quæ hucvsque scripta sunt, explicantur, nonnulla nouiter confutantur, Cuiaciíque sententia expenditur, & probatur per Authorem. -  Deinde dubitatur, quare seruitus quocunque modo habeat intermissionem, vna sit & continua, vsusfructus autem diuisus temporibus non vnus est vsusfructus, sed plutes sunt? & eiusdem Cuiacij ratio recipitur. p. 69. -  Cap. XII. In seruitutibus personalibus, vt vsus, & vsusfructus; & in realibus rusticorum prædiorum, & vrbanorum, quomodo traditio fiat; siue quid in eis iuribus pro traditione possessionis habeatur? Vbi l. 3. §. dare, ff. de vsufruct. l. quoties, la segunda, ff. de seruitutib. l. 1. §. fin. ff. de seruitutib. rustic. l. si ego §. 1. ff. de publician. in rem act. explicantur; & quæ ad hanc materiam spectant, dilucidè magis, quàm adhuc, enucleantur; lucíque & distinctioni nonnulla restituta traduntur, quæ obscura aliquibus videri solent. p. 72. -  Cap. XIII. Vsusfructus, vel alterius seruitutis obligatio an sit dandi, vel faciendi? Et qui vsumfructum vel aliam seruitutem constituere tenetur, an præcisè ad constitutionem adstringi possit? Vbi quæ hunc vsque dicta sunt, breuiter narrantur; Vltramontanorum opinio probatur: & Lex, stipulationes non diuiduntur, in vers. Celsus, ff. de verb. oblig. Lex, qui vsumfructum 43. §. fin. cum l. seq. ff. de vsufruct. Lex, si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufruct. leg. singulariter & verè explicantur. pag. 75. -  Cap. XIV. Vsufructuarius vtrum cauere debeat, & inuentarium conficere, tam in rebus, in quibus vsusfructus propriè constituitur, quàm in rebus quæ in abusu consistunt, sic vt illarum non propriè, sed quasi vsusfructus authoritate Senatusconsulti constituatur. pag. 78. -  Cap. XV. Testator vtrùm possit cautionem prætoriam de vtendo & fruendo, arbitrio boni viri, salua rerum substantia, & confectionem inuentarij vsufructuario remittere? Quid si pœnam adiiciat, vel vsufructuarium molestari prohibeat? Et an ipse hæres prædictam cautionem remittere valeat? Vbi hæc materia, breui, absoluta tamen & distincta manu tractatur: quæ hactenus scripta sunt per Doctores in medium proponuntur: & nonnulla nouè per Authorem traduntur. p. 79. -  Cap. XVI. Vsufructuarius an faciat fructus suos ante cautionem præstitam; & vtrùm cautio ipsa de substantia vsusfructus esse dicatur? Vbi breuiter recensentur quæ ab aliis huc vsque dicta sunt, & scripta: nonnulla nouè adnotata per Authorem traduntur: & hæc materia accuratè & distinctè magis, quàm adhuc, resoluta proponitur. pag. 83. -  Cap. XVII. Vsufructuarius quomodo, & qualiter cauere debeat tam circa res, quæ vsu consumuntur, aut minuuntur, & deteriorantur; quàm circa eas quæ vsu non consumuntur: & de differentia in modo cauendi in prædictis rebus: vbí hæc materia, absoluta & distincta manu tractatur, & quæ huc vsque ab aliis intricatè & confusè scripta fuere, luci & claritati restituta traduntur; nonnulláque ab Authore nouè adnotata proferuntur. p. 87. -  Cap. XVIII. Vsufructuarius vtrùm teneatur fideiussoriam & idoneam, an iuratoriam cautionem præstare? Et quid obtineat, si sit pauperior, vt non possit idoneè cauere? Vbi quæ huc vsque scripta sunt, congeruntur in vnum: quatuor Doctorum opiniones referuntur; ex illísque noua Authoris resolutio conficitur. p. 91. -  Cap. XIX. Maritus, cui ab vxore relictus est vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, alio hærede instituto in proprietate, vtrùm cauere teneatur vt alij fructuarij tenentur, etiam respectu dotis, quam actione de dote restituere tenetur hæredibus vxoris; & posito quod cauere debeat, an per cautionem fructuariam cessare, siue extingui videatur primitiua actio de dote, qua tenebatur bona dotalia restituere? quæstio noua in hac materia, nec hactenus scripta; Vbi etiam materia leg. in omnibus 42. ff. de iudic. de debitore qui efficitur suspectus ex causa de nouo superueniente: & leg. vlt. Cod. de pact. conuent. quando scilicet prouisio hominis expressa, legis prouisionem cessare faciat, multis exornatur & declaratur p. 94. -  Cap. XX. Vsufructuarius vtrùm censeatur procurator in rem suam, & habere mandatum generale circa res fructuarias; quam curam, solicitudinem, & diligentiam circa illas adhibere debeat, siue earum custodia qualiter ei demandata videatur? Vbi vera resolutio traditur in hac materia; & quæ huc vsque scripta sunt, congeruntur in vnum. -  Deinde an vsufructuarius de dolo, lata, leui, & leuissima culpa teneatur, resoluitur; & Ioannis Cephali sententia in consil. 653. num. 15. lib. 5. non damnatur. p. 96. -  Cap. XXI. Vsufructuarius, an, & quando; propterea quòd arbitrio boni viri non vtatur, siue propter rei deteriorationem, aut arborum incisionem expelli possit, vt ius vsusfructus amittat, & propter damnum illatum vtrum ad interesse tantùm teneatur; an verò vsusfructus etiam iure priuari debeat? Vbi hæc materia breuiter & distinctè explicatur communis sententia; à quorundam impugnationibus defenditur; & Antonij Galeatij Maluassiæ consil. 38. per totum, volum. primo, nouè expenditur & commendatur in hac materia. p. 98. -  Cap. XXII. Vsumfructum ad rei naturam, & boni patrisfam. rationem, vel consuetudinem exigendum; & fructuarium arbitrio boni viri vtifrui non videri, contra solitum vsum testatoris vtentem; videri verò arbitrio boni viri vtifrui, si se gerat circa res fructuarias vti se gerere dominus proprietatis solitus erat, vel ad rei naturam & modum. -  Deinde, consuetudinem patrisfamilias spectandam in exquirenda voluntate, quamplurimorum authoritate & testimoniis comprobatum. p. 101. -  Cap. XXIII. Vsufructuarius qui non colit solicitè agrum, siue terras solicitè arari & laborari non curat, vtrùm ius vsusfructus amittat, & ad interesse damni teneatur? Vbi Ioannis Cephali sententia in consil. 653. num. 18. lib. 5. expenditur, & nonnullis rationibus aduersus eam adductis, noua & vera concordia proponitur. -  Demùm lex, item si fundi, §. seminarios, ff. de vsufruct. nonnullis exornatur, & declaratur remissiuè. p. 102 -  Cap. XXIV. Vsufructuarius qui non vtatur & fruatur arbitrio boni viri, siue malè versetur in vna re, an cadat tantùm ab illa; an verò commodo, & iure totius vsusfructus etiam aliarum rerum priuari debeat? Vbi de hac re latiùs, quàm adhuc, agitur. Borgnini Caualcani, & Petri Antonij de Petra resolutio nouè & verè confutatur; & contra fructuarium ratione, iure, & authoritate euidenter concluditur. p. 104. -  Cap. XXV. Sylua cædua, vel non cædua vtrum in vsufructu sit, & fructuarius an & quando arbores fructiferas, vel non fructiferas incidere possit? vbi hæc materia, plena, clara tamen & distincta manu tractatur; nonnulla nouè adnotata per Authorem, cum distinctione multorum casuum in medium proferuntur: Et de hac re eruditissimi D. Petri de Barbosa commentaria in leg. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio commendantur omnino. p. 106. -  Cap. XXVI. Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, in cædendis lignis & arboribus, vtrùm habeat maiorem prærogatiuam, quàm cæteri fructuarij? Vbi communis Angeli resolutio nouè defenditur contra Pinellum, & pro ea nonnulla nouè etiam adnotantur per Authorem. p. 111. -  Cap. XXVII. Gregis, vel armenti, vel equitij, id est vniuersitatis; item singulorum capitum, cùm vsusfructus legatur, quid legatum contineat? In locum capitum de mortuorum, vel inutilium, an & quando ex natis, vel non natis, seu aliunde gregem supplere, & finito vsufructu restituere vsufructuarius debeat? Vbi l. vetus, l. vel inutilium, & l. quid ergo, ff. de vsufruct. explicantur: & hæc materia accuratè & distinctè magis quàm hactenus declaratur. p. 112. -  Cap. XXVIII. Vsusfructus, Vsus, & Habitatio, qualiter inter se differant, aut conueniant? Vbi ad propositum de his omnibus nonnulla accuratè & distinctè magis, quàm hactenus enucleantur. -  Lex, si alij vsus 42. ff. de vsufruct. Lex, per seruum 14. §. 1. & vers. denique. Lex, sed si de fructu 15. ff. de vsu & habit. & lex, huic stipulationi, ff. vsufructuar. quemadmodum cau. explicantur. Et redditur vera ratio quare fructus sine vsu esse non possit; vsus sine fructu possit. -  Lex, cùm antiquitas, Cod. de vsufruct. Nonnullis exornatur. Et vsufructu legato, quando solus ipse vsus relictus præsumatur? Septem coniecturis declaratur remissiuè cum Menochio. p. 114. -  Cap. XXIX. Fructus tantùm, an ius ipsum vsusfructus quando relictum præsumatur: si fructus tantùm fundi, vel fructum, vel annuos fructus, aut reditus quis legauerit? Vbi hæc materia accuratè, sed breuiter, & distinctè tractatur: nonnulli casus distinguuntur: & lex si quis ita 24. l. defuncta 65. §. Sempronio, ff. de vsufruct. l. patrimonij 22. l. fundi Trebatiani 37. & l. cum ita 41. ff. de vsufruct. legato, explicantur. p. 118. -  Cap. XXX. Proprietas rei, non autem vsusfructus solus, quando legata præsumatur, etsi vsusfructus mentio fiat? Item vsusfructus solus, & non proprietas quibus coniecturis legatus præsumatur? Vbi hæc materia accuratè & distinctè tractatur. -  Lex libertis 4. ff. de aliment. legat. lex, si habitatio 10. § 1. ff. de vsu & habit. lex, vlt. ff. de vsufructu ear. rer. cum nonnullis similibus; Lex, denique 8. §. interdum, ff. de pecul. leg. & l. Proculus, ff. de vsufruct. explicantur. -  Baldi, & Comensis traditiones ibi dilucidè enucleantur, & nonnulla nouè & verè adnotantur ad propositum, per Authorem. -  Demum discutitur, vtrùm legata odiosa sint, vel fauorabilia, strictève, an latè interpretari debeant? Et lex, in testamentis, ff. de regul. iur. an respectu legatorum etiam procedat. pag. 121. -  Cap. XXXI. Vsusfructus seruitus cur diuidua, cùm reliquæ seruitutes personales, & reales in vniuersum indiuiduæ sint? Vbi congestis in vnum quæ hactenus ab omnibus scripta fuere, vera ratio redditur; materia hæc accuratè & distinctè aperitur. Et lex vsus pars 20. ff. de vsu & habit. & lex, viæ, 17. ff. de seruitutib. cum aliis similibus explicantur. p. 129. -  Cap. XXXII. Vsusfructus vtrùm, aut quomodo sit pars dominij, vel seruitutis? Vbi proponitur vulgatissima contrarietas leg. 4. ff. de vsufruct. cum leg. rectè dicimus 25. ff. de verbor. signific. Et quæ hactenus ab omnibus scripta sunt, traduntur remissiuè; Et Accursij, Azonìsque sententia ab Authore defenditur. -  Demùm agitur, vtrùm dominium, quod in vsufructu & iuribus incorporalibus constituunt Doctores communiter, sit propriè dominium. -  Lex, qui vsumfructum, ff. fi vsusfruct. pet. multis exornatur: & Bartoli opinio contra Iasonem, & sequaces probatur. pagina 131. -  Cap. XXXIII. Vsufructuarius qualiter vti debeat, vt substantiam rei fructuariæ neque immutet, neque corrumpat; sed & si quid ædificauerit, an possit ipse tollere, siue refigere hoc, aut expensas repetere, vel refixa vendicare? -  Demum, quare non possit formam rei fructuariæ quocunque modo, etiam in melius reponendo mutare, neque ædificium inchoatum consummare? -  Vbi hæc materia, accurata, dilucida, & distincta manu tractatur, quæcunque iura ad propositum sunt, declarantur; & nonnulla nouè, ac meliùs quàm hactenus, ab Authore adnotantur. p. 134. -  Cap. XXXIV. Proprietarius vtrum eadem æquitatis lege teneatur, qua vsufructuarium teneri cap. præcedenti diximus, vt nihil immutando, aut alio quouis modo, in re sua faciat ipse, quod detrimentum fructuario afferat. Deinde an hypothecare, vel alienare proprietatem sine consensu fructuarij possit? Vbi Castrensis sententia explicatur, & melius quàm hactenus corroboratur. -  Demum agitur vtrum sententia lata contra vsufructuarium, nocere debeat proprietario, vel è contra: & Pauli Parisij resolutiones probantur. p. 138. -  Cap. XXXV. Proprietarius vtrùm, aut quare ne consentiente quidem fructuario seruitutem imponere possit, nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat? Ipse etiam fructuarius, quare nec acquirere, nec imponere, retinere tamen seruitutem possit? Vbi quæ hactenus dicta sunt congeruntur, & confutantur. Raphaëlis Fulgosij ratio contra Recentiores recipitur; meliùs quàm adhuc explicatur, atque Pinelli motiuis contra eam nouiter respondetur. p. 140. -  Cap. XXXVI. Fructus quid, & vnde dicatur? Quid propriè & strictè Fructus nomen contineat? Qualiter etiam largè, aut generaliter accipiatur? -  Deinde, vsufructu relicto, quamplurima contineri: vbi multarum quæstionum resolutione, valde ius vsufructuarij ampliatur: & verbum Fructus, in hac materia non strictè, aut propriè dumtaxat, sed largè etiam & generaliter sumi debere. -  Denique communis Doctorum sententia, quæ fructus in Naturales, Industriales, & Ciuiles diuisit, vtrùm sit vera nècne? Vbi diligenti & accurata resolutione, distinctioni, & claritati restituta traduntur, quæ obscura & tenebrosa videri possent: multaq́ue adnotantur per Authorem, quæ huc vsque sic explicata non erant. pagina 143. -  Cap. XXXVII. Minera, siue minerale, creta, arena, lapidicina, vena marmorea, aut lapidea, siue aurea, siue argentea, metallica, salinaria, vel similis, quæ in fundo fructuario reperitur, vtrùm vsufructuarij commodo cedere debeat? -  Deinde de Thesauro reperto in fundo fructuario, & de augmento alluuionis in eodem, breuis, vera distincta resolutio traditur. Molinæ, Garsiæ, & Barbosæ resolutiones in hac materia adducuntur; & nonnulla circa eas nouiter adnotantur per Authorem. p. 150. -  Cap. XXXVIII. Vsufructu omnium bonorum, aut omnium rerum simpliciter relicto: Item, bonorum mobilium tantum, aut mobilium & immobilium simul, cùm vsusfructus relinquitur, quibus ex rebus relictus præsumatur? Vbi de pecunia, frumento, vino, oleo, auro, argento, gemmis quoque, rebus pretiosis & venalibus, vel mercis causa paratis, supellectile & aliis similibus tractatur. Et quæ huc vsque scripta sunt, distinctione & resolutione explicantur. pag. 153. -  Cap. XXXIX. Vsufructu omnum bonorum simpliciter, aut generaliter relicto, vtrùm feudalium, emphyteuticorum, fideicommissariorum, & libellariorum bonorum vsusfructus relictus præsumatur? Vbi quæ hucvsque scripta sunt ab aliis, breuiter recensentur, & distinctè explicantur. -  Deinde nouiter infertur ad nouam & vtilem quæstionem, vtrùm scilicet omnium bonorum vsufructu relicto, contineri debeat vsusfructus eorum, de quibus inter viuos, reuocabiliter tamen, Maioratus constitutus fuit? & nonnullis casibus distinctis, res ista distinctione & resolutione explanatur. p. 156. -  Cap. XL. Vindicandi atque accusandi necem defuncti ius, vtrùm in fructu sit? ita vt fructuario omnium bonorum incumbat, atque eidem vtilitas & commoditas transactionis aut concordiæ competere debeat? -  Deinde an vxor vsufructuaria omnium bonorum, vel hæres pleno iure, vel nec fructuaria, nec hæres, cæteris aliis præferatur in accusatione mortis marito illatæ; aut si concurrat cum filiis ad accusandum, vtrùm illis præferenda sit? Vbi lex 14. tit. 8. part. 7. nouè & verè explicatur; & quæ ad hanc quæstionem spectant, dilucidè & distinctè magis quàm hactenus declarantur. -  Demùm, an & quando ex ordine literæ, siue scripturæ coniectura prælationis siue potioris iuris desumi possit? remissiuè, accuratè tamen explicatum proponitur. pagina 160. -  Cap. XLI. Vsufructu omnium bonorum tam mobilium quam immobilium legato, vtrum census quoque annui testatoris debeantur? Vbi hæc res distinctè explicatur. Marci Antonij Eugenij cons. 100. per tot. lib. 1. nouè expenditur in hac quæstione. Et demum inquiritur, vtrùm annui reditus inter immobilia, vel mobilia computentur, nècne. p. 164. -  Cap. XLII. Mobilibus legatis, vel in vsufructu mobilium vtrùm comprehendantur fructus pendentes tempore testamenti, aut tempore mortis.? Vbi Castrensis, Alciati, de Prætis, Manticæ, Caualcani, & Ricciardi traditiones recensentur. Hieronymi Gabriel. sententia contra Castrensem recipitur, & concludentibus rationibus corroboratur. -  Deinde agitur de fructibus recollectis ante mortem testatoris, vel ante aditam hæreditatem, cùm vsusfructus omnium bonorum legatus est: & de fructibus pendentibus in re fructuaria tempore quo dies vsusfructus cessit; ad l. si pendentes, ff. de vsufructu. pag. 166. -  Cap. XLIII. Fructus fundi si alicui simpliciter, aut generaliter legantur, vtrùm hoc legatum vsusfructus esse videatur, & in prima tantum vice verificetur, siue quotannis debeatur? Vbi lex, defuncta 65. §. vlt. ff. de vsufruct l. si habitatio 10. §. vtrùm, ff. de vsu & habitat. l. annua 20. §. fin. l. cum quidam 23. ff. de annuis legat. dilucidè & verè explicantur, & res ista breuiter & distinctè declaratur. pagina 167. -  Cap. XLIV. Vsusfructus omnium bonorum legatum vtrum intelligendum sit de bonis existentibus tempore testamenti, an verò extendatur etiam ad bona post testamentum acquisita? Vbi lex, si ita, ff. de aur. & arg. leg. l. quoties 34. §. vniuersorum ff. de vsufruct. explicantur. Et testator an & quando præsumatur legasse ea tantum quæ habebat tempore testamenti conditi, vel etiam deinde acquisita, plenè, breuiter tamen, & distinctè declaratur. pag. 169. -  Cap. XLV. Vsusfructus, vel alimenta tantùm, an & quando vxori, vel alteri relicta præsumantur, cùm filiis aut aliis descendentibus hæredibus institutis, testator dixerit: Et vxorem meam relinquo dominam: vel, dominam, & mansariam, & vsufructuariam: vel, vsufructuariam simpliciter omnium bonorum: vel, dominam, vsufructuariam, administratricem, & gubernatricem omnium bonorum. Et de consuetudine in Curia vulgari descripta, & per vniuersam Italiam & alias prouincias obseruata: cum infinitis declarationibus, extensionibus, & limitationibus, absoluta atque distincta manu actum proponitur. Communes Doctorum resolutiones legibus huius Regni applicantur: & nonnulla nouiter considerantur per Authorem, quæ huc vsque non sic adnotata, nec resoluta fuerant. -  Deinde, vtrum eisdem verbis adiectis, sed extraneo hærede instituto, vsusfructus, vel alimenta tantùm relicta censeantur. Et an decisio text. in authent. præterea, Cod. vnde vir & vxor. existentibus filiis intelligi debeat in proprietate solùm, vel in vsufructu simul? Vbi de materia eius textus plenissimè, remissiuè tamen tractatur. pag. 171. -  Cap. XLVI. Legatum vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, à marito vxori factum, vtrùm computari debeat cum debito arrharum, cum dote, donatione propter nuptias, & aliis similibus? Item legatum factum creditori, an & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito necessario, vel voluntario. -  Deinde agitur de intellectu text. in authen. dos data, Cod. de donat. ante nupt. & an iure illo, iure etiam huius Regniteneatur maritus donationem propter nuptias constituere? & opinione Menochij aduersus Communem. p. 175. -  Cap. XLVII. Legato fundo vni, & eiusdem fundi vsufructu alteri, an in ipso vsufructu ambo concurrant? Vsufructuarius item omnium bonorum an, & quando concurrat in vsufructu eorum quæ specialiter sunt aliis legata? Denique vtrùm hæres institutus simpliciter, vel pleno iure, concurrere debeat cum vsufructuario omnium bonorum? Vbi lex, si alij 19. l. si Titio 10. l. 36. §. si fundus, ff. de vsufruct. leg. l. & puto 26. §. Iulianus, ff. familiæ ercise. singulariter & verè explicantur: quamplurimi casus distinguuntur; & quæ ad hanc materiam spectant, pleniùs & distinctè magis quàm hactenus declarantur. p. 177. -  Cap. XLVIII. Ius accrescendi, vel non decrescendi, an & quando locum habeat in legato vsusfructus? vbi de triplici coniunctione, re & verbis simul, re tantum, & verbis tantum, tractatur. -  Lex, mulieri & Titio 73. ff. de condit. & demonstr. l. 1. §. 1. l. penult. ff. de vsufruct. accrese. cum aliis eiusdem tituli: lex, & Proculo 20. ff. de legat. 2. verè & dilucidè explicantur: nonnulla nouiter adnotantur per Authorem; & diligenti distinctàque manu materia hæc declaratur. pagina 183. -  Cap. XLIX. Vsusfructus in fundo sterili, vel absque vtilitate aliqua, an possit constitui? Et de opinione. Glossæ 1. in §. constituitur, Instit. de vsufruct. -  Deinde, vtrùm rusticorum & vrbanorum prædiorum seruitutes constitui non possint, quæ vtilitatem aliquam non contineant? -  Demum seruitutes reales qualiter à seruitutibus vel obligationibus personalibus distinguantur? Vbi omnium Scribentium in hac materia traditiones recensentur. -  Lex, statuæ 48. in princ. & in §. 1. l. si infantis 62. ff. de vsufruct. l. quoties 15. l. ei fundo 19. l. vt pomum 7. ff. de seruitutib. cum cæteris eisdem connexis dilucidè & verè explicantur: & nonnulla distinctè magis quàm hactenus adnotata per Authorem traduntur. p. 190. -  Cap. L. Operæ & ministeria seruorum, an sint personarum, vel rerum seruitutes, vel personalis obligatio, siue qualiter ab vsufructu seruorum differant? Vbi omnia iura, quæ ad propositum faciunt, dilucidè & verè declarantur, & materia hæc distincte & breuiter explicatur. p. 193. -  Cap. LI. Vestimentorum an verus & proprius, an quasi vel fictus vsusfructus sit? Vbi proponitur difficultas legis 19. §. & si vestimentorum, ff. de vsufruct. Quorundam interpretationes confutantur, & nouè ac verè explicatur ille textus. pagina 196. -  CAP. LII. Vsusfructus, & quælibet alia personalis, vel realis seruitus, vtrùm dicatur esse in bonis nostris, vel extra bona? Vbi communis Scribentium sententia concludentibus rationibus confutatur. Legis 1. ff. de vsufruct. leg. vulgatissima contrarietas proponitur: Quorundam intellectus damnatur; & Bartoli interpretatio contra Recentiores probatur. p. 197. -  Cap. LIII. Vsusfructus rerum quæ in abusu consistunt, quomodo esse possit? Vbi Iustiniani verba in §. constituitur, Instit. de vsufr. dilucidè & verè enucleantur: & quæ ad Senatusconsultum quasi vsumfructum introducens pertinent, optimè declarantur. p. 198. -  Cap. LIV. Alienatione prohibita, vtrùm etiam vsusfructus constitutio prohibita censeatur? Et de generali verbi Alienationis acceptione. Item rerum Ecclesiasticarum, Hospitalium, Confraternitatum, & aliarum Communitatum dominia, aut bona, qua forma & solemnitate alienari debeant; & an illarum vsusfructus constitui possit? Vbi etiam de Extrauag. Ambitiosæ Pauli II. & de rerum Ecclesiarum in emphyteusim concessione. -  Deinde propter antiquitatem temporis an & quando solemnitates extrinsecæ, aut omnia solemniter acta præsumi debeant? -  Demùm nonnulla exactè, & dilucidè magis quàm hactenus adnotata ad explicationem leg. Regiæ 11. tit. 7. de los terminos publicos, de hessas, montes, y pastos, lib. 7. nou. coll. Reg. Quatenus res Ciuitatum siue oppidorum huius Regni dari, vel alienari prohibentur, nisi facultas Regia præcedat: & an vsusfructus eorum quæ continentur ibidem absque licentia Regia constitui possit. p. 200. -  Cap. LV. Vsufructuarius an & qualiter teneatur circa lites expendere? Vbi Antiquorum sententia defenditur, & admissa distinctione communi, qua distinguitur inter vsufructuarium ex dispositione legis, & eum qui ex dispositione hominis vsumfructum obtinet, nonnulli casus constituuntur; & res ista breuiter & distinctè explicatur. pag. 207. -  Cap. LVI. Vsufructuarius in ædificando, vel in reficiendo, quas expensas facere teneatur? Vbi lex, hactenus 8. ff. de vsufruct dilucidè explanatur. Item quæ alia onera ipse fructuarius subire debeat; & quæ impensa gratiâ fructuum, vel ad perpetuam rei vtilitatem facta dicatur? distinctè & meliùs quàm hactenus declaratum. -  Demum Iacobi Mandelli de Alba distinctio in hac materia in consil. 363. num. 6. notabiliter adducta, atque explicata per Authorem. p. 209. -  Cap. LVII. Vsufructuarius, quando impensa magna necessaria est, vtrùm teneatur ante omnia impendere & postea repetere à proprietario; an verò à principio antequam impendat, possit compellere proprietarium, vt sibi pecuniam erogandam præstet, vel quod ipse pro refectione rei impendat? -  Deinde si fructuarius velit immodicè impendere, an necesse habeat, vt magnam impensam repetere possit, denunciare domino antequam expendat? Vbi Bartoli, Castrensis, atque aliorum Antiquorum, Recentiorum etiam traditiones in hac materia dilucidè, & melius quàm hactenus enucleantur. -  Demùm, de omni impensa, atque melioratione ab vsufructuario facta, breuis & distincta resolutio traditur. Et vide suprà capit. 33. ex numer. 7. ad numer. 13. pag. 212. -  Cap. LVIII. Legatorum soluendorum onus, ad hæredem, an ad fructuarium spectet? Idem quid de annuis legatis? vbi quæ hucvsque scripta sunt ab aliis, congeruntur in vnum; atque in hac materia breuis & distincta traditur resolutio. pag. 216. -  Cap. LIX. Vsufructuarius omnium bonorum ex testamento, vel ex alia vltima voluntate, an, & quando teneatur soluere æs alienum à testatore relictum? Item an possit ipse credita hæreditaria exigere, atque instrumenta & alias scripturas bonorum & iurium defuncti penes se retinere? Vbi quæ hucvsque in mille locis scripta sunt, recensentur in vnum, atque in proposito accurata traditur & distincta resolutio. p. 217. -  Cap. LX. Hæres an & quando detrahere possit Quartam Falcidiam de legato vsusfructus omnium bonorum? Vbi Borgnini Caualcani praxis & resolutio in hac materia probatur, & legibus huius Regni applicatur. -  Deinde cum aliis defenditur Quartæ Falcidiæ & Trebellianicæ detractionem hodie locum habere, tametsi iure Regio testamentum valeat absque hæredis institutione. p. 221. -  Cap. LXI. Vsusfructus an & qualiter finiatur morte, & cum proprietate consolidetur? Reipublicæ, Ciuitati, Ecclesiæ, aut Fisco relictus, quanto tempore duret? Cùm morietur legatarius, vel ab eodem post mortem suam, cur inutiliter legari dicatur? Item an, & quando censeatur testator ius dumtaxat legasse, quod habebat in re. -  Demùm, si pro se, & hærede, vel hæredibus suis vsusfructus ipse relinquatur, an & quare vltra primum legatarij hæredem non extendatur? Et ibidem hæredum mentio quomodo in contractu, testamento, & omni alia dispositione accipienda sit? quamplurimæ leges in proposito declaratæ; atque elegans & breuis resolutio in hac materia traditur. p. 223. -  Cap. LXII. Proponitur difficultas l. 4. ff. de nouation. & communi interpretatione probata, infertur inde ad quæstionem, si restator legauit vxori vsumfructum sub conditione si castè & vidualiter vixerit, & post eius mortem Titio: si vxor postea secundas contraxerit nuptias, an statim debeatur Titio vsusfructus? -  Item etiam, si vxori legetur vsusfructus, si vidua permanserit; & si ad secundas nuptias transierit, idem vsusfructus relinquatur Titio; an vxore ante nuptias secundas defuncta, Titio debeatur vsusfructus? Vbi quæ hucvsque scripta sunt ab aliis, recensentur in vnum; & communes Doctorum resolutiones magis probantur. pag. 226. -  Cap. LXIII. Proponitur vulgata, sed non rectè explicata difficultas l. final. Cod. de vsufruct. Quorundam interpretationes damnantur, & vera ratio eiusdem textus redditur. -  Dubitatur deinde vtrùm pater commoditatem dumtaxat, an vsumfructum habere dicatur ex vsufructu filio relicto; an etiam fructus ex eodem vsufructu perceptos, finito eo restituere teneatur? Et Cyni sententia meliùs quàm hactenus corroborata, ad nonnulla infertur, atque aliorum traditiones in hac materia, nouiter & verè confutantur. p. 228. -  Cap. LXIV. Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filijfamilias; alius etiam vsufructuarius quicunque vtrùm amittat vsumfructum per ingressum Religionis, professione sequuta? Vbi quæ hucvsque scripta sunt ab aliis recensentur in vnum: & nonnulla nouiter & melius quàm hactenus ab Authore adnotantur; ac denique Martini Silimani, Cyni, Saliceti, ac aliorum sententia contra Recentiores defenditur. -  Deinde, viuente patre, an & quando filius prætendere possit ius aliquod in legitima; vel si legitimam recipiat in vita, & postmodùm facultates patris augeantur, vtrùm supplementi petendi ius obtineat? plenissimè, remissiuè tamen declaratum proponitur. p. 234. -  Cap. LXV. Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filij, vtrum duret filio Religionem profitente? Vbi etiam de proprietate bonorum eiusdem filij. -  Deinde an Monasterium habeatur loco filij, vt substitutos, aut vocatos in conditione si sine liberis, excludat; an etiam excludere debeat Ascendentes à successione descendentis Monachi? -  Denique testamentum ante ingressum Religionis factum, vtrùm sequuta professione rumpi, aut confirmari debeat? Vbi de intellectu Tridentini sess. 25. cap. 16. multisq́ue in proposito necessariis, plenissimè, remissiuè tamen tractatur. p. 236. -  Cap. LXVI. Vsusfructus an & qualiter capitis diminutione amittatur? Vbi iuris antiqui & nouioris ratio discutitur; nonnulla nouiter adnotantur, & quæ ad hanc materiam spectant, dilucidè & meliùs quàm hactenus declarantur. -  Item mors ciuilis, & naturalis, quando æquiparari debeant? Et materia leg. 4. Tauri, plenissimè, remissiuè tamen tractatur. pag. 238. -  Cap. LXVII. Vsusfructus non vtendo qualiter amitteretur olim; hodie etiam noua Imperatorum, atque iuris Regij Partitarum constitutione, qualiter amittatur? Vbi lex, corruptionem, Cod. de vsufruct. §. finitur, vers. & non vtendo, Instit. eod tit. l. si vsusfructus 28. ff. quib. mod. vsusfruct. amitt. dilucidè & verè explicantur. Legis 63. Tauri decisio nonnullis exornatur remissiuè: & quæ ad hanc materiam spectant, diffusè, sed distinctè & meliùs quàm hactenus enucleata traduntur. p. 241. -  Cap. LXVIII. Vsusfructus vtrùm præscriptione acquiri possit aduersus dominum proprietatis, si constituatur ab eo, qui dominus non est? Vbi res ista cum breuitate & veritate explicatur: & nonnulla ab Authore adnotantur, ad quæ Neoterici omnes hucvsque scribentes non sic animaduertunt. -  Continuæ etiam, vel quasi continuæ, atque discontinuæ seruitutis materia remissiuè tractatur, & de præscriptione earum nonnulla dicuntur. p. 246. -  Cap. LXIX. Vsusfructus vtrùm cessione in iure, siue alienatione vsufructuarij amittatur, & cum proprietate consolidetur? Vbi quæ hucvsque in toto Mundo scripta sunt ab aliis, recensentur in vnum: Quamplurimorum traditiones in hac materia nouiter & verè confutantur: & res ista, accurata, atque absoluta resolutione explicatur. p. 248. -  Cap. LXX. Vsusfructus vtrùm obligari, pignoríve, aut hypothecæ dari possit? Item in seruitutibus realibus, vrbanis & rusticis, an idem, diuersùmve ius constitutum fuerit? Vbi lex, ijs qui 11. §. vsusfructus, & §. iura prædiorum; & lex sed an viæ 12. ff. de pignorib. explicantur: Quæ huc vsque scripta sunt ab aliis, proferuntur; Et materia hæc dilucide, & accuratè magis quàm hactenus enucleatur. pag. 253. -  Cap. LXXI. Vsusfructus, ac alia seruitus quæcunque, quomodo confundatur; siue qualiter dominij acquisitione amittatur? Vbi nonnulla iura quæ in proposito sunt; optimè & verè enucleantur; & materia hæc breuiter, distinctè tamen, & dilucidè declaratur. p. 257. -  Cap. LXXII. Vsusfructus an, & qualiter rei mutatione extinguatur? Vbi agitur de ratione diuersitatis inter seruitutes personales, & reales. -  Lex, seruitutes 9. §. si sublatum, ff. de seruitutib. vrban. l. repeti, §. rei mutatione, l. 8. ff. quib. mod. vsusfr. amitt. l. 41. §. vniuersorum, l. si cui insulæ 53. ff. de vsufruct l. domo 21. ff. de pignorat. act. cum aliis similibus singulariter enucleantur; & materia hæc accuratè omninò declaratur. -  Demùm agitur, vtrùm pretium rei, quæ post mortem testatoris fuit reempta vigore pacti tempore venditionis celebratæ initi, ad vsufructuarium pertinere debeat? Et Ioannis Cephali, & Petri Surdi consilia singularia in proposito nouiter expenduntur. pag. 259. -  Cap. LXXIII. Vsufructu finito, vtrum proprietarius stare debeat colono vsufructuarij? Item fructuarius ipse an proprietarij locationi stare teneatur? Vbi lex, si pendentes, §. si qua seruitus, l. arbores §. 1. ff. de vsufruct. l. cum antiquitas, Cod. eod. tit. l. si quis domum, §. 1. ff. locati, dilucidè & verè explanantur: quorundam traditiones in proposito nouiter & concludenter confutantur: & materia hæc accuratè, & melius quàm hactenus declaratur. p. 262. -  Cap. LXXIV. Vsufructuarius si velit locare bona in quibus vsumfructum obtinet, vtrùm proprietarius locationem petens & conducere volens, præferendus sit aliis? -  Item quid è contra, si proprietarius velit proprietatem alienare, an debeat præferri vsufructuarius? Vbi Borgnini Caualcani, Vincentij Carocij, ac aliorum traditiones in proposito nouiter & verè carpuntur. -  In venditione vsusfructus, aut proprietatis, an & quando ratione communionis, vel sanguinis, retractus locum habeat, breuiter & distinctè tractatur, & huius materiæ accurata & dilucida resolutio traditur. p. 265. -  Cap. LXXV. Vsufructu finito, an, & qualiter nudæ proprietatis dominus incipiat plenam in re habere potestatem? Vbi explicatur text, in §. finitur, ad fin. Institut. de vsufruct. Proprietatem distingui per plenam, & nudam, probatur. Dominium vtrum sit idem quod proprietas; & vnicum tantum, vel duplex, directum & vtile? accuratè & distinctè tractatur. Ac demum aliorum sententiis congestis in vnum, & confutatis, res ista meliùs quàm hactenus declaratur. p. 269. -  Cap. LXXVI. Vsusfructus consolidatus cum proprietate, vtrùm ex causa onerosa, an ex causa lucratiua obuenire dicatur, si originalis titulus proprietatis fuit onerosus? Vbi Cumani interpretatione improbata, quorundam iurium vera ratio redditur. -  Demum inquiritur, an vsusfructus nudæ proprietati mariti constante matrimonio consolidatus, cum vxore debeat inter alia lucra communicari. p 274. -  Cap. LXXVII. Vsufructuarius an & quando fructus pendentes, aut casualiter cadentes, vel ab alio perceptos, suis hæredibus relinquat? -  Item, quid de pensione debita ex fundis, siue prædiis locatis, aut ea quæ pro domo, vel apotheca locata debetur? -  Quid item de marito & vxore, quoad diuisionem fructuum illius anni, in quo dirimitur matrimonium? -  Denique & in Capellis, fructus pendentes qualiter diuidantur? Vbi quamplurima iura singulariter in proposito enucleantur, nonnulli casus distinguuntur; & materia hæc accuratè & dilucidè magis quàm hactenus declaratur. p. 276. -  Cap. LXXVIII. Vsufructuario omnium bonorum, vel alicuius partis, defuncto, vtrùm hæres eius prætendere possit partem in censu ad Bullam Pij V. constitutos; cuius solutionis dies nondum venit? Vbi Lancelloti Gall. consilium 90. per tot. in terminis adducitur; & eiusdem resolutiones probantur. p. 280. -  Cap. LXXIX. Beneficiarius, velis, cui debetur pensio ex redditibus Ecclesiasticis, si pendentibus fructibus decedat, qualiter sructuum diuisio fieri debeat; siue in prædictis vtrùm inducenda sit distinctio l. defuncta 65. ff. de vsuf. Vbi quæ huc vsque scripta sunt ab aliis, breuiter recensentur, nonnulla nouiter & verè adnotata per Authorem in medium proferuntur, & prædictorum vera resolutio traditur. pag. 281. -  Cap. LXXX. Fructus bonorum Maioratus pendentes, vtrùm sequenti successori à die delatæ successionis præstandi sint; sicut proprietario, mortuo vsufructuario, præstantur; an inter illum & hæredes vltimi possessoris pro rata diuidi debeant? Vbi contrariæ sententiæ adducuntur, & Didaci de Couarr. Ludouici Molinæ, ac aliorum sententia nouiter defensa; nouiter etiam atque eleganter his respondetur, quæ nouissimè omnium Petrus de Barbosa, & Martinus Monter-à-Cueua adnotarunt in contrarium. p. 283. -  Cap. Vlt. Continet 260. Assertiones, quarum quælibet ancipitis & grauis alicuius quæstionis resolutionem complectitur. -  Has olim Author Salmanticæ, tenera ætate, tertio & quinto studiorum anno publicè disputandas proponens, summa omnium admiratione & approbatione defendit: longa postmodùm meditatione ad examen reuocauit; & cùm omnes ferè Authores in proposito hactenus scribentes ad præsens perlegisset, ex ipsis facilè posset quàmplures libros scribere, sciens tamen consultóque prætermisit; quippe qui velit quamplurima ab ipso luculentiùs forsan quàm adhuc elaborata præterire, dum quæ alij tradiderunt, effugiat, sat illi erit in hac parte, si ex inuolutis & contrariis iuris ambagibus, veriores sententias maturiùs nunc perpensas in medium proferat; & alibi disputanda reseruet, quæ vel ab aliis scripta non sunt, vel diffusè & indistinctè traduntur. Et vide ad finem, vbi ponitur Tabula materiarum quæ in hisce assertionibus explicantur, & quarum veriores resolutiones traduntur. pagina 286. # 1 QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER PRIMVS. DE VSVFRVCTV. # 1 CAPVT I. Vsusfructus formalis, & causalis distinctio, quæ glossarum, Bartoli, & communi Doctorum authoritate probatur, sed à Neotericis multis improbata est, ab Authore iure, & ratione fulcitur, & quam plurimorum Scribentium sententia comprobatur. Duareni, Corrasij, Connani, Hotomanni, Eguinarij, Petri Gregorij, & aliorum recentiorum argumentationibus pleniùs, & distinctè magis, quàm adhuc respondetur: plures leges, quæ ad hanc quæstionem spectant, dilucidè explanantur: & nonnulla adnotata nouè ab Authore traduntur. Demum expressum in iure, vel tacitum qualiter accipiatur, siue quot modis expressum quid dicatur, plenissimè, remissiuè tamen, declaratum proponitur. SVMMARIVM. -  1 De significatione, proprietate, & virtute verbi vsusfructus, remissiuè. -  2 Vsumfructum duplicem, causalem, & formalem; communis sententia constituit. -  3 Vsusfructus formalis, & causalis exempla ponuntur. -  4 Vsusfructus est seruitus personalis ita cohærens personæ, vt ab ea separari non possit: & vide infra c. 28. ex num. 2. -  5 Vsusfructus quare dicatur seruitus personalis. -  6 Vsusfructus formalis, & causalis signa, & vestigia plura apud Iureconsultos reperiri. -  7 Pro communi sententia duæ leges ponderantur. -  8 L. si ita stipulatus fuero, 126. §. primo ff. de verborum obligationibus, pro communi expenditur. -  9 Nec Authori placent, quæ ad illum textum magis subtiliter, quam verè Franciscus Connanus adnotauit. -  10 Ioannis Corrasij solutio ad textum, in dicto §. primo. fortiùs quàm adhuc impugnata. -  11 Pro communi tres leges inductæ. -  12 Duæ aliæ leges pro communi expenduntur. -  13 L. si cum testamento. §. si fundum, ff. de exceptione rei iudicatæ, multùm vigere pro communi. -  14 Ioannis Corrasij interpretationem ad illum textum veram non esse. -  15 Vsusfructus formalis, & causalis distinctionem, lege quadam Partitæ probatam videri. -  16 Authores infiniti congeruntur in vnum, qui causalis, & formalis vsusfructus distinctionem probarunt, & numeris sequentibus. -  17 Vsusfructus appellatione etiam causalem sustineri, & qui aliter à proprietate separabilis non est: Curtium Iuniorem rectè consuluisse. -  18 Petri de Barbosa præstantissimi Iurisconsulti laus. -  19 Petrus Augustinus Morla notatus, & furto nouiter conuictus per Authorem. -  20 Doctorem Espino confusè & intricatè loquutum fuisse in hac materia. -  21 Borgninus Caualcanus argutus ab Authore, quod in hac quæstione nullum verbum scripserit. -  22 Dominus Licentiatus Petrus de Tapia olim Salmanticæ Iuris Cæsarei publicus moderator, Collegij Diui Bartholomæi insignis Collega, & Authoris præceptor; nunc verò in supremo Regio Senatu meritissimus, & præstantissimus Consiliarius existit. -  23 Tituli ff. & C. & Institutionum, de vsufructu, loquuntur de vsufructu formali; non de causali. -  24 Vsumfructum vnicum tantum esse, eúmque formalem, & proprium, ex sententia multorum Recentiorum. -  25 Præcipuum Neotericorum fundamentum adducitur: & respondetur ad illud, infrà num. 34. -  26 Nonnulla argumenta, quæ contra communem hoc numero præcitantur, reducenda esse ad fundamentum superius, & ad illa satisfactum infrà, num. 35. -  27 Eguinarij Baronis contra communem verba quædam relata. -  28 Petri Gregorij contra communem argumentatio proposita, & ad illam nouè satisfactum ab Authore, infra num. 36. -  29 Petri Costalij verba quædam in hac materia proferuntur. -  30 Francisci Connani contra communem ratio secunda proponitur, & nouè diluitur per Authorem, infrà num. 37. -  31 L. quod nostrum, ff. de vsufructu, communiter expendi solet contra communem, & respondetur ad eam, infra, num. 39. -  32 L. cum in fundo, ff. de iure dotium, contra communem ponderata, & nouè satisfactum ad illam, infrà num. 43. -  33 Vltimum fundamentum contra communem adducitur; & respondetur infra num. 44. & sequent. -  34 A communi sententia recedendum non esse, & præcipuæ Recentiorum argumentationi satisfactum. -  35 Nonnullis rationibus adductis suprà contra communem respondetur. -  36 Petri Gregorij argumentationi contra communem nouè respondetur. -  37 Francisci Connani argumentum contra communem nouè diluitur per Authorem, & numero seq. -  38 Vsufructuarius, & bonæ fidei possessor aliquando differunt. -  39 L. quod nostrum, ff. de vsufructu, explicatur. -  40 Possessionem eius interdum tradimus, cuius ipsi non habemus. -  41 Dominium proprietatis, quod quis non habet, interdum vendendo, & tradendo præbet alij. -  42 Recitationes solemnes Cuiacij in libros Digestorum commendantur. -  43 L. cum in fundo, ff. de iure dotium, ex mente glossæ ibi, melius quàm adhuc enucleata. -  44 Recentiores quam plures non rectè inferre vnicum tantum vsumfructum esse, & eum formalem, quod Iureconsulti de vsufructu causali expressè non dixerint. -  45 Vsusfructus formalis & causalis distinctio, cum ex verbis & mente Iureconsultorum atque iuris interpretatione colligatur: perinde haberi debet ac si verbis specialibus expressa fuisset. Idque numeris seqq. plenissimè comprobatur. -  46 Expressum in iure pluribus modis dici, vel accipi. -  47 Expressum aliquid quot modis dicatur, latissimè tractatum remissiuè: & de hac re Andreæ Tiraquelli locus commendatur. -  48 Camillius Gallinius de eadem re commendatus. -  49 Expressum dicitur, quod ex verbis, vel virtute eorum colligitur, siue quod necessariò importatur ex verbis. -  50 Expressum in scriptis satis dici illud, quod ex scriptis colligi potest. -  51 Expressum est, quod venit ex mente legis. -  52 Expressum, vel subintellectum à lege æquiparantur. -  53 Petri Costalij locus pro ratione Authoris ponderatus contra Recentiores. -  54 L. vtifrui. ff. si vsusfructus petatur, declaratur. -  55 Actio iniuriarum datur contra impedientem dominum vti re sua. -  56 Legis. si ita stipulatus fuero. 126. §. primo ff. de verborum obligationibus, vera ratio redditur. -  57 Pars debiti inuito creditori solui non potest: & de hac regula latè actum remissiuè. -  58 Debitor rei diuiduæ solutione partis liberatur quoad partem de voluntate creditoris solutam. -  59 Rebuffi doctrinam in hac materia nouam non esse, sed in communem distinctionem incidere, nonè consideratur ab Authore. PRo perfecta, & absoluta istius materiæ declaratione, primò præmittendum est, Interpretes nostros de significatione, proprietate, & virtute verbi Vsusfructus, multa tradidisse, quæ hic[sect. 1] transcribere non esset opportunum: poterit tamen cum{ Vide inf. ad finem libr. in annotat. annot. 1. } voluerit lector, legere apud Hotomannum, & Brissonium in commentariis de verbis iuris, & de verborum significatione, verbo Vsusfructus. Connanum commentariorum iuris lib. 4. cap. 1. in principio, & cap. 3. Ioannem Garsiam, tractatu de expensis, & meliorationibus, cap. 10. Bertachinum in Repertorio, 3. part. litt. V. verbo, Vsusfructus, primo, & nonnullis sequentibus. D. Espino in speculo testamentorum, glossa 13. principali, de legato vsusfructus num. 3. & 4. & latiùs cap. sequentib. declarabimus. Secundò præmittendum est, Doctores nostros faci[sect. 2]lioris doctrinæ, & distinctionis adhibendæ gratiâ, duplicem vsumfructum communiter constituere; alterum appellant Causalem, alterum verò Formalem. Causalis vsusfructus dicitur is, quem quilibet dominus habet in re propria, & sic qui coniunctus est cum proprietate: dicitur autem causalis, quia dominij, & proprietatis occasione causatur, nec est distinctus, & separatus ab ea. Formalis vsusfructus dicitur, qui est separatus à proprietate, nec potest esse cum ipsa, vt inferius constabit, & ex aliis adnotauit Socinus Iunior con[sect. 3]silio 53. num. 4. vol. pr. & consilio 1. num. 6. vol. 4. vt puta quoties alicuius fundi proprietas est apud aliquem; apud alium verò vsusfructus eiusdem, id, quod multis modis contingere potest, vt in §. 1. Institutionum, de vsufructu. & infra latiùs dicemus: & hic vsusfructus formalis personalis seruitus est, ita cohærens personæ, vt ab ea[sect. 4] separari non possit. l. 1. ff. de seruitutibus. l. 4. ff. de nouationibus. l. recte dicimus, ff. de verborum significatione. §. si cui fundus, Institutionum de legatis. Angelus cons. 153. num. 2. Dynus de Muxello, in §. æquè si agat, n. 4. Institut. de actionibus. Tellus Fernandez, in l. 3. Tauri, 3. p. num. 11. Barbosa, in l. si alienam, num. 56. ff. soluto matrimonio, folio mihi 150. & his non relatis, Petrus Augustinus Morla, Emporij prima part. titulo 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. 5. qui de hoc tractat ibi à nu[sect. 5]mero primo, qua ratione dicitur seruitus personalis, & quia à persona, cui debetur, non à prædio seruiente nomen accipit: vel ideo, quia cum persona extinguitur. l. sicuti. §. finali. ff. quibus modis vsusfructus amittatur: iuncta Glossa ordinaria ibi. l. corruptionem. C. de vsufructu. l. non solum. §. tale ff. de liberatione legata Bartolus, & Doctores communiter, in dicta l.p. ff. de seruitutibus. vbi Ioannes Corrasius, in principio. Dinus de Muxello, in dicto §. æquè si agat, num. 8. & Iason ibi, num. 11. & nullo relato Morla dicta quæst. 1. num. 5. & latiùs comprobauimus infrà. Vsusfructus autem vtri[sect. 6]usque causalis, & formalis plura reperiuntur apud Iureconsultos signa & vestigia, & multorum responsis prædicta distinctio comprobari potest: inter alia tamen, primò probatur ex l. qui vsumfructum 58. ff. de verborum[sect. 7] obligationibus, & l. 4. ff. de vsufructu, & quemadmodum quis vtatur fr. vbi in eo, apud quem est fundus pleno iure, sæpe consideratur vsusfructus etiam, & fundus dari non intelligitur, si vsusfructus detrahitur, & fundus, & vsusfructus de per se vt pars rei reputantur. Secundò probatur ex l. si ita stipulatus fuero, 126. §. 1. ff. de ver[sect. 8]borum obligationibus, quem textum ad hoc dixit meliorem de iure, Marianus Socinus Iunior, in lectura leg. 4. §. Cato. ff. de verborum obligationibus, num. 2. in fine, & num. 3. nam in illis verbis: Et minus est in eo vsufructu, quem per se quis promittit, de vsufructu formali agitur: & de causali cum proprietate coniuncto in illis verbis: quam in eo qui proprietatem comitatur. Nec mihi placere[sect. 9] possunt, quæ ad illum textum magis subtiliter, quàm verè considerat Franciscus Connanus, Commentariorum iuris, lib. 4. cap. 3. n. 7. Nec placet etiam Ioannis Corrasij solutio, in dict. l. 1. ff. de seruitutibus, num. 3. vbi existimat,[sect. 10] vsumfructum dici, siue appellari, ibi facta relatione ad stipulationis conceptionem; id quod sequenti consideratione euidenter destruitur: nam etsi Iureconsultus in initio illius §. proposuerit verba, quibus stipulatio concepta est, dicens quod Titius à Mæuio fundum detracto vsufructu stipulatus est, & ab eodem post eiusdem fundi vsumfructum: tamen in verbis sequentibus non se refert ad stipulationis conceptionem, sed potius declarat ius ambiguum, quod ex forma stipulationis oriebatur; deciditque duas esse stipulationes in ea specie, & minus esse in eo vsufructu, quem per se quis promittit, quàm in eo, qui proprietatem comitatur: præterea in versiculo sequenti, Non idem contingit. apertè sentit Iureconsultus maximam esse differentiam inter vnum, & alterum vsumfructum, & tamen non potest se referre ad stipulationis conceptionem, siquidem fundus de per se simpliciter, non detracto vsufructu, nec facta aliqua mentione illius, deductus fuit in stipulationem. Vides ergo Corrasij solutionem fortiùs, atque subtiliùs quàm adhuc impugnatam. Tertiò deinde communis sententia probatur, ex l. vsufructu, 58. ff. Soluto ma[sect. 11]trimonio. vbi vsufructu in dotem dato, si diuortium interueniat, nec proprietas rei sit apud maritum, vel mulierem, dubitat Iureconsultus de modo restitutionis, & pro certo supponit, potuisse mulierem habere vsumfructum in ea re, in qua proprietatem habuit. Et in l. Sempronius Attalus, 26. ff. de vsufructu legato, in illis verbis: Sed his casibus de sententia testatoris quærendum est; qui vtique de eo vsufructu detrahendo sensit, qui coniunctus esset hæredis personæ. Et in l. Si à reo 71. §. si Reo. ff. de fideiussoribus. Inducendo casum illius textus vti inducit, & intelligit eum Arias Pinellus, 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 10. qui rectè affirmat, quod ibi non agitur de vsufructu formali, sed de eo, qui cum dominio est; & tamen vsusfructus appellatur. Quartò probatur ex l. si tibi proprietas. ff. de vsufructu accrescen[sect. 12]do, in illis verbis: Habemus ego & Mæuius trientes in vsufructu; & triens vnus proprietati miscebitur. Et iterum in illis verbis: Ad te autem proprietas cum parte dimidia vsusfructus pertineat. Et l. fundus detracto 4. ff. si vsusfructus petatur, ibi: Dixi interim cum proprietate vsumfructum esse. Quintò, ex l. si cum testamento 21.[sect. 13] §. Si fundum, ff. de exceptione rei iudicatæ. qui §. licet habeat scabrosum textum, & in sese intortum, nec congruè summari possit, vt in lectura eiusdem agnoscit expressè Valdricus Zasius: apertè probat communem distinctionem, id, quod euidenter deducitur ex fictione casus secundum communem lecturam, de qua etiam Valdricus Zasius ibidem, iuxta quam in eo textu vsusfructus dicitur apud dominum rei, decidit enim Iureconsultus Iulianus, quod si ego petij à te fundum iudicio reali, quia meus esset, & succubui per sententiam: & deinde vsumfructum eiusdem fundi petam, obstitit mihi exceptio rei iudicatæ, nam ex ea causa petij vsumfructum causalem, ex qua petieram paulò antè fundum, vnde meritò repellor; qui enim petit fundum esse suum, is non potest vendicare vsumfructum causalem tamquam suum. Et in hoc primo casu apertè loquitur Iulianus de vsufructu causali cum proprietate coniuncto, vt recte intelligit glossa in eo loco, verbo vsumfructum: & communiter declarant omnes. Subdit postea Iureconsultus in versiculo. Sed si vsumfructum cum meus esset: Casum diuersum, siue ex diuerso; quòd si ego petij à te vsumfructum formalem per Confessoriam, qua asserui vsumfructum mihi deberi, & succubui per sententiam: postea proprietatem eius fundi consequutus sum, quia à vero domino emi eam: quo casu quia tu detines fundum, quem emi à vero domino, & non permittis me frui re mea, quam emi, peto à te vsumfructum causalem per Negatoriam; Quæritur an mihi obstet exceptio rei iudicatæ? & respondet Iulianus non obstare exceptionem, quia sententia prior lata fuit semper vsufructu formali, qui perijt statim cum primum res fuit facta mea, etiam si aliquod ius habuissem; ergo iam ex noua causa, nouum vsumfructum peto, nempe causalem: adeò itaque clarè, & expressè probatur in eo textu communis sententia, vt cauillari Consultus Iulianus nullo modo possit. Nec vera est Ioannis Corrasij interpretatio, qui in l. 1. n. 3.[sect. 14] ff. de seruitutibus. constituit vsumfructum dici in illo §. facta relatione ad ineptam partis petitionem: quod duplici ratione, & cum iudicio conuincit Arias Pinellus, dict. 2. par. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 10. His addo tertiam, quòd Iureconsultus nulla facta relatione, nec restrictione ad petitionem aptam, vel ineptam partis, regulam generalem quoad omnes constituit; vt scilicet is, qui fundum habet, vsumfructum suum vendicare non possit. Sextò tandem, & vltimo loco pro commu[sect. 15]ni sententia expendi potest Lex 24. in finalibus verbis, tit. 31. part. 3. quæ non obscurè sentit, vsumfructum apud eum residere, penes quem proprietas alicuius rei pleno iure est: & ita prædictam sententiam, & diuisio[sect. 16]nem formalis, & causalis vsusfructus, tenuit glossa in dicta l. si cum testamento, dict. §. si fundum, in principio, Institut. de vsufructu. in l. rectè dicimus, ff. de verborum significatione. in dict l. si ita stipulatus. §. 1. ff. de verbor. obligation. in l. quod nostrum, ff. de vsufructu. & in l. si cum aurum. ff. de iure dotium. & sequuntur Bartolus, Paulus, Alexander, & cæteri Doctores communiter in dictis iuribus. Idem Bartolus in l. vnica, num. 4. ff. de condictione ex lege. Baldus in l. quod in rerum. §. si vsumfructum, in principio. ff. de legatis 1. & in l. si vsusfructus, num. 1. ff. de iure dotium. & in l. neminem, num. 5. & 6. C. de secundis nuptiis. & in l. vsufructu, in principio, vers. quartò præmitte. ff. soluto matrimonio. Raphaël Fulgosius, in l. 1. num. 6. ff. de vsufructu & quemadmodum quis vtatur. Dinus de Muxello, in §. æquè si agat, num. 23. & Iason ibi num. 4. Institutionum de actionibus. Marianus Socinus Iunior, in l. 4. §. Cato num. 2. in fine, & num. 3. ff. de verborum obligationibus. Bertachinus, in repertorio, 3. part. lit. V. verb. Vsusfructus est ius vtendi, versiculo, sexto: & sequitur Cæpola, de seruitutibus vrbanorum, cap. 4. num. 1. Florianus de S. Petro, in l. prima. ff. de vsufructu, num. 2. & 3. Vdalricus Zasius; ad titulum ff. de vsufructu, in principio, versiculo, vsusfructus duplex est, folio mihi 184. & in dicta l. si cum testamento. §. si fundum, ff. de exceptione rei iudicatæ, in initio illius §. folio 129. Maranta in l. is potest, num. 212. ff. de acquirenda hæreditate. Antonius Negusantius, de pignoribus, 3. membro 2. part. num. 9, & 10. Mudæus eodem tractatu. C. quæ res obligentur, vel obligatæ censeantur, numer. 10. Ioannes Sicardus, in rubrica C. de vsufructu, num. 6. Petrus Paulus Parisius, in repetitione l. re coniuncti. ff. de legatis 3. num. 35. Nicasius in principio Institutionum, de vsufructu, num. 5. Sigismundus Lofredus, in consil. 3. num. 12. 13. 14. 15. & 16. Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 110. num. 3. & in consil. 322. num. 26. Petrus de Peralta, in l. Lutio ff. de leg. 2. num. 4. fol. 258. & in l. 3. §. qui fideicommissam. ff. de hæredibus instituendis, num. 11. versic. quo supposito, fol. 138. Antonius Gomez, tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus. num. 2. & 3. Arias Pinellus, qui in communem sententiam magis inclinat, dict. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 9. & 10. Additio Antonij Gomesij vbi sup. lit. B. fol. 353. Castillo, in l. 48. Tauri. versic. quoad secundum. D. Antonius de Padilla, in rubr. C. de seruitutibus. num. 7. Iacobus Cuiacius, in l. qui vsumfructum. ff. de verbor. obligationibus, & tract. 5. ad Africanum, pagin. 76. & in recitationibus solemnibus ad lib. Digestorum, in l. interdum, 21. ff. de acquirenda possessione, & in l. 10. ff. de vsufructu legato. Villalobos. communium opinionum, lit. V. verbo. Vsusfructus. Cur[sect. 17]tius Iunior, in consil. 267. lib. 3. num. 17. quo loco rectè consulendo adnotauit, Vsusfructus appellatione, etiam causalem sustineri, & qui à proprietate aliter separabilis non est. Communem etiam tuentur Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 5. num. 7. Hieronymus Gabriel, in consil. 114. num. 6. & in consil. 184. numer. 5. vol. 1. Ioannes Cephalus, in consil. 399. num. 29. &W num. 30. lib. 3. & in consil. 126. num. 11. & 12. lib. 1. Marcus Antonius Eugenius, in consil. 25. num. 52. lib. 1. Hyppolitus Riminaldus, in c onsil. 633. num. 55. & 56. lib. 6. Iacobus de Carolis, 3. colore pauonis. num. 10. in fine. fol. 115. Mascardus, to. 2. de probationibus, conclus. 1426. Tellus Fernandez, in l. 3. Tauri. 3. part. num. 10. Ioannes de Matienço, in l. 10. tit. 7. glossa 1. num. 4. lib. 5. nouæ recopilationis. Ioannes Marcus Aquilinus, in l. 2. §. & harum. 3. par. num. 14. ff. de verborum obligationibus. Redoanus, tractatu de rebus Ecclesiæ non alienandis rubr. de fructibus Ecclesiæ alienandis. num. 9. fol. 46. & nullo ex superio[sect. 18]ribus relato, præstantissimus Iureconsultus, atque eruditissimus, & insignis Doctor Petrus de Barbosa, in l. vsufructu. 58. ff. soluto matrimonio, numer. 1. vbi dicit communem sententiam optimè defendi posse. Vincentius Carrocius. tractatu de locato & conducto. tertio gradu personarum. quæst. 9. de vsufructu. num. 9. fol. mihi 80. Petrus Augustinus Morla, Emporij part. 1. tit. 6. ff. de[sect. 19] seruitutibus. quæst. 1. qui disputat per quatuor columnas, ac num. 7. & num. 8. superiorem distinctionem probat. Eo tamen loco (quod mirandum est) prædictas columnas originaliter prout ibi iacent, ex priuatis scriptis transcripsit, quæ Salmanticæ publicè edita fuerunt olim, à Domino Licentiato Petro de Tapia, in lectura leg. 1. ff. seruitutibus. Tenet etiam commu[sect. 20]nem Doctor Espino (qui intricatè & confussè loquitur in hac materia) in speculo testamentorum. glossa 13. principali de legato vsusfructus. num. 4. Mynsingerus in rubrica institut. de vsufructu. num. 5. qui etiam cum communi distinctione permansit. de qua tamen Borgninum[sect. 21] Caualcanum nullum verbum scripsisse, non possum, non mirari, quippe cum ipse de hac materia plenum, & integrum tractatum ediderit. Denique communem[sect. 22] hanc opinionem probauit olim Dominus Licentiatus Petrus de Tapia, in leg. 1. ff. de seruitutibus. qui tunc Salmanticæ, Iuris Cæsarei publicus Moderator, Collegij Diui Bartholomæi insignis Collega, & Authoris præceptor erat; nunc vero in Supremo Regio Senatu meritissimus, & præstantissimus Consiliarius existit. Loquuntur autem titul. ff. & C. & Institut. de vsu[sect. 23]fruct. de formali vsufructu, qui à proprietate distinctus, & separatus est, non de vsufructu causali: vt rectè considerat Pinellus, vbi suprà. num. 9. & tanquam indubitatum supponunt omnes Doctores communiter; vt intelligit Vdalricus Zasius, in duobus locis superiùs relatis. Balduinus, & Minsingerus, in rubrica, & in principio Institut. de vsufructu. Cuiacius in dicta l. qui vsumfructum. Idque ex definitione vsusfructus, & modis omnibus, quibus vsusfructus constituitur, & finitur, satis constat apertè. Et de prima opinione hactenus. Verùm secundam, & contrariam opinionem, vsum[sect. 24]fructum vnicum tantum est, eúmque formalem, & proprium, contra communem tenet Alciatus in l. recte dicimus. ff. de verborum significatione. Franciscus Duarenus in dicta l. si ita stipulatus fuero. §. primo. ff. de verborum obligationibus. Ioannes Corrasius in l. 1. num. 3. ff. de seruitutibus. & in § æquè si agat. eodem num. Instit. de actionibus. & lib. 5. Miscellan. cap. 3. Ferretus in l. 3. §. ex pluribus. ff. de acquirenda possessione. & in l. re coniuncti. ff. de legatis tertiò. num. 24. Franciscus Connanus, commentariorum iuris lib. 4. cap. 3. num. 6. & neminem referens Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum. lib. 1. cap. 4. in fine. qui affirmant dominum fundi dumtaxat habere facultatem vtendi, & commoditatem, non vsumfructum; eósque sequutus est nouissimè Antonius Pichardo in principio Institut. de vsufructu. n. 10. & 11. qui contra communem, vnicum dumtaxat ex[sect. 25]pendit fundamentum; quod tamen transcripsit à Connano. vbi supra, dict. num. 6. Quia tametsi nemo non fruatur rebus suis, quas habet, & possidet, id tamen non aliquo iure certo, separatóque, & quod rem ipsam afficiat aliqua tanquam seruitute, sed vt dominus, & domini, possessorífve authoritate facit. l. vtifrui. 5. ff. si vsusfructus petatur. l. in re communi, ff. de seruitutibus vrbanorum prædiorum. Eandem etiam sententiam, contra communem, tuentur Budæus in principio Institut. de vsufructu. & Franciscus Hotmannus. ibid. verb. Alienis rebus, qui superiori ratione mouentur, quod dominus proprietatis nullum ius habet, nec habere potest in se ipso, & aliud sit res, aliud vtilitas rei, & in qua re, quis plenum dominium habet, in eam speciale ius non[sect. 26] habet. Et ad hoc reduci debent alia, & nonnulla fundamenta; quæ contra communem ponderari solent, quod in re aliena tantum vsumfructum constitui, dixerit textus in l. 1. ff. de vsufructu. Et in principio Institut. eodem tit. quasi in re propria vsusfructus esse non possit. Item quod vsusfructus est seruitus personalis, l. 1. ff. de seruitutibus. quæ in re propria non consistit, vt certum est: & qui dominium alicuius rei habet, dicitur habere supremum ius, & potestatem illius rei, ita quod non possit habere aliquod ius extra dominium, vt Hotomannus dicebat. Deinde contra communem, fortiter insistit Eguinarius Baro in principio Institut. de vsufru[sect. 27]ctu. Vbi re vera subtiliter loquitur, & dicit quòd qui primus hanc distinctionem vsusfructus fabrefecit, solus sibi videtur Iulianum legisse, cæteros tributum pedibus isse in eius sententiam. Petrus Gregorius, in Syn[sect. 28]tagmate iuris lib. 4. cap. 3. de vsufructu. num. 2. part. 1. dicens simpliciter, proprièque fructum dicendum esse id, quod Doctores vsumfructum causalem appellant: & reddit rationem, quia frui est re omnino gaudere, eàque potiri, at dum addimus vsumfructum, demonstramus dominum non plene re potiri, sed vti vt fruatur tantum. & vt fructus sit in vsu: quemadmodum plus est frui[sect. 29] quàm vti. Petrus Costalius aduersariorum iuris, part. 2. ex lib. 7. Pandectarum in l. 1. ff. de vsufructu & quemadmodum quis vtatur. vbi dicit quod prædicta vocabula causalis, & formalis vsusfructus putida sunt, & à nostris hominibus, hoc est, à Neotericis non recepta. Et vltra prędictas rationes, alia deinde vtitur Connanus dict. cap. 3.[sect. 30] num. 6. in fine, qui vtrumque vsumfructum ineptè, & barbarè, & nullo authore sic nominari, sequenti probat argumentatione. Nam si ea commoditas, quam dominus fruenda re sua habet, causalis vsusfructus dicitur, quòd causam à dominio ducat, vt communis interpretatur, quomodo appellabimus eum vsumfructum, quem habent possessores, seu bonæ fidei, seu malæ fidei, & quicumque aliqua re ad suam vtilitatem vtuntur, vel vi, vel clam, vel precario, vel commodato, aut locato? vtuntur omnes isti, & fruuntur quidem certe, atque in eo ad dominorum vicem, quamproximè accedunt. Et hoc est secundum fundamentum contra communem sententiam, quam defendimus. Tertium verò, & vltra recentiores omnes supra relatos, deducitur ex[sect. 31] l. quod nostrum 70. ff. de vsufructu. quem textum esse meliorem de iure pro Nouioribus, recte ante alios adnotauit Arias Pinellus (sed ad illum non respondet) dict. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis. num. 10. in vltimis verbis, & Pinelli nulla mentione facta, expendit etiam eum textum contra communem, Petrus Augustinus Morla. Emporij 1. p. tit. 6. dict. q. 1. n. 8. videtur enim Paulus aperte negare vsumfructum in eo, qui rei dominus est, dum in hæc verba scribit. "Quod nostrum non est, transferimus ad alium; veluti is qui fundum habet quanquam vsumfructum non habeat, tamen vsumfructum cedere potest." Quartò contra communem ponderari solet solet textus in l. cùm in fundo, 81. ff. de iure dotium. qui expressim videtur probare idem, quod textus in in dict. l. quod nostrum, dum dicit Triphonius Iureconsultus: "Maritus tamen vsumfructum non habet, sed suo fundo quasi dominus vtitur." Et hunc textum contra communem, ex priuatis scriptis, quæ passim & frequenter transcribit; expressim ponderauit Augustinus Morla. dict. num. 8. versic. Et ponderandus est textus. & quamuis postea in versiculo, Sed respondendum est, communem defendi posse dixerit; ad eum non respondet, multa potius simul inculcat, nec distincte digerit ea. Quinto tandem & vltimo, contra[sect. 33] communem dici solet. Quod si præfata distinctio vera esset, apud Iureconsultos aliquando expressa fuisset, & consequenter vsumfructum causalem excogitandum non fore, de quo expressim cautum non est. Quo argumento vtebatur Ioannes Corrasius, in dict. l. 1. num. 3. ff. de seruitutibus. qui dum subtilitates quærit contra communem, non accusandos Iulianum, & Iulium Paulum Iureconsultos scribit, quod commoditatem, quam domini habent in re propria, vsumfructum appellauerint, cum tamen ij propriè & verè loquuti fuerint, strictàmque iuris rationem obseruauerint, ipse verò captiosè illorum verba retorqueat; & non excusandos, laudandos potius Iureconsultos excusare contendat. Quapropter à communi sententia nullo modo recedendum arbitror, tum quia magis communis est, & quia glossa, Bartolus, & alij Doctores infiniti, maioris authoritatis sequuntur illam, & habet pro se casum plurium legum, ideò omnino amplectenda est. Ex dictis per Alexandrum, in cons. 202. num. 7. vol. 7. Gozadinum cons. 39. num. 15. Alphanum Collect. iuris. 120. in fine. Barbatiam in cons. 10. vol. 2. Pedroccham in cons. 20. num. 146. Socinum Iuniorem, in cons. 63.. & in cons. 111. n. 8. vol. 3. Tum etiam, quia magis amica est verbis earum legum, quas in initio huius capitis adduximus; & quia ad leges, & rationes contrarias responderi, & satisfieri congruenter potest. Idcircò probari debet, ex congestis per Pedroccham, in cons. 17. à num. 110. & num. 114. Hyppolitum Riminaldum, in cons. 417. num. 31. lib. 4. Robertum Marantam in suis disputationibus, disp. 10. num. 38. Nec obstat primum, & præcipuum Neotericorum argumentum, quod ex Conanno, & aliis, adduximus suprà n. 25. Quia libenter fatemur verum esse, quod dominus tametsi fruatur rebus suis, quas habet, & possidet, id tamen non iure seruitutis, siue alio quocumque, quod rem ipsam afficiat, sed vt dominus, & domini, possessorísve authoritate: non tamen inde sequitur, vsusfructus causalis effectum cessare: nam, & si dominus rebus suis, quas habet, vtatur tanquam dominus, adhuc tamen dici potest vsusfructus causalis, qui ab eodem dominio, & proprietate, siue illius occasione cau[sect. 35]satur; & diuersus est ab alio vsufructu, quem non domini habent in rebus alienis. Qua ratione respondendum est ad alia, quæ contra communem adduximus suprà num. 35. si fateamur etiam habentem dominum alicuius rei habere supremum ius, siue potestatem, non tamen ideo dominus definit habere ius vsusfructus causalis, qui non est extra dominium, sed potius pars dominij, & illius occasione causatus. Nec implicat contradictionem, quòd quis sit dominus vnius rei, & in eadem plenè, & integrè vsumfructum consequatur; cum imò potius ex eo, quòd sit dominus, talis vsusfructus causetur: Nec sequitur etiam, ideo vsumfructum causalem non esse, quod vsusfructus diffiniatur vt sit ius alienis rebus vtendi, & fruendi salua rerum substantia. ibi enim tantum definitur vsusfructus formalis in alienis rebus consistens; nec ideo excluditur causalis, qui cum dominio, & proprietate coniungitur; nec speciali, aut particulari definitione demonstrari debuit, cùm non sit res à proprietate, & dominio separata, sed potius cum illis coniuncta, sic vt contineatur sub definitione dominij, & proprietatis, siue facultatis illius, ius illud vtendi, & fruendi, & ad libitum disponendi. Est igitur hic vsusfructus diuersus ab alio, qui seruitus dicitur in l. 1. & aliis. ff. de seruitutibus, & in re propria non consisit. Non obstat deinde Petri Gregorij argumentatio con[sect. 36]tra communem, de qua nullus huc vsque mentionem facit, nec ad illam respondet. Verum enim est, quod dominus proprietatis sic fruitur, vt re omnino gaudeat, eàque potiatur (vt inquit Petrus Gregorius:) non tamen rectè infert ex eo, quod dicamus dominum proprietatis habent vsumfructum ipsum, non plenè & integrè re frui, & potiri, sed vti vt fruatur tantum, quia sic vtitur vt vtatur, & fruatur plenè. Id quod demonftratur eo ipso, quod talem vsumfructum causalem vocamus, in eo enim à formali vsufructu distinguitur, qui à proprietate separatus est, nec ita plenum ius tribuit. Non obstat præterea, Francisci Connani altera ratio[sect. 37] contra communem, lib. 4. dict. cap. 3. num. 6. cui nullus adhuc responsum præbuit: Sed non erit difficile respondere, constituendo prius generaliter, possessorem bonæ, vel malæ fi dei, vel vi, aut clam, vel precario, vel commodato, aut locato possidentem, ab vsufructuario longè differre, nec ad dominorum vicem ita proximè accedere, (vt Connanus affirmat.) Deinde prædictis personis titulum, siue nomen non deficere, quo eorum vsus, vel fruitio nominari possit, ita vt necesse non sit vsumfructum causalem in omnibus constituere. Nam in primis, & in specie loquendo, in possessore malæ: fidei nullus vsusfructus considerari debet, vt putà cùm ipse nullos fructus suos faciat, sed omnes cum ipsa re cogatur restituere. l. si fundum, l. certum. C. de rei vendicatione. l. 8. in fine, tit. 3. part 5. l. 4. tit. 14 part. 6. Ioannes Garsia, de expensis & meliorationibus, cap. 23. num. 4. & sequentibus. Menoch. recuperandæ possessionis, remedio 15. num. 601. & nouissime Antonius Pichardo, in §. si quis à non domino, n. 16. Instit. de rerum diuisione. in quo ab vsufructuario, tam causali quàm formali multùm distar, qui fructus omnes, & alia quæcunque commoda, quæ ex re percipi possunt, sua facit, vt inferiùs alio capite comprobauimus. In possessore verò bonæ fidei vsumfructum causatum á dominio dicimus, quia quoad fructus attinet, domini loco est, siue apud illum esse dominium ius præsumit. l. bonæ fidei. ff. de acquirendo rerum dominio. l. qui scit. §. bonæ fidei. ff. de vsuris, dict. l. certum. C. de rei vendicatione. l. 39. tit. 28. part. 3. & post multos, quos refert, sic ex communi tradit Pichardus in dict. §. si quis à non domino, num. 2. & multis sequentibus. Ideo, quia ad instar domini, talis possessor bonæ fidei habetur aliquando; quoad aliquos iuris effectus, ab vsufructuario[sect. 38] differt: vt constat ex §. is vero, ad quem. Institut. de rerum diuisione. vbi Minsingerus, num. 2. sic adnotauit. Is verò, qui commodato, vel precario vtitur, quam diuersimode vtatur ab eo, qui causalem, vel formalem vsumfructum habet, satis constat ex natura vsusfructus, & modis omnibus, quibus constituitur, & finitur, & tempore, quo ipse vsusfructus durat, & natura commodati, vel precarij, quod aliter constituitur, & durat, vt apparet ex his, quæ post ordinarios ibi relatos, de commodato, & precario, plenè scribunt Couarruuias, variarum lib. 3. cap. 15. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu. 22. & 23. & casu 298. Antonius Gomez, tom. 2. variarum, cap. 7. num. 1. per totum. Cæteri autem, vt Coloni, & Inquilini, vsumfructum habent causatum á dominio, quod est apud eum, cuius nomine ipsi fruuntur. vt in l. non vtitur. ff. de vsufructu. Ideo ab eo, qui habet vsumfructum formalem distinguuntur, vt infra dicemus, & in terminis tradit Antonius Pichardo, in principio, Institut. de vsufructu, num. 23. & 24. deinde non etiam obstat dicta l. quod nostrum. ff. de vsufru. Nam, qui pleno iure alicuius rei dominus est, causalem vsumfructum habet, non verò formalem, qui[sect. 39] (vt antea dictum est) apud dominum esse non potest, cum res propria nemini seruiat: idcirco si alicui concesserit vsumfructum, transfert in eum vsumfructum, quem ipse non habebat, hoc est, vsumfructum formalem, habebat tamen dominium plenum rei, & sic vsumfructum causalem cum proprietate coniunctum, vnde habilis erat ad transferendum vsumfructum formalem, separando illum à proprietate. Vti sic & verè declarat Glossa ibi. ex scholio vltimo, & sequuntur Albericus de Rosate, Angelus de Perusio, Iacobus de Rauenna, & Florianus de Sancto Petro, ibidem, qui breuiter, vtiliter tamen distinguit circa illam regulam, an & quando possit quis in alium transferre, quod ipse non habet: distinguit etiam Baldus in l. manumissiones, de iustitia & iure, num. 13. & duobus sequentibus. ad quorum distinctionem reducidebet regula leg. interdum, 21. ff. de acquirenda possessione, qua probatur, quod pos[sect. 40]sessionem eius interdum tradimus, cuius ipsi non habemus. Sicut etiam dominium proprietatis, quod quis[sect. 41] non habet, interdum vendendo, & tradendo alij præbet. l. non est nouum. ff. de acquirendo rerum dominio. l. 10. §. vlt. ff. quibus modis pignus vel hypotheca soluitur, & nonnullis exemplis, ad explicationem dictæ legis, quæ nostrum communem intellectum probant, confirmat Iacobus Cuiacius, in recitationibus solemnibus, in libros Digestorum (quarum lecturam summè lectori commen[sect. 42]do) ad l. interdum. ff. de acquirenda possessione. Non etiam obstat textus in dicta. l. cum in fundo, 81. ff. de iure dotium, ad quam omnium, qui huc vsque[sect. 43] scripserunt, nullus satisfacit: solus Augustinus Morla eam expendit contra communem, dict. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst 1. num. 7. & postmodum, num. 8. circa finem, in confirmationem communis ponderat illam: sed re vera non percipit veram rationem. Idcirco adnotandum, Iureconsulti Triphonij, illius legis authoris, mentem aliam fuisse in illis verbis: Maritus tamen, &c. Dicit enim Consultus, quod si mulier in fundo mariti habeat vsumfructum; & dotis causa, siue nomine dotis dederit illum marito; quòd etsi ab ea vsusfructus discesserit, cesserit; maritus tamen non habet vsumfructum, sed fuo fundo quasi dominus vtitur: hoc est, non habet vsumfructum formalem, quia non ex eo, quod sui fundi vsusfructus sibi in dotem datus sit, definit esse dominus eiusdem fundi maritus, quod esset necessarium, vt formalem vsumfructum consequeretur, qui cum proprietate subsistere non potest: & sic maritus in proposita specie suo fundo quasi dominus vtitur, consequutus per dotem plenam fundi proprietatem non separatam ab vsufructu causali, quem acquirit ex noua dotis constiturione, antea enim vsufructus ille erat formalis à proprietate separatus, & penes vxorem existens, postmodum vero per dotis constitutionem coniunctus fuit cum proprietate, & effectus est causalis: & hæc est vera & germana illius textus interpretatio, quæ; fuit de mente glossæ, ibi, dum dixit: Vsumfructum quantum ad formam habet, non tamen quantum ad causam. Denique, & vltimo loco non obstat vltimum argu[sect. 44]mentum, quod prædicta distinctio, siue vox vsusfructus causalis à Iureconsultis expressa non fuerit, quia Recentiores prædicti, qui contra communem sic argumentantur, non rectè inferunt vnicum tantum vsumfructum esse, & eum formalem, & non esse causalem vsumfructum, eo quòd Iureconsulti expressè non dixerint de illo: quia si prædicta ratio vera esset, sequeretur inde, dicendum esse, nec vsumfructum formalem esse, siquidem vsusfructus formalis vox, non magis inuenitur apud Iureconsultos quam causalis, vt pro communi considerauit Pinellus dict. 2. Part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 9. & tamen negari non potest, quin v[sect. 45]susfructus formalis sit; His addendum, & adnotandum duxi, quòd cùm hæc distinctio causalis, & formalis vsusfructus, ex verbis & mente Iureconsultorum, atque virtute eorum, siue iuris interpretatione colligatur, perinde haberi debet, ac si expressa fuisset. Id, quod cla[sect. 46]rè apparebit, si præmittamus prius, expressum in iure pluribus modis dici, vel accipi, quod post alios multos rectè adnotarunt Tiberius Decianus, resp. 10. num. 15. vol. 4. Brunorus à Sole, in compendio resolutorio proposit. iuris lit. E. verbo, expressum, el primo, fol. 81. & optime declarat Menochius in consil, 210. num. 28. 29. 30. & 31. lib. 3. Et quot modis Expressum aliquid dicatur,[sect. 47] vel Tacitum? magis in specie, & latissimè tractant, alios infinitos consultò prætermitto, Andreas Tiraquellus (qui hac de re omnino videndus est) post leges connubiales, verbo, ex prez. gloss. 7. a num. 81. fol. mihi 309. vsque ad finem totius glossæ. Paulus Parisius, in repetitione legis, hæredes. ff. de vulgari & pupillari substitutione, num. 46. & sequentibus. Menochius, adipiscendæ possessionis, remedio 4. num. 215. & num. 226. & 232. Sfortia Oddi. compendiosæ substitutionis, prælud. part. 2. quæst. 3. num. 2. Guillielmus Benedictus, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo. Si absque liberis, el secundo, à num. 14. Hieronymus Gabriel, in consil. 169. n. 78. vol. 1. & his non relatis; Velasquez de Auendaño, in l. 40. Tauri, gloss. 20. per totam. Camillus Gallinius[sect. 48] (quem de hac re commendo lectori) de verborum significatione, lib. 2. cap. 8. 9. 10. 11. & 15. inter alia tamen,[sect. 49] Expressum dici solet id, quod ex verbis, vel virtute eorum colligitur, siue quod necessariò importatur ex verbis l. certum, ff. si certum petatur. l. nominatim. ff. de condition. & demonstration. authent. de hæredibus & falcidia. §. si vero expressim. Angelus consil. 331. An in institutione, num. 3. in princ. cuius meminit Simon de Prætis, de interpretat, vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 11. num. 7. fol. 148. Afflictis, decision. 3. num. 5. Aimon. de antiquitate temporum, 1. part quæst. 4. num. 38. fol. mihi. 34. Ioannes Cephalus, in consil. 150. num. 12. lib. 1. & in cons. 196. num. 12. lib. 2. Vbertinus Zuchardus in cons. 8. num. 19. vol. 1. Tiberius Decianus, resp. 44. num. 23. & num. 138. & resp. 80. num. 21. & resp. 76. num. 64. vol. 4. quo loco plenè oftendit, Expressum inscriptis satis di[sect. 50]ci illud, quod ex scriptis colligi potest: quod tenet etiam Aldobrandinus in cons. 109. num. 7. lib. 1. Anguissola, in cons. 66. num. 8. & in cons. 277. num. 9. lib. 1. Hieronymus Gabriel, in cons. 127. num. 41. lib. 1. Similiter Ex[sect. 51]pressum est, quod venit ex mente legis: Bartolus, in l. prætor, in principio, ff. de noui operis nuntiat. Cephalus, in cons. 451. n. 30. lib. 4. Menochius, in cons. 235. num. 51. lib. 3. Petrus Surdus, in cons. 116. num. 57. lib. 1. Bursatus, in cons. 461. numer. 80. lib. 4. Anguissola, in cons. 66. num. 9. vol. 1. Franciscus Niconitius, super rubrica. C. de edendo, num. 52. Hieronymus Gabriel, in cons. 14. num. 35. & num. 38. lib. 1. & Expressum, vel[sect. 52] subintellectum à lege æquiparantur. Menochius alios referens in cons. 95. num. 15. lib. 1. Vnde cum præfata diuisio, siue distinctio communis, Causalis, & Formalis vsusfructus sic colligatur, vt antea diximus, & constat aperte ex his iuribus, quæ superiùs pro communi sententia expendimus, pluraque sint prædictæ distinctionis apud Iureconsultos signa, vestigia, & coniecturæ; perinde haberi debet, ac si à iure, vel à lege verbis specialibus expressa fuisset: ex his quæ scribunt Menochius, lib. 1. præsumpt. 45. num. 8. & 9. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 1. num. 8. quod in nostra materia velut cogente ratione ipsa, & lege: agnouit expressè Petrus Costalius, aduersariorum part. 2. ex lib. 7. Pandect. in l. 1. ff. de vsu[sect. 53]fructu, & quemadmodum quis vtatur. Is enim, licèt communem improbauit, quam defendimus; fatetur tamen quod res ipsa ex iuris intellectu profecta est, quo vterque vsusfructus designatur. Et ita securè tenendo, ad nonnulla ex prædicta resolutione inferri potest. Et primò infertur, ad explicationem textus in l. vti[sect. 54] frui, 5. ff. si vsusfructus petatur, quam contra communem fere omnes Neoterici ponderarunt, vt constat ex dictis suprà num 25. inserentes ex illa, in rebus propriis vsumfructum consistere non posse; scribitur enim in eo textu: Vtifrui ius sibi esse is solus potest intendere qui habet vsumfructum: dominus autem fundi non potest: quia qui habet proprietatem, vtendi fruendi ius separatum non habet, nec enim potest ei fundus seruire. Sed re vera textus hic communi non aduersatur, id quod clarè constat ex natura tituli cui subiacet, iuxta quam intelligi debet de vsufructu formali, qui seruitus personalis est, nec apud dominum esse potest, quia res propria nemini seruit: non de vsufructu causali, qui cum dominio, & proprietate coniunctus esse potest, vt sæpe dictum est, & intelligit glossa, ibi scholio 1. & 2. Idcirco Iureconsultus Vlpianus, non ineleganter regulam generalem in ea lege constituit, vtifrui ius sibi esse eum solum intendere posse, qui habet vsumfructum, scilicet formalem, qui à proprietate distinctus, & separatus est, eumque pro seruitute vsusfructus actionem confessoriam intentare posse, dominum tamen fundi eam actionem intentare non posse; quia si sibi esse ius vtendi, & fruendi diceret, & confessoriam actionem proponeret, ius seruitutis prætenderet, quod in re propria subsistere non potest: non tamen negat Vlpianus, quòd dominus fundi vsumfructum non habeat, immò expressè dicit in illis verbis: "Quia qui habet proprietatem, vtendi fruendi ius separatum non habet." Et reddit rationem, quare domino, qui habet vsumfructum cum proprietate coniunctum, actio confessoria non detur, quia licèt habeat vsumfructum, habet eum cum proprietate coniunctum, & sic non habet ius vtendi, & fruendi separatum: ideo cùm fundus proprius nemini seruire possit, actio confessoria non datur domino pro vsufructu cum proprietate coniuncto, quæ pro seruitute constituta competit l. 2. l. 4. §. in confessoriam, cum §§. sequentibus ff. si seruitus vendicetur. Sed si dominus re propria vtifrui prohibea[sect. 55]tur, licèt actione confessoria experiri non possit, Lex consulit ei, vt actionem iniuriarum, & aliis remediis contra prohibentem se tueri possit, vt dicit textus optimus in l. qui pendentem, 26. ff. de actionibus empti, ibi. "Cæterum post traditionem siue lectam vuam calcare, siue mustum euehere prohibeatur; ad exhibendum, vel iniuriarum agere poterit, quemadmodum si aliam quamlibet rem suam tollere prohibeatur." & in l. iniuriarum, 13 §. si quis me prohibeat ff. de iniuriis. in illis verbis: Aut si quis re mea vti me non permittat, nam & hic iniuriarum agi potest. Et ita ex dictis iuribus, quod actio iniuriarum detur contra impedientem dominum vti re sua, docuit Innocentius in cap. dilectus, de appellationibus. Bald. in rubrica. C. de vsufructu. in fine. Bartol. num. 3. & Paulus num. 6. in dict. l. qui, pendentem, idem Bartolus, num. 3. in dict. §. si quis me prohibeat. Ludouicus Gomezius, in §. æquè si agat, num. 2. & num. 3. Institut. de actionibus: Calcanus in cons. 90. Menochius in cons. 226. num. 7. lib. 3. & nullo ex his relato; nec ita radicitus explicata ratione textus in dict. l. vti fiui. Petrus Augustinus Morla, Emporij, part. 1. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. 8. vers. sed[sect. 56] respondendum est in principio. Secundò infertur ad explicationem textus, alias difficilis, in l. si ita stipulatus fuero. 126. §. 1. ff. de verborum obligationibus: de quo in fauorem communis superiùs mentionem fecimus. Difficultas autem illius § vt alias consultò prætermittam, in eo consistit; quòd quamuis debitor, partem debiti inuito creditori soluere non possit, l. quidam existima[sect. 57]uerunt ff. si certum petatur. l. tutor. §. Lucius. ff. de vsuris, l. acceptam. C. eodem tit. & de hac regula post ordinarios in dict. l. quidam existimauerunt. latè agunt Socinus, regul. 75. Bernardus Diaz, regul. 106. Dueñas regul. 158.[sect. 58] Cæpola, cautela 146. ad finem, & cautela. 257. Si tamen rei diuiduæ debitor, partem eius soluat, solutione partis liberatur, quoad partem de voluntate creditoris solutam l. si stipulatus sum, 9. §. 5. ff. de solutionibus, tradit Bartolus in solemni repetitione leg. stipulationes non diuiduntur, quæst. 2. num. 22. ff. de verborum obligationibus, sed in dict. §. 1. respondet Iureconsultus, quòd promittens fundum pleno iure, & sic vsumfructum, & proprietatem, soluendo vsumfructum solum non liberatur, vnde postea amisso vsufructu, si promissor proprietatem, absque vsufructu tradiderit non liberatur, sed tenetur fundum pleno iure creditoris facere. Ideo pro vera resolutione animaduertendum est, quòd regula dict. §. 15. procedit, quando soluitur pars quotitatiua rei debitæ, vt puta si debeo decem, & soluam quinque, vel si debeo fundum, & de voluntate creditoris dimidiam partem ipsius soluam; tunc enim quoad partem solutam liberor: vt magistraliter distinguens explicat Bartolus vbi supra, dict. quæst. 2. & Iason in dict. l. si ita stipulatus fuero. §. 1. num. 10. Vbi debitor non soluit vsumfructum causalem, quem debebat, sed formalem, ad quem obligatus non erat; nam qui promisit fundum pleno iure, promisit vsumfructum causalem cum proprietate coniunctum; sed separando illum, & absque proprietate tradendo facit eum formalem, & sic non soluit, quod promisit, nec partem eius; ac per consequens nec in totum, nec pro parte liberatur, quousque fundum pleno iure creditori tradiderit, provt illum promisit: & ita optimè declarat eum textum glos. ibi verbo, hic in nulla: versiculo. Sed dic quod hic causalis: & sequuntur Bartolus, Paulus, Aretinus, Alexander & omnes communiter, secundum Iasonem. ibi. dict. num. 13. Vltimò infertur ad ea, quæ in hac materia, siue in quæ[sect. 59]stione nostra scripsit Rebuffus in l. recte dicimus. ff. de verborum significatione. ibi enim num. 2. Communem distinctionem causalis, & formalis vsusfructus non probat; nec etiam contrariam, Recentiorum omninò amplectitur, sed nouam doctrinam, aut distinctionem (vt ipse credit) adducit; re tamen vera (quod vltra alios animaduerto) nihil nouum adducit, nec aliquid inauditum, aut incognitum proponit; in communem potius glossarum, & Bartoli sententiam, & distinctionem reincidit, licèt alio loquendi genere vsus fuerit: quod libenter admittet, qui eiusdem Authoris verba perlegerit. # 2 CAPVT II. Vsumfructum alium conuentionalem esse, alium legalem, cum sententia communi; neutrum verò facti, sed omnem iuris; contra Florianum de Sancto Petro, noua Authoris consideratio, vbi nouè etiam ad Leges per ipsum allegatas respondetur. Quibus casibus mulier, vel maritus transiens ad secundas nuptias, vsumfructum dumtaxat habere debeat eorum, quæ inter viuos, vel in vltima voluntate habuit à priori marito, vel ex substantia illius ex successione filiorum; proprietatem verò filiis prioris matrimonij reseruare tenetur, & de materia legis, fœminæ. C. de secundis nuptiis. latissimè tractatur: Infinitæ quæstiones in hac materia congeruntur, & multa adnotantur nouè, quæ huc vsque sic resoluta non sunt. Deinde, vtrùm consensus mariti, vel filiorum tacitus, siue expressus circa secundas nuptias præiudicet illis, vt amittant beneficium legis, plenè discutitur: communis sententia defenditur; ad rationes, quæ in contrarium per Sarmientum considerantur, nonè respondetur, & nonnulli casus plenius, & distinctè magis quàm adhuc distinguuntur. Demùm vtrùm mulier secundò nubendo vsumfructum à marito sibi relictum amittat, & legatum vsusfructus vxori relictum, si castè, & honestè vixerit, an etiam secundo nubenti debeatur, breuiter, & distinctè explicatur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus alter conuentionalis, alter legalis. -  2 Vsusfructus alius iuris, alius facti, ex sententia Floriani de Sancto Petro, quæ improbatur; infrà num. 7. -  3 Florianus de Sancto Petro nonè notatus per Authorem, quod leges nonnullas expendat, quæ superiorem distinctionem probare non possunt: & illis nouè etiam satisfactum ab Authore. -  4 Legatum in annos singulos relictum, legato vsusfructus simile esse in eo, quod vtrumque morte legatarij finitur. -  5 Sed non esse idem, quod legatum vsusfructus, alias non diceretur simile esse. -  6 Et in plerisque dissimile esse à legato vsusfructus: quæ remissiuè traduntur. -  7 Vsumfructum omnem iuris esse, siue à iure constitutum; aduersus Florianum de Sancto Petro, noua Authoris consideratio in hac materia, provt hoc numero, & sequenti declaratur. -  8 Vsusfructus conuentionalis, & legalis exempla. -  9 Mulier transiens ad secundas nuptias, liberis extantibus, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij, non solum omnia bona, quæ habuit à priori marito, titulo quocunque lucratiuo; sed etiam quidquid per successionem ab intestato filiorum primi matrimonij consequuta est: solo vsufructu istorum penes ipsam remanente. -  10 Proprietatem verò, quam amittit secundò nubendo, ita tenetur reseruare filiis prioris matrimonij superstitibus, vt non possit illam alienare, nec vllo modo in fraudem, aut præiudicium filiorum disponere de similibus bonis ex paterna substantia prouonientibus, quæ reseruari debent. -  11 Mulier secundo nubendo non perdit ea, quæ titulo lucratiuo habuit à priori marito, vel ex successione filiorum ex substantia illius, cùm filij prioris matrimonij non existunt. -  12 Poena supradicta, coniugi ad secundas nuptias transeunti imposita, & fauore filliorum introducta, ad nepotes quoque siue in fauorem illorum dirigitur: & statutum in hac materia in parentibus, habet quoque locum in auo, & auia, & cæteris ascendentibus. -  13 Quod qualiter, & respectu quorum bonorum intelligi debeat; plenè & distinctè declaratum traditur remissiuè. -  14 Maritus transiens ad secundas nuptias, tenetur reseruare proprietatem bonorum, filiis prioriis matrimonij, in quibus casibus vxor reseruare tenetur: & dispositum in vxore in hac materia, habet quoque locum in marito, idque ex identitate rationis. -  15 Mulier, vel maritus transiens ad secundas nuptias, priuatur proprietate bonorum paternorum, vel maternorum quæ sibi prouenerunt per mortem filij, & hoc siue mulier, aut maritus transierit ad secunda vota, ante successionem vel post, quod latiùs tractatur remissiuè. -  16 Pœnæ impositæ secundo nubenti, in odium secundarum nuptiarum quamuis de iure Canonico sint sublatæ; poenæ tamen, quæ in fauorem filiorum primi matrimonij apponuntur, & reseruationem proprietatis prædictorum bonorum inducunt, correctæ non sunt. -  17 Circa ea, quæ superiùs dicta sunt à num. 9. & materiam l. fœminæ. C. de secundis nuptiis. Tot solere dubia proponi, quæstionesque excitari, vt infinitus fere sit illarum numerus; nihilominus tamen, distinctè, & plenè omnibus satisfieri posse, si authores plures, qui hoc numero præcitantur, attentè & originaliter prælegantur. -  18 Andreæ Gaill, & Ioachimi Minsingerij practicæ obseruationes, eruditæ multùm, & vtiles, & ab Authore commendatæ. -  19 Lectori non absque vtilitate maxima futurum, quod quæstiones, quæ in hac materia frequentius contingunt, hoc capite breuiter, & distinctè congerantur in vnum; & qualiter Author circa earum resolutionem se habiturus sit. -  20 Parentes secundò nubentes, de iure communi, & regio, qualiter filiis succedant ab intestato, atque ex testamento; & quæ teneantur reseruare filiis prioris matrimonij, ex his, quæ habuerunt ab eisdem ab intestato, vel ex donatione, vel ex testamento; & qualiter distingui debeat inter bona, quæ filij habuerunt à patre, vel à matre, vel ascendentibus vel aliunde quæsiuerunt, remissiuè: plenè tamen tractatum proponitur. -  21 Bartol. in consil. 54. in fin. lib. 1. in q. superiori, rectè distinxisse tria iura. -  22 Liberi diuersarum nuptiarum si extent, qui diuersas matres, aut patres diuersos habuerunt, qualiter inter se succedant. -  23 Mater, vel pater, ante quàm transiret ad secundas nuptias, si alienauerit aliqua bona habita ex priori matrimonio titulo lucratiuo, vel ex successione alicuius filij ex substantia coniugis præmortui, & postea secundò nupserit: an filij prioris matrimonij prædicta bona possint à possessoribus vendicare. -  24 Donata vxori contemplatione mariti, & è contra, an debeant reseruari, quo ad proprietatem filiis prioris matrimonij, si secundæ contrahantur nuptiæ. -  25 Transiens ad secunda vota, an amittat lucrum à lege, seu consuetudine coniugi delatum, & illud vtrum reseruari debeat filiis prioris matrimonij. -  26 Filij prioris matrimonij, an habeant partem in lucris habitis ex secundo matrimonio per patrem, aut matrem, quæ secundò nupsit. -  27 Mater pupillariter substituta filio suo, secundò nubendo, vtrum teneatur reseruare filiis prioris matrimonij bona, quæ habuit ex substitutione. -  28 Mater, quæ secundò nupsit, vtrum possit filiis suis exemplariter substituere. -  29 Mulier transiens ad secundas nuptias, an teneatur reseruare arrhas filiis prioris matrimonij, à quo processerunt, & in illis, vel in bonis, quæ reseruari debent filiis prioris matrimonij, vtrùm possit alique ex illis meliorare, vel absque regia facultate maioratum instituere. -  30 Mulier transiens ad secundas nuptias, vtrum possit relinquere plus filiis secundi matrimonij, quàm primi. -  31 Mulier transiens ad secundas nuptias, vtrum amittat proprietatem donationis remuneratoriæ à marito sibi factæ, teneaturque reseruare illam filiis prioris matrimonij. -  32 Dispositionem legis, fœminæ. C. de secundis nuptiis. locum sibi non vindicare, quando res peruenit ex bonis mariti ad mulierem titulo oneroso, vt emptionis, permutationis, vel alio simili titulo. -  33 Donatio remuneratoria titulum onerosum continere videtur. -  34 Mulier transiens ad secundas nuptias, an amittat legatum in remunerationem seruitiorum à marito sibi relictum, & sic teneatur reseruare proprietatem filiis prioris matrimonij. -  35 Maritus si relinquat aliquid vxori, vel è contra vxor marito, in testamento, vtrum teneatur reseruare illud filiis prioris matrimonij, si ad secundas conuolauerit nuptias, idque de iure communi, & regio resolutum remissiuè. -  36 Pater habens filios ex primo matrimonio vtrum possit secundæ vxori vltra Quintum ex causa remunerationis donare. -  37 Mulier transiens ad secundas nuptias, an teneatur reseruare filiis prioris matrimonij simul cum proprietate fructus, qui ex paterna substantia prouenerunt, in specie hic proposita; ad quam in terminis expenditur, & commendatur decisio 18. Vincent. de Franch. 1. part. -  38 Pater si moriatur ante perceptos fructus bonorum filij demortui, quorum proprietatem tenebatur restituere filiis prioris matrimonij, vtrùm fructus, qui nondum percepti erant, pertinere debeant tantum ad filios prioris matrimonij, quibus proprietas reseruari debuit, an etiam ad alios hæredes patris, hoc esi, filios, vel descendentes alterius matrimonij: vbi Guidonis Papæ resolutio probatur, & nouè comprobatur. -  39 Fructus pendentes partem rei esse, tritum dogma, & multis declaratum, atque exornatum remissiuè. -  40 De fructibus pendentibus idem iudicandum esse, quod de ipsa proprietate rei. -  41 Mulier transiens ad secundas nuptias quantum possit dare in dotem marito, & maritus secundò nubens vxori. -  42 Maritus si dotet filiam quam habuit ex prima vxore, de lucris acquisitis constante secundo matrimonio, qualiter succurrendum sit secundæ vxori. -  43 Maritus, qui secundò nupsit, si alat filios prioris matrimonij ex bonis constante secundo matrimonio superlucratis, mulier ac hæredes eius, an repetere possint dimidiam partem alimentorum. -  44 Alimenta vtrùm præftari debeant filiis prioris matrimonij ex dote matris, quæ contraxit secundas nuptias. -  45 Filia prioris matrimonij, à patre, qui secundò nupsit, dotata, qualiter debeat dotem conferre; cum aliis multùm ad propositum necessariis remissiuè. -  46 Datum seu promissum nomine arrharum à marito secundò nubente, existentibus filiis prioris matrimonij vtrùm imputari debeat in Quintum bonorum, an tanquam æs alienum deducendum sit de corpore hæreditatis. -  47 Ioannes Gutierrez laudatur. -  48 Pater si ex rebus, aut pecuniis filiorum primi matrimonij, maioratum instituerit in persona alicuius filij ex secundo matrimonio, quid fieri debeat; remissiuè. -  49 Petrus de Peralta notatus, quod nimis indistinctè, & generaliter constituerit, videri patrem, qui existentibus filiis prioris matrimonij, meliorauit filium communem secundi matrimonij, propter deceptiones, & blanditias vxoris potius quàm ex mera voluntate fecisse: cum contingere possit, quod talis melioratio ex voluntate absoluta processerit. -  50 Parentes qui secundas contraxerunt nuptias, vtrum teneantur restituere filiis prioris matrimonij nubentibus, vsumfructum, quem habent in bonis quæ propter secundas nuptias reseruari debent: an vero vsque ad mortem illo fruantur? melius quàm adhuc explicatur: & dubia Alphonsi Azeuedo opinio redditur certa. -  51 Quatuor fundamenta in quæstione superiori expenduntur in fauorem parentum, & num. sequent. -  52 Dispositio noua & correctoria non extenditur. -  53 Lex vbi enumerat aliquem casum specificè, non licet illam ad alios casus extendere; sed illi censentur sub dispositione iuris communis remanere. -  54 Legum correctio euitanda est, & lex quæ deuiat à iure communi, restringenda est, vt quanto minus fieri possit recedatur à iure communi. -  55 Lex noua in dubio non præsumitur corrigere velle legem antiquam. -  56 Renuntiatio filiæ iurata, vtrùm extendatur ad bona, quæ acquiruntur filiis prioris matrimonij in pœnam secundarum nuptiarum. -  57 Filia statuto exclusa, odio secundarum nuptiarum, quando succedat. -  58 Filia prioris matrimonij acceptando legatum factum à parente cum onere plus non petendi, an possit petere lucrum, quod sibi à lege reseruatum est per transitum parentum ad secundas nuptias, vbi in terminis expenditur consilium Petri Surdi. & ad filium in Tertio bonorum, cum tali onere melioratum, nouè infertur. -  59 Mulier transiens ad secundas nuptias vtrum teneatur reseruare filiis prioris matrimonij quartam partem, quam habuit ex bonis mariti diuitis, quia pauper erat. -  60 Filius postquam successit patri, si instituta matre in legitima, reliquerit in testamento tertiam partem bonorum suorum alicui fratri, & postea frater iste ab intestato decedat, & mater illi succedat, vtrum illam tertiam partem, in qua frater primò defuncto fratri successit, teneatur mater, quæ secundò nupsit, aliis fratribus prædictorum, tanquam ex paterna substantia prouenientem reseruare; pleniùs quàm adhuc explicatur, & num. sequentibus. -  61 Dictio, ex, causam proximam, & immediatam de notat. -  62 In fauorem matris duo iura ponderata. -  63 Renuncians cum iuramento successioni patris, vel matris, non excluditur à successione fratris, nec censetur illi renunciasse, tametsi frater parentibus successerit, & illorum bona possideat. -  64 Hæreditas postquam est adita, efficitur proprium patrimonium adeuntis, nec dicitur amplius hæreditas, id quod latiùs declaratur remissiuè. -  65 Leges, quæ propter transitum ad secundas nuptias, mulierem priuant proprietate eorum bonorum, quæ habuit à priori marito, vel à filiis ex paternis bonis, pœnales sunt, & odiosæ, ac per consequens ftrictam admittunt interpretationem, & restringi debent. -  66 Pro resolutione quæstionis propositæ supra num. 60. Cornei cons. 286. col. 2. lib. 1. expenditur. & verba illius referuntur. -  67 Alphonsum de Azeuedo in quæstione superiori lapsum euidenter nouèque adnotandum ab Authore. -  68 Baldi doctrinam, Authoris resolutioni contrariam videri. -  69 Sed illi optimè satisfactum, constitutumque, in materia pœnali causam immediatam attendendam, & non mediatam. -  70 Pater, & mater si in vita dotauerint aliquam filiam communem, & hæc sine descendentibus mortua sit, mortua iam matre, & sic solus pater eidem successerit, qui ante, vel post successionem, secundas contraxit nuptias, & in Tertio, & Quinto bonorum suorum meliorauit vnum ex filiis, prioris, siue secundi matrimonij: vtrùm Tertium, & Quintum deduci possit ex bonis habitis à filia: an verò ex reliquis bonis tantum parentis deducendum sit: vbi Alphonsi de Azeuedo opinio nouè taxatur & contraria concludenti ratione comprobatur. -  71 Tertium bonorum suorum si filius alicui reliquerit, vtrùm illud deduci debeat de portionibus fratrum prioris matrimonij, quæ filio reseruari debent, si pater secundò nupserit. -  72 Concessio, siue dispositio taxatiuè concepta in fauorem alicuius, & filiorum eius, vtrùm intelligatur tantum de filiis existentibus ex primo matrimonio, vt vel concessio extinguatur filiis ex illo matrimonio finitis, vel pater non possit in fauorem filiorum secundi matrimonij dispositione, vel concessione vti, & de hac re, & multis ad propositum necessariis commendatur Menoch. in cons. 40. & Petrus Surdus, in cons. 72. lib. 1. -  73 Testator si legauerit alicui centum si non habuerit, vel non habendo filios, & si eos habuerit, ducenta; Vtrùm videatur sentire de filiis etiam secundi matrimonij. -  74 Etsi simpliciter filiis alicuius legatum factum sit, an intelligi debeat, tam de filiis secundi, quàm primi matrimonij. -  75 Vsusfructus legatum vxori simpliciter relictum, an secundæ vxori debeatur; & de contrarietate Bald. & Alexand. -  76 Borgnini Caualcani opinio in quæstione superiori traditur. -  77 Didaci Couarruuiæ, & aliorum sententia contraria refertur & probatur. -  78 Mulier, quæ post mortem mariti luxuriosè, & parum pudicè viuit, vtrùm incurrat pœnas secundò nubentis, quoad reseruationem proprietatis bonorum prouenientium ex substantia mariti; & alia similia. -  79 Pater meliorare potest vnum ex filiis suis quem vxor elegerit, siue dare facultatem vxori meliorandi filium, quem voluerit, & melioratio, siue electio ab vxore facta omnino seruanda est. -  80 Mulier transiens ad secundas nuptias, facultatem testandi sibi concessam à marito, siue ius exequendi testamentum, aut eligendi ad maioratum, aut meliorationem, non amittit. -  81 Secus tamen si post mortem mariti luxuriosè, & parum pudicè viuat. -  82 Mulierem post mortem mariti luxuriose viuentem, variis pœnis à iure affectam fuisse, multisque iam acquisitis ob impudicitiam priuari; de quibus latissimè actum in mille locis remissiuè proponitur. -  83 Maritus, vxori in testamento licentiam dare potest impunè transeundi ad secundas nuptias, & disponere, ne illa secundò nubendo incidat in pœnam secundarum nuptiarum. -  84 Filij inter viuos, vel in vltima voluntate, sicut pater, prædictam licentiam dare possunt. -  85 Mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate expressa, siue tacita mariti defuncti, vel è contra maritus, euitat pœnas secundarum nuptiarum, & numeris sequentibus. -  86 Mulier secundò nubendo infert iniuriam priori marito, cuius anima nuptiis repetitis contristatur. -  87 Mulierem nuptias repetentem tria negligere, videlicet Deum, defuncti memoriam, & dilectionem filiorum. -  88 D. Francisci Sarmienti contra communem, opinio noua relata. -  89 Bertrandum, & Ripam, superiorem sententiam contra communem tentasse prius, ultra Sarmientum ab Authore adnotatum. -  90 A communi sententia recedendum non esse. -  91 Præcipuum fundamentum adducitur, quod D. Franciscus Sarmientus contra communem ponderauit. -  92 Et adhuc militare rationem communem demonstratur; & ad illud nouè & verè respondetur. -  93 Mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate filiorum primi matrimonij, euitat pœnas secundarum nuptiarum; & magis distinctè infr. num. 110. -  94 Consensus filiorum tacitus, idem operatur, quod expressus in hac materia. -  95 Et communis ratio refertur. -  96 Domini Francisici Sarmienti contra communem opinio adducitur. -  97 Et ad rationes, & fundamenta illius nouè, & subtiliter respondetur. -  98 Filij secundis nuptiis parentum, ex multis videntur tacitè consentire, & plures coniecturæ adductæ remissiuè. -  99 Filij si præsentes sint, dum secundum contrahitur matrimonium, & nihil dicant, consentire censentur, & ratificare secundas nuptias, vt beneficio legum de secundis nuptiis vti non possint, ex sententia Grati, & aliorum. -  100 Præsentiam solam filiorum non inducere ratificationem secundarum nuptiarum parentum, cum Ioanne de Garronib. & aliis defenditur; & vide infr. num. 114. -  101 Præsens, & tacens tunc videtur consentire actui, qui geritur, quoties ille respicit merum fauorem, & commodum tacentis. -  102 Præsens, & tacens in actu sibi præiudiciali non videtur consentire, sed potius dissentire. -  103 Præsens actui, ex quo iniuria sibi irrogatur consentire non videtur, sed potius dissentire. -  104 Præsens, & tacens nunquam videtur consentire, quoties debet reuerentiam actum facienti, sed potius præsumitur propter metum reuerentialem tacuisse. -  105 Præsens & tacens, qui non potuit impedire, ne actus, qui gerebatur fieret, consentire non videtur, nec etiam si actum impedire potuit, ex sententia Baldi, quæ probatur. -  106 Præsens, & tacens sibi non præiudicat, quando scit ius suum durare. -  107 Præsens, & tacens, an & quando videatur consentire, vel dissentire actui coram se gesto, remissiuè, plena tamen manu ab aliis tractatum proponitur. -  108 Pro resolutione, & perfecta declaratione quæstonis propositæ suprà num. 99. & consultationum Grati, & aliorum, nonnullos casus distinguendos esse, pleniùs & distinctè magis quàm adhuc ex sententia Authoris. -  109 Menoch. consil. 237. lib. 3. commendatum in hac materia, & illi plura addita per Authorem numeris sequentibus. -  110 Matri transeunti ad secundas nuptias, si filij ætate maiores expressè consenserunt, remittendo ei expressè omnem iniuriam, vel omne ius suum, mater secundo nubendo nihil amittit, sed retinet proprietatem, quam morte mariti, vel filij iam acquisierat. -  111 Et quid si matrimonio simpliciter, expressè tamen consentiunt, sed non renuntiant expressè iuri à lege sibi tributo. -  112 Matri secundo nubenti vtrùm prosit consensus filij pupilli, vel minoris, tutoris authoritate adhibita, & causa legitima interueniente: & quid si causa legitima non interueniat. -  113 Andreæ Gaill. resolutio declarata. -  114 Mulier si contrahat secundas nuptias filiis præsentibus, & tacentibus, nec expressè, aut aliter consentientibus, vtrùm ex sola præsentia excusetur à pœnis secundarum nuptiarum. -  115 Dominum Franciscum Sarmientum, ratione quadam impugnantem communem, lapsum fuisse, nouè detectum ab Authore. -  116 Mulier transiens ad secundas nuptias euitat pœnas secundò nubentium, si filij ætate maiores præsentes fuerint dum contrahebatur secundum matrimonium, & quamuis expressè non consenserint, aut iura sua remiserint: actu tamen aliquo positiuo exteriori vltra præsentiam, suum consensum ostenderint. -  117 Voluntas ex facto, æquè declaratur ac ex verbis. -  118 Voluntas melius, ac expeditiùs datur intelligi rebus ipsis, seu factis, quàm verbis; -  119 Cùm facta effectium ipsum ostendant: verba verò aliquando contra voluntatem proferentis sint. -  120 Præsens, & tacens etiam in merè præiudicialibus consentire videtur, quoties vltra præsentiam, ex parte ipsius positiuus actus exterior interuenit. -  121 Præsentia inter coniunctos habetur pro consensu, quando coniunctus vltra præsentiam aliquid faceret, quod consensum argueret. -  122 Filij præsentes, qui nec expressè, nec tacitè consenserunt, dum secundæ contrahebantur nuptiæ per parentes, postmodùm tamen expressè, aut tacite ratificarunt illas, sic amittunt beneficium legis, ac si à principio secundo matrimonio consensum adhibuissent. -  123 Quoad effectum huius materiæ paria esse, filios ab initio expressè consentire, vel approbare secundas nuptias, vel ex post facto ratificare illas. -  124 Ratificationem non solum expressam, sed etiam tacitam filiis præiudicare; & tacitæ ratificationis plura exempla adducta, remissiuè. -  125 Facta fortiorem ratisicationem inducunt quàm verba. -  126 Filij absentes tempore, quo secunda contrahebantur nuptiæ si postmodùm expresè, vel tacitè ratificent illas, beneficium legis amittunt. -  127 Vxor secundò nubendo non amittit vsumfructum bonorum mariti simpliciter sibi relictum. -  128 Vxor transiens ad secundas nuptias, non amittit vsumfructum non simpliciter, sed donec, quandiu, & quousque ipsa vixerit, sibi relictum. -  129 Legatum vsusfructus omnium bonorum vxori relictum, sub conditione, si castè & honestè vixerit; an perdatur per secundas nuptias, vbi duæ communes contrariæ referuntur; earum concordia reiicitur, & Bartoli sententia probatur. -  130 Vxor vsufructuaria bonorum mariti relicta, donec quousque & quandiu castè, & honestè vixerit, & non nupserit, aut vitam vidualem seruauerit, an per transitum ad secundas nuptias vsumfructum perceptum teneatur restituere, & à quo tempore fructus percipiens non faciat eos suos remissiuè, plenè tamen & distinctè tractatum. VSumfructum alium esse causalem, alium formalem, superiori capite plenè demonstrauimus. Nunc vero vlterius constituendum est, alium esse Conuentionalem, alium vero Legalem vsumfructum, id quod[sect. 1] ex antiquioribus agnouerunt expressè Guillelmus de Cuneo, Baldus, Angelus, in l. 1. §. si vsusfructus ff. ad l. falcidiam. Gozadinus in cons. 94. num. 37. quos sequuti sunt communem opinionem profitentes, & nonnullis iuribus comprobantes, Paulus de Montepico, in l. Titia cum testamento. §. Titia cum nuberet. quæst. 58. ff. de legatis 2. Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis. num. 68. Antonius Gomezius tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus. num. 1. in finalibus verbis. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 27. num. 11. Ioannes Garsia. de expensis & melioration cap. 11. num. 1. vers. quod quidem de vsufructuario dato. & num. 7. Florianus de sancto Petro. in rubrica ff. de vsufructu, & quemadmodum quis vtatur. num. 4. vbi num. 6. materiam vsusfru[sect. 2]ctus tractaturus, præmittit, quòd vsusfructus alius iuris est, & alius facti: & ad id probandum tres leges expendit, quæ re vera, vt vltra alios animaduerto, nullo[sect. 3] modo præfatam distinctionem probare possunt. Nam in primis ex l. species. ff. de auro & argento legato, ad propositum nihil congruè deduci potest, vtpote cùm Scæuola Iureconsultus dumtaxat dixerit, in casu sibi consulto, & in illa lege proposito, proprietatem legatam videri, addito onere fideicommissi non tantum vsumfructum, nec verbum aliquod adiecerit, quod præfatæ vsusfructus diuisioni conuenire possit. Deinde in l. vsusfructus. 26. ff. de stipulatione seruorum, tantum docet Iureconsultus Paulus, seruum hæreditarium inutiliter vsumfructum stipulari, legari autem ei vsumfructum posse: & reddit discriminis rationem elegantem, ex qua etiam nihil deduci valet, quo possit probari illius textus inductio. Denique in l. legatum 10. ff. de capitis diminutione, dum scribitur: "Quia tale legatum in facto potius quam in iure consistit:" quæ verba videantur aliquo modo induci posse, aut prædictum assumptum probare: non tractabatur de vsufructu, siue vsusfructus legato, sed de legato annuo, siue in annos singulos, aut menses relicto, quod quidem legatarij morte intercidit, capitis tamen diminutione interueniente perseuerat, vt ibi dicitur. Quamuis autem legatum in annos singulos[sect. 4] relictum, vsusfructus legato simile sit in eo, quod vtrumque legatum finitur morte legatarij: tamen non[sect. 5] est idem, quod legatum vsusfructus, alias non diceretur simile esse, in l. in singulos, 8. cum similibus. ff. de annuis[sect. 6] legatis. & in aliis plerisque dissimile est à legato vsusfructus, ac primum in eo, quod vsusfructus capitis diminutione finitur. §. finitur, cum vulgatis, Institut. de vsufructu. Sed legatum annuum capitis diminutione perseuerat, vti in dicta l. legatum, scriptum est, secundo, tertio, quarto, quinto, ac sexto; in aliis dissimile est, quæ inferius suo loco dicemus, & eruditè congessit in vnum Iacobus Cuiacius, in recitationibus solemnibus ad libros Digestorum ad l. in singulos, per totam legem, ff. de annuis legatis. verius igitur est aduersus Florianum, vsumfructum omnem iuris esse, siue à iure constitutum fuisse, vt colligi potest ex §. 1. & sequentibus. Institut. de[sect. 7] vsufructu; & modis omnibus, quibus vsusfructus incipit, & constituitur, progreditur, & durat, atque finitur, quos à iure ipso constitutos fuisse nullus vnquam negauit: enimuerò id ex eisdem iuribus apertè colligitur. Differentia autem dumtaxat consistit in hoc, quòd vsusfructus, quem Conuentionalem vocant Doctores, constituitur à iure certis modis inter viuos, vel in vltima voluntate, facto tamen hominis interueniente simul, quod ad constitutionem necessarium est. Alter verò vsusfructus, quem Legalem nominarunt Scribentes, sola legis dispositione, & voluntate, absque facto aliquo hominis inducitur: quod euidentius constabit redeundo ad ea, quæ superius incæpimus in initio huius capitis,[sect. 8] quatenus dicebamus vsumfructum, alium Conuentionalem esse, alium Legalem. Vsusfructus conuentionalis est ille, qui sumit initium ex hominis dispositione, & constitutione facta inter viuos, vel in vltima voluntate: à iure tamen ipso originem, & constitutionem trahit, id quod contingit, quoties fundi, vel alterius rei dominus, in eo vsumfructum alteri concedit, & nudam proprietatem penes se retinet, vt colligitur expressè ex l. 3. cum sequentibus. ff. de vsufructu. & § 1. Institut. eodem tit. L. regia 20. tit. 31. p. 3. & ita intelligunt omnes Authores suprà in principio præcitati. Legalis vsusfructus dicitur ille, qui iuris potestate, & dispositione inducitur, & absque aliquo facto seu dispositione hominis defertur, vt anteà dixi. De quo duplex exemplum; primum, in coniuge transeunte ad secundas nuptias, secundum in patre bonorum aduentitiorum filij legitimo administratore, & vsufructuario; proponit Antonius Gomezius dict. cap. 15. de seruitutibus, num. 1. in fine. licèt possit etiam legalis hic vsusfructus, appellari Formalis, habito respectu ad proprietatem, quæ est penes filios, vel eisdem filiis reseruari debet: vt cap. sequenti, in initio, adnotabimus: vbi de secundo exemplo agendum est. & sic hunc vsumfructum formalem nuncupauit Ioannes de Monte Sperello, in cons. 97. num. 9. lib. 1. Nunc verò de primo exemplo tractabitur, & pro absoluta, & clara eius explicatione constituendum est in primis: quòd mulier[sect. 9] transiens ad secundas nuptias, liberis extantibus, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij non solum omnia bona, quæ habuit à priori marito, titulo quocunque lucratiuo, sed etiam quicquid per successionem ab intestato filiorum primi matrimonij consequuta est, solo vsufructu istorum bonorum penes ipsam remanente, per textum in l. fœminæ. C. de secundis nuptiis. in §. illud. l. generaliter, l. hac edictali. authent. in donatione eodem tit. textus in §. si vero expectet. in authent. de nuptiis. & in l. mater. C. ad Senatusconsultum Tertyllianum textus in §. prospeximus in authent. de non eligend. secund. nubent. mulier. textus in §. sed quod sancitum. & in §. venient in in authent. de nuptiis. l. 1. tit. 6. lib. 3. fori. l. 26. tit. 13. part. 5. & post glossas, & ordinarios in dictis iuribus, ex communi omnium sententia sic adnotarunt Decius, in cons. 87. num. 3. incipit Pro resolutione. Capra. in cons. 46. n. 5. Ruinus in cons. 113. in fine vol. 2. Rolandus in cons. 95. num. 8. volum. 1. & in cons. 81. num. 2. & 5. volum. 3. Iacobus Mendellus de Alba. in cons. 349. in princ. lib. 2. Afflictis, decis. 75. Ioannes Cephalus, in cons. 288. num. 2. & sequentibus. lib. 2. Iacobus Menochius, in cons. 237. num. 7. lib. 3. Franciscus Bursatus, in cons. 12. à principio. lib. 1. Hyppolitus Riminaldus, in cons. 251. in fine. lib. 2. Antonius Gomez, in l. 15. Tauri. in princ. Ioannes Gutierrez, (qui nullum ex prædictis refert) practicarum. lib. 2. quæst. 95. num. 2. & lib. 3. quæst. 43. num. 23. Andreas Gaill. practic. obseru. lib. 2. obs. 98. n. 1. Ioachimus Minsingerus. singularum obseruationum centuria 5. obseruat. 24. num. 1. Proprietatem verò, quam amittit mulier secundò nu[sect. 10]bendo, ita tenetur reseruare filiis prioris matrimonij superstitibus, vt non possit illam alienare, nec vllo modo in fraudem, aut præiudicium filiorum disponere de similibus bonis ex paterna substantia prouenientibus, quæ reseruari debent. textus est in dict. l. fœminæ, & in dictis iuribus. & in dict. l. 26. part. & tradunt omnes Doctores, quos nunc retuleram. Bertachinus in repertorio, 3. Part. lit. V. verbo, Vxor secundò nubit. vers. finali. Pinellus 2. p. leg. 1. C. de bonis maternis num. 37. & in l. vltima, num. 2. eodem tit. Decius dict. cons. 87. num. 3. Boërius, decis. 185. in princ. 1. part. Dionysius Pontanus consuet. Blesens. tit. 1. art. 9. Sed cum filij prioris matrimonij non existunt,[sect. 11] mulier secundò nubendo non perdit ea, quæ titulo lucratiuo habuit à priori marito, vel ex successione filiorum ex substantia illius: cessante ratione dictorum iurium, textus est in dict. l. fœminæ. in fine, C. de secundis nupti is. & in authent. de nuptiis, §. si vero expectet. Alex. in cons. 111. in princ. vol. 2. Minsingerus. dicta obseru. 24. num. 6. & pro certo tradunt alij superius præcitati; atque ita fuisse indicatum in consilio Neapolitano, testatur Afflictis, decis. 61. num. 6. & consequenter in vsufructu, & proprietate pleno iure succedit, vt cum communi, contra aliam communem nouissimè defendit, sic tenendum dicit, & rationem reddit Cæuallos, practicarum quæstionum, siue communium contra communes quæst. 671. fol. mihi 267. vol. 2. & vltra eum, Ioannes Franciscus de Ponte. in cons. 19. num. 64. lib. 1. Tellus etiam Fernan[sect. 12]dez. in l. 6. Tauri. num. 19. perdit tamen illa, cum nepotes ex filiis existunt, licèt ipsi filij deficiant; nam pœna supradicta, coniugi ad secundas nuptias transeunti imposita, & fauore filiorum introducta, ad nepotes quoque, sine in fauorem illorum dirigitur, & statutum in hac materia in parentibus, habet quoque locum in auo, & auia, & cæteris ascendentibus, est enim eadem ratio nepotum, & filiorum, aut parentum, & ascendentium, & sic debet idem ius obseruari ex textu in dict. l. fœminæ. §. Illud. in vers. Nullam. l. generaliter. l. in quibus, l. hac edictali, & in authen. lucrum. C. de secundis nuptiis. & in specie sic scribunt Ripa in dicta l. fœminæ. num. 10 Bertrandus in cons. 92. in princ. num. 5. & in consil. 166. in princ. num. 2. vol. 1. Antonius Gabriel. communium conclusionum titulo de secundis nuptiis. conclus. 1. num. 8. Minsingerus centuria 5. obseruat. 24. num. 4. Tellus Fernandez in l. 6. Tauri. num. 20. Bursatus dict. cons. 12. n. 9. lib. 1. Michaël Grassus, receptarum sententiarum §. successio ab intestato. quæst. 17. num. 8. Menochius in cons. 155. num. 22. lib. 2. quod tamen qualiter, & respectu quorum[sect. 13] bonorum intelligi debeat, declarat Magistraliter eruditissimus Gregorius Lopez, in dict. l. 26. part. 5. tit. 13. verbo, Fincan a sus hijos. Et eo non relato Ioannes de Matienço. in l. 3. tit. 1. glos. 2. num. 45. lib. 5. nouæ recopilationis. Alphonsus de Azeuedo in l. 4. eodem tit. & lib. num. 58. videndus etiam in l. 6. tit. 9. lib. 5. num. 2. Ex his apparet, superiùs dicta procedere non solum[sect. 14] in vxore, verum etiam in marito; & consequenter, quod maritus transiens ad secundas nuptias, tenetur reseruare proprietatem bonorum filiis prioris matrimonij, in quibus casibus vxor reseruare tenetur; & dispositum in vxore in hac materia, habet quoque locum in marito, idque ex identitate rationis, per textum in dict. §. si vero expectet, in authent. de nuptiis, ibi: Et hæc communis mulieris, & viri mulcta sit posita. l. generaliter. C. de secundis nuptiis. glos. dict. l. fœminæ. §. illud. verbo possessio. Bartolus ibidem. & Baldus. num. 3. idem Baldus, Boërius, Paulus, Parisius, Oldradus, Decius, Capra, Socinus senior, & Cæpola, in locis relatis ab Andrea Gaill, qui communem sententiam profitetur. lib. 2. dict. obseru. 98. num. 3. Gomez Arias. num. 25. & Tellus Fernandez. n. 1. in dict. L. 15. Tauri. Villalobos, Antonius Gabriel. Alfanus, & Alciatus, quos cum communi congessit in vnum Bursatus dict. cons. 12. num. 1. in fine. Rolandus optimè probans, in cons. 95. à num. 8. vsque ad num. 14. & num. 44. & 50. lib. 1. Antonius Galeatius Maluassia, in cons. 51. num. 13. lib. 1. Ioannes Cephalus in cons. 561. n. 1. & n. 6. lib. 4. & de iure huius regni expressè cauetur in dict. l. 15. Tauri. quæ hodie est L. 4. tit. 1. lib. 5. nouæ collectionis. Apparet etiam, conclusionem in initio propositam[sect. 15] sic intelligendam fore, vt scilicet mulier, vel maritus transiens ad secundas nuptias, priuetur proprietate bonorum paternorum, vel maternorum, quæ sibi prouenerunt per mortem filij; siue mulier, aut maritus trans sierit ad secunda vota ante successionem, vel post: sic post Socinum, Aretinum, Ruinum & alios, resoluit Rolandus, dict. cons. 95. num. 10. lib. 1. post Boërium, & alios plures, Gaill. dict. obseruat. 98. num. 7. in fine. Iacobus Mandellus de Alba. in cons. 346. num. 2. lib. 1. Afflictis decis. 75. num. 4. Palacios Rubios, in l. 14. Tauri. n. 9. & in l. 15. eodem num. vbi Didacus del Castillo, in princ. vers. item si quis. & Cifuentes melius distinguens, n. 2. Alphonsus de Azeuedo, in l. 4. tit. 1. lib. 5. nouæ recopilationis num. 27. & 28. Et quamuis pœnæ impositæ se[sect. 16]cundò nubenti, in odium secundarum nuptiarum, de Iure Canonico sint sublatæ; per textum in cap. penult. & in cap. finali, de secundis nuptiis. & latè comprobat Antonius Gabriel. Communium conclusionum titulo de secundis nuptiis. conclus. 5. Rolandus, dict. cons. 95. num. 6. vol. 1. Ioannes de Matienço. in l. 3. tit. 1. glos. 1. & seqq. lib. 5. nouæ recopilationis. Et Alphonsus de Azeuedo. ibi. num. 1. Afflictis. decis. 75. in principio. Pœnæ tamen, quæ in fauorem filiorum primi matrimonij apponuntur, & reseruationem proprietatis prædictum bonorum inducunt, correctæ non sunt: vt docent Innocentius, in dict. cap. finali. per totum. Antonius de Butrio. num. 2. & communiter Doctores. Antonius Gabriel vbi suprà. Couarruuias. in 4. 2. part. cap. 3. §. 9. num. 4. & seqq. Rolandus vbi suprà, num. 14. Andreas Gaill. dict. obseru. 98. num. 8. Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 2. quæst. 45. num. 5. & in repetitione leg. Nemo potest. ff. de legat. 1. num. 20. Matienço. vbi supr. glos. 2. num. 2. Ceruantes in dict. l. 15. Tauri, in princ. Ioannes Franciscus de Ponte, cons. 19. num. 62. & 63. & nouissimè cum hac communi contra aliam communem defendit Cæuallos practicarum quæst. siue communium contra communes. quæst. 742. vol. 2. fol. 429. Secundò & principaliter constituendum est, quòd[sect. 17] circa ea, quæ superius dicta sunt à num. 9. & materiam dict. l. fœminæ, C. de secundis nuptiis. tot solent dubia proponi, quæstionèsque excitari, vt infinitus ferè sit illarum numerus, nihilominus tamen, distinctè & plenè omnibus satisfieri posse, si Authores plures, qui in vnum à me congesti sunt, atque non mediocri labore euoluti, attentè & originaliter prælegantur. Sunt igitur de hac materia omninò videndi, Antonius Gabriel. comm. conclus. tit. de secundis nuptiis, concl. 1. & sequentibus. Chassaneus in consuetud. Burgundiæ rub. 6. Des enfans, §. 1. Boërius, decis. 185. per totam 186. 187. & 199. & decis. 200. 201. & 203. 1. part. Latissime Ioannes de Garronibus, in repetit. rubr. l. 1. auth. eisdem pœnis, & auth. ex testamento, C. de secundis nuptiis; quæ habentur Repetitionum Iuris Ciuilis, vol. 7. fol. mihi 534. vsque ad 562. & sol. 567. vsque ad 577. optimè Ripa, in repetit. dict. l. fœminæ. eod. vol. fol. 562. Ioannes Nicolaus, in repetit. l. generaliter, C. de secundis nuptiis, eod. vol. 7. fol. 577. & ibid. Stephanus Bertrandus, in repetit. l. hac edictali, C. eod. tit. & sub eod. vol. 7. fol. 587. Guillelmus Benedictus, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, decis. 5. à num. 80. cum seqq. & verbo, qui cum alia matrimonium contrahens, à num. 205. Viuius comm. opinionum lit. M. conclus. 5. per totam, fol. mihi.... lit. B. à num. 13. vsque ad num. 33. optime Rolandus, in cons. 95. per totum lib. 1. & in cons. 81. per totum lib. 3. Menochius, in cons. 155. per totum lib. 2. & cons. 237. per totum lib. 3. Franciscus Bursatus, in cons. 12. per totum, lib. 1. Tiberius Decianus, resp. 44. à princ. vol. 5. Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 349. per totum, lib. 2. Hippolitus Riminaldus, in cons. 569. per totum, lib. 4. & in cons. 284. per totum, lib. 3. Petrus Gregorius, in Syntagmate Iuris part. 2. lib. 9. cap. 26. per totum. Ioannes Gutierrez, pact. lib. 2. q. 95. & lib. 3. quæst. 43. & in repetit. l. nemo potest, ff. de legatis primo, à num. 17. cum sequentibus. Michaël Grassus, receptar. sentent. §. successio ab intestato, quæst. 17. à n. 4. & quæst. 25. per totam, Iacobus Cancerius, variar. resol. cap. 5. à num. 19. cum sequentibus. nouissimè Additio ad decisiones Gamæ, in addit. decis. 105. 1. part. & commendo Andream Gail, & Ioachimum Minsingerum, quorum practicas obseruationes, eruditas multùm, & valde[sect. 18] vtiles existimo; ilium, practic. obseruat. lib. 2. quæst. 98. per totam. istum, eod. lib. Centuria 5. obseruat. 24. per totam. Tertiò & principaliter constituendum est, quòd et si prædicta materia trita sit, & multum tractata, vt patet[sect. 19] lectori: non absque vtilitate maxima futurum, si hoc capite (breuiter tamen & distinctè,) eas quęstiones proponamus, quæ in hac materia frequentius contingunt; illud continuò obseruando, vt quæ ab aliis plenè resoluta sint, non transcribamus: id enim à proposito nostro valde alienum est, sed ad eos nos remittendo: in his duntaxat insistamus, quæ aut distinctè tradita non sunt, siue ratione iuris accuratiùs perpensa procedere non posse arbitramur. Sic enim eueniet, vt lectori in aliquibus profuturi simus, in aliis vero quærendi alibi, & inueniendi necessitate eum excutiamus.[sect. 20] Primò igitur videndum est; quòd in hac materia quotidie dubitari contingit. Qualiter de iure communi & regio, parentes secundò nubentes, filiis succedant ab intestato, atque ex testamento, & quæ teneantur reseruare filiis prioris matrimonij ex his, quæ habuerunt ab eisdem ab intestato, vel ex donatione, vel ex testamento; & qualiter distingui debeat inter bona, quæ filij habuerunt à patre, vel à matre, vel ab ascendentibus, vel aliunde quæsiuerunt; quam quæstionem tractarunt, & plenè resoluunt Guillelmus Benedict. in cap. Rainuntius, de test. verbo, & vxorem nomine Adelasiam 5. num. 80. & 81. vsque ad num. 92. Boërius decis. 185. num. 5. & 6. & num. 17. & seqq. & decis. 190. & 192. Palatios Rubios in l. 15. Tauri, num. 9. Tellus Ferdinandez omnino videndus in l. 6. Tauri, num. 17. 18. & seqq. Ioannes de Matienço in l. 3. tit. 1. lib. 5. nouæ recopil. glos. 2. num. 15. & 41. & 42. Petrus Gregorius in syntagmate iuris 2. part. lib. 9. cap. 26. num. 46. & 47. Ioannes Cephalus in cons. 288. num. 6. lib. 2. Bursatus in cons. 12. num. 2. lib. 1. & in hac quaestione, tria iura magistraliter distinxit Bartol.[sect. 21] in cons. 54. in fin. lib. 1. & sequutus est illum Menochius, in cons. 237. num. 11. lib. 3. & cùm exeant liberi diuersa[sect. 22]rum nuptiarum, qui diuersas matres, aut patres diuersos habuerunt, qualiter inter se succedant tradit Grassus & successio ab intestato, quæst. 17. num. 1. 2. & 3. Secundò quæritur, si mater, vel pater, antequam tran[sect. 23]siret ad secundas nuptias, alienauerit aliqua bona, habita ex priori matrimonio titulo lucratiuo, vel ex successione alicuius filij ex substantia coniugis præmortui, & postea secundò nupserit, vtrùm filij prædicta bona, quæ reseruari debebant ex decisione dictorum iurium, possint á possessoribus vendicare: de qua quæstione, quæ frequenter occurrere potest. vide Antonium Gomez in l. 15. Tauri, num. 5. versic. finali. & iunge illi, quæ in simili adnotarunt Ruinus in cons. 58. col. 2. lib. 5. Boërius decis. 191. 1. part. decis. Perusin. 13. num. 18. vers. Quintó & aliter respondetur. Tertiò quæritur, vtrùm donata vxori contemplatione[sect. 24] mariti, & è contra, reseruari debeant quoad proprietatem filiis prioris matrimonij, si secundae contrahantur nuptiæ? Quam quæstionem (alios plures, qui ab eisdem præcitantur, consulto prætermitto) tractant plene Palacios Rubios num. 12. Castillo versic. veruntamen nota. Antonius Gomez num. 7. in l. 15. Tauri, Guillelmus Benedictus in cap. Rainuntius de testam. verbo qui cum alia matrimonium contrahens, num. 198. versic. quod sane intelligatis. Menochius in cons. 155. num. 30. lib. 2. Michael Grassus dict. §. successio ab intestat. quæst. 17. num. 2. Vincentius de Franchis decis. 18. num. 7. 1. part. & his non relatis, Alphonsus de Azeuedo in l. 4. tit. 1. num. 42. lib. 5. nouæ recopilationis. Quartò quæritur, vtrum mulier transiens ad secunda[sect. 25] vota amittat lucrum à lege, seu consuetudine coniugi delatum, & an illud reseruari debeat filiis prioris matrimonij? Quod post alios ibi relatos abunde resoluunt Boërius decis. 185. num. 7. Antonius Gabriel de secundis nuptiis, concl. 1. num. 15. Guillelmus Benedictus dicto verbo qui cum alia matrimonium contrahens, num. 205. & verbo & vxorem nomine Adelasiam 5. num. 87. eleganter & subtiliter Arias Pinellus in l. vlt. num. 1. & seqq. C. de bonis maternis. Bursatus in cons. 12. num. 6. lib. 1. Ioannes Gutierrez pract. lib. 2. quæst. 95. n. 12. & 14. & quæst. 123. num. 2. Matienço in l. 6. tit. 9. lib. 5. glos. 2. num. 1. in fine, & num. 3. Grassus dict. §. successio ab intestato. quæst. 17. num. 5. Petrus de Barbosa, in l. si ab hostibus. § finali, n. 71. in fine, & num. 72. fol. 139. ff. soluto matrimonio. Quintò quæritur, vtrùm filij prioris matrimonij ha[sect. 26]beant partem in lucris habitis ex secundo matrimonio per patrem, aut matrem, quæ secundo nupsit? Quæ quidem necessaria est, & frequens quæstio, & omnes huius regni Authores intactam eam relinquunt: solus Alphonsus de Azeuedo tangit in l. 9. tit. 9. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, num. 5. & nihil resoluit, sed remittit se ad Boërium, decis. 203. num. 2. vltra quem est videndus Michaël Grassus dict. §. successio ab intestato. quæst. 17. n. 3. vers. in lucris vero habitis: vbi communem resolutionem tradit. Sextò quæritur, vtrùm mulier, quæ filio suo impu[sect. 27]beri pupillariter fuit substituta per maritum, secundò nubendo teneatur reseruare filiis prioris matrimonij bona, quæ habuit ex substitutione; filio pupillo prædefuncto, & sic casu substitutione pupillaris eueniente? In qua quæstione contrarij extant Baldus, in cons. 42. & in cons. 216. lib. 3. & Aretinus in cons. 40. vnde pro perfecta declaratione est videndus Emmanuël Costa, in cap. si pater, de testamentis in 6. 3. part. verbo. Censendum. vbi eruditè loquitur, & nonnullos casus distinguit:[sect. 28] Et an ipsa mater, quæ fecundò nupsit, possit filiis suis exemplariter substiuere? tradit Angulo, ad leges meliorationum. l. 3. tit. 5. lib. 5. glos. 7. num. 6. Septimò quæritur, vtrùm mulier transiens ad secun[sect. 29]das nuptias, teneatur reseruare arrhas filiis prioris matrimonij, à quo processerunt: & in illis, vel in bonis, quæ reseruari debent prædictis filiis prioris matrimonij, an ipsa, vel maritus superstes possit aliquem ex illis meliorare, vel absque regia facultate maioratum instituere? de quibus omnibus post Rodericum Suarez, Tellum Fernandez, Couarruuiam & alios, sunt videndi Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis. lib. 2 cap. 10. num. 59 & seqq. Mieres de maioratu. part. 1. quæst. 54. Ioannes de Matienço. in l. 3. tit. 1. glos. 2. num. 42. Alphonsus de Azeuedo in l. 4. eiusd. titul. & lib. num. 4. vsque ad num. 9. Menochius, in cons. 161. num. 8. lib. 2. Aluarus Valascus. consultat. 16. per totam. Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 2 quæst. 18. & lib. 3. quæst. 43. num. 24. & 25. Angulo ad. leges meliorationum. l. 2. tit. 5. glos. 1. num. 11. Octauò quæritur, vtrùm mulier transiens ad secun[sect. 30]das nuptias, possit relinquere plus filiis secundi matrimonij, quàm primi? In qua quæst. Scriptores nostri contrarij nimis existunt; nam partem affirmatiuam quòd possit, tenuerunt Baldus in l. 1. quæst. 2. C. de inofficiosis dotibus, & in cons. 22. lib. 4. Decius in cons. 246. num. 3. & in cons. 557. Aimon. Craueta, in cons. 40. & cons. 193. num. 10. Tiberius Decianus, resp. 35. num. 24. lib. 1. Guillelmus Benedictus, in cap. Rainuntius, de testamentis. verbo. qui cum alia matrimonium contrahens. num. 80. Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto. n. 85. Sed negatiuam, quòd non possit, tenent idem Baldus sibi contrarius, in cons. 161. lib. 1. Bertrandus, l. hac edictali, num. 44. C. de secundis nuptiis. Boërius, decis. 201. Antonius Gabriel, tit. de secundis nuptiis, conclus. 4. num. 44. Hyppolitus Riminaldus. in cons. 241. num. 38 lib. 2. Sed pro vera resolutione, & vtriusque partis ratione, vide omninò Antonium Thesaurum. decis. Pedemont. 170. per totam, vbi istam quæstionem plenius, ac elegantius inuenies tractatam & resolutam, & multis modis declaratam & limitatam: idcircò in ea amplius insistere necesse non est. Nonò quæritur, vtrùm mulier transiens ad secundas[sect. 31] nuptias, amittat proprietatem donationis remuneratoriæ à marito sibi factæ, teneatùrque reseruare illam filiis prioris matrimonij? In qua non teneri; post alios multos respondent Palatios Rubios in repetit. rub. de donat, inter. § 50. num. 35. vers. pro complemento. & in l. 14. Tauri, num. 8. & Didacus del Castillo. ibi. num. 2. Couarru. in 4. 2. p. c. 3. §. 3. n. 3. Antonius Gabriel, de secundis nuptiis, conclus. 2. num. 39. Baëça. de non meliorandis dotis ratione filiabus. c. 17. n. 5. fol. 119. Menoch. in cons. 155. à n. 6. lib. 2. Alphonsus de Azeuedo. in l. 4. tit. 1. num. 23. lib. 5. nouæ recopilat. Et ratio est, quia dispositio dict. l. fœminæ, lo[sect. 32]cum sibi vindicare non potest, quando res peruenit ex bonis mariti ad mulierem titulo oneroso, v.g. emptionis, permutationis, vel alio simili titulo: vt docuit Baldus. in l. fœminæ, 2. lect. & in authent. in donat, in fine. C. de secundis nuptiis. & sequuntur Romanus, in cons. 219. Bertrand. in cons. 212. vol. 2. & alios referens Antonius Gabriel, vbi supra. num. 40. eruditè Menoch. dict. cons. 155. à num. 6. vsque ad num. 11. At donatio remune[sect. 33]ratoria titulum onerosum continere videtur, vt post Tiraquellum, & alios fundat Menochius vbi suprà, num. 8. Baëça. de non meliorandis, cap. 17. num. 15. Tho[sect. 34]mas Grammaticus, cons. ciuili 153. vbi probat, quòd mulier transiens ad secundas nuptias; non amittit legatum in remunerationem seruitiorum, à marito sibi relictam; & sic non tenetur reseruare proprietatem eius, filiis prioris matrimonij: Antonius Gabriel, dict. num. 40. Simon de Prætis videndus omninò de interpretatione vlt. voluntatum. lib. 4. dubit. 10. num. 12. fol. 350. Aliàs tamen si maritus relinquat aliquid vxori in testa[sect. 35]mento, vel è contra vxor marito, vtrùm teneatur reseruare illud filiis prioris matrimonij, si ad secundas conuolauerit nuptias? Optime & breuiter tractat, & resoluit de iure communi, & regio, Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 2. quæst. 95. num. 4. per totum, cui iunge Ioannem de Matienço. in l. 3. tit. 1. glos. 2. num. 15. lib. 5. nouæ recopilat. Et similiter, vtrùm pater habens filios[sect. 36] ex primo matrimonio, possit secundæ vxori ex causa remunerationis, vltra Quintum donare? Disputat nouissimè Cæuallos practicarum quæstionum; siue communium contra communes. quæst. 273. per totam. fol. 376. & 377. vbi latè agit, & dicit: hanc quæstionem sæpè & sæpissimè contingere de facto; & pluries de ea fuisse interrogatum: & tandem non posse patrem, vltra Quintum donare, etiam si ipse valde senex esset, & mulier, cum qua contrahebat nobilis, vel pulcherrima vxor. Decimò quæritur, vtrùm mulier transiens ad secun[sect. 37]das nuptias, teneatur reseruare filiis prioris matrimonij simul cum proprietate fructus, qui ex paterna substantia prouenerunt; & sic an hi fructus dicantur etiam paterna successio, vt putà cùm mater, quæ secundò nupsit: mortuo filio, aliis fratribus superstitibus, successit illi in vsufructu tantùm eorum bonorum, quæ ex paterna substantia prouenerunt; quamuis in aliis bonis, aliunde quæsitis pleno iure succedat? vti ex communi scriptum relinquunt in hac materia Viuius communium opinionum, lib. 1. verb. mulier ad secundas. num. 10. Ripa. in dict. l. fœminæ. num. 52. & cum aliis adnotarunt Franciscus Bursatus. in cons. 2. num. 2. lib. 1. Vincentius de Franchis. decis. 8. in princ. 1. part. Michaël Grassus, receptarum sententiarum. §. successio ab intestato. quæst. 17. num. 4. & quæst. 25. eod. num. Ponamus ergo, quòd remanserunt filij sub tutela probi & diligentis viri, vel eiusdem matris, quæ etiam diligens fuit, atque ex fructibus paternæ substantiæ fecit multas emptiones annuorum introituum, censuum, & aliarum rerum; mortuus deinde fuit vnus ex filiis, & mater, quæ secundò nupsit, venit ad successionem filij mortui, de iure communi cum filiis eisdemque fratribus superstitibus (vt inquit Vincentius de Franchis) sed de iure huius Regni ipsa sola sine aliis filiis. ex l. 7. Tauri. quæ hodie est l. 4. tit. 8. lib. 5. nouæ recopilat. Dubitatur tunc, an mater in prædictis rebus emptis ex fructibus pateræ substantiæ succedat tantum in vsufructu, quemadmodum in obuentis filio principaliter ex paterna substantia, sic vt proprietatem etiam eorum reseruare teneatur filiis prioris matrimonij: an verò in vsufructu, & proprietate simul pleno iure succedat, nec ad reseruationem proprietatis adstringi debeat? Quam quæstionem in terminis disputae ad vtramque partem Vincentius de Franchis, decis. 8. à princ. 1. part. tandem num. 10. (& merito quidem stricta iuris ratione rectè considerata) dicit, quòd Regium consilium Neapolitanum in fauorem matris iudicauit: vt ibi latiùs videri poterit. Vndecimò quæritur, & ista est necessaria, & vtilis[sect. 38] quæstio, quæ frequenter euenire potest, & per omnes omissa; si pater, qui secundas contraxerat nuptias filio successerit, & mortuus sit ante perceptos fructus bonorum prædicti filij demortui, quorum proprietatem tenebatur restituere, sine reseruare aliis filiis prioris matrimonij: vtrùm fructus, qui nondum percepti erant, pertinere debeant ad filios tantùm prioris matrimonij, quibus proprietas reseruari debuit, an etiam ad alios, hæredes patris, hoc est, filios, vel descendentes alterius matrimonij? In quo dubio fructus nondum perceptos pertinere tantùm ad filios prioris matrimonij, quibus earum rerum ex quibus fructus percipiuntur, proprietas reseruari debuit; nec habere partem alios filios, siue hæredes patris, consuluit Guido Papæ. in cons. 170. 3. part. & sequutus est illum Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ. rubrica 6. §. 7. in fine. fol. mihi. 224. vbi dicit hæc verba. Ex quo dixi in casu emergenti, quod secunda vxor, aut filij secundæ vxoris mortuo patre eorum non poterant aliquid querelare in arreragiis redituum prouenientium ex bonis maternis filiorum primi matrimonij nondum perceptis, & leuatis, aut solutis tempore mortis eorum patris. Idem etiam tenet Auendañus resp. 5. n. 5. vers. ex ista conclusione infero. Idque verissimum mihi videtur, & comprobari potest ex sequentibus. Primò, quia tritum, & omnibus compertum dogma est, fructus pendentes partem rei esse, l. fructus pendentes. ff. de rei[sect. 39] vendicatione l. vltima §. fructus ff. quæ in fraudem creditorum. cum infinitis congestis de hac regula per Tiraquellum, de retractu lignagier. §. 1. glos. 7. num. 37. & seqq. & de retractu conuentionali. §. 5. glos. 4. Couarruuias variarum. lib. 1. cap. 15. & cap. 3. num. 1. & 2. eodem lib. Antonium Gomez. tom. 2. resol. cap. 2. num. 11. Molinam de Hispanorum primogeniis lib. 3. cap. 11. Mieres de Maioratu. 4. part. quæst. 24. D. Franciscum Sarmientum qui omnino videndus est, Selectarum. lib. 6. cap. 15. per totum. Iosephum Ludouicum decis. Perusina. 79. & 83. part. 2. Antonium Thesaurum decis. Pedemontana 55. per totam. Barbosam, in l. diuortio. 2. part. num. 81. & seqq. fol. 972. ff. soluto matrimonio. Ex quibus apparet euidenter, & quamplurimis comprobatur, de his fructibus pen[sect. 40]dentibus idem dicendum, aut indicandum esse, quod de ipsa proprietate rei; & consequenter, quod pertinent tantum ad filios prioris matrimonij, quibus proprietas reseruari debuit: ex dictis etiam per Tiraquellum, vbi suprà, num. 37. Secundo comprobatur ex eo, quod certum est, & sæpissimè in hac materia repetitum, parentes transeuntes ad secundas nuptias, frui duntaxat vsufructu bonorum prouenientium ex substantia coniugis præmortui, proprietatem vero filiis reseruandam esse illæsam; vnde necessarium est dicere, vt mortuis ipsis parentibus, fructus, qui eo tempore pendentes remanserint, ad eos dumtaxat pertineant, ad quos proprietas pertinebat, non ad alios patris hæredes: per textum, in l. defuncta. ff. de vsufruct. & in l. si vsufructuarius messem. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. § is vero. Institut. de rerum diuisione. l. 3. tit. 8. part. 5. & suo loco plenius probauimus. Duodecimò quæritur, mulier transiens ad secundas[sect. 41] nuptias, quantum possit dare in dotem marito; & maritus secundò nubens, vxori? Quod aperire necessarium erit propter ea, quæ infra dicentur: & dubitationem diluit textus in l. hac edictali. C. de secundis nuptiis. Vbi deciditur, quòd coniux non potest quocunque titulo in secundum coniugem transferre plus, quàm reliquerit vni ex filiis prioris matrimonij, cui minus reliquerit: & quod vltra dederit non valet. Et illa decisio procedit tam in fœminis, quàm in masculis. Petrus de Ancharano, in cap. super. de secundis nuptiis, Antonius Gabriel, referens plures, communium conclus. tit. de secundis nuptiis. conclus. 4. num. 3. vbi de hac quæstione latiùs tractat. Guillelmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testam. Verb. qui cum alia matrimonium contrahens. n. 80. Petrus Pechius. tractat. De testam. coniugum, lib. 2. cap. 10. Ioannes de Matienço. in l. 3. tit. 1. glos. 2. num. 6. lib. 5. nouæ recopilat. Hyppolitus Riminaldus, latè agens de materia text. dict. l. hac edictali. in consil. 406. per totum. lib. 4. Ioannes Franciscus de Ponte. in consil. 35. per totum lib. 1. Id tamen intelligendum est, cum mulier, quæ secundò nupsit, liberos habeat, & pactum apponat vt vir lucretur dotem: quòd si tale pactum non apposuerit, liberè potest omnia bona in dotem dare, & valebit constitutio, siue datio dotis omnium bonorum in vita mulieris, nec reuocabitur per dispositionem dictæ legis hac edictali: nec filiis prioris matrimonij competet aliquod remedium ante mortem matris; illâ tamen mortuâ, incipiet competere remedium, & prouisio legis illius. Vt docent glossa ibi. Verbo. diuidi. Baldus, & Bartolus in secunda lectura. in princ. idem Bald. in l. ea lege. C. de condictione ex lege. Angelus, in §. Optime. in authent. de nuptiis. Bertrand. in dict. l. hac edictali. num. 28. Craueta, in cons. 142. & multis relatis Antonius Gabriel, de secundis nuptiis. conclu. 4. num. 52. 53. & 54. Baëça de non meliorandis dotis ratione filiabus. cap. 10. num. 62. fol. 69. & cap. 16. num. 39. & 40. & vide Riminaldum, & Ioannem Franciscum de Ponte vbi suprà. Decimotertiò quæritur, si maritus dotet filiam, quam[sect. 42] habuit ex prima vxore, de lucris, aut bonis acquisitis constante secundo matrimonio; qualiter succurrendum sit secundæ vxori? Et vera resolutio sit, quòd talis constitutio dotis non valebit quoad partem vxoris, quasi data de bonis alienis; & sic dimidia pars dotis, secundæ vxori debebitur, vel habebunt ipsa, aut hæredes eius tantundem de bonis superlucratis, & sic tenebitur pater in suam partem, torum illud imputare, quod in dotem dedit, ita vt dos non defraudetur, nec secundæ vxori præiudicium fiat. Sic resoluunt, & plenius confirmant Palacios Rubios, in repetit. rubr. de donati. inter. §. 62. num. vlt. & §. 66. num. 18. Antonius Gomez. in l. 50. Tauri n. 25. Ioannes de Matienço. in l. 3. tit. 9. glos. 7. num. 7. lib. 5. nouæ recopilat. Alphonsus de Azeuedo in l. 9. eiusd. tit. & lib. num. 22. Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 2. quæst. 127. num. 4. Eruditè, & plenè Barbosa. 4. part. leg. primæ. ff. soluto matrimonio num. 39. fol. 385. Idemque dicendum[sect. 43] est, si maritus, qui secundò nupsit, alat filios prioris matrimonij, ex bonis superlucratis constante secundo matrimonio: possunt enim mulier, ac hæredes eius repetere dimidiam partem talium alimentorum, quia liberi prioris matrimonij sunt alendi ex bonis mariti, non ex bonis secundę vxoris, nec onus alimentandi imputari debet in societate particulari, quæ est inter virum, & vxorem, vt post Baldum, Socinum, & Bertrandum, recte adnotauit Burgos de Pace. ciuilium. q. 8. n. 18. cui iunge Petrum Surdum, tract. de alim. tit. 4. quæst. 12. fol. mihi 149. vbi plenè[sect. 44] disputat, vtrum filiis prioris matrimonij præstari debeant alimenta ex dote matris, quæ: contraxit secundas nuptias. Vide etiam Ayoram, de partit. 3. part. quæst. 12. & 13. Vbi dicit nonnulla ad propositum; & plenè agit, si filia prioris matrimonij dotata fuerit à patre, qui secundò nupsit, qualiter debeat dotem conferre; cum[sect. 45] aliis in idem necessariis, & quæ frequenter occurrunt in praxi. Similiter an datum, seu promissum nomine[sect. 46] arrharum, à marito secundò nubente, existentibus filiis prioris matrimonij; imputari debeat in Quintum bonorum, vel tanquam æs alienum deducendum sit[sect. 47] de corpore hæreditatis, tractat optime Hispanus noster Ioannes Gurierrez, vir quidem, & eruditus multùm, & virtute summa condecoratus, practicarum lib. 3. quæst. 43. vbi affirmat de hac quæstione sæpe se interrogatum ita consuluisse. Decimoquartò quæritur, si pater ex rebus, aut pe[sect. 48]cuniis filiorum prioris matrimonij maioratum instituerit in persona alicuius filij ex secundo matrimonio, quid fieri debeat. Et pro vera resolutione, est videndus post Gregorium Lopez, ibi relatum, Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 4. num. 21. fol. mihi 11. cui iunge Petrum de Peralta. in l. si quis, in princ. testam.[sect. 49] num. 219. ff. de leg. 3. Vbi inter alia dixit vnum mirandum, videri patrem, qui existentibus filiis prioris matrimonij, meliorauit filium communem secundi matrimonij, propter deceptiones, & blanditias vxoris, potius quam ex mera voluntate fecisse, & quod hæc sit præsumptio iuris & de iure. Sed contra eum meritò insurgit Aluaradus, dict. tract. de coniecturata mente defuncti. lib. 2. cap. 3. num. 44. 45. & 46. fol. mihi 68. passim enim contingit, tales meliorationes assidua potius importunitate, & blanditiis vxoris, quam ex voluntate fieri; non tamen ita generaliter ea præsumptio accipienda est, vt inde regulariter constituendum sit, omnes meliorationes ob prædictam rationem irritandas fore; cum frequenter etiam ex mera voluntate procedant. Id quod pendet ex resolutione eorum, quæ ad explicationem tituli, & legum, ff. & C. si quis aliquem testari prohibuerit. Tradunt Scribentes in mille locis, quæ infrà lib. 2. à me congerentur in vnum. Pro nunc tamen non erit prætermittendum, in dubio præsumendum non esse, blanditiis, aut calliditate mulieris, maritum ad meliorandum filium secundi matrimonij motum fuisse, sed sua potius voluntate talem filium meliorasse: nec etiam criminosum esse, iudicium postremum mariti in se prouocare mulierem, aut blanditiis mouere illum ad meliorandum: Vt vtrumque & iurium, & Authorum relatione comprobarunt Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum. lib. 2. tit. 7. fol. 33. Petrus Pechius, de testam. coniug. lib. 1. cap. 3. fol. 12. Decimoquintò quæritur, vtrum parentes, qui secun[sect. 50]das contraxerunt nuptias, teneantur restituere filiis prioris matrimonij, statim quòd ipsi filij nupserint, vsumfructum, quem habent in bonis, quæ propter secundas nuptias reseruari debent, vt sic ad istum etiam casum, & ad hæc bona extendatur dispositio legis 48. Tauri: an verò vsque ad mortem illo fruantur? Quam quæstionem mouet solus Alphonsus de Azeuedo in l. 4. t. 1. num. 34. lib. 5. nouæ recopilat. atque in ea nimis dubiè, & trepidanter procedit, cogitandum relinquit, nec certum quid ausus est affirmare. Ego autem securè dicendum existimo, patrem, seu matrem secundò nubentes, non teneri restituere huiusmodi vsumfructum etiam post desponsationes, & velationes filiorum, nec priuari illo quousque mortui sint. Id quod euidenter probari potest ex sequentibus. Primo, quia decisio legis 48. Tauri.[sect. 51] quæ hodie est l. 9. tit. 1. de los casamientos, l.b. 5. nouæ recopilat. dumtaxat venit decidere id, quod in ea lege continetur, in vsufructu aduentitiorum, qui patri competit: nec eius intentio est aliquid statuere in vsufructu parentibus competenti in prædictis bonis, quæ propter transitum ad secundas nuptias reseruari debent, eò magis quòd ille vsusfructus finitur, sine cum proprietate (quæ est penes filios ex noua constitutione Imperatorum) consolidatur per matrimonium filiorum; licèt pater secundò non nupserit, ita quod causa immediata prædictæ consolidationis, est matrimonium filiorum. Nam per matrimonium ipsius parentis vsusfructus aduentitiorum non separatur ab eo: vt est text. in l. vltim. C. de bonis maternis. & ex communi adnotauit Ioannes Guttierez practicar. lib. 2. quæst. 95. n. 12. Hic verò vsusfructus incipit patri competere per transitum ad secundas nuptias, ita quòd causa immediata productionis eius, sit secundum matrimonium parentum; aliàs enim si ipsi secundo non nupsissent, non solum fruerentur vsufructu, sed integrè rebus omnibus, quamuis filij matrimonio se copulassent. Denique vsusfructus aduentitiorum conceditur patri per legem, in præmium, aut prærogatiuam patriæ potestatis, vt cap. seq. dicemus: alter verò vsusfructus, de quo tractamus, in pœnam datur secundo coniugi, propter secundas nuptias, propter quas ipse proprietate venit priuandus, & sic inter vnum & alterum vsumfructum, & decisionem dictæ legis Regiæ ad nostrum casum, est maxima differentia. Secundò probatur ex textu, (ad quem mirandum est non attendisse Azeuedium) in dicta l. fœminæ. C. de secundis nuptiis. decidit enim præsentem dubitationem, dum inquit: Atque habeant potestatem possidendi tantum, atque fruendi in diem vitæ. Et confirmatur in l. 26. tit. 31. partita. 5. ibi: En saluo fincan a sus fijos del primer marido, e deuenlas cobrare auer despues de la muerte de su madre. Tertiò dato, quòd prædictorum iurium decisio deficeret; ex eo probari posset, quòd cùm regulariter lucra nuptialia, siue ea, quæ ex successione filiorum proueniebant, acquirerentur parentibus, iure speciali, & in pœnam secundarum nuptiarum inducta fuit reseruatio proprietatis remanente solo vsufructu penes parentes. ex dicta l. fœminæ. cum aliis eiusdem tituli. vnde consequens est, in perpetuum debere remanere illum vsque ad mortem, nec regulari debere ad similitudinem alterius vsusfructus aduentitiorum. Quartò denique, & vltimò probatur. quia decisio dict. l. 48. & leg. 47. Tauri. correctoria est iuris communis, vt putà cùm de iure communi non liberaretur filius à patris potestate per matrimonium, nec deberet illi restitui vsusfructus, vt cap. seq. adnotauimus, cùm de vsufructu aduentitiorum tractamus: ergo dicta dicta l. 48. Tauri. cùm sit dispositio noua, & correcto[sect. 52]ria, non debet extendi ad alios casus, nec ad alia bona, quàm ad ea, de quibus ibi nominatim sit mentio: l. ius singulare. l. quod vera contra, ff. de leg. l. si vero. §. de viro. ff. soluto matrim. vbi late notant Doctores. cap. constitut. vbi aduertit gloss. de regul. lib. 6. & plene agit Tiraquellus in l. si vnquam. Verbo, libertis. C. de reuocandis donation. num. 23. Mieres, de maior. in initio 1. part. n. 11. Barbosa, in l. si constante. in princ. ff. soluto matrim. n. 101.[sect. 53] fol. 561. & vbi lex ennumerat aliquem casum specisicè, non licet illam ad alios casus extendere, sed illi censentur sub dispositione iuris communis remanere: vt post Baldum, & alios scribit Thomas Grammaticus consil. cini li 76. num. 1. quia legum correctio euitanda est, & lex quæ deuiat à iure communi, restringenda est, vt quan[sect. 54]to minus fieri possit, recedatur à iure communi: per textum in cap cum dilectus. vbi notant Doctores, de consuetudine, Corneus, in cons. 1. col. 4. in fine libr. 2. & consilio 180. num. 3. lib. 3. Craueta, latè comprobans, de antiq. temp. in princ. num. 42. & in cons. 307. num. 4. Menoch. de recuper. posses. remedio. 9. num. 385. & n. 387.[sect. 55] nec in dubio præsumi debet legem nouam corrigere velle legem antiquam: Cephalus, qui refert alios, in cons. 343. num. 19. & in const. 431. num. 30. & 31. lib. 3. Decimosextò quæritur, vtrùm renuntiatio filiæ iu[sect. 56]rata iuxta formam cap. quamuis pactum. de pactis. lib. 6. extendatur ad illa bona, quæ acquiruntur, siue reseruantur filiis prioris matrimonij, in pœnam patris, vel matris, transeuntis ad secundas nuptias? De qua quæstione sunt videndi Oldradus, in cons. 294. incipit, Vltra dict. Guido Papæ, quæst. 228. Decius, in cons. 205. num. 2. Roland. in cons. 95. num. 36. & num. 40. & 41. Guillemus Benedict. in cap. Rainuntius, de testament. verb. duas habens filias. n. 288. Couarru. in cap quamuis pactum, de pactis, in 6. 3. part. §. 3. num. 1. Ioannes Cephalus, in cons. 288. num. 25. lib. 2. Franciscus Bursatus, in cons. 12. num. 13. lib. 1. Ioannes Guttierrez, practicar. lib. 3. quæst. 80. num. 4. Ioachimus Minsingerus, qui post Paulum Castrensem, & Decium, communem sententiam vtiliter declarat, singularium obseruation. cent. 5. obseru. 24. num. 3. Andreas Gaill, pract. obseru. lib. 2. obseru. 98. num. 10. vbi num. 9. post Salicetum, Decium, Parisium, & alios tractat, an, & quando filia statuto[sect. 57] exclusa odio secundarum nuptiarum succedat. Decimoseptimò quæritur, vtrùm filia prioris matri[sect. 58]monij, acceptando legatum factum à parente, cum onere plus non petendi, petere possit lucrum, quod à lege sibi reseruatum est, ex decisione dictæ legis fœminæ: an verò per dictam acceptationem præiudicet sibi in illo? In qua quæstione Bertrandus, in l. hac edictali. vers. si vero plus. num. 6. C. de secundis nuptiis. post Baldum ibi relatum affirmat, posse nihilominus filiam petere lucrum, quod sibi à lege reseruatum est per transitum parentis ad secunda vota: & sequutus est illos, & latius comprobat Petrus Surdus, in cons. 45. numer. 54. lib. 1. Vbi declarat hoc esse verum, quamuis pater adiecerit, quod si plus petat priuat filiam relicto. Et reddit rationem, quòd vbi onus à iure rejicitur, perinde est, ac si legatum esset simplex, & factum sine onere: quod est singulare, & extraordinarium in hac materia, potèstque ex eo inferri ad filium melioratum in Tertio bonorum parentis, iuxta dispositionem legum huius regni cum tali onere, & explicari iuxta ea, quæ prædicti adducunt. Decimooctauò quæritur, vtrùm mulier transiens ad[sect. 59] secundas nuptias, teneatur reseruare filiis prioris matrimonij quartam partem, quam habuit ex bonis mariti diuitis prædefuncti, quia pauper erat; iuxta decisionem textus in authent. præterea. C. vnde vir, & vxor. Quam quæstionem mouet, & resoluit in terminis Hyppolitus Riminaldus, in cons. 542. n. 18. & 19. lib. 1. Decimononò quæritur, si silius postquam successit[sect. 60] patri suo, instituta matre in legitima, reliquerit in testamento tertiam partem bonorum suorum alicui fratri, & postea frater iste ab intestato decedat, & mater illi succedat, vtrùm illam tertiam partem, in qua frater, primo defuncto fratri successit, teneatur mater, quæ secundò nupsit, aliis fratribus prædictorum, tanquam ex paterna substantia prouenientem reseruare? Et in hac quæstione, quæ revera difficilis est, ego in ea opinione sum, vt existimem quòd mater ad huiusmodi reseruationem non teneatur: id quod ex sequentibus non obscurè comprob ari potest. Et in primis ex eo, quòd cùm hæc tertia pars, non prouenerit ex substantia patris, sed ex patrimonio fratris dimanauerit, reseruari non debet, tametsi mater ad secundas conuolauerit nuptias. Ex dictis sup. num. 37. & his, quæ scribunt Ripa, in l. fœmin. num. 52. C. de secundis nuptiis. Grassus, §. success. ab intestato. quæst 25. num. 4. Vincentius de Franchis, decis. 18. in princ. 1. part. Quod autem ex paterna substantia non videatur prouenire, suadet na[sect. 61]tura dictionis, ex, quæ causam proximam, & immediatam denotat. l. 1. vbi aduertit Baldus, C. si seruus extero. l. eo tempore. ff. de pecul. l. 1. §. ex incend. & ibi adnotauit Bartol. num. 1. ff. de incendio, ruina, naufragio. Baldus, in l. ex hoc iure. col. 6. & ibi Iason, in princ. ff. de iust. & iure: idem Iason per illum textum. l. non dubium num. 23. C. de leg. Corneus, in cons. 286. col. 1. vers. & insuper & col. 2. in princ. vol. 1. Petrus de Peralta, in l. si cui certam. num. 3. in fin. & in l. hæredem, num. 10. ff. de leg. 2. Thomas Doccius, in cons. 52. num. 5. Ioannes de Montesperello, in cons. 152. num. 2. Antonius Galeatius Maluassia, in cons. 100. n. 29. & 36. Cephalus, in cons. 379. n. 33. lib. 3.Menoch. in cons. 152. n. 42. lib. 2. at in authent. ex te[sect. 62]stamento C. de secund nuptiis. & in §. hinc nos. in authent. de nuptiis. statutum est, vt mater succedendo ab incestato filiis, solum ea bona reneatur reseruare aliis filiis prioris matrimonij, quæ ipsi ex paterna substantia habuerunt; ergo consequens est, quod cùm prædictus filius, tertiam illam partem à fratre potius, atque ex testamento illius, quàm à patre, vel ex dispositione eiusdem acquisierit; non tam ex paterna substantia, quàm ex fraterna dicatur prouenire: & inde fit quòd mater non teneatur reseruare illam ex superiori ratione. Secundò probatur ex eo, quòd filius renuntians e[sect. 63]tiam cum iuramento successioni patris, vel matris, non excluditur à successioni patris, nec censetur illi renunciasse: tametsi frater parentibus successerit, & illorum bona possideat: vti infinita antiquorum allegatione probantes, animaduertunt, & latiùs fundant Antonius Gomez. in l. 22. Tauri. num. 13. per totum. Couarruuias, in c. quamuis pactum, de pact. in 6. 3. part. §. 3. n. 2. & Ioannes Gutierrez, ibi. verbo, omnino seruari debet. num. 7. & 8. & pract. lib. 3. quæst. 80. num. 5. Menchaca, de succession. creat. lib. 3. §. 18. num. 176. Mieres, de maioratu. 4. part. quæst. 19. num. 12. Grassus, receptar. sentent. §. succes. ab intestato. quæst. 10. num. 16. qui reddunt communi[sect. 64]ter eam rationem, quòd hæreditas postquam est adita, efficitur proprium patrimonium adeuntis, nec dicitur amplius hæreditas: per textum in l. sed si plures, § silio impuberi, ff. de vulg. & pupill. substitut. l. eius qui in prouincia, §. finali. ff. si certum petatur. §. 1. Institut. de hæredum qualitate, & differentia. per quæ iura, sic docuit glossa ordinaria in l. 1. §. veteres verb. per vnum. vers. at post aditam. ff. de acquirenda possess. quam sequuntur infiniti relati à superioribus: Menoch. in cons. 124. num. 5. lib. 2. & cons. 50. num. 16. & cons. 77. num. 7. lib. 1. Cephalus, in cons. 493. num. 41. & 42. & cons. 489. num. 73. & 74. lib. 4. Petrus de Peralta, in l. 3. §. qui fideicommissam, ff. de hæredib. instit. n. 110. fol. 235. Grassus, §. hæreditas, quæst. 2. num. 1. Barbosa, videndus omnino de hac re, 4. part. rubr. ff. sol. matrim. num. 19. & 20. fol. 156. vnde in specie proposita, postquam illa tertia pars confusa fuit cum patrimonio vnius fratris ex testamento, & dispositione alterius, iam definit esse ex bonis patris; & ad matrem, tanquam ex bonis filij mortui peruenit, ex supradictis, & his, quæ multum ad propositum scripserunt Menoch. in cons. 160. num. 3. lib. 2. Ioannes Cephalus, in consil. 145. num. 18. lib. 1. ac per consequens reseruari non debet. Tertiò probatur, quoniam leges, quæ propter tran[sect. 65]situm ad secundas nuptias, mulierem priuant proprietate eorum bonorum, quæ habuit à priori marito, vel à filiis ex paternis bonis: pœnales sunt, & odiosæ, ac per consequens strictam admittunt interpretationem, & restringi debent. Sic scripsit Ripa. in dict. l. fœminæ. n. 34. & Ioannes de Garronibus in authent. ex testam. num. 29. C. de secundis nuptiis. Romanus, in consil. 405. n. 2. Corneus, in consil. 286. col. 2. in princ. lib. 1. Ioannes CephaIus, in consil. 288. num. 9. lib. 2. Menochius, in cons. 155. num. 7. lib. 2. Vincentius de Franchis decis. 8. num. 6. 1. p. Cùm ergo prædictæ leges, loquantur solum in acquisitis, siue habitis à filiis ex paterna substantia, intelligi debent dumtaxat in illis, non autem in acquisitis, siue habitis ab aliquo fratre, siue ex successione illius. Vltimò pro hac opinione venit ponderandus textus in authent. de non eligend secundo nubent. mulier. in §. antenuptiali. vbi per argumentum ab speciali donationis ante nuptias, constat, non teneri matrem succedentem in cæteris bonis, quæ filius habuit ab alio fratre, ad reseruandum ea aliis filiis, cum non ex paterna substantia, sed fraterna potius acquisita dicantur. Vnde in terminis nostris, licèt non ita fundent, istam opinionem tenuerunt Ioannes de Garronibus, in dict. authent. ex testam. num. 25. & post Imolam, & Florianum ibi relatos, Cor[sect. 66]neus in consil. 286. colum. 2. lib. 1. vbi dicit singularia verba, & quæ adeo expressa sunt, vt hoc loco inserere ea voluerim. Et in simili consuluit Imola, quod si ex primo matrimonio remanserunt tres filij, qui successerunt patri, decessit vnus, successerunt & alij duo cum matre, vel sine non refert; decessit alter, cui successit pro dimidia eius mater, quæ prius, vel postea, ad secunda vota transiuerat, inuenit in hæreditate filij partem tertiam hæreditatis paternæ ex sua immediata successione; item inuenit partem alterius tertiæ partis bonorum paternorum, in qua successerat filius prædefunctus: mater ipsa secundis nuptiis inuoluta, non perdit proprietatem illius partis bonorum, olim partis, quam filius secundo loco mortuus quæsiuerat ex successione, quam fecerat filio prædefuncto, quia non dicitur prouenire ex paterna substantia. Nec huic resolutioni obstat l. 15. Tauri. quæ hodie est l. 4. tit. 1. lib. 5. collect. regiæ. Quatenus probatur ibi, teneri parentes secundò nubentes reseruare omnia, quæ ex successione à filiis habuerint: Quia respondendum est, quod prædictæ leges regiæ in nihilo alterarunt, seu mutarunt ius commune, solum enim determinant id, quod erat dubium, an pater transiens ad secundas nuptias, deberet reseruare filiis, quod ex successione alicuius acquisierat, sicut mater tenebatur; nihil tamen decreuerunt in contrarium iu is antea statuti. Provt expressè adnotauit Palacios Rubios, legis illius consultor. ibid. & in l. 14. Tauri, vnde cum attento iure communi concludenter satis probatum fuerit, non teneri matrem ad reseruationem prædictæ partis; idem etiam & de iure regio dicendum erit. Ex his apparet, in nostra quæstione errore manifesto lapsum fuisse Alphons. de Azeuedo, qui Cornei nulla facta mentione, nec contraria opinio[sect. 67]ne aliter comprobata, debere matrem in casu superiori reseruare prædictam partem aliis fratribus, siue filiis communibus illius matrimonij, affirmauit in l. 4. tit. 1. num. 55. lib. 5. nouæ recopilat. Fallitur namque apertè ex adhuc dictis, cùm prædicta pars ex paterna substantia non dicatur prouenire, effectaque fuerit iam proprium[sect. 68] patrimonium alterius filij. Potuisset tamen ipse quod silentio prætermittit, pro sua opinione ponderare singularem doctrinam Bald. in authent. ex testamento, C. de secundis nuptiis. Vbi docuit originem bonorum attendendam esse in hac materia, quoad obligationem incumbentem parentibus, reseruandi, vel non reseruandi illa; quæ si vera est, videretur alicui dicendum in casu nostro; ex paterna substantia, origine considerata, partem illam prouenisse; quamuis ex vno fratre, atque dispositione illius ad alterum, & postmodum ex illo ab intestato ad matrem peruenerit. Sed pro vera resolutione consti[sect. 69]tuendum erit, originem considerari mediatè, & immediatè: quamuis igitur in materia fauorabili largè intelligi possit, vt mediata, & immediata causa comprehendatur; in materia tamen pœnali & stricta, qualis est ista, sola immediata causa attendenda est: quod in materia, & terminis dict. leg. fœminæ. sic explicauit Vincentius de Franchis, decis. 18. num. 8. & 9. 1. part. Corneus, dict. consil. 286. colum. 2. lib. 1. & generaliter, quod causa immediata attendi debeat, tradit Oldradus, in consil. 27. Aimon. Craueta, in consil. 43. Cerbantes in l. 16. Tauri. num. 13. Vigesimo loco quæritur si pater & mater in vita do[sect. 70]tauerint aliquam filiam communem, & hæc sine descendentibus mortua sit, mortua iam matre, & sic solus pater eidem successerit, qui ante, vel post successionem secundas contraxit nuptias, & in Tertio & Quinto bonorum suorum meliorauit vnum ex filiis prioris, siue secundi matrimonij, vtrùm Tertium, & Quintum deduci possit ex bonis habitis à filia; an verò ex reliquis bonis tantum parentis deducendum sit. In qua quæstione Alphonsus de Azeuedo in l. 4. tit. 1. num. 57. lib. 5. nouæ recopilat. In ea fuit opinione, vt securè crediderit, quòd cùm bona, quæ in dotem data fuerunt filiæ, essecta fuerint vnum patrimonium ipsius cum aliis bonis, neque possit pars à parte separari, cùm reseruetur proprietas illorum filiis prioris matrimonij, & vsusfructus consolidetur post mortem patris, quod non possit Tertium & Quintum ab illis separari, & consequenter ex reliquis bonis parentis deducenda erit melioratio. In quo etiam manifestè deceptus est Azeuedius; idque concludenti ratione ostendi potest, (vt alia consultò atque ex proposito prætermittam.) nam dimidia pars huiusmodi dotis, à principio, ex bonis, & substantia patris profecta fuit, vnde cùm pater postea succedit in illa, pleno iure, & absque aliqua obligatione reseruationis succedere debet. Enimverò pater succedens filio, id dumtaxat reseruare tenetur, si secundò nupserit, quod à filiis ex substantia coniugis præmortuæ acquisierit, per textum in dict. l. fœminæ, & in auth. ex testam. C. de secundis nupt. & sic declarant Ripa, ibi. num. 52. Gratus, in consil. 35. num. 10. vol. 1. Viuius communium opinion. lib. 1. verb. mulier ad secundas nuptias, num. 10. Bursatus in consil. 12. num. 2. lib. 1. Grassus §. successio ab intest. q. 17. num. 4. ergo solum partem dimidiam ex bonis vxoris profectam, tenebitur pater reseruare, non verò suam partem, ex qua etiam Tertium & Quintum deduci debet. Quòd si filius Tertium bonorum suorum alicui reliquerit, de portionibus fratrum prioris matrimonij, quæ illi filio reseruari debent, si pater ad secundas conuolauerit nuptias, vtrùm Tertium deduci debeat. Post[sect. 71] Tellum Fernandez, tractat in terminis, & dicit de facto fuisse semel controuersum Velasquez de Auendaño in l. 6. Tauri, glos 10. num. 3. qui latiùs videri poterit, cùm necesse fuerit. Vigesimoprimò quæritur, vtrùm concessio, siue dis[sect. 72]positio taxatiuè concepta, in fauorem alicuius, & filiorum eius, intelligenda sit de filiis tantum existentibus ex primo matrimonio, vt vel concessio extinguatur filiis ex illo mattrimonio finitis, vel parer non possit in fauorem filiorum secundi matrimonij dispositione, vel concessione vti? De qua quæstione, & multis ad propositum valde necessariis, & quæ frequenter occurrere possunt, commendo lectori Menochium consil. 40. per totum, lib. 1. Petrum Surdum cons. 72. per totum eod. lib. 1. vbi latè & eruditè loquitur de prædictis: disputat etiam, An legatum factum alicui conditionaliter, comprehendat filios tam secundi quàm primi matrimonij? vt putà si testator legauerit alicui centum, si non habuerit, vel[sect. 73] non habendo filios; & si eos habuerit, ducenta; an testator videatur sentire de filiis ex ea vxore, quam tunc legatarius habebat in matrimonio, an etiam de filiis susceptis ex vxore, quam defuncta prima superinduxit? si[sect. 74]militer vtrùm legatum simpliciter factum filiis alicuius intelligendum sit, tam de filiis secundi, quàm primi matrimonij, vt ibi videri poterit: quibus iunge Borgninum caualcanum de vsufructu mulieri relicto. à num. 195. vsque ad num. 198. fol. mihi 387. vbi dicit nonnulla ad propositum præcedentium: disputat etiam, vtrùm vsusfructus legatum factum vxori simpliciter, debeatur secundæ vxori, vt putà si testator sub nomine appellatiuo, & non proprio, vxori reliquerit vsumfru[sect. 75]ctum omnium bonorum, & postmodùm aliam duxerit vxorem, & non mutato testamento decedat, & refert Baldi, & Alexandri, contrarietatem; demum suam sententiam interponit, verba legati diligenter attendenda esse, & considerandum, an magis primæ vxori, quam[sect. 76] secundæ: conueniant; in dubio autem vbi de mente testatoris aliter non constiterit, an de prima tantum vxore, vel de secunda cogitauerit, secundæ etiam vxori legatum deberi. Contrarium tamen, imo in dubio tale legatum secundæ vxori non deberi, nisi aliam fuisse mentem testaoris aliunde constare possit, cum Baldo defendunt Couarruuias, Petrus Pechius, & alij (quos ipse Caual[sect. 77]canus non refert) Couarruuias inquam in cap. requisisti de test. n. 3. vers. Quartò eadem. & disputatione præhabita huic sententiæ subscripsit Petrus Pechius, tr. de testam. coniugum lib. 1. c. 16. in fine. videndus per totum fol. 56. & vltra eos, in hanc partem, & opinionem Baldi clare inclinat, & eruditè loquitur Paulus de Montepico, in l. Titia cum testam. §. Titia cum nuberet. n. 109. vers. ego salua pace. ff. de leg. 2. vbi distinguendo in superiori quæstione egregiè docuit, quòd si is testator tunc habebat vxorem, cùm testamentum fecit; de ea solum credatur intellexisse, & ad eam sermonem suum restrinxisse, cum fortè eius benemerita considerauerit, quæ benemerita vxoris futuræ, quam nondum duxerat, nec cognouerat considerare non potuit, nec ad illam affectionem aliquam habere, vt in simili casu considerauit Albanus, cons. 85. num. 9. & in nostro sequutus Picum, sic declarat Menochius cons. 40. num. 13. & num. 37. vers. non etiam repugnat illa doctrina lib. 1. In dubio ergo non censentur de secunda vxore cogitasse, quam nondum cognouerat; nisi verba testamenti talia sint, quòd secundæ: etiam vxori accommodari possint, vt infra latiùs in annotationibus ad finem libri dicetur. Vigesimosecundò quæritur, vtrum mulier post mor[sect. 78]tem mariti luxuriosè, & parum pudicè viuens, incurrat pœnas secundò nubentis; quoad reseruationem proprietatis bonorum prouenientium ex substantia mariti, & alia similia Et Bartolus, in l. his solis. in fine. C. de reuocandis donat, per illum textum: docuit omnes pœnas impositas secundò nubentibus etiam locum habere in his, quæ: inhouestè viuunt. Panormitanus, in cap. vxoratus, num. 2. de conuersione coniugatorum. Brunus in tract. statutorum. art. 7. n. 304. & consequenter, quæ: superius dicta sunt à num. 9. de reseruatione proprietatis, quæ: fieri debet filiis prioris matrimonij per transitum ad secundas nuptias, circa materiam textus in dict l. fœminæ. etiam locum habent in muliere non transeunte ad secundas nuptias, sed aliàs luxuriosè viuente post mortem mariti. Quod etiam voluit Ioannes de Garronibus in authent. ex testamento, n. 30. C. de secundis nuptiis. & Alexan. in apost. ad Bartolum in dict. l. fœminæ. & sequuntur Ioach. Minsingerus, cent. 5. obseruat. 24. num. 5. Andreas Gaill. praticarum obseruat. lib. 2. obseruat. 68. num. 15. 16. & 17. Similiter si pater, aut maritus dederit facultatem vxori meliorandi vnum ex filiis, quem voluerit, quod facere potest; & melioratio siue electio ab vxore facta omnino obseruanda est: Vt post Rodericum Suarez, & alios affirmant Couar.[sect. 79] in cap. cum tibi, de testam. n. 11. vers. secundò potest. Aluaradus de Coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 2. num. 38. Ioannes Guttierrez practicarum lib. 2. quæst. 42. num. 2. idque verissimum est, ex his, quæ: scripserunt Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 3. & multis[sect. 80] seqq. Mieres de Maioratu. 1. part. quæst. 48. & post mortem viri vxor ipsa ad secundas transeat nuptias facultatem testandi à marito sibi concessam, siue ius exequendi testamentum, aut eligendi ad maioratum, aut meliorationem non amittit: Cifuentes in l. 30. Tauri, num. 4. Gregorius Lopez, in 1. 2. tit. 10. part. 6. glos. penult. in fine. Aluaradus, dict. cap. 2. n. 40. Ioannes Guttierrez[sect. 81] canon. qq. lib. 2. cap. 12. n. 12. Angulo ad leg. meliorat. l. 3. glos. 7. num. 5. si tamen post mortem mariti luxuriosè, & inhonestè viuat, facultatem testandi, siue ius eligendi amittit. Cifuentes dict. num. 4. Petrus de Peralta, in l. cum quidam. num. 8. ff. de leg. 2. Aluaradus dict. cap. 2. n. 39. Mieres de Maioratu, 1. part. quæst. 48. num. 43. & 44. Ioannes Guttierrez num. 12. dict. cap. 12. canon. lib. 2. Nec[sect. 82] nouum est in iure, multiesque post mortem mariti luxuriosè viuentem, variis multiesque pœnis priuari, & iuribus iam acquisitis ob impudicitiam priuari, de quibus plenissima manu scribunt Palacios Rubios, de donat. inter. in rub. §. 67. 68. & 83. Couarruuias in 4. 2. part. cap. 7. §. 6. Auiles in capitulis Prætorum, in proœmio glos. 1. à n. 36. cum multis seqq. Antonius Gabriel lib. 3. tit. de secundis nuptiis, conclus. 8. Antonius Gomez in l. 53. Tauri, num. 80. & in l. 80. num. 70. Guillelmus Benedictus, in cap. Rainuntius de testam verbo qui cum alia matrimonium contrahens, à num. 200. Tellus Fernandez in l. 6. Tauri à n. 21. Costa. in cap. si pater, de testam. in 6. à num. 32. cum multis. seqq in verbo legauit, 1. p. Molina, de primogeniis lib. 1. cap. 9. à num 48. Mieres de Maioratu. 1. part. quæst 48. à num. 40. Pinellus, in l. vlt. num. 9. & seqq. C. de bonis maternis. Padilla, in l. fideicommissum per totam legem. C. de fideicommissis. Grassus §. successio ab intestato, quæst. 26. Matienço in. l. 5. tit. glos 4. per totam lib. 5. & ibi. Azeuedius, & in l. 4. tit. 1. eod. lib. 5. à num. 11. vsque ad num. 20. Sfortia Oddi, cons. 85. per totum. Barbosa, 1. part. leg. 2. ff. soluto matrimonio, num. 65. fol. 609. Angulo ad leg. meliorat. l. 2. tit. 5. glos. 1. num. 12. & glos. 7. num. 5. Ioannes Guttierrez. Canonicarum lib. 2. cap. 12. per totum. Iacobus Cancerius, variarum resol. cap. 9. de dote, & donatione propter nuptias, num. 69. & num 74. & seqq. Petrus Surdus, tract. de alim. tit. 7. quæst. 24. per totam. & his non relatis, nouissimè Cæuallos, practicarum quæstionum, siue communium contra communes, quæst. 708. volumine 2. fol. 349. Vigesimotertiò quæritur, vtrùm mulier contrahens secundas nuptias de consensu mariti prædefuncti, aut filiorum, excusetur à poena secundò nubentibus imposita, præsertim reseruationis proprietatis, quæ filiis prioris matrimonij fieri debet? Et pro clara absolutàque explicatione constituendum duxi primò, quòd mari[sect. 83]tus potest in testamento licentiam dare vxori impunè transeundi ad secundas nuptias, & efficere, atque disponere, ne illa secundò nubendo, incidat in pœnam secundarum nuptiarum. Vt de hoc est gloss. Iuncto text, in vers. siue vir. in §. duo igitur in authent. de nuptiis, & docuit Baldus, per illum textum, in l. filium quem habentem, n. 4. C. familiæ erciscundæ. vbi sequuntur Paulus, & Iason. col. 6. & Ioannes Corrasius, num. 63. Ioannes de Garronibus, in l. 1. num 78. cum seqq. C. de secundis, nuptiis. Ripa, in l. fœminæ, num. 25. eod. tit. Rolandus, referens alios plures, cons. 81. num. 12. lib. 3. & vltra eum Cremensis singul. 74. Si maritus. Socinus, in regul. 331. Mulier quæ. in secunda fallentia. Gualdensis, de arte testandi. tit. 6. cautela. 18. num. 2. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum. lib. 4. dubit. 10. num. 118. 119. & 120. fol. mihi 350. & in cons. num. 117. num. 31. & num 74. lib. 1. Ioannes Cephalus, cons. 59. num. 7. lib. 1. Nec in hoc discrepat vllus, omnes verò vt indubitatum supponunt quorum faciam statim mentionem. Similiter filij[sect. 84] prædictam licentiam dare possunt expressè, sicut pater inter viuos, vel in vltima voluntate ex mille authoribus, qui congeruntur à superioribus, & per Menochium, cons. 237. num. 16. & 19. lib. 3. Bursatum, cons. 12. num. 41. lib. 1. Hyppolitum Riminaldum, cons. 569. à num 102. lib. 5. Pancirolum, cons. 99. num. 3. & 5. lib. 1. de quo[sect. 85] etiam nullus vnquam dubitauit. Hoc supposito, quòd mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate expressa siue tacita mariti defuncti, vel è contrà, maritus; euitet pœnas secundarum nuptiarum, nec proprietatem reseruare teneatur, pleno potiùs iure succedat, & acquisita à coniuge præmortuo, siue à filiis ex substantia illius, quoad proprietatem & vsumfructum conseruet, tenent Baldus, in l. 1. col. 3. vers. sed pone. C. de secundis nuptiis, & in l. 2. col. finali. in princ. C. de indicta viduitat. tollenda. Decius in rub. C. de secundis nuptiis, colum. penult. & in cap. Ecclesia sanctæ Mariæ, de constitut. num. 35. & per plures rationes defendunt Romanus cons. 219. num. 2. & 5. incipit, Ex themate consultationis. Decius in cons. 620. num. 4. Natta, cons. 466. num. 2. Cremensis, singul. 75. Cæpola, cautela. 336. Romanus, singul. 251. incipit, Tu scis quod si mulier, vbi distinguit, vtrum vxor intra annum luctus, an verò postea nubat: vt primo casu non euitet pœnas iuris communis propter consensum mariti; altero verò impunita maneat. Quod tenet etiam, & huius distinctionis rationem reddit Guil lelmus Benedictus, in cap. Rainuntius. de testam. verbo, qui cum alia matrimonium contrahens, num. 207. 208. & 209. Andreas Gaill. lib. 2. obseruat. 98. num 18. Minsing. singularium obseruationum cent. 5. obseruat. 24. num. 7. Rolandus cons. 95. num. 20. & 21. lib. 1. & cons. 83. num. 12. & 13. lib 3. Corrasius Miscellaneor. lib. 3. cap. 1. num. 12. Simon de Prætis lib. 4. dubit. 10. num. 118. fol. 35. Grassus §. successio ab intestato, quæst. 17. num. 6. Bursatus dict. cons. 12. num. 41. lib. 1. Ioannes de Matienço in l. 3. tit. 1. glos. 2. num. 43. lib. 5. nouæ recopilat. qui omnes huius resolutionis eam rationem assignant, quòd mulier secun[sect. 86]dò nubendo, infert iniuriam priori marito, cuius anima nuptiis repetitis contristatur. §. quæ vero nunc. vers. nos igitur, in authent. de nuptiis. & in §. sin autem tute[sect. 87]lam, ibidem. vbi dicitur, mulierem nuptias repetentem, tria negligere; videlicet Deum, defuncti memoriam, & dilectionem filiorum; & propter hoc est imposita pœna mulieri secundò nubenti: quæ ratio cessat, quando de voluntate viri vel ècontra, maritus de voluntate vxoris, secundo loco se connubio coniungit, quia marito volenti & consentienti nulla fit iniuria, l. cum donationis; , C. de transact. l. 1. §. vsque adeo ff. de iniur. c. scient. de reg. iur. li. 6. Verum contra hanc communem & receptam omnium sententiam[sect. 88] constanter: insurgit, & subtiliter impugnat eam, Dominus Francisc. Sarmientus, selectarum interpret. lib. 1. cap. 4. num. 3. quo loco securè tradit, consensum mariti, vt mulier secundò nubat, non præiudicare filiis, nec excusare mulierem, nec mutare ius; & quamuis ipse[sect. 89] non referat illos, idem ante eum tentarunt etiam Bertrand. in cons. 280. volum. 2. & Ripa, in l. fœminæ. quæst. 11. C. de secundis nuptiis, quorum ad hoc meminit Ioachimus Minsingerus singularium obseruat. cent. 5. obseru. 24. n. 7. in fin. qui tamen à communi opinione recedendum[sect. 90] nò esse dicit. quod etiam ego libenter assererem, præsertim cùm videam, superiorem sententiam ita communem esse, vt mille authores eam sequuti sint, nec vllus in effectu firmiter (excepto Sarmiento) ab ea dissentiat: eo etiam, quòd dato, quòd verum esset præcipuum fundamentum, quo vtebatur contra communem Sar[sect. 91]mientus dict. num. 3. quod prædictum statutum non fuerit in poenam ob iniuriam; sed quia æquitati naturali, & rationi consonum est, vt bona laboribus prioris viri quæsita, non cedant in vtilitatem vitrici, vel eius filiorum, sed reseruentur aliis filiis alterius matrimonij: adhuc militat superior ratio, quæ pro communi adduci solet: quæ negari non potest ex dictis iuribus, & tex[sect. 92]tu in §. prospeximus. in authent. de non eligend. secund. nubend. mulier. & in §. sed quod sancitum, & in §. venient. in authent. de nuptiis. Et contraria procedit interim, dum in dubio sumus, nec aliter nobis constat de voluntate mariti prædefuncti; tunc enim iniquum esset, bona laboribus illius quæsita, in aliorum vtilitatem cedere: vbi verò maritus ipse aliter voluerit sic exprimendo verbis expressis, aut alia similia apponendo, ex quibus legitimè de voluntate ipsius constare possit, prædicta ratio contraria omninò cessat. Quis enim iniquum iudicabit voluntatem testatoris obseruari, siue mulierem nubentem de voluntate eiusdem, poenas prædictas euitare? aut quæ: iniquitas considerari poterit in hoc, quod bona prioris viri laboribus quæsita, pleno iure vxori reseruentur, vel ab illa in alios filios transeant, si totum hoc non præter, aut contra voluntatem acquirentis, sed ex voluntate potius illius contingit? Hoc plane iniquitas non est; maximè (ad quod nunquam aduertit D. Francis. Sarmientus vbi sup.) cùm alia via succursum sit filiis prioris matrimonij à iure ipso, quo manus & potestas secundò nubentis restricta est ex decisione leg. hac edictali. C. de secundis nuptiis. vbi scriptum, & statutum fuit, quòd coniux superstes non possit quocumque titulo, in secundum coniugem transferre plus, quàm reliquerit vni ex filiis prioris matrimonij, cui minus reliquerit: quemadmodum cum Antonio Gabriele, Craueta, Benedicto, Riminaldo, Baëça, & aliis superiùs diximus: & legibus huius regni, donationibus propter nuptias, arrharum promissioni, & inter viuos, atque in vltima voluntate dispositioni certus modus disponendi & procedendi præfixus sit, quo filij suis legitimis defraudari minime possunt. Deinde similiter, cum non possit mulier, quæ: secundò nupsit, relinquere plus filiis secundi matrimonij quàm primi, vt cum vna communi, contra aliam communem infinitos referens defendit Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana. 170. num. 4. & tribus seqq. & num. 11. vbi & multis seqq. argumentis, quæ: pro contraria parte expendi possunt, plenissime satisfacit, & plures ampliationes tradit à num. 25. Vel saltem de iure regio, certus ordo datus sit, & de iure etiam communi statutum fuerit, qualiter succedere debeant liberi diuersarum nuptiarum, qui diuersos patres, aut matres diuersas habuerunt, & quo ordine bona distingui debeant, vt omnibus ius suum remaneat illæsum: sicuti cum Grasso, §. successio ab intestato, quæst. 17. à n. 1. superiùs diximus & hactenus, de licentia mariti, siue vxoris defunctæ. Quoad filios verò similiter constituendum est, quòd[sect. 93] mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate filiorum primi matrimonij, euitat pænas secundarum nuptiarum: nec est locus tunc decisioni textus in dict. l. fœminæ. cum similibus Quod probatur authoritate gl. in §. 1. in verb. copulantur, in auth. de non elig. secund. nub. mulier, quam sequuntur Angelus, & Bald. ibi. Idem Angelus, Roman. Nicolaus de Vbaldis, Barbatia, Cæpola, Ludouicus Bologninus, Mathesilanus, Iason, Præpositus, Decius, Socinus, Ioannes de Amicis, Ripa, Ioannes de Garronibus, Parisius, Corrasius, Socinus Iunior, Mandosius, Boërius, Gratus, & Alexander de Næuo: quos ita tenendo congesserunt in vnum Menoch. cons. 155. num. 13. lib. 2. Bursatus cons. 12. num. 41. & 42. lib. 1. & vltra eos, Rolandus cons. 95. num. 16. lib. 1. & cons. 81. à num. 10. lib. 3. Guilielmus Benedictus, in cap. Rainuntius, de testament. verbo. qui cum alia matrim. contrahens, num. 202. Antonius Gabriel, lib. 3. tit. de secund nuptiis, concl. 1. num. 29. & 33. Simon de Prætis, de interpret. vlt. voluntatum, lib. 4. dubitat. 10. num. 120. fol. 350. Cifuentes, in. l. 14. Tauri. limitatione . Antonius Gomez, in l. 15. Tauri num. 6. in fine. Padilla, in l. cum donationis, num. 5. C. de transactionibus. Matienço, in l. 3. tit 1. glos. 2. n. 43. lib. 5. nouæ recopilationis. Alphonsus de Azeuedo, in l. 4. eodem tit. & lib. num. 36. & 37. Ioannes Guttierrez, in repetit l. nemo potest, ff. de legatis, primo, num. 18. Pancirolus, cons. 99. num. 3. & n. 5. lib 1. Hippolitus Riminaldus, cons. 569. n. 170. lib. 5. Petrus Gregorius, in syntag. iuris, lib. 9. cap. 26. num. 56. part. 2. Petrus Surdus, cons. 91. à num. 20. lib. 1. Grassus §. successio ab intestato, quæst. 17. num. 7. & quæst. 25. num. 8. Plaça in epitome delictorum cap. 45. num. 1. vers. quæ reor intelligenda fore. Ioachimus Minsingerus singular. obseruat. centuria 5. obser. 24. n. 8. Andreas Gail. pract. obser. lib. 2. obseruat. 98. n. 19. & 20. Qui omnes in hoc conueniunt, quòd in proposita specie, & in hac materia, idem operetur consensus tacitus filiorum, quod expressus. Vt in[sect. 94] terminis post Baldum, Gratum, Decium, Parisium & Boërium, adnotarunt Menochius dict. cons. 165. n. 16. lib. 2. Bursatus dict. cons. 12. n. 41. lib. 1. Rolandus, Riminaldus, Pancirolus, Surdus, Prætis, Benedictus, Grassus, & reliqui vbi supra. Et huius resolutionis rationem simi[sect. 95]lem præcedenti reddunt, quòd iniuria, quæ irrogatur filiis propter secundas nuptias, propter quam secundò nubens pœnas illas incurrit, §. soluto. in authent. de nuptiis. §. prospeximus. in auth. de non eligend. secund. nubent. mulier, tollitur consensu liberorum, per regulam quòd consentientibus, & volentibus non fit iniuria: cap. scienti. de regulis iuris. in 6. Sed in hoc casu, sicut in præcedenti de consensu mariti, contra communem insurgit etiam Sarmientus, dict. cap. 4. num 1. & 2. num. 3. vers. non obstat. & num. 4. & filium, qui consentit secundis[sect. 96] nuptiis matris, vel patris, expressè siue tacitè, non amittere legis beneficium, constanter affirmat, per nonnullas rationes ibi propositas, quæ licèt grauiter vrgere videantur, non debebit tamen propter eas à communi opinione recedi: cùm tanta sit authoritas, & tantus numèrus eorum, qui receptam & communem sententiam tuentur; maximè cùm satisfieri possit rationibus in contrarium ponderatis ab eo, ex his, quæ ipse eod. cap. scripsit contra communem, quæ contra eum retorqueri[sect. 97] poterunt. Nam si verum est, quod ipse affirmauit ibi, dict. num. 3. vers. non obstat ratio. rationem legum loquendum de secundis nuptiis, non fundari in pœnam ob iniuriam; sed quia æquitati naturali, & rationi consonum est, vt bona laboribus prioris viri quæsita, non cedant in vtilitatem vitrici, vel filiorum eius, sed reseruentur filiis alterius matrimonij prioris sequitur inde, quòd cum obligatio prædictæ reseruationis, & causa incurrendarum aliarum pœnarum (vtcunque sit) contingat propter culpam, siue ingratitudinem, aut iniuriam in contrahendis secundis nuptiis commissam, (quod negari non potest) recte ac communiter Doctores constitucrint, mulierem ipsam, pœnam aliquam pati non debere, ex his nuptiis, quibus filij expressè, aut tacitè consensum adhibuerunt. Nec rationi naturali, aut æquitati repugnat, vt bona alterius matrimonij, filiis eiusdem non reseruentur, ex voluntate ipsorum contracto matrimonio; quòd si non contraheretur, reseruari non deberent, aut quibus ipsi, & iuri in proprium fauorem introducto, iure ipso non contradicente, nec ratione aliqua repugnante, rectè renunciare potuerunt: & per consensum adhibitum sic renunciare voluisse visi sunt, vt aliam interpretationem sumere iniquum esset, & ab omni ratione alienum; vt statim dicam. Ex quo responderi potest ad alias rationes eiusdem contra communem; quia verum est filios, qui nuptiis matris consenserunt, fecisse id, quod iure diuino & humano facere debuerunt, suo honori consuluisse, & opera misericordiæ in eo exercuisse; non tamen inde sequitur, quòd dici possit, temerè ipsos filios à lucro legis ex eo repelli, cùm non temerè, sed iustè potius, atque ex voluntate & consensu suo repellantur: & magis temerarium videri posset, quod mater sic contrahendo de consensu filiorum, pœnas incurreret, quas si incurrere existimaret, forsitan matrimonium non contraxisset; & sic matrimonio ipso decipi illam contingeret, quæ, de consensu filiorum contrahendo, quod nullam pœnam subi[sect. 98]tura esset, probabiliter credere potuit. Et sic tenendo cum communi, aduertendum erit, quòd filij vbi expressè non consentirent secundis nuptiis parentum, tacite consentire videntur ex multis coniecturis; quas eruditè considerarunt, & congesserunt in vnum Rolandus dict. cons. 81. n. 20. & seqq. lib. 3. & dict. cons. 95. n. 13. & seqq. lib. 1. Petrus Paulus Parisius cons. 29. n. 84. & seqq. & n. 91. lib. 3. Menochius, cons. 155. à n. 16. vsque ad n. 22. num. 31. & 33. lib. 2. & cons. 237. num. 4. 5. & 6. & à num. 24. vsque ad num. 33. lib. 3. Simon de Prætis, Surdus, & Bursatus, vbi suprà. Hyppolitus Riminaldus, in cons. 569. à n. 102. cum seqq. lib. 5. inter alias tamen, Gratus cons. 83. n. 18. lib. 2. respondit, quòd si filii præsentes sint, dum se[sect. 99]cundum contrahitur matrimonium per parentes, & nihil dicant, consentire videntur, & ratificare secundas nuptias, vt beneficio de secundis nuptiis dictæ legis, fœminæ. cum similibus, vti non possint & sufficere hoc tenuerunt etiam Decius, in rub. C. de secundis nuptiis. colum, vltima, vers. & in tali casu & in cons. 206. num. 7. vers. & non eundo. Angelus, in cons. 396. Doctor insignis, colum. 2. Cum quibus transeunt ferè omnes Authores, quos suprà num. 93. præcitauimus. & in terminis sequuntur illos Rolandus, dict. cons. 95. num. 23. & 24. Menochius, dict. cons. 155. num. 21. Bursatus, cons. 12. n. 41. lib. 1. Cæterum Dominus Franciscus Sarmientus, dict.[sect. 100] cap. 4. num. 1. in fine, miratur (& meritò quidem) voluisse Doctores communiter, præsentiam solam filiorum in dicto matrimonio sibi præiudicare, aut illam inducere posse ratisicationem secundarum nuptiarum, vt beneficio de secundis nuptiis vti non possint: & contrarium rectius tentauit Ioannes de Garronibus; sed illum nó retulit Sarmientus, in rub C. de secundis nuptiis. num. 118. cui accessit expressè Menochius sibi contrarius, cons. 237. num. 25. & 26. lib. 3. Hyppolitus Riminaldus, cons. 569. num. 177. 178. & 179. lib. 5. quorum opinio verissima mihi videtur ex sequentibus. Primò,[sect. 101] nam & si præsens & tacens consentire videatur actui, qui geritur, quoties ille respicit merum fauorem, & commodum ipsius, vt latius probat Bartolus in l. quæ dotis. num 21. ff. soluto matrimonio, receptus communiter secundum Iasonem ibi. num. 70. & Claudium. num. 20. Andream ab Exea de pactis à n. 15. Cephalum, cons. 235. num. 29. lib. 2. Bursatum, cons. 32. num. 38. lib. 1. Tamen[sect. 102] in actu sibi præiudiciali, non videtur consentire, sed potius dissentire. l. filius familias § inuitus. vbi glossa ff. de procuratoribus. Bartolus, in dict. l. quæ dotis, num. 25. receptus communiter secundum Iasonem ibi. num. 94. Panormitanus, in cap. non iniuste. Num 7. de procuratoribus. Mantua singul. 130. num. 1. Baldus, Salicetus, Paulus, Alexander, Tiraquellus, Corneus, Curtius Iunior, Crotus, Ruinus, Suarez, Guido Papa, Cassadorus, Bellonius, Afflictis, Curtius Senior Cornelius, Benincassius, & Achilles Personalis, quos sic tenendo, in multis locis, congessit in vnum Vincentius Carrocius, tract. de locato & conducto, de præsente locationi, & tacente, quæst. 3. num. 2. fol. mihi 49. colum. 3. Guillelmus de Perusio, inter cons. vltim volunt cons. 79. num. 12. & 13. lib. 1. Decianus, respons. 117. num. 64. lib. 3. Menochius, lib. 3. præsumpt. 42. num. 24. Petrus Surdus, cons. 45. num. 45. lib 1. ergo filij etsi præsentes fuerint secundis nuptiis parentum, non ex hoc videntur illis consentire, vt beneficium legis amittant, quod in eorum fauorem introductum est Et huius opinionis hanc esse veram & solidam rationem dicit Menochius, dict. cons. 237. num. 26. lib. 3. præter ea, & vltra eum, quia mater secundò nubendo, infert iniuriam marito defuncto, & filiis prioris matrimonij, vt suprà diximus. Et probant Decius, consil. 205. n. 4. Rolandus, cons. 81. num. 12. lib. 3. Menochius cons. 155. num. 14. lib. 2. Bursatus, dict. cons. 12.. Antonius Galeatius Maluassia, cons. 11. num. 6. & 7. volum. 1. vnde filij, etsi præsentes fuerint secundis nuptiis; tacendo non videntur illas approbare, aut ratificare, ex alia Doctorum theorica in hac materia; quòd præsens actui,[sect. 103] ex quo iniuria sibi irrogatur & tacens, consentire non videatur, sed potius dissentire. Felinus, in cap. nonne num. 13. de præsumpt. Ancharanus, cons. 169. in princ. Decius, cons. 661. num. 10. Deinde filij, ex alio consentire non videntur etsi præsentes & tacentes existant, quòd patri aut matri secundò nubenti, reuerentiam debeant:[sect. 104] at præsens & tacens nunquam videtur consentire quoties debet reuerentiam actum facienti: sed potius præsumitur propter metum reuerentialem tacuisse. vt communem esse omnium sententiam profitentur Felin. in cap. causam matrimonij, num 4. de officio delegati. Crotus, in l. non solum §. morte, num. 101. ff. de noui operis nuntiatione. Barbosa, in l. quæ, dotis num. 169. ff. soluto matrimonio. & vltra eos Afflictis decis. 58. num. 3. Hyppolitus Riminaldus (qui in terminis nostris sic argumentatur) dict. cons. 569. à num. 177. lib. 5. idem Barbosa, in l. 2. eiusd. tit. §. finali. num. 8. Denique cùm matrimonium consensu contrahentium, & forma á iure requisita perficiatur, nec possint filij præsentes illud impedire, nullo modo videntur consentire: vt in casu nostro considerabat Gaspar Baëtius, de non meliorandis dotis ratione filiabus. capit. 10. num. 79. quia præsens & tacens, qui non potuit[sect. 105] impedire, ne actus, qui gerebatur, fieret; consentire non videtur in præiudicium iuris sibi competentis: vt tenet Bartolus in, dict. l. quæ dotis. n. 23. vbi dicit communiter receptum, Iason n. 76. Alex. in l. liberta n. 9. ff. soluto matrimonio. Caualcanus, decis. 33. n. 15. 1. part. Ioannes Cephalus, cons. 589. n. vlt. lib. 4. Padilla, in l. quoties ab omnibus, num. 6. C. de fideicommissis. Petrus Surdus, consil. 45. num. 47. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedei. cons. 91. num. 91. lib. 1. imò, quod magis est, siue agatur de præiudicio personali, siue reali, præsens & tacens, etiam si potuit actum impedire, in præiudicialibus non videtur consentire: ex doctrina Baldi in l. si sciens, colum. finali. C. ad Velleianum: quam esse magis communiter receptam testatur Bolognetus, in dict. l. quæ dotis, num. 125. vbi eleganter comprobat eam Barbosa, num. 160. vers.[sect. 106] nihilominus circa prædicta. fol. 744. Maximè quando scit ius suum durare, quo casu præsens & tacens consentire non videtur, nec sibi tacendo præiudicat: vt multis probant Mascardus, de probationibus, tom. 2. conclus 1224. num. 51. Petrus Surdus, tract. de alimentis tit. 1. quæst. 42. num. 102. Camillus Gallinius, de verbor. significat. lib. 5. cap. 19. num. 181. & num. 22. & Barbosa, in dict. l. quæ dotis, qui à num. 51. vers. vlterius quærit Bartolus, & multis num. seqq. plenissimè agit, an, & quando præsens &[sect. 107] tacens videatur consentire, vel dissentire actui coram se gesto, cui iunge, vltra relatos ibi, Petrum Cenedum, in Collectianeis ad ius Canonic. collectaneo 9. ad decret. n. 4. Menochium, lib. 6. præsumpt. 99. per totam. Fuluium Pacianum Mutinensem tract. de probationibus lib. 1. cap. 29. & 30. D. Franciscum Sarmiento in l. Titia cum testam. §. Lucia Titia, per totum §. ff. de leg. 2. fol. mihi 120. Hieronymum Albanum, in additione Bartoli ad l. quæ dotis, ff. soluto matrimonio, per totam legem. Iacobum Concenatium, singularium quæst. iuris lib. 1. quæst. 9. & lib. 2. quæst. 19. D. Ferdinandum de Mendoça. disputat. iuris ciuilis. lib. 2. cap. 4. . num. 37. & seqq. Ioannem Marcum Aquilinum in rub. ff. de verb. obligat. à num. 37. vsque ad num. 46. vbi latè agit de prædictis, & de intellectu l. qui patitur. ff. mandati. l. si remunerandi, §. si passus. eod. tit. & l. donati. §. species. ff. de donat. Ioannes Garsia, de nobil. glos. 8. num. 5. ex quibus constat apertè, superiorem sen[sect. 108]tentiam Grati, & aliorum, sustineri minimè posse, provt infrà latiùs probabitur. Vnde mihi de hac re assiduè cogitanti, & strictam iuris rationem attentè consideranti, videbatur in hac quæstione distinguendum esse, sequentibus conclusionibus adhibitis, siue nonnullis casibus distinctis, quibus tota difficultas cessabit, & maiori distinctione, quam adhuc, præsens controuersia explanabitur. Deinde multo pòst prælegi Menoch. cons. 237.[sect. 109] à num. 17. vsque ad num. 34. lib. 3. vbi eruditè, & notanter loquitur, & nonnullos etiam casus distinguit, sed non ita plenè, vt num. seqq. adnotabitur. Primus igitur casus sit, quando filij ætate maiores,[sect. 110] expressè consenserint matri transeunti ad secundas nuptias, & ei remiserint expressè iniuriaro omnem, vel omne ius suum; hoc enim casu, mater secundò nubendo nihil amittit, sed retinet in proprietate & vsufructu omnia bona, qui ex priori marito, vel ex fucceffione filiorum ex paterna substantia iam acquisierat, & hoc virtute expressæ renuntiationis, vel remissionis: Ita in terminis huius casus docuit Angelus, in consil. 396. Doctor insignis colum. 4. num. 4. versic. hæc autem regula fallit. & sequutus est illum Decius in consil. 209. num. 7. versic. & non eundo. Menochius etiam, qui duplici ratione comprobat, dict. cons. 237. num. 16. 17. & 18. lib. 3. & in hoc casu omnes vtriusque iuris Interpretes conueniunt, tam in lecturis, quàm in responsis, & consultationibus, nec vllus dissentit: vt constat ex omnibus relatis supra num. 93. & 94. qui in fortioribus terminis, à pœnis secundarum nuptiarum parentes liberant; idque propter consensum filiorum tacitum, vel expressum, nuptiis adhibitum, etiam iure competenti non remisso, vel iniuria: Et quamuis in hoc contra communem tenuerit Sarmientus, vt suprà vidimus, tamen in nostro casu, cùm filius expressè dicit, quod remittit matri ius fibi competens, ex dictis legibus, matrem impunè contrahere secundas nuptias admisit expresse, selectarum, dicto capit. 4. num. 4. versic. denique nisi filius expressè dicat. Secundus casus sit, quando filij ætate maiores matri[sect. 111]monio simpliciter, expressè tamen, consentiunt, sed non renuntiant expressè iuri a lege sibi tributo. Et in hoc casu dicendum est idem, quod in superiori; eo enim{ Petrus Surd. decision. 99. à princip. } ipso, quòd consentiunt expressè, parentes ad seundas conuolare nuptias, ius suum remisisse videntur, ideo talis consensus expressus filiorum efficit, vt mater secundò nubens liberetur ab obligatione reseruandi proprietatem eorum, quæ aliàs reseruare teneretur, si absque consensu & voluntate filiorum nupsisset; & in hoc casu sic verè præsentit gloss. in §. 1. in verbo copulantur in authent. de non eligend. 2. nubent. & apertiùs Romanus, Iason, Nicolaus de Vbaldis, Decius, Cremensis, Boërius. Ioannes de Garronibus, Ripa, & alij, quos in terminis nostris loquendo adduxit Menoch. dict. cons. 237. num. 19. lib. 3. vbi, & num. seqq. veram & concludentem rationem assignat, vt ibi videri poterit: ne in his insistamus, quæ per alium rectè fcriptasunt. Hunc etiam casum indistinctè probarunt omnes Authores, qui hucusque de hac materia tractarunt, vt constat ex infinitis relatis suprà num. 93. & 94. solus impugnat Sarmientus, dict. cap. 4. num. 1. & 2. & num. 4. cui satisfactum fuit suprà num. 97. Et quod duobus casibus superioribus, in fi[sect. 112]liis maioribus dictum est, dicendum est etiam in filiis pupillis, vel minoribus, quando scilicet filij pupilli sunt, vel minores; & expresse consentiunt, solemniter adhibita tutoris, vel curatoris authoritate; & id quidem fiat iustis omninò de causis: Tunc enim renunciando expressè iuri suo, vel matrimonio expressè consentiendo, mater nihil amittit, ex quo nupsit ex legitimo filiorum consensu, vnde secus erit quando nulla vrgente causa legitima, nec vtili pupillo, aut minori, consensus prædictus adhibeatur, vel ex pressa renuntiatio iuris competentis fiat, etiam cum auctoritate tutoris vel curatoris. Sic post Angelum, baldum Nouellum, & Ioannem de Garronibus, tradit Menochius; & iure fundat dict. cons. 237. num. 21. 22. & 23. & vltra eum idem admittit,[sect. 113] sed nullum refert Andreas Gaill, pract. obseruat. obser. 98. num. 22. lib. 2. vbi dicit cessare etiam pœnas secundò nubentium, si liberis in pupillari ætate adhuc existenti{ Et vide omnino Petrum Surdum, decis. 100. pertotam. }bus, mulier ex consensu propinquorum, & tutoris, nuptias repetat: & mouetur argumento textus in l. 2. & in l. finali. C. de adoptionibus, l. nec hi. §. & primum. l. quod nec curatoris, ff. eodem tit. id tamen intelligi debet (vt su per iùs declaratum est) si iustis & vtilibus causis interuenientibus fiat; aliàs enim solus propinquorum consensus, & tutoris auctoritas non sufficeret. Sufficere etiam tutoris filij impuberis consensum, dixit Ioachimus Minsingerus, singul. obseruat. cent. 5. obseruat. 24. n. 9. qui se remittit ad declarationem Bertrandi cons. 58. col. finali. lib. 1. Tertius casus sit (de quo plene actum est supra à num. 99. cum seqq.) quando filij, etiam ætate maiores, etsi[sect. 114] præsentes fuerint tempore, quo matrimonium secundum celebratur, expressè non consenserunt secundis nuptiis, tacuerunt potiùs, & nihil dixerunt, aut egerunt, quo eorum animus, & voluntas elici valeat: tunc enim ex sola præsentia sibi non præiudicant, nec matrimonio consentire videntur; idcirco parentes ex sola præsentia filiorum, à pœnis secundarum nuptiarum non excusantur: ex dictis suprà à num. 99. 100. & seqq. & his, quæ scripsit Menochius lib. 3. præsumpt. 29. num. 90. Mascardus, de probat, tom. 2. Conclus. 1224. à num. 29. Item etiam, quia aliud est honorare matrem, & secundas eius nuptias, illísque assistere: aliud iuri suo renunciare: vt recte adnotauit Parisiensis, in annotat. ad Decium, in cons. 205. verb. volente. & in rub. C. de secundis nuptiis. col vlt. quod in dubio præsumendum non est, Ripa, in l. si vnquam. C. de reuocandis donat. quæst. 42. num. 108. in fine. Cephalus, cons. 445. num. 29. lib. 3. nec protestatio in contrarium, ex parte filiorum fuit necessaria, vt ius suum reseruaretur illæsum. Aretinus in cons. 241. Factum ita proponitur, col. finali. Rubeus, in cons. 125. Præsens casus. num. 5. & ita argumentatur Baëça. de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 10. n. 59. & multis eleganter comprobat Ioannes Cephalus; cons. 590. num. 12. & quatuor seqq. lib. 4. & faciunt resoluta per Vincentium Carrocium, tract. de locato & conducto. Quæst. 3. de præsente locationi & tacente, fol. mihi 49. col. 3. in quo deceptus fuit manifeste D. Franciscus Sar[sect. 115]mientus, dict. cap. 4. num. 2. qui arguens contra communem, & contendens probare, quod tacitus consensus filiorum non præiudicet illis: ex eo probabat, quòd si Consensus tacitus filiorum noceret, nunquam legibus de secundis nuptiis locus esset; nisi vbi filius expressè & impiè contradixisset, cùm tamen vbi filij secundis nuptiis expressè non consenserint, aut alio legitimo modo consensum non ostenderint, nulla protestatio necessaria sit, vt legibus de secundis nuptiis locus esse possit, ex relatis suprà; & quia in terminis nostris, solam præsentiam filiorum, & taciturnitatem minimè sufficere in præiudicium filiorum, &, tametsi nulla contradictio interuenerit, probarunt expressè Ioannes de Garronibus; & alij relati suprà num. 100. Boërius decis. 185. num. 23. vers. & si essent maiores, & vers. aliàs præsentia & taciturnitas. Paris. in annotat, ad Decium, in dict. cons. 205. Fulgosius, in cons. 63. Baëça dict. cap. 10. n. 78. Hyppolitus Riminaldus, in cons. 569. num. 177. & duobus seqq. lib. 5. & ita tenendum est, quicquid Gratus, Rolandus, Bursatus, & alij in contrarium consuluerint. Quartus casus sit, quando filij ætate maiores, præ[sect. 116]sentes fuerint, dum contrahitur secundum matrimonium, & quamuis expressè non consenserint, aut iura sua non remiserint expressè, aliquo tamen facto, seu actu positiuo exteriori vltra præsentiam, suam voluntatem & consensum ostendant: tunc enim tacitè consentire videbuntur, & sibi præiudicabunt, ex quo gerunt actum, ex quo voluntas eorum arguitur, & qui geri ab eis non potuisset, nec debuissent, si secundis nuptiis consensum non præstitissent. Id quod efficaciter probatur ratione sequenti, nam si filij secundis nuptiis expressè consentirent verbis, nullus ambigit, quin sibi præiudicarent, vt suprà dictum est: ergo idem dicendum est si factis consensum ostendant, quia voluntas ex facto, æquè declaratur ac ex verbis: l. Paulus. ff. rem ratam[sect. 117] haberi; & latiùs probant Tiraquellus, in tract. de iure Constituti. 3. part. limit. 30. num. 12. Craueta, cons. 159. n. 5. Cephalus, cons. 153. num. 3. lib. 2. & cons. 352. num. 6. lib. 3. Thomas Grammaticus, cons. crimin. 13. num. 3. Menochius, consil. 110. num. 1. & consil. 121. num. 90. lib. 2. Imò meliùs, ac expeditius, voluntas viuentis aut mo[sect. 118]rientis, datur intelligi, rebus ipsis seu factis, quàm verbis: l. si tamen & ei qui. ff. de ædilitio editio, & notat glossa, vbi allegat multa iura, in l. reusari. ff. de adquirenda hæreditate. & pleniùs declarant Petrus de Peralta, in l. cum fundus. num. 5. fol. 138. & in l. Lucius. La prima, num. 11. fol. 140. & in l. cum ita legatur. §. species n. 4. fol. 348. ff. de leg. 2. Aymon Craueta, in rub. ff. de leg. 1. num. 139. & num. 168. cùm facta effectum ipsum osten[sect. 119]dant; verba verò aliquando contra voluntatem proferentis sint: vt egregiè probat textus, in cap. dilecti filij, el. 2. & ibi notat Decius in secundo notabili, de appellat. Socinus Iunior, in cons. 38. num. 13. lib. 1. Gozadinus in cons. 101. num 3. Menochius consil 5. num 16. lib 1. De[sect. 120]inde quia præsens & tacens, etiam in merè præiudicialibus consentire videtur, quoties vltra præsentiam, ex parte ipsius, positiuus aliquis actus exterior interuenit: l. filius familias, ff. ad Macedonianum, Clem. 1. de procuratoribus. Abbas, in cap. cum virum, in tertio notabili, de regular. & in cap. non iniustè. col. penult. de procur. Iason in l. quæ dotis, num. 90. & 99. ff. solut. matrim. Corsetus in singularibus suis, in verb. taciturnitas. Craueta de antiquitate temporum 1. part. quæst. 5. n. 23. fol. 41. Galiaula in rub. de verb. obligat. num. 62. & ibi Alciatus, num. 6. ad fin.Mascardus de probat. tom. 3. concl. 1219. num. 51. & latè confirmat Exea de pactis, à num. 50. Forcatulus dialog. 52. num. 3. ad fin. & præsentia inter coniunctos ha[sect. 121]betur pro consensu, quando coniunctus vltra præsentiam aliquid faceret, quod consensum argueret, secundum Iasonem, & Alciatum, in l. cum proponas, filios. C. de pactis, eundem Iasonem, in consil. 3. circa primum, col. 4. versic. & dum successiuè lib. 1. & plenius comprobat Tiraquellus, de retractu lignagier. glos. 9. num. 158. fol. 140. Denique ex his, quæ in terminis huius casus adnotarunt Boërius, decis. 185. num. 20. & Decius in{ Petrus Surd. decis. 99. ex num. 12. } cons. 206. col. 2. Parisius cons. 29. num. 84. lib. 3. Quintus casus sit, quando filij præsentes fuerunt, dum[sect. 122] secundæ contrahebantur nuptiæ per parentes, nec expresse aut tacitè consenserunt illis, postmodùm tamè expressè, aut tacitè ratificarunt eas: tunc enim sic amittunt beneficium legis, ac si à principio secundo matrimonio consensum adhibuissent. Paria enim sunt, quoad effectum[sect. 123] huius materiæ, & quæstionis nostræ, vel ab initio expressè consentire, & approbare secundas nuptias, vel ex postfacto ratificare illas, vtroque enim casu beneficio legis priuantur filij sic ratificantes: Angelus dict. cons. 396. Doctor insignis Ioan, de Garronibus in rubr. C. de secundis nuptiis n. 116. Boër. decis. 185. n. 23. in princ. Anton. Gabriel referens alios com. opin. lib. 3. tit. de secundis nuptiis, concl. 1. n. 36. Modernus Parisiens. de inoffic. donat, n. 77. Baëza de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 10. num. 96.[sect. 124] Et hoc præiudicium sic eueniet filiis, si ipsi expresse ratificent secundas nuptias, aut si aliquid gerant, ex quo illas approbare & ratificare tacitè videantur: vt putà quia dum viuunt de istis secundis nuptiis non conqueruntur, vel quia familiariter cum matre viuunt, & cohabitant, vel quia diligunt matrem, & vitricum, vel eis in vita aliquid donant, vel in testamento relinquunt, & aliis similibus coniecturis, quas cumularunt Roland, cons. 81. num. 13. & seqq. lib. 3. & cons. 95. num. 20. & seqq. lib. 1. Decius cons. 205. num. 5. 6. & 7. Parisius cons. 29. à n. 82. lib. 3. Menochius cons. 155. à num. 16. lib. 2. & cons. 237. n. 27. lib. 3. Bursatus cons. 12. n. 42. lib. 1. Surdus cons. 91. n. 21. & 22. lib. 1. Et ratio est in promptu, quia si ra[sect. 125]tificatio verbis expressis facta sufficiens est, sufficere etiam debet ratificatio, quæ ex factis colligatur, quia facta fortiorem ratificationem inducunt, quàm verba; Abbas, in cons. 116. in 2. part. & ex Iasone, Tiraquello, & aliis, Bursatus cons. 40. n. 18. & cons. 118. num. 14. lib. 1. Menochius, cons. 507. num. 15. lib. 6. Sextus & vltimus casus sit, quando filij præsentes[sect. 126] non fuerint dum contrahitur secundum matrimonium, imò absentes, sic vt nec expressè nec tacitè secundis nuptiis consentire potuerint; nam si postea de illis facti certiores, iniuriam omninò clara, aut ius suum expressè remiserint, res erit omninò clara, Cùm ex sua renuntiatione sibi præiudicent, & ratificatio sequens idem operari potens sit, sicut consensus praecedens operaretur, ex dictis suprà. Enimuerò absentia, vel præsentia in hoc nihil mutat; consensus, aut ratificatio totum efficit. Idèmque dicendum est, si tacitæ ratificationis signa & & coniecturæ probabiles interueniant, de quibus casu præcedenti actum fuit; alias, his deficientibus, cum filij absentes fuerint tempore nuptiarum, nec aliquis consensus allegari possit, decisio dict. l. fœmina. remanebit intacta; & coniux transiens ad secundas nuptias incurret pœnas illius legis, & similium iurium. Id quod certum est ex omnibus Authoribus, quos in hac quæstione ab initio præcitauimus, qui vnanimiter, vt filij amittant beneficium legis, aliquem consensum requirunt. Et confirmari potest ex dictis per Menochium, dict. cons. 237. num. 27. & 28. lib 3. Et de his hactenus, quæ non sunt contemnenda, sed notanda potius; nam vt vides plenius, & distincte magis, quàm adhuc remanent declarata. Quod ad aliud verò, vtrùm vxor secundo nubendò,[sect. 127] amittat vsumfructum bonorum simpliciter sibi relictum? Dicendum est; legatum vsusfructus omnium bonorum á marito vxori relictum, perpetuum esse pro tèpore vitæ, nec per transitum ad secundas nuptias amitti: quando non adiecta conditione aliqua viduitatis, sed simpliciter, vt dictum est, relinquitur: per textum in §. si verbo solum vsumfructum, in authent. de nuptiis vbi glos. in verbo. manere, rationem assignat: textus in authent. hoc locum. C. si mulier secundò nupserit. Boërius decis. 193. num. 2. & 3. Craueta cons. 36. Parisius cons. 95. num. 17. & seqq. vol. 1. Ioannes de Garronibus, in l. 1. num. 16. C. de fecundis nuptiis. Octauianus Amadæus, & alij quos sic tenendo retulit Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto. num. 113. fol. 297. vbi dicit, quòd per adulterium & incestum, cum proprietate consolidabitur statim vsusfructus, existens penes mulierem. Quod confirmari potest ex infinitis, quæ remissiuè congessimus suprà num. 82. Idem etiam, quòd per secundas nuptias legatum sic simpliciter relictum non amittatur, tenet Hyppolitus, singulari 577. incipit, Mulier contrahendo, num. 9. Guillielmus Benedictus, in cap. Rainuntius, de testament. verbo, qui cum alia matrimonium contrahens. num. 198. Andreas Gaill. lib. 2: obser. 24. Num 24. Antonius Galeatius Malussia, in cons. 51. num. 9. vbi rectè probat, vxorem transeuntem ad secundas nuptias, vsumfructum à marito præmortuo sibi relictum non amittere; nec pariter obuentum sibi in bonis filij prædefuncti: & idem in marito di[sect. 128]cendum esse. Quod procedit etiam si non simpliciter vsumfructum reliquerit maritus, sed donec, quandiu, & quousque vxor vixerit, adhuc enim per transitum ad secundas nuptias, mulier non amittet illum, ex quo testator de vita viduali mentionem non fecit, vt per Federicum de Senis. in consil. 36. Casus. ad finem. Ioannem de Garronibus in dict. l. 1. num. 26. vers. sed pulchrum dubium est. quos sequutus est Caualcanus, dict. num. 113. in fin. fol. 298. Quoad vltimum denique, constituendum est, lega[sect. 129]tum vsusfructus omnium bonorum vxori relictum, sub conditione, Si castè & honestè vixerit non adiecto, si in viduitate permanserit: non amitti per transitum ad secundas nuptias, quia mulier secundo nubendo, non dicitur inhonestè viuere: textus in l. 2. C. de indicta viduitate tollenda. & ita tenet Bartolus in l. mulier. & cum proponeretur, argumento illius textus, ff. ad Trebellianum. & sequuntur plures relati per Hyppolitum, qui ipse Bartoli sententiam probat, singulari. 577. Euerardus, loco 91. col. 5. Felinus, in cap. cum sit. num. 13. de foro competenti. Palacios Rubios, in rubr. de donation. inter. §. 12. in princip. & communem opinionem dicit Claudius, in dict. §. cum proponeretur. Expressè etiam probarunt hanc partem Corsetus in repertorio ad Abbatem. in verb. vsumfructum bonorum meorum. Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto. num. 104. fol. 298. Andreas Gaill. pract. obseruat. lib. 2. Obseru. 98. num. 25. Guillielmus Benedictus, in dict. cap. Rainuntius. verbo. qui cum alia matrimonium contrahens. n. 212. & ita tenendum est, quicquid contrarium, secundò nubendo amittere vxorem tale legatum, tenuerint alij, quos sequuti de communi opinione testantur Gualdensis, de arte testandi tit. 6. cautela 39. num. 4. Bermundus de publicis concubinis, col. 193. Nec placere potest Angeli, & Alexandri concordia, in dict. §. cum proponeretur. Quòd si prædicta conditio adiecta fuerit à marito defuncto, vel filio eius; procedat hæc secunda opinio: si verò à patre, vel alio extraneo prioris viri non consanguineo, tunc Bartoli sententia procedat Nam re vera huiusmodi distinctio ex capite descendit, non ex iuris ratione: nec fundamentum habet; quamuis probauerint eam Couarruuias, Grassus, Menchaca, Decius, Ioannes de Garronibus, Palacios Rubios, Padilla, Baëça, Doctor espino, & alij, quos ita distinguens congessit in vnum nouissime Cæuallos, pract. quæst. siue communium contra communes. quæst. 151. num. 3. & 4. tom. 1. fol. mihi 238. Et quamuis in prædicta contrarietate, sic concordandas opiniones dixerit Menchaca, de succes. progres. lib. 3. §. 27. De legatis num. 29. fol. mihi 179. Postmodum tamen, sub eodem num. in vers. & nostra sententia retenta; Bartoli opinionem indistinctè videtur admittere. Pro qua, concludenter verget ratio considerata per eundem ibi. in vers. nam communis opinio est. Quòd si vxor vsufructuaria bonorum mariti relicta sit, Donec, quousque, & quandiu castè, & honestè vixerit, & non nupserit, aut[sect. 130] vitam vidualem seruauerit: an per transitum ad secundas nuptias, vsumfructum perceptum teneatur restituere, & à quo tempore fructus percipiens non faciat suos. Tractat plene, & vtiliter Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto. à num. 115. fol. 299. vsque ad num. 124. vbi tres casus distinguit, vt ibi videri poterit, ne, quæ ab eodem in hac materia rectè scripta sunt, repetamus. # 3 CAPVT III. Vsumfructum in bonis aduentitiis filiorum ex legis dispositione parentibus competentem, legalem nuncupari communiter, formalem etiam & proprium vsumfructum dici posse, vbi recepta Doctorum sententia probatur, & Neoterici cuiusdam argumentis contra communem, nouè, & concludenter respondetur: de vsufructu aduentitiorum, & decisione leg. 47. & 48. Tauri, nonnulla distinctè, & dilucidè magis, quàm adhuc traduntur. Pater legitimus administrator filij in potestate, aut tutor, vel curator filij emancipati, vtrùm inuentarium conficere, ac satisdationem præstare teneatur, in iudicio, vel extra, virtute legalis administrationis, quæ possit exerceri: & an bona immobilia absque decreto alienare, plena, & distincta manu tractatur. Demum societas tacita quando, siue ex quibus coniecturis tacitè censeatur contracta, aut continuata, remissiuè, plenissimè tamen ab aliis actum proponitur. SVMMARIVM. -  1 Patri, de iure antiquo, in solidum acquirebantur bona aduentitia filiorum, tam quoad dominium, quàm ad vsumfructum. -  2 Hodie tamen ex noua Iustiniani constitutione, vsusfructus dumtaxat eorum acquiritur, quorum antea plenum dominium acquirebatur. -  3 Arias Pinellus laudatur. -  4 Pinellum rectè improbasse eos, qui de iure Digestorum crediderunt, in solidum non acquiri parentibus bona aduentitia filiorum. -  5 Communem allegationem legis, placet, ff. de acquirenda hæreditate, falsam esse; nec probare id, ad quod præcitatur communiter. -  6 Patri de iure antiquo ante nouam Imperatorum constitutionem, bona materna in solidum acquiri, sicut aduentitia; hodie vero vsumfructum dumtaxat eorum bonorum -  7 Ioannes de Matienço lapsus in allegatione Pinelli, nouè notatus per Authorem. -  8 Patria potestas basis est, ac fundamentum acquisitionis vsusfructus aduentitiorum. -  9 De patria potestate, & infinitis effectibus illius, remissiuè, plenissimè tamen actum proponitur. -  10 Pater in omnibus casibus, in quibus habet vsumfructum, efficitur per legem legitimus administrator bonorum filij; & tam in iudicio, quàm extra, omnia potest gerere, nec ad suscipiendam, & gerendam administrationem, decretum, aut facultatem iudicis tenetur requirere. -  11 Pater legitimus administrator bonorum filij, expedit pro filio omnia, etiam speciale mandatum exigentia. -  12 Habet enim à lege maiorem authoritatem, quàm cæteri alij administratores. -  13 Filiusfamilias sine consensu & voluntate patris stare non potest in iudicio, quando patri quæritur vsusfructus. & de materia legis finalis. §. necessitate. C. de bonis quæ liberis, remissiue. -  14 Filius familias sine consensu & voluntate patris, vtrùm in iudicio stare possit in aduentitiis, in quibus pater ipse non habet vsumfructum, nec administrationem: vbi duæ communes contraria referuntur, & Bart. sententia probatur. -  15 Verus traditur, & communis sensus leg. fin. & necessitate. C. de bonis quæ liberis. -  16 Vt filiusfamilias in iudicio esse possit, vtrum consensus patris à principio interuenire debeat ad validitatem iudicij an verò sufficiat, quòd ex pòst facto ante finitum iudicium accedat, vbi duæ opiniones referuntur; & sententia glosse recipitur. -  17 Patris consensus an sufficiat, quòd tempore litis contestatæ accedat. -  18 Pater vbi agit nomine filij, vel filius de consensu patris, qualiter libellus formari debeat, remissiuè. -  19 Pater legitimus administrator bonorum filij, vtrùm possit citra consensum filij in iudicio agere, & actiones mouere; & si filius sit absens, an cautio de rato ab eo exigatur? remissiuè. -  20 Filius vtrùm citari debeat, quando agitur causa ad eum spectans super bonis aduentitiis? remissiuè. -  21 Pater legitimus administrator honorum filij, vtrùm absque consensu illius possit ante, & post litem contestatam procuratorem constituere? remissiuè. -  22 Pater legitimus administrator, vtrùm iura filiorum remittere possit, siue instrumentum publicum in eorum præiudicium approbare? Et hac de re commendatum Menoch. consil. 279. lib. 3. -  23 Pater vtrùm possit diuidere bona aduentitia, ex hæreditate matris inter ipsos filios? remissiuè. -  24 Vsusfructus in bonis aduentitiis filiorum patri competens, legalis communiter nuncupatur. -  25 Et formalis etiam dici potest: & num. 27. & sequentibus. -  26 Vsusfructus competens parentibus ad secundas nuptias transeuntibus super bonis reseruandus, formalis dici potest, & qua ratione? -  27 Vsusfructus, qui olim acquirebatur patri in bonis aduentitiis filiorum, erat causalis; hodie tamen factus est formalis: Vera ratio redditur; & Ioann. de Monte Sperel, consil. nouè expenditur. -  28 Vsumfructum aduentitiorum patri competentem causalem esse, & non formalem, ex sententia Emmanuelis de Castro. -  29 Quæ per Authorem improbatur, & illius argumentationibus nouè, & concludenter respondetur. -  30 Emmanuelem de Castro arguentem contra communem lapsum fuisse, noua Authoris consideratio. -  31 Nec illius argumentum præualere contra communem, nouè etiam ab Authore adnotatum. -  32 Legem, Ius publicum, ff. de pactis. ex mente communi singulariter declaratam per Menchacam. -  33 Vsumfructum aduentitiorum, verum & formalem vsumfructum esse, contra Emmanuelem Mendez cum sententia communi, meliùs quàm adhuc probatum, & numeris sequentibus. -  34 De alio vsufructu, ad vsumfructum aduentitiorum regulariter arguendum non esse. -  35 Sunt enim inter vnum & alterum vsumfructum nonnullæ, & notabiles differentiæ. -  36 Vsusfructus aduentitiorum, quem pater habet; potentior est alio vsufructu in multis. -  37 Negari tamen non potest, quin vsusfructus ipse aduentitiorum, verus vsusfructus, & formalis dici possit; & ratio redditur. -  38 Vsusfructus aduentitiorum sæpè, & simpliciter vocatur vsusfructus in multis iuribus. -  39 Emmanuelis de Castro, solutio ad nonnullas leges concludenter, & noue confutata per Authorem. -  40 Inter vsumfructum, aut ius vsusfructus, & commoditatem, maximam differentiam esse. -  41 Verba, quæ in lege, statuto, aut alia dispositione, proferuntur, non sunt improprianda; sed propriè & strictè, atque in potiori significatu accipienda. -  42 Verbum vsusfructus, in quacunque dispositione, propriè significat plenum, verum, & integrum vsumfructum. -  43 Patria potestas morte dissoluitur. -  44 Vsusfructus patri quæsitus in bonis aduentitiis, durat etiam mortuo filio. -  45 Patria potest as, quæ ad acquisitionem vsusfructus aduentitiorum requiritur, sufficit, si tempore acquisitionis interueniat, & postquam semel est operata effectum, quamuis cesset, & finiatur, non extinguitur vsusfructus semel quæsitus. -  46 Pro communi strictum argumentum expenditur. -  47 Emmanuelis de Castro solutio, in hac materia, nouè impugnatur, & num. seq. -  48 Legis 4. C. de bonis quæ liberis, decisionem (quantumuis illa nona sit) fortiter vrgere pro communi; acuta Authoris consideratio. -  49 Vsusfructus aduentitiorum materiam latissimam esse, & infinitas continere quæstiones, & de illis plene actum à multis; remissiuè. -  50 Nicolai Boërij decisiones duodecim expenduntur quibus tota fere vsusfructus aduentitiorum mater comprehenditur. -  51 Petri Surdi consil. 116. lib. 1. commendatum in hac materia. -  52 Hieronymi Gabriel. consil. 162. lib. 2. notandumesse in hac materia. -  53 Borgninum Caualcanum, de vsufructu aduentitiorum, inuoluta atque confusa manu tractasse. -  54 Vsusfructus aduentitiorum patri non quæritur, quoties bona ea lege, & conditione filio donantur, aut in testamento relinquuntur, ne patri quæratur vsusfructus, & de hoc latius actum remissiuè proponitur. -  55 Vsusfructus aduentitiorum acquisitionem prohibitam fuisse patri; ex quibus coniecturis constare possit vbi expressa prohibitio facta non est. -  56 Vsusfructus aduentitiorum non quæritur patri, quando constat quoquo modo, etiam ex coniecturis de voluntate relinquentis. -  57 Dummodò verba talia sint, ex quibus nihil aliud quam perceptionis vsusfructus prohibitio deduci possit. -  58 Vsusfructus aduentitiorum acquisitione prohibita, nec commoditatem pater habebit. -  59 Vsufructus acquisitione prohibita patri per testatorem, vtrùm etiam facultas administrandi prohibita censeatur? & numeris sequentibus. -  60 Pater, quamuis in bonis aduentitiis filij non sit constitutus vsufructuarius: attamen quando non est suspectus à testatore, vel à lege, erit in ipsis datiuus, non legitimus administrator. -  61 Patri volenti, magis concedendam administrationem, quàm curatori datiuo, in rebus, in quibus patri non quæritur vsusfructus. -  62 Caldas Lusitani opinio, in quæstione proposita, suprà num. 59. -  63 Francisci Bursati, & Caldas Pereiræ resolutiones in quæstione superiori, nouiter conciliatæ, & declaratæ. -  64 Ioannis Francisci de Ponte sententia in hac materia expenditur, & nouè per Authorem declaratur. -  65 Pater legitimus administrator filijfamilias minoris, & in potestate existentis, vtrùm bona ipsius absque decreto alienare possit: vbi infiniti congeruntur, qui de hac quæstione tractarunt. -  66 Plena & distincta resolutio quæstionis superioris vt haberi possit (ex mente omnium, qui hucusque scripserunt) nonnullos casus distinguendos esse. -  67 Octauius Simoncellus, in resolutione, & tractatu quæstionis præcedentis, cæteros omnes antecellit. -  68 Pater legitimus filijfamilias minoris administrator, bona mobilia absque decreto alienare potest. -  69 Pater legitimus administrator filij existentis in potestate, ratione vsusfructus sibi competentis, & nulla subsistente causa necessaria & legitima, bona ipsius immobilia non alienat. -  70 Is, in quem pater alienauit bona immobilia filij, non poterit condemnationem euitare, nisi probet alienationem ex legitima & necessaria causa factam fuisse. -  71 Pater legitimus administrator filij in potestate existentis, necessaria aliqua ex causa ipsius filij, vtrùm alienare possit bona immobilia absque decreto: vbi Azonis opinio contra Salicetum defenditur. -  72 Pater tutor, aut curator filij emancipati, si res immobiles filij alienare velit, requiritur necessariò iudicis decretum cum debita causæ cognitione. -  73 Filius viuo patre, vtrùm possit rescindere alienationem aduentitiorum à patre factam, & agere etiam contra tertios possessores, & an in bonis alienatis concedatur hypotheca contra bona patris? remissiùe. -  74 Pater legitimus administrator filijfamilias, vtrùm possit bona aduentitia illius absque decreto locare? remissiuè. -  75 Filius, aut filia de iure communi, per matrimonium à potestate patris non liberatur. -  76 Vsusfructus aduentitiorum, de iure communi conseruatur patri, etiam filius, vel filia sit coniugatus, vel coniugata. -  77 Filius, vel filia de iure huius regni, per matrimonium & velationem à potestate patris liberatur, & pro emancipato habetur. -  78 Et huius decisionis regiæ, maximos effectus, & quæstiones nonnullas congestas in vnum, remissiuè. -  79 Filio vxorato & velato statim tenetur pater vsumfructum aduentitiorum liberum dimittere, nec aliquid retinere potest. -  80 Filius etiam si contraxerit matrimonium absque consensu patris, pater non habebit vsumfructum bonorum eius ex decisione legis 48. Tauri: sed tenebitur liberum, & integrum illum dimittere. & numeris sequentibus. -  81 Lex generaliter loquens generaliter debet intelligi, & omnes casus comprehendit, etiam si maior ratio militaret in vno, quàm in altero. & de hac regula plene actum, remissiuè. -  82 Lex, quod non dicit, videtur supponere non esse necessarium. -  83 Matrimonium contractum absque consensu patris de Iure Canonico validum & legitimum est etiam in foro seculari, nec licentia patris requiritur, licet aliud esset de Iure Ciuili. -  84 Legis permissione, qui vtitur, non debet in aliquo grauari. -  85 Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij satisdare non tenetur, nec de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, nec de restituendis rebus finito vsufructu, nec administrationis rationem reddere debet, nec aliis oneribus grauari. -  86 Lex enim, quæ de patre erga filios maximam confidentiam habet, & præsumit illum magis diligere filios, quàm se ipsum, & semper capere bonum consilium pro filiis, hoc onus ei remittit. -  87 Pater legitimus administrator, vtrum inuentarium conficere debeat de bonis filij, vbi duæ communes contrariæ referuntur. -  88 Doctores nonnullos (qui inuentarium, cum bonorum descriptione confundunt) rectè notatos per Molinam, idque concludenter ostensum per Authorem, & numer. sequenti. -  89 Inuentarium tutoris, hæredis, vsufructuarij, & alterius cuiuscunque administratoris qua solemnitate confici debeat? remissiuè. -  90 Pater legitimus administrator, dato quòd verum sit, quòd inuentarium conficere non teneatur de bonis filij, tenetur ad minus descriptionem bonorum facere, & de effectu & forma illius. -  91 Pater legitimus administrator tenetur in conscientia descriptionem facere de bonis filij. -  92 Pater transiens ad secundas nuptias, non amittit vsumfructum sibi quæsitum in bonis aduentitiis filiorum, nec legitimam administrationem. -  93 Pater transiens ad secundas nuptias, vtrum teneatur inuentarium conficere, & de conseruandis, ac restituendis bonis satisdationem præstare, plenius, & distinctè magis quàm adhuc explicatur, & numeris sequentibus. -  94 Arias Pinellus & Ioannes de Matienço notati per Authorem, quod in quæstione superiori, nimis indistinctè & generaliter locuti sint. -  95 Alphonsi de Azeuedo resolutio, in quæstione proposita, suprà num. 93. probata, & nouè declarata per Authorem, & numer. sequentibus. -  96 Pater transiens ac secundas nuptias, compelli potest, vt bonorum etiam immobilium filiorum, descriptionem quandam fieri patiatur. -  97 Satisdationem qui exigere non potest bonorum descriptionem fieri petere potest. -  98 Pater transiens ad secundas nuptias, vtrum de bonis mobilibus satisdare, ac inuentarium conficere debeat. -  99 Patri dissipanti, siue dilapidanti bona filij, vtrùm bonorum administratio auferenda sit? vbi Alphonsus de Azeuedo nouè notatur per Authorem. -  100 Pater vsufructu aduentitiorum, vtrùm priuari debeat, quando illi aduentitiorum administratio bonorum. -  101 Vsufructuarius si non vtatur, & fruatur arbitrio boni viri, aut dissipet res, in quibus vsumfructum habet, aufertur ei ius vsusfructus, & per proprietarium expelli potest. -  102 Habens vtile dominium alicuius rei, priuatur illo, si male se gesserit circa rem. -  103 Vasallus, qui male vtitur re feudali, & malè tractat feudum, priuatur illo. -  104 Conductor, qui malè versatus fuerit circa rem conductam, priuatur illa. -  105 Iure sibi competenti, qui abutitur, priuatur eo, idque multis exornatum & declaratum, remissiuè. -  106 Mater transiens ad secundas nuptias, vtrùm teneatur inuentarium conficere, ac satidationem præstare de bonis, quæ filiis reseruari debent. -  107 Pater administrans bona filij emancipati, aut filij in potestate, quorum vsumfructum non habet, tenetur rationem administrationis reddere, cauere, ac alia onera subire, prout quilibet alius administrator. -  108 Inuentarium etiam conficere debet. -  109 Inuentarij confectio eos tangit, qui rationem reddere tenentur. -  110 Pater ex legis dispositione legitimus est tutor filij emancipati, filij autem in potestate constituti, legitimus administrator. -  111 Pater non definit esse tutor filij emancipati, licèt ad secundas conuolauerit nuptias. -  112 Pater tutor, vel curator filij emancipati, inuentarium conficere, administrationis rationem reddere, & reliqua facere tenetur, ad quæ alij tutores, vel curatores adstringuntur, & bona eiusdem pro administratione tacitè obligantur. -  113 Mater tutrix filiorum, inuentarium conficere, satisdare, rationem administrationis reddere, & reliqua facere tenetur, quibus alij tutores grauantur. -  114 Legitimus tutor satisdare tenetur. -  115 Pater legitimus tutor filij emancipati, vtrum satisdare teneatur? latiùs, quàm adhuc explicatur, & numeris sequentibus, vbi Alberici de Rosate distinctio probatur. -  116 Referens aliquid simpliciter, nec approbans, nec reprobans, videtur illud approbare. -  117 Doctor Spino, in quæstione superiori, nouè & rectè argutus, & notatus per Authorem. -  118 Pater cùm ex legis dispositione filiorum bona administrat, non censetur cum illis in societate viuere, aut durare, & consequenter, non tenetur lucra cum illis communicare, & si bona simul possederit, & magna lucra acquisiuerit, & num. sequent. -  119 Societas non solum expressè contrahitur, per pactum, vel stipulationem, sed etiam tacitè, tacito consensu signis, factis, vel aliter declarato. -  120 Societas tacitè contracta censetur inter fratres, vel nepotem & patruum, qui diu simul habitant, nulla vnquam inter se reddita ratione, omnia bona retinent communia. -  121 Societas tacita, vtrùm contracta videatur inter hæredes coniugis præmortui, & coniugem superstitem, bonis simul remanentibus, & non diuisis. -  122 Societas tacita, quando, siue ex quibus coniecturis contracta, aut continuata censeatur, tam inter minores, quam inter maiores, vt lucrorum & damnorum communicatio fieri debeat? remissiuè, plenissimè tamen actum proponitur. -  123 Societas tacita, vt contracta, seu continuata censeatur, tria copulatiuè requiruntur. -  124 Societas tacitè contracta non censetur, vbi potest alia ratio, quàm societatis contractæ considerari. SEcundum exemplum vsusfructus legalis, (quod huic capiti in initio præcedentis reseruatù fuit) proponit Antonius Gomez tom. 2. variarum, cap. 15. de seruit. n. 1. in fin. in patre legitimo administratore, & vsufructuario bonorum aduentitiorum filij. Et licet hæc materia trita sit, & vulgata; vtilis tamen est, & necessaria: idcirco hoc loco omnino prætermitti non potest: breuiter tamen de ipsa agendum erit, vt quæ in mille locis traduntur ab. aliis, in vnum congesta inueniri possint, illisque simul nonnulla nouè adnotata, siue distinctè magis, & clariùs quàm adhuc resoluta adiungantur. Atque vt de hac re cognitio, & resolutio radicitùs percipiatur, constituendum est primò; quod olim de iure[sect. 1] antiquo, ante nouiorum Cæsarum decisiones, patri in solidum, siue pleno iure acquirebantur bona aduentitia filiorum, tam quoad dominium, aut proprietatem, quàm ad vsumfructum: postmodùm verò Iustinianus statuit, quòd si quis filiusfamilias, aliquid sibi acquisierit, qui[sect. 2]buscunque de causis, dummodo non sit ex substantia eius, cuius in potestate sit; id suis parentibus non in plenum. sicut antea sancitum erat; sed vsque ad vsumfructum tantum acquirat, sic vt hodie vsusfructus dumtaxat eorum acquiratur parenti, quorum antea plenum dominium acquirebatur, Vtramque conclusionem probat textus in l. cum oportet. & in lege finali. C. de bonis qua liberis, in l. 1. ff. si quis à parente fuerit manumissus. l. filiæ licet. C. de collat. l. quæritur. ff. de bonis libertorum, in §. 1. Institut. per quas personas nobis acquiritur. cum aliis in idem ponderatis per. Eruditissimum, & subtilissimum Pinellum 1. par. l. 1. C. de bonis mater[sect. 3]nis. à num. 9. vsque ad num. 19. quo loco plura & nouè, & doctè animaduertit. Primò enim, rectè improbat[sect. 4] nonnullos Authores, & illorum rationibus satisfacit, qui de iure Digestorum, falsò, decepti crediderunt, in solidum non acquiri parentibus bona aduentitia filiorum: cum contrarium & communi Doctorum sententia receptum sic, & expressa multorum iurium decisione probetur. Secundo, cum Polito meritò improbat communem, & vulgatam allegationem l. placet. ff. de[sect. 5] acquirenda hæreditate, cum qua nouissimè (male tamen) transiuit etiam Antonius Pichardo. in §. igitur liberi vestri, num. 1. Institut. per quas personas nobis acquiritur. & ante eum Caldas Pereira in l. si curatorem habens. verbo læsis, n. 120. & 121. (alios plures consultò prætermitto, qui in eodem errore fuerunt) nam lex illa non probat regulam, ad quam citatur communiter, nec dicit omnia per filium patri acquiri, sed dumtaxat, quod vbi fit ea acquisitio fit sine vllo interuallo, vt nec momento ius sit penes filium: vt etiam docuerunt Bartolus, Albericus, & Cumanus, quos retulit Pinellus vbi suprà, & vltra eum eleganter Marianus Socinus, in repet. l. cum filio familias, num. 1. ff. de leg. 1. quæ habetur Repetitionum iuris ciuilis, vol 4. fol. mihi 87. & sic superiorem resolutionem, quod olim parentibus in solidum aduentitia acquirerentur, hodie vero vsusfructus dumtaxat eorum, & proprietas filiis reseruetur; vt certam & indubitatam tradiderunt post alios multos ibi relatos, Caldas dict. verb. læsis, n. 121. vers. quæ est communis sententia. Menochius, Antonius Gomez, & Ioannes de Matienço, in locis relatis per Antonium Picardo, in dict. §. igitur liberi vestri, num. 2. in fin. Alphonsus de Azeuedo in l. 9. tit. 1. n. 8. lib. 5. nouæ recopil. & vltra eos Gregorius Lopez, per illum textum (qui ius commune confirmat) in l. 5. tit. 17. partit. 4. verbo, el vsufructu Bertachinus in repertor. 3. part. litt. P. vers. pater vsufructuarius. fol. mihi 12. in antiquis. Viuius commun. opinion. litt. F. vers. filio quæritur dominium in aduentitiis. fol. 55. & litt. P. concl. 3. vers. pater habet vsumfructum. fol. 99. Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 241. n. 22. lib. 2. in cons. 112. n. 4. lib. 1. Ioannes Cephalus in cons. 467. n. 82. lib. 4. Antonius Galeatius Malussia in cons. 51. n. 2. vol. 1. Cerbantes in l. 5. Tauri, n. 3. 4. & 5. Mendez de Castro in repet, dict. legis, cum oportet. C. de bonis quæ liberis, 1. part. n. 1. & 2. part. num. 74. Quod Iustinianus introduxit, excitatus exemplo[sect. 6] aliorum Imperatorum, qui in bonis maternis, & materni genetis ius nouum statuerunt in l. 1. & 2. C. de bonis maternis. Nam cum parti de iure antiquo bona materna omnino, siue in solidum acquirerentur, quoad dominium, & vsumfructum: quòd vsusfructus tantum eorum bonorum patri acquireretur, & proprietas filiorum esset, in dictis iuribus decreuerunt: vt communem sententiam probans defendit constanter Arias Pinellus, & contrariæ partis argumentis plenè satisfacit, dict. 1. part. l. 1. C. de bonis maternis ex n. 19. vsque ad n. 34. & sequuntur Menchaca de succes. creatione, lib. 1. §. 1. n. 9. latè Pereira, in repet. dict. legis, si curatorem habens, verbo læsis, à n. 122. fol. mihi 350. vsque ad num. 126. Vnde adnotandum erit, Ioannem de Matienço in l. 9. tit. 1. glos. 1. n. 2. lib. 5. lapsum fuisse, asserendo tenuisse Pinellum contra communem in casu superiori acquisitionis bonorum maternorum non solum enim communem improbauit, immò illam amplectitur, & ab aliorum calumniis, & impugnationibus defendit. Vt constat apertè ex dicto num. 19. (quo loco citatur per Matiençum) & dicit, Nos communem vt verissimam amplectimur. Est autem prædictæ acquisitionis vsusfructus aduen[sect. 8]titiorum, basis ac fundamentum patria potestas, l. 1. C. de bonis maternis, l. cum oportet. C. de bonis quæ liberis, §. igitur liberi vestri: per quas personas nobis acquiritur, l. patre furioso, in fin. ff. de his qui sunt sui vel alieni iuris. ex quibus, & aliis iuribus sic obseruant, post ordinarios ibi Antonius Gomez in l. 48. Tauri n. 5. Ioannes Gutierrez in repet, ad text, in §. sui, Institut. de hæred. qualitate & differentia, n. 26. Alphonsus de Azeuedo in dict. 9. tit. 1. lib. 5. n. 1. & 8. Iacobus Menochius in cons. 279. n. 33. & 34. lib. 3. Ioannes de Montesperello in cons. 5. n. 10. in fin. & in cons. 124. n. 5. Petrus Surdus in cons. 116. n. 2. lib. 1 & hoc modo loquendi vsus est Pinellus 2. part. rubr. C. de bonis matern. in princ. ante num. 1. vbi à n. 1. cum multis seqq. de patria potestate, & infinitis effectibus illius,[sect. 9] multa notanda dicit. & iunge illi Caldas dict. verbo læsis, n. 121. & verbo sine curatore, num. 38. 39. & 40. Vaconium à Vacuna, declaration, iuris lib. 1. declarat 8. de patria potestate. Connanum commentar. iuris ciuilis lib. 2. cap. 13. de patria potestate, per totum. Petrum Gregorium in Syntag. iuris lib. 11. cap. 5. & 6. & pleniùs cap. 8. per totum, part. 2. Ioannem Corrasium (qui patriæ potestatis effectus decem congerit) in l. qui liberos, ff. de ritu nuptiar. à n. 7. vsque ad n. 17. Cuiacium in recitat. solemn. ad libros Codicis, ad tit. C. de patria potestate, in rubr. & in l. vlt. per totum, fol. mihi 994. Sebastianum Monticulum, qui 34. effectus patriæ potestatis adducit, tract. de patria potest. cap. 1. cum seqq. qui habetur 8. vol. tractatuum fol. mihi 133. part. 2. Ascanium Clementium (qui cumulat etiam infinitos) eod. tract. cap. 6. effectu 1. 2. 3. 4. 5. 6. & seqq. qui habetur eod. vol. 8. part. 2. fol. 104. & propter hanc patriam potestatem, propter quam pa[sect. 10]ter vsumfructum consequitur, in omnibus casibus, in quibus illum habet; efficitur per legem, legitimus administrator bonorum filij, & tam in iudicio, quàm extra, omnia potest gerere, nec ad suscipiendam & gerendam administrationem, decretum, aut facultatem iudicis tenetur requirere. Per textum in l. 1. C. de bonis maternis, & in l. cum oportet, §. vlt. C. de bonis quae liberis. Bartolus in l. pater qui Castrense, num. 2. ff. de castrensi peculio. & post alios plures Bertachinus in repert. 3. part. littera P. vers. pater administrator. Tiraquellus de leg. connub. glos. 5. num. 4. Chassaneus in consuetud. Burgund. rubr. 6. Des enfans. §. 5. n. 2. Antonius Gomez in l. 48. Tauri, n. 14. Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 63. Cal das in dict. l. si curatorem habens, verbo, contractum fecisti, n. 5. vers. si autem pater tutor non sit, in fin. fol. 136. & verbo læsis, n. 133. Paulus Parisius in cons. 157. n. 21. lib. 4. Craueta in cons. 74. n. 1. Mendez de Castro in repet. dict. l. cum oportet, 2. part. n. 121. Menochius in cons. 179. n. 41. & 45. lib. 3. Barbosa in l. 3. n. 7. ff. soluto matrimonio. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 31. num. 3. & expedit pro filio omnia, etiam speciale mandatum[sect. 11] exigentia: vt ex multis probat Bursatus in cons. 21. n. 4. lib. 1. habet enim à lege maiorem authoritatem, quàm[sect. 12] cæteri alij administratores: vt ex aliis adnotauit Iacobus Mandellus de Alba. in cons. 286. n. 6. lib. 2. vnde filiusfa[sect. 13]milias, sine consensu, & voluntate patris stare non potest in iudicio, quoties patri quæritur vsusfructus. Per textum in l. fin. §. necessitate. C. de bonis quæ liberis. l. 7. tit. 2. partit. 3. & Gregorius Lopez ibi. glos. 1. Speculator, tit. de actore. §. expedit. col. 10. vers. ex his infertur. Aretinus in cons. 72. Socinus regula 195. Menochius recuperandae. possessionis remed. 15. n. 305. Viuius communium. litt. F. opin. 7. vers. filius, fol. mihi 48. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 13. in princ. 1. part. Doctor Paz in praxi 1. part 1. tom. 2. temp. num. 15. Mendez in dict. l. cum oportet. 2. part. num. 133. Barbosa in l. 2. §. quod si in patris, n. 91. ff. soluto matrimonio. Fabius Turretus in cons. 20. n. 1. latè Caballinus Milleloquio 146. per totum. part. 2. & hoc est certissimum. Sed in aduentitiis, in quibus pa[sect. 14]ter ipse non habet vsumfructum nec administrationem, vtrùm filiusfamilias sine consensu, & voluntate eiusdem patris, in iudicio stare possit, totum dubium est: glossa tamen in dict. l. final. versic. necessitate. verbo, imponenda. etiam in hoc casu consensum patris requirit: & illam sequuti sunt infiniti, quos in vnum congesserunt Iosephus Ludouicus, dict. decis. 13. num. 6. Doctor Paz, vbi supra. num. 16. & 17. Menochius, dict. num. 305. Mendez, in dict. l. cum oportet. num. 134. Et ratio huius communis colligitur ex his, quæ in hac quæstione eruditè tradit Barbosa, in dict. §. quod si in patris. l. 2. ff. soluto matrimonio. num. 3. 4. & 5. Verum contraria sententia verior est, & tenenda, imò, quòd in his in quibus patri non quæritur vsusfructus, possit filiusfamilias in patris potestate constitutus, in iudicio, & extra iudicium agere absque patris consensu, & de eis rebus ad libitum disponere, iuxta textum in authent. vt liceat matri, & auiæ, in princ. collat. 8. & in cap. fin. ad fin. de iudiciis, in 6. defendunt Bartolus in dict. §. necessitate, num. 2. Gomezius in §. actiones. num. 17. Institut. de actionibus. Palacios Rubios in repetit. rubr. de donat. inter. §. 49. num. 9. Afflictis decis. 180. num. 3. & alij relati per Mendez in dict. l. cum oportet. 2. part. n. 134. Petrum de Barbosa (qui in hac opinione firmiter residet) in dict. §. quod si in patris. num. 19. & in l. 3. n. 4. & seqq. & num. 7. & 8. ff. solut. matrim. & tenent etiam Beccius in consil. 97. num. 12. lib. 1. Petrus Surdus in cons. 216. num. 21. lib. 1. Nec obstat textus in dict. §. necessitate. vbi etiam in[sect. 15] his, in quibus pater non habet vsumfructum, non admittitur filiusfamilias ad agendum citra patris consensum. Quia respondendum est, quòd superior resolutio & opinio Bartoli procedit, vbi à principio vsusfructus non fuit quæsitus patri, nec potuit quæri: tunc enim sine consensu patris filius agere potest: cæterùm in aduentitiis, in quibus pater potuisset habere vsumfructum si voluisset, & priuatur eo sua voluntate, vel ex dispositione legis, tunc filius agere non poterit citra consensum patris, sed ipsius voluntas, & consensus in signum repudiationis requiritur: & ita declarat Otto, glossator antiquus relatus per glossam in dict. §. necessitate: vbi sequuntur Bartolus num. 2. & 11. & alij plures: & est recepta interpretatio, secundùm Ripam in l. 1. § fuit quæsitum, n. 3. ff. ad Trebellianum. & eleganter comprobat eam Barbosa in dict. §. quod si in patris, num. 19. & latiùs in l. 3. n. 7. & 8. ff. soluto matrimonio. & ante ipsum Mendez in[sect. 16] dict. l. cum oportet. 2. part. n. 134. & ad validitatem iudicij, vtrùm consensus patris à principio interuenire debeat, vt filiusfamilias in iudicio esse possit: an verò sufficiat, quod ex pòst facto ante finitum iudicium accedat? Tractant Bartolus in dicto §. necessitate, n. 11. Rota decis. 175. n. 2. in nouis. Capreolus in l. 1. n. 22. ff. de iurisdict. omnium iudicum. Ancharanus cons. 337. in fine: Afflictis decis. 180. ad fin. qui post alios in ea fuerunt opinione, vt voluerint quòd sufficiat consensus postmodum accedens, atque ex illo confirmari iudicium asseruerint. Glossa tamen in dict. § necessitate. Sentit prædictum consensum à principio interuenire debere, aliàs irritari iudicium sine spe reconualescentiæ. Et eam sequuti sunt Baldus ibi. & Paulus num. 11. & esse receptam, & communem opinionem testatur Iason in l. si quis mihi bona, §. iussum, num. 20. ff. de acquir. hæred Vantius de nullitat. Pag. 327. num. 44. & veriorem existimat, & fortissimis fundamentis comprobat eam Petrus de Barbosa in l. 3. num. 8. & 9. ff. soluto matrimonio. fol. 779. Idèmque cum aliis ibi relatis tenet Iosephus Ludouicus decis. 13. num. 2. Vbi ex mente Aretini, Alexandri, Angeli, Alciati, & aliorum existimat, quòd[sect. 17] patris consensus, & authoritas saltem tempore litis contestatæ interuenire debet, aliàs processus irritabitur, etiam si pater post litis contestationem acta per filium ratificauerit. Libellus autem, qualiter formari debeat,[sect. 18] vbi pater agit nomine filij, vel filius de consensu patris in aduentitiis: tradit Doctor Paz. in praxi, 1. part. 1. tom. 2. temp. num. 19. Sed elegantius, atque vtilius Arias Pinellus (quem ipse non refert) 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 64. & 65. per totum, & an pa[sect. 19]ter legitimus administrator bonorum filij, citra consensum ipsius, possit in iudicio agere, & actiones mouere: & si filius sit absens, cautio de rato ab eo exigatur; & de intellectu leg. fin, §. vbi autem in vnum. C. de bonis quæ liberis, post alios agunt idem Pinellus; dict. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 66. per totum. Barbosa, in dict. l. 3. ff. soluto matrimonio. num. 40. & 41. & vltra relatos ibi. Menchaca de success. creat. lib. 1. §. 6. num. 53. vers. redeundo ad illum articulum de potestate testatoris. Menochius, in cons. 279. n. 37. lib. 3. Bursatus in cons. 357. num. 18. lib. 4. quibus iunge nouissime Additionatorem decisionum Gammæ in addit. ad decision. 77. vbi[sect. 20] tractat & multos alios refert in idem, vtrùm filius citari debeat, quando agitur causa ad eum spectans, super bonis aduentitiis, vel sufficiat cum solo patre agi.[sect. 21] Similiter vtrùm pater legitimus administrator bonorum filij absque consensu illius possit ante & post litem contestatam procuratorem constituere? Tradunt Bertachinus in repertorio, 3. part. lit. P. vers. pater administrator, in fine. vers. pater administrator potest constituere procuratorem. Pinellus, 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 65. Menchaca de success. creat. lib. 1. & 6. in fin. Iosephus Ludouicus dict. decis. 13. n. 6. Chassaneus in consuetud. Burgund. rubr. 6. §. 8. glossa. & aussi le, &c. in fine. Villalobos commur. opin. verbo, pater n. 49. & 50. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 286. num. 6. lib. 2. Bursatus in cons. 133. num. 61. lib. 2. Plene[sect. 22] Ascanius Clementius tract. de patria potest. cap. 6. essectu 12. n. 18. vers. vltimò quæro. Et an possit iura filiorum remittere, vel super illis transigere, aut instrumentum publicum in eorum præiudicium approbare? Est singularis, & non vulgata quæstio, in qua singulariter, atque ex proposito loquutus est Menochius in cons. 279. lib. 3. cui iunge Iacobum Mandellum de Alba (qui in terminis loquitur) in cons. 286. num. 15. lib. 2. Ioannem Cephalum in cons. 24. num. 22. & seqq. & n. 26. & 29. lib. 1. Additionatorem ad decisionem Gammæ 373. 2. part. fol. 433. Denique vtrum possit diuidere bona ad[sect. 23]uentitia ex hæreditate matris sua voluntate inter ipsos filios? tractat idem Menochius in cons. 279. supra relato. n 43. cui iunge Tiraquellum in præfat. leg. si vnquam. C. de reuocand. donat. num. 31. Hic ergo vsusfructus, qui ratione & virtute patriæ potestatis, in bonis aduentitiis filiorum patri competit;[sect. 24] quòd legalis sit, adnotarunt expressè in hac materia, & sic communiter nominarunt eum Baldus, & Angelus, in l. 1. §. si vsusfructus, ff. ad legem falcidiam. Paulus de Montepico in l. Titia. cum testamento. §. Titia cum nuberet. quæst. 58. ff. de legatis secundo. & post alios plures Anton. Gomez, tom. 2. variar cap. 15. de seruitut. n. 1. in fine. Arias Pinellus l. part. leg. 1. C. de bonis maternis. in princ. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 27. num. 11. Ioannes Garsia de expens. & meliorat. cap. 10. num. 2. & cap. 11. in princ. Qui tamen formalis vsusfru[sect. 25]ctus dici potest, & sic nuncupari solet à multis, habito respectu ad proprietatem, quæ penes filios remanet, & quia ab ipsa proprietate vel dominio separatus, defertur à lege parentibus. Id quod communi consensu videntur omnes Doctores admittere: Et post Baldum, Corneum, Nouellum, Palacios Rubios, & Didacum del Castillo, sic aduertit Pinellus 2. part. dict. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 16. vbi post Picum, Ripam, & alios relatos constituit idem in parentibus transeun[sect. 26]tibus ad secundas nuptias, vt dicatur vsusfructus formalis, quem ipsi habent super bonis, quæ filiis prioris matrimonij reseruari debent. Idem etiam, quod vsusfructus aduentitiorum dici possit formalis, animaduertunt Antonius Gomez, in l. 48. Tauri num. 2. Ioannes Garsia. dict. cap. 10. num. 2. & alij referendi infrà à n. 33. Ioannes de Montesperello (quem hucusque nullus præcitauit) in cons. 97. num. 9. lib. 1. vbi rectè adnotauit, quòd vsusfructus, qui olim acquirebatur patri in bo[sect. 27]nis aduentitiis filiorum, erat causalis: quia simul cum dominio aut proprietate quærebatur; hodie tamen factus est formalis, quia sine dominio, aut proprietate acquiritur. Enimverò proprietas siue dominium, ex noua Imperatorum constitutione penes filios remanet, & solus vsusfructus parentibus defertur. Vnde considerabam, & nouè, & verè, Emmanuelis Mendez de[sect. 28] Castro opinionem omninò contrariam in hac materia, nulla iuris ratione sustineri posse: Is enim in repetit. leg. cum oportet. C. de bonis quæ liberis. 2. part. ex n. 107. vsque ad num. 112. non solùm tentare, sed & asserere duo contendit: quæ mihi nullo pacto probari possunt. Primum enim credit vnum, quod est omnino falsum, scilicet vsumfructum aduentitiorum parentibus competentem, causalem esse, & non formalem. Idque a[sect. 29]pertè constat ex his, quæ communi omnium resolutione, in cap. 1. huius libri adnotauimus. Si enim vsusfructus causalis vocatur, qui cum dominio, & proprietate coniungitur, & illius occasione causatur, vt ibi diximus; quomodo hic vsusfructus parentibus concessus, causalis dici poterit, qui non dominij, aut proprietatis filiorum occasione causatur, sed patriæ potestatis virtute & iure, constituitur per legem: aliàs si patria potestas deficeret, quid proprietas filiorum causaret. Nec aliquid vrget ratio, qua suadetur ipse principaliter: Quòd cùm vsusfructus aduentitiorum acquiratur ratione patriæ potestatis, remanente in hoc dispositione iuris antiqui: consequens erit, vt prius filio, deinde patri acquiratur. Quemadmodum & olim proprietas ipsa acquirebatur; ac propterea penes patrem non sit verus vsusfructus formalis, sed solùm causalis, nam is tantum ad filium spectat cum sit dominus rei. Sed quid ad rem prædicta ratio, quæ (vt dixi) nihil adstringit, dato enim pro vero, quod bona aduentitia priùs filiis, & deinde parentibus acquirantur: non Lib. sequitur inde, quòd vsusfructus (qui à persona filij ex legis dispositione transit in patrem) causalis dici possit, cùm penes patrem non sit proprietas, cuius ratione causari possit, illa potius penes filios ex eiusdem legis præcepto; & voluntate remanserit: & quamuis à principio, causalis solus vsusfructus penes filium esset, vtpote dominum rei, non sequitur etiam causalem vsumfructum fuisse translatum in patrem; non enim nouum est in iure, vt quod non habemus, aliis tradendo transferamus in ipsos, vt probauimus suprà cap. 1. huius libri. Nam & dominus rei pleno iure transferendo vsumfructum in alium, transfert formalem vsumfructum, quem non habebat; vt inquit textus in l. quod nostrum. ff. de vsufructu. Habebat tamen causalem, qui separatus à proprietate factus est formalis, vt dict. cap. 1. cum glossa ibi. latiùs ostendimus. Et hæc est concludens ratio contra prædictum Authorem, aut aliàs fatendum erit omnem vsumfructum causalem esse, (quod tentari non potest) cum ab initio vsusfructus cum proprietate sit penes dominum, quo tempore causalis est: postmodùm verò à proprietate separetur, & certis, à iureque constitutis modis in alios transferatur, & constituatur, quo tempore vsusfructus formalis efficitur, iùsque alienis rebus vtendi, & fruendi dicitur. Nec attenditur, quod ab initio penes dominum cum proprietate, aut dominio fuerit, Lib. sed quod nunc à proprietate separatus, certísque modis constitutus, penes alium sit. Vt certum est, & ita aperta iurium decisione probatum, vt de hoc amplius hallucinari non debeat. In quo de[sect. 30]cipitur iterum idem Mendez dict. 2. part. num. 111. arguit enim contra communem, quod si hic vsusfructus formalis esset, verè, & propriè distingueretur à proprietate, & esset res maxime diuersa, quod vtrumque fatendum erat potiùs; cùm certum sit, talem vsumfructum distingui à proprietate, quæ penes filios remanet, & esse rem diuersam vt de se patet. Nec præuale[sect. 31]re potest illius argumentum contra communem, quod ex l. ius publicum, ff. de pactis, deducitur. Nam responderi, & satisfieri potest ex his, quæ docuerunt Bartolus, & omnes Doctores communiter ibi. & resolutis per Menchacam, de success. creat. lib. 1. §. 3. num. 7. ex vers.[sect. 32] pro resolutione ergo harum rationum, vsque ad numer. 11. quo loco latè, & vtiliter declarat regulam dict. leg. Ius publicum, atque ex his, quæ adducit, ibidem, num. 8. in fine vers. quoddam enim est inductum. & num. 9. Omnino diluitur argumentum prædicti Moderni. Deinde & secundo, credit ipse Mendez, vsumfructum[sect. 33] aduentitiorum, non esse verum vsumfructum formalem, nec ita nuncupari posse: quod etiam admitti non potest. Nam etsi verum sit, de alio vsufructu, ad hunc,[sect. 34] quem pater habet in bonis aduentitiis filiorum, regulariter arguendum non esse; vt cum iudicio aduertit Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 16. sunt enim in[sect. 35]ter vnum, & alterum vsumfructum, nonnullæ, & notabiles differentiæ, quas prosequuntur ij Authores, quos statim referam, & latiùs Pinellus ex dict. n. 16. & vsus[sect. 36]fructus aduentitiorum, quem pater habet, potentior est alio vsufructu in multis, vt constat apertè ex l. cum oportet, §. non autem, ibi: plenissimam potestatem, l. fin. §. vlt. C. de bonis quæ liberis. Pinellus omninò videndus, dicta 2. part. l. 1. ex num. 16. cum multis seqq. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 27. num. 11. Ioannes Garsia tract. de expens. & meliorat, cap. 10. num. 1. in fin. & num. 2. & cap. 11. in princ. & num. seqq. Negari tamen[sect. 37] non potest, quin vsusfructus ipse aduentitiorum verus vsusfructus, & formalis dici possit: tum quia alteri vsufructui assimilatur in multis, & ab ipsa proprietate distinctus, & separatus est, & est: ius alienis rebus vtendi, & fruendi propter patriam potestatem, salua rerum substantia, quæ conseruari indemnis debet, vt certum est. Tum etiam, quia vsusfructus simpliciter vocatur in multis iuribus; quod non contingeret, si verus vsusfru[sect. 38]ctus non esset, aut aliter exprimeretur à iure: & tamen sæpè, & simpliciter vsusfructus vocatur is, qui in bonis aduentiis filiorum, à lege parentibus defertur: l. cum oportet. C. de bonis quæ liberis. l. 1. & 2. C. de bonis maternis. §. igitur liberi vestri. Institut. per quas personas nobis acquiritur. l. 5. 6. & 7. tit. 17. part. 4. ex quibus iuribus, vt indubitatum id admittunt Pinellus, Molina, & Ioannes Garsia vbi suprà. Antonius Gomez, in l. 6. Tauri, n. 12. & 13. Matienço in l. 9. tit. 1. glos. 1. in fin. & in l. 4. tit. 3. glos. 3. & 4. lib. 5. nouæ recopil. Rojas in epitome successionum, cap. 29. num. 23. & seq.Ioannes Guttierrez. practic. lib. 2. quæst. 40. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana. 156. Aluarus Valascus consultat. 69. Caldas Pereira in l. si curatorem habens verbo, læsis. n. 110. & seqq. Cephalus in cons. 467. num. 82. lib. 4. Hieronymus Gabriel, in cons. 162. per totum, lib. 2. Bursatus in cons. 133. num. 61. lib. 2. Petrus Surdus in cons. 116. num. 3. & seqq. lib. 1. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 51. num. 2. vol. 1. Nec sustineri potest solutio, quam ad dictas leges ad[sect. 39]ducit Mendez. vbi suprà, dict. 2. par. num. 110. quòd intelligi debeant, non de vero & proprio vsufructu, sed de commoditate tantum, quæ lato modo vsusfructus appellari solet. Nam id falsum esse, satis constat ex eo, quod inter vsumfructum, seu ius vsusfructus, & com[sect. 40]moditatem, maximam esse differentiam aperte probauimus ad finem huius libri, in explicat. l. vlt. C. de vsufructu. vbi adnotauimus alia, quibus communis (quam defendimus) non mediocriter comprobatur; & in explicat. ad text. in § finitur. Institut. de vsufructu. & pro nunc, sic in terminis obseruauit (vbi refert alios) Ioannes Cephal. in cons. 157. num. 6. in fin. & num. 7. lib. 2. & quia verbum vsusfructus, quod in iuribus superiùs adductis sæpè repetitum est, intelligendum est potius, & accipiendum verè & propriè pro vsufructu vero competenti patri in bonis aduentitiis filiorum, quàm impropriè, pro commoditate, siue facultate fructuum perci[sect. 41]piendorum. Verba enim, quæ in lege, statuto, aut alia dispositione proferuntur, non sunt improprianda, sed propriè & strictè, atque in potiori significatu accipienda: vti scribunt, & latiùs comprobant Decius in cons. 276. In causa quæ Lucæ. num. 9. Rolandus in cons. 44. num. 13. & in cons. 68. num. 15. vol. 3. Cephalus in cons. 82. num. 12. lib. 1. & in cons. 303. num. 66. & in cons. 405. num. 24. lib. 3. Hyppolitus Riminaldus in cons. 454. num. 22. lib. 4. Marcus Antonius Eugenius in cons. 18. num. 15. & in cons. 48. num. 2. Ioannes Franciscus de Ponte in cons.[sect. 42] 30. num. 42. & in terminis nostris, quod verbum vsusfructus, in quacumque dispositione, propriè significet plenum, verum, & integrum vsumfructum, nonnullis fundamentis ostendit Antonius Galeatius Maluassia in cons. 49. num. 7. in fine. & num. 8. & 9. lib. 1. Denique, nam licèt verum sit, quod patria potestas[sect. 43] morte dissoluitur, per textum in princ. Institut. Quibus modis ius patriæ potestatis soluitur. l. si ita, ff. quando dies legati cedat, Caius, lib. 1. Instit. tit. 6. Vlpianus in fragmentis. tit. 10. vers. morte. & tit. 23. Iulius Paulus lib. 2. sententiarum, tit. 25. Menochius in cons. 151. num. 10. lib 2. Antonius Pichardus. in dict. princ. quibus modis ius patriæ potestatis soluitur. num. 1. tamen vsusfructus patri quæsitus viuo filio in bonis aduentitiis, non finitur mortuo illo, sed durat in ita patris, etiam post mortem filij.[sect. 44] l. 4. C. de bonis quæ liberis. l. vlt. C. ad Tertyllianum. l. vlt. in fin. C. communia de success. Quia patria potestas,[sect. 45] quæ ad adquisitionem vsusfructus aduentitiorum requiritur, sufficit si tempore acquisitionis interueniat, & postquam semel est operata effectum, quamuis cesset, & finiatur, non extinguitur vsusfructus semel quæsitus: vt vtrumque post glossam, Baldum, & alios antiquos ibi relatos, probarunt Antonius Gomez, in l. 6. Tauri n. 11. & in l. 48. num. 5. vers. nec obstat prædictis. Pinellus 1. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 39. & 42. Menchaca de success. progress. lib. 1. §. 1. num. 38. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 19. num. 20. & lib. 2. cap. 9. num. 24. Ioannes Guttierrez. pract. lib. 3. quæst 78. n. 3. & in repet, ad text, in §. sui, de hæredum qualitate & differentia. num. 24. & 26. Matienco, in l. 9. tit. 1. lib. 5. nouæ collect. regiæ, gloss. 1. num. 6. & his non relatis, Azeuedius ibi num. 1. in fin. Sfortia Oddi in cons. 51. num. 4. lib. 1. Petrus Surdus in cons. 116. num. 46. & 47.[sect. 46] lib. 1. hoc autem proprium est, & peculiare proprij & veri vsusfructus formalis, quòd morte finiatur, iuxta textum. in §. finitur. de vsufructu, cum aliis vulgatis. Non autem solius commoditatis, quæ respicit personam illius, qui habet ius ipsum principale, l. necessario. §. finali. ff. de periculo, & commodo rei venditæ, & infrà alio capite pleniùs dicetur: ergo si pater haberet solam commoditatem, extingui deberet illa mortuo filio, & penes ipsum patrem non duraret. Nec satisfacit solutio Mendez Lusitani dict. 2. part.[sect. 47] leg. cum oportet, num. 109. nam dato pro vero, quòd in d.l. 4. C. de bonis quæ liberis, nouiter concessus fuerit patri vsusfructus, quandiu pater ipse viuat: videbatur enim cessante patria potestate, quòd cessare deberet etiam vsusfructus, qui ratione patriæ potestatis conceditur, vt ipse dicit, & tamen contrarium nouiter deciditur in eo textu. Adhuc tamen si verum amamus, fa[sect. 48]tendum erit, militare, & fortiter adstringere illius legis, & similium iurium decisionem, (quantumuis illa noua sit) lex enim illa, quæ patri per tempus vitæ vsumfructum aduentitiorum concedit, non tantum pro vita filij; certa est alia lege, verum vsumfructum concessum fuisse patri, non solam commoditatem; alias enim non decideret id, quod commoditati tantum vsusfructus repugnaret, aut decidendi contrarium, aliquam rationem exprimeret. Ex quibus communis sententia fortius, & melius, quàm adhuc, remanet comprobata. Secundò & principaliter constituendum est, vsusfru[sect. 49]ctus aduentitiorum materiam latissimam esse, & infinitas continere quæstiones, quæ cum ex proposito hoc loco tractari non debeant: non inutile futurum erit, si lectorem fidelitate, & veritate, (omnia enim originaliter prælegimus) ad eos remittamus, qui plenius, aut distincte magis tractarunt. Idcirco de hoc vsufructu legali, & quibus casibus patri competat, vel non, aut in quibus bonis, quo tempore duret, quibus ex causis finiatur, & qualiter parentes se habere debeant circa curam & administrationem bonorum, & qualiter filiis obligati remaneant; sunt videndi ex proposito, atque originaliter, Arias Pinellus (qui cæteris omnibus elegantius atque subtilius tractat,) 1. 2. & 3. part. leg. 1. C. de bonis maternis, Antonius Gomez. in l. 48. Tauri, per totam. Matiençus, & Azeuedius, in l. 9. tit. 1. lib. 3. nouæ recopil. Chassaneus in consuetud. Burgund. rub. 6. Des enfans. §. 5. per totum. Menchaca, de success. creat, lib. 1. §. 10. ad l. quoniam in prioribus. num. 234. & 235. latiùs de successi. progress. lib. 1. §. 1. à num. 8. cum multis seqq. Molina de Hispanorum primogeniis. lib. 1. cap. 19. à num. 18. vsque ad n. 37. Mieres, de maioratu. part. 2. quæst. 3. num. 14. Caldas Pereira, qui latissimè agit, in l. si curatorem habens. verbo, læsis. ex num. 121. vsque ad num. 153. Ioannes Guttierrez. de iuramento confirmatorio. 1. part. cap. 41. à n. 10. & in repet. cap. quamuis pactum de pact. in 6. verbo, nullum ad bona paterna regressum. per totum. Ioannes Garsia tract. de expensis. cap. 10. à n. 2. & num. 45. & 46. & cap. 11. num. 11. & numer. 24. Aluarus Valascus consult. 69. per totam. Rolandus. cons. 95. à num. 43. lib. 1. Caballinus milleloquio 551. per totum. part. 2. Aldobrandinus in cons. 24. à princ. & in cons. 52. num. 15. & in cons. 65. lib. 1. Emmanuel Mendez de Castro in repetit. dict. leg. cum oportet. C. de bonis quæ liberis. 2. part. de bonis aduentitiis per totam. à num. 73. vsque ad num. 140. Ludouicus Molina, è societate Iesu religiosus de iustitia & iure, tract. 2. disp. 8. Doctor Spino, in speculo, gloss. rubr. 4. part. à num. 14. sunt etiam videndæ decisiones duodecim Nicolai Boë[sect. 50]rij, quibus tota ferè vsusfructus aduentitiorum materia comprehenditur, decis. inquam 25. & 61. per totam, & decis. 85. 190. 193. 194. 195. 196. 197. 198. & 199. & decis. 172. Petrus Surdus, qui eruditè, & vtiliter[sect. 51] loquitur in hac materia in consil. 116. fere per totum. lib. 1. Hieronym. Gabriel, in cons. 162. per totum lib. 2.[sect. 52] quod est singulare consilium, & notandum in hac materia; Borgninus Caualcanus (qui parum distinctè lo[sect. 53]quitur, & inuoluta atque confusa manu de hac materia tractat) de vsufructu mulieri relicto, à numer. 179. fol. 370. vsque ad num 195. Inter alia tamen notandum[sect. 54] est, quòd vsusfructus aduentitiorum patri non quæritur, quoties bona ea lege & conditione filio donantur, aut in testamento relinquuntur, ne patri quæratur vsusfructus eorum; nam ex prohibitione perceptionis vsusfructus, cessant omnia, quæ adhuc dicta sunt: per textum in authent. excipitur. C. de bonis quæ liberis. & in authent. vt liceat matri & auiæ. vers. 1. collat. 8. per quæ iura sic tenent glossa, & communiter omnes Doctores, ibi. & alibi sæpè, quos in vnum congesserunt, & latiùs declararunt eorum materiam Antonius Gomez. in l. 48. Tauri, num. 10. vers. Tertiò principaliter. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 19. à num. 30. Mieres, de maiorat. part. 2. quæst. 3. num. 14. Menchaca de success. creat lib. 1. §. 10. ad l. quoniam in prioribus, numer. 234. & 235. & de success. progress. lib. 3. §. 26. numer. 32. Ioannes Guttierrez in dict. cap. quamuis pactum. verbo, nullum ad bona paterna regressum. à num. 18. cum seqq. Caldas Pereira, qui latè agit, dict. verbo, læsis. à num. 144. vsque ad num. 148. Et vbi[sect. 55] expressa prohibitio facta non est, ex quibus coniecturis deduci, aut constare possit, vsusfructus aduentitiorum acquisitionem prohibitam fuisse patri; tradit notanter Petrus Surdus dict. cons. 116. lib. 1. num. 11. & 12. & numer. 23. & 38. & num. 54. 55. & 56. & num. 64. & 70. qui cons. 143. num. 21. lib. 1. post Hieronymum Gabrielem in cons. 118. num. 12. Beccium in cons. 97. num. 6. rectè probauit, quòd vsusfructus aduentitio[sect. 56]rum non quęritur patri, quando constat quoquemodo, etiam ex coniecturis, de voluntate relinquentis: nedum quomodo prohibitio specifice facta fuit. Id quod[sect. 57] intelligi debet, dummodò verba talia sint, ex quibus nihil aliud, quàm perceptionis vsusfructus prohibitio deduci possit; vt post Cumanum, Castrensem, Aretinum. Socinum, & alios, anteà adnotauerat Molina, de primogeniis. lib. 1. cap. 19. num. 31. & ipsum non referens, Caldas dict. verbo læsis, num. 145. & alias coniecturas prohibitionis considerarunt Menchaca de success. progress. lib. 3. dict. §. 26. num. 32. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 106. fol. mihi. 79. videndus etiam lib. 4. cap. 3. num. 6. fol. 167. nec com[sect. 58]moditatem habebit pater, vsusfructus perceptione prohibita: vt cum aliis contra Angelum, rectè defendit Molina, lib. 1. cap. 19. num. 33. & latiùs fundans Caldas dict. verbo, læsis. num. 145. vers. licet autem huiusmodi prohibitio, vsque ad num. 146. vbi argumentis contrariæ; partis satisfacit: & iunge illis idem tenentes Petrum Surdum in dict. cons. 116. num. 73. lib. 1. Hieronymum Gabrielem in cons. 118. num. 12. in fin. & n. 13. lib. 1. & cons. 162. à n. 16. vsque ad n. 22. & n. 31. lib. 2. Licèt autem prohibita sit patri vsusfructus acquisitio[sect. 59] per testatorem in bonis filij, non censetur ei prohibita facultas administrandi prædicta bona, etiam ex præsumpta mente testantis, quoties nulla legis, vel testatoris suspicio concurrit: & sic quoties patri vsusfructus acquisitio prohibeatur, non quia testatori, vel legi sit suspectus, sed potius pro vtilitate filij, vt filio plenius consulatur, non solum in proprietate, sed etiam in. vsufructu bonorum administratio non tollitur, quamuis vsusfructus acquisitio sit prohibita. Ita eleganter explicat Corneus in l. cum non solum. §. sin autem, in secunda. num. 3. C. de bonis quæ liberis. & sequitur Cagnolus referens alios, in l. frater à fratre, num. 161. ff. de condictione indebiti. Beroius in cons. 139. vol. 2. & latius comprobans, cum aliis eruditè consoluit in terminis Franciscus Bursatus in cons. 133. num. 39. & 40. & n. 56. & 57. lib. 1. vbi post Azonem, Bartolum, Baldum, Ange[sect. 60]lum, Corneum & alios, rectè constituit num. 31. quòd pater, quamuis in bonis filij aduentitiis non sit constitutus vsufructuarius: Attamen quando non est suspectus à testatore, vel à lege, erit in ipsis datiuus, non legitimus administrator, & sic omnia administrabit, licèt ex lege, vel ex pacto, nullus ei vsusfructus quæratur. Et confirmatur ex singulari doctrina Aretini in §. pupillus, num. 6. Institut. de inutilibus stipulationibus. vbi scripsit: quòd in rebus, in quibus patri non quæ[sect. 61]ritur vsusfructus, ipsi volenti, magis administratio concedenda est, quam curatori datiuo: quem refert idem Bursatus, vbi sup. numer. 57. & num. 53. & seqq. nonnullis comprobat rationibus. Contrarium tamen, prædictis non relatis, imò quod in casu, quo ex pro[sect. 62]hibitione relinquentis non acquiritur vsusfructus patri, curator dari debeat huiusmodi bonis, filio minore existente, nec pater esse possit legitimus administrator, ex Glossa, Castrensi, & Saliceto, credit verius, & plenius fundat Caldas Pereira dict. verbo læsis. n. 147. fol. 372. vbi in vers. nec in contrarium vrget textus, sic distinguit: vti colligi potest ex solutione per eundem tradita, si rectè perpendatur: Quòd regulariter, vbi vsusfructus acquisitio patri prohibetur per testatorem lex illum suspectum iudicat, ideò administratorem eum esse ipsi legi repugnat; cæterùm quando non prohibetur illi vsusfructus acquisitio, sed ipse sponte recusat vsumfructum habere, vt in casu leg. vlt. §. sin autem in secunda. C. de bonis quæ liberis. tunc neque legi, neque testatori est suspectus, & legitimam administrationem consequitur. Vnde pro vera resolutione cogitabam dici posse, inter[sect. 63] Bursatum, & Caldas nullam contrarietatem esse, eorum potius resolutiones sic declarari, & conciliari posse; Quòd Caldas loquutus fuerit in terminis Saliceti, & Castrensis, hoc est, quod regulariter, cùm pater priuatur vsufructu per testatorem, aufertur eidem administratio bonorum ob præsumptam suspicionem, vt per Ruinum in cons. 24. num. 8. vol. 5. & tenet etiam idem Bursatus dict. cons. 133. num. 96. qui eod. num. & num. sequenti, limitat in casu, quo loquuti sumus suprà, in principio, vt non procedat, quoties patri vsusfructus acquisitio prohibetur, non quia legi, vel testatori suspectus sit, sed potius in fauorem filij, vt pleniùs illi consulatur non solum in proprietate, sed etiam in vsufructu: quia isto casu, licèt patri vsusfructus auferatur, non tamen bonorum administratio; quia nulla legis vel testatoris sospicio concurrit; de quo duplex proponit exemplum. Primum, quando expressè dixit testator velle prædictam acquisitionem prohibere, vt pleniùs consultum sit filio in proprietate, & in vsufructu. Secundum, quoties pater erat incertus, vel incognitus testatori, & vsusfructus acquisitionem prohibuit, tunc enim non potuit per testatorem suspectus iudicari, & consequenter nec administratio ei debet auferri, argumento legis secundæ §. voluntatem ff. soluto matrimonio, aliàs regulariter, administratio patri non competit, vsusfructus acquisitione prohibita. Quamuis in hoc contrà tenuerit Crotus in l. frater à fratre. ff. de condictione indebiti. num. 50. sed malè quidem, vti vltra relatos supra, constat ex his, quæ nouissimè scripsit Ioannes Franciscus de Ponte in consil. 19. num. 29. & in consil. 31. num. 3. & 4. vbi post alios securè[sect. 64] tradit: quod pater, si velit, semper erit legitimus administrator, etiam in his, in quibus ipsi non quæritur vsusfructus, quando vsusfructus non acquiritur ex dispositione legis, secus tamen quando ex dispositione hominis; quia dum homo prohibet, videtur de patre diffidere, & durius agitur cum lege, quàm cum homine, vt apud ipsum latiùs videri poterit. Sic tamen explicari debet, vt cum Bursato (qui ab eodem non citatur) consentiat, vt superiùs constituimus; nisi testator vt consuleret filio, non propter aliquam diffidentiam, aut suspicionem patris, ipsi vsusfructus acquisitionem prohiberet. Et cùm vsusfructus acquisitio prohibita non est,[sect. 65] vtrùm pater legitimus administrator filijfamilias minoris, & in potestate existentis, bona ipsius absque decreto alienare possit. Disputarunt plenissimè Salicetus, Curtius, Iason, & alij, in l. præses. C. de transactionibus. & post alios antiquos Tiraquel. in præfatione legis, si vnquam. C. de reuocandis donationibus. num. 28. versicul. sic quoque. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ. rub. 6. §. 5. glossa 1. num. 14. Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testament. verb. duas habens filias, num. 255. Natta in consil. 179. num 7. lib. 1. Couarruuias variarum. lib. 1. cap. 8. num. 5. Antonius Gomez. in l. 48. Tauri, num. 18. Pinellus 3. part. legis. 1. C. de bonis maternis. num. 21. vers. ex hac autem regula. & num. 22. & 24. & num. 30. Menchaca de successionum creatione. lib. 1. §. 10. num 80. & num. 418. & de successionum resolutione. lib. 2. §. 12. num. 17. Loriotus de consanguin. axiomate 40. Quesada diuersarum quæstionum iuris. cap. 11. num. 11. versicul. qui tamen ære alieno. Parisius in consilio. 101. num. 38. lib. 1. Rolandus in consilio 99. num. 39. lib. 1. Alciatus in responso 358. per totum. Nicol. Vigel. ff. lib. 18. par. 2. cap. 6. regula. 1. exceptione. 6. Hieronymus Gabriel in consil. 36. num. 31. lib. 1. Ioannes de Arno. in suis dialogis. dialogo 31. incipit, Pater. Ioannes Antonius Trigona singulari. 22. Villalobos, communium opinionum. litera. P. num. 63. Simoncellus. de decretis, lib. 3. titul. 8. prima inspectione. â principio, fol. mihi. 372. & 373. Mascardus. de probationibus, tomo 3. conclus. 1149. num. 18. Cephalus. in consil. 467. num. 41. lib. 4. Menochius. de arbitrariis. lib. 2. centuria. 2. casu. 171. num. 54. & in cons. 279. num. 45. libro 3. & in consilio. 442. num. 3. lib. 5. Andreas Gaill. practicarum obseruationum. lib. 2. obseruatione. 72. num. 14. Minsingerus singularium obseruationum centur 5. obseruatione 61. per totam. Iosephus Ludouicus decisione Perusina. 13. n. 11. 1. parte. Caldas Pereira in l. si curatorem habens. verbo. contractum fecisti. n. 5. vers. qui tamen ære alieno. & verbo, læsis, n. 139. Mendez de Castro in repetitione d. leg. cum oportet; 2. part. num 121. quibus omnibus attentè, atque originaliter prælectis, vt de hac re plena, & clara resolutio haberi possit: ex[sect. 66] mente superiorum sequentes casus constituendi sunt; vti nonnullos distinguit Octauius Simoncellus dicto[sect. 67] tractatu de decret. lib. 3. titulo 6. inspectione 1. à principio. qui tractatu, & resolutione huius quæstionis, cæteros omnes antecellit. Sit igitur primus casus, qui communi omnium consensu probatur, (sed à Simoncello loco relato præter[sect. 68]mittitur) quando pater legitimus filijfamilias minoris administrator, intendit alienare bona mobilia illius: quo casu decretum iudicis necessarium non est, sed liberè illa alienare potest: vt testatur Iason in l. præses. num. 5. C. de transactionibus. & tenuit Azo in summa. C. de bonis quæ liberis, versic. nec puto quod in alienatione mobilium. quos sequutus est Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum centuria 5. dicta obseruatione 61. num. 1. & vt indubitatum supponunt omnes Authores, quos superius retulimus: dumtaxat enim proponunt dubium in bonis immobilibus, nec de mobilibus aliquid dubitarunt. Secundus casus sit, quando pater legitimus admini[sect. 69]strator filij existentis in potestate, ratione vsusfructus sibi competentis, & nulla subsistente causa necessaria & legitima, intendit alienare bona immobilia ipsius: & tunc non potest; per textum in l. 1. & 2. & in l. vlt. C. de bonis matern. & in l. finali. §. ipsum autem. vers non autem. & §. sin autem æs alienum. C. de bonis quæ liberis. Baldus in l. 1. sub num. 1. ff. de rebus eorum. & pleniùs confirmant Pinellus 3. part. leg. 1. C. de bonis maternis. ex numer. 21. vsque ad num. 25. Simoncellus vbi suprà num. 2. & 3. vbi post Bartolum, Alexandrum, & Pinellum vbi sup. num. 23. rectè probauit, quòd is,[sect. 70] in quem pater alienauit immobilia, non poterit vitare condemnationem, nisi probet alienationem ex legitima & necessaria causa factam fuisse: & in dubio fundata erit intentio filij vendicantis rem alienatam, ex ratione adducta per Pinellum, dict. num. 13. Et in hoc secundo casu nullus Scribentium dissentit; omnes potius vnanimiter probarunt eum. Id quod ex relatis suprà num. 65. & casu sequenti referendis, constat aperte. Hunc etiam casum probauit expresse Azo. in summa. C. de bonis quæ liberis, num. 9. nec dixit patrem libere alienare aduentitia bona filiorum, (prout nonnulli putant) immò absque legitima causa non posse scripsit, vt starim dicemus; & cum iudicio aduertit Pinellus dict. 3. part. num. 21. Tertius casus sit, quando pater legitimus administra[sect. 71]tor filij in potestate existentis, necessaria aliqua ex causa, vt putà æris alieni, aut simili alia legitima causa, bona immobilia filij absque decreto alienare contendit. Quo casu duæ sunt contrariæ, aut inuicem repugnantes opiniones. Salicetus enim in dict. l. præses. C. de transactionibus: quem sequuntur nonnulli, (qui à superioribus præcitantur) quod etiam in terminis huius casus decretum iudicis necessarium sit, constanter asseruit, & eius opinionem legendo, & disputando teneri posse dixi Iason in eadem l. præses num. 5. & Curtius Iunior, num. 15. Crotus in l. frater à fratre, num. 31. Azo verò in summa rubr. C. de bonis quæ liberis, num. 9. & 11. vers. & pro conseruatione contrarium docuit, & non esse necessarium decretum, quando pater sic alienat ex necessaria causa, dixit apertè: & hanc patrem esse veriorem & magis communem, constat ex infinitis Authoribus, quos tenendo eam congesserunt Pinellus, vbi sup. n. 21. Mascardus tom. 3. dict. conclus 1149. num. 18. Ascanius Clementius tract. de patria potestate cap. 6. effectu 12. num. 6. & 10. Gaill. dict. obseruat. 72. num. 14. Minsingerus. dict. obseruat. 61. num. 2. & 3. Simoncellus dict. inspectione 1. num. 6. Iosephus Ludouicus, Rolandus, Menochius, Cephalus, Couaruuias, Caldas Pereira, & alij relati sup. num. 65. Ioannes Antonius Trigona singulari 22. vbi iuribus & rationibus contrariæ partis satisfacit, Pinellus etiam loco sæpè relato, num. 22. & 23. & sic hæc opinio ita communi Scribentium placito recepta est, vt contraria obtinere non possit. Quartus casus sit, quando pater tutor aut curator est[sect. 72] filij emancipati; quo casu si res immobiles filij alienare velit, requiritur necessariò iudicis decretum cum debita causæ cognitione, & alias solennitates tenetur ipse obseruare, quibus alij tutores, aut curatores adstringuntur: per textum in l. si pupillorum. §. si pater, ff. de rebus eorum. & in l. cum emancipatis. C. de prædiis minorum. & sic obseruant Bartolus, Baldus, Alexander, Paulus Ioannes Baptista Caccialupus, & Menochius, quos ita tenendo congessit Simoncellus, dicta inspectione prima. num. 1. & vltra eum latius comprobant Quesada, diuersarum quæstionum Iuris cap. 11. num. 11. versiculo, quod si pater tutor sit. Rolandus dicto cons. 99. num. 39. Caldas Pereira in dicta l. si curatorem habens. verbo. læsis, num. 139. vers. cæterum si pater non legitimam. Caualcanus de tutore & curatore, num. 29. Andreas Gaill. dicta obseruatione 72. num. 14. & 15. libro secundo. Quintus casus est ad declarationem præcedentium[sect. 78] necessarius, scilicet, cum alienatio ritè facta non fuerit, & iuxta ea, quæ; casibus præcedentibus resoluta sunt; vtrùm filius viuo patre rescindere possit alienationem aduentitiorum ab ipso patre factam, & agere etiam contra tertios possessores, & an in bonis alienatis concedatur hypotheca contra bona patris? In quo amplius non insisto, scio enim hac de re plene actum & distinctè resolutum per Hyppolitum singulari finali. Nattam in consilio 214. lib. 1. Couarruu. resolutionum lib. 1. cap. 8. numer. 5. Pinellum 3. parte leg. primæ. C. de bonis maternis, num. 74. & in authent. nisi tricennale. num. 44. & 45. eiusdem tituli. Aluarus Valascus consultatione 69. num. 16. & num. 23. Iosephus Ludouicus decis. 13. n. 15. & seqq. Menochius in cons. 279. num. 34. lib. 3. & commendo Iacobum Mandellum de Alba in cons. 144. à princ. lib. 1. Sextus & vltimus casus sit, cum quæritur, vtrùm ea,[sect. 74] quæ superius dicta sunt, de necessaria causa, aut decreto in alienatione aduentitiorum, procedat etiam in locatione; & sic an pater legitimus administrator filij familias, possit bona illius, absque decreto locare, vel absque causa legitima? Quod tractat plenè Pinellus 3. part. leg. 1. C. de bonis maternis. num. 63. & 64. & illius resolutionem sequutus est Caualcanus de vsufructu mulieri relicto. num. 176. vers. & hoc nisi esset pater qui locauit. & latius disputat Vincentius Carrocius, tractato de locato & cond. 2. gradu personarum quæst. 4. per totam fol. mihi. 65. Tertiò principaliter constituendum est in hac ma[sect. 75]teria, quod de iure communi, filius aut filia per matrimonium à potestate patris non liberatur, l. inter, §. filius familias. l. marito. §. cæterum. ff. ad leg. Iuliam de adulteriis. l. 1. tit. 17. partita 4. Quod latiùs probantes, sic adnotarunt Tiraquellus, de legib. Connubialibus, leg. 1. num 1. & seqq. Boëtius decis. 197. in princ. Palacios Rubios, Gomez Arias, Castillo, & Antonius Gomez. in l. 47. Tauri. Matienço in l. 8. tit. 1. lib. 5. glos 1. n. 1. & ibi Azeuedius num. 9. Rolandus in cons. 95. num. 47. lib. 1. Ioannes Gutierrez. in §. sui. de hæredum qualitate, num. 118. Barbosa in l. 2. §. quod si in patris, n. 1. & in l. 3. num. 6. ff. soluto matrim. Et consequenter duran[sect. 76]te patria potestate, & effectu acquirendi patri, procedit hæc acquisitio vsusfructus aduentitiorum secundum ius commune: siue conseruatur vsusfructus ipsi patri, etiamsi filius vel filia, sit coniugatus, vel coniugata: vt in l. 1. & 2. C. de bonis quæ liberis. & per Boërium decision. 197. n. 5. & seqq. Cephalum in cons. 423. num. 55. lib. 3. Antonium Gomez. & alios vbi sup. Pinellum 1. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 34. in fine. Sed vtrumque de iure huius Regni mutatum, atque innouatum est. Primùm enim, filius, vel filia per matrimonium &[sect. 77] velationem, à potestate patris liberatur, & pro emancipato habetur, ex l. 47. Tauri, quæ: hodie est, l. 8. tit. 1. de los casamientos. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ex[sect. 78] quarum legum decisione maximi effectus resultant, & plures quæstiones excitari solent communiter, de quibus, & præsenti materia, sunt videndi omninò Palacios Rubios, Gomez Arias, Didacus del Castillo, Antonius Gomez, Ioannes de Matienço; & Alphonsus de Azcuedo in eisdem legibus. idem Palacios Rubios. in repet. rubr. de donat. inter. §. 43. Couarruuias in 4. de sponsalibus. 2. part. cap. 7. §. 1. num. 13. Menchac. de succes. creatione. lib. 2. § 19. num. 70. & de success. progressu. lib. 1. §. 1. à num. 25. Mieres de maiorat. 4. part. quæst. 23. n. 56. Pinellus 1. part. legis 1. C. de bonis maternis, num. 39. ad finem. Ioannes Gutierrez. in dicto §. sui. de hæredum qualitate. num. 118. & seqq. & pract. lib. 2. quæst. 9. & 10. & de iur amento confirmatorio, 1. part. cap. 41. num. 14. Villalobos, communium: litera. F. numer. 27. fol. mihi 21. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo læsis n. 138. vers. quod hodie in praxi vtilissimum est. Angulo ad leges meliorationum in l. 1. tit. 5. gloss. 5. num. 3. Ludouicus Molin. de iustitia & iure. tractat. 2. disput. 9. versic. ab hac regula excipitur. & in fine disput. vers. est tamen intelligendum. & disput. 227. vers. de iure vero. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ. rubr. 6. §. 3. gloss. le fils ou. & gloss. sequenti. Deinde & secundò, de iure[sect. 79] huius Regni, filio vxorato & velato, statim tenetur pater vsumfructum aduentitiorum liberum dimittere, nec aliquid retinere potest: ex l. 48. Tauri, quæ: hodie est l. nona. tit. primo. de los casamientos. lib. 5. nouæ recop. Vbi latius declarant Authores huius Regni scribentes communiter: & ij qui numero præcedenti præcitati sunt, Menchaca de success. progressu. lib. 1. §. 1. n. 37. & 43. Molina de Hispanorum primogeniis. lib. 1. cap. 19. à n. 25. Mendez de Castro in repetitione legis, cum oportet. C. de bonis quæ liberis. à n. 114. cum seqq. par. 2. & 4. part. n. 163. & 164. Didacus Perez. in l. 1. titul. 3. lib. 1. ordinamenti. Simon de Prætis. de interpretat, vltim. volunt. lib. 1. in[sect. 80]terpret. prima, solut. 4. à num. 79. folio. 142. Inter alia tamen, Cifuentes & Antonius Gomez in dicta l. 48. Tauri. num. 6. versiculo. quàm legem intellige. vt certum tradiderunt, illius legis decisionem procedere etiam si filius absque consensu patris matrimonium contraxerit, & veletur: adhuc enim pater ipse tenebitur vsumfructum liberum, & integrum filio dimittere, nec aliquid habebit. Quod etiam securè admittunt Bernardus Diaz, de Luco, Alphonsus de Azeuedo, & Ioannes Gutierrez, (quorum statim mentionem faciam.) & ita tenendum erit, quicquid dubitet Palacios Rub. à superioribus relatus, & sine aliqua lege aut fundamento aduersus Antonium Gomez, & Cifuentes, immeritò contrarium asserat Mendez de Castro in repetitione dictæ legis. cum oportet. prima parte num. 36. fol. mihi 12. id, quod vltra omnes huius Regni scriptores, ex sequentibus apertè conuinci potest. Primò, Quia lex illa regia non requirit consensum patris, nec de hoc aliquod verbum loquitur; sed vt pater teneatur vsumfructum aduentitiorum liberum filio reddere, duntaxat vult, quòd filius matrimonium contraxerit, & benedictiones Ecclesiæ susceperit, vt intelligunt communiter omnes ibi. & constat ex illis verbis: (Mandamos que dea qui a delante el hijo, o hija, casandose y velandose, se ayan para fiel vsufructo de todos sus bienes. & cum non distinguat istum casum, nec nos debemus distinguere illum: ex vulgata regula leg. de pretio. ff. de pu[sect. 81]bliciana in rem actione. maximè cum generaliter loquatur, quo casu generaliter debet intelligi, & omnes casus comprehendit, etiam si maior ratio militaret in vno quàm in altero: l. 1. §. quod autem ff. de aleatoribus. l. 1. §. & generaliter, ff. de legatis præstandis. l. in fraudem, ff. de militari testamento. Decius in cap. sedes. num. 11. & 12. de rescrip. & in cons. 20. num. 3. Mieres, de maioratu. 1. part. quæst. 1. num. 30. & 31. vbi refert Tiraquellum & alios plures. Cephal. in cons. 93. vbi in simili casu sic argumentatur, à num. 101. vsque ad num. 105. & in cons. 397. num. 18. lib. 3. Surdus in cons. 34. num. 3. & in cons. 132. num. 15. lib. 1. & de hac regula videndus est omnino Camill. Gallinius. de verborum significatione. lib. 10. cap. 2. per totum. & cap. 3. & 4. Deinde quia cum dicta lex[sect. 82] Regia non dicat, quòd matrimonium contrahendum sit cum consensu & voluntate patris, vt vsusfructus reddi debeat per parentes filio: videtur supponere talem consensum necessarium non esse; & si necessarius foret, sine dubio id diceret: vti in alio proposito argumentantur Decius in cons. 445. 15. num. 1. Cephalus in cons. 445. num. 37. lib. 3. Tandem & vltimò, quia matrimo[sect. 83]nium contractum absque consensu patris, de iure canonico validum, & legitimum est, etiam in foro seculari: nec licentia patris requiritur, licet aliud esset de iure ciuili: vt plene comprobantes sic adnotarunt ex aliis, Couarruuias de sponsalibus, secunda parte cap. 6. in princ. num. 17. & 22. Viuius communium opinionum lit. F. fol. 49. num. 2. & sequentibus. Petrus Cenedus collectaneo 58. ad Decretales. num. 7. Ioanne Guttierrez. practicarum lib. 2. quæst. 1. num. 3. Cephalus in cons. 712. num. 2. lib. 5. Barbosa quarta part. legis. primæ ff. soluto matrimonio. num. 32. & 36. & nouissimè Antonius Pichardo, in principio.[sect. 84] Instit. de nuptiis, num. 6. & 11. vnde filius qui contrahendo matrimonium, vtitur permissione canonica, non debet in eo grauari: vt vsusfructus sibi non restituatur statim: argumento leg. Gracchus, C. ad leg. Iuliam de adult. & in simili, ex Abbatis & aliorum doctrina, sic argumentatur Gomez Arias in l. 49. Tauri, n. 52. & istam opinionem amplecti videtur expressè, licèt quæstionem non moueat in terminis, Alph. de Azeuedo, in l. 9. tit. 1. num. 2. lib. 5. nouæ recopil. dum dicit, quòd hodie ex illa lege, siue pater consentiat, siue non, filius vel filia contrahendo matrimonium, totum vsumfructum habebit: & constanter tuetur eam. sed non ita fundat, Ioannes Gutierrez practicar. lib. 2. quæst. 10. num. 5. per totum. vbi refert Bernardum Diaz de Luco idem tenentem. Quartò & principaliter constituendum est in hac materia, (sic enim aperiemus, in quo pater legitimus vsufructuarius ab aliis fructuariis distet) quòd pater legiti[sect. 85]mus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, satisdare non tenetur, nec de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, nec de restituendis rebus finito vsufructu, nec administrationis rationem reddere debet, nec aliis oneribus grauari: per textum in l. cum oportet. §. non autem. & in l. fin. §. sin autem. C. de bonis quæ liberis. & latè comprobant Ascanius Clementius tract. de patria potestate. cap. 6. effectu 12. à num. 8. cum. seq. 8. vol. tractatuum, part. 2. fol. mihi 115. Ioannes de Montesperello. in cons. 97. à princ. & num. 9. & 11. & cons. 124. num. 4. lib. 1. (alios plures num. seq. præcitabo) lex enim, quæ de patre erga filios maximam confidentiam habet,[sect. 86] & præsumit illum magis diligere filios quàm seipsum, & semper capere bonum consilium pro filiis, vt multis probant Tiraquellus, in præfat. si vnquam. C. de reuocandis donationibus, num. 25. Mascardus de probat. tom. 2. concl. 1154. per totam. Ascanius Clementius vbi suprà, cap. 4. num. 2. & seqq. Menoch. in cons. 145. num. 50. & cons. 152. num. 63. lib. 2. Cephalus in cons. 702. n. 37. lib. 5. Bursatus in cons. 133. n. 54. 55. & 53. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 125. n. 12. lib. 1. & 286. n. 17. lib. 2. hoc onus ei remitti: quod ex dictis iuribus adnotarunt communiter glossa, Albericus, Bartolus, Baldus, Castrensis, Alexander, Corneus, & alij. & sequuntur infiniti relati per Tiraquellum vbi suprâ n. 19. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis n. 20. & 21. Menchaca de succes. creat. lib. 1. §. 6. num. 46. Caldas Pereira, in dict. l. si curatorem habens. verbo, læsis. num. 134. Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 186. num. 6. lib. 2. Mendez de Castro in dict. l. cum oportet. 2. part. num. 121. & securè admittunt Antonius Gomez. in l. 48. Tauri num. 6. in fin. & n. 17. Quesada diuersarum quæst. iuris. cap. 11. num. 11. Si[sect. 87]militer, patrem legitimum administratorem, non teneri inuentarium conficere de bonis filij; vt certum, aut magis verum omnes superiùs adducti asseuerarunt: & Azeuedius in l. 4. tit. 1. lib. 5. nouæ recopil. num. 51. Matienço in l. 2. tit. 1. eod. lib. gloss. 2. num. 10. Iacobus Cancerius variar. sol. cap. 7. de tutoribus, â num. 154. Andreas Gaill. practic. lib. 2. obseruat. 145. num. 13. & obseruat. 72. num. 15. & 16. & apud Gallos ita obseruari testatur Rupellanus, in Enchiridio iuris Galliæ, pag. 365. & esse veriorem opinionem testatur Minsingerus, singul. obseruat, centur. 2. obseru. 93. Rolandus tract. de confectione inuentarij. quæst 26. num. 1. in fin. & num. 2. fol. mihi 32. vbi refert Cinum, & Baldum, huius opinionis authores; & reddit præcipuam eius rationem. Contrariam tamen sententiam, imò teneri patrem legitimum administratorem inuentarium conficere de bonis filij, & ad id compelli posse, nec rectè appellari onus, inuentarij confectionem, defendunt Pinellus, vbi sup. dict. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 23. Menchaca de successionum creat lib. 1. §. 6. num. 46. Mendez in dict. l. cum oportet. num. 121. & cum Pinello, indistinctè, & simpliciter transeunt Ioannes Garsia. de expens. & meliorat. cap. 11. num. 65. Spino in speculo. gloss. 35. de confectione inuentarij. num. 13. Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto, num. 155. fol. mihi. 351. Vbi postquàm retulit Pinelli opinionem, dicit in hæc verba. Quod mihi placet, maximè officio iudicis, si iudici videbitur vtile esse, & redundare in fauorem & vtilitatem filij. Iacob. Cancerius vbi sup. num. 56. qui dicit id maxime procedere, si iudici constet aliquem subesse timorem alienationis, aut dissipationis: quo casu idem admittit Minsingerus dict. obseruat. 93. num. 3. Molina verò, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 15. num. 34. in hac contrarietate, mediam viam eligit, & rectè quidem: & primò numer. 33. cum iudicio reprehendit nonnullos, qui inuentarium cum bonorum descriptione confundunt, quasi idem sint. In quo errore, vltra relatos ab eo,[sect. 88] fuerunt etiam Rolandus in cons. 92. num. 20. & 21. lib. 1. Ioannes Garsia vbi sup. dict. num. 65. deinde sequutus est Cumanum, Socinum, Bertrandum, & alios, qui inuentarium, & bonorum descriptionem, vt diuersa considerant. Id quod verissimum est ex sequentibus: Pri[sect. 89]mò, quia regulariter inuentarium tutoris, hæredis, vsufructuarij, & alterius cuiuscunque administratoris, magna cum solennitate fieri debet? & multa necessaria sunt, quæ in descriptione minimè requiruntur: vt constat ex his, quæ plenè scripserunt Baëça de decima tutori præstanda. cap. 2. num. 41. & seqq. Aluarus Valascus consult. 52. per totam. Caualcanus de tutore & curatore. à num. 58. cum seqq. & num. 79. & num. 106. Minsingerus, dict. obseruat. 93. numer. 3. Rolandus de confect. inuentarij. quæst. Inuentarium tutoris, fol. mihi 144. & quæst. Postquàm visum est supra. fol. 94. Spino dict. gloss. 35. de confect. inuentarij. Ludouicus Moli{ Latißime & nouissimè Ioannes Guttierrez tr. de tutelis & curis. 2. par. cap. 1. per totum folio. 249. cum seq. }na, è societate Iesu religiosus, de institia & iure. tract. 2. disp. 223. & 228. Præterea si idem essent, cur diuersis nominibus nuncuparentur; aut quare inter ea, differentia aliqua constitueretur: iuxta textum in l. si idem. C. de codicillis, siue qualiter procedere posset resolutio Doctorum quàmplurium, qui dixerunt communiter, quòd tutor, hæres, vel vsufructuarius, cui remissa fuit confectio inuentarij, tenetur saltem bonorum descriptionem aliquàm pati: vt constat ex Baëça, de decima tutori præstanda. cap. 2. ex numer. 50. Rolando, dict. cons. 92. num. 20. lib. 1. Ioanne Gutierrez in repet, leg. nemo potest. ff. de legatis 1. num. 416. vbi ex aliis resoluit,{ Et dicto tractatu. de tutelis 2. par. d.c. 1. n. 38. } bonorum descriptionem non debere fieri cum solemnitate legis vltimæ, §. sin autem. C. de iure deliberandi: ergo non sunt idem; planè si idem essent, præfata doctrina frustratoria redderetur, vt de se patet apertè. Tan[sect. 90]dem & vltimò inquit Molina, quòd ad minus tenebitur pater descriptionem aliquàm bonorum pati, posito, quòd inuentarium solemne conficere non debeat. sic enim filio poterit esse consultum, nec bona eius occultari, aut tempore minui, & consumi continget. Et hanc distinctionem, Molina non relato tenuit etiam Caldas Pereira in dict. l. si curatorem habens, verb. læsis. num. 134. vers. ex quibus cum Speculatore: & verior atque honestior visa est Baëtio, de decima tutori præstanda. cap. 4. num. 6. in fin. & videtur eam probare Minsingerus dict. obseruat. 93. num. 3. vbi dicit, quòd tali casu per Notarium, in præsentia patris, & filij, & duorum amicorum, fiet descriptio bonorum filij, & hoc pro iuris & bonorum conseruatione filij: iuxta textum in l. 1. § si seruus. ff. de ventre in possessionem mittendo, Boërius etiam, & Rolandus expressè hanc concordiam probarunt: ille, in decis. 61. num. 7. iste, tract. de confect. inuentarij, quæst, 26. numer. 3. ad fin. fol. 33. vbi scripsit, quòd licèt verius sit, quòd pater inuentarium conficere non teneatur de bonis filij, cogetur tamen pati, quòd describantur bona, & de eis instrumentum publicum conficiatur: argu. l. 1. §. recte. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, vt eueniente casu mortis patris, vel aui, facilior sit probatio & refert alios idem tenentes: &[sect. 91] teneri patrem in conscientia, facere talem descriptionem de bonis filij, vt post mortem eius constet: quæ fuerint bona filij, & illi tradi possint, affirmat Ludouicus Molina, de iustitia & iure. tract. 2. dis. 219. ante finem. Sed cum pater transit ad secundas nuptias, quo casu non amittit vsumfructum, sibi quæsitum in bonis ad[sect. 92]uentitiis filiorum, nec legitimam administrationem, quam habet â lege in bonis filij, per textum in l. vlt. C. de bonis maternis. & in l. generaliter. in fin. l. fœminæ. §. illud. C. de 2. nuptiis. ex quibus sic adnotarunt communiter Doctores, ibi. Bertachinus, in repertorio. 3. part. lit. P. verbo pater administrator vers. 30. incipit: Pater administrator esse non definit, Anton. Gomez. in l. 15. Tauri, num. 15. Boërius decis. 198. in princ. Pinellus in dict. l. vlt. num. 15. Parisius in cons. 29. num. 74. & 93. & 94. volum. 3. Baëça. de decima Tutori præstanda. cap. 4. num. 51. Menchaca de success. creat. lib. 2. §. 12. num. 36. Ioannes Guttierrez practic. lib. 2. quæst. 95. num. 12. Dubium est, vtrùm teneatur inuentarium con[sect. 93]ficere, & de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & conseruandis, ac restituendis bonis, satisdationem præstare? & Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis. n. 75. vers. ampliatur nono. regulam generalem constituit; vt scilicet parentes transeuntes ad secundas nuptias, satisdare teneantur, ac inuentarium conficere: & allegat nonnulla iura, præcipuè textum in l. hac edictali. §. is illud. C. de 2. nuptiis, quæ in matre, non in patre lo[sect. 94]quuntur, sed & si in matre loquantur, adhuc Pinelli resolutio maiori distinctione, & declaratione indiget, nimis enim indistinctè loquitur; provt etiam sequutus illum, nimis absolutè est loquutus Ioan. de Matienço in l. 2. tit. 1. gloss. 2. num. 16. lib. 5. affirmans teneri patrem, cautionem & satisdationem præstare de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, ac reddita ratione bonis omnibus restituendis: Vnde Alphonsus de Azeuedo (qui[sect. 95] prædictorum nullam mentionem facit) in l. 4. tit. 1. lib. 5. nouæ collect. regiæ. à num. 48. vsq; ad num. 55. præsentem quæstionem disputat; & tandem in contraria sententia remanet; Nec teneri patrem ad secundas nuptias transeuntem, prædictam satisdationem præstare, aut inuentarium conficere, secure defendit, & esse communem opinionem affirmat. Sicuti affirmarunt etiam, Ioannes Nicol. in l. generaliter, num. 163. C. de 2. nupt. Villalobos in ærario communium opinionum, lit. B. num. 47. Id quod intelligi debet, duntaxat procedere in bonis immobilibus, in quibus pater à prædictis oneribus liberatur, (vt ipse dicit (in quibus etiam, vltra eum & omnes animaduerto, admittendam esse declarationem tra[sect. 96]ditam suprà à num. 90. vt quamuis pater non teneatur satisdare, nec inuentarium conficere, possit tamen ad instantiam filiorum, siue ex officio iudicis compelli, vt descriptionem bonorum faciat etiam immobilium; ex ratione adducta in præcedenti quæstione. Vt post mortem patris constare possit apertiùs, quæ fuerint bona filij, vel aduentitia, vel ex priori matrimonio prouenientia, quæ reseruari debuerunt. Idque ex regula generali, quam ex Bald. in cons. 137. vol. 1. Cumano in cons. 88. & aliis, Colligit Molina de Hispan. primog. lib. 1. cap. 15. n. 28. quòd is qui satisdationem non potest exigere, bonorum[sect. 97] descriptionem petere potest. Quæ fortius debet habere locum in nostro casu, vbi pater transit ad secundas nuptias, quàm in præcedenti, quo loquuti sumus in patre legitimo administratore, & vsufructuario bonorum aduentitiorum filij, qui secundò non nupsit, & tamen tenetur bonorum descriptionem pati, etsi inuentarium conficere non debeat. Quòd si bona sint mobilia, quæ reseruari debent filiis prioris matrimonij, tunc pater ad secundas transiens[sect. 98] nuptias, prædictam cautionem, & satisdationem præstare, inuentarium conficere, & cætera facere debet, ad quæ mater adstringitur in dict. l. hac edictali. §. is illud. C. de secundis nuptiis. & sic, quoad bona mobilia æquiparantur maritus, & vxor secundò nubentes. Quod sentit expressè Alphonsus de Azeuedo in dict. l. 4. tit. 1. lib. 5. num. 52. dum dicit bonorum mobilium, saltem memoriam, & æstimationem fieri debere; vt sciatur quæ bona erant, & cuius æstimationis & valoris: & in terminis admittit Anton. Gomez in l. 15. Tauri num. 5. in princ. quatenus rectè intelligit, decisionem textus, in dict. §. is illud. dum loquitur de bonis mobilibus, sic procedere in patre, sicut in matre: & post Bartolum & alios priùs docuit Gregorius Lopez, (quem ipsi non referunt) in l. 26. tit. 13. partu. 5. verb. fincan à sus hijos. in fine glos. versic. & adde ad prædicta. Tenebitur etiam pater legitimus administrator, vel[sect. 99] qui secundò nupsit, inuentarium conficere solenne de bonis filij, si ipsius filij bona dilapidaret. Secundum Azeuedium, vbi sup. dict. num. 52. vbi allegat solum Boërium, decis. 61. qui re vera malè allegatur ad id, dicit enim totum contrarium, atque ex sententia Bartoli, Alexandri, Castrensis, Angeli & aliorum resoluit, verius & æquius esse, vt patri alienanti, dissipanti, aut malè administranti bona filij, eorumdem bonorum administratio auferatur: & consequenter, quòd talis pater dilapidans bona filij ab administratione remoueri debeat, nec audiendus sit, etiam si velit cauere, aut inuentarium conficere, quia cautio, siue inuentarium, ius liberorum non redderet tutum. Vt post Alexandrum, & alios, rectiùs considerarunt (sed illorum nullam mentionem facit Azeuedius) Arias Pinellus. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis. num. 36. & num. 38. Ascanius Clementius. tract. de patria potestate. cap. 6. effectu. 12. num. 14. Franciscus Bursatus in cons. 133. num. 56. lib. 2. Petrus Surdus eruditè comprobans in cons. 116. num. 24. & num. 48. lib. 1. Quòd autem patri dissipanti bona filij, eorum administratio auferenda sit; Recepta est, & communis Doctorum sententia: vti vltra prædictos ex multis aliis tenent Chassaneus in consuetudin. Burgund. rubric. 6. Des enfans. §. 5. gloss. & legitime administratur. num. 1. fol. mihi. 218. Pinellus. dict. 2. part. num. 33. vers. sed etiam cessante dolo si pater dissipet; & 3. part. n. 74. Rodericus Iuarez. allegatione. 4. Boëça, de decima tutori præstanda: cap. 4. num. 8. Molina de Hispanorum primogeniis. lib. 1. cap. 16. num. 7. Mendez de Castro, in repetitione dictæ leg. cùm oportet. 2. part. num. 131. vers. Cui addatis casum alium. Barbosa in l. si constante. in princ. num. 41. ff. soluto matrimonio. Molina de iustitia & iure tract. 2. disputatione 228. vers. item si pater dilapadet bona aduentitia filij. Imo & vsufructu priuari debet pater, quando illi[sect. 100] aufertur administratio bonorum, secundum Castrensem, num. 4. & Alexandrum, num. 6. in l. Imperator. ff. ad Trebellianum. quos alios referentes, sequuti sunt Boërius decisione 61. num. 17. Mendez vbi sup. dict. num. 131.Molina dict. disput. 228. ac verè pro illis considerari potest primò, id quod in aliis vsufructuariis statutum esse, capitibus seqq. huius libri, latiùs demonstrauimus. Quate[sect. 101]nus communi Doctorum sententia receptum est, quòd vsufructuarius, si non vtatur, & fruatur arbitrio boni viri, aut dissipet res, in quibus vsumfructum habet, aufertur ei ius vsusfructus, & expelli potest per proprietarium. Et habens vtile dominium alicuius rei, non[sect. 102] vsumfructum solum, sicut pater, priuatur illa, si malè se gesserit circa rem. Vassallus etiam, qui malè vtitur[sect. 103] re feudali, & malè tractat feudum, priuatur illo: & conductor, qui malè versatus fuerit circa rem conductam, priuatur ea. Et vt generaliter dicam, qui iure sibi com[sect. 104]petenti abutitur, priuatur illo: vt dicta omnia, multis comprobantes, sic anotarunt. & infinita congesserunt[sect. 105] Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ. rubric. 4. §. 6. glossa vltim. à num. 6. fol. mihi. 156. Barbatia in cons. 36. à num. 12. lib. 2. Afflictis decis. 265. à num. 72. Rolandus in cons. 49. num. 19. & num. 21. lib. 2. Baëça de inope debitore. cap. 15. à num. 26. & de decima tutori præstanda. cap. 13. à num. 1. cum multis seqq. Menochius de arbitrariis lib. 2. centuria. 1. cæsu. 78. per totum. Quòd attinet verò ad matrem, vtrum ipsa prædictam[sect. 106] satisdationem præstare teneatur, ac inuentarium conficere, cùm ad secundas transit nuptias? tractat Azeuedius in dict. l. 4. tit. 1. lib. 5. nouæ recopilationis. num. 53. & 54. & dubitationem diluit textus in dict. l. hac edictali. §. is illud. C. de 2. nupt. Dicit enim, quòd si lucra ex priori matrimonio prouenientia, quæ reseruari debent, consistunt in bonis immobilibus, non est opus cautione: quod declarat Azeuedus vbi sup. si modò mulier soluendo sit, & idonea, ita vt filiorum ius securum esse possit. Cui addo; quod etiam in hoc casu, ad petitionem filiorum, vel ex officio iudicis, tenetur mater bonorum descriptionem facere, ne bona aliquando occultari possint: Ex his, quæ in parte superiùs resoluimus, & dictis per Boërium decis. 61. num. 22. Quòd si in rebus mobilibus lucra consistant, cautionem idoneam tenetur mater præstare, de ipsis rebus, aut earum æstimatione, aut si non potest cauere, possessio conceditur liberis cauentibus de præstando vsufructu matri, qui interim ex rebus percipietur, & neutro cauente, potior est conditio matris, vt declarant communiter glossa, Bartolus, Salicetus, & omnes; & ex communi Antonius Gomez. in l. 15. Tauri. num. 5. in princ. Procedunt autem, quæ: huc vsque dicta sunt, vt pater non teneatur satisdare, nec inuentarium conficere, nec administrationis rationem reddere, quando pater bona filij, tanquam pater & legitimus administrator ratione patriæ potestatis administrat: secùs tamen dicendum[sect. 107] erit, cùm pater administrat bona filij emancipati, aut filij in potestate, quorum vsumfructum non habet, tunc enim tenetur filio rationem de gestis, & administratis reddere, cauere, ac alia onera subire, provt quilibet alius administrator. vt post Bartolum, Castrensem, Socinum, Aretinum, & alios, plene probarunt Craueta in consil. 218. num. 3. Decius in consil. 110. col. final. Rolandus in cons. 49. num. 13. lib. 1. Parisius in cons. 89. col. 3. vol. 1. Cephal. in consil. 363. num. 9. lib. 3. & in consil. 466. num. 11. lib. 4. & in cons. 678. num. 26. lib. 5. Bursatus in cons. 133. num. 32. lib. 2. & his non relatis, Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 27. & 29. Ioannes Guttierrez, qui ad propositum dicit nonnulla vtilia, de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 4. num. 19. & seqq. & cap. 41. num. 12. Caldas in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 134. quibus consequens est dicere, quòd in[sect. 108] hac specie, inuentarium etiam conficere pater compellatur: quod tacitè præsentiunt superiùs relati: & expressè Caldas Pereira (qui vtiliter loquitur, & hanc resolutionem legibus huius Regni applicat) dicto verbo, læsis, num. 138. per totum. Probatúrque efficaci ratione, quia cùm pater teneatur rationem administrationis reddere, & inuentarium etiam conficere debebit: Nam in[sect. 109]uentarij confectio eos tangit, qui rationem reddere tenentur; vt ex l. tutor qui repertorium ff. de administratione tutorum, adnotauit Bartolus ibi. & ex l. cum tale, §. 1. ff. de conditionibus & demonstrationibus. Paulus ibidem, & ex aliis, Plotus de in litem iurando, §. 4. num. 85. Pinellus dict. 2. part. num. 21. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 11. num. 11. vers. & valet argumentum. Rolandus dict. cons. 49. num. 13. procedunt etiam superiora (vt diximus) in patre legitimo administratore filij in potestate constituti, nec habebunt locum in patre nudo administratore, vel vt loquar magis specificè, in patre tutore, vel curatore filij emancipati. Quod vt distinctione & claritate percipiatur, animaduerto; Quòd pater ex[sect. 110] legis dispositione, legitimus est tutor filij emancipati: filij autem in potestate constituti est legitimus administrator: l. si superstite, vbi sic notarunt Doctores communiter, C. de dolo. §. 1. Institut. de legitima parentum tutela. §. 1. de fiduciaria tutela. l. 10. tit. 16. partit. 6. & communem resolutionem agnoscunt Iason in l. si infanti. n. 8. C. de iure deliberandi. & in l. præses, num. 3. C. de transact. Bertachin. In repert. 3. part. litera. P. verb. pater tutor. Tiraquel. in præfatione leg. si vnquam. C. de reuocandis donationibus, num. 30. Baëça. de decima tutori præstanda, cap. 4. num. 17. & 28. & 79. Bursatus in cons. 133. num. 27. lib. 2. Caldas Pereira, qui non refert prædictos, in dict. l. si curatorem habens verbo. læsis, num. 138. vers. pater[sect. 111] autem. Nec definit esse tutor filij emancipati pater, licèt ad secundas conuolauerit nuptias, l. generaliter, & ibi notat Angelus C. de secund. nupt. l. 4. tit. 7. lib. 3. fori. Baldus in authentic. eisdem pœnis, num. 8. C. de 2. nuptiis. Boërius, decis. 266. num. 2. Chassaneus, & alij relati per Baëçam de decima tutori præstanda, cap. 4. num. 51. Bertachinus, vbi supra, dicta litera P. vers. pater tutor. Pater[sect. 112] igitur, qui tutor, aut curator sit filij emancipati, quod inuentarium conficere, administrationis rationem reddere, & reliqua facere teneatur: ad quæ alij tutores, vel curatores adstringuntur, ac bona eiusdem pro administratione tacitè obligentur, docuerunt Baldus, & alij Doctores in dict. l. si superstite. C. de dolo. Iason in dicta l. præses. num. 3. C. de transactionibus, & aliis relatis, Tiraquellus in præfatione legis, si vnquam, C. de reuocandis donationibus, num. 29. Bertachinus dicta 3. part. verbo, pater tutor. vers. 3. Baëça de decima tutori præstanda, cap. 4. n. 6. 7. & 8. Caldas Pereira dict. verb. læsis, num. 138. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 11. num. 11. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 41. n. 13. Aufrerius, in apostilla ad Capellam Tholosanam decis. 105. in fine, Emmanuel Soarez in communibus, verbo, pater, num. 41. Caualcanus de tutore & curatore, num. 291. fol. mihi 162. Bursatus in cons. 133. num. 31. lib. 2. Caballinus milleloquio. 552. num. 1. part. 2. Ascanius Clementius tract. de patria potestate cap. 6. effect. 14. num. 23. & 24. per totum. qui habetur 8. vol. tract. part. 2. fol. mihi 117. Sed quia prædicti Doctores non satis explicarunt, vtrùm pater ipse, qui ita generaliter cæteris tutoribus æquiparatur, & eorum oneribus grauatur, (vt ipsi vnanimiter agnoscunt) si tutor sit, vel curator filij emancipati, aut nepotis eius, satisdare teneatur, idque necessarium est. Latius aliquantulum, & distinctè magis, quàm ipsi tradunt explicare studui, & pro vera resolutione præmitto, quòd mater tutrix filiorum, inuenta[sect. 113]rium conficere, satisdare, rationem administrationis reddere, & reliqua facere tenetur, quibus alij tutores grauantur. Id quod ex aliis multis resoluunt Pinellus, 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis num. 28. Buëça de decima tutori præstanda, cap. 4. num. 41. Caldas in dict. l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 139. Quesada dict. cap. 11. num. 11. in fine. Caualcanus de tutore & curatore, num. 24. Spino in speculo glos. 29. de tutoribus, num. 35. & expressè probatur in l. 9. titul. 16. part. 6. in illis verbis: Mas si los huerfanos, solo que sea buena muger e de recabdo, pero deue dar e facer a los moços primeramente tal segurança: &[sect. 114] iterum verbis sequentibus. Legitimus etiam tutor, satisdare tenetur, l. legitimos ff. de legitimis tutoribus, §. 1. Institut. de satisdatione tutorum. dict. l. 9. tit. 16. partit. 6. vbi Gregorius Lopez, verbo, fiadores, & Pinel. & reliqui[sect. 115] superiùs præcitati. Pater tamen legitimus tutor filij emancipati, aut nepotis eius, an teneatur satisdare, nulla lege decisum extat. Corneus autem in l. cum oportet, §. sed cum tacitas, C. de bonis quæ liberis, Crotus in l. frater à fratre, num. 56. ff. de condictione indebiti. Pinel. dict. 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 27. Caldas, Tiraquellus, Emmanuel Soarez, Caualcanus, Aufrerius, Bursatus, & alij relati suprà num. 112. velut expressè sentiunt, patrem tutorem satisdare teneri. Dicunt enim, quòd pater filiorum tutor cauet, & alia onera tutorum subit. Quod idem, solo Pinello relato scribit Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio. 1. part. cap. 41. n. 13. Baëça de decima tutori præstanda. cap. 4. num. 6. qui cap. 2. num. 78. eiusdem tractatus, in hac quæstione nihil resoluit; sed dumtaxat se remittit ad Salicetum in l. 3. cap. de tutore, & curatore qui satis non dedit. Albericum in rubr. eiusdem tit. & glossam in l. 9. tit. 16. partit. 6. quo loco Gregorius Lopez, verbo, fiadores, refert Salicetum vbi suprà dicentem, quòd pater causâ cognitâ satisdat, non aliàs: & Albericum in dict. rubr. num. 1. vbi pro, & contra argumentatur; & tandem resoluit quæstionem in hæc verba: Puto considerandum, quòd si patrimonium filij sit amplum, & persona patris indigens, & suspecta teneatur satisdare, alias non; vt colligitur ex dict. l. legitimos, §. 1. & 2. Et hanc doctrinam videtur approbare Gregorius[sect. 116] Lopez vbi suprà. dum simpliciter vlterius progreditur, nec aliquid amplius dicit. Referens enim aliquid simpliciter, nec approbans, nec reprobans, approbare videtur illud: vt ex glossa & Tiraquello adnotauit Ioann. Guttier. in repetitione legis, nemo potest. ff. de legatis 1. num. 270. & confirmatur ex his, quæ scripserunt Peralta in l. si quis in principio testam. num. 56. fol. mihi 391. Tiberius Decianus, tractatuum criminalium lib. 3. cap. 9. in fine. & esse tutiorem Alberici, & Saliceti opinionem, vt pater nonnisi causa cognita satisdet, agnoscit expressè Quesada, quem nullus refert, diuersarum quæstionum iuris cap. 11. num. 11. quam etiam ego verissimam existimo; si modò iudex in cognitione causæ multa inquirat, & perscrutetur, ex quibus scire possit, qua via magis consultum possit, & debeat esse filio: quod inspectis moribus, conditione patris, & eius substantia, amplitudine patrimonij filij, & aliis similibus, facile sibi constare poterit: vt iuxta necessitatem casus occurrentis, patrem ab onere satisdationis excuset, vel adstringat: Nam cum certum quid in hoc statui non possit, arbitrio iudicis totum relinquendum est: ex dictis per Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuocand. donation. verb. omnia, vel partem aliquam, num. 27. 28. & seqq. & sic debent intelligi, quæ in nostro casu resoluunt Emmanuel Suarez. in thesauro receptarum sententiar. in verb. pater, sub num. 41. Ascanius Clement. tract. de patria potestate cap. 6. effectu 14. num. 24. in si. qui dicunt communem esse sententiam, vt pater cauere teneatur. Vnde non possum non mirari, Doctorem Spino, in speculo testament. glossa. 29. de tutoribus. num. 35. primum in hac[sect. 117] quæstione, eorum authorum, quos superius retulimus, nullam mentionem fecisse. Cum tamen de hac re disputationem instituerit. Secundò ita generaliter, & absque aliqua lege aut ratione constituisse, patrem tutorem, etiam diuitem, à satisdatione non excusari, cum hoc casu Alberici, & Saliceti authoritate contrarium probari possit, vt supra vidimus. De aliis autem vsufructuariis circa cautionem quid statuendum sit, capitibus sequentibus huius libri plenè demonstrabimus. Sufficiat nunc, de patre legitimo administratore, & vsufructuario bonorum aduentitiorum filij, pleniùs, & distinctè magis quàm adhuc egisse. His tamen addendum censemus vnum, quod ex superioribus deduci valea, & in[sect. 118] praxi vtilissimum esse potest. Quòd cùm pater ex legis dispositione legitimus sit administrator bonorum filij, & eorum vsumfructum habeat, nec inuentarium solenne conficere debeat, vt dictum est, non censetur cum illis in societate viuere, aut durare, & consequenter non tenetur lucra cum illis communicare, etsi non facto inuentario bona simul possederit: & magna lucra acquisierit. Quod in terminis rectè adnotauit Palacios Rubios in repetitione rubricæ de donationibus inter. §. 62. num. 31. qui commendat, & in facti contingentia sic iudicasse dicit. Et confirmari potest ex eo, quod quamuis[sect. 119] societas non solum contrahatur expressè per pactum, aut stipulationem: iuxta textum in l. 4. ff. pro socio. cum concordantibus adductis per Rolandum in consil. 91. num. 24. lib. 1. Hyppolitum Riminaldum in consil. 280. num. 1. & 2. volum. tertio. Tiberium Decianum in cons. 97. num. 3. volumin. secundo. Sed etiam tacitè, tacito consensu, signis, factis, vel aliter declarato: vt contendit Franciscus Connanus commentariorum iuris lib. 7. cap. 13. num. 1. Rolandus dicto cons. 91. num. 26. Craueta in cons. 26. num. 5. Cephalus in cons. 340. num. 6. li. 3. Riminaldus Senior in cons. 605. n. 13. volumin. 4. Tiberius Decianus in cons. 36. num. 4. & num. 25. & 26. volumin. 1. vt putà cùm sociorum hæredes durant in opera[sect. 120] societatis, & fratres, aut nepos cum patruo, diu simul habitant, & nulla vnquam inter se reddita ratione, omnia bona retinent communia, Quo casu tacita societas censetur inter eos contracta: vt post Bartolum, Alexandrum, Baldum, & alios multos, latè probant Tobias Nonius in cons. 64. num. 10. Cephalus in cons. 247. n. 2. lib. 2. Menochius in cons. 12. num. 1. lib. 1. & in cons. 121. num. 103. lib. 2. Hyppolitus Riminaldus in cons. 280. n. 19. volumin. 3. Et in hoc Regno, quo inter coniuges, omnia bona constante matrimonio acquisita communicantur: Et altero eorum mortuo, bonis simul remanentibus, &[sect. 121] non diuisis, inter hæredes coniugis præmortui, & coniugem superstitem tacita societas contracta censetur, vt lucrorum & damnorum communicatio fieri debeat: provt latiùs fundantes sic tenent Palacios Rubios in repetitione rubricæ. de donationibus inter. §. 62. num. 25.. Gregorius Lopez. in l. 20. tit. 8. partit. 5. glossa magna, prope finem. Aluarus Valascus consultatione 63. n. 11. Aquibus tamen dissentit Matienço in l. 2. tit. 9. lib. 5. nouæ recopilationis. gloss. 1. num. 13. & seqq. qui latiùs videndus est:[sect. 122] & Alphonsus de Azeuedo ibi num. 15. & societas tacita, quando, siue ex quibus coniecturis contracta, aut continuata videatur, tam inter minores, quàm inter maiores, vt lucrorum & damnorum communicatio fieri debeat, plenissimè tractant, nec aliquid intactum relinquunt, Aluarus Valascus consultatione. 63. à num. 8. Rolandus in cons. 91. lib. 1. Menochius videndus omnino in cons. 12. per totum lib. 1. & in cons. 121. per totum lib. 2. & præsumptionum lib. 3. præsumptione 57. per totam. & vide præsumption. 56. Cephalus in cons. 247. per totum. lib. 2. & in cons. 483. per totum, lib. 4. Hyppolitus Riminald. in cons. 280. volumine 3. Tiberius Decianus in cons. 36. volum. 1. & in cons. 85. volum. 2. Vbi num. 5. & dicto cons. 36. num. 35. Tria copulatiuè requirit, vt socie[sect. 123]tas tacitè contracta, seu continuata censeatur: Menoch. etiam dicto cons. 121. num. 103. lib. 2. & Riminaldus dict. cons. 280. num. 19. volum. 3. Pedrocha Brixensis in cons. 27. num. 42. lib. 1. qui per totum cons. multa congerit in hac materia necessaria; & Aldobrandinus in cons. 116. à n. 2. lib. 1. Ad rem igitur deueniendo, quamuis societas tacitè contrahatur, & continuetur (vt dictum est) in patre legitimo administratore bonorum filij, hæc tacita societas constitui aut considerari non debet: nam cùm[sect. 124] subsit alia ratio, quàm societatis contractæ, nempe legalis administrationis, illa attendenda est, vt societas contracta seu continuata non censeatur: vt aduertit Palacios Rubios vbi suprà, & post alios Cephal. in cons. 247. n. 21. lib. 2. & faciunt adducta per Decium in cons. 446. num. 2. Alexandrum in cons. 132. num. 8. lib. 5. Socinum in cons. 113. lib. 4. # 4 CAPVT IV. De definitione vsusfructus, & prima dubitandi ratione aduersus eam, vbi bonorum paraphernalium, & eorum, quæ æstimata in dotem dantur, nonnulla dicuntur; & alia plura, quæ in praxi quotidiana sunt, remissiuè traduntur: dominium rerum dotalium, dum constat matrimonium, vxoris ne sit, an mariti, dilucidè, & distinctè magis, quàm adhuc explicatur; & nonnulla nouè adnotata per Authorem, cum singulari simul, & necessaria quarundam rerum explicatione in medium proponuntur: demum in quæstione superiori, Martini sententia quæ à multis probata est, per Authorem defenditur, & iis quæ nouissimè scripserunt quamplures Authores nota adiicitur, nouéque & subtiliter respondetur per eundem. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus definitio traditur, & plenissimè explicatur, remissiué. -  2 Definitio omnis periculosa in iure. -  3 Definitio debet conuerti cum suo definito, ita vt alteri rei, quàm definitæ non conueniat. -  4 Contra definitionem vsusfructus prima dubitandi ratio proponitur. -  5 De marito ad vsufructuarium, & é contra, validum argumentum fieri non potest. -  6 Maritus in rebus dotalibus, fortius & potentius ius habet, quàm fructuarius in re fructuaria. -  7 Dotalium rerum, quæ æstimatæ in dotem dantur dominium in maritum transit, ipséque effectus dominus, ad libitum de illis disponere potest. -  8 Ioannes Cephalus, in consil. 532. num. 9. lib. 4. nouè, & verè confutatus per Authorem. -  9 Æstimatio rerum dotalium efficit vt omne lucrum, aut damnum constante matrimonio in rebus æstimatis contingens, mariti sit, & non vxoris. -  10 Efficit etiam, vt sola æstimatio, siue pretium in obligatione sit, & inde soluto matrimonio æstimatio tantum peti, & solui potest. -  11 Maritus, quando habeat electionem in casu dotis restituendæ, reddendi res dotales, vel earum æstimationem, etiam cum res æstimatæ in dotem datæ sunt, remissiuè. -  12 Æstimatio rerum dotalium iu dubio facit emptionem, & de nonnullis coniecturis, remissiuè. -  13 Et commendatum Iacobi Mandelli de Alba, cons. 136. à num. 5. lib. 2. -  14 Dotales res, quoties in pondere, numero, vel mensura consistunt, in dominium mariti transeunt, vt possit de illis libere disponere: tenetur tamen soluto matrimonio earum æstimationem præstare, licèt fuerint absque eius culpa consumptæ. -  15 Maritus soluto matrimonio, vtrùm teneatur æstimationem soluere rerum dotalium, quarum valor vsu, & tempore consumitur, siue minuitur. -  16 Vxor constante matrimonio, triplicis generis bona habere potest, dotalia, simplicia, & paraphernalia. -  17 Et de bonis paraphernalibus, fructibus eorum, & praxi, quoad illa de iure huius Regni obseruanda, plenè actum, remissiuè. -  18 Dotalium rerum, vxor ne, an maritus habeat ex lege dominium, & multis numeris sequentibus. -  19 Pro marito duæ leges expenduntur. -  20 Et ad illas respondetur, explicatùrque hoc numero, & sequenti. & infrà à num. 36. quare maritus dotalium rerum sæpe in iure dominiis nuncupetur: & vide num. 22. -  21 L. si prædium, C. de iure dotium, in fauorem mariti ponderata, illius rationi satisfactum: & solutio Laræ, ab impugnatione Petri de Barbosa nouè defensa per Authorem. -  22 L. doce ancillam, C. de rei vendicatione: pro marito inducitur, & Petri de Barbosa solutio, & nouè, & subtiliter impugnatur per Authorem; defendíturque, dotalium rerum dominium manere penes vxorem, constante matrimonio de iure ciuili, & de iure naturali, & numeris sequentibus. -  23 Verbum, Videtur, fictionem, & improprietatem denotat. -  24 Petri de Barbosa, in quæstione superiori noua concordia, nouè, & verè confutata per Authorem. -  25 Petri de Barbosa interpretatio ad textum in l. in rebus, C. de iure dot. nouè, & concludenter improbata ab Authore. -  26 Vulgatum Doctorum argumentum, quod ex l. doce ancillam, C. de rei vendicatione, desumitur, minime vrgere pro marito, clarè ostensum per Authorem. -  27 Legis dotalem, ff. soluto matrimonio. cum similibus, solutio traditur. -  28 L. in rebus, C. de iure dotium, quæ communiter ponderatur pro marito, nouè, & singulariter declaratur per Authorem, & ibidem agitur, an dominium rerum dotalium, soluto matrimonio, transiret ipso iure in mulierem de iure Digestorum. -  29 Referuntur multi Authores docentes, maritum esse verum dominum dotis, constante matrimonio. -  30 Dotis dominium, dum constat matrimonium, penes mulierem esse, multis iuribus probari, quæ hoc numero, & sequentibus adducuntur. -  31 L. tertia. §. sed vtrum, ff. de minorib. quæ vulgo allegatur in fauorem dominij mulieris constante matrimonio, ab impugnatione & solutione Petri de Barbosa nouè defenditur. -  32 Verbum, quod ex sui natura, & proprietate præsens tempus, & non futurum denotat, ad futurum referri non debet. -  33 Verbum, est, de sui natura, veritatem & proprietatem significat. -  34 Petri de Barbosa interpretationem, ad textum in l. quamuis. ff. de iure dotium, repugnare menti illius legis, noue, & apertè ostensum per Authorem. -  35 Referuntur multi Authores asserentes, vxorem esse veram dominam dotis constante matrimonio. -  36 Et eorum opinio per Authorem probatur, & eleganter declaratur, & numeris sequentibus. -  37 L. cum in fundo. ff. de iure dot. pro resolutione Authoris optimè ponderata. -  38 Dictio, quasi, impropriam significationem vocabuli, & imperfectionem dicti significat. -  39 Nicasij resolutio, in quæstione tractata suprà à n. 18. adducta, & nouè confutata per Authorem. -  40 Petrum Gregorium, eleganter & vere loquutum in hac materia; noua Authoris consideratio. -  41 Ioannis Vaudi Pedemontani opinio in hac materia, nouè adducta, & probata per Authorem. -  42 Iacobi de Carolis dictinctio in hac materia nouè confutata per Authorem. -  43 Iacobi Cuiacij declaratio in hac materia (quæ huc vsque per aliquem adducta non est) per Authorem expenditur, & eiusdem resolutioni applicatur. -  44 Antonij Pichardi nouissimam resolutionem in hac materia, Authoris resolutioni conuenire, nouè consideratum per eundem. -  45 Hieronymi de Cæuallos nouissimam distinctionem in hac materia, nouam non esse, nec veram, iurisque rationi minimè conuenire, nouè, & concludenter ab Authore probatum. -  46 Maritus conuentus actione personali, vtrum liberetur ab onere satisdandi, si bona immobilia in dotem data possideat; & nouè infertur ad l. 66. Tauri. -  47 Dotalium rerum possessionem, penes maritum existere, & vxorem non possidere, ex sententia communi, & vtrumque possidere ex sententia aliorum Authorum. -  48 L. sciendum. §. si fundus. ff. qui satisdare cogantur, explicatur: & num. sequenti. -  49 Quesadæ, & Hieronymi de Cæuallos rationes ad illum textum reiiciuntur. -  50 Iacobi Cuiacij interpretatio ad textum in dicto §. si fundus. nouè expenditur. -  51 Dotalia bona æstimata, vel inæstimata, vtrum computari debeant in summa mille ducatorum, (quæ in l. 11. 12. & 13. tit. 1. lib. 6. nouæ collect. regiæ, requisita est,) vt maritus onus armatæ, militiæ subire teneatur, & in similibus casibus: & num. sequenti. -  52 Legis Lucius, §. idem respondi. ff. ad municipalem. vera ratio redditur. -  53 Hieronymus de Cæuallos, in explicatione ad textum in dict. §. idem respondi. nouè notatus per Authorem. -  54 Mulieri competit rei vendicatio vtilis contra quemlibet possessorem, non obstante dotis æstimatione, quando maritus non est soluendo: & glos. verbo, æstimatæ, in l. in rebus, C. de iure dotium, latiùs explicata, remissiuè. -  55 Maritus delicto suo non potest vxori præiudicare in dote, & bonis mariti confiscatis; vxor dotem suam saluam habere debet: & de ratione, & pleniori declaratione, remissiuè. DE vsufructu formali, causali, & legali hactenus actum est capitibus tribus præcedentibus: nunc vero de vsufructu formali (qui propriè est vsusfructus, de quo tractamus) agendum erit. Et in primis à definitione incipere, & singulas eius partes explicare hoc capite, & nonnullis sequentibus necessarium est. Quia omnis, quæ: à ratione suscipitur, de aliqua re institutio, debet à definitione proficisci, vt intelligatur quid sit id, de quo disputatur: Cicero officiorum lib. 1. in princ. vers. omnis. quem post Bald. Cagnolum, Afinium, Mantuam, & alios refert Sebastianus Medices in proœmio tract. de definit. num. 1. vbi num. 2. ex aliis rectè adnotauit, quòd definitio maximum lumen affert rei, quæ in controuersiam adducitur. Et qui nescit definire, disputare ignorat, vt ipse tradit ibid. n. 6. Iustinianus ergo, in princ. Institut.[sect. 1] de vsufructu. qui sumpsit ex Iureconsulto Paulo lib. 2. ad Vitellium relatio in l. ff. de vsufructu & quemadmodù quis vtatur. & ab vtroque confirmat Regia L. 20. tit. 31. part. 3. definit, vt sit ius vtendi & fruendi rebus alienis salua rerum substantia. quæ: definitio integra est, & optima est, constans genere, & differentiis; secundum omnes: vt testatur Ioannes Corrasius in l. 1. n. 1. ff. de seruitutibus. Sebastianus Medices de definitionibus, part. 2. definit. 70. v. vsusfructus & vsus, n. 6. & tuentur eam, atque à nonnullis impugnationibus defendunt Raphael Fulgosius, & Angelus in dicta l. 1. ff. de vsufructu. & Florianus de Sancto Petro ibi à n. 1. cum nonnullis sequentibus. Sebastianus Medices vbi supra, dict. definit. 70. per totam. Vdalricus Zasius ad tit. ff. de vsufructu, & quemadmodum quis vtatur. in princ. fol. mihi 183. Iacobus Cuiacius in paratitlis, in lib. 3. Codicis, tit. 33. de vsufruct. fol. mihi 178. & plene declarant singulas definitionis partes, Angelus Aretinus, & communiter Scribentes in dict. princ. Institut. de vsufructu. & ibi Nicasius, Minsingerus, & alij, & nouissimè Antonius Picardus à num. 1. cum seqq. optimè Franciscus Hotmannus ibid. & in disp. de feudis, cap. 4. & in epitome in lib. 7. Digestor. tit. 1. ff. de vsufructu, num. 2. fol. mihi 107. Francis. Duarenus ad tit. ff. de seruitutibus in princ. de diuis. seruitut. Forcatulus in rubr. ff. de seruitutibus, num. 3. Martinus Sancus in tract. indiuiduor. fol. 7. pag. 2. Petrus Gregorius in syntag. iuris, lib. 4. cap. 3. de vsufructu, à n. 2. 1. part. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitut. n. 3. Antonius Gabriel commun. opin. tit. de vsufructu, concl. 1. Francisc. Connanus commentar. Iuris, lib. 4. cap. 1. Ioannes Cephalus in cons. 2. n. 8. lib. 1. & in cons. 157. n. 7. lib. 2. Francisc. Bursatus in cons. 360. n. 16. lib. 4. Petrus Augustinus Morla, (ex priuatis aliorum scriptis omnia transcribens nouissimè) Emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitut. quæst. 1. n. 3. sed definitio hæc,[sect. 2] sicut & alia quæcunque in iure, periculosa videtur: iuxta textum in l. omnis definitio, ff. de regul. Iuris de qua vi de omninò Sebastianum Medices dicto tract. de definitionibus, in proœmio n. 7. definitio enim perfecta, debet conuerti cum suo definito, ita vt alteri rei, quam definitæ[sect. 3] non conueniat: vt ex multis, latiùs probat Medices vbi supra in proœmio n. 8. & quæst. 4. 1. part. à princ. at prædicta vsusfructus definitio, non solum vsufructuario,[sect. 4] sed & multis aliis personis conuenire videtur (vt aliis capitibus videbimus.) Primò enim, maritus in rebus dotalibus habet ius vtendi, & fruendi, & fructus omnes lucratur, l. pro oneribus, C. de iure dotium. l. dotis fructus, in princ. & §. 1. ff. eodem tit. & re aliena, nempe dote vxoris fruitur, & vtitur: vt significat textus in l. in rebus, C. de iure dotium. (alia multa iura statim præcitabo) huius tamen difficultatis solutio pendet, ex solutione cuiusdam quæstionis in iure valde controuersæ: vtrum scilicet, constante matrimonio, dotalium rerum dominium vxoris sit, an mariti, vel ius dumtaxat percipiendi, & lucrandi fructus, & administrandi bona dotalia illi competat: In qua quæstione variæ extant, & diuersæ Doctorum sententiæ, vt infra dicemus. Conueniunt tamen omnes in[sect. 5] hoc: quod de marito ad vsufructuarium, & è contra, validum argumentum fieri non possit & maritus (vtcum[sect. 6]que res sit, in rebus dotalibus fortius, & potentius ius habeat, quàm fructuarius in re fructuaria: vt ex communi nouissimè agnoscit eruditissimus Petrus de Barbos. in l. diuortio. §. si fundum, ff. soluto matrimonio. n. 7. fol. mihi. 1036. & sic superior definitio marito non conuenit. Id quod manifestius apparebit, si constituamus primò, & principaliter, quòd dos ab vxore, vel à patre eius, potest dari marito æstimata, aut inæstimata. Primo casu, quando dos datur æstimata, ea æstimatione, quæ faciat emptionem; dotalium rerum (quæ sic[sect. 7] æstimatæ in dotem dantur) dominium in maritum transit, ipseque effectus dominus, ad libitum de illis disponere potest: per textum in l. quoties. C. de iure dotium, & in l. plerumque, ff. eod. tit. l. æstimatæ. ff. soluto matrimonio. l. 16. & 18. cum seqq. tit. 11. partit. 4. & post ordinarios in dictis iuribus, ex recepta omnium sententia sic resoluunt Socinus in cons. 56. lib. 1. Roland. in cons. 92. num. 2. lib. 2. & in cons. 54. à n. 4. lib. 4. Natta. in cons. 650. num. 2. Antonius Gomez in l. 53. Tauri, num. 44. Ioannes Guttierrez, de iuramento confirmatorio. 1. part. cap. 1. n. 8. Iosephus Ludouicus, decis. Perusina. 10. & decis. 89. Petrus de Barbosa in l. æstimatis. à num. 1. ff. soluto matrimonio. & vltra relatos per eum, Borgninus Caualcanus decis. 16. à n. 2. Quesada diuers. quæst. iuris, cap. 14. n. 16. & n. vlt. vers. si enim dos esset æstimata. Ioannes CephaIus in cons. 351. num. 32. lib. 3. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 271. num. 6. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 14. num. 4. vol. 1. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 71. num. 9. & 10. Doctor Spino in speculo testamentorum. glossa de legato pro dote relicto. num. 72. idque ex Purpurato, Couar. & aliis pluribus, verum esse affirmat Barbosa vbi sup. & plenè disputat num. 26. 27. & 28. etiam si maritus dotem æstimatam recipiens, tempore receptionis pauper sit, siue non soluendo; nam adhuc æstimatio facit emptionem, & dominium in eum transfertur: Inde apparet, quòd vltra[sect. 8] eum & nouè & verè considero, Ioannem Cephalum in cons. 532. num. 9. lib. 4. minus bene consulendo obseruasse, quòd res dotalis æstimata, emptionem non faciat, si viro pauperi, siue non soluendo existenti, data fuerit; cùm contrarium verius esse clarè appareat ex superioribus, & Iosepho Ludouico decis. 89. in fine.[sect. 9] efficit autem æstimatio rerum dotalium, vt omne lucrum, & damnum constante matrimonio in rebus æstimatis contingens, mariti sit, & non vxoris: & sic vtilissimum est vxori, res æstimatas in dotem dare marito: vt ex multis obseruat Barbosa in dicta l. æstimatis. num. 5. & vltra relatos ab eo agnoscunt communem, & veram resolutionem Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 10. num. 2. & num. 8. Quesada dicto cap. 14. in fine. Marcus Mantua in cons. 44. numer. 6. part. 2. Cephalus dict. cons. 351. num. 34. lib. 3. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 14. num. 45. vol. 1. Id quod procedit, etiamsi vsu vxoris res æstimatæ in dotem datæ deteriorentur, vt in vestibus exemplum ponens, tradit Barbosa dict. num. 5. qui num. 1. vers. ex hac prima conclus. & num. 2. 3. & 4. & num. 21. plenè atque eruditè agit, quæ debeat continere æstimatio rerum dotalium,[sect. 10] vt inducat emptionem: Et nonnullos casus congerit Ioannes Cephalus (quem ipse non refert) dict. cons. 51. à num. 3. vsque ad num. 10. lib. 3. Efficit etiam, vt sola æstimatio, siue pretium sit in obligatione, & consequenter, quòd soluto matrimonio, maritus, vel hæres eius, præcisè compellatur æstimationem rerum dotalium soluere, nec liberetur res ipsas dotales tradendo: & similiter vxor ad æstimationem tantùm rerum agere possit. vt ex communi etiam tradit Barbosa in dict. l. æstimatis. num. 3. in fin. & num. 4. & vltra relatos ab eo ex multis obseruant Borgninus Caualcan. decision. 16. num. 4. fol. mihi. 231. 1. part. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 136. num. 4. lib. 1. Cephalus in consil. 532. num. 3. & num. 10. lib. 4. Ioannes Vincentius Hondedei in consil. 14. n. 47. volumin. 1. Ioannes Franciscus de Ponte dicto consil. 71. num. 9. & 10. Et mari[sect. 11]tus quando habeat electionem in casu dotis restituendæ, reddendi res dotales ipsas, vel earum æstimationem, etiam cùm æstimatæ res in dotem datæ sunt, tradit plenè Cephalus (quem lectori commendo) dicto consil. 532. per totum lib. 4. & Iacobus Mandellus de Alba in consil. 136. per totum. lib. 1. & consil. 178. n. 11. eodem lib. Et si in instrumento dotali, fiat mentio æstimationis;[sect. 12] simus tamen in dubio, an fuerit talis æstimatio, quæ faciat emptionem, nec ne; quòd in dubio credendum sit æstimationem emptionem facere, vt maritus præcisè teneatur, siue hæres eius, rerum dotalium æstimationem soluere, nec liberetur res ipsas dotales restituendo, post glossas, & multos Authores, vt certum tradunt Couarruuias practicarum cap. 28. in principio. Barbosa in dict. l. æstimatis. num. 5. vbi optime & vtiliter declarat num. 29. & 30. & sequentibus. & vltra eum idem obseruant Cephalus dict. consil. 351. num. 32. lib. 3. Quesada diuersarum quæst. iuris. cap. 14. n. vlt. in fine. Ioannes Guttierrez pract. lib. 3. quæst. 77. num. 2. & num. 7. Ioannes Vincentius Hondedei cons. 14. num. 40. vtiliter declarans num. sequent. volumin. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 271. num. 6. lib. 2. & in cons. 136. num. 4. eodem lib. vbi à num. 5. vsque ad num. 10. nonnul[sect. 13]las coniecturas congerit, ex quibus in dubio æstimatio emptionem facere videtur. Horum igitur bonorum, quæ æstimata in dotem dantur, dominium, & libera disponendi facultas, cùm in maritum transeat, certum est, definitionem suprà traditam vsusfructus, marito minimè conuenire. Idemque obseruandum est, quoties dotales res in pondere, numero, vel mensura consistunt; in[sect. 14]dicitur enim absque pacto contrahentium, tacita quædam earum rerum æstimatio, & sic dominium transit in maritum, vt possit de ipsis liberè disponere, teneatur tamen soluto matrimonio, earundem æstimationem præstare, licèt fuerint absque eius culpa consumptæ, per textum in l. res in dotem, ff. de iure dotium. & l. 21. titul. 11. partit. 4. & ex communi resoluunt Couarruuias pract. dict. cap. 28. num. 6. Ioannes Guttierrez. de iuramento confirmatorio, 1. par. cap. 1. num. 7. Doctor Spino in speculo. gloss. 11. principali. de legato pro dote relicto. num. 92. Quod secus est in rebus aliis, quæ in dotem dantur; &[sect. 15] mulier, cùm contrahit matrimonium, secum adducit; quorum valor vsu, & tempore consumitur, siue minuitur (como la ropa blanca, tapices, adereços de casa, & alia similia) quæ si non æstimentur, & vsu communi ac promiscuo consumantur, siue deteriorentur, talia restituenda sunt, qualia reperiuntur tempore soluti matrimonij, nec maritus ad æstimationem tenetur. Sic post Baldum in l. de his. C. de donationibus inter virum & vxorem. Angelum in l. in hac. C. de pactis conuentis. & in l. maritus vxori, ff. ad l. falcidiam, resoluit Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. 28. in princ. vers. quid autem statuendum est. fol. mihi 112. Alia verò bona, quæ in dotem non dantur, vel quæ extra dotem sunt; in dominium mariti non transeunt, sed in dominio vxoris remanent; nec in illis etiam, superior definitio verificari potest. Id quod euidentiùs apparebit, si secundo loco & principaliter constituamus; Quòd vxor constante ma[sect. 16]trimonio, triplicis generis bona habere potest, dotalia, simplicia, & paraphernalia. Bona dotalia sunt, quæ expressim dotis nomine & causa marito dantur: de quibus diximus suprà; & tractatur in l. 1. & per totum tit. ff. soluto matrimon. & per totum tit. 11. partita. 4. bona simplicia, siue extra dotem sunt, quæ mulier apud se retinet, nec dominium, nec administrationem marito concedit, ita vt nec fructus aliquos ipse lucretur, nisi in casibus certis de iure communi, licet aliud sit de iure huius Regni: vt ij Authores obseruant, quos statim adducam. Paraphernalia bona dicuntur, quæ mulier vltra dotem in domum viri infert, quorum dominium penes ipsam remanet regulariter, administratio tamen, aliquando tacitè, vel expressè per eam marito conceditur: sic colligitur ex l. vlt. C. de pact. conuentis, l. si ego, §. dotis, ff. de iure dotium, & optimè declarat regia L. 17. tit. 11. partita. 4. in vers. Parapherna son llamados. Et plenissimè[sect. 17] hanc materiam declarantes, infinitáque de bonis paraphernis dicentes, & de praxi quoad illa de iure huius Regni obseruanda; sic resoluunt post ordinarios, & alios plures Iacobus Menochius omnino videndus in cons. 56. à num. 2. vsque ad num. 10. lib. 1. & lib. 3. præsumpt. 8. & 9. Antonius Gomez, in l. 50. Tauri num. 20. Cauar ruuias resolut. lib. 1. cap. 8. num. 8. & de sponsalibus. 2. part. cap. 7. §. 6. n. 2. Thomadoccius in cons. 33. n. 15. & cons. 189. num. 5. Lara in l. si quis à liberis, §. si quis ex his, num. 65. & num. 70. & duobus seqq. & num. 262. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. 14. num. 24. Doctor Spino in speculo testamentorum, gloss. 18. princ. de melioratione, num. 26. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali. 3. par. §. 1. num. 6. Borgninus Caluacanus de vsufructu mulieri relicto, num. 206. fol. 402. Sfortia Oddi in cons. 25. num. 1. Ioannes Vincentius Hondedei, in cons. 91. num. 56. & seqq. Alphons. de Azeuedo in l. 2. tit. 3. lib. 5. nouæ recopilation. num. 62. 63. 64. & 65. & in l. 3. & 4. tit. 9. eodem lib. 5. à num. 22. vsque ad num. 26. Petrus de Barbosa 1. par. legis primæ, ff. soluto matrimonio, à num. 27. vsque ad num. 35. & 3. par. eiusdem legis, num. 31. & num. 67. 68. & 69. & in l. 2. eiusdem tit. in princ. num. 54. 55. & 56. qui duo, quoad fructus, ius administrandi, & alia similia diuersum ius obseruari de iure huius Regni, quàm de iure communi rectè adnotarunt, vt ibi videri poterit. Ad rem igitur deueniendo. In his bonis, & aliis, quæ æstimata in dotem dantur, dubium quæstionis propositæ non procedit, sed duntaxat in bonis inæstimatis. Id quod in terminis rectè considerat Ioannes Vaudi. variar. quæstion. lib. 2. quæst. 3. in princ. Propriè enim fundus dotalis est, inæstimatus fundus: cùm æstimatus magis sit emptitius intelligendus: l. vnica §. itaque partus, & §. in fundo autem. C. de rei vxoriæ actione, vt supra diximus. Dotalium itaque rerum, (quæ inæstimatæ in dotem datæ sunt) vxor-ne, an maritus habeat ex lege do[sect. 18]minium, valde controuersum esse solet. Pro vtroque enim varia iura, & diuersa argumenta expendi possunt; vt constat ex dictis per Barbosam in loco statim referendo, & his, quæ nouissime scripsit Antonius Pichardus in princ. Institut. quibus alienare licet, vel non. num. 2. & 3. & num. 10. Pro marito autem sequentia iura ponderantur communiter: primò, textus in l. dotale. §. do[sect. 19]tale. ff. de fund dotali, dum dicit: Dotale prædium sic accipimus, cum dominium marito quæsitum est: vt tunc demum alienatio prohibeatur. & in principio Institut. quibus alienare licet vel non, vbi Iustinianus sæpè appellat maritum, Dominum rerum dotalium. Sed responderi[sect. 20] potest, quòd in his, & aliis iuribus, maritus appellatur dominus rerum dotalium, & dicitur penes eum esse dominium; propter administrationem, & perceptionem, & fruitionem fructuum: vt responderi posse dixit Barbosa, in l. dotalem, num. 4. in fine, & alij relati per eundem ibi. num. 2. in princ. ff. soluto matrimonio. & sic intelligit Doctor Spino in speculo test amentorum, glos. 11. princ. de legato pro dote relicto. num. 76. & 77. vltra quos, & alios, considerari potest, id contingere fictione quadam, & subtilitate iuris siue propter rationem prædictam, hoc est, propter commodum fructuum, propter quod, non domini rerum, aliquando in iure domini nuncupantur: vt elegantissimè probat Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 1. capit. 12. de dominio, proprietate, & possessione, num. 7. per totum, 1. parte. Siue de iure subtilitatis, idest, ex illo improprio emptionis contractu, qui consideratur in dote respectu mariti, propter onera matrimonij sustinenda: per textum in l. ex promissione. 18. ff. de obligationibus & actionibus, dum dicit: Ex promissione dotis non videtur lucratiua causa esse: sed quodammodo creditor aut emptor intelligitur, qui dotem petit. plane is qui emptor quodammodo intelligitur, dominus etiam quodammodo intelligi potest. Secundò, pro marito ponderatur textus in l. si præ[sect. 21]dium 23. C. de iure dotium. dicitur enim expressè in ea lege, quòd vxor res dotales semel in dotem traditas marito, alienare non potest: & reddit rationem, quia dominium earum rerum marito quæsitum non potest mulier ipsa alienando auferre. Sed huic difficultati satisfacere conatur Lara, in §. si quis ex his, num. 252. leg. si quis à liberis, ff. de liber. agnoscend. & respondet, verum esse constante matrimonio vxorem esse dominam dotis, ideò tamen (licet domina sit) res dotales alienare non posse, quia læderetur vir, qui sustinet onera matrimonij, propterea quòd per alienationem careret commodo fructuum, quod ex lege illi competit, ideò alienatio prohibita est ipsi vxori: verùm hanc solutionem nouè improbat Petrus de Barbosa in dicta l. dotalem, num. 1. in fine fol. mihi 955. Ex eo, quòd ille textus non fundetur in læsione viri, sed dumtaxat moneatur principaliter ea ratione, quod mulier non potest alienando auferre dominium marito quæsitum; quæ ratio secundùm eum, euincit dominium dotis esse penes maritum. Sustinendo tamen Laræ solutionem, eruditissimi Barbosæ: impugnationi responderi posse considero; vxorem constante matrimonio res dotales alienare non posse propter rationem prædictam; hoc est, quia cum dos detur marito propter onera matrimonij, quæ sustinet, læderetur ius mariti in fructibus, & administratione, ex tali alienatione, & tolleretur illi nolenti, rei iam quæsitæ dominium, hoc est dominium illud, quod in marito constante matrimonio dari suprà diximus; quod cùm à tempore contracti matrimonij, & traditionis dotis sibi quæsitum fuerit, per alienationem vxoris non potest auferri. Ex quo, melius quàm adhuc remanet explicata communis argumentatio, quæ ex illo textu deducitur: nam etsi dicatur ibi, rei iam quæsitæ dominium marito auferri non posse; non tamen expressum, illud esse verum & propriù dominium, aut quale dominium sit, sed duntaxat dicitur, dominium, quod ex aliis legibus, de improprio quodam dominio, quod subtilitate, aut fictione iuris procedit, intelligendum est. Vt alio loco intellexit idem Barbosa in l. diuortio, § si fundum, ff. soluto matrimonio, num. 29. in principio fol. 1049. Vbi dixit expressè, quòd maritus non efficitur simpliciter dominus dotis, sed tantum, quoad ius administrandi, & faciendi fructus suos, & eorum respectu dominus appellatur. Tertiò, pro marito expenditur vulgatum argumentum, quod desumitur ex l. doce ancillam, C. de rei vendi[sect. 22]catione. Quatenus probat, rei vendicationem pro rebus dotalibus marito competere tantùm, dum constat matrimonium; at rei vendicatio illi competit, qui habet dominium, ex lege l. in rem, 24. ff. de rei vendicatione. Ergo mulier, cui denegata est rei vendicatio, dominium non habet, & consequenter mariti dominium esse videtur. In qua difficultate Petrus de Barbosa in l. dotalem, num. 1. versic. 2. pro eadem parte, ibi: neque huic in ductioni, ff. soluto matrimonio, in primis, & rectè quidem, Pinelli, Laræ, & aliorum solutiones, aut rationes improbat; postmodùm verò num. 4. eiusdem leg. in vers. non obstat secundum: existimat huic argumentationi responderi posse, dominium vxoris offuscatum fuisse de iure ciuili, siue iuris ciuilis subtilitate, propter quam offuscationem mulier non consideratur tanquam domina dotis, quoad effectus ciuiles, & inde cum actiones pertineant ad ius ciuile, l. 2. §. deinde ex his. ff. de origine iuris, mulieri non competit rei vendicatio. Quæ tamen solutio fuit Martini, (quem ipse non refert) vt constat ex glossa in dicta l. in rem actio. ff. de rei vendicatione, ibi: Solutio, habet offuscatum, secundùm Martinum. eodèmque modo intellexit Anton. Galeatius Maluassia (quem hactenus nullus retulit) in cons. 53. num. 10. volum. 1. ibi: Et cum eius patrimonio, ciuili ratione, fuerint confusa. Et allegat textum in dicta l. doce ancillam. Nihilominus tamen; vxorem constante matrimonio verum dominium dotis habere, etiam de iure ciuili, clare ostendunt multa iura, quæ statim expendam; ideò non ita simpliciter dici posse mihi videtur, quòd dominium vxoris circa res dotales ita offuscatum; sit, vt in nulla consideratione habeatur de iure ciuili, aliud enim subtilitate, vel fictione iuris, propter rationes adductas suprà n. 20. videri quasi dominium dotis penes maritum existere; & res dotales, in patrimonium eius translatas: vt dicit textus in l. in rebus C. de iure dotium. Quæ lex rectè ponderata multùm vrget pro hac nostra sententia; non enim dicit, legum subtilitate dominium vxoris fuisse offuscatum, & translatum in maritum, sic vt in vxore de iure ciuili in nulla consideratione habeatur; sed tantum dicit, quòd legum subtilitate transitus rerum dotalium videtur fieri in patrimonium mariti: & vtitur verbo, videatur, quod fictionem, & improprietatem deno[sect. 23]tat: vt post glossas, & plures Doctores, ex communi constituunt Iason in l. si is qui pro emptore, ff. de vsucapionibus num. 96. & num. 107. & 108. Tiraquel. in tract. Le mort saisit. declarat. 5. 2. part. num. 13. Roland. in cons. 86. num. 31. & 32. volum. 2. Et postmodùm dicit etiam, quòd bona dotalia secundùm legum subtilitatem, ad mariti substantiam peruenisse videntur, quæ verba fictionem etiam, aut improprietatem denotant. Aliud verò est dicere, dominium vxoris fuisse offuscatum de iure ciuili, vt in nulla consideratione habeatur; cuius contrarium potius denotari videtur in dict. l. in rebus. Hoc est, non ex eo, quod legum subtilitate, res dotales videantur in patrimonium, & substantiam mariti transire, & inductum quoddam quasi fictitium, & improprium dominium; rei veritatem deletam fuisse, aut mutatam, secundum quam vxor remanet domina vera dotis, quamuis propter dictam fictionem, aut subtilitatem iuris, exercitium actionum, & ius alienandi dotalia, illi fuerit prohibitum. Nec inde sequitur offuscatum videri dominium, cum ius alienandi sæpe aliquibus prohibeatur, nec ideò desinant habere dominium, vt cap. sequenti probabimus: & post alios aduertit Velasq. de Auendaño, in l. 14. Tauri glos. 1. num. 7. Ex quo mihi placere non[sect. 24] potest distinctio, siue concordia Petri de Parbosa in hac materia. Is enim pro concordia diuersarum sententiarum, quæ sunt in nostra quæstione, existimat dicendum, in dict. l. dotalem, num. 8. in fin. & num. 9. quòd vbi res traduntur ex causa dotis, non videntur tradi ea mente, vt dominium transeat in maritum, nisi tantum quoad ius administrandi bona, & recipiendi fructus, intelligendo id (vt ipse distinguit) attento iure naturali; sed attento iure ciuili verum & proprium dominium esse mariti, dominium autem naturale, quod videbatur manere penes vxorem, offuscatum esse iure ciuili, & in nulla consideratione haberi. Verumenimuerò, multo verius credo etiam de iure ciuili, dotalium rerum, constante matrimonio, verum dominium remanere penes vxorem; quia etiam de iure ciuili (quo sæpe vxor domina nuncupatur) rei veritas non ideo delata vel confusa est, quod eiusdem iuris subtilitate, aut fictione, res dotales in substantiam aut patrimonium mariti videantur transire, & sic quasi dominium illud, quod ex iuris subtilitate, aut fictione marito datur, rei veritatem non immutat, nec mulieri verum dominium aufert. Cum possint concurrere simul, & vxorem veram dominam dotis esse, & maritum simul, ob rationem superius repetitam, dominium quodammodo habere videri. Id quod in hac materia fatetur expressè Cuiacius (quem hucusque nullus ad propositum retulit) is enim in recitationibus solemnibus ad libros Codicis, ad titulum C. de iure dotium, in princip. fol. mihi 303. scribit: Maritum esse dominum dotis, quæ ei est tradita, vt latius fundat ibi, & distinctionem adhibet, quæ ex iuris ratione facit vtrumque dominum; & maritum, qui accepit dotem; & vxorem, quæ dedit dotem, vel cuius nomine data est. Nam ait iuris subtilitate esse dominum maritum, re vera dominam esse vxorem: & secundum hanc distinctionem facimus duos dominos eiusdem rei, vt iterum dicemus infrà num. 43. Deinde,[sect. 25] & secundò placere non potest interpretatio, quàm ad textum in dicta l. in rebus, C. de iure dotium, tradit ipse Barbosa in dicta l. dotalem, num. 7. in fine, nam dum ille textus dicit, propter illam constitutionem ciuilem, rei veritatem confusam non fuisse nec deletam; respondet, quod in illis verbis voluit significare Imperator, non obstante ciuili constitutione, aliquos casus reperiri, in quibus ius ciuile vxorem considerat adhuc pro domina, scilicet attento iure naturali ex iuribus ibi adductis: quod admitti non potest, nam si verum amamus, clarè colligere possumus, Imperatorem in ea lege, ad aliquos casus nequaquam se restrinxisse, sed generaliter potius statuisse, ex illo iure subtilitatis, que res videntur in substantiam, aut patrimonium mariti transire; rei veritatem non deleri, sed vxorem adhuc dominam esse, & sic ius ciuile, non obstante fictione, aut subtilitate illa eiusdem iuris, considerat vxorem pro domina, licet ius administrandi dotem, recipiendi fructus, & alia similia, propter onera matrimonij marito concesserit, ipsique liberam disponendi de rebus facultatem abstulerit. Nec aliquid vrget pro marito, vulgatum Doctorum assumptum, quod ex textu in dict. l. doce ancillam, de[sect. 26]sumitur, marito competere rei vendicationem, & idcirco eum dumtaxat esse verum dominum. Falsum enim est, domino tantum rei vendicationem competere: nec textus in d.l. in rem actio. ff. de rei vendicatione, id probat; sed dumtaxat dicit, quod domino competit rei vendicatio, non autem excludit, aliis competere, etsi domini non sint; quia rei vendicatio competit etiam his, qui rem in bonis habent. vt in l. rem in bonis. ff. de acquirend. rerum dominio: atqui maritus bona dotalia in bonis habet, l. quamuis ff. de iure dotium. Nec est necesse, rem meam esse, vt in bonis meis dicatur esse: sed sufficit ius aliud habere: l. bonorum ff. de verbor. significat. quod in hac materia exemplum ponens rectè assequutus est Ioannes Vaudi. variar. quæst. iuris, lib. 2. quæst. 3. in princ. vbi probat nouum non esse, vendicare maritum posse, quam rem in bonis habeat, & si dominus non sit; nam & ante nuptias donationis mulier, tametsi domina non sit, § & hæc sancita. Nouell. de nuptiis. authent. in donatione. C. de secundis nupt. illius tamen persequendæ causa, si fortè maritus aliús ve distraxerit, aduersus quemlibet possessorem, vendicationem habet. Nouella. permissa. de donationib. ante nupt. & respondet ad argumentum, quod obiicitur ab Accursio in dict. l. in rebus, in re dotali vsucapienda, marito accessionem possessionis dari. Id enim non illi suo iure permissum est; at personæ: omne mulieris referat acceptum oportet: l. dotis fructus §. si res. ff. de iure dotium. Quartò in fauorem mariti argumentum adducitur,[sect. 27] quod qui dominus non est, non potest seruum manumittere: l. 4. C. de his qui à non dominis: Sed maritus potest seruos dotales manumittere, l. dotalem. 62. ff. soluto matrim. l. 1. & vltim. C. de seruo pignori dato manumisso. Ergo maritus dominus dotis est: Hoc tamen argumentum facile diluitur, animaduertendo, eam manumissionem nihil officere dominio vxoris, cum non aliter constante matrimonio maritus seruos dotales manumittere possit, quàm si soluendo sit; nam si non soluendo sit, lege Ælia Sentia libertas impeditur serui dotalis, l. seruum. ff. de manumissionib. l. 1. C. de seruo pignori dato manumisso. Præterea quia speciale est fauore libertatis, vt quamuis, qui nullo modo dominus est manumittere seruos non possit, ille tamen, qui ficto saltem & improprio modo dominus est (vt maritus, qui quasi, aut fictum dominium habet) manumittere possit: & ita respondeti posse, dixit Barbosa in dict. l. dotalem num. 4. Quintò, pro marito vrgere videtur tex. in dict. l. in[sect. 28] rebus, C. de iure dotium. Ex qua communiter colligunt Doctores, nouè disponi, vt dominium rerum dotalium, ipso iure reuertatur ad mulierem, soluto matrimonio, absque aliqua traditione: vt ex aliis multis securè adnotarunt Arias Pinellus 3. par. legis. 1. C. de bonis maternis. num. 14. vers. in eodem articulo, & alij statim referendi Vnde sequi videtur, dominium rerum dotalium constante matrimonio, apud maritum fuisse, non apud vxorem, aliàs non diceretur ad eam reuerti. Quam sententiam cum aliis ibidem relatis, contra Ioannem Garsiam, & alios defendit etiam Barbosa in dicta lege dotalem, num. 8. & 9. in fine, & numn. 10. Quo loco constanter tuetur, & magis communem sententiam esse dicit, rerum dotalium dominium, de iure Digestorum non transire, ipso iure, in mulierem, soluto matrimonio, sed opus fuisse, quòd actualiter illi traderentur, aut restituerentur. Et inde infert ad argumentum suprà positum, quod si dominium constante matrimonio, penes vxorem esset, soluto matrimonio, ipso iure continuaretur, nec esset necessaria decisio Iustiniani in dicta l. in rebus. Quâ tamen, vt ipse credit, opus fuit, propter offuscationem dominij de Iure ciuili causatam, de qua suprà diximus. Nihilominus tamen, huic argumentationi responderi posse considero, constituendo, prædictam resolutionem non esse omninò tutam, cum contrariam amplexi fuerint quamplures Iuris Authores, quos in vnum congessèrunt Barbosa, & Pinellus vbi suprà. Doctor Spino in speculo glos. 10. de legato pro dote relicto, num. 74. Posito tamen, quòd vera sit ex relatis suprà, & Antonio Galeatio Maluassia, qui loqu itur in pulchro casu, in consil. 53. num. 10. vol. 1. dicendum est, dubitandi rationem illius legis, ex illo improprio, & subtilitatis iure ortam fuisse, ex quo res dotales in substantiam aut patrimonium mariti transisse videntur, vt dicit Imperator ibi. Nam ex quo semel illæ res fictione, aut subtilitate Iuris fuerunt translatæ in sustantiam mariti, & quasi radicatæ in patrimonio ipsius, videbatur dicendum, non posse eas res à patrimonio mariti abdicari, & in vxorem ipso iure, soluto matrimonio transire, sed necesse esse, quòd actualiter per maritum, vel hæredes eius, restituerentur vxori: Iustinanus tamen considerans prædictas res, & ab initio vxoris fuisse, & naturaliter in eius permansisse dominio, nec veritatem immutandam esse ex subtilitate aut fictione Iuris ciuilis, quæ habere potest locum, etiam manente vero dominio penes vxorem; decernit in eo textu, actionem, & prælationem, de qua ibi mulieri competere, & dominium rerum dotalium ipso iure transire, soluto matrimonio; in ipsam vxorem, sic vt magis continuatum, quàm retranslatum videatur. Denique & vltimò, & alia Iura pro marito ponderari solent, quæ adducit Barbosa in dicta, l. dotalem. à principio, & nouissimè Antonius Pichardus in principio Institutionum, Quibus alienare licet, vel non. num. 10. per totum. Illis tamen, & aliis quibuscunque satisfieri potest, ex dictis suprà à num. 20. cum sequentibus. Licèt eorum rationi[sect. 29]bus moti, (nec plenè veritatem assequuti) quòd dominium ciuile & naturale rerum dotalium, dum constat matrimonium, mariti sit, post longam disputationem, tenuerint Glos. in d.l. in rebus, verb. naturali. Cinus, Bartolus, & Baldus. num. 6. & alij communiter, vt ibi asserit Salicetus num. 5. glos in aliis locis, Campegius, Nouellus, Iason, Rogerius, Hyppolitus Rimin. & Menoch. in locis relatis. per Barbosam in dicta l. dotalem, n. 2. in principio. qui hanc partem veriorem credit n. 5. cum declaratione tamen supra tradita: & indistinctè in l. 1. eiusdem tituli ff. soluto matrimonio, 1. parte. n. 28. versicul. Ad veram tamen resolutionem: & in l. 2. 1. part. in princ. n. 56. & in l. diuortio. §. si fundum, n. 23. versi. Cui tamen conclusioni. Et vltra relatos per eum, eandem opinionem tenent Antonius Gomez. in l. 50. Tauri, n. 20. vers. Item adde quòd vxor. Quesada diuers. quæst. iuris, cap. 15. num. 18. & seqq. Lancelotus Gallia. in cons. 4. num. 15. Andreas Gaill. pract. obseru. lib. 1. obseru. 133. num. 7. Cephalus in cons. 63. Num. 5. l. 1. & in cons. 214. num. 3. lib. 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 53. num. 10. vol. 1. Sed pro vxore sunt etiam & alia multa Iura, & quæ[sect. 30] magis vrgent, quàm ea, quæ pro marito adduximus, Primò, Textus in l. in rebus, C. de iure dotium.dum dicit. Quòd res dotales & ab initio vxoris fuerunt, & naturaliter in eius permanserunt dominio. Et dum dicit, propter illam constitutionem ciuilem, rei veritatem non esse deletam, nec confusam. Cui minimè satisfacit Barbosa. in dict. l. dotalem, num 7. in fine,vt suprà vidimus. Secundò Text. in l. assiduis. C. qui potiores in pignore habeantur. Vbi constante matrimonio, dos dicitur propria substantia mulieris, & aliena mariti, l. filium, ff. de collatione bonorum. Tertiò Textus in l. diuortio. si fundum. ff. soluto matrimonio. Vbi Iureconsultus Papinianus, fundum dotalem, respectu mariti, Alienum appellat. Et in l. si constante, §. si mulier, ff. eodem tit. Quartò l. 2. §. quòd si in patris ff. eodem tit. ibi: Ipsius & filiæ dos est, cum aliis, quæ nouissimè adducit Antonius Pichardus in dict. principio, Quibus alienare licet vel non, num. 3. per totum. Quintò facit Textus vulgatus in l. 3. §. sed vtrùm, ff.[sect. 31] de minoribus, in illis verbis: Quoniam dos ipsius filiæ proprium patrimonium est. Cui tamen respondet Barbosa in dict. l. dotalem, num. 6. in fine, quòd dos, habito respectu ad vxorem & maritum, attento præsenti statu, dicitur esse mariti, sed propter spem restitutionis dicitur esse mulieris. Quæ solutio reincidit in sententiam Glos. Pauli Castrensis, & aliorum, quos referens nouissimè impugnat Hieronym. de Cæuallos practicarum quæst. siue communium contra communes, quæst. 3. num. 38. & 39. Vbi num. 40. allegat nonnulla Iura, quibus ostenditur manifestè, dominium, siue ius vxoris de præsenti esse considerabile, non verò de futuro. His addo, prædictam solutionem valdè repugnare naturæ & proprietati verbi Est, quod in dict. §. sed vtrùm,continetur: & præsens tempus propriè significat, non futurum, vt scilicet de præsenti, non spectato tempore restitutionis, dos dicatur proprium patrimonium, & substantia mulieris. Ver[sect. 32]bum autem, quod ex sui natura, & proprietate præsens tempus, & non futurum denotat, ad futurum referri non debet, ex his, quæ scripserunt Bartolus in l. Mela. §. sed si alimenta. num. 2. ff. de alimentis leg. Castrensis per illum Textum, & alia iura, in l. qui ædificium, num. 2. ff. de seruitutibus vrbanorum. Maximè, quia verba potiùs intelligenda sunt de præsenti, quàm de futuro. Vt ex aliis probat Cephalus in cons. 253. num. 21. lib. 2. Sextò & vltimò, (alia iura sciens prætermitto) , est Textus valdè singularis in l. quamuis, 78. ff. de iure dotium. Vbi Iureconsultus Triphonius expressè dicit, Dotem mulieris esse, & vtitur verbo Est, quod de sui natura veritatem, & proprietatem significat, ex doctrina Bartoli, in l. si maritus, §. legis, ff. ad legem Iuliam, de adul[sect. 33]teriis. Baldi, in l. quæ fortuitis, C. de pignoratitia actione. Quos sequuntur Decius in l. ineo, quod plus, ff. de regulis iuris. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 96. num. 4. vol. 1. Ioannes Cephalus in cons. 135. num. 28. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. Ioannes Vincentius Hondedei, in consil. 57. num. 29. volum. 1. Et sic pla[sect. 34]cere non potest interpretatio, quam ad eam legem tradit idem Barbosa in dicta l. dotalem, num. 6. dum dicit, Dotem dici mulieris, quia necessariò ei restituenda est, soluto matrimonio: cùm contrarium expressè, imò constante matrimonio dotem dici mulieris, nullo habito respectu ad tempus restitutionis, dixerit Iureconsultus ibi. Vnde ex dictis Iuribus contrariam senten[sect. 35]tiam, scilicet, vxorem esse veram dominam dotis, dum constat matrimonium; & maritum dumtaxat videri habere fictitium quoddam, siue improprium quoddam dominium, tenuit Martinus à Glossa relatus, in dicta l. in rebus, verb. naturali. Et sequuntur Accursius, Paulus, Zasius, Bartolus, Corrasius, Balduinus, Antonius Costanus, Connanus, Robertus, Lambertinus, Igneus, Rogerius Amota, Duarenus, Aufrerius, Simancas, Molina, Ioannes Garsia, & Lara, in locis relatis per Barbosam in dicta l. dotalem, num. 2. Doctor Spino in speculo, glos. 10. de legato pro dote relicto, num. 70. Iosephus Ludouicus decis. 89. num. 17. & 18. nouissimè Ioannes Guttierrez de tutelis, & curis 3. part. cap. 26. n. 16. fol. 653. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 35. num. 25. Hanc[sect. 36] etiam sententiam veriorem existimo, & omninò tenendam propter nonnulla Iura, quæ expressè dicunt, nec in hoc cauillari possunt, dotem esse in bonis mariti. mulieris tamen esse, dicta l. quamuis, 78. ff. de iure dotium l. dotis fructus, §. si res, ff. eodem tit. l. Lucius Titius. 21. §. idem respondi, ff. ad municipalem, l. in rebus C. de iure dotium. inducta, vt superiùs induximus eam, & notatis his, quæ in eius explicatione supra diximus, ex quibus, & prædictis legibus, vera sit huius quæstionis resolutio: Quòd dos, licèt in bonis mariti sit, mulieris tamen est; nec tamen quę in bonis nostris sunt, dominij nostrisunt, vt apertè probat Textus in l. bonorum. 49. ff. de verborum significatione, & diximus suprà, num. 26. Et sic mulieris est verum dominium, dum constat matrimonium; sæpè tamen in Iure tribuitur illud marito, siue ipse maritus dominus nuncupatur rerum dotalium, fictione quadam, & subtilitate Iuris ciuilis, siue propter commodum fructuum, & administrationem illi competentem, propter quod non domini rerum, aliquando domini vocantur, vt cum Petro Gregor. diximus suprà, n. 10. & iterum dicemus infrà, num. 40. siue de iure subtilitatis, id est, ex illo quasi, siue improprio emptionis contractu, qui consideratur in dote, respectu mariti, propter onera matrimonij sustinenda, l. ex promissione 18. ff. de obligationibus, & actionibus. Propter quod, res videntur in substantiam, & patrimonium mariti transire, ex dicta l. in rebus, & dominium marito competere, quamuis dominium reuera apud vxorem sit, vt in dictis Iuribus pro vxore allegatis, dicentibus, dotem esse proprium patrimonium vxoris, & eius substantiam, & esse rem alienam quoad maritum, quemadmodum & eum, cui in fundo vicini seruitus prædialis debetur, dominium esse fundi seruientis, iura negant, l. loci corpus ff. si seruitus vendicetur; & tamen respectu iuris seruitutis dominum esse, concedunt iura. l. semper aduersus, §. in hoc interdicto, vers. ergo nunquam ff.: quod vi aut clam. Et vsufructuarij ius, seruitutis esse, quandoque dicunt; quandoque autem fictione quadam & subtilitate iuris, dominium esse concedunt, vt alio capite pleniùs demonstrauimus. Et prædictam doctrinam vltra rationes supradictas clarè probat Text. in dict. l. in rebus, C. de iure dotium. quæ, in verbo permanserint, quod significat durationem, & perfectionem, l. vrbana 166. §. pernoctare. ibi: per totam enim noctem significat, ff. de verborum significatione. apertè demonstrat, dominium semper fuisse & mansisse penes vxorem, licèt de iure subtilitatis, res dotales in substantiam mariti videantur transire. Quod etiam significat Textus in l. cùm in fundo 81. ff. de[sect. 37] iure dotium. Vbi Iureconsultus Triphonius appellat maritum, quasi dominum rei in dotem datæ, penes quem anteà dixerat esse rei dotalis dominium in l. quamuis, 78. ff. eodem titul. Ratione enim dictionis Quasi, reiecta Accursij explicatione, ibi, quam meritò reiicit Petrus Gregoriust in Syntagmate iuris, lib. 1. cap. 12. num. 7. similitudo dominij, propter commodum fructuum, non verum dominium significatur. Dictio enim illa Quasi,[sect. 38] impropriam significationem vocabuli, & imperfectionem Dicti significat. l. 55. ff. de conditionib. Bartolus in l. si is qui pro emptore, num. 5. & Iason ibi. num. 92. ff. de vsucapionibus. Et sic retenta superiori doctrina, & resolutione, ex ea ad nonnulla inferri, poterit opportunè, quæ sic per aliquem (ex omnibus, qui hactenùs scripserint) non erunt adnotata. Et primò infertur ad ea, quæ in quæ[sect. 39]stione adhuc tractata tradit Nicasius in princ. Institutionum, Quibus alienare licet vel non, oppositione 1. n. 6. Nam inprimis, dum distinguit inter Ius Ciuile & Naturale, destruitur eius opinio, ex his, quæ superiùs dicta sunt contra Barbos num. 22. & 24. & dicendis contra Hieronymum de Cæuallos num. 45. infrà. Deinde, in quantum. distinguit statum præsentem à futuro, vt scilicet considerato exitu rei, quando soluitur matrimonium propter spem illam, vxor dicatur Domina, destruitur euidenter ex dictis suprà contra Barbosam n. 31. & 34. & his, quæ eruditè, & subtiliter adnotauit Iacobus Cuiacius in recitationibus solemnibus. in libros Codicis, ad titulum C. de iure dotium, ìn princ. fol. mihi 303. Vbi dicit, vxorem esse dominam constante matrimonio, non tam, quòd quandoque dos ad eam reditura sit soluto matrimonio, quàm quòd emolumentum dotis constante quoque matrimonio, licèt eius dotis maritus fingatur esse dominus, re ipsa redeat ad mulierem. Nam cùm maritus sustineat onera matrimonij, inde fit, vt emolumentum dotis redeat ad vxorem, & fruatur ipsa potiùs dote quàm maritus; atque adeò vt ipsa re videatur esse domina, maritus esse dominus sine re, propter onera matrimonij, quæ sunt vxor ipsa, quæ alenda, curanda, tuenda est, & liberi, & alia similia. Secundò infertur, Petrum Gregor. in Syntagmate iu[sect. 40]ris. lib. 1. cap. 12. de dominio, proprietate, & possessione. num. 7. eleganter, & verè loquutum in hac materia; nam, vt superiùs dixi, is pro certo tradit, vxorem constante matrimonio, verum dominium dotis habere; maritum autem propter commodum fructuum, fictione quadam, & subtilitate iuris Dominum nuncupari. Id quod in Iure fieri solitum esse, duplici exemplo, rectissimè probat, vt ibi videri poterit. Tertiò infertur ad ea, quæ & subtiliter, & eruditè[sect. 41] scribit Ioannes Vaudi. variarum quæst. iuris, lib. 2. quæst. 3. in princ. Ille enim in hac quæstione optimè se habuic, & tandem cum iudicio probauit, (alia consultò prætermitto, quæ ibi videri possunt) mulierem aperto iure, intelligi dominam dotis, licèt dos in bonis mariti esse videatur, quod dominium minimè arguit, vt anteà ego dixeram numeris præcedentibus. Quarto infertur, Iacobum de Carolis. Pauonis. tertio[sect. 42] colore num. 6. folio mihi 103. minimè percepisse nostræ quæstionis veram rationem: is enim dicto colore 6. multa inuoluit de dominio, tandem dicit, constante matrimonio verè dominum & possessorem dotis esse maritum, quamuis vxor etiam dicatur domina, quia habet ius alimentorum, in quo decipitur apertè. Nam vt constat ex superioribus, verum dominium penes vxorem est, & mariti dominium fictitium, aut sine re vocatur, vt dicebat Cuiacius loco suprà relato. Idque propter onera matrimonij, quæ sustinet, & alimenta, quæ ex dote vxori, & familiæ ministrat ipse maritus: Malè ergo verum dominium tribuitur marito per dictum Authorem, quod vxoris esse adhuc probatur. Quintò infertur, Iacobi Cuiacij declarationem in[sect. 43] hac materia valdè singularem esse, atque extraordinariam, nec per aliquem adhuc tactam. Ille enim, in recitationibus solemnibus, ad libros Codicis, ad dictum titulum C. de iure dotium, in princ. multa dicit in hac quæstione, tandem superiorem sententiam, quam amplectimur, probat expressè, constituitque vt suprà dicebamus, verum dominium eum effectu, & re ipsa vxoris esse, dum constat matrimonium; maritum tamen iuris subtilitate, & sine re, per dotis constitutionem dominum effici, vt pleniùs ibi legi poterit. Sextò infertur, Antonij Pichardi nouissimam reso[sect. 44]lutionem in hac materia, aut contrariam esse iis, quæ ipse scripsit, aut saltem resolutioni nostræ conuenire omnino. Id quod clare constat ex his, quæ tradit in princ. Inst. Quibus alienare licet vel non. Vbi n. 10. resoluit verius videri, maritum dominum esse. Postmodùm verò n. 11. vt satisfaciat iuribus pro vxore adductis, animaduertit, maritum constante matrimonio, subtili quadam iuris fictione, rerum dotalium dominum esse; quamuis re vera, & naturaliter earum dominium ad vxorem pertineat. Quod nos fatemur expressè; negamus tamen, (quod ipse dicit) tale dominium, dum pendet matrimonium, silere & inefficax esse; nam est potiùs reipsa, & cum effectu multùm efficax, propter alimenta, & seruitia, quæ vxori præstantur, & alia quamplura, quæ mox dicentur, & contra Barbosam idem dicentem superiùs adnotata sunt. Septimò infertur, Hieronymi de Cæuallos nouissi[sect. 45]mam distinctionem in hac materia, nouam non esse, nec veram, atque iuris rationi minimè conuenire: is enim pract. quæst siue communium contra communes. l. 1. quæst. 3. à num. 38. vsq; ad num. 62. multa inculcat in hac quæstione, tandem distinguit inter dominium ciuile, & naturale: Ciuile marito tribuit, Naturale autem vxori; quod mihi displicet ex sequentibus. Primò ex his, quæ superiùs diximus, à num. 22. Quatenus contra Barbosam, (qui sic distinguit, sed à prædicto Authore non refertur, nec Nicasius etiam sic distinguens loco suprà relato) defendimus vtrumque, & verum dominium penes vxorem esse constante matrimonio. Secundò, quia præfata distinctio ciuilis & naturalis dominij in quæstione superiori, non solum iure probari potest, imò contrarium apertè multorum iurium decisione probatur; enimuerò si verum amamus, omnia iura, quæ in hac materia loquuntur, aut simpliciter dicunt dominium esse mariti, aut esse vxoris, aut dotem in bonis mariti esse, mulieris tamen esse: nusquam verò vxori & marito simul dominium tribuunt, aut ciuile & naturale inter eos diuidunt. Tertiò & vltimò, huic resolutioni repugnat vtriusque communis resolutio, & authoritas: Prima enim verum dominium & vtrumque marito tribuit, secunda verò vxori. Tutius ergo erit superiorem sententiam amplecti, & contrariam reiicere. Octauò infertur, ad l. 66. Tauri. quatenus disponit,[sect. 46] quòd nemo teneatur satisdare pro debito pecuniatio conuentus, absque eo, quòd præcedat probatio, siue cognitio debiti saltem summaria, per testes, vel per instrumenta. Quod idem disponit l. 3. tit. 16. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Et tamen prædictæ leges debent intelligi iuxta ius commune, vt procedant, quando reus conuentus actione personali, non est soluendo; & sic tenetur de iure satisdare; secus tamen, si est idoneus & soluendo; tunc enim non tenetur satisdare, & idoneus dicitur, si possideat bona immobilia, l. sciendum. ff. qui satisdare cogantur. Vbi declarant plenè Doctores scribentes communiter: & post Rodericum Iuarez, & alios plures, Aluarus Valascus consultation. 66. per totam. Vnde illæ leges tantùm addunt iuri communi, vt in casu, quo pauper, siue non idoneus, quia non possidet immobilia, tenetur satisdare, intelligendum sit, si prius præcedat summaria cognitio debiti, per testes, vel per instrumenta, vt declarant Palacios Rubios, & Antonius Gomez. num. 1. in dicta l. 66. Tauri. Matienço in dict. l. 3. glos. 1. num. 3. & glos. 2. & Azeuedius ibi num. 2. Si igitur maritus conuentus actione personali, bona dotalia immobilia possideat; ab onere satisdandi, (quod vulgò dicitur Se arraygar) liberabitur, quia[sect. 47] vt supra diximus, talia bona in bonis mariti sunt, & secundùm communem opinionem, habet possessionem eorum, ita quod vxor non possideat, sed solus vir, vt per Textum in. l. 1. & l. 3. ff. pro dote. l. 1. C. eodem titulo, l. Pomponius, §. in dotem, ff. de acq. poss. adnotarunt ibi Glossa, Bartolus, & omnes Doctores communiter. Glossa etiam in l. sciendum. & si fundus. ff. qui satisd. cogantur, verbo, intelliguntur, & Bartolus expresse ibi in princ. fatetur, quòd vir solus possidet. Idem Bartolus in l. 3. § ex contrario, num. 6. ff. de acq. poss. Glos. etiam, verbo, possidet, in l. assiduis. C. qui potiores in pig. habeantur. Decius in l. dotis, num. 2. C. de collat. & in cons. 671. num. 6. Paleotus de nothis & spuriis filiis. cap. 50. num. 5. Cæpola ad tit. de vsucap. pro dote. num. 4. folio mihi 441. Cephalus in cons. 214. num. 4. lib. 2. & receptam sententiam testatur Alexander in dict. §. in dotem. Sub dubio tamen propter difficultatem Textus in l. sciendum, §. si fundus. ff.[sect. 48] qui satisd. cog. qui videtur sentite, quòd maritus & vxor simul possideant. Quod tenent alij plures, vt constat ex superioribus, & Cuiacio, cuius statim mentionem faciam. Vnde pro explicatione illius Textus, reiectis his,[sect. 49] quæ adeum adnotarunt Quesada diuers. quæst. iuris cap. 34. num. 20. & nouissimè Hieronymus de Cæuallos pract. quæst. siue, communium contra communes. lib. 1. quæst. 3. à num. 52. dici potest primò, verum esse, maritum res dotales possidere, sed in dict. §. si fundus, vxor non tenetur satisdare, quia quoad effectum non satisdandi, pro possessore habetur, vt declarat Glossa ibi. verb. intelliguntur. Quam sequuntur Bartolus, & omnes ibidem. Iason in leg. 3. §. ex contrario. n. 43. ff. de acq. poss. & nouissimè Barbos. in l. 2. §. quòd si in patris. n. 3. in princ. ff. sol. mat. fol. 713. Et tunc admissa communi sententia, ex alio etiam vltra prædictos Authores, constitui potest, mulierem à satisdatione excusari, quia licèt dos in substantia, & bonis mariti videatur esse, dum constat matrimonium; re tamen vera mulieris est, vt suprà diximus, vbi plenè probauimus, proprietatem, & verum dominium dotis vxoris esse, commodum tamen fructuum, & administrandi ius marito concedi. Id autem sufficeret, vt vxor à prædicta satisdatione liberari deberet, ex Textu in dict. l. sciendum vers. Item qui solam proprietatem. Secundò dici potest, (vt eleganter Cuiacius ad[sect. 50]notauit loco relato suprà num. 43.) quòd quemadmodum adhibita superiori distinctione veri & proprij dominij penes vxorem remanentis, & fictitij penes maritum à lege considerati, facimus duos dominos eiusdem rei, sic & consequenter duos possessores rerum dotalium iure dominij virum, & vxorem faciemus; vt si dos consistat in immobilibus rebus, & vir & vxor earum intelligatur esse possessor, non oneretur in aliis causis, siue litibus satisdare. Vnde est summè notandus Textus in dict. §. si fundus, tam pro vxore, quàm marito ad decisionem dictæ legis 66. Tauri, & dict. legis Reg. 3. vt non teneantur arraygarse, si actione personali conuenti, bona dotalia immobilia habeant: & ad id commendat Iason ibi, in princ. Nonò infertur, ad l. 11. 12. & 13. tit. 1. lib. 6. nouæ[sect. 51] collectionis Regiæ. Quatenus disponitur ibi, quòd qui habuerit in bonis summam mille ducatorum, teneatur subire munus armatæ militiæ militum, quod in Hispania dicitur: De cauallero quantioso. Vt scilicet prædictæ leges debeant intelligi, si maritus habuerit bona propria, quæ faciant proprium patrimonium ipsius; ideò si in dotem bona receperit nón æstimata, plus etiam quàm mille ducatorum valoris, talia bona non computabuntur in prædicta summa, quia licèt videantur esse in bonis mariti, non tamen faciunt proprium patrimonium illius, sed vxoris patrimonium sunt. Idemque dicendum est in aliis similibus casibus, in quibus tot summæ bona requirentur in persona mariti, vti ex communi adnotauit Iason in d.l. sciendum, §. si fundus, num. 2. ff. qui satisdare cogantur. Decius in cons. 666. num. 3. Et confirma[sect. 52]tur ex singulari decisione Textus in l. Lucius, 21. §. idem respondi. ff. ad municipalem. Vbi scribit Paulus: Idem respondi, constante matrimonio, dotem in bonis mariti esse: sed si ad munera municipalia accepto modo substantiæ vocetur, dotem non debere computari Ex quibus verbis apertè colligitur quòd bona dotalia, quamuis sint in bonis mariti, non tamen faciunt proprium patrimonium, aut substantiam illius; ideò non computatur marito publica munera subeunti, quia ex bonis dotalibus, quæ sunt proprium patrimonium, & substantia vxoris, non esset benè consultum Reipublicæ, siue ciuitati. Et hæc est vera ratio illius legis, quam minimè assequuti sunt Quesada diuers. quæst. iuris. cap. 14. num. 19. Hieronymus de Cæuallos, practicarum quæstionum siue commu[sect. 53]nium contra communes. lib. 1. quæst. 3. num. 53. qui hoc tribuebat totum naturali dominio vxoris, cum tamen vtrumque, & verum dominium illius sit, vt suprà vidimus, sic vt proprium dicatur patrimonium eiusdem: quòd si dos æstimata data fuerit marito, aut dotis præfatam summam æstimatam receperit, quia tunc dotis æstimatæ verus dominus effectus est ipse, vt in initio huius capitis diximus, prædicta solutio non procederet, & consequenter talia bona computarentur in patrimonio mariti, dummodò aliàs facultatibus idoneus esset; nam si non soluendo, cùm perinde habeatur, ac si dos inæstimata data fuisset, non estet satis consultum Reipublicæ, ex Glossa singulari, verbo æstimatæ, in l. in rebus. C. de iure dotium, quæ docuit, mulieri compete[sect. 54]re vtilem rei vendicationem contra quemlibet possessorem, non obstante dotis æstimatione, quando maritus non est soluendo. Quam sequuntur, & multis exornant Antonius Gomez. in l. 50. Tauri, num. 44. Pinellus 3. parte legis 1. C. de bonis maternis, num. 15. Couarruuias practicarum quæstionum. cap. 28. num. 8. Ioannes Guttieres de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 1. num. 9. Barbosa in l. æstimatis. ff. soluto matrimonio. n. 25. in fine. & num. 26. & 28. & 33. Ideò vt excusetur, vel obligetur maritus, inspiciendum est, an bona dotalia tradita fuerint marito, æstimata ea æstimatione, quæ faciat emptionem, vt tunc non computentur in patrimonio mariti; an cum æstimatione, quæ faciat emptionem, vt tunc computentur, nisi maritus soluendo non sit, aut tot debitis vexetur, quòd illis deductis, & compensatis, soluere non possit æstimationem dotis. Decimò & vltimò infertur, ad communem DD. re[sect. 55]solutionem, qui rectè constituunt communiter, maritum non posse delicto suo vxori præiudicare in dote, & consequenter bonis mariti confiscatis, vxorem dotem suam saluam habere debere; vtpote cùm dos sit res aliena à marito, & proprium patrimonium, & substantia vxoris, & ad hoc sunt Textus aperti in l. ob maritorum, C. ne vxor pro marito, in. l. res vxoris, C. de donationibus inter virum & vxorem. in l. quisquis, §. vxores, C. ad legem Iuliam Maiestatis, in l. si quis la 2. & in authentica, Bona damnatorum. C. de bonis proscriptorum. Et communiter Doctores in dictis iuribus, & alibi sæpè, vt testatur, & optimè declarat Andreas Gaill. practicarum obseruationum. lib. 2. obseruatione, 86. per totam. Ægidius Bossius tit. de bonorum publicatione. num. 72. Iulius Clarus receptarum sententiarum. lib. 5. quæst. 78. n. 21. Antonius Gomez, in l. 78. Tauri. num. 1. & 4. Ioannes de Matienço in l. 10. tit. 9. lib. 5. glos. 1. & Azeuedius ibi. num. 11. Cephalus in cons. 214. num. 5. lib. 2. # 5 CAPVT V. De vsusfructus definitione iterùm tractatur, & nonnullis argumentationibus contra eam propositis respondetur, vtrùm illa Maioratus possessori, Clerico in reditibus Ecclesiasticis, Conductori, Emphyteutæ, Feudatario, & Superficiario conueniat, plenè, breuiter tamen discutitur, & nonnulla nouè, & distinctè magis, quàm adhuc, adnotantur ad propositum per Authorem. SVMMARIVM. -  1 Contra definitionem vsusfructus, dubitandi ratio proponitur, & diluitur infrà num. 3. -  2 Maioratus possessor, vel is, qui rem possidet restitutioni subiectam; dicitur vsufructuarius, & non dominus, ex sententia quorundam. -  3 Sed ex sententia aliorum quamplurimorum, verus dominus dicitur per tempus vitæ suæ, & hæc pars per Authorem probatur. -  4 L. vltima, §. sed quia, C. communia de legatis, explicatur. -  5 Dominus alicuius rei, etiam pleno iure, non definit esse quis, quòd dominium ab eo abire speretur, vel quòd alienare prohibitus sit. -  6 Legis, species, ff. de auro & argento legato, vera ratio redditur. -  7 Et Petri Augustini Morlæ nouissima interpretatio ad illum Textum, nouè improbatur per Authorem. -  8 Clerici habentes beneficia, vsufructuario similes sunt, ex sententia multorum. -  9 Et de aliorum sententiis, remissiuè. -  10 Opinio Authoris in quæstione superiori proponitur, & Argumento contra definitionem vsusfructus adducto, respondetur. -  11 Vsuarius nihilo magis iuris habet, quam re ad necessitatem vtendi; Vsufructuarius verò omnem commoditatem habet, & omnes fructus suos facit. -  12 Contra definitionem vsusfructus, aliud argumentum proponitur de Conductore, Emphyteuta, Feudatario, & Superficiario, & diluitur numeris seqq. -  13 Vsusfructus, & feudi conuenientia multiplex, remissiuè. -  14 Accursij solutio, ad difficultatem propositam suprà num. 12. refertur, & hoc numero, & sequentibus latè explicatur. -  15 Glossæ expositio, ad Textum in principio, Institutionum. de vsufructu, damnatur. -  16 Emphyteuta re sibi in emphytheusim concessâ, non vtitur in re seruitutis, quemadmodum vsufructuarius vtitur; sed quodammodò re propria vti videtur, iure & ratione vtilis dominij sibi competentis. -  17 Vsufructuarius debilius ius habet in vsufructu, quàm Emphyteuta in emphyteusi; idque multis probatum per totum numerum. -  18 Emphyteusis natura & origo ab vsusfructus natura distat in multis. -  19 Vsufructuarius habet ius in rem. -  20 Et re fructuaria iure suo vtitur & fruitur, siue ex seipso fructus percipit ex fundo. -  21 Conductor verò, licèt ius vtendi & fruendi habeat, non tamen habet ius in rem, sed in personam locatoris, vt eum re conducta frui patiatur. -  22 Nec vtitur nomine proprio, aut proprio iure, sed nomine domini, & iure alieno. -  23 Vsusfructus nomen feudatario minimè conuenire. -  24 Vsusfructus, & feudi differentia multiplex, remissiuè. -  25 Superficiarium ab vsufructuario quamplurimùm distingui, & de contractu superficiario, aut superficie, & eius natura plenissimè actum, remissiuè. -  26 Vsumfructum à reditu multùm distare. -  27 Fabianum de Biocchis lapsum circa definitionem vsusfructus noua Authoris consideratio in hac materia. QVoniam definitionem vsusfructus capite præcedenti tradidimus latiùs, aliquantulum hoc capite circa eam insistere necesse erit. Et vt ibi diximus, dubia[sect. 1] redditur ex eo præfata definitio, quòd competit alteri, quàm definito; cùm tamen bona definitio, alteri, quàm rei definitæ, conuenire non debeat. Id quod latiùs probant Berengarius in l. naturaliter, §. nihil commune, num. 56. ff. de acquirenda possessione. Ioannes Annibal in rubric. ff. de vsucapionibus, num. 59. Alciatus lib. 6. paradoxorum, cap. 9. Gellius noct. Attic. lib. 4. cap. 1.Fumeus in tractatu Substitutionum, num. 2. & infinitos referens Sebastianus Medices tract. de diffinitionibus, quæst. 4. 1. part. num. 21. fol. mihi 232. Sed in proposito constat apertè, quòd multis aliis conueniat; quamplurimi enim sunt, qui ius vtendi, & fruendi habent, & rebus alienis vtuntur, saluàmque illarum substantiam conseruare debent. Nam inprimis, maioratus possessor, vel is,[sect. 2] qui rem possidet restitutioni subiectam, dumtaxat est vsufructuarius, & non dominus: argumento Textus, in l. species ff. de auro & argento legato, & vtitur re aliena, per Textum, in l. vltima, §. sed quia, C. communia de legatis. & tenetur præstare cautionem, ad quam cæteri vsufructuarij adstringuntur, vt latiùs probat Molina de Hispanorumprimogeniis, & lib. 1. cap. 15. & vtitur tantùm, & fruitur per tempus vitæ suæ bonis maioratus, aut restitutioni subiectis, nec illa alienare potest; quod vsufructuario propriè conuenit, vt manifestum est, & sic tenentes latiùs fundant Rodericus Iuarez, Gomez Arias, & Castillo, quos in vnum congesserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 19. num. 1. Ioannes Guttierrez, practicarum, lib. 2. quæst. 17. num. 2. Verùm huic argumentationi facilis est solutio, constituendo[sect. 3] primùm, maioratus possessorem, per tempus vitæ suæ, verum dominum esse, non vsufructuarium tantùm. Id quod rectissimè defendit, & fundat Molin. & prædictis rationibus satisfacit dict. cap. 19. à num. 4. vsque ad n. 16. & sequuntur Ioannes Guttierrez praticarum lib. 2. dicta quæst. 17. num. 2. & lib. 3. quæst. 89. num. 7. vbi refert Gregorium Lopez, Peraltam, Antonium Gomez, Couarruuiam, Pinellum, Menchacam, Auendañum, Mierez, & Padillam idem tenentes. Aldobrandinus in cons. 25. num. 10. & 11. lib. 1. Barbosa 1. part. legis, diuortio, in princip. ff. solut. matrimonio, num. 6. Ex quibus & his, quæ latiùs tradunt ij Authores, constat apertè præfatam vsusfructus definitionem, maioratus possessori minimè conuenire, illúmque habere potentius, ius quàm habeat vsufructuarius, vt optimè probat Molina vbi suprà, & Barbosa dicto num. 6. Secundò constituendum est, quod in dict. l. vltima,[sect. 4] §. sed quia, C. communia de legatis, dicitur res aliena, quæ fideicommisso, aut restitutioni subiecta est; inspecto, & considerato futuro tempore, quo restitutio fieri debet, & respectu alienationis prohibitæ; non tamen alio respectu, nec attento tempore præsenti, vt sentit Glossa ibi, & declarant omnes Doctores, vt ex communi adnotauit Cephalus in cons. 393. num. 80. lib. 3. non tamen[sect. 5] dominus alicuius rei etiam pleno iure definit esse quis, quòd dominium ab eo abire speretur, vel quòd alienare prohibitus sit, vt post alios plures probant Molina dict. cap. 19. num. 4. & num. 11. Mieres de maioratu. Part. 3. quæstione 9. numero 9. Aldobrandinus dicto consilio 25. numero 10. & 11. Tertiò & vltimò constituendum est, adeò alienum[sect. 6] esse à mente Iureconsulti in dict. l. species. ff. de auro & argento legato, vt contrarium eius, quod adhuc diximus, probare voluerit, vt potiùs in eandem sententiam expendi possit ille Textus. Dicit enim, quòd onus restituendi, quicquid in auro & argento legatum fuerat, non inducit legatum vsusfructus, nec tollit dominium, aut proprietatem in vita, quamuis res ad vsum, vel ad vsumfructum relinquatur. Et ratio est, nam adiectio illa, Quarum rerum vsusfructus, dum viues, tibi sufficiet, non debuit inducere aliud legatum, nec mutare naturam legati simplicis præcedentis, vt cum iudicio declarat Bartolus ibi, & non ita exactè Molina lib. 1. dict. cap. 19. num. 7.[sect. 7] Et sic intelligenda est illa lex, quicquid prædictæ interpretationis Bartoli nulla facta mentione, aliter intelligat nouissimè Petrus Augustinus Morla Emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 8. ante finem. vers. & ex supradictis. Vbi retulit communem distinctionem Formalis & Causalis vsusfructus, & illam probauit, & postmodùm infert ex ea ad Textum, in dict. l. species, & dicit, adiectionem prædictam, proprietati nihil detrahere, ex eo, quòd dato vsufructu, censetur data proprietas: in quo decipitur aperte, nam adiectio illa vsusfructus potiùs videbatur legato proprietatis aliquid detrahere, non legatum proprietatis inducere; nec legata censeretur proprietas, siue illa data diceretur, vsufructu dato, si legatum proprietatis non præcessisset. Nihilominùs tamen adiectionem illam, legato proprietatis nihil detrahere debere, rectè statuit Iureconsultus, quòd simplex legatum proprietatis præcesserat: vt optimè aduertit Bartolus ibi; non quòd datio vsusfructus, quæ rem dubiam efficiebat, legatum proprietatis induceret. Deinde, & secundo loco in contrarium vrget, quòd[sect. 8] prædicta definitio & Clericis conuenire videtur: Clerici enim habentes beneficia, vsufructuario similes sunt, per Textum in cap. Episcopus, 10. quæst. 2. & in cap. Episcopus. & cap. vlt. 12. quæst. 2. Contendit enim illorum iurium constitutio, Clericos vsumfructum suorum beneficiorum habere, & fructus tanquam stipendium aliquod, mercedèmque sui laboris capere. Quod nec ratione, nec æquitate carere dixit Duarenus de sacris Ecclesiæ ministeriis. cap. 4. columna 1. in vers. dicitur vtenda. fol. mihi 1169. & admittit Mendez de Castro de annonis ciuilibus, notabili 5. num. 2. & ante omnes docuit Glossa in cap. præsenti, de officio Ordinarij, in 6. Quæ asserit, Clericos in bona valetudine constitutos, vsufructuarios esse, in ægritudine verò, à qua decedunt, vsuarios tantùm. Et illam sequuti sunt quamplures, quos referunt Couarrnuias in cap. cùm in officiis, de testament. num. 1. Hieronymus de Cæuallos practicarum quæst. siue communium contra communes, quæst. 198. fol. mihi 284. (alios consultò prætermitto; ab his enim, quos statim referam, præcitantur.) Huius tamen difficultatis solutio pendet ex[sect. 9] resolutione quæstionis superioris, in qua extant diuersæ & contrariæ multorum sententiæ. Alij enim Clericum in bonis, & redditibus Ecclesiasticis vsufructuarium, vel vsuarium tantùm appellant: Alij fidelem administratorem, aut simplicem dispensatorem esse contendunt; Alij id iuris duntaxat tribuunt Clericis, quod à Canonibus expressim sibi conceditur: Alij verò dominos esse Clericos beneficij, & reddituum Ecclesiasticorum affirmant; ita vt certa ex eis sententia sumi non possit, vt contendit Couarruuias vbi suprà, dict. num. 1. Et constat ex his, quæ in hac quæstione scripserunt D. Thomas, Sotus, Ledesmius, Adrianus, & Caietanus, vbi infrà. Abbas in cap. cùm esses, num. 21. de test. Barbatia in cap. venerabile. de officio delegati. colum. 10. Sarmientus de redditibus Ecclesiasticis. 3. part. cap. 1. num. 3. & 4. & 4. part. cap. 6. per totum. Nauarrus, in apologia. de redditi bus. quæst. 1. monitu. 24. n. 12. & monitu. 35. & 38. num. 6. Menchaca de successionum creatione. lib. 3. §. 22. num. 40. Guillelmus Benedictus in capite Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam. in princ. num. 165. & 266. Ioannes Guttierez practicarum, lib. 2. quæst. 114. à num. 4. & num. 13. Ioannes de Matienço in l. 13. tit. 8. Lib. 5. nouæ recopilationis, glos. 1. Michaël Grassus receptarum sententiarum. §. testamentum. quæst. 34. num. 9. in fine. Spino in speculo, glossa rubric. parte. 14. num. 5. & 6. & num. 14. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. num. 8. 1. parte. Molina è Societate Iesu religiosus, de iustitia & iure tractatu. 2. disputatione. 242. per totam, folio mihi. 786. Hieronymus de Cæuallos communium contra communes. quæst. 198. & quæst. 388. Vtcumque tamen sit, quod ad nos attinet, se[sect. 10]curè affirmari potest, superiorem definitionem vsusfructus, Clerico minimè conuenire, vel quia sit verus dominus fructuum, & redituum Ecclesiasticorum; quamuis cum modo & onere expendendi eos in certos & probatos vsus. Quod probabile est, & optimè defendit Franciscus Sarmientus vbi suprà. Molina dicta disputatione 143. in princ. vers. contraria tamen sententia. folio mihi. 786. vbi dicit, idem affirmare Sotum, Ledesmium, Adrianum, D. Thomam, & Caietanum in locis ibi relatis. Cæuallos dict. quæst. 388. num. 52. vel quia Clerico in redditibus Ecclesiasticis concessa, siue statuta aliqua sunt, quæ vsufructuario minimè conueniunt; alia autem denegata, quæ vsufructuario liberè conceduntur. Et vt generaliter dixerim, quatenus ad distributionem pertinet, cum beneficiarius multò minùs possit, quàm vsufructuarius; enim verò vsufructuarius omnes fructus indistinctè suos facit, ad libitumque disponere potest de his, quæ ex vsufructu acquisiuit: quod non potest Clericus, vtpote cùm illius potestas, aut facultas disponendi, restricta sit certis modis à iure, vt constat ex omnibus num. præcedenti relatis, & cum iudicio declarant Couaruuias, & Nauarrus, vbi suprà Barbosa 2. part. legis, diuortio, num. 53. versic non valet igitur, ff. soluto matrimonio. Qui post alios ibi relatos rectè probat, beneficiarum malè æquiparari vsufructuario: vsuario verò æquiparari non posse certum est, & concludenter probat Couarruuias vbi suprà, dicto num. 1. Clericus enim beneficium Ecclesiasticum obtinens, in percipiendis & lucrandis fructibus plus iuris habet quàm vsuarius: licèt enim certis, à iurèque determinatis modis teneatur illos consumere; omnes tamen fructus ex Beneficio perceptos suos facit, vsuarius verò nihil præter vsum habet. Ex quo apparet, præfatam definitionem vsusfructus, vsuario etiam non conuenire, & cum mysterio additum ibi verbum fruendi: per quod excluditur nudus vsus; minus enim est in vsu, quàm in vsufructu, vt constat per totum titulum, Institutionum, de vsu & habitatione. Et vsuarius nihilo magis[sect. 11] iuris habet, quàm re ad necessitatem vtendi: Vsufructuarius verò omnem commoditatem habet, & omnes fructus suos facit, ex dictis iuribus, & principio, Institutionum, de vsufructu. vbi Balduinus num. 5. & nouissimè Antonius Pichardo. num. 14. & 15. Nicasius in princ. de vsu & habitatione, num. 1. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 5. Medices de definitionib. part. 2. definitione 70. num. 11. & plures differentias vsusfructus, & vsus alio capite congeram infrà. Tertiò tandem & vltimò in contrarium obstat, quòd[sect. 12] prædicta definitio non vsusfructus tantum, sed & aliarum rerum communis videtur. Nam conductor, ius vtendi & fruendi habere dicitur, l. ex conducto, 15. l. si in lege, 24. §. colonus, l. si merces, 25. §. 1. ff. locati, l. 3. l. 7. tit. 8. partit. 5. Et vtitur, fruitúrque re aliena, vt de se patet. Quo modo argumentatur Franciscus Hotmannus in principio, de vsufructu. verb. ius alienis rebus, & ab eo transcribens Antonius Pichardus ibidem num. 8. Emphyteuta etiam idem ius obtinet, & re aliena fruitur; dominium enim penes dominum remanet, qui rem in emphyteusim concessit, l. 1. ff. si ager vectigalis. §. adeò, Institutionum de lo[sect. 13]catione, & conductione, l. 1. & 2. C. de iure emphyteutico. Similiter vsusfructus, & feudi conuenientia multiplex reperitur in iure, quam eruditè congerit Franciscus Hotmannus in disputatione de feudis cap. 31. à princ. col. 1. per totam fol. mihi 875. Itaque sicut vsusfructus est ius vtendi & fruendi; sic etiam feudum, & in feudo alterius est proprietas, alterius vsusfructus, sicut in vsufructu, vt dict. col. 1. iure, & ratione latiùs probatur. Denique, & Superficiarius re aliena vtitur, & fruitur, hoc est, is, qui in alieno solo superficiem emit, vel conduxit in perpetuum, aut non modicum tempus, constituta mercede domino, quæ Salarium dicitur, quod pendatur pro solo, domino illius, l. vltima ff. de superficiebus, l. 3. §. 1. ff. de noui operis nunciatione, l. habitator, 59. l. superficiario, 74. ff. de rei vendicatione, l. etiam superficies, ff. qui potiores in pignore habeantur. Ergo incongruè Iustinianus loquitur in dicta definitione: & hanc difficultatem præsentiens Glos. in dicto princip. Institut. de[sect. 14] vsufructu. verb. est ius, versic. sicque per hoc verbum, interpretatur verba illa, vsusfructus est ius, exponi debere, id est, seruitus, vt etiam exposuit Nicasius in eod. princ. num. 2. Vt sic superiores personæ in definitione non comprehendantur, quæ licet vtantur & fruantur rebus alienis, diuersimodè tamen vtuntur & fruuntur: Emphyteuta enim, Vasallus, & Supersiciarius, non iure seruitutis fruuntur, sicut vsufructuarius fruitur; sed quia vtile dominium habent, quod ad hæredes transit, vt in §. finali ex quibus causis feudum amittatur, collat. 10. & in l. cædere §. in cuius arborum furtim cæsarum. Medices tractatu de definitionibus, definit. 70. vers. vsusfructus num. 12. Colonus etiam, diuersa ratione vtitur & fruitur; neque enim ager colono, siue equus commodatario seruitutem debet; fructuario verò debet, vt optimè animaduertit Hotmannus in commentariis verborum iuris, verbo, vsusfructus est ius, in princ. fol. mihi 972. Et vsus rei conductæ, item vt commodatæ, magis est facti, quàm iuris: magis est facultas percipiendi fructus, quàm ius aliquod constitutum, l. 1. ff. quando dies legati cedat; at vsusfructus in iure consistit, vt dictum est, & eleganter tradit Hotmannus in dicto princ. de vsufructu, verbo ius alienis rebus. A quo sumpsit, sed tacuit eum, Antonius Pichardus ibidem, in finalibus verbis. Et quamuis prædi[sect. 15]cta Glossæ expositio sustineri non possit, nec vera sit; cùm verbum illud Ius, quod in definitione positum est, sumendum sit in generali significatione, vt exponatur, provt sonat, nec stridè pro seruitute tantùm accipi possit, superior tamen solutio, & doctrina verissima est; quæ vt distincte, magis quàm adhuc remaneat declarata, constituendum est primò: Quòd emphyteuta re sibi in[sect. 16] emphyteusim concessa, non vtitur iure seruitutis: quemadmodum vsufructuarius vtitur, sed quodammodò, re propria vti videtur, iure & ratione vtilis dominij sibi competentis ex dispositione legis, vel saltem communi Doctorum interpretatione. Quod apertè probatur ex his iuribus, quæ: pro emphyteuta expendimus suprà num. 12. & ex his, quæ ad propositum optimè considerant Aluarus Valascus de iure emphyteutico 1. part. quæst. 1. Redoanus tractatu de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 15. num. 6. fol. mihi. 69. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 454. num. 5. lib. 3. Cæpola de seruitutibus rusticorum prædiorum, cap. 22. de montibus, num. 10. in fin. Deinde vsufructuarius, debilius ius habet in vsufructu,[sect. 17] quàm emphyteuta in emphyteusi; tam respectu vtilis dominj, quàm possessionis, secundùm Aretinum, in l. naturaliter, col. 2. ff. de acquirenda possessione. Mandellum de Alba, vbi suprà, dict num. 5. Item etiam, quia ius emphyteutæ vtile est, & hæreditarium, quod ad hæredes transit? ius verò vsufructuarij hæreditarium non est, nec ad hæredes transit, vt in terminis adnotarunt expressè Natta in cons. 477. num. 10. & 12. lib. 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 23. volum. 1. Decianus in consil. 123. num. 53. volum. 3. Aluarus Valascus consultat. 50. num. 9. Barbosa in l. diuortio, §. si fundum, num. 17. vers. valida erit consequentia, & ius vsufructuarij, siue possessio illius, ab onere satisdandi non releuat, quod secus in emphyteuta obseruatur, per Textum, in l. sciendum, §. possessor autem, versiculo, eum verò qui tantùm ff. qui satisdare cogantur, iuncta declaratione Bartoli ibidem, in principio, Alexandri, & Iasonis, num. 2. eiusdem Iasonis, in dicta l. naturaliter, num. 16. ff. de acquirenda possessione, & post Rodericum Iuarez, & alios, latiùs declarat Aluarus Valascus consultat. 66. â num. 18. vsque ad num. 25. & vide in terminis Florianum de S. Pet. in l. 4. num. 13. & 14. ff. de vsufructu. Denique emphyteuta non tenetur ita saluam seruare rerum substantiam, sicut fructuarius debet, vt explicans prædictam definitionem dixit Zasius in titulum ff. de vsufructu & quemadmodum quis vtatur, in principio, versiculo, prætereà & emphyteuta, fol. mihi 831. & emphyteusis origo[sect. 18] valdè distat ab vsusfructus natura in multis, diuersísque modis constituitur, vt constat ex dictis per Iasonem, in l. 1. n. 29. C. de iure emphyteutico. Iulium Clarum lib. 4. §. emphyteusis, quæst. 1. & seqq. Connanum commentariorum iuris, lib. 7. cap. 12. Secundò constituendum est, quod vsufructuarius di[sect. 19]citur habere ius in rem, per textum in lege vti frui. §. vtrum autem ff. si vsusfructus petatur. & ex communi resoluit Iason in dict. l. sciendum §. possessor, num. 2. ff. qui[sect. 20] satisdare cogantur. & re fructuaria iure suo vtitur & fruitur, siue ex seipso fructus percipit ex fundo, ex textu in dict. l. vtifrui. in princ. & Iasone in dicta l. naturaliter, in principio ff. de acquirend possessione. Moderno, in consuetudinibus Parisiensibus, titul. 1. §. 1. glos. 1. num. 30. Menochio in consil. 66. num. 10. lib. 1. Cephalo in consil. 637. num. 5. lib. 5. Cuiacio in recitationibus solemnibus Digestorum ad l. fundi Trebatiani, in princip. ff. de vsufructu legato. Conductor verò, siue colonus, licèt ius vtendi & fruendi habeat, ex iuribus adductis suprà, num. 12. Non[sect. 21] tamen habet ius in rem, sed in personam locatoris, vt eum re conducta frui patiatur, ex eisdem iuribus, & l. qui fundum, ff. locati, l. emptorem. C. eodem tit. l. 19. tit. 8. partit. 5. Romanus in consil. 309. & 311. Aretin. in consil. 160. Alexander in consil. 118. lib. 5. Antonius Gomez variarum resolut. tom. 2. cap. 3. de locatione & conductione. num. 9. Hotmannus reddens rationem, in principio, Institutionum, de vsufructu: verbo, ius alienis rebus, & ipsum non referens Antonius Pichardo num. finali illius §. & regulariter, quod conductores, seu coloni simplices ab annis nouem infrà non habeant ius in rem. Ex aliis probat Borgn. Caualcanus decis. 42. n. 45. & n. 79. 1. p. nec[sect. 22] vtitur nomine proprio, aut proprio, iure; sed nomine domini, & iure alieno, l. non vtitur. 45. ff. de vsufructu. & docuit Bartolus in l. si pignore, n. 8. ff. familiæ erciscundæ, Iason in l. naturaliter, num. 14. ff. de acquirenda possessione. Et in hoc differt vsufructuarius à conductore, vel colono; in aliis etiam, quæ nouè adducit Barbosa in l. diuortio, in principio ff. solut. matrimonio, num. 33. 34. & 35. Tertiò constituendum est, vsusfructus nomen feudata[sect. 23]rio minimè conuenire, cum vsusfructus natura, & proprietas hæc sit, vt vnius personæ finibus coërceatur: neque ab ea discedere, sine suo interitu possit, feudum vero vt ager vectigalis, ad hæredes, id est liberos, posterosque, perpetuo iure transeat, vt optimè considerat Franciscus Hotmannus in disputatione de feudis cap. 4. colum. 2. versic. iam vero fol. mihi 814. & plenius cap. 31.[sect. 24] versic. sequitur vt in quibus rebus, fol. 876. vbi vsusfructus, & feudi differentiam multiplicem assignat. Quartò constituendum est, superficiarium ab vsufru[sect. 25]ctuario quamplurimùm distingui, idcirco superficiario, Vsusfructus definitionem minimè conuenire. Id quod clare constat ex exemplo posito suprà num. 13. & his, quæ de contractu supersiciario, aut superficie, & eius natura plenissime scripserunt post alios plures (idcirco hac de re consulto tractatum prætermitto:) Aluarus Valasus de iure emphyteutico; 1. part. quæst. 33. per totam, fol. mihi. 175. Vaconius declarationum iuris, lib. 2. cap. 82. Franciscus Connanus, commentariorum iuris, lib. 7. cap. 12. de iure emphyteutico, num. 3. 4. & 5. Menoch. de arbitrariis lib. 2. centuria 1. casu 31. & de retinenda possessione remedio 3. num. 4. & nonnullis seqq. Euerardus in loco, à feudo ad emphyteusim. num. 49. fol. mihi 246. Cuiacius in paratitl. in libros Digestorum tit. 18. de superficiariis fol. mihi 259. & in recitationibus solemnibus in eosdem libros ad l. 2. in principio ff. de seruitutibus: & nouissimè non referens prædictos, Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 52. 53. & 54. Quintò constituendum est (idquod ex definitione vsusfructus constat apertè) vsumfructum à redditu multum[sect. 26] distare, & consequenter præfatam definitionem ei, cui reditus relictus sit, minime conuenire, vt alio capite huius libri plenius demonstrabitur. Ideo in rubrica, ff. de vsufructu legato. vnum ab altero distinguitur & separatur, nam vsusfructus nomen est iuris, & est seruitus, vt suprà diximus: & probatur in princ. Institut. de vsufructu. & in l. 1. ff. de seruitutibus. Reditus nomen est corporis, vel pro corpore æstimationis, & non est seruitus item reditus, quotquot annis accipiuntur de manu hæredis; vsumfructum autem fructuarius quotquot annis suo iure percipit: vt tradunt glossa, Bartolus, & Doctores in l. fundi Trebatiani. ff. de vsufructu legato. & eleganter Cuiacius in explicatione illius leg. vbi alias differentias adducit. Sextò & vltimò constituendum est, (quod nullus hucusque animaduertit) deceptum in hac materia Fa[sect. 27]bianum de Biocchis: is enim in repetitione ad textum in authent. nouissima. C. de inofficioso testamento. num. 6. quæ habetur volumine. 7. repetitionum iuris ciuilis. folio mihi 339. quærens, quid sit Vsusfructus, respondet, quòd est pars dominij, & eius emolumentum; quod est diuersum à definitione superiùs tradita: aliud enim est vsusfructus definitionem assignare, & declarare quid sit vsusfructus, (de quo ipse agit:) aliud verò dicere vsumfructum esse partem dominij, & eius emolumentum, vt de se patet; nec ita simpliciter verum est, sed maiori indiget declaratione, vt infra dicetur alio capite. # 6 CAPVT VI. Vsufructuarius quo iure, siue qua actione ad vsumfructum consequendum agere possit: & tres actiones, quæ pro legatis, noua Imperatorum constitutione, dantur, vtrum pro vsufructu competant, distinctè magis, quàm adhuc explicatur. Deinde, an vsufructuarius certæ rei, siue vniuersalis omnium bonorum, teneatur de manu hæredis vsumfructum, siue possessionem illius accipere; aliàs occupans propria authoritate puniatur pœnâ constitutionis leg. non est dubium. C. de legatis, & de materia illius legis, atque pluribus coniecturis, ex quibus occupandi rem legatam propria auctoritate licentia videatur vsufructuario concessa, plenè, breuiter tamen, actum: tandem vsufructuarium verè naturaliter possidere sibi, & non domino, cum communi sententia probatum, & contrariæ concludenter, remissiuè tamen, satisfactum. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius quo iure, siue qua actione, ad vsumfructum consequendum agere possit, & infr. n. 6. -  2 Legatorum genera olim quatuor fuisse, & de illis, remissiuè. -  3 Antonium Fabrum lib. 6. coniecturarum iuris ciuilis cap. 1. de prædictis legatis subtiliter loquutum, & latè, nei per aliquem hucusque præcitari. -  4 Legatorum genera antiqua, ac eorum differentiæ omnes, Constantini, & Iustiniani legibus penitus sunt sublatæ; vt hodie legatorum omnium, vna eademque sit vis, & substantia. -  5 Legatarium tres actiones habere pro legati persecutione, realem, personalem, & hypothecariam. -  6 Vsufructuario actionem personalem ex testamento dari, per quam petit rem sibi dari, non tantum tradi. -  7 Hæres quando intelligatur dare in legato vsusfructus. -  8 Vsufructuario interdictum adipiscendæ possessionis competere. -  9 Vsufructuario in rem actionem, aut vendicationem dari. -  10 Praxis, qua vsufructuarius vti debet in actione confessoria, & negatoria. -  11 Actio realis, & personalis (quæ contrariæ sunt) quare pro eadem re legata competant, remissiuè. -  12 Vsufructuario hypothecariam actionem competere pro rei legatæ vsufructu, ex sententia Borgnini Caualcani, quæ per Authorem nonè improbatur, & numeris sequentibus. -  13 Pro legatis, & fideicommissis tres actiones competunt, si natura rei legatæ hoc patiatur; secus si natura rei legatæ repugnet. -  14 Actio hypothecaria, non competit pro re testatoris legata, quamuis competat aduersus alias res testatoris. -  15 Actiones tres pro legatis competentes, adita hæreditate non priùs nascuntur. -  16 Vsusfructus legatum non cedit, nisi à die hæreditatis aditæ, & eius esse ab aditione hære ditatis pendet. -  17 Vsufructuarius habet actionem contra hæredem propter retardatam hæreditatis aditionem dolo commissam. -  18 Lagatarius non potest occupare rem legatam propria auctoritate nisi de voluntate testatoris, sed à manu hæredis possessionem accipere debet; aliàs perdit rem, & legatum, & cadit à iure suo. -  19 Legatario, ex quibus videatur testator licentiam dedisse occupandi rem legatam propria authoritate: & de materia legis, non est dubium. C. de legatis. plenissimè ab aliis actum proponitur, & in vsufructuario. vide infra, num. 27. -  20 Ioannes Sichardi lectura ad libros Codicis non contemnenda. & ab Authore integrè prælecta. -  21 Legatarius quando dicatur cum vitio occupasse rem legatam, vt amittat ius omne, quod habebat in illa. -  22 Et opinio Petri, & Alberici, (quæ communi est contraria) Authori vera videtur. -  23 Legis, non est dubium, C. delegatis, & legis, si quis in tantum, C. vnde vi, rigor, communi totius Christiani orbis vsu, & praxi antiquatus est. -  24 Leg. non est dubium, C. de legatis dispositio, vtrùm correcta sit ex noua decisione leg. 1. titul. 4. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. -  25 Philippi Cornei, & Ioannis Sichardi opinio noua in hac materia, nonè confutata per Authorem. -  26 Vsufructuarium, siue particularem certæ rei, siue vniuersalem omnium bonorum, non posse possessionem accipere nisi à manu hæredis, vel proprietarij; alias omne ius amittere. Intelligendo, vt suprà numeris præcedentibus in aliis legatariis est explicatum. -  27 Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorium filij, propria authoritate occupat illa. -  28 Vsufructuarium verè naturaliter possidere nomine proprio, sibique, & non domino, fundum, aut rem, in qua vsumfructum habet, & numeris sequentibus. -  29 Vsufructuario spoliato, interdicto recuperanda possessionis succurri, vt ante omnia restituatur. -  30 Interdictum recuperanda non datur, nisi possidenti. -  31 Non autem autem competit ei, qui meram detentationem habet. -  32 Vsufructuario violenter spoliato succurritur remedio constitutionis legis, si quis in tantam, C. vnde vi. -  33 Vsufructuario interdictum Vti possidetis conceditur. -  34 Pro communi sententia relata suprà num. 28. nonnulla iura expenduntur. -  35 Et ad illa minimè satisfacere solutionem eorum, qui contrariam partem amplectuntur, remissiuè cum Iasone probatum. -  36 Vsufructuarium naturaliter non possidere, sed tantum detinere rem, ex sententia quamplurium. -  37 Et illorum fundamenta, reducenda esse ad ea, quæ in vnum congessit Iaso, optiméque, & concludenter omnibus satisfactum per eundem. -  38 Vaconij declaratio noua in hac materia, vt vsufructuarij possessio nec merè ciuilis sit, nec merè naturalis, sed mixta; nouè improbata per Authorem. -  39 Huius capitis quæstiones distinctè magis, quàm adhuc, remanere explicatas per Authorem. VSufructuarius quo iure, siue qua actione ad vsumfructum consequendum agere possit, antequam[sect. 1] ad alia transeamus, necesse est, inquirere: idque facile definiri poterit ex iure, & actione, quæ pro aliis legatis à iure dantur, & multa sciens consultòque prætermittens, quæ de antiquo, & nouiori iure cumulare possem, constituendum duxi primò; Legatorum genera olim quatuor fuisse, quæ explicant Caius, Instit. lib. 2. tit. de legat. Vlpianus in fragmentis, titul. 24. vers. legamus[sect. 2] Iulius Paulus lib. 3. sententiarum. tit. 6. de legatis. Et de illis latè agunt, & exemplis declarant Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius. de testamentis. verb. si absque liberis, el segundo. n. 138. fol. mihi 84. part. 2. Caldas Pereira in l. si curatorem habens. Verbo, sine curatore. num. 20. & nouissimè, Antonius Pichardus in §. sed olim, per totum, vbi Recentiores communiter, Instit. de legatis. & vltra alios, quos alio cap. adducam, de prædictis legatis sub[sect. 3]tiliter loquitur, & latè, nec per aliquem hucusque præcitatur, Antonius Faber coniecturarum iuris ciuilis. lib. 6. cap. 1. per totum fol. 186. cum sequentibus. Illa tamen, & antiqua legatorum genera, ac eorum[sect. 4] differentiæ omnes, Constantini, & Iustiniani legibus penitus sunt sublatæ, vt hodie legatorum omnium vna eademque sit vis & substantia: l. 1. C. communia de. legat. §. sed olim. §. nostra autem, Institut. de legatis. & consequenter sublatis antiquis & variis legatorum generibus, pro quibus varia quoque actionum genera legatario dabantur, vt latè ostendit Antonius Picardus in dict. §. nostra autem, num. 6. earundem etiam actionum genera sunt sublata; noueque statutum in dictis iuribus, legatarium tres habere actiones pro legati persecutione, rea[sect. 5]lem, personalem, & hypothecariam, idque de iure communi Imperatorum, & Regio Partitarum, certum est, atque de iure etiam nouiori nouæ collectionis Regiæ: iuxta ea, quæ plenè declarat Matienço vbi infrà. & sic resoluunt omnes Scribentes communiter, vti infinitos reserentes tradunt, & latè explicant Guillielmus Benedictus loco relato supra, dict. num. 138. Antonius Gomez. tom. 1. variarum, cap. 12. de leg. num. 7. Michael Grassus receptarum sententiarum. §. legatam, quæst. 74. 75. & 76. Ioannes de Matienço in l. 1. tit. 4. lib. 5. recopilationis. glossa 14. à num. 11. vsque ad n. 21. vbi vide Alphonsum de Azeuedo à num. 144. Iosephus Ludouicus decis. Perusina. 23. num. 3. Antonius Pichardus, nonnullis difficultatibus, ex mente communi satisfaciens in dict. §. nostra autem per totum. & hos non referens Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto. num. 15. & 16. fol. 194. vbi in terminis quæstionis nostræ loquitur, probatque, vsusfructus legatarium, ad vsumfructum consequendum tres habere actiones prædictas, ex testamento personalem, in rem, & hypothecariam; illisque aduersus hæredem, aut proprietarium experiri posse. Quod vt distinctè magis appareat, secundo loco constituendum erit, verum esse, vsufructuario actionem[sect. 6] personalem ex testamento dari, per quam petit rem sibi dari, non tantum tradi: quod optimè adnotauit Raphaël Fulgosius in l. 1. num. 5. ff. de vsufructu. Dare autem,[sect. 7] quando intelligatur hæres in legato vsusfructus, explicat Iureconsultus in l. 3. ff. de vsufructu. & nos alio cap. pleniùs dicemus: & vide Baldum in l. 1. C. communia[sect. 8] de legatis n. 7. Similiter, verum etiam esse, vsufructuario Interdictum adipiscendæ possessionis competere, quod pro vsufructu, vel seruitute, aut alio iure incorporali datur: vt post Angelum, Salicetum, Ripam, Zucardum, Beroüm, & Bellonum, resoluit Menoch. adipiscendæ possessionis. remed. 2. num. 83. 84. & 85. Deinde, vsufructuario in rem actionem, aur vendi[sect. 9]cationem dari, docet Bartolus in rubric. C. de vsufructu. num. 2. Fulgosius in dict l. 1. ff. vsufructu. num. 5. qui speciali fauori vltimarum voluntatum tribuit, vt possit legatarius rem suam, antequam tradatur, etiam vendicare: Franciscus Marc. decisione. 832. num. 3. 1. parte. Pinellus 2. Parte. legis 1. C. de bonis maternis. num. 18. vbi ante finem illius numeri, dicit pro hoc esse bonum textum in l. vtifrui. §. 1. ibi: in rem actio, ff. si vsusfructus petatur. quem tamen prius expendit Bartolus vbi sapra. dicto num. 2. Matienço in l. 1. tit. 4. lib. 5. glossa 14. num. 38. Antonius Gomez, qui rectè fundat, tom. 1. Variarum. cap. 12. de legatis. num. 7. in versiculo. Idem etiam est in seruitute, & alio iure incorporali legato: Borgninus Caluacanus de vsufructu mulieri relicto. num. 7. & num. 15. fol. 194. vbi dicit, quòd si fructuarius[sect. 10] non possidet, debet intentare in confessoria, & negatoria rei vendicationem, vel Publicianam, narrando qualiter testator tenuit rem pro sua, & tanquam suam iure dominij, vel quasi; & ob id habuisse, & habere ius in vsufructu possesso potentius partis aduersæ; vel declarari debere, parti non competere ius in vsufructu, vt sic in consequentiam teneatur pars aduersa relaxare ipsa bona ad vsufructuandum; si autem possidet, non erit necesse probare de dominio, vel quasi; sed per possessionem præsumetur dominium, vel quasi, tanquam incidenter deductum in confessoria, vel negatoria: Quòd si occupata fuerit possessio bonorum, cessa sibi actione ab hærede, poterit vsufructuarius agere pluribus remediis adductis per eundem Caualcanum vbi supra. n. 16. Quare autem, pro eadem re legata competat persona[sect. 11]lis, & realis actio, quæ contrariæ sunt? Declarant communiter Doctores in l. 1. C. communia de legatis. Antonius Gomez. dict. cap. 12. num. 7. versicul. Nec obstat. Antonius Pichardus in dict. §. nostra autem. Institut. de legat num. 9. & 10. Denique, & hypotechariam actionem competere[sect. 12] vsufructuario, pro vsufructu rei legatæ, secure admittit Caualcanus vbi suprà, dict. num. 15. versiculo contra autem. & videtur in hoc consentire, Antonius Gomez. dict. cap. 12. num. 7. Mihi tamen verum non videtur, quod pro certæ rei, aut certarum vsufructu, competere possit: & ad id dicendum moueor principaliter; Nam[sect. 13] quod dicitur, pro legatis, & fideicommissis tres competere actiones, intelligendum est, si natura rei legatæ hoc patiatur, secus si natura rei legatæ repugnet. Sic dixit explicandam istam materiam Bartolus in dict. l. 1. C. Communia de legatis. num. 1. & cum aliis Bartolum sequitur Petrus Surdus decis. 28. num. 10. & illius doctrinam esse communem constat ex dictis per Grassum, §. legatum. quæst. 74. & 75. Antonium Gomez dict. num. 7. ad finem. Sed in hoc casu, natura vsusfructus legati, cuius dominium, & ius ipso iure transit absque aliqua traditione; vt iure, & authorum allegatione comprobat Antonius Gomez vbi supra; repugnat hypothecariam competere posse: l. neque pignus. ff. de[sect. 14] regulis iuris. l. si rem, ff. de pignoratitia actione, ergo hypotecharia competere non potest. Prætereà, nam actio hypotecharia non competit pro re testatoris legata, quamuis competat aduersus alias res testatoris, quæ ad hæredem peruenerunt: glossa in dict. l. 1. C. communia de legatis. & ibi Bartolus oppositione 2. n. 1. in fine. Baldus disputans n. 14. Antonius Pichardus in §. nostra autem. Institut. de legatis, num. 11. ergo pro eodem vsufructu competere non potest, quicquid contrà, sed malè quidem, Caualcanus existimauerit. Denique, & tertio loco constituendum est, pædictas[sect. 15] tres actiones pro legatis competentes, post aditam hæreditatem, non priùs, nasci; quia ante aditam hæreditem non potest confirmatum esse testamentum, vt certum est: & docuit Baldus in dicta l. 1. C. communia de leg.[sect. 16] num. 5. Id quod in nostra materia omnino etiam admittendum est, quoniam vsusfructus legatum non cedit, nisi à die hæreditatis aditæ, & eius esse ab aditione hæreditatis pendet: l. 1. §. dies autem. ff. quando dies vsusfructus legati cedat. l. si seruo hæreditario. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. Tellus Ferdinandez in l. 3. Tauri, 3. part. n. 10. & 11. Matienço in l. 1. tit. 4. l. 5. glossa. 14. à n. 35. Tamen habet vsufructuarius actio[sect. 17]nem contra hæredem, propter retardatam hæreditatis aditionem dolo commissam: l. si vsusfructus. ff. de vsuctructu. quam sic summauit Florianus de Sancto Petro, num. 1. & hæctenus de prima huius capitis parte, quæ ad ius agendi pertinet. Quo ad secundam verò, quæ ad acquisitionem possessionis, siue modum acquirendi tendit: Constituendum est, quòd legatarius regulariter, non potest occu[sect. 18]pare rem legatam, siue illius possessionem apprehendere propria auctoritate, nisi de voluntate testatoris expressa, aut tacita; sed à manu hæredis possessionem accipere debet: aliàs perdit legatum, & rem, & cadit à iure suo: l. non est dubium. vbi communis omnium sententia, C. de legatis. & latissimè declarant materiam il[sect. 19]lius textus, multàsque congerunt coniecturas, ex quibus videtur testator licentiam dedisse occupandi rem legatam propria auctoritate, Iason, Corneus, & alij Doctores ibi, Pinellus, loco infra referendo, Rodericus Iuarez, in lib. quoniam in prioribus. quæst. 7. num. 9. & num. 17. & 18. Palacios Rubios in repetitione rubricæ. de donationibus inter. §. 59. Guilliemus Benedictus in capite, Rainuntius, de testamentis. verbo. si absque liberis, tractat. 2. de fideicommissaria substitutione, num. 145. Gualdensis de arte testandi, titul. de legatis cautela 12. Couarruuias resolutionum lib. 3. cap. 16. num. 7. versic. His præterea suffragatur. Petrus de Peralta in l. omnia, §. fundum. & ibi Dominus Franciscus Sarmiento, & in leg. Titia cum testamento. §. Lucius. el primero ff. de leg. 2. Menochius recuperandæ possessionis, remedio. 5. n. 30. vsque ad num. 37. Natta in cons. 477. n. 3. lib. 2. Quesada diuers. quæst. iuris. cap. 14. num. 5. Antonius Gomez tom. 1. variar. cap. 12. num. 10. & in leg. 45. Tauri, n. 30. Mencacha de successi. creatione. lib. 1. §. 9. num. 16. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 310. num. 2. lib. 2. Marcus Antonius Eugenius in cons. 100. num. 24. & n. 60. Iacobus Concenatius quæst. singularium iuris. lib. 3. quæst. 13. Mieres de maioratu, part. 3. quæst. 17. Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 2. §. 1. à num. 86. ad num. 92. Simon de Prætis de interpretatione vltum. voluntatum, lib. 5. interpretatione 2. dubitatione 1. à num. 96. folio 479. & multis num. seqq. Michaël Grassus receptarum sententiarum. §. legatum. quæstione 67. num. 13. & §. testamentum. quæst. 67. & §. fideicommissum. quæst. 43. Ioannes Guttierrez in repetitione legis. Nemo potest. ff. de leg. 1. n. 354. 355. 359. 363. & 364. Ioan[sect. 20]nes Sichardus, (cuius lectura non contemnenda erit in libros Codicis, & à me paucis ab hinc diebus integrè prælecta est, in dict. l. non est dubium, per totam. C. de leg. Qui omnes vnanimiter admittunt, tunc demum lega[sect. 21]tarium dici, cum vitio occupasse rem legatam, vt amittat ius omne, quod habet in illa, quando accepit rem legatam postquam hæres adiuisset hæreditatem, & acquisiuisset possessionem rerum hæreditariarum: secus tamen si nondum adita hæreditate, & nondum acquisita possessione per hæredem, legatarius acciperet rem sibi legatam, quia tunc non amitteret ius suum, quamuis etiam illo casu possit hæres agere contra legatarium, vt possessionem rei ablatæ sibi restituat. l. 1. §. rediguntur. ff. quorum legatorum. l. vnica. C. eodem tit. Couarruuias[sect. 22] tamen vbi suprà, lib. 3. dict. cap. 16. num. 7. versic. His præterea suffragatur. Sequutus Petri, Oldradi, & Alberici sententiam in locis ibi relatis, verius credit; legatarium occupantem propria auctoritate rem sibi legatam, hæreditate iacente, sic amittere ius suum, & legatum, ac si hæreditas adita fuisset, cùm hæreditas iacens repræsentet defuncti, & domini personam. Id quod ego verius credo propter generalitatem dictæ leg. non est dubium, & prædictam rationem: amplius tamen non insisto in eo, propterea quod rigor illius legis, & leg. si quis in tantam, C. vnde vi. communi totius Christiani[sect. 23] orbis vsu, & praxi antiquatus sit, vt affirmat Couarruuias vbi suprà, & cum eo transit Azeued. in l. 1. tit. 4. lib. 5. nouæ recopil. n. 183. & in alio loco eiusdem, ibidem relato. Propter quod etiam nec in alio insisto. vtrùm dispositio[sect. 24] dictæ l. non est dubium, correcta sit, ex noua decisione dictæ l. 1. tit. 4. de los testamentos lib. 5. quam tamen correctam non esse affirmant D. Antonius de Padilla in l. eam quam, C. de fideicommissis. num. 115. & Azeuedius ibi. dicto num. 183. contra Tellum Ferdinandez in l. 3. Tauri. 3. part. num. 4. cui re vera satisfacere non elsset difficile, posito quòd in ea lege circa hoc nihil reperitur expressè dispositum, nec verba illius legis, quæ iuxta iuris rationem intelligenda sunt, correctionem inducere non expressam credendum sit, ex vulgatis iurium quamplurimorum rationibus. Inde iuxta ius commune nouè considerabam Philippi Cornei sententiam in hac[sect. 25] materia, mihi placere non posse, quamuis eam amplexus fuerit Ioannes Sichardus in dicta l. non est dubium, num. 5. Ille enim, in eadem lege scripsit; tunc legatarium dici accepisse rem legatam cum vitio, quando adita hæreditate, & acquisita possessione per hæredem, acceperit rem propria auctoritate clam; vt sic non sufficiat aditam fuisse hæreditatem, & acquisitam possessionem, nisi occupatio clandestina fuerit. Quod minime probatur in dicta l. non est dubium, nec dicitur per aliquem, ex his omnibus quos superiùs retulimus. Enimverò communis omnium sententia, quacunque occupatione contenta et, superior verò antiquorum opinio, quæ à Couarruuia & à me probatur, nec aditionem hæreditatis, nec acquisitionem possessionis requirit; vtrumque igitur requirere, & adiicere id clam fieri, necesse esse, nulla ratione procedere potest. Quibus sic constitutis, quod attinet ad nostram ma[sect. 26]teriam constituendum est; Idem ius obseruari in legato vsusfructus, quod in legato proprietatis, aut simplici alicuius rei legato statutum est in dicta l. non est dubium. Et consequenter infertur, vsufructuarium, siue certæ rei particularem, siue vniuersalem omnium bonorum, non posse possessionem accipere, nisi à manu hæredis, vel proprietarij; aliàs legatum, & omne ius amittere, intelligendo provt in aliis legatis explicatum est numeris præcedentibus. Sic resoluunt Albericus in l. cum oportet, ad finem principij, C. de bonis quæ liberis. Romanus consil. 312. Alexander consil. 50. num. 5. lib. 7. Socinus consil. 131. num. 8. lib. 1. Paulus à Montepico, in repetitione legis. Titia cum testam. §. Titia cum nuberet. de legat. 2. num. 137. ad finem. Aimon Craueta, Paulus Parisius, Boërius, & Gozadinus, quos ita tenendo, & concludenti comprobans ratione refert Pinellus, 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis num. 61. & 62. qui in patre vsufructuario, & legitimo administratore bonorum aduentitiorum filij, meritò contrarium statuit ex verbis illius legis: & l. cum oportet, C. de bonis quæ liber. cum nonnullis Authoribus ibi præcitatis. Superiorem etiam resolutionem vnanimiter admittunt Plotus in l. si quando, num. 54. versic. & propterea, C. vnde vi. Rolandus in consil. 77. num. 38. & seqq. volum. 1. Franciscus Marc. decision. 493. num. 1. part. 2. & alios referens Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, à num. 9. fol. 190. vsque ad num. 14. Petrus Pechius, dicens communem, de testam. coniugum, lib. 5. cap. 5. num. 2. fol. 169. & 170. Simon de Prætis, Grassus, & alij relati suprà num. 19. Menochius in consil. 105. num. 69. & seqq. lib. 1. & recuperandæ, adipiscendæque possessionis, locis relatis eodem num. 19. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 47. num. 51. fol. 330. Fabius Turretus consil. 30. num. 1. volum. 1. Marcus Antonius Eugenius consil. 100. num. 24. & num. 60. lib. 1. Menchaca de successionum creation. lib. 1. §. 7. num. 26. Antonius Galeatius Maluassia consil. 52. num. 24. volum. 1. Qui pariter admittunt, posse vsufructuarium de licentia expressa, siue tacitè subintellecta testatoris, possessionem accipere propria auctoritate; & cumulant plures coniecturas, ex quibus prædicta licentia videtur concessa: & iunge relatos suprà, dicto num. 19. Quo ad tertium verò, quod huic capiti propriè conuenit; quæ aut qualis dicatur possessio, quæ de manu hæredis per fructuarium fuerit occupata; siue qualiter vsufructuarius possidere dicatur? Vt breuiter me absoluam, nec ea transcribam, quæ ab aliis perfectè explicata sunt, sed dumtaxat necessaria proponam constituendum erit: Vsufructuarium verè naturaliter possidere[sect. 28] nomine proprio, sibíque, & non domino, fundum, aut rem, in qua vsumfructum habet: Sic docuit glossa, verb. ex contrario in fin. l. 3. §. ex contrario ff. de acquirenda possessione. Bartolus, & communiter omnes ex Iasone ibi. Ioannes relatus â glossa in l. naturaliter. ff. eodem tit. de acquirenda posses. vbi Bartolus num. 1. & communis omnium sententia, secundum Iasonem num. 4. & num. 6. & 14. Menochium (qui ipse communem profitetur verissimam) recuperandæ posses. remedio. 1. quæst. 5. num. 70. & remedio 9. num. 297. & retinendæ posses. remedio 3. num. 70. & num. 77. & cons. 139. num. 1. lib. 2. Conrad. Lagus in methodica iuris. 4. par cap. 13. Boërius decis. 28. à num. 1. Tiraquellus referens multos, in tractatu, Le mort saisit le vif, in 3. part. declarat. 1. num. 4. Franciscus Marcus decis. 867. num. 1. 1. part. & creberrimo omnium consensu probatam esse testatur Couarruuias in regul. possessor, in initio relectionis 2. part. num. 5. Villalobos communium opinionum lit. V. num. 56. & 57. Caualcanus, dicens à communi non esse recedendum, de vsufructu mulieri relicto. num. 5. ad finem. fol. 187. Aluarus Valascus de iure emphyteutico. quæst. 18. num. 3. Antonius Galeatius Maluassia in consil. 52. num 40. & in consil. 56. num. 9. & in consil. 101. num. 2. volum. 1. Sfortia Oddi in consil. 82. num. 19. lib. 1. Petrus Surdus in consil. 162. n. 13. lib. 2. Hippolitus Riminal. in consil. 545. num. 4. & in consil. 559. num. 1. lib. 5. Franciscus Duarenus in commentariis ad tit. ff. de acquir. posses. ad l. 3. §. ex contrario illius tit. columna 3. vers. rursus oppugnatur. & vers. & in l. vltima. fol. mihi. 641. & 642. & disputationum anniuersariorum. lib. 1. cap. 18. colum. 1. fol. mihi. 1036. Inde vsufructuario Interdicta possessoria dantur tanquam vero possessori, siue propter veram & naturalem possessionem illius. Vt ex communi tradit Ripa, in rubric. de causa possessionis & proprietatis. num. 21. Meno[sect. 29]chius adipiscendæ, remedio. 2. num. 83. & illi spoliato interdicto recuperandæ possessionis succurri, vt ante omnia restituatur, probat clarè textus in l. 3. §. vnde vt interdictum. cum §§. duobus seqq. ff. de vi & vt armata. Per quem, sic probant indifferenter omnes ex Menochio, qui refert quamplures, & optimè declarat, recuperandæ posses. remedio 1. à num. 69. vsque ad num. 75. &[sect. 30] tamen illud Interdictum non datur nisi possidenti, l. 1. §. scire autem. ff. eodem tit. de vi & vi armata. Non autem competitei, qui meram detentationem habet: l. 1. §.[sect. 31] dicitur. ff. de vi & vi armata. l. si duo, creditores, ff.[sect. 32] vti possidetis. Similiter vsufructuario violenter spoliato, succurri remedio constitutionis l. si quis in tantam, C. vnde vi. quia vere, atque naturaliter possidet, ex multis probat Menochius, recuperandæ posses. remedio 9. num. 295. & 4. seqq. Et tandem Interdictum vti pos[sect. 33]sidetis concedi eidem fructuario, inspecta possessione vera rei, in qua vsusfructus habetur, si in ea turbatio contingat, ex glossis, & communi sententia resoluit Menochius, retinendæ posses. remedio 3. ex num. 70. vsque ad num. 79. ergo ineuitabiliter concluditur (vt inquit Iaso. in l. naturaliter. num. 9. ff. de acquirenda posses.)[sect. 34] quod vsufructuarius verè naturaliter possidet. Idque vltra superiorem rationem adductam num. 29. 30. & 31. probatur ex textu in dict. l. naturaliter. 12. l. possessio quoque. 49. ff. de acquirenda posses. l. vti frui, in princ. ff. si vsusfructus petatur. Ad quæ iura minimè satisfacit solutio eorum, qui[sect. 35] contrariam sustinere partem contendunt. Id quod facile euincitur ex his, quæ eruditè, & magistraliter scripsit Iason in dicta l. naturaliter, à n. 4. vsque ad n. 11. quo loco plenè ostendit solutionem ad dictas leges, quæ per eundem refertur, veram non esse, nec communi opinioni obstare, vt ibi videri poterit, & ita tenendum erit: quic[sect. 36]quid contrarium, vsufructuarium naturaliter non possidere, sed tantum rem detinere, siue possidere rem ipsam naturaliter nomine domini, non autem proprio (vt communis affirmat) defendant Theophilus in §. idem placet. Institut. per quas personas nobis acquiritur, Iacobus à Rauenna in l. 1. ff. de acquir. possess. Guillielmus de Cuneo in l. licet, C. eodem titul. Cumanus, Baldus, & Aretinus, in dict. l. naturaliter. Quos in hoc expendunt Couarruuias, & Aluarus Valascus locis relatis suprà n. 28 vltra quos idem etiam tenuerunt Vdalricus Zasius in l. 1. §. quod ait prætor. ff. quorum legatorum ad fin. fol. mihi 309. Qui dicit textum illum esse apertum contra communes opiniones, quod vsufructuarius non possidet fundum etiam naturaliter, sed tenet tantum fundum, id est, detinet. Cui tamen textui satisfacit Iason loco suprà relato. Iacobus Cuiacius (communi etiam contrarius) in recitationibus solemnibus in libros Digest. ad dict. l. naturaliter, in princ. Ioannes Vaudi Pedemontanus variarum quæst. iuris lib. 2. quæst. 3. de posses. col. 3. vers. ex eo intelligimus, & col. 7. vers. huc accedit quod fructuarium. Francisc. Hotmannus obseruat. lib. 1. cap. 1. col. 2. ad medium fol. mihi 262. Francisc. Connanus comment. iuris ciuilis lib. 3. cap. 10. de possess. natur. & ciuili, n. 2. fol. mihi 193.[sect. 37] quorum fundamenta contra communem, in effectu reducuntur ad nonnulla, quæ congessit Iaso. in dicta. l. naturaliter, à num. 9. in fine, vsque ad num. 14. vbi ita concludenter omnibus satisfacit, vt à communi in iudicando, & consulendo non esse recedendum meritò dixerit. Quapropter, nec placere potest opinio Vaconij, siue[sect. 38] declaratio noua in hac materia: Is enim declarationum iuris, lib 2. declaratione 38. quomodò vsufructuarius possideat, fol. mihi 63. in prædicta contrarietate dicendum statuit, Vsufructuarium nec merè naturaliter, nec merè ciuiliter possidere, sed illius possessionem esse mixtam. Enimverò, ciuiliter non possidere vsufructuarium, constat apertè ex his, quæ latiùs scripserunt Cuiacius, Connanus, Duarenus, & Hotmannus vbi suprà. Qui pro hac parte & iura, & rationes expendunt, sic vt possessio illius de ciuili participare non possit, naturaliter verò, & absolutè possidere eundem, probatur ita expressè ex communi, & resolutis per Iasonem, vt media prædicta via eligi nullo pacto possit. Ex quibus huius Capitis[sect. 39] quæstiones, distinctè magis, quam per Caluacanum, aut alium Neotericum, remanent explicatæ. # 7 CAPVT VII. De actione Confessoria, & Negatoria, & requisitis illarum, ad quid, & quare competant, & quid ex parte agentis probandum sit, plena, breui tamen, & distincta manu tractatur. Leg. 1. ff. si vsusfructus petatur, cum l. 1. §. item Iuliano, ff. de remißionibus, vulgata contrarietas proponitur: agitúrque, an vsufructuario Confessoria detur pro vendicanda seruitute, quæ prædio fructuario debetur, vbi quamplurimorum sententiæ rejiciuntur; Ioannísque, & Bartoli sententia probatur. SVMMARIVM. -  1 Actiones confessoria, & negatoria, in rem sunt, & dantur pro seruitutibus, & iuribus incorporalibus. -  2 Actio confessoria, & negatoria, quomodò differant, & de opinione Glossæ & Placentini. -  3 Opinio Placentini, cum opinione Glossæ concordata, remissiuè. -  4 Actiones confessoria & negatoria pro seruitute competunt, & pro omni iure incorporali. -  5 Actionem confessoriam intentans, quæ teneatur probare, vt obtineat? -  6 Actio confessoria vt intentari possit, necesse est, quòd dominus fundi dominantis perturbetur in vsu possessionis, vel quasi, siue per eum, qui seruitutem, constituit; siue per alium quemlibet. -  7 In actione confessoria si plenè probauerit actor, ad quæ debeat condemnari reus? -  8 Actio negatoria, quæ pro tuenda libertate rei competit, vt intentetur; quæ sint necessaria? -  9 Actionem negatoriam intentans, onere probationis non adstringitur, quia in sola negatione intentio eius fundatur. -  10 Qualibet res in dubio censetur libera & Allodialis, & de hac regula plenè actum, remissiuè. -  11 Actionis confessoriæ, & negatoriæ nonnulla specialia esse, quæ remissiuè traduntur. -  12 Actio confessoria vtilis & directa, ex sententia Glossæ, & communi. -  13 Et quibus competat vtilis, quibus etiam directa detur, & contra quos? -  14 Vsufructuario, pro vendicanda seruitute debita prædio fructuario, vendicationem vtilem dari ex sententia quorundam, quæ cum multis aliis ab Authore improbatur. -  15 Prudentes in quæstione superiori inter se dissentire. -  16 Et l. vnicam, §. item Iuliano, ff. de remissionibus, nonnullis modis explicatam, remissiuè. -  17 Glossæ interpretationes duæ ad textum in dicto §. item Iuliano, improbatæ. -  18 D. Antonij de Padilla, nouissimus intellectus ad illum textum, nouè, concludenter tamen confutatus per Authorem. -  19 Cuiacij sententia in hac materia, fortiter conuicta per Authorem. -  20 Vsufructuarium suo nomine vendicare seruitutes debitas prædio fructuario minimè posse, sed nomine domini, vel procuratorio nomine rectè posse, cum Ioanne, & Bart. probatum per Authorem. -  21 Balduinus, Duarenus, & Corrasius arguti per Authorem, quòd distinctionem Ioannis, & Bartoli sibi tribuerint, aut saltem vt propriam retulerint illam. COnfessoria & Negatoria actio, vtrùm fructuario dentur pro seruitute fundo aut prædio fructuario debita, tractaturus, constituere primùm duxi, quod non absque vtilitate erit, quòd in iure, actiones duæ reperiuntur: Confessoria & Negatoria, quæ in rem sunt, ex[sect. 1] iuribus quamplurimis statim referendis, & dantur pro seruitutibus & iuribus incorporalibus, ex eisdem iuribus. Confessoria dicitur ea, quâ asserimus seruitutem nobis deberi in prædio, aut in re alterius: Negatoria verò, quâ negamus alteri in re nostra seruitutem competere: de quibus agitur, & ibi multa exempla traduntur, in §. æquè si agat, Institut. de actionibus, l. 2. l. loci corpus, 4. §. in confessoriam, & §. si quis mihi, & §. competit, l. & si fortè, §. 1. l. sicuti 8. §. competit, & §. sed si quæratur, l. si quis diuturno, §. 1. & l. egi. 12. ff. si seruitus vendicetur. In quibus iuribus, sic tradunt superiorem doctrinam omnes Doctores communiter, Albericus de Rosate in rubrica, ff. si seruitus vendicetur, num. 1. & in l. 2. num. 1. & 2. eodem titul. Raphaël Fulgosius in l. fructuario, n. 1. ff. si vsusfructus petatur. Angelus in rubrica, ff. si seruitus vendicetur, in princ. Florianus de Sancto Petro in l. 2. eiusd. tit. num. 1. 2. & 3. Ludouicus Gomezius n. 12. Dinus de Murello num. 1. Petrus Plateanus Angolismæus num. 2. Antonius Vsillus num. 29. Ioannes Cruceus num. 1. & 2. Ioachimus Minsingerus num. 4. in dict. §. æquè si agat, idem Minsingerus singular. obseruat. cent. 1. obseruat. 19. Ioannes Crispus de Montibus tract. de actionibus, cap. 128. & 129. Ludoumainus eod. tract. lib. 1. cap. 13. in princ. Forcatulus dialogo 16. Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 2. num. 11. & 12. Corrasius Miscellan. lib. 1. cap. 23. Robertus lib. 1. sententiarum, cap. 28. Rebuffus in tract. de decimis, quæst. 9. Et nullo ex his relato, D. Antonius de Padilla in l. 1. C. de seruitutibus, num. 58. Syluester Aldobrandinus in consil. 39. num. 8. & 10. lib. 1. Doctor Paz in praxi, 3. tom. cap. 1. & 4. num. 19. cum seqq. Et differunt Confessoria, & Ne[sect. 2]gatoria, non ideò, quòd vna verbis affirmatiuis; alia verò negatiuis proponatur, vt existimauit Placentinus relatus à Glossa in dict §. æquè si agat; sed potiùs, quòd Confessoria tuetur seruitutem, & per eam intendimus, quòd aduersarius patiatur, & confiteatur, rebus nostris seruitutem aliquam deberi; Negatoria verò libertatem tuetur, & per eam negamus, res nostras alienis seruire debere, & sic non interest, quibus verbis vtraque actio intentetur, quia sola intentio, ac voluntas agentis, actiones eam adinuicem secernit, iuxta Gloss. in dict. §. Æquè si agat, quam sequuntur, & eleganter declarant Petrus Plateanus ibi, num. 2. & Minsingerus num. 3. Forcatulus dict. dialog. 16. num. 13. Ludoumainus dict. cap. 13. in princ. & alij, qui præcitantur ab his, quos referam statim. Florianus de Sancto Petro in dict. l. 2. ff. si seruitus vendicetur, num. 2. & 3. & probatur in dict. l. 2. ff. si seruitus vendicetur, ibi: Confessoria ei, qui seruitutem sibi competere contendit: Negatoria domino, qui negat. Bartolus tamen in l. 1. ff. vsusfructus petatur, num. 4. & in l. si[sect. 3] priùs, oppositione 5. ff. de noui operis nunciatione, Placentini, & Glossæ opiniones concordat, ostendítque, bonum. & rectum intellectum habuisse Placentinum; & Bartoli concordiam sequuntur communiter omnes, secundùm Iasonem ibi, num. 33. Aretinus in princ. & Gomezius num. 20. in dict. §. æquè si agat. Vbi Antonius Vsillus num. 77. Placentini opinionem constanter defendit, illúmque ab omnibus impugnationibus immunem reddit, quamuis Raphaël Fulgosius in dict. l. 1. ff. si vsusfructus petatur, num. 7. indistinctè probauerit, malè loqui eos, qui faciunt differentiam in verbis negatiuis,[sect. 4] cùm non sint inspicienda verba, sed effectus. Dantur autem prædictæ actiones Confessoria & Negatoria pro seruitute, & pro omni iure incorporali, veluti si pro iure præsentandi agatur, vel pro iure eligendi, visitandi, decimandi, exigendi vectigal, vel pro iurisdictione, aut alia simili re: vt ex aliis ostendit Iason in l. si prius, num. 3. ff. de noui operis nunciatione, & in dict. §. æquè si agat, num. 34. vbi Gomezius num. 12. & Minsingerus n. 22. Padilla in l. 1. C. de seruitutibus. n. 64. Doctor Paz in praxi, 3. tom. cap. 1. §. 4. n. 22. Quamuis secundum Innocentium in cap. Abbate, de verborum significatione, cùm prędictæ actiones pro superioribus iuribus intentantur, propriè non dicantur Confessoriæ & Negatoriæ actiones; possunt tamen dici Quasi confessoriæ, & Quasi negatoriæ, & Innocentij doctrinam sequutus est Florianus de Sancto Petro in l. ff. si seruitus vendicetur, n. 2. vbi dicit, quòd directa. aut propria Confessoria competit solum, quando agitur de seruitutibus, vel de vsufructu vendicandis, vel denegandis: sed pro aliis iuribus, quòd propriè istæ actiones non competunt, sed pro illis debet agi, expressâ hac causâ, scilicet, quia illud ius ad agentem pertinet, vel de iure, vel de consuetudine, aut priuilegio; aut dicendo, quasi Confessoriâ, aut Negatoriâ, agi pro illo iure, vt ibi videri poterit. Tenetur tamen, qui actionem confessoriam inten[sect. 5]tat, nonnulla proponere, & probare, quæ post alios adnotarunt Florianus de Sancto Petro in dict. l. 2. ff. si seruitus vendicetur. num. 8. & 9. Alexand. in cons. 136. num. 8. vol. 2. Guido Papæ decision. 28. per totam. Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum lib. 1. centur. 1. obseruatione 19. & in primis probare debet, (quòd non ita distinctè superiores tradunt) ipsum esse dominum fundi, vel rei, & sic fundum dominantem ad se pertinere, l. 2. ff. si seruitus vendicetur, ibi: Hæc autem actio in rem Confessoria, non alij, quàm domino fundi competit: Seruitutem enim nemo vendicare potest, quàm qui dominium in fundo vicino habet, cui seruitutem dicit deberi. Secundò, probare adstringitur id, quod est, causa huius actionis, nempe in fundo, aur prædio vicino, alterius seruitutem constitutam, & debitam esse iis modis, quibus constitui & deberi seruitutem alio cap. dicemus. Corneus in cons. 139. num. 3. lib. 2. Paulus Parisius, in cons. 26. num. 13. lib. 1. Bero. de seruitutibus vrbanorum prædiorum. cap. 19. num. 1. Tertiò tandem tenetur probare, quòd per aliquem perturbetur, sine impediatur quominùs iure suo liberè vti possit. Ioachimus Minsingerus in dict. §. æquè si agat, num. 27. & 28. & Antonius Vsillus ibid. num. 93. eruditè, & vtiliter Marc. Antonius Eugenius in cons. 32. n. 17. 18. 19. lib. 1. Et sic,[sect. 6] vt actio Confessoria intentari possit necesse est, quòd dominus fundi dominantis perturbetur, vel molestetur in vsu possessionis, vel quasi, siue per eum, qui seruitutem constituit, siue per alium quemlibet, vt colligitur ex l. si quis diuturno. 8. §. 1. versic. & generaliter: vbi Glossa verb. poterit, ff. si seruitus vendicetur. l. 3. §. idem Iulianus, ff. de itinere actúque priuato. l. 1. §. competit, vbi Glos ff. de aqua quotidiana & æstiua. Et ex communi resoluit Iason, in l. si prius, num. 6. ff. de noui operis nunciatione, & in dict. §. æquè si agat. num. 57. Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 2. num. 12. Quæ tria si plenè probauerit, qui actione Confessoriâ experitur,[sect. 7] condemnabitur reus, vt præstet æstimationem, vel interesse eius, quod actoris interest, liberè non fuisse vsum seruitute; nam in actione Confessoria & Negatoria, (quæ pro seruitute competunt) veniunt fructus & interesse, veniunt & damna quæ post litem contestatam accesserunt, & etiam quæ præcesserunt, dummodò specialiter petantur, l. loci corpus. §. in confessoria. vbi Bartolus, Fulgosius, Angelus, & Florianus de Sancto Petro in Summario, & num. 1. sic adnotarunt Innocentius in cap. Abbate, in glossa magna, ad finem, de verborum significatione: similiter condemnabitur, vt ampliùs vim aut impedimentum actori non faciat, & cautionem præstet, quod ampliùs actorem, qui obtinuit, vti iure suo non impediat, l. loci corpus. §. 1. ff. si seruitus vendicetur, l. harum actionum, ff. eodem titulo. Vbi Florianus de Sancto Petro num. 1. notabili 1. ex illo textu deducit, quòd victus in Confessoria, tenetur facere, vel pati secundùm naturam seruitutis & necessitatur cauere, etiam pro tempore futuro; quia tale factum vel patientia est quid successiuum, non autem momentaneum, vt declarat Cinus in l. corruptionem, in princ. C. de vsufructu. Idem etiam resoluunt Minsingerus in dict. §. æquè si agat, num. 29. & Antonius Vsillus num. 94. & 95. Negatoria verò actio quæ, vt diximus, pro tuen[sect. 8]da libertate datur, siue per quam prædia nostra, si fortè quis ea seruire prætendat in libertatem asserimus, vt alicui concedatur, duo necessaria sunt. Primum, quòd actor habeat dominium prædij, cuius libertatem asserit, vel ius aliquod in eo, secundùm quod reus pretendat seruitutem sibi competere in illo, l. 2. ff. si seruit. vendicetur, vbi Florianus de Sancto Petro num. 7. & communiter omnes, in dict. §. æquè si agat, Instit. de actionibus, & in l. si prius, per illum textum, ff. de noui operis nunciatione, vt testatur Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum, centuria 1. obseruatione 19. num. 1. Vbi à num. 2. & num. 3. & 4. agit, vtrùm dominium ab agente Negatoriâ probandum sit, & refert rationes, & Speculatoris sententiam, Alexandri quoque consultationem, quibus videbatur dicendum, dominium probari necesse esse: demùm sequutus Bartoli, Innocentij & aliorum resolutionem, constituit distinguendum esse, (quod Domini decidendo causam, de qua ibi probarunt) an Negatoriam intendens, esset in possessione fundi, vel non: Nam priori casu sufficit, si possessio probetur; sic enim & de dominio præsumendum esset, de quo solum incidenter quæritur: posteriori verò casu, si agens in possessione non sit dominij, siue allegati iuris, probationem ei incumbere: ex his, quæ pleniùs dixit Guido Papæ decis. 28. per totam. Idem Minsingerus resp. 11. num. 6. & seqq. Est autem in hac actione vnum speciale, quòd in aliis actionibus, siue regulariter in omnibus, onus probandi incumbit actori, & non reo, l. actor. C. de probationib. l. qui accusare. C. de[sect. 9] edendo, l. is qui destinauit, ff. de rei vendicatione. Et actore non probante, reus, etsi nihil præftiterit, absoluitur; quippe cùm sufficiat ei, quòd possideat, siue quòd aduersarius intentionem suam non probauerit, l. 1. §. interdictum autem, ff. vti possidetis. l. vlt. C. de rei vendic. Sed in actione Negatoria, actor non astringitur probare rem suam, alienis rebus, siue prædio vicino seruitutem non debere, sed tantùm habet necesse, ostendere ius, aut dominium, quod habet: reus autem, etiamsi in quasi possessione seruitutis existat, probare debet, constitutam fuisse seruitutem, aut legitimo modo quæsitam, & consequenter agens negatoriâ obtinebit, etsi libertatem rei suæ quam asserit, minimè probauerit, quia per solam negationem fundata est eius intentio; enimvero actor negatiuè agit, reus autem excipit affirmatiuè, & affirmatio probari debet, & non negatio: vt in hoc casu rectè considerat Minsingerus in dict. §. æquè si agat, n. 36. Item etiam, quia quælibet res in dubio censetur libera,[sect. 10] & allodialis; & ideò asserenti rem non esse liberam, incumbit probatio. Vt post multos probat, & plenè declarat Ioachimus Minsingerus singul. obser. centur. 5. obseruat. 25. per totam. D. Antonius de Padilla in l. altius, C. de seruitutibus. Antonius Gomez in l. 46. Tauri, num. 6. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana. 216. & sic aduersarius, etsi possessor sit, seruitutem iure constitutam, aut tempore quæsitam, probare debet, l. sicuti, 6. sed si quæratur, ff. si seruitus vendicetur, vbi notat Glossa verb, possessoris, versic. sustinet verò partes actoris; quam sequuntur ibi communiter Doctores, & latiùs declarantes eam Bartolus in dict. l. si prius, ff. de noui operis nunciatione, num. 14. & seqq. vbi Paulus Castrensis n. finali. & Iason à num. 35. Alciatus de præsumptionibus, regula 2. præsumptione 2. Tiraquell de primogenitur. quæst. 17. opinione 11. Doctor Paz. in praxi, 3. tom. cap. 1. §. 4. n. 38. & in effectu ad hanc resolutionem reduci debent, quæ latè cumulat Florianus de Sancto Petro in dict. §. sed si quæratur num. 5. & 6. & 7. alia etiam specialia Nega[sect. 11]toriæ & Confessoriæ actionis considerarunt Antonius Vsillus num. 45. & Minsingerus num. 50. in dict. §. æquè si agat, Afflictis decis. 155. D. Franciscus Sarmientus selectarum lib. 1. cap. 2. num. 4. & 5. Menoch. recuperandæ possessionis, remedio 3. num. 539. His ita constitutis, Glossa in dict. §. æquè si agat, verb. altiùs tollendi, versic. respondet, quia ad similitudinem, præmittit primùm in hac materia, quòd actio Confessoria, & Negatoria, quæ pro seruitutibus competunt, in rem dicuntur, & ad instar rei vendicationis per omnia dantur: idcircò, sicut rei vendicatio ratione dominij, vel quasi, datur; sic & Confessoria & Negatoria actio. Deinde, & secundò constituit, actionem Confessoriam vtilem, &[sect. 12] directam, Confessoriámque directam competere illis,[sect. 13] qui dominium directum habent in ea re, cui seruitutem deberi contendunt, daríque contra eum, qui directus dominus est prædij, vel rei, quam seruitutem debere contendimus: vtilem verò competere ei, qui vtile tantùm dominium, siue ius aliquod habet in re, cui seruitutem deberi asserimus; & sic creditori pro seruitute debita rei, quam pignori accepit, l. creditori, 9. ff. de noui operis nunciatione, iuncta l. ei qui, ff. de seruitutibus. Emphyteutæ, & Superficiario, ex dict. l. ei qui, in fine, & l. in prouinciali, §. si ego, ff. de noui operis nunciat. & Vsufructuario, ex l. 1. §. item Iuliano, ff. de remissionibus, & sententiam Glosse esse communem, constat ex Floriano de Sancto Petro in l. 2. ff. si seruitus vendicetur, ex num. 4. vsque ad num. 8. quo loco plenè agit, quibus, & contra quos prædictæ actiones competant. Ludouico Gomezio num. 20. versic. & proptereà creditori. Dino de Muxello num. 23. per totum, qui loquitur ad propositum Glossæ in dict. versic. respondet. Petro Plateano num. 2. & Minsingero num. 26. in dict. §. æquè si agat, Ioanne Crispo de Montibus, in tractatu de actionibus, cap. 128. in fine, Vsufructuario ergo, pro vendicanda[sect. 14] seruitute, debita prædio fructuario, vendicationem vtilem dari, (quamuis directa illi non competat) sentit expressè Glossa loco superiùs relato. Glos. etiam in dict. §. item Iuliano, verbo, seruitutem, & in dicta l. creditori, verbo, vendicatio, & in l. 3. §. finali, verbo, agi potest, ff. de aqua pluuia arcenda. Quas vltra superiores, sequuntur Albericus vbique, Longouallius in repetit. leg. Imperium, ff. de iurisdictione omnum iudicum, num. 203. & alij, quos postquam hæc scripseram, inuenio congessisse in vnum Petrum Augustinum Morlam emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus quæst. 2. num. 2. in fine. Verùm contrariam sententiam, imò nec directam, nec vtilem actionem vsufructuario competere (tenuerunt Bartolus in dict. l. 1. §. item Iuliano, ff. de remissionibus, num. 5. Cumanus in l. 2. ff. de noui operis nunciat. Cuiacius lib. 1. obseruat. cap. 16. D. Antonius de Padilla in l. 1. num. 62. in fine, C. de seruitutibus. Ioannes Corrasius in l. ei qui, num. 6. ff. de seruitutibus. Doctor Felicianus tractatu de censibus, in præfatione, num. 14. versic. éstque magis amica & consentanea. fol. 7. Pro quibus vrgenter facit, quòd vsufructuarius in re fructuaria dominium non habet, sed ius vsusfructus, cuius ratione seruitutem vendicare non potest; nam vsusfructus seruitus est, vt dicit textus in l. 1. ff. de seruitutibus. Vnde fructuarius, qui seruitutem deberi fundo prætenderet, seruitutis esse seruitutem diceret, & sic audiendus non esset ex l. 1. ff. de vsufructu legato. Deinde, quia Iureconsultus Vlpianus in l. 1. ff. si vsusfructus petatur, Seruitutis vendicandæ ius non esse vsufructuario, expressim statuit; idcircò intelligi debet generaliter, provt loquitur, vt nec directa, nec vtili agere possit pro seruitute vendicanda ipse fructuarius, aliàs enim frustratoria redderetur illius textus decisio. si vtilis actio fructuario competeret, quæ vtilitate, effectu non differt à directa, vt cum iudicio argumentatur Corrasius in dict. l. ei qui, num. 6. & ab eo transcribens, sed tacens illum Petrus Augustinus Morla de seruitutibus, dicta quæst. 2. num. 3. in princ. Tota igitur difficultas consistit in explicatione textus in dict. l. vnica, §. item Iuliano, ff. de remissionibus: quæ adeò contrariatur, l. 1. in princ. ff. si vsusfructus petatur, vt in hac re dissentire inter se prudentes, affirmet Cuiacius reci[sect. 15]tationum solemnium, in lib. ff. ad l. ei qui pignori, in princ. ff. de seruitutibus, & varias interpretationes ad illa iura[sect. 16] cumularunt idem Cuiacius in dict. l. ei qui pignori, per totam, & obseruat. lib. 1. cap. 16. & lib. 9. cap. 17. & lib. 16. cap. 31. Vitalis lib. 1. variar. cap. 2. num. 9. Robertus receptæ lectionis, lib. 2. cap. 12. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 4. cap. 22. num. 9. Suarez lib. 1. obseruat. cap. 20. & reiectis duabus interpretationibus Glossæ, verbo, non posse, in dict. l. 1. ff. si vsusfructus petat. quas[sect. 17] meritò confutarunt Ioannes Corrasius, & Doctor Felicianus vbi suprà D. Antonius de Padilla in dict. l. 1.[sect. 18] C. de seruitutibus, num. 92. versic. mihi verò neutra solutio, aliter & nouissime, vt ipse dicit, prædicta iura interpretatur: De quo miror nullam mentionem fecisse Felicianum, qui in præfat. de censibus, num. 14. per totum, latè de hac re scripsit: nec etiam Petrum Augustinum Morlam, dict. quæst. 2. de seruitutibus. Distinguendum igitur putat Padilla, vt Confessoria minimè competat vsufructuario, vt in dict. l. 1. ff. si vsusfructus petatur: Competat tamen Negatoria, pro liberando fundo in quo habet vsumfructum, à seruitute, quæ: illi imponitur. Et sic procedit textus in dict. l. vnica, §. item Iuliano, ff. de remissionibus. Et ratio est secundùm eum, quia facilius debet concedi Negatoria, quàm Confessaria, ex vulgata regula l. Arrianus, ff. de actionibus & obligationibus. Hæc tamen distinctio & solutio imaginaria est, nec vlla iuris decisione confirmari porest; imò adeò repugnat verbis textus, in dicta l. 1. si vsusfructus petatur, & in dict. & item Iuliano, vt contrarium videatur ex eisdem iuribus expressè deduci, maximè ex dicto §. item Iuliano, ibi enim scriptum est. Item Iuliano placet fructuario vendicandarum seruitutum ius esse. Quæ verba demonstrant apertè, Iureconsulti voluntatem, & intentionem eam fuisse, vt fructuarius possit potius actione Confessoria agere, quàm Negatoria, vt ibi declarat Accursius, verbo, vendicandarum, dum diciit, scilicet per Confessoriam. Nec enim, si Vlpianus tractaret de actione Negatoria pro liberando fundo, diceret vendicandarum seruitutum ius esse fructuario, cùm longè diuersum sit, seruitutem vendicare, aut per actionem Negatoriam asserere fundum, vel rem fructuariam nullam seruitutem debere, vt de se patet apertè. Vnde Cuiacius lib. 1. obseruat. cap. 16. & lib. 9. cap. 17. aliter prædictam contrarietatem componit, & constituit, apud ipsosmet Iureconsultos hac de re diuersas sententias fuisse: nam Iulianus in ea opinione fuit, vt existimaret, fructuario seruitutum vendicandarum ius esse; Marcellus tamen in notis, quas scripsit in Iulianum, improbans Iuliani sententiam, Labeonis atque Neruæ sententiæ magis adhæret, vt fructuario seruitutum vendicatio non detur, eiúsque sententia obtinuit, & Vlpiano placuit, vt apertè colligitur secundùm eum, ex dict. l. 1. ff. si vsusfructus petatur, & Cuiacij sententiam, & interpretationem veriorem esse cæteris omnibus dixit Felicianus, & sequitur eam dict. tract. de censibus, in præfatione, num. 14. versic. ergo in hac perplexitate: quam tamen improbat Petrus Augustinus Morla de seruitutibus, dicta quæst. 2. num. 3. in fine, nec sustineri posse fortiùs, quàm adhuc considerabam ex eo, quòd textus in dicta l. 1. ff. si vsusfructus petatur. est responsum Vlpiani, lib. 18. ad Sabinum, & textus in dict. l. 1. §. item Iuliano, ff. de remissionibus. est etiam eiusdem Vlpiani responsum, lib. 62. ad edictum. Aut ergo necessariò dicendum est, quod in dict. l. 1. Vlpianus approbat Marcelli sententiam, & in dicto §. item Iuliano, approbat etiam Iuliani opinionem: quod esset maximum absurdum; si verum est, Marcellum, & Iulianum inter se dissentire; aut coacta ratione fateri oportet, quod neutrius sententiam probauit Vlpianus, sequenti ratione: Nam quemadmodum in l. 1. ff. si vsusfructus petatur. simpliciter refert, quòd Marcellus probat sententiam Labeonis, & Neruæ existimantium, fructuarium seruitutem vendicare non posse, quæ fundo fructuario debeatur, nec expressè approbat illam, ita & similiter in dicto §. item Iuliano, refert idem Vlpianus, quod Iuliano placet, fructuario seruitutum vendicandarum ius esse, nec etiam expressè approbat illum, & sic quemadmodum ex relatione simplici sententiæ Marcelli, quæ expressè non approbatur per Vlpianum, infert Cuiacius, quod ea sententia obtinuerit, & Iuliano placuerit: debuit pariter inferre, quòd in dicto §. item Iuliano, ex relatione sententiæ Iuliani, inducitur approbatio Vlpiani; maxime quia, ex quo refert Iulianum dicentem, fructuario seruitutum vendicandarum ius esse, nec approbat, nec reprobat illius sententiam, videtur approbare illum: vt ex Gloss. in l. inter omnes, ff. qui satisdare cogantur. verb. hæreditatem, in fin. & Tiraquello in duobus locis relato, adnotauit Ioannes Guttierrez in repetit. leg. nemo potest, ff. de legatis 1. num. 270. Quare in proposita difficultate verius existimo dicen[sect. 20]dum, vsufructuarium suo nomine vendicare seruitutes debitas prædio fructuario minimè posse, cùm non sit dominus fundi, nec earum seruitutum. Et ita procedit textus in l. 1. & in l. vtifrui, ff. si vsusfructus petatur. Sed nomine domini, vel procuratorio nomine, rectè posse, quia velut procurator est in rem suam, & omnium proprietati vtilium, custodia, diligentia, & cura illi censetur commissa, l. 1. in fine cum l. sequenti. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. & sic procedit textus in l. 1. §. item Iuliano, ff. de remissionibus. Et apertè probatur ibi, dum dicitur, quòd fructuario vendicare seruitutes permittitur, vt nunciare nouum opus, sed nunciatio noui operis fructuario permittitur non suo, sed alieno nomine, hoc est domini: l. 1. §. vsufructuarius, ff. de noui operis nuntiatione. Ergo eodem modo, procuratorio scilicet nomine, seruitutum vendicatio competit. Quæ interpretatio, & distinctio fuit originaliter Ioannis relati à Glos. verb. vsumfructum, in l. 2. ff. de noui operis nuntiatione. & sequuti sunt Bartolus ibi, num. 8. idem Bartolus in l. 1. num. 9. ff. eodem titul. Cu[sect. 21]manus in dict. l. 2. num. 2. Balduinus in dict. §. æquè si agat. scholio 2. Franciscus Duarenus in commentariis ad titul. ff. de noui operis nunciatione, in rubr. cap. 3. versic. alia quæstio est de vsufructu fol. mihi 585. Corrasius in l. ei qui, num. 6. ff. de seruitutibus. Qui tamen superiorem declarationem iniuste sibi tribuunt, aut saltem vt propriam, male referunt illam; quam etiam sequuntur Caballinus, milleloquio 1. n. 11. & 12. Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus quæst. 2. num. 5. # 8 CAPVT VIII. Vsusfructus purè, vel ad diem, vel sub conditione relicti dies quando cedat? quando etiam in aliis seruitutibus, annuis legatis, & cæteris relictis. Deinde, vtrùm hodie attenta dispositione leg. 1. titul 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vsusfructus legatum debeatur, etsi nullus fuerit hęres ex testamento, nec ab intestato, eleganter discutitur: Telli Fernandez, & Ioannis de Matienço contrarietas proponitur, & Matienci resolutio meliùs, quàm adhuc comprobatur, legatarióque vsusfructus à quo tempore fructus debeantur de iure communi, & Regio, distinctè & breuiter explicatur. Demùm vsufructu vxori, vel alteri relicto titulo legati, vel institutionis, nullo alio hærede penitùs instituto, vel solùm post ipsius vxoris mortem, vtrùm dispositio valeat, & quid relictum præsumatur? vbi; quæ hucusque dicta sunt, breuiter narrantur; legibus huius Regni nouè applicantur quamplurima, quæ adnotata, per Authorem traduntur, quæ nullus hactenus sic distinctè explicauit. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus purè relicti dies non cedit, nisi ex die aditæ hæreditatis; sed cùm ad diem relinquitur, vel sub conditione, nullo modo cedit, etiam post aditam hæreditatem, nisi die adueniente, vel conditione existente, & de iure huius Regni, vtrùm hoc sit immutatum, & latiùs infrà à num. 11. & sequentibus. -  2 Vsusfructus legatum differt in hoc â legato in annos singulos relicto: quòd legatum annuum cedit statim à die mortis testatoris, non ex die aditæ hæreditatis, vt vsusfructus, & vera discriminis ratio proponitur. -  3 Vsusfructus purè relictus semel cedit; sed relictus per singula tempora, sæpius cedit, idest, ex initio cuiuslibet temporis: & idem in legato in singulos annos relicto, in quo cedendo cuiusque anni principia reputantur. -  4 Legatum in annos singulos relictum, si legatarius viuo testatore decesserit; est in causa caduci, & idcircò pertinet ad fiscum ex lege Iulia, & Papia; at legatum vsusfructus non pertinet ad fiscum à quo nunquam recederet, si semel fisco necteretur, sed remanet apud hæredem, à quo vsusfructus legatus est, vel apud eum, cui fundi fructuarij proprietas legata est. -  5 Leges Caducariæ non habent locum in vsufructu. -  6 Vsusfructus legatum differt à cæteris legatis; cætera enim legata à morte testatoris cedunt, idest, incipiunt deberi, licèt ante aditam hæreditatem non petantur, quapropter ad hæredes suos legatarij ea legata transmittunt. -  7 Vsusfructus legati dies, quantum ad transmissionem, nunquam cedit, quia cum persona fructuarij, extinguitur vsusfructus; quantum ad acquisitionem, vel obligationem, cedit ab adita hæreditate. -  8 Dies seruitutis purè legatæ, vel ex die certo, cedit ex morte testatoris, quantum ad transmissionem; quantum verò ad debitionem, vel acquisitionem, ex die aditæ hæreditatis. -  9 Dies appositus, cùm legatur, vel promittitur vsusfructus impedit nasci obligationem, & actionem; at in promissione, siue legato proprietatis, & in aliis rebus, contrà statuitur. -  10 L. seruum filij 46. §. fin. ff. de legat. 1. explicatur, & Cumani interpretatio recipitur. -  11 Vsusfructus legatum, vtrùm debeatur hodie, attenta dispositione leg. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, si nullus fuerit hæres, ex testamento, nec ab intestato, & de opinione Telli Fernandez in hac quæstionè. -  12 Ioannis de Matienço resolutio in quæstione superiori, proponitur quam contra Tellum probat Author, & pro ea nonnulla, & vrgentia fundamenta nouè considerat, & numeris sequentibus. -  13 Hæreditate non adita, de iure communi nihil in testamento scriptum valet, idque multorum allegatione exornatur, & plenissimè explicatur, remissiuè. -  14 Aditio venientium ab intestato non requiritur hodie iure Regio ad valorem legatorum, eo casu, quo nullus hæres institutus sit, vel institutus repudiauerit. -  15 Leg. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ recopilationis, verus sensus traditur, & Azeuedij, aliorùmque intellectus rejicitur. -  16 Vsufructuarius, cui titulo legati relictus est vsusfructus, quo remedio consequatur legatum, si post mortem eius, aut aliter, sic fuerit alius hæres institutus, vt viuente fructuario adire hæreditatem non possit; & vide infrà num. 32. -  17 Telli Fernandez adnotatio noua in hac materia, & in praxi vtilis, recepta, & nouè comprobata per Authorem. -  18 Vsusfructus fundi, vel alterius rei si legetur, & legatarius absens, seu ignorans, per aliquod tempus legatum non petierit, non poterit ipse, nec hæres eius petere vsumfructum pro tempore præterito; nec fructus etiam eius temporis consequetur, cùm fructuarius non possederit, nec satisdederit, & non incipiat lucrari fructus, nisi à die præstitæ, seu realiter oblatæ satisdationis, vel ex tempore adeptæ possessionis sine vitio. -  19 Vsufructuarius paratus cauere, & satisdare, volénsque legatum consequi, si id non fecerit, propter defectum hæredis, vel personæ, cui satisdationem præstaret, vel quia hæres noluit illam accipere, aut malitiosè distulit hæreditatem adire, ab eo tempore fructus lucratur. -  20 Vsufructuario, â quo tempore debeantur fructus rei legatæ de iure communi? -  21 Fructus rei legatæ, attenta decisione legis 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. à tempore mortis testatoris debentur, quamuis iure communi satis controuersum esset, à quo tempore deberentur. -  22 Vsufructuario, à quo tempore debeantur fructus rei legatæ de iure Regio; vbi Ioannis de Matienço opinio nouè confutatur per Authorem, & singularis declaratio traditur ad dict. l. 1. tit. 4. de los testamentos. -  23 Vsusfructus omnium bonorum legatum vxori, vel alteri relictum, alio hærede vniuersali post eius mortem instituto, vtrùm valeat. & numeris sequent. -  24 Circa quæstionem superiorem, quatuor opiniones fuisse, ex sententia Iasonis, & aliorum. -  25 In effectu tamen, duas esse opiniones, primam negatiuam, secundam affirmatiuam. -  26 Vxorem, vel alium sic relictum vsufructuarium, legatarium esse dumtaxat, non hæredem. -  27 Ioannis Andreæ, Dini, Alexandri, & aliorum opinio negatiua refertur. -  28 Præcipua prædictorum fundamenta expenduntur. -  29 Et illis nonnullis modis satisfactum, remissuè, cum Menochio, sed melius infrà num. 30. & 31. -  30 Secunda opinio affirmatiua proponitur, quæ verior est, magis communis, & omninò amplectenda, & quamplurimorum allegatione comprobatur. -  31 Rationes, & fundamenta communis, ad vnam reduci debere, quæ concludens est; & hoc numero assignatur. -  32 Doctores quamplures in hac materia scribentes frustrà, & inutiliter laborare, quærentes remedium; quo possit fructuarius consequi legatum in quæstione proposita, suprà num. 23. noua Authoris consideratio in hac materia. -  33 Vsusfructus omnium bonorum cùm alicui relinquitur, & alius hæres vniuersalis instituitur post mortem eius, hæres tenetur ad solutionem æris alieni, nec necesse est curatorem hæreditati dare, contra Mathesilanum. -  34 Vsusfructus omnium bonorum cùm vxori relinquitur, & post mortem eius alius hæres vniuersalis instituitur; vxor potest propria authoritate vsumfructum capere, ex sententia Castrensis, & aliorum, quæ per Authorem concludenti ratione confutatur. -  35 Vsufructuarius, cui relinquitur vsusfructus omnium bonorum, alio hærede instituto post mortem eius, cauere tenetur, & Inuentarium conficere. -  36 Quæ hucusque dicta sunt ex num. 23. procedere indubitanter de iure Regio, ex dipositione legis 1. tit. 4. de los testamentos lib. 5. etiam posito, quòd de iure communi vera esset Ioannis Andreæ opinio, (quæ communiter improbatur) noua Authoris consideratio in hac materia. -  37 Vxor, vel alius, si in vsufructu omnium bonorum institutus sit, & post mortem eius, alius hæres vniuersalis instituatur, sine controuersia admittunt Doctores, testatoris disposìtionem valere. -  38 Sed solùm dubitant, vtrùm in hoc casu, sicut in superiori, de quo suprà ex num. 23. institutio sit quoque legatum, an verò fideicommissum induci debeat, ita quòd vxor sit hæres in vsufructu, & proprietate, & grauata post mortem hæreditatem restituere. -  39 Et huius controuersiæ effectus præcipuus adducitur. -  40 Fideicommissum conditionale non transmittitur ad hæredes, si fideicommissarius pendente conditione ante grauatum decedat: quod latissimè, remissiuè tamen traditur explicatum. -  41 Prima opinio refertur in quæstione superiori, vxorem censeri institutam, tam in proprietate, quàm in vsufructu, & institutionem post mortem eius factam, ad Fideicommissariam substitutionem trahendam. -  42 Imolæ opinio in præfata quæstione, in quo concordet, aut discordet cum opinione communi? remissiue. -  43 Secunda opinio in eadem quæstione adducitur, & probatur, vxorem sic institutam in vsufructu, meram legatariam vsusfructus esse, sicut in casu relato suprà à num. 23. -  44 Vsusfructus omnium bonorum, titulo institutionis, aut legati, si vxori, vel alteri relinquatur, filio post mortem hærede vniuersali instituto; vtrum valeat dispositio? remissiuè, & noua Authoris declaratio in hac quæstione de iure huius Regni. -  45 Vxor instituta in vsufructu omnium bonorum donec vixerit, nullo alio hærede scripto post mortem eius, censetur hæres instituta in totum, siue detracta centæ rei mentione, totam ipsam hæreditatem consequetur; post mortem tamen, tenebitur restituere illam venientibus ab intestato, quorum fauore fideicommissum inductum censetur. -  46 Et hanc resolutionem, de iure communi communiter receptam, de iure Regio immutatam non esse, noua Authoris consideratio in hac materia. PRo clara & distincta materiæ huius capitis explanatione, constituendum erit primò: Quòd vsusfructus[sect. 1] purè relicti dies, non cedit, nisi ex die aditæ hæreditatis; sed cùm ad diem relinquitur, vel sub conditione, nullo modo cedit, etiam post aditam hæreditatem, nisi vel dies venerit vel conditio extiterit l. 1. §. die, ff. quando dies vsusfructus legati cedat, l. 2. ff. quando dies legati cedat, l. vnica §. libertatibus, C. de caducis tollendis. Ex quibus iuribus sic adnotarunt Glossa, Bartolus, Albericus, Baldus, Angelus, Fulgosius & Florianus de Sancto Petro ibi. Idem Baldus in l. filius à patre, num. 3. ff. de liberis & posthumis. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de legat. 2. quæst. 26. num. 114. in princ. Vdalricus Zasius ad tit. quando dies vsusfructus leg. cedat, in princ. fol. mihi 195. Cuiacius in paratitl. in lib. 15. Digestorum, ad eundem tit. fol. mihi 42. Petrus Costalius ad l. 1. eiusdem tit. in princ. Ioannes Cephalus in cons. 429. num. 56. & in cons. 450. num. 44. lib. 3. Menochius in cons. 105. num 8. lib. 1. & præsumptione. 169. n. 20. lib. 4. Grassus §. legatum, quæst. 23. num. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 29. num. 90. Pedroccha in cons. 7. num. 46. & 47. Andreas Gaill. practicarum. obseruat. lib. 2. obseruat. 143. num. 1. Tellus Fernandez in l. 3. Tauri. 3. part. num. 10. vers. Quo præmisso. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 93. in fine, vers. quia dies, fol. 266. Ioannes de Macienço in l. 1. tit. 4. de los testamentos lib. 5. nouæ recopilationis. gloss. 14. num. 35. & 36. qui tamen, de iure huius Regni existimat id immutatum ex decisione dict. legis primæ. tit. 4. de los testamentos. Et diem vsusfructus purè legati à die mortis testatoris cedere, cuius contrarium defendit Tellus vbi suprà, & infrà latius aperietur. Et per hoc differt[sect. 2] quamplurimum, vsusfructus legatum, à legato in annos singulos relicto; quòd legatum annuum cedit statim à die mortis testatoris, non ex die aditæ hæreditatis: l. 12. ff. quando dies legati cedat. Legati vsusfructus dies, non cedit, nisi ex die aditæ hæreditatis, vt diximus. Et vera differentiæ ratio est, quia legatum annuum statim à morte testatoris consistit; vsusfructus legatum non ante consistit, quàm legatarius vtifrui possit: non potest autem continuò vtifrui à morte testatoris, quia non dicitur vsusfructus constitutus, quousque ei via ad fruendum aperiatur, idest, ante aditam hæreditatem; ideò ante aditionem nulla est super vsufructu actio, etiam ipso iure. Sic procedit textus in dicta l. 1. §. dies, & §. final. ff. quando dies vsusfructus legati cedat. Vti eleganter explicat Cuiacius recitationum sol. in libros Digestorum, ad l. in singulos, 8. ff. de annuis legatis, versicul. addere licet. Elegantius Zasius ad dictum tit. quando dies vsusfructus legati cedat, in fine, versic. nota in hoc tit. fol. 195[sect. 3] differt etiam, quod vsusfructus purè, aut simpliciter relictus, semel cedit, sed relictus per singula tempora sæpius cedit, idest, ex initio cuiuslibet temporis; & idem in actione, quæ pro vsufructu competit, & in legato in annos singulos relicto; cùm enim in illo tot sint legata quot anni, l. in singulos, ff. de annuis legatis: Consequens est, vt in eo cedendo, cuiuslibet anni principia reputentur: l. à vobis, ff. de annuis legatis. Sed in vsufructu contra vt dictum est; licèt enim factum fruendi successiuum sit, ita quod constitutus plene acquiri non possit, plene tamen cedit; idest, eius obligatio nascitur. Sic procedit textus in l. 1. ff. quando dies vsusfructus legati cedat, vbi Fulgosius, & Florianus de S. Petro, sic adnotarunt. Et eruditè explicantes Petrus Costalius in eadem l. 1. ad finem, Zasius vbi supra, versic. vsusfructus pure relictus. Deinde differt, quòd legatum in annos singulos[sect. 4] relictum, si legatarius vino testatore decesserit, est in causa caduci, & idcirco pertinet ad fiscum, ex lege Iulia & Papia quæ sunt leges caducariæ; at legatum vsusfructus non item, hoc est, non pertinet ad fiscum, à quo nunquam recederet, si semel fisco necteretur, sed remanet apud hæredem, à quo vsusfructus legatus est, vel apud eum, cui fundi fructuarij proprietas legata est, quia le[sect. 5]ges caducariæ non habent locum in vsufructu: l. si vitio fructus, ff. de vsufructu. Cuiacius in dicta l. in singulos, versic. & postremo. Denique differt vsusfructus le[sect. 6]gatum, à cæteris legatis purè aut simpliciter relictis; cætera enim legata à morte testatoris cedunt, idest, incipiunt deberi, licet ante aditam hæreditatem non petantur, quapropter ad hæredes suos, legatarij ea legata transmittunt: l. à Titio, in fine, ff. de furtis, l. vnica. §. in nouissimo, & §. libertatibus, C. de caducis tollendis: quod non est in vsufructu: vt Costalius, & Zasius aduertunt vbi suprà. Enimverò, vsusfructus legati dies, quantum[sect. 7] ad transmissionem, nunquam cedit; quia cum persona fructuarij extinguitur vsufructus: l. vnica. § libertatibus, C. de caducis tollendis. Quantum ad acquisitionem, vel obligationem, cedit ab adita hæreditate, vt suprà diximus. Et eleganter aduertit Cuiacius recitationum solennium in lib. Digest. ad l. 3. ff. de seruitute legata. Et per hoc est in cessione legati, longè alia ratio vsusfructus, quam proprietatis: vt idem Cuiacius tradit in paratitl. ad dictum tit. quando dies vsusfructus legati cedat. fol. 42.[sect. 8] & aliarum seruitutum etiam, nam seruitutis purè, vel ex die certo legatæ dies cedit ex die mortis testatoris, quantum ad transmissionem, quantum verò ad debitionem, vel acquisitionem ex die aditæ hæreditatis: Cinus, & Bartolus, l. 3. ff. de seruitute legata, & Cuiacius ibidem optimè explicans; Petrus Costalius in dicta l. 1. ff. quando dies vsusfructus legati cedat, in princ. Præterea dies appositus cùm legatur, vel promittitur vsusfructus, impedit nasci obligationem & actionem; at in promis[sect. 9]sione, siue legato proprietatis, & in aliis rebus, contra statuitur: vt dicunt Baldus, & Fulgosius, per illum textum in dicta l. 1. §. dies; ff. quando dies vsusfructus legati cedat, Costalius, & Zazius vbi supra. Idem Costalius in l. qui mandatum. 43. ff. mandati. & nouissimè Antonius Pichardus, in §. l. Institut. de verborum obligar num. 20. & 21. & num 27. Secundò, & principaliter constituendum est, ex dictis adhuc inferri opportunè posse ad explicationem, & resolutionem quamplurium, quæ necessaria & vtilia sunt, nec distinctè satis per Scriptores declarantur. Et primò infertur ad interpretationem textus in l.[sect. 10] seruum filij, 46. §. finali, ff. de legatis 1. Quatenus Iureconsultus Paulus scribit: Si duos fundos habens restator alterius mihi, vsumfructum, alterum Titio leget: aditum mihi legatarius non debebit, sed hæres cogetur redimere aditum, & præstare. Nam vera & fundamentalis ratio illius textus in eo consistit, quòd cùm legatum vsusfructus cedat, ab adita hæreditate, vt suprà diximus; seruitus imponi non potuit in fundo legato, quia tempore, quo vsusfructus legati dies cessit, iam fundus alienus erat, & ideò noui domini, hoc est legatarij consensus necesfarius fuit, nec ipso iure constitui, aut deberi seruitus potuit: vnde legatarius aditum non debet, sed hæres cogitur illum præstare. Vt cum indicio & subtiliter declararunt Cumanus ibi, & Fulgosius in l. binas ædes, ff. de seruitutibus vrbanorum prædiorum, quidquid aliter interpretetur Bartolus in l. damnas, §. 1. ff. de vsufructu legato. Secundò infertur ad explicationem legis 1. titul 4.[sect. 11] delos testamentos, lib. 5. nouæ, collectionis Regiæ. Vtrùm illius legis dispositio procedat in legato vsusfructus, vt scilicet legatum vsusfructus debeatur hodie, etsi nullus fuerit hæres ex testamento nec ab intestato. Quam quæstionem primus omnium excitauit in terminis Tellus Fernandez in l. 3. Tauri, 3. part. num. 9. 10. & 11. & in ea opinione est, vt existimet, etiam stante decisione dictæ legis Regiæ, legatum vsusfructus non deberi, nec posse legatarium consequi vsumfructum, nisi verè & realiter hæreditas ex testamento, aut ab intestato adeatur, & impossibile esse, legatum absque aditione subsistere: Et in hanc sententiam duobus principaliter mouetur fundamentis. Primum ex his deducitur, quæ numeris præcedentibus dicebamus, legatum vsusfructus non posse incipere ante aditionem hæreditatis, & cedere diem illius, eodem instanti & concursu, quo aditur hæreditas, & consequenter ante aditionem, legatum vsusfructus non dari, & inde dicit inferri, quòd dicta lex Regia minimè procedit, nec venit decidere aliquid in legato vsusfructus, & differentiam patere inter alia legata, & legatum vsusfructus; quia dispositio illius legis dumtaxat confirmat, etsi nullus fuerit hæres, ea legata, quorum dies cedit à morte testatoris, etsi de iure communi non valerent, si hæreditas adita non esset: non tamen illa, quorum esse vltra validitatem eorum, dependet ab aditione hæreditatis, ad hoc quòd incipiant, vt in legato vsusfructus diximus. Et hoc est primum fundamentum. Secundum verò deducitur ex eo, quòd vsusfructus est seruitus personalis, quæ creatur, & constituitur ex patientia domini prædij, nec incipere potest, donec sit dominus, qui vtifrui vsufructuarium patiatur, l. 3. §. dare, ff. de vsufructu. Sed antequam hæreditas adeatur, nemo est, qui prædictam patientiam præstare, siue pati seruitutem possit; ergo legatum vsusfructus subsistere non potest. Vnde secundùm eum, si legatarius moreretur ante aditionem hæredis, etsi aliquod tempus transisset fructus non deberentur, quia non cessit dies legati. Verumenimvero, contrariam in hac re sententiam,[sect. 12] imò quòd ex dispositione dictæ legis Regiæ legatum vsusfructus debeatur, etsi nullus fuerit hæres ex testamento, nec ab intestato, & rationem atque decisionem illius legis æquè milita e in legato vsusfructus, ac in cæteris legatis, contra Tellum Fernandez constanter defendit Ioannes de Matienço in eadem l. 1. tit 4. de los testamentos lib. 5. glossa 14. à n. 35. vsque ad n. 39. Vbi nonnullis rationibus comprobat istam partem, & fundamentis Telli Fernandez satisfacit, & illius resolutionem probare videntur Azeuedius ibidem, num. 138. Ioannes Guttierrez practicarum. lib. 2. quæst. 31. num. 3. in fin. Ille enim in quæstione ibi proposita ad Maciençum se refert; iste autem relata eiusdem opinione, contra Tellum, cum ea transit, nec ampliùs dicit etiam in legato vsusfructus. Ego verò rectè perpensa intentione, ratione, & generalite dictæ legis 1. Veriorem arbitror Ioannis Matienço opinionem, & in praxi (si casus contingeret) omninò obseruarem eam. Ad quod moueor principaliter rationibus sequentibus. Primò; nam quemadmodum vsusfructus simpliciter relicti dies, non cedit nisi ex die aditæ hæreditatis, nec ante incipit subsistere, aut deberi legatum; ita etiam, quamuis aliorum legatorum purè relictorum cedat dies à morte testatoris, quantum ad transmissionem, & alia; quoad effectum tamen consequendilegatum, siue quoad petitionem, & acquisitionem illius, non cedit, nec incipit, antequam hæres adierit: ita vt dici possit, eorum esse, & effectum, ab aditione hæreditatis pendere, (vt de legato vsusfructus Tellus constituit:) nam vtique si hæres hære[sect. 13] ditatem non adierit, nihil in testamento scriptum valet, l. si nemo, ff. de testamentaria tutela, cum aliis vulgatis, quæ de iure communi id expresse probant, & multis exornant, atque plenissimè explicant Petrus de Peralta in l. omnia, per totam, ff. de legatis 2. folio 328. Couuarruuias in cap. 3. de testamentis, num. 3. Menchaca de successionum resolutione lib. 3. §. 27. num. 4. Antonius Gomez: tom. 1. variarum cap. 12. de legatis, num. 11. Bernardus Diaz. regula 411. Gratianus regula 218. Andreas de Besetis in repetitione legis 1. C. de sacrosanctis Ecclesijs. à n. 140. quæ habetur repetitionum iuris ciuilis, volum. 7. fol. 37. Tellus Fernandez in 3. Tauri, dicta. 3. part. à princ. Grassus receptarum sententiarum. §. legatum, quæst. 68. Matienço in dict. l. 1. tit. 4. gloss. 14. à num. 1. vsque ad num. 21. & Azeuedius ibi, num. 86. & seqq. Iacobus Cancerius variarum, cap. 4. num. 35. & seqq. Lex ergo, quæ, nullo hærede scripto, vel scripto non adeunte, voluit expressè conseruare cætera legata, quæ de iure communi, hæreditate non adita, non debebantur: siue quæ ante hæredis aditionem non incipiebant effectum sortiri, potuit etiam & legatum vsusfructus absque vlla hæredis aditione validate: quòd si consistit dubium non in potentia, sed in voluntate ipsius legis, satis apertè constat de illa, cùm generaliter dixerit: Valga el testamento, en las mandas, y en las otras cosas que en el se contienen, & ibi: y complasse el testamento. Quibus verbis, ita generaliter, & indefinitè prolatis, contineri etiam legatum vsusfructus, nemo negare poterit, nec probare prædictam restrictionem Telli Fernandez ad dictam legem, cùm in ea, non magis specificè confirmentur legata. quorum dies cedit à morte testatoris, quàm ea, quorum dies cedit ab adita hæreditate; sed generaliter cautum fuerit, omnia legata, & cætera in testamento relicta, valere debere. Et per hoc excluditur fundamentum primum, quòd alia legata confirmentur in ea lege, non legatum vsusfructus. Secundò moueor, quoniam hodie, attenta disposi[sect. 14]tione dict. l. 1. titul. 4. de los testamentos, aditio venientium ab intestato, non requiritur ad valorem legatorum eo casu, quo nullus hæres institutus sit, vel institutus repudiauerit, vt in terminis illius legis probarunt Greg. Lopez, Petrus de Peralta, Burgos de Pace, D. Antonius Padilla, Antonius Gomez, & Tellus Fernandez, quos in vnum congerit, & sic defendit Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 2. quæst. 31. per totam Ioannes de Matienço in eadem l. 1. glossa 14. num. 7. & 9. quicquid post alios dubitet Azeuedius ibidem, à n. 126. vsque ad num. 138. & tamen eo casu, hæreditatis aditio non datur, quæ iuxta ius commune est testamenti perfectio, testamentóque, & cæteris in eo contentis vires, & robur tribuit: nec etiam hæres existit, qui defunctum repræsentare, dominium hæreditatis acquirere, testamentúmque implere, & res legatas legatariis tradere possit, quod de iure communi necessarium erat: quare pari ratione dicendum est in nostro casu legatum vsusfructus conseruari debere, etsi nullus hæres fuerit, qui seruitutis patientiam præstet, sicut vsufructuarium vti & frui patiatur, cùm etsi nullus esset ex successoribus ab intestato, qui bona admitteret, vel alius, qui in eorum defectum vocatur, Curator esset bonis dandus, qui legatariis satis faceret, ipsorum petitionibus responderet, atque vsufructuario patientiam præstaret, vt rectè aduertunt Antonius Gomez in l. 24. Tauri, in fine. Ioannes de Matienço in dicta l. 1. glossa 14. num. 37. qui secundæ argumentationi Telli Fernandez, aliter etiam & rectè satisfacit. Neque contrarium probant verba dict l. 1. in versic. Y entonces herede aquel, (vt falsò opinantur Azeuedius[sect. 15] & alij, nec perfectè explicant Ioannes Guttierrez & superiores), quæ solum euincunt, bona defuncti, cuius hæreditas per hæredem adita non est, ad eum pertinere debere, ad quem pertinerent, si testator intestatus decessisset: non tamen inde inferri potest, necessariam esse aditionem, ob rationem prædictam, quòd deficiente omni hærede, lex supplet defectum illius, curatorem hæreditati dando: id quod euidentiùs apparet ex recepta quamplurimorum sententia, qui in terminis[sect. 16] iuris communis vnanimiter scripserunt, quòd vbi vsufructus titulo legati, vxori, vel alteri relictus est, post eius mortem, aut aliter, sic instituto hærede, vt viuente vsufructuario ipse hæres adire hæreditatem non possit, multis remediis eidem fructuario succurrendum, vt legatum consequatur. Quæ congesserunt, & plenè explicarunt Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de legatis 2. n. 118. versic. aliquando & tertiò legatur vsusfructus, Ioannes Cephalus in cons. 450. n. 63. lib. 3. Parisius in cons. 97. n. 7. & 8. lib. 2. Marcus Antonius Eugenius in cons. 25. n. 91. & 94. Menochius in cons. 105. n. 52. lib. 1. & in cons. 273. n. 2. lib. 3. pleniùs præsumption 141. n. 41. 42. & 43. lib. 4. vbi n. 44. probauit Baldi remedium ibi relatum, & esse satis consentaneum legibus, & æquitati dixit, vt hoc casu petat vsufructuarius, Iudicis officio, legatum sibi præstari; ergo in terminis & dispositione dictæ legis 1. quantò magis id habere locum poterit, vt voluntas testatoris sortiatur essectum, & legatarius vsumfructum habeat, cùm verba illius legis adeò generalia sint, & apta comprehendere omne legatum, cuiuscunque qualitatis, aut conditionis illud sit:[sect. 17] quod attinet verò ad secundam illationem Telli Fernandez; quatenus dixit, quòd si legatarius vsusfructus moreretur ante aditionem hæredis, etsi aliquod tempus transiisset, fructus aliquos non acquireret, quia non cessit dies legati, & consequenter quòd nulli deberentur illi: nihil dixit Ioann. de Matienço vbi suprà, nec alij superius relati huius doctrinæ mentionem faciunt, eam tamen veram esse, & iure procedere, probatur euidenter ex eo, quòd mortuo legatario, siue ante, siue post aditionem hæredis legatum vsusfructus extingui, nec ad hæredes transire, indubitatum est, per textum in § finitur, cum vulgatis, Instit. de vsufructu. Fructus etiam, si aliquod tempus transisset, non deberi hæredi, licèt aliter non probauerit Tellus vbi suprà, manifestè comprobatur ex his, quæ scripserunt Ruinus in cons. 60. num. 8. & seqq. volum. 2. Franciscus Marc. decis. 823. num. 1. in. 1. part. Corneus in cons. 173. vol. 3. & post alios Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 90. & 91. fol. mihi 263. vbi affirmant, & latiùs comprobant, quod si vsusfructus fundi, vel alterius rei, alicui legetur, & legatarius absens, seu ignorans, per aliquod tempus legatum non petierit, non poterit ipse, nec hæres eius petere vsumfructum pro tempore præterito, nec frufus etiam eius temporis consequetur, cùm fructuarius non possederit, nec satisdederit, & non incipiat lucrari fructus, nisi á die præstitæ, seu realiter oblatæ; satisdationis, vel ex tempore adeptæ possessionis sine vitio, hoc est, non vitiosè, nec clam, sed cum scientia & patientia proprietarij; cùm igitur in specie proposita nec possederit, nec satisdederit fructuarius, fructus eius temporis non poterit ad hæredes transmittere. Verùm id non procedet, si vsufructua[sect. 19]rius paratus cauere, & satisdare, volensque legatum consequi, id adimplere nequiuerit, propter defectum hæredis, vel personæ. cui satisdationem præstaret, vel quia hæres noluit illam accipere, aut quia malitiosè distulit hæreditatem adire; tunc enim, cùm iuris ordini, & formæ satisfacere voluerit legatarius, nec per eum steterit, ab eo tempore fructus lucrari debebit, non minùs, ac si realiter præstita, & accepta fuisset cautio, vt post alios, adnotarunt expressè Rolandus in cons. 73. num. 34. & seqq. vol. 2. Franciscus Marc, decis. 490. part. 2. Antonius Galeatius Maluasia in cons. 52. num. 19. & 32. vol. 1. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 49. fol. 266. & 267. Francisc. Bursatus in cons. 139. n. 64. & in cons. 214. n. 28. lib. 2. Ex quibus deduci potest, ad resolutionem alte[sect. 20]rius quæstionis, vsufructuario deberi fructus rei legatæ, de iure communi, adita iam hæreditate, vel non adita, dolo tamen hæredis dilata, dummodò posteà adeatur; aliàs nihil in testamento scriptum valeret, à die præstitę, seu realiter oblatæ satisdationis, vel à die adeptæ possessionis absque vitio, etiam non præstita satisdatione, iuxta ea quæ superiùs diximus, & latiùs declarant Arias Pinellus 2 part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 77. per totum. Borgninus Caluacanus de vsufructu mulieri relicto, num. 90. fol. 263. De iure verò Regio in aliis legatis cer[sect. 21]tum est, fructus rei legatæ à tempore mortis testatoris deberi, attenta dict. l. 1. tit. 4. de los testamentos, quamuis iure communi satis controuersum esset, à quo tem[sect. 22]pore deberentur; vt post alios ibi relatos, defendunt Tellus Fernandez in l. 20. Tauri, num. 9. Aluaradus de coniecturatamente defuncti, lib. 4. cap. 1. num. 43. Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 2. quæst. 33. per totam. Matienço in dicta l. 1. tit. 4. glos. 14. num. 30. & Azeuedius ibi. num. 122. Petrus de Barbosa 2. part. leg. diuortio, ff. soluto matrimonio, num. 82. Idemque in legato vsusfructus obseruandum esse, vt à tempore mortis testatoris legatario debeantur. Existimat Matienço vbi suprà, dicta gloss. 14. à num. 35. cum seqq. & in hac quæstione nihil scribit, sed ad eum sed remittit Azeuedius ibi n. 138. quod tamen non credo verum, imò quod attinet ad istum casum, securem defendendum proponerem, nihil de nouo induci posse ex decisione dictæ legis regia 1. & consequenter superiorem resolutionem iuris communis, obseruandam fore etiam de iure regio; nam licèt ex lege illa conseruentur omnia legata, etsi nullus hæres fuerit; non tamen remittitur cautio, & satisdatio, quæ tot legibus ab vsufructuario præstari debet, nec eriam possessionis non vitiosæ requisitum, (vt fructuarius incipiat lucrari fructus in casu non præstiræ, aut realiter oblatæ satisdationis) adimitur: quæ: tamen in aliis legatis minimè necessaria sunt: nihil ergo interest, de iure communi aditam esse hæreditatem. vel de iure regio conseruari legata, etsi hæreditem adita non sit, si fructuarius non satisdederit, aut sine vitio possessionem adeptus suerit, quoad effectum, vt illi incipiant deberi fructus. Debebuntur tamen eo casu, quo nullus hæres existerer, vel à die adeptæ possessionis sine vitio, vel ab eo tempore, quo satisdare paratus propter desectum hæredis, vel personæ, cui satisdationem præstaret, satisdare omisit: Ex dictis suprà, quæ sunt notanda, quia non reperientur alibi sic resoluta. Tertiò, & principaliter infertur ad resolutionem al[sect. 23]terius quæstionis in hac materia, & in vsu forensi omninò necessariæ. Nunquid valeat legatum vsusfructus omnium bonorum, vxori, vel alteri relictum, alio hærede vniuersali post mortem eius instituto? In qua quæ[sect. 24]stione quatuor Doctorum opiniones referunt post alios Iason in l. extraneum, num. 5. C. de hæredib. instituendis. Doctores in l. filius à patre, ff. liberis & posthum. Romanus in cons. 71. incipit: Visis dubiis num. 5. In effectu ta[sect. 25]men duas opiniones esse, primam negatiuam; secundam affirmatiuam, communiter probari solet; vti ex communi testantur Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 23. num. 2. in princ. Menoch. in cons. 273. num. 1. lib. 3. Andreas Gaill. practicarum obseruationum lib. 2. obseruatione 143. in princ. qui, & alij quamplures,[sect. 26] quos statim referam, conueniunt in hoc (nec vllus contradicit,) Vxorem, vel alium, sic relictum vsufructuarium legatarium esse, dumtaxat non hæredem. Quod priùs docuerat Baldus in l. id quod pauperibus, quæst. 14. C. de Episcop. & Clericis. & in dicta l. extraneum. num. 7. C. de hæredibus instituendis: Et rationem assignat Me[sect. 27]noch. lib. 4. præsumptione 141. num. 33. & 34. Partem itaque negatiuam, quod tale legatum non valeat, tenent Ioannes Andreas ad Speculatorem, tit. de pignorib. §. final. aliàs tit. de diuersis cautionibus, vers. pono quod vsusfructus, n. 16. Alexander in dicta l. extraneum, num. 8. in fine, & in cons. 162. Circa 1. dubium. num. 2. vol. 2. Dinus in cons. 3. Angelus, Imola, Benedictus de Pumblino, & Ancharan. quos recenset Iason in dict. l. extraneum, colum. 3. versic. Quarta & vltima est opinio. Innocentius, & Petrus de Anchar. in c. fin. de pignoribus. Ea ratione principaliter moti sunt, quòd dies vsusfructus le[sect. 28]gati, non cedit nisi à die aditæ hæreditatis per hæredem institutum, vt superiùs diximus: sed hæres in proposito casu adire non potest hæreditatem viuente vxore, cùm sit institutus post mortem illius, & sic sub die incerta, quæ conditionem facit, & hæreditatis aditionem impedit: l. si cum hæres, ff. quando dies legati cedat: Ergo legatum vsusfructus est inutile, nec confirmari poterit mortua vxore, cum eo tempore iam extinctus sit vsusfructus: l. Titio cum morietur, ff. de vsufructu. §. finitur, Institut. eodem tit. Mouentur etiam ex textu in l. qui filio, in princ. vbi glos. ff. de hæredibus instituendis, expendendo eum, vti post alios optimè expendit Menochius dicta præsumptione. 141. num. 39. quo loco à n. 37.[sect. 29] in fine, vsque ad num. 40. his duobus fundamentis, nonnullis modis respondet, meliùs tamen responderi potest ex his, quæ statim in secunda opinione adnotabimus. Partem verò affirmatiuam, quòd tale legatum valeat[sect. 30] (quæ verior est, magis communis, & omnino amplectenda) tuentur Baldus in l. id quod pauperibus, quæst. 14. n. 27. C. de Episcopis & Clericis. Salicetus in dict. l. extraneum, in fin. & Iason ibi col. penul. vers. Tertiò limita. Aretinus, Castrensis, Angelus, Berous, Decius, Bertrandus, Socinus vterque, Parisius, Natta, Barbacia, Odofredus, Crotus, Durandus, Pechius, & alij, quos ita tenendo, congesserunt Cephalus in cons. 607. n. 27. & in cons. 472. num. 53. & seqq. lib. 4. Menochius in cons. 105. num. 9. lib. 1. & in cons. 273. num. 1. lib. 3. & lib. 4. præsumptione. 141. num. 39. in fine, & n. 40. Addit. ad Alexandrum, dict. cons. 192. num. 3. vbi dicit contrariam opinionem, tanquam iniquam contra testatoris voluntatem, & naturam materiæ subiectæ rejiciendam: Hyppolitus Riminaldus in cons. 590. num. 28. & 31. & seqq. lib. 5. & in cons. 222. num. 24. lib. 3. & in cons. 62. vbi latiùs declarat per totum consilium, lib. 6. Guillelmus Benedictus in cap. Rainuncius, de testamentis, verb. reliquit. num. 7. Couarruuias variarum lib. 2. cap. 2. num. 5. Viglius in §. hæres, num. 6. Instit. de hæredibus instituendis, Grassus §. legatum, quæst. 23. num. 2. Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto, num. 69. fol. mihi 33. & 134. & numer. 224. in fine. fol. 436. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 1. numer. 35. fol. 6. Tellus Ferdinandez in l. 3. Tauri, 3. part. numer. 10. Sfortia Oddi in consil. 91. numer. 9. & 10. & numer. 24. & 25. lib. 1. Aldobrandinus in consil. 46. numer. 8. lib. 1. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cum nuberet, ff. de legatis. 2. quæst. 26. num. 114. vsque ad n. 118. Marcus Antonius Eugenius in cons. 10. à num. 19. vsque ad n. 39. Et quòd hæc sit benignior opinio, æquitati, materiæ subiectæ, & menti testatoris magis consentanea, affirmat Andreas Gaill. lib. 2. obseruatione 243. num. 2. 3. & 4. Quorum omnium, rationes & funda[sect. 31]menta ad hoc reduci debent, quòd in hac specie, tempus mortis vsufructuarij non debet censeri adiectum institutioni, vt aditionem impediat, sed tantùm differendi gratia vt hæres non habear commodum vsusfructus, quandiu vixerit fructuarius, nec in eo perturbet illum & consequenter, ex mente & voluntate testatoris, sic institutus statim adire potest, & transmittere hæreditatem, vt pote putè institutus hæres: quia prædicta verba non suspendunt, vel limitant super institutionem, sed ostendunt enixam testatoris voluntatem super legati viribus, quæ manifestè colligitur ex eo, quòd cùm voluerit vxori, vel alteri relinquere vsumfructum, quod est consequens, necessariò sequitur antecedens, hoc est, puram institutionem voluisse, sine quo consequens, hoc est, legatum subsistere non posset: l. illud, ff. de acquir. hæred. Quod cæteris omnibus superiùs præcitatis, elegantiùs animaduertit Andreas Gaill. dicta obseruatione 143. ex num. 2. Ex his considerabam, nonnulla adnotanda fore, quæ necessaria sunt, nec ita specisice traduntur per aliquem, ex Scribentibus communiter in hac materia. Primò, fru[sect. 32]stra, & inutiliter videri laborasse quamplures, & maximi nominis Authores, qui inuestigare solent in quæstione superiori, cùm vsusfructus relinquitur vxori, alio hærede vniuersali post mortem eius instituto: qualiter, siue quo remedio possit vxor consequi legatum, ex quo viuente ea nullus existit hæres, qui hæreditatem adire possit; & plura excogitarunt remedia Baldus in l. extraneum, num. 4. C. de hæredibus instituendis, & Iason ibi columna, 3. Angelus in l. miles ita, ff. de militari tetamento. Et post alios Paulus de Montepico, Cephalus, Parisius, Marcus Antonius Eugenius, & Iacobus Menochius quorum mentionem fecimus suprà, num. 16. Verum vana est, & inutilis eorum altercatio, quæ ita demum procederet, si vera esset Ioannis Andreæ, Dini, Alexandri, & aliorum opinio, quòd hæres post mortem fructuarij institutus, sub conditione institutus videretur, nec adire posset hæreditatem ante mortem illius: sed cùm superior opinio improbata sit, & iuxta aliam, & veriorem opinionem, hæres dicatur purè institutus, & statim in vita vxoris adire hæreditatem possit; prædicta remedia necessaria non erunt legatario vsusfructus, cùm satis consultum sit illi per aditionem hæreditatis: id quod inter alia remedia rectè tradit Baldus in dicta l. id quod pauperibus, quæst. 14. C. de Episcopis & clericis: & vt certissimum probarunt omnës, quos retuli suprà num. 30. qui hæredem videri pure institutum, & statim posse hæreditatem adire, vnanimiter dixerunt. Secundò, errore manifesto lapsum in hac materia[sect. 33] Mathesilanum, singulari 4. num. 5. & 6. is enim in casu superiori, cum vsusfructus alicui relictus est, alio post mortem eius hærede instituto: existimauit hæredem conueniri non posse ad solutionem æris alieni; ideóque curatorem dandum hæreditati, aduersus quem creditores hæreditarij agere possint. Moueturque superiori ratione, quod hæres sic institutus ante mortem vsufructuarij adire non possit; quam tamen omnino falsam esse ex dictis adhuc constat apertè: idcirco talem hæredem conueniendum fore ad solutionem æris alieni, nec esse necessariam curatoris dationem rectiùs tradiderunt Socinus, Didacus Couatruuias, Paulus de Montepico, & alij, quos refert, & sequitur Grassus §. legatum, quæst. 35. n. 7. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 224. fol. 430. Rubeus, & Bellonus relati, & probati per Menochium lib. 4. præsumptione 143. num. 15. Tertiò, sustineri non posse quorundam traditionem[sect. 34] in hac materia Castrensis in cons. 391. incipit: Visis dubiis. Romani in cons. 71. Alexandri in cons. 58. lib. 3. Saliceti in dict. l. extraneum, Ripæ in l. 1. n. 18. ff. quorum legatorum. Qui existimabant in quæstione adhuc proposita, cum vsusfructus omnium bonorum vxori relictus est, & post mortem eius alius hæres vniuersalis instituitur: posse vxorem propria authoritate vsumfructum capere, tanquam possessione bonorum vacante, nec hærede aliquo existente, de cuius manu legatum accipi possit: Quæ sententia nullo pacto vera esse potest, vt pote cùm præcipuum, aut vnum tantum eius fundamentum, ex dictis adhuc destruatur omninò, nec hæredem aliquem existere, falsum sit. Ideò dubiam & obscuram appellarunt eam Hyppolitus Riminaldus in princ. Institut. de donationibus, num. 565. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. nono. num. 2. fol. 169. Quartò, rectè loquutum in hac materia Borgninum Caualcanum de vsufructu mulieri relicto, num. 74. fol. 240.[sect. 35] vbi contra Aretinum, Parisium, Portium, & alios, in casu superiori defendit, teneri vxorem, sic relictam vsufructuariam, satisdationem præstare, inuentarium conficere, ac alia implere, ad quæ alij vsufructuarij tenentur ea ratione motus, quod à principio adest persona, hoc est, hæres purè institutus, cui talis cautio debeat præstari: id quod præfati, Ioannis Andreæ opinionem sequuti negabant verum; male tamen, vt dictum est. Vnde contrarium, rectiùs in terminis statuit Ruinus in consil. 206. num. 23. & seqq. vol. 2. Quintò, quæ hucusque dicta sunt ex n. 23. cum seqq.[sect. 36] & de iure communi probantur, procedere etiam de iure regio absque dubio, ex dispositione l. 1. tit. 4. de los testamentos. cum ex illa lege sustineantur omnia, quæ in testamento relicta sunt, etsi nullus fuerit hæres institutus, vel institutus non adierit: & consequenter omnia superiora obseruanda fore, non solum in terminis prædictis, quibus hæres purè institutus videtur, & statim adire hæreditatem potest; sed etiam in fortioribus, hoc est, cùm nullus hæres institutus fuerit, vel institutus non adierit, nec etiam legitimus; vel posito, quòd iure communi vera esset Ioannis Andreæ opinio: vt quæ diximus suprà in legato particulari vsusfructus, contra Tellum Fernandez, procedant etiam in legato vsusfructus omnium bonorum, cùm inter hæc legata, nulla differentiæ ratio reddi possit, & vtroque casu vsufructuarius sit legatarius, vt suprà scripsi, & tradit Baldus in dicta l. id quod pauperibus, quæst. 14. & in dict. l. extraneum, num. 7. Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 141. num. 33. quæ est noua, & singularis declaratio in hac materia. Sextò, prædicta procedere, quando vsusfructus[sect. 37] relinquitur titulo legati; sed si titulo institutionis relictus suerit, tunc aperire necesse est, vtrùm diuersum ius constituendum sit: & titulo institutionis relictus dicitur vsusfructus, cum testator instituit vxorem, vel alium, in vsufructu omnium bonorum, & post eius mortem alium instituit hæredem vniuersalem, quo casu sine controuersia admittunt Doctores, (nec aliquis in hoc dissentit) testatoris[sect. 38] dispositionem valere; sed solum dubitant, quomodo vxor hæres sit, an scilicet in solo vsufructu, vel etiam in proprietate? Id quod apertè deprehenditur ex ex omnibus statim referendis, & expressè adnotauit Menochius in cons. 273. num. 5. lib. 3. & præsumpt. 141. num. 26. lib. 4. hoc est, vtrum in hoc casu, sicut in superiori, de quo supra ex num. 23. institutio illa sit quoque legatum, an verò fideicommissum inductum sit, ita quòd vxor sit hæres in vsufructu, & proprietate, & grauata post mortem hæreditatem restituere. Effectus[sect. 39] huius inuestigationis maximus est; nam si institutio post mortem vxoris facta, ad fideicommissum trahitur: consequens est, quòd fideicommissario ante hæredem institutum moriente, hæreditas ad hæredes ipsius fideicommissarij non transmittitur, quia fideicommissum con[sect. 40]ditionale non transmittitur ad hæredes, si fideicommissarius pendente conditione ante grauatum decedat: per textum in l. vnica §. sin autem aliquid, C. de caducis toll. vbi Doctores communiter; & plenissimè declarant Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 67. & 68. Andreas Gail. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 132. per totam. Rolandus, Parisius, Cephalus, Menochius, Bursatus, Decianus, Riminaldus Iunior, Surdus, Crotus, & alij in multis confiliis; quæ latissimè de hac quæstione scribens, congessit in vnum Pedrocha in cons. 40. quæst. 5. à n. 295. vsque ad num. 363. Ioannes Vincentius Hondedei in consil. 70. ex num. 10. & ex num. 31. cum sequentibus. Prima tamen, & communior sententia est, vxorem[sect. 41] in prædicto casu censeri institutionem, tam in proprietate, quàm in vsufructu, & institutionem post mortem eius factam, ad fideicommissariam substitutionem trahendam fore: Per textum in l. si quis ita instituatur ex certo fundo: aliàs, si ita quis hæres institutus excepto fundo, ff. de hæredibus instituendis. Sic tenent Baldus in l. id quod pauperibus, quæst. 14. C. de Episcopis, & clericis, & in l. 2. ff. si pars hæreditatis petatur, & ibidem Angelus: idem Angelus in l. filius à patre, ff. de liberis & posthumis, & in consil. 151. Viso themate, ad finem, Salicetus, & Iason, in l. extraneum, num. 6. C. de hæredibus instituendis. & ibidem Alexander, num. 8. idem in cons. 162. num. 5. lib. 2. Decius, vterque Socinus, Cardinalis Zabarella, Corneus, Natta, Siluanus, Bellonus, Berous, Bertrandus, & alij relati per Menochium in cons. vlt. num. 48. lib. 1. & in cons. 273. num. 6. lib. 3. & præsumpt. 141. num. 26. & 49. lib. 4. Qui ipse communem hanc sententiam profitetur veram, Grassus § legatum, quæst. 23. num. 3. Durandus de arte testandi, titul. de legatis, cautela 39. num. 2. Crotus in l. re coniuncti, ff. de legat. 3. num. 179. & seqq. Peregrinus de fideicommissis. artic. 5. num. 21. post principium fol. 51. Andreas Gaill. qui dicit communem omnium opinionem, lib. 2. obseruat. 143. num. 5. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solut. 1. à num. 7. vsque ad num. 17. fol. mihi 4. & 5. vbi refert Rolandum, Cephalum, Hyppolitum Riminaldum, & alios idem tenentes, & num. 8. & tribus seqq. Huius sentendæ rationes adducit Peregrinus etiam, dict. art. 5. num. 21. in princ. vbi refert Imolæ opinionem in hac[sect. 42] quæstione, & declarat, in quo concordet aut discordet cum opinione Baldi, & aliorum hactenus relata, vt ibi videri poterit: & per Menochium in cons. 273. num. 9. lib. 3. Paulum de Montepico in l. Titia cum testamento, § Titia cum nuberet, de legat. 2. num. 102. & seqq. Secunda verò, & præcedenti contraria opinio est,[sect. 43] vxorem, vel alium in vsufructu omnium bonorum institutum, alio post mortem eius hærede vniuersali instituto, merum Legatarium vsusfructus esse, nec hæredem dici posse, & consequenter non interesse, an vsusfructus vxori relinquatur, an ipsa institutum in eo, per rationem prædictam: sed vtroque casu, institutum post mortem vxoris, purè institutum videri, & hæreditatem ad hæredes suos transmittere; quoniam tempus institutioni hæredis vniuersalis adiectum, non suspendit institutionem, sed tantùm remouet hæredem à perceptione, & commodo vsusfructus; Sic scripsit Angelus in l. hæreditas ex die, ff. de hæredibus instituendis, & defendit constanter Modern. addit. ad Alexandrum, d. consil. 162. & hanc opinionem veriorem existimat Andreas Gaill. dict. obseruat. 143. num. 6. Paulus Castrensis in dicta l. si filus à patre ad finem, & cons. 440. col 2. lib. 2. Corneus in dict. l. extraneum, Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. 5.Couarruias variarum lib. 2. cap. 2. sub num. 5. Parisius in cons. 97. à princ. lib. 2. Emmanuel Soarez receptarum sententiarum, littera. V.n. 114. Decius in consil. 278. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 55. num. 2. & 3. lib. 1. & esse veriorem opinionem, mentique, & voluntati testatoris magis conuenientem. affirmat, & alios refert Simon de Prætis lib. 3. d. solut. 1. n. 21. & 22. fol. 5. & n. 35. & 36. quo loco expendit nouè consilium Baldi 273. & consilia sequentia lib. 4. vbi nonnullis, & subtilibus rationibus probauit Baldus. Vxorem sic institutam in vsufructu, legatariam tan[sect. 44]tum in vsufructu, & meram vsufructuariam esse. Huic etiam parti ego libentius accedo, contrariamque, defuncti voluntati valde aduersari existimo: nec verba institutionis aliquid facere, ex his quæ superiùs relati, latiùs in hac quæstione adnotarunt. Septimò, quæ adhuc dicta sunt, procedere, cùm[sect. 45] extraneus post mortem vxoris hæres instituitur, idcirco opportunè & necessariò dubitari. Vtrum valeat dispositio, cum vsusfructus omnium bonorum, titulo legati, vel institutionis, vxori, aut alteri relinquitur per tempus vitæ, aut donec ipsa vixerit, filio post mortem hærede vniuersali instituto: & posito, quòd valeat, quid vxor consequi debeat ex tali relicto. Cuius rei disputationem, sciens consultoque, duplici ratione prætermittendam duxi, tum quòd de hac quæstione plenè, & distinctè scripserint Paulus de Montepico in dict. §. Titia cum nuberet, ex num. 97. cum pluribus seqq. Menoch. lib. 4. dict. præsumpt. 141. ex num. 8. vsque ad num. 25. Simon de Prætis lib. 3. dict. solut. 1. à num. 23. cum seqq. fol. 5. Tum etiam, quòd de iure huius Regni, procedere non poterit prædictum dubium, siue communis Doctorum resolutio effectum sortiri; vtpote, cùm omnia bona parentis, excepta quinta parte eorum, sint legitima filiorum; ita quod ab illorum successione, nisi certis de causis submoueri non debeat, nec possit vxor, vltra vsumfructum quintæ partis, titulo institutionis, nec legati consequi; vt infrà alio capite, cùm de consuetudine vulgari tractabimus, plenius comprobabimus. Octauò & vltimò, quòd si testator instituerit vxo[sect. 46]rem, vel alium in vsufructu omnium bonorum, donec vixerit, aut simpliciter, & post mortem eius nullum alium hæredem instituat, vxor censetur instituta hæres in totum, siue detracta certa rei. mentione, totam ipsam hæreditatem consequetur: tenebitur tamen restituere illam post mortem eius venientibus ab intestato, quorum fauore inductum fideicommissum censetur. Sic post Manticam, Petrum Pechium, Castrensem, Decium. Parisium, Cephalum, & alios resoluit, & bene fundat Menochius lib. 4. dicta præsumpt. 141. ex num. 2. vsque ad num. 8. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 75. fol. 240. Sfortia Oddi in cons. 91. n. 4. qui existimant idem procedere, si vxor relicta fuerit vsufructuaria per verbum Relinquo, nullo alio cohærede dato: vt ibi videri poterit: & per Picum in dicto §. Titia cum nuberet, num. 26. & 27. His addo prædictam resolutionem[sect. 47] (quæ. de iure communi indubitanter procedit, ex Menochio vbi suprà,) procedere etiam de iure regio, nec in hoc aliquid immutatum ex decisione dictæ l. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. Intelligendo id iuxta ea, quæ alio cap. lib. 2. plenius adnotauimus ad explicationem leg. 1. §. si ex fundo, ff. de hæredibus instituendis. # 9 CAPVT IX. Vsusfructus iure legati in testamentis relictus, vtrùm constituatur, & acquiratur ipso iure, an per factum hæredis; & in aliis legatis, à quo tempore transeat dominium in legatarium? vbi ius nouum ab antiquo distinguitur, & adhibita distinctione inter legatum Vendicationis, & Damnationis, quæ hactenus de hac materia scripserunt Doctores, dilucidè, & distinctè explanantur, & quarundam legum verus sensus adducitur. Deinde in legato generis, vel alternatiuo, & in vsufructu disjunctiuè, siue alternatiuè relicto, cuius sit electio, hæredìs-ne, an legatarij, eadem distinctione aperitur: demùm in legato ambiguo, vel obscuro, vtrùm, quod minimum est, debeatur, ambigitur: & nonnullis legibus ad propositum explicatis, Accursij traditio contra Decium, & Modernum Par. defenditur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus à proprietate multis modis separationem recipit. -  2 Vsusfructus à proprietate separatur, si in testamento relinquatur, & tunc an transeat ipso iure in legatærium, num. seqq. -  3 Expenditur contrarietas textus, in §. 1. Institutionum. de vsufructu, cum l. 3. ff. eodem tit. & diluitur infrà num. 13. -  4 Vsusfructus iure legati, in testamentis, an constitatur, & legatario acquiratur ipso iure; an per factum haredis? & resolutio traditur infra, num. 13. -  5 Legatorum genera olim quatuor fuisse. -  6 Legatorum per Vendicationem quale; & quibus verbis fiebat? -  7 Legatum per Damnationem, quomodò fieret? -  8 Legatum per Sinendi modum, quale olim? -  9 Legatum per Præceptionem, quod diceretur olim. -  10 Legata multùm interesse per vendicationem, an per damnationem relinquantur. -  11 Dominum rei legatæ per vendicationem, transire in legatarium, antequam de manu hæredis præstetur illi. -  12 Dominium rei legatæ per Damnationem, non transire in legatarium, antequam de manu haeredis præstetur illi. -  13 Vsusfructus iure legati in testamentis relictus, ipso iure constituitur, & acquiritur, si legatus sit per Vendicationem; per factum, & patientiam hæredis, si sit legatus per Damnationem. -  14 Vsusfructus in testamento relictus per Vendicationem, quamuis ipso iure transeat in legatarium; id tamen non excusat illum, si accipere velit possessionem absque authoritate hæredis. -  15 Vsum fructum in testamento relictum constitui, & acquiri hodie generaliter ipso iure. -  16 Idque de iure nouissimo huius Regni, securiùs firmari posse. -  17 Seruitutis realis in testamento relictæ, ius, aut dominium ipso iure transire in legatarium. -  18 Iasonis resolutio in hac materia declaratur. -  19 Bartoli doctrina, in quæstione superiori explicatur. -  20 Aretini opinio in hac materia impugnata. -  21 Proponitur difficultas leg. Si ab hærede, ff. si vsusfructus petatur, & verus sensus illius textus adducitur. -  22 Vsumfructum earum rerum, quæ vsu consumuntur, iure legati in testamentis relictum, non constitui, nec acquiri iure, nisi præstita cautione de restituendo tantumdem. -  23 Expenditur difficultas leg. Papianianus 18. ff. de seruitutibus. -  24 Et duæ solutiones Accursij taxantur. -  25 Noua etiam Corrasij interpretatio ad illum textum confutatur, & num. sequenti. -  26 Dominium rei legatæ, vtrùm transeat in legatarium à morte testatoris, an ab adita hæreditate, difficilem quæstionem esse, & plenè tractatam remissiuè. -  27 Redditur vera ratio dictæ leg. Papinianus, ff. de seruitutibus. -  28 Et Ioannis Bologneti noua consideratio, nouè per Authorem rejicitur. -  29 Duplex proponitur difficultas, l. Stichus seruus meus, ff. de manumissis testamento. -  30 Legatum rei aliena iure subsistere, cum distinction e tamen leg. cùm rem alienam, C. de legatis, & de materia illius textus plenissimè actum remissiuè. -  31 Explicatur textus in dict. l. Stichus seruus, & vtrique difficultati respondetur. -  32 In legato generis, vel alternatiuo, cuius sit electio, hæredìs-ne, an legatarij? -  33 Doctorum quamplures distinctione, & declarationes in quæstione superiori remissiuè. -  34 Et adhibita distinctione inter legatum Vendicationis & Damnationis præfata quæstion resoluta. -  35 Vsusfructus, cùm disjunctiuè, aut alternatiuè legatur, cuius sit electio? -  36 Lex, Titio 21. ff. de vsufructu legato, singulariter, & nouè explicata per Cuiacium. -  37 In legato ambiguo, siue obscuro, id deberi, quod minimum est, non quod maximum. -  38 L. qui duos, 20. ff. de legat. 1. verè, & eleganter declarata. -  39 L. qui ex pluribus, 106. ff. de verborum obligationibus, singulariter declaratur, & conciliatur cum l. Iulianus, 41. §. scio, ff. de legat. 1. Vbi Accursij adnotatio, contra Decium, & Modernum defenditur, & num. sequenti vera ratio redditur. -  40 Testator in dubio, censetur prospicere hæredi, & minus grauare eum, quàm sit possibile. -  41 L. Titia, 40. §. Seia testamento, ff. de auro & argento legato, remissiuè explicatur. VSusfructus formalis, de quo præcipuè tractatus[sect. 1] noster est, nonnullis modis separationem recipit à proprietate, & constituitur, vt capite sequenti dicemus, & exemplis ostendit Iustinianus in §. 1. Institutionum de[sect. 2] vsufructu. Et primò separatur à proprietate, si in testamento relinquatur, l. 3. l. vsusfructus 6. ff. de vsufructu, l. 4. C. eodem tit. l. 20. tit. 31. partit. 3. versic. La primera es quando vn home, & textus in dicto §. 1. Institut. de vsufructu. Qui difficultatem facit ex eo, quòd in exem[sect. 3]plis positis ibi sentire videtur apertè, vsumfructum in testamento relictum, constitui ipso iure, & sine aliquo facto hæredis in legatarium transire. Id quod clarè colligi[sect. 4] potest ex illis verbis: Si quis vsumfructum alicui legauerit: nam hæres nudam habet proprietatem; legatarius verò vsumfructum. Et è contrà, si fundum legauerit, deducto vsufructu; legatarius nudam habet proprietatem; hæres verò vsusfructum. Et tamen in contrarium videtur, quòd vsusfructus in testamento relictus, non possit separari à proprietate, nec constitui, nisi hæres per patientiam, vel traditionem illum constituat, per textum in l. 3. ff. de vsufructu, dum dicit: Omnium prædiorum, iure legati, potest vsusfructus constitui, vt hæres iubeatur dare alicui vsumfructum; dare autem intelligitur, si induxerit in fundum legatarium, eúmve patiatur vtifrui. Ex quibus iuribus, & aliis similibus,[sect. 5] pendet, vt arbitror, vera resolutio quæstionis; an scilicet vsusfructus iure legati in testamentis constituatur, & acquiratur ipso iure, an per factum hæredis? pro cuius explicatione, reuocandum erit in memoriam, Legatorum genera olim quatuor fuisse, per Vendicationem, per Damnationem, per Sinendi modum, & per Præceptionem: & certa quædam verba, cuique generi legatorum assignata esse, vt explicant Caius Institut. lib. 2. tit. de legat. Vlpianus in fragmentis, tit. 24. versicul. legamus, Iulius Paulus lib. 3. sententiarum, tit. de legat. & latè explicant nonnulli Recentiores in §. sed olim, Institut. de legat. Vbi nouissimè Antonius Pichardus ex n. 2. cum seqq.latissimè Petrus Richardus in dicto §. sed olim, ex num. 3. Guillelmus Benedictus in cap. 1. Rainuntius, de testamentis, verb. si absque liberis, el segundo, num. 38. fol. 84. part. 2. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, num. 20. Antonius Faber coniecturarum Iuris ciuilis, lib. 6. cap. 1. per totum, fol. 186. Ioannes Bolognetus in rubr. ff. de legat 1. ex num. 28. vsque ad num. 35. Legatum per Vendicationem dicebatur,[sect. 6] cùm verbis directis siue deputatis ad ipsum legatarium, res legabantur: vt puta, Do, lego, capito, sumito, siue habeto. Per Damnationem, cum verba ad hære[sect. 7]dem erant deputata, siue di recta, hoc est, cùm testator eo modo legandi vtebatur: Hæres meus damnas esto dare: siue, Dato, facito, vel hæredem meum dare iubeo. Per Sinendi modum legabatur ita; Hæres meus[sect. 8] damnas esto sinere Titium sumere, sibìque habere rem illam, siue: Permitte Sempronium sumere sibi rem illam. Et de natura, & conditione huius legati, dicit nonnulla Anton. Pichar. vbi suprà. num. 5. Denique per Præceptionem legari dicebatur, cùm etiam propriis, siue[sect. 9] specialibus verbis, testator dicebat vni ex hæredibus, vt aliquid ex hereditate præcipuum haberet; vtputa, Præscripto, tibique habeto domum illam, prædium, aut fundum illum, idest, ante omnia, & ante diuisionem tibi capito. Sic colligitur ex Iulio Paulo vbi suprà, tit. 7. Theophilo in dict. §. sed olim, & cæteris superiùs præcitatis, & aliis postmodùm referendis. Multùm ergo in[sect. 10]terest, an legata verbis directis, & deputatis ad legatarium, hoc est, per Vendicationem relinquantur: an verbis obliquis, & ad hæredem directis, hoc est, per Damnationem vt Caius, Vlpianus, & Iulius Paulus docent vbi suprà, & securè admittunt omnes Doctores,[sect. 11] qui hucusque de hac materia tractarunt. Nam in primo casu, & in eo legati genere, quod per Vendicationem fiebat, dominium rei legatæ, rectâ viâ à morte testatoris transibat in legatarium, nec traditio hæredis exspectanda erat, sed ipse legatarius propria auctoritate possessionem poterat'accipere, & vendicare. Vt nonnullis iuribus confirmans, aduertit nouissimè Antonius Pichardus in dicto §. sed olim, num. 3. sic intelligens textum vulgatum in l. à Titio 64. ff. de furtis, & m l. legatum, 80. ff. de legat. 2. & vera ratio colligitur ex his, quæ scripsit Ioannes Bolognetus in rubr. ff. de legat. 1. ex num. 28. cum seqq. Nam, cùm in eo legato, testator verba dirigeret, & destinaret ad legatarium, constat eam esse ipsius voluntatem, vt legatarius statim post mortem suam, non spectato hærede, possit vendicare, & accipere legatum: & ideò dominium talis legati, legis auctoritate, & voluntate testatoris ipso iure[sect. 12] in legatarium transit: at in legato Damnationis contrà statuitur, nam cùm in illo, obliqua verba aduersus hæredem dirigantur, & destientur; illum testator, quasi suæ voluntatis executorem elegisse videtur, & ideò, antequam de manu hæredis legatario præstetur, nec dominium quæritur, nec vendicatio competit, sed dumtaxat conceditur actio in personam, quæ dicitur, Ex testamento, vt admonet Theophilus in dict. §. sed olim, & tradit Pichardus ibi num. 4. & pulchrè explicauit Caius vbi suprà, textus igitur in dicto §. 1. Institut. de vsufruct. loquitur in legato Vendicationis, in quo vsus[sect. 13]fructus ipso iure constituitur, & acquiritur, nec factum aliquod hæredis necessarium est, vt expressè declarat lulius Paulus lib. 3. sententiarum, tit. 6. versic. vsusfructus, vbi adnotauit Cuiacius, & tract. 5. ad Africanum, pag. 75. & in recitationibus solemnibus, in libros Digestorum,ac in l. via 5. ff. de seruitutibus, in vers. prætereà constituitur iure legati, & in l. Titio 21. ff. de vsufructu legat, in princ. Et colligitur apertè ex verbis illius text. in princ. huius capitis relatis, quæ: sunt propria legati Vendicationis, ex Paulo, & Cuiacio vbi suprà,Theoph. & Minsing. in d. §. sed olim, text. verò in d.l. 3. ff. de vsufructu, loquitur in legato Damnationis, in quo vsusfructus ipso iure non acquiritur, nec constituitur, sed per factum, & patientiam hæredis: quod addit Paulus vbi suprà, tit. de vsufructu, in princ. Sc sequitur Cuiacius in dict. l. via, & in quocunque alio legato Damnationis, procedere diximus suprà num. 12. & aduertit Alciatus lib. 3. Parergon. cap. 1. Et probatur ex verbis eiusdem legis 3. ibi: dare iubeatur, quæ sunt propria verba legati Damnationis, ex Vlpiano, in fragmentis, tit. 24. & cæteris relatis su[sect. 14]prà, num. 7. in quo tamen aduertit Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 62. vers. hinc patet. Quod licèt hodie verum sit, vsumfructum in testamento relictum per verba directa, constitui, & transire in legatarium ipso iure; non tamen id excusare fructuarium, si accipere velit possessionem, absque auctoritate hæredis, & consequenter non obstante iuris antiqui dispositione circa legatum Vendicationis, incorrectam manere hodie decisionem legis, non dubium, C. de legatis, & seruanda fore, quæ: in legato vsusfructus, & reliquis legatis statuimus suprà c. 6. huius libri, vt sic aliud sit, iuris subtilitate, aut fictone, videri, constitui, & acquiri legatum ipso iure; aliud vero, de manu hæredis possessionem accipiendam esse. Deinde aduertendum est, prædictam legatorum differentiam confusam esse à Iustiniano, &[sect. 15] ex omnibus legatis hodie vendicationem competere; ideóque, hodie generaliter vsumfructum in testamentò relictum, constitui, & acquiri ipso iure. Id quod expressè adnotauit Cuiacius in dict. l. via, 5. ff. de seruitutibus, versic. sed à Iustiniano confusa est, & eum non referens, idem probat Grassus §. legatum, quæst. 69. num. 5. dicit enim hodie curandum non esse de ista altercatione, quia Iustinianus generaliter introduxit, quòd dominium transeat in legatarium, & vendicatio competat, & in ista generalitate continetur vsusfructus: Pinellus etiam idem securè admittit, quibuscumque verbis vsusfructus relictus sit, 2. parte dictæ leg. 1. C. de bonis maternis, num. 62. Idque de iure nouissimo huius Regni se[sect. 16]curiùs firmari potest, ex decisione leg. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ recopilat. Item ex his, quæ scribit Ioannes de Matienço ibi. glos. 14. num. 31. in aliis autem[sect. 17] seruitutibus realibus, certum est, ius, aut dominium ipso iure transire in legatarium, l. si partem, §. 1. ff. quemadmodum seruitutes amittantur, Glossa in l. corruptionem, C. de vsufructu. Bartolus num. 6. & communiter omnes ex Iasone, num. 142. in l. 1. ff. de legat. 1. & in l. 4. §. Cato num. 49. ff. de verborum obligationibus. Paulus Castrensis in l. itinere, ff. de seruitutibus rusticorum prædiorium. Antonius Gomez tomo 1. variarum; cap. 12. de legatis, num. 7. versic. item etiam idem est in seruitute. Infertur ex his ad explicationem quorundam, quæ non ita specificè, & distinctè per Recentiores explicantur; primò Iasonem, in l. 1. num. 62. 63. & seqq. ff. de leg. 1.[sect. 18] recte videri constituisse discriminis rationem, inter legatum relictum, per verba directa, Vt Do, lego. & similia: & inter legatum relictum per verba obliqua, aut Damnationis; vt Damno hæredem, vel fidei hæredis committo, vt primo casu transferatur directo, & ipso iure in legatarium, vsusfructus in testamento relictus; ex iuribus ibidem adductis: in secundo verò casu, minimè transeat ipso iure vsusfructus legatus, sed requiritur, quòd constituatur ab hærede. Quam resolutionem probauit Alciatus ibi num. 42. dicens, quód vsusfructus acquiritur ipso iure, si verba sunt directa ad legatarium, secùs, si verba sunt directa ad hæredem. Sed eam improbat Pinellus 2. parte dictæ leg. 1. C. de bonis maternis, num. 62. versic. hinc patet. Bolognetus etiam in l. 1. ff. de legatis 1. n. 291. fol mihi 73. videndus etiam num. 290. versic. ampliatur & 5. Saluari tamen potest vtraque opinio, intelligendo, Iasonis distinctionem procedere iuxta terminos iuris antiqui ante nouam Iustiniani constitutionem, in quibus terminis procedunt iura per eum adducta: Pinellum verò loqui in terminis iuris nouioris, quo prædicta verborum differentia est sublata, in quibus terminis loquutum eum, satis demonstrant verba ibi posita; & in eisdem videntur loqui Iacobus de Nigris num. 145. ad finem, & Craueta num. 142. in dicta l. 1. ff. de legatis primo. Secundò infertur, rectissimè docuisse Bartolum in[sect. 19] dicta l. 1. ff. de legatis primò, num. 6. Vsumfructum in tellamento relictum, recta via, & ipso iure transire in legatarium: quem sequuntur communiter omnes ex Bologneto ibi. num. 207. & 290. Grasso §. legatum, quæstione 69. n. 5. Antonio Galeatio Maluassia in cons. 52. num. 42. vol. 1. Sed ex prædictis, videtur tantùm procedere posse eam doctrinam in legato Vendicationis, siue per verba directa relicto, non in legato obliquo, seu Damnationis. Vti ad explicationem, & limitationem doctrinæ Bartoli aduertit Iason in eadem l. 1. num. 63. & 64. & sentit Paulus Castrensis in l. itinere, per illum textum, de seruitut. rusticorum prædiorum. Potest tamen vtraque opinio ad concordiam reduci, ex his, quæ illatione præcedenti dicta sunt. Intelligendo, Iasonis resolutionem procedere iuxta terminos iuris antiqui, vt suprà diximus; Bartolum verò loqui attento iure nouiori, quo, sublatis prædictis legatorum differentiis, constitui ipso iure vsumfructum in testamento relictú, rectè docuit, vt non malè sentit Grassus dicto §. legatum. quæstione 69. num. 5. & expressè admittunt Cuiacius, & Pinellus vbi suprà. Tertio infertur, lapsum fuisse in hac materia Fran[sect. 20]ciscum Aretinum, in dicta l. 1. ff. de legatis primò, n. 4. vers. tertiò videtur posse limitari, licèt sequuti sint illum Bolognetus ibi. num. 291. Corrasius in l. 3. num. 19. ff. de seruitutibus: Is enim contra Bartolum asserit generaliter vsumfructum iure legati in testamento relictum non constitui, nec acquiri legatario ipso iure, cuius contrarium verius esse de iure antiquo in legato Vendicationis, siue per verba directa relicto, & de iure nouiori hodie generaliter, ex Vlpiano, Caio, Iulio. Paulo, Cuiacio, & aliis superiùs relatis, constat apertè & ita in terminis contra eum tenent Ripa in dicta l. 1. num. 60. Petrus Dueñas regula 210. in princ. versic. Amplia secundò. Grassus dicto §; legatum, quæst. 69. num. 5. Vnde tota difficultas consistit in explicatione textus in[sect. 21] l. si ab hærede, 2. ff. si vsusfructus petatur. Quem contra Bartolum expendit Aretinus vbi sup. Iureconsultus enim Pomponius lib. 5. ad Sabinum, sic scribit: Si ab hærede ex testamento fundi vsusfructus petitus sit, qui arbores deiecisset, aut ædifìcium demolitus esset, aut aliquo modo deteriorem vsumfructum fecisset, aut seruitutes imponendo, aut vicinorum prædia liberando: ad iudicis religionem pertinet, vt inspiciat, qualis ante iudicium acceptum fundus. fuerit: vt fructuario hoc, quod interest, ab eo seruetur. Ex quibus verbis colligitur apertè, posse hæredem, qui tenetur ad vsumfructum ex testamento, diminuere ius eius, imponendo seruitutem ante traditionem, quamuis eo casu teneatur ad interesse, quod tamen facere non posset, nec seruitutem imponere, si vsusfructus in testamento relictus, ipso iure translatus esset in legatarium, per textum in l. sed & fi quid, §. proprietatis, ff. de vsufructu. Verùm pro huius difficultatis explicatione, reiectis interpretationibus Doctorum ibi, Iasonis, n. 63. versicul. & ad textum, in dicta l. si ab hærede. Mariani Tondelli, & Bologneti, num. 291. in dict. l. 1. ff. de legatis primò. Corrasij in l. 3. ff. de seruitutibus, num. 19. vers. considero itaque. Repetenda sunt ea, quæ de legato Vendicationis, & Damnationis superiùs diximus, ex quibus pendet verus intellectus illius legis; vbi vsusfructus re vera legatus fuit per Damnationem, siue per verba obliqua; idcircò ipso iure constitui non portuit, nec in legatarium transire ante factum, aut patientiam hæredis, & ideò hæres, qui tunc dominus erat, ante translatum, & constitutum vsumfructum, mero iure potuit seruitutem imponere, licèt teneatur hoc, quod interest fructuario præstare. Idque non obscurè colligi potest ex illis verbis: Si ab hærede ex testamento fundi vsusfructus petitus sit. Quia ex legato Damnationis, actio personalis competebat ex testamento; ex Vendicationis tamen legato, vendicatio dabatur, quæ dominium supponit: post translatum autem & constitutum ius vsusfructus, nec consentiente fructuario, posset proprietarius in damnum iuris vsusfructus seruitutem imponere, ex dicto §. proprietatis; cuius rationem inferiùs alio capite trademus. Quartò infertur, superiorem resolutionem minimè[sect. 22] procedere in legato vsusfructus earum rerum, quæ vsu consumuntur, & consequenter vsumfructum earum rerum, in testamentis, iure legati relictum, non constitui, nec acquiri legatario ipso iure, nisi præstita cautione de restituendo tantundem; nam cùm prædicta cautio adessntiam legati necessaria sit, sequitur, ante eam præftitam, ius aliquod transire non potuisse, nec constitui vsumfructum, sed opus esse, quòd res tradatur, & præstetur cautio, vt inducatur vsusfructus. Sic ex communi probarunt Iason num. 125.: Alciatus num. 32. Ripa num. 61. in dicta l. 1. ff. de legat. 1. Et post longam disputationem habitam ex num. 304. fol. 74. verius credit Bolognetus num. 306. ibidem, & sequuntur Menchaca de succes. creatione lib. 1. §. 7. num. 26. Grassus §. legatum, quæst. 69. num. 6. & quæst. 75. num. finali. quamuis Alexander in eadem l. 1. n. 20. quem probauit Socinus n. 12. & defendit Craueta ibidem n. 137. existimat, in legato prædictarum rerum, saltem oblata cautione, dominium ante traditionem transferri, & Alexandrum tueri videtur Pinellus 2. part. leg. 1. de bonis maternis. num. 69. in fine. Quintò infertur ad explicationem legis Papinianus,[sect. 23] 18. ff. de seruitutibus, vbi Paulus scribit: Papinianus notat: In omnibus seruitutibus, quæ aditionibus confusæ sunt, responsum est, doli exceptionem nocituram legatario, si non patiatur eas iterùm imponi. Quod difficultatem facit; nam hæreditatis aditione quo pacto, aut iure confundi seruitus potuit, si verum est, rei legatæ dominiæ rectâ viâ, & ipso iure transisse à morte testatoris in legatarium, ita quod res legata nullo tempore hæredis fuerit, l. à Titio, 66. ff. de furtis, l. legatum, 82. ff. de legat. 2. l. seruus Titij, 37. ff. de legat, 1. Vnde Accursus in eadem l. Papinianus, sentiens expressè propositam dif[sect. 24]ficultatem, respondet primò, regulam textus in dicta l. à Titio, in fine, ff. de furtis, intelligendam esse in legato purè relicto nec procedere posse in legato conditionali; nam rei legatæ sub conditione dominium, non transit ipso iure in legatarium, sed pendente conditione est hæredis: l. 1. §. serui, ff. ad Syllanianum. l. Sempronius Attalus, ff. de vsufructu legato, l. finali. §. sin autem sub conditione, C. communia de legatis. Quam interpretationem sequuntur Bartolus, Albericus, & Fulgosius ibi Vdalricus Zasius singularium intellect. lib. 1. cap. 8. num. 7. Sed manifestè diuinat, quoniam fingit conditionem adiectam fuisse legato; quod præsumendum non est cùm de conditione nulla mentio habeatur in eo textu, maximè, quia conditio facti est: l. qui hæredi, in princ. ff. de conditionibus & demonstrationibus. Facta autem non præsumuntur, l. in bello, §. factæ, ff. de captiuis, quo argumento præfatum intellectum rectè subuertit Corrasius, ibi num. 5. Secundò respondet Accursius, supponendo, prædium, vel fundum legatum fuisse hæredis, quo casu, cessat etiam regula dictæ legis à Titio, quæ procedit, vbi testator res suas proprias legauerit, non vbi res hæredis. Quod admittunt etiam Glossa, Bartolus, & omnes Doctores communiter in dicta l. si hæredis seruus, ff. de legatis 1. & communem omnium sententiam profitetur, & eruditè declarat Petrus de Peralta in l. si quis seru. num. 1. 2. & 3. fol. 94. & in l. is cuius, per totam, fol. 283. ff. de legatis 2. Tenent etiam Guillelmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verb. si absque liberis moreretur, el 2. num. 153. Bolognetus in l. 1. n. 302. ff. de legat. 1. Grassus §. legatum quæst. 69. num. 16. Idque verissimum est regulariter, diuinat tamen ad textum in dicta l. Papinianus, cùm ex textus serie non appareat, rem legatam fuisse hæredis: ideò Corrasius in eadem l. papinianus, num. 6. aliter declarat il[sect. 25]lum textum, & nouè, vt ipse dicit, & aduersus Scriptorum omnium sententiam constituit, dominium rei legatæ non transire in legatarium à morte testatoris, sed ab adita hæreditate, l. seruo legato, in princ. l. si tibi homo. §. cùm seruus. ff. de legatis 1. l. cum legato, ff. quando dies legati cedat. Atque ita, iterim non esse legatarij, l. & eleganter, §. item si seruum, ff. de dolo, l. huic scripturæ, ff. ad legem Aquiliam, nec hæredis verè, licèt legis interpretatione, (quia rei legatæ dominium, hæreditare iacente in hæreditate ipsa remanet) hæredis fuisse intelligatur, l. quod seruus, de legat. 2. Idcirco hæreditatis aditione seruitutes confusas respondet Paulus, cùm hæres prædij dominus, prædij dominantis, & seruientis dominus efficiatur, & ad textum in dicta l. â Titio, in fine ff. de furtis, respondet Corrasius, intelligendo Verba eius legis: Ea, quæ legantur, ab eo qui legauit, in eum cui legata sunt, rectâ viâ transire. Hoc est, ab adita hæreditate, & post aditionem hæredis, non expectata traditione ipsius, l. omnia, ff. de legat. 2. Quo tempore, idest, in ipso actu aditionis, seruitus fuit confusa, l. legatum 119. §. finali. ff. de legat. 1. Verùm hæc Corrasij interpretatio, licèt subtilis, & arguta sit, vera tamen mihi non videtur: tum quia ratio illius textus in alio consistit, vt statim dicam, tum etiam, quia superiori resolutioni nimis aduersari videntur verba textus in dict. l. à Titio, & in dict. l. legatum 82. quæ superiorum explicationem non admittunt; vnde vel contraria sententia probanda est ex illis iuribus, vel aliter explicare illa tenebatur Cor[sect. 26]rasius: deinde non ita certum est, dominium rei legatæ non transire in legatarium à morte testatoris, sed ab adita hæreditate; enimvero in hac quæstione diuersæ fuerunt, & contrariæ: Doctorum opiniones, vt vix propter contrarietatem Authorum, & ipsorum iurium, certa resolutio tradi possit, vt constat ex his, quæ scripserunt communiter Doctores in l. ff. de legat. 1. Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 15. num. 69. & §. 17. n. 128. Duennas regula. 210. per totam. Peralta in l. omnia, n. 11. vbi dominus Franciscus Sarmientus à num. 1. de legat. 2. Bolognerus in dict. l. 1. ff. de legat. 1. ex n. 279. vsque ad num. 307. Connanus commentariorum iuris ciuilis. lib. 4. cap. 9. num. 11. Lara in l. si quis à liberis, §. vtrum, de liberis agnoscendis, à num. 45. vsque ad n. 53. Grassus receptarum sententiarum, § legatum, quæst. 70. Ioannes Guttierez canonic. quæst. lib. 2. cap. 26. num. 9. & seqq. Petrus Ricciardius ad §. sed olim Inst. de legat. ex num. 18. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 16. num. 23. 24. 25. & 26. fol. 180. Mendez Lusitanus in repetitione l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, 3. part. num. 158. versic. vnde ad tollendam controuersiam, fol. 63. Doctor Spino in speculo glos. 8. princ. de legato purè relicto, num. 16. & seqq. Quare interpretatio illius textus, petenda est ex superiori differentia legatorum Vendicationis, & Dam[sect. 27]nationis, quorum naturâ, & effectu perpensis, rectè respondet Iure Confultus in dicta l. Papinianus, ff. de seruitutibus, & in l. legatium 119. §. finali, ff. de legatum 1. seruitutes aditione hæreditatis confusas, iterùm imponi, aut restaurari debere; loquuntur enim ea iura in legato Damnationis, cuius dominium non transire in legatarium, antequam ab hærede præstetur, suprà diximus: idcircò aditione hæreditatis, seruitus confunditur, quoniam tunc incipit hæres vtriusque prædij dominium habere. Quæ interpretatio non obscurè confirmatur ex illis verbis: In omnibus seruitutibus quæ aditionibus confusæ sunt. Quæ apertè indicant, eius textus decisionem non obtinere in omnibus seruitutibus, sed in his dumtaxat, quæ aditionibus confunduntur, quasi aliæ sint, quæ minimè confunduntur aditione, ex verbis etiam dictæ legis legatum, §. finali, ibi: Dari debet. Ex quibus manifestè colligirur, tractare Iureconsultum ibi, de legato Damnationis, quoniam legatum Vendicationis non datur, sed vendicatur, vt suprà dicebamus; & videtur assequutus Bolognetus in l. 1. ff. de legat. 1. num. 286. versic. finali, fol. 72. quatenus dicit, textum in dicta l. Papinia[sect. 28]nus, intelligendum esse in terminis habilibus, & verum intellectum ipsius esse, quod non præsupponit semper confundi seruitutes, sed solùm dicit in casibus, in quibus confunduntur per aditionem: casus autem multos esse de iure Digestorum, quoniam ex quatuor generibus Legatorum, vnum tantum per Vendicationem transferebat dominium; in aliis verò non transferebatur: in hoc tamen decipitur ipse Bolognetus, quòd existimauit, textum in dicta l. Papinianus, cum suis concordantibus, posse restringi hodie ad legatum conditionale, cùm revera ille textus non loquatur in legato conditionali, vt cum Corrasio animaduertebam suprà; & eiusdem decisio ita procedat in legato Damnationis, ex natura ipsius, sicut in legato conditionali. Sextò infertur ad explicationem textus in l. Stichus[sect. 29] seruus meus, 39. ff. de manumissis testamento, quam aliàs multis exornant Bartolus in l. qui absenti, §. 1. num. 2. ff. de acquirenda posses. & in l. filius familias, §. diui, ff. de legatis 1. num. 6. vbi Iason 1. lectur. à num. 37. vsque ad n. 44. & Bolognetus à num. 143. vsque ad num. 152. Difficultas autem illius textus in duobus consistit; primùm, quare ibi, libertatis datio non valuerit post alienationem perfectam, cùm & seruo alieno libertas relinqui potuerit, l. Imperator, l. rogo, ff. de fideicommissariis libertatibus, §. finali. Institution. de singulis rebus per fideicommissum relictis. Secundum, quòd rei alienæ: legatum non subsistere, in versic. at quid in legato, sentit expressim Vlpianus; & tamen rei alienæ legatum validum[sect. 30] esse, cum distinctione tamen, probatur in l. cum rem alienam, C. de legatis, §. non solùm, Institution. eodem titulo, & vltra ordinarios ibi plenissimè explicant Gualdensis de arte testandi, titul. 6. de legatis, cautela 32. & 37. Couarruuias in capit, filius noster, de testament. Petrus Ricciardius in dict. §. non solùm, ex num. 41. Menchaca de successionum creat, lib. 3. §. 22. limitatione 17. n. 33. & seqq. Antonius Gomez. tomo 1. Variar. cap. 12. de legat. num. 13. Gratianus regul. 28. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 146. latiùs lib. 4. præsumpt. 116. per totam. Mantica de coniecturis vltim. voluntatum, lib. 9. tit. 9. Grassus §. legatum, quæst. 14. per totam. Mieres de maioratu, 4. part. quæst. vltim. Spino in speculo, gloss. 8. de legato purè restricto, num. 43. & tribus seqq. & nouissimè his non relatis Antonius Pichardus in dict. §. non[sect. 31] solùm, per totum. Verumenimuero, ex superiori legatorum differentia, deducenda est vera resolutio; textus enim in dicta l. cùm rem alienam, & in dict. §. non solùm, intelligi debent, in legato Damnationis, per quod res omnes, tam propriæ: , quàm alienæ legari poterant: textus verò in dicta l. Stichus seruus meus, in vtroque responso, in legato Vendicationis procedit, per quod illæ tantummodò res legari poterant, quæ: testatoris erant, vt aduertit Pichardo in dicto §. non solùm, num. 26. & 27. & in §. sed olim, eiusdem tit. num. 3. & 4. Idcircò libertatis datio non valuit, quia relicta fuit libertas directa, hoc est, per Vendicationem, vt constat ex illis verbis; Liber esto, quæ dari non potuit directò, collata in id tempus, quo seruus alienus futurus esset, l. seruo tuo, C. de testamentaria manumissione, vti optimè declarat Bolognetus in dict. §. diui, num. 152. & duobus seqq. & eum non referens Antonius Pichardus vbi sup. dict. num. 26. & 27. Sic nec aliud legatum valuit, quia inutiliter res aliena per Vendicationem legabatur, secundùm Caium in Institut. tit. de legatis. Vlpianum, in fragm. tit. 24. versiculo legamus. Septimò infertur ad resolutionem quæstionis in iure[sect. 32] controuersæ scilicet in legato generis, vel alternatiuo, cuius sit electio, hæredis-ne, an legatarij? Nam legatario dandam esse, videtur probare textus in § si generaliter, Institutionum de legatis, l. 2. ff. de optione legata. l. si seruus legatus. 111. §. cùm homo, ff. de legatis 1. l. planè 34. §. penultimo, eiusdem tituli, l. hæredes 26. §. si in certo, ff. familiæ erciscundæ, l. si is cui, 19. & l. Lucio, 23. ff. de legatis 2. Sed hæredis electionem esse, non legararij, videtur probare textus in l. legato generaliter, 37. ff. de legatis 1. l. 4. ff. de tritico, vino, & oleo legato, l. nummis, 37. ff. de[sect. 33] legatis 3. Pro cuius quæstionis resolutione, & prædictorum iurium explicatione variæ adhibentur distinctiones, & declarationes per Doctores, vt videre licet penes glossas, Bartolum, & Doctores in dictis iuribus, eundem Bartolum, in l. si domus, vbi Iason à num. 20. ff. de legatis 1. & plenè tractant Guillelmus Benedictus in c. Rainuntius, de testamentis, verb. domum. num. 41. Gualdensis de arte testandi, titul. de legatis, cautela 13. Petrus de Peralta in dict. l. Lutio, de legatis 2. ex num. 8. & Sarmientus ibidem, ex num. 1. Couaruuias in cap. indicante, num. 3. de testamentis, Antonius Gomez. tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num. 32. & tom. 2. cap. 11. de qualitatibus contractuum, num. 43. Menochius lib. 4. præsumptione. 107. in princ. & præsumptione. 129. num. 5. & 6. præsumptione. 150. Caldas Pereira de nominat, emphyteut. quæst. 10. à num. 62. vsque ad num. 80. Michaël Grassus, receptarum, §. legatum, quæstione. 61. 62. & 63. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. 11. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretat. 1. solutione 3. & 4. fol. mihi 19. cum seqq. Doctor Spino in speculo, gloss. 8. de legato purè relicto, num. 33.[sect. 34] & 34. sed vera interpretatio ex dictis suprà. & superiori legatorum differentia constat: enimuerò inter legatum Vendicatioms, & Damnationis constituenda est differentia: namque legatum, quod pet Vendicationem fiebat, electionem tribuebat legatario: cùm enim eo legandi genere, iuberetur legatarius rem sibi habere, vel accipere, ex voluntate velut expressa testaroris videbatur ei electio tributa, siue generaliter, siue alternatiuè res fuisset relicta; sed in legato Damnationis contrà fiebat, hæredíque electio debeatur, nam cùm verba testatoris ad hæredem dirigerentur, & destinarentur, & his verbis, Damnas esto dare, aut aliis similibus damnaretur sua manu dare, eo ipso electio concessa per testatorem videbatur eidem: quod eleganter aduertunt Vlpianus in fragmentis, titul. 24. versic. legamus. & optime explicat Cuiacius ibi, & tractatu. 5. ad Africanum, ad l. si seruus, §. cùm homo, ff. de legatis 1. Otmannus in dict. § si generaliter, vbi nouissimè sic explicat rem istam Pichardus. Idem in §. sed olim, num. 4. versic, planè quamuis; & non obscure probatur hæc differentia, in dicta l. is cui 19. & in dict. l. Lutio 23. ff. de legatis 2. Quæ etiam hodie habebit locum, & procedere debebit, non obstante, quòd horum legatorum differentiæ sint sublatæ, & ex omni legandi genere vendicatio competat, l. 1. C. communia de legatis. Quia cùm talis differentia ex voluntate testatoris procedat, non debet censeri sublata, vt defendit Pichardus in dict. §. sed olim, num. 4. nec species aliqua incidere potest, vel casus contingere, in quo modus legandi, voluntatem legantis non ostendat, & in effectu, ad hoc tendit doctrina & resolutio Bartoli in dict. l. legato generaliter, ff. de legatis 1. num. 2. in fine, versic. item prædicta vera. Vbi ad limitationem eorum, quæ distinguens superiùs dixerat, aduertit eo loco, quòd cùm verba testatoris ad legatarium diriguntur, eius sit electio, hæredis verò, cùm ad eum verba destinantur. Quam doctrinam in legato generis, & alternatiuo, communiter approbari per omnes, testantur Antonius Gomez. & Couarruuias in locis relatis, suprà num. 33. Peralta in dicta l. Lutio num. 8. Grassus dicto §. legatum, quæst. 62. num. 2. & 6. Menochius lib. 4. præsumptione. 108. num. 25. Si verò verba ad legatarium non dirigantur, nec ad hæredem etiam, vel aliter non appareat de voluntate testatoris, in legato generis, & alternatiuo, plures casus distinguunt Antonius Gomez, & Michael Grassus videndi omninò in locis superiùs relatis, & prædictam distinctionem in legatis genericè traditam, generaliter etiam in omnibus legatis probauit eruditè Cuiacius recitationum solemnium, in lib. digest. ad l. Titio vsusfructus, 21. ff. de vsufr. legat. & in legato vsusfructus disiunctiuè. aut alternatiuè relicto, admittit etiam expressim, & superio[sect. 35]rem verborum differentiam recipit idem Cuiacius ibidem. explicàtque singulariter textum in dicta l. Titio vsusfructus, quare scilicet scribat Paulus: Titio vsusfru[sect. 36]ctus Stichi, aut si nauis ex Asia venerit, decem legata sunt, non petet vsumfructum antequàm conditio decem existat vel deficiat; ne potestas hæredi, vtrùm velit dandi, auferatur. Et inprimis in elligit, in specie eius legis, hæredem. cui lex statuit electionem esse, fuisse damnatum, Titio vsumfructum, aut si nauis ex Asia venerit, decem dare, & sic hæredem aut vsumsructum dare purè debere, aut decem sub conditione, si nauis ex A sia venerit; & nihilominùs antequam conditio decem existat, vel deficiat, Titium non posse petere vsumfructum, quamuis vsusfructus ei purè relictus videatur, ne scilicet eripiat hæredi electionem, quam vtique hæres habiturus est. si extiterit conditio: sin verò deficiat, amissurus, quia deficiente conditione adscripta legato decem, vsusfructus omninò præstandus est, qui solus remanet in legato, l. 2. §. Scæuola. ff. de eo quod certo loco. Sed & si existat conditio decem, non poterit peti vsusfructus quia plus causâ peteretur, & præriperetur hæredi electio. Neque etiam id significant illa verba: Non potst vsumfructum ante, quàm conditio decem existat, vel deficiat. Sed hoc tantummodò, non posse peti vsumfructum, antequam conditio decem existat, vel deficiat, idest, pendente conditione, vt in l. cùm illud, ff. quando dies legati cedat, vt illa verba, Antequàm conditio existat vel deficiat, sint periphrasis horum: pendente conditione. Procedunt autem, quæ superiùs diximus ex num. 32.[sect. 37] in legato generali, vel alternatiuo; aliud tamen erit in ambiguo, obscuro, vel incerto legato, vt si incertum, vel ambiguum sit, de re, vel quantitate legata, eo quòd verba testatoris, ad duas, plutésve res, aut quantitates referri possunt, iuxta ea, quæ adnotarunt Cuiacius ad l. veteribus, ff. de pactis. Eguinarius in rubrica, ff. de rebus dubiis, Alciatus in l. nepos Proculo, num. 8. ff. de verbor. significat. Vbi explicant, quid dicatur obscurum, & quid ambiguum, & latiùs Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 3. cap. 11. & cap. 13. 14. & 15. quæ; minima est, debeat præstari, l. semper in obscuris, 9. l. semper in stipulationibus, 35. ff. de regul. iuris, l. idem Iulianus, 41. §. scio, ff. de legatis 1. l. si ita relictum 44. §. finali, ff. de legatis 1. l. qui concubinam. 29. §. cum ita legatum, l. nummis. 73. ff. de legat. 3. Ex quibus iuribus in legato dubio, siue ambiguo, id deberi, quod minimum est, non quod maximum, siue quod minus est, legatum censeri, passim adnotarunt Doctores ibi & alibi sæpe. Decius in dicta l. semper in obscuris, num. 2. & in l. in testamentis, n. 2. ff. de regulis iuris, & in cons. 355. columna vltima, versic. & ista conclusio. Natta in cons. 420. n. 26. & 27. lib. 2. Ruinus in cons. 168. num. 10. vol. 2. Rolandus in cons. 16. num. 32. lib. 3. Alciatus in resp. 492. num. 6. in fine. Tiraquel. in tractat, de pia causa, priuileg. 25. pag. 56. Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, 1. part. §. 13. num. 4. Padilla in l. si frater, â num. 9. C. de fideicommis. Mieres de maioratu, in initio, 1. par. num. 105. Couarruuias in cap. indicante, n. 4. de testamentis, Menochius lib. 4. præsumption. 108. num. 17. & iuxta hanc distinctionem intelligi debet tex[sect. 38]tus, (cuius rationem antiquiores non assequuntur) in l. qui duos, 20. ff. de legat. 1. Vt, dum dicit Pomponius: Qui duos seruos haberet, vnum ex his legasset, vt non intelligeretur quem legasset, legatarij est electio, credendum sit, testatorem de certo seruo non sensisse, vel cogitasse, sed cùm duos seruos haberet, vnum ex his legasse, & sic legatum nec erat alternatiuum, vt de se patet, nec ambiguum etiam, vt incertum, vt peior præstari deberet, sed generale erat; & ideò electio data fuit legatario. Quod satis apertè comprobari potest ex textu si rectè perpendatur in dict. l. legato generaliter, ff. de legatis 1. Dicit enim; fundo vel lance legatis, si de certo fundo, vel lance testator senserit, electionem esse hæredis; quia legatum manet incertum, aut obscurum; ideò declaratio, aut electio pertinet ad hæredem, quia eadem persona censetur cum ipso defuncto, l. si quis à filio, §. si plures, & ibi Alexander latè, ff. de legatis 1. Ergo si non cogitauit de certo fundo, vel lance, non erit incerta voluntas testatoris, sed generalis, vt in prima parte illius textus patet. Verùm superiori resolutioni obstate videtur textus in l. qui ex pluribus, 106. ff. de verbor. obligationibus, qui[sect. 39] apertè, & in contrarium probat, eam rem deberi, quam hæres elegerit, quapropter Ludouicus Texeira in l. ff. de rebus dubiis, existimat, per eum textum intelligendum fore textum in dict. §. scio, & alia similia iura, vt ideò minor fundus veniat in legato, quia hæres sic declarauit; neque enim præcisè compellendus est minorem dare, si velit forte maiorem soluere: quod prius docuerunt Angelus, Cumanus, & Socinus in eadem l. 1. & probatur expressè in l. si quis à filio, 32. § si quis plures, ff. de legatis 1. Quatenus Iureconsultus inquit: Si quis plures Stichos habens, Stichum legauerit, si non apparet, de quo Sticho senserit: quem hæres elegerit, debet præstare. Non ergo compellitur minorem dare, vel maiorem, sed eius electioni totum relinquitur. Idcircò superiora iura neq aquam sunt contraria, sed in idem potius incidunt; nam verum est, in ambigua, obscura, vel incerta dispositione, minorem rem deberi, per rectum in dicto §. scio: minor autem intelligitur, quam hæres vt minorem dare voluerit; certum est enim electurum, & præstaturum eum, id quòd fuerit, aut sibi videatur minus, l. si ita relictum, in princ. & in fin. ff. de legatis 2. vel quod re vera, aut sua æstimatione saltem, sit minus. Id quod cum indicio aduertit, & docet Accursius, sic intelligens superiora iura, in dicto §. scio, verbo, minorem; dicit enim: Sed si vellet hæres dare maiorem, vtique poterit: vt infrà de verborum obligationibus, l. qui ex pluribus: nam is minor intelligitur. Et ita tenendum, quicquid Decius in dict. l. semper in obscuris, n. 3. & Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, titul. 1. §. 13. num. 4. 1. part. absolutè & indistinctè. sed malè quidem, asseuerauerint, in specie dicti §. scio, omninò deberi fundum minoris pretij. Mouentur principaliter ex eodem textu, ibi: Vtique minorem eum legasse. Qui tamen superiori resolutioni minimè contrariatur, si animaduertamus, prædictæ sententiæ, & decisionis textus in dicto § scio, præcipuam, & fundamentalem rationem in eo consistere, quòd testator in dubio censetur prospicere hæredi, & minus grauare eum, quàm sit[sect. 40] possibile, l. vnum ex familia, § si rem, ff. de legatis 2. l. si seruos, §. qui Margaritam, ff. de legatis 1. Ruinus in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthumis, n. 6. & 11. Cagnolus in rubrica, ff. si certum petatur num. 73. Paulus Castrensis in cons. 121. col. 3. lib. 1. Craueta in cons. 187. n. 3. Parisius in cons. 80. n. 43. vol. 2. Decianus in cons. 1. n. 90. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedei, in cons. 63. n. 65. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 10. n. 16. ex qua præsumptione, videri in dubio testatorem voluisse relinquere, quod minus est, rectè respondit Africanus ibi, & sic intelligit Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione. 106. num. 17. & 18. Non tamen arbitrium, siue ius eligendi aufert testator hæredi sic fauendo & consulendo illi, si legatario velit fundum maioris pretij dare, cùm eo casu, sua æstimatione minorem, aut sibi minùs conuenientem videatur dare; aliàs prædicta præsumptio, quæ in fauorem hæredis fundatur, in eius damnum retorqueretur: quod esset maximum absurdum, vt de se patet apertè Secundò obstare videtur textus in l. Titia 40. § Seia[sect. 41] testamento, ff. de auro, & argento legato. Vbi fauore religionis sumitur præsumptio, quòd testator senserit de maiori, non autem de minori; vt probarunt Bartolus ibi. Baldus, Ancharanus, Imola, Abbas, &: alij, quos commemorauit Tiraquellus in tractatu de priuilegiis piæ causæ, priuil. 25. sed pro vera resolutione, & explicatione illius textus, ne transcribamus, aut repetamus ea, quæ ab aliis plenè dicta fuerint, sunt videndi Couarru. in cap. indicante. num. 4. & 5. de testam. D. Franciscus Sarmientus selectarum, lib. 3. cap. 3. num. 3. 4. & 5. Menochius lib. 4. præsumpt. 106. num. 33. & 34. Mantica qui summa distinctione. & erudite vt assolet, declarat, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 3. num. 28. & tribus seqq. fol. 217. # 10 CAPVT X. Vsusfructus, quibus modis constituatur, & ipsum quadrupliciter constitui probatur: deinde seruitutes reales an eisdem modis constituantur quibus vsusfructus? vbi Ioannis Corrasij opinio confutatur, atque glossæ, & aliorum sententiâ admissâ, nudis pactis constitui non posse vsumfructum, nec alias seruitutes, defenditur: nonnulla iura verè, & dilucidè explicantur, & hæc materia breuiter, & distinctè magis, quàm hactenùs resoluta proponitur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus quadrupliciter constituitur. -  2 Vsusfructus legis auctoritate qualiter constituatur? -  3 Vsusfructus à Iudice quando constituatur? -  4 Vsusfructus in testamentis, quomodò constituatur iure legati? -  5 Vsusfructus an constituatur iure fideicommissi? -  6 Vsusfructum sine testamento si quis velit constituere pactionibus & stipulationibus, id efficere debet. -  7 Seruitutes reales in testamentis, & inter viuos, constituuntur pactionibus, & stipulationibus. -  8 Et eisdem ferè modis, quibus vsumfructum constitui posse diximus. -  9 Seruitutis constituendi quamplures modi, remissiuè. -  10 Vsumfructum, & alias seruitutes pactis nudis constitui non potesse, probatur, & nonnulla iura expenduntur, quæ contrarium indicare videbantur, & num. seq. respondetur ad illa. -  11 Et prima solutio Glossæ confutatur. -  12 Probatur tamen sententia eiusdem, dum sentit, pactum nudum de constituenda seruitute, vel vsufructu, efficax non esse ad producendam actionem: & consequenter vsumfructum, & seruitutes, pactis nudis constitui non posse. -  13 Cuiacij sententia, in quæstione superiori, nouè expenditur per Authorem. -  14 Corrasij sententia, vsumfructum, & seruitutes pactis nudis constitui posse, improbata per Authorem. -  15 Stipulationem nominatum contractum esse. -  16 Pactionem nudam, actionem producere, quoties lege, vel Senatusconsulto, illa adiuuatur. -  17 Textum in §. finali. Institutionum de seruitutibus, Corrasij sententiam non probare. -  18 Corrasij argumentum nihil concludere, noua Authoris consideratio in hac materia. -  19 Promittere seruitutem, & constituere, diuersa; & de effectibus remissiuè. -  20 Seruitus promitti potest ab eo, qui prædium non habet, constitui verò non potest sine prædiis; & vera discriminis ratio assignatur. -  21 Seruitus futuro ædificio an acquiri, vel imponi possit? -  22 Seruitus quæcumque rectè constituitur pactionibus in traditione rerum adiectis, tempore, quo res traduntur. -  23 Dummodò pactiones in continenti non ex interuallo adiiciantur. -  24 Seruitute iam ex quocunque contractu promissia, quæ solebat olim, tempore constitutionis, stipulatio interponi? -  25 Explicatur l. via. 5. ff. de seruitutibus & Fulgosij, Corrasiique interpretationes referuntur. -  26 Petrus Augustinus Morla nouè confutatus. -  27 Vsusfructus, & aliæ seruitutes, multùm interesse, an constituantur inter viuos, vel ex testamento? PRo distincta & clara huius Capitis explicatione,[sect. 1] constituendum est inprimis, quòd vsusfructus quadrupliciter constitui potui potest; à lege scilicet, à iudice, à testante, & à contrahentibus. Sic cæteris omnibus elegantiùs distinguit in hac materia Ioannes Corrasius in l. via, 5. num. 1. ff. de seruitut. Legis authori[sect. 2]tate constituitur patri vsusfructus in bonis aduentitiis filij, l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis: & matri transeunti ad secundas nuptias in bonis, quæ titulo lucratiuo à marito defuncto consequta erat, l. fœminæ, C. de secundis nuptiis, & vtrumque plenissimè tractauimus suprà, cap. 2. & 3. huius libri. A Iudice consti[sect. 3]tuitur vsusfructus in iudicio familiæ; herciscundæ, & communi diuidundo, cùm proprietas vni, & alteri vsusfructus adiudicatur, l. vsusfructus plurib. ff. de vsufructu, l. & puto, §. 1. ff. familiæ herciscundæ, l. si quis putans, §. idem Iulianus, ff. communi diuidundo. Testamento con[sect. 4]stituitur vsusfructus iure legati (vt capite præcedenti diximus) si legatus sit vsusfructus alicui, vel si proprietas deducto vsufructu legetur; quo casu legatarius proprietatem habebit, vsufructu apud hæredem remanente: aut si eiusdem fundi proprietas alteri relicta sit, alteri vsussructus, l. vsusfructus, 6. ff. de vsufructu, §. 1. Institionum, de vsufructu, tradunt Corrasius in dicta l. via, ex num. 1. vsque ad num. 7. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. de acquisitione, & extinctione vsusfructus, num. 1. & nouissimé Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. titul. 6. ff. de seruitutibus, num. 69. in fine, & num. 70. cum seqq. Antonius Pichard. (qui non ita distinguit, nec superiores etiam) in §. 1. num. 1. Instiutionum, de vsufructu, Cuiacius etiam recitationum solemnium, in lib. Digestorum, ad l. via, 5. ff. de seruitutibus. Vbi in versic. Quæro, an iure fideicommissi, quærit vnum (quod nullus alius tangit[sect. 5] ex multis, quos viderim) an fcilicet vsusfructus constituatur iure fideicommissi, & respondet, quòd vsusfructus per fideicommissium ipso iure non constituitur, quoniam fideicommisia non sunt iuris, nec dominia transferunt, sed possessionem tantùm, l. qui, vsumfructum 3. ff. si vsusfruct. petatur. Sed per Prætorem fideicommissarium, constituitur vsusfructus fideicommissarius, dict. l. qui vsumfructum 3. leg. 1. §. 1. & l. si vsusfructus mihi, 9. ff. vsufructuarius quemadmodum caneat, addita l. si quis vsumfructum, 29. ff. de vsufructu legato. Deinde quærit, quomodo constitui possit vsus[sect. 6]fructus per fideicommissum, & dicit id fieri hoc modo, si hæres rogatus fuerit alteri vsumfructum tradere, vel si is, cui legatus est vsusfructus, rogetur eum alteri cedere. Denique, sine Testamento, si quis velit vsumfructum alteri constituere, pactionibus, & stipulationibus id efficere debet, dicto §. 1. Institutionum, de v[sect. 7]sufruct. l. 3. ff. eodem titul. Idemque in seruitutibus, vt scilicet seruitutes reales rusticorum, & vrbanorum prædiorum, in testamentis constituantur, & per contractus, pactionibus, & stipulationibus, probat rectus in §. fin. Institution. de seruitutib. rustic. præd. & vrbanor.[sect. 8] Et eisdem feré modis constitui, quibus vsumfructum constitui posse diximus, asserit Caius Iureconsultus in l. via, 5. ff. de seruitutibus. cuius est etiam, atque ex eodem lib. 1. vsusfructus, 6. ff. de vsufructu, vt aduertit Cuiacius in dicta l. via, 5. In princip. Seruitutis etiam[sect. 9] constituendæ, & acquirendæ, alios quamplures modos congerunt Cæpola de seruitut. vrbanor. prædior. c. 19. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 12. Costanus lib. 1. quæstion. iuris, cap. 18. Goueanus lib. 1. variarum lectionum, cap. 14. Reuardus ad leg. Scriboniam, cap. 1. & 6. Minsingerus in dict. §. 1. de vsufructu, à num. 2. & Padilla in l. 1. & 2. C. de seruitut. & aqua. Verumenimuerò, prædictorum iurium decisio dubia[sect. 10] redditur ex eo, quòd ex constitutione vsusfructus, vel alterius seruitutis actio enascitur, l. 2. ff. si seruitus vendicetur, & §. æquè si agat; Institutionum, de actionibus. Ergo videtur, quòd pacto nudo non constituatur, cùm non pariat actionem pactio nuda, l. iuris gentium, §. sed cùm nulla, cum vulgatis, ff. de pactis: quam difficultatem sentit Gloss. in dict. §. 1. de vsufructu, verb. pactionibus,[sect. 11] & remittit se ad ea quæ dixit in dict. §. final. de seruitutibus, sub eodem verbo; quæ reperit etiam in l. 3. verb. pactionibus, ff. de vsufructu. Et in his locis, primò intelligit, verba illa pactionibus & stipulationibus, exponenda esse, id est, pactionalibus stipulationibus, & sic non nudis pactis. Quæ: tamen expositio vera non est, & manifesté violat mentem, & verba illorum iurium, in quibus pactiones, & stipulationes non pro eodem, sed vt diuersa ponuntur; id quod ex contextura illorum, & natura dictionis, Et, facilé deprehenditur; illa enim sui natura inter diuersa poni solet, vt ex Glossa, in rubr. ff. de iuris & facti ignorantia, adnotarunt Bartolus in l. 1. lectura 1. in princ. ff. de officio procuratoris Cæsaris, & in l. 1. num. 2. ff. de pactis. Parisius in cons. 36. num. 14. & in cons. 92. num. 3. lib. 1. Iacobus Menochius adipiscendæ possessionis, remedio 3. num. 20. Marcus Antonius Eugenius in cons. 22. num. 23. & in cons. 65. vbi optimè declarat, num. 30. & seqq. & sic glossam improbat nouissimè Petrus Augustinus Morla emporij, 1. parte, dicto[sect. 12] tit. 6. ff. de seruitut. num. 70. Colligitur tamen ex illa vnum. quod est verissimum, pactum nudum de constituenda seruitute, vel vsufructu, efficax non esse ad producendam actionem, & consequenter, vsumfructum, & seruitutes pactis nudis constitui non posse: in quo sequutus est glossam Socinus in cons. 44. num. 6. vol. 4. & idem probat apertè & nouissimè Antonius Pichardus in §. final. Institut. de seruitutib. rusticorum prædiorum, & vrbanorum, in princip. & in §. 1. Institution. de vsufruct. num. 1. vbi post glossas ibidem, accipit verbum illud pactionibus, pro, conuentionibus, quasi sentiat expressè, pactiones nudas non sufficere, & vltra eum Augustinus Morla videtur idem præsentire, vbi suprà, dict. num 70. eleganter Cuiacius in dict. l. via, ff. de[sect. 13] seruitutib. post princip. Vbi dicit, verbum illud stipulationibus positum in dictis iuribus, sic accipiendum esse, vt eo nomine omnes contractus intelligamus, quemadmodum, cùm dicimus traditionem, omnem intelligimus modum transferendi dominium. Deinde verbum illud pactionibus intelligendum esse de pactis conuentis, quæ ex continenti contractibus adiiciuntur; nam non omnibus pactionibus constituitur vsusfructus, sed his solùm, quæ; sunt vtiles ad agendum; quales sunt, quæ: contractibus ex continenti adiiciuntur, vt pacto venditionis, permutationis, diuisionis, donationis, l. quisquis 28. C. de donationib. l. Seia. 42. ff. de donationibus causa mortis. Hæ autem pactiones dicuntur leges, l. legem, C. de pactis. Non omnia pacta dicuntur leges, sed ea sola, quæ; adiiciuntur contractibus, quia legem dant contractibus, & formam, l. iuris gentium ff. de pactis. Et ita tenendum est, quicquid contrarium expres[sect. 14]sè affirmet Corrasius in l. 4. ff. de seruitutib. n 7. vbi pro solutione difficultatis propositæ suprà n. 10. animaduertit, textum in d. §. fin. Institut. de seruitutibus, quatenus de pactionibus loquitur, ad innominatos contractus se referre, cùm secundùm eum, omnia pacta nuda sint contractus innominati: quatenùs verò de stipulationibus verba facit, ad contractus nominatos referendum, cùm[sect. 15] stipulationis contractus, vt ipse dicit, nominatissimus contractus sit. Quod firmat etiam D. Ferdinandus Mendoça disputationum iuris ciuilis, lib. 1. cap. 13. n. 2. fol. 329. Respondet ergo Corrasius pactionem illam nudam à lege fomentari, videlicet ex textu, in §. finali. Institut. de seruitutib. in quo expressim cautum est, efficaciter constitui seruitutem pacto nudo; & sic non mirum, si ex ea[sect. 16] pactione licèt nuda, actio oriatur, ex regula l. legitima, ff. de pactis, cum vulgatis iuribus, de quibus plenè agit Mendoça vbi supra, lib. 2. cap. 10. per totum, fol. 484. Verùm Corrsaij sententia sustineri nullo pacto potest; tum quia vera non est, & communi resolutioni contraria:[sect. 17] tum etiam, quia in dicto §. finali non probatur, vtpote cùm in eo textu non agatur expressim de pacto nudo, vt ipse affirmat, sed dumtaxat dictum sit, pactionibus & stipulationibus constitui posse seruitutes, vt de vsufructu dicitur, in dict. §. 1. de vsufructu Quod diuersum esse, aut aliter intelligendum, ex his constat, quos superiùs retulimus, ex secunda etiam solutione vel explicatione glossæ: in d. §. fina. quatenùs dicit, textum ibi, & in d. §. 1. de vsufructu, non loqui de pactis nudis, sed de contractibus iurisgentium, quibus vsusfructus, & cæteræ: seruitutes constitui possunt, cùm illi solo consensu perficiantur, vt tenet etiam Aretinus in cons. 70. num. 2. & sequutus explicationem glossæ, Antonius Pichardo in dict. §. finali, & in dicto §. 1. Et sic ille textus nullo modo probat pactum nudum de constituenda seruitute efficax esse, vt falsò opinatur Corrasius. Deinde, quo[sect. 18]niam ex ipsa constitutione seruitutis enascitur actio Confessoria, non verò ex promissione ipsius seruitutis ex eisdem iuribus, quæ adducit Corrasius l. 2. ff. si seruitus vendicetur, §. æquè si agat, de actionibus, & consequenter Corrasij argumentum vbi supra num. 7. nihil concludit. Ideò ad clariorem dissolutionem prædictæ difficultatis, & maiorem declarationem huius materiæ, vltra ea, quæ dicta sunt, quæ: & argumentum diluunt, & Corrasij sententiam confundunt, constituendum erit[sect. 19] primò, Seruitutem personalem vsusfructus, cæterasque seruitutes reales, primò promitti ex contractu venditionis, donationis, diuisionis, vel alterius contractus, & deinde constitui vel tradi: & sic promittere seruitutem, & constituere, diuersa sunt; ex promissione namque personalis dumtaxat nascitur obligatio, vt vsusfructus, vel alia seruitus constituatur: ex constitutione autem seruitutis, ius reale causatur vt ex illo textu colligunt Glossa, Bartolus, Alexander, Castrensis, & omnes in l. si sub vna, 136. §. 1. ff. de verborum obligationibus, idem Castrensis in l. 2. ex. his, in fine, versic. sed videtur, eodem tit. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus, num. 22. & num. 24. in fine. num 23. huius rei rationem assignat, & nonnullos effectus considerat. Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 38. num 7. & Corrasius in dicta l. 4. ff. de seruitutibus, num. 7. qui ex[sect. 20] hac distinctione sumit occasionem inferendi ad interpretationem quorundam iurium, quæ alioquin viderentur inter se adinuicem pugnare. Nam sine prædiis seruitutem constitui non posse, nec seruitutem acquirere, aut debere, nisi qui prædium habet, docet Vlpianus in l. 1. ff. communia prædiorum: & tamen rectè promittere seruitutem eum, qui prædium non habet, probat textus in l. hæredes, §. an ea, ff. familiæ erciscundæ. Sed ex præcedenti doctrina vera differentiæ ratio colligitur; ex promissione siquidem, sola in personam obligatio nascitur, in qua nullus habetur ad rem respectus, sed persona tantùm consideratur: ideò promitti potest seruitus ab eo, qui prædium non habet, dict. l. hæredes, §. an ea, Ex constitutione autem seruitutis ius reale causatur, quod subsistere non potest, nisi subsit res, in qua resideat, idcircò seruitus constitui non potest sine prædiis, ex dicta l. 1. ff. communia prædiorum, in quibus, & aliis iuribus sic solent etiam communiter explicare Doctores, vt constat ex superiùs relatis. Deinde ipse Corrasius infert, ad solutionem alterius[sect. 21] difficultatis: an scilicet futuro ædificio seruitus acquiri, vel imponi possit; nam Iureconsultus Pomponius in l. si seruitus, 23. §. fin. ff. de seruitutibus vrbanor. expressè dicit, quòd futuro quoque ædificio, quod nondum est, vel imponi, vel acquiri seruitus potest: Iureconsultus etiam Paulus idem probat in l. Labeo, 10. ff. de seruitutibus rusticorum, per totam legem, maximè ibi: Nam si licet nodum ædificato ædificio seruitutem constituere, &c. Tunc tamen obstat, quòd sine prædiis seruitus constitui non potest, per textum in l. 1. ff. communia prædiorum. Sed respondet Corrasius, considerandum esse, quòd cùm seruitus constituitur futuro ædificio, non constituitur sine fundo; est quippe fundus: licèt nondum exædificatus; & sic verificatur regula dicta leg. 1. & hæc solutio satis conformis videtur esse verbis textus, in dict. §. futuro, dum dicit: Quod nondum est: & dictæ legis, Labeo, ibi: Nam si licet, & c. Glossa tamen ibidem, & in capite, ad dissoluendum, in verbo, legitimè accusari, de desponsatione impuberum: quas sequuntur Doctores ibi. Abbas in cap. quia nonnulli, num. 8. de rescriptis. Socinus in consil. 141. Considerata, sub num. 3. lib. 1. & nouissimè Fuluius Pacianus tract. de probationibus, lib. 2. cap. 20. num. 14. & num. 16. fol. 65. existimat, futuro ædificio seruitutem constitui non posse propriè, quia qualitas non potest esse sine subiecto, posse tamen personam obligari ad constituendam seruitutem, cùm ædificium erit ædificatum, vel in rerum natura: & idem admittit Florianus de Sancto Petro in dicta l. si seruitus, §. finali. Vbi notat ex illo textu, quòd licet futuræ rei non possit constitui seruitus, scilicet vt dicatur seruitus constituta, potest tamen quis se obligare, vt facto ædificio constituatur. Quod verè repugnat verbis textus, in dicta l. Labeo, ff. de seruitutibus rusticorum; vbi nondum ædificato ædificio seruitutem constitui posse dicitur generaliter. Secundò constituendum est, textum in dicto §. finali, Institut. de seruitutibus, & in dicto §. 1. de vsufructu, non tractare, vt superiùs dicebamus, de vsufructu, vel seruitute nudis pactis promissa, quia talia pacta non possent efficacem actionem producere, vt seruitus constitui deberet; (quod probatum est suprà), sed agere potiùs de ipsa seruitute realiter constituenda; quod ex verbis eorum euidenter deducitur, nam in dicto §. finali, scriptum est: Si quis velit vicino aliquod ius constituere, pactionibus, atque stipulationibus, id efficere debet. Et in dicto §. 1. de vsufructu, & l. 3. eiusdem tituli, dicitur: Si quis velit vsumfructum alicui constituere. Quod plus est, quàm promittere, aut à sola promissione longè distat, vt de se patet. Seruitus ergo[sect. 22] quæcunque realis, & personalis vsusfructus, constitui potest pactionibus in traditione rerum adiectis, tempore, quo res traduntur: vt pacto venditionis, permutacionis, diuisionis, & donationis, vt cum Cuiacio dicebamus, suprà num. 13. Possum enim tibi vendere, donare, permutare, aut alio contractu tradere fundum, & in traditione, legem & conditionem adiicere, vt seruitus personalis, aut realis constituatur, & eo ipso, quòd traditio fiat prædicta lege, seruitus manet constituta, l. ei fundo 19. ff. de seruitutibus, l. cùm essent, 33. ff. de seruitutibus rusticorum, in illis verbis: Et in tradendo dictum est, vt alteri per alterum aquam ducere liceret: rectè esse impositam seruitutem, ait. Et confirmat l. 11. tit. 31. partit. 3. quæ: ad propositum singularis est, dum dicit: Otro si dezimos, que comprando vn home de otro, casa, o otro edificio, o alguna heredad, si el comprador y el vendedor se auinieren, que aquella casa que compra, que sirua en alguna manera en otra casa, o edificio, o heredad, que sea de aquel que la vende, o de otro qualquier, si tal seruidumbre como esta otorga el comprador, magueria cosa que compra, non sea aun passada a su poder, vale tambien, como la si la otorgasse en otra cosa qualquier suya, de que fuesse y a señor e tenedor. Dummodò tales pactiones[sect. 23] incontinenti, non ex interuallo adjiciantur, vt docuit Cuiacius in dicta l. via, 5. ff. de seruitutibus, in princ. & aduertit Grégorius Lopez in relata lege partitæ, verbo; vale tambien. Vbi intelligit superiora, dummodò traditio facta sit ex continenti; nam si ex interuallo fieret, non diceretur seruitus realiter constituta, sed posset agi ex pacto, vt constitueretur, l. si binas, vbi sic declarant Bartolus, & Castrensis, ff. de seruitutibus vrbanorum. Tertiò constituendum, pro maiori declaratione præ[sect. 24]dictorum iurium, quatenus dicunt, stipulationibus constitui posse vsumfructum, & seruitutes (id quod ex nonnullis iuribus deducitur) scilicet, olim seruitute iam ex quocunque contractu promissa, quòd solebat tempore constitutionis interponi stipulatio quædam, cuius forma erat: Per te non fieri spondes, quominùs eo iure vti possim. Vt constat ex l. quoties, 20. ff. de seruitutibus l. cùm essent, 33. ff. de seruitutibus rusticorum, l. 3. §. si. iter, ff. de actionibus empti: quæ stipulatio, cùm interponeretur, postquam seruitus erat iam promissa, & debita, firmandarum conuentionum causa subjici dicebatur, l. 5. § conuentionales, ff. de verborum obligationibus. Paulus lib. 5. sententiarum, tit. 7. vbi notat Cuiacius: Modernus in l. 1. §. . si quis simpliciter, num. 5. ff. de verborum obligationibus. Quartò constituendum est, ex dictis in principio hu[sect. 25]ius capitis, inferri interpretationem ad textum, in l. via, 5. ff. de seruitutibus, quatenus scribit Iureconsultus: Via, iter, actus, haustus aquæ eisdem ferè modis constituuntur, quibus & vsumfructum constitui diximus. Nam sicut vsusfructus, sic & seruitus pluribus modis constituitur, vt docet idem Caius in l. potest, 17. ff. communia prædiorum, & Iustinianus in dicto §. finali, de seruitutibus; & tamen in contrarium vrget, quòd, vsusfructus ab initio, pro parte diuisa, vel indiuisa, ex cerco tempore, & vsque ad certum tempus constitui potest, l. 4. & l. 5. ff. de vsufructu: quod non est invia, nec in aliis seruitutibus, quæ indiuiduæ sunt, nec diem, aut conditionem recipiunt, l. 1. §. si vsusfructus, ff. ad legem falcidiam, l. 4. ff. de seruitutibus. Denique vsusfructus in iudicio familiæ erciscundæ, & communi diuidundo constituitur, adiudicata proprietate nuda vni, & alteri vsufructu, l. & puto, §. 1. ff. familiæ erciscundæ, l. vsusfructus, 5. ff. de vsufructu, l. si quis putans, idem Iulianus, ff. communi diuidundo: at seruitus prædialis à prædio separari non potest, §. 1. ff. communia prædiorum, §. adeo, Institut. de seruitutibus rusticorum. Quapropter Iureconsultus Caius, non sine maximo mysterio adiecit verbum ferè, in dicta l. via. In qua, vt propositæ difficultati satisfaciat Fulgosius, constituit, Iureconsultum Caium ibi tractasse de modo momentaneo constituendi seruitutem, veluti testamento, aut contractu, non de tempore, quo durat seruitus, quia tempus non pertinet ad modos constituendi seruitutem, sed ad quandam modificationem: quamuis Corrasius in eadem l. via, num. 9. rectissimè præsentire Accursium ibidem, dicendum arbitretur: quòd superiora, scilicet ex tempore, vel ad tempus, sub conditione, aut ad conditionem, pro parte diuisa, vel indiuisa, seruitus, vel vsusfructus constituatur, ad modos constituendæ seruitutis; quicquid Fulgosius dicat pertinere, ex l. 4. ff. de seruitutibus, & l. vsusfructus 3. & 4. ff. de vsufructu. Sed quia circa eos modos differt seruitus prædij ab vsufructu, non absolutè dixit Caius, eisdem modis constitui seruitutes ibi relatas: quibus vsusfructus, sed vsus est hoc temperamento ferè Quæ interpretatio probari potest, reiecta tamen nouissima restrictione Petri Augustini Morlæ Emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus num. 74. Existimantis, ver[sect. 26]bum illud ferè, propriùs referendum esse ad modum constituendi seruitutem, in iudicio familiæ erciscundæ: Vsusfructus enim constituitur applicata vni proprietate nuda; alij verò vsufructu: at verò seruitus prædialis à prædio non separatur. Sed decipitur manifestè, nam licèt verbum illud, ad eum modum referatur etiam, non tamen restringendum est ad illum tantùm, cùm ad alios etiam referri possit, in quibus vsusfructus,[sect. 27] & aliæ seruitutes differunt, vt dicit Corrasius vbi supra. Vltimò tandem constituendum est, quòd licèt vsusfructus, & aliæ seruitutes, testamento, & contractibus constitui possint, vt sæpe repetitum est; multùm tamen interesse, an ex testamento constituantur, vel inter vinos, vt explicant, & nonnullos effectus considerant Corrasius in l. 4. ff. de seruitutibus, num. 7. versic. est porrò. Petrus Augustinus Morla vbi supra num. 71. # 11 CAPVT XI. Vsusfructus, qui seruitus personalis est, cur vel præsens, vel ex die, & conditione, ad diem, & conditionem constitui valeat? seruitutes verò prædiorum ipso iure, idest, ciuili & mero iure, nec à die, vel conditione incipere, neque die, vel conditione finiri possint? vbi plenè, breuiter tamen, & distinctè, quæ hucusque scripta sunt explicantur, nonnulla nouiter confutantur, Cuiacijque sententia expenditur, & probatur per Authorem. Deinde dubitatur, quare seruitus quocunque modo habeat intermissionem, vna sit, & continua; vsusfructus autem diuisus temporibus non vnus est vsusfructus, sed plures sunt? & eiusdem Cuiacij ratio recipitur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus vel præsens, vel ex die, vel sub conditione dari potest. -  2 Seruitutes verò, nec ex tempore, nec ad tempus, nec sub conditione, nec ad certam conditionem dari possunt, & de ratione differentiæ per totum caput agitur, & vera ratio redditur infrà, ex num. 13. maximé num. 18. -  3 Contractus quicunque, & puré, & sub conditione, & in diem celebrari potest. -  4 Possessio, & dominium sub conditione transferuntur. -  5 Legem 4. ff. de seruitutibus, ex sententia Corrasij, cæteris aliis, in materia seruitutum, subtiliorem esse, & in ea tractari, quæ sunt de apicibus iuris, & quæ magis animo concipi, quàm verbis exprimi possunt. -  6 Quorundam solutio ad difficultatem propositam suprà num. 1. 2. & 3. taxatur. -  7 L. 4. ff. de seruitutibus, de conditione extinctiua, & inchoatiua intelligendam, contra nonnullos, cum Fulgosio, & aliis defenditur. -  8 Glossæ interpretationes duæ, ad textum in dict. l. 4. ff. de seruitutibus, confutantur. -  9 Fulgosij interpretatio nouè arguta, & improbata per Authorem. -  10 Antonium de Leon. Canonicum Segobiensem, deceptum in explicatione dict. l. 4. nouiter ostensum per Authorem. -  11 Communis Doctorum interpretatio in difficultate superiori refertur, & num. seq. confutatur. -  12 Connani rationem, ad text. in dict. l. 4. ff. de seruitutib. nouam non esse, sed in communem rationem incidere, noua Authoris consideratio in hac materia. -  13 Seruitutes ipso iure, idest, ciuili & mero iure; nec à die, vel conditione incipere, neque die, vel conditione finiri posse; iure Prætorio posse, & quæstionis adhuc discussæ resolutio traditur, & num. seqq. -  14 Vsusfructus finitur tempore, si ad certum tempus constitutus sit. -  15 Seruitutes prædiales, esse qualitates prædiorum, quæ ipsis prædiis adeò cohærent, vt ratione seruitutum dicantur prædia qualiter se habere. -  16 Vsusfructus non ita cohæret fundo, vt eius qualitas dici possit, sed personæ debetur, èstque ius percipiendorum fructum, saluâ rerum substantiâ. -  17 Cuiacium, lecturâ, intellectu, & resolutione huius materiæ alios antecellere. -  18 Cuiacij interpretatio, ad textum in dict. l. 4. ff. de seruitutibus, relata, & probata per Authorem. -  19 Seruitus, aut vsus seruitutis habet intermissionem dupliciter, ex conuentione, & ex sui natura, vt hoc num. declaratur. -  20 Seruitus quocumque modo habeat intermissionem, vna est, & continua: sic vt prædium non desinat seruire, nec liberum sit, etiam eo tempore, quo non licet vti seruitute. -  21 Diuersum tamen est in vsufructu; nam si diuisus est temporibus vsusfructus, non vnus est vsusfructus, sed plures sunt, & ideò eo tempore, quo non licet vtifrui, proprietas plena pertinet ad proprietarium. -  22 Et vera discriminis ratio assignatur. -  23 Vsusfructus non potest esse sine persona, quæ vti, & frui possit, etiamsi non vtatur. -  24 Vsumfructum acquirere ante aditam hæreditatem seruus hæreditarius non potest, & vera ratio redditur. VSusfructus qui pluribus modis constitui valet, vt[sect. 1] capite præcedenti dictum est, vel præsens, vel ex die, vel sub conditione, ad diem, & conditionem dari, & constitui potest, l. 4. ff. de vsufructu. l. & puto, §. vsusfructus, ff. familiæ erciscundæ: seruitutes verò prædio[sect. 2]rum, distinguuntur in hoc ab vsufructu; ex tempore enim, nec ad tempus, nec sub conditione, nec ad certam conditionem dari possunt, l. seruitutes 4. ff. de seruitutib. Quod dubium videtur, cum vsusfructus etiam, etsi personalis, seruitus tamen sit: cùm etiam quicumque contractus, & purè, & sub conditione, & in diem[sect. 3] celebrari possit, l. quod in diem, ff. obligationib. & actionib. l. in diem ff. de condictione indebiti, l. 2. ff. de in diem addictione, l. sub conditione, ff. de obligat. & actionib. l. hoc iure, l. ante Kalendas, l. eum qui Kalendis, & l. hoc anno, ff. de verborum obligation. §. omnis stipulatio, Institut. eodem tit. §. emptio, Institut. de emptione & vendition. Possessio etiam, & dominium sub conditione transferuntur, & ex tempore, l. qui absenti, 38. §. 1. ff. de acquirenda possessione, l. vltim. C. de legatis. Verùm pro hu[sect. 4]ius difficultatis explicatione: nonnulla repetere ex his, quæ: ab aliis dicta sunt, vt vel probentur, vel improbentur à nobis, non transcribendi occasione tantùm, & sequentia constituere, omninò necessarium erit. Inprimis igitur constituo, superiorem difficultatem valdè difficilem esse, & diuersis modis explicatam per Doctores, vt ex infrà dicendis apparebit, & firmat expressè Ioannes Corrasius in princ. d.l. 4. ff. de seruitutib. dicens,[sect. 5] non esse legem subtiliorem illâ in materia seruitutum, quoniam tractantur in ea, quæ: sunt de apicibus iuris, & quæ magis animo concipi, quàm verbis exprimi possunt; & esse subtilem & difficilem fatetur Bartolus ibidem, & meritò dixisse eum, asserit Connanus commentarior. iuris ciuilis, lib. 4. cap. 8. in princ. tanta enim fuit ipsi quidem certè, & sui similibus difficultas, vt de ea se expedire quantumuis verbosis suis commentariis non potuerint. Deinde minimè satisfacere solutionem[sect. 6] eorum, qui dicunt, non obesse, quod dicitur de vsufructu; nam ille, seruitus est, personalis tamen, non realis seruitus: sed in d.l. 4. ff. de seruitutib. agitur de seruitutibus realibus; id enim est quod quærimus, nec sufficit inter eas diuersitatem constituere, nisi congrua discriminis ratio assignetur. Prætereà, quoniam iura quoque realia, sub die & conditione dari posse, probatur eisdem iuribus, quæ: superius adduximus, & rectè aduertit Corrasius in dict. l. 4. num. 10. similiter textum in dict. l. 4. ff. de seruitutib. non solùm intelligi debere, de conditione extinctiua, vt voluerit Iureconsultus, serui[sect. 7]tutis constitutionem non valere, vt seruitus extinguatur in futurum euentum, veluti si itineris, aut viæ seruitutem constituam, ea tamen adiecta lege, vt finiatur, & extinguatur, si nauis ex Asia venerit, quo casu inutilis & inefficax erit constitutio ipso iure: sed etiam intelligendum esse de conditione inchoatiua, vt similiter sub ea conditione, seruitus constitui ipso iure non possit, veluti si dixero; Constituo tibi itineris seruitutem, sub conditione, si nauis ex Asia venerit; talis enim constitutio inefficax etiam erit, & inutilis ipso iure. Sic rectè in vtraque conditione intelligit illum textum Fulgosius ibi num. 4. vbi sequuntur, & optimè comprobant Eguinarius, & Corrasius num. 12. & 13. Antonius de Leon, num. 2. Longoualius in l. Imperium, de iurisdictione omnium iudicum, num. 208. Connanus commentarior. iuris ciuilis, lib. 4. cap. 8. in princ. Goueanus lib. 1. variarum lectionum, cap. 9. Vdalricus Zasius lib. 1. singularium, cap. 30. Et ita tenendum est, quicquid inter vnam, & alteram conditionem malè distinguant Accursius, Bartolus, Angelus & Florianus, in dicta l. 4. Cœpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 16. numer. 2. Socinus in cons. 141. num. 4. volum. 1. quorum distinctio euidenter destruitur ex textu, in dict. l. 4. & his quæ subtiliter considerat Corrasius vbi suprà. Secundò constituendum est, falsas esse, nec probari[sect. 8] posse alias duas solutiones glossæ, & antiquorum, in dicta l. 4. ff. de seruitutibus, dum existimarunt rationem eius legis in eo consistere, vel quia tempus non est modus tollendæ: , aut inducendæ: obligationis, l. obligationum ferè. §. Placet, ff. de obligat. & action. vel quoniam seruitus est actus legitimus; atqui actus legitimi neque diem recipiunt, neque conditionem, l. actus legitimi, ff. de reg iur. nam præfatæ interpretationes apertè conuincuntur, ex adnotatis per Corrasium ibi, ex num. 9. vsque ad num. 24. & illas in terminis improbat Antonius de Leon ibidem, num. 2. & 3. Deinde admittendam non esse Fulgosij interpretationem, (ad quem[sect. 9] omnes superiores non aduertunt.) Is enim in eadem l. 4. num. 4. & 5. interpretatur illam legem, ideò seruitutes ipso iure, neque ex tempore, neque ad tempus, neque sub conditione, neque ad certam conditionem constitui posse. Quoniam ad acquisitionem seruitutis necessaria est traditio, quæ tamen momento fieri non potest, sicut in rebus corporalibus, sed habet tractum successiuum, scilicet per patientiam, l. quoties, ff. de seruitutibus, l. 2. in fine, ff. de seruitutibus rusticorum; hæc autem patientia, si ante conditionis euentum præstetur, nihil prodest ad acquisitionem seruitutis; si verò post, ex eodem tempore acquirititur. hæc enim ratio sustineri non potest, ex eo, quòd si vera esset, sequeretur inde, quòd nec vsusfructus ad tempus, vel sub conditione, dari posset, cùm per patientiam constituatur etiam, & acquiratur, l. 3. §. dare, ff. de vsufructu: & tamen expressè dicitur contrarium in dicta l. 4. ff. de vsufructu. Nec procedere posset, cùm seruitus testamento relicta fuisset; tunc enim patientia necessaria non est, sed ipso iure quæritur, adeò vt ignorans etiam sibi legatam seruitutem, non vtendo amittat illam legatarius, l. si partem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur. Vbi Glossa, Bartolus, & omnes communiter sic adnotarunt, Iason in l. 2. §. & harum, num. 2. circa finem, & in l. 4. §. Cato, num. 51. de verborum obligationibus. Modernus Parisiensis in l. corruptionem, num. 83. C. de vsufructu, Antonius Gomez tom. 2. variarum, cap. 15. num. 23. & tandem, si aliud non obstaret huiusmodi constitutioni seruitutis, superior ratio non sufficeret, vt ex infrà dicendis constabit. Tertiò constituendum est, deceptum fuisse in hac[sect. 10] materia (quod nullus hactenus animaduertit) Antonium de Leon Canonicum Segobiensem in dicta l. 4. ff. de seruitutibus, num. 3. versic. ego autem, quo loco, nouam & veram rationem illius legis in eo consistere affirmat, quòd seruitus, nullo modo admittere possit diuisionem; & sic, quòd Papinianus in ea lege, versetur in eo articulo, an scilicet ius constituendæ seruitutis, sua natura sit diuiduum, vt latiùs ibi probat: falso tamen, cùm reuera diuersa quæstio agitata, & proposita sit per Papinianum, vt ex verbis illius textus patet expresse: nec sequitur, etiamsi prædicta interpretatio admitti posset, seruitutem ipsam diuidi, cùm ex tempore constituta fuerit illa, quo casu ex eo tempore perpetua erit, nec anteà incipere poterit. Denique, vt alia prætermittam, conuincitur manifestè, quoniam sicut vsusfructus, sic & vsus ex die, & conditione, ad diem, & conditionem constituntur. Quod in hac materia securè tradit Cuiacius recitationum solemnium, in libros Digestorum, ad dictam l. 4. ff. de seruitutibus, in princ. vbi allegat ad hoc, l. 4. ff. de vsufructu, quæ tamen de vsufructu tantùm loquitur: potuisset tamen allegare textum in l. 3. in fine, ff. de vsufructu. quatenus dicitur ibi, per Caium Iureconsultum: Quibus autem modis vsusfructus constituitur & finitur iisdem modis etiam nudus vsus & constitui & finiri solet. At vsus, seruitus indiuidua est, quamuis vsusfructus diuiduus sit, l. 1. §. si vsusfructus, cum aliis vulgatis, ff. ad legem falcidiam: ergo prædicta ratione nullo modo moueri potuit Papinianus. Quartò constituendum est, alios quam plures, aliâ,[sect. 11] & diuersâ via interpretari prædicta iura, diuersàmque assignare rationem; Seruitutes scilicet ipso iure, ex tempore, vel ad tempus, vel sub conditione, vel ad certam conditionem imponi non posse: quòd voluerit lex, seruitutes prædiorum perpetuam causam habere debere, hoc est, eius esse naturæ, vt eis assiduè perpetuò, & omni tempore, vti possimus, si volumus, l. foramen, ff. de seruitutibus vrbanorum, l. 1. §. 1. ff. de aqua quotidiana & æstiua, l. 1. §. hoc inter dictum ff. de fonte, l. certo generi, in princ. ff. de seruitutibus rusticor. l. eum debere columnam, ff. de seruitutibus vrbanorum: quam rationem expressim præsentit Accursius in dicta l. 4. ff. de seruitutibus, dum dicit, ideò traditum, ne seruitutes diem, aut conditionem recipiant, quòd lex voluerit, eas constitui cum quadam perpetuitate, propter vtilitatem prædiorum. Quem sequutus est Bartolus in l. Caius ff. de annuis legat, quamuis in dicta l. 4. num. 3. improbet: Sequuntur etiam Longouallius in l. Imperium, num. 202. de iurisdictione omnium iudicum. Eguinarius, & Duarenus in eadem l. 4. vbi Corrasius num. 25. versic. constitui planè. cum hac ratione permanet; Connanus etiam commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 8. n. 1.[sect. 12] in eadem rationem incidit, quamuis communiter, nec hucusque per aliquem expendatur sic: dicit enim, seruitutes prædiales, non personis deberi, sed prædiis, quibus naturâ suâ hærent, & perpetuò coniunctæ sunt; ideò non posse pacto mutari, quod in eis naturale est, & ingenitum: id autem est, vt statim debeantur, & perpetuò; quare si ex tempore, vel ad tempus, vel sub conditione, vel ad certam conditionem imponantur, tamen ipso iure, idest, vi, naturaque sua, & statim debentur, & perpetuò, sed exceptione pacti occurritur ei, qui contrà quàm est conuentum, cas sibi conatur vendicare. Verùm huic rationi, & communi num. præcedenti relatæ, fortiter obstat argumentum, & ratiocinatio Bartoli, in dict. l. 4. ff. de seruitutibus, num. 3. quod attenta prædicta ratione non deberet impediri constitui seruitutem ex tempore perpetuam: siquidem posteà perpetuò remaneret seruitus, exemplo eius, quæ purè constituitur: & tantùm procederet, quoad seruitutem ad certum tempus constitutam, vel ad certam conditionem. Quintò denique & vltimò (vt quid verius mihi videa[sect. 13]tur, exponam;) constituendum erit primò, verissimum esse, ipso iure, idest ciuili & mero iure, nec à die, vel conditione incipere, neque à die, vel conditione finiri seruitutes posse; iure autem prætorio posse, per textum, indict. l. 4. . ff. de seruitutibus: diuersum tamen esse in vsufructu: nam hæ seruitutes rectè constituuntur ex die, & conditione, ad diem, & condicionem, l. 4. ff. de vsufructu, iuncta l. 3. in finalibus verbis, eiusdem tituli. Vnde si vsus[sect. 14]fructus sit constitutus ad diem, finietur eo ipso die, l. & puto, 16. §. vsusfructus, ff. familiæ erciscundæ, l. 1. §. vltimo, ff. quando dies vsusfructus legati cedat, & Paulus lib. 4. sententiarum, tit. De vsufruct. Vsusfructus, inquit, finitur tempore, si ad certum tempus constitutus sit. Secun[sect. 15]dò, seruitutes prædiales esse qualitates prædiorum, quæ ipsis prædiis adeò cohærent, vt ratione seruitutum dicantur prædia qualiter se habere. Audiamus Celsum Iureconsultum, in l. quid aliud 80. ff. de verbor. signisication. ita dicentem, : Quid aliud sunt iura prædiorum, quàm prædia ipsa qualiter se habentia, vt bonitas, salubritas, amplitudo. Sic aduertunt Gloss. Alciatus, & Rebussus ibi &c optimè explicant Connanus commentariorum iuris lib. 4. cap. 7. num. 8. Goueanus lib. 1. variarum lectionum cap. 9. In hoc autem valdè differt vsus[sect. 16]fructus ab aliis seruitutibus; non enim ita cohæret fundo, vt eius qualitas dicit possit, sed personæ debetur, éstque ius percipiendorum fructuum salua rerum substantia, vt cap. 4. & 5. huius libri, latiùs explicauimus. Tertiò, Cuiacium lectura, intellectu, & resolutione[sect. 17] huius materæ cæteros alios antecellere, atque eruditè & verè explicare textum in dicta l. 4. ff. de vsufructu, & in dict. l. 4. ff. de seruitutibus, in lectura eiusdem l. quæ habetur recitationum solemnium. in lib. Digestorum, sub titulo, ff. de seruitutibus: ibi enim singula eiusdem legis verba & rationes, singulariter explicat: post principium autem, in versic. Quæ sit ratio differentiæ, eam[sect. 18] esse dicit discriminis rationem inter vsumfructum, & seruitutes; quia vsus, & vsusfructus sunt iura hominum. nihil autem vetat, homini dari hæc iura ex tempore, vel ad tempus: Seruitutes autem sunt qualitates rerum, vel prædiorum vt diximus: qualitates autem rebus imprimi non possunt, quia in subiecto existunt, & apparent. Rursùs impressæ qualitates vix auelli queunt nisi certis præscriptisque modis: igitur si ex die sint constitutæ seruitutes, ipso iure statim existunt, nec expectatur dies, vel conditio; quòd si sint constitutæ ad diem, vel conditionem, ipso iure tempore, vel conditione non finiuntur, quia inhærent prædiis, nec temerè auelli possunt. Quartò ex prædicta resolutione inferri, seruitutes, & vsumfructum in alio differre: Nam seruitus, aut[sect. 19] vsus seruitutis, habet intermissionem dupliciter, ex conuentione, & ex sui natura. Ex conuentione, si conuenerit, vt vtatur alternis mensibus, vel annis, vel vtatur ab hora tertia in decimam, quia interualla dierum & horarum, non ad temporis causam, sed ad modum pertinent, iure constitutæ seruitutis, l. 4. §. interualla, ff. de seruitutibus: modus autem adiici potest seruitutibus, l. 5. §. modum, eiusdem tituli, ex sui natura, vt seruitutes rusticorum prædiorum, iter, & similia. Nec enim semper quis ire potest: , aut agere, l. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus, l. vsusfructus, 13. ff. de vsufructu legato. Seruitus ergo quocunque modo habeat intermissio[sect. 20]nem, vna est, & continua: sic vt prædium non desinat seruire, nec liberum sit, etiam eo tempore, quo non licet vti seruitute, quia continua est seruitus, l. 1. §. 1. ff. de aqua quotidiana & æstiua. Diuersum tamen est in vsu[sect. 21]fructu: nam si diuisus est temporibus vsusfructus, non vnus est vsusfructus sed plures sunt: & ideò eo tempore, quo non licet vtifrui, proprietas plena pertinet ad proprietarium, l. si duobus 2. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. 1. ff. quando dies vsusfructus legati cedat, l. cùm vsusfructus, 13. ff. de vsufructu legato, vt aduertit Cuiacius in dict. l. 4. §. interualla, versic. notandum, vbi ex præcedentibus rationem differentiæ as[sect. 22]signat, nam seruitutes inhærent prædiis, etiamsi eis vti non possimus per quædam interualla, nam hæ sunt insitæ, & impressæ prædiis, sunt enim prædiorum qualitates: vsusfructus autem cohæret personæ. Denique non[sect. 23] potest esse sine persona, quæ vti & frui possit, etiamsi non vtatur, vt latiùs ibi declarat, & alia ad propositum dicit, infertque ad explicationem textus, in l. vsusfructus, 26. ff. de stipulatione seruorum, seruum hæredita[sect. 24]rium, ante aditam, ideò acquirere non posse vsumfructum, quia ipse seruus frui non potest; ipsa autem hæreditas in hac causa non sustinet causam, & personam defuncti, ex eodem textu, & l. hæreditas, 61. ff. de acquirendo rer. dominio. # 12 CAPVT XII. In seruitutibus personalibus vt Vsus, & Vsusfructus, & in realibus rusticorum prædiorum, & vrbanorum, quomodo traditio fiat, siue quid in eis iuribus pro traditione possessionis habeatur? vbi l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, l. quoties la segunda, ff. de seruitutibus, l. 1. §. finali, ff. de seruitutibus rusticorum, lex, si ego, §. 1. ff. de publiciana in rem actione, explicantur, & quæ ad hanc materiam expectant, dilucidè, & distinctè magis, quàm adhuc enucleantur, lucíque & distinctioni nonnulla restituta traduntur, quæ obscura, & tenebrosa aliquibus videri solent. SVMMARIVM. -  1 Seruitutes personales, vt Vsus, & Vsusfructus: & reales, vt Rusticorum prædiorum, & vrbanorum, tametsi corporibus accedant, incorporales sunt. -  2 Et ideò traditionem non recipiunt. -  3 Nec possideri propriè dicuntur. -  4 Contra superiora, dubitandi ratio duplex proponitur, & dissoluitur num. sequentibus. -  5 In seruitutibus, & iuribus incorporalibus, ideò dici traditionem non esse, quia tradere, est de manu in manum transferre; at seruitus res incorporea actu tradi non potest. -  6 Esse tamen iure ciuili introducta media satis idonea quibus seruitutum traditio fieri intelligatur. -  7 Seruitutes et si propriè non possideantur, quasi tamen possideri intelliguntur. -  8 Interdicta veluti possessoria constituta sunt ad vsus seruitutum tuitionem, ad instar interdictorum, quæ pro conseruanda possessione rei corporalis prodita sunt. -  9 Interdicta pro seruitutibus constituta, quare veluti possessoria dicantur, non possessoria simpliciter. -  10 Cuiacij resolutio in hac materia nouiter adducta, & probata per Authorem. -  11 Seruitutum quasi possessio, interdum per abusionem dicitur possessio simpliciter. -  12 In seruitutibus, id quod pro traditione possessionis habetur, interdum per abusionem dicitur traditio simpliciter. -  13 Et tunc Iureconsulti magis videntur effectum inspicere, quàm iuris ciuilis subtilitatem. -  14 Exposita l. 4. § si viam, ff. de vsucapionibus, & num. sequenti, in fine. -  15 Seruitutes omnes rusticæ, & vrbanæ amittuntur per non vsum; sed diuerso modo, vt hoc numero declaratur. -  16 L. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus, pro communi resolutione ponderatur. -  17 In seruitutibus, & iuribus incorporalibus, quid sit id, quod pro traditione possessionis habetur: & resolutio traditur infrà, ex num. 20. -  18 Venditorem teneri tantùm ad tradendum rem venditam, emptorem verò nummos facere venditoris debere. -  19 Et cur ita statutum fuerit, remissiuè. -  20 Labeonis, Iauoleni, Vlpiani, & Caij Iureconsulti sententiæ, in quæstione proposita suprà num. 17. -  21 Traditionem, & patientiam, vt diuersa considerari apud Iureconsultos in hac materia. -  22 L. quoties, la segunda, ff. de seruitutibus, vera interpretatio traditur, & defenditur, Iureconsultum Labeonem notatum, & confutatum fuisse per Iureconsultum Iauolenum in specie illius textus. -  23 Pomponium Iureconsultum non rectè defendisse Labeonis doctrinam. -  24 Cuiacium lapsum in explicatione dictæ l. quoties, noua Authoris consideratio in hac materia. -  25 Per cautionem excogitatam à Iureconsulto Labeone, non constitui seruitutem, siue idam actu traditam non videri, vtilem tamen esse vt patientia præstetur ab aduersario, per quam seruitus incipiat constitui. -  26 Vsus, & patientia seruitutum, traditionem, & constitutionem illarum inducit. -  27 Seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessionem, nisi per vsum & patientiam aduersarij quæri non posse. -  28 Seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessio, qualiter acquiratur, & probetur, & in hanc rem Petri Antonij de Petra locus quidam summè commendatus per Authorem. -  29 Seruitutum traditio facta, & quasi possessio illarum quæsita, vtrùm videatur per solam inductionem in fundum, & num. sequentibus. -  30 Vbi Innocentij, aliorúmque opinio refertur. -  31 Et pro illa expenduntur nonnulla iura. -  32 Aretini, Socini opinio, præcedenti contraria, relata. -  33 Et pro illa nonnullæ leges inductæ. -  34 Vsumfructum per solam inductionem in fundum traditum videri, cæter as verò seruitutes reales, rusticas, vel vrbanas vltra inductionem, vsum & patientiam requirere, ex sententia quorundam, quæ hoc numero improbatur. -  35 Authoris sententia in quæstione agitata suprà ex n. 29. & Reuardi locus adductus. -  36 Vsumfructum, vel aliam seruitutem, qui constituere debebat, quid olim ex antiqua obseruatione facere solebat. -  37 Aretini, & aliorum præcipuum fundamentum, verè, & meliùs, quàm adhuc dissolutum. -  38 Pro resolutione Authoris nonnullæ leges optimè inductæ. -  39 Traditionem, & patientiam seruitutum, vt diuersa consederari per Iureconsultos in hac materia, verum esse, & iterùm probatum suprà num. 21. -  40 Nec disiunctiuam, siue alternatiuam, quâ Iureconsulti, in tractatu huius materiæ vuntur, in coniunctam, vel copulatiuam resolui posse, contra nonnullos. -  41 Dictio Ve, sui natura est disiunctiua. -  42 Alternatiuæ vltima pars, in defectum, vel saltem in locum prioris debet censeri adiecta. PRo absoluta, & persecta huius capitis explicatio[sect. 1]ne, vtque distinctè, & clarè percipi valeant, quæ ad propositum communiter solent adnotare Doctores, nonnulla præmittere, & constituere priùs necessarium duxi. Primò igitur constituendum est, quòd seruitutes personales, vt vsus, & Vsusfructus, & reales, vt rusticorum prædiorum, &: vrbanorum, tametsi corporibus accedant, incorporales sunt, l. 1. § finali. ff. de rerum diuisione, l. seruitutes. 14. ff. de seruitutib. & ideò tradi[sect. 2]tionem non recipiunt, l. seruus, 43. §. incorporales, ff. de acquirendo rerum dominio, ibi: Traditionem & vsucapionem non recipere, l. quoties, 20. ff. de seruitutibus, ibi: Quia ulla huiusmodi iuris vacua traditio esset. Nec pos[sect. 3]sideri propriè dicuntur, ex dict. §. incorporales, dicta l. seruitutes, 14. l. sequitur, §. si viam, ff. de vsucapionibus, l. seruitutes, in princ. ff. de seruitutibus vrbanorum. Nec obstat incontrarium l 3. §. dare, ff. de vsufructu,[sect. 4] l. si ego, 13. §. 1. ff. de publiciana in rem actione, l. 1. vers. finali, ff. de seruitutibus, & iuribus incorporalibus, traditionem esse. Similiter non obstat, quòd in eisdem seruitutibus incorporalibus, possessionem dari, videatur expressum ex nonnullis iuribus deduci, quæ statim referenda sunt: nam quod attinet ad primum, animaduertendum est; In seruitutibus, & iuribus incorporalibus, ideò dici traditionem non esse, quia tradere, est de ma[sect. 5]nu in manum transferre; at seruitus res incorporea actu tradi non potest, vt de se patet apertè, & non obscurè ex superioribus colligitur: esse tamen iure ciuili intro[sect. 6]ducta media satis idonea, quibus seruitutum traditio fieri intelligatur, quæ ex eisdem iuribus deducuntur, & inferiùs dicentur. Ad secundum verò aduertendum est, ius seruitutis vt diximus, incorporeum esse, ideò seruitutes propriè non possideri; quasi possideri tamen intelliguntur, l. ait prætor, §. item ei, ff. ex quibus causis maiores, l. seruitutes quæ in principio, & l. si ædes, §. fina[sect. 7]li. ff. de seruitutibus vrbanorum. Sic declarat glossa verbo, vsu non capiuntur, in dicta l. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus; vbi sequuntur Bartolus, & Paulus Castrensis in principio. Corrasius num. 20. & alij Doctores communiter, idem Corrasius in l. quoties, la. eiusdem tit. num. 3. & num. 21. Glossa etiam in l. 2. verbo, possit, ff. communia prædiorum, & in l. regulariter, verbo, ius, ff. de petitione hæreditatis. vbi Bartolus oppositione vltima, & in l. 1. num. 12. & 15. ff. de acquirenda possessione. Et communem sententiam profitentur Iason in l. 3. in principio, eod. tit. num. 5. Antonius Gomez in l. 45. Tauri, num. 36. & 37. D. Antonius de Padilla in l. si quas actiones, num. 2. & seqq. & num. 18. & seqq. & in l. si aquam, ex num. 1. C. de seruitutibus. Menochius recuperandæ possessionis, remedio 1. ex num. 81. & remedio 9. num. 270. & num. 272. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 12. num. 74. & multis seqq. Ideò interdicta veluti possesso[sect. 8]ria constituta sunt, ad vsus seruitutum tuitionem, ad instar Interdictorum, quæ pro conseruanda possessione rei corporalis prodita sunt, per textum in dicta l. quoties, 20. ff. de seruitutibus, l. sicuti, §. Aristo, in fine, ff. si seruitus vendicetur, & ex communi securè probarunt vnanimiter Doctores ibi. Iason in l. 1. n. 38. ff. de acquirenda possessione. Menoch. plenè comprobans in locis suprà. relatis, Corrasius in dicta l. quoties, 20. vbi ex num. 14. vsque in finem legis, plenè prosequitur Interdicta, quæ ad conseruationem quasi possessionis seruitutum prodita sunt. Idem Corrasius optimè declarans in dicta l.[sect. 9] seruitutes, 14. num. 20. Vbi rectè, non tamen sic expressè, præsentit, Interdicta pro seruitutibus constituta, veluti possessoria simpliciter, quia seruitutes non propriè, aut simpliciter possideri dicuntur, sed quasi possideri intelliguntur. Cuiacius etiam recitationum solem[sect. 10]nium, in libros Digestorum, ad dictam l. quoties, 20. ff. de seruitutibus, in finalibus verbis: quo loco eruditè ostendit, primò, seruitutes aliquo modo possideri, quia pro illis dantur interdicta possessoria, quæ non essent prodita, si non possiderentur. Secundò, ideò proposita esse interdicta, quia in seruitutibus est quid, quod pro possessione habetur; quid etiam, quod pro traditione accipitur, hoc est, vsus seruitutum, & patientia quod efficit, vt seruitutes possideantur, vtque datis interdictis, Prætor eam possessionem tueatur, l. 1. §. vlt. ff. de superficiebus, cum aliis iuribus ibidem relatis. Secundò constituendum est, quòd prædicta quasi[sect. 11] possessio, quæ in seruitutibus, & iuribus incorporalibus consideratur, interdum per abusionem dicitur possessio simpliciter, l. 1. C. de his qui potentiorum nomine. Vbi notat Glossa verbo, ex iuris, & in l. regulariter, iuncta glossa, verbo, ius, ff. de petitione hæreditatis, & in l. fin. iuncta Glossa verbo, possedisse, ff. de itinere actuque priuato, & glossas non referens, sic aduertit D. Antonius[sect. 12] de Padilla in l. si quas actiones, num. 4. C. de seruitutibus. Similiter, id quod in seruitutibus pro traditione possessionis habetur, quod exprimitur in dicta l. quoties, 20. interdum etiam per abusionem dicitur traditio simpliciter, in l. 3. §. dare, ff. vsufructu, in l. si ego, §. 1. ff. de publiciana in rem actione, in l. 1. versic. finali, ff. de seruitutibus rusticorum. Et tunc Iureconsulti magis videntur[sect. 13] effectum inspicere, quàm iuris ciuilis subtilitatem, vt ex infrà dicendis constat apertè. Deinde superiori, & communi resolutioni minimè[sect. 14] aduersari textum (quicquid dicant nonnulli) in l. 4. §. si viam, ff. de vsucapionibus, in illis verbis: Quia nec possideri intelligitur ius incorporale. Quæ non sunt intelligenda generaliter, sed specialiter de iure libertatis seruitutis Viæ: , vel alterius seruitutis rusticæ, de qua tractatur ibi: nam licèt seruitutes omnes rusticæ, & vrbanæ[sect. 15] amittantur per non vsum, l. hæc autem. 5. in principio, ff. de seruitutibus vrbanorum. Tamen inter vrbanas, & rusticas illud interest, quòd non vtendo ita demum pereunt vrbanæ, si vicinus aliquo facto constitutus in quasi possessione, libertatem vsucapiat: rusticæ verò per non vsum omninò pereunt, etiam absque præscriptione libertatis, quia seruitutis rusticæ nulla quasi possessio considerari potest, ex qua causetur vsucapio, per textum in dicta l. hæc autem, cum l. sequenti, ff. de seruitutibus vrbanorum, l. si quis alia, §. vltimo. ff. quemadmodum seruitutes amittantur. Sic distinguunt, & prædictam differentiam admittunt Bartolus in dicto §. si viam, num. 1. & Castrensis num. 3. Corrasius in dicta l. seruitutes, 14. num. 42. ff. de seruitutibus. Gregorius Lopez in l. 16. tit. 31. partit. 3. verbo, a buena fe, Padilla in dict. l. si quas actiones, num. 34. 35. & 36. Vnde venit intelligendus textus in dicto §. si viam, Nam in verbis superiùs relatis, Iureconsultus videtur reddere rationem, cur solo non vsu seruitus Viæ amittatur, dicens libertatem eius seruitutis, quasi possideri non posse, & ideò nec præscriptione acquiri, sed non negat cætera iura incorporalia quasi possideri: quod non ita percipiunt quamplures, nec assequutus est Padilla vbi supra, num. 39. Denique Iureconsultum Paulum in l. seruitutes.[sect. 16] 14. ff. de seruitutibus, non destruere, sed adiuuare potiùs præfatam, & communem resolutionem; non enim simpliciter dixit, seruitutes possessionem non habere, sed cum mysterio docuit, seruitutes non habere certam, continuàmque possessionem, vt denotaret apertè quasi possessionem, siue aliquam possessionem illarum esse, vt suprà dictum est, & non malè aduertit Corrasius ibi. num. 20. Tertiò & principaliter constituendum est, necessa[sect. 17]rium esse, inquirere, quid sit illud, quod in seruitutibus, & iuribus incorporalibus, pro traditione possessionis habetur: id quod pendet ex vera intelligentia, atque interpretatione textus in dicta l. quoties, 20. ff. de seruitutib. & vt distinctè, & explicitè aperiatur, animaduertendum. est; Venditorem teneri tantùm rem venditam[sect. 18] præstare, idest, tradere illam: emptorem verò, nummos facere venditoris debere, per textum in l. exempto in princip. ff. de actionib. empt. Cur autem lex, emptorem[sect. 19] dominium pretij, præcisè transferre coëgit; venditorem autem ad solam traditionem obstrinxit, disputat plenè Corrasius, in dicta l. quoties, 20. n. 4. per totum. Si ergo vendiderit quis seruitutem Viæ, hoc est, ius eundi agendi per fundum suum, ad fundum emptoris, vel aliud simile ius distraxerit, quoniam vt dictum est, venditorem oportet rem venditam emptori tradere, quæsitum est in dicta l. quoties, quomodo fiat hoc casu iuris venditi traditio, cùm iura incorporalia actualiter præstari aut tradi nequeant: & Antistius Labeo Iureconsultus, cuius sententia refertur in eadem l. quoties, in ea opinione fuit, vt existimaret, cautionem interponendam per venditorem, per se non fieri, quominùs eo iure seruitutis diuendito, emptor vti posset, & eam cautionem pro traditione habendam, cùm aliàs, eius iuris vacua traditio esse non possit: Iauolenus verò Iureconsultus author dictæ l. quoties, vsum eius iuris pro traditione possessionis habendum censuit, hoc est, eo ipso, quòd patitur venditor, emptorem vti vendita seruitute, factam videri eius iuris traditionem. Vides ergo in seruitutibus, & iuribus incorpora[sect. 20]libus, cautionem ex sententia Labeonis, aut vsum ex sententia Iauoleni, pro traditione possessionis haberi: vel traditionem ipsam, aut patientiam, ex sententia Vlpiani, in l. si ego, 13. §. 1. ff. de publiciana in rem actione & in l. 1. §. finali ff. de seruitutibus rusticorum: cui accedit Caius Iureconsultus in l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, vel inductionem in fundum, ex sententia eiusdem Caij in dict. §. dare: vides etiam traditionem, & patientiam[sect. 21] in dictis iuribus, & apud superiores Iureconsultos non accipi pro eodem, sed vt diuersa considerari in dicto §. dare, & in dicta l. si ego, §. 1. ibi, Per traditionem constitutis, vel per patientiam. Denique vides de his omnibus sigillatim agere, & de per se necesse esse, si distinctè, & clarè rem istam assequi desideras; nam qui indistinctè omnia pertractat, siue qui simul plura coniungit, confusè vt intelligat, necesse est: ex his, quæ: scripserunt Glossa, Salicetus, & alij, in l. apud antiquos, C. de furtis. Angelus in consil. 376. col. 2. Sylua Nuptialis lib. 5. tit. quomodo indicandum, num. 32. fol. 450. Pedroccha in cons. 9. num. 4. Quod attinet ergo ad primum, ad cautionem scili[sect. 22]cet, Iureconsultum Labeonem improbari per Iureconsultum Iauolenum, in dicta l. quoties, securè & constanter defendit Corrasius in eadem l. quoties, num. 5. & n. 9. in versic. ego puto. Labeo enim perperam credebat, cauendum esse, ob id, quod per vacuam iuris traditionem, quæ nulla fieri poterat, emptori minimè consuli posset, in quo reprehenditur per Iauolenum; falsò etenim putauit Labeo, nullam eius iuris traditionem esse, nam per vsum seruitutis præstitum ab emptore, & patientiam venditoris, traditio possessionis facta intelligitur, vt constat ex dicta l. 3. dare, ff. de vsufructu, dicta l. si ego §. 1. ff. de publiciana in rem actione, dict. l. 1. vers. fin. ff. de seruitutibus rusticorum. Eandem etiam interpretationem admittit, & eleganter Labeonem confutatum ostendit Antonius de Leon. Canonicus Segobiensis in l. 5. ff. de seruitutibus, num. 2. per totum. Idque verissimum existimo, nec per cautionem seruitutem constitutam, vel traditam credere possum, vt statim probabo, quamuis superiores non ita expressim dixerint, et si præsentire videantur. Deinde arbitror, Iureconsultum Pom[sect. 23]ponium, malè defendisse Labeonis sensum, confutatum suprà in l. ratio, §. si iter, ff. de actionibus empti, quia, cùm superioribus modis satis idoneis, & à iure introductis, detur ficta quadam traditio, quę idem operatur, quod vera, siue quid sit, quod pro traditione habetur, non indigemus cautione, vt etiam & optimè aduertit Antonius de Leon vbi suprà, in fin. Prætereà lapsum[sect. 24] fuisse in hac materia eruditissimum Cuiacium, (quod nullus hactenus animaduertit) is enim recitationum solennium, in libros Digestiorum, ad dictam l. quoties, 20. ff. de seruitutibus, expressim præsentit, cautionem, satis idoneum modum esse tradendæ, vel constituendæ seruitutis, nec in hoc reprehensum fuisse Labeonem à lauoleno, sed tantùm dixisse eundem Iauolenum, patientiam, & c vsum, veriùs pro traditione accipiendum; cùm tamen prædicta cautio, ad traditionem, vel constitutionem seruitutis non sufficiat, vt statim dicam, & superiùs pungebam, nec possit negari, quin Iauolenus à sententia Labeonis discesserit, quatenus existimabat ille, ideò cautionem interponendam, quod nulla eius iuris vacua traditio esse posset. Denique per supradictam cautionem, non constitui seruitutem, vel illam[sect. 25] actu traditam non videri; obligari tamen venditorem taliter cauentem, ad præstandam patientiam, per quam seruitus constituatur, & quia emptor vti non potest sine patientia venditoris, negari non posse, quin dicta cautio vtilis sit emptori, non necessaria, ita quòd absque ea effectus traditionis deficiat, vt minùs benè pungunt Castrensis, & Fulgosius in eadem l. quoties, in princ. & consequenter emptori, etiam non prædicta cautione satis consultum erit per vsum eius iuris, qui pro traditione habetur, &: per eum seruitus constituitur, ex dictis iuribus, intelligendo illa non de simplici vsu, sed[sect. 26] coniuncto cum patientia aduersarij. qui seruitutum traditionem, & constitutionem illarum inducit, dicta. l. si ego, § 1. dicta l. 3. §. dare, dicta, l. 1. vers. fin. l. quoties, 15. §. fin. ff. de seruitutibus. Sic præsentit Corrasius in dicta, l. quoties, 20. num. 9. ff. de seruitutibus, & expressè aduertit Antonius de Leon, in dicta l. 5. num. 2. in fine, ff. de seruitutibus, dicens, verbum vsum, quod in dicta l. quoties, positum est, comprehendere patientiam: Cuiacius etiam in eadem l. quoties, in fine, vtrumque, vsum seruitutum pro possessione haberi, patientiam pro traditione. Ratio est, quia quemadmodum traditio in rebus corporalibus non aliter transfert dominium, quàm si voluntate domini fiat, §. per traditionem, Institut. de rerum diuisione. Ita etiam, vsus in incorporalibus non constituit ius sine consensu, & patientia aduersarij: sic scribunt Bartolus in l. 1. §. hoc inter dicto, ff. de itinere actúque priuato, & in l. 1. §. fin. num. 4. ff. de aqua pluuia arcenda. Aretinus in l. quod meo, colum. 3. in princ. ff. de acquirenda possessione. Idem Aretinus, & Castrensis in l. naturaliter, in principio, eod. tit. Gregorius Lopez in l. 15. tit. 31. partit. 3. verbo. contradiciendo, vers. Non enim datur. Corrasius dicta l. quoties, 20. n. 10. 11. & 12.[sect. 27] vbi rectè ostendit, seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessionem, nisi per vsum, & patientiam aduersarij, quæri non posse. Quod multorum allegatione comprobant Padilla in l. si aquam, num. 1. & num. 24. C. de seruitutib. Menoch de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 161. num. 1. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. num. 25. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 52. num. 41. Couarruuias in regula, possessor, in initio 2. part. num. 8. in princ. Quibus consonat resolutio consultationis Iasonis, in cons. 81. num. 5. volum. 3. vbi concludit, quòd non potest quis esse in quasi possessione iuris alieni incorporalis, nisi datâ scientiâ, & patientiâ aduersarij, & vsu, & exercitio ipsius, ex quibus firmatur quasi possessio; ideò hæc sunt alleganda, capitulanda, & probanda. Quod ex aliis multis probauit Pe[sect. 28]trus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 12. ex n. 74. quo loco vsque ad n. 268. fol. mihi 360. infinita congerit, quæ summè vtilia sunt, & necessaria, nec alibi sunt ita plenè tractata, & resoluta; & plenissimè agit, seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessio, qualiter acquiratur, & probetur. Menochius etiam de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 160. & seq. Et hactenus de cautione, de vsu, & de patientia. Quod attinet verò ad quartum modum, quo seruitutum traditio fieri intelligitur, scilicet per inductionem in fundum, constituendum est, dubium esse, & propter diuersas sententias difficile, vtrùm seruitutum[sect. 29] traditio facta, & quasi possessio illarum quæsita videatur, per solam inductionem in fundum absque aliquo vsu, vel exercitio. Et inprimis per solam inductionem in fundum seruitutem traditam videri, & possessionem[sect. 30] quæ sitam, post Innocentium, Baldum, Castrensem, Romanum, Socinum, Ripam, & alios ibi relatos, firmiter defendit Antonius Gomez. tomo 2. variarum cap. 15. de seruitutibus, num. 25. vbi rectè ponderauit nonnulla iu[sect. 31]ra, quæ solam inductionem, vel solam patientiam sufficere contendunt, & hæc duo, vt diuersa considerant, l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, l. si ego §. 1. ff. de publiciana in[sect. 32] rem actione, l. 1. versicul. finali, ff. de seruitutibus rusticorum, l. si partem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur. Sed contrarium, imò solam inductionem in fundum non sufficere, vt seruitus tradita; & quasi possessio quæsita videatur, sed requiri potiùs cum illa vsum, siue exercitium cum scientia, & patientia aduersarij, defendunt Aretinus, & Socinus in l. 3. in princ. ff. de acquirenda possessione, quos sequuntur Matthæus de Afflictis, decis. 67. num. 1. Couarruuias in regula. possessor, in 2. part. num. 8. & pro hac parte nonnullas leges, ponderat, sed contrariam tuetur, vt statim dicam, Antonius[sect. 33] de Leon, in l. 5. ff. de seruitutibus, num. 1. versicul. pro ista sententia, l. quoties, 20. ff. de seruitutibus, l. 2. Cod. eodem tit. l. seruus, §. incorporales, ff. de acquirendo rerum dominio, iunct. l. seruitutes. 14. ff. de seruitutibus; vbi vsus & patientia omninò requiritur, pro traditione possessionis incorporalium: & qui hanc partem amplectuntur, ad iura contraria respondent, vt per Antonium Gomez vbi suprà, dicto num. 25. in princ. versicul. Sed aduertendum, quòd ista sententia. Ipse verò Innocentius in cap. in litteris, de restitutione spoliatorum, num. 12. An[sect. 34]tonius de Butrio, in cap. fin. de causa possessionis, & proprietatis, num. 22. Anchara. in regula, sine possessione, de regul. iuris, in 6. præfatas opiniones, in concordiam reducunt, constituúntque, vsumfructum traditum videri, si fructuarius inducatur in fundum, per dominum proprietatis, & sic per solam inductionem, iuxta textum in l. 3. dare, ff. de vsufruct. Cæteras tamen seruitutes reales, rusticas, vel vrbanas, non censeri traditas, quamuis creditor inductus sit in fundum per debitorem; sed vltra inductionem, necessarium esse vsum cum patientia aduersarij, ex d.l. quoties, ff. de seruitutib. Verùm hæc concordia & differentia meritò, & concludenter improbatur per Antonium Gomez. dict. num. 25. versicul. Nec placet mihi concordia, vbi in contrarium rectè inducit textum, in dict. l. si ego, §. 1. ff. de publiciana in rem[sect. 35] actione, & in l. via, 5. ff. de seruitutibus. Propter quæ iura, prædictam differentiam reiiciendam arbitror, vsumfructúmque, & cæteras seruitutes prædiales, traditas videri, atque earum ius, & possessionem quæri, si debitor seruitutis creditorem induxerit in fundum, qui seruire debet, quamuis aliud factum non intercedat. Quod apertè probat textus in dicta l. 3. §. dare, ff. de vsufructu. Cui nullo modo satisfieri potest, maximè si in memoriam repetantur ea, quæ ex antiquæ obseruationis solemnitate refert Reuardus de authoritat. prudentum, cap. 9. & ad l. 153. ff. de regulis iuris. Solebat enim[sect. 36] is qui vsumfructum, vel aliam seruitutem constituere debebat, certum diem constituere, quo in rem præsentem veniret is, qui eam accepturus erat, & comitantibus amicis, in fundum inducebatur, verbis quibusdam solemnibus; inde si post debitam seruitutem, creditor in fundum induceretur, constituta seruitus manebat; sed si non induceretur, dubitor tamen seruitutis pateretur, creditorem vti iure seruitutis; per patientiam tradita, & constituta remanebat seruitus: quò velut expressè tendit Iureconsultus in dict l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, & apertè significat textus in dicta l. 1. versic. finali, ff. seruitutibus rusticorum. Ideò istam partem, vt superiùs dixi, non tamen sic fundatam, rectè defendit Antonius Gomez. dicto cap. 15. de seruitutibus, num. 25. versic. Sed his non obstantibus, & versic. Sic teneo prædictam. Eandem etiam sequitur Antonius de Leon in dicta l. 5. ff. de seruitutibus, num. 3. in fin. quamuis aliter prædicta declaret; & videtur pungere Alciatus in l. traditionibus, num. 16. C. de pactis. Ex quibus[sect. 37] diluitur præcipuum fundamentum contrariæ partis, hoc est, Aretini, & aliorum, quod ex his iuribus deducebatur, quæ superiùs expendimus, num. 33. vsum scilicet, & patientiam omninò requiri, vt seruitus acquisita & constituta videretur; nam eo ipso, quòd quis inducitur in fundum, vt quasi apprehendat seruitutem, incipit vti vt dominus ipsa seruitute, & debitor inducens in fundum creditorem, cui seruitutem debebat, satis videtur per inductionem patientiam præstare, vt optimè indicat Iureconsultus, in dict. §. dare; videns enim patientiam aduersarij necessariam esse, significat patientiam interuenire videri per inductionem in fun[sect. 38]dum, quæ patientiæ præstitæ euidens signum est, vel per patientiam tantùm, absque inductione: & in dict. l. si ego, §. primo. traditio, & patientia, propter eandem rationem æquiparantur, & in dict. l. 1. vers. finali, ff. de seruitutibus rusticorum, traditio, & patientia inducunt officium Prætoris, quia patientia non magis demonstratur actu ipso patientiæ, quàm per actum traditionis, siue per inductionem in fundum factam. Ex his etiam apparet, rectè dictum fuisse suprà,[sect. 39] adnotatione 5. numer. 21. traditionem, & patientiam vt diuersa considerari per Iureconsultos in hac materia; quod ex dictis iuribus constat expressim. Nec probari potest vulgata interpretatio Glossæ & aliorum in dict. l. si ego §. 1. ff. de publiciana in rem actione, & in dicta l. 1. versic. finali. ff. de seruitutibus rusticorum. Couarruuias in regula, possessor, in initio, 2. part. num. 8. versic. sic seruitutes; scilicet quòd disiunctiua, siue alternatiua[sect. 40] illorum iurium, resoluatur in coniunctam, vel copulatiuam: id enim violat euidenter mentem, & verba Iureconsultorum, à quorum proprietate recedi minimè potest, maximè quia dictio illa Ve, sui natura est dis[sect. 41]iunctiua, vt scribunt Alciatus in l. sæpè num. 4. ff. de verborum significatione. Iacobus Menochius adipiscendæ possessionis remedio. 3. n. 21. Marcus Antonius Eugenius in cons. 65. num. 31. lib. 1. & vltima illa pars alterna[sect. 42]tiuæ: Eum ve patiatur vti frui, quæ continetur in dicta l. 3. §. dare, in defectum, vel saltem in locum prioris, debet censeri adiecta: vt dare videatur, qui induxerit in fundum legatarium, vel vtifrui patiatur illum, ex notatis per Doctores in l. penultima. C. de verbor. significatione, Cephalum in cons. 349. num. 36. lib. 3. Et hactenus de superioribus, quæ sunt notanda, quia nullibi ita distinctè & clare reperientur tractata, aut resoluta. # 13 CAPVT XIII. Vsusfructus, vel alterius seruitutis obligatio, an sit dandi, vel faciendi? & qui vsumfructum, vel aliam seruitutem constituere tenetur, an præcisè ad constitutionem adstringi possit? vbi quæ hucusque dicta sunt, breuiter narrantur, Vltramontanorum opinio probatur, & l. stipulationes non diuiduntur, in versiculo, Celsus, ff. de verborum obligationibus, l. qui vsumfructum, 43. §. finali, cum l. sequenti, ff. de vsufructu, l. si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufructu legato, singulariter, & verè explicantur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus, vel alterius seruitutis constituendæ obligatio, an sit dandi, vel faciendi? & numeris sequentibus. -  2 Prædictam obligationem dandi esse, defenditur, & per torum caput, atque hoc numero concludens ratio redditur. -  3 Obligatio simplex dandi, quæ dicatur; quæ faciendi? -  4 Angeli de perusio doctrina in bac materia, nouè adducta, & probata per Authorem. -  5 Vsumfructum, vel aliam seruitutem qui tenetur constituere, dare tenetur, & ad dandum vel constituendum, præcisè astringi potest. -  6 Vdalrici Zasij opinio in hac materia nouè expenditur, & confutatur per Authorem. -  7 Raphaëlis Fulgosij arguta, & subtilis resolutio in hac materia, nouè adducta, & probata per Authorem. -  8 Andream Alciatum rectè intellexisse, & tractasse istam materiam. -  9 Quæ sint superioris Disputationis vtilitates, & effectus, remissiuè. -  10 Proponitur difficultas leg. vsumfructum 43. §. finali. ff. de vsufructu. -  11 Et Alexandri intellectus confutatur. -  12 Facti obligationem præcisam non esse ex sententia communi, sed post moram succedere obligationem ad interesse. -  13 Facti obligationem præcisam esse contra communem. -  14 L. stipulationes non diuiduntur, in versiculo, Celsus, ff. de verborum obligationibus, explicatur. -  15 Legis, qui vsumfructum, 43. § finali, ff. de vsufructu, difficultas dissoluitur, & num. sequentib. vera ratio illius textus proponitur. -  16 L. quæsitum, ff. de vsufructu, explicatur. -  17 Legis, si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufructu legato, vera ratio adducta. -  18 Proponitur difficultas legis, si seruum, §. finali, ff. de verborum obligationibus, vbi Mariani Socini Iunioris ratio nouè confutatur, & verior ratio redditur. -  19 Vsusfructus earum rerum, quæ vsu consumuntur, obligatio dandi est. QVoniam vsumfructum, & alias seruitutes, primò promitti ex quocumque, solemni tamen contractu; postmodùm verò constitui: promitterèque, & constituere seruitutes, diuersa esse, capitibus præcedentibus adnotauimus. Videndum est nunc, quod difficile est, & diuersis Doctorum sententiis intricatum: Vtrùm vsusfructus, vel alterius seruitutis constituendæ[sect. 1] obligatio, sit dandi, vel faciendi, & qui vsumfructum vel aliam seruitutem constituere tenetur, an præcisè ad constitutionem adftringi possit? In qua quæstione, variè se inuoluunt Doctores communiter, in l. 2. §. & harum, ff. de verborum obligationibus, vbi ex proposito disputarunt Bartolus, num. 3. per totum, Paulus Castrens. num. 6. vers. in glossa, quæ incipit, qui viam, Alexander col. 3. Iason num. 21. per totum, Alciatus à num. 35. vsque ad num. 56. & ibidem latissimè Ioannes Marcus Aquilinus ex num. 121. cum multis sequentib. in 4. parte illius §. Fulgosius, Angelus, & Florianus in l. 3. §. dare, ff. de vsufructu. Idem Florianus in l. qui vsumfructum, § final. num. 3. eiusdem tit. Vltramontani & antiqui, & nouiores alij Doctores, quos statim referam, Caballinus in epitome diuidui, & indiuidui, num. 18. fol. 11. & n. 68. fol. 27. Subtiliter, & eleganter Modernus in labyrint. diuidui, & indiuidui, in princ. n. 68. & 69. fol. mihi 34. quo loco, num. 70. & in explicatione 16. legum ad l. si partem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur, & ad l. corruptionem, C. de vsufructu, num. 9. & seqq. & n. 27. & 28. Concludentibus rationibus, & argumentis osten[sect. 2]dit, prædictam obligationem dandi esse. Quod ante eum tenuerunt etiam Petrus, Dinus, Rainerius, Albericus de Rosate, Christophorus de Castill. Raphaël Com. Petrus de Besu, Iacobus de Put. Paulus de Castro, Aretinus, & moderniores Taurinenses, in dict. §. & harum, vt refert Alciatus ibi. num. 39. Iacobus, Petrus, Cinus, & Albericus etiam in l. vbi autem non apparet, §. final. ff. de verb. oblig. Bartol. sibi contrarius in l. si is qui pro emptore, in tertia quæstione principali, circa medium, ff. de vsucapionib. & idem sentit in l. stipulationes non diuiduntur, in 4. q. principali, ff. de verb. oblig. Aquilinus vbi suprà. Alciatus, & alij statim reserendi; quamquam enim traditio, & patientia, factum videantur continere (in quo decipiuntur passim ij Authores qui contrariam sententiam sustinuerunt) tamen, quia constituere, & dare ius ipsum seruitutis personalis, vel realis, principaliter debetur; dicitur obligatio dandi, & non faciendi. Simplex enim[sect. 3] obligatio dandi dicitur, quoties dare dumtaxat principaliter est in obligatione, vt cùm debentur centum, vel fundus, aut equus, licèt etiam factum traditionis debeatur, vt latiùs, atque subtiliter probat Modernus vbi suprà, in princ. num. 17. & in dict. l. corruptionem, num. 13. cum seqq. & ab eo transcribens Caballinus in epitom. diuidui & indiuidui, num. 17. fol. 10. pariter simplex obligatio faciendi dicitur, quoties factum dumtaxat principaliter est in obligatione, & tantùm ad faciendum principaliter agi potest, etiamsi datio alicuius rei accessoriè, & in consequentiam veniat; vti exemplis confirmat Modernus in locis suprà relatis; atque ex antiquio[sect. 4]ribus non malè videtur agnouisse Angelus de Perusio in l. 3. ff. de vsufructu. Dicit enim, notandum esse textum illum, dum dicit: Dare autem, &c. sic obligatum ad vsumfructum, teneri ad dandum, item etiam videri, quòd teneatur pati, vt in simili videmus, quòd obligatus ad dandum, sit obligatus ad tradendum; & sic ad factum, cùm non possit dari, nisi tradatur. Sed soluit in hunc modum, quòd traditio est obligationis executio; & ideò non attenditur traditio, sed sola obligatio, in qua venit datio: vbi autem ipsum tradi est in obligatione, tunc est obligatio faciendi, quod in essectu est idem cum sententia Moderni, nempe inspiciendum esse id, quod principaliter est in obligatione, quamquam accessoriè, siue in consequentiam aliud veniat. Ex his igitur, & aliis postmodum referendis securè dici potest, quòd qui vsumfructum, vel aliam seruitutem[sect. 5] constituere tenetur, dare tenetur, & consequenter ad constituendum, & sic ad dandum præcisè astringi potest; per regulam legis, vbi autem non apparet, §. finali. & l. si seruum, §. final. ff. de verbor. obligationib. & alia iura, & fundamenta, quæ latissimè congerunt, & sic defendunt Ioannes Marc. Aquilinus, Alciatus, Modernus Parisiensis & alij in locis superiùs citatis. Cinus in l. corruptionem, C. de vsufruct. Bartol. in l. stipulationes non diuiduntur, num. 27. in fin. ff. de verbor. obligationib. vbi existimat veram, & iuridicam sententiam. Marianus Socinus Iunior num. 347. Albericus in princ. Fulgosius num. 4. & Florianus n. 3. in l. 3. § dare, ff. de vsufructu. Et ita tenendum est quicquid aliter intelligat istam[sect. 6] materiam Vdalricus Zasius in dict. l. stipulationes non diuiduntur, n. 32. & 33. fol. mihi 541. Vbi primò refert distinctionem Bartoli ibi, quam communem esse dicit, scilicet, quòd aut est imponenda seruitus, siue sit realis, siue personalis; & tunc hoc debet præcisè fieri: aut est præstanda patientia, postquam seruitus est constituta, & tunc non compellitur præcisè quis ad factum, sed soluendo interesse liberatur, si non præstatur patientia. Deinde & secundò asserit, hanc assertionem non esse tutam, per facilem & expeditam rationem secundùm eum; nam imponere seruitutem, nihil aliud est quàm præstare patientiam, per textum in dict. l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, & in l. quoties, la 2. ff. de seruitutibus. Vnde infert, quòd si distinctio Bartoli, & Doctorum procederet, hoc esset imponere verbis legem, cùm re, & effectu non sit differentia, nam si concedit Bartolus, quòd nemo possit cogi ad factum præstandæ patientiæ, sed succedat interesse, secundùm eum: idem etiam recipi debet in constituenda, vel imponenda seruitute. Verùm hæc doctrina euidenter conuincitur ex dictis supra, & prædictæ argumentationi facilè, & verè satisfieri potest ex his, quæ cum Moderno, & aliis superiùs adnotaueram; nam licet patientia, aut traditio, factum videantur continere; tamen, quia constituere, & dare ius seruituris, principaliter debetur, dicitur obligatio dandi. Prætereà, quia etiam is, qui per patientiam seruitutem constituerit, dare intelligitur, per textum, in dict. § dare, vbi dare videtur, qui induxerit in fundum legatarium, eúmve patiatur vtifrui: & quamuis verum esset, facti obligationem esse, siue ad faciendum tantùm obligatum videri, qui tradere, aut patientiam præstare tenetur, adhuc præcisa esset obligatio faciendi vt statim num. 13. contra communem defendam. Idcircò, istam materiam rectius intellexit Raphael Fulgosius in[sect. 7] l. 1. n. 4. ff. de vsufructu. Primùm enim docuit ibi, stipulationem, siue promissionem vsusfructus esse dandi, & non faciendi: improbátque Bartolum, & alios, qui existimarunt ipsam obligationem seruitutis, vel vsusfructus, esse pariter dandi, & faciendi, quia vtrumque requiritur, secundùm eos in dict. §. dare. Deinde constituit, litteram eiusdem §. non legendam copulatiuè: sed alternatiuè; quemadmodum enim dare dominium intelligitur dominus, qui induxerit in fundum eum, cui dare velit, vt in l. traditionibus C. de pactis; vel si dominus patiatur ex titulo habili ad traditionem dominij, à creditore possideri, vt in l. 2. C. de acquirenda possessïone: ita & in vsufructu alterutrum horum sufficit, sicut & in pignore; nam sufficit ad constitutionem pignoris iure ciuili, vel rem tradere, vel etiam pati, ipsum creditorem præcedente obligatione nancisci. Tandem constituit, textum in dict. §. dare, non facere ad propositum pro communi sententia, & contrariam satis probari in l. stipulationes non diuiduntur, in princ. & in l. 2. §. & harum ff. de verborum obligationibus, quæ loquuntur in stipulationibus, quæ in dando consistunt, & tamen ibi fit mentio seruitutis: nec obstare litteram textus, in dicto §. dare, nam simile est in obligatione dandi fundi; nam dare intelligitur, si tradat, vt in l. si stipulatus, ff. de vsuris: sicut dicimus & in re corporali; nam in consequentia stipulor rem tradi, vt in l. ratio. §. 1. ff. de actionibus empti. Idem etiam tradit, & rectè intelligit istam materiam Andreas Alciatus in dict. §. &[sect. 8] harum, ex n. 35. Primò enim pro vtraque parte leges, & fundamenta adducit. Deinde veriorem sententiam esse dicit, quòd promittens seruitutem dicatur simpliciter obligatus ad dandum, nec attendendum esse, quòd teneatur præstare patientiam, quæ succedit loco traditionis, quoniam istud venit in consequentiam: postmodùm vero, ex num. 44. ad iura, & fundamenta contraria respondet, & singulariter explicat textum, in dict. l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, atque superioris disputationis nonnullas[sect. 9] vtilitates, & effectus congerit, vt ibi videri poterit, ex num. 52. cum sequentibus. Nec vrgent in contrarium textus in l. qui vsumfructum, 36. §. finali. ff. de vsufructu, vbi qui fuit in mora,[sect. 10] in præstando vsumfructum, tenetur ad interesse mortuo seruo: vti Bartolus in Summario, & omnes Doctores communiter adnotarunt ibi, & clarè constat ex verbis eius textus, scribit enim Africanus: Vsusfructus serui Titio legatus est; & cùm per hæredem staret, quominùs præstaretur, seruus mortuus est: aliud dici non posse ait, quàm in id obligatum esse hæredem, quanti legatarij intersit, moram factam non esse: vt scilicet ex eo tempore in diem, in quo seruus sit mortuus, vsusfructus æstimetur. Cui illud quoque consequens fit, vt si Titius ipse moriatur: similiter ex eo tempore, quo mora Titio facta sit, in diem mortis æstimatio vsusfructus hæredi eius præstetur. Ergo videtur, quòd prædicta obligatio dandi vsumfructum, potiùs sit faciendi, quàm dandi, cùm post moram succedat obligatio ad interesse. Huic difficultati succurrit Alexander in[sect. 11] dict. l. stipulationes non diuiduntur, dicens, quòd in dict. §. finali, hæres non erat ampliùs obligatus ad constituendum vsumfructum, quia cùm testamento fuisset relictus, ab adita hæreditate habebatur pro constituto; & sic solùm erat obligatus ad patientiam, & sic ad factum: ideò succedit obligatio ad interesse, si non facit hæres, ex versic. Celsus, dictæ leg. stipulationes non diuiduntur. Sed improbat Marianus Socinus ibid. num. 347. per textum statim sequentem in l. quæsitum, 44. ff. de vsufruct. vbi disponitur idem, cùm per stipulationem debitus est vsusfructus, & per moram non fuit præstitus; & tamen tunc vsusfructus non habetur pro constituto, sed constitutione opus est. Deinde conuincitur Alexander ex textu, in dict. l. 3. §. dare, ff. de vsufructu, qui loquitur, quando vsusfructus relictus fuit in testamento, & nihilominùs dicit, quòd hæres tenetur dare. Vnde pro vera explicatione constituendum est primó, prædictam solutionem Alexandri originaliter fuisse Bartoli, in l. si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufructu legat. quem refert, & nonnullis fundamentis rectè improbat Iason (quem omisit Socinus) in dict. l. 2. §. & harum, ff. de verborum obligat. num. 21. versic. Quid tenendum. Secundò, non esse ita certum id, quod pro[sect. 12] vero, & indubitato supponunt Alexander, & Bartolus; obligatum ad aliquid faciendum non teneri præcisè facere, sed liberari, soluendo interesse, siue post moram ad interesse obligationem succedere, quamuis idem defendant etiam ipse Bartolus, & Doctores communiter in dict. l. stipulationes non diuiduntur, & ex multis veram, & communem resolutionem agnoscant Antonius Gomez tom. 2. variarum, cap. 10. de indiuiduis; num. 22. Baeça de inope debitore, cap. 1. num. 4. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 6. §. 2. num. 1. Matienço in l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ recopilat glossa 6. in princ. Ioannes Guttierez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 39. in princ. & Petrus Dueñas regula 155.[sect. 13] Contrarium enim, facti obligationem præcisam esse, nec ex simplici mora succedere obligationem ad interesse, rectiùs docuerunt Glossa in l. vnica, C. de sententiis, quæ pro eo quod interest. Martinus Doctor antiquissimus relatus per Bartolum, in dict. l. stipulationes non diuiduntur, num. 36. in princ. Corrasius Miscellan. Iuris ciuilis, lib. 2. cap. 3. Cuiacius in dicta l. stipulationes non diuiduntur. Modernus in l. si quis ab alio, in fin. ff. de re iudicata, & in tractatu diuidui, & indiuidui, in princ. num. 69. in fin. vers. Nimis enim erroneum, fol. 35. & 2. part. 2. partis. numer. 319. fol. 245. D. Ferdinan. Mendoça disput. iuris ciuil. lib. 3. cap. 2. num. 11. versic. Quod adeò, fol. 572. Curtius optimè comprobans in d.l. vnica, numer. 60. vbi Iacobus de Sancto Georgio num. 61. dicit, hanc esse verissimam sententiam, & contrariam nulla lege probari: nec re vera probat eam text. in d.l. stipulationes non diuiduntur, in versic Celsus;[sect. 14] nam qui promisit aliquid facere, præcisè tenetur ad factum. Sed quia aliquando post moram promissor facti adimplere non potest id, quod promisit, vel si potest, iam stipulatoris, siue creditoris non interest illud fieri, fauore ipsius, odióque debitoris, siue promissoris morosi, succedit obligatio ad interesse; non tamen liberatur ab obligatione faciendi: sic enim ex sua mora, & culpa commodum reportaret, quod iuri, & rationi minimè conuenit, vt euidens est. Stipulator ergo petere potest, vel factum præcise præstare, vel æstimationem soluere, illudque eligere, quod sibi magis expedire decernat. Tertiò constituendum est, superiorem difficultatem dictæ legis, qui vsumfructum, 43. § finali, ff. de vsufructu. distinctione componendam esse: nam aut debet quis de præsenti vsumfructum constituere pro tempore futuro, & tunc præcisè compellitur ad constituendum, & sic ad dandum, iuxta opinionem, quam defendimus: aut agitur de constitutione, vel obligatione constituendi, quæ tempore præterito fuit. vtputà si lapsum fuerit tempus in totum, vel pro parte, quo vsusfructus debebatur; & tunc quia impossibile est, vt idem vsusfructus, qui debebatur, possit constitui, cùm ipse varietur ex tempore, itavt alius futurus sit, quàm qui legatus fuerit; aliud dici non potest, nisi quòd æstimatio debeatur, vt acutè IureConsultus considerauit ibi. & sic declarat Alciatus in dicta l. 2. §. & harum, num. 45. ff. de verborum obligationibus. Marianus Socinus Iunior in dict. l. stipulationes non diuiduntur. num. 348. qui. num 350. rectè aduertit, legum, quæsitum, ff. de vsufructu (quæ statim sequitur,[sect. 16] post dictum §. finalem) quatenùs dicit temporis præteriti vsumfructum, & operas rectè peti, exponi debere, idest, vsusfructus, & operarum æstimationem. Quod anteà exposuerant Accursius, & Bartolus ibi. idem Bartolus in l. si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufructu[sect. 17] legato, cuius legis, & prædictorum veram rationem optimè, ac verè assequutus est Cuiacius in recitationibus solemn. in lib. Digestorum, ad dictam l. si vsusfructus mihi, vbi rectè probat, vsumfructum tempore finiri, quoties ad certum tempus vsusfructus legatur, veluti biennio, aut triennio: quòd si per hæredis moram, & calliditatem factum sit, vt intra biennium non cederetur, & constitueretur legatario vsusfructus, post biennium integra est actio ex testamento legatario in id, quod interest aduersus hæredem, qua consequetur vsusfructus æstimationem bimam: nam etsi quæ alia res legata perempta esset, (sicut & hic vsusfructus peremptus est tempore biennij) post hæredis moram, hæres legatario teneretur actione ex testamento, l. si ex legati causa, ff. de verb. oblig. Ratio est, quoniam res ipsa iam peti non potest, quæ in rerum natura esse desiit, nec dari potest, sed peti potest æstimatio rei peremptæ, quæ post moram hæredis in petitionem venit, l. eum qui, §. 1. ff. de iureiurando, l. cùm res, §. vltimo, ff. de legatis primò; & ita etiam, vsusfructus ipse peti iam post biennium non potest, quoniam illud tempus vsufructui præstitutum fuit, quia si vsusfructus peteretur post biennium, alius peteretur, quàm qui legatus est; non petitur ergo post biennium, quia peremptus est, sed petitur æstimatio bima, ex textu valde singulari, qui prædictum doctrinam tradit in dict. l. si vsusfructus mihi in biennium. Nec prædictæ distinctioni, & resolutioni obstat tex[sect. 18]tus in l. si seruum, §. finali. ff. de verborum obligationibus, vbi homo mortuus, qui promissus, & debitus erat, adhuc post mortem in petitionem venit, & in obligationem. Quia dici potest, quòd ille textus procedat in mera, aut simplici obligatione dandi; sed in nostra quæstione, obligatio est mixta dandi, & faciendi, & sic potest peti æstimatio. Ita respondet Marianus Socinus Iunior, in dict. l. stipulationes non diuiduntur, num. 349. cuius solutio euidenter destruitur ex his, quæ cum Moderno in initio huius capitis adnotauimus. Maximè, quia prædictam obligationem dandi esse simpliciter, aut principaliter; siue factum traditionis, vel patientiæ, illius naturam non immutare, rectiùs probarunt ij, quos num. præcedentibus præcitaui. Idcircò dicendum erit, verum esse, quòd in obligatione dandi, res perempta adhuc duret in obligatione, quoad petitionem, & alios effectus, de quibus in dicto §. finali, & plenè per Doctores ibidem, qui veram rationem huiusce rei assignant: cæterùm in terminis dictæ l. qui vsumfructum, §. fin. ff. de vsufructu, posito quòd obligatio illa constituendi vsumfructum dandi sit, vt verum est, in petitione, siue in obligatione, seruo perempto, dumtaxat æstimatio vsusfructus venit, ex ratione dictæ leg. si vsusfructus mihi in biennium. Re igitur perempta, aliud est, in obligatione dandi, hominem simpliciter, & pleno iure contineri; aliud verò, hominis vsumfructum tantùm deberi, ex dictis iuribus. Quartò & vltimò constituo, præfatam Vltramontanorum opinionem, indubitanter procedere in vsufructu earum rerum, quæ vsu consumuntur; nam talis obligatio est dandi tantum, ex quo non requiritur aliqua patientia, sed dominium, & possessio transferuntur in vsufructuarium, l. si tibi. ff. de vsufructu earum rerum, & aduertit Alciatus in dicto §. & harum, n. 50. # 14 CAPVT XIV. Vsufructuarius vtrùm cauere debeat, & Inuentarium conficere, tam in rebus, in quibus vsusfructus propriè constituitur, quàm in rebus, quæ in abusu consistunt, sic vt illarum non propriè, sed quasi vsusfructus authoritate Senatusconsulti constituatur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius duas cautiones præstare tenetur circa rem fructuariam. -  2 Cautio præstanda in rebus, in quibus propriè vsusfructus constituitur, duo capita continet, quæ hoc numero explicantur. -  3 Vsufructuarius cauere tenetur, etiam in rebus, quæ in abusu consistunt, & vsu aut tempore consumuntur. -  4 Vsufructuarius Inuentarium tenetur conficere, & qualiter, & quare, vt hoc numero declaratur. -  5 De effectu cautionis in vtroque vsufructu. PRo vera, & absoluta huius Capitis explicatione, &[sect. 1] quorundam sequentium, meminisse oportebit: Quòd vsufructuarius duas cautiones præstare tenetur circa rem fructuariam; siue ex edicto Prætoris vna, altera ex Senatusconsulto cautio proponitur. Ex edicto Prætoris cautio est, quæ propriè ad tractatum de vsufructu pertinet, & generalis est, locúmque obtinet in rebus, in quibus propriè vsusfructus constituitur. Ex Senatusconsulto, vtilitatis gratiâ, cautio proposita est in iis rebus, in quibus propriè vsusfructus constitui non poterat, hoc est, in iis, quæ in abusu consistunt, quarum per cautionem quasi vsusfructus introductus est, §. constituitur, Institut. de vsufructu, vbi Doctores communiter, l. 1. & per totum titulum, ff. de vsufructu earum rerum. Alexander in cons. 58. num 7. vol. 3. Corneus in cons. 187. vol. 2. Craueta in cons. 300. num. 4. & 5. Ruinus in cons. 115. num. 11. lib. 2. Rolandus in cons. 73. num. 6. lib. 2. Antonius Galleatius Maluassia in cons. 51. num. 14. & in cons. 110. num. 2. volumine. 1. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis lib. 4. cap. 4. à princ. Et cautio, quæ præstanda est in rebus, in quibus[sect. 2] vsusfructus propriè constituitur, duo continet: Primò, vt caueat vsufructuarius, se boni viri arbitratu vsurum, & fruiturum, idest se non deteriorem causam vsusfructus redditurum, ceteráque facturum, quæ in re sua diligens paterfamilias faceret: deinde, vt caueat in dictis rebus, in quibus propriè vsusfructus constituitur, siue quæ vsu non consumuntur, se rem vsufructuariam mobilem, vel immobilem, prout textus ait, finito vsufructu, restituturum, textus est in l. 1. §. cauere, & §. habet, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, & in l. finali, ff. si cui plus quàm per legem falcidiam, in l. si vsusfructus, 16. l. si cuius, cum l. seq. ff. de vsufructu, & in l. 1. & 4. C. eodem tit. c. vlt. de pignoribus, l. 20. tit. 31. partita 3. ibi: Deue la esquilmar à buena se, dando primeramente recado que la cosa en que a el vsufruto no fe pierda, ni se empeore por su culpa no por la cobdicia quel mueua a esquilmar mas de lo que combiene. E que quando el finare, que la cosa se a tornada a su dueño. Atque ex dictis iuribus sic adnotarunt communiter omnes Doctores ibi: eleganter Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, 1. parte, lib. 4. cap. 3. num. 10. & seqq. Ioannes Sichardus in dict. l. 1. C. de vsufructu, num. 5. Florianus in l. 2. ex num. 4. & in dicta l. si cuius, ff. de vsufructu. Imola in dicto cap. vltimo. de pignoribus. Nicasius in princ. de vsufructu, n. 4. & ibidem nouissimè Antonius Pichardus, non ita exactè explicans, num. 15. & num. 22. Vdalricus Zasius ad tit. ff. de vsufructu, versic. Ad 4. punctum, fol. mihi 287. Cuiacius in paratit. in lib. 50. Digestorum, ad tit. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, fol. mihi. 45. Arias Pinellus qui latissimè, & eruditè loquitur, atque superiorem doctrinam pluribus modis ampliat, 2. parte legis, 1. C. de bonis maternis, ex num. 75. cum seqq. Antonius Galeatius Maluassia in consil. 12. num. 55. & num. 70. & 71. & in cons. 51. num. 18. & in cons. 110. num. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 363. à princ. Afflictis decis. 342. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ. rubrica. 4. §. 6. glos. Et sera tenüe, à princ fol. 155. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. quæst. 49. ex num. 157. Socinus Iunior in cons. 49. per totum, lib. 4. Gualdensis de arte testandi, tit. 8. cautela. 1. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. 9. num. 4. Antonius Gabriel communium opinionum, tit. de vsufruct. conclus. 1. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 64. & 66. Menchaca de succes. creatione, lib. 1. §. 7. à num. 22. plene Rolandus in cons. 92. lib. 1. Cephalus in cons. 653. in princ. lib. 5. Iosephus Ludouicus decis. Perusina, 61. ex num. 12. part. 2. Bolognetus in l. nemo potest, ff. de legatis 1. ex num. 100. cum multis seqq. Villalobos communium, littera V. num. 59. Ioannes Guttierrez in repetitione dict. l. nemo potest, à num. 276. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, ex n. 88. & n. 146. Viuius communium opinionum, littera C. fol. 10. in fine. & fol. 11. num. 2. Gerardus Mazolus, in cons. 21. num. 25. Syluanus, in cons. 37. num. 3. Azeuedius in l. 3. num. 48. tit. 1. lib. 5. nouæ recopilation. Simon de Pretis de interpretat, vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione 10. ex num. 74. fol. 342. Brunor. à Sole, in compendio resolutorio propositionum iuris, verb. vsusfructus, el primero, fol. 208. Petrus Surdus tractat. de alimentis, tit. 7. quæst. 19. num. 161. fol. 251. Hyppolitus Riminaldus in cons. 321. à princ. lib. 3. Pedroccha Brixiensis in cons. 7. ex num. 17. Altera verò cautio ex Senatusconsulto, idest, à Senatu[sect. 3] Romano introducta, ad eas tantùmmodò res pertinet, quæ in abusu consistunt, & vsu consumuntur, in quibus etiam vsufructuarius cauere tenetur, sicut in his, quæ vsu, aut tempore non consumuntur. licèt diuerso modo, vt statim alio capite dicam; & interponetur cautio in hunc modum, quòd vsufructuarius promittat, respectu prædictarum rerum, quæ vsu consumuntur. vt vini, olei, frumenti, & similium, vt quandocunque restitutio fieri debeat, eiusdem qualitatis restituantur, cuius sunt, cùm dantur, aut æstimatis rebus, pecuniæ nomine caueatur: quod & facilius est, §. constituitur, Institutionum, de vsufructu, l. 2. ff. de vsufr. earum rerum quæ vsu consumuntur. Bartolus in l. 1. n. 12. de vsufruct. Angelus in §. 1. n. 4. Institution. eodem tit. Alexander cons. 58. num. 10. lib. 3. Decius in cons. 565. num. 5. Guido Papæ cons. 63. num. 4. Rolandus dict. consil. 92. num. 6. & 8. & num. 23. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. n. 12. 1. part. Andreas Gail. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruatione 46. num. 3. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana, 80. num. 2. plenè Pedroccha. cons. 7. ex n. 57. cum sequentibus. Deinde, & Inuentarium tenetur conficere vsufru[sect. 4]ctuarius, siue sit particularis legatarius quarundam rerum, siue vniuersalis omnium bonorum, & ad id compelli potest: nam cùm arbitrio boni viri teneatur vti, & frui; si Inuentarium factum non esset, cognosci minimè posset, an ita vsus esset, & plenam rerum, quæ ad manus suas peruenerunt, restitutionem faceret, facilèque, Inuentario non consecto, periret rerum relictarum proprietas, & eius iurium probatio: sic procedit textus in leg. 1. §. rectè, ff. vsufructuarius quemadmodùm caueat, & rectè explicant post alios plures ibi relatos, Rolandus in cons. 92. numer. 15. lib. 1. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 22. Mo-. lina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 28. num. 8. Ioannes Garsia de expensis, & meliorationib. cap. 11. num. 64. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 135. in princ. versic. quod etiam in fructuario. Ioannes Guttierrez in dict. l. nemo potest, num. 414. Antonius Sansonius Mediolanensis in cons. 51. num. 4. inter cons. vltimarum voluntatum, lib. 2. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis articulo 35. num. 26. Doctor Spino in speculo, glos vltima de confectione inuentarij num. 17. Pedrocha Buxiensis cons. 7. ex num. 56. vsque ad num. 614. & ad hæc reduci debent, quæ plenè resoluit Rolandus tractatu de confectione Inuentarij, quæst 36. per totam, vbi num. 3. ex aliis affirmat; quòd illud facere non debet vsufructuarius secundùm solemnitatem legis finalis, C. de iure deliberandi; sed satis esse, si faciat aliquam descriptionem de dictis bonis: & pleniùs agit Pedroccha vbi suprà, qui num. 67. & seqq. rectè intelligit superiora, non solùm in immobilibus, sed etiam in mobilibus, vt scilicet vsufructuarius audiendus non sit, si nolit d. scriptionem bonorum mobilium fieri, siue in Inuentario hæredis descriptio fieri debeat, vt quamplures ibi relati arbitrantur, siue in ipso instrumento cautionis, quæ ab vsufructuario præstanda est, vt alij ibidem etiam adducti crediderunt. Effectus autem cauendi erit, vt propter prædictam[sect. 5] cautionem vtendifruendi arbitrio boni viri, toties experiatur proprietarius, vel is, cui cautum est, quoties fructuarius re abutitur, & finito vsufructu plena restitutio fiat, per quod fit salua rerum substantia, l. damni infecti stipulatio, 18. §. ei cuius, l. inter fructuarium. ff. de damno infecto. Melior textus in l. 1. §. habet, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, vbi optimè aperit Vlpianus, sic scribens. Habet autem stipulatio ista duas causas; vnam, si aliter quis vtatur, quàm vir bonus arbitrabitur: aliam de vsufructu restituendo; quarum prior statim committetur, quàm aliter fuerit vsus: & sæpius committetur Sequens committetur finito vsufructu. # 15 CAPVT XV. Testator vtrùm possit cautionem prætoriam de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, salua rerum substantia, & confectionem Inuentarij vsufructuario remittere? quid si pœnam adjiciat, vel vsufructuarium molestari prohibeat, & an ipse hæres prædictam cautionem remittere valeat? vbi hæc materia breui, absoluta tamen, & distincta manu tractatur; quæ hactenus scripta sunt per Doctores in medium proponuntur: & nonnulla nouè adnotata per Authorem traduntur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuario remitti non potest per testatorem cautio prætoria de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, quæ ab illo hæredi præstanda est. -  2 Nec etiam ex licentia Principis. -  3 Siue tacitè, aut per indirectum. -  4 Hæres non tenetur pro fideiussore vsufructuarij pauperem, siue deploratæ fortunæ hominem recipere, etiam ex mandato testatoris. -  5 Vsufructuario remitti non potest per testatorem cautio prætoria de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri: etiam per viam conditionis, pœnæ, vel translationis. -  6 Hæredes non prohibentur ab vsufructuario cautiones. vsusfructus petere, etiamsi testator disposuerit, vt ipsi hæredes vsufructuarium nullâ molestiâ afficiant. -  7 Vsufructuarius cauere tenetur, non obstante hæredis vel proprietarij promissione, quòd liberè illum vtifrui patientur, nec aliquam molestiam inferent. -  8 Prohibitio testatoris, aut promissio hæredum, quòd hæredes ipsi non inferant molestiam aliquam vsufructuario, intelligitur de molestia iniusta, non autem de iusta, & legitima. -  9 Et etiam de molestia, quæ venit præter naturam rei; non autem de illa, quæ ex ipsa proficiscitur. -  10 Barbatiæ consil. 56. vol. 3. superiori resolutioni minimè contrariari, & eiusdem distinctionem veram esse. -  11 Decij resolutio adducta, & intellecta per Authorem. -  12 Vsufructuario sicut remitti non potest cautio in rebus immobilibus, in quibus propriè cadit vsusfructus; ita nec in rebus propriè non constituitur vsusfructus. -  13 Et Petri opinio contraria relata, & probata per Authorem, iuxta declarationem traditam infrà, n. 30. -  14 Vsumsructum inter viuos constituens, cautionem prædictam remittere potest. -  15 Testator per viam contractus in testamento celebrati cautionem remittere potest vsufructuario, vt hoc numero declaratur. -  16 Hæres postquam successit, remittere potest vsufructuario cautionem, ex recepta & veriori sententia. -  17 Vsufructuario remitti non potest per testatorem confectio Inuentarij, quæ dicitur antecedens necessarium ad ipsam cautionem, quia nisi de rebus fieret inuentarium, de illis constare non posset, perirétque proprietas, & illius iurium probatio. -  18 Idque procedit etiamsi pœna ad iciatur. -  19 Vsufructuarius non debet conficere Inuentarium secundùm formam legis finalis, C. de iure deliberandi, sed sufficit aliqua descriptio, cùm remissa est per testatorem confectio Inuentarij. -  20 Et etiamsi remissa non fuerit ex sententia aliorum, quæ probatur, & explicatur per Authorem. -  21 Vsufructuarius recusare non potest, quin rerum, quarum vsusfructus ei relictus est, descriptionem, seu instrumentum faciat secundùm earum qualitates. -  22 Cautio de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, de restituendis rebus finito vsufructu, atque inuentarij confectio, quare per testatorem remitti non possit? & num. seqq. -  23 Et nonnullæ rationes improbatæ remissiuè. -  24 Communis Doctorum ratio proponitur. -  25 Et contra illam nonnullæ debitandi rationes expenduntur, & num. seqq. -  26 Dolus, aut delictum præsumi non debet, & de hac regula plenè actum, remissiuè. -  27 Cautionem de substantia vsusfructus esse, ideò per testatorem remitti non posse, ex sententia quorundam, quæ euidenter destruitur. -  28 Nec argumentis contrariæ partis integrè satisfactum per Bolognetum. -  29 Communem Doctorum rationem, quòd cautio ideò remitti non possit, ne delinquendi occasio detur, si quis velit tueri, qualiter debeat ad argumenta contraria respondere, remissiuè. -  30 Cautionis remissionem non valere, subtili, & noua ratione, cum singulari declaratione legis penultimæ, C. vt in possessionem legatorum. -  31 L. 1. C. de vsufructu, meliùs quàm adhuc explicata, & Petri opinio, de qua suprà num. 13. contra communem probata cum Menchaca. QVoniam capite præcedenti resoluimus, qualiter vsufructuarius teneatur cauere, & de cautione, quæ tunc necessaria fuerunt, explicauimus; videndum est nunc: Vtrùm vsufructuario remitti possit per testa[sect. 1]torem, cautio prætoria de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, saluâ rerum substantiâ, quæ ab illo hæredi præstanda est; & textus in l. 1. C. de vsufructu, & in l. penultim. C. vt in possessionem legatorum, & in l. si pecuniæ, in principio, ff. eodem tit. apertè videntur præfatam quæstionem decidere, constitueréque, prædictam cautionem remitti non posse. Quod ex illis iuribus deduxerunt, & probarunt communiter Glossa, Bartolus, & omnes Doctores ibi. idem Bartolus in l. nemo potest. ff. de legat. 1. opposit. 5. n. 3. & ibidem communiter Doctores, & post alios quamplurimos, Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legat. 2. quæst. 50. num. 158. Antonius Gabriel communium conclusionum, lib 5. tit. de vsufructu, conclus. 1. num. 3. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 64. ante finem. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. 9. num. 3. Paulus Parisius in consil. 95. & 96. vol. 2. Rolandus in consil. 92. lib. 1. & de confectione inuentarij, quæst. vlt. num. 4. & 5. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 55. lib. 1. Portius communium opinionum, lib. 3. conclus. 18. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 75. versic. ampliatur 10. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 22. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. interpretat. 1. solut. 5. dubitat. 10. n. 74.[sect. 2] fol. 342. Ioannes Guttierrez in repetit. dict. l. nemo potest, num. 276. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 61. num. 13. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 148. fol. 342. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 2. lib. 1. Ferrantes Garguiarei (quem hactenus nullus allegauit)[sect. 3] patrocinio 11. per totum lib. 2. Pedroccha Brixiensis in consil. 7. num. 40. Ioannes Sichardus in dict. l. 1. C. de vsufruct. ex num. 6. Hippolitus Riminaldus in cons. 321. n. 1. lib. 3. & in consil. 620. num. 47. lib. 6. Ludouicus Molina è Societate Iesu religiosus, de iustitia & iure, tract. 2. disp. 7. versic. vsufructuarius, fol. mihi 75. & sicut testator non potest de iure communi cautionem prædictam vsufructuario remittere, nec etiam potest ex licentia à Principe sibi concessa, vt ex aliis tradit Rolandus dict. consil. 92. num. 3. sequitur Pechius dict. cap. 9. num. 4. & comprobat Simon de Prætis dicta dubitat. 10. num. 77. & 78. fol. 342. nec etiam tacitè, aut per indirectum, sicut expressé non potest. Paulus Castrensis in cons. 191. col. 1. Decius in cons. 607. colum. 2. in princ. Barbacia in cap.[sect. 4] vltim. de pignorib. Rolandus de confectione inuentarij. quæst. vltim. num. 5. & contra Iasonem, & Ripam, optimè defendit Menchaca dicto. §. 7. num. 30. Hinc est, quód hæres, etiam ex mandato testatoris, non tenetur in fideiussorem vsufructuarij, pauperem, siue deploratæ fortunæ hominem accipere; testator enim, cui à iure negatur potestas tollendi hanc cautionem, non potest compellere hæredem, vt inopem, vel aliter non idoneum fideiussorem accipiat, ne per indirectum ei concedatur, quod à iure prohibitum est. Sic contra Baldum, Angelum, Salicetum & alios, quos malè sequutus est Simon de Prætis, vbi suprà, num. 74. in principio, rectè defendunt Annibal in dicta l. nemo potest. n. 184. Pinellus dicta 2. parte legis. 1. C. de bonis maternis, vbi optimè fundat num. 76. Petrus Surdus decis. 119. num. 2. & 6. vbi agit, an hæres grauari possit per testatorem, vt fideiubeat pro vsufructuario: & agit de intellectu l. tribus, ff. de vsufructu earum. Menchaca dict. §. 7. n. 31. & concludenter comprobat Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. c. 15. num. 28. & eum non referens, Ioannes Gutierrez in dicta l. nemo potest, num. 289. Si[sect. 5]militer cautio prædicta remitti non potest vsufructuario per testatorem, etiam per viam conditionis, pœnæ, vel translationis: vtputà si prohibuit testator, ne hæres prædictam cautionem exigeret, & pœnam adiiceret superiorem, si cautio petita fuerit, nam talis adiectio pœnæ nullius erit momenti, poterítque impunè hæres cautionem ab vsufructuario exigere, ac si vlla pœna adiecta non fuisset: sic eleganter scripsit Iason in cons. 40. Redemptoris nostri, num. 3. lib. 1. quem sequuntur & optimè comprobant Menchaca dicto §. 7. num. 33. Pinellus dicta 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 76. Ioannes Gutierrez in dict. l. nemo potest, num. 277. Socinus Iunior in cons. 115. num. 27. cum seqq. volum. 1. Antonius Gabriel dicta conclusione 1. de vsufructu num. 23. Achilles Pedroccha in cons. 7. n. 70. volum. 1. Simon de Prætis lib. 4. dicta dubitatione 10. ex num. 83. fol. 344.[sect. 6] Vnde infertur dicendum, quòd hæredes non prohibentur ab vsufructuario cautiones vsusfructus petere, etiamsi testator disposuerit, quòd ipsi hæredes vsufructuarium nullâ molestiâ afficiant, siue nullo modo inquirent; quemadmodum post Castrensem, Decium, Felinum, Purpuratum, Baldum, Alexandrum, Barbaciam, & Ruinum, concludit Antonius Gabr. in dictis conclusion. lib. 5. tit. de vsufructu, conclusione. 1. num. 23. cum concordantibus cumulatis à Portio Imol. lib. 3. regula 18. versicul. 4. Amplia. & alios reserunt, & sic affirmant verum Rolandus in cons. 92. num. 9. lib. 1. & de confectione inuentarij, quæst. vltima, num. 6. Simon de Prætis dicta dubitatione. 10. num. 84. Pedroccha dicto cons. 7. num. 23. Guillelmus de Perusio in cons. 79. num. 18. & 19. inter consilia[sect. 7] vltimarum voluntatum, volumine 1. & eadem ratione, vsufructuarius cauere tenebitur, non obstante, quòd hæres, siue proprietarius promiserit ei, quòd liberè vtifrui possit, & quod nullam molestiam inseret; sic post Baldum, Decium, Iasonem, Alexandrum, Crauetam, & alios, resoluunt Rolandus dicta quæst. vltima.[sect. 8] numer. 7. Antonius Gabriel, & Simon de Prætis vbi suprà; nam prohibitio testatoris, aut promissio hæredis, quòd hæredes ipsi non inserant molestiam aliquam vsufructuario, intelligitur de molestia iniusta, non autem de iusta & legitima, vt in terminis declarat Baldus in l. vnica. num. 7. C. de his quæ pœnæ nomine, & in l. 1. num. 13. C. de vsufructu, cum pluribus concordantibus, adductis ab Andrea Barbatia, & aliis in additionibus ad eundem Baldum, in dicta l. vnica, eodem n. 7. sic etiam adnotarunt Decius in cons. 581. num. 11. Alexander in l. quod de bonis, §. si frater, ff. ad Trebellianum. Craueta in cons. 187. columna finali. Pedroccha dicto cons. 7. num. 24. & Rolandus dicta quæst. vltima. num. 7. & etiam intelligitur de molestia, quæ veniat præter na[sect. 9]turam rei, non autem de illa, quæ ex ipsa proficiscitur, quemadmodum declarat Baldus in loco, de quo suprà: Iason dicto cons. 40. col. 1. volumine 1. Rolandus dicto n. 7. & in cons. 92. num. 9. lib. 1. & Craueta vbi suprà, per textum, in l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati. Nec prædictis contrariatur Barbacia cons. 56. colum. 8.[sect. 10] versic. prætereà facit, & colum. seq. vol. 3. dum dicit; quòd quando testator mandat, ne hæredes quoquemodo vsufructuarium molestent, tunc, si hæredes ipsi etiam ex iuxta causa, illi moueant controuersiam, erunt hæreditate priuandi: id enim declarat, & limitat statim, nisi iusta causa molestiæ publicum fauorem concernit, vt est cautio de vtendo & fruendo arbitrio boni viri in vsufructu; secùs tamen, quando priuatum commodum[sect. 11] tespiceret: & concordat Decius in cons. 633. in princ. ibi enim scribit quòd hæredes prohibiti à testatore molestare vsufructuarium, de iure, vel de facto, directè, vel per indirectum, non possunt etiam viâ iuris, & ex iusta causa illum molestare: vt putà si dicant, quòd testator aliqua ratione non potuit de aliquibus bonis disponere, aliàs priuabuntur hæreditate, vt probat etiam Petrus Surdus in cons. 143. num. 28. lib. 1, non tamen negat Decius, siue nullo modo tangit, propter prædicta verba, cautiones vsusfructus exigi non posse per hæredes, quod aliis locis dixerat, vt vidimus superiùs,[sect. 12] num. præcedent. sicut autem prædicta vsufructuario remitti non potest in vsufructu proprio, siue in rebus immobilibus, in quibus propriè cadit vsusfructus: ita nec in vsufructu improprio, siue in rebus, in quibus propriè constituitur vsusfructus: sic post Bartolum, Baldum, Salicetum, & alios Doctores, in l. 1. C. de vsufructu, Iasonem, Decium, Alexandrum, Abbatem, & Paulum de Montepico, resoluit Rolandus de consectione inuentarij, quæstione vltima num. 8. & ex multis probarunt Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 64. num. 2. Arias Pinellus 2. part. legis 1. C. de bonis maternis, n. 74. versic. ampliatur etiam vt testator hanc cautionem. Simon de Prætis lib. 4. dicta dubitatione 10. num 79. fol. 342.[sect. 13] Contrarium tamen, imò in vsufructu improprio, prædictam cautionem remitti posse per testatorem, tentarunt Petrus, & Cinus in l. 1. C. de vsufructu. Ancharanus & Panormitanus num. 4. Collectan. num. 6. in cap. fin. de pignoribus. Barbacia in cons. 64. num. 8. lib. 2. & hanc opinionem longè veriorem esse, quàm communem, constare defendit Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §, 7. num. 24. qui quidem non decipitur, (quicquid aliter affirmet de Authoribus huius partis Pinellus vbi suprà) intelligendo, & declarando Petri sententiam iuxta ea, quæ dicentur statim, num. 31. ad explicationem l. 1. C. de vsufructu, hoc est, cautionem de restituendo remitti non posse; cautionem autem de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, non solùm neces. sariam non esse, sed etiam contrariam naturæ vsusfructus huiusmodi videri, vt loco relato apertiùs explanauimus. Si verò vsusfructus inter viuos constituatur, consti[sect. 14]tuens illum, prædictam cautionem remittere potest. Id quod securè scripserunt Guill. Petrus, Cinus, Baldus, Salicetus, Paulus, & Fulgosius in dict. l. 1. C. de vsufructu, & ante alios Bartolus ibi num. 13. communiter approbatus, ex Sichardo ibidem num. 6. Menchaca (qui argumentis contrariæ partis optime satisfacit) de successionum creatione, lib. 1. §. 7. n. 34. & Bartoli opinionem esse communem, & magis veriorem affirmant Pinellus vbi suprà, dicta 2. part. num. 75. versic. at illa iura quæ rigide disponunt; & Ioannes Guttierrez in repetitione dictæ. l. nemo potest, num. 287. & 290. vbi respondet ad textum, in l. 1. C. de vsufructu,qui aliquibus videbatur contrarium probare Et vltra eos in fortioribus terminis, quòd possit testator per viam contractus in testa[sect. 15]mento celebrati, remittere cautionem prædictam vxori, siue alteri vsufructuario præsenti, & acceptanti, probauit Alciatus in cons. 38. num. 23. lib. 9. idemque si faceret testator, & perse, & suos hæredes promitteret Notario stipulanti, & acceptanti pro, & nomine vxoris, vel alterius vsufructuarij, ex aliis animaduertit Simon de Prætis lib. 4. dicta dubitatione. 10. num. 74. fol. 342. Hæres autem postquam successit, & cautionem præ[sect. 16]dictam, & inuentarij confectionem vsufructuatio remittere potest: Ita glossa, & Bartol. num. 11. Baldus num. 12. & communiter omnes in dicta 1. C. de vsufructu. vt testatur Iason in dicta l. nemo potest, in vtraque lectura, col. vltima, Ripa num. 41. Ioannes Guttierrez num. 280. & num. 285. Ruinus in cons. 115. num. 5. lib. 5. Decius cons. 565. Craueta cons. 187. ad finem. Oroscus in l. pactum inter hæredem, num. 12. ff. de pactis Simon de Prætis vbi suprà Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, num. 149. fol. 243. & ita tenendum est cum communi, quicquid Annibal in dicta l. nemo potest, ex num. 178. cum Iasone contradicere videatur: quibus, & aliis plenè satisfacit Menchaca de successionum creætione, lib. 1. §. 7. num. 23. Et cùm remitti non possit di[sect. 17]cta cautio per testatorem, nec etiam confectio Inuentarij poterit remitti i quæ dicitur antecedens necessarium ad ipsam cautionem, quia nisi de rebus fieret inuentarium, de illis constare non posset, periretque proprietas, & illius iurium probatio. Sic post Castrensem, Alexandrum, Iasonem, Socinum Iuniorem, Picum, Parisium, & Ruinum, resoluit Rolandus de confectione inuentarij, quæst. vltima num. 9. post Barbaciam, Baldum, & Ananiam, Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 75. versic. ea autem dura, & ex communi tanquam certum probarunt Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 64. & quæst. 66. n. 3. Boërius decisione 61. n. 12. Craueta in cons. 187. n. 7. Iosephus Ludouicus decis. 61. n. 16. Menchaca de successionum creatione, lib 1. §. 10. n. 668. Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, n. 148. folio mihi 342. & 343. Molina de primogeniis lib. 1. cap. 28. num. 13. 15. & 16. Purpuratus in cons. 94. num. 3. lib. 1. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 136. Ioannes Guttierez in dicta l. nemo potest, n. 445. & 416. Riminaldus Iunior in cons. 620. num 46. lib. 6. & in cons. 321. num 2. lib. 3. Brunor. à Sole in compendio resolutorio propositionum iuris, verbo, Vsusfructus primò. folio. 208. etiamsi hæredi inuentarium petenti, pœnam[sect. 18] adiiciat restator, Simon de Prætis in cons. 96. num. 6. Bellonus in cons. 54. num. 4. & alios referens Achilles Pedrocha in cons. 7. à num. 56. vsque ad num. 65. lib. 1. Remissio tamen confectionis Inuentarij per testatorem[sect. 19] facta, operabitur vnum; nempe, quòd vsufructuarius non debebit conficere Inuentarium, secundùm formam, & solemnitatem l. finalis. §. sin autem, C. de iure deliberandi; sed sufficit ei facere aliquam descriptionem, vt post alios à se relatos probat Rolandus in cons. 92. num. 20. lib. 1. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 337. & vltra eum idem tenet Antonius Gabriel communium conclusionum, lib. 5. titul. de vsufructu conclusione 1. num. 35. Iosephus Ludouicus dicta decisione 61. num. 37. Ioannes Guttierrez in dicta l. nemo potest, num. 416. Antonius Thesaurus decision. Pedemontana. 80. num. 3. qui in versic. sed ego crederem, idem[sect. 20] obseruandum existimat, etiamsi confectio inuentarij per testatorem remissa non fuerit, vt tunc sussiciat simplex descriptio bonorum coram Iudice facta, cum testibus, & iuramento vsufructuarij. Quod etiam vltra aliquam remissionem inuentarij, docuerunt Castrensis, Alexander Corneus, Picus, & Parisius, quos sequutus est Rolandus de confectione inuentarij, quæst. vltima, numer. 11. & hanc partem ego credo verissimam: dummodò præfata descriptio bonorum coram Iudice taliter fiat, quòd in futurum hæredi, siue proprietario consultum sit, ita vt bona occultari non possint, plenaque & integra restitutio finito vsufructu fiat: quod minimè continget, nisi scriptura publica fiat, ne aliàs iudice vel testibus iam mortuis, copia probationis deficeret. Quod ex aliis non malè probauit Rolandus dicto consil. 92. num. 15. 16. & seqq. & ad hæc reduci debent, quæ ex Alexandro in cons. 58. num. 8. vol. 3. & aliis ibi relatis, resoluit Pedroccha dict. cons. 7. num. 38. & n. 56. quòd[sect. 21] vsufructuarius recusare non potest, quin rerum, quarum vsusfructus ei relictus est, descriptionem, seu instrumentum faciat secundùm earum qualitates. Et hactenùs de his. Nunc verò videamus, quanam ratione, cautio hæc[sect. 22] de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri salua rerum substantia & confectio inuentarij per testatorem remitti non possit? Et plures rationes assignari solent, quas remissiuè tamen congessit in vnum, nec illas probauit[sect. 23] Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 75. versic. Ampliatur decimò, vbi etiam improbauit rationem Glossæ in l. penultima. C. vt in possessionem legatorum, quam etiam improbat Ioannes Guttierrez in dict. l. nemo potest, num. 277. Communior autem ratio est,[sect. 24] cautionem prædictam, non solùm in fauorem hæredis; sed ideò fuisse inductam, ne quis inuitetur ad delinquendum; vnde per testatorem non potest remitti l. conuenire, ff. de pactis dotalib. l. si vnus, §. illud, ff. de pactis. Sic post Bartolum, & alios antiquos magis communiter probarunt alij, vt testantur Alciatus num. 28. Ioannes Annibal num. 164. Ioannes Guttierrez n. 279. in dicta l. nemo potest, ff. de legatis 1. Gualdensis de arte testandi, titul. 8. cautela 1. col. 2. Rolandus in cons. 92. num. 2. lib. 1. & de confectione inuentarij, quæst. 36. n. 1. & quæst. vltima, num. 7.vbi refert Castrensem, Decium, Parisium, Crauetam, Alciatum, Ruinum, Socinum, & alios idem tenentes ex eo, quòd remissio talis satisdationis inuitaret vsufructuarium ad delinquendum, ad malè vtendum, & sic ad dissipandum, & sonaret id quoddam vitium, & quandam turpitudinem, quia sonat, quod ipse vsufructuarius debeat malè vti pro libito voluntatis. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 22. & 23. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 15. Simon de Prætis lib. 4. dubitatione 10. num. 75. & 76. folio 342. Ioannes Sichardus in dicta l. 1. C. de vsufructu, num. 6. Pedroccha in cons. 7. ex n. 39. cum seqq. & alij infiniti de hac quæstione tractantes, quorum suprà mentionem fecimus. Sed impugnant hanc rationem Iason in dict. l. nemo potest, tam in pri[sect. 25]ma, quàm in secunda lectura, maximè num. 93. & n. 125. Crotus num. 26. Ripa num. 41. in dicta l. nemo potest, Ioannes Oroscus in l. pactum inter hæredem, num. 11. ff. de pactis, ea ratione, quòd si propter futurum dolum non posset remitti cautio, nec hæredi esse permittendum eam remittere, cùm non magis illi, quàm testatori concedatur futuri doli remissio, & tamen hæres potest hanc cautionem remittere, vt cum communi scripsimus suprà num. 16. Deinde, nam in contrarium vrgent nonnullæ rationes, quas non malè considerærunt Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 64. in fine. Ioannes Guttierrez in dicta l. nemo potest, num. 281. & tribus seqq. & quamuis illis satisfacere conetur Menchaca dict. §. 7. num. 22. & 23. adhuc non potest animus conquiescere: ex eo, quòd durum satis videatur, vt testator, qui rerum suarum absolutus est moderator & arbiter, & de ipsis ad libitum disponere potest, & cuius voluntas omninò obseruari debeat, non possit vsufructuario cautionem prædictam remittere, cui potuit in solidum, siue pleno iure rem legare. Maximè, quia ex eo, quòd restator cautionem vsufructuario remitteret, dolum futurum remittere non videretur, nec occasionem delinquendi tribuisse, sed adhuc legatarius teneretur re legata vti & frui arbitrio boni viri, quemadmodum tenetur, cùm possidet res ante satisdationem, siue cautionem præstitam; aliàs expelli posset, & iure vsusfructus priuaretur, vt rectè aduertit Ioannes Guttierrez vbi suprà. Nec etiam præsumi deberet do[sect. 26]lus futurus, siue delictum vsufructuarij; imò quòd vteretur, & frueretur arbitrio boni viri, ex vulgata regula legis, merito, ff. pro scio, quam multis exornarunt Antonius Gabriel communium lib. 7. concl. 2. Alciatus regul. 3. præsumptione 1. Iacobus Menoch. lib. 5. præsumptione 2. & 3. Fuluius Pacianus tract. de probationibus, lib. 2. cap. 16. ex num. 5. Nec satisfaciunt alij Authores existimantes, cautio[sect. 27]nem esse de substantia vsusfructus; ideò remitti non posse per testatorem: quo in errore fuerunt quamplures relati per Pinellum, 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 77. & 78. prout cap. seq. latiùs ostendam, quia iuxta hanc rationem, nec ab hærede remitti posset. Deinde, quia de substantia vsusfructus cautionem non esse, saltem in immobilibus, siue in his, in quibus propriè vsusfructus constituitur, indifferenter admittunt omnes, qui hac de re hucusque tractarunt: imò in illis etiam in quibus vsusfructus propriè constitui non valet, cautionem non esse de substantia, ex aliis secnrè probauit Pinellus vbi sup. & cap. seq. latiùs explicabitur. Et tamen in omnibus cautio remitti prohibetur in dicta l. penultima, C. vt in posses. legatorum. Tandem quia prædicta cautio aliquando necessaria non est, vt in fisco, in patre, & in vsufructuario habente proprietatem sub conditione, probauit Glossa in l. si vsusfructus C. de vsufructu, & latiùs Pinell. vbi sup. quibus[sect. 28] fundamentis, nec concludenter, nec integrè satisfacit Bolognetus, licèt hanc rationem tueri conetur in dicta l. nemo potest, ex num. 106. Quòd si velis communem rationem defendere, cau[sect. 29]tionem ideò remitti non posse, ne delinquendi occasio detur; ad rationes in contrarium adductas, & alias respondere poteris, vti plenè respondent Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 22. & 23. Florianus de sancto Petro in l. 2. ex num. 5. vsque in finem legis, ff. de vsufructu. Sichardus in l. 1. C. de vsufructu, n. 6. Rolandus de confectione inuentarij, quæst. vltim. num. 9. vers. Superest vt ad argumenta. Subtiliùs tamen intelligendo istam materiam, tentari potest, decisionem textus, in dict. l. penult. C. vt in posses[sect. 30]sionem legatorum, alia & subtili ratione procedere, quâ moti Imperatores, cautionis remissionem non valere respondent) nam cùm testator iubet, cautionem de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri per fructuarium non præstari, proprietatem quodammodò rei illi legare videtur, quia per remissionem cautionis (per quam arbitrio boni viri, vti & frui tenetur fructuarius) concessa videtur facultas, & licentia fructuario, vt ad libitum re vti possit; sed cùm voluntas testatoris clara sit & manifesta, volentis tantum vsumfructum relinquere, adiectio illa remissionis cautionis, tanquam inutilis, aut naturæ; vsusfructus contraria, rejicitur, argum. l. 1. §. si ex fundo, ff. de hæredibus instituendis; & sic manet legatum vsusfructus vtile, tanquam si simpliciter relictus esset vsusfructus sine adiectione de non cauendo, pro qua interpretatione vltra ea, quæ dicemus statim ad l. 1. C. de vsufructu,expendi potest textus optimus in l. si pecuniæ, 6. ff. vt in possessionem legatorum, in illis verbis: Proprietas quidem legata non est; sed legatario permittendum est satisdare & vsumfructum pecuniæ habere. Quæ probant apertè, quòd si pecuniæ: vsusfructus legatur, & in testamento canetur, ne satisdetur, proprietas legata non videtur, sed detracta cautionis remissione, vsusfructus debetur, satisdatione, siue cautione præstita. Dubitauit tamen Iureconsultus, an proprietas legata esset propter cautionem remissam; & revera non esse legatam proprietatem respondet, quamuis de hoc dubium mouisset. Id quod in hærede cessat omninò, proptereà quòd prædicta contradictio non datur; nec militat ratio, quæ militat in ipso defuncto, eo quòd hæres ipse nihil disposuit anteà, quòd remissioni cautionis impedimento esse possit, ac præstari, vel remitti cautionem, sua dumtaxat interest: testatori autem impedimento est: , quòd legauerit vsumfructum tantum, ac illum dumtaxat præstari, & deberi voluerit, & simul cautionem remiserit, quæ vsusfructus tantum legati naturæ, ac finibus eius valdè repugnat, & per consequens diuersa in vno, quàm in alio militat ratio, quoad remissionem cautionis. Quod attinet verò ad textum in l. 1. Cod. de vsu[sect. 31]fructu, vel communem Doctorum allegationem minimè probat, vel præfatam nostram resolutionem confirmat: id quod euidenter apparebit, si animaduertamus: In vsufructu improprio, siue earum rerum quæ vsu consumuntur, aut minuuntur, cautionem de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, necessariam non esse, & remitti posse per testatorem; quinimò talis remissio frustratoria est, aut inanis, quia etsi remissa cautio non sit, præstari eam, nihil hæredis interest, cùm non solùm in prædicto vsufructu necessaria non sit, sed etiam impossibilis, aut ipsi vsufructui contraria, cuius natura est, vt prædictarum rerum substantia minime per fructuarium salua reseruari debeat, sed potius vt consumatur, vt pungebam suprà, num. 13. & cum Petro aduersus communem eleganter considerat Menchaca, de successionum creatione lib. 1. §. 7. num. 24. cuius opinio non est omnino authoritate destituta, nam vltra relatos per Menchacam, alij Authores probarunt eam, inter quos, Corneus in cons. 367. vol. 4. Parisius in cons. 96. num. 5. volum. 2. quos refert Antonius Gabriel tit. de vsu fructu dicta conclus. 1. num. 18. expressè dicunt, vsufructuarium improprium, hoc est earum rerum, quæ: vsu consumuntur, præstare debere cautionem de restituendo tantundem; non verò de vtendo & fruendo arbitrio boni viri: & sic cautio hæc vsus, & fruitionis, arbitrio boni viri in hoc vsufructu considerabilis non est: altera verò, cautio de restituendo tantundem, aut æstimatis rebus de reddenda æstimatione, omnino necessaria est hæredi: vt optime aduertit Menchaca vbi supra, nec potest per testatorem remitti. Cuius vera, & vulgaris ratio est, quia eo ipso, quod in dictis rebus, quæ vsu aut tempore consumuntur, vni proprietatem, & alteri vsumfructum testator legat, implicat contradictionem, securam esse proprietatem absque cautione, cùm possit legatarius tam eas res (quarum dominium in eum transit) quàm proprias omnes consumere, & nihil relinquere, ex quo ab ipso, finito vsufructu, vel mortuo eo, ab hærede satisfieri possit proprietario, vel hæredi testatoris, & sic ne implicet hæc dispositio duo repugnantia, lex prohibet cautionem remitti, non ex eo, quod cautio sit de substantia (vt nonnulli, sed male quidem, arbitrantur) & sic procedit textus in dicta l. 1. C. de vsufruct. Vbi in his rebus omnino necessaria cautio est, etiam si per testatorem remissa fuerit, vt constat ex verbis illius legis: Quamuis cautionem à te prohibuerit exigi, tamen non aliter à debitoribus solutam pecuniam accipere poteris, quàm oblata secundum formam Senatusconsulti cautione. Ex quibus conuincitur manifestè communis Doctorum error, quatenus allegant eum textum, ad probandum, etiam in vsufructu improprio cautionem de vtendo & fruendo arbitrio boni viri non posse per testatorem remitti, quos in vnum congessi suprà num. 12. cum tamen loquatur Imperator ibi de alia cautione longè diuersa, hoc est, Senatusconsulti, vt intelligit rectiùs glossa ibidem, verbo, cautione. Quæ remitti non potest ex ratione prædicta, & quia concurrere non possunt, voluisse testatorem solum vsumfructum relinquere, non proprietatem, & cautionem prædictam remittere. Vnde remoueri debet obstaculum illud remissionis, vt vsusfructus tantum legatario debeatur, quem solum reuera restator reliquit, atque vt hæredi, vel proprietario, per cautionem in futurum consultum esse possit, si rebus consumptis, in patrimonio, siue bonis vsufructuarij, nihil maneret, ex quo tantundem, aut pretium æstimationis solui posset: quæ sunt notanda, quia non reperientur alibi ita distinctè, & plenè resoluta. # 16 CAPVT XVI. Vsufructuarius an faciat fructus suos ante cautionem præstitam; & vtrùm cautio ipsa de substantia vsusfructus esse dicatur: vbi breuiter recensentur, quæ ab aliis hucusque dicta sunt, & scripta: nonnulla nouè adnotata per Authorem traduntur, & hæc materia accuratè, & distinctè magis, quam adhuc resoluta proponitur. SVMMARIVM. -  1 Materiam huius capitis melius quam alibi resolutam per Pinellum. -  2 Andream Gaill. breuiter, magistraliter, atque distinctè intellexisse istam materiam. -  3 Hieronymum de Cæuallos, nec accurate, nec perfectè explicasse hanc materiam. -  4 Cautionem vsufructuariam dupliciter peti posse. -  5 Vsufructuarius si petat res hæreditarias sibi tradi, exceptione potest per hæredem repelli, donec cautionem idoneam præstet. -  6 Vsufructuarius si satisdare recuset, hæres non absoluitur simpliciter, sed condemnatur ad tradendum sub conditione, si fructuarius satisdet. -  7 Cautionem non esse de substantia vsusfructus, in rebus, quæ vsu non consumuntur. -  8 Et pro hac parte, nonnullæ leges, & rationes adductæ. -  9 Vsufructuarius rem possidens, facit fructus suos, etiam ante satisdationem. -  10 Vsufructuarius si possidente proprietario cautionem non offerat, nec ipsum proprietarium interpellet, fructus suos non faciet. -  11 Idemque dicendum, si res sit penes tertium sine culpa proprietarij, & sine oblatione satisdationis ex parte fructuarij: tunc enim fructus, qui euinci poterunt ab illo tertio, ad vtilitatem proprietarij cedent. -  12 Vsufructuarius non satisdans, post cautionem, vel satisdationem ab eo petitam, non facit fructus suos, etiam si rem possideat, quia eo ipso constituitur in mala fide. -  13 Vsufructuarij mora in satisdando, post cautionem, vel satisdationem petitam, quoad fructus etiam perceptos, nocet illi. -  14 Vsufructuarius non dicitur esse in mala fide, aut in mora non cauendi, vel inuentarium conficiendi, quovsque interpelletur per hæredem, & ab eo petita fuerit cautio: quia ipse non tenetur satisdationem offerre, sed tantum moram non facere hæredi petenti illam; & consequenter si rem possideat suos faciet fructus, etiam ante cautionem, & inuentarij confectionem. -  15 Vsufructuarius quando dicatur vitiosè, quando etiam legitimè possidere, vt ante cautionem fructus faciat suos, vel non; vbi communis distinctio refertur. -  16 Guillelmi de Perusio rationes nonnullæ contra communem distinctionem nouiter adductæ, & probatæ per Authorem, & num. seqq. -  17 Taciturnitas hæredis non petentis cautionem, non inducit tacitum consensum, vt vsufructuarius fructus suos faciat. -  18 Vsufructuarius ante cautionem præstitam, ita demum fructus suos facit, si adeptus est possessionem rerum hæreditariarum bona fide, hoc est, de manu hæredis, secus si occupauit illam propria authoritate. -  19 Nec id vitium purgatur ex scientia, vel taciturnitate hæredis, vel proprietarij. -  20 Authores nonnullos non recte percepisse, aut minus bene resoluisse istam materiam. -  21 Hieronymus de Cæuallos nouè notatus per Authorem. -  22 Cautionem de substantia vsusfructus esse in his rebus quæ vsu consumuntur ex communi sententia. -  23 Et præstari debere per legatarium, etiam hærede non petente illam. -  24 Vsufructuarius in his rebus, quæ vsu consumuntur, non facit fructus suos nisi post cautionem datam, & perceptos tenetur restituere. -  25 Superioris resolutionis communis præcipuum fundamentum adducitur. -  26 Cautionem non esse de substantia vsusfructus, etiam in his rebus, quæ vsu consumuntur, ex sententia aliorum quæ per Authorem probatur. -  27 In rebus, quæ vsu consumuntur, quid sit id, quod loco proprietatis succedit. -  28 Vsufructuarius possidens res, quæ vsu consumuntur, facit fructus suos, etiam ante cautionem contra communem. PRo breui distincta, atque ab soluta huius capitis explicatione, constituendum duxi primò. Materiam istam multis in locis tractatam (vt statim constabit) melius tamen quam alibi resolutam per Pinellum 2.[sect. 1] part. l. 1. C. de bonis maternis, ex num. 77. vsque ad n. 80. breuiter, magistraliter, atque distinctè intellectam ab Andrea Gaill. practicarum obseruationum lib. 2. obserua[sect. 2]tione. 46. Minus tamen accuratè, imperfectéque explicatam (licèt à ceteris nouissimè) per Hieronymum de[sect. 3] Cæuallos pract. quæst. siue communium contra communes. quæst. 408. per totam, maximè num. 9. & 10. Deinde & secundò constituendum duxi, Cautio[sect. 4]nem vsufructuariam dupliciter peti posse, vel iudicis officio, per textum in l. si cuius, vbi Baldus, & Florianus, num. 1. ff. de vsufructu. vel iure repulsionis, & exceptionis; sicuti scripserunt Socinus in cons. 131. In præsenti consultatione, num. 16. vol. 1. Rolandus in cons. 92. num. 13. vol. 1. hoc est dicere, quòd si vsufructuarius[sect. 5] petat res hæreditarias sibi tradi, potest exceptione per hæredem repelli, donec cautionem idoneam præstet: argumento, & doctrina textus in l. Iulianus, §. offerri, ff. de actionibus empti. Per quem in terminis sic obseruant Socinus & Rolandus, vbi supra, Pinellus dicto num. 77. versic. nec obstat. Cephalus in cons. 610. n. 46. lib. 4. & in cons. 714. num. 28. lib. 5. Laurentius de Pinu, in cons. 27. num. 2. Andreas Gaill. dicta obseruatione 46. n. 5. & nonnullis comprobat Caualcanus de vsufructu mulieri relicto num. 90. versic. quod secus esset. videndus etiam num. 142. & ante alios docuit Albericus (quem superiores non citant) in l. vsufructu, n. 2. C. de vsufructu. sic procedit textus in l. si vsusfructus, ff. de vsufructu. quatenus probat, vsufructuarium pro vsufructu constituendo non agere priùs quàm hæredi satisdationem præstiterit. Quod si ipse satisdare recuset, hæres[sect. 6] non absoluitur simpliciter, sed condemnatur ad tradendum res hæreditarias, quatum vsusfructus relictus est, sub conditione si fructuarius satisdet: vt dicit Paulus Castrensis in l. 1. C. de vsufructu in fine, vbi refert Bartolum idem consuluisse, Decius in cons. 418. num. 17. 18. & 19. Bursatus ita intelligendus in cons. 184. num. 50. lib. 2. Tertiò constituendum est, dubium esse, an vsufructuarius non præstita cautione vtifrui possit, & ante quam præstet illam, vtrùm si rem possideat fructus suos faciat. Id quod pendet ex resolutione alterius quæstionis, sit ne, vel non, cautio de substantia vsusfructus? In[sect. 7] qua, vt dilucide procedamus, distinguendus est vsusfructus rerum immobilium, siue earum, quæ vsu non consumuntur, ab vsufructu rerum, quæ vsu consumuntur. Primo casu, cautionem non esse de substantia vsusfructus in rebus immobilibus, siue in his, quæ vsu non consumuntur, & absque cautione vsumfructum consistere posse, docuit glossa, verb. salua rerum substantia, in princ. Institut. de vsufructu. quam sequuntur Angelus, Faber, Christophorus, Balduinus, Minsingerus, & communiter Scribentes ibidem, Baldus, Salicetus, Fulgosius, & Paul. in l. 1. C. de vsufructu. Bartolus in l. vxori vsusfructus, ve sic. quæro an vsusfructus, ff. de vsufruct. legat. Parisius in cons. 37. num. 13. vol. 3. Socinus in cons. 131. num. 17. vol. 1. Bellonus in cons. 54. num. 8. & seqq. Chassaneus in consuetud. Burgundiæ rubrica 4. §. 6. glossa. Et sera tenuë. num. 3. Decius in cons. 418. num. 17. & 18. Nattain cons. 477. num. 4. lib. 2. Guillielm. de Perusio in cons. 76. num. 3. & 4. inter cons. vltimarum voluntatum. vol. 1. Petrus Surd. decisione 141. num. 16. & in puncto iuris credunt verissimam sententiam Pinellus 2 part. l. 1. C. de bonis maternis n. 77. & 78. Menchaca de successionum creation lib. 1. §. 7. num. 27. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto num. 90. folio. 262. in fine, & 263. in princ. Pro hac autem parte, quæ ve[sect. 8]rissima est, & communiter approbatur per omnes, primò facit, quòd in multis casibus vsufructuario remittitur dicta cautio: per notata per glossam, & Doctores in l. vsusfructus, C. de vsufructu. Pinellum, & Menchacam; vbi supra. Ioannem Guttierrez in repetione legis, nemo potest. ff. de legatis 1. ex num. 280. cum seqq. & hæres postquam successit, potest illam remittere (vt cap. præcedenti probauimus:) ergo necessarium est dicere, quòd non sit de substantia vsusfructus cautio, nec etiam de forma ipsius, quia si de forma, vel substantia esset, remitti non posset vllo casu: Vt cum iudicio considerat Menchaca vbi suprà. Secundò facit textus in l. 1. §. si ad fiscum, ff. vt legatorum, seu fideicommissorum nomine, & in l. vltima. §. sin autem, C. de bonis quæ liberis. vbi fisco, & patri legitimo administratori bonorum aduentitiorum filij prædicta cautio remittitur. Tertiò, facit textus in l. si vsusfructus, 9. §. plane ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. vbi in specie ibi proposita, remittendam cautionem hanc vsufructuario, Iureconsultus Vlpianus respondet. His sic constitutis, Arias Pinellus (qui vt superius dicebam, cæteris omnibus vtilius, atque elegantius loquutus est in hac materia) dicta 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 77. regulam generalem constituit, & illam nonnullis modis limitat, ac declarat. Regula est, vt vsufructuarius rem possidens, faciat[sect. 9] fructuis suos, etiam ante satisdationem. Quod expressim docuerunt Accursius, Azon, Bartolus, Albericus, Fulgosius, Castrensis, Baldus, Salicetus, Imola, Panormitanus, Angelus, vterque Socinus, Corneus, Bertrandus, Alexander, & Chassaneus, in locis relatis per Pinellum vbi supra. His addo tenentes idem Ioannem Sichardum in l. 4. C. de vsufructu. n. 7. Decium in cons. 607. num. 3. Ruinam in cons. 60. à num. 2. volum. 2. Bellonum in cons. 54. num. 8. & seqq. Cephal. in cons. 714. num. 28. lib. 5. Nattam in cons. 477. à princ. vsque ad num. 5. lib. 2. Paulum de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cum nuberet, ff. de legatis 2. quæst. 52. num. 160. Caualcanum, de vsufructu mulieri relicto, num. 90. Hypolit. Riminald. in cons. 321. num. 9. lib. 3. Antonium Galeatium Maluassiam in cons. 52. num. 54. lib. 1. Antonium Gabrielem communium lib. 5. tit. de vsufructu. conclusione. 1. num. 40. Iosephum Ludouicum decis. 31. ex num. 7. Parisium in cons. 95. num. 63. & 64. lib. 2. Antonium Thesaurum decisione Pedemontana 80. num. 3. textus autem in l. si vsusfructus 16. ff. de vsufruct. quem adduximus suprà,) & l. vxori. 24. ff. de vsufructu legato, & similia iura procedunt, & intelligi debent, de vsufructuario non possidente, qui etiam non rectè aget, nisi satidationem offerat, vt suprà dicebam num. 5. & aduertit Pinellus dict. num. 77. versic. nec obstat. Nos verò loquimur de vsufructuario possidente legitimè, non clam, nec vitiosè, vt statim dicam; qui etiam ante cautionem, & inuentarij confectionem, facit fructus suos. Vt Authores relati explicant, & comprobat Caluacanus dicto num. 90. Hinc deducitur prima limitatio, quòd si vsufructuarius, possidente proprietario, cautionem non offerat,[sect. 10] nec proprietarium interpellet; fructus suos non faciet, cùm non possideat, nec prædicta adimpleat: Idemque dicendum, si res sit penes tertium, sine culpa proprietarij, & sine oblatione satisdationis ex parte fructua[sect. 11]rij, tunc enim fructus, qui euinci poterunt ab illo tertio, ad vtilitatem proprietarij cedent: vt post Bartolum, Baldum, Aretinum, & Picum, probat Pinellus vbi supra, versic. sed hæc regula: & in hoc conueniunt, aut apertè præsentiunt illud ferè omnes Authores, qui hactenus de hac materia tractarunt: & hæc est prima limitatio. Secunda limitatio sit, nisi cautio, vel satisdatio petatur per hæredem, vel proprietarium, tunc enim vsufructuarius non satisdans, etiam si rem possideat, non facit fructus suos: quia eo ipso quod satisdationem[sect. 12] petitam non præstat, in mala fide constituitur, & consequenter commodo fructuum gaudere non debet: quamuis ergo possessio legitima ad lucrandos fructus sufficiat etiam ante cautionem; post petitam tamen cautionem non sufficit possessio, quia iam vitiosa esse incipit: sic post glossas, Bartolum, Fulgosium, Imolam, Panormitanum, Alexandrum, Socinum, Baldum, & Salicetum, resoluit Pinellus vbi supra, dicto num. 77. in fine. & idem probarunt Ioannes Sichardus in l. 4. C. de vsufructu, num. 7. Florianus expressim in l. si cuius, n. 6. in versicul. aut fuit petita & non præstita. ff. de vsufructu. Parisius in cons. 61. n. 50. volum. 3. Craueta in cons. 300. num. 2. Bellonus in cons. 54. ex n. 8. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 142. fol. 336. qui post alios,[sect. 13] in fortioribus terminis defendit, quod si vsufructuarius, hærede, siue proprietario cautionem, vel satisdationem petente, fuerit in mora satisdandi, aut rectè conficiendi inuentarium, fructus perceptos restituet, & vsumfructum perdet, qui consolidabitur cum proprietate. Hanc limitationem obseruat etiam Petrus Surdus decis. 281. vbi agit de muliere, quæ errans in iure, cautionem non præstitit. Idemque ex aliis obseruat, & optime comprobat Pinellus dicta 2. parte legis 1. C. de bonis maternis, num. 79. dicens, vsufructuarij non satisdantis moram, post petitam ab eo cautionem, nocere etiam ei, quoad fructus ante moram, siue ante satisdationem perceptos. Hinc infertur, quòd vsufructuarius non dicitur esse[sect. 14] in mala fide, aut in mora non cauendi, aut inuentarium conficiendi, (quia hæc duo æquiparantur vt dicit Thesaurus loco statim referendo) quousque interpelletur per hæredem, & ab eo petita fuerit cautio: quia ipse non tenetur satisdationem offerre; sed tantum hæredi petenti eam, moram non facere, & consequenter si rem possideat, suos facit fructus, etiam ante cautionem, & inuentarij confectionem; dummodò possessio iusta sit, & legitima, provt limitatione sequenti explicabitur. Quod post alios rectè adnotauit Pinellus vbi suprà, num. 79. versicul. in eodem articulo est aliud, vltra quem idem tenent Decius in cons. 607. in 1. dubio. Ioannes de Garronibus, Castrensis, Socinus, & alij, cum quibus sic resoluit Antonius Gabriel, lib. 5. de vsufructu conclusione. 1. num. 40. Iosephus Ludouicus decisione Perusina. 31. ex num. 7. Parisius in cons. 95. num. 63. & 64. lib. 2. Caluacanus de vsufructu mulieri relicto, num. 142. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana. 80. num. 3. optime Natta in con. 477. num. 1. in fine. & num. 2. lib. 2. Ioannes Sichardus in dicta l. 4. C. de vsufructu num. 7. Florianus in l. si cuius ff. eodem tit num. 6. in princ. ibi: aut cautio non fuit petita. Hyppolitus Riminald. in cons. 321. n. 10. lib. 3. Petrus Surdus tract. de alimentis, tit. 7. qu. 19. num. 17. eruditè Andreas Gaill. practicarum obseruationum. lib. 2. obseruatione 46. num. nono. vbi dicit, quòd in casu superiori, fructuarius facit fructus suos, quia vbi cautio præstari debet, intelligitur si perita sit, & sufficit quod petenti cautionem moram non fecerit fructuarius per textum elegantem in l. 2. §. quod ait prætor. ff. quorum legatorum, in. l. 1. §. non exigit prætor. ff. vt in possessionem legatorum. in l. si quis filium §. stipulatio. ff. de collatione bonorum. & imputet sibi hæres, vel proprietarius, quod cautionem non exegerit: Exactam verò vsufructuarius recusare non potest; quòd si fecerit absque dubio commodo vsusfructus carebit; vt ibidem latiùs probatur vtrumque per eundem Authorem. Tertia limitatio sit, vt resolutio tradita suprà ex n. 9.[sect. 15] ita demum procedat, nisi fructuarius vitiosè adeptus sit possessionem: quia tunc etiam possidendo res, fructus suos non faciet, & dicitur vitiosè possidere, si ignorante proprietario, aut clam, & mala fide possessionem acceperit; sic vtrumque, post Cinum, Imolam Angelum, Aretinum, Baldum, vtrunque Socinum, Corneum, Chassaneum, Iasonem & Mattheum de Afflictis, tradit Pinellus, dicta 2. parte legis 1. C. de bonis maternis num. 77. versicul. limitatur 3. Sed in hoc latius insistere necessarium erit: Doctores enim, qui de hac scribere solent, variate, siue certum quid non adducere, mihi videntur: & in primis, quam plures, & maximi nominis Authores existimant distinguendum, quòd aut vsufructuarius percipit fructus sciente & consentiente proprietario, & tunc legitimè dicitur, non vitiosè, possidere, & facit fructus suos: interdum fructus percipit fructuarius, ignorante proprietario; vel si sciente, non dissimulante, cautionem potius petente; & tunc secus: sic intelligunt istam materiam magis communiter Doctores, vt multos referens testatur Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cum nuberet, ff. de legatis 2. quæst. 52. num. 160. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 90. Bellonus in cons. 54. num. 9. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 52. num. 54. volum. 1. Natta in cons. 477. à princ. vsque ad num. 4. lib. 2. Surdus de alimentis, tit. 7. quæst. 19. num. 17. Hyppolitus Riminaldus in cons. 321. num. 9. lib. 3. & communem re[sect. 16]solutionem profitetur Guillelmus de Petusio in cons. 79. num. 6. & 7. inter consilia vltimarum voluntatum, vol. 1. qui tamen, & subtiliter, & verè contendit contra communem probare, scientiam, & patientiam hæredis cautionem non petentis, nihil proficere vsufructuario possidenti, vt fructus faciat suos, nisi materia sit præexistens, vnde oriri possit tacitus consensus inter hæredem, & vsufructuarium, hoc est, factum traditionis possessionis rei fructuariæ: & ad id probandum, nempe taci[sect. 17]turnitatem hæredis non petentis cautionem, non inducere tacitum consensum, ex quo fructuarius iuuari possit ad lucrandos fructus. Mouetur ex doctrina Bartoli communiter recepta in l. quæ dotis, ff. soluto matrimonio. in puncto illo, an taciturnitas, & patientia inducant consensum super a actu difformi: exemplum, quando aliquis occupauit possessionem rei meæ, me sciente, & patiente: nam ibi notatur, quod aut præcedit contractus, ex cuius natura teneor illud pati, & tunc videor tractus consentire: argument. l. 2. & quòd ibi notatur, C. de acquirenda possessione: aut non præcedit contractus, ex cuius natura debeam illud pati, & tunc si tractatur de magno præiudicio, non videor consentire, secus si de modico præiudicio, ex iuribus ibidem adductis, & his quæ: post alios quamplures eruditè resoluit Barbosa in dict. l. quæ dotis: idcirco Guillel. ipse in contrarium existimat se habere veritatem; & ad id dicendum mouet eum elegans doctrina Baldi in propriis terminis sequentis Guillelmum de Cuneo in l. 1. C. de vsu[sect. 18]fructu vbi super quæstione prædicta, an vsufructuarius non præstita cautione faciat fructus suos, notanter ad propositum dicit, quod aut vsufructuarius est adeptus possessionem bona fide, vt quia hæres tradidit sibi possessionem rerum hæreditariarum ad vsufructuandum nec petiit cautionem, & tunc facit fructus suos propter bonam fidem, l. sed & si lege §. scire. ff. de petitione hæreditatis: aut fuit in possessione mala fide; putà, quia occupauit possessionem rerum authoritate propria, vt contingit, dicit ipse, in vxoribus testatoris relictis vsufructuariis; & tunc non facit fructus suos ante præstitam cautionem, quia videtur eos indebitè percepisse: & hactenus Baldus; cuius doctrinam nonnullis rationibus comprobat Guillelmus de Perusio, vbi supra, ex num. 9. & & vltra eum expressè probarunt illam nonnulli, quos cum Baldo sequutus est Pinellus, dicta 2. parte legis 1. C. de bonis maternis, num. 79. versicu. in eodem consil. vbi rectissime adnotauit, & ratione fundauit, adeo verum esse, fructuarium non facere fructus suos si vitiosè, hoc est, non de manu hæredis possessionem accepit, vt tale vitium minime purgetur ex scientia, & taciturnitate[sect. 19] proprietarij: quod in essectu est idem, quod cum Guillelmo superiùs dicebamus. Baldi etiam distinctionem expressim probauit Andreas Gaill. lib. 2. dict. obseruat. 46. num. 6. & 7. vbi in prædicta quæstione distinguendum dicit; Vtrùm fructuarius mala fide, aut inuito, vel inscio hærede; an verò eo sciente, & permittente, in possessionem rerum hæreditariarum venerit? vt sic resolui debeat, provt suprà resolutum est. Hinc infertur primò, Authores relatos suprà num. 15.[sect. 20] non rectè percepisse, aut minus congruè resoluisse istam materiam, quatenus scientia dumtaxat & taciturnitate hæredis contenti erant, nec doctrina Baldi, & distinctione superiori vtebantur: similiter nec integre, nec perfecte tractasse eam Hieronymum de Cæuallos, (vt[sect. 21] initio huius capitis dicebam) communium contra communes quæst. 408. num. 9. 10. & 15. is enim prædictorum Authorum nullam mentionem facit, multàque prætermittit, quæ ad huius quæstionis resolutionem omninò necessaria erant, vt ex dictis suprà constat apertè. Deinde imperfecte distinguit, quòd aut cautio fuit petita, vel non; vt cum petita non est, fructuarius suos faciat fructus; cùm verò petita fuit, minime illos suos faciat: neque enim sufficit petitam non esse, nisi (vt dictum est,) bona fide, & de manu hæredis possessionem acceperit legatarius: & hactenus de vsufructu vero & proprio, aut earum rerum quæ: vsu non consumuntur. Nunc verò quarta limitatio sit, & hinc agendum de improprio, aut vtilitatis causa introducto vsufructu,[sect. 22] hoc est, earum rerum, quæ: vsu, aut tempore consumuntur: in quo superior resolutio limitari solet, vt in eo scilicet, de substantia vsusfructus dicatur esse cautio, sic vt ius vtendi & fruendi ante cautionem subsistere nullo modo possit: ita obseruant glossa, Bartolus, Paulus, Iacobus Butrigarius, Alexander, Salicetus, Fulgosius, Baldus, Angelus, Aretinus, vterque Socinus, & Alciatus, quos in vnum congessit Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis num. 78. in princ. his addo tenentes idem Ruinum, in consil. 51. num. 9. & in cons. 206. n. 25. volum. 2. Guillelmum de Perusio in cons. 76. num. 2. & 3. inter consilia vltimarum voluntatum, lib. 1. Caualcanum de vsufructu mulieri relicto, num. 89. fol. 260. & 261. qui ex hoc, post Angelum Aretinum in princ. Instit. de vsu[sect. 23]fructu num. 3. in fine, (cuius meminit etiam Pinellus vbi supra) securè inferunt duo. Primum, cautionem prædictam in his rebus, quæ vsu consumuntur, præstandam esse, etiam herede non petente illam, quod in vsufructu proprio secus esse ex multis tradebam suprà n. 14.[sect. 24] Secundum, quod vsufructuarius non facit fructus suos in prædictis rebus nisi post cautionem datam, & perceptos tenetur restituere, vt probat Caualc. vbi supra. & ex aliis refert Pinellus, dicto num. 78. Præcipuum autem huius communis sententiæ: fundamentum est; quòd cùm ex Senatusconsulto, vtilitatis gratia in prædictis rebus data cautione admissus fuerit vsusfructus, §. constituitur. In[sect. 25]stitut. de vsufructu, l. 1. cum seqq. ff. de vsufructu earum rerum, cautioque succedat loco proprietatis, aut reseruationis iuris illius, fit consequens, quod de substantia vsusfructus esse videatur. Verùm, contrariam sententiam, imò quod in vsufructu improprio, siue earum rerum, quæ vsu consumun[sect. 26]tur, cautio non sit de substantia, sicut in vsufructu proprio dictum est, sentit glossa verb. salua rerum substantia, in princ. Institut. de vsufructu. & expressè glos. in l. 1. C. de vsufructu, Azon. in summa, C. eodem, num. 2. versic. dicunt. & sequuntur Imola in cap. vltimo. num. 18. de pignoribus. Ioannes Faber in §. 1. num. 2. Institut. de vsufructu. Decius in cons. 418. num. 19. & constanter defendit Arias Pinellus dicta 2. part. legis 1. C. de bonis maternis, num. 78. versicul. sed ego prædictam doctrinam. Menchaca optimè comprobans, de succes. creatione lib. 1. §. 7. num. 25. & num. 27. versicul. qua ratione idem quoque. & pro hac parte est textus velut expressus in l. hoc Senatusconsultum, §. si pecuniæ, ff. de vsufructu earum. vbi in his rebus, quæ vsu consumuntur, ante cautionem præstitam constare, & finiri vsumfructum respondet Vlpianus: vnde constat, & ante cautionem legatum vsusfructus consistere, & fructuarium rectè percepisse fructus: vt ex illo textu rectè deduxerunt Pinellus, & Menchaca, locis relatis sup. vltra quos animaduertendum erit, quod in his rebus, quæ vsu consumuntur, id quod succedit loco proprietatis, est ipsa obligatio fructuarij, quâ adstrictus est, finito vsufructu restituere tantundem, vel ęstimationem soluere, iuxta textum in §. constituitur, Institut. de vsufructu, l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum, & cap. seqq. pleniùs distinguetur: Non verò cautio ipsa, provt quamplures, sed malè quidem, arbitrati sunt; quia cautio potiùs est firmitas præexistentis obligationis, argumento l. contrahitur, ff. de pignoribus, & eorum quæ notantur per Doctores in rubrica, de fide instrumentorum, & in l. 3. C. de verborum significatione. Prætereà, quia cautio respicit securitatem, respectu proprietatis, & conseruationis iuris hæredis in his rebus, non verò respectu iuris vtendi, & fruendi, cum in illis, etiam abuti possit fructuarius, hoc est, consumere eas, vt cap. seqq. probabimus: Non est ergo de substantia vsusfructus ipsa cautio, etiam in his, quæ vsu consumuntur; vnde subsequitur necessariò dicendum, quòd negato prædicto Antecedente, consequentia & illatio Angeli Aretini vera non erit, vt fructuarius ante cautionem in dictis rebus fructus suos non faciat, cùm in eis militet eadem ratio, quæ assignatur in vsufructu immobilium, & consequenter fructuarius legitimè possidens, etiam ante cautionem, commodo fructuum gaudere debeat. Quod est de mente Bartoli in dict. l. vxori, ff. de vsufructu legato, Glossæ, Azonis, & Alexandri, quos cum aliis, ad hoc cum iudicio expendit, & sic defendit Pinellus dict. 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 78. in versic. Patet igitur. Menchaca dict. §. 7. num. 25. & 27. & multis rationibus confirmat Borgninus de vsufructu mulieri relicto, n. 89. versic. Tamen alia ratione, fol. mihi, 264. in princ. qui affirmat etiam in foro conscientiæ securum esse fructuarium percipientem fructus ante cautionem, & lici[sect. 28]tè posse retinere illos. Id quod intelligendum est, si rem absque vitio possideat, vt adhuc dictum est. # 17 CAPVT XVII. Vsufructuarius quomodo, & qualiter cauere debeat, tam circa res, quæ vsu consumuntur, aut minuuntur, & deteriorantur, quàm circa eas, quæ vsu non consumuntur, & de differentia in modo cauendi in prædictis rebus: vbi hæc materia absoluta, & distincta manu tractatur, & quæ hucusque ab aliis intricatè, & confusè scripta fuêre, luci, & claritati restituta traduntur, nonnulláque ab Authore nouè adnotata in medium proponuntur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius cauere debet, siue satisdare, tam in vsufructu immobilium, & aliorum, in quibus propriè cadit vsusfructus; quàm in vsufructu mobilium, vel eorum, quæ vsu ipso consumuntur, aut tempore minuuntur, & deteriorantur. -  2 Authores præcitantur, qui de materia huius capitis meliùs tractarunt. -  3 Antonij Galeatij Maluassiæ consilium 110. per totum volumine primo, optimum esse, & notandum in hac materia. -  4 Vsufructuarius in iis rebus, quæ vsu non consumuntur, siue mobiles sint, siue immobiles, cauere debet de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, deque rebus ipsis, provt exstabunt, finito vsufructu restituendis. -  5 Senatus consultum, vtilitatis gratiâ, in rebus etiam, quæ vsu consumuntur, mediante cautione, quasi vsumfructum constitui statuit. -  6 Vsufructuarius dominium consequitur, & proprietatem rerum mobilium, quæ vsu consumuntur, & seruando seruari non possunt, cùm in hoc dentur illi, vt eius fiant; siue res ipsæ æstimatæ fuerint, siue non: dummodò, si æstimatio omissa fuerit, ab vsufructuario satisdatum sit, de tantundem in genere restituendo, eiusdem qualitatis, & bonitatis. -  7 Vsufructuarius pecuniæ qualiter cauere debeat? -  8 Pecuniam non esse de rebus, quæ seruando seruari non possunt, cum Pinello, contra communem. -  9 Vsusfructus bonorum mobilium, quæ recipiunt functionem in genere suo, & seruando seruari non possunt. si relictus fuerit, qualiter cautio præstari debeat; & vera, nouáque resolutio traditur, & numeris sequentibus. -  10 Authores nonnullos deceptos in hac materia, nouè consideratum ab Authore. -  11 Et eorum sententiam, etiam iuxta communem resolutionem procedere non posse. -  12 Federici de Senis, Socini, & Bertrandi lapsus in hac materia. -  13 Vsufructuarius earum rerum, quæ vsu ipso consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, alternatiuè cauere debet vel easdem res eiusdem qualitatis in genere suo restituere, vel earum æstimationem, ex communi sententia. -  14 In alternatiuis, debitoris est electio, & de hac regula plenè actum, remissiuè. -  15 Superior communis nouè impugnata per Authorem. -  16 L. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum, contra communem explicata. -  17 Commune Doctorum fundamentum nouè dissolutum. -  18 Communis sententia in vno casu admissa. -  19 Vsufructuarius sponte præstans cautionem proprietario, de restituendo, finito vsufructu, æstimationem rerum, etiam quæ vsu consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, potest ad ipsam æstimationem, præcisè compelli; etiam ex mente communis sententiæ. -  20 Vsufructuarius qualiter cauere debeat in his rebus, quæ vsu ipso consumuntur, sed functionem in genere suo non recipiunt. -  21 Antonium Galeatium Maluassiam frustrà in quæstione superiori dubium habuisse, nouè consideratum ab Authore. -  22 L. si tibi, in versiculo finali. ff. de vsufructu earum rerum, nouè explicata. -  23 Æstimatio rei fructuariæ in omni vsufructu fieri debet, habito respectu ad tempus constitutionis, & traditionis, non ad tempus restitutionis. -  24 Vsusfructus si relinquatur in ipsis rebus mobilibus, seu supellectilibus, quæ quodammodo ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potiùs inueterascunt, aut fortè quodammodò aliqualiter tantùm minuuntur, qualiter cautio præstari debeat? -  25 Panormitani, aliorùmque sententia confutatur. -  26 Ferdinandus Vasquez de Menchaca, nouiter ab Authore notatus. -  27 Pauli Parisij distinctio relata, & confutata. -  28 Antonius Galeatius Maluassia cons. 110. num. 9. vol. 1. nouè confutatus ab Authore. -  29 Ioannis Baptistæ de sancto Seuerino, inter consilia Socini Senioris, consil. 9. num. 7. vers. Concludo igitur, vol. 4. resolutio expenditur, & eius distinctio nouè improbatur. -  30 Quæstionis propositæ suprà ex num. 24. vera resolutio traditur, & communior sententia recipitur. -  31 Vsufructu finito, quid præcisè restitui debeat ab vsufructuario, tam in his rebus, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potiùs inueterascunt, siue aliqualiter tantùm minuuntur, quàm in his, quæ naturaliter ipso vsu consumuntur, & seruando seruari non possunt. -  32 Dominium, & proprietas non solùm bonorum mobilium, quæ naturaliter ipso vsu consumuntur, sed etiam eorum, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed tantùm inueterascunt, aut aliqualiter minuuntur, seu deteriores fiunt, in vsufructuarium transit: sic vt ipse ad libitum de illis disponere possit. -  33 Achilles Pedrocchæ opinio, nouè & vere confutata per Authorem. -  34 Vsufructuarius rerum, quæ longissimo tempore consumuntur, qualiter cauere debeat? VSufructuarius, vt suprà c. 14. in initio dicebamus,[sect. 1] cauere debet, siue satisdare, tam in vsufructu immobilium, & aliorum, in quibus propriè cadit vsusfructus, quàm in vsufructu mobilium, vel eorum, quæ vsu ipso consumuntur, aut tempore minuuntur, & deteriorantur. Quod vltra relatos ibidem expressè probarunt glos. Albericus, Bartolus, Salicetus, Baldus, Fulgosius, Sichardus, & alij in l. 1. C. de vsufructu, & in l. si cuius, vbi Florianus ex num. 6. ff. eodem tit. Corneus in consil. 367. vol. 4. Bertrandus in cons. 67. col. vlt. vol. 1. Parisius in cons. 96. col. 2. vol. 2. Rolandus in consil. 92. num. 6. & 8. lib. 1. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 61. num. 12. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 80. num. 2. Antonius Galeatius Maluassia in consil. 52. num. 37. vol. 1. in modo tamen cauendi, maxima differentia est inter prædictas res, (vt superiores aduertunt ad alij plures statim referendi) quam vt breuiter, & distinctè magis. quàm adhuc oftendere possim, & quæ ab aliis scripta sunt, in vnum congeram, sequentes Authores originaliter prælegere necesse erit; ipsi enim post alios, quos referunt, hac de re meliùs, quàm[sect. 2] eæteri tractarunt. Alexander in cons. 58. habita, col. 2. vol. 3. Decius in cons. 565. Iason in cons. 40. ex num. 2. vol. 1. Iacobus Portius, qui Ioannem Paliarem, Federicum de Senis, Ruinum, Gualdensem, ac Bertrandum recenset, lib. 3. reg. 18. Antonius Gabriel communium opinionum, tit. de vsufructu, conclus. 1. num. 18. & tribus seqq. Rolandus in cons. 92. à numer. 22. vsque in finem consil. lib. 1. & in consil. 37. ex num. 3. lib. 2. Petrus Surdus decisione 67. per totam. Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. vltimo, in fine, versicul. In modo autem cauendi, vsque ad finem capitis. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 32. Borgninus Caluacanus de vsufructu mulieri relicto, num. 146. fol. mihi 340. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. num. 70. fol. mihi 342. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 61. num. 13. 14. & 15. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana. 80. Gerardus Mazolus in consil. 25. num. 25. Achilles Pedroccha in cons. 7. à princ. vsque ad num. 22. Petr. Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. cap. 9. n. 4. versic. Interim verò, fol. 171. Andreas Gaill. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruatione. 46. in princ. Antonius Galeatius Maluassia, (qui facit optimam & notandam[sect. 3] consultationum in hac materia) in cons. 110. per totum, volum. 1. Hoc ita præhabito, ne confusè sed distinctè procedamus, veritas etiam huiusce disputationis vt dilucidiùs apparere possit, sequentia constituere necessarium duxi; eis enim, omnium Scribentium placita, sensus, & resolutiones, contineri, & explicari poterunt. Primò igitur constituendum est, quòd vsufructua[sect. 4]rius in his rebus, quæ vsu non consumuntur, siue mobiles sint, siue immobiles, cauere debet de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, deque rebus ipsis, provt text. aiunt, finito vsufructu, restituendis, l. 1. §. cauere & §. habet, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, l. vltima. ff. si cui plusquam per legem falcidiam, l. si vsusfructus, 16. l. si cuius, cum l. sequenti, ff. de vsufructu, l. 1. & 4. C. eodem tit. cap. vltimo, de pignoribus, l. 20. tit. 31. partit. 3. Alexander in dicto consil. 58. Habita, columna. 2. versicul. Posito, volumine. 3. Iason, in cons. 40. column. 2. num. 2. versicul. circa secundum, volumin. 1. Decius in cons. 107. in princ. Rolandus in consil. 37. n. 3. lib. 2. Andreas Gaill. practicarum obseruationum. lib. 2. dicta obseruatione. 46. num. 2. alios infinitos congessi in vnum ad idem, suprà cap. 14. num. 2. Hæc autem cautio ex edicto Prætoris descendit, pertinètque, vt dictum est, ad eas res, in quibus vsusfructus propriè constituitur; ipse autem Prætor circa res, quæ ipso vero vsu consumuntur, nihil disposuit, nec in aliquo se intromisit, ex quo in eis propriè, vt dicebatur suprà dicto cap. 14. non cadit vsusfructus, cùm ipsa assidua permutatione, quodammodò extinguantur, sed demum superuenit Senatusconsultum. quod vtilitatis causa recepit, harum quoque rerum mediante cautione quasi vsumfructum con[sect. 5]stitui posse, l. 1. cum seqq. & l. si tibi, & per totum. tit. ff. de vsufructu earum rerum qua vsu consumuntur, dicta l. 1. §. habet autem, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, § constituitur, Institut. de vsufructu, vbi Doctores communiter, & in dictis iuribus Rolandus dicto consil. 37. num. 6. volum. 2. Craueta. in consil. 300. num. 4. & 5. Gaill. dicta obseruation. 46. num. 3. Pedroccha dicto consil. 7. n. 5. & seqq. eleganter Antonius Galeatius Maluassia dict. consil. 110. num. 2. & 3. volum. 1. Qualiter autem, & quomodo ex Senatusconsulto cautio præstari debeat, casibus, siue numeris sequentibus explicabitur. Secundò constituendum est, quód vsufructuarius[sect. 6] dominium consequitur & proprietatem rerum mobilium, quæ vsu ipso naturaliter consumuntur, & seruando seruari non possunt, siue functionem in genere suo recipiant, vel non, cùm in hoc dentur illi, vt eius fiant, siue res ipsæ æstimatæ fuerint, siue non; dummodò si æstimatio omissa fuerit, ab vsufructuario satisdetur, de tantundem ingenere restituendo eiusdem qualitatis, & bonitatis, vt in l. si tibi 7. ff. de vsufructu earum rerum §. constituitur, Institut. de vsufructu, vbi Aretinus num. 7. Alexander, vterque Socinus, Parisius, & alij, quos ita tenendo refert Rolandus in cons. 62. num. 23. & 24. vol. 1. Iacobus Philippus Portius, qui refert alios, lib. 3. regularum, regul. 18. in 3. ampliatione, Antonius Gabriel qui nonnullos recenset communium, lib. 5. tit. de vsufructu concl. 1. num. 18. & 19. Gerardus Mazollus in cons. 25. num. 25. Plotus in l. si quando, num. 604. C. vnde vi Craueta in cons. 300. sub num. 5. Ruinus, Siluanus, Purpuratus, & Franciscus Marcus, cum quibus sic tenuit Pedroccha dicto cons. 7. num. 2. & 3. vbi num. seqq. rationem reddit; & alij in fortioribus terminis referendi infrà num. 32. sed non eodem modo in prædictis rebus cauetur semper; ideò casibus sequentibus circa hoc latius distinguendum est. Tertiò constituendum est, quòd vsusfructus pecuniæ[sect. 7] sustinetur ex decisione iuris, quamuis improprius, imò & impropriissimus vsusfructus videatur: quia licèt ipsius erogatione consumatur, & assidua permutatione extinguatur, tamen per cautionem proprietario consulitur, vt in §. constituitur, de vsufructu; pecunia igitur vsufructuarij fit, vt illa vti, & disponere ad libitum possit, tenetur tamen cautionem hæredi præstare, de tanta pecunia, cùm morietur, aut capite minuetur, restituenda, per textum in dicto §. constituitur, l. 2. l. si tibi 6. & l. quoniam, 10. ff. de vsufructu earum rerum, Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, quæst. 49. n. 157. de legatis 2. Rolandus in cons. 37. num. 6. lib. 2. Maluassia in cons. 51. num. 14. vol. 1. Guillielmus de Perusio in cons. 79. num. 25. inter cons. vltimarum voluntatum, vol. 1. Id autem non procedit ex eo, quòd pecunia dicatur esse de rebus, quæ seruando seruari non possunt, vt existimant Bartolus, & Doctores communiter per glossam ibi. in l. 1. §. fuit quæsitum, ff. ad Trebellianum, & alij multi, quos congessit in vnum Tiraquellus de retractu Lignagier, §. 1. gloss. 7. num. 103. cum seqq. quoniam pecunia reuera seruando seruari po[sect. 8]test; vt contra communem doctè probauit Pinellus part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 42. per totum. Sed quia pecunia per vsum à dominio nostro exit, diuersósque dominos sortitur; & si ea vsus fuerit fructuarius, vt iure potest, salua non erit proprietarij, siue hæredis causa: ideò in pecunia propriè constitui vsusfructus non poterat, sed per cautionem, per quam proprietatis ius conseruatur, quasi vsusfructus vtilitatis causâ ex Senatusconsulto introductus est, vt iura superiora probant expressè. Quartò constituendum est, quòd si vsusfructus re[sect. 9]linquatur bonorum mobilium, qui recipiunt functionem in genere suo, & seruando seruari non possunt, nec vltra triennium durant, vt est vinum, oleum, frumentum, fructus, & alia similia, quæ pondere, numero, mensuràue constant, dominium earum rerum transit in legatarium, vt diximus suprà num. 6. & fructuarius tenetur, si prædictæ res æstimatæ non suerint, præstare cautionem de aliis rebus eiusdem qualitatis & bonitatis, & in eodem genere, finito vsufructu, restituendis: quòd si earum rerum æstimatio fiat, cautio præstatur de æstimatione, finito vsufructu, reddenda. Sic post multos alios scribunt Ruinus in cons. 206. n. 25. volum. 2. Philippus Portius regularum, lib. 3. regula 18. ampliatione 3. Purpuratus in cons. 452. num. 7. vol. 2. Rolandus referens alios, in cons. 92. num. 23. lib. 1. Pedroccha Brixiensis in cons. 7. num. 1. 2. & 3. vltra quos nonnulla licebit in hac materia adnotare. Primò, deceptos fuisse Corneum in cons. 367. volum. 4. Paulum Castren[sect. 10]sem in l. partis, n. 2. ff. de præscriptis verbis, & post alios ab eodem relatos, Simonem de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. n. 79. qui generaliter & indistinctè constituunt, quòd in prædictis rebus præstatur cautio de restituendo tantumdem, finito vsufructu; aliter enim statutum est in l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum: debueruntque distinguere, an æstimatio præcesserit, & tunc malè loquuntur, siquidem non tantumdem, sed æstimatio restitui debet: An verò æstimatio facta non fuerit, & tunc tantumdem in genere restituendum cauetur, ídque eiusdem qualitatis, & bonitatis restitui debet, vt suprà resoluimus: nec potest eorum resolutio saluari, etiam iuxta resolutionem communem Doctorum, quam cum Pinello,[sect. 11] Caualcano, Maluassia, & aliis referam statim Siquidem iuxta eam, non tantumdem in genere, sed vel tantumdem, vel pretium æstimationis arbitrio vsufructuarij restituendum est, vt videbimus infrà. Secundo ex dictis adhuc, manifestè deduci, tam iuxta resolutionem superiorem, quàm communem doctrinam, quæ vsufructuario electionem tribuit, male consuluisse Federicum de Senis consil. 46. Socinum in cons. 9. volum. 4. Bertrandum in[sect. 12] cons. 36. volum. 1. arbitrantur enim hi Patres, in prædictis rebus præcisè interponendam esse cautionem de pretio æstimationis finito vsufructu reddendo. In quo labuntur apertè, quoniam rebus non æstimatis, quis sanæ mentis, vsufructuarium poterit ad æstimationem, finito vsufructu, adstringere, cùm æstimatio nulla præcesserit, & absque illa potuerit vsusfructus consistere, cautione præstita de tandumdem in genere restituendo, vt diximus suprà num. 6. & expressè aduertit, & quamplures recenset Achilles Pedroccha in cons. 7. num. 2. & 3. Deinde & tertiò, Pinellum etiam videri deceptum[sect. 13] 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. vltimo, versi. In modo autem cauendi, ibi: Ego autem verius puto, dum sequutus communem sententiam affirmat, textum, in l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum, vsufructuario consulere, vt possit ipse alternatiuè cauere in his rebus, quæ vsu ipso consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, de rebus eiusdem generis, bonitatis, & qualitatis, finito vsufructa, restituendis, aut illarum æstimatione, & consequenter rebus etiam æstimatis, cautionem, siue restituendi obligationem alternatiuam esse, de rebus eiusdem generis, aut pretio æstimationis reddendis, idque totum in voluntate vsufructuarij, aut hæredis eius positum esse; & vltra eum, idem in effectu probat Alexander in cons. 120. num. 1. & 2. vol. 6. dicit enim, quòd si non fuit facta æstimatio, tenetur vsufructuarius ad reddendum tantundem in genere eiusdem qualitatis, & bonitatis, & non ad æstimationem: in quo rectè dicit, & concordat, cum prima parte distinctionis propositæ suprà num. 9. & destruit euidenter Federici de Senis, & aliorum sententiam à me improbatam suprà num. 12. Cæterùm si æstimatio facta fuerit, dicit Alexander, quòd tenetur vsufructuarius ad æstimationem, vel ad rem in genere restituendam, arbitrio, & voluntate eiusdem fructuarij. Quod dixit Pinellus, & communis probauit, vt constat ex Borgnino Caualcano, qui ipse cum communi transit, & alios sequentes illam refert, de vsufructu mulieri relicto, n. 143. fol. 336. & n. 146. fol. 341. versic. Et est in electione vsufructuarij: vbi dicit, quòd Iudex debet certum terminum præfigere fructuario, vt eligat, quid velit restituere. Idem etiam probarunt Alexander Tertius Bergomensis in cons. 58. num. 12. & 13. inter cons. vltimarum voluntatum, vol. 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 110. num. 4. & seqq. & num. 8. in fine, & num. 9. vol. 1. Quorum, & communis, præcipuum fundamentum deducitur, sed malè quidem, ex textu in l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum: potiùs enim contrarium probatur ibi,atque ex vulgata regula l. plerumque, §. vlt. ff. de iure dotium, quæ in alternatiuis debitori tribuit ele[sect. 14]ctionem; & sic vsufructuarij debere esse dicunt; & idem probatur in l. 24. tit. 11. partit. 5. & plenè declarant dictam regulam Bartolus in l. stipulationes non diuiduntur, num. 35. in fine, ff. de verborum obligationibus. Antonius Gomez to. 2. variar. cap. 11. num. 39. Dueñas regula 235. sub tom. diuersarum regularum Iuris, fol. mihi 285. Euerardus in loco à natura alternatiuorum, folio mihi. 666. Verùm communis hæc resolutio, quæ in specie, ex[sect. 15] omnibus, quos viderim, à nemine impugnatur, placere mihi nullo modo potest; videntur enim huius opinionis Authores, & illorum sequaces contra aperta iura Verba facere. Et inprimis contra textum in §. constituitur, Institut. de vsufructu, vbi Iustinianus, postquam loquutus fuerat de pecunia, in qua, vt superius vidimus, de tanta pecunia restituenda præstatur cautio, in hunc modum scribit: Cæteræ quoque res ita traduntur legatario, vt eius fiant: sed æstimatis his, satisdatur, vt si moriatur, aut capite minuatur, tanta pecunia restituatur, quanti hæ fuerint æstimatæ. Quibus verbis nullus poterit de superiori distinctione, aut opinione ista contra communem ampliùs dubitare; nam vbi res æstimatæ non sint, cautionem interponendam de tantumdem in genere restituendo, & Alexander dicto cons. 120. & alij relati suprà n. 9. expressè admittunt: vbi verò res æstimantur, qualiter cautio interponenda sit, expressim etiam deciditur in dicto §. constituitur, qui in hoc cauillari non potest, dicit enim apertè, quòd his rebus æstimatis, de tanta pecunia satisdatur, quanti hæ fuerint æstimatæ. Si ergo alternatiua cautio esset, siue alternatiue vnum, aut alterum restitui posset, malè fecisset Iustinianus, si id non exprimeret quod adeò necessarium erat. Nec desunt Authores, qui hanc partem, quam defendimus tueantur; in eam enim clarè inclinant Aimon. Craueta in cons. 300. sub n. 5. Corneus sibi contrarius in cons. 187. colum. 2. lib. 2. Purpuratus in cons. 452. n. 7. volum. 2. Euinius in cons. 206. n. 25. volum. 2. tenent etiam eandem velut expressè, Paulus de Montepico in dict. l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, quæst. 49. num. 157. Antonius Sansoius Mediolanensis in cons. 51. num. 30. volum. 2. Deinde da[sect. 16]to, quòd prædictorum authoritas deficeret, in hanc partem se. urè inciderem, per textum, qui manifestè superiorem distinctionem probat, quicquid aliter, sed malè intelligat communis, in l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum, vbi sic scribitur: Si tibi vini, olei, frumenti vsusfructus legatus fuerit; proprietas ad legatarium debet transferri, & ab eo cautio desideranda est; vt quandocunque mortuus, aut capite minutus sit, eiusdem qualitatis res restituantur. In quibus verbis decedit apertè Caius Iureconsultus illius legis Author, quòd cùm in prædictis rebus æstimatio non fit, cautio interponenda est, de aliis rebus eiusdem qualitatis & generis restituendis. Postmodùm dicit: Aut æstimatis rebus certæ pecuniæ nomine cauendum est; vbi expressè statuit ipse Iureconsultus, rebus æstimatis, non posse interponi cautionem, nisi de tanta pecunia, hoc est, æstimatione restituenda. Et confirmatur euidenti ratione, quia si in casu illius legis, & in hac materia cautio alternatiua admitti posset, multùm læderetur ius hæredis, cùm fructuarius finito vsufructu eligeret soluere id, quod sibi vtilius esset: & hæredi inutilius, quod esset contra defuncti voluntatem, qui magis hæredi, quàm vsufructuario consuluisse videtur, vt multis probant Craueta in cons. 32. num. 3. & in cons. 86. Socinus in l. Cumanus, column. finali, versi. Ex quibus, 8. de conditionibus & demonstrationibus. Decianus in cons. 1. num. 90. volum. 2. Parisius in cons. 67. num. 114. lib. 3. Rolandus in cons. 16. num. 32. lib. 3.. Menochius lib. 4. præsumptione 106. num. 17. & 18. nouissimè Ioan. Guttierrez tractatu, de tutelis & curis, 3. part. cap. 5. num. 17. & 19. fol. 545. Nec credendum est, voluisse testatorem grauare hæredem multiplici onere, hoc est, legati vsusfructus, & cautionis alternatiuè interponendæ, vt in simili argumentantur Corneus in cons. 230. vers. Quia non est, volum. 4. Afflictis decis. 44. num. 18. vers. cùm ergo. Rolandus in cons. 8. num. 28. volum. 2. Cephalus in cons. 517. num. 44. volumin. 5. Pedroccha Brixiensis in cons. 7. num. 152. & nonnulla dicit Marcus Antonius Eugenius in cons. 100. num. 14. & seqq. lib. 1. Ex quibus facilè dissolui poterit commune Doctorum fundamentum, de quo superiùs mentio[sect. 17]nem fecimus, cùm in quæstione nostra, non concesserit lex fructuario facultatem restituendi alternatiuè vnum aut alterum, sed potiùs denegauerit, voluerítque, rebus non æstimatis, tantundem in genere restituendum; æstimatis verò rebus, quòd pecuniæ nomine, & æstimationis caueatur, & pretium æstimationis restituatur; posset tamen alternatiua cautio interponi vno aut altero restituendo, vel vnum aut alterum finito[sect. 18] vsufructu etiam rebus æstimatis restitui, ex voluntate restituentis, & recipientis; ex his, quæ scribunt Butrigarius, Salicetus, & alij in l. quoties, C. de iure dotium. Signorolus in l. æstimatis, & Barbosa ibi, num. 4. ff. soluto matrimonio, & sentit apertè Antonius Galeatius Maluassia in cons. 110. num. 10. ante finem, & num. 11. quo loco retinet ipse communem resolutionem, quam im[sect. 19]pugnauimus suprà; infert tamen, quòd etiam iuxta eam, compelletur aliquando vsufructuarius ad æstimationem finito vsufructu reddendam, nec alternatiuè eligendi potestas illi erit; videlicet quando ipse fructuarius, sponte cautionem proprietario præstitit, de restituenda finito vsufructu æstimatione rerum etiam, quæ vsu consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, quia non debuit simpliciter dictarum rerum æstimationem promittere, sed ipsam electionem de iure competentem reseruare, ideò tunc non liberaretur, restituendo tantundem, quia ex conuentione partium, natura cuiuslibet contractus alterari solet, l. 1. § si conueniat, ff. depositi, & pluribus confirmat D. Franciscus Sarmientus Selectarum, lib. 1. cap. 11. Verùm retenta opinione à nobis probata suprà, iuxta quam, rebus æstimatis, electioni locus non datur fructuario, sed ad æstimationem præcisè tenetur, id dubitandi ratione prorsus carebit. Quintò constituendum est, quòd si vsusfructus re[sect. 20]linquatur rerum, quæ vsu ipso naturaliter consumuntur, earum tamen, quæ functionem in genere suo non recipiunt; tunc debet vsufructuarius cauere de tanta pecunia, finito vsufructu, reddenda, & ad illam præcisè tenetur. Id quod expressim videntur præsentire Authores omnes, quos retulimus suprà, ex num. 9. & in terminis tenent Alexander in consil. 58. Habita super narratis, colum. 2. versicul. Posito ergo quod legatum, volum. 3. Iason in consil. 40. colum. 2. volum. 1. Plotus in l. si quando, num. 604. C. vnde vi, Antonius Galeatius Maluassia dict. consil. 110. num. 9. versicul. Aut sunt res quæ fun[sect. 21]ctionem, qui ibidem, num. 5. frustra dubitauit, an etiam in his rebus cautio alternatiua concedenda esset vsufructuario, sine alternatiua facultas, vnum aut alterum restituendo, finito vsufructu, sicut in his, quæ functionem in genere suo recipiunt, communis dixerat: quæ tamen cùm in illis etiam à nobis improbata fuerit, in his moueri dubium aliquod non poterit, vt ipse postmodùm dict. num. 9. vt certum statuit, quamuis anteà dubium habuisset: non tamen satisfacit idem Author[sect. 22] textui, quem in contrarium expendebat dict. l. si tibi. ff. de vsufructu earum rerum, in illis verbis: Idem scilicet de cæteris quoque rebus, quæ vsu consumuntur, intelligemus. Sed ea verba ad præcedentia referri debent, non quoad effectum cautionis alternatiuæ admittendæ, sed quoad hoc, vt proprietas ad legatarium transferri debeat, & æstimatione facta, pecuniæ nomine cauendum sit. Æstimatio autem rei fructuariæ, in omni vsufructu[sect. 23] fieri debet, habito respectu ad tempus constitutionis, & traditionis, non ad tempus restitutionis; & sic in eadem æstimatione, in qua erant, tempore constitutionis vsusfructus, debent restitui proprietario. Glossa in §. constituitur, verbo, æstimatæ, Institut. de vsufructu, quæ approbatur per Angelum, Balduinum, & omnes ibi. Azo. in summa illius tit. num. 3. Paulus de Montepico in §. Titia cùm nuberet, quæst. 49. num. 157. Bertrandus in cons. 40. num. 7. lib. 2. & in consil. 275. vol. 3. Rolandus in cons. 92. num. 23. lib. 1. Antonius Gabriel communium, tit. de vsufructu, conclus. 1. num. 22. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. vltim. in fin. vers. Quando autem in hac materia. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 143. fol. 337. & num. 146. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 61. num. 15. part. 2. Sextò constituendum est, quòd si vsusfructus relin[sect. 24]quatur in ipsis rebus mobilibus, seu supellectilibus, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potius inueterascunt, aut fortè quodammodò aliqualiter tantùm minuuntur, vt sunt vegetes, aurum, argentum, & similia, vasa, vestes pretiosæ, metallica, ferrea, baliftæ, & alia eiusdem generis, quæ longiori tempore in suo vsu conseruantur, licèt fortè longissimo tempore inueterascant, & aliqualiter minuantur, non debet præstari ipsa cautio de earum æstimatione, finito vsufructu, reddenda, sed imò de vtendo fruendo arbitrio boni viri, sicut & in rebus immobilibus, & quæ ipso vsu non consumuntur, præstari oportere, suprà diximus. Sic tenent Cardinalis, Abbas, & Imola in cap. vltim. de pignorib. & Florianus relatus ab eodem Imola ibi. num. 24. Socinus in consil. 9. col. 4. lib. 4. & alij relati per Rolandum in consil. 92. num. 22. lib. 1. Andream Gaill. practicarum obseruation. lib. 2. obseruat. 46. num. 4. Sed improbantur communiter, vt affir[sect. 25]mant Pinellus dict. 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. vltim. in finalibus verbis. Borgninus Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, num. 146. fol. 340. Achilles Pedroccha in consil. 7. num. 16. Antonius Galeatius Maluassia in consil. 110. num. 110. lib. 1. & pro his facit optimum argumentum, quod deducitur ex l. 1. ff. de vsufructu earum rerum, vbi Vlpianus Iureconsultus æquiparat vsumfructum earum rerum, quę vsu ipso consumuntur, vel minuuntur tantum; at in rebus, quæ vsu consumuntur, diuersimodè præstari cautionem, constat euidenter ex his, quæ diximus suprà, & l. si tibi, 7. ff. de vsufructu earum rerum, §. Constituitur, Instit. de vsufructu. Deinde quia ex mente omnium Scribentium in hac materia, indistinctèque loquentium, in quibuscumque rebus, quæ ipso vsu consumuntur, siue longissimo tantùm tempore consumantur, aut diminuantur, siue breuiori tempore tollantur, quomodocumque hoc eueniat, præstari debet dicta cautio de earum æstimatione, finito vsufructu, reddenda, ex dictis iuribus, & cap. vltim. de pignorib. l. penultim. ff. de vsufructu earum rerum, & post alios de communi, testatur Antonius Galeatius Maluassia dicto consil. 110. num. 10. volum. 1. Vnde vltra omnes[sect. 26] animaduertebam, cùm Authores quamplures in proposito prælegissem, Ferdinandum Vazquez de Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 32. in princ. minùs benè dixisse, veram esse, & communem resolutionem, quòd in vasis aureis, vel argenteis, & in aliis similibus, quæ vsu non consumuntur, sed minuuntur tantùm, siue vilescunt, præstari debet cautio de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & de eisdem rebus, provt extabunt finito vsufructu, restituendis: siquidem in contrarium exstat communis & vera sententia ex Authoribus superiùs relatis, & his, quæ postmodùm latius dicentur: quocirca Paulus Parisius in consil. 96. num. 3. & seqq. volum. 2. aliter in hac dubitatione se habuit, & di[sect. 27]stinguit; quòd si bona mobilia sint eius qualitatis, quam diximus suprà num. 24. vbi exempla adduximus, debent æstimari, & æstimatione facta, cautio interponenda est de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & de restituendis illis, finito vsufructu, si minuta aut deteriorata non reperiantur; aliàs bonis ipsis deterioratis retentis, de pretio æstimationis reddendo, & sequuntur Rolandus in cons. 92. num. 23. lib. 1. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 61. num. 14. & iuxta hanc distinctionem iudicauit Senatus Pedemontanus in causa Paseri, & Tortelli, secundùm Antonium Thesaurum, decisione Pedemontana 80. num. 1. sed improbant Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 146. versicul. Parisius autem, fol. 341. Achilles Pedrocha in consil 7. n. 18. pro quibus contra Parisium, vltra ea, quæ numeris præcedentibus diximus, facit textus quasi expressus in dict. §. constituitur, in versiculo, cæteræ quoque res, de vsufruct. vbi prædictæ res, propter verba illa adeò generalia omninò comprehenduntur, vt ad oculum patet, nec ille textus cauillari potest, & tamen contrarium statuitur ibi. Deinde faciunt & alia iura, quæ adducit ad propositum Menchaca de successionum creatione, lib. 1. dict. §. 7. n. 32. ex quibus apertè colligitur in prædictis rebus aliter cautionem interponendam esse. Ex his apparet, sustineri non posse Antonij Galeatij[sect. 28] Maluassiæ dict. consil. 110. n. 9. considerationem quandam, quæ in sententiam Parisij in effectu venit incidere: dicit enim ibi. in versicul. Fateor tamen quòd in prædictis rebus, quæ naturaliter vsu ipso non consumuntur, quamuis vilescant, aut aliqualiter minuantur, potest ipse fructuarius easdem res sibi traditas in ipso statu, in quo tunc reperirentur, in specie restituere, supplendo tamen in pecunia numerata ipsum valorem. siue pretium æstimationis tempore traditionis earum factæ, & sic reficiendo hæredi, vel proprietario dictarum rerum deteriorationem. Sed contrarium verius esse, ex relatis suprà contra Parisium, & iuribus ibidem adductis, ex his etiam quæ statim dicentur, constat apertè, quod ipse etiam fateri videtur postmodùm num. 10. Vnde & tertio loco, Ioannes Baptista de Sancto Se[sect. 29]uerino inter cons. Socini Senioris, cons. 5. num. 7. versic. Concludo igitur, vol. 4. post longam disputationem, aliter prædictam quæstionem declarat, scribitque, quòd si prædictæ res mobiles, quæ vsu ipso non consumuntur, longissimi temporis vsu minuuntur, & deteriores fiunt qual a sunt, aurea, argenteà ve vasa, numismata, & his similia; quod tunc interponi debet cautio prætoria de vtendo fruendo arbitrio boni viri, & de rebus ipsis finito vsufructu restituendis, quemadmodum in rebus immobilibus dictum est suprà: quòd si res tales sint, quæ non multi temporis vsu minuantur, vt sunt vegetes, tenues, iuxta resoluta per Rolandum in cons. 92. num. vltim. lib. 1. panniculi, linteamina, & alia similia, cautio non prætoria, sed Senatusconsulti interponenda est, sicut facta prius rerum æstimatione, cauendum sit de ipsa æstimatione, cùm finietur vsusfructus, reddenda. Et hanc distinctionem sequutus est expressè Achilles Pedrocha dict. cons. 7. num. 19. & tribus seqq. & ante ipsum dicit veram, & commendat Simon de Prætis non relatus ab eo, de interpretatione vltim. voluntat. lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. num. 79. atque ita etiam tenuit Senatus superiorem distinctionem obseruans, vt dicit Petrus Surdus decisione 67. in fine. Verùmenimuero, hæc distinctio admitti non potest; magis enim ex capite, quàm ex iuris decisione descendit, nec iure aliquo confirmatur. Nam in prædictis rebus æqualiter cauendum est, nec potest inter illas discriminis ratio constitui, ídque ex communi, & recepta omnium Scribentium mente (superiùs in contrarium adductis solùm exceptis) indistinctè loquentium, constituentiùmque, cautionem interponendam esse de rerum æstimatione, finito vsufructu, reddenda, in quibuscumque rebus, quæ ipso vsu consumuntur, aut longissimo tempore minuuntur, vt ex nonnullis affirmat Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 110. num. 10. vol. 1. vnde in eisdem terminis, in quibus prædicti loquuntur, contratium resoluit, & multorum iurium authoritate comprobat Menchac. dict. §. 7. num. 32. Vera igitur, & magis communis opinio est, quòd in[sect. 30] præfatis rebus, facta prius earum æstimatione, caueri debeat de tanta pecunia finito vsufructu reddenda, quæ maximè iuuatur ex litera textus, in dicto §. constituitur, de vsufruct. & probatur per Aretinum, & Fabrum ibi Bertrandum in cons. 40. n. 7. lib. 2. Rolandum in cons. 92. in fine lib. 2. & indistinctè receptior videtur, & magis vera in puncto iuris, secundùm Pinellum 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. vltim. in versic. final. Borgninum Caualcanum de vsufructu mulieri relicto num. 146. Maluassiam dict. cons. 110. num. 10. vol. 1. Pro quibus vltra alia concludenter facit, quòd aliàs non posset fieri plena restitutio, nec fructuarius tantundem redderet, sed multò minùs, si res vsu & tempore deterioratas, & minoris valoris effectas restitueret: quod inconueniens cessabit, si facta æstimatione earum rerum, interponatur cautio de pretio æstimationis finito vsufructu reddendo. Infertur nunc ex præfata communi sententia, quòd[sect. 31] tam in dictis rebus mobilibus seu supellectilibus, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potiùs inueterascunt, aut aliqualiter tantùm minuuntur, quàm in his rebus, quæ naturaliter ipso vsu consumuntur, vel seruando seruari non possunt, præcisè tenetur vsufructuarius, & compellitur ad ipsam æstimationem, vt scribunt Alexander in cons. 58. Habita super narratis, col. 2. versic. posito ergo, volum. 3. Iaso in cons. 40. vol. 2. Plotus in l. si quando, num. 605. C. vnde vi, Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 110. num. 9. in versic. secus verò si essent res quæ naturaliter, & num. 10. in versic sed hoc videtur esse contra communem: in. his verò rebus, quæ functionem in genere suo recipiunt, & pondere, numero, mensuràve constant, quid præcisè restitui debeat, suprà diximus. In aliis autem, quæ longissimo tempore, aut vsu consumuntur, dicemus infrà, num. vltimo, & tradit Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 23. versic. quod si simus in tertia. Septimò & vltimò constituendum est, quòd domi[sect. 32]nium, & proprietas non solùm bonorum mobilium, quæ ipso vsu naturaliter consumuntur, sed etiam eorum, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed tantùm inueterascunt, aut aliqualiter minuuntur, seu deteriores fiunt, in vsufructuarium transit; sic, vt ipse illa alienare, & distrahere, eorundem vtilitatem percipere, & ad libitum de illis disponere possit: sic in terminis respondet Mazolus in cons. 25. n. 25. Antonius Galeatius Maluassia dict. cons. 110. n. 2. & n. 10. vol. 1. & vltra eos, idem tenent Alexander num. 20. & Socin. n. 12. in l. 1. ff. de legatis primò, quidquid contra contendat Achilles Pedrocha dict. cons. 7. num. 29. & seqq. qui decipitur existimans id procedere tantùm in his rebus, quę[sect. 33] vsu consumuntur, aut non multi temporis spatio minuuntur, seu deteriorantur, non tamen in his rebus, quo longo temporis spatio minuuntur: quod tamen falsum esse ostenditur: nam cùm in his etiam rebus, quæ longo temporis spatio minuuntur, seu deteriorantur, æstimatio fieri debeat, & cautio interponi de pretio æstimationis reddendo, iuxta communem relatam suprà num. 30. nec cautio prætoria locum habeat eo casu, vt existimabat, sed malè quidem, vt supra dixi, Ioannes Baptista de Sancto Seuerino, quem sequitur Pedrocha ibi, & ex cuius distinctione superiorem doctrinam inferebat: planè sequitur, dominium earum rerum ad vsufructuarium transire, & posse eum ad libitum de illis disponere, ex dict. l. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum, §. constituitur, de vsufructu, & Authoribus suprà citatis. Et sic non constituitur differentia in hoc, quòd res, quæ vsu minuuntur, seu deteriorantur, breui, vel longo tempore consumantur, aut minuantur. Quod idem[sect. 34] dicendum est in his rebus, quæ longissimo tempore consumuntur, in quibus præstanda erit cautio de reddenda æstimatione, finito vsufructu, non verò prætoria cautio de eisdem rebus restituendis, vt rectè adnotauit, & comprobat Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 32. versic. Quòd si simus in tertia. # 18 CAPVT XVIII. Vsufructuarius vtrùm teneatur fideiussoriam, & idoneam, an iuratoriam cautionem præstare, & quid obtineat, si sit pauperior, vt non possit idoneè cauere? Vbi quæ hucusque ab aliis scripta fuere, congeruntur in vnum, quatuor Doctorum opiniones referuntur, ex illisque noua Authoris resolutio conficitur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarium hæredi siue proprietario cauere debere, certissimum esse. -  2 Cùm autem leges nostræ variè loquantur, sæpe enim appellant Cautionem, aliquando verò Satisdationem, quæ sunt diuersa. -  3 Nam cautio illa intelligitur, quæ fit per nudam repromissionem absque fideiussoribus, & pignore, vt est Iuratoria, quæ ob id vocatur Nuda. -  4 Satisdatio autem accipitur pro ea, quæ est suffulta fideiussoribus, vel pignore. -  5 Dubitari solet, cuiusmodi debeat esse cautio vsufructuarij. -  6 Cautio vsufructuaria hæredi, vel proprietario præstanda, non debet esse nuda, sed cum fideiussoribus. -  7 Vsufructuarius idoneè cauere debet hæredi, vt sit illi satis prospectum, in eum casum, quo vsusfructus finiatur. -  8 Cautio idonea dicitur in iure, quæ fit datis fideiussoribus, vel pignore. -  9 Vsufructuarius si ob paupertatem, vel aliam difficultatem, idoneos fideiussores inuenire non possit, an idcircò vsufructu priuandus sit, hæresve, qui exigit cautionem ab eo, contentus esse debeat iuratoria cautione, ita ut eâ præstitâ, fructuarius vtifrui possit, & fructus suos faciat; & vide, numeris sequentibus. -  10 Satisdare, qui ex necessitate iuris tenetur, & quia est forensis, vel pauper, non potest inuenire fideiussorem, regulariter ab onere satisdandi releuatur, si iuret se non inuenire fideiussorem, & præstare, vel adimplere id, pro quo tenetur fideiussorem dare. -  11 Doctores quamplures præcitantur qui elegantius tractarunt de quæstione proposita suprà numer. 9. -  12 Hieronymus de Cæuallos meritò & nouè notatus ab Authore. -  13 In quæstione superiori quatuor fuisse præcipuas Doctorum opiniones. -  14 Cautionem iuratoriam non sufficere, sed idoneè cauendum esse ab vsufructuario, ex sententia Glossæ, quæ de rigore iuris verior est. -  15 Et pro illa nonnulla fundamenta adducuntur, remissiuè. -  16 Vsufructuarium in prædicto casu ad iuratoriam cautionem admittendum esse, ex sententia aliorum. -  17 Cautio iuratoria qualiter fiat, & quæ debeat continere? remissiuè. -  18 Bartoli opinio in quæstione superiori refertur, quæ in effectu præcedentis secundæ opinionis limitatio est, vel declaratio. -  19 Et circa illam nouum dubium proponit Author, siue certo modo intelligendam animaduertit. -  20 Saliceti opinio in quæstione hactenus agitata refertur. -  21 Resolutio Auctoris circa quæstionem superiorem. PRo huius capitis perfecta & absoluta, breui tamen[sect. 1] explicatione, constituendum erit primo: Certissimum esse, quòd vsufructuarius hæredi, siue proprietario cauere debeat, vt cap. præcedentibus plenè dictum est. Cùm autem leges nostræ variè loquantur; sæpe[sect. 2] enim appellant Cautionem, vt in l. 1. C. de vsufructu, & per totum tit. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, cum aliis multis: aliquando verò Satisdationem, vt in l. 4. C. de vsufructu, quæ sunt diuersa; nam cautio illa in[sect. 3]telligitur, quæ fit per nudam repromissionem absque fideiussoribus, & pignore, vt est Iuratoria, quę ob id vocatur nuda l. sancimus, C. de verborum significatione, Glossa. in c. qua fronte, in verbo, cautione, de appellationibus, Baldus in l. executorem, n. 16. C. de executione rei indicatæ, & plenè declarat Barbosa videndus omninò in l. diuortio, §. interdum, à num. 22. ff. soluto matrimonio, & nouissimè Hieronymus de Cæuallos practicarum; siue, communium contra communes, quæst. 66. in princ. Satisdatio autem[sect. 4] accipitur pro ea, quæ est suffulta fideiussoribus, vel pignore; textus in dict. l. sancimus, & in l. 1. ff. qui satisdare cogantur, cum Glossa ibi, verbo, fideiussoribus, & communi Doctorum resolutione, ex Barbosa vbi suprà, dicto num. 22. dubitari solet, cuiusmodi debeat esse cau[sect. 5]tio vsufructuaria; & quamuis, vt dictum est, Cautionis nomine simpliciter, nuda promissio significetur: hoc tamen non obtinet in cautione vsufructuaria, quæ non debet esse nuda, sed cum fideiussoribus, per textum,[sect. 6] in dicta l. 4. C. de vsufructu, & in l. tribus, ff. de vsufructu earum rerum, quæ vsu consumuntur. Salicetus in dict. l. 1. C. de vsufructu, num. 15. & ibi communiter omnes & in dict. l. 4. eiusdem tit. vbi Ioannes Sichardus num. 1. sic adnotauit Iason in l. 1. colum. vltim. versic. 10. Limitat. ff. qui satisdare cogantur. Guid. Pap. decis. 248. Alexander in cons. 57. Ponderatis verbis, num. 4. l. 3. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. quæst 53. num. 161. Bertrandus in cons. 144. vol. 3. Ruinus in cons. 206. num. 2. vol. 2. Decius, Parisius, & alij, quos refert Rolandus in cons. 92. n. 11. lib. 1. Andreas Gaill. practicarum obseruationum lib. 2. obseruatione 47. num. 2. Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum, centuria, 6. obseruatione 48. num. 2. Guillielmus de Perusio in cons. 79. num. 21. inter cons. vltim. voluntatum, vol. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 563. num. 2. lib. 2. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 79. Gregorius Lopez, per illum textum, in l. 20. titul. 31. part. 3. verbo arecabdo. Antonius Gomez. tom. 2. var. cap. 15. de seruit. num. 1. in fine. & num. 2. Molina, de Hispanorum primogen. lib. 1. cap. 15. num. 29. Ioannes Guttierrez in repetitione l. nemo potest, ff. de legatis 1. num. 293. Ioannes Garsia. de expensis & meliorationibus, cap. 11. in princ. quia vsufructuarius[sect. 7] idoneè cauere debet hæredi, vt sit illi satis prospectum in eum casum, quo vsusfructus finiatur; sic vt cautio loco proprietatis apud eum esse dicatur, vt dicit glos. ex scholio, vltim. in §. constituitur, de vsufructu, & cap. præcedentibus pleniùs diximus: at idonea cautio in iure[sect. 8] dicitur, quæ. fit datis fideiussoribus, vel pignore, l. si mandato, §. finali, ff. mandati. Glos. ibidem. in verbo, accepta, l. 4. §. si sub conditione. ff. de fideicommissariis libertatibus, l. si debitori, ff. de iudiciis, textus in dict. l. 1. ff. qui satisdare cogantur, & ex communi tradit Gaill. dicta obseruatione 47. num. 4. Hieronymus de Cæuallos dict. quæst. 66. num. 11. Hoc supposito, secundo loco constituendum est, du[sect. 9]bium esse, si vsufructuarius ob paupertatem, vel aliam difficultatem, idoneos fideiussores inuenire non possit, aut nullos inueniat, an idcircò vsufructu priuandus sit, hærèsve, qui exigit cautionem ab eo, contentus esse debeat iuratoria cautione, ita vt eà præstitâ, vsufructuarius vtifrui possit, & fructus suos faciat. Et sanè Doctores in huius dubij resolutione multùm variant, & se se torquent, vt ex infrà referendis constabit; & meritò dixit Minsingerus dicta obseruat. 48. num. 3. vltra quem, & reliquos statim referendos, animaduerto, quòd regulariter, qui ex necessitate iuris satisdare tenetur, &[sect. 10] quia est forensis, vel pauper, non potest inuenire fideiussorem, releuatur ab onere satisdandi, si iuret se non posse inuenire fideiussorem, & præstare, vel adimplere id, pro quo tenebatur fideiussorem dare, & sic eo casu statur iuratoriæ cautioni illius: ita glossa final. in l. 1. ff. qui satisdare cogantur. Quam quotidie practicari dicit Iason ibi num. 23. & esse receptissimam sententiam affirmant Lancellotus, Decius, Hyppolitus, Alciatus, Imola, Rodericus Iuarez, Rolandus, & alij, cum quibus sic defendit, & hanc opinionem regulariter veram esse, asserit Barbosa in dicta l. diuortio, §. interdum, num. 26. versiculo, vltimò ad complementum, & n. 27. fol. mihi 1117. sed in cautione præstanda pro vsufructu adquirendo, diuersum ius constituunt Doctores quamplures, aut saltem variis modis rem istam explicarunt: inter multos tamen, post ordinarios, in dicta[sect. 11] l. 1. & in dicta l. 4. C. de vsufructu, & in cap. vlt. de pignoribus, & in authent. cui relictum, C. de indicta viduitate tollenda, de hac quæstione elegantiùs tractarunt Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 53. num. 161. Alexander in cons. 57. Ponderatis verbis, num. 4. lib. 3. Guid. Pap. decis. 250. Rolandus in cons. 71. num. 11. lib. 1. & in cons. 43. num. 10. 24. 35. 36. & 49. lib. 2. Bellonus in cons. 54. ex num. 5. cum seqq. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitat. 10. num. 81. per totam fol. mihi 343. Andreas Gaill. lib. 2. obseruat. 47. per totam. Ioachimus Minsingerus singularium obseruat. cent. 6. obseruat. 48. per totam. Ioannes Sichardus in dict. l. 4. C. de vsufructu, à num. 2. vsque in finem leg. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 150. 151. & 152. fol 343. & 344. Antonius Gomez tomo 2. variarum, cap. 15. de seruit. num. 3. in fine in versic. item adde quòd si talis. Pinellus 2. part. leg 1. C. de bonis maternis, numer. 79. versic. quod si vsufructuarius. Ioannes Gutierrez in dict. l. nemo potest, ex numer. 292. vsque ad num. 301. Alphonsus de Azeuedo in l. 3. titul. 16. lib. 5. nouæ recopilationis, num 7. Petrus Surdus latè decis. 141. per totam. Caballinus milleloquio. 526. Guil. de Perusio in consil. 79. num. 21. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 1. Barbosa in dicto. §. interdum, n. 28. & nouissimè Hieronymus de Cæuallos communium contra communes,[sect. 12] q. 69. n. 8. & quæst. 408. n. 5. qui tamen imperfectè tractat istam quęstionem; tum quia præfatos Authores non refert, nec communes contrarias congerit in vnum; tum etiam, quia certum quid non resoluit, nam dicta qu. 69. vnam, dicta verò quæst. 408. alteram opinionem vide[sect. 13]tur probare: constat autem ex superioribus, in hoc dubio quatuor esse Doctorum opiniones præcipuas, quas recitant Glossa, & Doctores communiter in dicta l. 4. C. de vsufructu. Prima opinio est, in prædicto casu non sufficere iuratoriam cautionem, sed idoneè cum fideius[sect. 14]soribus cauendum esse; aliàs si vsufructuarius non potest inuenire fideiussorem, imputet sibi, quia non habebit vsumfructum, nec commodum ex eo, secundùm glossam in dict. l. 4. verbo, boni viri, quam Baldus colum. fin. versic. quicquid dicatur, per multa argumenta sequitur, & Salicetus colum. 1. in fine, in versic. Quarta, opinio asserens eam à multis, & non mediocris doctrinæ Iureconsultis teneri; adeò vt durum esset ab illa recedere, & subiungit, quòd procedit de rigore iuris. Sequuntur etiam Iason, Ripa, Tiraquellus, Riminaldus, Ruinus, Bellonus, Siluanus, & Rolandus, quos ad id congerunt Simon de Prætis, lib. 4. dicta dubitatione 10. num. 81. fol. 343. Ioannes Gutierrez in dict. l. nemo potest, num. 299. & secundùm apices iuris procedere, veriorèmque esse de rigore iuris, testantur Gaill. lib. 2. dicta obseruation. 47. num. 6. Minsingerus centur. 6. dicta obseruation. 48. num. 8. Ioannes Sichardus in dict. l. 4. C. de vsufructu, num. 3. ad finem. Guil. de Perusio dicto cons. 79. n. 21. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 1. & pro hac prima opinione, quæ, vt prædicti dicunt, de rigo[sect. 15]re iuris verissima est, tria fundamenta adducit Gaill. vbi suprà, num. 6. & 7. nonnulla Ioannes Sichardus in dicta l. 4. num. 4. & 5. quæ in effectu concludunt, nec ad illa concludenter responderi potest. Nihilominùs de. æquitate & benignitate aliæ opi[sect. 16]niones traduntur per Doctores; idcircò secunda opinio est, vsufructuarium eo casu ad iuratoriam cautionem admittendum esse, illamque ab hærede in defectu fideiussorum recipiendam esse, si fiat eo, quo debet, modo; & hanc partem tenent Bartolus in dict. l. 4. Guid. Pap. decis. 180. num. 3. Philippus Portius num. 3. communium opinionum, conclusione 18. in 8. amplatione. Hippolitus in practica criminali, §. diligenter, num. 104. Imola in l. cùm non facile, n. 3. & 4. ff. si cui plus quàm per legem falcidiam, Barbatia cons. 11. volum. 3. & cum ea transit Cæuallos communium contra communes, dicta quæst. 66. num. 8. & nonnulla fundamenta adducit Ioannes Gutierrez in dicta l. nemo potest ex num. 293. alios[sect. 17] huius opinionis Authores refert Petrus Surdus decis. 141. ex num. 7. Cautio autem ista iuratoria, qualiter fiat, & quæ debeat continere, scribit Rolandus in consil. 65. num. 27. lib. 3. latiùs Gaill. dicta obseruatione. 47. num. 8. & 9. Hæc tamen opinio placere mihi nullo modo potest; tum quia lege non probatur, imò contrarium potiùs iure ipso expressum est, vt constat ex fundamentis, pro opinione præcedenti superiùs remissiuè adductis: tum etiam, quia æquitas, aut benignitas, per quam ius hæredis aut proprietarij fiat deterius, nec illi consultum esse possit, in fauorem fructuarij admitti non potest, contra intentionem legis, volentis proprietatis causam saluam esse oportere, & proprietario idoneè caueri. Vnde tertia opinio est, quæ tamen cum superiori con[sect. 18]iungi debet, ita vt illius limitatio sit, vel saltem declaratio, vt scilicet iuratoria cautio sufficiat, si persona offerens iuratoriam cautionem, sit frugi, probatæ, & honestæ vitæ; secus si sit suspectæ, & improbatæ Vitæ, quo casu hæres, vel proprietarius oblatam ab vsufructuario iuratoriam cautionem acceptare non tenetur, sed vt sibi rectè prospiciatur, datis fideiussoribus idoneis, à iudice postulare potest, quos si dare non possit vsufructuarius, res fructuaria sequestrari debet penes virum aliquem bonum, qui respondeat vsufructuario de fructibus, secundùm formam textus in l. post quam, §. imperator, ff. vt legatorum nomine caueatur, & in l. si fideiussor, § finali. ff. qui satisdare cogantur. Ita docuit Bartolus in l. 1. num. 6. C. de vsufructu, quem sequuntur multi relati à Simone de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione. 10. num. 81. fol. 343. qui format hanc opinionem esse magis communem, & æquam, & multorum Authorum authoritatibus corroboratam. Panormitanus num. 6. & alij Canonistæ in capite vltimo. de pignoribus, sequuntur etiam Antonius Gomez. tomo 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, num. 3. Pinellus secunda parte legis 1. C. de bonis maternis, n. 79. versiculo, Illud autem, Ioannes Gutierrez in dicta l. nemo potest, num. 300. Caballinus Milleloquio 526. parte 2. Barbosa in l. diuortio, §. interdum, num. 28. ff. soluto matrimonio, & cum ea videtur transire Hieronymus Cæuallos communium contra communes, dicta quæst. 408. num. 5. Verumenimuerò, opinio ista Bartoli licèt communi[sect. 19]ter approbata, adhuc dura mihi videtur, tum propter rationes prioris opinionis suprà relatæ, quæ fortiter vrgent, vt videri potest apud Gaill. dict. obseruat. 47. n. 5. & 6. tum etiam, nam licèt eo casu, quo res fructuaria penes aliquem virum bonum sequestratur, qui de fructibus vsufructuario respondeat, satis consultum esse videatur hæredi, vel proprietario, tamen cùm res penes ipsum fructuarium remanet, & iuratoria tantùm cautio præstatur, quantumuis honesta persona sit fructuarius, non satis consultum videtur hæredi, vel proprietario, nec proprietatis causa ita salua remanet, vt in futurum euenire non possit, illæsam potiùs quàm saluam esse proprietatis causam, finito vsufructu, vt ad oculum patet; vnde etiam isto casu posset hæres, vel proprietarius sequestrum petere, vel quòd res apud ipsum remaneat, cum obligatione præstandi fructus vsufructuario, vt opinione sequente dicetur: aut quòd fideiussores idonei dentur, non obstante, quòd fructuarius honesta persona sit, cùm iura indistinctè loquantur, & semper ab vsufructuario idoneè caueri voluerint, nec istum casum distinguant; vnde in terminis, etiam quando fructuarij persona fide digna est, & honesta, si fideiussores dare non possit, quòd rei fructuariæ ab hærede sequestrum peti possit, scribunt Ruinus in cons. 51. num. 8. & in consil. 206. num. 25. vol. 2. Bertrandus, Bellonus, & alij relati per Caualcanum de vsufructu mulieri relicto, n. 150. versic. multi autem tenuerunt, fol. 344. Quarta denique, & vltima opinio est, hæredem, vel[sect. 20] proprietarium in casu idoneæ cautionis deficientis, res, quarum vsusfructus relictus est, penes se retinere posse, & vsufructuario certam summam, vel fructuum, vel pecuniæ exsoluere; ita tamen vt ipse proprietarius de annua solutione ritè vsufructuario caueat: quam opinionem dicens æquiorem tenet Salicetus in l. 4. C. de vsufructu, num. 2. Angelus in l. hac edictali, §. his illud, n. 6. C. de secundis nuptiis, & esse veriorem, & benigniorem existimat Andreas Gaill. dict. obseruat. 47. n. 13. in finalibus verbis, & quòd illam Domini sequuti sunt, & ab ea in iudicando recedendum non est, quia sic proprietario & vsufructuario pariter prospicietur, nec cuique de iure, aut commoditate sua quicquam detrahetur, firmat Minsingerus Centuria 6. dicta obseruat. 48. n. 8. Ego autem, vt superiùs dixi, in puncto iuris, & de[sect. 21] rigore, primam opinionem veriorem esse existimo (quod quamplures etiam & maximi nominis Authores relati ibi fatentur) duram tamen esse, & contrariam voluntati testatoris legantis vsumfructum, volentísque fructuum commodo gaudere omninò fructuarium: idcircò totum hoc arbitrio Iudicis relinquendum, qui consideratis personarum qualitatibus, negotij, de quo agitur, circumstantiis, & quantitate patrimonij legatarij, quid fieri debeat, inspiciet, vt cum Menochio, & aliis, probarunt Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntatum, lib. 4. dubitat. 10. num. 81. in fine, fol. 343. Guillielmus de Perusio in cons. 79. num. 22. in fine, hoc etiam præsentit apertè Petrus Surdus decis. 141. num. 13. in fine, & 14. vol. 1. arbitrium tamen iudicis, non debere esse circa effectum & validitatem legati; nam vtcumque sit, fructuarius nunquam omninò fructibus carebit, illis potiùs ex voluntate testatoris fruetur, vt de mente Bartoli fuit apertè in dict. l. 1. C. de vsufructu, num. 6. Imolæ, in cap. vlt. de pignoribus, num. 27. erit ergo arbitrium circa hoc, an si fructuarius idoneè cauere non possit fideiussoribus, iuratoria cautione eiusdem contentus debeat esse proprietarius, quod non defacili statuet, nisi qualitas rei fructuariæ, & personæ legatarij ita suadeat, vt proprietario satis consultum esse videatur, vel hæredi sola iuratoria cautione admissa: an verò res penes virum aliquem sequestrari debeat, vel apud ipsum proprietarium remanere, vt numeris præcedentibus, dictum est. # 19 CAPVT XIX. Maritus, cui ab vxore relictus est vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, alio hærede instituto in proprietate, vtrùm cauere teneatur, vt alij fructuarij tenentur, etiam respectu dotis, quam actione dedote restituere tenetur hæredibus vxoris; & posito, quòd cauere debeat, an per cautionem fructuariam cessare, siue extingui videatur primitiua actio de dote, quâ tenebatur bona dotalia restituere, quæstio noua in hac materia, nec hactenùs scripta; vbi etiam materia l. in omnibus, 42. ff. de iudiciis, de debitore, qui efficitur suspectus excausa de nouo superueniente, & l. vltimæ, C. de pactis conuentis; Quando scilicet prouisio hominis expressa legis prouisionem cessare faciat, multis exornatur, & declaratur. SVMMARIVM. -  1 Quæstionem huius capitis nouam esse, nec per aliquem hactenùs scriptam. -  2 Primum huius capitis dubium proponitur, & resoluitur infrà num. 9. -  3 Secundum dubium proponitur, & resolutio traditur infrà, num. 20. & vide ex num. 14. -  4 In fauorem mariti, vt cauere non teneatur, primum fundamentum adducitur. -  5 Et nouè, & verè per Authorem dissoluitur, explicatúrque consilium Alexandri 50. num. 5. vol. 7. -  6 Pro marito, vt ab obligatione cauendi excusetur, secundum fundamentum expenditur. -  7 Et de iure subsistere non posse, euidenter ostenditur, & num. sequenti. -  8 Paulum Parisium deceptum in hac materia, & eius opinionem falsam esse. -  9 Vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, si ab vxore marito relictus fuerit, alio hærede instituto in proprietate, maritus ipse cautionem fructuariam præstare debet, etiam respectu dotis, quam actione de dote restituere tenetur haredibus vxoris, & num. sequentibus. -  10 Regulam generalem esse, vsufructuarium omnem cauere debere. -  11 Debitor quantumcunque sit efficaciter obligatus, ex causa de nouo superuenienti cogitur satisdare, & materia l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis, latissimè explicata, multísque exornata, remissiuè. -  12 Vsufructuarius etiamsi offerat generalem bonorum hypothecam, adhuc cauere tenetur, & contra maritum concludens fundamentum adducitur. -  13 Textum in l. 1. C. de vsufructu, velut expressè decidere quæstionem propositam suprà ex num. 2. & resolutam num. 9. -  14 Maritus dato pro vero, quod in quæstione superiori cauere teneatur, vtrùm per cautionem cesset, siue extinguatur primitiua actio de dote, quâ ipse maritus tenebatur bona dotalia restituere hæredibus vxoris, & num. seqq. fundamenta adducuntur, & concluditur num. 20. -  15 Prouisio hominis expressa, legis prouisionem cessare facit, provt hoc numero latius; remissiuè tamen explicatur. -  16 Hypotheca à lege tacitè constituta in bonis mariti, retinetur per mulierem, etiamsi ipsa habeat expressam Hypothecam per pactum acquisitam. -  17 Hypothecæ constitutæ à lege tacitè in bonis mariti pro restitutione dotis, non fieri præiudicium per fideiussores, aut pignora recepta per mulierem, soluto matrimonio. -  18 Prouisio hominis expressa, tunc tollit prouisionem legis, quando prouisio legis est specialis, siue speciali aut extraordinario iure inducta, secus si est prouisio legis de iure communi. -  19 Quæ de prouisione hominis expressa dicta fuêre suprà num. 15. latiorem explicationem requirere; quod attinet tamen ad propositum præsens, tunc demum per prouisionem hominis recessum videri ab ordinaria prouisione legis, quando circa idem concurrunt hominis & legis prouisio; secus tamen si ad idem non tendunt. -  20 Per cautionem fructuariam, non videri extinctam primitinam actionem de dote, in quæstione proposita suprà ex num. 14. resoluitur. HIs, quæ capitibus præcedentibus dicta fuêre, op[sect. 1]portunè annectitur alia quæstio, quæ singularis est, nec per aliquem hucusque scripta, atque, cùm aliquando in iudicium, & certamen deducta fuisset, diuersae fuerunt Aduocatorum, & aliorum Iurisperitorum sententiæ: Vtrùm scilicet maritus, cui ab vxore[sect. 2] relictus est vsusfructus omnium, vel alicuius partis bonorum, alio hærede instituto in proprietate, cautionem vsufructuariam præstare teneatur, sicut alij fructuarij tenentur, etiam respectu dotis, quam actione de dote restituere tenetur hæredibus vxoris; an verò sufficiat pro cautione, vel loco illius, dotis hypotheca, & actio. Et in hoc consistit primum dubium. Secundum verò dubium est, an dato pro vero, quòd cauere teneatur, dicendum sit, per cautionem cessare, siue extingui[sect. 3] primitiuam actionem de dote, quâ maritus tenebatur bona dotalia restituere hæredibus vxoris. Et deueniendo ad primum dubium, in fauorem mariti vt minimè cauere debeat, illud præcipuè vrgere videtur, quòd[sect. 4] vbicumque vsufructuarius habebat tempore vsusfructus sibi relicti, aut tempore mortis testatoris, possessionem earum rerum, quarum vsusfructus sibi relictus est, non tenetur fructuariam cautionem præstare, sed possessio ab obligatione cauendi excusat. Quemadmodum videtur præsentire Alexander in cons. 50. num. 5. vol. 7. sed tempore, quo vsusfructus relictus fuit, maritus habebat possessionem rerum dotalium, l. in rebus, C. de iure dotium. & cap. 4. huius lib. plenè probauimus: ergo cautionem fructuariam præstare non debet; verum huic fundamento, in quo principaliter nonnulli insi[sect. 5]stere videbantur, facilè satisfieri potest, nam si prælegamus originaliter Alexandrum loco supra relato, inueniemus apertè, non probare eum, liberum esse debere ab obligatione cauendi possidentem res fructuarias, sed solùm scribit, posse ipsum propria authoritate fructus percipere, nec teneri capere eos de manu hæredis; quod longè diuersum est: teneri tamen vsufructuarium, etiam res possidentem, cautionem fructuariam præstare, cùm ab eo petita fuerit, nec propter possessionem ab obligatione cauendi excusari, licèt ante cautionem petitam, possidendo legitimè fructus suos faciat, multorum allegatione, & doctrina capitibus præcedentibus comprobauimus, & ex aliis probat Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis num. 79. post princ. & in hunc sensum intelligi debet Alexander vbi suprà, dict. num. 5. vt intelligit Antonius Gabriel communium opinionum, lib. 5. titul. de vsufructu, conclusione 1. num. 8. versic. Quartò limita. Secundo loco. & pro marito nonnulli vrgere existi[sect. 6]mabant, quòd is, cui relictus est vsusfructus omnium bonorum, alteri proprietate relicta hæres est purè, quemadmodum per textum, in l. ex facto, ff. de hæredibus instit. obseruat Ruinus in cons. 51. lib. 1. & in cons. 174. lib. 2. sed explorati iuris est, hæredem purè non teneri cauere; sic igitur nec maritus tenebitur, cui ab vxore relictus est vsusfructus omnium bonorum. Quod in terminis videtur dixisse Paulus Parisius in cons. 95. n. 63. & in cons. 6. num. 51. vol. 3. sed hoc fundamentum[sect. 7] perquam falsum est, nec subsistere potest; quippe cùm contrarium verius multò sit, & communi omnium consensu probatum, maritum sic relictum vsufructuarium omnium bonorum, non esse hæredem, sed legatarium tantùm, vt scribunt Baldus, Paulus, & Iason, in l. filius à patre, ff. de liberis & posthumis, Couarruuias variar. l. 2. cap. 2. num. 4. & 5. Gualdensis de arte testandi, titul. de legat cautela 39. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 69. & seqq. folio mihi 233. Simon de Prætis, Grassus, Menochius, Peregrinus, Marcus Antonius Eugenius, & alij, quos suprà hoc eodem libro cap. 8. num. 29. in vnum congessi. Nec contrarium firmat Ruinus in dictis consiliis, licèt in eo articulo probet[sect. 8] Contra fundamenta, atque argumentationes adduxerit. Parisius autem in locis relatis vbi suprà, dicto cons. 95. num. 63. & dict. cons. 61. num. 51. post Aretinum in dict. l. filius à patre, licèt voluerit, quòd cùm relinquitur alicui vsusfructus omnium bonorum alio hærede instituto purè, vel post mortem eius, non teneatur cautionem fructuariam præstare; & sequantur Philippus Portius lib. 3. communium opin. concl. 18. limitatione 7. Antonius Gabriel de vsufructu, dicta concl. 1. in fine; tamen decipitur apertè, cùm in eisdem terminis, teneri talem fructuarium cautionem præstare, rectiùs scripserint, quamplures, quos supra hoc eodem lib. cap. 8. num. 35. in vnum congessi, & ex multis adnotauit Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 74. fol. 240. Quocirca[sect. 9] in specie proposita supra, cùm vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum ab vxore marito relictus est, alio hærede instituto in proprietate, quod maritus ipse cautionem fructuariam præstare debeat, etiam respectu dotis, quam actione de dote restituere tenetur hæredibus vxoris, verius mihi videtur, & si casus contingeret, sic obseruarem. Ad quod principaliter mo[sect. 10]ueor ex sequentibus. Primò regulam generalem esse, vsufructuarium omnem cauere debere: Id quod abundè capitibus præcedentibus adnotatum est, & probatur in l. 1. & per totum, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, l. si cuius, cum l. seq. ff. de vsufructu, l. 1. & 4. C. eodem tit. capitulo vltimo. de pignoribus, l. 20. tit. 31. partit. 3. sed hæc regula non reperitur limitata in marito, cui ab vxore relictus est vsusfructus omnium bonorum; imo in eo expressè est idem statutum, vt dicemus statim, & ex communi omnium sententia, etiamsi relictus sit vsufructuarius omnium bonorum, alio hærede instituto post mortem eius, quod fortius est, cauere tenetur, vt diximus suprà hoc eodem libro, cap. 8. n. 35. igitur maritus in proposita specie omninò cauere debebit. Secundò, nam debitor quantumcumque sit efficaciter[sect. 11] obligatus, ex causa, quæ de nouo superueniat, cogitur satisdare, l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis,quam infinitis exornant Bartolus in l. si constante, in princ. n. 6. ff. soluto matrim. idem Bartol. in l. in possessionem, ff. ex quibus causis in possessionem eatur. Iason in §. actionem, n. 64. de actionibus. Rodericus Iuarez in l. 2. tit. de los emplaçamientos, vers. sed attende quòd aliquis, fol. mihi 191. Palacios Rubios in repet. cap. per vestras, §. 9. per totum, fol. mihi 139. Menochius de arbitrariis, lib. 1. Centuria prima, casu. 88. Antonius Gomez. tomo 2. variarum, cap. 11. de qualitatibus contractuum, num. 57. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 16. num. 22. & 23. Aluarus Valascus consultatione 66. à num. 33. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 15. num. 11. & seqq. Mieres de maioratu, parte 4. quæst. 34. per totam. Barbosa 2. parte, l. 2. ff. soluto matrimonio, à num. 28. sed in casu nostro superuenit causa de nouo, hoc est, legatum vsusfructus, de cuius natura est, vt fructuarius cauere debeat; ergo maritus quantumcumque sit efficaciter obligatus actione & hypotheca dotis, cogendus est satisdare, si vsumfructum habere velit. Tertiò facit, quod vsufructuarius, etiamsi offerat ge[sect. 12]neralem bonorum hypothecam, adhuc cauere tenetur, sicuti obseruant Ruinus in cons. 51. n. 8. & in cons. 206. n. 25. volum. 2. Portius lib. 3. communium, conclusione 18. versiculo. 8. Amplia Bellonus in cons. 54. num. 1. Rolandus in consil. 92. num. 11. volum. 1. ergo generalis hypotheca bonorum mariti pro dote restituenda, non debet sufficere pro cautione, eò magis, quòd per hypothecam & obligationem reddendi dotem, non erit satis succursum, aut consultum ei, ad quem, finito vsufructu pertinere debent res fructuariæ, si contingat, ipsum fructuarium rebus abuti, aut consumere & deteriorare illas, nec postmodùm soluendo esse: quod inconueniens cessat, si cautio fructuaria præstita fuerit, eo, quo debet, modo, iuxta naturam rei fructuariæ; siquidem damno dato, dolo aliquo admisso, siue qua deterioratione interueniente, tenebitur fideiussor, vt proprietatis & rerum substantia semper salua esse debeat. Et si naturam cautionis, & legislatoris finem inspicias, ne dolus malus committatur, vtque proprietario vel hæredi satis consultum esse debeat, non minùs propriè habebit locum in hoc casu obligatio præstandi cautionem, quàm in alio quocunque, cùm eadem ratio generalis militet. Tandem & vltimò, & non eundo per alia suffragia, hanc[sect. 13] partem velut expressè videtur probare textus in l. 1. C. de vsufructu, vbi Imperatores, maritum relictum vsufructuarium omnium bonorum ab vxore, necessitate cauendi adstringunt, quibus bona etiam dotalia contineri, nullus dubitare poterit, qui verba eius legis cum iudicio perpendat; scriptum enim est: Si vsusfructus omnium bonorum testamento vxoris marito relictus est; quamuis cautionem à te prohibuerit exigi, tamen non aliter à debitoribus solutam pecuniam accipere poteris, quàm oblata secundùm formam Senatusconsulti cautione. Maritus ergo relictus vsufructuarius omnium bonorum vxoris, cauere tenetur ex illo textu, etiam in fortioribus terminis, cùm prohibuerit testator exigi cautionem, quantò magis in nostro casu, vbi nulla prohibitio fuit. Et hactenus de primo dubio. Quod attinet vetó ad secundam, an posito, quòd in[sect. 14] quæstione superiori maritus cauere teneatur, per cautionem cesset, siue extinguatur primitiua actio de dote, quâ ipse maritus tenebatur bona dotalia restituere hæredibus vxoris: animaduertendum est, quòd pro parte affirmatiua, vt cesset actio ordinaria de dote, videtur facere textus in l. vltima. C. de pactis conuentis, tam super dote. ibi: Et si quidem in dotali instrumento hypothecæ pro his nominatim à marito scriptæ, sint, his esse mulierem ad cautelam suam contentam. Per quem textum, & tex[sect. 15]tum in l. cùm ex filio, §. filio, ff. de vulgari, l. & habet, §. cùm quis, ff. de precario, adnotare solent in mille locis Doctores, quòd prouisio hominis expressa, legis prouisionem cessare facit. Sic Interpretes communiter in dicta l. vltima, & ex aliis plenè explicant Antonius Gabriel communium opinionum, titulo de regulis iuris, conclusione 8. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 730. n. 28. lib. 4. Menochius in cons. 151. num. 37. lib. 2. Franciscus Beccius in consil. 87. num. 3. lib. 1. Tiberius Decianus in consil 10. num. 19. vel. 2. & in consil. 78. num. 25. vol. 3. Ioannes de Montesperello in consil. 21. num. 3. & in cons. 258. numer. 4. lib. 1. Hippol. Riminaldus in cons. 552. num. 49. 50. & 51. lib 5. ergo cautio fructuaria ad instantiam & petitionem hominis, hoc est, hæredis, vel proprietarij data ab vsufructuario, respectu illorum bonorum, legis prouisionem, & sic actionem dotis cessare faciet. Verùm hoc fundamentum facilè euerti poterit, si aduertamus primò, ad doctrinam[sect. 16] glossæ, verbo, contentam, in dicta l. vltima, quæ docuit expressim hypothecam à lege tacitè constitutam in bonis mariti, retineri per mulierem, etiamsi ipsa habeat expressam hypothecam per pactum acquisitam. In quo approbatur communiter secundùm Alexandrum, in cons. 58. volum. 7. Antonium de Fano, de pignoribus, 2. parte. 4. membro, num. 38. in fine. & inde hypothecæ[sect. 17] constitutæ à lege tacitè in bonis mariti pro restitutione dotis, non fieri præiudicium per fideiussores. vel pignora recepta per mulierem, soluto matrimonio, ex eadem glossa & aliis Authoribus, plenè ostendit Baldus Nouellus in tractatu. de dote, parte 6. priuilegio 68. per totum,maximè num. 3. eò magis, quòd per prouisionem[sect. 18] hominis expressam, tunc videtur recessum à prouisione legis, quando prouisio legis est specialis, siue iure speciali, & extraordinario inducta, secus si esset prouisio de iure communi, quia tunc per prouisionem hominis, non censetur ab illa recessum, vt scribunt Bartolus num. 12. & Iason num. 143. in l. 1. C. de iure emphyteutico. Decius in cap. in præsentia, columna vltima, vers. non obstat quòd contrarium, de probationibus, & in cons. 99. columna 2. Ruinus in cons. 74. num. 18. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 125. num. 19. & in cons. 173. num. 14. lib. 1. Menochius lib. 4. præsumptione. 190. n. 41. in fine. Ergo proptereà quòd cautionis remedium petitum fuerit, & præstitum, non debet videri recessum ab hypotheca legali, quæ prouisio est legis ordinaria, sicut cautionis etiam ordinaria est. Nec obstat argumentum deductum ex dicta l. vltima. C. de pactis conuentis,[sect. 19] si secundo loco animaduertamus de intellectu illius textus, & doctrina deducta suprà num. 15. latè, & diffusè tractari posse; ea enim altiorem requirebat indaginem, sed ad propositum nihil interest, nam licèt admittamus, recessum videri ab ordinaria prouisione legis, per hominis prouisionem, quod egregiam habet in iure controuersiam, iuribus, & Authoribus hinc inde pugnantibus, vt colligi potest ex his, quæ scribunt Doctores communiter in eadem l. vltima, Antonius Gabriel dicta conclusione. 8. Menochius lib. 4. præsumptione 190. n. 39. & tribus seqq. Pedrocha in cons. 14. num. 33. & 4. seqq. Thomadoccius in cons. 111. num. 8. tamen id locum habere poterat, vbi circa idem, siue ad eundem effectum concurrunt hominis & legis prouisio; tunc enim hominis prouisio cessare facit prouisionem legis, secus tamen si ad idem non tendunt, sed diuersa in se continent, vt concludit Antonius Gabriel vbi suprà, num. 9. & ex aliis resoluunt Menochius dicta præsumptione 190. num. 40. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 125. n. 19. lib. 1. Pedrocha dicto cons. 14. num. 3. sed in proposita specie, non concurrunt circa idem, quoniam actio de dote, & tacita hypotheca dotem respiciunt & securitatem illius, atque restitutionem; cautio verò legatum vsusfructus, quod habet causam & originem distinctam, nec fluit ab eodem fonte & capite, vnde non concurrunt, nec debent se impedire, ex resolutis per Cephalum in cons. 153. num. 43. lib. 2. Petrum Antonium de Petra, de fideicommissis, quæst. 1. num. 27. Alexandrum Raudensem de Analogis, lib. 1. cap. 33. num. 6. folio mihi. 304. concluditur ergo, vt alia consultò, sciènsque[sect. 20] prætermittam, in quæstione prædicta, per cautionem fructuariam, non videri extinctam primitiuam actionem de dote. Quæ sunt notanda, quia noua sunt, nec hactenùs in proposito per aliquem adnotata. # 20 CAPVT XX. Vsufructuarius vtrùm censeatur procurator in rem suam, & habere mandatum generale circa res fructuarias; quam curam, sollicitudinem, & diligentiam circa illas adhibere debeat, siue earum custodia qualiter ei demandata videatur? vbi vera resolutio traditur in hac materia, & quæ hucusque scripta sunt, congeruntur in vnum. Deinde an vsufructuarius de dolo, lata, leui, & leuissima culpa teneatur, resoluitur, & Ioannis Cephali sententia in consil. 653. num. 15. lib. 5. non damnatur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius possessione adepta, & cautione præstita, siue ante cautionem possidendo legitimè vti & frui tenetur arbitrio boni viri, & iuxta modos à iure præscriptos. -  2 Vsufructuarius re fructuaria, iure suo, vtitur, & fruitur. -  3 Sic vt dicatur sua authoritate frui, & per manus suas 4. Tenetur tamen in his rebus, in quibus vsumfructum habet, maximam curam, custodiam, & diligentiam adhibere, & facere omnia, quæ diligentissimus paterfamilias facere posset, & deberet, & prædictas res diligenter colere & laborare, & dolus malus, & dissipatio omninò ab eo abesse debet. -  5 Vsufructuario censetur demandata custodia rei, & iurium, tam indicio quàm extrà. -  6 Vsufructuarius censetur procurator in rem suam, & habere mandatum generale, ex communi sententia. -  7 Vsufructuarium non dici procuratorem in rem suam, tamen negandum non esse, procuratorem esse, & agere posse nomine domini, ex sententia quorundam Recentiorum. -  8 Vsufructuarium procuratorem dici in rem suam, in his, quæ respiciunt vsumfructum, & agere posse proprio nomine absque mandato proprietarij: in his verò quæ proprietatem respiciunt, non posse sine mandato, nec dici procuratorem in rem suam, ex sententia aliorum. -  9 Quæ nouè, verè tamen, & concludenter impugnatur, & num. seq. resolutio Authoris traditur. -  10 Vsusfructuarium, ad vsumfructum consequendum, contra hæredem, & alium quemcunque agere posse absque mandato hæredis, vel proprietarij, tanquam procuratorem in rem suam. -  11 Vsufructuarium in his, quæ respiciunt vsumfructum, dici procuratorem in rem suam, & proprio quidem nomine absque mandato hæredis, vel proprietarij agere posse. -  12 Vsufructuarium regulariter loquendo, siue respectu ipsius rei fructuariæ, non dici propriè procuratorem in rem suam, siue procuratorem generalem, sed quoad quædam, videlicet, quæ respiciunt custodiam, defensionem, administrationem, & conseruationem rei, & iurium eius. -  13 Vsufructuarius si negligens fuerit circa prædicta, ad interesse tenetur. -  14 Vsufructuarius conseruare tenetur iura, pertinentias, & seruitutes debitas proprietati, seu fundo fructuario; & si permiserit eas amitti, vsucapi, vel præscribi, ad interesse tenetur. -  15 Vsufructuarius si non denunciauerit, cùm potuerit, proprietario probabiliter ignoranti periculum rei, aut aliud necessariò fiendum, & damnum sequatur, tenebitur ipsi proprietario ad interesse, & damnum. -  16 Contra vsufructuarium viuentem sicut agi potest pro damno dato in rebus fructuaris: ita etiam potest contra eius hæredes, postquam ipse est mortuus. -  17 Vsufructuarius non solùm de dolo, lata, leuíque culpa tenetur, sed etiam de leuissima. -  18 Cephalus in consil. 653. num. 15. lib. 5. nouè notatus per Authorem. -  19 vsufructuarius dicitur in culpa esse saltem leuissima, si tamam non præstierit diligentiam circa res fructuarias, quantam diligentissimus quisque rebus suis, imò maiorem. -  20 Emphyteuta, libellarius, conductor, & alij similes, de culpa leuissima tenentur. VSufructuarius possessione adepta, & cautione[sect. 1] præstita, siue ante cautionem, possidendo legitimè, provt suprà capitibus præcedentibus resolutum est: quoniam vti & frui tenetur arbitrio boni viri, & iuxta modos ei à iure præscriptos, vt tradunt ij Authores, quos statim referam, & capite sequenti dicetur; & quamuis re fructuaria iure suo vtatur, & fruatur, l. vti[sect. 2]frui, ff. si vsusfructus petatur. Iason in l. naturaliter, in princip. ff. de acquirenda posses. Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, tit. 1.§ 1. glos. 1. num. 30. Menochius in cons. 66. num. 20. lib. 1. sic vt dicatur sua authoritate[sect. 3] frui, & per manus suas, vt optimè probat Modernus vbi suprà, num. 26. & n. 30. & ex aliis scribit Cephalus in consil. 637. num. lib. 5. tenetur tamen in his rebus, in[sect. 4] quibus vsumfructum habet, maximam curam, custodiam, & diligentiam adhibere, & facere omnia, quæ diligentissmus paterfamilias facere posset, & deberet, & prædictas res diligenter colere, & laborare, dolus malus, & dissipatio omninò ab eo abesse debet. Quod argumento textus in l. ea igitur, ff. de pignoratitia actione, & in l. 1. vers. finali, cum l. sequenti, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, rectè adnotarunt Aretinus in §. finitur, num. 3. vers. in eadem glossa, Institut. de vsufructu Ruinus in cons. 57. num. 7. vol. 4. Aimon Craueta in consil. 300. n. 1. & 2. vol. 2. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto. n. 156. fol. mihi 351. Antonius Gomez tom. 2. & variar. cap. 15. de seruitutibus, num. 6. Molina de Hispanorum Primogeniis, lib. 1. cap. 22. num 3. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. in princ. Cephalus in cons. 653. num. 5. lib. 5. Doctor Spino in speculo, gloss. 13. principali, de legato vsusfructus, n. 80. censetur enim vsufructuario demandata custodia rei, & iurium,[sect. 5] tam in iudicio, quàm extrà, vt scribunt Bartolus in l. apud Trebatium, §. 1. num. 1. ff. de aqua pluuia arcenda, Alexander, & Iason in l. 1. §. vlt. num. 3. ff. de noui operis nunciatione, Decius in cons. 418. num. 7. Modernus dicta glossa 1. num. 11. & glos. 8. num. 58. Menochius in cons. 66.[sect. 6] num. 30. lib. 1. Pedrocha in cons. 7. num. 178. Et ideò censetur ipse fructuarius procurator in rem suam, & habere mandatum generale, vt post Bartolum, Angelum, Castrensem, Baldum, Iasonem, & alios, ex communi sententia probat Antonius Gomez dicto cap. 15. de seruitutibus, num. 6. & communem referunt Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 16. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, dicto cap. 11. num. 3. qui tamen ab ea recedunt, vt statim dicetur, sed probarunt eam Ruinus in consil. 206. num. 29. volum. 2. parisius in cons. 94. num. 17. lib. 2. & alij, quos refert Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 34. in princ. qui præcipuè mouentur per textum, in l. 1. §. finali, cum l. sequenti, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, vbi scriptum est: Interdum autem inerit proprietatis æstimatio, si fortè fructuarius, cùm posset vsucapionem interpellare, neglexit, omnem enim rei curam suscepit, nam fructuarius custodiam præstare debet. Sed Pinellus vbi suprà, dict. num. 16. existimat hac in re, meliùs aduertere ad illum textum, Ru[sect. 7]beum in l. non solum, §. morte, n. 12. ff. de noui operis nunciatione. Crotum in l. 1. §. nuntiatio, n. 9. eod. tit. & priùs Fulgosium ibidem, contra communem allegationem; nec ampliùs dicit, & Ioannes Garsia, qui tacet eum, dicto cap. 11. n. 4. pro communi hac resolutione primò expendit textum, in l. 1. §. finali, ff. de noui operis nunciatione, cui ex aliis recte satisfacit: postmodùm refert Rubei & Croti opinionem contra communem, & tandem cum eis insistens credit verius, vsufructuarium non dici procuratorem in rem suam, non tamen negandum esse, esse procuratorem, & agere posse nomine domini; atque adeò debere custodire, & curam gerere rei, quâ vtiturfruitur, quoniam procuratoris vicem, & officium sustinet, cui satisfacere tenetur. Verùm sententiâ superiori non relatâ, ex mente[sect. 8] communi, vt ipsi asserunt, aliter distinguunt in hac quæstione Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n 7. per totum, fol. mihi 189. Michaël Grassus dict. §. legatum, quæst. 34. n. 2. dicúntque communem esse Interpretum sententiam, vt vsufructuarius dicatur procurator in rem suam, & agere possit proprio nomine absque mandato proprietarij, in his, quæ vsumfructum respiciunt, in his verò, quæ proprietatem respiciunt, non possit sine mandato, cùm non sit procurator in rem suam, sed proprietarij, in eis habeat tacitum mandatum. Sed tamen prædictos Authores, in eo iuste notandos crediderim, quòd affirment præfatam distinctionem ex[sect. 9] communi Doctorum sententia descendere; siquidem antiquiores ferè omnes, paucis exceptis, fructarium dici procuratorem in rem suam simpliciter docuerunt, vt constat expressim ex multis relatis per Antonium Gomez, Pinellum, Grassum, & Ioannem Garsiam vbi suprà. Alij autem Recentiores (quorum numero, præsertim. sunt Rubeus, Crotus, Pinellus, & Garsia) etsi hoc negauerint, fatentur tamen, fructuarium dici procuratorem, vt agere possit, & debeat nomine domini itaque agendi potestatem absque mandato proprietarij, non solùm illi concedunt sed etiam eundem agere adstringunt: quoniam officium procuratoris sustinet, cui satisfacere tenetur. Et denique, quicunque hac de materia scripsit, etiam in his, quæ respiciunt proprietatem; curam, diligentiam, & sollicitudinem tacitè demandatam videri fructuario adeò apertè admittit, vt generaliter constituere in illis non posse ipsum absque mandato agere, durum admodùm, & iuri contrarium videatur. Et in specie magis loquendo repugnat traditionibus Decij, in cons. 418. n. 7. Menochij, in cons. 66. n. 30. lib. 1. Moderni in consuetud. Parisiens. tit. 1. §. 1. glos. num. 1. 1. & glos. 8. n. 58. Achillis Pedrochæ in cons. 7. n. 178. qui dicunt, censeri fructuario demandata omnia, quæ tendunt ad custodiam, defensionem, & conseruationem rei fructuariæ. Quo[sect. 10]circa in hac contrarietate dicendum mihi videbatur primò, ad vsumfructum consequendum, contra hæredem, & alium quemcunque, rectè agere posse vsufructuariú absque mandato alterius cuiuscumque. tanquam procuratorem in rem suam, aut eum, ad quem iusto titulo ius, aut dominium vsusfructus pertinet. Id quod certissimum est, & post alios probant Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 62. vers. Quod autem, Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 7. & n. 198. Grassus dicto §. legatum, quæst. 34. num. 2. in fine. Secundò, in his, quæ vsumfructum respiciunt, vsu[sect. 11]fructuarium dici procuratorem in rem suam, & proprio quidem nomine absque mandato haeredis, vel proprietarij, liberè agere posse. Quod nullus negat, imò potiùs id omnes tanquam indubitatum admittunt, atque ex communi resolutione tradunt Caualcan. & Grassus vbi suprà Tertiò, regulariter loquendo, siue specificè, respectu[sect. 12] proprietatis, aut ipsius rei fructuariæ, veram non esse, vt anteà dicebam, generalem Caualcani, & Grassi traditionem, in his, quæ proprietatem respiciunt nullo modo absque mandato proprietarij fructuarium agere posse, nec in eis tacitum mandatum habere. Similiter veram non esse Castrensis, Baldi, & aliorum primam sententiam, relatam suprà. num. 6. generaliter fructuarium dici procuratorem in rem suam, & generale mandatum obtinere etiam respectu iuris proprietatis. Id quod naturæ; vsusfructus repugnat euidenter, vt de se patet, & his, quæ; scribit Menochius in cons. 66. num. 16. lib. 1. deinde vtramque sententiam temperandam in hunc modum, vt scilicet, vsufructuarius non dicatur propriè procurator in rem suam, sine procurator generalis, aut generale mandatum obtinens, sed quoad quædam, videlicet quæ: respiciunt custodiam, defensionem, & administrationem, aut conseruationem rei fructuariæ, & iurium eius; hæc enim tacitè illi demandata videntur, vt colligitur apertè ex dicta lege 1. In fine, & lege sequenti. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. Et post; Salicetum, & Alexandrum, eruditè, & verè aduertit Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, titul. 1. §. 1. glossa 1. num. 11. & ab eo transcribit Caballinus Milleloquio 1. num. 11. & 12. & horum respectu tacitum mandatum dicitur habere à proprietario, & absque mandato illius agere potest, vt ipse Modernus aduertit, & pòsi Rubeum, & Crotum, in idem incidit Ioannes Garsìa vbi suprà, quod iniustè, & contra mentem dictorum iurium negarunt Caualcanus & Grassus locis superiùs relatis. Imò non solùm potest vsufructuarius omnia, quæ tendunt in vtilitatem, & conseruationem ipsius rei fructuariæ facere; verùm etiam si facere omiserit, & negligens fuerit, sibi impu[sect. 13]tandum est, & ad interesse tenetur, vt Iuribus & communi dictorum resolutione probauit Antonius Gomez. dicto capite 15. de seruitutibus, num. 6. In fine, & inde fit,[sect. 14] quòd vsufructuarius conseruare tenetur iura, pertinentias, & seruitutes debitas proprietati, seu fundo fructuario, & si permiserit eas amitti, vsucapi, vel præscribi, vt dictum est, ad interesse tenetur, ex textu in dicta l. 1. in fine, cum l. sequenti, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, & tradit Modernus dicta glos. 1. num. 11. & Caballinus milleloquio. 1. num. 12. Similiter si non de[sect. 15]nuntiauerit, cùm potuerit proprietario probabiliter ignoranti periculum rei, veluti ruinæ, vel inundationis, aut aliud necessariò fiendum impensa proprietarij, vel quid simile, & damnum sequutum fuerit tenebitur ipse proprietario ad interesse, & damnum, vt post Castrensem, in l. eum ad quem, C. de vsufructu, rectè adnotauit Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, titul. 1. §. 1. Glos. 8. num. 58. Et sicut agi potest pro damno dato[sect. 16] contra vsufructuarium viuentem; ita etiam potest contra eius hæredes, postquam ipse est mortuus: sic scribunt, & comprobant Cephalus in cons. 653. n. 7. lib. 5. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 55. num. 9. lib. 1. Fit[sect. 17] etiam deinde, quòd vsufructuarius tenetur non solùm de dolo, lata, leuìque culpa, sed etiam & de leuissima culpa, quia vsusfructus solùm ipsius fructuarij gratiâ constituitur, vt de se patet, ideò de leuissima culpa tenetur, §. item is cui, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, l. si vsusfructus legatus, §. denique, ff. de vsufructu, iuncta l. In lege aquilia & leuissima, 45. ff. ad legem Aquiliam. sic tenent Angelus in l. cùm vsufructuarius, in fine. ff. de vsufructu.Albericus in l. quamuis, num. 2. ff. de damno infecto. Modernus dict. glos. 8. num. 50. Antonius Galearius Maluassia in cons. 38. num. 36. & 39. vol. 1. Vnde cum in proposito legissem Ioannem Ce[sect. 18]phalum, considerabam nouè, ipsum apertè lapsum fuisse in cons. 653. num. 15. lib. 5. dicebat enim vsufructuarium teneri tantùm de dolo, lata, leuique culpa, cùm etiam de leuissima teneatur, ex suprà dictis. Dicetur autem esse in culpa saltem leuissima vsufructuarius, si tantam[sect. 19] non præstiterit diligentiam circa res fructuarias, quantam diligentissimus quoque rebus suis; imò maiorem: argumento textus, in dict. §. item is qui res vtenda, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, & in l. 1. §. is quoque cui rem, ff. de obligat. & act. & obseruat Antonius Galearius Maluassia dict. cons. 38. num. 37. vbi. n. 38. 39. & 40. agit vtrùm emphyteuta, libellarius, conductor, & alij similes de culpa leuissima teneantur: de[sect. 20] quo est videndus omninò Iosephus Ludouicus decis. Perusina 22. num. n. 21. in fine & decis. 94. num. 11. # 21 CAPVT XXI. Vsufructuarius an, & quando, proptereà quod arbitrio boni viri non vtatur, siue propter rei deteriorationem, aut arborum incisionem, expelli possit, vt ius vsusfructus amittat, & propter damnum illatum vtrùm ad interesse tantùm teneatur; an verò vsusfructus etiam iure priuari debeat? vbi hæc materia breuiter, & distinctè, explicatur communis sententia à quorundam impugnationibus defenditur, & Antonij Galeatij Maluassiæ cons. 38. per totum, vol. 1. nouè expenditur, & commendatur in hac materia. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius vti & frui arbitrio boni viri adeò tenetur, vt nihil in perniciem, aut damnum proprietatis facere possit. -  2 Sed illius conseruationi, & vtilitati, tanquam bonus paterfamilias prospicere debet. -  3 Vsufructuarius, si non vtatur nec fruatur arbitrio boni viri, siue malè se habuerit circa res fructuarias, vel deteriorandoillas, aut arbores fructiferas incidendo: vtrùm expelli possit per proprietarium, vt ius vsusfructus amittat, & pro damno etiam illato teneatur, an verò ad interesse tantùm cum eo agi possit, sed vsufructu priuari non debeat. -  4 Vsufructuarium in quæstione superiori expelli non debere, sed ad interesse tantùm teneri ex sententia quorundam, qua tamen improbatur infrà num. 9. & sequentibus. -  5 Emphyteuta, conductor, & similes, incidendo arbores virides & fructiferas, & propter rei deteriorationem, ius, quod habent, amittunt, & expelli possunt. -  6 Antonium Galeatium Maluassiam & eruditè, & vtiliter loquutum fuisse de materia huius Capitis; & consil. 38. per totum, vol. 1. singulare esse & notandum. -  7 Vsufructuarius, cùm caueat de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, aliquibus videtur, quòd propter rei deteriorationem expelli non debeat, vt ius vsusfructus amittat, sed ad interesse tantùm teneatur, & ad pœnam, in stipulatione comprehensam: qui tamen decipiuntur, provt resoluitur infrà, num. 11. & 12. -  8 Priuationis pœna locum non habet, vbi lex eam expressè non statuit. -  9 Vsufructuarium non vtentem & fruentem arbitrio boni viri, vel res fructuarias deteriorantem, aut virides, & fructifer as arbores incidentem, expelli posse, & ius vsusfructus amittere, ex veriori, & communiori sententia. -  10 Quæ & iure, & ratione concludenti fulcitur. -  11 Et contrariæ opinionis primo fundamento respondetur. -  12 L. 1. §. habet autem, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, & l. sed & si quid, §. & generaliter, ff. de vsufructu, explicantur. -  13 Vsufructuarius quotiescumque, quia non vtitur & fruitur arbitrio boni viri, vel propter rei deteriorationem, aut arborum incisionem, expelli potest, & vsusfructus iure priuatur, damnum quoque resarcire tenetur. -  14 Vt de conductore, qui malè versatur in re conducta, & de emphyteuta, dici solet. -  15 Iure ipso expressum esse satis, fructuarium propter arborum incisonem, vel rei deteriorationem expelli posse, & iure vsusfructus priuam, contra nonnullos. -  16 Delictum in committendo grauius esse delicto in omittendo, commisso. -  17 Vsufructuarius, vt propter rei deteriorationem, vel arborum incisionem cadat ab vsufructu, quæ & qualis deterioratio necessaria sit, & iudicis arbitrium, quod multum valeat hac in re. -  18 Vsufructuarius, quòd malè versatus fuerit, aut non vsus arbitrio boni viri circa res fructuarias, ex quibus deprehendi possit? -  19 Vsufructuarij dolo, vel culpa, vtrùm præsumi debeat, quod rei deterioratio contigerit, & onus probandi, an ipsi, vel proprietario incumbat? remissiuè. -  20 Vsufructuarius, emphyteuta, & conductor, quamuis ob modicam rei deteriorationem expelli non debeant, tenentur tamen dominis damnum, siue interesse integrè resarcire. -  21 Vsufructuarius si loco arborum cæsarum alias substituat, an debeat cessare amissio iuris propter deteriorationem incursa. VSufructuarius vti & frui arbitrio boni viri[sect. 1] adeò tenetur, vt nihil in perniciem, aut damnum proprietatis facere possit, l. æquissimum, §. 1. ff. de vsufructu, sed illius conseruationi, & vtilitati, tanquam bonus patersamilias prospicere debet, aliàs ius vsusfru[sect. 2]ctus amittit ex sententia communi; siue ad resarciendum damnum tenetur, ex sententia aliorum, vt statim dicam. Sic superiorem doctrinam, de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, nec quicquam gerendo in perniciem proprietatis, tradunt Alexander & Castrensis in Authent. qui rem, in princip. & ibi communiter Doctores C. de sacrosanctis Ecclesiis, Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, 1. part. lib. 4. cap. 3. de vsufructu, num. 15. & 16. Cardinalis Albanus in rubr. ff. de vsufructu, in fine. Ruinus in cons. 58. num. 5. lib. 1. Natta in cons. 477. num. 7. Rolandus in cons. 49. num. 12. & 13. lib. 2. Cephalus in consil. 653. num. 4. & lib. 5. Petrus de Soncinas in cons. 15. num. 10. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. Maluassia in cons. 38. per totum, vol. 1. Sed dubium est[sect. 3] in eo, vtrùm si vsufructuarius non vtatur nec fruatur arbitrio boni viri, siue male se habuerit circa res fructuarias, vel deteriorando illas, aut arbores fructiferas incidendo, expelli possit per proprietarium, vt ius vsusfructus amittat, & pro damno etiam illato teneatur: an verò ad interesse tantùm cum eo agi possit, sed vsufru[sect. 4]ctu priuari non debeat. Et partem negatiuam, vsufructuarium expelli non debere propter prædictam causam, sed ad interesse tantùm teneri, defendunt Angelus in §. finali, num. 3. Institut. de seruitutibus, afflictis cap. 1. §. licet, num. 14. si de feudo fuerit controuersia. Ruinus in l. diuortio, §. si fundum, num. 2. ff. soluto matrimonio Berous in cons. 5. 4. à num. 19. lib. 3. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubr. 4. § 6. in glossa finali num. 18.[sect. 5] Riminald. in cons. 94. num. 36. lib. 1. Et pro his vrget primò, quòd licèt emphyteuta, conductor, & similes, incidendo arbores virides, & fructiferas, & propter rei deteriorationem. ius quod habent, amittant, & expelli possint, vt tradunt Bartolus, Baldus, Castrensis, Alexander, & communiter omnes in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, idem Bartolus in l, in fraudem, §. finali, per illum textum, ff. de iure fisci, & in Authent. qui rem, vbi Doctores omnes communiter, C. de sacrosanctis Ecclesiis, & post multos, Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento,§ Titia cùm nuberet, de legat. 2. num. 131. Iulius Clarus §. emphyteusis, quæst. 26. num. 2. Rolandus in consil. 59. num. 14. lib. 2. Menochius in consil. 13. num. 4. lib. 1. Iosephus Ludouicus decis. perusin. 22. & decis. 94. Bursatus in consil. 91. num. 4. lib. 1. Aluarus Valascus consultat. 50. Barbosa in dicta l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, num. 15. vsque ad num. 17. fol. 1040. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. n. 1.[sect. 6] vol. 2. Quod est singulare & notandum, quia in eo & eruditè, & vtiliter loquutus est in hac materia: id ta[sect. 7]men vt superiores & alij nonnulli existimant videtur in vsufructuario procedere non posse, quia cùm ipse caueat de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, propter rei deteriorationem videtur, quòd expelli non debeat, vt ius vsusfructus amittat, sed ad interesse tantùm teneatur, & ad pœnam in stipulatione comprehensam, & hoc videtur ab initio pacisci, & à quauis expulsione, & caducitate recedere proprietarius, argumento textus in. l. sed & si quid § & generaliter, ff. de vsufructu, & in l. 1. §. habet autem, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat: qua ratione vsi sunt Iacobin. de Sanct. Georg. in authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesiis, Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. vers. Nunc pro complemento quæro de quæstione multùm necessaria, num. mihi. 131. & eo non relato, Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 38. num. 2. Secundò facit, quòd pœna priuationis non habet locum, vbi lex eam expressè non statuit, argumento tex[sect. 8]tus, in §. cùm igitur, versiculo, sin autem in authent. de non eligendo secundò nubent, collatione 1. & in l. at si quis, §. diuus ff. de religiosis & sumptibus funerum; & est communis Doctorum sententia post Baldum ibi. columna finali, in prine. & in authentica, ex testamento, C. de secundis nuptiis. Sed de de iure, vsufructuario prædicta pœna non imponitur, vt colligi potest ex l. ex sylua, & l. seq. & l. æquissimum, §. 1. ff. de vsufructu, vbi vsufructuario tantùm inhibetur, vt arbores fructiferas, ac etiam infructuosas non decidat, non tamen ipsi decidenti priuationis pœna imponitur: ergo propter praedictam causam, priuari non debebit fructuarius iure vsusfructus. Nihilominùs contraria sententia, verior est, & com[sect. 9]munior, vsufructuarium non vtentem & fruentem arbitrio boni viri, vel res fructuarias deteriorantem, aut virides, & fructiferas arbores incidentem, expelli posse, & ius vsusfructus amittere: provt meliùs docuerunt Baldus in cons. 290. volum. 2. Guillelm. Cun. in authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesis, per illum textum, qui quamuis loquatur in emphyteuta; fortiori ratione procedere debet in vsufructario, cùm ius eius debilius sit iure emphyteutæ, vt infrà referendi adnotarunt: deinde per alia, & bona iura, quæ: ibidem adducit, & sequuntur Paulus Castrensis num. 3. Iason num. 4. Iacobin. de Sanct. Geor. n. 6. & Decius columna 2. in fine, ibi. Romanus, Alexander, Barbacia, Cæpola, & Ruinus, cum quibus sic defendit Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 38. n. 17. & 18. & vltra eum Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. num. 131. qui dicit, quòd ista quæstio fuit in facto in quadam magna Domina, quæ erat relicta vsufructuaria bonorum mariti, & exciderat multas & infinitas arbores, Rolandus in cons. 49. num. 12. lib. 2. Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 3. glossa 1. num. 22. Pinellus 2. parte leg. 1. C. de bonis maternis, num. 60. Albanus in cons. 55. num. 6. Cephalus in cons. 653. num. 4. lib. 5. Menochius de arbitrariis lib. 2. centuria 1. casu 78. num. 1. & 3. Iosephus Ludouicus decis. perusina 22. num. 5. & 6. & magis veram opinionem firmat Barbosa in dicta l. diuortio. § si fundum, num. 17. & 18. & vltra relatos per eum, Craueta in cons. 300. num. 2. lib. 2. Bellonus in cons. 54. n. 11. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 156. Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, tit. 1. §. 1. glos. 1. n 31. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 55. n. 6. lib. 1. Menochius in cons. 66. n. 30. lib 1. Ioannes Botta in cons. 47. num. 33. Guttierrez in repetitione l. nemo potest, n. 182. de leg. 1. & pro hac parte, vt superiùs dicebam, ponde[sect. 10]ratur communiter textus in dict. authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesiis, vbi emphyteuta propter prædictam rationem expellitur, & iure suo priuatur, & tamen pari, vel maiori, aur fortiori ratione procedit ille textus in vsufructuario, conductore, & similibus personis, vt inquit Menochius dicto casu 87. n. 3. Iosephus Ludouicus dicta decis. 22. num. 6. Secundò facit textus in l. 2. ff. si vsusfructus petatur, vbi durante etiam vsufructu potest dominus proprietatis conueniri, si deteriorem reddat vsumfructum; ergo maiori ratione poterit vsufructuarius, vt in terminis nostris ex illa adnotauit Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus c. 11. num. 34. Tertiò facit textus veluti expressus in l. hoc ampliùs 9. §. finali, ff. de damno infecto, quæ: dicit fructuarium malè vtentem posse prohiberi, ne vsufructu vtatur. Quartò facit, quòd vsufructuarius tenetur fundum rectè colere, 1. item si fundi, 16. ff. de vsufructu, & vti, & frui arbitrio boni viri, vt initio huius capitis diximus: ergo si id non faciat, sed potiùs contrarium, resolui debet ius eius, per textum, in authent. cui relictum, C. de indicta viduitate; & quod notat Baldus ibi. num. 10. Modernus dicta glos. 1. num. 31. Barbosa in dict. §. si fundum, num. 18. in princ. Et comprobatur vltra eos, per textum, in l. si proprietarius, ff. de damno infecto, & in l. si ex duobus, §. si plures, versic. sed per prætorem, ff. de noxalibus actionibus. Ex quibus facilè dissolui possunt contrariæ: partis[sect. 11] fundamenta; Et primum non obstat; nam etsi cautio de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, ab vsufructuario fuerit præstita, adhuc non esset bene consultum proprietario, si ipse fructuarium male vtentem, & res fructuarias deteriorantem statim non posset expellere, cùm facilè occultari posset veritas vsusfructus concessi, & probatio deteriorationis difficilior redderetur. Vt aduertunt Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 36. Barbosa in dicto §. si fundum, num. 18. in[sect. 12] princ. vltra quos aliter, & meliùs responderi potest, constituendo ad explicationem textus, in dicta l. 1. §. habet autem, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, & l. sed et si quid, §. & generaliter, ff. de vsufructu. Quod licèt dicatur ibi, committi stipulationem de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, si vsufructuarius aliter vtatur, non tamen per hoc sequitur, quin etiam possit expelli: quia diuersa sunt remedia, & vnum alterum non tollit, neque restringit: sic declarant Castrensis num. 3. & Iacobin. de Sanct. Georg. num. 6. in dict. authent. qui rem, quos sequuti sunt Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, num. 131. in fine. Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 38. num. 18. 19. & 20. & ij Autho[sect. 13]res rectè scribunt, quòd quotiescunque vsufructuarius, quia non vtitur & fruitur arbitrio boni viri, vel propter rei deteriorationem, aut arborum incisionem, expelli potest, & vsusfructus iure priuari, damnum quoque resarcire tenetur argumento textus in l. duobus, §. Colonus, ff. de iure fisci; quod etiam probauit Barbosa in dicta l. diuortio, §. si fundum, num. 18. ante finem, & vltra relatos ab eo, Iacobus Mandellus de Alba in cons. 55. n. 6. lib. 1. Ruinus in cons. 58. Quia locatur, num. 5. volum. 1. & in cons. 43. Viso ac perlecto, in fine, volum. 2. Et de conductore, qui malè versatur in re conducta, & emphyteuta idem dici solet communiter, in dict. authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesiis. Alexander in cons. 129.[sect. 14] lib. 2. Rolandus in cons. 49.n 15 volum. 2. & in cons. 40. num. 9. volum. 4. Natta in cons. 481. num. 21. volum. 3. Curtius Senior in cons. 70. sub num. 8. & his non relatis Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 20. vol. 1. Vincentius Carocius de locato & conducto, quæst 7. à princ. fol. mihi. 191. Secundum verò fundamentum facilè conuincitur ex[sect. 15] eo, quòd imò iure ipso fatis expressum fuerit, fructuarium propter arborum incisionem, vel rei deteriorationem expelli posse, & iure vsusfructus priuari, vt per textum in dict. l. hoc ampliùs, § finali, ff. de damno infecto. Ex multis affirmat Barbosa in dicto §. si fundum, num. 17. in princ. & Antonius Galeatius Maluassia dict. cons. 38. num. 22. qui num. 23. in idem expendit textum, in l. vsufructu legato, & in l. hactenus, ff. de vsufructu, vbi vsufructuarius perpetuò prohibetur, & repellitur ab vsufructu, si rem non reficit; ergo fortiùs, si eam deteriorat, quia grauius est delictum in committendo, quam in omittendo, secundùm Glossam, & Do[sect. 16]ctores in l. si mora, ff. soluto matrimonio, Glossa in lege Diuus, verbo, nec sollicitudo, in fine, ff. ad Sillanianum, Baldus in l. quod te mihi, num. 6. ff. si certum petatur Decius in cons. 37. col. 4. num. 9. & nonnulla dicit Iason in l. edita, num. 40. C. de edendo, & in l. transigere, num. 7. C. de transactionibus, & in l. si prius, num. 49. ff. de noui operis nunciatione; & superiorem resolutionem apertè videtur probare Cardinalis Hieronymus Albanus in rubrica, ff. de vsufructu, in fine, resoluens, fructuarium malè vtentem, priuari posse vsufructu, etiamsi cautionem præstitisset de benè vtendo, vt superiùs dicebamus num. 9. & 10. Est tamen animaduertendum, quòd vsufructuarius[sect. 17] vt propter rei deteriorationem, vel arborum incisionem cadat ab vsufructu, non sufficit quælibet deterioratio, , sed necessaria est notabilis deterioratio, & non modica; item perpetua, & non circa culturam, & fructus, sed circa rem, & dolosa, culpabilis, & fraudulenta, & vbi hæc coniunctim non concurrunt, vsufructuarius non cadit ab vsufructu, nec expellitur, sicut dicimus in emphyteuta: sic ex communi omnium sententia. in dict authent. qui rem, post multos, quos allegant, tradunt Iason cons. 3. num. 7. & in cons. 17. in princ. vol. 1. Vincentius Carocius de locato & conducto, dicta quæst. 7. ex num. 41. fol. mihi 192. qui loquitur in vsufructuario; in quo etiam expressim loquuntur Iacobus Mandellus de Alba in cons. 5. num. 6. lib. 1. Paulus de Montepico in dicta §. Titia cùm nuberet, sub quæst. 36. num. mihi 133. Iosephus Ludouicus decis. Perusina. 22. num. 21. & decisione 94. num. 10. Aluarus Valascus consul. 50. num. 6. Barbosa in dict. §. si fundum, num. 20. versic. & tenebis mente. Natta in cons. 477. num. 7. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 34. in fine. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto n. 157. fol. 352. & nullo ex his relato, Antonius Galeatius Maluassia dicto cons. 38. num. 8. hac autem in re multum valebit discreti Iudicis arbitrium, qui ex prædiorum. siue rerum, & arborum, aut fructuum qualitate dignoscere poterit, quæ, aut qualis deterioratio notabi lis, aut magna dicatur, siue modica; ex his, quæ scripsit Menochius lib. 2. de arbitrariis, quæst. 78. num. 8. cum quo omnes conueniunt, vt constat ex superioribus, & aliis comprobat Ioannes Botta in cons. 46. num. 34. ipsius etiam Iudicis arbitrio relinquitur, ex quibus colligi, &[sect. 18] deprehendi possit, quando vsufructuarius malè versatus fuerit, aut non vsus arbitrio boni viri circa res fructuarias, consideratis, quæ optimè scripserunt Alexand. in cons. 139. n. 3. vol. 2. & in cons. 118. n. 7. vol. 5. Natta in cons. 477. n. 7. Maluassia dict. cons. 38. n. 14. versic secundò id quoque, Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 156. In dubio autem, vtrùm præsumi debeat, quòd[sect. 19] rei deterioratio, dolo vel culpa vsufructuarij contigerit, & onus probandi, an ipsi, vel proprietario incumbat, tradit Barbosa in dict. §. si fundum, num. 20. vers. In dubio sanè. Menochius in cons. 130. num. 4. & seqq. vol. 1. Anguiss. in cons. 99. Baldus cons. 190. vol. 2. Crotus in consil. 115. vol. 1. Iosephus Ludouicus dicta decis. Perusina 22. num. 25. qui num. 24. ex aliis rectè adnotauit, quam[sect. 20]uis vsufructuarius, emphyteuta & conductor ob modicam rei deteriorationem expelli non debeant, nec ab vsufructu cadant, tenentur tamen dominis damnum, siue interesse deteriorationis integrè resarcire. Quod etiam obseruarunt Ruinus in cons. 53. lib. 1. Vincentius Carocius de locato & conducto, dicta quæst. 7. num. 42. in fine, fol. 192. Quod si vsufructuarius loco arborum[sect. 21] cæsarum alias substituat, an debeat cessare amissio iuris propter deteriorationem incursa, cùm videatur etiam cesare deterioratio, argumento à d contrario sensu videtur decidere textus, & in fauorem fructuarij, in l. fraudem, 45. §. si conductor, ff. de iure fisci, per quem sic obseruant Iason in dict. l. diuortio, §. si fundum, num. 4. ff. sol. matrimonio. Crotus in cons. 115. num. 8. lib. 1. Iosephus Ludouicus decis. 94. n. 13. Gama decis. 147. in fine. Aluarus Valascus consultatione 50. num. & in colono, emphyteuta, marito, & similibus, & vsufructuario, post Baldum, Alexandrum, Iasonem, Beccium, Siluanum, & alios, probauit Carocius dict. quæst. 7. n. 22. fol 191. Borgninus Caualcanus decis. 32. n. 16. 1. part. quod tamen latiùs & eruditè, vt solet, explicauit Barbosa, hac de re videndus omninò in dicta l. diuortio, §. si fundum, n. 18. versic sunt tamen prædicta omnia limitanda, & num. 19. per totum, fol. 1048. # 22 CAPVT XXII. Vsumfructum ad rei naturam, & boni patrisfamilias rationem, vel consuetudinem exigendum; & fructuarium arbitrio boni viri vtifrui, non videri contra solitum vsum testatoris vtentem; videri verò arbitrio boni viri vtifrui, si se gerat circa res fructuarias, vti se gerere dominus proprietatis solitus erat, vel ad rei naturam & modum. Deinde consuetudinem patrisfamilias spectandam in exquirenda voluntate, quamplurimorum authoritate, & testimoniis comprobatum. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus ad rei naturam, & boni patrisfamilias rationem, vel consuetudinem exigitur. -  2 Sic vt ex natura rei sumatur, & ad eum, ad quem naturaliter est destinata, vsum hominum, & pro diligentis patrisfamilias consuetudine, & modo referatur. -  3 Non solùm enim natura rei & modus, sed etiam eius qui vsumfructum dedit consuetudo, multum quoque valet in istis diiudicandis. -  4 Franciscus Connanus laudatus. -  5 Vsufructuarius arbitratu boni viri vti non videtur, qui contra solitum testatoris vsum re fructuaria vtitur, aut modum illius non seruat. -  6 Vsufructuarius an boni viri arbitrio vsus fuerit, colligendum est ex his, quæ testator solitus erat facere. -  7 Quod tamen limitari debet, nisi testator, quia nolebat, non vteretur re, ad eum, ad quem naturaliter erat destinata, vsum; tunc enim ad rei naturaliter, & boni patrisfamilias rationem vsusfructus exigi posset. -  8 Consuetudo testatoris non inspicitur in his, quæ insunt ex natura rei. -  9 Vsufructuarius, qui in rebus fructuariis se habuerit eo modo, quo dominus proprietatis se habere solitus erat, videtur vsus arbitrio boni viri, nec res deteriorasse. -  10 Testator in dubio censetur legasse fructus, quemadmodùm eo viuente percipiebantur. -  11 Hæres si grauatur aliquid pati intelligitur grauatus, vt patiatur eo modo quo patiebatur defunctus. -  12 Consuetudinem & vsum testatoris inspiciendum esse in exquirenda voluntate, atque vt sciamus, quid, quale, vel quantum ipse legare voluerit. -  13 Legatarius, vel hæres qui facit secundùm consuetudinem & vsum testatoris, videtur facere secundùm eius voluntatem, & è conuerso. -  14 Cephali resolutio in cons. 653. num. 10. lib. 5. nonnullis confirmata, remissiuè. -  15 Testator in dubio censetur voluisse, quòd legatarius consequatur legatum, provt ipse testator habebat in vsu suo. -  16 Vsufructuarius videtur arbitrio boni viri vtifrui, si se gerat circa res fructuarias, vti dominus proprietatis se gerere solitus erat ordinariè, aut frequenter, non extraordinariè, vel aliquando tantùm. -  17 Consuetudo testatoris ordinaria, non extraordinaria attendenda, vt dignosci possit, quid, quale, vel quantum legare voluerit. -  18 Testatoris vsum ordinarium non extraordinarium sequi debemus. -  19 Vsufructuarium vti re fructuaria pro vsu destinato, proprietario inuito. PRo explicatione eorum, quæ capite præcedenti diximus, quatenus vsufructuarium non vtentem arbitrio boni viri expelli posse, & de damno illato teneri probauimus, atque vt certam aliquam, aut generalem doctrinam hoc capite tradamus, quà dignosci possit, quando quis arbitrio boni viri vti, vel non vti videatur, con[sect. 1]stituendum erit inprimis id, quod ferè omnes, qui de hac materia tractarunt, & quidem immeritò intactum relinquunt, aut non ita distinctè explicarunt: Quòd vsusfructus ad rei naturam, & boni patrisfamilias rationem, vel consuetudinem exigitur, sic vt ex natura[sect. 2] rei sumatur, & ad eum, ad quem naturaliter est destinata vsum hominum, & pro diligentis patrisfamilias consuetudine, & modo referatur. Non solùm enim[sect. 3] natura rei, & modus, sed etiam eius, qui vsumfructum dedit, consuetudo, multùm valet in istis diiudicandis; quam doctrinam ex visceribus quamplurimorum iurium, atque illorum verbis maturè, & accuratè perpensis, rectissimè deduxit solus eruditissimus Connanus Commentariorum iuris ciuilis. lib. 4. cap. 1.[sect. 4] num. 4. & 5. fol. mihi 225. qui inter alia, expendit optimum Iureconsulti Caij responsum in l. item si fundi 10. in vers. finali, ff. de vsufructu, quo loco sic scriptum est Nam & si fundi vsusfructus fuerit legatus: & sit ager, vnde in fundum cuius vsusfructus legatus est, solebat paterfamilias, vel palo vti, vel salice, velarundine: puto fructuarium hactenus vti posse, ne ex eo vendat: nisi fortè salicti eius, vel syluæ palaris, vel arundineti vsusfructus sit legatus: tunc enim & vendere potest. Nam & Trebatius scribit, Syluam caduam & arundinetum posse fructuarium cœdere sicut paterfamilias cœdebat, & vendere, licèt paterfamilias non solebat vendere, sed ipse vti: ad modum enim referendum est, non ad qualitatem vtendi. Ex his autem verbis, & superiori doctrina, secundo loco constituendum erit: Quód vsufructuarius arbitratu boni,[sect. 5] viri vti non videtur, qui contra solitum testatoris vsum, re fructuaria vtitur, aut modum illius non seruat, vt ex eo textu clarè colligitur, & obseruant communiter Doctores, & Albericus ibi, de incisione ramorum, arborum, & syluæ cæduæ dicit, vt si testator de triennio, in triennium, aut de quinquennio, in quinquennium incidere solitus erat, eodem modo incidere debeat vsufructuarius, & non citiùs, aliàs non vtetur & fruetur arbitrio boni viri, & latiùs probat Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento §. Titia cum nuberet, de legat. 2. quæst. 36. ante finem, versic. sed quia dictum est mihi, num. 130. Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 33. in fine. & infrà dicemus, dum tractabimus, vtrúm fructuario incidere arbores liceat: superiorem autem resolutionem, de fructuario contra solitum testatoris vsum vtente, tradit expressim Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 12. vol. 1. quo[sect. 6] loco ex mente communi firmat, ex his. quæ: solitus erat facere testator, colligendum esse, an fructuarius arbitrio boni viri vsus fuerit, nècne. Quod tamen limitari debet, nisi testator, quia nolebat, non vteretur re, ad[sect. 7] eum, ad quem naturaliter erat destinata vsum; tunc enim ad rei naturam, & modum, & boni patrisfamilias rationem vsusfructus exigit posset, argumento textus, in dicto vers. nam & si fundi, in fine dictæ l. item si fundi, & horum, quæ scribit Connanus dict. cap. 1. n. 4. & 5. Quæ corroborantur ex resolutis per Manticam de coniecturis vlt. voluntatum, lib. 6. tit. 9. num. 7. vbi ex multis[sect. 8] probat, quòd consuetudo testatoris non inspicitur in his, quæ insunt ex natura rei, provt ibi iure, & ratione latiùs probauit. Tertiò constituendum est, quòd vsufructuarius, qui[sect. 9] in rebus fructuariis se habuerit eo modo, quo dominus proprietatis se habere solitus erat, videtur vsus arbitrio boniviri, nec res deteriorasse: sic in terminis scribit Cephal. in cons. 653. num. 10. lib. 5. per textum, in l. sed & si quid, §. & si vestimentorum. versic. sed an locare, & in dicto versic. finali dictæ l. item si fundi, ff. de vsufructu, cuius resolutio ex sequentibus confirmari potest. Primò ex his, quæ: adnotauit Iacobus Mandellus de Alba in cons. 743. num. 5. lib. 4. vbi dicit quòd testator in du[sect. 10]bio censetur legare fructus, quemadmodum eo viuente percipiebantur: & allegat textum optimum in l. Sempronio 32. § codicillis ff. de vsufructu legato, in illis verbis: Respondi, verbis, quæ proponerentur, id petitum, vt ad eum modum paterentur hæredes ibi eos esse, ad quem modum, ipsa patiebatur. Et per eum textum dixit Bar[sect. 11]tolus in summario, quòd si hæres grauatur aliquid pati, intelligitur grauatus, vt patiatur eo modo, quo patiebatur defunctus. Est etiam textus optimus in l. cum seruus 81. ante finem, ff. de conditionibus & demonstrationibus, ibi: Nam quod ipse viuus facturus erat, id ab hæredibus suis fieri iussisse intelligitur. Quem sic expendit Simon de Prætis de interpretatione vlt. voluntatum, lib. 1. interpretatione 1. dubit. 3. solut. 5. num. 51. vbi ex n. 49. cum seqq. fol. 31. & 32. & eodem lib. interpretatione 2. dubitatione 2. solutione 2. Num. 24. fol. 93. & lib. 4. dubitatione. 7. à num. 39. vsque ad num. 48. fol. 303. multis[sect. 12] probat consuetudinem, & vsum testatoris inspiciendum esse in exquirenda voluntate; atque vt sciamus quid, quale, vel quantum ipse legare voluerit: Mantica etiam de coniecturis vlt. Voluntatum lib. 6. tit. 9. per totum & lib. 12. tit. 15. num. 16. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. testamentum quæst. 76. num. 7. Quesada diuersarum quæst. iuris cap. 20. num. 11. Menoch. lib. 4. præs. 106. num. 2. Vincent. Caroc. de locato & conducto tit. de merced. consuetudinaria, quæst. 3. n. 3. fol. mihi 8. Et inde legatarius vel hæres, qui facit secundum con[sect. 13]suetudinem & vsum testatoris, videtur facere secundum eius voluntatem, & è conuerso: vt ex aliis probat Signorolus in cons. 175. num. 6. Secundò præfata reso[sect. 14]lutio comprobatur ex his, quæ scribunt Iason in l. certi condictio §. si nummos, à num. 5. ff. si certum petatur. Mieres de Maioratu, in initio 2. part. à. num. 19. & nouissime Barbosa in l. fructus 7. ff. sol. matrimonio, n. 30. & 31. fol. 600. vbi dicit vnum verbum ad propositum necessarium. Vltimò roboratur ex adductis per eundem Cephalum in cons. 773. num. 93. lib. 5. post Alexandrum in cons. 171. num. 5. lib. 5. vbi probat, testatorem in du[sect. 15]bio voluisse censeri, quòd legatarius consequatur legatum, pro vt ipse testator habebat in vsu suo: per textum in l. damnas esto, in fine ff. de vsufructu legato, & in l. si cui ædes, ff. de legatis 3. debet tamen superior Cephali resolutio explicari in hunc modum, quòd vsufru[sect. 16]ctuarius videatur arbitrio boni viri vtifrui, si se gerat circa res fructuarias, vti dominus proprietatis se gerere solitus erat ordinariè, aut frequenter non extraordinariè, vel aliquando tantum. Quod denotant iura anteà præcitata, & maximè verbum solebat,quod optimum est, in di[sect. 17]cta l. item si fundi, vers. fin. ff. de vsufructu. deinde quoniam consuetudo testatoris ordinaria non extraordinaria attendenda est, vt dignosci possit, quid, quale, vel quantum legare voluerit: Menochius referens alios, lib. 3. præsumptione. 143. num. nono. Quesada diuersarum quæst. iuris. cap. 20. num. 12. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum lib. 1. interpretatione 1. dubitatione 5. num. 51. & testatoris vsum ordinarium, non extraordinarium sequi debemus: vt plenè[sect. 18] ostendunt Iason. in dict §. si nummos, num. 26. in fine Modernus in consuetudinibus Parisiensibus, 1. parte. §. 22. num. 126. Mieres de Maioratu. initio secundæ partis: a num. 21. vsque ad n. 27. pro vsu autem destinato, vtitur vsufructuarius re fructuaria proprietario inuito: vt per illum textum adnotauit Florianus de sancto Petro in l. arboribus. § nauis. n. 2. ff. de vsufructu. & de his hactenus. # 23 CAPVT XXIII. Vsufructuarius, qui non colit foliatè agrum, siue terras solicitè arari, & laborari non curat, vtrùm ius vsusfructus amittat, & ad interesse damni teneatur; vbi Ioannis Cephali sententia in cons. 653. num. 18. lib. 5. expenditur, & nonnullis rationibus aduersus eam adductis, noua, & vera concordia proponitur: demum L. item si fundi. §. seminarios. ff. de vsufructu, nonnullis exornatur, & declaratur, remissiuè. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius, qui non colit solicitè agrum, siue terras arari & laborari solicitè non curat; nec cadit ab vsufructu, nec ad aliquod interesse, siue damnum, proprietario tenetur; ex sententia Ioannis Cephali. -  2 Quia prædicta facere, pertinet ad commodum fructuum, qui ad vsufructuarium spectant, nec proprietariorum interest terras non fuisse cultas ex sententia eiusdem Cephali. -  3 Quæ tamen aut magno non caret scrupulo, aut ita indistinctè & simpliciter intellecta, vera esse non potest. -  4 Vt ratione, iure, & quamplurimorum authoritate demonstratur apertè, & numeris seqq. -  5 Vsufructuarius ad culturam rei fructuariæ compelli potest, sicut conductor; aliàs, tenetur, & dicitur in culpa leui non colendo. -  6 Vsufructuarius cogi potest à proprietario vt rem rectè colat, nisi velit priuari fructibus. -  7 Et l. 22. tit. 31. partita 3. in id ponderata. -  8 Vsufructuarium ex sententia communi diligenter debere, & ad vsum boni patris familias res fructuarias colere, & laborare, aliàs expelli posse & iure vsusfructus priuari. -  9 Vsufructuarius ex sententia Baldi non potest omittere culturam, sed cogitur ad eam, quia res inculta deterioratur. -  10 Ad vsufructuarium spectat rem ruinosam reficere, & manutenere, ex sententia Baldis, quæ explicatur infrà, num. 12. -  11 Vsufructuarius an debeat colere, nec ne res fructuarias ex natura ipsarum diiudicandum esse, & pro explicatione præcedentium, & consultationis Cephali, in cons. 653. num. 18. lib. 5. noua & vera concordia adducta. -  12 Ad vsufructuarium spectat rem ruinosam reficere, si refectio modica expensa fieri possit, & præsentem, vtilitatem contineat; secus si magnam expensam requirat & perpetuam vtilitatem concernat. -  13 Vsufructuarius, etiam inuito proprietario res fructarias reficere potest, & cætera facere, quæ pertinent ad culturam: quamuis vltra culturam, aut refectionem ampliare, vel detrahere non possit. -  14 Vsufructu fundi concesso, videri concessum vsumfructum frumenti, ad seminandum deputati. -  15 Debet tamen vsufructuarius seminarium agri conserendi causa paratum semper renouare quasi instrumentum agri, vt finito vsufructu domino restituatur. -  16 Vsufructu finito, quare seminarium restitui debet, remissiuè. -  17 Seminarium quid significet propriè in l. item si fundi. §. seminarios. ff. de vsufructu, remissiuè: & de illo textu, vide suprà, ex num. 14. AD explicationem eorum, quæ capitibus præcedentibus resoluta sunt, quatenus constituimus vsufructuarium non vtentem & fruentem arbitrio boni viri, siue res fructuarias deteriorantem, expelli posse: silentio prætermittendum non est id, quod post Baldum, Iasonem, & alios scripsit Ioannes Cephalus in cons. 653. num. 18. lib. 5. vbi asserit: Quod vsufructua[sect. 1]rius, qui non colit solicitè agrum, siue terras arari, & laborari solicitè non curat, nec cadit ab vsufructu, nec ad aliquod interesse, siue damnum proprietario tenetur, Et reddit rationem, quia prædicta facere, pertinet ad[sect. 2] commodum fructuum, qui ad vsufructuarium spectant, nec proprietariorum interest, terras non fuisse cultas. Quæ tamen resolutio, aut magno non caret scrupulo,[sect. 3] aut ita indistinctè & simpliciter intellecta, vera esse non potest: vti ratione, iure, & quamplurimorum autho[sect. 4]ritate demonstrabitur apertè: & in primis ex textu in l. hactenus, 8. ff. de vsufructu, in illis verbis: Cassius quoque scribit lib. 8. iuris ciuilis, fructuarium per arbitrum cogi posse reficere quemadmodum subserere cogitur arbores. Et aliis iuribus ad propositum adductis per Cæpolam in cons. 25. Causarum ciuilium num. 11. Auielium Corbulon in tractu de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, cap. de causa priuationis ex eo quod emphyteuta rem incultam reliquit, num. 1. & 2. fol. mihi 6. Secundò ex textu in l. item si fundi, 10. in princ. ff. de vsufructu, ibi: Nam & Celsus lib. 18. digestorum scribit cogi eum posse rectè colere. Et de vsufructu fundi antea tractauerat: vnde Florianus in principio illius textus deduxit, quòd vsufructuarius ad culturam rei fructariæ compelli po[sect. 5]test, sicut conductor, aliàs tenetur, & dicitur in culpa leui non colendo: & illum sequutus est Bertachinus, repertorij. 3. part. verbo, Vsufructuarius conuenitur, versic.[sect. 6] 19. fol. mihi 304. Item etiam, quod vsufructuarius cogi potest á proprietario, vt rem rectè, colat, nisi velit priuari fructibus, dicit glossa 2. in l. eum ad quem C. de vsufructu, per textum in l. hoc amplius in fine, ff. de damno infecto, & in l. cum vsusfructus ff. de vsufructu, quam sequitur Ioannes Sichardus ibi. num. 8. in princ. & videtur confirmarilege regia. 22. tit. 31. partit. 3. in illis verbis: Que pune quanto pudiere de la alinar, è de la guardar, è[sect. 7] de la endereçar bien, è lealmente, de manera que si fuere casa, que la repare, e la enderece que non caya nin se empeore por su culpa, è si fuere heredad, que la labre bien, e la alisie, esi fuere viña, o huerta, que faga esso mesmo. Confirmatur etiam ex his, que adnotarunt communi[sect. 8]ter Doctores, & inter alios Iason num. 4. in authent. qui rem, C. de sacro sanctis Ecclesiis, Aretinus in §. finitur num. 3. versic. in eadem glossa. Inst. de vsufructu. Mantua singulari. 237. Ruinus in cons. 57. num. vol. 4. & in cons. 48. num. 12. volum. 2. Albanus in cons. 55. num. 6. & seqq. Craueta in cons. 300. num. 1. & 2. volum. 2. Emannuel Iuarez in suis communibus opinionibus, verbo. Vsusfructus, num. 105. Bellonus, in cons. 54. num. 11. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. de vsufructu, num 17. vsufructuarium diligenter debere, & ad vsum boni patrisfamilias, res fructuarias colere & laborare, aliàs expelli posse, & iure vsusfructus priuari. Deinde & tertiò, ex sententia Baldi, qui in dicta l. item si fun[sect. 9]di, ff. de vsufructu, in princ. sic scribit: Nota quòd vsufructuarius non potest omittere culturam, sed cogitur ad eam, quia res inculta deterioratur; vt infrà, locati l. si merces, §. conductor. Præterea idem Baldus dicit in leg.[sect. 10] prætor ait, §. Celsus rectè scribit. ff. de damno infecto quòd ad fructuarium spectat rem ruinosam reficere, & manutenere. Vnde pro vera explicatione huius difficultatis, siue contrarietatis, considerabam ex natura rei fructuariæ[sect. 11] totum hoc diiudicandum esse, & consequenter Cephali resolutionem procedere posse, quoties terra, ager, fundus, aut alia res fructuaria, ex eo, quòd non colatur, siue non aretur, aut laboretur, non efficiatur deterior ad perpetuam siue aliquam deteriorationem ipsius rei, sed ad curam & perceptionem fructuum, quorum damnum pertinet ad fructuarium tantùm, sic vt deterioratio contingere videatur tantùm respectu vtilitatis præsentis ipsius vsufructuarij, & commoditaris fructuum, non tamen in futurum, aut respectu bonitatis proprietatis, vel conseruationis ipsius: tunc enim, cum vsufructuarius sit dominus fructuum, propter hoc expelli non potest, nec ad aliquod damnum tenetur, quoniam sunt aliqui fundi, vel agri eius naturæ, vt relinquere illos incultos per aliquod tempus, non faciat eos deteriores, imò fructuosiores, quia terrenum quiescit, & postea si colatur, largiorem messem reddit: vti in quæstione illa, an emphyteuta priuari debeat ex eo quod rem incultam reliquit: post Baldum num. 2. Decium num. 3. & Iasonem num. 7. in dict. authent. qui rem. C. de sacrosanctis Ecclesiis. resoluit Aurelius Corbulo dicto tractatu, de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, cap. de causa priuationis ex eo quod emphyteuta rem incultam reliquit, num. 2. & 3. fol. mihi 6. secus tamen esset, vbi negligentia in non colendo, laborando, seu arando, proprietati aliquam deteriorationem, aut damnum allatura esset in futurum, vt si fundus, qui incultus relinquitur, eius naturæ sit, quòd incultus deterior redditur, vt si contineat vineam, & alias arbores fructiferas, quæ si non incidantur, aut putentur, desiccantur: nam si hæ, & similes incultæ relinquantur, fructuarius arbitrio boni viri vti non videtur, & ob id à iure suo cadit, sic vt expelli possit, & pro damno quoque teneatur, ex dictis suprà, & his quæ: in emphyteuta in terminis scribunt Baldus, Decius, & Iason, vbi suprà, & in l. 2. sub num. 98. C. de iure emphyteutico. Roland. in cons. 49. num. 21. in fine, volum. 2. Guil. Redoan. tractat. de rebus Ecclesiæ non alienandis, de caducitate ob rei deteriorationem. num. 9. pagin. 506. Iosephus Ludouicus decis. Perusina. 22. num. 20. & 23. & Corbulo vbi supra, num. 5. Quod verò dicit Bald. in dict. §. Celsus rectè scribit.[sect. 12] quòd ad fructuarium spectat rem ruinosam reficere, & manutenere. intelligendum est de refectione quæ modica expensa fieri possit, & præsentem vtilitatem contineat, non autem de ea, quæ magnam expensam requirat, & perpetuam vtilitatem respiciat. Quod alio capite infrà pleniùs explicabitur: & in terminis ex communi adnotauit Iacobus mandellus de Alba in cons. 210. numer. 9. lib. 2. vbi probat, quòd vassallus conditionem domini meliorem reddere potest, deteriorem non: & feudum suo sumptu tueri debet, quemadmodum maritus dotem, & vsufructuarius proprietatem. Sed hæc intelligenda de modicis impensis, & præsentis vtilitatis causa factis, non autem de magnis, & perpetuis. Quo etiam modo intelligenda est dict. lex. 22. tit. 31. partit. 3. vt aduertit Gregorius Lopez ibi verbo casa. Deinde adeò vera esse prædicta, vt etiam inuito proprietario, possit vsufru[sect. 13]ctuarius res fructuarias reficere & cætera facere, quæ pertinent ad culturam, quamuis vltra culturam, aut refectionem ampliare, vel detrahere non possit, ex l. hactenus, §. Neratius, vbi Angelus, & Florianus, n. 1. ff. de vsufructu, & alio cap. infra latius dicetur. His addendum erit, vsufructu fundi concesso, videri concessum vsumfructum frumenti ad seminandum de[sect. 14]putati: l. item si fundi, 10. §. seminarios, ff. de vsufructu. ibi: Instrumentum autem fructuum habere debet: vbi Angelus, Fulgosius, & Florianus sic adnotarunt Debet tamen vsufructuarius, seminarium agri conserendi cau[sect. 15]sa paratum semper renouare; quasi instrumentum agri, quod finito vsufructu domino restituitur, ex dicto §. seminarium, & dictis Authoribus; Petro Gregorio, in syntagmate iur. lib. 4. cap. 3. num. 17. Connano commentariorum iuris ciuilis lib. 4. cap. 1. num. 9. Et quare seminarium restitui debeat finito vsufructu, explicat ele[sect. 16]ganter Fulgosius ibidem, n. 1. & 2. Et quid sit propriè seminarium, de quo in dict. §. seminarios. nouè explicat Gulielmus Budeus in annotationibus in Pandectas,[sect. 17] ad text. in d.l. item si fundi. §. seminarios. cuius meminit Connanus dicto cap. 1. num. 9. vt ibi videri poterit. Item an seminaria, & plantaria in fructu sint. # 24 CAPVT XXIV. Vsufructuarius, qui non vtatur, & fruatur arbitrio boni viri; siue malè versetur in vna re, an cadat tantum ab illa; an verò commodo, & iure totius vsusfructus, etiam aliarum rerum, priuari debeat: vbi de hac re latius, quàm adhuc, agitur. Borgnini Caualcani, & Petri Antonij de Petra resolutio nouè, & verè confutatur; & contra fructuarium ratione, iure, & authoritate euidenter concluditur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius, qui male versatur in vna re, an cadat à commodo totius vsusfructus, etiam aliarum rerum: & numeris sequentibus. -  2 Quòd cadit tantum à re, in qua malè versatur, ex sententia quorundam, quæ nonnullis rationibus comprobari videtur, sed confutatur infrà ex num. 10. -  3 Pœna non debet egredi delictum, nec modum eius. -  4 Circa rem vbi peccatur, siue delinquitur, eatenus res perditur, & pœna incurritur, quatenus in ea peccatum est. -  5 Per contrauentionem in parte, non priuatur quis toto. -  6 Alienare prohibitus, si alienet aliquam rem de fideicommisso, cadit tantum a parte alienata, non a toto fideicommisso: sed contra infrà num 21. -  7 Vassallus si alienet vnam partem feudi, non cadit à toto, sed tantummodo à parte alienata. -  8 Emphyteuta alienando partem bonorum emphyteuticorum, non cadit in totum à iure emphyteutico, sed rerum tantum alienatarum. -  9 Et idem in emphyteuta ad longum tempus locante. -  10 Vsufructuarius, qui malè versatur in vna re, siue qui aliquam rem deteriorem reddit commodo & iure totius vsusfructus, etiam aliarum rerum priuari debet, ex sententia Authoris, quæ per totum caput constanter defenditur. -  11 Aimon Craueta, & Ioannes Cephalus, pro resolutione Authoris adducti. -  12 Petrum Antonium de Petra lapsum in allegatione Ioannis Cephali, nouè, & verè ostensum per Authorem; & verba eiusdem in cons. 339. num. 31. lib. 1. relata. -  13 Pro superiori resolutione fortissimum argumentum expenditur. -  14 Vsufructuarius vt expelli possit, & ius vsusfructus amittat, necesse non est, quòd omnes arbores inciderit, siue totum fundum, aut singulas omnes res deteriorauerit, sed sufficit deterioratio, vel arborum incisio in aliqua parte. -  15 Vsufructuarius, qui in parte fundum deteriorauerit, & in parte meliorauerit, cadit ab vsufructu, nec habetur ratio meliorationis. -  16 Et in emphyteuta, colono, vel conductore, idem ex communi sententia obseruari. -  17 Conducens plures res, si vnam malè tractet, priuatur omnibus. -  18 Hæres committens fraudem in rebus hæreditariis, priuatur quarta falcidia, non solum in ea re, in qua dolum commisit, sed & in cæteris rebus. -  19 Pro resolutione tradita suprà num. 10. efficax, & concludens ratio consideratur. -  20 Primæ, & secundæ rationi adductæ suprà num. 3. & 4. satisfactum. -  21 Fideicommissarium prohibitioni alienationis contrauenientem, per alienationem partis, cadere à toto fideicommisso, contra relatos suprà, num. 6. -  22 Quod dictum est suprà num. 7. de vassallo alienante, non omnino certum esse, aut saltem Authoris resolutioni minimè repugnare. -  23 Dictum suprà num. 8. de emphyteuta, ab aliis improbari, (vtcumque tamen res sit,) resolutioni Authoris non obstare, & verè, & nouè ostensum. -  24 Emphyteuta si male versatur in vna re ex pluribus rebus simul sibi in emphyteusim concessis, omnibus priuatur. -  25 Emphyteuta similis est fructuario. -  26 Emphyteuta si male versatur in parte, quare cadat in totum, & pro parte, alienando, cadat tantum pro parte: vbi Martini Monter à Cueua ratio subtilis nouè expenditur, & de illo honorifica mentio fit per Authorem. VSufructuarium non vtentem & fruentem arbitrio boni viri, siue res fructuarias deteriorantem, aut male in illis versantem, vsusfructus iure priuandum, & expellendum esse, capitibus præcedentibus plenè probauimus. Nunc verò opportune quæritur, vtrùm vsu[sect. 1]fructuarius, qui male versatur in vna re; siue, illâ arbitrio boni viri non vtitur & fruitur, cadat à commodo totius vsusfructus, etiam aliarum rerum; an verò rei deterioratæ tantum; Et in hac quæstione post Parisium in cons. 37. n. 13. vol. 3. & Ruinum in cons. 48. n. 12. volum. 2.[sect. 2] Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 144. fol. 339. & num. 357. in fine. fol. 353. & de tutore & curatore num. 79. vers. tunc est quod si vsufructuarium. fol. 42. securè scribit, nec amplius disputat, vsufructuarium tantùm debere amittere vsumfructum earum rerum, quas deteriorauit, siue in quibus malè versatus est; & non totum, aut integrum vsumfructum: & vitra eum idem in terminis ex Ruino vbi suprà, & Cephalo in cons. 139. numer. 3. lib. 1. tenet Petrus Antonius de Petra de fideicommissis. quæst. 10. num 53. fol. mihi 226. Verumenimverò præsentem hanc quæstionem latiùs aperire omnino necessarium est, atque pro vtraque parte, quæ; magis vrgere videantur fundamenta expendere, vt inde vera resolutio dilucidiùs deduci valeat, & pro prædictis sequentia fundamenta adduci possunt. Primò, quia pœna non debet egredi delictum, nec[sect. 3] modum eius: per textum in l. hæres qui tacitam, & in l. rescriptum ff. de his, quibus vt indignis, l. Sancimus C. de pœnis Glossa in cap. quæsiuit, in fine, de his quæ fiunt à maiori part. cap. & in simili in feudatario, & emphyteuta sic argumentantur Roland. in cons. 17. num. 3. & 7. vol. 2. Cephalus dicto cons. 139. num. 4. lib. 1. Curtius Senior cons. 70. Super controuersia. num. 9. Natta in cons. 479. num. 2. vol. 3. & Vincentius Carocius cuius ftatim mentionem faciam: sed vsufructuarius deliquit in parte, aut in vna re tantùm: ergo non debet in totum vsufructu priuari. Secundò, nam vbi peccatur, siue delinquitur circa rem; eatenus res perditur, & pœna in[sect. 4]curritur quatenus in ea peccatum est: per textum in l. Paulus, & in l. beneficum. vbi Bartolus & Doctores notant, ff. ad legem falcidam, Angelus in l. 1. §. si duo, ff. quorum legatorum. Aretinus cons. 14. col. 2. in fine, Rolandus & Ioannes Cephalus vbi suprà, Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 10. num. 34. Vincentius Carocius de locato & conducto, tit. de locatione emphyteutæ quæst. 4. num. 1. folio mihi 89. & inde per[sect. 5] contrauentionem in parte, non priuatur quis toto: vt ex alijs concludit Alciatus in cons. 556. Aldobrandinus in cons. 110. à princ. lib. 1. Hieronymus de Cæuallos practicarum siue communium contra communes quæst. 76.[sect. 6] à princ. & in materia fideicommissaria, quòd prohibitus alienare, si alienauerit aliquam rem de fideicommisso, cadat tantum à parte alienata, non à toto fideicommisso, ex aliis obseruant Ruinus in cons. 119. num. 11. in fine. & seqq. vol. 2. Bursatus in cons. 12. num. 38. vol. 1. Tertiò[sect. 7] facit, quòd si vassallus alienet vnam partem feudi, non cadit à toto, sed tantummodo à parte alienata, vt est textus in cap. 1. de vassallo qui contra constitutionem Lotha. feud. alien. in princ. per quem sic tenent post alios multos Corneus in cons. 67. num. 8. vol. 2. Baldus in cons. 341. num. 2. lib. 2. Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 13. glossa. 5. num. 7. Curtius Iunior de feudis 4. part. principali in 1. dubitatione posita post tres regulas amissionis feudi propter alienationem, Iulius Clarus §. feudum, quæst. 31. num. 7. Grammaticus decis. 4. num. 2. & decis. 30. num. 1. 1. Ioannes Vincentius Honded. in loco statim referendo; & alij quorum etiam statim mentionem faciam. Quod in simili dicitur de emphyteuta, qui partem bonorum emphyteuticorum alienando, non cadit in totum à iure emphyteutico; sed rerum tantum alienatarum, vt tradunt Iason in l. finali num. 121. C. de iure emphyteutico, & in l. si prius, n. 31. ff. de noui operis nunciatione. Cumanus in l. quidam §. vlt. ff. de donationibus, Alexand. in cons. 99. num. 28. vol. 5. Iulius Clarus §. emphyteusis, quæst. 13. num. 10. Cephalus dict. cons. 139. num. 1. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 10. num. 41. Alciatus, Parisius, Rolandus, Grammaticus, Herman. Decius, Ripa, Socinus, Curtius Senior, & Curtius Iunior, Tiraquellus, Angelus, Comensis, Corneus, Natta, Zasius, Caballinus, Redoanus, & alij, quos ita tenendo in vnum Congerunt Aurelius Corbulo tractat. de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, ampliatione 42. num. 6. fol. mihi 100. Siluester Aldobrandinus in consil. 110. num. 22. vol. 1. Ioannes Vincentius Hondedei[sect. 9] in cons. 51. num. 34. & in cons. 58. num. 85. vol. 1. & in emphyteuta locante ad longum tempus, eo casu, quo cadere debeat, idem probat ex multis Vincentius Carocius de locato & conducto, quæst. 4. de locatione emphyteutæ, fol. mihi. 89. His tamen non obstantibus, de iure verius mihi vi[sect. 10]detur, quòd vsufructuarius, qui malè versatur in vna re, siue qui aliquam rem deteriorem reddit, commodo, & iure totius vsufructus, etiam aliarum rerum priuari debeat. Ad quod facilè etiam quisque moneri debebit ex sequentibus. Primò, quoniam in vsufructuario aper[sect. 11]tè videtur id firmare eruditissimus Craueta in cons. 300. ex num. 1. lib. 2.dum dicit expressim, dolum, aut fraudem fructuarij in vna re nocere illi, quoad omnes, & in eum sensum retulit Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 144. fol. mihi. 338. dicens, sed malè quidem, illud consilium non ita absolutè & simpliciter intelligendum, cùm potius indistinctè intellectum verissimum sit. vt ex dicendis infrà constabit. Deinde eandem partem tuetur Ioannes Cephalus in cons. 139. num. 31.[sect. 12] lib. 1. quem pro contraria parte falsò allegat Petrus Antonius Petra de fideicommissis, dicta quæst. 10. n. 53. nam licet ibi num. 3. dubitandi, siue arguendi rationem proponat; in decisione tamen aliter statuit, & contrarium sentit de iure verius. Id quod euidenter constat ex verbis ipsius, dicto num. 31. vbi sic scribit: Non obstat quod dictum est de vsufructu, quia id procedit vbi res mutatur absque facto & culpa vsufructuarij, vt loquitur d. lex, repeti, §. rei mutatione, secus vbi rei mutatio causatur facto vsufructuarij. quia tunc ille textus non negat, quin, vsufructuarius vniuerso priuetur vsufructu. Secundò,[sect. 13] quia vsufructuarius, qui dolum committit circa res fructuarias, siue malè in illis versatur, nec vtitur & fruitur arbitrio boni viri, cadit à iure suo, & expelli potest, quod ipse Caualcanus cum communi probauit, & cap. præcedentibus latiùs ostendimus: sed vsufructuarius, qui malè versatur in parte, vel in aliqua re, dolum committit, nec vtitur & fruitur arbitrio boni viri; ergo sumus in casu, quo expellit debet, & iure vsusfructus priuari, ex resolutis per Bellonum in cons. 54. num. 11. Albanum in cons. 55. num. 6. Cephalum in cons. 653. num. 4. lib. 3. Botam m cons. 46. num. 33. quia tantùm requiritur, quòd dolus commissus fuerit, etiamsi in omnibus rebus non committatur, vt dicit Craueta dicto cons. 300. in princ. Et coadiuuatur, nam ad hoc vt vsufructuarius expelli[sect. 14] possit, & ius vsusfructus amittat, necesse non est, quòd omnes arbores inciderit, siue totum fundum, aut singulas omnes res deteriorauerit, sed sufficit deterioratio vel arborum incisio in aliqua parte, aut quòd damnum aliquod considerabile proprietario inferatur, vt eruditè obseruat Menochius de arbitrariis, lib. 2. centuria 1. casu 78. num. 8. Quod adeò verum est, vt vsufru[sect. 15]ctuarius, qui in parte fundum deteriorauerit, & in parte meliorauerit, cadit ab vsufructu, nec habetur ratio meliorationis, vt post alios nonnullos adnotarunt expressè Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. sub quæst. 36. numer. mihi 133. Antonius Galearius Maluassia in consil. 38. num. 26. vol. 1. & emphyteuta, qui malè versatur in[sect. 16] parte, & in parte meliorauerit rem emphyteuticam, quòd non possit opponere compensationem meliorationis ad excusandum se à caducitate. obseruant Iason in cons. 17. dubio. 2. lib. 1. & in authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesiis, num. 8. & ibidem Cagnolus num. 43. Rolandus in cons. 49. num. 16. vol. 2. & cum Beroio, Pico, & aliis, Aurelius Corbulo dicto tractatu, de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, causa 13. n. 14. fol. 70. & in Colono, vel conductore probat Vincentius Carocius de locato & conducto, tit. de quarto gradu accidentium, quæst. 7. num. 9. fol. mihi 191. Barbatia etiam[sect. 17] in cons. 36. col. 8. & 9. lib. 2. scribit, quòd conducens plures res, si vnam malè tractet, priuatur omnibus, & sequuntur Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 4. § 6. n. 16. Baëça de decima tutori præstanda, cap. 13. num. 30. Natta in cons. 481. num. 21. vol. 3. Vincentius Carocius vbi suprà, dict. quæst. 7. num. 10. quod latius explicat ipse Barbacia vbi suprà, Rota Perusina decis. 22. sub n. 6. Tertò facit textus in auth. de hæredibus & falcidia, §. Sancimus, iuncta sua glossa; vbi pro[sect. 18]batur, quòd hæres committens fraudem in rebus hæreditariis, priuatur quarta falcidia, non solùm in ea re, in qua dolum commisit, sed & in cæteris rebus. Quem textum sic expendunt Bartolus, & Paulus in l. Paulus, ff. ad legem falcidiam, & confirmatur ex multis, quæ in simili congerit Baeça dict. cap. 13. ex num. 26. cum seqq. & cap. 11. num. 10. & sequentibus. Vltimò facit efficax & concludens ratio, quòd si[sect. 19] propter deteriorationem, aut dolum in parte commissum, vsufructuarius dumtaxat caderet à parte deteriorata, eaque tantùm proprietario adiudicaretur, ea adiudicatio ipsi proprietario foret damnosa, qui eo casu rem solam deteri oratam culpa & facto fructuarij consequeretur, rebus aliis non deterioratis apud fructuarium culposum manentibus; quòd ne contingat, iuris rationi consonum est, vt reliquas etiam res in sua bonitate permanentes, vnà cum deteriorata consequi debeat: aliàs frustratoria essent & inania omnia iura, & communes Doctorum resolutiones, quæ: dicunt vsufructuarium non vtentem & fruentem arbitrio boni viri, & res deteriorantem expelli posse, & ad interesse, & damnum teneri. Nec propter interesse, aut damni satisfactionem expellendi ius cessare, vt suprà animaduertebam hoc eodem libro, cap. 21. & in terminis probarunt expressim Cardinalis Albanus in rubrica, ff. de vsufructu, ad finem. Antonius Galearius Maluassia in cons. 38. num. 11. & num. 15. & seqq. & num. 18. & 19. vol. 1. Deinde nam omnis vsufructuarius regulariter præstare debet cautionem de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & de rebus restituendis, aut illarum æstimatione, iuxta distinctiones traditas suprà cap. præcedentibus; ergo prædicta cautione operari debebit. Vt vsufructuarius partem tantùm deteriorans, toto debeat priuari commodo vsufructus. Quod in emphyteusi probarunt expressim Berous in cons. 120. num. 34. & seqq. vol. 1. Aurelius Corbulo dict. tractatu de causis, ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, 13. causa, n. 11. fol. 70. vbi scribunt, quòd emphyteuta, qui promisit vti emphyteusi, arbitrio boni viri, propter leuem deteriorationem aut incidens duas arbores, cadit à iure suo, quia promifit vti arbitrio boni viri, & sic leuiter etiam deteriorans, non dicitur arbitrio boni viri vsus, vt latiùs ibid. probant. Quibus ita præhabitis, non obstant rationes in con[sect. 20]trarium adductæ, nam ad primam & secundam responderi potest, vt per Rolandum, in cons. 17. num. 12. & 19. vol. 2. Cephalum dict. cons. 139. circa finem lib. 1. resoluta autem per Ruinum, & Bursatum locis relatis suprà,[sect. 21] num. 6. diluuntur apertè ex his, quæ; post alios multos scribit Petrus Antonius de Petra de fideicommissis quæst. 10. à num. 55. cum seqq. vbi defendit, fideicommissarium prohibitioni alienationis contrauenientem, per alienationem partis, cedere à toto fideicommisso: quod tenent etiam Angelus in consilio 168. numer. 2. Anguissola in consilio 63. libro 6. Aliud etiam fundamentum[sect. 22] de vasallo alienante solùm partem feudi, non omninò certum est: nam contrarium, quòd per alienationem partis, totum feudum amittatur, dixit Baldus in cap. 1. §. 1. qualiter olim feudum alienari poterat, per quem textum, & textum in cap. 1. §. liberatio, quibus modis feudum amittatur. Quod correcta sit dispositio d. c. 1. de vasallo qui contra constitutionem, respondit Barbatia in cons. 36. num. 15. vol. 2. Riminald. Senior in cons. 381. col. 1. vol. 2. & alios refert Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 10. num. 48. & veriorem opinionem in puncto iuris profitentur Cephalus dicto cons. 139. num. 25. lib. 1. Iulius Clarus §. feudum, quæst. 35. num. 7. vel saltem distinguendum esse in ea, ex mente communi adnotarunt Parisius in cons. 14. col. 1. vol. 2. Rolandus in cons. 17. num. 17. vol. 2. vtcumque tamen res sit, superiori nostræ resolutioni hæc resolutio obstare non poterit, eo quòd procedit, & loquitur, cùm vasallus alienat pro parte, non cùm malè versatur, siue deteriorat pro parte, quod admodum diuer[sect. 23]sum est, vt statim dicetur: & quamuis in emphyteuta alienante, prima opinio relata suprà, num. 8. magis communiter, probari soleat, vt firmant relati ibi. & ex multis Aurelius Corbulo dicto tractatu de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, ampliatione 42. num. 6. fol. 100. contrariam tamen sententiam, quamplures tenuerunt, vt constat ex relatis per Tiraquellum, de retractu lignagier, §. 23. glossa 1. num. 4. & 28. Rolandum, in cons. 49. num. 15. vol. 2. Ioannem Cephalum dict. cons. 139. n. 6. & seqq lib. 1. Baeçam de decima tutori præstanda cap. 13. num. 30. Petrum Antonium de Petra, dicta quæst. 10. ex num. 41. & 59. cum seqq. Et dato, quòd res esset dubia propter Authorum contrarietatem, aut superior opinio communior, vt diximus, nihil habebat obstare, proptereà quòd nos loquimur de vsufructuario, qui non vtitur arbitrio boni viri, vel malè versatur in parte, vel in vna re, quod ab alienatione diuersum est; idcircò toto vsufructu integrè priuari debet: Nam etsi in emphyteuta pro parte alienante dubij & contrarij sint Doctores, vt vidimus, cùm tamen ipse non alie[sect. 24]nat, sed malè versatur in vna re ex pluribus rebus simul sibi emphyteusim concessis, quod omnibus priuari debeat, communi scribentium consensu receptum est, vt constat ex multis relatis per Tiraquellum glossa 1. dict. §. 23. num. 2. & post Richard. Malumb. & Oldr. Baldum, Barbatiam, Chassaneum, Redoanum, Albertum Brunum, Rolandum, & alios securè probant Aurelius Corbulo. tractatu suprà relato, 13. causa, num. 7. fol. 70. & ampliatione 42. num. 5. fol. 100. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 22. num. 6. Cæpola in l. cum eiusdem, ad finem, num. 8. ff. de ædilitio edicto. Natta in cons. 476. num. 15. & 16. & nouissimè Martinus Monter à Cueua causarum ciuilium, Regni Aragonum decis. 5. n. 68. & 69. & num. 74. & 75. fol. mihi 105. & 106. at emphyteuta similis est fructuario, Glossa in cap. 1. in fine,[sect. 25] verbo, meliorem, de inuestitura de re aliena facta, Speculator tit. de feudis, §. quoniam, vers. 40. Baldus in l. neque, C. de vsufructu, Iason in l. 2. quæst. 2. num. 18. C. de iure emphyteutico, Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 16. vol. 1. & discriminis rationem singularem & subtilem, quare scilicet, emphyteuta si malè[sect. 26] versatur in parte, cadat in totum; & pro parte alienando, cadat tantùm pro parte, adducit Martinus Monter à Cueua, & eruditus quidem, & singularis ingenij, & lecturæ vir, dict. decis. 5. causarum ciuilium Regni Aragonum, num. 74. 75. & 76. fol. 106. vt cùm necesse fuerit, ibi videri poterit. # 25 CAPVT XXV. Sylua cædua, vel non cædua vtrùm in vsufructu sit, & fructuarius an & quando arbores fructiferas, vel non fructiferas incidere possit? vbi hæc materia plena, clara tamen & distincta manu tractatur, nonnulla nouè adnotata per Authorem cum distinctione multorum casuum in medium proferuntur; de hac re eruditissimi D. Petri de Barbosa commentaria in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, commendantur omninò. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius arbores fructiferas incidere non potest, aliàs ius vsusfructus amittit, & ad interesse etiam damni & deteriorationis tenetur. -  2 Idemque ius in emphyteuta seruatur. -  3 Et in colono, vel conductore. -  4 Arborum incisio, & quodlibet aliud damnum, in dubio, facto & culpa fructuarij, coloni, emphyteutæ, & similium, obuenisse præsumitur. -  5 Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij arbores fructifer as incidere non potest. -  6 Vsufructuarius, emphyteuta, colonus, & similes, citra omnem pœnam incidere possunt arbores fructiferas ad vsum destinatum. -  7 Vsufructuarius, emphyteuta, colonus, & similes, incidere possunt arbores fructiferas, pro reparatione fundi, ex sententia multorum: sed contrà infrà n. 21. -  8 Dummodà incisio talis, arbitrio boni viri fiat, & pro modo necessitatis, atque ita, vt fundus deterior non fiat: sed indistinctè contrarium infrà, dicto n. 21. -  9 Emphyteuta mutare potest formam rei, si tali mutatione rem meliorem reddat & consequenter reducere potest syluam ad pratum, vel ad terram aratoriam, si id vtilius sit, ex sententia quorundam. -  10 Vsufructuarius non potest mutare formam rei fructuariæ. etiam in aliam vtiliorem. -  11 Emphyteuta ex sententia Baldi, quæ verior est, non potest mutare formam rei etiam in melius, & consequenter nec syluam exstirpare, & ibi vineam plantare, vel ex ea terram aratoriam facere. -  12 Nisi quando probatur, hanc esse regionis consuetudinem. -  13 Emphyteuta mutare potest formam fundi in melius, quando mutatio fieret in aliam formam latentem in ipso fundo. -  14 Vsufructuarij potentius ius habent in vsufructu, quàm colonus & conductor in re conducta. -  15 Colonus, vel conductor, non possunt mutare formam rei etiam in melius; & vide, numero præcedenti. -  16 Vsufructuario, emphyteutæ, colono, & similibus, non licere arbores fructiferas incidere, etiam vbi fundus ex incisione fieret fructuosior, contra nonnullos. -  17 Vsufructuarius, & emphyteuta, an excusentur, si loco arborum excisarum, alias substituant, & plantent, & qualiter, & quo tempore fieri debeat substitutio, vt illos excusare possit, & tribus numeris sequentibus. -  18 Vincentium Carocium non rectè expendisse nonnulla iura, nouè, & verè adnotatum per Authorem. -  19 Petri de Barbosa resolutio in hac materia probata, & pro ea ponderatus per Authorem textus in l. æquissimum, §. 1. ff. de vsufructu. -  20 Paulum de Montepico lapsum in allegatione l. agri, 22. ff. de vsufructu. -  21 Vsufructuarium non posse exscindere arbores fructiferas etiam pro reparatione fundi, contra communem defenditur cum nonnullis, & meliùs, quàm adhuc comprobatur. -  22 Posse tamen aridas, siccas, & vetustas exscindere. -  23 Arbores vi ventorum, vel fluminis euulsæ, vtrùm ad fructuarium pertinere debeant, & quando illis vti possit? -  24 Arbores vi ventorum, vel simili impetu euulsæ, locatoris sunt, nec potest colonus pro se retinere modo aliquo. -  25 Idémque dicendum esse in arboribus grandibus nascentibus, & renascentibus, quæ domini esse debent, etiamsi conductor eas plantauerit; ex ratione, quæ hoc numero assignatur. -  26 Vsufructuarius an possit incidere arbores cæduas, quæ breui, aut non breui tempore renascuntur: & quæ citò aut breuiter non renascuntur, an dici possint cæduæ, vt in fructu reputari debeant? -  27 Vsufructuarius an possit incidere arbores grandes in sylua non cædua existentes. -  28 vsufructuarius cædere potest indistinctè syluam cæduam vsque ad radices. -  29 Vsufructuarius in cædendo syluam cæduam, an teneatur obseruare modum & consuetudinem testatoris, & numeris sequentibus. -  30 Testator in dubio legasse censetur fructus, quemadmodum viuo eo percipiebantur. -  31 Vsufructuarius arbitrio boni viri vti non videtur, qui contra solitum testatoris modum arbores incidit. -  32 L. diuus, ff. de vsu & habitatione, quòd nihil faciat pro resolutione Barbosæ. -  33 L. si absente, 55. §. finali, ff. de vsufructu, quam pro se expendit Barbosa, quòd possit contra eum retorqueri, iuxta explicationem Glossæ ibi. -  34 Petri de Barbosa opinio, in quæstione agitata ex n. 29. quòd de rigore iuris fortassis verior sit. -  35 Sylua cædua quæ dicatur? -  36 Vsusfructus syluæ cæduæ multum interesse, an principaliter legetur, an verò principaliter relinquatur fundus cui sylua accedit, & explicatur l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu. -  37 L. sed si grandes, 12. ff. de vsufructu, explicata; & Francisci Connani, & Petri de Barbosa interpretatio recepta. -  38 Vsufructuarius ex sylua non cædua vtrùm possit arbores incidere, & materia l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu, remissiuè tractata. -  39 Vsufructuarius ex sylua non cædua an possit arbores incidere, quoties aliàs inutile legatum esset. -  40 Et Petri de Barbosa mens explicata. -  41 Consuetudo regionis attendi debet, maximè in coniecturanda, & exequenda defuncti voluntate. -  42 Sylua non cædua quæ dicatur? QVæstionibus præcedentibus proximum est inquirere nunc, vtrùm vsufructuarius incidendo arbores fructiferas, vel non fructiferas, arbitrio boni viri vti non videatur, vt inde expelli possit; an verò incidendi arbores facultas, iure ipso concessa illi videatur? Qua in quæstione vt plena, clara tamen, & distincta manu procedam, confusè enim loquuntur Doctores, sequentes casus constituere omninò necessarium duxi: iis enim, quæ hactenus scripserunt Doctores, atque in scriptis eorum præcesserunt, dilucidè & distinctè percipi poterunt. Primò igitur constituo, quòd vsufructua[sect. 1]rius arbores fructiferas incidere non potest, aliàs ius vsusfructus amittit, & ad interesse etiam damni, & deteriorationis tenetur, l. æquissimum, 17. §. fructuarius, cum similibus ff. de vsufructu, l. 27. tit. 11. partita 4. Doctores communiter in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio. Paulus in authent. qui rem, num. 3. & ibi Decius num. 5. C. de sacrosanctis Ecclesiis, & cum Rolando, Albano, Iulio Claro, Tiraquello, Ruino, Iosepho Ludouico, Menochio, Pinello, & Cephalo, optimè probat, & aliorum sententiam impugnat Petrus de Barbosa in dicta l. diuortio, §. si fundum, num. 17. & 18. pet totum, fol. 1042. & vltra eum idem tenent Alexander in cons. 118. n. 2. & 3. lib. 5. Crotus in cons. 115. vol. 1. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. quæst. 36. num. 128. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 33. in princ. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 31. & 32. Mieres de Maioratu part. 4. q. 39. num. 5. Caualcanus decis. 32. num. 40. part. 1. Idemque ius in emphyteuta obseruatur; is enim, si arbores fru[sect. 2]ctiferas incidat, in commissum incidit, ac expelli potest, quasi fundum emphyteuticum deteriorauerit, vt dicit Baldus in dicto §. si fundum, & plenè comprobat, & sic defendit Barbosa ibidem, num. 15. & 16. fol. 1040. Beroius in cap. potuit, num. 87. de locato, Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, dicto num. 128. versiculo, fui interrogatus multoties. Alexander dicto cons. 118. num. 8. vol. 5. Iulius Clarus §. emphyteusis, quæst. 26. Ioannes Garsia dicto cap. 11. num. 34. Cephalus in cons. 139. n. 15. lib. 2. Bursatus in cons. 91. num. 3. lib. 1. Colonus etiam, vel Conductor eodem iure adstringitur, & arbores fru[sect. 3]ctiferas incidens, à iure suo cadit, & de damno dato tenetur, ex l. in fraudem, §. conductor, ff. de iure fisci, iuncta doctrina Iasonis in dicta l. diuortio, §. si fundum, n. 2. & communi resoluta per Iosephum Ludouicum, decis. Perusina, 94. part. 2. Menoch. cons. 130. num. 4. & seqq. lib. 1. Anguissol. cons. 99. Borgninum Caualcanum decis. 44. num. 72. in princ. 1. parte. Vincentium Carocium de locato & conducto, gradu 4. accidentium, quæst. 7. n. 5. & 6. & num. 12. fol. 191. quo loco ex aliis firmat, hoc adeò verum esse, vt in dubio arborum incisio, & quod[sect. 4]libet aliud damnum, facto, & culpa fructuarij, coloni, emphyteutæ, & similium obuenisse præsumatur, & tenet etiam, vbi rationem assignat, & recté explicat Barbosa in dicto §. si fundum, num. 20. vers. in dubio sanè, Denique nec pater legitimus administrator, & vsu[sect. 5]fructuarius bonorum aduentitiorum filij, arbores fructiferas incidere potest, vt scribit Angelus in l. vltima, §. sin autem legata, in fine, C. de bonis quæ liberis. Cæpola de seruitutibus rusticorum, cap. de montibus n. 13. Roland. in cons. 49. num. 18. lib 2. Arias Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 60. vers. manebit autem. Tiraquellus de tractatu conuentionali, dicto §. 3. glossa vnica num. 24. circa finem. Nunc tamen limitatur superior resolutio, vt non[sect. 6] procedat primò, quando vsufructuarius, emphyteuta, colonus, & similes, inciderent arbores fructiferas ad vsum destinatum; tunc enim citra pœnam caducitatis, & omnem aliam pœnam id efficere possent: quod ex aliis multis securè admittunt, & latiùs declarant Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legat. 2. quæst. 36. num. 128. Curtius Senior cons. 71. columna penultima. Natta in cons. 601. num. 6. volum. 3. Federicus Scot. in cons. 2. num. 3. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 146. & decis. 44. num. 52. & communem opinionem profitetur Vincentius Carocius dicta quæst. 7. num. 20. & 21. fol. 191. Secundò limitatur, vt minimè procedat, quoties ar[sect. 7]bores fructiferæ pro reparatione fundi fructuarij exscinderentur; id enim citra omnem pœnam licere debet fructuario, emphyteutæ, colono, & similibus, vt scribunt Doctores communiter in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, vbi Alexander, & Aretinus in id expendunt textum, in l. Arboribus, & in l. ex sylua, ff. de vsufructu, & sequuntur alij relati per Tiraquellum dicto §. 3. glossa vnica, num. 29. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 33. in princ. vers. quam communem. Menochius in cons. 13. num. vltimo, lib. 1. Anguissol. in cons. 14. Iosephus Ludouicus decis. 8. num. 9. Antonius Maluassia in cons. 38. num. 5. lib. 1. vbi num. 24. vers. Tertium, ex mente communi declarat id[sect. 8] procedere, dummodò incisio talis, arbitrio boni viri fiat, & pro modo necessitatis; atque ita, vt fundus deterior non efficiatur: quam etiam modificationem admittit, Vincentius Corrasius de locato & conducto, dicta quæst. 7. num. 28. fol. 161. & est de mente Menochij vbi[sect. 9] suprà, qui cum aliis adnotauit ibidem, emphyteutæ, & colono licitum esse arbores incidere, syluam exstirpare, & prædia colere, ac seminare, si ex eo meliora, ac maioris redditus efficiantur. Quod tenent etiam Aluarus Valascus consult. 50. num. 9. Bologninus in cons. 67. num. 5. & alios referens Aurelius Corbulo tractatu de causis ex quibus emphyteuta iure suo priuatur, 10. causa. num. 4. 5. & 6. fol. 41. vbi secure probant, posse emphyteutam mutare formam rei, si tali mutatione rem meliorem reddat, & consequenter reducere posse syluam ad pratum, vel terram aratoriam, si id vtilius sit. Quod in vsufructuario nullo modo procedere potest,[sect. 10] cùm ipse non possit mutare formam rei, etiam in aliam vtiliorem, l. hactenus, 8. §. finali, cum l. seq. l. vsufructuarius nouum. 51. l. æquissimum, 17. §. fructuarius. ff. de vsufructu, l. vlt. ff. de vsu & habitatione, & alio capite infrà hoc eodem libro latiùs explicabitur. Sed ne[sect. 11]que in emphyteuta procedere posse, expressim docuit Baldus in l. 1. num. 11. C. de iure emphyteutico, vbi concludit, quòd emphyteuta non potest mutare formam rei etiam in melius, & consequenter neque exstirpare syluam, & ibi vineam plantare, vel ex ea terram aratoriam facere, quia quamuis forsan hoc sit vtilius, tamen non est licitum emphyteutæ formam rei mutare, aliàs incidit in commissum: & hanc partem tuentur quamplures relati per Aurelium Corbulo vbi suprà, num. 2. & 3. fol. 41. & cum Iasone, Cagnolo, Tiraquello, Paulo, Fusco, Francisco Marco, Molina, Riminaldo, & aliis eruditè defendit, & contrariæ partis argumentis integrè satisfacit Barbosa in dicta l. diuortio, §. si vir, ex num. 31. vsque ad num. 36. & in dicto §. si fundum, num. 20. vbi dicit contrariam sententiam tantùm ad[sect. 12]mittendam, quando probaretur, hanc esse regionis consuetudinem, vel vt inquit num. 34. in dicto §. si vir,[sect. 13] emphyteutam mutare posse formam fundi in melius, quando mutatio fieret in aliam formam latentem in ipso fundo, vt latiùs explicat ibid. num. 32. & 33. idem etiam in colono, vel conductore obseruandum esse eui[sect. 14]denter probatur ex eo, quòd vsufructuarij potentius ius habent in vsufructu, quàm colonus, & conductor in re conducta, vt constat ex Ruino in cons. 58. num. 3. & in cons. 59. num. 1. vol. 1. Curtio Seniore in cons. 70. n. 8. lib. 1. Caualcano decis. 44. num. 72. ante finem, 1. part. emphyteutam etiam potentius ius habere, nemo est qui dubitet, imò ex superioribus Authoribus colligitur apertè: ergo colono, aut conductori non debet censeri permissum, quod vsufructuario, & emphyteutæ denegatum est. Deinde quoniam in terminis, quod colonus, vel conductor non possint mutare formam rei, etiam in[sect. 15] melius, nisi multis consideratis, & cùm apparet manifestè iuxta voluntatem domini fieri, tenet expressim Vincendus Carocius de locato & conducto, 4. gradu accidentium, quæst. 7. num. 26. & 27. fol. 191. qui hac de re videri poterit, cùm occasio se offeret. Ex dictis adhuc, vltra superiores, animaduertendum[sect. 16] erit, non malè dubitasse Andream Tiraquellum de retractu conuentionali, §. 3. glossa vnica, num. 27. & 28. vtrùm vera sit, nec ne, communis Doctorum traditio, de qua ibi, quatenus dicunt, vsufructuario, emphyteutæ, colono, & similibus, licitum esse debere, arbores fructiferas incidere, vbi fundus ex incisione fieret fructuosior, quàm esset antè: quod vltra relatos per Tiraquellum vbi suprà, videntur admittere Baldus in cons. 290. num. 2. lib. 2. Bolognetus in cons. 67. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 22. sub num. 5. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 14. n. 11. & cap. 16. num. 41. Sed cùm suprà dictum fuerit, vsufructuarium, emphyteutam, colonum, & similes non posse mutare formam rei, etiam in melius, nec poterunt etiam ipsi rem fructuariam, siue arbores exscindere, quamuis excisione, vel mutatione res fieret vtilior; quod satis comprobatur ex his, quæ ad propositum scribit Barbosa in dict. l. diuortio, §. si vir, n. 31. 32. 33. & 34. Deinde animaduertendum erit, ad limitationem eorum, quæ dicta sunt suprà, an sit vera Iasonis sententia,[sect. 17] qui in dicta l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, num. 4. ad finem, existimauit, vsufructuarium, & emphyteutam excusari, si loco arborum excisarum alias substituant, argumento textus, à contrario sensu, in l. in fraudem, 45. §. si conductor, ff. de iure fisci, Deinde, quòd tunc propter substitutionem videtur cessare deterioratio, & sic etiam videri debet cessare amissio iuris propter deteriorationem incursa. Quod tenent etiam Cæpola, Crotus, Rolandus, Iosephus Ludouicus, Molina, Gama, & Valascus, quos ad id congessit in vnum Barbosa in dict. §. si fundum, num. 18. ad finem, vbi num. 19. refert quòd Alexander, ibid. n. 2. post Cumanum, & Imolam, intellexit hoc esse verum, quando arbores excisæ essent veteres, ita vt vtilius esset eas exscindere, & alias substituere, aliàs secus. Et subscribunt Vincentius, Paulus de Montepico, Curtius Iunior, Siluanus, Franciscus Marcus, Campegius, Tiraquellus, Alciatus, & Rolandus; quos retulit idem Barbosa vbi suprà, dicto num. 19. & vltra eum sic procedere prædictam limitationem, & habere locum tantùm in arboribus admodùm antiquis, corruptis, aut parum infructuosis, non in aliis post Angelum, Fulgosium, Castrensem, Riminaldum, & Redoanum, resoluit Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. gradu ac[sect. 18]cidentium, quæst. 7. num. 24. 25. & 26. fol. 192. qui existimauit pro hac doctrina benè facere textum, in l. æquissimum, 17. § 1. & in l. agri, 22. & in l. vetus, 75. ff. de vsufructu, & verè illa iura nihil probant, nam in dicta l. agri, & dicta l. vetus, agitur de substitutione diuersa, hoc est, de ea, quæ in locum arborum demortuarum fieri debet, non de ea, quæ fieret per fructuarium, ad effectum excusandi se, proptereà quòd alias arbores incidisset, & in dict. l. æquissimum, dumtaxat proponitur regula generalis, quòd vsufructuarius causam proprietatis deteriorem facere non debet, meliorem facere potest: inde infert Iulianus Iureconsultus, quòd si fundi vsusfructus legatus est, non debet neque arbores frugiferas exscindere, neque villam diruere, nec quicquam facere in perniciem proprietatis: non tamen exprimitur, an per substitutionem, aut subrogationem excusari debeat fructuarius, qui arbores inciderit; siue, an, quod in ea lege dicitur, limitandum sit in arboribus antiquis, aut corruptis, quamuis in infructuosis deduci posset argumentum à contrario sensu. Quocirca re[sect. 19]ctè videtur contendisse Barbosa in dicto §. si fundum, dicto n. 19. superiorem limitationem generaliter accipiendam, dummodò arbores substitutæ, durante iure cędentis, excrescant in bonitatem excisarum, quia eo casu incidens, sibi tantùm videtur præiudicasse in fructibus, quos interim percipere potuisset, & quia hoc casu non potest videri fundus factus deterior, quoad rei substantiam, sed tantùm quoad fructus, qui ad incidentem pertinebant, propter quod incidens non debet amittere ius suum, vt pleniùs ibi probat: si autem arbores substitutæ, durante iure incidentis non peruenerint ad bonitatem excisarum, fundus videbitur deterior factus, & habebunt locum, quæ de amissione iuris suprà diximus. Quod mihi videtur verum, & probari posse per textum, in dicta l. æquissimum, §. 1. vbi tantùm statuitur, quòd vsufructuarius nihil in perniciem proprietatis faciat; at iuxta superiorem explicationem nihil in perniciem proprietatis factum censetur: ergo vsufructuarius nullam pœnam incurrit, quam tamen incurreret ex eodem Barbosa, quando non substitueret tantas arbores, quantas exciderat. Item, quando mutauit formam rei etiam in melius, vt cum nonnullis contra alios rectè aduertit ibidem, & vltra eum ex dictis suprà,[sect. 20] facilè constat in hac quæstione lapsum fuisse Paulum de Montepico in dict. §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. vers. Secundò princ. num. 128. in fine, vbi pro communi, contra Iasonem, de quo suprà mentionem feci n. 17. in princ. dicit esse textum meliorem de iure, in dict. l. agri, 22. ff. de vsufructu: nam vt pungebam suprà contra Carocium, communis loquitur in arboribus antiquis, seu vetustis, quæ tamen aliquem fructum producunt, in quibus substitutioni locum esse, si exscindantur illæ, resoluimus: cæterùm textus in dicta l. agri, loquitur de aliis arboribus, hoc est, desiccatis, & iam omninò corruptis, aut mortuis, & quæ iam nullum fructum producere possunt: in quibus Iureconsultus Paulus statuit, quòd agri vsufructu relicto, si aliquæ arbores demortuæ sint, tenetur vsufructuarius loco demortuarum, alias substituere, & priores ad ipsum pertinent, vt clarè constat ex verbis illius legis, & ex communi adnotarunt Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, num. 157. fol. 342. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 28. vol. 1. Albanus in cons. 55. num. 7. & de materia eius textus, vide Barbosam, in dicto § si fundum, num. 21. & seqq. His sic præhabitis, quorum occasione aliquantulum[sect. 21] digressi fuimus à secunda limitatione tradita suprà ex num. 7. animaduertendum erit, Communem, de qua ibi, licere vsufructuario pro reparatione fundi arbores fructiferas incidere, dubiam valdè mihi videri ex sequentibus. Primò, quia textus in l. arboribus, in princ. & in l. ex sylua, ff. de vsufructu, in quibus fundantur Doctores, loquuntur in alio casu, nec eorum resolutionem probant. Id quòd rectè ostendit Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. in princ. n. 128. in princ. vers. Quam conclusionem limita primò, vbi dicit, de iure teneri posse; imò quòd vsufructuarius non possit exscindere arbores fructiferas etiam pro reparatione fundi, quamuis fateatur in contrarium esse communem Doctorum sententiam. Secundò, quoniam hoc casu non solùm forma rei mutatur, sed & in totum destruitur, quod vsufructuario prohibitum esse, plusquàm manifestum est, & arbores fructiferas exscindere non posse fructuarium, regula generali statuitur, in dict. l. æquissimum, §. 1. nec ibi aut alibi iste casus excipitur. Tertiò deinde, nam pro reparatione fundi, aut modica tantùm expensa necessaria est, & tunc non potest vsufructuarius arbores exscindere, quoniam ad modicam expensam ipse tenetur, vt alio capite infrà hoc eodem libro dicetur, & expressè probatur in l. hactenus, ff. de vsufructu: aut expensa magna necessaria est; & tunc dato, quòd non teneatur eam de proprio facere, sic vt repetere non possit, tenetur tamen vel eam facere, & postea repetere à domino, siue à proprietario rei, aut si non vult immodicè expendere, obligatus est denunciare domino necessitatem fundi reparationem requirentis, vt de magna expensa prouideat, ex doctrina Castrensis in l. eum ad quem, C. de vsufructu, de qua alio capite agendum est: vnde si nec expendat, nec domino denunciet, sed arbores fructiferas incidat, in negligentia non expendendi modicè, nec denunciandi, & in culpa incidendi, constitutus videbitur, ac per consequens vsusfructus ius amittet, & ad damnum, & interesse deteriorationis tenebitur: nec enim potuit propria authoritate arbores incidere, sed aliis modis à iure statutis, fundi necessitati, aut reparationi consulere debuit, & in hanc partem, non tamen sic comprobatam inclinare videtur Barbosa in dict. § si fundum, num. 12. in fine, & num. 13. & 14.[sect. 22] arbores tamen aridas, siccas, & vetustas, pro fundi reparatione, quòd possit vsufructuarius exscindere, pro certo tradunt quamplures, & alij supponunt in dict. l. diuortio, §. si fundum, Paulus de Montepico in dict. §. Titia cùm nuberet, n. 128. & ex communi, vt verissimum resoluit Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. n. 6. & n. 37. vol. 1. Quòd si arbores vi ventorum, vel fluminis euulsæ[sect. 23] sint, aut deiectæ, proprietarij sunt, ipseque tenetur eas tollere; vsufructuarius autem non cogitur alias substituere; illas tamen faciet suas, si earum loco alias substituat, vel etiam non substituendo, poterit illis vti ad proprium vsum, & tantùm in casu necessitatis, quando scilicet aliunde non habebit: & sic cædere poterit ex eis arboribus ligna apta ad comburendum, vel materia vti ad refectionem domus, per textum in l. Proculus, §. si arbores, in l. arbores, & in l. arboribus, ff. de vsufructu, & ex communi resoluunt Paulus de Montepico in dict. §. Titia cùm nuberet, d. num. 128. vers. Tertiò limita prædictam conclusionem. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 22. n. 6. in princ. Iosephus Ludouicus decis. Perus. 5. num. 2. Albanus in cons. 55. n. 7. nouissimè Ioan. Gutierr. de tutelis, 3. part. cap. 27. n. 211. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 157. in fine. Barbosa in dict. §. si fundum, n. 13. vers. Neque obstant adducta in contrarium, vsque ad n. 14. videndus etiam num. 21. & 22. idemque in co[sect. 24]lono, seu conductore, quòd arbores vi ventorum vel simili impetu euulsas, non possit pro se retinere modo aliquo, sed locatori teneatur illas dare, docuit Alexander in dicto §. si fundum, num. 5. & ex multis probarunt borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 158. & decis. 44. num. 72. 1. part. Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. gradu accidentium,[sect. 25] quæst. 7. num. 16. fol. 192. vbi post Caualcanum dicta decis. 44. n. 72. in fine, dicit idem esse in arboribus grandibus nascentibus, & renascentibus, quæ erunt domini, etiamsi colonus, vel conductor eas plantauerit; nam licèt à colono fuerint plantatæ, tamen sunt aliæ in terris domini, qui tantùm tenebitur reficere expensas colono, vt ibi probatur: & hactenus de primo casu, vel prima conclusione, in quo incidenter, vt vides, alij plures continentur. Nunc verò secundo loco & principaliter consti[sect. 26]tuendum est, dubium esse, an vsufructuarius incidere possit arbores cæduas, quæ breui, aut non breui tempore renascuntur? Et pro vera resolutione dicendum erit, syluam cæduam esse in fructu, & ob id ad vsufructuarium pertinere, & eadem ratione pertinere ad maritum, & emphyteuram: poterit ergo vsufructuarius non solùm pro suo vsu arbores cæduas incidere, sed etiam vt possit vendere, & cum eis agere pro suo libitu, per textum in l. ex sylua, & in l. item si fundi, in fine, ff. de vsufructu, l. in sylua, ff. de vsucapionibus: ita communiter Doctores in dict. l. diuortio, §. si fundum, vbi ex Paulo de Montepico, Boërio, & Molina, communem resolutionem agnoscit Barbosa num. 3. folio 1033. nouissimè Ioannes Guttierez de tutelis & curis, 3. part. cap. 27. num. 9. & vltra eum idem probarunt Alciatus, & Rebuffus in l. sylua cædua, ff. de verb. signisicatione, Connan. Commentariorum iuris, lib. 4. c. 1. num. 4. & 5. Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 59. Baeça de Decima tutori præstanda, cap. 26. n. 21. Mieres de Maioratu, part. 4. quæst. 39. num. 5. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 35. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 33. vers. aut verò quærimus. Qui, & Molina vbi suprà, & Paulus de Montepico dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. vers. aliquando & secundò, n. 129. expressim intelligunt deiis arboribus, quæ citò, siue breui tempore renascuntur & crescunt, ideóque eas tantùm cæduas appellari, & in fructu esse dicunt; eas tamen, quæ non citò, siue non breui, sed longo potiùs tempore renasci solent, nec cæduas dici, nec in fructu esse videri contendunt: idemque ex Sigismundo, & aliis constanter defendit Arias Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, n. 59. vers. in eodem articulo variant Doctores, & eiusdem sententię videntur fuisse nonnulli adducti per Barbosam, quem statim referam; contrariam tamen sententiam, imò cæduas dici arbores, quæ renasci solent, licèt longo tempore renascantur, & in fructu esse, ob idque ab vsufructuario cædi posse, tenent Alexander, Curtius Iunior, Parisius, & alij, quos retulit Pinellus loco suprà relato, & eorum opinionem veriorem esse existimat, & nonnullis comprobat Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 35. cui etiam se subscribere videtur Barbosa in dict. §. si fundum, n. 2. qui allegat etiam pro hac parte Menochium, & Connanum; vnde in iudicando, & consulendo durum esset ab hac opinione recedere, quæ Alexandri & tantorum Authorum authoritate munitur: & primò declaratur vt procedat, etiam quoad arbores grandes in sylua cæ[sect. 27]dua existentes, quas etiam vsufructuarius poterit incidere, vt colligitur ex Alexandro in cons. 118. à num. 3. lib. 5. Siluano in cons. 76. num. 4. & ex Rebuffo, Curtio Seniori, Croto, & aliis, pro certo affirmat, & contrarium tenentes improbat Barbosa in dicto §. si fundum, num 8. vers. sed non placet is intellectus, & num. 9. vers. vsufructuarius autem poterit, nec obstat l. sed si grandes, ff. de vsufructu, nam præmisso, quod in allegatione, & intellectu eius legis passim decipiuntur Doctores, & ex Neotericis Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 3. glossa vnica num. 25. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 22. num. 5. Ioan. Garsia dict. cap. 11. num. 36. in fine, De eius intellectu agendum erit infrà num. 37. Similiter & indistinctè poterit vsufructuarius cædere[sect. 28] syluam cæduam vsque ad radices, ex Boërio decis. 51. num. 9. & Barbosa in dict. §. si fundum, num. 3. & num. 7. quo loco num. 5. in princ. dicit aliud, quod difficultatem[sect. 29] videtur continere, vsufructu syluæ relicto, posse vsufructuarium totam syluam cædere, vel vendere, nullo habito respectu ad consuetudinem testatoris, neque etiam obseruato tempore; quo testator cædere solebat, ex l. diuus, ff. de vsu & habitatione, & l. sed si absente, 55. §. finali ff. de vsufructu: difficultas autem consistit in eo, quòd contrarium videtur denotare Iureconsultus Celsus lib. 18. ad Sabinum, relatus in l. item si fundi, 10. §. finali. ff. de vsufructu, in illis verbis: Nam & Trebatius scribit, syluam cæduam & arundinetum posse fructuarium cædere, sicut paterfamilias cædebat; & vendere, licet paterfamilias non solebat vendere, sed ipse vti: ad modum enim referendum est, non ad qualitatem vtendi. Ex quibus verbis deducere solent Doctores communiter, debere fructuarium arbores incidere iuxta consuetudinem, & vsum testatoris, quòd intelligunt non de qualitate, sed de modo, hoc est, vt si paterfamilias vsus fuerit sylua non nisi ad vnum plaustrum per annum, vel si vendere non erat solitus; non ideò prohibeatur vsufructuarius centum plaustra incidere, vel illa vendere; si tamen testator solitus erat non cædere, nisi de quinquennio in quinquennium, vsufructuarius non debeat, nec possit aliter, vel citiùs incidere; sic explicant post Albericum, & alios, Paulus de Montepico, in dict. §. Titia cùm nuberet, quæst. 36. ante finem, vers. sed quia dictum est, num. 130. Grassus §. legatum, quæst. 33. in fine, vers. vnum tamen nota, Molina de primogeniis, lib. 1. cap. 22. num. 2. & comprobatur ex his, quæ diximus suprà hoc eodem lib. cap. 22. vbi inter alia[sect. 30] expendimus Iacobum Mandellum de Alba in cons. 743. num 5. lib. 4. dicentem quòd testator in dubio legasse[sect. 31] censetur fructus, quemadmodum viuo eo percipiebantur, & quòd boni viri arbitrio vti non videtur vsufructuarius, qui contra solitum testatoris modum arbores incidit, vt ex aliis scribit Antonius Galeatius Maluassia in cons. 38. num. 12. vers. tum quia, & vers. quæ omnia efficere, vol. 1. ex quibus dubia reddi videtur prædicta[sect. 32] Barbosæ resolutio, eo magis, quòd textus in l. Diuus, ff. de vsu & habitatione, aut expenditur per eundem Bar[sect. 33]bosam in princ. & tunc nihil probat; aut in §. seq. & tunc potiùs denotat contrarium: textus verò in dicta l. si absente, 55. §. finali, ff. de vsufructu, non dicit, quòd vsufructuarius intempestiuè cæderet syluam cæduam contra solitum testatoris modum, aut vsum, cædendo; sed tantùm probat, syluam cæduam etiam intempestiuè cæsam in fructu esse, sicut oliua maturè lecta; item fœnum immaturè cæsum in fructu est. Imò si vera est explicatio Glossæ ibi. verbo, constat, dum dicit, quòd vsufructuarij intererat, immaturam syluam cædere, cùm fortè magis valeat intempestiuè cæsa; verisimiliter credendum est, quòd testator viuus idem facere solitus erat: ideò durum esset in praxi à communi opinione recedere, sed cùm casus occureret, maturè cogitandum esset; fortassis enim in puncto iuris, & de rigore, Bar[sect. 34]bosæ opinio seruari deberet, maximè ex his, quæ diximus suprà cap. 22. num. 7. & 8. quòd consuetudo testatoris non inspicitur in his, quæ insunt ex natura rei, & quòd vsufructuarius arbitrio boni viri vti videtur, etsi non vtatur re, sicut paterfamilias, hoc est testator vti solebat, si fortè re, ipsa, quia nolebat, non vteretur ad eum, ad quem naturaliter erat destinata, vsum: & quod tunc ad rei naturam, & boni patris familias rationem vsusfructus exigi posset; at iuxta rei naturam integrè potest vsufructuarius syluam cæduam exscindere, ergo si vsusfructus syluæ principaliter legetur, non obstante consuetudine testatoris, id debebit esse permissum, secùs si accessoriè, vt ibi explicat Barbosa; quo casu ad modum, & consuetudinem testatoris res reduci debet: dicitur[sect. 35] autem sylua cædua ea, quæ in hoc habetur vt cædatur, & quæ excisa, ex stirpibus, vel radicibus renascitur, l. sylua cædua, ff. de verborum significatione, vbi notant Alciatus, & Brecheus num. 3. Alexander in cons. 118. num. 3. lib. 5. Molina de Hispanorum Primogeniis, lib. 1. cap. 22. num. 2. Ioannes Garsia de expensis, cap. 11. n. 31. nouissimè Ioannes Gutierrez de tutel. & curis, 3. part. cap. 27. n. 2. & 5. & seqq. Et sic vt sylua cædua dicatur, duo copulatiue requiruntur. Primum, vt vtilitas syluæ in hoc habeatur vt cædatur, id est, cuius vtilitas consistit in eo, quòd cædatur. Secundum, quòd excisa, ex radicibus vel stirpibus renascatur, vt ex communi notauit, & latiùs declarat Barbosa in dicta l. diuortio, § si fundum, num. 2. videndus à num. 1. vers. quoad secundam, vsque ad vers. his ita explicatis, sub num. 3.[sect. 36] Tertiò & principaliter constituendum est, multùm interesse, an vsusfructus syluæ cæduæ principaliter legetur; quo casu procedunt ea, quæ superiùs diximus, vt vsufructuarius possit totam syluam cædere, vel vendere: an verò principaliter relinquatur fundus, hoc est, illius vsusfructus, cui sylua accedit; tunc enim confugiendum est ad modum, & consuetudinem testatoris, vt iuxta eam, arborum incisio fieri debeat: quòd si de consuetudine testatoris non appareat, vel nihil cædere solebat; tunc ne legatum sit inutile, poterit vsufructuarius cædere ramos, quatenus folia extendentur, item pedamenta, id est, ramos integros vsque ad stipitem, truncos tamen, siue stipites arborum minimè cædere poterit. Sic procedit textus in l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu, vbi Iureconsultus vsufructuario non permisit totam syluam cęduam cædere, sed tantùm vt ex ea cædat ramos, & pedamenta. Et sic ille textus continuari debet cum §. finali legis præcedentis, vbi Iureconsultus distinguit legatum syluæ, à legato fundi, cui sylua accedit, & post longam disputationem, sic in effectu resoluit Barbosa, & aliorum interpretationes impugnat, in dicta l. diuortio, §. si fundum, num. 3. vers. sed vrget in contrarium, vsque ad num. 7. qui hac de re latiùs videri poterit, ne à doctissimo Viro plenè resoluta transcribamus, sed ea tantùm, quæ nostri tractatus sunt, propria & peculiaria breuiter resoluamus: Et Barbosæ interpretationes sequitur nouissimè Ioan Gutierrez de tutelis & curis, 3. part. cap. 27. num. 13. similitérque venit intelligendus textus in l. sed si grandes, 12. ff. de vsufructu qui conti[sect. 37]nuari debet, & in eisdem terminis accipi, cum dicta l. ex sylua, nempe quando vsusfructus fundi principaliter fuit legatus, cui sylua accedit; quo casu si de consuetudine testatoris constat, ea est omninò obseruanda, aliàs ne legatum inutile sit, poterit fructuarius incidere ramos & pedamenta, etiam ad vendendum ex sylua cædua; sed ex non cædua poterit etiam ramos & pedamenta incidere ad vsus proprios tantùm, non tamen ad vendendum: in vtroque tamen casu non poterit arbores grandes incidere; & ratio est, quia testator, qui nunquam illas incidit, sed in tantum excrescere eas passus est, videtur voluisse, ne vnquam inciderentur, sed vt conseruarentur ad ornatum & prospectum: ideò cùm ex aliis arboribus possit fructuarius vtilitatem vsusfructus percipere, non potest arbores grandes incidere. Quæ interpretatio fuit de mente Connani Commentariorum iuris ciuilis lib. 4. cap. 1. num. 6. & aliorum intellectibus improbatis, sequitur eam Barbosa in dicto §. si fundum, num. 9. videndus de hac re à num. 7. vers. sed quæstionis est, vsque ad num. 10. Vltimò & principaliter constituendum est, syluam non[sect. 38] cæduam non esse in fructu, & consequenter non posse fructuarium ex ea totaliter arbores exscindere, posse tamen ad vsum vineæ ramos & pedamenta cædere, dummodò fundus ex hoc deterior non fiat: quod primum probatur per textum, & communem Doctorum traditionem ibi in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio. Secundò ex textu (qui sic intelligi debet, quicquid Doctores inuoluant, & confusè loquantur) in l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu, vt rectè explicat Alciat. in l. sylua cædua, ff. de verborum significatione, & latissimè de materia eius legis scribit Barbosa videndus omninò in dicto §. si fundum, à num. 10. vsque ad num. 15. Ioan. Gutierrez de tutelis, 3. part. cap. 27. num. 15. & quatuor seqq. limitatur tamen hæc resolutio, vt non procedat, si[sect. 39] aliàs vsusfructus syluæ legatum inutile esset; tunc enim posset fructuarius, ne legatum sit inutile, syluam non cæduam cædere, & arbores incidere, & vendere, argumento textus in l. diuus, ff. de vsu & habitatione, & ita tenent ex aliis multis Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 3. glossa vnica num. 30. Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 4. accidentium, quæst. 7. n. 29. fol. 192. & in his terminis loquitur Mieres de Maioratu, part. 4. quæst. 39. num. 5. in princ. eandem etiam sententiam admittere videtur Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 37. dummodò fructuarius temperatè vtatur, & taliter, quòd incisio potiùs ad fru[sect. 40]ctum pertineat, quàm ad destructionem, ex eisdem Authoribus, & Barbosa, qui nullo ex prædictis relato in idem inclinat in dicto §. si fundum, num. 10. vers. illud igitur: nam cùm numeris præcedentibus, plenè probauerit, arbores in fructu non esse, nec ad fructuarium pertinere, quæ incisæ non renascuntur, vt de pinetis, & cupressis affirmat in dicto vers. illud, ne vsus remaneat inutilis, inducendam esse existimat decisionem textus, in l. item si fundi, 10. §. finali. ff. de vsufructu, vel saltem ad consuetudinem regionis recurrendum esse, argumento l. excepto. C. de locato: vult igitur Barbosa, si rectè perpendatur, quòd in hoc casu, quando aliàs syluæ non cæduæ vsusfructus inutilis esset, possit vsufructuarius incidere syluam non cæduam, iuxta communem supra relatam, tamen quòd incisio talis fieri debeat, aut iuxta consuetudinem testatoris, hoc est eo modo, quo ipse testator cædere solebat, aut secundùm consuetudinem regionis, hoc est, modo quo in regione tales syluæ cædi solent; consuetudo enim regionis attendi debet, ma[sect. 41]ximè in coniecturanda & exequenda defuncti voluntate, argumento textus in l. quòd si nolit, §. quia assidua, ff. de ædilitio edicto, & l. semper in stipulationibus, ff. de regulis iuris, & multis comprobant Auiles in capitulis Prætorum, c. 41. glossa, se conocieren. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 20. num. 2. & seqq. & num. 10. Mieres de Maioratu, in initio secundæ partis, num. 30. Grassus §. testamentum, quæst. 76. num. 7. & 11. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 7. num. 3. & 4. lib. 11. tit. 14. num. 15. Menochius lib. 3. præsumptione 143. Dicitur autem sylua non cædua, quæ non[sect. 42] habetur ad cædendum, sed ad alios vsus, & quæ cæsa non renascitur ex radicibus vel stirpibus, l. sylua cædua, ff. de verborum significatione, vbi notant Alciatus, & Rebuffus, & ex communi tradunt Pinellus 2. part. leg. 1. C. de bonis maternis, num. 59. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 22. n. 6. Ioannes Garsia de expensis cap. 11. n. 31. & 37. & latiùs declarat Barbosa in dict. §. si fundum, ex n. 10. nouissimè Ioan. Gutierrez de tutelis & curis, 3. part. cap. 27. num. 4. & 5. vbi num. 6. agit de pinetis, an sint in fructu, & ad fructuarium pertineant: Gamæ, & Mieres opinionem amplectitur, & contrariam Barbosæ impugnat. # 26 CAPVT XXVI. Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, in cædendis lignis, & arboribus, vtrùm habeat maiorem prærogatiuam, quàm cæteri fructuarij? vbi communis Angeli resolutio nouè defenditur contra Pinellum, & pro ea nonnulla nouè etiam adnotantur per Authorem. SVMMARIVM. -  1 Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, vtrùm in cædendis lignis, & arboribus, habeat maiorem prærogatiuam, quàm cæteri fructuari. -  2 Pinelli declaratio quædam, quòd sit conformis menti communis, nec aliquid nouum contineat. -  3 Patri non solùm notabilis deterioratio prohibetur in bonis aduentitiis filiorum, sed & quæcumque, quæ proprietati nocere possit, contra Pinellum. -  4 Dictio Nullo modo est negatiua omnis actus, & omnis potentiæ. -  5 Dictio Nullo modo importat idem, quòd dictio Penitùs. -  6 L. 2. ff. si vsusfructus petatur, contra Pinellum retorquetur. -  7 Dictio Aliquo modo, vniuersaliter & negatiuè concepta, verisicatur etiam in re minima. -  8 Dictio Aliquid, vel aliqua, verificatur in quauis re, etiam minima. -  9 De circumscriptione aliqua vbi fit mentio, intelligitur de omni circumscriptione, etiam non dolosa. -  10 Pinellus in quæstione principali saluatur, & noua, vera tamen concordia per Authorem excogitatur. -  11 Vsufructuarius vt ius vsusfructus amittat, & remoueri possit, tria interuenire necesse est. -  12 L. vltima, §. sin autem, C. de bonis quæ liberis, explicatur, & ibidem dicitur, ob quam deteriorationem pater ab vsufructu aduentitiorum remoueri debeat. SVccedit nunc necessarium dubium, vtrùm pater le[sect. 1]gitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, in cædendis lignis, & arboribus, habeat maiorem prærogatiuam, quàm cæteri fructuarij? Quam quæstionem mouet in terminis Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 60. fol. mihi, 105. quamuis autem ipsi displiceat communis Doctorum sententia, quæ inter patrem, & alium vsufructuarium nullam differentiam constituit, siue quæ indistinctè applicat ad patrem legitimum administratorem, quæ in alio vsufructuario statuta sunt, vt scribit Angelus in l. vlt. §. sin autem æs alienum, in fine, C. de bonis quæ liberis, Cæpola de seruitutibus rusticorum, cap. 22. de Montibus, num. 13. Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 3. glos. 1. num. 22. Ego tamen libenter communem admitterem; considero enim quòd si pater in cædendis lignis, & arboribus, aliter se habere possit, quàm cæteri fructuarij se habere debent, necessatiò ipsi proprietati damnum inferendum sit, vt constat apertè ex dictis suprà, c. præcedenti: id autem ipsi patri nullo modo permissum est; quodcunque potiùs prohibetur illi, quod in damnum. & detrimentum proprietatis tendere videtur, vt dicit expressè textus in l. finali. §. sin autem, C. de bonis quæ liberis: & quamuis, vt ipse Pinellus dicit, fraus, quæ aliquando in alio fructuario præsumitur, cessat in patre, qui omnia præsumitur filiis parare, & inde nec valea regulariter argumentum de alio fructuario ad patrem, cui maior potestas defertur; tamen cùm pater in cædendis lignis & arboribus aliter se habere contendit, quàm in alio fructuario expressum atque statutum est, præsumptio fraudis minimè in eo cessabit; siquidem id faciet, vel cum damno & detrimento proprietatis, vel excedendo modum, quem natura rei exposcere videbatur, ad quod lex ipsa in alio fructuario respectum habuit, vt suprà c. præcedenti, & c. 22. dicebamus: vnde quod attinet ad hoc, non defertur patri maior potestas, quàm cæteris fructuariis, nec ita intelligitur patri concessa facultas in aduentitiis (quicquid contra defendat Pinellus) vt aliter incidere possit, vel maiori prærogatiua in damnum proprietatis frui: quocirca declaratio ipsius Pinelli ibidem, dicto num. 60. vers. manebit autem, quòd[sect. 2] pater arbores frugiferas cædere non possit & quoad hoc maneat æquiparatio cum aliis fructuariis, conformis est menti communis sententiæ, nec aliquid nouum continet: quod verò statim dicit in vers. hinc infero posse, necessariam esse notabilem deteriorationem, vt pater[sect. 3] remoueri possit, non transit sine maximo scrupulo; nam in contrarium, vt quæcumque deterioratio censeatur patri prohibita, fortiter vrget textus in dict. l. vlt. §. sin autem, C. de bonis quæ liberis, in illis verbis: Et omnia circa vsumfructum facere, quæ nullo modo proprietatem possint deteriorem facere. Nam dictio illa nullo[sect. 4] modo, est negatiua omnis actus, & omnis potentiæ; & sic omnem, & quamcumque deteriorationem continet, argumento textus in l. vlt. C. de testamento militis, & in terminis obseruant Decius in cons. 3. num. 7. Gozadinus in cons. 71. num. 4. Tiraquellus in l. si vnquam, verbo, reuertatur, ex num. 93. C. de reuocandis donationibus, Menoch. recuperandæ possessionis, remedio 14. num. 6. & 7. & in cons. 22. num. 8. & 16. lib. 1. vbi ex Gozadino, in cons. 25. num. 9. adnotauit, quòd dictio Nullo mo[sect. 5]do, importat idem, quòd dictio Penitùs; & sic denotat ille textus, quòd omnis penitus deterioratio patri est prohibita; & ratio potest esse, quia lex, quæ summam confidentiam habet de patre, & præsumit, quòd semper vtile & bonum consilium capere debeat pro filio, voluit penitùs dolum, machinationem, & omnem deteriorationem ab eo abesse: quod prædictorum, & opinionis Pinelli nulla mentione facta, Angeli tamen doctrinam referens, expressè admittit Anguissol. in cons. 99. n. 16. vol. 1. vbi firmat, patrem legitimum administratorem, & vsufructuarium aduentitiorum filij, non posse exstirpare arbores, nec vites, nec aliquid facere propter quod proprietas efficiatur deterior, sicut nec alius vsufructuarius simplex:[sect. 6] vnde etiam hac in re animaduertebam eundem Pinellum vbi suprà, dict. n. 60. vers. hinc infero, minùs benè allegasse textum, in l. 2. ff. si vsusfructus petatur, ad probandum, necesse esse, notabiliter deteriorare proprietatem patrem, vt expelli possit; contrarium enim potiùs deduci potest ex illo textu, dum dicit: aut aliquo modo dete[sect. 7]riorem vsumfructum: Nam dictio illa aliquo modo, vniuersaliter & negatiuè concepta, verificatur etiam in re minima, & sic in omni damno, aut deterioratione, ex l. si seruum, §. prætor ait, & ibi notat Bartolus ff. de acquirenda hæreditate, & obseruant Socinus Senior in cons. 275. col. 2. lib. 2. Gozadinus in cons. 27. col. 5. Craueta in cons. 294. num. 4. Tiraquellus in dict. l. si vnquam, verbo, omnia vel partem aliquam, num. 14. & num. 37. & 41. Menochius in cons. 4. num. 18. lib. 1. & cons. 273. num. 26. lib. 2. & in cons. 275. num. 15. & in cons. 291. num. 48. 49. & 50. lib. 3. & de recuperanda possessione, remedio 14. n. 8. Marcus Antonius Eugenius in cons. 14.[sect. 8] num. 36. lib. 1. qui plenè probant, quod dictio Aliquid, vel aliqua, verificatur in quauis re, etiam minima, & in terminis scribunt Corneus in cons. 158. col. 6. lib. 2. Menochius dict. cons. 291. num. 50. lib. 3. quòd vbi fit men[sect. 9]tio de circumscriptione aliqua, intelligitur de omni circumscriptione, etiam non dolosa. Posset tamen saluari Pinellus in quæstione principa[sect. 10]li, constituendo, aliud esse remoueri debere patrem ab vsufructu ob deteriorationem, in quibus terminis loqui videtur ipse Pinellus dict. num. 60. vers. hinc infero posse patrem; & tunc necesse est, quòd notabiliter deteriorem reddat proprietatem: aliud verò ad intersse teneri ob deteriorationem, & tunc de omni deterioratione tenebitur, vt interesse soluat, cùm nullo modo possit proprietatem deteriorem facere, sicut in aliis vsufructuariis dici solet, qui vt ius vsusfructus amittant, &[sect. 11] remoueri possint, tria interuenire necesse est, quòd deterioratio fiat in substantia, & non in fructibus, item quòd fiat per culpam, item quòd sit deterioratio notabilis, vt post Baldum, Iasonem, Menochium, Iosephum Ludouicum, Cephalum, Bursatum, Rolandum, & Valascum resoluit Barbosa in dicta l. diuortio, §. si fundum, num. 20. vers. & tenebis mente, fol. 1044. & vltra eum Beccius in cons. 33. Borgninus Caualcanus decis. 32. num. 6. part. 2. Bertazolus in cons. 423. lib. 2. Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 4. accidentium, quæst. 7. num. 41. & 42. fol. 192. Aurelius Corbulo tractatu, de causis ex quib. emphyteuta iure suo priuatur, 13. causa, num. 24. fol. 71. & sic debet explicari textus in l. vlt. §. sin autem, C. de bonis quæ liberis, quia patri om[sect. 12]nis deterioratio prohibetur; quâ proprietatem deteriorem facere possit, vt clarè dicit ille textus, & in cæteris vsufructuariis admissum est non tamen ob quamlibet deteriorationem remoueri potest, sed propter magnam, aut notabilem tantûm, quamuis ob paruam rei deteriorationem ad resarciendum interesse teneatur, licèt expelli non possit; vt in vsufructuario quocumque, emphyteuta, colono, & similibus, post Castrensem, Rolandum, Ruinum, Redoanum, & Iosephum Ludouicum, tradiderunt Aurelius Corbulo vbi suprà, n. 26. fol. 71. Vincentius Carocius dicta quæst. 7. num. 42. in fine, fol. 192. # 27 CAPVT XXVII. Gregis, vel armenti, vel equitij, id est, vniuersitatis, item singulorum capitum, cùm vsusfructus legatur, quid legatum contineat, in locum capitum demortuorum, vel inutilium, an, & quando ex natis, vel non natis, aut aliunde gregem supplere, & finito vsufructu restituere vsufructuarius debeat? vbi l. vetus, l. vel inutilium, & l. quid ergo ff. de vsufructu, explicantur, & hæc materia accuratè, & distinctè magis, quàm hactenùs declaratur. SVMMARIVM. -  1 Partum ancillæ in fructu non esse, idcircò ad fructuarium minimè pertinere. -  2 Et vera huiusce rei ratio, remissiuè. -  3 Pecudum fœtus in fructu esse, ideò ad fructuarium, & bonæ fidei possessorem pertinere. -  4 Vsumfructum non tantùm singulorum animalium, verùm etiam gregis, vel armenti, legari, & constitui posse. -  5 Grege legato, quòd adiicitur, vel diminuitur, legatario accrescere, vel decrescere. -  6 Gregis appellatione quid contineatur, remissiuè? -  7 Legatum vniuersale cùm relinquitur, vtputà hæreditas, peculium, grex, dos vectigal, possessio, & similia, ad legatarium pertinent emolumenta, ac onera, augmenta etiam, & decrementa; quod non accidit, cùm res aliquæ singulariter legantur. -  8 Vsusfructus propriè cadit in grege pecudum, iumentorum, & cæterorum animalium, nec dicuntur animalia esse de rebus, quæ consumuntur per vsum vsufructuarij. -  9 Vsusfructus non modò immobilium sed & mobilium rerum constitui potest. -  10 Vsufructus gregis cùm relictus est qualiter vsufructuarius cauere debeat? -  11 Vsufructuarius gregis ex fætibus in locum demortuorum capitum, an, & quando substituere teneatur, & si non habeat vnde ex fætibus substituere possit, an aliunde substituere debeat? & num. seq. -  12 Franciscum Connanum optimè, & verè intellexisse istam materiam. -  13 Vsufructuarius gregis, quare ex fætibus in locum capitum demortuorum, vel inutilium supplere, & substituere debeat? vbi vera ratio assignatur. -  14 Vsufructuarius singulorum capitum nihil supplere, aut substituere tenetur, & Connani ratio probatur. -  15 Raphaëlis Fulgosij rationem aliam sustineri posse. -  16 Vsusfructus gregis non perit, vno aut altero pecore extincto, donec ad tam exiguum numerum redactus sit, vt grex esse desinat. -  17 Gregem quis numerus ouium, vel animalium faciat? vbi communis sententia refertur. -  18 Et Francisci Connani opinio magis probatur. PRo vera, breui tamen, & dilucida huius capitis ex[sect. 1]plicatione, constituendum erit primò; partum ancillæ in fructu non esse, idcircò ad fructuarium minimè pertinere: quamuis enim apud antiquos vetus fuerit quæstio, tamen Bruti sententia obtinuit, fructuarium in eo locum non habere, l. vetus, ff. de vsufructu, l. in pecudum, ff. de vsuris, §. in pecudum, Instit. de re[sect. 2]rum diuisione, l. 23. tit. 31. partit. 3. quæ iura veram huiusce rei rationem assignare videntur, vti elegantissimè explicant Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 2. n. 2. fol. mihi, 229. Franciscus Hotmannus in dicto §. in pecudum, enunciatione 1. per totam. Cuiacius recitationum solemnium, in lib. Digestorum ad 4. §. lana, ff. de vsucapionibus. Copus de fructibus, lib. 1. cap. 3. num. 13. Secundò constituendum est, pecudum fætus in fru[sect. 3]ctu esse, ideò ad fructuarium, & bonæ fidei possessorem pertinere, per textum in dict. l. vetus, in vers. fætus tamen pecorum, & in dict. l. in pecudum, & in dict. §. in pecudum, l. 25. tit. 28. partit. 3. & latiùs explicant Doctores communiter in dictis iuribus, & Connanus vbi suprà, ex num. 5. Copus de fructibus, lib. 1. cap. 1. Loriotus eodem tractatu, axiomate 3. & 4. Ioannes Robertus lib. 1. receptæ lectionis, cap. 5. Tertiò constituendum est, vsumfructum non tan[sect. 4]tùm singulorum animalium, verùm etiam gregis, vel armenti legari, & constitui posse. Id quod nullus dubitat: expressim enim probatur in dictis iuribus, maximè in dicta l. quid ergo, 67. ff. de vsufructu in vers. sed quod dicitur, & aduertit Connanus lib. 4. dicto cap. 2. num. 5. in princ. fol. 230. & nouissimè Angelus Matheacius tractatu, de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 22. num. 2. Deinde grege legato, quod adiicitur, vel diminuitur, le[sect. 5]gatario accrescere, vel decrescere, l. grege, 21. l. si grege, 22. ff. de legatis, 1. §. si grex, Institut. de legatis, & ibi nouissimè Antonius Pichardus, vbi remissiuè expli[sect. 6]cat, quid gregis appellatione contineatur: id quod regulare est, vt si legatum vniuersale relictum fuerit, vt[sect. 7] hæreditas, peculium, grex, dos, vectigal, possessio, & similia, ad legatarium pertineant emolumenta, ac onera, augmenta etiam, & decrementa: quod non accidit, si pecudes, boues, vel equi singulariter fuissent relicti, ex Doctoribus, communiter in dictis iuribus; Decio, in cons. 69. Simone de Prætis, in cons. 205. lib. 1. Deciano in cons. 87. num. 10. lib. 2. Croto in cons. 14. & 15. & in legato vsusfructus exemplum ponens nouissimè Angelus Matheacius de legatis & fideicomissis, lib. 2. cap. 22. num. 2. vbi expendit textum in dict. l. quid ergo, ff. de vsufructu. Quartò constituendum est, quòd in grege pecudum,[sect. 8] iumentorum, & cæterorum animalium propriè cadit vsusfructus, nec dicuntur animalia esse de rebus, quæ consumuntur per vsum fructuarij. Quod deduci potest ex textu, in dicta l. vetus, cum seqq. ff. de vsufructu, & expressim colligitur ex §. constituitur, Institutionum, de vsufructu. Quem Franciscus Hotmannus ibid. enunciat. 1.[sect. 9] notabat, ad hoc, quòd vsusfructus non modò immobilium, sed & mobilium rerum constitui potest. Et ad nostrum propositum sic expendunt in terminis Salustius Guillelm. de Perusio, & alij, in cons. 79. n. 13. inter cons. vltim. voluntatum, vol. 1. qui inde inferunt dicendum,[sect. 10] quòd cùm animalia non sint de rebus, quæ per vsum fructuarij consumi dicuntur, imò ab iis secernantur, & inter res enumerentur, in quibus propriè constituitur vsusfructus, nihil venit de æstimatione tractandum, sed absque vlla æstimatione vsufructuarius gregis tenetur præstare cautionem de vtendo & fruendo, arbitrio boni viri, & de restituendis rebus, siue capitibus, finito vsufructu, vt exstabunt, provt contingit in aliis rebus immobilibus, vt ipsi dicunt dicto num. 23. & num. 26. in fine, & anteà tenuit Socinus in cons. 9. col. 4. lib. 4. Quintò constituendum est, quòd in dicto legato[sect. 11] vsusfructus gregis licèt fætus, qui nascuntur, vsufructu durante, pertineant ad vsufructuarium; tamen capita principalia semper debent esse salua: inde fit, quòd si ex animalibus, quæ supererant tempore inchoati vsusfructus, aliqua sint perempta, vel effecta inutilia, quamuis sine culpa fructuarij, ipse fructuarius tenetur substituere alia in locum demortuorum capitum, vel effectorum inutilium, de ipsis fætibus animalium natis, vsufructu durante; quod si non facit, tenetur, nec dicitur fuisse vsus arbitrio boni viri: ipsa autem animalia substituta, incontinenti efficiuntur proprietarij & desinunt esse fructuarij. Quę omnia probantur ad litteram in dict. l. vetus cum seqq. ff. de vsufruct. & in §. sed si gregis, Instit. de rerum diuis. l. 22. tit. 31. partita 3. ibi: E si fueren ganados, è se murieren algunos que de los fijos ponga è crie otros en su lugar de aquellos quæ assi murieren. Vbi autem aliqua corpora animalium essent perempta, vel inutilia effecta absque culpa vsufructuarij, nec habuisset vsufructuarius, vnde potuisset ex fætibus substituere, aliunde substituere non tenetur, nisi restituere gregem tantùm, & talem, provt reperitur tempore vsusfructus finiti, vt in iuribus suprà allegatis, & ex mente communi sic post alios declarant Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de leg. 2. quæst. 32. n. 124. Paulus Parisius in cons. 96. num. 6. & seqq. vol. 2. Borgninus Caualcanus, non ita distinctè explicans de vsufructu mulieri relicto, num. 84. vers. vbi etiam dicit, folio mihi 254. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus, num. 7. Michaël Grass. §. legatum, quæst. 30. num. vlt. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 4. solut. 5. dubit. 10. num. 43. per totum. fol. mihi 436.[sect. 12] eleganter Salustius Guillielmus, & alij, in cons. 79. n. 27. inter cons. vlt. volunt. vol. 1. Connanus etiam, qui optimè & verè intellexit istam materiam, commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 2. num. 5. fol. mihi 230. idem in essectu resoluit, dicens quòd vsufructuarius, modò absit ab eo negligentia & culpa, de interitu rerum non tenetur; ideò si totus grex, aut eius capita aliquot casu pereant, non imputatur ei, sed si extent de eo grege fætus, ex eis, & eorum perpetua sobole, oportet vt gregem suppleat imminutum; quod antequam faciat, fætus quidem manent eius, donec illos gregi adscripserit, & eius periculo extinguuntur; adeò vt, si nulli alij renascantur, debeat aliunde, & suâ pecuniâ comparare in gregis supplementum: postquam verò eos fecit gregis, iam incipiunt esse eius, cuius est grex, id est proprietarij, & si occidant, damnum ipsius proprietarij est, quia si desint alij fætus, non tenetur fructuarius alios emere, qui sufficiant in gregem. Ratio autem, quare prædicta subrogatio, & substi[sect. 13]tutio fieri debeat per vsufructuarium, facilè deduci potest ex vsusfructus, atque ipsius legati gregis natura: nam cùm vsusfructus sit Ius vtendi fruendi rebus alienis salua rerum substantia, necesse est, prædictam substitutionem fieri, vt rei substantia salua, & illæsa conseruari possit: maximè quia, vt dictum est, vsufructuarius cauere debet, de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & sic conseruata re, ex qua vsumfructum percipit, quòd esse non potest, nisi prædicta subrogatio, aut substitutio fiat: quæ si deficeret, non diceretur fructuarius vsus fuisse arbitrio boni viri, & diligentis patrisfamilias, quo modo vti tenetur, vt capitibus præcedentibus diximus, & consequenter proprietario teneretur, vt denotat Vlpianus Iureconsultus in dict. l. quid ergo, ff. de vsufructu. Diuersum tamen est, cùm singulorum tantùm capi[sect. 14]tum vsusfructus relictus est; tunc enim vsufructuarius nihil supplere, aut substituere debet, vt dicit expressè, textus in dict. l. quid ergo, vers. sed quod dicitur. Et rationem assignat Connanus Commentariorum iuris, lib. 4. dict. cap. 2. num. 5. ante finem, quòd in his, quæ numero certa sunt & designata, non est augmento locus, adeò vt ante moram hæredis, nati pulli non legatario debeantur, sed hæredi, quod secus esset in gregis legato, l. equis, 39. ff. de vsuris, & hæc ratio satis confirmatur ex his, quæ scripserunt Doctores communiter in l. grege, & in l. si grege, ff. de legatis 1. in §. si grex, & in §. peculium, Instit. de legatis. Crotus in cons. 14. & 15. Simon de Prætis in cons. 205. lib. 1. Sustineri etiam potest[sect. 15] alia ratio, quam assignat Raphaël Fulgosius in dicta l. vetus, ff. de vsufructu, quòd cùm legatus est vsusfructus singulorum capitum, sunt tot vsusfructus, quot capita: & idcircò cùm morte vnius finiatur vsusfructus, meritò vsufructuarius non debet substituere: sed cùm legatur grex, non dicuntur singulæ res legatæ, licèt habeant partes integrales; & idcircò si vna pars pereat, debet reficere eam. Sexto tandem & vltimo loco constituendum est,[sect. 16] quòd cùm vsusfructus gregis legatus est, & eò vsque numerus peruenit gregis, vt grex non intelligatur, perit vsusfructus; & in hoc nullum dubium est: ita enim expressit Iureconsultus Pomponius in l. vltima ff. quibus modis vsusfructus amittatur: vno igitur, aut altero pecore extincto, non perit vsusfructus gregis, donec ad tam exiguum numerum redactus sit, vt grex esse desinat. Cuius rei rationem eleganter explicant Franciscus Hotmannus in dicto §. si grex, enunciatione 1. Institut. de legatis, Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 6. num. 10. fol. 249. Sed quis sit ille numerus? dubi[sect. 17]tari solet, & communiter existimarunt Doctores, quod minor, quam decem ouium numerus, gregem non faciat, vt post glossam, verbo, gregis, in §. sed si gregis, Instit. de rerum diuis. scribunt omnes Doctores ibi. Bar[sect. 18]tolus in l. oues, num. 2. per illum textum ff. de abigeis, & videtur comprobare l. 19. tit. 14. partit. 5. verumenimuero in omni, quæ de grege est, quæstione, ex vno dumtaxat Callistrati responso in dict. l. oues, ius sibi constituunt Interpretes, vt rectè aduertit Connanus vbi suprà, qui illius textus rationem meliùs considerans, hac in re elegantiùs statuit sibi incertum esse, quando grex dicatur eò vsque imminutus, vt gregis appellationem amittat, vsúsque eius, aut fructus pereati: inde fatetur, quòd grex est multarum ouium, at duæ oues multitudinem faciunt; quocirca ex vsu & facultatibus testatoris id esse diiudicandum, cum iudicio arbitratur: verè enim, nulla doctrina hac in re dari potest, quæ magis certa sit; vnde si tenuis homo fortunæ, decem aut quindecim vel viginti ouium dominus, & pastor, gregis sui vsumfructum leget, etiam in tribus aut quatuor ouibus gregis nomen retinetur; in quo & patriæ consuetudini multùm esse tribuendum, tum inspiciendum, an ex eo, qui superest, numero, facilè possit grex restaurari de his, qui nascentur, agnis, vt in exemplis ibi positis patet. # 28 CAPVT XXVIII. Vsusfructus, Vsus, & Habitatio qualiter inter se differant, aut conueniant? vbi ad propositum de his omnibus nonnulla accuratè, & distincté magis, quàm hactenùs enucleantur, Lex, si alij vsus 42. ff. de vsufructu, l. per seruum, 14. § 1. & vers. denique l. sed si de fructu, 15. ff. de vsu & habitatione, & l. huic stipulationi, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, explicantur; & redditur vera ratio, quare fructus sine vsu esse non possit, vsus sine fructu possit. Lex, cùm antiquitas, C. de vsufructu, nonnullis exornatur, & vsufructu legato quando solus ipse vsus relictus præsumatur? septem coniecturis declaratur remissiuè cum Menochio. SVMMARIVM. -  1 Vsumfructum, seruitutis speciem esse. -  2 Vsumfructum seruitutem personalem esse, non autem mixtam. -  3 Et fundamentis eorum, qui vsumfructum, seruitutem mixtam contendebant, plenissimê satisfactum, remissiuè. -  4 Petri Ricciardi commentaria, ad titulum Institut. de vsufructu, post huius Operis librum primum, semel & integrè per Authorem scriptum, in lucem prodita fuisse: & nonnullas vsusfructus quæstiones contineri, quæ & latè & eruditè tractantur; infinitas verò alias intactas relictas. -  5 Vsusfructus tanquam ius dispositum, & de per se, simplicitérque consideratum, dicitur ius personale, & non reale. -  6 Vsum, seruitutem personalem esse, & variis diuersisque modis definiri ab his, qui de hac materia tractarunt. -  7 Omnium tamen definitiones aut in idem tendere, aut iure ipso probari posse. -  8 Vsus definitiones variæ referuntur, & Ioannis Corrasij, aut Francisci Hotmanni definitio magis placet Authori. -  9 Vsus vocem æquiuocam esse, & genericam, & variis modis sumi: primò enim sumitur pro iure seruitutis; secundò pro commoditate vtendi; tertiò & quandoque pro vsufructu; quartò pro eo, quod quis pro suo vsu habet; quintò & vltimo pro eo, quod dicitur communis vsus loquendi. -  10 Vsus, ab vsufructu, quibus differentijs separetur? -  11 Vsusfructus ius vtendi & fruendi; Vsus verò ius vtendi tantùm continet. -  12 Quare vsusfructus plenior est, & quidquid omninò emolumenti de re sumi potest, illud totum amplectitur, non modò ad vsum, sed vsque ad lucrum & voluptatem, & quoscumque alios vsus; vsus autem non plus habet, quàm quantum opus est, vt neque desit aliquid, neque in vllo abundet; tantùm necessitati, honestatique vitæ pro cuiusque conditione & dignitate consulatur. -  13 Vsuarius in iis cancellis, quibus vsus suus concluditur, vsufructuario præfertur, in specie legis, si alij vsus, 42. ff. de vsufructu, vbi adducitur vera ratio illius legis; Petri Costalij interpretatio nouè expenditur & probatur, & Francisci Connani consideratio noua, nouè etiam reijcitur. -  14 Vsus sine fructu esse potest, fructus sine vsu non potest: vbi vera ratio redditur, & l. per seruum, 14. §. 1. cum l. sed si de fructu, 15. ff. de vsu & habitatione, conciliatur; quamplurium interpretationes reiiciuntur, & sententia Glossæ probatur. -  15 L. per seruum, § primo, in versiculo, denique, ff. de vsu & habitatione, & l. huic stipulationi, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, explicantur. -  16 Vsufructu legato, quando solus ipse vsus relictus præsumatur? vbi septem coniecturæ remissiuè adducuntur. -  17 Vsumfructum etiam, non modò vsum testatorem voluisse relinquere, aliquando ex coniecturis deducitur. -  18 Habitationem, seruitutem personalem esse. -  19 Habitationis nonnullæ definitiones traduntur. -  20 Habitationem seruitutem non esse, ex sententia Francisci Hotmanni quæ nouè refellitur per Authorem, & ad illum responderi posse cum Corrasio adnotatur. -  21 Habitatio, Vsusfructus, & Vsus disserunt in multis, & in quibusdam conueniunt. -  22 Habitatio illis eisdem modis quibus Vsus, & Vsusfructus constituitur. -  23 Habitationem qui habet, potest eam locare alteri, & gratis concedere. -  24 Legis, cùm antiquitas, C. de vsufructu dispositio, procedit indifferenter, siue habitatio relinquatur in vltima voluntate, siue inter viuos, siue per viam reseruationis, aut alio quouis modo. -  25 Ad habitandum legare domum aliud esse, & aliud legare habitationem, & aliud legare facultatem habitandi. -  26 Domus cùm legatur ad habitandum, plena proprietas intelligitur legata. -  27 Habitandi commoditas, siue facultas dumtaxat cùm relinquitur, ea non potest alteri cedi, vel locari, quia in facto, non in iure consistit. -  28 Franciscum Connanum improbantem decisionem Iustiniani in l. cùm antiquitas, C. de vsufructu, vel nimia subtilitate, aut non leui temeritate argutum per Authorem. -  29 Francisci Connani opinio contra Iustinianum, dato quòd in puncto iuris vera esset, in hisce regnis obseruari non posset lege Regia lata, quæ Iustiniani constitutionem confirmat. -  30 Is, cui habitatio relicta est, de habitando & fruendo arbitrio boni viri, cautionem interponere debet, & ibidem de vsuario. -  31 Habitationem morte eius, cui conceditur, finiri: non tamen capitis diminutione, vel per non vsum. PRo accurata, & perfecta huius Capitis explicatione, inprimis constituere necessariò duxi, Vsumfructum esse Ius alienis rebus vtendi, & fruendi, salua rerum substantia: Id quod expressum est in princ. Institution. de vsufructu, & in l. 1. ff. eodem titulo, & suprà hoc eodem libro, ex cap. 4. latiùs explicauimus, & consequenter[sect. 1] vsumfructum seruitutis speciem esse, l. 1. vbi Glossa, Bartolus, & omnes Doctores communiter, ff. de seruitutibus, Corrasius in rubrica illius tituli, num. 25. Cæpola in tractatu de seruitutibus, cap. 3. num. 1. Socinus Iunior in cons. 174. num. 1. vol. 2. & dici seruitutem personalem, non[sect. 2] autem mixtam, l. 1. ff. de seruitutibus, vbi scribit Marcianus: Seruitutes, aut personarum sunt, vt vsus, & Vsusfructus; aut rerum, vt seruitus vrbanorum prædiorum ac rusticorum. Per quem textum, & alios, sic tenuit Glossa in princ. Institut. de vsufructu, & in l. non solùm, la 2. §. tale, ff. de liberatione legata, & in l. si quis binas ædes, per illum textum, ff. de vsufructu, in verbo, ius, Bartolus in l. stipulationes non diuiduntur, num 6. & 27. ff. de verborum obligationibus, & ibidem Iason num. 4. Connanus Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 1. num. 1. & cap. 7. num. 1. in fine. Aretinus, Faber, Minsingerus, Dinus, Platea, Portius, Nicasius, Balduinus, Paganinus, & alij, cum quibus communem sententiam constanter tuetur, & contrariæ partis fundamentis, hoc est, eorum, qui vsumfructum seruitutem mixtam contendebant, ple[sect. 3]nissimè satisfacit Petrus Ricciardus, cuius commenraria[sect. 4] ad titulum Institut. de vsufructu, post huius operis librum primum semel & integrè à me scriptum, in lucem prodita sunt: & nonnullas vsusfructus quæstiones, & latè & eruditè tractatas continent, infinitas verò alias intactas relinquunt; is inquam ad principium Institut. de vsufructu, ex num. 103. vsque ad num. 121. quo numero, &[sect. 5] tribus sequentibus, defendit etiam, quòd vsusfructus tanquam ius dispositum, & de per se, simplicitérque consideratum, dicitur ius personale, & non reale: quod verum credo per fundamenta adducta ibidem; aut saltem distinguendum fore, provt ibi distinguitur. Communem etiam sententiam, Vsumfructum seruitutem personalem esse, defendimus suprà hoc eodem lib. cap. 1. num 4. & tenet eam nouissimè, vbi nonnullis fundamentis contrariis responsum præbet, Petrus Augustinus Morla Empory 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. ex n. 1. cum multis seqq. Secundò constituendum est, Vsum seruitutem etiam[sect. 6] personalem esse, & variis diuersísque modis definiri ab his, qui de hac materia tractarunt: omnium tamen de[sect. 7]finitiones aut in idem tendere, aut iure ipso probari posse, vt ex dicendis infrà constabit: Vsus igitur, vt definit[sect. 8] Vdalricus Zasius ad titulum ff. de vsu & habitatione, est seruitus personalis, quæ ea sola complectitur, quibus pro necessitate nostra vtimur: aut, est ius vtendi re aliena, quatenus ad vsuarij necessitatem satis est, l. plen. 12. §. 1. ff. de vsu & habitatione, vt rectè scribit Franciscus Hotmannus ad princ. Institut. de vsu & habitatione, enunciat. 1. in princ. folio mihi, 258. cui assentire videtur, sed non refert eum Antonius Pichardus ad princ. eiusdem tituli, num. 1. vbi dicit, esse ius alienis rebus vtendi ad vsum quotidianum, quod in alium transferri non potest, & allegat textum in dicta l. plenum, §. 1. & l. 1. cum seqq. ff. de vsu & habitatione, l. si alij 42. ff. de vsufructu, l. 20. vers. la segunda manera, l. 21. tit. 31. partita 3. vel dici potest, (quod mihi multùm placet) definitionem vsusfructus conuenire valdè vsui, si ex ea dictio fruendi adimatur: hoc enim interest inter vsum & Vsumfructum, quòd illo tantum vtamur; hoc vtamur & fruamur. Quod eleganter & verè adnotauit Ioannes Corrasius in anteludiis ad l. 1. ff. de seruitutibus, num. 6. & illius sententiam, in effectu probauit nouissimè, sed tacet illum, nec superiorum mentionem facit, Petrus Ricciardus, ad Rubricam, Institut. de vsufructu. n. 133. folio mihi, 53. dicens, quod vsus nihil aliud est, quàm ius alienis rebus vtendi, salua rerum substantia, & quòd non ponitur in definitione fruendi ad differentiam vsusfructus: deinde eodem num. 133. rectè aduertit Vsus vo[sect. 9]cem æquiuocam esse, & genericam, & Variis modis sumi. Primò enim sumitur pro iure seruitutis, de quo loquitur titulus ff. de vsu & habitatione, & Institut. eodem, vt vltra eum expressim intelligit Iacobus Cuiacius in paratitla, ad titulum ff. de vsu & habitatione, folio mihi. 45. & infrà dicetur. Secundò accipitur pro commoditate vtendi, l. si alij, & ibi Glossa, ff. de vsufructu, & vltra eum sic accipiunt post Bartolum, & alios plures, Antonius Vsillus in §. æquè si agat, Institut. de actionibus, num. 20. Iason in l. stipulationes non diuiduntur, n. 30. ff. de verborum obligat. & ibidem Zasius n. 13. Tertiò, & quandoque pro vsufructu, vt est textus cum Glossa, in authent. de non eligend. secundò nuben. §. 1. & §. prospeximus, & in authent. de hæredibus ab intestato venient. in §. si verò, iuncta glossa ibidem, & vltra eum vide nonnullos casus per Crauetam, in cons. 352. Quartò, pro eo, quod quis pro suo vsu habet, vel sui vsus causa paratum est, l. cum testamento, ff. de auro & argento legato. Quintò & vltimò pro eo, quòd dicitur communis vsus loquendi, l. librorum, §. Quod tamen Cassius ff. de legatis 3. Vsus autem ab vsufructu quibus differentiis separa[sect. 10]tur, facilè agnoscere poterit, qui vtrumque titulum prælegerit, ff. de vsu & habitatione, & Institut. eodem, vt scribit Petrus Costalius ad l. 1. ff. de vsu & habitatione, in princ. & quamplures differentias congesserunt in vnum Gregorius Lopez in l. 20. 21. & 27. tit. 31. partita 3. Forcatulus in l. 1. num. 15. ff. seruitutibus, & Ioannes Corrasius in contextu eiusdem legis, num. 3. & 4. Vdalricus Zasius ad titulum, ff. de vsu & habitatione, fol. 204. Franciscus Connanus Commentariorum Iuris Ciuilis, lib. 4. cap. 5. per totum, fol. mihi. 239. Franciscus Hotmannus ad princ. Institut. de vsu & habitatione, per totum. Modernus in labyrintho 16. legum cap. vlt. n. 167. Cæpola de seruitutibus vrbanorum cap. 5. & 6. Rebuffus in l. rectè dicimus, num. 5. de verborum significatione, Redoanus de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 15. num. 6. fol. 69. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 4. c. 2. per totum, 1. part. Vincentius Carocius de locato & conducto, tit. de vsu & habitatione, quæst. 1. 2. & 3. fol. mihi 86. & 87. Petrus Surdus in cons. 103. num. 13. lib. 1. Et nullo ex his relato, quinque differentias adducit nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 134. Præcipua tamen consistit in eo, quòd, vt dicunt omnes relati suprà num. 8. Vsusfructus, ius vten[sect. 11]di & fruendi, Vsus verò ius vtendi tantùm continet, in princ. & per totum, Institut. de vsufructu, & de vsu & habitatione. Quare vsusfructus plenior est, & quicquid om[sect. 12]ninò emolumenti de re sumi potest, illud totum amplectitur, non modò ad vsum, sed etiam ad lucrum & voluptatem, & quoscumque alios vsus; Vsus autem non plus habet, quàm quantum opus est, vt neque desit aliquid, neque in nullo abundet, sed tantùm necessitati & vitæ, pro cuiusque conditione & dignitate, consulatur, vt tradit Connanus, qui cæteris omnibus elegantiùs loquitur, lib. 4. dicto cap. 5. num. 1. in princ. & vnanimiter probarunt omnes citati suprà; id enim expressim deducitur ex dictis iuribus & titulis. Vnde ex ipsa vsus natura, vt nihil desit, vsuarius, si[sect. 13]ue is, cui vsus legatus est, in his cancellis, quibus vsus suus concluditur, vsufructuario præfertur, vt in specie l. si alij. 42. ff. de vsufructu, subtiliter considerans Florentinus Iureconsultus, sic scribit. Si alij vsus, alij fructus eiusdem rei legetur; id percipiet fructuarius, quod vsuario supererit: nec minùs & ipse, fruendi causa, & vsum habebit. Nec aliquo modo mihi placere possunt, quæ ad illum textum magis imaginariè, quàm verè adnotauit Franciscus Connanus lib. 4. dicto cap. 5. num. 2. in fine: non modò enim ex illa lege non probantur, imò verbis eius expressè repugnant, & communiter omnes intelligunt, vt ab eodem vtrumque factum esset legatum: libentiùs probauerim ex superiori ratione, & peculiari Vsus natura id contingere, quòd vsus vnius, ad alterius fructum traducendus non sit: & quamuis fructuarius vsum habere non desinat, vt ibi dicitur, illud tamen tantùm habebit, quod plus est in vsu alterius, nec quod ad vsum vsuarij spectat; concursus aut coniunctio erit inter eos, ob rationem prædictam; item quia ad diuersas res vocari videntur, l. huiusmodi, §. penultimo, ff. de legatis primò: at in coniunctis rem eandem esse oportet l. re coniuncti, ff. de leg. 3. reliquum igitur, quod erit ab vsu vsuarij, ad fructuarium pertinebit: quam rationem vltimam eruditè, atque eleganter considerat Petrus Costalius aduersariorum iuris parte 2. ad legem 1. ff. de vsu & habitatione, in princ. & ad dictam l. si alij, 42. ff. de vsufructu, vbi etiam, & eruditè aduerit, fructum sine vsu esse non posse; ideóque si fructus sine vsu legetur, siue deducto vsu, inutile legatum esse, vt statim dicetur: at hoc si tacitè agatur, non est inutile, vt in specie dictæ l. si alij vsus: conueniunt tamen vsusfructus & Vsus quoad modum constituendi, & terminandi; Vsus enim iisdem, quibus vsusfructus, constituitur & finitur modis: constituitur ergo vsus testamento, pactionibus, & stipulationibus, finitúrque morte, capitis diminutione, non vtendo, cessione, & consolidatione, & rei interitu, l. 3. in fine, ff. de vsufructu, l. 1. de vsu & habitatione, in princ. Institut. eodem tit. vbi nouissimè Antonius Pichardus n. 2. qui transcripsit à Francisco Hotmanno, sed illum non refert, enunciatione 1. ibidem. Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu. num. 134. in fine. Tertiò constituendum est, ex dictis adhuc manifestè[sect. 14] constare, Vsum sine fructu esse posse; Fructum sine vsu non posse. Quod vltra rei naturam, ipsa etiam vocabuli appellatio nos monet, dicitur enim vsusfructus, non autem fructus vsus, vt cum iudicio probauit Connanus lib. 4. dicto cap. 5. num. 1. meritò ergo dixit Vlpianus lib. 18. ad Sabinum, relatus in l. per seruum, 14. §. 1. ff. de vsu & habitatione: Vsusfructus, an fructus legetur, nihil interest: Nam fructui & vsus inest: vsui fructus deest; & fructus quidem sine vsu esse non potest: vsus sine fructu pote. Denique si tibi fructus, deducto vsu, legatus est; inutile esse legatum, Pomponius lib. 5. ad Sabinum scribit: Et, si fortè, vsufructu legato, fructus adimatur; totum videri ademptum scribit. Sed in contrarium fortiter vrget textus difficilis in l. sed si de fructu, 15. ff. eodem tit. de vsu & habitatione, qui contrariam sententiam probare videtur, & duplicem continet dubitandi rationem. Prima consistit in eo, quòd vsumfructum sine vsu esse posse expressè denotat Paulus ibi, contra Vlpianum in dicto §. 1. Secunda, quoniam Iureconsultus in versiculo, poterit, speciem proponit, in qua vsus apud vnum esse potest, apud alium fructus sine vsu, & apud alium proprietas; vnde in vsufructu non erit ius vtendi & fruendi, contra ea, quæ de natura vsusfructus suprà dicta sunt: In qua tamen contrarietate nequaquam admittendum est, continere ea iura inter se repugnantiam, & iuris antinomiam, vt existimauit Budeus, sed malè quidem in l. finali ff. de ædilitio edicto: qui tamen conuincitur per textum in l. 1. in §. nulla itaque 8. C. de veteri iure enucleando, in illis verbis: Sed sit vna concordia, vna consequentia, aduersario nullo constituto. Et ibi Accursius verbo, Nullo, dicit: Nota nullum contrarium in legibus reperiri; quicquid ex aliis contrà defendat D. Felicianus in prooemio tractatus, de censibus, num. 14. ad finem, contra quos est etiam textus in l. 2. C. eodem titulo, §. 16. Contrarium autem aliquod in hoc Codice positum nullum sibi locum vendicabit, nec inuenietur, si quis subtili animo diuersitatis rationes excutiat. Nec etiam placere possunt quamplures interpretationes, quas ad dicta iura adduxerunt Cuiacius lib. 8. obseruationum, cap. 9. Connanus lib. 4. Commentariorum Iuris ciuilis, cap. 5. num. 3. Charondas lib. 1. verosimilium, cap. 21. Forcatulus in l. 1. num. 16. ff. de seruitutibus, Modernus in l. 1. §. sed si mihi, num. 70. ff. de verborum obligat. & in labyrintho diuidui & indiuidui 3. parte, num. 167. Ioannes Marcus Aquilinus in dicto §. sed si mihi, num. 63. & 64. & in l. non solùm, §. morte, ff. de noui operis nunciatione, num. 228. 229. 284. & 285. Ioannes Garsia de nobilitate, glos. 5. num. 3. D. Felicianus tractatu de censibus, in prooemio, num. 14. versiculo, Quod vel maximè. Petrus Augustinus Morla Emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 90. Quocirca semper mihi placuit sententia Glossæ, verbo, inutile, in dict. l. per seruum, §. 1. quam iniustè sibi tribuit, aut saltem Glossam non refert Vdalricus Zasius in l. stipulationes non diuiduntur, n. 12. & seqq. ff. de verborum obligationibus, & 1. part. Antinomiarum, num. 13. Vsum dupliciter sumi & considerari posse, vt dicebam suprà, num. 9. Aliquando enim sumitur pro seruitute vsus, quæ distincta seruitus est ab vsufructu, & aliis seruitutibus, vt in l. 1. ff. de seruitutibus, ibi: Vt vsus & vsusfructus, aut rerum, & c. Quo modo accipitur in tit. ff. & Institut. de vsu & habitatione. Aliquando verò sumitur pro commoditate & facultate vtendi, vt colligi valet ex l. is qui vsumfructum, 20. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. & per iusiurandum, §. si quis vsumfructum, ff. de acceptilationibus: vnde quod Vlpianus scribit in dicta l. per seruum, §. 1. Vsumfructum sine vsu esse non posse, accipiendum est de vsu, quatenus est commoditas, & facultas vtendi; cùm enim is, qui vsumfructum habet, ius vtendi habeat, impossibile est, quòd habeat vsumfructum sine vsu, quia frui non potest, quin etiam vtatur: quod verò dicit Iureconsultus Paulus in dicta l. sed si de fructu, 15. intelligendum est de vsu, quatenus est seruitutis species; tunc enim cùm sint seruitutes distinctæ, vsusfructus erit sine seruitute vsus; nec eo modo vnquam inest vsus vsufructui, nam si inesset, daretur seruitus seruitutis, quod esse non potest, l. 1. ff. de vsufructu legato: Vsusfructus ergo esse non potest sine vsu, quatenus est commoditas & facultas percipiendi fructus; quatenus verò est seruitus, sic. Quem intellectum sequitur etiam Antonius Vsilius in §. æquè si agat, num. 20. Institut. de actionibus, & alios referens Antonius Gomez, tomo 2. variarum, cap. 10. de indiuiduis, num. 19. in fine, vers. sed vera & mentalis solutio. Doctor Spino in speculo, glossa. 13. de legato vsussructus, num. 21. Ex his etiam explicari poterit textus in dicta l. per ser[sect. 15]uum, §. 1. in vers. denique ff. de vsu & habitatione, cui repugnare videtur l. huic stipulationi 5. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat: quo loco supponere videtur Iureconsultus, legatum vsusfructus dempto vsu, validum esse & vtile, dicit enim in vers. Ergo: Ergo et si fructus sine vsu obtigerit, stipulatio locum habebit. Et tamen contrarium dicit expressum Vlpianus in dict. vers. denique, inutile esse legatum, si fructus deducto vsu legatus est: quam ob rem plures solutiones, & interpretationes adduxerunt Cuiacius, Connanus, Charondas, & Budeus in locis relatis suprà, n. præcedenti, Idem Cuiacius obseru. lib. 13. cap. 12. Alciatus lib. 2. Parergon, cap. 13. Robertus lib. 1. recept. lection. cap. 9. sed dicendum est, legatum fructus, deducto vsu, id est, commoditate & facultate vtendi, inutile esse, vt in dict. vers. denique: quod verò scribit Vlpianus in dict. l. huic stipulationi, de seruitute vsus accipiendum est; potest enim fructus sine seruitute vsus obtingere, cùm sint diuersæ seruitutum species. Ex quibus adnotandum est, verba illa, ergo fructus, non esse testatoris, provt nonnulli, sed malè, existimare solent, sed potiùs Iureconsulti; nam cùm huiusmodi seruitutes separari possint, vt in dict. vers. poterit. & docuisset Vlpianus in cautione de restituendis rebus, quæ ab vsufructuario præstari debet, in tempus quo vsusfructus ad eum pertinere desierit, delendam esse, dictionem, fructus, quoties solus vsus legatus esset; & sic de solo vsu, non etiam de fructibus cauendum, ne plus in cautione contineatur, quàm in legato venit; infert in dicto versiculo, ergo & si fructus, idem dicendum esse, si seruitus fructus sine vsus seruitute obueniat, vt in specie textus in dict. l. sed si de fructu, 15. in vers. poterit, ff. de vsu & habitatione: & sic colligitur ex Glos. in dict. l. huic stipulationi, in verbo, sine vsu, dum dicit: Sine seruitute vsus, quia sine vtilitate vsus esse non potest. Et sequuntur illam Albericus, & Angelus in l. 1. §. si vsusfructus, ff. ad leg. Falcidiam. Idem Angelus, Ludouicus, & Imola in l. stipulationes non diuiduntur, ff. de verborum obligat. vbi dicit communem resolutionem Iason num. 30. vers. contra prædicta opponit Bartolus. Quartò constituendum est, vsusfructus legatum regu[sect. 16]lariter ius vtendi, & fruendi; aliquando tamen solum vsum continere, vt cum testator etsi verbis relinquere videtur vsumfructum, relinquere tamen solum vsum intendit: quod ex coniecturis diiudicari potest, atque ex illis dumtaxat pendet, vt post Castrensem, in cons. 416. lib. 2. respondit Craueta in cons. 25. num. 28. & septem coniecturas, ex quibus vsufructu legato, solus ipse vsus relictus præsumitur, congessit Menochius lib. 4. præsumptione 135. per totam, qui hac de re videndus erit omninò, ne quæ ab eo plenè resoluta sunt, inaniter transcribamus. Aliquando etiam exstant coniecturæ, quibus col[sect. 17]ligitur, testatorem voluisse relinquere non modò vsum, sed etiam vsumfructum, vt ibid. aduertit Menochius in fine, & nonnullas coniecturas recenset Craueta, in cons. 352. Quintò & vltimò constituendum est, habitationem,[sect. 18] seruitutem personalem esse: Id quod pro certo tradunt omnes ferè, qui de hac materia tractarunt, & Doctores communiter in §. final. Instit. de vsu & habitatione, & in l. 1. ff. de seruitutibus, vbi constanter defendit Ioannes Corrasius in contextu illius l. num. 4. per totum, & admittunt Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 6. Connanus Commentariorum Iuris Ciuilis, lib. 4. cap. 5. ex num. 4. Petrus Gregorius in syntagmate iuris lib. 4. c. 2. num. 10. 1. part. Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 9. tit. 4. num. 8. fol. 394. Vincentius Carocius de locato & conducto, tit. de vsu & habit. quæst. 1. & 3. fol. 87. Antonius Pichardus in dicto §. finali Instit. de vsu & habit. n. 1. & nouissimè nullo ex his relato, Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 135. qui duo sic Habitationem definiunt, vt sit Ius quoddam[sect. 19] proprium ab vsu & vsufructu differens, vt dicit Pichardus vbi suprà, vel ius separatum ab vsu & vsufructu, in habitando consistens, quod tantùm in domo constituitur, vt dicit Ricciardus dict. num. 135. in princ. per textum, in l. cùm antiquitas, C. de vsufructu, & in §. finali. Instit. de vsu & habit. Quod in effectu dixerant anteà (sed à prædictis non referuntur) Ioannes Corrasius, & Franciscus Mantica: ille enim in contextu dict. l. 1. ff. de seruit. num. 4. scribit, sic solitum esse, & rectè quidem, Habitationem definire, vt Ius sit liberè in aliena domo habitandi, ab vsu & vsufructu separatum: hic verò de coniecturis vltim. volunt. lib. 9. dict. titul. 4. num. 8. fol. 394. dicit, quòd seruitus Habitationis, est Ius quoddam proprium & distinctum ab vsu ædium, & vsufructu; verumenimuerò Franciscus Hotmannus in dict. §. finali de[sect. 20] vsu & habit. enunciat. 1. probare contendit, Habitationem, seruitutem non esse, & in hoc differre ab vsu, & Vsufructu. Idcircò constituit proprium ius esse, ab vsu, & Vsufructu differens, siue facultatem gratis per se habitandi in alieno ad certum tempus, & plerumque, quandiu habitator viuet, per textum in l. habitatio, 10. ff. de vsu & habitatione: Deinde constituit, quòd vsus est seruitus, & in dominio constituit, atque ob id, vindicatione petitur: Habitatio verò non est seruitus, sed ius quoddam separatum, vt in dict. §. finali, Imperator scripsit, quia non in dominio, sed in obligatione consistit, vt hæres damnatus, vel stipulandi reus liberam habitationem præstet. Sed quod attinet ad primum, prædictam Francisci Hotmanni definitionem veram credo, quam repetit ipse, & singula illius verba latiùs explicat in Epitome Digestorum, lib. 7. tit. ff. de vsu & habit. num. 9. per totum, fol. mihi 122. & obseru. lib. 3. cap. 23. de habit. eiúsque cum vsu, & precario differentia, fol. 98. & in commentariis verborum iuris, verbo, habitatio, el. 1. & 2. fol. mihi 694. Quoad secundum verò, adhuc à communi sententia non recedendum putarem, ex dictis per Corrasium vbi suprà, in contextu dict. l. 1. ff. de seruitut. num. 4. vbi respondet ad textum, in dict. §. Finali. de vsu & habitatione. Differunt tamen vsusfructus, Vsus, & Habitatio in[sect. 21] multis, quæ facilè deprehendi possunt ex dictis iuribus, & nonnullas differentias considerant Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 2. num. 10. Connanus, Hotmannus, Cæpola, Vincentius Corrasius, & Pichardus, in locis relatis suprà, & differentias, & conuenientias congessit nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 235. per totum: inter alia tamen conueniunt in hoc, quòd quemadmodùm Vsusfructus,[sect. 22] & Vsus constituuntur inter viuos, pactionibus, & stipulationibus, & in testamento, aut alia vltima voluntate: ita iisdem illis modis Habitatio constituitur, vt post glossam verbo, aliquo modo, in §. finali. Instit. de vsu & habitatione, scribunt communiter Doctores ibi. vt de communi testatur Ricciardus vbi suprà, num. 135. ad finem: deinde conuenit vsufructui in hoc, quòd quemadmodùm potest vsufructuarius ius suum alteri concedere, locare, & alienare, vt infrà alio cap. plenè pro[sect. 23]babimus; sic & is, qui habitationem habet, locare, & gratis concedere alteri potest, vt est textus in l. cùm antiquitas, C. de vsufructu, & in hoc differt ab vsu, quia vsuarius ius suum alteri locare non potest, §. item is, qui ædium, vbi aliis iuribus confirmat Antonius Pichardus num. 1 2. & 3. Instit. de vsu & habitatione, Ricciardus vbi suprà, dicto num. 135. vers. Tertiò differt. Vltra quos, & reliquos in hac materia scribentes nonnulla adnotare omninò necessarium duxi. Primum, quòd textus in dict. l. cùm antiquitas, C. de[sect. 24] vsufructu, & eius dispositio procedit indifferenter, siue habitatio relinquatur in vltima voluntate, siue inter viuos, siue per viam reseruationis, siue alio quouis modo, vt tradit Afflictis dicens, quòd ita declarauit Concilium Neapolitanum decis. 401. n. 7. & sequitur Vincentius Carocius vbi suprà, quæst. 3. de vsu locati, n. 3. fol. 87. Secundò, aliud esse, domum legare ad habitandum; &[sect. 25] aliud, legare habitationem; & aliud, legare facultatem habitandi: nam primo casu, si domus fuerit legata ad[sect. 26] habitandum, plena proprietas intelligitur legata; quòd si Habitatio, hoc est, Ius habitandi; seruitus, & ius habitandi censetur relictum, quod est proprium, vt in dict. l. cùm antiquitas; & consequenter vtroque casu iuri locandi locus erit indubitanter ex decisione illius legis:[sect. 27] cæterùm si commoditas aut facultas dumtaxat habitandi relicta fuerit, ea non potest alteri cedi, nec locari, quia in facto, non in iure consistit: sic resoluit, & omnia superiora comprobat Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 9. tit. 4. num. 9. fol. 394. & vide Gregorium Lopez in l. 27. tit. 31. part. 3. glossa 1. ad medium. Tertiò Franciscum Connanum improbantem deci[sect. 28]sionem Iustiniani in dict. l. cùm antiquitas, C. de vsufructu, vel nimia subtilitate, aut non leui temeritate arguendum: is enim Commentariorum Iuris ciuilis, lib. 4. cap. 5. num. 6. fol. 241. adeò ausus est Iustiniani decisionem notare, & argumentationibus quibusdam impugnare, vt non dubitauerit asserere, nullum esse vel mediocriter eruditum, qui non libenter ab illa constitutione recedat: inferens deinde, quòd si hodie apud nos legaretur alicui, alicuius domus habitatio, non concessuros Iudices vt aliis eam locaret, quod tamen in hisce[sect. 29] Regnis obseruari non posset, dato, quòd in puncto iuris vera esset Connani opinio. Quod nunc non firmo, id potiùs consultò prætermittere volui, proptereà quod l. 27. tit. 31. partit. 3. expressim confirmat decis. dictæ l. Cùm antiquitas, ibi: E puede morar en ella este a quien otorgaron la morada con la compañía quæ tuuiere, e a um si la quisiere arrendar, o alogar puedelo facer. Et vide infrà, cap. 73. ex num. 21. vbi de intellectu, & materia d.l. cum antiquitas. Quartò, singularem esse decisionem dict. l. Regiæ,[sect. 30] quatenus statuitur ibi, debere eum, cui habitatio relicta est, de habitando & fruendo arbitrio boni viri cautionem interponere, quod in vsuario probatur in l. huic, vers, sed & si vsus, & in l. penultima, ff. vsufructuarius quemadmodùm caueat, Azo in Summa, C. de vsufructu, in fine, Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 75. in princ. & eo non relato, Ricciardus in rubrica, Instit. de vsufructu, num. 134. in fine, & in habitatione, & operis seruorum probauit Imola in cap. vlt. num. 29. de pignoribus. Quintò tandem & vltimò, habitationem morte eius,[sect. 31] cui conceditur, finiri, non tamen capitis diminutione, vel per non vsum, quia magis in facto, quàm in iure consistit, l. si habitatio, 10. ff. de vsu & habitatione, l. habitatio, C. de vsufructu Hotmannus, & Pichardus, in §. vlt. Institut. de vsu & habitatione. Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 135. vers. 1. quia vsusfructus, & vltra eos Cuiacius in paratitla, ad titulum, ff. de vsu & habitatione, in fine, fol. mihi, 45. vbi aliam rationem assignat, & confirmatur dict. l. Regia 27. tit. 31. partit. 3. dicitur enim in fine: E non puede ome perder el derecho que a ganado en tal morada, fueras ende tan solamente por su muerte, o quitandola sin premia en su vida. # 29 CAPVT XXIX. Fructus tantùm, an ius ipsum vsusfructus, quando relictum præsumatur, si fructus tantùm fundi, vel fructum, vel annuos fructus, aut reditus quis legauerit? vbi hæc materia accuratè, sed breuiter, & distinctè magis, quàm adhuc tractatur: nonnulli casus distinguuntur, & l. si quis ita, 24. l. defuncta. 65. § Sempronio, ff. de vsufructu, l. patrimonij, 22. l. fundi Trebatiani, 37. & l. cùm ita, 41. ff. de vsufructu legato explicantur. SVMMARIVM. -  1 Authores referuntur, qui materiam huius Capitis elegantiùs tractarunt. -  2 Borgninum Caualcanum nec absolutè, nec distinctè, nec etiam integrè materiam hanc tractasse. -  3 Iacobum Menochium hac de re plena & distincta manu scribere, & nonnullos casus distinctè & verè distinguere. -  4 Petrum Augustinum Morlam confusè loquutum in hac materia. -  5 Vsumfructum fundi, vel fructum fundi, aut fructus fundi, quis legauerit, nihil interesse; ista enim similia sunt, & eiusdem natura legata, & in omnibus vsusfructus fundi legatus dicitur. -  6 Vsumfructum legatum censeri, neque plura, sed vnum legatum esse, sùm fructus fundi in annos singulos relinquuntur, sicuti cùm annui fructus legantur: noua Connani consideratio, quæ nouè etiam per Authorem probatur. -  7 Legatum in annos singulos relictum, simile vsusfructus legato esse in eo, quòd vtrumque legatum finitur morte legatarij, in aliis plerisque est dissimile. -  8 Vsusfructus finitur capitis diminutione (quacumque secundùm ius vetus, quod obtinuit ante Iustinianum) vsufructuarij, quia ipse vsusfructus iuris est; qui autem minuitur capite, ea perdit, quæ sunt iuris. -  9 At legatum in annos singulos non finitur capitis minutione legatarij: quia hoc legatum quotannis renouatur, & malis in facto, & in nuda eius rei, quæ quot annis relicta est, perceptione, quàm in iure consistit. -  10 Eius anni, quo fructuarius vitâ decessit, fructus, qui nondum percepti fuerint, etiamsi maturi sint, ad hæredem eius non pertinent, & eius anni, quo vitâ decessit is, cui legatum est in annos singulos, integrum legatum ad hæredem eius pertinet. -  11 Vsusfructus repeti potest, vt postquam finitus est capitis diminutione, restauretur. -  12 Legatum autem in singulos annos frustrà hoc modo repeteretur, quia multiplex est legatum, quod renouatur quotannis. -  13 Inter vsusfructus legatum, & legatum in singulos annos relictum, tres aliæ differentiæ, remissiuè. -  14 Fructus fundi, cùm in annos singulos relinquuntur, mortuo legatario, etiam maturis fructibus, legatum extinguitur, neque de fructibus quicquam ad hæredem eius transmittitur; quod secus esset in legato relicto in singulos annos ex ratione hîc assignata, & vide suprà, num. 6. -  15 Vsusfructus fundi, vel fructus fundi, aut fructus annui fundi relinquantur, nihil interesse, vt dictum fuit supra num. 5. interesse tamen, an verbis directis & ad legatarium relatis; an verbis precariis & ad hæredem directis fructus fundi, vel fructum, vel annuos fructus fundi quis legauerit. -  16 Nam cùm verba ad legatarium diriguntur, siue simpliciter proferuntur, vsusfructus legatus censetur, tametsi fructus tantùm, aut fructus annui legati sint. -  17 Sed cùm verba precaria sunt, & ad hæredem relata, ita vt legatarius â manu hæredis accipiat, non vsusfructus, sed annuum legatum relictum præsumitur. -  18 Vsusfructus, vel fructus, aut annui fructus relicti sint, quid intersit, vbi octo effectus adducuntur, remissiuè. -  19 Vsusfructus relictus præsumitur, quando verba dubia fuerint, vt quia non diriguntur ad legatarium, nec ad hæredem, & testator legauit fructus fundi simpliciter, vt si dicit: Lego fructus fundi. -  20 Vel si legauit Titio fructus, qui percipiantur, & percipi possint ex fundo. -  21 Aut legando fructus fundi Sempronio, dixit, quòd liberè vti frui illis posset, vel quod illi essent in sua libera potestate. -  22 Vsusfructus quandoque exponitur pro fructibus, vt actus potiùs valeat, quàm pereat, & num. seq. in fine. -  23 Interpretatio talis fieri debet, vt actus potiùs valeat, quàm pereat, idque multis probatum, & exornatum, remissiuè. -  24 Vsusfructus quemadmodum partis fundi constitui potest, ita & partis fructuum, & consequenter fructibus fundi pro parte relictis, legatus vsusfructus censebitur, intelligendo provt suprà declaratum est ex num. 15. -  25 L. defuncta, §. Sempronio, ff. de vsufructu, explicatur, & arguta, veráque Francisci Connani interpretatio recipitur. -  26 Idem dicendum esse de reditibus, quod de fructibus numeris præcedentibus dictum est, ex generali Menochij traditione in hac materia, quam nouè & verè dubiam reddit Author. -  27 Fructuum legatum cum legato vsusfructus conuenire, quandoque etiam, cùm vsusfructus legatum non dicitur. -  28 Hæres pro fructibus legatis an possit pecuniam soluere, & fundum vendere? vbi Francisci Connani resolutio probatur. PRo accurata, & distincta huius Capitis explicatione,[sect. 1] constituere primùm necessarium duxi, vltra ordinarios in iuribus statim referendis, de hac materia originaliter, & attentè, sequentes Authores prælegendos fore, Bartolum omninò in l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructu legato, Alexandrum in cons. 214. à princ. lib. 6. Pinellum 2. parte, leg. 1. C. de bonis maternis, num. 11. 12. & 13. Cephalum in cons. 20. circa finem lib. 1. Petrum Gregorium in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. num. 3. & 5. Rebuffum in l. rectè dicimus, in princ. ff. de verborum significatione, Petrum Costalium aduersariorum iuris, part. 2. ad l. si quis ita, ff. de vsufructu, per totam. Borgninum Caualcanum, qui nec absolute, nec distinctè,[sect. 2] nec etiam integrè, materiam hanc tractauit, de vsufructu mulieri relicto, num. 141. per totum, fol. 334. & 335. Ioannem Corrasium Miscellan. lib. 5. cap. 8. num. 6. Iaco[sect. 3]bum Menochium, qui hac de re, plena, & distincta manu, scribit, & nonnullos casus rectè distinguit lib. 4. præsumptione 136. per totam, &in conf 330. num. 6. & n. 8. & quatuor seqq. lib. 4. Franciscum Connanum eleganter & subtiliter loquentem Commentariorum Iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 4. & 5. folio mihi, 233. & nouissimè nullum ex his refert, & confusè loquitur in hac materia Petrus Augustinus Morla Emporij, 1. parte,[sect. 4] tit. 6. de seruitutibus, num. 80. Antonius Pichardus in princ. Institut. de vsufructu, num. 21. & 22. Emmanuel Mendez de Castro de annonis ciuilibus, in princ. num. 53. & 54. fol. 41. & 42. His nos nonnulla adijciemus, & rem perfectiùs explicabimus. Secundò & principaliter constituendum est, nihil in[sect. 5]teresse, vsumfructum fundi, vel fructum fundi, aut fructus fundi, quis legauerit: ista enim similia sunt, & eiusdem naturæ legata, & consequenter vt sit vsusfructus, non exigitur necessariò, vt relinquatur, vel donetur per verbum Vsusfructus, sed sufficit relinqui, vel dari fructus fundi ad vitam, vel in singulos annos: in quo conueniunt Vlpianus, & Iureconsultus Iauolenus: ille enim in l. si quis ita, 24. ff. de vsufructu, sic scribit: Si quis ita legauit: fructus annuos fundi Corneliani Caio Mænio do, lego, perinde accipi debet hic sermo, ac si vsusfructus fundi legatus esset. Hic verò in l. cùm ita, 41. ff. de vsufructu legato, sic dicit: Cùm ita legatum esset: fructus annuos fundi Corneliani Publio Mæuio do, lego; perinde putat accipiendum esse Labeo, ac si vsusfructus fundi similiter esset legatus, quia hæc mens testatoris fuisse videatur. His etiam accedit textus singularis ad propositum in l. per seruum, 14. §. 1. ff. de vsu & habitatione: dicitur enim ibi, vt capite præcedenti latiùs vidimus: Vsusfructus, an fructus legetur, nihil interest: nam fructui & vsus inest; & fructus quidem sine vsuesse non potest, &c. Ex quibus iuribus post Glossam, Bartolum, & Castrensem, sic resoluit, & Felinum, Cæpolam, & alios contrà tenentes meritò improbat Pinellus 2. parte dicta legis 1. C. de bonis maternis, num. 11. & 12. & vltra eum idem expressim, & eruditè tradit Mantica lib. 9. tit. 5. n. 1. fol. 394. Franciscus Connanus commentariorum Iuris ciuilis lib. 4. dicto cap. 3. num. 4. in vers. Hoc enim receptum est, qui in versiculo, Quid autem, & nouè & verè atque subtili[sect. 6]ter extendit textum in dicta l. cùm ita legatum, 41. ff. de vsufructu legato, vt non solùm procedat, cùm annui fructus legantur, in quibus terminis loquitur Iauolenus ibi, vt constat ex verbis suprà relatis, sed etiam, cùm fructus fundi in annos singulos relinquuntur hoc modo: Fundi mei fructus in annos singulos lego; vtroque enim casu, vsumfructum deberi, legatúmque censeri rectè putat, neque plura, sed vnum esse legatum: quod est notandum, & non sine maximo effectu. Scimus[sect. 7] enim legatum in annos singulos relictum, simile vsusfructus legato esse in eo, quòd vtrumque legatum finitur morte legatarij; in aliis plerisque est dissimile, l. in singulos, 8. ff. de annuis legatis, l. Firmio, ff. quando dies legati cedat, l. patrimonij, ff. de vsufructu legato, l. pœnales, §. 1. ff. ad legem Falcidiam. Ac primùm in eo, quòd[sect. 8] vsusfructus finitur capitis diminutione (quacunque, secundùm ius vetus, quod obtinuit ante Iustinianum) vsufructuarij, quia personæ relinquitur vsusfructus, quam personam immutat capitis diminutio, & ipse vsusfructus iuris est; qui autem minuitur capite, ea perdit, quæ[sect. 9] sunt iuris: at legatum in annos singulos, non finitur capitis minutione legatarij, quia hoc legatum quot annis renouatur, & magis consistit in facto quàm in iure, vt ait l. penultima, ff. de capitis diminutione, & in nuda eius rei, quæ quot annis relicta est, perceptione consistit, nimirum si capitis diminutione non tollatur. Quod eleganter aduertunt Iacobus Cuiacius recitationum solemnium, in libros Digestorum, ad dictam l. in singulos, 8. ff. de annuis legatis, in principio. Franciscus Connanus dicto cap. 3. sub num. 4. & in versiculo, Et de eo intelligitur quod scribit Caius. Secundò differunt in eo, quòd eius anni, quo fru[sect. 10]ctuarius vitâ decessit, fructus, qui nondum percepti fuerint, etiamsi maturi sint, ad hæredem eius non pertinent; at eius anni, quo vitâ decessit is, cui legatum est in annos singulos, integrum legatum ad hæredem eius pertinet, vt scribit Caius in dicta l. in singulos. Ex quo tertia, & alia differentia colligitur, quòd vsusfructus repeti potest, vt postquam finitus est capitis diminutione,[sect. 11] restauretur, l. 3. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. 3. §. si vsusfructus, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat;[sect. 12] legatum autem in singulos annos hoc modo frustra repeteretur, quia multiplex est legatum, quod renouatur quot annis, vt rectè considerat Cuiac. in d.l. in singulos,[sect. 13] vbi adducit tres alias differentias inter vsusfructus legatum, & legatum in singulos annos relictum, vt ibi videri[sect. 14] poterit. Ad rem igitur deueniendo, ex superiori doctrina, quòd eo casu, quo fructus fundi in annos singulos relinquuntur, vsusfructus debeatur, & vnum legatum sit, infert Connanus dicto cap. 3. num. 4. versiculo, quid autem, quòd, mortuo legatario, etiam maturis fructibus, legatum extinguitur, neque de fructibus quicquam ad hæredem eius transmittitur; quod secus esset in legato in annos singulos relicto, vt suprà vidimus. Tertiò, & principaliter constituendum est, nihil inter[sect. 15]esse, vt dictum fuit suprà n. 5. vsusfructus fundi, vel fructus fundi, aut fructus annui fundi relinquantur: interesse tamen, an verbis directis, & ad legatarium relatis, an verbis precariis, & ad hæredem directis fructus fundi, vel fructum, vel annuos fructus fundi quis legauerit: Nam cùm verba ad legatarium diriguntur, vt in terminis dict.[sect. 16] l. si quis ita, 24. ff. de vsufructu, & dict. l. cùm ita, 41. ff. de vsufructu legato, siue simpliciter proferuntur, vt in exemplis adductis per Menochium lib. 4. dicta præsumptione 136. per totam, vsusfructus legatus censetur, tametsi fructus annui legati sint, ex dictis iuribus, & communi Doctorum resolutione, de qua statim habetur mentio: sed cùm verba precaria sunt, & ad heredem relata; ita vt legatarius à manu hæredis accipiat; non vsus[sect. 17]fructus, sed annuum legatum relictum præsumitur, l. fundi Trebatiani, l. patrimonij, ff. de vsufructu legato: ita docuerunt glossæ vtrobique, Bartolus, in dicta l. Trebatiani, num. 1. Bald. in dict l. si qui ita, 24. vbi latiùs Petrus Costalius ff. de vsufructu, Alexander in cons. 214. num. 1. lib. 6. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, numer. 12. Franciscus Connanus lib. 4. dicto cap. 3. num. 4. in vers. refert ergo verbis directis, Corrasius lib. 5. Miscellan. cap. 8. num. 6. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 141. fol. 334. Petrus Gregorius in Syntag. iuris, lib. 4. cap. 3. num. 5. Menochius lib. 4. dicta præsumptione 136. num. 2. & 3. & nullo ex his relato, nouissimè Petrus Augustinus Morla Emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 80. Emmanuel Mendez de Castro de annonis ciuilibus, in princ. num. 53. & 54. folio naihi 42. & 43. vbi ex num. 57. cum octo seqq. huius di[sect. 18]stinctionis vsusfructus, vel fructus, aut annui fructus relicti sint, & quid intersit, effectus septem adducit: alius autem colligitur ex dictis suprà num. 14. Vsusfructus autem relictus præsumetur, quando verba fuerint[sect. 19] dubia, vt non diriguntur ad legatarium, nec ad hæredem, & testator legauit fructus fundi simpliciter, vt si dicit: Lego fructus fundi; vel si legauit Titio fructus,[sect. 20] qui percipiantur, & percipi possint ex fundo, aut legando fructus fundi Sempronio, dixit, quòd libere vti &[sect. 21] frui illis posset, vel quòd illi essent in sua libera potestate: in quo ampliùs non insisto, proptereà quòd in his tribus casibus sic tenet, & ratione, atque authoritate fundat Menochius lib. 4. dict. præsumptione 136. num. 4. 7. 8. & 9. Contrà tamen, & aliquando contingit, quòd vsus[sect. 22]fructus legatur, & interpretatione admissa, fructus tantùm legatos dicimus, & vsusfructus ipse exponitur pro fructibus, vt actus potiùs valeat, quàm pereat; vt in exemplo adducto per Crauetam, quem nullus in hac materia refert, in cons. 226. col. 2. num. 7. & seqq. vbi de in[sect. 23]terpretatione facienda pro validitate actus, etiam in materia odiosa & stricta, multa dicit: & in consil. 139. num. 2. & in cons. 52. & in cons. 284. & ad idem congerunt multa Alciatus regula 3. præsumptione 34. Rodericus Iuarez in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento quæst. 9. versic. Impugnant & 3. Cephalus in cons. 51. num. 39. & in cons. 146. num. 25. lib. 1. Petrus de Peralta in l. Mæuius, à num. 2. vsque ad num. 9. ff. de legat. 2. fol 507. Simon de Prætis de interpretatione vlt. voluntatum, lib. 2. interpretatione 2. solutione 5. per totam, fol. mihi 213. Decianus in cons. 7. num. 103. vol. 1. Achilles Pedrocha in cons. 6. n. 90. & seqq. & in cons. 8. num. 41. & in cons. 16. num. 146. & in cons. 17. num. 96. Fuluius Pacianus Mutinensis tractatu, de probationibus, lib. 2. capite 17. num. 16. & aliud exemplum tradit Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 83. vbi concludit, non esse vsumfructum legatum ex verisimili mente testantis, & verbum Vsusfructus pro fructibus accipi debere. Quartò constituendum est, quòd quemadmodum[sect. 24] partis fundi vsusfructus constitui potest; ita & partis fructuum, & consequenter fructibus fundi pro parte relictis, legatus vsusfructus censebitur, intelligendo, provt suprà declaratum est ex num. 15. Id quod contra nonnullos rectè tuetur & iure comprobat Pinellus dicta 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 13. & vltra eum, idem eruditè & securè tradit Connanus lib. 4. dict. cap. 3. num. 4. in princ. fol. 233. dicens in fructu & vsum inesse, vt certum est, & tantumdem fructus, quantum vsusfructus nomine contineri. Idcircò similia legata esse: Vsumfructum fundi, vel fructum fundi, aut fructus fundi do, lego: similia item; lego partem vsusfructus fundi, vel vsumfructum mediæ partis fundi, aut partem fructuum. Nec vrget in contrarium textus in l. defuncta, 65. §.[sect. 25] Sempronio, ff. de vsufructu, quatenus Scæuola Iureconsultus sic scribit: Sempronio do, lego ex reditu fructuum oleris, & porrinæ, quæ habeo in agro Ferrariorum, partem sextam: Quæritur, an his verbis vsusfructus legatus videatur? Respondi, non vsumfructum, sed ex eo, quod redactum esset, partem legatam. Item quæsitum est, si vsusfructus non esset, an quotannis partem sextam redactam legauerit? Respondi, quotannis videri relictum, nisi contrarium specialiter ab hærede probetur. Vera enim eius legis ratio non consistit in eo, quòd fructus omnes legati non fuissent, sed pars quædam eorum, vt malè existimarunt Accursius, & Albericus, quos rectè improbant Pinellus, & Connanus vbi suprà, sed vt argutè & verè ostendit Connanus, quoniam, certa eorum species fuit designata; testator enim non fundi, aut sextæ eius partis fructum, sed oleris & porrinæ partem legauit: vnde apertè deducitur, nullam seruitutem in fundo fuisse constitutam, sed oleris & porrinæ partem sextam colligendi, sibíque habendi ius legatum esse, quod multum distat à iure vsusfructus, qui non certi generis fructus, sed quoscunque prouentus, & fructus omnes complectitur, & quicquid, quomodocunque ex re fructuaria nascitur, siue percipi potest, l. item si fundi, l. vsufructu legato, ff. de vsufructu, vt cùm iudicio aduertit Connanus vbi suprà: & ita tenendum est; magis enim concludit quàm id, quod ad propositum adnotauit Pinellus dicto num. 13. quamuis in ea specie in dubio vsumfructum non censeri relictum recte probauerit, & anteà tenuit Bartolus in dict. l. fundi Trebatiani, n. 2. vers. Secundo casu. Et cum aliis probat Menochius lib. 4. dicta præsumptione 136. num. 5. & 6. Quintò constituendum est, idem dicendum esse de[sect. 26] reditibus, quod de fructibus num. præcedent. dictum est: cùm fructus, & reditus æquiparentur, l. qui fructus, ff. de vsufructu legato, per quem textum sic in terminis, ex omnibus, quos viderim, aduertit in hac materia solus Menoch. dict. præsumptione 136. num. 9. nec alius Scribentium ad hoc attendit, quod mihi dubium videbatur, primùm ex decisione textus, in l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructu legato, vbi fundi Trebatiani reditus vxori legati sunt, & hæredi permittitur id, quod, si vsusfructus, vel fructus relictus esset, nullo modo permitteretur, vt certum est, & scribit Connanus vbi infrà. Secundò per textum in l. patrimonij, 22. ff. de vsufructu legato, vbi patrimonij reditus vxori relictus legatum non esse affirmat Gloss. verbo, in annos, quæ communiter approbari solet. Tertiò, quoniam etsi Fructus, & Reditus nomina vt plurimùm eadem significatione appellantur, tamen Reditus vocabulum proprium est in eo agro, qui nummo locatus est; Fructus autem in eo, qui naturalibus emolumentis insistit, vt ad interpretationem dict. legis fundi Trebatiani. In alio tamen proposito aduertit Connanus lib. 4. dict. cap. 3. num. 5. ante finem, fol. 234. nec potest negari differentia inter fructus, & reditus ex fructibus, vt in nostra materia agnoscit Pinellus, (nec illius mentionem facit Menochius dict. num. 9.) dict. 2. part. l. 1. n. 13. & nonnullas differentias tradunt Gloss. & Doctores in cap. generali, de Electione, in 6. Tiraquellus de retractu lignagier, de. glossa 6. in princ. Ex quibus dubia redditur generalis Menochij traditio; idcircò vbi testator reditus legando ampliùs non expresserit, nec ex verbis eius, vtrùm de ipso vsufructu senserit, colligi possit; non ita facilè hoc legatum fructus, vel vsusfructus legato comparari poterit. Sextò & vltimò constituendum est, fructuum lega[sect. 27]tum, cum legato vsusfructus conuenire quandoque, etiam cùm vsusfructus legatum non dicitur, & nonnullas conuenientias adduxit Menochius lib. 4. dicta præsumptione 136. in fine, & in cons. 694. lib. 7. An autem in[sect. 28] ea specie hæres pro fructibus legatis possit pecuniam soluere, & fundum vendere, videtur decidere Iureconsultus in dict. l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructu legato, atque optimè & verè resoluit Franciscus Connanus, videndus lib. 4. dict. cap. 3. num. 5. # 30 CAPVT XXX. Proprietas rei, non autem vsusfructus solus, quando legata præsumatur, etsi vsusfructûs mentio fiat? item vsusfructus solus, & non proprietas, quibus coniecturis legatus præsumatur? vbi hæc materia accuratè, & distincté tractatur: l. libertis, 4. ff. de alimentis legat. l. si habitatio, 10. §. 1. ff. de vsu, & habitatione, l. vlt. ff. de vsufructu earum rerum. cum nonnullis aliis illis similibus, l. denique 8. §. interdum, ff. de peculio legato, & l. Proculus, ff. de vsufructu, explicantur: Baldi, & Comensis traditiones ibi dilucidè enucleantur, & nonnulla noué, & verè adnotantur ad propositum per Authorem: demùm discutitur, vtrùm legata odiosa sint, vel fauorabilia, strictevè, an latè interpretari debeant, & l. in testamentis, ff. de regulis iuris, an respectu legatorum etiam procedat? SVMMARIVM. -  1 Intérdum ex voluntate defuncti, & habita scilicet voluntatis potiùs ratione quàm verborum, sub nomine Vsusfructûs, plenam proprietatem legatam videri. -  2 Interdum etiam in hac materia Vsusfructûs, à verbis testatoris expressis recedimus propter rationem iuris. -  3 Quamplures casus esse, in quibus tametsi vsusfructûs mentio fiat, proprietas etiam rei legata præsumitur, non solùm vsusfructus. -  4 Testator legans fundum ad vsum & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio simili mode proprietatem ipsam legare præsumitur. -  5 Idcircò huiusmodi legatum perpetuum esse dicitur, & transmissibile ad hæredes, cùm proprietas ipsa relicta censeatur. -  6 Procedítque, etiamsi in eadem dispositione, ex præcedentibus & subseqentibus appareat, solum vsum, seu vsumfructum aliarum rerum legatario fuisse relictum, provt latiùs explicatur, remissiuè. -  7 Quamuis ex eo quandoque soleat in contrarium coniectura sumi, vt vsusfructus solus censeatur relictus. -  8 Legatum certæ quantitatis pecuniarum ad alimenta, alicui factum, proprietatem quantitatis relictæ continere, si adiectum non fuerit, vt mortis tempore pecunias restituat legatarius. -  9 Fundo in gaudimentum alicui legato, non solùm vsumfructum, sed etiam proprietatem legatam videri, vbi Floriani distinctio in hac quæstione, nouè confutatur per Authorem. -  10 Domus ad habitandum si legata fuerit, plena proprietas legata videtur. -  11 Legatum factum alicui pro suis necessitatibus, ex quo certum est, debetur, etiamsi necessitates non subsint. -  12 Quæ superiùs dicta sunt, ita demùm procedere, nisi ex aliis verbis vel coniecturis appareat, testatorem voluisse solum vsumfructum relinquere. -  13 Vt si dictum fuerit, Ad vsum, seu vsumfructum, seu, ad vtendum, & fruendum tempore vitæ suæ; vel Donec legatarius vixerit. -  14 Fundo legato ad vsum & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio simili modo, quare proprietas legata præsumatur? -  15 Causa, quæ respicit fauorem legatarij, non restringit legatum. -  16 Probatur traditio Bartoli in l. donationes, §. species ff. de donationibus, inspici debere verba testatoris ad cognoscendum, vtrùm dispositio proprietatem, siue vsumfructum contineat. -  17 Ioannis Baptistæ Laderchij Imolensis cons. 32. lib. 1. singulare esse in materia & distinctione l. libertis, 4. ff. de alimentis & cibariis legatis. -  18 Ad textum in dicta l. libertis 4. nonnulli casus distinguuntur. -  19 L. si habitatio, 10. §. 1. ff. de vsu & habitatione, explicatur. -  20 Proprietatem ei legatam videri, cui legatus est vsusfructus, addito onere fideicommissi, vbi explicatur l. vltima, ff. de vsufructu earum rerum. -  21 L. filios, 39. ff. de vsufructu legato, & l. species, 15. ff. de auro & argento legato, vera ratio redditur. -  22 Legem, generali capite, 32. ff. de vsufructu legato, optimè explicatam per Cuiacium. -  23 Proprietas legata videtur, si is, cui legatur vsusfructus, rogatus sit post mortem rem alteri restituere, cum Romano & Alciato contra Menochium & alios, aduersùs quos fortiter inducitur ratio textus in dict. l. vlt. ff. de vsufructu earum rerum. -  24 L. denique, 8. §. interdum, ff. de peculio legato, pro his, quæ superiùs dicta sunt, ponderatur, & quamplures eius legis interpretationes adducuntur remissiuè. -  25 Vsumfructum domûs, si testator alicui legauerit, adiecto onere, seu modo, ne domus ipsa altiùs tollatur, domûs proprietas censetur relicta, non solùm vsusfructus, ex decisione l. Proculus, 19. ff. de vsufructu. -  26 De cuius ratione agitur hoc num. & seqq. & communis ratio improbatur. -  27 Iacobus Cuiacius nouè expenditur per Authorem in hac materia, & eiusdem ratio probatur. -  28 Defenditur communis & recepta traditio l. Proculus, ff. de vsufructu, contra Pinellum, & eiusdem rationibus respondetur. -  29 Doctor Spino nonè & meritò notatus per Authorem, quòd dixerit se vltra omnes Scribentes nouum intellectum adducere ad textum, in d.l. Proculus, quem tamen ab aliis transcripsit. -  30 Petri Ricciardi lapsus triplex in hac materia, nouissimè detectus per Authorem. -  31 Vsumfructum prædij si testator relinquat, adiecta conditione, seu onere, ne alienari illud possit, proprietatem ipsam reliquisse præsumitur ex sententia Baldi probata ab infinitis, qui hoc numero præcitantur. -  32 Et eorum præcipua ratio adducitur. -  33 Ad illàmque concludentur respondetur, & Romani Doctrina in hac materia recipitur. -  34 Legis prohibitioni accedere potest prohibitio testatoris, nec aliquid nouum operari. -  35 Prohibitio alienationis in specie proposita suprà, intelligi debet potiùs superflua, quàm quòd inducat legatum proprietatis contra voluntatem testatoris. -  36 Nec proprietatis legatum inducit ex sententia aliorum contra Baldum, quæ probatur per Authorem, & num. seqq. quamplurimis comprobatur. -  37 Regula l. non aliter, ff. de legatis 3. nonnullis exornatur remissiuè. -  38 In dubio interpretatio illa sumi debet per quam faueatur potius hæredi, quàm legatario: & per quam minùs grauetur hæres, quàm sit possibile. -  39 In legatis stricta fit interpretatio, & in fauorem hæredis, cùm proprietas verborum ita suadet. -  40 Pro hærede contra legatarium in dubio interpretatio sumenda est in testamentis, quia hæres videtur prædilectus legatario, & ob id quoque in dubio præferendus est. -  41 Legata vtrùm odiosa sint, vel fauorabilia, & consequenter vtrùm strictè, an latè accipi debeant. -  42 Regula l. in testamentis, ff. de regulis iuris (Quòd in testamentis testatorum voluntates pleniùs interpretamur) vtrùm procedat respectu legatorum, & institutionis hæredis, & num. seqq. -  43 Textum in dicta l. in testamentis, in legatis etiam accipiendum esse, ex sententia Glossæ & multorum. -  44 Contrà tamen ex sententia Bartoli & aliorum, quæ probabilis est, & defendi potest secundùm Authorem. -  45 L. si quis reum, 6. §. idem Iulianus scribit. ff. de liberatione legata, & l. Lucio, ff. de legatis 2. explicantur. -  46 L. Legatum, 27. de annuis legatis, declarata, & quòd procedat etiam in promissione facta inter viuos. -  47 L. plenum, §. etsi pecoris, ff. de vsu & habitatione, nouè declaratur. -  48 Arias Pinellum non rectè allegari simpliciter per Menochium & Ricciardum pro opinione Barbaciæ & sequacium, nouè adnotatum per Authorem. -  49 Proprietatem plenam legatam videri, cùm vsusfructus prædij relinquitur cum licentia & facultate alienandi, cum Barbacia defenditur. -  50 Cornei distinctio in cons. 173. num. 1. & 5. vol. 3. & in cons. 64. num. 3. & 4. vol. 4. nouè improbata per Authorem. -  51 Vsumfructum solum, non etiam proprietatem, pluribus coniecturis legatum præsumi, vbi cum Menochio nouem adducuntur coniecturæ. -  52 Tertia Menochij coniectura declaratur. -  53 Testator si legauit prædium vxori, & prohibuit eam à suis hæredibus molestari, vsumfructum tantùm legare censetur, ex sententia quorundam. -  54 Quæ nouè, verè tamen & concludenter ab Authore conuincitur, & num. seqq. -  55 Fundo legato, plena proprietas legata videtur. -  56 L. ille aut ille, §. cùm in verbis, ff. de legatis. 3. nonnullis exornata, remissiuè. PRo absoluta & clara huius Capitis explicatione (quod latissimam materiam continet & à multis tractatam) constituere primùm necessarium erit: Interdum[sect. 1] ex voluntate defuncti, & habita scilicet voluntatis potiùs ratione, quàm verborum, sub nomine vsusfructus plenam proprietatem legatam videri. Id quod in terminis scribit, & iure comprobat Iacobus Cuiacius recitationum solemnium, m libros Digestorum, ad l. generali capite, ff. de vsufructu legato, in principio, versiculo, Non est tamen nouum, & ad finem, in versiculo, Ex his satis intelligimus; idem etiam adnotarunt, sed nullus refert Cuiacium, Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 76. fol. 241. Dueñas regula 319. Menochius lib. 4. præsumptione 133. num. 1. Michaël Grassus §. legatum, quæst. 38. in princ. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. ex num. 25. fol. 334. Interdum etiam in hac[sect. 2] materia vsusfructus, à verbis testatoris expressis recedimus, propter rationem iuris, vt rectè considerat, & iure fundat Ioannes Garsia de expensis, & meliorat.[sect. 3] cap. 10. num. 19. sunt igitur quamplures casus, in quibus tametsi vsusfructûs mentio fiat, proprietas etiam rei legata præsumitur, non solus vsusfructus, vt constat ex Authoribus relatis suprà, Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 2. ex num. 28. & tit. 5. ex num. 8. & Petro Surdo de alimentis, tit. 2. quæst. 1. per totam; alios infinitos consultò prætermitto, quos statim referam. Sit autem primus casus, quando testator legauerit[sect. 4] fundum ad vsum & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio simili modo, vt in specie l. libertis, 4. ff. de alimentis & cibariis legatis; tunc enim proprietatem ipsam legare præsumitur: ita Bartolus, & communiter Doctores in l. donationes, §. species, per illum textum ff. de donationibus & in l. species, ff. de auro & argento legato, & in dicta l. libertis, vbi plenè distinguit Bartolus num. 3. & vide infrà n. 17. & 18. Glossa in l. si mulier, & ibi Cinus in fine, & Baldus num. 2. C. de iure dotium, Fulgosius, Guido Pap. Alexander, Corneus, Iason, Capicius, Fran. de Marchis, Ruinus, Paulus de Montepico, Parisius, Cremensis, Zasius, Natta, Alciatus, Caualcanus, Bertazolus, & Rota Romana: quos sic tenendo congessit Menochius lib. 4. dicta præsumptione 133. num. 11. & vltra eum idem tenent Mantica de coniect. vltim. volun. lib. 9. tit. 2. n. 29. Hyppolitus singulari 114. incipit Testator, Decius in cons. 202. sub num. 6. Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 4. num. 4. Petrus de Peralta qui eruditè loquitur, in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de leg. 2. ex num. 7. Cephalus in cons. 158. num. 4. lib. 2. Molina de Hispan. primog. lib. 1. cap. 19. num. 9. Lara in §. vtrum, legis, si quis à liberis, ff. de liberis agnoscendis, num. 34. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 23. num. 4. Grassus §. legatum, quæst. 38. num. 2. Simon de Prætis lib. 4. de interpretatione vltim. volun. interpretatione 1. solutione 5. dubitatione 10. num. 26. fol. 334. vbi loquitur in legato fundi relicti ad alimenta, & dubitatione 11. num. 83. fol. 365. Petrus Surdus in cons. 11. ex n. 4. lib. 1. & tractatu, de alimentis, tit. 2. quæst. 1. in princ. Daniel Landulphus in cons. 155. ex num. 12. inter consilia vltimarum, voluntatum, volumin. 1. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 69. num. 2. & in cons. 91. ex num. 3. volum. 1. & nouissimè, multò tamen post hæc à me scripta, Petrus Ricciardus, qui prædictos non refert, ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 83. folio mihi, 35. & vide omnino Addit. ad decisionem Gamæ, 92. 1. part. fol. 46. Euerhardum in cons. 217. ex num. 1. vbi latè, & vtiliter de legato fundi ad alimenta. Idcircò huiusmodi[sect. 5] legatum perpetuum esse dicitur, & transmissibile ad hæredes, cùm proprietas ipsa relicta censeatur, vt expressim dicunt, aut magna ex parte præsentiunt apertè omnes Authores num. præcedenti relati, & firmat Mantica dicto lib. 9. tit. 2. num. 29. qui in idem retulit Paulum de Montepico, & Alexandrum, procedítque, etiamsi in[sect. 6] eadem dispositione, ex præcedentibus & subsequentibus appareat, aliarum rerum solum vsum, seu vsumfructum legatario fuisse relictum, vt in casu contingenti consuluit, & optimè fundat Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 91. num. 4. vol. 1. quamuis ex eo quando[sect. 7]que soleat in contrarium coniectura sumi, vt vsusfructus solus censeatur relictus, vt probauit Menochius in cons. 352. num. 22. lib. 4. & præsumptione 134. num. 8. eodem libro, quem declarabo infrà, num. 52. Similiter &[sect. 8] legatum certæ quantitatis pecuniarum ad alimenta alicui factum proprietatem quantitatis relictæ continere, si adiectum non fuerit, vt mortis tempore pecunias restituat legatarius, post Angelum, Baldum, Fulgosium, & Gualdensem, securè tradit Simon de Prætis lib. 4. dicta dubitationę 11. num. 2. & 3. fol. 356. & fundo in gaudi[sect. 9]mentum alicui legato, non solùm vsumfructum, sed etiam proprietatem legatam videri, ex multis obseruant Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 78. fol. 246. Simon de Prætis lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. num. 29. fol. 334. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 133. num. 11. Surdus in cons. 11. num. 5. lib. 1. quamuis Florianus contrà sentiens, fœdere distinctionis, repugnantes opiniones conciliare contendat, quem refert, & sequi videtur Mantica lib. nono dicto titulo 2. n. 30. Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 4. num. 5. & æquam, & rationabilem distinctionem putant hi, quòd aut sunt instituti hæredes extranei, aut filij: priori casu, proprietas potest intelligi legata; posteriori autem casu, solus vsusfructus censeri debet relictus, quia filij magis dilecti præsumuntur: Quæ tamen distinctio mihi placere non potest, etsi nullus hactenùs impugnet eam, proptereà quòd, si verum est, ex vi verborum legati, & propter rationem iuris id contingere, quid refert, filij, an extranei sint hæredes instituti?sicuti non referre putant quamplures relati per Menochium vbi suprà, num. 11. qui indistinctè proprietatem legatam videri dicunt, vti dixerunt etiam exteri relati suprà, & in terminis scripsit Bald. in l. si habitationis, ff. de vsu & habitatione, vbi reddit rationem, quæ æquè militat in filiis, sicut in extraneis, quòd modus, siue adiectio illa In gaudimentum, inserta est in fauorem legatarij; & ideò non restringit legatum, argumento textus in dicta lege, libertis, 4. ff. de alimentis & cibariis legatis, & statim dicemus: cur igitur ex institutione filiorum restringi debebit legatum, verbis ipsis legati, & ratione iuris refragantibus? Prætereà, nam in fortioribus terminis, proprietatem legatam censeri, prædicta, aut simili adiectione non obstante, securè tradunt Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 24. Ruinas in cons. 41. num. 12. volum. 2. Petrus Surdus in cons. 11. num 4. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 11. num. 11. volum. 1. Et cùm domus ad habitandum legata fuerit, quòd plena proprie[sect. 10]tas legata videatur, ex aliis adnotarunt Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 6. num. 3. Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, num. 18. Curtius Iunior in cons. 38. num. 13. lib. 1. Simon de Prætis lib. 4. dubitatione 10. Num 29. fol. 334. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 69. num. 2. volum. 1. & exstat singulare consilium Cornei 187. circa hanc consultationem, colum. 2. vol. 2. vbi argumento textus in d.l. libertis, 4. ff. de alimentis legatis, eleganter aduertit, quòd legatum factum[sect. 11] alicui pro suis necessitatibus, ex quo certum est, debetur, etiamsi necessitates non subsint, quia illa verba Pro suis necessitatibus,adiecta certæ quantitati, non minuunt legatum, ex doctrina dict æ l. libertis, & sequitur Peralta in dicta l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de legatis 2. num. 16. & 17. qui post Bartolum, Alex. & So[sect. 12]cinum, rectè intelligit, quæ superiùs dicta sunt, ita demum procedere, nisi ex aliis verbis, vel coniecturis appareat, testatorem voluisse legare solum vsumfructum: id quod ex aliis scripserunt etiam in hac materia, Mantic. de coniecturis vltim. Volunt. lib. 9. tit. 2. num. 29. Simon de Prætis de interpretatione vltimar. voluntat. lib. 4. dicta dubitatione 10. num. 30. Modernus in addit. ad Alexandrum, in cons. 223. in fine, sub num. 5. lib. 2. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 79. Grassus §. legatum, quæst. 38. num. 2. fine Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 69. num. 39. volum. 1. Vt si[sect. 13] dictum fuerit, ad vsum, seu vsumfructum, seu vtendum & fruendum tempore vitæ suæ, vel, Donec legatarius vixerit; tunc enim talia verba significant, solum ipsum vsumfructum fuisse relictum, vt post Angelum, Bartolum, Paulum de Montepico, & Cephalum, tenet Mantica lib. 9. tit. 2. num. 29. & post eosdem, Baldum etiam, Iasonem, Socinum Seniorem, Decium, Parisium, Capicium, Bellonum, Rubeum, Durandum, & Caualcanum. Menochius lib. 4. . dicta præsumption 133. num. 12. & nullo ex his relato, Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 83. versiculo, quid iuris, fol. 35. Vbi verò hæc verba, aut alia similia adiecta non sunt, siue ex aliis verbis, vel coniecturis non apparet, voluisse testatorem solum vsumfructum legare, fundo legato[sect. 14] ad vsum & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio simili modo; tunc proprietas legata præsumitur. quia verba illa causa demonstrationis tantùm, siue fauore legatarij potiùs, quàm minuendi aut restringendi legati gratiâ censentur adiecta; ideò proprietatis legato nihil detrahunt, quoniam causa,[sect. 15] quæ respicit fauorem legatarij, non restringit legatum, vt dicit Bartolus in dict. l. libertis, in principio, per illum textum, & latiùs distinguens num. 3. Cinus, Baldus, Alexander, Ruinus, Curtius Iunior, Nat. Berous, Socinus Iunior, Mantica, & Simon de Prætis, quos ad id congessit Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 69. num. 2. & vltra eum, Ludouicus Romanus, Federicus de Senis, Angelus, & Castrensis, quos in idem adducit Laniel Landulphus in cons. 55. num. 13. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 1. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 23. n. 4. Grassus d. § legatum, quæst. 38. num. 2. Priùs enim res relinquitur, quàm dicatur, Ad vsum, & vsumfructum: quod in maxima consideratione habetur, ex traditione Bartoli in l. donationis, §. spe[sect. 16]cies, num. 1. ff. de. donationibus, Vbi ad cognoscendum, vtrùm dispositio proprietatem, seu vsumfructum contineat, docet inspici debere verba testatoris: nam si res ad vsum, vel vsumfructum datur, tunc quia dispositio principaliter ostendit rem esse relictam, verba subsequentia ad vsum, vel ad vsumfructum, causa demonstrationis, & non restrictiue censentur adiecta, & legatum proprietatem continet: at si relinquitur vsus, vel vsusfructus rei, secus est; & tunc proprietas non censetur relicta. Et Bartolum sequuntur Alexander in cons. 223. in fine lib. 2. Curtius Iunior in cons. 38. num. 3. lib. 1. Decius in cons. 262. sub num. 6. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 69. num. 18. & 38. volum. 1. vltra quos, exstat[sect. 17] in hac materia singulare & notandum consilium, quod nullus hactenus expendit, Ioannis Baptistæ Laderchij Imolensis 32. per totum, volum. 1. Vbi ex mente Bartoli, & aliorum in dicta lege, libertis, & in dicta l.[sect. 18] donationes, §. species, ff. de donationibus: sic & verè distinguendum existimat, quòd aut res legantur & inde per modum enunciationis additur, Sufficiet tibi earum vsusfructus: & ex his verbis non immutatur legatum, verè enim hæc est quædam causa de futuro, quæ non restringit præcedentem dispositionem, vt per Bartolum in dicta l. libertis, 4. ff. de alimentis legatis. Aut res legantur, & additur causa legati, & idem est: & ita procedunt dicta l. libertis, 4. & l. penultima, §. 1. ff. de alimentis legatis, & l. species, ff. de auro & argento legato, vbi fundus relinquitur, vt habeat vnde viuat legatarius: & est ratio, quia causa non debet restringere legatum, sed potiùs ampliare in gratiam legatarij, vt suprà dicebamus. Aut verò relinquitur fundus ad alimenta, vel ad vsumfructum, & adhuc idem iuris est, vt ipse dicit, & reddit rationem, quia modus, qui inducitur ex verbis, non debet obesse legatario, & in his terminis procedunt l. Titia, §. finali, ff. de legatis 2. l. cùm hi, §. si vni, ff. de transactionibus, & similes: Aut reliquit testator fundum vtendum & fruendum, non dico, ad vtendum & fruendum; & in hoc casu consultus ipse Ioannes Baptista Imolensis dicto cons. 32. per totum, nouè & plenè defendit, quòd non proprietas, sed solus vsusfructus videatur relictus, vt ibi videri poterit. Nec obstat prædictis l. si habitatio, 10. §. 1. ff. de vsu & habitatione, vbi[sect. 19] si legatur vsusfructus causa habitationis, sola habitatio dicitur esse in legato, non autem vsusfructus plenus: cui respondet Bartolus in dicta l. libertis, 4. num. 3. ad finem, quòd per illam adiectionem, legatum non restringitur, sed imò augetur, quia eius fauore est apposita. Quod patet, secundùm eum, quia ibi relictus fuit vsusfructus ad habitandum, & habitatio est melior vsufructu, quia non perit capitis diminutione: vnde causa ampliandi videtur apposita, & ideò ampliatur, vt debeatur habitatio, & hanc Bartoli interpretationem sequutus est Laniel Landulphus in cons. 55. num. 14. & 18. inter consilia vltimar. voluntat. volum. 1. Sed vt vides, Bartolus loquitur aduersùs verba clara illius textus, & ridiculum est dicere, habitationem pleniorem ipso vsufructu, vt rectissimè aduerit Fulgosius in eadem l. si habitatio, & cum iudicio improbat Bartolum Ioannes Baptista Laderchius dicto cons 32. num. 5. lib. 1. vbi num. 5. ad explicationem eius textus adnotauit ex aliis; quòd quoties præcedit terminus vnus, & sequitur alter, qui sub eo contineatur, hic restringit primum, vt est textus clarus ibi. Vbi, si relinquitur vsusfructus habitandi causâ, legatum de sola habitatione intelligitur, quia vsusfructus continet sub se vsum & habitationem, in princ. Institut. de vsu & habitatione, l. 2. ff. eodem titulo: ideóque cùm dicitur: Vsumfructum habitandi causa, intelligimus de vsufructu solam habitationem continente, quasi nomen illud Vsusfructus, ex sola hac adiectione restringatur, vt aliis rationibus probauit, quæ fortiter vrgent: & hactenùs de primo casu, qui pertinet ad textum in dicta l. libertis, 4. ff. de alimentis legat. cum similibus. Nunc verò & secundo loco constituendum est, pro[sect. 20] doctrina generali tradita suprà, in initio huius capitis, num. 1. & 3. alium casum esse, & Martiani singulare responsum in l. vltima, ff. de vsufructu earum rerum, quæ vsu consumuntur, vbi sic scriptum est: Cùm pecunia erat relicta Titio, ita vt post mortem legatarij ad Mæuium rediret; quanquam adscriptum sit, vt vsum eius Titius haberet; proprietatem tamen ei legatam esse, etiam vsus mentione facta, quia erat restituenda ab eo pecunia post mortem eius: Diui Seuerus & Antoninus rescripserunt. Ex his verbis adnotandum est, existimare Doctores communiter, proprietatem ei legatam videri, cui legatus est vsusfructus addito onere fideicommissi. Quod assumptum ibidem probatur expressim, vbi pecunię proprietas legata videtur, quia post mortem legatarij, eam pecuniam restitui Mæuio voluit testator, & restitui non potest à fructuario, quia morte eius finitur vsusfructus; proinde inutile esset fideicommissum Mæuio relictum, nisi statuisset Iureconsultus, legatario plenam proprietatem legatam videri; addito onere fideicommissi, vt in simili casu statuit Iureconsultus Scæuola in l. filios hæredes, 39.[sect. 21] ff. de vsufructu legato, vbi testator vxori vestem, mundum muliebrem, lanam, linum, & alias res legauerat, & adiecit: Proprietatem autem eorum, quæ suprà scripta sunt, reuerti volo ad filias meas, quæ ex his tunc viuent. Et proprietatem eorum legatam videri, non vsumfructum solum eadem ratione scribitur; scilicet, quia post mortem eius eas res restitui voluit filiabus, quæ restitui non possunt, si vsusfructus tantùm eorum vxori legatus censeatur: sed post mortem vxoris, si poneremus vsumfructum tantùm legatum; eæ res omnes reuerrerentur ad proprietarium, apud quem mansit proprietas. Quæ est etiam ratio legis, species, 15. ff. de auro & argento legato, vti singulariter, & in nostris terminis declarat Cuiacius recitationum solennium, in libros Digestorum, ad l. generali capite, ff. de vsufructu legato, ex versiculo, non est tamen nouum, vbi in versiculo, vnde licet,ex his dicit, licere constituere generaliter, quòd cùm vsusfructus alicuius rei legatur, ita vt post mortem legatarij restituatur alij, quàm hæredi instituto, redeatve ad alium, quàm hæredem institutum, eius rei plena proprietas legata videatur, vt latiùs ibi probat; & eruditè dubitat vtrùm in specie eiusdem l. generali capite, 32.[sect. 22] ff. de vsufructu legato, ob rationem superiùs propositam, & verba quædam à testatore adiecta, viuo vel mortuo hærede, debeatur Felici fundi proprietas velut ex causa fideicommissi: dubium autem oriebatur ex eo, quòd licèt testator vsumfructum tantùm fundi Felici liberto suo legauerit, erexit tamen eum in spem proprietatis obtinendæ ab hærede, si cum eo benè conueniret: ex quibus non dubitabam asserere, rectè scripsisse Romanum in cons. 206. n. 3. & in singulari 563. Tu habes, & Alciatum in cons. 103. num. 5. lib. 9. Quòd si is cui lega[sect. 23]tur vsusfructus, post mortem rogatur alteri rem ipsam restituere, proprietas ei legata videtur, quoniam vt dicit Mantica lib. 9. tit. 5. num. 22. non potest aliter rem ipsam restituere, nisi illam priùs consequatur (nam vsumfructum constat morte extingui:) inde videtur proprietas ipsa legata, vt dicebamus suprà; sed ab hac opinione cum Pico, Boërio, Emmanuële Suarez, & Caualcano, dissentit Menochius lib. 4. præsumptione 133. num. 7. Bertazolus etiam in cons. 51. num. 11. in ciuilibus, & idem probauit Cuiacius recitation. solemn. in libros Digestorum, ad l. via, 5. ff. de seruitutibus, ante finem, vers. Distinguendum est. Qui tamen contrariatur apertè his, quæ in dicta l. generali, scripsit; vt constat ex dictis suprà, & prædicti loquuntur contra rationem, & verba expressa textus in dicta l. vltima ff. de vsufructu earum rerum, vbi in illis Verbis proprietatem ei legatam esse, etiam vsus mentione facta, quia erat restituenda ab eo pecunia post mortem eius, magis considerandum putat Iureconsultus, quòd pecunia restituenda sit, quàm quòd vsûs vel vsusfructûs mentio fiat: id quod vltra iura, quæ superiùs adduximus, comprobari[sect. 24] potest per textum singularem in l. denique, 8. §. interdum, ff. de peculio legato,vbi Iureconsultus Vlpianus satis subtili atque eleganti ratione proponit, quòd interdum, etiamsi non sit legatum peculium, velut legatum accipiendum est; nam si testator libertatem seruo reliquerit sub conditione, si rationes reddidisset, & centum hæredibus intulisset, eo ipso peculium legatum fuisse censendum est. Cui legi varias interpretationes adducere solent Doctores, vt constat ex his, quæ scribunt Imola num. 21. & post eum, Iason & lij Recentiores in l. Centurio, vbi Socinus num. 4. ff. de vulgari, Marcus Antonius Bauerius in repetitione legis, cum filio, ff. de legatis 1. num. 41. & 4. seqq. quæ habetur repetitionum iuris ciuilis, volum. 4. fol. 73. & ibidem Socinus ex num. 37. Ioannes Bolognetus in l. 1. num. 47. C. de pactis. Sfortia Oddi Perusinus in tractatu Compendiosæ substitutionis, in 5. particula. Alexander Raudensis responso 24. num. 101. & 106. & 107. lib. 2. Caldas Pareira de nominatione emphyteutica, quæst. 1. num. 70. folio mihi, 19. & plures intellectus improbat, nouùmque tradit Iosephus de Rusticis in tractatu, an & quando liberi in conditione positi vocentur, lib. 4. cap. 2. ex num. 24. fol. 61. vsque ad n. 36. Vtcumque tamen sit, ratio illius legis, & decisio eius rectè expendi potest pro superioribus, siue Iosephi intellectum sequamur, siue, vt Bartolus ibidem probauit, dicamus, de necessitate relictum præsumi peculium, quia aliàs dispositio effectum sortiri non posset, ex dictis etiam per eundem Bartolum in l. si ita scriptum, §. regula, ff. de liberis & posthumis, quòd quando sunt duo, quorum vnum sine alio esse non potest, vnum non potest sine alio tolli, sed sublatum virtute permanentis perdurat: & hactenus de secundo casu, qui pertinet ad textum in dicta l. vltima, ff. de vsufructu earum rerum. Tertiò & principaliter constituendum est, & alium casum esse, quo proprietas legata censetur, etiamsi solius vsusfructus mentio fiat, de quo in l. Proculus, ff. de vsufructu, vbi Pomponius Iureconsultus sic scribit: Proculus putat insulam ita posse legari, vt ei seruitus imponatur, quæ alteri insulæ hæreditariæ debeatur, hoc modo: Si ille hæredi meo promiserit, per se non fore, quò altiùs ea ædificia tollantur, tunc ei eorum ædificiorum vsumfructum do, lego: Vel sic; ædium illarum, quoad altiùs, quàm vti nunc sunt ædificatæ non erunt, illi vsumfructum do, lego. Ex his verbis adnotare solent Doctores communiter,[sect. 25] quòd si testator legat alicui vsumfructum domus, adiecto onere seu modo, ne domus ipsa altiùs tollatur, domus ipsa quoad plenam proprietatem censetur relicta, non vsusfructus solus: ita Bartolus, Baldus, Albericus, Angelus, Fulgosius, & Florianus in eadem l. Proculus, Bartolus in l. ex hac scriptura, num. 3. ff. de donationibus, & ibidem Romanus, Alexander, Cumanus, Comensis, Ruinus, Iason, Galiaula, Curtius Iunior, Alciatus, & Connanus: quos ita tenendo congessit Menochius lib. 4. præsumptione 133. n. 2. Petrus de Peralta in l. Lutius, la 1. num. 13. ff. de legatis 2. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 9. num. 8. versiculo, Infertur similiter. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 5. num. 8. fol. 395. Sarmiento selectarum lib. 3. cap. 2. in fine, Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 10. num. 21. & 22. Mascardus de probationibus, tomo 3. conclusione 1421. ex num. 9. Doctor Spino in Speculo, glos. 13. de legato vsusfructus, num. 28. Ij autem post[sect. 26] glossam, verbo, vsumfructum, in dicta l. Proculus, magis communiter intelligunt, ex tacita defuncti voluntate hoc contingere; quæ colligitur ex eo, quòd prohibuit legatarium altiùs tollere & ædificare: quod onus seruitutis impositæ non conuenit vsufructuario; qui etiamsi nihil dictum sit, altiùs ædes tollere non poterit, vt ibidem Glossa declarat, & Paldus, & probatur ex l. vsufructuarius, 1. & 2. l. æquissimum, §. proinde, & §. Nerua, ff. de vsufructu. Ideò, ne verba testatoris sine effectu maneant, nec videantur superflua, dicendum est, proprietatem ipsam fuisse relictam: & hanc rationem, vt dixi, magis communiter amplectuntur Doctores, vt constat ex Ioanne Garsia, Mantica, & Menochio, vbi suprà, sed eam improbat Arias Pinellus 3. parte leg. 1. C. de bonis maternis, num. 41. & vltra eum Franciscus Connanus Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 13. fol. 237. vbi pro ratione eius legis alia considerat. Cuiacius etiam recitationum solemnum, in libros[sect. 27] Digestorum, ad l. generali capite, ff. de vsufructu legato, ad medium, versiculo, superioribus est simile quod habetur; qui tamen à nullo hactenùs præcitatur in hac materia, & ratione Glossæ improbatâ, verissimam rationem assignat, plenam proprietatem insulæ legatam videri, quia nec seruitutem altiùs non tollendi debere alius, quàm proprietarius potest, sicut nec deberi seruitus alij potest quàm proprietario, l. 1. ff. communia prædiorum, l. 2. §. 1. ff. si seruitus vendicetur; nec res, cuius proprietas apud hæredem manet, alij rei hæreditariæ seruire potest, quia res sua nemini seruit, l vti frui, ff. si vsusfructus petatur, l. in re communi, ff. de seruitutibus vrbanorum. Est enim ius in re aliena, non in re nostra; vnde eo ipso, quòd seruitutem deberi, aut constitui voluit testator, proprietatem legare voluisse censetur, quæ penes hæredem manere non poterat, ob rationem prædictam, quam optimè etiam assequutus fuit Ioannes Garsia de expensis, dicto cap. 10. num. 24. & tacito eo, transcribit Doctor Spino dicta glossa 13. num. 28. & ante omnes docuit eleganter Romanus, cuius prædicti non meminerunt, in l. donationes, §. species, num. 4. ff. de donationibus. Verum, contra hanc receptam & communem tra[sect. 28]ditionem constanter insurgit Arias Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 41. & 42. existimans, proprietatem in ea lege relictam non censeri, nec id egisse Iureconsultum, sed tantùm tradidisse modum & limitationem quandam ad regulam prædictam, quòd vsufructuarius non possit in re fructuaria seruitutem constituere, vt ex iussu testatoris, & concedentis vsumfructum voluntate id possit fieri: Quod tamen diuinatorium esse, atque verbis illius legis minimè conuenire, nullus negare poterit, qui illius legis speciem, & Iureconsulti intentionem attentè perpenderit; nec congruum est, prædictum assumptum deducere dumtaxat ex eo, quòd nullum extet ibi verbum, quo Pomponius significare voluerit, legatam fuisse proprietatem: imò verbum exstat velut expressum, cùm dixerit Pomponius: Proculus putat insulam ita posse legari. Nam Insulæ nomine, plena proprietas significatur: quod certissimum est secundùm Cuiacium vbi suprà, & eum non referens, sic aduertit, & respondet ad fundamentum Pinelli, Menochius lib. 4. dicta præsumptione 133. num. 2. vers. Nec repugnat, Ioannes Garsia, qui eleganter & eruditè loquitur, & pleniùs satisfacit Pinelli motiuis, quàm alius, de expensis & meliorat. dicto cap. 10. num. 22. 23. & 24. & Communem esse veriorem contra Pinellum, dixit Mascardus d. concl. 1421. n. 13. Vnde meritò improbatur Pinellus, & Iureconsultus Pomponius laudatur, qui acutissimo ingenio excogitauit formam ex qua proprietas legata censeatur, etsi solius vsusfructus mentio fiat: quod rectissimè & latiùs probauit Ioan. Garsia vbi suprà. Ex his prætermittenda non erunt nonnulla, quæ vl[sect. 29]tra omnes Scribentes adnotata fuerunt à me: inprimis Doctorem Spino in Speculo, dicta glossa 13. de legato vsusfructus, num. 28. non rectè dixisse, quòd reiectis omnibus interpretationibus ab Scribentibus adductis, ipse tradit verissimum intellectum ad dictam l. Proculus, cùm tamen superiorem interpretationem expressim tradiderit ipse, nec aliquid nouum adduxerit, sed illam potiùs deduxerit ex his, quæ scripsit Ioannes Garsia vbi suprà, cuius nusquam facit mentionem, siue eodem Garsia non prælecto, transcribit eam ab his, qui in priuatis scriptis illum sequi solent: id quod ex verbis suis colligitur apertè; sunt enim eadem ferè, aut omninò similia cum his, quæ scripsit præfatus Author, vt ibidem poterit videri. Deinde, secundò, & nouissimè lapsum fuisse Petrum[sect. 30] Ricciardum ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 77. Primò, dum existimauit Pinelli cogitationem ad dictam l. Proculus, veriorem esse, contra communem, & receptam interpretationem, & consequenter in specie illius legis, non videri relictam proprietatem; quod tamen, & meritò, vt vides, improbauimus suprà, eò magis, quòd casum illius textus, & terminos Iureconsulti Pomponij confudit cum terminis quæstionis Baldi, de qua statim agendum est, quando relicto vsufructu prædij, adiecta est conditio, ne alienari, vendive ipsum prædium possit: quod tamen ex diuersitate rationis, diuerso iure diiudicandum fore statim videbis. Secundò inquit Ricciardus ipse, quòd pro hac parte contra communem, antequam Pinellum prælegisset, ex ingenti Sctiptorum numero, non inuenit alium, quàm Connanum, qui suam sententiam amplecteretur Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 13. quod tamen ab ipsa veritate, & Connani verbis adeò alienum est, quòd potiùs expressim dixerit, dominum insulæ esse eum, cui eo modo legata insula fuit, quamuis Accursij rationem ad eam legem improbauerit; idque exemplis ibidem adductis clarè etiam deducitur, vt meliùs perpendit Menochius, & pro Pomponio expendit eum, lib. 4. dict. præsumptione 135. num. 2. vers. aliter responsum hoc. Tertiò tandem & vltimò scribit ipse Ricciardus, quòd cum Pinello contra communem, tenuit etiam Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 77. In quo etiam decipitur, proptereà quòd de veritate sententiæ Proculi, aut Pomponij, ille non discutit, nec impugnat communem interpretationem, aut rationem eius legis; loquitur enim in terminis Baldi, quando vsusfructus fundi relictus est, adiecta conditione, ne alienari ille possit: quo casu fundi proprietatem legatam non videri, contra Baldum, & alios defendit, vt statim dicemus; cessat enim in ea specie ratio fundamentalis assignata suprà, quâ nititur decisio dict. l. Proculus. Inde & quarto loco constituendum erit, ex præcedenti Disputatione, & decisione illius textus, inferri communiter ad alium casum, siue ad quæstionem simi[sect. 31]lem, cùm testator relinquit vsumfructum prædij, adiecta conditione, seu onere, ne alienari illud possit, an præsumatur proprietatem ipsam relinquere voluisse? & hoc casu sicut in præcedenti, non solùm vsumfructum, sed proprietatem etiam relictam videri, affirmant Baldus, & Comensis in l. Proculus, Angelus, Fulgosius, Cumanus, Alexander, Florianus, Corneus, Romanus, Barbacia, Ruinus, Socinus Senior, Decius, Paulus de Montepico, Afflictus, Cremensis, Marsilius, Curtius Iunior, Ferrarius, Parisius, Claudius Marmerius, Albertus Brutus, Gratus, Bellonus, Cephalus, Hieronymus Gabriel, Riminaldus Iunior, Menchaca, Castillo, Hyppolitus, Loazes, & Villalonga, quos congesserunt in vnum Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 41. ante fin. vers. Et inde quasi necessarium, & Menochius lib. 4. dicta præsumptione 133. num. 3. Baldi etiam sententiam sequuntur Simon de Prætis de interpretatione vltim. Volunt. Lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. num. 25. fol. 334. Cardinalis Albanus ad Bartolum in dict. l. Proculus, Menochius in cons. 352. num. 16. lib. 4. Qui postmodùm dict. præsumptione 133. mutauit sententiam, vt statim dicetur; Surdus in cons. 45. num. 27. lib. 1. Petrus Antonius de Potra de fideicommissis, quæst. 5. n. 73. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 1. n. 72. Brunorius à Sole m compendio resolutorio proposit. Iuris, verbo, vsusfructus, el 1. fol. 207. & frequentiori Doctorum calculo probatam testatur Mascardus de probationibus, 3. tom. conclusione 1421. num. 11. & 13. & esse[sect. 32] veram & communem, nec ab ea in iudicando & consulendo recedendum affirmat Sfortia Oddi in cons. 43. ex num. 12. vol. 1. Qui omnes ea ratione ducti sunt principaliter, quæ deducitur ex dictis ad dictam l. Proculus; quòd alioquin, nisi proprietas legata intelligeretur, frustrà adiectum fuisset onus, ne possit prædium ipsum alienari, cùm natura ipsa vsusfructus, non possit alienare vsufructuarius, sed vti & frui dumtaxat, iuxta modum & rationem iuris, salua semper rerum substantia.[sect. 33] Verumenimuerò huic rationi, quâ præcipuè tanti Patres decipi solent, verè & concludenter, cùm infinita prælegerim satisfieri posse existimabam ex his, quæ magistraliter, atque cæteris aliis elegantiùs scripta reliquit Roman. in hac materia, is enim mutatâ sententiâ, quam cum Baldo tenuerat in cons. 206. n. 4. contrariam defendit in l. donationes, §. species, n. 4. ff. de donationibus, & eruditè constituit discriminis rationem inter hunc casum, & casum dict. l. Proculus: quippe cùm legatarius, cui legatus fuerat ædium vsusfructus, propter rationem superiùs dictam consequatur proprietatem; nam seruitus illa alitiùs non tollendi constitui non posset, nec consistere, si proprietas ædium foret ipsius hæredis, quoniam res sua nemini seruit, nec alius, quàm proprietarius seruitutem debere potest: quæ ratio cessat, cùm prohibitio alienationis facta est ei, cui fundi vsusfructus legatus est; nam ex tali prohibitione non sequitur necessariò, vt proprietas legata censeatur, cùm vsufructuario conueniat, quanquam superuacua sit, quoniam eà etiam non adiectâ, futurum erat, vt vsufructuarius alienare non posset, vt in simili proposito dicitur in l. Cornelius, ff. de hæredibus instituendis: magis ergo ex abundanti videbitur facta prohibitio alienationis, & expressum quod tacitè inerat, quàm quod plena proprietas relicta videatur, vt cum Romano scribit Mantica de coniecturis vltim. Volunt. lib. 9. tit. 5. num. 9. & 10. fol. 396. nec debet alterare naturam dispositionis & legati vsusfructus, quòd prohibuerit testator alienationem rei, quæ à iure inerat & vsufructuario ipsi non erat permissa; siquidem prohibitioni legis accedere potuit[sect. 34] prohibitio testatoris, nec aliquid nouum operari, argumento textus in §. sanctissimas, in authent. de alienatione & emphyteusi, & docent Iason in l. filiusfamilias, §. Diui, 2. lectura, num. 66. ff. de legatis 1. Gratus in cons. 21. num. 14. vol. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 1. num. 97. Idque præsentiens Craueta in cons. 25. n. 30. rectissimè scribit, quòd prohibitio alie[sect. 35]nationis in specie proposita intelligi debet potiùs superflua, quàm quòd inducat legatum proprietatis contra voluntatem testatoris: quocirca à superiori opinione post Romanum, Decium, Crauetam, Corneum, Ruinum. Connanum, Capellam Tolosanam, & alios ibi[sect. 36] relatos, mèritò dissentiunt Arias Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 43. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 77. vers. contrarium autem, fol. 243. Menochius lib. 4. præsumptione 133. num. 3. ad finem. Mantica de coniect. vltim. Volunt. lib. 9. tit. 5. n. 9. & 10. Grassus §. legatum, quæst. 38. num. 3. & nouissimè his non relatis, Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 78. & 79. fo'. 34. Pro quibus, vltra ea, quæ dicta sunt, fortiter viger primò, quòd cùm ex alio non appareat, proprietatem ipsam legatam fuisse, quàm ex prohibitione alienationis, atque ex ipsa prohibitione non reddatur manifesta defuncti voluntas, sed obscura potiùs, & incerta maneat, & ad alium finem fieri potuerit, vt omnes Doctores vno ore fatentur: nequaquam recedendum est à verbis testatoris, ex quibus apparet solùm, vsumfructum relictum fuisse, ex doctrina textus in l. ille aut ille, §. cùm in verbis, ff. de legatis 3. cum[sect. 37] multis congestis à Mieres de Maioratu, in initio 2. part. ex num. 11. Aluarado de coniecturis vltim. volunt. lib. 4. cap. 2. num. 4. Camillo Gallinio de verborum significatione lib. 2. cap. 21. à num. 8. & cap. 22. 23. 24. & 25. & lib. 3. cap. 1. & seqq. Secundò, quoniam in dubio interpretatio illa sumi[sect. 38] debet, per quam faueatur potiùs hæredi, quàm legatario, & per quam minus grauetur hæres quàm sit possibile, l. vnum ex familia, §. si rem, cum communi Doctorum traditione ibi, ff. de legatis 2. l. si seruos, §. qui margaritam, ff. de legat. 1. Craueta in cons. 149. num. 15 Ruinus in cons. 76. num. 8. in fine, & num. 9. vol. 2. Parisius in cons. 80. num. 43. vol. 2. Surdus in cons. 112. n. 28. lib. 1. Hyppolitus Riminaldus in cons. 240. num. 26. lib. 3. Pancirolus in cons. 135. num. 2. Menochius lib. 4. præsùmptione 106. num. 18. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 10. num. 16. fol. 34. Marcus Antonius Eugenias in cons. 100. ex num. 14. lib. 1. Pedrocha in cons. 20. num. 179. Hondedei in cons. 73. num. 65. vol. 1. Iosephus Ludouicus decis. 23. num. 8. Salazar de vsu & consuetudine, cap. 4. num. 32. Ideò in legatis stricta su[sect. 39]mitur interpretatio, & in fauorem hæredis, cùm proprietas verborum ita suadet, vt in nostris terminis, in quibus vsusfructus expressim legatur, nec de proprietate mentio aliqua fit, l. nummis, ff. de legatis 3. l. nam quod liquide, ff. de penu legata, cum aliis adductis per Crauetam in cons. 32. num. 3. & in cons. 86. Decianum in cons. 1. num 90. vol. 2. Menochium in cons. 279. num. 3. & 4. vol. 3. Pedrocham in cons. 7. num. 72. Marcum Antonium Eugenium in consi. 100. num. 15. lib. 1. Purpuratus etiam in cons. 30. n. 25. vol. 1. Craueta in cons. 208. num. 3. Cephalus in cons. 598. num. 63. vol. 4. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 743. num. 13. lib. 4. & Menochius in cons. 423. num. 29. & 30. lib. 5. generaliter obseruant, & iure fundant, pro hærede, contra legatarium in dubio interpretationem sumendam esse, in testamen[sect. 40]tis, quia hæres videtur prædilectus legatario & ob id quoque in dubio præferendus est, l. qui concubinam, §. 1. ff. de legatis, 3. cum aliis in idem adductis per Hyppolitum Riminaldum in cons. 240. num. 26. lib. 3. Crotum in cons. 297. num. 15. vol. 3. Pedrocham in cons. 23. num. 17. & 18. vol. 1. Tertiò, nam licèt controuersum sit, vtrùm legata o[sect. 41]diosa sint, vel fauorabilia, & consequenter vtrùm strictè, an latè accipi debeant, vt constat ex his, quæ scripserunt Menchaca de successionum progressu, lib 3. §. 27. de legatis. num. 26. per totum, folio mihi 178. Natta in cons. 626. per totum. Mantica de coniecturis vltim. Volunt. lib. 7. titul. 1. num. 3. & 14. & seqq. & num. 32. & 42. Menochius lib. 4. præsumpt. 109. num. 13. Simon de Prętis in loco referendo statim num. seq. Alexander Trentacinquius, de substitutionibus, 1. part. cap. 1. n. 31. Decianus resp. 1. num. 93. & 94. vol. 2. Hyppol. Riminald. in cons. 216. num. 9. & 4. seqq. & num. 34. 35. & 37. lib. 2. Ceruantes in l. 16. Tauri, num. 6. Magis tamen communiter obtinuit, distinguendum esse, quòd aut legatum certum est, aut certum reddi potest, & tunc fauorabile iudicatur, & potiùs fauetur legatario, quàm hæredi, quoniam constat nobis de voluntate testatoris, quæ præualere debet: Aut dubium est, vel incertum, & tunc odiosum iudicatur, & potiùs fauendum est hæredi tanquam reo, argumento l. Arrianus, ff. de obligationibus & actionibus, l. fauorabiliores, ff. de regulis utris, cap. cùm partium eodem tit. lib. 6. & ita resoluit Menchaca dicto num. 6. & sequitur Pedrocha in cons. 23. num. 39. & 40. & num. 175. Natta etiam dict. cons. 626. num. 21. & Mantica vbi suprà, num. 32. expressim admittunt hanc distinctionem; dicunt enim, quòd omnia iura, quæ probant legata, strictè interpretanda esse, procedunt, quando est incertitudo voluntatis, aliàs secus: quod est etiam de mente Gozadini, in cons. 82. col. 1. & clarè probat Iosephus Ludouicus decis. Perusina 23. num. 22. vbi dicit, quòd licèt non ita clarè expeditum sit, an contra legatarium stricta, an verò lata fieri debeat interpretatio: quando tamen circa testatoris voluntatem & verba per eum prolata in testamento, nulla cadit ambiguitas, tunc credit magis communiter concludere Doctores, fauore legatarij, etiam contra hæredem, latam debere fieri interpretationem: cum igitur in quæstione nostra tanta sit voluntatis incertitudo, vt verba à testatore prolata solùm vsumfructum expresserint, nec ex sola prohibitione alienationis certitudo aliqua deduci possit, cùm diuersis respectibus illa fieri potuerit; necessariò sequitur, quòd potiùs hæredi, quàm legatario fauendum sit, quia si testator voluisset proprietatem relinquere, facile esset illi id exprimere, quemadmodum vsumfructum expressit, vt aliàs argumentatur Alexander in cons. 38. lib. 6. Albanus in cons. 57. num. 19. Menochius lib. 4. præsumptione 23. num. 2. Nec obstat prædictis l. in testamentis, de regulis iuris,[sect. 42] quæ dum dicit, In testamentis testatorum voluntates pleniùs interpretandas esse, non solùm procedit respectu hæredis, aut institutionis, sed etiam respectu legatorum; quamuis enim quamplures dixerint, legata strictam recipere interpretationem, vt suprà vidimus: vtriusque[sect. 43] tamen respectu procedere existimauit Glossa ibi. glos. etiam per illum textum in l. si quis rerum, 6. §. idem Iulianus scribit, verb. liberari, ff. de liberatione legata, & in l. Lucio Titio, ff. de legatis 2. per illum textum, & in l. legatum ita est, verb. singulos, per illum textum ff. de annuis legatis, quas sequuntur Cinus in l. vltima in princ. §. primi, C. communia de legatis, Iason in l. venia, n. 5. de in ius vocando, & in l. qui se patris, num. 58. C. vnde liberi, & communem resolutionem testantur Corneus in authent. ex causa, columna 7. C. de liberis præteritis, Villalob. in l. re coniuncti, ff. de leg. 3. fol. 15. in principio. Cagnolus in eadem l. in testamentis, num. 2. & 3. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 62. num. 30. vol. 1. & constanter defendit hanc partem Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretatione 1. dubitatione 4. solutione 11. à num. 9. vsque ad num. 16. fol. 56. & 57. vbi allegat alios Authores sic tenentes, & dicit pro ea esse textum in l. plenum, 12. §. sed si pecoris, ff. de vsu & habitatione. Verùm & textui, in dicta l. in testamentis,& communi huic Doctorum resolutioni, multis modis responderi potest. Primò enim respondetur, præfatam doctrinam plures recipere interpretationes, & limitationes, vti constat ex superioribus, & latiùs agit Simon de Prætis vbi suprà, ex num. 17. fol. 57. Inter alias tamen prior est, quæ deducitur ex his, quæ cum Menchaca, Natta, Mantica, & aliis suprà scripsimus: quando verba legati dubia sunt, vel ambigua, vel propria verborum significatio repugnat, vel quando dispositio est determinata ad certam rem, vt in casu superiori, quo vsusfructus expressim relictus est; tunc enim in fauorem legatarij stricta potiùs debet fieri, quàm lata interpretatio, vt probauit Simon de Prætis vbi suprà, dicto num. 17. Secundò respondetur, regulam dictæ legis, in testa[sect. 44]mentis, minimè procedere in legatis, sed tantùm respectu hæredis, vel institutionis, ex sententia Bartoli in l. cùm auus, num. 5. ff. de conditionibus, & demonstrationibus, quem sequuntur Decius in dicta l. in testamentis, num. 3. vbi num. 4. respondet ad text. in l. Titiæ textores, ff. de legatis primò, qui prima facie videbatur in contrarium vrgere, idem Decius in cons. 355. columna vltima, & in l. 1. n. 12. C. de impuberum, Craueta in cons. 25. n. 24. & in cons. 86. n. 7. & in cons. 297. colum. 1. Menochius in cons. 140. n. 1. lib. 2. & in cons. 210. n. 37. & in cons. 236. num. 10. lib. 3. & veriorem sententiam profitetur Padilla in l. si frater tuus, num. 10. C. de fideicomissis; vltra quos animaduertendum erit, hanc sententiam probabilem esse, & defendi posse, vel intelligendo eam iuxta resolutiones superiùs traditas, quo modo conciliari potest cum præcedenti, vel intelligendo simpliciter; quo casu ad leges in contrarium adductas respondere necesse est (superiores enim minimè respondent:) & inprimis ad textum in dicta l. si quis rerum, 6. §. idem Iulianus scribit,[sect. 45] ff. de liberatione legata, sic responderi poterit, primò expositionem glossæ ibi. verbo liberari, non esse satis tutam: id quod euidenter deduci potest, si verba eiusdem legis maturè perpendantur: deinde posito, quòd doctrina Glossæ vera esset, adhuc ille textus non deberet obstare, proptereà quod loquitur in legato liberationis, quæ est valdè fauorabilis etiam in contractibus, vt colligitur ex l. certum, §. si quis absente, ff. de confessis, iuncta l. non solùm, §. liberatio, cum glossa ibi. ff. de liberatione legat a: & sic fauor ibi liberationi præstatur potiùs, quàm legato, cuius ratione latior fieri debet interpretatio, ex dictis per Bartolum in l. tale pactum, prope finem principij, ff. de pactis,Felinum in cap. si cautio, n. 6. de fide instrumentorum, Cephalum in cons. 229. n. 32. lib. 2. Ad textum autem in dicta l. Lucio, respondetur; quòd loquitur in legato Vendicationis, in quo, in dubio censetur electio concessa legatario generali verbo, ex. natura & modo legandi, vt suprà, alio capite diximus, & constat ex Vlpiano in fragmentis, titul. 24. iuncta explicatione Cuiacij ibidem, verbo, optione, Pichard. in §. si generaliter, Insti[sect. 46]tut. de legatis; textus verò in dict. l. legatum, 17. ff. de annuis legatis, nihil pro contraria parte facit; nam ibi huiusmodi interpretatio non fit ex fauore vltimæ voluntatis, aut legati, sed ex ipsis verbis, quæ satis sufficiebant ad inducendum legatum annuum; & inde decisio eius legis non solùm procedit in vltima voluntate, sed etiam in promissione facta inter viuos, siue in simili concessione, vt in eadem l. adnotauit Albericus, Imola in l. eum qui ita, §. qui ita, colum. 2. in princ. de verborum oblig. Antonius Gomez tomo 2. variarum cap. 11. de qualitatibus contractuum, num. 48. versiculo, Idem adde quòd si testator. Denique textus in dicta l. plenum, §. sed & si pe[sect. 47]coris, ff. de vsu & habitatione, non ita expressè probat contrariam sententiam, vt existimauit Simon de Prætis vbi supra: neque enim ita strictè interpretandæ sunt defunctorum voluntates, vt si pecoris vsus relictus sit, putà gregis ouilis, modico saltem lacte vti non debeat legatarius; hoc enim legatum vsus continet, quatenus ad vsum legatari attinet, vt dixit Glossa ibi. verbo, modico: inde deduci non potest regula generalis, latiorem in legatis debere fieri interpretationem, nisi natura, proprietas, aut verba legati ita apertè suadeant: & hactenùs de iis quæ pertinent ad doctrinam, & traditionem Baldi, dc qua suprà. Nunc verò & quinto loco, ex dictis adhuc constituendum erit, deducendam solutionem quæstionis, quæ præcedenti proxima est: si vsusfructus prædij relictus sit alicui, adiecta facultate & licentia alienandi, vtrùm proprietas plena relicta videatur? Et hoc casu proprietatem ipsam legatam videri, non solum vsumfructum, existimarunt Barbacia, Comensis, Crotus, Curtius Iunior, Berous, Parisius, & Alciatus, quos in vnum congerit,[sect. 48] & probare videtur Menochius lib. 4. præsumptione 133. num. 4. videndus num. 5. & 6. vbi in idem refert Pinellum 3. parte legis 1. C. de bonis maternis, numer. 43. quem retulit etiam nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Institutionum, de vsufructu, numer. 83. quem tamen si originaliter & attentè prælegetis, apertè dignosces, nec in hac, nec in contraria sententia firmiter persistere; neutram autem indistinctè probare, certum est, Primùm enim in vers. aduerto etiam, nonnulla considerat pro hac parte, & opinione Barbaciæ, postmodùm verò in vers. tandem Aduerto, alia considerat, quæ Barciæ sententiam labefactant omninò, & inde in hunc sensum quasi præfatam sententiam conatur subuertere; retulit eum Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 10. num. 25. sed superiorem opinionem, cuius Authorem dicimus Barbaciam, indistinctè probarunt etiam Marsilius singulari 561. Ferrarius cautela 2. in principio. Socinus Senior in consil. 131. num. 15. volum. 1. Cephalus in cons. 296. num. 1. lib. 2. Ioannes Garsia vbi suprà, dicto num. 25. Ricciardus dicto num. 84. & magis inclinat Mantica de Coniecturis vltimarum voluntat. lib. 9. tit. 5. n. 14. in versic. sed tamen ego considero: quo loco arguit ex textu in dicta l. Proculus, vbi si proprietas relicta censetur vsufructuario, quia conditio illa altiùs non tollendi ipsi conuenire non potest, vt suprà diximus; multò magis in hac specie censeri debet relicta, vbi adsunt verba dispositiua, quæ ibi deficiunt, & quæ tribuunt alienandi facultatem, cùm ipsa facultas non congruat vsufructuario, sed proprietario: ideò tanquam necessarium antecedens, proprietas relicta debet intelligi: & hæc fuit inductio Raphaëlis Cumani in cons. 121. num. 3. qui loquitur in terminis, quando ei, cui relinquitur vsusfructus, concessa fuit facultas de re disponendi: quo casu dicit videri relictam proprietatem ob rationem prædictam; &[sect. 49] ita Cumanum meritò sequitur Parisius in cons. 61. n. 3. lib. 2. & Ioannes Garsia vbi suprà. Sic itaque tenendum erit cum Barbacia, Cumano, & superioribus, vt plena proprietas debeatur ob superiorem rationem principaliter; tum etiam ob alia quæ ipsi considerant. Deinde quoniam licèt in quæstione præcedenti dubia esset testatoris voluntas, nec ex prohibitione certum quid deduci posset (vtpote cum diuersis respectibus fieri potuisset) & inde contrarium nobis probabilius videretur; in hac tamen, cùm verba testatoris clara sint, necalium possint sanum aut verum habere intellectum, quicquid alij dicant, proprietatem ipsam legatam fuisse, coacta ratione fateri necesse est: quid enim interest, quod vsusfructus tantùm ab initio legatus sit, si postmodùm talia verba à testatore proferuntur, quæ proprietatem expressim denotare videntur; ridiculum enim est dicere, rei alienandæ facultatem alicui concessam fuisse (quod dominij aut proprietatis proprium ius est) nec eidem proprietatem videri relictam; verba enim sequentia sic possunt præcedentia declarare, sicut præcedentia sequentia, vt alio capite plenè probauimus: nec potest negari, quin maxima differentiæ ratio sit, quòd res alienari prohibeatur, vel quòd alienandi illam facultas concedatur, vt pungit Menoehius lib. 4. dicta præsumptione 133. num. 6. Quapropter in quæstione superiori existimo falsò arbitrari nonnullos, quorum Barbaciæ sequaces mentionem faciunt, contrariam opinionem veriorem esse:[sect. 50] Id enim ex dictis suprà conuincitur apertè. Deinde nec probare possum Cornei sententiam, quam Mantica & alij vbi suprà referunt, sed nullus improbat eam; is enim in cons. 173. num. 1. & 5. vol. 3. & in cons. 64. num. 3. & 4. vol. 4. sic in hac contrarietate distinguit, quòd aut data fuit libera alienandi facultas, & tunc præsumitur relicta proprietas, cùm alioquin vsufructuarius sic alienare non possit, & hoc casu procedere potest Barbaciæ & aliorum opinio: aut data fuit facultas alienandi arbitrio boni viri, & tunc dicitur legatus vsusfructus tantùm, cùm ipse vsufructuarius ex concessione testatoris alienare possit, certis & iustis de causis, vt ad pias causas, ob vrgentem necessitatem, & similes, & hoc casu contraria opinio locum habere potest; & Corneum sequitur Berous in cons. 13. num. 3. sed meritò impugnat Menochius, quamuis nihil certum resoluat dicta præsumptione 133. num. 6. in fine, quoniam iure non probatur quòd vsufructuarius tantùm dicatur, data facultate alienandi arbitrio boni viri; non enim id ex natura vsusfructus est. Præterea & vitra Menochium; quid in effectu & rei veritate interest, quòd testator liberam alienandi facultatem concesserit fructuario, an quòd tantùm licentiam & facultatem alienandi dederit: siquidem non magis vno modo, quàm alio alienare fructuario ipsi congruit, & voluntas testatoris alienandi potentiam concedere volentis, sic colligitur adiecta licentia alienandi aut disponendi, sicut libera facultate adiecta; nec verbum liberè,rei veritatem & substantiam immutare, aut diuersum ius constituere debet, eò magis, quòd ratio principalis Cornei, quòd vsufructuarius sic alienare non posset, sic militat in vno casu, quàm in alio, nullo enim modo alienare posset nisi facultas alienandi, quamuis simpliciter, data fuisset: si igitur licentia ipsa alienandi, ius proprietatis tribuit, non necessaria verborum multiplicatio rei effectum non immutabit. Sexto & vltimo loco constituendum erit, aliquando[sect. 51] etiam & è contra, vsumfructum solum relictum præsumi, non autem proprietatem: cuius rei latiorem disputationem consultò duxi prætermittendam, propter ea, quæ hac de re plenè scripsit Menochius lib. 4. præsumptione 134. per totam, vbi nouem coniecturas vsusfructus tantùm relicti congerit. Prima coniectura est, quando testator legauit illi, qui vsusfructûs tantùm capax est, rationibus ibidem adductis. Secunda, quando legatum restringitur ad vitam, vel donec vixerit legatarius. Tertia, quando alia legata facta sunt, quæ: so[sect. 52]lum vsumfructum continent, atque ex vicinitate scripturæ ita colligi potest. Id quod vltra eum procedere debet, quando sumus in legato dubio aut obscuro, nec certa testatoris voluntas apparet; secùs tamen dicendum erit, cum verba aperta sunt, siue talia, quòd virtualiter & propriè legatum proprietatis contineant: tunc enim vicinitas scripturæ, legato perfecto, & in oratione diuersa relicto, nihil detrahere poterit, nec erit in consideratione, quòd in aliis partibus testamenti vsusfructus solus relictus fuerit, si in alia parte taliter dispositum sit, quòd proprietatem ipsam relictam fuisse, non solum vsumfructum, dignosci possit. Quartta coniectura est, quando testator legauit centum singulis annis pro vsufructu, vt plenè probat ibi, num. 10. 11. & 12. Quinta, quando res, quæ legatur, nonnisi vsumfructum afferre potest. Sexta, quando testator legauit fundi vtilitatem. Septima, quando testator legauit fundum; ita tamen, vt legatarius cautionem præstet de benè vtendo: & idem è contra, quando noluit teneri præstare cautionem, vel rationem reddere. Octaua, quan[sect. 53]do testator legauit prædium vxoris, & prohibuit eam à suis hæredibus molestari; tunc enim vsumfructum tantùm legare censetur, vt cum Socino, Ruino, Decio, Albano, Cephalo, & Bertazolo scribit Menochius vbi suprà. num. 11. qui dicit, quòd Berous dissentit in cons. 44. num. 11. lib. 2. nec ampliùs disputat: idcircò prætermittere non potui, prædictorum traditionem falsam quidem mihi videri, ac contra rationem iuris, nec aliquo modo sustentabilem esse. Enimverò ratio illa, quæ fauore vxoris quæ principaliter fieri solet, & facta censeri debet, non ita poterit legatum restringere, aut diminuere, vt vsusfructus tantùm relictus censeatur, con[sect. 54]tra expressam testatoris voluntatem, qui ea adiectione non legatum restringere, aut alterare, sed vxoris tantùm molestiam vitare curauit; solent enim hæredes, marito defuncto, variis molestiis vxores afficere, etiam in his, quæ pleno iure legantur illis, controuersias & lites super bonis testatoris eisdem inferre, ac alia similia efficere; vnde causa illa, siue adiectio, quæ fauore vxoris legatariæ principaliter est adiecta, non debet restringere legatum præcedens, vt in fortioribus terminis, iure, ratione, & quamplurimorum authoritate in initio huius cap. comprobauimus. Deinde, quia prædium simpliciter legatum est; at fundi, vel prædij appellatione plena proprietas continetur, l. si alij,vbi Glossa, Bartolus, & omnes Doctores, ff. de vfructu legato, & inde fundo legato, quin plena proprietas legata intelligatur, in dubium non venit, vt post Bartolum in l. filios hæredes, ff. de vsufructu legato,firmat Mantica de coniecturis vltim. vo[sect. 55]lunt. lib. 9. tit. 2. num. 5. fol. 384. Menochius etiam alio loco, hoc est, eodem lib. 4. præsumptione 133. num. 13. adiectio ergo illa, propriæ legati naturæ nihil detrahet. Nec vrget prædictorum ratio, quòd prohibitio hæc causâ vsusfructus fierit solet, quoniam hoc non concludit, vsumfructum solùm suisse relictum, cùm verba legati repugnent, & causâ etiam proprietatis fierit possint: ideò cùm in dubio simus, respectu finis, aut intentionis, ob quam prohibitio facta est; & in claris, respectu verborum legati, ab illis nequaquam recedendum erit, nec dubiâ interpretatione, certa legati forma mutabitur, ex regula legis, ille aut ille, §. cùm in verbis, ff. de lega[sect. 56]tis 3. quam multis exornant Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, verbo, libertis, ex num. 5. cum seqq. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 4. ex n. 1. & lib. 2. tit. 3. num 5. Petrus Magdalenus de numer. testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 6. num. 30. & cap. 16. num. 126. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 5. quæst. 4. Nona coniectura, quando reliquit tantùm administrationem, vt ibi probatur per Menochium, & vide etiam in hac materia, Gerard. Mazolum in cons. 28. per totum, lib. 1. vbi latè comprobat, quòd legatum vsusfructus plenum & integrum, non facit legatarium proprietarium, sed talia verba tantùm important quòd sit vsusfructus sine diminutione, & sine contradictione, vt ibi videri potest. # 31 CAPVT XXXI. Vsusfructus seruitus cur diuidua, cùm reliquæ seruitutes personales, & reales in vniuersum indiuiduæ sint? vbi congestis in vnum, quæ hactenùs ab omnibus scripta fuêre, vera ratio redditur: materia hæc accuratè, & distinctè aperitur, & l. vsus pars, 20. ff. de habitatione, & l. viæ, itineris, 17. ff. de seruitutibus, cum aliis similibus explicantur. SVMMARIVM. -  1 Diuiduum vel Indiuiduum quid propriè dicatur. -  2 Et multorum sententiæ confutatæ remissiuè. -  3 Vera resolutio traditur dubij propositi suprà, & quæ obligatio dicatur diuidua vel indiuidua, explicatur. -  4 Iasonis resolutio in hac materia nouiter improbatur. 5 Iasonis cogitatio quædam reiicitur -  6 Pæna vtrùm in solidum committi debeat, vel pro portione hæreditaria tantùm, si vnus ex pluribus hæredibus promissoris, contraueniret in obligatione indiuidua, & num. seq. -  7 L. 2. §. item si in facto, 1. in executione, 85. §. quòd si stipulatus, ff. de verbor. oblig. & 1. hæredes, 26. §. in illa, ff. familiæ herciscundæ, explicantur. -  8 Andreæ Alciati in explicatione dictarum legum distinctio reiicitur. -  9 Mariani Socini Iunioris sententia aduersùs Recentiores probatur. -  10 Stipulatio pœnalis vbi facto diuiduo subiicitur, solùm committitur pro portione hæreditaria contra eum hæredem, qui contrà fecerit. -  11 L. 5. §. vlt. & l. in executione, 85. §. item si ita, ff. de verbor. oblig. explicantur remissiuè. -  12 Seruitutes omnes reales indiuiduæ sunt. -  13 Vbi plurimorum rationes adducuntur remissiuè. -  14 Et verissima ratio assignatur. -  15 Seruitutes omnes personales, vt Vsus, Habitatio, & similes, indiuiduæ sunt, excepto vsufructu, qui diuiduus est. -  16 Vsusfructus cur diuiduus sit, cùm vsus, qui esi etiam seruitus personalis, & fructui inest, indiuiduus sit. -  17 Vbi infinitæ diuersitatis rationes adducuntur, remissiuè. -  18 Et vera differentiæ ratio assignatur, & numeris seq. -  19 Iacobi Cuiacij, Francisci Connani, Vdalrici Zasij, & Ioannis Corrasij resolutiones in hac materia probantur. -  20 Vsusfructus omni respectu diuiduus est. -  21 Ioannem Parladorium, & Ioannem Marcum Aquilinum rectè percepisse rationem ab Authore suprà assignatam. -  22 Vsusfructus dupliciter accipitur, provt hoc numero cum Corrasio explicatur. -  23 Ad cuius doctrinam, quorundam resolutiones reducendas esse, nouè animaduertit Author. QVò plenior huius Capitis interpretatio habeatur,[sect. 1] constituendum inprimis duxi, necesse esse cognoscere priùs, quid propriè dicatur Diuiduum, vel Indiuiduum; siue quæ res dicantur diuiduæ, vel indiuiduæ: qua in re valdè solent altercare Scribentes, & varias doctrinas adducunt, vt constat ex his, quæ scripserunt Doctores communiter in l. stipulationes non diuiduntur, ff. de verborum obligat. vbi Bartolus num. 18. & seqq. Paulus Castrensis ex num. 2. Iason num. 3. & num. 25. & seqq. Marianus Socinus Iunior n. 3. & n. 255. & seqq. & n. 303. & 310. & seqq. idem in l. 4. §. Cato, eiusdem tit. n. 1. 2. & 8. vbi Alciatus ex n. 1. cum seqq. Vdalricus Zasius in dict. l. stipulationes non diuiduntur, n. 2. & 3. Vincentius, & Ripa in l. in executione, in princ. & §. 1. ff. eodem tit. de verbor. oblig. Ioannes Corrasius in l. viæ, ff. de seruitutibus, n. 10. Baconius declarationum iuris, lib. 5. cap. 73. num. 12. Modernus in labyrintho diuidui & indiuidui, 2. part. 2. part. quæst. 1. num. 258. fol. 217. vsque ad n. 278. Eguinarius de diuiduis & indiuiduis obligationibus lib. 2. cap. 1. Donellus in l. 2. §. & harum, num. 58. ff. de verbor. obligat. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 10. de diuiduis & indiuiduis ex num. 1. cum seqq. Ioannes Parladorius rerum quotidianar. lib. 1. cap 6. Doctor Spino in speculo, glossa 13. de legato vsusfructus, num. 15. & 16. qui, vt videre poteris, variè & diuersimodè hanc dubitationem diluunt, atque multorum sententias con[sect. 2]futant; subtiliùs tamen, & eruditè, vt assolet, quamplurimorum opiniones confutauit Modernus vbi suprà, ac inter alias meritò, & cum iudicio, antiquorum opinionem impugnat, existimantium, Diuiduum esse, cuius pars tantam vtilitatem affert respectu partis, quantam totum respectu totius. Cum quibus etiam transierunt, sed malè quidem, nonnulli ex Recentioribus, vt constat ex Antonio Gomez & aliis relatis suprà. Idcircò dicendum erit; Diuiduum denotare, siue si[sect. 3]gnificare potentiam & aptitudinem diuisionis; Indiuiduum verò priuationem potentiæ, habitus, & aptitudinis diuisionis. Diuiduum esse diuisibile, quod pro parte præstari, fieri, vel impleri potest: Indiuiduum autem indiuisibile, quod simul, vel in totum, siue semel, siue successiuè præstari, fieri, vel impleri debet; & consequenter obligatio siue promissio ea propriè dicitur diuidua, quæ partium præstationem recipit, id est, cuius rei in ea deductæ, siue contentæ natura est, vt possit pro parte præstari: Indiuidua est, quæ partis præstationem non recipit, id est, cuius rei in ea deductæ siue debitæ natura est, vt non possit præstari pro parte: ita præfata doctrina deducitur ex textu in l. 2. §. & harum, & §. ex his, l. stipulationes non diuiduntur, 72. l. in executione, 85. ff. de verbor. obligat. l. pro parte, 11. l. viæ, 17. ff. de seruitutibus, l. si is qui quadringenta, §. quædam, ff. ad legem Falcidiam, & esse verissimam constat ex Eguinario, Donello, & aliis vbi suprà. Spino dict. gloss. 13. num. 12. & 15. Moderno Paris. qui latissimè probat dict. n. 258. & num. 261. & 269. & in eodem tractatu, 3. part. num. 9. fol. 389. n. 21. fol. 394. & num. 34. & 35. fol. 409. Ioanne Corrasio in dict. l. viæ, num. 18. ff. de seruitutibus. Ex his, cùm prælegissem Iasonem, considerabam[sect. 4] nonnulla, ad quæ nullus Scribentium omnium animaduertit. Primò, deceptum apertè eundem Iasonem in dicta l. stipulationes non diuiduntur, notabili 1. num. 2. existimantem, præfatam rationem esse eandem cum Dicto, siue ignotum per ignotius dicere; hoc est, indiuiduum, quia diuidi non potest, siue quia eius diuisio corrumpit stipulationem, promissionem, aut obligationem: cum tamen ab ipsismet Iureconsultis sic accipiamus, idque pro ratione eisdem placuerit, vt constat ex dictis iuribus, & dict. l. stipulationes non diuiduntur, in vers. Horum enim, iuncta interpretatione Moderni dicto tractatu diuidui & indiuidui, 3. part. n. 54. fol. 409. & dicta l. viæ, ff. de seruitutibus, vbi Ioannes Corrasius num. 18. præsentiens hanc difficultatem, quòd rationes scilicet Iureconsultorum videantur eædem cum Dicto, eleganter demonstrat, ipsorum Iureconsultorum rationes parcè detortas; sanèque intellectas concludere. Secundò, & deteriùs quidem, in eo dubio constitutus Iason, quare scilicet seruitutum promissio, siue obligatio indiuidua sit, refert rationem Iureconsulti in dict. l. viæ, 17. ff. de seruitutibus. Quia vsus eorum indiuisus est, nec illam probat, eodem fundamento excitatus, quod videatur idem continere cum dicto, & inde alias plures rationes adducit, in quo etiam vana cogitatione, & non satis percepta ratione decipitur; in eo enim substantia veritatis consistit, vt colligi etiam potest ex sententia Iureconsulti Pauli, in l. hæredes, §. an ea, ff. familiæ erciscundæ, vbi seruitutes non diuidi dicit, quia diuidi non possunt. Et alio loco idem Author; Non diuiduntur, inquit, seruitutes, quia partis præstationem non recipiunt, l. 2. §. & harum, ff. de verbor. obligat. Veram ergo & fundamentalem rationem satis insinuat Iureconsultus in dictis verbis, vt meliùs intelligit Corrasius in eadem l. viæ, & superiores rationes optimè explicat num. 18. Ideò rectè infert Pomponius in eadem l. in indiuiduis, singulos hæredes stipulatoris in solidum petere, & promissoris etiam singulos hæredes in solidum teneri; nam, vt diximus suprà, Indiuiduum simul, vel in totum, sine semel præstari, vel impleri debet, vt dicitur etiam in dict. l. 2. §. ex his, ff. de verbor. obligat. Quæ[sect. 6] iura planè procedunt, vbi agitur ad id, quòd indiuiduum est; secus tamen obseruandum erit, si agatur ad id, quod diuiduum est, vtputà si pœna adiiciatur facto indiuiduo, & vnus ex pluribus hæredibus promissoris contrà fecerit: quo casu, licèt non consideretur ab vno contra factum, quin omnes videantur contrà fecisse; tamen pœna contra omnes, proportione hæreditaria, non verò in solidum, committitur, sicut committeretur, si ageretur ad id, quod indiuiduum esset: ita colligitur ex textu in l. 4. § Cato, in princ. ff. de verbor. obligat. vbi sic declarant Bartolus oppositione 1. ante numer. primum, Castrensis, & Alexander num. 1. in fine, & reddens diuersitatis rationem, communem resolutionem testatur Iason num. 4. & num. 17. in fine, vers. circa primam oppositionem, sequuntur Ripa num. 19. Bologninus num. 81. Bolognetus num. 221. & plenè declarat Marinus Socinus iunior num 33. per totum. Ex quibus necessariò erit aduertendum: primò, ad textum in l. 2. §. item si in facto,[sect. 7] l. in executione, 85. §. quod si stipulatus, ff. de verbor. obligat. & l. hæredes, 26. & in illa, ff. familiæ erciscundæ, cum aliis similibus, quæ videntur denotare, quòd vno hæredum contrà faciente, simpliciter omnes hæredes tenentur, vel pœna in solidum committitur: debent tamen intelligi, non vt singuli teneantur in solidum, vel pœna in solidum committatur contra omnes, sed solùm pro rata & portione hæreditaria, vt rectè explicant Aretinus, Imola, & Castrensis in dict. §. item si in facto, & communem resolutionem testatur Iason in dict. §. Cato. num. 4. vbi dicit, quòd ita declarantur multę leges, quæ aliàs nos ducerent in errorem, & sequitur Marianus Socinus Iunior ibi. dict. num. 33. & num. 23. 24. & 25. vbi latè explicat. Secundò aduertendum erit, nequaquam esse vera,[sect. 8] nec procedere posse ea, quæ in explicatione dictarum legum, distinguens tradit Alciatus in dict. §. Cato, n. 10. vbi num. 7. & 8. immeritò reprehendit Aretini, Imolæ & aliorum doctrinam suprà relatam; quam tamen veram credimus ex rationibus à Communi consideratis, & textu in l. executione, 85. §. in solidum, ff. de verbor. obligat, ibi: Sed unicuique pro parte hæreditaria præstatio iniungitur. Tertiò & vltimò aduertendum est, recta iuris ratio[sect. 9]ne dixisse Marianum Socinum iuniorem in lectura dicti §. Cato, n. 23. nouissimorum quorumdam intellectum esse vnum phantasma, & rectè consideratum procedere non posse; & quamuis Alciati mentionem non faciat, expressim tamen illius distinctionem impugnat, & fundamentis eiusdem satisfacit, vt dicto loco videri poterit: quòd si stipulatio pœnalis facto diuiduo adiecta sit, so[sect. 10]lùm committitur pro portione hæreditaria contra eum hæredem, qui contrà fecerit, vt probat textus in dict. §. Cato, in 2. eius part. l. inter cohæredes, §. si quis stipulatus fuerit, ff. familiæ erciscundæ, l. pœnali, §. Iulianus scribit, ff. ad legem Falcidiam. Ex quibus iuribus, ita adnotarunt Bartolus in eodem §. Cato, oppositione 8. num. 8. Alexander n. 34. Socinus Senior notabili 6. Iason n. 33. Ripa num. 48. & 62. Alciatus num. 100. & seqq. Marianus Socinus iunior num. 30. vbi aduertit in hoc, inter cætera differre Factum diuiduum ab indiuiduo, cùm ibi pœna contra omnes, pro rata tamen, committatur quia non potest nisi in solidum peccari, & stipulatori totaliter præiudicatur; quod non contingit in factis diuiduis, in quibus pro parte tantùm peccari potest, & pro parte tantùm stipulatori præiudicatur: ob quam causam, non est opus fingere, alios contrauenisse; & ideò cùm nec verè, nec fictè dicantur contrafecisse, teneri non possunt. Idem etiam probauit Modernus diuidui & indiuidui, 3. part. num. 366. fol. 546. qui vsque ad[sect. 11] num. 579. plenissimè respondet ad textum in l. 5. §. vlt. & in l. in executione, 85. §. item si ita, ff. de verborum obligationibus. Secundò & principaliter constituendum est, seruitu[sect. 12]tes omnes reales in vniuersum indiuiduas esse, vt apertè probat textus ex dict. l. 2. §. & harum, §. ex his, l. stipulationes non diuiduntur, ff. de verbor. obligat. l. pro parte, l. viæ, ff. de seruitutibus, l. 1. §. si vsusfructus, ff. ad legem Falcidiam, l. & per iusiurandum, & 1. ff. de acceptilationibus, l. haredes, §. an ea, ff. familiæ erciscundæ, l. 8. tit. 31. partit. 3. Et rationem reddit Bartolus in[sect. 13] dicta l. stipulationes non diuiduntur, num. 2. vbi plures congerit Iason ex num. 14. Alciatus n. 11. Duarenus lib. 1. disputationum, cap. penultimo,Eguinarius de diuid. & indiuiduis obligationibus, lib. 1. cap. 1. pag. 3. & lib. 2. cap. 2. Baconius declarationum iuris, lib. 5. declaratione 73. n. 5. Corrasius in l. pro parte, num. 17. ff. de seruitutibus, Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 9. num. 5. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 10. de indiuiduis, num. 15. Ioannes Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 6. §. 1. D. Spino in speculo glossa 15. de legato vsusfructus, n. 16. & 17. quorum alij anxiè torquentur, nec veram rationem assequuntur, alij verò rectiùs arbitran[sect. 14]tur (vt pungebam suprà num. 5.) veram & fundamentalem rationem deducendam ex ratione Iureconsulti, in l. viæ, 17. ff. de seruitutibus,dum dicit: Viæ, itineris, actus, aquæductus pars in obligationem deduci non potest, quia vsus eorum indiuisus est. Seruitutes namque cùm sint incorporales, considerantur secundùm vtilitatem & commoditatem, quam præstant: commoditas autem & vtilitas seruitutum in vsu tantùm consistit. siue vsu solo terminatur, ideò cùm vsus seruitutum indiuiduus sit, vt dicit Pomponius in dict. l. viæ, & certum est; nam qui habet seruitutem viæ, vel itineris, non potest actum eundi ita temperare, vt partim ire, partim stare videatur, quia vti pro parte non possumus, vt scribit Paulus in l. vsus pars, 20. ff. de vsu & habitatione. Prætereà per concursum plurium non diminuitur vsus; quamuis enim plures vtantur, quilibet vtitur in solidum, ac si solus vteretur, vt ostendit Vlpianus in l. si vt certo, §. si duobus vehiculum, ff. commodati, in illis verbis: Vsum autem balnei quidem, vel porticus, vel campi, vniuscuiusque in solidum esse: neque enim minus me vti quod & alius vteretur. Et Paulus in l. qui per certum, 16. ff. communia prædiorum, dum probat, eum, qui per certum locum iter, aut actum alicui cessit, posse pluribus per eundem locum, vel iter, vel actum cedere, quia talis vsus indiuiduus est; vnde ipsæ seruitutes indiuiduæ sunt: & ad hæc reduci debent, quæ hac de re scripta reliquerunt Eguinarius, Parladorius, D. Spino in locis suprà relatis, Corrasius in d.l. viæ, ff. de seruitutibus, num. 18. in fin. vers. vsus verò seruitutum. Tertiò & vltimò constituendum est, quòd seruitutes[sect. 15] omnes personales, vt Vsus, Habitatio, & similes, indiuiduæ sunt, excepto vsufructu, qui diuiduus est. Quam doctrinam docuit textus in l. 1. § si vsusfructus, ff. ad legem Falcidiam, dum dicit: Si vsusfructus legatus sit, qui & diuidi potest, non sicut cæteræ seruitutes indiuiduæ sunt. l. & si fortè. 6. §. si ædes plurium, ff. si seruitu vendicetur. ibi: Et ait singulos dominos in solidum agere sicuti de cæteris seruitutibus, excepto vsufructu. Et in specie inter Vsum & Vsumfructum differentiam constituit textus in l. vsus pars, 20. ff. de vsu & habitatione, vbi scribit Paulus: Vsus pars legari non potest; nam frui quidem pro parte possumus: vti pro parte non possumus: Et in operis probat textus in dict. l. stipulationes non diuiduntur, ff. de verb. oblig. & in habitatione, textus in l. si habitatio, ff. de vsu & habitatione: solus ergo vsusfructus inter seruitutes etiam personales diuiduus est, ex dictis iuribus, & l. vsusfructus, 5. ff. de vsufructu. l. si & vsusfructus, ff. ad legem Falcid. & ita vno ore profitentur omnes DD. communiter in dictis iuribus, Socinus in cons. 67. n. 50. volum. 1. Antonius Vsillus in §. æquè si agat, num. 20. Institut. de actionibus. Vdalricus Zasius in dicta l. stipulationes non diuiduntur, ex num. 8. Corrasius in dicta l. viæ, num. 14. Marianus Socinus iunior in l. 4. §. Cato, de verb. oblig. num. 350. Connanus lib. 4. c. 5. num. 11. Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 10. num. 9. Antonius de Leon in l. 2. Num. 4. ff. de seruitutibus, Antonius Pichardus in principio Institut. de vsu & habitatione, n. 4. & nouissimè, nullo ex his relato, Petrus Ricciardus ad[sect. 16] rubricam, Institut. de vsufructu, num. 142. Vnde summam facit difficultatem; nam si vsusfructus diuiduus est, cur & vsus diuidi non potest, cùm vtraque sit seruitus personalis, l. 1. ff. de seruitutibus,fructuíque & vsus inest, nec sine vsusfructus esse potest, l. 14. §. 1. ff. de vsu & habitatione: ideò ratione vsus sibi adiuncti, deberet vsusfructus iudicari indiuiduus. Quo argumento oppressus fuit Bartolus in dicta l. stipulationes non diuiduntur, num. 28. versiculo, sed contra prædicta, & ad illud respondent Iason ibi. num. 30. versiculo, contra prædicta opponit Bartolus, & Marianus Socinus iunior num. 356. atque variis[sect. 17] modis prædictæ dubitationi succurrunt, & infinitas diuersitatis rationes considerant Doctores communiter in dicta l. stipulationes non diuiduntur,vbi Bartolus n. 27. & sequentibus. Zasius num. 8. 9. 10. & 11. Paulus Parisius num. 45. & 46. Socinus iunior num. 25. & num. 83. & 333. videndus omninò vsque ad num. 347. Eguinarius de diuiduis & indiuiduis obligat. lib. 2. cap. 3. Corrasius in dicta l. viæ, ex num. 14. Modernus diuidui & indiuidui, 3. parte, num. 47. & 48. fol. 407. Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 10. per totum.Antonius Gomez. dicto cap. 10. de indiuiduis, num. 18. versiculo, seruitus verò mixta, & num 19. Crotus in l. 4. §. Cato, ff. de verborum obligat. num. 135. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 6. §. 1. num. 4. & 5. Doctor Spino in Speculo, gloss. 13. de legato vsusfructus, num. 20. Ioannes Marcus Aquilinus in l. 2. §. & harum, 3. parte. num. 61. & 62. de verborum oblig. Iacobus Cuiacius in l. pro parte, ff. de seruitutibus, & in l. 2. ante finem, ff. de seruitute legata. Baconius lib. 5. dicta declaratione 73. num. 9. & 10. Iacobus Concenatius quæstionum singularium iuris, cap. 18. per totum, Franciscus Connanus Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 5. num. 11. Antonius Pichardo in principio, de vsu & habitatione, num. 4. & nouissimè, his non relatis, sex diuersitatis rationes adducit, & improbat eas; demum Corrasij sententiam amplectitur Petrus Ricciardus ad rubricam, Institutionum de vsufructu, ex num. 142. vsque ad num. 148. Quibus omnibus attentè prælectis, & quæ superiùs dicta sunt, maturè consideratis, verissima differentiæ ratio inter alias[sect. 18] seruitutes, & vsumfructum, esse debebit: Quòd cùm cæterarum seruitutum vtilitas & commoditas in vsu tantùm consistat, siue vsu solo terminetur, vt dicebamus supra num. 14. omnes seruitutes censentur indiuiduæ, quia vsus earum indiuiduus est, dicta l. viæ, 17. de seruitutibus; Vsusfructus verò non terminatur solo vsu, siue vtilitas eius non consistit in vsu tantùm, sed in fructibus, siue in corporibus fructuum possimùm consistit, quæ diuisionem recipiunt: vnde cùm fructus diuidui sint, & partes recipiant, & vsusfructus ipse iudicatur diuiduus: Vsus verò seruitus, sicut cæteræ aliæ, indiuidua (nam qui vsum partiri velit, quòd naturam eius corrumpat necesse est) idcircò frui pro parte possumus, vti pro parte non possumus, l. vsus pars, 20. ff. de vsu & habitatione: quod optimè assequuti sunt Iacob. Cuiacius recita[sect. 19]tionum solemnium in libros Digest. ad dict. l. pro parte, ff. de seruitutibus, & dict. l. 2. ante finem, ff. de seruitute legata. Franciscus Connanus lib. 4. dicto c. 5. num. 11. qui postquam ratione probauit, vsum diuidi non posse, dicit non obstare, quòd vsusfructus diuidi potest in quo ipse vsus inest,quia in ea fructûs parte, quam vsus complectitur, vsum nostrum & quidem integrum, quatenûs scilicet rei natura permittit, habemus, ac si in fundi aliqua parte constitutus nobis esset vsusfructus: ideò nullo modo diuisionem patitur; rectè etiam Vdalricus Zasius in dicta l. stipulationes non diuiduntur, ex num. 8. vsque ad num. 14. vbi dicit, expeditam rationem esse, quia vsusfructus consistit ex perceptione fructuum, quæ fructuum perceptio diuidi potest; at necessitas vsus diuidi non potest, vt latiùs ibi probatur: eleganter Ioannes Corrasius in dicta l. viæ, num. 15. & 16. vbi eruditè aduertit, latiùs multò patere diuisionem in vsufructu, respectu vtilitatis & commoditatis, hoc est fructuum, qui omnem omninò diuisionem etiam naturalem admittunt, quàm in cæteris seruitutibus, quæ non nisi mensuris, & temporibus diuiduntur; aliam verò diuisionem non recipiunt: idcircò reliquæ aliæ seruitutes indiui[sect. 20]duæ dicuntur; vsusfructus verò omni respectu diuiduus est, contractûs scilicet, & obligationis, distributionis, aut diuisionis, & solutionis, aut liberationis, vt rectè probant Zasius in dicta l. Stipulationes non diuiduntur, num. 8. Socinus iunior num. 138. & Antonius Gomez. dicto c. 10. de indiuiduis, num. 18. versiculo, seruitus verò mixta. Denique Ioannes Parladorius, & Ioannes Mar[sect. 21]cus Aquilinus locis suprà relatis, rectè percipiunt superiorem rationem, licèt non ita exactè; quòd vsusfructus, etsi ius incorporale sit, diuisionem patitur, quia istud ius consistit in re corporali, scilicet in fructibus, qui corporales sunt, & diuisionem recipiunt. Nec vrget in contrarium l. si cum duorum, 32. ff. de stipulatione seruorum, quæ indistinctè videtur innuere, vsumfructum diuisionem non recipere. Nam animaduertendum erit,[sect. 22] vsumfructum in Iure dupliciter accipi posse; in primis enim accipitur, quatenus ius ipsum vtendi fruendive designat, l. 1. ff. de vsufructu, in principio Institut. eodem quo modo, cæterarum seruitutum exemplo, nullam diuisionem recipit, cùm neque tangi, neque videri, aut palpari possit, l. 1. §. 1. ff. de rerum diuisione: in principio, Institut. de rebus corporalibus & incorporalibus. Secundo modo accipitur, quatenus ad factum magis, quàm ad ius refertur, & actualem ipsam fructuum perceptionem significat, & tunc omni respectu diuisionem recipit, vt dictum est suprà: ita Corrasius in dict. l. viæ, num. 15. quem sequitur Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut.[sect. 23] de vsufructu, num. 147. & ad hæc in effectu reducenda sunt, quæ in prædicta difficultate scribunt Bartolus in eadem l. si cum duorum, & in dicta l. stipulationes non diuiduntur, num. 26. Iason num. 8. & Marianus Socinus iunior num. 137. & n. 332. dum dicunt, quòd vsusfructus non potest diuidi diuisione naturali, cùm sit ius incorporale, sed benè diuiditur secundùm iuris ordinationem: vel quòd vsusfructus dicitur diuiduus respectu diuisionis per partes quantitatiuas, sed respectu diuisionis per partes discretas & demonstrabiles dicitur indiuiduus, quia cùm sit ius, & sic quid incorporeum, non cadit in eo diuisio. # 32 CAPVT XXXII. Vsusfructus vtrùm, aut quomodo sit pars dominij, vel seruitutis? vbi proponitur vulgatissima contrarietas l. 4. ff. de vsufructu, cum l. rectè dicimus, 25. ff. de verborum significatione. Quæ hactenùs ab omnibus scripta sunt, etsi originaliter, attentéque prælecta fuerint, remissiuè tantùm traduntur, & Accursij, Azonísque sententia ab Authore defenditur: demùm agitur, vtrùm dominium, quod in Vsufructu, & iuribus incorporalibus constituunt Doctores communiter, sit propriè dominium. Lex, qui vsumfructum, ff. si vsusfructus petatur, multis exornatur, & Bartoli opinio contra Iasonem, & sequaces probatur. SVMMARIVM. -  1 Author quamplurima, quæ hoc Capite adducere posset, sciens consultóque prætermittit, & quare? -  2 Vsusfructus vtrùm, aut quomodo sit pars dominij, vel seruitutis, apud ipsos etiam Iureconsultos dubium est. -  3 Proponitur contrarietas l. 4. ff. de vsufructu, cum l. rectè dicimus, 25. ff. de verborum significatione. -  4 Multorum interpretationes ad ea iura adducuntur remissiuè. -  5 Et Glossæ, Azonisque sententia probatur per Authorem, & num. seqq. -  6 Vsusfructus proprie, nec est, nec dici potest pars dominij, nec impedit, quin proprietarius dicatur dominus rei; dicitur tamen pars dominij in multis, idest, habet similitudinem & speciem dominij in multis, quia verè multa vsufructuario conceduntur, quæ regulariter domino congruunt, nec videntur nisi domino competere. -  7 Vsusfructus particeps est dominij, & ijsdem iuribus censetur, quia ex die, & in diem, & pro indiuiso constitui potest; quod in reliquis iuribus prædiorum, quæ Seruitutes nominamus, non fit. -  8 Item venit in venditione bonorum sicut dominium, legitimo tempore amittitur, & per legem Falcidiam minuitur. -  9 Vsufructuario cauetur de damno infecto, & eius causâ mittitur in possessionem ædium non cauentis. -  10 Vsusfructus in multis aliis non est similis dominio. -  11 Authores præcitantur, qui Glossæ, & Azonis solutionem probarunt. -  12 Franciscum Hotmannum præfatam sententiam probasse, nouè consideratum ab Authore. -  13 Vsusfructus mixtus seu causalis cùm in suo toto insit, & suo munere fungatur, verissimum partis nomen obtinet. -  14 Verbum Est, magis significat substantiam & existentiam, quàm similitudinem, nec est in mundo verbum adeò realis existentiæ & veritatis expressiuum. -  15 Aliquando tamen secundùm subiectam materiam similitudinariè tantùm accipitur. -  16 Vsufructuario vtrùm nomen Domini conueniat, siue an vsusfructus dominium dici possit, vbi, & numeris seqq. l. qui vsumfructum, 3. ff. si vsusfructus petatur, declaratur. -  17 In incorporalibus cadit dominium, & proprietas, quamuis non cadat possessio, sed quasi possessio. -  18 Dominium, quod in vsufructu, & iuribus incorporalibus concedunt Doctores communiter, an sit propriè dominium? Vbi duæ communes contrariæ referuntur, & Bartoli sententia magis probatur. -  19 Bartolus ab impugnationibus Iasonis, & aliorum liberatus, remissiuè. PRo accurata huius Capitis explicatione, quamplu[sect. 1]rima, quæ dicere possem, sciens consultóque prætermittenda duxi, quòd originaliter atque attentè prælectis à me, quæ hactenus scripta sunt ab omnibus, latissimè actum de hac re in mille locis inueniam, & varias sententias, atque interpretationes cumulatas videam, nec demùm aliquid, quod ad hanc Disputationem pertineat intactum. Quocirca, hoc Capite dumtaxat proponam eam sententiam, quæ verior mihi videatur, contentus in aliis, in vnum congerere eos, qui pleniùs de hac materia tractare solent: sic enim ab eisdem tacta & probata, vel improbata, iterùm transcribi, quod valdè abhorremus, minimè continget. Ad rem igitur deueniendo, constituendum erit inprimis: Quòd[sect. 2] vsusfructus vtrùm, aut quomodo sit pars dominij, vel seruitutis, non solum apud Scriptores nostros, sed apud ipsos etiam Iureconsultos dubium est, vt apertè deducitur ex textu in l. si à reo, §. si reo, ff. de fideiussoribus, ibi: In eo videtur dubitatio, an vsusfructus pars sit rei, an proprium quiddam Ex quibus verbis dubitationem eorundem Iureconsultorum rectè deduxit Antonius de Leon. Canonicus Segobiensis in l. 2. ff. de seruitutibus, num. 5. post principium. vers. hæc dubitatio, fol. 15. item ex eo constat, quod in l. 4. ff. de vsufructu, scriptum est, Vsus[sect. 3]fructus in multis casibus pars dominij est, & exstat, quod vel præsens, vel ex die dari potest. Et in l. in venditione, 8. ff. de bonis authoritate indicis possidendis, scribit Caius: In venditione bonorum etiam vsusfructus venit: quia appellatione domini fructuarius quoque continetur. E contrà verò sic scribit Paulus in l. rectè dicimus, 25. ff. de verbor. signific. Rectè dicimus, eum fundum totum nostrum esse, etiam cùm vsusfructus alienus est: quia vsusfructus non dominij pars, sed seruitutis sit; vt via, & iter Et in l. Mæuius, §. si fundo, ff. de legatis 2. dicit etiam Papinianus: Vsusfructus enim, etsi in iure, non in parte consistit, emolumentum tamen rei continet. Vlpianus denique in l. falsus, 44. §. vlt. ff. de furtis, fructuarium dominum non esse, expressim fatetur his verbis: Quia fructuarius dominus[sect. 4] non est. Quare in hac difficultate, Doctores, vt dixi, in multis locis, varios cumulant ineffectus, quorum alios probant, alios verò impugnant, & inter hos Arias Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 1. 2. & 3. duas interpretationes Bartoli, & vnam nouam Viglij confutauit. Postmodùm verò, vt statim dicam, sententiam Glossæ, & Azonis magis probauit, sed primam Bartoli distinctionem sequutus est Sigismundus Lofredus, quem nullus adhuc ad propositum retulit, in cons. 3. num. 12. & ipsam probari posse firmat Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 10. num. 3. 4. & seqq. vbi ex num. 1. vsque ad num. 11. tractat de contrarietate dictorum iurium, nouissimè etiam Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, ex num. 86. vsque ad num. 89. vbi Bartoli & Viglij interpretationes improbauit itidem cum Pinello, & aliis modis propositam difficultatem diluunt Vdalricus Zasius in l. qui vsumfructum, num. 1. de verbor. obligat. fol. mihi. 449. & in dict. l. in venditione, Alciatus, & Rebuffus in dicta l. rectè dicimus. Ioannes Robertus lib. 3. sententiarum, cap. 18. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 7. fol. 234. & cap. 6. num. 2. fol. 245. Curtius Burg. lib. 3. coniecturalium ad fratrem, cap. 37. Antonius de Leon, in d.l. 2. ff. de seruitutibus, Franciscus Hotmannus obseruationum lib. 3. cap. 22. per totum, fol. mihi 95. & seqq. Modernus, qui nouam & subtilem distinctionem adducit in consuetud. Paris. tit. 1. §. 1. gloss. 1. ex n. 4. Caballinus milleloquio 1. per totum, Ioannes Sichardus in rubrica, C. de vsufructu, num. 6. Doctor Spino in speculo, glossa 13. de legato vsusfructus, num. 23. & nouissimè Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. ex n. 9. vsque ad num. 14. Antonius Picchardo in princ. Instit. de vsufructu, num. 16. per totum: Mihi verò à prima, vt di[sect. 5]cunt, ætate, semper in hoc articulo magis placuit, quod Glossa sentit in dict. l. 4. ff. de vsufructu, & in aliis iuribus adductis suprà, Azo in summa, de vsufructu, n. 2.[sect. 6] quòd vsufructus propriè non sit, nec dici possit pars dominij; nec impediat, quin proprietarius dicatur dominus rei, vt scribitur in dict. l. rectè dicimus: dicatur tamen pars dominij in multis, idest, habeat similitudinem, & speciem dominij in multis, quia verè multa vsufructuario conceduntur, quæ regulariter domino congruunt, nec videntur nisi domino rei competere, vt Glossa probauit in dict. l. 4. Iason in l. 1. §. vsufructuarius, num. 2. ff. de noui operis nunciatione, Menochius recuperandæ possessionis, remedio 1. ex n. 53. Aluarus Valascus consultatione 66. num. 20. Hinc videmus quòd vsus[sect. 7]fructus particeps est dominij, & iisdem iuribus censetur, quia ex die, & in diem, & pro indiuiso constitui potest: quod in reliquis iuribus prædiorum, quæ seruitutes nominamus, non fit, vt aduerit Connanus vbi infrà, & probatur in d.l. 4. ff. de vsufructu, vbi eo effectu videtur Iureconsultus dominij similitudinem probare voluisse. Item venit in venditione bonorum sicut domi[sect. 8]nium, legitimo tempore amittitur, & per legem Falcidiam minuitur, d.l. venditione, l. 5. ff. de vsufructu, l. corruptionem, C. eodem, l. 1. §. si vsufructus, ff. ad legem Falcidiam. Denique & vsufructuario cauetur de damno[sect. 9] infecto, & eius causâ mittitur in possessionem ædium non cauentis, l. qui bona, §. superficiarium, cum similibus, ff. de damno infecto: in aliis tamen multis vsusfru[sect. 10]ctus non est similis dominio, vt in l. si Titio, 33. §. 1. ff. de vsufructu, & in l. insto, §. non mutat, ff. de vsucapionibus, l. si quis ædes, in princ. ff. de seruitutibus Vrbanorum, & in aliis casibus consideratis per Glossam, & Doctores in dict. l. 4. latiùs per Connanum, & Ricciardum[sect. 11] vbi infrà. & ita cum Glossa, & Azone rectè præfata iura explicarunt Baldus, Fulgosius, Rebussus, Robertus, & Curtius Burg. quos refert, & sequitur Pinellus dicta 3. part. l.C. de bonis maternis, num. 4. Franciscus Connanus Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 6. num. 2. per totum, fol. mihi, 245. & in essectu licèt multa inuoluat, & confundat, probauit Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. n. 13. probauit etiam Antonius Pichardus in princ. Instit. de vsufructu, n. 16. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 15. n. 6. & verissimam solutionem arbitratur Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 87. & 88. eandem etiam expressim admittere videtur Franciscus Hot[sect. 12]mannus obseruationum, lib 3. cap. 22. per totum, fol. mihi, 95. Primò enim argumentis quibusdam in contrarium adductis non obstantibus, veriorem sententiam dicit, vt vsufructus in multis, pars dominij sit, quod multis exemplis comprobat: postmodùm verò & secundò distinguit inter merum vsumfructum, & mixtum, hoc est, vt magis communiter Doctores dicere solent, inter formalem & causalem vsumfructum, vt cùm merus siue formalis sit ius in alieno prædio, & ius separatum à substantia, siue à corpore prædij. consentaneum sit, eum substantiæ partem dici non posse, quamuis in multis pars rei esse dicatur: vsufructus verò mixti seu[sect. 13] causalis longè dissimilis ratio sit, nam cùm in suo toto insit, & suo munere fungatur, verissimum Patris nomen obtinet, vt ibi latiùs probat, & idem de vsufructu causali tanquam verum & indubitatum supponunt omnes Authores, qui de hac materia tractarunt, & tenent expressè Morla, Pichardus, & alij vbi suprà. Nec obstat prædictæ solutioni, quòd adiecto verbo Est, Iureconsultus in dict. l. 4. ff. de vsufructu, firmat, vsumfructum[sect. 14] partem dominij esse in multis, quod verbum Est, magis significat substantiam & existentiam, quàm similitudinem: imò, vt dicunt statim referendi, in Mundo non est verbum adeò realis existentiæ & veritatis expressiuum, vt scribunt Iason in l. serui electione, §. 1. ff. de legatis 1. Baldus in cons. Schematis, sub rubrica, C. si quis aliquem testari prohibuerit, colum. 4. cuius meminit Ioannes de Matienço in l. 2. tit. 9. lib. 5. gloss. 3. num. 15. Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donatio. verbo, reuertatur, num. 183. Menochius in cons. 106. n. 223. lib. 2. Petrus de Peralta in l. & Proculo, num. 34. fol. 219. & in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, n. 3. fol. 458. de legatis 2. quia respondetur communiter, di[sect. 15]stinguendum esse secundùm subiectam materiam, nam licèt verbum Est, regulariter, ex sui natura denotet existentiam, & veritatis expressinum sit; tamen, si materia subiecta non patiatur nisi similitudinem, eam tantùm significabit, & non formale dominium, quia Iureconsulti plus respiciunt mentem, quàm nomina, l. nomina, l. nominis, §. 1. ff. de verborum significatione: quod videtur sentire Modernus in consuetudinibus Parisien. tit. 1. §. 1. glossa 1. num. 5. videndus num. 58. Secundum constituendum, est, superiùs dictis proximam esse altercationem aliam Doctorum, vtrùm scilicet[sect. 16] nomen Domini, vsufructuario conueniat; siue, an dominium vsufructus iure dici possit; Et nomen Domini non reiiciendum in fructuario, probare videtur textus in dicta l. in venditione, 8. ff. de bonis authoritate Iudicis possidendis, vbi Bartolus, & Angelus numer. 2. distinguendum existimant: sed eorum distinctionem meritò impugnat Caballinus milleloquio 1. numer. 2. idem tamen, quòd dominium vsusfructus dici possit, clarè probat textus in l. qui vsumfructum, 3. ff. si vsusfructus petatur, ibi: Est enim absurdum, plus iuris habere eos, qui possessionem dumtaxat vsusfructus, non etiam dominium adepti sunt. Facit etiam textus in l. semper, §. in hoc interdicto, ff. quod vi aut clam, vbi dicitur, quòd in illo Interdicto habenda est ratio dominij, quoad reficiendum interesse, vtputà, si esset amissa seruitus, aut vsusfructus intereat: vnde nomen Domini vsufructuario conuenire, & dominium vsusfructus dici, securè tradiderunt Aretin. in §. alienus, in princ. Institut. de hæredibus institu. Gomez. in §. æque si agat, columna vltima ad finem, Institut. de actionibus. Crotus in l. naturaliter, §. nihil commune, num. 110. vbi Alexander num. 6. ff. de acquirenda possessione. Idem Alexander in cons. 129. n. 4. volumine secundo. Iason in l. traditionibus, num. 10. C. de pactis. Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 4. num. 2. Socinus in l. ait prætor, la 2. §. vltimo ff. de iureiurando Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 1. glossa prima, num. 88. Pinellus dicta 3. parte legis 1. C. de bonis maternis, n. 5. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto num. 3. & 4. Menochius in cons. 66. num. 20. & 23. lib. 1. & ad hæc reduci debent, quæ ad propositum nostrum distinguendo adnotarunt Ioannes Sichard. in rubr. C. de vsufructu, n. 6. & Caballinus Milleloq. 1. ex num. 4. cum seqq. Vbi dicunt, quòd aut loquimur quantum ad dispositionem & essectum vsusfructus, & eorum, quæ ab vsufructu dependent, & ad fructuarium pertinent, & tunc indistincte, appellatione Domini venit vsufructuarius, quia verè & propriè est dominus. vsufructus, per textum in dicta l. qui vsumfructum 3. ff. si vsusfructus petatur: aut verò loquimur quantum ad dispositionem & essectum ipsius rei, in qua quis habet vsumfructum tantùm; & tunc nullo modo, nec verè, nec fictè, nec propriè, nec impropriè appellatione dominij, quibuscunque verbis prolati, venit vsufructus, quia nullo modo est dominus rei, vt ad oculum patet, & latius probatur ibi. Idem etiam quod Aretinus, Gomezius, Alexander, & cæteri, docuerat priùs Bartolus, quem multi sequuntur, in dict. l. naturaliter, §. nihil commune, in princ. col. 1. colligentes[sect. 17] inde ex dicta l. qui vsumfructum: quòd in incorporalibus cadit dominium & proprietas, quamuis non cadat possessio, sed quasi possessio. Quod expressè scripsit Bartolus ibi num. 1. & sequuntur Paulus num. 5. Cuman. n. 3. Imola, & Aretinus num. 4. & cum Socino, Alexandro, Ripa, Zasio, Corrasio, Claudio Marmerio, Bolognino, Fabio, & Berengario, resoluit Padilla in l. 1. C. de seruitutibus, n. 10. & in hoc nullum dubium est. Verùm, vt res ista perfectius & radicitus explicari possit (Caualcanus enim & alij breuiter nimis, nec accuratè, nec distinctè expli[sect. 18]cant) in eo solet maximum dubium excitari, vtrùm dominium hoc, quod in vsufructu, & iuribus incorporalibus concedunt Doctores communiter, sit proprium, vel improprium: quod vt diluat, nonnullos casus subdistinguit Caballinus dicto milleloquio 1. ex num. 4. vsque ad num. 9. infèrtque ad quæstionem, si statuto caueatur, quòd Communitas loci teneatur emendare damnum datum domino domus, vel fundi, vtrùm comprehendat etiam fructuarium, an solùm proprietarium, vt latiùs ibi videri poterit, & verè in hoc sunt contrariæ sententiæ; alij enim existimant, in vsufructu, & cæteris incorporalibus iuribus non cadere propriè, sed quasi, aut impropriè, dominium; alij verò cum Bartolo in incorporalibus propriè cadere dominium defendunt: id quod constat ex his, quæ scripserunt Bartolus in dict. §. nihil commune, num. 1. Paulus, Imola, Aretinus, & Alexander numeris relatis suprà. Iason num. 30. Berengarius Ferdinandus num. 12. & 13. Marianus Socinus iunior ex n. 41. vsque ad num. 67. Fabius Acorombo num. 29. Ludouicus Bologninus num. 10. & 11. Claudius Marmerius ex num. 41. vsque ad num. 50. Hotman. Decius à num. 16. vsque ad num. 21. Rubeus à num. 11. vsque ad num. 117. Corrasius num. 14. 15. & 16.Petrus Paulus Parisius n. 19. & tribus sequentibus. & qui priorem partem amplectuntur, constituere solent plures dominij species, siue dominium pluribus & diuersis modis accipiendum arbitrantur, & aliquando propriè & in specie intelligunt, & tunc verum dominium esse dicunt; aliquando verò generaliùs & impropriè accipiunt pro omni iure in re, vel ad rem, & sic pro omni iure incorporali: & in hac significatione lata & impropria vsufructuarius secundùm eos dicitur habere dominium vsusfructus, in dicta l. qui vsumfructum, Quo modo vltra relatos à superiorioribus intelligit Iacobus de Carolis Pauonis tertio colore, num. 3. fol. mihi. 99. Petrus Ricciardus ad rubricam, Institutionum. de vsufructu, num. 61. & 62. qui tamen in eadem rubrica num. 154. 155. & 156. rectiùs defendit cum Bartolo, in vsufructu, & aliis iuribus incorporalibus propriè cadere dominium: ibíque non facta mentione eorum, quos suprà retulimus, ferè omnia, quæ dicit, trans[sect. 19]cribit ab ipsis, respondetque ad argumenta Iasonis contra Bartolum, & declarat dictam l. qui vsumfructum. Quod defendens sententiam Bartoli, fecerat priùs & elegantiùs Ioannes Corrasius in dicto §. nihil commune, num. 15. & 16. Quibus etiam satisfieri potest ex dictis ibidem per Parisium num. 19. & sequentibus. Socinum Iuniorem num. 43. & sequentibus, quorum occasione, maximè Ioannis Corrasij, ampliùs in prædictis, aut in defensione Bartoli. non insistendum putaui, sed ad eos Lectorem omninò remittere volui. # 33 CAPVT XXXIII. Vsufructuarius qualiter vti debeat, vt substantiam rei fructuariæ neque immutet, neque corrumpat, sed & si quid ædificauerit, an possit ipse tollere, siue refigere hoc, aut expensas repetere, vel refixa vendicare: demum, quare non possit formam rei fructuariæ quocumque modo, etiam in melius reponendo mutare, neque ædificium inchoatum consummare: vbi hæc materia accurata, dilucida tamen & distincta manu tractatur, quæcumque iura ad propositum sunt, declarantur, & nonnulla & nouè, & meliùs quàm hactenus, ab Authore adnotantur. SVMMARIVM. -  1 Iureconsultorum responsa quædam omninò prælegenda pro huius Capitis explicatione. -  2 Authores nonnulli referuntur, qui eruditè & eleganter de hac materia tractarunt. -  3 Borgninus Caualcanus notatus per Authorem, quod breuiter nimis de hac materia loquatur, & multa intacta relinquat, quæ ad explicationem huius Tractatus prætermitti non poterant. -  4 Vsufructuarius sic rebus vti, fruique tenetur, vt substantiam rei neque immutet, neque corrumpat, sed saluam potiùs, illæsam, atque integram conseruet; aliàs enim vsusfructus durare, aut consistere non potest, quoniam mutare rem, est excedere ius vsufructuarij. -  5 Vsufructuarius non tantùm rei substantiam & formam mutare vetatur, sed etiam eius vsum, si hoc modo futura est proprietarij deterior conditio. -  6 Vsufructuarius absque proprietarij licentia, nec formam rei mutare, nec ampliare, vel addere, aut detrahere, nec de nouo ædificare potest, quamuis melius repositurus sit: alias vsusfructûs iure priuatur, & proprietario ad interesse tenetur, nec poterit repetere, nec retentionem habere eius, quod sic consumpserit: Intelligendo proùt latiùs explicatur infrà, num. 10. 11. & 12. -  7 Vsufructuarius qualiter debeat vti domo, vt dicatur vti arbitrio boni viri. -  8 Iacobi Cuiacij distinctionem in hac materia, esse contra verba textus in l. æquissimum, §. sed si ædium, ff. de vsufructu, & verè & nouè probatum ab Authore. -  9 Vsufructuarium etiam inuito proprietario, facere posse omnia, quæ pertinent solùm ad ornamentum, vbi Angeli de Perusio ratio expenditur, & probatur. -  10 Circa id, quod dictum fuit cum Caualcano suprà, n. 6. vt nec repetere, nec retinere possit vsufructuarius, quod in ædificando, vel mutando formam rei consumpsit, latiùs insistit Author, & in allegatione duarum legum rectè eundem Caualcanum redarguit. -  11 Alberici de Rosate resolutio m dubio superiori proponitur, ratio quædam eiusdem nouè & verè confutatur, & de l. sed & si quid inædificauerit, 19. ff. de vsufructu, meliùs quàm adhuc agitur. -  12 Sententia Authoris proponitur in præfata quæstione & quatuor casibus distinctis, dilucidiùs, quàm hactenùs enucleatur. -  13 Vsufructuarius ædificium inchoatum consummare non potest; vbi proponitur difficultas l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu, & num. seq. -  14 Vsufructuali cuius loci, vel rei legato veniunt omnia, sine quibus inutile legatum esset, vel fructuarius vtifrui non posset. -  15 Vsufructu relicto, si fructuarius vti non possit re ad prædia, propter ius inneris alterius prædio contiguo relictum, vel propter aliam causam, hæres teneatur facere, quod fructuarius liberè vti possit, & redimere viam. -  16 Legato prædio, debetur & seruitus, quæ legata non est, quando legatum prædij esset & inutile, nisi seruitus præstaretur. -  17 Communis interpretatio ad dict. l. vsufructuarius, 68. probata, & nonnullis obiectionibus cum Pinello satisfactum. -  18 Cuiacium rectè percepisse rationem dict. l. vsufructuarius, 68. & verba eiusdem ad propositum elegantia relata. -  19 Noua & subtilis ratio ad dictam l. considerata, & num. seq. -  20 Tempus & dilationem, in fauorem & commodum hæredis præsumitur testator apposuisse. -  21 Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, ædificium inchoatum consummare potest; imò ad id tenetur, si filio vtile fuerit. -  22 Vsufructuarium non posse exstirpare syluam, & ibi vineam plantare, vel ex ea terram aratoriam facere, aut aliis modis mutare formam rei, etiam in aliam meliorem. -  23 Proponitur difficultas l. æquissimum, 17. §. proinde, vers. & si fortè in hoc, ff. de vsufructu, & communis interpretatio improbatur. -  24 Dictio Vel, suâ naturâ ponitur inter diuersa. -  25 Recentiorum intellectus quidam, ad dictum versiculum, & si fortè in hoc, confutatus. -  26 Aliter declaratus textus in dict. vers. & si fortè, & nonnullis contrariis nouiter satisfactum. PRo absoluta & distincta huius Capitis explicatione,[sect. 1] primò constituere necessarium duxi, Lectorem monendum, de hac materia ante omnia, oportere nonnulla Iureconsultorum responsa originaliter, atque attentè prælegere; ex eis enim, tanquam à fonte, vera cuiusque rei ratio, & doctrina deducenda erit: textum inquam in l. vsufructu, 7. §. hac ratione, cum duabus legibus seqq. l. æquissimum, 17. §. fructuarius, cum reliquis omnibus §§. seqq. l. sed & si quid, 19. l. vsufructuarius nouum. 51. l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu: legen[sect. 2]dos etiam omninò Arias Pinellum (qui cæteris aliis elegantiùs tractat) 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, ex num. 52. vsque ad num. 59. Franciscum Connanum Commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. n. 1. & 2. fol. 231. Corrasium, Charondam, Loriotum, & Costalium, in locis relatis per Pinellum vbi suprà, & vltra eum, Franciscum Hotmannum obseruationum, lib. 3. cap. 36. per totum, fol. mihi, 435. Ioannem Garciam de expensis & meliorationibus, cap. 11. ex num. 38. vsque ad num. 45. Petrum Gregorium in syntag. iuris lib. 4. cap. 3. num. vlt. per totum, 1. part. Cuiacium recitationum solemnium, in lib. Digestorum, ad l. si iter, 10. ff. de seruitutibus. Denique notandum Borgninum Caualcanum; quippe cùm[sect. 3] ipse breuiter nimis de hac materia loquatur, & multa intacta relinquat, quæ ad explicationem huius tractatus prætermitti non poterant, vt constat ex dictis ab illo, de vsufructu mulieri relicto, num. 158. fol. 353. Secundò & principaliter constituendum est, vsum[sect. 4]fructum esse Ius alienis rebus vtendi & fruendi, saluâ rerum substantiâ, vt sæpe repetitum est, & nonnullis capitibus suprà hoc eodem libro plenè declaratum. Inde euenire, quòd vsufructuarius sic rebus vti, fruíque teneatur, vt substantiam rei neque immutet, neque corrumpat, sed saluam potiùs, illæsam, atque integram conseruet; aliàs enim vsusfructus durare, aut consistere non potest, quoniam mutare rem, est excedere ius vsufructuarij: ita docuit Glossa communiter approbata verbo, salua rerum substantia, in princ. Instit. de vsufru[sect. 5]ctu, & quampluribus legibus confirmat eleganter Franciscus Connanus lib. 4. dicto cap. 3. num. 1. à princ. qui num. 2. rectè aduertit, quòd vsufructuarius non tantùm rei substantiam, & formam mutare vetatur, sed etiam eius vsum, si hoc modo futura est proprietarij deterior conditio, vt latiùs exponitur iuribus ibidem adductis, & probatur in l. æquissimum, 17. §. sed si ædium, cum §§.[sect. 6] seqq. ff. de vsufructu, Fructuarius igitur, vt generaliter dixerim, absque proprietarij licentia nec formam rei mutare, nec ampliare, vel addere, aut detrahere, nec de nouo ædificare potest, quamuis meliùs repositurus sit: aliàs vsusfructus iure priuatur, (vel, vt propriùs dicam, rei mutatione exstinguitur) & proprietario ad interesse tenetur, nec poterit repetere, nec retentionem habere eius, quod sic consumsit: sic post Corneum, Aretinum, Florianum, Cæpolam, & Albertum Brunum, resoluit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 158. qui allegat textum in l. hactenus, cum l. seq. ff. de vsufructu, ibi: Neque autem ampliare, nec inutile detrahere posse: quamuis melius repositurus sit. Et est textus singularis in l. vsufructuarius, 51. ff. de vsufructu, vbi Iureconsultus Neratius sic scribit: Vsufructuarius nouum tectorium parietibus, qui rudes fuissent, imponere non potest; quia, tametsi meliorem, excolendo ædificium, domini causam facturus esset, non tamen id iure suo facere potest. Idem quoque probat Iulianus Iurecons in l. æquissimum, 17. §. fructuarius, & §. inde Nerua, §. item si domus, & sed si ædium, ff. eodem tit. vbi dicit, quòd si ædium vsusfructus relictus fuerit, poterit vsufructuarius lumina immittere in domum, colores, picturas, sigilla, & marmora, & reliqua, quæ ad ornatum pertinent, facere; non tamen poterit dietas transformare, vel coniungere, eas separare, vel atrium mutare, vel viridaria ad alium modum conuertere, vel aditus porticùsve aperire, & reddit horum omnium rationem in fine, in hæc verba: Excolere enim quod inuenit, potest, qualitate ædium non immutata. Et in dicto §. item si domus, rectè explicat Angelus de Perusio, qualiter vsufructuarius debeat vti domo, vt dicatur vti arbitrio boni vi[sect. 7]ri. Quod ex dictis §§. satis colligi poterit, & eorum verba latè explicat idem Angelus in §. fructuarius per totum, dict l. æquissimum, atque ex Recentioribus, Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. num. vlt. per totum, Cuiacius recitationum solemnium, in lib. Digestorum, ad l. si iter, 10. ff. de seruitutibus, in princ. Quem[sect. 8] locum vt primùm prælegi, statim aduertebam vnum asserere ipsum, quod palam est contra textum in dict. l. æquissimum, §. sed si ædium; inquit Cuiacius, vsufructuarium ædium ita demum posse ædes pingere, si pictas acceperit, alioqui non posse: Et tamen in eo §. generaliter dicitur: Sed & colores, & picturas, & marmora poterit, & sigilla, & siquid ad domus ornatum pertinet. Nec distinguitur, an pictas, vel non pictas ædes acceperit fructuarius, indistinctè etiam intelligunt omnes Doctores communiter, maximè Angelus de Perusio in eadem l. æquissimum, §. fructuarius, num. 5. vbi ex dictis verbis generaliter adnotauit, vsufructuarium etiam in[sect. 9]uito proprietario facere posse omnia, quæ pertinent solùm ad ornamentum: & reddit rationem, quia ornamenta semper se habent per modum simplicis qualitatis, & durat eadem substantia, quæ non immutatur, sed qualificatur in melius: Quod attinet verò ad id, quod[sect. 10] asserit Caualcanus, vt nec repetere, ratione repositûs vsufructuarius, quod in ædificando vel mutando formam rei consumpsit; animaduertendum est minimè probari in l. hactenus, in fine, cum l. sequenti, ff. de vsufructu, quas ipse allegat: ibi enim dumtaxat dicitur, quod nec ampliare, nec inutile detrahere poterit vsufructuarius, quamuis melius repositurus sit; non tamen exprimitur, an repetere, aut retinere liceat, vel non. Id quod apertè constat ex verbis eorum iurium: ex aliis ergo petenda est huiusce dubitationis solutio, nempe ex l. sed & si quid inædificauerit, 19. ff. eodem titulo, vbi sic scriptum est: Sed & siquid inædificauerit, posteà neque eum tollere hoc, neque refigere posse, refixa planè posse vendicare. Vides ergo neque tollere, neque refringere, (siue, vt Connanus legit, & in aliis libris scribitur, neque refigere) posse tamen refixa vendicare. Quo loco Fulgosius, & Angelus aliter non declarant: Baldus autem; & Florianus num. 1. dumtaxat deducunt ex ea lege, vsufructuarium non posse tollere ædificium, quod posuit in re fructuaria: Glossa verò ex scholio 1. diuersimodè intelligit, nec certum quid affirmat: tandem Alberi[sect. 11]cus de Rosate magis insistit; primò enim constituit generaliter, vsufructuarium expensas factas in ædificando non tollere: quod reuera non probatur ibi, nec de expensis mentio aliqua habetur: postmodùm & secundò cum aliis antiquis distinguere videtur, quod cùm ædificium est immobile, vt paries, & similia, tollere non potest, & dicit sic procedere illum textam: si verò est mobile, vt fenestræ, & ostia, & similia, vsufructuarius tollere potest: & sic dicit procedere textum in l. sed addes, §, si inquilinus, ff. locati,tandem numero secundo quærit, numquid actione negotiorum gestorum agere possit fructuarius, vt vel impensa præstetur, vel patiatur dominus ædificium tolli: & dicit quòd sic, argumento textus, in dict. §. si inquilinus. Nec obstat quòd donare videatur, cùm in alieno ædificauerit: Quia respondet, quòd non videtur donare, quia iure suo ædificauerit; quæ tamen ratio tuta non est, imò prædictorum iurium rationi contraria. Ex quibus expressim deprehenditur? fructuarium iure suo sic ædificare non posse, maximè ex dicta l. vsufructuarius nouum 51. ibi: Non tamen id iure suo facere potest: excedit enim ius vsufructuarij in hoc, vt dicebamus suprà & clarè constat ex eisdem iuribus: vnde cùm ædificat, meritò statutum videtur in dicta l. sed & si quid, quod dumtaxat refixa vendicare possit, hoc est, tollere ea, quæ sine damno tolli possunt, vt cùm ædificium est mobile, iuxta distinctionem Alberici suprà relatam: nam & malè fidei possessori expendenti, abrasione & separatione sine læsione prioris status succurritur, l. domum, l. idemque, §. idem Labeo, ff. mandati, l. vtiles, ff. de petione hæreditatis, ibi: Vt tamen potestas ei fiat tollendorum eorum, quæ sine detrimento rei tolli possunt. Et latiùs explicat Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 2. num. 1. & 2. Vincentius Carocius de locato & conducto, fol. 214. quæst. 2. melior amentorum, n. 7. & tamen possessor malæ fidei iure suo non expendit: Quæ omnia maturè considerari debere existimaui; videbam enim Doctores variè & confusè loquutos: item verum esse, vsufructuarium nec ampliare, nec detrahere, nec mutare posse, iure suo, quoniam excedit ius vsufructuarij, ideòque ius vsusfructus extingui debere ratione adducta suprà, & repetenda infrà num. 17. non tamen satis compertum esse, an repetendi, vel retinendi, vel consequendi facultas eidem concessa, vel denegata fuerit, cùm in dicta l. sed & si quid inædificauerit, dumtaxat dicatur, quod inædificatum tollere non potest, quamuis refixa vendicare possit; benè verum est, quod inde posset argumentum deduci, repetendi, retinendi, neque consequendi ius vsufructuario competere, cùm tantum in ea lege vendicandi refixa facultas concedatur eidem, quasi in aliis omnibus denegari videatur. Verùm, his omnibus ex proposito, attentèque consi[sect. 12]deratis, sequentibus obseruationibus rem istam, & dilucidè, & verè explicandam esse, arbitror. Primò igitur obseruandum & constituendum est, superiorem Disputationem minimè versari, nec intelligendam fore, circa fructuarium immodicè consumentem pro necessaria refectione rei, hoc est, de ea, de qua tractatur in l. hactenus, f. de vsufructu: is enim quamuis â principio de sua bursa expendere non teneatur, sed tantùm denunciare domino, vt expendat (vt alio capite latiùs explicabimus) si tamen immodicè expendat, necessariò reficiendo, aut inædificando, omnium legum prærogatiuas & priuilegia sibi vendicabit, vt possit expensas necessariò factas, siue meliorationes recuperare, siue petendo, siue actione debita consequendo, siue excipiendo, retinendo, vel repetendo: id quod alio capite eleganter dicetur, & in terminis sic rectè explicauit Ioannes Garsia de expensis, cap. 11. num. 28. in princ. qui tamen nihil tangit ex his, quæ diximus suprà, ex n. 10. superior igitur & præsens altercatio versatur tantùm circa fructuarium de nouo ædificantem, ampliantem, vel mutantem{ De expẽsis vtilibus, atque voluptuariis ab vsufructuario factis, vide etiam infrà cap. 57. ex n. 15. vsque ad n. 23. } formam rei, aut alio modo, non ob necessitatem vrgentem, sed potiùs ob suam tantùm vtilitatem, commoditatem, vel voluptatem, exædificantem, obseruata ratione l. hactenus, in fine, cum l. seq. l. æquissimum, 17. §. 1. & seqq. l. 51. & 68. ff. de vsufructu: In quibus terminis loquimur, & in his, & secundo loco constituendum erit, verissimum & plenè probatum suprà, vsufructuarium nec inædificare de nouo, nec mutare, nec ampliare, nec detrahere, nec ad alium modum redigere posse, etiamsi melius repositurus sit: Quod si mutando, ampliando, vel detrahendo, vel ad alium modum redigendo, damnum proprietario intulerit, ad interesse damni & deteriorationis tenebitur, atque expelli ab vsufructuando poterit: quod etiam certum est ex dictis suprà, & probatur authoritate quamplurimorum, quos retulimus suprà, capite 21. per totum; & denique nec tollere poterit, quod inædificauerit, ex dicta l. sed & si quid: neque, si illud immobile sit, expensas repetere, iuxta distinctionem Alberici suprà relatam; nam cùm{ Vide infrà c. 57. ad finem. } in alieno ædificauerit, donasse videtur: nec prodest ratio Alberici, quòd donare non videatur, quia iure suo id facit: Nam ea potiùs ratione donare videtur, quia iure suo fructuarius facere non potest, ex dicta l. 51. ff. de vsufructu, cum similibus: nec erit iniquum, repetitionem eo casu denegare, nec aliquo modo consumptum in ædificando recuperare posse vsufructuarium; imputet enim ipse sibi, qui lege resistente, & nolente, ampliauit, mutauit, detraxit, aut inædificauit id, quod tollere non posse, nec aliquo remedio recuperare scire potuit, vel debuit: id etiam quod ædificare, vel ampliare pro suo officio, aut munere non tenebatur, cùm ad necessarias tantùm (& eas non magnas) expensas teneatur habita distinctione adhibenda alio capite infrà. Ex qua nihil in fauorem fructuarij deduci poterit, vt ibi videbitur: nec in hac specie considerari poterit vtilitas tantùm respectu vsufructuarij, sed magis inspici debebit ex parte proprietarij, vt quod sic inædificatum, ampliatum, vel ornatum fuerit, magis ad commoditatem & voluptatem fructuarij, quàm ad vtilitatem domini pertinere videatur. Quod rectissimè aduertit, & iure atque ratione eleganter fundat Ioannes Garsia de expensis dicto cap. 11. num. 28. Tertiò constituendum est, refixa sanè posse vsufructuarium vendicare, vt in dict. l. sed & si quid, expressit Iureconsultus, & consequenter abradere, separare, & tollere posse ea, quæ sine detrimento rei tolli possunt, vt in ostiis, fenestris, & similibus docuit Albericus vbi suprà, & eum non referens, sic tenet Ioannes Gasia vbi suprà, dicto num. 28. vers. vnde has expensas: alio autem modo expensum non poterit vsufructuarius recuperare, vt non sine mysterio Iureconsultus in ea lege, ad id tantum, vt vendicet scilicet refixa, vsufructuarium restringere voluerit, forsitan considerans, quòd etsi iure suo id facere non potuerit, & verè in alieno fecerit, non debeat esse adeò deterioris conditionis, vt potestatem non habeat tollendorum eorum, quæ sine detrimento rei tolli possunt. Quartò & vltimò constituendum est, vsufructuarium ædificantem de nouo, aut inchoatum ædificium perficientem, vel alio modo ampliantem, vel mutantem, malæ fidei possessorem dici posse eo respectu, quòd lege nolente aut prohibente, ædificium consummauerit, aut ampliando, vel addendo, formam rei, quocumque modo mutauerit, aut de nouo inædificauerit: quippe cùm ipsa lex expressim caueat, fructuarium ampliare, detrahere, vel mutare, etiam in melius reponendo, non posse, nec etiam ædificium inchoatum consummare, & eo respectu sustineri poterit (vt nouiter & vltra omnes animaduerto) Francisci Hotmanni doctrina libro secundo Feudorum, Hic finitur lex, §. si vasallus, folio mihi. 263. qui ob rationem à me consideratam, quòd lege prohibente faciat, non ita clarè loquitur contra iuris regulas, dum fructuarium sic ædificantem malæ fidei possessorem facit, sicut loqui absolutè, sed non rectè quidem, arbitratus est Ioannes Garsia vbi suprà, dicto num. 28. potest enim dici, mala fide facere quem, quod lege contrarium monente, siue aliquid prohibente, facit; vt ex dictis per Doctores in l. non dubium, C. de legibus, deducitur apertè: & ita intelligi potest Francisci Hotmanni doctrina; eo tamen respectu, quòd etsi in alieno ædificet, ex voluntate domini possideat, & consentiente eo, mediísque à iure introductis, rem obtineat, non absolutè dici potest malæ fidei possessor imò bonæ fidei possessor dici potest, quamuis malè faciat inædificando: Et sic poterunt procedere, quæ contra Hotmannum considerat Ioannes Garsia vbi suprà, qui in fine dicti num. 28. subdit vnum necessarium, quòd si ædificium perfectum, vel de nouo erectum ab vsufructuario, euidenter vtile sit proprietario, nec ad solam voluptatem referri possit, tunc recurrendum sit ad iuris regulas de vtilibus expensis factis à bonæ fidei possessore, consideratis nonnullis ibidem dictis: quod æquum quidem existimo, mutare tamen considerandum moneo, proptereà quòd refixa tantùm vendicandi facultas conceditur in dict. l. sed & si quid inædificauerit, nec vtilitas proprietarij in consideratione habetur, fortassis hoc ideò, quia lege prohibente fecerit, nec ad id obligatus fuerit: Item quod iuris & rationis fructuarij metas excesserit, vt in dicta l. hactenus, in fine & l. 51. & 68. ff. de vsufructu; potuit tamen ædificium ita vtile esset, vt ferè necessarium videretur, & tunc dubium non esset: quæ omnia maturiùs consideranda sunt, cùm occasio se obtulerit, & notanda, quia alibi in mundo non sunt ita digesta, nec per alium sic elaborata: & hactenus ad dictam l. sed & si quid. 19. ff. de vsufructu. Nunc vero tertio loco & principaliter constituen[sect. 13]est, ex dictis adhuc, non ineleganter defendi posse communem Doctorum interpretationem, ad textum in l. vsufructuarius, 68. §. 1. ff. de vsufructu. vbi Iureconsultus Neratius sic scribit. Ædificium inchoatum fructuarium consummare non posse placet, etiamsì eo locò aliter vti non possit. Cruciantur enim Doctores communiter in inquirenda ratione, quare vsufructuarius consummare non possit, etsi aliter eo loco vti non possit, hoc est, etsi aliàs omninò inutilis futurus sit vsusfructus, vt Glossa, & Angelus intelligunt ibi. & contra Corrasium, Curtium, & aliòs eruditè comprobat Pinellus dicta 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 56. in princ. & tenet Cuiacius vbi infrà, num. 18. Ex quibus, & communi, veráque Doctorum sententia procedit ille textus, vt dixi, etsi aliàs absque omni vtilitate futurus sit vsusfructus: Quod difficile videtur ex eo; nam vsufructu alicu[sect. 14]ius loci, vel rei legato, veniunt omnia, sine quibus inutile legatum esset, vel fructuarius vti frui non posset, l. 3. §. 1. ff. de seruitutibus rusticorum, l. 1. §. 1. ff. si vsusfructus petatur, vbi Petrus Costalius allegat alia iura, Angelus in cons. 290. num. 7. per totum, dicens id procedere tam in contractu, quàm in vltima voluntate; quod confirmari potest ex regula l. 2. ff. de iurisdictione omnium iudicum, l. ad rem mobilem, ff. de procuratoribus, & singulari doctrina Pauli Castrensis, qui in l. seruum filij, §. si[sect. 15] duos, n. 1. & 2. ff. de legatis 1. generaliter docuit, quòd vsufructu cuiusque rei relicto, si fructuarius vti non possit re ad prædia propter ius itineris alterius prædio contiguo relictum, vel propter aliam causam, hæres tenetur facere, quod fructuarius liberè vti possit, & redimere viam, & prædio legato, quòd debeatur & seruitus, quæ[sect. 16] legata non est, quando legatum prædij esset inutile, nisi seruitus præstaretur, & seruitus ipsa omninò necessaria esset, post Bartolum, Cæpolam, & alios probat Menochius lib. 4. præsumptione 144. num. 11. qui allegat bonum textum in l. damnas, §. 1. vbi etiam Cuiacius ff. de vsufructu legato, l. binas, §. non autem, ff. de seruitutibus, l. si fundum sub conditione, § qui fundum, in fine, ff. de[sect. 17] legatis 1. Sed his difficultatibus rectè satisfieri solet communi interpretatione obseruata, vsufructuarium scilicet ideò non posse ædificium inchoatum consummare, etiamsi omnino absque vtilitate vsusfructus maneat, quia per consummationem ædificij mutaretur & corrumperetur pristina substantia, & forma rei, quæ vsumfructum debet, contra naturam vsusfructus, ex qua rerum substantia salua esse debet, nec mutari potest; & sic vsusfructus extingueretur, ex regula iuris, quâ cauetur non consistere vsumfructum, mutata forma rei, l. repeti, §. rei mutatione, ff. quibus modis vsusfructus amittatur. Nec vrgent in contrarium rationes & iura superiùs adducta, quia verum est, vsufructuario siue legatario concedi omnia, sine quibus vsusfructus, vel legatum consistere non potest, quia ex eo forma & substantia rei fructuariæ non immutatur; imò potiùs conseruatur: quod secus est in specie proposita, vt declarant Glossa, Angelus, Baldus, & Fulgosi. in dict. l. vsufructuarius, 68. & communem resolutionem testantur Curtius iunior n. 58. & Iason num. 24. in dict. l. 2. ff. de iurisdictione omnium indicum. Arias Pinellus dicta 2. part. num. 53. Ioannes Garsia de expensis, cap. 11. num. 42. Nec obstat, etiamsi dicatur, quòd forma rei consistit in consummatione, l. si is qui quadringenta, §. quædam, ff. ad l. falcidiam. Vnde videtur, quòd ante consummationem non mutetur forma ædificij, quod non esse consummatum, expressè dicit textus in dict. l. vsufructuarius, 68. quo argumento à communi sententia discedunt Curtius in dicta l. 2. num. 59. & Corrasius Miscel. lib. 1. cap. 6. qui alios intellectus, non tamen probabiles adducunt. Sed respondet eleganter Pinellus vbi suprà, constituendo, quòd Glossa, & Doctores in hac materia appellant formam, ipsam figuram & speciem rei, nec loquuntur de forma, provt accipitur in dict. §. quædam. Quod etiam præsentit, & cum communi intellectu transit Iacobus Cuiacius recitationum solemnium, in lib. Digestorum, ad[sect. 18] l. si iter, 20. ff. de seruitutibus. Vbi dicit primò, quòd ædificium inchoatum perficere non potest fructuarius, etiamsi eo loco aliter vti non possit, quia nihil noui à fructuario institui potest; ideò in ea specie inutile erit legatum vsusfructus, quia ædificij inchoati nullus est vsus; Deinde & secundò dicit singulariter, quare consumare non possit, videlicet, quia mutat rei speciem, si ex non ædificio ædificium faceret: ac mutata re con[sect. 19]sumitur vsusfructus, & consummatio ædificij est consummario vsusfructus. Verùm licèt iste intellectus communis verissimus sit, & mihi semper placuerit, subtilius tamen vltra Pinellum & reliquos tentari posset, rationem illius textus in eo consistere, quòd legatum vsusfructus ædificij inchoati, & nondum perfecti, nec consummati, & sic cuius adhuc vsusfructus nullus esse potest (vt dicebat Cuiacius) non videtur omninò purum, aut absolutum, sed tacitam potiùs habere conditionem, si consummatum fuerit ædificium, hoc est, vt à consummatione vsusfructus incipiar, & interim dilationem habeat, donec perficiatur & consummetur ædificium. Et[sect. 20] tamen regula iuris exstat quòd tempus, & dilationem, in fauorem, & commodum hæredis præsumitur apposuisse testator, l. cum tempus, 17. ff. de regulis iuris, vbi Decius, Bartolus, Castrensis, Alex. & omnes in l. qui ante Kalendas. ff. de verb. obligat. idem Bartolus in l. si cum præfinitione, in fine, ff. quando dies legati cedat. Iason in l. 2. num. 63. C. de iure emphyteutico, Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 7. tit. 10. num. 11. Peralta in l. vnum ex familia, in princ. num. 19. de legatis 2. D. Spino in speculo, Glossa, 13. n. 72. 73. & 74. qui plenè dictam regulam declarant: vnde quemadmodum tempus & dilationem in fauorem hæredis appositam, non potest impedire, nec in damnum hæredis abbreuiare legatarius ex supradictis; sic neque consummare ædificium, cùm ex consummatione cessaret dilatio, & inciperet vsusfructus, qui incipere non debet ex voluntate, & tacita conditione defuncti, quovsque à proprietario fuerit consummatum. Quod in patre legitimo administratore, &[sect. 21] vsufructuario bonorum aduentitiorum filij diuerso iure censendum est, quippe cùm possit ipse nouum ædificium, quod filio vtile sic, facere, & inchoatum consummare; imò ad id tenebitur, si filij vtilitatem consummatio, vel noua ædificatio respiciat, argumento l. 1. C. de bonis maternis: & ita debent intelligi adducta per Pinellum ibi 2. part. ex num. 52. Quartò constituendum est ex prædictis apertè dedu[sect. 22]ci, vsufructuarium non posse exstirpare syluam, & ibi vineam plantare, vel ex ea terram aratoriam facere, neque ex vinea pratum, neque ex sylua hortum, nec destructis ædibus eas renouare: & vt generaliter dixerim, aliis quibuscunque modis non posse mutare formant rei, etiam in aliam meliorem, ex dictis suprà, l. hactenùs, 8. in fine, cum l. seq. l. æquissimum, 17. §. fructuarius, cum seqq. ff. de vsufructu, & diximus suprà cap. 25. ex num. 7. vsque ad num. 17. quia cùm fructuarius vti & frui ita debeat, vt rerum substantia salua sit, nec forma ipsarum mutetur; ex dictis autem, formæ mutatio contingat, & mutatâ formâ, non sit eadem substantia, l. Iulianus, §. si quis, ff. ad exhibendum, faciendi prædicta facultas nullo modo competere potest vsufructuario. Sed obstat huic resolutioni textus valdè quidem dif[sect. 23]ficilis in l. æquissimum, 17. §. proinde, vers. etsi fortè in hoc, ff. de vsufructu. Vbi vsufructuario permittitur lapidicinas instituere, & oliueta, & vites eiicere, si plus reditùs sit in vno, quàm in altero: & consequenter mutare formam, & substantiam rei fructuariæ, permittit Iulianus Iureconsultus in hæc verba: Etsi fortè in hoc quod instituit, plus reditûs sit, quàm in vineis, vel arbustis, oliuetis, quæ suerunt, forsitan etiam hæc deiicere poterit: vel siquidem ei permittitur meliorare proprietatem. Quibus verbis Iulianus reliqua iura destruere videtur, quæ de non mutanda forma etiam in melius constituta sunt. Quare Accursius ibi. verbo, deiicere, & alij plures variè dissoluunt, nec vllus verè Iuliani sensum percipere potuit. Communior tamen est eiusdem Accursij interpretatio, potuisse fructuarium in ea specie mutare formam prædij, & lapidicinas instituere ex voluntate domini, quia ipse dominus, & paterfamilias, qui vsumfructum concessit, lapidicinas illas viuens instituerat, quæ postmodùm fuerunt perfectæ, & vites eiectæ, & exstirpatæ. Quod videntur denotare illa verba: Vel quas paterfamilias instituit, exercere poterit, & ibi: Et si fortè in eo quod instituit. Vt hæc verba referantur ad patremfamilias, vt ex voluntate ipsius depulsæ, & exstirpatæ vites videantur, quasi id omninò facturus esset hæres, secutus patrisfamilias voluntatem. Nec obstat dicere, quòd nec cæptum à testatore siue patrefamilias defuncto perficere potuit vsufructuarius, ex dict. l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu. Quia respondetur, ex voluntate patrisfamilias id factum fuisse; quod aliàs fieri non posset: & Glossam sequuntur magis communiter DD. ibi Ioan. Garsia de expensis, dict. cap. 11. num. 44. dicens, quòd si Accursij sensus displiceat, difficilè lex illa interpretari poterit. Verùm mihi displicet ex eo, quòd Iulianus ibi non solùm videatur tractasse de lapidicinis, quas testator in vita instituere cæpit, sed etiam de iis, quas fructuarius de nouo instituit, vt colligitur ex illis verbis: Vel quas paterfamilias instituit, exercere poterit, vel ipse instituere, si nihil agriculturæ nocebit. Considerando naturam, & proprietatem dictionis Vel, quæ suâ naturâ[sect. 24] ponitur inter diuersa, & notat diuersum casum proponi, vt per textum in l. 1. ff. de rebus dubiis. aduertunt Cephalus in cons. 236. num. 43. lib. 2. Marcus Antonius Eugenius in cons. 46. num. 3. lib. 1. maximè, quia Iureconsultus in dicto vers. etsi fortè, non facit fundamentum in hoc, quod paterfamilias, vel vsufructuarius instituere cæperit, sed in eo, quod plus reditûs sit, ita vt proprietatis melioratio contingat. Quod expressim deducitur ex verbis relatis suprà, num. 23. in princ. Vnde[sect. 25] Recentiores quamplurimi magis communiter constituunt, quòd mutatio cuiuslibet formæ, non mutat substantiam alicuius rei, sed dumtaxat mutatio illius formæ, quæ substantialis dicitur, & hæc vsufructuario prohibetur, quoniam salua debet esse substantia rei fructuariæ: vnde in dict. vers. & si fortè, licèt exstirpatione vitium mutetur aliqua forma; non tamen mutatur substantialis forma rei fructuariæ; constat enim ibi agri vsumfructum deberi, cuius forma substantialis manet, quamuis oliueta & vites exstirpentur, argumento textus in cap. commissum, & in cap. cùm in tua, de decimis: & licèt ex cultura, aut institutione mutetur qualitas, non tamen mutatur substantia, eodèmque iure res censetur, argumento l. quæsitum, §. illud, ff. de legatis 3. & eorum, quæ scribunt Socinus in cons. 297. lib. 1. Parisius in cons. 73. ex num. 12. lib. 4. Burgos de Paz in consil. 50. ex num. 8. hic tamen intellectus suspectus mihi videbatur ex eo, quòd si verum est in specie proposita, aliquam formæ mutationem contingere, quo pacto hæc vsufructuario licita esse debebit, contra tot iura in initio huius capitis adducta, & communes Doctorum resolutiones, vt constat ex his, quæ scripserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 22. num. 7. Hyppolitus Riminaldus in cons. 94. num. 51. lib. 1. Aluarus Valascus consultatione 50. num. 9. Barbosa in l. diuortio, §. si fundum, num. 20. ff. soluto matrimonio. Deinde mutatione aliqua data, quo etiam pacto ampliùs vsusfructus durabit, qui rei mutatione interire solet statim, vt suprà probauimus? Aut quo iure vites & oliueta eiiciendi, atque exstirpandi facultas fructuario conceditur, quæ denegata videtur in l. hactenus, in fine, cum l. seq. ff. de vsufructu, quatenus generaliter statuitur, ampliare, vel detrahere eum non posse. etiamsi melius repositurus sit, nec deambulationes deiicere permittitur in eadem l. æquissimum, dict. §. fructuarius, etsi ea deiectione meliorem aut maioris valoris proprietatem facturus sit fructuarius: Nec aliquo modo qualitatem mutare, aut fundum de nouo qualificare licere, constat ex eadem l. in §. sed si ædium: quæ omnia nimis vrgent contra eorum resolutionem, quæ in esse, fuit Alberici de Rosate in eadem l. æquissimum, §. inde est quæsitum, num. 10. vbi ad propositum dictorum iurium distinguit, sed reuera difficultatem non diluit, nec glossa etiam, aliis modis respondendo, iureconsultum non affirmasse, sed tentasse tantùm forsitan id vsufructuario licere, vel de æquitate eam traditionem obseruandam fore, quamuis de rigore iuris alitet esset dicendum, vt vidimus suprà. Quapropter ex eadem lege vera interpretatio dedu[sect. 26]cenda erit, inprimis fructuarium causam proprietatis deteriorem facere non debere, meliorem facere posse: inde fundi vsufructu legato, non debere neque arbores frugiferas excidere, neque villam diruere, nec quicquam facere in perniciem proprietatis. Deinde non videri vsufructuarium meliorem facere proprietatem, si prædium fuit voluptuarium, & ipse voluerit arbores etiam infructiferas excidere, vel deambulationes amœnas tollere, vt fortè hortos olitorios faciat, vel aliud quid, quod ad reditum spectat: videtur enim hoc casu facere in perniciem proprietatis, proptereà quòd prædium illud non ad vtilitatem, siue ad reditum, sed ad delectationem, voluptatem, & amœnitatem fuerit destinatum. Quo modo intelligendus est textus in dict. l. æquissimum, in vers. etsi fortè, el 1. Prætereà, atque ex eadem regula, fructuarius poterit lapidicinas, vel cretæ fodinas, vel arenæfodinas instituere, si non agri partem necessariam huic rei occupet, & denique venas lapidicinarum, metallorum quoque, poterit inquirere in prædio etiam destinato agriculturæ, si nihil agriculturæ nocebit, & poterit etiam vineta & oliueta, quæ anteà fuerunt deiicere, si plus reditus sit in eo, quod instituit, quàm in vinetis, vel arbustis, vel oliuetis; quia ita faciendo, non mutat formam rei, & facit in meliorationem proprietatis: quod ita attenditur ex dicto §. fructuarius, sicut attenditur ex aliis iuribus, an forma rei mutetur, vel non; & ita procedit textus in dict. vers. etsi fortè, el 2. iuncto suo, §. incipienti Proinde, qui tamen non procederet, si vineæ vsusfructus legatus proponeretur; tunc enim non liceret vsufructuario vineas exstirpare, vt venas metallorum perquireret, quoniam eo casu forma rei, cuius vsusfructus legatus fuit, mutaretur. Nec etiam poterit prædicta facere, quando tantum apparatum sint desideratura, quem non possit sustinere proprietarius, etiamsi formam rei non immutaret, sed ne ædificium quidem ponere in fundo poterit, nisi quod ad fructum percipiendum necessarium sit, vt ibid. probatur in vers. sed ne ædisicium: & ita dilucidè remanet, & verè, explicatus textus in dict. l. æquissimum, ex §. fructuarius, vsque ad §. sed si ædium. Nec obstat verissimæ huic resolutioni, quòd nec ampliare, nec detrahere liceat vsufructuario, etiamsi melius repositurus sit, nec deambulationes deiicere, nec qualitatem aliquomodo immutare, quo modo impugnabam præcedentem interpretationem suprà num. 25. ante finem. Nam ad primum respondetur, procedere id in damnum proprietatis, vel formam rei immutando, quæ in dict. vers. etsi fortè, non immutatur. Ad secundum respondetur, intelligendo, provt intellexi suprà versiculum etsi fortè, el 1. Ad tertium denique respondetur in dict. §. sed si ædium, dumtaxat prohiberi rem immutare, vel ad alium modum conuertere; excolere enim, quod inuenit, fructuarius debet, qualitatem ædium non immutando: & de his hactenùs. # 34 CAPVT XXXIV. Proprietarius vtrùm eadem æquitatis lege teneatur, quâ vsufructuarium teneri cap. præcedenti diximus, vt nihil immutando, aut alio quouis modo, in re sua faciat ipse, quod detrimentum fructuario afferat: deinde an hypothecare, vel alienare proprietatem sine consensu fructuarij possit, vbi Castrensis sententia explicatur, & meliùs, quàm hactenus corroboratur. Demùm agitur vtrùm sententia lata contra vsufructuarium, nocere debeat proprietario, vel è contra, & Pauli Parisij resolutiones probantur. SVMMARIVM. -  1 Proprietarium eadem æquitatis lege teneri, quâ vsufructuarium teneri cap. præcedenti diximus, vt nihil in re sua faciat ipse, quod detrimentum fructuario afferat. -  2 Proprietates dominus vsufructuario inuito, nihil facere potest circa res fructuarias, aut proprietatem earum, quod in damnum fructuarias sit, & consequenter nec formam, vel speciem, aut vsum rei fructuariæ etiam in melius immutare, nec alio quocunque modo vtendifruendi facultatem impedire. -  3 Triticum mutuum recipiens, creditore inuito, soluere farinam non potest, cum Alciato contra Purpuratum. -  4 Proprietarius, si formam rei immutando, vel aliud quodcunque faciendo, vti frui vsufructuarium impediat, vel eidem aliquod damnum inferat, ad totale interesse tenetur pro rata temporis, quo fructuarius fuit impeditus. -  5 Vsufructuarius vocari debet, quoties res agitur etiam circa proprietatem, quæ ei damnum afferre potest. -  6 Sententia lata contra proprietarium, non præiudicat vsufructuario non citato in vsufructu, nec è contra præiudicat proprietario non citato in proprietate lata contra fructuarium. -  7 Sententia lata contra vsufructuarium, an, & quando proprietatis domino nocere debeat, & è contra, plenè explicatum, remissiuè, & de hac re Petrus Paulus Parisius commendatus. -  8 Proprietarium absque consensu & voluntate vsufructuarij posse hypothecare, & vendere proprietatem, cum Castrensi melius, quàm hactenùs comprobatum, & num seq. -  9 Vsufructuarius non habet ita liberum vsumfructum, sicut habet proprietatem liberam proprietarius, quia est fortius ius, & magis adradicatum. -  10 Proprietarius non poterit proprietatem alienare in damnum considerabile vsufructuarij, vel quando vertatur aliquod interesse, vel commodum, quod non alienatur, committendo id æquitati, & arbitrio iudicantis, vt is ex bono & æquo consideret, quando consensus vsufructuarij necessarius sit, nec-ne. -  11 Borgninus Caualcanus nouè & verè notatus per Authorem, quòd contra legem & rationem loquatur, nec Doctorum resolutiones in quæstione superiori prælegerit. PRo expedita huius Capitis explicatione, constituere[sect. 1] primò necessarium erit: Proprietarium, eadem æquitatis legere teneri, quâ vsufructuarium teneri capite præcedenti diximus, vt nihil in re sua faciat ipse, quod detrimentum fructuario afferat: Id quod certum est, iuribus statim referendis probatum, & à Connano adnotatum in terminis, commentariorum iuris ciuilis, libro 4. cap. 3. num. 2. ad finem, fol. 232. Pinello 2. parte l. 1. C. de bonis maternis, num. 57. versiculo, & est notandum. Id[sect. 2]circò, & vt generaliter dixerim, proprietatis dominus vsufructuario inuito, nihil facere potest circa res fructuarias, aut proprietatem earum, quod in damnum fructuarij sit & consequenter nec formam, vel speciem, aut ysum rei fructuariæ, etiam in melius immutare, nec alio quocunque modo vtendi fruendi facultatem impedire: Quod post alios adnotarunt Corsetus in repertorio ad Abbatem, verbo vsufructuarius. Corneus in cons. 8. circa primum, columna 3. lib. 2. Mantua singulari 498. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 159. fol. 353. & vltra eos probatur primò ex textu in l. sed & si quid, 19. §. proprietatis, & §. seq. ff. de vsufructu, quem expendit Decius in consilio 417. n. 20. Secundò, ex textu in l. vsufructu, 7. §. hac ratione, ff. eodem titulo; vbi Vlpianus sic scribit: Hac ratione Labeo scribit, nec ædificium licere domino, te inuito, altiùs tollere: sicuti nec areæ vsufructu legato, potest in area ædisicium poni: quam sententiam puto veram. Tertiò facit textus in l. vltima ff. de vsu & habitatione, vbi sic scriptum reliquit Paulus: Neratius ait: vsuariæ rei speciem is, cuius proprietas est, nullo modo commutare potest; deteriorem enim causum vsuarij facere non potest: facit autem deteriorem, etiam in meliorem statum re commutatâ. Quem textum velut expressum[sect. 3] esse censeo pro opinione Alciati in l. 2. §. mutui datio, ff. si certum petatur, n. 10. contra Purpuratum ibidem, n. 43. adeò, verum esse, aliud pro alio, inuito creditore solui non posse, vt procedat id, etiamsi quod soluitur, melius sit: & inde infert, quòd recipiens triticum mutuum, inuito creditore soluere non potest farinam, vt latiùs probat ibi: ad propositum autem nostrum redeundo, superior doctrina sic procedit, vt si proprietarius formam[sect. 4] rei immutando, vel aliud quodcunque faciendo, vti frui vsufructuarium impediat, vel eidem aliquod damnum inferat, ad totale interesse teneatur pro rata temporis, quo fructuarius fuit impeditus, l. Proculus, 23. §. vlt. ff. de vsufructu, dum dicit: Si arbores vento deiectas dominus non tollat, per quod incommodior sit vsusfructus, vel iter: suis actionibus vsufructuario cum eo experiendum erit. Vbi sic adnotauit Florianus, & sequitur Gironda de Gabellis, 2. part. §. 1. num. 30. fol. 37. est etiam bonus textus in l. repeti, §. finali. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, dum dicit: Planè si proprietarius hoc fecit, ex testamento, vel de dolo tenebitur. Sed & interdictum Quod vi aut clam, vsufructuario competit. Et in l. sed & si quid. 19. §. proprietatis, ff. de vsufructu, ibi: Proprietatis dominus non debebit impedire fructuarium ita vtentem, ne deteriorem eius conditionem faciat. Inde est, quòd vsu[sect. 5]fructuarius necessariò vocari debet, siue illius consensus requiri, quoties res agitur etiam circa proprietatem, quæ ei obesse, siue damnum aliquod considerabile afferre potest. Quod ex aliis obseruant Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 1. glossa 6. num. 29. qui allegat bonum textum in l. is qui fundum, 31. ff. de vsufructu legato. Sfortia Oddi in cons. 82. num. 14. vol. 1. Ideò sententia[sect. 6] lata contra proprietarium, non præiudicat vsufructuario non citato, nec vocato in vsusfructu, nec è contra præiudicat proprietario non citato, in proprietate lata contra fructuarium, vt dicit Glossa in l. is cuius §. finali, ff. de vsufructu. Quam sequunrur communiter omnes, vt constat, ex Caualcano de vsufructu mulieri relicto, num. 125. fol. 423. Pinello 2. Part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 68. vers. similiter est differentia: qui meritò asserit, quòd hanc materiam inuoluunt Scribentes in l. sæpe, ff. de re indicata; erit tamen vltra eum videndus[sect. 7] omninò Paulus Parisius in repetitione ad illum textum, num. 12. 13. 14. 15. & 16. quo loco plenè disputat, an, & quando sententia lata contra vsufructuarium proprietatis domino nocere debeat, & è contrà: conclusiones & doctrinas Bartoli ibid. explicat, & accuratè resoluit; ideò ampliùs insistere necesse non erit: vide etiam Addit ad decis. Gamæ 266. part. 2. Secundò & principaliter constituendum erit, ex di[sect. 8]ctis suprà non obscurè, manifestè potiùs dignosci, deceptos nonnullos, existimantes, proprietarium non posse vendere proprietatem sine consensu & voluntate vsufructuarij, quasi id prædicta æquitatis aut prohibitionis ratione contineri videatur. Quod non dubitarunt asserere Guilliel. de Cun. in l. 2. C. de vsufructu. Oldradus in cons. 24. & Sfortia Oddi in cons. 82. num. 14. vol. 1. sed decipiuntur, vt dixi, quoniam ex alienatione nullum damnum vsufructuario contingit in vsufructu, cùm nihil sua intersit, quod iste, vel ille sit proprietarius, dummodò ipsum non turbet in vsufructu, vt eleganter considerat Castrensis in dict. l. 2. C. de vsufructu, in fine, qui securè defendit, proprietarium posse hypothecare & vendere proprietatem absque consensu vsufructuarij & aliis obiectionibus respondet. Castrensis etiam sententiam defendit Ioannes Sichardus in lectura dicta l. 2. ex num. 2. vsque ad num. 9. & veriorem existimat Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus, num. 9. & sequitur Pinellus 2. part. dict. l. 1. C. de bonis maternis, num. 51. Pro quibus valdè vrget primò textus in l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructa legato, vbi apertè supponit Scæuola, proprietatem vendi potuisse, nec consensum fructuarij requirit, & in l. 3. §. si hæres, ff. vsufructuarius quemadmodum caneat, vbi idem supponit Vlpianus, dicit enim: Si hæres alienauerit proprietatem, & posteà amittatur vsusfructus. Secundò est textus singularis in dicta l. 2. C. de vsufructu, vbi sic scribitur: Verbis testamenti quæ precibus inseruisti, vsumfructum tibi legatum animaduertimus. Quæ res non impedit proprietatis dominum obligare creditori proprietatem, manente fcilicet integro vsufructu tui iuris. Ergo & alienare poterit proprietatem, saluo iure vsusfructus, nec potest in hoc congrua discriminis ratio assignari, vt intelligit Accursius ibi. verbo, obligare, dicens item & vendere. Castrensis, & Sichardus vbi suprà. Qui addunt, quòd si est speciale in patre vsufructuario, quod debeat consentire in alienatione proprietatis, l. vlt. §. filius autem, C. de bonis quæ liberis, in contrarium debet esse ius commune, quòd sine consensu fructuarij possit totalem alienationem facere. Tertiò facit quòd proprietas vsucapi potest, quamuis vsusfructus rectè constitutus per vsucapionem non perimatur, l locum, 21. §. proprietarius, ff. de vsufructu, l. iusto, 44. §. non mutat, iuncta declaratione glossæ ibi. verbo, non potest, ff. de vsucapionibus. Sed si prohibitus esset proprietarius alienare proprietatem sine consensu fructuarij, non posset pati in præiudicium ipsius vsucapi rem, argumento l. alienationis verbum, 28. ff. de verbor. significat. & eorum, quæ adnotarunt per illam legem Scribentes communiter, Castrensis in cons. 44. in fine, lib. 2. Socinus in cons. 266. num. 44. lib. 2. Decius in cons. 445. num. 28. Tiraquellus de retractu Lignagier, §. 1. glossa 9. num. 249. Pinellus in authent. nisi tricennale, num. 29. C. de bonis maternis, quamuis ipse subtiliter atque eruditè, vt assolet, contra Communem existimet falsam esse allegationem dict. l. alienationis, alienatione prohibita, & vsucapionem prohibitam censeri, vt ibi videri poterit. Quartò denique & vltimò, quando tot iura, atque Doctorum authoritates deficerent, concludens fundamentum videretur, quòd[sect. 9] vsufructuarius non habet ita liberum vsumfructum, sicut habet proprietatem liberam proprietarius; quia est fortius ius, & magis adradicatum, vt scribit Baldus in l. locum, §. ex eo, per illum textum, ff. de vsufructu, sed vsufructuarius non habens ita plenum & liberum ius, potest vendere vsumfructum, vt alio capite probabitur infra, etiam sine consensu proprietarij; ergo multò magis poterit proprietarius vendere proprietatem absque consensu vsufructuarij. Poterit tamen contraria senten[sect. 10]tia locum obtinere, vbi ex alienatione proprietatis, damnum considerabile euenire posset vsufructuario; tunc enim citra consensum eius, non posset proprietarius alienare: in quibus terminis loqui videtur Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 2. glossa vnica num. 52. vers. nam licèt, nec inuitus cogetur fructuarius ipse proprietarium rixosum, aut malæ conditionis mutare, vt dicebat Sfortia dict. cons. 84. num. 14. & est de mente Castrensis in dict. l. 2. ad finem, quatenus pro ratione superioris doctrinæ aduertit, quod nihil ad fructuarium interest, quis sit proprietarius, dummodò non turbetur in vsufructu; ergo si aliquid ad euro attineat, contrà erit dicendum, vt etiam, & rectè obseruat Ioannes Sichardus in dict. l. 2. C. de vsufructu, num. 8. vbi dicit regulariter consensum fructuarij non requiri, quando proprietarius velit alienare rem, ex qua vsusfructus pendeat: sed tunc demum quando vertatur aliquod interesse vel commodum vsufructuarij: quod committendum est æquitati iudicantis, vt is ex æquo & bono constituat, quando consensu opus sit, vel non; dicit etiam quòd in casu, quo esset necessarius consensus, necessarium quoq, esse laudimium tanquam merces consensus: quod latiùs tractauerat n. præcedentibus, & ibid. Castrensis n. 2. Ex quibus prætermittere non possum Borgninum[sect. 11] Caualcanum qualibet nota dignum esse in hac quæstione; is enim de vsufructu mulieri relicto, num. 141. vers. legatum verò, fol. 435. contra rationem & legem loquitur, atque superioribus Doctorum resolutionibus non prælectis, securé (sed improbè quidem) affirmat, hæredem siue proprietarium non posse inuito vsufructuario, siue eo irrequisito, aliquid de proprietate disponere, nec alienare illam, & aliter non declarat: quod, vt vides, à iure ipso & ratione valdè alienum est, & superioribus doctrinis repugnat. # 35 CAPVT XXXV. Proprietarius vtrùm, aut quare, ne consentiente quidem fructuario, seruitutem imponere possit, nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat? ipse etiam fructuarius, quare nec acquirere, nec imponere, retinere tamen seruitutem possit? vbi quæ hactenùs dicta sunt ab aliis vbicunque, congeruntur, & confutantur; Raphaëlis Fulgosij ratio contra Recentiores recipitur, meliùs quàm adhuc explicatur, atque Pinelli motiuis contra eam nouiter respondetur. SVMMARIVM. -  1 Proprietarium non posse seruitutem imponere fundo, nec amittere, acquirere planè seruitutem eum posse, etiam inuito fructuario. -  2 Vsufructuarius acquirere seruitutem non potest, retinere autem potest, & si fortè fuerit, non vtente fructuario, amissa, hoc quoque nomine tenebitur. -  3 Prædictorum vera ratio redditur: & textus in l. sed & si quid, 19. §. sed nec seruitutem, ff. de vsufructu, meliùs, quàm hactenùs enucleatur, & num. seq. -  4 Seruitutem nemo in damnum alterius imponere potest, maximè si ille habeat aliam seruitutem. -  5 Dispositionem rerum suarum etsi liberè vnicuique lex committat; hoc tamen ita, vel ex naturali iustitia accipiendum est, si non publicum, aut priuatum alicuius commodum lædatur. -  6 Proprietarius quare acquirere seruitutem possit, etiam inuito fructuario. -  7 Vsufructuarius quare retinere seruitutem possit; acquirere verò, vel imponere seruitutem non possit. -  8 Proprietatis dominus, ne consentiente quidem fructuario, seruitutem imponere potest, nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat, vbi proponitur vulgata difficultas l. sed etsi quid, 19. §. proprietatis, cum l. seq. ff. de vsufructu. -  9 Francisci Connani, Sarmienti, Arij Pinelli, atque Ludouici Vitalis declarationes contra communem reiectæ. -  10 Ferdinandi Vasquez. de Menchaca noua interpretatio, nouè & subtiliter confutatur. -  11 Emmanuelis Mendez de Castro intellectus nouus nouè & verè improbatus. -  12 Iacobi Cuiacij sententia in prædicta difficultate non probatur. -  13 D. Feliciani de Solis rationem veram in se esse, sed non concludere circa difficultatem dict. § proprietatis. -  14 Petri Augustini Morlæ rationem inefficacem esse, & iuri contrariam. -  15 In prædicta difficultate facilius esse aliorum rationes confutare, quàm veram aut concludentem rationem constituere. -  16 Raphaëlis Fulgosij rationem magis placere Authori, & Pinelli motiuis contra eundem, nouè atque subtiliter satisfactum, & num. seq. -  17 Emphyteuta vsumsructum potest ad vitam constituere, & seruitutem imponere ad vitam eius duraturam. -  18 Vassallus in re feudali potest ad vitam seruitutem constituere. -  19 Superficiarius seruitutem & censum in superficie imponere potest. HIs, quæ Capite præcedenti dicta fuêre, proximum est constituere nunc, ob eandem æquitatis, vel prohibitionis rationem, nec seruitutem imponere posse[sect. 1] fundo proprietarium, nec amittere seruitutem, sed acquirere planè seruitutem eum posse, etiam inuito fructuario, vt Iulianus scripsit. Quibus consequens est, fructuarium quidem acquirere seruitutem non posse, reti[sect. 2]nere autem posse, & si fortè fuerit, non vtente fructuario, amissa, hoc quoque nomine tenebitur: ita docuit Vlpianus in l. sed & si quid, 19. §. sed nec seruitutem imponere, ff. de vsufructu. In quo nullus ampliùs insistit, sed tanquam indubitatum omnes admittunt, vt constat ex his, quæ scripserunt Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. num. vlt. vers. sed nec seruitutem, Cuiacius recitationum solemnium, in lib. Digestorum, ad l. 3.[sect. 3] ff. de seruitutibus. Ratio autem quare proprietarius imponere, vel amittere seruitutem non possit, satis constare potest ex his, quæ in initio Capitis præcedentis diximus: proprietarium nihil in præiudicium, aut detrimentum fructuarij facturum, nec aliquo modo iuri vsusfructus obesse, siue aliquid detrahere posse. Deinde,[sect. 4] quia non potest quis in proprio fundo, in alterius præiudicium imponere seruitutem, maximè si ille habeat aliam seruitutem, l. 2. §. 1. l. per quem locum, ff. de seruitutibus rusticorum, l. in concedendo, ff. de aqua pluuia arcenda, l. hoc iure, §. is qui, & l. Lucio, ff. de aqua quotidiana & æstiua: quæ iura adducit Ioannes Corrasius in l. 3. ff. de seruitutibus, num 17. in fine, & num. 20. vbi reddit elegantem & veram rationem, quòd licet dispo[sect. 5]sitionem rerum suarum liberè vnicuique lex committat, l. sed & si lege, §. consuluit. ff. de petitione hæreditatis, l. in re mandata, C. mandati: hoc tamen ita vel ex naturali iustitia accipiendum est, si non publicum aut priuatum alicuius commodum lædatur, l. opus nouum. ff. de operibus publicis. Iason in l. ex hoc iure, ad principium, ff. de[sect. 6] iustitia & iure; acquirere autem seruitutem etiam inuito fructuario, proprietarius potest, nam & res fructuario nec fraudi, nec damno est, & vsusfructus ipse melior sit, vt rectè considerat Cuiacius in dict. l. 3. in princ. ff. de seruitutibus. vsufructuarius verò retinere seruitutem potest, quia dum retinet, nihil de nouo facit quod possit ipsi prohiberi; retinere potius, & conseruare de[sect. 7]bet, aliàs eo nomine tenebitur, si eo non vtente, seruitus ipsa amissa fuerit, vt inquit Vlpianus loco relato suprà. Ratio est, quoniam vsufructuarius omnem rei curam suscepit, & custodiam, atque diligentiam præstare tenetur, vt inquit textus in l. 1. ad finem, cum l. seq. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus. num. 6. & latè probauimus suprà, cap. 10. acquirere tamen, vel imponere seruitutem non potest, quoniam fructuarius dominus non est, & nemo seruitutem acquirit, vel imponit, nisi qui dominus est, l. 1. ff. communia prædiorum. Corrasius in dict. l. 3. num. 20. ff. de seruitutibus. Padilla in l. & in prouinciali, num. 5. C. eodem tit. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 20. num. 1. D. Felicianus de Solis tractat. de censibus lib. 2. cap. 4. num. 9. vers. & hinc est. Ex quibus remanet meliùs quàm hactenus per aliquem enucleatus textus in dict. l. sed & si quid, §. sed nec seruitutem. subdit postmodùm idem Vlpianus: Proprietatis[sect. 8] autem dominus, ne consentiente quidem fructuario, seruitutem imponere potest: nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat; veluti, si talem seruitutem vicino concesserit, ius sibi non esse altiùs tollere. Locum autem religiosum facere potest, consentiente fructuario, & hoc est verum fauore Religionis. Id autem adeò mirabile & difficile, iurique contrarium aliquibus videtur, vt se rationem assequi non posse fateatur coactus Curtius iunior (quem in hoc laudauit Pinellus)in l. penultima num. 37. C. de pactis. Ratio difficultatis & admirationis consistit in hoc, quod licèt proprietario rectè prohibitum esse videatur, fructuario inuito, seruitutem imponere, ne reddatur deterior causa vsusfructûs, ne etiam damnum inferatur eidem fructuario; tamen cum fructuarius ipse consensum præstat, licitum id deberet esse proprietario, quoniam iuri pro se introducto quilibet potest renunciare, l. pacisci, ff. depactis, l. penultima, C. eodem, nec Volenti. & consentienti fraus aliqua, siue damnum irrogari videtur, & nihilominùs constitutio seruitutis non valet, nec quamuis fructuarius consenserit. Id quod iuxta communem sententiam certum est, vti communiter intellexisse omnes firmant, Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 74. Felicianus de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 10. vers. sed hanc resolutionem. Quapropter Franciscus Connanus commentariorum[sect. 9] iuris ciuilis, lib. 4. capite 3. num. 3. fol. 232. constanter asserit contra Communem, proprietarium, etiam inuito fructuario, seruitutem imponere posse, quâ vsusfructus conditio deterior non fiat; quòd si fiat deterior, ita demum si fructuarius ipse consentiat, dicítque verba illa (ne consentiente quidem fructuario) legenda esse (non consentiente fructuario,) & verbum, Nisi, legis sequentis, accipiendum esse pro, Dumtaxat; vt sit sensus, eam dumtaxat seruitutem imponi posse à proprietario, vsufructuario non consentiente, quâ ipsius conditio deterior non fiat: quòd si deterior fiat; eiusdem consensus necessarius est: & in effectu hanc sententiam sequutus est, & nonnullis comprobat Arias Pinellus in dicta 2. parte l. 1. num. 74. qui magis probat, duplicem negationem ponendam esse, vt legatur: Proprietatis dominus, ne quidem consentiente fructuario seruitutem imponere non potest, nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat. Idem etiam admittit D. Franc. Sarmientus selectarum interpretationum, lib. 6. cap. 12. quos merito improbat Felicianus libro 2. dicto cap. 4. num. 10. quoniam eorum assertio euidenter violat verba illorum iurium, éstque contra receptam & vulgatam Codicum Pandectarum fidem, violat etiam Vlpiani verba, & se ipsam prodit Ludouici Vitalis declaratio lib. 2. variarum lectionum. cap. 8. His addo ex alio prædictorum lectionem conuinci, quòd statim dixerit Vlpianus, proprietarium facere posse locum religiosum consentiente fructuario, & hoc fauore Religionis; ergo fauore illo cessante, contrà dicitur, vti communis intelligebat. Vnde Ferdinandus Vasquez de Menchaca lib. 1. de[sect. 10] successionum creatione, §. 7. num. 40. versiculo, redeundo ad illum articulum, reprobata Pinelli & Connani opinione, cum Communi defendit, proprietatis dominum nec consentiente vsufructuario seruitutem imponere posse, per quam vsusfructûs conditio deterior fiat: & reddit nouam rationem, quia fructuarius ius vsusfructûs alienare non potest, §. finitur, Institut. de vsufructu; & sic nec Consentire proprietario seruitutem imponenti, quia seruitutis constitutio alienatio quædam videtur, l. vltima, C. de rebus alienis non alienandis; & sic talis consensus inanis esse debet. Nec obstat, quòd licèt vnus ex dominis prædij communis, seruitutem imponere non possit, tamen accedente posteà consensu alterius domini, firmatur, atque iustificatur seruitus illa, l. per fundum, ff. de seruitutibus rusticorum, l. vltima ff. communia prædiorum, quia respondet ipse, longè diuersum esse vnum ab altero, proptereà quod vnusquisque dominorum habet ius alienandi partem suam; vsufructuarius verò ius alienandi non habet, sed, vt vides, interpretatio hæc, nec vera est, nec sustineri potest inprimis enim diuersum est, vsufructuarium, inuito, seu ignorante proprietario, vsusfructus ius alienare; aut eidem seruitutem imponere volenti consensum præstare, vt ad oculum patet; nec assumptum dictæ l. vltimæ, ita indistinctè procedit, vt colligitur ex his, quæ scribit Corrasius in l. 3. ff. de seruitutibus, num. 25. & 26. Deinde, quia præcipuum fundamentum euidenter destruitur ex eo, quòd si probemus, posse fructuarium vendere, locare, aut quoquo modo alienare vsumfructum, sequetur inde, si ratio adducta per Menchacam procedit, quòd maiori ratione poterit seruitutis constitutioni consensum præstaret: at vsufructuarius vendere potest, locare, gratis concedere, & alienare vsumfructum, vt cum multis alio capite infrà tuebimur: ergo poterit etiam seruitutis constitutioni patientiam aut consensum præstare. Denique cùm verum sit, posse vsufructuarium vendere, & locare vsumfructum, non poterit procedere discriminis ratio, quæ ab eodem excogitata fuerat inter fructuarium, & vnum ex dominis prædij communis. Quare Emmanuel Mendez de Castro (qui superiorum,[sect. 11] & aliorum, de quibus infrà, nullam mentionem facit) in repetitione ad textum, in l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. parte, num. 128. in fine, fol. 47. ea ratione dicit, non posse fructuarium domino proprietatis seruitutem imponere volenti consentire, quia si consentire posset, efficeretur, vt vnus & idem locus duobus in solidum seruiret: quod esset contra naturalem rationem l. si vt certo, § duobus vehiculum, ff. commodati: nec fructuarius ipse consentire potest, vt suo iure sibi vti quandocunque non liceret, argumento legis quoties, versiculo, & ideò, & l. penultimæ, de pactis: vnde sit, vt seruitus, quæ non diminuit ius vtendi fruendíque, rectè imponatur, vt ibi dicitur. Verùm hæc ratio placere non potest, quoniam eâ attentâ, consideratóque ne locus idem duobus seruire debeat, sequitur inde, quòd nec seruitus, quæ non diminuit ius vsusfructûs, imponi non possit, cùm adhuc eadem ratio militet; siquidem duobus fundus seruire debebit: deinde, nam seruitutis constitutio non impediret fructuarium vtifrui posse iure suo, quamuis ipsius vsusfructûs conditio deterior fieret, siue eiusdem ius diminueretur; nec duorum concursus in eodem loco ita in solidum considerari potest, vt concurrere non possit in hac specie, cùm alter iure tantùm seruitutis vtatur, alter verò vniuerso commodo fructuum, & prouentuum gaudeat, quicunque ille sit: denique, nam sicut fructuarius venditione, locatione, aut simili contractu efficere posset, vt iure suo sibi vti ampliùs non liceret, sic & gratuitò consensum præstando proprietario, diminuere ius vsusfructus, aut deteriorem facere suam causam poterit, eò magis, quòd vt dixi non ideò sibi in vniuersum, ius vtendi & fruendi tollit, cùm vti & frui possit saluo iure seruitutis, ex qua vsusfructûs causa deterior fieri dicitur: alia igitur ratione procedit ille textus, nec prædicta sufficiens est ex dictis suprà. Ex quibus etiam conuincitur ratio Cuiacij, licèt magis arguta sit in §. religiosum, Instit. de rerum diuis. & recita[sect. 12]tion. solemn. in lib. Digestorum, ad l. 3. ff. de seruitutibus: deinde, quoniam fateor fructuarij interesse, seruitutem non constitui, non tamen ideò sequitur fructuarij consensum nihil operari debere; & sic remanet indissoluta difficultas adhuc agitata. Quam vt dissoluat Doctor Felicianus de Solis lib. 2. de censibus, cap. 4. n. 10.[sect. 13] ad finem. Primò constituit, proprietarium, etiam inuito fructuario, posse censum in proprietarium constituere, ex l. 2. C. de vsufructu: postmodùm verò, arguit in contrarium ex textu, in dict. l. sed & si quid, dict. §. proprietatis dominus; & aliorum intellectibus reiectis, dicit, quòd libenter admittit, proprietatis dominum seruitutem imponere non posse; non tamen inde sequi non posse, hypothecam, iúsve annui redditus in proprietate constituere. Quod mihi admodùm placet. Ratio verò differentiæ quamuis in se omninò vera sit; quod attinet ad nostrum propositum, non concludit: Inquit enim, differentiæ rationem ex eo procedere, quòd seruitus quælibet tam vrbana, quàm rustica consistit in iure quodam vtendi & fruendi; quare cùm eo careat proprietatis dominus, nequit imponere seruitutem: at verò quoad hypothecam id non exigitur, sed sussicit, quòd sit in bonis debitoris illam conistuentis; ac proinde rectè potest in nuda proprietate hypotheca, censùsve constitui. Ex eo autem dixeram, rationem hanc in se veram non concludere circa superiorem difficultatem, quòd licèt iure vtendi & fruendi proprietatis dominus careat; tamen cùm illud sit penes fructuarium, accedente ipsius consensu & voluntate, videbatur quòd posset proprietarius seruitutem imponere, non obstante eo impedimento, quod ex iure vtendi & fruendi fructuarij, & ipsius consensu suppleri posset. Nec redditur ratio per dictum Authorem, quare consensus fructuarij nihil efficiat, cùm ipse ius vtendi & fruendi habeat, quod non est penes proprietarium, cùrve ipse fructuarius iuri pro se introducto renunciare non possit. Inefficax est etiam, & iuri contraria, nec concludit[sect. 14] ratio quædam adducta nouissimè à Petro Augustino Morla emporij 1. part. titul. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 3. num. 3. inquit enim, seruitutes non ab aliis, quàm à dominis posse imponi nonnullis rationibus ibi adductis. Quarum prima est, quia consensus eorum interuenire debet in imponenda seruitute, quorum ius minuitur: inde infert, quòd proprietarius sine consensu fructuarij imponere non potest seruitutem, & allegat textum in dict. l. sed & si quid, §. finali. de vsufructu: nec aliter probat, & tamen in eo textu expressè deciditur contrarium, vt hactenùs vidisti. In tanta igitur difficultate, in qua procul dubio faci[sect. 15]lius est aliorum rationes confutare, quàm veram & concludentem rationem constituere, magis placuit Ra[sect. 16]phaëlis Fulgosij interpretatio in eadem l. de qua agimus, §. sed nec seruitutem, num. 1. quam defendit Ludouicus Rusardus in notis perpetuis, ad d. §. proprietatis dominus, & probauit Alciatus in l. penultima num. 53. C. de pactis, vt in effectu proprietarius & fructuarius etiam simul seruitutem constituere non possint, quia neuter eorum perfectè dominus est; proprietarius enim ius vtendi & fruendi non habet, & consensus vsufructuarij non potest ius proprietarij integrum facere, si ipse fructuarius retineat vsumfructum, & ideò nec consentiente fructuario, poterit ius realis seruitutis constituere. Inquit ergo Fulgosius, quod fructuarius cedere, aut imponere non potest, quia non est dominus, nec potest per consensum suum, ius diminutum proprietarij facere integrum vsufructu remanente. Nec obstant argumenta nonnulla, quibus Fulgosij rationem impugnare contendit Arias Pinellus dicta 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 74. illis enim etsi nullus hactenùs satisfaciat, congruum responsum dari poterit: & primùm non obstat, dominum appellari vsufructu carentem, in l. rectè dicimus, 25. ff. de verborum significatione; nec videre ipsum, legem adiicientem, qualitatem illam perfecti dominij ad constituendam seruitutem: Nam fateor vtrumque libenter, dum tamen non deficiat ius illud penes fructuarium existens, propter quod, seruitutem imponere non potest proprietarius, vt Fulgosius dicebat: enim verò ius illud adeò considerabile est in hac materia, vt qualitas perfecti & absoluti dominij minimè necessaria sit, vt Pinellus inquit, data saltem qualitate aliqua dominij, cum facultate scilicet vtendi & fruendi: quo modo fortassis considerauit plenum dominium Fulgosius, hoc est, dominium competens cum plena & integra facultate vsus & fruitionis rei: Nam & hinc videmus, quòd emphyteuta, qui non[sect. 17] habet absolutum atque perfectum dominium, sed vtile tantùm, ex sententia communi, caducitatíque, pœnæ, & recognitioni dominij directi obnoxium, quia tamen re emphyteutica ipse solus fruitur, nec ius vtendi & fruendi penes alium est, vsumfructum potest ad vitam constituere, & seruitutem imponere ad vitam eius duraturam. Quod infinita Authorum allegatione comprobantes vt certum tradiderunt Padilla in l. & in prouinciali, n. 6. C. de seruitutib. Iulius Clarus lib. 4. sententiarum, §. emphyteusis, quæst. 21. Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 70. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 10. num. 2. & 6. Felicianus de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 16. & argumentis contrariis eruditè satisfacit Corrasius dicens, hanc verissimam sententiam in l. 3. ff. de seruitutibus, ex n. 16. vsque ad n. 28. Vassalus etiam[sect. 18] in re feudali potest ad vitam seruitutem constituere, vt multis probant Molina dict. c. 20. n. 3. Cuiac. lib. 2. de feudis tit. 9. Iulius Clarus §. feudum, q. 73. D. Felic. dict. cap. 4. num. 18. Denique & superficiarius, qui vtile tan[sect. 19]tum dominium habet, ex sententia communi, seruitutem & censum in superficie imponere potest, vt ex multis probarunt Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæst. 33. num. 2. Felicianus lib. 2. dicta cap. 4. num. 13. Est igitur necessarium dominium cum qualitate illa, vt ius vtendi & fruendi non sit penes alium, quamuis non sit perfectum aut absolutum: quo modo intelligi debet doctrina Fulgosij, vt dicebam suprà. Nec sufficit plenum dominium proprietatis absque vsufructu, quoniam deficit ius illud, sine quo seruitutis constitutio dari non potest: non obstat secundum Argumentum, quòd si fructuarius consentiat proprietario seruitutem imponenti, iam concurrit consensus vtriusque, & consequenter potest seruitus imponi, argumento textus in l. per fundum, 11. ff. de seruitutibus rusticorum, vbi sustinetur seruitus concessa ab vno ex pluribus dominis, accedente consensu aliorum, etiam ex interuallo, ex l. vlt. ff. communia prædiorum, quia ex dictis suprà, satis constat. solutio, nec vtriusque consensum sufficere; sibi enim obstant proprietarius, & vsufructuarius, nec potest fructuarius per consensum suum, ius diminutum proprietarij facere integrum, vsufructu remanente, vt inquit Fulgosius; siue volente fructuario, suum vsumfructu retinere. Nec vrgent in contrarium duo illa iura, proptereà quòd non loquuntur in specie nostra, sed in diuersa, quando vnus ex dominis prædij communis, imponit seruitutem, quæ accedente consensu aliorum firmatur, quia nihil considerari potest, quod impedimento sit constitutioni seruitutis; enimverò omnes domini plenum habent dominium, nec ius vtendi & fruendi penes alium residet: at verò in nostro casu maximum impedimentum præstat, fructuarium ita consentire, vt velit ipse vsusfructûs causam adhuc durare, propter quod, ius domini, siue proprietarij integrum esse non potest: quod ad constitutionem seruitutis necessarium erat, vt dictum est. # 36 CAPVT XXXVI. Fructus quid, & vnde dicatur? quid propriè, & strictè Fructus nomen contineat, qualiter etiam largè, aut generaliter accipiatur? Deinde vsufructu relicto, quamplurima contineri, vbi multarum quæstionum resolutione, valdè vsufructuarij ius ampliatur: & verbum Fructus in hac materia non strictè, aut propriè dumtaxat, sed largè etiam & generaliter sumi debere. Denique communis Doctorum sententia, quæ fructus, in Naturales, Industriales, & Ciuiles diuisit, vtrùm sit vera, nec-ne: vbi diligenti & accurata resolutione, distinctioni, & claritati restituta traduntur, quæ obscura & tenebrosa videri possent: multàque adnotantur per Authorem, quæ hucusque sic explicata non erant. SVMMARIVM. -  1 Vsufructu legato, quamplurima contineri, & latiùs infrà ex num. 11. & à num. 26. cum multis seq. -  2 Quatuor dubia proponuntur, quæ principaliter tractantur in hoc Capite. -  3 Scribentes hucvsque de hac materia, licèt multa effundant, confusè tamen & intricatè loquuti sunt, nec perfectè, nec etiam distinctè rem istam explicarunt. -  4 Fructus quid, & vnde dicatur? -  5 Fructûs nomine propriè & strictè quid intelligatur? -  6 In fructu non dicitur esse id, quod non renascitur. -  7 Fructus in genere sumptus quid significet? & vide infrà num. 65. & 66. -  8 Fructûs, redditûs, prouentûs, obuentionum, ac emolumentorum appellatione quid contineatur? remissuè, latissimè tamen declaratum à multis. -  9 Doctor Spino notatus per Authorem, quòd ad dubium in Summario propositum non respondeat, aut præposterè & impropriè loquatur. -  10 Fructus intelligi regulariter, deductis expensis circa eos factis, & de hac re plenissimè actum per Barbosam. -  11 Vsufructu legato quæ contineantur, & verbum Fructus qualiter accipi debeat in hac materia?vbi nonnulla iura ad propositum eleganter expenduntur. -  12 Pertinere ad fructuarium in re fructuaria non solùm fructus, & quæ fructuum loco, aut vice reputantur, sed etiam omnia, quæ obuentionum, & commoditatum loco habentur, licèt in fructu propriè non sint, idque ex sententia multorum. -  13 Ad fructuarium dumtaxat pertinere commoditates, & obuentiones, quæ infructu consistunt, ex sententia Petri de Barbosa, contra superiores. -  14 Author, vt prædictam contrarietatem componat, & veriorem sententiam declaret, nonnulla constituere necessarium duxit, quæ num. seqq. proponuntur. -  15 Vsufructuario negari non posse, quin in re fructuaria maximum ius Iureconsulti tribuerint, & verbis nimis generalibus atque absolutis omnes prouentus, vtilitates, atque obuentiones rei concesserint. -  16 Nonnulla iura in hac materia nimis restringi per Barbosam, & contra eum verba quædam Iureconsulti Celsi argutè ponderata. -  17 Ex his, quæ Ioannes Garsia in hac materia scripsit, satisfieri posse ad nonnulla fundamenta, quæ expenduntur per Barbosam. -  18 Fructûs nomine frequenter Iureconsultos in hac materia intelligere; & fructuaria in re fructuaria concedere id, quod non renascitur, si tamen in fructu sit, aut saltem fructûs nomine (etiam quantuncunque generaliter accepti) contineri possit. -  19 Dominum D. Petrum de Barbosa, nimis generaliter loquutum in hac materia, & nouè & verè adnotatum ab Authore. -  20 Vsufructuario in re fructuaria id concedendum, in quo propriè & strictè cadit nomen fructuum, aut saltem largè & generaliter cadere potest. -  21 Petrum Barbosa in effectu probasse sententiam communem, quam damnauit; subtiliter & verè probatum per Authorem. -  22 Gasparem Baëcium errore manifesto lapsum in hac materia, nouè, atque concludenter, & verè ostensum ab Authore. -  23 Conclusio & resolutio Authoris circa præcedentia. -  24 Barbosa resolutionem in alio loco sententiam Authoris confirmare. -  25 Tiberium Decianum iuxta mentem Authoris, intellexisse istam materiam. -  26 Vsufructuarius in stagno, in quo vsumfructum habet, qualiter possit piscari, piscésque occidere. -  27 Vsusfructus in columbario potest constitui, & qualiter fructuarius possit in eo columbas capere, & occidere. -  28 Vsufructuarius in fundo, aut in viuario, qualiter venari, feràsque, & aues occidere possit? -  29 Vsufructuarius Castri an iurisdictionalia exercere possit, & antiquas inuestituras renouare? -  30 Ad vsufructuarium pertinere pœnas, condemnationes, & mulctas, siue confiscentur bona mobilia, siue immobilia; & similiter emolumenta sigilli, & officiorum. -  31 Mulctæ, pœnæ, condemnationes, & confiscationes bonorum, quæ propter delicta, vsufructu, aut matrimonio constante, commissa imponuntur, ad quem pertinere debeant, si finito vsufructu, aut soluto matrimonio, sententia lata fuerit? -  32 Et de hac quæstione commendatum ab Authore Barbosam, latissimè, atque elegantissimè omnium scribentem. -  33 Pensiones pædagiorum, & pascuorum dicuntur in fructu esse, & sic ad fructuarium pertinere. -  34 Vsusfructus ex redditu vectigalium, an debeatur ei, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est. -  35 Vsufructuario vtrùm competat ius patronatûs, & præsentandi. -  36 Marito an competat ius præsentandi, ratione rei in dotem datæ, cui annexum est ius patronatûs. -  37 Vsufructuario castri, vel villæ, vtrùm competat ius conferendi beneficia, & officia? remissiuè. -  38 Vsufructu legato, vtrùm veniat id, quod ex exemplatione protocollorum percipitur. -  39 Bartoli sententia in quæstione superiori refertur. -  40 Bartoli opinionem qui indistinctè tueri velit, qualiter possit argumentis contrariis respondere? -  41 Pauli Castrensis contraria opinio relata. -  42 Borgninus Caualcanus notatus per Authorem, quòd de hac quæstione nimis breuiter egerit, nec perfectè, aut distinctè scripserit. -  43 Concordia Baldi, quæ in præfata quæstione per Barbosam improbatur, ab Authore defenditur. -  44 Et illius argumentationi contra Baldum satisfieri posse ostenditur. -  45 Vsufructuario vtrùm debeatur laudemium, si emphyteutica res alienetur. -  46 Vsufructuario an quæratur vtilitas commissi, si res feudalis, emphyteutica, aut censualis cadat in commissum. -  47 Modernum Paris. in tractatu, & explicatione prædictæ quæstionis, cæteros omnes antecellere. -  48 Tiraquelli distinctionem rectè improbatam per eundem. -  49 Eundem Modernum eruditè & verè respondisse ad ea quæ pro vsufructuario in quæstione præcedenti adduci poterant. -  50 Fructuum diuisiones plures, & species à Doctoribus consideratas. -  51 Fructus alios esse Naturales, alios Industriales, & alios Ciuiles, ex sententia communi. -  52 Fructus Naturales qui sint? -  53 Fructuum Industrialium exempla. -  54 Fructus Ciuiles qui sint? -  55 Fructuum species duas dumtaxat esse, & ciuilium fructuum denominationem commentitiam videri, ex sententia multorum. -  56 Author vt in prædicta contrarietate suam sententiam interponat, nonnullos casus distinguendos existimat, & rem istam distinctè magis, quàm hactenùs declaratam proponit. -  57 Fructuum omnium in Mundi exordio vnam, atque eandem speciem fuisse. -  58 Fructus quo tempore cœperint curâ hominum & culturâ prouenire? remissiuè. -  59 Fructuum naturalium denominationem verissimam esse, & ipsorum Iureconsultorum responsis probatam. -  60 Fructuum Industrialium denominationem verissimam etiam esse, atque omninò admittendam. -  61 Fructuum naturalium, & industrialium distinctionem lege Regia probatam. -  62 Ioannis Corrasij præposteram subtilitatem in hac materia, rectè argutam per Pinellum, & illius fundamentis optimè satisfactum à Menochio. -  63 Contentio inter Corrasium & Menochium, mediante analogiâ, conciliata per Alexandrum Raudensem. -  64 Fructuum ciuilium denominationem commentitiam esse, nec iure probatam. -  65 Fructûs nomen frequenter accipi in iure, & apud Scribentes, pro omni commodo & vtilitate rei. -  66 Iacobi Mandelli de Alba resolutio in cons. 275. n. 13. & 15. nouè expenditur, & probatur per Authorem. -  67 Ad ea, quæ de fructibus ciuilibus superiùs dicta sunt, num. 51. 55. & 64. noua resolutio, & conciliatio Anthoris proponitur. -  68 Iacobi Mandelli de Alba in cons. 441. num. 12. consultatio, & resolutio in hac materia, nouè ponderata, & probata per Authorem. -  69 Pensiones, vecturæ, mercedes, & similia, vtrùm nomine Fructûs contineantur? & de opinione Bartoli. -  70 Alexandri doctrinam, pensiones, mercedes, vecturas, & similia, ad similitudinem fructuum naturalium esse, nullo modo admitti posse. -  71 Opinio quorundam, qui prædicta à fructibus industrialibus non separarunt, confutatur. PRo absoluta, & distincta huius Capitis explicatio[sect. 1]ne, quod latissimam materiam continet, in primis constituere, & præmittere necessarium erit, vsufructu legato, quamplurima contineri, atque non solùm rei, cuius vsusfructus relictus est, fructus, sed etiam quidquid inde percipi potest, ipsius fructuarij esse: hoc est, vt Doctores declarant communiter, omnes vtilitates, commoda, obuentiones, emolumenta, & prouentus ex re ipsa, siue illius occasione prouenientes, ad fructuarium pertinere. Quod statim maiori disputatione enucleabitur, & eleganter comprobant Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 1. num. 3. fol. 224. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, capite 23. num. 1. 2. & 3. alios plures sciens, consultòque prætermitto; statim enim referam eos. Id autem vt perfectè, radicitùsque explicari valeat, quatuor præcipuè aperire,[sect. 2] intelligereque oportebit. Primò, fructus quid, & vnde dicatur? Secundò, quid propriè & strictè verbum fructus contineat; qualiter etiam largè aut generaliter sumi debeat? Tertiò, in materia nostra verbum fructus, quæ comprehendat, siue strictè, an largè & generaliter sumendum sit? inde enim deduci debebit, quæ sub legato Vsusfructûs contineri possint, & debeant. Quartò & vltimò, vtrùm vera sit, nec ne, communis Doctorum sententia, quæ fructus, in Naturales, Industriales, & Ciuiles diuisit: an etiam aliorum Scribentium diuisiones iure probari possint? Enimverò de his omnibus, & de materia huius Capitis licèt multa effundant Scribentes (qui omnes originaliter à me prælecti sunt) con[sect. 3]fusè tamen, & intricatè loquuntur, nec perfectè, nec etiam distinctè, rem istam explicarunt. Quocirca valdè necessarium, atque Lectori gratum & iucundum futurum speramus, si eisdem attentè prælectis, & sæpe reuolutis, certam, atque distinctam in hac materia resolutionem proponamus. In primis ergo, quod attinet ad primum, quid Fru[sect. 4]ctus, & vnde dicatur; Dicendum est, Fructus nomen à ferendo, siue fruendo dictum, vt Marcus Varro quarto de lingua latina, scribit; quòd rebus his, quas fundus fert, & quæ in fundo seruntur, fruamur: & sic omnes res, quas fert fundus, & in fundo seruntur, comprehendit. Ex quo definit, fructum fundi esse eum, qui ex eo satus nascitur, vtilis ad aliquam rem. Satum intelligit natum, aut ortum, siue naturæ vi, si hominum operâ. Quam descriptionem Celsus approbans, fructum esse ait, quidquid in fundo nascitur, & quidquid inde percipi potest, l. item si fundi, ff. de vsufructu, & latiùs comprobant, & sic resoluunt Franciscus Connanus lib. 4. dicto cap. 1. num. 2. & 3. Ioannes Copus tractatu de fructibus, tit. 1. cap. 1. de propria fructus significatione, qui habetur tractatuum Doctorum, volum. 17. folio mihi, 235. Minsingerus in §. in pecudum, n. 1. Institut. de rerum diuisione. Franciscus Hotmannus in Commentariis verborum iuris, verbo, fructus, el primo & 2. fol. mihi, 982. Menochius in cons. 66. num. 2. lib. 1. & in idem pungit, sed nullum ex prædictis refert Barbosa in l. diuortio, §. si vir, num. 36. ff. soluto matrimonio. Quoad secundum verò, quid intelligatur Fructûs[sect. 5] nomine, propriè & strictè obseruandum est: Propriè & strictè Fructûs nomine id dumtaxat intelligi, quod ex corpore rei immediatè percipitur, & nascitur: vt partus pecorum, oleum, poma, & fructus alij similes, qui ex re immediatè nascuntur, l. vsura, 118. ff. de verborum significatione, l. qui se, & l. cum quis, ff. de condictione ob causam: ac id quidem si renascatur; illud enim, quod[sect. 6] non renascitur non dicitur esse in fructu, l. diuortio, §. si vir, ff. soluto matrimonio, vbi Glossa, Bartolus, Imola, Alexander, & omnes Doctores communiter, vt de communi, alios plures referens, latissimèque declarans, testatur Barbosa ibidem, ferè per totum §. maximè n. 35. in fine, versic. Vltimò ex isto textu, & n. 36. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 4. §. 17. glos. & faire les, n. 1. 2. & 3. fol. 184. Franciscus Hotmannus vbi suprà, Ioannes Garsia, qui alia iura allegat, de expensis & meliorationibus cap. 23. num. 1. & clarê præsentiunt Connaus lib. 4. dicto cap. 1. num. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 275. num. 15. lib. 2. latè tamen & generaliter, siue sumptum in genere nomen Fructus significat[sect. 7] non tantùm ea, quæ in fundo seruntur, siue ex re immediatè percipiuntur, sed omnia, & quæcunque emolumenta, omnia lucra, omnes commoditates, & vtilitates, quæ ex re percipi possunt, siue eiusdem occasione proueniunt, l. in pecudum, l. vsuræ, ff. de vsuris, l. item si fundi, ff. de vsufructu, l. de fructibus, ff. de donat, inter. Quod admittunt Chassaneus, & Connanus vbi supra, & expressè tradit Ioannes Copus tractatu, de fructibus, dicto tit. 1. capit. 2. Ioannes Garsia dicto c. 23. num. 1. 2. & 3. qui eleganter loquitur, rectèque aduertit, apud Iureconsultos verbum Fructus non ita strictè accipi, sed ciuili modo interpretari, vt iuxta qualitatem rei, de qua agitur, amplam omnem videatur vtilitatem continere, ex iuribus ibi adductis: Hotmannus etiam in commentariis verborum iuris, verbo, fructus, el primo in fine, & 2. fol. 682. sic etiam velut expressim præsentiunt infiniti Authores, qui passim in iure quærentes, quæ continean[sect. 8]tur Fructûs nomine, sic vnanimiter adnotare solent, vt notarunt etiam, dum quærunt, quid Redditûs, Prouentûs, Obuentionum, ac Emolumentorum appellatione contineatur, vt vtrumque constat ex his, quæ ad propositum plenissimè scripserunt Chassaneus rubrica 4. dicto §. 17. dicta glossa, & faire, per totam, Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 1. glossa 7. ex num. 1. Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, c. 4. num. 9. Ioannes Copus dicto tractatu, de fructibus, tit. 1. cap. 1. & quinque sequentibus. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 318. n. 11. Auendañus responso 6. num. 6. Baeça de decima tutori præstanda, cap. 22. num. 3. & 5. & cap. 23. num. 29. & cap. 25. num. 8. Gironda de Gabellis, 2. parte, §. 2. num. 21. & 22. fol. 49. Vincentius Carocius de locato & conducto, sexto gradu accidentium, quæstione 10. ex num. 50. vsque in finem quæstionis, folio mihi 233. nec sine nota aliqua prætermitti potest hac in re Doctor Spino in Spe[sect. 9]culo testamentorum, gloss. 13. de legato vsusfructus, num. 36. is enim in summario illius numeri, quærit, quid contineatur fructuum appellatione; & postmodùm dicit, id dubium inuestigandum esse, & tamen ad illud non respondet, aut præposterè & impropriè loquitur, constituens resolutiuè tenendum esse, fructus dici, deductis expensis, & ære alieno deducto. Quod tamen non est ad dubium propositum respondere; aliud enim est quærere, quid fructuum appellatione contineatur, & illud explicare; aliud verò constituere, fructus intelligi regulariter deductis expensis circa eos factis: quod in iure[sect. 10] certissimum est, & vltra Authores ibi relatos plenissimè exornatum, atque declaratum per Barbosam in l. fructus 7. ex num. 6. cum sequentibus, ff. soluto matrimonio. Quoad tertium verò, quod difficilius est, vsufructu[sect. 11] inquam relicto, quæ contineantur, siue qualiter in materia nostra verbum Fructus accipi debeat, Iureconsultus Vlpianus in l. vsufructu legato 7. ff. de vsufructu, sic diffinit: Vsufructu legato, omnes fructus rei ad fructuarium pertinent. Et aut rei soli, aut rei immobilis vsusfructus legatur: Rei soli, vtputà ædium vsufructu legato quicunque rei redditus est, ad fructuarium pertinet: quæque obuentiones sunt ex ædificiis, ex areis, & cæteris, quæcunque ædium sunt: vnde etiam mitti eum in possessionem vicinarum ædium causa damni infecti placuit, & Celsus etiam Iureconsultus in l. item si fundi, 10. ff. de vsufructu, circa propositam quæstionem sic scribit: Item si fundi vsusfructus sit legatus, quicquid in fundo nascitur, quicquid inde percipi potest, ipsius fructuarij est; sic tamen vt boni viri arbitratu fruatur. In qua lege aduertendum est, quòd nomine Fructus intelligitur, quidquid in fundo nascitur, & simul quidquid inde percipi potest. Quæ duo verba non fuerunt otiosè, aut sine mysterio maximo cumulata, vt non malè aduertit Ioannes Garsia de expensis & meliorat. dicto cap. 23. num. 1. in fine, vbi num. 2. & 3. inducit, & expendit nonnulla iura, vt probet, Iureconsultos in hac materia vsusfructus, de qua agimus, non fuisse sequutos strictam verbi Fructus significationem, sed potiùs nomen Fructus ciuili modo interpretatos fuisse, vt iuxta qualitatem rei, de qua egissent, amplam, siue omnem rei vtilitatem, & prouentum significarent, l. in pecudum, ff. de vsuris, l. numismatum, l. vsufructuarium venari, l. defuncta, ff. de vsufructu, l. de fructibus, ff. de donat. inter. l. si nauis, 62. ff. de rei venditatione l. apud Iulianum, §. fructus, ff. de legatis primò. Iauolenus etiam Iureconsultus in l. vsufructu, 42. ff. de vsufructu legato, id intelligendum in fructu esse docuit, quod ad vsum hominis inductum est. Quæ verba multa comprehendunt, vt de se patet apertè, & colligitur etiam ex l. arbores, 66. §. primo, l. si absente, 55. §. syluam, ff. de vsufructu. Deinde & alluuionis incrementum, quod non suboritur, aut renascitur, neque ex terra percipitur, ad vsufructuarium pertinere, statuitur in d.l. item si fundi, & Kalendarium, id est, nomina debitorum, quæ semel tantùm exigi possunt, & non renascuntur, in legato vsusfructus comprehendi, probatur expressè in l. vxori meæ, 37. ff. de vsufructu legato. Ex quibus iuribus infiniti, & grauissimi Scri[sect. 12]ptores sic ius vsufructuarij ampliarunt, vt non dubitauerint asserere, pertinere ad eum in re fructuaria, non solùm fructus, & quæ fructuum loco, aut vice reputantur, sed etiam omnia ea, quæ obuentionum, & commoditatum loco habentur; & sic non solùm commoditates, quæ in fructu consistunt, sed & aliæ quęcunque ex fundo prouenientes, licèt in fructu propriè non sint. Quod velut expressè præsentiunt Paulus Castrensis num. 3. Duarenus in principio, & in fine, in l. diuortio, §. si vir, ff. soluto matrimonio. Dinus de Muxello in §. æquè si agat, n. 4. de actionibus, Modernus in consuet. Parisien. titul. 1. §. 1. gloss. 1. n. 28. 33. & 37. qui omnem vtilitatè, & obuentionem, quæ ex re, quocunque modo percipi possit, fructuario tribuit. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, ff. Titia cùm nuberet, num. 121. de legatis 2. Guill. Benedict. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 24. Baeça de decima tutori præstanda, cap. 25. num. 21. Flor. de Sancto Petro in l. 1. n. 5. & in l. vsufructu, 7. num. 1. ff. de vsufructu. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 23. num. 9. Laurentius de Pinu, in cons. 40. num. 3. lib. 1. Sfortia Oddi in cons. 30. num. 37. lib. 1. Menochius in cons. 66. num. 17. lib. 1. & his non relatis, in eandem sententiam apertè inclinat Ioannes Garsia dicto cap. 23. num. 3. & num. 6. in fine, Bellonus in cons. 6. num. 17. Alciatus in responso 688. Verùm contrariam sententiam, imò ad fructuarium[sect. 13] dumtaxat pertinere commoditates, & obuentiones, quæ in fructu consistant, & non alias, & labi contrarium opinantes Baeçam, Molinam, & Garsiam, quos tantùm refert, constanter defendit, & sæpe repetit Petrus de Barbosa in discursu lecturæ l. diuortio, § si fundum, & §. si vir, num. 4. in principio, & in versiculo, Ex quibus patet, & num. 9. & num. 14. & 15. Versiculo, cùm verius sit, & num. 36. & 37. & 38. in versiculo, Non obstat secundum, ff. soluto matrimonio. Quam contrarietatem vt[sect. 14] ego componam, & quam veriorem sententiam putem, declarem, nonnulla constituere necessarium duxi. Et primò constituendum est, vsufructuario negari[sect. 15] non posse, quin in re fructuaria maximum ius iureconsulti tribuerint, & verbis nimis generalibus, atque absolutis omnes fructus rei, omnes prouentus, vtilitates, atque obuentiones concesserint, & quæcunque generaliter ex re, siue occasione rei percipi possint, vt constat ex iuribus relatis, suprà num. 11. & Authoribus adductis num. 12. quæ in hoc cauillari non possunt, nec[sect. 16] adeò restringi (quicquid aliter contendat Barbosa in dicto § si vir, num. 4.) vt dum dicunt, quòd quicquid in fundo nascitur, & quicquid inde percipi potest, ad fructuarium pertinet, debeant intelligi, & restringi, quando illud, quod percipitur, renascitur; & sic est in fructu, aliàs non, cùm verba, Quidquid inde percipi potest, quæ à Iureconsulto Celso, in dicta l. item si fundi, proferuntur, & apposita sunt post illa verba, quidquid in fundo nascitur, denotent apertè, vltra id, quod renascitur, quicquid inde ex re percipi potest quocunque modo, ad vsufructuarium pertinere: id enim omne, quod ex re, siue rei occasione percipi potest, fructûs appellatione, saltem largè continebitur, vt statim dicam, & satis constat ex iuribus superiùs adductis. Ad ea autem, quæ pro contraria parte considerat Barbosa, sciens con[sect. 17]sultóque satisfacere nolui, proptereà quòd ad illa concludenter satisfieri potest ex his, quæ ad propositum eleganter scripsit Ioannes Garsia de expensis, & meliorat. dicto c. 22. num. 47. & 48. & cap. 23. num. 4. 5. & 6. per totum. Secundò constituendum est, Fructus nomine in hac[sect. 18] materia, frequenter Iureconsultos intelligere, & fructuario in re fructuaria concedere id, quod non renascitur, si tamen in fructu sit; aut saltem Fructûs nomine, etiam quantuncunque generaliter accepti, contineri possit. Id quod apertè colligitur ex dicta l. vsufructu, 7. dict. l. item si fundi, 10. l. numismatum, & dicta l. vsufructuarium venari, ff. de vsufructu, cum aliis allegatis suprà, num. 11. & optimè aduertit Ioannes Garsia dicto cap. 23. num. 1. & 2. & ante eum magistraliter docuerat Aretinus, quem ipse non retulit, in dict. l. diuortio, § si vir, col. 2. post principium. Quare nimis generaliter pro[sect. 19]bauit Barbosa ibidem num. 36. non dici in fructu esse id, quod non renascitur, & consequenter neque ad maritum, neque ad fructuarium pertinere; multa enim non renascuntur quæ dicuntur esse in fructu, & fructuarij sunt. Verbum ergo Fructus in nostra materia latam recipit interpretationem pro omni commodo, & vtilitate, quæ ex re prouenire possit, vt accipitur in iuribus superius adductis & aliis referendis infrà, cùm de diuisione fructuum tractabitur. Tertiò constituendum est, vsufructuario in re fru[sect. 20]ctuaria id concedendum, in quo propriè & strictè cadit nomen fructuum, aut saltem largè & generaliter cadere potest; ita vt quamuis nomen fructuum non conueniat propriè, saltem obuentionum, prouentuum, aut commoditatum nomen conuenire possit; hæc enim omnia licèt propriè non dicantur fructus, tamen à iure ciuili fructuum loco iudicantur, & largè pro fructibus habentur: quod Modernus Paris. Guill. Benedictus, Paulus de Montepico, Florianus, & alij relati suprà num. 12. vt certum supponunt, & tradunt; & expressè agnoscit Barbosa in dicto § si vir, num. 38. vbi in effectu commu[sect. 21]nem sententiam, quam damnauit, probat; dicit enim, dum præstat solutionem ad textum in dict. l. vsufructn legato, ff. de vsufructu, obuentiones omnes ratione rei prouenientes, ad fructuarium pertinere, quia cadunt sub nomine fructuum ciuilium: quod in effectu est idem, quod nos probamus, hoc est, prædicta propriè non esse in fructu, quia non renascuntur; largè tamen iure ipso ciuili sub nomine Fructus contineri: idcircò omnia, & quæcunque commoda, & obuentiones vsufructuario debitæ sunt, quæ occasione rei fructuariæ proueniant, dummodò in fructu, saltem generaliter, aut largè esse videantur; & ita cum Communi tenendum erit, & in praxi omninò obseruandum, & vide infrà c. 37. num. 17. in fine. & 18. Quartò te vltimò constituendum est, Gasparem Baë[sect. 22]tium errore manifesto lapsum fuisse in hac materia, tractatu, de decima tutori præstanda, cap. 25. num. 21. quem etiam improbauit eruditissimus Barbosa in dict. § si vir, num. 4. ad finem. Nos tamen aliâ viâ, & fortiùs eum impugnandum suscipimus; asserit enim dict. num. 21. vsufructuarium ita plenum ius habere, vt etiam petat ea, quæ fructus rei fructuariæ non sunt, illísque vtatur, & fruatur. In quo, vt dixi, decipitur manifestè; nam aut fructuarius petit ea, quæ ex re nascuntur, & tunc petit propriè fructus: aut petit ea, quæ ex re non renascuntur, ex ipsa tamen re, siue occasione illius proueniunt, & tunc petit etiam fructus; nam licèt impropriè fructus dicantur, qui ex re non renascuntur, largè tamen, aut ciuilis iuris interpretatione, & modo, Fructûs nomine veniunt, & sic fructuarij sunt. Concludendo itaque in hac materia, dicimus verum[sect. 23] esse, ad vsufructuarium non pertinere id, quod in fructu non est; dicendum tamen in fructu esse, non solùm, quòd ex re immediatè renascitur, aut percipitur, sed quidquid inde prouentus, commodi, aut vtilitatis est, siue occasione rei prouenire potest: in quod iterùm etiam reincidere videtur Barbosa in dict. §. si vir, n. 38.[sect. 24] vers. non obstat secundum; vbi dicit sic intelligendum esse textum in dicta l. vsufructu, 7. ff. de vsufructu, vt non probet Iureconsultus ibi, simpliciter obuentiones omnes pertinere ad vsufructuarium, sed restringat se ad illas obuentiones, quæ in fructu consistunt, vel occasione rei, loco fructuum subrogantur. Id quod nos firmamus, nec ampliùs dicimus; dumtaxat enim asserimus, non solùm fructuarij esse id, quod in fructu propriè consistit, sed etiam quicquid inde occasione rei, loco fructuum subrogatur, vel habetur. Quod rectè percipit Tiberius Decianus resp. 35. num. 52. vol. 2. vbi di[sect. 25]xit, quòd vsusfructûs appellatio continet omnes, & vniuersas vtilitates, & emolumenta, quæ quoquo modo, ordinariè, vel extraordinariè percipi possunt ex re, in qua debetur vsusfructus, & idem tenuit Caballinus milleloquio 5. 1. parte. Et sentit apertè, atque nouissimè Ioannes Guttierrez de tutelis, & curis, 3. parte cap. 28. num. 2. & cap. 25. num. 6. 7. 8. & seqq. Ex his (quæ notanda sunt, nullibi enim sic tacta, aut resoluta sunt per aliquem) infertur ad multa, quæ in re fructuaria vsufructuario competunt, vel quia in fructu sunt, vel fructuum loco habentur. Et primò[sect. 26] infertur, posse vsufructuarium in stagno, in quo vsumfructum habet, piscari, piscésque occidere, dummodò alij in locum mortuorum substituantur; dicuntur namque pars fundi, résque immobilis, pisces, qui in stagno sunt, vt multiplicentur & crescant, ideòque quamuis vsufructuarius piscando, eis frui possit; eorum tamen piscium numerus conseruandus est, vt post Cæpolam de seruitutibus rusticorum, cap. 42. num. 6. qui allegat textum in l. vsufructuarium, §. in viuariis, ff. de vsufructu, resoluit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 22. num. 9. & 10. & vide Tiraquellum, de retractu Lignagier, §. 1. glossa 7. num. 116. Modernum in consuet. Parisien. tit. 1. §. 1. glossa 8. num. 17. & num. 20. & nouissimè Ioannem Guttierrez sic resoluentem de tutelis, &[sect. 27] curis, 3. part. cap. 27. num. 25. & 26. ex quibus, & textu in dict. l. vsufructuarium, §. in viuariis, apparet posse etiam in columbario vsumfructum constitui, vt notauit ibi Florianus, & Vincentius Carocius de locato & conducto, tit. de rebus, quæ vsu consumuntur, quæst. 1. de columbario num. 2. fol. mihi 138. Et consequenter poterit fructuarius columbas capere, & occidere, vt multiplicentur, & crescant, dummodò aliæ in mortuarum locum substituantur, vt dicit Cæpola de seruitutibus Vrbanorum, cap. 77. num. 2. Molina dict. cap. 22. num. 11. Vbi refert Modernum Paris. videndum dict. glossa. 8. n. 33. & 34. & vltra eum idem resoluit Palacios Rubios in l. 14. Tauri, num. 28. Similiter, quia venationes in fructu[sect. 28] sunt, l. venationem, ff. de vsuris, poterit vsufructuarius in fundo, aut in viuario, in quo vsumfructum habet, venari, aucupari, ferásque, aut aues occidere, neque à proprietario prohiberi potest, ne venetur, l. item si fundi, §. aucupiorum, l. vsufructuarium venari, in princ. & in §. si in viuariis ff. de vsufructu, Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 4. §. 17. dicta gloss. Et faire, num. 10. Franc. Marcus decis. 532. Baeça de decima tutori præstanda, cap. 24. num. 17. Alphonsus de Azeuedo in l. 7. tit. 8. n. 3. lib. 7. nouæ collectionis Regiæ; dummodò post mortem fructuarij idem ferarum numerus maneat, qui tempore constituti, aut cœpti vsusfructus erat, vt ex communi tradit Molina dict. cap. 22. num. 8. & nouissimè Ioannes Guttierrez de tutelis, & curis, 3. part. dict. cap. 27. num. 22. & clarè probat textus in dict. l. vsufructuarium venari, ibi; commodissimè tamen (ne per singula animalia, facultatis fructuarij, propter discretionem difficilem, ius incertum sit) sufficit, eundem numerum per singula quæque genera ferarum, finito vsufructu, domino proprietatis assignare, qui fuit cœpti vsufructùs tempore. Secundò infertur, vsufructuarium castri, iurisdictio[sect. 29]nalia exercere posse, & antiquas inuestituras renouare; id enim castri, vel iurisdictionis fructus est, & sic ad vsufructuarium pertinere debet, vt rectè fundat, & latiùs probat Menochius, videndus omninò in cons. 66. per totum, lib. 1. & eadem ratione pertinere ad eum pœnas,[sect. 30] condemnationes, multas, & emolumenta sigilli, & officiariorum, siue consiscentur bona mobilia, siue immobilia; prædicta enim, vt diximus, fructus iurisdictionis sunt, vt post Bartolum, & alios Antiquos defendunt eleganter Modernus in consuetud. Parisiens. §. 1. glossa 1. num. 51. Guilliel. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 36. Chassaneus in cons. 61. num. 14. Baëça de decima tutori præstanda, cap. 22. n. 15. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 25. n. 22. & 23. & sic resoluit, latiùs tamen disputat D. Petrus de Barbosa in d.l. diuortio, §. si vir, num. 41. 42. & 43. Quòd[sect. 31] si sententia feratur finito vsufructu, vel matrimonio soluto, multæ, pœnæ, condemnationes, & confiscationes bonorum, quæ imponuntur propter delicta commissa, durante vsufructu, vel constante matrimonio, an pertinere debeant ad hæredes fructuarij, vel mariti, aut ipsum maritum, an verò ad proprietarium, aut vxorem, vel. hæredes eius, tractant plenè Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 7. glossa 2. col. vlt. Guill. Benedictus dict. verbo, cætera bona, n. 38. Boerius decis. 5. n. 22. Chassaneus in consuet. Burgundiæ, rubrica 4. §. 6. in fine. Baeça de decima tutori præstanda, cap. 28. n. 17. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 9. tit. 6. n. 16. vers. item an mulctæ. la[sect. 32]tissimè, atque eruditè Barbosa, ad quem in hoc me remitto; cæteris enim omnibus Scribentibus pleniùs agit, in dict. §. si vir, ex num. 43. vers. iuxta hæc vtiliter quæritur, vsque ad num. 56. Similiter pensiones pædagiorum, &[sect. 33] pascuorum dici esse in fructu; & sic ad fructuarium pertinere post Bartolum, Castrensem, Baldum, & Paulum de Montepico, tenet Menochius dicto cons. 66. num. 7. & 9. lib. 1. & videtur probare Mantica lib. 9. dict. tit. 9. num. 16. vbi post Baldum in l. 1. num. 2. C. de vsufructu, aduertit, quòd si testator emit, aut conduxit Vectigalia; is, cui legatus est vsusfructus omnium bonorum, præ[sect. 34]stita satisdatione, habet etiam vsumfructum ex redditu vectigalium, & refert Paulum de Montepico in § Titia cùm nuberet, l. Titia cùm testamento, num. 92. vbi videtur sentire hæc esse in fructu, & consequenter pleno iure ad legatarium vsusfructus pertinere, quamuis n. 154. Baldi doctrinam simpliciter sequutus fuerit: quam etiam sequitur Afflictis ibi relatus, & simpliciter etiam videntur eam probare Laurentius de Pinu, in cons. 40. num. 7. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 97. lib. 1. atque expressè Guill. Bened. dict. verbo, cætera bona, num. 31. vbi post Bertachinum ibi relatum, dicit, teneri fructuarium præstare cautionem de restituendo exactum finito vsufructu: & vide nonnulla ad propositum, quæ adducit Bacëtius de decima tutori præstanda, cap. 25. à n. 21. vsque ad 28. Tertiò infertur, vsufructuario vniuersitatis bono[sect. 35]rum, cui ius patronatûs annexum est, competere ius præsentandi, quod censetur fructus iurispatronatus in fructuarium cum vniuersitate translati, vt in specie adnotarunt Afflictis lib. 3. constit, rubrica 13. num. 3. Modernus in consuet. Parisien. §. 1. glossa 1. num. 3. & §. 37. gloss. 10. num. 3. Molina qui refert Rochum de Curte, Lambertinum, & Celsum sic tenentes, de Hispanorum primogeniis. lib. 1. cap. 24. n. 3. Menochius dicto cons. 66. num. 6. lib. 1. Barbosa in dict. §. si vir, num. 57. vers. vnde infertur; & vitra eum, idem tenent plures, quos in vnum congessit Petrus Cenedo collectan. 5. ad Decretales, num. 5. Gironda de Gabellis, 2. part. §. 2. num. 24. & nouissimè Ioannes Guttierrez de tutelis, & curis, 3. part. cap. 29. num. 6. Quod intelligendum est, nisi ius patronatus per se subsistat, neque vniuersitati annexum sit; tunc enim absque Episcopi licentia, transire non potest in fructuarium, c. illud, de iure patronatus: vnde nec præsentare poterit eo casu fructuarius. Cæterùm si ius patronatus sit annexum cum vniuersitate, sine licentia Episcopi transibit in eum, c. ex literis, c. cùm secundum, de iure patronatus: & consequenter ius præsentandi competet illi, vt post Modernum, declarat Barbosa dicto num. 57. in fine, dicens, idem obseruandum esse in[sect. 36] marito, cui securè, atque concludenter probat, ius præsentandi competere, constante matrimonio, si mulier dederit in dotem villam, vel castrum, cui erat annexum ius præsentandi: quod credo verissimum ex rationibus ibidem adductis, nec aliorum sentitias probo, ex dictis ibi. ex num. 55. in fine, ver siculo, his ita explicatis, vsque ad num. 59. & vide Ioannem Gutierrez[sect. 37] vbi suprà dicto capite 29. per totum: collatio autem officiorum, & benesiciorum an computetur inter fructus, vt vsufructuarius castri, vel villæ ea conferre possit, disputat ex proposito (ideò ampliùs non insisto) Guillielmus Benedictus in quæstione, de thesauraria, per totam, quæ habetur post repetitionem c. Rainuntius, de testamentis folio mihi, 51. & 52. cui iunge Felinum in c. cùm olim, ex num. 2. de maioritate & obedientia. Modernum in consuet. Parisien. §. 1. gloss. 5. num. 57. Quartò infertur ad explicationem quæstionis, licèt[sect. 38] vulgatæ, satis tamen apud Doctores controuersæ, vtrùm scilicet vsufructu legato, veniat id, quod ex exemplatione protocollorum percipitur, si sortè is; qui vsumfructum vxori, vel alteri legauit, Notarius fuerat: in qua quæstione Bartolus in dict. l. diuortio, §. si vir, n. 3.[sect. 39] ff. soluto matrimonio, & in l. quædam, §. nihil, num. 6. ff. de edendo, & in cons. 50. in fine, expressè docuit, tale lucrum non pertinere ad mulierem, vel alium vsufructuarium. Et deducit rationem ex illo textu: quia id quod semel perceptum, iterùm non renascitur, non dicitur in fructu esse: sed redditus, aut emolumentum protocollorum, non reiteratur, cùm ex protocollo vnum tantùm exemplum deduci possit, nec concedatur aliud, nisi ex magna causa; ergo ad vsufructuarium pertinere non debet. Et Bartoli sententiam sequuntur Imola, & Corrasius in princ. col. 1. Aretinus col. 2. Iason num. 6. in dict. §. si vir. Boërius decis. 19. num. 5. & decis. 244. n. 4. & cum ea simpliciter transeunt Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. dubitatione 10. num. 22. fol. 334. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 186. lib. 1. Vincentius Carocius de locato & conducto, sexto gradu accidentium, quæst. 10. num. 48. fol. 233. & hanc partem constanter defendit, nec aliorum distinctiones admittit Petrus Barbosa in dicto §. si vir, num. 36. versicul. Ex qua conclusione, & num. 37. 38. & 39. vbi & num. 40. opinionem Bar[sect. 40]toli sic defensam, duobus modis explicat: ita vt qui voluerit eam opinionem indistinctè tueri, argumentis contrariæ partis plenè satisfacere possit, ex adnotatis & resolutis ibidem. Verùm contrariam partem; imò vtilitatem, aut lu[sect. 41]crum protocollorum pertinere ad vsufructuarium, defendunt Paulus Castrensis num. 3. & Duarenus in princ. & in fine, in dict. §. si vir. Ioannes Garsia, & Molina in locis relatis per Barbosam vbi suprà, dict. n. 37. & vltra eum communiter approbari testantur Guillielmus Benedictus in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 27. vers, sed aduertatis. Borgninus Caualca[sect. 42]nus, (qui nimis breuiter scribit, nec perfectè agit de hac quæstione) de vsufructu mulieri relicto, n. 88. Franciscus Marcus quæst. 856. 1. parte, Alphonsus de Azeuedo in l. 3. & 4. titul. 9. de las ganancias, num. 21. lib. 5. nouæ recopilationis. Baldus tandem pro concordia harum opinionum in[sect. 43] l. diuortio, §. si fundum, ad medium, ff. soluto matrimon. & in l. 1. num. 18. C. de fructibus & litium expensis, sic distinguit: quòd aut quæritur, vtrùm pecunia ex protocollis redacta ad vsufructuarium pertinere debeat perpetuò, siue irreuocabiliter tanquam fructus; ita quod mortuo eo, siue aliàs finito vsufructu nulla pecunia reddatur hæredi: & hoc modo verum est, talem pecuniam vsufructuario non deberi; & sic procedit opinio Bartoli: aut verò quæritur, vtrùm talis pecunia pertinere debeat ad vsufructuarium omnium bonorum, quoad potestatem vtendi & fruendi dumtaxat; & dicendum est, quod sic, quemadmodum & quacunque alia pecunia hæreditaria vti & frui potest, l. 1. C. de vsufructu, præstita cautione de tanta pecunia restituenda, finito vsufructu: & sic procedit Pauli Castrensis, & sequacium opinio. Et huic concordiæ subscripserunt Alexander, Vincentius, Iacobus, & Baëtius, quos retulit Barbosa in dicto §. si vir, num. 37. ad finem. & vltra eum, probarunt etiam Caualcanus dicto num. 88. qui facit totum fundamentum in verbis generalibus legati vsusfructûs omnium bonorum, quæ comprehendunt etiam pecunias, & bona quæ seruando seruari non possunt, sed vsu consumuntur. Guillelmus Benedict. vbi suprà, dicto num. 27. versiculo, sed saluando, Michaël Grassus receptarum, §. legatum, quæst. 31. Mantica de contecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num. 15. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 142. num. 15. qui etiam fundatur ex eo, quòd legatus fuerit vsusfructus omnium bonorum; & sic quemadmodum continentur protocolla, quæ inter mobilia connumerantur, ita & redditus, qui ex eis proueniunt, Fructus nomen etsi improprium obtinent, & contineri debent sub eo legato. Qua ratione, & aliis[sect. 44] adductis numeris præcedentibus (quatenus intelligebamus Fructus nomen propriè & strictè largè etiam & impropriè accipi) satisfieri potest rationi siue argumentationi Barbosæ, in dicto §. si vir, num. 37. in fine; propter quam, ipse non probauit præfatam concordiam, quam tamen, si casus occurrat omninò seruandam admonemus, & seruandam dicit nouissimè Ioannes Gutierrez de tutelis & curis, 3. parte, cap. 27. num. 30. Quintò & vltimò infertur ad resolutionem quæstio[sect. 45]nis, laudemium scilicet, siue Quinquagesima cui debeat solui, directo domino, an vsufructuario; si emphyteutica res alienetur? Et vera resolutio ex præcedentibus petenda videtur; diximus enim, omne emolumentum rei, & quicquid generaliter percipi potest ex re, ad vsufructuarium pertinere: vnde in terminis, quòd commodum laudemij pertinere debeat ad vsufructuarium, quia fructus est ex re ipsa, seu propter rem proueniens, & aliis quinque rationibus concludit Oldraldus in cons. 24. Ioannes Andreas in additione ad Speculatorem, vers. 92. in fine. Albericus in rubrica, C. de vsufructu, quæstione 1. Alexander in dicta l. diuortio, § si vir, num. 8. in fine, Iason in l. vltima num. 45. C. de iure emphyteutico, & communem omnium sententiam testantur Guillelmus Benedictus in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera. bona, num. 32. Socinus iunior in cons. 70. num. 31. lib. 3. Tiraquellus de retractu Lignagier, in fine tituli, n. 106. Alciatus responso 668. Chassaneus in consuet. Burgundiæ, rubrica 4. § 6. num. 8. fol. 154. Bellonus in cons. 6. n. 17. Iulius Clarus lib. 4. §. emphyteusis, quæst. 23. num. 5. Menochius incons. 66. num. 36. lib. 1. Laurentius de Pinu in cons. 40. num. 4. Gironda de Gabellis, 2. parte, §. 2. num. 23. fol. 50. petrus Costalius, aduersar. iuris, parte 2. ad l. vsufructu legato, ff. de vsufructu: & nullo ex his relato, Amadæus à Ponte quæst. 20. in principio laudimialium quæstionum, vbi, & quæst. 24. rectè fundat in tali alienatione, vtriusque proprietarij scilicet, & vsufructuarij consensum requiri; commodum tamen laudimij ad vsufructuarium spectare, diuersum ius est, cùm res censualis, emphyteutica, aut feudalis cadit in commis[sect. 46]sum, vt quia vassallus abnegauit dominium, & conuictus fuit, aut censuarius contra dispositionem iuris, seu conditionem contractus, tempore debito non soluit, vel alia ratione res debuit in commissum cadere: vtilitas enim talis commissi non quæritur vsufructuario, sed pertinet ad proprietarium. Quod ita decidit Oldradus in cons. 240. & sequuntur plures relati per Tiraquellum vbi suprà, num. 110. Guill. Bened. dicto verbo. cætera bona, num. 33. in fine Iason in l. finali, num. 45. C. de iure emphyteutico. Modern. Paris (qui tractatu & explica[sect. 47]tione huius rei cæteros omnes antecellit, & plene scribit) in consuet. Parisien. titul. 1. §. 1. gloss. 1. num. 37. & 38. & n. 40. rectè improbat Tiraquelli distinctionem in[sect. 48] hac quæstione: postmodum verò num. 45. generaliter constituit, res quæ cadunt in commissum proprietario cedere; vsufructuarium tamen habiturum vsumfructum rei commissæ, quandiu durauerit vsusfructus: quod ex aliis resoluit etiam Amadæus à Ponte dicta quæst. 20. in priheip. Denique ad ea, quæ pro vsufructuario adduci[sect. 49] poterant in quæstione præcedenti, eruditè & verè respondet ipse Modernus dicto num. 38. versicul. non obstant & superioris resolutionis concludentem rationem assignat, quam etiam considerat, sed non refert eum Barbosa in dicta l. diuortio, §. si vir, num. 42. in fine, versiculo, neque prædictæ resolutioni obstat, & num. 43. & nouissimè sic non explicans, nec superiores referens, tradit Ioannes Gutierrez de tutelis, & curis, 3. parte, c. 30. num. 12. fol. 673. Quoad quartum verò & vltimum, vtrùm vera sit[sect. 50] diuisio fructuum, quæ à Doctoribus constituitur; primò obseruandum est, fructuum diuisiones plures, & species consideratas à Doctoribus in variis locis, vt post alios plures adnotarunt, & nonnullas adducunt Pinellus 2. parte l. 2. C. de rescindenda venditione, cap. 4. num. 52. per totum, Menochius recuperandæ possessionis remedio 15. num. 577. & de arbitrariis, lib. 2. Centuria 3. casu 210. per totum, Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 23. num. 7. in principio, & ante finem versiculo, ex quibus cessant, & alij referendi infrà, num 55. Secundò obseruandum est, Doctores magis com[sect. 51]muniter constituisse, fructus alios esse Naturales, alios Industriales, & alios Ciuiles: sic scripsit Bartolus in l. & ex diuerso, in principio, ff. de rei vendicatione, & alij plures, quos referunt Pinellus, Menochius, & Ioannes Garsia vbi suprà, Baeça de decima tutori præstanda, c. 22. n. 3. Antonius Pichardus, qui transit cum Communi, in §. si quis à non domino, num. 7. Institut. de rerum diuisione, & esse fructus Ciuiles agnoscit expressè, licèt de hac re ex proposito non agat Barbosa in dicta l. diuortio, §. si vir, num. 38. in fine. Dicuntur autem fructus Na[sect. 52]turales, quos natura, nihil, aut parum operante hominis industriâ, aut operâ producit, l. fructus percipiendo, ff. de vsuris, l. bonæ fidei emptor, ff. de acquirendo rerum dominio, quales sunt poma, glandes, herba, fœnum, mala persica, nux, cerasum, & alia eiusdem generis. Fructus Industriales sunt. quos hominis industria, siue[sect. 53] opera, & labor, cooperante tamen naturâ, producit: vel, vt inquit Menochius dicto casu 210. num. 5. quos natura producere non potest, nisi hominis labor, & opera antecedat, per textum in dict. l. fructus, ff. de vsuris, l. si eius, ff. de rei vendicatione: quales sunt frumentum, sata, vinum, oleum, & alia similia. Ciulies verò fructus nuncupantur, qui à iure ipso proueniunt,[sect. 54] siue hominum prouisione iure ciuili introducta quæruntur, vt vsuræ, pensiones, mercedes, & vecturæ nauium, l. si nauti, ff. de rei vendicatione, l. vsuræ, l. fructus, ff. de vsuris, l. cum de donatione, ff. de donationibus. Tertiò & vltimò constituendum est, præfatam diui[sect. 55]sionem à pluribus confutatam fuisse; enimverò quamplurimi existimant, fructuum species duas dumtaxat esse, vt alij dicantur Naturales, alij Industriales, & ciuilium fructuum denominatio commentitia sit: sic obseruat glossa in dict. l. & ex diuerso, & in dict. §. si quis à non domino, & in c. grauis, de restitutione spoliatorum, & constanter defendunt Menochius dict. casu 210. n. 29. qui mutatâ sententiâ, quam cum Communi probauit dicto remedio 15. num. 577. dicit veram non esse hanc denominationem fructuum ciuilium, & nullo iure probatam. Franciscus Hotmannus in commentariis verbor. iuris, verbo, fructus, el. 3. fol. mihi 682. Ioannes Copus tractatu, de fructibus tit. 2. cap. 3. num. 2. vbi affirmat fructus Naturales, & Industriales, & inter naturales, & eos, quos humana cura producit, speciem mediam non esse. Loriotus de fructibus, axiomate 16. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 1. num. 2. ibi: Quibus verbis tam naturales, &c. & iterùm paulò post. Franciscus Duarenus ad titulum de vsuris, c. de diuis. fructuum, Minsingerus, & Nicasius vterque n. 7. m dict. §. si quis a non domino. Couar. variarum lib. 1. cap. 3. num. 6. Pinellus 2. parte l. 2. C. de rescindenda venditione, cap. 4. num. 52. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 91. num. 60. vol. 1. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 6. num. 11. Ego vero, vt in prædicta contrarietate meam sen[sect. 56]tentiam interponam, nonnullos casus distinguendos esse existimo, quibus res ista distinctè magis, quàm hactenùs enucleari, & declarari poterit. Primò igitur constituo, fructuum omnium in Mundi[sect. 57] exordio speciem vnam tantùm fuisse, hoc est, à prima illa mundi origine non plures, sed vnam, atque eandem omnium fructuum speciem fuisse: omnes enim fructus ab ipso summo rerum omnium Opifice Deo, solóque eius verbo, sine cultura cuiusque, aut cura, sed sua sponte, & nullo cogente nascebantur, vt constat Genesis 1. & 2. cap. & latiùs probat Ioannes Copus tractatu de fructibus, dicto tit. 2. cap. 1. vbi cap. 2. eleganter explicat, quo tempore cœperint fructus curâ hominum, & cul[sect. 58]turâ prouenire. Secundò constituo, fructuum naturalium denomi[sect. 59]nationem verissimam esse, communi omnium Scribentium consensu receptam, & ipsorum Iureconsultorum responsis probatam. Quod ex dict. l. fructus, ff. de vsuris, l. bonæ fidei emptor, ff. de adquirendo rerum dominio, constat apertè, atque vt indubitatum affirmat Menochius dict. casu 200. in princ. vbi refert glossam, & Doctores sic tenentes in dict. c. grauis, de restitutione spoliatorum, glossam, Bartolum, & Doctores communiter in dict. l. & ex diuerso, ff. de rei vendicatione, Modernum Par. Ioannem Copum, Corrasium, Baconium, & Couarruu. & vltra eum, idem tenent Minsingerus, Balduinus, Nicasius, & Pichardus in dict. §. si quis à non domino, n. 7. Connanus, Duarenus, Pinellus, Alexander Raudensis, Ioannes Vincentius Hondedei, & alij relati suprà n. 55. Baëtius de decima tutori præstanda, cap. 22. num. 3. Ioannes Garsia de expensis, & meliorat, cap. 23. num. 7. in princ. vers. quod attinet ad Iureconsultos, Barbosa in dict. §. si. vir, num. 38. qui, vt anteà dixi, non agit ex proposito de hac re, sed inter alia, horum fructuum naturalium mentionem facit. Tertiò constituo, fructuum Industrialium denomi[sect. 60]nationem verissimam etiam esse, atque omninò admittendam, vtpote, cùm ea non obscurè, apertè potiùs probata sit in dict. l. fructus, ff. de vsuris. Quam rectè expendunt Menochius dict. casu 210. num. 4. & 5. & eum non referens Ioannes Garsia d.c. 23. num. 7. in princ. d. vers. quod attinet; & ita probarunt Authores superius præcitati, & de iure Regio id probari videtur in l. 39.[sect. 61] tit. 28. partit. 3. vbi expressè sit mentio, & distinctio Naturalium fructuum & Industrialium: & ita tenendum est, quidquid contrarium tentauerit Ioannes Corrasius Miscellan. iuris, lib. 3. cap. 9. cuius præposteram[sect. 62] subtilitatem rectè arguit Pinellus dict. 2. parte l. 2. C. de re scindenda venditione, c. 4. num. 52. ad medium, & illius fundamentis optimè satisfacit Menochius d. casu 210. ex num. 6. vsque ad num. 19. qui de hac re omninò videndus est, & vltra illum Alexander Raudensis de Ana[sect. 63]logis, lib. 1. cap 6. n. 11. nouè intendit Corrasij & Menochij contentionem conciliare in hunc modum: Quod vox Fructus naturalis, analoga est, quia per prius, de notat eos fructus, quos natura, parum, aut nihil cooperante hominis operâ, producit: per posterius vero significauit eos, in quibus opera & industria hominis necessaria est, vt in frumento, & similibus. & sic loquitur textus in l. in pecudum, §. vlt. ff. de vsuris, & in §. in. pecudum, Institut. de rerum diuis. dum dicit, naturam, causâ hominis, fructus omnes comparasse: nam potest intelligi de natura per prius, & de natura per posterius; vt latiùs ibi declaratur.[sect. 64] Quartò constituo, fructuum Ciuilium denominationem commentitiam esse, nec iure probatam, quidquid aliter contendat Communis, vt constat ex relatis suprà num. 51. & cum ea Ioannes Garsia d.c. 23. num. 7. Verius itaque est, fructuum ciuilium nomen non esse, quia Fructûs nomen eos propriè complectiur, qui ex re ipse nascuntur, vt probauimus in initio huius capit, num. 4. 5. & 6. & tenet nouissimè Ioannes Guttierrez de tutelis, & curis, 3. parte cap. 23. num. 5. & 6. & ideò fructus ab vsuris, pensionibus, mercedibus, & vecturis, cæterísque obuentionibus separantur in l. ancillarum, vers. sed & pensiones, ff. de petitione hæreditatis, l. vsuræ, ff. de vsuris, l. apud Iulianum, §. fructus, ff. de legatis 1. l. cum de donatione, ff. de donationibus: hæc enim omnia, non fructus, sed vicem fructuum habere dicuntur, ex textu in d.l. vsuræ, l. qui his verbis, ff. de legatis 3. Quod sic defendunt multi, quos retulimus suprà n. 55. & in terminis sic declarat prædicta iura Franc. Hotmannus in commentariis verbor, iuris, verbo, fructus, el. 1. folio mihi 682. Quintò constituo, Fructus nomen in iure nostro, vt[sect. 65] dicebam supra num. 7. frequenter accipi non propriè & strictè tantùm, sed largè etiam, aut in genere pro omni commodo, & vtilitate rei, vt in l. fructus, ff. de regulis iuris, l. loci corpus, §. 1. ff. si seruitus vendicetur, l. vlt. ff. de vsuris: idcircò vsuræ, mercedes, pensiones, ve[sect. 66]cturæ nauium, & similia, aliquando appellantur fructus, l. in venditione, § si quis Fructus ff. de bonis authoritate indicis possidendis, l. qui quadringenta, §. qui ducenta, ff. ad leg. falcidiam, l. vnica, §. cùm autem, C. de rei vxoriæ actione: quod rectè assequutus est Iacobus Mandellus de Alba, quem nullus hucusque retulit in hac materia, in cons. 275. num. 13. & 15. vbi dicit, quòd Fructus, & pensio, sunt vocabula æquiuoca, & variis modis sumuntur, & appellatio fructuum comprehendit aliquando quemlibet redditum, etiamsi sit mere ciuilis, vt est redditus nauis, & vt sunt pensiones vrbanorum prædiorum; propriè tamen Fructus vocabulum ad fructus naturales, & Industriales refertur, & repetit iterùm in cons. 619. n. 3.[sect. 67] Quamuis igitur proprie fructus non sint ea, quæ à Doctoribus appellari solent fructus ciuiles, cùm non à re, sed à iure fuerint inducta; poterunt tamen fructus nuncupari, ciuilis iuris interpretatione, & modo, cùm ipso iute fructuum loco habeantur, aut pro fructibus accipiantur ex iuribus superiùs adductis: & sic poterit prædicta Doctorum contrarieras conciliari, quæ reuera in eo tantùm consistit, quòd non debeant fructus vocari, quæ à iure ciuili non simpliciter fructus appellantur, sed fructuum vice sunt, aut pro fructibus reputantur. Id quod rectè etiam agnouisse videtur Iacobus Mandellus de Alba in[sect. 68] cons. 441. num. 12. vbi dicit, pensiones, & afficta loco fructuum esse ex interpretatione iuris, non ex propria natura, aut conditione: huic addo, quod ex quo à iure ipso ciuili expressum est, vt prædicta fructuum vicem obtineant, siue pro fructibus habeantur, mirum non esse, si à Doctoribus fructus ciuiles appellati fuerint. Sextò & vltimò constituo, pensiones, vecturas, mer[sect. 69]cedes, & similia, propriè aut strictè loquendo fructus non esse; largè tamen, & generaliter intelligendo, siue iuris ciuilis interpretatione, sub nomine Fructus comprehendi, aut fructuum loco haberi, vt rectè dixit Mandellus de Alba dict. cons. 441. num. 12. Vincentius Carocius de locato & conducto, dicta quæst. 10. num. 5. folio mihi, 131. & nouissimè sic etiam intelligit Ioannes Gutierrez de tutelis, & curis, 3. parte c. 23. num. 16. & 17. & clarè colligitur ex iuribus adductis suprà, num. 65. vnde Ciuiles fructus appellauit superiora Bartolus in dicta l. & ex diuerso, num. 1. ff. de rei vendicatione. Paulus Castrensis in l. si nauis, in principio, eodem titul. Berous in c. grauis, num. 9. de restitutione spoliatorum. Loriotus de fructibus, axiomate 16. Menochius recuperandæ possessionis, remedio 15. sub num. 623. Quæ opinio sustineri poterit, intelligendo eam iuxta declarationem fructuum[sect. 70] ciuilium traditam suprà num. 67. & 68. Nec admitti potest Alexandri sententia in cons. 142. num. 7. lib. 5. licèt eum, sed malè quidem, sequuti sint Afflictis decis. 44. num. 7. Franciscus Marcus decisione 1420. n. 8. part. 2. dicentis, pensiones, vecturas, mercedes, & similia esse ad similitudinem fructuum naturalium, cùm reuera ab ipsis multùm distent: enimverò prædicta absque opera, facto, & diligentia hominis prouenire non possunt, vt de se patet apertè, fructus verò naturales nihil, aut parum cooperante hominis industriâ, producuntur, vt superiùs probauimus: Similiter admitti non[sect. 71] potest opinio quorundam asserentium, domorum pensiones, mercedes, vecturas, affictus, tributa, & similia, à fructibus industrialibus non separari. Quod scripsit Bartolus in l. vltima, in fine ff. de iure fisci, & tenent Couar. Corrasius, Copus, & alij, quos in id expendunt Menochius dicto casu 210. num. 27. & 28. Vincentius Carocius dicta quæstione 10. num. 9. fol. 232. & vltra eos Pinellus 2. parte l. 2. C. de rescindenda venditione, c. 4. num. 52. ante finem. Minsingerus in §. si quis à non domino, num. 7. Institut. de rerum diuisione. Sed decipiuntur apertè; nam licèt in prædictis industria & diligentia hominis versetur, vt dictum est; quia tamen id non fit cooperante naturâ ad productionem eorum, Industriales dici non possunt, ex dictis supra num. 53. & 60. idcircò coacta ratione, prædicta à fructibus Industrialibus separare necesse est, constitueréque, fructus propriè non esse, sed iuris ciuilis modo, & interpretatione, fructuum loco haberi: & de his hactenùs, quæ vt vides, distinctè magis quàm anteà erant, remanent explicata. # 37 CAPVT XXXVII. Minera, siue minerale, creta, arena, lapidicina, vena marmorea, aut lapidea, siue aurea, siue argentea, metallica, salinaria, vel similis, quæ in fundo fructuario reperitur, vtrùm vsufructuarij commodo cedere debeat? Deinde de thesauro reperto in fundo fructuario, & de augmento alluuionis in eodem, breuis, vera tamen, &; distincta resolutio traditur: Molinæ, Garsiæ, & Barbosæ resolutiones in hac materia adducuntur, & nonnulla circa eas nouiter adnotantur per Authorem. SVMMARIVM. -  1 Omnia dubia proponuntur, quæ in hoc capite disputantur, & quæ in summario supra proposita sunt. -  2 Primi dubij resolutionem, ex quorundam iurium decisione pendere. -  3 De materia huius capitis originaliter, atque attentè prælegenda, quæ scripserunt Doctores in l. diuortio, §. si vir, ff. soluto matrimonio. -  4 Antiquorum lectura præhabita, ipsorumque resolutione percepta, facile etiam percipi posse, quæ in qualibet materia Recentiores scribiunt, vel adiiciunt. & incipientes à Neotericis, nec antiquorum commentaria originaliter prælegentes, rem de qua agunt, radicitùs, siue fundamentaliter intelligere non posse. -  5 Nonnullos Authores rectè de hac materia tractasse, & Ludouicum Molinam, & Ioannem Garsiam, cæteris aliis Recentioribus vtiliùs, atque elegantiùs scribere. -  6 Lapidicinæ, mineræ, aut mineralia argenti, cretæ, metallorum venæ, arenæ, aurive fodinæ, si antiquæ sint, ita quod ex illis aurum, argentum, creta, siue aliud metallum, lapidèsve excisi, vel effossi sunt tempore Maiorum poterit vsufructuarius vti eis ad eum vsum, & commoditatem, quæ à principio Maioribus fuerit. -  7 Lapidicinas, & venas metallorum iam apertas tempore vsusfructûs legati, indistinctè ad vsufructuarium pertinere. -  8 Eius, qui vsumfructum dedit, consuetudinem multiùm valere in diiudicandis rebus, quæ ad vsufructuarium pertinent. -  9 Lapidicinæ, salinæ, cretæ, mineræ, arenæ, metalla, auri, argentive fodinæ, si antiquæ non sint, sed de nouo repertæ, eius tamen naturæ, vt quod ex eis percipitur, renascatur, illarum vsus, vel vsusfructus ad fructuarium pertinet, & numeris seqq. -  10 Vsufructuarius an possit repetere expensas factas circa venas inueniendas. -  11 Vbi Ascursij sententia refertur. -  12 Et quæ nouissimè adnotauit Barbosa, ad propositum expenduntur. -  13 Ioannis Garsiæ, & Petri de Barbosa contrarietas nouè considerata per Authorem, noua etiam distinctione composita. -  14 Ioannis Garsiæ resolutionem minimè probari lege Partitæ ab eo adductam. -  15 Lapidicina, metalla, fodina, & similia, vtrùm ad fructuarium pertineant, si talia sint, vt ex eis effossum, aut deductum non renascatur. -  16 Ioannis Garsiæ resolutio probata per Authorem. -  17 Ludouicum Molinam apertè inclinasse in eandem sententiam, nouè consideratum per Authorem. -  18 Barbosæ resolutio in hac materia profertur. -  19 Vsufructuarius an possit lapides, siue metalla excidere, cùm ex venæ lapideæ, metallicæ, aut alius similis inuentione, fundus deterior redditur, & an eo casu de damno dato teneatur? -  20 Thesaurus repertus infundo fructuario, vtrùm vsu frutluarij commodo cedat, & an ille repertoris partem habere debeat? -  21 Thesaurus in fundo proprio, vel alieno, vel in loco publico, aut religioso inuentus, ad quem pertineat, & quota pars inuentori, & Principi debeatur? & de praxi, aut consuetudine huius Regni, remissiuè. -  22 Augmentum alluuionis in prædio fructuario factum, an iure vsusfructus & commodi, ad vsufructuarium pertinere debeat? & num. seqq. -  23 De augmento, & eius natura, remissiuè, & vide infrà num. 25. -  24 Francisci Connani singularia verba in hac materia proferuntur, ex illisque constituitur discriminis ratio ad textum in l. item si fundi, vers. huic vicinus tractatus, ff. de vsufructu. -  25 De augmento vtrùm idem iudicandum sit, quod de principali, cui adiungitur, vt illius naturam sequatur: vbi de Augmento infinita dicuntur, remissiuè. HIs, quæ Capite præcedenti de iure vsufructuarij[sect. 1] dicta fuêre, proximum est coniungere nunc, & breui resolutione explanare vtrùm etiam minera, siue minerale, creta, arena, lapidicina, vena marmorea, aut lapidea, siue aurea, siue argentea, metallica, salinaria, vel similis, quæ in fundo fructuario reperitur, vsui, & commoditati vsufructuarij cedere debeat? & de thesauro reperto in fundo fructuario, & de augmento alluuionis in eodem. Et quod attinet ad primum dubium, eius resolutio[sect. 2] ex quorundam iurium decisione petenda videtur, l. vsufructu legato, 7. l. vsufructu relicto, 59. l. æquissimum 17. ff. de vsufructu, meliùs in l. item si fundi, 9. eodem tit. vbi sic scribitur: Et si lapides in eo fundo sint, eorum quoque vsusfructus ad eum pertinet: sed & si lapidicinas habeat, & lapides cædere velit: vel cretæ fodinas habeat, vel arenas; omnibus his vsurum Sabinus ait, quasi bonum patremfamilias. Quam sententiam puto veram. Prætereà de hac re, & ma[sect. 3]teria huius Capitis, originaliter, atque attentè prælegenda sunt, quæ Bartolus, Alexander, Castrensis, Iason, Vincentius, Duarenus, & alij Doctores communiter scribunt in l. diuortio, §. si vir, ff. soluto matrimonio: lecturâ enim Antiquorum præhabitâ, ipsorùmque reso[sect. 4]lutione perceptâ, facilè etiam percipi possunt, quæ in qualibet materia Recentiores scribunt, vel adiiciunt, aliàs à Neotericis incipientes, nec antiquorum commentaria originaliter prælegentes, rem de qua agunt, radicitùs, siue fundamentaliter intelligere non possunt. Deinde, vt alios omittam, qui ab eisdem præcitantur,[sect. 5] legendos omninò Mieres de maioratu, parte prima quæstione decima num. 32. Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 1. capitulo 23. ex num. 8. vsque in finem cap. Ioannem Garsiam de expensis & meliorat, cap. 22. n. 47. per totum. Petrum de Barbosa in dicto §. si vir, per totum. Quod attinet tamen ad præsentem materiam à principio, vsque ad num. 7. & num. 8. in fine, & num. 9. & 14. & numer. 16. & 17. per totum, & vide nouissimè Ioannem Gutierrez de tutelis & curis, 3. parte, c. 25. per totum, fol. 642. & seq. Molina autem, & Ioannes Garsia, cæteris aliis elegantiùs scribunt, & nonnullos casus distinguit Ioannes Garsia; alios etiam Molina: idcircò eorum ordinem seruare, & à primo casu incipere necesse erit. Primò igitur constituit Ioannes Garsia dicto c. 22. n. 47.[sect. 6] in princ. quòd si lapidicinæ, minerę, aut mineralia argenti, cretæ (intelligendo semper de ea parte, quæ fundi domino competit, non de ea quæ ad Principem spectat vt anteà dixerat Molina ab eo non relatus d.c. 23. n. 8. in principio,) metallorum venæ, arenæ, aurive fodinæ, antiquæ sunt, ex quibus aurum, argentum, creta, siue aliud metallum, lapidèsve excisi, vel effossi sunt tempore Maiorum, & ita consuetum fuerit; poterit vsufructuarius vti eis ad eum vsum, & commoditatem, quæ à principio Maioribus fuerit, qui tradiderunt, ex l. si fundus, ff. soluto matrimonio. Quælicèt loquatur in marito, ex eadem ratione recipienda est in vsufructuario, & aliis, ex sententia eiusdem Authoris, qui superiora aliter non comprobat, cùm tamen ante eum idem scripserit Cuiacius obseruationum, lib. 15. cap. 21. & in esse præsenserit Lofredus in cons. 28. num. 8. atque ex ratione dictæ l. si fundus, agnoscit etiam, sed Garsiam non refert, Petrus de Barbosa in dicto §. si vir, num. 4. vers. prætereà dum textus: vbi explicando textum in dicta l. item si fundi,[sect. 7] constituit generaliter, lapidicinas, & venas metallorum iam apertas tempore vsusfructus legati, indistinctè pertinere ad vsufructuarium. Id quod vltra prædictos confirmari potest ex his, quæ scripsimus suprà hoc eodem lib. cap. 22. & dictis per Connanum Commentariorum iuris ciuilis lib. 4. cap. 1. num. 3. ante finem; vbi scribit, & rectè comprobat in diiudicandis rebus, quæ ad vsu[sect. 8]fructuarium pertinere debent, multùm valere eius, qui vsumfructum dedit, consuetudinem, ex dicta l. item si fundi, ad finem, versiculo, nam & si fundi vsusfructus fuerit legatus, & nonnullis exemplis ibidem adductis, num. 4. & 5. ex quibus, & dictis suprà dict. cap. 22. præfata resolutio optimè comprobatur: Item etiam ex §. seminarios, eiusdem legis, iuncto Summario, & declaratione Floriani de Sancto Petro ibi, num. 1. & 3. & his, quæ in terminis nostri casus considerat Molina lib. 1. d. c. 23. in fine, vers. Quarta & vltima conclusio: & hic sit primus casus, siue obseruatio prima. Secundus casus sit, quando posito, quòd lapidicinæ,[sect. 9] salinæ, cretæ, mineræ, arenæ, metalla, auri, argentíve fodinæ antiquæ non sint, sed de nouo repertę, eius tamen naturæ sunt, vt quod ex ipsis percipitur, renascatur; tunc communi omnium consensu, earum vsus, & vsusfructus vsufructuarij commodo cedere debet, ex d.l. finali ff. de fundo dotali, & his, quæ cap. præcedenti latissimè adnotauimus; & consequenter hoc casu, qui inuenerit superiora, siue instituerit illa, eo ipso quòd renascuntur, facit meliorem conditionem fundi, quasi instituta re fructuosa; ac impensas in eam rem factas, eâ meliore facta, recuperat, vt per textum in d.l. æquissimum, ff. de vsufructu, iuncta d.l. vltima ff. de fundo dotali, & l. 27. tit. 2. partita 4. Speriorem doctrinam tradit Ioannes Garsia d. cap. 22. num. 47. versiculo, alter casus est, circa quam tamen nonnulla adiicere, siue maiori explicatione versari necesse est. Primò enim, quatenus ad primum attinet, superiora, quæ renascuntur, in fructu esse, atque vsufructuarij commodo cedere certissimum est, & probatum ab omnibus, qui hucusque de hac materia tractarunt, vt constat ex communi omnium resolutione in d.l. diuortio, §. si fundum, & §. si vir, vbi Barbosa num. 14. & 15. & num. 36. & vt certum supponit, nec de hoc facit dubium Molina dicto cap. 33. ex num. 8. & tenet expressè in fine, versiculo, Tertia conclusio. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 1. cap. 9. num. 3. prima part. Vdalricus Zasius lib. 2. singularium intellectuum, c. 4. Cuiacius obseruationum lib. 15. d.c. 21. Quod attinet verò ad secundum, vt fructuarius, qui[sect. 10] inuenerit, siue instituerit prædicta, quasi re meliore facta, expensas repetere possit aduertendum est: Quod hæc fuit sententia glossæ, cuius Garsia mentionem non facit, in d.l. æquissimum, §. si forte: verbo, separa[sect. 11]tum; vbi apertè docuit, quòd vsufructuarius potest repetere expensas factas circa venas inquirendas, si expensæ magnæ fuerint, atque vtilitas fundi maximè aucta sit. Et sententiæ glossæ meminit, sed Garsiam non re[sect. 12]fert, Petrus de Barbosa in dicta l. diuortio, §. si vir, n. 17. vbi ex his, quæ numeris præcedentibus scripserat, improbat eam: inter alia tamen, quæ eisdem numeris adnotauerat, num. 16. constituit, ex venis auri, & argenti, à communiter accidentibus fundum reddi fructuosiorem, & maioris vtilitatis & valoris; & idem in fodina cretæ, vel arenæ, quia subductâ cretâ, vel arenâ, facilè locus ille terrâ impleri potest, & ex sterili reddi fertilis. Deinde constituit eodem numero, in finalibus verbis, quoad venas auri, argenti, & similium, in dubio, ad vsufructuarium pertinere illas, tanquam fructus, dummodò impensas non repetat, & dicto n. 17. dicit, cauendum esse à sententia Glossæ vbi suprà, eámque confundi ex traditis numeris præcedentibus ab eodem, item & ratione sequenti. Nam si id, quod ex vena deducitur, vult quod sibi cedat, ac si esset fructus; tacitè impensarum repetitioni videtur renunciare, & pro hoc expendit textum in dicta l. æquissimum, §. & si fortè, constanter dicens, & supponens perpetuò, impensarum (quæ factæ fuerint circa venas inueniendas (generaliter repetitionem vsufructuario denegandam. In quo, vt vides, con[sect. 13]trariatur expressè & Glossæ sententiæ, & Ioannis Garsiæ resolutioni, nisi dicamus, ipsum Barbosam loquutum non esse in nostro casu, siue in casu considerato per Garsiam, quando scilicet venæ eius naturæ sunt, vt id, quod ex eis deducitur, renasci possit; quo casu expressè loquitur Ioannes Garsia, vt suprà vidimus: sed eo casu, quo venarum inuentio maximam vtilitatem affert fundo fructuario, sed quod ex illis deducitur, non renascitur; & sic propriè non est in fructu, sed vsufructuario datur, ac si esset fructus, quo casu impensarum repetitio dari non debet. Vnde circa impensas repetendas, vel non, sic forsan poterit distingui in hac materia, ex dict. l. finali. ff. de fundo dotali, & circa eam ex notatis per Doctores in d. §. si vir, benè verum est, quòd superior distinctio, siue Ioan. Garfiæ: resolutio probari non potest,[sect. 14] quidquid ipse probari contendat ex dicta l. 27. tit. 11. partit. 4. ibi enim dumtaxat statuitur, quòd si lapidicina eius naturæ: sit, vt excrescat, in fructu sit, & mariti, constante matrimonio; de expensis tamen repetendis, vel non repetendis, nihil deciditur in ea lege. Tertius casus sit, cùm lapidicina, metalla, fodina, &[sect. 15] similia, item mineræ, & venæ tales sint, vt ex eis effossum, vel deductum, quidquid illud sit, non renascatur; quo casu maior dubitatio est, vtrùm eorum vtilitas ad vsufructuarium pertinere debeat: nihilominùs tamen dicendum est, non solum renascentes fodinas, lapidi[sect. 16]cinas, & metalla ad vsufructuarium pertinere (quod absque dubio est) sed & metalla, arenam, aurum, & argentum, & reliqua commoda, licèt non renascantur, dummodò' fructuarius boni viri arbitratu vtatur, hoc est, si fundum meliorem, fructuosiorem, siue vtiliorem reddat, atque expensas in ea re factas non repetat: quod ex l. item si fundi, l. vsufructu legato, l. æquissimum, l. vsufructu relicto, ff. de vsufructu, & Pauli Castrensis doctrina in d.l. diuortio, §. si vir, num. 3. securè affirmat Ioannes Garsia dict. cap. 22. num. 47. vers. In fructuario igitur: vltra quem, in eandem sententiam[sect. 17] apertè inclinat Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. d.c. 23. num. 8. 1. conclusio. Ibi enim primùm constituit, quòd si vena nouiter in fundo Maioratus inuenta, marmorea, aut lapidea sit, eiùsque naturæ, vt lapides ex ea semel excisæ: renasci non soleant; ita tamen vt ex earum incisione fundus fructuosior, ac vtilior reddatur, lapis excisa, Maioratus possessoris erit. Deinde constituit, Castrensis, & Fulgosij intellectum ad textum in d. §. si vir, verissimum esse, & consequenter eius textûs decisionem in princ. genericè intelligendam, quando scilicet ex inuentione lapidicinæ, fundus fructuosior effectus fuit, siue ex eo, quòd lapis renascatur, siue ex eo quòd aliter fundus fructuosior efficiatur: de quo tamen latius videri poterit Barbosa in eodem §. si vir, à princ. Tertiò denique, & singulariter ad nostrum propositum constituit, quòd quamuis verum sit, proprie atque strictè loquendo, lapides, seu cætera metalla, quæ non renascuntur, in fructu non esse, tamen loco fructuum, obuentionum, atque commoditatum haberi, ideò is, qui fructibus frui debet, commoditatibus etiam atque prouentibus rei fruetur, quamuis propriè loquendo, fructus non sint: Idque ex iuribus superiùs adductis probat, & sua resolutione confirmat omninò ea, quæ c. præcedenti, cum Communi contra Barbosam adnota[sect. 18]uimus: qui ipse eiusdem sententiæ videtur fuisse, sed Molinam non refert; nam in d. §. si vir, num. 8. in fine, vers. Secundò principaliter, & num. 9. & 16. expressè probat, metalla inuenta post vsumfructum legatum licèt excisa non renascantur, tanquam fructus concedi fructuario, dummodò non repetat impensas factas: quòd si impensis fructuarij, prædicta metalla non fuerint inuenta, ad vsufructuarium non pertinere: quod repetit ibidem num. 14. & 15. Quartus & vltimus casus sit, cùm ex venæ lapidæ,[sect. 19] metallicæ, vel similis, quæ renasci non solet, inuentione, fundus deterior redditur? tunc enim non poterit vsufructuarius lapides, siue metalla excidere, siue excisi lapides, aut metalla ipsius fructuarij non erunt; imò si deteriorem fecerit fundum, sic excidendo, de damno tenebitur, atque excauata, & effossa restituet, vt ex dictis iuribus, & Pauli Castrensis doctrina in §. si vir, n. 3. rectè affirmat Ioannes Garsia doctrina. n. 48. in finalibus verbis: & in possessore Maioratus, in quo fortior videbatur militare ratio, idem scripsit Molina lib. 1. dict. c. 23. ante finem, vers. secunda conclusio, & sentit Barbosa in dict. §. si vir, videndus omninò ex num. 16. vbi nouo sensu explicat illum textum, & declarat, quando propter aperturam marmoris, siue cretæ, arenæ, auri, vel argenti inuentionem, fundus videatur reddi deterior, aut fructuosior, vt ibi videri poterit; & de his hactenùs. Quoad secundum verò, vtrùm thesaurus repertus in[sect. 20] fundo fructuario, commodo, & vtilitati fructuarij cedat, & an ille repertoris partem habere debeat? Dicendum est, thesaurum inuentum non censeri esse in fructu, & pariter non censeri partem fundi, sed quid ab eo separatum; & consequenter cum thesaurus in fructu non sit, ad fructuarium pertinere non debebit, si in fundo fructuario inuentus fuerit. Quod ex d.l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, & l. si is qui, 63. ad medium, ff. de acquirendo rerum dominio, probarunt ferè omnes Doctores communiter in d.l. si fundum, Albericus in rubrica, ad finem, C. de vsufructu, Boërius, & Modernus Paris quos sequutus est Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 23. num. 2. vers. item thesaurus. Aluarus Valascus & alij, quos refert, & sequitur Ioannes Garsia dict. cap. 22. num. 51. nouissimè Ioannes Gutierrez vbi infrà cap. 26. ex num. 12. vsque ad num. 20. Andreas De Isernia, Syluester, Angelus, Bursatus, & alij, quos in vnum congessit, & sic defendit Barbosa in dicto §. si fundum, num. 25. Mieres de Maioratu, 1. parte quæst. 10. num. 32. Baeça de decima tutori præstanda, cap. 24. num. 5. Caballinus Melleloquio 9. n. 1. Quod intelligendum est, quoad eam dimidiam, quæ ad proprietarium, ratione dominij pertinere debet; nam tanquam inuentor suam dimidiam habere debet vsufructuarius, cùm habere deberet eam, etiamsi inueniret in fundo omninò alieno, vt post Rebuffum, & Ioannem Garsiam aduertit Barbosa ditio n. 25. & seq. Ioannes Gutierrez de tutelis, & curis, 3. parte cap. 26. n. 18. & Barbosa ibidem, & num. seqq. plenè agit, ad quem[sect. 21] pertineat, & qualiter diuidi debeat thesaurus in fundo proprio, vel alieno, vel in loco publico, aut religioso inuentus, & quota pars Principi debeatur, & de Praxi aut consuetudine huius Regni: vltra quem videndi sunt Mieres 1. part. d. quæstione 10. num. 32. Bursatus in cons. 209. ex num. 1. vsque ad num. 17. lib. 2. Ludouicus Molina, è Societate Iesu Religiosus de iustitia & iure, tractatu 2. disput. 56. per totam, fol. mihi, 366. nouissimè Ioannes Gutierrez de tutelis, & curis, 3. parte cap. 26. à principio. Quoad tertium tandem & vltimum: Vtrùm au[sect. 22]gmentum alluuionis in prædio fructuario factum, iure vsusfructus; & commodi ad vsufructuarium pertinere debeat? Clarè decisum est in d.l. item si fundi, vers. Huic vicinus tractatus est, ff. de vsufructu, & ab his Authoribus, qui de hac quæstione tractarunt (vt alios tamen prætermittam qui ab eisdem præcitantur) plenè & eruditè ad propositum scripserunt Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 1. gloss. 1. quæst. 5. n. 45. & glossa 5. num. 99. & 100. & seqq. Iulius Clarus §.feudum, q. 88. Baëtius de decima tutori præstanda, cap. 24. n. 10. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 26. Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 22. num. 39. Menochius in cons. 34. num. 16. lib. 1. Sfortia Oddi in cons. 30. n. 59. vol. 1. Mieres de Maioratu, 1. parte quæst. 10. à princ. Alphonsus de Azeuedo, in l. 3. tit. 6. num. 30. lib. 5. nouæ recopilationis; qui de augmento, & eius natura plura præ[sect. 23]mittunt, quę necessaria sunt, & ibi videri poterunt. Quod attinet verò ad nostrum propositum, vt anteà dicebam, huius dubij resolutio pendet ex verbis Iureconsulti Celsi, in d.l. item si fundi, vbi sic scribit: Huic vicinus tractatus est, qui solet in eo, quod accessit, tractari: & placuit, alluuionis quoque vsumfructum ad fructuarium pertinere. Sed si insula iuxta fundum in flumine nata sit, eius vsumfructum ad fructuarium non pertinere Pegasius ait, licèt proprietati accedat: esse enim veluti proprium fundum, cuius vsusfructus ad te non pertineat: Quæ sententia non esi sine ratione; nam vbi latet incrementum, & vsus fructus augetur: vbi autem apparet separatum, fructuario non accedit. Ex quibus verbis superiores Authores adnotare solent, distinguendum esse, vt latens incrementum seu augmentum molliter adauctum vsufructuarius habeat, eoque fruatur, quandiu re sibi frui licuerit, patenti verò vti frui non possit, illud enim ad dominum pleno iure pertinet. Quod etiam eleganter tradit Franciscus[sect. 24] Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 1. num. 3. ad finem, vbi reddit discriminis rationem ad ea, quæ proponuntur in dict. vers. huic vicinus tractatus est. Dicens, quòd id, quod alluuione accedit, fundum auget, eiusque pars quædam est: meritò & vsusfructus eius ad vsufructuarium pertinet, proprietas verò ad dominum: insula autem nata, separatum agrum efficit, & distinctum; ideò nec in ea ius vsusfructus protenditur, qui certo fundo constitutus est; at si alicuius territorij mihi competat vsusfructus, in eòque noua insula appareat, mihi quoque eius insulæ fructus debetur, quum pars sit eius territorij, in quo vniuerso constitutum habeo vsumfructum. Quæ verba Connani singularia sunt, & notanda. Similiter notari debent, nec silentio præter[sect. 25]mitti possunt infinita, quæ de augmento, & vtrùm de illo idem iudicandum sit quod de principali, cui adiungitur, vt illius naturam sequatur, congesserunt Mieres de Maioratu, parte 1. d. quæst. 10. per totam, relati per Ioannem Garsiam, d.c. 22. in princ. ante numer. primum. Auiles in capitulis Prætorum, in proœmio, glossa. Islas, per tot. Cephal. in cons. 773. à n. 31. vsque ad num. 48. lib. 5. & in cons. 468. num. 93. & seqq. lib. 4. Menochius in cons. 201. ex num. 43. cum multis seqq. lib. 3. Ioannes Franciscus de Ponte, in cons. 4. pro Duce de Frias, à princ. vsque ad numer. 8. Hyppolitus Riminaldus in cons. 573. à princ. vsque ad num. 12. lib. 5. # 38 CAPVT XXXVIII. Vsufructu omnium bonorum, aut omnium rerum simpliciter relicto, item bonorum mobilium tantùm, aut mobilium, & immobilium simul, cùm vsusfructus relinquitur, quibus ex rebus relictus præsumatur? vbi de pecunia, frumento, vino, oleo, auro, argento, gemmis quoque, rebus pretiosis, & venalibus, vel mercis causâ paratis, supellectile, & aliis similibus, tractatur: & quæ hucusque scripta sunt, distinctione, & resolutione explicantur. SVMMARIVM. -  1 Materiam huius Capitis vtilem esse, practicabilem, & necessariam. -  2 Miserorum indicium sequuntur, qui ad eruendam veritatem alicuius quæstionis, aliorum relatione contenti sunt, nec Scribentium traditiones originaliter scrutantur, & vident. -  3 Borgninum Caualcanum plenè; intricatè tamen loquutum de hac materia. -  4 Franciscum Manticam eleganter, & distinctè de hac materia tractasse, -  5 Iacobum Menochium legendum omninò de hac materia, & Hyppol. Riminald. locis hoc num. præcitatis. -  6 Sfortiæ Oddi consilium 30. per totum, lib. 1. singulare esse, & nonnulla continere vtilia in hac materia. -  7 Testatores diuersis & variis modis solitos esse vsumfructum suorum bonorum relinquere; idcircò verba eorum omninò consideranda, vtpote cùm ex illis deprehendi debeat, quid, quale, quantùmve, an plus, vel minus relictum fuerit. -  8 Vsusfructus omnium bonorum legatum validum esse, non solùm cùm extranei, sed etiam cùm filij hæredes Instituuntur, quod alio Capite latiùs explicatur, & ius Regium declaratur. -  9 Quarundam rerum disputationem consultò hoc cap. prætermissam ab Authore, & quare. -  10 Vsufructu omnium bonorum, vel omnium rerum simpliciter relicto, etiam adiecto pronomine meorum, vel suorum, quænam legata videantur? per totum numerum. -  11 M. Ciceronis sententiam apud nos hodie obseruari non posse, cum Alciato, & aliis. -  12 Vsusfructus omnium bonorum mobilium cùm relictus est, quænam contineantur sub tali legato? -  13 In legato vniuersali mobilium, si enunciatæ fuerint certæ species mobilium, an per talem specialem expressionem in cæteris non expressis intelligatur restrictum vniuersale legatum? -  14 In legato bonorum mobilium vtrùm veniant redditus, & pensiones; vbi noua consideratio Authoris proponitur; -  15 Vsusfructus bonorum mobilium ad vsum domûs si legatus fuerit; quid contineatur, remissiuè, -  16 Vsufructu bonorum mobilium legato; an veniat frumentum in foueis ipsius testatoris, vel alio loco repertum, remissiuè. -  17 Vsufructu mobilium relicto, an veniat vinum, siue oleum iam conditum, vbi etiam agitur de fructibus armenti, vaccarum in possessionibus testatoris existentium, remissiuè. -  18 Vsusfructus legatum de omnibus supellectilibus, & masariis, vel de omnibus quæ reperiuntur in camera, vel de omnibus donariis, quæ contineat? remissiuè. -  19 Supellectile legata, quæ debeantur ex præsumpta testatoris voluntate, plenè, atque accuratè, remissiuè. -  20 Vsufructu omnium mobilium relicto, an veniat vsusfructus auri, argenti, gemmarum quoque, & rerum pretiosarum, remissiue. -  21 Auri, & argenti appellatione, an veniat pecunia? remissiuè. -  22 Vsufructu omnium bonorum mobilium legato, vtrùm vsusfructus quoque pecuniæ contineatur. -  23 Pecunia an & quando in legato rerum mobilium, vel earum vsufructu comprehensa præsumatur, latiùs & meliùs quàm alibi explicatum per Menochium. -  24 Mobilium appellatione pecunias non venire, sed supellectilia & ornamenta domus, ex communi vsu loquendi, qui debet in testamentis rigidæ verborum significationi præferri. -  25 Iacobi Menochij responsiones nonnullas nequaquam concludere, & nouè, & verè adnotatum per Autorem. -  26 Vsusfructus omnium bonorum mobilium & immobilium cùm relinquitur, quænam legata præsumantur, & vtrùm nomina debitorum, iura, & actiones inter immobilia computentur? -  27 In legato generali vsusfructus bonorum, vel bonorum mobilium tantùm, vtrùm venalia, & quæ mercis causâ parata sunt, contineantur? vbi inter alios Menochius commendatur, & nonnulli casus eiusdem recitantur. VSufructu legato contineri quamplurima, duobus capitibus præcedentibus plenè ostensum est: verùm vltra ea, quæ vsufructuario competere ibidem diximus, & plura alia competunt, quæ sub legato vsusfru[sect. 1]ctus vniuersali contineri solent: quapropter cùm huius Capitis materia vtilis sit, practicabilis, & necessaria, prætermitti omninò non potest, licèt de ipsa & ante nos quamplurimi, & plena manu scripserint, & pro absoluta, perfectáque resolutione, nonnullos casus constituendos existimaui, quibus ea, quæ frequentiùs accidunt, comprehendi poterunt. Et in primis constituo, miserorum iudicium sequi[sect. 2] eos, qui ad eruendam veritatem alicuius quæstionis, aliorum relatione contenti sunt, nec Scribentium omnium traditiones originaliter scrutantur, & vident: Idcircò Lectorem monendum, de hac materia omninò, atque originaliter prælegendos, Paulum de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ex n. 110. cum multis sequentibus, de legatis 2. Borgninum Caual[sect. 3]canum, plenè, intricatè tamen, loquentem de vsufructu mulieri relicto, ex num. 82. folio mihi, 246. Vsque ad numer. 89. Guillielmum Benedictum in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 1. & num. 8. & 9. & 19. & 24. Iacobum Mandellum de Alba in cons. 619. lib. 4. Capicium decisione 183. In causa Magnisici. Laurentium de Pinu in cons. 40. à principio, lib. 1. Grassum receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 19. & 26. Franciscum Manticam eleganter & distinctè de hac[sect. 4] materia tractantem de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. per totum. Simonem de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. num. 22. per totum, & num. 33. cum sequentibus, vsque ad num. 44. folio 335. Iacobum Menochium[sect. 5] legendum omninò de hac materia, lib. 4. præsumptione 138. & 142. & in cons. 407. per totum, lib. 5. Ioannem Vincentium Honded. in cons. 63. numer. 50. volum. 1. Hyppol. Riminal. in cons. 216. lib. 2. vbi latè agit, quæ veniant appellatione bonorum mobilium, & quando legantur vestes, iocalia, torques, annuli, monilia, & similia. Achillem Pedrocham in cons. 7. n. 99. & sequentibus. Ioannem Petrum Mollignati. de appellatiua vtriusque iuris extensione, num. 124. incipit: Bonorum suorum appellatio, fol. 23. vsque ad num. 148. & exstat consilium[sect. 6] Sfortiæ Oddi 30. per totum, lib. 1. quod singulare est, & nonnulla continet vtilia in hac materia. Secundò constituendum est, testatores diuersis, &[sect. 7] variis modis solitos esse vsumfructum suorum bonorum relinquere; idcircò verba eorum omninò consideranda, vtpote cùm ex illis deprehendi debeat, quid, quale, quantúmve, an plus, vel minus relictum fuerit. Id quod non obscurè, apertè potius præsentiunt Prætis, Mantica, Menochius, & alij vbi suprà. Qui materiam[sect. 8] hanc coniecturalem esse rectè fatentur: qui etiam vnanimiter & expressè probarunt, aut certè saltem supponunt, legatum hoc vsusfructus omnium bonorum validum esse; non solùm cùm extranei, sed etiam cùm filij hæredes instituuntur. Ratio est, quoniam filij Legitimam liberam, & exemptam deducunt, nec pater per insitutionem in nuda proprietate, eos sua Legitimâ defraudat, nec illius vsufructu, vt notatur in Authent. nouissima, & in corpore vnde sumitur, C. de inofficioso testamento: vnde ex vsufructu etiam detrahere possunt suam Legitimam, vt in terminis adnotarunt Iason in d. authent. nouissima, num. 44. Rodericus Iuarez in l. quoniam in prioribus, in tertia ampliatione, C. de inofficioso testamento. Corneus in cons. 253. volumine primo. Decius in cons. 620. num. 8. Parisius in cons. 94. n. 37. volum. 2. & ex aliis multis in terminis nostris, sic obseruat nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 90. fol. 38. & vltra eum Grassus §. legatum, quæst. 28. & alio capite infrà ad legum huius Regni explicationem, & consuetudinis vulgarem interpretationem latiùs dicemus. Tertiò constituendum est, quarundam rerum dispu[sect. 9]tationem consultò hoc capite prætermissam à nobis, quod de ipsis distinctè atque absolutè ab aliis actum videamus, nec eorum resolutiones transcribere liceat: ea tamen explicabimus, quæ omitti non possint, aut maiori distinctione, vel explicatione indigeant. Et in primis aduertendum est: Quòd vsufructu omnium bono[sect. 10]rum, vel omnium rerum simpliciter relicto, & non adiecto mobilium, vel immobilium, sed simpliciter tantùm, vt dixi, bonorum omnium vsufructu relicto: tunc veniunt in tali legato omnia bona mobilia, se monentia, immobilia, venalia, fructus quicunque, & prouentus ex rebus prouenientes, iura, actiones, & nomina debitorum vbique locorum existentia, pensiones domorum, annui redditus, & indistinctè vsusfructus quibuscunque ex bonis, & iuribus testatoris relictus præsumitur, etiamsi dictum esset: omnium bonorum meorum, vel suorum, aut nulla res est, quæ sub tali legato non cadat: ita post alios plures adnotarunt Corneus in cons. 187. columna vltima. volumine 2. Tiraquellus in l. si vnquam, verbo, bona, num. 5. & sequentibus, C. de reuocandis donationib. Guillielmus Benedictus in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, ex num. 24. Parisius in cons. 96. ex num. 6. volumine 2. Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, num. 84. fol. 254. petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 94. fol. 40. vbi firmat, adeò veram esse hanc resolutionem, quòd nullum inueniat Authorem contrarium sentientem. Et vltra eos, eandem tenent etiam Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione 10. num. 22. fol. 334. vbi dicit, quòd venit pecunia inuenta in hæreditate, & venit frumentum pro seminandis agris. Petrus Antonius Anguissol in cons. 43. Ioannes Petrus Mollignati de appellantiua vtriusque iuris extensione, verbo, immobilium, fol. 73. & 74. ex num. 575. vsque ad num. 582. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num. 1. 2. & 3. Vbi plenè probat, vsufructu omnium bonorum legato, earum etiam rerum, quæ vsu consumuntur, vsumfructum legatum videri. Quod anteà docuerant Alexander in cons. 120. Quia opportunè, num. 1. volum. 6. Craueta in cons. 300. num. 5. vers, Secundò dubitatur, lib. 2. & ex aliis tradit Caualcanus de vsufructu, num. 88. fol. 259. superiorem etiam resolutionem agnoscunt verissimam, & indubitatam Menochius lib. 4. præsumptione 142. num. 16. 17. & 18. & in cons. 407. num. 13. & 14. lib. 5. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 19. num. 1. vbi etiam dicunt, vsumfructum pecuniæ contineri in legato vsusfructus omnium bonorum, & Menochius refert Picum, & Pinellum idem tenentes consil. & numero suprà relatis. Ex his apparet M. Ciceronis sententiam hodie apud nos obserua[sect. 11]ri non posse, siue omnium bonorum vsusfructus relictus sit, siue mobilium omnium bonorum tantùm: is enim lib. Topicorum, ad Trebatium Iureconsultum scripsit; Non debet, inquit, mulieri, cui vir bonorum suorum vsumfructum legauit, cellis vinariis & oleariis plenis relictis, putare ad se id pertinere: vsus enim & non abusus legatus est. Quæ sententia vt rectè adnotauit Alciatus lib. 7. Parergon, c. 2. potuit, tempestate Ciceronis, obseruari tanquam vera: Sed cum Senatusconsulto permissum deinde fuerit, vt earum quoque rerum, quæ vsu consumuntur, legari. vsusfructus possit, & cautione proprietario succurratur, l. 1. 2. & per totum, ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, §. Constituitur, Institut. de vsufructu: dubium non est: hodie nos alio iure vti, & propter verborum generalitatem, mentèmque testatoris, vini & olei vsumfructum deberi, cùm omnium bonorum vsusfructus relictus est: deinde & in bonis mobilibus vsumfructum constitui posse, atque earum rerum, quæ vsu consumuntur, legari, Vt cum Alciato probarunt Mantica lib. 9. d. titul. 6. in principio. Menochius lib. 4. . dicta præsumptione 142. num. 14. Quartò constituendum est, dubium esse, quænam[sect. 12] contineantur sub legato vsusfructus omnium mobilium, vel bonorum mobilium omnium? Magis tamen communiter probari, quòd in eo legato contineantur omnia mobilia, & se mouentia, quæ vsu non consumuntur per triennium, vt sunt vestes, supellectilia, animalia, & tandem ea, quæ ad motum mobile destinata sunt; fructus etiam nondum separati à solo continentur, quamuis adhuc immobilium naturam retineant, cùm sint pars soli; ea autem, quæ vsu consumuntur, non veniunt, quia in eis propriè non cadit vsusfructus: Ita per textum in l. mouentium, ff. de verborum significatione, & tradita per Corneum in cons. 187. columna 2. lib. 2. Tiraquellum de retractatu Lignagier, §. 1. glossa 7. n. 81. & sequentibus. Parisium in cons. 79. num. 41. volum. 2. Decium in cons. 381. num. 3. cum sequentibus. Beneuenut, Plotum, Durandum, Franc. Marc. & Ruinum, constituit Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 82. fol. 246. & sequent. & nouissimè Petrus Ricciard. ad rubricam, Institutionum, de vsufructu, num. 91. per totum, fol. 38. qui post Decium in cons. 653. num. 2. & Plotum in l. si quando, n. 16. C. vnde vi, intelligit id procedere, quando simpliciter relictus est vsusfructus omnium bonorum mobilium, secus si in institutione hæredis, aut in legatis fecisset testator mentionem de animalibus, aut rebus se mouentibus, vel pensionibus, quia tunc ex coniecturata mente testatoris non venirent animalia, & pensiones appellatione dictorum bonorum mobilium, vt ibi latiùs probat, & agnoscit Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione 10. num. 36. fol. 335. vbi aduertit, Decii & Ploti sententiam suprà relatam, fortè veriorem esse, contra Ruinum, & alios ibidem relatos. Deinde quærit, quod si in legato vniuersali mobilium sint enunciatæ certæ species mobilium, an per talem specialem expressionem in cæteris non expressis, intelligatur restrictum vniuersale le[sect. 13]gatum? & refert Hyppolitum Riminaldum disputantem, & concludentem quód non; in cons. 216. num. 18. & sequentibus: Demùm probat Beroi sententiam in cons. 3. num. 7. & sequentibus, Bonorum mobilium ap[sect. 14]pellatione venire redditus temporales, putà quatuor, vel quinque annorum, & non perpetuos; quæ tamen sententia fortassis hodie dubia esset, attento communi vsu loquendi, iuxta quem, appellatione mobilium, de pecuniis, siue de redditibus iam decursis, qui in effectu in pecunia consistunt, aut solui debent, non præsumi sensisse testatorem cum Pinello, & Sfortia Oddi statim probabimus, vt indeaduertamus etiam ad ea, quæ cum aliis ibi relatis probauit Caualcanus de vsufructu mulieri relict. dicto num. 82. circa finem, versiculo, Et etiam veniunt in legato fol. 251. venire scilicet in legato vsusfructus bonorum mobilium, pensiones, & annuos redditus regulariter. Quod, vt vides, non ita generaliter acceperunt Prætis, & Berous, sed ad redditus temporales quatuor vel quinque annorum restrinxerunt: id enim nec attento communi vsu loquendi omninò certum est. Quòd si vsusfructus bonorum mobilium ad[sect. 15] vsum domûs legatus fuerit; quæ contineantur sub eo legato, explicat Ruinas in cons. 160. num. 3. & sequentibus, volumine 3. Item, an in legato vsusfructus bono[sect. 16]rum mobilium, contineatur frumentum in foueis ipsius testatoris, in domóque eiusdem, vel alio loco repertum, tractat Menochius in cons. 407. num. 28. lib. 5. Sfortia Oddi in cons. 30. num. 1. & 6. & num. 51. volum. 1. &[sect. 17] an vinum, siue oleum iam conditum legatum præsumatur, mobilium omnium vsufructu relicto. Denique, an fructus armenti vaccarum in possessionibus testatoris existentium veniant, tractat plenè idem Sfortia dicto cons. 30. num. 36. & sequentibus, & vide Caualcanum, & Ricciardum vbi suprà, num. 12. quatenus indistincté tradunt, in hoc legato non venire ea, quæ vsu consumuntur, quia in eis propriè non cadit vsusfructus. Præ[sect. 18]tereà legatum vsusfructus de omnibus supellectilibus & masariis, vel de omnibus, quæ: reperiuntur in camera testatoris, vel de omnibus donariis, quæ contineat? vide Decium in cons. 472. num. 4. 5. & 6. & in cons. 653. in principio. Parisium in cons. 67. num. 12. & in cons. 79. n. 41. & 45. libro secundo. Plotum de in litem iurando, §. 1. ex num. 16. Simonem de Prætis dicta dubitatione 10. n. 36. & tribus seqq. & num. 42. fol. 335. & ibidem num. 14.[sect. 19] Sfortiam dicto cons. 30. num. 19. & iunge Menochium lib. 4. præsumptione 160. per totam, vbi latè agit, quæ supellectile legata, ex præsumpta testatoris voluntate[sect. 20] debeantur: demum sub legato vsusfructus omnium mobilium, an veniat vsusfructus auri, argenti, gemmarum quoque, & rerum pretiosarum, vltra relatos supra, tradunt Ioannes Cephalus in cons. 637. num. 46. lib. 5.[sect. 21] Menochius dicto cons. 407. num. 7. lib. 5. vbi etiam, an auri, & argenti appellatione veniat pecunia? de quo etiam vide Simonem de Prætis vbi suprà, num. 41. Sfortiam Oddi dicto cons. 30. num. 20. Pinellum 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num 50. Tandem & vltimò, vtrùm sub legato vsusfructus om[sect. 22]nium mobilium, vsusfructus quoque pecuniæ in arca, vel alibi in domo repertæ contineatur? dubitant Doctores in hac materia: & reuera duæ sunt, contrariæque Scribentium sententiæ, vt constat ex his, quæ scripserunt Parisius in cons. 67. & in cons. 79. vol. 2. Berous incons. 44. ex num. 5. & in cons. 43. col. 1. lib. 2. Crotus in cons. 125. ex num. 9. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 82. vers. veniunt etiam pecuniæ, fol. 250. Simon de Prætis lib. 4. dubitatione 20. num. 41. per totum fol. 335. latè atque eruditè Pinellus 2. parte l. 1. C. de bonis maternis, ex num. 44. vsque ad num. 51. Grassus recept. sententiarum, §. legatum, quæst. 19. num. 7. 8. & 9. Mantica de coniecturis vltim. volunt, lib. 9. tit. 6. num. 14. fol. 400. Menochius in cons. 407. per totum, lib. 5. Sfortia Oddi dicto cons. 30. ferè per totum, maximè ex num. 8. vsque ad numer. 36. Andreas Gaill. practicarum obseruationum lib. 2. obseruatione 11. per totam. Et his non relatis, Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit, de vsufructu, num. 91. ante finem, fol. 39. Ex quibus apparet, magis communiter probari, pecuniam mobilem esse, & sub relicto vsusfructus mobilium contineri, vt Pinellus, Caualcanus, & Menochius affirmant, alios verò contrà & constanter defendere, vt constat ex eodem Mantica, & Sfortia vbi suprà. Ego verò huius rei maiorem disputationem, ideò necessariam non esse, mihi certus sum, quòd de hac re, pecunia scilicet, an & quando in legato[sect. 23] rerum mobilium, vel eorum vsufructu comprehensa. præsumatur, latissimè, atque eruditè scripserit, & nouem casus distinxerit Menochius lib. 4. Præsumpt. 138. per totam, ad quem omninò confugiendum est. Videndus etiam Hyppol. Riminald, in cons. 216. num. 84. lib. 2. Deinde quoniam hodie mobilium appellatione, verius[sect. 24] existimem, pecunias non venire, sed supellectilia, ornamenta, & alia, de quibus suprà, ex communi vsu loquendi, qui debet in testamentis, rigidæ verborum signisicationi præferri. Id quod cum Ioanne Andrea, Oldrado, Decio, Natta, Ploto, & aliis, optimè fundant, & constanter defendunt Arias Pinellus dict. 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 50. Sfortia dict. cons. 30. ex n. 19. vsque ad num. 25. His (& vltra omnes in hac materia[sect. 25] Scribentes) addebam ita tenendum esse, ex rationibus prædictorum: nec satisfacere responsiones nonnullas Menochij dict. cons. 407. num. 22. & seqq. Vbi adstrictus superiori fundamento, communem, inquam, vsum loquendi, obseruandum magis esse, quàm sermonis proprietatem; at secundùm communem vsum loquendi, pecuniam non contineri, quatuor modis respondet, sed re vera non satisfacit; facilè enim & in vniuersum probari possent ea; quæ, vt communis vsus loquendi probatus dicatur, necessaria sunt, vt de se patet apertè, nec huic communis vsus loquendi alicuius loci dumtaxat est, sed totius serè orbis terrarum, vt etiam constat euidenter. Idcircò, si casus occurreret, sic securè atque indistinctè obseruarem, nec aliorum sententias aut distinctiones admitterem. Quinto constituendum est, quòd vsufructu omnium[sect. 26] bonorum mobilium & immobilium relicto, veniunt non solùm ea, quæ præcedenti obseruatione, ex num. 12. dicta sunt, sed etiam omnia bona stabilia, & immobilia, vt prædia, & domus, apothecæ, annui redditus super bonis immobilibus, & pensiones annuæ, dummodò perpetuæ sint, &, vt generaliter dixerim, vsusfructus quibuscunque ex bonis testatoris relictus præsumitur, vt dicit Menochius loco statim referendo: iura autem, & actiones non veniret, etiam quòd adesset locutio generalis, aut vniuersalis omnium aut quorumcunque bonorum; nec etiam venirent nomina debitorum, cùm sint tertia species, nisi aliter constaret de mente testatoris, voluisse comprehendi etiam iura, actiones, nomina debitorum, & alia; vt si exciperet aliqua ex nominibus aut actionibus debitorum: tunc enim, ne exceptio inutilis esset, aut frustratoria, in cæteris aliis vsumfructum constituere voluisse censeretur: ita superiorem hanc resolutionem tradit in terminis, & quamplurimorum allegatione comprobat Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 83. per totum, fol. 453. & vltra eum, idem probarunt Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntat. lib. 4. dubitatione 10. num. 22. fol. 334. Grassus §. legatum, quæst. 19. n. 4. & 5. Andreas Gaill. practicar. obseru. lib. 2. obseruation. 11. n. 9. Menochius lib. 4. præsumpt. 142. . num. 2. & 3. & num. 19. & 20. Pancirolus in cons. 76. num. 8. Gerardus Mazolus in cons. 15. num. 76. Pedrocha in cons. 7. ex num. 173. num. 191. & seqq. & iure atque authoritate fundat nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 92. & 93. fol. 39. Sexto & vltimò constituendum est, dubium esse, an[sect. 27] in legato generali vsusfructus bonorum, vel bonorum mobilium tantùm, veniant venalia, & quæ mercis causa parata sunt, siue comprehensa à testatore præsumantur, nècne: quam quæstionem latissimè tractarunt (vt alios ab eisdem relatos prætermittam) Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. Quæst. 30. per totam, num. 122. Couar. variar. lib. 2. cap. 5. num. 1. Arias Pinellus videndus omninò 1. parte l. 1. C. de bonis maternis, ex num. 38. vsque in finem capitis, Menchaca quæstionum vsu-frequentium, lib. 3. cap. 56. Mantica de Coniecturis vltim. volunt. lib. 9. tit. 6. num. 9. & 13. vbi breuiter & distincte resoluit. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. dubitatione 8. num. 9. fol. 309. vsque ad num. 18. & eodem lib. 4. dubitatione 10. num. 40. fol. 335. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 619. lib. 4. Rolandus in cons. 74. num. 29. lib. 2. & superiores non referens, Borgninus Caualcanus, qui nec absolutè nec distinctè procedit, de vsufructu mulieri relicto, num 83. vers. nec etiam venirent, fol. 253. & num. 284. Michaël Grassus §. legatum, quæst. 20. per totam, Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 99. & 100. Vincentius Carocius de locato & conducto, quæst. 6. de locatione incerta, fol. mihi, 10. Iacobus Menochius, cuius occasione, Pinelli etiam, & Couar. vbi suprà, rem hanc ampliùs non disserendam putaui, is enim lib. 4. præsumptione 137. per totam, latissimè explicat, sex casus constituit, & nonnullas coniecturas congerit, quæ in effectu reducuntur ad hoc. Primò, legato certo genere mobilium, adiecto etiam vniuersali signo, non contineri res venales. Secundò, idem dicendum esse, cùm testator legauerit simpliciter bona mobilia sua, nec adiecerit signum vniuersale. Tertiò, res venales contineri, quando testator apposuerit signum vniuersale, hoc est, dixerit se legare vsumfructum omnium bonorum suorum mobilium. Quartò, idem dicendum esse, quando testator apposuit signum vniuersale vniuersitati bonorum, enumerando tamen aliquot species, sed nulla facta restrictione ad locum, sicuti quando ita dixit: Lego omnia bona mea mobilia, siue argenti, vini, frumenti, vel alterius cuiuscumque rei; tunc enim etiam venalia comprehensa dicuntur. Quintò, idem dicendum esse, quando testator indefinitè loquutus est, vt si dixit; Lego res meas mobiles; lego vsumfructum rerum mearum mobilium: quod cum Pinello, Couar. & aliis, contra Decium, & alios defendit ipse Menochius. Sextò, res venales non contineri, etiam signo vniuersali apposito, quando testator ad locum aliquem se restrinxit, vt si dixerit: Lego vsumfructum bonorum mobilium, quæ in domo sunt. Septimò, superiorem casum declarandum esse, quinque coniecturis ibidem adductis, ex quibus censebitur testator voluisse sub legato ad locum restricto, venalia comprehendere, ex aliis etiam adductis per Grassum, receptarum sententiarum, dicto §, legatum, quæst. 20. n. 3. & 4. # 39 CAPVT XXXIX. Vsufructu omnium bonorum simpliciter, aut generaliter relicto, vtrùm feudalium, emphyteuticorum, fideicommissariorum, & libellariorum bonorum vsusfructus relictus præsumatur? vbi, quæ hucusque scripta sunt ab aliis, breuiter recensentur, & distinctè explicantur: deinde nouiter infertur ad nouam, & vtilem quæstionem, vtrùm scilicet, omnium bonorum vsufructu relicto, contineri debeat vsusfructus eorum, de quibus inter viuos, reuocabiliter tamen, Maioratus constitutus fuit; & nonnullis casibus distinctis, res ista distinctione, & resolutione explanatur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructu omnium bonorum legato, non debetur vsusfructus bonorum feudalium. -  2 Et huius rei ratio duplex assignata, & num. seq. -  3 Feudum irrequisito domino alienari non potest, & si alienatum fuerit, alienatio redditur nulla. -  4 Vassallus nihil disponere potest de re feudali in præiudicium domini, vel agnatorum, ad quos feudum reuerti debet. -  5 Vsumfructum relinquere, atque constituere, quædam alienatio est. -  6 Velle nemo præsumitur, quod iure facere non potest. -  7 In materia feudali alienatio verè & propriè dicitur illa, quæ fit per translationem dominij, vel vsusfructus rei. -  8 Bona feudalia non dicuntur propriè bona vassalli. -  9 Vsusfructus bonorum feudalium, quæ noua sunt & hæreditaria, quod contineatur sub legato vsusfructus omnium bonorum. -  10 Vsufructu omnium bonorum relicto, vtrùm includatur bonorum emphyteuticorum vsusfructus? vbi distinguitur inter bona emphyteutica, quæ sunt ex pacto & prouidentia, & ea, quæ sunt noua & hereditaria. -  11 Item, si expressè testator fecerit mentionem de feudalibus & emphyteuticis bonis, quid iuris obseruari debeat? -  12 Vsusfructus bonorum libellariorum an legatus intelligatur ei, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est? -  13 Vsufructu omnium bonorum relicto, vtrùm legatus videatur vsusfructus eorum bonorum, quæ sunt subiecta fideicommisso? -  14 Vbi pars negatiua defenditur cum Communi, & vera ratio redditur. -  15 Testatorem velle de bonis alienis testari, verisimile non esse. -  16 Vsumfructum bonorum fideicommisso subiectorum, vel saltem eorum æstimationem, vtrùm consequi debeat is, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est, facta bonorum fideicommissariorum expressa mentione; & quid, si testator alia bona non haberet? -  17 Vsusfructus vtrùm debeatur in bonis fideicommisso subiectis, cùm simpliciter relictus est vsusfructus omnium bonorum, aut omnium, & quoruncunque bonorum, & fideicommissum pertineat ad hæredem scriptum: vbi Francisci Manticæ, & Iacobi Menochij contrarietas nouè consideratur per Authorem, & Manticæ opinio magis probatur. -  18 Vsufructu omnium, singulorum, & quoruncunque bonorum vbique existentium relicto, vtrùm bonorum fideicommissariorum vsusfructus relictus præsumatur? -  19 Item, quid si vsusfructus relictus fuerit omnium, ac quoruncunque bonorum, & quoquo modo ipsi testatori spectantium, & quæ ipse teneret, aut quoquo modo possideret? -  20 Et de hac re Marcus Antonius Peregrinus commendatus. -  21 Vsufructu omnium bonorum relicto, vtrùm contineatur vsusfructus eorum bonorum, de quibus inter viuos, reuocabiliter tamen, Maioratus constitutus fuit: noua quæstio, & plenè disputata, & resoluta, & num. seq. -  22 Maioratus constitutus inter viuos reuocabiliter, & qui vsque ad mortem reuocari potest, si expressè non reuocetur, morte confirmatur, & irreuocabilis perpetuò efficitur. -  23 Si legetur vni, quod alteri legatum erat, an censeatur ademptum priori? -  24 Pro resolutione quæstionis propositæ suprà num. 21. nonnullos casus distinguendos esse, & primus casus ibidem proponitur. -  25 Coniecturis, vel interpretationi locus non est, quoties de voluntate testatoris apparet manifestè. -  26 Secundus casus in quæstione superiori proponitur. -  27 Interpretatio talis fieri debet in testamentis & vltimis voluntatibus, per quam dispositio non remaneat irrita, sed potiùs sortiatur effectum, etiamsi in dispositione veniant ea, quæ alias non venirent: Idque quamplurimis exemplis exornatur, & confirmatur, remissiuè. -  28 Verba testamenti sic debent intelligi, vt cessiet superstuitatis vitium, & aliquid operentur etiam si impropriè sumantur: ídque multis testimoniis exornatur remissiuè. -  29 Expressum in indiuiduo dicitur aliquid, quando dispositio in alio verificari non potest. -  30 Expressum dicitur illud, ad quod tantum fieri potest relatio. -  31 Dispositio generalis, quæ solùm potest verificari in vna specie, censetur esse specialis. -  32 Genus vbi non potest verificari nisi in vna specie, censetur species, aut habetur pro specie. -  33 Tertius casus in quæstione superiori proponitur. -  34 Si donatione causâ mortis, vel inter viuos reuocabili priùs facta, generalis dispositio, vt hæredis institutio, sequatur, specialis donatio per generalem dispositionem non reuocatur, nec censetur illi derogatum. -  35 Melioratio in vna re reuocabiliter facta, non reuocatur per generalem dispositionem, nec per meliorationem Tertij & Quinti bonorum. -  36 Rodericus Iuarez laudatur, & verba quædam ipsius ponderantur & referuntur. -  37 Testator, qui potuit dispositionem aliquam reuocare, nec reuocauit, censetur illam Confirmare. -  38 Testator, quod non expressit, velle non præsumitur, quia si voluisset, vtique expressisset. -  39 Mutatio voluntatis in dubio non præsumitur, & qui dicit eam mutatam, onere probationis adstringitur: idque latissimè explicatum, remissiuè. -  40 Maioratus inter viuos constitutus quibus casibus irreuocabilis sit? Et de materia l. 17. & 44. Tauri, remissiuè. -  41 Donatio perfecta & irreuocabilis impedit testamenti factionem super bonis donatis. -  42 Et sicut expressè reuocari non potest, sic nec tacitè per alienationem, aut aliam dispositionem in contrarium factam. QVæstionibus præcedentibus proximum est inquirere nunc, vtrùm vsufructu omnium bonorum relicto, bona etiam contineantur, quæ restitutioni subiecta sunt: sicuti sunt bona feudalia, emphyteutica, & fideicommissiaria, de quibus sigillatim agendum erit. Et in primis de bonis feudalibus constituendum est;[sect. 1] quòd vsufructu omnium bonorum legato, regulariter non debetur vsusfructus bonorum feudalium, de quibus testator non potuit disponere, nec præsumitur ex simplici & generali legato & omnium bonorum disponere voluisse, cap. 1. in principio, de successione feudi, cum pluribus concordantibus adductis per Alexandrum in consilio 18. num. 2. volumin. 5. Gozadin in cons. 47. n. 13. Parisium in cons. 98. num. 3. & 4. volum. 2. & ex multis sic obseruant Berous in quæst. 95. Iulius Clarus in §. feudum, quæst. 37. versicul. sed numquid. Tiraquellus in tractatu, Le mort, 5. Par. declaratione 5. num. 11. & sequentibus. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 122. Beccius in libro sutarum quæstionum, quæst. 95. in principio, Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 97. fol. 277. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. titul. 6. num. 6. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum quæst. 26. in principio. Petrus Surdus in cons. 73. num. 18. & 19. & 1. lib. 1. Cephalus in consilio 516. num. 18. lib. 4. Decianus in cons. 57. volumine 1. Menochius lib. 4. præsumptione 142. num. 4. Achilles Pedrocha in cons. 7. num 73. volumine 1. Et huius resolu[sect. 2]tionis communis duplex ratio colligitur ex superioribus, maximè ex Beroo dicta quæstione 95. num. 3. & 4. quòd feudum ipsum irrequisito domino alienari non potest; & si alienatum fuerit, alienatio redditur nulla,[sect. 3] Vt expressè cautum est in capit. Imperialem, de prohibita alienatione feudi per Federicum, c. 1. §. donare, qualiter poterat olim feudum alienari, cum adductis per Iulium Clarum in §. feudum, quæst. 31. nec potest[sect. 4] Vassallus de re feudali aliquid disponere post mortem suam in præiudicium domini, vel agnatorum, ad quos feudum ipsum reuerti, & deuolui debet, cap. 1. in princ. de successione feudi, Potrò relinquere, atque constituere[sect. 5] vsumfructum, quædam alienatio est, l. vltima C. de rebus alienis non alienandis, cap. non liceat, 12. quæst. 2. ergo non potest testator rei feudalis vsumfructum relinquere; & consequenter nec voluisse dicitur, cùm nemo velle præsumatur, quod iure facere non potest. Id[sect. 6] quod apertè probatur ex doctrina Baldi in rubrica, de alienatione feudi, quem refert, & sequitur Berous dicta quæst. 95. num. 3. quòd in materia feudali alienatio verè[sect. 7] & propriè dicitur illa, quæ sit per translationem dominij, vel vsusfructus rei. Deinde, vel ex eo descendit ratio, quòd cùm testa[sect. 8]tor reliquerit vsumfructum bonorum suorum, non intellexit etiam de bonis feudalibus, ex quo eius bona dici non possunt, sicuti post Alexandrum, Socinum, Iasonem, Parisium, & Decium scripsit Menochius lib. 4. dicta præsumption. 142. num. 8. Cæterùm superior traditio locum habet in feudo an[sect. 9]tiquo ex pacto, & prouidentia. quod omninò inalienabile est; secus verò in feudo alienabili, sicuti est feudum nouum & hæreditarium, vti in specie declarat Picus in dict. §. Titia cùm nuberet, num. 123. versìcul. hæc conclusio, & versìcul. secundò videtur, & communem reisolutionem testantur Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 98. folio 277. Craueta in cons. 256. num. 6. volumin. 1. Grassius §. legatum, quæst. 26. num. 1. in fine. Menochius dicta præsumption. 142. num. 9. Pedrocha in cons. 7. num. 95. & 96. Secundò constituendum est, de bonis emphyteuticis[sect. 10] idem dicendum esse, vsufructu, inquam, omnium bonorum relicto, bonorum emphyteuticorum vsumfructum non includi: quoniam testator de bonis emphyteuticis in testamento disponere non potest, & per consequens nec etiam vsumfructum in eis constituere, vt vtrumque iure, ratione, & quamplurimorum authoritate comprobauit Parisius in cons. 98. num. 8. 9. & 10. volumin. 2. & esse communem resolutionem scribunt Berous in præcitata quæst. 95. num. 2. versìcul. & Alexander. Iulius Clarus §. emphyteusis, quæst. 1. Marçarius in epitome de fideicommissis, quæst. 10. num. 22. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 98. fol. 277. Decianus in cons. 57. Volumin. 1. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 23. num. 84. Albanus in cons. 37. num. 6. Pedrocha in cons. 7. num 75. 76. & 77. Menochius lib. 4. dicta præsumptione 142. num. 10. & 11. qui tamen distinguendum existimat, vti Paulus de Montepico, Parisius, Tiraquellus, & alij multi ibidem relati distinguunt: Caualcanus etiam dicto num. 48. nempe, quòd in his, quæ non sunt alienabilia, (quippe quæ concessa, fuerunt pro se, filiis, & descendentibus, atque ita dicuntur ex pacto, & prouidentia) in his, inquam, relinqui, & constitui non possit vsusfructus; si verò emphyteusis est noua, & hæreditaria, atque ita alienabilis, constitui, atque relinqui possit ex eis vsusfructus, vt etiam in specie affirmarunt Alexander in cons. 120. lib. 1. & in l. 3. §. ex contrario, colum. penult. ff. de acquirenda possessione, & ibidem Iason num. 65. Nunc tamen superior resolutio explicatur, vt quamuis regulariter bona emphyteutica, & feudalia non contineantur sub legato vsusfructus omnium bonorum; attamen istud non obtineat quoad præiudicium constituentis vsumfructum, atque ita testatoris, & per consequens, & eius hæredis: idcircò, si testator[sect. 11] in tali legato vsusfructus fecisset expressam mentionem de bonis feudalibus, & emphyteuticis, siue ex probabilibus coniecturis appareret de mente testatoris fuisse, vt prædicta sub legato comprehenderentur, teneretur hæres simpliciter adiens, conseruare Factum defuncti, vti vsumfructum relictum in bonis ipsius hæredis, si autem adiuit cum benesicio legis, & inuentarij, tenebitur etiam conseruare factu defuncti vsque ad concurrentem quantitatem, in qua successit testatori: quòd si hæres scriptus nollet adire hæreditatem, benè verum est quòd in præiudicium venientium ab intestato non potuit testator in dictis bonis, aliquem constituere vsumfructum, vt latiùs probat Caualcanus, & multos sic tenentes adducit dicto num. 98. per totum, versiculo, prædicta tamen, fol. 278. & sequitur Grassus dicto §. legatum, quæst. 26. num. 2. Versicul. prædicta tamen intellige. & post Corneum, Socinum iuniorem, Guidonem, Alciatum, Cæpolam, & Iulium Clarum, §. Emphyteusis, quæst. 21. & §. feudum, quæst. 37. num. 1. tradit Pedrocha dict. cons. 7. ex num. 91. vsque ad num. 95. vbi ex num. 71. vsque ad num. 122. maximè num. 88. 89. & 90. plenè disputat,[sect. 12] vtrùm vsusfructus bonorum libellariorum legatus intelligatur ei, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est. Tertiò constituendum est, dubium esse, vtrùm vsu[sect. 13]fructuarius omnium bonorum, habeat vsumfructum in bonis fideicommissariis, siue fideicommisso subiectis; magis tamen communiter obtinuisse, quòd non; &[sect. 14] consequenter in legato simplici omnium bonorum non intelligi relictum vsumfructum bonorum fideicommisso, & restitutioni, subiectorum, ita tradunt communiter omnes Doctores in l. qui Romæ, §. duo fratres, ff. de verborum obligat. vbi Iason num. 33. vers. in eadem glossa. Berous dicta quæst. 95. num. 2. & 13. & cum Decio, Guido. Pap. Gabri. Saray, Bellono, Ruino, Parisio, & aliis securè resoluit Caualcanus num. 99. incipit: Sextò deduceret iste hæres, fol. 279. Grassus §. legatum, quæst. 27. Cephalus in cons. 516. num. 10. versicul. his tamen, vol. 4. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 73. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num 8. Bertazolus in cons. 58. num. 33. & sequentibus. Portius Imol. in cons. 6. num. 39. Menochius lib. 4. dicta præsumpt. 142. num. 12. vbi ex mente communi dicit, huius traditionis rationem esse, quòd cùm testator reliquerit vsumfructum bonorum suorum, inter illa non continentur bona fideicommisso supposita, ex quo non dicuntur ipsius testatoris propria, sed aliena, nempe alterius, cui restitui debent, l. vnum ex familia, ff. de legatis 2. l. irritum, C. ad leg. falcidiam: addit Pedrocha, sed Menochium non refert, dicto cons. 7. num. 120. ideò bona fideicommisso subiecta sub eo legato non contineri, quoniam[sect. 15] verisimile non est, testatorem velle de bonis alienis testari, vt copiosè probant Alexander in cons. 168. num. 6. vol. 2. Decius in cons. 378. num. 1. Cæterùm superior obseruatio procedit, cùm in du[sect. 16]bio sumus; secùs tamen, si testator eorum bonorum expressam mentionem fecerit: tunc enim vsumfructum illorum, aut æstimationem consequi deberet vsufructuarius ab hærede, tam si bona essent hæredis, quàm alterius personæ; quia legatum de re hæredis validum est, & dere aliena etiam, cum distinctione l. cum rem alienam, C. de legatis. Similiter procedit, quando testator haberet alia bona, secùs si nulla alia, quàm fideicommissaria haberet, vt vtrumque iure, ratione, & authoritate latius probat Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 102. 103. & 104. fol. 283. Et in fortioribus[sect. 17] terminis, cùm fideicommissum erat restituendum hæredi instituto à testatore, qui bonorum suorum vsumfructum legauit, quòd non solum testator potuerit, sed etiam quòd in dubio videatur voluisse eorum vsumfructum relinquere, cum Alciato, Socino, Albano, & Deciano probauit Menochius lib. 4. dicta præsumptione 142. num. 12. & tamen etiam hoc casu, expressam mentionem eorum bonorum factam fuisse, videtur requirere Caualcanus vbi suprà, supponens apertè aliàs illorum vsumfructum relictum non videri, etsi ad hæredem scriptum fideicommissum pertineat: quod etiam manifestè, & in fortioribus terminis, nempe, quando legatus est vsusfructus omnium, & quorumcunque bonorum, præsentiunt Parisius in cons. 98. num. 13. & 14. vol. 2. Socinus iunior in cons. 58. num. 4. 5. & 6. cum quibus idem opinatur Mantica (cuius non meminit Menochius vbi suprà) lib. 9. tit. 6. n. 8. in fine. & num. 9. & seqq. vbi dicit, vsumfructum non deberi in bonis fideicommisso subiectis, etiamsi fideicommissum pertineat ad hæredem scriptum, & omnium, & quorumcunque bonorum vsusfructus relictus sit, nisi probetur voluntas testatoris, saltem ex probabilibus coniecturis; & cùm hæcquæstio de facto incidisset, quòd ita respondit, & obtinuit rationibus & iuribus ibidem adductis, quæ me fortiter mouent, vt contra Menochium & superiores ita tenendum existimem. Denique superior resolutio tradita suprà ex num. 14.[sect. 18] procedit, etiamsi testator dixerit, quòd relinquit vsumfructum omnium, singulorum, & quorumcunque bonorum suorum vbique existentium, quia per illam dictionem omnium, & quorumcunque, non ampliatur dispositio ad bona hæredis, aut alterius personæ, nec ad dicta bona fideicommissaria, vel alienari prohibita: quod cum Beroo, Ruino, & aliis latè, & rectè comprobat, & aliorum traditiones declarat Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, ex num. 105. fol. 285. vsque ad num. 110.[sect. 19] qui ante dictum num. 105. existimat de mente testatoris apertè constare, vt velit etiam bonorum fideicommissariorum vsumfructum relinquere, quando relinquit vsumfructum omnium, & singulorum, ac quorumcunque bonorum, & quoquo modo ad ipsum testatorem spectantium, & quæ ipse teneret, & quoquo modo possideret: quod tenuerunt etiam Bellonus in cons. 9. n. 14. vers. sed institutione. Ruinus in cons. 150. num. 13. vol. 3.[sect. 20] Verum in propriis terminis contrariam sententiam constanter defendit, iure, ratione, & quamplurimorum authoritate eleganter comprobat, & fundamentis contrariis satisfacit Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 6. ex num. 9. fol. 56. vsque ad num. 17. qui de hac re videndus erit omninò, cùm occasio se obtulerit. Quartò deinde constituendum est, sumpta ex dictis[sect. 21] hactenus occasione, inferri posse ad nouam & vtilem quæstionem, nec adhuc in terminis tactam per aliquem, cuius resolutio & aliis casibus occurrentibus applicari poterit: Si ponamus, quòd aliquis liberos non habens, nec descendentes, alicuius, vel maioris partis bonorum suorum in fauorem cognati, vel consanguinei Maioratum instituat, qui Maioratus constitutus fuerit inter viuos, reuocabiliter tamen, siue aliàs tali modo, vt ex legibus huius Regni reuocari possit; posteà verò tempore mortis vxori suæ, vel alteri omnium bonorum suorum vsumfructum relinquat, vtrùm scilicet in hac specie, vsufructu omnium bonorum relicto, contineatur etiam vsusfructus eorum bonorum, de quibus inter viuos, reuocabiliter tamen Maioratus constitutus fuit: Et dubium facit obscura testatoris voluntas; ignoramus enim an de bis bonis senserit ipse testator, nèc-ne, scimus tamen Maioratu sic reuocabiliter constituto, potuisse institutorem non solum expressè & directè Maioratum reuocare, sed etiam tacitè & indirectè per tempus vitæ vxoris, vsumfructum adimere ei, in cuius fauorem Maioratus constitutus erat, ex his, quæ scripserunt Petrus de Peralta in l. 3. §. qui fideicommissariam, num. 124. ff. de hæredib. Instit. Anton. Gomez in l. 40. Tauri, num. 72. D. Anton. de Padilla in l. vnum ex familia, §, si de falcidia, num. 16. de legatis 2. Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 10. num. 11. & cap. 9. num. 42. vers. fin. & cap. 11. ex num. 8. & num. 11. aliàs Maioratus consti[sect. 22]tutus inter viuos reuocabiliter, & qui vsque ad mortem reuocari potest, si expressè non reuocetur, morte non confirmatur, & irreuocabilis perpetuò efficitur, vt plenè & eruditè comprobat idem Molina dict. cap. 11. n. 7. 8. & 9. Prætereà facit dubium, quòd vbi ex causa mortis[sect. 23] aliquid donatur alicui, vel in vltima voluntate legatur, si posteà idem alteri legetur; aut constat, testatorem voluisse adimere à primo, & est locus ad ademptioni; aut non constat, & legatum diuiditur, vt ex communi resoluunt, & latiùs declarant Couar. in rubrica, de testamentis, 2. part. num. 21. Menchac. de successionum progressu, lib. 3. §. 23. num. 96. Antonius Gomez tom. 1. variar. cap. 12. de legatis, num. 20. Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 80. per totam, Bolognetus in l. re coniuncti, ff. de legatis 3. ex num. 75. vsque ad num. 88. latissimè Menochius lib. 4. præsumpt. 173. per totam. Sed in quæstione proposita nullo modo constat de voluntate testatoris, nec apparet, an etiam senserit de bonis, de quibus Maioratus constitutus erat, possúntque verba testatoris, & legationis vsusfructus in aliis bonis verificari, vltra ea de quibus Maioratus constitutus suit, eò maximè, quòd cum communi superiùs probauimus. vsufructu omnium bonorum relicto, non contineri vsumfructum eorum bonorum, quę fideicommisso aut restitutioni supposita erant: Idcircò, pro vera[sect. 24] explicatione, sequentes considerabam constitui posse casus, siue obseruationes fieri, quibus dubitatio hæc, & verè, & absolutè dilui poterit. Et primò constituo, quòd si testator, qui Maioratum inter viuos reuocabiliter constituerat omnium bonorum suorum, etiam eorum, qui Maioratui suppositi erant, vsumfructum legauerit expressè, vel quòd legare voluerit, probabilibus atque euidentibus coniecturis appareat, res erit expedita, & certa; nam cùm potuerit Maioratum reuocare, multò magis potuit vsumfructum bonorum Maioratûs relinquere, ex his quæ resoluunt Peralta, Antonius Gomez, Padilla, & Molina in locis relatis supr. n. 21. in fine, & num. 22. & quia coniecturis,[sect. 25] vel interpretationi locus non est, quoties de voluntate testatoris apparet manifestè, l. ille aut ille, 25. §. cùm in verbis, ff. de legatis 3. quam multis exornant Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donat. verbo, libertis, ex num. 5. Cephalus in cons. 246. n. 16. lib. 2. & in cons. 581. num. 35. & 536. num. 8. lib. 4. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 4. num. 1. Menochius in cons. 200. n. 100. lib. 2. & in cons. 265. n. 11. lib. 3. Bursatus in cons. 12. num. 56. vol. 1. Fabius Turretus in cons. 32. num. 17. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 8. & num. 43. & seqq. & num. 54. 55. & 56. Sfortia Oddo in cons. 100. num. 37. lib. 1. Nec in hoc casu propriè habent locum ea, quæ ex communi Doctorum resolutione, in bonis fideicommissariis suprà dicebamus, proptereà quòd ea bona re vera & propriè aliena erant, aut saltem de illis disponere non poterat testator; at verò in terminis nostris bona Maioratus institutioni supposita, adhuc manent testatoris, & de illis, sicut de aliis bonis testari potest, Maioratum reuocare, & ad libitum de eisdem disponere: vnde fortassis ad eliciendam testatoris voluntatem, sufficerent verba vniuersalia, quæ in bonis fideicommissiariis non sufficere adnotauimus suprà num. 17. 18. & 19. Secundò constituo, quòd si in specie proposita testa[sect. 26]tor, vxori, vel alteri vsumfructum omnium bonorum, vel bonorum simpliciter relinquat, nec habeat alia bona, quàm ea, de quibus Maioratum instituerat reuocabiliter; tunc vsusfructus bonorum omnium Maioratus ad vsufructuarium pertinebit, sola proprietate remanente penes eum, in cuius fauorem Maioratus constitutus fuit, si aliter de ea non disposuisset testator: quæ resolutio sequentibus fundamentis fulciri poterit. Primò, nam in simili casu cùm testator alia bona non habet, quòd feudalium, emphyteuticorum, & similium bonorum vsusfructus relictas videatur, ad limitationem eorum, quæ in initio huius capitis diximus, firmant Gerardus, singulari 35. Dictum est vulgare. Tiraquellus de retracta lignagier, §. 15. gloss. 1. num. 17. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 104. fol. 284. vbi dicit, quòd in hoc casu hæres tenetur dare talia bona ad vsufructuandum, aut si non potest, eorum æstimationem. Secundò probatur,[sect. 27] quoniam in testamentis, & vltimis voluntatibus interpretatio talis fieri debet, per quam dispositio non remaneat irrita, sed potius sortiatur effectum, etiamsi in dispositione veniant ea, quæ aliàs non venirent, l. pediculis, §. cùm quæreretur, ff. de auro & argento legato, l. Mæuius, vbi Glossa, & Castrensis notant, ff. de legat. 2. l. seruos, in fin. ff. de legat. 3. Ex quibus sic deduxerunt & quamplurimis exornarunt Rodericus Xuarez in l. quoniam in prioribus, quæst. 9. vers. imò quod plus est. Pinellus 1. Part. rubricæ, C. de bonis maternis, num. 41. in fine. Rolandus in cons. 32. num. 22. vol. 4. Crauet. in cons. 297. num. 4. Cephalus in cons. 51. num. 39. & in cons. 146. num. 36. lib. 1. Alciatus regul. 3. præsumpt. 34. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 2. interpret. 2. solution. 5. per totam, fol. 213. Decianus in cons. 7. n. 103.[sect. 28] vol. 1. & verba testamenti sic debent intelligi, vt cesset superfluitatis vitium & aliquid operentur, etiamsi impropriè sumantur, ex vulgata regula l. si quando, ff. de legatis 1. l. generali, §. 1. vbi notat Bartolus ff. de vsufructu legato, quam infinitis testimoniis comprobarunt Iason in l. qui Romæ, §. duo fratres, ex num. 62. ff. de verbor. obligat. Mieres de Maioratu, 1. part. quæst. 60. ex num. 5. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 2. interpretatione 3. solutione 5. ex num. 1. cum multis seqq. fol. 260. & 261. Cephalus in cons. 544. n. 6. lib. 4. Decianus in cons. 31. num. 133. vol. 1. Achilles Pedrocha in cons. 16. ex num. 53. & in cons. 35. num. 63. & in cons. 40. ex num. 333. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 63. num. 96. vol. 1. Vnde si in casu proposito, eorum bonorum vsusfructus non deberetur legatario, fructratoria redderetur dispositio, cùm testator alia bona non haberet. Nec possunt habere locum ea, quę sequenti casu dicentur, nam cùm tale legatum, seu relictum vsusfructus in aliis bonis verisicari non possit, perinde haberi debet, ac si expressa dispositio interueniret: Ex[sect. 29]pressum enim in indiuiduo dicitur aliquid, quando dispositio in alio verificari non potest, vt per illum textum, notarunt communiter Doctores in l. 2. ff. de liberis & posthumis, & latè comprobant Tiraquellus de legibus connubialibus, glosi. 7. num. 128. & sequentibus. Cephalus in cons. 622. num. 54. Lib. 5. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. titul. 12. num. 11. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 30. num. 60. & 61. & in cons. 63. ex num. 87. vsque ad num. 96. volum. 1. Laurentius de Pinu in cons. 41. n. 9. lib. 1. Expressúmque dicitur etiam[sect. 30] illud, ad quod tantùm fieri potest relatio, provt in terminis huius casus contingit, vt ex aliis agnoscit Bursatus in cons. 381. sub num. 11. lib. 4. Et dispositio generalis[sect. 31] quæ solùm potest verificari, in vna specie, censetur esse specialis, ex Natta in cons. 314. num. 2. lib. 2. & Beroo in cons. 129. num. 11. lib. 2. Genus namque vbi non potest[sect. 32] verificari nisi in vna specie, censetur species, vel habetur pro specie, l. si optio, ff. de optione legata, l. fundus qui locatus, cum l. seq. in finalibus verbis, ff. de fundo instructo, & latiùs comprobat, atque ad nonnulla vtilia infert Petrus de Peralta in l. sì quis in principio testamenti, ff. de legat. 3. num. 222. fol. 504. & in l. Mæuius, §. duorum, ff. de legat. 2. num. 13. fol. 542. Tertiò constituo, quòd si Maioratus ex causa dona[sect. 33]tionis inter viuos, reuocabiliter tamen, constitutus fuerit ex vna re specialiter, veluti ex domo, seu annuo censu magni valoris, vel de aliquibus rebus nominatim & specialiter; ita quòd remanserunt alia plura bona: & tunc si de prædictis nulla facta mentione, testator vxori, vel alteri vsumfructum omnium bonorum relinquat, in generali bonorum omnium relicto non veniet vsusfructus eorum bonorum, de quibus Maioratus institutus fuerat, sicut nec proprietas veniret, si vxor in bonis omnibus in solidum quoad vsumfructum & proprietatem fuisset instituta hæres. Id quod euidenter pro[sect. 34]batur ex eo, quòd si donatione causa mortis, vel inter viuos reuocabili priùs facta, generalis dispositio, vt hæredis institutio, sequatur, specialis donatio per generalem dispositionem non reuocatur, nec censetur illi derogatum, vt post Aretinum in cons. 74. columna penultima. Aymon. Sauilli. in cons. 144. num. 10. adnotarunt Couar. in rubrica, de testamentis, 3. part. num. 19. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 48. fol. 136. vbi loquitur in donatione seu melioratione reuocabiliter facta, an per generalem dispositionem, siue hæredis institutionem reuocetur, & quòd do[sect. 35]natio specialis, & sic melioratio in vna re reuocabiliter facta non reuocetur per generalem dispositionem, nec meliorationem Tertij & Quinti bonorum, resoluunt Angulo ad leges meliorationum, l. 10. titul. 5. glossa. 2. num. 4. fol. 198. Azeuedius in l. 1. tit. 6. num. 20. lib. 5. nouæ recopilationis, & in eisdem terminis eruditissimus & præstantissimus Rodericus Iuarez, quem superiores non citant in l. quoniam in prioribus, quæst. 8. col. 6. vers. Se[sect. 36]cundum dubium, vbi sic scribit: Hoc cessat in proposito, cùm vinculum & melioratio facta esset per contractum inter viuos, quæ non reuocatur per testamentum tacitè, sicut per secundum testamentum reuocatur primum, &c. Et ratio[sect. 37] potest esse, quia testator, qui circa res reuocabiliter donatas potuit ad libitum disponere & donationem reuocare, nec aliquid disposuit, nec reuocauit, censetur illam confirmare voluisse, argumento textus singularis in l. 1. §. sciendum, ff. de legatis 3. quem textum, & alia iura optimè atque eruditè, vt assolet, expendit Peralta in l. qui testamento, ff. de legatis 2. num. 21. vers. vel potest aliter considerari, qui de prædictis agit ex proposito; ideò omninò videndus est ex num. 4. vsque ad n. 23. Et quòd non expressit, velle non præsumitur, quia si vo[sect. 38]luisset, vtique expressisset, vt dicit Bald. per illum textum in l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, & in l. voluntatis, C. de fideicommissis, Iason in cons. 142. num. 24. vol. 2. Anchar. in cons. 119. in fine. Decian. in cons. 63. num. 12. vol. 2. Bursat. in cons. 206. num. 8. lib. 2. Hyppolitus Riminald. in cons. 242. num. 35. vol. 3. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 63. num. 64. vol. 1. Deinde facit, quòd is qui donauit, siue Maioratum inter viuos instituit, præsumitur esse in eadem voluntate, in qua fuerat tempore donationis, vel institutionis,[sect. 39] nisi contrarium appareat de voluntate ipsius, ante mortem eius, argumento l. cùm hic status, §. 1. ff. de donationibus inter: vnde in dubio mutatio voluntatis non debet præsumi, & qui dicit eam mutatam, onere probationis adstringitur, c. maiores, de Baptismo, c. licet, de procuratoribus, in 6. & vulgata regula l. eum qui, ff. de probationibus, de qua congerunt infinita ad propositum Alciatus regula 2. præsumptione 16. Mascardus de probationibus, tom. 3. conclusione 1418. per totam, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. à num. 13. vsque ad num. 30. Ioannes Botta Cremensis in cons. 47. num. 42. & seqq. Menochius optimè declarans istam regulam, lib. 6. præsumptione. 37. & in cons. 1. num. 121. & in consil. 100. num. 81. lib. 1. & in cons. 203. num. 20. 21. 22. & 23. & in cons. 289. n. 47. & 50. lib. 3. & in cons. 422. n. 76. & n. 83. lib. 5. Simon de Prætis in cons. 106. n. 61. Cephalus in cons. 136. num. 54. lib. 3. Surdus in cons. 35. num. 8. & in cons. 136. n. 5. vbi eleganter declarat n. 38. lib. 1. Hyppolitus Riminaldus in cons. 9. num. 30. vol. 1. Decianus in cons. 44. num. 20. vol. 1. Achilles Pedrocha in cons. 23. ex num. 156. Quod si maioratus inter viuos irreuocabiliter consti[sect. 40]tutus fuerit expressè, vel eo modo, quo reuocari minime possit, vt in casibus contentis in l. 17. & in l. 44. Tauri, quarum materiam latè explicant Scribentes ibi. Molina de Hispanorum primogeniis, libro primo cap. 12. n. 19. & lib. 4. cap. 2. per totum. Mieres de Maioratu, prima part. quæst. 22. & quæst. 28. & 29. & 36. vsque ad quæstionem 44. & quæst. 59. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 4. à principio. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 12. num. 11. & 14. & practicarum lib. 2. quæst. 50. & multis sequentibus, & quæst. 77. & sequentibus, & lib. 3. quæst. 72. & 73. Matienço, Azeuedius, & Angulo in l. 1. titul. 6. & in l. 4. titul. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. D. Spino in speculo, glos. 18. de melioration. num. 66. & sequent. Tunc, inquam, dicendum est, legatum vsusfructus omnium bonorum minimè pertinere ad ea, de quibus donatio, siue Maioratus irreuocabilis inter viuos constitutus fuit, de qui[sect. 41]bus etiam pro vita sua vsumfructum sibi reseruasset institutor: Quod certum est, & manifestè comprobatur ex eo, quòd donatio perfecta & irreuocabilis impedit testamenti factionem super bonis donatis, vt latiùs probarunt Castrensis in cons. 831. num. 1. volum. 2. Parisius in cons. 63. num. 16. lib. 1. Cephalus in cons. 531. num. 22. lib. 4. Borgninus Caualcanus decis. 45. n. 6. fol. 723. & si[sect. 42]cut expressè reuocari non potest, sic nec tacitè per alienationem, aut aliam dispositionem in contrarium factam, vt eleganter scripserunt Craueta in cons. 103. n. 16. lib. 1. Curtius iunior in cons. 189. n. 22. vol. 3. Borgn. Caualcanus decisione 42. num. 19. fol. 575. & vltra relatos per eum, Alexander in cons. 17. num. 12. volumine 4. Afflictis decis. 365. Cephalus in cons. 33. num. 6. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 782. num. 40. lib. 4. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 29. num. 25. Vnde ex donatione generali non reuocatur aut minuitur prior anteà irreuocabiliter facta. Alexander in cons. 31. num. 3. vol. 5. & aliis relatis, Valasquez de Auendaño in l. 25. Taturi, num. 3. glossa vnicæ. & consequenter in quæstione proposita ad ea bona, legatum vsusfructus quantuncunque generale sit, extendi non potest. # 40 CAPVT XL. Vindicandi, atque accusandi necem defuncti ius, vtrùm in fructu sit? ita vt vsufructuario omnium bonorum incumbat, atque eidem vtilitas & commoditas transactionis aut concordiæ competere debeat? deinde, an vxor vsufructuaria omnium bonorum, vel hæres pleno iure, vel nec fructuaria, nec hæres, cæteris aliis pręferatur in accusatione mortis mariti; aut si concurrat cum filiis ad accusandum, vtrùm illis præferenda sit? vbi Lex 14. tit. 8. partit. 7. noué, & verè explicatur, & quæ ad hanc quæstionem spectant, dilucidè, & distinctè magis, quàm hactenùs declarantur. Demùm, an & quando ex ordine literæ, siue scripturæ, coniectura prælationis siue potioris iuris desumi possit, remissiuè, accuratè tamen explicatum proponitur. SVMMARIVM. -  1 Ius vindicandi, atque accusandi necem defuncti, vtrùm in fructu in sit, ita vt vsufructuario omnium bonorum incumbat, & competere debeat, & de vtilitate huius Quæstionis. -  2 Ius vindicandi necem defuncti, hæredi tantùm vniuersali incumbit, vel ei, qui in omnibus, loco hæredis est. -  3 Hæredes non vindicantes necem defuncti, hæreditatis commodo priuantur, illúdque fisco applicatur. -  4 Prædictam pœnam hodie in vsu non esse, nec in obseruantia. -  5 Vsufructuarius omnium bonorum, hæres non est, nec hærectis loco habetur, sed vt particularis legatarius indicatur. -  6 Hæredes extranei si ex vna parte concurrant ad accusandam mortem defuncti, & ex alia consanguinei; qui præferendi sint in accusatione, & remissione delicti? -  7 Vxor in accusatione mortis mariti, hæredibus scriptis, & omnibus consanguineis præferri debet, etiam si hæres non sit, nec vsufructuaria. -  8 Vxor si cum filiis concurrat ad accusandam mortem mariti, quis eorum præferendus sit? -  9 Vbi referuntur nonnulli Authores, qui in fauorem vxoris respondent, & fundamenta eorum expenduntur. -  10 Mulier regulariter non admittitur ad accusandum. -  11 Nisi suam, vel suorum iniuriam prosequatur. -  12 Mulier accusare potest de morte mariti, quamuis nullam habeamus legem id expressè dicentem. -  13 Vir & Vxor vna caro reputantur. -  14 Accusandi ius gradatim concedi videtur ratione maioris amoris, & doloris. -  15 De amore vxorum circa maritos, remissiuè. -  16 L. 14. titul 8. partit. 7. expenditur. -  17 Ab ordine literæ argumentum validum esse, & inde ordinem scripturæ, contractus, testamenti, & alterius cuiuslibet dispositionis obseruandum esse, ex illóque & priori nominatione coniecturam prælationis siue potioris iuris desumi, quamplurimis exemplis ostendítur remissiuè, & declaratur infrà num. 30. -  18 Vxorem non præferendam filiis in accusatione mortis patris, filios potiùs eidem præferendos, vel saltem æquale ius habere, simùlque debere ad accusationem admitti, ex sententia Authoris, quæ verior videtur. -  19 Accusatio siue transactio super morte mariti defuncti per vxorem facta, non perimit ius, nec accusationem filiorum. -  20 Pace, sine transactione facta ab his, quibus primo loco ius accusandi competit, omnibus aliis præcluditur facultas accusandi, qui ratione coniunctionis accusare poterant. -  21 Si plures sint in vno & eodem gradu, quibus principaliter competit ius accusandi, omnes simul admittendi sunt ad accusandum, omnésque simul remittere debent. -  22 Pater & filius censentur vna, & eadem persona. -  23 Filius verè est patris portio, in eóque est substantia & caro patris, imò vnus est cum patre ipso. -  24 Vos patris est vox filij. -  25 Iniuria filio facta, & patri facta videtur, & ècontrà. -  26 Coniunctio maior est inter patrem, & filium, quàm inter maritum & vxorem. -  27 Mariti & vxori coniunctio accidentalis est; patris verò & filij naturalis. -  28 Vxor non est consanguinea, nec propinqua mariti. -  29 L. 3. iuncta l. 1. ff. de liberali causa, in fauorem siliorum expenditur. -  30 Ab ordine literæ, siue scripturæ, aut prioris nominationis, argumentum deductum, non esse distinctè verum. -  31 Ordo literæ, siue scripturæ tunc attenditur, cum conformis est iuris rationi, aliàs secus. -  32 Ordinem scripturæ minimè attendi, vbi apparet, quomodo ius disponat in aliquo casu, vel disponere debuerit. -  33 Nominatio prior vbi non fuit facta ad ordinem prælationis inducendum, sed potius ex enunciatiua quadam personarum demonstratione, de ordine scripturæ consideratio habenda non est. -  34 L. 14. titul. 8. partit. 7. nouus & verus sensus adducitur, dubitandi rationes de iure communi considerantur, agitúrque de contrarietate Peri Cini, & Odofredi. -  35 Lex, quæ vxorem admittit ad accusandam mortem mariti, exorbitans est, atque ex priuilegio speciali concessa; ideò extendi non debet, vt filiis præferatur. -  36 Specialia duo circa idem concurrere non posse, vulgatissimum Doctorum assumptum & plenè explicatum remissiuè. -  37 Vincentij de Franchis decisio 382. parte 2. in fauorem filiorum adducta. SVccedit nunc, & nouiter, atque vltra omnes in hac[sect. 1] materia Scribentes, inquirere, vtrùm ius vindicandi, atque accusandi necem defuncti in fructu sit, ita vt vsufructuario omnium bonorum incumbat, & eidem vtilitas & commoditas transactionis aut concordiæ competere debeat? Quam quæstionem, vt dixi, nullus hactenùs tangit in terminis; vtilitas verò ipsius in eo principaliter consistit, vt dignoscamus, an vsufructuarius omnium bonorum initâ concordiâ, siue transactione facta super morte defuncti, prætendere possit ius aliquod ad pecuniam siue quantitatem, quæ pro pace, siue transactione, aut concordia data fuerit; hoc est dicere, vsumfructum omnium bonorum ad eam etiam pecuniam extendi, & trahi debere. Verùm re ista attentè perpensa, simile ius vsufructuario nulla ratione incumbere, nec idem concordiæ, siue transactionis commodum pertinere posse, satis euidenter demonstratur ex sequentibus. Primò, quia ius vindicandi necem defuncti, hæredi[sect. 2] tantùm vniuersali incumbit, vel ei, qui in omnibus loco hæredis est, per textum in l. 1. & per totum titulum, C. de his quibus vt indignis, l. portiones, 21. ff. eod. titul. & ita obseruant Bartol. in l. 4. §. Cato, num. 33. vbi Bologninus in fine, & Socinus iunior num. 269. ff. de verbor. obligat. Socinus in l. 1. §. de illo, num. 4. & ibidem Iason num. 6. ff. ad Trebellianum, Ioannes Corrasius in rubrica, C. de impuberum, num. 26. & latiùs comprobans, ex communi adnotauit Petrus de Barbosa in l. si ab hostibus §. fin. ff. soluto matrimonio, num. 17. versic. Est tamen aduertendum, & num. 18. & 19. per totum, fol. 105. Est igitur ius solis hæredibus incumbens, & competens: idcircò hæredes non vindicantes necem defuncti, hæ[sect. 3]reditatis commodo priuantur, illúdque fisco applicatur, per textum in l. hæredem, & per totum titulum, ff. & C. de his quibus vt indignis, l. 13. in princ. tit. 7. partit. 6. vbi Gregorius Lopez verb. estraños. Iulius Clarus receptarum[sect. 4] sententiarum, lib. 5. §. fin. quæst. 79. num. 4. vbi firmat, prædictam pœnam hodie in vsu non esse, nec in obseruantia sed potiùs in desuetudinem abiisse, quia quotidie hæredes remittunt occisoribus defuncti, & cum eis pacem faciunt. Id quod de iure huius Regni verissimum esse, concludenti ratione considerat rectè Antonius Gomezius tom. 3. de delictis, cap. 3. de homicidio, num. 62. & agnoscit verum, sed Gomezium non refert, Plaça in epitome delictorum, c. 39. num. 25. qui de prædictis videndus est ex num. 23. Sed vsufructuarius omnium bo[sect. 5]norum hæres non est, nec hæredis loco habetur, sed vt particularis legatarius iudicatur, vt de se patet, & interminis cx aliis scribunt Iacobus Menoch. in consil. 500. num. 1. & 2. vol. 5. Matthæus de Aduocatis, in cons. 74. in princ. inter consil. vltim. volunt. vol. 2. Angelus de Gambilionibus, in cons. 96. num. 1. in eisdem cons. vol 1. Ergo illi non incumbit onus vindicandi necem defuncti, etiamsi vsumfructum consequatur, & emolumentum totius hæreditatis, siue omnium bonorum, ex resolutis per Ruinum in cons. 143. num. 15. lib. 5. Crauetam in rubrica, de legatis 1. num. 58. nec commodum aliquod transactionis siue concordiæ consequi debet, cùm sit quid diuersum ab vsufructu omnium bonorum, nec inter bona testatoris connumerari possit: id, quod principaliter obuenit ob transactionem, & concordiam ab hæredibus initam. Secundò probatur, quia ius accusandi mortem defundi, iure hæreditario hæredibus scriptis in testamento defertur, ita vt si ex vna parte concurrant hæredes[sect. 6] extranei, & ex alia consanguinei non scripti, præferri debeant hæredes ipsis consanguineis, tam in accusatione, quàm in remissione delicti, vt post Ripam in dicta l. 4. §. Cato, col. antepenul. verius existimat Antonius Gomez. tom. 3. de delictis, c. 3. de homicidio, num. 64. & idem obseruat D. Antonius de Padilla in l. transigere, num. 59. C. de transactionibus, & in hanc partem videtur animum inclinare Barbosa in dicta l. si ab hostibus, §. finali. num. 18. vers. vel debent accipi in hoc sensu. Contrariam tamen sententiam, imò consanguineum hæredi scripto præferendum esse, nullo ex prædictis relato, firmat Plaça in epitome delictorum, cap. 45. num. 3. vers. hinc apparet. Vtcunque ergo sit, vsufructuario ius accusandi competere non potest, nec aliud ius, cùm ab hærede excludendus sit ipse, vel maiori ratione à consanguineis, si verum sit ipsos hæredi scripto præferendos. Nisi ponamus, quòd vxor defuncti vsufructuaria sit om[sect. 7]nium bonorum; ipsa enim hæredibus scriptis, & omnibus defuncti consanguineis præferenda est, tam in accusatione, quàm in remissione mortis mariti. Id quod procedit, etiamsi nec vsufructuaria, nec hæres sit, vt plenè probarunt Antonius Gomez. dicto c. 3. de homicidio, num. 65. & cap. 1. de delictis, num. 32. Padilla in dict. l. transigere, num. 57. Plaça dicto cap. 45. n. 1. & 2. Doctor Paz. in prax. 5. parte primi tom, cap. 3. num. 14. Sed quoniam frequenter occurrit dubitatio, vtrùm[sect. 8] etiam filiis præferenda sit vxor, si cum illis concurrat ad accusandam mortem mariti? non absque maxima vtilitate futurum existimaui, si rem hanc & distinctè, & forsan meliùs quàm hactenus explicarem: Et pro vera resolutione inprimis constituo: Diuersas fuisse Scriptorum sententias; nonnulli enim generaliter dicunt, vxorem omnibus aliis præferendam in accusatione mortis mariti, nec circa ius filiorum magis insistunt: Alij verò etiam filiis præferendam esse in specie affirmant: quorum numero sunt Villalpand. qui in l. 22. tit. 1. par[sect. 9]tita 7. secunda part. §. 40. num. 1. & 2. latè probat potentius ius habere debere vxorem in prædicta accusatione, quàm habeant filij. D. Paz in praxi, dicta 5. part. 1. tomi, cap. 3. num. 14. vbi dicit expressè, quòd de morte mariti vxor poterit accusare, & in accusando, & remittendo delictum præferenda erit filiis, & reliquis consanguineis mariti. Plaça in epitome delictorum, dicto cap. 45. in principio: quo loco apertè loquitur in fauorem vxoris, asserens ipsam ad accusandum, & remittendum primo loco admittendam; & secundo loco filios; & tertio demùm alios consanguineos: quod tenent etiam Masuerius in praxi, titul. de expensis, & interesse, & damnis, fol. 101. colum. 2. versicul. item propter homicidium. Boerius decisione 233. num 3. parte 2. & pro hac opinione sequentia principaliter vrgent fundamenta. Primo; nam licèt regulariter non admittatur ad accusandum mulier, per textum in l. 1. & in l. qui accu[sect. 10]sare, ff. de accusationibus, & in l. de crimine, C. qui accusare non possunt, cap. prohibentur, 2. quæst. 1. cap. de crimine, 15. quæst. 3. l. 2. titul. 1. partita 7. & latiùs explicant, & reddunt rationem Antonius Gomez. tom. 3. de delictis, cap. 1. n. 31. Iulius Clarus lib. 5. §. final. quæst. 14. num. 8. Tiberius Decianus tractat. criminal. lib. 3. cap. 7. ex num. 1. vsque ad num. 8. Si tamen suam vel suorum[sect. 11] iniuriam prosequatur, ad accusandum admittitur, vt est textus in l. hi autem omnes, ff. de accusationibus, in l. 2. eod. titul. & in l. vxor, C. qui accusare non possunt, l. si fœmina, C. ad Turpillanum, l. 2. tit. 1. partit. 7. Antonius Gomez. vbi supr. num. 32. Iulius Clarus num. 8. & Decianus num. 9. idem Clarus quæst. 58. num. 35. Padilla in dict. l. transigere, num. 57. Plaça in epit. delictorum, c. 40. à princip. Boerius decis. 233. in princ. Et quamuis[sect. 12] nullam habeamus legem id expressè dicentem, vt rectè aduertit Tiber. Decian. loco statim referendo; Maritus etiam connumeratur inter suos, vt vxor possit accusare de morte eius, vt scribit Bartolus in l. 2. ff. de accusationibus, num. 2. ex quo & aliis pluribus ita receptum testantur Boerius dicta decis. 233. Antonius Gomez. dicto num. 32. Padilla dicto num. 57. Tiberius Decianus lib. 3. dict. cap. 7. num. 10. Plaça dict. cap. 40. n. 2. & cap. 45. num. 1. & 2. Doctor Paz. dicta 5. part. 1. tom. cap. 3. num. 14. Vincentius de Franchis decis. 382. num. 1.[sect. 13] par. 2. Et sic cùm possit accusare, in accusatione filiis præferenda videtur, quia vir & vxor vna caro reputantur, cap. gaudemus, de diuortiis. Genes. cap. 2. Erunt duo in carne vna, & Matthæi c. 10. notant Decius in l. 1. col. 1. C. vnde vir & vxor. Menoch. de arbitrariis, lib. 2. centuria 4. casu 379. n. 5. Ioannes Cephal. in cons. 577. n. 18. lib. 4. Secundò facit, quia cùm accusandi ius gradatim con[sect. 14]cedi videatur ratione maioris amoris & doloris, argumento tex. in l. 2. §. vltimo, ff. ad. l. Iuli. de adulteriis, l. quamuis, C. eodem titul. & eorum, quæ scripserunt Antonius Gomez. tom. 3. de delictis, cap. 1. num. 55. & c. 3. de homicidio, num. 61. Iulius Clarus lib. 5. §. fin. quæst. 15. num. 6. Plaça de delictis, cap. 39. num. 4. & num. 15. & 17. Azeuedius in l. 2. tit. 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, num. 7. Tiberius Decian. tractat. criminal. lib. 3. cap. 32. num. 7. & sequentibus, & num. 22. Præferre debemus in accusando illum, quem scimus maiori dolore & amore indicium accusationis prosecuturum: sed vxoris amor vincit omnem amorem, & dolor eius quoad mortem[sect. 15] mariti, superat omnem dolorem, vt multis exemplis & authoritatibus curiosè ostendit Plaça de delictis, c. 22. num. 30. vltra quem ex Valerio lib. 4. cap. de amore coniugali, & lib. 6. cap. 8. de fide vxoris, adnotauit etiam Guido de Guidonibus in cons. 63. num. 14. inter consilia vltimarum voluntatum, vol. 1. ergo vxor filiis etiam, & omnibus aliis præferri debet: & si quæ rationes excogitari possunt in fauorem ipsorum filiorum, intelligi debent ex mente Authorum huius partis, vt procedant quoad hoc, vt filij hæredibus scriptis, & omnibus aliis consanguineis præferantur, vel cùm defunctus vxorem aut sponsam de præsenti non reliquit (quæ ex omnibus suprà relatis paria sunt) non tamen vt vxori ipsi præferri debeant, quæ ita est: cum marito coniuncta, vt idem corpus eadèmque caro iudicetur. Tertiò & principaliter facit l. 14. titul. 8. partit. 7. vbi[sect. 16] enumerantur personæ, quæ possunt accusare, & ponitur ordo, qui seruari debet; & primò dicit illa lex, quòd mulier potest accusationem instituere de morte mariti, & maritus de morte mulieris. Secundò, quòd pater potest accusare de morte filij, & filius de morte patris, & frater de morte fratris: & tandem quòd consanguinei de consanguineorum morte possunt accusare. Vnde videtur deduci manifestè, ius accusandi competere primo loco vxori, sumpto argumento ab ordine literæ, quod in iure validum est; & inde ordinem scripturæ, contractus,[sect. 17] testamenti, & alterius cuiuslibet dispositionis obseruandum esse, ex illóque, & priori nominatione coniecturam prælationis, siue potioris iuris desumi, ex l. cùm pater, §. à te peto, ff. de legatis 2. l. quoties, ff. de vsufruct. cum aliis iuribus, quamplurimis exemplis comprobantes, & multa congerentes ad propositum adnotarunt Doctores communiter in l. 2. §. prius, ff. de vulgari & pupil. substi. Felinus in cap. cùm dilecta, num. 4. de rescriptis. Alexander in cons. 67. lib. 2. Decius in cap. auaritiæ, ex num. 2. vsque ad num. 10. de præbendis. Octauianus decisione Pedemontana 141. num. 8. Cephalus in consil. 638. num. 29. lib. 5. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretatione 2. solutione 5. num. 18. folio mihi, 104. Mieres de Maioratu, in initio secundæ partis, num. 34. Menoch. in cons. 400. num. 10. lib. 4. Parisius in cons. 12. num. 14. lib. 1. Bursatus in cons. 441. num. 23. lib. 4. Fabius Turretus in cons. 4. num. 76. & nouissimè atque elegantissimè omnium Fuluius Pacianus tractat. de probationibus, lib. 2. c. 25. ex num. 44. vsque ad num. 73. & coadiuuatur ex resolutis per Decium in cons. 208. num. 2. versic. sed ista æquiparatio, Ruinum in cons. 16. num. 6. & 7. lib. 1. vbi dicunt, fœminarum nominationem priorem denotare prioritatem etiam respectu masculorum quoruncumque. Nihilominùs tamen, & secundo loco constituo, con[sect. 18]trariam sententiam & opinionem veriorem atque probabiliorem mihi videri, nempe quòd vxor non sit præferenda filiis in accusatione mortis patris; imò quòd filij debeant illi præferri, vel saltem æquale ius habeant, ita vt ipsi & vxor videantur esse in primo gradu, debeántque simul ad accusationem admitti, & inde & consequenter quòd accusatio, siue transactio per vxorem[sect. 19] facta, non excludat, nec perimat ius filiorum, nec è contra. Nam licèt verum sit, quòd pace, siue transactione facta ab his, quibus primo loco competit ius accu[sect. 20]sandi, cæteris aliis præcluditur facultas accusandi, qui ratione coniunctionis accusare possent, vt ex aliis multis probarunt Boërius decis. 120. num. 7. Couar. resolutionum, lib. 2. cap. 10. num. 5. versic. Nonò idem canon, ibi: At si crimen in iudicium. Antonius Gomez, tom. 3. dc delictis, cap. 3. de homicidio, num. 61. Padilla in l. transigere, num. 52. C. de transactionibus, D. Paz. in praxi, 5. part. 1. tom. cap. 3. num. 17. & 19. tamen cùm in vno, & eodem gradu sunt plures, quibus principaliter compe[sect. 21]tit ius accusandi, omnes simul admittendi sunt ad accusandum, & omnes simul remittere debent, vt sit locus decisioni l. 22. titul. 1. partit. 7. ex Antonio Gomez, in dict. num. 61. & cap. 1. de delictis, n. 35. Iulio Claro lib. 5. . §. final. quæst. 15. n. vltimo, Villalpando in dict. l. 22. partit. §. 25. Padilla, & Doctore Paz. vbi suprà, probatúrque hæc secunda pars in fauorem filiorum, ex sequentibus. Primò, quia pater & filius censentur vna & eadem persona, l. vltima C. de impuberum, & aliis, quam alio[sect. 22] capite infrà hoc eodem libro, multorum allegatione exornabimus, estque & verè filius patris portio, in eóque[sect. 23] est substantia &caro patris, imò vnus est cum patre ipso, vt dicit textus in cap. iam itaque, prima, q. 4. & vox pa[sect. 24]tris, est rex filij, §. ei verò qui, Institut. de inutilibus stipulationibus, atque iniuiria filio facta, & patri facta videtur, & è contra, l. sed & si vnus, §. filiofamilias ff. de iniuriis,[sect. 25] & congerit nonnulla ad propositum Tiraquellus de primogenitura, quæst. 40. num. 34. Menochius in cons. 124. num. 100. & tribus seqq. lib. 2. & in cons. 211. num. 64. & tribus sequentibus, lib. 2. Vnde probari posset, præferrri filium vxori in accusactione & remissione mortis paren[sect. 26]tis, quia maior coniunctio est inter patrem & filium, quàm inter maritum & vxorem: quoniam pater & filius sunt naturaliter coniuncti; vxor verò dicitur coniuncta per contractum Matrimonij cap. gaudemus, de diuortiis, c. debitum, de bigamis: & sic coniunctio mari[sect. 27]ti & vxoris est accidentalis; patris verò & filij, naturalis: & quoties concurrunt causa accidentalis, & naturalis, præferenda est naturalis accidentali, l. qui habebat, ff. de tutelis, cum aliis adductis per Gratum in consil. 9. num. 136. lib. 1. Menochius in cons. 1. num. 17. lib. 1. coniunctióque vxoris non efficit illam consanguineam, nec[sect. 28] propinquam mariti, vt coniunctio filij per textum in l. 1. C. vnde vir & vxor, vbi notat Alexander num. 3. versic. puto concludendum. Ioannes Cephal. in cons. 53. n. 59. & 60. lib. 1. & in cons. 470. num. 34. lib. 4. Thoma-Doccius in cons. 194. num. 4. Ex quibus diluitur apertè primum, & secundum fundamentum in fauorem vxoris adductum suprà, maximè cùm illa præsumptio amoris & doloris, non ita facilè, aut in damnum alterius induci possit, secundùm Albericum in l. penultima, § final. num. 7. ff. nautæ, caupones. Guidonem de Guidonibus in cons. 73. num. 12. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 1. Secundò probatur ex textu in l. 3. iuncta l. 1. ff. de[sect. 29] liberali causa, in versicul. si verò talis: vbi ad reuocandum partem de seruitute in libertatem, admittuntur filij primo loco, & postmodum consanguinei, & tandem & tertio loco mulieri; & reddit Iureconsultus rationem: Quia non modica iniuria filij est, vt pater sit in seruitute. Et quamuis lex illa loquatur in morte ciuili, qualis est seruitus, de qua ibi tractatur; tamen morti naturali comparari solet, vt scribunt Doctores communiter in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis, per textum in l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci, quem alio capite infrà hoc eodem libro latiùs enucleabimus: eò maximè, quòd dictæ legis argumento, dixerunt Doctores, posse vxorem de morte mariti accusare, vt colligi potest ex Boërio dict. decis. 233. & aliis relatis suprà, in initio huius quæstionis. Tertiò, retentâ hac sententiâ, constituendum est, contrariam opinionem minimè fundari posse ex præcitata l. 14. tit. 8. partit. 7. sumendo argumentum ab ordine literæ, dum dicit: Que la muger pueda acusar la muerte del marido, y el marido de la muger, y el padre del hijo, y el hijo del padre. Quod euidentius apparebit, si animaduerta[sect. 30]mus prius, argumentum ab ordine literæ, siue scripturæ, aut prioris nominationis, non esse indistinctè verum, aut indistinctè prælationem non inducere; id potiùs infinitas recipere limitationes & declarationes, vt constat ex his, quæ plena manu scripserunt Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 3. dubitat. 1. solutione 3. ex num. 12. cum multis seqq. fol. mihi. 239. Menoch. in cons. 86. n. 23. & n. 72. & 73. lib. 1. & in cons. 400. n. 10. lib. 4. Cephalus in cons. 379. num. 14. lib. 3. & in cons. 473. ex num. 15. lib. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 7. num. 69. & 70. & articul. 8. ex num. 17. Fuluius Pacianus tract. de probationibus, lib. 2. cap. 25. ex num. 73. vsque ad num. 84. vbi ex multorum sententia rectè ostendit, respectu prælationis arguendæ, argumentum ab ordine literæ non posse fieri efficax, nec ex illo validam consequentiam deduci: cùm in ordine scripturæ sæpissimè digniores vltimo loco nominentur, vt multis exemplis ostendit ibidem. Inter alias tamen declarationes illa mirè conuenit Disputationi nostræ, tunc demum ordinem[sect. 31] literæ, siue scripturæ attendi, cum ipse conformis est iuris rationi, aliàs secus, vt ex Baldo in l. veluti, num. 7. ff. de iustitia & iure, obseruauit Menochius dict. cons. 86. num. 23. lib. 1. At ordo dictæ legis Regiæ, nec iuris decisioni, nec rationi conformis est, vt ex præcedentibus constat apertè, & sic attendi non debet. Nec etiam vbi[sect. 32] apparet, quomodo ius disponat, vel disponere debuerit in aliquo casu, vt ex aliis probauit Simon de Prætis vbi suprà, num. 18. Nec vrget in contrarium dict. l. 34. tit. 8. partit. 7. vbi prior nominatio vxoris non fuit facta ad ordinem prælationis inducendum: sed potiùs ex quadam enuntiati[sect. 33]ua personarum demonstratione; ideò de ordine scripturæ consideratio habenda non est, secundùm Felinum in cap. cùm dilecta, columna 5. in 2. & 4. declaratione, de[sect. 34] rescriptis, & lex illa dumtaxat intendit diluere, siue declarare dubium, quod non erat clarè de iure communi decisum: Vtrùm fcilicet ad accusandam mortem mariti vxor admittenda esset, nèc-ne, vt apertè sentit Gregorius Lopez ibi. verb. de muerte de su marido. Et ratio dubitandi procedebat ex eo, quòd mulier non admittebatur ad accusandum, nisi prosequendo suam, vel suorum iniuriam, vt dicebamus suprà, & in tantum hoc erat verum, quod non admittebatur ad accusandum de iniuria mariti, quia non erat consanguinea, nec affinis illius, sed caput affinitatis, §. patitur, Institut. de iniuriis. Et sic videbatur, quòd nec admitti deberet ad agendum siue accusandum de morte mariti, vtpote cùm non esset consanguinea, nec propinqua illius, & sic non prosequeretur suam, nec suorum iniuriam. In contrarium tamen ex eo videbatur, quòd vxor admittenda esset, quòd esset ipsa socia indiuidua mariti, & vna & eadem caro reputaretur cum illo, & propter amorem maximum, dolorem etiam, & præiudicium, quod ex morte mariti sequebatur illi; vnde in hoc conflictu rationum, quæ pro vna, & altera parte militabant, nonnulli crediderunt, non posse vxorem de morte mariti accusare, provt tenuerunt Petrus Cinus, Albericus, & alij, in l. de crimine, & in l. Senatusconsulto, C. qui accusare non possunt, & in l. quod si viro, ff. de iniuriis. Alij verò æquiorem partem sequuti, in fauorem vxoris respondebant, hoc est, Odofredus in l. sororem, C. de his quibus vt indignis. quem sequuta est maior pars Antiquorum, Iacobus de Arenis, Fulgosius, Salicetus, & alij multi, quorum meminit Vincentius de Franchis decis. 382. in principio, & num. 7. par. 2. vbi testatur communem esse opinionem Odofredi contra Petrum Cinum, per textum, & rationem eius in dict. l. 3. ff. de liberali causa, extendendo illam, de seruitute, quæ est mors ciuilis, ad mortem naturalem, & quia hæc extensio seruitutis ad mortem naturalem displicuit Cino, Iacobo de Rauenis, & Alberico, vt declararetur, & tolleretur contrarietas eorum, condita fuit dict. l. 14. tit. 8. partita 7. quæ, approbando magis communem opinionem, statuit, vxorem admittendam fore ad accusandum mortem mariti: Como el padre la del hijo, y el hijo la del padre, y despues dellos el hermano del hermano, e de si qualquier de los otros parientes. Non tamen cum prælatione ad filios (id quod ex Baldi doctrina in l. de crimine, in principio, C. qui ac[sect. 35]cusare non possunt, confirmari poterit (is enim eleganter docuit ibi, quòd lex, quæ vxorem admittit ad accusandam mortem mariti, exorbitans est, atque ex priuilegio speciali concessa; ideò extendi non debet, vt filiis præferatur, ne inconuenientia multiplicemus, constituendo primò in vxore duas specialitates, contra regulam textus in l. 1. C. de dotis promissione: ex qua passim & communiter adnotare solent Doctores; Specialia duo circa[sect. 36] idem concurrere non posse, & multis comprobant Felinus in cap. cum M. num. 10. de constitutionibus. Iason in l. si is qui pro tempore, num. 399. ff. de vsucapionibus. Euerhardus loco 98. Tiraquellus in tract. de constit, limitatione 5. Gratus in cons. 53. num. 8. lib. 2. Barbosa in l. 1. 3. par. num. 45. versic. sed aduersùs hunc, & tribus numeris sequentibus, ff. soluto matrimon. Decianus in cons. 74. num. 51. lib. 3. Bursat, in cons. 271. num. 25. lib. 3. Zanchus in l. hæredes mei, §. cùm ita, in 6. par. num. 101. ff. ad Trebellianum. Hyppol. Riminal. in cons. 428. num. 20. lib. 4. extendendo secundò legem illam extra casum, in quo loquitur, & qui fortassis non fuit de mente legislatoris, quod nequaquam licet, ex resolutis per Cephalum in cons. 615. num. 92. lib. 5. Tiberium Decianum in cons. 32. n. 48. lib. 2. Vincentium de Franchis decis. 382.[sect. 37] ex num. 2. par. 2. qui superiorem resolutionem confirmat apertè, & in quæstione de facto occurrenti in Senatu dicit dubitatum fuisse, vtrùm filij defuncti, præferendi essent vxori, si ad accusandum concurrant, & latè disputans, multáque ad propositum congerens, tandem existimat, filios esse præferendos vxori, tanquam maius ius habentes, & vxorem tunc demum admittendam esse, quando non exstarent filij, vel essent negligentes in accusando, & testatur in fauorem filiorum pronunciatum fuisse, dum esset appellatum ad Sacrum Consilium eadem decisione, num. 11. in fin. vt sic videas præfatam opinionem, quam defendimus, Authorum authoritate non solùm destitutam non esse, sed etiam adeò probatam, vt simpliciter, & indistinctè vxorem excluserint, & accusandi ius filiis omninò tribuendum crediderint; vxorem tamen, & filios ad accusandum, & remittendum, æquale ius habere, non obscurè sentire videtur Ludouicus Carreirus pract. crimin. §. 29. num. 36. & de his hactenùs. # 41 CAPVT XLI. Vsufructu omnium bonorum tam mobilium, quàm immobilium legato, vtrùm census quoque annui testatoris debeantur? vbi hæc res distinctè explicatur, Marci Antonij Eugenij cons. 100. per totum lib. 1. nouè expenditur in hac quæstione; & demùm inquiritur, vtrùm annui redditus inter immobilia, vel mobilia computentur, néc-ne. SVMMARIVM. -  1 Vsufructu omnium bonorum, tam mobilium, quàm immobilium relicto, vtrùm census quoque annui testatoris relicti præsumantur? & num. seqq. per totum caput. -  2 In quæstione proposita, census quoque annuos legatario deberi ex sententia quorundam, quæ num. seqq. comprobatur, & defenditur per Authorem. -  3 Dictio Omnis, sui naturâ nihil excludit, sed omnia comprehendit. -  4 Dictio Omnis, ad casum improprium trahitur, & virtute eius includuntur illa, quæ aliàs non includerentur. -  5 Annui redditus vtrùm computentur inter immobilia, vel an inter mobilia, vbi Authores quamplures congeruntur in vnum, qui hac de re latissimé tractarunt, & num. seqq. -  6 Effectus quatuor superioris Dubitationis adducuntur remissìuè, & Andreæ Gaill. obseruatio 10. lib. 2. practic. obseruat. commendatur. -  7 Annui redditus redimibiles vtrùm inter mobilia, vel immobilia connumerentur. -  8 Doctores, æris potiùs, quàm veritatis studio sæpè ducuntur in consulendo. -  9 Vsufructu omnium, & singulorum bonorum, tam mobilium, quàm immobilium relicto, annuos census testatoris non venire, ex sententia Marci Antonij Eugenij in cons. 100. per totum, lib. 1. quæ nouè expenditur per Authorem. -  10 Et nonnulla fundamenta eiusdem referuntur, & respondetur ad illa, & num. seqq. -  11 Annui redditus, ex sententia multorum, non sunt propriè bona mobilia, nec immobilia, sed constuunt tertiam quandam speciem bonorum diuersam ab illis, vt sunt nomina debitorum. -  12 A prima, & communi sententia relata suprà num. 1. recedendum non esse. -  13 Vsufructu omnium bonorum, tam mobilium, quàm immobilium relicto, annuos census testatoris absque dubio debet, quando certo aliquo modo, siue ex coniecturis probabilibus, de voluntate eiusdem testatoris constare potest. -  14 Vsufructu omnium bonorum simpliciter alicui relicto, ipsi, & non hæredi, nouos census persoluendos. VSufructu omnium bonorum mobilium, & immobilium relicto, quam plurima comprehendi plenè diximus suprà c. 38. num. 26. per totum. Sed quoniam ibidem inter alia dicebamus, annuos quoque census siue reditus contineri, ídque non adeò certum est, vt maiori explicatione non indigeat, omitti non potuit; breuiter tamen & distinctè explicabitur. Dubium itaque est, vtrùm scilicet vsufructu omnium[sect. 1] bonorum tam mobilium, quàm immobilium relicto, annui quoque census testatoris relicti præsumantur? Et in hac quæstione Borgninus Caualcanus de vsufructu[sect. 2] muleri relicto, num. 83. fol. 252. relatis nonnullis aliis, securè tradit, annuos quoque redditus super rebus immobilibus legatario deberi: & relicto vsufructu mobilium tantùm, contineri etiam annuos redditus, ex aliis probauit ipse Caualcanus ibidem num. 82. paulò ante finem, versic. & etiam veniunt in legato bonorum mobilium, folio 251. quod tamen latius explicauimus suprà dicto cap. 38. Eandem etiam sententiam sub legato vsusfructus mobilium & immobilium annuos quoque census, siue redditus contineri, admittunt Menoch. lib. 4. præsumptione 142. num. 3. Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 91. in fine. Vltra quos assertio hæc sequentibus poterit rationibus fulciri. Primò, quia testator in dicto legato vsus fuit oratione, siue dictione illa vniuersali omnium bonorum: at[sect. 3] dictio omnis, & omne, sui natura nihil excludit, sed omnia comprehendit, l. Iulianus, ff. de legatis 3. l. in fraudem, in fine, ff. de militari testamento, cum multis adductis per Decianum in cons. 84. num. 13. vol. 3. Bursatum in cons. 176. num. 13. lib. 2. imò ad casum improprium trahitur, & virtute eius includuntur illa, quæ aliàs non[sect. 4] includerentur, vt ex aliis adnotarunt Decius in cons. 69. num. 4. Iason in l. serui electione, §. cum fundus, num. 24. ff. de legatis 1. Craueta in cons. 294. num. 2. Rubeus in cons. 23. num. 3. Achilles Pedrocha in cons. 7. ex num. 98. vsque ad numer. 107. & in cons. 28. à num. 10. vsque ad num. 31. & vltra relatos per eum, Cephal. in cons. 172. num. 9. lib. 2. & in cons. 497. num. 20. Lib. 4. Menochius in cons. 26. num. 17. lib. 1. & in cons. 123. num. 3. lib. 2. & in cons. 585. num. 17. lib. 6. Secundò, vt præfata sententia euidentius probetur, animaduertendum est, eius resolutionem pendere ex resolutione alterius quæstionis, vtrùm scilicet annui red[sect. 5]ditus computentur inter immobilia, vel an inter mobilia: quam post Glossas, & Antiquos in multis locis, tractarunt plenè Andreas Tiraquellus de retractu lignagier, §. 1. gloss. 6. ex num. 3. cum seqq. & gloss. 14. n. 119. & seqq. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubric. 5. §. 1. num. 3. cum multis seqq. Antonius Gabriel communium conclusionum, lib. 6. titul, de verbor, signific. conclusione 8. per totam. Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 13. gloss. 5. quæst. 10. Couar. variar. lib. 3. cap. 7. num. 2. vers. 2. Menoch. de recuperanda possessione, remedio 1. num. 45. & 87. cum seqq. & in cons. 29. num. 16. lib. 1. Guillielmus Redoanus tractat, de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 14. de alienatione redituum, iurium, & actionum Ecclesii, ex num. 9. vsque ad num. 14. & num. 16. 29. & 30. fol. mihi. 66. Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 8. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 10. num. 6. latiùs Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 40.ex num. 6. vsque ad num. 6. Andreas Gaill. practicarum ob[sect. 6]seruationum, lib. 2. obseruatione 10. per totam, qui huius inuestigationis quatuor effectus adducit, & eruditè, atque distinctè de hac re loquitur, ideò omninò videndus est. Vincentius Carocius de locato & conducto, quæst. 15. per totam, folio mihi. 234. Caballinus milleloquio 217. per totum. Ioannes Gutierrez practic. lib. 2. quæst. 146. num. 2. & lib. 3. quæst. 83. ex num. 2. vsque ad num. 8. Angulo ad leges meliorationum, l. 1. titul. 5. gloss. 8. num. 10. Octau. Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 7. num. 57. fol. mihi. 400. vbi refert Parisium, Bellonum. Rolandum, & alios optime declarantes. D. Felicianus de censibus, lib. 1. cap 7. num. 2. vers. quæ eò potissimum, fol. 75. Iacobus Cancerius variar. resolutionum, cap. 7. de tutoribus, num. 78. Ex quibus apparet, communiorem sententiam esse, vt prædicti annui redditus inter immobilia computentur, si impositi sint super bonis immobilibus, vt testantur ferè omnes suprà præcitati maximè Tiraquellus, Chassaneus, Benedictus, Redoanus, Gaill. Simoncellus, Ioannes Gutierrez, & Felicianus: qui duo firmant, procedere id, etiam in censibus annuis redimibilibus, sed Modern. Paris. quem refert Ioannes Gutierrez dicta quæst. 83. num. 5. magis[sect. 7] probat, hos census, quibus hodie vtimur, esse propriè bona mobilia. Molina verò de primogeniis, lib. 1. dicto cap. 10. num. 6. distinguendum putauit: vt annui redditus redimibiles, considerato præsenti statu, ante redemptionem inter bona immobilia computari soleant, considerato tamen redemptionis tempore, inter mobilia computari debeant. quoniam ea pecunia, quæ ex redemptione acquiritur, nulli dubium est, quin res mobilis, non immobilis censenda sit, & annuos census non eò minus dici perpetuos, quòd ipsi redimi possint, & in Regia Audientia Cathaloniæ, censualia inter immobilia computari, scribit Iacobus Cancerius dict. cap. 7. de tutoribus, n. 78. quod idem admittit Gaill. dict. obseruatione 10. num. 2. & 3. dicens redditus nondum cessos inter immobilia, cessos verò inter mobilia computari: Alij verò inter mobilia indistinctè connumerant eos, vt ex eisdem Authoribus constat apertè, & Caballino dicto milleloquio 217. num. 3. Vtcunque igitur sit, siue mobilibus, siue immobilibus annuos census comparemus, rectè dici potest debitos esse eos pro tempore, quo vsusfructus durauerit, legatario, cui mobilium, atque immobilium vsusfructus relictus est. Sed cum in iure nostro nihil adeò certum sit, vt suum[sect. 8] contradictorem non habeat, & Doctores, æris potiùs, quàm veritatis studio sæpè ducantur in consulendo, vt ex aliis probauit Craueta de antiquitate temporum, 4. part. num. 48. fol. mihi, 207. in præfata quæstione ex infinitis, quos attentè atque originaliter prælegerim,[sect. 9] dumtaxat inueni Marcum Antonium Eugenium in consil. 100. per totum lib. 1. quo loco in terminis & latè agit, an in legato vsusfructus omnium, & singulorum bonorum tam mobilium, quàm immobilium per virum vxori facto, veniant quoque annui census testatori in pecunia numerata debiti? Et primum in fauorem vxoris quatuor fundamenta proponit; nec in toto consilio, Menochij, aut Caualcani mentionem facit: postmodùm verò ex num. 14. firmiter defendit in dicto legato[sect. 10] vsusfructus, annuos prædictos census non venire. Et vt alia prætermittam, quæ reuera non vrgent, & facilè dilui possunt ex his, quæ superiores adnotarunt; eius fundamenta ad duo præcipuè veniunt reducenda. Primò, quod textus in Clementina, exiui, §. cúmque annui, de verbor. signific. minimè probare possit commune Doctorum assumptum, vt multis rationibus ostendit ibi. ex num. 29. vsque ad num. 40. quæ etiam parùm vrgere videntur, nec conuenire possunt verbis illius textus, quicquid ipse cauillare contendat; dicitur enim: Cùm annui reditus inter immobilia censeantur à iure. Deinde, quoniam superior Communis non eo tantum iure, sed & aliis multis fulta est, quæ adducunt Gaill. dicta obseruation. 10. in princ. Ioan. Gutierez dict. quæst. 83. num. 2. Secundum fundamentum consistit in eo, quòd an[sect. 11]nui redditus non sint propriè bona mobilia nec immobilia, sed constituant tertiam quandam speciem bonorum ab illis, vt sunt nomina debitorum: quod cum aliis ibidem relatis probauit idem Eugenius præallegato consil. 100. ex num. 21. & ex multis obseruant, & veriorem sententiam profitentur Mieres part. 1. dicta quæst. 40. n. 13. per totum. Ioannes Gutierrez lib. 2. dicta quæst. 146. num. 3. & lib. 3. dict. quæst. 83. num. 7. Verùm nec hoc fundamentum ita certum est, vt eo dumtaxat à superiori sententia recedere liceat; nam, vt vides, contrà tenuerunt permulti alij, & numero indubitanter, & authoritate forsant maiores, qui prædictos census annuos inter immobilia connumeranda, vel saltem inter mobilia iuxta distinctionem traditam suprà cum Moli[sect. 12]na, constanter asseuerarunt. Quocirca cùm occasio se obtulerit, maturè erit res ista consideranda, nec de facili à communi, & prima opinione hactenus explicata recedendum existimo.[sect. 13] Quæ tamen sine dubio procederet, quoties certo aliquo modo, siue ex coniecturis probabilibus de voluntate testatoris constare posset, voluisse sub eo legato iura, & actiones, atque annuos census, siue redditus contineri, ex his, quæ scripserunt Parisius in cons. 67. num. 5.[sect. 14] vol. 2. Pinellus 1. part. rubricæ, C. de bonis maternis, n. 28. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 83. versic. prædicta sunt intelligenda: quòd si vsusfructus omnium bonorum simpliciter alicui relictus fuerit, certum erit, quod ipsi, & non hæredi annui census persoluendi sunt, ex dictis suprà cap. 38. & Floriano in l. arbores, §. vlt. ff. de vsufructu, Paulo de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legat. 1. quæst. 96. n. 216. # 42 CAPVT XLII. Mobilibus legatis, vel vsufructu mobilium, vtrùm comprehendantur fructus pendentes tempore testamenti, aut tempore mortis? vbi Castrensis, Alciati, de Prætis, Manticæ, Caualcani, & Ricciardi traditiones recensentur; Hieronymi Gabrielis sententia contra Castrensem recipitur, & concludentibus rationibus corroboratur: deinde agitur de fructibus recollectis ante mortem testatoris, vel ante aditam hæreditatem, cùm vsusfructus omnium bonorum legatus est, & de fructibus pendentibus in re fructuaria tempore, quo dies vsusfructus cessit, ad l. si pendentes. 27. ff. de vsufructu. SVMMARIVM. -  1 Mobilibus legatis, vel vsufructu mobilium, vtrùm comprehendantur fructus pendentes, siue cohærentes rei, tempore testamenti, aut tempore mortis. -  2 Fructus pendentes sub prædicto legato contineri, ex sententia Castrensis in cons. 132. num. 3. vol. 1. -  3 Contrà ex sententia Alciati in cons. 182. lib. 9. -  4 Simon. de Prætis concordia, in prædicta contrarietate adducitur. -  5 Francisci Manticæ in superiori altercatione distinctio relata. -  6 Hieronymi Gabrielis sententiam in cons. 98. ex n. 5. cum seqq. lib. 1. verissimam esse, contra Castrensem, & concludentibus rationibus confirmari. -  7 Mobilium appellatione non veniunt fructus pendentes, sed tantùm separati à solo; nam fructus pendentes inter immobilia reponuntur, & censentur esse eademmet substantia cum ipsamet re; ideò eodem iure, quo ipsa res, indicantur. -  8 Et ad eum pertinent, ad quem res ipsa transit. -  9 Fructus etiam maturi sunt pars rei. -  10 Destinatio quando attendi debeat, vel non? -  11 In testamentis stricta interpretatio fieri debet. -  12 Maximè in fauorem hæredis, vt quantò minus possibile sit, per testatorem censeatur grauatus. -  13 Fructus recollecti antequam dies legati cedat, videlicet ante mortem testatoris, vel ante aditam hæreditatem, non iudicantur, vt fructus, sed vt bona hæreditaria, & per consequens ad hæredem pertinent. -  14 Vsufructuarius omnium bonorum vtifrui potest fructibus recollectis ante mortem testatoris, sicut aliis bonis, & eorum dominium consequitur præstita satisdatione in fructibus præstanda. -  15 Fructus pendentes in re fructuaria, tempore, quo cedit dies vsusfructus, ad fructuarium pertinent. -  16 D. Spino loquutum contra textum, & communem Doctorum resolutionem in hac materia, nouiter & verè adnotatum per Authorem. -  17 Hæres an possit repetere à fractuario expensas, si quas fecisset in conseruatione fructuum, qui tempore cedentis legati vsusfructus pendebant: vbi Floriani de sancto Petro distinctio refertur. VSufructu mobilium omnium legato, contineri etiam fructus nondum separatos à solo, quamuis ipsi immobilium naturam adhuc retineant, securè tradiderunt in hac materia Caualcanus, qui ipse alios sic tenentes adducit de vsufructu mulieri relicto, num. 82. vers. vbi dicit venire, fol. 250. Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 91. fol. 38. quos in idem retulimus suprà, cap. 48. num. 12. nec ampliùs explicauimus ibi.Idcircò necesse est inquirere nunc, vtrùm id iure subsistere possit, nèc-ne, quod nec rectè, nec imperfectè à superioribus declaratur: & pro distincta atque perfecta resolutione constituendum erit in primis: Dubium in[sect. 1] eo consistere, vtrùm mobilibus legatis, vel vsufructu mobilium comprehendi debeant fructus pendentes, siue cohærentes solo, tempore testamenti, aut tempore mortis testatoris: in quo dubio vidimus iam, quid Caualcanus, Ricciard. & alij ab eisdem relati responderint: Vidimus item, nullam rationem à superioribus assignari, quare fructus pendentes sub eo legato contineri debeant, qui adhuc immobilium naturam retinent; quod ipsi non negant. Verùm Castrensis in cons. 132.[sect. 2] num. 3. vol. 1. apertè docuit, fructus pendentes, qui solo cohærent, legato mobilium, vel vsusfructus eorum cedere, quia eorum natura talis est, vt proximè debeant à solo separari, & ita saltem in habitu, & potentia mobiles esse dicuntur. Quam sententiam sequitur Decius[sect. 3] in cons. 472. num. 5. in fine. sed Alciatus in cons. 182. lib. 9. contrarium firmiter asserit: quoniam fructus pendentes, quandiu solo cohærent, pars fundi sunt, l. fructus pendentes, cum vulgatis, ff. de rei vendicatione. Ideò in[sect. 4] hac contrarietate mediam viam eligendam putauit Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. solutione 5. dubitatione 7. num. 61. fol. mihi 304. vt scilicet Alciati opinio procedat in fructibus non maturis, nec de proximo colligendis; Castrensis verò resolutio locum obtineat in fructibus de proximo colligendis, nonnullis rationibus ibidem adductis, maximè propter destinationem, & quia fructus de proximo colligendi habentur pro collectis, vt cum Glossa, Bartol. & aliis de communi testatur Iason in l. diuortio, §. interdum, col. finali. ff. solut. matrimonio. & alios refert idem Simon de Prætis vbi suprà. In cuius comprobationem adduci possent nonnulla, quæ congessit Cernantes in l. 6. Tauri. ex num. 149. cum seqq. Cæterùm Mantica de coniectur. vl[sect. 5]tim. volunt. lib. 3. tit. 11. num. 7. prædictam contrarietatem proponit, & ibidem, num. 24. repetit eam, & intelligit Castrensem loquutum, quando legatis mobilibus per testatorem, fructus adhuc pendebant, siue cohærebant solo, sed post testamentum factum, fuerunt â solo separati quo casu dicit Castrensis eos legatario deberi, quia per separationem, facti sunt mobiles, & ad hoc, sui naturâ erant ordinati, & destinati, & proptereà de iis etiam testator cogitasse præsumitur. Demùm pro concordia remittit se ad ea, quæ scribit lib. 9. tit. 3. num. 6. fol. 390. vbi distinguendum firmauit, quòd aut fructus fuerunt separati à solo, viuo adhuc testatore, & tunc ex mentis coniectura intelliguntur legati, & Castrensis sententia procedit: aut verò sunt separati post mortem testatoris, & tunc non debent videri legati, quia eo tempore, quo dies legati cedit, nondum mobiles dicuntur, sed pars fundi sunt, d.l. fructus, ff. de rei vendicatione. Tandem & vltimò Hieron. Gabr. in cons. 98. ex n. 5.[sect. 6] vsque ad num. 11. lib. 1.consultus in terminis, in prædicta contrarietate verius existimat, fructus pendentes, legato mobilium non cedere: idque intelligendum esse, non solùm de fructibus, qui tempore mortis testatoris pendebant, etiamsi maturi fuerint, quos ad vsufructuarium non pertinere, vel legatarium mobilium, omnes vt indubitatum supponunt, & aduertit Mantica lib. 9. dicto titul. 3. num. 7. sed etiam similiter de iis, qui tempore testamenti pendebant, & maturi erant, & reperti sunt tempore mortis à solo separati; nam nec isti ad legatarium pertinent, sed dumtaxat mobilium nomen conuenire poterit iis, qui tempore facti testamenti, à solo separati fuerint: Quòd si tunc solo cohærebant, nihil proderit legatario postmodùm, ante mortem testatoris eos separatos fuisse. Et hanc partem in puncto iuris verissimam esse arbitror, eruditè à prædicto Authore comprobatam, atque rationibus sequentibus omninò amplectendam. Primò, ex dictis per Alciatum dicto cons. 182. lib. 9. latiùs per Gabrielem suprà, vbi ex num 5. cum iudicio, atque aliorum relatione probauit: Testatorem dumtaxat videri sub legato mobilium legasse mobilia, quæ habebat, & mobilia erant tempore facti testamenti, ex l. si ita, & l. finali, ff. de auro & argento legato, quam infrà cap. 44. quamplurimorum allegatione latiùs exornabimus. Secundò, quia negari non potest, quin testator mobilium tantùm bonorum vsumfructum legauerit: at[sect. 7] mobilium appellatione non veniunt fructus pendentes, sed tantùm separati à solo, nam fructus pendentes inter immobilia reponuntur, & censentur esse eademmet substantia cum ipsamet re; ideò eodem iure, quo ipsa res, iudicantur, vt multis probant Tiraquellus de retractu lignagier,§. 1. glos. 7. num. 37. & sequentibus, & de retractu conuentionali, §. 5. gloss. 4. Mantica lib. 9. dicto tit. 3. n. 7. Couar. resolutionum, lib. 1. cap. 15. Iosephus Ludouicus decisione Perusin. 79. & 80. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana, 55. Ioannes Petrus Mollignati de appellatiua vtriusque iuris extensione, verb, mobilium, num. 734. per totum, fol. 90. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 34. num. 11. Caballin. milleloquio 518. par. 2. Ceruantes in l. 6. Tauri num. 155. & tribus sequentibus.[sect. 8] Et ad eum pertinent. ad quem res ipsa transit, vt ait Barbosa referens multos, & dicens superiorem doctrinam in quacunque materia procedere, in l. diuortio, in princip. Num. 79. ad finem, versic. ratio est, fol. 971. ff. soluto matimon. Nec dici potest, proptereà quòd maturi essent fructus, quasi destinatione habendos illos pro mo[sect. 9]bilibus, vt Castrensis, & Simon de Prætis dicebant; quia fructus etiam maturi sunt pars rei, l. in lege falcidia, vbi omnes notant, ff. ad legem falcidiam, dict. l. fructus, ff. de rei vendicatione: quam indistinctè acceperunt omnes superiùs relati, siue maturi, siue immaturi fructus[sect. 10] sint. Nec destinatio in his, quæ naturâ ipsâ fiunt, mutare potest substantiam, nec nomen rei, antequam: sit facta, & in his veritas ipsa, & non destinatio inspicitur, vt vtrumq latius probauit Gabriel vbi supr. & aliis rationibus Castrensis concludenter satisfacit. Et quod dictum est de fructibus maturis, vt finti pars rei, ex aliis probarunt etiam Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. titul. 10. num. 24. D. Spino in speculo, glossa 13. de legato vsusfructus, num. 30. & 31, ergo durum videtur, mobilium legatum ad ea extendere, quæ[sect. 11] propriè inter immobilia connumerantur, maximè in testamentis, in quibus à propria, & vera verborum significatione recedere non licet, atque stricta interpretatio fieri debet, l. ille aut ille, §. cum in verbis, l. non aliter, ff. de legat. 3 Iason in l. non dubium, num. 4. C. de legibus. Socin. in regul. 536. incipit: Verborum. & post Tiraquel. & alios multos, Mieres de maiorat. in initio 2. par. ex num. 11. Aluaradus de coniecturata mente defun[sect. 12]cti, lib. 4. c. 2. num. 4. præcipuè in fauorem hæredis, vt quanto minùs possibile sit, per testatorem censeatur granatus, vt multorum iurium, & Authorum relatione comprobant Craueta in cons. 25. num. 24. & in cons. 23. num. 3. Parisius in cons. 80. num. 43. volum. 2. Ruinus in l. Gallus, §. quidam rectè, num. 6. & 11. de liberis & posthum. Decianus in cons. 1. num. 90. volum. 2. Secundò & principaliter constituendum est, quòd[sect. 13] cùm vsusfructus omnium bonorum legatus est, tametsi fructus recollecti, antequam dieslegati cedat, atque ita ante mortem testatoris, velante aditam hæreditatem, non iudicentur vt fructus, sed vt bona hæreditaria, l. ita tamen, § 1. in fi. ff. ad Trebellianum, & l. in fideicommissaria, vbi notat Imola eod. tit. cum concordantibus adductis per Francisc. Marcum, decis. 827. in 1. par. Caualcanum de vsufructu mulieri relicto, n. 92. fol. 264. & tradunt Corneus in cons. 187. num. 3. versic. Ex quo infertur, volum. 2. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 156. & per consequens ad hæredem pertineant, ex eisdem Authoribus: tamen eis quoque, sicut aliis bonis vsu[sect. 14]fructuarius vti & frui poterit, & eorum dominium consequi, præstita cautione de tantundem in genere restituendo, vel æstimatione, iuxta ea, quæ alio c. suprà,latiùs diximus, & ita pluribus iuribus, & rationibus probarunt Corneus dict. cons. 187. ex num. 3. volum. 2. Craueta in cons. 300. num. 5. & sequuntur Caualcanus dict. num. 92.Pedrocha d. cons. 7. num. 161. Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 9. tit. 6. num. 5. per totum. Tertiò & vltimò constituendum est, fructus penden[sect. 15]tes in re fructuaria, tempore, quo cedit dies vsusfructus, ad fructuarium pertinere: quod ex l. si pendentes, ff. de vsufructu, adnotarunt ibi glos Albericus, &{ Vide in annot. infrà, ad fin. lib. annotat. 15. } Florianus, qui dicit hoc esse notabile; potuit enim esse in eo dubitatio, quia fructus pendentes intelliguntur esse fructus anni præcedentis. Idem etiam ex eadem lege deduxerunt Roland. in cons. 73. num. 34. & sequent. vol. 2. Corneus in cons. 173. col. 2. volum. 2. Francisc. Marcus decis. 815. 1. part. Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, num. 93. ad fin. fol. 266. Ioannes Garsia de expensis & meliorationib. cap. 11. num. 60. versic. vicissim enim, Iacobus Mandellus de Alba in cons. 639. num. 2. lib. 4. Cephalus in cons. 182. num. 4. & 5. lib. 2. in quo nullus vnquam dubitauit, solus D. Spino in speculo, glos. 13. principali, de legato vsusfructus, num. 29. contrarium resoluit, sed loquitur apertè contra textum, & Communem suprà relatam, & falsò citat nonnullos, qui nequaquam dicunt id, ad quod allegantur; loquuntur enim in casu & specie valdè diuersa. An autem hæres possit repetere à fructuario expensas, si quas fecisset in conseruatione fienda fructuum, qui tempore cedentis legati vsusfructus pendebant, quærit Florianus in dicta l. si pendentes, num. 3. & respondet, quòd si sunt factæ per testatorem, vel inchoatæ, non potest repetere, argumento l. quod in rerum, §. si quis post testamentum, ff. de legat. 1. sed si factæ finti per ipsum hæredem, tunc sic: argument. l. cætera, §. imo, & l. cùm seruus, eod. titul. cui iunge ea, quæ cum Mandello, & aliis dicentur statim, ad finem, cap. sequentis. Et de his hactenus. # 43 CAPVT XLIII. Fructus fundi si alicui simpliciter, aut generaliter legantur, vtrùm hoc legatum vsusfructus esse videatur, & in prima tantum vice verificetur, siue quot annis debeatur? vbi lex defuncta, 65. § vlt. ff. de vsufructu, l. si habitatio, 10. §. vtrùm, ff. de vsu, & habitatione, l. annua, 20. §. si. l. cum quidam, 23. ff. de annuis legatis, dilucidè, & verè explicantur, & res ista breuiter, & distinctè magis, quàm hactenus declaratur. SVMMARIVM. -  1 Expenditur, & commendatur textus in l. defuncta, 68. §. finali, ff. de vsufructu. -  2 Refertur commune Doctorum assumptum ex illo textu: quòd si fructus fundi, vel agri simpliciter legati sint, legatum hoc non verificetur in prima vice, sed quot annis debeatur. -  3 Legatum vtrùm dicatur esse vnicum, an verò plura legata sint, cùm fructus fundi simpliciter legantur: vbi Castrensis, & aliorum sententiæ recensentur. -  4 Sermo simpliciter prolatus intelligitur de prima vice. -  5 Fructibus simpliciter venditis, venditio intelligitur de fructibus vnius anni. -  6 Dispositio in contractibus intelligitur de prima vice, non facta distinctione, vtrùm materia fauorabilis sit, vel odiosa. -  7 Quod etiam locum habet in vltima voluntate, quantumcunque fauorabilis sit vltima voluntas. -  8 Ratio quædam, pro communi Doctorum traditione proposita suprà num. 2. verè, & concludenter improbata. -  9 Regulam l. boues, 88. §. hoc sermone, ff. de verbor. significat. non procedere in vltima voluntate, si verba legati sint generalia, vel indefinita, & referantur ad id, quod ex sua natura reiteratur, siue renascitur, & ibidem explicatus textus in d.l. defuncta, 65. §. vlt. ff. de vsufructu. -  10 L. si habitatio, 10. §. vtrum, iunct. glos. ff. de vsu & habit. & l. annua, 20. §. si. ff. de ann. leg. vera ratio redditur. -  11 Testator legauerit simpliciter aliquam quantitatem in diem, vel casum reiterabilem, vtrùm intelligatur legatum perpetuum: vbi explicatur textus in l. cùm quidam, 23. ff. de annuis legat. Cumani interpretatio recipitur, & de opinione Bartoli remissiuè agitur. -  12 Fructus certi fundi, vel agri legati alicui, vtrùm præstari debeant, deductis priùs omnibus impensis factis ab hærede, vel proprietario pro his habendis, vbi expenditur & commendatur Iacobi Mandelli de Alba cons. 743. ex num. 2. lib. 4. PRo absoluta, atque distincta huius Capitis explicatione, circa quam aut breuiter, aut intricatè nimis, cæteri se habuisse videntur, qui hactenùs ad piopositum nonnulla scripserunt, constituendum erit in primis: singularem esse decisionem text, in l. defuncta, 65. §. vlt.[sect. 1] ff. de vsufruct. vbi testator legauit certam partem fructuum certi fundi; dubitabatur, vtrùm legatum esset intelligendum de sexta parte fructuum primi anni, an verò censeretur legatum vsusfructus, vel annuum: & Iureconsultus respondet, quot annis videri legatum relictam nisi contrarium specialiter ab hærede probetur; & in hunc modum scribit: Sempronio do, lego ex redacta fructuum oleris, & porrinæ, quæ habeo in agro ferrario, partem sextam. Quæritur, an his verbis vsusftuctus legatus videatur? Respondi, non vsumfructum, sed ex eo quod redactum esset, partem legatam. Item quæsitum est, si vsusfructus non esset, an quot annis partem sextam redactam legauerit? Respondi, quot annis videri relictum; nisi contrarium specialiter ab hærede probetur. Inde deducere solent DD. (vt hoc loco prætermittam agere, quare[sect. 2] verbis superioribus vsusfructus legatus non videatur, quod explicatum fuit suprá cap. 29.) mirabilem esse & notandum eum textum, ad probandum, quòd si alicui legentur agri, vel fundi fructus simpliciter, hoc legatum non velificetur in prima vice, sed quot annis debeatur; in quem sensum accipiunt eum textum glossa, & Baldas; ibi Albericus in l. Mela, in fine principij, ff. de alimentis legatis, Romanus singulari 292. Alexander in cons. 60. colum. 2. lib. primo. Cremensis singulari 75. Socinus in cons. 48. num. 1. lib. 3. Antonius de Butrio in cons. 30. num. 1. Gregorius Lopez in leg. 20. titul. 31. partit. 3. glossa prima. Hieronymus Cardinalis Albanus in additionibus ad Bartolum, ad textum, in dicta lege defuncta, §. vltimo n. 1. qui dicit solemnem esse eius textus decisionem ad hoc, quem ita, vt prædiximus, intellexerunt etiam Castrensis, Iason, & alij communiter in leg. si Stichum, §. stipulatio. in fine, ff. de verborum obligationibus. Conueniunt enim in hoc, quòd si legati sunt fructus aliquarum rerum simpliciter, vel pars fructuum, huiusmodi legatum debeatur quotannis; & solùm disputant, vtrùm tale legatum dicatur esse vnicum, an ve[sect. 3]rò plura legata sint?Et in hac re distingunt in hunc modum: aut legatum est simpliciter factum, hoc est sine dinumeratione annorum; & tunc vnicum est legatum, quamuis quolibet anno debeatur, & ita intelligunt procedere textum, in dicta lege defuncta, 65. §. vltimo, ff. de vsufructu, aut legatum est factum, cum dinumeratione annorum; & tunc dicuntur esse plura legata. Sed legatum annuum esse in specie dict. §. vltimi, clarè sentiunt & firmant Romanus, Cremensis, & Alexander vbi suprà. Barbosa in l. diuortio, §. quod in anno, num. 8. versiculo, & pro illis, fol. 1010. ff. soluto matrimonio. Vtcunque tamen res se habeat, siue vnicum sit legatum, siue sinti plura legata, firmiter tenent omnes, vtroque casu legatum deberi quolibet anno: quod difficile videbatur primó ex regula textus in leg. boues, 88. §. hoc sermone, ff. de verborum significatione, leg. dotis promissio, 60. ff. de iure dotium, cum similibus. Ex quibus adnotare solent Doctores communiter, quòd sermo simpliciter prola[sect. 4]tus intelligitur de prima vice, & post Tiraquellum, & alios plures, multis exornant Tellus Ferdinandus in leg. 4. Tauri, ex num. 5. cum sequentibus. Barbosa in dict. §. quod in anno, ex num. 8. quia post Baldum ibi inde deducti latiùs declarat, quòd venditio simpliciter facta[sect. 5] de fructibus, intelligitur de fructibus vnius anni, & quemadmodum regula dicti §. hoc sermone,habet locum in contractibus, in quibus dispositio intelligitur de pri[sect. 6]ma vice, non facta distinctione, vtrùm materia fauorabilis sit, vel odiosa: Cumanus in cons. 14. Decius in consilio 512. num. 7. & alij relati per Barbosam in dicto §. quod in anno, num. 10. versiculo, similiter in contractibus; sic etiam locum habet in vltima voluntate quantumcunque fauorabilis sit vltima voluntas, vt pro constanti admittunt Baldus in leg. vnica. num. 14. C. de his quæ pœ[sect. 7]næ nomine, Socinus, Iason, Tiraquellus, & alij, cum quibus verissimum putat Barbosa dicto num. 10. versiculo, vnde regula, qui num. 9. pro hac sententia fortiter inducit textum, in dicto §. hoc sermone, nec concludit (quod vltra Barbosam consideraueram) ratio quædam assigna[sect. 8]ta in Apostilla ad Bartolum, in dicta leg. dotis promissio, ff. de iure dotium, quæ ait, legatum fructuum simpliciter factum, non velificari in prima vice, quia in vltimis voluntatibus fit lata interpretatio: conuincitur enim apertè ex doctrina Baldi, & aliorum relata suprà. Tum etiam, vt rectè aduertit Albanus, in dict. leg. defuncta, §. vlt. quia imò legatum simpliciter factum, in dubio intelligitur de eo. quod minimum est, cùm testator censeatur voluisse minùs grauare hæredem, quàm possibile sit, l. apud Iulianum, §. scio, l. legato generaliter, ff. de legatis primò, l. si ita scriptum, ff. legatis 2. & ideò dicere solèt Doctores speciale esse fauore Religionis, vt non intelligatur de eo, quod minimum est, leg. Titia, §. finali, ff. de auro, & argento legato, & vtrumque latiùs explicauimus suprà cap. 30. ad finem, & cap. 9. ex num. 37. vsque in finem capitis: vnde si hoc est speciale, sequitur in contrarium esse ius commune. Quas difficultates rectè perpendit Barbosa in dict.[sect. 9] leg. diuortio, §. quod in anno, & num. 8. in principio, latiùs num. 11. per totum, vt illas componat, animaduertit, & cum iudicio fundat, regulam dicti §. hoc sermone, esse limitandam, nec procedere in vltima voluntate, si verba legati generalia, vel indefinita sint, & referantur ad id, quod ex sua natura reiteratur, siue renascitur; nam his concurrentibus, non intelligetur legatum de prima vice, & sic dicit probare, & intelligi debere textum, in dict. l. defuncta, §. vlt. ff. de vsufructu: agebatur enim ibi de fructibus, qui ex sua natura renascuntur, l. diuortio, §. si vir, ff. soluto matrimonio: vnde si verba legati sint indefinita, & referantur ad actum suâ potentiâ non reiterabilem, siue non renascentem, intelligetur legatum de prima vice, ex dicto §. hoc sermone: in contractu autem, indistinctè de prima vice res erit intelligenda, etiamsi actus reiterabilis sit, vt latiùs declarat idem Barbosa dict. num. 11. ad finem. Et pro hac reso[sect. 10]lutione faciunt duo iura sic intelligenda. Primò textus in l. si habitatio, 10. §. vtrùm iuncta. glossa, ff. de vsu & habitatione; vbi habitatio simpliciter relicta, durat in vita legatarij, quia habitatio ex se reiterabilis est, & quodammodò renascitur, per textum in l. penultima, ff. de capit, diminuitone; & sic in illa militat eadem ratio, quæ in fructibus. Secundò textus in l. annua, 20. §. final, ff. de annuis legatis, vbi si legetur pecunia colligenda ex redditibus fundi, censetur legatum perpetuum, quia cùm verba legati sint indefinita, & actus sit reiterabilis, quia fructus quolibet anno nascuntur, non intelligitur ea dispositio de prima vice. Secundò constituendum est, legatum non solùm intelligi perpetuum, aut quot annis deberi, quando res legata suapte natura est reiterabilis, vt in dict. l. defuncta, §. vltimo. Sed etiam, quando legato adiicitur aliqua qualitas quæ ex se reiterabilis sit: inde est, quod si testator simpliciter legauerit aliquam quantitatem in diem,[sect. 11] vel casum reiterabilem, non intelligitur legatum de prima vice, sed magis censetur perpetuum, per textum in l. cum quidam, 23. ff. de annuis legatis, vbi cùm testator Decurionibus diuisiones dare voluisset, die natalis sui, Diuus Seuerus, & Antoninus rescripserunt, non esse ve risimile testatorem de vno anno sensisse, sed de perpetuo legato; nam, vt ibi declarat Lancelotus Decius, testator intellexit de solemnitate commemoratiua diei natalis sui, qui quidem dies acceptus in hunc sensum, recipit reiterationem: & hac ratione non restringitur ad primam vicem, vt rectè explicarunt Cumanus in l. eum qui Kalendis, in princ. ff. de verbor. obligat. Alexander in l. stipulatio ista, §. final, num. 4. eodem titul. Iason in l. apud Iulianum, §. si quis alicui, num. 11. & ibidem Zasius in fine, ff. de legatis 1. Socinus in cons. 48. num. 1. lib. 3. Antonius Gomezius tom. 2. variar. c. 11. de qualitatibus contractuum, num. 48. qui improbat Bartoli opinionem, & interpretationem præcedenti contrariam, de qua vide latiùs per Barbosam in dicto §. quod in anno, num. 10. vers. cæterùm, fol. 1012. & num. 12. vers. secundus autem intellectus, & num. 13. fol. 1014. Tertiò & vltimò constituendum est, vtile esse & ne[sect. 12]cessarium dubium, an fructus certi agri vel fundi simpliciter, aut indefinitè legati, præstari debeant legatario, deductis priùs omnibus impensis factis ab hærede, vel proprietario pro eis habendis: de quo vide Baldum in l. 1. §. libertatibus, aliàs §. Excepto, C. de caducis tollendis. Salicetum in l. 1. C. de fructibus & litium expensis, & in terminis tractat Iacobus Mandellus de Alba, videndus omninò in cons. 743. num. 2. 3. 9. & 11. lib. 4. # 44 CAPVT XLIV. Vsusfructus omnium bonorum legatum, vtrùm intelligendum sit de bonis existentibus tempore testamenti, an verò extendatur etiam ad bona post testamentum acquisita? vbi lex, si ita, ff. de auro & argento legato, l. quoties, 34. §. vniuersorum, ff. de vsufructu, explicantur; & testator an, & quando præsumatur legasse ea tantùm, quæ habebat tempore conditi testamenti, vel etiam deinde acquisita, plenè, breuiter tamen & distinctè declaratur. SVMMARIVM. -  1 Testator an, & quando præsumatur legasse ea tantùm quæ habebat tempore conditi testamenti, vel etiam deinde quæsita; profundam esse & latam quæstionem, variisque modis intellectam, limitatam & declaratam, remissiuè. -  2 Verba testatoris referri ad tempus testamenti, & quæ sunt præsentis temporis, minimè comprehendere futura. -  3 Legatum regulariter, in dubio intelligendum de rebus, quæ fuerunt testatoris, tempore testamenti; quod legatarius probare debet. -  4 Et in legato etiam generali, vtputà bonorum, aut simili, quando testator non potuit præuidere futura, quòd dispositio nunquam referatur nisi ad bona præsentia. -  5 Legatum per verba vniuersalia, indefinita, aut generalia, vtrùm referatur ad tempus testamenti? vbi refertur & probatur distinctio Bartoli, & vide num. seq. -  6 Iacobi Menochij traditiones nonnullas in hac materia, nouiter declaratas per Authorem. -  7 L. si ita, ff. de auro & argento legato, & l. finalis, eodem titul. explicantur, & Menochij interpretatio reiicitur, & num. seq. -  8 Ioannes Vincentius Honded, laudatur. -  9 Legatum vsusfructus omnium bonorum, vtrùm intelligendum sit de bonis existentibus tempore testamenti, an verò extendatur etiam ad bona futura, & num. seq. -  10 Iulianum Iureconsultum in l. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu, nec verbum aliquod dixisse, quo deduci potuerit quorundam Scriptorum assumptum, & ibidem explicatus ille textus, & Bartoli interpretatio probata. -  11 Vsusfructus omnium bonorum cùm relinquitur coniunctæ personæ, vtrùm futurorum quoque bonorum, siue post testamentum acquisitorum vsusfructus comprehendantur? vbi Michaelis Grassi, & aliorum sententia improbatur. -  12 Legatum factum etiam contiunctæ personæ, non comprehendere nisi ea, quæ existebant tempore conditi testamenti. -  13 Legatum ex præsumpta testatoris voluntate, futura etiam comprehendere, & de nonnullis conectiuris remissiuè. PRo absoluta, atque distincta huius Capitis explicatione, quod latissimam continet materiam, & à multis scriptam, in primis constituere necessarium erit: Profundam esse, & latam quæstionem, variisque modis intellectam, limitatam, & declaratam; an, & quando testator pręsumatur legasse ea tantùm, quæ habebat tempore testamenti conditi, vel etiam deinde acquisita? Quam dis[sect. 1]ceptationem, vt ab antiquis initium sumamus, longis distinctionibus explicauit Bartolus in l. si ita, ff. de auro & argento legato. Castrensis, Alexander, Felinus, Socinus senior, & Socinus iunior, Fulgosius, Herculanus, Aretinus, Romanus, Berous, Corneus, Capra, Parisius, Rolandus, Craueta, Næuis, Baldus, Cagnolus, Crotus, & alij, quos in vnum recenset, & de hac materia latè & distinctè scribit Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 127. per totam, & in cons. 97. num. 64. 65. & seqq. & num. 133. 144. & seqq. in cons. 1. num. 196. lib. 1. & in cons. 115. num. 66. & in cons. 106. num. 61. & tribus seqq. & n. 169. Vsque ad n. 180. & num. 192. 194. & 267. lib. 2. & in cons. 330. ad finem, lib. 4. Couar. practicar. cap. 2. ex num. 2. Dueñas regula 205. Ioannes Baptista Cephalus inter cons. Cephali Genitoris, in cons. 773. num. 12. & multis seqq. lib. 5. Hieronymus Gabriel in cons. 98. ex num. 24. cum seqq. & in cons. 120. per totum, vol. 1. Gaspar. Caballinus milleloquio 38. num. 3. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 22. num. 33. per totum. Mantica de coniecturis vlt. volunt, lib. 3. tit 11. per totum, fol. 78. & 79. Simon de Prætis de interpretatione vlt. Volunt. lib. dubitatione 9. à num. 35. cum multis seqq. fol. 323. & lib. 5. interpretat. 2. dubit. vlt. n. 274. fol. 550. Iosephus Ludouicus decis. 61. n. 37. 38. & seqq. Mieres de marioratu, 1. part. quæst. 10. num. 37. Aluarus Valascus consultat. 58. per totam. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, ex num. 85. fol. 255.. vsque ad num. 88. Michaël Grassus receptar, sentent. §. legatum, quæst. 29. per totam. Petrus Surdus in cons. 27. ex num 5. lib. 1. Peregrinus tract. de fideicommiss. art. 13. num. 78. Sfortia Odd. in cons. 69. per totum, vol. 1. latissimè Ioannes Vincentius Honded. in cons. 63. ex num. 1. vsque ad num. 34. & num. 41. vsque ad num. 74. vol. 1. Secundò & principaliter constituendum est, verba[sect. 2] testatoris regulariter referri ad tempus testamenti, & quæ sunt præsentis temporis, minimè comprehendere futura, l. si ita scripsisset, l. vlt. §. 1. ff. de legatis 2. l. si ita legatum, & l. vlt. in fine princ. ff. de auro & argento legat. l. Iulianus, §. vlt. l. his verbis, l. vxorem, § testamento, el primero, ff. de legat. 3. l. Aurelius, §. 1. ff. de liberatione legata: quæ iura, & alia similia rationes etiam, & quamplurimorum Authorum authoritates rectè congessit Menochius locis superiùs relatis, maximè dict. præsumpt. 127. ex num. 6. vsque ad num. 16. Ioannes Vincentius Honded, dict. cons. 63. ex num. 22. vsque ad num. 34. Inde consequenter, & necessariò infertur dicendum: Legatum regulariter in dubio intelligendum[sect. 3] de rebus, quæ fuerunt testatoris, tempore testamenti, quod legatarius probare debet, vt vtrumque post alios plures probauit Mantica lib. 3. dict. titul. 11. num. 4. per totum, Simon de Prætis, Cephalus, & alij relati suprà Sfortia dict. cons. 79. ex num. 10. cum seqq.Honded. dict. cons. 63. ex num. 17. & num. 22. & 29. cum seqq. Et in le[sect. 4]gato etiam generali, vtputà bonorum, aut simili, quando testator non potuit præuidere futura, quòd dispositio nunquam referatur nisi ad bona præsentia, expressè firmant Alexander in cons. 172. num. 2. lib. 6. Menochius in cons. 142. num. 22. lib. 2. Cephalus in cons. 599. n. 12. lib. 4. Mantic. lib. 3. dict. tit. 11. num. 13. Honded. Dict. cons. 63. ex num. 18. qui num. 38. & n. 44. ex a liis multis[sect. 5] probauit, Legatum etiam per verba vniuersalia, aut indefinita, siue generalia, non comprehendere sutura, quando agitur de magno præiudicio, & testator non potuit præuidere, quæ bona acquisiturus esset: quod dixerat Mantica dict. num. 13. & ante omnes Magistraliter docuit Bartolus in l. vlt. §. 1. num. 2. ff. de legat. 2. per illum textum, qui dicit, quòd quoddam est legatum vniuersale, quod relinquitur sub aliquo nomine appellatiuo de sui natura collectiuo, vt peculium, grex, & similia; & tunc istud recipit augmentum, & diminutionem, & comprehendit etiam futura, vt multis comprobat etiam Menochius dict. præsumptione 127. num. 26. Quoddam est legatum generale per aliquod signum, quod ei apponitur; vt, Lego omnes res, & similia: & tunc refertur ad tempus testamenti, vt concordantes cum doctrina Battoli tenuerunt etiam Baldus, Corneus, Socinus iunior, Capra, Albertus Brutus, & alij, quos refert, & sequitur Honded. dicto cons. 63. num. 42. Ex his, & vltra Hondedeum, & cæteros alios in hac[sect. 6] materia scribentes, animaduertendum duxeram, attentè prælegenda esse, ne nos decipiant, nonnulla, quæ in hac materia scripsit Menochius dicta præsumption. 127. num. 28, vbi pro certo tradit, legatum censeri continere etiam futura, quando testator dixit: Lego omnia bona; vel, Lego vsumfructum omnium bonorum; vel, Lego omnes res meas: quod tamen dictis suprà num. 4. & distinctioni Battoli repugnat apertè, nec procedere posse videtur ex iis iuribus, quæ adduximus suprà num. 2. deinde num. 34. pro certo tradit ipse Menochius, legatum censeri continere futura, quando testator in legato vsus est oratione, seu sermone indefinito vt, Lego argentum, vestes, & similia. Quod etiam difficultatem continet; aut saltem intelligendum est iuxta ea, quæ Menochio non relato, latiùs scribit Honded. loco sæpè rela[sect. 7]to num. 43. & quatuor seqq. Ex eo autem considerabam traditionem hanc Menochij difficilem esse, & non omninò tutam, quod non parum repugnare videatur textus in dict l. si ita & in l. finali, ff. de auro & argento legato. Vbi illa verba, vestem meam, argentum meum, adiecta legato, intelliguntur de illo, quod habebat testator tempore testamenti, & consequenter legatum oratione indefinita conceptum, non comprehendit futura, sed ea solùm, quæ extabant tempore conditi testamenti: Verùm respondet Menochius dict. præsumpt. 127. num. 35. & 36. & dict. cons. 106. num. 170. & num. 192. & 194. & num. 167. cum seqq. in dictis iuribus ita statutum esse ob vim illius pronominis, meum, quod significat tempus præsens. Sed non est certa nec vera præfata solutio, proptereà quod nihil refert, quòd in ipso legato, vel testamento, testator vsus fuerit pronomine meum, ad hunc essectum, vt legatum intelligatur secundùm tempus testamenti, vel tempus mortis, quemadmodum apertè constat ex l. vit. §. 1. ff. de legatis 2. 1. nomen, §. 1. ff. de legatis 3. 1. Aurelius, §. 1. & 2. ff. de liberatione legata: in quibus iuribus appositum non est pronomen meum, & tamen restringitur dispositio ad existentia tempore testamenti; quod ex dictis iuribus post Cumanum, Alexandrum, Vincentium, Herculam, Modernum Paris. & alios, firmiter defendit Couar. practicarum, dict. c. 2. num. 2. & sequitnr Mantica lib. 3. d. titul. 11. num. 4. vbi refert Castrensiem in cons. 132. num. 2. vol. 1. dicentem expressè, pronomen illud non esse causam, vt præsens tempus demonstretur, Iason etiam in l. seruum filij, in princ. num. 18. ff. delegatis 1. Ioannes Vincentius Hon[sect. 8]ded. mihi quidem eruditissimus semper, atque præstantissimus dict. cons. 63. num. 27. & 28. vbi ex aliis, & rectè scribit, legati restrictionem in dictis iuribus non fieri ex vi, & natura dispositionis, quæ est præsentis temporis: & inde illarum legum decisionem procedere non solùm, quando ex illo pronomine meum, adiecto legato, præsens tempus significatur; sed etiam si pronomen illud non. fuerit adiectum, sed testator per alia verba præsentis temporis legauerit: de quo videndus erit omninò post Costam ibi relatum, Ioannes Garcia de expensis, & meliorationibus, cap. 22. num. 33. Vides ergo indissolutam remanere earum legum difficultatem, & consequenter non immeritò videri suprà periculosas Menochij traditiones, quas retulimus. His ita constitutis, tertio demum loco constituendum erit (quod ad explicationem nostri tractatus præcipuè pertinet) dubium esse, vtrùm legatum vsusfructus omnium bonorum intelligendum sit de bonis exi[sect. 9]stentibus tempore conditi testamenti, an verò extendatur etiam ad bona futura, ita vt bonorum quoque futurorum, siue post testamentum acquisitorum vsusfructus legatus censeatur? quam quæstionem plenissimè tangit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, ex num. 85. fol. 255. vsque ad num. 88. & tandem multis, & veris rationibus, atque Scriptorum authoritatibus rectè resoluit, huiusmodi legatum regulariter intelligendum tantum de vsufructu bonorum existentium tempore testamenti, nec ad bona futura extendi: id quod ex dictis suprà, 1. & 2. huius capitis obseruatione, verissimum est, & probatum etiam in terminis per Alexandrum in cons. 25. num. 2. vol. 7. Crauetam in cons. 139. num. 4. & 5. vol. 1. quem optimè expendit Caualcanus vbi suprà, num. 86. versic. sed in consilio, fol. 257. & pro hac sententia concludentem, & veram rationem considerant, & Caualcanum sequuti sunt Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 29. num 1. Sfortia in cors 30. num. 7. volum. 1. & nouissimè Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 94. in fine, versicul. intelligitur tamen, fol. 40. Ex quibus apertè deducere poteris, periculosam iterùm videri Menochii resolutionem dicta præsumptione 127. num. 28. vsumfructum bonorum etiam futurorum legatum videri, cùm vsusfructus omnium bonorum relinquitur. In quo etiam errore, sed malè quidem, fuerunt & alij, quos recensent Grassus dict. quæst. 29. num. 1. vers. sed certè. Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana, 168. qui sumunt fundamentum ex textu in l. quoties 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu. Sed errore manifesto labun[sect. 10]tur; quippe cùm adeò alienum sit à mente Iuliani Iureconsulti, vt eam quæstionem attingere, siue decidere voluerit, an scilicet futurorum quoque bonorum vsusfructus relictus censeatur, vt nec verbum aliquod dixerit, quo futura comprehendi denotare potuerit: idcircò glossa vltima, ibi, sub verbo, fortè, loquitur, nec audet id firmare: cuius contrarium, vsufructu inquam, omnium bonorum relicto, non contineri futura, securè tradit Florianus ibidem, num. 8. Iulianus autem in eo §. dumtaxat intendit constituere discriminis rationem, an vniuersorum bonorum, an singularum rerum vsusfructus legatus sit, quoad effectum, vt si ædes incensæ fuerint, vsusfructus ædium specialiter legatus peti non possit; bonorum autem vsufructu legato, areæ vsusfructus peti possit, & reddit rationem: Quoniam qui bonorum suorum vsumfructum legat, non solùm eorum, quæ in specie sunt, sed & substantiæ omnis vsumfructum legare videtur: in substantia autem bonorum etiam area est. Quam rationem rectè perpendens Bartolus in dict. l. si ita, n. 1. ff. de auro & argento legato, dum de eo textu opponit, inquit, id ideò esse, qui adhuc exstabat area, quæ est maxima pars domus; quasi velit dicere Bartolus, vt optime aduertit solus Menochius dict. cons. 97. num. 145. vers. non quoque repugnat, lib. 1. quòd in legato omnium bonorum, in vniuersum debetur domus destructa, solâ areâ existente tempore mortis testatoris etsi tempore conditi testamenti esset ædificata. Et ratio est, quia etsi vt area consideretur; attamen certum est inter bona testatoris connumerari, atque sub legato omnium bonorum venire, nam vniuersitas etiam in re vna conseruatur, vt scribunt Doctores ibi relati. His addenda sunt, quæ infrà dicentur alio cap. ad explicationem eiusdem textus, vbi Surdum, & alios referam: denique quòd, vtcunque res sit, dici non potest in casu dicti §. legatum vsusfructus omnium bonorum extendi ad ea, quæ post factum testamentum acquisita fuerunt; enimvero area ipsa, etsi tempore testamenti esset ædificata, in bonis testatoris remansit, non de nouo acquisita est, vt de se patet apertè; ideò nullo pacto congruum aliquod fundamentum deduci potest ex eo textu. Limitatur tamen superior resolutio, vt minimè pro[sect. 11]cedat, cùm vsusfructus omnium bonorum eoniunctæ personæ: relinquitur, tunc enim ratione, & prærogatiua coniunctionis, futurorum quoque bonorum, siue post testamentum acquisitorum vsusfructus legatus censetur: quod cum Socino, & aliis, contra nonnullos verius putauit, & magis commune Grassus §. legatum, dicta q. 29. n. 2. Nec, hoc loco prætermitti potuit, proptereà quòd cùm frequenter, & assiduè soleant mariti vxoribus suis, siue aliis consanguineis vsumfructum omnium bonorum relinquerè, cessabunt omnia, quæ tradita fuerunt suprà in hac materia, si præfata sententia vera esset, quæ tamen nullo modo sustineri poterit: id quod non eundo per alias ambages, constabit apertè ex his, quæ cum Castrensi, Beroo, Socino, Neuiza, Rolando, & aliis defendunt Menochius lib. 4. dicta præsumpt. 127. n. 18. Sfortia Oddi dicto cons. 69. num. 28. & 29. lib. 1. vbi con[sect. 12]stanter adnotarunt, Legatum factum etiam contunctæ personæ, non comprehendere nisi ea, quæ existebant tempore conditi testamenti, & plenissimè, atque eruditè probat, & contrariis authoritatibus satisfacit, siue aliorum doctrinas contrarias explicat Ioannes Vincentius Honded. dicto cons. 63. ex num. 48. vsque ad n. 68. ex præsumpta tamen testatoris voluntate, siue ex probabilibus coniecturis deducta, legatum poterit etiam futura continere, vt latè probat, & nonnullas coniecturas adducit Hieronymus Gabriel in cons 119. ex num. 8. & in cons. 120. num. 3. in fine, lib. 1. Mantica lib. 3. dicto tit. 11. num. 23. Honded. d. cons. 63. n. 36. & de his hactenùs. # 45 CAPVT XLV. Vsusfructus, vel alimenta tantùm, an, & quando vxori, vel alteri relicta præsumantur, cùm filiis, aut aliis descendentibus hæredibus institutis testator dixerit: Et vxorem meam relinquo dominam, vel dominam & masariam, & vsufructuariam, vel, vsufructuariam simpliciter omnium bonorum, aut dominam vsufructuariam, administratricem, & gubernatricem omnium bonorum: & de consuetudine in Curia vulgari descriptâ, & per vniuersam Italiam, & alias Prouincias obseruata, cum infinitis declarationibus, extensionibus, & limitationibus, absoluta, atque distincta manu actum proponitur: communes Doctorum resolutiones legibus huius Regni applicantur, & nonnulla nouiter considerantur per Authorem, quæ hucvsque per aliquem non sic adnotata, nec resoluta fuerant. Deinde, vtrùm eisdem verbis adiectis, sed extraneo hærede instituto, vsusfructus, vel alimenta tantùm relicta censeantur, & an decisio textus in authent. prætereà, C. vnde vir & vxor, existentibus filiis intelligi debeat in proprietate solùm, vel vsufructu simul; vbi de materia eius textus plenissimè, remissiuè tamen tractatur. SVMMARIVM. -  1 Quæstiones proponuntur, quæ, in hoc capite tractantur, & in argumento infrà propositæ sunt. -  2 Authores quamplurimi congeruntur in vnum, qui de materia huius capitis latissimè tractarunt, atque ab Authore originaliter prælecti sunt. -  3 Borgninum Caualcanum, plenissimè scripsisse circa quæstiones huius Capitis ideò omninò legendum esse. -  4 Franciscum Manticam, & Simonem de Prætis distinctione & resolutione tractasse omnia, quæ ad hanc materiam spectant. -  5 Iacobum Menochium, & Petrum Surdum longa quæstionum huius Capitis disceptatione, & plurimorum casuum distinctione cæteros omnes antecellere. -  6 Vxor relicta domina & vsufructuaria, vel vsufructuaria tantùm, aut vsufructuaria & gubernatrix omnium bonorum, si filij hæredes instituti sint, ex consuetudine vulgari communiter obseruata, dumtaxat consequitur alimenta, & præeminentiam illam, quam viuente marito testatore obtinebat, non autem vsumfructum formalem. -  7 Vulgarem consuetudinem, quæ filiis hæredibus institutis, alimenta tantùm, atque præeminentiam quandam tribuit vxori in domo mariti multis modis ampliari, & declarari remissiuè. -  8 Vxor relicta domina & vsufructuaria, an futura sit vsufructuaria, vel alimentaria tantum, à coniecturata voluntate testatoris pendere, & totam hanc disputationem coniecturalem esse. -  9 Vulgaris consuetudo, quæ vsusfructus legatum ad alimenta restringit, fundata e st in coniecturata voluntate testatoris, qui non videtur in tantum filiis præiudicare voluisse. -  10 Vxor relicta domina & vsufructuaria, filiis etiam hæredibus institutis, integrum & formalem vsumsructum consequitur, si ex verbis, vel ex coniecturis voluntas testatoris probari possit. -  11 Legitima debetur filiis simul cum vsufructu, nec in ea vxor vsumfructum consequi potest, etiamsi à testatore relicta fuerit vsufructuaria omnium bonorum. -  12 Vxor relicta domina & vsufructuaria, filiis etiam hæredibus institutis, integrum & formalem vsumfructum consequitur in multis casibus, qui ad limitationem consuetudinis vulgaris remissiuè adducuntur. -  13 Legitima filiorum de iure huius Regni sunt omnia bona parentum, excepta quinta parte, de qua ad libitum disponere possunt parentes. -  14 Vsusfructûs omnium bonorum legatum, stantibus filiis, vel descendentibus legitimis, vxori factum de iure huius Regni valebit tantum in quinta parte, de qua parentes disponere possunt, nec compensabitur æstimatio vsusfructus aliarum quatuor partium, in quibus non valet legatum vsusfructus, cum proprietate dictæ quintæ partis. -  15 Nisi constiterit manifestè voluisse testatorem, quòd prædicta compensatio fieret, vt hoc numero declaratur. -  16 Vsusfructûs omnium bonorum legatum factum vxori, stantibus legitimis descendentibus, vtrùm de iure huius Regni continere debeat alimenta iis casibus, in quibus de iure communi ex consuetudine vulgari continebat illa, noua Authoris consideratio in hac materia. -  17 Vxor relicta domina, & vsufructuaria omnium bonorum, si filij & extranei simul hæredes instituti sint, de iure communi ex coniecturata voluntate testatoris, pro parte, in qua filij hæredes sunt, habebit alimenta, sed pro parte extraneorum, verum, & formalem vsumfructum consequetur. -  18 Sed de iure huius Regni aliter obseruandum, noua Authoris consideratio in hac materia. -  19 Vulgaris consuetudo quæ legatum vsusfructus omnium bonorum ad alimenta restringit, filiorum fauore, vtrum procedat, cùm ascendentes hæredes instituti sint. -  20 Vsusfructûs omnium bonorum legatum, stantibus ascendentibus, vxori factum, tantùm valere de iure huius Regni, respectu vsusfructus tertiæ partis bonorum. -  21 Vxor relicta vsufructuaria in aliquibus bonis particularibus, & non in omnibus, de iure communi integrum consequitur vsumfructum in illis, etiam filiis hæredibus institutis. -  22 Sed de iure huius Regni ita demum, si vsusfructus dictorum bonorum particularium non excedat vsumfructum quintæ partis bonorum: noua & vera Authoris consideratio in hac materia. -  23 Vxor inops & indotata, si maritus diues sit, & illi præcedat, succedere debet ab intestato, ex testamento, & contra testamentum in quarta parte bonorum ipsius, cum distinctione, quæ hoc numero adhibetur. -  24 De materia textus in Authent. prætereà, C. vnde vir & vxor, latissimè actum remissiuè. -  25 Rolandi, & Cephali consilia, quæ hoc numero præcitantur, singularia esse, & omninò prælegenda circa materiam d. Authent. prætereà. -  26 Hyppoliti Riminald. consilia, quæ hoc numero congeruntur, mirabilia esse circa propositam materiam. -  27 Ioannis Vincentiij Honded. cons. 93. per totum, lib. 1. singulare esse, & notandum in materia d. Authent. prætereà. -  28 Vxor vera censetur vsufructuaria, non alimentaria tantùm, cùm testator, instituto hærede extraneo, ipsam relinquit vsufructuariam. -  29 Hæredes extranei, qui dicantur in proposita specie? & de opinione Menochij circa ascendentes. -  30 Borgninum Caualcanum in quæstione præcedenti nimis breuiter se habuisse. -  31 Iacobum Menochium in quæstione superiori octo casus principales distinxisse, & ita plenè, & distinctè materiam istam prosequutum fuisse, vt aliquid ampliùs adiicere necessarium non fuerit. -  32 Hieronymum de Cæuallos breuiter nimis, & imperfectè, nec absolutè materiam huius Capitis resoluisse. SVperioribus quæstionibus proxima est alterius quæ[sect. 1]stionis inuestigatio, & resolutio, vsusfructus inquam, vel alimenta tantùm, an, & quando vxori, vel alteri relicta præsumantur, cùm filiis, aut aliis descendentibus hæredibus institutis testator dixerit: Et vxorem meam relinquo dominam, & vsufructuariam; vel vsufructuariam simpliciter omnium bonorum, aut dominam, vsufructuariam, administratricem, & gubernatricem omnium bonorum. Deinde, vtrùm eisdem verbis adiectis, sed extraneo hærede instituto, vsusfructus, vel alimenta tantùm relicta censeri debeant? Enimverò de hac materia nonnulli longas repetitiones, alij amplos tractatus, alij verò plenos libros ediderunt, vt inquit Simon de Prætis loco statim referendo, num. 49. idcircò non multùm insistam circa ea, quæ ab aliis plenè, & distinctè riactata vidi; sed dumtaxat constituam nonnulla, quibus facilè vnusquisque breuem, claram, atque distinctam huius materiæ resolutionem habere possit, nec tantorum lectura, & consideratione grauetur. Primò igitur constituendum est, de prædictis omni[sect. 2]bus, & his, quæ ad materiam huius Capitis omninò spectant, plenissime scripsisse, (alios multos consultò prætermitto; ab eisdem enim præcitantur) Bartolum, & Doctores communiter in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de legat. 2. vbi latè Paulus de Montepico ex num. 21. incipit. Nunc ad propositum quæro, quid si de vtroque vsque ad num. 42. Petrus de Peralta ex num. 20. cum seqq. D. Franciscus Sarmientus à n. 4. cum multis seqq. Antonius Gabriel communium conclusionum, lib. 5. tit. de vsufructu, conclusione 2. & 3. Guill. Benedictus in c. Rainuntius, de testament. verbo, cætera bona, num. 20. & 21. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 5. c. 2. Augustin. Berous in cons. 34. 35. & 36.[sect. 3] vol. 2. Borgnin. Caualc. qui plenissimè loquitur circa quæstiones huius Capitis, ideò omninò videndus est, de vsufructu mulieri relicto, ex num. 17. fol. mihi, 197. vsque ad num. 64. Andreas Gaill practicarum obseruationum lib. 2. obseruatione 144. Ioannes Vaudi variarum quæst. lib. 1. quæst. 3. Brunorius à Sole quæst. 48. per totam, fol. mihi, 146. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 4. c. 3. de vsufructu, num. 9. 1. part. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 24. per totam. Ioannes Petrus Bimus in cons. 30. ex num. 1. & in consil. 71. num. 8. Franciscus Mantica, & Simon de Prætis, qui[sect. 4] distinctione & resolutione tractarunt omnia, quæ ad hanc materiam spectant. Ille de coniecturis vltim. volunt. lib. 9. tit. 7. per totum, fol. 403. Iste de interpretatione vlt. volunt. lib. 4. solutione 5. dubitatione 10. à num. 44. fol. mihi 336. vsque ad num. 73. Antonius Quesada diuersarum quæst. iuris, c. 24. à princ. Cephalus in cons. 450. num. 53. & 54. lib. 3. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 12. num. 28. & 29. Hieronymus Gabriel in cons. 97. lib. 1. & in cons. 128. lib. 2. Matthæus de Aduocatis, in cons. 74. inter cons. vltim. volunt. vol. 2. Oroscius in l. cùm ij, si in singulos, num. 4. ff. de transactionibus. Gratianus regula 500. per totam Mascardus de probationibus, tom. 2. conclusione 1426. ex num. 18. cum multis seqq. Ioannes de Montesperello in cons. 146. n. 6. per totum. Iacob. Beretta in cons. 50. per totum, lib. 1. Antonius Galearius Maluassia in cons. 52. ex num. 51. vol. 1. Ioannes Botta in cons. 44. num. 3. cum seqq. Hyppolitus Riminaldus in cons. 24. num. 44. & in cons. 322. per totum, lib. 3. & cons. 620. à princ. lib. 6. Aldobrandinus in consil. 4. ex num. 3. & n. 27. & in cons. 87. num. 1. & in cons. 20.[sect. 5] num. 90. lib. 1. Iacobus Menochius, & Petrus Surdus, (qui longa quæstionum huius capitis disceptatione, & plurimorum casuum distinctione cæteros omnes antecellunt) Ille lib. 4. præsumpt. 139. per totam, & præsumption. 140. per totam: Iste tract. de alimentis, tit. 2. q. 8. per tot. & q 15. per tot. & in cons. 218. n. 1. 7. 8. & 11. vsque ad num. 17. lib. 2. vbi ita ex professo & plenè tractarunt, vt eorum occasione ampliùs insistere non debuerim, sed ad eosdem lectorem remittere; nouissimè etiam Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 2. capit. 18. num. 7. Secundò constituendum est, quòd vxor relicta domi[sect. 6]na & vsufructuaria, vel vsufructuaria tantùm, aut vsufructuaria & gubernatrix omnium bonorum, velalio modo, ex dictis suprà, in initio huius capitis, si filij hæredes instituti sint, ex consuetudine vulgari communiter obseruata, dumtaxat consequitur alimenta, & præeminentiam illam, quam viuente marito testatore in domo obtinebat, non autem vsumfructum formalem: ita glossa, Bartolus, & communiter Doctores in Authentica, hoc locum, C. si mulier secundò nupserit. Iason in l. de alimentis, num. 1. C. de transactionibus. Cremensis in singulari 3. Decius in cons. 454. num. 1. Doctores etiam communiret in dicto. § Titia cùm nuberet, & hanc interpretationem à consuetudine vulgari receptam, communem esse, nec habere contradictorem aliquem, testatur Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 17. in princ. fol. 197. Mantica, qui refert infinitos lib. 9. dict. tit. 7. num. 1. Simon de Prætis dicta dubitatione 10. n. 44. & 45. fol. 336. Petrus Surd. Hieronymus Gabriel, Hyppolitus Riminaldus, cum aliis omnibus relatis suprà. Grassus §. legatum, quæst. 24. num. 1. Menochius d. præsumptione 139. num. 2. 3. 4. & 5. & non referens eos Ioannes Gutierrez practic. lib. 3. quæst. num. 9. & nouissimè (solùm Mantica ex superioribus præcitato) Hieronymus de Cæuallos practicarum, siue, communium contra communes, quæst. 497. in princ. Tertiò constituendum est, prædictam vulgarem con[sect. 7]suetudinem, quæ communiter recepta est, quæque filius hæredibus institutis, alimenta tantùm, atque præeminentiam quandam tribuit vxori in domo mariti, multis modis ampliari, & declarari, vt alimenta tantùm semper relicta censeantur, non autem ipse vsusfructus formalis; de quibus latissimè agunt superiùs adducti, maximè Petrus Surdus dicta quæst. 8. & 15. Caualcanus ex num. 18. cum multis seqq. Menochius dict. præsumptione 139. à princ. Franciscus Mantica, qui duodecim modis extendit lib. 9. d. titul. 7. ex num. 1. vsque ad n. 20. Quartò & principaliter constituendum est, totam[sect. 8] hanc Disputationem coniecturalem esse, & à coniecturata voluntate testatoris pendere, an vxor aliquo ex prędictis modis vsufructuaria relicta, futura sit vsufructuaria, vel alimentaria tantùm? sicuti scripserunt Castrensis, Alexander, Corneus, Socinus, Decius, Picus, Parisius, Gratus, & Craueta, quos ad hoc expendunt in terminis Mantica dicto tit. 7. num. 20. Menochius d. præsumptione 139. ante num. 2.In dubio autem prædicta consuetudo vulgaris, quæ vsusfructûs legatum ad alimenta[sect. 9] restringit, fundata est in coniecturata voluntate testatoris, qui non videtur in tantum filiis præiudicare voluisse, vt rectè adnotarunt Salicetus in dict. authent. hoc locum, in fine. C. si mulier secundò nupserit, Decius in cons. 476. sub num. 3. Parisius in cons. 97. ex num. 20. volum. 2. ideò[sect. 10] licet vxor relicta domina & vsufructuaria, extantibus filiis, debeat habere solùm alimenta, & præeminentiam in domo, quam suprà diximus, tamen ab hac coniectura voluntatis receditur, quotiescunque constare possit, voluisse testatorem eam habere integrum & formalem vsumfructum, & sufficit constare de mente testatoris, non solùm ex verbis expressis, sed etiam per coniecturas probabiles, ad hoc, quòd consuetudo vulgaris non habeat locum: id quod omnes admittunt vnanimiter qui hactenus de hac materia tractarunt, & ferè omnes relati suprà num. 2. & 3. sic adnotarunt. Socinus in consil. 1. colum. 1. in fine, sub num. 8. lib. 4. Decius in cons. 454. col. 1. & in cons. 643. num. 6. Craueta in cons. 32. num. 2. Simon de Prætis lib. 4. dict. dubit. 10. num. 65. fol. 340. Mantica dicto tit. 7. num. 20. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 55. fol. 212. Menochius lib. 4. dict. præsumptione 139. num. 8. versicul. His constat, & n. 11. & multis sequentibus. Hyppol. Riminaldus in cons. 170. num. 8. 9. & 10. lib. 2. videndus ex num. 6. ita tamen,[sect. 11] quòd eo casu, etiamsi ita relicta fuerit vxor vsufructuaria omnium bonorum, legitima debeatur filiis fimul cum vsufructu, nec in ea ipsa mulier vsumfructum consequi possit, per textum in §. prohibemus, in authent. de triente, & semisse, authent. nouissima, in sine, C. de inofficiosio testamento, Bartolus in l. vxori meæ, ff. de vsufructu legato, Alexander in cons. 214. num. 14. vol. 6. Baldus in l. vlt. num. 9. versi. si autem reliquit liberos, C. de indicta viduitate tollenda. Ioannes Guttierrez practicar. lib. 3. quæst. 57. num. 8. vbi refert solùm Manticam dict. tit. 7. num. 21. Menchaca de successionum progressu, §. 4. n. 27. Grassus receptarum sententiarum, §. legitima, quæst. 15. num. 6. Menochius dict. præsumptione 139. num. 16. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 137. num. 3. Quintò constituendum est, ex multis verbis atque[sect. 12] que coniecturis voluntatem hanc testatoris eliciendam esse, vt scilicet voluerit, quòd vxor, filiis hæredibus institutis, ad integrum, & formalem vsumfructum admittatur, & non solúm alimenta, atque præeminentiam supradictam consequatur, vti obseruant Authores in initio huius capitis relati, qui ad limitationem consuetudinis vulgaris multos suos casus considerant, atque infinita congerunt, ex quibus præfatæ voluntatis coniectura deducenda est: inter reliquos tamen, plures coniecturas, atque exempla considerarunt Simon de Prætis lib. 4. dicta dubitat. 10. à num. 66. vsque ad num. 73. Mantica lib. 9. dicto tit. 7. à num. 20. vsque ad num. 33. Petrus Surdus, & Riminaldus locis suprà relatis, Borgninus Caualcanus dict. tractatu, de vsufructu, à n. 32. fol. mihi 206. vsque ad num. 63. Menochius lib 4. dicta præsumpt. 139. à num. 8. vsque in finem præsumpt. Sextò constituendum est, Legitimam filiorum, de iu[sect. 13]re huius Regni esse omnia bona parentum, excepta quinta parte, de qua ad libitum disponere possunt ipsi parentes, vt disponit l. 9. tit. 5. lib. 3. fori, quæ communiter obseruatur, vti ex illa, & aliis similibus sic adnotarunt Antonius Gomez in l. 17. Tauri, num. i. Gaspar Baëtius de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 1. n. 17. & n. 19. & cap. 9. n. 8. & 44. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. n. 3. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. n. 17. Ioannes de Matienço in l. 2. tit. 6. lib. 5. glos. 3. n. 2. & ibidem Azeued. n. 9. & consequenter cùm supra dictum sit, quòd etiam his casibus, quibus vxor relicta vsufructuaria consequi debet formalem vsumfructum, & non solùm alimenta, Legitima reseruanda est filio simul cum vsufructu, nec quòd in ea potest vxor ipsa aliquod ius prætendere: sequitur necessariò dicendum, de iure huius Regni legatum vsus[sect. 14]fructus omnium bonorum stantibus filiis, vel descendentibus legitimis, vxori factum, valere tantùm in quinta parte, de qua parentes poterant liberè disponere; nec compensari debere æstimationem vsusfructûs aliarum quatuor partium, in quibus in proposita specie non valet legatum vsusfructus cum proprietate dictæ quintæ partis: id quod post longam disputationem cum Roderico Iuarez, Cifuentes, Segura Antonio Gomezio, Menchaca, & Azeuedio, rectè defendi: Guttierrez practicarum quæst. lib. 3. quæst. 57. num. 9. 10. & 11. & vltra eum, idem animaduertunt Gomez. Arias in l. 48. Tauri, num. 17. Petrus de Peralta in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 23. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. 24. Lara in l. si quis à liberis, §. si quis ex his, num. 168. ff. de liberis agnoscendis. D. Spino in speculo, glos. 13. principali, de legato vsusfructus, num. 55. & 56. Hieronymus de Cæuallos practicarum; siue, communium contra communes, quæst. 68. num. 3. & num. 5. vers. Ex quibus concludo, & quæst. 497. dicens hanc opinionem esse iuridicam apud Hispanos, & in vsu quotidiano receptam, & nullum habere contradictorem ex Nostratibus. Quæ tamen procedere debebit, quoties in dubio su[sect. 15]mus, nec aliter constat, qualis fuerit testatoris voluntas circa prædictam compensationem: vnde diuersum ius constituendum erit, cùm manifestè constiterit, voluisse testatorem, quòd prædicta compensatio fieret; tunc enim huiusmodi, legatum, etiam stantibus filiis, aut descendentibus legitimis, validum erit, compensata proprietate. Quinti cum valore vsusfructus aliarum quatuor partium, ita vt si velit filius proprietatem quintæ partis prælegatæ, consensum adhibeat legato vsusfructus omnium bonorum in fauorem vxoris facto, vel sit contentus suâ Legitimâ in proprietate & vsufructu, hoc est omnibus bonis, exceptâ quintâ parte eorum, vt optimè resoluit Ioannes Guttierrez dicta quæst. 57. num. 13. Vltra quem, & cæteros alios in hac materia Scribentes, adnotari etiam poterunt nonnulla, quæ vtilia sunt, nec per aliquem hactenùs ita in terminis traduntur. Primò in omnibus casibus, in quibus dictum est, in[sect. 16] legato vsusfructus omnium bonorum, alimenta tantùm vxori deberi, de iure huius Regni aliter obseruandum esse, quàm de iure communi statutum erat, nec ita indistinctè alimenta præstanda, siue rem temperandam, quoties attenta dignitate, vel conditione, & statu personæ vxoris, vel quantitate, aut qualitate patrimonij, vsusfructus quintæ partis bonorum non sussiceret ad alimenta; tunc enim vltra eam partem, nec alimentorum nomine aliquid ampliùs præstari posset; nec vlla compensatio fieret, nisi de voluntate testatoris constaret manifestè, vt diximus; id quod verissimnm est, atque ex dictis suprà omninò obseruandum. Enimuerò legitima filiorum salua & illæsa seruari debet, siue ex consuetudine vulgari prædictum legatum resoluatur in alimenta, siue non, vt prædicti Authores rectè in superiori casu obseruarunt. Secundò adnotandum est, de iure communi veram[sect. 17] esse & receptam omnium sententiam, quòd vxor relicta domina & vsufructuaria omnium bonorum, si filij, & extranei simul hæredes instituti sint, ex coniecturata voluntate testatoris, pro parte illa, in qua filij sunt hæredes instituti, dumtaxat consequitur alimenta, sed pro parte extraneorum, verum & formalem vsumfructum, vt ex mente Bartoli in dicto §. Titia cùm nuberet, num. 12. obseruant Iason in l. contra tabulas, num. 5. ff. de vulg. & pupil, substitut. Rolandus in cons. 74. num. 5. & seqq. vol. 2. Corneus in cons. 5. num. 2. vol. 1. & communem opinionem profitentur Paulus de Montepico in dicto. §. Titia cùm nuberet, num. 38. Michaël Grassus §. legatum, dicta quæst. 24. num. 9. Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, num. 42. fol. mihi 212. Simon de Prætis lib. 4. dicta dubit. 10. num. 59. fol. 339. Mantica lib. 9. dict. tit. 7. num. 17. De iure tamen huius Regni, cùm extranea per[sect. 18]sona à parentibus institui non potuerit, nisi tantùm in quinta bonorum parte, in cæteris aliis bonis, quæ sunt Legitima filiorum, nec alimenta, nec aliquid aliud consequi poterit vxor; in quinta autem bonorum parte vsumfructum habebit, nec cum proprietate eiusdem partis compensatio fiet, tametsi extraneo relicta fuerit, nisi de voluntate testatoris aliter constet apertè: nam vt dictum est, in vsufructu cæterorum bonorum, nullo modo potest pater filiis præiudicare; in quinta autem parte, quam potuit testator pleno iure, relinquere, de voluntate ipsius non apparet, & vsumfructum solum legauit: debebitur ergo eius tantùm partis vsusfructus, quæ legibus huius Regni, extraneis legari permittitur. Tertiò deinde adnotandum est, de iure communi, dubium etiam esse, vtrùm vulgaris consuetudo, quæ legatum vsusfructus omnium bonorum ad alimenta re[sect. 19]stringit, filiorum fauore procedat, etiam cùm ascendentes hæredes instituti sunt, vt vxor relicta domina, & vsufructuaria, ascendentium ipsorum fauore solùm alimenta, & præeminentiam illam consequatur. In quo dubio nonnulli voluerunt, prædictam consuetudinem ad ascendentes extendi, & legatum simili modo ad alimenta restringi: quod consulendo obseruauit Ancharanus in cons. 237. sequitur Addit, ad Alexandrum in l. & si contra, sub n. 7. de vulg. & pupill, substit. & Ancharani sententiam sibi magis probari dicit Menochius lib. 4. præsumpt. 140. num. 4. contrarium tamen defendit Ioannes de Imola in dicto §. Titia cùm nuberet, quem sequuntur multi relati per Antonium Gabrielem communium conclus. lib. 5. tit. de vsufructu, conclus 3. num. 48. & esse receptam omnium sententiam testantur Borgninus Caualcanus de vsufructu mulier, relict.num. 18. fol. 198. Grassus dict. §. legatum, quæst. 28. num. 8. verùm de iure huius Regni prædictum dubium cessauit hodie omninò ex decisione l. 6. Tauri, quæ est l. 1. tit. 7. lib 5. nouæ collectionis Regiæ, iunctis his, quæ ad earum legum explicationem obseruarunt ibi Antonius Gomez, Tellus Ferdinandez, Matienzus, Azeuedius, & alij, Rojas in epitom. successionum, cap. 12. n. 11. & 12. & cap. 29. 30. & 31. per totum. Menchaca de successionum resolution. lib. 2. §. 13. num. 11. D. Spino in speculo glos. 1. ex num. 21. cum seqq.[sect. 20] Ex quibus in simili specie legati, idem ius obseruàndum erit in parentibus, quod in filiis superiùs constituimus, vt scilicet vsusfructus omnium bonorum legatum, stantibus ascendentibus, vxori factum, tantùm valeat respectu tertiæ partis vsusfructus bonorum (de qua dumtaxat disponere possunt descendentes in præiudicium ascendentium, deficientibus liberis, & descendentibus legitimis) nec vlla compensatio proprietatis dictæ tertiæ partis quæ pleno iure relinqui potuit, fiat, nisi de voluntate filij constare possit apertè, quòd in fauorem vxoris, & ascendentium præiudicium, prædictam compensationem admittere voluerit: quod in terminis rectè adnotauit Cifuentes in l. 16. Tauri, circa finem, & sequitur Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. d. quæst 57. num. 12. Vnde nec Ancharani, nec Imolæ sententia obtinere poterit hisce temporibus, sed ius Regium obseruandum erit apud nos, iuxta quod solam tertiam bonorum portionem relinquere possunt descendentes extraneis, cùm ascendentes existunt: idcircò in proposito casu, respectu tantùm vsusfructus eius partis legatum valebit, quoniam non simpliciter tertia pars, sed vsusfructus bonorum relictus est, qui ad eam partem restringi debebit, vt diximus, nisi ex voluntate testatoris compensatio fieri possit. Quartò adnotandum est, quòd vxor relicta vsufructua[sect. 21]ria aliquo ex modis propositis suprà, in aliquibus bonis particularibus tantùm, & non in omnibus bonis integrum consequitur vsumfructum in illis, etiamsi filij hæredes instituti essent: quod ad limitationem consuetudinis vulgaris scripsit Bartolus in dict. §. Titia cùm nuberet, colum. 2. vers. Secundò aduerte, quem sequuntur communiter Doctores ibi. vt firmant Parisius in cons. 67. n. 15. vol. 2. Bertrandus in cons. 11. colum. 1. & in cons. 85. col. 2. lib. 6. Craueta in cons. 352. in sine, lib. 3. Ioannes Baptista Pontanus tractat. de alimentis, cap. 17. n. 5. Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, n. 47. fol. 216. Menochius lib. 4. dicta præsumpt 139. n. 18. De iure tamen[sect. 22] huius Regni, prædicta resolutio ita demum procedere poterit, si vsusfructus dictorum bonorum particularium non excedat vsumfructum quintæ partis bonorum, vel saltem ad eum restringendum erit legatum ex dictis suprà: quod in ascendentibus, respectu tertiæ partis pari ratione in simili casu obseruandum erit. Quintò & vltimò adnotandum est, quòd vxor aliquan[sect. 23]do, etiam de iure huius Regni, & filiis, aliisq, descendentibus legitimis existentibus, consequitur plenam proprietatem quartæ partis bonorum mariti, aliquando verò vsumfructum illius quartæ partis, & sic plusquam vsumfructum quintæ partis bonorum. Pro cuius rei explicatione obseruandum est: Quod vxor inops, & indotata, si maritus diues sit, & ille prædecedat, succedere debet ab intestato, ex testamento, & contra testamentum in quarta parte bonorum ipsius, cum distinctione; nam existentibus filiis prioris matrimonij, prædicta Quarta, quoad vsumfructum, & proprietatem vxori debetur; si tamen Liberi sint communes, siue eiusdem matrimonij, ipsis liberis proprietas reseruatur, mulier verò dumtaxat consequitur vsumfructum illius quartæ partis, vt disponit textus in authent. prætereà, C. vnde vir vxor, & in corpore vnde sumitur, in §. quoniam verò, in authent. de exhibendis reis, collation. 5. & in §. quoniam verò, in authentica, vt liceat matri, & auiæ, collatione 8. & con[sect. 24]firmat l. 7. tit. 13. partit. 6. & de his iuribus, & omnibus ferè, quæ circa eorum decisionem excogitari, aut occurrere possunt, tractant plenissimè communiter Scribentes, Decius, Corneus, Gozadinus, & Fabianus Pepius in dict. authent. prætereà. Gregorius Lopez in dict. l. 7. partit. Aretinus in cons. 93. Cremensis singulari 24. Hyppolit. singulari 106. & 114. Guilliel. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, decis. 5. n. 241. & seqq. & n. 249. & seqq. segura in l. cohæredi, §. cùm filiæ, ff. de vulg. & pupil. substitut. ex n. 210. cum seqq. Rolandus videndus omninò in cons. 14. &[sect. 25] 15. per totum, vol. 3. Cephalus in cons. 244. per totum, lib. 2. & in cons. 671. per totum, lib. 5. Quæ quatuor consilia singularia sunt, & omninò prælegenda in hac materia: Alciatus resp. 252. Antonius Thesaurus decis. Pedemontan. 44. in fine. Petrus Surdus in cons. 81. n. 14. & seqq. lib. 1. & decis. 119. n. 31. & decis. 61. num. 18. & decis. 8. num. 13. & tract. de aliment, tit. vlt. quæst. 35. & 36. per totam, Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 109. num. 34. & in cons. 433. per totum, vbi vide omninò lib. 5. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 29. num. 21. vol. 1. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. successio ab intestato, q 39. 40. 41. 42. & 43. Syluester Aldobrandinus in cons. 16. num. 32. & in cons. 26. num. 148. lib. 1. Hyppolit. Riminal. in cons. 354. lib. 5. & in cons. 657. 658. & 701. lib. 6. quæ consilia mirabilia sunt, erudita[sect. 26] valdè, atque vniuersam ferè præfatam materiam continentia: Ioannes Vincentius Honded. in consil. 93. per totum, vol. 1. vbi latè loquitur, & infinita cumulat, quæ[sect. 27] singularia sunt, & notanda, Tiberius Decian. in cons. 70. vol. 2. & in cons. 111. volum. 3. & legibus huius Regni, quamplurima necessaria ad propositum applicantes: Lara in princ. l. si quis à liberis, num. 76. & tribus seqq. Molina de Hispanorum primogen. lib. 1. cap. 47. num. 15. Rojas in epitome successionum, cap. 33. num. 54. Tellus Ferdinandez in l. 9. Tauri, num. 31. & 32. & in l. 25. n. 5. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 29. Costa in §, & quid si tantùm, num. 148. Ioannes Guttierrez practic. lib. 2. quæst. 61. num. 4. Gomez de Leon. in centuria informationum, resp. 8. per tot. Angulo ad leges meliorationum, in l. 9. tit. 5. gloss. 2. num. 4. & seqq. & in l. 13. num. 30. & quatuor seqq. Azeuedius in l. 6. titul. 4. num. 33. & seqq. & in l. finali, tit. 6. num. 16. & in l. 12. tit. 8. num. 2. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Petrus de Barbosa in l. maritum, 31. ff. solut. matrimonio, num. 99. vers. & in specie, authent. prætereà, fol. 289. Iacobus Cancerius variarum resolution. c. 9. de dote, & donatione propter nuptias, n. 66. 67. 68. & 78. vide etiam Alexandrum Raudensem resp. 40. ferè per totum, lib. 2. Septimò tandem, & vltimò constituendum est (quod[sect. 28] attinet ad præcipuam huius Capitis disputationem) vxorem censeri verè vsufructuariam, non alimentariam tantùm, & consequenter vita durante, integrum, & formalem vsumfructum habituram, cùm testator, instituto hærede extraneo, ipsam reliquit vsufructuariam, quia prædicta consuetudo vulgaris & huiusmodi interpretatio voluntatis fauore filiorum fuit inducta; ideò extendi non debet ad extraneos: quod expressè docuit Bartolus in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, num. 9. ff. de legatis 2. & cum aliis multis sequuntur Antonius Gabriel de vsufructu, conclus. 2. num. 54. & conclus. 3. per totam. Mantic. de contecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 7. in fine, post num. 33. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione 10. num. 47. fol. 337. Grassus §. legatum, dict. quæst. 24. num. 12. & 13. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 140. num. 5. & multis sequentibus, vbi num. 2.[sect. 29] ex aliis multis rectè probauit, hæredes extraneos dici omnes in hac specie, exceptis filiis, nepotibus, ac illis, qui filiorum locum obtinent in successione ipsius parentis; exceptis etiam ascendentibus, circa quos videtur eadem affectionis, & pietatis ratio versari, quæ circa descendentes, ex Authoribus relatis ibi. num. 4. Quod de iure huius Regni, indubitatum erit, vt superiùs constitui num. 19. & 20. Prætereà ipse Menochius dict. præsumptione 140. à num. 5. vsque ad num. 27. superiorem resolutionem non probat purè, vt superiùs relati simpliciter, sed malè quidem probarunt; inter quos Borgni[sect. 30]nus Canalcanus fuit, qui nimis breuiter, & indistinctè se habuit in hac re, de vsufructu mulieri relicto, num. 58. fol. 224. Octo itaque casus, & cum iudicio distinguit[sect. 31] Menocliius in quæst. superiori, ex dicto num. 5. quos etiam distinguerem, & latiùs rem hanc explicarem, si eundem non prælegissem, qui tamen ita distinctè, & absolutè rem prosequitur, vt aliquid amplius adiicere necessarium non sit, sed Lectorem ad eum omninò remittere: quo etiam non relato, nec aliis ex superiori[sect. 32]bus in hac quæstione, & aliis præcedentibus; breuiter nimis, & impersectè, nec absolute materiam hanc declarat nouissimè Hieronymus de Cæuallos communium contra communes, quæst. 68. & quæst. 497. quod, prælectis his, quæ ab eo scripta sunt, & à nobis hoc capite adnotata fuêre, coacta ratione fateri oportebit. # 46 CAPVT XLVI. Legatum vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum à marito vxori factum, vtrùm computari debeat cum debito arrharum, cum dote, donatione propter nuptias, & aliis similibus? item legatum factum creditori, an, & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito necessario, vel voluntario. Deinde agitur de intellectu text. in authent. dos data, C. de donat. ante nupt. & an iure illo, iure etiam huius Regni teneatur maritus donationem propter nuptias constituere, & de opinione Menochij aduersus Communem. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructûs omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, legatum à marito vxori factum, vtrùm computari debeat cum debito arrharum, cum dote, donatione propter nuptias, & aliis similibus, vbi in primis agitur de arrharum debito, & resolutio traditur infrâ, num. 9. -  2 Debitum aliud dicitur Voluntarium, siue ex causa voluntaria proueniens; aliud verò Necessarium, & vtriusque exemplum proponitur, & infrà num. 5. -  3 Debitor ex causa voluntaria legans creditori suo, non præsumitur legasse animo compensandi cum ipso debito. -  4 Legatum factum creditori voluntariè, an, & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito voluntario, latissimè, atque vtiliter tractatum per Menochium, & vide relatos infrà, num. 6. -  5 Debitor ex causa necessaria legans creditori suo, animo compensandi, legasse præsumitur, & ob id compensationi locus est. -  6 Legatum factum creditori, an, & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito necessario? latissimè declaratum per Menochium, & alios remissiuè. -  7 Legatum ex quibus coniecturis præsumatur relictum animo compensandi cum debito voluntario? -  8 Legatum præsumitur factum animo non compensandi cum debito necessario ex nonnullis coniecturis, remissiuè. -  9 Legatum à marito vxori factum, vtrùm computetur cum arrhis ab eodem eidem promissis; vbi agitur, an debitum arrharum voluntarium sit, an verò necessarium, & quæstionis principalis resolutio traditur. -  10 Borgnini Caualcani resolutionem superioribus non refragari, nouè consideratum ab Authore. -  11 Donatio propter nuptias vtrùm necessariò constitui debeat per maritum: & de textu in authent. dos data, C. de donationibus ante nuptias. -  12 Borgnini Caualcani resolutio improbata, & textus in dict. authent. dos data, optimè cum Menochio explicatus. -  13 Vxor vidua, cui vsusfructus omnium bonorum legatus est., statim, etiam dum fruitur vsufructu, exigere potest dotem suam, nisi aliter testator voluerit, vt infrà num. 14. & 15. declaratur. -  14 Borgnini Caualcani contrarietas nouiter considerata per Authorem. -  15 Vsumfructum bonorum suorum si testator vxori legauerit, donec dotem non petierit, non præsumitur animo compensandi cum dote vsumfructum legasse, sed animo differendi exactionem dotis; & ideò extincto vsufructu, poterit ipsa, vel eius hæredes dotem repetere. -  16 Diuersium est, quando testator ita dixit: Lego vxori meæ vsumfructum bonorum meorum, si vidua permanserit, & dotem suam non petierit; nam hoc casu, exstincto vsufructu iam acceptato, non poterit ampliùs dos repeti, provt latiùs probatur, & declaratur remissiuè. LEgatum vsusfructus omnium bonorum, vel alicu[sect. 1]ius partis eorum à marito vxori factum, vtrùm computari debeat cum debito arrharum, cum dote, donatione propter nuptias, & aliis similibus? necessaria est, & vtilis quæstio, nec aliena ab instituto nastro; ideò pro expedita, & vera resolutione, quod attinet ad debitum arrharum: in primis constituendum est: Quòd de[sect. 2]bitum, aliud dicitur Voluntarium, siue ex causa voluntaria proueniens, aliud verò Necessarium. Voluntarium dicitur illud, quod propria voluntas, & factum spontaneum produxit, hoc est, quod habuit originem, & causam voluntariam, quale est, quod procedit ex contractu, siue quasi contractu, vel ex conuentione partium, quod à principio merè voluntarium est, quamuis posteà sit necessarium, iuxta text, in l. sicut, C. de obligat. & action. l. in commodato, §. sicut, ff. commodati, & cum Baldo, Signorolo, Castrensi, Corneo, Alexandro, Capra, Cardinali, Imola, Afflictis, Albano, Durando, & Couar. sic adnotarunt Hieronymus Gabriel in cons. 16. num. 31. lib. 1. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 10. fol. 425. Menochius lib. 2. de arbitrariis, casu. 16. num. 52. & in Cons. 56. num. 15. lib. 1. & de præsumptionibus, lib. 4. præsumpt. 109. num. 3. & præsumpt. 110. num. 4. Barbosa in l. si cùm dotem, §. si pater, ff. soluto matrimonio, num. 2. ante finem, & num. 9. & 10. alios plures consultò prætermitto; satim enim referam eos. Debitor ergo ex causa voluntaria, legans creditori suo, non præsumitur legas[sect. 3]se animo compensandi cum ipso debito, & sic legatarius siue creditor vtrumque, & debitum, & legatum absque aliqua detractione consequi poterit, l. vnica, §. primum itaque, versic. sciendum, C. de rei vxoriæ actione, l. creditorem, ff. de legatis 2. l. creditor, C. de legatis. Ex quibus, & aliis iuribus sic obseruant post infinitos, quos in vnum congerunt Mantica lib. 10. d. tit. 2. num. 1. & 2. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num. 27. Phanucius de lucro dotis, glos. 8. num. 8. 7. Couar. in cap. offiij, num. 2. de testamentis. Cuiacius lib. 3. obseruationum, cap. 15. Menochius dict. præsumpt. 110. num. 7.[sect. 4] Qui per totam illam præsumptionem, latissimè atque vtiliter tractat, an & quando legatum factum creditori voluntariè, præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito voluntario? & vide referendos infrà, num. 6. Debitum Necessarium in proposito appellatur,[sect. 5] quod ex necessitate legis inductum est, vt ex aliis declarat Mantica dict. tit. 2. num. 3. siue quod ita iubente lege, immediatè absque hominis facto præstandum est, vt ex aliis resoluunt Menochius lib. 4. dict. præsumpt. 109. num. 2. Alex. Raudensis de analog, lib. 1. cap. 15. Num. 215. Debitor ergo ex causa necessaria legans creditori suo, animo compensandi legasse præsumitur, & ob id compensationi locus est: ita pro regula firmant omnes in l. si cum dotem, §. si pater, ff. soluto matrimonio vbi Barbosa num. 1. in fine, folio mihi, 426. & numeris seqq. omnes etiam in authent. prætereà, C. vnde vir & vxor, plenè Mantica dicto tit. 2. ex num. 5. cum multis seqq. & post alios multos, an & quando legatum factum creditori,[sect. 6] præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito necessario? latissimè declarat Menoch. qui hac de re videndus erit omninò, d. præsumpt. 106. per tot. latissimè etiam in vtroque debito voluntario, & necessario præsentem materiam prosequuntur Barbosa, & relati per eum vbi suprà, Phanucius in commentariis, de lucro dotis, in glos. 8. Gualdensis de arte testandi, titulo, de legatis, cautela 5. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. verbo, legauit, ex num. 17. cum seqq. Mantica, Cuiacius, & Couar. vbi suprà. Antonius Gomezius dicto cap. 12. de legatis, num. 27. & 28. Mascardus de probationibus, tomo 1. conclusione 333. Bursatus cons. 60. à princip. volum. 1. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. dubitatione 6. per totam, folio mihi, 293. vsque ad 298. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 22. ex num. 4. Hyppolitus Riminaldus in cons. 393. per totum, lib. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo 33. num. 41. & 42. fol. 300. Achilles Pedrocha in cons. 25. ex num. 1. cum seqq. Surdus in cons. 7. lib. 1. latiùs in cons. 112. eodem. libro, vol. 1. Fabius Turretus in cons. 10. in princ. vol. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 63. num. 81. & 82. & 106. Ceruantes in legib. Tauri, num. 1. leg. 16. & tribus seqq. Procedit autem prædicta resolutio, cùm in dubio versamur, nec de voluntate testatoris aliquo certo modo nobis constat, idcircò contrà obseruandum erit, quo[sect. 7]ties de voluntate eiusdem testaroris constare possit: legatum igitur ex nonnullis coniecturis relictum præsumitur animo compensandi cum debito voluntario, de quibus videndi sunt relati suprà, maximè Mantica lib. 10. dicto tit. 2. num. 2. in princ. & num. 16. & 17. omninò Prætis loco suprà relato. Menoch. dict. præsumpt. 110. ex num. 29. cum multis seqq. & è contra ex aliquibus verbis, atque coniecturis legatum præsumitur factum animo non compensandi cum debito necessario; de quibus[sect. 8] per eosdem Authores, Hieronym. Gabrielem in cons. 16. num. 33. lib. 1. Menochium d. præsumptione 109. ex n. 29. vsque ad num. 34. Quæ omnia pariter procedunt in legato vsusfructus, sicut in aliis legatis; idcirco ampliùs insistere necesse non est. Sed veniendo ad peculiarem nostri tractatus questionem propositam in initio huius capitis, quæ etiam tunc demum procedit, cùm de voluntate testatoris nobis non constat apertè, an compensare scilicet voluerit: ani[sect. 9]maduertendum est, eius resolutionem pendere ex alio, cuius occasione distinximus suprà inter Voluntarium, & Necessarium debitum. vtrùm scilicet debitum arrharum voluntarium sit, an verò necessarium? in quo dubio doctissimus Rodericus Iuarez in l. 1. titulo, de las arras, lib. 3. fori, fol. 34. versiculo, sed pone quæstionem valdè quotidianam, in ea opinione fuit, vt existimaret, debitum arrharum ex legis dispositione procedere, & sic necessarium indicari, & consequenter compensationem fieri debere ex quocunque legato per maritum vxori facto: sed contrariam sententiam, imò quòd legatum à viro vxori factum, non computetur in arrhis ab eodem eidem promissis, & debitum arrharum non esse necessarium à lege inductum, sed potiùs voluntarium, originem suam primæuam trahens à conuentione partium, & voluntaria mariti promissione, quia ipse aliàs non compellitur intùs dare arrhas vxori, aduersus Rodericum Iuarez, tenent in terminis Couarruuias in c. officij, num. 4. de testamentis, versicul. quòd si arrhæ. Tellus Ferdinandez in l. 16. Tauri, num. 8. vbi Ceruantes num. 19. & 20. rectè ostendit, maritum arrharum promissorem, etiam ex dispositione legum huius Regni, non posse dici debitorem necessarium, sed potiùs voluntarium. Matienço in l. 7. tit. 9. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, glossa 1. num 8. vbi Azeuedius num. 7. Ioannes Guttierres practicarum, lib. 2. quæst. 124. per totam. Petrus de Barbos in l. si cum dotem, §. si pater, ff. soluto matrimonio, num. 11. versic. Secundò principaliter, fol. mihi, 432. Ex quibus apparet manifestè, legatum vsusfructus omnium bonorum non debere computari cum debito arrharum, nisi de voluntate testatoris in contrarium manifestè constare possit: & ita vidimus semel in quæstione occurrenti obseruatum, & iudicatum. Nec mouet in contrarium, quod scripserit, & vt cer[sect. 10]tum tradiderit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 52. in fine, versic. finali, fol. mihi, 219. quòd legatum vsusfructus omnium bonorum censetur relictum animo compensandi cum Legitima, donationibus propter nuptias, alimentis, vestibus lugubribus, & denique cum omnibus rebus pertinentibus ad vsufructuarium ex dispositione legali municipali, & consuetudinaria; nam prætermissis aliis, quæ ex legali aut municîpali lege debentur, quod attinet ad donationem propter nuptias, cuius loco successerunt arrhæ, vt notant Doctores in c. etsi necesse, de donationibus inter: in eo principaliter fundari potuit Caualcanus, quòd donatio propter nuptias necessariò constitui debeat per maritum, per textum in authem. dos data, C. de donat. ante nupt. possìtque mulier ante contractum matrimo[sect. 11]nium, siue eo constante, condictione ex lege illa, compellere maritum, vt donationem propter nuptias constituat: quod ex illo textu adnotarunt ibi communiter omnes, & communem resolutionem testantur Afflictis decis. 242. num. 1. Ruinus in cons. 11. num. 2. lib. 5. Grammaticus decis. 97. n. 4. Barbosa in l. si constante in princ. ff. soluto matrimonio, num. 127. vers. & retenta hac opinione, fol. 576. sed reuera prædicta minimè refragantur. Primò, quia illius textus decisio in vsu non est, nec in obseruantia, nec maritus compellitur dare donationem propter nuptias, & sic hodie ex voluntate constituuntur donationes illiæ, siue arrhæ per maritum; non tamen ad constituendum eas, aliqua lege compellitur, vt ex aliis aduertit Tellus Ferdinandez in dict. l. 16. Tauri, num. 6. nec leges huius Regni contrarium disponunt, sed præsupposita maritorum voluntate, taxant quantitatem, quam arrharum promissio excedere non possit, vt optimè resoluit Barbosa in dict. l. si cùm dotem, §. si pater, num. 11. in sine, & Ceruantes in dict. l. 16. Tauri, num. 20. & sic illæ nec ex dispositione legali, nec municipali, nec consuetudinaria, ad vxorem pertinent: quo casu loquitur Caualcanus, sed ex mera, & libera voluntate mariti procedunt. Secundò & principaliter, e[sect. 12]uidentiùs conuinci poterit Caualcani resolutio, si probetur, donationis propter nuptias promissionem, non esse necessarium, siue legale debitum, sed potiùs voluntarium & conuentionale: quod & ipse agnoscit loco referendo infrà num. 14. tunc enim coacta ratione fateri oportebit, legatum vsufructus omnium bonorum compensari non debere cum donationibus propter nuptias: Id autem, quod & ipse fatetur loco prædicto, euidenter constare potest ex resolutis per Menochium de recuperanda possessione, remedio 15. num. 171. vbi rectissimè arbitratur, falsam esse omninò communem Doctorum declarationem ad textum in dict. authent. dos data, quia verè ex illo textu non imponitur viro necessitas constituendi vxori donationem propter nuptias, sed totum hoc in arbitrio viri esse voluit Iustinianus in l. vlt. C. de donationibus ante nuptias, vt constat ex multis locis illius Constitutionis, maximè ex vers. finali. & vers. sancimus itaque, vbi in facultate, & voluntate mariti, non in necessitate positum est; nec textus ille corrigitur ex text. in dict. authent. dos data, vt defendit ipse Menochius vbi suprà, & de adipisscenda possess. remedio 3. num. 6. Secundò & principaliter constituendum est, quòd[sect. 13] vxor vidua, cui vsusfructus omnium bonorum legatus est, statim, etiam dum fruitur vsufructu, exigere potest dotem suam, nec eam petendi interim, impedimentum aliquod præstat dictum legatum, quod cum dote compensari non debet: vel etiam possidendo bona, sibi retinere potest illa iure hypothecæ: quod clarè sentiunt Bartolus in authent. hoc locum, num. 14. C. si mulier secundò nupserit. Castrensis in cons. 224. num. 1. lib. 2. Rolandus in cons. 74. num. 26. vol. 2. Franciscus Marcus decis. 867. in fine. 1. part. Parisius in cons. 59. volum, 2. Pancirolus in cons. 121. num. 17. Peregrinus de fideicommissis, art. 33. num. 51. Cephalus in cons. 184. per totum, lib. 2. Iacobus Cancerius variarum resolutionum, c. 9. de dote & donatione propter nuptias, num. 90. & his non relatis Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 200. fo[sect. 14]lio 393. & num. 212. fol. 297. vbi dixit nonnulla, circa quæ aliquantulum non possum non insistere. Primò, quòd vxor vsufructuaria omnium bonorum poterit deducere de huiusmodi legato, dotem suam, bona paraphernalia, & extra dotem, donationes ante nuptias, & finaliter omne eius creditum ciuile voluntarium: ecce ergo vbi fatetur expressè circa donationes ante nuptias, quod negasse videtur anteà dicto num. 452. fol. 219. donationem ante nuptias debitum esse voluntarium, & non compensari. Deinde & secundo loco, superiorem reso[sect. 15]lutionem limitat non procedere, cùm restator expressè dixerit, quòd relinquit vxorem vsufructuarium omnium bonorum, donec suam dotem, & bona non petierit, quoniam tunc petendo dotem, & bona, non poterit vsumfructum consequi, aut obtentum iam retinere, & refert Alexandrum, & Rolandum idem resoluentes: idem etiam tenet, & latiùs atque elegantiùs declarat Menochius lib. 4. d. præsumptione 110. ex num. 16. vsque ad num. 23. vbi rectissimè, atque ex aliorum relatione probat, quòd si maritus legat vxori vsumfructum bonorum, donec dotem non petierit, hic non præsumitur animo compensandi cum dote fecisse legatum, sed animo differendi exactionem dotis; quare mortua ipsa vxore, dote non exacta. hæredes dotem exigere posse: ea enim est voluntas testatoris, vt quemadmodum donec vsque non repetit dotem, consequatur vsumfructum, ita cùm repetierit dotem, careat vsufructu: & sic repetendi dotem datur facultas, provt in simili alio casu ibidem fundat; & num. 20. rectè etiam animaduertit diuersum esse, quando testator ita disposuit: Lego vxori[sect. 16] meæ vsumfructum bonorum meorum, si vidua permanserit, & dotem suam non petierit; nam hoc casu testator sensit, quòd nec ipsa mulier, nec eius hæredes extincto vsufructu ab illa acceptaro, possint ampliùs petere dotem sibi restitui, vt post Picum ibi relatum latiùs, & verè quidem probat: & de his hactenùs. # 47 CAPVT XLVII. Legato fundo vni, & eiusdem fundi vsufructu alteri, an in ipso vsufructu ambo concurrant? vsufructuarius item omnium bonorum, an, & quando concurrat in vsufructu eorum, quæ specialiter sunt aliis legata? Denique vtrùm hæres institutus simpliciter, vel pleno iure, concurrere debeat cum vsufructuario omnium bonorum? Vbi lex, si alij, 19. l. si Titio, 10. l. 36. §. si fundus, ff. de vsufructu legato, l. & puto, 26. §. Iulianus, ff. familiæ erciscundæ, singulariter, & verè explicantur: quamplurimi casus distinguuntur, & quæ ad hanc materiam spectant, pleniùs, & distinctè magis quàm hactenus declarantur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus fundi si vni legetur, fundo simpliciter alteri legato, qualiter ambo concurrant in vsufructu? -  2 Vbi communis resolutionis vera ratio proponitur. -  3 L. & puto, 26. §. Iulianus, ff. familiæ herscicundæ, explicata. -  4 In l. si alij, ff. de vsufructu legato, ex communi & vera resolutione, de voluntate testatoris non constabat, ideò seruari debuit proprietas verborum, quorum virtute communicatio inducebatur; quod si de voluntate constasset, vtique illa præualuisset, & infrà, num. 9. & 11. -  5 Vsufructuarius omnium bonorum, an concurrat in vsufructu, cum legatario, vel legatariis, quibus prædia aliqua specialiter sunt legata. -  6 Vbi Baldi opinio refertur, fundamentis eius remissiuè respondetur, & contraria sententia Bart. magis probatur. -  7 Vsusfructus omnium bonorum tam legatorum, quam non legatorum, si legatus fuerit, & primò particularia, siue specialia legata fuerint facta, vtrùm procedat decisio l. si alij, ff. de vsufructu legato. -  8 Vsufructuarius omnium bonorum, an concurrere debeat in vsufructu, cum legatario, vel legatariis, quibus specialiter prædia legantur, si testator expresserit, quòd vsufructuarius habeat vsumfructum eorum prædiorum, vbi opinio Pauli de Montepico nouè & verè taxatur vsque ad num. 13. -  9 Decisio l. si alij, ff. de vsufructu legato, tam in particularibus, quàm in vniuersalibus relictis cessat, vbi ex verbis, vel ex coniecturis constare potest de voluntate testatoris in contrarium. -  10 Vsusfructus omnium bonorum, si relinquatur alicui, ita quod debeat de omnibus fructibus quolibet anno recipere vsque ad certam summam, an procedat dispositio dictæ l. si alij, ff. de vsufructu legato. -  11 Voluntas testatoris præualere debet proprietati verborum in hac materia, quoties de illa certo aliquo modo constare potest. -  12 Vsumfructum integrum, siue vsumfructum sine diminutione alicuius prædij, si testator legauerit, eodem prædio simpliciter legato, an procedat decisio dict. l. si alij, ff. de vsufructu legato. -  13 Vsufructuarius omnium bonorum, an concurrat in vsufructu cum legatario, cui specialiter alicuius prædij vsusfructus legatur. -  14 Genus & species quando cadunt super eodem iure, generi per speciem derogatur; secus, si super diuerso iure cadant. -  15 Legatum generale omnium bonorum, non derogat speciali alicuius rei, sed è conuerso, legatum speciei derogat legato generis. -  16 Vsusfructus alicuius prædij, vel prædiorum, si relictus fuerit hærede vniuersali instituto, nec alio vsufructuario bonorum dato, hæres non concurrit in vsufructu illorum. -  17 Cum vsufructuario omnium bonorum vtrùm hæres institutus concurrere debeat in vsufructu? -  18 Quid, si hæres institutus fuerit in omnibus bonis, pleno iure? -  19 Aut in omnibus bonis mobilibus, & immobilibus, iuribus, & actionibus præsentibus, & futuris. -  20 Item quid, si institutus fuerit in omnibus bonis simpliciter, alio non adiecto: vbi expenditur in terminis Hyppoliti Riminald. cons. 633. ex n. 20. cum multis seqq. lib. 6. & de opinione illius, & nouè, & verè dubitatur, & num. seq. -  21 Hyppoliti Riminaldi argumentationibus nouiter, & rectè satisfactum. -  22 Cum vsufructuario, cui in codicillis legatus est vsusfructus omnium bonorum, vtrùm hæres in testamento institutus concurrere debeat in vsufructu? -  23 Vbi Hieronymi Gabrielis sententia in cons. 102. n. 4. lib. 1. probatur, contraria Menochij taxatur, & fundamentis illius nouiter, & acutè respondetur. -  24 Vsufructuarius omnium bonorum, vtrùm habere debeat vsumfructum fundi simpliciter, & specialiter alteri legati, si testator dixerit, quòd vsufructuarius omnium bonorum consequatur totum, & integrum vsumfructum. -  25 Vsumfructum omnium, & quorumcunque bonorum suorum, si testator alicui legauerit, an videatur legare etiam vsumfructum earum rerum, quas aliis simpliciter, & specialiter legauit, vbi & num. seqq. nonnulla considerantur, ex quibus dubia redditur Pauli de Montepic. opinio in hac materia, de qua infrà, num. 32. -  26 Verbum Quorumcunque bonorum, vniuersale est, & virtute eius omnia comprehenduntur. -  27 Verbum, Quodcunque, vel quibuscunque vniuersale est, & geminatum, & comprehendit, ac includit omnia, etiam ea, quæ aliàs non includerentur, & etiamsi talia sint impropriissima. -  28 Et ex sua amplitudine nihil excludit. -  29 Et in hominis dispositione quantumuis stricta, nullam de habilitate recipit restrictionem. -  30 Dictio generalis tantùm operatur, quantum operaretur, si singula enumerarentur. -  31 Verba geminata magis enixam voluntatem testatoris demonstrant. -  32 Et omnes casus, omnésque species comprehendunt ex voluntate disponentis. -  33 Fundum simpliciter si alicui legauerit testator, deinde relinquat alteri vsumfructum omnium bonorum, decedente legatario prædicti fundi vsusfructus ille accrescit vsufructuario omnium bonorum, non autem hæredi acquiritur. -  34 Vsusfructus certæ rei si vni legatus sit, & alteri vsusfructus omnium bonorum, mortuo vsufructuario, certæ rei vsusfructus ille pertinebit ad vsufructuarium omnium bonorum, & non ad hæredem. -  35 Si fundus duobus, alij vsusfructus legatus sit, vel duobus coniunctim legatus sit vsusfructus fundi, & separatim tertio fundus, qualiter huiusmodi legatarij in vsufructu concurrant? vbi explicatur textus in l. Sempronius Attalus, 36. §. si fundus, ff. de vsufructu legato, & Cuiacij resolutio probatur. -  36 Si Titio fundus, & eiusdem fundi vsusfructus coniunctiuo modo legatus fuerit, an sit in potestate legatarij fundum, aut vsumfructum vendicare? vbi explicatur textus in l. si Titio, 10. ff. de vsufructu legato, & agitur de simili legato, disiunctiuo modo relicto. -  37 Coniunctio posita inter incompatibilia, resoluitur in disiunctiuam. PRo accurata & distincta huius Capitis explicatione, quod latissimam materiam continet, & tractatam à multis. Primò constituendum est: quòd cùm testator in[sect. 1] testamento, vel in alia vltima voluntate simpliciter vni legauit fundum, alteri verò reliquit fundi vsumfructum; hoc sanè casu concurrunt ambo ipsi legatarij in ipso vsufructu, in hunc modum: quod legatarius primus consequitur proprietatem integram, & dimidiam partem vsusfructus; secundus verò legatarius alteram dimidiam vsusfructûs tantùm per textum in l. si alij, ff. de vsufructu legato. Vbi Modestinus sic scribit: Si alij fundum, alij vsumfructum eiusdem fundi testator legauerit: si eo proposito fecit vt alter nudam proprietatem haberet errore labitur: nam detracto vsufructu, proprietatem eum legare oportet eo modo: Titio fundum, dei tacto vsufructu lego, vel & io eiusdem fundi vsumfructum hæres dato. Quod nisi fecerit, vsusfructus inter eos communicabitur: quod interdum plus valet scriptura, quàm quod actum sit. Hactenùs Modestinus in eo textu, quem ad hoc dicunt valdè singularem, & notandum Bartolus, & omnes Doctores ibi. Idem Bartolus in l. re coniuncti, ff. de legatis 3. num. 10. Cuius distinctionem prosequuntur Iason ibidem, ex num. 68. cum seqq. Ioannes Bolognetus à num. 171. Idem etiam per illum textum admotarunt Alexand. in cons. 56. num. 2. lib. 3. Castrensis in cons. 218. num. 2. lib. 1. Socinus in cons. 1. num. 13. vol. 4. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 33. incipit. Venio modò ad secundam conclusionem, & num. 107. incipit: Sed reducendo rem ad breuem distinctionem, vbi hanc materiam latè declarat. D. Franciscus Sarmientus in eodem §. Titia cùm nuberet, ex num. 6. cum seqq. fol. mihi, 127. Franciscus Beccius in cons. 98. num. 1. & 8. lib. 1. Romanus singulari 586. In legato. Rolandus in cons. 8. num. 34. vol. 2. Dilectus de arte testandi, titul. de legatis, cautela 24. Couar. resolut. lib. 2. cap. 2. num. 7. Antonius Gomez tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, num. 5. Ioannes Garsia de expensis & meliorat. cap. 10. n. 19. & 20. Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, num. 45. fol. 214. Guill. Benedict. in cap. Rainuncius, de testamentis, verb. cætera bona, num. 23. vers. Quia secundum. Hieronymus Gabriel in cons. 102. num. 2. lib. 1. Menochius dicens quòd ab hac opinione non est qui dissentiat, lib. 4. præsumpt. 140. num. 33. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. interpretatione 1. num. 11. fol. mihi, 83. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 34. fol. 180. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 25. num. 3. Hyppolitus Riminaldus in cons. 633. ex num. 20. lib. 6. D. Spino in speculo, glossa. 13. de legato vsusfructûs, num. 27. & 28. Barbosa in l. maritum, num. 21. in sine, fol. 237. ff. soluto matrimonio. Antonius Pichardus in §. 1. num. 3. Instit. de vsufructu. Communis autem huius decisionis ratio est, quo[sect. 2]niam fundus continet vnum integrale, & consistit ex proprietate, & vsufructu simul, l. qui vsumfructum, cum aliis vulgatis, ff. de verbor. obligat. Et sic quoties testator legat vni fundum simpliciter, videtur pleno iure legare quoad proprietatem, & vsumfructum: vnde quamuis legauerit posteà alteri vsumfructum, concurrere debet prior legatarius in vsufructu, quia si adimeretur vsusfructus, legatum non remaneret verisicatum, quia non remaneret nomen fundi, cuius pars substantialis est ipse vsusfructus, vt post Oldradum, magistraliter declarat Bartolus in eadem l. si alij, num. 2. sequuntur omnes relati suprà, Ioannes de Montesperello in consil. 161. num. 3. lib. 1. eleganter Cuiacius recitationum solennium, in lib. Digestorum. ad l. si Titio, 10. in princ. ff. de vsufructu legato. Item etiam, quia cùm testator post primum legatum fundi, alteri legat vsumfructum eiusdem fundi, videtur legare eandem rem, quam primo legauerat; hoc est, vsumfructum: vnde primus, & secundus legatarius, tanquam re coniuncti admitti debent ad vsumfructum simul, vt ex aliis animaduertunt Antonius Gomez. Ioannes Garsia, & D. Spino vbi supra. Nec vrget in contrarium textus in l. & puto, 26. §. Iu[sect. 3]lianus, ff. familiæ erciscundæ, vbi si alij fundum, alij fructum fundi iudex adiudicauerit, non communicatur vsusfructus. Cui difficultati minimè satisfacit Glossa ibi. nec etiam Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 11. vers. Vt in eo quod tradit, fol. mihi, 236. Idcircò dicendum est in dict. §. Iulianus, non communicari vsumfructum, quia si vni proprietas, & dimidia pars vsusfructus adiudicaretur per communicationem, & alteri tantùm dimidia pars vsusfructus, iniqua esset diuisio; & ideò propter æqualitatem seruandam, non communicatur vsusfructus, nec eo proposito, aut voluntate fecisse videtur ipse iudex vt eos coniungeret ad vsumfructum, qui potiùs contendebat separare illos: sed in dict. l. si alij, ff. de vsufructu legato, ex communi, & vera resolutione, de voluntate testatoris non constabat, ideò seruari debuit proprietas verborum, quorum vir[sect. 4]tute communicatio inducebatur: quòd si de voluntate constasset, vtique illa præualuisset, vt dicetur infrà, n. 9. & 11. & ex Glossa ibi, verbo, actum, declarant Socinus in l. 3. num. 7. ff. de rebus dubiis, Ioan in l. cùm quid, 2. lectura, num. 22. ff. si certum petatur. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 48. num. 8. vol. 1. elegantiùs Franciscus Connanus vbi suprà dict n. 11. in princ. qui dum scribit Iureconsultus in dict. l. si alij. Si eo proposito fecit, dicit intelligi, de quo tamen non constat: nam si probaretur, testatorem fundi nomine, nudam eius intellexisse proprietatem, secus esset; sed quia de eo non apparet, cui fundum legauit, plenum eum legasse putatur, & cùm posteà alteri vsumfructum relinquit, perinde iudicatur, ac si vsumfructum duobus coniunctim legasset, vni cum proprietate fundi, alteri separatum ab ea: & iterùm ibidem, eodem num. ante sin. vbi dicit, decisionem textus in dict. l. si alij, & in l. si tibi, 6. ff. de vsufructu earum rerum, quæ vsu consumuntur, & in l. si proprietas, 9. ff. de vsufructu accrescendo, procedere ex communi loquendi consuetudine, quâ res nostras esse dicimus, in quibus dominium, possessionem, & fruendi potestatem, habemus: alioquin, si de contraria mente loquentis appareat, qui fundi nomine eius tantùm proprietatem intellexit veritatem potiùs quàm verba sequemur: continet autem dispositio textus in dict. l. si alij, quamplurima singularia, & quæ in praxi solent frequenter occurrere; idcircò Scribentes multis in locis legendo, repetendo, & consulendo, infinita tradiderunt, & multas ad propositum excogitarunt quæstiones, quas vt breuiter attingam, & quæ ab aliis hucusque scripta sunt, distinctè proponam; Secundo loco constituendum est, dubitari communi[sect. 5]ter: an vsufructuarius omnium bonorum, concurrat in vsufructu cum legatario, vel legatariis, quibus prædia aliqua specialiter sunt legata? In qua quæstione Bal[sect. 6]dus in l. quoties, n. 5. C. familiæ erciscundæ. & in cons. 56. Manens, colum. 2. lib. 2. in ea opinione est, vt existimet talem vsufructuarium omnium bonorum non concurrere, sed legatarios, quibus res sunt specialiter legatæ, plenam consequi proprietatem cum vsufructu: & Baldi opinionem sequitur Salicetus, Angelus, Aretinus, Alexander, Iason, Decius, Cotta, Lancelotus Politus, & Socinus iunior, quos in vnum recensent Mantica, Menochius, & alij statim referendi, & vltra prædictos, & relatos ab eis, Ioannes de Montesperello in cons. 161. n. 3. & in cons. 236. num. 7. volum. 1. Antonius Gomez. dicens, quòd ab hac opinione non recederet in iudicando, & consulendo, tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, n. 5. vers. quod tamen intellige. Sarmientus in l. Titia cùm testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. num. 7. versiculo, & ita non placet, folio mihi, 127. Hi autem pro sententia Baldi nonnulla considerant fundamenta, ad quæ tamen ex proposito respondent referendi statim, maximè Mantic. & Menochius, qui omninò de hac re videndi sunt. Bartolus verò in l. quæsitum, §. vltimo, ff. de fundo instructo, & in l. Sempronio, num. 1. & 2. ff. de vsufructu legato, contrariam sententiam tenet, vt in prædicto casu vsufructuarius omnium bonorum concurrere debeat in vsufructu cum legatariis, quibus res aliquæ particulari ter, siue specialiter sunt legatæ: & hanc partem amplectuntur, veriorem dicunt, & magis communiter receptam Couar. resolut. lib. 2. c. 2. num. 7. Roland, in cons. 8. num. 36. volum. 2. Borgnin. Caualcanus de vsusructu mulieri relicto, num. 45. fol. 234. & n. 221. fol. 428. Franciscus Beccius in cons. 98. num. 9. lib. 1. pract. Pap. Alexander, Angelus Aretinus, sibi contrarij, Crotus, Iason, Ripa, Socinus senior, Baldus ipse sibi contrarius, Castrensis, Romanus, Gozadinus, Ruinus, Decius, Cagnolus, Parisius, Petrus Antonius Anguissola, Cremensis, Zancus, & alij, cum quibus sic defendunt Mantic. de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num. 22. per totum Menochius lib. 4. præsumptione 140. num. 34. 35. 36. & 37. & veriorem sententiam profitentur Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volunt at. lib. 4. interpretat. 1. num. 12. fol. mihi 283. Michaël Grassus §. legatum, q. 25. num. 12. & quæst. 36. n. 5. Antonius Sansonius Mediolanensis in cons. 51. ex num. 7. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. Bolognetus in l. re coniuncti, ff. de legat. 3. num. 179. per totum, fol. mihi, 280. Barbosa in l. maritum, num. 22. fol. 238. ff. soluto matrimonio. & veriorem sententiam putat Paulus de Montepico m dict. §. Titia cùm nuberet, num. 38. incipit: Ex quibus omnibus infero, & quæst. 22. num. 106. vbi in versic. amplia mi[sect. 7]rabiliter. dicit hanc resolutionem procedere, etiamsi testator factis primo legatis particularibus, siue specialibus, diceret expressè; Vxori meæ lego vsumfructum omnium bonorum meorum, tam legatorum, quàm non lagatorum;nam adhuc in isto casu vxor habebit partem vsusfructus, siue concurret in rebus particulariter legatis quoad vsumfructum, non tamen consequetur in eis plenum, aut integrum vsumfructum. Quam opinionem latiùs comprobat, & pro ea subtiliter expendit textum in dict. l. si alij. Sed contraria sententia; imò quòd in proposita specie vxor habeat plenum vsumfructum in dictis bonis particulariter legatis, nec procedat textus in dict. l. si alij, placuit quibusdam, quos ipse Picus refert vbi suprà, in versicul. contrariam opinionem, vbi dicit, quòd durum esset ab eorum opinione in iudicando, & consulendo recedere, quamuis in puncto iuris prima, & contraria defendi possit, vt latiùs ipse probat. Re tamen vera ab hac secunda opinione recedendum non putarem; habemus enim pro ea velut expressam, & certam testatoris voluntatem, qui dum relinquit vxori vsumfructum omnium bonorum, tam legatorum, quàm non legatorum, ostendit apertè omnem vsumfructum comprehendi debere: ex voluntate autem procedere, aut cessare decisionem d.l. si alij, certum est, ex dictis suprà, & dicendis infrà. Inde etiam, & obiter considerandum duxeram, mi[sect. 8]nimè in puncto iuris procedere posse, nec in praxi obseruari debere aliam opinionem eiusdem Authoris dict. num. 38. versicul. Ex quibus, vbi dicit in hunc modum: Ego autem dicebam, quòd imò isti legatarij debeant habere dimidiam vsusfructûs, etiam stante vxore; & dato, quòd voluntas testatoris ita esset, istud non habet obstare, nisi diceret, deducto vsufructûs: textus est in dict. l. si alij; debuisset ergo testator hoc modo dicere: Lego prædia fratribus, deducto vsufructu; isto modo mulier haberet vsumfructum omnium bonorum: sed quando legat prædia, etiamsi diceret expressè, Volo quòd vxor habeat vsumfructum istorum prædiorum, talis voluntas videtur erronea, & hoc non obstante, concurret proprietarius cum vsufructuario ad dimidiam. Vult itaque expressè Picus, Vsufructuarium omnium bonorum tantùm concurrere debere in vsufructu cum legatario, vel legatariis, quibus specialiter prædia legantur, etsi testator expresserit, quòd vsufructuarius habeat vsumfructum eorum prædiorum, quia talis voluntas videtur erronea, nisi fundum aut prædium legauerit deducto vsufructu: quod tamen nullo pacto sustineri potest ex dictis suprà num. 4. Vbi cum Connano adnotauimus, quòd cùm de contraria mente loquentis apparet, qui fundi nomine, eius tantùm proprietatem intellexit veritatem potiùs, quàm verba sequemur; igitur in quæstione proposita, cùm ex verbis sequentibus appareat manifestè, proprietatem tantùm relinquere voluisse testatorem, nihil debet interesse, quòd fundus, aut prædium simpliciter, non detracto vsufructu, legatum fuerit: nam satis detrahitur verbis alterius legati, quibus eorum etiam prædiorum, quæ singulariter primo legata sunt, vsusfructus relinquitur. Denique, quia decisionem dictæ l. si alij, tam in particularibus, quàm[sect. 9] in vniuersalibus relictis cessare, vbi ex verbis, vel ex coniecturis constare potest de voluntate testatoris in contrarium, ex communi firmauit ipse Picus in eodem §. Titia cùm nuberet, num. 110. incipit: Secundò limita, nisi constaret: & vt certum tradiderunt Paulus Parisius in cons. 97. num. 21. lib. 2. Ioannes Cephalus, qui post Durandum, & alios de communi testatur, in cons. 321. n. 12. lib. 3. Inde Parisius dicto cons. 97. sub num. 9. & in cons. 95.[sect. 10] volum. 2. elegantissimè obseruauit: Quòd si vsusfructus omnium bonorum relinquatur alicui, ita quòd debeat de omnibus fructibus quolibet anno recipere vsque ad certam summam, talis vsufructuarius de fructibus omnium legatariorum vsque ad integram quantitatem percipere possit, non obstante dispositione d.l. si alij, ff. de vsufructu legat. Idque, quia constat de verisimili mente testatoris, quòd ita voluerit; quo casu limitatur eius dispositio: & sequuntur Rolandus in cons. 8. ex num. 20. volum. 2. Grassus §. legatum, quæst. 36. in fin. versic. aduerte ad vnum Et in terminis dict. l. si alij, tunc demum obseruandam esse proprietatem verborum, cùm de vo[sect. 11]luntate testatoris non appareat; aliàs si de illa certo aliquo modo constare possit, voluntatem præualere debere proprietati verborum, cum aliis probauimus suprà, num. 4. & ex aliis resoluit Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 46. num. 8. eleganter Connanus relatus suprà, dicto num. 4. qui cum indicio explicauit verba dictæ leg. si alij, Si eo proposito fecit, [de quo tamen non constat:] quibus verbis deceptus fuit absque dubio Paulus de Montepico vbi suprà. intelligens propositum testatoris etiam probatum & de quo constare posset, nihil ad rem facturum, cuius contrarium aliis in locis admisit: nam ibidem num. 92. expressè firmat, quòd textus in d.l. si alij,[sect. 12] non habeat locum, vbi testator simpliciter fundum, aut prædium alicui legauerit, alteri verò vsumfructum integrum, siue vsumfructum sine diminutione: quia ex quo constat de voluntate testatoris volentis integrum vsumfructum legare, non potest communicatio induci, & potiùs attendi debet voluntas, quàm verborum vis: & sequuntur Dilectus de arte testandi, tit. 6. Cautela 24. num. 2. Grassus §. legatum, quæst. 25. num. 3. & tamen in hoc casu non fuit legatus fundus detracto vsufructu, sed simpliciter, vt ipse dicit, nec debet magis operari voluntas testatoris in vno, quàm in altero casu. Tertio loco constituendum est, dubium esse, vtrùm[sect. 13] dispositio d. l. si alij, procedat, quando ambo legatarij contenderent ad legatum vsusfructus concurrere, nec proprietas legata fuisset, hoc est, cùm vsusfructus omnium bonorum vni relictus fuerit, alteri verò vsusfructus vnius fundi tantum. In qua quæstione, vsufructuarium omnium bonorum non concurrere in vsufructu cum legatario, cui particulariter alicuius fundi vsusfructus relictus est, post alios plures, Bartoli opinionem sequuti, magis probarunt Paulus de Montepico in dicto §. Titia cùm nuberet, quæst. 22. num. 106. versicul. nec obstat fundamentum in contrarium adductum. Ruinus in cons. 190. num. 10. volum. 2. Decius in cons. 590. num. 8. Parisius in cons. 97. num. 15. volum. 2. Rolandus in cons. 8. num. 37. in princ. volum. 2. Borgninus Caualcanus do vsufructu mulieri relicto, num. 45. in fine, versicul. posset tamen saluari illorum opinio, fol. 215. & num. 221. versicul. nisi vtrique, fol. 428. Franciscus Beccius in cons. 98. n. 10. lib. 1. & nouissimè Angelus Matheacius de legatis, & fideicommissis. lib. 2. cap. 18. num. 8. per totum, vbi nouè distinguit in hoc dubio; tandem dicit veriorem sibi videri sententiam Bartoli, quòd dict. l. si alij, non vendicet si[sect. 14]bi locum in hoc casu. Ratio fundamentalis est, quia generi per speciem tunc derogatur, quando genus, & species cadunt super eodem iure, secus tamen si super diuerso iure cadant, l. quæsitum, §. fin. ff. de fundo instructo, cum aliis adductis in terminis per Rolandum dict. cons. 8. num. 37. Manticam lib. 9. dict. tit. 6. num. 23. Menoch. lib. 4. dict. præsumptione 140. num. 36. Petrum Surdum in cons. 56. num. 1. & num. 35. & 36. lib. 1. vnde si[sect. 15] testator legat vni fundum, vel rem aliam particularem, & alteri relinquit omnia bona sua, vel in omnibus bonis suis alium hæredem instituit, legatum generis, nempe omnium bonorum, non derogat speciali rei, vt fundi, sed potiùs è conuerso, legatum speciale derogat legato generis, & sic res specialiter legata pleno iure, legatario debetur. Alexander in cons. 25. in princ. volum. 1. Rolandus dict. cons. 8. num. 35. Menochius dict. præsumptione 140. num. 36. Igitur cùm in casu prædicto, genus, & species concurrant super eodem iure, generi per speciem derogatur, & vsufructuarius particularis integrum vsumfructum consequitur: Aliter, si vni relicta sit proprietas, vel fundus simpliciter; alteri verò vsusfructus omnium bonorum relinquatur, tunc concurrunt simul ambo in vsufructu: quia cùm genus & species concur[sect. 16]rant super diuerso iure, generi per speciem non derogatur: & procedunt superiora etiam, quando instituto hærede vniuersali in testamento, & nullo dato vsufructuario omnium bonorum, vsusfructus alicuius prædij, vel prædiorum relictus fuerit, nam adhuc hæres non concurrit in vsufructu illorum, vt est textus in §. 1. Institutionum, de vsufructu, per quem id expressè probari dicit Ruinus in cons. 190. num. 11. lib. 2. & cum Pico. Hieron. Gabr. & aliis, vt indubitatum tradit Francis Beccius d. cons. 98. num. 12. in princip. lib. 1. Quarto loco constituendum est, dubium esse, vtrùm[sect. 17] hæres institutus concurrat in vsufructu, cum vsufructuario omnium bonorum, & ita faciant partes per concursum? Et Baldus in l. vltima, num. 9. C. de indicta viduitate tollenda, in fauorem hæredis respondet, fcribítque legatarium pro parte tantùm dimidia vsumfructum consequi, quia hæres debet habere aliam dimidiam partem per concursum; & sequitur Ruinus in cons. 35. in fine, volum. 2. qui fundantur ex textu in dict. l. si alij, ff. de vsufructu legato, sed Castrensis in cons. 218. num. 2. vol. 1. contrà resoluit, & ad text, in dicta l. si alij, respondet magistraliter, eum loqui, quando testator legauit vni fundum, & alteri eiusdem fundi vsumfructum; tunc enim ambo concurrunt in vsufructu, quia fundi appellatio consistit ex proprietate, & vsufructu, ita quòd altero deficiente, non diceretur fundus, sed nuda proprietas, vel nudus vsus, l. qui vsumfructum, ff. de verborum obligationibus. Ideò cùm legat vni fundum, intelligitur voluisse eum habere etiam fundum, non nudam proprietatem; sed cùm vnum instituit hæredem vniuersaliter, & alteri legat vsufructum omnium bonorum, non constat, eum voluisse; hæredem institutum ex vsufructu aliquid consequi, cùm hæreditas consiftere possit in iure abstracto à proprietate, & vsufructu, & institutio ipsa verificatur fine vsufructu; nam hæreditas dici potest sine aliquo corpore, l. haereditas, ff. de petitione hæreditatis: & sic non concurrunt in vsufructu, vt contra Baldum magis communiter probarunt permulti, quos retulerunt sic defendentes Paulus de Montepico in d. §. Titia cùm nuberet, num. 30. & num. 82. Hieronym. Gabriel in cons. 102. n. 3. lib. 1. Parisius cons. 94. num. 33. & 34. volum. 2. Alciatus in cons. 75. num. 15. lib. 4. Guilliel. Benedict. in cap. Rainuntius. de testamentis, verb. cætera bona, num. 23. vers. nec est verum. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num. 17. per totum. Menoch. lib. 4. dict. præsumptione 140. num. 28. Franciscus Beccius incons. 98. versicul. fin. lib. 1. Sarmientus in dict. §. Titia cùm nuberet, num. 6. in princ. fol. mihi, 127. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. interpretatione 1. num. 13. fol. mihi, 283. Hyppolit. Riminaldus in cons. 633. num. 20. lib. 6. Quę communis resolutio declaratur, & limitatur primò, vt non procedat, quando quis hæres institutus fue[sect. 18]rit in omnibus bonis testatoris, pleno iure; & alius relictus fuerit vsufructuarius omnium bonorum; tunc enim virtute illorum verborum, Pleno iure, aut aliorum similium, hæres intelligitur institutus non solùm in proprietate, sed etiam in vsufructu; & sic hæres ipse concurrit cum vsufructuario in vsufructu. Ita in terminis respondet Alexander in cons. 56. num. 2. versic. vnde cùm in testamento, lib. 3. & sequuntur multi relati per Manticam, qui ipse optimè fundat dicto tit. 6. num. 19. per totum, & sequitur Menochium dicta præsumptione 140. num. 29. qui num. 30. aliis modis declarat: tenent etiam eandem partem Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 63. fol. mihi, 227. & num. 68. fol. 233. & in indice suarum decisionum, fol. mihi, 1265. Franciscus Beccius dict. cons. 98. num. 11. lib. 1. Petrus de Peralta in l. 3. §. qui fideicommissam, ff. de hæredibus instituendis, num. 11. fol. mihi, 136. vbi eleganter declarat dictum consilium Alexandri, infèrtque nouè ad quæstionem quandam meliorationis, de qua ibi videri poterit. Secundò limitatur, nisi quis fuerit hæres institutus[sect. 19] in omnibus bonis mobilibus, & immobilibus, iuribus, & actionibus, præsentibus, & futuris, quia tunc concurrit in vsufructu cum eo, cui legatus est vsusfructus omnium bonorum, vt consultus respondit Ruinus in consil. 40. num. 6. volum. 2. & in cons. 165. num. 9. volum. 3. sed impugnat ipsum Mantica, videndus omninò de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. tit. 6. num. 20. & verè, vt aduertit ipse Mantica, secura non videtur prædicta resolutio rationibus ibidem adductis, vbi etiam refert Riminaldi senioris sententiam in cons. 411. num. 1. & seqq. Quòd si quis fuerit hæres institutus in omnibus bonis concurrit in vsufructu cum eo, qui simplici[sect. 20]ter fuit institutus in vsufructu: & dicit se non inuenire istum casum in terminis, sed militare rationem dictæ l. si alij ff. de vsufructu legat. & contraria dissoluit: idem etiam defendit Hyppolitus Riminaldus in cons. 633. lib. 6. vbi à num. 20. vsque ad num. 48. asserit in prædicto casu, inter hæredem institutum in omnibus bonis, & legatarium vsusfructûs omnium bonorum diuidi debere vsumfructum quia militat eadem ratio dict. l. si alij. Verùm de hac sententia valdè dubito, nec auderem eam firmare; considero enim rationem dicta l. si alij, non militare in hoc casu, imò diuersam esse, vt contra Baldum superiùs constituimus. Enimverò etiam in hoc casu institutio ipsa verificatur sine vsufructu nec ex aliquo constat, quòd voluerit testator, hæredem institutum participare de vsufructu; nec potest ex eo, quòd testator instituerit hæredem in omnibus bonis, certa aliqua coniectura, quoad vsumfructum deduci: aliud enim est, voluisse testatorem hæredem instituere in omnibus bonis, idque expressisse; aliud verò est, probabiliter, non de mente aut voluntate ipsius testatoris, qui nullo modo id expressit, extendere institutionem ipsam ad vsumfructum eorum bonorum, qui singulariter, aut specialiter alteri relictus est. Nam, vt dixi suprà, sine vsufructu etiam verificatur ipsa institutio, nec ex proprietate sermonis id contingere potest, provt contingere in dicta l. si alij, ff. de vsufructu legato, repetitum est suprà. Nec erit multùm difficilè, respondere duobus funda[sect. 21]mentis, quæ pro sua opinione expendit principaliter Riminaldus præcitato cons. 633. num. 20. cum seqq. Et in primis, fateor libenter verum esse, quòd vbi constat ex coniecturis, quòd testator voluerit, hæredem participare de vsufructu, debeat ipse hæres cum vsufructuario concurrere ad vsumfructum: negandum tamen est, id constare posse ex eo dumtaxat, quòd hæres institutus sit in omnibus bonis, cùm imò potiùs contrarium constet ex hoc, quòd alius relictus est vsufructuarius omnium bonorum, nec verbum, omnibus, est tantæ potentiæ, vt circa hoc possit aliquid innouare, vel naturam, & essectum legati alterare; quamuis enim per illud censeantur generaliter omnia bona testatoris relicta, vt peti possint, vtque hæredi debeantur; non tamen vt ipse hæres possit, aut debeat in vsufructu concurrere, qui specialiter alteri legatus est: & pro hac parte expendi potest Menochius lib. 4. dict. præsumptione 140. num. 29. qui, quamuis quæstionem superiorem non moueat in terminis, visus est præfatam resolutionem probare, dum post alios plures ibidem relatos requirit, ad hoc quòd hæres, & vsufructuarius concurrant in vsufructu, quòd hæres institutus sit in omnibus bonis pleno iure, quasi sentiens apertè aliud esse dicendum, vbi hæres institutus sit in omnibus bonis, non adiectis verbis illis, pleno iure. Et confirmatur etiam ex his, quæ in terminis scripsit Hie[sect. 22]ronym. Gabriel In cons. 102. num. 2. lib. 1. vbi eleganter probat, & Picum, & alios impugnat. Quod si quis fuerit in testamento hæres vniuersaliter institutus, & in codicillis alteri relictus sit vsusfructus omnium bonorum, non debet hæres ipse hoc casu concurrere cum vsufructuario in vsufructu, nec fieri debet differentia, vtrùm testamento, vel codicillis vsusfructus relinquatur, cùm codicilli sint pars testamenti: & sequitur Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 9. titul. 6. num. 18. & amplecti videtur Sarmientus in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, num. 6. de legatis 2. vbi dicit, quòd inter testamentum, & codicillos non videtur dari prioritas, vel posterioritas, cùm vno momento confirmentur, scilicet morte defuncti. Ex quo diluitur alterum[sect. 23] fundamentum eiusdem Riminaldi; & quamuis in hoc vltimo casu ex Pico, & aliis contrà defendat Menochius dicta præsumptione 140. num. 31. vbi scribit hæredem concurrere cum ipso vsufructuario in vsufructu, verior tamen videtur Hieronymi Gabrielis resolutio. Nec vrget ratio eiusdem Menochij quòd testator instituendo hæredem in testamento, nullo dato vsufructuario, videtur hæredem ipsum pleno iure instituere; deinde legando vsumfructum alteri, significauit, quòd ipse vsufructuarius haberet vsumfructum ipsum vnà cum ipso hærede: Quia respondetur, verum esse, testatorem videri hæredem instituisse pleno iure, cùm alteri in testamento vsumfructum non relinquit; non tamen certum esse, quòd deinde legando in codicillis vsumfructum alteri, significare voluerit, quòd ipse vsufructuarius habeat vsumfructum ipsum vnà cum hærede, imò potiùs, quòd habeat illum integram, provt verba significant, nec hæres cum illo concurrat. Quod maximè procedit ex ratione adducta per Sarmientum vbi suprà, atque euidentius colligi potest ex solutione, quam ipse Menochius pręstat ad argumentum Hieronymi Gabrielis, & Francisci Manticæ, quorum opinionem ego sustineo; dicit enim, verius esse, in prædicto casu magnam esse differentiam inter testamentum, & codicillos: nam testator legando in codicillis vsumfructum alteri, videtur mutasse voluntatem, atque ita reuocasse vsufructum, qui hæredi videbatur relictus in ipso testamento sub generali institutione: postmodùm verò num. 32. constituit non ita facilè præsumi mutationem voluntatis incontinenti, sicut ex interuallo, hoc est, in codicillis. Enimverò, si verum amamus, solutio ista euidens præstat argumentum aduersùs ipsum Menochium; quamui enim, vt suprà diximus, hæres ipse videatur institutus pleno iure, nullo vsufructu alteri relicto: ex quo tamen testator postmodùm in codicillis vsumfructum alteri legauit, videtur mutasse voluntatem quoad ipsum vsumfructum, qui in testamento hæredi sub generali institutione relictus videbatur, illúmque vsufructuario sic reliquisse, vt nullo modo cum ipso possit hæres concurrere, vt rectiùs firmant præfati Authores, extendentes etiam ad istum casum communem sententiam, quam contra Baldum suprà probauimus; & meritò quidem, cum prædictum verbum in omnibus, sæpe apponi soleat ex stylo tabellionum potiùs, quàm ex mandato, aut voluntate testatoris, nec debeat mutare substantiam non necessaria verborum multiplicatio, l. pediculis, §. Labeo, ff. de auro & urgento legato, cum aliis vulgatis: quo modo argumentabatur Mantica contra Ruinum, dict. tit. 6. num. 20. in fortioribus terminis, quando quis institutus fuerit hæres in omnibus bonis mobilibus, & immobilibus, & iuribus, & actionibus præsentibus, & futuris. Quinto loco constituendum est, dubium esse: Vtrùm[sect. 24] superiora procedant, si ponamus, quòd testator alicui simpliciter fundum legauit, alteri verò vsumfructum omnium bonorum reliquit, dixitque, legatarium illum vsusfructûs omnium bonorum consequi debere totum, & integrum vsumfructum. Quam quæstionem intactam relinquunt Rolandus, Mantica, Menochius, Prætis, & alij relati suprà, sed Paulus Parisius in consil. 94. num. 45. & in cons. 97. num. 12. vol. 2. expressè affirmat, vsufructuarium omnium bonorum in prædicto casu, percipere debere vsumfructum etiam ex fundo, siue prædio specialiter alteri legato, ita quod legatarius nudam tantùm proprietatem consequatur, nec procedere possit decisio textus in dict. l. si alij, ff. de vsufructu legat. & communem resolutionem testantur Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 62. fol. 226. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 25. num. 4. qui ait, quòd ita dicit Glossa in eadem l. si alij, quam sequuntur Bartolus & omnes, cùm reuera Glossa, & Bartolus, nihil dixerint: secus ergo erit, si verba illa, totum & integrum vsumfructum, aut alia similia adiecta non fuerint; vtputà, si testator vsumfru[sect. 25]ctum omnium & quorumcunque bonorum suorum alicui legauerit: tunc enim videri potest legasse etiam vsumfructum earum rerum, quas aliis simpliciter, & specialiter legauit. Quòd si natura, & potentia verborum illorum, omnium & quorumcunque, inspiciatur, facilè sibi quisque persuadere poterit, id verum esse; verbum enim illud, & quorumcunque bonorum, vniuersale est, &[sect. 26] virtute eius omnia comprehenduntur; & sic, vsusfructus etiam eorum, quæ aliis particulariter sunt legata: quod multis testimoniis ad pro positum dicti verbi comprobarunt Tiraquellus de retractu Lignagier, §. 1. glossa 7. num. 20. & seqq. Decius in cons. 113. num. 4. Gratus in cons. 118. vol. 2. Cephalus in cons. 58. num. 12. lib. 1. & in cons. 258. lib. 2. & in cons. 451. num. 55. lib. 4. & in consil. 704. num. 4. lib. 5. Menochius in cons. 600. num. 6. lib. 6. Bursatus in cons. 22. ex num. 3. cum seqq. vol. 1. Et ver[sect. 27]bum quodcumque, vel quibuscumque, vniuersale est, & geminatum, & comprehendit, ac includit omnia, etiam ea quæ aliàs non includerentur, & etiamsi talia sint impropriissima, Glossa in l. 1. verbo, quibuscumque, ff. de indiciis Decius in cons. 599. num. 2. & seqq. Gozadinus in cons. 6. num. 42. & seqq. Curtius iunior in cons. 48. n. 3. lib. 1. Cephalus in cons. 453. num. 187. & 188. & in consil. 617. num. 2. & 3. lib. 4. Bursatus in cons. 224. num. 3. & 4. lib. 2. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 49. n. 11. & 12. & in cons. 92. num. 12. & 13. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 322. num. 32. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 27. num. 2. volum. 1. qui optimè limitat, & declarat n. 10. 15. 17. 20. & 21. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 2. num. 149. Et ex sua amplitudine[sect. 28] nihil excludit dictum verbum, ex textu in cap. solitæ, in fine, de maioritate & obedientia. Abbas ibi, num. 7. & alij adducti per Bursatum in cons. 6. num. 3. lib. 1. qui cons. 137. num. 27. lib. 2. ex multis aliis, scribit, id procedere etiam in hominis dispositione quantumuis stricta, vt nullam[sect. 29] de habilitate recipiat restrictionem: quod tenent etiam Romanus in cons. 31. num. 2. Paulus Parisius in cons. 23. num. 170. vol. 1. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 2. num. 169. Igitur debebitur vsufructuario prædicto omnium bonorum vsusfructus, etiam eorum, quæ specialiter aliis sunt legata, ac si specificè, & nominatim fuisset[sect. 30] relictus; tantum enim operatur dictio generalis, quantùm operari possent singulæ rerum enumerationes, vt ex Glossa in l. omnes, §. 1. in verbo, enumeratæ, C. de præscriptione 30. vel. 40. annorum, alios referens tradit Bursatus in cons. 364. num. 14. lib. 4. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 557. num. 19. at prædicta verba esse vniuersalia, & generalia omnes admittunt, quos suprà in vnum congessimus, qui & geminata esse pariter dicunt, & notant DD. in Authent. quibuscunque, C. de sacrosanct. Eccles. Baldus in l. 1. quæst. 34. ff. de rerum diuisione, Decius in cons. 113. num. 4. & in specie de dictione quibuscunque, sic obseruat Cephalus dict. cons. 451. numer. 187. lib. 4. sic magis enixam testatoris voluntatem demonstrant, ex l. balista, & notatis per Doctores[sect. 31] ibi. ff. ad Trebellianum, latè per Felinum in cap. si cautio, col. 11. & seqq. de fide instrumentorum, Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 22. ex num. 13. cum seqq. Menochium in cons. 40. num. 4. lib. 1. Antonium Galeatium Maluassiam in cons. 52. num. 13. vol. 1. Bursatum in consil. 13. num. 36. lib. 1. qui cons. 225. num. 5. lib. 2. ex aliis aduertit, verba vniuersalia geminata, omnes casus &[sect. 32] omnes species comprehendere ex voluntate disponentis, ex qua cessare, aut procedere debere decisionem textus in dict. l. si alij, sæpè diximus. Ex his, & vltra omnes in hac materia Scribentes, considerabam, dubiam reddi opinionem Pauli de Montepico in dict. §. Titia cùm nuberet, quæst. 25. num. 113. vbi contrarium tenet, & vsufructuario omnium bonorum denegat vsumfructum in rebus specialiter legatis, non obstante quòd omnium, & quorumcunque bonorum relictus sit vsusfructus: quod ex dictis adhuc redditur satis dubium. Sexto loco constituendum est, quòd cùm testator legat simpliciter fundum alicui, deinde relinquit alteri vsum[sect. 33]fructum omnium bonorum, quo casu inter prædictos est coniunctio quædam re tacitè proueniens ex interpretatione legis, ita vt vsufructuarius omnium bonorum concurrat in vsufructu dicti fundi, cum legatario eiusdem, & dicantur duo re coniuncti, vt latiùs probat Menoch. referendus statim. Tunc, inquam, decedente legatario prædicti fundi, ille vsusfructus accrescit vsufructuario omnium bonorum, non autem hæredi acquiritur, secundùm Menoch. lib. 4. præsumptione 159. num. 6. vbi & eodem lib. præsumpt. 140. num. 37. idem probat, cùm vsusfructus certæ rei vni legatur, & alteri[sect. 34] vsusfructus omnium bonorum, vt mortuo vsufructuario certæ rei, vsusfructus ille pertinere debeat ad vsufructuarium omnium bonorum, & non ad hæredem: quod ex aliis etiam sic resoluunt Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 64. fol. mihi, 229. & in indice suarum decisionum. verb. vsusfructus finitur morte, in princ. fol. mihi, 1265. Tiberius Decian. in cons. 51. vol. 1. Mantic. de coniectur. vltim. volunt. lib. 9. tit. 5. num. 17. fol. 397. Ex quibus non differt in proposita specie, quòd vsufructuarij sint vniuersales, siue vnus vniuersalis, & alter particularis vnius rei, siue ambo particulares, vt latiùs comprobat Caualcanus in locis relatis suprà. Septimo loco constituendum est, quòd si fundus duo[sect. 35]bus coniunctim legatus sit, & tertio vsusfructus eiusdem fundi, quia fundi appellatione plena proprietas significatur, l. si alij, ff. de vsufructa legato. & sæpe diximus, vsufructus ille communicari debet inter illos duos, quibus coniunctim fundus legatus est & tertius, cui legatus fuit vsusfructus eiusdem fundi separatim, alteram partem habebit, ita scilicet, vt non singuli ferant viriles partes, idest trientes, sed duo semissem vsusfructûs, tertius alterum semissem; ita statutum est in l. Sempronius Attalus, 36. § si fundus, ff. de vsufructu legato. Cuius legis vera ratio ex dictis colligitur: item etiam, quia vt eleganter aduertit Cuiacius recitationum solemnium ad libros Digestorum, in dict. §. si fundus, illi duo, qui sunt coniuncti re, & verbis, pro vno reputantur, l. planè, 34. §. primo ff. de legatis primò, l. vnica, §. hoc itaque, C. de caducis tollendis. Et ita ius accrescendi inter eos tantùm coniunctos versatur; & non concurrente vno, alter totum semissem habiturus est, concurrente verò vtroque, semissem inter se partientur: & denique inter illos duos propter coniunctionem duplicem versatur ius accrescendi, non inter illos, & tertium: & eadem ratione fundatum est, quod Africanus scripsit in l. si proprietas, 9. ff. de vsufructu accrescendo, vbi, & in dicto §. si fundus, ostenditur apertè, eandem rationem seruari, si duobus coniunctim legatus sit vsusfructus fundi, & separatim tertio fundus, quia vsusfructus communicabitur inter illos duos & tertium, ita vt coniunctim vnius tantùm personæ potestate fungantur, & semissem dumtaxat ferant, & inter eos tantùm versetur ius accrescendi, quia in eundem semissem vocantur, vt latiùs, atque eruditè explicat Cuiacius vbi suprà. vbi in fine aduertit, diuersam esse speciem l. si tibi, ff. de vsufructu accrescendo, quia ibi tribus coniunctim legatus fuit vsusfructus; & ideò concursum habent faciúntque trientes, & inter eos omnes versatur ius accrescendi. Rationem etiam prædictorum rectè videtur assequutus Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 3. num. 11. versiculo, eadem ratione, folio mihi, 236. Octauo tandem, & vltimo loco constituendum est,[sect. 36] quòd si Titio fundus Seianus, & eiusdem fundi vsusfructus coniunctiuo modo legatus fuerit; erit in potestate eius, fundum, an vsumfructum vendicare malit: & si fundum elegerit, necessariò plenam proprietatem habebit, licèt vsumfructum à se repulerit; si verò vsumfructum habere maluerit, & proprietatem fundi repulerit, solùm vsumfructum habebit, l. si Titio, 10. ff. de vsufructu legato, quam mirabiliter explicat Cuiacius ibidem, dicens, quòd ne inutilis, & inanis sit adiectio legati vsusfructus, quam testator sanæ mentis fecit, quamuis coniunctiuo modo legauerit fundum, & eiusdem fundi vsumfructum; melius erit rem sic accipere, ac si disiunctiuo modo legasset fundum, vel eiusdem fundi vsumfructum, vt & aliàs sæpe in testamentis, & in stipulationibus oratio coniuncta pro disiuncta accipitur vo[sect. 37]luntatis de functorum vtcumque expediendæ causa, l. 29. & 53. de verborum significatione, l. penultim. C. eodem titul. & hanc interpretationem videtur præsentire Bartolus in summario eiusdem l. quatenus sumit illum textum, coniunctio posita inter incompatibilia, resoluitur in disiunctiuam, & latiùs declarat in l. 1. ferè per totam, ff. de iust. & iur. Hoc est, quòd legatarius ex tali genere legati a non potest fundum, idest, plenam proprietatem, & vsumfructum, idest, seruitutem vsusfructûs vendicare, quia nemini suus fundus seruire potest; frustrà etiam, vel potiùs ridiculè vindicaret vsumfructum, quasi partem fundi, quia iam plenum fundum habet iure legati; fundi enim nomine, vt sæpissimè diximus, plena proprietas continetur, coniunctio itaque in disiunctam resolui debet omninò. Quòd si desiunctiuo modo ita legasset testator Titio fundum, aut eiusdem fundi vsumfructum; in arbitrio erit Titij, vel vsumfructum solum, idest seruitutem vendicare, vel vindicare fundum, idest plenam proprietatem: quod optimè, & latiùs explicat Cuiacius ibidem, circa fin. & de his hactenus sufficiat. # 48 CAPVT XLVIII. Ius accrescendi, vel non decrescendi, an, & quando locum habeat in legato vsusfructus? vbi de triplici coniunctione, re & verbis simul; re tantùm; & verbis tantùm tractatur. Lex mulieri, & Titio. 73. ff. de condit. & demonstrat. l. 1. §. 1. l. penultim. ff. de vsufructu accrescendo, cum aliis eiusdem tit. l. & proculo, 20. ff. de legat. 2. & verè, & dilucidè explicantur, nonnulla nouiter adnotantur per Authorem, & diligenti, distinctáque manu materia hæc declaratur. SVMMARIVM. -  1 Ius accrescendi, vel non decrescendi, an, & quando locum habeat in legatis, fideicommissis, & hæreditatibus? remissiuè. -  2 Ius accrescendi, vtrùm in contractibus locum habeat? remissiuè. -  3 Iuri accrescendi locus non est in legato vsusfructus, quoties legatarij omnimodò separati sunt, hoc est, nec verbis, nec simul re & verbis coniuncti. -  4 Quod in omni legato, etiam proprietatis plenæ pariter obseruatur, & inter legatarios omninò disiunctos non habet locum ius accrescendi, nec decrescendi, sed portio deficiens manet penes hæredem. -  5 Proponitur difficultas l. mulieri & Titio, 73. ff. de conditionibus, & demonstrationibus. -  6 Et pluribus modis explicatur ille textus remissiuè. -  7 Iuri accrescendi locum esse in specie d.l. mulieri, & Titio, si titius moriatur aut capite minuatur, contra glossam, & alios: & vide numer. seqq. -  8 Ius accrescendi locum habet, etiam quando legatarius admittitur ad suam partem de iure speciali, & num. seqq. -  9 Dictionis, Quandiu, natura. -  10 Ius accrescendi quare non fuerit concessum mulieri in d.l. mulieri, & Titio, ab initio, cùm Titius conditione defectus fuit; item, quare debuerit mulier ipsa exspectare mortem Titij, vel status eiusdem mutationem? -  11 Repudiatio Titij, quare non prosit mulieri in d.l. mulieri & Titio? -  12 Legatum conditionale pendente conditione, repudiari non potest. -  13 Iuri accrescendi, vel non decrescendi, an, & qualiter locus sit in legato vsusfructus, ante, & post quæsitam portionem, cùm legatarij re, & verbis simul coniuncti sunt? -  14 Ius accrescendi vtrùm habeat locum in legato vsusfructus, quando legatarij sunt re tantùm coniuncti? & num. seqq. -  15 Ius accrescendi, vel non decrescendi in quibus differant inter se? remissiuè. -  16 Iuri accrescendi an sit locus in legato vsusfructûs, quando legatarij sunt coniuncti verbis tantûm? & num. sequent. vbi in primis refertur communis Doctorum sententia. -  17 Et fundamentis illius, atque Menochij considerationibus nonnullis nouiter respondetur per Authorem, & num. sequent. -  18 Coniunctionis verbalis an sit maior vis, & effectus, quàm realis, remissiuè. -  19 Ius accrescendi locum habet in legato proprietatis, inter verbis tantùm coniunctos. -  20 Ius accrescendi non habet locum regulariter post quæsitam portionem. -  21 Ius accrescendi locum habet in legato vsusfructus, etiam post quæsitam portionem, cùm legatarij coniuncti sunt re, & verbis simul, siue re tantùm. -  22 Proponitur difficultas l. penultimæ, ff. de vsufructu accrescendo, & communis interpretatio refertur. -  23 Quæ tamen concludentibus rationibus improbatur. -  24 Iuri accrescendi locum non esse in legato vsusfructus, quando legatarij sunt verbis tantùm coniuncti, ex sententia Antiquorum, quæ magis placet Authori, & num. sequent. -  25 L. penultimæ, ff. de vsufructu accrescendo, vera ratio redditur. -  26 Inter vsumfructum, & proprietatem, quoad ius accrescendi, differentiam esse inter coniunctos verbis tantùm: vbi vera discriminis ratio proponitur. -  27 Iuri accrescendi, vel non decrescendi locum esse in legato vsusfructus, inter coniunctos verbis tantùm, si quis velit cum communi tueri, qualiter possit contrariæ partis fundamentis satisfacere? -  28 L. plané, 34. §. si coniunctim, ff. de legatis primò, explicatur. -  29 Legatum ab instituto relictum, repetitum censetur à substituto, siue substitutio sit vulgaris expressa, siue tacita sub pupillari comprehensa. -  30 Coniunctio, ex qua nascitur ius accrescendi, duplex est, hominis, & legis. -  31 Coniunctio legalis quæ dicatur? -  32 Ius accrescendi non inducere coniunctionem legalem in legato proprietatis, si legatum per repudiationem, vel alio modo ex post facto deficiat. -  33 Secus tamen in vsufructu: vbi vera proponitur differentiæ ratio, & l. & proculo, ff. de legatis 2. & l. 1. §. 1. ff. de vsufructu accrescendo, explicantur. -  34 Nonnulla in hac materia contra communem Scribentium sententiam, & nouè, & verè adnotata, & textum in l. 1. §. 1. ff. de vsuf. accrescendo, optimè declaratum. -  35 Coniunctio legalis quare non operetur ius accrescendi, in specie l. & proculo, ff. de legatis 2. -  36 Coniunctio legalis sola sufficiens non est ad inducendum ius accrescendi, nisi alia ratio id suadeat, contra Communem. -  37 Coniunctionis legalis doctrinam veram non esse, sed commentitiam, provt hoc num. latiùs explicatur. -  38 Ius accrescendi an, & quare detur inter duos dominos, qui ad eandem hæreditatem seruo communi relictam ex testamento admittuntur, & inter eos, qui ad bonorum possessionem, siue contra testamentum, vel ab intestato à lege vocantur. -  39 Ius accrescendi inducitur etiam inter omninò disiunctos, ne quis decedat pro parte testatus, & pro parte intestatus. -  40 Ius accrescendi, quare procedat in successione ab intestato? -  41 Successio legitima defertur semper saluâ gradus prærogatiuâ. -  42 Ius accrescendi, quare detur in bonorum possessione contra tabulas, & in querela inofficiosi testamenti? PRo plena, distinctáque huius capitis explicatione,[sect. 1] primò constituere necessarium duxi: Ius accrescendi, vel non decrescendi, dubium esse, an, & quando locum habeat in legatis, fideicommissis, & hæreditatibus? Nec de hoc posse certam aut generalem doctrinam constitui; quippe cùm res ista altiorem requirat indaginem & disputationem, & plenissimum tractatum contineat, vt constat ex his, quæ scripserunt, & plenissimè declararunt hanc materiam, (penes quos videri poterit) Bartolus, Alexan. Iason, & omnes ordinarij, maximè Ripa, Annibal Crotus, Parisius, Villalonga, Bolognetus, & alij Recentiores in l. re coniuncti, ff. de legatus 3. & in l. vnica, C. quando non petentium partes, vbi latissimè repetit Ioannes Gutierrez per totam leg. Guill. Bened. in cap. Ranuntius, de testament. verb. & vxorem, nomine Adelasiam, ex n. 93. cum multis seqq. & verb. in eodem testamento relinquens, el primero, numer. 266. & seqq. Gualdens. de arte testandi, titul. de legatis, cautela 15. Menchaca de succes. creation. lib. 1. §. 10. ex num. 92. vsque ad num. 168. & de successionum progressu, lib. 2. inpræsatione, & lib. 3. à princ. vsque ad §. 24. Petrus de Peralta, & Franciscus Sarmient. in l. & proculo, per totam, ff. de legat. 2. Vdalricus Zasius, Alciatus, Ioannes Robertus, Antonius Goueanus, Forcatulus, Loriotus, Durandus, Menochius, & Petrus Gregorius, quos in vnum congessit nouissimè Antonius Pichardus in §. si eadem res, num. 16. Institut. de legatis, qui ipse per totum §. latissimè scribit de hac materia. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. ius accrescendi, per totum, fol. mihi, 223. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 3. interpretatione 1. dubitatione 5. solut. 3. per totam. fol. mihi, 24. Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 4. tit. 10. per totum, & lib. 10. tit. 10. per totum, Antonius Gomez tom. 1. variar. cap. 10. de iure accrescendi, per totum, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 9. per totum, D. Spino in specul. gloss. 9. principali, de iure accrescendi. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 34. num. 62. & n. 179. & 243. & 268. & 271. & seqq. & resp. 11. per totum, lib. 2. Surdus in cons. 211. lib. 2. latissimè etiam, atque nouissimè Angelus Matheacius de legatis, & fideicommiss. lib. 3. cap. 1. per totum, & quatuor capitibus seqq. alios infinitos consultò, sciensque prætermitto. Superiores autem & fideliter præcitantur, & à me originaliter prælecti sunt. Ipsi etiam distinctè tractant, vtrùm in con[sect. 2]tractibus locum habeat ius accrescendi, nec-ne: inter alios tamen commendo Antonium Gomez in princ. Guilliel. Benedict. & Alexandrum Raudensem locis relatis suprà, Aldobrandinum in cons. 1. num. 287. & seqq. Quod attinet tamen ad nostrum propositum, & secundo loco constituendum est: Iuri accrescendi locum[sect. 3] non esse in legato vsusfructus, quoties legatarij omnimodò separati sunt, hoc est, nec re, nec verbis, nec simul re & verbis coniuncti, l. 1. ff. de vsufructu accrescendo. ibi: Cæterum si separatim vnicuique partis vsusfructus sit relictus: sine dubio ius accrescendi cessat. Et in hoc omnes conueniunt, vt dicit Menchaca de successionum progressu, lib. 3. §. 23. num. 28. vers. ergo aut sunt, aduertunt Menochius in cons. 141. num. 6. lib. 2. Petrus Gregor, in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. n. 20. vel quoties res omninò sunt diuersæ, vt cùm legatur duobus, annis alternis, vsusfructus, l. 2. ff. quibus, modis vsusfructus amittatur, l. huiusmodi, §. quibus, ff. de legat. 1. Petrus Costalius in l. penult, in princ. ff. de vsufructu accrescendo. Quod in omni legato, etiam proprietatis ple[sect. 4]næ, pariter obseruatur; & inter legatarios omninò disiunctos, non habet locum ius accrescendi, nec decrescendi, sed portio deficiens manet penes hæredem, Bartol. in dict. l. re coniuncti num. 25. vbi communem omnium sententiam testatur Iason num. 112. & num. 117. Peralta in dict. l. & proculo, ff. de legatis 2. n. 16. Grassus dict. §. ius accrescendi, quæst. 11. & exemplis comprobat Menchaca dict. §. 23. num. 1. Sed Accursius in dict. l. 1. ff. de vsufructu accrescen[sect. 5]do, opponit in contrarium, textum in l. mulieri, & Titio, 73. ff. de condit. & demonstrat. vbi etiam inter coniunctios non datur ius accrescendi in vsufructu; scribit enim Papinianus in hunc modum: Mulieri, & Titio vsusfructus, si non nupserit mulier, relictus est: si mulier nupserit, quandiu Titius viuet, & in eodem statu fuerit, partem vsusfructus habebit; tantum enim beneficio legis ex legato mulieri concessum esse intelligendum est, quantum haberet, si conditioni paruisset: nec, si Titius, qui conditione defectus est, legatum repudiet, ea res mulieri proderit. Et difficultas consistit in eo, quòd conditio illa, si non nupserit, licèt habeatur pro impleta, quoad ipsam mulierem, quamuis nub at, quia beneficio, & dispositione legis remittitur, l. sed si hoc, §. fin. l. hoc modo, l. cum tale, §. si arbitratu, ff. de condit. & demonstrat. tamen in persona Titij omninò deficit, sequutis nuptiis, l. 1. C. de indicta viduitate tollenda. Vnde videbatur, quòd pars Titij propter defectum conditionis accessura esset mulieri per ius accrescendi; vel non decrescendi. Sed contrarium expressim respondet Papinianus, nempe mulierem, viuo Titio, partem tantùm vsusfructus habituram. Postmodùm verò dicit: Nec si Titius qui conditione defectus est, legatum repudiet, ea res mulieri proderit. Quod non modicùm aduersari videtur verbis aliis: Tantum enim beneficio legis ex legato mulieri concessum esse intelligendum est, quantum haberet, si conditioni paruisset. Planè secundùm id, repudiatio Titij mulieri predesse debet; nam si conditioni paruisset, vtique prodesset portio, quæ repudiata illi accresceret. Quibus & aliis modis, difficultatem eius textu cum iudicio considerat Iason, &. rectè perpendit omnia, quæ pro, & contrà adduci possunt in l. re coniuncti, ff. de legatis tertiò, num. 180. & tribus seqq. & eum non referens Doctor Spino in speculo testamentorum, glos. 9. principali, de iure accrescendi, num. 19. per totum, & nouissimè Antonius Pichardus in §. si eadem res, Institut. de legatis, num. 11. & num. 93. &[sect. 6] seqq. quo loco, & D. Spino vbi suprà, & tribus numeris seqq. variis modis explicant illum textum, & vltra eos, varios intellectus cumulant Peralta in d.l. & proculo, ex num. 40. Duarenus lib. 2. de iure accrescendi, c. vltim. Alciatus lib. 4. paradoxorum, c. 8. Bolognetus in d.l. re coniucti, ex num. 308. cum seqq. Menochius lib. 4. præsumpt. 159. num. 21. versic. Hic casus. Verùm pro clara, & dilucida interpretatione illius[sect. 7] textus, animaduertendum est: Principale dubium consistere in hoc. vtrùm in specie ibi proposita, sit locus iuri accrescendi? Et post Accursium ibi. verb. proderit, communiter intellexerunt Doctores, in ea lege, perpetuò cessare debere ius accrescendi, nec, si Titius moriatur, mulierem totum vsumfructum habituram, sed partem tantùm, quam à principio habuit; & pro ratione principaliter constituunt, ideò cessare debere ius accrescendi, quia mulier admittitur de iure speciali, & contra voluntatem testatoris ad suam partem, non de iure communi: Inde deducentes, ad alios casus generaliter ius[sect. 8] accrescendi locum non habere, quando legatarius admittitur ad suam partem de iure speciali. Quod per illum textum adnotarunt Bartol. in d.l. re coniuncti, n. 43. vbi communem opinionem testantur Iason num. 180. Ripa num. 144. Salicetus, & Bald. in l. 1. C. de indicta viduitate tollenda, num. 2. & seqq. Alciatus, & Duarenus vbi suprà. Annibal in repetition. l. nemo potest. de legatis primò, num. 492. Ioann. Gutierrez in repetitione l. vnicæ, C. quando non petentium partes, num. 38. Sed contrariam sententiam, imò ius accrescendi locum habuisse, rectiùs docuerunt Cuman. Castrensis, & Socinus in d.l. mulieri, & Titio, num. 2. Iason, & Ripa vbi suprà, & Crotus num. 72. Costa in §. si arbitratu, l. cùm tale, ff. de condit. & demonstrat. limitatione 4. ex num. 6. fol. mihi 238. Peralta in dict. l. & proculo, ex num. 41. vsque ad num. 49. vbi subtiliter atque eruditè loquitur, & optimè expendit illum textum pro Communi, & contra Communem, & ad rationes Baldi respondet. Bolognetus in d.l. re coniuncti, num. 309. & 314. Robert. lib. 2. sententiarum, c. 27. Antonius Pichardus nouissimè, superiores non referens in dict. §. si eadem res, num. 94. Et pro his euidenter vrget, quòd inter coniunctos coniunctione mixta, habet locum ius accrescendi in vsufructu, l. 1. & per totum titulum, ff. de vsufruct. accrescendo. Nec concludentem rationem assignant Doctores, quare ius accrescendi non detur in eo textu, siue speciale ius constitui debeat. Nec adeò communis est sententia relata suprà, vt Recentiores nonnulli arbitrantur, cùm potiùs ipse Bartolus in d. l. re coniuncti, num. 43. dixerit, quòd in hoc semper dubitatur, nec credit simpliciter verum esse, ius accrescendi cessare, quando legatarius admittitur ad suam partem de iure speciali: idcircò nonnullos casus distinguit, & distinctionem eius plenè prosequitur Bolognetus ibidem, ex num. 307. vsque ad num. 330. & num. 320. post longam disputationem numeris præcedentibus habitam, concludit, distinctionem Bartoli non probari iure, nec veram esse. Deinde, quia in d.l. mulieri & Titio, sumpto argumento ab opposito, siue à contrario sensu, clarè videtur probari, ius accrescendi in aliquo saltem casu dari; dicitur enim: Quandiu Titius viuet, & in eodem statu erit partem vsusfructus habebit. Ergo denotat apertè, quòd mulier mortuo Titio, vel capite minuto, totum vsumfructum habebit: dictio enim illa Quandiu, tempora[sect. 9]lem exclusionem mulieris à portione Titij, & non perpetuam significat, vt rectè animaduertunt Petrus de Peralta in d.l. & proculo, num. 45. Ioannes Bolognetus in d.l. re coniuncti, num. 322. & prius docuerat Bartolus, quem ipsi non referunt, in l. filiusfamilias, num. 2. ff. ad Tertullianum, & confirmatur ex resolutis per Alexandrum, & Castrensem in l. 1. C. de legatis. Bursatum in consil. 133. num. 1. lib. 2. Nonium in cons. 12. n. 14. Ioannem Vincentium Honded. in cons. 6. num. 36. Denique quia ibidem expressè dicitur, quòd mulier beneficio legis tantum consequitur, quantum haberet si conditioni paruisset: ergo consequens est, vt mortuo Titio, vel capite minuto, totum vsumfructum habere debeat iure accrescendi; nam si conditioni paruisset, eo iure totum consequeretur. Nec obstant prædictis duo, Primum quòd si ius ac[sect. 10]crescendi haberet locum in portione Titij deficiente, mulier ab initio cùm Titius conditione defectus fuit, totum vsumfructum habere debuisset, l. vnica. §. sin autem aliquid, C. de caducis tollendis. Nec deberet exspectare mortem Titij, vel status eiusdem mutationem, secundùm quod repudiatio Titij prodesset mulieri: & tamen contrarium expressè respondet Papinianus in d.l. mulieri & Titio, ad finem. Nam ad primum non satisfaciunt Castrensis ibidem, num. 2. versic. in textu, ibi. Iason in d.l. re coniuncti, num. 283. Costa, Peralta, & Bolognetus locis suprà relatis. Sed præceptores nonnulli Salmanticenses, (quos legentes audiui) eleganter respondent, & ab ipsis accepit nouissimè Antonius Pichardus in d. si eadem res, num. 69. quòd licet Titius verè conditione defectus fuerit, mulier tamen non potest ad portionem eius admitti, nec vllo iure, aut ratione illam petere; quippe defectu tantùm conditionis adiuuari posset; at ille non modò iuuat mulierem, imò potiùs intentionem eius subuertit; proptereà quòd mulier ipsa ad partem propriam, beneficio legis admittitur, hoc est, quasi conditioni paruerit, & non nupserit: è contra verò, si peteret portionem Titij, ex ratione illam prætenderet, quòd conditioni non paruerit, & nupserit; & sic tanquam contraria allegans non esset audienda, l. 1. cum vulgari, C. de furtis. Neque enim ad eundem vsumfructum, & tanquam nupta, & tanquam non nupta admitti debet, l. Titiæ si non nupserit, 99. ff. de cond. & demonst. Quæ ratio militat, quandiu Titius viuit, & in eodem statu durat, vt dicit ille textus: deficit tamen, Titio mortuo, vel capite minuto; eo enim casu, capitis diminutione, aut morte, (quibus etiam acquisitus vsusfructus finiri solet) non conditionis defectu, iuuaretur mulier: quod non ita exactè considerauit Pichardus vbi suprà. Ad secundum verò respondet Accursius in eadem l.[sect. 11] mulieri & Titio, verb. proderit, communiter receptus per DD. ibidem, repudiationem Titij non prodesse mulieri, quia cùm Titius conditione defectus fuerit tempore repudiationis inutilis est eiusdem repudiatio, vt signisicat Iureconsultus in versicul. nec si Titius. Sed subtilius responderi solet in Salmanticensi Vniuersitate per Præceptores communiter; à quibus sic accepit, & nouissimè tradidit Antonius Pichardus (ne aliquid in toto opere nostro, quod alienum sit, vsurpemus, siue tacito Authore proferamus) in §. si eadem res, n. 97. de legatis, verum esse, mulierem, idem consequuturam, quod haberet, si conditioni paruisset; verùm si mulier non nupsisset, sed conditioni parere voluisset, id efficeret præstando cautionem Mutianam. auth. cui relictum, C. de indicta viduitate tollenda. Quæ cautio in eo legato vsusfructus omninò necessaria erat, si conditio verè esset adimplenda: quia si remoto beneficio cautionis, mors mulieris exspectanda esset, legatum vsusfructus frustratorium redderetur, nec deberi posset, in id tempus collatum, quo finire debuisset; l. hæres meus, 79. §. quamuis, ff. de conditionibus & demonstrat. l. Titio, cùm morietur, 58. ff. de vsufructum: In legato verò Titij, cùm conditio illa, si mulier non nupserit, sit casualis quoad Titium, non nisi morte mulieris adimpletur, l. hoc genus, 105. ff. de condit. & demonstrat. Nec potest ipse Titius vti cautionis Mutianæ remedio, l. à via 77. §. Titio, ff. eodem tit. Igitur dum mulier viuit, cùm verum, sit pendere conditionem Titio adscriptam; nullam esse repudiationem, & mulieri prodesse non debere, rectè respon[sect. 12]det Iureconsultus ibi, vtpote cùm Titius repudiare non possit legatum conditionale pendente conditione, l. si ita scriptum, 46. §. si sub conditione, ff. de legatis 2. Nec etiam prodesse debet, si mulier nupserit, cùm prouisione legis perinde habeatur ac si non nupsisset, vt in essectu, & subtiliter explicauit Costa in dict. §. si arbitratu, limitat. 4. num. 6. à quo & priuatis (communibus tamen Magistrorum scriptis) accepit Pichardus vbi suprà, dict. num. 97. Tertio loco constituendum est, ex omnibus Autho[sect. 13]ribus relatis suprà, in initio huius capit. num. 1. communiter probatum, coniunctionem hominis triplicem esse, Realem tantùm, Verbalem tantùm, & Mixtam, re & verbis: quod satis constat ex l. re coniuncti, 89. ff. de legatis 3. l. triplici, 142. ff. de verbor. significat. Et verbis contuncti simul dicuntur legatarij vsusfructûs, cùm testator ita dixerit: Titio, & Sempronio Corneliani fundi relinquo vsumfructum: & tunc inter huiusmodi legatarios est locus iuri non decrescendi in vsufructu, secundùm Albericum in l. 1. num. 2. ff. de vsufructu accrescendo. Angelum in cons. 153. Rusticum num. 2. Crotum in dict. l. re coniuncti, num. 45. vers. non obstat textus. Qui intelligunt id procedere ante, & post quæsitam portionem, vt vno & altero casu habeat locum ius non decrescendi, vt communiter obseruari dicit Menoch. lib. 4. præsumptione 159. num. 3. & idem tenet Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 128. & num. 130. vbi generaliter, & iure fundat in vsufructu in vltima voluntate relicto, etiam post quæsitam portionem, non esse ius accrescendi, sed ius non decrescendi: & sic quòd ius accrescendi, de quo loquitur text, in l. 1. §. interdum, ff. de vsufructu accrescendo, & in aliis iuribus, quod in vsufructu habet locum, ante & post quæsitam portionem, sit ius non decrescendi: Et in hanc partem inclinare animum videtur, sed confusè loquitur D. Spino in spec. d. glos. 9. principali, de iure accrescendi, num. 21. in fine. Quarto loco constituendum est, legatarios re tantùm coniunctos dici, cum testator ita dixerit: Titio vsum[sect. 14]fructum fundi Semproniani do, lego, & eiusdem fundi vsumfructum Caio do, lego: quo casu ante quæsitum, & acceptatum legatum, si vnius portio deficiat, est locus iuri non decrescendi, sed post acceptatum legatum, & portionem quæsitam, est locus iuri accrescendi: ita docuit Bart, in dicti. l. re coniuncti, num. 21. vbi Crot. n, 29. Politus num. 47. Albericus in l. 1. num. 4. ff. de vsufructu accrescendo, & ex aliis resoluit Menoch. lib. 4. d. præsumptione 159. num. 5. & 6. & Bartoli distinctionem esse veram, & tenendam dicit Menchaca de successionum progressu, lib. 3. §. 21. num. 51. per totum, & § 23. num. 28. vers. ergo aut sunt, ibi: Tertio casu. Expressè etiam admittit cum Communi, esse ius accrescendi, vel non decrescendi in legato vsusfructus inter re tantùm coniunctos: sed de successionum creatione, lib. 1. §. 10. dum repetit l. qui quartam, §. fin. num. 122. vers. Ex qua ratione, ibi: infero verum intellectum, tenet contra, & expressè affirmat inter re tantùm coniunctos non esse ius accrescendi, sed ius non decrescendi. A communi tamen recedendum non erit ex Authoribus relatis suprà, qui explicant latiùs, ius accrescendi, vel non decrescendi[sect. 15] in quibus differant, & plenè Bolognet. in dict. l. re coniuncti, num. 26. 27. & seqq. & superiorem sententiam tenet etiam Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. num. 10. vbi dicit, quòd cùm legatarij vsusfructûs re tantùm coniuncti sunt, faciunt sibi partes per concursum, ita vt, altero ex legatariis mortuo, vel legatum repudiante, quia concursus cessat, alteri in solidum per ius non decrescendi debetur: & extenditur prædicta conclusio secundùm Menoch. vbi suprà, d. num. 6. vers. extenditur, ad coniunctionem realem, siue re, ex legis interpretatione tacitè prouenientem, vt in exemplo l. si alij, ff. de vsufructu. legat. & aliis adductis suprà, cap. præcedenti patet: vbi hac de re latissimè, atque distinctè scriptum est. Quinto loco constituendum est, verbis tantùm coniunctos dici legatarios, cùm testator ita dixerit. Titio,[sect. 16] & Sempronio vsumfructum æquis portionibus fundi Semproniani do, lego: verbis namque, & coniunctione coniuncti sunt, sed re, & portionibus diuisi intellectu. Tunc autem magis dubitant Doctores, an iuri accrescendi locus esse debeat? Et etiam hoc casu, cùm verbis tantùm coniuncti sunt legatarij vsusfructus, locum esse iuri accrescendi tenuerunt Bartolus, Baldus, & Albericus in l. si duobus, ff. de vsufructu accrescendo, idem Albericus in l. 1. num. 1. eodem tit. & communem resolutionem testantur Ripa num. 69. Politus num. 46. & Villalonga fol. 20. in dict. l. re coniuncti, vbi Parisius n. 61. per totum, Bolognetus num. 238. sequuntur Petrus Costalius aduersariorum iuris, part. 2. ex lib. 7. pandectarum, ad titulum, ff. de vsufructu accrescendo, in §. idem Iulianus, Cephalus in cons. 216. col. 2. lib. 1. Michaël Grassus §. ius accrescendi quæst. 9. in fin. & ab impugnationibus Neotericorum constanter defendit hanc partem, dicens, contrariam iure subsistere non posse. Iacob. Menoch. lib. 4. præsumptione 159. videndus ex num. 7. vsque ad num. 18. vbi pro communi hac resolutione expendit nonnulla iura, quæ priùs adduxerant Parisius in dict. l. re coniun[sect. 17]cti, dict. num. 61. & Bolognetus dict. n. 238. primò text. in l. 1. in princ. & in §. idem, & §. interdum, ff. de vsufructu accrescendo. In quibus simpliciter, & absolutè dicitur, inter coniunctos in legato vsusfructus locum esse iuri accrescendi. Tunc sic: inter coniunctos ita connumerantur contundi verbis, sicuti contundi re tantùm, aut re, & verbis simul; ergo ex dictis iuribus differentia constitui non potest. Et non solum (inquit Menochius vbi suprà numer. 8.) est diuinare, contrarium dicere, sed etiam coangustare verba eorum iurium, si ad coniunctos re tantùm, vel re & verbis simul referantur. Verùm huic argumento responderi poterit, verum esse, inter coniunctos in legato vsusfructus, locum esse iuri accrescendi, vt illa iura dicunt: id tamen intelligendum esse, dummodò taliter sint coniuncti, quòd ius accrescendi esse possit, hoc est, re & verbis simul, aut re tantùm. Cæterum verbis tantum coniuncti, ea coniunctione iunguntur, vt potiùs separati, quàm coniuncti videantur: & sic quoad ius accrescendi, inter coniunctos non ita connumerari possunt verbis tantùm coniuncti, sicut re & verbis, aut re tantùm coniuncti, nec in eis verificatur generalitas dictorum iurium. Hoc autem non est diuinare, aut coangustare verba Iureconsultorum, sed iuxta rationem recti sermonis, & iuris, intelligere ea, atque ex ratione aliorum iurium declarare, in quibus inter coniunctos verbis tantùm ius accrescendi denegatur in vsufructu. Secundò, & pro communi argumentatur Menochius in hunc modum: quòd maior est vis, & effectus coniunctionis verbalis, quam realis tantùm, ex Ripa in d.l. re coniuncti. n. 126. sed inter re coniunctos est locus iuri accrescendi; ergo & inter verbis coniunctos locus esse debet. Sed pro solutione huius fundamenti aduertendum[sect. 18] erit in primis: non adeò certum esse (vt solo Ripa relato, Menochius putat) quòd maior sit vis, & essectus coniunctionis verbalis, quàm realis, cùm in hoc diuersæ sint Doctorum sententiæ, & opiniones, vt videre est penes Menchacam de succession. Progressu, lib. 3. §. 21. n. 3. & §. 22. n. 21. & 22. Antonium Gomez, tom. 1. variar. cap. 10. de iure accrescendi, num. 31. Grassum §. ius accrescendo quæst. 13. num. 3. Deinde posito, quòd in hoc nulla esset differentia, aut contrarieras Doctorum, deberet altercatio talis intelligi in hæreditate, fideicommisso, aut alio legato, non in legato vsusfructus, in quo non dari ius accrescendi inter verbis tantùm coniundtos defendimus, & rationem differentiæ concludentem statim assignauimus, vt inde constare possit, non esse validum argumentum Menochij: In reali coniunctione habet locum ius accrescendi in vsufructu; ergo & in verbali habere debet, cùm inter vnam & alteram coniunctionem in vsufructu longa sit differentia; ratio. Denique dubium de prælatione inter verbis tantùm, & re tantùm coniunctum, adaptari non potest ad legatum vsusfructûs, nam qui nullo modo admittitur ad ius accrescendi, qualiter poterit re coniuncto præferri, qui etiam in vsufructu habet ius accrescendi, vt suprà vidimus. Tertio demum loco in fauorem Communis sic argumentatur Menochius: quod faciliùs admittitur ius accrescendi in vsufructu, quàm in proprietate, per textum in l. 1. §. interdum, ff. de vsufructu accrescendo, & scripsit Alciat. in l. si mihi, & Titio, num. 16. in fi. de verbor.[sect. 19] obligat. atqui certum est, in proprietatis legato locum esse iuri accrescendi inter verbis tantùm coniunctos, d. l. re coniuncti ff. de legat. 3. ergo & in vsufructu esse debet. Verumenimverò huic argumentationi sic responderi posse animaduertebam. Primò, facilius admitti ius accrescendi in vsufructu, quàm in proprietate, vbi admitti potest, hoc est, cùm legatarij re & verbis, aut re saltem sunt coniuncti, non cùm verbis tantùm sunt coniuncti: tunc enim facilius, & regulariter admittitur in proprietate quàm in vsufructu, in quo denegatur. Secundò responderi potest, quód text, in dict. §. interdum, nihil vrget pro consideratione Menochij, cùm agatur ibi de coniunctione reali, non de verbali, & in reali dicit, quòd habet locum ius accrescendi in vsufructu, sicut in proprietate. Sed hoc plus est in vsufructu; nam in proprietate ius accrescendi regulariter locum non habet post quæsitam portionem, vt ex dict. §. in[sect. 20]terdum, & l. aquam, §. vlt. ff. quemadmodum seruitutes amittantur, adnotarunt Bartolus in dict. l. re coniuncti, num. 49. vbi dicunt communem omnium sententiam Iason num. 121. Crotus num. 81. & Ripa n. 57. Ruinus in cons. 198. num. 12. lib. 2. Cephalus in cons. 450. num. 12. lib. 3. Menchac. de successionum progressu, lib. 3. § 23. num. 32. & 33. In vsufructu tamen ius accrescen[sect. 21]di locum habet etiam post quæsitam portionem, cùm legatarij coniuncti sunt re & verbis simul, siue re tantùm: quod ex eodem §. interdum, docuerunt Bartolus, Albericus, & Baldus ibi. & communiter omnes ex Villalonga in dict. l. re coniuncti, num. 1. & 4. fol. 48. Antonio Gomezio dict. cap 10. de iure accrescendi, num. 41. Menchaca de success. creation. lib. 1. §. 10. n. 128. & de success. Progressu, lib. 3. §. 21. num. 51. & 23. num. 34. Mantica lib. 10. tit. 3. num. 32. & 33. Menochio lib. 4. d præsumptione 159. Num 6. & num. 18. per totum. Grasso §. ius accrescendi, quæst. 9. num. 2. Roberto lib. 2. sententiarum iuris, cap. 16. Ex quibus, vt vides, satisfactum est, (& vltra omnes hucusque Scribentes) fundamentis consideratis à Menochio pio Communi. Videamus nunc, communis sententiæ sequaces qua[sect. 22]liter respondeant ad textum, ex quo pendet veritas huius resolutionis in l. penult. ff. de vsufruct. accrescendo. Circa quem difficile est inuenire rationem, quare scilicet inter eos, quibus vsusfructus idem æquis portionibus relictus est, cesset ius accrescendi, cùm constet eos esse verbis coniunctos, & ex verbali coniunctione ius accrescendi procedat regulariter? dict. 1. re coniuncti, de legat. 3. l. si duobus, in fine, ff. de legatis 1. & in vsufructu quoque, ex Communi relata suprà, quæ tamen ea lege velut oppressa respondet, ideò certare ius accrescendi, quia separatim à singulis hæredibus singulis legatariis idem vsusfructus relictus fuit; & sic nulla coniunctio inter eos esse potest, neque verbalis, quia separatim relictus fuit vsusfructus, neque realis, quia non concursu partes fiunt, sed eas ab initio obtinent legatarij, nam testator singulos hæredes granando, censetur eos pro portionibus hęreditariis tantùm grauare voluisse, l. si fundum sub condictione, 81. §. libertus. ff. de legat 1. Vnde non solidum ab initio vnicuique, sed proportionibus hæreditariis à singulis hæredibus relictum videtur, ideóque ius accrescendi locum non habuit: ita explicant eum textum Bartol. in dict. l. re coniuncti, n. 1. Fulgosius in l. si proprietas, in fi. ff. de vsufructu accrescendo. Et: communiter probari hanc solutionem testantur Alexander num. 2. Romuleus, & Alciatus n. 8. Ripa num. 68. & Bolognetus num. 72. in dict. l. re coniuncti. Loriotus de apicibus turis, de coniunctiis, axiomate 2. & 10. Zasius ad titul. ff. de vsufrutu accrescendo. Menchaca de successo. progressu, lib. 3. d. §. 23. num. 26. Duarenus lib. 1. de iure accrescendi, cap. 10. & sequitur Mcnoch. dicta præsumpt. 159. num. 15. Verùm, hæc communis interpretatio, quamuis in se[sect. 23] vera sit, non tollit illius textus difficultatem: id quod triplici, & concludenti ratione oftendebat quondam insignis Præceptor meus, præstantissimùsque D.D. Gabriel Enriquez, & ab ipso aliisque accipiens, recle tradit Antonius Pichardus in dict. §. si eadem res num. 111. per totum. Primò, nam textus indict. l. penultima, dicit expressè non minus separatos videri legatarios, quàm si duobus, æquis partibus legatum esset; tamen hoc casu constat, legatarios, non separatos, sed coniunctos appellari verbis tantùm, in dicti. l. re coniuncti. Secundò, nam in eodem textu, in vers. non minus, ponitur casus dissimilis primo; ergo necessariò fatendum est in secundo casu, non à singulis hæredibus, vt in primo, sed ab vno hærede legatum fuisse: aliàs enim non alius, sed idem casus esset. Tertiò & vltimò, quoniam ratio, quæ per Vlpianum, sequenti lege adiicitur, cùm alius ab alio hærede vsumfructum vendicet, congruere non potest prædictæ interpretationi; nam iuxta eam, vsumfructum, sed partem vsusfructus vendicare deberet vnusquisque. Nec etiam tollunt difficultatem aliæ interpretationes Parisij in dict. l. re coniuncti, num. 61. circa finem, vti legenti ex dictis suprà constabit apertè. Quocirca contrariam sententiam, iuri accrescendi lo[sect. 24]cum non esse in legato vsusfructus, quando legatarij sunt verbis tantùm coniuncti, probarunt Antiqui, quorum meminit Glossa in l. 1. §. interdum, ff. de vsufructu accrescendo, & contra Communem defendunt Besucius num. 30. Crotus num. 34. & Politus num. 45. in dict. l. re coniuncti. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 122. vers. Ex qua ratione infero, & num. 126. & 128. & de successionum progressu, lib. 3. §. 23. num. 25. & tribus seqq. & num. 34. ibi. Quod semper intelligo. Duarenus lib. 1. de iure accrescendi cap. 10. & noussimè Antonius Pichardus in dict. §. si eadem res, n. 114. & seqq. de legatis, qui num. 112. optimè aduerrit, textum in dict. l. penultima, ff. de vsufructu accrescendo, tractare de vsufructu legato, cuius natura, & conditio ea est, vt inter[sect. 25] legatarios diuisus, in vnoquoque diuersus, & distinctus vsusfructus sit, adeò vt alter alterius pars dici non possit, l. stipulatio ista, 38. §. sed si quis, ff. de verbor. obligat. l. si id quod, 15. ff. de duobus reis. Bartolus num. l. 1. si cùm duorum, 32. ff. de stipulatione seuorum, vbi Accursius verbo, communio, & ex communi Barbosa in l. vsufructu, num 6. ff. soluto matrimonio. Vnde cùm in eo textu, vsusfructus ab initio diuisus in partes fuerit inter legatarios, non solùm in secundo casu, quando æquis portionibus legatus fuit, sed etiam in primo, quando à singulis hæredibus relictus est vsusfructus, diuersus, & distinctus vsusfructus in persona vniuscuiusque legatarij constitutus videtur; ideò nec coniuncti videntur, nec ius accrescendi habere possunt, quia in diuersis rebus nec coniunctio, necius accrescendi cadit, l. huiusmodi, §. quibus, ff. de legat. 1. Vis ergo, & ratio Papin. in eo textu, in hoc consistit, quòd vsusfructus ab initio inter legatarios diuisus fuerit, non in hoc, quòd à singulis hæredibus, vel ab vno vsusfructus legatus sit; ideò cum mysterio dixit idem Papinianus in 1. sequenti: Cum alius ab alio hærede vsumfructum vendicet. Vt significaret apertè, quòd non partem eiusdem vsusfructus vnusquisque accipit, quod erat necessarium ad inducendum ius accrescendi; sed vsumfructum simpliciter vindicat, quia vnius vsusfructus, alterius pars non est. Deinde pro hac parte contra communem, expendit duo iura idem Pichardus in dict. §. eadem res, n. 116. & 117. l. inde Neratius, 4. & l. 2. ff. de vsufructu accrescendo:quæ optimè vrgent. Nec (quod vltra eum & cæteros Scribentes animaduerto) satisfacit Menoch. lib. 4. dict. præsumpt. 159. num. 14. verè enim fortiter adstringunt, vt ex eisdem constat: Nonnullis etiam iuribus pro Communi adductis satisfacit, sed breuiter nimis, ipse Pichardus, & latiùs satisfactum est suprà, ex num. 17. Solùm restat, veram discriminis rationem, quoad coniunctionem verbalem inter legatum proprietatis, &[sect. 26] vsusfructus constituere: Quæ tamen non obscure deduci potest ex præcedentibus, & expressim assignatur per Antonium Pichardum vbi suprà, num. 119. Nam licèt proprietas duobus æquis partibus pro indiuiso detur, eadem tamen res manet, l. rectè dicimus, 25. §. 1. l. locus, 60. ff. de verbor. significat. Sed vsufructu à testatore per partes diuiso inter legatarios, diuersi vsusfructus constituuntur, quod ius accrescendi necessario impedire debet, vt suprà diximus. Et sic remanet defensa hæc contra Communem. Quod si quis velit communem re[sect. 27]solutionem tueri, poterit contrariæ partis, quam hactenus defendimus, fundamentis satisfacere, cum Menochio dict. præsumpt. 159. ex num. 7. cum multis seqq. Parisium in dict. l. re coniuncti, num. 61. Et si retineat communem intellectum ad textum in l. penultim. ff. de vsufructu accrescendo, respondere poterit ad textum, qui in contrarium vrgere videtur in l. planè, 34. §. si coniunctim, ff. de legat. 1. provt ex aliis respondet Pichardus vbi supr.[sect. 28] n. 34. & n. 77. vel secundùm Bartol. ibid. Quòd etsi legatariis singulis ab instituto & substituto eadem res relicta fuisset, non fiunt partes ab initio, sed per concursum, quia hæredes tunc censentur pro portionibus tantùm hæreditariis granati, quando vnusquisque hæredum partem tantùm habet in hæreditate, sed institutus & substitutus vnusquisque in solidum est hæres, & sic in solidum grauatus censetur in eo textu, vbi Iason sequitur hanc rationem Bartoli. Ripa num. 20. & Polit, n. 4. in dict. l. re coniuncti. Sed & subtilius responderi potest,[sect. 29] quòd in eo §. legatum non fuit factum à diuersis hæredibus, vt rectissimè docuit Bartol. sed ab eodem, vtrique legatario relictum est legatum, quia legatum ab instituto relictum, censetur à substituto repetitum, siue substitutio sit vulgaris expressa, l. licèt Imperator, ff. de legatis 1. siue tacita sub pupillari comprehensa, l. qui fundum, §. qui filium, ff. ad legem falcidiam. Et sic ex vi tacitæ repetitionis â substituto videtur vtrique legatario legatum relictum. Sexto loco constituendum est: quòd coniunctio, ex[sect. 30] qua nascitur ius accrescendi, duplex est, hominis, & legis: de coniunctione hominis adhuc actum est; de coniunctione verò legis tractant Bartolus ex num. 59. Iason ex num. 50. Romuleus quæst. 4. Bolognetus ex num. 223. & alij communiter in dicta l. re coniuncti, idem Bartolus, & alij Doctores in l. & proculo, ff. de legatis 2. vbi latissimè Peralta ex num. 1. cum multis seqq. Antonius Gomez, tomo 1. variar. cap. 10. de iure accrescendi, num. 28. Grassus §. ius accrescendi, quæst. 4. in principio, & quæst. 7. D. Spino in speculo, glos. 9. de iure accrescendi, num. 22. Dicitur autem coniunctio legalis, quoties plures à lege ciuili, vel Prætoria simul ad eandem rem, & coniunctim vocantur: cuius rei exempla nonnulla traduntur in l. ex suis, ff. de suis & legitimis hæredibus, l. 3. in fine, ff. de bonorum possessionibus, l. vnica, C. quando non petentium partes, l. si duobus, ff. de bonorum possession. contra tabulas, l. seruus communis, 67. ff. de acquirenda hæreditate. Quod attinet ergo ad institutum nostri tractatus, vt alia prætermittam; de iure accrescendi ex coniunctione legali, inter alios casus, duos principaliter distinguit Bartolus in dict. l. re coniuncti, num. 59. Primus est, quòd in[sect. 32] legato proprietatis coniunctio legalis non inducit ius accrescendi, si legatum deficiat ex post facto per repudiationem, vel alio modo, per textum in l. & proculo, ff. de legatis 2. Vbi Celsus Iureconsultus sic scripsit: Et Proculo placebat, & à patre meo sic accepi, quod seruo communi legatum sit, si alter Dominorum omitteret, alteri non accrescere: non enim coniunctim, sed partes videri legatas; Nam si ambo vendicarent, eam quemque legati partem habiturum, quam in seruo haberet. Et sic intelligunt, eum textum idem Bartolus, Castrensis, Imola, Albericus, Angelus, & Cumanus ibidem, & communem intellectum testantur Petrus de Peralta, & D. Franciscus Sarmientus in princip. eiusdem l. & proculo. Menchaca de success. progressu, lib. 3. §. 23. num. 61. 65. & 66. Secundus casus est quòd in legato vsusfructus coniunctio[sect. 33] legalis inducit ius accrescendi, si legatum deficiat ex postfacto per repudiationem, vel quia vsusfructus alio modo amittatur, l. 1. §. 1. ff. de vsufructu. accrescendo. vbi Vlpianus in legato vsusfructus aliter, quàm Celsus in legato proprietatis, & in hunc modum scribit: Denique apud Iulianum lib. 35. Digestorum quæritur: si communi seruo vsusfructu sit relictus, & vtrique domino acquisitus, an altero repudiante, vel amittente vsumfructum, alter totum habet?. & putat ad alterum pertinere: & licèt dominis vsusfructus non æquis partibus, sed pro dominicis acquiratur, tamen persona eius, non dominorum, inspecta, ad alterum ex dominis pertinere, non proprietati accedere. Et per hæc iura inter legatum proprietatis, & vsusfructus sic distinguunt communiter Doctores, vt testantur Iason num. 52. Ripa num. 204. Crotus num. 125. in d.l. re coniuncti. Ioannes Cephalus in cons. 244. num. 8. & 9. lib. 2. Duarenus lib. 1. de iure accrescendi, cap. 13. Ioannes Robertus sententiarum iuris, lib. 2. cap. 24. Cuiacius tract. 5. ad Africanum, fol. 69. & obseruationum lib. 8. cap. 35. & in paratitla ad titulum ff. de vsufructu accrescendo, fol. 41. & 42. qui Authores plura cumulant pro explicatione dictorum iurium, & varias adducunt differentiæ rationes. Quibus omissis, & aliis adductis per Peraltam, & Menchacam vbi suprà, vera differentiæ ratio inter vsumfructum, & proprietatem consistit in eo, vt nouissimè aduertit Pichardus in d. §. si eadem res, num. 107. quòd cùm legatum vsusfructus non perficiatur in prima acquisitione, sed contineat plures acquisitiones successiuas, quia quotidie constituitur, & de nouo acquiritur l. 1. §. interdum, ff. de vsufruct. accrescen. quotidie quoque de nouo, seruo acquiritur, & per eum domino: ideò si tempore nouæ acquisitionis, non possit alteri domino acquiri propter repudiationem, vel ex alia causa, ex qua vsusfructus acquisitus amittitur; tunc in totum alteri acquiritur, ac si illius tantùm seruus esset, iuxta regulam text, in l. 1. §. communis seruus, versic. vt in eo, ff. de stipulat. seruor. quod secus est in proprietate legata, quia cùm illa vno eodemque tempore & in totum acquiratur, ex d. §. interdum, ibi: Non vt proprietas eo solo tempore quo vendicatur, & eo tempore vterque dominus capax sit, vti non possumus regulâ dicti §. communis seruus. Ex his (& vltra Picardum & reliquos hactenus Scri[sect. 34]bentes) inferri potest ad nonnulla aduersùs communem Scribentium sententiam. Primò, lapsos suisse Doctores communiter existimantes, in specie dict. l. primæ §. 1. ff. de vsufructu accrescendo, totum vsumfructum pertinere ad alterum dominum iure accrescendi, cùm verius longè sit, competere illi, non iure accrescendi, sed ex regula dicti §. communis seruus. Itaque ratione euidenti demonstratur: nam in eo textu, vsusfructûs relicti seruo domini habent partes ab initio, & non per concursum; igitur ius accrescendi locum habere non potuit, per textum in l. inde Neratius, 4. ff. de vsufructu accresendo, ibi: Toties ius accrescendi esse, quoties in duobus, qui in solidum habuerunt, concursu diuisus est. Deinde, nam in dicto §. primo, in versic. & puto, Iureconsultus videtur dubitandi rationem proponere, quòd cùm domini non habeant partes per concursum, portio repudiata accrescere non debeat; nam si per concursum partes fierent, non pro dominicis, sed pro æqualibus acquireretur, l. coniunctim, ff. de legatis 3. l. quoties, §. hæredes, ff. de hæredibus instituendis. Cæterùm his non obstantibus, respondet Vlpianus, altero repudiante vel amittente vsumfructum, totum ad alterum pertinere, quia non pertinet iure accrescendi, sed ex doctrina superiùs tradita, & regula dicti §. communis seruus. Secundò infertur, non sine maximo mysterio pro ratione suæ decisionis, dixisse Vlpianum in eodem §. primo, Dictum suprà obtinere, personâ serui, non dominorum inspectâ: Nam cùm legatum priùs in persona serui consistere debeat, & tunc demum domino acquiri, cùm plenè seruo acquisitum fuerit, l. debitor, §. seruo, ff. de legatis 2. Necessariò debuit in eo legato, dominorum, non serui personas inspicere; quia si verum est, quòd quotidie de nouo acquiritur vsusfructus, nunquam plenè seruo acquisitus videtur, sed quotidie etiam in persona eius de nouo constituitur, vt scribit idem Vlpianus in dict. § interdum. Tertiò infertur ad veram explicationem textus in[sect. 35] d.l. & proculo, quare scilicet coniunctio legalis non operetur ibi ius accrescendi? Et omissis quamplurimis adductis per Doctores communiter, & Peraltam in eadem l. & proculo, à num. 1. vsque ad num. 38. Pro vera resolutione, animaduertendum est: primò Iureconsultum in specie proposita rectè respondisse, non dari ius accrescendi. nam inter eos, qui nulla coniunctione iunguntur, sed potiùs disiuncti, & separati sunt, ius accrescendi esse non potest, vt sæpe dictum est. Tunc sic: inter dominos serui communis nulla datur coniunctio, nec realis, nec verbalis, ergo ius accrescendi esse non potest. Quòd realis coniunctio non sit, clarum est, quia domini ab initio partes habent, & non per concursum, quod erat necessarium ad realem coniunctionem: quod etiam verbalis non sit, euidenter apparet à personarum enumeratione, quia nec in persona serui, quia solus legatarius fuit, nec in personis dominorum coniunctio aliqua considerari potest: non in seruo, quia in vna tantum persona coniunctio cadere non potest, vt de se patet. & probatur apere in d.l. re coniuncti, de legatis 3. & in d. §. si eadem res, de legatis: non etiam in personis dominorum, nam hi verbis coniuncti dicuntur, qui vna, & eadem oratione iunguntur, l. triplici, ff. de verborum significatione l. vnica, §. hoc ita, ibi: Propter vnitatem sermonis, C. de caducis tollendis, & latiùs probant Bartolus in dict. l. re coniuncti, num. 3. vbi Iason num. 11. & 33. 74. 86. & 109. Menchaca de successionum progressu lib. 3. §. 21. num. 6. Michaël Grassus §. ius accrescendi, quæst. 4. num. 2. At domini serui communis, oratione aliqua non coniunguntur, imò nec testatoris verba diriguntur ad eos; ergo impossibile est, verbalem coniunctionem inter eos cadere: quippe in eo legato ipsius serui persona inspicitur, non dominorum, ex dict. l. 1. §. 1. ff. de vsufructu. accrescendo. Nec quærimus, cui acquiratur, sed cui honor habitus sit, idest, cum quo lo[sect. 36]quutus fuerit testator, l. 3. §. hoc autem, ff. de legatis præstandis. Deficiente ergo omni coniunctione, legalis sola sufficiens non est ad inducendum ius accrescendi, nisi alia peculiaris ratio id suadeat, vt in terminis dicti §. 1. Id autem adeò clarè probatur in d.l. & proculo, vt textus ille nullo modo cauillari possit: ibi enim, pluribus dominis à lege defertur simul legatum seruo communi relictum; & tamen non habent ius accrescendi. Quod vt euidentius constare possit, animaduerten[sect. 37]dum erit secundò: Coniunctionis legalis doctrinam, tametsi communem, veram non esse, sed commentitiam, à Doctoribus tantùm excogitatam, non ex aliquo iure deductam: Enimverò omnia iura, quæ pro legali coniunctione expendunt Doctores, non ratione alicuius coniunctionis, sed ex alia peculiari causa ius accrescendi concedunt; nam in dicta l. 1. §. 1. ff. de vsufructu accrescendo, totum vsumfructum ad alterum pertinere, respondet Vlpianus, ex ratione dict. l. 1. §. communis seruus, ff. de stipulatione seruorum, & in dict. l. & proculo, ius accrescendi denegatur, quia ratio illa deficit, nec sola coniunctio legalis sufficit, vt suprà diximus. Prætereà inter duos dominos, qui ad eandem hæredi[sect. 38]tatem seruo communi relictam ex testamento admittuntur, & inter eos, qui ad bonorum possessionem, siue contra testamentum, siue ab intestato à lege vocantur, ius accrescendi esse, scribitur in l. seruus communis, 67. ff. de acquirenda hæreditate, in l. si ex pluribus, 9. ff. de suis, & legitimis hæredibus, l. 3. §. final. ff. de bonorum possessionibus, l. si duobus, ff. de bonorum possession. contra tabulas, l. tribus, l. communi liberto, ff. de bonis libertorum. Non ex eo, quòd detur inter ipsos aliqua coniunctio, sed ex alia causa; nam in successione ex testamento,[sect. 39] portio deficiens accrescit etiam inter omninò disiunctos, ne testator decedat pro parte testatus, & pro parte intestatus; quod ius nostrum non patitur: quæ ratio sola efficax est ad inducendum ius accrescendi inter eos, inter quos nulla coniunctio cadit, vt magistraliter, & verè docuit Bartolus in dict. l. re coniuncti, num. 25. quem sequuntur communiter omnes Doctores, vt testantur Bolognetus ibi. num. 242. & 245. Antonius Gomez. dicto cap. 10. de iure accrescendi, num. 27. Grassus §. ius accrescendi, quæst. 11. Corrasius in l. testamento, num. 9. C. de impuberum. Padilla. in l. eam quam, num. 96. C. de fideicommissis: quod iterum, & optimè assequutus est Bartolus in eadem l. re coniuncti, num. 59. in illis verbis: Aut loqueris in proprietate: & tunc aut in hæredita. te. & habet locum ius accrescendi, vt suprà, de acquirenda hæreditate, l. seruus communis ab extero. Ratio est, ne quis decedat, pro parte testatus, & pro parte intestatus: quæ ratio cessat in d.l. & proculo. Similiter in successione ab intestato procedit ius ac[sect. 40]crescendi, non ex coniunctione legali, vt malè Doctores quamplures existimabant, sed ex natura ipsius suc[sect. 41]cessionis, quia successio legitima defertur semper saluâ gradus prærogatiuâ, §. 1. & §. si plures, Institut. de legitima agnatorum successione, authent. defuncto, C. ad Tertullianum, authent. post fratres, C. de legitimis hæredibus Ideò saluâ gradus prærogatiuâ, portio, quæ vacat, non potest ad vlteriorem agnatum transire, sed existentibus in eodem gradu accedere, siue accrescere debet, dict. l. si ex pluribus, ff. de suis & legitimis hæredibus. Denique eadem ratione in bonorum possessione[sect. 42] contra tabulas competit ius accrescendi in dictis iuribus, & in querela inofficiosi testamenti, l. si ponas, §. fin. ff. de inofficioso testamento, quia remedia illa eodem ordine, & his demùm dantur, quibus & successio ab intestato competit, l. 1. l. non putauit, §. fin. ff. bonorum possession. contra tabulas, l. posthumus, §. si quis ex his, ff. de inofficioso testamento, §. eadem hæc obseruatio, in fine, Institut. de hæreditat. quæ ab intestato. At verò, quoties huiusmodi rationes, vel aliæ similes deficiunt, atque ex sola coniunctione induci debet ius accrescendi, nulla alia, quàm coniunctio testatoris sufficiet; nec ex eo tantùm, quòd plures ad eandem rem à lege simul vocentur, esse poterit ius accresendi, vt constat ex dict. l. & proculo. Sic præsentem materiam per studia, & Vniuersitates explicare solent Præceptores communiter, à quibus, Salmanticæ à pueritiâ meâ sic accepi. & nouissimè tradit Antonius Pichardus in §. si eadem res, num. 99. cum seqq. # 49 CAPVT XLIX. Vsusfructus in fundo sterili, vel absque vtilitate aliqua, an possit constitui? & de opinione Gloss. 1. §. constituitur, Institut. de vsufructu. Deinde, vtrùm rusticorum, & vrbanorum prædiorum seruitutes constitui non possint, quæ vtilitatem aliquam non contineant? Demum seruitutes reales qualiter à seruitutibus, vel obligationibus personalibus distinguantur? vbi omnium Scribentium in hac materia traditiones recensentur. Lex, statuæ, 48. in princ. & in §. 1. si infantis, 62. ff. de vsufructu, l. quoties, 15. l. ei fundo, 19. l. vt pomum, 7. ff. de seruitutibus, cum cæteris eisdem connexis dilucidè, & verè explicantur, & nonnulla distinctè magis, quàm hactenùs adnotata traduntur per Authorem. SVMMARIVM. -  1 Vsumfructum omnium rerum, quæ in patrimonio nostro sunt, constitui posse. -  2 Vsusfructus in fundo sterili, vel absque vtilitate aliqua, an possit constitui? & de opinione Glossæ 1. in §. constituitur, Institut. de vsufructu, & vide ex num. 7. vsque ad num. 11. -  3 Seruitutes rusticorum prædiorum, & vrbanorum constitui non possunt, quæ vtilitatem aliquam non contineant, & num. seqq. maximè ex num. 11. -  4 Seruitus inutilis constituta vindicari non potest, & de intellectu l. sicuti, §. fin. & §. Aristo, ff. si seruitus vendicetur, remissiuè. -  5 Seruitus vtiliter constituta, simul cum vtilitate restringitur; & de intellectu l. loci, ad fin. ff. si seruitus vendicetur, remissiuè. -  6 Seruitutis realis definitiones nonnullæ. -  7 L. statuæ, 44. §. 1. ff. de vsufructu, quòd non loquatur in fundo sterili, & nouè, & verè adnotatum contra Glossam, & de illo textu, vide statim n. 10. -  8 Vsusfructus sine aliqua vtilitate subsistere non potest. -  9 L. si infantis, 62. ff. de vsufructu, vera ratio redditur. -  10 Accursius deceptus in explicatione l. statuæ, 48. §. 1. ff. de vsufruct. & ibidem explicatus ille textus. -  11 Seruitus an constitui possit sine prædij dominantis vtilitate? vbi proponitur contrarietas l. quoties, 15. & l. ei fundo, 19. ff. de seruitutibus, & num. seq. -  12 Communis interpretatio Doctorum ad ea iura improbata. -  13 Pauli Castrensis distinctio in hac materia confutata. -  14 Francisci Connani opinio noua adducitur, quæ probari potest, vt dicitur infrà num. 18. -  15 Ioannis Corrasij sententia contra Communem probatur. -  16 L. ergo, §. fin. cum l. veluti, ff. de seruitutibus rusticorum, explicata. -  17 L. quoties, 15. ff. de seruitutibus, vera ratio redditur, & Iacobi Cuiacij resolutio in hac materia nouiter expenditur. -  18 Francisci Connani opinionem nouam relatam supra num. 14. sustineri posse, nec differre in essectu à sententia Corrasij. -  19 Antonij de Leon, rationem quandam contra Connanum. nihil vrgere. -  20 Antonij de Leon, interpretatio relata, & circa eam nonnulla nouiter adnotata per Authorem. -  21 Proponitur difficultas l. vt pomum, 7. ff. de seruitutibus; quorundam interpretationes taxantur, & vera ratio eiusdem textus redditur. -  22 Seruitus personalis, vel saltem obligatio personalis, vtrùm considerari possit in terminis dictæ l. vt pomum? -  23 Fulgosij sententia in superiori dubio recepta. -  24 Seruitutes reales qualiter à seruitutibus, vel obligationibus personalibus distinguantur? remissiuè. QVoniam Capitibus præcedentibus plenissimè actum est de natura, & ratione vsusfructus, quæ contineat; & quibus modis vsusfructus ipse constituatur, nec aliquid prætermissum fuit, quod ad eam rem pertineret; reliquum erit nunc, & suo ordine tractare, quibus in rebus vsusfructus constitui possit: quod perfectè explicauit Iustinianus in §. constituitur, Institut. de vsufructu. expressum est in l. 3. §. constituitur, ff. eodem titul. l. 20. & 23. tit. 31. partita. 3. Ex quibus iuribus, (& textu in l. 1. cum seqq. ff. de vsufructu earum rerum, quæ vsu consumuntur, regula generalis deducitur omnium[sect. 1] rerum, quæ in patrimonio nostro sunt, vsumfructum constitui posse: quod glos. prima in dict. §. constituitur, adeò generaliter accepit, vt existimet in fundo etiam sterili, vel vt alij extendunt, in eo, in quo nulla vtilitas est,[sect. 2] vsumfructum constitui posse, quæ monetur dumtaxat per textum in l. statuæ, 48. §. 1. ff. de vsufructu, vbi Martianus Iureconsultus scribit in hunc modum. Licèt prædia quædam talia sint, vt magis in eis impendamus, quam de illis acquiramus, tamen vsusfructus eorum relinqui potest. Sed tunc occurrit dubitandi ratio, ex textu in eadem l. statuæ, in princ. vbi dicit Iureconsultus, in statua. & imagine vsumfructum constitui posse, quia & ipsæ habent aliquam vtilitatem, si quo loco opportuno ponantur: ex textu etiam in l. si infantis, 62. ff. de vsufructu, vbi Pomponius dicit, infantis vsumfructum vtiliter legari, quoniam excrescente eiusdem ætate, vtilis erit vsusfructus. & sic videtur, quòd sententia glossæ procedere non possit, nec in fundo sterili, vel absque vtilitate aliqua vsusfructus constitui possit: & augetur difficultas ex eo, quòd seruitutes etiam rusticorum prædio[sect. 3]rum & vrbanorum constitui non possunt, quæ vtilitatem aliquam non contineant, vt dicit Pomponius Iureconsultus in l. quoties, 15. ff. de seruitutibus, vbi sic scribit: Quoties nec hominum, nec prædiorum seruitutes sunt, quia nihil vicinorum interest, non valet: veluti, ne per fundum tuum eas, aut ne ibi consistas: & ideò, si mihi concedas, ius tibi non esse fundo tuo vti frui, nihil agitur: aliter atque si concedas mihi ius tibi non esse in fundo tuo aquam quærere minuendæ aquæ meæ gratiâ. Quę verba sic explicauit Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 7. num. 1. fol. 250. non valent seruitutes, quoties nec hominum. nec prædiorum seruitutes sunt, idest vtilitates, & commoditates non sunt, quasi seruitutes pro vtilitatibus dixisse videatur Pomponius, eo quòd omnium seruitutum commune sit, vt aut vtilitatem nobis afferant, aut rebus nostris: hocque in primis spectandum in eis est, vt commoditatis alicuius nostræ aut rerum nostrarum causâ constituantur, alioquin non rectè erunt constitutæ: quod Paulus etiam significat in l. si ædes, 38. ff. de seruitutibus vrbanorum, dicens, quòd seruitus imponi non potest, si ædes meæ à tuis ædibus tantùm distent, vt prospici non possint. aut medius mons earum prospectum auferat, vt latiùs declarat idem Connanus vbi suprà, dict. cap. 7. num. 1. ad finem, & num. 2. Quo sit, vt[sect. 4] seruitus inutilis constitura, vindicari non possit, quia perinde est, ac si nihil actum esset, l. si cuti, §. finali, ff. si seruitus vendicetur: de quo textu, & §. Aristo, eiusdem l. vide omninò Cæpolam de seruitutibus vrbanorum prædiorum, titul. de sumo, fol. 145. & tit. de igne, fol. 403. Connanum lib. 4. dict. cap. 7. num 4. per totum fol. 251. Petrum Augustinum Morlam emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 68. per totum: vel vtilis constituta simul cum vtilitate restringitur. hoc est, vt etiam rectè & vtiliter impositæ seruitutis ius euanescat, cùm definit esse vtilis, l. loci, ad finem, ff. si seruitus vendicetur: de qua lege vide eundem Connanum dict. cap. 7. num. 5. fol. 252. Denique in constitutione seruituris, necessariò debere interuenire vtilitatem, vltra prædicta iura, & communem Doctorum resolutionem, de qua nouissimè terantur Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. titul. 6. ff. de seruitutibus, num. 65. Antonius Pichardus in rubric. Institut. de seruitutibus rusticorum prædiorum, & vrbanorum, num. 2. Constat apertè ex definitione seruitutis realis, siue sit[sect. 6] ius prædio inhærens, ipsius vtilitatem respiciens, & libertatem, seu ius alterius diminuens, vt obseruat Bartolus in l. 1. ff. de seruitutibus, num. 2. quem sequuntur Angelus, & Florianus ibi. num. 3. Antonius de Leon. num. 1. & communiter probari testantur Cæpola, qui alias definitiones adducit, sed Bartoli meliorem esse profitetur, de seruitutibus vrbanorum prædiorum, cap. 2. n. 3. fol. 173. Ioannes Oroscius in l. libertas, §. seruitus, n. 3. ff. de statu hominum. D. Antonius de Padilla in rubrica, C. de seruitutibus, num. 8. siue sit constitutio iurisgentium: quâ prædium contra naturam vicino prædio ad eius vtilitatem, vel commoditatem domini, cum iuris sui diminutione seruit, vt tradit Corrasius, qui Bartoli definitionem impugnat, in rubric. ff. de seruitutibus, n. 5. per totum, videndus etiam n. 11. & 12 siue sit ius agendi habendíve quicquam in prædio alieno, quod ad sui prędij vtilitatem est, & iure communi agere habere non licebat, vt scribit Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 7. in princ. fol. 250. vel aliis modis definiatur ex Forcatulo num. 19. & Cuiacio in princ. in rubric. ff. de seruitutib. Alciato, & Rebuffo in l. quid aliud, ff. de verbor. significat. Ioanne Garsia de expensis, & meliorationib. cap. 10. num. 15. inter quos definitio Bartoli magis placet: & pro illa est textus optimus in l. de pupillo, §. Sextus, ff. de noui operis nunciatione, in versic. imposititiam, ibi: Cum quis postea quam ius suum diminuit, alterius auxit, idest postea quam seruitutem ædibus suis imposuit: & in l. 1 tit. 31. partit. 3. Idcircò pro solutione huius difficultatis, & superiorum explicatione, nonnulla constituere necessarium erit, ex quibus hæc materia, tam quod attinet ad seruitutem personalem vsusfructûs, quàm ad cæteras seruitutes reales dilucidiùs, & meliùs quàm hactenus per aliquem explicata manebit. Et primò constituendum est, quòd tex. in dict. l. sta[sect. 7]tuæ. 48. §. 1. ff. de vsufruct. non loquitur de fundo sterili, vt existimauit glossa, sed malè quidem in dict. §. constituitur. Nec aliquod verbum ponitur in eo textu, ex quo prędij, aut fundi sterilis argumentum deduci possit, cùm aliud, & longe diuersum sit, prædium aliquod tale esse, vt magis in eo impendamus, quàm de illo acquiramus; aliud verò esse sterile, quod ad oculum patet, quippe cùm prædium non sterile, sed fructus aliquos producens, eius qualitatis esse possit, vt magis in eo impendamus, quàm de illo acquiramus. Secundò constituo, vsumfructum sine aliqua vtilita[sect. 8]te subsiftere non posse: ideò in ea re, in qua vsusfructus constituitur, vtilitatem aliquam considerari posse, necessarium esse quod apertè significat textus in eadem l. statuæ, in princ. Dicit enim Iureconsultus, statuæ, & imaginis vsumfructum posse relinqui, quia & ipsæ habent aliquam vtilitatem, si quo loco opportuno ponantur. Et sic ad consistentiam vsusfructus totum fundamentum facit Consultus in hoc, quòd rei, cuius vsusfructus relinquitur, aliqua vtilitas esse possit, vt est de mente communi, de qua nouissimè profitetur Petrus Ricciardus ad rubricam. Institut. de vsufructu. num. 46. fol. 80. & expressè docuit Accursius in dict. l. statuæ, §. 1. verbo, acquiramus, dicens: Intellige tamen quod aliquando aliquid inde percipi potest, aliàs non potest esse vsusfructus in eis. & refert textum m dict. l. statuæ, in princ. Tertiò constituo, quòd textus in dict. l. si infantis. 62.[sect. 9] ff. de vsufructu. variis modis explicari solet, & nonnullas interpretationes adduxit nouissimè Petrus Ricciardus dict. rubrica, de vsufructu, num. 45. & 46. per totum; vtcunque tamen sit, minimè probat contrarium eius, quod dictum est: Enimverò si infantis vsusfructus relictus sit, satis vtile legatum est; quamuis enim seruire, & ministrari statim seruus non possit, excrescente ætate poterit: ideò vtilitas est, statim habere seruum, qui seruire, & operari incipiet, cùm primùm possit, hoc est, cùm infantis ætatem excesserit, &; sicut validum est. legatum rei, quæ nondum est, esse tamen speratur in rerum natura, l. quod in rerum, 24. in princ. ff. de legatis 1. §. ea quoque res, Institut. de legat. l. 12. tit. 9. partita. 6. inèstque tacita condicto, si nascatur, l. 1. ff. de condit. & demonstrat. Sic & fortiori ratione valere debet legatum vsusfructûs infantis, qui iam est in rerum natura, & qui seratur, quod de proximo, infantis ætatem excedat, vt condicto illa, quæ tacite inest, impleri incipiat. Non est ergo sine vtilitate legatum, imò futura seruitia maxima in consideratione haberi debent, vt ex nunc Vtilitatem ostendant. Quarto constituo, deceptum Accurfium in d l. statuæ,[sect. 10] §. 1. quamuis eius dottrina in se vera sit, dum existimauit, rationem textus m eodem §. 1. consistere in hoc, quòd speraretur ibi vtilitas futura; quod tamen ex eo textu non constat, nec verbum aliquod scribitur, ex quo deprehendi posset ad futuram vtilitatem respectum habuiste Iureconsultum. Ideò dicendum est, vtilitatem, quæ ibidem considerari potuit, præsentem esse; prædia enim, quorum vsusfructus relictus fuit propter voluptatem, & amœnitatem, vtilia reputabantur, seruiebant enim amœnitati, & voluptati, vt satis deducitur ex illis verbis; Talia esse, vt magis in eis impendamus, & c. Quod est proprium prædij amœnitati, & voluptati destinati, Sc sic potest in eis vsusfructus constitui, sicut & seruitus alia quæcunque posset, ex dicendis infrà & ita eum textum in terminis declarat Corrasius in rubric. ff. de seruitutibus, numer. 9. in princip. Versic. Quâ, vt opinor, ratione. Quinto loco, quod attinet ad seruitutes reales, con[sect. 11]stituendum est: In quæstione superiori, an seruitus sine prædij dominantis vtilitate constitui possit, Iureconsultum Labeonem in l. ei fundo. 19. ff. de seruitutibus, contrariati videri his, quæ dixerat Pomponius in l. quoties, 15. eiusdem tituli. Ipse enim sic scribit: Ei fundo, quem quis vendit, seruitutem imponi, etsi vtilis non sit, posse existimo: veluti si aquam alicui ducere non expediret, nihilominùs constitui ea seruitus possit. Quædam enim habere possumus, quamuis ea vtilia nobis non sint. At inutiliter seruitutem constitui non posse Pomponius asserit in d.l. quoties; quapropter, vt eorum, & aliorum iurium contrarietas componi possit, variis modis rem istam explicarunt Doctores. Sed magis communiter sibi persuadent, seruitutem imponi, vel constitui non posse, quæ prædij dominantis vtilitatem non contineat, ex dicta l. quoties, cum similibus: sufficere tamen, si vtilis non sit seruitus, constitutionis tempore, modò in futurum vtilis esse posset, argumento d.l. si infantis, 62. ff. de vsufructu. Nec enim spectatur tantùm præsens vtilitas, l. Labeo, ff. de seruitutibus rusticorum, sed etiam futura. Vnde futuro ædificio seruitus imponi potest, l. si seruitus, §. finali, ff. de seruitutibus vrbanorum, de qua vide Connanum lib. 4. cap. 7. num. 5. versic. dec obstat his, fol. 452. Sed huic interpretationi refragatur apertè text, in d.[sect. 12] l. ei fundo, vbi simpliciter, & absolutè dicitur, etiamsi vtilis non sit seruitus, eam constitui posse, nec ad futuram vtilitatem respectus habetur: quod euidentius constat ex ratione generali eiusdem textus: Quædam enim, inquit Labeo, habere possumus, quamuis ea vtilia non sint. Quibus & aliis rationibus à Communi rectè discedunt Ioannes Corrasius in rubrica, ff. de seruitutibus, n. 7. & d.l. quoties, num. 2. & in d.l. ei fundo, num. 2. versic. hæc dissolutio. Franciscus Connanus lib. 4. d. cap. 7. n. 3. fol. 251. Antonius de Leon. Canonicus Segouiensis in d.l. quoties, numer. 1. & nouissimè Petrus Augustinus Morla emporij 1. parte, titulo 6. de seruitutibus, num. 67. Castrensis autem in d.l. ei fundo, separandas existimat rusticas seruitutes ab vrbanis, constituítque seruitutes aquæ ducendæ, haustus, viæ, itineris, & similes, quibus nobis permittitur aliquid in alieno facere, imponi posse, etsi non intersit, eas imponi ex opinione Labeonis: at verò altius non tollendi, & quæ vetant dominum in suo quicquam facere non valere, nisi prosint ei, cui constituuntur. Et pro hac sententia expendit textum in dict. l. ei fundo, vbi Labeo loquitur expressè de seruitute aquæ ducendæ, quæ inter rusticas connumeratur, l. 1. ff. de seruitutibus rusticorum. Verùm Castrensis distinctionem, & prædictæ l. inductionem subtiliter, & concludenter conuincit Connanus lib. 4. d. cap. 7. num. 2.[sect. 14] ad finem, qui num. 3. pro certo constituit non sufficere vtilitatem de futuro, sed inspiciendum tempus constitutæ seruitutis, præsentèmque vtilitatem requiri, & eam non ex veritate, sed ex animo paciscentium exstimandam esse, vt si mihi constituisti seruitutem aquæ ducendæ, quum in fundo meo minimè expediret, valet tamen quod actum est, quia satis est me ita velle, putatèque id aut vtilitati mihi fore, aut certè volutati, denique ita mihi visum esse: Secus tamen in seruitutibus, quæ omninò inutiles sint, idest, ex quibus nullam is, cui deberentur, sibi promittere posset vtilitatem, vt in exemplis dict. l. quoties, in quibus nihil commodi esse potest, & Connani sententiam probauit nouissimè Antonius Pichardus in rubric. Institut. de seruitutibus rusticorum prædiorum, & vrbanorum, num. 3. Petrus Augustinus Morla tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 67. qui prius dixit in superiori difficultate omittenda esse tradita ab ordinariis, Alciato, Eguin. Corrasio, Goueano, & Connano. Postmodùm verò (quod vitio non legendi Authores originaliter tribuendum est) in Connani sententiam omninò incidit. Corrasius verò in rubric. ff. de seruitut. num. 8. & 9. & aliis locis relatis suprà, aduersùs[sect. 15] communem Scribentium sententiam, in ea dicit esse opinione, vt existimet seruitutem imponi rectè posse, quæ nullam etiam adferat dominanti prædio vtilitatem, neque de præsenti, neque de futuro, dummodò amœnitatis saltem, aut voluptatis vtilitatem adferre possit domino, sic vt separare debeamus vtilitatem prædij dominantis, ab vtilitate ipsius domini, plerunque enim seruitutes non continent vtilitatem prædiorum, sed dumtaxat dominorum, vt in l. hoc iure, ff. de aqua quotidiana & æstiua. Vbi non tantum ad irrigandum, sed etiam pecoris causâ, vel etiam amœnitatis, aquæ ducendæ seruitus constituitur; quo casu, nulla fundi dominantis vtilitas, sed domini tantùm voluptas consideratur, & in dict. l. ei fundo. Si verò neque prædij, neque, domini aliquam contineat vtilitatem, seruitus non valet, per textum in d.l. quoties, vbi cum mysterio dixit Consult. Quia nihil vicinorum interest, & non dixit, prædiorum, significans apertè in seruitutibus illud præsertim spectandum, an eius, cui sit constitutio, intersit: vt si non intersit, non teneat seruitutis impositio; si autem intersit, secus: satis tamen dici, interesse vicini, licèt nulla dominantis prædij vtilitas versetur propter amœnitatem, & voluptatem, l. competit, §. fin. ff. quod vi aut clam, & sic procedit tex. in dict. l. ei fundo, vbi seruitus non vtilis fundo constitui potest, veluti aquæductus, si aquam ducere non expediat; licèt enim ductus aquæ sine fructu sit, tantum tamen iucunditatis nobis adferre potest, vt pluris æstimemus cæteris rebus. Et retenta hac opinione, quæ contra Communem[sect. 16] verissima videtur, non obstat in contrarium textus in l. ergo, §. fin. ff. de seruitutibus rusticorum: vbi probatur, quòd seruitutes calcis coquendæ, cretæ eximendæ, & similes non vltra constitui possunt, quàm quatenus ad ipsum fundum dominantem opus sit: ergo in impositione seruitutis, vtilitas prædij dominantis consideranda videtur, per textum etiam in l. veluti, ff. eodem tit. de seruitutibus rusticorum. Sed respondet Corrasius vbi supra, num. 9. vers. illud fateor, prædictas seruitutes calcis coquendæ, cretæ eximendæ, & similes, eius naturæ esse, conditionis, & qualitatis, vt in ipsis nulla prorsus amœnitas, siue voluptas, sed sola dominantis fundi vtilitas considerari possit: quapropter constitui non possunt, nisi detur vtilitas prædij dominantis Non etiam obstat textus in dict. l. quoties, 15. ff. de[sect. 17] seruitutibus. Nam si quis mihi concesserit, ius sibi non esse in suo fundo consistere, inutilis est cessio, quia nihil meâ interest propter me, nec proper meum prædium, ne vicinus in suo prædio consistat; ideò hac concessione nihil agitur. Idem est, si quis mihi cesserit tus sibi non esse suo fundo vti frui, hoc enim non meâ interest. Item si quis mihi cesserit sibi per fundum suum ire non licere, nec enim interest, ne eat: quod rectè considerarunt Franciscus Connan, lib. 4. d.c. 7. n. 3. vers. quoniam verè, Petr. Costal, in eadem l. quoties, ad fin. qui in princ. optimè aduertit, eam seruitutem, quæ nec prædij, nec; personæ vtilitatem respiciat, nec ad amœnitatem pertineat, constitui non posse; & in hoc concordat omninò cum sententia Corrasij; differt tamen in eo, quod ad futuram vtilitatem cum Communi attendit. Superiorem etiam rationem dict. l. quoties, eleganter, atque eruditè assequutus est Cuiac. recitationum solennium in libros digestorum, ad dictam l. quoties, ff. de seruitutibus. in princ. vbi in vers. Sciendum est, dicit non obstare in contrarium textum in dict. l. ei fundo, 19. ff. de seruitutibus. Atque cius legis rationem in eo consistere, quòd licèt aqua mihi inutilis sit, tamen ita fit, vt aquam in fundo meo habeam; quamuis autem per se sit inutilis aqua ipsa, tamen iuuat habere aliquid in nostro, & in ea specie habeo in fundo meo. aquam: at in specie dict. l. quoties, cessio non valet, quia quæ ceduntur, sunt inutilia, nec per ea fit, vt aliquid habeamus. Ex his, & vltra omnes hucusque Scribentes, nouiter[sect. 18] adnotabam nonnulla. Primò, Francisci Connani sententiam relatam suprà n. 14. in effectu non differre à sententia Corrasij, quam probauimus: Connanus enim expressè aduertit, vtilitatem requiri, vel veram, vel excogitaram, idest, quod satis sit, revera seruitutem vtilem esse, siue me putare vtilitati, aut voluptati, & amænitati vtilem futuram. Deinde non refragari rationem quandam Antonij de Leon, in dict. l. quoties, num. 1. vbi di[sect. 19]cit, Connani sententiam sibi displicere ex eo, quòd non versamur in voluntate, siue opinione paciscentium, sed in certa iuris declaratione: quod parùm vrget, quoniam revera ex qualitate prædij, vel seruitutis satis certum esse poterit, & constare, an vtilitas considerari possit, nècne; id quod ex qualitate, aut conditione eiusdem rei deprehendi potest, vt apertè & non obscurè explicatur in dict. l. quoties, & in dict. l. ei fundo, vbi exprimitur, quando aliquo modo vtilis, vel penitùs inutilis seruitus videri debet. Secundò adnotabam inferri posse ad ea, quæ in hac[sect. 20] materia scribit ipse Antonius de Leon, in dict. l. quoties, num. 2. ff. de seruitutibus: vbi dicit prædictam contrarietatem dict. l. quoties, & dict. l. ei fundo, vltra omnes, & nouiter declarandam, existimátque præfatas leges vnum tantùm attingere, scilicet quod esse, & non esse sunt opposita: nam in dict. l. ei fundo, in ea concessione, per fundum tuum eas, aut, ne ibi consistas, dicendum est non esse seruitutem, quia nec dominans, nec seruiens fundus est, quippe fundus ille alij non seruit, nec dominanti fundo aliquid accedit, ex eo quòd tu non subsistas in tuo fundo; ideò meritò dixit Pomponius in dict. l. quoties, nihil agi, quia versatur in seruitute, quę nihil est, & in mera priuatione: Labeo autem in dict. l. ei fundo, versatur in seruitute, quæ est, & habet esse reale; nam ibi est fundus dominans, vbi debetur aqua & fundus seruiens præbens aquam, & est vera realis aqua quæ actu præbetur. Nec obstat quòd aqua ibi non sit vtilis, quia in patrimonio multa habemus, quæ nullam nobis inuehunt vtilitatem, satis est, quòd ibi sit seruitutis substantia, quæ deficit in dict. l. quoties. Et hactenus prædictus Author, circa quem sequentia animaduertebam. Primò præfatam declarationem non esse nouam, vt ipse dicit; nam in primis veluti expresse tradidit eam Ioannes Corrasius in dict. l. quoties, in princ. dicens seruitutes illas non propriè dici seruitutes, quia seruitutes aut personarum sunt, vt vsus, & vsusfructus s aut rerum, vt seruitutes rusticorum prædiorum, & vrbanorum, l. 1. ff. de seruitutibus: atqui seruitutes illæ, ne per fundum tuum eas, aut ne ibi consistas, nec hominum, nec prædiorum, hoc est, nec personis vsui sunt, nec prædiis vllam adferunt vtilitatem, vt aduertit ipse Corrasius in rubrica, ff. de seruitutibus, num. 9. Deinde & Secundò superiorem declarationem, tam ad textum dict. l. quoties, quàm ad dict. l. ei fundo, eleganter adducit Cuiacius in dict. l. quoties, ad principium & ad finem l. considerari enim in primis, nec ius personarum, nec rerum dari posse in dict. l. quoties, deinde in dict. l. ei fundo, seruitutem valere, quia iuuat in bonis nostris aquam habere; & verbum ipsum habendi optimum est. Denique & tertiò, ad seruitutis substantiam requiri prædium dominans, & seruiens; & Corrasius, Connanus, Cuiacius, & cæteri omnes, qui hac de re scripserunt, vt indubitatum supponunt, sed vltrà, & rectè, Vtilitatem aliquam requirunt, siue in vera vtilitate, siue in amœnitate consistat. Et non solùm ad ea duo iura, sed & generaliter ad alia quæcunque veram tradunt, & certam doctrinam: aliàs enim si fundus non sit, qui dominetur, & fundus qui seruiat, seruitus constitui non potest, tametsi vtilitas magna consideri posset, vt videre est in l. vt pomum, 7. ff. de seruitutibus, vbi scribit Vlpia[sect. 21]nus in hunc modum; Vt pomum decerpere liceat, vt spatiari, vt cœnare in alieno possimus: seruitus imponi non potest. In cuius legis explicatione dubitant Doctores communiter, quare seruitus illa constitui non potuerit, cùm & vtilitatem, & voluptatem contineat; & tamen seruitutes vel vtilitatis, vel voluptatis causâ constituuntur, l. hoc iure, ff. de aqua quotidiana, & æstiua, l. competit, ff. quod vi aut clam, l. Diuus, ff. de seruitutibus rusticorum. Et reiecta communi interpretatione, aliâ etiam Longouallij, quas subtiliter & verè confutat Corrasius in eadem l. num. 6. 7. & 8. & malè sequuntur Duarenus, & Costalius ibi. explosâ etiam cogitatione Eguinarij ibidem, vera ratio satis apertè ex præcedentibus deducitur: ideò seruitutem imponi non potuisse in illis casibus, quia nullum prædium erat vicinum, cui facultas illa vel decerpendi pomum, vel spatiandi, aut cœnandi in alieno acquiri, aut competere posset; sine prædio autem seruitus imponi, vel acquiri non potuit, l. 1. ff. communia prædiorum, l. ergo, ff. de seruitutibus rusticorum: & ita declarant Accursius, & Castrensis ibidem, Ioannes Corrasius n. 8. in fine. vers. expeditior. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 10. num. 1. fol. 268. & nouissimè Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 76. in fine. An autem eiusmodi concessiones, & aliæ similes, quæ[sect. 22] prædiorum seruitutes esse non possunt. sint saltem personales seruitutes, siue obligationes personales, dubitat Gloss. verbo, non potest, in dicta l. vt pomum, & obligationes personales esse existimat: & cum aliis Glossis, & multorum Authorum relatione communem resolutionem testantur D. Antonius de Padilla in l. & in prouinciali, num. 25. C. de seruitutibus. Iacobus Menochius de retinenda possessione. remedio. 6. num. 45. versic. altera fuit opinio. Rogerius verò, & alij glossatores antiqui in eadem l. vt pomum Petrus, & Cinus in rubrica, C. de vsufructu. Ioannes Faber in §. æquè si agat, Institut. de actionibus, num. 3. seruitutes personales esse affirmant: & pro hac parte vrgentissima fundamenta adducunt Duarenus, & Costalius in dicta l. vt pomum, & ibidem Corrasius videndus omninò num. 10. & 11. Longouallius in repetitione l. Imperium, ff. de iurisdictione omnium iudicum, numer. 222. Zasius lib. 1. singularium responsorum, cap. 11. Cæterùm Fulgosius in l. pecoris num. 5. ff. de seruitu[sect. 23]tibus rusticorum, distinguendum putat: quòd in proposita specie, quando non est prædium vicinum, vtilitásque est propria authoritate percipienda, quia obligationis verba referuntur ad creditorem, cui sit concessio, tunc dicendum est, seruitutem personalem fuisse concessam: quòd si concessionis verba ad debitoris concedentis personam referantur, ita quòd vtilitas non propria authoritate, sed de manu alterius percipienda sit; & tunc neque rei, neque personæ seruitus inducitur, sed obligatio dumtaxat personalis contrahitur, argumento textus in l. Caius Seius, ff. de annuis legatis, l. & in l. Mela §. final, ff. de alimentis, & cibariis legatis, l. final. §. final, ff. de contrahenda emptione. & sequuntur Corneus in cons. 188. num. 2. lib. 4. Ioannes Corrasius, qui latiùs declarat, & exempla adducit in d.l. vt pomum, num. 12. per totum. Quod verum crederem, quando ex verbis concedentis deprehendi possit, an ius tale percipiendum sit propria authoritate, an de manu debitoris? Sed si verba talia sint, quòd id constare non possit, vt si generaliter, vel alio modo incerto proferantur, Rogerij, Fabri & sequacium sententiæ magis accederem, seruitutèmque personalem concessam dicerem, tametsi à communi sententia non recedendum scripserit Menochius d. remedio 6. num. 47. in fine, ipsíque magis accedat Iason in d. §. æquè si agat, num. 18. videndus ex num. 13. Seruitutes autem reales, qualiter à seruitutibus, vel[sect. 24] obligationibus personalibus distinguantur, post alios plures, tradunt, & plenissimè distinguunt Cæpola de seruitutib. vrbanorum, cap. 2. num. 5. 6. & 7. & cap. 62. n. 8. Ioannes Corrasius in l. 1. ff. de seruitutib. num. 123. & 124. & in d.l. vt pomum, num. 13. Padilla in l. & in prouinciali, ex num. 19. vsque ad num. 28. Menochius, qui latiùs cæteris declarat, & decem casus distinguit, de retinenda possessione, remedio 6. ex num. 28. vsque ad num. 48. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 645. lib. 4. Cremensis singular. 60. Marcus Antonius Eugenius in consil. 32. num. 2. # 50 CAPVT L. Operæ, & ministeria seruorum an sint personarum, vel rerum seruitutes, vel personalis obligatio, siue qualiter ab vsufructu seruorum differant? vbi omnia iura, quæ ad propositum faciunt, dilucidè, & verè declarantur, & materia hæc distinctè, & breuiter explicatur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus in serais constitui potest. -  2 Fructus serui in operis eius consistit. -  3 Vsumfructum imitantur operæ, seruorum, & ab eo quoque absunt; distàntque plurimùm: siue, alio iure est vsusfructus, alio operæ. -  4 Operis serui legatis, nihil vltra ipsas operas legatarius consequitur, sed vsufructu serui relicto, non solùm ex operi, sed & aliunde quærit vsufructuarius. -  5 L. 4. ff. de operis seruorum, declarata. -  6 L. penultimæ, ff. de operis seruorum, verus sensus traditus. -  7 Opera, seu ministerium serui, nec est, nec dici potest seruitus personalis, nec etiam realis, sed tantùm obligatio quædam personalis, quæ ex constitutione operarum resultat. -  8 Antonium Gomez. non rectè loquutum in hac materia. -  9 Connani sententiam probatam per Authorem. -  10 D. Antony de Padilla considerationem in hac materia probabilem esse. -  11 Legem Regiam 23. titul. 31. partit. 3. videri alterare ius commune, provt hoc numero, & nouiter, & verè consideratur. -  12 Operæ seruorum indiuiduæ sunt, sunt vsus; non diuiduæ, sicut vsusfructus, & cedunt ex die petitionis, non vt vsusfructus, ex die aditæ hæreditatis. -  13 Operæ serui legatæ, capitis diminutione, morte, vel non vtendo non amittuntur, vsusfructus verò amittitur. -  14 Vbi ratio Cuiacij nouiter expenditur, & probatur, & explicatur tex. in §. primo, de acquisit. per arrogat. -  15 Vsusfructûs legatum vsucapto seruo, non perimitur; è contra tamen vsucapto seruo, legatum operarum extinguitur, & vera differentiæ ratio assignatur. -  16 Operarum legatum, quare mortuo eo, cui legata sunt operæ ad hæredem transmittatur, vsusfructus verò cum persona legatarij finiatur? -  17 Vsusfructus, qui in seruis, & iumentis constituitur, an proprius vsusfructus sit. IN seruis etiam constitui posse vsumfructum, inquit[sect. 1] Iustinianus in §. constituitur, Institut. de vsufructu: quod & aliis quamplurimis iuribus comprobari posset, l. si serui, 25. cum legibus seqq. ff. de vsufruct. l. 23. tit. 31. partita 3. vt infrà videbitur. Sed difficultatem facit, quòd seruus nullos alios fructus habere, siue præstare potest, quàm ipsius operas: fructus enim serui in operis eius consistit, l. 4. ff. de operis seruorum, vbi dicit Caius: Fructus homi[sect. 2]nis in operis consistit: & retro infructa hominis operæ sunt. Sed opera serui vsusfructus non est. l. prima §. si vsusfructus, versicul. sed operis, ff. ad leg. falcidiam, vbi sic scribitur: Sed operis serui legatis, cum neque vsus, neque vsusfructus in eo legato esse videatur, necessaria est veterum sententia, vt sciamus quantum est in legato, l. 2. ff. de vsufructu legato, vbi Papinianus tractans de legatario operarum serui sic dicit: Et quia legatarius fructuarius non est. Et in l. 5. in fine, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat, operas non per omnia imitari vsumfructum dicitur: vnde videbatur, quòd in seruo vsusfructus constitui non posset. Nihilominùs tamen contrarium rectè statuit Iustinianus loco suprà relato. Pro cuius vera explicatione constituendum erit in[sect. 3] primis: Quòd vsumfructum imitantur operæ seruorum, & ab eo quoque absunt, distántque plurimùm; siue alio iure est vsusfructus, alio operæ, vti ex iuribus suprà relatis constat apertè, & adnotarunt Gloss. verbo, vsufructu, in l. 3. ff. de operis seruorum. Goueanus lectionum iuris variarum lib. 1. cap. 7. num. 1. & 3. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 2. num. 1. per totum, fol. 228. Vdalricus Zasius ad titulum ff. de operis seruorum, in princ. fol. 203. Cuiacius in paratitla ad eundem titulum, fol. 44. & recitationum solennium in libros Digest. ad l. 1. §. si impuberi, in fine, ff. de collatione bonorum, latiùs in d.l. 2. & in l:7. ff. de vsufructu legato, & nouissimè his non relatis, Petrus Augustinus Morla emporij 1. patrit. 6. ff. de seruitutibus, numer. 17. Vnde ei, cui operæ[sect. 4] serui legantur, nihil vltra ipsas operas legatum censetur, nec competere potest: Vsufructuarius verò, cui serui vsusfructus relinquitur, non solùm ex operis, in quibus vsusfructus consistit, sed & aliunde acquirit: quod videtur denotare Caius, si rectè ponderetur, in l. 3. ff. de operis seruorum, dum dicit: in hominis vsufructu operæ sunt, & ob operas mercedes. Quasi diceret in hominis vsufructu, in quo & alia sunt, & operæ etiam sunt, sic vt vsufructuario non modò ex operis, sed & aliunde acquiratur: nam quod ex re fructuaria seruus acquirit, fructuario adiicitur, §. de his autem, Institut. per quas personas nobis acquiritur, l. penultima, ff. de stipulatione seruorum, l. 23. tit. 31. partit. 3. in princ. Et si hæres instituatur seruus, vel legatum accipiat, siue donationem, vsufructuario acquiri, si eius contemplatione datum, vel donatum appareat, l. si serui, 25. cum legibus seqq. ff. de vsufructu, vbi Vlpianus sic scribit: Si serui vsusfructus legatus sit, quicquid operâ suâ acquirit, vel ex re fructuarij, ad eum pertinet: siue stipuletur, siue possessio ei tradita fuerit. Si vero hæres institutus sit, vel legatum acceperit, Labeo distinguit, cuius gratiâ vel hæres institutus sit, vel legatum acceperit. Sed & si quid donetur seruo in quo vsusfructus alterius est: quæritur, quid fieri oporteat? Et in omnibus istis, si quid contemplatione fructuarij ei relictum vel donatum est, ipsi acquiretur. Et per hæc iura sic notarunt communiter Doctores ibi. Connanus d. cap. 2. num. 1. Gregorius Lopez in dict. l. 23. verbo, con tal intencion. Item paciscendo, acquirit seruus fructuario exceptionem, l. sed & sicut, 27. ff. de vsufructu: & si acceptum rogauerit, exceptionem parit fructuario, l. itemque, 28. eiusdem titul. Patet ergo ex prædictis, in seruis constitui posse vsumfructum, ac plus esse in vsufructu, quàm in operis, & denique hæc duo multùm inter se distare, quamuis in hominis vsufructu, & operæ sint, vt statim dicam. Nec obstat in contrarium textus in dict. l. 4. ff. de ope[sect. 5]ris seruorum, dum dicit, quòd fructus hominis consistit in operis; nam vltra interpretationem Connani lib. 4. d. cap. 2. ante fin. vers. his opinor, animaduertendum erit, non inde ex eo sequi, quòd opera serui, & vsusfructus serui, idem sint; nam & vsusfructus consistit in fructibus, & tamen fructus non sunt vsusfructus: illi enim, vt alia prætermittam, corporei sunt, vsusfructus verò contra, vt alio capite dictum est. Non etiam obstat, quod dicit ille textus, quòd in fructu hominis operæ sunt; neque enim inde probatur, operas esse vsumfructum, sed tantùm, quòd operæ sunt fructus hominis, iuxta textum in §. in pecudum, Institut. de rerum diuisione. Et suadetur ex l. mercedes, ff. de petitione hæreditatis, vbi inter fructus numerantur operæ serui. Vnde quemadmodum fructus rei finito vsufructu pertinent ad proprietarium, vt alio cap. infrà, hoc eodem lib. dicetur: Sic etiam, & opera serui, vt dicit textus optimus in l. si operas, 33. ff. de vsufructu. Et superiorem interpretationem non obscurè videtur assequutus Cuiacius ad dict. l. 2. ff. de vsufructu legato, in princ. Denique non obstat textus in dict. l. penultim. ff. de[sect. 6] operis seruorum. Quia respondetur, verissimum esse, operis serui legatis, neque vsum, neque vsumfructum in eo legato esse videri, vt inquit textus in dict. l. 1. §. si vsus fructus, vers. sed operis, ff. ad l. falcidiam:sed in dict. l. penultima, vsum datum intelligi respondet Consultus, non vt contrarium intendat probare, sed tantùm vt significet, quod cum ex legato operarum nulla alia vtilitas percipi possit, quàm vsus operæ, non incongruè dici potest, vsum datum intelligi. Deinde operis serui legatis, vsum potiùs, quàm vsumfructum datum videri dicitur, eo quòd operæ sunt indiuiduæ, sicut vsus; non diuiduæ, sicut vsusfructus. Verum tamen est in eo legato, neque vsum, neque vsumfructum esse, quia certè absolutè non est vsus, vel vsusfructus, sed operarum, quasi proprium aliquod ius ab vsu & vsufructu diuersum, sicut de vsu, & habitatione dicitur in §. penultim. de vsu & habitatione, & eruditè declarat Cuiacius in dict. l. 2. ff. de vsufructu legato. Differunt ergo legatum operarum, & legatum vsus[sect. 7]fructus serui in multis. Ac primum, quia, vt sæpe repetitum est, vsusfructus dicitur personalis seruitus, l. 1. ff. de seruitutibus. Opera tamen, seu ministerium serui, nec est, nec dici potest seruitus personalis, nec etiam realis, quicquid nonnulli aliter intelligant. sed tantùm obligatio quædam personalis, quæ ex constitutione operarum resultat, argumento l. Caius, ff. de annuis legatis. Et euidenter probatur, quoniam vsusfructus, ac alia quæcumque personalis seruitus ad hæredem non transmittitur, sed cum persona extinguitur, §. finitur, cum vulgatis, Institut. de vsufructu, l. non solùm, §. tale, ff. de liberatione legat. ibi: Quoties enim cohæret personæ, id quod legatur, veluti personalis seruitus, ad heredem eius non transit. Et ibidem glos. verbo, seruitus, alia iura similia allegat: operæ tamen ad hæredes transmittuntur, l. 2. ff. de vsufructu legato, in illis verbis; Et quia legatarius fructuarius non est, ad hæredem suum operarum legatum transmittit. Deinde nec etiam dici potest seruitus realis, quia seruitutes reales sunt perpetuæ, l. forma, ff. de censibus. Operæ tamen perpetuæ non sunt, sed mortuo seruo extinguuntur, vt certum est, ergo à sufficienti partium enumeratione, opera seruitus non est, quia seruitutes, aut personarum sunt, aut rerum, l. 1. ff. de seruitutibus: & sic securè defendunt, & alios idem tenentes congerunt Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 7. num. 1. Gomezius in §. fuerat, num. 3. Institut. de actionibus. Vdalricus Zasius ad titulum, ff. de operis seruoum, fol. 203. vers. habet autem. Ioannes Corrasius in rubric. ff. de seruitutibus, n. 26. & 27. Et ita tenendum est, quicquid aliter rem istam inuoluat & confusè loquatur nouissimè Petrus Augustinus Morla empo. 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, ex numu. 11. vsque ad num. 18. Ex his, & vltra omnes hucusque Scribentes, consi[sect. 8]derabam nonnulla. Primò Antonium Gomezium tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, num. 1. vers. posset tamen verificari, non rectè loquutum in hac materia, dum existimauit, operam, siue ministerium serui dici propriè seruitutem personalem: enimverò contrarium verius esse, ex dictis suprà constat apertè, & opprimè probat Corrasius loco superiùs relato. Secundò, Franciscum Connanum commentariorum[sect. 9] iuris ciuilis, lib. 4. dict. cap. 2. in princ. non malè contendisse, Legatum operarum serui propriè esse facti, & ad rem potiùs referri, vt quandiu ipsa durat tamdiu debeatur: vsumfructum verò esse ius seruitutis personalis, ita personæ coniunctum, vt cum ea extinguatur: quæ sententia confirmari poterit ex his, quæ latiùs scribunt Cuiacius in dict. l. 2. ff. de vsufructu legato, Antonius Goueanus lectionum iuris variarum, lib. 1. cap. 7. num. 2. Tertiò, D. Antonium de Padilla in l. 1. C. de seruitu[sect. 10]tibus, num. 8. vers. mihi verò opinio Azonis, non immerito tentasse, operam, siue ministerium serui competens alicui, quandiu ipse vixerit, dumtaxat dici posse seruitutem personalem. Quod vltra ipsum, rationem habere videtur ex eo, quòd in hac specie minimè vrgent rationes præcipuæ, quæ in contrarium considerari possunt; & negari non potest, quin opera, seu ministerium, quod sic debetur, à persona personæ debitum sit, & cum persona vtriusque tam serui, quàm eius cui opera debetur, extinguatur: vnde cessat argumentatio illa, quod si opera esset seruitus personalis, ad hæredem non transmitteretur: siquidem transmissio non datur, sed cum persona extinguitur. Quartò tandem & vltimò, considerabam (ad quod[sect. 11] nec Gregorius Lopez, nec vllus alius hactenus animaduertit singularem esse legem Regiam, 23. tit. 31. partit. 3. Quatenus in ea emolumentum idem, aut commodum tribuitur ei, cui operæ serui legantur, quam ei, cui vsusfructus serui legatur, quod iure communi diuersimodè obseruabatur; is enim, cui operæ serui legatæ sunt, eo iure operas dumtaxat consequi potest, sed legatarius vsusfructus serui non solùm operas, sed & alia commoda habet, vt suprà diximus, & expressè aduertit Connan. d. cap. 2. num. 1. in princ. vers. sed & cui operæ; at in dict. l. Regia, vtrumque æquiparari videtur, vt operarum tantùm, vel vsusfructus serui legatum idem contineat. Quod non obscurè colligitur ex illis verbis: Vsofruto, o las obras, auiendo ome en algun sieruo, o sierua de otri, y gana por ellas todo quanto que el sieruo, o la sierua ganaren por obra de sus manos, o con dineros, o con cabdal de aquel, a quien es otorgado alguno destos derechos. Mas la ganancia que fiziesse alguno destos sieruos, de cosas que le fuessen dadas, o dexadas en testamento, deuen ser solamente del señor del sieruo, o de la sierua fueras ende, si la donacion, o la manda fuesse fecha a los sieruos, con tal intencion que la ganassen aquellos que auian el vsofruto, o el vso: ca entonces ellos lo ganarian, e non el dueño de la cosa. Secundò differt legatum operarum, à legato vsusfru[sect. 12]ctus serui, quia operæ indiuiduæ sunt, sicut vsus, l. 1. § si vsusfructus, ff. ad l. falcidiam. Opera. enim vna non potest scindi in partes, neque pro parte deberi potest, vsusfructus verò diuiduus est, & cedunt ipsæ operæ ex die petitionis, non vt vsusfructus ex die aditæ hæreditatis, l. operæ. 7. ff. de vsufructu legato, vbi Cuiacius veram, & concludentem differentiæ rationem assignat, & adnotauit idem in paratitla ad titul. ff. de operis seruorum, fol. 44. Tertiò differt, nam operæ serui legatæ, capitis dimi[sect. 13]nutione, morte, vel non vtendo, non amittuntur: l. 2. ff. de vsufructu. legato, l. operæ, 2. in ordine ff. de operis seruorum: vsusfructus verò prædictis modis amittitur, §. finitur. de vsufruct. l. corruptionem, C. eod. tit. vt aduertunt Goss. Bartol. & omnes Doctores in dict. l. 2. Cuiacius in paratitla, loco sæpe repetito. Goueanus lib. 1. dict. cap. 7. num. 2. Et ratio differentiæ est, quia vsusfructus[sect. 14] in actu consistit eius, cui vsusfructus debetur, quod nomen ipsum Vsusfructus satis significat, & apertè ostenditur in l. 1. ff. quando dies vsusfructus legati cedat, vbi dicitur, vsumfructum ex facto aliquo consistere eius. qui fructur, & vtitur; & in §. dies, eiusdem l. non antè vsumfructum constitui posse scribitur, quàm sit aliquis, qui vtifrui possit: in vsufructu enim persona spectatur, quæ vtifrui possit; & ideò si vsufructuarius moriatur, vel capite minuatur (quo casu pro mortuo est, nec ampliùs vtifrui potest) siue non vtatur per tempus constitutum, vsumfructum amittit, quia deficit actus hominis, in quo consistit vsusfructus, quia non vtitur. Et idem dicimus capitis diminutione interueniente. quia is in quo ab initio constitit vsusfructus, desiit esse, mutato statu, per capitis diminutionem, & alius factus est homo, ac nec is homo est, in cuius capite vsusfructus ab initio constitit; operæ autem non consistunt in actu eius, cui debentur, sicut vsusfructus, sed in actu eius, qui debet operas. Itaque quandiu is manet & operari potens est, operarum obligatio manet, etiamsi is cui debentur, proptereà quòd eius persona non spectatur, moriatur, capite minuatur, aut diu operis illius serui vsus non fuerit. Quod elegantissimè explicauit Cuiacius in dict. l. 2. ff. de vsufructu legato, vers. & ratio differentiæ hæc est, & in idem incidit, sed non ita eleganter & exactè declarat Antonius Goueanus variarum l. 1. dict. cap. 7. num. 2. vers. ego puto. Nec vrget in contrarium textus in §. 1. Institut. de acquisit. per arrogat. quem in contrarium objicit Accursius in d.l. 2. ff. de vsufructu legate. Quoniam ille textus non loquitur de operis serui legatis, quæ, vt diximus, non pereunt capitis diminutione; sed loquitur de operis, quas officij causâ, libertus patrono debet, quæ amittuntur arrogatione patroni, quæ est species capitis diminutionis. Ratio est, quia non possunt præstari extraneo, putà arrogatori, cui nullo officij genere libertus obstrictus est; operæ enim officiales solo patrono debentur, non extraneo, vt optimè aduertit idem Cuiacius in dict. l. 2. in princ. versic. nec quidquam. Denique vsucapto seruo, in quo est vsusfructus, non[sect. 15] perimitur vsusfructus, sed manet, l. locum, 21. §. proprietarius, ff. de vsufructu, l. iusto errore, 44. §. non mutat, ff. de vsucapionibus. E contra tamen, vsucapto seruo, operarum legatum extinguitur, per textum, in d.l. 2. in fine, ff. de vsufructu legato, vbi gloss. verbo, perit, & in dictis iuribus veram conatur discriminis rationem constituere, & nullam concludentem assignat; sed dici potest, differentiæ rationem in eo consistare, quòd vsusfructus consistens in seruo, est seruitus personalis, & ius de per se existens, & non dependens aliquo modo à do. minio serui; & vsucapto ipso seruo, non extenditur vsucapio ad vsumfructum, tanquam rem diuersam & separatam, argumento textus in l. rectè dicimus, ff. de verbor. significatione: operæ tamen seruorum non sunt vsusfructus, nec seruitus personalis, vt suprà probauimus, sed potiùs iudicantur vt pars rei, & à dominio dimanare, vnde vsucapto seruo, & operæ vsucaptæ censentur, & sic transeunt ad vsucapientem, apud quem dominium ipsius serui residet: quod multò postquam hæc scripseram, sic inuenio præsentire Cuiacium recitationum solennium in libros digestorum, ad d.l. 2. ff. de vsufructu legato, ad finem, vbi dicit pręfatam differentiam ideò procedere, quia operæ serui cohærent personæ ipsius serui: vnde vsucapto seruo, vsucapiuntur & ipsæ, incipiúntque deberi domino, qui seruum vsucepit, & desinunt deberi ei, cui ante vsucapionem præstabantur; operæ enim veluti societate quadam seruo coniunguntur, si per vsucapionem seruus mutat dominium; ergo ei domino deinceps debet præstare operas, non alij. At vsucapto seruo, hoc est acquisito dominio, & acquisita proprietate serui per vsucapionem, vsusfructus non amittitur, quia seruo non cohæret, fructuario cohæret, & nulla societate vsusfructus proprietati coniungitur, vt ibidem probat & versicul. præcedenti, veram assignat discriminis[sect. 16] rationem, Quare scilicet operarum legatum, mortuo eo, cui legatæ sunt, ad hæredem transmittatur; vsusfructûs verò legatum cum persona legatarij finiatur? & dicit, quòd vsusfructus perimitur morte fructuarij, quia personę eius cohęret, quia animę eius cohęret, & ideò cum anima eius vitali perimitur, l. 3. §. vlt ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. penult. C. de vsufructu: & in vsufuctu perpetuo persona illa spectatur vtentis fruentis, quę si desinat spectari posse, nec vlterius etiam vsusfructus spectabitur, aut vllus superesse existimabitur: Operæ autem, vt superiùs diximus non cohærent personæ eius, cui debentur, sed personæ serui; quandiu igitur is seruus manet, manent & operæ, quas debet, & debentur legatario, vel hæredi eius. Vltimò tandem constituendum est, dubium esse, an[sect. 17] vsusfructus, qui in seruis & iumentis conditui potest, vt inquit Iustinianus in dicto §. constituitur, sit proprius, an verò quasi, vel fictus vsusfructus. Et in his rebus proprium constitui vsumfructum, apertè indicat Iustinianus ibi. dicit enim: Quòd vsusfructus non tantùm constituitur in fundo, & ædibus, verùm etiam in seruis, & iumentis, & cæteris rebus, quæ ipso vsu consumuntur. Et sic ponit vt diuersa, seruos, & iumenta, ab his rebus, quæ vsu consumuntur: & in eum sensum accipiunt illum textum Angelus Aretinus ibi. Panormitanus, & Cardinalis num. 3. & Imola num. 24. in c. vltimo, de pignoribus. Socinus in cons. 9. columna 2. lib. 4. & iuuari potest per textum in l. lex quæ tutores, C. de administratione tutorum, provt eum rectè inducit, & nouissimè Petrus Ricciardus ad dictum §. constituitur, Institut. de vsufructu, num. 6. folio mihi 133. Et tamen videtur, quòd imò talis vsusfructus sit improprius & fictus, cùm serui, & iumenta ipso vsu consumantur, & corrumpantur; & sic deberet Iustinianus enumerare illa inter res, quæ vsu ipso consumuntur. Sed responderi potest, quòd quamuis serui, & iumenta, sicut cætera omnia, quæ sunt in his inferioribus, tanquam corruptibilia tempore consumantur; vsu tamen consumi non dicuntur: ideò in eis rectè potest constitui vsusfructus proprius, quamuis contrarium sentiat, sed non rectè, Arias Pinellus 2. par. l. 1. C. de bonis maternis, in finalibus verbis. Ideò autem vsu consiumi videri negamus, quòd propriè illæ dicuntur res, quæ seruando seruari nequeunt, quæ in naturali sua bonitate non possunt vltra triennium seruari, quin tempore corrumpantur, vt sunt vinum, frumentum, oleum, & similia, Glossa in l. 1. C. si aduersus vsucapionem, & Communis ex Antonio Gomezio tomo. 2. variar. cap. 14. n. 13. Octauio Simoncello de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 7. num. 51. fol. 399. Cæterùm serai, & iumenta regulariter per triennium non corrumpuntur; ergo dici possunt de rebus, quæ vsu non consumuntur, vt aduertit Ricciardus vbi suprà, num. 6. in fine. # 51 CAPVT LI. Vestimentorum an verus, & proprius, an quasi, vel fictus vsusfructus sit? vbi proponitur difficultas l. 19. §. & si vestimentorum, ff. de vsufruct. Quorundam interpretationes confutantur, & nouè, & verè explicatur ille textus. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus qualiter in vestimentis constitui possit? per totum caput. -  2 L. sed etsi quid, 19. §. & si vestimentorum, ff. de vsufructu, difficultas proponitur, & interpretatio Glossæ in §. constituitur, de vsufructu, damnatur. -  3 Glossæ solutio in d. §. & si vestimentorum, confutata. -  4 Iasonus intellectus in superiori difficultate conuictus. -  5 Textus in d. §. & si vestimentorum, nouè, & verè explicatus. -  6 Vsufructuarius vestimentorum, vtrùm illa locare possit? IN vestimentis etiam constitui posse vsumfructum, in[sect. 1]quit Iustinianus in dicto §. constituitur, Institut. de vsufructu. Ita tamen, quòd talis vsusfructus non sit propriè & verè, sed fictè, aut quasi, & authoritate Senatusconsulti introductus, proptereà, quòd vestimenta inter res numerantur, quæ vsu ipso consumuntur, vel in quibus vsusfructus proprie constitui non potest, ex sententia Iustiniani ibidem: quæ difficultatem habere videtur,[sect. 2] per textum in l. sed & si quid, 19. §. & si vestimentorum, ff. de vsufructu. Audiamus Vlpianum sic dicentem: Et si vestimentorum vsusfructus legatus sit, non sicut quantitatis vsusfructus legatur: dicendum est, ita vti eum debere, ne abutatur, nec tamen locaturum: quia vir bonus ita non vteretur. Proinde, & si senicæ vestis vsusfructus legetur, vel annuli aurei, vel alterius apparatus: alibi quam in scena non vtetur. Sed an & locare possit, videndum est. Et puto locaturum, & licèt testator commodare, non locare fuerit solitus, tamen ipsum fructuarium locaturum tam scenicam, quàm funebrem vestem. Ex his verbis apertè videtur deduci, vestimentorum proprium, & verum vsumfructum esse: inquit enim Vlpianus, ita fructuarium vti debere, ne abutatur, idest, ne vestimenta consumat; quod propriè conuenit vero; & proprio vsufructui, cuius substantia salua, & integra conseruari debet, per textum in princ. Institut. de vsufructu. Idcircò, vt hanc difficultatem componat glossa in d. §. constituitur, verbo, vestimenta, constituit, quòd vestimenta sunt in duplici differentia: Quædam sunt perpetua, & in his propriè cadit vsusfructus, per textum in dicto §. & si vestimentorum. Quædam sunt temporalia, quibus quotidie vtimur, & in his non cadit vsusfructus propriè, sed impropriè, aut quasi vsusfructus, authoritate Senatusconsulti constituitur. Verùm hæc interpretatio glossæ displicuit Fabro, Aretino, & Iasoni, & meritò quidem, quoniam verbis prædictorum iurium non probatur, nec conuenire potest textus in d. §. & si vestimentorum, vbi indistinctè denotat Vlpianus, vestimentorum proprium vsumfructum esse posse. Nec satisfaciunt rationes nonnullæ, quibus sententiam Glossæ conatur defendere Petrus Ricciardus ad d. §. constituitur, num. 12. versic. sed responderi potest, & num. 30. versic. mihi autem: adhuc enim remanet difficultas, & vrgent nonnulla, quæ considerant Faber, Aretinus, & Iason in d. §. constituitur. Glossa autem in d. §. & si vestimentorum, quam sequun[sect. 3]tur Aretinus, & Faber in d. §. constituitur, aliter declarat, in vestimentis, inquam, vsumfructum constitui posse, intelligendo quòd eorum æstimatio fiat, & cautio præstetur, provt in d. §. constituitur; & sic in ipsis vestimentis vsusfructus constituitur, non simpliciter, sed secundùm quid: quo pacto non obstant, imò concordant ea iura; sed Iason in addictonibus ad Portium, in d. §. constituitur, concludenter damnat eam solutionem, proptereà quòd textus in dict. §. & si vestimentorum, expressè facit differentiam inter vsumfructum vestimenti, & quantitatis; & sic datur intelligi, quod ibi non debeat fieri æstimatio vestimentorum, vt vsufructuarius de reddenda æstimatione cauere teneatur, quoniam alias differentia non rectè procederet, vt rectè animaduertit Ricciardus in d. §. constituitur, num. 12. ad finem. Vnde ipse Iason loco suprâ relato, existimat verum[sect. 4] intellectum eius textus in eo consistere, quod sit differentia inter vsumfructum vestimenti, & quantitatis, quia in vsufructu quantitatis, transit dominium in vsufructuarium, vt dicit Iustinianus in dictio §. Constituitur:secus tamen est in vsufructu vestimenti, quando non est relictus, vt quantitas, quia non transit in vsufructuarium, sed remanet penes concedentem, vel eius hæredem. Et Iasonis rationem videtur probare Vincentius Carocius de locato & conducto, tertio gradu personarum, quæst. 14. de vsufructu, num. 4. Sed quamuis prædicta doctrina in se verissima sit, non tamen tollit illius textus difficultatem, quia in d. §. constituitur, dicit expressè Iustinianus, quòd in vestimentis non potest propriè constitui vsusfructus: contrarium tamen indicat vlpianus in d. §. & si vestimentorum. Omissis ergo superioribus, & his quæ nouissimè ad[sect. 5]ducit Petrus Ricciardus vbi suprà. Dicendum est, negari non posse, quincùm vsusfructus simpliciter constituitur in vestimentis, propriè & verè vsusfructus esse non possit, sed impropriè, aut quasi vsusfructus constituitur, iuxta textum in d. §. Constituitur, vbi rectè enumerat Iustinianus vestimenta inter alias res, quæ vsu consumuntur, quoniam implicat contradictionem, vti & frui eisdem, & saluam esse substantiam: quod esset necessarium, si diceremus, verum vsumfructum dari in illis. Cæterùm in d. §. & si vestimentorum, ex voluntate testatoris aliter statuitur, & ius ordinarium alteratur: Enimverò testator ipse qui vestimentorum vsumfructum reliquit, non quasi vsumfructum quantitatis, vel eo animo legauit. vt vestimentorum dominium in vsufructuarium transiret, sicut regulariter transire solet remedio cautionis introducto in aliis rebus, quæ potiùs in quantitate quàm in corpore consistunt, vt circa cautionem in his rebus præstandam alio cap. suprà, hoc eodem li. latiùs explicaui: ideò fructuarius ita vestimentis vti debet, ne abutatur, quia finito vsufructu reddi debent, cùm eorum vsusfructus non sicut quantitatis, idest, provt aliarum rerum, quę vsu consumuntur, relictus fuerit, sed potiùs sicut corporis, vel species: quod eleganter significauit Vlpianus in illis verbis. Et si vestimentorum vsusfructus legatus sit, non sicut quantitatis vsusfructus legatur. Quod attinet verò ad ius locandi, an scilicet vsufru[sect. 6]ctuarius vestimentorum, locare possit illa? distinguit vlpianus in dict. §. & si vestimentorum: quòd vestes funebres, scenicæ, & similes locari possint, aliæ verò vestes quotidianæ, & similes locari non possint: & vide Vincentium Carocium de locato & conducto, tertio gradu personarum, quæst. 14. de vsufructu. fol. mihi 80. # 52 CAPVT LII. Vsusfructus, & quælibet alia personalis, vel realis seruitus, vtrùm dicatur esse in bonis nostris, vel extra bona? vbi communis Scribentium sententia concludentibus rationibus consutatur. Legis 1. ff. de vsufructu legato, vulgatissima contrarieras proponitur quorundam intellectus damnantur, & Battoli interpretatio contra Recentiores probatur. SVMMARIVM. -  1 Senatus censuit, vt omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio esse constaret, vsusfructus legari, & constitui posset. -  2 Legis primæ ff. de vsufructu legato, vulgatissima contrarietas proponitur. -  3 Et multorum intellectus congeruntur remissiuè. -  4 Glossæ interpretationem inproposita difficultate recté improbatam per Bartolum. -  5 Antonij Vsilli sententia in hac materia nouiter relata, & confutata per Authorem. -  6 Bartoli ìntellectus in præfata difficultate contra Recentiores receptus. -  7 Vsusfructus, & quælibet alia personalis, vel realis seruitus, vtrùm dicatur esse in bonis nostris, vel extra bona? & numeris seqq. -  8 Doctores communiter lapsos fuisse, ex d.l. 1. ff. de vsufructu legato, deducentes generaliter, vsumfructum, ac alias seruitutes, nec esse ex bonis, nec extra bona. -  9 Vsusfructus, & quælibet alia seruitus dicitur esse in bonis nostris, contra Communem. -  10 Vsusfructus, appellatione immobilium continetur. -  11 Bonorum appellatione in omni materia indifferenter seruitutes, actiones, & iura continentur. DEinde, & vlteriùs, inquit Iustinianus in dict. §. con[sect. 1]stituitur, Institution. de vsufruct. Quòd & in cæteris rebus vsusfructus constitui possit: & sic generaliter probat, omnium rerum vsumfructum consistere posse, quia Senatus censuit, vt omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio, & bonis esse constaret, vsusfructus legari, & constitui posset, vt scribit Vlpianus lib. 28. ad Sabinum. relatus in l. 1. ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, & latiùs declarant Cuiacius recitationum solennium in libros digestorum, ad l. 1. ferè per totam ff. de vsufructu legato. Franciscus Hotmannus ad titulum ff. de vsufructu earum rerum, fol. mihi 116. Sed contrarum fortiter vrget textus valdè vulgatus, sed[sect. 2] difficillimus, in l. 1. ff. de vsufructu legat. quo loco, viæ, itineris, actus, & aquæductus vsumfructum legari non posse Paulus Iureconsultus respondet, & in hunc modum scribit: Nec vsus, nec vsusfructus itineris, actus, viæ, aquæductus legari potest: quia seruitus seruitutis esse non potest, nec erit vtile ex Senatusconsulto, quo canetur, vt omnium quæ in bonis sunt, vsusfructus legari possit: quia id neque ex bonis, neque extra bona sit, sed incerti actio erit cum hærede, vt legatario, quandiu vixerit, eundi, agendi, ducendi facultatem præstet. Pro huius difficultatis explanatione animaduertendum est, maiorem difficultatem consistere in explicatione rationis ibidem traditæ à Iureconsulto Paulo, qui sentiens prædictam dubitandi rationem, cùm Senatusconsulto inductum fuerit, vt omnium, quæ in bonis sunt, vsusfructus legari possit, quare viæ, itineris, actus, & aquæductus vsusfructus legari non potest, respondit legatum seruitutis defendi non posse, etiam ex Senatusconsulto, quia seruitus neque ex bonis sit, neque extra bona. Quæ ratio periclitari videtur ex eo, quòd imò vsusfructus, & seruitutes aliæ in bonis esse videantur, rem enim in bonis habere dicimur, quoties possidentes exceptionem, vel amittentes ad recuperandum actionem habemus, l. rem in bonis, ff. de acquirendo rerum dominio. Sed prædicta remedia habenti seruitutem competunt, l. 2. ff. si seruitus venditetur, §. æquè si agat,[sect. 3] Institut. de actionibus: ergo seruitus in bonis dicitur esse. Ideò pro solutione huius difficultatis torqueri solent Scribentes in multis locis, & varios intellectus cumularunt Aretinus num. 3. Minsingerus, Budeus, & Monticulus in principio, Institut. de rerum diuisione. Castrensis in l. seruitutes, 14. n. 5. ff. de seruitutibus Arias Pinellus, qui quorundam interpretationes improbat, tertia parte l. 1. C. de bonis maternis, numer, 6. & sequentibus. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 3. cap. 2. numer. 20. fol. 159. Rebuffus in l. vnica, num. 333. C. de sententiis quæ pro eo, & in l. 5. colum. vltim. ff. de verborum obligat. Fornerius lib. 3. selectionum, cap. 14. Franciscus Hotmannus obseruationum lib. 6. cap. 25. fol. 202. & ad titulum ff. de vsufruct. num. 6. fol. mihi 108. Antonius de Leon. Canonicus Segouiensis in l. 1. num. 3. ff. de seruitutibus. Ioannes Garsia de expensis & meliorat, cap. 10. n. 11. D. Spino in specul. glos. 13. de legato vsusfructus, n. 24. & nouissimè hos non referens Petrus Ricciardus ad rubricam, Institutionum, de vsufructu. num. 99. & 100. vbi nouam Pinelli interpretationem rectè conuincit: Loriotum verò, Longouallium, & alios consultò, sciènsque prætermisi; Pinellus enim retulit, & confutauit illos: Cuiacium autem de hac materia legendum admoneo in dict. l. 1. per totam, ff. de vsufructu legato. Cæterùm Glossa in dict. l. 1. ff. de vsufructu legato,[sect. 4] existimauit testatorem ibi legasse vsumfructum seruitutis sibi debitæ, & ob id dixisse Paulum, quia seruitus seruitutis esse non potest. Sed meritò improbauit Bartol. ibidem, num. 4. ea ratione, quòd si verum esset, vsumfructum seruitutis debitæ testatori legatum fuisse, remedium positum in fine l. non esset verum, nec iuris ratione defenderetur, quia non posset hæres eundi agendi facultatem concedere legatario, l. ex meo, 24. ff. de seruitutibus rusticorum, 1. 12. tit. 31. partit. 3. nisi hoc faceret ex consensu domini fundi seruientis, l. cùm essent, 33. §. per plurium, de seruitutibus rusticorum. Nec dici potest, dominum fundi consentire, ex his, quæ scripsit idem Bartolus dict. num. 4. Vnde Antonius Vsillus (quem mi[sect. 5]ror hac de re nullum ex superioribus præcitasse) in §. æquè si agat, num. 11. de actionibus, aliter propositam difficultatem declarat; & omissâ veterum sententiâ, vt ipse dicit, distinguendum existimat: Quòd seruitutes considerari possunt, quatenus fundis ipsis insunt; & cùm ad earum conseruationem ipsis competat actio confessoria, tunc dicuntur esse in bonis: & sic procedit textus in dict. l. rem in bonis, ff. de acquirendo rerum dominio: Aut seruitutes sola animi cogitatione inspiciuntur, vt per se consistentes, non eo modo, quo ipsis adhærent rebus; & sic, si in abstracto considerentur, tunc non sunt in bonis nostris, nec extra bona, quia in quantum considerantur à corporibus separatæ, nobis non adferunt aliquam vtilitatem, ideò talis seruitutis seruitutem esse non posse, scribit Paulus in dict. l. 1. ff. de vsufructu legato. Sed hic intellectus conuincitur apertè, quia iuxta cum, malè dixisset Iureconsultus in fine illius l. quòd erit cum hærede incerti actio: Nec mouetur ex eo quòd nullam afferat vtilitatem legatum, sed ex eo, quòd constituta non esset aliqua seruitus, quæ si constituta fuisset, maximum afferret commodum legatum vsusfructûs. Denique, quia maximum absurdum est dicere, quòd Iureconsultus considerauerit seruitutes ibi, quatenus sola animi cogitatione inspiciuntur, cum potiùs inspexerit legatum quatenus seruituti inesse volebat. Quocirca verior videtur interpretatio Bartoli in dict.[sect. 6] l. 1. num. 4. vt scilicet ille textus non loquatur de eo testatore, qui cùm iter, viam actum, vel aquæductum haberet, earum seruiturum vsumfructum legauit. vt magis communiter, sed malè quidem existimarunt Doctores; sed de eo, qui habens fandum liberum, ea iura legatario constituere volebat, eo animo, & voluntate, vt is solus seruitute vteretur, & ipso defuncto, vsusfructus finiretur, qua in specie respondet Paulus, viæ, itineris, actus, vel aquæductus vsumfructum legari non posse, quia seruitus seruitutis esse non potest. Nec obstar, quòd omnium, quæ in bonis sunt, ex Senatusconsulto vsusfructus legari potest, quia in hac specie legatus est vsusfructus seruitutis, quæ non est in bonis, neque extra bona; imò nec est in rerum natura, quia qui habet fundum proprium, nullam in eo habere potest, seruitutem, ex regula iuris sæpe repetita in hac materia, quòd in re propria seruitus cadere non potest; & sic verba illa, Neque ex bonis, neque extra bona, non sunt intelligenda generaliter, sed tantùm in specie, in qua loquebatur iureconsultus: & verba illa, Seruitus seruitutis esse non potest, sic exponi debent; seruitutis nondum formatæ, nec constitutæ seruitus esse non potest. In summa ergo, seruitus, cuius vsusfructus legabatur, neque in bonis est, neque extra bona, quia cùm nondum constituta esset seruitus, & non entis nullæ sint qualitates, nec in bonis, nec extra bona esse poterat, nec illius seruitus, vel vsusfructus constitui: ex voluntate tamen testatoris, incerti actio erit cum hærede, vt legatario quandiu vixerit, eundi agendi facultatem præstet, aut seruitus sub ea conditione pręstetur, vt si decesserit legatarius, vel capite minutus fuerit restituatur, vt ibid. dicitur in finalibus verbis illius textus. Ex his deduci potest vera resolutio quæstionis, quæ[sect. 7] non rectè à Doctoribus explicatur. Nunquid vsusfructus, & quælibet alia personalis, vel realis seruitus, dicatur esse in bonis nostris, vel extra bona? Et vsumfructum, vstum, nec non etiam cæteras seruitutes reales, non esse in bonis, nec etiam dici ex bonis, securè firmarunt glossa in dict. l. 1. verbo, ex bonis, ff. de vsufructu legato, glossa vnica, in l. rem in bonis, ff. de acquirendo rerum dominio, gloss in l. 5. in verbo, continet, ff. de verborum significatione, & glossa verb, habentur, in princ. Institut de rerum diuisione: & hanc sententiam communiter probari testantur Augustin. Bero. in cap. nulli, num. 78. de rebus Ecclesiæ non alienandis, Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis num. 6. in princ. Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu, num. 95. Sumit autem fundamentum communis hæc Doctorum assertio, dumtaxat ex textu in dict. l. 1. ff. de vsufructu legato, qui ad id inducitur duplici modo, vt constat apertè ex verbis supra re[sect. 8]latis. Verumenimuerò, cùm verba illius legis generaliter accipienda non sint, sed dumtaxat iuxta speciem suprà propositam, quam tractabat Iureconsultus ibi, lapsi videntur communiter Doctores, generaliter ex illo textu deducentes, vsumfructum, ac alias seruitutes, nec esse ex bonis, nec extra bona. Cuius contrarium ex aliorum iu[sect. 9]rium ratione, & doctrina desumitur, quibus apertè docemur, vsumfructum, & quamlibet aliam seruitutem dici esse in bonis nostris: quod contra Communem meritò tentauit Pinellus d. 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 6. & clarè probatur per textum in d.l. rem in bonis, 52. ff. de acquirendo rerum dominio, iuncta l. 2. ff. si seruitus vendicetur, §. æquè si agat, de actionibus. Tunc enim dicimus rem in bonis nostris esse, quoties pro ea habemus actionem, & exceptionem: sed pro vsufructu, cæterisque seruitutibus nobis actio, & exceptio competit ex dictis iuribus; ergo sunt in bonis. Idcircò in venditione bonorum & vsusfructus venit l. in venditione, ff. de bonis authoritate iudicis possidendis, & sub appellatio[sect. 10]ne immobilium continetur, ex communi resoluta per Tiraquel. de retract. lignagier, §. 1. glos. 7. num. 57. Bona autem immobilia de bonis esse dicuntur, & in bonis; ergo & vsusfructus, & aliæ seruitutes in bonis nostris sunt. Quapropter bonorum appellatione in omni materia in[sect. 11]differenter contineri seruitutes omnes, actiones, & iura ex multis aliis tradiderunt Paris. in cons. 25. n. 69. vol. 2. Roland. in cons. 65. n. 10. vol 1. Caualc. de vsufruct. mulieri relicto n. 83. Denique quia vt inquit Pinel. vbi supr. vsusfructus maximam in se continet vtilitatem, & rei possessionem, & fructuum perceptionem: & hinc est, quòd in multis dicitur pars dominij, l. 4. ff. de vsufructu. Ergo si pars dominij est in multis, quod suprà, hoc eod. lib. alio cap. latiùs probauimus: sequitur, quòd dicatur in bonis, & ex bonis: & hanc partem in puncto, & ratione iuris verissimam, & tenendam existimo. quicquid Communem nouissimè conetur defendere & distinctione quadam, fundamenta contraria componat Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, n. 100. in fi. vers Nec obstant. Sed reuera eius concordiam præfata iura non patiuntur, proptereà quod indistinctè loquuntur, nec vsumfructum, aut alias seruitutes à commoditate earum separant, aut distinguunt, vt ex eisdem apparet manifestè: & de his hactenus # 53 CAPVT LIII. Vsusfructus rerum, quæ in abusu consistunt, quomodo esse possit? vbi Iustiniani verba in §. constituitur, Institut. de vsufructu, dilucidè, & verè enucleantur, & quæ ad Senatusconsultum quasi vsumfructum introducens pertinent, optimè declarantur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus in iis rebus, quæ vsu ipso consumuntur, quamuis de stricto iuris rigore constitui non posset, quia natura ipsarum rerum repugnat, quæ in abusu potiùs quàm in vsu consistit: tamen vtilitatis causâ, ex Senatusconsulto aliud receptum est: vbi ratio redditur, quare Senatusconsulti prouisio necessaria fuerit, & verba Iustiniani in §. constituitur, de vsufructu, dilucidè, & veré enucleantur, & num. sequent. -  2 Abuti propriè dicitur, multùm, & plusquàm ferre potest natura rei, vti. -  3 Vsusfructus nominum remedio cautionis vtiliter legari potest. -  4 Earum rerum, quæ vsu consumuntur, quare Senatus verum vsumfructum non fecerit, sed per cautionem quasi vsumfructum constituerit? -  5 Vsusfructus earum rerum, quæ non prorsus absumuntur, sed imminuuntur tantùm, & atteruntur, etiam ante Senatusconsultum constitui poterat. -  6 Vsumfructum alium esse proprium, alium improprium, cum Communi. -  7 Vsumfructum formalem, diuidi in proprium, & improprium. IN omnibus rebus generaliter constitui posse[sect. 1] vsumfructum, inquit Iustinianus in d. §. constituitur, Institut. de vsufructu, exceptis iis quæ vsu ipso consumuntur; nam hæ res neque naturali ratione, neque ciuili recipiunt vsumfructum: quo in numero sunt vinum, oleum, frumentum, & similia, quibus proxima est pecunia numerata; namque ipso vsu, & assidua permutatione extinguitur: sed vtilitatis causâ Senatus censuit, posse etiam earum rerum vsumfructum constitui, & vt generaliter dixerim, omnium, quæ in bonis nostris sunt, vsumfructum legari posse, per textum in d. §. constituitur, l. 1. ff. de vsufructu legato, l. 1. ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, vbi scribit Vlpianus: Senatus censuit, vt omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio esse constaret, vsusfructus legari possit: quo Senatusconsulto inductum videtur, vt earum rerum, quæ vsu tolluntur, vel minuuntur, possit vsusfructus legari. Idem in I. 3. I. 7. l. hoc Senatusconsultum, ff. eodem titul. Igitur vini, olei, tritici, lanæ, aromatum, nummorum, vestimentorum, & similium reum vsusfructus de stricto iuris rigore constitui non posset, quia aut sunt inutiles, aut earum vtilitate perfruendo ita dissipantur, vt substantia ipsarum, aut nulla, aut non integra remaneat: quod significare voluit Iustinianus in d. §. constituitur, dicens, quòd prædictæ res, neque naturali, neque ciuili ratione recipiunt vsumfructum; quasi diceret, quòd natura harum rerum vsus non est, sed abusus, hoc est, in his rebus vti nemo potest, quin abutatur,[sect. 2] idest, quin absumat eas cofestim, & multùm, aut plus, quàm ferre potest natura ipsa rei, vtatur: quod abuti propriè dicitur, vt rectè adnotauit Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 4. num. 1. in princ. versic. his enim rebus, fol. 238. & ostendit Vlpianus in l. hoc Senatusconsultum, §. si pecuniæ, ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, ibi: Si pecuniæ sit vsusfructus legatus, vel aliarum rerum, quæ in abusu consistunt, &c. Et ibi. Quæ in vsufructu pecuniæ diximus, vel aliarum rerum quæ sunt in abusu, eadem & in vsu dicenda sunt. Ideò in definitione vsusfructus adiicitur, saluâ rerum substantia quia si talis sit rei substantia, vt vtendo depereat, iam non potest esse eius rei vsus, sed abusus: Definitur ergo propriè vsusfructus earum rerum, quæ vtendo non pereunt, veluti fundi, vel ædium; non earum, quæ vsu consumuntur: & sic rationi naturali non potest vsusfructus in ipsis rebus constitui quia per consumptionem extinguitur potiùs, quàm conseruatur substantia; neque etiam ratione ciuili, quia earum dominium in legatarium transit, l. si vini 7. ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, in illis verbis: Si vini, olei, frumenti vsusfructus legatus fuerit, proprietas ad legatarium transferri debet. Quod secus est in vsufructu earum rerum, quæ vsu non consumuntur, quarum dominium, & proprietas in fructuarium nullo modo transit, vt quamplurimorum Authorum relatione obseruauimus suprà. hoc eodem lib. cap. 17. num. 6. Vnde propter superiores rationes opus fuit Senatusconsulto, quo introductum est, vtilitatis gratiâ, vt etiam earum rerum, quarum abusus e, non vsus; quasi vsus, vel vsusfructus constitui posset, remedio cautionis, vel beneficio satisdationis, quo multa fiunt, quæ detractâ cautione, nec naturaliter nec ciuiliter fieri possent, vt in l. vltima, C. de legatis, l. 7. ff. de condit. & demonstr. l. 3. & 4. ff. de vsufru[sect. 3]ctu earum rerum quæ vsu consumuntur, vbi si legatus sit vsusfructus nominum, remedio cautionis vtile legatum est: quod in terminis nostris elegantissimè animaduertit Iacobus Cuiacius recitationum solennium in libros digestorum, ad l. 1. in princ. ff. de vsufructu legato: interponitur autem cautio in his rebus vsu consumptibilibus, & in pecunia, provt plena manu explicauimus suprà, cap. 14. & 17. per totum. Non tamen Senatus fecit ea[sect. 4]rum rerum vsumfructum (nec enim poterat) sed per cautionem quasi vsumfructum constituit, quia cùm prædictæ res naturali ratione non recipiant vsumfructum, vt dictum est, naturalis ratio per Senatusconfultum tolli non potuit, nec vsusfructus simpliciter, aut verè contra rationem naturalem constitui, l. eas, ff. de capitis diminuitione, §. vltimo, Institut. de legitima agnatorum successione. Et sic tantùm potuit quasi vsusfructus, mediante remedio cautionis introduci, vt eleganter adnotarunt Vlpianus in fragmentis, tit. 24. in fine, Connanus lib. 4. d. cap. 4. post principium. Francisc. Hotmannus ad titulum, ff. de vsufructu earum rerum, fol. 116. Cæcerarum verò rerum, quæ non prorsus absumun[sect. 5]tur, sed imminuuntur tantùm, & atteruntur, etiam ante illud Senatusconsultum vsusfructus constitui poterat, l. si vsusfructus, l. vltim. ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur, & rectè aduertit latiùs explicans Connanus d. cap. 4. num. 3. Quomodo autem in his rebus[sect. 6] cautio præstanda sit, explicauimus suprà, cap. 17. ex n. 24. cum seqq. Ex dictis hactenus constat apertè, veram esse, & tenendam sententiam glossæ in l. omnium, ff. de vsufruct. Bartoli in l. 1. num. 3. C. de vsufructu. Iasonis in l. sed si quis, §. item si iurauero in princ. ff. de iurando. Ignei in l 1. §, sicut. num. 80. ff. ad Sillan. Parisij in cons. 50. n. 34. volum. 4. Cephali in cons. 82. n. 13. lib. 1. quos nouissimè sequitur, & nonnulla ad propositum dicit Petrus Ricciardus ad rubricam. Institut. de vsufructu, n. 70. & tribus seqq. Vsumfructum alium esse proprium, alium improprium, vt vtriusque exempla ponens significat Iustinianus in d. §. constituitur. Proprius vsusfructus dicitur, qui constituitur in fundo, & ædibus, & aliis rebus similibus, quæ vsu ipso non consumuntur, sed illarum substantia salua, & illæsa remanet per earum vsum. Improprius vsusfructus est ille, qui in rebus vsu consumptibilibus constituitur, quarum abusus potiùs, quàm vsus est, vt suprà vidimus.[sect. 7] Vnde & consequenter, verum etiam erit, vsumfructum formalem, de quo plenissimè scripsimus cap. 1. per totum, suprà, hoc eodem libro, duplicem esse, siue diuidi debere in proprium, & in improprium vsumfructum; quod etiam firmauit, & communem omnium sententiam dixit Petrus Ricciardus vbi suprà, n. 70. in princ. # 54 CAPVT LIV. Alienatione prohibitâ, vtrum etiam vsusfructûs constitutio prohibita censeatur? & de generalitate verbi Alienationis: item rerum Ecclesiasticarum, Hospitalium, Confraternitatum, & aliarum Communitatum dominia, aut bona, quâ formâ, & solennitate alienari debeant, & an illarum vsusfructus constitui possit; vbi etiam de Extrauaganti, Ambitiosæ, Pauli secundi, & de rerum Ecclesiarum in emphyteusim concessione: deinde propter antiquitatem temporis an, & quando solennitates extrinsecæ, aut omnia solenniter acta præsumi debeant? Deinde nonnulla exactè, & dilucidè magis, quàm hactenus adnotata ad explicationem l. Regiæ 11. tit 7. de los terminos publicos, de hessas, montes, y pastos. lib. 7. nouæ collect. regiæ. Quatenus res ciuitatum, siue oppidorum huius Regni dari, vel alienari prohibentur, nisi facultas Regia præcedat: & an vsusfructus eorum quæ continentur ibidem, absque licentia Regia constitui possit? SVMMARIVM. -  1 Alienationis verbum valdè generale esse, & ideò comprehendere omnem contractum, & distractum, & omnem actum, per quem dominium directum transfertur, & etiam vtile, & per quem aliquod ius constituitur in re. -  2 Alienationis appellatione, & sub prohibitione eius, contineri quamplurima, remissiuè. -  3 Alienatione prohibita, vsusfructûs etiam constitutio prohibetur. -  4 Alienationem rerum Ecclesiasticarum regulariter esse prohibitam. -  5 Vsusfructus in rebus Ecclesiasticis constitui non potest, quoniam vsumfructum constituens, alienare dicitur res Ecclesiarum. -  6 Interdictum de rebus Ecclesiæ non alienandis, interpretationem recipere, vt res Ecclesiasticæ absque causa, & solennitate alienari nequeant, cum causa tamen & solennitate, iure ipso alienari possint. -  7 Ecclesiarum bona sine solennitate alienata, an, & qualiter recuperentur cum fructibus? remissiuè. -  8 Ecclesiarum bona vt alienari possint, duo potissimùm necessaria, Solennitas, idest, forma à iure requisita, & iusta alienationis causa; quod si aliquod istorum deficiat, alienatio erit ipso iure nulla. -  9 Vsusfructus rerum Ecclesiasticarum constitui, & alienari potest, dummodò forma, & solennitas iuris seruetur. -  10 Forma, & solemnitas requisita à iure pro alienatione rerum Ecclesiasticarum immobilium, in multis consistit, & primò in causa: & de causis alienationis, remissiuè. -  11 In alienatione rerum Ecclesiasticarum non sufficit, formam, & solennitatem obseruare, sed etiam ex iusta, & necessaria causa alienare necessarium est. -  12 Alienationem rerum Ecclesiasticarum non sufficit in euidentem Ecclesiæ vtilitatem, atque ex causis à iure permissis fuisse celebratam, nisi solennitates etiam à iure requisitæ obseruatæ sint. -  13 In alienatione rerum Ecclesiasticarum, causæ cognitio, & tractatus interuenire debet, & qualiter? -  14 In alienatione rerum Ecclesiasticarum vnicus tractactus an sufficiat? -  15 Causæ cognitio, & tractatus versari debet non solùm circa causam alienationis, sed etiam circa rem ipsam alienandam, an scilicet Ecclesiæ expediat, potiùs rem vnam alienare, quàm aliam. -  16 In alienatione rerum Ecclesiasticarum pro forma, & solennitate, authoritas, & licentia Superioris requisita. -  17 Ecclesiæ Collegium, aut Ecclesia Cathedralis, Episcopalis, vel Archiepiscopalis cùm alienat, quam formam, & solennitatem obseruare debeat? -  18 Episcopus vtrùm res Ecclesiæ suæ, vel mensæ, de consensu Capituli, & sua tantùm authoritate alienare possit; an licentiam, & authoritatem Archiepiscopi Metropolitani, aut Romani Pontificis requirere debeat? -  19 In alienatione rerum Ecclesiasticarum tot solemnitates ad eum effectum & finem sunt requisitæ, ne in detrimentum, & damnum Ecclesiarum quomodolibet, & de facili, sed maxima deliberatione decretum alienationis interponatur, & vt Ecclesiæ vtilitati studiosè consulatur. -  20 Periculum maius vbi est, ibi meliùs, & cautiùs agendum est. -  21 In alienatione rerum Ecclesiasticarum, cùm Romani Pontificis authorit as intercedit, alterius Prælati inferioris authoritas necessaria non est, item nec alia solennitas. -  22 Ecclesiæ Parochialis, & Capellæ cùm res alienantur, quæ solennitas interuenire debeat? -  23 Monasteriorum bona, qua solennitate alienari debeant? -  24 Hospitalia, Confraternitates, & similes aliæ Communitates, vtrùm dicantur secularia, vel ecclesiastica loca, vt priuilegiis, & immunitatibus rebus Ecclesiasticis concessis gaudere possint; & an illorum bona formâ, & solennitate rerum Ecclesiasticarum alienari debeant? -  25 Ecclesiarum bona ad quod vsque tempus locari, vel quâ formâ & solennitate in emphyteusim concedi possint? vbi de Extrauaganti, Ambitiosæ, Pauli secundi, de reb. Ecclesiæ non alienandis in Extrauagantibus communib. latissimè ab aliis tractactum proponitur. -  26 In alienatione rerum Ecclesiasticarum omnia solennia, & necessaria interuenisse, vtrùm in dubio præsumendum sit, maximè propter antiquitatem temporis. Deinde solennitas extrinseca an, & quando ex antiquitate temporis præsumatur? remissiuè. -  27 Auendañi, & Feliciani resolutiones in hac materia declarantur, & enucleantur remissiuè. -  28 Vsusfructus vtrùm sine licentia Regia constitui possit in terminis, & terris, quæ absque facultate Regia dari, alienaríque prohibentur in l. 11. tit. 7. lib. 7. nouæ collectionis Regiæ. -  29 Possidens per longum tempus cum sola licentia populi ad arandum & seminandum terras, & terminos, qui in dict. l. Regia 11. continentur, vtrùm in possessione defendi debeat. -  30 Populus cùm concedit, siue alienat terras, & terminos in dict. l. Regia contentos, an licentia Regia necessaria sit? vbi Auendañi opinio taxatur, & contraria nouiter probatur per Authorem. -  31 Forma à lege tradita, in dubio substantialis præsumitur, & ad vnguem obseruanda est. -  32 Quod maximè procedit, quando verba legis essent aliàs superflua. -  33 Vel quando lex prouidet aliter, quàm ius commune. -  34 Formâ legis omissâ, perit actus omninò. -  35 Forma legis per æquipollens adimpleri non potest, nec eidem aliquid addendum, vel detrahendum est. -  36 Lex cùm prohibitiuè loquitur, & habet clausulam annullatiuam, formam incommutabilem inducit. -  37 Dictio negatiua, non, iuncta verbo, potest, inducit præcisam necessitatem, priuat potentiam, & actum in contrarium factum reddit nullum, provt hoc numero latiùs explicatur, & multis exornatur remissiuè. -  38 Fuluius Pacianus laudatus, & tractatus eiusdem de probationibus commendatus per Authorem. -  39 Argumentum à contrario sensu non licet sumere, cùm resultat absonus intellectus, & menti legis contrarius. -  40 Decuriones, siue Proceres totum Populum, aut ciuitatem repræsentant, & quod ipsi faciunt, totus populus facere videtur. -  41 Legibus prohibentibus renunciari non potest. -  42 Legi propter publicam vtilitatem introductæ renunciari non potest. -  43 Nec etiam cum iuramento. -  44 Factum proprium impugnare, & aduersùs illud venire, regulariter nemo potest. -  45 Sed quando factum est nullum, & contra legem prohibitiuam, licitum est factum proprium impugnare. -  46 Census vtrùm absque licentia Regia constitui possit in terris, & terminis oppidorum, & ciuitatum huius Regni? de quibus loquitur dicta l. Regia 11. tit. 7. lib. 7. nouæ recopilationis, & an sola Procerum, siue Decurionum licentia sufficiat? -  47 Permissum censetur, quod prohibitum non reperitur. -  48 Permissionis causa fauorabilior est, quàm prohibitionis. -  49 Lex iuris communis correctoria extendi non debet, sed strictè intelligenda est in terminis, in quibus loquitur. -  50 Prohibitio alienationis etiam simpliciter facta, in his, quæ fauorabilia sunt, comprehendit obligationem, hypothecam, & cætera, quæ continentur in l. vlt. C. de rebus alienis non alienandis. -  51 Ratio generalis legis, extendit legem etiam in casu speciali loquentem ad alios casus. -  52 Legis extensio non dicitur fieri, quando quid inest, & ex mente eius procedit. -  53 L. vlt. C. de vendendis rebus ciuitatis, lib. 11. licèt loquatur in venditione, habet locum in qualibet alia alienatione. -  54 Leges Regiæ recipiunt omnes interpretationes, quas recipit ius commune in tali casu. -  55 L. Regia, 11. tit. 7. lib. 7. de qua hactenus actum est, in quibus terris, & terminis loquatur? -  56 In locis & dominiis Comitum, Ducum, Marchionum, & aliorum Dominorum, an sufficiat ipsorum licentia vt termini, & terræ, de quibus agitur, in dict. l. Regia 11. dari, siue alienari possint, an regia licentia necessaria sit? -  57 Vbi Auendañi sententia defenditur, & contraria Alphonsi de Azeuedo taxatur. PRo absoluta, & distincta huius Capitis explicatione,[sect. 1] in primis constituere necessarium erit, Alienationis verbum valdè generale esse, & ideò comprehendere omnem contractum, & distractum, & omnem actum, per quem dominium directum transfertur, & etiam vtile, & per quem aliquod ius constituitur in re, ex singulari, atque vulgata decisione textus in l. vlt. C. de rebus alienis non alienandis, l. 1. §. 1. cum seqq. ff. quæ in fraudem creditorum, Authent. de non alienandis, §. alienationis, collatione 9. Per quę iura sic adnotarunt, & latiùs rem istam explicant Tiraquel. de retractu lignagier, §. 1. glossa 14. num. 1. cum multis seqq. Arias Pinell. 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 18. 19. & 20. & cum Chassaneo, Rebuffo, & aliis quamplurimis, Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 1. n. 8. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 21. num. 25. Bursatus in cons. 377. ex[sect. 2] num. 1. lib. 2. Menochius in cons. 116. num. 6. & num. 22. & 23. lib. 2. & latissimè omnium, congerènsque quamplurima, quæ Alienationis appellatione, & sub prohibitione eius continentur, Guilliel. Redoanus tractat. de rebus Eccles. non alienandis, quæst. 1. in princ. & cap. 1. 2. 3. 4. 5. & multis seqq. illius quæst. vsque ad quæst. 3. fol. 3. vsque ad folium 39. Ex textu autem in dict. l. vlt. C. de rebus alienis non alienandis, apertè dissoluitur huius Capitis dubium; inquit enim Imperator in hunc modum: Sancimus, siue lex alienationem inhibuerit, siue testator hoc fecerit, siue pactio contrahentium hoc admiserit, non solùm dominij alienationem, vel mancipiorum manumissionem esse prohibendam, sed etiam vsusfructus dationem, vel hypothecam, vel pignoris nexum penitus prohiberi: similique modo, & seruitutes minimè imponi, nec emphyteuseos contractum: nisi in his tantummodò casibus, in quibus constitutionum authoritas, vel testatoris voluntas, vel pactionum tenor, qui alienationem interdixit, aliquid tale fieri permiserit. Vnde colligitur expressè, vsusfructûs consti[sect. 3]tutionem alienationem esse, & inde alienatione prohibita, vsusfructus etiam constitutionem prohiberi, vt per illum textum adnotarunt Bartolus, Baldus, Salicetus, & Castrensis ibidem, idem Baldus in l. proprietatis, num. 1. C. de probationibus. Alexander in cons. 3. in fine lib. 4. Fulgos in cons. 93. Ad id, de quo, col. 2. vers. item loquitur. Romanus singulari 600. Tu scis. Tiraquell de retractu lignagier, §. 1. glos. 7. num. 41. Menoch. in cons. 116. n. 6. & num. 22. lib. 2. Bursatus in cons. 377. num. 1. & num. 4. lib. 4. Antonius Gomez in l. 40. Tauri, num. 85. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 20. num. 8. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. vlt. num. 20. Barbosa in l. vsufructu, num. 15. & 16. ff. soluto matrimonio. Syluester Aldobrandinus in cons. 36. num. 43. lib. 1. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 81. & 82. Et nullo ex his relato, Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 66. vers. Quia constituere, fol. 231. qui variis exemplis rem istam comprobant, & in possessore Maioratus defendunt Molina, & Antonius Gomezius vbi suprà, & in omni dispositione legis, testatoris, vel contractus seruandum præcipit textus in dict. l. vlt. C. de rebus alien, non alien. Ex qua limitanda sunt, siue de habilitate restringenda verba generalia textus in dicto §. constituitur, Institut. de vsufructu, vt in omnibus rebus constitui possit vsusfructus, exceptis his quæ vsu ipso consumuntur, vt ibidem dicitur: exceptis etiam iis, quæ alienari prohibentur. Quod & alio exemplo probari poterit, si & secundo loco constituamus, Interdicto generali de rebus Ecclesiæ non alienandis alienationem re[sect. 4]rum Ecclesiasticarum regulariter esse prohibitam, cap. nulli, de rebus Ecclesiæ non alienandis, qui textus desumptus fuit ex Nouella 7. Iustiniani, hoc est authent. de non alienandis, §. nos igitur, & §. alienationis: & Nouella 120. hoc est, authent. de alienatione & emphyteusi, & l. iubemus, C. de Sacrosanctis Ecclesiis, vt testantur Cuiacius in dict. Nouella 7. Antonius August. in scholiis, ad primam collectionem Decretalium, cap. 4. tit. de rebus Ecclesiæ non alienandis, & idem probatur in c. 1. cum seqq. c. si quis presbyterorum, cap. Episcopi, eodem tit. cap. 1. & ferè per totum, maximè in c. sine exceptione, 12. quæst. 2. cap. tua nuper, de his quæ fiunt à Prælato, l. 1. tit. 14. partit. 1. l. 24. tit. 32. partit. 3. l. 6. & 7. titul. 2. lib. 1. nouæ collectionis Regiæ. Et post ordinarios in dictis iuribus sic adnotarunt & plenè materiam istam declararunt Socinus regula 168. Dueñas regula 229. Gratianus regula 118. & regula 158. Rodericus Zuarez allegatione 21. Couar. resolutionum lib. 1. cap. 3. num 9. & lib. 2. cap. 17. à princ. Anton. Gabriel communium conclusionum, lib. 3. de rerum alienatione, conclusione 1. fol. mihi, 201. Auendañus de exequendis mandatis, cap. 4. à num. 34. vsque ad num. 43. Sarmient. de redditibus Ecclesiasticis, 1. part. cap. 2. in princ. Antonius Gama decis. Lusitaniæ. 83. Iosephus Ludouicus decis. Perusina, 93. ex num. 15. cum multis seqq. Borgninus Caualcanus decis. 43. 46. & 47. 1. part. Mascardus de probationibus tom. 1. conclusion. 227. Salazar de vsu, & consuetudine, cap. 8. ex num. 37. cum seqq. Ioannes Guttier, de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 52. & practicarum lib. 3. quæst. 8. latè Guillielmus Redoanus tractat. de rebus Ecclesiæ non alienandis, q. 3. fol. 38. & q. 12. fol. 60. Petr. Greg. in syntagmate iuris, lib. 25. c. 8. per totum, part. 3. Petr. Surd. in cons. 115. ex n. 28. cum seqq. lib. 1. Burs. in cons. 377. n. 5. & seqq. lib. 4. Anton. Galeacius Maluassia in cons. 55. & 56. vol. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 24. per totum. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 342. ex num. 31. cum seqq. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 38. per totum. Alphons. de Azeuedo in dict. l. 6. & 7. tit. 2. lib. 1. nouæ recopilationis, ex num 15. D. Felicianus de Solis tractatu de censibus, lib. 2. cap. 3. num. 7. Ioannes Vincentius Hondedei videndus omninò de hac materia in cons. 31. per totum, vol. 2. & cons. 37. eod. vol. Surdus cons. 245. lib. 2. & vide infinita quæ latissimè tradit Alexan. Raudensis resp. 17. per tot. vol. 1. vbi inuenies quicquid dici potest pro defensione, vel pro impugnatione alienationis, concessionis, vel cuiuscumque contractus rerum Ecclesiarum: & in effectu multa, quæ non sunt alibi ita plenè scripta. Hyppol. Riminald. in cons. 233. lib. 3. Et similiter hoc Inter[sect. 5]dictum de rebus Ecclesiæ non alienandis, & vsusfructus constitutionem comprehendit; sic, vt in Ecclesiæ rebus nec vsusfructus constitui possit: quoniam vsumfructum constituens alienare dicitur res Ecclesiarum, per textum in dict. l. vlt. C. de rebus alienis non alienandis, cap. non liceat Papæ, 12. quæst. 2. ibi: Nec in vsufructu iura dare. Per quem textum sic scribunt in terminis Cardinalis in cons. 1. sub tit. de censibus, & in Clementina 1. §. fin. q. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis. Berons decis. 199. num. 8. Guillelmus Redoanus dict. tract. de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 2. cap. 16. per totum, fol. 18. & cap. 33. fol. 35. & cap. 44. eiusdem quæst. num. 3. fol. 37. & quæst. 20. num. 16. fol. 94. & vltra relatos ab eo, Tiraquel. de retractu lignagier, §. 1. glos. 7. num. 57. Antonius Galearius Maluassia in cons. 55. num. 1. & 2. vol. 1. Verùm hoc Interdictum, quo res Ecclesiarum alie[sect. 6]nari prohibentur, interpretationem recipere sicendum est, vt res Ecclesiasticæ simpliciter dicantur prohibitæ alienari, vel absque causa, & solennitate alienari nequeant cum causa tamen, & solennitate iure ipso alienari possint, per textum in dict. cap. sine exceptione, 12. quæst. 2. c. cum Apostolica, c. tua nuper, de hìs quæ fiunt à Prælatis c. 1. & 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, in 6. Clementina 1. eodem tit. l. 1. & 2. tit. 14. partit. 1. l. 63. tit. 18. partit. 3. Sic interpretandus est textus in dict. cap. nulli, ex gioss, ibidem, verbo, alienare, dum dicit: Nisi pro vtilitate Ecclesiæ, & iuris solennitate. Quam probarunt communiter omnes, post Abbatem ibi num. 5. Beroum n. 44. Couar resolutionum lib. 2. cap. 16. in princip. Guillielm. Redoanum de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 4. de rerum mobilium alienatione, num. 14. fol. 44. & quæst. 12. num. 33. & 34. fol. 61. Bursatum in cons. 377. num. 6. & 7. lib. 4. Petrum Surdum in cons. 115. n. 29. lib. 1. D. Didacum de Zuñiga, & Sotomaior tractatu de voto quæst. 6. num. 110. & tribus seqq. quo loco, & Petrus Surdus vbi suprà, videndus omninò vbi num. 31. eleganter agit, an, & qualiter Ecclesiarum bona sine solennitate alienata[sect. 7] recuperentur cum fructibus. Bona igitur Ecclesiarum vt alienari possint, duo po[sect. 8]tissimùm necessaria sunt; solennitas, idest forma à iure requisita, & i usta alienationis causa: quod si aliquod istorum deficiat, alienatio erit ipso iure nulla, vt ex dictis iuribus probarunt Baldus in cons. 221. volumin. 1. Socinus in cons. 29. Viso quodam instrumento, colum. 2. volum. 1. & in cons. 52. Viso instrumento syndicatus, n. 10. volum. 4. Decius in cons. 142. & in cons. 282. Viso puncto, num. 6. Guillelmus Redoanus tractat. præcitato, quæst. 20. de causa vtilitatis, num. 196. fol. 101. Borgninus Caualcanus decisione 45. num. 28. & seqq. 1. part. Calcanus cons. 125. num. 8. Vincentius de Franchis decisione Neapolitana 35. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 55. num. 1. in princ. volum, 1. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 38. num. 3. fol. mihi 466. Vnde seruatâ[sect. 9] formâ, & solennitate à iure requisitâ, vsusfructus rerum Ecclesiasticarum rectè constitui, & alienari potest: aliàs sine causa, & debita solennitate ius vsusfructus in Ecclesiæ rebus acquiri non potest. Quod post longam disputationem, sic resoluit Redoanus quæst. 15. de vsusfructus & possessioni s rei Ecclesiæ alienatione, n. 7. 8. 9. 11. & 15. & vltra relatos per eum, Tiraquel. de taractu Lignagier, §. 1. glos. 7. n. 57. & in casu consultus Antonius Galeat. Maluassia in cons. 56. num. 1. volum. 1. For[sect. 10]ma autem & solemnitas à iure requisita pro alienatione rerum Ecclesiasticarum immobilium in multis consistit; Et primó in causa; fieri enim debet alienatio aliqua ex causis expressis à iure, de quibus (ne ampliùs immoremur) per Glossum in summa, 12. quæst. 2. & plenamanu tradit Guillelmus Redoanus dict. tract. de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 19. fol. 85. & quæst. 20. fol. 94. & quæst. 21. fol. 104. & quæst. 22. fol 108. & vltra relatos per eum, Grammaticus decis. 79. numer. 13. Octauianus decis. 171. numer. 8. & 9. Iosephus Ludouicus decis. 93. num. 15. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 52. in princ. Borgninus Caualcanus decis. 45. num. 33. & 34. 1. part. Bursatus in cons. 377. num. 7. lib. 4. Hyppolitus Riminaldus in cons. 233. numer. 39. & seqq. volum. 3. Antonius Galeatius Maluassia dict. cons. 55. n. 5. D. Felicianus de Solis lib. 2. de censibus, cap. 3. num. 7. Nec sufficit in alienatione rerum Ecclesiasticarum,[sect. 11] formam & solemnitatem obseruare, sed etiam ex iusta, & necessaria causa alienare necessarium est: quod siatis aperte colligitur ex text, in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, lib. 6. & ex communi resoluit Couarruuias resolution. lib. 2. cap. 17. num. 2. & vltra eum, Gregorius Lopez in l. 63. tit. 18. partit. 3. verbo, agrabado. Decius in cons. 282. Berous in cap. cùm dilecti, num. 3. de emptione, & venditione. Curtius iunior in cons. 130. num. 3. lib. 2. Gratus in cons. 95. num. 21. & 22. vol. 1. Borgninus Caualcanus decisione 46. n. 65. in fine, versic. Et pari modo quando contractus, fol. 774. & in his terminis loquitur ipse decis. 45. num. 33. prima part. fol. 690. nempe in alienatione, locatione, aut conessione rerum Ecclesiæ cum debitis solennitatibus facta, in qua tamen de iusta aut necessaria causa non apparebat. Sic & è contra, non suf[sect. 12]ficit alienationem rerum Ecclesiasticarum in euidentem Ecclesiæ vtilitatem, atque ex causis à iure permissis fuisse celebratam, nisi solennitates etiam à iure requisitæ obseruatæ sint. Quod euidenter deduci potest ex ratione dict. cap. sine exceptione, 12. quæst. 2. & cap. 1. de rebus Ecclesiæ non alienandis, lib. 6. atque infinitis relatis, sic probarunt Arias Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 31. & 32. vbi aliorum opinionem rectè conuincit. Couar. resolut. lib. 2. dict. cap. 17. num. 2. Antonius Gabriel communium opinionum, lib. 4. de rerum alienatione, conclus. 1. num. 2. Sarmient. de redditibus Ecclesiasticis, 1. part. cap. 2. num. 1. Octauius Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 16. ex num 125. fol. 435. Guilielm. Redoanus dicto tract. quæst. 20. de causavtilitatis, ex num. 204. cum sequentibus, fol. 102. Borgninus Caualcanus decis. 46. num. 59. & quatuor seqq. fol. 772. prima part. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 55. num. 9. volum. 1. Alexander Raudensis lib. 1. cap. 38. ex num. 20. vbi vsque ad num. 31. plenissimè agit de intellectu l. cum hi, §. eam transactionem, ff. de transactionibus: de qua etiam vide omninò Simoncellum dicta inspectione 16. num. 127. versic. Tertio loco, fol. 439. & n. 128. per totum. Idem etiam defendunt Rolandus in cons. 99. num. 33. cum seqq. lib. 1. & in cons. 54. num. 42. lib. 2. Cephalus in cons. 207. numer. 29. lib. 2. Bursatus in cons. 82. num. 21. lib. 1. Hieronymus Gabriel in cons. 36. sub n. 47. volum. 1. Hyppolitus Riminaldus in cons. 5. num. 9. lib. 1. Menoch. de arbit. iudic, centuria 2. casu 171. numer. 60. cum seqq, lib. 2. & de adipiscenda, remedio 3. sub num. 80. circa finem, qui in Minore idem asseuerarunt improbantes Glossæ sententiam in d. § eam transactionem, & in Ecclesia nouissimè D. Felicianus de Solis de censibus, lib. 2. cap. 2. num. 23. versic. hæc autem resolutio. Alphonsus de Azeuedo in l. 6. titul. 2. lib. 1. nouæ collectionis Regiæ, num. 15. Deinde & secundò forma, & solennitas requisita à[sect. 13] iure pro alienatione rerum Ecclesiarum in causæ cognitione, & tractatu consistit: idcircò in alienatione huiusmodi, prædicta interuenire omninò necessarium est, atque ex instrumento alienationis constare debet adhibitam fuisse causæ cognitionem, & tractatum habitum, qui tamen diligenter adhibendus est, vt hi, qui alienant de necessitate, & vtilitate Ecclesiæ, atque de omni eo, quod eidem Ecclesiæ magis expedire possit, se informent, aliàs causæ cognitione, & tractatu non interuenientibus, alienatio viribus, & effectu carebit, nec iure subsistere poterit, ex textu singulari in cap. 1. de rebus Ecclesiæ non alienandis, lib. 6. ibi: Quia etiam tractatus solennis & diligens, qui in talibus concessionibus perpetuis, & alienationibus Ecclesiasticorum exigitur, non fuit adhibitus in eadem: ordinationem, & concessionem ipsam decernimus non valere. De his autem duobus, hoc est, causæ cognitione, & tractatu, & forma eius, & praxi instrumenti continentis tractatum, & causæ cognitionem super re alienanda, & multis ad propositum necessariis, tractant plenissimè Guilielmus Redoanus tractatu sæpe repetito, de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 23. per totam, fol. 113. & quæst. 25. per totam, fol. 123 Gregorius Lopez in l. 63. tit. 18. partit. 3. verbo, agrabado. Octauianus decisione edemontana 171. num. 8. & 9. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 93. numer. 21. & seq. Antonius Galearius Maluassia in cons. 55. num. 15. vol. 1. Borgninus Caualcanus decisione 45. n. 28. & 29. fol. 688. & decisione 46. num. 156. & seqq. fol. 786. 1. parte. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 38. ex num. 64. cum seqq. Hyppolit. Riminald. in cons. 384. numer. 12. 13. & 14. volum. 4. vbi dicit, quod tractatus est prima solennitas, in alienationibus rerum Ecclesiasticarum requisita, quòd tractatus nihil aliud est quam discutere, & cognoscere inter Prælatum, & alios de capitulo de causa alienationis, vt quilibet dicat sententiam suam. Ex quibus apparet, magis communiter obseruatum, vt in alienatione rerum Ecclesiarum vnicus tractatus suffi[sect. 14]ciat, nec tres tractatus necessarij sint: quod intelligendum est, nisi vsu & consuetudine aliud receptum sit, & dummodò tractatus ille vnicus diligenter, ac plenè, & solenniter adhibitus fuerit, provt etiam conueniunt in hoc Couar. resolut. lib. 2. d. cap. 17. num. 1. Aucndañus de exequendis mandatis, cap. 4. n. 34. in princ. Redoanus dicta quæst. 25. num. 27. & 28. Et causæ cognitio & tractatus versari debet non solùm circa causam alienatio[sect. 15]nis, sed etiam circa rem ipsam alienandam, an scilicet Ecclesiæ expediat, rem potiùs vnam alienare, quàm aliam: sic obseruant, & iure fundant Socinus in cons. 15. colum. 2. vol. 1. Gregorius Lopez videndus in l. 2. tit. 14. partit. 1. verbo, mueble. Redoanus dicta quæst. 23. fol. 113. num. 4. & num. 10. & 20. & quæst. 25. fol. 123. numer. 19. & num. 69. Borgninus Caualcanus dict. decis. 45. n. 28. Alexander Raudensis dict. cap. 38. numer. 122. Antonius Galeatius Maluassia d. cons. 55. num. 18. Consistit etiam forma, & solemnitas in prædicta alienatione requisita, in authoritate, & licentia Superio[sect. 16]ris; & sic vt res Ecclesiarum legitimè alienari dicantur, pro forma, & solennitate, licentia, atque authoritas Superioris requiritur, ex dictis iuribus, & textu in dict. c. sine exceptione, 12. quæst. 2. vbi sic adnotarunt communiter Doctores, Ioannes Monachus in cap. 1. num. 8. & ibi Probus in additione, numer. 19. de rebus Ecclesiæ non alienandis, lib. 6. plenè Geminianus in cons. 48. Redoanus dict. tractatu, quæst. 26. numer. 28. & quæst. 24. numer. 14. Iosephus Ludouicus decis. 93. numer. 29. Auendañus de exequendis mandatis, dicto cap. 4. numer. 34. versicul. Tertiò requiritur. Antonius Galeat. Maluassia dict. cons. 55. numer. 18. Bursacus in cons. 377. numer. 7. lib. 4. Quod distinctè magis dignosci poterit, obseruando in[sect. 17] primis: quòd si Ecclesiæ Collegium, aut Ecclesia Cathedralis, Episcopalis, vel Archiepiscopalis alienar, eâ formâ, & solennitate adhibitâ alienare debet, vt omnes de Capitulo in vnum conueniant, & ipsis in loco solito congregatis, causa alienationis proponenda est, de qua, de re etiam alienanda, & de quantitate discutitur; id quod Tractatus, siue causę cognitio appellatur, de quibus diximus suprà, & deinde singulorum consensus exquiritur, quamuis non omnium consensus requiratur; enimverò si maior pars in alienatione conueniat, omnes fubscribere debent: atque rebus ita peractis, & Superioris, Episcopi siue Archiepiscopi, vel alterius Prælati authoritate interueniente, firma erit, & legitima alienatio, per textum in dict. cap. sine exceptione, cap. Abbatibus, 12. quæst. 2. cap. nuper, vbi notant Doctores de his quæ fiunt à Prælatis. Abbas, & Imola in cap. cum Apostolica, eodem titul. Baldus in cons. 221. volum. 1. Couar. resolut. lib. 2. cap. 17. num. 1. Iosephus Ludouicus decisione 93. num. 26. & 29. Bursatus dict. cons. 377. numer. 7. Et ad hæc reduci debent, quæ latiùs cumulant Borgninus Caualcanus decis. 45. numer. 28. 30. 33. 34. 36. & 40. cum seqq. 1. part. Guilielmus Redoanus de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 26. de his qui consentiunt, & de consensu, qui adhibetur in alienationibus Ecclesiasticis, num. 11. & 16. & 19. & 20. & quæst. 24. numer. 11. vbi dicit, quòd alienatio rei Ecclesiæ Episcopalis facta sine consensu Episcopi, & Capituli, non valet; cum consensu tamen Superioris, quòd sussicit, si maior pars præsentium Capitulo, alienationi consensum adhibeat: & in proposito, qualiter maior pars considerari debeat, plenè tractat ipse quæst. 38. fol. 174. & quæst. 20. num. 39. fol. 95. Iacobus Mandellus de Alba in. cons. 342. num. 36. & 37. lib. 2. qui omnes pro certo supponunt, quòd Episcopus res Ecclesiæ suæ, vel mensæ, de consensu Capituli, & sua[sect. 18] tantùm authoritate alienare possit, nec requirere debeat licentiam, & authoritatem Archiepiscopi Metropolitani, aut Papæ. Qua tamen in re animaduertendum erit, diuersas exstare, & contrarias Doctorum sententias, quas dumtaxat retulit, sed nihil certum firmauit eruditissimus Gregorius Lopez in l. 6; . tit. 18. partita 3. verbo, de fulan Arcobiso. Redoanus tamen, qui pleniùs insistit dicto tractatu, quæst. 41. de authoritate Prælati in alienatione interponenda, num. 45. vsque ad num. 58. fol. mihi, 157. verius existimat, quòd Episcopus, qui non iurauerit non alienare inconsulto Papa, aut Superiore, possit ipse tantùm de consensu sui Capituli, etiam absque authoritate Romani Pontificis, aut Metropolitani alienare: quod idem Author tenuit expressè quæst. 26. de his qui consentiunt, & de consensu, qui adhibetur in alienationibus Ecclesiasticis, num. 20. & 21. fol. 127. Et pro hac parte (vt alia fundamenta consultò prætermittam) non parum vrget: quod omnia iura, quæ in alienatione rerum Ecclesiasticarum authoritatem, aut licentiam Superioris requirunt, authoritate Episcopi contenta sunt, ex dict. cap. sine exceptione, cap. Abbatibus, cap. placuit, 12. q. 2. cap. in venditionibus, 17. quæst. 4. Nihilominùs propter summam authoritatem Glossarum, & Doctorum contrarium tenentium, securius erit, quòd licentia, & authoritas Archiepiscopi accedat, vt dicit Imola relatus per Gregorium Lopez dicto verbo, de fulan Arçobispo. Cuius Dictum procedere poterit. quando alienatio esset in magna quantitate, aut magni præiudicij; alias enim in alienationibus ordinariis Episcopum non indigere Archiepiscopi authoritate, & verius est, ex omnibus iuribus in hac materia loquentibus, & rationibus per Redoanum adductis, atque in vsu & praxi sic quotidie obseruatur. Ratio autem huius distinctionis esse poterit,[sect. 19] quòd in alienatione rerum Ecclesiasticarum, tot solennitates ad eum effectum, & finem requisitæ sunt, ne in detrimentum & damnum Ecclesiarum quomodolibet, & de facili, sed maxima deliberatione decretum alienationis interponatur, & vt Ecclesię vtilitati studiosè consulatur, vt per textum in d. cap. sine exceptione, eam aliis similibus. expressim adnotarunt Grammaticus in cons. 28. num. 10. Marçarius in cons. 15. pag. 152. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 38. num. 30. & num. 79. Ideò quando tractatur de alienatione rei magni valoris, siue ex qua magnum præiudicium resultare potest, maior solennitas necessaria est, quoniam vbi maius periculum[sect. 20] est, ibi melius, & cautius agendum est, c. vbi periculum, de electione, lib. 6. cum his, quæ scripserunt Rolandus in cons. 81. num 10. volum. 1. Cephalus in cons. 374. n. 68. & cons. 432. num. 21. lib. 3. Menochius in cons. 73. numer. 19.[sect. 21] lib. 1. cùm tamen in alienatione rerum Ecclesiasticarum Romani Pontificis Authoritas intercedit, alterius Prælati inferioris authoritas necessaria non est, item nec alia solennitas. Decius in cons. 142. Pro tenui. Capicius decis. 16. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 342. num. 31. lib. 2. Borgninus Caualcanus decis. 45. num. 64. 1. part. & latiùs declarat Guillielmus Redoanus dict. tractatu quæst. 27. num. 12. fol. 130. & quæst. 43. num. 2. fol. 161. Et hactenus, cùm Episcopus alienare intendit res Ecclesiæ suæ, vel mensæ. Verùm, cùm Ecclesiæ Parochialis, aut Capellæ res[sect. 22] alienantur, Rector, siue œconomus causam, ex. qua alienari debere rem aliquam eius Ecclesiæ contendit, Episcopo, aut Archiepiscopo ordinario eius Diœcesis exponere debet; habitáque, & receptâ iudicialiter causæ cognitione, si Episcopus, aut Archiepiscopus authoritatem, & licentiam alienationi præstiterit, valida erit, & firma alienatio: nec in hoc casu tractatus, aut consensus Capituli Ecclesiæ Cathedralis exigitur, sed solus episcopi, vel Archiepiscopi consensus sussicit; sic iure, & ratione fundans rectè resoluit Couarru. resolut. lib. 2. cap. 17. in princ. vers. at. si alienatio fiat. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 342. num. 31. & 32. & num. 48. lib. 2. Borgninus Caualcanus decis. 45. num. 28. fol. 688. & ad hæc reduci debent, quæ in proposito scripsit Guillielmus Redoanus dict. tract. quæst. 24. num. 14. fol. 119. & quæst. 41. num. 62. fol. 158. dum dicit, quòd in Parochialibus Ecclesiis debet adesse consensus Episcopi, & Clericorum Illius Ecclesiæ, nec Clerici alienare polssunt sine Episcopo, nec Episcopus sine Clericis, & quæst. 25. num. 45. fol. 124. & quæst. 26. & 28. fol. 128. dum dicit, quod Rector Ecclesiæ non Collegiatæ alienare potest rem Ecclesiæ, vtilitate, vel necessitate suadente, cum authoritate Episcopi: & isto casu sussicere authoritatem, aut licentiam siue Episcopi, siue alterius Superioris immediati, ex Alexandro in cors 17. Viso instrumento, col. 1. in fine, vol. 4. consultus respondit Iacobus Mandellus de Alba in cons. 342. num. 31. & 37. lib. 2. Quod intelligendum est, quando talis Superior exemptus est à iurisdictione Episcopi, & habet quasi iura Episcopalia, ex resolutis per Redoanum quæst. 41. num. 64. folio 158. non tamen sussiciet authoritas, aut licentia Vicarij Episcopi, nec poterit ipse Vicarius facultatem alienandi concedere nisi ex commissione, aut voluntate eiusdem Episcopi, vel Archiepiscopi, ex Mandello vbi suprà. Redoano dict. quæst. 41. num. 59. Socino in cons. 52. num 9. vol. 4. Caualcano decis. 45. num. 40. fol. 693. Monasteriorum autem, vel Religionum bona cùm[sect. 23] alienantur, pro forma, & solemnitate alienationis, tractatus, & causæ cognitio requiritur, provt explicauimus suprà. Item & consensus Abbatis, vel Prioris, & Capituli, & denique authoritas, & licentia Episcopi, aliàs valida non erit alienatio, quæ aliquo istorum deficiente facta fuerit, per textum in cap. Abbatibus, 12. quæst. 2. Clementina 1. de rebus Ecclesiæ non alienandis. Id tamen intelligendum est in Monasteriis non priuilegiatis, & quæ subsunt Episcopo; secus tamen in Monasteriis exemptis, & Rom. Pontif. immediatè subiectis, & in quibus Prælati superiores habent quasi Episcopalem iurisdictionem; tunc enim Superioris authoritas sufficit cum consensu Conuentus, siue Capituli. Sic resoluit Redoanus dicto tractatu, quæst. 24. n. 13. fol. 119. & quæst. 27. quorum consensus requiratur in Monasteriorum rebus alienandis, per totam, fol. 130. vbi num. 17. dicit, quòd Prælati, & religiosi debent adhibere in alienatione rerum Ecclesiæ consensum, vel authoritatem Superioris. Couarruu. etiam resolut. lib. 1. cap. 3. n. 9. Auendañus de exequendis mandatis, cap. 4. num. 34. vers. Tertiò requiritur, ibi: Et si sunt bona Monasteriorum. Cæterùm Hospitalia, Confraternitates, & similes[sect. 24] aliæ Communitates, vtrùm dicantur secularia, vel Ecclesiastica loca, vt priuilegiis, & immunitatibus rebus, & locis Ecclesiasticis concessis gaudere possint, & an illorum bona formâ, & solennitate rerum Ecclesiasticarum alienari debeant? (vt alios infinitos prætermittam, qui ab eisdem præcitantur) plena manu resoluunt Redoanus dicto tract. quæst. 28. de consensu præstando in bonis Hospitalium, & Fraternitatum, fol. 131. & quæst. 41. à num. 12. vsque ad num. 21. fol. 154. & quæst. 47. per totam, fol. 170. & quæst. 49. fol. 174. & quæst. 51. cap. 12. per totum, fol. 193. & c. 15. fol. 195. Antonius Gabriel communium opinionum, tit. de pia causa, conclus. 1. & 2. Menoch. recuperandæ possessionis, remedio 15. à num. 22. vsque ad num. 38. Iosephus Ludouicus decis. 30. à num. 6. vers. circa secundum, vsque ad num. finalem, & decis. 93. n. 35. & quatuor seqq. & num. 45. & 46. D. Antonius de Padilla in l. si aquam, à num. 48. C. de seruitutibus. Mascardus de probationib. tom. 2. conclus 869. Ioannes Gutierrez canonic, quæst. cap. 35. à num. 2. cum multis seqq. & num. 20. & quinque seqq. Petrus Magdalen. de numero testium in test amentis requisito, 2. part. cap. 2. relicta ad pias causas quæ dicantur, à num. 2. vsque ad num. 16. & n. 24. vsque ad n. 34. Cephalus in cons. 197. n. 23. & 24. lib. 2. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 23. num. 83. & 87. & cap. 30. num. 151. & seqq. D. Felicianus de Solis lib. 2. de censibus, cap. 3. num. 11. Gironda de gabellis, 7. part. num. 41. & seqq. fol. 148. & num. 67. Azeuedius in l. 6. tit. 2. num. 9. lib. 1. nouæ, collectionis Regiæ. Syluester Aldobrandinus in cons. num. 5. 6. & 7. & in cons. 40. num. 8. vol. 1. Horum maior pars distinguendum putauit, an Confraternitates, & Hospitalia sint fundata, & constructa cum authoritate, & licentia Episcopi, vt tunc bona illorum Ecclesiastica efficiantur, & gaudeant priuilegiis, & immunitatibus Ecclesiis, atque Ecclesiasticis locis concessis; & consequenter alienari nequeant nisi cum causa, & solennitate à iure Canonico requisita: An verò constructa, & fundata sint priuatâ authoritate; & tunc bona eorum Ecclesiastica non dicantur, & consequenter distrahi possint absque forma & solennitate, quæ in rebus Ecclesiarum alienandis requiritur. Erit tamen ea solennitas necessaria, quæ in rebus prophanis Vniuersitatum exigitur, vt scilicet alienatio fiat, congregatis hominibus Hospitali, vel Confraternitati præsentibus in loco solito ad sonum campanæ: quod ex Ruino in cons. 175. Visa donatione, lib. 1. rectè adnotauit ex omnibus relatis suprà solus Iosephus Ludouicus dict. decis. 93. num. 37. Menochius tamen recuperandæ possessionis, dict. remedio 15. num. 36. verius credit, quòd si Hospitale constructum est, vt sacrum sit, & Deo Optimo Maximo dicatum, & bona vnà simul congesta, eo sunt animo congesta, vt ad opera Oratorij confectioni necessaria, & pauperes subleuandos perpetua sint; tunc bona illa, vt Ecclesiarum cætera bona habenda sunt, & is locus iudicandus est religiosus, etiamsi Episcopi consensus non accesserit; nec distrahi poterunt, nisi cum causa debita, & solennitate à iure requisita, hoc est accedente totius Confraternitatis consensu, ac authoritate Episcopi, & illis casibus, in quibus aliorum locorum religiosorum bona distrahi concessum est. Et hanc opinionem (quam ego probabiliorem, magis securam, & omninò seruandam existimarem) sequutus est Ioannes Gutierrez canonicarum quæst. cap. 35. num. 23. videndus à num. 21. Bona autem Ecclesiarum ad quod vsque tempus Io[sect. 25]cari, vel qua forma, & solennitate in emphyteusim concedi possint? & de Extrauaganti Ambitiosæ, Pauli secundi, de rebus Ecclesiæ non alienandis, in Extrauagan. commun. (ne quæ ab aliis plenè sunt resoluta, transcribere tantùm, siue à nostro instituto discedere multùm videamur) tractarunt plenissimè Guillielm. Redoanus de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst 58. fol. 257. & q. 35. fol. 140. & quæst. 36. fol. 145. & quæst. 77. capit. 1. fol. 395. Auendañus de exequendis mandatis, cap. 4. num. 37. videndus omninò vsque ad num. 43. Couar. resolut. lib. 2. cap. 16. & 17. Ioannes Gutierrez canonicar. quæst. c. 8. per totum. Sarmientus de redditibus Ecclesiasticis, 1. part. ca. 2. num. 20. Marcus Antonius Eugenius in cons. 24. per totum, latissimè Caualcanus legendus omninò decis. 43. 45. & 46. prima parte, & multos congerit Petrus Cenedus collectaneo 32. ad Sextum, Clementinas, & Extrauagantes: vltra quem, commendo Bursatum in cons. 127. ex num. 10. vsque in finem cons. lib. 2. Alexandrum Raudensem de analogis lib. 1. cap. 38. ferè per totum. Et vtrùm in alienatione rerum Ecclesiasticarum, siue[sect. 26] alio actu quocunque regulariter omnia solennia, & necessaria interuenisse, in dubio præsumendum sit, maximè propter antiquitatem temporis; deinde solennitas extrinseca, an, & quando ex antiquitate temporis præsumatur, tractarunt latissimè, vt nihil ad propositum intactum relinquant, Redoanus d. tract. quæst. 39. per totam, fol 149. & quæst. 48. per totam, fol. 171. Antonius Gomez. tom. 2. variarum, cap. 11. num. 17. per totum. Menochius videndus omninò lib. 3. præsumptione 132. per totam, & in cons. 90. numer. 29. 30. & 44. lib. 1. Cephal. in cons. 314. lib. 3. & in cons. 684. numer. 65. 69. 100. & 102. lib. 5. Mieres de maiorat. part. 1. quæst. 45. per totam, & part. 4. quæst. 20. n. 28. Hieronymus Gabriel in cons. 36. ex num. 48. cum seqq. volum. 1. Gratianus regula 144. per totam, Menchaca de successionum resolutione, lib. 1. §. 4. num. 30. & 31. & §. 7. ex num. 9. vsque ad 18. & controuersiarum illustrium, lib. 2. cap. 64. per tot. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 2. & 147. & 148. & tomo 2. conclus. 1320. 1321. & 1322. Velasquez de Auendaño in. l. 42. Tauri, ex num. 6. cum seqq. Marcus Antonius Eugenius in cons. 8. à numer. 14. vsque ad numer. 32. Borgninus Caualcanus decis. 45. ex num. 11. & decis. 47. ex num. 42. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 56. ex num. 18. cum seqq. volum. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 82. numer. 26. & seqq. volum. 1. Fuluius Pacianus tractatu, de probationibus, 1. lib. cap 13. ex numer. 10. & cap. 10. ex n. 94. Alexander Raudensis videndus omninò de analogis, lib. 1. c. 38. ex n. 108. cum seqq. & n. 137. & seqq. & in appendice posito post dictum tractatum de analogis, 3. parte, ex num. 234. atque ex numer. 170. Camillus Gallinius de verb. significatione, lib. 5. cap. 18. ex n. 651. cum seqq. Octauius Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 7.[sect. 27] inspectione 30. per totum, fol. 349. Ex quorum resolutionibus, & distinctionibus explicanda sunt, atque intelligenda duo. Primò, resoluta per Auendañum de exequendis mandatis, cap. 12. numer. 27. dum constituit. quòd in terminis Capituli noni, lati in curiis de Valladolid, anno 1542. petitione 9. quod est hodie l. 11. tit. 7. lib. 7. nouæ recopilat. si non apparet de licentia Regis expressa, illa numquam præsumi debet ex temporis diuturnitate. Secundò adnotata per Felicianum de Solis lib. 2. de censibus, cap. 3. num. 9. vbi postquam dixit, quòd Ecclesia, Ciuitas, aut Respublica non tenetur ex contractu censuali, nisi probet creditor pecuniam fuisse conuersam in Ecclesiæ, vel Reipublicæ vtilitatem, statim affirmat, quòd si longum tempus effluxerit, propter antiquitatem temporis, præsumi debebit, pretium conuersum fuisse in vtilitatem Ecclesiæ, vel Ciuitatis: quod tamen intelligi, atque explicari debebit iuxta occurrentis casus materiam, & necessitatem, rectè perpensis his, quæ Menoch. Mascard. & alij relati suprà Latiùs cumularunt. Sed in terminis d.l. 11. tit. 7. lib. 7. nouæ recopil. præter[sect. 28]mittenda non erunt nonnulla, quæ & vtilia esse possunt & necessaria, cùm eius legis decisio frequenter occurrere soleat: idcircò ex doctrina tradita in princ. huius cap. quòd alienatione prohibita, vsusfructûs etiam constitutio prohibeatur: Constituendum erit & tertio loco, quòd in casu illius legis, vbi res Ciuitatis donari, vendi, alienaríve absque Regia facultate prohibentur, nec vsusfructus etiam, nisi de licentia Regia constitui possit: quod ex dictis suprà satis confirmatur, & his, quæ scripserunt Pinel. 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, n. 20. Cephalus in cons. 53. num. 14. & seqq. lib. 1. & ratione principali illius legis desumitur, quæ ex mente condentis ita propriè obtinet in hac specie, sicut in specie, aut prohibitione alienationis ibidem expressa. Quòd si absque licentia Regia, de consensu tamen & authoritate[sect. 29] populi, termini, aut terræ, de quibus in ea lege, concedantur alicui, vt ibidem seminet, vel vt plantet arbores, & cùm hoc titulo possederit, ipso spatio viginti annorum, seminando, & arando, vel plantando arbores, licèt licentia sola populi inutilis sit, ex dict. l. 11. tamen possessio illa viginti annorum efficax erit, vt probato priùs, quòd illo tempore est aratum, plantatum, vel id essectum, ad quod huiusmodi terræ concessæ fuerunt, defendi debeat in possessione is, cui per populum concessio facta fuit: ita tamen quòd imponatur eidem solarium, & census, de quo in l. 9. eodem tit. & lib. Quod in terminis sic declarant Auendañus de exequendis mandatis, cap. 12. num. 22. vers. item aduertendum est quod illud capitulum. Mexia in l. Toleti, in 2. fundamento partis 9. num. 43. & seqq. fol. 86. Alphonsus de Azeuedo in l. 3. num. 27. vsque ad num. 33. & in l. 11. num. 2. tit. 7. lib. 7. nonæ collectionis Regiæ: vbi plenè agit, quid fieri debeat, cùm is, cui à populo concessio facta est, per quadraginta annos sic possederit, & de possidente tali tempore absque titulo Regis vel concessione populi, vt ibidem videri poterit. Ex his constituendum duxeram, deceptum apertè[sect. 30] Auendañum de exequendis mandatis, dict. cap. 12. n. 21. in princ. & num. 25. vers. Item licet. Is enim existimauit, quòd in terminis dictæ legis Regiæ, vbi ad alienationem terrarum, & terminorum, de quibus in ea lege agitur, expressa requiritur licentia Regis, sufficere debeat, quòd earum rerum alienatio facta fuerit ex consensu maioris partis incolarum siue populi, & datis sigillatim votis, & interposito Præsidis decreto: & sic seruata solennitate, & forma, de qua in l. vlt. C. de vendendis rebus ciuitatis, lib. 11. atque eâ principaliter motus est ratione, quòd dictum Capitulum de Valladolid, siue dict. l. regia 11. tantùm loquatur eo casu quo iustitia tantùm, & Rectores ciuitatis id faciunt, non verò cùm omnes ciues congregati fecerint: in quo, vt dixi, dicipitur apertè, cùm ex mente, atque verbis illius legis, tametsi incolæ omnes siue ciues consentirent, non posset fieri alienatio, licentiâ Regiâ non interueniente contra expressam eiusdem legis prohibitionem, nec valerent in contrarium acta; quod rectiùs defendunt Mexia vbi suprà, num. 45. fol. 86. & Azeuedius in eadem l. 11. tit. 7. lib. 7. num. 3. qui tamen aliter non fundant. Verùm hæc pars euidenter ex sequentibus comprobari videtur. Primò, nam si contraria opinio admitti posset, daretur via eludendi dispositionem dict. l. Regiæ, & in essectu alienationes fierent absque licentia Regis, contra eius intentionem, & voluntatem: quod nequaquam admittendum est, ex resolutis per Bartol. in l. omnes, §. rectè, n. 2. ff. de furtis, Iason. in l. 1. lectura 2. ad finem, ff. soluto matrimonio. Crotum in l. omnes populi, num. 277. ff. de iustitia & iure. Eo magis, quòd dicta lex Regia ad validandam terminorum, & terrarum alienationem, pro forma, & solennitate requirit licentiam Principis, ideò præsentia, aut consensus totius populi, facultatis Regiæ defectum supplere non erit potens: quia forma, &[sect. 31] solennitas ab ea lege tradita, in dubio substantialis præsumitur, & ad vnguem obseruanda est, ex doctrina Baldi in l. comparationes, 3. oppositione, in fine, C. de fide instrumentorum. Alexandri in cons. 50. num. 5. lib. 5. Decij in cons. 434. num. 2. Cephali in cons. 438. n. 2. & 3. vol. 3. quam multis exornant Ioannes Botta in cons. 58. num. 7. Hyppolitus Riminaldus in cons. 355. num. 58. lib. 4. Decianus in cons. 72. num. 27. lib. 2. Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 13. requisito 9. num. 68. & lib. 1. §. 4. num. 27. Matienço in l. 1. tit. 4. lib. 5. nouæ recopilationis glos. 4. num. 19. & 20. Aldobrandinus in consil. 34. num. 33. & seqq. lib. 1. Achilles Pedrocha in cons. 1. n. 18.[sect. 32] & seqq. Quod maximè procedit, quando verba legis essent aliàs superflua, vt in terminis nostris contingeret, ex Alexandro in l. 4. §. Prætor ait, num. 2. ff. de damno infecto: vel quando lex prouidet aliter, quam ius commu[sect. 33]ne, sicuti prouidet d. lex Regia, ex glossa, verbo, inhibentis, in Clementina 1. de iure Patronatus, Felino in c. cùm dilecta col. 8. vers. Nonum signum, de rescriptis. Beccio in cons. 12. num. 23. Rolando in cons. 72. n. 61. lib. 3. Vnde verbis dict. l. Regiæ, quæ Regis licentiam requirunt, inhærendum est, nec talis interpretatio admittenda, ex his, quæ cum Iasone, Decio, Tiraquello, & aliis adnotauit[sect. 34] Menoch. in cons. 243. num. 17. lib. 3. aliàs formâ legis emissâ, perire debet actus omninò, per textum in l. non dubium, C. de legibus, vbi Iason notabili vlt. num. 17. copiosè Felinus in dict. cap. cùm dilecta, de rescriptis, num. 29. & num. 36. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 4. à princ. vsque ad num. 30. & lib. 1. §. 13. Requisito 9. num. 68. & seqq. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 57. num. 22. vol. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 27. num. 2. vol. 1. Hyppolitus Riminaldus in cons. 467. num. 13. lib. 4. Fabius Turretus in cons. 47. n. 34. Laurentius de Pinu in cons. 84. num. 5. Nec potest talis[sect. 55] forma per æquipollens, hoc est, ex congregatione, aut consensu totius populi adimpleri, nec eidem aliquid addendum, vel detrahendum est, vt per Baldum, & omnes Doctores in l. 1. ff. de liberis & posthum. vbi Iason à num. 18. vsque ad num. 27. & Alexander num. 3. Baldus in cons. 308. in fine, vol. 3 Castrensis in. l. vlt. sub num. 7. C. de testamentis. Tiraquellus de retractu lignagier, §. 21. gloss. 1. num. 12. & de retractu conuentionali, §. 4. gloss. 6. sub num. 31. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 4. num. 12. & lib. 2. dict. §. 13. requisito 9. num. 73. Gratianus regula 212. Menoch. in cons. 388. num. 20. lib 4. Hyppolitus Riminaldus in cons. 367. num. 9. lib. 4. Laurentius de Pinu in cons. 18. num. 12. & 13. Deinde, quoniam dict. lex regia prohibitiuè loqui[sect. 36]tur, & habet clausulam annullatiuam, & sic formam incommutabilem inducit, vt multorum allegatione latiùs comprobant Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 14. requisito 9. num. 72. Anton. Galeatius Maluassia dict. cons. 57. num. 23. vol. 1. Pedrocha in cons. 37. num. 21. & 22. latè Beccius in cons. 62. num. 43. & in consil. 66. num. 9. & seqq. Et dictio illa negatiua, non, iun[sect. 37]cta verbo, puedan dar tierras algunas, inducit præcisam neceisstatem, priuat potentiam, & actum in contrarium factum reddit nullum, vt per textum in l. non potest, ff. de furtis, & alia iura, scribunt Bartolus in l. final. n. 8. ff. de feriis, & in l. de his, num. 4. ff. de transact. Baldus in l. finali, col. vlt. C. de fideicommissis, Iason in l. 1. n. 2. ff. de verbor. obligat. Corrasius in l. si vsusfructus, num. 8. & seqq. ff. de seruitutibus, vbi ex num. 4. agit de natura, & virtute verbi, potest. latè Peralta hac de re videndus omninò in l. hæredem, ex num. 79. ff. de legatis 2. Aldobrandinus in cons. 61. num. 15. vol. 1. Ioannes Gutierrez in repetitione l. nemo potest, ff. de legatis 1. num. 145. Aluarus Valascus consultatione 85. num. 6. & commendo Fuluium[sect. 38] Pacianum, mihi quidem eruditissimum, & cuius tractatum & vtiliter, & diligenter scriptum arbitror, de probationibus, lib. 1. cap. 35. à num. 28. vsque ad num. 48. Denique facit, quia ex verbis dictæ legis Regiæ dum[sect. 39] dicit, La justicia, y regidores, non licet sumere argumentum à contrario sensu, vt scilicet alienatio fieri possit citra licentiam Regiam, si proceres, & homines totius populi congregati alienationi consentiant: resultat enim absonus intellectus, & menti legis contrarius, quæ licentiam Regiam necessariò requirit, & sic admitti non debet, ex doctrina Baldi, per illum textum in l. cùm patrem, C. de conditionibus insertis, & tradit Romanus in cons. 392. num. 24. &cùm ibi fiat mentio Procerum, hoc est, de la justicia y regidores, perinde est, ac si populus totus nominaretur, & alienare, siue dare prædictas terras absque Regia licentia prohiberetur. Decuriones enim,[sect. 40] siue Proceres totum populum, aut duitatem repræsentant, & quod ipsi faciunt, totus populus facere videtur, ex glossa in rubrica, C. quæ sit longa consuetudo, & in l. sed ex dolo, §. 1. ff. de dolo. Ex quibus sic adnotauerunt Auendañus responso 34. num. 1. versiculo ex supradictis. Alphonsus de Azeuedo in additio, ad Curiam Pisanam, cap. 5. fol. 8. versiculo, Et notandum, & cap. 18. numer. 4. fol. 61. & num. 22. fol. 64. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana, 249. num. 1. & decis. 257. num. 2. Gironda de gabellis, 2. parte, §. 1. numer. 17. fol. 48. Et sic intentio illius legis nulla alia est, quàm vt termini & terræ absque licentia Regia nec dentur, nec alienentur: ideò consensus populi cum authoritate etiam Procerum non posset alienationes, siue concessiones in contrarium factas validare. Id quod procederet. etiamsi Proceres dictæ legi Regiæ renunciarent; adhuc enim talis renunciatio nullius esset momenti, ex verbis eiusdem legis, ibi: Pero mandamos, que la Iusticia, y Regidores, no puedandar tierras algunas, sin preceder licencia nuestra para ello. Quæ verba omninò sunt prohibitiua; at legibus prohibenti[sect. 41]bus renuntiari minimè potest, ex glossa vulgata in. l. 1. C. ne fideiussores dotium dentur, vbi Salicetus dicit esse communem resolutionem, numer. 5. Ioannes Gutierrez, qui similes alias glossas allegat in repetitione l. nemo potest, ff. de legatis primò, num. 307. Tiraquell. de primogenitura, quæst. 22. num. 9. Oroscius l. ius publicum, n. 4. & 5 ff. de pactis. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 29. num. 1. & 3 cum seqq. maximè, quia in ea lege prohibitio dationis, vel alienationis fuit facta in fauorem ciuitatum, & oppidorum huius Regni, vt ex eadem lege colligitur: quapropter eidem legi propte[sect. 42] publicam vtilitatem introductæ, & pro forma & solemnitate alienationis, licentiam Regiam postulanti renuntiari non potest, ex resolutis per Baldum, in l. si chirographis primo notabili, C. si certum petatur, & in cons. 250. vol. 5. Castrensem in cons. 75. ad finem, lib. 1. Angelum in cons. 88. sub num. 3. Felinum in c. si diligenti, colum. 2. versic. Secundò fallit, de foro competenti. Ioannem Vincentium Honded. in cons. 27. num. 34. volum. 1. Nec etiam cum[sect. 43] iuramento, ex his quæ magistraliter scripsit Bartolus in l. si quis pro eo, num. 13. & seqq. ff. de fideiussioribus. Abbas in c. cùm contingat, num. 24. & seqq. de iureiurando, & ibi Alciatus. n. 150. 162. & 168. Alexander in cons. 95. in fine, vol. 1. Gozadinus in cons. 16. num. 14. & in terminis dictæ l. vltimæ, C. de vendendis rebus ciuitatis, lib. 11. tenuit Bartolus ibidem, num. 5. Ex cuius doctrina confirmatur omninò superior resolutio, quæ adeò vera est, & procedere debet, vt possint Proceres, hoc est, la iusticia, y regidores, aduersùs proprium factum venire, & alienationem improbare. Nam licèt regulariter nemo[sect. 44] possit factum proprium impugnare, nec aduersùs illud venire, vt per textum in l. si post mortem, ff. de adoptionibus, adnotarunt Bartolus, & communiter Doctores ibi, & multis exornant Authores statim referendi. Tamen quando factum est factum, & contra legem prohibitiuam, licitum est factum proprium impugnare. Quod[sect. 45] latè probant Tiraquellus de retractu Iagnagier, §. 26. glos. 2. num. 5. & seqq. & num. 11. versiculo, Quæ autem dicta sunt. Parisius in cons. 53. num. 11. & volum. 1. Cremensis singulari 113. Aretinus in cons. 114. Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, num. 95. cum seqq. Baeça de non meliorandis dotis ratione filiabus, c. 34. n. 2. 3. 4. & 5. Molina de Hispanorum primogeniis, lib 4. capite 1. n. 18. & seqq. Aluarus Valascus consultatione 69. numer. 14. Borgninus Caualcanus de tutore, & curatore, num. 162. & 163. fol. 200. & 201. Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. quæst. 41. ex num. 2. cum seqq. Qui etiam loquuntur in alienatione bonorum Ecclesiæ, Minoris, aut Vniuersitatis absque debita forma & solennitate celebrata, vt possit ab ipsismet contrahentibus annnullari. Deinde etiam ad dictam legem Regiam animaduer[sect. 46]tendum est, dubium esse vtrùm absque licentia Regia, census constitui valeat in terris, & terminis oppidorum, & ciuitatum huius Regni, de quibus Regia lex illa tractat: & sic an Regia facultas ad dandas, siue alienandas terras, & terminos requisita ibi, requiratur etiam ad census constitutionem super illis, an verò sufficere debeat sola Procerum licentia, & solemnitas dict. l. vltimæ C. de vendendis rebus ciuitatis, lib. 11. Et dubium facit, quoniam lex illa alienationem, siue dationem tantùm prohibet, non tamen obligationem, aut hypothecam, nec aliqua alia lege prohibitum reperitur, quòd terræ huiusmodi, vel termini obligari non possint, nec hypothecari: at permissum esse censetur, quod prohibitum non repetitur, l, cùm Prætor, ff. de iudiciis, vbi glos[sect. 47]sa verbo, videtur, allegat alia iura, l. mutus, §. 1. ff. de procuratoribus. Francisc. Beccius m cons. 60. numer. 8. Pancirolus in cons. 106. num. 20. Crotus in cons. 115. n. 5. vol. 1. Simon de Prætis in cons. 121. numer. 21. & permissionis[sect. 48] causa fauorabilior est, quàm prohibitionis, vt probarunt Craueta in cons. 203. num. 14. Alexander Raudensis de analogis lib. 1. Cap. 35. numer. 22. Præterà, quia eo ipso, quod dicta lex Regia loquitur expressè in alienatione, & datione tantum terrarum, & terminorum, nec de hypotheca, obligatione, aut census constitutione mentionem facit, huius quæstionis decisio remanere videtur dispositioni iuris communis, ex his quæ scribunt Doctores communiter in l. commodissima, per illum textum ff. de liberis de posthumis. Sed de iure communi, terræ illæ, vel termini cum licentia Præsidis alienari possunt, nec licentia Regia necessaria est, præterquam in vtraque Roma, ex d.l. vltima, C. de vendendis rebus ciuitatis lib. 11. Ergo quoad hypothecam, vel census constitutionem idem etiam obseruari debet post illius legis constitutionem, quâ de hac re nihil dispositum est: Maximè quòd cùm ea constitutio sit contraria, & correcto[sect. 49]ria iuris communis, extendi non debet, sed strictè intelligenda est in terminis, in quibus loquitur, ex resolutis per Doctores communiter in Authent quas actiones, C. de sacrosanctis Ecclesiis. Tiraquellum in l. si vnquam, verbo, libertis, pagin. 96. C. de reuocandis donat. Rolandum in cons. 74. numer. 17. & 18. volum. 1. Bursatum in cons. 76. numer. 8. & in cons. 120. num. 31. lib. 1. & hanc partem non sic fundatam in specie, & terminis dict. l. 11. tit. 7. lib. 7. nouæ collettionis Regiæ, tenuit expressè D. Felicianus de Solis tractatu, de censibus, lib. 2. cap. 3. n. 6. vbi dicit sæpenumerò se vidisse ad alienanda, vel hypothecanda bona propria duitatum, ad redditus imponendos solere impetrari licentiam à Rege nostro: quæ si deficeret in tali alienatione, hypotheca, vel redditus annui constitutione, non ex hoc alienatio, hypotheca, aut constitutio redditus iudicaretur nulla, vt ipse firmat, qui intelligit hoc procedere en las tierras concegiles, y realengas, no en las tierras baldias, aut concegiles, in quibus dicit loquutam dictam legem Regiam. Ego verò eo ipso, quòd dicta lex in his terris loquuta fuerit, contrariam sententiam omninò ampledendam existimarem, & Consequenter ad census, vel redditus annui constitutionem, Regiam licentiam necessariam esse. Quod fundamentis sequentibus euidenter comprobari poterit. Primò, per textum in l. vltim. C. de rebus alienis non alienandis. Ex qua alienatione prohibita censeri etiam obligationem, pignoris nexum, & hypothecam prohibitam, passim & communiter adnotare solent Doctores, vt ex multis tradunt Antonius Gomez, in l. 40. Taur. n. 83. Couar. resolut. lib. 2. cap. 16. numer. 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 21. num. 15. Prohibitâ ergo alienatione expressim in d. l. Regia 11. Nec pignoris nexu, aut hypothecâ permissâ, cur discriminis rationem constituemus, vel ad census constitutionem Regiam licentiam necessariam non esse dicemus, maximè cùm ratio superior fortiter vrgeat in terminis dict. l. Regiæ, vbi concessionibus, vel alienationis prohibitio principaliter facta est fauore oppidorum, & ciuitatum huius Regni, quæ ex similibus Concessionibus, vel alienationibus maximum damnum patiebantur, vt constat ex illis verbis: Por el mucho daño que dello recibian las dicas Ciudades y Villas de nuestros Reynos. At prohibitio[sect. 50] alienationis etiam simpliciter facta, in his quæ fauorabilia sunt, comprehendit obligationem, hypothecam, & cætera quæ continentur in dict. l. vltim. C. de rebus alien, non alienandis, ex singulari doctrina Baldi in l. voluntas, numer. 11. Cod. de fideicommissis, quam exornant, & sequuntur Modern. Paris. in addit. ad Alexandrum, in cons. 119. litera A. Volum. 3. Couar. dict. cap. 16. num. 2. Molina lib. 1. de Hispanorum primogeniis, cap. 20. numer. 16. & 17. Et ratio generalis illius[sect. 51] legis extendit legem ipsam, etiam in casu speciali loquentem ad alios casus, l. quod dictum, ff. de pactis, vbi adnotatunt Bartolus, Bald. & Iason in primo & secundo notabili, l. regula, §. finali, vbi etiam Bartol. ff. de iuris & facti ignorantia. Tiraquellus in tracta. Cessante causa, 1. part. num 139. & seqq. Craueta in cons. 35. num. 32. & in cons. num. 3. & seqq. Caualcanus de tutore & curatore, num. 134. fol. 82. Præsertim quòd cùm hoc insit, atque ex mente eius legis procedat, legis extensio non dicitur fieri, vt scribunt Iason in l. Prætor ait, n. 6.[sect. 52] ff. de noui operis nunciatione, Felin. in cap. translato, col. 2. de constit. Mench, de successionum creatione, lib. 2. §. 18. num. 237. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 5. num. 12. Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requsito, cap. 5. num. 143. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. capit. 12. num. 19. Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 1. cap. 26. num. 77. Secundò facit; nam licèt textus in dict. l. vltim. C. de[sect. 53] vendendis reb ciuitatis, lib. 11. loquatur in venditione, tamen quòd habeat locum in qualibet alia alienatione, ex Alexandro in cons. 1. col. 4. firmant expressè Autndañus de exequendis mandatis, dict. cap. 12. num. 26. in princip. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 93. num. 38. Igitur idem dicendum est in terminis dict. 1. Regiæ 11. quia leges Regiæ recipiunt omnes interpretationes quas re[sect. 54]cipit ius commune in tali casu, vt alios referens rectè aduertit Aluarus Valasc. consultatione 42. in sine, & consultatione 66. num. 17. Et confirmatur ex his quæ scripserunt Ancharanus in cons. 49. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 110. n. 13. & 14. vol. 1. Decianus in cons. 62. num. 22. vol. 3 Pedrocha in cons. 25. num. 33. & 34. Ex quibus destruitur omninò præcipuum Feliciani fundamentum, quod ex dict. l. vlt. C. de vendend. reb. ciuit. desumitur: textus autem in dict. l. Regia, 11. tit. 7. lib. 7.[sect. 55] (de qua hactenus actum est) in quibus terris & terminis loquatur, explicat latè ipse Felicianus lib. 2. d. cap. 3. ex num. 2. vsque ad num. 7. Solùm restat, & vltimo loco constituere ad limita[sect. 56]tionem dictæ legis Regiæ, eiusdem decisionem minimè procedere in terris, locis, & dominiis Comitum, Ducum, Marchionum, & aliorum Dominorum; in quibus Regi licentia neccessaria non erit, vt prædicti termini, & terræ alienari, vel obligari possint, sed eorum licentia, & authoritas sussiciens esse debet, in quibus casibus in terris Principis Regia licentia necessaria esset: quod pro certo tradiderunt, & latiùs comprobant Auendañus de exequendis mandatis, dicto cap. 12. num. 14. Ludouicus Messia in præcitata l. de Toledo, 2. fundamento 9. part. num. 48. & 49. fol. 87. Cæterùm Alphons. de Azeuedo in commentariis ad dict. l. 11. tit. 7. lib. 7. num. 5. de hac opinione dubitat, dicens quòd apud et m habet maximum dubium, eo quòd Domini non possint derogare dictæ legi Regiæ, licèt de facto aliquando faciant, sed fortassis quia non contradicitur multa enim per patientiam tolerantur, quæ d in iudicio deducta essent, non tolerarentur. Verùm retentâ priori sententia, quæ verior[sect. 57] videtur, & in praxi aliquando obtinui, prædictum fundamentum apertè diluitur, quoniam verum est, quòd prædicti Domini, Comites, Duces, & Marchiones non possint constitutioni illi Regiæ derogare in terris, & dominiis, quæ sunt ipsius Regis, nec in eisdem licentiam, aut authoritatem ad alienationes concedere; in propriis tarnen dominis, & oppidis id iure facere poterunt; nec, cùm loco Regis habeantur in suis oppidis, ex traditis per Auendañum, & Messiam vbi suprà, decisioni Regiæ derogare videbuntur; idcircò alienationi, vel hypothecæ consentire, & authoritatem suam interponere rectè possunt, & consequenter alienationes ipsas suo consensu validare. # 55 CAPVT LV. Vsufructuarius, an, & qualiter teneatur circa lites expendere? vbi antiquorum sententia defenditur, & admissa distinctione communi, qua distinguitur inter vsufructuarium ex dispositione legis, & eum qui ex dispositione hominis vsumfructum obtinet, nonnulli casus constituuntur, & res ista breuiter, & distinctè explicatur. SVMMARIVM. -  1 Patrem ex fructibus bonorum aduentitiorum filij, quorum vsusfructus ad eum, tanquam ad legitimum administratorem pertinet, expensas litium, quæ super eisdem bonis mouentur, indistinctè facturum, cum communi contra Pinellum, & Molinam, & infrà num. 5. -  2 Quod tamen dupliciter temperatur, provt hoc num. scribitur. -  3 Vsufructuarius vtrùm teneatur expensas litis ministrare, sic, vt nec repetere illas possit, quando lis mouetur respectu vsusfructus tantum, aut tota pertinet ad vsumfructum. -  4 Vsufructuarius, an teneatur circa lites expendere, cùm lis mouetur super proprietate: vbi Guilliel. de Cuneo opinio nouè expenditur per Authorem, & Communis contraria probatur. -  5 Defenditur communis sententia, quæ circa expensas litis distinguit inter vsufructuarium ex dispositione legis, & eum qui habet vsumfructum ex dispositione hominis, & Arij Pinelli, atque Ludouici Molinæ contraria opinio taxatur. -  6 Vsufructuarius vtrùm expensas præstare debeat de proprio, cùm lis mouetur, in qua de perpetua vtilitate rei tractatur: vbi Communis defenditur, & Guillielmi de Cuneo distinctio iuxta communem sententiam declaratur. -  7 Possessor Maioratus an, & qualiter teneatur circa lites expendere? Remissiuè. VSufructu constituto in rebus & modis hactenus declaratis, non solùm vtifrui arbitrio boni viri vsufructuarius tenetur, vt capitibus præcedentibus explicatum est; verùm etiam, & onera aliqua subire, atque expensas nonnullas ministrare. Quod vt radicitùs explicamus, atque huius capitis materiam distinctè resoluamus. Primo loco constituere necessarium erit: Patrem ex[sect. 1] fructibus bonorum aduentitiorum filij, quorum vsusfructus ad eum, tanquam ad legitimum administratorem pertinet, exponsas litium, quæ super eisdem bonis mouentur indistincte factum, per textum in l. 1. C. de bonis maternis, & in l. finali, §. vbi autem in vnum, C. de bonis quæ liberis. Ex quibus sic adnotauit, & mente tenendum dixit Bartolus indict. l. 1. num. 3. vbi sequuntur Baldus, Angelus, & Corneus in princip. Guillielm. de Cuneo in dict. §. vbi autem in vnum, quem refert sequitur Baldus in l. 1. §. rectè autem, in finalibus verbis, ff. Vsufructuarius quemadmodum caueat. Crotus in l. frater à fratre, num. 123. ff. de condictione indebiti. Gozadinus in cons. 94. num. 37. Antonius Gomez tom. 2. Variar. cap. 15. de seruitutib. num 7. Vers. ex quo deducitur. Et esse communem sententiam profitentur Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 68. in princ. Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 27. n. 10. & 11. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. ex num. 5. cum seqq. Petrus de Barbosa in l. diuortio, §. fin. ff. soluto matrimonio, num. 44. versic. Argumento l. 1. folio 1158. Et in hoc distinguitur vsufructuarius ex dispositione legis, ab eo, qui ex dispositione hominis, vsumfructum obtinet, qui dumtaxat tenetur ad expensas litis, habita distinctione magnæ; vel paruæ expensæ, provt contra Pinellum, & Molinam, cum communi defendant statim num. 5. Declaratur hic casus, vt minimè procedat, siue limi[sect. 2]tari debeat, quoties pater litigando, nimios fecerit sumptus, siue tales & tantos, qui in vera computatione fructus aduentitiorum excedant; tunc enim filius, cuius nomine lis agitata fuit, de excessu tenebitur patri, provt latiùs explicat Ioannes Garsia videndus d. cap. 11. n. 11. per totum. Deinde, vt non procedat in sumptibus factis ad perpetuam rei vtilitatem, seu aduentitiorum meliorationem, vt ad limitationem d.l. 1. C. de bon. mater. firmat, & latiùs declarat Pinellus 2 p. eiusdem l. num. 69. Secundo loco, quod attinet ad reliquos vsufructuarios, quibus ex dispositione hominis, vsusfructus debe[sect. 3]tur, constuendum est: Quòd si lis moueatur respectu solius vsusfructus, vel quæ tota pertineat ad vsumfructum, siue ab vsufructuario, siue contra ipsum mota fuerit, tunc indistinctè ab vsufructuario expensæ ministrandæ sunt, nec repeti possunt ratio enim ipsa suadet, vt cùm vtilitas earum expensarum, & litis, fructuarij tantùm futura sit, expensarum quoque onus ad eum solum pertinere debeat: quod ante alios rectè animaduertit Arias Pinellus 1. part. d.l. 1. numer. 68. versic aduerto etiam, Ex. sequuntur Molina lib. 1. d. cap. 27. num. 11. versic. si lis solam. Ioannes Garsia dict. cap. 11. num. 10. in princ. & in versic. ita tamen intelligendum est. Nec vrget in contrarium textus in l. hactenus, cum l. seq. ff. de vsufructu, & in l. eum ad quem, C. eodem titul. Quoniam ea iura loquuntur de expensis refectionum, in quibus dispar ratio est, non de expensis litium, vt alio cap. infrà, latius explicabitur, & rectè aduertit Ioannes Garsia vbi suprà. Idem etiam ante præfatos Authores, quorum ipsi non meminerunt, resoluerat Guillielm. de Cuneo, quem refert, & sequitur Baldus in l. 1. §. rectè autem, in fine, ff. Vsufructuarius quemadmodum caueat, vbi distinguit ad propositum huius materiæ, an de proprietate, vel de vsufructu litigetur; & cùm de vsufructu litigatur, expensis fructuarij litem habendam dicit expressè. Tertiò constituendum est: Dubium principale esse,[sect. 4] quid dicendum sit circa expensas litis, quoties litigatur super proprietate tantum? Et Guilliel. de Cuneo relatus per Baldum in dict. §. rectè autem, in finalibus verbis, (ad quem nullus Scribentium omnium animaduertit) expressim docuit, vsufructuarium in hac specie nihil teneri de proprio expendere, sed expensis domini litem habendam. Verùm. ipso, vt dicebam, nunquam relato, contrarium indistinctè admittunt cæteri Authores in hac materia scribentes; qui etiam quando mouetur lis super proprietate, distinguendum existimant inter vsufructuarium legitimum, cui ex dispositione legis vsusfructus debetur, in quo nulla habetur magnæ, vel paruæ expensæ ratio; & reliquos vsufructuarios, qui vsumfructum ex dispositione hominis obtinent, qui ad paruas tantum, non ad magnas expensas litium tenentur: & sic etiam hoc casu, circa fructuarium admittunt distinctionem illam magnæ & paruæ expensæ, & separant istum casum ab eo, quo de vsufructu tantùm lis contingit, vt constat ex his, quæ post alios scripserunt Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. titia cùm nuberet, ff. de legatis secundò, num. 148. ad finem. Gozadinus in cons. 94. num. 37. & alij relati per Pinellum 2. part. dict. 1. 1. numer. 68. in princ. Molinam lib. 1. dict. cap. 27. numer. 11. & constanter defendunt Ioannes Garsia d. cap. 11. ex num. 5. vsque ad num. 11. Barbos. in d.l. diuortio, §. final, num. 44. ibi: Tamen facilè respondetur, fol. 1158. Verè autem pro opinione Guillielmi de Cuneo, ratio illa vrgere videtur, quæ adducebatur casu præcedenti contra vsufructuarium, nempe iustum esse non obligare vsufructuarium ad eas expensas, quæ in ipsius vtilitatem non fiunt, sed proprietatis tantùm. Nihilominus tamen placet Communis, ex eo, quòd lex, quæ curam, sollicitudinem, custodiam, & defensionem rei vsufructuario commisit, l. prima, vlt. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. Bartolus in l. 1. §. finali, n. 9. ff. de noui operis nuntiatione, vbi Iason num. 3. Modernus in consuetud. Parisiens. §. 1. glos. 1. numer. 10. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, numer. 16. voluit etiam in lite, & defensione eiusdem rei, ad modicam, non ad ma[sect. 5]gnam expensam ipsum obligare; sic enim magis solicitus erit, & diligentiùs res ipsas tuebitur: patrem verò legitimum administratorem, & vsufructuarium bonorum aduentitiorum filij indistinctè c ad expensas litis obligauit, nec magnæ; aut paruæ distinctionem admittere voluit: forsan enim considerauit, patrem ipsum, qui vltra cæteros vsufructuarios honoratur, & maiori prærogatiua afficitur, in hoc onerari debere, aut honorem cum hoc onere compensandum; item filiis, eorúmque rebus fortiori vinculo adstrictos esse parentes, quàm extraneos, vt de se patet, idcircò magis grauandos circa expensas litis. Denique eosdem parentes præter, & forsan contra voluntatem dominorum, vel defunctorum, atque ex dispositione legis, vsumfructum consequi; reliquos verò vsufructuarios ex iudicio atque dispositione testatoris, vel hominis, vsumfructum obtinere, ideò distinguendos in hoc: quod tamen durum existimant, & rationi contrarium Arias Pinellus 2. parte d.l. 1. num. 68. Molina lib. 1. d. cap. 27. num. 11. qui contendunt, præfatam differentiam inter vsufructuarium ex dispositione legis, & eum qui ex dispositione hominis vsumfructum habet, veram non esse, quoniam ratione nulla suaderi potest, vt ipsi putant, quòd ius maius habeat is, qui vsumfructum ab homine obtinet, quàm is, qui eum à lege habet, nec credendum sit, legem, quæ tot prærogatiuas parenti supra cæteros vsufructuarios concedit, in hac parte eum eisdem inferiorem reliquisse. Verùm hæc ratio, vt vides, contra ipsos retorqueri potest, nam imò multùm verisimile est, vt dicebam suprà, quòd lex quæ patrem in aliis, supra cæteros vsufructuarios honorauit, in hoc onerare voluerit, rationibus consideratis suprà idcircò communis differentia verior videtur, atque tenenda, & pro ea nonnulla fundamenta considerari Ioannes Garsia d. cap 11. numer. 7. 8. & 9. & probauit illam Barbosa in d.l. diuortio, §. finali num. 44. versicul. tamen facilè respondetur, fol. 1158. qui dicit, quod rationem differentiæ inter vsufructuarium legis, & hominis quoad expensas litis, adducit Guillielm. de Cuneo relatus per Baldum in d.l. 1. §. rectè, ff. Vsufructuarius quemadmodum caneat: & tamen eo loco licèt præfata differentia probetur, differentiæ ratio nulla assignatu, vt ibidem videre poteris. Quartò constituendum est, idem quod in præceden[sect. 6]ti casu cùm de proprietate excitatur causa, obseruandum esse, si de perpetua vtilitate rei contendatur, hoc est de iure, & dominio illius, qui rerum suarum vsumfructum concessi; tunc enim dicendum erit, quòd si expensæ modicæ sint, ad ipsum vsufructuarium pertineant, ex decisione text, in l. hactenus, ff. de vsufructu, l. eum ad quem, C. eodem titul. quæ leges licèt in refectione loquantur, similiter & in hac specie locum obtinent, provt Molina, & Ioannes Garsia referendi statim explicarunt: si autem magnæ sint, non tenetur eas ipse vsufructuarius facere; quod in possessore Maioratus, & in vsufructuario, ex multis aliis obseruat Molina lib. 1 d. cap. 17. num 11. versiculo autem, & in vsufructuario dixit expressè Ioannes Garsia d. cap. 11. num. 10. versìcul. at verò si agatur, & est de mente Barbosæ vbi suprà, & Pauli de Montepico in d. §. Titta cùm nuberet, num. 148. ad finem. Verùm (quod superiorum nullus aduertit) hoc casu, quo vtriusque, & proprietarij & vsufructuarij res, & negotium agitur, expensìs vtriusque litem agitandam, dixit expressè Guillel. de Cuneo relatus per Baldum in dict. l. 1. §. rectè autem, in fine, ff. Vsufructuarius quemadmodum caueat, qui in hac materia sic distinguit, vt etiam refert Baldus: Quòd si agatur de proprietate, expensis domini; si de vsufructu, expensis fructuarij; si de vtroque, expensis vtriusque lis agitanda est; sed potest Guilliel. doctrina iuxta communem resolutionem explicari in hunc modum: nempe vtriusque expensis litem agitandam, sic, vt modica expensa ad vsufructuarium pertineat, magna verò ad ipsum dominum proprietatis, vel hæredem. Remanet ergo, vsufructuarium ex dispositione legis, indistinctè teneri circa lites expendere, vsufructuarium verò hominis, ad modicam expensam circa lites teneri regulariter, non ad magnam, præterquàm cùm de vsufructu tantum agitur; tunc enim omninò expendere debet. Quintó & vltimò constituendum est Dubium esse, an,[sect. 7] & qual iter, siue an eo modo, quo vsufructuarius tenetur, possessor Maioratus teneatur circa lites expendere.? Sed ne à nostro instituto discedere videamur, hac de re videndi sunt, qui plenè agunt, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 27. ex n. 10. Mieres de maioratu, 4. part. quæst. 16. Barbosa in dict. l. diuortio, §. final. n. 44. versic. & vltra eum infero. # 56 CAPVT LVI. Vsufructuarius in ædificando, vel in reficiendo quas expensas facere teneatur? vbi lex hactenus, 8. ff. de vsufructu, dilucidè explanatur; item quæ alia onera ipse fructuarius subire debeat, & quæ impensa gratiâ fructuum, vel ad perpetuam rei vtilitatem facta dicatur, distinctè, & meliùs quàm hactenus declaratum. Demùm Iacobi Mandelli de Alba distinctio in hac materia, in cons. 363. num. 6. notabiliter adducta, atque explicata per Authorem. SVMMARIVM. -  1 In vsufructuario legitimo, ex dispositione legis quoad expensas, qua in ædificando, aut in reficiendo consistunt, eandem rationem militare, quæ in aliis vsufructuariis, & in omnibus seruandam esse rationem magnæ, vel modicæ expensæ. -  2 Circa onera, atque expensas, quas vsufructuarius subire tenetur, præcipuam rationem habendam ex nonnullis iuribus, quæ hoc numero præcitantur. -  3 Impensam magnam in ædificando, aut in reficiendo, ad proprietarium pertinere, provt hoc numero declaratur. -  4 Vsufructarius in reficiendo, aut in ædificando, quas expensas facere teneatur? -  5 Vsufructarius quo iure, aut remedio recuperare possit à proprietario impensas magnas factas in reficiendo, vel in ædificando, remissiuè. -  6 Impensa magna, vel parua qua dicatur? -  7 Impensæ paruæ, an magnæ sint, cognosci posse regulâ quadam, ex sententia Glossæ, de qua hoc numero, & duobus seqq. -  8 Impensa facta gratiâ colligendorum fructuum, etiamsi magna sit, indistinctè pertinet ad vsufructuarium, nec repeti potest. -  9 Impensæ factæ per maritum circa fructus, repeti non possunt, sed cum fructibus compensantur. -  10 Vsufructuario paruam impensam ita ex officio incumbere, vt eius nomine nihil repetere possit, etiam si ea duret vltra ius suum. -  11 Maritus impensam modicam attenta quantitate, indistinctè repetere non potest, quantumcunque duret vitra ius mariti, & constaret, quòd ea non gratiâ fructuum, sed rei facta esset. -  12 Iacobi Mandelli de Alba distinctio in hac materia in cons. 363. num. 6. lib. 2. nouiter adducta, & confirmata, & num. seqq. -  13 Impensa facta gratiâ fructum, quæ dicatur? & quatenus hac repeti possit, vel cum fructibus compensari? -  14 Ad vsufructuarium pertinere onera quamplurima, etiam si modica non sint, collect as, gabellas, pensiones, canones, tributa, & alias præstationes temporales, quæ ratione possessionis, vel fructuum soluuntur. -  15 Onera realia, vel mixta, semper cum re legata transeunt, & ad personas rem ipsam possidentes, & res cum suo onere regulariter censetur relicta. -  16 Census super re impositus debetur ab vsufructuario, emphyteuta, & quolibet alio possessore, nec potest conuentus se eximere à iudicio per nominationem Domini directi. -  17 Vsufructuarium omnium bonorum teneri alere familiam, atque eos, quos testator defunctus alere tenebatur. -  18 Vsufructuarius vtrùm teneatur prædicta onera subire, quando vsusfructus legatum, solutis oneribus, inutile esset futurum. -  19 Vbi quorundam distinctio refertur, & sententia Authoris proponitur. QVoniam Capite præcedenti actum fuit de iis, quæ pertinent ad expensas litis, in quibus admittendam diximus distinctionem communem, inter legitimum vsufructuarium, & alios, quibus non à lege, sed ex dispositione hominis contingit vsusfructus. Nunc agendum[sect. 1] erit de aliis expensis quæ in ædisicando, aut in reficiendo consistunt; in quibus distinguendum non est inter vsufructuarium legitimum ex legis dispositione, & alios vsufructuarios, qui ex dispositione hominis vsumfructum obtinent, quoniam subest eadem ratio in vtroque & in vtroque obseruam da est ratio l. vsufructu, 7. in fine, l. hactenus, 8. ff. de vsufruct. l. eum ad quem, 7. C. eodem titulo, vt modica impensa ad vsufructuarium pertineat, immodica verò ad proprietarium; quod expressim, & rectè aduertit Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 11. num. 12. Idque euidentius constare poterit, constituendo in primis: Circa onera atque expensas, quas vsu[sect. 2]fructuarius subire tenetur, præcipuam rationem habendam ex tribus iuribus iam relatis, d.l. hactenus, l. vsufructu, in fine, & d.l. eum ad quem. Ex quibus deduxerunt[sect. 3] communiter omnes, impensam magnam in ædificando, vel in reficiendo, ad proprietarium spectare, ita tamen quòd si damnum ex vetustate, vel alia causa contigerit, quod non possit sine magna impensa reparari, proprietarius non teneatur reficere, sicut nec vsufructuarius tenetur; proprietario tamen reparante, vtetur fructuarius, nisi tota res destructa fuerit, quia finitus esset vsusfructus l. 5. §, rei mutatione, ff. quibus modis vsusfructus amittatur. Paruam verò expensam iidem tradiderunt ad[sect. 4] fructuarium pertinere, ita vt pro mantenimento, siue refectione rei, teneatur ipse ad modicas expensas, & sumptus modicos, qui tamen temporalem vtilitatem, aut fructuum perceptionem respiciant, nec eos possit repetere; non verò ad eas expensas, quæ perpetuam rei vtilitatem continere, vel ad proprietatem pertinere videantur, ex eisdem iuribus, & l. 1. tit. 31. partit. 3. vbi Gregorius Lopez verb, casa, & ex aliis multis sic resoluunt Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 72. in princ. Antonius Gomez tom. 2. variar. c. 15. de seruitutibus, num. 7. Borgninus Caualcanus, qui confusè loquitur, nec perfectè rem hanc declarat, de vsufructu mulieri relicto, num. 160. fol. 354. Curtius iunior in cons. 278. num. 28. lib. 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 27. num. 11. D. Franciscus Sarmientus selectarum lib. 3. cap. 4. num. 4. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus. dict. cap. 11. num. 12. & 13. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 3. num. 20. per totum. Ioannes Sichardus in d.l. eum ad quem, ferè per totam. Guillielmus Redoanus tractatu, de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 72. cap. 10. per totum, fol. 355. Petrus Surdus in cons. 155. num. 9. lib. 2. Vincentius Carocius de locato & conducto, 3. gradu accidentium, q. 26. de vsufructu, ferè per totum, fol. 87. Et his non relatis, nouissïmè Petrus Ricciardus ad §. finitur, Institu, de vsufructu, num. 35. per totum, fol. 157. qui in contrarium proponit nonnulla argumenta, & illis respondet. Inde[sect. 5] & consequenter est, quòd si vsufructuarius in reficiendo, aut in aedificando magnas impensas fecerit, poterit eas à proprietario, vel ab hærede recuperare, iure, ratione, & modis consideratis per Ioannem Garsiam dict. cap. 11. n. 28. vers. quomodo verò, & qua ratione. Borgninus Caualcanus vbi suprà, dict. num. 160. eleganter Sichardus in dict. l. eum ad quem, num. 7. per totum, & dicemus statim cap. seq. Secundò constituendum est, certâ regulâ definiri non[sect. 6] posse, quæ dicatur magna, vel modica impensa: idcircò totum hoc Iudicis arbitrio relinquendum esse, Glossa in dict. l. hactenus, verbo, pertinere, vbi Albericus, & Angelus num. 2. Glossa & Bartolus in l. omninò, ff. de impensis in rebus dotalibus factis. Aretinus col. 1. in §. finitur, Institi. de vsufructu. Cinus, & alij in dict. l. eum ad quem, vbi Ioannes Sichardus num. 5. & post alios Pinellus 1. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 72. in princip. Molina lib. 1. dict. cap. 27. num. 6. Ioannes Garsia dict. c. 11. num. . 16. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 225. ad finem. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, 1. part. quæst. 25. num. 13. & quæst. 26. num. 6. Petrus Surdus dict. cons. 155. num. 9. lib 1. Barbosa in l. diuortio, §. finali, num. 36. ff. soluto matrimonio. Ricciardus in dict. §. finitur, num. 35. in princ. Id autem habet statuere Iudex attentâ quantitate impensæ. & valore, siue qualitate rei, in qua facta est, secundùm Albericum in dict. l. hactenus. Ioannem Garsiam, & Barbosam vbi suprà, quamuis gloss. 1 & finalis indict. l. eum ad quem, quas in id[sect. 7] expendit Sichardus ibi. num. 6. videantur dare regulam, per quam impensæ paruæ, an magnæ sint, cognosci possit. Si enim, inquit, rei gratiâ sunt impensæ, idest ne res intereat, tunc illæ dicendæ sunt magnæ impensæ, & pertinent ad proprietatem; si autem fiunt fructuum gratiâ, illæ habentur pro paruis, & ideò debentur ab vsufructuario, quas nunquam repetet. Impensa namque[sect. 8] facta gratiâ colligendorum fructuum, indistinctè pertinet ad vsufructuarium, etiam si magna sit, nec repeti potest: quod omnes Scribentes in hac materia vnanimiter præsentiunt, & ex communi, adnotauit Ioannes Garsia in dict. cap. 11. num. 12. ad finem, per textum in l. 3. §. nos generaliter, ff. de impensis in rebus dotalibus factis, & in l. diuortio, §. finali, ff. soluto matrimonio: vbi impensæ[sect. 9] factæ circa fractus, non possunt repeti per maritum, sed cum fructibus compensantur, provt notauit Barbosa ibi. num. 1. & latissimè explicat per totum Ideò potest; fieriv dicit Sichardus vbi suprà, vt re ipsa magni sumptus habeantur pro paruis, & non reputantur: è diuerso autem parui reputantur, & consequenter, vt ipse firmat, inspiciendum erit, non quanti sint sumptus, sed qualiter fiant, rei, an fructuum gratiâ. Eandem etiam regulam tradere videtur Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. c. 3. d. num. 20. vbi dicit, quòd in expensis faciendis ab vsufructuario, distinguendum est, an respiciant rem ipsam, & ad conseruationem proprietatis pertineant; an verò vsusfructus gratiâ fiant: vt has vsufructuarius sibi imputet, alias verò priores, proprietatis dominus. Verùm, quoniam prædictorum Authorum traditiones non omninò securæ, aut certæ sunt, in primis enim paruos sumptus repeti, repugnare videtur generali rationi, & derisioni textus in dict. l. hactenus, & Communi resolutioni: de qua suprà. Deinde, teneri proprietatis dominum, sibi imputare expensas eas, quæ rem ipsam, aut conseruationem proprietatis respiciunt; hoc generaliter intellectum verum non est; poliunt enim rei ipsius, aut proprietatis gratiâ impensæ fieri, idest, ne res intereat, vel vt refectionem necessariam habeat; eásque, dummodò magnæ non sint, tenetur sibi imputare fructuarius ipse, & tamen proprietatem, aut eiusdem conseruationem respiciunt: quod satis constat ex dict. l. hactenus, & dict. l. eum ad quem, vbi verba illa: Vt sarta tecta suis sumptibus præstare debeat, sic intelligenda sunt, idest integram, incolumem, atque saluam præstare, & curam reficiendæ & conseruandæ rei habere, cum distinctione tamen modicæ, vel magnæ impensæ, de qua in dict. 1. hactenus. Idcircò & tertio loco, vt res ista explicitè, & magis distinctè, quàm hactenus erat, explanari possit, constituendum erit in primis: Hoc vnum verissimum esse, vsufructuario paruam impensam, ita ex officio incumbere, ex decisione textus in dict. l. hactenus, cum similibus, vt eius nomine, nihil repetere possit, etiam si ea duret vltra ius suum, vt colligitur ex generalitate eiusdem legis,[sect. 11] & cum Corneo, & Cæpol. optimè aduertit Barbosa in dict. l. diuortio, §. final num. 10. in fine. fol. 1137. quo numero, & num. 11. in princ. ex multis aliis, idem probat in marito, vt scilicet maritus impensam modicam attenta quantitate, indistinctè repetere non possit, quantumcunque duret, vltra ius mariti, & constaret, quòd eanon gratiâ fructuum, sed rei facta esset, quia marito sicut vsufructuario, ex officio incumbit facere impensam paruam, ac proinde indistinctè eam repetere non potest, vt ibidem, dict. num. 10. & 11. latiùs probatur. Ex hoc, vt vides, non malè dubium habui suprà, ex generalibus Sichardi, & Petri Gregorij traditionibus, quorum ipse Barbosa in proposito non meminit. Deinde, & secundò, vsufructuarium non teneri ad[sect. 12] eas impensas, quæ perpetuam rei vtilitatem continere videantur; eas potiùs proprietario incumbere, & factas per vsufructuarium repeti posse, vt dicebamus suprà, in initio huius capitis. Et intelligimus, dummodò modicæ expensæ non sint; modica enim expensa, vel refectio generaliter ad vsufructuarium pertinet, vt dicitur expressè, in d.l. hactenus, & in terminis probat Iacobus Mandellus de Alba in cons. 363. num. 6. lib. 2. cuius omnes superiores non meminerunt: ipse verò Author, cùm impensæ tendunt ad vtilitatem non perpetuam, sed temporalem, subdistinguendum existimat: An vtilitas sit temporalis ad modicum tempus, putà biennij, vel triennij, ita quòd verisimiliter fiat talis impensa propter fructus, veluti sarta tacta habere, purgare fossata, & alia similia; & tales expensæ pertinent indistinctè ad vsufructuarium: & in hoc conuenit etiam cum resolutione superiori, quam cum Barbosa, & aliis suprà probauimus. Subdit demum, quòd si impensæ temporales concernant vtilitatem multorum annorum, putà decem, quindecim, vel viginti. certa doctrina aut responsio dari non poterit, sed post mortem ipsius vsufructuarii determinabitur negotium, quia si ipse vixerit per tot annos, quot erant anni, in quos porrigebatur vtilitas impensarum, vel melioramentorum, nihil poterunt petere hæredes vsufructuarij: sed si vixerit per pauciores annos, habenda erit cum hæredibus vsufructuarij ratio annorum restantium: ideò consulit in eodem cons. num. 8. quòd rectè faciet vsufructuarius, si protestetur pro se & suis hæredibus, quòd facit impensas temporales, vel melioramenta animo repetendi. quatenus de iure repeti possunt. In quo etiam conuenire videtur cum his, quæ cum Barbosa dicemus statim, cuius tamen, vt dixi, nunquam mentionem facit ipse Barbosa, Et confirmari potest ex his, quæ multùm ad propositum scripserunt Rolandus in cons. 28. num. 26. & 27. vol 1. Boërius decis. 44. n. 13. Iosephus Ludouicus decis. Perusina, 58. num. 7. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 15. num. 257. & 258. fol. 630. Borgninus Caualcanus decis. 44. n. 65. Vincentius Carocius de locato, & conducte, titul. de expensis num. 49. fol. 213, vbi loquuntur de expensis, aut melioramentis, quæ tempus locationis, aut ius possidentis, vel habentis rem transcendunt. Denique & tertiò, vt suprà dictum est, impensam factam gratiâ fructuum repeti non posse regulariter, rationem ex mente communi in marito reddit Barbosa in dict. l. diuortio, §. fin. num. 1. quæ æquè militat in vsufructuario: Dubium tamen esse, quænam dicatur im[sect. 13]pensa facta gratiâ fructuum, & quatenus hæc repeti possit, vel cum fructibus compensari? Quoad primum dubium, diuersæ fuerunt Doctorum sententiæ in dict. l. diuortio, §. fin. ff. soluto matrimonio, quas retulit, atque eruditè confutauit ibidem Barbos. ex n. 9. vsque ad n. 13. fol. 1135. qui aliorum sententiis explosis, verius dicendum existimat, illam dici expensam factam gratiâ fructuum, quæ attentâ principali intentione facientis, ad illum finem facta est, vt fructus colligantur, vt eodem loco latiùs declaratur, & videtur fuisse de mente Sichardi loco relato suprà. Huic resolutioni adderem ego libenter, in dubio, ex qualitate impensæ, & rei, in qua impenditur, modo etiam impendendi dignosci posse, ad quem finem impensum fuerit, & totum hoc arbitrio discreti Iudicis discernendum putarem. Quoad secundum, resoluit Barbosa, & alios plures refert; tacet tamen Mandell. vbi suprà, in vsufructuario idem tenentem: quòd si maritus impensâ factâ gratiâ fructuum, vsus est vsque ad tempus, pro quo facta est, nihil repetere poterit, sed ea cum fructibus perceptis compensabitur, ex text, in dict. l. 3. ff. de impensis in rebus dotalibus factis, & in dict. l. diuortio, §. finali. Si verò impensa facta gratiâ fructuum durauit plus quàm ius mariti expendentis; tunc pro rata repetere poterit: quod tenet iterùm n. 40. vers. sed ex prædictis, & intelligendum crederem provt in vsufructuario intellexit Mandellus, & annos distinxit vbi suprà. Quarto loco, & principaliter constituendum est, hu[sect. 14]cusque dicta, atque distinctionem dict. l. hactenus, dicentis, ad fructuarium pertinere modicam impensam, ad proprietarium magnam, procedere tantùm in reficiendo, non autem in aliis expensis, atque oneribus, quæ ratione possessionis, vel fructuum soluuntur; hæc enim etiam si modica non sint, ab ipso vsufructuario solui debent, per eundem textum, secundùm Baldum, & Angelum ibi. Fulgosium in fine l. præcedentis, & alios referendos statim. Idcirco vsufructuarium ipsum onera quamplurima, collectas, gabellas, pensiones, canones, tributa, & alias præstationes temporales subiturum, plenissimè probarunt, & variis modis declarant Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 72. vers. distinctio autem, fol. 119. vsque ad fol. 128. Ioannes Garsia de expensis & meliorationib. c. 11. num. 45. vsque ad num. 62. Molina de primogeniis, lib. 1. cap. 27. num. 8. Aluarus Valascus de iure emphyteutic, quæst. 17. Borgninus Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, num. 160. vers. hinc est. fol. 354. & decis. 44. num. 54. & 55. 1. part. Cephalus in cons. 290. num. 2. 3. & 4. lib. 2. Iacobus Mandellus de Alba: n. cons. 173. num. 10. lib. 4. Hyppolitus Riminaldus in cons. 172. num. 22. & 23. lib. 2. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 37. per totam. Vincentius Carocius de locato & conducto, 3. gradu accidentium, quæst. 16. de vsufruct. per totam, folio 81. 82. & 83. Petrus Augustinus Morla, qui solum Pinellum refert, emporij, 1. part. tit. 12. de variis quæstionibus, quæst. 2. num. 10. Petrus Ricciard. ad §. finitur, Institut. de vsufruct. num. 36. Achilles Pedrocha in cons. 2. num. 73. 74. & 75. qui loquitur in onere censuum rei imposito, & illud ad fructuarium transire resoluit: &[sect. 15] reddit rationem, quoniam onera realia, vel mixta, semper cum re legata transeunt, & ad personas rem ipsam possidentes, & res cum suo onere regulariter censetur relicta, vt plenè probarunt Rolandus in cons. 32. num. 4. vol. 1. Menochius in cons. 63. num. 11. & 12. lib. 1. Hyppolitus Riminaldus in cons. 298. num. 7. & 8. vol. 3. Cephalus in cons. 192. num. 12. lib. 2. Bursatus in cons. 5. n. 19. vol. 1. latè Pedrocha in cons. 2. à num. 46. vsque ad n. 54. & num. 73. vsque ad numer. 84. vbi multa congerit ad propositum necessaria. Item etiam, quòd census super[sect. 16] re impositus, debeatur ab vsufructuario, emphyteuta, & quolibet alio possessore, nec possit conuentus se eximere à iudicio per nominationem domini directi, concludenter, atque eruditè probat Hieron. Gabr. in consil. 47. n. 6. & 7. lib. 1. & tenent Pinellus dict. 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 72. vers. Tertiò ampliatur. Caualcanus de vsufruct. mulie. relict, num. 160. fol. 354. Carocius dict. quæst. 16. ex num. 10. cum seqq. fol. 81. & 82. qui num. 1. ad alia etiam onera eundem vsufructuarium[sect. 17] adstringit. Familiam etiam alere teneri vsufructuarium omnium bonorum, atque eos, quos testator defunctus alere tenebatur, probauit Surdus de alimentis, tit. 1. q. 30. per totam. Limitantur tamen, quæ superiùs dicta sunt, & deci[sect. 18]sio textus in d.l. hactenus, vt minime procedant, quando legatum vsusfructus inutile esset, si vsufructuarius onera solueret, vt in prædict. glos. in l. si pendentes, §. si quid, verbo, pertinebunt, ff. de vsufruct. per textum in l. qui concubinam, §. qui hortos, ff. de legatis 3. & sequuntur multi relati per Pinellum dict. 2. part. num. 68. vers. limitatur septimo, qui ipse optimè explicat text, in dict. §. qui hortos. Vincentium Carocium de locato & conduct. dict. quæst. 16. in princ. & num. 34. Ioannem Gar[sect. 19]siam dict. cap. 11. num. 61. Grassum §. legatum, quæst. 37. num. 2. qui in hoc refert, & sequitur eandem distinctionem, quam in proposito probauit Caualcanus de vsufruct. mulieri relict. num. 162. ante finem, fol. 357. quòd aut impositio. vel onus est tanti valoris & summæ, quòd absorberet totum vsumfructum bonorum vniuersalium, & particularium relictum durante vita vsufructuarij, taxandum, provt notatur per Doctores in l. hæreditatum. ff. ad l. falcidiam: & ita omninò inutile esset legatum; & tunc vsufructuarius soluere de vsufructu non tenetur: aut impositio, vel onus tantùm absorbet fructus illius temporis, vel anni: & sufficit legatum in totum non fuisse, nec esse inutile. Ego verò existimo, totum hoc pendere à voluntate testatoris expressa, vel ex probabilibus coniecturis deducta, provt in legatis annuis dicam statim cap. 58. Deficiente autem voluntate expressa vel coniecturata, quæ ante omnia attendi debet, provt certum est, ad ea onera omninò vsufructuarium adstringerem, datâ saltem vtilitate aliqua, quæ sufficere debet, quæcunque illa sit, quoniam res cum suo onere transit, atque in dubio censetur relicta, & in voluntate fructuarij est, si ab onere excusari velit vsumfructum relinquere, iuxta responsum Vlpiani in l. cùm fructuarius 71. ff. de vsufruct. Bartol. in l. dotem, §. fin. num. 14. ff. de publicanis & vectigalibus, & communem, ex Pinello vbi suprà, vers. limitatur Octauò, Carocio d. quæst. 16. n. 48. fol. 83. # 57 CAPVT LVII. Vsufructuarius, quando impensa magna necessaria est, vtrùm teneatur ante omnia impendere & posteà repetere à proprietario, an verò à principio, antequam impendat, possit compellere proprietarium, vt sibi pecuniam erogandam præstet, vel quod ipse pro refectione rei impendat? Deinde, si fructuarius velit immodicè impendere, an necesse habeat, vt magnam impensam repetere possit, denunciare domino, antequam expendat: vbi Bartoli, Castrensis, atque aliorum Antiquorum, Recentiorum etiam traditiones in hac materia dilucidè, & meliùs quàm hactenùs enucleantur. Demùm de omni impensa, atque melioratione ab vsufructuario facta, breuis & distincta resolutio traditur: & vide suprà c. 33. ex n. 7. vsque ad 13. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius pro refectione rei, si quid vltra modicam expensam impendit, siue magnam impensam facit, repetit à proprietario. -  2 Vsufructuarius, quando impensa magna necessaria est, vtrùm teneatur ante omnia impendere, & posteà repetere à proprietario; an verò à principio, antequam impendat, possit compellere proprietarium, vt sibi pecuniam erogandam præstet, vel quòd ipse impendat. -  3 Bartoli sententia in proposito dubio relata. -  4 Baldi, Saliceti, Castrensis, atque aliorum sententia, quæ etiam fuit Bartoli variantis in hac materia, probata; vt fructuarius à principio compellere possit fructuarium ad magnam impensam, nec teneatur impendere, & posteà repetere. -  5 L. hactenus, 8. ff. de vsufruct. explicata. -  6 Proprietarium teneri facere magnam impensam, quæ ad refectionem rei pertineat, aliàs priuandum proprietate, & ad interesse teneri. -  7 Vsufructuarius iure vsusfructûs priuatur, atque ad interesse tenetur, si nolit reficere, quando ad eum spectat onus refectionis. -  8 Sententia Glossæ finalis in l. eum ad quem, C. de vsufructu, probatur. -  9 D. Spino, nouè, & meritò in hac materia notatus. -  10 Borgninum Caualcanum nimis confusè in proposito se habuisse, nec aliquid certum resoluisse. -  11 Vsufructuarius si velit immodicè expendere pro refectione rei, an necesse habeat, vt repetat magnam impensam, antequam expendat, denuntiare domino, dato quòd expensa necessaria fuerit, vbi Castrensis sententia refertur, & meliùs quàm hactenus declaratur. -  12 Bartoli sententia in proposito dubio recepta, & elegantius quàm hactenus comprobata. -  13 Vsufructuarius omnium bonorum, si aliquid pro hæreditate soluit, etiam non certiorato hærede, tanquam procurator, seu negotiorum gestor hæredis repetit. -  14 Dummodò talis solutio vtilis sit hæreditati ipsi. -  15 Possessor bonæ fidei regulariter deducit expensas necessarias in re aliena factas. -  16 Vsufructuarium circa expensas necessarias repetendas, bonæ fidei possessorem esse, & suprà num. 14. ad finem. -  17 Vsufructuarius pro expensis retinere potest rem, & eam non relaxare, donec sit satisfactus. -  18 Vsufructuarius, vtrùm necessarias, vtiles, & voluptuarias expensas, atque melioramenta repetat? & num. sequent. & vide suprà, cap. 33. ex num. 7. vsque ad 13. -  19 Impensarum, quæ fiunt circa rem, quædam sunt necessariæ, quædam vtiles, & quædam voluptuariæ. -  20 Vsufructuarius, qualiter vtiles, aut voluptuarias expensas recuperare possit? -  21 Circa ea quæ numero præcedenti resoluta sunt, prælegenda omninò tradita suprà, cap. 33. ex num. 7. vsque ad num. 13. ne facilè nos decipiant, quæ circa expensas, & melioramenta, nimis generaliter, atque absolutè in vsufructuario constituunt Doctores. -  22 Marci Antonij Peregrini resolutione nouiter probatâ per Authorem in hac materia, confirmari nonnulla, quæ vltra alios Scribentes adnotata fuêre suprà, cap. 33. num. 12. -  23 De impensis, & melior amentis in re aliena factis à bonæ, vel malæ fide possessore, colono, inquilino, vsufructuario, emphyteuta, & alio quocunque possessore, seu detentatore, nonnullos tratasse latissimè, quorum hoc num. mentio fit. -  24 Vsufructuarius, necnon etiam maritus, emphyteuta, ac alius quicunque, qui ratione alicuius tituli apti ad acquisitionem fructuum, recipit fructus, quantuncunque titulus reuocabilis sit, non tenetur fructus cum meliorationibus compensare: quod latiùs exornatur, atque declaratur remissiuè. PRo absoluta atque distincta huius Capitis explica[sect. 1]tione, in primis constituere necessarium erit apud Doctores omnes hoc vnum certum esse, quòd vsufructuarius, licèt teneatur curam, & diligentiam adhibere circa res fructuarias; tamen pro refectione rei ad modicam dumtaxat expensam obligatus est, non ad magnam, vt c. præcedenti sæpe repetitum est. Inde est, quòd si quid vltra modicam impensam impendit vsufructuarius ipse, vel magnam impensam facit, repetit à proprietario, in quo nullum dubium est. Sic enim probatur in d.l. eum ad quem, C. de vsufructu: vbi sic intelligunt communiter omnes, & sæpe Bartol. ibidem, & in l. cotem, §. qui maximos, num. 15. ff. de publicanis & vectigalibus, & in l. Nesennius, num. 7. ff. de negotiis gestis. & in l. hactenus, circa fin ff. de vsufruct. Baldus, & Salicetus n. 3. Castrensis in fin. & Sichardus numer. 4. & 5. & n. 7. in d.l. eum ad quem. Cumanus in l. si proprietarius ff. de vsufructu accrescendo. Aretinus in cons. 110. in princ. Pinellas 2. p.l. 1. C. de bonis maternis, numer. 72. versic. tandem. Ioannes Garsia de expensis & meliorat, cap. 11. num. 26. Redoanus tract. de rebus Eccles. non alienand. quæst. 72. cap. 10. num. 3. fol. 355. Caballinus milleloquio 13. num. 1. Petrus Surdus, qui dicit, quòd in hoc omnes conueniunt, tract. de alimentis, tit. 6. quæst. 3. num 73. in fin. & num. 74. fol. 196. & in cons. 155. num. 9. & num. 17. & 18. lib. 2. Secundò constituendum est, Dubium, siue conten[sect. 2]tionem Doctorum in eo maximè consistere, vtrùm vsufructuarius, quando impensa magna necessiaria est, teneatur ante omnia impendere, & posteà repetere à proprietario; an verò à principio, antequam impendat, possit compellere proprietarium, vt sibi pecuniam erogandam præstet, vel quòd ipse impendat? In quo dubio, si Doctores omnes in proposito Scribentes prælegeris, Bartolum in nonnullis locis variantem, & ab aliis non rectè citatum inuenies, Salicetum etiam, & Paulum in allegatione Bartoli contrarios videbis, alios denique minùs bene Antiquorum sensum, siue mentem percipientes: re tamen vera Bartolus in d.l. eum ad quem, C.[sect. 3] de vsufructu, quem in hunc sensum accipit Ioannes Sichardus ibi. num. 4. in fin. & num. 5. & 7. idem Bartolus in l. damni, §. ei cuius, n. 3. ff. de damno infect, fructuarium obligat ad magnam impensam, eámque postmodùm à proprietario repetendam dicit: & probarunt Bertrandus in cons. 40. num. 15. lib. 2. Practicus Papiens. in forma libelli, ad dotem, verb, dedit, num. 6. Inde infert Bartolus, magnam impensam repetendam à fructuario actione in factum, qua: actio est generalis, & competit quandocunque non habemus expressum nomen actionis, vel repetet per actio nem vtilem mandati, non autem per actionem negotiorum gestorum. Et monetur ratione aut doctrina superiori, quòd cùm fructuarius etiam magnam impensam de necessitate faciat, repetiturus postmodùm eam, non potest repetere per actionem negotiorum gestorum, per text. in l. hæredes, §. idem est, & §. si vnus, ff. famil. erciscund. Baldus verò in d.l. eum ad quem, C. de vsufructu, quem[sect. 4] sequuntur Salicetus, & Castrensis ibidem, in contraria sententia fuit, quam etiam tenuit Bartolus sibi contrarius in d.l. cotem, §. qui maximos, num. 15. ff. de publicanis & vectigalibus. Imò quòd vsufructuarius, quando impensa magna necessaria est, non teneatur à principio impendere, & posteà repetere, sed antequàm impendat, possit petere pecuniam pro futura impensa à proprietario, vel eundem adstringere ad impensam sua manu faciendam, si fructuario pecuniam dare noluerit. Et hæc opinio, quæ verior est, & communior, summam æquitatem continet, quia, vt inquit Pinellus referendus statim, non esset fructuario benè consultum, si arctaretur ad magnam impensam eo prætextu, quòd eam repetere posset. Nec contrarium probatur in d.l. eum ad quem, quoniam ibi datur fructuario ius repetendi magnam impensam, quam voluntariè fecit, non autem quod eam facere teneatur: quam opinionem cum Azone, Imola, & aliis rectè defendit Pinel, d. 2. p.l. 1. C. de bonis maternis, versic. vides Salicetum, fol. 127. Ioannes Garsia d. cap. 11. num. 26. & 27. Caballinus milleloquio 1. numer. 13. & in essectu probauit Redoanus de rebus Eccles. non alienand, d. quæst. 72. cap. 10. num. 4. fol. 355. & post longam disputationem, Bartoli, atque aliorum sententiis relatis, hanc opinionem veriorem existimat Petrus Surdus in cons. 155. num. 17. & 18. lib. 2. atque nouissimè sequutus est Petr. Ricciard. ad §. finitur, Instit. de vsufruct. n. 37. Tenetur ergo proprietarius numerare pecuniam erogandam vsufructuario, si nolit ipse per se facere, & expendere, vt dicit Pinellus vbi suprà, in versic. non tamen intelligas, & ex aliis probauit Surdus d. num. 18. Ex his infertur primó interpretatio ad textum in d.l.[sect. 5] hactenus, 8. ff. de vsufructu, quæ dicit dominum, scilicet proprietarium, non debere reficere; nam debet intelligi, vt non cogatur quoad onus personale, & quoad paruas expensas, quae pertinent ad fructuarium, vt explicauit Pinellus vbi suprà, d. num. 72. in princ. non tamen quoad expensas magnas, aliàs sua proprietate priuabitur, l. quamuis, l. si proprietarius, ff. de damno infecto. Ex[sect. 6] quibus teneri proprietarium magnam impensam facere, quæ ad refectionem rei pertineat, aliàs proprietate priuandum docuit expressim Bartol. in. d.l. cotem, §. qui maximos, num. 14. & 16. sequuntur Ricciardus in d. §. finitur, num. 37. Sichardus in d.l. eum ad quem, num. 8. Surdus in d. cons. 155. num. 18. in princ. lib. 2. vbi dicit, quòd fi proprietarius recuset eas impensas facere, & pecuniam necessariam ad rei refectione tradere, non solùm proprietate priuatur, sed etiam tenetur soluere interesse. Sicut è contrà, vsufructuarius iure vsusfructûs priuatur,[sect. 7] atque ad interesse tenetur, si nolit reficere, quando ad eum spectat onus refectionis, vt tradit Ruinus in cons. 206. num. 31. vol. 2. Surdus d. cons. 155. num. 9. lib. 2. Secundò infertur, rectè dixisse Glossam final, in d.l.[sect. 8] eum ad quem, C. de vsufruct. Vsufructuarium, magnas impensas factas repetitarum â proprietario, actione negotiorum gestorum, nam cùm vsufructuarius non teneatur ad magnam impensam, sed voluntariè faciat eam, vtiliter tamen proprietarij negotium gerendo, competere debet eidem negotiorum gestorum actio. vt cum Baldo probauit Castrenfis in eadem l. in fin. & Sichardus num. 7. Parisius in cons. 94. sub num. 21. lib. 2. Cephalus in cons. 762. num. 23. & 24. lib. 5. Tertiò infertur, silentio prætermitti non passe, D.[sect. 9] Spino in speculo, glos. 13. de legato vsusfructus, numer. 81. Superioribus Authoribus non citatis, nec prælectis, solòque Pinello relato (qui tamen constanter aderit contrarium, vt vidimus) minùs benè dixissè, veriorem sententiam esse contra Communem suprà relatam, quòd vsufructuarius pro refectione rei, teneatur etiam magnam impensam facere, repetiturus eam: siquidem contrarium verius esse, ex superioribus constet apertè. Item ex eo, quòd vsufructuarius solùm habet curam, custodiam, & solicitudinem rei, & est quasi procurator in rem domini, in qua est vsusfructus, vt sæpe repetitum est, sed procurator licèt mandatum habeat de faciendo aliquo opere, tamen illud non tenetur suis sumptibus facere, etiamsi pauló post possit recuperare à domino, sed à principio agere potest, vt pecunia sibi detur ad opus faciendum, l. si verò non remunerandi, §. fin. cum l. seq. ff. mandati. Sic quoque vsufructuarius tanquam procurator in rem suam, non posset rei magnos sumptus facere; tantum enim tenetur curam, & diligentiam adhibere, idest debet date operam, vt res sit sarta & tecta, per text, in d.l. eum ad quem, vbi eleganter explicat Ioannes Sichardus num. 8. Quartò, & vltimò infertur, nimis confusè id propo[sect. 10]sito se habuisse, Doctorum doctrinas subobscurè inuoluisse, nec certum quid resoluisse Borgninum Caualcanum de vsufruct. mulieri relicto. n. 161. fol. 354. & 355. vt ex dictis ibidem colliges apertè. Tertiò & principaliter constituendum est, Dubium[sect. 11] esse non satis apertè decisum per Scribentes, an vsufructuarius, qui, vt suprà vidimus, pro refectione rei non tenetur magnam impensam facere, si velit immodicè expendere, vt magnam impensam repetere possit, necesse habeat, antequàm expendat denuntiare domino, dato quòd expensa necessaria sit? Et Castrensis in d.l. eum ad quem, num. 2. versic. potest dici, existimat, quòd vsufructuarius, quando imminet necessitas, ne res deterioretur, quamuis non teneatur magnam impensam suo sumptu facere, debet tamen denuntiare proprietario, quòd eam faciat, aliàs imputaretur sibi culpa, si proprietarius ignorabat; & sequitur Arias Pinellus 2. p.l. 1. C. de bonis maternis, num. 72. in fin. versic. pulchrè autem annotauit, fol. 127. nec aliter explicat: Idcircò huiusmodi Castrensis verba diuersimodè accipi solent; nonnulli enim sic intelligunt, quòd si fructuarius, cùm immodicè, necessariò tamen, expendere vult, non denuntiauerit proprietario, videatur constitutus in negligentia, aut in culpa, ac per consequens repetere non possit magnam impensam à se factam. Alij verò aliter accipiunt, vt constat ex his, quæ scribit Ioannes Garsia dict. cap. 11. num. 28. vbi post Bartol. in d.l. cotem, §. qui maximos, num. 17. ff. de publicanis & vectigalibus, securè firmat, quòd vsufructuarius, qui reficiendo, immodicè expendere vult, non necesse habet, vt possit repetere magnam impensam, denunciare domino antequàm expendat, si expensa necessaria sit, & si commissa etiam denunciatione, consumpti repetitionem concedit vsufructuario: & in idem citat Pinellum, qui tamen non sic expressè dicit, sed Castrensis verba refert dumtaxat: forsan tamen eiusdem sententiæ fuit; retulit enim Bartolum vbi suprà: imò Paulus ipse, si attentè prælegatur, non denegat in proposita specie repetitionem vsufructuario, nec de repetitione aliquid dicit, sed tantùm, quod vsufructuarius, qui iuxta resolutionem in versic. precedenti traditam, per eundem, contra Bartolum, non tenetur magnam impensam facere de sua bursa; teneatur tamen, quando imminet necessitas, ne res deterioretur, denunciare proprietario, quòd impendat, aliàs imputaretur sibi culpa, si proprietarius ignorabat; vt sit sensus, quòd vsufructuarius, quando non vult magnam impensam facere, ad quam de iure non tenetur, debet ad minus denunciare domino de necessitate rei, ne res deterioretur: quòd si non denunciauerit, imputabitur sibi culpa, & tenebitur de damno deteriorationis, provt in aliis terminis resoluit Ioannes Garsia dict. cap. 11. num. 29. & 30. Cæterùm, quando ipse facit magnam impensam, non solùm non potest ei culpa aliqua imputari; imò summam diligentiam adhibet, negotium domini, id est, proprietarij vtiliter gerit, & repetitionem iure ipso habet. hunc autem fuisse Castrensis sensum, hanc eius intentionem, vnusquisque coacta ratione fatebitur, qui verba & mentem eiusdem inquirere voluerit, eo maximè quòd in fine eiusdem l. super Glossa, verbo, actione, pro expensa magna facta concedit vsufructuario repetitionem, & actionem negotiorum gestorum; & tamen loquitur in terminis Glossæ, quando ignorante, & non certiorato proprietario, impensa magna facta fuit. Quod vel ex eo colligitur, nam allegat textum in confirmationem suæ doctrinæ, in l. item quæritur, 14. § exercitu, ff. locati: vbi loquitur Iureconsultus de conductore, qui exercitu veniente migrauit, & domino non denunciauit; quo casu dicitur, quòd ad damnum illatum ex locato tenetur, consideratur enim culpa in non denunciando, quia ille migrauit; secus tamen, si non migrasset, sed resistere curasset, quamuis non potuisset, quia tunc non teneretur, etiamsi non denunciasset, vt est de mente Glossæ ibi, verbo, non denunciauit, vt sic Castrensis expendens illum textum voluerit, denunciationem necessariam esse ex parte fructuarij, si periculum deteriorationis esse potest, quoties ex parte eius nullum factum datur, hoc est magna impensa non fit, aliàs secus, argumento d. §. exercitu: quod idem, nec aliud in effectu voluit etiam Pinellus vbi suprà, maximè cùm in vers. præcedenti, ibi: Vides Salicetum, sæpe supponat, quòd vsufructuarius, si magnam impensam fecerit ad quam non tenetur, indistinctè repetit eam. Modernus etiam, qui in consuetud. Parisien. tit. 1. glos. 8. num. 58. sic scribit, nec ad eum hucusque aliquis in terminis huius quæstionis aduertit: Hinc etiam in hoc vltimo casu, si fructuarius non denunciauerit, cùm potuerit, proprietario probabiliter ignoranti periculum ruinæ vel inundationis, aut aliud necessariò fiendum impensa proprietariij, & damnum secutum fuerit, tenebitur ipsi proprietario ad interesse, argumento l. si fideiussor, ff. mandati. Est enim velut procurator proprietarij, & tenetur ei ad omnem curam & custodiam, quam non præstat, si saltem denunciare huiusmodi periculum neglexerit, l. item quæritur, §. exercitu, ff. locati: ita decidit Paulus in l. eum ad quem, C. de vsufructu. Pondera verba illa, si saltem, quæ posita sunt in desectum non faciendi magnam impensam; quo casu denunciare saltem necesse est: cùm verò magna impensa fit, denunciatio aliqua non requiritur. Vnum ergo aut alterum efficere debet vsufructuarius, provt apertè sentit Caballinus milleloquio 1. n. 13. dicens, quòd vbi res fructuaria magnâ & necessariâ indigeat impensâ, si nec eam repetiturus fecerit fructuarius, nec domino denunciauerit rei periculum, tenebitur ad hoc. His pro explicatione Castrensis præmissis, quæ noua[sect. 12] sunt, nec per aliquem sic resoluta, prædicta interpretatio, vel sententia, quam defendimus, non est Authorum authoritate destituta. Bartolus enim in d.l. cotem, §. qui maximos n. 17. ff. de publican. & vectiga, expressim docuit, quòd vsufructuarius, vt repetat magnam impensam necessariam, quam fecit in re fluctuaria, non habet necesse domino denunciare, si modò necessariò impendat; & sequuntur Ioannes Garsia dict. Cap. 11. n. 28. D. Spino in speculo, glos 13. de legato vsusfructus, n. 81. fol. 328. & eiusdem sententiæ: fuisse videntur Albericus in l. sed & si quid inædificauerit, num 2. ff. de vsufructu. Grammaticus in cons. ciuili 133. n. 3. in fine, & n. 4. Antonius Gomez in l. 46. Tauri, num. 13. in fine, vers. Confirmatur etiam, quia vsufructuarius. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 363. num. 6. lib. 2. & denique nonnulli alij relati suprà, num. 1. qui enunciationem nullam requirunt, sed repetendi impensas magnas ius indistinctè concedunt vsufructuario. Pro quibus, vltra superiora, fortiter vrget: quòd vsufructuarius, vt diximus, censetur esse procurator in rem suam, & videtur habere mandatum à proprietario circa ea, quæ concernunt rem ipsam, in qua est vsusfructus, l. 1. §. finali, ff. de noui operis nunciatione, vbi Bartolus, Alexander, & omnes Scribentes communiter, Corneus in cons. 187. num. 11. vol. 2. Decius in cons. 418. num. 7. & 9. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 178. Vnde potest facere omnia, quæ tendunt ad custodiam, & conseruationem rei, & consequenter impendere immodicè, cùm impensa magna necessaria est ad rei conseruationem; atque repetere sic consumptum: Menochius in cons. 96. num. 29. & 30. lib. 1. Nam & negotiorum gestores, qui nullum mandatum habent, detrahere possunt omnes, & quascunque meliorationes, vel impensas repetere, vt cum multis, ex Communi probatuit Menochius de recuperanda possessione, remedio 15. num. 566. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 58. num. 10. Ergo multò magis repetere poterit vsufructuarius, qui procurator censetur, & habere mandatum ad expendendum, si necessitas rei requirat:[sect. 13] Quod probatur etiam authoritate Cornei in cons. 195. lib. 4. Vbi ad propositum firmat, quòd vsufructuarius omnium bonorum, si aliquid pro hæreditate soluit, etiam non certiorato hærede, tanquam procurator, seu negotiorum gestor proprietarij, repetet; & sequitur Ioannes[sect. 14] Cephalus in cons. 662. num. 23. & 24. lib. 5. dicens, prædictam doctrinam sine dubio procedere, dummodò talis solutio vtilis sit hæreditati ipsi, argumento, text, in l. 2. & in l. quæ vtiliter. in princ. ff. de negotiis gestis, & eorum, quæ scribit Bartolus in l. sed an vltro, §. 1. ff. eodem titul & in simili idem tenet Parisius in cons. 64. sub num. 21. lib. 2. quem refert, & sequitur Ioannes Botta in cons. 6. num. 2. vbi generaliter constituunt posse fructuarium, de suo solutum ab hærede repetere, vt illa, quæ vtiliter gessisset, vel etiam negotium vtile pertinens ipsi hæredi: & firmat Bursatus in cons. 123. num. 14. lib. 1. Tandem & vltimò, quando prædictorum Patrum decisiones, & rationes deficerent, negari non posset, superiorem doctrinam veram esse concludenti ratione: Quòd vsufructuarius, qui dispositione, & voluntate testatoris, & scientia, patientiáque hæredis rem possider, in qua vsusfructus consistit, bonæ fidei possessor iudicatur, & consequenter deducere, aut repetere debet necessariam impensam factam etiam inscio, siue ignorante proprietario, quia possessor bonæ: fidei semper expensa,[sect. 15] necessarias in re aliena factas deducit, l. Paul, in fi. ff. de doli exceptione, l. si in area, ff. de condictione indebiti, l. adeò, §. certæ, ff. de acquirendo rerum dominia. l. 44. titul. 28. partita 3. & latiùs declarant Antonius Gomez. in l. 46. Tauri, in princ. Boërius decisione 44. num. 7. Ruinus in cons. 157. num. 21. lib. 1. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus cap. 1. num. 24. Barbosa in l. diuortio, §. finali, num. 66. & 67. ff. soluto matrimonio: & vltra relatos ab eo, Mascardus de probationibus, tomo 2. conclus. 104. num. 8. Vincentius Carocius de locato & conducto, titul. de expensis, in principio, fol. 111. & quæst. 2. num. 4. fol. 214. & interminis, vsufructuarium bonæ fi[sect. 16]dei possessorem esse, & consequenter omnia disposita in bonæ fidei possessore circa expensas, & melioramenta habere locum in eo, & expensas repetere posse, firmat Decianus in cons. 43. num. 55. volum. 5. Caualcanus[sect. 17] decis. 44. num. 46. & seqq, vbi probat, quòd vsufructuarius potest rem retinere pro expensis, & eam non relaxare, donec sit satissactus. Sed quia prædicti Authores loquuntur in expensis,[sect. 18] aut melioramentis necessariis ab vsufructuario factis. Videndum est, quid censendum sit de vtilibus, aut voluptuariis expensis, & melioramentis? quorum aliqua diximus suprà, hoc eodem lib. cap. 33. numer. 7. Et pro maiori declaratione meminisse oportebit: Quòd impen[sect. 19]sarum, quæ fiunt circa rem, quædam sunt necessariæ, quædam vtiles, & quædam voluptuariæ. Harum exempla ponuntur in l. impensæ, ff. de verborum significatione, l. 1. cum seqq. ff. de impensis in rebus dotalibus factis, & cum Communi latissimè explicant Rolandus in cons. 28. n. 8. volum. 1. Mascardus dicta conclusione. 1040. Ioannes Garsia de expensis, cap. 1. num. 10. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 58. num. 3. Vincentius Carocius dicto titulo, de expensis, in princ. numer. 5. fol. 211. Decianus in cons. 43. num. 44. volum. 5. Barbosa in l. diuortio, §. finali, ff. soluto matrimonio, num. 31. & 32. fol. 1149. Peregrinus de fideicommissis, artic. 50. à princ. fol. 465. Quod attinet ad expensas necessarias, plenè resolutum est suprà, repetitionem, & retentionem, atque omnium legum prærogatiuas vsufructuario concedi: & diximus suprà, cap. 33. numer. 12. vbi vide omninò. Vti[sect. 20]lium verò repetitionem etiam concedit Bartolus in d.l. cotem, §. qui maximos, ff. de publicanis & vectigalibus, in finalibus verbis, vbi dicit in hunc modum: Sed si expensas facit voluntariè, vtiles tamen, ad quas non tenebatur; tunc benè puto, quòd repeteret actione negotiorum gestorum Et Battoli resolutionem sequuntur Thom. Grammaticus in cons. ciuili 133. num. 3. & 4. Antonius Gomez. in l. 46. Tauri, numer. 3. versiculo, Confirmatur etiam, quia fructuarius. Decianus in cons. 43. num. 41. & 54. volum. 5. vbi plenè probat, quòd vsufructuarius habetius repetendi expensas etiam vtiles, atque melioramenta vtilia; & latiùs declarant quamplurimi, quos nouissimè congessit in vnum, Blasius Florez Diaz de Mena in addit, ad decis. 4. Gamæ, num. 3. fol. 4. ad finem, & vltra relatos ibi. idem etiam, vsufructuarium scilicet posse facere impensas vtiles, & repetiturum eas, dummodò non mutet formam rei, tenet Guillielmus Redoanus de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæstione 72. cap. 10. in principio, folio 354. Sed & voluptuarias expensas facere posse vsufructuarium, dixit Redoanus vbi suprà. Eo tamen casu, nullam actionem habiturum ad repetendas eas, in terminis probauit D. Spino in speculo. glos. 13. principali, de legato vsusfructus, numer. 81. qui ampliùs non declarat, atque immemor fuit eorum, quæ in proposito non ineleganter annotauit Ioannes Garsia, quem statim referam. Idcirco aduertendum est, quòd in hac specie, vsufructuarius ipse, tametsi non possit repetendi, vel retinendi ius habere; abrasio tamen ei concedenda est, si sine læsione prioris status, & commodè abradete possit, vel nisi proprietarius paratus sit tantùm soluere, quantum abradendo habiturus sit fructuarius, quia tunc abrasio cessat, provt in possessore bonæ fidei statutum est, cui superiores comparant vsufructuarium, l. in fundo, ff. de rei vendicatione, l. vtiles. ff. de petitione hæreditatis, & latè probant Ioannes Garsia de expensis & meliorat, cap. 1. num. 32. vsque ad finem capitis. Menochius de recuperanda possessione remedio 15. n. 305. Barbosa in d.l. diuortio, §. finali, n. 88. versic. His ita explicatis, restat videre. Vincentius Carocius de locato & conducto, titulo, de expensis, quæst. 2. num. 7. fol. 214. quæ ad vsufructuarium adaptari posse videntur, maximè ex verbis l. Regiæ 44. titul. 28. partita 3. dum dicit: Otro si decimos, que aquellos que son tenedores. de casas ò de heredamientos agenos fazen despensas en ellas, que no son muy prouechosas, mas son posturas: assi como las pinturas, &c. Vbi ponderanda notaui verba illa, O de heredamientos agenos, quæ propriè conueniunt vsufructuario, qui rebus alienis vtitur, & fruitur, vt certum est; & in vsufructuario, quoad vtiles & voluptuarias expensas expressim probauit Ioannes Garsia d. cap. 11. num. 28. in principio. Erunt tamen superiora explicanda, atque[sect. 21] intelligenda, provt latiùs explicauimus suprà, cap. 33. ex num. 7. vsque ad num. 13. ne aliàs facilè nos decipiant, quæ circa expensas, & melioramenta nimis generaliter, atque absolutè in vsufructuario constituunt Doctores, quod non malè visus est præsentire Marcus Antonius[sect. 22] Peregrinus de fideicommissis, articul. 50. num. 42. fol. 469. ad finem, dicens, quòd ex communi sententia fructuarius perpetuas vtiles impensas deducit; ipse autem Communem putat intelligendam quoad expensas refectionum. quæ non modicæ sint, & vtilitatem proprietarij spectent; at si vsufructuarius nouum ædificium construxisset, aut constructo noua addidisset, vel diuisisset, aut immutasset, equidem non repeteret, neque nouum illud ædificium tollere aut refringere posset, vt dicit esse casum in nonnullis iuribus relatis ibi, & reddit rationem: quia vsufructuarius scit rem esse alienam, nec iure dominij possidet; ideò subiacent regulæ §. ex diuerso, Institut. de rerum diuisione. Ex his videri poteris, confirmari omninò quæ dicebam suprà, d. cap. 33. num. 12. versic. & in his, & secundo loco. Atque accuratâ & rectè perpensâ iuris ratione, procedere alia, quæ vltra Scribentes omnes eo capite annotaueram: cætera verò quæ ad propositum pertinent (ne in his explicandis immoremur, quæ ab aliis plenè scripta sunt) latissimè declararunt[sect. 23] quamplures, qui de expensis & melioramentis in re aliena factis à bonæ fidei, vel malæ fidei possessore, colono, inquilino, vsufructuario, emphyteuta, & alio quocunque possessore, seu detentatore, plenissima manu tractunt Rolandus in cons. 28. per totum, volum. 1. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 1. & 2. & c. 5. 6. & 7. Menochius de recuperanda possessione, remedio 15. à num. 500. vsque ad num. 576. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 24. & 34. & 58. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana, 251. Mascardus de probationibus, tomo 2. conclusione 1400. per totam. Caualcanus decisione 44. ex num. 57. cum multis seqq. Sarmientus selectarum lib. 1. cap. 10. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 15. ex num. 213. vsque ad numer. 320. Redoanus de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 72. cap. 1. & multis capitibus seqq. vsque ad quæst. 73. Barbosa in l. diuortio, §. finali, per totum, ff. soluto matrimonio. Vincentius Carocius de locato & conducto, parte prima, de negotiis gestis, quæst. 5. numer. 51. fol. 17. & parte 4. de expensis, fol. 211. vsque ad fol. 218. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommißis, articul. 50. per totum, & 2. & 3. parte, Vbi latissimè Hyppolitis Riminal. in cons. 411. per totum, lib. 4. vbi melioramentorum materiam, sic doctè, copioseque pertractauit, vt nihil vltrà desiderari possit. Vltimò tandem constituendum est, quòd vsufructua[sect. 24]rius, necnon etiam maritus, emphyteuta, ac alius quicumque, qui ratione alicuius tituli apti ad acquisitionem fructuum recipit fructus, quantumcunque titulus reuocabilis sit, non tenetur fructus cum meliorationibus compensare, eo casu, quo retinere, aut repetere melioramenta, ex doctrina Glossæ in l. emptor, 65. verbo, superfluum, in fine, ff. de reivendicatione. Quam sequuntur, & post alios quamplures ibi relatos, multis exornant Socinus in regula 298. Tiraquellus lib. 2. de retractu §. 7. glossa 1. n. 4. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 26. num. 14. Valascus de iure emphyteutico, quæst. 25. num. 29. Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 23. num. 58. Iosephus Ludouicus decisione Perusina, 58. num. 15. Caualcanus decisione 44. n. 61. Barbosa in l. diuortio, §. fin. ff. soluto matrimonio, ex n. 44. fol. 1157. Vincent. Caroc. de locato & conducto, q. 2. melioramentorum, n. 17. & 18. fol. 214. Et de his hactenùs. # 58 CAPVT LVIII. Legatorum soluendorum onus, ad hæredem, an ad fructuarium spectet? item quid de annuis legatis: vbi quæ hucusque scripta sunt ab aliis, congeruntur in vnum, atque in hac materia breuis, & distincta traditur resolutio. SVMMARIVM. -  1 Quæstionis principalis huius Capitis varias, diuersásque sententias fuisse. remissiuè. -  2 Hieronymum de Cæuallos confusè atque intricatè quæstionem hanc pertractasse, nec certam, aut distinctam resolutionem tradidisse. -  3 Vsufructuarius omnium bonorum legata soluere non tenetur, secundùm opinionem Bartoli, quæ probatur communiter, & hoc num. & sequenti explicatur. -  4 Et ad omne legatum generis, vel speciei extenditur. -  5 Vsufructuarius legitimus, qualis est paterfamilias, qui ex legis dispositione vsumfructum obtinet qualiter differat, aut conueniat cum reliquis vsufructuariis quoad solutionem legatorum? -  6 Hæres adeundo hæreditatem, quasi contrahit cum legatariis, & obligatur eisdem, ac onera hæreditaria, atque legata sustinere debet. -  7 Vsufructuarius omnium bonorum non adit hæreditatem, & non contrahit, neque contrahere potest, neque heres est, sed singularis quidam successor. -  8 Actio personalis non datur contra singularem successorem, sed solùm contra debitorem, vel qui eius personam repræsentat. -  9 Vsufructuarius non repræsentat personam defuncti. -  10 Vsufructuarius omnium bonorum secundùm opinionem communem, & veram, ex redditibus vsusfructus præstare tenetur annua legata. -  11 Per legatum annuum censetur iniunctum reale onus redditibus, aut fructibus testatoris. -  12 Legatum annuum solui debet de fructibus. -  13 Vsufructuarius omnium bonorum soluere non debet annua legata, quando vsusfructus remaneret inutilis, si legatum annuum solueretur. -  14 Vsufructuarius omnium bonorum, annua legata soluere non tenetur, quando apparet expressè, vel ex coniecturis probabilibus, testatorem aliter voluisse. -  15 Petrus Surdus eruditissimus, atque exellentissimus Iureconsultus. -  16 Vsufructuarius omnium bonorum, soluere non tenetur annua legata, si testator dixerit, quantitatem annuam relictam ab hærede præstandam. -  17 Legatum annuum soluendum de bonis testatoris, debetur ab hærede, non ab vsufructuario. -  18 Cephalus in cons. 376. lib. 3. rectè confutatus à Petro Surdo. -  19 Vsufructuarius omnium bonorum simplicia etiam legata vel vnica soluere tenetur, atque reliqua onera hæreditaria subire, cùm ita ex mente, aut voluntate testatoris colligitur. -  20 Vsufructuarius rerum particularium annua legata soluere non tenetur. PRo clara, atque distincta huius Capiris explicatio[sect. 1]ne, in primis constituendum erit, Quæstionis principalis propositæ varias diuersásque sentendas fuisse, quas referunt Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, ff. de legat. secundò, quæst. 60. num. 153. Emmanuel Iuarez lib. communium, verb, vsusfructus, num. 103. Gualdensis de arte testand. tit. 6. cautel. 42. num. 6. Gozadinus in cons. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, quæst. 36. in principio,[sect. 2] & nouissimè Hieronymus de Cæuallos communium contra communes, quæst. 191. per totam. Qui tamen, vt ex dicendis infrà constabit Lectori, confusè, atque intricatè quæstionem hanc pertractat, nec certam aut distinctam resolutionem tradit. Secundo loco, Vt aliorum sententias consultò, scièns[sect. 3]que prætermittam, constituendum est, veriorem esse opinionem Bartoli, & magis communem in l. finali, in fin. ff. de vsufructu legato. Vsufructuarium omnium bonorum legata soluere non teneri, neque à legatariis contieniri posse, sed hæredem institutum eisdem legatariis obligatum esse actione personali, vel ex testamento, & contra eum dirigendas actiones: ita tamen quòd possit ipse hæres de bonis hæreditariis tot vendere, quæ ad legatorum solutionem sufficiant, & hoc modo vsumfructum minuere; Bartolíque opinionem infinitis aliis relatis probarunt, magis communiter receptam firmantes Couar. var. resolut. lib. 1. cap. 2. n. 7. in princ. qui est videndus vsque in finem capitis: dicit enim nonnulla ad maiorem declarationem huius resolutionis necessaria. Guillielm. Benedict. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 44 Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 11. num. 6. Rolandus ex proposito videndus in cons. 8. à num. 20. vsque ad numer. 31. volum. 2. Hieronymus Gabriel in cons. 114. num. 8. vol. 4. & in consil. 108. num. 27. vol. 2. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 748. in fine, lib. 4. & in cons. 363. num. vlt. lib. 2. vbi Vincentius Añibal eius Additionator litera, C. alios allegat. Andreas Gaill. dicens, hanc esse veram & firmam conclusionem, lib. 2. obseruatione 146. per totam. Borgninus Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto num. 220. folio 427. Menoch. lib. 4. præsumptione 143. num. 18. & in cons. 115. n. 9. lib. 2. Petrus Surdus decis. 28. n. 5. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. legatum, qu. 36. per totam: & nullo ex his relato, D. Spino in speculo. glossa 13. principal. de legato vsusfructus, num. 82. D. Petrus de Barbosa in l. maritum, n. 21. & duobus seqq. fol. 237. ff. soluto matrimonio, & nouissimè Angelus Matheacius de legatis, & fideicommissis, lib. 2. c. 18. n 14 Ioannes Botta in cons. 6. n. 24. Hyppolit. Riminald. in cons. 172. n. 11. lib. 2. Nunc extenditur præfata opinio, primò, vt procedat[sect. 4] in omni legato siue generis, vt vini, frumenti, olei, pecuniæ, & similium; siue speciei, vt, fundi. ædium, aut similium, vt regulariter conueniri debeat hæres. qui, vt diximus, vendere potest de bonis testatoris, quatenus ad solutionem legatorum sufficiat, vt communem resolutionem testantur Craueta in cons. 185. Socinus in cons. 109. n. 27. vol. 1. Decius in cons. 590. colum. penultim. Parisius in cons. 97. sub num. 9. & seqq. volum. 2. & latius declarant Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 219. 220. & 221. fol. 426. & 427. Grassus §. legatum, dict. quæst. 36. num. 4. & 5. Extenditur secundò, vt procedat etiam in vsufructua[sect. 5]rio legitimo, qui ex legis dispositione, vsumfructù obtinet, qualis est paterfamilias; is enim ad solutionem legatorum non tenetur, vt soluere debeat de proprio, sed de bonis ipsis vendere potest, vt legatariis satisfaciat, provt in aliis vsufructuariis diximus suprà. Conuenit ergo cum reliquis fructuariis legitimus in hoc, quòd in vtroque casu ex rebus fruendis solutio facienda est; in eo verò recipitur distinctio, quòd vsufructuarius legitimus onus hoc, soluendi legata, directò subire tenetur, eiusque ratione, in iudicium vocari à legatariis iure potest, alius verò vsufructuarius directò conueniri non potest, sed hæres potiùs conueniendus est; qui tamen, vt dictum est, ex bonis hæreditariis vendere potest necessaria, velit, nolit vsufructuarius: quod optimè explicauit Couar. variar. lib. 2. d. cap. 2. n. 7. vers. cæterùm si legata, in fin. & sequitur Ioannes Garsia dict. cap. 11.[sect. 6] num. 6. Prædictorum ratio est, quoniam hæres adeundo hæreditatem, quæst contrahit cum legatariis, & obligatur eisdem, §. hæres quoque, Institut. de obligationibus, quæ ex quæst contractu nascuntur, ac onera hæreditaria, atque legata sustinere debet. Textus in l. 1. C. si certum petatur, & in l. 1. & 2 C. de hæredit. vel act. vend. textus in l. finali, C. de hæreditariis actionibus, l. pacto, C. de pactis, l. legatorum, ff. de legatis 2. cum similibus. Vsufructuarius autem etiam omnium bonorum non adit[sect. 7] hæreditatem, & non contrahit, neque contrahere potest, neque hæres est, sed singularis quidam successor, vt cum aliis concludunt Ruinus in cons. 51. num. 14. vol. 2. Rolandus in cons. 8. num. 25. vol. 2. Franciscus Marc. decis. 833. in princ. 1. part. Hyppolitus Riminaldus in consil. 172. num. 12. vol. 2. & cum Bartolo, & Cardinali Albano, Achilles Pedrocha in cons. 7. n. 216. & 127. & 136. Et tamen actio personalis non datur contra singularem[sect. 8] successorem, sed solùm contra debitorem, vel qui eius personam repræsentat, l. 1. §. si hæres, ff. ad Trebellianum, cum aliis iuribus, quæ in proposito expendunt Decius in cons. 187. num. 1. Parisius in consil. 32. num. 113. vol. 1. Bellamera in cons. 39. num. 2. Sed vsufructuarius non repræsentat personam defuncti, vt in terminis nostræ quæstionis eruditè probat Andreas Gaill. lib. 2. d. obser[sect. 9]uatione 146. num. 5. Ergo ad solutionem legatorum non debet esse adstrictus, nec contra eum aliqua actio dirigenda est. Limitatur nunc resolutio principalis tradita suprà in[sect. 10] legatis annuis; nam vsufructuarius omnium bonorum, secundùm opinionem communem & veram, ex redditibus vsufructus præstare tenetur annua legata, per textum in l. finali, §. sin autem legata, C. de bonis quæ liberis, vbi textus loquitur in patre vsufructuario, & legitimo administratore, sed eum textum extendunt Doctores communiter ad quemcunque vsufructuarium, vt per Baldum, Fulgosium, Castrensem, Salicetum, & Corneum ibi, Mathesilanus in 5. notabili. Iason in l. 1. n. 16. ff. ad Trebellianum, dicens rationem esse, quia huiusmodi legata recipiunt dilationem de anno in annum, sicut vsufructus. Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legat. 2. q. 60. n. 153. Roland. in cons. 8. n. 27. vol. 2. Bellon. in cons. 7. n. 6. & multis aliis relatis Couar. variar. resolut. lib. 2. c. 2. n. 7. vers. Tertiò considerandum. Borgn. Caualc. de vsufructu mulieri relicto, n. 219. fol. 426. Menochius lib. 4. præsumpt. 143. num. 18. & in cons. 115. num. 11. lib. 2. vbi probat, quòd vsufructuarius omnium bonorum pari ratione tenetur annua debita testatoris persoluere. Grassus §. legatum, quæst. 36. num. 2. & 3. Ioannes Botta in cons. 6. num. 24. Bursatus in cons. 123. num. 12. lib. 1. Pedrocha in cons. 7. num. 123. & 148. Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruatione 146. num. 8. Petrus Surdus decision. 28. num. 6. & decis. 193. num. 1. Et ratio est, quia per legatum annuum censetur à testatore iniunctum reale onus[sect. 11] redditibus, aut fructibus bonorum eius, iuxta textum in l. peto, §. fratre, ff. de legatis 2. Rubeus in consil. 158. num. 2. eleganter Surdus dict. decis. 193. num. 2. & 5. & regulariter legatum annuum solui debet de fructibus, l. Firmio, §. pater, & ibi Glossa ff. quando dies legati ce[sect. 12]dat, l. liberto, §. 1. ff. de annuis legatis, iuncta l. apud Iulianum, §. hæres, ff. de legatis 1. Et sic pro eo dari debet actio solum contra eum, qui fructus percipit, vt dicit Surdus dict. decis. 28. num. 2. Limitatur primò, atque ex mente communi Doctorum hæc resolutio, vt procedere debeat, quando vsus[sect. 13]fructus ferre potest illud onus; aliàs enim, si remaneret inutilis, legatum annuum solueretur sicut simplex ab hærede, non ab vsufructuario. Fulgosius, & Castrensis in l. finali, §. sin autem, C. de bonis quæ liberis. Crotus in cons. 67. num. 44. Rolandus in cons. 8. num. 89. vol. 2. alios citat Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, dict. num. 219. Bursatus dict. cons. 123. num. 12. lib. 1. Grassus dict. quæst. 36. num. 3. Couar. & alij citati suprà. Menochius in cons. 115. num. 11. lib. 2. Surdus dict. decis. 28. num. 6. & 7. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 123. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. c. 18. num. 14. Hyppolit. Riminaldus in cons. 172. numer. 17. & 28. lib. 2. Limitatur secundò, quando expressè, vel ex mente[sect. 14] colligitur, testatorem aliter voluisse; tunc enim vsufructuarius omnium bonorum annua legata soluere non tenetur, vt cum Couar. Parisio, & aliis, resoluit Caualcanus dict. num. 219. versic. & hæc procedunt. Bellonus in cons. 7. num. 7. & 9. Bursat. vbi suprà, dict. num. 12.[sect. 15] eruditissimus, atque excellentissimus Iureconsultus Petrus Surdus dict. decis. 193. num. 2. cum seqq. Vbi primò dicit, quòd in causa Reuerendi Rectoris Sancti Simo[sect. 16]nis, quia testator expressè dixit, se legare quinque annuos ducatos, præstandos ab infrascripto hærede suo; Senatus iudicauit, solutionem dicti annui legati fuisse faciendam ab hærede, non ab vsufructuario: idque nonnullis & concludentibus rationibus adductis ibi. Secundò[sect. 17] dicit, idem esse, si testator mandaret legatum annuum solui de bonis suis, quia tunc onus spectaret ad hæredem, non ad vsufructuarium. Tertiò denique, & rectè[sect. 18] quidem, reprobat Cephalum in cons. 376. lib. 3. qui existimauit, onus soluendi annua legata pertinere ad hæredem, non ad vsufructuarium, motus ex decisione Mathesilani in notabili 4. qui tamen loquitur in legato vnico & simplici, non autem in annuo, cui etiam non conueniunt rationes per eum adductæ. Sic & è contrà, vsu[sect. 19]fructuarius omnium bonorum simplicia etiam legata vel vnica soluere tenetur, atque reliqua onera hæreditaria subire, cùm ita ex mente aut voluntate testatoris colligitur, vt cum Socino, Craueta, annotauit ex omnibus superioribus, solus Menochius in consil. 115. num. 10. lib. 2. Tertiò tandem, & vltimò limitatur prædicta resolu[sect. 20]tio, vt habeat locum in vsufructuario omnium bonorum, vt constat ex Authoribus suprà præallegatis, non autem rerum particularium; is enim annua legata soluere non tenetur: quod ex mente communi rectè putat certissimum, & discriminis rationem assignat Roland. dict. cons. 8. num. 27. vol. 2. videndus etiam n. 28. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 149. & tribus seqq. # 59 CAPVT LIX. Vsufructuarius omnium bonorum ex testamento, vel ex alia vltima voluntate, an, & quando teneatur soluere æs alienum à testatore relictum? item an possit ipse credita hæreditaria exigere, atque instrumenta, & alias scripturas bonorum, & iurium defuncti penes se retinere? vbi quæ hucusque in mille locis scripta sunt, recensentur in vnum, atque in proposito accurata traditur, & distincta resolutio. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus certarum rerum cùm legatur, vsufructuarius minimè tenetur ad onus æris alieni soluendi. -  2 Item, si legatus est vsusfructus bonorum mobilium, & immobilium, vel partis eorum. -  3 Et multò fortiùs, si legatur res certa pleno iure proprietatis & vsusfructus. -  4 Vsufructuarius quartæ vel quintæ partis bonorum, non potest conueniri, nec ad solutionem æris alieni tenetur. -  5 Vsufructuarium tertiæ, quarta, vel quintæ partis hæreditatis teneri ad æris alieni pro ea parte solutionem, ex communi Doctorum sententia. -  6 Qui securiùs probarunt id, quando testator reliquisset legatario vsumfructum suæ hæreditatis. -  7 Bartoli, Grassi, Ruini, & Menochij, in proposita quæstione declarationes adductæ. -  8 Et vltra ipsos, Pauli de Montepico resoluito in hac materia nouiter relata, & probata. -  9 Vsufructuarium quotæ hæreditastis non teneri soluere æs alienum, ex sententia quorundam, quæ defenditur per Authorem, & num. seqq. -  10 L. vltimam, ff. de vsufructu legato, non probare id, ad quod allegatur pro Communi. -  11 L. si quis seruum, §. vlt. cum l. seq. ff. de leg. 2. communem sententiam non probare, & num. seqq. -  12 Legatarium certæ partis hæreditatis, non haberi loco hæredis in ea parte, & consequenter nec transire in eum onera hæreditaria, cum Cumano, contra Communem. -  13 L. mulier, 22. §. finali, ff. ad Senatusconsultum Trebellianum, explicata. -  14 L. si quis seruum, §. vlt. ff. de legatis 2. verus intellectus adductus. -  15 D. Gabrielis Henriquez honorifica mentio facta per Authorem. -  16 Petrum Augustinum Morlam, superiorem resolutionem contra Communem, ex priuatis scriptis D. Gabrielis Henriquez. transcripsisse, provt hoc num. adnotatur. -  17 Vsufructuarium omnium bonorum non teneri soluere æs alienum, ex sententia Bartoli. -  18 Nonnulla iura, quæ adduci solent pro opinione Bartoli, minimè probare eam. -  19 Vsufructuarium omnium bonorum non teneri ad solutionem æris alieni, sed hæredem ipsum, ex communi sententia contra Bartolum, provt hoc num. explicatur. -  20 Executionem pro ære alieno, vel pro debitis testatoris, non esse petendam aduersùs vsufructuarium omnium bonorum, sed aduersus hæredem, seu hæreditaria bona. -  21 Pro opinione communi contra Bartolum nonnulla fundamenta, & iura adducuntur. -  22 Socini inductionem contra Bartolum, ex textu in l. 1. ff. ad Trebellianum, contra Iasonem, & Ripam probandam, & num. seq. -  23 Lex noua aliquid disponens in vno ex casibus per antiquam legem æquiparatis, extenditur ad alium. -  24 Resolutionem communem contra Bartolum extendi, & limitari nonnullis modis, remissiuè. -  25 Vsufructuarius omnium bonorum, an teneatur impensas funeris, & infirmitatis persoluere? -  26 Vsusfructus omnium bonorum cùm relinquitur, quæ debeant ante omnia de corpore hæreditatis deduci? -  27 Vsufructuarius omnium bonorum, vtrùm credita hæreditaria exigere possit? -  28 Item an fructus nominum, seu sortis? -  29 Instrumenta, & aliæ scripturæ apud hæredes debent remanere, non autem apud vsufructuarium. VSufructuarius omnium bonorum ex testamento, vel ex alia vltima voluntate, an, & quando teneatur soluere æs alienum à testatore relictum, frequenter disutari solet in hac materia, atque à multis quidem tractatum, à nonnullis verò optimè, atque perfectè declararum est: quorum numero, & ante alios, eruditè explicauit Couar. variar. resolut. lib. 2. cap. 2. per totum. Michaël Grassus receptar, sententiar. §. legatum, q. 35. per totam, optimè Menoch. lib. 4. præsumpt. 143. per totam, horum vestigia sequutus. Et Bartoli scriptis in l. vltima, ff. de vsufructu legato, attentè prælectis, nonnullos casus constituam, quibus præsens ista quæstio distinctione, & resolutione explanabitur. Primò igitur constituendum est: quòd cùm certarum rerum vsusfructus legatur, vtputà illius, & illius fundi,[sect. 1] vsufructuarius minimè tenetur ad onus æris alieni soluendi, vt expressim cautum est posteriori parte l. vltimæ, ff. de vsufructu legato: vbi notant Bartolus, & alij num. 1. Et probatur etiam in l. prima. §. si hæres, ff. ad Trebellianum. Aretinus in cons. 116. Franc. Marcus decisione 814. n. 1. & decis. 533. num. 6. 1. p. & esse communem, ac frequentissimam omnium sententiam, testatur Couar. variarum, lib. 2. d. cap. 2. n. 1. in principio. Guillelmus Benedictus in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, n. 44. Villalobos communium, conclus. 61. in verbo, vsusfructus. Ioannes Garcia de expensis & meliorationibus, c. 11. nu. 61. versiculo, & inprimis iure communi. Michaël Grassus §. legatum, quæst. 35. n. 3. Menochius lib. 4. præsumptione 123. num. 5. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. p. 4. c. finali, §. 2. n. 6. fol. 196. Achilles Pedrocha, qui veram reddit, & communem huiusce conclusionis rationem in cons. 7. n. 131. & seqq. ij omnes apertè intelligunt, in prædicto casu vsufructuarium integrum vsumfructum habiturum absque deductione aliqua debiti, & hæredem ex aliis bonis, vel vendendo proprietatem saluo iure vsusfructus, soluere teneri æs alienum, si quod sit, vt annotauit expressim Aretinus d. cons. 116. Castrensis in cons. 294. In causa quæ vertitur Bononiæ, colum, vlt. lib. 2. Et hic casus procedit, etiam quando testator legauit[sect. 2] vsumfructum bonorum mobilium, & immobilium, vel partis eorum; nam adhuc vsufructuarius iste, cùm rei particularis legatarius dicatur, non tenetur soluere æs alienum, nec pati, rem aliquam mobilem, vel immobilem alienari ab hærede pro æris alieni satisfactione: ita sentit Bartolus in dict. l. vlt. ff. de vsufructu legato, cum quo transeunt communiter omnes, vt testantur Couar. dict. cap. 2. num. 3. Guillielmus Benedictus in dict. cap. Rainuntius, verbo, cætera bona, num. 43. Grassus dict. §. legatum, quæst. 35. num. 5. & cum aliis Menochius lib. 4. dict. præsumpt. 143. num. 6. qui dicit, casum superiorem procedere multò fortiùs, quando testator legasset rem certam pleno iure proprietatis, & vsusfructûs, & refert[sect. 3] Castrensem sic tenentem in cons. 294. colum. vlt. versic. nam & idem esset. Procedit etiam prædictus casus in vsufructuario quar[sect. 4]tæ, vel quintæ partis bonorum, qui non potest conueniri, nec ad solutionem æris alieni tenetur, nam bona dicuntur deducto ære alieno, l. sub signatum, §. bona, ff. de verbor. significatione: ideóque cùm ipse habeat vsumfructum tantùm eorum bonorum, quæ deducto ære alieno supersunt, non potest pro debito aliquo conueniri, sed hæres conueniendus est, qui hanc deductionem facere debet, relictuúmque ex manu dare legatario, vt ex communi resoluunt Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, ampliatione 7. num. 12. & 13. Couar. d. cap. 2. num. 2. vers. Tertia conclusio: & sequuntur Grassus dict. quæst. 35. num. 4. Menochius dict. præsumpt. 143. num. 10. Secundò & principaliter constituendum est, vsufru[sect. 5]ctuarium tertiæ, quartæ, vel quinæ partis hæreditatis, teneri ad æris alieni pro ea parte solutionem: sic scripsit Bartolus in dicta l. vlt. num. 2. ff. de vsufructu legato: sequuntur Mathesilanus, Ruinus, Paulus de Montepico, Guillielmus Benedictus, Franciscus Marcus, Turisanus, & alij, cum quibus ita tenent Couar. dict. cap. 2. num. 1. vers. Secunda conclusio, Grassus d. quæst. 35. num. 6. Menoch. lib. 4. dict. præsumpt. 143. num. 3. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 216. fol. 423. Ioannes Garsia dict. cap. 11. num. 61. in fine, vers. rursum nec in vsufructuario: Et ij quidem securius probarunt[sect. 6] id, quando testator reliquisset legatario vsumfructum suæ hæreditatis, vt cum aliis probauit Menochius vbi suprà, num. 2. Subdit tamen Bartolus in dict. l. vlt. ff. de vsufructu[sect. 7] legato, num. 2. quod vsufructuarius, siue hæredes eius poterunt finito vsufructu deducere sic solutum, quæsi innuens apertè, quòd vsufructuarius soluere teneatur de suo, & non ex redditibus, siue fructibus bonorum; possit tamen postmodùm sic solutum deducere, vel repetere: & sequuntur Guilliel. Benedict. in dict. cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, cætera bona, num. 43. Mathesilanus in notabili 4. Francisc. Marc. decis. 835. n. 1. Et hanc opinionem esse æquitati proximam, sed iure non probari, dicit Couar. variar. lib. 2. dict. cap. 2. num. 2. in princip. & probabiliorem firmat Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 4. part. §. 2. num. 6. fol. 197. Verùm his non relatis, contrarium; imò talem de[sect. 8]ductionem fieri non posse, contra Bartolum tener Michaël Grassus §. legatum, d. quæst. 35. num. 6. Menochius tandem, qui superiorum mentionem non facit, lib. 4. d. præsumptione 143. num. 4. ex mente Ruini, in cons. 41. num. 2. lib. 2. aliam viam sequitur, existimátque, quòd si vsufructuarius ab initio coactus soluit ex proprio, nec posteà percipit tot fructus, quot ex ipsis tantundem consequi potuerit, residuum poterit ex proprietate retinere: quòd si tot fructus, vel plus percipit; nihil ampliùs deducere, nec retinere ex proprietate poterit. Sed quidem mirandum est, prædictos Patres, maximè Menochium (qui in hisce rebus perscrutandis diligentissimus esse solet) silentio prætermisisse ea, quæ ex mente Baldi, Castrensis, & Alexandri in proposito resoluit, & dubium hoc vtiliter tractat Paulus de Montepico in l. Titia cum testamento, §. Titia cùm nuberet, de legatis 2. quæst. 59. num. 167. à princ. vsque ad vers. sed ista planè procedunt. Quo loco in primis cum Castrensi firmat, quòd hæres antequam tradat bona ad vtendum, & fruendum, debet primò deducere æs alienum, & satisfacere creditoribus, siue sit legatus vsufructus omnium bonorum, siue hæreditatis, vt sic à principio non cogatur, secundùm hanc doctrinam, aliquid soluere vsufructuarius, nec habeat necesse postrà deducere, siue retinere: Differt ergo hæc sententia ab aliis; primùm ab opinione Bartoli docentis in hac specie, cogendum fructuarium soluere æs alienum ex proprio, posteà tamen finito vsufructu, ipsum, vel hæredem eius deducturum, aut repetiturum. Differt secundò à resolutione Grassi adducta suprà, vt ex dictis constat aperte. Differt tandem ab opinione Ruini, quam probauit Menochius loco relato suprà; nam cùm creditoribus ab initio aliâ viâ satisfieri debeat, præfata distinctio locum habere non poterit. Secundò & principaliter (quod etiam superiori, &[sect. 9] communi resolutioni omninò est contrarium) Paulus ipse de Montepico Mathesilanum, & Castrensem sequutus in lectura, & consiliis relatis ibidem, defendit securè, vsufructuarium non posse conueniri, multòque minùs ex ipsis fructibus debere satisfacere creditoribus, etiamsi sub nomine Quotæ hæreditatis relictus sit vsusfructus; sed hæredem conueniendum esse, & consequenter vsufructuarium quotæ hæreditatis non teneri soluere æs alienum, contra Communem: sed idem dicendum hoc casu, quod in alio, cùm vsufructus omnium bonorum relinquitur, vt dicebamus num. præcedenti, in princ. Et hanc partem longè veriorem, & tenendam crediderim; tum ex fundamentis adducendis infrà; tum etiam, quia fundamenta Communis nec iuris ratione subsistunt, nec probant illam: nam primum deducitur ex l. vltima, iuncta glossa in vers. sub vocabulo hæreditatis:[sect. 10] & tamen ille textus non probauit, ad quod allegatur communiter: ibi enim non sit mentio Quotæ hæreditatis, nec vsufructuarius compellitur creditoribus respondere, & de fructibus satisfacere, vel proprio patrimonio soluere; sed solum deciditur, legato vsufructu sub nomine Quotæ. veluti tertiæ partis, æs alienum deducendum esse ex proprietate bonorum, ita vt hæres, & fructuarius sentiant onus æris alieni, quia proprietas bonorum deficit hæredi, & vsufructus etiam minuitur vsufructuario; quod secus est cùm ceræ rei vsufructus legatur, veluti fundi, qui tunc nullo modo æs alienum pertinet ad vsufructuarium, sed totum deducendum est ex illis bonis, quæ remanent penes hæredem, vt suprà, hoc eodem capite obseruatione 1. ex num. 1. dicebamus. Secundum fundamentum Communis desumitur ex[sect. 11] textu in l. si quis seruum, §. vltimo, cum l. seq. ff. de legatis 2. quem post alios expendit Couar. lib. 2. variar. d. c. 2. num. 2. in princ. Pro cuius explicatione animaduerto in primis: quòd, dato, vt ille textus probaret id, ad quod allegatur communiter, quod tamen certum non est, nihil in contrarium vrgere potest: quoniam loquitur in legato Quotæ hæreditatis pleno iure, siue quoad proprietatem, in quo is qui honoratur, tenetur subire onera pro portione sibi relicta, quod non æquè adaptari potest ad vsufructuarium hæreditatis, cùm multùm intersit, an proprietatem quis, an vsumfructum ex testamento consequatur. Secundò animaduerto, iuris ratione[sect. 12] rectè perpensa, facilè suaderi, legatarium certæ partis hæreditatis, non haberi loco hæredis, in ea parte, & consequenter nec transire in eum onera hæreditaria, provt contra Communem subtiliter, & verè tentauit Cumanus in dict. l. si quis seruum, §. vlt. ff. de legatis 2. & in l. non amplius, §. 1. eodem titul. & sequitur Crotus in l. 2. num. 26. ff. eodem titul. de legatis 1. Quorum sententia probatur primò, ex textu in §. sed. quia hæredes, vers. post quod Senatusconsultum, Instit. de fideicomm. hæredit. iuncta expositione glossæ ibi. Quæ confirmatur authoritate Vlpiani in fragmentis, tit. 24. versic. sicut singulæ, & tit. 25. versic. ex Pegasiano. Iuxta quam probat ille textus, non transire onera ipso iure in eum, cui pars hæreditatis legabatur, sed oportere interponi stipulationes de diuidendis oneribus. Secundò probatur, per textum in l. mulier, 22. fina[sect. 13]li, ff. ad Trebellianum: vbi is, cui pars hæreditatis legatur, non sustinet vicem hæredis, cùm in tali legatario non habeat locum Senatusconsultum Trebellianum, vt clarè probatur ibi, quidquid aliter contendat explicare Craueta in rubrica, ff. de legatis 1. num. 87. Nec obstat text, in dict. l. si quis seruum, §. vlt. qui contra Cuma[sect. 14]num expendi solet; nam reiecta interpretatione Croti in l. 1. num. 30. ff. de legatis 1. & omissis nonnullis adductis per Andream de Angulo ad l. meliorationum, l. 5. tit. 5. glos. 9. ex num. 2. verè dicendum est: Quod onera, de quibus tractatur ibi, non transeunt in eum, cui pars hæreditatis legata est; id quod manifestè probatur ibidem, dum dicitur, ex ea parte non esse deducendam funeris impensam, neque pretia seruorum manumissorum, quoniam ea onera, sicut nec alia, non transeunt in eum legatarium, nisi interpositis stipulationibus, de quibus in d. §. sed quia hæredes, Instit. de side commiss. hæreditat. Vnde textus ille potiùs retorqueri potest contra Communem; nam si in legatarium Quotæ hæreditatis non transeunt onera, multò minus transire poterunt in eum, cui eiusdem partis hæreditatis solus vsufructus legatur: & ita hanc opinionem contra Communem (ne vnquam alienum aliquid tacito Authore vsurpasse nobis contingat) defendebat quondam Salmanticæ insignis quidem,[sect. 15] atque eruditus præceptor noster Doctor Gabriel Henriquez, qui tunc in lectura extraordinaria, summa omnium approbatione interpretabatur textum in l. 1. ff. ad Senatusconsult. Trebellianum. Nunc verò primariæ Cathedrę iuris Cæsarei proprietatem obtinens, ius ipsum Cæsareum non minùs subtiliter, quam verò interpretatur: eo verò non relato, superiorem resolutionem ex priuatis[sect. 16] ipsius scriptis nouissimè transcripsit Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 12. de variis quæstionibus, q. 2. num. 11. per totum. Tertiò & principaliter constituo, dubium esse, quan[sect. 17]do testator reliquit vsumfructum omnium bonorum, an vsufructuarius teneatur soluere æs alienum? Et Bartolus in dict. l. vit. ff. de vsufruct. legato, num. 5. expressim docuit, hunc vsufructuarium teneri soluere æs alienum. Bald, in cons. 23. in fine, lib. 2. & in cons. 477. lib. 3. Pract. Papien. in forma libelli, quo agitur ad dotem, in verbo, dedit, & legauit, colum. 2. cum quibus simpliciter transit, nec ampliùs disputat ex Scriptoribus huius Regni, solus Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, c. 11. n. 62. versic. quod si relinquatur vsusfructus omnium bonorum: & ij mouentur primò per textum in l. vxori meæ, 37. ff.[sect. 18] de vsufructu legato, qui nihil probat, vt rectè ostendunt Couar. variar. lib. 2. dict. cap. 2. num. 4. in princ. Menochius lib. 4. dict. præsumptione 243. numer. 9. Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 12. de variis quæstionibus, quæst. 2. num. 8. qui Couar. nec Menochium non retulit. Secundò, per textum in l. nam quod, §. finali, cum l. sequen, ff. ad Senatusconsult. Trebellianum, qui etiam nihil probat, vt rectè ostendit Rolandus in cons. 8. n. 16. lib. 2. & eo non relato, Andreas Gaill. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruatione 146. num. 2. Morla vbi suprà, num. 7. Idcircò communis, & vera opinio est in contrarium;[sect. 19] vsufructuarium omnium bonorum à creditoribus, ratione æris alieni conueniri non posse, sed hæredem institutum conueniendum esse, & ad soluendum æs alienum teneri; ita tamen quòd ex rebus ipsis hæreditariis satisfacere possit creditoribus, & in consequentiam minuere vsumfructum, ac cùm tradit bona vsufructuario, etiam inuito eo tot distrahere de bonis testatoris quot, satis erit pro æris alieni satisfactione, & posteà residuum, quod ære alieno deducto superest, vsufructuario vtendum fruendúmque tradere: vt vtriusque par sit incommodum, hæres in proprietate, vsufructuarius in solo vsu fructu sentiat, & habeat decrementum, & ius suum diminutum; tenetur tamen hæres primò satisfacere de pecuniis, si quæ sint in hæreditate, & eis deficientibus, iura, & actiones, & nomina debitorum vendere, deinde bona mobilia, & tandem immobilia minus fructuosa & damnosa: quod si hæres non habeat bona defuncti penes se, sed tradiderit iam vsufructuario, vel fructuarius ipse ex voluntate testatoris, possessionem propria authoritate consequutus fuerit, tunc tenebitur ipse patientiam præstare, vt bona venundari possint ab hærede, pro ære alieno soluendo, vel præstare cautionem de soluendo, aut de conseruando hæredem indemnem à creditoribus in casum molestationis alicuius: ita Castrensis, Alexander, Iason, Decius, Ruinus, Craueta, Guillielm. Bened. & alij, cum quibus sic tenet Couar. lib. 2. variarum, dict. cap. 2. n. 4. & 6. Gozadin. multis rationibus fundans in cons. 94. num. 21. Bellonus in cons. 7. num. 1. Barbacia, Guid. Pap. Socinus senior, & iunior, Parisi. Decius, Alexander, Baldus, Durandus, Franciscus Marcus, Rolandus, Paulus de Montepico, Rubeus, Natta, Corneus, & alij, cum quibus firmiter defendunt Menochius lib. 4. d. præsumptione 143. num. 8. cum seqq. & num. 13. & seqq. Andr. Gaill. qui rationes concludentes adducit lib. 2. dict. obseruatione 146. per totam. Petrus Pechius, Franciscus Viui. Villalobos, Turisanus, Hotman. Pistor. & alij, quos refert & sequitur Grassus §. legatum, quæst. 35. num. 1. & 2. per totum, latissimè Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 221. fol 413. vsque ad num. 225. fol. 431. Hieronymus Gabrieli in cons. 114. num. 8. vol. 1. Cephalus in cons. 742. num. 22. lib. 3. Ludouicus de Rosatis in cons. 94. num. 22. Bursatus in cons. 123. num. 14. lib. 1. Quesada diuersarum quæstionum iuris, capit finali, n. 6 & 17. Ioannes Botta in cons. 6. num. 3. vsque ad num. 13. Gama decis. Lusitaniæ, 195. num. 2. Hyppolitus Riminaldus in cons. 172. per totum, lib. 2. Lancelotus Gallia Alexandrinus in cons. 4. num. 1. Cardinalis Albanus in lucubrat, in Bartol. ad rubricam, ff. de vsufructu, num. 5. & in l. final. ff. de vsufruct. legato, Barbosa in l. maritum, num. 21. fol. 237. ff. soluto matrimonio. Achilles Pedrocha in consil. 7. num. 139. cum seqq. & nouissimè his non relatis, Petrus Augustinus Morla de variis quæstionibus, tit. 12. emporij, dict. quæst. 2. num. 3. & seqq. Hieronymus de Cæuallos communium contra communes, quæst. 191. in fine. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 18. num. 13. Petrus Ricciardus ad §. constituitur, Institut. de vsufructu, num. 24. fol. 139. Ioannes Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. capit. finali, 4. parte, §. 2. num. 6. & 7. Vbi ex prædicta resolutione, rectè in[sect. 20]ferendum annotauit, executionem pro ære alieno, vel pro debitis testatoris non esse petendam aduersùs vsu fructuarium omnium bonorum, sed aduersùs hæredem, seu hæreditaria bona qui conuentus tenetur nominare hæreditaria bona ad executionem. Et pro hac opinione contra Bartolum multa funda[sect. 21]menta adducunt Gozadinus, Gaill. Menochius, & alij vbi suprà, quinque Rolandus in cons. 8. ex num. 5. vsque ad num. 13. vol. 2. quæ sunt iure velut expressa in l. vsufructu, ff. ad legem falcidiam, vbi sic scribitur: Vsufructu bonorum legato, æs alienum ex omnibus rebus deducendum est, & c. & in l. vltim. ff. de vsufructu legato, vbi sit differentia inter legatum certarum rerum, & legatum vsufructus bonorum: dicitur æs alienum ex bonis deduci quando legatur vsufructus bonorum, l. final. §. sin autem æs alienum, vers. sin autem legata, C. de bonis quæ liberis. vbi pater vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, tenetur soluere legata annua ex fructibus, aut redditibus bonorum, si ad id sufficiant; ergo reliqua ex ipsis corporibus hæreditariis erunt soluenda: & sic illum textum contra Bartolum, Castrensis induxit ibi. & in cons. 294. num. 2. lib. 2. Barbosa in dict. l. maritum, num. 21. Et denique pro hac parte Socinus in l. 1. ante num. 1. ff.[sect. 22] ad Trebellianum, expendit illum textum, existimans expressim vrgere in illis verbis: In quo ius, fructúsque transferrentur. Ex quibus annotauit Bartolus ibidem num. 3. vsufructuarium dici, largè tamen, & non proprie cum, in quem vtile ius, siue commoditas transfertur; & Bartoli doctrinam probarunt Iason ibi. 1. lectura, num. 9. & in 2. lectur. num. 11. Castrensis num. 3. & Ripa n. 7. Socinus etiam, inde deducens, quòd cùm in fideicommissarium, in quem commoditas transferebarur, onus æris alieni non transiret ante Senatusconsultum Trebellianum; similiter nec in vsufructuarium transire poterat. Sed hanc inductionem impugnant Iason ibidem, 1. lectura, num. 12. & Ripa num. 8. ea ratione, quòd cùm transeat in fideicommissariuum onus æris alieni post Senatusconsultum Trebellianum, idem dicendum erit in vsufructuario omnium bonorum, sumpto argumento à ratione Senatusconsulti. Quod tamen sumi non debet; imò expressè vrget ille textus in contrariam sententiam: ibi enim generaliter scribitur, onus æris alieni in hæredem transire debere, & non in eum, in quem commoditas transfertur: quod fideicommissarium, & vsufructuarium æquè comprehendit; & quamuis Senatusconsultum Trebellianum in fideicommissario hoc emendauerit, eius tamen emendatio, & dispositio ad vsufructuarium extendi non debet: nam licèt lex noua[sect. 23] aliquid disponens in vno ex casibus per antiquam legem æquiparatis, extendatur ad alium, ex doctrina glossæ in l. quod vero contra, ff. de legibus, glossa vnica in fine, quam probarunt communiter omnes ibi. vt testantur Iason in authent, quas actiones, num. 19. C. de sacrosanctis Ecclesiis Tellus Ferdinand. in l. 3. Tauri, 4. part. n. 16. & in l. 4. n. 22. & 25. vbi Antonius Gomez n. 6. Cephalus in cons. 366. num. 21. lib. 3. Decianus in cons. 11. num. 153. lib. 1. Tamen id non procedit, vbi ratio legis non æquè militat in casu omisso, vt in nostra specie, in qua ideò transferuntur onera per Trebellianum in fideicommissarium, quia hæres directus rogatus restituere hæreditatem, absque vllo commodo obstrictus remaneret oneribus hæreditariis: quod esset iniquum, & ab omni iuris ratione alienum. Cæterùm hæres, à quo omnium bonorum vsusfructus relinquitur, dominus remanet proprietatis omnium bonorum, cum qua vel de proximo, aut saltem in futurum, vsufructus veniet consolidandus morte vsufructuarij, & aliis modis dicendis infrà: ideò rationi ipsi consonum est, vt ipse teneatur ad soluendum æs alienum: nec in hoc reperitur aliquid immutatum, vt contendit Morla vbi suprà, dict. quæst. 2. num. 6. Nunc extenditur, & limitatur prædicta resolutio[sect. 24] nonnullis modis consideratis per Menochium, qui ipse omninò videndus erit lib. 4. dict. præsumptione 143. num. 11. & 12. & num. 15. & 16. cum seqq. vsque in finem præsumptionis. Et declaratur, vt procedat etiam, quando de[sect. 25]bitum soluendum versatur circa expensas funerum, & infirmitatis; nam adhuc tenetur hæres de bonis hæreditariis soluere dictas expensas, & non vsufructuarius, vt cum Parisio, Rolando, & Francisco Marco, resoluit nouissimè Petrus Ricciardus ad §. constituitur, numer. 25. fol. 139. Institut. de vsufructu: & ante eum latiùs probauit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, numer. 217. versic. Secundo casu, quando debitum, fol. 425. Quartò constituendum est ex dictis hactenus hoc[sect. 26] capite, & nonnullis capitibus præcedentibus, aliísque superioribus huius libri, satis constare resolutionem cuiusdam quæstionis huius materiæ: quæ, inquam, ante omnia debeant de corpore hæreditatis deduci, cùm vsusfructus omnium bonorum relinquitur. Siquidem legata omnia, æs alienum, funeris, ac infirmitatis impensas deducendas sore, suprà probauimus; alia etiam non pertinere ad vsufructuarium, siue excipienda fore à generali vsufructus omnium bonorum legato, plenè scriptum reliquimus aliis capitibus, suprà, hoc eodem libro. Et in hoc dubio sic explicarunt Cephalus in cons. 479. num. 52. & in cons. 563. num. 31. lib. 4. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 95. in principio, fol. 269. & num. 97. fol. 277. Quintò & vltimò constituendum est, dubium esse,[sect. 27] vtrùm quemadmodum vsufructuarius omnium bonorum conueniri non potest à creditoribus hæreditariis, nec ad soluendum eisdem æs alienum tenetur, sic nec contta debitores hæreditarios agere possit ipse; & consequenter debitorum exactio ad quem, an ad hæredem, an ad vsufructuarium omnium bonorum pertineat? In qua quæstione Rolandus in cons. 8. n. 19. lib. 2. ex mente communi dicendum putauit, Fructuario non dari actiones. nec debitorum exactiones permitti, eas potiùs hæredi competere; qui tamen pecunias exactas vsufructuario præstare debet, & ab eo cautionem recipere: & sic, fructuarius ad proprietatem, siue sortem ipsam principalem debitam exigendam agere non potest absque mandato; ad vsumfructum verò, adita hæreditate. non prohibetur agere, & reali & personali actione, vt procurator in rem suam, vt etiam probarunt Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 198. fol. 392.[sect. 28] Grassus §. legatum, quæst. 34. Bursatus in cons. 123. n. 14. lib. 1. Achilles Pedrocha in cons. 7. num. 174. qui n. 179. Cornei, & aliorum authoritates, quas retulit pro contraria parte, d. num. 174. in fine, procedere dicit, quoad fructus sortium, seu nominum, vt putà annuorum reddituum, vel censuum, vt ea possit exigere vsufructuarius omniuin bonorum, non autem ipsam sortem, & refert Ruinum sic declarantem in cons. 206. num. 29. vers. prætereà ipse, vol. 2. Deinde numer. seqq. quæst. 6. ex n. 182. vsque ad num. 189. quæst necessario, & consequenter ex[sect. 29] superiori resolutione dicendum infert, quòd instrumenta, & aliæ scripturæ bonatum, & iurium testatoris apud hæredes debent remanere, non autem apud vsufructuarium. Et reddit rationem quia si hæredi concessa est exactio debitorum, eidem quoque omne id censetur concessum, sine quo exactio ipsa fieri non potest, vt cum Ruino loco relato, suprà, latiùs probauit ibidem. Et de his hactenus, quæ vt vides, nullibi erant anteà sic elaborata, aut digesta. # 60 CAPVT LX. Hæres an, & quomodo detrahere possit Quartam Falcidiam de legato vsufructus omnium bonorum? vbi Borgnini Caualcani praxis, & resolutio in hac materia probatur, & legibus huius Regni applicatur: Deinde cum aliis defenditur Quartæ Falcidiæ, & Trebellianæ detractionem hodie locum habere, tametsi iure Regio testamentum valeat absque hæredis institutione. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarium omnium bonorum, solutis debitis, & satisfacto testamento, omne aliud quod superest ex patrimonio, & bonis defuncti, habere debere pro tempore vita suæ ad vtendum fruendum, & vsufructuandum. -  2 Hæres, vtrùm deducere possit Quartam Falcidiam de legato vsusfructus omnium bonorum? & num. seqq. -  3 Huius Capitis dubium, cur propositum ab Authore. -  4 In quæstione superiori, quod attinet ad ius commune, vera traditur, & communis resolutio. -  5 Communis resolutionis praxis proponitur, & nonnulla resoluta per Caualcanum probantur. -  6 Quartæ Falcidiæ, & Trebellianica deductio, vtrùm hodie cessare debeat, eo quòd testamentum valeat absque hæredis institutione? & num. 11. -  7 Falcidiæ, & Trebellianicæ remedium, quare iure communi introductum fuerit? -  8 Falcidia, & Trebellianica in origine, siue ratione introductionis conueniunt: idcircò Falcidiæ nomine plerumque appellatur Trebellianica apud Iureconsultos. -  9 Sed in aliis multis differunt. -  10 Proponitur ratio præcipua dubitandi in quæstione proposita suprà, num. 6. -  11 Et vera resolutio traditur. -  12 Antonium Gomez constituentem de iure Regio discriminis rationem inter Falcidiam & Trebellianicam, rectè confutatum per Molinam. -  13 Communem resolutionem de qua suprà, num. 4. procedere etiam de iure huius Regni. -  14 Extraneus hæres institutus post mortem vxoris legatariæ vsufructûs, an possit detrahere vsumfructum Falcidiæ? remissiuè. HÆres, an vsufructuarius exigere debeat credita, & persoluere debita, aut qualiter æris alieni deductio, & solutio fieri debeat; satis distinctè, & plenè capitibus præcedentibus actum est, eisdèmque constitutum, & probatum, Vsufructuarium omnium bonorum, solu[sect. 1]tis debitis, & satisfacto testamento, omne aliud quod superest ex patrimonio, & bonis defuncti habere debere pro tempore vitæ suæ ad fruendum, vtendum, & vsufructuandum: quod vltra relatos ibi, rectè etiam aduertit Hyppolit. Riminald. in cons. 171. num. 8. lib. 2. Nunc verò prætermitti non potest, vtrùm hæres deducere possit Quartam Falcidiam de legato vsufructus omnium[sect. 2] bonorum, si æstimatio vsufructus excedat dodrantem, & quartam partem hæreditatis, hoc est, si sit maioris valoris & æstimationis proprietatis hæredi relictæ. Quam quæstionem licèt ab aliis tractaram videam,[sect. 3] inter quos latiùs agit Borgninus Caualcanus, quem statim referam; ideò tamen tractare hoc capite decreui, vt ostenderem, an quæ de iure communi statura sunt, de iure huius Regni procedere possint; siue ius Regium vtrùm iuri communi in aliquo repugnet? Et quod attinet[sect. 4] ad ius commune, hæredem institutum posse Falcidiam detrahere de legato vsufructus omnium bonorum, tenuit glossa vnica in l. vxori meæ, ff. de vsufructu legato. Bartolus in l. Titia cum testamento, §. final. num. 7. de legatis 2. Et quamuis Castrensis in cons. 459. num. 2. vol. 2. hoc dubium moueat, & non dissoluat, communem esse omnium resolutionem. constat ex Andrea Gaill. practicarum obseruationum, lib. 1. obseruatione 133. n. 5. Grasso §. legatum, quæst. 36. num. 8. intelligendo tamen in hunc modum, vt cùm æstimatio vsufructus excedit dodrantem, siue quartam partem hæreditatis, hoc est, quoties facta computatione valoris proprietatis eorum bonorum, quæ hæredi relicta sunt, & æstimationis reddituum vsufructus toto tempore vitæ vsufructuarij, vsufructus est maioris valoris & æstimationis proprietatis ipsius ad hæredem pertinentis ita vt excedat dodrantem; tunc hæres institutus detrahere possit Falcidiam de ilio vsu fructu, & consequenter vsque ad Falcidiam non habebit fructuarius vsumfructum, siue non fruetur illo: enim verò remanere debet penes ipsum hæredem, ne institutio sit inanis; si verò vsufructus sit minoris redditus, & æstimationis proprietatis, & non tangit dodrantem, non erit locus Falcidiæ: sic scribunt Glossa, Bartolus, & Doctores communiter, per illum textum in l. 1. §. si vsusfructus, ff. ad legem falcidiam. Socinus iunior in cons. 122. col. 1. vol. 1. Craueta in cons. 17. num. 1. & in cons. 119. num. 6. vol. 1. Natta in cons. 297. num. 6. & 7. part. 2. Borgninus Caualcanus, qui refert alios, de vsufructu mulier reicto, num. 225. fol. 430. & scribit praxim huius resolutionis,[sect. 5] constituens primò, hanc Falcidiam sic detrahendam de fructibus vsusfructûs, vt primò æstimari debeant ex vna manu omnia bona relicta hæredi instituto; & sic proprietates bonorum ex altera manu vsusfructus dictorum bonorum, deductis expensis vsufructuarij. Secundò haberi debere considerationem ad quantitatem, & qualitatem bonorum, an sint magni valoris, & parui redditus, vel è contrà parui valoris, & magni redditus. Tertiò ad qualitatem personæ, cui legatus est vsusfructus, an sit iuuenis, vel senex, vel mediocris ætatis; maioris enim æstimationis erit vsusfructus relictus iuueni, quia plus durabit, quàm seni: de quo vide etiam Ioannem Vincentium Honded. in cons. 39. n. 80. vol. 1. Quartò, calculum, siue computationem valoris proprietatis bonorum, & æstimationem redditus vsusfructus, ætatísque, quâ præsumitur, vsumfructum duraturum, fieri debere iuxta dispositionem l. hæreditatum, ff. ad legem falcidiam, iunctis, quæ scripserunt Bartolus, Alexander, Castrensis, & Doctores communiter, Couarr. Rodericus Iuarez, & alij relati per eundem Caualcanum ibid. d. num. 225. in fine, hoc est, quòd vsu fructuarius præsumatur viuere è prima ætate vsque ad annos triginta, & vsque ad istud tempus fieri debebit æstimatio vsusfructus; & si haberet decem annos, per viginti annos erit æstimandus vsusfructus; si viginti, per decem; si viginti quinque, per quinque; & ab annis triginta, vltra à præsumetur viuere vsque ad annos sexaginta; & vltra annos sexaginta erit fiendum computum respectiuè, vt sup. de prima ætate dictum est: idque ex communi omnium sententia in d.l. hæreditatum. Quintò & vltimò constituit, quod in prædicta æstimatione & taxatione vsusfructus, posset vsufructuarius plus & minus viuere, vt de se patet: ideò per hæredem præstanda erit cautio vsufructuario de testimendo in casum minoris ætatis, & finiti vsusfructus, & è conuerso, vsufructuarius cauebit hæredi de augendo Falcidiam in vsufructu, in casu maioris æstimationis & ætatis, per textum in d.l. hæreditatum, & communes Doctorum resolutiones, ibid. de quibus vide omninò Hyppolit. Riminald. in consil. 170. ex num. 18. cum multis sequent. vsque in finem consilij, lib. 2. Vbi plenè agit, an decisio l. hæreditatum, ff. ad l. falcidiam, habeat locum in legato vsusfructus. Atque ex dictis ibi constat apertè, præfatam quæstionem rectè resolutam per Caualcanum, quod attinet ad ius commune. Videamus nunc, vtrùm resolutio hæc de iure Regio procedere possit; quod ex alio pendet: an scilicet de iure huius Regni, Quartæ Falcidiæ, & Trebellianicæ de[sect. 6]ductio cessare debeat, eo quòd testamentum valet absique hæredis institutione, vel si hæres institutus noluerit, aut non potuerit hæreditatem adire, ex. l. 1. titul. 4.[sect. 7] lib. 5. nouæ collectonis Regiæ. Namque iure communi Falcidiæ, & Trebellianicæ remedium ideò introductum fuit, vt hæredes testamento scripti faciliùs ad hæreditatem adeundam commouerentur, & ita vltimæ defunctorum voluntates effectum sortirentur, quę alias omissa aditione irritantur, vtpote cùm ex non aditione vires testamenti corruant omninò, vt in proposito optimè aduertunt Alciatus paradoxorum, lib. 5. c. 19. Grassus receptarum sententiarum, §. falcidia, in princ. n. 5. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 17. num. 9. vers. nec obstat si dicatur. Duarenus de lege falcidia, c. 7. Hotmannus variarum disputationum, c. de Quarta Pegasiana, pag. 1. & nouissimè his non relatis Antonius Pichardus ad principium, Institut. de lege falcidia, n. 26. fol. 1042. Et in hoc conueniunt Falcidia & Trebellia[sect. 8]nica, hoc est in origine, siue ratione introductionis; idcircò Falcidiæ nomine plerumque appellatur, atque significatur Trebellianica apud Iureconsultos in l. deducta, §. qui post tempus, in vers. nummis centum. ff. ad Trebellianum, l. pater filiam, l. Titia, l. si hæres, ff. ad legem falcidiam; & vnum pro alio sumitur. Glossa verbo, falcidia, in l. si vt allegas, & in l. quanquam, verbo,[sect. 9] legis, C. eodem titulo. In aliis tamen multis differunt, quæ diligenter congessit Berengarius in repetitione l. in quartam, præfatione 3. ff. ad legem falcidiam. Sed cùm hodie ex dicta lege Regia conseruentur testamenta, atque vltimæ testatorum voluntates effectum sortiri pos[sect. 10]sint, etiamsi testator hæredem non scripserit, vel quamuis scriptus hæres hæreditatem adire recusauerit, iam hodie non videtur necessarium Quartæ Falcidiæ & Trebellianicæ remedium, sumpto argumento à cessante ratione legis, & quia correcta ratione legis & lex ipsa correcta censeri debet. Quibus & aliis rationibus hanc sententiam defendunt Antonius Gomez, Spino, & alij, qui præcitantur ab his, quos statim referam, & eorum sententiam omninò probandam existimat nouissimè, atque Matiençum, & alios refert (qui tamen contrarium tenent) Hieronymus de Cæuallos communium contra communes, quæst. 995. in fine, fol. 261. Contrariam verò opinionem, scilicet nec legem falcidiam,[sect. 11] nec Senatusconsultum Trebellianum esse sublatum; imò & hodie, sicut & olim procedere debere, securè firmant, & concludenter fundant D. Antonius de Padilla in l. eam quam, num. 109. C. de fideicommissis, Burgos de Pace, in l. 3. Tauri, numer. 962. cum seqq. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. d.c. 17. numer. 9. & 10. Lara in repetitione l. si quis à liberis, §. vtrùm, num. 18. ff. de liberis agnoscendis: qui duo rectè improbant An[sect. 12]tonium Gomez, dicentem ex dicta l. regia sublatam esse hodie Falcidiam non verò Trebellianicam, cùm reuera inter vnum, & alterum congrua differentiæ ratio constitui non possit; idem etiam tenent Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. c. 11. Ioannes de Matienço in dict. l. 1. tit. 4. lib. 5. glossa 19. num. 5. & num. 11. & num. 18. & tribus seqq. & Alphonsus de Azeuedo ibi num. 121. Gratianus reg. 200. in fine, & clarè sentit Tellus Ferdinandez in l. 3. Tauri, 3. part. num. 4. ij quidem omnibus satisfaciunt, quæ pro contraria parte excogitari possunt, atque latissimè omnium (qui ipse hanc partem optimè fundat) Antonius Pichardo ad principium, Institut. de lege falcidia, videndus ex num. 16. vsque ad num. 51. Inde & consequenter infertur dicendum, decisionem textus in d.l. 1. §. si vsusfructus, & in l. hæredi[sect. 13]tatum, ff. ad legem falcidiam & communes Doctorum resolutiones relatas suprà incorrectas remanere hodie, & procedere debere, sicut & olim; idcircò cùm casus euenerit, Quartam Falcidiam, & Trebellianicam locum habituram in legato, aut fideicommisso vsusfructus omnium bonorum: quod est mente tenendum, & notandum; solent enim frequenter testatores ære alieno grauati, vxores relinquere vsufructuarias omnium bonorum, ita vt solutis debitis, impletóque testamento, legatum vsusfructus in maxima æstimatione excedat dodrantem: tunc enim habita æstimatione iuxta rationem superiùs dictam, Quartæ Falcidiæ deductio concedenda erit hæredi de legato vsusfructus omnium bonorum, modo, & forma in initio huius capitis propositis. Quòd si hæres non simpliciter, aut purè institutus[sect. 14] fuerit, sed post mortem vxoris, cui vsusfructus omnium bonorum legatus sit, hærede, vt dixi, post mortem eiusdem instituto, an hæres possit detrahere vsumfructum Falcidiæ? plenè differit: & Pauli de Montepico traditiones optimè impugnat Menochius lib. 4. præsumptione 141. num. 45. & 46. # 61 CAPVT LXI. Vsufructus an, & qualiter finiatur morte, & cum proprietate consolidetur? Reipublicæ, Ciuitati, Ecclesiæ, aut Fisco relictus, quanto tempore duret? Cùm morietur legatarius, vel ab eodem post mortem suam, cur inutiliter legari dicatur? Item, an & quando censeatur testator ius dumtaxat legasse, quod habebat in re. Demùm si pro se, & hærede, vel hæredibus suis vsusfructus ipse relinquatur, an, & quare vltra primum legatarij hæredem non extendatur? Et ibidem hæredum mentio quomodo in contractu, testamento, & omni alia dispositione accipienda: quamplurimæ leges in proposito declaratæ, atque elegans, & breuis resolutio in hac materia tradita. SVMMARIVM. -  1 Vsumfructum extingui multis modis, ex parte rerum, personarum, deficiente conditione, & tempore. -  2 Vel quinque modis amitti, finiri duobus. -  3 Vsumfructum morte fructuarij finiri, & cum proprietate consolidari. -  4 Menochij resolutio in consilio 201. numer. 26. lib. 3. relata, atque in proposito huius materiæ commendata. -  5 Regulæ in dubio standum, donec contrarium probetur, & pro ea pronunciandum. -  6 Regulam qui habet pro se, intentionem suam fundatam habere dicitur. -  7 Vsufructuarij morte naturalis possessio finitur, quæ apud eum erat, & ciuilis possessio proprietarij ipso iure ad se trahit illam naturalem, quæ erat penes fructuarium. -  8 Vsufructuario mortuo, vsusfructus consolidatur cum proprietate ipso iure, nec est necesse, quod proprietario restitutio aliqua fiat. -  9 Vsufructu finito, non obstante statuto, ex cuius dispositione possessio continuatur in hæredem, potest proprietarius propria authoritate recipere possessionem naturalem vsufructuarij, vt eam iungat ciuili, nec per hoc incidit in pænam aliquam: idque latius explicatum remissiuè. -  10 Vsusfructus, sicut morte vsufructuarij finitur, sic & onus ipsi fructuario ratione vsusfructus iniunctum, etiam quod videbatur vlteriùs durare ex verbis dispositionis. -  11 Vsufructu finito, finiuntur & alimenta, quæ ex dispositione testatoris ab vsufructuario præstanda erant alicui, nec ab alio potest legatarius consequi illa. -  12 Alimenta præstandi obligatio regulariter durare debet toto tempore vitæ legatarij, etiam mortuo hærede, vel capite minuto. -  13 Vsusfructus, cur morte vsufructuarij finiatur? vbi duplex ratio redditur. -  14 Vsusfructus mortuo proprietario, non finitur, sed durat quousque fructuarius viuit, provt latiùs explicatur remissiuè. -  15 Vsusfructus inutiliter legatur, cùm morietur legatarius, seruitus verò prædialis sic potest iure legari. -  16 Vsusfructus legatum inutile esse, si fructuarius legauerit vsumfructum, quem habet in re aliena; item si res, quarum vsumfructum tantùm obtinet, simpliciter legauerit, cum Communi. -  17 Testator in dubio censetur legare dumtaxat ius quod habet in re, etiamsi tale ius morte ipsius sit periturum: vbi quarundam legum ratio redditur, & præfata doctrina quamplurimis exornatur, remissiuè; & vide num. sequenti. -  18 Nonnulla annotata nouissimè in proposito per Antonium Pichardum, damnantur; eiusdem interpretatio ad textum in l. vxor patrui, C. de legatis, improbatur, & communis Doctorum resolutio recipitur. -  19 Vsusfructus legatum etiam expressim perpetuò Reipublicæ, vel Ciuitati, aut Ecclesiæ relictum, centum annis finiri. -  20 Legatum annuum Reipublicæ, Ciuitati, Collegio, aut Ecclesiæ perpetuò, aut simpliciter relictum minimè extingui centum annorum decursu, sed vltra procedere, donec Respublica ipsa finiatur, cum Rogerio, & aliis multis, contra Hugolinum, & Bartolum. -  21 Vsusfructus fisco relictus, vtrùm centum annorum decursu finiatur? -  23 Vsusfructus relictus ciuitati, vel ciuibus, amitti potest non vtendo per modum, & tempus à lege constitutum, sed & quæsi morte ciuitatis finiri potest, putà, si hostile aratrum in eam ciuitatem inducatur, aut aliter ipsa intereat. -  23 Aratrum ciuitati inducere, quid, & quibus inductum. -  24 Proponitur difficultas textus in §. 1. in vers. ne tamen in vniuersum, Institut. de vsufructu, & Raphaëlis Fulgosij solutio probatur. -  25 Vsusfructus relictus alicui pro se, & hære de, vel hæredibus suis, vltra primum legatarij hæredem non extenditur: vbi agitur de ratione textus in l. antiquitas, C. de vsufructu. -  26 Et quorundam sententia non probatur. -  27 Naturam rei, de qua agitur, in omni materia, & dispositione attendendam. -  28 Redditur vera ratio ad textum in l. antiquitas, C. de vsufructu, & nonnullis iuribus in contrarium adductis respondetur. -  29 Hæredis, vel hæredum mentio, quomodo accipienda in contractu, testamento, & omni alia dispositione: & an primus hæres tantùm, vel etiam vlteriores comprehendantur? vbi nonnulli Authores congeruntur in vnum, qui hac de re, & latè, & vtiliter etiam tractarunt. PRo absoluta atque expedita huius capitis explicatione, in quo de extinctione, & fine vsusfructus incipimus tractare: in primis constituere necessarium[sect. 1] erit, vsumfructum extingui multis modis, ex parte rerum personarum, deficiente conditione, & tempore, vt in hac materia non malè constituit Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap 5. num. 3. prima part. vel, vt in quit Franciscus Hotmannus, ad tit. ff. quibus modis[sect. 2] vsusfructus amittatur, in principio, & latè declarat per totum, vsumfructum quinque modis amitti, finiri duobus: amittitur capitis minutione, rei mutatione, non vtendo, in iure cessione, & consolidatione: finitur morte, & tempore. Cuiacius etiam in paratit. ad eundem titulum, folio mihi, 43. dicens vsumfructum amitti capitis deminutione, morte, tempore, rei mutatione, non vtendo, cessione in iure, dominij adquisitione; quibus tamen modis proprietas non amittitur Quæ omnia plenissimè, breuiter tamen, atque distinctè attingendo, vt à morte incipiam, dicendum est: plus quàm certum esse, vsumfructum morte fru[sect. 3]ctuarij finiri, & cum proprietate consolidari, vt ex tunc incipiat proprietarius plenam in re habere proprietatem, per textum in §. finitur, Institut. de vsufructu, l. corruptionem, C. eodem tit. l. 3. §. finali, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. 5. ff. de vsufructu legato. l. 24. tit. 31. partita 3. Iulius Paulus lib. 3. sentent, tit. 6. versic. vsusfructus, vbi Cuiacius, & alij locis referendis infrà. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 81. in fine, num. 137. in fine. num. 178. & num. 229. fol. 436. & decisione 44. numer. 5. Cæpola de seruitutibus vrbanorum cap. 2. num. 13. Antonius Gomez tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus num. 19. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 6. num. 3. fol. 245. sic etiam annotarunt, & in diuersis rebus consulti responsum præbuerunt Aretinus in cons. 60. Aluarus Valascus consult. 66. num. 23. Cephalus in cons. 125. num. 4. lib. 1. & in cons. 158. numer. 1. & 2. & in consil. 271. num. 17. & in consil. 288. num. 30. lib. 2. Bursatus in cons. 32. num. 57. lib. 1. Decianus in cons. 42. num. 35. vol. 5. Hyppolit. Riminaldus in cons. 381. num. 97. & in cons. 393. num. 53. lib. 4. Menoch. in cons. 201. num. 16. lib. 3. Vbi eruditè[sect. 4] ostendit, naturæ vsufructus valdè repugnare, quòd morte vsufructuarij non finiatur. Inde & notanter dicit, quòd quoties agitur de interpretatione contractus qui potest intelligi, vel in concessionem proprietatis, vel vsufructus, & ita res est dubia, si pactum adiectum sit, vt res transeat ad hæredes, significat proprietatem, seu dominium, non solùm vsumfructum in eo contractu fuisse translatum, cùm alioquin pactum sit contra naturam ipsius vsufructus: idem Menochius in consil. 241. num. 1. eodem lib. 2. vbi ex prædicta doctrina, quòd vsufructus finiatur morte vsufructuarij, & cum proprietate consolidetur, infert fundatam esse intentionem proprietariorum, cùm regula pro illis sit, regulæ autem in dubio standum sit, donec contrarium probetur, & pro illa pronunciandum, vt ex multis proba[sect. 5]runt Cephalus in cons. 419. num. 75. lib. 3. Franciscus Beccius in cons. 101. num. 41. Decianus in cons. 80. n. 16. vol. 3. Bursatus in cons. 186. num. 9. vol. 2. Menoch. in cons. 3. num. 11. lib. 1. Et regulam qui habet pro se, in[sect. 6]tentionem suam fundatam habere dicitur, Gloss. in l. omnis definitio, in principio, ff. de regulis iuris. Decius in l. 1. num. 8. vbi Doctores communiter eodem tit. Iason in l. à Diuo Pio, in principio, num. 7. ff. de re iudicata. Menchaca de successionum resolutione, lib. 2. §. 13. in fin. Burgos de Paz in cons. 2. ex num. 23. cum seqq. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 30. num. 3. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæst. 4. num. 13. Decianus in cons. 53. num. 8. vol. 1. Cephalus in cons. 192. num. 7. vol. 2. Fuluius Pacianus tractat. de probationibus, lib. 1. c. 8. num. 14. & quatuor seqq. Sicut autem finitur vsufructus morte[sect. 7] vsufructuuarij, finitur etiam & naturalis possessio, quæ apud eum erat, & ciuilis possessio proprietarij ad se trahit illam naturalem, quæ erat penes fructuarium, vt ex Baldo, Iasone, & aliis obseruat Natta in cons. 419. n. 3. lib. 2. & sequitur Menochius in cons. 139. n. 16. & n. 21. lib. 2. Vltra quem, idem docuit Bartolus in l. si arrogator, num. 12. vers. sed hodie videtur, ff. de adoptionibus, dicens, quòd possessio naturalis, quæ existebat penes fructuarium, finito vsufructu, statim proprietario etiam ignoranti ipso iure acquiritur: & sequuntur Modernus in consuet. Parisiens. tit. 1. §. 30. num. 174. Tiraquellus in tractatu, Le mort saisit le vif, par. 3. declarat. prima, num. 7. Tellus Ferdinandez in l. 17. Tauri, n. 63. versic. & hoc est quod propriè dicit textus. Hieronymus Gabriel in cons. 142. num. 4. & 5. lib. 2. vbi rectè probat, Vsufructuario mortuo, vsumfructum consolidari cum[sect. 8] proprietate ipso iure, nec esse necesse, quòd proprietario aliqua restitutio fiat; Imola etiam in cons. 16. Viso casu transmisso, expressim probauit, non obstante statuto, quo possessio continuatur in hæredem, posse pro[sect. 9]prietarium, vsufructu finito, propria auctoritate accipere possessionem illam naturalem, vt eam iungat suæ ciuili possessioni, nec per hoc incidere in pœnam l. si quis in tantam. C. vnde vi: & sequuntur multi relati per Tiraquel. dicta declarat. 1. num. 5. qui pro maiori intelligentia præcedentium erit videndus omninò per totam declarat. & in tractatu, de iure constituti, in multis locis relatis per eundem dict. declarata. 1. in fine. Sicut etiam finitur vsufructus morte vsufructuarij;[sect. 10] sic etiam & onus ipsi fructuario ratione vsusfructus iniunctum. Vnde natura vsufructus, quæ est. vt per mortem vsufructuarij finiatur, efficit quòd ipso mortuo finiatur, & quodcunque onus ipsi impositum, etiam quod videbatur vlteriùs durare ex verbis dispositionis. Quod ex aliis rectè considerat Simon de Prætis de interpret. vlt. voluntat. lib. 1. interpret. 2. solut. 2. n. 19. fol. 93. & lib. 4. dubit. 11.[sect. 11] num. 87. fol. 366. ponit exemplum, cùm ab vsufructuario ex dispositione testatoris præstanda sunt alimenta alicui, quoniam ipso mortuo, & sic finito vsufructu, finientur pariter & alimenta, nec ab alio poterit legatarius consequi illa: & allegat textum in l. Titia, in princip. ff. de annuis legatis, & in l. Stichus, §. Titia, ff. de alimen[sect. 12]tis legatis: & tamen aliàs præstandi alimenta obligatio, regulariter durare debet toto tempore vitæ legatarij, etiam mortuo hærede, vel capite minuto, vt cum Corneo, Grammatico, & aliis, probat ipse ibidem, d. num. 87. Ratio autem, quare vsufructus morte vsufructua[sect. 13]rij finiatur, & cum proprietate consolidetur, duplex esse potest. Prima, quia cùm vsufructus sit ius personale, & personæ cohærens, l. prima ff. de seruitutibus, l. 3. §. finali, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, cum persona ipsa extingui debet, nec in hæredem etiam vniuersalem transire potest, l. non solùm, 9. §. tale, ff. de liberatione legata, l. vsus aquæ, 22. ff. de vsu & habitatione, l. pecoris, 4. ff. de seruitutibus rusticorum, l. in omnibus, 69. ff. de regulis iuris: quod in proposito rectè considerarunt Hugo Donellus de pignoribus, pag. 169. Connanus commentarior. iur. ciuil. lib. 4. c. 6. numer. 3. in princip. fol. 245. Aluarus Valascus consult. 66. num. 23. Cuiacius tract. 5. ad Africanum, pag. 67. lit. F. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 4. solut. vlt. num. 8. fol. 436. Decianus in cons. 42. num. 35. vol. 5. & nouissimè solo Aretino relato, Petrus Ricciardus ad §. finitur, Institut. de vsufructu, num. 4. Secunda ratio esse potest, quæ ex verbis ipsis Imperatorum, atque Iureconsultorum deducitur: ideò sic statutum fuisse, quia aliàs, si vsusfructus morte vsufructuarij cæterisque aliis modis à iure introductis non finiretur, in vniuersum inutiles essent proprietates, semper abscedente vsufructu, l. 3. vers. ne tamen ff. de vsufructu, l. antiquitas, C. eodem, §. 1. in fine, Institut. eodem tit. quæ[sect. 14] rationes minimè vrgent, cùm proprietarius decedit idcircò vsufructus morte proprietarij non finitur, sed durat quousque vsufructuarius viuit, per textum in l. si patri tuo, 3. C. de vsufructu: vbi ex communi omnium sententia sic annotauit Ioannes Sichardus num. 4. & n. 5. singulariter in hoc distinguit, & Placentini opinionem improbat. Secundo loco constituendum est, ex prima ratione pro[sect. 15]posita suprà, deduci veram rationem ad textum in l. hæres meus, 78. §. quamuis, ff. de condit. & demonstrat. vbi vsusfructus inutiliter legatur alicui, cùm morietur ipse, l. vsumfructum, 5. ff. de vsufructu legato; quia confertur in tempus, quo extinguui debet, vt dicit Modestinus in l. Titio cum morietur, 58. ff. de vsufructu, in illis verbis: In id tempus videlicet collatus, quo à per sona sua discedere incipit. Perperam ergo confertur in mortem, quod morte ipsa finitur: & sic vsufructus, qui constitutus morte intercideret, à morte constitui, aut initium capere non potest, sicut nec eo modo in stipulationem deduci, ad differentiam seruitutis prædialis. quę rectè à vicino mihi legatur, cùm moriar; nam & constituta seruitus. prædij morte intercidere non solet, cùm ius personale non sit, vt vsufructus, sed reale potiùs, quod in hæredes transit: & hoc discrimen inter vsumfructum, & seruitutes prædiales satis suggerit inscriptio d.l. Titio, quæ est ex lib. 9. Modestini differentiarum, quæ hanc differentiam docuit inter vsumfructum, & seruitutes prædiales, quòd vsufructus inutiliter legatur cùm morietur legatarius; seruitus non item, vt eruditè aduertit Cuiacius recitationum solennium, in lib. digestorum, ad l. vsumfructum, 5. per totam, ff. de vsufructu legato. Secundò deducitur ratio ad textum in l. quod in re[sect. 16]rum, 24. §. 1. ff. de legatis 1. vbi Iureconsultus Pomponius scribit, vsufructus legatum inutile esse, si fructuarius legauerit vsumfructum, quem habet in re aliena: nam ex Glossa, & communi interpretatione DD. ibi. & Tiraquel in tractat. Cessante causa, limit. 1. num. 24. fol. mihi. 99. dicendum est: Quòd legatum huiusmodi cum non incipiat deberi nisi post mortem vsufructuarij vsumfructum ipsum legantis, & eo tempore iam in eius persona extinctus sit vsufructus; meritò inutile existimatur, quasi collatum in id tempus, quo cœptum finiri debuisset. Id quod procedit, non solùm cùm is, qui habet vsumfructum tantùm, legauerit illum, dicens le legare vsumfructum illius, aut illius fundi, sed etiam vbi simpliciter legauerit res, quarum vsumfructum dumtaxat obtinet, quia eadem ratione inutile legatum est, per textum singularem in l. vxor patrui, C. de legatis, per quem text. & textum in l. serui electione, §. vltimo, ff. de legatis 1. & in dict. l. quod in rerum, §. 1. communiter anno[sect. 17]tare solent Doctores, quòd testator in dubio censetur legare dumtaxat ius, quod habet in re etiamsi tale ius morte ipsius sit periturum, vt est ius vsufructus, sic Gloss. Bartolus, Baldus, Salicetus, Alexander, Castrensis, Iason, Cuman. & alij in dictis iuribus. Anton. Gom. tom. 1. variar. cap. 12. de legatis, n. 15. per totum. Menchaca de succession. progressu, lib. 3. §. 21. n. vlt. & §. 27. de legatis 1. num. 38. & in l. scimus num. 4. C. de inofficioso testamento: & multis exornant Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. dubitat. 50. solutio. 6. per totam, fol. 433. Burgos de Paz in cons. 38. num. 8. Bursatus in cons. 6. num. 16. vol. 1. Petrus Surdus cons. 224. lib. 2. Couar. in c. filius noster, de testament. n. 2. Ioannes Mericis de Chartulariis in cons. 76. num. 22. & seqq. inter consilia vltim. volunt, vol. 2. Antonius Galeacius Maluassia in consil. 27. num. 14. vol. 1. Ioannes Gutierrez in cons. 18. ex num. 72. Azeuedius in l. §. tit. 6. lib 5. num. 4. & 6. & 8. & 10. & 22. Aldobrandinus in cons. 25. n. 21. & 25. & 26. & 28. & 37. & 39. lib. 1. Achill. Pedrocha in cons. 2. à n. 51. vsque ad num. 68. & in cons. 7. num. 11. & seqq. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 63. num. 3. & seqq. & num. 42. & 43. lib. 1. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 6. num. 15. & 16. & interminis, quòd siue vsufructus tantùm relinquatur, siue res simpliciter, cuius vsumfructum tantùm obtinet testator, relinquens, quòd ius tantum videatur relictum etiam morte periturum, cum Baldo, Iasone, Bartolo, Alexandro, Corneo, Socino iuniori, Zasio, Antonio Gomez, Couar. & Menchaca, defendit Grallus §. legatum, quæst. 14. num. 9. & 12. & ita tenendum arbitror: verè enim pro hac opinione est textus expressus, qui cauillari non potest, in dict. l. vxor patrui, C. de legatis, vbi Diocletianus, & Maximianus sic scribunt: Vxor patrui tui si testata decesserit, res tuas, tantum vsumfructum earum habens, legare non potuit. Et Glossa ibi;verbo, non potuit, opposita difficultate, quòd potuerit rem alienam legare, respondet vtique potuisse, sed cùm ius vsusfructus haberet, videri illud tantum legasse, & cùm nullum ius remaneat post mortem suam, non tenere legatum; nam quod voluit, scilicet vsumfructum, non potuit, & quod potuit, scilicet, proprietatem, non dixit: sic que neutrum valet, l. in ambiguo, ff. de rebus dubiis. Quapropter placere mihi nullo modo possunt, quæ[sect. 18] contra Communem nouissimè annotauit Antonius Pichardus in §. non solum, Institut. de legatis, ex num. 28. vsquè ad num. 36. vbi primùm refert & improbat, sed malè quidem resolutionem communem suprà, relatam. Deinde in contraria sententia est, valere scilicet legatum, si is qui vsumfructum alicuius rei tantùm obtinet, rem ipsam simpliciter legauerit. Quod euidenter repugnat verbis textus in dict. l. vxor patrui. Nec admitti potest eiusdem interpretatio, vt verba illius legis directa suerint ad dominum proprietatis, ad significandum, legatum valere non debere in damnum & præiudicium domini rei legatæ, cùm verisimile non sit, Imperatores ipsos de eo dubitasse; quod certum quidem erat, atque indubitabile. Dubium ergo versabatur, in hoc, quòd res aliena iure legari poterat; & tamen eo casu res simpliciter legata suit: nihilominùs tamen legatum non valere dicitur, ex ratione Glossæ, vel quia testator vsumfructum non legat, vt alienum, sed vt suum, errore iuris; quasi sibi liceat id facere, idque præsumendum est, siue vsumfructum, siue rem simpliciter legauerit, in qua vsumfructum obtinet, vt eruditissimè pungit Cuiacius recitationum solemnium in lib. Digestorum, ad d.l. quod in rerum, 24. §. 1. ff. de legat. 1. in princ. Tertio loco constituendum est, ex ratione secunda pro[sect. 19]posita suprà, deducendam veram rationem textus in l. si vsusfructus municipibus, ff. de vsufructu legato, & in l. an vsusfructus, ff. de vsufructu, legatum vsufructus etiam expressim perpetuò Reipublicæ, municipibus, vel ciuitati, aut Ecclesiæ relictum, centum annis finiri, ob rationem prædictam, ne si perpetuò apud Rempublicam, vel ciuitatem vsufructus sit, proprietario proprietas nuda sit prorsus inutilis, nunquam vsufructu refuso proprietati, nec vnquam vsufructu recurrente ad proprietatem: sic adnotarunt communiter Scribentes ibi. & post multos eleganter Couarr. variar. lib. 3. c. 9. n. 10. per tot. Paris. in cons. 74. n. 85. & 86. lib. 3. Ruin. in cons. 143. col. 4. sub n. 11. lib. 4. Simon de Prætis firmans, omnes conuenire in hoc, de interpr. vltimarum voluntat. l. 4. solut. vltim. n. 11. fol. 436. Pancirolus, Riminald. & Peregrin. vbi statim referam eos, & confirmat Regia l. 26. tit. 31. partit. 3. vbi Gregorius Lopez gloss. 1. mouet dubium, quod & superiores proponunt, vtrùm idem obseruandum sit in legato annuæ præstationis prædictis locis relicto? Mihi autem magis placet (quidquid Hu[sect. 20]golinus, & Bartolus repugnent) Rogerij sententia, existimantis magnam differentiam esse inter vsumfructum, & legatum annuum; idcircò legatum annuum Reipublicæ, Ciuitati, Collegio, aut Ecclesiæ perpetuò, aut simpliciter relictum, minimè extingui centum annorum decursu, sed vltra procedere, donec Respublica ipsa finiatur. Quam sententiam contra Bartolum, cum Barbacia, Iasone, Ripa, & Socino, eruditè defendit, atque concludenter fundat Couarru. variar. lib. 3. dicto cap. 9. num. 10. per totum, latiùs Hyppolitus Riminaldus videndus omninò in cons. 219. num. 11. & multis seqq. lib. 2. Pancirolus in cons. 20. art. 135. per totum, & cum multis Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 29. num. 11. videndus num. 8. fol. 275. qui, & Couarru. vbi suprà, veram reddit discriminis rationem, inter vsumfructum, & annuum legatum. Cuiacius etiam, dicens legatum annuum huiusmodi esse æternum, & sempiternum, & eandem discriminis rationem reddens, recitationum solennium in lib. Digestorum, ad l. in singulos, 8. in fine, ff. de annuis legatis, latiùs ad[sect. 21] l. 8. & 9. ff. de vsufructu legato, vbi agit, an etiam vsusfructus fisco relictus, finiatur eodem temporis spatio, &[sect. 22] eleganter probat; quòd vsufructus relictus ciuitati, vel ciuibus, vel Reipublicæ, amitti potest non vtendo per modum, & tempus constitutum lege: sed & quasi morte ciuitatis finiri potest, putà si hostile aratrum in eam duitatem inducatur, vt passa est Carthago, & Numantia, & Sagunturm: quod est in l. si vsusfructus, ff. quibus modis vsusfructus amittatur. Aut alio modo ciuitas extingui, & mori dicatur, prout explicat Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib 4. cap. 5. num. 16. 1. parte, vbi num. 15. explicat etiam, aratrum ciuitati in[sect. 23]ducere quid, & quibus inductum, vt ibi videre poteris, & in l. 23. tit. 31. partit. 3. Quartò & vltimò constituendum est, ex eadem ratione deduci rationem textus in l. antiquitas, C. de vsu[sect. 24]fructu. Anteà tamen aduertendum erit ad verba Iustiniani in dicto §. 1. in fine, Institut. de vsufructu, quatenus scribit: Ne tamen in vniuersum inutiles essent proprietates, semper abscedente vsufructu, placuit certis modis extingui vsufructum, & ad proprietatem reuerti. Quod idem expressum est in l. 3. ad finem, ff. de vsufructu. Sed difficultatem facit, videri contraria, vsumfructum extingui, & ad proprietatem reuerti quia si extinguitur; ergo reuerti non potest: & sic necesse esset, vt reuerti posset, quod remaneret, argumento l. sed & si manente, ff. de precario: & quia non entis nullæ sunt qualitates, l. eius qui in pronuncia, cum vulgatis, ff. si certum petatur. Sed huius difficultatis facilis erit solutio, si repetamus nonnulla ex his, quæ pro distinctione causalis, & formalis vsusfructus diximus sup. hoc eodem libro, cap. 1. per totum. Extinguitur enim certis modis vsusfructus formalis, qui residet penes fructuarium, distinctus, & separatus à proprietate, & reuertitur ad proprietatem vsusfructus causalis, qui erat simul cum ipsa ante constitutum vsufructum. Quæ solutio confirmatur ex his, quæ scribunt Bartolus, & Doctores communiter in l. seruum filij, in princip. ff. de legatis primo. Parisius in consilio 74. numer. 81. vol. 3. & in specie argumentationis nostræ, Albanus in consil. 250. num. 15. lib. 2. dum dicunt, quòd vsusfructus formalis est qui extinguitur, quando cum proprietate consolidatio contingit; & in terminis, difficultati superiori propositæ sic respondet Fulgosius in l. 1. num. 6. ff. de vsufructu. Deueniendo igitur ad textum in d.l. antiquitas, pro[sect. 25] eiusdem explicatione constituo: quòd si vsusfructus relictus sit alicui pro se, & hærede suo, vel hæredibus suis; in hoc enim, quòd mentio hæredis fiat in singulari, vel in plurali numero, differentia non est, vt Mantica, Simon de Prætis, & alij referendi statim annotarunt expressim: huiusmodi legatum validum est, sublatâ penitus Antiquorum altercatione, & contrarietate, sed vltra primum legatarij hæredem non extenditur, cùm primo potiùs hærede finitur, & ad proprietatem reuertitur, ex decisione textus in l. antiquitas, C. de vsufructu. Cuius rationem existimant nonnulli fundatam esse ex natura ipsa vsusfructus, iuxta quam morte finitur, vt dicebamus sup. in principio, nec ad hæredes[sect. 26] transit: sic intelligunt Cinus, Bartolus, & alij antiqui ibid. & in l. in annalibus, Cod. de legat, idem Bartol. in l. Gallus, §. etiamsi parente, num. 7. ff. de liber. & posthumis. Cagnolus in l. qui per successionem, num. 10. ff. de regul. iuris, & communem resolutionem testantur Alexander num. 9. & Claudius num. 26. in d. §. etiamsi parente. Tiraquel. de retract. conuentionali, §. 1. gloss. 6. n. 22. Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 8. tit. 14. n. 21. fol. 357. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 3. solut. 5. num. 29. vers. posset autem, fol. 19. Anton. Gomez tom. 2. variar. c. 115. de seruit, num. 20. & cap. 11. num. 14. Ioannes Guttierez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 48. num. 8. & 9. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 79. & 80. & nouissimè his non relatis, Barbosa in l. quia tale, 14. numer. 34. vers. circa quam limitationem, fol. 318. repetit etiam Simon de Prætis lib. 1. solut. 2. num. 20. fol. 93. qui ex num. 18. cum seqq. multis probat, naturam rei, de qua agitur in om[sect. 27]ni materia, & dispositione attendendam; ipsa enim declaratur voluntas disponentis; quantumuis verba impropriari contingat. Ratio igitur d.l. antiquitas, consistit in eo, quòd hæredis mentio facta fuit circa rem, quæ de sui natura ad hæredes non est transitoria, sicuti vsusfructus, qui morte finitur; & sic de primo tantum hærede intelligi debet dispositio, tametsi verba indistinctè prolata fuerint, nam & dictio quælibet, quæ perpetuitatem inducere videtur, ex natura rei, cui adiicitur, durat dumtaxat, quantum ipsa res. Alexander in cons. 60. Omisso, lib. 1. Alberic. in l. annuam, ff. de annuis legat. Hæc tamen ratio quamuis communis sit, mihi non placet ex eo, quòd non concludat; nam etsi natura vsusfructus ea sit, ex voluntate disponentis alterari potuit, vt capitibus sequentibus probandum est. Aliâ igitur[sect. 28] ratione fundatur decisio illius textus, non eâ, quæ ex natura vsusfructus deducitur, quia iuxta eam nec ad primum hæredem deberet transire, scilicet, ne aliàs proprietas remaneat prorsus atque perpetuò inutilis, semper abscedente vsufructu; quapropter cum vsusfructus sic relinquitur, mediam viam eligendam Antiqui putarunt, vt scilicet valeat legatum, atque vt mentio hæredis sine effectu non sit, nec etiam proprietas inutilis perpetuò remaneat, ad primum dumtaxat legatarij hæredem extendatur legatum: sic hanc rationem expressim probarunt Glossa, Baldus, Angelus, Salicetus, Fulgosius, Alexander, & Iason in d.l. in annalibus, C. de legatis. Aretinus num. 56. & Iason num. 34. in d. §. etiamsi parente: & esse magis veram, & magis communem rationem testatur Carolus de Tapia in l. finali, ff. de constitutionibus Principum. 2. par. cap. 3. num. 30. & 36. folio mihi, 159. & videtur eandem probare Antonius Gomez d. cap. 15. de seruitutibus, num. 20. in vers. sed contrarium est tenendum. Nec vrget in contrarium textus in dict. l. in annalibus, C. de legatis, in l. sciendum & in l. hæredis appellatio, & l. hæredis appellatione, ff. de verborum significatione: vbi hæredis appellatione, veniunt omnes hæredes in infinitum, quia Bartolus in d.l. Gallus, §. etiamsi parente, n. 7. ita distinguit; & sequuntur omnes secundùm Manticam, & alios relatos suprà, quòd cùm hæredis mentio sit circa rem, quæ sui naturâ ad hæredes transit, tune omnes quidem hæredes continentur, exceptis quibusdam casibus, vt in dictis iuribus. Cùm verò hæredis mentio sit circa rem, quæ sui naturâ ad hæredem non transit, sicuti vsusfructus, qui morte finitur; & tunc de primo tantùm hærede debet intelligi d.l. antiquitas, C.[sect. 29] de vsufructu. Idem etiam obseruant, ipsíque latissimè explicant, quomodo hæredis, vel hæredum mentio accipienda sit in contractu, testamento, & omni alia dispositione, & an primus hæres tantùm, vel etiam vlteriores comprehendantur. Doctores communiter in d. §. etiamsi parente. Tiraquel. de retract. conuentionali, §. 1. gloss. 6. à num. 17. vsque ad num. 26. Matic. lib. 8. d. tit. 14. per totum. Simon de Prætis de interpr. vlt. volunt, lib. 3. solut. 5. per totam, fol. 17. Anton. Gomezius tom 1. variar. cap. 11. n. 14. Sigismundus Lofredus in cons. 7. num. 25. Hyppol. Riminald. in cons. 252. n. 108. lib. 3. Carol, de Tapia in l. fin. ff. de constitut. Principum, part. 2. cap. 3. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis. art. 32. per totum, fol. 284. & 285. Alexander Raudensis de analogis lib 1. cap. 10. ex n. 20. vsque ad n. 27. & cap. 15. ex n. 50. & num. 79. cum seqq. & num. 102. 108. & 347. & vide omninò Hyppolit. Riminald. in cons. 242. lib. 3. # 62 CAPVT LXII. Proponitur difficultas l. 4. ff. de nouationibus, & communi interpretatione probata, infertur inde ad quæstionem, si testator legauit vxori vsumfructum sub conditione, si castè & vidualiter vixerit, & post eius mortem Titio: si vxor posteà secundas nuptias contraxerit, an statim debeatur Titio vsusfructus? Item etiam, si vxori legetur vsusfructus si vidua permanserit, & si ad secundas nuptias transiuerit, idem vsusfructus relinquatur Titio, an vxore ante nuptias secundas defuncta, Titio debeatur vsusfructus? vbi quæ hucusque scripta sunt ab aliis, recensentur in vnum, & communes Doctorum resolutiones magis probantur. SVMMARIVM. -  1 Proponitur difficultas l. si vsusfructus debitorem, 4. ff. de nouationibus. -  2 Et distinctio glossæ improbatur. -  3 Cessio actionum, & iurium, ignorante, & inuito debitore fieri potest; delegatio verò nonnisi volente debitore. -  4 Probatur communis intellectus ad textum in d.l. 4. ff. de nouationibus. -  5 Cuiacij sententia in proposito d. l. 4. nouiter adducta, probata. -  6 Vsusfructus ex voluntate testatoris, transit de vna Persona in aliam. -  7 Testator legauit vxori vsumfructum certi fundi vel aliquorum bonorum, sub conditione, si castè, & vidualiter vixerit, & post eius mortem Titio; si vxor posteà secundas nuptias contraxerit, an statim debeatur Titio vsusfructus? -  8 Dispositio omnis debet intelligi secundùm id, ad quod principaliter ordinatur. -  9 Actus semper regulatur à fine in quem dirigitur. -  10 Regulatur etiam à sua causa. -  11 Nonnullis fundamentis satisfactum remissiuè, quæ expendi solent contra communem defensam sup. n. 6. -  12 Testator si vxori legauerit vsumfructum, si vidua permanserit, & si ad secundas nuptias transiuerit, eundem vsumfructum Titio reliquerit, an vxore ante nuptias secundas defunctâ, Titio debeatur vsusfructus? -  13 Vsusfructus si relinquatur alicui, donec hæres, vel alter ad certam ætatem peruenerit, & eueniat, quòd hæres vel alter ante eam ætatem moriatur, legatarius consequitur vsumfructum vsque ad tempus, vel ætatem præfinitam. -  14 Vsusfructus ad certum tempus relictus, mortuo vsufructuario, ante tempus etiam finitur. ADuersùs ea, quæ cap. præcedenti, resoluta sunt, vrgere videtur in contrarium textus in l. si vsusfructus debitorem, 4. ff. de nouationibus, vbi vsusfructus non[sect. 1] finitur morte vsufructuarij, in cuius persona consistebat vsusfructus, sed alterius mors exspectatur, cui vsusfructus ipse delegatus fuit. Et augetur difficultas, quòd si fructuarius in specie eius textus delegauit in creditorem vsumfructum, videbatur quòd delegantis morte finiri deberet, per textum in l. necessario, 8. §. finali, ff. de periculo & commodo rei venditæ: quare Bartolus, castrensis, & Immola in eadem l. 4. Aretinus, & alij communiter in §. finitur, Institut. de vsufructu. vbi nouissimè Anton. Pichardus num. 3. & Petrus Ricciardus num. 13. Francis. Hotmannus ad titulum, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 10. diuersimodò accipiunt illum textum; inter alia tamen Glossa verbo, eius, in dict. l. 4. & verbo,[sect. 2] morte, in dict. §. finitur, distinguendum existimat, an vsusfructus fuerit iam constitutus, an dumtaxat competat actio, vt vsusfructus debitus, seu promissus constituatur? Nam primo casu vsusfructus iam constitutus, morte fructuarij finitur, ex regula textus in dict. §. finitur; & sic procedit textus in d.l. necessario, §. finali, quia cùm vsusfructus in persona fructuarij incœperit, debet etiam personâ extinctâ, & sic morte ipsius finiri. Secundo verò casu, quando tantùm competit actio, vt vsusfructus constituatur, cùm incipiat in personâ eius, cui delegatio fit, ipsius etiam mors exspectari debebit. Sed hanc solutionem improbant Bartolus ibidem, num. 2. dicens, quòd Glossa non dicit verum, & Castrensis n. 5. dicens, quod Glossa est trufa, ea ratione, quòd falsum sit dicere, posse fructuarium actionem, quam habet, alij cedere, quia sicut vsusfructus cedi non potest; ita nec actio ipsa, ex l. corruptionem, C. de vsufruct. l. Sempronius Attalus. ff. de vsufructu legato. Fortius tamen vrget quòd ex prædicta distinctione sequeretur maximum absurdum, nempe quòd plus iuris habeat is, qui dumtaxat actionem habet, vt constituatur vsusfructus, quàm is qui vsumfructum ipsum constitutum habet, contra regulam textus in l. minus est, 205. ff. de regulis iuris. Deinde, quia in dict. l. 4. non agitur de cessione actionis, Vt malè existimauit Glossa, sed de delegatione, vt expressim dicitur in eo textu, & constat ex rubrica, cui subiacet, atque vt indubitatum supponunt Scribentes communiter, & nouissimè annotarunt Barbosa in l. vsufructu, 58. num. 18. versic, sed respondendum est, fol. 942. ff. soluto matrimonio. Ricciardus in dict. §. finitur, n. 13. Est autem maxima differentia inter cessionem, & dele[sect. 3]gationem actionum, & iurium; cessio enim ignorante, & inuito debitore fieri potest Delegatio non nisi volente debitore, l. 1. C. de nouat. & delegat. vbi sic annotarunt & discriminis rationem assignarunt Glossa verb. solent. Bartolus, Salicetus, & alij communiter. Quapropter dicendum est, quòd in eo textu, Vsus[sect. 4]fructus, qui aliàs finiri deberet morte eius, qui delegauit, ideò mortuo eo non extinguitur, sed mors alterius expectatur, in quem per delegationem transfertur, quia delegatio, & translatio facta fuit de consensu domini; & sic proprietarius delegationi consensit, atque ex voluntate eiusdem nouus vsusfructus constituitur, & quoad illius extinctionem non consideratur ampliùs persona delegantis, sed tantùm eius, in quem delegatio facta fuit. Non ergo perimitur vsusfructus per mortem primi, sed per mortem secundi vsufructuarij. ita vt si secundus moriatur viuente primo, non possit ampliùs ad vsumfructum petendum habere regressum primus, vt eleganter declarant Bartolus, & Imola num. 1. Castrensis num. 3. in dict. l. 4. Baldus in l. 1. C. si pignus pignori datum sit. Pinellus in l. 1. C. de bonis maternis, 3. part. num. 40. Ricciardus in dict. §. finitur, n. 13. in fine. Barbosa in dict. l. vsufructu, num. 18. & 19. per totum, vbi post Castrensem, & Imolam declarat aliam difficultatem illius textus: Quare scilicet obligatio primi vsufructuarij non perimatur ipso iure per nouationem, sed ope exceptionis, vt ibid, videri poterit: eandem etiam interpretationem admittit cuiacius recitation solemnium in lib. Dige[sect. 5]storum, ad l. 29. ff. de vsufructu legato, circa finem, qui rectissimè percipiens verum sensum illius textus, inquit, quòd in dict. l. 4. non agitur de fructuario, sed de eo, cui debetur vsusfructus, qui sanè nondum est fructuarius, nec erit anteaquam ei cedatur vsusfructus: cessio facit fructuarium, non debitio; non loquitur ergo de fructuario, sed de eo, cui debetur vsusfructus, qui debitorem creditori suo delegauit, vt ei permitteret, & cederet vsumfructum sibi debitum; & si cesserit, significat ea lex morte, aut capitis diminutione creditoris vsumfructum finiri, nimirùm, inquit, atque cæteris omnibus elegantius Cuiacius, quia hic solus fructuarius fuit; non etiam morte delegantis, qui fructuarius nunquam fuit, nec fuisse intelligitur. Extendit autem Pinellus loco relato supr. textum in dict. l. 4. vt procedat, siue delegetur, aut transferatur vsusfructus iam constitutus ex voluntate debitoris, aut proprietarij, siue actio ad constituendum vsumfructum competens. Id quod virissimum est, ex mente communi procedens, atque apertè probatum in illis verbis: si vsusfructus debitorem meum delegauero, &c. quæ: apta sunt vtrumque æqualiter comprehendere. Ex his deducitur vera doctrina, & conclusio in hac materia, quòd ex vo[sect. 6]luntate testatoris, aut domini, vsusfructus transit de vna persona in aliam: quod per textum in l. Sempronius Attalus, ff. de vsufructu legato, cum aliis sic tradiderunt Alciatus resp. 352. num. 2. Menoch. in cons. 141. num. 19. lib. 2. Sic & è contra, ex eiusdem domini aut testatoris voluntate finiri solet aliquando ante mortem. Cuius rei exemplum opportunè huic loco applicatur, si ponamus, quòd testator legauit vxori vsumfructum certi fundi,[sect. 7] vel aliquorum bonorum sub conditione, si castè & vidualiter vixerit, & post eius mortem, Titio; si vxor posteà secundas nuptias contraxerit, an statim Titio debeatur vsusfructus, vxoris morte non exspectata, vel remanere debeat interim penes hæredem? Et in hoc dubio, vt multa sciens consultóque prætermittam, quæ dicere possem, reiecta opinione Romani, & aliorum, cuius meminerunt statim referendi, dicendum ex communiori atque veriori sententia, Titio, & sic secundo legatario statim, non exspectata morte vxoris, vsusfructus legatum deberi: quod cum Ioanne Andrea, qui huius opinionis Author dici solet, Bartolo, Baldo, Alberico de Rosate, Castrensi, Alexandro, Decio, Galiaula, Sodino, Fortunio, & aliis probarunt Mantica de coniecturis vltim, volunt, lib. 3. titul. 19. num. 19. fol. 101. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 70. vers. hinc est quod legatum, fol. 234. & 235. Villalobos communium opinionum, verbo, legatum, num. 12. Antonius Gomez, optimè disputans tom. 2. variar. cap. 11. de qualitatibus contractuum, num. 34. Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntat. lib. 1. interpretatione 2. solutione 14. num. 5. fol. 125. Grassus §. legatum, quæst. 45. & quæst. 52. num. 7. Cephalus in cons. 391. num. 1. lib. 3. Camillus Gallinius loco statim referendo, Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 20. num. 6. fol. 135. Hæc aurem resolutio, ex tacita atque verisimili mente, & voluntate testatoris procedit; atqui, vt eleganter, & eruditè scribit Mantica verisimile est, testatorem voluisse fundum ad Titium pertinere, cùm primùm vxor ad secundas nuptias conuolauerit, & tempus mortis ob eam causam expressisse, quòd crediderit eam vidualiter esse victuram, & consequenter vsumfructum ei relictum, per mortem extinctum iri; sed si alio modo celerius quàm per mortem finiatur, ex coniectura verosimili idem dicendum est, testatorè voluisse, atque pro expresso habendum est. Et ad hoc redigenda sunt ferè omnia fundamenta, quæ in proposito considerarunt Antonius Gomez, Prætis, Caualcanus, & alij superiores, & strictè disputans Alexander Raudensis vbi suprà, num. 6. & 7. vbi dicit, quòd ponderato fine testatoris, qui satis colligitur ex viduitatis conditione, apparet, finem testatoris esse viduitatem, & propter illam legatum reliquisse; & sic viduitate cessante, quòd aliæ qualitates seu passiones, quibus inducitur priuatio, dicuntur mortes naturales, vt legatarius secundo loco nominatus, debeat statim admitti: omnis[sect. 8] enim dispositio intelligi debet secundùm id, ad quod principaliter ordinatur, l. 2. §. non autem omnes, ff. de fluminibus, l. 2. §. quod diximus, ff. si quis cautionibus. Bartol. in l. ambitiosa, ff. de decretis ab ordine faciendis: & actus semper regulatur à fine, in quem dirigitur, l. si is[sect. 9] qui in aliena, versic. nemo enim, ff. de acquirenda hæreditate. l. verum, ff. de furtis. Pedrocha m cons. 9. num. 44. Et à sua causa. Craueta in consil. 75. num. 15. Cephalus in[sect. 10] consil. 329. num. 50. lib. 3. & in consil. 703. num. 12. lib. 5. Ad superiorem etiam rationem redigi debent quamplurima, quæ in hac quæstione scripsit Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 9. cap. 13. per totum: vbi præfatam sententiam communem optimè defendit, &[sect. 11] iis omnibus satisfacit, quæ in contrarium moueri possunt: Deinde eodem lib. 9. cap. 14. per totum, mouet du[sect. 12]bium, quid dicendum sit, si è contra testator vxori vsumfructum reliquerit, si vidua permaneret, & si ad secundas transiuisset nuptias, Titio eundem vsumfructum reliquisset an, si vxor ante secundas nuptias decesserit, debeatur Titio vsusfructus? & refert Alciatum irridentem Socinum, atque firmantem, verius esse, vt admitti non debeat Titius, quasi non euenerit conditio. Tandem per totum caput optimè fundat & securè, verè etiam resoluit, in prædicto casu extensionem admittendam de casu secundarum nuptiarum ad casum mortis; & inde vxore[sect. 13] mortua ante secundas nuptias, vsumfructum Titio deberi, vt ibidem videri poterit, cùm occasio se obtulerit, ne repetamus ea, quæ ab alio rectè scripta fuerint. Quòd si vsusfructus relinquatur alicui, donec hæres, vel alius ad certam ætatem peruenerit, & eueniat, quòd hæres, vel alter ante dictam ætatem vel tempus moriatur legatarius consequetur vsumfructum vsque ad ætatem præfinitam, quia personam potiùs quàm tempus considerauit principaliter testator, vt scribunt Romanus singul. 287. Summa Armilla titul. de vsufruct. num. 7. & cum aliis Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 137. fol. 323. qui cum Castrensi, & aliis rectè probat, contrà esse, cùm vsusfructus relinquitur ad certum tempus, quia mortuo vsufructuario ante tempus finitur statim, ex regula textus in dict. §. finitur, nec pro tempore deficiente ad hæredes transit. # 63 CAPVT LXIII. Proponitur vulgata sed non rectè explicata difficultas l. final. C. de vsufructu. Quorundam interpretationes damnantur, & vera ratio eiusdem textus redditur. Dubitatur deinde, vtrùm pater commoditatem dumtaxat, an vsumfructum habere dicatur ex vsufructu filio relicto, an etiam fructus ex eodem vsufructu perceptos finito eo restituere teneatur? & Cini sententia meliùs quàm hactenus corroborata; ad nonnulla infertur, atque aliorum traditiones in hac materia nouiter, & verè confutantur. SVMMARIVM. -  1 Proponitur vulgata difficultas l. final. C. de vsufructu, & summè adstringitur dubitandi ratio eiusdem legis. -  2 Interpretatio Glossæ ad eum textum damnatur; item quo tempore latus fuerit per Iustinianum; textus etiam in l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, demonstratur. -  3 Bartoli distinctio in proposita difficultate relata, & improbata. -  4 Ex voluntate, atque indiuio testatoris, dumtaxat venit persona in dispositione nominata, non verò ea, cui, mediante nominatâ, acquiritur. -  5 Legatum relictum filiofamilias, an ipsius, an patris contemplatione censeatur relictum, controuersium fuisse inter Doctores, & multis casibus, distinctionibùsque explicatum. -  6 Legatum relictum filiofamilias, regulariter, atque in dubio, eius contemplatione, & non patris relictum videtur. -  7 Baldi sententia circa difficultatem dict. l. fin. C. de vsufructu, nouiter, & verè confutata. -  8 Cuiacij interpretatio in eadem difficultate confutata, & numeris seqq. -  9 Pater, & filius vna, & eadem persona reputantur, & ibidem textus in l. vltim. C. de impuberum, in fin. explicatus remissiuè. -  10 Pater & filius vna, & eadem persona reputantur, quandiu durat patria potestas; secus tamen eâ dissolutâ. -  11 Patria potestas morte dissoluitur. -  12 Nonus intellectus assignatur ad textum in d.l. final. C. de vsufruct. & improbatur. -  13 Saluatur etiam nouiter per Authorem. -  14 Textus in dict. l. fin. & verè, & subtiliter explicatus, atque rationes nouissimæ Antonij Pichardi & Petri Augustini Morlæ probatæ. -  15 Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filiorum, verus & formalis vsusfructus dicitur. -  16 Vsufructu filiofamilias relicto, vtrùm patri sola commoditas, an verò vsusfructus etiam quæratur? vbi communis sententia refertur, & contraria Cini probatur, & num. seqq. -  17 Vsusfructus solus, & non proprietas, cùm filiofamilias relinquitur, vtrùm teneatur pater fructus omnes ex eo perceptos, vel æstimationem eorum finito vsufructu restituere? vbi Castrensis sententia in cons. 455. num. 7. vol. 2. improbatur: & vide infrà num. 24. -  18 Fundamentum commune Doctorum in quæstione proposita suprà, num. 16. contra eosdem retorquetur. -  19 Ioannis de Montesperello in cons. 124. num. 5. lib. 1. noua declaratio, nouiter improbata per Authorem. -  20 Determinabile vnum respiciens plura determinabilia, vniformiter debet illa determinare: quod latius explicatur, atque exornatur remissiuè. -  21 Roderici Suarez in proposito opinionis Cini verba quædam relata. -  22 Cinus in examine suo in quæstione superiori interrogatus, qualiter responderit? & ibidem Castrensis verba relata. -  23 Baldi distinctio in proposito d.l. finalis, C. de vsufructu, nouiter relata, & probata. -  24 Vsufructu finito, qui filiofamilias relictus fuit, non teneri patrem fructus ex eo perceptos restituere, nec etiam eorum æstimationem. -  25 Vsusfructus si filiofamilias relinquatur hodie, vtrùm obseruari debeat decisio dict. l. finalis, C. de vsufructu; & ibidem, an vsusfructus talis duret in persona patris, etiam mortuo filio: vbi Ioannis de Matienzo, Emmanuelis Mendez, atque aliorum traditiones nonnullæ in proposito, nouiter, & verè taxantur. -  26 L. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, explicatur. -  27 Ioannis de Matienzo æquiparationem quandam in hac materia veram non esse, nec iure procedere. -  28 Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filiorum, quæ pleno iure filio acquiruntur, durat penes patrem, etiam filio defuncto: & de multis effectibus, remissiuè. -  29 Filiusfamilias, qui ex permissione legum huius Regni, testari potest de tertia parte bonorum suorum, vtrùm patri præiudicare possit in vsufructu tertiæ partis? PRo distincta, atque absoluta huius capitis explica[sect. 1]tione, in primis constituere necessarium erit, contra superiorem doctrinam, vsumfructum scilicet morte vsufructuarij finiri, fortiter vrgere in contrarium textum in l. finali, C. de vsufructu. Enimverò eius textus decisio subobscura quidem est, & difficilis, nec rectè à Doctoribus explicata; vt autem verbis constitutionis prælectis, mens & ratio ipsius faciliùs percipi valeat, in hunc modum scriptum reliquit Iustinianus: Ex libris Sabinianis quæstio nobis relata est, per quam dubitatur, si vsusfructus per seruum acquisitus, vel per filiumfamilias, capitis diminutione filij magna, vel media, vel morte; vel emancipatione, vel serui quacunque alienatione, vel morte, vel manumissione possit adhuc remanere? Et ideò sancimus in huiusmodi casibus, neque si seruus vel filiusfamilias in præfatos casus inciderit, interrumpi patri vel domino vsumfructum, qui per eos acquisitus est, sed manere int actum. Neque si pater magnam capitis diminutionem, vel mediam passus fuerit, vel morte ab hac luce fuerit exemptus, vsumfructum perire, sed apud silum remanere, etiamsi hæres à patre non relinquatur: Vsumfructum enim per eum acquisitum, apud eum remanere etiam post patris calamitatem oportet: cùm plerunque verisimile sit, testatorem contemplatione magis filij, quàm patris, vsumfructum ei reliquisse. Difficultas ergo consistit in hoc, quòd morte vsufructuarij non finiri vsumfructum, expressim probat Iustinianus: dicit enim, vsumfructum relictum seruo, vel filiofamilias, & per ipsos acquisitum patri, vel domino, eorundem morte non finiri, neque etiam morte domini, aut patris, vtriusque potiùs mortem, & patris & filij simul expectandam esse; id quod iure procedere non posse videbatur: nam aut ille vsusfructus filij erat; & tunc morte ipsius finiri debebat, ex regula textus in dict. §. finitur, cum similibus, Instit. de vsufructu aut. per filium, mediante dispositione legis acquisitus fuerat patri ita vt pater esse verus vsufructuarius; & tunc mors filij in consideratione habenda non erat, sed mors patris, ex qua vsusfructus finiri debebat, si verum est, vsufructuarij morte vsumfructum extinguí, & ad proprietatem reuerti. Et augetur dubium; nam hodie ex noua Iustiniani constitutione, aduentitiorum omnium reseruata est proprietas filiis, solo vsufructu reseruato parentibus, l. cum oportet, & l. vltim. C. de bonis quæ liberis, §. 1. Institut. per quas personas nobis acquiritur, l. 5. titul. 17. partit. 4. Sed vsusfructus, de quo agitur in dict. l. final, est quid aduentitium, ex testamento, atque dispositione hominis filio proueniens: & sic proprietas, siue dominium eius vsusfructus assignari debuit ipsi filio, argumento l. 3. ff. si vsusfructus petatur: & commoditas, siue facultas percipiendi fructus ipsi patri; illâ autem concessâ patri, necessariò vsusfructus morte filij deberet perire, etiam viuente patre, per textum in l. necessario, §. finali, ff. de periculo & commodo rei venditæ: & sic constitutio illa, & antiquo & nouiori iuri repugnare videtur, vt ad oculum demonstratur. Quamobrem Glossa magna verbo, intactum, in dict.[sect. 2] l. finali, inter alias solutiones dicendum existimauit, dispositionem eius legis correctam esse ex decisione l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis: & idem videtur præsentire Imola in l. si filiofamilias, 2. ff. de donationibus causa mortis; & fortè non peccasse Glossam dicendo, eam legem corrigi ex dict. l. cùm oportet, scripsit Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 189. vers. & forte glossa, fol. 373. Sed malè quidem, vt contra glossam rectiùs contendit nonnullis fundamentis Fulgosius ibidem, & constat ex annorum digestione per Consules Romanos facta ab Haloandro, quæ habetur in fine Codicis. Ex qua deducitur apertè, tèxtum in dict. l. finali, C. de vsufructu, fuisse edictum post Consulatum Lampadij, & Orestis, qui Consules fuerunt anno à Christo Domino nostro nato, quingentesimo tricesimosecundo. Eaque constitutio fuit vna ex quinquaginta decisionibus Iustiniani, per quam antiqua iura, & veterum altercationes corriguntur, aut componuntur: Quas enumerat Eguinarius in 1. part. Digestorum, in princip. Cagnolus in l. 1. num. 5. C. de pactis: textus verò in d.l. cùm oportet, editus fuit Consulatu Decij, qui anno quingentesimo tricesimo primo, Consulatum gessit, vt ex eodem Haloandro colligitur. Bartolus autem in eadem l. vltim. C. de vsufructu, &[sect. 3] in l. si filiofamilias, la 2. n. 2. ff. de donationibus causâ mortis, in proposita difficultate docuit, verum esse, vsumfructum finiri morte eius, cuius contemplatione relictus est: quòd si non appareat cuius contemplatione relictus fuerit, & sic versemur in dubio, id ex futuro euentu declarandum; nam si filius decedat viuo patre, hic euentus declarat, vsumfructum fuisse relictum contemplatione patris, ipsique patri intelligi acquisitum, & consequenter mortem eius expectandam; sed si pater decedat superstite filio, iste euentus declarat, contemplatione filij vsumfructum fuisse relictum, ipsique acquisitum, & consequenter etiam morte eius, non patris extingui: & Bartoli intellectum, atque distinctionem sequuntur Albericus, Angelus, Castrensis, & alij ibidem, Cumanus in l. placet, ff. de acquirenda hæreditate. Antonius Gomezius dicens, quòd iste est verus sensus, & proprius casus illius legis in l. 48. Tauri, num. 2. in fine. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 179. vers. quod autem debeat habere, folio 372. & num. 234. fol. 442. defendit Ruinus in cons. 194. num. 3. & 4. vol. 2. & tolerabilem intellectum putat Padilla in l. quamuis simpliciter, num. 10. C. de fideicommissis, & receptum firmat, sed non sequitur eum Emmanuel à Costa selectarum interpretationum, cap. 17. num. 4. cum eo transit Franciscus Mantica de coniecturis vlt. volunt. Lib. 8. tit. 16. num. 9. fol. 359. & nouissimè Petrus Ricciardus ad §. finitur, Institut. de vsufructu, num. 5. per totum: videntur etiam probare Cuiacius recitation, solemnium in libros Digestorum, ad l. si quis vsumfructum, 29. ff. de vsufructu legato, in versicul. eodemque modo si filiofamilias. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. num. 8. 1. part. quatenus dicunt, eius legis decisionem ideò procedere, quòd vsusfructus vtriusque contemplatione, & patris & filij relictus censetur. Sed hunc intellectum impugnat Salicetus in eadem l. finali, C. de vsufructu: & reiiciendum existimat Imola in dict. l. si filiofamilias, 2. col. 2. ff. de donat, causa mortis. Improbat etiam Costa loco relato suprà, nec probarunt recentiores nonnulli, quos statim referam. His ego libenter assentio contra Bartolum. Primum, quia prædicta interpretatio verè non tollit difficultatem propositam, quare scilicet vsusfructus, etsi fuerit relictus contemplatione filij, vel in dubio simus, non extinguitur morte patris, cui verè per filium quæsitus fuerat, & qui verus fuit vsufructuarius; aut quare non morte filij, si ipsius contemplatione censetur relictus. Deinde, num maximum absurdum est dicere, voluntatem testatoris in hoc casu certum aliquid non continere, sed ex futuro euentu pendere? ex illoque, & non certa iuris doctrina, vel ipsius testatoris dispositione declarandum, hanc vel illam fuisse testatoris voluntatem. Nam cum voluntas testatoris de præsenti deferat ius vsusfructûs, de præsenti etiam constare debet, ad quem pertinere debeat. Prætereà, quia si mors filij expectanda est, vt finiatur vsusfructus, quando eius contemplatione relinquitur, idem dicendum erit, quando versamur in dubio, nec apparet cuius contemplatione fuerit vsusfructus relictus; quoniam in dubio præsumendum est, testatorem magis filio, quàm patri voluisse vsumfructum relinquere, argumento textus in l. 3. §. hoc autem ff. de legatis præstandis, in illis verbis: Nec enim quærimus cui acquiratur; sed cui honor habitus sit, l. debitor, 84. §. seruo alieno, ff. de legatis secundò, ibi: Domini persona ad hoc tantùm inspicitur, vt sit cum eo testamenti factio: cæterùm ex persona serui legatum consistit, l. qui liberis, 8. §. hæc verba, ff. de vulgari, & pupillari substitutione, ibi: Hunc habent sensum, vt ei non omnis qui patris hæres extiterit, sed is, qui ex testamento hæres extiterit, substitutus videatur. Et ideò neque pater, qui per filium, neque dominus, qui per seruum hæres extiterit, ad substitutionem admittetur, l. edicto, 13. §. ad eos, ff. de iure fisci, ibi: Qui ex defuncti voluntate, &c. Ex quibus iuribus annotarunt Bartolus, & communiter Doctores ibi, maximè in dict. §. hæc verba, quòd ex vo[sect. 4]luntate, atque iudicio testatoris dumtaxat venit persona in dispositione nominata, non verò ea, cui, mediante nominata, acquiritur. Denique, nam etsi inter Doctores controuerti soleat,[sect. 5] & multis casibus, distinctionibúsque explicari, vtrùm legatum relictum filiofamilias, ipsius, an patris contemplatione censeatur relictum, quod plenè disputat Franciscus Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 8. tit. 16. per totum. Padilla in l. quamuis simpliciter, ex num. 6. C. de fideicommissis. Aluaradus, Simon de Prætis, & alij referendi infrà. Regulariter tamen, atque in dubio, lega[sect. 6]tum filio in potestate relictum eius contemplatione, non patris relictum videri, apertè probatur in dict. l. finali, in fine, C. de vsufructu, in verbo, plerumque, & ibi notat Glossa; nam illa dictio, plerumque, regulam ostendit, l. qui plures, ff. de vulgari & pupillari substitutione, l. si vt certo, §. nunc videndum, ff. commodati, l. 3. in vers. plerumque, ff. de officio præfecti vigil. Et hanc regulam in specie probat Bartolus in l. si filiofamilias, la 2. num. 2. ff. de donationibus causâ mortis, & in l. cùm aliquis, n. 3. & sequuntur Baldus, & Castrensis, num. 2. & Alexander num. 6. Cod. de iure deliberandi. Cumanus in consil. 73. num. 4. versic. in contrarium autem, & cum aliis probarunt Mantica lib. 8. d. titul. 16. num. 4. Padilla in dict. l. quamuis, num. 6. Berous in cons. 26. num. 34. & seqq. lib. 2. Corrasius in l. frater à fratre, in 1. part. num. 62. vers. altera doctrina, ff. de condictione indebiti. Decius in consil. 526. num. 7. & multis relatis, Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntat. lib. 1. interpretatione 2. solutione 6. num. 14. & 15. fol. 109. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 1. num. 3. vers. & quando, fol. 123. Menoch. lib. 3. præsumpt. 28. num. 17. A Costa selectarum interpretationum, lib. 2. cap. 17. num. 4. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 19. num. 44. Velasquez de Auendaño in l. 29. Tauri, gloss. 4. num. 3. 4. & 5. Ergo in dubio sumi non potest coniectura illa, vt si præmoriatur filius, contemplatione magis patris, quàm filij censeatur vsusfructus relictus. Baldus verò in eadem l. finali, colum. 3. & 4. aliter in[sect. 7]telligit, dicens, quòd quando filio relinquitur merus vsusfructus formalis provt ibi contingit, tunc in eo vsufructu numero concurrunt pater, & filius, quoad titulum, & pater quoad effectum, & vsusfructus durat in patre, eo viuente, in integro statu, posteà verò reuertitur ad suam originem, id est, ad filium, & non consolidatur cum proprietate, quia filius qui est in medio, & habet titulum vsufructuarij, talem consolidationem impedit. Verùm hanc doctrinam Baldi, etsi nullus improbet, ex infinitis quos in hac materia prælegi, probare non possum ex eo, quòd re vera non diluat Baldus difficultatem propositam, nec concludenter ostendat, quare scilicet impediat filius vsumfructum consolidari, si pater verus vsufructuarius est, vel ipsi à principio verus vsusfructus acquiritur quoad effectum. Deinde, quia supponit apertè, quòd cùm filio solus vsusfructus relinquitur, non acquiratur patri vsusfructus formalis, sed dumtaxat commoditas quædam percipiendi fructus: & in hunc sensum expressim accipit eum Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 279. vers. et si patri acquiritur, fol. 372. Id tamen falsum esse probauimus infrà: Imò vltra alia apertè colligitur etiam ex his, quæ distinguendo in proposito dictæ l. finalis, C. de vsufruct. scripsit idem Baldus in l. 6. num. 4. ff. de vsufructu. Vbi in ea quæstione, numquid pater habeat vsumfructum, in vsufructu legato filio, inter alia dicit, quòd cùm dubitatur, cuius contemplatione vsusfructus relictus sit, vtriusque persona consideratur, & vterque intelligitur legatarius, & verus vsufructuarius. Aliâ viâ declarat Cuiacius tract. 5. ad Africanum ad[sect. 8] l. 17. ff. de vsu & habitatione, & decisionem d.l. finalis, in eo fundat Patrem & filium censeri vnam, & eandem personam per legem; inde esse, quòd vsusfructus quæsitus patri per filium absque interpretatione remaneat penes filium, quia altero mortuo, si alter superest, quasi superesse videtur eadem persona. Quòd autem pater, & filius, vna & eadem persona[sect. 9] reputentur, dicit expressè textus in §. ei verò, Institut. de inutilibus stipulationibus, l. vltima in fine, C. de impuberum, ibi: Cum & naturâ pater & filius eadem esse persona pene intelligantur. De qua lege videndus est Lara in l. si quis à liberis, in princip. num. 45. vsque ad num. 54. & dicit nonnulla Auiles cap. 1. Prætorum, glossa, nihil. Iosephus Mascardus de probat, tom. 2. conclus. 1156. Sed Cuiacij sententiam nonnullis argumentis improbat Mendez Lusitanus in repet. ad textum, in l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. part. num. 115. fol. 36. & 37. Eamque veram non esse, nec concludere existimo; aliis tamen rationibus, & illa principaliter, quòd licèt verum sit assumptum ex dictis iuribus deductum, procedit tamen quoad acquisitionem, vt scilicet cum pater & filius vna, & eadem persona censeantur, vsusfructus acquisitus per filium transire debeat ad patrem tanquam ad caput huius personæ, non tamen assignat Cuiacius rationem, quare mortuo patre remaneat vsusfructus penes filium, nec perimatur ius penes patrem existens; nam cùm illud non subiectetur in persona patris & filij, sed sit tantùm in subiecto vero, hoc est in persona patris, qui est verus vsufructuarius, deberet patre extincto, & ius ipsum vsusfructus extinguí ex regula textus in principio, Institut. de vsufructu, & facit textus in l. repeti §. rei mutatione, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, & in l. corruptionem, C. de vsufructu. Prætereà, nam regula d.l. vlt. C. de im[sect. 10]puberum, procedit dumtaxat, quandiu durat patria potestas; dissolutâ autem patria potestate, pater & filius non censentur vna & eadem persona, vt dicit Accursius in l. 2. C. qui ærate se excusant, libro 10. & sequuntur Angelus in §. emancipatos, num. 1. Institut. de exhæredatione liberorum. Philippus Decius in l. emancipati, in fine, C- de collationibus, & communiter approbari testatur Lancelotus Decius in eadem l. finali, vbi Corneus n. 5. existimat veram doctrinam quoad effectus, in quibus patria potestas consideratur: & verissimam sententiam profitentur post alios Padilla in l. transigere, num. 21. C. de transactionibus. Lara in dict. l. si quis à liberis in princip. num. 49. Sed sic est, quòd patria potestas morte dissolui[sect. 11]tur, in princ. Institut. quibus modis ius patriæ potestatis, l. 1. titul. 18. partit. 4. Vlpianus in fragmentis, titul. 10. vers. morte. Iacobus Menoch. in cons. 151. num. 10. lib. 2. ergo patre mortuo, & sic patria potestate dissoluta, etsi filius supersit, non potest videri eadem persona durare, nec potest negari, patris personam esse extinctam, in qua verè, & realiter vsusfructus ipse consistebat. Quare alij aliter interpretantur locum Iustiniani, &[sect. 12] pro eius explicatione constituunt: quòd textus ille non repugnat regulæ textus in d. §. finitur, Institut. de vsufructu, cum similibus; imò cum eis concordat: quod patet; nam in dict. l. finali, morte vsufructuarij vsusfructus finitur, iuxta regulas iuris communis; nam cùm vsusfructus filio relictus, mediante eius persona, ex legis dispositione patri acquiri debeat, & in dubio semper contemplatione filij relictus esse videatur, nisi contrarium constiterit, vt suprà diximus perinde haberi debet, ac si post mortem patris, cui ex legis dispositione vsusfructus acquisitus fuit, filio relictus esset; aliàs enim frustrà contemplatione filij diceretur vsusfructus relictus, si nunquam penes filium esse deberet, saltem mortuo patre. Vnde testator qui filij contemplatione reliquit vsumfructum, cùm sciat patri acquirendum, nec acquisitionem prohibeat, videtur relinquere eum patri, & post: mortem patris, filio; & sic mortuo patre extinguitur vsusfructus, qui ex dispositione legis illi acquisitus fuit, & in persona filij ex defuncti voluntate incipit nouus vsusfructus. Quòd si filius præcedat in morte, tunc patris mors expectari debet, nam cùm ipse ex legis dispositione sit verus vsufructuarius, non potest ante mortem eius vsusfructus extingui, ex dict. §. finitur, & l. inter antiquam, C. de vsufructu. Hæc tamen interpretatio, etsi subtilis sit, & à nemine hactenus improbata, placere non potest. Inter alia enim, quæ probabilia non sunt, & apertè conuincuntur ex verbis eiusdem legis. falsum quidem est, & contra mentem Scribentium communem, mortuo patre, extingui vsumfructum illi acquisitum, & in persona filij incipere nouum vsumfructum: contrarium enim expressim significat textus in dict. l. finali. C. de vsufructu. Vsumfructum ipsum, qui erat penes patrem, remanere penes filium per mortem patris non extinctum; & sic eundem vsumfructum continuari in filium, vt clarè docent Baldus 2. & 3. colum. ibi: & Salicetus post principium, & manifestè colligitur ex illis verbis: neque si pater magnam capitis diminutionem, vel mediam passus fuerit, vel morte ab hac luce fuerit exemptus, vsumfructum perire: sed apud filium remanere etiam post patris calamitatem oportere. Posset tamen saluari hic intelle[sect. 13]ctus, constituendo ob præfatam rationem, vsumfructum non extingui mortuo patre, qui verus erat vsufructuarius, sed transire, aut continuari in filium, tollendo tamen assumptum, quòd in filio constituatur nouus vsusfructus. Vel his, & aliis interpretationibus reiectis, verus sen[sect. 14]sus illius textus esse potest: quòd Imperator in ea lege interpretatus fuerit l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, & totum eius antiquum; nam cùm in quæstione ibidem proposita, quæ difficilis erat & ardua, ex vna parte dicendum videretur, vsumfructum per filium patri quæsitum, non posse remanere penes filium post mortem patris ex iuris principiis vulgatissimis, mutatione rei, & morte vsufructuarij vsumfructum extingui: ex alia autem parte videretur contrarium, nam in dict. l. cùm oportet, defertur filio proprietas cuiuslibet rei per ipsum acquisitæ; & sic iuris etiam vsusfructus deberet penes filium remanere, & non fraudari vsufructu, maximè cùm regulariter stet pro eo præsumptio, testatorem contemplatione magis filij, quam patris vsumfructum reliquisse: iri eo igitur dubio constitutus Iustinianus, decidit in specie illius textus, veram vsumfructum, patri acquisitum, penes ipsum etiam mortuo filio mansurum, secundùm antiqua iura & nouiora, & post mortem patris eundem etiam intactum, & nunquam extinctum apud filium remanere debere, tum ob rationem dictæ l. cùm oportet: tum etiam, quia pro filio stat iuris præsumptio, quòd magis ipsius, quàm patris contemplatione vsusfructus fuerit relictus; & sic mortuo patre, penes ipsum remanet nunquam extinctus: & ad hæc in effectu reducuntur quæ in superiori difficultate nouissimè annotarunt Antonius Pichardus ad §. finitur, Institut. de vsufructu, num. 4. & 5. Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. titul. 6. quæst. 1. num. 6. per totum, fol. 277. quatenus ex pæsumpta testatoris voluntate conseruant vsumfructum mortuo patre in persona filij; mortuo verò filio, in persona patris stricta iuris ratione vsumfructum defendunt: nam cùm ipse sit verus vsufructuarius, atque ex dispositione legis veram vsumfructum acquisierit, vsque ad mortem finiri non debuit vsusfructus ipse; quę omnia Iustinianus statuit, decidens vsumfructum filiofamilias relictum, pleno iure patri acquiri, quemadmodum acquireretur iute antiquo attento, per textum in l. placet, cum vulgatis ff. de acquirenda hæreditate: & ideò morte filij vsumfructum non finiri, quia non ipse, sed pater vsufructuarius est: mortuo verò patre, quamuis summo & stricto iure vsusfructus finiri deberet, tamen quia plerumque filij magis quàm patris contemplatione vsusfructus relinquitur, humanitatis ratione, siue ex præsumpta testatoris voluntate Imperator decreuit non finiri, sed in persona filij durare. Ex his opportunè infertur ad nonnulla. Primò, vsum[sect. 15]fructum competentem patri in bonis aduentitiis filiorum, verum, & formalem vsumfructum dici, habito respectu ad proprietatem, quæ ab eo vsufructu separata est, & penes filios remanet: id quod latiùs probauimus supra, capit. 3. huius libri, à num. 25. cum seqq. & nouissimè defendit Petrus Augustinus Morla vbi suprà, dict. n. 6. vers. in vsufructu tamen, quem pater habet. Secundò infertur ad explicationem Glossæ in authent.[sect. 16] idem est, C. de bonis quæ liberis. Glossa magna vers. item nonus, dum dicit, quòd etiam hodie iure nouo, de vsufructu relicto filiofamilias, non quæritur patri nisi sola commoditas; & sic facultas quædam percipiendi fructus, non verò vsusfructus: & consequenter pater non erit verus vsufructuarius earum rerum, quarum vsusfructus solus filio relinquitur. Ratio est, quia si filio solus vsusfructus relictus est, non poterit pater (ne seruitus seruitutis detur) vsumfructum vsusfructus habere: & sequuntur Angelus, Salicetus, Corneus, & communiter Scribentes ibidem. Rodericus Xuarez in quæst. an in bonis Maioratus pater habeat vsumfructum, num. 2. & seqq. & num. 15. 16. & 17. Tellus Fernandez in l. 5. Tauri, num. 8. Ioannes de Matienço in l. 9. tit. 1 gloss. 1. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ruinus in cons. 294. vol. 2. Capicius decis. 73. num. 10. Berous in cons. 139. num. 10. & seqq. & num. 21. vol. 2. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 179. vers. tamen dubium est in isto casu, fol. 371. vsque ad num. 186. Bursatus dicens hanc crebriorem sententiam in cons. 133. num. 37. vol. 2. & nullo ex his relato Emmanuel Mendez in repet. dict. l. cùm oportet, 2. p. num. 113. fol. 37. Ioannes de Montesperello in cons. 124. per totum lib. 1. Atque ex hac doctrina, quasi con[sect. 17]sequenter, & necessariò inferunt Castrensis in cons. 455. aliàs, 445. num. 7. vol. 2. Franciscus Marcus decis. 877. num. 2. 1. part. Quòd pater in hoc casu, cùm vsusfructus solus, & non proprietas filio relinquitur, teneatur cauere de vtendo arbitrio boni viri, & restituendo fructus perceptos, vel æstimationem eorum finita commoditate: & sequitur Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, dict. num. 179. vers. & post eius mortem eius hæredes, fol. 373. & num. 182. & duobus seqq. Vbi cum aliis probat, quòd quando filio relinquitur vsusfructus tantùm, & non proprietas, potest pater ratione patriæ potestatis, auocare ab eo illum vsumfructum, & recipere quolibet anno fructus illorum bonorum datorum ad vsufructuandum, sed tenebitur tenere bonum computum de illis fructibus perceptis, quia solùm commoditatem vtendi & fruendi fructibus habebit, & post solutionem patriæ potestatis, erit ipse, aut hæres eius obligatus restituere filio omnes fructus perceptos, seu illorum æstimationem. Eandem etiam resolutionem existimat veram, & sequutus est eam Franciscus Bursatus dict. cons. 133. n. 38. vol. 2. Ipsaque totum fundamentum capit ex superiori opinio[sect. 18]ne, & doctrina, quòd cùm relinquitur filio vsusfructus tantùm & non proprietas, sola commoditas patri acquiritur, & non vsusfructus. Vnde contrà dicendum esset, quoties patri vsusfructus acquireretur, & non commoditas, quia tunc pater grauari non deberet onere supradicto restituendi fructus perceptos, vel æstimationem eorum, vt ex mente aliorum intellexit expressim Borgninus Caualcanus dict. num. 179. vers. tamen dubium est, & vers. post eius mortem, ibi: & sic vides differentiam magnam, & iterùm num. 180. & 182. Ex quo sequitur manifestè, præfatam illationem, & Castrensis doctrinam omninò destruendam, & conuincendam, dato, & probato pro vero, quòd in quæstione proposita, vbi filio vsusfructus tantùm, & non proprietas relinquitur, adhuc patri acquiratur vsusfructus, & non commoditas sola; nec eandem communem iure aliquo confirmari: nullibi enim scriptum ostendunt præcitati Authores, quòd teneatur pater fructus perceptos restituere, quando solus vsusfructus filio relictus est; id quod Iustinianus non expressit in dict. l. finali, C. de vsufructu. Imò contrarium videtur præsentire apertè, dum patrem vsufructuarium vsusfructûs filio relicti sæpe nominauit. Dicit enim post principium legis, in vers. ideò sancimus, non interrumpi patri vel domino vsumfructum acquisitum, & in vers. neque si pater, vsumfructum patris non perire, sed apud filium remanere, & in principio eiusdem legis, proponens quæstionem, non dixit quid iuris esse deberet, si ex vsufructu filio relicto acquisita fuisset per eum patri commoditas, sed de vsusfructus acquisitione expressè tractauit, vt constat ex verbis illis: Si vsusfructus fer seruum acquisitus, vel per filiumfamilias. Et facilè suadetur, nam si in specie ibidem proposita, non vsusfructus, sed commoditas tantùm patri acquireretur, nullo modo procederet, quod Iustinianus dixit, vt si seruus, vel filiusfamilias in præfatos caius inciderit, non interrumpatur vsusfructus per eos patri vel domino acquisitus, sed remaneat intactus; si enim acquisitus non fuisset, non posset dici, quòd intactus remaneret: Commoditas etiam, & non vsusfructus si patri acquisita fuisset, necessariò deberet decidere Iustinianus, quòd mortuo filio, in cuius persona remansit vsusfructus, vt superiores Authores (sed malè quidem, & contra legem supponunt) finiretur commoditas penes patrem existens, per textum in l. necessario, §. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ: & tamen decidit contrarium, vt vides, vt mortuo filio, penes patrem remaneat vsusfructus. Vnde non solùm cessat argumentum, siue inconueniens, quo fundatur Communis, ne seruitus seruitutis detur; imò argumentum hoc contra ipsos huius opinionis Authores retorqueri debet: Cùm enim ex supradictis manifestè probetur, patrem in proposito casu vsufructuarium nominari per legem, atque vsumfructum per filium illi acquisitum vsque ad mortem eiusdem etiam, mortuo filio duraturum; necessariò sequitur dicendum, interim dum pater viuit, filium non esse vsufructuarium, ne seruitus seruitutis detur, contra regulam textus in l. 1. ff. de[sect. 19] vsufructu legato, quam aliter, & nouè explicauit Ioannes de Montesperello in cons. 124. num. 5. lib. 1. vt scilicet vulgatum illud assumptum procedat in vsufructu, qui tanquam seruitus haberet locum; quo casu vsusfructus esse non potest vsusfructus, ne seruitus seruitutis detur: secus tamen dicendum sit respectu vsusfructus patris, quia pater habet vsumfructum, non tanquam seruitutem aliquam, sed ratione patriæ potestatis, & administrationis, quod displicet ex mente communi, ex qua vt vidimus, quoad hoc constitui non debet differentia aliqua inter vsumfructum patri competentem, aut alium quemcunque; in vtroque enim militat eadem ratio, si verum est, vsumfructum patri acquiri, quod lege ipsa probatur expressim. Deinde supponit prædictus Author, & deterius quidem, apud patrem, & filium vsumfructum esse simul, cùm filio vsusfructus tantùm relinquitur; quod & communi resolutioni repugnat, ex qua penes patrem sola commoditas est, & superiori resolutioni quam probamus; textui etiam in dict. l. finali, C. de vsufructu. Ex quo deducitur apertè, penes patrem dumtaxat esse vsumfructum, & ipso mortuo continuari in filium, siue remanere intactum penes eum vsumfructum, qui anteà erat patris tantùm; sic, vt mortuo filio ante patrem, nunquam diceretur, vsumfructum fuisse filij: & ad hoc esse textum clarum & apertum in dict. l. finali, fatetur Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 179. vers. quod autem debeat habere, fol. 372. Tandem & vltimò in eandem partem vrget etiam, quia vsusfructus per seruum quæsitus, domino acquiritur, & non sola commoditas: quod apertè supponit textus in l. vsusfructus, ff. de stipulatione seruorum, & in l. hæredit as in fine, ff. de acquirendo rerum dominio: sed in d.l. finali C. de vsufr. filius, & seruus æquiparantur in acquisitione vsusfructus, ergo patri vsusfructus acquiritur: id quod probatur ex illis verbis, Vsumfructum per eos acquisitum, quod[sect. 20] verbum eos, cùm sit determinabile vnum, & respiciat plura determinabilia, vniformiter debet illa determinare l. iam hoc iure ff. de vulgari, & pupillari substitutione, l. quamuis, C. de impuberum, l. si legatarius, ff. de legatis tertiò. Ex quibus iuribus sic adnotarunt Doctores communiter ibi. & latiùs explicarunt Cephalus in cons. 67. num. 22. lib. 1. & in cons. 416. num. 58. & in cons. 413. n. 3. & 4. lib. 3. & in cons. 616. num. 39. & in cons. 76. num. 14. 15. 16. & lib. 5. Iacobus Menochius in cons. 76. num. 14. 15. 16. & 17. lib. 1. & in cons. 328. num. 65. & 66. & in consil. 376. num. 60. & seqq. lib. 4. & in cons. 497. num. 6. & 7. lib. 5. Bursatus in cons. 12. num. 27. lib. 1. videndus omninò in cons. 151. num. 5. & num. 50. vsque ad numer. 56. lib. 2. Gracianus regula. 131. per totam, latè Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntat. lib. 3. solutione nona, à num. 19. vsque ad numer. 29. fol. 113. Hyppolitus Riminaldus in cons. 607. num. 19. 20. 23. 25. 26. & 27. lib. 6. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 322. num. 51. lib. 2. Philippus Decius in l. in testamento, col. 5. C. de militari testamento. Quibus rationibus verius existimo contra Glossam, & Communem suprà relatam, quòd patri quæratur vsusfructus, & non solùm commoditas, etiam cùm vsusfructus solus filio relinquitur. Quam sententiam tenuit expressè Cinus in eadem l. finali C. de[sect. 21] vsufructu, cuius meminit Rodericus Xuarez in d. quæst. vtrùm in bonis maioratus pater habeat vsumfructum, vers. nec etiam huic decisioni obstitit, vbi dicit hæc verba. Cinus[sect. 22] ibi dicit quòd vsusfructus non cohæret filio, sed patri; & sic respondens ad dictam l. 3. dicit sic tenere glossam: & quanquam Cinus vadat per alias ambages; tamen in essectu tenet, quòd semper quæratur patri vsusfructus, licèt filius non habeat in re, nisi solum vsumfructum, reprobans glossam in dict. authent. idem est. Cini etiam mentionem facit Castrensis in eadem l. finali, num. 2. C. de vsufructu, vbi scribit in hunc modum: Et dicit Cinus quòd in examine suo fuit interrogatus per quendam Doctorem Bononiensem, si legatus est vsusfructus filiofamilias qui hodie acquiritur patri, cùm habeamus, quod in aduentitiis quæritur proprietas filio, & vsusfructus patri, vt infrà de bonis quæ liberis, per totum, hoc non est dare proprietatem distinctam ab vsufructu patris, an nihil remaneat penes filium, an acquiratur filio ipsum ius, & commoditas sit ipsius patris. Dicit ipse Cinus, quòd ipse aliter non respondit illi Doctori, nisi quod de quæsito suo erat casus in ista lege, & Dominus Lambertinus de Ramponibus, qui erat Promotor suus, dixit quòd optimè responderat. Eandem etiam partem videntur tenere Imola in l. si filiofamilias, ff. de donat causa mortis. Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. quæst. 1. num. 6. ad medium: & fortiter confirmant eam nonnulla, quæ contra Rodericum Xuarez in dict. quæst. maioratus, eruditè scripsit Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 19. num. 18. seqq. & contra Pinellum ibid. num. 23. sed & Baldus ipse in l. 6. num. 4. ff. de vsufructu, præfatam sententiam probat[sect. 23] apertè. Is enim quærens, vtrum pater habeat vsumfructum in vsufructu legato filio, distinguendum putauit: Quòd aut filius est electus, vt minister, aut vt legatarius, aut dubitatur. Primo casu, solus pater, in quem testator respexit, est legatarius, & patris persona consideratur, & non filij. Secundo casu, persona filij consideratur, non patris. Tertio casu, vtriusque persona consideratur, & vterque intelligitur legatarius, primò pater, secundò filius, & dicit esse casum in d.l. finali, C. de vsufructu, secundùm verum intellectum. Ecce igitur ibi, cùm in dubio sumus, apertè, & vsufructuarium iudicari, non minùs ac si eidem vsusfructus fuisset relictus. Ex quibus apparet, Castrensis, atque aliorum illa[sect. 24]tionem propositam suprà num. 17. veram non esse, & consequenter patrem, qui habet verum vsumfructum in vsufructu filio relicto, non teneri fructus aliquos, vel eorum æstimationem finito vsufructu restituere: Quod contra Castrensem & Caualcan. rectius obseruauit Hieronym. Gabriel in cons. 162. n. 25. & 26. & n. 32. & 43. lib. 2. Tertiò infertur ad explicationem, siue indagationem[sect. 25] veritatis eorum, quæ in hac materia nouiter scripsit Emmanuel Mendez Lusitanus in repet, l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. part. num. 118. fol. mihi 37. vbi affirmat decisionem dict. l. finalis, C. de vsufruct. procedere non posse hodie de iure nouo: inde infert, quòd si vsusfructus tantùm alicuius rei filiofamilias relinquatur hodie, morte eiusdem filij vsusfructus ipse extingui debebit, nec viuente eo poterit esse penes patrem, plus quàm commoditas quædam fructuum, improbátque Molinam contrarium sentientem, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 19. num. 23. nec aliter hanc opinionem comprobat: idcircò, sed vltra eum, animaduertendum erit eiusdem sententiæ fuisse Ferdinandum Ariam in l. 46. Tauri, n. 5. ad finem. Ioannem de Matienço in l. 9. tit. 1. glos 1. n. 9. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, qui huiusce sententiæ facit Authorem Baldum in l. cùm oportet, ad finem principij. C. de bonis quæ liberis, vers. & si diceres. Castrensem. in dict. l. finali, ad finem, C. de vsufructu, atque eorum auctoritate ductus, siue verbis circumscriptus eorum, firmat duo. Primum, quòd patri commoditas dumtaxat acquiritur eorum, quorum vsumfructum tantùm habet filius. Secundò, eam commoditatem mortuo filio finiri: quod vtrumque adeò expressim repugnat verbis textus in dicta l. finali, vt alia probatione minimè indigeat; nec constitui potest eiusdem legis per aliam legem correctio, siue immutatio aliqua; adhuc igitur post decisionem dict. l. cùm oportet, Vsusfructus acquiritur patri non commoditas tantùm ex vsufructu filio relicto, qui durauit in persona patris etiam mortuo filio, ex constitutione dict. l. finalis, C. de vsufructu, quæ fuit condita post conditam dictam l. cùm oportet: & sic cùm sit posterior, omnino obseruari debet. Quod, etsi ex annorum digestione ab Haloandro facta non constaret, dicendum esset; Primò, ne legum correctionem induceremus in dubio, contra regulas iuris vulgatas, & Doctorum allegationes communes, vt in nostris terminis aduertit Imola in dicta. l. si filiofamilias, ff. de donationibus causa mortis. Secundò, quia dict. l. cùm oportet, dumtaxat corrigit[sect. 26] ius antiquum in his, quæ pleno iure quoad vsumfructum, & proprietatem parentibus quærebantur, vt hodie quærantur tantùm quoad vsumfructum, & proprietas filiis salua remaneat, sed in casu, quo vsusfructus tantum filio relinquitur, nihil lex illa de nono disposuit, ideò stare debemus omninò decisioni dict. l. finalis: & cùm patri ex simili relicto vsusfructus acquiratur, vt concludenter probatum est, non commoditas tantùm; euidenter destruitur prædictorum Authorum fundamentum, qui in eo principaliter vim faciunt, vt ausi sint dicere, morte filij extingui debere vsumfructum, quòd patri acquiratur solùm commoditas: & sic morte filij debeat extingui, ex l. necessario §. finali ff. de periculo, & commodo rei venditæ. Sed cùm assumptum id falsum sit, & contra iura, & rationes superiùs propositas, nec illud quod infertur ex eo, iure subsistere poterit. Baldi autem, & Castrensis auctoritates nihil vrgent: procedunt enim in terminis, in quibus ipsi loquuntur, scilicet cùm vsusfructus consistit in persona filij; tunc enim licèt pater habeat commoditatem, mortuo filio, commoditas illa cessat. Quod probari posset, quamuis adhuc repugnet Molina vbi suprà, in specie tamen proposita contrarium dici debet, quia vsusfructus in persona patris consistit, illique à principio ex dispositione legis acquiritur, & sic mors eius expectanda est. Deinde nec benè æquiparat Ioannes[sect. 27] de Matienço in dict. l. 9. titul. 1. gloss. 1. num. 9. Vsumfructum patri competentem in bonis Maioratus filij, & vsumfructum ipsi competentem, cùm solus vsusfructus filio relictus est; vt vtroque casu pater amittat commoditatem vsusfructus mortuo filio. Primo enim casu, vsusfructus bonorum Maioratus morte filij extinguitur; nam cùm dominium bonorum Maioratus filiofamilias competens, ad eius vitam restrictum sit, & eo mortuo statim in sequentem Maioratus successorem pertranseat, necessariò cessare debet vsusfructus patris, qui ab eius domino dependet, vt cum Antonio Gomezio, & Tello Fernandez eleganter animaduerit Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. d. cap. 23. num. 20. Sed in secundo casu, cùm pater sit verus vsufructuarius, & ab eius persona dependeat vsusfructus, vt suprà dictum est, necessariò mors ipsius expectari debet, ex regula textus in §. finitur, cum similibus, Institutionum, de vsufructu. Vsusfructus verò competens patri in bonis aduenti[sect. 28]tiis filiorum, quæ pleno iure in proprietate & vsufructu filio acquiruntur, durat penes patrem etiam filio defuncto: nec de hoc aliquis dubitat, vt diximus suprà, hoc eodem lib. cap. 3. vbi de vsufructu competenti patri in bonis aduentitiis filiorum plenè tractauimus; & clarè probat textus in l. finali, vers. sin vero, C. ad Tertullianum, per quem, post ordinarios ibi sic obseruant, & quamplures effectus considerant Antonius Gomezius in l. 48. Tauri, num. 5. & in l. 6. n. 11. & 12. Guilliel. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo & vxorem, nomine Adelasiam, decis. 5. num. 73. Pinellus 1. part. l. 1. C. de bonis maternis, ex num. 39. vsque ad num. 52. Menchaca de success. progressu, lib. 1. §. 1. n. 37. & seqq. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 2. cap. 9. num. 22. & sequent. & num. 28. Ioannes de Mentienço in l. 9. tit. 1. gloss. 1. ex num. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. quæst. 78. Simon de Prætis de interpret. vltimarum voluntatum, lib. 2. interpret. 1. solutione. 4. ex num. 76. fol. 142. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana, 156. D. Spino in specul. gloss. rubric. 4. part. num.[sect. 29] 15. Inter alios tamen est ille singularis, & ad explicationem legum huius Regni necessarius, scilicet, vt filiusfamilias, vel emancipatus, qui ex permissione legum huius Regni, testari potest de tertia parte bonorum suorum, non possit disponere de vsufructu eius tertiæ partis, nec patri in eo præiudicare, quia hactenus durat vsusfructus post mortem patris, & licentia testandi de tertia parte bonorum à lege filio concessa, intelligi debet sine præiudicio vsusfructus iam patri acquisiti, vt latiùs comprobant, & defendunt Pinellus d. 1. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 44. Tellus Ferdinandez videndus omninò in l. 5. Tauri ex num. 3. Petrus de Peralta in rub. ff. de hæredibus instituendis, num. 181. fol. 118. Rojas in epitome success. cap. 29. ex num. 23. vsque ad 28. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. C. 9. num. 22. 23. & 24. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 1. num. 46. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 129. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1. num. 8. per tot. fol. 13. Matiençus in l. 4. tit. 4. gloss. 3. num. 3. & 4. & in. l. 1. tit. 8. gloss. 3. ex num. 18. lib. 5. recopilationis, Ioannes Gutierrez practicar. lib. z. quæst. 40. Valasquez de Auendaño in l. 5. Tauri, gloss. finali, D. Spino in speculo gloss. rub. 4. part. in. 15. Emmanuel Mendez. in repetitione l. cùm oportet C. de bonis qua liberis, 1. part. num. 53. & 2. part. n. 130. & istam partem sequi videtur Azeued. in l. 9. tit. 1. n. 4. lib. 5. nouæ recopilation. vbi mouet quæstionem, & nihil dicit, sed remittit se ad Tellum Ferdinandez & in l. 1. tit. 8. eodem lib. n. 55. expressè amplectitur eam, & in simili statuto idem obseruat Cephalus in cons. 156. n. 37. lib. 2. Contrarium tamen, imò quòd filius disponere possit de tertia parte bonorum pleno iure, in proprietate & vsufructu, atque in vsufructu etiam patri præiudicare, defendit Anton. Gomezius in l. 6. Tauri, n. 14. & idem tenet Menchaca de success. progress. lib. 1. §. 1. n. 31. & multis rationibus comprobat Azeuedius sibi contrarius in l. 4. tit. 4. n. 12. & 13. lib. 5. nouæ recopilat. & post longam disputationem habitam ex num. 24. veriorem sententiam existimat Ceruantes num. 47. in l. 5. Tauri: ex quorum rationibus dubia remanet adhuc præfata quæstio, quamuis in iudicando & consulendo durum esset à prima opinione recedere. Et de his hactenus. # 64 CAPVT LXIV. Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filiifamilias, alius etiam vsufructuarius quicunque vtrùm amittat vsumfructum per ingressum Religionis, Professione sequuta? Vbi quæ hucusque scripta sunt ab aliis, recensentur in vnum, nonnulla nouiter, & meliùs quàm hactenùs ab Authore annotantur, ac denique Martini Silimani, Cini, Saliceti, ac aliorum sententia contra Recentiores defenditur. Deinde viuente patre, an & quando filius prætendere possit ius aliquod in Legitima, vel si Legitimam recipiat in vita, & postmodum facultates patris augeantur, vtrùm supplementi petendi ius obtineat? plenissimè, remissiuè tamen declaratum proponitur. SVMMARIVM. -  1 Iura vniuersa, quæ de extinctione vsusfructus per mortem vsufructuarij tractant, de qua morte intelligi debeant? -  2 Mors ciuilis licet, sub latissima verbi significatione, appellatione mortis comprehendatur, non tamen regulariter, nec propriè, ac dumtaxat in casibus à iure expressis. -  3 Vsusfructus regulariter non finitur, nec amittitur per ingressum Religionis, Professione sequuta, sed in Monasterium transit, vt penes ipsum pro vita dumtaxat Monachi resideat, non in perpetuum; nam aliàs proprietas redderetur inutilis. -  4 Et nonnullis fundamentis, quæ in contrarium moueri possunt, rectè, remissiuè tamen satisfactum. -  5 Pater per ingressum Religionis, & professionem, an amittat vsumfructum, quem iure patriæ potestatis habet in bonis aduentitus filiorum & num. seqq. -  6 Quæ hactenus in proposita quæst. pro sententia Gloss. considerarunt DD. ad tria principaliter reduci debere. -  7 Bartoli opinionem in superiori dubio rectè improbatam communiter. -  8 Vsumfructum competentem patri in bonis aduentitiis filiorum extingui per ingressum Religionis & Professionem factam à patre, ex sententia Martini Silimani, Cini, Saliceti, & aliorum, quæ ab Authore probatur, & num. seqq. -  9 Pro opinione Silimani primum fundamentum adductum, & nonnullis consideratis in proposita per Pinellum, nouiter, & verè satisfactum. -  10 An Legitimam possit potere filius viuente patre, qui Religionem professus est. -  11 Legitima non debetur filio nisi post mortem patris: quod latissimè explicatur, inferturque ad quamplurima in proposito necessaria, remissiuè. -  12 Pater si velit assignare potest Legitimam in vita filio, quamuis ad id faciendum non teneatur. -  13 Pater si in vita filio, vel filiæ Legitimam assignauerit, & postmodùm eiusdem facultates augeantur, an debeat augeri vel suppleri Legitima? -  14 Fundamentis Neotericorum contra Silimanum, Cinum & alios, nouiter satisfactum per Authorem. PRo distincta, atque absoluta huius Capitis explica[sect. 1]tione, in primis constituendum erit: Quòd iura vniuersa, quæ de extinctione vsusfructus per mortem vsufructuarij tractant, vtique naturalem, non verò ciuilem mortem denotant; cùm propriè ea mors dicatur, quando quis naturaliter moritur: quod præsentiens Accursius in §. finitur, Institut. de vsufructu, rectè exponit, morte naturali vsumfructum finiri: & sequuntur Scribentes communiter, vt de Communi testantur Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 140. vers. cæterum. Carolus de Tapia in Authent. ingressi, verb. sua, capit. 17. num. 5. C. de sacrosanctis Ecclesiis; & his non relatis Hieronym. de Cæuallos communium contra communes, quæst. 64. num. 1. ad finem. Mors enim ciuilis, li[sect. 2]cèt sub latissima verbi significatione, mortis appellatione comprehendatur; non tamen regulariter nec propriè, ac dumtaxat in casibus à iure expressis, ex sententia Glossæ in cap. placuit, el segundo, 16. quæst. 1. quam esse communiter receptam post multos alios testantur Rodericus Xuares allegatione. 20. num. 16. & 20. Menchaca de successionum creatione, lib. 3. §. 21. num. 172. Costa in l. Gallus, §. & quid si tantum, 2. part. num. 13. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 3. num. 36. Ioannes Guttierrez canonicarum quæst. lib. 2. cap. 1. n. 43. & 44. Alexand. Trentacinquius tractatu, de substitutionibus, 4. part. cap. 6. Ioan. Vincentius Honded. in cons. 62. num. 4. & n. 35. vol. 1. Inde est, quòd regulariter vsusfructus non finitur,[sect. 3] nec amittitur per ingressum Religionis, Professione sequuta, sed in Monasterium transit, vt penes ipsum pro vita dumtaxat Monachi resideat, non in perpetuum; nam aliàs proprietas redderetur inanis: quod firmarunt Glossa, Petr. Bellaperti. col. 8. Cinus num. 19. Odofredus num. 16. Bartolus num. 42. Albericus num. 23. Baldus num. 31. Salicetus num. 10. Castrensis n. 26. Iason n. 48. & Decius n. 27. in authent. ingressi, C. de sacrosanctis eccl. Azo in summa, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 1. Gloss. & alij Scribentes communiter in authent. idem est, C. de bonis quæ liberis, Glossa, Archidiaconus, & Bellamera in cap. si qua mulier, 19. quæst. 3. Alexander in cons. 139. col. 2. lib. 2. Innocentius num. 5. Hostiensis num. 8. circa finem, Ioann. Andreas 16. Butrius 23. Bellamera 16. Abbas 72. Decius 257. Augustinus Berous 530. in cap. in præsentia, de probationibus, & cum aliis pluribus dc communi testantur Caldas Pereir. in d.l. si curatorem habens, verbo, læsis num. 42. vers. imò & in omni vsufructuario. Couar. in c. 1. n. 8. de testament. Ioann. Gutierrez canonicarum, lib. 2. c. 1. n. 98. Cæuallos communium contra communes, quæst. 64. n. 1. Carolus de Tapia in d. authent. ingressi, verb. sua, c. 17. ex n. 1. vsque ad n. 7. Cuius occasione in prædictis ampliùs non insisto; is enim[sect. 4] præfatam resolutionem rectè fundat, & omnibus fundamentis satisfacit, quæ in contrarium moueri possunt. Secundò constituendum est, superiorem doctrinam, vt dixi, in omni vsufructuario procedere regulariter: Dubium[sect. 5] tamen esse, vtrùm in patre legitimo administratore, & vsufructuario bonorum filij procedere debeat, siue ius diuersum statuendum sit in illo, vt si Religionem ingrediatur, & profiteatur, amittat vsumfructum. quem iure patriæ potestatis habet in bonis aduentitiis filiorum: & Glossa in authent. idem est, C. de bonis quæ liberis, indistinctè asserit, Vsumfructum manere penes Monasterium viuente patre, sicut in aliis vsufructuariis dictum est suprà; & probarunt eam Baldus, Castren. Cumanus, & Corneus ibid. Cinus, & Albericus in d. authent. ingressi, & ibi expressim Bartolus num. 42. & 49. & Rosellus n. 18. & cum Decio, August. Bero. Guid. Pap. Socino, Alexandro, Croto, Didaco Perez, Cæpola, Palacios Rubios, Antonio Gomez, Menchaca, Tello Fernandez, Matienço, Ignatio de Salcedo, & aliis constanter defendunt sententiam Glossæ, & veriorem dicunt Arias Pinellus 1. part. C. de bonis maternis, num. 49. & 50. Caldas Pereira dict. verbo, læsis, ex num. 140. vsque ad num. 143. D. Spino in speculo gloss rubric. 4. part. num. 16. vers. contrariam tamen opinionem. Ioannes Guttierrez canonicarum, lib. 2. dict. cap. 1. num. 100. videndus ex num. 97. vsque ad num. 101. Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, n. 241. fol. 450. Carolus de Tapia in dict. authent. ingressi, verbo, sua, cap. 17. num 7. per totum: & pro hac parte nonnulla considerant Arias Pinellus Caldas Pereira, Ioannes Guttierrez, & Carolus de Tapia vbi supr. In effectu tamen prædictorum, cæterorum etiam Scribentium rationes, ad tres principaliter reduci debent. Primùm, quòd nulla ratio differentiæ specialis con[sect. 6]stitui possit inter patrem vsufructuarium legitimum, ac alios vsufructuarios Religionem ingredientes, & profitentes, nec iure aliquo expressim probetur per ingressum Religionis, & Professionem patris, vsumfructum talem amitti, proprietatique filiorum consolidari. Secundò, quod pater, licèt Monachus effectus, adhuc tamen naturaliter viuit, & sic durat vsusfructus: Monasterio autem, quatenus capax est, omnia deferuntur, quæ Monachus habebat, nec debet ipse ex actu probabili damn um sentire. Tertiò & vltimò, quod mors ficta, quæ inducitur per ingressum Monasterij, & professionem, non debet in isto casu comparari naturali, quoniam vbi in actu, de quo quæritur, non operatur eundem effectum, quem naturalis, vtique naturali non comparatur: sed in proposita specie non operatur eundem effectum; ergo comparatio talis admittenda non est, vt latiùs conatur probare Caldas dict. verbo, læsis, n. 141. vers. quocirca, & n. 142. & pungit Carolus de Tapia vbi suprà, dict. num. 7. Et hactenus de opinione Glossæ. Bartolus verò in dict. Authent. idem est, C. de bonis[sect. 7] quæ liberis, aliter declarat, existimátque mediam viam eligendam, vt dimidia pars vsusfructus patris maneat penes Monasterium, altera verò ad filium spectet, sicut quando pater eum emancipat, iuxta textum in dict. l. cùm oportet, §. cùm autem, C. de bonis quæ liberis: & sequuntur Angelus ibidem. Abbas, Gomez Arias, Syluester, & Riminaldus, quos retulerunt Pinellus vbi suprà, num. 47. ad finem. Caldas dict. verbo, læsis, num. 141. Ioannes Guttierrez dict. cap. 1. num. 100. vers. tertiam opinionem. Ii tamen posteriores rectè improbant opinionem Bartoli, ostendúntque, diuersam rationem militare in specie dict. §. Cum autem. Agitur enim in eo textu de emancipatione facto patris immediatè id agentis, quâ maximum beneficium confert in filium: At in specie proposita, pater ingrediens Religionem, longè aliud intendit, licèt accessoriè resultet, filium exire à patria potestate, vt eruditè annotauit Pinellus vbi suprà, n. 51. & ab eo acceperunt alij Recentiores relati suprà. Denique Martinus Silimanus Doctor antiquus in d.[sect. 8] authent. ingressi, aliâ in opinione, & præcedentibus contrariâ fuit: Vsumfructum scilicet, quem pater Religionem professus habet in bonis filiifamilias ratione patriæ potestatis, ad ipsum Monasterium non transire, sed statim professione sequuta, ad proprietatem redire, cùm sit patria potestas extincta: & sequuntur Salicetus ibidem quæst. 7. Iason col. finali, Cinus, & Albericus in d. authent idem est. Hyppolitus singular. 668 & est communis opinio secundùm Salicetum in dict. authent. idem est, & Couarru. qui ipse sequitur hanc partem in cap. 2. de testament. num. 8. & alios plures relatos per Ioannem Guttierrez canonicarum lib. 2. cap. 1. num. 97. in princ. quamuis ipse eam non probet; videtur tamen probare Gregorius Lopez in l. 5. verbo, el vsufructo, vers. & de quæst, quam ponit, titul. 14. partit. 4. Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 3. num. 14. & veriorem existimat Emmanuel Mendez in repetitione dict. l. cùm oportet, 2. part. num. 131. fol. 48. & nouissimè his non relatis Cæuallos communium contra communes, qu. 64. n. 4. Et pro hac sententia, quæ in rigore iuris verior mihi videtur, atque omninò amplectenda, valdè vrgent fundamenta sequentia. Primò quia pater ingressus Monasterium, in potesta[sect. 9]tem Superioris transit, cap. non dicatis, 12. quæst. 1. cap. vlt. de sepulturis, lib. 6. & sic patriam potestatem amittit, quia ipse in potestate alterius existens, non potest alium in sua potestate habere, per textum in l. sic eueniet, ff. ad l. Iuli. de adulteriis. Ideò amittere debet vsumfructum, quem ratione patriæ potestatis acquirit, vt apertè colligitur ex textu in dict. l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, cum similibus: vbi basis ac fundamentum acquisitionis vsusfructus in patria potestate constituitur, vt expressim aduertit Pinell. in rubr. C. de bonis maternis, 2. p. in princ. Ex quo diluitur ratio eiusdem Pinel. 1. p.l. 1. C. de bonis mater. n. 50. qui dicit ex eo penes Monasterium vsumfructum manere debere, quòd pater, licèt Monachus, naturaliter viuit; non enim ex eo quòd pro mortuo ciuiliter habeatur, ex l. Deo nobis, C. de Episc. & cler. & l. 29. tit. 7. partit. 1. vsumfructum extinguí dicimus, cùm non sit omninó certum, & latiori explicatione indigeat, vt constat ex disputat. Alberici in d.l. Deo nobis, n. 2. & DD. communiter in d. auth. ingressi: sed ex eo, quòd patria potestas cessauerit, siue extincta sit, & inconsequentiam custodia, & administratio, propter quam ex legis dispositione illi competit vsusfructus aduentitiorum: quod satis clarè denotat Iustinian. in d.l. cum oportet, & in §. non autem, & aliis seqq. eiusd. l. & sic à cessante ratione, cum pater effectus Monachus, non possit res filij administrare, vsusfructus debet finiri, ac cum proprietate consolidari. Nec iterum placere potest alia ratio eiusdem Pinelli ibid. n. 50. quem sequutus est Ioan. Guttier. canonicarum quæst. lib. 2. d. cap. 1. n. 101. ante finem, dicentis, quòd administratio non cessat in proposita specie, quia Officiales, & alij Ministri Monasterij poterunt talia bona gubernare, custodire, & administrare: displicet enim ea ratione, quòd lex patri dumtaxat concessit custodiam, & administrationem, ac vsumfructum ob illam, & multò magis considit de administratione eiusdem, quàm alterius cuiuslibet, vt post ordinarios in dictis iuribus annotarunt Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, in præfatione, n. 29. idem Pinellus in l. 1. C. de bonis maternis, 2. part. n. 20. & 21. Menchaca de success: creatione, lib. 1. §. 6. n. 46. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 286. n. 6. lib. 2. Et sic administratio concessa patri à lege propter confidentiam quam de ipso habet, committi non debet Officiali, siue Ministro Monasterij, qui potiùs Monasterij, quàm filij vtilitatem prætendet; ius eius diminuere, ac lædere poterit, nec se habebit circa administrationem provt se habere debere patrem desìderauit lex: vnde aut pater administrare debet, aut ipso impedito, atque effecto Monacho, vsusfructus debet cum proprietate consolidari. Deinde præfatam sententiam eo argumento fundat[sect. 10] Couarr. in dict. cap. 2. de testamentis, num. 8. quòd si filius viuente patre, qui Religionem professus est, legitimam portionem petere potest, vt affirmant quamplurimi, quos ipse retulit ibidem, num. 7. Ioannes Gutierrez canonicarum, lib. 2. dict. cap. 1. num. 78. Eodem iure dicendum est, vt vsusfructus etiam integrè pertineat ad filium statim facta Professione, nec mors naturalis expectari debeat. Sed hoc fundamentum subuertit Pinellus vbi suprà, d. num 50. in fine. dicens tutum non esse, vt patre ingresso Religionem, statim Legitima debeatur filio: & quamuis vt certum, & magis commune tradiderit Grassus §. legitima, quæst. 12. num. 6. per totum. Ioannes de Montesperello in cons. 46. num. vol. 1. Dubium tamen est, & valdè incertum ob communem iuris Cæsarei Interpretum sententiam contrà tenentium, vt constat ex his, quæ in hac quæstione post alios Neotericos latissimè scripsit Ioannes Gutierrez videndus omninò canonicarum lib. 2. dict. cap. 1. ex num. 75. vsque ad num. 95. Deinde etiam, quia regulare est, vt legitima portio filio non debeatur nisi post mortem patris, nec filius vi[sect. 11]uo patre ius aliquod prætendere possit, l. 1. §. si impuberi, & ibi Bartolus ff. de collation, bonorum. Iason in l. lege Cornelia, num. 5. ff. de vulgari & pupillar. substitutione, & in authentic, nouissima col. 2. Cod. de inofficioso testament. Guido Papæ quæst. 486. Ferrarius cautela 24. Cæphalus in cons. 95. num. 2. & in còns. 148. num. 29. lib. 1. Menochius in cons. 77. num. 6. lib. 1. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 89. num. 19. & 20. vol. 1. qui in proposito videndi sunt omninò; inferunt enim ad multa necessaria, latiùsque explicant, an & quando pater viuens teneatur dare filio Legitimam, Tiraquell. de primogenitura, q. 40. num 96. & seqq. & n. 221. & seqq. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 7. §. 2. glossa, du trespassè, ex num. 2. cum seqq. Dueñas regula 356. Iulius Clarus lib. 5. § finali, quæst. 86. Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 74. & 75. Tellus Fernandez in l. 23. Tauri, ex num. 10. Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 285. & de successionum resolutione. lib. 2. §. 12. num. 13. & controuer. illustrium lib. 1. cap. 37. per totum. Couarruuias variar. lib. 2. c. 8. num 7. vers. hinc apparet. Baeça de inope debitore, cap. 20. ex num. 9. vsque ad 14. & de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 34. num. 9. cum seqq. Padilla in l. sì emancipati, ex num. 32. cum seqq. Ioannes Guttierrez in cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. verbo, à filia, per totum, & in repetitione ad textum, in §. sui, de hæredum qualitate & differentia, ex num. 89. cum seqq. Matienço in l. 1. tit. 6. gloss. 2. Lib. 5. nouæ recopilationis. Iosephus Ludouicus decis. Perus. 11. ex n. 24. Marcus Antonius Eugenius in cons. 45. & 46. Bursatus in cons. 169. per totum, lib. 2. Ioannes Vincen[sect. 12]tius Honded. in cons. 95. ex num. 33. vsque ad num. 50. Certum tamen est, & communi Doctorum consensu probatum, posse patrem volentem assignare filio Legitimam in vita, quamuis ad id faciendum non teneatur, vt post alios multos scripserunt Rodericus Xuarez in repetion. l. quoniam in prioribus, limitatione 31. num. 3. vers. nec obstat secundum eum. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 89. n. 20. vol. 1. Grassus §. legitima, quæst. 12. n. 8. & vtiliter declarans, Ioannes Cephalus in cons. 334. num. 61. lib. 3. quòd si assignatâ filio, vel filiæ Legitimâ[sect. 13] in vita, postmodùm facultates patris augeantur, an debeat augeri, vel suppleri Legitima; & de multis ad propositum necessariis, tractant latissimè Couar. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 1. num. 8. & in cap. quamuis pactum, 3. part. §. 1. num. 2. de pactis, in 6. Menchaca de success. creatione, lib. 1. §. 10. ex num. 462. & lib. 2. §. 18. num. 43. & seqq. & num. 80. vsque ad 85. & §. 20. num. 291. Lancelotus Politus in repetit. l. filium quem habentem, Cod. familiæ erciscundæ, num. 161. 162. & 164. quæ habetur vol. 7. repetitionum, fol. 391. Baeça de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 31. per totum, & c. 5. num. 24. Tellus Ferdinandez in l. 23. Tauri, num. 10. vsque ad num. 16. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 92. Matienço in l. 7. tit. 6. glos. 2. ex num. 9. cum seqq. lib. 5. nouæ recopilationis Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 38. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 10. num. 7. Cephalus in cons. 146. num. 23. lib. 1. Menochius in cons. 72. num. 28. & 29. lib. 1. Ioannes Guttierrez in dict. cap. quamuis pactum, verbo, à filia. Hyppolit. Riminald. in cons. 317. num. 1. 7. 12. & 15. lib. 3. melius in cons. 97. lib. 1. Grassus §. substitutio, quæst. 19. num. 3. & §. legitima, quæst. 13. per totam. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 36. n. 17. & seqq. fol. 329. D. Spino in speculo, gloss. 18. principali, de melioration, ex num. 87. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 19. num 54. latè Angelus videndus omninò ad leges meliorationum, in 17. Glossa 5. per totam, fol. 163. & nouissimè Additio ad decision. Gamæ, 206. num. 5. part. 2. Hieronymus de Cæuallos commun. contra communes, quæst. 204. Sed quamuis prædictum fundamentum adductum per Couar. Parùm, aut nihil vrgeat, cætera tamen concludenter adeò probant Silimani sententiam, vt ab ea nullo modo recedendum crediderim. Nec obstant rationes contrariæ partis, quibus satisfieri potest ex his, quæ contra Pinellum considerabam suprà, num. 9. In terminis tamen[sect. 14] ad rationem primam respondetur: imò in proposita specie maximam differentiam esse inter patrem vsufructuarium legitimum, ac alios vsufructuarios; quoniam alij vsufructuarij obtinent vsumfructum ex voluntate, aut dispositione hominis, quæ ad nullum factum, siue ministerium fructuarium adstringit, dumtaxat fructuarius ipse vti frui arbitrio boni viri tenetur; quod ita, aut meliùs fiet intra Religionem, quàm extra: pater verò consequitur vsumfructum ex dispositione legis, ratione patriæ potestatis, atque cum onere gubernandi, & administrandi per se bona, negotia, lites, ac res filiorum; deficiente ergo patria potestate, dataque inhabilitate, aut impotentia administrandi per se, Professione secuta, & vsusfructus ipse deficere, siue extingui debet. Ex quo diluitur & secundum fundamentum: Quia verum est, quòd pater, licèt Monachus effectus, naturaliter viuit, sed non habet filium in potestate, dissoluta patria potestate per professionem, aut saltem non obtinet administrandi facultatem, nec potentiam gubernandi personam, ac res filiorum, propter quod lex detulit vsumfructum patri. Vnde & tertium Argumentum dissoluitur, quia imò sicta mors Religionis idem operari debet, quod mors naturalis; quoniam ex vtraque idem effectus resultat, cùm vtroque casu pater administrare siue gubernare res filiorum non possit. Quod ad oculum patet, nam sicut mortuo naturaliter patre gerenda esset administratio per alium; sic & Religionem professo, ab aliis geri debuisset, quod vtique lex noluit, quæ administrandi facultatem patri concessit, ac de ipso dumtaxat confidentiam habuit, vt scribunt Authores relati suprà, num. 9. Satis ergo expressum videtur à iure, quod ex mente, atque intentione iuris descendit, quodque aliis sic administrandi priuilegium, aut potestatem non dedit; nec enim alij ita amplam administrandi, & gerendi licentiam habere possunt, vt colligitur apertè ex textu in l. 1. C. de bonis maternis, que lex solutiones superiores non obscurè confirmat. # 65 CAPVT LXV. Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis, vtrùm duret filio Religionem profitente? vbi etiam de proprietate bonorum eiusdem filij: Deinde, an Monasterium habeatur loco filij, vt substitutos, aut vocatos in conditione si sine liberis excludat, an etiam excludere debeat ascendentes à successione descendentis Monachi. Denique testamentum ante ingressum Religionis factum, vtrùm sequuta Professione rumpi, aut confirmari debeat? vbi de intellectu Tridentini sessione, 25. cap. 16. mutisque in proposito necessariis, plenissimè, remissiuè tamen tractatur. SVMMARIVM. -  1 Patrem legitimum administratorem, & vsufructuarium bonorum aduentitiorum filij, non priuari vsufructu, filio Religionem ingresso, quamuis ingressus Religionis tollat patriam potestatem. -  2 Monasterium vtrùm excludat ascendentes à successione Monachi professi; an verò mortuo filio, seu descendente Monacho, pater, & mater, aut ascendentes alij præferri debeant Monasterio in bonis, quæ ipse Monachus secum attulit, vel habebat quando Religionem professus est. -  3 Legitimam ascendentium esse hodie de iure huius Regni omne patrimonium descendentis, de cuius hæreditate agitur, excepto Tertio. -  4 Monasterium reuera non esse filium, fictèque, ciuiliter, & impropriè filium nominari. -  5 Monasterium quando excludat substitutum, aut vocatum sub conditione, si sine liberis, si grauatus ingrediatur Religionem? remissiuè. -  6 Testamentum antè ingressum Religionis factum, vtrùm secuta Professione rumpi debeat? item ante Professionem an possit expressè reuocari? & de multis aliis in proposito necessariis, remissiuè. -  7 Tridentini sessione 25. cap. 16. interpretatio, iuxta quam in facti contingentia fuit iudicatum. -  8 Vsusfructus non quæritur patri eorum bonorum, quæ post ingressum Religionis, & Professionem filius Monachus acquirit. PRæcedenti quæstioni proximum est inquirere nunc, quid è contrà dicendum sit, si ponamus quòd filius ingrediatur Religionem, & profiteatur. Et pro vera. breuique huius dubij explicatione constituendum est in primis: Patrem legitimum administratorem, & vsufructuarium bonorum aduentitiorum filij, non priuari vsufructu, filio Religionem, quàm ingressus est, profitente,[sect. 1] quamuis ingressus Religionis tollat patriam potestatem: quod vtrumque ex Salicèto, Decio, Palacios Rubios, Roderico Suarez, Antonio Gomezio, Gregorio Lopez, & aliis probarunt Arias Pinellus 1. part. l. 1. C. de bonis maternis num. 45. & 46. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo læsis, num. 143. Ioannes de Matienço in l. 1. tit. 8. glos. 3. num. 20. lib. 5. nouæ recopilationis. Ioannes de Montesperello, quem in proposito nullus adhuc retulit in cons. 46. num. 1. vol. 1. vbi in facto consultus veram huius resolutionis rationem sentit, dum sic scribit: Et ideò cum in casu nostro in parte dotis maternæ Catharinæ fuerit quæsitus Andrea patri legitimo, & naturali vsusfructus, licèt ipsa filia intrauerit Monasterium, & Religionem fuerit professa, & etiam mortua sit naturaliter, tamen semel vsusfructus formatus in patre de dicta parte dotis maternæ, vel aliis rebus aduentitiis ipsius filiæ, non definit esse penes patrem, sed durat. Eandem etiam rationem expressim probare videtur Pinel, loco relato suprà, dict. num. 45. dicit enim pro ea doctrina adhuc militare decisionem, & verba textus in l. 1. C. de bonis maternis in l. 3. C. de vsufructu, & aliorum iurium, quæ superiùs adduxit ex num. 39. nempe l. final, versic. sin verò, C. ad Senatusconsultum Tertullianum, cum similibus: quæ probant, vsumfructum patri quæsitum viuo filio, durare post mortem filij; & inde num. 42. latiùs probauit, vsumfructum aduentitiorum patri competentem non cessare, licèt filius efficiatur sui iuris ob aliquàm qualitatem, factúmque filij licèt laudabile, ius suum auferre non debere patri, per textum notabilem in l. impub. 41. ff. de administratione tutorum: quem expendit ipse ibidem, dict. num. 45. Superiorem denique doctrinam probarunt Baldus Nouellus in repetitione l. cum filiofamilias, ff. de legatis, 1. num. 42. & ibidem Bauerius num. 111. Rosellus in authent. ingressi, num. 18. C. de sacrosanctis Ecclesiis, & cum Pinello, Antonio Gomezio & aliis, tenuit Emmanuel Mendez in repetitione l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. part. num. 129. fol. 47. qui tamen aut non verè, aut indistinctè nimis loqui videtur, dum dicit in prædicto casu, vsumfructum remanere penes patrem, quandiu ipse pater viuit, proprietatem verò bonorum aduentitiorum transire in Monasterium per Professionem filijfamilias. Quod equidem in perpetuum, aut cum effectu habendi ea bona perpetuò intelligi non potest; mortuo enim filio succedet potiùs pater in his bonis, quàm Monasterium: dicitur tamen, transire proprietatem in Monasterium, vt patri non liceat prædicta bona alienare, ac eo modo administratio concessa esse intelligatur, quo à iure concessa est filio in seculo remanenti. Id quòd euidentiùs constabit, si prȩmittamus, dubium[sect. 2] esse apud Doctores communiter, vtrùm Monasterium excludat ascendentes à successione Monachi professi; an verò mortuo filio, seu descendente Monacho, pater, & mater, aut ascendentes alij præferri debeant Monasterio in bonis, quæ ipse Monachus secum attulit, vel habebat, quando Religionem professus est: & licèt num. 50. quem sequuntur multi relati à referendis infrà, existimauerit, Monasterium excludere debere ascendentes, ea ratione præcipuè, quòd Monasterium loco filij habeatur: tamen in contrarium est communior, & verior sententia, Monasterium per ascendentes excludi. Inde est, vt quemadmodum pater qui Religionem profitetur, præiudicare non potest filiis suis in Legitima; ta nec filius, aut filia possit, vt cum aliis multis firmarunt Gregor. Lopez in l. 17. verb, descendiessem, tit. i. partit. 6. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 9. num. 64. Velasquez de Auendaño in l. 6. Tauri, gloss. 8. per totam, & in l. 40. gloss. 4. num. 23. Rojas in epitome success. cap. 29. num. 40. Aluarus Valascus videndus omninò consultatione 25. per tot. Azeuedius in l. 1. tit. 8. num. 47. lib. 5. nouæ collectionis Regia. Ioannes de Montesperello in cons. 46. in finalibus verbis, volumine 1. vbi dicit in hunc modum: Vnde concludo, quòd dictus Andreas vltra vsum fructum, quem debet habere in vlta sua de bonis omnibus, quæ pertinent ad filiam suam professam in Monasterio, videlicet de dote matris suæ, vel aliis bonis aduentitiis, debet habere tertiam partem dictorum bonorum, & dictæ partis dotis pro Legitima sua cum plena proprietate, & aliæ duæ partes de tribus debent esse dicti Monasterij, post mortem dicti Andreæ patris. Ex his verbis satis constat vera resolutio dubij propositi, quod attinet ad ius commune, de iure verò huius Regni explicarunt Authores suprà relati, & Molina vbi suprà, d. cap. 9. n. 65. rectè aduertit,[sect. 3] Legitimam ascendentium esse hodie de iure Regio omne patrimonium descendentis, de cuius hæreditate agitur, excepto Tertio, & consequenter, quòd filius Monachus nullo modo poterit aliquid ex Legitima parentibus diminuere, & reliqua bona adstrictus est Monasterio relinquere. Nec obstat fundamentum Asonis, quod vtique falsum[sect. 4] est, veriusque, Monasterium revera non esse filium, fictèque, ciuiliter, & impropriè filium nominari, vt probant Couar. Ioannes Guttierrez, ac infiniti alij referendi statim, & cum multis Carolus de Tapia in authent. ingressi, C. de sacrosanctis Ecclesiis, verbo, sua, cap. 13. num. 4. & 5. Non enim substitutus sub condictione, si sine liberis decesserit, ideò excluditur à Monasterio, in quo grauatus ingressus est, quòd Monasterium loco filij habeatur, ex Authoribus referendis statim; sed ex aliis rationibus, quas post alios eleganter considerarunt, & de præsenti materia, an scilicet, & quando Monasterium exclu[sect. 5]dat substitutum, aut vocatum sub condictione si sine liberis, si grauatus ingrediatur Religionem, latissimè scripserunt Doctores communiter in cap. in præsentia, de probationibus, Carolus de Tapia d.c. 13. per tot. Couar. variarum, lib. 1. cap. 19. num. 6. & num. 10. Costa in cap. si pater, de test. in 6. verbo, si absque liberis, num. 70. & 71. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 7. per tot. Menchaca de success. creatione lib. 3. §. 21. num. 166. Paleotus de noth. & spuriis filiis, c. 28. num. 5. Aluarus Valascus consul. 24. num. 7. Mieres de maioratu 2. part. quæst. 3. num. 13. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 21. num. 11. vol. 1. Astor de Guidonibus in cons. 161. num. 38. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 1. Menoch. lib. 4. præsumpt. 83. per tot. Ioannes Guttierrez canonicar. lib. 1. c. 32. Matienço in l. 7. tit. 11. glos. 2. numero 21. lib. 5. nouæ recopilat. & ibidem Azeued. num. 28. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 39. ex n. 7. Bursatus in cons. 52. ex num. 41. vsque in finem consilij, & in cons. 97. num. 22. & seqq. lib. 1. & in cons. 199. num. 3. & num. 15. vsque ad num. 28. lib. 2. Alexander Trentacinqúius in tractat. de substitutionibus, 4. part. cap. 7. ex num. 20. cum multis seqq. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 28. num. 58. vsque ad num. 95. Ioannes Marcus Aquilinus in l. Gallus, §. & quid si tantum, super illis verbis, quid enim si aquæ & ignis interdictionem, ex num. 27. vsque ad num. 42. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 62. num. 15. & num. 37. & 38. & n. 50. cum seqq. vol. 1. D. Spino in speculo, gloss. 12. principali, à. num. 27. vsque ad. num. 33. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 6. argument. 9. optimè Hyppolit. Riminaldus in cons. 270. lib. 3. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, gloss. 4. ex num. 17. cum seqq. qui ex eo quod Monasterium non habeatur reuera loco fi[sect. 6]lij, infert reprobandam sententiam glossæ, & aliorum, quos ibi refert existimantium, testamentum ante ingressum Religionis factum, sequuta Professione rumpi, alitèrque declarat vt ibi videri poterit. De eodem etiam, vtrùm ante Professionem possit expressè reuocari, multis in proposito necessariis, atque Tridentini declaratione, Sessione 25. cap. 16. tractant plenissimè post ordinarios, & alios multos Couar. in cap. 2. de testamentis, num. 5. & 6. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 28. per totam. Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 2. cap. 9. à num. 38. Vsque ad num. 50. Petrus Paulus Parisius in repetitione c. in præsentia, de probation, num. 152. per totum, & n. 163. vsque ad num. 173. quæ habetur repetitionum iuris canonici, vol. 3. fol. mihi 202. & 204. Rosellus Aretinus in repetitione authent. ingressi. C. de sacrosanctis Ecclesiis n. 24. & 30. Gratianus regul. 456. Ioannes Guttierrez in repetione c. quamuis pactum, de pactis in 6. verbo, dum nuptui tradebatur, num. 4. & alios referens Petrus Cenedus collectaneo 50. ad Decretum, num. 3. & vltra relatos ab eo, Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. n. 29. & de successionum progressu, lib. 1. §. 1. num. 52. Ioannes Baptista Villalobos in antinomia iuris, litera M.n. 175. fol. 118. Grassus §. testamentum, quæst. 34. per totam. Gama decis. 316. num. 5. & 6. & decis. 375. num. 5. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 6. num. 5. 6. 8. & 16. cum tribus seqq. Marcus Antonius Eugenius in cons. 58. num. 9. 10. & 11. & n. 31. cum multis seqq. vol. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 712. per totum, lib. 4. Ioann. de Montesperello in cons. 1. num. 10. 11. 24. & 28. vol. 1. Doctor Spino in speculo. gloss. rubric. 6. par. de testamento monachi, num. 3. vers. Secundò infertur. Andreas Angulo ad l. meliorationum, l. 1. tit. 5. gloss. 6. per totam. Ludouicus Molina de instita & iure, tractat. 2. disputat. 139. per totam, fol. 743. Ioannes Guttierrez canonicarum lib. 2. cap. 1. Carolus de Tapia in authent. ingressi, Cod. de Sacrosanct. Ecclesiis, verbo, ideòque nec de his, ex n. 64. vsque ad 76. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 60. & 61. vbi latissimè lib. 2. Petrus Surdus in cons. 238. lib. 2. & nouissimè Hieron. de Cæuallos communium contra communes quæst. 61. & 221. qui explicant dispositionem Tridentini Session. 25. dict. cap. 16. quæ tamen[sect. 7] accipienda videtur de testamento condito intra annum Nouitiatus ante decimum mensem, non verò de testamento ante ingressum facto, vt apertè significant verba illius textus, & in facti conting entia sic obseruatum, & pronuntiatum vidimus. Secundò & principaliter constituendum est, superio[sect. 8]rem resolutionem traditam suprà, num. 1. procedere, atque intelligi debere in vsufructu eorum bonorum, quæ filius habebat tempore Professionis, non aliorum, quæ posteà quæsiuit filius Monachus; eorum enim vsusfructus ad Religionem, non ad patrem spectat: quoniam cessant rationes, ob quas vsusfructus patri acquiritur. Quod cum Nauarro rectè fundat, & contra alios defendit Emmanuel Mendez in dict. l. cùm oportet, 2. part. num. 129. ad finem, qui hac de re videndus erit omninò. Et de his hactenus. # 66 CAPVT LXVI. Vsusfructus an, & qualiter capitis diminutione amittatur? vbi iuris antiqui, & nouioris ratio discutitur, nonnulla nouiter annotantur, & quæ ad hanc materiam spectant, dilucidè, & meliùs quàm hactenus declarantur: Item mors ciuilis, & naturalis quando æquiparari debeant? & materia l. 4. Tauri, plenissimè, remissiuè tamen tractatur. SVMMARIVM. -  1 Capitis diminutio quid? -  2 Capitis diminutio triplex. -  3 Capitis diminutio maxima quæ? -  4 Capitis diminutione maxima affectus, & sic ad mortem ciuilem, vel naturalem damnatus; de iure communi nec testari poterat, nec anteà conditum testamentum validum erat; de iure huius Regni contrà, ex decisione l. 4. Tauri, de qua latè agitur remissiuè. -  5 Capitis diminutio minor, siue media quæ? -  6 Aquæ & ignis interdictionis quæ fuerit forma? remissiuè. -  7 Pœnarum tres gradus olim fuisse. -  8 Deportatio successit in locum aquæ, & ignis interdictionis. -  9 L. cognitionum, §. consumitur ff. de variis & extraordinariis cognitionibus, explicata remissiuè. -  10 Capitis diminutio minima, quæ? -  11 Vsusfructus ex constitutione Iustiniani, duabus capitis diminuitombas maxima & media tantùm amittitur; olim tamen Pauli temporibus, & Vlpiani, amittebàtur etiam capitis diminutione minima. -  12 Vsusfructus ita demum amittitur capitis diminutione, si iam constitutus est: cæterùm si ante aditam hæreditatem, aut ante diem cedentem quis capite minutus est, constat non amitti. -  13 Et si in annos singulos legatus sit, illius dumtaxat anni vsusfructus amittitur: & si in mensies, eius mensis: & si in dies, eius diei. -  14 Seruitutes reales capitis diminutione non amittuntur, vt vsus, & Vsusfructus: & ratio differentiæ redditur. -  15 L. 1. in sine, ff. de vsufructu legato, dupliciter explicata. -  16 Tribonianum solitum esse ea, quæ iam suo tempore in vsu erant, adijcere legibus antiquis. -  17 Capitis diminuitiones maximam, & mediam, mortes ciuiles esse. -  18 Mors ciuilis, & naturalis quando æquiparentur? plenissimè explicatum remissiuè. -  19 Et Ioannis Vincentij Hondedei cons. 62. per totum, vol. 1. in proposito commendatum. -  20 Vsusfructus quare amitteretur olim omni capitis diminutione etiam minima, hodie verò maxima, & media tantum amittatur? -  21 Vbi Antonij Goueani ratio nouiter improbatur. -  22 Et vera ratio redditur. -  23 Vsusfructus amittendi ratio propter maximam, & mediam capitis diminutionem inducta, vtrum hodie cessare debeat ex noua decisione authent. sed hodie, C. de donat. inter. vbi Antoniij Gomezij opinio taxatur. -  24 Antonij Gomezij, & Didaci de Couarru. lapsus in hac materia notatus. -  25 Pœnæ damnationis in metallum, aquæ & ignis interdictionis, & deportationis, quæ maxima, & media capitis diminutione contingebant, hodie non sunt in vsu, sed earum loco successerunt pœnæ arbitrariæ arbitrio iudicis imponendæ. -  26 Capitis diminutio aliqua, vtrùm hodie contingere possit, ex qua vsusfructus amitti debeat? -  27 Et nonnulli casus considerati, in quibus vsusfructus amitti debet pœnâ impositâ, quæ maximæ, aut mediæ capitis diminutioni æquiparatur. -  28 Vsusfructus an perdatur bannum? -  29 Relegatus ad tempus vtrùm amittat vsumfructum? PRo absoluta, & distincta huius Capitis explicatione,[sect. 1] constituere in primis necessarium duxi, quòd capitis diminutio, ex qua vsumfructum interire dicemus statim, est prioris status commutatio, ex textu in l. 1. l. 3. & finali, ff. de cap. diminutione, in principio Instit. eodem tit. l. partitæ, referenda infrà; tradit Paulus lib. 1. sententiarum tit. 7. vers. 1. Vlpianus in frag. tit. 11. Fornerius lib. 1. selectionum, cap. 26. Triplex constituitur capitis diminutio per Iustinia[sect. 2]num vbi suprà, Maxima, Media, & Minima, & in l. 18. tit. 1. partit. 7. & Doctores communiter ibi. Brisonius de verbis iuris verbo, seruus pœnæ, Balduinus, Minsingerus, & Hotmannus in § pœnæ, Instit. quibus modis ius patriæ potest. soluitur. Duarenus ad tit. ff. de cap. diminuitone. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relic. num. 229. vsque ad num. 239. fol. 436. & nouissimè Antonius Pichard. in dict. princ. Instit. de capitis diminutione, n. 5. Maxima capitis diminutio dicitur, cùm quis simul[sect. 3] perdit libertatem, & ciuitatem, & de illa ponuntur nonnulla exempla in §. maxima, Instit. de capitis diminuitione, & in l. finali ff. eodem tit. & in dict. l. 18. partit. in principio: quo casu seruus pœnæ efficitur, l. in metallum, l. in opus metalli, l. qui, vlt. l. aut damnum, §. est pœna, l. quidam, ff. de pœnis, l. si quis filio exhæredato, §. irritum, ff. de iniusto, rupto: quo loco expressim probatur, quòd eo iure maxima capitis diminutione affectus, & sic ad[sect. 4] mortem ciuilem, vel naturalem damnatus, nec testari poterat, nec anteà conditum testamentum validum erat; & confirmatur in l. 15. & 18. tit. 18. part. 6. Ex quibus sic annotarunt Scribentes communiter, & Gregorius Lopez ibi. & post multos alios sic probarunt Authores referendi statim, Iulius Clarus §. testamentum, q. 19. & 20. Velasq. de Auendaño in l. 4. Tauri, glos. 2. 3. & 4. & gloss. 5. n. 1. 2. & 3. Sed hodie de iure huius Regni contrà statutum est ex l. 3. tit. 4. lib. 5. nouæ collectonis Regiæ, quæ fuit priùs l. 4. Tauri: & quicunque ad mortem naturalem, aut ciuilem damnatus testari potest, & testamentum anteà factum non irritatur, sed valet potiùs, testatore in eadem voluntate perseuerante, vt resoluit Gregor. Lopez in d.l. 18. tit. 1. partit. 6. verb. como sieruo, & de prædictis, & materia d.l. 4. Tauri, plenè tractant Auto. Gomez. Tellus Ferdinandez, Ceruantes, & Velasquez de Auendaño ibi. Matiençus, & Azeuedius in d.l. 3. tit. 4. lib. 5. recapilat. Guilliel. Benedict. in cap. Rainuntius, de testament. verbo, mortuo itaque testatore, el 1. num. 125. & sequent. & num. 186. & sequent. & num. 214. & sequent. & 121. & sequent. Couar. in rub. de test. 3. part. n. 27. per tot. Andreas de Bessetis in repetitione l. 1. C. de sacrosanctis Ecclesiis, à num. 44. vsque ad num. 55. Menchaca de success. progress. lib. 1. §. 1. ex num. 151. cum multis sequent. Caldas de nominatione emphyteutica quæst. 5. num. 30. & multis sequent. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1. num. 13. Mieres de maioratu 1. parte, quæst. 1. num. 50. sequent. & num. 58. & sequent. Ioannes Guttierez practicarum lib. 2. quæst. 38. & 39. Grassus §. testamentum, quæst. 26. & sequent. D. Spino in speculo, gloss. rubric. part. 8. per totam. Media verò, siue Minor capitis diminutio dicitur,[sect. 5] cùm quis duitatem, & familiam amittit, libertatem verò retinet: quòd accidit ei, cui aqua, & igni interdictum est, vel ei, qui in insulam deportatus est, vt dicit Iustinianus in §. minor, Instit. de capitis diminuitone, & dict l. 18. tit. 1. partit. 6. vers. la segunda manera es. Huius autem in[sect. 6]terdictionis formam, ex antiquissimis Authoribus explicarunt Budeus in l. 2. ff. de pœnis. Alciatus lib. 1. parergon cap. 15. Brissonius lib. 3. antiquitatum cap. 5. Carolus Sigonius de iudiciis, cap. 3. Salomonius in l. Gallus, §. & quid si tantum num. 2. ff. de liberis & posthumis, atque ex Paulo sententiarum lib. 5. tit. 17. colligitur apertè, olim tres fuisse pœnarum gradus, maximum, medio[sect. 7]crem, & minimum: & eorum exempla ponuntur in l. capitalium, ff. de pœnis. Ad primum gradum pertinet viui concrematio, capitis amputatio, ad crucem, vel ad furcas damnatio, & similes aliæ pœnæ, per quas amittitur vita. Ad secundum gradum pertinet damnatio in metallum, vel in opus metalli, cum similibus aliis, quibus libertas ipsa amittitur. Ad tertium verò gradum perti[sect. 8]net deportatio, quæ successit in locum interdictionis aquæ, & ignis secundùm Iustinianum in authent. de nuptiis, §. deportatio, collat. 4. Ex quo sic annotauit Emmanuel Costa 2. part. dict. §. & quid si tantum, num. 1. & videtur significare textus in l. 3. ff. ad legem Iuliam peculatus, meliùs in l. 1. §. ij quibus, ff. de legatis tertiò, quatenus scribitur: Ij quibus aqua & igni interdictum est, id est deportati, &c. Efficit enim deportationis pœna, vt deportatus alius esse videatur, quàm qui erati vt probauit Costa vbi suprà num. 31. Nec vrget in contrarium textus in l. cognitionum, §.[sect. 9] consumitur, ff. de variis, & extraordinariis cognitionibus, quem post gloss. ibi, verb. veluti, rectè explicarunt Duarenus lib. 1. disput. cap. 9. Cuiacius in dict. §. minor, Instit. de capitis diminuitone, & lib. 3. obseruat. cap. 10. Goueanus lib. 2. lection. cap. 11. Robert. lib. 3. sententiar. cap. 9. & nouissimè Antonius Pichar. in dict. §. minor, ad fin. Denique minima capitis diminutio dicitur, cùm li[sect. 10]bertate, & ciuitate retentâ, status dumtaxat familiæ mutatur, vt per emancipationem, arrogationem, & similia de quibus in §. minima, Instit. de capitis diminution. vbi nouissimè Anton. Pichard. & in l. 18. tit. 1. partit. 6. in fine, Vlpianus in fragmentis tit. 11. vers. minima. Iason in l. si arrogator, num. 2. ff. de adoptionibus. Reuardus de authoritate prudentum, cap. 6. Cuiacius obseruation. lib. 7. cap. 7. & lib. 9. cap. 37. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 2. cap. 15. Vsusfructus ergo ex constitutione Iustiniani duabus[sect. 11] capitis diminutionibus, maxima, & media tantum amittitur: quod nouè decidit ipse in l. corruptionem, C. de vsufructu, in §. finitur, Inftit. eod. tit. in princ. Instit. de acquisitione per arrogationem, & in l. 24. tit. 31. partit. 3. versic. E dezimos que si aquel aquien fue. Olim tamen Pauli temporibus, & Vlpiani, amittebatur etiam minima capitis diminutione, vt Paulus scribit lib. 3. receptarum, tit. de vsufruct. & tit. 6. vers. cap. diminutio, & vbique in Digestis, id est certum, omni capitis diminutione vsumfructum amitti, vt constat ex l. 1. in principio, & §. 1. l. 3. & l. 14. ff. quibus modis vsusfruct, amittatur, l. licet, l. si quis vsumfructum, ff. de vsufructu legato. Ex quibus sic & eleganter annotarunt Petrus Gregorius in syntagmate iuris lib. 4. cap. 5. num. 9. Eguinarius Baro ad titulum Institut. de vsufructu, vers. duabus capitis diminutionibus, Reuardus lib. 2. variar. cap. 10. & lib. 5. cap. 5. Cuiacius recitationum solemnium in lib. Digestorum, ad l. 1. in fine. vers. ex illo etiam loco, ff. de vsufructu legato. Franciscus Hotmannus ad tit. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 2. Antonius Pichardus in §. finitur, num. 8. & 9. Institut. de vsufructu, & in princ. Institut. de acquisitione per arrogationem, num. 90. Petrus Ricciardus in dict. §. finitur, num. 19. & 20. per totum. Sed ita[sect. 12] demum amittitur capitis diminutione vsusfructus, si iam constitutus est; cæterùm si ante aditam hæreditatem, aut ante diem cedentem quis capite minutus est, constat non amitti. Et si in annos singulos legatus sit, illius dumtaxat[sect. 13] anni vsusfructus amittitur: & si in menses, eius mensis: & si in dies, eius diei, vt scriptum est l. 1. per totam, & in l. 2. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, & latiùs explicat Franciscus Connanus commentarior, iuris ciuilis, lib. 4. cap. 6. num. 7. fol. 247. Diuersum ius obseruatur circa 14. iura prædiorum, per textum in l. 3. ff. quemadmodum seruitus amittatur. Ex qua colligitur, seruitutes alias non[sect. 14] amitti morte, nec capitis diminutione eius, cui debentur; solum vsum, & vsumfructum sic amitti, vt suprà diximus, & aduertit Cuiacius in eadem l. 3. qui dicit seruitutes ea ratione prædictis modis non amitti, quòd personis non cohærent, vt vsus & Vsusfructus, proptereà his extinctis manet. Nec obstat superiori resolutioni textus in l. 1. in fina[sect. 15]libus verbis, ff. de vsufructu legato, ibi: Vel capite minutus fuerit ex magna causa. Quæ verba denotare videntur, etiam ante tempora Iustiniani, minima capitis diminutione vsumfructum non amitti. Quia respondetur, primó, quòd sub illis verbis, ex magna causa, non solùm continetur maxima, & media capitis diminutio, sed etiam minima, ex sententia Glossæ, ibi. verbo, ex magna. Dicitur autem capitis diminutio etiam minima ex magna causa, quia per eam mutabatur familia, & status, vt in dict. §. minima, Instit. de capitis diminutione, & in dict. principio, Instit. de acquisitione per arrogationem, & Paulo lib. 3. receptarum, titul, 9. versicul. cap. diminutio, vt explicat Cuiacius. Secundò respondetur, verba illa ex magna causa, adiecta fuisse à Triboniano in ea lege, vt obseruant Rusardus in notis ad eandem l. & ibidem Cuiacius in fine & in dict. §. finitur, Reuardus lib. 2. variar. cap. 10. Anto[sect. 16]nius Pichardus in dict. §. finitur, num. 9. Solebat enim Tribonianus ea quæ iam suo tempore in vsu erant, legibus antiquis adiicere, vt nonnullis exemplis comprobarunt Reuardus vbi suprà, & lib. 5. dict. c. 5. Cuiacius obseruat. lib. 1. cap. 8. & lib. 5. sententiarum Pauli tit. 23. Ex dictis constat apertè, primó, obseruandum esse,[sect. 17] maximam, & mediam capitis diminutionem, esse mortes ciuiles, vt dixit glossa magna verbo, maxima, in dict. §. finitur, de vsufructu & probatur in l. verum, §. societas, ff. pro socio, latè per Costam 2. part. dict. §. & quid si tantum, à principio. & consequenter, & iure antiquo, & noua Imperatorum constitutione, quoad amissionem vsusfructus, morti naturali æquiparantur in dict. l. corruptionem, & in dict. §. finitur: nam cùm ex vtraque status, & condicto fructuarij mutetur, sic vt alius esse videatur, quàm qui erat, eadem ratio in vtraque militat, vt vsusfructus finiri debeat; alias enim naturalis, & ciuilis mortis æquiparatio non procederet, quæ regulariter non obtinet in omnibus, sed dumtaxat in casibus à iure[sect. 18] expressi s, ac vbi militat eadem ratio, vt diximus, vel vbi mors ciuilis eundem effectum operatur, quem naturalis, vt ex communi annotarunt, & plenissimè explicarunt nonnulli relati suprà, cap. 64. num. 2. Gregor. Lopez in l. 2. tit. 18. partit. 4. verbo ciuil. Doctores communiter in dict. l. Gallus. §. & quid si tantum, vbi Galiaula num. 19. Fortunius num. 72. Ruinus ex num. 2. Crotus ex num. 15. Doctores etiam in l. ex ea parte, §. in insulam, ff. de verborum obligat. Villabolos communium, lit. M. num. 212. fol. 120. Velasquez de Auendaño in l. 4. Tauri, gloss. 4. n. 2. & 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 13. num. 94. Mieres de maioratu, 2. p. quæst. 13. num. 15. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 166. 167. & sequent. lib. 1. Cephalus in cons. 395. num. 4. & num. 29. & quinque sequent. lib. 3. Menochius in cons. 227. num. 44. & 45. & in cons. 211. num. 47. lib. 3. & in cons. 536. num. 4. & 5. lib. 6. Bursatus in cons. 48. num. 27. lib. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 58. num. 59. volum. 1. Ioannes de Montesperello in cons. 1. ex num. 2. cum sequent. volum. 1. Alexander Trentacinquius in tract. substitutionum, 4. part. cap. 6. per tot. fol. mihi, 134. & 135. Ioannes Vincentius Honded. explicans latissime: idcircò videndus[sect. 19] omninò in cons. 62. per tot. volumin. 1. Secundò obseruandum est, capitis diminutiones maximam, & mediam, non solùm mortalitati æquiparari, vt diximus, & probatur in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis, l. intercidit, ff. de condictionibus, & demonstrationib. §. cum autem, Institut. quibus modis ius patriæ potestatis soluitur; sed etiam bonorum amissionem inducere, vt de prima probat text in l. quidam sunt, l. qui vltimo, ff. de pœnis, l. si in metallum, ff. de his quæ pro non scriptis habentur, l. 4. C. de bonis proscriptorum, l. 2. C. de sententiam passis, iuncto textu in §. maxima, Institut. de capitis diminuitone, & de secunda probatur in l. 3. iuncta glossa, verb. pœnam, & in l. 5. & 6. C. de sententiam passis, iuncto §. minor, Institut. de capitis diminutione, & l. 2. C. de bonis proscriptorum: vnde consequens erat, vt tanquam per mortem, & amissi s bonis, vsusfructus extingui, & amitti deberet, qui ad alium transferri non poterat, vt alio capite dicemus infrà. Nec diuersum ius obtinebat Iureconsultorum tem[sect. 21]pore in minima capitis diminutione, quoniam cùm ex adoptione, & arrogatione fructuarius alieno iuri subjiceretur, ex dict. §. minima, & emancipatione ad imaginariam seruilem condictionem deduceretur; quippe cùm illa per vendentionem, & imaginariam seruitutem fieri consueuisset, l. vlt. C. de emancipationibus liberorum, l. 3. §. emancipato, ff. de capitis diminutione; quaestiam ratione emancipatio morti comparatur, in dict. §. & quid si tantum, in fine, & in l. si quis, ff. quando dies legati cedat, non secus ac seruitus, l. seruitutem. 210. ff. de regulis iuris. Quasi consequens, & necessarium erat, extingui vsumfructum iure antiquo, vt colligitur vt textu in princ. Institut. de acquisitione per arrogationem. Sed cùm tempore dict. l. corruptionem, imaginariæ vendictones, quibus fieri solebat emancipatio, sublatæ sint à Iustiniano in l. iubemus, & in l. vlt. C. de emancipationibus liberorum: Necessarium etiam fuit, sublatâ, & correctâ ratione antiquâ, non minùs effectum eius corrigere; ne scilicet minima capitis diminutio vsumfructum extingueret: & hanc putat verissimam esse rationem nouæ decisionis dict. 1. corruptionem Antonius Goueanus lib. 1. variar. quæst. cap. 26. qui tamen manifestè decipitur, non aduertens tempore dict. l. corruptionem, nondum sublatas esse solemnitates imaginariȩ vendictonis, quȩ in emancipatione requirebantur; nam illa solemnitas venditionum sublata suit à Iustiniano, in l. vlt. C. de emancipationibus liberorum, quæ edita fuit, post editam dict. l. corruptionem:Quod constat, tum ex ordine constitutionis; tum etiam, quia constitutio d.l. corruptionem, condita fuit Lampactio, & Oreste Consulibus: constitutio verò d.l. vltimæ, post Consulatum eorundem, vt ex inspectione colligitur. Deinde Goueani ratio minimè concludit, atque specialis est, & pertinens ad solam emancipationem, non ad arrogationem, perquàm capitis diminutio minima contingebat, & vsusfructus ipse amittebatur. Vnde ratio constituendi hoc nouum ius, veterisque[sect. 22] abrogandi in hac specie, magis æquitati tribuenda videtur: credidit enim Iustinianus, & meritò quidem, æquissimum esse, ne ex hac leui & minima causa periret ius eius, qui emancipabatur, nève emancipatio, quæ stricto, subtilíque iure filium capite minuebat, vt ipse scribit in l. meminimus, §. cum autem, C. de legitimis hæredibus, eiusdem filij iura tolleret, vt non obscurè indicat Iustinianus in dict. l. corruptionem, in versic. quare. Secundò & principaliter constituendum est, videri[sect. 23] hodie totum hoc ius sublatum, & correctum ab eodem iustiniano, in authent. sed hodie, C. de donat, inter. & in authent. vnde sumitur, quatenus deciditur ibi, quòd nemo benè natus efficitur seruus pœnæ ex supplicio; & consequenter cessare debet ratio antiqua vsusfructus amittendi, propter maximam & mediam capitis diminutionem inducta, quæ olim seruitutem inducebat: quod in terminis scriptum reliquit Antonius Gomezius tomo 2. variar. cap. 15. de seruitutib. num. 20. vers. Secundo modo, & reprehendit l. 24. tit. 31. partit. 3. existimans, eius decisionem seruandam non esse, vt iuri communi contrariam, nisi quando fructuarius damnatus esset ad mortem, & vltimum supplicium, & aliquo euentu propter fugam, vel aliam causam sententia non mandaretur executioni contra eum; tunc enim ex condemnatione mortis efficitur seruus pœnæ, l. qui vltimo, ff. de pœnis, & remanent incorrecta iura vetera, quoniam decisio d. auth. sed hodie, locum non habet in damnato ad mortem naturalem, qui etiam de iure Authenticæ efficitur seruus pœnæ, sed tantùm in eo, qui damnatur ad mortem ciuilem, qui eo iure non efficitur seruus pœnæ, quamuis aliter esset statutum de iure antiquo, vt declarant gloss. ibi scholio 2. Bartol. in dict. l. qui vltimo, ex num. 3. Hyppolitus in cons. 131. num. 41. Gregorius Lopez in l. 5. tit. 31. part. 7. gloss magna in medio. Couar. in rub. de test. 3. part. num. 27. Antonius Gomez, in l. 4. Tauri, num. 2. qui tomo 2. Variar. cap. 11. num. 14. in fine, vers. neque obstat, etiamsi replices. Superiorem resolutionem probauit, iterùm errore[sect. 24] lapsus. Primò, dicens expressim, deportatione libertatem amitti, sícque per eam vsumfructum extingui; & inde ortam fuisse rationem d.l. corruptionem, quæ hodie sublata est ex dict. authent. sed hodie: in quem etiam errorem mirandum est, eruditissimum Couar. incidisse vbi suprà, dict. num. 27. vbi expressè dicit, quòd deportatus iure antiquo, & libertatem, & ciuitatem amittit: quod est contra textum in §. minor, Instit. de cap. diminutione, & in §. cùm autem, Instit, quibus modis ius patriæ potestatis soluitur. Secundò non aduertens, quòd ratio, ob quam capitis diminutione vsusfructus perit, principaliter in bonorum amissione fundatur, vt dicebamus suprà: quæ ratio sublata non est ex decisione dict. authent. sed hodie, & consequenter dicendum non est, cessare d. l. corruptionem, constitutionem, nec etiam iniquam esse decisionem d.l. Regiæ, vt Antonius existimauit, sed deterius quidem. Est tamen hac in re illud animaduersione dignum,[sect. 25] quòd cùm pœnæ damnationis in metallum, aquæ & ignis interdictionis, & deportationis, quæ maxima, & media capitis diminutione contingebant, hodie non sint in vsu, sed earum loco successerint pœnæ arbitrariæ arbitrio iudicis imponendæ, vt ex gloss. in §. cùm autem, verbo, in metallum, in fine, Instit. quibus modis ius patriæ potest. soluit. & nonnullis Authoribus, obseruant Gregorius Lopez in l. 2. tit. 18. partit. 4. verbo, en dos maneras & in l. 4. tit. 31. partit. 7. verb. o labrando. Anton. Gomezius in l. vlt. Tauri, num. 13. Craueta in cons. 224. num. 2. Rolandus in cons. 38. num. 14. & 15. volum. 1. Capicius decis. 853. num. 3. Bursatus in cons. 48. num. 28. lib. 1. Vi[sect. 26]detur dicendum, nullam contingere posse capitis diminutionem, per quam amittatur vsusfructus, nec posse aliquo in casu verisicari decisionem d.l. corruptionem, d.[sect. 27] §. finitur, & similium iurium: nihilominùs tamen poterunt & hodie habere locum, & verisicari apud nos prædictȩ pœnæ, vt vsusfructus amitti debeat impositâ pœnâ, quæ maximæ, aut mediæ capitis diminutioni æquiparetur; vt si quis perpetuò relegaretur in insulam, vt a Oran, & alias similes partes, vel damnaretur perpetuò ad triremes, ex his, quæ cum aliis scripserunt Gregorius Lopez in dict. l. 4. tit. 31. partit. 7. verbo, o labrando. Bossius tit. de executione sentent. num. 23. vel in pœnam perpetui carceris de iure Canonico, quæ assimilatur maximæ capitis diminutioni, vt cum Abbate, & aliis aduertit Gregorius Lopez in dict l. 4. verb. a home libre. Cæpola. in cons. 73. col. 2. in sine. In quibus casibus, & aliis similibus, vt obtineat locum decisio dict. l. corruptionem, & d. §. finitur, necessarium erit, vt per sententiam bona adimantur à delinquente: quòd hodie requiritur ex l. 4. & 5. tit. 31. partit. 7. & l. 4. tit. 18. part. 4. licèt olim tacita confiscatio fieret in consequentiam pœnæ deportationis, & damnationis in metallum, l. deportatorum, C. de pœnis, l. 2. l. in metallum, C. de bonis damnatorum, l. 2. C. de sentent. passis; & simile exemplum in bannitis nostri temporis spe[sect. 28]cialiter notat Baldus in d.l. corruptionem, n. 7. vbi probat ex banno regulariter non amitti vsumfructum, nisi quando bonis ademptis quis bannitur; tunc enim simile est bannum deportationi propter bonorum publicationem, iuxta textum in l. 4. in sine, tit. 18. partit. 4. quod etiam cum Baldo tenet Marcus decis. 833. Et sic debent intelligi, quæ nimis confusè congerit, & tradit in proposito Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 129. in princ. fol. 437. Vbi ex hoc, quòd prædictæ pœnæ non sint in vsu, facit regulam generalem, quòd quotiescunque aliquis ex delicto suo amittit libertatem, & ciuitatem, vel retinet libertatem, & perdit ciuitatem, semper perdit, etiam hodie, vsumfructum; & consolidatur ille cum proprietate: & infert ad relegatos ad tempus, probans eos non amittere vsumfructum, vt ibidem latiùs[sect. 29] videri poterit, & comprobatur ex his, quæ superiùs diximus. # 67 CAPVT LXVII. Vsusfructus non vtendo, qualiter amitteretur olim, hodie etiam noua Imperatorum, atque iuris Regii partitarum constitutione, qualiter amittatur: vbi lex, corruptionem, C. de vsufructu, §. finitur, vers. & non vtendo, Instit. eod. tit. l. si vsusfructus, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, dilucidè, & verè explicantur. Leg. 63. Tauri, decisio nonnullis exornatur remissiuè, & quæ ad hanc materiam spectant, diffusè, sed distinctè, & meliùs quàm hactenus enucleata traduntur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus, vt & cæteræ res, non vtendo amittitur, & iisdem modis retinetur: scilicet vtendo aut per se, aut per alium. -  2 Borgninum Caualcanum confusè nimis, & indistinctè tractasse materiam huius Capitis. -  3 Vsufructuarius rei mobilis, si olim anno, vel hodie triennio vsufructu vsus non est, aut si rei immobilis vsufructu olim biennio, & hodie decennio inter præsentes, aut vicennio inter absentes vsus non est, vel vsus est alio modo, quàm quo constitutus vsusfructus est, vsusfructus amittitur. -  4 Vsusfructus quare non vtendo amittatur? -  5 Proponitur dubitandi ratio l. corruptionem, in vers. sed de vsufructu, C. de vsufructu. -  6 Et communis interpretatio improbatur. -  7 Actionem pro vsufructu competentem tolli hodie noua Imperatorum constitutione decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes, vt de vsufructu ipso dictum est suprà num. 3. -  8 Veteres Iuris Prudentes, siue Iureconsultos, Iustinianum etiam in dict. l. corruptionem, de actione personali primæua, non de secundaria tractasse, contra Communem, & ibidem de ratione altercationis eorundem actum. -  9 Doctores deceptos communiter, non intelligentes Iustiniani intentionem in dicta l. corruptionem, C. de vsufructu. -  10 Dict. l. corruptionem, vera interpretatio redditur, & infrà, num. 12. ad finem. -  11 Textus in §. finitur, in versiculo, per modum & tempus, Institut. de vsufructu, explicatus. -  12 Et Antiquorum, Recentiorum etiam interpretationes reiectæ. -  13 Dini, & Panormitani sententiam in hac materia ab Authore probatam. -  14 Vsusfructus, qua ratione præscribatur ad instar immobilium, & titulum requirat i remissiuè. -  15 Actionem personalem pro vsufructu constituendo competentem, non finiri decem, vel viginti annorum spatio, ex sententia quorundam. -  16 Quæ improbatur per Authorem, & communis sententia defenditur. -  17 Actio pro vsufructu constituendo competens, quare finiatur spatio decem vel viginti annorum contra naturam personalium actionum, quæ durant spatio triginta annorum. -  18 Actio personalis pro vsufructu competens, quanto tempore durare debeat de iure huius Regni, ex decisione l. 63. Tauri, qua omnis personalis actio viginti annorum spatio finitur, vbi eiusdem legis materia multis exomatur, atque explicatur, remissiuè. -  19 Vsusfructus iam constitutus, qualiter non vtendo de iure Regio amittatur: vbi l. 24. titul. 31. partita 3. in versiculo, otro si dezimos, expenditur, agitùrque, vtrùm in seruiutibus realibus, & personalibus de iure Canonico requiratur tantùm negligentia non vtentis, an verò bona fides etiam necessaria sit; & Gregorij Lopez, opinio damnatur, & num. seqq. -  20 Præscriptiones procedentes ex sola negligentia aduersarij, vtrùm hodie locum obtineant de iure Canonico cum mala fide: vbi opinio Bartoli communi Scribentium consensu taxatur. -  21 Inter præscriptionem libertatis seruitutis vrbanæ, & libertatem præscribendam contra rusticam seruitutem, differentia quæ sit: & an de iure Canonico, & Regio procedere debeat? -  22 Regiæ constitutiones, & pragmaticæ, quæ debitum, siue actionem ad debitum petendum certo tempore præscribunt, vtrùm de iure Canonico, & in foro iudiciali obseruandæ sint? -  23 Legis, corruptionem, C. de vsufructu, decisionem singularem esse, & procedere etiam de iure Canonico, iuxta interpretationem traditam suprà, n. 10. & 12. ad finem. -  24 Vsusfructus pro parte amittitur, & pro parte non si fructuarius pro parte non vtatur, & pro pane sic. -  25 L. corruptionem, C. de vsufructu, decisio procedit non solùm in vsufructu iam constituto, verumetiam in vsufructu constituendo, & non solùm in vsufructu relicto in vltima voluntate, sed etiam inter viuos. -  26 Seruitutes omnes reales per non vsum eodem temporis spatio finiuntur, quo personalis seruitus vsusfructus. -  27 Vsusfructus rerum mobilium, & se mouentium, quanto tempore non vtendo amittatur? -  28 Vsusfructus ciuitati, aut Ecclesiæ relictus, quanto tempore non vtendo amittatur? -  29 Operæ seruorum non vtendo, aut capitis diminuitone non amittuntur. -  30 Vsusfructus alternis annis relictus, qualiter non vtendo amittatur, & num. 33. ad finem. -  31 Legatum annuum cùm relinquitur, tot sunt legata, quot sunt anni. -  32 Et pro primo anno legatum est purum, pro sequentibus conditionale. -  33 Nec sussicit vnica præscriptio pro omnibus annis, sed tot sunt necessariæ præscriptiones, quot sunt anni, prout hoc num. declaratur. -  34 In annuis præstationibus, siue pensionibus nullam currere praescriptionem de iure Canonico propter malam fidem, ex sententia Ioannis Francisci Balbi, quam probabilem putat Author, & nouiter infert ad l. si vsusfructus, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. PRo expedita huius materiæ declaratione constitu[sect. 1]endum erit in primis, quòd amittitur quoque vsusfructus, vt & cæteræ res non vtendo, & iisdem modis retinetur, scilicet vtendo aut per se, aut per alium, vt constat ex l. non vtitur, ff. de vsufructu, & eleganter explicat Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. C. 6. num. 11. fol. 249. Vsusfructus ergo extinguitur, & ad proprietatem reuertitur, si fructuarius per legitimum tempus non vtatur, l. arboribus, 13. §. de illo Pomponius d.l. non vtitur, 45. cum. seqq. vsque ad l si donauero, ff. de vsufructu, l. is qui vsumfructum, 20. l. placet, 25. l. Pomponius, 29. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. corruptionem, C. de vsufructu, §. finitur. Institut. eodem titul. l. 24. titul. 31. partit. 3. versicul. Otro si dezimos, que si aquel. Et licèt ex Pandectarum libris non constet aperte, quanto tempore vsusfructus amitteretur non vtendo, cùm Iureconsulti generaliter scripserint, ac dumtaxat constituto tempore vsumfructum amitti, nec aliud expresserint, l. si mulieri vsus, 22. versicul. & constituto, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. 3. versic. desiit, ff. si vsusfructus petatur: nec etiam meminerit Paulus receptarum sententiarum, lib. 3. titul. de vsufructu, sed simpliciter non vtendo amitti dixerit, vt firmat Eguinarius Baro ad titul. Institut. de vsufructu, versicul. quod vero per modum: nec denique col[sect. 2]ligi possit ex his, quæ in proposito scripsit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 168. per totum, fol. 362. quo loco confusè nimis, & indistinctè tractat materiam huius capitis. nec certum quid resoluit. Tamen certissimum est, quòd si fructuarius rei mobilis[sect. 3] olim anno, vel hodie triennio vsufructu vsus non est. Aut si rei immobilis vsufructu olim biennio, & hodie decennio inter præsentes, aut vicennio inter absentes vsus non est, vel si vsus est alio modo, quàm quo constitutus vsusfructus est, alio modo vti non vti est, Vsusfructus amittitur: quod nouè expressimque decidit Iustinianus in l. corruptionem, C. de vsufructu, l. sicut & l. vltim. C. de seruitutibus, & vbique Glossa, & Doctores communiter. Couar. variarum, lib. 1. cap. 17. num. 11. Padilla in dict. l. sicut, num. 1. Franciscus Hotmannus ad titulum ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 5. Modernus Parisiens in extricatione sexdecim legum, ad l. si partem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur ex n. 94. Eguinarius Baro ad titul. Institut. de vsufructu, dict: ver sicul. quod vero per modum. Cuiacius recitationum solennium in libros digestorum, ad l. 2. ff. de vsufructu leg. versicul. & ideo si fructuarius rei mobilis: & nouissimè his non relatis, Petrus Ricciardus ad dict. §. finitur, num. 9. & num. 23. & ibidem Antonius Pichardus non sic perfectè explicans num. 10. Ratio prædictæ resolutionis est, quòd vsusfructus in ac[sect. 4]tu consistit eius, cui vsusfructus debetur, nec consistere potest, nisi sit aliquis, qui vtaturfruatur, l. 1. in principio, & in §. dies, ff. quando dies vsusfructus legati cedat. Ideò per non vsum vsufructuarij amittitur, quia defuit actus hominis, in quo vsusfructus consistit, vt optimè aduertit ex omnibus inproposito Scribentibus solus eruditissimus Cuiacius ad dict. l. 2. ff. de vsufructu legato. Hoc aurem ius nouiter statutum in dict. l. corruptio[sect. 5]nem, in vsufructu iam constituto expeditum erat; sed circa actionem personalem pro vsufructu constituendo competentem, magna contentio fuerat olim, vt in d.l. corruptionem, scribitur. Nee minor est hodie inter Doctores omnes controuersia in explicatione nouæ illius consticutionis, quatenus veterum altercationem definit, & iuxta communem omnium intellectum statuit, vt actio pro vsufructu constituendo competens tollatur eodem temporis spatio, quo vsusfructus iam constitutus tollitur: & inde mirantur de illa decisione Scribentes communiter in eadem l. post glossam ibi, verbo, altercantibus. Angelus in dict. §. finitur, num. 2. ea ratione, quòd cùm actiones personales minori tempore, quàm triginta annorum non præscribantur, nec pereant, l. sicut l. omnes, C. de præscriptione 30. vel 40. annorum; videbatur dicendum, quòd actio personalis, quæ pro vsufructu competit, minori tempore præscribi non debuisset, eo maximè quòd in l. si partem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur, contrarium probari videtur, dum scribitur ibi, quòd licèt seruitus iam constituta amittatur non vtendo legitimo tempore, de quo in l. si sic, eiusdem tit. & in dicta l. sicut, C. de seruitutibus: tamen actio personalis pro seruitute constituenda competens, non tollitur minori spatio, quàm triginta annorum, ex dict. l. sicut, & d.l. omnes: quo modo argumentantur contra eam constitutionem glossa dict. verbo, altercantibus, & communiter omnes Doctores in dict. l. corruptionem, & quatuor solutiones refert Modernus Paris. ad d.l. si partem, & d.l. corruptionem, ex num. 92. cum seqq. Inter alias tamen receptior est, & communior dicens, textum in præcitata[sect. 6] l. corruptionem, non loqui, nec intelligendum esse in actione personali primordiali, quæ pro vsufructu constituendo. aut nondum constituto comperit. sed de ea, quæ post vsumfructum constitutum datur; vt is qui constituit, patiatur vsufructuarium vtifrui liberè posse, nam qui vsumfructum debet, cùm eius iuris vacua traditio non sit, l. seruus, §. incorporales, ff. de acquirendo rerum dominio, l. quoties, ff. de seruitutibus, l. 4. §. si viam, ff. de vsucapionibus, constituendo vsumfructum, non liberatur, cùm perfectè tradere non possit, nec in eo habet locum regula textus in princ. Institut. quibus modis tollitur obligatio: remanet potiùs obligatio successiua ad patientiam, ad quam perpetuò compelli potest actione personali, imò pro ea præstanda cauere tenetur, l. 3. §. si iter, ff. de actionibus empti, dict. l. quoties, ff. de seruitutibus, l. harum, l. egi, ff. si seruitus vendicetur. Glossa in l. pluribus, §. & si placeat, ff. de verb. obligat, & communem resoluit Modernus Paris. in labyrinto diuidui & indiuidui, 2. part. num. 33. & seqq. & num. 68. & in dict. l. si partem, num. 63. & seqq. Hæc igitur actio personalis, cùm sit accessoria ad ipsum ius vsusfructus, extincto eo per non vsum legitimi temporis, ampliùs durare non debet, per textum in cap. Accessorium, de regulis iuris in 6. & in l. cùm principalis, ff. eod. tit. quod secus est in actione primordiali, quæ non amittitur minori tempore, quàm triginta, vel quadraginta annorum: & ita declarant magis communiter Doctores in eadem l. corruptionem, post glos ibi. verbo altercantibus. Iason in §. æquè si agat, num. 39. Institut. de actionibus. Balbus de præscriptionibus 3. part. 4. part. principalis, quæst. 5. n. 2. & 3. fol. mihi, 308. Franc. Marc, decis. 831. 1. part. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto num. 169. in sine, fol. 364. Cæterùm hæc interpretatio licèt recepta sit, vera non est, nec sustineri potest. Primò, quia Communis in eo principaliter fundamentum facit, quòd Iustinianus in ea lege nunquam loquatur de creditore, vel stipulatore, cui vsusfructus nondum constiturus debetur, sed de vsufructuario dumtaxat, cui vsusfructus ipse iam constitutus est; quod tamen falsum est, & manifestè repugnat verbis illius textus, qui loquitur expressim de actione personali, per quam vsusfructus debiti iam constitutio petitur principaliter, vt constat ex illis verbis: De personali autem actione quæ super vsufructu nascitur, & ibi: Vsumfructum non petierit. Quæ verba necessariò referri debent ad primæuam actionem personalem pro vsufructu constituendo competentem, quia secundaria, vt ipsimet fatentur, non competit pro vsufructu, sed pro patientia tantum. Deinde & secundò, quod cùm Veteres statuissent, vsumfructum biennio extingui non vtendo; quo pacto ampliùs contendere possent, an duraret actio accessoria ad patientiam competens, erat enim plus quàm manifestum, extincto principali, extingui debere statim accessorium; & sic de re indubitata dubitationem mouissent, aut ineptè quidem se habuissent, cùm potiùs dubitare deberent de principali, quàm de accessorio, & ab ipso vsufructu dependenti. Reiecta ergo ea solutione, & omissis aliis, quas accuratè, & subtiliter confutaut Modernus Paris. In dict. l. si partem, ex num. 94. cum seqq. Pro vera huiusce difficultatis explicatione constituenda erunt nonnulla, quibus hæc res distinctè, & meliùs quàm hactenus dissoluta, atque intellecta manebit. In primis certum esse, actionem[sect. 7] pro vsufructu competentem tolli hodie noua Imperatorum constitutione, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes, vt de vsufructu ipso dictum est suprá. num. 3. & communi Doctorum placito probatum, per illum textum in dict. l. corruptionem, vt de communi testantur Modernus Paris. in dict. l. si partem, num. 94. Petrus Ricciardus in dict. §. finitur, num. 25. vbi nonnullis difficultatibus in contrarium oppositis satisfacit. Deinde veteres Iurisprudentes. siue Iureconsultos, Iu[sect. 8]stinianum etiam in d.l. corruptionem, egisse expressim de actione personali primæua, quæ pro vsufructu debito constituendo conceditur, non de secundaria, quæ pro patientia datur; quicquid malè intellexerit communisrelata suprà, n. 6. meliùs perceperunt Modern. Paris. vbi suprà, Ioannes de Platea in dict. §. finitur, num. 11. & ibidem Petrus Ricciardus ex num. 25. Secundò, passim deceptos Doctores in hac materia,[sect. 9] tam antiquos, quàm Neotericos, aut saltem rem hanc assequutos non fuisse, credentes Iustinianum in d.l. corruptionem, dumtaxat decidere, quòd vsusfructus ipse iam constitutus amittatur per simplicem non vsum decem, vel viginti annorum; nec aliud requirere, vt amissio ipfa inducatur: in quo errore post glossam ibi, verbo, altercantibus, & in dict. §. finitur, verbo, per modum, sunt omnes Scribentes, quos hactenus ab initio huius capitis retulimus. Baldus etiam in cons. 235. num. 1. vol. 2. Couar. variar. resolut. lib. 1. cap. 17. n. 11. Balbus de præscriptionibus, 3. part. 4. partis principalis, num. 2. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 168. Ricciardus in dict. §. finitur, num. 23, . & ibidem Antonius Pichardus num. 10, Padilla in dict. l. fiunt. C. de seruitutibus, n. 1. qui non aduertunt ad textum in dict. l. corruptionem: vbi, vltra negligentiam non vtendi per legitimum tempus, requirit amplius Iustinianus, quòd talis exceptio vsufructuario opponatur, quæ etiamsi dominium vendicaret, posset eum præsentem, vel absentan excludere: inde infertur, verum sensum illorum verborum, Nisi talis exceptio, &c. in eo consistere, vt neces[sect. 10]sariò intelligere debeamus, Iustinianum ipsum nouè statuisse, nec actionem personalem pro vsufructu competentem nec vsumfructum ipsum iam constitutum, ex sola negligentia non vtentis amitti, nisi talis præscriptio, siue exceptio, ei opponatur, quæ sussiceret ad præscribendam proprietatem, & integrale dominium, cuius pars vsusfructus dicitur, l 4. ff. de vsufructu, hoc est decem vel viginti annorum præscriptio, cum titulo, & bona side, iuxta decisionem l. finalis, C. de præscriptione longi temporis: aut sine his triginta annorum præscriptio, iuxta textum in dict. l. sicut, & in d.l. omnes C. de præscriptione triginta vel quadraginta annorum. quòd suadetur, & probatur apertè ex textu in dict. l. corruptionem, in vers. & est satis durum: & in dict. §. finitur, In[sect. 11]stitut. de vsufructu, vbi dicit Imperator, Vsumfructum amitti non vtendo per modum, & tempus. Quæ verba non obscurè significant, tempus solum legitimum non vtendi non sufficere, vt vsusfructus amittatur, nisi alia concurrant, scilicet bona sides, & titulus, iuxta modum definitum in dict. l. corruptionem, ad quem se refert tex[sect. 12]tus in dict. §. finitur, cuius sensum non perceperunt glossa, & Doctores communiter, nec etiam Theophilus, Balduinus, Eguinarius, Cuiacius, & Riccciardus, non aduertentes, Iustinianum in eo textu loqui de modo & forma tradita in dict. l. corruptionem, scilicet de titulo, & bona fide, quæ vltra legitimum tempus ad præscriptionem vsusfructus requiruntur: Verè tamen intelligunt superiores verba prædicta, per modum & tempus, non referenda ad modum, quo fructuarius tanquam bonus paterfamilias vti, non abuti debet: sed ad tempus moderatum, & taxatum, decem, vel viginti annorum, vt Accursius ipse explicauit ibi. ac communiter omnes, secundùm Ricciardum num. 22. ad finem. Nam, vt inquit ibidem Eguinarius Baro vers. quod verò per modum, in fine, si de hoc modo sensisset Iustinianus, non ita loqueretur, sed hoc modo, non vtendo vt bonus paterfamilias, vel abutendo. Probatur etiam superior interpretatio ex l. vltim. C. de præscriptione longi temporis, vers. sit igitur, iuncto fine, ibi: Eodem obseruando, ac intellectu Glossæ finalis asserentis, textum illum loqui de præscriptione amittendi vsumfructum, interuenientibus aliis requisitis, titulo scilicet, & bona side: quem sequuntur, & declarant Iason in l. 1. ff. de acquirenda possessione, n. 94. & Crotus num. 47. qui tamen debuerunt pro eo intellectu expendere, atque allegare textum in dict. l. corruptionem, & in dict. §. finitur, ne ipse tanquam falsus rejiceretur ab omnibus, vt testatur Padilla in l. 2. C. de seruitutibus, num. 24. Talis igitur præscriptio decem, vel viginti annorum, cum titulo, & bona fide, extinguit non solùm vsumfructum iam constitutum, sed etiam actionem personalem, quæ ad constituendum vsumfructum competit, vel triginta annorum sine eis, ex d.l. sicut, & dict. l. partem. Quod vltra carteros subtiliter annotauit Modernus Parisiensis ad dict. l. si partem, num. 101. vbi respondet ad textum in dict. l. penultima, C. de seruitutibus; & nonnullis fundamentis, quæ ex eadem l. corruptionem, & in aliis iuribus in contrarium deduci possent. Deinde & tertiò, Dinum in regul. Possessor, de regulis[sect. 13] iuris, lib. 6. col. penult. & Panormitanum in cap. de quarta, ead. col. de præscriptionibus, rectè docuisse, ad limitationem præscriptionis seruitutum realium, requiri in præscriptione seruitutis personalis vsusfructûs titulum, & bonam fidem, ad instar immobilium: & illos sequutus est Balbus de præscriptionibus 2. part. 4. part. quæst. 2. num. 3. fol. mihi 287. qui num. 6. ex Cæpola, & aliis, vbi non interuenit titulus, rectè etiam firmauit, in personali vsusfructus seruitute sufficere tempus longissimum, hoc est triginta annorum: quare autem seruitus personalis[sect. 14] vsusfructus præscribatur ad instar immobilium, & titulum requirat, plenè declarat idem Balbus dict. 2. part. 4. part. num. 1. Vers. ista etiam est ratio, & num. 4. fol. mihi 288. Padilla in dict. l. 2. C. de seruitutibus, num. 22. Prætereà & quartò obseruandum est, nonnullos, vt[sect. 15] dicebat Faber in dict. §. finitur, tentasse, actionem personalem competentem pro vsufructu, siue ad constituendum vsumfructum, non finiri decem, vel viginti annis, sed durare sicut cæteras personales, quæ durant spatio triginta annorum, per textum in dict. l. sicut, & in dict. l. omnes. Quibus addunt Recentiores nonnulli. id profitentes verum in dict. l. corruptionem, minimè probari, actionem personalem pro vsufructu competentem, decem vel viginti annorum spatio finiri, sed tradi dumtaxat regulam generalem, non solùm actionem personalem pro vsufructu competentem, de qua inter antiquos altercatio fuerat, sed nec ipsum vsumfructum non vtendo amitti. Quam regulam generaliter traditam, tam in vsufructu iam constituto, quam in actione personali ad vsumfructum constituendum, in solo vsufructu iam constituto limitat Iustinianus, vt non habeat locum, cùm exceptio talis opponitur, quæ dominum vendicantem posset excludere, sed de actione personali nihil a Iustiniano deciditur; & sic ea actio non tollitur, nisi ad minus triginta annorum exceptio opponatur: & pro hac parte expendi possunt nonnulla verba Iustiniani in dict. l. corruptionem, prout ea subtiliter expendit Baldus ibidem num. 6. Verumenim verò, ea sententia, atque d.l. corruptio[sect. 16]nem, interpretatio ex eo placere non potest, quòd absurdum maximum videatur, regulam generalem tradere Iustinianum, tam in actione personali pro vsufructu competente, quàm in ipso vsufructu constituto, & demùm regulam in vtroque æqualiter, & generaliter traditam, in altero dumtaxat intelligi limitatam, vt non habeat locum, vbi talis exceptio opponitur. &c. Prætereà, quia quæstioni propositæ de actione personali plenè respondet Iustinianus, dum dicit: Nisi talis exceptio. &c. Hoc est, nec actionem, nec vsumfructum non vtendo amitti, nisi talis exceptio opponatur, &c. Et sic generaliter excipitur de eo, quod antea dictum erat, vt nec actio, nec vsusfructus non vtendo amittatur, nisi talis exceptio, &c. quod videtur præsentire gloss. verbo, altercantibus, ibid, in vers. Secundò videtur, & apertè probarunt alij Doctores communiter, qui actionem etiam personalem pro vsufructu, decem, vel viginti annorum spatio finiri voluerunt, vt cum Azone, Bartolo, Aretino, & aliis, ex communi firmat Ricciardus in d. §. finitur, num. 25. ad finem, vbi cum Portio rectè aduertit,[sect. 17] actionem pro vsufructu constituendo competentem finiri spatio decem, vel viginti annorum, contra naturam personalium actionum, quæ durant spatio triginta annorum propter naturam rei, hoc est ipsius vsusfructus. Nam cùm vsusfructus tollatur non vtendo dicto spatio decem, vel viginti annorum, actio ipsa eodem tempore tolli debet, cùm sequatur naturam ipsius vsusfructus, cuius gratiâ est introducta, vt in d.l. corruptionem, vbi Imperator forsan sic statuere motus est ea ratione, quòd non debeat esse melioris conditionis is, qui actionem dumtaxat pro vsufructu constituendo habet, quàm qui habet vsumfructum iam constiturum: idcircò in vtroque voluit idem ius obseruari. Secundo loco, & principaliter constituendum est, hodie de iure huius Regni, quoad actionem personalem[sect. 18] competentem pro vsufructu constituendo, seruandam esse decisionem l. 63. Tauri, quæ corrigit l. sicut, & l. omnes, C. de præscript. 30. vel 40. annorum, statuítque, vt omnis personalis actio viginti annorum spatio finiatur, siue præscribatur, & hodie est l. 6. titul. 15. lib. 4. nouæ, collectiones Regiæ: atque earum materiam, & dispositionem plena manu explicarunt Couar. in regul. possessor, de regulis iuris in 6. 2. part. §. 11. à princ. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 1. §. 11. & 12. per tot. & §. 13. num. 3. D. Paz. in praxi, 4. part. primi tomi, cap. 3. num. 14. & 15. Sarmientus selectatum, lib. 2. cap. 9. Menchaca de success. creatione, lib. 1. §. 10. à num. 29. vsque ad num. 39. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. verbo, in re certa, num. 33. & num. 63. Ioannes Guttierrez in l. nemo potest, ff. de legatis primo, ex num. 480. cum multis seqq. & num. 200. vsque ad num. 210. Salazar de vsu & consuetudine, c. 11. n. 52. quibus iunge Molinam de iustitia & iure, tractatu. 2. disputat. 66. & 67. & 71. & vide omninò Azeuedium in dict. l. 6. tit. 15. lib. 4. forsan tamen tentari posset, adhuc incorrectam manere decisionem d.l. corruptionem, propter rationem assignatam suprà, num. 17. quæ sic militat hodie tempore dict. l. Regiæ 63. sicut olim tempore d.l. sicut & l. omnes, C. de præscriptione 30. vel 40. annorum. Quoad vsumfructum vetó constitutum amittendum,[sect. 19] l. 24. titul. 31. partit. 3. versic. otro si dezimos, non requirit titulum, neque bonam fidem, sed non vsu dumtaxat, siue negligentia non vtentis decem, vel viginti annorum spatio contenta esse videtur, vt colligi potest ex illis verbis: Otro si dezimos, que si aquel à quien fuere otorgado el vsofructo, o el vso en alguna cosa, non vsasse del, nin otro ensu nome, por diez annos estando en la tierra, o veinte, seiendo en otra parte, que por tanto se pierde el derecho del vsofructo, o del vso que auia en la cosa, e tornasse al señor de la propriedad. Idque procedere etiam de iure Canonico arbitratus est eruditissimus Gregorius Lopez qui in l. 16. tit. 31. partit. 3. verbo, à buena fe, expressè affirmat, quòd in realibus, & rusticis seruitutibus, vel in personalibus vt vsusfructus & similibus, tantùm consideratur negligentia non vtentis, & consequenter non requiritur bona fides de iure Canonico: mouetúrque principaliter doctrinâ Bartoli, ad quam se remittit in l. sequitur, §. si viam, ff. de vsucapionibus, vbi Bartolus num. 2. expressim docuit,[sect. 20] quòd præscriptiones procedentes ex sola negligentia aduersarij, procedunt etiam hodie de iure Canonico cum mala fide: Inde esse, quòd licèt ius Canonicum in quacunque præscriptione regulariter exigat bonam fidem, cap. vigilanti, cap. vltimo, & per totum titul, de præscriptionib. non tamen corrigit l. sicut l. omnes l. cum notissimi, C. de præscript. 30. vel 40. annorum. Ex quibus certum est, quòd de iure ciuili præscriptio 30. vel 40. annorum procedit in actione personali cum mala side: & reddit rationem, quia ius Canonicum improbat præscriptionem, quæ causatur à possessione possidentis, & præscribentis mala fide, non verò eam, quæ ex negligentia tantùm non petentis causatur. Verùm hæc ratio non adeò tuta est, vt contra ipsum Authorem retorqueri non possit; enimverò iura ciuilia, quæ præscriptionem permittunt cum mala fide, correcta sunt iure Canonico, nedum in actionibus realibus, sed etiam in personalibus, vt contra Bartolum, cum glossa, atque infinitis vtrisque iuris Authoribus affirmant Balbus de præscriptionibus 1. part. tertiæ partis principalis, quæst. 10. num. 3. versicul. & mihi placet, fol. 217. & latius quæstione 13. per totam, fol. 232. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 12. & n. 34. Padilla in l. 1. C. de seruitutibus, n. 42. Ioannes Guttierrez, & alij relati suprà, num. 18. Tiberius Decianus in consil. 108. num. 41. volumine. 3. Achilles Pedrocha in consilio. 36. num. 364. volum. 1. Deinde quia de iure com[sect. 21]muni certum est, differentiam constitui inter præscriptionem libertatis seruitutis vrbanæ, & libertatem præscribendam contra rusticam seruitutem: Nam in vrbana semper requiritur bona fides in rustica verò sola negligentia aduersarij sufficit, vt cum Communi, ex multis Authoribus annotauit Padilla in dict. l. 1. C. de seruitut. num. 38. & confirmat expressè l. 16. tit. 31. partit. 3. quæ in præscriptione libertatis seruitutis rusticæ non requirit bonam fidem, quam nominatim exigit in præscribenda libertate seruitutis vrbanæ: & Gregorius ibi existimat, eam differentiam procedere etiam de iure Canonico. Sed contrarium, imò correctam esse per ius Canonium, & generaliter præscriptionem actionum, & seruitutum non esse cum mala fide, asserit Padilla in dicta. l. 1. C. de seruitutibus num. 42. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. dict. §. 10. num. 12. Ex quibus omninò destruitur sententia, atque fundamentum Gregorij. Denique, quia regulariter in omnibus & nominatim[sect. 22] in actionibus, & iuribus incorporalibus, de iure Canonico nullam præscriptionem procedere cum mala fide, nec seruandas esse de iure Pontisicio Regias constitutiones, ac pragmaticas, quæ debitum, siue actionem ad debitum petendum certo tempore præscribunt nec etiam audiendum debitorem, qui ad euitandam solutionem, temporis tantùm præscriptione se defenderet, plenè probant Menchaca d. §. 10. videndus ex num. 26. vsque ad n. 37. Padilla in d.l. 1. C. de seruitutibus, n. 43. & 44. Ioannes Guttierrez in d.l. nemo potest, num. 476. & n. 484. Gama decis. 334. Molina de iustitia & iure, tract. 2. Disput. 66. & seqq. & disput. 71. Ex quibus videtur necessariò dicendum, quòd in vsufructu, & aliis seruitutibus non sufficiat de iure Canonico sola negligentia non vtentis, nisi etiam bona fides interueniat, quæ esse poterit in exemplis adductis ab his, quos retulit Parladorius rerum quotidianarum lib. 1. cap. 1. §. 11. in fine. Prætereà d.l. corruptionem, decisionem singularem esse, dum statuit, non sufficere[sect. 23] solam negligentiam non vtentis, vt amittatur vsusfructus; sed necesse esse, vt opponatur fructuario talis exceptio, quæ etiamsi dominium vendicaret, posset eum præsentem, vel absentem excludere: & sic etiam de iure Canonico procedere debere, ex dictis adhuc: & quamuis in dict. l. 24. titul. 31. partit. 3. id non exprimatur, quod in dict. l. corruptionem, in versic. nisi talis exceptio, expressè deciditur: adhuc tamen necessaria erit saltem bona fides, ex his, quæ superiùs contra Gregorium Lopez probauimus. Remanet ergo firma, atque diligenter enucleata con[sect. 24]stitutio d.l. corruptionem, quæ ampliatur primò per Iasonem addition. 2. in addit, ad Portium, in dict. §. finitur, vt procedat non solùm in totum, verùmetiam pro parte vt pro parte amittatur vsusfructus, & pro parte non, si fructuarius pro parte non vtatur, & pro parte sic, per textum, quem ipse allegat in l. excepta, ff. quibus modis Vsusfructus amittatur, & in l. si cui, iuncta glossa ff. de vsufructu. Sed melius probatur in l. placet, ff. quibus modis vsusfruct. amittatur, & latiùs declarat Ricciardus in dict. l. §. finitur, num. 9. per totum, fol. 146. Secundò ampliatur, vt procedat non solùm in vsufru[sect. 25]ctu iam constituto; sed etiam in vsufructu constituendo, siue actione pro eo competente, vt suprà explicatum est, & expressim significat Iustinianus ibi. & non solùm in vsufructu relicto in vltima voluntate, verùm etiam inter viuos, secundùm Aretinum in d.§. finitur, vbi plenè declarat Ricciardus ex n. 25. & priùs docuerat gloss. verb. altercantibus, ad medium, in eadem l. corruptionem. Tertiò ampliatur, vt procedat non solùm in vsufru[sect. 26]ctu, & sic in seruitute personali, vt dicto tempore finiatur, sed etiam in seruitutibus realibus, per textum in dict. l. sicut vsusfructus, C. de seruitutibus. Ex qua communiter deduxerunt Doctores, Seruitutes omnes reales per non vsum eodem temporis spatio finiri, quo de personali seruitute vsusfructus dictum est hactenus, vt per Padillam ibi, num. 2. qui latiùs explicat in l. sequenti. Quartò ampliatur, vt procedat non solùm in vsu[sect. 27]fructu rerum immobilium, vt tempore prædicto finiatur, sed etiam in vsufructu mobilium, aut se mouentium, vt etiam eodem tempore decem, vel viginti annorum non vtendo amittatur, per textum in dict. l. sicut, & tenet glossa verbo, excludere, in eadem l. corruptionem: vbi reddit rationem, quia vsusfructus rei immobili comparatur, vt est textus in l. fin. C. de præscriptione longi temporis, & in l. insto, §. non mutat, ff. de vsucapionibus: sed contra sentit Cuiacius vt cum eo dicebamus sup. n. 3. Limitatur verò, vt minimè procedat in vsufructu ci[sect. 28]uitati, aut Ecclesiæ relicto, qui cùm centum annorum spatio durare debeat, l. an vsusfructus, ff. de vsufructu, l. si vsusfructus municipibus, ff. de vsufructu legato, & alio cap. suprà latiùs declaratum est: sic & centum annorum spatio per non vsum amitti, aut finiri debebit, vt rectè aduertit, & fundat Petrus Ricciardus in dicto. §. finitur, Institut. de vsufructu, num. 23. & 24. Secundò limitatur in operis seruorum, quæ non vten[sect. 29]do, aut capitis diminutione non amittuntur: quòd solus Petrus Gregorius annotauit in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. n. 13. & reddit veram rationem, quia opera in actu consistit, nec prius est in rerum natura, quàm is dies venerit, quo præstanda est, l. 1. cum sequent. ff. de operis seruorum. Denique limitatur, cum vsusfructus alternis annis[sect. 30] legatur; quo casu non posse eum vtendo amitti, scribit Paulus in l. si vsusfructus, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur; & signat rationem, quia plura sunt legata. Pro cuius explicatione constituere necessarium erit, quòd annua legata, siue præstationes annuæ cùm singulis an[sect. 31]nis relinquuntur, tot legata dicuntur, quot sunt anni, l. Senatus, §. finali, ff. de donationibus causa mortis: & pro primo anno legatum est purum, pro sequentibus con[sect. 32]dictionale, l. si Stichum, §. stipulatio, ff. de verborum obligat. Idcircò non sufficit in eis vna præscriptio pro om[sect. 33]nibus annis, sed tot sunt necessariæ præscriptiones, quot sunt anni, & præscriptio incipit in quolibet anno, siue de anno in annum, & pro illis annis, pro quibus cessatur triginta annis; vnde si triginta anni tantùm essent elapsi, non esset præscriptum nisi pro primo anno; & si fi 31. tunc pro primo, & secundo; & si 32. tunc etiam pro tertio, & sic de singulis: quia cùm in principio cuiuslibet anni, noua obligatio, & actio oriatur, quælibet per se requirit cursum triginta annorum, & pro futuris nondum cœptis, nulla potest esse inchoata præscriptio, vt per textum, & glossam ibid. resoluunt Doctores communiter in l. cùm notissimi, §. in his, C. de præscriptione 30. vel. 40. annorum. Bartolus, Alexander, & cæteri in l. de pupillo, §. si pluribus, in principio, ff. de noui operis nunciatione. Cadrensis in dict. l. si Stichum, §. stipulatio, ff. de verbor. obligat, num. 1. versic. Secundò est vtilitas. Et in hoc conueniunt omnes Doctores communiter, & tam vltramontani, quam citramontani, vt ex multis testantur Balbus de præscriptionibus, 4. par. 4. partis principalis, n. 3. folio mihi, 321. Boërius decis. 336. per totam. Hieronymus Gigas de pensionibus, quæst. 83. n. 2. & quatuor sequentibus, fol. mihi. 140. Anton. Gomez. tom. 2. variar. cap. 11. de qualitatibus contractuum, nu. 45. Aluarus Valascus consultatione 49. ex principio. Vsusfructus ergo relictus simpliciter absque distributione temporis, vt amittatur, licèt sussiciat vnica præscriptio, quia vnicum legatum esse censetur, vt scribit Baldus in l. 1. ad finem, quæst. penultima. C. de sententiis quæ sine certa quantitate, & cum aliis sequuntur Baldus vbi suprà, n. 5. Aluarus Valascus dict. consultatione 49. num. 3. Tamen cùm alternis, siue singulis annis relinquitur, quia tunc sunt plura legata, plures etiam præscriptiones requiruntur, sic vt vniuscuiusque anni vsusfructus decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes non vtendo amittatur, vt declarat glossa in dict. l. si vsusfructus, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, quæ debet intelligi in hunc modum, vt si inter præsentes sint elapsi anni decem, tunc non sit præscriptum nisi pro primo anno tantùm; & si vndecim, tunc pro primo, & fecundo; & si duodecim, tunc etiam pro tertio, & sic de singulis, vt glossâ non relatâ, resoluit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 168. vers. quod tamen intellige, folio mihi 363. & est de mente Boërij dict. decis. 336. num. 3. ad medium, & docuit expressim Iacobus de Rabe, ad quem nullus Neotericorum aduertit in eadem l. si vsusfructus, in principio. Dicit tamen & singulariter quidem Balbus, d. tract.[sect. 34] de præscriptionibus 4. part quartæ, part. principalis, q. 5. num. 2. fol. mihi 325. quòd hodie de iure Canonico nulla currit præscriptio in istis annuis præstationibus, siue pensionibus, nec respectu promittentis, vel eius à quo relidctum est legatum annuum in testamento propter malam fidem, nec respectu hæredis eius, cui nocet mala fides defuncti: quod est notandum ad textum in d.l. si vsusfructus, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, & confirmari posse videtur ex his, quæ contra Gregorium Lopez numeris præcedentibus adnotauimus suprà. # 68 CAPVT LXVIII. Vsusfructus vtrùm præscriptione acquiri possit aduersùs dominum proprietatis, si constituatur ab eo, qui dominus non est? Vbi res ista breuitate & veritate explicatur, & nonnulla ab Authore annotantur, ad quæ Neoterici omnes hucusque scribentes sic non animaduertunt. Continuæ etiam, vel quasi, atque discontinuæ seruitutis materia remissiuè tractatur, & de præscriptione earum nonnulla dicuntur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus si constituatur ab eo, qui dominus non est & fructuarius titulo, & bona fide per legitimum tempus decem, vel viginti annorum vtatur, etiam nulla interueniente scientia, & patientia aduersarij præscribitur, & acquiritur ius vsusfructus aduersus dominum proprietatis. -  2 L. vltima, in versicul. final. C. de præscriptione longi temporis, loquitur de præscriptione acquisitiua vsusfructus, cum Communi. -  3 Vsufructuarius, ex qua possit præscribere possessione, vel quasi, remissiue. -  4 Textum in dict. l. vltima, C. de præscriptione longi temporis, Cini, Bartoli, ac aliorum resolutioni non obstare, & quorundam traditionem falsam esse. -  5 Seruitutes acquiruntur ex traditione facta à non domino, cum titulo, vel per patientiam veri domini. -  6 Seruitus habens causam continuam, præscribitur eodem temporis spatio quo cæteræ res immobiles præscribuntur, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes. -  7 Seruitus realis merè discontinua, siue quæ causam discontinuam habet, non præscribitur ordinario tempore, sed immemoriali, cuius initij in contrarium memoria non existat. -  8 Doctores communiter errore lapsos, credentes distinctionem communem continuæ, ac discontinuæ seruitutis limitandam in seruitutibus personalibus, & docentes seruitutes eas etiam discontinuas ordinario tempore præscribendas, prout hoc num. & seqq. explicatur. -  9 Seruitus discontinua cum titulo, & bona fide præscribitur tempore ordinario decem, vel viginti annorum, etiam nulla interueniente scientia, & patientia aduersarij, contra quem præscribitur. -  10 Vsusfructus vsucapione acquiri non potest, cùm sit res incorporalis, ex sententia glossæ, quæ probatur, & declaratur, & num. seqq. & vide infrà. n. 16. & 17. -  11 Pro seruitute vsusfructus competit Publiciana. -  12 Publiciana non datur pro his, quæ non præscribuntur. -  13 Verba quantumcunque generalia, immemorialem præsicriptionem non excludunt. -  14 Immemorialis præscriptio non solùm centum annos, sed etiam mille, atque infinitum tempus comprehendit, & sic centenariâ præscriptione potentior est. -  15 Immemorialis præscriptio maximos effectus producit, & per eam omnis titulus necessarius præsumitur. -  16 In præscriptione seruitutum, vtrùm titulus necessarius sit. -  17 Vbi refertur communis Doctorum differentias inter prædíales, & personales seruitutes; & taxatur. -  18 Ius pascendi in pratis, siue aruis alienis, quo tempore præscrbiatur, & an realis sit, vel personalis seruitus? -  19 Vsufructuarius præscribere non potest proprietatem nec etiam eius hæres. PRo absoluta huius capitis explicatione breuitati, &[sect. 1] veritati adhærendo, in primis constituendum erit: Quòd si vsusfructus constituatur in aliqua re, ab eo, qu dominus non est, & fructuarius de iure, hoc est titulo, & bona side, per legitimum tempus decem, vel viginti annorun vtatur, etiam nulla interueniente scientia, & patientia aduersarij, præscribere, & acquirere ius vsusfructus poterit aduersùs dominum proprietatis, vt videtur esse textus formalis, & expressus in l. vltima, in versicul. final. C. de præscriptione longi temporis, qui loquitur de præscriptio[sect. 2]ne acquisitiua vsusfructus, & procedit in vsufructu formato, idest constituto ab eo, qui dominus putabatur: & sic de vsusfructus ipsius acquisitione, vt contra gloss. ibidem intelligunt eum textum Cinus quæst. 3. Baldus n. 9. Salicetus num. 3. & Castrensis num. 9. Bartolus; in l. iusto, §. non mutat, ff. de vsucapionibus, & in l. 3. §. ex contrario, num. 3. ff. de acquirenda possessione, vbi dicit communem sententiam Iason num. 27. & seqq. & sequuntur Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 19. num. 9. vers. Quartus casus, & cap. 20. num. 6. Balbus de præscriptionib. 2. part. 4. part. principalis, quæst 2. num. 6. 7. & 8. fol. mihi 290. Padilla in l. 2. C. de seruitutibus, num. 24. vers. Quartum intellectum, & num. 30. Antonius Gomezius tom. 2. variar. cap. 15. de seruitutibus num. 26. vers. seruitus verò mixta, qui benè fundat, & nonnullis fundamentis pro contraria parte vrgentibus satisfacit. Denique tractat,[sect. 3] ex qua possit vsufructuarius præscribere possessione, vel quasi: de quo etiam agit Padilla vbi suprà, num. 31. Secundò constituendum est, ex hac resolutione in[sect. 4]ferri posse ad nonnulla, ad quæ Neoterici hucusque scribentes non sic animaduertunt. Primò aduersùs Cini, Bartoli, & aliorum sententiam relatam suprà, nihil vrgere, quod nonnulli putarunt, sed malè quidem, textum in dict. l. vltim. C. de præscriptione longi temporis, in illis verbis: Nulla scientia vel ignorantia spectanda, iunctis sequentibus: vbi statim dicitur, idem obseruandum esse in vsufructu, & cæteris seruitutibus realibus: quæ verba denotare videntur, quòd loquatur ille textus de præscriptione vsusfructus extinctiua, & non acquisitiua; nam quasi possessio. qua præscribitur ius vsusfructus, & ius seruitutis realis, nihil aliud est, quàm aduersarij scientia, & patientia, l. quoties, ff. de seruitutibus l. 3. §. dare, sf. de vsufructu, l. 2. C. de seruitutibus, vbi Padilla num. 1. Et sic requiri videtur, quòd aduersarius sciat, & consequenter textus ille, dicens quòd ibi currit præscriptio ignoranti, sicut scienti, non potest intelligi de præscriptione acquirendi vsumfructum. Verumenimverò facillimum erit argumentationi huic respondere; nam vbi quis habuit titulum vsusfructus ab eo, qui dominus non erat (quo casu propriè tractatur de præscriptione) vt præscribere possit, sufficit titulus, & bona fides, nec requiritur scientia, aut patientia veri domini: in quibus terminis, in vsufructu, & cæteris seruitutibus prædiorum, loquitur textus in dict. l. vltima, cuius decisio confirmatur ex text, singulari in l. si ego §. 1. ff. de publiciana in rem actione, ibi: Traditis, vel per patientiam constitutis. Qui[sect. 5] est textus apertus ad hoc, quòd istæ seruitutes acquiri possunt per traditionem factam à non domino, vel per patientiam veri domini, quia titulus vel habetur à non domino, vel acquiritur per scientiam, & patientiam veri domini, vt singulariter dicit Cinus in dict. l. 2. C. de seruitutibus, quæst 7. & cum Castrensi, & aliis sequitur Iason in l. 3. §. ex contrario, ff. de acquirenda possessione, n. 30. vers. sed aduerte tu vltra alios. Cùm igitur superior resolutio in eo principaliter fundetur, quòd titulus habeatur à non domino, qui tamen tanquam dominus constituit vsumfructum in aliqua re; prædictum scientiæ, aut parientiæ fundamentum nihil obstare poterit in contrarium: Intellige tamen (quod apertè suppositum est) scientiâ, aut patientiâ interueniente, titulum necessarium non esse, vel saltem scientiam, & patientiam pro titulo habendam, vt diximus suprà, & vide infra num. 16. & 17. Secundò infertur ad explicationem limitationis, & doctrinæ communis Decretorum, in qua continuæ vel quasi, & discontinuæ seruitutis appellatione frequenter vtuntur, & earum materiam plenè explicant, vt ex referendis infrà constabit: & nouissimè Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutib. 1. part. num. 48. per totum. Constituuntque primò; Quòd seruitus habens[sect. 6] causam continuam, præscribitur eodem temporis spatio, quo cæteræ res immobiles præscribuntur, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes cum bona fide; titulum tamen non requirunt, l. 2. C. de seruitutibus l. si quis diuturno, ff. si seruitus vendicetur l. foramen, ff. de[sect. 7] seruitutibus vrbanorum l. 15. & 16. titul. 31. partit. 3. Seruitus verò realis merè discontinua, siue quæ causam discontinuam habet, non præscribitur ordinario tempore, sed immemoriali, cuius initij in contrarium memoria non existat, vt per illum textum declarant gloss. Bartolus, Castrensis, & omnes in l. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus, & in l. 2. C. eodem tit. in l. 1. §. finali, per illum textum, ff. de aqua pluuia arcenda: & esse communem omnium resolutionem firmant, & latiùs declarant Couar. resolut. lib. 1. cap. 17. num. 11. Corrasius in dict. l. seruitutes, num. 30. Balbus de præscription. 2. part. 4. par. principalis, quæst. 1. per totam fol. mihi 274. videndus etiam quinque quæst, seqq. Padilla in d.l. 2. C. de seruitutibus, ex n. 25. cum multis seqq. Antonius Gomez tom. 2.[sect. 8] variar. cap. 25. de seruitutibus, n. 27. & 28. Deinde distinctionem hanc communem inter seruitutes continuas, & discontinuas limitant, vt non procedat in seruitutibus personalibus, qualis est vsusfructus, quæ etiamsi discontinuæ sint, ordinario tempore præscribuntur: & ita in terminis post alios ex communi limitat Padilla in d. l. 2. C. de seruitutibus, num. 30. In quo quidem errore manifesto lapsi sunt Doctores communiter, proptereà quòd cùm textus in dict. l. vlt. C. de præscriptione longi temporis, & alia iura, ex quibus contendunt, quòd vsufructuarius præscribere possit vsumfructum, loquantur, & procedant vbi adest titulus, & bona fides: nihil spe[sect. 9]ciale potest esse in vsufructu, quia licèt seruitus discontinua non præscribatur nisi tempore immemoriali; tamen vbi præscribens habet titulum, & bonam fidem, iure potest tempore ordinario seruitutem præscribere, hoc est, decem, vel viginti annis, etiam nulla interueniente scientia, & patientia aduersarij, contra quem præscribitur, vt clarè colligitur ex textu in dict. l. vltim. in vers. finali, C. de præscriptione longi temporis, & ita tenet, & magistraliter declarat Castrensis in dict. l. seruitutes, 14. colum. penult. & cum aliis sequuntur Balbus de præscriptionibus, d. quæst. 1. num. l. fol. 277. Padilla in d. l. 2. C. de seruitutibus, num. 33. Couar. dict. cap. 17. num. 11. circa finem. Antonius Gomez, dict. cap. 15. num. 28. vers. aduertendum tamen. Igitur cùm interuenit titulus, nulla differentia est, quia seruitus realis discontinua ita præscribitur cum titulo, sicut seruitus personalis; & in vtraque sufficit titulus habitus à non domino cum possessione, vel quasi, longi temporis. Quòd si titulus non interueniat, nihil etiam speciale esse in vsufructu dicendum est, licèt contrarium expressim affirmet Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 19. colum. finali: vbi resoluit, quòd non interueniente titulo, ea differentia est inter seruitutem prædialem discontinuam, & seruitutem personalem vsusfructus; quòd seruitus realis non præscribitur nisi per tantum tempus, cuius non extat memoria in contrarium, sed in personali seruitute sufficerent triginta anni cum bona fide: & sequuntur Balbus dict. 2. part. 4. partis principalis, num. 6. fol. 290. Antonius Gomez. vbi suprà, num. 26. vers. seruitus verò mixta. Vnde & tertio loco infertur, non malè dixisse glos[sect. 10]sam in l. iusto, §. non mutat, ff. de vsucapionibus, in verbo, non potest, quòd vsusfructus non potest vsucapione acquiri, cùm sit res incorporalis, l. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus: & sequuntur Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 1. §. 7. num. 5. Tiberius Decianus in consil. 22. num. 23. volum. 2. sed reprobat Padilla in dict. l. 2. C. de seruitutibus, num. 30. ex eo quòd pro seruitute vsus[sect. 11]fructus competit Publiciana, l. si ego, §. si de vsufructu, ff. de publiciana in rem actione: ergo præscribi potest, l. cùm qui, ff. de publiciana in rem actione. Quia pro his[sect. 12] quæ non præscribuntur, Publiciana non competit, l. traditionem, ff. de publiciana in rem actione. Sed huic argumento non erit multùm difficile satisfacere, ideò pro solutione eius animaduerto, quòd iura hæc: & Authores in principio huius capitis, in contrarium adducti, loquuntur vbi adest titulus, & bona fides: quo casu vsusfructus, & cæteræ seruitutes, etiamsi discontinuæ sint, ordinario tempore præscribi possunt, vt suprà probauimus; & sic nihil specialitatis vsufructui tribui potest: Quòd si titulus absit, eadem ratio in vtraque seruitute & personali, & prædiali militabat olim, nisi tuitione Prætoris vsucapio, aut præscriptio procederet, vt statim dicam. Nec verba generalia prædictæ glossæ vsu[sect. 13]capionem excludentia, immemorialem præscriptionem excludunt, ex sententia glossæ in authent. vt de cætero commutationes Ecclesiasticarum rerum, verbo, præscriptione, collatione 5. quæ etsi loquatur in centenaria, à fortiori tamen procedit in immemoriali præscriptione, vt ibi annotauit Angelus, & Iason in l. 1. num. 41. C. de seruis fugitiuis, Modernus in consuet. Pariens. 1. part. tit. 1. §. 7. num. 14. Quia immemorialis præscriptio non so[sect. 14]lùm centum annos, sed etiam mille, atque infinitum tempus comprehendit; & sic centenaria præscriptione potentior est, vt dixit Oldradus in consil. 254. num. 18. & post infinitos alios sequuntur statim referendi Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. capit. 6. ex num. 45. vsque ad num. 51. maximósque effectus producit, & per[sect. 15] eam omnis titulus necessarius præsumitur. Rolandus in cons. 3. n. 97. lib. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 40. ex num. 20. lib. 1. Craueta in cons. 238. num. 8. & 9. Menochius lib. 3. præsumptione 131. ex num. 42. cum seqq. Auiles in capitulis prætorum, cap. 8. glossa, costumbre, vers. Octaùo limita. Mieres de maioratu, part. 4. quæst. 20. n. 47. Burgos de Paz in consil. 15. num. 10. cum pluribus seqq. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 2372. num. 24. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæst. 14. num. 69. vsque ad num. 84. Achilles Pedrocha in cons. 36. ex n. 348. cum multis seqq. Gironda de gabellis, 1. part. ex num. 39. cum multis seqq. fol. 15. & 19. eo præcipuè, quòd in seruitute discontinua ad conciliationem multorum iurium, ita obseruauit glossa in dict. l. seruitutes, 14. verbo, certam, versic. vt tamen plenè, & sequuntur infiniti relati per Couar. in regul. possessor, in initio, 2. part. num. 6. & lib. 1. variarum, cap. 11. num. 11. Padilla in dicta l. 2. C. de seruitutibus, num. 26. Quartò infertur, veram esse communem Doctorum[sect. 16] traditionem, in acquisitione, aut præscriptione seruitutum, titulum necessarium non esse: quod docuit glos. in d.l. seruitutes, 14. ff. de seruitut. dicto verbo, certam, vers. & fortè, & in l. 2. C. eod. tit. vbi Padilla communem omnium sententiam profitetur, & glossas, Dinum, Baldum, Butrium, Abbatem, Felinum, Bellameram, Bartolum, Florianum, Salicerum, Corrasium, Cæpolam, Corneum, Balbum, Couar. Iasonem, & Igneum sic renentes congerit in vnum, & confirmat l. 15. tit. 31. partit. 3. à qua recedendum non est, licèt contrà voluerit Fulgosius in l. si quis diuturno, n. 3. ff. si seruitutis vendicetur, Duarenus lib. 1. disp. cap. 34. Idèm[sect. 17]que procedit de iure antiquo in acquirenda personali seruitute vsusfructûs, quamuis contrarium asseruerit Communis relata per Corrasium in d.l. seruitutes, n. 30. Quæ tamen vera non videtur; dum Constituit differentiam inter prædiales, & personales seruitutes: nam sicut in acquirenda prædiali seruitute, quæ fiebat olim tuitione Prætoris, non erat necessarius titulus; ita similiter necessarius non erat in acquisitione vsusfructus, in quo æqualiter non procedebat vera vsucapio propter desectum possessionis, ex sententia glossæ sic intelligendæ, quæ relata fuit suprà, num. 10. Hodie tamen in vtraque titulus necessarius erit cum bona fide, nec aduersarij scientia, & patientia necessaria est, ex textu in dict. l. vltim. in versic. finali, C. de præscriptione longi temporis; nisi vbi titulus deficiat: quo casu bona fides interuenire debebit, ex dictis suprà, iuxta quæ resolutio hæc intelligenda est, nisi dicamus quòd ex illa lege omninò titulus necessarius est hodie, sicut in aliis rebus immobilibus. Quintò infertur, deceptos manifestè nonnullos iuris[sect. 18] Authores, qui existimarunt, ius pascendi in pratis, siue aruis alienis, ordinario tempore præscribendum, eo quòd sit velut personalis seruitus vsusfructûs; in qua sententia fuit Paulus Castrensis in cons. 113. num. 3. lib. 2. & alij, quos referunt statim citandi, qui conuincuntur manifestè; primó, quia ius pascendi non est seruitus personalis, sed realis, cùm ad successores etiam particulares pertranseat, per tex. in l. testatrix, §. plures ex municipibus, ff. si seriatus vendicetur, l. 3. l. pecoris, ff. de seruitutibus rusticorum, l. 6. tit. 31. partit. 3. Et sic cùm hæc seruitus sit realis ac discontinua, non potest quæri, nisi tempore immemoriali: quod ita tenuerunt Guid. Pap. Paulus Parisius, Decius, & alij multi, quos referunt, & sequuntur Couar. resolut. lib. 1. cap. 17. num. 11. Padilla in dict. l. 2. C. de seruitutibus, num. 32. Vltra quos, & secundò, ex eo conuincitur Castrensis sententia, quòd vsusfructus non quæritur tempore ordinario, nisi concurrentibus iis, quæ in reliquis seruitutibus desiderantur, ad hoc vt ordinaria præscriptio sufficiat, vt suprà vidimus. Vnde Constat quòd etsi ius pascendi esset velut personalis seruitus, vt Castrensis existimabat, non ideò sequeretur, quòd ordinario tempore præscribi posset, nisi prædicta concurrerent, quæ in initio huius capitis, & numeris præcedentibus diximus. Sextò & vltimò infertur, vsufructuarium, vel eius[sect. 19] hæredem proprietatem præscribere non posse, etsi vsumfructum possideat, per textum in l. neque fructuarium, C. de vsufructu: Tum propter malam fidem, quam habet, quia scit possidere rem alienam: Tum etiam, quia deficit illi omnis titulus, ex quo possit præscriptionem inchoare, & perficere, vt notarunt ibidem glossa, Bartolus, Salicetus, Baldus, & omnes Doctores communiter. Menochius in cons. 201. num. 124. lib. 3. qui num. 125. singulariter limitat, & declarat. # 69 CAPVT LXIX. Vsusfructus vtrùm cessione in iure, siue alienatione vsufructuarij amittatur, & cum proprietate consolidetur: vbi quæ hucusque in toto Mundo scripta sunt ab aliis, recensentur in vnum, quamplurimorum traditiones in hac materia nouiter, & verè confutantur, & res ista accurata, atque absoluta resolutione explicatur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus cessione in iure qualiter amittatur? & num. seqq. -  2 Cessio in iure qualiter fieret olim? & de forma eius, remissiuè. -  3 Doctor Felicianus de Solis laudatus ab Authore. -  4 Vsusfructus si extraneo cedatur, quare nihil agi dicatur? & vide infrà, num. 21. & seqq. -  5 Vsufructuarius alienare non potest vsumfructum, aliàs amittit illum, ex sententia multorum. -  6 Aduersùs quos quamplurima iura expenduntur, & contraria pars multorum Authorum authoritate fulcitur, & probatur infrà, num. 15. -  7 Vsufructuarius alienare non potest, nec cedere vsumfructum, siue ius vsusfructus; commoditatem verò sic, ex sententia communi, quæ improbatur infrà, num. 11. & vide num. 17. -  8 Vsufructuarius alienans vsumfructum simpliciter, vel ius vsusfructûs, intelligitur in dubio alienare commoditatem tantùm, licet se vendere vsumfructum, vel ius vsusfructûs dicat; idque ex sententia quorundam, vt actus valeat, & pœna enitetur, vide infrà, num. 17. -  9 Contrà tamen ex sententia quorundam, de qua vide infrà, dicto num. 17. -  10 Nouelli consideratio in hac materia nouiter explicata. -  11 Distinctio communis relata suprà, num. 7. confutatur. -  12 D. Francisci Sarmienti consideratio noua in hac materia, nouiter, & verè conuicta. -  13 Dominici Martucij Neapolitani conciliatio quædam in superiori difficultate, nouiter adducta, atque improbata per Authorem. -  14 Author vt totam hanc materiam iuxta Scriptorum sententias declaret, atque multorum contrarietates componat, nonnulla constituere necessarium duxit. -  15 Vsufructuarium impunè posse, ac iure ipso vsumfructum, quem habet, siue ius vsusfructus alienare, & contrà docentes legibus ipsis contrarios existere. -  16 L. vsufructu, 9. C. de vsufructu, explicatur, & Pinelli interpretatio nouiter confutatur. -  17 Vsusfructus cùm venditur, vtrùm ius ipsum vsusfructûs, an commoditas tantùm vendi intelligatur: vbi absoluta, & vera traditur resolutio; quorundam traditiones confutantur, & res ista meliùs quàm hactenus explicatur. -  18 Fabij Acoromboni laborem in hac materia, inanem, & frustratorium, nouè considerat Author. -  19 Vsusfructus quare vendi possit extraneo, cedi verò non possit: vbi communis Neotericorum ratio probatur. -  20 Arij Pinelli, & Martini Monter à Cueua traditiones in hac materia improbantur. -  21 Vsusfructus amittitur, & cum proprietate consolidatur, cùm extraneo ceditur, ex sententia Neotericorum quorundam. -  22 Contrà ex sententia glossæ, & aliorum, quæ ab Authore probatur. -  23 Et pro ea fortiter, ac concludenter ponderatur textus in §. finitur, Institut. de vsufructu. -  24 Ius cessum, vel translatum si ex aliqua causa ad cessionarium transire nequit penes cedentem remanet. -  25 Lex, si vsusfructus, 67. ff. de iure dotium, explicatur. -  26 Vsumfructum locari posse: idque latissimè declaratum remissiuè. PRo expedita huius capitis explicatione constituen[sect. 1]dum erit in primis: Quòd vsusfructus finitur etiam, siue amittitur cessione in iure, hoc est, cum vsufructuarius domino proprietatis vsumfructum cedit, per textum in §. finitur, Institut. de vsufructu, in illis verbis: Item finitur vsusfructus, si domino proprietatis ab vsufructuario cedatur, l. si vsusfructus, 67. ff. de iure dotium, ibi: Quoniam dicimus vsumfructum à fructuario cedi non posse, nisi domino proprietatis, l. vnica, §. sin autem vsufructuarius, C. communia de manumissionibus, ibi: Siquidem hoc modo, vt cedat, vsumfructum proprietario. Paulus lib. 3. sententiarum, tit. 6. versiculo, vsusfructus. Vlpianus in fragmentis, tit. 19. vers. in iure cesso, & ibidem Cuiacius, Hotmannus, Brisonius, & Prateius de verbis iuris, verbo, cedere, & verbo, cessio. Eguinarius Baro. ad titulum Institut. de vsufructu, in fine. vers. in iure cessione. Franciscus Hotmannus ad titulum ff. quibus modis vsusfructus amittitur, num. 6. vbi etiam Cuiacius, Brisonius lib. 1. selectionum, c. 7. Sarmient. lib. 3. selectarum, c. 9. Et cessio[sect. 2] in iure, qualiter fieret olim, & formam eius explicant Vlpianus, Cuiacius, Hotmannus, & Brisonius vbi suprà. Reuardus ad leges duodecim tabularum, cap. 16. & de authoritate prudentum, cap. 5. & cum Budeo, Sigonio, Gneuara, & aliis optimè explicat conciuis noster D. Felicianus de Solis, & eruditus quidem vir, & propter[sect. 3] eximiam virtutem, assiduámque legendi, atque scribendi diligentiam quacunque laude dignus, tractatu, de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 4. & 5. Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. 15. Sed[sect. 4] si extraneo vsusfructus cedatur, nihil agi, respondet Iustinianus in d. §. finitur; idque variis modis exponi solet per Doctores communiter, qui mire variant in explicatione eius textus, vt constat ex his, quę in proposito scripserunt Arias Pinellus, Ioan. Garsia, Emmanuel Mendez, & alij, quos statim referam, & nouissimè Petrus Augustinus Morla tit. 6. de seruitutibus, d. quæst. 1. n. 15. ad finem. Petrus Ricciardus ad d. §. finitur, num. 28. & 32. Martinus Monter-à Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 46. ex num. 9. cum seqq. fol. 553. Nonnulli enim existimant, cedendo extraneo nihil agi, respectu eiusdem extranei, cui nihil ea cessione quæritur; agi tamen aliquid ex parte cedentis, & ipsi satis damnosum, quia per cessionem amittitur vsusfructus, & cum proprietate consolidatur, per eundem textum sic intellectum, & l. si vsusfructus. 67. ff. de iure dotium, in versic. quoniam: vbi hæc pars ex sententia multorum, veluti expressim probari videtur; dicit enim Pomponius in hunc modum: Quoniam dicimus vsumfructum à fructuario cedi non posse, nisi domino proprietatis: & si extraneo cedatur, idest ei qui proprietatem non habeat, nihil ad eum transire, sed ad dominum proprietatis reuersurum vsumfructum. Vnde quam plurimi, & maximi no[sect. 5]minis Authores deducere solent, quòd vsufructuarius alienare non potest, nec cedere vsumfructum, quem habet aliàs amittit eum, & statim cum proprietate consolidatur; & consequenter inter modos amittendi vsumfructum, is etiam connumerari debet ex dictis iuribus, & textu in l. vsufructu, 9. C. de vsufructu, in illis verbis: Vsufructu matri tuæ, prædiorum, & mancipiorum relicto, tam alienatio, quàm manumissio interdicta est: per quæ sic obseruant glossa in d.l. si vsusfructus, verbo, vsumfructum, & in d. §. finitur, verb. cedendo. Azo in summa, C. de vsufructu. Albericus, Castrensis, Alexander, Socinus, Ripa, Iason, Corneus, Alciatus, Loazes, Negusantius, Couarru. Parisius, & alij, quos congesserunt in vnum Arias Pinellus 3. p.l. 1. C. de bonis maternus, n. 38. vers. Glossa in d. §. finitur, Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 10. num. 28. Sarmientus selectarum, lib. 3. cap. 9. num. 1. Lara in l. si quis à liberis, §. parens, num. 60. ff. de liberis agnoscendis. Redoanus tractatu, de rebus Ecclesiæ non alienandis, quæst. 15. ex num. 2. vsque ad num. 12. fol. 69. & quæst. 79. cap. 10. fol. 449. Emmanuel Mendez in repetitione l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. part. num. 119. fol. mihi 38. D. Felicianus de Solis tractat. de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 1. Barbosa in l. vsufructu, 58. ff. soluto matrimonio, num. 1. versic. Prætereà, & ex eadem ratione, fol. 931. & hanc partem probarunt Cuiacius in d. §. finitur, & ad Vlpianum. in fragmentis, tit. 19. & ad Paulum, tit. 6. vers. in iure cessio. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 7. num. 40. vers. sed quam ipsi, & communiorem, atque receptiorem profitentur Antonius Gomezius tom. 2. variar. cap 15. de seruitutibus, nu. 15. Ioannes de Matienço in l. 13. tit. 11. glossa 3. num. 14. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ: vbi post alios expendit l. 24. tit. 31. partit. 3. in illis verbis: Otro si dezimos, que si aquel a quien fue otorgado el vsofruto, o el vso en alguna cosa otorgasse despues a otro alguno el derecho que auia en ella, que se desata por ende el vsofruto, o el vso, etornasse por ende al señor de la propriedad, e de alli adelante non la deue auer, nin el otro a quien lo el otorgo. Sequuntur etiam eandem partem Borgninus Canalcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 65. in fine. Fabius Acoromboni in repetition. l. naturaliter, §. nihil commune, num. 32. ff. de acquirenda possessione. Hieronym. Gabriel in cons. 192. n. 11. & 14. vol. 2. Cephalus in consil. 436. num. 109. lib 3. Hyppolitus Riminaldus in cons. 436. n. 12. volum. 4. & nouissimè, securè & constanter hanc sententiam tuetur Martinus Monter-à Cueua decisionum Regni Aragonum, decisione 46. ex num. 9. & num. 22. & 55. Verùm in contrarium, imò quòd vsufructuarius pos[sect. 6]sit impunè alienare ius vsusfructus, vel vsumfructum ipsum, nec per alienationem consolidatio contingat, adeo expressim nonnulla iura vrgent, vt reuera cauillari non possint: in primis enim Vlpianus in l. arboribus, 13. §. vsufructuarius, ff. de vsufructu, id apertè probat, dicit enim: Vsufructuarius vel ipse frui ea re, vel locare, vel vendere, vel aliis fruendam concedere potest. Nam & qui locat vtitur, & qui vendit; sed & si alij precario concedat, vel donet, puto eum vti, atque ideò retinere vsumfructum. Ergo patet, vsufructuarium posse alienare vsumfructum; nec ideò amittere illum. Deinde Martianus in l. non vtitur. 45. ff. eodem tit. de vsufructu, sic scribit: Non vtitur vsufructuarius, si nec ipse vtatur, nec nomine eius alius, putà qui emit, & in §. planè, eiusdem l. sic ait: Planè illud interest, quòd si vendidero vsumfructum etiam si emptor non vtatur, videor vsumfructum retinere. Ergo si retinetur vsusfructus, non reuertitur ad proprietatem propter alienationem. Iulianus etiam in l. cui vsusfructus, 74. eiusdem tituli, inquit in hunc modum: Cui vsusfructus legatus est, etiam inuito hærede eum extraneo vendere potest. Præterea Iustinianus ipse minimè negauit hoc, expressim potiùs concessit in §. 1. Institut. de vsu & habitatione, sic scribens: Minus autem iuris est in vsu, quàm in vsufructu; nam is qui fundi nudum habet vsum, nihil vlterius habere intelligitur, quam vt oleribus, pomis, floribus, & aliis ad vsum quotidianum vtatur, nec alij ius quod habet, aut locare, aut vendere, aut gratis concedere potest, cùm is qui vsumfructum habet, possit hæc omnia facere. Denique eandem doctrinam apertè docuerunt & alij Iureconsulti in l. in venditione, ff. de bonis authoritate iudicis possidendis, l. vsufructu, 58. ff. soluto matrimonio, l. vltima, ff. de vsuris, l. si is qui bona, §. vsusfructus, ff. de pignoribus, l. necessariò, 8. §. finali, ff. de periculo & commodo rei venditæ. Ex quibus iuribus, vsumfructu liberè alienari, vendi, pignori dari, aut alio modo distrahi posse, tenuerunt glossa in dict. l. arboribus, §. 1. verbo, donare. Balduinus, Theophilus, Hotmannus, & Minsingerus in dict. §. finitur: vbi constanter defendit, & latè fundat Petrus Ricciardus num. 30. 31. & 32. Aretinus in l. qui Romæ, §. duo fratres, n. 28. ff. de verb. oblig. Albericus sibi contrarius in l. 1. C. de bonis maternis, Pinel. 3. p.l. 1. C. de bonis maternis n. 39. per tot. & n. 40. Mod. Paris. in labyrintho sexdecim legum, ad l. si vsusfructus, ff. de iure dotium, n. vlt. fol. mihi. 179. Emman. Suar. lib. 1. obseruationum, cap. 6. Hugo Donellus de pignoribus, tit. an in omnibus rebus quæ in bonis sunt, pignoris obligatio consistat. Cuiacius sibi contrarius lib. 15. obseruationum, cap. 6. Prateius in thesauro iuris ciuilis, verbo, vsusfructus. Lara in d. §. parens, n. 60. D. Felicianus tract. de censibus, lib. 2. d. cap. 4. n. 4. Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, qu. 1. nu. 14. & 15. & vt certum admittit Petrus Surdus in cons. 155. n. 5. & in consil. 184. num. 5. lib. 2. Cephalus in consil. 20. n. 21. lib. 1. Aliis verò magis placuit, distinguendum esse inter[sect. 7] vsumfructum ipsum, aut ius vsusfructus, & inter facultatem, aut commoditatem percipiendi fructus: vt scilicet vsusfructus, vel ius vsusfructus nequeat cedi, nec alienari, ipsa verò commoditas, aut facultas percipiendi fructus alienari, aut cedi possit; illa enim diuersa iudicatur ab ipso vsufructu, extinguitúrque morte vsufructuarij alienantis, non illius in quem alienata est: & sic dicunt prædicta iura contraria concilianda gloss. Baldus, Bartolus, Alexander, Antonius Gomezius, Couarruuias, Fabianus, & alij quam plurimi, quos in vnum congesserunt Arias Pinellus dict. 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, nu. 38. vers. alij distinguunt. Lara in dict. §. parens, num. 60. & 61. & sequuntur Oroscius in l. si tibi decem, §. pactum, num. 2. ff. de pactis. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 66. in principio, folio mihi, 231. Ioannes de Matienço in dict. l. 13. tit. 11. lib. 5. gloss. 3. num. 15. Hieronymus Gabriel in cons. 162. ex num. 11. vsque ad num. 17. volum. 2. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. vltim. num. 16. & post longam disputationem magis probant Ioannes Garsia dict. cap. 10. ex num. 28. vsque ad num. 45. Sarmientus selectarum, lib. 3. cap. 9. nu. 2. qui interpretatur textum in dict. §. 1. de vsu & habitatione, intelligendo, quòd leges quæ permittunt vsufructuario alienare, hoc ei tribuunt, vt ostendant eum plus iuris habere, quàm habet vsuarius, qui nec vendere, nec locare, nec donare potest commoditatem, quam ipse habet, nedum ius suum ad alium transferre; & sic secundùm eum verum est, vsufructuarium posse alienare vsumfructum, si cum vsuario conferatur, vel cum aliis, qui commoditatem alienare non possunt, quam ipse potest: si verò conferatur vsufructuarius cum proprietario. tunc etiam verum est ipsum alienare non posse, hoc est ius vsusfructus in alium transferre, quod in sua persona est, eo modo quo dominus proprietatem alienare potest, quamuis possit eo modo, quo vsuarius non potest: sequuntur etiam superiorem distinctionem D. Spino in speculo, gloss. 13. principali, de legato vsusfructus, num. 61. Peregrinus de fideicommissis, articul. 40. num. 117. Petrus Surdus de alimentis, tit. 9. quæst. 22. n. 9. folio mihi, 398. Barbosa in dict. l. vsufructu, ff. soluto matrimonio, disputans ex num. 1. vers. prætereà & ex eadem ratione, vsque ad num. 10. & nouissimè hanc distinctionem communem constanter defendit Martinus Monterà Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 46. per totam, maximè ex num. 22. & num. 55. Qui inde Constituunt, & in praxi[sect. 8] commendant, vt scilicet vsufructuarius alienans vsumfructum simpliciter, vel ius vsusfructus, intelligatur in dubio alienare commoditatem tantùm, licèt se vendere vsumfructum, vel ius vsusfructus dicat, idque vt actus valeat, & pœna amissionis vsusfructus euitetur: quod post Baldum, Socinum, Curtium iuniorem, Crauetam, Imolam, Aretinum, & alios referunt Pinellus dict. 3. p. l. 1. C. de bonis maternis, num. 38. vers. alij autem ex proximis. Barbosa in dict. l. vsufructu, n. 5. in fine. Ricciardus in d. §, finitur, num. 33. in finalibus verbis. Ioann. Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 10. n. 28. qui supposito pro certo, quòd in praxi sit seruanda decisio d.l. 24. tit. 31. partita. 3. quæ iuxta prædictam distinctionem debet intelligi, vt ipse existimat ibid. num. 33. Antonius Gomezius etiam tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, num. 17. D. Spino vbi suprà, nu. 61. Inde infert num. 41. quòd si quis hodie vendat simpliciter vsumfructum quem habet, etiam stante ea lege non amittet vsumfructum, quia potest venditio verificati in facultate percipiendi fructus, ita vt interpretari debeamus in dubio de commoditate, & non iure vsusfructus actum. Secus verò si[sect. 9] vendat vniuersum ius vsusfructus, quod habet, vel totum ius vsusfructus, quod habet, vel quicquid iuris habet, quia tunc sumus in claris, & manifestè apparet voluisse fructuarium ius ipsum vsusfructus vendere, & sit locus dictæ legi Partitæ, amittitúrque vsusfructus, & ad proprietatem reuertitur: quod in terminis iuris communis docuerat prius Baldus in cons. 335. num. 1. vol. 1. & cum Beroo, Viuio, & aliis securè probat Martinus Monter-à Cueua d. decis. 46. num. 16. & 17. qui, cùm in claris sumus, & ius vsusfructus vendi expressum est, prædictam interpretationem nullo modo admittendam putat. Quo modo (vt obiter dixerim) saluari poterunt, quæ in proposito annotauit Nouellus in l. 1. ff. soluto[sect. 10] matrimonio, num. 364. dicens speciale esse in concessione vsusfructus dati in dotem, vt ipsius dotis fauore talis interpretatio fiat, inferènsque ad textum in d.l. si vsusfructus, ff. de iure dotium, iuxta communem eius intellectum probatum in dict. l. Partitæ, & in l. vsufructu, 58. ff. soluto matrimonio, vt in specie earum legum non amittatur vsusfructus, nec seruetur pœna communis sententiæ, licèt maritus in restitutione dotis ius ipsum vsusfructus, non commoditatem mulieri cederet; idque fauore dotis, ne mulier eo modo vsufructu carens indotata maneat: & simile in cedente pensionem, ad limitationem alterius sententiæ communis tradit Rupellanus in enchirid. iuris, pag. 265. Nam, vt vides apertè, negari non potest, quin aliquid speciale sit in dote iuxta secundam hanc opinionem; quæ, cùm in claris sumus, superiorem interpretationem improbat. Sed iuxta primam sententiam nihil specialitatis in dote esse poterit, cùm regulariter in omni concessione, aur cessione vsusfructus, praefati Authores eam interpretationem admittant. Verùm de communi hac distinctione, & eruditè, &[sect. 11] meritò dubitauit Pinellus dict. 3. part. l. 1. num. 39. vbi contra glossam, & communem opinionem verius existimat, Vsufructuarium non solùm commoditatem alienare, sed & ius suum impunè distrahere posse. Quod probarunt alij quamplurimi relati suprà, num. 6. Deinde falsum, & erroneum affirmat, quod Communis probat, nempe iura relata suprà num. 6. de alienatione commoditatis intelligenda, non de vsufructu, vel iure ipsius vendito. Moueturque concludenti, & vera ratione: Quòd generaliter, inquam, loquantur, & sine tali distinctione vendendi vsumfructum, facultatem fructuario concedant; frustra enim prohiberetur vsufructuario vsusfructûs alienatio, si posset ipse commoditatem alienare, cùm idem effectus sequatur, quem, & non nomina vsusfructus, vel commoditatis considerare debemus: vel, vt ego considero, malè in eis legibus alienandi vsumfructum potestas concessa esset vsufructuario indistinctè, si commoditatem dumtaxat alienare posset, atque alienando vsumfructum à iure ipsius caderet. Quare eandem distinctionem communem improbant etiam D. Felicianus de censibus lib. 2. dict. cap. 4. num. 3. Augustinus Morla emporij, dict. § tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. 14. Ricciardus in dict. §. finitur, num. 31. & 32. qui nonnulla considerai, ex quibus omninò dilui possunt ea, quæ in fauorem Communis scripsit nouissimè Martinus Monterà Cueua dict. decis. 46. ex num. 22. Diluitur etiam D. Francisci Sarmienti consideratio,[sect. 12] de qua suprà, num. 7. ex iis iuribus, quæ adducebamus suprà dict. num. 6. Quæ indistinctè probant, posse fructuarium vendere, & distrahere quoquo modo vsumfructum quem habet, nec conferunt eum cum proprietario, ant vsuario, nec ab illis distinguunt, & à mente Imperatoris in dict. §. 1. Instit. de vsu & habitatione, adeò alienum est, probare distinctionem commoditatis, aut iuris vsusfructus, vt potiùs probauerit contrarium apertè in illis verbis: Nec vili alij ius quod habet, aut locare, aut vendere, aut gratis concedere potest, cum is qui vsumfructum habet, possit hæc omnia facere, Quæ verba cauillari non possunt, nec congruè præfatam interpretationem admittunt: licèt enim Iustinianus conferret vsufructuarium cum vsuario, non tamen diceret licere fructuario ius suum vendere, aut locare, si tantùm commoditatem alienare eidem permitteret; sed & conferendo ius fructuarij cum iure proprietarij, ad quod nullus animaduertit, inquit expressim Iulianus Iureconsultus in l. cui vsusfructus, 74. de vsufructu, quod is, cui vsusfructus legatus est, etiam inuito hærede, eum extraneo vendere potest: Quocirca Dominicus Martucius Neapoli[sect. 13]tanus, quem hactenus nullus in proposito retulit, variarum explanationum iuris, lib. 3. cap. 90. num. 5. aliter prædictam contrarietatem componit, dicítque, eius interpretationem esse, vsumfructum non posse alienari in extraneum, ita vt in persona vsufructua rijdesinat, & nouus vsusfructus incipiat in persona extranei, in quem sit alienatio, & hoc modo procedat textus in dict. §. finitur, in vers. item finitur: Aut verò loquimur, quando vsufructuarius ita alienat vsumfructum, vt perceptio fructuum sit penes extraneum, ius verò vsusfructus non finiatur in persona fructuarij, sed apud ipsum remaneat, ita vt in vsufructu finiendo eius vita inspiciatur, qui alienat, non autem in quem sit alienatio, & morte ipsius vsufructuarij finiatur, quia resoluto iure dantis, resoluitur ius accipientis; & ita procedant ea, quæ habentur in d. §. 1. Instit. de vsu, & habitatione, cum concordantibus. Verùm hæc concordia continet in effectu idem, quod Communis, quę distinguit inter ius vsusfructus, & commoditatem, solùm exprimit vsusfructus finiendi tempus, hoc est, vt finiatur morte vsufructuarij alienantis, non verò eius, in quem alienatur; quod etiam supponit pro indubitato dicta Communis, nec vllus vnquam de hoc dubitauit: facto siquidem vsufructuarij alienantis non deberet plus durare vsusfructus, nec proprietario præiudicium fieri. Dubium ergo non versabatur in tempore, quo vsusfructus finiri debebat sed in hoc, an vsusfructus alienari posset, nec-ne. Deindetextus in dict. §. finitur, prædictam conciliationem non patitur; indistinctè enim dicitur, Vsumfructum domino tantùm proprietatis cedi posse, quòd si extraneo cedatur, nihil agi: nec distinguitur, an ita cedatur, siue alienatur, vt finiatur morte alienantis, aut eius in quem alienatur, vtroque potiùs casu nihil agi dicendum est ex natura cessionis, de qua infrà. Quapropter vt totam hanc materiam iuxta Scripto[sect. 14]rum omnium sententias declaremus, & tot contrarietates componamus, siue quid de iure verius nobis videatur, in medium proferamus; Constituenda erunt nonnulla, quibus dubium hoc in futurum sublatum videbitur, aut saltem dilucidiùs, & meliùs quàm hactenùs declaratum. In primis, vsufructuatum impune posse, ac iure ipso[sect. 15] vsumfructum quem habet, siue ius vsusfructus alienare, per textum in dict. l. arboribus, 13. §. vsufructuarius, l. non vtitur, 45. l. cui vsusfructus, 74. ff. de vsufructu, in §. 1. Institut. de vsu & habitatione, cum aliis adductis suprà, num. 6. & Authoribus relatis ibi: inter alios autem libenter probarunt Pinellus 3. part. l. 1. de bonis maternis, num. 39. Emmanuel Mendez in l. cum oportet, C. de bonis liberis, 2. part. num. 119. vers. mihi autem videtur. Felicianus lib. 2. de censibus, capit. 4. num. 4. Morla emporij, 1. parte, tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. 14. & 15. Ricciardus in dict. §. finitur, num. 32. Inde consequenter falsam esse. ac iuri ipsi contrariam opinionem existimantium, vsumfructum nec alienari posse, & deteriùs quidem eius partis sequaces, non solùm alienationem negasse, sed etiam fructuario alienanti pœnam adiecisse, vt inter alios multos relatos suprà n. 5. nouissimè adiecit Martinus Monter-a Cueua dict. decis. quadragesimasexta. ex num. 9. Nec contrarium probat textus in dict. l. vsufructu,[sect. 16] 9. C. de vsufructu, vbi tam alienatio, quàm manumissio vsufructuario prohibetur: nec satisfaciunt aliquo modo Neoterici omnes in hac materia scribentes, solus Pinellus vbi suprà, num. 40. vers. inde simul, respondet, ideò in eo textu dictum fuisse, vsumfructum in aliam personam alienari non posse, vt significetur, talem alienationem nocere non debere proprietario, quia effectus, & tempus, quo vsusfructus durare debet, non attenditur, nisi ex persona fructuarij alienantis; & ita negotium ipsum, ac ius sic manet, ac si alienatio non fieret: idemque probat, & latius explicat, sed Pinellum tacet, Petrus Ricciardus in d. §. finitur, num. 33. Verùm hæc interpretatio non modò diuinat ad illum textum, in quo effectus talis nullo modo consideratus est; imo violat etiam, & destruit apertè mentem eiusdem, quippe cùm indistinctè traditum sit, quòd vsufructu prædiorum, & mancipiorum relicto, tam alienatio, quàm manumissio interdicta est. Quæ verba euidenter demonstrant, in eo textu non agi de vsufructuario vsumfructum tantùm alienante; tunc enim non diceret Imperator alienationem interdictam esse, quæ tot legibus permissa est, sed actum fuisse, vt rectissimè obseruauit Odofredus ibidem, de vsufructuario alienante vsumfructum simul cum proprietate; & ita non aduersatur quod colligitur ex textu ibi: Alienatio inter dicta est, scilicet prædiorum, & mancipiorum, de quibus dixerat, vt sicut prædia in totum alienari non possunt, l. res quæ, 17. C. de iure dotium: sic nec mancipia in totum manumitti; sed tunc seruabitur decisio leg. 1. vers. sin autem vsufructuarius, C. communia de manumissionibus. Secundò & principaliter Constituendum est, præce[sect. 17]denti resolutioni proximum dubium esse, vtrùm superiora iuta, quæ expressè dicunt vsumfructum vendi, alienari, donari, ac alio quocunque modo distrahi posse, sic debeant intelligi, vt scilicet vsufructuarius possit alienare, donare, & locare vsumfructum; sic vt in emptorem transeat dumtaxat commoditas quædam, siue facultas percipiendi fructus; an verò sic alienare permittatur eidem, vt in emptorem transeat ius vtendi, & fruendi siue ius illud vsusfructus primum quo quisque vsufructuarius Constitutus est; & cum in dubio simus vendicto simpliciter vsufructu, quid ex natura ipsius, & iuris dispositione in emptorem transire dicendum sit: in quo animaduertendum erit, primò, quòd ferè omnia iura; quę alienandi potestatem vsufructuario concedunt, prædictam dubitationem non declarant apertè, sed potiùs modò denotant vnum, modo aliud: nam in dict. l. arboribus, §. vsufructuarius, l. non vtitur, l. cui vsusfructus, ff. de vsufructu, cum aliis adductis suprà num. 6. vsumfructum vendi, & aliis modis concedi posse dicitur generaliter; quod non minùs propriè intelligi posset de iure ipso vsusfructus, quàm de commoditate, nisi postmodum expressim dictum esset, quòd vsufructuarius venditum, siue donatum, siue alio quouis modo concessum à se vsumfructum retinet, & vti videtur, si ipse vtatur; siue is cui concessio facta est. Ex quo denotari videtur, ius ipsum vsusfructus vendi non posse, nec venditum censeri, cùm vsusfructus simpliciter venditur; nam si vendi posset, & reuera venderetur, & traderetur, nullo modo posset ampliùs retineri: prætereà in l. necessario, 8. §. finali ff. de periculo, & commodo rei venditæ, ex quo scribit Paulus: Interest vtrùm ius vtendi & fruendi, quod solum tuum sit, vendas, videretur expressè decisum in fauorem fructuarij, vt itis ipsum vsusfructus vendere possit, nisi statim ea differentia proponeretur, quæ vt procedere possit, ius ipsum remanere penes fructuarium necessarium sit. distinguit enim idem Paulus iureconsultus, an is, qui solum habet ius fruendi; hoc est, solum vsumfructum, vendat eum. vt tunc si venditor moriatur, extinguatur venditio vsusfructus, nihilque debeatur emptori; si verò emptor moriatur viuo venditore, debeatur vsusfructus hæredibus emptoris, quia dum venditor viuit, durat vsusfructus in persona eius, & sic non potest finiri morte emptoris: An verò is, qui vendit vsumfructum, sit dominus proprietatis fundi, cuius vsumfructum vendit; & tunc morte venditoris non extinguitur vsusfructus venditus: ideò hæres eius tenebitur emptori, morte tamen emptoris extinguitur, ita vt hæredi eius nihil debeatur; vt post alios ratione fundat Martinus Monter à Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 46. ex num. 2. cum tribus seqq. In summa igitur, vsusfructus finitur in eo textu, morte eius, qui verè fructuarius est; si ergo in prima parte expectatur mors venditoris, hoc est eius, qui vsumfructum solum venditum habebat, patet apud ipsum esse aliquod ius, & vsumfructum adhuc retineri post venditionem, aliàs morte emptoris vsusfructus extingueretur, frustráque mors venditoris expectaretur, vt rectè, & subtiliter considerabat Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, d. cap. 10. ex num. 33. vsque ad num. 37. & illum non referens Barbosa in dict. l. vsufructu, num. 5. Vides ergo præfata iura, & alia plura, modò in vnam, modò in aliam partem induci posse, nisi ratio iuris in hac re, atque earum legum intentio radicitùs, magis perpendatur; quâ tamen rectè, & maturè consideratâ, parum, aut nihil refragari possunt prædicta: verissimum enim est, quod diximus suprà, num. ff. vsumfructum ipsum, siue ius vsusfructus vendi posse, ac venditum cenferi simpliciter, non commoditatem tantùm: quod ex iuribus relatis suprà, num. 6. adeò expressim probatur, vt negari non possit, maximè ex textu, in § 1. Institut. de de vsu & habitatione, & dict. l. arboribus, 13. §. vsufructuarius, l. cui vsusfructus ff. de vsufructu. Ex natura tamen ipsius rei, hoc est vsusfructus, etsi vsusfructus ipsè, vel vsusfructûs ius alienari permittatur à iure, siue à fructuario simpliciter alienetur, adhuc tamen persona alienantis inspicitur, cuius vitæ ius quantumcunque generaliter alienatum restringitur, vt non amplius extet penes eum, in quem fructuarius alienat, quàm extaret penes ipsum alienantem, nec nouus vsusfructus Constituatur, ob rationem dict. l. necessario, §. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ. Deinde vt fructuarius vtifrui sic videatur, vendito, vel concesso alteri vsufructu, ad essectum retinendi, vel non amittendi illum, ac si non vendidisset: Non ergo transfertur nouum, nec potentius ius in personam emptoris per venditionem vsusfructus; conceditur tamen idem ius, quod vsufructuario competit, pro vita eiusdem limitatum, & restrictum, siue vt duraturum erat penes ipsum venditorem: Non enim potest ipse plus iuris, quàm quod habet, in alium transferre; Id autem non impedit, quin ius vsusfructus, aut vsumfructum ipsum alienari dicamus, cùm eadem facultas, idèmque ius in emptorem transeat, quod penes fructuarium erat, licèt cum persona eiusdem, non emptoris, quoad effectus iuris accipiendum sit. Quo modo, & verè quidem, superiores contrarietates possunt ad concordiam reduci, nec erit necesse verba violare, aut contra proprium sensum interpretari, cùm vsusfructus, aut ius vsusfructus venditur, & intelligere non de iure vsusfructus, sed de commoditate actum, vt intelligebant relati suprà, n. 8. cùm & ius ipsum vsusfructus impunè vendi, ac in emptorem transire iure possit, per textum in dict. §. 1. de vsu & habitatione, cum aliis multis; nec ideò amittatur, quòd claris, aut expressis verbis alienatum sit, vt crediderunt, sed malè quidem, relati suprà, num. 9. rectiùs explicauit Pinellus dicta 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 4. vers. inde infertur quartò, & vers. infertur septimò. Et sic intelligendo cessabunt omnia, quæ contra eundem Pinellum, ac sequaces eius considerarunt Ioannes Garsia de expensis, dict. cap. 10. num. 36. Barbosa in dicti l. vsufructu, num. 3. per totum. Lara in dict. §. parens, num. 68. & nouissimè Martinus[sect. 18] Monter-à Cueua dicta decis. 46. ex num. 9. cum seqq. & num. 22. cum seqq. Denique cessabit inanis labor Fabij Acoromboni in repetitione l. naturaliter, §. nihil commune, num. 32. & 33. ff. de acquirenda possessione, quæ habetur repetitionum iuris ciuilis, volum. 5. fol. mihi, 230. Vbi multum laborat in inquirenda ratione, quare vsusfructus alienari non possit; nam cùm Assumptum falsum sit, & iuris decisioni contrarium, rationem eius inquirere, frustratorium est. Tertiò, & principaliter constituendum est, vsufru[sect. 19]ctuarium non posse cedere vsumfructum extraneo, quamuis possit illum vendere, aut alio modo concedere, vt suprà diximus. Discriminis ratio consistit in eo, quòd cedere in iure dicebantur illi, qui dominium rei suæ in alium transferebant, ita vt à se omninò abdicarent, vt statim referendi annotarunt: ideò vsusfructus cedi non poterat, nam per cessionem ius illud incorporale vtendi, & fruendi transferendum erat, quod fieri non poterat citra domini consensum; vsusfructus namque seruitus personalis est, & personæ cohæret, ac cum ea extinguitur, vt sæpe dictum est, & probatur in l. 1. ff. de seruitutibus l. 3. §. finali, ff. quibus modis vsusfructum amittatur, l. non solum, §. tale, vers. quoties, ff. de liberatione legata: iura aurem personalia regulariter cedi non possunt, l. ex pluribus, 43. ff. de administratione tutorum, l. non solùm, 97. §. puellæ, ff. de ritu nuptiarum. Vendi verò, aut locari, vel donari poterat, quia per venditionem vsusfructus ipsè, siue ius vsusfructus fructuario competens, sic in alium transfertur, vt fructuarius ipse tale ius à se non abdicaret, retineret, potiùs per emptorem, nec ex venditione omninò amitterer eum, imò ex eiusdem persona, ac dum viuit emptor, vti videtur, vt post Cuiacium, & alios, rectè animaduertunt, & præfatam differentiam admittunt Lara in dicta l. si quis à liberis, §. parens, n. 68. in fine. Emmanuel Mendez in l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, 2. part. num. 119. vers. mihi autem. D. Felicianus lib. 1. dict. cap. 4. num. 4. per totum. Augustinus Morla emporij, dicto tit. e. de seruitutibus, quæst. 1. num. 15. Antonius Pichardus in dict. §. finitur, num. 14. videtur etiam probare Ioannes Garsia d. cap. 10. num. 38. & vsumfructum cedi non posse cum nonnullis antiquis admittit Barbosa in dict. leg. vsufructu, numero 1. in fine. Vnde apparet, & mihi quidem certum est, hac in re[sect. 20] deceptum eruditissimum Pinellum 3. part. d.l. 1. C. de bonis maternis, num. 40. vers. ex eisdem iuribus. Quatenus glossam, ac alios antiquos improbat, & superiorem distinctionem impugnat, nec præfatam differentiam inter venditionem, & cessionem, admittendam putat, cùm longe distet vnum ab alio re ipsa, & effectu, ex dictis supra, quidquid ipse contrà contendat, dum ad superiorem antiquitatem non animaduertit; quam etiam non fuit assequutus, & malè sequitur eum Aluarus Valascus consultat. 66. num. 25. & 26. Apparet etiam errore lapsum Martinum Monter-à Cueua d. decis. 46. num. 9. & seqq. malè æquiparasse, aut coniunxisse simul terminos hos alienationis, & cessionis; constituens indistinctè, vsufructuario nec alienationem, nec cessionem persam esse, cùm inter vnum, & alterum ex præcedentibus longa, maximáque differentiæ ratio sit, alienatióque permittatur eidem, seu venditio, cui cedere ob rationem prædictam prohibitum est. Quarto deinde loco Constituendum est, proximum[sect. 21] esse, & necessarium dubium inquirere, vtrùm cessione admittatur vsusfructus, & cum proprietate consolidetur, cùm extraneo ceditur? Et vsumfructum amitti cessione facta extraneo, ex glossa in d. §. finitur, verbo, cedendo, admittunt quamplures, quos in initio huius capitis addaximus: Mendez etiam Lusitanus in d.l. cum oportet, 2. p. num. 119. vers. & ideò dicit Iustinianus. Lara in d. §. parens, num. 70. & 71, D. Felicianus de censibus, lib. 2. cap. 4. n. 4. in fine. Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, quæst. 1. num. ff. in finalibus verbis. Martinus Monter. à Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 46. ex num. 9. cum multis seqq. qui fundantur dumtaxat ex verbis textus in d. §. finitur, Institutionib. de vsufructu, & leg. si vsusfructus, 67. ff. de iure dotium. Contrarium verò, imò propter cessionem extraneo[sect. 22] factam, vsumfructum non amitti, tenet gloss. in l. arboribus, §. vsufructuarius, verbo, donare, ff. de vsufructu: cuius sententiam veriorem esse cum aliis testatur Barbosa in d.l. vsufructu, ff. soluto matrimonio, num. 4. & eiusdem sententiæ fuisse videntur Borgninus Caualcan. de vsufructu mulieri relicto, post num. 67. Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 10. num. 37. in princip. & circa finem. Et pro hac parte concludenter vrgent fundamenta sequentia; Primò textus in d. §. finitur, in vers. item finitur, vbi[sect. 23] dicit Iustinianus, quòd finitur vsusfructus, & consolidatur cum proprietate, si domino proprietatis cedetur: planè si extinctio, & consolidatio contingeret, cùm extraneo ceditur, diceret Iustinianus, Item si extraneo cedatur; vel simul diceret, quòd finitur, si domino proprietatis, vel alij extraneo cedatur, nec adiecisset verba illa: Nam cedendo extraneo nihil agitur. Quæ impropriissima essent, si denotare vellet, amitti vsumfructum per cessionem huiusmodi, maximè volens docere modos, quibus finitur vsusfructus: Vnde verba illa maximo cum mysterio adiecta suere per Iustinianum, atque vt declararet, talem cessionem nullam, & inutilem reddi, nec vsusfructus extinctionem, aut amissionem inducere. adhuc enim post cessionem vsusfructus durat: & hoc intendit Imperator ibi. vt rectissimè intellexerunt Theophilus in eodem §. finitur, Contius lib. 1. disput. cap. 12. quicquid aliter contendant explicare Cuiacius in §. 1. Institut. de vsu & habitatione. Lara in d. §. parens, num. 71. Martinus Monter-à Cueua d. decis. 46. ex num. 9. Quorum interpretatio vltra superiorem inductionem, euidenter destruitur ex eo, quòd si cedere extraneo, esset modus amittendi vsumfructum, non omitteretur à Paulo receptarum, lib. 3. tit. 6. vbi exponens, quomodo in iure cessione amittatur vsusfructus, inquit: Quoties domino proprietatis fructuarius eum in iure cesserit. Quibus verbis innuit apenè, quòd cedere extraneo, non est modus amittendi vsumfructum. Deinde, quia vt suprà dicebamus, vsusfructus cedi non potest extraneo, propter naturam ipsius, quæ non patitur, ipsum à persona separari; & sic cùm cessio sit nulla, & inefficax, non debet vsufructuarius propter[sect. 24] alienationem, siue cessionem in se inutilem, amittere ius suum, ex doctrina Baldi in l. 2. num. 3. C. de Episcopali audientia. Item ex iuribus, quæ expressim dicunt, vt si ius cessum, vel translatum in aliquem, ad cessionarium transire, vel aliqua ex causa ei acquiri non potest, remanere debeat penes ipsum cedentem, vel transferentem, l. nec vtilem, in fine, cum glossa, verbo, oblatum, ff. ex quibus caus. maiores, l. cum quis, §. 1. & ibi notant Bartol. & Castrensis ff. de solutionibus, ibidem Bart. in l. qui Romæ, §. duo fratres, ff. de verborum obligationibus, quæst. 10. n. 24. in fin. & ibidem Aretinus num. 28. & Iason num. 79. Cremensis singulari 113. Ergo non potuerunt Doctores absque errore manifesto pœnam aducere, quæ expressa non erat, contra tot iura superius adducta, & contra textum in authent. de non eligendo, §. cum igitur, vers. sicut enim, collat. 1. l. at si quis. §. diuus autem, ff. de religiosis & sumptibus funerum: quæ dicunt pœnam priuationis non habere locum, nisi in casibus à iure expressis & multis probarunt Riminaldus in l. precibus, num. 143. C. de impuberum. Craueta de antiquitate temporum, 4. part. num. 18. Ex quibus diluuntur omninò, quæ in contrarium considerat nouissimè Martinus Monter à Cueua d. decis. 46. ex n. 9. cum seqq. & num. 28. vsque ad num. 32. Negamus enim talem pœnam amissionis à iure inductam, aut ius ciuile, vel naturale, ita cessionis actui resistere, vt in pœnam vsumfructum amitti, ac consolidari cum proprietate voluerit; cum potiùs factum ipsum annullare, non consolidationem inducere intenderit, vt ex d. §. finitur, constat apertè, & suprà probauimus. Denique fatemur, vsusfructûs naturam eam esse, quòd ius illius ad extraneum per cessionem transire non possit, negamus tamen inde consolidationem, aut amissionem inductam, nec factum adeò improbum esse, vt prædictus Author existimauit ibidem num. 30. quòd amissione vsusfructus puniri debuerit, satis potiùs fuisse, eiusdem facti nullitate inducta, vsufructuarij actum, & voluntatem irritare. Nec in prædicto casu variatio aliqua ex parte fructuarij considerari potest; enimverò fructuarius ipse vsumfructum cessit, lex verò cessionis actum improbat, nec factum aliquod, aut variationem eiusdem spectat, vt certum est. Nec obstat prædictis textus in d.l. si vsusfructus, 67. ff.[sect. 25] de iure dotium, in illis verbis: Quoniam dicimus, &c. Quæ nullatenus probant Communem, si rectè & maturè perpendantur, quoniam si vsusfructus extraneo cedatur, id est non habenti proprietatem, non inquit Iureconsultus, vsumfructum ad proprietatem reuerti statim, & de præsenti; vtitur, potius verbo, reuersurum, quod est futuri temporis, vt intelligamus eam reuersionem non contingere statim cessione facta, sed in futurum cedentis morte, vel aliis modis à iure expressis, vt rectè intelligit Arias Pinellus 3. part. d.l. 1. n. 39. in fine, & sequuntur Ioannes Garsia d. cap. 10. num. 37. Barbosa in d.l. vsufructu, num. 4. vers. neque repugnat. Ricciardus in d. §. finitur, num. 32. quicquid contrà, sed malè repugnet Martinus Monter-à Cueua d. decis. 46. ex num. 32. Et sic verba illa dumtaxat adiecta sunt, vt ostenderetur, nihil nocere proprietario, nec vsusfructus naturam alterare cessionis actum, non verò quasi in pœnam fructuarij cedentis vsumfructum extraneo, etsi aliter intellexerunt conditores d.l. 24. tit. 31, partita 3. qui sequuti sunt errorem communem, & falsum intellectum d.l. si vsusfructus, approbantes, provt sui moris est, opinionem Azonis, de quo in alio proposito valdè conqueritur Peralta in l. si quis in principio testam. ff. de legat. 3. n. 38. fol. mihi 399. Denique, & vltimo loco Constituendum est, vsufru[sect. 26]ctuarium locare posse vsumfructum, & consequenter vsumfructum ipsum sui naturâ locabilem esse: quod expressè probatur per text. in l. arboribus, 13. §. vsufructuarius, ff. de vsufructu, l. si quis domum, §. 1. ff. locati, §. 1. Instit. de vsu & habitatione. Ex quibus sic resoluit, & hanc materiam latissimè prosequitur, (idcircò consultò prætermitto eam) Vincentius Carocius de locateo & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 1. & duodecim seqq. & vide Pinellum 3. part. 1. primæ, C. de bonis maternis, ex num. 63. cum seqq. Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 21. ex num. 2. cum multis seqq. Mieres de maioratu, 4. p. quæst. 25. per totam. # 70 CAPVT LXX. Vsusfructus vtrùm obligari, pignoríve, aut hypothecæ dari possit? Item in seruitutibus realibus, vrbanis & rusticis, an idem, diuersúmve ius constitutum fuerit: vbi l. iis qui, 11. §. vsusfructus, & §. iura prædiorum, cum l. sed an viæ, 12. ff. de pignoribus, explicatur: Quæ hucusque scripta sunt ab aliis, in medium proferuntur, & materia hæc dilucidè, & accuratè magis, quàm hactenus, enucleatur. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus sicut vendi, & locari potest, vtrùm sic obligari, pignorive, aut hypothecæ dari potest? -  2 Author postquam in hac materia euoluerat infinita, & Antiquorum, Neotericorum etiam scripta, & resolutiones attentè, atque originaliter prælegerat, pro accurata huius capitis explicatione nonnullos casus distinguere, aut constituere necessarium duxit. -  3 Fructus obligari possunt, tam à domino proprietatis, quàm à fructuario. -  3 Vsusfructus obligan, pignoris, siue hypothecæ dari potest à domino proprietatis, quamuis de hoc altercatum fuerit: & de ratione altercationis, remissiuè. -  5 Vsusfructus ex causa pignoris creditori constitutus à domino proprietatis, vtrùm sit verus, & formalis vsusfructus. -  6 Vsusfructus pignori, hypothecæve dari potest ab vsufructuario. -  7 Vsufructuarius quantum vendendo vsumfructum in alium transferre potest, tantum per oppignorationem in creditorem transferet. -  8 Vsusfructus si vendatur per creditorem, vigore pignoris, & hypothecæ in eo constitutæ, ex hoc non amittitur, nec ad proprietatem reuertitur. -  9 Vsusfructus pignori datus, tamdiu durat, quamdiu vsufructuarius viuit, eóque mortuo pignus extinguitur. -  10 Vsus personæ cohæret, nec vendi, cedi, locari, aut gratis concedi potest. -  11 Nec etiam pignori aut hypothecæ dari. -  12 Habitatio pignori, siue hypothecæ dari potest, & super ea census constitui. -  13 Connani sententia circa seruitutem vsus relata, & nouiter improbata per Authorem. -  14 Fundus, cui seruitus debetur, cùm pignori datur, non est dubium simul obligari seruitutem, eiúsque seruitutis vtilem petitionem creditori dari. -  15 Seruitutes vrbanorum prædiorum, & rusticorum, an per se pignori, siue hypothecæ dari possint: & de intellectu l. si is qui, 11. §. iura prædiorum, cum l. sed an viæ, 12. ff. de pignoribus, & numeris seqq. -  16 Solas rusticas seruitutes oppignorari posse ex sententia communi, vrbanas non posse. -  17 Et communis sententiæ differentia relata. -  18 Francisci Balduini primum argumentum contra communem. -  19 Secundum argumentum contra Communem. -  20 Tertium argumentum contra Communem expenditur, constituitúrque, & vrbanas, & rusticas seruitutes precario concedi posse. -  21 Hugonis Donelli fortissimum argumentum contra communem distinctionem adductum. -  22 Iacobi Cuiacij opinio relata, iuxta quam communis differentia vrbanæ, & rusticæ seruitutis defendi potest, & num. seqq. -  23 Pignus inutile est, quod alteri vendi non potest. -  24 Census vtrùm in seruitutibus constitui possit? -  25 Cuiacij sententiam, qui tueri velit, & communem distinctionem probare, qualiter respondere possit ad nonnulla, quæ in contrarium excitari possunt. -  26 Cuiacij opinio conuicta. -  27 Seruitus tam rustica, quàm vrbana sui naturâ perpetuitatem desiderat. -  28 Pignori ea dare possumus, quæ in bonis nostris sunt. -  29 Connani resolutio, siue concordia in hac materia, nouiter relata, & confutata per Authorem. -  30 Seruitutes etiam rusticas oppignorari non posse, sed earum commoditatem dumtaxat, ex sententia quorumdam, quæ improbatur. -  31 Ripæ, & aliorum traditio circa alienationem vsusfructus reiecta. -  32 Neotericorum distinctio in superiori dubio recipitur, multum interesse, vtrùm de seruitute constituta iam agatur, an de seruitute constituenda: & ipsorum interpretatio ad l. si is qui, 11. §. iura prædiorum, cum l. sed an viæ, 12. ff. de pignorib. approbatur. -  33 Recentiorum interpretationem ad præfata iura, de mente Bartoli fuisse. -  34 Contra superiorem resolutionem duplex argumentum propositum. -  35 Et vtrique satisfactum. -  36 Inter vsumfructum, & seruitutes vrbanas, ac rusticas, vera differentiæ ratio proposita. PRæcedentis Capitis resolutioni opportunè anne[sect. 1]ctitur præsens dubium: vtrùm scilicet vsusfructus, (qui vendi & locari potest) & obligari, pignoríve, aut hypothecæ dari possit? Item in seruitutibus realibus, vrbanis & rusticis, an idem, diuersúmve ius, quod in vsufructu, constitutum fuerit: quod pertinet omninò ad explicationem textus in l. si is qui, 11. §, vsusfructus, & §. iura prædictorum, cum l. sed an viæ, 11. ff. de pignoribus. Et vt clarior prædictorum resolutio habeatur, quæ in[sect. 2]tricatè nimis traduntur ab aliis, ego postquam in hac materia euolueram infinita, & Antiquorum, Neotericorum etiam scripta, & resolutiones attentè, atque originaliter prælegeram, pro accurata, & solida huius capitis explicatione, sequentes casus disstinguere, aut constituere necessiarium duxi. Sit igitur primus casus, cùm quæritur, an fructus[sect. 3] obligari possint: Et quidem non est dubium, quin fructus obligari possint, tam à domino proprietatis, quàm ab vsufructuario, l. potior, §. si de futura, ff. qui potiores in pignore habeantur, l. & quæ nondum, in principio, ff. de pignoribus, in illis verbis: Idque seruandum est, siue dominus conuenerit, aut de vsufructu, aut de his, quæ nascuntur: siue is, qui vsumfructum habet, sicut Iulianus scribit. Secundus casus sit, cùm quæritur, an vsusfructus[sect. 4] obligari pignoríve, siue hypothecæ dari possit à domino proprietatis: quod dubium est & apud ipsosmet Iureconsultos altercatum; altercationis autem, & dubitandi rationes rectè expendit, & considerat Gabriel Mudæus tract. de pignoribus & hypothecis, cap. quæ res obligentur, vel obligatæ intelligantur, num. 10. per totum. Nihilominùs tamen decisum est, in vsufructu & pignus, & hypothecam consistere, & à domino proprietatis posse obligari, per textum in d.l. si is qùi, 11. §. vsusfructus, ff. de pignoribus: vbi pro certo tradunt omnes Doctores communiter, Mudæus vbi suprà, d. num. 10. Negusantius de pignoribus 3. membro, 2. part. num. 10. & 11. Francisc. Balduinus eodem tract. cap. 12. colum. 6. vers. ipsum itaque vsumfructum. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 14. num. 1. in principio, fol. 296. Ludouicus Charondas vero-similium lib. 1. cap. 5. Et esse[sect. 5] verum, & formalem vsumfructum ex causa pignoris creditori constitutum à domino proprietatis, docuerunt Baldus, & Salicetus in l. 1. C. si pignus pignori datum sit. Contrarium tamen tenuit Fulgos. in d.l. si is qui, §. vsusfructus, dicens, quòd est vsusfructus quidam sub dominio, & non verus vsusfructus, quem vocamus Formalem, vt refert, & latius declarat Mudæus præcitato num. 10. Tertius casus sit, cùm quæritur, vtrùm vsusfructus[sect. 6] pignori, hypothecæve dari possit ab eo qui vsumfructum tantùm habet: Et omissa disputatione Mudæi d. num. 10. in fine & num. 11. Negusantij de pignoribus, 3. membro, 1. part. num. 9. & quatuor seqq. Dicendum est, vsumfructum pignori dari posse, quia & vendi potest ab eo, qui vsumfructum habet, vt cap. præcedenti resolutum est. Et sic quantum vendendo in alium transferre potest[sect. 7] vsufructuarius, tantum per oppignorationem in creditorem transferet: quod optimè annotauit Hugo Donellus tract. de pignoribus, cap. 8. col. 3. in princ. vers. de seruitutibus personarum, Connanus commentariorum, lib. 4. cap. 14. in princ. Petrus Augustinus Morla emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 20. Cuiacius lib. 15. obseruationum cap. 6. & probatur expressim in d.l. si is qui, 11. §. vsusfructus, ff. de pignoribus, in illis verbis: Siue ille, qui solum vsumfructum habet? Et scribit Papinianus[sect. 8] lib. 11. Responsorum, tuendum creditorem. Et si vsusfructus vendatur per creditorem vigore pignoris, & hypothecæ in eo constitutæ, ex hoc non amittitur, nec ad proprietatem reuertitur, quia licite fit alienatio ex permissione legis, vt multis probant Negusantius vbi suprà, num. 13. & 14. Mudæus num. 11. & concludenter fundatur ex his, quæ cap. præcedenti annotauimus. Tamdiu tamen durabit vsusfructus pignori datus,[sect. 9] quandiu vsufructuarius viuit, eóque mortuo pignus extinguitur. argumento textus in l. necessario, §. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ, cum adnotatis suprà, cap. praeced. & ita declarant Balduinus d. col. 6. vers. discrimen est tamen notandum. D. Felicianus de Solis tract. de censibus lib. 2. cap. 4. num. 4. circa finem, & num. 5. Quartus casus sit, cùm quæritur, vtrùm vsus pignori,[sect. 10] hypothecæ dari possit: Et cùm ille personæ cohæreat nec vendi, cedi, locari, aut gratis concedi possit, per textum in §. 1. Institut. de vsu & habitat. nec etiam pignori in alium transferri poterit, vt resoluit Hugo Donellus[sect. 11] d. colum. 3. in princ. vers. vsum nullo modo, qui ad hoc simpliciter allegat textum in d.l. si is qui, §. vsusfructus, ff. de pignoribus: vbi Martianus Iureconsultus de seruitute vsus nihil dicit, quasi sentiens apertè, in eo diuersum ius constituendum, quàm in vsufructu, nec aliter induci potest ille textus in eam partem, quam etiam tenuit Cuiacius obseruationum lib. 15. cap. 6. & eum referens Felicianus de censibus, lib 2. d. cap. 4. num. 6. vbi num. 7.[sect. 12] de habitatione tractat, resoluítque, illam pignori, siue hypothecæ dari posse, & super ea censum constitui per textum in l. cum antiquitas, C. de vsufructu, vbi Antiquorum controuersiâ sublatâ, Iustinianus statuit, eum, cui habitatio relicta est, posse vendere eam, donare, locare, aut alteri concedere: & confirmat l. vlt tit. 31. partit. 3. Vnde prætermittendum non erit (ad quod nullus ha[sect. 13]ctenus animaduertit) duram videri, & iuri contrariam Francisci Connani sententiam commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. d. cap. 14. num. 2. in vers. idem dicendum in vsu. Quo loco seruitutem vsus rusticis seruitutibus æquiparat, existimátque in eo, sicut in illis, à summo, strictoque iure recedendum, vt obligationem, cessionèmque; aut alienationem permittamus, quoniam quæ ex ilio percipitur commoditas, aliis quoque vtilis est, & sine debitoris damno conceditur: quod tamen, & superioribus repugnat, & destruitur expressim per textura in d.l. si is qui, §. vsusfructus, ff. de pignoribus, inducendo eum, provt inducebam suprà, num. 11. per textum etiam in §. 1. Institut. de vsu & habitat qui venditionem, locationem, aut concessionem quamcunque prohibet indistinctè, aliâ & longè quidem diuersâ ratione, non eâ, quod contrahentium nulla possit vtilitas esse, vt ex illo textu constat apertè, & agnouit ipse ibidem dicto num. 2. in principio. Quintus casus, & magis dubius sit, cùm quæritur, vtrùm seruitutes vrbanorum prædiorum, & rusticorum, pignori, siue hypothecæ dari possint: Et cùm fundus pignori datur, cui seruitus debetur, atque sui ipsius na[sect. 14]tura adhæret, non est dubium simul obligari seruitutem, eiúsque seruitutis vtilem petitionem creditori dari, l. ei qui pignori. ff. de seruitutibus, l. creditori, ff. de noui operis nunciatione: vbi sic adnotarunt glos Bartolus, & omnes Doctores communiter, Balduinus de pignoribus, cap. 12. col. 6. vers. quærendum est generaliter. Mudæus eodem tractatu, cap. quæ res obligentur vel obligatæ intelligantur, num. 12. Sed an per se pignori, hypothecæve[sect. 15] dari possint; dubitatum est; & de seruitutibus vrbanorum prædiorum extat Consuiti Martiani responsum in d.l. si is qui, 11. §. iura praediorum, ff. de pignoribus, vbi expressè probat, iura hæc oppignorari non posse, ac nec conuenire, vt hypothecæ sint; scribit enim in hunc modum: Iura prædiorum vrbanorum pignori dari non possunt; igitur nec conuenire possunt vt hypothecæ, sint. E contra verò Iureconsultus Paulus in l. sed an viæ, 12. statim sequenti, probare videtur contrarium in seruitutibus rusticorum prædiorum, hypothecámque, siue pignus in eis propter vtilitatem contrahentium admittendam, & scribit in hæc verba: Sed an viæ, itineris, actus, aquæductus pignoris conuentio locum habeat, videndum esse Pomponius ait; vt si talis pactio fiat, vt quandiu pecunia soluta non sit, his seruitutibus creditor vtatur, scilicet si vicinum fundum habeat, & si intra diem certum pecunia soluta non sit, vendere eas vicino liceat? Quæ sententia propter vtilitatem contrahentium admittenda est. Ex hoc Martiani, Paulíque loco, passim, atque communiter[sect. 16] colligere solent Scribentes in mille locis, vrbanas seruitutes pignori, siue hypothecæ dari non posse, rufticasverò posse: & hanc differentiam inter vrbanas, & rusticas seruitutes tradunt glossa, verbo, vtatur, in d.l. sed an viæ. Odofredus, Bartolus, Angelus, & Fulgosius in d.l. si is qui, §. iura prædiorum, Cæpola de seruitutibus vrbanorum, cap. 12. num. 4. Gomezius in §. item seruiana, n. 51. Institut. de actionibus: vbi receptam, & communem sententiam profitetur Iason num. 117. Negusantius de pignoribus, 3. membro 2. part. num. 17. Ripa in l. obligatione, num. 6. ff. de pignoribus, & cum Cuiacio securè hanc partem probauit D. Felicianus tract. de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 8. Glossa autem in d. §. finali, & in d.l. sed an viæ, in superiori differentia firma non est; aliquando enim intelligit ea iura in seruitute constituta, aliquando in constituenda, aliquando à domino prædij pignorata, aliquando à domino seruitutis, idest ab eo, cui debetur seruitus: quod rectè aduertit, & eos casus declarat Nicolaus Bellonus in dict. §. item seruiana, num. 52. in fine, intelligendo tamen iuxta communem Doctorum differentiam: Accurfius ideò putat diuersum ius statu[sect. 17]tum inter vrbanas, & rusticas seruitutes, ne vrbes deformentur ruinis, quod futurum erat, si seruitus vrbana, verbi gratia, tigni immittendi, posset dari pignori; nam soluto debito à debitore, talis seruitus cessare deberet, atque teneretur creditor tignum immissum tollere: Quæ ratio cessat in rusticis seruitutibus, quæ facilius ad suam; naturam redeunt, ac in nullo deformatæ remanent, si creditor ire, agere, aquam ducere, aut similia facere desierit: inde ex hac ratione Bartolus in dict. leg. si is qui, §. vltm. deducit, quòd si seruitus vrbana eius naturæ, & qualitatis sit, vt in ea cesset supradictum inconueniens, pignori, aut hypothecæ dari possit; & proponit exemplum in seruitute altiùs non tollendi, quæ licèt vrbana sit, atque soluto debito extingui debeat, non tamen proptereà vrbes deformari contingerer. Verùm hanc, & aliam rationem Accursij erudite confutauit Connanus lib. 4. d. cap. 14. num. 1. in vers. Accursius putat, & num. 2. confutarunt etiam, & communem differentiam improbant Ripa, Modern. Paris. Mudæus, Charondas, Duarenus, Donellus, & Balduinus quos in vnum congessit D. Felicianus lib. 2. d.c. 4. num. 8. versic. eam autem rationem. Petrus Augustinus Morla emporij 1. p. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 27. Et verè pro illis fortiter vrgere videtur, in primis,[sect. 18] quòd quam rationem Paulus adfert, vt probet rusticas seruitutes pignori dari posse, eandem trahere & ad vrbanas possumus; siquidem quod è diuerso de vrbanis dicit Martianus, de rusticis quoque posse dici videtur. Id autem vt rusticæ seruitutes faciliùs, quàm vrbanæ pignori dari possunt propter superiorem rationem, vel quòd illæ faciliùs quàm hae videantur alteri vtiles esse, & rusticis alterius seruitutibus vti magis possimus quàm vrbanis, perpetuum non est, mue enim, aut rusticæ, aut vrbanæ omnes sunt vnius generis, vt in proposito contra Communem argumentatur Balduinus d.c. 12. colum. 6. in versicul. sed discrimen non temorè admitto. Secundò, quia naturæ pignoris, & hypothecæ repu[sect. 19]gnat omninò, perpetuam habere causam, cum solùm dentur quoad pecunia soluta sit: sed iura prædiorum, siue seruitutes prorsus contrariæ naturæ sunt, quæ ipso quidem iure, neque ex tempore, neque ad tempus, neque sub conditione, neque ad certam conditionem dari possunt, l. 4. ff. de seruitutibus, & non vrbanorum tantùm, sed omnium prædiorum seruitutes sui naturâ perpetuas causas habere debent, l. foramen, ff. de seruitutibus vrbanarum, l. certo generi, ff. de seruitutibus rusticorum: quare videtur, quod nullæ seruitutes oppignorari possint, vt contendit Mudæus d. cap. quæ res obligentur, vel obligatæ intelligantur, num. 12. & 13. Tertiò, quia sequeretur ex Communi differentia, vr[sect. 20]banam seruitutem precario dari non posse, cuius adhuc maior est instabilitas, cùm ex voluntate concedentis dependeat, & ad libitum eius reuocari possit, l. 1. ff. de precario, cap. vltimo eiusdem tit. quod vtique falsum est, quia & vrbana, & rustica seruitus precario concedi potest, l. 1. l. 3. l. & habet, §. precario, ff. de precario, l. si quis sepulchrum, ff. de religiosis & sumptibus funerum: quo argumento vtuntur ferè omnes, qui communem distinctionem improbare solent. Quartò denique, nam quæcunque seruitus prædij[sect. 21] est, ea prædio cohæret, nec potest, quandiu prædium apud debitorem manet, seruitus in alium transferri, vt eâ vtatur, quia non personæ est, sed prædij; & prædij, non cuiuslibet, sed prædij debitoris, à quo ipsa separari non potest, l. via, l. vnus, ff. de seruitutibus rusticorum. Quo fit, vt debitor alij vicino eam vendere non possit, nisi vnaquæquè prædium suum distrahat; quam venditionem si prætor non tuetur, nec pignorationem quidem tuebitur, quia hæ res oppignorari rectè dicuntur, quæ vendi possunt, l. 9. ff. de pignoribus. Prætereà seruitus creditori sit inutilis, quippe, quæ non ipsi possit deberi; non enim personæ seruitus est, neque eius prædio, quia alij prædio cohæret, à quo inuito domino fundi seruientis in alium transferri non potest; & ita contra Communem, ac fortissimè quidem argumentatur Hugo Donellus de pignoribus, d. cap. 8. colum. 3. vers. quæ sententia mihi verissima. Vides ergo inter vrbanas, & rusticas seruitutes vix aliquam differentiam assignari posse, quæ firma sit, aut concludens. Attamen Cuiacius lib. 15. obseruationum, cap. 6. com[sect. 22]munem differentiam inter vrbanas, & rusticas seruitutes non superiori, & communi ratione, sed noua consideratione conatur defendere, subtilèmque excogitauit inter eas diuersitatis rationem, scilicet contrahentium vtilitatem, in qua fundatur Paulus in dict. 1. sed an viæ, non posse consistere in vrbanis, sicut in rusticis; nam vt seruitutis pignus vtile sit necesse est, vt non solùm vtile sit creditori habenti prædium vicinum, sed etiam alteri vicino, cui seruitutem vendere possit; inutile enim est[sect. 23] pignus, quod alteri vendi potest, l. 4. l. si conuenerit, ff. de pignoratitia actione, l. mulier, C. de distractione pignoris: quod in vrbanis seruitutibus contingere non potest, quia seruitus, quam creditor habet, vicino vsui esse non potest; siquidem seruitutis tigni immittendi ex ædibus creditoris in ædes debitoris, nulla potest esse vtilitas alteri vicino: & ideò nullus vicinus id empturus est, & non vicinus emeret frustrà, ergo inutile foret huius seruitutis pignus. In rusticis tamen longè diuersa ratio est, quia vno itinere pluribus patere potest aditus ad suos fundos, nec debitoris magis interest: vnde alteri vicino vtilissimum esse poterit, eaque ratione ire agere, aquam ducere, vel haurire, pecus ducere, pascere eâdem viâ, pariter poterit creditor, & vicinus: & ad hanc vtilitatem habuisse respectum videtur Paulus in d.l. sed an viæ, dum dicit. Quæ sententia propter vtilitate in contrahentium admittenda est. Nec repugnat, eam differentiam non considerari à Iureconsultis, inter seruitutes vrbanas, & rusticas in precario, per textum in dict. l. 3. l. & habet, §. precarios ff. de precario, quia precarij vtilitas in vsu dumtaxat possessionis, vel quasi consistit, l. 1. cum seqq. ff. de precario: idcircò idem est possessionis vsus in ruſticis, & vrbanis; at in pignore non solùm in possessione, vel retentione, sed & in distractione vtilitas consideratur, l. 4. ff. de pignoratitia actione, & in dict. l. sed an viæ; quod in vrbanis obtinere non potest ex ratione prædicta: & Cuiacij sententiam ex omnibus, quos adhuc prælegi, dumtaxat retulit, & probauit D. Felicianus de Solis tract. de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 8. in fine, vbi infert ex ea ad resolutionem quæstionis, quam tractat[sect. 24] ibi ex eodem num. in princ. in seruitutibus, inquam, vrbanis censum, siue ius annui redditus non posse constitui, quia pignori, vel hypothecæ dari non valent, posse tamen in seruitutibus rusticis iuxta communem differentiam superiùs propositam, quæ tamen cùm omninò tuta non sit ex dictis suprà, & dicendis infrà, nec etiam præfata resolutio certa erit omninò. Si tamen disputationis gratiâ quispiam vellet Cuiacij[sect. 25] considerationem admittere, vt communem differentiam defendat, ad argumentum deductum ex dict. l. 3. ff. de precario, vltra superiorem declarationem, posset respondere cum Alciato dispunctionum, lib. 2. cap. 7. Mudæo de pignoribus, dict. cap. quæ res obligentur, vel obligatæ intelligantur, num. 14. ad aliud verò argumentum, quod adducit Felicianus vbi suprà, quod seruitutes neque ex tempore, neque ad tempus possunt constitui, & ad illud respondet, poterit etiam, & aliter respondere, cum Mudæo vbi suprà, num. 15. Verùm in puncto, & rigore iuris, superior obseruatio[sect. 26] nec concludens est, nec rationi dictorum iurium conformis: Durum enim est, & rationi iuris contrarium, constituere nullam esse seruitutem vrbanam, quæ vicino vtilitatem adferat, sicut & rustica adferre potest, quoniam seruitutes l. si fistulæ. si fistulam, l. seruitutes, 20. cum seqq. ff. de seruitutibus vrbanorum, vrbanæ quidem sunt, & vicinis vtiles esse possunt: in aliis etiam casibus earum vtilitatem considerat Connan. lib. 4. d.c. 14. n. 3. Ergo & in rusticis, & vrbanis eadem vtilitas considerari poterit. Prætereà non indistinctè dici potest, diuersam esse vtilitatem in vrbanis, quàm in rusticis, ex eo quod seruitus tigni immittendi, vel altiùs tollendi, creditori concessa, non potest esse vtilis alteri vicino: quia imò similis esse poterit, si animaduertas, seruitutem pignori datam ea lege, vt si pecunia intra certum tempus non soluatur, vendi, vel distrahi possit, vt dicitur in d.l. sed an viæ, ita accipiendam esse, vt vicino vendatur illius seruitutis potestas, non eadem seruitus: Ineptum enim foret credere, Iureconsultum cogitasse, vicinum empturum esse seruitutem in creditoris persona manentem; ergo necesse est intelligere. sum seruitutis pignori datum creditori, ab ipso, pecuniâ non solutâ, posse vendi vicino: quæ conuentio ita potest vrbanis, sicut rusticis, & è contra conuenire. Quapropter non solùm Neoterici relati suprà, & infrà referendi, sed etiam & Antiquiores nonnulli, hoc est, Iason & Gomezius vbi suprà, Ripa in d.l. obligatione, num. 6. Negusantius d. 3. membro, 2. part. num. 15. Bellonus in d. §. item seruiana, num. 53. securè affirmant, neque vrbanam, neque rusticam seruitutem pignori dari posse, repugnante seruitutis, pignorísque naturâ: Seruitus enim tam rustica, quàm vrbana, sui naturâ perpe[sect. 27]tuitatem desiderat, vt suprà diximus: Pignus verò sui naturâ, ex tempore, & ad tempus constituitur. Deinde, quoniam pignori ea dare possumus, quæ in bonis nostris sunt, l. quæ prædium, C. si res aliena pignori data sit: seruitutes autem neque in bonis nostris sunt, neque ex[sect. 28]tra bona, l. 1. ff. de vsufructu legato. Ex his etiam dubia redditur, etsi nullus hactenus[sect. 29] improbet eam, Francisci Connani resolutio, siue concordia in proposito dubio; is enim commentariorum iuris ciuilis lib. 4. c. 14. à princip. vsque ad num. 5. in primis tradit, vsumfructum & vendi, & quocunque modo alienari, & sic & pignorari posse, quod verum est; at reliquas omnes seruitutes non posse, si iuris ciuilis regulas, & artis nostræ præcepta sequi velimus, quod etiam verum est, ex rationibus ibidem consideratis, quæ non leuiter vrgent contra sententiam Cuiacij suprà relatam, & eiusdem Connani opinionem aliquantulum labefactant. Deinde constituit, quòd vtilitas humanæ vitæ, quæ in commerciorum vsu, magna ex parte consistit, aliud suasit, vt eorum omnium, quæ fructum aliquem, commoditatemque afferunt possidenti, & venditio sit, & obligatio concessa. Ex seruitutibus rusticis emolumentum percipimus, quod ad alios transferri potest; est enim vtile vicino, item vt mihi, ire, agere, aquam ducere, & haurire in alieno fundo, nec interest eius qui eam seruitutem debet, egóne, an vicinus, eo iure vtar: & sic ratio vtilitatis communis postulat, vt à summo iure recedamus aliquantulùm, & horum iurium cessionem, alienationem, & obligationem admittamus: At vrbanorum prædiorum iura eiusmodi sunt, vt aut non possint omninò, aut certè inutiliter aliis cedi; quoniam in sola debitoris patientia posita sunt, nullúmque eius, cui debentur, factum, nullam operam requirunt, nisi in initio tantùm, vt constituantur: quod exemplis probat latissimè ibid. n. 3. per totum. Idcircò ex differentia vtilitatis, diuersum ius in eisdem constituitur, siue in vrbanis aliud traditum est, quia nulla inde vtilitas proueniret ad eos, qui contrahunt: vnde statim num. 4. constituit, quòd si rusticæ essent seruitutes huiusmodi, sicut nulla inde esset futura contrahentium vtilitas, nec etiam pignori dari possent; & è contra vrbanæ pignori dari possent, si eius qualitatis sint, vt inde vtilitas contrahentium esse possit, vt exemplis ostendit. Id tamen, vt vides, & superioribus rationibus, & verbis generalibus d.l. si is qui, §. vlt. repugnat omninò, nec iure aliquo præfata resolutio fulcitur, adhuc potiùs, & concludenter militat Donelli argumentum adductum suprà. n. 21. Ripa verò & Negusantius locis relatis suprà. Bello[sect. 30]nus in d. §. item Seruiana, num. 53. ad finem, Institut. de actionibus. Mudæus loco sæpè reperito, mediam viam eligendam putuit, interpretanturque non de seruitute ipsa pignoranda, sed de commoditate seruitutis loquutum fuisse Paulum in dict. l. sed an viæ, vt sic quemadmodum vsusfructus vendi non potest, vt ipsi putant; venditur tamen eius commoditas: ita & seruitutis commoditas pignori dari possit. Quæ distinctio nec vera est, nec in dictis intibus probatur, meritóque displicuit Recentioribus, vt constat ex his, quæ scripserunt Duarenus anniuersariarum disputationum. lib. 1. c. 13. Modernus Paris. in explicatione labyrinthi, num. 330. Charondas verosimilium, lib. 1. cap. 5. pag. 25. Fornerius selectionum, lib. 3. cap. 14. Hugo Donellus de pignoribus, cap. 8. vers. sed Francisico Duareno, colum. 3. Balduinus eodem tract. c. 12. colum. 6. Rusardus in scholiis, ad d.l. si is qui, §. vlt. & l. sed an viæ, ff. de pignoribus. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 14. num. 1. & 2. Nec etiam[sect. 31] verum est, quod de vsufructu dicunt prædict cùm vendi possit vsusfructus ipse, non solùm commoditas, vt capite præcedenti probauimus. Idcircò in tanta difficultate securior videtur Duareni,[sect. 32] Rusardi, Donelli, Balduini, & aliorum Recentiorum interpretatio relata suprà: Seruitutes, inquam, nec rusticas, nec vrbanas oppignorari posse, ex rationibus adductis num. 18. & seqq. scilicet, quia seruitus prædio cohæret, nec separari potest, vel ad tempus constitui, nec eâ vtendum est, aliter quàm concessum fuerit; & consequenter Martianum in d.l. si is qui, §. vlt. loquutum de seruitute iam constituta, fundoque imposita, quæ pignori dari non potest, ob superiores rationes, & rationem Donelli relatam suprà, num. 21. quæ fortiter, & concludenter adstringit: Paulum verò in d.l. sed an viæ, loquutum esse de seruitute nondum constituta, nec prædio acqusita, quam prædij dominus creditori pignori dare contendit, ea lege, vt quandiu pecunia soluta non sit, ea seruitute creditor vtatur, & si intra diem certum pecunia soluta non sit, alteri eam vendere possit: Tunc autem licèt stricto, summóque iure ea conuentio valere non debet propter superiores rationes, & traditiones communes; tamen propter vtilitatem contrahentium sustinetur, vt respondit Paulus in d.l. sed an viæ, qui non obscurè significat, multùm interesse. vtrùm de seruitute Consituta iam agatur, an de seruitute constituenda: & in hunc sensum, ante Duarenum, & reliquos citatos su[sect. 33]prà, accepisse videtur Pauli responsum Bartolus in l. 1. num. 5. ff. de vsufruct. legat. Baldus in d. §. vlt. d.l. si is qui, & nouissimè sic declarat Petrus Augustinus Morla emporij, 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 28. Nec obstat huic interpretationi, quod Martinus in d.[sect. 34] l. si is qui, §. iura prædiorum, non generaliter de omnibus dixerit, sed de seruitutibus vrbanis nominatim egerit: vnde coniectura sumi potest, aliter de rusticis sensisse. Deinde quod è vestigio de seruitutibus rusticiorum prædiorum per aduersatiuam sed, in d.l. sed an viæ, subiungitur, quæritúrque an in his pignoribus conuentio locùm habeat; & inquit Paulus, conuentionem propter vtilitatem, tuendam: quod non diceretur eodem loco per aduersatiuam, nisi diuersum ius in vtroque intelligere voluisset Iureconsultus. Quo solo argumento ex dictione aduersatiua deducto, à prædicta Neotericorum doctrina recessit Felicianus tract. de censibus, lib. 2. cap. 4. num. 8. vers. quæ tamen sententia, qui tamen non ani[sect. 35]maduertit, vnam, ac alteram difficultatem eleganter perpensam, & optimè dissolutam per Donellum d. tract. de pignoribus, & hypothecis, cap. 8. colum. 3. versic. & plerique omnes putant, & in versic. quod autem Paulus. Duarenum lib. 2. disputationum, d.c. 13. qui rectissimè adnotarunt in d.l. sed an viæ, non hoc quærere Paulum Iureconsultum, an rusticæ seruitutes pignori dari possint, ita vt eas ab vrbanis separet: sed illud, an dominus seruitutem constituere possit in suo, creditori, pignoris loco, vt eâ creditor vtatur, quandiu pecunia soluta non sit; illud verò dominum facere posse Paulus ait, non vt iure ipso valeat seruitus, sed propter vtilitatem contrahentium vt suprà diximus. Aduersatiua autem, qui Paulus vtitur, non eò pertinet, vt prædiorum vrbanorum seruitutes à rusticis separentur, sed vt doceamur, ipsa quidem iura, quæ in alienis prædiis nobis debentur, pignori dari non posse; Cæterùm nostro ea constitui posse pignoris loco, non tantùm vt creditor, qui vicinum prædium habet, ea seruitute vtatur; sed etiam vt alij, qui vicinum prædium habebit, voluntate nostra eam seruitutem vendat, nobísque vel inuitis, imponit in perpetuum; in probationem verb prædictorum, nempe quòd textus in d.l. sed an viæ, loquatur de domino fundi, qui temporis causâ in suo seruitutem imponit, expendit Donellus illa verba: Vt talis pactio fiat vt quandiu pecunia soluta non sit, iis seruitutibus creditor vtatur: scilicet si vicinum fundum habeat, & si intra diem certum pecunia soluta non sit, vendere eas vicino liceat. Quia talis pactio de seruitute, quæ nobis in alieno debetur, recipi non potest: semper enim dominus fundi seruientis rectè negauit, se creditori, aut ei, cui creditor vendiderit, seruitutem debere, nec quisquam cui seruitus debetur, seruientis fundi causam deteriorem facere potest, l. seruitutes, §. vltimo, ff. de seruitutibus vrbanorum. Ex dictis adhuc facilè deduci poterit vera differentiæ[sect. 36] ratio inter vsumfructum, qui pignori, & hypothecæ dari potest, vt initio huius capitis probauimus, & seruitutes vrbanas, & rusticias, quæ oppignorari non possunt: omnia enim, quæ iis seruitutibus impedimento sunt, vt pignori, hypothecaeve dari non possint, minimè vsufructui obstant, vtpote cùm vsusfructus non prædij sit, sed personæ, non prædio, sed personæ etiam cohæreat, non prædium vicinum requirat, atque ex tempore, & ad tempus constitui possit, & sic quoque quoad pecunia soluta sit, pignori dari: quod secus est in seruitutibus, vt ex omnibus in hac materia Scribentibus solus Mudæus annotauit d. cap. quæ res obligentur, vel obligatæ intelligantur, num. 13. nec concludit Petri August. Morlæ ratio emporij 1. part. tit. 6. ff. de seruitutibus, num. 27. Et de his hactenus, quæ, vt vides, nullibi erant anteà sic explicata. # 71 CAPVT LXXI. Vsusfructus, ac alia seruitus quæcunque, quomodo confundatur, siue qualiter dominij acquisitione amittatur? vbi nonnulla iura, quæ inproposito sunt, optimè, & verè enucleantur, & materia hæc breuiter, distinctè tamen, & dilucidè declaratur. SVMMARIVM. -  1 Debiti confusionem successione fieri, quoties creditor debitori, aut è diuerso debitor creditori succedit. -  2 Debiti actionem aditione, & successione in totum confundi, si in solidum succedatur; vel in parte, si in parte succedatur. -  3 Vsufructuarius omnium bonorum, agere non potest contra hæredem vniuersaliter institutum, ad exigendum quod ipse hæres testatori debebat, nec vsumfructum eius. -  4 Seruus sui sicut nemo esse potest, ita nec fundus sibi debere seruitutem. -  5 Seruitutes prædiorum confundi, si idem vtriusque fundi, & dominantis, & seruientis dominus esse cœperit. -  6 Quod intelligi debet, si dominium vtriusque prædij in totum quæsierit, nam si pro parte, cùm per partes retineatur seruitus, non confundetur. -  7 Vsumfructum amitti acquisitione proprietatis, idest, si fructuarius proprietatem acquisierit, quæ res Consolidatio appellatur, & Confusio. -  8 L. si seruus, 27. ff. de vsufructu, vera ratio redditur. -  9 Vsusfructus aliam causam esse, quàm seruitutis prædiorum quoad confusionem; & de ratione differentiæ. -  10 Proprietatem fundi si testator purè legauerit, & eiusdem fundi vsufructuarium hæredem scripserit; proprietas nuda censetur tantùm relicta, nec vsusfructûs confusio fit, provt hoc numero explicatur, & lex 4. ff. de vsufructu legato, singulariter enucleatur. -  11 Vsumfructum confusione extingui, si sub conditione proprietate relicta, fructuarius hæres institutus fuerit, provt hoc numero explicatur: & legis, si fructuarium, 7. ff. de manumissis testamento, vera ratio redditur. -  12 Vsumfructum distare à seruitutibus vrbanorum prædiorum, & rusticorum, cùm hærede instituto eo, cuius prædio prædium hæreditarium seruit, prædium hæreditarium, vel eius prædij proprietas sub conditione legatur alij. -  13 Seruitutes non omnes aditione confundi, provt remissiuè explicatur. PRo breui, distincta tamen, atque absoluta huius Capitis explicatione inprimis constituere necessarium duxi, debiti confusionem successione fieri, quoties[sect. 1] creditor debitori, aut è diuerso, debitor creditori succedit, per textum in l. Stichum, §. aditio, ff. de solutionibus, l. si debitori, ff. de fideiussoribus, l. debitori. C. de pactis, l. 3. C. de fideicommissis, cum infinitis aliis. Ratio est, quia hæres defunctum repræsentat, siue fictione iuris, eadem persona censetur cùm defuncto, §. 1. in authent. de iureiurando à moriente præstito; atqui nemo sui ipsius creditor esse, aut debitoris, & creditoris persona fungi potest, l. 8. ff. de stipulatione seruorum, l. penultima, ff. de receptis arbitris, cùm actio, & passio in eodem subiecto non concurrant, c. finali, de institutionibus, cap. debitum, de Baptismo: quod singulariter animaduertit Ioannes Corrasius in l. Papinianus, ff. de seruitutibus, num. & 2. Qui etiam rectè aduertit, quòd cùm prædicta ratio pro ea parte dumtaxat, locum sibi vendicet, pro qua hæres succedit, cùm non in plus fingat lex ab hærede, defuncti personam repræsentari, l. cùm à matre, C. de rei vendicatione, glossa in l. 2. §. finali, ff. de prætoriis stipulationibus, in verbo, ex parte, in versiculo, sed huic potest dici: quam sequuntur Bartolus, & omnes Doctores communiter: idem Bart, in l. frater à fratre, num. 39. vbi commendat Iason lectura 1. n. 9. & 14. ff. de condictione indebiti, & dicit notabilem idem Iason in l. 2. §. ex his, num. 1. ff. de verborum obligationibus. Dicendum est, debiti actionem aditione, & suc[sect. 2]cessione in totum confundi, si in solidum succedatur; vel in parte, si in parte succedatur, aut denique tantummodò, quatenus qui successit, est hæres pro rata, dict. l. si debitori, dicta l. 3. & l. si adulta; C. de hæreditariis actionibus, cum Communi resoluta per Rolandum in cons. 71. num. 60. versicul. Et ratio est, volum. 2. Caualcanum de vsufructu mulieri relicto, numer. 73. fol. 239. qui post Beroum in quæst. 13. si alicui relictus sit[sect. 3] vsusfructus, rectè probat, vsufructuarium omnium bonorum agere non posse contra hæredem vniuersaliter institutum, ad exigendum quod ipse hæres testatori debebat, nec vsumfructum eius, ex ratione prædicta, neminem scilicet sui ipsius debitorem, & creditorem esse posse, & creditum, aut debitum resolutum fuisse. Secundò & principaliter constituendum est, serui[sect. 4]tutes prædiales, iis ferè modis amitti, quibus & vsusfructus. Idcircò, sicut nemo sui ipsius seruus esse potest, ita nec fundus sibi debere seruitutem potest, vt vtrumque probat Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 12. num. 1. Ex quo sequitur, seruitutes prædiorum[sect. 5] confundi, si idem vtriusque fundi, & dominantis, & seruientis dominus esse cœperit, l. prima. ff. quemadmodum seruitutes amittantur, l. quicquid, in fine, ff. communia prædiorum, cùm nemini res propria seruire possit. l. vtifrui, ff. vsusfructus petatur, l. in re communi, ff. de seruitutibus vrbanorum. Quod intelligi debet, si dominium[sect. 6] vtriusque prædij in totum quæsierit; nam si pro parte, cùm per partes retineatur seruitus, non confundetur, l. vt pomum, §. finali, ff. de seruitutibus, l. si quis ædes, §. 1. ff. de seruitutibus vrbanorum, l. si cùm seruitus, 15. ff. quemadmodum seruitutes amittantur, Corrasius in dict. l. Papinianus, num. 5. Connanus lib. 4. dict. cap. 14. n. 1. fol. 279. Similiter & vsusfructus acquisitione proprietatis amit[sect. 7]titur, idest, si fructuarius proprietatem acquisierit; quæ res consolidatio appellatur, & confusio: quod inter modos amittendi vsumfructum rectè annumerauit Cuiacius in paratitla, ad titulum ff. quibus modis vsufrusctus amittatur, folio mihi 43. atque elegantissimè explicat recitationum solemnium in libros Digestorum, ad l. si tibi, 4. de vsufructu legato, in principio, vbi allegat textum[sect. 8] in l. si seruus, 27. quibus modis vsusfructus amittatur: quo loco meritò scripsit Iureconsultus, quòd cùm proprietarius dat pro noxa seruum fructuario, liberatur à noxali, & extinguitur vsusfructus. Ratio est, quia cùm proprietas sit fructuario quæsita, non potest habere ius in re propria, provt residebat prius, per textum in d.l. vtifrui, cùm similibus. Est tamen alia, & longè diuersa causa vsusfructûs,[sect. 9] quàm seruitutis prædiorum quoad confusionem: Nam si testator prædium habeat, quod fundo alterius, iter, aut aliam seruitutem debeat, idque ab hærede scripto purè, aut sub constitione legauerit, & postmodùm hæreditas adita sit, licèt mero & summo iure, liberum fundum hæres præstare deberet legatario, proptereà quòd consusione dominij seruitus euanuit adita hæreditate; ex æquitate tamen, quae euincit, vt talem fundum teneatur dare hæres, qualis à testatore relictus est, non alium, leg. legatum est, §. finali, ff. de legatis primò, nisi legatarius imponi seruitutem patiatur, petenti ei legatum, doli mali exceptio opposita nocebit, per textum in l. Papinianus, ff. de seruitutibus, de cuius intellectu nonnulla scripsimus suprà, hoc eodem lib. cap. 9. ex n. 23. vsque ad num. 29. Diuersum ius in vsufructu obseruatur; nam si dominus fructuario hærede instituto, fundum alicui legauerit, & legatario fundum vendicante, hæres ex causa vsusfructus emolumentum retinere voluerit, doli mali exceptione opposita repellendus erit, l. is cuius, l. cùm filius, §. dominus, ff. de legatis 2. vbi Bartolus in principio, opponit textum in d.l. legatum, § finali, ff. de legat. 1. & soluit dicens, distinctionem eius §. tollere contrarium, quia aliud est in vsufructu, aliud in cæteris seruitutibus: Nec reddit differentiæ rationem, quam tamen expressit Papinianus in d. §. dominus, quoniam inquit: Vsusfructus portionis instar obtinet. Quasi velit, eum qui fundum simpliciter legat, totum fundum, atque ita singulas eius partes censeri legare, meritóque legatarium vsumfructum, qui portionis instar obtinet, vendicare, l. Mæuius, §, fundo, ff. de legatis 2. quem idcircò hæres non iure retinere contendit, cùm vsusfructus etiam sub Fundi nomine includatur, l. si alij, ff. de vsufructu legato; & sic totum fundum oporteat eum præstare, quod in seruitute prædiorum considerari nequit, vt erudirè, atque subtiliter declarat Corrasius in d.l. Papinianus, ff. de seruitutibus. n. 9. & 10. & concordat Cuiacius in d.l. 4. ff. de vsufructu legato, per totam. Tertiò & principaliter constituendum est, in supe[sect. 10]riori casu vsusfructûs proposito, multùm interesse, an fundum testator legauerit: quo casu obtinent superiùs dicta; an proprietatem purè reliquerit, quod optimè animaduertit Bartolus in d. §. dominus, oppositione secunda. Nam si cùm fundi mei vsusfructus tuus esset, ego moriens te hæredem scripsi, & eiusdem fundi proprietatem, quam habebam, alteri purè legaui, proprietatem nudam duntaxat legasse videbor, nec hæres veluti confusione vsumfructum amittet, sed illum potiùs retinebit, per textum in l. si tibi, 4. ff. de vsufructu legato, cuius dubitandi ratio consistebat in hoc, quòd sicut cætera legata ab hærede proficisci dicuntur, & ab hærede præstari: ita hoc legatum ab hærede præstari dicamus, quasi quæsita proprietate fundi primùm hæredi, deinde præstita legatario, hoc genere, vsumfructum hæres amitteret, ex dictis suprà, vsumfructum scilicet confusione, siue proprietatis acquisitione amitti. At ne vsusfructus hæredi pereat contra voluntatem testatoris, qui non fundum legauit, quo nomine significaretur plena proprietas fundi, vt dictum est; sed legauit proprietatem simpliciter, melius erit dicere, hoc casu proprietatem protinus à testatore ad legatarium peruenire, nec vllo modo consistere in persona hæredis, neque igitur veluti confusione hæredem vsumfructum amittere. Quod cercius erit, si vendicationis genere proprietas suisset legata, ex dictis suprà, hoc eodem lib. cap. 9. num. 27. 28. & vtrumque elegantissimè tradit Cuiacius in eadem l. 4. in principio, qui & verè, & optimè aduertit, in proposi[sect. 11]ta specie, vsumfructum confusione extingui, si sub conditione proprietate relicta, proprietarius hæres institutus fuerit: & sic dicit explicandum textum in l. si fructuarium 7. ff. de manumissis testamento, & coniungendum cum d.l. 4. ff. de vsufructu legato, vt hæres, qui pendente, conditione serui, vel fundi, adita hæreditate dominium acquisiuit, posteà existente conditione, beneficio exceptionis doli mali obtinere non possit, vt vsusfructus qui in sua persona confusione extinctus est, restauretur vel redintegretur, quia obstat voluntas defuncti, quem, sub conditione, fundo legato, aut proprietate fundi, verisimile est sensisse de plena proprietate transserenda in legatarium. Nec possumus negare confusione vsumfructum sublatum, quoniam proprietate sub conditione relicta, fundus interim sit hæredis pleno iure; ac proinde existente conditione legatum plenam proprietatem habiturum est. In quo etiam vsusfructus distat à seruitutibus vrba[sect. 12]norum prædiorum, vel rusticorum; nam si hæredè instituto eo, cuius prædio prædium hæreditarium seruit, prædium hæreditarium alij legatur, vel eius prædij proprietas sub conditione, & hæreditas adita sit, existente postmodum conditione legati, petenti legatario prædium, obstabit exceptio doli mali, nisi iterùm patiatur confusam seruitutem imponi: rationem assignat Cuiac. vbi suprà, in finalibus verbis, quia non apparet voluisse testatorem, vt fundus liber, & optimo iure perueniret ad legatarium, l. seruo legato, §. si fundus, ff. de legat. 1. & ideò non aliter fundum legatario præstabit hæres, quàm si iterùm legatarius patiatur eidem fundo pristinam seruitutem imponi, vt in l. Papinianus, ff. de seruitutibus, l. si seruus Titij, 70. 1. legatum, 116. §. vlt. ff. de legat. 1. Quartò & vltimò constituendum est, seruitutes non[sect. 13] omnes, aut non continuò aditione confundi: quod apertè indicat textus in dict. l. Papinianus, ff. de seruitutibus, in illis verbis: In omnibus seruitutibus, quæ aditionibus confusæ sunt. Provt eum textum expendi, & latiùs declaraui suprà, hoc eod. lib. cap. 9. n. 27. & 28. vbi nonnulla diximus ex n. 23. quæ huic capiti coniungi possunt. # 72 CAPVT LXXII. Vsusfructus an, & qualiter rei mutatione extinguatur? vbi agitur de ratione diuersitatis inter seruitutes personales, & reales. Lex, seruitutes, 19. § si sublatum, ff. de seruitutibus vrbanorum, l. repeti, §. rei mutatione, l. 8. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. 41. §. vniuersorum, l. sicut insulæ, 53. ff. de vsufructu, l. domo 21. ff. de pignoratitia actione, cum aliis similibus, singulariter enucleantur, & materia hæc accuratè, & dilucidè magis, quàm hactenùs declaratur. Demùm agitur, vtrùm pretium rei, quæ post mortem testatoris fuit reempta vigore pacti tempore venditionis celcbratæ, vsufructuario pertinere debeat? & Ioannis Cephali, & Petri Surdi consilia singularia in proposito nouiter expenduntur. SVMMARIVM. -  1 Vsumfructum rei mutatione extingui, & cum proprietate consolidari. -  2 Quod procedit, quando domus, vel res super qua consistit vsusfructus, in totum extinguitur; secus tamen, si pars aliqua rei remaneat, quia per partem remanentem vsusfructus totus retinetur. -  3 Et verba l. 25. tit. 31. partit. 3. in id ponderata. -  4 L. excepta, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, explicatur. -  5 Vsusfructus adeò rei mutatione extinguitur, vt nec areæ vsusfructus debeatur. -  6 Vsusfructus rei mutatione semel extinctus, non reuiuiscit, etiam rebus fructuariis denuò erectis. -  7 Vsufructuarius reficere non potest opus destructum, aut exustum, vt vsufructu vtatur, aut fruatur. -  8 Vsusfructus fundi, vel domus, vel bonorum mobilium, & immobilium si alicui relinquatur, & postea fundus, vel domus ab altero reematur vigore pacti tempore venditionis celebratæ, vtrùm vsufructuario rei sic emptæ pretium pertinere debeat? -  9 Vsusfructus stabilium si alicui legatus sit, stabiliáq, ex necessitate vendantur, an vsusfructus extinguatur. -  10 Pecuniam inter mobilia computari. -  11 Vsufructu vniuersorum, aut omnium bonorum relicto, etiamsi res aliqua quocumque modo perierit, areæ tamen vsusfructus retinetur. Et redditur vera ratio l. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu. -  12 Vsusfructus mobilium, & immobilium, vel immobilium tantùm cùm relinquitur, vtrùm procedat decisio textus dict. leg. quoties, §. vniuersorum: vbi Petri Surdi resolutio in consil. 26. num. 11. lib. 1. nouiter expenditur, & probatur per Authorem. -  13 Iacobi Cuiacij argumentatio, in hac materia proposita, & eiusdem resolutio num. sequenti probata. -  14 Vsumfructum ædium retineri, quandiu quælibet portio superficiei manet, quia tunc ædes saluæ sunt aliqua ex parte; superficie autem in totum sublata, vsusfructus non retinetur, quia saluæ non sunt ædes: Id enim non est saluum, cuius pars integralis desideratur. -  15 Seruitutes reales, vel prædiales, vtrùm ædificio extincto, siue mutatione rei extinguantur, & semel extinctæ, an & qualiter restituantur & num. seqq. -  16 Seruitutes reales quare à personalibus distinguantur in superiori dubio, & ibid. quorundam rationes confutatæ cum Corrasio. -  17 Ioannis Corrasij sententia probata. -  18 Iacobum Cuiacium in proposito dubio, cæteris omnibus elegantiùs loquutum, & eiusdem resolutionem cum sententia Corrasij conuenire. -  19 Pignus rei mutatione non perire, sed in area consistere, ad explicationem textus in l. domo, 21. ff. de pignoratitia actione, & num. seqq. -  20 Vsusfructus, & pignus, quare in proposito distinguantur? & Iasonis ratio coniuncta. -  21 Vsusfructus, pignus, & dominium quando extinguantur, si res transeat in aliam materiam, vel formam, remissiuè. -  22 Fabri rationem in dubio proposito suprà, num. 20. probatam, & declaratam. -  23 Aliam item rationem redditam. -  24 Vsufructu fundi legato, si villa diruta sit, vsusfructus non extinguitur, quia villa fundi accessio est. -  25 Idque procedit etiamsi villæ vsusfructus datus sit. -  26 Vsusfructus vineæ, vtrùm excisâ vineâ pereat? item areæ vsusfructus an extinguatur, si posteà in ea vinea instituatur: denique relicto areæ vsufructu, vt tollatur vinea, vtrùm remaneat vsusfructus in area? remissiuè. PRo absoluta huius Capitis explicatione constituen[sect. 1]dum erit in primis, vsumfructum mutatione rei extingui, & cum proprietate consolidari, per textum in l. repeti, §. rei mutatione, l. quid tamen, 10. in principio, & in §. 1. & §. nauis, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, §. finitur, Institut. de vsufructu, in illis verbis: Eo amplius constat, si ædes incendio consumptæ fuerint, vel etiam terræ motu, vel vitio suo corruerint, extingui vsumfructum, & ne areæ quidem vsumfructum deberi, l. 25. tit. 31. partit. 3. Doctores communiter in dictis iuribus. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 5. num. 4. 1. part. Petrus Costalius aduersariorum iuris, in d.l. repeti, in principio. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap. 7. num. 7. in versic. rei etiam peremptione, & num. 8. & 9. per totum, fol. 247. & 248. Franciscus Hotmannus ad titulum ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 3. Iacobus Cuiacius recitationum solennium in libros Digestorum, ad l. seruitutes, §. si sublatum, per tot. ff. de seruitutibus vrbanorum. Antonius Goueanus lib. 1. lectionum iuris variarum, cap. 38. Ioannes Corrasius, Ioannes Cephalus, & Petrus Surdus in locis referendis infrà: & nullo ex his relato, Ioannes Garsia de expensis moliorationibus, cap. 11. num. 18. & 19. Antonius Pichardus breuiter nimis scribens in d. §. finitur, in finalibus verbis, & ibidem Petrus Ricciardus num. 10. & 11. num. 34. & 38. Quod procedit, quando domus vel res super qua[sect. 2] consisit vsusfructus, in totum extinguitur; secus tamen si pars aliqua remaneat, etsi alia perserit, quia per partem remanentem vsusfructus totus retinetur, l. si cui insulæ, 60. ff. de vsufructu, vbi Iauolenus Iureconsultus scripsit in hunc modum: Si cui insulæ vsusfructus legatus est: quandiu quælibet portio eius insulæ remanet, totius soli vsumfructum retinet. Et ibidem glossa 1. adnotauit, per partem retineri vsumfructum totius. Albericus etiam, Baldus, Florianus, & alij communiter, Connanus, & alij vbi suprà, & commendat Angelus in d. § finitur, n. 4. atque expressim sentit d.l. partitæ 25. quæ semper vtitur verbo, toda: quasi sentiens aliud esse, si pars tantùm destruatur, vel pereat, vt constat ex illis verbis: Que man[sect. 3]dose toda la casa, o el edificio en que fuesse otorgado a algun ome el vsofructo, o el vso tan solamente, o derribando se toda por terremoto de raiz, o de otra guissa, pier desse porende el vsofructo que hauia en ella. Nec in contrarium vrget textus in l. excepta, ff. quibus[sect. 4] modis vsusfructus amittatur, qui dum dicit, quòd excepta capitis diminutione, vel morte, reliquæ causæ vel pro parte interitum vsusfructus recipiunt, denotare videtur, quòd mutatione rei pro parte contingente, pro parte finiatur vsusfructus, contra textum in d.l. si cui insulæ. Sed respondetur quòd domo exusta, aut diruta pro parte, per partem remanentem retinetur vsusfructus totius, hoc est, totius soli, vel fundi, & partis non dirutæ; sed partis dirutæ vsusfructus retineri non potest, qui reuera est extinctus, sic vt superficie eius partis ampliùs vti aut frui fructuarius non possit, vt rectè declarat Petrus Ricciard. in d. §. finitur, n. 34. & confirmatur ex dicendis infrà, num. 14. Est autem adeò verum, vsumfructum rei mutatione[sect. 5] extingui, quòd nec areæ vsusfructus debeatur, ex d. §. finitur, cum cæteris iuribus suprà adductis. Nec reui[sect. 6]uiscit vsusfructus semel extinctus, etiam rebus fructuariis denuò erectis, hoc est, etiamsi semel exustas, & collapsas, solòque dirutas ædes, ex integro hæres, aut proprietarius refecerit, l. quid tamen, §, non tantum, & §. penultimo, ff. quibus modis vsussruct. amittatur, & nonnullis comprobant Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus cap. 11. num. 19. Cephalus in cons. 20. num. 16. 17. & 18. lib. 1. Surdus in cons. 155. num. 5. 6. & 7. lib. 2. Nec[sect. 7] etiam potest fructuarius opus dirutum, aut destructum resicere, vt vsufructu vtatur, aut fruatur; quia semel extincto vsufructu, ius eius in perpetuum periit, l. vsufructuarius nonum, 51. l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu, & probat expressè d.l. 25. tit. 31. partit. 3. in illis verbis: Maguer aquel que auia el vsofructo, o el vso quisiere fazer despues de sola casa, o el edificio en aquel suelo misimo, non han poder de lo fazer, fueras ende si el señor de la propriedad le otorgasse poder de lo fazer. Quòd si domus ex vetustate, aliqua ex parte corruerit, non potest hæres compelli reficere, & reparare: Si autem hæres, vel proprietarius libens, & volens refecerit, impedire non potest fructuarium, quin fruatur: Nec etiam prohiberi potest vsufructuarius, si velit resicere, expensàmque magnam refundet proprietarius, vt per textum in l. hactenus, ff. de vsufructu, alio capite declarauimus suprà, & sic in terminis optimè declarat Ioannes Garsia dict. cap. 11. num. 18. & 19. Ex his inferri potest ad explicationem singularis, &[sect. 8] non vulgatæ; quæstionis, si ponamus quòd vsusfructus fundi, vel domus, vel bonorum mobilium, & immobilium alicui relinquatur, & posteà fundus, vel domus ab altero reematur vigore pacti tempore venditionis celebrati, verùm vsufructuario rei sic reemptæ pretium pertinere debeat? quam quæstionem in terminis proponit, atque eruditè, & eleganter tractat eam Petrus Surdus in cons. 26. per tot. lib. 1. & tandem post longam disputationem verius existimat, pecuniam, siue pretium domûs, vel fundi sic reempti, spectare debere ad vsufructuarium, non vt sit suum, tanquam fructus, sed vt illo vti, & frui possit; postmodùm verò finito vsufructu restituat hæredibus, idque rationibus, & fundamentis adductis ibi. ex num. 4. vsque ad num. 9. Nec obstat, quòd vsusfructus finitus videatur propter mutationem formæ, ex quo conuersus est fundus in pecuniam? & sic mutatio formæ debuerit extinguere vsumfructum: quia huic difficultati, & aliis concludenter satisfacit idem Surdus vbi suprà, num. 8. vers. nec obstat, & num. 11. vbi latius videri poterit, ne ab alio resoluta plenè repe[sect. 9]tamus hîc. Secus tamen erit, si stabilium vsusfructus alicui legatus sit, quia si stabilia ex necessitate vendantur, vsusfructus extinguitur, vt in terminis consultus, post longam disputationem resoluit Cephal. in cons. 20. per tot. lib. 1. & sequitur Surdus dict. consil. 26. vbi in fine assi[sect. 10]gnat rationem, quia pecunia, quæ ex venditione stabilium comparatur, non est stabilis, sed mobilis; quippe cùm pecunia inter mobilia computetur, l. 1. §. fuit quæsitum, vbi notant Doctores ff. ad Trebellianum, l. si chorus, § 1. ff. de legatis 3. Decius in cons. 381. num. 2. & referens alios Cephalus dicto consil. 20. num. 13. Ideò non venit in vsufructu, nec includitur sub verbis legati, nisi seciundùm eum, nedum stabilium, sed mobilium quoque vsusfructus esset relictus. Secundò & principaliter constituendum est, supe[sect. 11]riùs dicta intelligenda procedere in legato particulari vsusfructus, veluti cùm domus, aut fundus legatur: quo casu rei mutatione sic extinguitur vsusfructus, vt nec areæ vsusfructus debeatur; secus tamen est in legato generali vsusfructûs, veluti cùm vniuersorum, aut omnium bonorum vsusfructus relinquitur: tunc enim areæ vsusfructus retinetur, aut peti potest, per textum in l. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu, vbi Iulianus Iureconsultus sic scriptum reliquit: Vniuersorum bonorum, an singularum rerum vsusfructus legetur, hactenùs interesse puto, quòd ædes incensæ fuerint, vsusfructus ædium specialiter legatus peti non potest; bonorum autem vsufructu legato, areæ vsusfructus peti poterit: & ibidem notarunt Glossa, Baldus, Angelus, Albericus, & Florianus, Azo in summa, C. de vsufructu, num. 32. Corrasius in l. si iter, num. 3. ff. de seruitutibus. Petrus Costalius indict. l. repeti. Petrus Surdus in consil. 155. num. 5. lib. 2. & in cons. 26. num. 10. lib. 1. Ratio verissima est, quia is, qui legat vniuersalem vsumfructum, non videtur particularem aliquam rem respicere, sed videtur legare omnis substantiæ vsumfructum, & area dicitur esse in substantia bonorum: quæ ratio cessat, cùm particularis rei vsusfructus relinquitur, vt apertè demonstrat Iulianus in dict §. vniuersorum, in illis verbis: Quoniam qui bonorum suorum vsumfructum legat, non solùm eorum, quæ in specie sunt, sed & substantiæ omnis vsumfructum legare videtur: in substantia autem bonorum etiam area est. Ex[sect. 12] quibus verbis optimum posset excitari dubium, vtrùm eius textus decisio procedat dumtaxat, cùm vsusfructus vniuersorum bonorum relinquitur, an etiam cùm certarum rerum, hoc est, mobilium, & immobilium, aut immobilium tantùm vsusfructus relinquatur. Et videtur dicendum, eum textum habere etiam locum in prædicto legato, quia quod ibidem dicitur de legato vniuersali, videtur poni ad differentiam rei alicuius particularis legatæ, & quia dicitur. Quoniam qui bonorum vsumfructum legat. Quæ verba æqualiter conueniunt legaro mobilium & immobilium, sicut legato bonorum. Quod in facto consultus, singularem rationem assignans, & latiùs, nouèque declarans, firmauit Petrus Surdus in cons. 26. num. 11. lib. 1. qui in vers. sufficit, in ea opinione est, vt existimet, sufficere, vt procedat decisio dict. §. vniuersorum, factum esse legatum per nomen generis, dummodò substantia, quæ remanet, includatur in illo genere: Ideò licèt non sit genus generalissimum, si tamen sit subalternum. sat erit, quia idem comprehendit genus subalternum respectu rerum singularium, de quibus prædicatur, quod genus generalissimum, & ponit exemplum, quia sub legato bonorum immobilium comprehenditur area, non minùs quàm sub legato vniuersali omnium bonorum, quod secus est, quando legatum fit sub nomine singulari domus, vel horti, vel stabuli, quia area, quæ remanet, non venit sub legato prædictis verbis concepto. Ex eisdem etiam verbis, atque superiori resolutione[sect. 13] deduci potest vera solutio argumentationis cuiusdam, quam excitauit, atque optimè dissoluit Cuiacius in l seruitutes, si sublatum, ff. de seruitutibus vrbanorum: is enim in finalibus verbis, contra ea, quæ superiùs diximus, vsumfructum extingui sublato ædificio, sic argumentatur: Vsusfructus totius soli retinetur quamdiu quælibet portio aedium manet, per textum in d.l. si cui Insulæ: At collapso ædificio manet area, quæ est pars ædium, & ea quidem maxima, l. eum qui, 23. ff. de vsucapionibus, l. qui res, §. aream, ff. de solutionibus; vbi, sublato ædificio manet area, ergo vsusfructus manet. Sed respondet, hanc argumentationem captiosam esse, &[sect. 14] proptereà distinguendum, ædium vsumfructum retineri, quamdiu quælibet portio superficiei manet, quia tunc ædes saluæ sunt aliqua ex parte; superficie autem in totum sublata, vsusfructus non retinetur: hoc ideò, quia saluæ non sunt ædes; id enim non est saluum, cuius pars integralis desideratur: si ergo sublata sit superficies, quamuis maneat area, ædes tamen dici non possunt; proptereà tunc extinguitur vsusfructus, nec restituitur: quæ solutio ex dictis suprà confirmatur apertè, & magis concludit, quàm alia Ricciardi in d §. finitur, nu. 11. qui tamen Cuiacij nullam mentionem facit. Tertiò & principaliter constituendum est, superiora[sect. 15] procedere in vsufructu, & seruitutibus personarum; in seruitutibus verò rerum, vel prædiorum, minimè obtinere, & consequenter seruitutes reales, aut prædiales, mutatione rei non perire, siue peremptas semel ex æquitate restitui, restituto ædificio, l. eum debere, l. si testamento, ff. de seruitutibus vrbanorum, l. & si forte, §. etiam, ff. si seruitus vendicetur, l. seruitutes, 19. §. si sublatum, ff. de seruitutibus vrbanorum, vbi dicit Bartolus in summario, quantum ad iura seruitutum realium, ædificium destructum & restitutum idem videri, secus quoad personalcs seruitutes. Petrus Surdus in cons. 121. n. 5. lib. 1. Ioannes Corrasius in contextu l. primæ, ff. de seruitutibus, n. 49. & 50. & n. 51. versiculo, hic libenter, quærit differentiæ rationem inter personales, & reales serui[sect. 16]tutes, cur illæ mutatione rei extinguantur, hæ non: & quorundam rationes rectè, atque concludenter conuincit: postmodùm nouam rationem considerat num. 52.[sect. 17] demùm num. 53. illam magis probat sententiam, quòd quemadmodum interit vsusfructus sublato ædificio; ita etiam & realis seruitus extinguitur, cùm non habeat subiectum in quo consistat: & hoc vult textus in d. §. si sublatum, dum dicit expressè, quòd vtilitas exigit, vt repositum ædificium idem intelligatur, quibus verbis significat Iureconsultus quòd licèt stricto, subtilíque iure interierit stillicidij auertendi seruitus diruto ædificio; quia tamen Reipublicæ interest vrbanas seruitutes non extingui, leg. hæc autem, ff. de seruitut. vrban. gloss. in l. sed an viæ, ff. de pignoribus, hac fictione ex æqualitate conseruatur, quia lex interpretatur, & fingit, repositum ædificium in eadem specie, & qualitate idem esse cùm primo, licèt verè non sit, quod in vsufructu dici non potest, in quo solummodò interuenit vtilitas priuata, nec potest vlla vtilitas publica consideri; atque ideò fictio locum habere non potest, æquitate non subsistente, l. sciendum, ff. ex quibus causis maiores, idque non obscurè præsentire videtur Bartolus in summario dict. §. si sublatum, quatenus docet, quòd in seruitutibus realibus ædificium destructum, & restitutum videtur idem, quasi sentiens, in eo fundari principaliter æquitatem, & rationem illius textus, & vtitur verbo, videtur, quia verè ædificium restitutum, non est idem cum primo, vt dictum est. Expressim tamen, & cæteris omnibus elegantiùs, Corrasij resolu[sect. 18]tionem confirmat Cuiacius recitationum solennium in libros Digestorum, ad dict. l. seruitutes, §. si sublatum. Is enim primùm quærit, an mutatione ædificij seruientis seruitus extinguatur, & an restituto ædificio, etiam restituatur eadem seruitus? Et respondet, quòd ipso iure non restituitur seruitus; nam sublatis ædibus seruis, extincta est seruitus: restitutis autem ædibus non potest restitui, quoniam non sunt eædem, quæ restituuntur, sed sunt aliæ ab his, quibus est imposita seruitus: Et sic summo iure, opus est noua cessione; propter vtilitatem tamen, ex æquitate, restituto ædificio, vtilis vindicatio seruitutis datur, quia idem esse ædificium censetur propter vtilitatem. Deinde constituit, idem dicendum esse, si ædes dominantes corruant; nam his restitutis, & seruitas restituetur. Denique quærit, quæ sit diuersitatis ratio inter personales, & reales seruitutes: Et respondet, quòd in vsufructu strictum ius sequimur, quoniam agitur de fructibus ædificij lucrandis; at in seruitutibus spectamus non tam ius, quàm vtilitatem rerum: Vtilitas autem rerum exigit, vt vicinus hæc iura aliis tribuat, id vicina prædia exigunt, & quoniam magis necessaria sunt iura, in his sequimur vtilitatem. Sed & alia poterit vltra prædictos Authores differen[sect. 19]tiæ ratio reddi, si anteà constituamus, in pignore etiam diuersum ius constitutum, quàm in vsufructu: in eo enim Paulus Iureconsultus in l. domo 21. ff. de pignoratitia actione, sic scripsit: Domo pignori data, & area eius tenebitur: est enim pars eius; & è contra, ius soli sequitur ædificium; & ibidem Accursius scholio 1. Bartolus, Castrensis, & alij adnotarunt communiter, rei mutatione non perire pignus, sed in area consistere: de ratione[sect. 20] differentiæ inter vsumfructum, & pignus quærendum est; & Iason in addit, ad Portium, in dict. §. finitur. n. 5. in fine, dicit, quòd seruitus vsusfructûs extinguitur mutatione formæ, nec durat, siue non reuiuiscit ædificio reædificato, ne proprietas reddatur inutilis; quod non est propter ius pignoris, quia etiam durante iure pignoris; nihilominùs proprietas est vtilis. Quæ ratio reuera parùm pungit, & conuincitur manifestè, Primò, quia etiamsi vsusfructus reuiuisceret, siue duraret ædificio iterùm repolito, non ideò sequeretur, quod proprietas inutilis esset, quippe inutilis iudicatur proprietas cùm in vniuersum inutilis esse potest, semper abscedente vsufructu, vt dicit Iustinianus in §. 1. in fine, Institut. de vsufructu: sed in proposita specie, tametsi duraret vsusfructus, denuò erecto, aut reposito ædificio, non esset inutilis proprietas: enimverò finiri posset vsusfructus, & cum proprietate consolidari, morte vsufructuarij, capitis diminutione, non vtendo per modum, & tempus, & aliis modis à iure constitutis. Deinde & secundò, quoniam Paulus Iureconsultus in ea lege, fundatur in eo, quòd area, quæ remanet, sit pars domûs destructæ, siue combustæ, non in eo, quòd proprietas vtilis, aut inutilis remanere possit propter ius pignoris. Bartolus vero in leg. si conuenerit, §. si quis caue[sect. 21]rit, num. 3. de pignoratitia actione, licet magistraliter distinguat in preposito, quando scilicet vsusfructus, pignus, & dominium extinguantur, si res transeat in aliam materiam, vel formam, ad quem confugere necessarium erit, cùm occasio se offerat; nullam tamen reddit differentiæ rationem in prædictis; & nonnullas rationes improbat, tradítque nouam rationem Petrus Ricciardus in dict. §. finitur, ex num. 38. Dici tamen posset dupli[sect. 22]citer: Primum, quòd vsusfructus, qui est seruitus personalis, non imprimit characterem in re ipsa; neque ei inhærer, quoniam vsusfructus exercetur circa fructus rei, hon circa rem ipsam, siue proprietatem, vt dicit Castrensis in l. 4. n. 23. ff. de seruitutibus, & probat Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 19. num. 22. Ideòque facilius sublato ædificio, siue rei mutatione extinguitur omninò, nec reuiuisicit, etsi ædisicium restituatur, ex dictis iuribus: in pignore verò, & in seruitute prædiali contrà obseruatur, per text. in d.l. domo, 21. ff. de pignoratitia actione, & in d.l. seruitutes, 19. § si sublatum, ff. de seruitutib. vrban. quia seruitutes reales characterem imprimunt, ac per eas incommodatur, & deterior redditur ipsa res. quę seruitutem debet, vt docet Castrensis loco relato suprà. Similiter obligatio pignoris rem concernit principaliter, l. & quæ nondum, 15. §. & quod dicitur, ff. de pignoribus. Ideò idem ius constituitur in pignore, quod in seruitute prædiali: quoniam ius reale est plus radicatum, quàm sit ius personale, vt cum Fabro, & Aretino, probauit Nicasius in eodem §. finitur, circa finem. Deinde & secundò, aliter & meliùs dici posset, quòd in[sect. 23] pignore & hypotheca securitatem debiti principaliter spectamus, §. vltimo, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio. Quæ semper esse potest, ac æquum est vt sit, re etiam quantumcunque mutata; nam in pignore & hypotheca res tota obligatur, sed area pars domus est pignori datæ, vt dicit textus in eadem l. domo: ergo etsi domus pignori data, diruta, aut destructa sit, area tamen remanere debet obligata: vsusfructus verò interim manet, dum salua est substantia rei, l. 1. ff. de vsufruct. in principio. Institut. eodem titul. At mutata forma rei, non manet substantia, l. vsufructuarius nonum, 51. l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu. Ideò non mirum, si vsusfructus extinguatur etiam in area, quia dirutâ domo non manet substantia rei, cuius vsusfructus legatus fuit; & ad hæc reduci possunt, quæ inproposito considerauit Ricciardus in dict. §. finitur, num. 38. versicul. vlteriùs ego responderem, vbi dicit, quòd ideò destructâ aut dirutâ domo, remanet ius, & obligatio pignoris in area, quia domus fuit pignori data, & quoad ædificium, & quoad superficiem, & quoad solum & aream etiam; ideò cùm remaneat area, & pignoris obligatio remanet: vsusfructus verò concessus censetur ratione ædificij & superficiei, vt scilicet inhabitaretur, & sic propter vsum habitationis; ideò domo destructa, non durat vsusfructus in area, quia non durat ille vsus, ad quem fuit concessa domus, cum domus diruta amplius habitari non possit. Quarto & vltimo loco constituendum est, quòd fun[sect. 24]di vsufructu legato, si villa diruta sit, vsusfructus non extinguitur, quia villa fundi accessio est, non magis quàm si arbores deciderint, per textum in l. fundi, 8. ff. quibus modis vsus fructus amittatur. Quæ procedit, etiamsi[sect. 25] villæ vsusfructus datus sit, quoniam villæ appellatione, etiam ei adiunctos agellos comprehendere solemus, vt firmat Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. c. 6. num. 8. fol. 247. vbi num. 9. de areæ, & vineæ vsufructu mouet dubium, vtrùm, inquam, vineæ vsufructu relicto,[sect. 26] eâ excisâ pereat vsusfructus. Item areæ vsufructu relicto, si posteà in ea vinea instituatur, vsusfructus an extinguatur? Denique relicto areæ vsufructu, vt tollatur vinea, vtrùm remaneat vsusfructus in area: & rectè præfata dubia dissoluit, vt si aliquando occasio se obtulerit, ibidem videri poterit. # 73 CAPVT LXXIII. Vsufructu finito, vtrùm proprietarius stare debeat colono vsufructuarij: Item fructuarius ipse an proprietarij locationi stare teneatur: vbi l. ff. pendentes, §. si qua seruitus, l. arbores, §. 1. ff. de vsufructu, l. cùm antiquitas, C. eodem tit. l. si quis domum, §. 1. ff. locati, dilucidè, & verè explanantur: quorundam traditiones in proposito, & nouiter, & concludenter confutantur, & materia hæc accuratè, & meliùs quàm hactenus declaratur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius locationi authoris stare non tenetur; imò conductorem expellere potest, & numero sequenti. -  2 Emptor, ac alius singularis successor colonum venditoris, vel authoris expellere potest, nec locationi eiusdem stare tenetur: quod latius explicatur remissiuè. -  3 Proponitur difficultas l. si pendentes, §. si quæ seruitus, ff. de vsufructu, cum. l. arbores, 66. §. 1. eodem titulo, & num. seqq. explicatur. -  4 Baldum, Alexandrum, Angelum, & Socinum nequaquam probare id, ad quod citantur per Caballinum. -  5 Caballini distinctio in proposita difficultate reiecta. -  6 Glossæ sententia in eadem difficultate damnata. -  7 Vincentij Carocij distinctio in eodem dubio refellitur. -  8 Vsufructuarium non teneri stare colono proprietarij, siue vsufructuarius sit particularis, siue omnium bonorum, & vide num. præced. -  9 Vera traditur interpretatio ad textum in dict. l. si pendentes, §. si qua seruitus, ff. de vsufructu, & ostenditur, lapsos Doctores communiter existimantes eum textum contrarium esse textui, in d.l. arbores, §. 1. ff. de vsufructu, & num. seqq. -  10 Fundus transit in quemcunque possessorem cùm suo onere, & seruitute. -  11 Onera realia ad vsufructuarium pertinent durante vsufructu. -  12 Pensiones rerum locatarum, vbi conuentum est, quòd pertineant ad vsufructuarium, fructuarius cogitur stare colono. -  13 Pensiones iam antè locatorum agrorum, non aliàs pertinent ad vsufructuarium, quàm si ipsa quoque specialiter comprehensæ sint. -  14 Et circa id dubitandi ratio proponitur, & vera resolutio traditur. -  15 Vsufructuarius si incipiat exigere, vel recipere pensiones, ex hoc sibi præiudicium generat, & per factum, aut tacitam acceptationem cogetur stare colono. -  16 Vfufructuarius, ac alius singularis successor locationi authoris stare tenetur, ex quo pensiones debitas receperit, quia eo ipso videtur locationi consensum accommodasse. -  17 Vsufructu finito, proprietarius non tenetur stare colono vsufructuarij si sed potest expellere illum, provt latiùs hoc numero explicatur. -  18 Vsufructuarius potest locare alteri vsumfructum, vel res fructuarias. -  19 De vsufructuario locante res fructuarias, & mortuo eo, pendente tempore locationis, ad quid, & qualiter possit aduersùs hæredès eius agi: qualiter etiam succurratur conductori circa expensas, & multis aliis quæstionibus in proposito necessariis, atque de materia l. si quis domum, §. 1. ff. locati, latissimè actum remissiuè. -  20 Vsusfructûs locatio an extinguatur ex parte conductoris, per mortem ipsius? remissiuè. -  21 Is, cui habitatio relicta est, potest illam alteri locare. -  22 quod procedit, siue habitatio relinquatur in vltima voluntate, siue inter viuos concedatur, vel aliis quibuscunque modis. -  23 Proponitur difficultas l. si habitatio, 10. ff. de vsu & habitatione, & num. seqq. explicatur. -  24 Vsuarius locare non potest ius, quod habet. -  25 Neotericorum solutio circa difficultatem propositam suprà, num. 23. reiicitur. -  26 L. cùm antiquitas, C. de vsufructu, eleganter, ac meliùs quàm hactenus declarata. -  27 Habitatio est species alimenti. -  28 Baldum assequutum fuisse veram rationem l. cum antiquitas, C. de vsufructu, & verba eiusdem in id relata. PRo absoluta atque distincta huius Capitis explicatione, vt ab vsufructuario ipso exordiamur, constituendum erit in primis, in fauorem eiusdem fructuarij[sect. 1] textum rideri expressum in l arbores, 66. § 1. ff. de vsufructu, vt scilicet vsufructuarius iure possit locationi Authoris non stare, & constructorem eiusdem expellere,[sect. 2] exemplo contractûs venditionis; in quo constat quòd emptor, vt & alius successor singularis quicunque, colonum venditoris, vel authoris expellere potest, nec eius locationi dare debet, per textum in l. emptorem, C. de locato & conducto, l. 19. tit. 8. partit. 5. & latissimè declarant Tiraquel. de retractu conuentionali, §. 3. glos. 1. & vnica, num. 13. & seqq. Socinus regula, 487. Dueñas regula. 240. Couar. resolut. lib. 2. cap. 15. Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 3. de locatione & conductione, num 9. per totum Aluarus Valascus consultat. 40. 76. & 78. latissimè Barbosa in l. si filiofamilias, § si vir in quinquennium, ff. soluto matrimonio. Ioannes Guttserrez canon. quæst. lib 2. cap. 8. per totum. Surdus decis. 172. 225. & 265. & in terminis superiorem sententiam, fructuarium, inquam, authoris locationem obseruare non teneri, defendunt Romanus num. 13. & Alexander num. 10. in d. §. si vir in quinquennium, idem Alexander in consil. 122. num. 8. lib. 5. & de communi testantur Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 177. fol. mihi 370. Antonius Gomezius d. cap. 3. de locatione & conductione, num. 9. in princ. vers. imò habet etiam locùm. Barbosa in d. §. si vir in quinquennium, num. 5. vers. vnde vidimus. Sed in contrarium videtur vrgere textus in l. si pen[sect. 3]dentes, §. si qua seruitus, ff. de vsufructu, vbi scribitur, quòd vsusfructus transit cùm onere rei imposito; & sic vsufructuarius tenetur vti & frui re in vsumfructum si. bi concessa, eo modo, & forma, quo dominus vtebatur: ideò si qua seruitus imposita est fundo, necesse habebit fructuarius sustinere eam; & idem dicendum est, si stipulatione seruitus debeatur, sed etsi seruus sub pœna emptus sit interdictis certis quibusdam, & vsusfructus eius legatus sit, ha re omnia obseruare debebit fructuarius, vt in eodem textu exprimitur: ex quo solent nonnulli argumentum deducere, vt eadem ratione teneatur vsufructuarius obseruare locationem à proprietario, siue[sect. 4] domino rei factam. Caballinus autem milleloquio 525. part. 2. pro huius difficultatis explicatione, primò quærit, an mulier vsufructuaria viri, colono stare debeat: & pro solutione dicit, quòd Baldus in l. 1. colum penultima, vers. pone maritus, C. de fructibus & litium expensis. Alexander in d §. si vir in quinquennium. Socinus in cons. 125. lib. 1. Angelus in cons. 244. tenent, quòd mulier vsufructuaria stare debeat locationi factæ per maritum: & reddit rationem, quia mulier debet vti arbitrio boni viri; ideò debet dare colono, l. si pendentes, §. si quid, ff. de vsufructu: sed vbi vsufructuarius non debet vti arbitrio boni viri, nec etiam colono dare debet, per tex in d.l. arbores, §. 1. ff. de vsufructus sic conciliatur cum d. §. si qua seruitus. Verùm hæc conciliatio vera non est, & prædictus[sect. 5] Author manifestè decipitur. Primò, quia Baldus in loco per eum allegato, quamuis referat Bartolum ita tenentem; ipse tamen contrarium tenet, & superiori resolutioni accedit: quod expressim colligitur ex summario eiusdem Baldi ibidem, num. 17. vbi dicit, quòd vsufructuarius potest expellere colonos. Alex. verò in d §. si vir in quinquennium, contrarium etiam dicit eius, ad quod citatur per dictum Authorem, vt superiùs diximus: Socinus denique, & Angelus in dictis consiliis, de vsufructuario nihil tractant, & falsò in eam sententiam præcitati sunt. Deinde & secundò, quia constituere differentiam in hoc, an vsufructuarius arbitrio boni viri vti debeat, necne, truffa quidem est, & iuris rationi res contraria, quippe cùm vsufructuarius vti & frui arbitrio boni viri semper debeat, quocunquemodo vsusfructus constiturus sit, nec aliquis casus esse possit, qui arbitrium boni viri excludat: eo maximè, quòd colonum expelli per fructuarium, non alienum ab arbitrio boni viri iudicat Paulus Iureconsult. in d.l. arbores, §. 1. Imò strictam iuris rationem obseruans, ad exemplum venditionis posse vsufructuarium constructorem repellere, respondet expressim. Glossa igitur ante alios in d. §. si qua seruitus, aliter[sect. 6] componit prædictam difficultatem, constituítque, quædam esse, quæ non diminuunt de libertate fruendi, vt est seruitus fundo fructuario imposita; & tunc tenetur vsufructuarius ea obseruare, aliàs non dicitur vti arbitrio boni viri: sic procedit textus in d.l. si pendentes, §. si qua seruitus. Quædam verò sunt, quæ diminuunt de libertate vsusfructus, vt, non posse expellere colonum, & alia similia, & hæc fructuarius obseruare non tenetur, per textum sic intelligendum in d.l. arbores, §. 1. Hæc tamen solutio, aut distinctio, non solùm aliena est à mente dictorum iurium, sed etiam iuris rationi contraria. Enim verò pati seruitutem in fundo, ius vtendi & fruendi, ac etiam libertatem eius diminuit, & maximam incommoditatem affert fundo, vt de se patet, & apertius colligitur ex diffinitione seruitutis, quam tradit Bartolus in l. 1. vbi probarunt Doctores communiter, ff. de seruitutibus. Prætereà non posse vti seruo in omnibus locis, vel non posse illum ad loca excepta transmittere, quis negare poterit, quòd multum de libertate fruendi diminuat, vt rectè considerat Vincent. Carocius de locato & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 18. num. 6. fol. mihi 84. Et tamen hæc omnia, & alia similia obseruare debere fructuarium, statutum est in dict. §. si qua seruitus, cuius decisio in alio quidem fundatur, vt statim dicetur. Quare ipse Carocius vbi suprà, num. 7. in superiori[sect. 7] dubio distinguendum existimat, quòd quidam est vsusfructus titulo particulari, vt emptionis, & similium, & vsufructuarius talem vsumfructum obtinens, ad exemplum venditionis, non tenetur stare colono: & ita procedit textus in d.l. arbores, §. 1. Quidam est vsusfructus, aut vsufructuarius titulo vniuersali omnium bonorum, & iste tenetur stare colono: & sic procedit textus in d. l. si pendentes, §. si qua seruitus. Sed nec ista distinctio placere potest. Primò, quia in vsufructuario omnium bonorum, licèt eam opinionem tenuerit Bartolus in locis relatis per Alexandrum in dicto §. si vir in quinquennium, num. 15. Tamen ipse Alexander rectiùs firmat, sustineri non posse; & consequenter vsufructuarium omnium bonorum stare non debere colono proprietarij: quod tenuit etiam Angelus in dicta l. arbores, §. 1. Capella Tholosana decis. 420. Secundò, quia textus in dict. l. si pendentes, §. si qua seruitus, non loquitur in vsufructu omnium bonorum, sed potius in vsufructu rei particularis, vt fundi, & serui, vt ex verbis eius constat aperte; & sic destruitur omninò secundum membrum præsatæ distinctionis: verba etiam dict. l. arbores, §. 1. ita obtinent, aut militant, cùm vsusfructus omnium bonorum relinquitur, sicut quando vsus rei particularis legatur. Deinde quia vsufructuarius ideò potest expellere colonum positum à proprietario, quia quasi dominium in re consequitur, vt firmat Barbosa in d.l. si filiofamilias, §. si vir in quinquennium, num. 5. in sine, fol. 618. qui eum Cumano, Cephalo, & aliis, securè probauit, in hac materia non esse considerandum, vtrùm successor particularis sit necessarius, vel voluntarius, sed vtrùm consequatur plenum ius in re, vel non consequatur: nam primo casu potest expellere colonum, & in secundo casu non; quod in vsufructuario omnium bonorum æqualiter, aut fortiùs, quàm in particulari fructuario procedere debet: eo maximè, quòd vsufructuarius omnium bonorum, particularis, & non vniuersalis successor dicitur regulariter, vt cum Menochio, & aliis probauimus suprà, hoc eodem lib. cap. 8. num. 26. & in proposito, successor etiam singularis intelligendus est, quoniam in hac materia ille tantùm successor vniuersalis tenetur stare colono, qui eius personam repræsentat, vt est hæres, l. viam veritatis, C. de locato. Dueñas regula 240. limit. 1. vel qui succedit vniuersaliter in omnibus bonis: Aliàs quantumcunque aliquo respectu videatur successor vniuersalis; tamen non tenetur obseruare locationem prædecessoris, vt cum Ruino, & Pontano resoluit Barbosa indict. §. si vir in quinquennium, num. 6. in principio. At vsufructuarius omnium bonorum defundi personam non repræsentat, nec vniuersaliter succedit in omnibus bonis, sed in vsufructu tantùm: ergo non tenetur stare colono. Constat ergo ex dictis adhuc dubiam esse veram[sect. 8] interpretationem dictorum iurium: re tamen vera firmandum, vsufructuarium non teneri stare colono proprietarij, siue vsufructuarius sit particularis, siue omnium bonorum, idque propter generalitatem d.l. arbores, §. 1. & rationes superiùs propositas, quæ in effectu concludunt, propter authoritatem etiam Alexandri, & Angeli suprà relatam, quibus conuenire videntur Antonius Gomez. Borgninus Caualcanus, & Barbosa in locis relatis suprà, qui indistinctè admittunt, fructuarium posse expellere colonum proprietarij, & diuersum ius in vsuario constituunt, qui cùm tantum ius vtendi habeat, colonum expellere non potest, l. si habitation. § finali, §. de vsu, & habitatione. Dueñas regula 240. in fine. Nec obstat textus in d.l. si pendentes, §. si qua serui[sect. 9]tus, ff. de vsufructu. Quoniam in eo textu superior dubitatio, an possit vsufructuarius expellere colonum, necne, nequaquam tractatur. Aliud enim est, vsufructuarium debere vti & frui re, cum oneribus eidem impositis, hoc est. seruitute, & aliis similibus: quæ iura cùm rem afficiant, cùm ipsa etiam re transire debent, argumento l. Titius, ff. de seruis exportandis: & sic tenetur vsufructuarius illa obseruare, vt ibidem dicitur. Aliud verò est, vsufructuarium posse repellere colonum proprietarij; siquidem ex locatione non causatur ius aliquod reale, quod rem afficiat, sed tantùm competit actio personalis colono contra locatorem, & eius hæredem, quæ personalis actio non transit cum re, nec ligat fructuarium, per textum in l. vltima, §. Lucius, ff. de contrahenda emptione. Quæ est vera interpretatio ad dicta iura, & fuit originaliter Alberici de Rosatis, ad quem nullus Neotericorum aduertit, in d.l. arbores, §. 1. ff. de vsufructu, vbi n. 2. vno verbo præfatam solutionem tradit,[sect. 10] inquit enim: Sed in contrario erat quoddam ius quod rem afficiebat. Idque comprobari potest ex sequentibus. Primò per textum in l. via constitui, 33. §. si fundus seruiens, & in l. cum fundo, 36. ff. de seruitutib. rusticorum, l. neque, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, vbi fundus transit in quemcunque possessorem cum suo onere, & seruitute Secundò probatur, quia cùm Iureconsultus in eadem l. si pendentes § si quid cloacarij, generaliter[sect. 11] constituisset, onera realia ad vsufructuarium pertinere durante vsufructu, vt ibidem adnotarunt Baldus, & Albericus num. 2. & post Pinellum, ac multos alios infinita congerit Vincentius Carocius de locat. & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 19. per totam, fol. 87. dicit statim ipse Consutus, quòd si qua seruitus imposita est fundo, necesse habebit fructuarius sustinere eam: Vnde cùm tractetur ibi de onere reali, apparet manifestè, lapsos Doctores communiter existimantes, eum textum contrarium esse textui in dict. l. arbores §. 1. in quo ius personale tantum causatur contra locatorem; ideò potest vsufructuarius colonum expeliere. Quod tamen limitatur, nisi expresè conuentum sit,[sect. 12] ve pensiones rerum locatarum ad vsufructuarium pertineant; tunc enim fructuarius tenetur stare colono, vt in dict. §. 1. Expressum est. Idque, vt melius percipiatur, constituendum erit, dubium esse, vtrùm vsufructuarius possit recipere pensiones? Et Iureconsultus in ead. l. arbores, 66. d. §. 1. plane respondet, quòd pensiones iam antè[sect. 13] locatorum agrorum, non aliàs pertinent ad vsufructuarius, quàm d ipsæ quoque specialiter comprehensæ sint, & tunc tacitè videtur actum de non repellendo colono: quòd si exceptæ non sint, minimè tenetur vsufructuarius stare colono. Sed dubitationem faciebat, nam vi[sect. 14]debatur, quòd pensiones præcentes, etiamsi specialiter comprehensæ non essent, deberentur fructuario, quemadmodum fructus pendentes debentur, l. pendentes, ff. de vsufructu: Nihilominùs tamen, rectè respondit contrarium Iureconsultus; nam fructus sunt quid cohærens fundo, & tanquam pars fundi cedunt vsufructuario, l. fructus pendentes, ff. de rei vendicatione: pensiones verò sunt quid separatum à fundo, & ideò fructuario non debentur, nisi expressè agatur, vt in eo textu eleganter docuit Albericus num. 1. & eo non relato, sic in effectu resoluit Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 3. personarum. quæst. 17. per totam, fol. 84. vbi post Fulgosium, & Albericum exclamat, reputans valdè notabile in praxi, quòd eo ipso, quòd conuenitur, vt fructuarius habeat pensiones, cogitur stare colono: & inde num. 4. rectè infert, quòd si maritus faciat[sect. 15] testamentum, & vxorem relinquat vsufructuariam omnium bonorum suorum, acceptando dupliciter vsumfructum, non per hoc cogitur stare colono, sed si incœpisset exigere, vel recipere pensiones, videtur in hoc sibi præiudicasse, & per factum, aut tacitam acceptationem cogeretur stare colono; quod prædictus Author nec iure, nec alicuius Doctoris authoritate comprobat: verissimum tamen est, & optimè confirmatur ex his,[sect. 16] quæ scripsit Socinus in cons. 125. ex num. 1. cum sequentibus, vol. 1. vbi in terminis, eruditè ostendit, mulierem vsufructuariam, ac alium singularem successorem teneri stare locationi prædecessoris, ex quo pensiones debitas receperit, quia eo ipso censentur locationi consensum accommodasse: & ita in facti contingentia aliquando vidimus obseruatum, & iudicatum. Et hactenus de vsufructuario, qui regulariter colono authoris stare non tenetur, ob rationem dictam suprà, num. 7. in versiculo, deinde quia vsufructuarius, aut ob alias adductas per Vincentium Carocium gradu 3. personarum quæst. 18. ex num. 3. & num. 8. fol. 84. Secundò & principaliter constituendum est, quòd[sect. 17] proprietarius etiam finito vsufructu non tenetur stare colono vsufructuarij, sed potest expellere illum, eadem ratione quâ fructuarius potest, quia plenum ius consequitur in re, l. si quis domum, §. 1. ff. locati: & ita obserunant, licèt in ratione dissentiant Bartolus numer. 1. Alexander num. 20. Imola num. 9. in dict. l. si filio familias, §. si vir in quinquennium, vbi Barbosa n. 6. fol. 618. Crotus in cons. 414. num. 22. lib. 3. Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 3. de locatione, & conductione, nu. 8. in fine, & in l. 40. Tauri, nu. 84. in fine. Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 176. fol. 369. Cephalus in cons. 181. num. 20. & 21. lib. 2. Mieres de maioratu, part. 4. quæst. 25. num. 2. & num. 4. in fine, Vincentius Carocius de locato & conducto, dicto gradu 3. personarum, quæst. 6. vsufructuarij, in principio, fol 79. Qui dicit in hac re considerationem habendam secundum facti contingentiam, & communem cursum causarum: si enim vsufructuarius locauerit ad annum, & infra eum seminauerit conductor, qui ad manus proprias agrum colebat, & similiter infra annum decesserit vsufructuarius, debètne priuari conductor; vtique non; vt ipse existimat, & simili quodam de colono fundat: Inde nu. 3. statuit, quòd cùm in hac materia locati & conducti æquitas præ oculis habenda sit, bonus Iudex arbitrari debebit, an locatio sit de domo, & rebus habitabilibus, in quibus non requiritur aliquis successiuus labor, nec opera, aut industria in fructibus percipiendis, & colligendis, sed per breue tempus de alia habitatione prouideri potest: An verò locatio sit facta defundo, & aliis, in quibus requiritur cultura, vt hoc secundo casu priuari non debeat conductor laboribus & impensis, quas fecit habendo respectum ad finem colligendorum fructuum: & sic de aliis fructibus, in quibus inquit considerandum esse, ne ex æquitate, quæ attendenda est, in aliquam iniquitatem incidamus. Denique num. 5. eandem æquitatem attendendam esse dicit, si quis conduxerit domum ab vsufructuario, & in ea fecit aliquam impensam valdè necessariam, quam verisimiliter quilibet habitare volens fecisset, vt si postea moriatur vsufructuarius, non debeat tam necessario opere defraudari; & refert Borgninum in repertorio decis. in verbo, vsufructuarius locator, 1. part. Vides ergo hac in re arbitrium discreti, aut boni iudicis multum facturum, & iuxta id temperandam superiorem resolutionem communem ex dict l. si quis domum, §. 1. deductam, quam confirmat, & singulariter declarat l. 3. titul. 8. partit. 5. quæ pro certo[sect. 18] supponit, posse fructuarium locare alteri vsumfructum, vel res fructuarias, & de iure communi probat apertè textus in eadem l. si quis domum, §. 1. & in l. arboribus, §. vsufructuarius, ff. de vsufructu, provt cum communi resoluimus suprà, cap. 69. num. vlt. & tradit Borgninus Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 171. fol. 365. In proposito tamen huius materiæ, & decisione d.l. si[sect. 19] quis domum, §. 1. cùm fructuarius scilicet locat res fructuarias, item si moriatur pendente tempore locationis ad quid, & qualiter possit aduersus hæredes eius agi: & qualiter succurratur conductori circa expensas, & mnltis aliis quæstionibus necessariis. latissimè scribit Vincentius Carocius, & infinitis exornat dict. l. si quis domum, §. 1. de locato & conducto, dicto 3. gradu per sonarum q. 1. cum multis seqq. fol. 76. vsque ad quæst. 16. & ibidem, quæst. 9. plenè tractat, an vsusfructûs locatio extingua[sect. 20]tur ex parte conductoris per mortem ipsius: de quo videndus est etiam Barbosa in l. vsufructu, 58. num. 6. in fine, & num. 7. fol. 934. ff. soluto matrimonio. Is etiam, cui habitatio relicta est, potest illam alteri[sect. 21] locare per textum in l. cum antiquitas, C. de vsufructu, §. sed si cui habitatio, Institut. de vsu & habitatione, l. vlt. tit. 31. partit. 3. vers. e aun si la quiere: Quod procedit,[sect. 22] siue habitatio relinquatur in vltima voluntate, siue inter viuos concedatur, vel aliis quibuscunque modis, secundùm Afflictis decis. 401. num 7. & 8. quem sequitur Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 3. de vsu locati. fol. mihi 87. & diximus suprà, cap. 28. num. 23. & 24. sed & commodari potest, leg. 1. §. huius edicti, versiculo, Iulianus, ff. commodati. Verùm in contrarium vrget textus in l. si habitatio, 20.[sect. 23] ff. de vsu & habitatione, vbi probatur habitationem re ipsa, & effectu, idem esse cum vsu; & tamen vsus locari[sect. 24] non potest, l. sed. neque, ff. de vsu & habitatione, in princ. institut. eodem tit. Ergo nec is qui habitationem habet, poterit eam locare: Et augetur difficultas, quia si habitatio donari non potest, vt dicit textus in dicta l. si habitatio; cur pecunia locari poterit, aut quæ huiusce rei discriminis ratio concludens esse potest, maximè cùm commodari possit, vt diximus; & tamen commodati, & donationis par aut eadem ratio esse videtur, vt sentiens difficultatem optimè aduertit Baldus in eadem l. cùm antiquitas, num. 2. cui tamen minimè satisfaciunt glossa, nec alij Doctores communiter: Nonnulli verò arbitrantur, verum esse, quòd iure Digestorum, nulla fuerit differentia inter vsum, & habitationem, per textum in dicta l. si habitatio, ac proinde, quòd eo iure habitatio locari non potuerit, quemadmodum nec vsus locabatur: Iustinianus tamen corrigens ius antiquum, statuit in ea lege, vt locari possit habitatio, quamuis vsus non possit, quæ in re Iustinianum sic statisse admirantur, atque ipsum reprehendunt Balduinus in Iustinianum, pag. 176. Hotmannus in dicto §. sed si cui habitatio, enunciat. 2. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 4. cap 5. num. 6. cuius mentionem fecimus suprà, hoc eodem lib. cap. 28. num. 28. Mouentur ij Authores, eo quòd nulla discriminis ratio reddi possit inter ædium vsum, & habitationem, & quia habitatio originem duxit ab his, qui clientibus, aut libertis suis, quorum exiguæ facultates erant habitationem ædium ad tempus vitæ: concedebant. Quæ beneficia cùm personalia sint, non debent personam egredi, ac proinde qui habitationem habent, habitare tantùm possunt, non aliis locare. Verumenimverò præfati Authores iniustè, vel, vt[sect. 25] ita dixerim, temerariè, Imperatoris constitutionem redarguunt. In primis, quia tempore, siue iure Digestorum non ita certum erat habitationem locari non potuisse, vt statim dicam, & colligi potest ex iuribus suprà citatis, & d.l. 1. vers. Iulianus, ff. commodati, vbi probatur, habitationem commodari posse: quo casu habitatio egreditur personam eius, cui beneficium factum est. Deinde, quia Iustinianus, vt præfatam legem conderet, & sic statueret, multa considerauit, & non leuiter ductus, sed strictam iuris rationem obseruans, atque iustis de causis motus, sic decidere fuit coactus. Quod facilius consta[sect. 26]bit præmittendo, inter Iureconsultos valdè controuersum fuisse, an is qui habitationem habebat, posset eam alteri locare, vt apertè colligitur ex verbis d.l. cum antiquitas, & d. §. sed si cui habitatio: nonnulli enim crediderunt, nec locari, nec donari posse habitationem; cuius opinionis videtur fuisse Papinianus, vt constat ex d.l. si habitatio, ff. de vsu & habitatione, vbi refert Vlpianus, consensisse Papinianum lib. 18. quæst. legatum vsus, & habitationis idem effectu esse: alij verò existimarunt habitationem locari posse: cuius opinionis fuit Marcellus, quem refert Imperator in d. § sed si cui habitatio: Alij denique in hac disputatione inter se dissentiebant, vt significat tex. in d.l. cùm antiquitas, ibi. Authorum iurgium decidentes. Quare Iustinianus, vt prędictam altercationem tolleret, Marcelli, sequaciúmque opinionem sequutus, præfatam controuersiam decidit, & habitationem locari posse propter rerum vtilitatem statuit, vt in §. si cui habitatio, scribitur, & confirmat l 27. tit. 31. partit. 3. quam adduximus suprà, cap. 28. num. 29. Nec obstat quòd vsus locari non potest; nam inter vsum, & habitationem ea est discriminis ratio, quòd vsus personæ cohæret, & ad personam ipsam refertur, sic vt seorsim ab ipsa persona vsus esse non possit, l. 2. cum seqq. ff. de vsu & habitatione. Habitatio autem vtrùm personæ cohæreat, ita vt sine ipsa persona esse non possit, inter veteres controuersum erat: & plerique id crediderunt, indèque deducebant, habitationem locari non posse: alij verò contrà existimarunt, personæ scilicet non cohærere; & ideò locari posse: quam sententiam magis probat Iustinianus, quia in dubio defunctorum[sect. 27] voluntates plenius interpretandæ: sunt, l. in testamentis, cum vulgatis, ff. de regulis iuris: & hoc significat text. in d.l. cùm antiquitas, ibi: Ad humaniorem declinare sententiam. Et confirmatur, quoniam habitatio species est alimenti, l. legatis, l. vltima, ff. de alimentis, & cibariis legatis, quæ alimenta sic percipiuntur locando domum, quemadmodum habitando: & ideò mirum non est, quòd habitatio locari possit; idque non obscurè donat textus in eadem l ibi: Quid enim distat, siue ipse legatarius maneat, siue alij cedat vt mercedem accipiat. Et confirmat d.l. vltima, tit. 31. partit. 3. atque prædictam[sect. 28] differentiam inter vsum, & habitationem, & veram eius legis rationem assequutus videtur Baldus in eadem l. cum antiquitas, opposit. 1. num. 2. dum opponens de vsu, qui locari non potest, dicit, differentiam esse inter vsum & habitationem, & reddit eam in hæc Verba: Respondeo: Quia vsus est introductu ob necessitatem personæ cohæerentis, & ideò seorsum a persona non est vsus: sed habitatio est species alimentorum; & ideò percipitur locando, sicut habitando. # 74 CAPVT LXXIV. Vsufructuarius si velit locare bona, in quibus vsumfructum obtinet, vtrùm proprietarius locationem petens, & conducere volens, præferendus sit aliis? Item quid è contrà, si proprietarius velit proprietatem alienare, an debeat praeferri vsufructuarius? vbi Borgnini Caualcani, Vincentij Carocij, ac aliorum traditiones in proposito nouiter, & verè carpuntur: In venditione vsusfructus, aut proprietatis, an & quando ratione communionis, & vel sanguinis, retractus locum habeat, breuiter, & distinctè tractatur, & huius materiæ accurata, & dilucida resolutio traditur. SVMMARIVM. -  1 Vsumfructum, siue res fructuarias simpliciter, atque indistinctè locari posse ab vsufructuario. -  2 Nec distinguendum inter commoditatem, aut ius vsusfructus, contra Caualcanum. -  3 In locatione vsusfructus, aut rei fructuariæ, quæ fit per vsufructuarium, vtrùm proprietarius cæteris aliis conducere volentibus præferendus sit: vbi Borgnini Caualcani, & Vincentij Carocij resolutiones adducuntur, & improbantur infrà, num. 36. -  4 L. Pomponius, 29. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, materia remissiuè explicata. -  5 Quæstionem propositam suprà, num. 3. dubium esse ex his, quæ nouiter considerantur per Authorem hîc, & vide infra, num. 36. -  6 Borgnini Caualcani authoritatem adeo leuem esse ex sententia Ioannis Baptista Laderchij in consil. 12. num. 3. vol. 1. vt refutatione non egeat, ille enim Doctor parùm accuratè scribit, & sine vllo delectu omnia congerit in vnum. -  7 Indices debere ad ea quæ à modernis eduntur diligentius aduertere, ne alioqui in sententias absonas ruant. -  8 Alexandrum in consil. 27. num. 6. lib. 6. nihil decidere circa quæstionem propositam suprà, num. 3. & malè citatum per Caualcanum in fauorem proprietarij. -  9 Caualcani allegationem saluatam per Authorem. -  10 Princeps habens rem communem cum alio, sicut potest partem suam vendere, sic & partem socij etiam sine causa soluto pretio vendit. -  11 Aquum tamen est ex sententia quorundam, quod Princeps venditurus talem rem communem, priùs requirat ipsum consortem, & eum aliis praeferat, si vult tantum dare, quantum alius. -  12 Hæc tamen æquitas nullo iure probatur ex sententia Authoris, priuilegium potius Principis, aut fisci restringit. -  13 Vendens rem communem, non præiudicat consorti, nisi secuta vsucapione, aut præscriptione, quo tamen casu in subsidium tenetur ad partem pretij, -  14 Hyppolitum singul. 441. num. 2. malè allegatum per Caualcanum. -  15 Colonum debere potiùs fructus vendere domino, quàm alij, iusto tamen pretio. -  16 Boërij decisionem 107. quam Caualcanus expendit, minimè diluere quæstionem propositam suprà, n. 3. -  17 Tiraquelli locum non probare id, ad quod citatur per Caualcanum. -  18 In venditione vsusfructus non habere locum retractum iure sanguinis, siue proprietario, siue alteri extraneo vsusfructus vendatur. -  19 Idemque procedere in venditione vsus, vel habitationis. -  20 Ratio est, quoniam retractus ture sanguinis non habet locum nisi in rebus immobilibus. -  21 At superiora iura incorporalia sunt, atque ideò non sunt propriè mobilia, nec immobilia, sed neutrum aliquid per se existens, vt sunt cætera iura. -  22 Vsumfructum verè inter immobilia non computari, rectè probatum remissiuè. -  23 Retractui vsusfructûs locum non esse, si dominus directus, seu proprietarius fundi vendiderit vsufructuario proprietatem, sed tantùm nudam & solam proprietatem per consanguineum retrahendam, & vsumfructum remanere debere fructuario emptori. -  24 Et huius quæstionis rationes dubitandi, & decidendi quamplurimæ adductæ remissiuè. -  25 L. si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, explicata remissiuè. -  26 L. is cuius seruo, ff. de legatis 2. declarata remissiuè. -  27 Retractum ratione communionis habere locum pro vsufructu communi vendito. -  28 Et pro vsu communi, seu habitatione domus, siue alia seruitute communi, aut alio quocunque iure vendito. -  29 Et pro actione personali, quam plures habent ad fundum. -  30 Retractus ratione communionis habet locum pro rebus mobilibus alienatis, sicut pro immobilibus. -  31 L. 74. Tauri, explicata remissiuè. -  32 In specie proposita suprà, num. 27. hoc est, cùm vsusfructus venditur, quare locum non habeat retractus iure sanguinis, cùm locus sit retractui ratione communionis: & de differentia ratione inter hos duos retractus. -  33 Retractus communionis, vtrùm locum habeat, si proprietarius velit vsumfructum venditum retrahere: vbi Antonij Gomezij, & Ioannis de Matienço opinio refertur. -  34 Et aduersus eam duplex difficultas consideratur per Authorem. -  35 Vtrique respondetur, & prædictorum sententia probatur. -  36 Borgnini Caualcani, & Vincentij Carocij resolutionem traditam suprà, num. 3. ex dictis suprà, & dicendis infrà destructam. -  37 Vsufructuarium ratione communionis non posse retrahere proprietatem venditam. -  38 Neotericorum dubium circa præfatam resolutionem proponitur. -  39 Atque eorundem solutione reiecta, meliùs quàm hactenus diluitur per Authorem. -  40 Proprietarium volentem alienare proprietatem, potius vsufructuario, quàm alteri alienare debere, ex sententia Borgnini Caualcani, quæ num. seqq. nouiter, verè tamen & concludenter improbatur per Authorem. -  41 Buldum in quæstione superiori falsò citatum per Caualcanum. -  42 Vsufructuarius si conducat à proprietario ignoranter, vtrùm valeat conductio. -  43 Bartolum in loco relato per Caualcanum, nihil de vsufructuario scripsise. -  44 Emphyteuta vtrùm denunciari debeat, aut cæteris aliis præferri, si dominus directus ius suum distrahere velit. -  45 Emphyteusim finitam non teneri renouare dominum consanguineis emphyteutæ, sed cui velit, dare posse, aut sibi retinere si velit. -  46 L. congruit, C. de locatione prædiorum ciuilium, lib. 11. explicata remissiuè. -  47 Alexandrum, & Tiraquellum in locis relatis per Caualcanum, nihil dicere, quod proprietario obstare possit. -  48 Conclusio Authoris circa dubium propositum suprà, num. 40. -  49 Emphyteuta fortius, & maius ius habet in re emphyteutica, quàm vsufructuarius in re fructuaria. VSumfructum, siue res fructuarias locari posse per[sect. 1] vsufructuarium, certum est, & suprà, cap. 69. num. vlt. & cap. 73. num. 18. explicatum, Idque expressim, & indistinctè probat textus, vt alia iura, atque Doctorum authoritates sciens consultóque prætermittam, in l. arboribus, 13. §. vsufructuarius, ff. de vsufructu. Nec inter[sect. 2]est commoditatem tantùm, an vsumfructum simpliciter, vel ius vsusfructus locauerit vsufructuarius, ex his, quæ cum Pinello, & aliis contra Communem adnotauimus suprà, hoc eodem lib. cap. 69. num. 17. Vtroque enim casu, eadem facultas in conductorem transit, nec potentius, aut maius ius transferre potest vsufructuarius, quam quod ipse habet, vt ibi. diximus: idcircò vana quidem est, & iuris decisioni contraria. Borgnini Caualcani resolutio in proposito; is enim de vsufructu mulieri relicto, num 171. fol. 365. distinguendum existimauit, vt vsufructuarius locare possit commoditatem vsusfructûs alteri, non autem ius vsusfructus: sed malè quidem, quippe cùm nihil intersit vnum, aut alterum alienatum sit, vtrumq, potiùs alienari, aut locari potuerit, nec vsusfructus naturae, verba commoditatis, vsusfructus, vel iuris vsusfructus aliquid detrahant, sed sic transeat vsusfructus per alienationem, aut locationem in alium, provt erat penes fructuarium, non maiori tempore duraturus, vt cum Pinello etiam probauimus d.c. 69. n. 11. & 17. Sed ad dubium principale deueniendo, vtrùm scilicet[sect. 3] in locatione vsusfructus, aut rei fructuariæ, quae fit per vsufructuarium, proprietarius cæteris conducere volentibus præferendus sit; Borgninus ipse vbi suprà n. 172. fol. 365. securè firmat, quòd si altercatio sit inter conductorem, & proprietarium de præfatione, ex eo, quia proprietarius ipse vellet dicta bona laborare, & tenere ad affictum, aut pro eodem pretio; tunc ipse proprietarius deberet anteire, & præferri cuicunque etiam coniuncto, idque ratione connexitatis: idem etiam obseruat Vincentius Carocius tractatu, de locato & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 3. num. 37. 38. & 39. fol. 78. vbi dicit, verba DD. quorundam, quos ibidem refert, in id esse præcisa. & non tantùm honestatem, aut æquitatem, sed etiam necessitatem præ se ferre. Postmodùm verò sub eodem tertio gradu, quæst. 27. num. 1. fol. 86. dicit quòd saltem de honestate teneatur vsufructuarius potiùs, infèrtque ad explicationem textus in l. Pomponius, 29. ff. quibus modis vsusfructus amittatur; si fructuarius, in[sect. 4]quàm, locauit proprietario vsumfructum, & ipse posteà sublocat alij, an præiudicium locare potius proprietario, quàm alij generetur fructuario, vel si proprietarius simpliciter, aut pleno iure rem locauerit, vtrum fructuarium ipsum iure aliquo priuet? & plures casus distinguens, latè explicat eius legis materiam, vt ibi videri poterit; Caualcanum etiam sequitur Petrus Surdus in consil. 43. num. 12. lib. 1. Videamus nunc, quo iure, quáve Doctorum autho[sect. 5]ritate prædicta sententia fulciri possit: Et quidem præfati Authores in probationem superioris resolutionis nullum textum allegant, contra ipsos potiùs expendi potest textus in d.l. arboribus, 13. §. 1. ff. de vsufructu, vbi indistinctè conceditur vsufructuario facultas locandi vsumfructum, nec adstringitur proprietario magis, quàm alij locare, & in l. cui vsusfructus, 74. ff. de vsufructu, inuito etiam proprietario vsumfructum vendi posse scribitur; quæ verba sic conuenire possunt casui, quo vsufructuarius alienat inuito proprietario, hoc est cùm proprietarius absolutè repugnat, ne vsusfructus alienetur, aut vendatur cuicunque, quàm etiam casui, quo ipse alienationi non contradicit, sed sibi potiùs, quàm alij alienandum vsumfructum contendit: quod vel ex eo suadetur; nam æquitas huc, siue honestas, quæ à Doctorib. consideratur communiter, contra, vel saltem præter legem inducitur, nec aliquo iure probatur, videtur potiùs repugnare rationi textus in l. dudum, C. de contrahenda emptione, & in l. ne cui C. de locato & conducto: quæ iura, vt vides, propositam sententiam ancipitem reddunt, & dubiam. Authoritates verò Doctorum, quas Caualcanus præ[sect. 6]citauit, vel id non probant, vel in diuersis casibus procedunt, vt de ipso Caualcano mentionem faciens, Ioannes Baptista Laderchius in cons. 111. num. 3. volumine. 1. non immeritò dixerit, quòd Borgnini Caualcani authoritas lenis adeò est, vt refutatione non egeat; ille enim Doctor parùm accuratè scribit, & sine vllo delectu omnia congerit in vnum: Ideóque debere Iudices, ad ea, quæ[sect. 7] ab his Modernis eduntur, diligentiùs aduertere, ne alioqui in sententias absonas ruant. Primò igitur, prædictam sententiam dicit Caualcanus sic traditam per Alexan[sect. 8]drum in cons. 27. num. 6. lib. 6. quo loco Alexander nihil. scribit de vsufructuario alienante, aut locante vsumfructum, nec in fauorem proprietarij aliquid decidit: dumtaxat firmat, dominum directum agnato præferri in retractu emphyteusis, non obstante consuetudine, de qua tractabat ibi: quia illa consuetudo in dubio debet intessegi i vt non præiudicet domino retrahere volenti rem emphyteuticam, ex rationibus nonnullis ibidem adductis. Nisi dicamus respectu vsufructuarij vendentis, aut[sect. 9] locantis, idem ius obseruari debere, aut eandem rationem militare, proptereà quòd proprietarius obtinet dominium proprietatis, & ius vsusfructus duntaxat residet penes fructuarium: vnde ratione dominij directi æquum est, vt in iure vsusfructus, cæteris aliis nullum ius habentibus in re præferatur is, qui proprietatem, aut dominium directum obtinet. Sed adhuc obstant nonnulla, quæ adnotabimus infrà, num. 34. & sequentibus, & num. 37. Secundò citat Hyppolitum in singulari 441. Licèt de iure, num. 2. qui etiam de vsufructuario non tractat, sed ad limitationem l. 2. C. de comunium rerum alienatione, per quam Princeps habens rem communem cum alio,[sect. 10] sicut potest partem suam vendere: sic & partem socij etiam sine causa soluto pretio vendit, post: Felinum relatum ibi probat, æquum esse, quòd Princeps venditurus talem rem communem, prius requirat ipsum[sect. 11] consortem, & eum aliis præferat, si vult tantum dare, quantum alius, argumento l. primæ, ff. de in diem addictione, & l. primæ, ff. de priuilegiis creditorum. Verùm hæc æ[sect. 12]quitas ex capite Doctorum descendit, nec iure aliquo probari potest, priuilegium potiùs Principis, aut Fisci restringit iuxta quod soliditatem rei fiscus vendere potest, cùm partis dominus est, nec adstringitur necessitate denunciandi, vt constat ex d.l. 2. C. de communium rerum alienatione: in aliis verò contrà obseruatur; id[sect. 13]circò vendens rem communem, non præiudicat consorti, nisi secuta vsucapione, aut præscriptione; quo tamen casu in subsidium tenetur ad partem pretij, vt per textum in l. prima. C. eodem titulo, notarunt Baldus, & Salicetus ibidem, in summario: vnde nec Hyppolitus in[sect. 14] fauorem proprietarij aliquit dicit, nec etiam rectè allegatur simpliciter, quæst probet sententiam superiorem; enim verò, inter proprietarium, & vsufructuarium communio aliqua considerari non potest, vt cum aliis infrà probabo. Tertiò refert idem Caualcanus Boërium decis. 107.[sect. 15] num. 2. vbi etiam de vsufructuario nihil scribitur; post Bartolum tamen, Angelum, Ioannem de Platea, Lucam de Peña, Rebuffum, Romanum, & Castrensem probatur, colonum debere potiùs fructus vendere domino, quàm alij, iusto tamen pretio, & in emptione huiusmodi fructuum dominum præferendum aliis, cum Couar. probauit Azeuedius in l. 7. tit. 11. num. 2. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Sed nec hoc concludit, quippe cùm vsu[sect. 16]fructuarius potentius habeat ius in vsufructu, quàm colonus in re conducta, & diuerso, potioríque iure vtatur, vt suprà, hoc eodem libro, cap. 5. num. 19. 20. & 21. probauimus. Denique & vltimo loco citat Caualcanus Tiraquellum[sect. 17] de retractu lignagier, §. primo, glossa 3. num. 55. & seqq. quem referre debuisset glossa 7. num. 55. & seqq. sed nec eo loco aliquid dicit, quod concludat proprietarium in venditione vsusfructus aliis præferendum; contrarium potiùs numeris sequentjbus supponit apertè. Quapropter, pro solutione prædictæ quæstionis, &[sect. 18] huius materiæ perfecta explicatione, nonnulla constituere necessarium erit, quibus res ista absolutè, & distincte remanebit declarata: & in primis constituo, in venditione vsusfructus non habere locum retractum iure sanguinis idque indistinctè, siue proprietario, siue alteri extraneo vsusfructus vendatur: quod post alios multos ratione, iure, atque authoritate optimè comprobarunt Tiraquellus de retractu lignagier, §. 1. gloss. 7. ex num. 55. vsque ad num. 62. Montaluus in l. 13. tit. 10. Glossa magna, colum. 11. in fin. vers. item quæro an habeat locum ista lex in vsufructu, lib. 3. fori. Couarruuias lib. 3. variar. cap. 11. num. 4. Matienço in l. 7. tit. 11. glos. 1. ex num. 30. vsque ad num. 35. & ibidem Azeuedius num. 13. lib. 5. nouæ recopilationis. Ioannes Guttierrez practicar. lib. 2. quæst. 146. qui dicunt, idem procedere in vendi[sect. 19]tione vsûs, vel habitationis: & reddunt rationem, quoniam retractus iure sanguinis locum non habet nisi in[sect. 20] rebus immobilibus, vt probat Matiençus dict. glos. 1. n. 1. per illam legem, in quantum dicit, Heredad de patrimonio: At superiora iura incorporalia sunt, atque ideò[sect. 21] non sunt propriè mobilia: nec immobilia, sed neutrum aliquid per se existens, vt sunt cætera iura, vt probat Tiraqueilus vbi suprà, num. 58. & cæteri suprà relati sequuntur: sicque in hoc casu cessat ratio prædict. l. Regiæ:[sect. 22] & quod vsusfructus verè inter immobilia non computetur, plenè fundant Tiraquellus, Matienço, & Ioannes Guttierrez vbi suprà, & in terminis tradunt Alexander in consil. 52. num. 2. lib. 1. Corneus in consil. 147. colum. 4. lib. 4. Secundò constituendum est, similiter non esse locum[sect. 23] retractui vsusfructus, si dominus directus seu proprietarius fundi vendiderit vsufructuario proprietatem; & consequenter quòd tali casu consanguineus, vel socius non possit retrahere totam rem, vel fundum venditum, sed tantum nudam, & solam proprietatem, & vsusfructus remanere debeat vsufructuario emptori, sicut anteà erat, nec in eo sit locus retractui. Id cui ampliùs non insistendum duxi, sciens potiùs, consultóque prætermittere volui, proptereà quòd huius quæstionis du[sect. 24]bitandi rationes, atque præfatæ resolutionis concludentes etiam rationes eleganter considerant, & post longam disputationem sic in effectu resoluunt Tiraquellus de retractu lignagier, §. 1. d. glos. 7. ex num. 62. cum seqq. Antonius Gomezius in l. 70. Tauri, num. 34. per totum, latissimè Ioannes de Matienço in d.l. 7. titul. 11. glos. 1. ex num. 35. vsque ad num. 47. lib. 5. nouæ recopilationis, & ibid, num. 44. explicat textum; qui videbatur in contra[sect. 25]rium vrgere in l. si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, & num. 46. respondet ad textum in l. is cuius seruo,[sect. 26] ff. de legatis 1. atque eleganter explicat eum. Tertiò constituendum est, dubium esse, an retractus[sect. 27] ratione communionis locum habeat in vsufructu communi vendito? Et partem affirmatiuam, vt scilicet parte vsusfructûs communis vendita, consors, vel socius in vsufructu possit partem venditam retrahere, tenuit Gregorius Lopez in l. 55. tit. 5. partit. 5. glos. 2. colum. 1. ad medium, & defendit Ioannes de Matienço in l. 13. tit. 11. glos. 3. num. 3. per totum, lib. 5. nouæ recopilationis: sequitur Ioannes Guttierrez practic. lib. 2. quæst. 165. n. 1. in vers. qua ratione, & in finalibus verbis: & ij Authores[sect. 28] idem probant in vsu communi alicuius fundi vendito, & in habitatione domus, vel alia seruitute communi, aut alio iure quocunque vendito. Idem etiam firmant[sect. 29] in actione personali, quam plures habent ad fundum. Denique & in rebus mobilibus, vt scilicet retractus ratione communionis locum habeat pro rebus mobilibus[sect. 30] alienatis, sicut pro immobilibus: quod absque dubio procedere dixit Albornoz. lib. 3. del arte de los contractos, tit. 3. del retrato, fol. 120. colum. 4. vers. la segunda, quem re fert, & hanc partem securè probat Ioannes Guttierrez d. quæst. 365. per totam, vbi aduersùs hanc resolutionem[sect. 31] optimè expendit l. 74. Tauri, eidèmque, & verè & eleganter satisfacit. Deinde opponit quòd in superiori casu, hoc est, cùm vsusfructus venditur, retractus ratione[sect. 32] sanguinis locum non habet, qui, vt dictum est, pro rebus immobilibus dumtaxat datur: & optimè etiam, atque concludenter satisfacit, & constituit differentiam quoad propositum casum inter hos duos retractus ratione sanguinis, & ratione communionis, vt ibidem videri poterit: & per Matiençum in d.l. 13. tit. 11. glos. 3. num. 3. lib. 5. nouæ recopilationis. Quartò constituendum est, dubium esse, an proprie[sect. 33]tarius possit retrahere vsumfructum venditum ratione communionis? Et in hoc casu nullo modo locum esse retractui, existimarunt Antonius Gomez, in l. 70. Tauri, num. 33. Ioannes de Matienço in l. 13. tit. 11. glos. 3. n. 14. & 15. lib. 5. nouæ recopilationis. Horum sententia (quæ à[sect. 34] nemine hucusque improbatur, nec maiori disputatione explanatur) duplicem patitur difficultatem. Prima consistit in eo, quòd præfati Authores vno dumtaxat, eóque falso quidem fundamento moti fuerint: dicunt enim, ideò retractui locum non esse in proposita specie, quoniam vsusfructus alienari non potest; & si de facto alienatus sit per vsufructuarium, statim ipso iure amittitur, & cum proprietate consolidatur, ex communis sententiæ opinione, quâ ipsi decipiuntur: verumenim verò cùm iure ipso, & absque timore amissionis, vel alterius pœnæ possit vsusfructus alienari, vt suprà, hoc eodem lib. cap. 69. concludenter probauimus, constat manifestè, deficiente prædicta ratione, quâ principaliter prædicti mouentur, facilè præfatam opinionem conuinci, aut non omninò securam esse, si non aliis fundamentis comprobari possit. Secunda difficultas oritur ex verbis l. 74. Tauri, quæ hodie est l. 13. tit. 11. lib. 5. nouæ recopilationis, dum dicitur. Prefierase en el dicho retrato el señor del directo dominio, y el superficiario, y el que tiene parte en ella, al pariente mas propinquo. At proprietarius directum dominium habet rei, cuius vsusfructus venditus est: partem etiam, hoc est proprietatem, cuius vsusfructus penes alium existit; ergo videtur, quòd cæteris aliis præferendus sit in retractu. Huic tamen difficultati non erit multùm difficile sa[sect. 35]tisfacere, si aduertamus ad vnicum verbum, quod in proposito scripsit Antonius Gomezius vbi suprà, n. 33. in versic. imò etiam, & pleniùs explicemus illud: Nam postquàm dixerat locum non esse retractui in prædicto casu, quia vsusfructus vendi non potest, dicit statim, quòd etiamsi aliquo casu ex iuris dispositione posset vsusfructus vendi, non posset proprietarius eum retrahere, quia inter eos nulla est societas nulla communio: quod tamen nec iure, nec authoritate probauit. Sed probatur euidenter, primò ex his, quæ anteà scripserat ibidem, numer. 32. Secundò, quia licet proprietarius directum dominium habeat rei, cuius vsusfructus venditur, aut proprietatis dominus sit, tamen in vsufructu vendito nullam partem obtinet, quippe cùm vsufructuarij ius diuersum, & distinctum sit à proprietate ipsa, à qua multis modis separationem recipit vsusfructus, sic vt res separata, aut diuersa censeatur, § 1. Institut. de vsufructu, l. rectè dicimus, ff. de verborum significatione. Deinde & tertiò, quia verba d. l. Regiæ ibi: Con el que tiene parte en ella, porque era comun. non conueniunt proprietario, cui vsusfructus nullo modo communis est, vt de se patet apertè, & clarè colligitur ex his, quæ annotauit Matiençus in d.l. 13. glos. 1. num. 1. & seqq. Ex quibus, & dicendis etiam infrà, ob[sect. 36]seruat. 3. destruitur omninò Caualcani, & Carocij resolutio, de qua egimus suprà, num. 3. cùm nullibi in iure tale priuilegium concessum fuerit proprietario, vt in locatione vsusfructus ipse requiri, aut præferri debeat aliis conducere volentibus; superiora por iùs repugnent, nec inter prædictos aliqua connexitas, aut communio detur, vt Caualcanus existimauit, & de iure communi refragentur apertè nonnulla, quę considerauimus supr. n. 5. Quintò & vltimò constituendum est, vsufructuarium[sect. 37] ratione communionis non posse retrahere proprietatem fundi à domino venditam: quoniam licèt eius fundi vsumfructum obtineat; tamen non dicitur partem rei obtinere. Quod per textum in d.l. rectè dicimus, ff. de verborum significat. & alia multa iura, sic in terminis asserunt Antonius Gomezius in l. 70. Tauri, num. 32. Cremensis singul. 57. Auendañus responso 12. num. 7. & responso 23. in fine. Ioannes de Matienço in d.l. 13. tit. 11. glos. 3. n. 11. & 12. lib. 5. nouæ recopilationis. Ioannes Guttierrez practic. lib. 2. quæst. 166. num. 2. Nec obstat in contrarium text, in l. 4. ff. de vsufructu,[sect. 38] vbi probatur, quòd vsufructus in multis casibus pars dominij est; vnde videtur quòd in prædicto casu locus esse deberet retractui. Nam reiecta solutione Antonij Gomezij vbi suprà, num. 32. in vers. nec obstat, quam[sect. 39] probauit Matiençus vbi supra, num. 12. sed improbauimus suprà, cap. 32. quo egimus de intellectu d.l. rectè dicimus; responderi debebit iuxta ea, quæ ibidem diximus d. cap. 32. quòd vsusfructus est pars dominij, non regulariter, sed in aliquibus casibus, vt dixit Glossa ibi. Multa enim vsufructuario conceduntur, quæ nonnisi vero domino competunt; facultas autem, aut ius retrahendi non continetur in dictis casibus, nec vsufructuario conceditur aliquo iure, sicuti alia conceduntur, propter quæ prædicta similitudo consideratur; ac ne quidem præfata facultas eidem fructuario competere potest ob rationem prædictam, & verba d.l. Regiæ 13. tit. 21. lib. 5. nouæ recopilationis, quæ nullum ius vsufructuario tribuunt, quatenus scribitur ibi: Y el que tiene parte en ella Idque propter verba præcedentia, porque era comun. Quia vsusfructus in proprietate alienata nullam partem habet, nec ratione vsusfructus partem habere censetur, vt suprà dicebamus. Quia reuera distincta res est vsusfructus ab ipsa proprietate alienata, & de per se consistit, nec inter proprietatem, & vsumfructum societas aliqua, vel communio datur, vt sentiunt prædicti Authores, & numeris præcedentibus dicebamus. Ex his infertur, Borgnini Caualcani resolutionem in[sect. 40] hac materia, periculosam esse, ac falsam quidem, nec iure probatam: is enim de vsufructu mulieri relicto, n. 173. fol. 366. existimauit, proprietarium volentem alienare, proprietatem potiùs vsufructuario, quàm alteri alienare debere. Primùm, quoniam dubium hoc de iure communi decisum non est, nec etiam de iure Regio, nec tale quid in fauorem vsufructuarij inductum, vt vtrumque firmauit Antonius Gomezius in l. 70. Tauri, num. 32. in princ. & verè vsufructuario obstant quamplurima, quæ numeris præcedentibus adnotauimus. Deinde & secundò,[sect. 41] quoniam prædictus Author citat in eam sententiam Baldum in l. ad probationem, in fine, C. de locato & conducto. Quo loco Baldus nihil inproposito dicit, sed[sect. 42] mouet quæstionem, vtrùm conductio valeat, si vsufructuarius conducit à proprietario ignoranter; & respondet quòd non, quia conducit rem suam, idest, commoda sua, vt latiùs ibi:citat etiam Bartolum in l. cotem ferro, §. 1. per illum textum ff. de publicanis & vectigalibus, vbi etiam Bartolus nihil de vsufructuario scribit. solùm[sect. 43] dicit, quòd mandatum habens speciale, non potest ab vno possessore rem auferre, & alteri dare, offerente ipso tantum, quantum secundus: quod latiùs declarat Cumanus in cons. 5. & in cons. 21. Indèque ex doctrina Bartoli[sect. 44] inferunt nonnulli. emphyteutam præferri aliis emptoribus, si dominus vendit, quos refert Boërius decis. 107. num. 1. Contrà tamen, dominum directum volentem vendere ius suum directum, non teneri denuntiare emphyteutæ, nec ipsum emphyteutam aliis præferendum, cum Speculatore, Saliceto, & aliis optimè probat Iason in l. vltim. num. 17. & tribus seqq. C. de iure emphyteutico. & in puncto iuris sic in effectu concludit, & alios in idem refert Boërius dict. decis. 107. num. 4. Dicit tamen quòd ex quadam vrbanitate, potiùs debet dimittere primo conductori, vel emphyteutæ, quàm nouo pro eadem pensione, aliter fieret sibi iniuria. Verùm hæc vrbanitas ad iuris necessitatem trahenda non est, ne aliàs tollatur alicui vt rem suam pro arbitrio suo vendere possit, contra textum in l. dudum, C. de contrahenda emptione, & in l. ne cui, C. de locato. & alia, quæ in proposito considerat Sarmientus (sed Iasonem loco relato suprà, non citat) selectarum interpretationum, lib. 3. cap. 7. num. 2. vbi constanter asserit, Emphyteusim finitam,[sect. 45] non teneri renouare dominum consanguineis emphyteutæ, sed cui velit, dare posse, aut sibi retinere si velit; improbátque, ac meritò quidem, alios contrà tenentes,[sect. 46] & num. 3. respondet ad textum in l. congruit, C. de locatione prædiorum ciuilium, lib. 11. Qui superioribus omnibus repugnare videtur, sed reuerà speciale, aut singulare ius continet, vt ibi probatur per eundem Authorem, & vide infrà, ad. finem lib. in annotat. Denique citat Ca[sect. 47]ualcanus Alexandrum, & Tiraquellum: qui tamen in locis relatis ab eo nihil dicunt, quod proprietario, aut emptori proprietatis obstare possit. Poterit ergo pro[sect. 48]prietarius, ac pro arbitrio suo proprietatem vendere, cui voluerit, ex dict. l. dudum, & superioribus resolutionibus procedentibus in emphyteuta, qui maius, & fortius ius habet in re emphyteutica, quàm vsufructuarius in re fructuaria, vt probauimus suprà, hoc eodem lib. c. 5.[sect. 49] num. 17. per totum. Et de his hactenus. # 75 CAPVT LXXV. Vsufructu finito, an, & qualiter nudæ proprietatis dominus incipiat plenam in re habere potestatem? vbi explicatur textus in §. finitur, ad finem, Institut. de vsufruct. Proprietatem distingui per nudam, & plenam, probatur: Dominium vtrùm sit idem quòd proprietas, & vnicum tantùm, vel duplex, directum, & vtile, accuratè, & distinctè tractatur: Ac demùm infinitis aliorum sententiis congestis in vnum, & confutatis, res ista meliùs, quàm hactenùs declaratur. SVMMARIVM. -  1 Proprietatem distingui per plenam, & nudam, vt scilicet proprietas plena dicatur, si cum omni rei vtilitate penes nos sit, si verò vsufructu detracto, nuda, hoc est, quando alias habet vsumfructum. -  2 In re corporali, ex sententia Castrensis, est dare nudam proprietatem, & est dare vsumfructum formalem, item proprietatem plenam, scilicet iunctam cum vsufructu causali. -  3 Proprietatis, & dominij, ex sententia Berengarij, differentia vna relata; & ibidem Pinelli resolutio adducta. -  4 Proprietatis verò plenam proprietatem demonstrari, & sic comprehendi etiam ius vtilitatem quoque fructuum continens. -  5 Proprietas latissimè capitur, & potest comprehendere possessionem, vsumfructum, rem ipsam, & res incorporales. -  6 Proprietatis verbo in dubio, nudam tantùm proprietatem sine vsufructu significari, ex sententia quorundam, quæ hoc numero improbatur. -  7 Et in contrarium rationes, ac etiam iura nonnulla ponderata. -  8 Hermanoctij Decij ad nonnullas leges interpretatio improbatur. -  9 Verbum simpliciter prolatum in potentiori significatu accipiendum. -  10 Inter dominium, & proprietatem quid intersit ex sententia Parladorij? -  11 Quæ noua non est, vt ipse dicit, nec vera, atque hoc num. nouiter improbatur ab Authore. -  12 Parladorij ad nonnullas leges interpretatio subtiliter, & verè conuicta per Authorem. -  13 Recentiorum opinio (quæ probatur à Parladorio) reiecta, & communis sententia probata per Authorem. -  14 Dominium quid sit: vbi etiam Parladorij fundamentum retorquetur contra eundem. -  15 Antonij de Quesada distinctio circa dubium propositum suprà, num. 10. improbata. -  16 Proprietas an sit idem quòd dominium, an diuersum, siue quid proprietas, quid etiam dominium: & multis num. seqq. -  17 In dubio superiori, adeò diuersas esse, & contrarias Scribentium sententias, vt finitis libris attentè prælectis, & sic pe reuolutis, vix certa resolutio trad possit. -  18 Proprietatem, & dominium idem esse, ex sententia quorundam. -  19 Ac pro illis quamplurima iura inducta. -  20 Ponderata etiam verba l. 27. tit. 1. partit. 3. -  21 Stultos esse, ex sententia Cuiacij inquirentes, quid inter dominium, & proprietatem intersit, nec vllam aliam differentiam esse ex eodem Authore, quàm quòd latiùs pateat dominij, quàm proprietatis nomen. -  22 Proprietatem, & dominium diuersa esse ex sententia aliorum, & pro illis nonnulla iura adducta. -  23 Berengarij ad nonnullas leges Pandectarum interpretationem generaliter non posse omnibus adaptari, nec conuenire verbis d.l. 27. tit. 2. partit. 3. -  24 Dominium aliud directum, aliud vtile, ex sententia communi, quæ ab Authore probatur. -  25 Pro sententia communi Petri Gregarij locus addactus. -  26 Dominium vnicum tantùm, idque directum, ex sententia quorundam, contra Communem. -  27 Quæ disputationis gratiâ defendi potest, quamuis de rigore à Communi recedendum non sit. -  28 L. possessores, C. de fundis patrimonialibus, lib. 11. explicatur. -  29 L. si domus, §. final, ff. de legat 1. declaratur. -  30 L. 1. §. qui in perpetuum, ff. si ager vectigalis, intellecta. -  31 D. Ioannes de Leon. laudatus per Authorem. -  32 Dominium, & proprietas qualiter differant, ex sententia communi? -  33 Quæ hoc numero improbatur, inquiritúrque dominij appellatione, de quo dominio intelligere debeamus: & Costalij sententia nouè conuincitur. -  34 In superiori dubio, diuersas, & contrarias sententias cumulatas remissiuè. -  35 Proprietatem, & dominium idem non esse, sed diuersa ex sententia Authoris, cum relatis suprà, num. 22. -  36 In re, quæ omninò est nostra, duo sunt quæ habemus, dominium scilicet, & possessio: dominium ius illud significat, quo rem facimus nostram, nobisque propriam; possessio in occupatione, & detentione rei spectatur; illud verò in iure, quod habemus de ipsa, vt volumus, liberè disponendi. -  37 Proprietas, & dominium qualiter distinguantur, siue qualiter se habeant ex sententia Authoris, quæ Saliceti, ac aliorum authoritate fulcitur. -  38 Fabri, doctrina contra Iasonis institutum probata. -  39 L. proprietatis, C. de probationibus, verus sensus traditus. -  40 L. si procurator, 13. ff. de acquirendo rerum dominio, explicata. -  41 Proprietas, & dominium sæpissimè in iure pro eodem ponuntur, & ratio vera redditur. -  42 Dominij nomen cùm simpliciter ponitur, habita relatione ad personam, cui directum dominium competere non potest, qualiter accipiatur. -  43 Vsusfructus, & possessionis, seruitutis etiam, & vsus dominium dici. PRo absoluta, atque distincta huius Capitis explicatione; constituendum erit in primis, quod attinet ad primum dubium, apertè decisum per Iustinianum in §. finitur, in finalibus verbis, Institut. de vsufructu, quatenus scriptum reliquit in hunc modum: Cùm autem finitus fuerit totus vsusfructus, reuertitur scilicet, ad proprietatem: & ex eo tempore nudæ proprietatis dominus incipit plenam in re habere potestatem. Ex quibus verbis, & verbis textus in §. 1. eiusdem tit. cum aliis iuribus referendis infrà, manifestè deducitur, proprietatem distingui[sect. 1] per plenam, & nudam: vt scilicet proprietas plena dicatur, si cum omni rei vtilitate penes nos sit; si verò vsufructu detracto, nuda, hoc est, si alius habet vsumfructum; quod etiam probatur per textum in l. si ita stipulatus fuero, §. Titius, ff. de verb. oblig. l. si dominus, ff. de vsufructu, l. fœminæ, §. illud, C. de secundis nuptiis, l. si alij, ff. de vsufruct. legato, l. Sempronius 26. eodem tit. l. cum in fundo, ff. de iure dotium, ibi: Plenam proprietatem. Per quæ iura sic obseruant Glos. Bartol, Salicetus, Baldus, Alexander, & alij DD. communiter in dictis iuribus. Castrens. in d.l. proprietatis, in princ. C. de probat. dum dicit, quòd in re corporali est dare nudam proprie[sect. 2]tatem; & est dare vsumfructum formalem, item proprietatem plenam, scilicet iunctam cum vsufructu causali: & esse veram, & communem resolutionem, constat ex Ricciardo ad rubricam, Institut. de vsufructu num. 165. & 166. & vltra relatos ab eo, idem profitentur Ripa in l. naturaliter, §. nihil commune, num. 9. ff. de acquirenda possessione, vbi Corrasius num. 7. interpret. 2. Marianus Socinus num. 19. Claudius Marmerius num. 6. Hormanoctius Decius num. 5. & Berengarius 3. præfatione, n. 1. versic. Tertia differentia. Qui inde infert, in hoc differre[sect. 3] proprietatem à dominio; Dominium enim non recipit hanc distinctionem, vt vnum sit plenum, & alterum nudum, sed vbicunque dominium datur, ibi plenum dominium denotatur, nam qui totius fundi dominus est, plenum dominium habet, si verò solam proprietatem habet, plenum est etiam proprietatis dominium, vt in d.l. si dominus: ff. de vsufructu, & l. fructus, ff. de rei vendicatione, vbi Iureconsultus, eum, qui nudam tantùm proprietatem habet, dominum appellat. Denique, eum, qui solum vsumfructum obtinet, vsusfructus dominium obtinere dicit textus in l. qui vsumfructum, 3. ff. si vsusfructus petatur. Quia talia iura habens, de his rebus liberè disponere potest: , secundùm naturam rei, vt est de mente Castrensis in d.l. proprietatis. Negari tamen non potest, quin plus significetur ex verbis pleni dominij, quàm ex dominio simpliciter prolato, vt superioribus minimè relatis, aduertit expressim Arias Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 3. in vers. & sic resoluo: Qui etiam in dominio videtur admittere distinctionem, quam Berengarius reiicit: sed eius nullam mentionem facit, vt plenum dominium intelligatur, quando concurrit vsusfructus cum proprietate, seu quando vsusfructus non separatur à proprietate. Prætereà, & secundò inferri potest, Fabrum in dict. §.[sect. 4] nihil commune, num. 11. rectè docuisse, Proprietatis verbo simpliciter prolato plenam proprietatem demonstrari; & sic comprehendi etiam ius illud vtilitatem quoque fructuum continens: quem sequitur Berengarius vbi suprà, dict. versic. Tertia differentia, & veriorem opinionem existimat Ioannes Corrasius in d. §. nihil commune, num. 7. Marianus Socinus num. 18. Chassencus in consuetudinibus Burgundiæ, rubric. 1. des iustices, §. 2. glossa, ou territoire. Bolognetus etiam in eodem §. nihil commune, 2. part. num. 113. Vbi contra nonnullos constan[sect. 5]ter asserit, quòd proprietas latissimè capitur, & potest comprehendere possessionem, vsumfructum, rem ipsam, & res incorporales, vt ibi probat. Inde, & consequenter[sect. 6] infertur, deceptos alios, qui authorirate, & sententia glossæ in l. si procurator, ff. de acquirendo rerum dominio, existimarunt, Proprietatis verbo, in dubio, nudam tantum proprietatem sine vsufructu significari: quam opinionem relatis aliis, veriorem credit Hormanoctius Decius in d. §. nihil commune, num. 5. Sed falsò quidem;[sect. 7] primò, quia vsumfructum diuelli, separarique à proprietate, sæpissimè iura dicunt, vt in l. vsusfructus pluribus, ff. de vsufruct. & in l. idem, 1. & 2. ff. de vsufructu accrescendo. quod ostendit manifestè, vsumfructum in proprietate fuisse, argumento l. decem, ff. de verbor. obligat. Na aliàs si Proprietatis nomine, nuda tantùm proprietas demonstraretur, proprietatem cum adiuncto nudam otiosè exprimerent Iureconsulti: quo argumento eleganter vtebatur Corrasius vbi suprà num. 8. & vltra eum adduci possunt in eam sententiam nonnulla velut expressa iura textus in §. 1. Institut. de vsufructu, dum dicit Iustinianus, quòd vsusfructus à proprietate separationem recipit; ergo cum illa. erat coniunctus, & in fine, dum dicit quòd ne in vniuersum inutiles essent proprietates, semper abscedente vsufructu, placuit certis modis extingui vsumfructum, & ad proprietatem reuerti: ergo cum illa aliquando fuit, nam aliàs non reuerteretur, & in l. fundus, 4. ff. si vsusfructus petatur, ibi: Dixi interim cum proprietate vsumfructum esse, l. si tibi proprietas, ff. de vsufructu accrescendo, 1. si tibi, ff. quibus modis vsusfruct. amittatur, & in pluribus aliis locis, in quibus verbum proprietas significat plenam proprietatem cum vsufructu, nisi sit adiunctu in nuda, vel aliter in contrarium constare possit, vt colligitur ex l. permisceri, ff. de acquirenda possessione, l. procuratorem, C. eodem tit. §. non solùm, Instit. per quas personas nobis acquiritur: quorum iurium difficultate oppressus Hormanoctius[sect. 8] Decius in d. §. nihil commune, respondet num. 5. id procedere de lata significatione: Quæ solutio violat manifestè verum sensum, & proprietatem verborum, quæ in dictis iuribus continentur, atque apertè denotant Proprietatis verbum de sui propria significatione denotare plenum, & directum dominium, etiam cum vsufructu, vt expressim aduertit Marianus Socinus in eodem §. nihil commune, num. 19. & facilè suadetur; nam in l. si procurator rem, ff. de acquirendo rerum dominio, frustrà subderetur, & proprietas, cùm iam illa nuda esset inclusa in verbo dominium, quod iuxta glossam ibi, & præfatæ opinionis Authores, pro pleno dominio capitur. Denique, quia verbum simpliciter prolatum, in[sect. 9] potentiori significata accipiendum, vt dicit textus in l. 1. §. qui in perpetuum, ff. si ager vectigalis, l. 2. §. biduum, ff. quando appellandum sit, l. si duo patroni, §. 1. ff. de iureiurando, cum bis, quæ in proposito scribunt Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 2. glossa 1. & vnica, num. 8. Ioannes Cephalus in consil. 35. num. 34. lib. 1. & in consil. 218. num. 30. lib. 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 98. num. 17. volum. 1. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 30. num. 42. Ergo Proprietatis verbum absque adiuncto nuda prolatum, in potentiori significatione accipiendum erit, vt sic plenam proprietatem significet, nisi aliter exprimatur. Tertiò & principaliter infertur, ex prædictis etiam cominci nonnulla, quæ omissis aliorum sententiis, vt ipse dicit, non veris, tanquam noua tradit Ioannes Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 4. per totum: quo quidem loco inuenio quamplurima, aut minùs bene resoluta, aut quæ iuris rationem maturè cogitanti, non omniò placere poterunt. Primò enim mouet du[sect. 10]bium, quid inter dominium, & proprietatem intersit: & dicit quòd aliorum sententiis reiectis, vt sua fert opinio, eorum nominum ea est verissima differentia, quòd dominium est ius ferè semper cum vsufructu coniunctum; proprietas verò è contrà est ius ab vsufructu seiunctum, & separatum: quæ doctrina, vt ex superiori[sect. 11]bus constat, nec noua est, vt ipse dicit; procedit potiùs ex sententia glossæ in d.l. si procurator, cum Authoribus suprà citatis, nec etiam vera, vt num. præcedent, probauimus: quippe cùm proprietas possit esse, & sæpè sit cum vsufructu coniuncta, & dominium non ideò esse desinat, quòd vsusfructus penes alium sit, possit potiùs verum dominium rei absque vsufructu considerari, ex dictis suprà. Secundò dicit nullum negotium facere sibi textum[sect. 12] in l. vsufructu, ff. soluto matrimonio, & in l. si cum testamento, §. si fundum, ff. de exceptione rei iudicatæ: item nec alia iura similia, in quibus adhuc proprietas appellatur, Postquam vsusfructus consolidatus est. Nam secundùm eum, illud fit habita relatione ad tempus præteritum; id tamen, vt vides, euidenter repugnat eorum iurium verbis, quæ adduximus supr. n. 7. nec verum est, nudam enim proprietatem vsufructu carentem, plenam verò proprietatem vsumfructum habentem passim Iurisconsulti, ac Imperatores dicunt, vt constat ex iuribus relatis suprà, n. 4. & seq. l. si alij, ff. de vsufructu legato §. 1. Institut. de vsufructu, vbi dicitur, quòd vsusfructus à proprietate separationem recipit; at si proprietas esset ius tantum, vt Parladorius affirmat, ab vsufructu seiunctum, & separatum, malè diceret Iustinianus, quòd à proprietate separari potest id quod cum ea non esset coniunctum: Nec verba illa, sicuti nec verba textus in d §. finitur, ad finem, intelligi possunt prolata, habita relatione ad tempus præteritum: nam in dict. §. 1. non dicitur, quòd vsusfructus separatus est, aut non habetur respectus ad tempus per quod extitit separatus, sed demonstrat Imperator potentiam, & habilitatem quam habet vsusfructus existens cum proprietate, vt possit multis modis ab ipsa proprietate separari, & in dicto §. finitur, dicitur expressim, quòd vsusfructus finitus reuertitur ad proprietatem, ex quo magis præsens essectus consideratur quàm ad tempus præteritum relatio sit, vt de se constat apertè: prætereà, & non eundo per alias ambages, vsumfructum simul dari cum proprietate, etiam nunquam separato vsufructu, nec posteà consolidato, clarè probat textus in l. si ita stipulatus, 126. §. 1. ff. de verb. obligat. in illis verbis: Et minus est in eo vsufructu quem per se quis promisit, quàm in eo qui proprietatem comitatur. Vbi expressè denotat, vsumfructum semper comitari plenam proprietatem, vt latiùs probauimus suprà, hoc eodem lib. c. 1. per totum. Tertiò infert ipse Parladorius, meritò à Recentiori[sect. 13]bus explodi veterum illam sententiam, quâ distinguunt inter vsumfructum causalem, & formalem: nam iuxta sententiam eius, cùm proprietas sit ius ab vsufructu separatum; consequenter apparet, vsumfructum esse ius à proprietate seiunctum. Huic resolutioni obstant quàmplurima, quæ latissimè annotauimus suprà, hoc eodem lib cap. 1. per tot. vbi præfatam Communem meliùs quàm hactenùs defensam reliquimus, & contrariam Recentiorum opinionem minùs veram probauimus. Deinde fundamentum Parladorij perquam falsum esse, ex dictis suprà patet euidenter; nam cum proprietatem plenam vsusfructus comitetur, ac cùm illa resideat, rectè à Doctoribus vsusfructus causalis nuncupatur communiter, nec illatio prædicta iuris ratione subsistit. Quartò denique & vltimò Parladorius eodem cap. 4.[sect. 14] in princ. num. 2. dominium esse ius cum vsufructu coniunctum; proprietatem verò esse ius ab vsufructu separatum; ea dumtaxat fundat ratione, quòd scripserit Bartolus in l. si quis vi, §. differentia, num. 4. ff. de acquirenda possessione, dominium esse ius de re corporali liberè disponendi, nisi lex prohibeat: & Bartoli doctrinam sequuntur communiter Doctores ibi. Iason in dicta l. naturaliter, §. nihil commune, num. 11. & ibidem Rubeus num. 88. & Berengarius num. 42. Salicetus in l. traditionibus, num. 4. C. de pactis, & Alciatus ibi. num. 24. Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 1. vbi refert Duarenum, & Connanum idem tenentes. Decius in cons. 558. num. 5. Cephalus in cons. 35. num. 42. lib. 1. Iacobus Menochius in cons. 381. num. 5. lib. 4. & in cons. 492. num. 12. lib. 5. Petrus Ricciardus ad rubricam. Institut. de vsufruct. num. 149. & cum Baldo, Soto, Antonio Gomezio, Antonio Gabriele, & Mascardo, probauit nouissimè Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de rerum diuisione, num. 5. vbi adducit nonnulla iura, atque expendit l. 1. tit. 28. partit. 3. quæ Bartoli definitionem confirmat. Verùm hoc fundamentum nihil in proposito vrgere, in contrarium potiùs retorqueri posse ex eo manifestè constabit, quòd militat etiam, vbi solam proprietatem sine vsufructu quis habet; tunc enim dicitur etiam plenum habere proprietatis dominium, vt possit ad libitum de proprietate ipsa disponere: quod expressim, & magistraliter docuit Castrensis in d.l. proprietatis, n. 2. C. de probationibus, & sequitur Berengarius in d. §. nihil commune, 3. præfatione, num. 1. versic. Tertia differentia. Nec sequitur, dominium esse ius cum vsufructu coniunctum ex definitione dominij suprà relata, quoniam ea militat etiam vbi quis non habet plenum dominium, quia vsusfructus penes alium existit, vt pungit Pinellus 2. part. dicta leg. 1. C. de bonis maternis, num. 3. Ex quibus destruitur etiam distinctio quædam, quam[sect. 15] in hac materia considerat Antonius Quesada diuersarum quæst. iuris. capit. vltim. num. 34 Item etiam, quia si dominium reperiatur cum ea potentia, quam in proprietate constituit, in quo à proprietate distinguatur, non explicat, nec rationem aliquam concludentem assignat. Dubium ergo necessarium est, inquirere, vtrùm pro[sect. 16]prietas, de qua sæpissimè in iure mentio fit, sit idem quod dominium, an diuersum; siue quid proprietas, quid etiam dominium. In quo dubio adeò diuersæ sunt,[sect. 17] & contrariæ & scribentium sententiæ, vt infinitis libris attentè præsectis, & sæpe reuolutis, vix certa resolutio tradi possit. Nonnulli tamen, & maximi nominis Au[sect. 18]thores in ea opinione sunt, vt existiment, dominium, & proprietatem idem esse: in quam sententiam fluunt Bartolus, & Ioannes de Platea in l. locorum, C. de omni agro deserto, lib. 11. Baldus in d.l. proprietatis, C. de probationibus. Panormitanus in cap. 1. de causa possessionis, & proprietatis, notabili 2. Ripa num. 50. & Rogerius col. 27. in rubrica eiusdem tituli, & videntur assentire Pinellus 2. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 6. versic. ad hanc differentiam. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 7. num. 2. & pro hac parte videntur vrgere quamplu[sect. 19]rima iura, in quibus quod Iureconsulti, vel Imperatores priùs appellauerant dominium, postmodùm appellant proprietatem, & è contrà, vt in l. 1. §. huius autem, ff. vti possidetis, l. interdum, iuncta sua glossa, ff. de verborum significatione, l. vtifrui, ff. si vsusfructus petatur, l. 1. §. domini, ff. ad Sillanianum, l. si procurator, ff. de acquirendo rerum dominio, 1. & an eand. §. finali, ff. de exceptione rei indicatæ, l. si quis conductionis, C. de locato & conducto, quam recte inducit Bereng. in d. §. nihil commune, 3. præfat. n. 4. vers. 3. l. permisceri, ff. de acquirenda possession. l. per procuratorem, C. eod. tit. l. incerti, C. de interdictis, quas Cum iudicio expendit Marianus Socinus in eodem §. nihil commune, num. 15. l. locorum C. de omni agro deserto, lib. 11. §. retinendæ, Institut. de interdictis, §. igitur, Institut. per quas personas nobis acquiritur, l. finali, ff. de superficiebus, provt inducit ea iura Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 159. & confirmare videtur l. 27. tit. 2.[sect. 20] partit. 3. dum dicit in principio: La propriedad, tanto quiere dezir como el señorio, que el home ha en la cosa, & ibi Gregorius Lopez verbo, tanto quiere dezir, expressim[sect. 21] annotauit, quòd dominium, & proprietas idem sunt idque firmat securè Cuiacius recitationum solennium, in libros Digestorum, ad d.l. naturaliter, §. nihil commune, in principio, vbi dicit, quòd proprietatis, siue dominij vtrùmque nomen idem potest, & quod sunt stulti, qui eo loco quærunt, quid sit inter proprietatem & dominium, sibi persuadentes esse aliquid, idest non esse idem proprietatem, & dominium: idem Cuiacius ad l. interdum, ff. de acquirenda possessione, vbi dicit, quòd latius patet dominij quàm proprietatis nomen, nec vlla alia est differentia inter proprietatem, & dominium, & quod Doctores frustrà de alia differentia inquirunt. Contrariam tamen opinionem; imò quod proprietas,[sect. 22] & dominium sint: diuersa, probare videntur alia, & permulta iura, l. si procurator rem mihi, ff. de acquirendo rerum dominio, ibi: Dominium mihi & proprietas: l. si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur; l. si ita legatus, §. dominus, ff. de vsufructu, l. arbitrio, ff. de dolo malo, l. proprietatis, C. de probationibus, l. fœminæ, §. illud, C. de secundis nuptiis; per quæ iura, aduersus superiorem resolutionem insurgit Iason in l. traditionibus, num. 10. C. de pactis, & in dict. §. nihil commune, n. 12. & esse manifestè falsam testatur Corrasius in anteludiis eiusdem §. num. 10. & ab ea discedunt Marianus Socinus ibidem, num. 15. Hormanoctius Decius n. 5. & Berengarius 3. præfat. n. 1.[sect. 23] qui num. 4. versic. sed nec per has, existimat ex dictis iuribus non esse recedendum ab horum terminorum proprietatis, & dominij differentiis, sed omnibus responderi posse eodem modo, vt scilicet præfatæ leges non dicant, dominium esse proprietatem, sed solùm probent, appellatione proprietatis intellegi dominium, præcipuè cum verbum proprietatis, simul cum verbo possessionis inscribitur. Quæ interpretatio verè non potest, ac nec ita generaliter adaptari omnibus iuribus supra relatis, quorum aliqua absonum paterentur, & absurdum sensum, si ita explicarentur, vt ex verbis ipsorum manifestè deducitur: deinde nec etiam conuenire potest dict. l. 27. partit, dum dicit: Propriedad tanto quiere dezir como señario. Quibus verbis libenter mihi suaderem, legis eius latorem in conflictu, & contrarietate iurium, rationum, & opinionum, præfatam sententiam approbare voluisse, à qua multi alij deuiantes, ac de prædictis diuersimodè sentientes, aliâ viâ censent propositæ dubitationi succurrendum. Pro quorum clariori intelligentia constituendum erit, quòd Scriptores communiter, & sæpissimè præmittunt, in iure dominium duplex esse,[sect. 24] aliud directum, & aliud vtile: quod post glossam in multis locis obseruant Bartol. in l. 1. § denique, num. 10. ff. de aqua pluuia arcenda, & in l. si quis vi, §. differentia, num. 5. ff. de acquirenda possessìone, & in l. 1. ff. si ager vectigalis, & in l. ex hoc iure, num. 5. ff. de iustitia & iure. Baldus in l. traditionibus, ex num. 6. C. de pact. & in l. 1. num. 2. C. de iure emphyt. & in l. vnic. num. 2. C. si de momentanea posses. & in l. in rebus, num. 5. vbi dicit quadruplex esse dominium, C. de iure dotium. Castrensis in d.l. ex hoc iure, num. 6. & in d. §. differentia, num. 4. & in l. si quis diuturno, num. 3. ff. si seruitus vendicetur. Iason in eadem l. traditionibus, num. 10. & in l. si tibi homo, §. valet, num. 2. & seqq. ff. de legat. 1. & in l. in prouinciali, in principio, ff. de noui operis nunciatione. Alexander num. 7. & Alciatus num. 6. in d.l. naturaliter, §. nihil commune, vbi sequuntur Corrasius in anteludiis, num. 11. Rubeus num. 51. qui plenè confutat opinionem dicentium, vnicum tantum esse dominium, illúdque directum: & Berengarius 3. præfatione, num. 1. in principio. Antonius Gomezius in l. 45. Tauri, num. 2. Sarmientus selectarum lib. 3. c. 2. n. 26. & pro contraria parte plenè disputat; dicit tamen non esse recedendum à communi opinione. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæst. 13. & 14. Lara in l. si quis à liberis, §. si quis ex his, num. 294. Cephalus in cons. 35. num. 42. lib. 1. & in cons. 178. num. 2. lib. 2. & in cons. 307. num. 68. lib. 3. Menochius, qui de directo, & vtili dominio dicit quamplurima in cons. 116. num. 5. 6. & 7. & num. 9. 10. 11. & 12. & num. 18. lib 2. & in consil. 226. num. 145. & 179. cum seqq. lib. 3. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 376. ex num. 7. vsque ad num. 16. Ioannes de Montesperello in cons. 39. num. 17. volum. 1. Bursatus in cons. 46. num. 4. & in cons. 50. num. 15. & 16. lib. 1. & in cons. 410. num. 68. lib. 4. & cum distinctione directi, & vtilis dominij sæpe transit Barbosa in l. diuortio, §. si fundum, ff. soluto matrimonio, num. 27. 28. & 29. & nescire quid dicant, qui directi, & vtilis dominij differentiam non admittunt, analogicè fundans, defendit Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 5. num. 5. fol. 13. idem etiam defendit Petrus Gregorius in synta[sect. 25]gmate iuris, lib. 1. cap. 12. de dominio, proprietate, & possessione, num. 7. per totum, 1. part. vbi dicit vnum genus veri dominij esse proprietarij, quod directum dici poterit, eo quòd non aliunde pendeat, vel ex alterius re; vsufructuarij autem & aliorum similium ius, etiam fictione quadam, aut subtilitate iuris, dominium dicemus, vt scilicet dominium sit secundùm vtilitatem: nam quia vtilitas, & commodum dominij, & proprietatis, ad alium pertinent, non est reiicienda, vt ipse firmat, vtilis dominij appellatio, vt plerique & malè quidem suâ sententiâ suadent: & reddit rationem, quia ratione directi, & vtile dici potest, sicuti in actionibus, vtilem eam competere dicimus ei, qui non habet dominium plenè cessum, sed ad quem commodum rei pertinere debet, vt latiùs ibi probat: & pro hac communi opinione, quàm verissimam credo, fortiter vrgent quamplurima, quæ in probationem eius superiores Authores annotarunt, inter quos eleganter scribit Rubeus in d. §. nihil commune, num. 51. ac non mediocriter facit textus in l. Theodosij Imperatoris, l. possessores, 12. C. de fundis patrimonialibus, lib. 11. dum ait, eos, qui patrimoniales Principis fundos, & emphyteuticarios possident, esse fundorum dominos. Enimverò cùm dominium penes duos esse non possit, l. si vt certo, §. si duobus vehiculum, ff. commodati, & veri domini sint, qui in emphyteusim concedunt, constat ea iura de dominio vtili, eo acta ratione intelligenda esse: quod vel ex eo suadetur; nam in l. si domus, § finali, ff. de legat, 1. habere ius in re emphyteutam probatur, & in l. 1. §. qui in perpetuum, ff. si ager vectigalis, emphyteutæ; competere vtilem actionem in rem scribitur; quod contingere non posset, si emphyteuta vtile dominium non haberet. Nec interest dicere, vnicum tantùm dominium esse, ex eo, quòd vtilis dominij appellatio in libris Pandectarum non inueniatur, quod firmant Marmerius indict. §. nihil commune, num. 11. & Corrasius miscellan. lib. 6. cap. 2. Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufruct. num. 151. Nam directi, & vtilis dominij vox, siue appellatio satis in iure expressa dicitur, ex quo, ex mente, & verbis Iureconsultorum apertè deducitur, vt suprà, hoc eodem lib. cap. 1. plenissime probauimus, quatenus constituimus, aliquid in iure multis modis expressum dici: ex quibus, ex his etiam, quæ præfati Authores, ac inter alios Rubeus vbi suprà obseruant, facilè tueri poteris communem, & receptam sententiam, quam improbarunt Marmerius, & Ricciardus vbi suprà. Dua[sect. 26]renus lib. 1. disputationum, cap. 17. Aluarus Valascus de iure emphyteutic. quæst. 13. per tot. Mainus lib. 1. actionum, cap. 6. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 1. §. 2. num. 14. Qui contendunt, vnicum dumtaxat esse dominium, illudque directum. Horum opinio posset etiam[sect. 27] disputationis gratia defendi, quàmuis de rigore à Communi recedendum non sit, & communis opinionis fundamentis non deficiet responsum. Nam in primis considerandæ erunt rationes nonnullæ, quas pro hac parte superiores adducunt; Valascus etiam, & alij relati suprà, num. 24. Deinde ad textum in dicta l. possessores, C. de fundis patrimonialibus, lib. 11. responderi potest, quòd[sect. 28] dictum in eo textu, procedit fictione quadam, aut subtilitate iuris, eo quòd vtilitas, & commodum dominij ad eos pertinet, quoniam verè domini non sunt emphyteutæ, sed illi qui in emphyteusim dant, l. 1. & 3. C. de iure emphyteutico, vt declarat Petrus Gregorius loco relato supra. Vel vitra eum dici potest, quòd ille textus loquitur in emphyteuta fundi patrimonialis, cuius diuersa ratio est, quàm emphyteutæ fundi alterius priuati; nam perpetua emphyteusis à Principe, vel à fisco concessa, vicem habet perfectæ alienationis, authent. de non alienandis, §. alienationis, collat. 2. l. fundi, C. de fundis patrimonialibus, lib. 11. & ideò dominus dicitur, licèt cæteri emphyteutæ domini non sint: prætereà ad textum in l. si domus, §. finali, ff. de legat. 1. dum inquit, quòd emphy[sect. 29]teuta habet ius in re. responderi potest, verum esse proximum esse dominio ius, quod emphyteuticarius habet; dominium tamen non esse, per textum in l. 1. §. qui in perpetuum, ff. si ager vectigalis, ibi: Quamuis non efficiantur domini, l. 1. & 2. C. de iure emphyteutico. Denique[sect. 30] ad textum in dict. l. 4. §. qui in perpetuum, quatenus emphyteutæ in rem actionem concedit, respondendum est, eam actionem vtilem esse, non directam, l. 1. §. quod ait Prætor, ff. de superficiebus, l. tutor, § finali, ff. de pignoratitia actione, & admittit Petrus Gregorius loco relato suprà, num. 25. Vtilis autem actio non nascitur ex vtili dominio, vt existimarint contrariæ partis Authores, sed potiùs ex æquitate: suggerit enim æquitas ipsa, vt si casus eueniat, in quo lex non loquitur, militat tamen eadem æquitatis, aut iuris ratio, quæ in directa actione, sic detur vtilis, non expressa, sicut directa datur: quod in commentariis ad. titulum Institutionum, de rerum diui[sect. 31]sione, in principio, ingeniosè, atque subtiliter adnotabat olim Præceptor noster D. Ioannes de Leon, qui nunc Salmanticæ vespertinæ Cathedræ iuris Cæsarei meritissimus, atque eruditissimus moderator exidit. Inter proprietatem ergo; & dominium, vt ad propo[sect. 32]situm redeamus, ex communi sententia ea differentia est, quòd dominium est terminus magis latus, aut vox plenior & latior, & comprehendit quodcunque dominium, non modò directum, sed etiam vtile, & sic vtilitatem quoque ab illo iute directo separatam: proprietas verò angustior terminus est, & nunquam capitur nisi pro directo, & vero dominio: quod post Baldum in nonnullis locis relatum, verius credit, & sic defendit Iason in d.l. naturaliter, §. nihil commune, num. 13. & 14. & in l. traditionibus, num. 10. C. de pactis. Alexand. in consil. 159. num. 9. lib. 5. cum quibus transeunt magis communiter Doctores, vt firmat Corrasius in eodem §. nihil commune, in anteludiis, num. 10. versic. vera ergo; & interpret. 2. ad illum textum, num. 8. & in l. pro parte, n. 5. ff. de seruitutibus, & sequuntur Marianus Socinus in d. §. nihil commune, num. 19. in fine, quem vide ex num. 15. Berengarius 3. præfat. num. 1. vers. Quinta differentia. Hormanoctius Decius num. 5. & Parisius num. 14. Gregor. Lopez in dict. l. 27. tit. 2. partit. 3. verbo; tanto quiere dezir: Verùm communis hæc resolutio nonnulla præsup[sect. 33]ponit, nonnulla etiam continet, quæ iuris ratione minimè subsistunt, aut quæ iure ipso dubia procul dubio sunt: quod constat apertè ex his, quæ in contrarium nouissimè scripsit Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, num. 160. per totum, . & inde Claudius Marmerius in eodem §. nihil commune, num. 6. per totum, plurimorum iurium, & Authorum authoritate munitus, aduersus Iasonem constanter asserit, falsum esse, dominij appellatione venire quoque vtile dominium, sed quòd de directo tantùm intellegere debeamus: & pro hac sententia non male expendit textum in l. 1. ff. de bonorum possessionibus. Sed & alia vrgent: Primò resolutio Cephali qui in cons. 35. num. 41. & 42. lib. 1. post Decium ibi relatum, pro certo tradit, dominij appellatione, plenam proprietatem & dominium directum comprehendi. Secundò textus l. proprietatis, C. de probationibus: nam dum textas dicit proprietatis dominium interpretari, (quod superiori doctrina admissa de necessitate fieret) id est iuris directi ius vtile, & magis latum, inepta quidem esset expositio, & menti textus repugnans omninò. Tertiò, resolutio Alexandri Raudensis de analog. lib. 1. cap. 7. num. 1. vbi ex mente, atque sententia aliorum probat, quòd proprietatis vox est vniuoca, & prædicatur non solùm de dominio directo, sed etiam de vtili, siue tam in vtili, quàm in directa proprietate verificatur. Quartò denique, quia supponunt prædictæ opinionis Authores, proprietatis nomine, directum dumtaxat dominium significari, eo quòd in dubio appellatione proprietatis nuda proprietas abique fructu, vel vtilitate contineatur: quod tamen falsum esse num. præcedent. probauimus, quia imò in dubio, proprietatis appellatione; plena proprietas eum fructibus, vtilitatibus, atque accessionibus continetur, vt scribunt Hormanoctius num. 8. Rubeus num. 96. & Berengarius 2. præfatione, num. 44. in d. §. nihil commune. Ex quo conuincitur apertè Petri Costalij sententia in hac materia: is enim ad l si tibi, 17. quibus modis vsusfructus amittatur, inter dominium, & proprietatem eam differentiam esse existimat, quòd dominium continet etiam vsumfructum, & hoc modo aliquando capitur proprietas pro dominio; proprietas verò ea dicitur, quæ separato iure ab vsufructu censetur. Sed decipitur euidenter: primùm, quoniam directum, & verum dominium dicitur etiam, cùm vsusfructus alterius est, & sic vsumfructum ipsum continere non potest; Deinde & secundò, quoniam proprietas dicitur etiam, quando vsusfructus separatus non est, §. 1. Institut. de vsufructu, l. 3. §. ne tamen, l. vsusfructus pluribus, ff. eodem tit. & latiùs probauimus suprà, hoc cap. ex num. 10. vbi improbauimus Parladorij sententiam, quæ eadem est, vt vides. Vnde in tanta difficultate, varias & diuersas opinio[sect. 34]nes cumularunt communiter Doctores in d. §. nihil commune, vbi Ioannes Corrasius, & Marianus Socinus locis relatis suprà. Fabius Acoromboni num. 12. 13. & 14. Rubeus num. 95. 96. & 97. Berengarius præfat. 1. num. 41. & seqq. Petrus Paulus Parisius num. 11. vbi diuersas sententias congerit, nihil tamen certum resoluit. Ioannes Marcus Aquilinus in eodem §. in præfatione, ex num. 65. vsque ad num. 77. vbi etiam Bolognetus ex n. 10. vsque ad num. 23. quo loco, Iasonis, Alciati, Hormanoctij, Rubei, & Ripæ traditiones improbat, & ipse nouè, sed malè quidem propositum dubium declarat. Robert. lib. 3. sentent. cap. 18. Baconius lib. 2. declarat. iuris, declarat. 43. dominij & proprietatis, ex n. 1. vsque ad n. 10. Matiençus in leg. 10. titul. 7. glossa 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Idcircò pro absoluta, atque distincta huius rei expli[sect. 35]catione, nonnulla constituere, omninò necessarium erit: & in primis constituendum est, proprietatem & dominium (quicquid alij relati suprà, num. 18. dixerint) idem non esse, sed diuersa, vt probarunt relati suprà, num. 22. & vltra eos, quos ibidem adduximus, Aretinus in consit. 19. & in cons. 55. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. vltimo, num. 34. & sentit Albericus, qui in l. proprietatis, in principio, C. de probationibus, dicit expressè innuere illam legem, aliud esse proprietatem, & aliud dominium: & verè quidem; nam si proprietas & dominium idem esset, frustrà diceretur ibi, Proprietatis dominium non tantùm instrumentis emptionis, sed & quibuscunque aliis probationibus legitimis ostendi: Quippe cùm sufficeret dicere, proprietatis ius, & sub verbo Proprietatis comprehenderetur dominium, line dominij ius. Et in l. si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, cur dominium proprietatis diceretur, cum dici debuisset Proprietas, si dominium & proprietas diuersa non essent, ea autem impropria & absurda loquutio esset; aut quare, si idem essent, diuersis nominibus nuncuparentur, contra textum in l. si idem, C. de codicillis, vbi glossa verbo, vocabulum, adnotauit expressim, quòd in iure vix inuenitur aliquod nomen, quod omninò idem significet quod aliud; semper enim plus, vel minus, vel aliter significat, vel alio modo. Deinde, vltra alia, quæ superiùs diximus,[sect. 36] quia in re, quæ omninò est nostra, duo sunt quæ habemus, dominium scilicet, & possessio: dominium ius illud significat, quo rem facimus nostram, nobisque propriam. Possessio in occupatione, & detentatione rei spectatur; illud verò in iure quod habemus de ipsa, vt volumus, liberè disponendi, vt eruditè scribit Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 3. cap. 3. in principio. Ergo sequitur necessariò dicendum aliud esse ius illud, seu dominium, & aliud proprietatem ipsam. Secundò constituendum est, Proprietatis nomen ni[sect. 37]hil aliud denotare, quam proprium patrimonium, siue rem ipsam propriam, quàm habemus. quasi Proprietatis nomine significetur, rem esse alicuius propriam; & sic proprietas ipsa res est, circa quàm datur dominium, hoc est ius illud, quod habemus de ipsa, vt volumus, liberè disponendi, vt sentit non obscurè Connanus vbi suprà. Idcircò dominium & proprietas non sunt idem; nam[sect. 38] proprietas non est dominium, hoc est, non est ius de re liberè disponendi, sed est res ipsa, de qua domino disponere licet, quia sua propria est, vel quia proprietatem eius obtinet: & consequenter dici potest, quòd proprietas & dominium habent se vt causa, & effectus; nam proprietas est qualitas quædam, quæ indicat rem ad me, & non ad alium pertinere, dominium verò est ius de re liberè disponendi, quod ex ipsa proprietate, siue ex eo quòd res sit propria, causatur, vt sentiunt Ripa num. 8. & Alciatus num. 18. in d. §. nihil commune. Ac primùm prædicta doctrina comprobatur authoritate Saliceti, qui in d.l. proprietatis, C. de probationibus: rectè accipit proprietatem pro ipsa re, in qua quis dominium habet: & sequitur Arias Pinellus 2. p. l. 1. C. de bonis maternis, num. 7. Inde generaliter deduces, nomen Proprietatis, vt vulgariter dici solet, accipi pro ipsa re; & clarè probatur in d.l. proprietatis, vbi proprietatis dominium dixit Imperator, quasi diceret propriæ rei dominium. Secundò confirmatur singulari doctrina Ioannis Fabri in §. omnium, num. 21. Institut. de actionibus. vbi dicit, quòd dominium inest personæ illius, ad quem res pertinet, sed proprietas inesse videtur rei, aut potiùs ipsa res est, quem contra Iasonem sequitur, & eleganter declarat Berengarius in d. §. nihil commune, 3. præfatione, num. 1. versic. 4. Tertiò constituendum est, ex superioribus interpre[sect. 39]tandum text, in d.l. proprietatis, dum dicit Imperator, Proprietatis dominium non tantum instrumentis emptionis, sed & quibuscunque aliis legitimis probationibus ostendi. Hoc est, ius illud ex quo rem fecimus nostram, nobisque propriam habemus, ex quo etiam libera, vt velimus, disponendi facultas nobis conceditur, non solùm instrumento emptionis, sed & quibuscunque aliis legitimis probationibus ostendi posse: interpretandum etiam text, in d.l. si procurator, 13. ff. de acquirendo rerum dominio. Nam si procurator rem mihi emerit ex man[sect. 40]dato meo, eique sit tradita nomine meo proprietas, mihi acquiritur & dominium etiam ignoranti, hoc est non solùm per procuratorem res efficitur propria ac mea, sed etiam dominium, & vt velim, disponendi facultas mihi acquiritur. Quartò constituendum est, proprietatem, & domi[sect. 41]nium sæpissimè pro eodem poni in iure, non ideò quòd dominium & proprietas sint idem, sed quòd appellatione proprietatis intellegatur dominium; & è contrà, appellatione dominij proprietas, vt in l. ordinarij, C. de rei vendicatione, l. incerti, C. de interdictis, l. 1. §. huius autem interdicti, ff. vti possidetis, l. per procuratorem, C. de acquirenda possessione, cap. 1. de causa possessionis & proprietatis, & in aliis iuribus, quæ in id ponderarunt Pinellus 2. part. dict l. 1. C. de bonis maternis, num. 6. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 7. in principio: ac expressim, & rectè annotarunt, proprietatem & dominium frequenter pro eodem poni in iure; & ante alios Faber in dict. §. omnium, num. 21. de actionibus. Duarenus lib. i. disputationum, cap. 17. ad finem. Modernus Paris in consuet. Parisiens. lib. 2. §. 55. glossa 4. ex num. 10. vltra quos, & alios inproposito Scribentes, ea potest assignari ratio: Quòd cùm Proprietatis verbo propria res significetur, & qualitas quædam demonstretur, quæ indicat rem ad me, & non ad alium pertinere, vt suprà diximus: Inde est, vt solo verbo Proprietatis, dominium demonstretur, hoc est, ius de re illa liberè disponendi, vtpote de re propria competere: Similiter etiam dominij appellatione, cùm ius de re liberè disponendi denotetur, proprietas etiam denotatur, hoc est, significatur rem esse propriam; nam si res propria non esset, tale ius competere non posset: & sic potest intellegi dict. l. 27. tit. 2. partit. 3. Cæterùm, cùm dominij nomen simpliciter ponitur[sect. 42] habita relatione ad personam, cui directum dominium competere non potest, non idem significatur, sed dumtaxat denotatur ius quoddam iuxta subiectam materiam de qua agitur, alicui competens; quod etiam si res absolutè non sit propria, in iuribus incorporalibus Dominium nuncupatur; quoniam in eis etiam libera disponendi facultas datur: Enimverò vtilitatem quoque, aut commoditatem fructuum, vel prouentus pro arbitrio alienare, aut de ipsis ad libitum disponere licet; quo fit, vt dicatur dominium vsusfructus, & possessionis, l. 3. ff. si vsusfructus petatur, dominium seruitutis, & vsus,[sect. 43] l. semper, §, hoc interdicto, ff. quod vi aut clam, & in aliis iuribus, vbi sola vtilitas rerum, vel commoditas, aur fructus percipiendi facultas, dominium rei dicitur, vt de hac dominij significatione plura congerit Alciatus in l. si quis vi, §. differentia, n. 15. cum seqq. ff. de acquirenda possessione. # 76 CAPVT LXXVI. Vsusfructus consolidatus cum proprietate, vtrùm ex causa onerosa, an ex causa lucratiua obvenire dicatur, si originalis titulus proprietatis fuit onerosus? vbi Cumani interpretatione improbata, quorundam iurium vera ratio redditur. Demum inquiritur, an vsusfructus nudæ proprietati mariti constante matrimonio consolidatus, cum vxore debeat inter alia lucra communicari. SVMMARIVM. -  1 Vsusfructus consolidatus cum proprietate, vtrùm ex causa onerosa, an ex causa lucratiua obuenire dicatur, etiamsi originalis titulus proprietatis fuit onerosus? & num. seqq. -  2 Obuenire videri titulo lucratiuo id, quod per consolidationem obuenit: & ibidem reddita ratio l. non quocunque, 83. §. fundus, ff. de legat. 1. & §. si cui fundus, Institution. de legatis, & vide infrà, num. 6. -  3 Vsusfructus consolidatus nudæ proprietati mariti constante matrimonio, vtrùm debeat communicari cum vxore. -  4 Proponitur difficultas l. si proprietati, 4. ff. de iure dotium, & num. seq. dissoluitur. -  5 Vsusfructus cum accedit proprietati dotali, vel alteri cuicunque per consolidationem, an efficiat, vel constituat nouam rem? & ibidem Petri de Peralta resolutio in hac materia probata. -  6 Cumani opinionem in hac materia confutatam, & communem resolutionem receptam. PRo breui, & distincta huius Capitis explicatione[sect. 1] constituendum erit in primis, dubium in hoc consistere, an scilicet vsusfructus consolidatus cum proprietate, ex causa onerosa obuenire dicatur, an ex causa lucratiua, etiamsi originalis titulus proprietatis onerosus fuerit? Et dubium hoc diluere videtur primò textus in l. non quocunque, 84. § fundus, ff. de legat, 1. ex quo Bartolus, Albericus, & alij communiter adnotarunt ibi, ti[sect. 2]tulo lucratiuo obuenire videri id, quod per consolidationem obuenit; dicit enim Iureconsultus Iulianus quòd si alicui legatus sit fundus, isque Postmodùm emerit proprietatem à domino, & per capitis diminutionem venditoris, aut alio modo consolidatur cum proprietate vsusfructus, & sic ad emptorem, legatariumque pertinere cæperit, tantùm poterit legatarius ad æstimationem proprietatis agere, non verò ad æstimationem vsusfructus, quia ille videtur obuenisse legatario ex causa lucratiua: at duæ causæ lucratiuæ circa eundem hominem, & eandem rem concurrere non Possunt, l. si seruus legatus Stichum, ff. de legatis 1. §. si res aliena, Instit. de legatis, l. 43. tit. 9. partita 6. & sic declarant communitur omnes, vt constat ex Iasone in dict. §. si fundus, num. 3. Antonio Pichardo (qui breuiter nimis in hac materia scribit) in §. si cui fundus, Institut. de legat. Guil. Bened. Antonio Gomezio, Petro de Peralta, & aliis, quos statim congeram in vnum. Secundò eandem partem probat textus in d. §. si cui fundus, Institut. de legat, vbi Imperator probat idem, atque legatario fundi empti æstimationem præstari deducto vsufructu, officio iudicis contineri respondet; & glossa ibidem, verbo, deducto vsufructu, dicit in hunc modum: Idest æstimatione vsusfructus; quem scilicet vsumfructum ex causa lucratiua habet: ideò non debet plus habere, vt probarunt Faber, Aretinus, Platea, & Iason ibi. in vltima addit. ad Portium: & præfatam resolutionem veram esse, & communiter receptam testantur Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de test amentis, verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, num. 291. Boërius in consuet. mat. & dot. Anton. Gomez. tom. 2. variarum, cap. 15. de seruitutibus, num. 21. Ioann, de Matienço in l. 2. tit. 9. glos. 1. num. 91. & 92. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Petrus de Peralta in l. hæredem, ff.; de leg. 2. num. 101. versic. non enim hic est tractandum de consolidatione, fol. 305. & in l. Mæuius, §. duorum, eiusdem titul. ex num. 29. fol. 553. Vbi infert ad quæstionem in proposito necessariam,[sect. 3] an scilicet leges Regiæ concedentes vxoribus communionem in bonis constante matrimonio per vitrum acquisitis, procedant etiam, cùm vsusfructus consolidatur nudæ proprietati mariti constante matrimonio, vt sic communicari debeat cuna vxore? Et post longam disputationem, in ea opinione est, vt existimet, deberi vxori medietatem valoris vsusfructus consolidati ob illam acquisitionem momentaneam: & ad id dicendum, & iura, & rationes nonnullas adducit. Sed contrariam sententiam, immò nec dimidiam partem vsusfructus, nec ædimationis eius vxori deberi, constanter defendunt Palac. Rubeus in repetitione rubricæ de donationibus inter, §. 62. num. 13. Greg. Lop. in l. 18. tit. 11. partit. 4. Couar. de sponsalib. 2. part. cap. 7. §. 1. n. 9. Antonius Gomezius, qui sex fundamenta adducit pro hac parte d. cap. num. 21. & in l. 50. Tauri, num. 78. Ioan. de Matienço in l. 2. tit. 9. glos. 1. Num. 87. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 4. num. 20. Ayora de partitionibus, cap. 8. num. 20. 1. part. Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 2. quæst. 116. Azeued. in d.l. 2. tit. 9. num. 9. & 23. lib. 5. Barbosa in l. 1. ff. soluto matrimonio, 1. part. num. 35. fol. 201. Et hæc secunda opinio verior est ex fundamentis prædictorum, atque in praxi omninò tenenda. Verùm dictis suprà obstare videtur textus in l. si pro[sect. 4]prietati, 4. ff. de iure dotium, vbi Paulus Iurisconsultus apertè significat, quòd quando vsusfructus accedit proprietati per modum consolidationis, non videtur res noua, vel alia; & consequenter non censetur noua acqusitio; scribit enim in hunc modum: Si proprietati nudæ in dotem datæ vsusfructus accesserit, incrementum videtur dotis, non alia dos: quemadmodum si quid alluuione accessisset. Quem textum expendunt ferè omnes huius Regni Scriptores, qui de quæstione præcedenti tractarunt, existimántque expressum esse in probationem superioris resolutionis contra Peraltam, & alios: sed non respondent ad textum in dict. l. non quocunque, § fundus, & in dict. §. si cui fundus, vbi vsusfructus consolidatus proprietati dicitur obuenire titulo lucratiuo, & sic censetur noua acquisitio; & tamen sicut legatarius in eis iuribus consequutus fuit proprietatem titulo oneroso emptionis, sic & in dict. l. 4. maritus ex titulo oneroso dotis proprietatem nudam habuit; Quare pro vera explicatione constituendum erit, ve[sect. 5]rum esse, quòd quando vsusfructus accedit proprietati dotali, vel alteri cuicunque per consolidationem, non efficit, vel constituit nouam rem, quia per quandam mixturam consolidatiuam iungitur inseparabiliter ipsi proprietati: ob quàm consolidationem vsusfructus extinguitur, & resoluitur, & proprietas augetur, & fit plena, vt dicit textus in §. finitur, ad finem, Institut. de vsufruct. non tamen inde sequitur, quòd ipse vsusfructus, si relatio fiat ad tempus, quo erat à proprietate separatus, non videatur de nouo obuenire, siue acquiri, & faciat pleniorem, & pretiosiorem ipsam proprietatem, ita vt causa lucri de nouo considerari possit, maximè in dictis iuribus, vbi nuda proprietas tantum absque vsufructu, & vtilitate empta fuerat; & sic vsusfructus æstimatio fieri non debet, quoniam emptus non fuit, sed ex causa lucratiua, hoc est ex consolidatione accessit, vt eleganter, & subtiliter declarat Peralta in dict. §. duorum, num. 31. fol. 553. Deinde & secundò, prædictis repugnat etiam Cu[sect. 6]manus, qui in dict. §. fundus, opinatus est, legatarium consequi debere æstimationem vsusfructus, videríque habuisse ilium ex causa onerosa, & secundùm eum, non obstat ille textus, quia si benè aduertatur, non negat, quòd legatarius non debeat consequi æstimationem vsusfructus, nec exprimit an vsusfructus dicatur obuenire ex Causa onerosa, an ex causa lucratiua; sed tantùm dicit, quòd Iudex tanti litem æstimare debet, quanti legatario aberit ratione rei legatæ, argumento textus in l. planè, §. quod si rem, ff. de legat 1. Ergo si legatarius consequitur tantum quantum ipse abest, consequi etiam debet vsusfructûs æstimationem, in qua prætendit causam onerosam, eo quòd propter spem vsusfructus, cariorem censetur emisse proprietatem. Sed decipitur quidem Cumanus, ac contra eum expressus est textus in d. § si cui fundus, vbi dicitur apertè, nullam vsusfructus æstimationem fieri debere: Deinde & alia plura vrgent, ex quibus in proposito rectissimè improbauit eum Iason in eodem §. si fundus, num. 3. in fine. # 77 CAPVT LXXVII. Vsufructuarius an & quando fructus pendentes, aut casualiter cadentes, vel ab alio perceptos, suis hæredibus relinquat? Item quid de pensione debita ex fundis, siue prædiis locatis, aut ea, quæ pro domo, vel apotheca locata debetur? Quid item de marito, & vxore quoad diuisionem fructuum illius anni, in quo dirimitur matrimonium? Denique & in capellies fructus pendentes qualiter diuidantur; vbi quamplurima iura singulariter in proposito enucleantur, nonnulli casus distinguuntur, & materia hæc accuratè, & dilucidè magis quàm hactenus declaratur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuarius quando decedit si fruii at tam percepti sunt, benè percepti censentur, & ad hæredem eius pertinent, sic vt in eis nullo modo molestari possit, sed nondum percepti etiam maturi, & proximi perceptioni ad proprietarium spectant, sic vt in eis hæres vsufructuarij se intromittere non possit, nec debeat haberi ratio temporis, quo eo anno vsufructuarius vixit, & num. seqq. -  2 Borgninum Caualcanum intricatè, & minus perfectè scripsisse materiam huius Capitis. -  3 Vsufructuarius cùm decedit fructibus nondum perceptis, quare fructus hæredibus eius non debeantur? -  4 Vsufructuarius non facit fructus suos ratione naturalis possessionis, sed ratione iuris percipiendi, quod habet, deductum in exercitium cum separatione à solo. -  5 Vsufructuarius cùm decedit pendentibus fructibus, licèt fructus non debeantur hæredibus eius, tamen impensas factas percipiendorum fructum gratiâ repetere possunt hæredes ipsi, ac subinde fructus quoque retinere, quovsque soluuntur. -  6 Impensas factas gratiâ fructuum percipiendorum quemlibet possessorem deducere posse, ac etiam pro illis rem retinere. -  7 Impensa quando dicatur facta gratiâ fructuum? remissiuè. -  8 Fructus intelliguntur deductis expensis circa eos factis. -  9 Vsufructuario quare non detur condictio furtiua ad petendos fructus à fure sublatos? vbi redditur vera ratio leg. si fur, 14. ff. de vsufructu, & vide infrà, num. 13. -  10 Fructus quando percepti dicantur, vt pertinere debeant ad vsufructuarium, vel hæredes eius? -  11 L. si vsufructuarius messem, 13. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, verus sensus traditus. -  12 Vsufructuarius, an & qualiter fructus per se, aut casualiter cadentes, vel ab alio nomine proprio, non vsufructuarij perceptos, suos faciat? -  13 Vsufructuario qualiter teneatur proprietarius restituere fructus ab alio perceptos, & ab ipso recuperatos: vbi Alberici resolutio probatur. -  14 Vsufructuarius dum vixit, si petere neglexit fructus non suo nomine ab alio perceptos, mortuo eo non poterunt hæredes eius illos petere, nec iure dominij, nec possessionis ad eos pertinere possunt. -  15 Cuiacij lapsus in hac materia euidenter ostenditur, & num. seqq. -  16 L. si operas, 33. ff. de vsufructu, Cuiacij sententiam non probare, & ibidem verum sensum eius legis traditum. -  17 Expenditur textus in l. vtifrui, 5. §. finali, ff. si vsusfructus petatur, & D. Barbosæ interpretatio nouè conuincitur. -  18 Traditur vera interpretatio ad textum in d.l. vtifrui, 5. §. finali. -  19 Verba Ioannis Francisci de Ponte in consilio 100. num. 9. & 10. nouiter ponderata, & probata per Authorem. -  20 Vsufructuarius si decedit fructibus iam collectis per colonum, pensio debita per colonum pertinet ad hæredes vsufructuarij, etiam si fructuarius decesserit, antequàm adueniret dies soluendi prædictam pensionem. -  21 Ratio est, quoniam pensio soluenda pro fructibus, eorum loco subrogatur, & ipsorum sapit naturam, siue indicatur eodem modo, sicut ipsi fructus; vnde distinctio, quæ in vsufructuario fit circa fructus, pariter & in pensionibus illorum loco subrogatis obseruanda est. -  22 Vsufructuarius, si decedit nondum collectis fructibus per colonum, sed pendentibus adhuc, pensiones, quæ debentur pro illis, non pertinent ad hæredes eius. -  23 Quòd si fructus partim sint collecti, & partim non, solutio pensionis fieri debet hæredibus vsufructuarij, pro rata fructuum collectorum, & pro rata, siue parte non collectorum proprietario. -  24 Doctores nonnullos circa distributionem pensionis deceptos in hac materia. -  25 Inter haeredes vsufructuarij, & dominum proprietatis, pro rata temporis diuidendam esse pensionem, quæ pro locatione domus, vel apothecæ debetur, etiam quòd fructuarius decesserit ante tempus solutionis. -  26 Ioannem Franciscum de Ponte in consil. 100. num. 18. nimis indistinctè loquutum in hac materia. -  27 Fruitus illius anni, in quo dirimitur matrimonium, qualiter diuidendi sint maritum & vxorem, vel hæredes eorum, de iure communi, & de iure Regio. -  28 Et ibidem tradita vera differentia ratio quoad diuisionem fructuum inter maritum, & vsufructuarium. -  29 In capellis fructus pendentes qualiter diuidantur. -  30 Inter vsufructuarium, & colonum, quæ sit in hac materia æquiparatio, & differentia? & de intellectu textus in §. is vero, Institut. de rerum diuisione, remissiuè. PRo distincta, atque absoluta huius capitis explicatione, in primis constituendum est: Dubium esse, mortuo vsufructuario (quo casu extinguitur vsusfructus, vt sæpe dictum est) qualiter fructus diuidi debeant, & vtrùm hæredibus fructuarij, an verò proprietario debiti sint? Quæ materia est valdè vtilis, & in praxi quotidiana; idcircò vt dilucidè, & distinctè magis quàm hactenus explicata remaneat, sequentes casus distinguere, aut constituere, necessarium erit. Et primó constituendum est: Quòd vsufructuarius[sect. 1] quando decedit, si fructus iam percepti sunt, benè percepti censentur, & ad hæredem eius pertinent, sic vt in eis nullo modo molestari possit; sed nondum percepti, etiam maturi, & proximi perceptioni, ad proprietarium spectant, sic vt in eis hæres vsufructuarij se intromittere non possit, nec debeat haberi ratio temporis, quo eo anno vsusfructus durauit, siue vsufructuarius vixit, per text. in l. in singulos, in fine, ff. de annuis legatis, l. si vsufructuarius, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, l. defuncta, 65. ff. de vsufructu, §. is verò, Institut. de rerum diuisione, l. 3. tit. 8. partit. 5. Bartolus, Albericus, Fulgosius, Florianus, & alij communiter in dictis iuribus, idem Bartolus n. 11. Alexander num. 2. Romanus num. 31. & Socinus n. 7. in l. diuortio, in principio, vbi nouissimè Barbosa 2. part. illius legis, ex num. 22. fol. 937. ff. soluto matrimonio. Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 5. glos. 4. num. 1. Craueta in cons. 216. num. 20. & seqq. volum. 3. Cæpola, Co[sect. 2]uarru. Villalobos, Emmanuel Suarez, & alij: quos, sic resoluens, intricatè tamen, & minùs perfectè materiam hanc scribens, refert Borgninus Caualcanus de vsufruct. mulieri relicto, num. 242. fol. mihi, 451. Auendañus responso 5. num. 5. Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, n. 74. versic. 2. & in specie Baëtius de decima tutori præstanda, num. 2. in fine, & num. 16. in cap. 28. illius tractatus. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 11. num. 5. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 639. num. 1. volum. 4. Cephalus in cons. 181. num. 10. & 11. lib. 2. Lancelotus Gallia in consil. 90. num. 2. D. Spino in speculo, glos. 13. principali, de legato vsusfructus, num. 30. Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 3. personarum, qu. 23. num. 4. fol. 85. Ioannes Franciscus de Ponte in consil. 100. num. 4. & nullo ex his relato, nouissimè Antonius Pichardus in d. §. is verò, Institut. de rerum diuisione, num. 1. Martinus Monter-à Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 17. num. 11. & 12. & 14. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 85. num. 1. & num. 28. volum. 2. Surdus cons. 227. num. 22. lib. 2. Rationem autem superioris resolutionis tradit Ca[sect. 3]ualcanus loco relato suprà, num. 249. Sed non concludit, & ferè eadem est cum superiori dicto. Nec satisfaciunt aliæ, quæ colligi possunt ex Baëtio, & aliis relatis vbi suprà: idcircò dicendum est, quòd vsufructuarius facit fructus suos ratione tituli, & iuris, quod habet; ac proinde si ipse percipiat fructus, faciet eos suos irreuocabiliter: Cæterùm si fructibus pendentibus decedat, minime transmittet eos ad hæredes suos, nec possunt hæredes ipsi ius aliquod in illis prætendere, quoniam ius illud, siue titulus prædictus, qui perssonæ vsufructuarij cohæret, extinctus fuit eiusdem fructuarij morte, deficítque titulus ad perceptionem fructuum sufficiens: & ad hæc reduci debent, quæ in proposito scripferunt Socinus in d.l. diuortio, num. 7. Baldus in d.l. si vsufructuarius, ff. quibus modis vsusfructus amittatur: idem Baldus in l. certum, C. de rei vendicatione, Vbi docuit, quòd vsu[sect. 4]fructuarius non facit fructus suos ratione naturalis possessionis, sed ratione iuris percipiendi, quod habet deductum in exercitium, cum separatione à solo, & sequitur Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 100. num. 7. Inde sequitur apertè, quòd si facultas percipiendi deficiat, vtpote morte finita, nec fructus fuerint à solo separati, nullum etiam ius in hæredes transit, nec in illis continuari poterit. Nunc declaratur prædictus casus, vt cùm fructuarius[sect. 5] decedit fructibus pendentibus, licèt fructus non debeantur hæredibus eius, tamen impensas factas gratiâ fructuum percipiendorum repetere possint hæredes ipsi, ac subinde fructus quoque retinere, quovsque soluantur: quod cum Baldo, Bertachino, Viuio, Alexandro, Tiraquello, & Pechio, aduertit Caualcanus vbi suprà. n. 246. fol. 455. Et verè probatur, quoniam in his expensis quæ[sect. 6] fiunt gratiâ fructuum colligendorum, vniuersè traditum est, quemlibet possessorem impensas has posse deducere, ac etiam pro illis rem retinere, per textum in l. fundus qui, ff. familia herciscundæ, l. si à domino, vel à parte, §. finali, ff. de petitione hæreditatis: per quæ iura sic generaliter constituit, & latius declarat Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 1. num. 11. Barbosa etiam in l. fructus, num. 8. & in l. diuortio, finali, ex num. 59. ff. soluto matrimonio: vbi ex num. 9. latè explicat,[sect. 7] quando impensa dicatur facta gratiâ fructuum: & fru[sect. 8]ctus regulariter intelliguntur deductis expensis circa eos factis, l. fructus, 7. ff. soluto matrimonio, vbi latissimè Barbosa ex num. 7. cum seqq. Deinde deducitur vera ratio, atque interpretatio[sect. 9] textus in l. si fur 14. ff. de vsufructu. Vbi probatur, quòd si fur subripiat fructus ex fundo fructuario, non competit vsufructuario condictio furtiua ad petendos illos, quamuis actio furti detur eidem, ex quo suâ interest fructus illos non esse sublatos. Ratio enim ex præcedentibus colligitur, fructus, inquam, vsufructuarij non fieri, nisi ab eo percipiantur, atque à solo sèparati fuerint? ideòcùm fructus pendentes non sint vsufructuarij, sed proprietarij, condictio furtiua non datur vsufructuario, quia illa tantùm datur domino rei, quæ condicitur, l. 1. ff. de condictione furtiua. Idque apertè significat Iureconsultus Iulianus, in hunc modum scribens: Si fur decerpserit, vel desecuerit fructus maturos pendentes, cui condictione teneatur: domino fundi, an fructuario? Et puto, quoniam fructus non fiunt fructuarij, nisi ab eo percipiantur, licèt ab alio terrâ separentur, magis proprietario condictionem competere: fructuario autem furti actionem, quoniam interfuit eius, fructus non esse ablatos. Tenebitur tamen proprietarius fructus sic recuperatos à fure, restituere vsufructuario, vt dicemus infrà, num. 13. & alia in proposito dict. l. fur, adducit Barbosa videndus 2. part. d.l. diuortio, num. 30. 31. & 32. Secundò & principaliter, ad declarationem præce[sect. 10]dentis casus constituendum est, fructus tunc demùm perceptos intelligi, vt ad fructuarium, vel hæredes eius pertinere debeant, cùm à solo separati sint, etiam si nondum fuerint in horreis reconditi: Et sic satis est, fructus separatos esse à fundo, vt pertineant ad vsufructuarium, sicuti ad bonæ sidei possessorem pertinent, quamuis in domo, vel horreis reconditi non sint: quod recte adnotarunt, & sic resoluunt Albericus num. 12. Corrasius num 7. in dict. l. diuortio, in principio. Baldus in l. cum in plures, §. messem, in fine, ff. locati. Iason in cons. 231. col. finali, lib. 2. & communem opinionem testantur Tiraquellus de retractu conuentionali, §. 5. glos. 4. num. 1. in fine. Cephalus in cons. 181. num. 11. lib. 2. Vincentius Carocius de locato, & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 26. num. 1. fol. 85. Nec vrget in contrarium textus in l. si vsu[sect. 11]fructuarius messem, 13. ff. quibus modis vsusfructus amittatur: Nam eo loco non corrigitur Dictum Labeonis per Iureconsultum Iulianum, vt scilicet labeo existimauerit, satis esse quòd fructus sint separati à solo, vt percepti dicantur, & ad vsufructuarium, vel hæredes eius pertinere debeant; Iulianus verò probet Labeonis sententiam in bonæ fidei possessore, reprobet tamen in vsufructuario, vt non sufficiat fructus separtos essè à solo, nisi etiam per fructuarium reconditi fuerint in horreis: quod & glossæ nonnullæ, & multi etiam non mediocris nominis Authores malè quidem arbitrabantur, sed potiùs, quòd Labeonis opinio relata ibi, probetur in vsufructuario, sicuti in bonæ fidei possessore; inter eos tamen in eo sensu debeat constitui differentia ex mente Iuliani, quòd bonæ fidei possessor fructus à solo separatos facit suos, siue percipiantur ab eo, siue ab alio quocunque, etiam nomine proprio: fructuarius verò non facit fructus suos, nisi ipse percipiat eos, vel alius de mandato, & voluntate eiusdem, ideò si alius nomine proprio fructus percipiat, non censentur illi fructuarij esse. Et sic quoad modum perceptionis nulla est differentia inter bonæ fidei possessorem, & vsufructuarium, sed tantùm in hoc, an percipiantur nomine proprio, vel alieno, vt verè, & optimè declarant Accursius, Bartol. Albericus, Bald. Angelus, & Fulgosius in d.l. si fur, & cum aliis multis probauit Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 26. & 27. & vltra eum, idem etiam firmauit Vincentius Carocius de locato, & conducto, d. quæst. 26. in principio. Tertiò constituendum est, quod vsufructuarius non[sect. 12] transmittit ad hæredes suos fructus à e non perceptos, etiam à solo separatos, si ipse vel alius eius nomine non separauit illos; idcircò si fructus de se occiderint, vt in oliua, & aliis similibus, & vsufructuarius non perceptis illis moriatur, non pertinebunt ad hæredes eius, ex glossa verbo, perceperit, in dict. l. si vsufructuarius messem, vbi Baldus num. 4. adnotauit, Vsufructuarium non transmittere ad hæredes fructus separatos, nisi separati fuerint facto hominis, secus si casualiter, vt vi ventorum, aut alio modo. Idem etiam probarunt Albericus, Angelus, & alij, cum quibus sic resoluit, & ratione contirmat Ioannes Franciscus de Ponte in consilio 100. num. 5. 6. 7. & 8. Fructus ergo per se cadentes non pertinent ad vsufructuarium, nisi postquam percepit eos vsufructuarius, quòd si eos non percepit, nullo modo pertinent ad hæredes eius, sed ad dominum proprietatis, secundùm Baldum, qui dicit hoc Dictum esse substantiale in dict. l. si vsufructuarius, num. 5. Similiter, si fructus non sint separati per vsufructuarium, vel per alium nomine ipsius, sute personam eius repræsentando, non sunt vsufructuarij, nec eius hæredum, sed potiùs proprietario competit actio pro illis, cui etiam datur condictio furtiua, vt superius diximus, quæ vsufructuario denegatur, per textum in dicta l. si fur, 14. ff. de vsufructu. Tenebitur tamen proprietarius restituere vsu[sect. 13]fructuario fructus ab alio perceptos, & ab ipso recuperatos, siue æftinationem corum, quando id petierit vsufructuarius, & actione in factum ad hoc compelli potest, vt magistraliter resoluit Albericus in eadem l. si fur, num. 4. idem Albericus in l. fructus, ff. de rei vendicatione, vbi quærit, an proprietarius teneatur restituere posteà vsufructuario fructus per alium perceptos: & respondet quòd sic. Si tamen vsufructuarius dum vixit,[sect. 14] petere neglexit fructus non suo nomine ab alio perceptos, mortuo eo, non poterunt hæredes eius illos petere, nec iure dominij, nec possessionis, ad eos pertinere possunt, vt cum Baldo, Alberico, Angelo, & aliis in effectu concludit Ioannes Franciscus de Ponte videndus d. cons. 100. ex num. 11. vsque ad num. 18. Quarto deinde loco constituendum est, lapsum eui[sect. 15]denter in hac materia Cuiacium lib. 4. de feudis, tit. 30. colum. 2. & lib. 24. obseruationum, cap. 21. dum affirmat ipse, fructus pendentes tempore, quo decedit vsufructuarius, diuidendos esse pro rata inter dominum, siue proprietarium, & hæredes vsufructuarij; loquitur enim contra textum expressium, vt alia iura prætermittam in dicto. §. is verò, Institut. de rerum diuisione, vbi in hunc modum scriptum reliquit Iustinianus: Is verò, ad quem vsusfructus fundi pertinet, non aliter fructuum dominus efficitur, quàm si ipse eos perceperit. Et ideò licèi maturis fructibus, nondum tamen perceptis decesserit, ad hæredes eius non pertinent, sed domino proprietatis acquiruntur. Mouetur autem Cuiacius primó per textum in l. si[sect. 16] oper as, 33. ff. de vsufructu, qui malè contra Communem expenditur, si animaduertamus eo loco tractatum esse de locatione operarum serui, in qua pretium, siue emolumentum pro rata diuiditur inter dominum, & vsufructuarium; iura verò quæ pro Communi adducuntur, loquuntur in locatione fructuum, siue in ipsis fructibus pendentibus, in quibus obseruatur distinctio adhibita suprà, in initio huius capitis, vti hanc differentiam obseruat glos. in l. si communis, 18. §. fin. verbo, pecuniam, & ibidem Angelus num. 1. ff. de stipulatione seruorum: atque ex mente communi resoluit Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 24. vbi veram assignat huiusce differentiæ: rationem, quæ consistit in hoc, quòd fructus non percipiuntur, nisi in certa parte anni; & ideò in illis tempus perceptionis attenditur, operæ autem serui longè distant à fructibus certarum rerum, neque enim simul & vno tempore totius anni operæ, sicut vineae, vel alterius fundi fructus percipiuntur, sed in quotidiana perceptione consistunt, & sic percipi videntur quolibet die, l. 1. ff. de operis libertorum, cùm & quolibet die eadem vtilitas proportionabiliter ex illis quæratur; & sic pro tempore, quo durauit vsusfructus, tanquam perceptæ pertinebunt ad vsufructuarium, & pro reliquo tempore ad proprietarium. Secundò mouetur idem Cuiacius per textum in leg.[sect. 17] vtifrui, 5. §. finali, ff. si vsusfructus petatur, in illis verbis: Nam & si mortuus fuerit vsufructuarius, haeredi eius actionem praeteritorum. dumtaxat fructuum dandam. Sed respondet Barbósa vbi suprà, num. 25. quòd licèt textus dicat hæredibus fructuarij competere actionem ad fructus præteritos; non tamen dicit illos esse diuidendos pro rata temporis: quare ille textus in hunc sensum accipi debet, vt ipse existimat quòd fructus præteriti & percepti tempore, quo durabat vsusfructus, pertinent ad hæredes fructuarij, ita vt si tempore vsusfructus finiti fructus sint partim percepti, & partim pendentes, iam percepti pertineant ad hæredes fructuarij, pendentes autem ad proprietarium; & dicit quòd ita tradit Iason in cons. 231. colum. finali, lib. 2. Verumenimverò (quòd salua pace eruditissimi viri dixerim) Barbosæ interpretatio nullo modo conuenire posse videtur verbis illius textus; de re enim indubitata respondisset Vlpianus, si dumtaxat docuisset, fructus iam perceptos ad hæredes fructuarij pertinere, pendentes verò ad proprietarium; quod certissimum erat, & in aliis iuribus sæpè decisum, maximè cùm principale dubium illius textus in eo consisteret, an si post litem de vsufructu contestatam finitus fuerit vsusfructus, vlteriùs fructus deberi desinant; Et puto desinere, respondit Vlpianus: infertque ad casum, quo mortuus fuerit vsufructuarius, vt fructus etiam deberi desinant & hæredi eius præteritorum dumtaxat fructuü actio detur; tunc sic finito vsufructu, siue mortuo vsufructuario, quòd vlteriùs fructus deberi desinant, & hæredi vsufructuarij percepti tantùm fructus debeantur, quomodo in quæsitionem deducere posset Vlpianus, nisi aliud interueniret, ex quo deberi fructus, præteritos etiam & non perceptos hæredibus vsufructuarij, velut necessariò adstrictus est respondere, propter quod etiam, an fructus vlteriùs deberi desinerent, non immeritò dubitare potuit, ad culpam, siue moram domini, aut proprietarij aduertens: quæ tamen si non interuenisset, & fructuarius accepisset vsumfructum, aliquosque fructus percepisset, vt præsupponit Barbosa, prædictum dubium frustratoriè, & de re indubitata proponeretur: deinde Iason dict. cons. 231. num. 5. lib. 2. nihil dicit, quod præfatam interpretationem confirmet, quia dumtaxat constituit, fructus perceptos pertinere ad hæredes fructuarij; pendentes verò ad proprietarium: nee ad hoc expendit textum in dicta l. 5. §. finali. Nec facit in eo consilio aliquam mentionem illius, vt sic nullo modo dici possit, quòd videatur eum intellectum probare: Quare dicendum est, in eo textu de vsufructu li[sect. 18]tem motam esse, & post litem contestatam, capitis diminuitione, aut alio modo à iure statuto finitum fuisse vsumfructum, siue pendente lite decessisse vsufructuarium; quo casu respondet Vlpianus, quòd hæredes possunt agere ad fructus præteritos, hoc est, ad intersse fructuum præteritorum pro eo tempore, quo vsufructuarius vixit, siue vsusfructus durauit, ipseque fructuarius, cùm deberet, vsufructu vsus non fuit, quoniam per eum non stetit, & mora proprietarij non debet fructuario lucrum auferre; vlteriùs tamen fructus deberi desinunt, nam mora, siue culpa proprietarij quamuis adhuc dubium faceret, quia tamen vsufructu semel extincto, siue vsufructuario defuncto, ampliùs considerari non potest aliquod interesse, ad quod agi possit; idcircò temporis dumtaxat præteriti ratio haberi debet: & hunc puto esse casum, & verum sensum illius textus, quem multò postquam hæc scripseram, sic inuenio pla[sect. 19]cuisse Ioanni Francisco de Ponte in consili. 100. num. 9. quo nomine, cogitationi superiori gratias agebam, atque ingenio meo gratulabar quod eruditissimi viri ingenio respondisset, loco suprà relato, vbi in hunc modum scripsit: Et dum iura loquuntur in haeredibus vsufructuarij, quod fructus aliquo modo cosequi possunt, aduertatur, nam aut loquuntur in fructuario, quòd litem de vsufructu cum proprietario fecit, & ea pendente decessit, & tunc benè iura disponunt, quòd haeredes agant ad quanti interest, cùm per vsufructuarium non stetit, & hic est vnus casus de quo loquitur l. vtifrui, §. fi. ff. si vsusfructus petatur: aut verò sumus in casu quando vsufructuarius interpellanit proprietarium, & ille non prostitit vsumfructum, & fuit in mora, quâ contractâ vsufructuarius decessit, tunc pariter ratione mora, proprietarius tenetur haeredibus vsufructuarij: hic est casus textûs in l. qui vsumfructum, §. finali, & in l. quaesitum, ff. de vsufructu, &c. Sed de his legibus nonnulla diximus suprà, hoc eodem lib. cap. an obligatio constituendi vsumfructum ant aliam seruitutem sit dandi vel faciendi: ex quibus fecundum membrum propositæ distinctionis confirmatur omninò, & latiùs declaratur. Quinto loco constituendum est, circa præstationes,[sect. 20] redditus, ac pensiones, quæ pro fundis, siue prædiis locatis præstantur, idem ius obseruandum esse, quod circa fructus ipsos obseruari diximus: idcircò si fructuarius decedit fructibus iam collectis per colonum, pensio debita per colonum pertinet ad hæredes vsufructuarij. etiamsi fructuarius decesserit, antequam adueniret dies soluendi prædictam pensionem, per text, in l. defuncta, 95. ff. de vsufruct. vbi Alberic. de Rosate in princ. dicit: Pulchra lex & utilis nescio alibi ita clarè & breuiter dicit, quòd pensiones debito pro fructibus perceptis viuente fructuario, eo mortuo debentur eius haeredi, licèt dies prostationis nondum cessisset: secus si fructus collecti non essent; quia tunc fructuarius non transmitteret ad heredes etiamsi essent maturi, vti ex communifirmarunt etiam Alexand. in cons. 82. n. 16. lib. 2. Socin. in cons. 42. n. 6. lib. 3. Castren. in cons. 214. n. 2. lib. 2. Borgnin. Caualc. referens multos de vsufruct. mulieri relicto, n. 243. fol. 452. & vltra relatos per eum, Auendañus resp. 5. n. 5. in princ. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 939. num. 3. lib. 4. Cephalus in cons. 740. num. 30. lib. 5. Vincendus de Franchis decisione 79. num. 31. part. Lancellotus Gallia in cons. 90. n. 3. Ioannes Guttierez canonic. quaest. cap. 33. ex num. 20. Barbosa in dict. l. diuortio, 2. part. num. 22. vers. vlterius quaritur. Vincentius Carocius de locato & conducto, gradu 3. personarum, quæst. 21. n. 4. vbi num. 5. rationem reddit, quæ tamen fuie originaliter Alberici de Rosate (sed tacet eum) in dict. l. defuncta, num. 3. versic. sed quare. Communem etiam doctrinam sequitur nouissimè Ioannes Vincentius Honded, in consil. 85. num. 30. volum. 2. vbi per totum consilium multa dicit de pensione, quæ vtilia sunt, & necessaria: & iunge Hyppol. Riminald. in[sect. 21] cons. 634. per totum, lib. 6. vbi latè agit de hac materia. Ratio superioris resolutionis est, quòd pensio soluenda pro fructibus, subrogatur loco fructuum, & ipsorum sapit naturam, siue indicatur eodem modo, sicut ipsi fructus: vnde distinctio, quæ in vsufructuario fit circa fructus, dict. §. is verò, Institut. de rerum diuisione, cum similibus: pariter & in pensionibus illorum loco subrogatis obseruanda est, vt aduertit Barbosa dict. 2. part. d. l. diuortio, num. 22. ad finem, & cum Beroo in cons. 139. num. 5. & 6. lib 1. Mandello in cons. 275. num. 6. nouissimè adnotauit Hondedeus dict. cons. 85. num. 16. lib. 2. E contra verò, siue à contrario sensu dict l. defuncta,[sect. 22] si fructuarius decedit nondum collectis fructibus per colonum, sed pendentibus adhuc, non pertinent pensiones ad eius hæredes, nam provt ad eos non pertinent fructus pendentes; ita neque pensiones, vt dicit Albericus vbi suprà, per textum in dict. l. defuncta: & sequuntur communiter omnes, vt constat ex superioribus, & Honded. dict. cons. 85. num. 29. Fructus enim, & obuentiones, quæ in pensionibus consistunt dicuntur pendere semper ante exactionem, vt eleganter probauit Surdus[sect. 23] in cons. 84. num. 4. lib. 1. Quòd si fructus partim sint collecti, & partim non; solutio pensionis fieri debet hæredibus fructuarij, pro rata fructuum collectorum; & pro rata, siue parte non collectorum, proprietario, vt cum multis resoluit Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 243. Gigas de pensionibus, quaest. 53. num. 3. fol. mihi, 88. Lancellotus Gallia dict. cons. 90. num. 4. Vincensius Carocius de locato & conducto, quaest. 24. per totam, fol 85. Hondedeus dict. cens. 85. num. 25. lib. 2. Vnde apparet, deceptos fuisse in hac materia Docto[sect. 24]res nonnullos, existimantes, inter hæredes vsufructuarij, & proprietarium diuidendam esse pensionem pro rata, etiam nullis fructibus recollectis: cùm reuera, vsufructuarius nullum ius habeat ad pensionem, nisi fructibus collectis, vel pro rata eorum, qui colliguntur: quod in terminis rectè aduertit Barbosa in dict. l. diuortio, 2. part. num. 14. in princ. & num. 23. Sextò constituendum est, textum in d.l. defuncta, 65.[sect. 25] ff. de vsufruct. habuisse respectu ad pensionem, quæ solui debet pro locatione fundi, vel prædij, quoad fructus collectos, vel non collectos; non tamen quoad rem, quæ non seminatur, putà domum, vel apothecam locatam, in quibus pro rata temporis diuidi debere pensionem inter hæredes fructuarij, & proprietarium, obseruat Albericus in eadem l. defuncta, num. 3. in fine, & in l. si operas, ff. de vsufructu, & idem tenet, (Albericum tamen non refert) Vincentius Carocius de locato & conducto, quæst. 23. num. 7. fol. 84. firmarum etiam Vincentius de Franchis decis. 79. num. 2. 1. part. Ioannes Vincentius Honded. dict. cons. 75. num. 31. lib. 2. qui cum aliis generaliter adnotarunt, quòd cùm pensio debetur pro fructibus, qui quolibet die percipiuntur, vt sunt fructus hortorum, domorum, pascuorum, & similium, diuiditur pro rata temporis, etiamsi fructuarius decesserit ante tempus solutionis pensionis; & idem obseruatur inter emptorem & venditorem, vt scribit Franchis vbi suprà n. 2. & Honded. num. 17. Ex quibus prætermittendum non erit, indistinctè ni[sect. 26]mis, atque absoliitè tradidisse Ioann. Francisc. de Ponte d. cons. 100. n. 18. in princ. pensiones domorum ad hæredes tantum vsufructuarij pertinere, cùm imò potiùs pro rata diuidi debeant ex prædictis. Septimò constituendum est, diuersum ius obseruan[sect. 27]dum circa diuisionem fructuum, inter maritum & vxorem soluto matrimonio, quam in vsufructuario diximus; nam cùm maritus lucretur fructus dotis, quia sustinet onera matrimonij, l. dotis fructus, 8. ff. de iure dotium, l. pro oneribus, C. eodem tit. l. 25. tit. 11. partit. 4. consequens est, vt fructus illius anni, in quo dirimitur matrimonium, diuidendi sint inter virum & vxorem, vel hæredes eorum pro rata temporis, quo matrimonium eo anno durauit, & maritus sustinuit onera matrimonij, l. fructus, l. si alienam, l. si ante, ff. soluto matrimonio, l. cum in fundo, 81. §. diuortio, ff. de iure dotium, l. vnica, §. cumque C. de rei vxoriæ actione, l. 26. tit. 11. partit. 4. Ratio differentiæ inter maritum & vsufructuarium con[sect. 28]sistit in hoc, quòd maritus, vt dixi, non facit fructus suos ratione dominij, sed ratione onerum; & ideò meritò diuiduntur fructus pro rata onerum: fructuarius verò facit fructus suos ratione tituli, vt in initio huius capitis dixi; ac proinde si tempore perceptionis durabat titulus, fructus facit suos irreuocabiliter; si verò titulus erat iam extinctus, eos non facit suos: quod magistraliter scripsit Bartol. in l. diuortio, ff. soluto matrimonio, n. 11. & sequuntur ibidem Socinus num. 7. Alexander num. 13. Faber in §. is verò, n. 2. Instit. de rerum diuisione. Baëca de decima tutori prostanda, cap. 28. n. 2. ad finem, ac referens eos probauit Barbosa in eadem l. diuortio, 2. part. n. 25. ad finem, & l. part. in princ. vbi num. 28. fol. 928. rectè aduertit, superiorem resolutionem de iure communi procedentem, non habere locum de iure huius Regni, ex quo fructus eius anni in quo matrimonium dissoluitur, aliter diuidi debent; nam quemadmodum ex legibus Regni omnia bona acquisita constante matrimonio æqualiter inter coniuges diuiduntur; ita etiam & fructus indistindè communicabuntur inter eos: quod intelligi debet, dummodò fructus sint liquidi, & tempore soluti matrimonij appareant, & sint nati; tunc enim omnes communicantur, vt diximus: Si tamen fructus sint aridi, & nondum apparent super terra, obseruanda est decisio l. 10. tit. 4. 3. lib. foro-legum, quam latiùs explicant Antonius Gomez, in l. 50. Tauri, num. 71. Matienço in l. 4. tit. 9. glos. 1. num. 4. lib. 5. nouæ recopilationis. Ayora de partitionibus, 1. part. cap. 9. num. 1. & cap. 6. num. 12. & vide omninò Barbosam vbi suprà, n. 28. per tot, fol. 918. in fine, & 919. qui 2. part. eiusdem l. diuortio, num. 14. fol. 932. cum Fabro in d. §. is verò, num. 2. ad finem, &[sect. 29] Auendaño responso 5. num. 1, rectè probat in capellis, fructus pendentes diuidendos esse pro rata temporis, quo capellanus obsequium, & seruitium præstitit, nam cùm praemium ipsum, aut lucrum capellæ principaliter concedatur pro labore administrationis; æquum est, rationem eandem diuisionis obseruari in eo, quæ in marito obseruatur, quia sustinet onera matrimonij. Octauò & vltimò constituendum est, colonum, &[sect. 30] vsufructuarium æquiparari in hac materia; idem enim ferè obseruatur in colono, quod in vsufructuario, vt scribit text, in dict. §. is verò, Institut. de rerum diuisione, quasi dicat Imperator, quòd etiam colonus non facit fructus suos, nisi quando illos perceperit: vnde si fur eos subripiat, non habet colonus condictionem furtiuam, vt probant quamplurimi relati per Barbosam in d. l. diuortio, 2. part. num. 30. vbi num. 33. & seqq. latè explicat æquiparationem, atque differentiam in proposito inter colonum, & vsufructuarium, idcircò ampliùs in hoc non insisto, sed ad eum Lectorem remitto. # 78 CAPVT LXXVIII. Vsufructuario omnium bonorum, vel alicuius partis defuncto, vtrùm hæres eius prætendere possit partem in censu ad Bullam Pij Quinti constituto, cuius solutionis dies nondum venit, vbi Lancelloti Galliæ consilium 90. per totum, in terminis adducitur, & eiusdem resolutiones probantur. SVMMARIVM. -  1 Vsufructuario omnium bonorum, vel alicuius partis defuncto, vtrùm hæres eius praetendere possit partem in censu, cuius solutionis dies nondum venit? & per totum caput. -  2 Nonnulla proponuntur, quæ vsufructuarij partem ancipitem reddunt, & dubiam. -  3 Ea tamen in proposito non obtinere probatur. -  4 Quæstionis superior is resolutionem, aliunde quàm ex dictis capite præcedenti, & fructuum pendentia, seu collectione quærendam esse. -  5 Proposita quæstioni prouisum à Baldo, & numero sequenti. -  6 Pensiones, redditúsve pecuniarij, qui pro fructibus non debentur, pro rata temporis diuidendi sunt, qui verò pro fructibus debentur, vt ipsi fructus, quorum loco succedunt, partiri debent. -  7 Census cùm non debeatur contemplatione fructuum, sed ratione pretij, quo emptus fuit, diuisio eius pro rata temporis fieri debet, si vsufructuarius, antequam adueniret dies solutionis, decesserit. -  8 Quod cùm census constitutus est super domo, & similibus, citra vllam penitùs controuersiam obseruandum est. -  9 Pensio cùm debetur pro fructibus, qui quolibet die percipiuntur, diuiditur pro rata temporis, etiamsi fructuarius decesserit ante tempus solutionis pensionis. -  10 Vsufructuarius, si integrum censum ante solutionis diem recepit, eius haeres proprietario tenetur suam ratam restituere. PRo breui, & distincta huius Capitis explicatione constituendum erit in primis, dubium in hoc consistere, vtrùm vsufructuario omnium bonorum, vel alicuius partis defuncto, hæres eius prætendere possit partem in censu ad Bullam Pij Quinti constituto, cuius solutionis dies nondum venit? & quidem fructuarij partem ancipitem reddunt, & dubiam nonnulla, quæ capite præcedenti adnotauimus, quatenus probauimus,[sect. 2] vsufructuarium nondum perceptis fructibus decedentem, nihil ad hæredes suos transmittere; vnde si fructuarius decedit nondum perceptis fructibus bonorum, super quibus constitutus fuit census, siue antequam soluendi census dies aduenisset, videtur quòd hæres eius partem aliquam habere non possit: Deinde quia vt eodem cap. praecedenti probauimus, idem etiam procedit in præstationibus, & pensionibus, vt non aliter vsufructuarij hæredi debeantur. quàm si fructus à solo separati sint, & si pro parte separati fuerint, & pro parte non, pro rata dumtaxat pensio distribuitur, vt ibidem iure, & authoritate fulcitur. Verùm superiores rationes in proposito obtinere[sect. 3] non possunt, cùm in censu, de quo agimus, ratio non habeatur ad fructus collectos, vel non, neque ipse census super fructibus, qui ex re censuata proueniunt, censeatur impositus, sed super re ipsa, hoc est, quòd etiamsi debitor census nullum, aut modicum fructum, ac censui non respondentem ex re hypothecata percipiat, ad solutionem census teneatur. Quod secus est in fructibus, qui fructuario debentur, atque etiam in pensionibus, quæ imposiæ censentur super fructibus, atque de illis, & illorum respectu soluendæ veniunt, sic vt fructuum naturam sortiantur, vt cap. præcedenti dicebamus; & nouissimè aduertit Ioannes Vincentius Honded. in consil. 85. num. 16. lib. 2. & pendere dicantur semper ante exactionem, vt probauit Surdus in consil. 84. num. 4. lib. 1. vnde fructuum ratione cessante, non est vt super illorum collectione in censu vis fiat, l. adigere, §. quamuis, ff. de iure patronatus, cap. cùm cessante, de appellationibus: & aliunde quàm ex dictis cap.[sect. 4] præcedenti, & fructuum pendentia, seu collectione, superioris quæstionis resolutionem quærere oportet, vt hæc omnia, (ne aliquando quid alienum tacito Authore vsurpasse nobis contingat) eleganter considerat Lancellotus Gallia in consil. 90. ex num. 1. Vsque ad num. 12. Quo loco firmat, propositæ dubitationi prouisum à[sect. 5] Baldo in cap. cum &c. in colum. 2. num. 5. versic. not a quod nomina de constiutionibus, quatenus scribit, quòd pensiones, redditúsve pecuniarij, qui pro fructibus non debentur, pro rata temporis diuidendi sunt; qui verò pro[sect. 6] fructibus debentur, vt ipsi fructus quorum loco succedunt, partiti debent: quam doctrinam post Cagnolum, & Tiraquellum extollit Couar. variar. resolut. lib. 1. c. 15. num. 10. & seqq. infértque ad ad annuum redditum, qui vulgò Census dicitur, vt cùm is debeatur, non contemplatione fructuum, sed ratione pretij, quo emptus fuit,[sect. 7] eius diuisio pro rata temporis fiat, si vsufructuarius antequam adueniret dies solutionis decesserit, vt latiùs probat Lancellotus ibidem, num. 13. & num. 24. rectè[sect. 8] aduertit quòd cùm census constitutus est super domo, & similibus, citra vllam penitùs controuersiam, obseruanda est superior resolutio, vt ad. ratam temporis, quo vsufructuarius vixit, ad eius hæredem annui redditus spectent; ea ratione, quòd per fingidos dies ex domo fructus percipitur, & sic tanquam perceptus ad vsufructuarium vsque ad eius mortem, vel hæredem eius pro rata pertinere debet, etiam quòd dies solutionis nondum venerit, per textum in d.l. defuncta, & his quæ colliguntur ex Saliceto, Couar, Hieronymo Gabriele, & Vincentio de Franchis, relatis ibi, quibus accedit Ioannes Vincentius Honded. in cons. 85. num. 31. & num. 17. lib. 2. vbi cum aliis multis resoluit, quòd cùm pensio[sect. 9] debetur pro fructibus, qui quolibet die percipiuntur, vt sunt fructus hortorum, domorum, pascuorum, & similium, diuiditur pro rata temporis, etiamsi fructuarius decesserit ante tempus solutionis pensionis. Quòd si vsufructuarius integrum censum ante solu[sect. 10]tionis diem recepit (vt plerumque fieri soler) suam ratam sequenti vsufructuario, vel censuarij hæredi restituere tenetur, vt sentit Salicetus in l. fructus, colum. final. vers. ego puto, C. de actionibus empti. Cagnolus in l. 2. num. 101. C. de pactis inter emptorem, & expressim affirmat Lancellotus Gallia d. cons. 90. num. 13. # 79 CAPVT LXXIX. Beneficiarius, vel is, cui debetur pensio ex redditibus Ecclesiasticis, si pendentibus fructibus decedat, qualiter fructuum diuisio fieri debeat; siue in prædictis, vtrùm inducenda sit distinctio l. defuncta, 65. ff. de vsufructu. vbi quæ hucusque scripta sunt ab aliis, breuiter recensentur, nonnulla nouiter, & verè adnotata per Authorem, in medium proferuntur, & prædictorum vera resolutio traditur. SVMMARIVM. -  1 Fructus beneficij Ecclesiastici, qualiter diuidantur inter defuncti haeredes & successorem, si beneficiarius pendentibus fructibus decedat? & per totum cap. -  2 Vsufructuario parem esse in prædicto casu excommuni sententia habentem Beneficium Ecclesiasticum; idcircò fructus ante mortem collectos ad hæredes defuncti, pendentes verò ad Ecclesiam, vel successorem integrè pertinere. -  3 Beneficij prædia, si ad annuam pensionem locata fuerint, mortuo possidente Beneficium, pensiones eius anni ex communi sententia distribuendas esse, iuxta distinctionem l. defuncta, 65. ff. de vsufructu. -  4 Fructus eius anni, quo beneficiarius mortem obierit, indistinctè pro rata temporis ad defuncti haeredes pertinere, ex sententia Didaci de Couar. Ludouici Molinæ, & Ioannis Guttierrez. quam etiam tenuit cum aliis Boërius, & nouiter defendit Author numero sequenti. -  5 Fundamenta praedictorum, ad tria principaliter reducenda -  6 Primum fundamentum superiorum Authorum adducitur. -  7 Et Nauarri solutio nouiter, & verè confutatur. -  8 D. Petrum de Barbosa communem opinionem tuentem, minimè satisfacere superiori fundamento nouiorum. -  9 Textum in cap. finali, §. porrò, de officio ordinarij, in 6. rectè explicatum per Barbosam, eius tamen solutionem non diluere vim fundamenti præcipui Neotericorum. -  10 Tertium fundamentum adducitur contra communem. -  11 Et Nauarri, Barbosaque solutio nouiter improbatur. -  12 Pensio Ecclesiastica, qualiter diuidenda sit, si pensionarius decesserit pendentibus adhuc fructibus. -  13 Alexandri sententia in cons. 25. num. 3. lib. 2. (cui alij subscribunt) confutata. -  14 Ioannem Vincentium Honded. in cons. 85. num. 23. & sequentibus, lib. 2. nouissimè lapsum in hac materia. -  15 Rebuffi sententia, circa propositum dubium reiecta. -  16 Didaci de Couarruu. opinio, quòd pensio Ecclesiastica debeatur hæredibus pensionarij pro rata anni decursi improbata. -  17 Nauarri, & Barbosæ sententia in superiori dubio recepta. -  18 Inter pensionarium, & beneficiarium longam esse differentiæ rationem. PRo absoluta, atque expedita huius capitis explica[sect. 1]tione, quod attinet ad primum dubium, qualiter fructus Beneficij Ecclesiastici diuidantur inter defuncti hæredes, & successorem, si beneficiarius pendentibus fructibus decesserit, constituendum erit in primis, ex communi sententia, quæ censet, habentem Beneficium[sect. 2] vsufructuario parem esse, fructus ante mortem collectos, ad hæredes defuncti; pendentes verò ad Ecclesiam, vel successorem integrè pertinere, provt in vsufructuario resoluimus supra, cap. 77. in principio: & ita tenet glossa finalis in l. 1. C. de annonis ciuilibus, lib. 11. quam ibi sequitur Bartol. Castrensis in l. diuortio, §. non solum, in fine, ff. soluto matrimonio. Hostiensis, Henricus, Cardinalis, Imola, & Barbacia in cap. vltimo de peculio clericorum, Corsetus sìngulari 49. Decisio Rotæ, Calderinus, Faber, Perusinus, Cosmas, Alexander, Bellonus, Albericus, Nauarrus, Antonius Thesaurus, Caualcanus, Iosephus Ludouicus, & alij, quos in vnum congerunt Ioannes Guttierrez in quaestionibus canonicis, cap. 33. à num. 1. Barbosa in dict. l. diuortio, 2. part. num. 56. in principio, fol. 955. qui hanc putat veriorem sententiam, vt statim dicemus, & contra Recentiores firmiter defendit Nauarrus in apologia de redditibus, quaest. 2. monitu 13. & in cons. 61. sub tit. de præbendis, ex num. 5. Inde qui hanc opinionem retinent, inferunt etiam,[sect. 3] inducendam esse distinctionem l. defuncta, 65. ff. de vsufruct. & consequenter, quòd si agri pertinentes ad Ecclesiasticum Beneficium, aut domus, aliave prædia ad pensionem annuam locata fuerint, mortuo possidente Beneficium, an pensiones eius anni ad hæredes beneficiarij defuncti pertinere debeant, vel non, iuxta ea, quæ ratione fructuum collectorum per colonum, vel non collectorum in vsufructuario latiùs resoluimus supra, c. 77. vt in terminis scripserunt Angelus in cons. 245. num. 7. vers. 6. Cardinalis in cons. 110. quos in id expendit Couar. variar. resolut. lib. 1. cap. 15. num. 12. versic. sic etiamsi agri: qui tamen eo loco æquius, & iure verius existi[sect. 4]mat, fructus eius anni, quo beneficiarius mortem obierit, indistinctè pro rata temporis ad defuncti hæredes pertinere: & sequitur Molina de primogeniis, lib. 3. c. 11. num. 4. Sarmientus de redditibus Ecclesiasticis, lib. 4. cap. 6. num. 13. Ioannes Guttierrez canonic. quæst. cap. 33. ànum. 9. qui asserunt, quòd in Hispania ita passim obseruatur, & asseuerantius affirmat Sarmientus in defensione prædicti tractatus, 2. quæst, monitu 13. & probant alij, quos refert, & magis sequitur Boërius in cons. 23. num. 7. Horum fundamenta ad tria principaliter reduci[sect. 5] debent, provt reduxit Barbosa 2. part. dict. l. diuortio, num. 56. vers. pro hac igitur, & num. 57. fol. 956. Primum est, quòd Beneficium Ecclesiasticum datur[sect. 6] propter officium, cap. finali, de rescript. in Sexto, idest, propter onera, quæ Clerici beneficiarij subeunt in Ecclesiarum regimine, & cura in administrandis Sacramentis, aliisve diuinis obsequiis, cap. cùm secundum, de præbend. Ergo æquum est, & necessarium, vt pro rata seruitiorum fructuum diuisio fiat, quemadmodum pro oneribus, in marito statutum est, vt latè probauimus suprà, cap. 77. ad finem. Nec satisfacit solutio, quam tradit Nauarrus in apo[sect. 7]logia, de redditibus, 2. quæst. monitu 13. num. 3. quatenus dicit, quòd onera matrimonij multùm dissimilia sunt, & valdè exuperant onera Beneficij: item maritus efficitur dominus fructuum dotis, l. pro oneribus, C. de iure dotium. Et ideò de illis ad libitum disponere potest; Beneficiarius autem non efficitur dominus fructuum, nec de illis ad libitum disponere potest, & ideò non marito, sed vsufructuario æquiparati debet. Displicet autem prædicta solutio, primó, nam etsi concedamus pro vero, mariti onera dissimilia esse, aut multùm exuperare onera Beneficij, negare tamen non possumus Beneficij onera maxima esse, & continua, cap. finali, § porrò, de officio ordinarij, in 6. & de se constat euidenter beneficiarios maximis, & ordinariis seruitiis, obsequiis, & curis esseobstrictos; vnde æquitati, & iustitiæ omninò consentaneum esi, vt pro rata temporis fructus concedantur eisdem, quemadmodum marito conceduntur. Secundò, quia si communis differentiæ ratio in eo consisteret, quòd maritus efficiatur dominus fructuum, ac de illis liberè disponere possit, beneficiarius verò contrà de iure communi saltem hodie de iure huius Regni, atque ex vniuersa omnium consuetudine non obtineret, quippe cùm Clerici de fructibus Beneficiorum, & quæsitis intuitu Ecclesiæ liberè possïnt hodie disponere, vt probant Bellamera in cap. cum venerabilis, num. 47. de exceptionibus, Couar. in cap. cum in officiis, num. 9. de testamentis. Sarmient. de redditibus Ecclesiasticis, 4. part. c. 1. à num. 8. Bursat. in cons. 178. à num. 5. lib. 2. alios infinitos sciens, consultoque prætermitto. Nec etiam satisfacit eruditissimus Barbosa, qui 2. part.[sect. 8] dict. l. diuortio, num. 57. dicit inprimis, à prima opinione communi suprà relata recedendum non esse, postmodùm verò, ad responsionem superioris rationis constituit recurrendum esse ad ea, quæ tradit ipse numeris pręcedentibus, quæ tamen cùm obtineant in vsufructuario, non ita indistincte ad beneficiarium trahi possunt, neque similitudo beneficiarij & vsufructuarij omninò procedit, cùm verius sit, non tantùm vsufructuarium, sed dominum esse bonorum Beneficij, aut æqualem non esse vsufructuarium Clerico habenti Ecclesiasticum Beneficium, vel saltem potentius habere, & maius ius beneficiarium, quam habeat vsufructuarius, vt contendunt Couar. lib. 1. variar. resolut. dict. cap. 15. num. 12. vers. cùm apud me compertum sit. Sarmientus de redditibus Ecclesiasticis, 2. part. c. vlt. num. 20. & 4. part. c 1. n. 2. & alij, quos in vnum congessi suprà, hoc eodem lib. c. 5. Sed neque de iure communi prædicta æquiparatio vsufructuarij, & beneficiarij videtur secura, quoniam fructuarius liberè de illis disponit, vt certissimum est: beneficiarius verò alio & diuerso iure obligatur, cap. Episcopus, cap. penultim. 2. quæst. 1. l. 12. tit. 28. partit. 3. & cum multis latè probat ipse Barbosa eadem 2. part. l. diuortio, num. 53. & 54. fol. 954. Secundum fundamentum deducitur ex textu in cap.[sect. 9] finali, §. porrò, de officio ordinarij, in 6. provt eum inducit Barbosa post Couar. ibi relatum vbi suprà, num. 57. quo numero & sequentibus rectè explicat eum textum, & ad eum respondet; eius tamen solutio parum, aut nihil in proposito facit, nec diluit vim fundamenti præcipui Neotericorum, quoniam licèt eius textus casus inferri non possit ad nostrum casum ratione ibi assignata; ratio tamen generalis oneris & seruitij, cui beneficiarij adstricti sunt, remanet non dissoluta, & militat generaliter, vt cuicunque rectè inspicienti compertum esse poterit. Tertium & vltimum fundamentum consistit in eo,[sect. 10] quòd nisi pro rata temporis, quo beneficiarius vixit, fructus deberentur eius hæredi, contingere posset, quòd beneficiarius inseruiret beneficio per sex menses absque vllo emolumento; vt si ponamus factâ vindemiâ, & collecta messe, in Kalendis Octobris obtinuisse Beneficium, & in fine Aprilis decessisse, quo tempore nulli fructus sunt adhuc percepti: is igitur admissa Communi, deseruiret Beneficio per tot menses absque vllo emolumento, quod esset maximum absurdum. Huic rationi[sect. 11] respondent Nauarr. in apologia, 2. quæst dict. monitu 13. in fine. Quòd si prædictus casus contingeret, hæredibus huius beneficiarij, qui inseruiuit Ecclesiæ, & nihil ex fructibus suscepit, soluendum esset honestum salarium pro modo seruitij, hoc est, quantum ad honestam sustentationem mortuus debeat habere. Verùm hæc solutio placere non potest efficaci ratione, nam cùm fructus agrorum, & prædiorum, ipsius Ecclesiastici Beneficij, eiusque redditus constituti, ac designati sint à Canonibus pro sustentatione Clerici beneficium habentis, ac eidem integrè dentur ob ministerium, quòd Ecclesiæ exhibet in eius regimine, & cura, aliisque diuinis obsequiis, d.c. cùm secundum, de præbendis: æquum non est, vt aliunde, aut non habita ratione prædictorum solutio fiat modo prædicto, nec integrè pro rata temporis fructus præbeantur ei, qui Beneficio inseruiuit, provt fieri debere ratio ipsa seruitiorum, atque beneficiorum institutio, & natura postulat. Quapropter superiorem opinionem, vt fructus pro rata diuidantur, omninò obseruandam existimamus, & sæpè obseruatam vidimus, nec contrariam æquam, aut rationi consentaneam arbitramur. Secundò & principaliter constituendum est, dubium[sect. 12] esse, qualiter pensio Ecclesiastica diuidenda sit, si pensionarius decesserit pendentibus adhuc fructibus, siue fructus pendentes an debeantur habenti pensionem Ecclesiasticam? Et Alexander in consil. 15. num. 3. lib. 2. apertè sentit in huiusmodi pensione, obseruandam esse distinctionem d.l. defuncta, 65. ff. de vsufructu, & consequenter, quòd si pensionarius decedat ante perceptos fructus, nihil transmittat ad hæredes suos, secus si illis iam collectis decedat, etiamsi dies pensionis soluendæ nondum venerit: sequuntur Gigas de pensionibus, q. 53. asserens lite super hac controuersia mota, ita à peritissimis viris responsum fuisse. Bellonus in cons. 3. num. 11. relati per Bursatum in cons. 178. num. 17. lib. 2. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 143. in fine. Sed hanc[sect. 13] opinionem, (vt ampliùs non insistam) concludenter confutarunt Couar. variar. resolut. lib. 1. cap. 15. n. 13. Ioannes Guttierrez Canonicarum quaest. cap. 33. à num. 9. qui plura aduertunt, quæ præfatam sententiam omninò confundunt. Barbosa etiam 2. part. dict. l. diuortio, n. 39. & 40. per totum, fol. 946. vbi dicit nonnulla in proposito necessaria. Ex his obiter animaduertendum duxi, deceptum fuis[sect. 14]se in hac materia Ioannem Vincentium Hondedeum in cons. 85. num. 23. & seqq. vol. 2. Is enim eo loco, & nouissimè, securè statuit pensionarium mortuum post perceptos fructus Beneficij transmittere pensionem ad hæredes secus tamen si tempore mortis, fructus percepti non essent: non verò attendit, an dies soluendæ pensionis cesserit viuo pensionario, nec-ne, quod esset necessarium, ex his quæ scribit Nauarrus in Apologia de redditibus, 2. quæst. monitu 16. & statim dicemus. Rebuffus verò de pacific, possessor. num. 130. in anti[sect. 15]qua impressione: & in noua, num. 148. aliter declarat, sed malè quidem, vt verè animaduertit, & eleganter improbat eum Barbosa in dict. l. diuortio 2. part. num. 41. per[sect. 16] totum, fol. 947. vnde Couar. resolut. lib. 1. dict. cap. 15. num. 13. in ea opinione est, vt existimet, pensionem Ecclesiasticam deberi hæredibus pensionarij pro rata anni decursi; & reddit rationem, nam cùm pensio detur pro alimentis, Romanus in cons. 388. & in stipendium exercentis aliquod ministerium in Ecclesia, vel ordine Ecclesiastico, videtur inducenda æquitas, & decisio l. diuortio, ff. soluto matrimonio: sequuntur Molina de primogeniis, lib. 3. cap. 11. num. 4. Ioannes Guttierres, canonicar. quæst. d. cap. 33. num. 34. Sed improbant Nauarrus in apologia, de redditibus, quæst. 2. monitu 16. Barbosa dict. 2. part. l. diuortio, num. 42. Et meritò quidem, nam cùm pensionarius non teneatur aliquod officium, siue ministerium exercere in Ecclesia, neque in eo militet onerum ratio, quæ in marito consideratur, non potest induci decisio dict. l. diuortio. Quapropter, verior videtur Nauarri sententia vbi su[sect. 17]prà, dict. monitu 16. Barbosæ dict. n. 42. ad fin. & n. 43. Ioannis Guttierrez dict. cap. 33. num. 35. D. Francisci Sarmient. in defensione libelli, de redditibus, 2. quæst. monit. 16. qui asserunt, de stylo Curiæ, & in Rota obseruari, vt si dies pensionis cedat viuo pensionario, transmittatur pensio ad hæredes, siue tunc fructus Beneficij sint collecti, siue non: si verò moriatur, antequam dies soluendæ pensionis cedat, nihil hæredibus relinquat, nec etiam ratam pensionis transmittat: & prædictum stylum iuris principiis consonum esse, eruditè fundat Barbosa d. 2. part. l. diuortio, num. 43. inferens praxim, vt si pensionarius decedat, ante diem S. Ioannis Baptistæ, nihil ex pensione illius anni hæredibus relinquat: si verò decedat post prædictum Festum, illam quidem dimidiam pensionis iam debitam transmittet ad hæredes. Sed si eodem anno decedat ante festum Natiuitatis, ex altera dimidia nihil relinquet hæredibus, vt stylus Curiæ obseruat, & latè probat Barbosa vbi suprà. Inter beneficiarium autem, & pensionarium, idcircò[sect. 18] hoc capite diuersum ius constituimus, quòd inter eos diuersa, longáque militet differentiæ ratio, tum quòd pensionarius nullum ius habeat in Beneficio, neque in fructibus illius, sed omnia hæc pleno iure competunt beneficiario, cum onere tamen soluendi pensionem, vt latiùs probat Barbosa dict. 2. i. part. l. diuortio, num. 39. & 40. Tum etiam, quòd inter beneficiarium, & pensionarium, nulla proportio prædicti oneris esse potest, cùm ille maximo, hic nulli oneri astringatur, vt probauit Gigas de pensionibus, quæst. 30. & seqq. Nauarrus in cap. si quando, de consecratione, distinctione 1. notabili 7. n. 24. ad quæ si aduertissent Couar. & sequaces, diuersum ius inter eos constituere coacta ratione debuissent, vt ex dictis constat apertè. # 80 CAPVT LXXX. Fructus bonorum Maioratus pendentes, vtrùm sequenti successori, à die delatæ successionis præstandi sine, sicut proprietario mortuo vsufructuario pręstantur; an inter illum, & hęredes vltimi possessoris pro rata diuidi debeant? vbi contrariæ sententiæ præcitantur, & Didaci de Couarruuias, Ludouici Molinæ, ac aliorum sententia nouiter defensa, nouiter etiam, atque eleganter his respondetur, quæ nouissimè omnium Petrus de Barbosa, & Martinus Monter-à Cueua adnotarunt in contrarium. SVMMARIVM. -  1 Fructus bonorum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem, esse pro rata diuidendos, ex sententia Didaci de Couarru. Gregorij Lopez, Ludouici Molinae, & aliorum quæ per totum caput asseueranter probatur per Authorem. -  2 Et pro ea duplex fundamentum expenditur. -  3 Nauarri, & Barbosæ solutiones non diluere vim superiorum rationum, nouiter, atque eleganter consideratum ab Authore. -  4 Tertium fundamentum opinionis præcedentis adductum. -  5 Et solutionem Barbosæ præfatæ sententiæ non obstare, ratione considerata per Authorem. -  6 Fructus pendentes in solidum pertinere ad successorem Maioratus, neque in illis posse hæredes prætendere ius vltra deductionem impensarum, ex sententia multorum, qua displicet Authori. -  7 Primum fundamentum præfatæ opinionis adducitur. -  8 Et illi nouiter respondetur per Authorem. -  9 Secundum fundamentum eiusdem opinionis expenditur, & Ludouici Molinae solutio probatur. -  10 Contra solutionem Molinæ, Barbosæ replicatio relata, & eidem nouiter, & verè satisfactum per Authorem. -  11 L. Herennius, ff. de vsuris, declaratur, ostenditúrque, non posse ad maioratuum successores adaptari cum Molina, contra Barbosam. -  12 Præcipuæ rationi, quam ex d.l. Herennius, contra Molinam deduxit Barbosa, nouiter & verè satisfactum ab Authore. -  13 Author nouiter, & verè respondet nonnullis fundamentis; quæ contra Molinam, Couarruuiam & sequaces, Martinus Monter-à Cueua nouissimè considerauit. -  14 Rationi cuidam ab eodem contra Molinam adductæ, nouiter, & verè satisfactum, & ibidem explicata l. quod si nulla, ff. de religiosis & sumptibus funerum. -  15 Didaci de Couarruuias, Ludouici Molinæ, & sequacium opinionem probabiliorem, & aequiorem existimat Author, nec auderet ab ea recedere, si casus contingeret. -  16 Martini Monterà Cueua distinctionem, aut nouissimam resolutionem in hac materia, Authori non placere, atque eâ admissâ, lites immortales suscitandas, & infinitis, difficillimisque probationibus viam aperiendam. -  17 Fructus bonorum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem, esse pro rata diuidendos, siue Maioratus constitutus sit in contractu, siue in vltima voluntate, contra Barbosam. PRæcedentibus quæstionibus proximum est, inquirere, vtrùm in possessore Maioratus fructibus adhuc pendentibus decedente, idem ius, quod in vsufructuario obseruare debeamus, siue regulis, & doctrinis in vsufructuario traditis suprà, cap. 77. per totum, ius eius diffinire, & suprà hoc eodem lib. cap. 5. longè maius & potentius ius, possessorem maioratus habere, quàm vsufructuarium probauimus: Nunc tamen quò præsens dubium in terminis decidatur, & vera huiusce rei solutio tradatur, constituendum erit inprimis in præfata quæstione Scriptores huius Regni, & quidem ma[sect. 1]ximi nominis Authores contrarios existere; nam in primis fructus bonorum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem esse pro rata diuidendos, licèt constet veterem Maioratûs possessorem pendentibus fructibus decessisse: censuerunt Couar. variar. resolutionum, lib. 1. cap. 15. num. 14. qui adiicit hanc quæstionem incidisse in Granatensi Prætorio, & sic fuisse decisum, & iudicatum Auendañus responso 5. num. 6. vbi in id citat Socinum in cons. 42. in fine, lib. 2. Palacios Rubios in repetitione rubricæ, de donationibus inter, §. 62. num. 10. Gregorius Lopez in l. 26. tit. 11. partit. 4. verbo, quantos meses in fine. Burgos de Paz in proœmio legum Tauri, num. 74. vers. prætereà & si in feudis. Ayora de partitionibus, 1. part. cap. 9. num. 6. Molina, qui constanter defendit, atque interdum sic responsum, atque etiam executum vidisse profitetur de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 11. ex num. 11. vsque ad num. 19. Ioannes Guttierrez canonic. quæst. cap. 33. num. 31. Aluarad. de coniecturata mente defunct. lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 5. fol. 40. apertiùs lib. 4. cap. 1. num. 44. fol. 154. D. Spino, qui verba valdè confusa, & intricata profert in speculo, glos. 18. de melioratione, num. 111. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 49. num. 101. Sarmient. de redditibus Ecclesiasticis, part. monitu 15. num. 2. Horum fundamenta ad sequentia principaliter reduci[sect. 2] debent. Primum deducitur ex æquitate, & decisione textus in l. diuortio, ff. soluto matrimonio, iunctis his, quæ: capitibus præcedentibus adnotauimus: Nam cùm ea lex in oneribus mariti fundetur, vt fructus pro rata temporis soluto matrimonio diuidendos statuat; idem etiam in proposito dicendum videtur, cùm possessor Maioratus ex fructibus, eiusdem familiæ: splendorem maximis impensis conseruare, magnam aliquando familiam alere, cognatos pauperes iuuare, dotes sororibus, & alimenta fratribus pauperibus constituere, atque magna alia soleat onera sustinere; id circò ad similitudinem mariti æquum est, vt ipse fructibus rerum Maioratus pro rata eius temporis, quo onera primogenij sustinuit, frui debeat. Secundum fundamentum in eo consistit, quia, vt aduertit Molina loco relato suprà, nisi modo prædicto fructuum diuisio fieret, contingere posset vnum, quod iniquissimum esset, nempe quòd Maioratûs possessor, qui per totum fere annum prædicta onera sustinuit, fructibus eiusdem anni omninò priuaretur, ex eo quòd manse Augusti mortuus fuerit, præsertim si eo anno, quo mortuus fuit, in ipso Maioratu successit, in qua specie nihil iniquius excogitari posset. Nec diluunt vim superiorum rationum Costa tract.[sect. 3] de successione Regni, pag. 148. aliàs 3. part. num. 15. ad finem, Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 5. & 6. Tum ex his, quæ scribit Molina d. cap. 11. num. 11. ad finem, & n. 13. in princ. Tum etiam, quia vt ex dicendis infrá conftabit, negari non potest, quin possessor Maioratus maxima onera, illáque necessaria, & præcisa, & quæ ipse excusare non valet, non verò voluntaria, aut quæ excusari possint, subire teneatur: ea autem contingere potest, & frequenter contingit, vt non modò matrimonij oneribus adæquari valeant, sed etiam illa in pluribus excedant: Deinde licèt possessor Maioratûs, dominij ratione fructus suos faciat, vt contra Molin. & sequaces scribit Barbosa dict. num. 6. id impedimento esse non debet, vt ratione habita onerum prædictorum, fructus non debeantur pro rata temporis eius hæredi; nam si marito onerum dumtaxat occasione fructus pro rata conceduntur, pariter etiam, aut fortiori ratione possessori maioratus concedi debent, in quo dominij, & onerum simul rationes concurrunt. Denique secundæ rationi suprà propositæ non satisfacit solutio Nauarri in apologia de redditibus, quæst. 2. monitu 15. in fine, quatenus dicit, quòd si maioratus habeat onera annexa necessariò subeunda, & possessor Maioratus illa sustinuit, & mortuus est, antequam aliquid acciperet ex fructibus Maioratus, possent hæredes eius ex æquitate impetrare, vt successor Maioratus soluat illud, quod ipse soluere debuisset, si prædecessor illa non sustinuisset, ne aliás successor locupletetur cum aliena iactura, vt in simili probat textus in l. planè, 14. ff. de petitione hæreditatis, quem in id expendit, & Nauarri solutionem probat Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 7. in fine. Sed, vt dixi, non satisfacit, quia onerum, & obligationum, quæ Maioratui annexæ sunt, congrua satisfactio non esset prædicta, & absque satisfactione remanerent ordinaria alia onera, & obligationes, ad quas prædicti Authores, sed immeritò quidem, considerationem non habent, dum eo dumtaxat, fructus saltem pro rata, auferre contendunt ei, qui Maioratûs verus dominus fuit: præsertim cùm eâ solutione admissâ, posset sequi maximum absurdum, vt si onera, quæ subiit possessor Maioratus prædefunctus, talia essent, quòd si illa non sustinuisset, ex varietate temporis, vel rerum mutatione sustinere non teneretur, sequens successor minimè etiam teneatur soluere illud, quod ex eisdem Authoribus soluere dumtaxat tenetur, quando præfata onera fuftineret ipse, si prædecessor illa non sustinuisset, non aliás. Esset autem valdè iniquum an sustinere deberet, necne successor Maioratus, considerare, quod incertum est, & varietati subiectum, atque inconsideratum relinquere id, quod certum est, & à defuncto necessario factum. Tertium fundamentum est, quòd possessor Maiora[sect. 4]tus, ex necessitate post mortem Maioratum restituit successori, l. vnum ex familia, §. 1. ff. de legat. 2. & quando restitutio fit ex necessitate, semper fructus pro rata diuiduntur, ex doctrina Bartoli in dict. l. diuortio, num. 10. ff. soluto matrimonio, quæ probatur communiter, vt firmat Iosephus Ludouicus decisione Perusina 79. num. 10. Et quamuis hoc fundamentum subuerti possit ex his,[sect. 5] quæ scripsit Barbosa 2. part. eiusdem l. diuortio, num. 7. vers. non obstat secundum: Parum, aut nihil interest. cùm aliis rationibus adeò efficaciter præfata sententia probetur, vt vitari non possit, imo & superiori ratione non omninò deficiat, ex his, quæ in proposito latissimè cumulauit Martinus Monter-à-Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 17. ex num. 46. vers. non etiam secundum refragatur, vsque ad num. 70. Verùm contrariam sententiam, immò fructus pen[sect. 6]dentes ad successorem Maioratûs in solidum pertinere, neq hæredes defuncti posse in illis prætendere ius, vltra deductionem impensarum, defendunt Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 74. Costa tractatu, de successione Regni, 3. part. num. 14. Gama decis. 359. & 368. num. 6. Mieres de maioratu, 4. part. quæst. 24. num. 2. Ioannes Garsia de expensìs & meliorationibus, cap. 16. num. 6. Naurus in apologia de redditibus, quaeft. 2. monitu 15. n. 1. Emmanuel Mendez in relectione l. 1. notabili 5. num. 19. & 21. C. de annonis ciuilibus, lib. 11. & neruosè &, ac constanter tuentur Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. ex num. 1. vers. sed his non obstantibus, vsque ad num. 13. in fine, vbi post longam disputationem concludit, in Maioratibus indistinctè fructus pendentes pertinere ad successorem Maioratus. Martinus Monter-à Cueua caufarum ciuilium Regni Aragonum, d. decis. 17. ex num. 9. cum mul. seqq. vbi num. 18. in idem refert Peraltam, Cernantes, & Alexandrum Raudensem. Huius secundæ opinionis fundamenta praecipua sunt[sect. 7] sequentia. Primum, quòd fructus pendentes censentur pars rei, l. fructus pendentes, ff. de rei vendicatione: & proinde ad eum solent pertinere, ad quem res transit, l. si quis sciens, & ibi Baldus in principio, C. de rei vendicatione. Sed res Maioratus ad successorem pertinent indistinctè; Ergo pariter ad eum pertinere debent fructus pendentes in prædictis rebus: & sic argumentatur Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 1. in fine. Sed responderi[sect. 8] potest, prædictum argumentum absolutè non procedere, siue non sequi indistinctè; fructus pendentes sunt pars rei, & ob id ad eum solent pertinere, ad quem res transit; sed res Maioratus pertinent ad successorem; ergo & fructus pendentes ad cum pertinere debent. Nam si Consequentia generaliter admittatur, etiam procedere posset respectu mariti; nam & res dotales soluto matrimonio ad vxorem transeunt ipso iure, sicut Maioratus, ex lege Regia, l. in rebus, C. de iure dotium, l. si quis posthac, C. de bonis proseriptorum, l. dotis, C. soluto matrimonio: & ex communi firmat Martinus Monter-à Cueua d. decis. 17. num. 54. & latiùs disputans Barbosa in l. dotalem, num. 8. 9. & 10. ff. soluto matrimonio, alios retulimus suprà, hoc eodem lib. cap. 4. num. 28. & fructus pendentes pars rei generaliter dicuntur esse; & nihilominûs fructuum diuisio fit pro rata, ob peculiarem rationem onerum, quæ id efficit in marito, idèmque efficere debet in hærede possessoris Maioratus defuncti, ob eandem rationem, ac alias, quæ in eo militant, vt suprà vidimus. Secundum fundamentum eiusdem opinionis est ex[sect. 9] l. defuncta, 65. ff. de vsufructu, cum aliis relatis suprá. cap. 77. in princ. quatenus probatur ibi, quòd si fructuarius decedat fructibus iam collectis, illi pertinent in solidum ad hæredes fructuarij, pariter & pensiones, quæ loco fructuum debentur: Si verò decedat fructuarius fructibus pendentibus etiam maturis, non tamen collectis, nihil ex illis hæredibus relinquit, sed cum proprietate simul ad dominum transeunt, §. is verò, Institut. de rerum diuisione. Ergo idem videtur dicendum in nostro casu, cùm per omnia videatur eadem militare ratio. Sed respondet Auendanus responso 5. num. 4. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 11. num. 25. textum in d.l. defuncta, cum aliis iuribus, quæ de facienda diuisione fructuum, inter hæredes vsufructuarij, ac dominum rei loquuntur, minimè trahendum esse ad possessorem Maioratus, proptereà quòd possessor Maioratûs ius habet maius in rebus Maioratûs, quàm habeat fructuarius in re fructuaria, in qua neque habet dominimium directum, neque vtile, sed tantum ius fruendi saluâ rerum subftantiâ: Maioratûs autem possessor dum viuit, dominium directum, & vtile habet rerum Maioratus, l. non ideo minùs, ff. de rei vendicatione. Nec obstat contra solutionem Molinæ, replicatio[sect. 10] Barbofæ in d.l. diuortio, 2. part. num. 2. ad finem, vbi replicauit in hunc modum: Quòd prædicta differentia inter prædictos dumtaxat reperitur, dum viuunt, sed tamen post mortem, in vtroque eadem videtur militare ratio; nam sicut morte vsufructuarij finitur vsusfructus, & consolidatur cum proprietate, & hac ratione fructus pendentes ad proprietarium pertinent: sic etiam mortuo possessore Maioratûs, extinguitur illius ius, & ipso iure transit ad sequentem successorem, & sic in vtroque eadem videtur militare ratio. Quoniam negamus, in vtroque post mortem eandem militare rationem: & quamuis verum sit, vtriusque ius per mortem extingui; tamen possessoris Maioratus ius. quod in vita obtinet, fortius & potentius est, quàm vsufructuarij, quod nullus vnquam negauit: id autem efficere debet vt in hærede, vt hærede possessoris Maioratus, facilius admittatur, fructuum diuisio, quàm in vsufructuario: longè enim maior, & diuersa ratio militat in vno, quàm in altero, cùm possessor Maioratus splendorem, dignitatem, atque authoritatem sui nominis, & familiæ maximis impensis, & sumptibus conseruare adstrictus sit, quibus horum temporum tempestate, vix Maioratuum redditus sufficiunt, vt quotidie videmus: Vsufructuarij verò onera, oneribus Maioratus possessoris adæquari non possunt, ac proinde circa diuisionem, & transmissionem fructuum, magis consultum debet esse illi, quàm vsufructuario, ne aliàs contingat, possessorem Maioratûs non modò illo non locupletari, verùm etiam maximam iacturam pati, si vltimo anno, quo decessit, sumptibus necessariis factis, vt pro modo dignitatis, & familiæ viueret, & se tractaret, & obid ære alieno forsan contracto, vt frequenter sit; ipsiùsque solutione colligendis fructibus destinata, spe sua deciperetur, si pendentibus adhuc fructibus decessisset, & nihil transmitteret; quod vtique iniquissimum esset, & rationi, atque æquitati magis consentaneum, vt pro tempore, quo iuxta sum dignitatem se gessit, & sumptuum onera subiit (quod his temporibus non leue onus est, quando onera alia non interuenirent) fructuum diuifio fieri debeat. Tertium fundamentum Barbosæ desumitur ex l. He[sect. 11]rennius, 42. ff. de vsuris, provt ipse eum textum inducit 2. part. d.l. diuortio, num. 3. Sed ad eum responderi potest, Vt respondent Molina lib. 3. d. cap. 21. num. 14. Ayora de partitionibus, 1. part. cap. 9. num. 6. & licèt horum responsiones confutauerit Barbosa ipse vbi suprà, n. 4. & 5. in principio. Tamen re vera negari non potest, contra vltimum possessorem Maioratûs, pendentibus fructibus decedentem, siue contra hæredem eius induci non posse eam legem, nec ad Maioratuum successores adaptari; vtcunque enim sit, fatendum est, in fideicommissario particulari loquutam, cuius respectu diuersa militat ratio in possessore Maioratus, quàm militat in ipso, vel in hærede fideicommissum restituente, vtputà cùm hæres, qui ante diem fideicommissi cedentem res fideicommissarias possedit, etiamsi earum verus dominus fuerit, vt probat Barbosa; nihilominùs tamen occasione earum, vel fideicommissi non sustulit onera illa, ad quæ possessor maioratus adstringitur. Nec obstat dicere (provt argumentatur Barbosa) quòd[sect. 12] textus ille fundetur in eo, quòd sicut dominium rei legatæ; transit in fideicommissarium, pariter etiam & fructus ad eum debent transire, quantumcunque ante diem fideicommissi cedentem maior pars anni transierit, & consequenter etiamsi fructus sint iam maturi. Nam responderi potest, quòd Iureconsultus in eo textu rectè habuit respectum ad translationem dominij, hoc est, vt ad eum transirent fructus, ad quem rerum dominium transiuit, ex quo in hærede non inuenit peculiarem aliquam rationem, propter quam fructuum partem habere deberet: In hærede vero possessoris Maioratûs prædefuncti, ratio prædicta onerum sic interuenit, vt hon obstante translatione dominij rerum Maioratus in sequentem successorem, id efficere debeat, vti in marito efficit, non obstante quòd dominium rerum dotalium in vxorem soluto matrimonio translatum sit, & fructus adhuc pendentes existerent, quod in hærede considerari non potest, ex d.l. Herennius. Ex prædictis facilè etiam respondetur his, quæ Bar[sect. 13]bosam defendens, nouissimè adnotauit Martinus Monter-à Cueua causarum ciuilium Regni Aragonum, decis. 17. Quo loco constanter defendit, fructus pendentes ad successorem Maioratus in solidum pertinere, nec ad ratam illorum hæredes possessoris defuncti admittendos, nullùmque in eisdem ius, præter impensarum deductionem, eos prætendere posse: & ibidem ex num. 10. vsque ad ad num. 19. nonnulla fundamenta adducit pro hac parte, vltra ea, quæ adduxit Barbosa vbi supra: in idem tamen in effectu tendunt, vel his solutionibus tolluntur, quas ad rationes Barbosæ assignauimus suprà, securè probantes, longè maius, & potentius ius possessori Maioratus, quàm vsufructuario competere, aliáque militare in eo, propter quæ, quoad diuisionem fructuum attinet, nihil interest, omne quod ipse habebat ius per mortem extinctum fuisse, vel fructus adhuc perceptos non esse, sed pendere tempore mortis, licèt enim id impediat pro tempore futuro fructus acquiri, tamen impedimento non est, vt pro tempore præterito fructus debeantur, sic vt tempori magis, quàm perceptioni fructuum inesse videatur conditio lucrandi, aut transmittendi fructus: quo vel solo verbo omnia tolluntur, quæ latius contra Couarruuiam, & Molinam prædictus Author scripsit. Denique & vltimo, non obstat alia ratio, quâ dum[sect. 14]taxat existimauit idem Author subsistere nò posse Molinæ, & sequacium opinionem, nempe quòd tradiderit ipse Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 10. num. 33. ad finem, l. quod si nulla, ff. de religiosis & sumptibus funerum, (quâ cautum est maritum, in quantum facere potest, teneri ad funeris impensam vxoris, nullam dotem nec alia bona habentè) ad Maioratus successorem non filium, aut descendentem vltimi possessoris trahendam non esse. Quod quidem Dictum prædicto Authori irrationabile videtur liante decisione, quam in nostro casu Molina pætendit: nam si in specie dict. l. diuortio, diuisio cum hæredibus ex eo fieri debet, quod ex necessaria causa onerum per possessorem Maioratus prædefunctum sustentorum, hæres promereatur eam, cur in specie d.l. quod si nulla, non idem dicendum erit, cùm probabile sit, Maioratus possessorem prædefunctum in eam paupertatis calamitatem, & miseriam eò incidisse, quòd onera à Couarruu. à Molina, & sequacibus perpensa pertulerit. Verùm huic rationi concludenter satisfieri poterit, prælectis his, quibus & verè, & eleganter in proposito fundatur Molina dict. cap. 10. num. 33. Ideò Maioratûs successorem impensam factam in funere vltimi possessoris, iure ipso soluere non teneri, quamuis hoc honestum decènsque sit; quoniam is nec successor, nec hæres est prædefuncti, vtpote cùm primo institutori, non vltimo possessori succedat, nec aliquid ab eo accipiat. Nec interest in tantam paupertatem ob onera Maioratus incidiffe, cùm ex bonis, & re successoris ea impensa soluenda veniret, si ad eam soluendam ipse teneretur, quod iuris rationi, & naturæ Maioratûs repugnat. In nostro verò casu, pro satisfactione onerum, quæ possessor maioratûs sustinuit, nihil ex re, aut patrimonio successoris detrahitur, sed pro rata temporis ante mortem decursi diuisio conceditur fructuum, qui remanserunt pendentes: Quòd si nulli fructus remanserint, onerum (quantumcunque maxima illa fuerint) nulla ratio habetur, vt successor aliquid dare teneatur. Nec obstat dict. l. quòd si nulla, illa namque loquitur in hærede, seu patre, vel marito, qui tenetur filiis, & vxori necessaria subministrare, ex paterna, ac maritali obligatione; ideóque eius decisio ad Maioratûs successorem trahenda non est, in quo nulla iuridica obligatio inueniri potest, si non sit filius, aut defendens vltimi possessoris Maioratûs: quapropter opinionem Didaci de Couarru, Ludouici Molinæ: , ac aliorum dicentium,[sect. 15] fructus rerum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem esse pro rata diuidendos, probabiliorem, & æquiorem existimo, nec si casus contingeret, auderem ab ea recedere. Nec etiam probarem distinctionem quandam, siue[sect. 16] concordiam, aut resolutionem, quam nouissimè omnium tradit, & tres casus principaliter distinguit Martinus Monter-à Cueua dict. decis. 17. ex num. 70. vsque in finem decisionis. Rationes enim, quas hactenus adduximus, in omnibus casibus ab eo distinctis, militant æqualiter, eiusdem distinctione admissâ, lites ferè immortales suscitarentur, & infinitis, difficillimísque probationibus via aperiretur, id quod fateri coacta ratione debebit is, qui præfati Authoris sententiam ex proposito legerit. Idcircò superiori opinioni adhærere indistinctè, consultius erit, eámque obseruare, siue Maioratus constitutus sit in contractu, siue in vltima voluntate, quicquid aliter, & latissimè explicet Barbosa in d.l. diuortio, 2. part. num. 9. versic. quod si maioratus, vsque ad n. 14. vt non obscurè in Maioratu constituto in contractu, tenuit Costa in tractatu de successione Regni, 3. part. n. 13. & reuera, etiam in hoc casu militant onerum rationes, quas cùm in testamento constitutus est Maioratus, militare diximus suprá; sed cùm in eo negauerit illas Barbosa, mirum non est, si in Maioratu constituto in contractu admittere etiam noluerit. # 81 CAPVT LXXXI. Continet 260. Assertiones, quarum quælibet ancipitis, &c grauis alicuius quæstionis resolutionem complectitur. Has olim Author Salmanticæ, tenera ætate, tertio & quinto studiorum anno publicè disputandas proponens, summa omnium admiratione, & approbatione defendi; longa postmodùm meditatione ad examen reuocauit, & cùm omnes fere Authores in proposito hactenus scribentes, ad præsens prælegisset, ex ipsis facilè posset quamplures libros scribere, sciens tamen, consultóque prætermisit, quippe qui velit quamplurima ab ipso luculentius forsan, quàm adhuc elaborata præterire, dum quæ alij tradiderunt, effugiat, sat illi erit in hac parte, si ex inuolutis, & contrariis iuris ambagibus, veriores sententias maturiùs nunc perpensas, in medium proferat: & alibi disputanda reseruet, quæ vel ab aliis scripta non sunt, vel diffusè, & indistinctè traduntur. Et vide ad finem, vbi ponitur Tabula materiarum, quae in hisce Assertionibus explicantur, & quarum veriores resolutiones traduntur. # 1 ASSERTIO I. SVbstitutionem verè, ac propriè Institutionem esse{ De substitut. in genere: & de vulgari substitutione, assert. 24. } cum Accursio, & Barcolo, contra quamplures. # 2 ASSERTIO II. SVbstitutionis definitiones in mille locis traduntur, quæ nobis non placent, verior videtur Accursij definitio, vt Substitutio sit secunda institutio i vel Thobiæ Nonij, quòd substitutio est secundo, vel vlteriori gradu facta institutio. # 3 ASSERTIO III. SVbstitutionum quædam directæ sunt, quædam obliquæ: Directa est illa, quæ substituto hæreditatem defert fine alterius ministerio, & restitutione. Obliqua est, quæ substituto hæreditatem defert ex alterius ministerio, & restitutione, vt fideicommissaria. Rursùs directarum substitutionum quinque sunt species iuxta Communem videlicet Vulgaris, Pupillaris, Exemplaris, Reciproca, aliàs Breuiloqua, item Compendiosa; Communis autem sententia licet probabilis sit, & disputationis gratiâ facilè defendi possit; verior tamen est in puncto iuris sententia Bartoli: quam & multi sequuntur; neque Breuiloquam, neque Compendiosam constituere diuersam speciem de per se, & consequenter directæ substitutionis quatuor species dumtaxat constituendas: videlicet Vulgaris, Pupillaris, Exemplaris, & militaris. # 4 ASSERTIO IV. FIdeicommissaria, an propriè substitutio dicatur, necne, & in statutis, vtrum appellatione substitutionis comprehendatur; licèt difficilis sit articulus, & contrariis Doctorum interpretationibus intricatus: disputationis tamè gratiâ, vtraque pars, & negatiua, & affirmatiua defendi potest. Sed in puncto iuris, Baldi & sequacium opinionem, quòd Fideicommissaria propriè substitutio non sit, veriorem credimus, Alexandríque, & aliorum sententiam iure subsistere non posse arbitramur. # 5 ASSERTIO V. SVbstitutio vulgaris ideò dicta, quòd vulgo à quolibet inter testandum fieret, ne ex defectu hæredis instituti primi intestatus fieret, & ex lege Papia ad fiscum bona deferrentur: vel Vulgaris dicitur, non solùm respectu testatoris eam facientis, quia à quolibet de vulgo, idest de populo fieri potest, & respectu eius, cui fit, quia cuilibet de vulgo, idest de populo hæredi instituto fieri potest; sed & aliis rationibus, quas & antiqui, & recentiores iuris Scriptores tradiderunt communiter. # 6 ASSERTIO VI. SVbstitutio Vulgaris, secunda institutio est, quæ à quolibet; & cuilibet fieri potest, & in casum non aditæ hæreditatis concipitur: Vel substitutio directa dicitur sine aliquo speciali, facta in locum, & subsidium instituti; quod non ineleganter Petrus Gregorius Tholosanus animaduertit. # 7 ASSERTIO VII. SVbstitutiones vulgares, & pupillares, quas Breuiloqua, aut Reciproca, & Compendiosa substitutio complectitur, expressas esse verbis generalibus, licèt non specialibus, dummodò Reciproca simpliciter concipiatur; vt si testator dixerit, Instituo filios impuberes, & eos inuicem substituo, nec ad casum Vulgaris restringatur; idque ex constitutione Diui Pij minimè perturbari, Pupillarèmque sub Reciproca verbis generalibus expressam matrem excludere, contentam verò non vigere reciprocè, sed in casum vulgaris expressæ ad exclusionem matris sufficere, quicquid alij repugnent iuxta veriores Doctorum sententias, defenditur. # 8 ASSERTIO VIII. SVbstitutionem vulgarem in vnum casum, scilicet uoluntatis conceptam, extendi ad casum impotentiæ, & è conuerso, cum communi sententia; ad contrarios verò casus, vel cùm voluntas testatoris repugnat, non extendendam, cum eadem sententia communi. # 9 ASSERTIO IX. IN vulgari substitutione de necessitate requiri, quòd hæredis institutio præcedat, & licet vnanimiter omnes probauerint, dissentiunt tamen in eo, an expressa necessaria sit, an tacita hæredis institutio sufficiat: & quamuis Communis crediderit tacitam institutionem sufficere, longè tamen verius crediderim, expressam omninò institutionem necessariam esse; idque ex mente Bartoli suisse, & iure adeò expressim probari, vt negari non possit, contra nonnullos. # 10 ASSERTIO X. SVbstitutionis vulgaris ius potentius esse iure transmissionis ex capite iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis, atque ita substitutum præferendum esse hæredi ipsius instituti ex iure transmisso contendenti, præter quàm si transmissio ex potentia suitatis fuerit facta: cum Angelo, & sequacibus contra Bartol. & Communem verius esse arbitror, nec aliorum sententias, aut distinctiones probari posse censeo. # 11 ASSERTIO XI. PEr dationem substituti vulgaris non tolli suitatem, rectissimè docuisse quamplures, & contrariæ: partis Authores errore manifesto lapsos fuisse. # 12 ASSERTIO XII. SVbstituto vno vulgariter, alio fideicommissariè, si hæres repudiet, excludi substitutum, & fideicommissarium præferri, siue fideicommissum repetitum fuerit à substituto, siue non, cum Communi, Bartolúmque in eadem sententia fuisse contra nonnullos. # 13 ASSERTIO XIII. INstituti filij emancipationem facere locum vulgari substituto, cùm substitutio facta esi secundùm formulam Galli Aquilij, vt tunc nepos posthumus substitutus, admitti debeat, ac si filius mortuus fuisset, licèt Bartolus & Communis exiftimauerit; nos tamen cum multis aliis contrariam partem veriorem credimus, nec in formula prædicta institutionem hæredis irritari per emancipationem, securè defendendum existimamus. # 14 ASSERTIO XIV. SVbstitutio vulgaris expressa sine controuersia continet tacitam pupillarem, idque ex legis dispositione, quæ in præsumpta testatoris voluntate fundatur: quocirca si testator ipse expressè, vel tacitè contrarium senserit, aliter dicendum esse, ratio ipsa, & iuris dispositio suadet. # 15 ASSERTIO XV. CVm substitutus pupillaris pupillo, & non testatori hæres existat, consequens est, vt si testator dixerit: Si filius meus hæres mihi non erit, vel hæres erit, & in pupillari ætate decesserit, Sempronius hæres mihi esto, dictio illa, mihi, de substitutione remoueatur, ne aliàs in bonis tantùm patris substitutio facta videatur. # 16 ASSERTIO XVI. SI substitutio per hæc verba fiat: Si Titius hæres non erit, Sempronius hæres esto, duplicem casum comprehendit, scilicet, si noluerit, vel non potuerit hæres esse idemque esse, etsi substitutio fuerit facta filiis in potestate patris hæredis instituti constitutis contra nonnullos. # 17 ASSERTIO XVII. IN vulgari substitutione, illa verba: Si hæres non erit, in eo, qui sui iuris est apposita, eum se usum habent, si ipse hæres non erit, vel si posteà mutata conditione, eum cuius iuris factus est, hæredem non fecerit. # 18 ASSERTIO XVIII. CÆterùm si hæc conditio apponatur in eo, qui sui iuris non est, ita interpretari debet, vt neque ipse hæredem fecerit dominum, neque posteà mutata conditione; & sui iuris factus hæres extiterit. # 19 ASSERTIO XIX. QVemadmodùm seruus iussu domini non præcedente, adire hæreditatem non potest, ita neque posse repudiare contra Bartol. verius crediderim. Sed si iubente domino nolit adire, quod facere potesse, & in ea voluntate perseuerauerit, eidem domino præiudicabit, ita vt hæreditatis acquisitione priuetur. # 20 ASSERTIO XX. SI filio familias hærede, instituto, datus sit substitutus vulgaris, & filius hæreditatem repudiauerit, noua Iustiniani constitutione attenta excluso substituto patrem admitti debere cum Bartolo contra Recentiores constanter defenditur. # 21 ASSERTIO XXI. SI quis Titio, & Mæuio copulatiuè substituatur, veluti si testator dixerit: Si Titius & Mæuius hæredes non erunt, Caius hæres esto, altero hæredum adeunte, quamuis alter repudiet, substitutionem expirare, cum Bartolo, contra quamplures. # 22 ASSERTIO XXII. SI Minor semel aditam hæreditatem beneficio restitutionis repudiet, substitutus non admittitur. # 23 ASSERTIO XXIII. SVbstitutionem tacitam pupillarem comprehensam in expressa vulgari, inesse in ipsa vulgari vsque ab initio respectu ipsius vocationis purè, & simpliciter, sed respectu effectùs, siue executionis ipsius vocationis sub conditione inesse, hoc modo, si mater prædecedat, vel pupilli hæreditatem repudiet; matrem verò ipsam (vtcunque res sit) per tacitam pupillarem non excludi, nisi cùm de voluntate testatoris contraria apertè constiterit, contra Fulgosium, & sequaces cum Communi defenditur. # 24 ASSERTIO XXIV. SVbstitutio vulgaris expressa sicut matrem pupilli excludit, sic & tacita, quæ ex verissima sententia sub Pupillari expressa continetur; ea tamen testatoris matrem non excludit ex diuersitate rationis, nisi substitutus esset aliquis ex descendentibus ab ipso testatore, & tunc non alia ratione, quàm quòd voluntas testatoris id dictare videatur: Quòd si partim expressa sit, & partim tacita vulgaris substitutio in casu tacito pupilli matrem excudit, nec Iustiniani interpretatio, quæ per Bartol. tradita fuit, probari potest. # 25 ASSERTIO XXV. SVbstitutio pupillaris expressa excludit matrem etiam{ De pupillari substitut. assert. 30. } à Legitima; idque omni iure, Pandectarum scilicet, Codicis, Authent. & Partit, iure etiam Pontificio, & in foro conscientiæ cum sententia communi. # 26 ASSERTIO XXVI. PVpillaris Substitutio diuersis rationibus introducta, quas Recentiores nonnulli excogitarunt: mihi verissima videtur illa quæ ab æquitate, & rationis suasione deducitur, videlicet quòd cùm pupillus in ea ætate sit, vt sibi testamentum facere non possit, ac sine illo, & hærede decedere ignominiosum videretur olim, moribus receptum fuisse, vt pater, in cuius potestate est silius, hæredem ipsi scribere possit intra eam dumtaxat ætatem, in qua testari non potest. In quo fauorem maximum impuberis, & patris versari certum est, & plenè à Recentioribus explicatum. # 27 ASSERTIO XXVII. SVbstitutionem pupillarem non ex humanitate, aut gratia, sed ex rigore iuris introductam fuisse, cum Bartolo, & sequacibus, contra quamplures. # 28 ASSERTIO XXVIII. SVbstitutionem pupillarem moribus introductam fuisse certum est: cùm tamen ciues Romani mores proprios habuerint, nescio quo magis Lacædemoniorum, quàm Romanorum moribus eam substitutionem Communis tribuerit: quocirca cum Recentioribus verius crediderim, Romanorum moribus pupillarem subftitutionem inductam fuisse, postmodúmque communi omnium approbatione & laudatam, & receptam. # 29 ASSERTIO XXIX. SVbstitutio pupillaris aliquando verbis claris, & expressis aut singularibus concipitur; aliquando verò ex coniecturis deducitur, quæ ab aliquibus verbis à testatore generaliter prolatis sumuntur. # 30 ASSERTIO XXX. SVbstitutio pupillaris verbis singularibus, aut expressis facta dicitur, cùm testator ita dixerit, Instituo filium meum, & si filius meus hæres erit, & intra pupillarem ætatem decesserit, substituo Sempronium. # 31 ASSERTIO XXXI. SVbstitutio pupillaris facta dicitur verbis generalibus, aut ex coniecturis legalibus ab illis deductis, cum testator ita dixerit: Etsi filius meus intra pupillarem ætatem decesserit, Sempronius ei sit hæres. # 32 ASSERTIO XXXII. TEstator si ita dixerit: Filium meum hæredem instituo & Titium substituo, si filius impubes sit, pupillaris substitutio facta dicitur, sic enim suadet conditio, qualitásve personæ pupilli, cui substitutio fit. # 33 ASSERTIO XXXIII. TEstator si ita dixerit: Instituo filium meum impuberem, & si ipse decesserit in pupillari ætate, substituo Titium, sola pupillaris substitutio facta præsumitur. # 34 ASSERTIO XXXIV. PVpillaris substitutio vt fieri possit, quamplurima requiruntur, . ac primùm quidem, quòd ille, cui pupillariter substituitur sit de liberis testatoris, dummodò sit legitimus, & naturalis simul, vel legitimus tantum; qualis est is, qui per arrogationem in potestatem arrogantis transit: naturali verò ex concubina procreato substitutio pupillaris fieri non potest, quoniam in potestate patris filius naturalis non est. # 35 ASSERTIO XXXV. AVus nepotibus, & cæteris descendentibus, si eos in potestate habeat, pupillariter substituere potest iure communi; iure verò Regio, cùm nepos non possit in potestate aui nasci, ex quo pater eius per matrimonium à patris sui potestate liberatur, ex decisione l. 47. Tauri, contrà obseruandum esse, rectè adnotarunt nonnulli. # 36 ASSERTIO XXXVI. PVpillaris substitutionis secundum Requisitum est, vt ille, cui pupillariter substituitur, impubes sit; idcircò præfata substitutio intra pupillarem ætatem dumtaxat locum obtinet, & adueniente pubertate extinguitur. # 37 ASSERTIO XXXVII. PVpillaris substitutio quamuis aliter effectum sortiri non possit, quàm si pupillus in pupillari ætate decedat; tamen in dubio cùm aliud non apparet, eiusdem substitutionis fauore præsumendum est in pupillari ætate pupillum decessisse: quod rectè consuluisse Socinum, ratione concludenti adnotarunt Neoterici quidam, quorum aliquando mentio fiet. # 38 ASSERTIO XXXVIII. ÆTas pupillaris, quæ masculis 14. fœminis vero 12. anno est circumscripta, de momento ad momentum computari debebit; indèque non sufficiet vltimum diem vltimi anni attigisse pupillum, nisi in totum dies completus sit, cum nonnullis Recentioribus, contra Communem. # 39 ASSERTIO XXXIX. PVpillaris substitutionis tertium Requisitum est, quòd ille, cui fit, sit in potestate testatoris: vnde emancipatis substitutio pupillaris fieri non potest. # 40 ASSERTIO XL. EMancipatis etiam iure nouissimo pupillariter substitui non posse, rectè ante alios docuisse Bartolum: quoniam emancipationis, & patriæ potestatis differentia dumtaxat sublata est quoad successionem ab intestato; non quoad successionem de testamento, nec etiam quoad alios effectus. # 41 ASSERTIO XLI. SVbstitutio pupillaris posthumis etiam fieri potest; licèt enim posthumi in potestate testatoris non sint, tamen in his, quæ commodum, & fauorem continent, ex tempore conceptionis pro natis habentur, sic vt ipsorum iura in suspenso esse dicantur, & post natiuitatem retrò etiam nati fuisse videantur: quod in pupillari substitutione, quæ pupilli fauorem continet, æqualiter obseruandum esse, ratio ipsa iuris suadet. # 42 ASSERTIO XLII. MAter ex defectu patriæ potestatis filiis pupillariter substituere non potest, nec Africanus Iureconsultus contrarium sensit (quicquid alij dicant) sed dumtaxat formam excogitauit, quæ pupillarem substitutionem quodammodò repræsentat; eo quòd substitutus solum eo casu succedit, quo filius intra pubertatem decedit, non tamen propriè, quoniam ad bona matris dumtaxat admittitur. Hodie verò noua Iustiniani constitutione, qua de Legitima filij omnis conditio, & onus remouetur, præfata formula defendi non potest. # 43 ASSERTIO XLIII. SVbstitutio pupillaris vt valeat, patria potestas, & facti testamenti, & mortis tempore simul necessariò requiritur, nec postremum tempus sufficit, cum Castrensi, & Cumano contra Communem. # 44 ASSERTIO XLIV. PVpillaris substitutionis quartum Requisitum est, vt is, cui fit, non sit recasurus in potestatem alterius: idcircò nepoti ita demùm potest auus pupillariter substituere, si in patris potestatem non sit recasurus: Id autem non exigitur, vt substitutio ab initio valeat, vt malè crediderunt nonnulli, sed ne ex postfacto irrita fiat. # 45 ASSERTIO XLV. SVbstitutio pupillaris etiam à milite fieri non potest impuberi in alterius potestatem recasuro: & qui contrariam sententiam tribuunt Bartolo, falsò decipiuntur in verborum eius explicatione cum vtroque Socino, contra quamplures. # 46 ASSERTIO XLVI. PVpillaris substitutionis quintum Requisitum est, quòd is, cui fit, non desinat esse in potestate ante mortem testatoris: vnde pupillaris substitutio ab initio vtiliter facta extinguitur, si filius emancipetur, vel detur in adoptionem, ita quod de potestate patris naturalis exierit. # 47 ASSERTIO XLVII. PVpillaris substitutionis sextum Requisitum est, quòd pater solemne, & perfectum testamentum sibi faciat, quod ad ipsius substitutionis pupillaris creationem, & initium, necessarium est: tenet tamen substitutio pupillaris, quando aliquis de liberis etiam in testamento imperfecto, & minùs solemni substituitur. # 48 ASSERTIO XLVIII. SVbstitutio pupillaris de extraneo facta in testamento imperfecto inter liberos non tenet, cum Bartolo, & Alexandro contra quamplures. # 49 ASSERTIO XLIX. PVpillaris substitutionis septimum Requisitum est, vt filius, cui fit, sit institutus, vel exhæredatus; nam si præteritus fuerit, cùm testamentum nullum sit, vitiabitur etiam pupillaris substitutio: Si tamen filius instituatur, quamuis non adeatur hæreditas ex testamento paterno, pupillaris valebit, quia sola existentia sui hæredis etiam abstinentis se, tabulas pupillares confirmat. # 50 ASSERTIO L. SVbstitutio pupillaris conseruatur hodie rupto testamento ex causa præteritionis, vel exhæredationis, cum Communi, contra Dinum, Iasonem, & alios. # 51 ASSERTIO LI. SVbstitutio pupillaris rupto testamento per contratabulas, non irritatur iuxta opinionem Bartoli, quæ securè defenditur. # 52 ASSERTIO LII. RVpto testamento per querelam, ita demum pupillaris substitutio irritatur, si testamentum in totum, secus si pro parte rumpatur, cum sententia communi. # 53 ASSERTIO LIII. PVpillaris substitutionis octauum Requisitum est, quòd hæreditas adita sit, vt valeat substitutio; existentia tamen sui hæredis, vt diximus, confirmatur, item de iure huius Regni etiam nullo hærede adeunte valebit. # 54 ASSERTIO LIV. PEr pupillarem substitutionem succeditur pupillo in omnibus bonis vndecunque quæsitis; imò etsi in vna re tantùm pupillaris substitutio fiat, ad omnia bona pupilli trahitur. # 55 ASSERTIO LV. EXemplaris substitutio dicitur testamentum furiosi, sicut pupillaris, pupilli, licèt à pupillari aliquando differat: & sic appellatur, quia ad exemplum pupillaris fuit introducta; quemadmodum enim moribus probatum fuit, ob ætatis defectum licere patri pupillarem substitutionem facere fauore pupillorum; sic etiam propter similitudinem quandam pietatis, visum quoque iustum est, ob defectum mentis filiorum, parentibus permittendum esse pro filiis testari. # 56 ASSERTIO LVI. EXemplaris substitutio primùm indulto Principis{ De Exẽplari substitut. assert. 15. } admissa, postmodùm constitutione principali, & lege generali confirmata, quam Iustinianus tulit, & per eam, potestatem sustituendi exemplariter omnibus parentibus indulsit, sed eam certis circumstantiis vallauit, quæ nisi interuenissent, non subsisteret. # 57 ASSERTIO LVII. EXemplaris substitutionis variæ diffinitiones traduntur, mihi autem Imolæ, Politi, ac aliorum diffinitionibus prætermissis, verior videtur ea, quæ solet à Recentioribus magis communiter probari, vt substitutio exemplaris sit testamentum, quod fit à parentibus pro filiis puberibus furiosis, vel alterius morbi causâ testari non valentibus. # 58 ASSERTIO LVIII. EXemplaris substitutio ita demùm à matre quoque fieri potest, & ab auo, & proauo, & reliquis ascendentibus vtriusque sexus: in quo differt à pupillari, quæ fieri nequit à matre, nec ab aliis ascendentibus, qui eos non habent in potestate, quibus pupillariter substituunt. # 59 ASSERTIO LIX. EXemplaris substitutio ita demùm à matre fieri potest, si à patre non fuerit facta, & sic in defectum patris non facientis, non aliàs; similiter auus paternus non potest exemplariter substituere nisi matre deficiente, aut non substituente, & deficiente ano paterno, auus maternus substituit: non ergo possunt prædicti diuersas substitutiones exemplares simul facere, sed suo ordine: quicquid cum Bartolo contrà tenuerint nonnulli, qui inter substitutos bona diuidenda fore malè etiam existimarunt. # 60 ASSERTIO LX. EXemplaris substitutio sicut liberis puberibus mente captis fieri potest, sic & furiosis, & mutis, & prodigis, item & surdis, qui ex legis præcepto testari non possunt. # 61 ASSERTIO LXI. PAter exemplarem substitutionem faciendo, filios mente capti, vel furiosi substituere tenetur, eosque cæteris aliis præferte: nec potest vnum filium substituendo, alios præterire, vel iure nouiori absque legitima causa exhæredare, aliàs substitutio nullius momenti erit, ex sententia Bartoli, quæ contra alios defenditur. # 62 ASSERTIO LXII. EXemplaris substitutio expressa matrem excludit, cum Bartolo, contra quamplures. # 63 ASSERTIO LXIII. SVbstitutio exemplaris tacita matrem non excludit, sicut nec pupillaris, ad cuius similitudinem introducta fuit. # 64 ASSERTIO LXIV. EXemplaris substitutio tacita, quæ in Compendiosa comprehenditur, & vim expressæ habet, matrem excludit. # 65 ASSERTIO LXV. SVbstitutio vulgaris expressa tacitam Exemplarem continet, quicquid multi repugnent, idque etiamsi tempore testamenti filius, cui pater substituit, furiosus non erat, vel mente captus, sed furor, & dementia deinde superuenit. # 66 ASSERTIO LXVI. RAtio concludens est, quòd sicuti in substitutione vulgari expressa filio impuberi facta, ex dispositione legis coniecturantis præsumptam testatoris voluntatem, præsumimus testatorem idem dispositurum, si filium in pupillari ætate moriturum cogitasset, & hoc quidem ad Beneficium pupilli, cui pater prouidere, & consulere voluit: sic pariter præsumere debemus eadem ratione, quòd pater, qui sustituit filio per vulgarem, voluerit etiam substituere per Exemplarem, eueniente casu furoris, & dementiæ. # 67 ASSERTIO LXVII. SVbstitutio Exemplaris cessante morbo, aut furore euanescit: reconualescit tamen, quando furor reuersus est viuo adhuc ipso testatore, qui decessit cum eodem testamento, & tunc filius eodem furoris morbo laborabat. # 68 ASSERTIO LXVIII. MOrtuo testatore, qui exemplariter substituit, si furor cessauit, deinde diu pòst reuersus est, Exemplaris substitutio non reconualescit. # 69 ASSERTIO LXIX. SVbstitutus in Exemplari consequitur omnia bona pupilli, sicut in pupillari. # 70 ASSERTIO LXX. SVbstitutio Compendiosa dicitur, quæ sub verborum{ De compendiosa substitut. assert. 12. } compendio plura tempora, seu plures continet substitutiones: in quo in effectu residet Bartol. ac rectè dicit, quòd Compendiosa substitutio est secunda institutio, quæ sub conditione mortis, vel alia, multa complectitur tempora. # 71 ASSERTIO LXXI. SVbstitutio Compendiosa verbis singularibus, aut specialibus facta dicitur, cùm testator ita dixit: Et si filius meus decesserit intra pupillarem ætatem, vel pòst, substituo Titium; idem si testator dixerit: Et si filius meus decesserit intra vigesimum quintum annum, substituo Caium. # 72 ASSERTIO LXXII. SVbstitutio Compendiosa dicitur, cùm mentio mortis etiam indefinitè fit, licèt tempus certum aut incertum non exprimatur: idcircò quando testator ita dixerit Post mortem filij mei substituo Caium, substitutio cópendiosa erit, vt Ruinus & Ripa rectissimè adnotarunt. # 73 ASSERTIO LXXIII. SVbstitutio Compendiosa dicitur, etiam cùm mentio mortis facta non est; si tamen conditio talis exprimatur, quæ relationem habeat in futurum, veluti si testator dixerit: Substituo Titium si nanis ex Asia venerit; quod ita procedit, si indefinitè præfata conditio apponatur, ac si dictio quandocunque apponatur: quicquid nonnulli Recentiores repugnent. # 74 ASSERITO LXXIV. COmpendiosa substitutio apta est comprehendere vulgarem, pupillarem, & fideicommissariam substitutionem, ac denique omnes alias, quæ secundum qualitatem personæ facientis, & recipientis fieri possunt. # 75 ASSERTIO LXXV. SVbstitutio compendiosa facta à milite verbis directis, intra pupillarem ætatem filio decedente, valet vt pupillaris idque secundùm ius commune: post pubertatem verò valida est vt directa militaris, ex qua substitutus capit tantùm bona patris cum fructibus in hæreditate inuentis, idque de iure speciali. # 76 ASSERTIO LXXVI. SVbstitutio compendiosa facta à milite verbis directis, etiam matre existente in medio omni tempore directa censetur, vt matrem excludat, dummodò ad certam ætatem restringatur. Quòd si facta sit absque præfinitione certæ ætatis, post pubertatem flectitur in fideicommissariam, idque de iure communi: sed de iure Regio Partitarum indistinctè obliquari videtur post pubertatem, vt matrem pupilli non excludat. # 77 ASSERTIO LXXVII. SVbstitutio compendiosa facta à milite verbis comnibus, ante pubertatem valet iure directo, posteà verò viuente, vel præmortua matre, obliqui sit, cum Castrensi, & Saliceto; quicquid Bartolus aliter distinguat. # 78 ASSERTIO LXXVIII. SEmper fideicommissaria reputatur substitutio, quæ à quocumque, siue milite siue pagano verbis obliquis fit, idque siue mater instituti viuat, siue præmortua sit. # 79 ASSERTIO LXXIX. SVbstitutio compendiosa verbis directis à pagano facta, ante pubertatem valet vt pupillaris, posteà verò nullo modo: aliquando tamen ex pluribus causis ad fideicommissariam trahitur, etiam verbis directis facta substitutio. # 80 ASSERTIO LXXX. SVbstitutio compendiosa facta à pagano verbis communibus, ante pubertatem erit directa, vt & matrem pupilli excludere possit, posteà verò fideicommissaria. # 81 ASSERTIO LXXXI. SVbstitutio compendiosa ita concepta: Quandocunque decesserit filius meus, volo quòd bona dentur, vel distribuantur inter pauperes, mortuo filio intra pubertatem, iure directo valet, vt bona eiusdem in substitutione veniant; post pubertatem verò valet vt fideicommissaria. # 82 ASSERTIO LXXXII. REciproca substitutio dicitur, quoties duobus, vel{ De substitutione reciproca, quam & Breuiloquam appellant Doctores, assert. 4. } pluribus hæredibus institutis, eos inuicem substituit testator, sic vt vnus in alterius defectum subrogetur: & verbis singularibus facta censetur, si ita dictum fuerit: Caium, & Mænium instituo, & Caio substituo Mænium, & Mæuio substituo Caium: quòd si testator ita dixit: Sempronium, & Titium instituo, & eos inuicem substituo, etiam reciproca facta dicitur, sed verbis specialibus. # 83 ASSERTIO LXXXIII. REciproca substitutio verbis generalibus concepta dicitur, quando testator ita substituit: Titius, & Sempronius, vter eorum viuet, hæres mihi esto, nec dictio illa mihi pupillarem substitutionem impedit, si qualitas personarum eam patiatur. Idem etiam dicendum erit, si testator sic adiiciat: Titius & Sempronius inuicem substiuti mihi hæredes estote; reciproce enim substituti dicuntur. # 84 ASSERTIO LXXXIV. REciproca substitutio aliquando vulgarem tantùm substitutionem continet, sicuti quando sit duobus ætate maioribus, vel quando fit vni puberi, & alteri impuberi: Aliquando vulgarem, & pupillarem, sicuti quando sit duobus filiis impuberibus: Aliquando vulgarem, pupillarem, & exemplarem; veluti quando fit duobus filiis impuberibus furiosis, seu mente captis: quòd si filiis maioribus, mente captis, vel furiosis facta sit, vulgarem continet, vsque ad hæreditatis aditionem; deinde adita hæreditate, exemplarem tantùm. # 85 ASSERTIO LXXXV. Fideicommissaria substitutio sub Reciproca non continetur, nisi testator reciprocè substituendo ita dixerit: Luos inuicem substituo vulgariter, pupillariter, & per fideicommissum; vel nisi cum Reciproca coniuncta sit Compendiosa: tunc enim fideicommissaria comprehenditur, ex quo compendiosa habet tractum temporis in futurum, quo fideicommissaria designatur. # 86 ASSERTIO LXXXVI. INter caetera, quæ ad ordinanda testamenta pro for{ De liberis, & posthumis hæredibus instituendis, vel exheredandis: Item & de præteritione eorum, de consilio Calli, Aquilij circa nepotes, & de lege Velleia, assert. 30. }ma, aut solemnitate necessariò desiderantur, omnibúsque necessitaria, & communia sunt, principale ius est de liberis hæredibus instituendis, vel nominatim exhæredandis: quod ita parentibus incumbit, vt ipsis non sufficiat generalis illa obseruatio, quæ iure testari cæteros adstringit, hoc est forma, & solemnitate à iure introduca; sed illa quoque requiratur, vt scilicet liberos iam natos, vel quos nascituros sperant, hæredes instituant, vel exhæredes nominarim faciant; ne aliàs eorum præteritione, aut ab initio nullum sit testamentum, aut ex postfacto rumpi debeat. # 87 ASSERTIO LXXXVII. Liberorum appellatione, tam masculi, quàm fæminæ, tam nati, quàm nascituri, & tam priores, quàm posteriores filij continentur: cæterùm in materia præsenti non tam latè patet appellatio prædicta, sed ad natos dumtaxat refertur verbum liberis, filij verò nondum nati sub verbo posthumis continentur. Deinde Pandectarum iure verbum præfatum ad filios tantùm masculos referendum, id euincit, quòd fœminarum, nepotum, & aliorum deinde institutio, aut exhæredatio non tam præcifa sit, sed eos, inter alios exhæredari sufficiat, vt Iustinianus expressit. # 88 ASSERTIO LXXXVIII. PRæteritio quid, & quotuplex, diuersimodè explicarunt Doctores: mihi admodùm placet, præteritionis triplicem speciem constituendam. Deinde sic definiendum, vt silentium sit non expressè instituti, vel nominarim exhæredari. # 89 ASSERTIO LXXXIX. EXhæredatio nominarim facta dicitur, quoties filij exhæredati nomen, aut pronomen, vel cognomen exprimitur: vel cùm vnicus tantùm filius testatoris existit, & filius exhæs esto dicitur. Sed si plures filij sint, & ita exhæredatio concipiatur, benigna interpretatione non valet; & consequenter testamentum redditur nullum. # 90 ASSERTIO XC. EXhæredationem verbis contumeliosis factam, valere certum est, institutionem verò, vel legatum huiusmodi verbis adiectis, vitiari, Communis existimat, quæ lege quadam Partitæ approbatur: in puncto tamen stricti iuris vera non est; idcircò cum Socino, & Cumano libentius probauerim, institutionem, & legatum in quocunque valere indistinctè, etsi verba contumeliosa adiecta fuerint, dummodò sublata turpi, vel iniuriosa demonstratione, certa remaneat hæredis, vel legatarij persona. # 91 ASSERTIO XCI. Exhæredatio his verbis facta: Ex adulterio natum exhæredem facio, licèt ab initio valida sit; si tamen filius, quia natus ex adulterio exhæredatus, probat se filium testatoris esse, exhæredatio non valet, vnde & Carbonianam eo casu habere debebit. # 92 ASSERTIO XCII. Filij ab hæreditate parentum, nisi certo indicio, aut dispositione certa sunt remouendi: idcircò sub conditione exhæredari non possunt, quoniam cùm conditio sui naturâ ad esse, vel ad non esse possit, filiorum ius incertum esset, vel in suspenso maneret, & conditione pendente præteriti dicerentur, quicquid Cumanus repugnet. # 93 ASSERTIO XCIII. Exhæredatio conditionalis non tantùm in filio suo hærede, sed & in omnibus liberis, qui exhæredari possunt, vitiosa est, quicquid Recentiores nonnulli in contrarium contendant. Differt tamen inter prædictos in hoc, quòd in filio suo vitiosa exhæredatio pro præteritione habetur. & nullum reddit testamentum paternum: In aliis verò liberis licèt vitiosa sit, & præteritionem inducat, per eam tamen testamentum non redditur nullum, sed vel ius accrescendi ad certam portionem eis præstatur iure ciuili, vel bonorum possessio contra tabulas datur iure prætorio, quæ non daretur si ritè exhæredati forent. # 94 ASSERTIO XCIV. EXhæredatio facta inter personas vnius gradûs valida est, & filius per eam à toto illo gradu submouetur, non à sequentibus: quòd si in principio testamenti fiat, ad omnes gradus pertinet; sed post omnes gradus, vel in fine scripta exhæredatio, ad gradum proximè antecedentem tantùm refertur, contra Communem, idque dc iure communi: deiure verò Regio propter legem quandam Partitæ, Communis præualebit: item & iure Authenr. quo cum causæ expressione exhæredatio fieri debet. # 95 ASSERTIO XCV. Filius si præteritus sit à primo gradu, & exhæredatus à secundo, primus ille gradus nullus est à principio, & habetur perinde ac si scriptus non esset; idcircò testamentum valet, & ab eo gradu incipit, in quo exhæredatus est filius. In posthumo contrà obseruatur, nam primus gradus, à quo posthumus præteritus est, valet ab initio mero iure, licèt rumpatur posteà nato posthumo, qui in eo gradu inuenit hæreditatem, & ad suam vtilitatem illud rumpit, vnde & sequens rumpi debet, nec iure subsistere potest. # 96 ASSERTIO XCVI. TEstamentum in quo filius præteritus est, vsque adeò nullum est, vt quamuis filius viuo patre decedat, iure non valeat. Sed si posthumus præteritus viuo patre moriatur, ex constitutionibus Adriani, & Antonini testamentum conualescit: fortassis hoc ideò, quòd testamentum ab initio valuerit, & non nisi mortuo patre rumpi potuerit; vnde facilius sustinetur, cum validum fuerit à principio, quàm cùm filius in potestate præteritus est, quo casu testamentum nullum est ab initio. # 97 ASSERTIO XCVII. TEstamentum vt valeat, iure nouiori authent. non sufficit, quòd filius nominatim exhæredetur, sed quòd expressâ certâ causâ, ex hæredario fiat, necesse est; aliàs causâ non expressâ testamentum nullum erit, nec ad impugnandum illud, filius habebit necesse inofficiosi testamenti querelam intentare. # 98 ASSERTIO XCVIII. G Alius Aquilius qui formam induxit, quâ nepotes posthumi ab auis possent hæredes institui, familiaris, & collega fuit Ciceronis, sub Imperio Marci Antonij Philosophi floruit, posteà Præceptor Commodi Imperatoris creatus est, ac denique Septimum Seuerum docuit, & Papiniani Magister fuit. # 99 ASSERTIO XCIX. POsthumi propriè dicuntur, qui post humatum, & sepultum patrem nascuntur: Nati verò ante mortem, impropriè, vel ex iuris interpretatione, quia agnascendo ad instar posthumorum testamentum rumpunt. # 100 ASSERTIO C. SCæuolæ Iureconsulti disputationè totam versari circa formulam Galli Aquilij, & legis Velleiæ, in primisue Galli Aquilij formulam, cautionèmve retulisse, postmodùm ex §. quidam rectè, vsque ad §. nunc de lege, eundem, Gallum interpretatum fuisse, ac denique ex §. nunc de lege, vsque in finem legis, Velleij sententiam explicasse. # 101 ASSERTIO CI. GAllum Aquilium de posthumis tractasse, qui verè, & propriè posthumi sunt, idest de his, qui mortuo iam parente nascuntur: Legem Velleiam de his qui non tam propriè posthumi, quàm posthumorum loco habentur, idest, qui viuo testatore nascuntur. # 102 ASSERTIO CII. GAlii Aquilij cautionem, & legis Velleiæ prouisionem non intelligendam de filiis posthumis, sed de his, qui descendunt ab illis, hoc est de nepotibus, & pronepotibus posthumis, nec indistinctè dc omnibus, sed de illis dumtaxat, qui si facti testamenti tempore nati essent, non forent sui hæredes testatori, vt pote quia præcedebantur à patre, tales tamen sunt, vt patre defuncto sui hæredes futuri sint, ac hæredes non instituti, vel nominarim non exhæredati ad similitudinem filiorum rumperent testamentum ante ipsorum natiuitatem ab auo factum, idque vel agnatione, vel successione. # 103 ASSERTIO CIII. POsthumi sui mentionem factam in iure negari nori posse; idcircò communem Doctorum diuisionem placere, vt posthumi quidam sint sui, quidam alieni. Posthumus suus dicitur ille, qui si viuo patre nasceretur, in eius potestate esset futurus, & primum locum in successione obtineret: alienus verò dicitur, qui etiamsi viuo testatore nasceretur, inter suos ei hæres futurus non esset. # 104 ASSERTIO CIV. POsthumus suus hæres dicitur non dum in vtero est (tunc enim magis propriè dicitur venter) sed postquam in lucem editus est; tunc tamè retractatus intelligitur, atque in potestate, & consequenter suus hæres fuisse: idque fauore quodam introductum, quo posthumo omnia iura in tempus nascendi reseruantur. # 105 ASSERTIO CV. POsthumi sui institutionem lege 12. Tabularum prohibitam fuisse, & mediâ Iurisprudentiâ inuentam, falsò intellexisse Alciatum; idcircò cum communi sententia verius esse, lege ipsa 12. Tabularum talem institutionem permissam. # 106 ASSERTIO CVI. POsthumi alieni institutionem lege 12. Tabularum potiùs videri permissam, quàm prohibitam, quidquid in contrarium nonnulli contendant. # 107 ASSERTIO CVII. INstitutionem posthumi factam à matre iure ciuili non tenuisse, quoniam fœmina habere non poterat posthumos suos, hoc est in potestate. # 108 ASSERTIO CVIII. POsthumus nepos, de quo Gallus Aquilius tractauit, non simpliciter, aut absolutè alienus dici potest, quidquid aliter existimauerit Communis; nam licèt attento tempore testamenti suus non esset, quia præcedebatur à patre, tamen attèro tempore mortis aui, à nemine præceditur, sed primum locum obtinet sublato iam patre de medio: idcircò consuluit Gallus talem posthumum in id tempus instituendum, quo futurus esset suus. # 109 ASSERTIO CIX. GAllum Aquilium nihil statuisse contra communes iuris ciuilis regulas (nec enim poterat) sed dumtaxat cautionem excogitasse, quâ posthumi nepotes institui possent, qui tempore testamenti à patre præcedebantur: deinde nec ius nouum induxisse in suo consilio, sed ex iure, quod erat, præfatam cautionem adinuenisse, quæ pro testamentorum conseruatione valdè vtilis, & necessaria fuit. # 110 ASSERTIO CX. GAlium Aquilium, & legem Velleiam non intendisse per formulas supradictas, vt nepotes posthumi ex hæreditate aui aliquid consequi possent, cùm à patre præcederentur, sed dumtaxat curasse, ne testamentum rumperent cùm à nemine præcedebantur, & se insticutos non inueniebant. # 111 ASSERTIO CXI. GAlii Aquilij formula, aut consilio, nepos ex filia non continetur, quia nepotem ex filia rectè potest auus præterire, nec præteritus rumpit testamentum. # 112 ASSERTIO CXII AQuæ, & ignis interdictio olim apud Romanos in vsu fuerat, & morti ipsi æquiparabatur, sed postmodùm paulatim huiusmodi pœna in vsu esse desiit, & eius loco deportatio successit, quæ cùm iure ciuili, & ciuitatem, &c bona auferat, velut mors quædam iudicatur eodem iure: vnde in consilio, aut formula Galli Aquilij institutionè posthumi in casum mortis factam, rectè extendit Iureconsultus Scæuola ad casum interdictionis aquæ, & ignis, siue deportationis, quæ in eius locum successit. # 113 ASSERTIO CXIII. SCæuolam Iureconsultum, institutionem posthumi ad casum deportationis traxisse, non vt quæstionem potestatis solùm proponeret, sed vt ostenderet testatorem concipientem posthumi institutionem in casum mortis dumtaxat iuxta formulam Galli Aquilij, voluisse etiam eueniente simili casu posthumum admitti, quamuis casus eueniens expressus non esset. # 114 ASSERTIO CXIV. SCæuola Iureconsultus dum casum emancipationis, mortis casui similè facit, tacitò, apertè tamen quæstionem potestatis declarat; frustrà enim ad casum emancipationis casum mortis extenderet, si ad eum casum, & similes concipi posse institutionem non supponeret. # 115 ASSERTIO CXV. CAsum emancipationis, quem ad extensionem casus mortis Scæuola adduxit, non pertinere ad filium, cuius emancipatio institutionem non infirmat, licèt iura sui hæredis auferat, sed ad nepotem, qui præteritus fuit, ideóque non obstat pronepoti posthumo. # 116 ASSERTIO CXVI. CVm lege 12. Tabularum libera disponendi de re{ De inofficioso testament. assert. 11. }bus propriis facultas esset testatoribus concessa, & exhæredandi filios, quos & occidere licebat; filij olim testamenta parentum, in quibus exhæredati erant, nullo iure rescindere poterant, sed per exhæredationem à successione eorum excludebantur omninò. # 117 ASSERTIO CXVII. QVa ratione veteres Prudentes ad fugiendum legis 12. tabularum rigorem induxerunt, vt filij, qui non poterant allegare, patres, eos exhæredare non potuisse, colore dementiæ parentum, quasi sanæ mentis non essent, testamentum accusarent; & hoc quidem, non quasi verè furiosi, vel dementes testati fuerint, sed rectè quidem fecerint testamentum, vt pote, qui instituere, vel exhæredare dumtaxat tenebantur, sed non ex officio pietatis; nam si verè furiosi essent, vel dementes, testamentum nullum esset. # 118 ASSERTIO CXVIII. EX his securè probauerim, lege 12. Tabularum querelam inofficiosi testamenti cognitam non fuisse; imò eo iure liberè, & sine querelæ metu filium, etiam absque alia, quàm exhæredationis causâ ab hæreditate patris cum effectu submoueri potuisse. # 119 ASSERTIO CXIX. FIliis in potestate suorum hæredum nomen indultum est, ac lege 12. Tabularum, ne iudicio quidem parentum, nisi certis de causis ab hæreditate eorum submoueri poterant; in causis autem longè à veritate aberrarunt Doctores: verissima sententia est, verbum, nisi certis de causis, quod in iure Pandectarum reperitur, ad exhæredationem, & emancipationem referendum esse, per quas filius ab hæreditate patris submouebatur, non verò ad legitimas alias causas, quæ multò pòst à Iustiniano introductæ fuerunt. # 120 ASSERTIO CXX. VErbum nisi certis de causis, quod in iure Pandectarum reperitur, hoc est, in l. cùm ratio, ff. de bonis damnatorum, non referendum ad causas propter quas filius exhæredatus, de inofficioso testamento agens, non obtinebat, quod nonnulli Recentiores existimarunt, sed falsò quidem, vtpote cùm in versiculo, ac ne iudicio quidem, illius legis, de iure duodecim Tabularum loquatur Iureconsultus Paulus, quo inofficiosi testamenti querela non erat cognita. # 121 ASSERTIO CXXI. INofficiosum testamentum dicere, hoc est, allegare quare exhæredari, vel præteriri non debuerit, docerèque immerentem se, & ideò indignè præteritum, vel etiam exhæredatione submotum. Vnde inofficiosi testamenti querelâ agens, & actionem personalem, & accusationem proponit; accusat enim iniquitatem parentis, quòd eum exhæredauerit, deinde & testamentú rescindi postulat, ac denique hæreditatem postulat. # 122 ASSERTIO CXXII. QVerela inofficiosi testamenti non est idem cum petitione hæreditatis, sed in multis longè dissimilis, contra Recentiores. # 123 ASSERTIO CXXIII. QVerela inofficiosi testamenti frequens est; omnibus enim datur tam parentibus, quàm liberis, hoc est ascendentibus, & descendentibus, fratribus ita demum, si turpis persona fuerit instituta, non aliàs, idque tam Digestorum, quam Codicis iure. Filiis verò fratrum, & cæteris collateralibus, qui sunt vltra fratrem, denegatur omninò. # 124 ASSERTIO CXXIV. INofficiofi testamenti querela, non solùm exhæredatis filiis iure Digestorum dabatur, sed etiam institutis in minori parte, quàm esset Legitima, vel fideicomissis, aut legatis grauatis, siue à linea materna præteritis. # 125 ASSERTIO CXXV. IVs agendi ad supplementum filiis competens, iure Codicis introductum, nec iure Digestorum cognitum: vnde in quibus casibus hodie potest ad supplementum filius agere, Digestorum iure inofficiosi testamenti querela poterat experiri. # 126 ASSERTIO CXXVI. POsthumi exhæredatione, etiam nouo iure Codicis testamentum mero iure valere, & ad eius rescissionem, necessariam esse inofficiosi querelam, tametsi posthumus nullam causam ingratitudinis committere possit, contra Communem defenditur. # 127 ASSERTIO CXXVII. ACquirendæ hæreditatis verbo, omnes modi comprehenduntur, quibus hæreditas delata quæri potest: hoc est, aditio, pro hærede gestio, agnitio, cretio, &{ De acquirenda vel omittẽda hæreditate, assertio 1. 8. } immixtio; hi tamen licèt aliquando confundantur, siue; promiscuè accipiantur à Iureconsultis: propriè tamen inter se differunt. # 128 ASSERTIO CXXVIII. A Ditionem, & pro hærede gestionem idem non esse, sed diuersa, contra Bartolum. # 129 ASSERTIO CXXIX. ADitio, & repudiatio extraneorum, immixtio, & abstentio suorum. # 130 ASSERTIO CXXX. OMittendæ hæreditatis verbum in genere sumptum, omnes modos comprehendit, quibus quis desiit hæreditatem acquirere, hoc est repudiationem, recusationem, abstentionem, & omissionem, & magis propriè omitti hæreditas dicitur, quàm amitti, proptereà quod amitti verbum, ius iam quæsitum denotat, quod repudiatione, & aliis modis similibus adaptari non potest. # 131 ASSERTIO CXXXI. HÆreditas ab hero, id est domino appellatur; veteres enim hæredes pro dominis appellabant: & definitur, vt sit successio in vniuersum ius, quod defunctus habuit; intelligendo tamen, vt verbum successio loco generis apponatur, & actiuè accipiatur, vt scilicet quandam fictam personam efficiat, quæ testatorem ipsum repræsentat. # 132 ASSERTIO CXXXII. HÆreditas provt est persona ficta, quæ defunctum repræsentat, interim dicitur, dum hæres non adit, & per eius aditionem extinguitur; tunc enim hæres existit, qui rerum hæreditariarum dominus est, & verè defunctum repræsentat. Cæterùm quatenus accipitur pro patrimonio defundi, & vniuersitate illa bonorum, quæ ad hæredem peruenit, adhuc post aditionem hæreditas dici potest. # 133 ASSERTIO CXXXIII. FInes, & effectus, propter quos aditio hæreditatis facienda est, vtiles sunt, putà ne irritum testamentum fiat nullo adeunte, vtque adita hæreditate peti possint in testamento relicta, vtque habeant aditione facta creditores, cum quibus pro debitis experiantur, & ne vacua dominia, seu bona diutiùs sine domino sint. # 134 ASSERTIO CXXXIV. HÆreditas pro parte adiri non potest, & pro parte repudiari, siue simul, siue discretis partibus delata fuerit; absurdum enim est, vt quis pro parte approbei iudicium testatoris, & pro parte rejiciat: vel quia fictione iuris defunctus pro parte tantùm repræsentari non potest, sicut: nec naturâ fieri potest, vt quis pro parte viuar & pro parte mortuus sit, aut propter repugnantiam iuris, quod non patitur, vt quis pro parte decedat testatus & pro parte intestatus, & ad hæredes quoque ab intestaro extendi potest, vt obiectioni quorundam satisfiat. # 135 ASSERTIO CXXXV. FIlius hæres institutus à parente, Legitimam tantum agnoscere, quæ iure hæreditario defertur, & reliquam hæreditatem repudiare non potest, sed pleno iure adire hæreditatem, aut eam in solidum repudiare debet. # 136 ASSERTIO CXXXVI. HÆres institutus, quandiu de iure ciuili, vel de iure prætorio admitti potest, substitutioni locus non est. # 137 ASSERTIO CXXXVII. IVsadeundi hæreditatè ciuile est, & triginta annorum spatio durat, quiquid alij aliter sentiant, nec tollitur noua Iustiniani constitutione, quæ sub titulo C. de iure deliberandi, continetur, & dumtaxat procedit quando hæredi ad deliberandum, vel adeundum terminus præfigitur. # 138 ASSERTIO CXXXVIII. HÆres institutus, à iure adeundi vniuersaliter licèt non excludatur nisi spatio annorum triginta; tamen à petitione aliquarum rerum particularium, quæ cum titulo, & bona fide possessæ sint, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes excluditur. # 139 ASSERTIO CXXXIX. Filiusfamilias, vel seruus hæreditatem delatam nisi iussu patris, vel domini adire non possunt, nec etiam acquirere nisi ipsis volentibus, aut iubentibus: quoniam hæreditas sui naturâ & debita continet, & credita, quibus obligatur hæres adeundo; Pater autem, vel Dominus sine consensu, & voluntate, æri alieno obligari non debent. # 140 ASSERTIO CXL. BOnorum possessio, & restitutio ex fideicommisso licèt non requirant iussum patris præcedere, sicut hæreditatis aditio requirit, sed sussiciat, quòd sequatur; ex eis tamen non anteà obligatur pater, quàm ratum habeat quod à filio gestum est. # 141 ASSERTIO CXLI. Filiusfamilias sine iussu patris etiam opulentam hæreditatem adire non potest, contra Iasonem, & alios. # 142 ASSERTIO CXLII. Filiusfamilias quamuis ex omni causa & contractu, tanquam paterfamilias obligetur, tamen hæreditatem adeundo absque iussu parentis, creditoribus non obligatur. # 143 ASSERTIO CXLIII. Filiusfamilias noua Iustiniani constitutione adire potest hæreditatem, etiamsi pater dare licentiam recuset, & pleno iure, hoc est in proprietate, & vsufructu eam acquirit: inscio tamen, aut inconsulto patre adire non potest, cum Angelo, & tasone: quorum sententia in ftricta disputatione verior est, contraria tamen expressim probatur lege quadam Partitæ, quæ in praxi obtinebit. # 144 ASSERTIO CXLIV. HÆreditas non adita regulariter non transmittitur ad hæredes, nisi ex potentia suitatis, vel sanguinis, vel ex capite iuris deliberandi: ex quocunque tamen capite transmissio fiat, hæreditas vt adeunda transmittitur, non vt adita; vnde hæres ipse poterit illam adire, vel repudiare, sicut defunctus poterat. # 145 ASSERTIO CXLV. COnditionis definitiones quamplurimæ ab Azone,{ De conditionibus, & demonstration. assert. 22. } & aliis traduntur; mihi semper placuit Bartoli definitio, vt conditio sit futurus euentus in quem dispositio suspenditur: Vnde deducitur manifestè, quòd quæ ad præsens, vel præteritum tempus confertur, non dicitur propriè conditio. # 146 ASSERTIO CXLVI. COnditiones de præterito, vel de præsenti, licèt propriè conditiones non sint, tamen de Legitima filij ipso iure tolluntur ex noua constitutione l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento. Quia saltem moram aliquam, aut dilationem afferunt, quæ verbis eius legis, & intentioni Imperatoris repugnant. # 147 ASSERTIO CXLVII. QVæ facti sunt cùm non præsumantur à iure, & conditio quid facti esse dicatur, probamus libenter opinionem dicentium, dispositionem in dubio præsumi potiùs puram, quàm conditionalem: id quod non procedit, quando lex subintelligit conditionem in actu, vel natura ipsius rei significat eam, aut mens testatoris ita suadet. # 148 ASSERTIO CXLVIII. INter conditionem, & modum permultæ sunt differentiæ; inter alias tamen duæ præcipuæ notantur. Prima, quòd Conditio impleri debet antequam actus perficiatur: Modus verò impleri potest post dispositionem & actum perfectum. Secunda, quòd Modus non impedit acquisitionem fieri ab initio, licèt resoluatur eo deinde non impleto; Conditio verò impedit acquisitionem ab initio, quoniam nihil ponit in esse, donec ei fuerit satisfactum. # 149 ASSERTIO CXLIX. DIspositioni quando talia verba adiiciuntur, vt significare videantur conditionem, vel modum, in dubio præsumitur potiùs modus, quàm conditio. # 150 ASSERTIO CL. COnditionis implementum in contractibus, ad tempus conctractùs retrotrahitur, & consequenter quoad nonnullos effectus Iuris id tempus expectatur, dummodò extremorum habilitas sit, aliàs secus: in vltimis verò voluntatibus prædicta retrotractio non fit; idcircò quoad eosdem effectus, is dies consideratur, quo cedit legatum, cum communi, contra Donellum, & alios. # 151 ASSERTIO CLI. LEgatum sine die vel conditione relictum præsens est; legatum verò purum differt à legato præsenti, nec idem sunt purum legatum, & præsens, cum Recentioribus, contra Communem. # 152 ASSERTIO CLII. CVm tempus fauore debitoris in dubio appositum censeatur, & quilibet iuri pro se introducto possit renunciare, consequens sit, vt legatum in diem certam relictum, etiam inuito creditore, ante diem ab hærede solui possit. # 153 ASSERTIO CLIII. HÆredes mariti, qui intra annum dotem vxori reddere tenentur, posse non expectato anno, statim dotem restituere, vt sic excusentur intra annum à præstatione alimentorum, quæ debentur mulieri, donec ei non soluitur dos. # 154 ASSERTIO CLIV. EX legato in diè certam relicto, ante aduentum diei, statim obligatio nascitur, quamuis petitio, vel executio in diem differatur, cum sententia communi. # 155 ASSERTIO CLV. VErbum cùm morietur, vitæ tempus amplectitur; ideò licèt iure antiquo, post mortem suam nemini hæreditas, vel legatum relinqui posset, tamen cùm morietur hæres, vel legatarius, vtiliter legabatur. # 156 ASSERTIO CLVI. TEstatores, qui impossibiles conditiones in testamentis adiiciunt, per errorè eas adiecisse videntur, & eo animo, vt vellent ne vltimæ voluntati nocerent; ideò pro non scriptis habentur, & dispositiones puræ remanent, & validæ. # 157 ASSERTIO CLVII. SEd in contractibus contrahentes, non per errorem, sed consultò eas apposuisse videntur, nec contrahendi, vtilève negotium gerendi animum habuisse, illusorium potiùs & inanem actum efficere voluisse; idcirco impossibili conditione adiecta, contractus vitiantur. # 158 ASSERTIO CLVIII. SI seruo libertas relinquatur sub conditione, si millies hæredi dederit, tam difficili conditione apposita, testator non censetur habuisse animum dandæ libertatis: ideò seruus statuliber non est; neque, quamuis adimpleat conditionem, liber fieri poterit. # 159 ASSERTIO CLIX. QVi sub impossibili conditione matrimonium contrahunt, ipsius matrimonij fauore, purè contrahere, & ex eorum voluntate ratum esse matrimonium creditur; ideò impossibiles conditiones pro non adiectis habentur. # 160 ASSERTIO CLX. CAutio Mutiana solùm obtinet in conditionibus negatiuis, quæ in non faciendo conceptæ sunt, & ante mortem impleri non possunt; in affirmatiuis verò ita demùm, si implicitam habeant negatiuam, non aliàs. # 161 ASSERTIO CLXI. LEgata relicta sub conditione, quæ in non faciendo concipitur, præstita Mutiana cautione de non faciendo, vel de parendo conditioni, statim peti possunt; Valent autem sic concepta legata, vel quod in ipso momento moriendi tribuendo magis vitæ, quàm morti, impleri conditio videatur, vt Cumanus declarat; vel vt subtiliùs animaduertunt alij, ex voluntate testatoris subsistunt, qui tali conditione negatiuâ appositâ, voluisse censetur, vt priùs impleretur. dispositio, quàm legati conditio existeret, sicut in modali dispositione contingit, cui præfata dispositio ex interpretatione Scæuolæ Iureconsulti similis est. # 162 ASSERTIO CLXII. CAutio Mutiana in contractibus locum non habet cum sententia communi, idque in odium eorum, à quorum verbis actus pendebat, & qui dispositionem sic potuerunt concipere, vt negatiuæ conditionis verba potiùs modalia client, quàm conditionalia; quod in vltimis voluntatibus contraria ratione non obtinet, quippe cùm à voluntate testatoris dumtaxat dependeant, nec quid possit imputari ei, in quem dispositio confertur. # 163 ASSERTIO CLXIII. DEmonstratio falsa, cùm de corpore constat, legatum non vitiat; nam cùm ad eum finem demonstratio fiat, vt res quæ legata est, reddatur certa, si iam certa sit, nihil referre debet, an demonstratio falsa sit, vel vera. # 164 ASSERTIO CLXIV. DEmonstratio falsa, quæ certi loci restrictionem continet, legatum reddit inutile, si res in eo loco non reperiatur; veluti si testator dixerit: Lego Titio centum, quæ in arca habeo, vel quæ ille apud me deposuit, consideratur enim tanquam legatum certæ speciei: vnde si quantitas non repedatur, vitiari debet, tamquam si relictum esset aliquid, quod in rerum natura non repedatur. # 165 ASSERTIO CLXV. LEgatum sub falsa demonstratione ita relictum; Decem quae Titius mihi debet, ei do lego, liberationis magis, quàm quantitatis esse videtur: vnde si debitum nullum sit, nullius momenti legatum erit, sed & si ita testator dixerit: Lego Titio centum, quae mihi Sempronius debet, hæres granatus non censetur dare quantitatem, sed actiones cedere aduersùs debitorem: idcircò si nihil debeatur, & consequenter nec actiones cedi possint, nullius momenti legatum erit, quasi rei impossibilis, & quæ non repedatur in rerum natura. # 166 ASSERTIO CLXVI. DEmonstratio falsa circa consanguinitatem legatum non vitiat, quidquid Communis contrà intellexerit; si tamen testator per errorem existimauit hæredem institutú, aut legatarium ese filium suum, aut fratrem, aut consanguineum, dispositio vitiatur, quoniam huiusmodi demonstrationes causam finalem inducunt. # 167 ASSERTIO CLXVII. LEgatum in liberam, aut absolutam alicuius volunta{ De legato, quod in liberam, aut inuelatam alterius voluntatem confertur: assert. 8. }tem conferri non potest; in arbitrium tamen collatum, vel adiecta conditione, si hæres, aut alius in Capitolium ascenderit, iure ipso validum esse constat. # 168 ASSERTIO CLXVIII. QVoad sonum verborum, siue significandi modum, nihil interest, si Tuius in Capitolium ascenderit, alicui legetur, an, si Titius ipse voluerit, cùm vtroque casu positum videatur legatum in voluntatem Titij, secus tamen quoad effectum iuris, & ipsius legati validitatem, cùm vno casu valeat legatum, altero non, vt Cumanus animaduertit. # 169 ASSERTIO CLXIX. INstitutionem istam: Quos Titius voluerit, hæredes instituo, plerique putant captatoriam esse, & ideò à veteribus improbatam; verius tamen crediderint alij, captatoriam non esse, sed ideò improbatam, quòd alienæ, & liberæ alterius voluntati commissa sit. # 170 ASSERTIO CLXX. CAptatoriæ institutiones eæ dicuntur, quibus quis alterius voluntatem aucupatur, & captat: veluti si quis ita scripferit: Instituo Titium, si me hæredem scripserit vel si quid mihi in testamento suo reliquerit, vel, qua ex parte me hæredem instituerit Titius, eum hæredem instituo: vnde constat apertè captatoriam dispositionem quamplurimùm differre ab ea, quæ alienæ voluntati committitur, quod vsque ad tempora Cumani non fuerant assequuti Doctores. # 171 ASSERTIO CLXXI. INstitutionem hæredis in liberam alicuius voluntatem conferri non posse certum est; in arbitrium tamen posse, sicut legatum, cum Castellioneo, & Cumano contra Communem. # 172 ASSERTIO CLXXII. LEgatum illud si Titius arbitratus fuerit, non conditionale, sed purum esse, & Titius non, arbitrante, non corruere, sed ad arbitrium boni viri reducendum esse, contra Communem, cum Accursio, & Cumano. # 173 ASSERTIO CLXXIII. FIdeicommissaria libertas in liberam hæredis voluntatem conferri potest his verbis: Si hæres voluerit, fidei tuae committo, vt Stichum manumittas: directa verò non potest, vtputà si ita dixerit: Si hæres voluerit, Stichum liberum esse volo. # 174 ASSERTIO CLXXIV. QVi extremam voluntatem in alterius dispositionem committit, de iure Pontificio intestatus decedere non videtur; cùm autem eo iure, sicut & ciuili captatoria voluntas permissa non sit, qualiter Decretalis illa, Cum tibi, quæ sub titulo de testamentis, continetur, intelligenda sit, obscurum videtur: mihi verò, vel communis intellectus magis probatur, vel Sarmienti interpretatio non displicet. # 175 ASSERTIO CLXXV. FIdeicommissum vni ex familia, quem hæres cùm mo{ De legato, aut fideicommisso vni ex familia, quem hæres elegerit, relicto, assertio. 18. }rietur, elegerit, vtile esse, & validum: quoniam fideicommissarij persona incerta omninò non est, sed ex electione hæredis venit certificanda. # 176 ASSERTIO CLXXVI. HÆres, cui à testatore aliquè eligendi de familia fuit facultas concessa, præcisè non tenetur eligere, sed causatiuè si velit vnum tantùm ad fideicommissum admitti, aliàs enim nemine electo, omnes de familia simul admittuntur. # 177 ASSERTIO CLXXVII. SEmel ab hærede electione facta, statim electo res per fideicommissum relicta incipit deberi; ideò si eidem ab hærede eadem res legetur, legatum tamquam creditori relictum non potest consistere. # 178 ASSERTIO CLXXVIII. SI hæredi à testatore simpliciter ius eligendi tribuatur, cùm semel electione facta officio suo functus sit, ampliùs mutare voluntatem non potest; quòd si tempore mortis, eligendi facultas concedatur, & antè elegerit, electionem reuocare poterit. # 179 ASSERTIO CLXXIX. SI hæres pluribus de familia, vel extraneis hæreditatem, vel aliquam rem particularem cùm morietur, restituere fuerit rogatus, & ex præmatura fideicommissi restitutione, alterius, quàm ipsius præiudicium versetur, ante tempus mortis restitutionè præuenire non potest. # 180 ASSERTIO CLXXX. SI electionem in vita factam hæres non mutauerit, sed vsque ad mortem in ea perseuerauerit, ita demùm electio morte hæredis confirmatur, si non anteà moriatur electus; nam eo decedente ante hæredem, morte hæredis electio non confirmatur. # 181 ASSERTIO CLXXXI. ELectus ab hærede non ex dispositione ipsius, sed ex prouidentia, & voluntate primi testatoris in fideicommisso succedere videtur; ideò cùm pater spurio filio nihil possit relinquere, neque ipse hæres spurium filium testatoris poterit eligere. # 182 ASSERTIO CLXXXII. HÆredi proprium filium spurium ad fideicommissum eligere permittitur, quia non ab eo, sed à primo testatore fideicommissum capit. # 183 ASSERTIO CLXXXIII. SVccessor in Maioratu ad debita vltimi possessoris soluenda non tenetur, præterquam si Màioratûs contemplatione, vel ad necessariam eius vtilitatem fuerint contracta. # 184 ASSERTIO CLXXXIV. SVccessor in Regno ad debita prædecessoris soluenda non tenetur, nisi in bonis etiam liberis successerit: quo modo legem quandam Partitæ aliàs difficilem intelligendam existimamus. # 185 ASSERTIO CLXXXV. PRoximior Maioratus possessor, licèt causam ingratitudinis commiserit, ab vltimo possessore per exhæredationem successione Maioratûs priuari non potest. # 186 ASSERTIO CLXXXVI. LOcationi à prædecessore factæ, successor in Maioratu non tenetur stare. # 187 ASSERTIO CLXXXVII. QVamuis hæres vnum de familia hæredem instituat; si tamen fundum extraneo legauerit, omnes de familia admittentur. # 188 ASSERTIO CLXXXVIII. HÆres vnum de familia eligere rogatus, plures etiam poterit eligere, nisi de contraria testatoris voluntate constiterit. # 189 ASSERTIO CLXXXIX. IS, qui de familia electus est, ab eligente in fauorem alterius de familia rectè grauari potest, in extranei vtilitatem non potest. # 190 ASSERTIO CXC. TEstator, qui eligere vnum de familia in fundo hæredi concessit, si fundum extra familiam alienari prohibuit, tacitum fideicommissum in casum alienationis reliquisse familiæ; videtur; ideò si hæres grauauerit electum, vt fundum extraneo restituat, & tantundem pretij ei relinquat, cùm propter sequens fideicommissum in exterum collatum alienatio inducatur, ex persona primi hæredis secundus oneratus intelligitur; itavt ab eo post mortem electi, omnes de familia fundum petere possint. # 191 ASSERTIO CXCI. IS, qui ad fideicommissum ab hærede electus est, cæteris omnibus de familia præfertur; cæterùm nemine electo, omnes in æquales partes admittuntur # 192 ASSERTIO CXCII. SI testator ita fideicommissum reliquerit: Hæres mens per fideicommissum fundum Sempronio, quamuis verbum, dato, vel æquippollens non sit expressum quia tamen scriptura menti testatoris, & his, quæ scribi debuêre, congruit, fideicommissum tenere cum Bartolo defenditur. # 193 ASSERTIO CXCIII. POst Papiniani coniecturam, ex qua conditio si sine liberis tacitè subintelligitur, etiam tacita conditione fideicommissum est conditionale. # 194 ASSERTIO CXCIV. PApinianus non addidit conditionem, nec potuit, sed{ De conditione si sine liberis, quæ ex coniectura voluntatis testatoris tacite subintelligitur à lege. assert. 8. } pietatis fecit coniecturam. # 195 ASSERTIO CXCV. EX coniectura pietatis sub conditione resolui, & sub contraria datum videri fideicommissum, iuris potestate essectum est. # 196 ASSERTIO CXCVI. SVblatâ differentiâ, quæ iure Digestorum, inter lineam masculinam, & fœmininam viguerat, Iustinianus Papiniani coniecturam, non tantùm in liberis suis hæredibus, sed & in illis liberis, qui per lineam fœmininam descendunt, ampliauit. # 197 ASSERTIO CXCVII. DOnatio quamuis piæ causæ facta ab eo, qui liberos non habebat, natiuitate liberorum reuocatur, # 198 ASSERTIO CXCVIII. LIberi iam nati donationis tempore, non excludunt fideicommissum, licèt multi diuersò ferantur. # 199 ASSERTIO CXCIX. AN naturales liberi substitutum excludant, perpetua fuit quæstio, vna communis affirmat, non tantùm legitimis, sed & naturalibus ex coniectura Papiniani substitutum excludi, altera negat. ego nihil certum constitui, sed voluntatis esse quæstionem coniecturis eliciendam verius crediderim cum nonnullis. # 200 ASSERTIO CC. IN proposito dubio nihil referre, an liberi naturales ex seruili consortio, an ex concubina domi retenta sint; nam scrupulosa magis, quàm vera distinctio est, sempèrque spectari debebit testatoris voluntas ex coniecturis elicita. # 201 ASSERTIO CCI. CÆlibes, & orbos non fieri lege Papia incapaces,{ De lege Papia, & de caducis tollendis, assertio. 11. } imò eis fuisse relictam testamenti factionem passiuam, dummodò legi pareant, contra nonnullos. # 202 ASSERTIO CCII. LEgatum annum à cælibe lex Papia non auferebat, licèt alia auferret, nisi intra centesimum diem legi paruisset. # 203 ASSERTIO CCIII. NOn generaliter, sed potiùs ne lex Papia eludatur, credo Iurisconsultos legatum, donationem, fideicommissum, & mortis causâ donationem æquiparasse, & hæreditatis appellatione bonorum possessionem comprehendi docuisse. # 204 ASSERTIO CCIV. SVbstitutionem vulgarem, non verò ius accrescendi fiscum lege Papia vocatum excludere, quodam Authore reclamante defendam. # 205 ASSERTIO CCV. IN consilio Galli, vt pote non extenso à Scæuola vltra pronepotem, non potuit deuolui hæreditas in causam caduci, quia in liberis vsque ad eum gradum lex Papia ius antiquum intactum reliquit. # 206 ASSERTIO CCVI. STante lege Papia, quemlibet bonorum possessionem petere, filios, & siruos parentibus, & dominis potiùs se hæredes existere verius censeo. # 207 ASSERTIO CCVII. REgula Catoniana neque in legato vsusfructûs, neque in legato cælibi, & orbo relicto locum habebat. # 208 ASSERTIO CCVIII. ATtenta lege Papia, neque ante aditam hæreditatem poterat legatarius optare, neque legatum ad hæredes transmittere. # 209 ASSERTIO CCIX. LEgatum mortuo relictum, vt relictum latino, peregrino, & deportato, pro non scripto habetur # 210 ASSERTIO CCX. IN fideicommissis non iuris ciuilis subtilitas, sed defunctorum voluntas obseruatur; ideò fideicommissum deportati seruo relictum sustinetur. # 211 ASSERTIO CCXI. SI seruus cælibis hæres instituatur, & antequam iussu domini hæreditatem adeat, alienatus, vel manumissus fuerit, & eius dominus intra centum dies legi Iuliæ, & Papiæ pareat, & nuptias contrahat, testamenti factionem habere dicitur; & ideò adeundo, sibi, aut domino hæreditatem acquiret. # 212 ASSERTIO CCXII. DOtis causam semper, & vbique præcipuam esse de{ De priuilegiis dotis, assertio. 10. }bere propter publicam vtilitatem, vt fœminæ faciliùs nubere, & liberorum procreationi studere possint; idcircò ipsius fauore quamplurima in iure statura contra strictas disputandi rationes. # 213 ASSERTIO CCXIII. SI duo instrumenta reperiantur eodem die confecta, alterum dotis, & alterum mutui cum hypotheca, nec de prioritate constet, in dubio instrumentum dotis antiquius præsumitur. # 214 ASSERTIO CCXIV. SI hypotheca fisci, cum hypotheca dotis concurrat, neque appareat, quæ prior sit, dotis hypotheca anterior præsumetur; imò hodie noua Iustiniani constitutione, etsi certum sit hypothecam fisci anteriorem esse, dotis hypothecam præferri debere defendám. # 215 ASSERTIO CCXV. PRiuilegium tacitæ hypothecæ: ad filios, & ad hæredes extraneos transmittitur: priuilegium verò prælationis mulieri concessum, ad filios, non tamen ad hæredes extraneos transit. # 216 ASSERTIO CCXVI. Peciale priuilegium dotis in hoc consistere, vt ex nuda promissione dotis actió nascatur, cum Bartolo contra Recentiores. # 217 ASSERTIO CCXVII. INcerta promissio dotis, speciali ipsius fauore, & laxatis in hoc iuris ciuilis regulis sustinetur. # 218 ASSERTIO CCXVIII. QVamuis alienatio rerum mobilium dotalium, à marito facta, tam veteri, quàm nouiori iure teneat; tamen si maritus soluendo non sit, dotis fauore, ne vxor indotata maneat, reuocabitur. # 219 ASSERTIO CCXIX. SI fœmina pro muliere dotem promittat, Senatusconsulti Velleiani authoritas cessat, ac dotis fauore cum effectu obligatur. # 220 ASSERTIO CCXX. PRiuilegia dotis etiam in muliere sterili locum habere, cum sententia communi, contra nonnullos. # 221 ASSERTIO CCXXI. DEbitum primipilare præfertur debito dotis propter summam Reipublicæ vtilitatem, quæ in securitate huius debiti versatur. # 222 ASSERTIO CCXXII. COnuentionis verbum cùm generale sit, tam no{ De contractibus nominatis, & innominatis, assertio. 12. }minatos, quàm innominatos contractus comprehendit: nominati sunt, qui certum, & elegans nomen habent; innominati sunt (quicquid Baldus & alij contrà contendant) qui nomen elegans non habent. # 223 ASSERTIO CCXXIII. PErmutationis contractus ex communi sententia in eo distinguitur ab innominato do vt des, quòd ille, si species pro specie detur, celebratur; hic, si species pro genere, aut genus pro genere permutetur: sed ego cum nonnullis Recentioribus, & olim, & nunc longè verius crediderim, permutationem genus esse, & omnes contractus innominatos respectiuos, vt species comprehendere, ideóque innominatum contractum esse. # 224 ASSERTIO CCXXIV. DOnatio, cùm non aliter, quam rei traditione celebraretur ante Iustiniani constitutionem, nec nominatus, nec innominatus contractus fuit; post eam verò credebam olim, & nunc securè firmo contractum esse, & quidem nominatum, licèt permulti contradicant, transactionem tamen innominatum contractum esse rectè defendunt quamplures. # 225 ASSERTIO CCXXV. INter nominatas & innominatas conuentiones hoc interest, quòd illæ solo consensu actionem ciuilem specialem, & nominatam producunt; hæ autem non aliter, quàm si causa subest, licèt ante implementum obligationem naturalem producere cum communi sententia libenter probauerim. # 226 ASSERTIO CCXXVI. PActa, quæ nuda appellantur, non impropriè contractus esse innominatos arbitramur, licèt quatuor tantum eorum species inueniantur, qui dicuntur respectiui, inter quæ eam differentiam constituo, quòd illa licèt iure ciuili, & pontificio etiam (vt verius est) actionem non producant, apud Hispanos tamen producunt; si tamen contractus respectiui sint; nec apud nos actionem ante implementum pariunt. # 227 ASSERTIO CCXXVII. NOminatæ conuentiones nominatas actiones producunt, idest, quæ propriam, & descriptam formulam in albo Prætoris habebant; innominatæ verò generalem præscriptis verbis ad interesse, & condictionem ob causam ad repetendum habent. Dicitur autem præscriptis verbis actio, quòd à Prætore secundùm verba præscripta conuentionis daretur; ideóque licèt actio in factum generalis sit, plures species comprehendens, tamen in factum ciuilis eadem est, quæ & præscriptis verbis, quia datur etiam secundùm factum. # 228 ASSERTIO CCXXVIII. SI detur pecunia pro re, quia emptionis venditionis substantialia interueniunt, contractum esse nominatum emptionis affirmo; sed si simul cum pecunia alia species detur, quæ vel pecuniam excedat, vel de eius valore dubitetur, innominatam esse conuentionem do vt des, ad Paulum, & Celsum Iurisconsultos conciliandos verius crediderim, & quorundam obstaculis & nouè, & verè satisfaciam, vt aliquando forsan videbit Lector. # 229 ASSERTIO CCXXIX. SI species pro specie, genus pro genere, species pro genere, aut è contra genus pro specie detur, non esse contractum emptionis contra Cassianos, & Sabinianos, sed permutationis, aut innominatum do vt des, cum Nerua, & Proculo: ideóque præscriptis verbis actionem dari, aut condictionem ob causam, verissimum constituo, & ab aliorum impugnationibus in Salmanticensi Gymnasio defendebam olim, nunc etiam facilè & verè defendi posse existimo. # 230 ASSERTIO CCXXX. DO vt facias, & facio, vt des, contractus innominati, neque ex forma ineundi, neque ex implemento distinguuntur, sed res respectu dantis est do vt facias, respectu verò facientis, facio vt des, sicut venditio dicitur respectu vendentis, emptio autem respectu ementis; quando autem factum tale est, quod locari solet, non est innominatus contractus, sed locationis, quia mercedem non oportere in pecunia numerata in eo contractu intercedere verius existimo. # 231 ASSERTIO CCXXXI. SI facias quod locari non solet vt decem tibi dem, contractus est innominatus; & ideò semper actio præscriptis verbis locum habebit, quæ apellatur in factum ciuilis, eámque Iulianus quoque concessit, licèt malè plerique existimauerint in eo à Martiano reprehendi, quod ciuilem actionem in eo casu negabat. # 232 ASSERTIO CCXXXII. CVm ex omnibus contractibus, qui à Græcis appellantur Synallagma, ciuilis adio præscriptis verbis oriatur, & huiusmodi sit contractus facio vt des; negari non potest ex eo competere actionem illam ciuilem: quod, ne Paulus Iureconsultus repugnet, intelligendum esse tuebor, vbi incipit is contractus à conuentione, idque incognita vulgò ratione. # 233 ASSERTIO CCXXXIII. COntractus innominatus facio vt facias, simillimus est contractui nominato Mandati, producittamen actionem ciuilem generalem præscriptis verbis, quæ semper competit, vbi de contractu, aut actione dubitatur. # 234 ASSERTIO CCXXXIV. ACceptilatio est liberatio per mutuam interroga{ De acceptilatione, & nouatione. assert. 7. }tionem, quâ vtriusque contingit ab eodem nexu absolutio: Et duplex est, Vulgaris, quæ nonnisi verború obligationem dissoluit: Aquiliana, per quam etiam aliæ omnes in stipulatum deductæ, & nouatæ dissoluuntur. Dicitur autem acceptilatio ab accepto ferendo; acceptum enim ferre nihil aliud est, quàm fateri se ab aliquo accepisse, & sic velut imaginaria solatio indicatur, idest, quæ speciem solutionis iuri ciuili refert, & obligationem tollit. # 235 ASSERTIO CCXXXV. NOuatione tollitur obligatio, quæ inter modos dissoluendarum obligationum à Iustiniano. refertur; definitur, vt sit prioris debiti in aliam nouam obligationem, vel ciuilem, vel naturalem transfusio, atque translatio. Dicitur autem à nouo, siue à noua obligatione, nec interest quæ obligatio præcedat, dummodò abqua fuerit, hoc est, naturalis, ciuilis, aut honoraria, siue verbis, aut re, vel litteris, aut consensu præcedens constituta fuerit. # 236 ASSERTIO CCXXXVI. VEteri iure neque per additionem, vel detractionem summæ in fecunda stipulatione factam, nouationem fieri, nisi id inter contrahentes astum esset, contra communem sententiam defenditur. # 237 ASSERTIO CCXXXVII. QVamuis secunda stipulatio plus quàm prima contineat, nisi id actum inter contrahentes fuerit, prior Pandectarum iure non nouabatur, sed stipulator ex vtraque agere poterat; ita tamen vt si ex prima egerit, ex secunda tantùm ad id, quod deest, agere possit: sin verò ex secunda, prior extinguatur solutione magis, quàm nouatione. # 238 ASSERTIO CCXXXVIII. NOua Iustiniani constitutione, prioris obligationis nouatio non aliás contingere potest, quàm si inter contrahentes expressè actum fuerit, vt nouatio fiat: Pandectarum tamen iure, & sæculo Iureconsultorum inter contrahentes actum fuisse sufficiebat, etsi non specialiter; aut expressim, sed tacitè tantum, hoc est signis, vel præsumptionibus à lege inductis. # 239 ASSERTIO CCXXXIX. NOuatio ope exceptionis inducitur hodie, in quibus casibus ipso iure inducebatur olim ex sententia quorundam, quæ nullo pacto sustineri potest: idcircò cum Alexandro, Fulgosio, & Alciato multis retrò temporibus longè verius crediderim, nec ope exceptionis induci nouationem post Iustiniani constitutionem, nisi inter contrahentes expressè actum sit, vt nouatio fiat; # 240 ASSERTIO CCXL. NOua Iustiniani constitutio, quæ nouationem fieri prohibet, nisi expressè agatur, in delegatione propriè sumpta locum non habet; secus tamen si delegatio impropriè facta fit, quoniam delegans non liberatur nifi expressè actum fit, cum sententia communi, quæ fortassis nec lege quadam partitæ alteratur, vtpote cùm in diuersis terminis loquatur lex illa; quicquid Scriptores huius Regni contrà existimauerint, sed malè quidem, vt aliquando Lector videbit. # 241 ASSERTIO CCXLI. SCripturam eam habere prærogatiuam, vt semper pro illa præsumendum sit, nisi contrarium euidentissimis probationibus conuincatur. # 242 ASSERTIO CCXLII. QVia facilè pecuniæ cupidus, seu necessitate oppres{ De non numeratæ pecuniæ exceptione, quæ nouiori iure biennio finitur. assert. 6. }sus, spe futuræ numerationis, recepisse pecuniam fatetur, quæ stipulantis malignitate credita non sit, non numeratæ: pecuniæ exceptio introducta est, quæ olim ad quinquennium extendebatur, nouiori iure biennio finitur. # 243 ASSERTIO CCXLIII. NOn numeratæ pecuniæ exceptio locum habet: siue scripturâ, siue verbis quispiam recepisse fateatur: sed si Notarius numerationis testimonium in instrumento exhibeat, reus condemnabitur. # 244 ASSERTIO CCXLIV. TAntùm in contractu Mutui pecuniæ non numeratæ: exceptio prodest, in aliis autem obligationibus ex antecedenti causa descendentibus vnusquisque suis confessionibus acquiescere debet. # 245 ASSERTIO CCXLV. PEcuniæ non numeratæ exceptio intra biennium opposita, probationis onus in creditorem transfert, eóque numerationem non probante absolutio sequitur. # 246 ASSERTIO CCXLVI. NOn numeratæ pecuniæ exceptioni renunciari posse, vel non posse, disputationis gratiâ defenditur. # 247 ASSERTIO CCXLVII. CRedendi verbum ad eos propriè pertinet, qui alie{ De rebus creditis, & si certum petatur. Assert. 14. }nam fidem sequuti sunt: quocirca ex proprietate sermonis referri non potest ad eos, quibus ex delicto, vel ex legato debetur: is enim, cui ex delicto debetur, alienam fidem non sequitur, neque is, qui delinquit, poenæ consentit, vult enim delinquere, non pænam pati: legatarius etiam fidem hæredis sequutus non est, tamen impropriè, atque ex communi vsu loquendi, qui verborum proprietati præualet, nomen credendi ad omnes extenditur, quibus ex quacunque causa debetur. # 248 ASSERTIO CCXLVIII. CReditor propriè non solùm dicitur is, cui purè debetur, sed etiam, cui in diem debetur, vel sub conditione, quæ omninò extitura est; at verò is, cui debetur sub conditione, quæ incerta est, propriè, aut simpliciter creditor non dicitur, sed condicionalis creditor appellatur. # 249 ASSERTIO CCXLIX. MVtuum diuersimodè definiri solet; mihi placuit semper definitio Bartoli, vt fit contractus celebratus datione vera, vel ficta; rei consistentis in pondere; numero, vel mensura, cum spe recipiendi tantundem in genere suo. # 250 ASSERTIO CCL. REs quæ consistit: in pondere, numero, vel mensura, si penes aliquem deponatur, ac eidem concedatur expressim, vt frui possit, vel vt tantundem reddere liceat, adhuc Depositi manet contractus, nec in Mutuum conuertitur propter adiectionem conditionis tempore Depositi factam; quæ licèt contractus Depositi modum excedat, non tamen est contra ipsius substantiam: Quòd si Deposito simpliciter, & absque vlla conditione facto, postmodùm inter partes conuenerit, vt tantundem reddere, vel Deposito vti liceat, Depositi contractus finitur; & verum Mutuum esse incipit. # 251 ASSERTIO CCLI. SI res consistens in pondere, numero, vel mensura credatur alteri, quamuis ipse eadem nummorum corpora mutuanti reddiderit, adhuc Mutui contractus erit; sufficit enim Mutuum ab initio eo animo factum, vt idem in genere redderetur, licèt ex accidenti aliter fiat. # 252 ASSERTIO CCLII. MVtuum in his rebus consistir, quæ in pondere, numero, mensuráve constant; quoniam eius naturæ sunt vt possit quis propriè in creditum ire, earum dominium transferendo, & sibi satisfieri per solutionem aliarum eiusdem generis, quæ tantumdem præstent propter omnimodam similitudinem; quod in aliis rebus non contingit, in quibus si aliquis iret in creditum, earum dominium transferendo, eueniret, vt cùm alia res soluendasibi esset pro re, quam dedit, damnum pateretur, cùm nulla fit tam æqualis æstimationis, vt ipsius; solutione satisfactum credito videri possit. # 253 ASSERTIO CCLIII. DEbitori mutuam rem aliquam accipienti, non licet inuito creditore rem alterius generis soluere, nisi imminente necessitate, & aliis interuenientibus, quæ à iure requisita sunt: Nec etiam licet pro vino, tritico, vel alia re, quæ in pondere, vel mensura consistat, pecuniam soluere; cum Bartolo, & communi, contra nonnullos. # 254 ASSERTIO CCLIV. PEcuniam non tam ex substantia, quàm ex quantitate considerandam esse, idcircò summo, strictóque iure licere debitori alterius generis pecuniam soluere, quàm cuius credita erat, dummodò æquiualeat acceptæ. # 255 ASSERTIO CCLV. CReditor sicut inuitus non compellitur aliud pro alio, etiamfi melius sit, accipere; ita neque alium fideiussorem pro alio: idcircò compellendus non est mutare fideiussorem etiam oblato alio æquè idoneo, neque vnum pignus pro alio, etsi sit æqualis valoris: Ex causa tamen compelli poterit pignus æquè idoneum accipere, cùm ineo nulla versetur vtilitas, fideiussorem verò nunquam; quoniam creditor iustè potest de vna persona magis confidere, quam de alia, etsi vtraque æqualis videatur. # 256 ASSERTIO CCLVI. MVtuum damus, recepturi non eandem rem. quam dedimus, sed aliam eiusdem generis, alioquin aut Commodatum erit, aut Depositum, aut aliud genus contractûs, provt contrahentes voluerint, hoc est Precarium, pignoris datio, aut locatio; sed & si rem alterius generis accipiamus, Mutuum non erit, sed contractus innominatus do vt des. # 257 ASSERTIO CCLVII. MVtuum vnicum esse, quod re contrahitur, & ita demum si de meo tuum fiat, non aliàs facilioris tamen doctrinæ gratiâ probari posse, Mutuum quoddam ciuile esse, quod contrahitur, cùm spe futuræ numerationis non acceptum accepisse fatemur: quo casu non ex chirographo obligatio oritur, vt Bartolus existimauit, sed potiùs ex Mutuo, quia creditur numerationem præcessisse, sic vt etiam ante biennium actionem habeat creditor; quidquid alij repugnent. # 258 ASSERTIO CCLVIII. IN contractu Mutui tacitè actum videri, etsi expressè cautum non sit, vt eiusdem generis, & bonitatis res reddantur, quâ datæ sunt: idcircò debitor nec dando rem mediocrem, liberatur, quia licèt generis debitor sit, Mutuum tamen acceptum restituere debet cum relatione ad rem mutuo datam propter functionem, per quam certa efficitur res soluenda. # 259 ASSERTIO CCLIX. DEbitor generis, & sic ex contractu Mutui, rei interitu non liberatur, quoniam genus perire non potest; id quod in debitore quantitatis etiam respectu certæ rei æqualiter obseruandum erit cum Cumano, & Fulgosio, contra communem. # 260 ASSERTIO CCLX. DEbitor quantitatis, post oblationem, ope exceptionis liberatur, si quantitas perierit; absque oblatione etiam, si inter partes conuentum fuerit, vt per interitum liberetur. TABVLA MATERIARVM, Quæ in præfatis 260. Assertionibus explicantur, & quarum veriores resolutiones traduntur.   DE Substitut. in genere, & de Vulgari substitutione, assert. 24.   De Pupillari substitutione. assert. 30.   De Exemplari substitutione. assert. 15.   De Compendiosa substitutione. assert. 12.   De substitut. Reciproca, quam & Breuiloquam appellant Doctores. assert. 4.   De liberis, & posthumis hæredibus instituendis, vel exhæredandis, item & de præteritione eorum, de consilio Galli Aquilij circa nepotes, & de lege Velleia. assert. 30.   De inofficioso testamento. assert. 11.   De acquirenda vel omittenda hæreditate. assert. 18.   De conditionibus, & demonstrationibus. assert. 22.   De legato, quod in liberam, aut inuelatam alterius voluntatem confertur, assert. 8.   De legato, aut fideicommisso vni ex familia, quem hæres elegerit, relicto, assert. 18.   De conditione si sine liberis, quæ ex coniectura voluntatis testatoris tacitè subintelligitur à lege, assertione. 7.   De lege Papia, & de caducis tollendis, assert. 11.   De priuilegiis dotis, assert. 10.   De contractibus nominatis, & innominatis. assert. 12.   De acceptilatione, & nouatione. assert. 7.   De non numeratæ pecuniæ exceptione, quæ nouiori iure biennio finitur, assert. 6.   De rebus creditis, & si certum petatur, assert. 14. FINIS. ANNOTATIONES In Loca quædam post superiorem editionem diligentiùs examinata. In Librum Primum de Vsufructu. -  LIbro primo capit. 1. num. 1. Cùm de si[sect. 1]gnificatione, proprietate, & virtute verbi Vsusfructus agerem, ad nonnullos Authores lectorem remisi: Est etiam videndus vltra relatos ibi, Petrus Ricciardus ad rubricam, Instit. de vsufructu num. 62. & 63. & n. 10. Vbi agit vnde Vsusfructus denominetur, & an sit nomen æquiuocum, & generale; & probat, quòd septem modis capiatur. -  Cap. 1. per totum, de vsufructu formali, & causali[sect. 2] egimus, & communem Doctorum sententiam, quòd sit vsusfructus formalis, & causalis, defendimus, & meliùs, quàm hactenus comprobauimus. Eandem etiam opinionem tuetur, & dicit verissimam Petrus Ricciardus ad rubricam, Institut. de vsufructu, ex num. 64. vsque ad num. 70. vbi plenè loquitur ad propositum, non tamen ita plenè vt nos loquuti sumus, nulla etiam dicit ex his, quæ pro communi, & contra Recentiores adnotauimus, vt ibi videri poterit. -  Cap. 2. ex num. 2. vsque ad num. 7. defendi, vsumfru[sect. 3]ctum omnem iuris esse, siue à iure institutum: Postmodùm inueni, quòd id admittit Bartolus in l. si is qui pro emptore, num. 31. ff. de vsucapionibus, vbi docuit, quòd vsusfructus iuris est, & à iure ciuili inuentus: & sequitur Matiencus in l. 8. tit. 7. gloss. 1. num. 14. lib. 5. nouæ recopilationis. Qui de vsufructu facti non loquitur, nec aliquid dicit ex his, quæ à nobis adnotata fuerunt. -  Cap. 2. ex num. 75. tractaui, vtrùm legatum vsusfru[sect. 4]ctus simpliciter factum vxori nomine appellatiuo, debeatur secundæ vxori; & contrarias Baldi, Alexandríque sententias retuli eo loco: tandem Pauli de Montepico, Menochij, ac aliorum sententiam probaui, quam ante ipsos distinguendo tenuit Felinus in cap. innouamus, n. 11. de treug. & pace, vbi fœdere distinctionis repugnantes opiniones conciliat, & inquit, quòd testator habuit vxorem tempore facti testamenti, legatum censetur præsenti vxori relictum, & de secunda, aut futura vxore non cogitatum; sed tantùm de prima. Ratio est, quia testator potuit moueri ex affectione singulari, vel propter merita, l. cùm rem alienam, C. de legatis, l. nec adiecit, ff. pro socio: & in hoc casu Baldus loquitur, & intelligitur vt generaliter procedat: Siverò testator non habuit vxorem tempore facti testamenti, legatum vxori relictum, non solùm primæ, sed etiam posteriori relictum viderur, nam cessat illa coniectura singularis affectionis, vel meritorum, & legatum intelligitur relictum ex sola maritali affectione, quæquidem maritalis affectio generaliter in quacunque vxore locum habet, vt latiùs explicat Paulus de Montepico vbi suprà, & esse communem distinctionem profitetur Petrus Andora lib. 10. communiwn opinionum, verbo, legatum, vers. si testator. Ioannes Petrus Molignati de appellatiua vtriusque iuris intensione, verbo, vxori, per totum. Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 8. tit. 15. fol 357. vbi num. 3. superiori distinctione recepta constituit in proposito generaliter ex coniectura voluntatis, cuilibet vxori legatum censeri debere relictum. verùm coniecturam voluntatis in contrarium trahere, quando testator ex singulari affectione præsentis vxoris, vel meritis adductus fuit, videri potest Menochius etiam vltra locum relatum vbi suprà, in consil. 97. num. 80. & 81. lib. 1. & in cons. 106. num. 69. lib. 2. & præsump. lib. 4. præsump. 122. per totam, vbi plures casus distinguit, & agit de legato facto vxori simpliciter à marito, vel ab alio vxori alicuius: vide etiam Costam in cap. si pater, de testamentis, in 6. prima part. verbo, legauit, num. 6. & 10. Barbosam in l. diuortio, §. quod in anno, num. 10. & 14. ff. soluto matrimonio Angelum Matheacium de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 33. n. 7. & quatuor seqq. fol. mihi. 100. vbi nouissime disputat pro vtraque parte præsentem quæstionem, nec distinctionem Felini probat; inclinat potiùs in eam partem, vt secunda: vxori etiam legatum debeatur; dicit tamen consultius esse & æquius, mentem testatoris ex variis coniecturis studiosè elicere. -  Cap. 5. num. 20. diximus fructuarium iure suo vti &[sect. 5] frui, siue ex se ipso fructus percipere ex fundo: Id quod verissimum est, & vltra relatos ibi, probatur per Modernum in consuet. Parisiens. tit. 1. §. 1. gloss. 1. num. 26. & n. 30. vbi dicit, quòd fructuarius fruitur sua authoritate, & per manus suas, nec cogitur per manus proprietarij accipere vsumfructum, Petr. Greg. in syntagm. iur. lib. 4. c. 3. num. 5. Ioannes Vincentius Annius alleg. 48. n. 55. -  Cap. 6. num. 18. & seqq. cùm agerem an legatarius[sect. 6] ocupans legatum propria authoritate perdat ius suum, retuli quamplurimos id tractantes: vltra relatos ibi, vide Flaminium de Rubeis in cons. 48. ex num. 12. cum multis sequentibus. -  Cap. 14. per totum, actum est vtrùm testator remitte[sect. 7]re possit cautionem de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & inuentarij confectionem: adde quod hanc quæstionem pro vtraque parte plenè disputat Petrus Ricciardus ad principium, Instit. de vsufructu, ex num. 183. vsque ad num. 198. & num. 199. remanet cum Communi, quam defendimus, quòd non possit prædicta cautio remitti; quòd verò possit hæres, ibidem resoluit n. 197. sed eo loco nulla tangit ex his, quæ à nobis adnotata sunt vltra alios, nec veram reddit differentiæ rationem. -  Cap. 16. tractaui, vtrùm fructuarius faciat fructus[sect. 8] suos ante cautionem præstitam tam in vsufructu proprio, quàm in improprio; tractat etiam latissimè Petrus Ricciardus ad principium, Instit. de vsufructu, ex n. 145. vsque ad numer. 171. vbi in omnibus conuenit cum his, quæ resoluimus, & argumentis contrariæ partis plenè satisfacit; multa tamen omittit quæ animaduersione digna sunt, & à nobis adnotata fuêre, vt ibi videri poterit. -  Dict capite 16. actum est, vtrùm cautio in vsufructu[sect. 9] præstanda de substantia vsusfructûs esse dicatur: quam quæstionem latissimè etiam disputauit Petrus Ricciardus ad principium Instit de vsufructu; & quòd non sit de substantia in vsufructu proprio cum Communi defendit, & latè ampliat, & limitat, & argumentis contrariæ partis satisfacit ex num. 137. Vsque ad num. 155. in vsufructu verò improprio, quòd cautio omninò sit de substantia, resoluit ibidem num. 160. sed pro vtraque parte disputat ex num. 155. vsque ad num. 164. itavt disputationis gratiâ ex dictis ibi, vtraque opinio problematicè defendi possit: Sed in puncto iuris, & rei veritate resolutioni à nobis traditæ omninò adhærendum existimamus, quæ ex dictis ibi verissima cuique videbitur. -  Capit. 17. per totum, latiùs, & melius quàm hactenus[sect. 10] tractatur, quomodo, & qualiter cauere debeat vsufructuarius in omni vsufructu, aut respectu diuersæ rei fructuariæ cuiusque? in qua quæstione breuiter nimis scripsit Petrus Ricciardus ad §. constituitur, Institut. de vsufructu, num. 21. & 23. vers. Tertiò colligitur; nec ibi dicta vera sunt indistinctè, aut saltem maiori indigent declaratione, vt ex dictis eo loco colligitur. -  Cap. 18. per totum, actum, an vsufructuarius admitti[sect. 11] debeat ad iuratoriam cautionem, si aliter cauere non possit: hanc quæstionem disputat latè, sed prolixè Petrus Ricciardus ad principium, Institut. de vsufructu, ex num. 171. vsque ad num. 183. & num. 178. rectè dicit de rigore iuris veriorem opinionem esse contra Communem, quòd fructuarius fideiussorem non inueniens priuetur commodo vsusfructus: quod aliis comprobauimus, quæ ipse prætermittit: sed de æquitate num. 179. firmauit tenendam communem opinionem, quòd fructuarius non reperiens fideiussorem propter inopiam, admittatur ad commodum vsusfructûs, præstitâ iuratoriâ cautione intelligendo, vt latiùs limitat, & declarat numeris seqq. Sed in hac re nouam, veram tamen, atque ex mente communi procedentem resolutionem tradidi suprà, dict. cap. 18. -  Cap. 20. actum est, vtrùm vsufructuarius dicatur[sect. 12] procurator in rem suam, idque tractauit Ricciardus ad principium, Institut. de vsufructu, in finalibus verbis: vbi cum Caualcano distinguendum putat inter ea, quæ respiciunt vsumfructum tantùm, aut proprietatem; quam distinctionem merito impugnaui, siue aliter & meliùs explicaui, vt ibi vidisti. -  Cap. 32. num. 18. contra Iasonem, & alios probaui[sect. 13] cum Bartolo, in vsufructu, & aliis iuribus incorporalibus cadere propriè dominium. Adde vltra relatos ibi, idem tenuisse Cuiacium recitat. solemnium in lib. digestorum, ad l. interd. 21. in fine, ff. de acquirenda possessione. Vbi fecit dominium triplex: dominium Proprietatis, dominium vsusfructus, dominium Possessionis. Proprietatis dominium, inquit, l si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur. Vsusfructus dominium, l. qui vsumfructum, ff. si vsusfructus petatur. Dominium Possessionis, l. 2. C. de bonis maternis. -  Cap. 33. num. 7. diximus qualiter fructuarius debeat[sect. 14] vti domo, vt dicatur vti arbitrio boni viri: adde vltra relatos ibi, Vincentium Carocium de locato & conducto, 3. gradu personarum, quæst. 15. per totam, fol. 81. vbi late agit, qualiter, aut quibus modis debeat vti vsufructuarius, cùm domus vsumfructum obtinet, & quibus personis, atque ad quos vsus locare possit. -  Cap. 42. num. 15. & seqq. diximus, Fructus pendentes[sect. 15] in re fructuaria tempore, quo cedit dies vsusfructûs, ad fructuarium pertinere, per textum, in l. si pendentes, 34. ff. de vsufructu: adde Petrum Coftalium in eadem l. vbi intelligit eam in hunc modum: Fructus, quos testator pendentes reliquerit, pertinere ad vsufructuarium, vtin eis simul cum re ius vsusfructûs habeat, sed tamen vsumfructum augebunt, & debebunt restitui cum re ipsa, l. vxori, ff. de vsufruct. legato, cùm & ipsi pars rei sint, l. fructus pendentes, ff. de rei vendicat. Quod; cùm vsusfructus omnium bonorum relictus est, alij dixerunt, vt ibidem vidimus. Sed in vsufructu rei particularis solus prædictus Author sic annotauit in terminis; idcircò si casus occurrat, cogitandum erit, an Vlpian. in eo textu forsitam aliter senserit, dum dicit: Nam stantes fructus ad fructuarium pertinent; quasi velit indistinctè commodo fructuarij pendentes fructus cedi debere, sic vt sequentium annorum fructus cedent: quod ita intellexisse videntur Authores nonnulli, quos ibi retulimus: & in præsenti Rebuffus ad l. 235. ff. de verborum significatione, vers. septimò ferre, fol. mihi, 1024. -  Cap. 59. num. 29. dictum fuit, quòd instrumenta, &[sect. 16] aliæ scripturæ iurium, actionum, & bonorum testatoris apud hæredes debent remanere, & non esse penes vsufructuarium, & ibi retulimus Pedrocham sic resoluentè: idem etiam resoluit Vincentius de Franchis decisione 386. part. 2. Vbi dicit, quòd orta quæstione inter hæredem, & vsufructuarium omnium bonorum, penes quem ex eis deberent remanere scripturæ hæreditariæ, & auditis vtriusque allegationibus tandem iudicatum fuit, quòd eas deberet hæres conseruare, qui dominus est, & tenetur pro defensione vsusfructus eas ad instantiam vsufructuarij exhibere, vt ibi probauit. -  Cap. 60. actum est, an de legato vsusfructûs omnium[sect. 17] bonorum Quarta Falcidia detrahi possit: & ibidem quomodo vsusfructûs legati æstimatio fiat; adde Ioannem Vincentium Honded. in consilio 39. numer. 80. volum. 2. -  Cap. 69. per totum, meliùs quàm hactenus defendi,[sect. 18] alienatione vsumfructum non amitti indistinctè: adde Marcum Antonium Peregrinum nouissimè in cons. 97. num. 19. lib. 1. Vbi distinguit vsusfructus alienatione tunc reconsolidationem fieri cum proprietate, cùm formalis vsusfructus alienatur, secus si causalis: in quo decipitur ex his, quæ latè annotauimus; nam sicut causalis vsusfructus alienatione, id est, re ipsa alienata, reconsolidatio non fit, sic nec formalis alienatione, cùm impunè formalis etiam distrahi possit. -  Cap. 71. per totum, actum est, qualiter vsusfructus,[sect. 19] ac alia seruitus quæcunque dominij acquisitione confundatur, siue amittatur. Adde vltra ea, quæ ibidem diximus, nonnulla, quæ in proposito scribunt Tiraquellus de retractu lignagier, § 1. gloss. 7. num. 62. & quatuor seqq. Matienço in l. 7. titul. 11. gloss. 1. ex num. 35. vsque ad num. 47. lib. 5. nouæ recopilationis. -  Cap. 75. ex num. 24. cum sequentibus, egimus vtrùm[sect. 20] dominium vnicum sit, idque directum, an duplex & vtile, & directum: adde vltra relatos ibi, D. Felicianum de Solis latè tractantem in proœmio de censibus, ex nu. 11. & 12. vsque ad num. 17. -  Cap. 28. num. 19. nonnullas Habitationis definitiones[sect. 21] adduxi: vitra relatos ibi, adde Thadæum Pisosoacium ad titulum Instit. de vsu & habitatione, num. 2. -  Cap. 61. num. 17. & 18. diximus, quòd testator in du[sect. 22]bio censetur legare, ius dumtaxat, quod habet, etsi tale ius morte ipsius sit periturum, & sic etiam si legatum sit inutile: de quo vltra ea, quæ ibidem dixi, commendo Hyppolitum Riminald. in consil. 241. ex num. 23. vsque ad num. 35. lib. 3. vbi nonnullas leges in proposito declarat, atque eleganter prædicta dissoluit, vt ibi videri poterit meliùs forsan quàm alibi: & in effectu conciliatio, quam adducit, concordat cum his, quæ diximus contra Pichardum. -  Cap. 74. ex num. 44. ad propositum eorum, quæ ibi[sect. 23] dicuntur, vide Surdum consil. 205. lib. 2. vbi an colonus in venditione fructuum cogatur præferre dominum, an vasallus, ex num. 13. an emphyteusim generatione finitam concedere non teneatur dominus de nouo, si velit pro se retinere. LOCA IVRIS COMMVNIS, tam Cæsarei, quàm Pontificij, & legum Regiarum Castellæ, quæ in his Commentariis, circa vsusfructûs materiam, summa cura, & diligentia explicantur, quibus veri, & germani intellectus assignantur. -  Ex Digesto veteri. -  LEX quod nostrum, ff. de vsufructu. num 39. & tribus sequentibus, pag. 5. -  L. cum in fundo, ff. de iure dotium. num. 43. pag. eadem. -  L. vtifrui, 5. ff. si vsusfructus petatur, num. 54. & 55. pag. 6. -  L. ius publicum, ff. de pactis: & eius materia, num. 32. pag. 28. -  L. 3. §. sed vtrum, ff. de minoribus, num. 31. pag. 42. -  L. quamuis, ff. de iure dotium, num. 34. p. ead. -  L. cum in fundo, ff. de iure dotium num. 37. p. ead. -  L. sciendum, §. si fundus, ff. qui satisdare cogantur, n. 48. & 49. pag. 43. -  L. 1. ff. si vsusfructus petatur, num. 14. pag. 53. -  L. 3 ff. de vsufructu, cum §. l. Institut. eodem tit. num. 3. & num. 13. Pag. 62. -  L. si ab hærede, ff. si vsusfructus petatur. n. 21. p. 63. -  L. Papinianus, 18, ff. de seruitutibus. num. 23. & quinque sequentibus. -  L. via, 5 ff. de seruitutibus. num. 25. pag. 69. -  L. 4. ff. de vsufructu, cap. 11. per tot. pag. 70. -  L. 4. ff. de seruitutibus. cap. 11. per tot. pag. 70. -  L. 3. §. dare, ff. de vsufructu, l. quoties, l. 2. ff. de seruitutibus, l. 1. §. finali, ff. de seruitutibus rusticor. l. si ego, §. 1. ff. de publiciana in rem actione, quæ ad idem pertinent. cap. 12. per tot. p 73. & seqq. -  L. qui vsumfructum, 43. §. finali, cum l. quæsitum, statim sequenti, ff. de vsufructu. num. 10. & num. 15. & 16. pag. 78. -  L. si tibi, ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur. num. 16. & 22. pag. 89. & 90. -  L. in omnibus, 41. ff. de iudiciis, & eius materia, n. 11. pag. 95. -  L. 1, in versicul. finali, cum 11. seqq. ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. cap. 20. per tot. pag 97. -  L. 1. §. habet autem, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. num. 12. pag. 100. -  L. sed & si quid, §. & generaliter, ff. de vsufructu. ibid. -  L. item si fundi, §. seminarios, ff. de vsufructu, num. 14. & tribus sequentibus. pag. 103. -  L. ex sylua, 11. ff. de vsufructu, num. 36 & 38. p. 110. -  L. sed si grandes, 12. ff. de vsufructu. num. 37. p. ead. -  L. vetus, l. vel inutilium, & l. quid ergo, ff. de vsufructu c. 27. per tot. pag. 113. -  L. si alij vsus, 42. ff. de vsufructu. num. 13. p. 116. -  L. per seruum, 14. §. 1. & versic. denique, l. sed si de fructu, 15. ff. de vsu & habitatione, & l. huic stipulationi, ff. vsufructuarius quemadmodum caueat. num. 14. & 15. pag. 116. & 117. -  L. si quis ita, 24. l. defuncta 65. §. Sempronio, ff. de vsufructu, cap. 29. per tot. pag. 119. & seqq. -  L. si habitatio, 10. §. l. ff. de vsu & habitatione. num. 19, pag. 123. -  L. vltima, ff. de vsufructu earum rerum quæ vsu consumuntur. num. 20. pag. 124. -  L. Proculus, 19. ff. de vsufruct. latissimè num. 25. & seqq. pag. ead. -  L. plenum, §. sed & si pecoris, ff. de vsu & habitatione num. 47. pag. 127. -  L. vsus pars, 20. ff. de vsu & habitatione, num. 14. & 19. pag. 130. & 131. -  L. viæ, itineris, 17. ff. de seruitutibus, ex num. 5. & n. 12. & 18. pag. 130. & 131 -  L. hæredes, 26. §. in illa, ff. familiæ erciscundæ. num. 7. pag. 130. -  L. 4. ff. de vsufructu, cum l. rectè dicimus, ff. de verborum significatone, cap. 32. à principio vsque ad num. 16. pag. 132. & 133. -  L. qui vsumfructum, 3. In fine, ff. si vsusfructus petatur. Ex num. 16. cum seqq. pag. 133 -  L. vsufructu, 7. §. hac ratione, cum duabus legibus sequentibus, ff. de vsufructu, l. æquissimum, 17. § fructuarius, cum cæteris §§. illius legis, 1. sed & si quid 19. l. vsufructuarius nouum, 51. ff. eodem titul. cap. 33. à principio. pag. 135. -  L. sed & si quid inædificauerit, 19. ff. de vsufructu, n. 10. 11. & 12. pag. ead. -  L. æquissimum, 17. § proinde, Versiculo, etsi fortè in in hoc, ff. de vsufructu, ex num. 23. vsque in finem capitis. pag. 137. & seqq. -  L. vsufructuarius, 68, ff. de vsufruct. ex num. 13. vsque ad num. 23. pag 136. & 137. -  L. sed & si quid, 19. §. sed nec seruitutem, & §. proprietatis, cum l. seq. ff. de vsufructu, latè, & meliùs quàm hactenus, cap. 35. per tot. p. 141. & seqq. -  L. vsufructu legato, 7. l. item si fundi, 10. ff. de vsufructu. ex num. 11. cum seqq. pag. 145. -  L. item si fundi, versic, huic vicinus tractatus est, ff. de vsufructu. num. 24. pag 153. -  L. si pendentes, 34. ff. de vsufructu, num. 15. 16. & 17. pag. 167. -  L. de funda, 65. §. vltimo, ff. de vsufructu, cap. 43. à principio vsque ad num. 11. pag. 168. -  L. si habitatio, 10. §. vtrùm, ff. de vsu & habitione, n. 10. pag. ead. -  L. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu, num. 10. pag. 170. -  L. & puto, 26. §. Iulianus, ff. familiæ herciscundæ. num. 3. pag. 179. -  L. si proprietas, 1. si tibi, ff. de vsufructu accrefeendo num. 35. ad finem. pag. 183. -  L. penultima, ff. de vsufructu accrescendo num. 22. & multis seqq. pag. 187. -  L. 1. §. interdum, ff. de vsufructu accrescendo, num. 24. & seqq. pag. 187. -  L. sicuti, §. finali, & §. Aristo, ff. si seruitus vendicetur, num. 4. pag. 190. -  L. loci corpus, ad finem, ff. si seruitus vendicetur, n. 5. pag. ead. -  L. statuæ, 44. in princ. & §. 1. ff. de vsufructu, ex num. 7. cum seqq. pag. 191. -  L. infantis, 62. ff. de vsufructu, num. 9. pag. ead. -  L. quoties, 15. & l. ei fundo, 19. ff. de seruitutibus, n. 11. & multis seqq. pag. ead. -  L. ergo, §. finali, cum l. veluti, ff. de seruitutibus rusticorum, num. 16. pag. 192. -  L. vt pomum, 7. ff. de seruitutibus, ex num. 21. p. 193. -  L. 4. & 5. ff. de operis seruorum, cap. 50. per tot. maximè num. 5. & 6. pag. 194. -  L. sed & si quid, 19. §, & si vestimentorum, ff. de vsufructu, fructu. cap. 51. per tot. p. 196. -  L. hactenus, 8. ff. de vsufructu, cap. 56. per totum, pag. 210. -  L. Titio cùm morietur, 58. ff. de vsufructu, num. 15. pag. 224. -  L. hæres meus, 78. §. quamuis, ff. de conditionibus & demonstrat. & 15. ff. de vsufructu legato. ibid. -  L. an vsusfructus, ff. de vsufructu, num. 19. & quatuor seqq. & ibidem l. si vsusfructus municipibus, ff. de vsufructu legato. pag. 225. -  L. si vsusfructus ciuitati. 21. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 22. & 23. pag. ead. -  L. si vsusfructus alternis, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, ex num. 30. vsque in finem capitis, p. 245. -  L. seruitutes, 14. ff. de seruitutibus, & eius materia, n. 6. pag. 247. -  L. si vsusfructus, 67. de iure dotium, cap. 69. ferè pertot. maximènum. 25. pag. 253. -  L. si is qui, 11. §. iura prædiorum, cum l. sed an viæ, 12. ff. de pignoribus, cap. 70. pertot. p. 254. & seqq. -  L. si seruus, 27. ff. de vsufructu, num. 8. p. 258. -  L. repeti, §. rei mutatione, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, cap. 72. à principio. pag. 259. -  L. fundi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 24. & 25. pag. 262. -  L. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu, ex num. 11. pag. 260. -  L. seruitutes, 19. §. si sublatum, ff. de seruitutibus vrbanorum, ex num. 15. cum seqq. pag. 261. -  L. domo, 21. ff. de pignoratitia actione, ex num. 19. cum seqq. pag. ead. -  L. si cui insulæ, 60. ff. de vsufructu, num. 2. p. 260. -  L. excepta, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, n. 4. pag. ead. -  L. si pendentes, §. si qua seruitus, cum l. arbores, §. l. ff. de vsufructu, conciliatur, & declaratur, ex n. 3. cum seqq. pag. 263. -  Legis, si quis domum, §. l. ff. locati, materia, num. 19. pag. 265. -  L. si habitatio, 10. ff. de vsu & habitatione, num. 23. pag. ead. -  L. Pomponius, 29. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 4. pag. 267. -  L. si tibi, ff. quibus modis vsusfructus amittatur, n. 25. pag. 268. -  L. si proprietati, 4. ff. de iure dotium, num. 4. p. 275. -  L. 1. §. qui in perpetuum, ff. si ager vectigalis vel emphyteuticarius, num. 30. pag. 273. -  L. defuncta, 65. ff. de vsufructu, cap. 77. per totum, & capitibus seqq. pag. 277. -  L. si fur, 14. ff. de vsufructu, num. 9. & num. 13. p. ead. -  L. si vsufructuarius messem, 13. ff. quibus modis vsusfructus amittatur, num. 11. pag. ead. -  L. si operas 33. ff. de vsufructu, num. 16. pag. 278. -  L. vtifrui, 5. §. finali, ff. si vsusfructus petatur, n. 17. & 18. pag. ead. -  L. Herennius, ff. de vsuris, num 11. & 12. pag. 285. -  L. quòd si nulla, ff. de religiosis & sumptibus funerum, num. 14. per tot. pag. eadem. -  Ex Infortiato. -  LEx placet, ff. de acquirenda hæreditate, num. 5. pag. 26. -  L. dotalem, 62. ff. soluto matrimonio, num. 27. p. 41. -  L. species, ff. de auro & argento legato, num. 6. p. 45. -  L. seruum filij, 26. §. finali, ff. de legatis l. num. 10. pag. 57. -  L. Titio, 21. ff. de vsufructu legato, num. 36. p. 65. -  L. qui duos, 20. ff. de legatis i. num. 38. p. 66. -  L. Iulianus, 41. §. scio, ff. de legatis l. num. 39. pag. ead. L. Titia, 40. §. Seia testamento, ff. de auro & argento legato, num. 41. pag. ead. -  L. si vsusfructus mihi in biennium, ff. de vsufructu legato, num. 17. pag 78. -  L. patrimonij, 22. l. fundi Trebatiani 37. & l. cum ita, 41. ff. de vsufructu legato, cap. 29. per totum, pag. 119. -  L. libertis, 4. cum sua materia, ff. de alimentis & cibariis legat, ex num. 4. cum seqq. & vide num. 17. & 18. pag. 122. -  L. filios, 39. ff. de vsufructu legato, & l. species, 15. ff. de auro & argento legato. num. 21. pag. 124. -  L. generali capite, 32. ff. de vsufructu legato, num. 22. pag. ead. -  L. denique, 8. §. interdum, ff. de peculio legato. num. 24. pag. eadem. -  L. non aliter, ff. de legatis 3. num. 37. pag. 126. -  L. si quis reum, 6. §. idem Iulianus scribit, ff. de liberatione legata, num. 45. pag. 127. -  L. legatum, 17. ff. de annuis legatis. num. 46. p. ead. -  L. ille aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis 1. num. 56. pag. 128. -  L. annua, 20. §. finali, ff. de annuis legatis, num. 10. pag. 168. -  L. si alij, 19. ff. de vsufructu legato, latissimè cap. 47. per totum. pag. 178. -  L. si Titio, 1o. ff. de vsufructu legato, num. 36. & 37. pag. 183. -  L. Sempronius Attalus, 36. §. si fundus, ff. de vsufructu legato, num. 35. pag. ead. -  L. cum quidam, 23. ff. de annuis legatis, num. 11. pag. 169. -  L. si ita, & l. vltima, in princ. ff. de auro & argento legato, num. 7. & 8. pag. 170. -  L. mulieri & Titio, 73. ff. de condit. & demonstrat. ex num. 5. vsque ad num. 13. p. 185. & seq. -  L. & Proculo, 20. ff. de legatis 2. num. 32. vsque ad n. 37. pag. 188. -  L. planè, §. si coniunctim, ff. de legatis l. num. 28. pag. eadem. -  L. 1. §. si vsusfructus, versic. sed operis, ff. ad legem falcidiam. cap. 50. à principio. p. 194. -  L. 2. ff. de vsufructu legato, cap. 50. per totum, vbi vide num. 16. pag. 196. -  L. 1. ff. de vsufructu legato, cap. 52. per totum. p. 197. -  L. vltima, ff. de vsufructu legato, cap. 59. per totum. pag. 218. -  L. si quis seruum, §. vltimo, ff. de legatis 2. num. 11. & num. 14. pag. 218. -  L. mulier, 22. §. finali, ff. ad Senatusconfultum Trebellianum, num. 13. p. 219. -  L. 5. ff. de vsufructu legato, num. 15. p. 224. -  L. quod in rerum; 24. §. 1. ff. de legatis 1. ex num. 16. pag. eadem. -  L. 1 in finalibus verbis, ff. de vsufructu legato, num. 15. & 16. pag. 239. -  L. 4. ff. de vsufructu legato, num. 10. p. 258. -  L. is cuius seruo, ff. de legatis 2. num. 26. p. 268. -  L. si domus, §. finali, ff. de legat. 1. num. 29. p. 273. -  L. non quocunque, 83. §. fundus, ff. delegatis 1. cap. 76. per totum. pag. 275. -  L. in singulos, 8. in fine, ff. de annuis legatis, latissimè cap. 77. per totum. p. 277. -  Ex Digesto nouo. -  LEx si ita stipulatus fuero, 126. §. 1. ff. de verborum obligat, num. 8. 9. & 10. & num. 56. 57. & 58. pag. 2. -  L. si cum testamento, §. si fundum, ff. de exceptione rei iudicatæ, num. 13. & 14. pag. 3. -  L. Lucius Titius, §. idem respondi, ff. ad municipalem, num. 52. p. 44. -  L. 1. §. item Iuliano, ff. de remissionibus, ex num. 14. vsque in finem capitis. p. 53. -  L. Stichus seruus meus, 39. ff. de manumissis testamento, num. 29. 30. & 31. p. 64. & 65. -  L. qui ex pluribus, 106. ff. de verbor. obligat. num. 39. pag. 66. -  L. vsusfructus, 26. ff. de stipulatione seruorum, n. 24. p 72. -  L. 4. §. si viam, ff. de vsucapionibus. numer. 14. & 15. pag. 73. -  L. stipulationes non diuiduntur, in versic. Celsus. ff. de verbor. obligat. num. 14. pag. 77. -  L. si seruum, §. finali, ff. de verbor. oblig. num. 18. p. 78. -  L. in testamentis, ff. de regulis iuris, ex num. 42. p. 127. -  L. 2. §. item si in facto, & l. in executione, 85. §. si quod stipulatus, ff. de verb. oblig. num. 7. p. 130. -  L. 5. §. vltimo, & Lin executione, 85. §. item si ita, ff. de verb. obligat. num. 11. p ead. -  L. si cùm duorum, 32. ff. de stipulatione feruorum, n. 22. & 23. p. 131. -  L. si vsusfructus debitorem, 4. ff. de nouationibus, num. 1. cum seq. p. 227. -  L. cognitionum, §. consumitur, ff. de variis & extraordinariis cognit. num. 9. p. 239. -  L. si fructuarium, 7. ff. de manumissis testamento. n. 11. pag. 258. -  L. si procurator, 14. ff. de acquirendo rerum dominio, num 40. p. 274. -  Ex Codice. -  LEx vltima, §. necessitate, C. de bonis quæ liberis. num. 15. p. 27. -  L. 4. C. de bonisquæ liberis, num. 48. pag. 29. -  L in rebus, C. de iure dotium. num. 25. & 28. p. 41. -  L. si prædium, C. de iure doti um. num. 21. p. 40. -  L. doce ancillam, C. de rei vendicatione. num. 22. & n. 26. p. eadem. -  L. vltima, §. sed quia, C. communia de legatis, num. 4. pag. 45. -  L. non est; dubium, C. de legatis, cum sua materia, ex num. 18. vsque ad num. 28. p. 49. -  L. cùm rem alienam, cum sua materia, C. de legatis n. 30. pag. 65. -  L. 1. C. de vsufructu. num. 31. per totum. p. 83. -  L. penultima, C. vt in possessionem legatorum. num. 30. pag. 82. -  L. vltima, C. de pactis conuentis. num. 15. 18. & 19. pag 96. -  L. vltima, §. sin autem, C. de bonis quæ: liberis, num. finali. P. 112. -  L. cum antiquitas, C. de vsufructu, ex num. 23. vsque ad num. 30. pag. 117. -  L. 2. C. de vsufructu. num. 8. 9. 10. & 11. p. 139. Authent. præterea, C. vnde vir & vxor. ex n. 23. p. 174. Authent. dos data, C. de donat. ante nuptias, num. 11. & 12. pag. 177. -  L. vltima, C. de rebus alienis non alienandis, num. 1. & tribus sequentibus. pag. 201. -  L. eum ad quem, C. de vsufructu. cap. 56. & 57. p. 210. & sequentibus. -  L. vltima, §. fin autem legata, C. de bonis quæ liberis. ex num. 10. cum seqq. p. 217. -  L. antiquitas, C. de vsufructu. ex num. 25. vsque in finem capitis, p. 226. -  L. vxor patrui, C. de legatis, num. 16. & duobus sequent. pag. 225. -  L. vltima, C. de vsufructu. cap. 63. per totum. p. 229. -  L. vltima, in fine, C. de impuberum, & aliis substitutionibus. num. 9. & 10. pag. 230. -  L. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis. num. 2. & n. 26. pag. 229. & 236. -  L. corruptionem, C. de vsufructu. n. 20. & seqq. p. 240. & cap. 67. per totum. p. 242. -  L. vltima, in versic. finali, C. de præscriptione longi temporis. ex num. 2. p. 246. -  L. vsufructu, 9. C. de vsufructu. num. 16. p. 251. -  L. cùm antiquitas, C. de vsufructu meliùs quàm hactenus explicata, ex num. 21. p. 265. -  L. proprietatis, C. de probationibus. num. 39. p. 275. -  Ex tribus libris posterioribus Codicis. -  LEx, Congruit, C. de locatione prædiorum ciuilium, lib. 11. num. 46. p. 269. -  L. possessores, C. de fundis patrimonialibus lib. 11. n. 28. pag. 273. -  Ex Institutionibus. -  §. finali, Institut. de seruitutibus rusticorum prædiorum & vrbanorum. num. 10. & vide num. 17. p. 67. & 68. -  §. 1. Institut. de vsufructu. num. 10. & num. 17. & seqq. pag. 67. -  §. 1. Instit. de acquisitione per adrogationem num. 14. pag. 195. -  §. constituitur, cum sua materia, Institut. de vsufructu. c. 49. cum seqq. p. 190. & vide omninò c. 53. p. 199. -  §. finitur, cum sua materia, Institut. de vsufructu. cap. 61. cum multis seqq. pag. 223. -  §. l. versic. ne tamen in vniuersum, Institut. de vsufructu. num. 24. p. 225. -  §. finitur, versic. & non vtendo. num. 11. & vide per totum caput. p. 242. & seqq. -  §. finitur, versic. item finitur, si domino, cap. 69. per totum, maximè num. 4. & n. 21. & seqq. p. 248. & seqq. -  §. finitur, versic. eo ampliùs constat. Instit. de vsufructu. cap. 72. à principio. p. 259. -  §. si cui fundus, Instit. de legatis, cap. 76. per tot. p. 275. -  §. is verò, Institut. de rerum diuisione, cap. 77. per tot. maximè num. 1. & seqq. & num. 30. p 277. & seqq. -  Ex Decretalibus. -  Cap. nulli, cum sua materia, de rebus Ecclesiæ alienandis vel non, ex num. 4. cum multis seqq. p. 201. -  Ex libro sexto Decretalium. -  Cap. finali, §. porrò, de officio ordinarij, lib. 6. num. 9. pag. 282. -  Ex Extrauagantibus. -  Extrauag. Ambitiosæ. Pauli secundi, de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 25. pag. 204. vbi materia eius plenè explicatur remissiuè. -  Ex Concilio Tridentino. -  Tridentinum sessione 25. cap. 16. num. 7. p. 238. -  Ex legibus Partitarum. -  L. 14. titul. 8. partita 7. verus, & nouus sensus traditus num. 33. & seqq. p. 163. -  L. 23. titul. 31. partita 3. num. 11. p 195. -  L. 24. titul. 31. partita 3. versicul. otro si dezimos, n. 19. pag. 244. & vide per totum caput. -  L. 3. titul. 8. partita 5. cap. 77. per totum. p. 277. -  Cæteræ leges quæ ad hanc materiam pertinent, & sub tit. 31. partit. 3. continentur, per discursum vt occasio postulat, suis capitibus explicantur. -  Ex legibus Tauri. -  L. 66. Tauri, num. 46. pag. 43. -  L. 63. Tauri, num. 18. p. 244. -  L. 74. Tauri, num. 31. p. 268. -  Ex legibus nouæ collectionis Regiæ. -  L. 11. 12. & 13. titul, lib. 6. nouæ collectionis Regiæ, num. 51. pag. 44. -  L. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, plures declarationes, ex num. 11. & num. 15. 21. 22. 36. & 46. p. 57. & seqq. -  L. 11. tit. 7. lib 7. nouæ collectionis Regiæ. ex num. 28. vsque ad finem capitis. pag. 205. INDEX COPIOSISSIMVS ET LOCVPLETISSIMVS Materiarum, Quæstionum, ac omnium, quæ in hoc Libro primo continentur, scriptus serie alphabetica, & numerorum, ratione fideliter subducta, diligenter ordinatus. -  A -  Abuti -  ABvti propiciè dicitur, multum, & plus quàm ferre potest natura rei, vti, num. 2. pag. 199. -  Achillis Pedrochæ. opinio circa vsumfructum rerum quæ viti consumuntur, nouè, & verè confutata per Authorem, num. 33. p. 91. -  Accusare. -  Accusandi ius gradatim concedi videtur, ratione maioris amoris, & doloris, num. 14. p. 162. -  Accusatio, siue transactio super morte mariti defuncti per vxorem fada, non perimit ius, nec accusationem filiorum, num. 19. p. 163. -  Pace, siue transactione facta ab his, quibus primo loco ius accusandi competit, omnibus aliis præcluditur facultas accusandi, qui ratione coniunctionis accusare poterant, num. 20. p. ead. -  Si plures sint in vno, & eodem gradu, quibus principaliter competit ius accusandi, omnes simul admittendi sunt ad accusandum, omnèsque simul remittere debent, num. 21. p. ead. -  Actio. -  Actio iniuriarum datur contra impedientem dominum vti re sua, num. 55. p. 6. -  Actio realis, & personalis (quæ contrariæ sunt) quare pro eadem re legata competant, remissiuè, num. 11. pag. 49. -  Actio hypothecaria non competit pro re testatoris legata, quamuis competat aduersùs alias res testatoris, quæ ad hæredem peruenerunt, num. 14. pag. eadem -  Actiones tres pro legatis competentes, adita hæreditate, non prius nascuntur, num. 15. pag. ead. -  Actiones confessoria, & negatoria in rem sunt, & dantur pro seruitutibus, & iuribus incorporalibus, num. 1. pag. 52. -  Actio negatoria, & confessoria quomodo differant, numero 2. & num. 3. pag. ead. -  Actiones confessoria, & negatoria pro seruitute competunt, & pro omni iure incorporali, num. 4. p. ead. -  Actionem confessoriam intentans, quæ teneatur probare, num. 5. pag. ead. -  Actio confessoria vt intentari possit necesse est, quòd dominus fundi dominantis perturbetur in vsu possessionis, vel quasi, siue per eum, qui seruitutem constituit, siue per alium quemlibet, num. 6. pag ead. -  In actione confessoria si plenè probauerit actor, ad quid debeat condemnari reus, num. 7. pag. ead. -  Actionem negatoriam intentans, onere probationis non astringitur, quia in sola negatione intentio eius fundatur, num 9. pag. 53. -  Actionis confessoriæ, & negatoriæ nonnulla specialia esse, quæ remissiuè traduntur, num. 11. pag. ead. -  Actionis confessoria, & vtilis, & directa, ex sententia Glossæ, & communi, num. 12. pag. ead. -  Et quibus competat vtilis, quibus etiam directa detur, & contra quos? num. 13. pag. ead. -  Actus interpretatio talis fieri debet, vt actus potiùs valeat, quàm pereat: idque multis probatum, & exornatum remissiuè, num. 23. pag. 120. -  Actus semper regulatur à fine in quem dirigitur, num 9. pag. 228. Regulariter etiam à sua causa num. 10. pag. ead. -  Actio personalis non datur contra singularem successorem, sed solùm contra debitorem, vel qui eius personam repræsentat, num. 8. pag. 217. -  Actionem pro vsufructu competentem tolli hodie noua Imperatorum constitutione, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes, vt de vsufructu ipso dicitur, num. 7. pag. 242. -  Actionem personalem pro vsufructu constituendo competentem non finiri decem, vel viginti annorum spatio, sed durare triginta annorum spatio, ex sententia quorundam, num. 15. pag. 244. -  Quæ improbatur per Authorem, & communis sententia defenditur, num. 16. ibid. -  Actio pro vsufructu constituendo competens, quare finiatur spatio decem, vel viginti annorum contra naturam personalium actionum, quæ durant spatio triginta annorum num. 17. ibid. -  Actio personalis pro vsufructu competens, quanto tempore durare debeat de iure huius Regni ex decisione l. 63. Tauri, quâ omnis personalis actio viginti annorum spatio finitur: vbi eiusdem legis materia multis exornatur, atque explicatur remissiuè n. 18. ibid. -  Aduentitia bona. -  Aduentitia bona filiifamilias: vide plenè cap. 3. per totum, pag. 26. & seqq. -  Aditio. -  Aditio venientium ab intestato non requiritur hodie iure Regio ad valorem legatorum, eo casu, quo nullus hæres institutus sit, vel institutus repudiauerit, n. 14. p. 57. -  Æstimatio. -  Æstimatio rerum dotalium efficit, vt omne lucrum, aut damnum, constante matrimonio in rebus æstimatis contingens, mariti sit, & non vxoris, num. 9. p. 38. -  Efficit etiam, vt sola æstimatio, siue pretium in obligatione sit, & dissoluto matrimonio, æstimatio tantùm peti & solui potest, num. 10. & vide numeris sequentibus, ibid. -  Æstimatio rerum dotalium in dubio facit emptionem: & de nonnullis coniecturis remissiuè, n. 12. & 13. p. 39. -  Æstimatio rei fructuariæ in omni vsufructu fieri debet habito respectu ad tempus constitutionis, aut traditionis, non ad tempus restitutionis, n. 23. p. 90. -  Alimenta. -  Alimenta vtrum præstari debeant filiis prioris matrimonij. ex dote matris, quæ contraxit secundas nuptias, num. 44. p. 15. -  Alphonsi de Azeuedo opino, nouiter taxata, num. 67. pag. 17. -  Alphonsi de Azeuedo opinio in quæst. proposita ibi, probata & nouè declarata per Authorem, num. 95. & sequentibus, pag. 34. -  Alternatiua. -  Alternatiuæ vltima pars, in defectum, vel saltem in locum prioris debet censeri adiecta, num. 42. pag 75. -  In alternatiuis, debitoris est electio, num. 14. pag. 89. -  Alienare. -  Alienare prohibitus, si alienet aliquam rem de fideicommisso, cadit tantum à parte alienata, non à à toto fideicommisso. numer. 6. p. 104. Sed contra. numero 21. p. 116. -  Alienatio. -  Alienationis verbum valdè generale esse, & ideò comprehendere omnem contractum, & distractum, & omnem actum, per quem dominium directum transfertur, & etiam vtile, & per quem aliquod ius constituitur in re. numero primo. p. 201 -  Alienationis appellatione, & sub prohibitione eius contineri quamplurima, remissiuè. numero. 2. ibid. -  Alienatione prohibita, vsusfructus etiam constitutio prohibetur, ibid. numero 3. -  Alienatio rerum Ecclesiasticarum regulariter est prohibita. numero 4. ibid. -  Vsusfructus in rebus Ecclesiasticis constitui non potest, quoniam vsumfructum constituens, alienare dicitur res Ecclesiarum. numero 5. p. 204 -  Interdictum de rebus Ecclesiæ non alienandis interpretationem recipere, vt res Ecclesiasticæ absque causa, & solemnitate alienari nequeant, cum causa tamen, & solennitate iure ipso alienari possint. numero 6. ibid. -  Ecclesiarum bona sine solemnitate alienata, an, & quando recuperentur cum fructibus? remissiue. numero 7. ibid. -  Ecclesiarum bona, vt alienari possint, duo potissimùm necessaria sunt, solennitas, id est forma à iure requisita, & iusta alienationis causa; quòd si aliquod istorum deficiat, alienatio erit ipso iure nulla, numero octauo, & numeris sequentibus, ibid. -  In Alienatione rerum Ecclesiasticarum non sufficit formam, & solemnitatem obseruare, sed etiam ex iusta, & necessaria causa alienare necessarium est. numero 11. ibid. -  Alienationem rerum Ecclesiasticarum non sufficit in euidentem Ecclesiæ vtilitatem, atque ex causis à iure permissis fuisse celebratam, nisi solennitates etiam à iure requisitæ obseruatæ sint. numero. 12. ibid. -  In alienatione rerum Ecclesiarum, causæ cognitio, & tractatus interuenire debet, & qualiter. numero 13. ibid. -  In alienatione rerum Ecclesiasticarum vnicus tractatus an sussiciat? numero 14. & 15. p. 203 -  In alienatione rerum Ecclesiarum pro forma, & solemnitate, authoritas, & licentia Superioris requisita. numero 16. ibid. -  Ecclesiæ Collegium, aut Ecclesia Cathedralis, Episcopalis, vel Archiepiscopalis cùm alienat, quam formam, & solennitatem obseruare debeat? numero decimo septimo. ibid. -  Episcopus vtrùm res Ecclesiæ suæ, vel mensæ de consensu Capituli, & sua tantùm authoritate alienare possit; an licentiam, & authoritatem Archiepiscopi Metropolitani, au Romani Pontificis requirere debeat? numero 18. ibid. -  In Alienatione rerum Ecclesiasticarum tot solemnitates ad eum effectum, & finem requisitæ sunt, ne in detrimentum, & damnum Ecclesiarum quomodolibet, & de facili, sed maxima deliberatione decretum alienationis interponatur, & vt Ecclesiæ vtilitati studiosè consulatur, num. 19. ibid. -  In alienatione rerum Ecclesiasticarum cùm Romani Pontisicis authoritas intercedit, alterius Prælati inferioris authoritas necessaria non est, item nec alia solennitas. num. vigesimo primo. ibid. -  Ecclesiæ Parochialis, & Capellæ cùm res alienantur, quæ solennitas interuenire debeat? numero 22. p. 204 -  Monasteriorum bona quâ solemnitate alienari debeant? num. 23. ibid. -  In alienatione rerum Ecclesiasticarum omnia solemnia, & necessaria interuenisse, vtrùm in dubio præsumendum sit, maximè propter antiquitatem temporis: Deinde solemnitas extrinseca an, & quando ex antiquitate temporis præsumatur? remissiuè num. 26. p. 205 -  Alienationis prohibitio etiam simpliciter facta, in his, quæ fauorabilia sunt, comprehendit obligationem, hypothecam, & cætera quæ continentur in l. vltima. C. de rebus alienis non alienandis, num. 50. ibid. -  Alimenta. -  Alimenta præstandi obligatio regulariter durare debet toto tempore vitæ legatarij, etiam mortuo hærede, vel capite minuto, num. 12. p. 224 -  Alexandrum in consilio. 27. num. 6. libr. 6. nihil decidere circa quæstionem propositam ibi, & malè citatum per Caualcanum in fauorem proprietarij. numero 8. p. 267 -  Alexandrum, & Tiraquellum in locis relatis per Caualcanum nihil decidere, quod proprietario obstare possit. num. 47. p. 269 -  Alexandri sententia in consil. 15. num. 3. lib. 2. cui alij subscribunt confutata, num. 13. p. 282 -  Andrea Gaill. & Ioachimi Minsingeri practicæ obseruationes eruditæ multùm, & vtiles, & ab Authore commendatæ, num. 8. p. 12. -  Andreæ Gaill. resolutio declarata, num. 113. p. 21. -  Andream Gaill. breuiter. magistraliter, atque distinctè intellexisse istam materiam, num. 2. p. 84 -  Andreæ Alciati, in explicatione quarumdam legum distinctio reiicitur. num. 8. p. 130. -  Andream Alciatum rectè intellexisse, & tractasse istam materiam, num. 8. p. 77. -  Angeli de Perusio doctrina in hac materia nouè adducta, & probata per Authorem. num. 4. p. 76. -  Antonij Pichardi nouissimam resolutionem in materia tractata ibi Authoris resolutioni conuenire, nouè consideratum per Authorem. numero 44. p. 43 -  Antonium Fabrum lib. 6. coniecturarum iuris ciuilis, c. 1. de antiquis legatorum generibus, subtiliter loquutum, & latè, nec per aliquem hucusque præcitari. num. 3. p. 48 -  D. Antonij de Padilla nouissimus intellectus ad l. vnicam, §. item Iuliano, ff. de remissionibus, nouè, & concludenter confutatus per Authorem. numero. 8. p. 54. -  Antonium de Leon. Canonicum Segobiensem deceptum in explicatione l. 4. ff. seruitutibus. numero. 10. p. 71. -  Antonij Galeatij Malunassæ consilium 110. per totum volumine 1. optimum esse, & notandum in hac materia. num. 3. p. 88. -  Antonius Galearius Maluassia in consilio. 110. num. 9. volumine primo, nouè confutatus ab Authore. num 28. p. 91. -  Annuus. -  Annui redditus vtrùm computentur inter immobilia, vel an inter mobilia: vbi Authores quamplures congeruntur in vnum, qui de hac re latissimè tractarunt. num. 5. & 6. p. 165. & ibidem effectus quatuor huiusce altercationis adducuntur. -  Annui redditus redimibiles, vtrùm inter mobilia, vel immobilia connumerentur, ibid. num. 7. -  Annui redditus, ex sententia multorum, non sunt propriè bona mobilia, nec immobilia, sed constituunt tertiam quandam speciem bonorum diuersam ab illis, vt sunt nomina debitorum, ibid. num. 11. -  Antiqui. -  Antiquorum lecturâ præhabitâ, ipsorumque resolutione percepta, facilè etiam percipi posse, quæ in qualibet materia Recentiores scribunt, vel adiiciunt: & incipientes à Neotericis, nec Antiquorum commentaria originaliter prælegentes, rem de qua agunt radicitus, siue fundamentaliter intelligere non posse. num. 4. p. 151. -  Antonium Gomezium constituentem de iure Regio discriminis rationem inter Falcidiam, & Trebellianicam confutatum per Molinam num 12. p. 222. -  Antonij de Quesada distinctio improbata ab Authore. num. 15. p. 272. -  Aqua. -  Aquæ, & ignis interdictionis, quæ fuerit forma? remissiuè num. 6. p. 239. -  Aratrum. -  Aratrum ciuitati inducere quid, & quibus inductum. num 23. p. 225. -  Arbor. -  Arborum incisio, & quodlibet aliud damnum in dubio, facto & culpa fructuarij, coloni, emphyteutæ, & similium obuenisse præsumitur. num. 4. p. 107. -  Arbores vi ventorum, vel fluminis euulsæ, vtrùm ad fructuarium pertinere debeant, & quando illis vti possit? num. 23. p. 109. -  Arbores vi ventorum, vel simili impetu euulsæ, locatoris sunt, nec potest colonus pro se retinete modo aliquo. ibid. num. 24. -  Idemque dicendum esse in arboribus grandibus nascentibus, & innascentibus, quæ domini esse debent, etiamsi conductor eas plantauerit. ibid. num. 25. vbi ratio assignatur. -  Argumentum. -  Argumentum à contrario sensu non licet sumere, cùm resultat absonus intellectus, & menti legis contrarius. num. 39. p. 206. -  Arrha. -  Arrharum nomine datum, seu promissum à marito secundò nubente existentibus filiis prioris matrimonij, vtrùm imputari debeat in Quintum bonorum; an tanquam æs alienum deducendum sit de corpore hæreditatis? num. 46. p. 15. -  Arias Pinellus laudatur, num. 3. p. 26. -  Ariam Pinellum rectè improbasse, nonnullos Authores qui de iure Digestorum crediderunt, in solidum non acquiri parentibus bona aduentitia filiorum, ibid. num. 4. -  Arias Pinellus, & Ioannes de Matienço notati per Authorem, quòd in quæstione quadam tractata ibi. nimis indistinctè, & generaliter loquuti sint. num. 94. p. 34. -  Arij Pinelli & Martini Monter à Cueua traditiones improbatæ num. 20. p. 253. -  Aretini opinio impugnata num. 20. p 63. -  Aretini, & Socini opinio relata, & improbata, atque eorum fundamentis satisfactum. num. 32. 33. & 37. p. 75. -  Augmentum. -  Augmentum alluuionis in prædio fructuario factum, an iure vsusfructus, & commodi, ad vsufructuarium pertinere debeat? num. 22. & sequentibus, p. 152. -  De augmento, & eius natura, remissuè ibid. num. 23. & num. 25. -  De augmento vtrùm idem iudicandum sit, quod de principali, cui adiungitur vt illius naturam sequatur. num. 25. p. 133 -  Vbi de augmento infinita dicuntur remissiuè. -  Aurum. -  Auri, & argenti appellatione, an veniat pecunia remissiuè? num. 21. p 155. -  Author. -  Authores infiniti congeruntur in vnum, qui causalis, & formalis vsus fructus distinctionem probarunt. num. 16. & sequent. p. 3. -  Authores nonnullos non rectè percepisse, aut minus benè resoluisse materiam de qua agitur num. 20. p. 86. -  Authores nonnullos deceptos in materia tractata num. 10. p. 88. -  Auctor nouiter, & verè respondet nonnullis fundamentis, qua: contra Molinam, Couarru. & sequaces Martinus Monter-à Cueua nouissimè considerauit. num. 13. p. 285. B -  -  BAconij declaratio noua in hac materia, vt vsufructuarij possessio nec merè ciuile sit, nec merè naturalis, sed mixta, nouè improbata Authorem, num. 38. p. 51. -  Baldi Doctrinam Authoris resolutioni contrariam videri num. 68. pag. 17. -  Sed ad illam optimè satisfactum. ibid. num. 69. -  Baldum assecutum fuisse veram rationem l. cum antiquitas, C. de vsufructu, & verba eius in id relata. num. 28. p. 265. -  Baldum falsò citatum per Caualcanum num. 41. p. 269. -  Barbatiæ consil. 56. volumine 3. explicatum, num. 10. p. 81. -  Barbosam communem opinionem tuentem, minimè satisfacere fundamento præcipuo Nouiorum. num. 8. p. 282. -  Barbosam rectè explicasse textum in capite finali, §. porrò, de officio ordinarij in sexto: eius tamen solutionem non diluere vim fundamenti præcipui Neotericorum, ibid. num. 9. -  D. Barbosæ præstantissimi Iurisconsulti laus. nu. 18. p. 3. -  Vide alia infrá littera P. -  Bartolum in consil. 54. in sine lib. 1. in quæstione agitata ibid. rectè distinxisse tria iura. num. 21. p. 13. -  Bartolus ab impugnationibus Iasonis, & aliorum liberatus. num 19. pag. 134. -  Bartolum in loco relato per Caualcanum, nihil de vsufructuario scripsisse; & malè citatum per eundem. num. 43. p. 269. -  Beneficium. -  Fructus Beneficij Ecclesiastici qualiter diuidantur inter defuncti heredes, & successorem, si benificiarius pendentibus fructibus decedat, num. primo, & seq. p. 281. -  Vsufructuario parem esse in prædicto casu ex communi sententia habentem Beneficium Ecclesiasticum, idcircò fructus ante mortem collectos ad hæredes defuncti, pendentes verò ad Ecclesiam, vel successorem integre pertinere, ibid. num. 2. -  Beneficij prædia si ad annuam pensionem locata fuerint, mortuo possidente Beneficium, pensiones eius anni ex communi sententia distribuendas esse, iuxta distinctionem l. defuncta, 65. ff. de vsufructu. ibid. num. 3. -  Fructus eius anni, quo Beneficiarius mortem obierit, indistinctè pro rata temporis ad defuncti hæredes pertinere ex sententia Didaci de Couar. Ludouici Molinæ. & Ioannis Guttierez, quam etiam tenuit cum aliis Boërius, & nouiter defendit Author, ibid. num. 4. & seq. -  Berengarij ad nonnullas leges Pandectarum interpretatio generaliter non potest omnibus adaptari, nec conuenit verbis l. 27. tit. 2. partit. 3. num. 23. p. 272. -  Borgninus Caualcanus argutus ab Authore, quod in quæstione prima capitis primi huius libri, nullum verbum scripserit. num. 21. p. 4. -  Borgninum Caualcanum de vsufructu aduentitiorum inuoluta, atque confusa manu tractasse num. 53. p. 30. -  Borgninus Caualcanus nouè, & verè notatus per Authorem, quòd contra legem, & rationem loquatur, nec Doctorum resolutiones in questione tractata ibi prælegerit. num. 11. p. 140. -  Borgnini Caualcani authoritatem adeò leuem esse ex sententia Ioannis Baptistæ Laderchij in consilio 1. numero 3. volumine primo vt refutatione non egeat; ille enim Doctor parum accutarè scribit, & sine vllo delectu omnia congerit in vnum. num. 6. p. 267. -  Borgnini Caualcani, & Vincentij Carocij resolutio destructa, num. 36. p. 268. -  Boërij decisionem 207. quam Caualcanus pro se adducit, minimè diluere quæstionem propositam ibi. num. 16. p. 267. -  Bona. -  Bonorum appellatione, in omni materia indifferenter, seruitutes, actiones, & iura continentur, numero 11. p. 154. -  De verbo Bonorum, vide plenè infrà litera V, verbo vsusfructus bonorum. C -  -  CAmillus Gallinius commendatus in quæstione taciti, vel expressi, siue quot modis expressum quid dicatur, num. 48. p. 6. -  Causa. -  Causam immediatam attendendam esse in materia poenali, non mediatam, num. 69. p. 17. -  Capella. -  In Capellis fructus pendentes qualiter diuidantur, num. 29. p. 280. -  Capitis diminutio. -  Capitis diminutio quid? num. primo. p. 238. -  Capitis diminutio triplex. num. 2. p. 239. -  Capitis diminutio maxima quæ? ibid. num. 3. -  Capitis diminutione maxima affectus, & sic ad mortem ciuilem, vel naturalem damnatus, de iure communi nec testari poterat, nec anteà conditum testamentum validum erat: de iure huius Regni contrà, ex decisione l. 4. Tauri, de qua latè agitur remissiuè ibid. num. 4. -  Capitis diminutio minor siue media quæ? ibid. num. 5. -  Capitis diminutio minima quæ? ibid. num. 10. -  Capitis diminutiones maximam & mediam, mortes ciuiles esse. num. 17. p. 240. -  Cautio. -  Per cautionem excogitatam à Iureconsulto Labeone in l. quoties la 1. ff. de seruitutibus, non constitui seruitutem, siue illam actu traditam non videri; vtilem tamen esse, vt patientia præstetur ab aduersario, per quam seruitus constituatur. num. 25. p 74. -  De cautione ab vsufructuario hæredi præstanda, & an remitti possit vel non? plenè c. 15. per totum. p. 80. -  Cautionem vsufructuariam dupliciter peti posse. num. 4. p. 84. -  Cautionem non esse de substantia vsusfructûs in rebus, quæ vsu non consumuntur. num. 8. & sequentibus. p. 95. -  Cautionem de substantia vsusfructus esse in his rebus, quæ vsu consumuntur, ex communi sententia. num. 22. p. 86. -  Cautionem non esse de substantia vsusfructus etiam in his rebus, quæ vsu consumuntur ex sententia aliorum, quæ per Authorem probatur, ibid. num. 26. -  Cautio præstanda hæredi ab vsufructuario qualis esse debeat. num. primo, & sequentibus. p. 92. -  Cautionis nomine illa intelligitur quæ fit per nudam repromissionem absque fideiussoribus, & pignore, vt est Iuratoria, quæ ob id vocatur Nuda ibid. n. 3. -  Cautio idonea dicitur in iure, quæ fit datis fideiussoribus, vel pignore, ibid. num. 8. -  Cautio iuratoria qualiter fiat, & quæ debeat continere? remissiuè num. 17. p. 93. -  Cautio præstanda hæredi ab vsufructuario fideiussoria, & idonea, an iuratoria esse debeat. cap. 18. per totum, p. 92. -  Cephalus in consilio. 532. numero 6. lib. 4. nouè, & vere confutatus per Authorem. num. 8. p. 38. -  Cephalus in consilio 653. numero 15. lib. 5. nouè notatus per Authorem. num. 18. p. 98. -  Cephali resolutio in consilio num. 653. num. 10. libro 5. nonnullis confirmata remissiuè. p. 102. num. 14. & de ipsa actum. ibid. à num. 9. -  Census. -  Census vtrùm absque licentia Regia constitui possit in terris, & terminis oppidorum, & ciuitatum huius Regni, de quibus loquitur Regia lex 11. tit. 7. lib. 7. nouæ recopilationis: & an sola Procerum, siue Decurionum licentia sufficiat. nu. 46. & sequentibus, p. 206. -  Census super re impositus debetur ab vsufructuario, emphyteuta, & quolibet alio possessore; nec potest conuentus se eximere à iudicio per nominationem domini directi. num. 16. p. 211. -  Census cùm non debeatur contemplatione fructuum, sed ratione pretij, quo emptus fuit, diuisio eius pro rata temporis fieri debet, si vsufructuarius antequam adueniret dies solutionis, decesserit. num. 7. p. 280. -  Quod, cùm census constitutus est super domo, & similibus, citra vllam penitùs controuersiam obseruandum est. ibid. num. 8. -  Cessio. -  Cessio actionum & iurium, ignorante & inuito debitore fieri potest: delegatio verò non nisi volente debitore. num. 3. p. 227. -  Cessio in iure qualiter fieret olim, & de forma eius, remissiuè num. 2. p. 248. -  Cessum, vel translatum ius, si ex aliqua causa ad cessionarium transire nequit, penes cedentem remanet. num. 24. p. 253. -  Clericus. -  Clerici habentes Beneficia, vsufructuario similes sunt ex sententia multorum; & de aliorum sententiis remissiuè num. 8. 9. 10. p. 45. -  Circumscriptio. -  De circumscriptione aliqua cùm fit mentio, intelligitur de omni circunscriptione, etiam non dolosa, n. 9. p. 112. -  Conductor. -  Conductor, qui malè versatus fuerit circa rem conductam, priuatur illâ, num 104. p. 34. -  Conductor licèt ius vtendi & fruendi habeat, non tamen habet ius in rem, sed in personam locatoris, vt eum re conducta frui patiatur. num. 21. p. 47. -  Nec vtitur nomine proprio, aut proprio iure, sed nomine domini, & iure alieno, ibid. num. 22. -  Conductor, qui male versatur in re conducta, expelli potest. num. 14. p. 100. -  Conducens plures res, si vnam malè tracter, priuatur omnibus. num. 17. p. 105. -  Colonus. -  Colonus, vel conductor non possunt mutare formam rei etiam in melius, num. 14. & 15. p. 108. -  Colonum debere potiùs fructus vendere domino quàm alij, iusto tamen pretio num. 15. p. 267. -  Confusio. -  Confusionem debiti successione fieri quoties creditor debitori, aut è diuerso debitor creditori succedit, num. primo. p. 258. -  Connani sententia circa seruitutem vsûs relata, & nouiter improbata per Authorem. num. 13. p. 254. -  Connani rationem ad textum in l. 4. ff. de seruitutibus, nouam non esse, sed in communem rationem incidere, noua Authoris consideratio in hac materia, num. 12. p. 71. -  Coniectura. -  Coniecturis, nec interpretationi locus non est, quoties de voluntate testatoris apparet manifestè. n. 25. p. 159. -  Coniunctio. -  Coniunctio posita inter incompatibilia, resoluitur in disiunctiuam. num. 37. p. 183. -  Coniunctio ex qua nascitur ius accrescendi duplex: hominis, & legis. num. 30. p. 188. -  Coniunctio legalis quæ dicatur, ibid. num. 31. -  Coniunctionem legalem non inducere ius accrescendi in legato proprietatis, si legatum per repudiationem vel alio modo ex postfacto deficiat, ibid. num. 32. -  Secus tamen in vsufructu; vbi vera proponitur differentiæ ratio, & l. & proculo, ff. de legatis 2. & l. prima, §. primo. ff. de vsufructu accrescendo, explicantur ibid. num. 33. -  Coniunctio legalis quare non operetur ius accrescendi in specie, & l. proculo, ff. de legatis 2. num. 35. p. 189. -  Coniunctio legalis sola sufficiens non est ad inducendum ius accrescendi, nisi alia ratio id suadeat. ibid. n. 36. -  Coniunctionis legalis doctrinam veram non esse, sed commentitiam prout latiùs explicatur ibid num. 37. -  Coniunctionis verbalis, an sit maior vis, & effectus, quam realis? remissiuè. num. 18. p. 187. -  Concessio, siue dispositio taxatiuè concepta in fauorem alicuius, & filiorum eius, vtrùm intelligatur tantùm de filiis existentibus ex primo matrimonio, vt vel concessio extinguatur filiis ex illo matrimonio finitis, vel pater non possit in fauorem filiorum secundi matrimonij dispositione, vel concessione vti: & de hac re, & multis ad propositum necessariis commendati Surdus in consil. 72. lib. 1. & Menochius in consil. 40. num. 72. p. 17. -  Consuetudo. -  Consuetudo testatoris non inspicitur in his, quæ sunt ex natura rei. num. 8. p. 101. -  Consuetudinem, & vsum testatoris inspiciendum esse in exquirenda voluntate, atque vt sciamus quid, quale, vel quantum legare voluerit num. 12. p. 102. -  Legatarius, vel hæres, qui facit secundùm consuetudinem, & vsum testatoris, videtur facere secundùm eius voluntatem, & èconuerso. ibid. num. 13. -  Consuetudo testatoris ordinaria, non extraordinaria est attendenda, vt dignosci possit, quid, quale, vel quantum legare voluerit, ibid. num. 17. -  Consuetudo regionis attendi debet, maximè in coniecturanda, & exequenda defuncti voluntate, num. 41. p. 111. -  Contractus quicunque, & purè, & sub conditione, & in diem celebrari potest. num. 3. p. 70. -  Per contrauentionem in parte, non priuatur quis toto. num. 5. p. 104. -  Cornei distinctio in cons. 173. num. 1. & 5. volum. 3. in cons. 64. num. 3. & 4. volum. 4. nouè improbata per Authorem. num. 50. p. 128. -  Cuiacij recitationes solemnes in libros Digestorum commendantur. num. 42. p. 5. -  Cuiacij sententia in explicatione l. vnicæ, §. item Iuliano ff. de remissionibus, fortiter conuicta per Authorem. num. 19. p. 54. -  Cuiacium lectura, intellectu, & resolutione materiæ. l. 4. ff. de seruitutibus. alios antecellere. num. 17. p. 71. -  Cuiacij interpretatio ad textum in d.l. 4. de seruitutibus relata, & probata per Authorem ibid. num. 18. -  Cuiacij resolutio in hac materia nouiter adducta, & probata per authorem. num. 10. p. 73. -  Cuiacium lapsum in explicatione l. quoties la 2. ff. de seruitutibus. noua Autoris consideratio in hac materia. numero. 24. p. 74. -  Cuiacij doctrinam, & distinctionem esse contra verba text. l. æquissimum, § sed si ædium, ff. de vsufructu, & verè, & nouè probatum ab Authore. num. 8. p. 135. -  Cuiacium rectè percepisse rationem l. vsufructuarius, 68. ff. de vsufructu, & verba eiusdem ad propositum elegantia relata. num. 18. p. 137. -  Cuiacij opinio conuicta num. 26. p. 256. & de illa actum. ibid. num. 22. & 25. -  Cuiacij lapsus in hac materia euidenter ostenditur. num. 15. & sequentibus, p. 278. -  Cumani opinionem in hac materia confutatam, & communem resolutionem receptam. num. 6. p. 275. D -  Debitum, & Debitor. -  DEbiti pars, inuito creditori solui non potest: & de hac regula latè actum remissiuè. num. 57. p. 7. -  Debitor rei diuiduae, solutione partis liberatur, quoad partem de voluntate creditoris solutam. ibid. n. 58. -  Debitor quantuncumque sit efficaciter obligatus, ex causa de nouo superuenienti cogitur satisdare: & materia l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis, latissimè explicata, multisque exornata remissiuè num. 11. p. 95. -  Debitor ex causa voluntada, legans creditori suo, non præsumitur legasse animo compensandi cum ipso debito, num. 3. p. 176. -  Debitor ex causa necessaria, legans creditori suo, animo compensandi legasse præsumitur, & ob id compensationi locus est. ibid. num. 5. -  Debitum aliud dicitur Voluntarium, siue ex causa voluntaria proueniens, aliud verò Necessarium: & vtriusque exemplum proponitur ibid num. 2. -  Debiti confusionem successione fieri, quoties creditor debitori, aut è diuerso debitor creditori succedit. n. 1. -  Debiti actionem aditione, & successione in totum confundi, si in solidum succedatur; vel in parte, si in parte succedatur. num. 2. p. 258. -  Decurio. -  Decuriones, sine Proceres totum populum, aut ciuitatem repræsentant, & quod ipsi faciunt, totus populus facere videtur, num. 40. p. 206. -  Definitio. -  Definitio omnis periculosa in iure num 2. p. 38. -  Definitio debet conuerti cum suo definito vt alteri rei quam diffinitæ non conueniat. ibid. num. 3. -  Delictum. -  Delictum in committendo, grauius esse delicto in omittendo commisso, num. 6. p. 100. -  Deportatio. -  Deportatio successit in locum aquæ, & ignis interdictionis. num. 8. p. 239. -  Descriptio. -  Descripuonem bonorum fieri, petere potest, qui satisdationem exigere non potest. num. 97. p. 37. -  Destinatio. -  Destinatio quando attendi debeat, vel non? n. 10. p. 167. -  Determinabile. -  Determinabile vnum respiciens plura determinabilia, vniformiter debet illa determinare: quod latiùs explicatur, atque exonatur remissiuè n. 20. p. 232. -  Dictio. -  Dictio, ex, causam proximam, & immediatam denotat. num. 61. p. 16. -  Dictio, Quasi impropriam significationem vocabuli, & imperfectionem Dicti significat. num. 38. p. 42. -  Dictio Ve, sui naturâ est disiunctiua. num. 41. p. 75. -  Dictio nullo modo, est negatiua omnis actus. & omnis potentiæ, num. 4. p. 112. -  Dictio nullo modo, importat idem, quòd dictio penitus, ibid, num. 5. -  Dictio aliquomodo, vniuersaliter, & negatiuè concepta, verificatur etiam in re minima, ibid. num. 7. -  Dictio aliquid, vel aliqua, verificatur in quauis re, etiam minima, ibid. num. 8. -  Dictio omnis, suâ naturâ ponitur inter diuersa. n. 24. p. 138. -  Dictio omnis, sui naturâ nihil excludit, sed omnia comprehendit. num. 3. -  Dictio omnis, ad casum improprium trahitur, & virtute eius includuntur illa, quæ aliás non includerentur. num 4. p. 163. -  Dictio generalis tantùm operatur, quantum operaretur, si singula enumerarentur, num. 30. p. 182. -  Dictionis Quandiu, natura, num. 9. p. 185. -  Dictio negatiua non, iuncta verbo potest, inducit præcisam necessitatem, priuat potentiam, & actum in contrarium factum reddit nullum, prout latius explicatur, & multis exornatur remissiuè. n. 37. p. 207. -  Dies. -  Dies seruitutis purè legatæ, vel ex die certo cedit ex morte testatoris quantum ad transmissionem, quantum verò ad debitionem, vel acquisitionem ex die aditæ hæreditatis. num. 8. p. 56. -  Dies appositus cum legatur, vel promittitur vsusfructus, impedit nasci obligationem, & exactionem: at in promissione, siue legato proprietatis, & in aliis rebus contrà statuitur. ibid. num. 9. -  Didaci Couarru. opinio, quod pensio Ecclesiastica debeatur hæredibus pensionarij pro rata anni decursi, improbata, num. 16. p. 282. -  Dispositio. -  Dispositio noua, & correctoria non extenditur. n. 52. p. 16, -  Dispositio taxatiuè concepta in fauorum alicuius, & filiorum eius, vtrùm intelligatur tantùm de filiis existentibus ex primo matrimonio, vt vel concessio extinguatur filiis ex illo matrimonio finitis, vel pater non possit in fauorem filiorum secundi matrimonij dispositione vti: & de hac re, & multis ad propositum necessariis commendati Menochius in cons. 40. & Surdus in consilio 72. lib. 1. n. 72. p. 17. -  Dispositionem rerum suarum etsi libere vnicuique lex committat, hoc tamen ita, vel ex naturali iustitia accipiendum est, si non publicum, aut priuatum alicuius commodum lædatur. num. 5. p. 141. -  Dispositio generalis, quæ solùm potest verificari in vna specie, censetur esse specialis. num. 31. p. 159. -  Dispositio in contractibus, intelligitur de prima vice; non facta distinctione, vtrùm materia fauorabilis sit vel odiosa. num. 6. p. 168. -  Quod etiam locum habet in vltima voluntate, quantumcunque fauorabilis sit vltima voluntas. n. 7. ibid. -  Dispositio omnis debet intelligi secundùm id, ad quod principaliter ordinatur, num. 8. p. 228. -  Diuiduum. -  Diuiduum, vel Indiuiduum quid propriè dicatur? n. primo & seq. p. 129. -  Diuiduus, an indiuiduus sit vsusfructus? vide ex n. 15. p. 130. vbi etiam de cæreris aliis seruitutibus agitur. -  Doctor. -  Doctores æris potiùs, quàm veritatis studio sæpe ducuntur in consulendo. num. 8. p. 165. -  Doctor Ioannes de Leon laudatus per Authorem. n. 31. pag. 273. -  Dolus. -  Dolus, aut delictum præsumi non debet in dubio. n. 26. p. 82. vbi de hac regula plenè agitur remissiuè. -  Domus. -  Domus cùm legatur ad habitandum, plena proprietas intelligitur legata, num. 26. p. 118. -  Dominium. -  Dominium proprietatis, quod quis non habet, interdum vendendo, & tradendo præbet alij. n. 41. p. 5. -  Habens dominium vtile alicuius rei, priuatur illo, si malè se gesserit circa rem. num. 102. p. 34. -  Dominium, & proprietas non solùm bonorum mobilium, quæ naturaliter ipso vsu consumuntur, sed etiam eorum, quæ quodammodo ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed tantùm inueterascunt, aut aliqualiter minuuntur, seu deteriores fiunt, in vsufructuarium transit; sic vt ipse ad libitum de illis disponere possit. num. 32. p. 91. -  Dominium, & proprietas cadit in incorporalibus, quamuis non cadat possessio. num. 17. -  Dominium quod in vsufructu, & iuribus incorporalibus concedunt Doctores communiter; an sit propriè dominium: vbi duæ communes contrariæ referuntur, & sententia Bartoli magis probatur. n. 18. pag. 133. -  Inter dominium, & proprietatem quid intersit ex sententia Parladorij. n. 10. p 271. vbi numeris sequentibus nouè, & verè Parladorius confutatur. -  Dominium quid. num. 14. p. 271. vbi fundamentum Parladorij nouiter retorquetur contra ipsum. -  Dominium, & proprietas an sit idem. num. 16. & sequentibus: p. 272. vbi diuersæ sententiæ congeruntur in vnum. -  Dominium, & proprietas idem non sunt, sed diuersa, ex sententia Authoris num. 35. p. 274. -  In re, quæ omninò est nostra, duo sunt quæ habemus, dominium scilicet, & possessio; dominium ius illud significat, quo rem facimus nostram, nobisque propriam; possessio in occupatione, & detentione rei spectatur; illud verò in iure, quod habemus de ipsa, vt volumus, liberè disponendi. num. 36. ibid. -  Dominium, & proprietas qualiter distinguatur, siue qualiter se habeant ex sententia Authoris, quæ Saliceti, ac aliorum authoritate fulcitur, n. 37. ibid. -  Dominium, & proprietas sæpissimè in iure pro eodem ponuntur. num. 41. ibid. vbi ratio vera redditur. -  Dominij nomen cùm simpliciter ponitur habita relatione ad personam, cui directum dominium competere non potest qualiter accipiatur. num. 42. ibid -  Dominium aliud directum, aliud vtile ex sententia communi, quæ ab Authore probatur. n. 24. p. 272. -  Pro sententia communi, Petri Gregorij locus adductus, num 25. ibid. -  Dominium vnicum tantùm, idque directum ex sententia quorumdam contra Communem. n. 26. p. 273. -  Quæ disputationis gratiâ defendi potest, quamuis de rigore à Communi recedendum non sit. n. 28. ibid. -  Dominus alicuius rei, etiam pleno iure. non definit esse quis, quòd dominium ab eo abire speretur, vel quòd alienare prohibitus sit. num. 5. p. 45. -  Dominium dotis, an sit penes maritum constante matrimonio. vide statim in verbo Dos, & Dotalia. -  Donatio. -  Donatio remuneratoria titulum onerosum continere videtur, num. 33. p. 13. -  Si donatione causâ mortis, vel inter viuos reuocabili priùs factâ, generalis dispositio, vt hæredis institutio sequatur, specialis donatio per generalem dispositionem non reuocatur, nec censetur illi derogatum, num. 34. p. 160. -  Donatio perfecta, & irreuocabilis impedit testamenti factionem super bonis donatis, num. 41. p. 160. -  Et sicut expressè reuocari non potest, sic nec tacitè per alienationem, aut aliam dispositionem in contrarium factam. num. 42. ibid. -  Donatio propter nuptias, vtrùm necessariò constitui debeat per maritum? & de textu in authent. dos data, C. de donationibus ante nuptias, num. 11. p. 177. -  Donata vxori contemplatione mariti, & è contra, an debeant reseruari quoad proprietatem filiis prioris matrimonij, si secundæ contrahantur nuptiæ. n. 24. p. 13. -  Dos. -  Dotalium rerum, quæ æstimatæ in dotem dantur, dominium in maritum transit, ipséque effectus dominus, ad libitum de illis disponere potest. n. 7. p. 38. -  Dotales res, quoties in pondere, numero, vel mensura consistunt, in dominium mariti transeunt, vt possit de illis liberè disponere: teneatur tamen soluto matrimonio earum æstimationem præstare, licet fuerint absque eius culpa consumptæ. num. 14 p. 39. -  Dotalium rerum vxórne, an maritus habeat ex lege dominium, ex num. 18. cum multis sequentibus, vsque ad num. 47. p. 39. -  Dotalium rerum dominium de iure Digestorum, vtrùm soluto matrimonio transiret ipso iure in mulierem. num. 28. p. 41. -  Dotis dominium vxoris esse, dum constat matrimonium, ex sententia quamplurimorum. num. 30. p. 41. vbi num. 36. eorum opinio per Authorem probatur, & eleganter declaratur, & numeris sequentibus. p. 42. -  Dotalium rerum possessionem penes maritum existere, & vxorem non possidere, ex sementia communi: & vtrumque possidere ex sententia aliorum. n. 47. p. 43. -  Dotalia bona æstimata. vel inæstimata vtrùm computari debeant in summa mille Ducatorum, quæ in l. 11. 12. & 13. tit. 1. lib. 6. nouæ collectionis Regiæ, requisita est, vt maritus onus armatæ militię subire teneatur & in similibus casibus. num. 51. & seqq. p. 44. E -  Ecclesia. -  ECclesiarum bona an, & qualiter alienari debeant, vel locari, aut in emphyteusim concedi quomodo possint? vide suprà, verbo alienare, vel alienatio, & cap. 54. per totum. p. 201. -  Emptor. -  Emptor, ac alius singularis successor colonum venditoris, vel authoris expellere potest, nec locationi eiusdem stare tenetur: quod latiùs explicatur remissiuè. num. 2. p. 263. -  Emmananuelem Mendez, de Castro statuentem vsumfructum aduentitiorum patri competentem, causalem esse & non formalem, necnon arguentem contra Communem, lapsum fuisse, noua Authoris consideratio. num. 30. p. 28. Nec illius argumentum præualere contra Communem, nouè etiam ab Authore adnotatum. n. 31. ibid. -  Emmanuelis de Castro solutio circa eandem materiam nouè impugnatur, num. 44. & 48. p. 29. -  Emmanuelis de Castro ad nonnullas leges solutio, concludenter, & nouè confutata per Authorem. num. 39. ibid. -  Emphyteuta & Emphyteusis. -  Emphyteuta re sibi in emphyteusim concessa non vtitur iure seruitutis, quemadmodum vsufructuarius vtitur, sed quodammodo re propria vti videtur, iure, & ratione vtilis dominij sibi competentis. num. 16. p. 46. -  Emphyteuta fortius ius habet in emphyteusi, quàm vsufructuarius in vsufructu: idque multis probatum. num. 17. per totum, p. 47. num. 49. p. 269. -  Emphyteuta possidens immobilia emphyteutica, an releuetur ab onere satisdandi. num. 17. p. 47. -  Emphyteusis natura, & origo, ab vsusfructûs natura, distat in multis, num. 18. ibid. -  Emphyteuta, libellarius, conductor, & similes, de culpa leuissima tenentur, num. 20. p. 98. -  Emphyteuta, conductor, & similes, incidendo arbores virides, & fructiferas, & propter rei deteriorationem, ius quod habent amittunt, & expelli possunt. num. 5. p. 99. -  Emphyteuta alienando partem bonorum emphyteuticorum, non cadit in torum à iure emphyteutico, sed rerum alienarum, num. 8. p 105. -  Et idem in emphyteuta ad longum tempus locante. num. 9. ibid. -  Emphyteuta si malè versatur in vna re, ex pluribus rebus simul sibi in emphyteusim concessis, omnibus priuatur. num. 24. p. 106. -  Emphyteuta similis est fructuario. num. 25. ibid. -  Emphyteuta si malè versatur in parte, quare cadat in totum; & pro parte alienando, cadat tantum pro parte: vbi Martini Monter-à Cueua ratio subtilis nouè expenditur, & de illo honorificam mentionem facit Author, num. 26. ibid. -  Emphyteuta, qui malè versatur in parte, & in parte rem emphyteuticam meliorauit, an possit opponere compensationem meliorationis ad se excusandum à caducitate. num. 16. p. 105. -  Emphyteuta mutare potest formam rei si tali mutatione rem meliorem reddat; & consequenter ex sententia multorum reducere potest syluam ad pratum vel terram aratoriam, si id vtilius sit. num. 9. p. 108. -  Emphyteuta, ex sententia Baldi, quæ verior est, non potest mutare formam rei etiam in melius; & consequenter nec syluam exstirpare, & ibi vineam plantare, vel ex ea terram aratoriam facere. num. 11. ibid. -  Nisi quando probaretur hanc esse regionis consuetudinem. num. 12. ibid. -  Emphyteuta mutare potest formam fundi in melius, quando mutatio fieret in aliam formam latentem in ipso fundo, num. 13. ibid. -  Emphyteuta an possit incidere arbores, nèc-ne ibid. -  Emphyteuta vsumfructum potest ad vitam constituere, & seruitutem imponere ad vitam eius duraturam. num. 17. p. 142. -  Emphyteuta vtrum denunciari debeat, aut cæteris aliis præferri, si dominus directus ius suum distrahere volit, num. 44. p. 269. -  Emphyteusim finitam non tenetur renouare dominus consanguineis emphyteutæ, sed cui velit dare potest, aut sibi retinere si velit, num. 45. ibid. -  D. Spino confusè, & intricatè loquutum in distinctione vsusfructus formalis & causalis. num. 20. p. 4. -  D. Spino nouè, & rectè argutus, & notatus per Authorem. num. 117. p. 36. & num. 9. p. 145. -  D. Spino nouè, & merito notatus per Authorem, quòd dixerit se vltra omnes Scribentes nouum intellectum adducere ad textum in l. Proculus, ff. de vsufructu, quem tamen transcripsit ab aliis. num. 29. p. -125. -  D. Spino loquutum contra textum, & communem Doctorum resolutionem, nouiter, & verè adnotatum per Authorem. num. 16. p. 167. -  Expressum. -  Expressum in iure pluribus modis dicitur vel accipitur. num. 46. p. 6. -  Expressum aliquid quot modis dicatur, latissimè tractatum remissiuè; & hac de re Andreæ Tiraquelli locus commendatus. num. 47. ibid. -  Expressum dicitur, quod ex verbis, vel virtute eorum colligitur, siue quod necessariò importatur ex verbis. num. 49. ibid. -  Expressum in scriptis satis dicitur illud, quod ex scriptis colligi potest. num. 50. ibid. -  Expressum est quod venit ex mente legis. num. 51. ibid. -  Expressum, vel subintellectum à lege æquiparantur. num. 52. ibid. -  Expressum in indiuiduo dicitur aliquid, quando dispositio in alio verificari non potest. num. 29. p. 159. -  Expressum dicitur illud, ad quod tantùm fieri potest relatio. num. 39. ibid. F -  -  FAbium de Biocchis lapsum circa definitionem Vsusfructus, noua Authoris consideratio in hac materia num. 27. p. 47. -  Fabij Acoromboni laborem in materia de qua agitur cap. 69. num. 18. inanem, & frustratorium, nouè consideratum ab Authore. num. 18. p. 252. -  Fabri doctrina contra Iasonis institutum probata. num. 38. p. 27. -  Facta. -  Facta fortiorem ratificationem inducunt, quàm verba. num. 125. p. 22. -  Facti obligationem præcisam non esse ex sententia communi, sed post moram succedere obligationem ad interesse. num. 12. p. 77. -  Facti obligationem præcisam esse contra Communem num. 13. ibid. -  Factum proprium impugnare, & aduersùs illud venire, regulariter nemo potest. num. 44. p. 206. -  Sed quando factum est nullum, & contra legem prohibitiuam, licitum est factum proprium impugnare. num. 45. ibid. -  Falcidia. -  Falcidiæ, & Trebellianicæ deductio, vtrùm hodie cessare debeat, eo quòd testamentum valeat absque hæredis institutione? num. 6. & 11. p. 222. -  Falcidiæ, & Trebellianicæ remedium quare iure communi introductum fuerit? num. 7. ibid. -  Falcidia, & Trebellianica in origine, siue ratione introductionis conueniunt; idcircò Falcidiæ nomine plerumque appellatur Trebellianica apud Iureconsultos. num. 8. ibid. -  Sed in aliis multis differunt. num. 9. ibid. -  Inter Falcidiam, & Trebellianicam non constituendam discriminis rationem de iure Regio cum Molina, contra Antonium Gomezium num. 12. ibid. -  Feudum. -  Feudatario nomen vsusfructus non conuenit. numero 23. p. 47. -  Feudi, & vsusfructûs differentia multiplex, remissiuè num. 24. ibid. -  Feudum irrequisito domino alienari non potest; & si alienatum fuerit, alienatio redditur nulla. num 3. pag. 157. -  De re feudali, in præiudicium domini, vel agnatorum nihil disponere potest vasallus. num. 4. ibid. -  In materia feudali alienatio verè & propriè dicitur illa, quæ fit per translationem dominij, vel vsusfructus rei, num. 7. ibid. -  Feudalia bona non dicuntur propriè bona vasalli. num. 8. ibid. -  Feudalium bonorum, quæ noua sunt & hæreditaria, vsusfructus an contineatur sub legato vsusfructus omnium bonorum. num. 9. ibid. -  Federici de Senis, Socini, & Bertrandi lapsus, ostenditur num. 12. p. 89. -  Ferdinandus Vasquez de Menchaca ab Authore notatus. num. 26. p. 90. -  D. Felicianus de Solis laudatus ab Authore. n. 3. p. 248. -  Filius, Filia. -  Filij prioris matrimonij an habeant partem in lucris habitis ex secundo matrimonio per patrem, aut matrem, quæ secundo nupsit. num. 26. p. 13. -  Filia prioris matrimonij à patre qui secundò nupsit, dotata, qualiter debeat dotem conferre: cum aliis ad propositum multùm necessariis. num. 45. p. 15. -  Filia statuto exclusa, odio secundarum nuptiarum quando succedat. num. 57. p. 16. -  Filia prioris matrimonij acceptando legatum factum à parente cum onere plus non petendi, an possit petere lucrum, quod sibi à lege reseruatum est per transitum parentum ad secundas nuptias: vbi in terminis expenditur consilium Petri Surdi, & ad filium in Tertio bonorum cum tali onere melioratur, nouiter infertur. num. 58. ibid -  Filius postquam successit patri, si in instituta matre in Legitima, reliquerit in testamento tertiam partem bonorum suorum alicui fratri, & posteà frater iste ab intestato decedat, & mater illi succedat, vtrum illam tertiam partem, in qua fratri successit, teneatur mater, quæ secundò nupsit, aliis fratribus prædictorum, tanquam ex paterna substantia prouenientem reseruare; plenius quam adhuc explicatur num. 60. & sequentibus, ibid. -  Filius si tertium bonorum suorum alicui reliquerit, vtrùm illud deduci debeat de portionibus fratrum prioris matrimonij, quæ filio reseruari debent, si pater secundò nupserit. num. 71. p. 17. -  Filij inter viuos, vel in vltima voluntate licentiam possunt dare parentibus, impunè transeundi ad secundas nuptias, num. 84. p. 18. -  Filiorum consensus tacitus idem operatur, quod expressus ad effectum, vt parentes impunè transeant ad secundas nuptias, num. 94. p. 20. -  Filij secundis nuptiis parentum ex multis videntur tacitè consentire; & in principio plures adductæ coniecturae remissiuè. num. 98. ibid. -  Filij si præsentes sint, dum contrahitur matrimonium, & nihil dicant, consentire censentur, & ratificare secundas nuptias parentum, vt beneficio legum de secundis nuptiis vti non possint, ex sententia Grati, & aliorum, num. 99 ibid. -  Filiorum præsentiam solam non inducere ratificationem secundarum nuptiarum parentum: cum Ioanne de Garronibus, & aliis defenditur. num. 100. & num. 14. ibid. -  Filij præsentes, qui nee expressè, nec tacitè consenserunt, dum secundæ contrahebantur nuptiæ per parentes. postmodùm tamen expressè, aut tacitè tacitè ratificarunt illas, sic amittunt beneficium legis, ac si à principio secundo matrimonio consensum adhibuissent. num. 122. p. 23. -  Quoad effectum huius materiæ paria sunt filios ab initio expressè consentire, & approbare secundas nuptias, vel ex postfacto ratificare illas, num. 123. ibid. -  Filij absentes tempore, quo secundae contrahebantur nuptiæ, si postmodùm expressè, vel tacitè ratificent illas, beneficium legis amittunt. num. 126. ibid. alia in proposito vide infrá, verbo, Mater. -  Filiusfamilias sine consensu, & voluntate patris stare non potest in iudicio, quando patri quæritur vsusfructus, & de materia l. vltimæ, §. necessitate, C. de bonis quæ liberis, remissiuè num. 13. p. 27. -  Filiusfamilias sine consensu, & voluntate patris, vtrùm in iudicio stare possit, in aduentitiis, in quibus pater ipse non habet vsumfructum, nec administrationem: vbi duæ communes contrariæ: referuntur, & Bartoli oponio probatur num. 14. p. 27. -  Vt filiusfamilias in iudicio esse possit, vtrùm consensus patris à principio interuenire debeat ad validitatem iudicij; an verò sufficiat, quòd ex postfacto ante finitum iudicium accedat: vbi duæ opiniones referuntur, & sententia Glossæ recipitur. num. 16. ibid. -  Filius vtrùm citari debeat, quando agitur causa ad eum spectans super bonis aduentitiis remissiuè n. 20. ibid -  Filius viuo patre, vtrùm possit rescindere alienationem aduentitiorum à patre factam, & agere, etiam contra tertios possessores, & an in bonis alienatis concedatur hypotheca contra bona patris? remissiuè num. 73. p. 32. -  Filius, aut filia de iure communi per matrimonium à potestate patris non liberatus, num. 75. ibid. -  Filius, vel filia de iure huius Regni per matrimonium, & velationem à potestate patris liberatur, & pro emancipato habetur. num. 77. ibid. -  Et huius decisionis Regiæ maximos effectus, & quæstiones nonnullas congestas in vnum remissiuè, num. 78. ibid. -  Filio vxorato & velato, statim tenetur pater vsumfructum aduentitiorum liberum dimittere, nec aliquid retinere potest. num. 79. ibid. -  Filius etiamsi contraxerit matrimonium absque consensu patris, pater non habebit vsumfructum bonorum eius, ex decisione l. 48. Tauri: sed tenebitur liberum, & integrum illum dimittere, n. 80. & seq. ibid. -  Filius verè est patris portio, in eoque est substantia, & caro patris, imò vnus est cum patre ipso. n. 23. p. 163. -  Filio facta iniuria, & patri facta videtur, & è contra. num. 25. ibid. -  Filiusfamilias, qui ex permissione legum huius Regni, testari potest de tertia parte bonorum suorum, vtrùm patri præiudicare possit in vsufructu tertiæ patris? num. 29. p. 233. -  Fideicommissarius, Fideicommissum. -  Fideicommissarius prohibitioni alienationis contraueniens, per alienationem patris, cadit à toto fideicommisso. num. vigesimoprimo. p. 106. contra relatos ibidem, num. 6. -  Fideicommissum conditionale non transmittitur ad hæredes, si fideicommissarius pendente conditione ante grauatum decedat. vbi latissimè remissiuè, n. 40. pag. 60. -  Florianus de Sancto Petro nouè notatus per Authorem, quòd leges nonnullas, expendat, quæ distinctionem eius probare non possunt, & ad illas nouè etiam satisfactum ab Authore. num. tertio. p. 11. -  Forma. -  Forma à lege tradita in dubio substantialis præsumitur, & ad vnguem obseruanda est. num. 31. p. 205. -  Quod maximè procedit, quando verba legis essent aliás superflua. num. 32. ibid. -  Vel quando lex prouidet aliter, quàm ius commune num. 33. ibid. -  Formâ legis omissa, petit actus omninò. n. 34. p 206. -  Forma legis per æquipollens adimpleri non potest, nec eidem aliquid addendum, vel detrahendum est. num. 35. ibid. -  Lex cùm prohibitiuè loquitur, & habet clausulam annullatiuam, formam incommutabilem inducit. num. 36. ibid -  Francisci Connani adnotationes ad textum in l. si ita stipulatus fuero, 126. §. 1. ff. de verb. oblig. Authori non placere. num. 9. p. 2. -  Francisci Connani contra communem ratio proponitur. num. 30. p. 4. & nouè diluitur per Authorem num. 37. ibid. -  Franciscus Connanus, laudatur, num. 4. p. 101. -  Franciscus Connanus optimè, & verè intellexit materiam tractatam num. 12. p. 113. -  Francisci Connani opinio probata num. 18. p. 114. -  Franciscus Connanus improbans decisionem Iustiniani in l. cùm antiquitas, C. de vsufructu, vel nimia subtilitate, aut non leui temeritate arguitur per Authorem. num. 28. p. 118. -  Francisci Connani opinio contra Iustinianum, dato quòd in puncto iuris vera esset, in hisce Regnis obseruari non posset lege Regia lata, quæ Iustiniani constitutionem confirmat, num. 9. ibid. -  Franciscum Hotmannum. sententiam Glossæ, & Azonis probasse, nouè consideratum ab Authore. num. 12. p. 133. -  Francisci Bursati, & Caldas Pereiræ resolutiones nouiter conciliatæ, & declaratæ. num. 63. p. 30. -  D. Francisci Sarmienti, contra Communem opinio noua relata. num. 88. p. 19. -  Opinionem D. Francisci Sarmienti nouam non esse, nouè adnotatum ab Authore. num. 89. ibid. -  Præcipuum fundamentum adducitur, quod D. Franciscus Sarmientus contra Communem ponderauit. num. 91. ibid. -  Et adhuc militare rationem communem demonstratur, & ad illud nouiter, & verè respondetur. num. 92. ibid. -  D. Francisci Sarmienti contra Communem opinio adducitur. num. 96. ibid. -  Et ad rationes, & fundamenta illius nouè, & subtiliter respondetur. num. 97. p. 20. -  D. Franciscum Sarmientum ratione quadam impugnantem Communem, lapsum fuisse nouè detectum ab Authore. num. 115. p. 22. -  Fructus. -  Fructus rei legatæ, à quo tempore debeantur vsufructuario de iure communi. num. 20. p. 58. -  Fructus rei legatæ attentá decisione legis primæ, titulo 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ compilationis, à tempore mortis testatoris debentur, quamuis iure communi satis controuersum esset, à quo tempore deberentur? num. 21. ibid. -  Fructus rei legatæ, à quo tempore debeantur vsufructuario de iure Regio; vbi Ioannis de Matienço opinio nouè confutatur per Authorem, & singularis declaratio traditur ad dict. l. primam, titulo. 4. de los testamentos. num. 22. ibid. -  Fructus fundi cùm in annos singulos relinquuntur, mortuo legatario, etiam maturis fructibus, legatum extinguitur, neque de fructibus quidquam ad hæredes eius transmittitur; quod secus esset in legato relicto in singulos annos, num. 14. p. 119. vbi ratio redditur, & num. 6. ibid. -  Fructuum legatum cum legato vsusfructus conuenire, quandoque etiam cùm vsusfructus legatum non dicitur. num. 27. p. 120. -  Fructus quid, & vnde dicatur? num. 4. p. 144. -  Fructûs nomine propriè & strictè quid intelligatur? num. 5. p. 143. -  In fructu non dicitur esse id quod non renascitur. num. 6. ibid. -  Pructus in genere sumptus quid significet? ibidem num. 7. & vide num. 65. & 66 p. 149. -  Fructûs, redditûs, prouentûs, obuentionum, ac emolumentorum appellatione quid contineatur? remissiuè, latissimè tamen declaratum à multis, n. 8. ibid. -  Fructus intelligi regulariter deductis expensis circa eos factis, & de hac re plenissimè actum remissiuè. num. 10. ibid. -  Verbum Fructus, qualiter accipiendum sit in hac materia? num. 11. & sequentibus, ibid. -  Fructuum diuisiones plures, & species à Doctoribus consideratæ, num. 50. p. 148. -  Fructus alios esse Naturales, alios Industriales, & alios Ciuiles ex sententia communi, num. 51. ibid. -  Fructus naturales qui sint. num. 52. ibid. -  Fructuum Industrialium exempla, num. 53. ibid. -  Fructus ciuiles qui sint. num. 54. p. 149. -  Fructuum species duas dumtaxat esse & ciuilium fructuum denominationem commentitiam videri, ex sententia multorum, num. 55 ibid. & sententia Authoris proponitur num. 56. & sequentibus. -  Fructuum omnium in Mundi exordio vnam, arque eandem speciem fuisse. num. 57. ibid. -  Fructus quo tempore cæperint cura hominum, & culturâ prouenire remissiuè num. 58. ibid. -  Fructuum naturalium denominationem verissimam esse, & ipsorum Iureconsultorum responsis probatam, num. 59. ibid. -  Fructuum Industrialium denominationem verissimam etiam esse, atque omninò admittendam, num. 60. ibid. -  Fructuum naturalium, & industrialium distinctionem lege Regia probatum num. 61. ibid. -  Fructuum ciuilium denominationem commentitiam esse, probatum, num. 64. & num. seq. ibid. -  Fructûs nomen frequenter accipitur in Iure, & apud Scribentes pro omni commodo, & vtilitate rei. num. 65. ibid. -  Circa fructus ciuiles noua resolutio, & conciliatio Authoris proposita num. 67. ibid. -  Fructûs nomine vtrùm pensiones, vecturæ, mercedes, & similia contineantur; & de opinione Bartoli num. 69. p. 150. -  Alexandri doctrinam, pensiones, mercedes, vecturas, & similia, ad similitudine ut fructuum naturalium esse, nullo modo admitti posse, num. 71. ibid. -  A fructibus industrialibus superiora non separanda, ex sententia quorundam, quæ per Authorem confutatur, num. 71. ibid. -  Fructus pendentes, siue cohærentes rei, tempore testamenti, aut tempore mortis, vtrùm mobilibus legatis, vel vsufructu mobilium comprehendantur? num. primo, & sequentibus. p. 166. -  Fructus pendentes, mobilium appellatione non veniunt, sed tantum separati à solo; nam fructus pendentes inter immobilia reponuntur, & censentur esse eademmet substantia cum ipsamet re: ideò eodem iure quo ipsa res, iudicantur. num. 7. p. 167. -  Et ad eum pertinent, ad quem res ipsa transit. n. 8. ibid. -  Fructus etiam maturi sunt pars rei. num. 9. ibid. -  Fructus recollecti antequam dies legati cedat, videlicet ante mortem testatoris, vel ante aditam hæreditatem, non iudicantur vt fructus, sed vt bona hæreditaria, & per consequens ad hæredem pertinent, num. 13. ibid. -  Fructus pendentes in re fructuaria tempore quo cedit dies vsusfructûs, ad fructuarium pertinent. n. 15. ibid. -  Fructus fundi, vel agri, si relinquantur simpliciter, vtrùm hoc legatum vsusfructûs esse videatur, siue in prima tantùm vice verificetur, aut quot annis debeatur? ex num. primo, cum sequentibus. p. 168. -  Fructibus simpliciter venditis, venditio intelligitur de fructibus vnius anni. num. 5. ibid. -  Fructus certi fundi, vel agri legati alicui, vtrùm præstari debeant deductis priùs omnibus impensis factis ab hærede, vel proprietatio pro eis habendis: vbi expenditur, & commendatur Iacobi Mandelli de Alba consilium 743. ex num. 2. num. 12. p. 169. -  Fructus obligari possunt, tam à domino proprietatis, quàm à fructuario. num. 3. p. 274. -  Fructus quando percepti dicantur, vt pertinere debeant ad vsufructuarium. vel hæredes eius? n. 10. p. 277. -  Fructus illius anni, in quo dirimitur matrimonium, qualiter diuidendi sint inter maritum, & vxorem, vel hæredes eorum, de iure communi & Regio. n. 27. pag. 279. -  Fructus pendentes in Capellis qualiter diuidantur? num. 29. p 280. -  Fructus Beneficij Ecclesiastici qualiter diuidantur inter defuncti hæredes, & successorum, si beneficiarius pendentibus fructibus decedat. cap. 79. per tot. p. 281. -  Fructus bonorum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem, sunt pro rata diuidendi ex sententia Didaci de Couarruu Gregorij Lopez, Ludouici Molinæ, & aliorum, quæ asseueranter probatur per Authorem. c. 80. per totum, pag. 283. -  Fructus pendentes in solidum pertinent ad successorem Maioratus, neque in illis possunt hæredes prærtendere ius vltra deductionem impensarum, ex sententia multorum, quæ displicet Authori n. 6. p. 284. -  Fructus bonorum Maioratus inter hæredes vltimi possessoris, & nouum successorem, sunt proram diuidendi, siue Maioratus constitutus sit in contractu, siue in vltima voluntate, contra Barbosam. n. 17. p. 286. -  Fulgosij interpretatio nouè arguta & improbata per Authorem. num. 9. p. 71. -  Alia infrá, littera, R. -  Fuluius Pacianus laudatus, & tractatus eiusdem de probationibus commendatus per Authorem. n. 38. p. 206. -  Fundus. -  Fundo in gaudimentum alicui legato, non solùm vsumfructum, sed etiam proprietatem legatam videri: vbi Floriani distinctio in proposito nouè confutatur per Authorem. num. 9. p. 122. -  Fundo legato ad vsumfructum, vel ad vtendum, & fruendum, vel ad gaudimentum, aut ad alimenta, aliòue simili modo, quare proprietas legata præsumetur. num. 4. p. 123. -  Fundo legato, plena proprietas legata videtur, numero 55. p. 128. -  Fundus transit in quemcunque possessorem cum suo onere, & seruitute. num. 10. p. 274. G -  -  GAbrielis Henriquez. honorifica mentio facta per Authorem. num. 15. p. 219. -  Genus. -  Genus vbi non potest verificari nisi in vna specie, censetur species, aut habetur pro specie. num. 32. p. 159. -  Genus, & species quando cadunt super eodem iure, generi per speciem derogatur, secus si super diuerso iure cadant. num. 14. p. 180. -  Glossæ expositio ad textum in principio Institutionum de vsufructu, damnatur, num. 15. p. 46. -  Glossæ interpretationes duæ confutatæ, num. 17. p. 54. -  Glossæ interpretationes duæ ad textum in l. quarta. ff. de seruitutibus, confutantur num. 8. p. 70. -  Guillielmi de Perusio rationes nonnullæ contra communem distinctionem relatam ibi num. 15. nouiter adductæ, & probatæ per Authorem. num. 16. & sequentibus, p. 85. -  Grex. -  Grege legato, quod adiicitur, vel diminuitur, legatario accrescit vel decrescit num. 5. p. 113. -  Gregis appellatione quid contineatur ? remissiuè num. 6. ibid. -  Gregis vsusfructus cùm requiritur, quomodo vsusfructuarius cauere debeat? Vide nonnulla per totum, p. 113. & infrà, littera V verbo, Vsusfructus. -  Gregem qui numerus ouium, vel animalium faciat. num. 17. & 18. pag. 114. H -  Habitatio. -  HAbitationem seruitutem personalem esse. numer. 18. p. 117. -  Habitationis nonnullæ definitiones traduntur. numer. 19. ibid. -  Habitatio seruitus non est ex sententia Francisci Hotmanni, quæ nouè refellitur per Authorem, & illi responderi posse cum Corrasio adnotatur. num. 10. ibid. -  Habitatio, vsusfructus, & vsus differunt in multis, & in quibusdam conueniunt. num. 21. ibid. -  Habitatio illis eisdem modis, quibus vsus, & vsusfructus constituitur. num 22. ibid. -  Habitationem qui habet, potest eam locare alteri, & gratis concedere, num. 23. ibid. & num. 21. & 22. p. 261. -  Habitatio siue relinquatur in vltima voluntate, siue inter viuos, siue per viam reseruationis, aut alio quouis modo, procedit dispositio l. cum antiquitas, C. de vsufructu. num. 24. ibid. -  Ad habitandum legare domum, aliud est, & aliud legare facultatem habitandi, num. 25. p. 118. -  Ad habitandum cùm legatur domus, plena proprietas intelligitur legata, num. 26. ibid. -  Habitandi commoditas, siue facultas duntaxat cùm relinquitur, ea potest alteri cedi, vel locari, quia in facto, non in iure consistit, num. 27. ibid. -  Is cui habitatio relicta est, de habitando & fruendo arbitrio boni viri cautionem interponere debet, & ibid. de vsuario. num. 30. p. 118. -  Habitationem morte eius, cui conceditur, finiri, non tamen capitis diminutione, vel per non vsum. num. 31. ibid. -  Habitatio pignori, & hypothecæ: dari potest, & super ea census constitui. num. 12. p. 254. -  Habitatio species est alimenti. num. 27. p. 265. -  Hæres. -  Hæres non tenetur pro fideiussore vsufructuarij, pauperem, siue deploratæ fortunæ hominem recipere, etiam ex mandato testatoris. num. 4. p. 80. -  Heredes non prohibentur ab vsufructuario cautiones vsusfructûs petere, etiamsi testator disposuerit, vt ipsi hæredes vsufructuarium nullâ molestiâ afficiant. num. 6. p. 81. -  Hæres postquam successit, remittere potest vsufructuario cautionem, ex recepta, & veriori sententia. num. 16. ibid. -  Hæres si grauatur aliquid pati, intelligitur grauatus, vt patiatur eo modo, quo patiebatur defunctus num. 11. p. 102. -  Hæres, vel legatarius, qui facit secundùm consuetudinem, & vsum testatoris, videtur facere secundùm eius voluntatem, & èconuerso. num. 13. ibid. -  Hæres committens fraudem in rebus hæreditariis, priuatur Quarta Falcidia, non solùm in ea re, in qua dolum commisit, & sed & in cæteris rebus num. 18. p. 105. -  Hæres pro fructibus legatis, an possit pecuniam soluere, & fundum vendere: & Francisci Connani resolutio probatur, num. 28. p. 120. -  Pro hærede contra legatarium in dubio, interpretatio sumenda est in testamentis, quia hæres videtur prædilectus legatario, & ob id quoque in dubio præferendus est. num. 40. p. 126. -  Ius vindicandi necem defuncti hæredi tantùm vniuersali incumbit vel ei qui in omnibus loco hæredis est. num. 2. p. 161. -  Hæredes non vindicantes necem defuncti, hæreditatis commodo priuantur, illùdque fisco applicatur, num. 3. ibid. -  Prædicta pœna hodie in vsu non est, nec in obseruantia. num. 4. ibid. -  Hæredes extranei si ex vna parte concurrant ad accusandam mortem defuncti, & ex alia consanguinei; qui præferendi sint in accusatione & remissione delicti? num. 6. p. 162. -  Hæres an possit repetere à fructuario expensas, si quas fecit in conseruatione fructuum, qui tempore cedentis legati vsusfructûs pendebant: vbi Floriani de Sancto Petro distinctio refertur, num. 17. p. 167. -  Hæres vtrùm deducere possit Quarram Falcidiam de legato vsusfructûs omnium bonorum? num. secundo & sequentibus. pag. 221. -  Hæredis, vel hæredum mentio, quomodo accipienda in contractu, testamento, & omni ali dispositione & an primus hæres tantum, vel etiam vltiores comprehendantur. num. 29. p. 226. -  Vbi nonnulli Authores congeruntur in vnum, qui de hac re, & latè, & vtiliter etiam tractarunt. -  Hæreditas postquam est adita, efficitur proprium patrimonium adeuntis, nec dicitur amplùs hæreditas. num. 64. p. 16. vbi id latiùs explicatur remissiuè -  Hæreditate non adita, de iure communi nihil in testamento scriptum valet: idque multorum allegatione exornatur, & plenissimè explicatur remissiuè, num. 13. p. 57. -  Hermanoctij Decij ad nonnullas leges interpretatio improbatur. num. 8. p. 271. -  Hieronymi Gabrielis consilium 162. libr. 2. notandum esse in materia vsusfructus aduentitiorum. n. 52 p. 30. -  Hieronymi Gabrielis sententiam in consilio 98. ex num. 5. cum sequentibus, verissima. est contra Castrensem, & includentibus rationibus confirmata. num. 6. p. 166. -  Hieronymi de Cæuallos nouissima distinctio Ciuilis & Naturalis dominij, noua non est, nec vera, iurisque rationi minimè conuenit: nouè, & includenter ab Authore probatum, num. 45. p. 43. -  Hieronymi de Cæuallos rationes ad l. sciendum, §. si fundus, ff. qui satisd. cogant. reiiciuntur. num. 49. ibid. -  Hieronymus de Cæuallos in explicatione l. Lucius, §. idem respondi, ff. ad municipalem, nouè notatus per Authorem. num. 53. p. 44. -  Hieronymus de Cæuallos nec accuratè, nec perfectè tractauit materiam cautionis ab vsufructuario interponendæ. num. 3. p. 84. -  Hieronymus de Cæuallos nouissimè notatus per Authorem, num. 21. p. 86. -  Hieronymus de Cæuallos meritò, & nouè notatus ab Authore, num. 12. p. 93. -  Hyppoliti Riminaldi argumentationibus quibusdam nouiter, & rectè satisfactum. num. 21. p. 181. -  Hyppolitus singulari 441. num. 2. malè allegatur per Caualcanum. num. 14. p. 267. -  Hypotheca. -  Hypotheca à lege tacit constituta in bonis mariti, retinetur per mulierem, etiamsi ipsa habeat expressam hypothecam per pactum acquisitam. num. 16. p. 96. -  Hypothecæ constitutæ à lege tacitè in bonis mariti pro restitutione dotis, non fieri præiudicium per fideiussores, aut pignora recepta per mulierem soluto matrimonio, num. 17. ibid. -  Hospitalia. -  Hospitalia, Confraternitates, & similes aliæ Communitates, vtrùm dicantur sæcularia, vel Ecclesiastica loca, vt priuilegiis, & immunitatibus rebus Ecclesiasticis concessis gaudere possint; & an illorum bona, forma & solemnitate rerum Ecclesiasticarum alienari debeant? num. 24. p. 204. -  Hugonis Donelli fortissimum argumentum contra communem distinctionem vrbanarum & rusticarum seruitutum adductum. num. 21. p. 255. I -  -  IAcobi de Carolis distinctio circa dominium rerum dotalium nouè confutatur per Authorem. n. 42. p. 43 Iacobi Cuiacij declaratio de eadem materia quæ hucusque per aliquem relata non est per Authorem expenditur, & eiusdem resolutioni applicatur, nu. 43. ibid. -  Cætera quæ ad Cuiacium pertinent, vide suprà, litera, C verbo, Cuiacius. -  Iacobi Menochij consilium 237. lib. 3. in materia coniugis transeuntis ad secundas nuptias de consensu tacito filiorum, commendatum: & illi plura addita per Authorem. num. 109. & sequentibus p. 21. -  Menochij traditiones explicatæ. num. 6. & 7. p. 170. -  Impensa. -  Impensa magna, vel parua quæ dicatur. nu. 6. & 7. p. 210. -  Impensa facta gratiâ colligendorum fructuum, etiamsi magna sit, indistinctè pertinet ad vsufructuarium, nec repeti potest. num. 8. ibid. -  Impensæ factæ per maritum circa fructus, repeti non possunt, sed cum fructibus compensantur. num. 9. ibid. -  Impensam modicam attenta quantitate, indistinctà repetere non potest maritus, quantumcunque duret vltra ius mariti, & constaret quòd ea non glaciâ fructuum sed rei facta esset. num. 11. ibid. -  Impensa facta gratiâ fructuum quæ dicatur, & quatenus hæc repeti possit, vel cum fructibus compensari. num 13. ibid. & num. 7. p. 277. -  Impensatum, quæ fiunt circa rem, quædam sunt necessariæ, quædam vtiles, & quædam voluptuariæ. num. 19. p. 215. -  De impensis, & melioramentis in re aliena factis à bonæ fidei, vel malæ fidei possessore, colono, inquilino, vsufructuario, emphyteuta, & alio quocumque possessore, seu detentatore nonnulli Authores tractarunt latissimè, quorum mentio fit. num. 23. ibid. -  Impensas factas gratiâ fructuum percipiendorum quemlibet possessorem deducere posse, ac etiam pro illis rem retinere. num. 6. p. 277. -  De impensis ab vsufructuario factis, vide latissimè infrà, litera V. verbo Vsusfructuarius. -  Immemorialis præscriptio. -  Verba quantumcunque generalia, immemorialem præscriptionem non excludunt, num. 13. p. 247. -  Immemorialis præscriptio non solùm centum annos, sed etiam mille, atque infinitum tempus comprehendit, & sic centenaria præscriptione potentior est. num. 14. ibid. -  Immemorialis præscriptio maximos effectus producit, & per eam omnis titulus necessarius præsumitur. num. 15. ibid. -  Imolæ opinio explicata remissiuè num. 42. p. 60. -  Inuentarium. -  Inuentarium cum bonorum descriptione defendentes, rectè notatos per Molinam, idque concludenter probatum per Authorem. num. 88. p. 33. -  Inuentarium Tutoris. Hæredis, Vsufructuarij, & alterius cuiuscumque administratoris, qua solemnitate confici debeat? remissiuè. num. 89. ibid. -  Inuentarij confectio eos tangit, qui rationem reddere tenentur, num. 109. p. 35. -  Inuentarium conficere vtrùm teneatur pater legitimus administrator, aut Tutor, vel curator filiorum, num. 107. & seqq. ibid. & num. 113. de matre tutrice & vide infrà, litera P. verbo pater, & litera M. verbo Mater. -  Interdictum. -  Interdictum Recuperandæ non datur nisi possidenti. num. 30. p. 51. -  Non autem competit ei, qui meram detentationem habet, num. 31. ibid. -  Interdicta veluti possessoria constituta sunt ad vsus seruitutum tuitionem, ad instar interdictorum. num. 8. p. 73. -  Interdicta pro seruitutibus constituta, quare veluti possessoria dicantur, non possessoria simpliciter? num. 9. ibid. -  Interpretatio. -  Interpretatio ea in dubio sumi debet per quam faueatur potiùs hæredi, quàm legatario; & per quam minùs grauetur hæres, quàm sit possibile. num. 38 & num. sequentibus, p. 126. -  Interpretatio talis fieri debet in testamentis, & vltimis voluntaribus, per quam dispositio non remaneat irrita, sed potiùs sortiatur effectum, etiamsi in dispositione veniat, eáque alias non venitent; idque quamplurimis exemplis exornatur, & confirmatur remissiuè num. 27. p. 159. -  Iniuria. -  Iniuria filio facta, & patri facta videtur, & contrà. num. 25. p. 163. -  Incorporale. -  In Incorporalibus cadit dominium, & proprietas; quamuis non cadat possessio. num. 17. p. 133. -  Ioannis Andrea opinio negans valere legatum vsusfructûs omnium bonorum al o hærede vniuersali post & mortem instituto, relata & improbata. n. 27. p. 59. -  Ioannis Corrasij solutio circa vsusfructus appellationem, fortiùs, quam adhuc impugnata, num. 10. p. 2. -  Ioannis Corrasij interpretatio circa eandem materiam vera non est. num. 14. p. 3. -  Ioannes Guttierrez laudatur. num. 47. p. 15. -  Ioanni de Matienço lapsus in allegatione Pinelli nouè notatus per Authorem. num. 7. p. 26. -  Ioannis de Matienço opinio contra Tellum Ferdinandes defensa, & meliùs quàm hactenus comprobata. num. 12. & seq. p. 57. -  Ioannis Vaudi Pedemontani opinio in materia dominij vxoris circa dotem, nouè adducta, & probata per Authorem. num. 41. p. 43. -  Ioannis Sichardi lectura ad libros Codicis non contemnenda, & ab Auctore integrè prælecta. num. 20. p. 50. -  Ioannis Baptistæ de sancto Seuerino inter consilia Socini Senioris cons. 9. num. 7. versiculo, concludo igitur, volumine. 4. resolutio expenditur, & eius distinctio nouè improbatur, num. 29. p. 91. -  Ioannes Vincentius Hondedeus laudatur. num. 8. p. 170. -  Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 85. num. 23. & sequen. libr. 2. nouissimè lapsus. num. 14. p. 282 -  Ioannis Baptistæ Laderchij Imolensis consilium 32. lib. prim. singulare est in materia, & distinctione l. libertis, 4. ff. de alimentis & cibariis legatis. num. 17. p. 123. -  Ioannis Francisci de Ponte in consilio. 100. num. 9 & 10. verba quædam, nouiter ponderata, & probata per Authorem. num. 19. p. 278. -  Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 100. num. 18. nimis indistinctè loquutus est in hac materia, num. 26. p. 279. -  D. Ioannes de Leon laudatus, num. 31. p. 268. -  Ioannes Cephalus, vide suprà, litera C. verbo, Cephalus. -  Ius accrescendi. -  Ius accrescendi, vel non decrescendi, an, & quando locum habeat in legatis, fideicommissis, & hæreditatibus? num. 1. p. 184. -  Ius accrescendi, vtrùm in contractibus locum habeat? remissiuè num. 2. ibid. -  Iuris accrescendi locus non est in legato vsusfructus quoties legatarij omnimodò separati sunt, hoc est, nec re, nec simul re & verbis coniuncti. num. 3. ibid -  Quod in omni legato etiam proprietatis plenæ pariter obseruatur, & inter legatarios omninò disiunctos non habet locum ius accrescendi, sed portio deficiens manet penes hæredem. num. 4. ibid. -  Iuri accrescendi locus est in specie l. mulieri, & Titio, 73. ff. de condit. & demonstrat. si Titius moriatur, aut capite minuatur, contra Glossam, & alios, n. 7. p. 118. -  Ius accrescendi locum habet, etiam quando legatarius admittitur ad suam partem de iure speciali. num. 8. & seq. ibid. -  Ius accrescendi quare non fuerit concessus mulieri in d.l. mulieri & Titio, ab initio, cùm Titius conditione defectus fuit: item, quare debuerit mulier ipsa expectare mortem Titij, vel status eiusdem mutationem. num. 10. ibid. -  Iuri accrescendi, vel non decrescendi, an, & qualiter locus sit in legato vsusfructus ante & post quæsitam portionem, cùm legatarij re & verbis simul coniuncti sunt. num. 13. p. 186. -  Ius accrescendi vtrùm habeat locum in legato vsusfructus, quando legatarij sunt re tantùm coniuncti. num. 14. & seqq. ibid -  Ius accrescendi, vel non decrescendi, in quibus differant inter se remissiuè. num. 15. ibid. -  Iuri accrescendi an sit locus in legato vsusfructus, quando legatarij sunt coniuncti verbis tantùm. num. 16. & seqq. ibid. -  Ius accrescendi locum habet in legato proprietatis inter verbis tantùm coniunctos. num. 19. p. 187. -  Ius accrescendi non habet locum regulariter post quæsitam portionem num. 20. ibid. -  Ius accrescendi locum habet in legato vsusfructûs, etiam post quæsitam portionem, cum legatarij coniuncti sunt re simul, sine verbis & re tantùm. num. 21. ibid. -  Iuri accrescendi locus est in legato vsusfructus, quando legatarij sunt verbis tantùm coniuncti: ex sententia Antiquorum, quæ placet Authori num. 24. ibid. -  Quoad ius accrescendi differentia est in vsufructu, & proprietare inter coniunctos verbis tantùm, num. 26. p. 188. -  Vbi vera discriminis ratio proponitur. -  Iuri accrescendi, vel non decrescendi locum in legato vsusfructus inter coniunctos verbis tantùm, si quis velit cum communi tueri, qualiter possit contrariæ partis fundamentis satisfacere? num. 27. ibid. -  Coniunctio, ex qua nascitur ius accrescendi, duplex est, hominis, & legis num. 30. ibid. -  Quæ dicatur coniunctio legalis? num 31. ibid. -  An sit vera coniunctionis legalis doctrina? n. 37. p. 189. -  Ius accrescendi non inducere coniunctionem legalem in legato proprietatis, si legatum per repudiationem, vel alio modo ex postfacto deficiat, num. 32. p. 188. -  Secus tamen est in vsufructu num. 33. ibid. -  Vbi veta proponitur differentiæ ratio. & l. & proculo, ff. delegat. 2. & l. t. §. ff. de vsufructu accrescendo, explicantur: & num. seqq. -  Coniunctio legalis quare non operetur ius accrescendi, in specie l. & proculo, ff. de lega. 2. num. 35. p. 189. -  Coniunctio legalis sola sufficiens non est ad inducendum ius accrescendi, nisi alia ratio id suadeat, contra communem Scribentium sententiam. n. 36. ibid. -  Ius accrescendi an, & quare detur inter duos dominos, qui ad eandem hæreditatem seruo communi relictam ex testamento admittuntur, & inter eos, qui ad bonorum possessionem, siue contra testamentum, vel ab intestato à lege vocantur. num. 38. ibid. -  Ius accresiendi inducitur etiam inter omninò disjunctos, ne quis decedat pro parte intestatus. n. 39. ibid. -  Ius accrescendi quare procedat in successione ab intestato. num. 40. ibid. -  Ius accrescendi quare detur in bonorum possessione contra tabulas, & in querela inofficiosi testamenti. num. 42. ibid. -  Ius. -  Iure sibi comperenti qui abutitur, siue malè vtitur priuatur eo: jdque exornatum, & declaratum remissiuè. num. 105. Ius cessum. vel translatum, si ex aliqua causa ad cessionarium transire nequit, penes cedentem remanet. num. 24. p. 253. -  Iudices debent ad ea, quæ à Modernis eduntur, diligentiùs aduertere, ne aliqui in sententias absonas tuant. num. 7. p. 267. L -  Lapidicina. -  LApidicinæ, mineræ, aut mineralia argenti, cretæ, metallorum venæ, arenæ, auríue fodinæ, si antiquæ sint, ita quod ex illis aurum, argentum, creta, siue aliud metallum, lapidèsue excisi. vel effossi sunt tempore Maiorum, poterit vsufructuarius vti eis ad eum vsum & commoditatem, quæ à principio Maioribus fuerit, num. 6. p. 151. -  Lapidicinæ, & venæ metallorum iam apertæ tempore vsusfructus legati, indistinctè ad vsufructuarium pertinent. num. 7. ibid. -  Lapidicinæ, salinæ, cretæ, mineræ, arenæ, metalla, auri, argentíue fodinæ, si amiquæ non sint, sed de nouo repertæ, eius tamen naturæ, vt quod ex eis percipitur, renascatur, illarum vsus, vel vsusfructus ad fructuarium pertinet. num 9. & seqq. -  Lapidicina, metalla, fodina, & similia, vtrùm ad fructuarium pertineant, si talia sint, vt ex eis effossum, aut deductum renascatur num. 15 & sequenti. p. 152. -  Lex. -  L. fœminæ, C. de secundis nuptiis, materia, & infinitæ quæstiones in proposito agirantur ex num. 9; cum infinitis sequentibus. p. 11. -  L. fœminæ, C. de secundis nuptiis, dispositio locum sibi non vindicat, quando res peruenit ex bonis mariti ad mulierem titulo oneroso, vt emptionis, permutationis, vel alio simili titulo, num. 32. p. 13. -  Lex vbi enumerat aliquem casum specificè, non licet illam ad alios casus extendere, sed illi censentur sub dispositione iuris communis remanere. num. 53. p. 16. -  Legum correctio euitanda est, & lex quæ deuiat à iure communi, restringenda est, vt quanto minus fieri possit, recedatur à iure communi, num 54. ibid -  Lex noua in dubio non præsumitur corrigere velle legem antiquam, num. 55. ibid. -  Leges, quæ propter transitum ad secundas nuptias, mulierem priuant proprietate eorum, quæ habuit à priori marito, vel à filiis ex paternis bonis, pœnales sunt, & odiosæ; ac per consequens strictam admittunt interpretationem, & restringi debent num. 65. p. 17. -  L. placet, ff. de acquirenda hæreditate, communis allegatio falsa est, nec probat id, ad quod præcitatur communiter. num. 5. p. 26. -  Lex, ius publicum, ff. de pactis, cum sua materia singulariter declaratur per Menchacam. num. 23. p. 28. -  L. 4. C. de bonis quæ liberis, decisio, quantumuis illa noua sit, fortiter vrget pro Communi contra Recentiores: acuta Authoris consideratio num. 48. p. 29. -  Lex generaliter loquens, generaliter debet intellegi, & omnes casus comprehendit, etiamsi maior ratio militaret in vno, quàm in altero: & de hac regula plenè actum remissiuè. num. 81. p. 32. -  Lex quod non dicit, videtur supponere non esse necessarium, num. 82. ibid. -  Legis permissione qui vtitur, non debet in aliquo grauari. num. 84 p. 33. -  Legis permissione qui vtitur, non debet in aliquo grauari. num. 84. p. 33. -  Lex maximam confidentiam habet de patre erga filios, & præsumit illum magis diligere filios, quàm seipsum, & semper capere bonum consilium pro filiis. num. 86. ibid. -  L. non est dubium, C. de legatis, l. si quis in tantam C. vnde vi, rigor, communi totius Christiani orbis vsu, & praxi antiquatus est. num. 23. p. 50. -  L. non est dubium, C. de legatis, dispositio vtrùm correcta sit ex noua decisione l. 1. titul. 4. libr. 5. nouæ collectionis Regiæ. num. 24. ibid. -  Leges caducariæ non habent locum in vsufructu. num. 5. p. 56. -  L. primæ, titulo 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ recopilationis, verus sensus traditur, & Azeuedij, aliorùmque intellectus reiicitur. num 15. p. 58. -  Legis prohibitioni accedere potest prohibitio testatoris, nec aliquid nonum operari, num. 34. p. 126. -  Lex cùm prohibitiuè loquitur, & habet clausulam annullatiuam, formam incommutabilem inducit num. 36. p. 206. -  Legibus prohibentibus renunciari non potest. num. 41. ibid. -  Legi propter publicam vtilitatem inductæ renunciari non potest. num. 42. ibid. -  Nec etiam cum iuramento. num. 43. ibid. -  Lex iuris communis correctoria extendi non debet, sed strictè intelligenda est in terminis, in quibus loquitur, num. 49. p. 207. -  Ratio generalis legis, extendit legem etiam in casu speciali loquentem, ad alios casus. num. 51. ibid. -  Legis extensio non dicitur fieri, quando quid inest, & ex mente eius procedit, num. 52. ibid. -  L. vltima, C. de vendendis rebus ciuitatis, lib. 11. licèt loquatur in venditione, habet locum in qualibet alia alienatione num. 53. ibid. -  Leges Regiæ recipiunt omnes interpretationes, quas recipit ius commune in tali casu. num. 54. ibid. -  L. Regia, 11. titul. 7. lib. 7. nouæ collectionis Regiæ, in quibus terris, & terminis loquatur, num. 55. ibid. -  Et an procedat in locis, & dominiis Comitum, Ducum, Marchionum & aliorum Dominorum: num. 56. ibid. vbi Auendañi sententia defenditur, & contraria Alphonsi de Azeuedo taxatur. -  Lex noua aliquid disponens in vno ex casibus per antiquam legem æquiparatis, extenditur ad alium. n. 23. p. 220. -  Legitima. -  Legitima debetur filiis simul cum vsufructu, nec in ea vxor vsumfructum consequi potest, etiamsi à testatore relicta fuerit vsufructuaria omnium bonorum. num. 11. p. 173. -  Legitima filiorum de iure huius Regni sunt omnia bona parentum, excepta quinta parte, de qua ad libitum disponere possunt parentes. num. 13. ibid. -  Legitimam vtrùm possit petere filius viuente patre, qui Religionem professus est. num. 10. p. 234. -  Legitima non debetur filio nisi post mortem patris: quod latissimè explicatur, inferturque ad quamplurima in proposito necessaria, remissiuè. num. 11. ibid. -  Legitimam si velit, in vita potest assignare pater filio, quamuis ad id faciendum non teneantur, n. 12. ibid. -  Legitima si in vita assignetur filio, vel filiæ, & postmodùm patris facultates augeantur, an debeat augeri, vel suppleri Legitima, num. 13. ibid. -  Legatum. -  Legatum ascendentium, esse hodie de iure huius Regni omne patrimonium descendentis, de cuius hæreditate agitur, excepto Tertio. num. 3. p. 237. -  Legatum in annos singulos relictum, legato vsusfructus simile est in eo, quod vtrumque morte legatarij finitur. num. 4. p. 11. -  Sed non est idem, quod legatum vsusfructus, aliàs non diceretur simile esse. num. 5. ibid. -  Et in plerisque dissimile est à legato vsusfructus, quæ remissiuè traduntur. num. 6. ibid. -  Legatorum genera olim quatuor fuerunt, & de illis remissiue. num. 2. pag. 48. latiùs num. 5. cum sequenti, p. 62. -  Legatorum genera antiqua, ac eorum differentiæ: omnes Constantini, & Iustiniani legibus penitùs sunt sublaræ, vt hodie legatorum omnium vna, eadémque sit vis, & substantia. num. 4. p 49. -  Legatarium tres actiones habere pro legati persecutio realem, personalem, & hypothecariam, num. 5. 14. & 15. ibid. -  Pro eadem re legata, quare competant actio personalis, & realis, quæ contrariæ sunt, num. 11. ibid. -  Pro legatis, & fideicommiffis tres actiones competunt, si natura rei legatæ hoc patiatur, secus si natura rei legatæ repugnet. num. 13. ibid. -  Legatarius non potest occupare rem legatam propria authoritate, nisi de voluntate testatoris, sed à manu hæredis possessionem accipere debet, aliàs perdit rem legatam, & cadit à iure suo. num. 18. ibid. -  Legatario ex quibus videatur testator licentiam dedisse ocupandi rem legatam propria authoritate: & de materia l. non est dubium, C. de legatis, plenissimè actum remissiue. num. 19. ibid. -  Legatarius quando dicatur cum vitio occupasse rem legatam, vt amittat ius omne, quod habet in illa num. 21. & 22. p. 50. -  Opinio Petri, Alberici, quæ sententiæ communi est contratia, refertur, & placet Authori. ibid. -  Legatum in annos singulos relictum, si legatarius viuo testatore decesserit, est in causa caduci, & idcircò pertinet ad fiscum ex lege Iulia & Papia: at legatum vsusfructûs non pertinet ad fiscum, à quo nunquam recederet, si semel fisco necteretur, sed remanet apud hæredem, à quo vsusfructus legatus est, vel apud haeredem, à quo vsusfructus legatus est, vel apud cum, cui fundi fructuarij proprietas legata est. num. 4. p. 56. -  Legatum per Vendicationem quale, & quibus verbis fiebat olim. num. 6. p. 62. -  Legatum per Damnationem quomodo fieret. n. 7. ibid. -  Legatum per Sinendi modum quale olim. num. 8. ibid. -  Legatum per Præceptionem, quod diceretur olim. num. 9. ibid. -  Legata multùm interesse per Vendicationem, an per Damnationem relinquantur. num. 10. ibid. -  Legati per Vendicationem dominium rectâ viâ à morte testatoris transit in legatarium, num. 11. ibid. -  Legati per Damnationem dominium non transit in legatarium, antequam de manu hæredis præstetur illi. num. 12. ibid. -  Legati dominium vtrùm transeat in legatarium à morte testatoris, an ab edita hæreditate. difficilem quæstionem esse, & plenè tractatam remissìuè n. 26. p. 64. -  Legatum rei alienæ iure subsistit, cum distinctione tamen l. cum rem alienam, C. de legatis, & de materia illius textus plenissimè actum remissiuè. n. 30. p. 65. -  In legato generis, vel alternatiuo, cuius sit election hæredisne, an legatarij? num. 32. 33. & 34. ibid. -  In legato ambiguo, siue obscuro id debet, quod minimum est, non quod maximum. num. 37. & seqq. p. 66. -  Legatarius, vel hæres, qui facit secundùm consuetudinem & vsum testatoris, videtur facere secundùm eius voluntatem, & è conuerso. num. 13. p. 102. -  Legatum vniuersale cùm relinquitur, vtputà hæreditas, peculium, grex, dos, vectigal, pocessio, & similia, ad legatarium pertinent emolumenta, ac onera, augmenta etiam & decrementa; quod non accidit, cùm res aliquæ singulariter legantur, num. 7. p. 13. -  Legatum fundi ad vsum, & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio simili modo, proprietatem etiam fundi continet, num. 4. p. 122. & ratio redditur num. 14. ibid. -  Idcircò huiusmodi legatum perpetuum esse dicitur, & transmissibile ad hæredes, cùm proprietas ipsa relicta censeatur. num. 5. p. 122. -  Proceditque, etiamsi in eadem dispositione, ex præcedentibus, & subsequentibus appareat solum vsum, sine vsumfructum aliarum rerum legatario fuisse relictum, prout latius explicatur, num. 6. ibid. -  Quamuis ex eo quandoque soleat in contrarium coniectura sumi, vt vsusfructus solus censeatur relictus. num. 7. ibid. -  Legatum certæ quantitatis pecuniarum ad alimenta alicui factum, proprietatem quantitatis relictæ continere, si adiectum non fuerit, vt mortis tempore pecunias restituat legatarius, num. 8. ibid. -  Legato fundo in gaudimentum alicui, non solum vsumfructum, sed etiam proprietatem legatam videri: vbi Floriani distinctio nouè confutatur per Autorem. num. 9. ibid. -  Legata videtur plena proprietas, cum domus ad habitandum reliquitur. num. 10. 123. -  Legatum factum alicui pro suis necessitatibus, ex quo certum est, debetur, etiamsi necessitates non subsint. num. 11. ibid. & vide num. 12. & 13. vbi superiora omnia explicantur, & declarantur. -  Legatum non restringit causa, quæ respicit fauorem legatarij. num. 15. ibid. -  Legata, vtrùm odiosa sint, vel fauorabilia, & consequenter vtrum strictè, an latè accipi debeant, n. 41. pag. 126. -  Vtrùm regula l. in testamentis, ff. de regulis iuris, procedat etiam in legatis in testamentis relictis, num. 38. 4. & seqq. -  Legato prædio vxori, si testator prohibuerit eam a suis hæredibus molestari, vsumfructum tantùm legare. censetur, ex sententia quorundam. num. 53. p. 128. -  Quæ nouè, verè tamen, & concludenter per Authorem conuincitur. num. 54. & seq. ibid. -  Legato fundo, plena proprietas legata videtur. num. 55. ibid. -  Legato prædio, debetur & seruitus, quæ legata non est, quando legatum prædij esset inutile, nisi seruitus præstaretur. num. 16. p. 137. -  In legato vniuersali mobilium, si enunciatæ fuerint certæ species mobilium, an per talem specialem expressionem, in cæteris non expressis intelligatur restrictum vniuersale legatum, num. 13. p. 155. -  In legato bonorum mobilium vtrùm veniant redditus, & pensiones: vbi bona Authoris consideratio proponitur. num. 14. ibid. -  In legato generali vsusfructus bonorum, vel bonorum mobilium tantùm, vtrùm venalia & quæ mortis causâ parata sunt contineantur? num. 27. p. 156. -  Si legatur vni, quod alteri legatum est, an censeatur ademptum priori, num. 23. p. 159. -  Legatum vtrùm dicatur esse vnicum, an verò plura legata sint, cum fructus fundi simpliciter legantur. num. 3. & seq. p. 168. -  Legati verba cùm generalia sunt, vel indefinita, & referuntur ad id, quod ex sua natura reiteratur, vel renascitur, non procedit regula leg. boues, §. hoc sermone, ff. de verborum significatione, num. 9. ibid. -  Legatum vtrùm intelligatur perpetuum, si testator legauerit simpliciter aliquam quantitatem in diem vel casum reiterabilem. num. 11. p. 169. -  Vbi explicatur textus in l. cùm quidam, 23. ff. de annuis legatis. Cumani interpretatio recipitur, & de opinione Bartoli remissiuè agitur. ibid. -  Legatum in dubio, est regulariter intelligendum de rebus, quæ fuerunt testatoris, tempore testamenti, quod legatarius probare debet, num. 3. p. 170. -  Et in legato etiam generali, vtputà bonorum, aut simili, quando testator non potuit præuidere futura, quòd dispositio nunquam referatur nisi ad bona præsentia. num. 4. ibid. -  Legatum per verba vniuersalia, indefinita, aut generalia, vtrùm referatur ad tempus testamenti? vbi probatur distinctio Bartoli. num. 5. & 6. ibid. -  Legatum factum etiam coniunctar personæ, non comprehendit nisi ea, quæ existebant tempore comditi testamenti. num. 12. p. 171. -  Legatum ex præsumpta testatoris voluntate, futura etiam comprehendit; & de nonnullis coniecturis, remissiuè num. 13. ibid. -  Legatum vsusfructus vxori simpliciter relictum, an secundæ: vxori debeatur? & de contrarietate Baldi & Alexandri, num. 75. & seq. p. 18. -  Legatum vsusfructûs omnium bonorum vxori relictum, sub conditione, si castè, & honestè vixerit. an perdatur per transitum ad secundas nuptias? vbi duæ communes contrariæ referuntur, earum concordia reiicitur, & Bartoli sententia probatur. num. 129. p. 23. -  Legatum factum creditori voluntarie, an & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito voluntario? latissimè atque vtiliter tractatum per nonnullos, num. 4. p. 176. -  Legatum factum creditori, an, & quando præsumatur factum animo compensandi cum ipso debito necessario? latissimè, remissiuè tamen declaratum. n. 6. ibid. -  Legatum ex quibus coniecturis præsumatur relictum animo compensandi cum debito voluntario? n. 7. ibid. -  Legatum præsumitur actum animo non compensandi cum debito necessario, ex nonnullis coniecturis remissiuè. num. 8. ibid. -  Legatum à marito vxori factum, vtrùm computetur cum arrhis ab eodem eidem promissis: vbi agitur, an debitum arrharum voluntarium sit, an votò necessarium. n. 9. ibid. -  Legatum generale omnium bonorum non derogat speciali alicuius rei, sed è conuerso legatum speciei derogat legato generis. num. 15. p. 180. -  Fundus simpliciter cùm alicui legatur, & alteri vsusfructus omnium bonorum relinquitur, decedente legatario fundi, vsusfructus illius accrescit vsufructuario omnium bonorum, non autem hæredi acquiritur. num. 33. & vide n. 35. & 36. p. 182. & seq. -  Legatum conditionale pendente conditione repudiari non potest. num. 12. pag. 186. -  Legatum ab instituto relictum, repetitum censetur, siue substitutio sit vulgaris expressa, siue tacita sub pupillari comprehensa. num. 29. p. 188. -  Per legatum annuum censetur iniunctum reale onus redditibus, aut fructibus testatoris. num. 11. p. 217. -  Legatum annuum solui debet de fructibus. n. 1. ibid. -  Legatum annuum soluendum de bonis testatoris, debetur ab hærede, non ab vsufructuario. num. 17. ibid. -  Legatarius certæ partis hæreditatis non habetur loco hæredis in ea parte, & consequenter nec transeunt in eum onera hæreditaria, cum Cumàno contra Communem, num. 12. p. 219. -  Legatum annuum Reipublicæ, Ciuitati, Collegio, aut Ecclesiæ perpetuò, aut simpliciter relictum, minimè extinguitur centum annorum decursu, sed vltrà procedit donec Respublica ipsa finiatur, cum Rogerio, & aliis multis, contra Hugolinum, & Bartolum. num. 20. p. 225. -  Legatum relictum filiofamilias, ipsius an patris contemplatione censeatur relictum, controuersum fuit inter Doctores, & multis casibus, distinctionibusque explicatur, num. 5. p. 230. -  Legatum relictum filiofamilias, regulariter, atque in dubio, eius contemplatione, & non patris relictum videtur, num. 6. ibid. -  Legatum annuum cùm relinquitur, tot sunt legata, quot sunt anni. num. 31. p. 245. -  Pro primo anno legatum est purum, pro sequentibus conditionale. num. 32. ibid. -  Non sufficit vnica præscriptio pro omnibus annis, sed tot sunt necessariæ præscriptiones, quot sunt anni, prout declaratur num. 33. ibid. -  Ludouicus Molina, Ioannes Garsias vtiliùs, atque elegantiùs cæteris Recentioribus scripserunt materiam, quæ pertinet ad c. 37. num. 5. p. 115. -  Circa materiam fructuum bonorum Maioratûs, Ludouici Molinæ opinio defensa per Authorem c. 80. per totum, p. 283. M -  Maritus. -  MAritus transiens ad secundas nuptias, tenetur reseruare proprietatem bonorum filiis prioris matrimonij, in quibus casibus vxor reseruare tenetur; & dispositum in vxore in hac materia, habet quoque locum in marito, idque ex identitate rationis. n. 14. pag. 12. -  Maritus si relinquat aliquid vxori, vel è contra vxor marito in testamento, vtrùm teneatur reseruare illud filiis prioris matrimonij, si ad secundas conuolauerit nuptias, idque de iure communi, & Regio resolutum remissiuè. num. 35. p. 13. -  Maritus si dotet filiam, quam habuit ex prima vxore, de lucris acquisitis constante secundo matrimonio, qualiter succurrendum sit secundæ vxori. num. 42. pag 15. -  Maritus, qui secundò nupsit, si alat filios prioris matrimonij ex bonis constante secundo matrimonio superlucratis, mulier ac hæredes eius an repetere possint dimidiam partem alimentorum. n. 4. ibid. -  Maritus in testamento licentiam dare potest vxori impunè transeundi ad secundas nuptias, & disponere, ne illa secundò nubendo, incidat in pœnam secundarum nuptiarum, num. 83. p. 18. -  De marito ad vsufructuarium, & ècontra, val dum argumentum fieri non potest. num. 5. p. 38. -  Maritus in rebus dotalibus fortius & potentius ius habet, quàm fructuarius in re fructuaria. num. 6. ibid. -  Maritus quando habeat electionem, in casu dotis restituendæ, reddendi res dotales, vel earum æstimationem, etiam cùm res æstimatæ in dotem datæ sunt, num. 11. p. 39. -  Maritus soluto matrimonio, vtrùm teneatur æstimationem soluere rerum dotalium, quarum valor vsu, & tempore consumitur, siue minuitur, num. 15. ibid. -  Maritus conuenuis actione personali, vtrùm liberetur ab onere satisdandi, si bona immobilia in dotem data possideat? num. 46. p. 43. -  Maritus delicto suo non potest vxori præiudicare in dote, & bonis mariti confiscatis, vxor dotem suam saluam habere debet: & de ratione, & pleniori huius rei declaratione, remissiuè. num. 55. p. 44. -  Marito an competat ius præsentandi, ratione rei in dotem datæ, cui annexum est ius patronatus. n. 36. pag. 147. -  Mariti & vxoris coniunctio accidentalis est; patris verò & filij naturalis, num. 27. p. 163. -  Maritut impensam modicam attenta quantitate, indistinctè repetere non potest, quantumcunque duret vltra ius mariti, & constaret, quòd ea non gratiâ fructuum, sed rei facta esset. num. 11. p. 210. -  Mariani Socini sententia in materia seruitutum diuiduarum aduersùs Recentiores probatur. n. 9. p. 130. -  Martini Monter-à Cueua distinctio aut nouissima resolutio tribuens fructus pendentes Successori Maioratus, Authori non placet, atque eâ admissâ lites immortales suscitandæ essent & infinitis difficillimisque probationibus via aperienda foret. num. 16. pag. 285. -  Maioratus. -  Maioratus possessor; vel is qui rem possidet restitutioni subiectam, vsufructuarius est, & non dominus, ex sententia quorundam. num. 2. p. 45. -  Sed ex sententia aliorum quamplurimorum verus dominus dicitur per tempus vitæ suæ: & hæc pars per Authorem probatur. num. 3. ibid. -  Et ratio redditur. num. 5. ibid. -  Maioratus constitutus inter viuos reuocabiliter, & qui vsque ad mortem reuocari potest, si expressè non reuocetur, morte confirmatur, & irreuocabilis perpetuò efficitur. num. 22. p. 159. -  Maioratus inter viuos constitutus, quibus casibus irreuocabilis sit? & de materia l. 17. & 44. Tauri, remissiuè. num. 40. p. 160. -  Maioratûs fructus, qui pendebant tempore mortis vltimi possessoris, qualiter ad hæredes eius pertinere debeant, siue vtrùm diuisionem recipiant? 80. per totum, p. 283. & vide supra littera F. verbo, Fructus. -  Marci Tullij Ciceronis sententia apud nos hodie obseruari non potest, cum Alciato, & aliis, quæ refertur num. 11. p. 154. -  Matrimonium. -  Matrimonium contractum absque consensu patris de iure Canonico validum, & legitimum est etiam in foro seculari, nec licentia patris requiritur, licèt aliud esset de iure ciuili, num. 83. p 32. & seq. -  Mater. -  Mater, vel pater antequàm transiret ad secundas nuptias, si alienauerit aliqua bona habita ex priori matrimonio titulo lucratiuo, vel ex successione alicuius filij ex substantia coniugis præmortui, & posteà secundò nupserit, an filij prioris matrimonij prædicta bona possint à possessoribus vendicare. num. 23. p. 13. -  De Matre transeunte ad secundas nuptias, vide plenè ex num. 9. cum infinitis seqq. p. 11. -  Vide, verbo Mulier. -  Mater pupillariter substituta filio suo, secundò nubendo, vtrùm teneatur reseruare filiis prioris matrimonij bona, quæ habuit ex substitutione? n. 27. p. 13. -  Mater, quæ secundò nupsit, vtrùm possit filiis suis exemplariter substituere. num. 28. ibid. -  Matri transeunti ad secundas nuptias, si filij ætate maiores expressè consenserunt, remittendo ei expressè omnem iniuriam, vel omne ius suum, mater secundò nubendo nihil amittit, sed retinet proprietatem, quam morte mariti, vel filij iam acquisierat. num. 100. pag. 21. -  Quid si matrimonio simpliciter, expressè tamen consentiunt, sed non renunciant expressè iuri à lege sibi tributo. num. 111. ibid. -  Matri secundò nubenti vtrùm prosit consensus filij pupulli, vel minoris, Tutoris authoritate adhibirâ, & causâ legitimâ interueniente, & quid si causa legitima non interueniat? num. 112. ibid. -  Mater transiens ad secundas nuptias, vtrùm teneatur inuentarium conficere, ac satisdationem præstare de bonis, quæ filiis reseruari debent. num. 106. p. 35. -  Mater tutrix filiorum, inuentarium conficere, satisdare, rationem administrationis reddere, & reliqua facere tenetur, quibus alij tutores grauantur. num. 113. ibid. -  Melioratio. -  Melioratio in vna re reuocabiliter facta, non reuocabiliter per generalem dispositionem, nec per generalem dispositionem, nec meliorationem Tertij & Quinti bonorum, num. 35. pag. 160. -  Mobilia. -  Mobilium legatum. Vide suprà, littera L. verbo Legatum mobilium. -  Mobilium appellatione pecuniæ non veniunt, sed supellectilia, & ornamenta, idque ex communi vsu loquendi, qui debet in testamentis rigidæ verborum significationi præferri. num. 24. pag. 155. -  Mobilibus legatis, vel vsufructu mobilium, vtrùm comprehendantur fructus pendentes, siue cohærentes rei tempore testamenti, aut tempore mortis, num. 1. p. 166 & vide per totum caput. -  Mors. -  Mors ciuilis licet sub latissima verbi significatione, appellatione mortis comprehendatur, non tamen regulariter, nec propriè, ac duntaxat in casibus à iure expressis, num. 2. p. 234. -  Mors ciuilis, & naturalis quando æquiparentur, plenissimè explicatum remissiuè. num. 18. & 19. p. 240. -  Vbi Ioannis Vincentij Hondedei consilium 62. per totum, volumine 1. in proposito commendatur. ibid. -  Monasterium. -  Monasterium vtrùm excludat ascendentes à successione Monachi professi; an verò mortuo filio, seu descendentes à successione Monachi professi; an vero mortuo filio, seu descendente Monacho, pater, & mater, aut ascendentes alij præferri debeant Monasterio in bonis, quæ ipse Monachus secum attulit, vel habebat quando Religionem professus est. n. 2. p. 237. -  Monasterium reuera non est filius, fictèque, ciuiliter, & impropriè filius nominatur. num. 4. ibid. -  Monasterium quando excludat substitutum, aut vocatum sub conditione, si sine liberis, si grauatus ingrediatur Religionem? remissiuè. num. 5. ibid. -  Mulier. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, liberis extantibus, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij, non solùm omnia bona, quæ habuit à priori marito, titulo quocumque lucratiuo; sed etiam quidquid per successionem ab intestato filiorum primi matrimonij consecuta est, solo vsufructu istorum bonorum penes ipsam remanente. num. 9. pag. 11. -  Proprietatem verò, quam amittit secundò nubendo, ita tenetur reseruare filiis prioris matrimonij superstitibus, vt non possit illam alienare, nec vllo modo in fraudem, aut præiudicium filiorum disponere de similibus bonis ex paterna substantia prouenientibus, quæ reseruari debent, num. 10. ibid. -  Mulier secundò nubendo non perdit ea, quæ titulo lucratiuo habuit à priori marito, vel ex successione filiorum, ex substantia illius, cùm filij prioris matrimonij non existunt. num. 11. ibid. -  Mulier, vel maritus transiens ad secundas nuptias, priuatur proprietate bonorum paternorum, vel maternorum, quæ sibi prouenerunt post mortem filij; & hoc siue mulier, aut maritus transierit ad secunda vota ante successionem, vel post: quod latiùs tractatur remissiuè. num. 15. pag. 12. -  Mulier vel maritus transiens ad secunda vota, an amittat lucrum à lege, seu consuetudine coniugi delatum, & illud vtrùm reseruari debeat filiis prioris matrimonij? num. 25. pag. 13. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, an teneatur reseruare arrhas filiis prioris matrimonij, à quo processerunt, & in illis, vel in bonis, quæ reseruari debent filiis prioris matrimonij, vtrùm possit aliquem ex illis meliorare, vel absque Regia maioratum instituere? num. 29. ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, vtrùm possit relinquere plus filiis secundi matrimonij, quàm primi? num. 30. ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, vtrùm amittat proprietatem donationis remuneratoriæ à marito sibi factæ, teneatúrque reseruare illam filiis prioris matrimonij? num. 31. & seqq ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, an amittat legatum in remunerationem seruitiorum à marito sibi relictum, & sic teneatur reseruare proprietatem filiis prioris matrimonij. num. 34. ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, an teneatur reseruare filiis prioris matrimonij simul cum proprietate fructus, qui ex paterna substantia prouenerunt, in specie proposita num. 37. vbi in terminis expenditur & commendatur decisio 18. Vincentij de Fanchis I. part. pag. 14. -  Mulier transiens ad secundas nuptias quantum possit dare in dotem marito, & maritus secundò nubens vxori. num. 41. pag. 14. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, vtrùm teneatur reseruare filiis prioris matrimonij quartam partem, quam habuit ex bonis mariti diuitis, quia pauper erat. num. 59. pag. 16. -  Mulier quæ post mortem mariti luxuriosè, & parum pudico viuit, vtrum incurrat pœnas secundò nubentis, quoad reseruationem proprietatis bonorum prouenientium ex substantia mariti; & alia similia. num. 78. pag. 18. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, facultatem testandi sibi concessam à marito, siue ius exequendi testamentum, aut eligendi ad Maioratum, aut meliorationem, non amittit, num. 80. p. 18. -  Secus tamen si post mortem mariti luxuriosè, aut parum pudicè viuat. num. 81. ibid. -  Mulier post mortem mariti luxuriose viuens, variis pœnis à iure, multisque iam acquisitis ob impudicitiam priuatur: de quibus latissimè actum in mille locis remissiuè proponitur. num. 82. ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate expressa, siue tacita mariti defuncti, vel è contra, maritus; euitat pœnas secundarum nuptiarum. num. 85. & seqq. ibid. -  Mulier secundò nubendo infert iniuriam priori marito, cuius anima nuptiis repetitis contristatur. num. 86. p. 19. -  Mulier nuptias repetens tria negligit, videlicet Deum, defuncti memoriam, & dilectionem filiorum, numer. 87. ibid. -  Mulier transiens ad secundas nuptias de voluntate filiorum primi matrimonij. euitat pœnas secundarum nuptiarum, num. 93. & num. 110. p. 19 & 21. -  Mulier si contrahat secundas nuptias filiis præsentibus, & tacentibus, nec expressè, aut aliter consentientibus, vtrùm ex sola præsentia excusetur à pœnis secundarum nuptiarum? num. 114. p. 21. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, euitat pœnas secundò nubentiuns, si filij ætate maiores præsentes fuerint, dum contrahebatur secundum matrimonium, & quamuis expressè non consenserint, aut iura sua remiserint, actu tamen aliquo positiuo exteriori vltra præsentiam, suum consensum ostenderint. num. 116. p. 22. -  Mulier secundò nubendo, an amittat vsumfructum bonorum mariti simpliciter sibi relictum. num. 127. & sequenti, p. 23. & infra, litera, V. verbo, Vxor. -  Mulieri competit rei vendicatio vtilis contra quemlibet possessorem, non obstante dotis æstimatione, quando maritus non est soluendo. num. 54. -  Vbi Glossa verbo, æstimatæ, in l. in rebus, C. de iure dotium, latius explicatur remissiuè, ibid. -  Mulier regulariter non admittitur ad accusandum. num. 10 p 162. -  Nisi suam, vel suorum iniuriam prosequatur. num. 11. ibid. -  Mulier accusare potest de morte mariti, quamuis nullum habeamus legem id expressè dicentem num. 12. ibid. -  Mutatio. -  Mutatio voluntatis in dubio non præsumitur, & qui dicit eam mutatam, onere probationis adstringitur: idque latissimè explicatum remissiuè num. 39. p. 160. N -  -  NAuarri, & Barbosæ solutio circa fructuum Beneficij Ecclesiastici diuisionem, nouiter improbatur, num. 11. p. 282. -  Nauarri, & Barbosæ sententia circa pensionem Ecclesiasticam recipitur, num. 17. ibid. -  Nicolai Boërij decisiones duodecim expenduntur, quibus tota ferè vsusfructûs aduentitiorum materia comprehenditur, num. 50. p. 30. -  Nicasij resolutio circa dominium rerum dotalium, adducta, & nouè confutata per Authorem. num. 39. p. 42. -  Nouelli consideratio in materia alienationis vsusfructûs nouiter explicata, num. 10. 250. -  Nuptiæ. -  Nuptias secundas contrahens, quæ teneatur reseruate filiis prioris matrimonij, & quas pœnas incurrat. ex num. 9. cum infinitis sequent. p. 11. & sup. litera M. in verbo Mulier. O -  Obligatio. -  OBligatio vsusfructûs, vel alterius seruitutis constituendæ, an sit dandi, vel facienui? cap. 13. per totum, pag. 76. & seqq. -  Obligatio simplex dandi quæ dicatur; & quæ faciendi. num. 3. ibid. -  Obligatio facti, an sit præcisa. num. 12. & 13. p. 77. -  Obuenire. -  Obuenire videtur titulo lucratiuo, id quod per consolidationem obuenit. num. 2. pag. 276. & seqq. vbi nonnulla iura explicantur. -  Onus. -  Onera realia, vel mixta semper cum re legata transeunt & ad personas rem ipsam possidentes; & res cum suo onere regulariter censetur relicta. num. 15. p. 211. -  Octauius Simoncellus in resolutione & tractatu quæstionis cuiusdam agitatæ per Authorem, cæteros omnes antecellit, num. 67. pag. 31. -  Opera. -  Operis serui legatis, nihil vltra ipsas operas legatarius consequitur. sed vsufructu serui relicto, non solùm ex operis, sed & aliunde quærit vsufructuarius. num. 4 pag. 194. -  Opera, seu ministerium serui, nec dici potest seruitus personalis, nec etiam realis, sed tantùm obligatio quædam personalis, quæ ex constitutione operarum resultat. n. 7. ibid. -  Operæ seruorum indiuiduæ sunt, sicut vsusfructus, & cedunt ex die petitionis, non vt vsusfructus ex die aditæ hæreditatis. num. 12. pag. 195. -  Operæ serui legatæ, capitis diminutione, morte, vel non vtendo non amittuntur; vsus fructus verò amittitur. num. 13. & 14. pag. 195 & num. 29. pag. 243. -  Operarum legatum, quare mortuo eo, cui legatæ sunt operæ, ad hæredem transmittatur, vsusfructus verò cum persona legatarij finiatur? num 16. p. 196. -  Ordo. -  Ab ordine literæ argumentum validum, & inde ordo scripturæ, contractus, testamenti, & alterius cuiuslibet dispositionis obseruandum est, ex alióque, & priori nominatione coniectura prælationis, siue potiori iuris desumitur. num. 17. p 162 vbi id quamplurimis exemplis ostenditur, & declaratur remissiuè. -  Ab ordine literæ, siue scripturæ, aut prioris nominationis, argumentum deductum, non est indistinctè verum, num. 30. p. 163. -  Ordo literæ, siue scripturæ tunc attenditur, cùm conformis est iuris rationi, aliàs secus. num. 31. ibid. -  Ordo scripturæ minimè attenditur, vbi apparet quomodo ius disponat in aliquo casu, vel disponere debuerit, num. 32. p. 163. -  De ordine scripturæ consideratio habenda non est, vbi nominatio prior non fuit facta ad ordinem prælationis inducendum, sed potiùs ex enunciatiua quadam personarum demonstratione. num. 33. ibid. P -  Pactum. -  PActum nudum de constituenda seruitute, vel vsufructu, efficax non est ad producendam actionem: & consequenter vsusfructus, & seruitutes aliæ pactis nudis constitui non possunt. num. 12. p. 68. -  Pactio nuda actionem producit, quoties lege, vel Senatusconsulto illa adiuuatur. num. 16. ibid. -  Pactionibus in traditione rerum adiectis. seruitus quæcunque rectè constituitur. num. 22. p. 69. -  Dummodò pactiones incontinenti, non ex interuallo adiiciantur. num. 23. ibid. -  Pœna. -  Pœnæ impositæ secundò nubentibus in odium secundarum nuptiarum, quamuis de iure Canonico sint sublatæ, pœnæ tamen quæ in fauorem filiorum primi matrimonij apponuntur, & reseruationem proprietatis prædictorum bonorum inducunt, correctæ: non sunt num. 16. p. 12. -  Pœna priuationis locum non habet, vbi lex eam expressè non statuit. num. 8. p 99. -  Pœna non debet egredi delictum, nec modum eius. num. 3. & 4. p. 104. -  Pœna, vtrùm in solidum commitit debeat, vel proportione hæreditaria tantùm, si vnus ex pluribus hæredibus promissori contrauenerit in obligatione indiuidua? num. 6. & sequenti, p. 130. -  Pœnalis stipulatio vbi facto diuiduo subiicitur, solùm committitur pro portione hæreditaria contra eum hæredem, qui contrà fecerit. num. 10. ibid -  Pœnarum tres gradus olim fuerunt num. 7. p. 239. -  Pœnæ damnationis in metallum, aquæ & ignis interdictionis, & deportationis, quæ maxima, & media capitis diminutione contingebant, hodie non sunt in vsu, sed earum loco successerunt pœnæ arbitrariæ arbitrio Iudicis imponendæ. num. 25. p. 241. -  Panormitani, aliorumque dicentium non debere præstari cautionem in rebus mobilibus, seu supellectilibus, ab vsufructuario, intentia confutatur. n. 25. p. 90. -  Pars -  Pars debiti inuito creditore solui non potest. n. 57. p. 7. de hac regula latè actum remissiuè. -  Paraphernalia Bona. -  De Paraphernalibus bonis, fructibus eorum, & praxi quoad illa de iure huius Regni obseruanda, plenè actum remissiuè num. 16. & 17. p. 39. -  Partus. -  Partus ancillæ in fructu non est; idcircò ad fructuarium minimè pertinet num. 1. & 2. p. 113. -  Parladorij adnotationes nonnullæ inter dominium, & proprietatem, nouæ & subtiliter conuictæ per Authorem. num. 10. 11. 12. & 13. p. 171. -  Parens. -  Parentes secundò nubentes, iure communi, & Regio, qualiter filiis succedant ab intestato, atque ex testamento; & quæ teneantur reseruare filiis prioris matrimonij, ex his, quæ habuerunt ab eisdem ab intestato, vel ex donatione, vel ex testamento, & qualiter distingui debeat inter bona, quæ filij habuerunt à patre, vel à matre, vel ascendentibus, vel aliunde quæsiuerunt, remissiuè, plenè tamen tractatum. num. 20. p. 12. -  Parentes, qui secundas contraxerunt nuptias, vtrùm teneantur restituere filiis prioris matrimonij nubentibus, vsumfructum. quem habent in bonis, quæ prcptèr secundas nuptias reseruari debent; an verò vsque ad mortem illo fruantur? meliùs quàm hactenus explicatum, num. 50. p. 15. -  Pascere. -  Pascendi ius in pratis, siue aruis alienis, quo tempore præscribatur, & an realis sit, vel personalis seruitus? num. 18. p. 248. -  Pater. -  Pater habens filios ex primo matrimonio, vtrùm possit secundæ vxori vltra Quintum ex causa remunerationis donare? num. 36. p. 14. -  Pater si moriatur ante perceptos fructus bonorum filij demortui, quorum proprietatem tenebatur restituere filiis prioris matrimonij, vtrùm fructus, qui nondum percepti erant, pertinere debeant, tantùm ad filios prioris matrimonij, quibus proprietas reseruari debet, an etiam ab alios hæredes patris, hoc est, filios, vel descendentes alterius matrimonij: n. 38. & sequent. p. 14. vbi Guidonis Papæ resolutio refertur, & nouè comprobatur. -  Pater si ex rebus, aut pecuniis filiorum primi matrimonij, maioratum instituerít in persona alicuius filij ex secundo matrimonio, quid fieri debeat? remissiuè. num. 48. p. 15. -  Pater, & mater si in vita dotauerint aliquam filiam communem, & hæc sine descendentibus mortua sit, mortua iam matre, & sic solus pater eidem successerit, qui ante, vel post successionem, secundas contraxit nuptias, & in Tertio, & Quinto bonorum suorum meliorauit vnum ex filiis prioris, siue secundi matrimonij: vtrùm Tertium, & Quintum deduci possit ex bonis habitis à filia; an verò ex reliquis bonis tantùm parentis deducendum sit. num. 70. p. 17 vbi Alphonsi de Azeuedo opinio nouè taxatur, & contraria concludenti ratione comprobatur. -  Pater meliorare potest vnum ex filiis suis quem vxor elegerit, siue dare facultatem vxori meliorandi filium quem voluerit; & melioratio, siue eiectio ab vxore facta, omninò seruanda est. num. 79. p. 18. -  Patri, de iure antiquo in solidum acquirebantur bona aduentitia filiorum, tam quoad dominium, quàm ad vsumfructum. num. 1 p. 26. -  Hodie tamen ex nona Iustiniani constitutione vsusfructus dumtaxat eorum acquiritur, quorum anteà plenum dominium acquirebatur, num. 2. ibid. -  Patri de iure antiquo ante nouam Imperatorum constitutionem, bona materna in solidum acquiri, sicut aduentitia; hodie verò vsumfructum dumtaxat eorum bonorum, num. 6. ibid. -  Pater in omnibus casibus. in quibus habet vsumfructum aduentitiorum, efficitur per legem legitimus administrator bonorum filij, & tam in iudicio, quàm extra, omnia potest agere, nec ad suscipiendam, & gerendam administrationem, decretum aut facultatem Iudicis tenetur requirere, num. 10. p. 27. -  Pater legitimus administrator bonorum filij, expedit pro filio omnia, etiam speciale mandatum exigentia. num. 11. ibid. -  Habet enim à lege maiorem authoritatem, quàm cæteri alij administratores. num. 12. ibid. -  Patri quando quæretur vsusfructus aduentitiorum, filiusfamilias sine consensu, & voluntate eius in iudicio stare non potest. num. 13. & seq. ibid, vbi explicatur materia l. finalis, §. necessitate. de bonis quæ liberis, & superior doctrina latiùs declaratur vsque ad num. 18. -  Pater vbi agit nomine filij, vel filius de consensu patris, qualiter libellus formari debeat, num. 18. ibid. -  Pater legitimus administrator bonorum filij, vtrùm possit citra consensum filij in iudicio agere, & actiones mouere; & si filius sit absens, an cautio de rato exigatur ab eo? remissiuè. num. 19. ibid. -  Pater legitimus administrator bonorum filij, vtrùm absque consensu illius possit ante, & post litem contestatam procuratorum constituere? remissiuè. n. 21. pag. 28. -  Pater legitimus administrator, vtrùm iura filiorum remittere possit, siue instrumentum publicum in eorum præiudicium approbare: & hac de re commendatum Menochij consilium 279. lib. 3. n. 22. ibid. -  Pater vtrùm possit diuidere bona aduentitia, ex hæreditate matris inter ipsos filios? remissiuè n. 23. ibid. -  Pater quamuis in bonis aduentitiis filij non sit constitutus vsusfructuarius: atramen quando non est suspectus à testatore, vel à lege, erit in ipsis datiuus, non legitimus administrator. num. 60. pag. 29. -  Patri volenti magis concedenda est administratio, quàm curatori in rebus, in quibus patri non quæritur vsusfructus. num. 61. 62. & 63. p. 30. -  Pater legitimus administrator filiifamilias minoris, & in potestate existentis, vtrùm bona ipsius absque decreto alienare possit? num. 65. p. 31. vbi infiniti congeruntur, qui de hac quæstione tractarunt. -  In proposita quæstione nonnulli casus distinguuntur, & res ista absoluta, atque distincta manu tractatur, num. 66. vsque ad num. 73. ibid. -  Pater legitimus administrator filiisamilias, vtrùm possit bona aduentitia illius absque decreto locare? num. 74. p. 32. -  Pater legitimus administrator, & vsusfructuarius bonorum aduentitiorum filij satisdare non tenetur, nec de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, nec de restituendis rebus finito vsufructu, nec administrationis rationem reddere debet, nec aliis oneribus grauari num. 85. p. 33. -  Lex enim, quæ de patre erga filios maximam confidentiam habet, & præsumit illum magis diligere filios, quàm seipsum, & semper capere bonum consilium pro filiis, hoc onus ei remisit. num. 85. ibid. -  Pater legitimus administrator, vtrùm inuentarium conficere debeat de bonis filij? num. 87. ibid. vbi duæ Communes contrariæ referuuntur. -  Pater legitimus administrator, dato quòd verum sit, quòd inuentarium conficere non teneatur de bonis filij, tenetur ad minus descriptionem bonorum facere: & de effectu, & forma illius, num. 90. ibid. -  Pater legitimus administrator tenetur in conscientia descriptionem facere de bonis filij. num. 91. p. 34. -  Pater transiens ad secundas nuptias, non amittit vsumfructum sibi quesitum in bonis aduentitiis filiorum, nec legitimam administratitionem. num. 92. ibid. -  Pater transiens ad secundas nuptias vtrùm teneatur inuentarium conficere, & de conseruandis, ac restituendis bonis satisdationem præstare? num. 93. & seq. ibid, vbi quæstio hæc pleniùs, & distinctè magis, quàm hactenùs explicatur. -  Pater transiens ad secundas nuptias compelli potest, vt bonorum etiam immobilium filiorum descriptionem quandam fieri patiatur, num. 96. ibid. -  Pater transiens ad secundas nuptias vtrùm de bonis mobilibus satisdate, ac inuentarium conficere debeat. num. 98. ibid. -  Patri dissipanti, siue dilapidanti bona filij, vtrùm bonorum administratio auferenda sit? n. 99. ibid. vbi Alphonsus de Azeuedo nouè notatur per Authorem. -  Pater vsufructu aduentitiorum vtrùm priuari debeat, quando illi aufertur administratio bonorum? n. 100. ibidem -  Pater administrans bona filij emancipati, aut filij in potestate, quorum vsumfructum non habet, tenetur rationem administrationis reddere, cauere, ac alia onera subire, prout quilibet alius administrator. num. 107. p. 35. -  Pater ex legis dispositione legitimus est tutor filij emancipati, filij autem in potestate constituti legitimus administrator. num. 110. ibid. -  Pater non definit esse tutor filij emancipati, licèt ad secundas conuolauerit nuptias, num. 111. ibid. -  Pater tutor, vel curator filij emancipati, inuentatium conficere, administrationis rationem reddere, & reliqua facere tenetur, ad quæ alij authores, vel curatores adstringuntur, & bona eiusdem pro administratione tacitè obligantur, num. 112. ibid. -  Pater legitimus tutor filij emancipati, vtrùm satisdare teneatur, num. 115. & sequenti, ibid, vbi Alberici de Rosate distinctio probatur. -  Pater cùm ex legis dispositione filiorum bona administrat, non censetur cum illis in societate viuere, aut durare, & consequenter non tenetur lucra cum illis communicare, etsi bona simul possederit, & magna lucra acquisierit. num. 118. & seq. p. 36. -  Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, propria authoritate occupat illa. n. 27. pagina 50. -  Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, arbores fructiferas incídere non potest. num. 5. p. 107. -  Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, vtrùm in cædendis lignis, & arboribus habeat maiorem prærogatiuam, quàm cæteri fructuarij? num. 1. & sequenti, p. 111. -  Patri non solùm notabilis deterioratio prohibetur in bonis aduentitiis filiorum, sed & quæcunque, quæ proprietati nocere possit contra Pinellum. num. 3. pag. 112. -  Pater legitimus administrator, & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, ædisicium inchoatum consummare potest; imò ad id tenetur, si filio vtile fuerit; alij verò vsufructuarij non possunt, num. 13. p. 136. & num. 21. p. 137. -  Pater, & filius censentur vna & eadem persona. n. 22. p. 163. & num. 9. p. 230. vbi l. ultima, in fine, C. de impuberum, nonnullis exornatur remissiuè. -  Pater, & filius vna & eadem persona reputantur, quandiu durat patria potestas, secus tamen eâ dissolutâ. num. 10. ibid. -  Inter patrem, & filium maior coniunctio est, quàm inter maritum, & vxorem. num. 26. p. 163. -  Pater ex fructibus bonorum aduentitiorum filij, quorum vsusfructus ad eum, tanquam ad legitimum administratorem pertinet; expensas litium, quæ super eisdem bonis mouentur, indistinctè facere potest cum Communi, contra Pinellum, & Molinam, n. 1. & 5. p. 208. & vide num. 2. vbi id temperatur, & declaratur. -  Pater per ingressum Religionis, & professionem, an amittat vsumfructum, quem iure patriæ potestatis habet in bonis aduentitiis filiorum? n. 5. & seq. p. 234. -  Pater si velit, assignare potest Legitimam in vita filio, quamuis ad id faciendum non teneatur. n. 12. p. 236. -  Pater si in vita filio, vel filiæ legitimam assignauerit, postmodum eiusdem facultates augeantur, an debeat augeri, vel suppleri Legitima. num. 13. -  Pater legitimus administrator & vsufructuarius bonorum aduentitiorum filij, non priuatur vsufructu, filio Religionem ingresso, quamuis ingressus Religionis tollat patriam potestatem. num. 1. p. 237. -  Patri non quæritur vsusfructus eorum bonorum, quæ post ingressum Religionis, & Professionem filius Monachus acquisiuit. num. 8. p. 238. -  Patria Potestas. -  Patria potestas basis, ac fundamentum est acquisitionis vsusfructûs aduentitiorum. num. 8. p. 26. -  De Patria potestate, & infinitis effectibus illius remissiuè, plenissimè tamen actum proponitur, n. 9. p. 27. -  Patria potestas morte dissoluitur. num. 43. p. 29. -  Patria potestas, quæ ad acquisitionem vsusfructus aduentitiorum requiritur, sufficit, si tempore acquisitionis interueniat, & postquam semel est operata effectum, quamuis cesset, & finiatur, non extinguitur vsusfructus semel quæsitus. num. 45. ibid. -  Pauli Parisij distinctio circa cautionem vsufructuarij, relata, & confutata, num. 27. p. 90. -  Paulus de Montepico lapsus in allegatione l. agri, 22. ff. de vsufructu. num. 20. p. 109. -  Pecunia. -  Pecunia non est de rebus, quæ seruando seruari non possunt, cum Pinello contra Communem, n. 8. p. 88. -  Pecunia an & quando in legato rerum mobilium, vel earum vsufructu comprehensa præsumatur. nu. 23. pag. 155. -  Pecus. -  Pecudum fœtus in fructu est, ideo ad fructuarium, & bonæ fidei possessorem pertinet num. 3. p. 113. -  Pensio. -  Pensiones, vecturæ, mercedes, & similia, vtrùm nomine Fructûs contineantur? & de opinione Bartoli, Alexandri, & aliorum, num. 69. p. 150. -  Pensiones rerum locatarum, vbi conuentum est, quòd pertineant ad vsufructuarium, fructarius cogitur stare colono, num. 12. p. 264. -  Pensiones iam antè locatorum agrorum, non aliás pertinent ad fructuarium, quàm si ipsæ quoque specialiter comprehensæ sint. num. 13. ibid. -  Et circa id dubitandi ratio proponitur, & vera resolutio traditur, num. 14. ibid. -  Pensiones, redditúsue pecuniarij, qui pro fructibus non debentur, pro rata temporis diuidendi sunt; qui verò pro fructibus debentur, vt ipsi fructus, quorum loco succedunt, partiri debent, num. 6. p. 280. -  Pensio cùm debetur pro fructibus, qui quolibet die percipinntur, diuiditur pro rata temporis, etiamsi fructuarius decesserit ante tempus solutionis pensionis. num. 9. ibid. -  Pensio Ecclesiastica qualiter diuidenda sit si pensionarius decesserit, pendentibus adhuc fructibus? n. 12. & seq. p. 282. -  Inter Pensionarium, & Beneficiarium longa est differentiæ ratio num. 18. p. 283. -  Periculum. -  Periculum maius vbi est, ibi melius & cautius agendum est. num. 20. p. 203. -  Permissio. -  Permissum censetur, quod prohibitum non reperitur. num. 47. p. 206. -  Permissionis causa fauorabilior est, quàm prohibitionis. num 48. p. 207. -  Petri de Barbosa. præstantissimi Iurisconsulti laus. num. 18. p. 3. -  Petri de Barbosa noua concordia, noue, & vere confutata per authorem. num. 24. p. 40. -  Petri de Barbosa interpretatio ad textum in l. in rebus, C. de iure dotium, nouè, & concludenter improbata ab Authore. num. 25. p. 41. -  Petri de Barbosa interpretationem ad textum in l. quamuis. ff. de iure dotium, repugnare menti illius legis, nouè & apertè ostensum per Authorem. n. 34. pag. 42. -  Petri de Barbosa resolutio in materia incisionis arborum ab vsufructuario factæ, probata, & pro ea ponderatus per Authorem textus in l. æquissimum, §. 1. ff. de vsufructu, num. 19. p. 108. -  Petri Surdi, consilium 116. lib. 1. commendatum in materia vsusfructus aduentitiorum. num. 15. p. 30. -  Petrus Surdus, eruditissimus, atque excellentissimus Iureconsultus. num. 15. p. 217. -  Petri Costalij verba quædam circa causalis & formalis vsusfructus appellationem, proferuntur, num. 29. & 30. p. 4. -  Petri Costalij locus in eadem materia pro ratione Authoris ponderatus contra Recentiores. num. 53. p. 6. -  Petri Costalij interpretatio dicentis omne quod ab vsu vsuarij superest, ad fructuarium pertinere, nouè expenditur, & probatur per Authorem. n. 13. p. 116. -  Petrus de Peralta notatus, quòd nimis indistinctè, & generaliter constituerit videri patrem, qui existentibus filiis prioris matrimonij, meliorauit filium communem secundi matrimonij, propter deceptiones, & blanditias vxoris potiùs, quàm ex mera voluntate fecisse: cùm contingere possit, quòd talis melioratio ex voluntate absoluta processerit. n. 49. pag. 15. -  Petri Gregorij contra Communem argumentatio circa vocabuli Fructus significationem proposita. n. 28. p. 4 Et ad illam nouiter satisfactum ab Authore. num 36. p. 5. -  Petrus Gregorius eleganter, & verè loquutus est ibi. num. 40. p. 43. -  Petrum Antonium de Petra lapsum in allegatione Cephali, nouè & verè ostensum per Authorem. n. 12. pag. 105. -  Petri Ricciardi commentaria ad titulum Institut. de vsu fructu, post huius Operis librum primum, semel & integrè per Authorem scriptum, in lucem prodita fuerunt: & nonnullas vsusfructus quæstiones continent, quæ & latè & eruditè tractantur; infinitæ verò aliæ intactæ relinquuntur. p. 115. -  Petri Ricciardi lapsus triplex ad rubric. In tit. de vsufructu num. 77. nouissimè detectus per Authorem. num. 30. p. 125. -  Petrus Augustinus Morla notatus per Authorem, quòd in hac materia quatuor columnas transcripserit ex priuatis scriptis, duæ olim Salmanticæ publicè edita fuerunt à Domino Licentiato Petro de Tapia in lera l. primæ ff. de seruitutibus. num. 19. p. 4. -  Petrus Augustinus Morla nouè confutatus in materia seruitutis constituendæ. num. 26. p. 69. -  Petrus Augustinus Morla confusè loquutus in hac materia, nempe quando ius vsusfructûs in fundo legato censeatur relicta. num. 4. p. 119. -  D. Licent. Petrus de Tapia olim Salmanticæ Iuris Cæsarei publicus moderator, Collegij D. Bartholomæi insignis Collega, & Authoris præceptor erat: nunc verò in supremo Regio Senatu meritissimus, & præstantissimus Consiliarius existit. num. 22. p. 4. -  Philippi Cornei, & Ioannis Sichardi opinio circa l. non est dubium, C. de legat, nouè confutata per Authorem. num 25. pag. 60. -  Pinelli declaratio quædam, quòd pater arbores frugiferas cædere non possit, conformis est menti Communis, nec aliquid nouum continet, num. 2. p. 112. -  Pignus. -  Pignus inutile est, quod alteri vendi non potest num. 23. p. 256. -  Pignori ea dare possumus, quæ in bonis nostris sunt. num. 28. ibid. -  Pignus rei mutatione non perit sed in area consistir. num. 19. & sequenti pag. 261. vbi explicatur textus in l. domo, 21. ff. de pignoratitia actione. -  Pomponius Iureconsultus non rectè defendit Labeonis doctrinam. num. 23. p. 74. -  Possessio. -  Possessionem eius interdum tradimus, cuius ipsi non habemus, num. 40. pag. 5. -  Possessio, & dominium sub conditione transferuntur. num. 4. p. 70. -  Possidens per longum tempus cum sola licentia populi ad arandum & seminandum terras, & terminos, qui in l. 11. titul. 7. lib. 7. nouæ, recopilationis continentur, verùm in possessione defendi debeat, num. 29. p. 205. -  Possessor bonæ fidei regulariter deducit expensas necessarias in re aliena factas, num. 15. p. 214. -  Præsens, Præsentia. -  Præsentia sola filiorum non inducit ratificationem secundarum nuptiarum parentum. & vid. latiùs ex num. 108. cum multis sequentibus, p. 21. -  Præsens, & tacens tunc videtur consentire actui, qui geritur, quoties ille respicit merum fauorem, & commodum tacentis, num. 101. p. 20. -  Præsens, & tacens in actu sibi præiudiciali non videtur consentire, sed potiùs dissentire. num. 102. ibid. -  Præsens actui, ex quo in iuria sibi irrogatur, consentire non videtur, sed potiùs dissentire, num. 103. ibid. -  Præsens, & tacens nunquam videtur consentire, quoties debet reuerenciam actum facienti, sed potiùs præsumitur propter metum reuerentialem tacuisse. num. 104. ibid. -  Præsens, & tacens, qui non potuit impedire, ne actus, qui gerebatur, fieret, consentire non videtur, nec etiamsi actum impedire potuit, ex sententia Baldi, quæ probatur, num. 104. p. 21. -  Præsens, & tacent, sibi non præiudicat, quando scit ius suum durare 106. ibid. -  Præsens, & tacens, an & quando videatur consentire, vel dissentire actui coram se gesto, remissiuè; plena tamen manu ab aliis tractatum proponitur, num. 107. ibid. -  Præsens, & tacens etiam in merè præiudicialibus consentire videtur, quoties vltra præsentiam, ex parte ipsius positiuus actus exterior interuenit. num. 120. pag. 22. -  Præsentia inter coniunctos habetur pro consensu, quando coniunctus vltra præsentiam aliquid faceret, quod consensum argueret, num. 121. ibid. -  Præscriptio. -  Præscriptio immemorialis. Vide suprà litera. M. verbo Immemorialis. -  Præscriptiones procedentes ex sola negligentia aduersarij, vtrùm hodie locum obtineant de iure Canonico cum mala fide? num. 20. p. 244 vbi opinio Bartoli confutatur. -  Inter præscriptionem libertatis seruitutis vrbanæ, & libertatem præscribendam contra rusticam seruitutem, differentia quæ sit & an de iure Canonico, & Regio procedere debeat? num. 21. ibid. -  Regiæ constitutiones, & pragmaticæ, quæ debitum, siue actionem ad debitum petendum certo tempore præscribunt, vtrùm de iure Canonico, & in foro iudiciali, obseruandæ sint? num. 22. p. 245. -  Præscriptio nulla currit de iure Canonico propter malam fidem in annuis præstationibus, siue pensionibus. ex sententia Ioannis Francisci Balbi, quam probabilem putat Auctor, & nouiter infert ad l. si vsusfructus, 28. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. num. 14. p. 245. -  Præscriptio vnica non sufficit pro omnibus annis, cum legatum annuum relinquitur, sed tot necessariæ præscriptiones, quot sunt anni. num. 33. ibid. -  In præscriptione seruitutum, vtrùm titulus necessarius sit? num. 16. & 17. p. 247. vbi refertur communis Doctorum differentia inter prædiales, & personales seruitutes, & taxatur. -  Proprietarius. -  Proprietarius eadem æquitatis lege, quâ vsufructuarius tenetur, vt nihil in re sua faciat ipse, quod detrimentum fructuario afferat, num. 1. pag. 139. -  Proprietatis dominus, vsufructuario inuito nihil facere potest circa res fructuarias, aut proprietatem earum, quod in damnum fructuarij sit, &consequenter nec formam aut speciem, vel vsum rei fructuariæ etiam in melius immutare, nec alio quocumque modo vtendifruendi facultatem impedire. n. 2. ibid. -  Proprietarius, si formam rei immutando, vel aliud quodeumque faciendo, vtifrui vsufructuarium impediat, vel eidem aliquod damnum inferat, ad totale interesse tenetur pro rata temporis, quo vsufructuarius suit impeditus, num. 4. ibid. -  Contra proprietarium lata sententia, non præiudicat vsufructuario non citato in vsufructu, nec è contra præiudicat proprietario non citato in proprietate lata contra fructuarium. num. 6. & num. 7. ibid. -  Proprietarium absque consensu, & voluntate vsufructuarij posse hypothecare, & vendere proprietatem, cum Castrensi melius, quàm adhuc comprobatum. num. 8. ibid. & vide num. 10. vbi id temperatur, & declaratur. -  Proprietarius non potest seruitutem imponere fundo, nec amittere, acquirere planè seruitutem potest, etiam iuito fructuario. num. 1. p. 141. -  Proprietarius quare acquirere seruitutem possit etiam inuito fructuario? num. 6. ibid. -  Proprietatis dominus, ne consentiente quidem fructuario, seruitutem imponere potest, nisi per quam deterior conditio fructuarij non fiat. num. 8 ibid, vbi proponitur vulgata difficultas l. & si quid, 19. §. proprietatis, cum l. seqq. ff. de vsufructu, & numeris seqq. explicatur. -  Proprietarius tenetur facere magnam impensam, quæ ad refectionem rei pertineat, aliàs priuandus est proprietate, & ad interesse tenetur num. 6. p. 213. -  Proprietas, an relicta præsumatur ex prohibitione alienationis, vsufructu tantum expressim relicto ex nu. 31. cum multis seqq. p. 125. -  Proprietatem fundi si testator purè legauerit, & eiusdem fundi vsufructuarium hæredem scripserit; proprietas nuda censetur tantum relicta, nec vsusfructûs confusio fit, vt latiùs explicatur. num. 10. p. 258. -  Proprietarius volens alienare proprietatem, potiùs vsufructuario, quam alteri alienare debet, ex sententia Borgnini Caualcani, quæ nouiter, & excludenter improbatur per Authorem. num. 40. & seqq. p 269. -  Proprietas, & dominium an sint idem; siue qualiter distinguantur? vide supra, littera, D. verbo, Dominium, & latè cap. 75. p. 270. -  Proprietas distinguitur per plenam, & nudam: vt scilicet proprietas plena dicatur, si cum omni vtilitare penes nos sit, si verò vsufructu detracto, nuda, hoc est quando alius habet vsumfructum. num. 1. ibid. -  In re corporali, ex sententia Castrensis, est dare nudam proprietatem, & est dare vsumfructum formalem, item, proprietatem plenam, scilicet iunctam cum. vsufructu causali. num. 2. ibid. -  Proprietatis, & dominij. ex sententia Berengarij. differentia vna relata, & Pinelli resolutio adducta. num. 3. ibid. -  Proprietatis verbo plena proprietas, demonstratur, & sic comprehenditur etiam ius, vtilitatem quoque fructuum continens, num. 4. ibid. -  Proprietas latissimè capitur, & potest comprehendere possessionem, vsumfructum. rem ipsam, & res incorporales. num. 5. ibid. -  Proprietatis verbo indubio, nuda tantùm proprietas sine vsufructu significatur ex sententia quorundam, quæ improbatur per Authorem. num. 6. 7. 8. & 9. ibid. & 271. -  Prouisio. -  Prouisio hominis expressa legis prouisionem cessare facit, prout latius explicatur. num. 15. & num. 19. p. 96. -  Prouisio hominis expressa tunc tollit prouisionem legis quando prouisio legis est specialis. siue speciali aut extraordinario iure inducta; secùs si est prouisio legis de iure communi, num. 18. ibid. -  Per prouisionem hominis, tunc demùm recessum videtur ab ordinaria prouisione legis, quando circa idem concurrunt hominis, & legis prouisio; secus tamen si ad idem non tendunt. num. 19. ibid. -  Publiciana. -  Publiciana pro seruitute vsusfructùs competit. num. 11. pag. 247. -  Publiciana non datur pro his, quæ non præscribuntur. num. 12. ibid. Q -  -  QVesadæ rationes ad textum in l. sciendum, §. si fundus, ff. qui satisd. cogantur, reiectæ. num. 49. p. 43. R -  -  RAphaëlis Fulgosij arguta, & subtilis resolutio in materia, in qua agitur an vsusfructus vel alia seruitus sit dandi vel faciendi, nouiter adducta, & probata per Authorem. num. 7. p. 77. -  Raphaëlis Fulgosij ratio statuentis legato vsufructu singulorum capitum, tot esse vsusfructus quot capita, sustineri potest, num. 15. pag. 114. -  Raphaëlis Eulgosij ratio in quæstione an proprietarius possit necne etiam consentiente vsufructuario seruitutem imponere, probatur ab Auctore, & Pinelli moriuis contra eam, nouè atque subtiliter satisfit. num. 16. & seqq. pag. 142. -  Ratificatio. -  Ratificatio non solùm expressa, sed etiam tacita filiis præiudicat, cùm parentes ad secundas conuolant nuptias: & tacitæ: ratificationis plura exempla adducuntur remissiuè. num. 124. p. 22. -  Ratio. -  Ratio generalis legis, extendit legem, etiam in casu speciali loquentem, ad alios casus. num. 51. p. 207. -  Rebuffi, doctrinam non admittentis communem distinctionem causalis & formalis vsusfructus, in hac materia nouam nó esse, sed communem distinctionem incidere, nouè consideratum ab Authore. num. 59. pag. 7. -  Rebuffi sententia in diuisione fructuum Beneficij Ecclesiastici, benesiciario pendentibus fructibus decedente, reiecta. num. 15. p. 282. -  Recitatio. -  Recitationes solemnes Cuiacij in libros Digestorum commendantur, num 42. p. 5. -  Redditus. -  De redditibus idem dicendum quod de fructibus in quæstione tractata ibi, ex generali Menochij traditione, quam nouè, & vere dubiam reddit Author, num. 26. pag. 120. -  Res. -  Res quælibet in dubio censetur libera, & allodialis: & in proposito plenè actum remissiuè num. 10. p. 53. -  Res eatenus perditur, aut eius occasione pœna incurritur, quatenus in illa peccatum est. num. 4. p. 104. -  Referre. -  Referens aliquid simpliciter, nec approbans, nec reprobans, videtur illud approbare. num. 116. p. 36. -  Regula. -  Regula l. non aliter, ff. de legatis 3. nonnullis exornatur remissiuè. num. 37. pag. 126. -  Regula l. in testamentis ff. de regulis iuris, (quam in testamentis defunctorum voluntates pleniùs interpretamur) vtrùm procedat respectu legatorum & institutionis hæredis. num. 42. & seqq. p. 127. -  Relegatus. -  Relegatus ad tempus, vtrùm admittat vsumfructum. num. 29. pag. 241. -  Renunciatio. -  Renunciatio filiæ in rata, vtrùm extendatur ad bona, quæ acquiruntur filiis prioris matrimonij in pœnam secundarum nuptiarum? num. 56. p. 16. -  Renuncians cum iuramento successioni patris, vel matris, non excluditur à successione fratris, nec censetur illi renunciasse, tametsi frater parentibus successerit, & illorum bona possideat. num. 63. ibid. -  Retractus. -  In venditione vsusfructus, retractus iure sanguinis non habet locum; siue proprietario, siue alteri extraneo vsusfructus vendatur. num. 18. p. 267. -  Idemque procedit in venditione vsus, vel habitationis. num. 19. pag. 268. -  Ratio est, quoniam retractus iure sanguinis non habet locum, nisi in rebus immobilibus, num. 20. ibid. -  At superiora iura incorporalia sunt, atque ideò non sunt propriè mobilia, sed neutrum aliquid per se existens, vt sunt cætera iura, num. 21. ibid. -  Retractui vsusfructûs locus non est, si dominus directus. seu proprietarius fundi vendiderit vsufructuario proprietatem, sed tantùm nuda & sola proprietas per consanguineum est retrahenda, & vsufructus remanere debent fructuario emptori, num. 23. & 14. ibid. -  Retractus ratione communionis habet locum pro vsufructu communi vendito. num. 27. & 32 ibid. -  Et pro vsu communi seu habitatione domûs, siue alia seruitute communi, aut alio quocumque iure vendito. num. 28. ibid. -  Et pro actione personali, quam plures habent ad fundum. num. 29. ibid. -  Retractus ratione communionis habet locum pro rebus mobilibus alienatis, sicut pro immobilibus n. 30. ibid. -  Retractus communionis, vtrum locum habeat si proprietarium velit vsumfructum venditum retrahere? num. 33. ibid. -  Antonij Gomezij, & Ioannis de Matienço opinio refertur. ibid. -  Et aduersûs eam duplex difficultas consideratur per Authorem. num. 34. ibid. -  Vtrique respondetur, & prædictorum sententia probatur num. 35. ibid. -  Retractus proprietatis venditæ: an competat vsufructuario ratione commuicationis, num. 37. 38. & 39. ibid. -  Ripæ, & aliorum traditio circa alienationem vsusfructûs reiecta. num. 31. p 256. -  Rodericus Suarez laudatur, & quædam ipsius referuntur, & ponderantur, num. 36. p. 160. S -  Satisdatio. -  SAtisdationem qui exigere non potest, bonorum descriptionem fieri petere potest. num. 97. p 34. -  Satisdatio differt à cautione, & accipitur pro ea, quæ est suffulta fideiussoribus. vel pignore. n. 3 & 4. p. 92. -  Satisdatio ab vsufructuario præstanda, qualis esse debeat. cap. 18. per totum, p. 92 & seqq. -  Satisdare qui ex necessitate iuris tenetur, & quia est forensis, vel pauper, non potest inuenire fideiussorem, regulariter ab onere satisdandi releuatur si iuret se non inuenire fideiussorem, & præstare adimplere id, pro quo tenetur fideiussorem dare, num. 10. ibid. -  Senatusconsultum. -  Senatusconsultum vtilitatis gratiâ in rebus etiam, quæ vsu consumuntur, mediante cautione, quasi vsumfructum constitui statuit, num. 5. p. 88. -  Sermo. -  Sermo simpliciter prolatus intelligitur de prima vice. num. 4. p. 168. -  Seruus, Seruitus. -  Seruus sui nemo esse potest, ita, nec fundus sibi debere seruitutem. num. 4. pag. 258. -  Seruitutis realis in testamento relictæ, aut dominium ipso iure transit in legatarium, num. 17. p. 63. -  Seruitutes reales in testamentis constituuntur, & inter viuos pactionibus, & stipulationibus. num. 7. p. 67. -  Et eisdem fere modis, quibus vsusfructus. num. 8. ibid. -  Seruitutis constituendæ quamplures modi traduntur remissiuè num. 9. ibid. -  Seruitutes pactis nudis constitui non possunt. num. 10. 11. 12. 13. & 14. ibid. & seqq. -  Seruitutem promittere, & constituere, diuersa; & de effectibus remissiuè. num. 19. pag 68. -  Seruitus promitti potest ab eo, qui prædium non habet; constitui verò non potest sine prædiis: vbi vera discriminis ratio assignatur. num. 20. ibid. -  Seruitus futuro ædificio, an acquiri, vel imponi possit? num 21. ibid. -  Seruitus quæcumque rectè constituitur pactionibus in traditione rerum adiectis, tempore, quo res traduntur; dummodò pactiones in continenti, non ex interuallo adjiciantur. num. 22. & 23. p. 69. -  Seruitute iam ex quocumque contractu promissa, quæ solebat olim tempore constitutionis, stipulatio interponi. num. 24. ibid. -  Seruitutes omnes personales, & reales multùm interest an constituantur inter vinos, vel ex testamento. num. 27. ibid. -  Seruitutes nec ex tempore, nec ad tempus, nec sub conditione, nec ad certam conditionem dari possunt; vsusfructus verò dari potest: & de ratione differentiæ. cap. 11. per totum, p. 70. & seqq. -  Seruitutes prædiales sunt qualitates prædiorum, quæ ipsis prædiis adeò cohærent, vt ratione seruitutum, dicantur prædia qualiter se habere, num. 15. p. 71. -  Seruitus, aut vsus seruitutis habet intermissionem dupliciter, ex conuentione, & ex sui natura, vt declaratur num. 19. p 72. -  Seruitus quocunque modo habeat intermissionem, vna est, & continua: si vt prædium non desinat seruire, nec liberum sit, etiam eo tempore, quo non licet vti seruitute. num. 20. ibid. -  Diuersum tamen ius constituitur in vsufructu, & vera discriminis ratio assignatur. num. 21. 22. & 23. ibid. -  Seruitutes personales, vt Vsus, & Vsusfructus & reales, vt rusticorum prædiorum, tametsi corporibus accedant, incorporales sunt. num. 1. p. 73. -  Et ideò traditionem non recipiunt, num. 2. ibid. -  Nec possideri propriè dicuntur, num. 3. & n. 4. ibid. -  In seruitutibus incorporalibus ideò dicitur traditionem non esse, quia tradere est de manu in manum transferre? at seruitus res incorporea actu tradi non potest. num. 5. ibid. -  Sunt tamen iure ciuili introducta remedia satis idonea, quibus seruitutum traditio fieri intelligatur. n. 6. ibid. -  Seruitutes etsi propriè non possideantur, quasi tamen possideri intelliguntur, num. 7. ibid. -  Pro seruitutibus constitua sunt Interdicta veluti possessoria adinstar Interdictorum, quæ pro conseruanda possessione rei corporalis producta sunt; & quare dicantur veluti possessoria simpliciter. n. 89. & 10. ibidem -  Seruitutum quasi possessio, interdum per abusionem dicitur possessio simpliciter. num. 11. ibid. -  In seruitutibus, id quod pro traditione possessionis habetur, interdum per abusionem dicitur traditio simpliciter; & tunc Iureconsulti magis videntur essectum inspicere, quàm iuris ciuilis subtilitatem. n. 12. & 13. ibid. -  Seruitutes omnes rusticæ, & vrbanæ amittuntur per non vsum, sed diuerso modo. vt declaratur n. 15. ibid. -  In seruitutibus, & iuribus incorporalibus, quid sit id, quod pro traditione possessionis habetur, num. 17. p. 74. vbi ex num. 20. cum seq. resolutio traditur. -  Seruitus non constituitur per cautionem excogitatam à Iureconsulto Labeone, siue illa actu tradita non videtur, vtilis tamen est, vt patientia præstetur ab aduersario, per quam seruitus incipiat constitui, n. 25. ibidem -  Vsus, & patientia seruitutum, traditionem & constitutionem illarum inducit, num. 26. ibid. -  Seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessio, nisi per vsum & patientiam aduersarij quæri non potest. n. 27. ibid. -  Seruitutum, atque incorporalium iurium quasi possessio qualiter acquiratur, & probetur: & in hanc rem Petri Antonij de Petra locus quidam summè commendatus per Authorem. num. 28. p. 75. -  Seruitutum traditio facta, & quasi possessio illarum quæsita vtrùm videatur per solam inductionem in fundum. n. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. & num. 38. ibid. -  Seruitutem quamcunque qui constituere debebat, quid olim ex antiqua obseruatione facere solebat. n. 36. ibid. -  Seruitutum traditio, & patientia vt diuersa considerantur per Iureconsultos; nec disiunctiua siue alternatiua, quâ ipsi vtuntur, in coniunctam, vel copulatiuam resolui potest, contra nonnullos, num. 39. & 40. -  Seruitutes omnes reales indiuiduæ sunt: vbi plurimorum rationes adducuntur, & verissima ratio assignatur. num. n. 12. 13. & 14. p. 130. -  Seruitutes omnes personales, vt vsus, Habitatio, & similes, indiuiduæ sunt, excepto vsufructu. qui diuiduus est. num. 15. ibid. Et de ratione differentiæ, vide num. seq. p. 131. -  Seruitutem nemo in damnum alterius imponere potest, maximè si ille habeat aliam seruitutem. num. 4. pag. 141. -  Seruitutes rusticorum prædiorum, & vrbanorum constitui non possunt, quæ vtilitatem aliquam non contineant. n. 3. & n. 11. & sequentibus, p. 190. & 191. -  Seruitus vtiliter constitua, simul cum vtilitate restringitur: & de intellectu l. loci, ad finem, ff. si seruitus vendicetur. num. 5. p. 190. -  Seruitus an constitui possit sine prædij dominantis vtilitate? vbi proponitur contrarieras l. quoties 15. & l. ei fundo 19. ff. de seruitutibus. num. 11. & 12. p. 191. -  Seruitutis realis definitiones nonnullæ: traduntur n. 6. pag. 191. -  Seruitus personalis, vel saltem obligatio personalis, vtrùm considerari possit in terminis l. vt pomum, 7. de seruitutibus. num. 22. & 23. p. 193. vbi Fulgosij sententia recipitur. -  Seruitutes reales qualiter à seruitutibus, vel obligationibus personalibus distinguantur? num. 24. ibid. -  Seruitutes, an dicantur esse in bonis, vel extra bona? n. 7. & sequent. p. 198. -  Seruitutes reales capitis diminuitone non amittuntur, vt Vsus & Vsusfructus & de ratione differentiæ. num. 14. p. 239. -  Inter præscriptionem libertatis seruitutis vrbanæ, & libertatem præscribendam contra rusticam seruitutem, differentia quæ sit: & an de iure Canonico, & Regio procedere debeat, num. 21. p. 244. -  Seruitutes omnes reales per non vsum eodem temporis spatio finiuntur, quo personalis seruitus vsusfructûs. num. 26. p. 245. -  Seruitutes acquiruntur ex traditione facta à non domino cum titulo, vel per patientiam veri domini, num. 5. p. 246. -  Seruitus habens causam continuam, præscribitur eodem temporis spatio, quo cæteræ res immobiles præscribuntur, decem annis inter præsentes, & viginti inter absentes. num. 6. p. 247. -  Seruitus realis merè discontinua, siue quæ causam discontinuam habet, non præscribitur ordinario tempore, sed immemoriali, cuius initij in contrarium memoria non existat. num. 7. ibid. -  Doctores communiter errore lapsi sunt credentes distinctionem communem continuae, ac discontinuæ seruitutis limitandam in seruitutibus personalibus, docentes seruitutes eas etiam discontinuas ordinario tempore præscribendas. num. 8. ibid. -  Seruitus discontinua cum titulo, & bona fide præscribitur tempore ordinario decem. vel viginti annorum etiam nulla interueniente scientia & patientia aduersarij, contra quem præscribitur. num. 9. ibid. -  In seruitutum præscriptione, vtrùm titulus necessarius sit. num. 16. ibid. -  Communis Doctorum differentia inter prædiales, & personales seruitutes refertur & taxatur n. 17. ibid. -  Seruitutes vrbanorum prædiorum, & rusticorum, an per se pignori, siue hypothecæ dari possint: & de intellectu l. si is qui, 11. §. iura prædiorum, cum l. sed an viæ, 12. ff. de pignoribus, latissimè numero decimo quinto, cum multis sequentibus. p. 255. -  Et Neotericorum distinctio probatur dicentium multùm interesse, vtrùm de seruitute constituta iam agatur, an de seruitute constituenda: & ipsorum interpretatio ad dicta iura recipitur. num. 32. p. 257. -  Seruitus tam rustica, quàm vrbana, sui naturâ perpetuitatem desiderat. num. 27. p. 256. -  Seruitutes prædiorum confunduntur, si idem vtriusque fundi, & dominantis, & seruentis dominus esse cæperit. num. 5. p. 258. -  Quod intelligi debet, si dominium vtriusque prædij in totum quæsierit; nam si pro parte, cùm per parres retineatur seruitus, non confundetur, num. 6. ibid. -  Seruitutis prædiorum alia causa est quàm vsusfructus, quoad confusionem: & de ratione differentiæ. n. 9. ibidem -  Seruitutes non omnes aditione confunduntur, n. 13. pag 259. -  Seruitutes vrbanorum prædiorum, & rusticorum, distant à seruitute vsusfructûs, cum hærede instituto eo, cuius prædio prædium hæreditarium seruit, prædium hæreditarium, vel eius prædij proprietas sub conditione legatur alij. num. 12. ibid. -  Seruitutes reales, vel prædiales, vtrùm ædificio extincto, siue mutatione rei extinguantur, & semel extinctæ, an, & qualiter restituantur, num. 15. & seqq. p. 261. -  Societas non solùm expressè contrahitur per pactum, vel stipulationem, sed etiam tacitè, tacito consensu signis, factis, vel aliter declaratio, num. 119. p. 36. -  Societas tacitè contracta censetur inter fratres, vel nepotem & patruum, qui diu simul habitant, & nulla vnquam inter se reddita ratione, omnia bona retinent communia, num. 120. ibid. -  Societas tacita, vtrùm contracta videatur inter hæredes coniugis præmortui, & coniugem superstitem, bonis simul remanentibus, & non diuisis. num. 121. ibidem -  Societas tacita, quando, siue ex quibus coniecturis contracta, aut continuata censeatur, tam inter minores, quàm inter maiores, vt lucrorum, & damnorum communicatio fieri debeat? remissiuè, plenissimè tamen actum proponitur, num. 122. ibid. -  Societas tacita, vt contracta, seu continuata censeatur, tria copulatiuè requiruntur, num. 123. ibid. -  Societas tacitè contrada non censetur, vbi potest alia ratio, quàm societatis contractæ considerari n. 124. -  Speciale. -  Specialia duo circa idem concurrere non possunt: vulgatissimum Doctorum Assumptum, & plenè explicatum remissiuè num. 36. p. 164. -  Stipulatio. -  Stipulatio est nominatus contractus num. 15. p. 68. -  Stipulatio pœnalis vbi facto diuiduo subiicitur, solùm committitur pro portione hæreditaria contra eum hæredem, qui contrà fecerit, num. 10. p. 130. -  Successio. -  Successio legitima defertur, semper saluâ gradus prærogatiuâ. num. 41. p. 189. -  Superficiarius. -  Superficiarius ab vsufructuario quamplurimùm distinguitur: & de contractu superficiario, aut superficie, & eius natura plenissimè actum remissiuè. num. 25. pag. 47. -  Superficiarius seruitutem, & censum in superficie imponere potest. num. 19. p. 143. -  Supellex. -  Supellectile legata, quæ debeantur ex præsumpta testatoris voluntate, plene atque accurate, remissiuè. num. 19. p. 155. -  Sylua. -  Sylua cædua quæ dicatur num. 35. p. 110. -  Sylua non cædua quæ dicatur, num. 42. p. 111. -  De Syluæ cæduæ vsufructu, & vsufructuario. cap. 25. per tot. p. 107. Vide infrà, litt. V. verbo, Vsusfructus. T -  Taciturnitas. -  TAciturnitas hæredis non petentis cautionem, non inducit tacitum consensum, vt vsufructarius fructus suos faciat, num. 17. p. 85. -  Telli Fernandez, adnotatio circa tempus à quo vsusfructûs legatario debentur fructus, noua & in praxi vtilis, recepta, & nouè comprobata per Authorem. num. 17. p. 58. -  Tempus. -  Tempus, & dilationem in fauorem, & commodum hæredis præsumitur apposuisse testator. n. 20. p. 137. -  Testator. -  Testator si legauerit alicui centum, si non habuerit, vel non habendo filios, & si eos habuerit ducenta, vtrùm videatur sentire de filiis etiam secundi matrimonij: num. 73. p. 17. -  Testator si filiis alicuius simpliciter legauerit, an sensisse videatur tam de filiis secundi, quàm primi matrimonij, num. 74. p. 18. -  Testator in dubio censetur prospicere hæredi, & minùs grauare eum, quàm sit possibile. num. 40. p. 66. -  Testator in dubio censetur legassè fructus, quemadmodum eo viuente percipiebantur, num. 10. p. 102. -  Testatoris consuetudo qualiter inspicienda sit in exquirenda, cognoscendáque ipsius voluntate: vide supra, litera, C. & ex num. 5. vsque ad num. 19. p. 101. -  Testator in dubio censetur voluisse, quòd legatarius consequatur legatum, prout ipse testator habeat in vsu suo. num. 15. p. 102. -  Testatoris vsum ordinarium, non extraordinarium sequi debemus, num. 18. ibid. -  Testator legans fundum ad vsum, & vsumfructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, aut alio si mili modo; proprietatem ipsam legare præsumitur. num. 4. & multis numeris seqq. p. 122. -  Vide sup. lit. L. verbo, Legatum. -  Testator si legauit prædium vxori, & prohibuit eam à suis hæredibus molestari, vsumfructum tantùm legare censetur ex sententia quorundam, quæ nouè, verè tamen, & concludenter ab Authore conuincitur. num. 53. 54. & seq. p. 128. -  Testator, qui potuit dispositionem aliquam reuocare, nec reuocauit, censetur illam confirmare, num. 37. pag. 160. -  Testator, quod non expressit, velle non præsumitur, quia si voluisset, vtique expressisset. num. 38. ibid. -  Testator an, & quando præsumatur legasse ea tantum, quæ habebat tempore conditi testamenti, vel etiam deinde quæsita; profunda est, & lata quæstio variisque modis intellecta, limitata & declarata, num. 1. & seq. p. 169. -  Testatoris verba ad tempus testamenti referuntur, & quæ sunt præsentis temporis, minimè comprehendunt futura, ibid. num. 2. -  Testator in dubio censetur legare duntaxat ius, quod habet in re, etiamsi tale ius morte ipsius sit periturum. num. 17. p. 225. -  Quarundam legum ratio redditur, & præfata doctrina quamplurimis exornatur remissiuè. ibid. -  Nonnulla, quæ in proposito nouissimè annotata sunt per Antonium Pichardum, damnantur, eiusdem interpretatio ad textum in l. vxor patrui, C. de legatis, improbatur, & communis Doctorum resolutio recipitur, num. 18. ibid. -  Testator legauit vxori vsumfructum certi fundi, vel aliquorum bonorum, sub conditione, si castè & vidualiter vixerit, & post eius mortem, Titio; si vxor postèa secundas nuptias contraxerit, an statim debeatur Titio vsusfructus? num. 7. p. 227. -  Testator si vxori legauerit vsumfructum, si vidua permanserit, & si ad secundas nuptias transiuerit, eundem vsumfructum Titio reliquerit, an vxore ante nuptias secundas defunctâ, Titio debeatur vsusfructus. num. 12. p. 228. -  Testamentum. -  Testamentum ante ingressum Religionis factum, vtrùm secuta Professione rumpi debeat? item ante Professionem, an possit expressè reuocari? & de multis aliis in proposito necessariis remissiuè. n. 6. p. 238. -  Tridentini sessione 25. c. 16. interpretatio, iuxta quam in facti contingentia fuit indicatum, traditur. n. 7. ibid. -  Testamentum factum ab eo, qui capitis diminutione maxima affectus, & sic ad mortem ciuilem, vel naturalem damnatus, de iure communi validum non erat; de iure huius Regni contrà, ex decisione l. 4. Tauri, de qua late agitur remissiuè. num. 4. p. 239. -  Thesaurus. -  Thesaurus repertus in fundo fructuario, vtrùm vsufructuarij commodo cedat, & an ille repertoris partem habere debeat? num. 20. p. 152. -  Thesaurus in fundo proprio, vel alieno, vel in loco publico, aut religioso inuentus, ad quem pertineat, & quota pars inuentori, & Principi debeatur & de praxi aut consuetudine huius Regni, remissiuè. n. 21. ibid. -  Titulus. -  Titulus ff. & C. & Institutionum de vsufructu, loquuntur de vsufructu formali, non de causali. num. 23. p. 4. -  Tiraquelli locus non probat id, ad quod citatur per Caualcanum, nempè quod proprietarius in venditione vsusfructûs sit aliis præferendus. num. 17. p. 267. -  Triticum. -  Triticum mutuum recipiens, creditore inuito. soluere farinam non potest, cum Alciato, contra Purpuratum. num. 3. pag. 139. -  Tribonianum. -  Tribonianum solitum est ea, quæ iam suo tempore in vsu erant, adiicere legibus antiquis, num. 16. p. 240. -  Tutor. -  Tutor legitimus satisdare tenetur. num. 114. p. 35. V -  -  VAsallus qui malè vtitur re feudali, & male tractat feudum, priuatur illo. num. 103. p. 34. -  Vasallus si alienet vnam partem feudi, non cadit à toto, sed tantummodò à parte alienata, num. 7. & num. 22 pag. 104. & 106. -  Vasallus in re feudali potest ad vitam seruitutem consistere. num. 18. p. 143. -  Vasallus nihil disponere potest de re feudali in præiudicium domini, vel agnatorum, ad quos feudum reuerti debet, num. 4. pag. 157. -  Vdalrici Zasi opinio in hac materia, nempe quod qui seruitutem constituere tenetur, præcisè dare tenetur, nouè expenditur, & confutatur per Authorem. n. 6. pag. 76. -  Velle. -  Velle nemo præsumitur, quod iure facere non potest. num. 6. p. 157. -  Venditor. -  Venditor tenetur tantùm ad tradendam rem venditam, emptore verò nummos facere venditoris debet num. 18. pag. 74. -  Cur ita statutum fuerit, remissiuè dicitur. num. 19. ibid. -  Vendens rem communem, non præiudicat consorti, nisi secuta vsucapione, aut præscriptione; quo tamen casu in subsidium tenetur ad partem prætij. num. 13. pag. 267. -  Verbum. -  Verba, quæ in lege, statuto, aut alia dispositione proseruntur, non sunt improprianda; sed propriè, & strictè, atque in potiori significatu accipienda, num. 41. pag. 9. -  Verbum, Videtur, fictionem, atque improprietatem denotat, num. 23. p. 40. -  Verbum, quod ex sui natura, & proprietate præsens tempus, & non fututum denotat, ad futurum referri non debet. num. 32. p 42. -  Verbum, Est, de sui natura veritatem & proprietatem significar, num. 33. ibid. -  Verbum, Est, magis significat substantiam, & existentiam, quàm similitudinem, nec est in mundo verbum adeò realis existentiæ, & veritatis expressiuum. n. 14. pag. 13. -  Aliquando tamen secundùm subiectam materiam similitudinariè tantùm accipitur, num. 15. ibid. -  Verba testamenti sic debent intelligi, vt cesset superfluitatis vitium, & aliquid operentur, etiamsi impropriè sumantur: idque multis testimoniis exornatur remissiuè. num. 28. p. 159. -  Verbum Quorumcunque bonorum, vniuersale est, & virtute eius omnia comprehenduntur, num. 26. p 182. -  Verbum Quodcumque, vel Quibuscunque, vniuersale est, & geminatum, & comprehendit, ad inducit omnia, etiam ea, quæ aliàs non includerentur, & etiam si talia sint impropriissima. num. 27. ibid. -  Et ex sua amplitudine nihil excludit, num. 28. ibid. -  Et in hominis dispositione quantumuis stricta, nullam de habilitate recipit restrictionem. num. 29. ibid. -  Verba geminata magis enixam voluntatem testatoris demonstrant. num. 31. ibid. -  Et omnes casus, omnesque species comprehendunt ex voluntate disponentis. num. 32. ibid. -  Verbum simpliciter prolatum in potentiori significatu accipiendum. num. 9. p. 271. -  Voluntas. -  Voluntas ex facto æquè declaratur ac ex verbis. n. 117. pag. 22. -  Voluntas melius, ac expeditiùs datur intelligi rebus ipsis, seu factis quàm verbis, num. 18. ibid. -  Cùm facta effectum ipsum ostendant, verba verò aliquando contra voluntatem proferentis sint. n. 119. ibid. -  Voluntas testatoris præualere debet proprietati verborum, quoties de illa certo aliquo modo constare potest. num. 11. pag. 180. -  Ex voluntate atque iudicio testatoris, dumtaxat venit persona in dispositione nominata, non verò ea, cui, mediante nominatâ, acquiritur, num. 4. pag. 230. -  Vsus, Vsuarius. -  Vsuarius nihilo magis iuris habet, quàm re ad necessitatem vtendi: vsufructuarius verò omnem commoditatem habet, & omnes fructus suos facit. n. 11. p 46. -  Vsus seruitus personalis est, & variis, diuersísque modis definitur ab his, qui de hac materia tractarunt. num. 6. pag. 115. -  Omnium tamen definitiones aut in idem tendunt, aut iure ipso probari possunt. num. 7. ibid. -  Vsusfructus definitiones variæ referuntur, & Ioannis Corasij, aut Francisci Hotmanni definitio magis placet Authori. num. 8. ibid. -  Vsus vox æquiuoca est, & generica, & variis modis sumitur; primò enim sumitur pro iure seruitutis, secundò pro commoditate vtendi, tertiò & quandoque pro vsufructu: quartò pro eo, quod quis pro suo vsu habet quintó & vltimò pro eo, quod dicitur communis vsus loquendi. num. 9. ibid. -  Vsus ab vsufructu quibus differentiis separetur? num. 10. ibidem. -  Vsus ius vtendi & fruendi. num. 11. p. 116. -  Quare vsufructus plenior est, & quicquid omninò emolumenti de re sumi potest, illud totum amplectitur non modò ad vsum, sed vsque ad lucrum & voluptatem, & quoscumque alios sus; Vsus autem non plus habet, quam quantum opus est, vt neque desit aliquid, neque in vllo abundet, tantùm necessitati, honestatísque vitæ pro cuiusque conditione, & dignitate consulatur. num. 12. ibid. -  Vsuarius in iis cancellis, quibus vsus suus concluditur, vsufructuario præfertur in specie l. si alij vsus 42. ff. de vsufructu. num 13. ibid. -  Vbi adducitur vera ratio illius legis: Petri Costalij interpretatio nouè expenditur, & probatur; & Francisci Connani consideratio nouè etiam reiicitur ibid. -  Vsus sine fructu esse potest, fructus sine vsu non potest. num. 14. ibid. -  Vera ratio redditur, & l. per seruum, 14 §. 1. cum l. sed si de fructu, 15. ff. de vsu & habitatione conciliatur: quamplurium interpretationes reiiciuntur, & sententia Glossæ probatur. ibid. -  Vsus personæ cohæret, nec vendi, nec cedi, nec locari, aut gratis concedi potest. num. 10. pag. 254. -  Nec etiam pignori, aut hypothecæ dari. num. 11. ibid. -  Vsusfructus. -  Vsusfructûs significatio, & proprietas, remissiuè. num. 1. pag. 2. -  Vsumfructum duplicem, Causalem, & formalem Communis constituit. num. 2. ibid. -  Vsusfructûs Formali s & Causalis exempla ponuntur. num. 3. ibid. -  Vsusfructus est seruitus personalis, ita cohærens personæ, vt ab ea separari non possit. num. 4. ibid. -  Vsusfructus quare dicatur seruitus personalis? num. 5. ibid. -  Vsusfructûs Formalis, & Causalis signa, & vestigia plura apud Iureconsultos reperiuntur. num. 6. 7. 8. & 9. & seqq. ibid. -  Et in id expenduntur nonnullæ leges, num. 14. p. 3. -  Vsusfructûs Formalis, & Causalis distinctionem, lege quadam Partitæ probatam vide num. 15. ibid. -  Infiniti Authores congeruntur in vnum, qui Formalis, & Causalis vsusfructûs distinctionem probarunt. num. 16. ibid. -  Vsusfrûctus appellatione etiam causalis sustinetur, & qui aliter à proprietate separabilis non est, vt Curtius Iunior rectè consuluit. num. 17. ibid. -  Vsusfructûs vnicus tantum est, isque formalis, & proprius ex sententia multorum recentiorum. num. 24. & numeris sequentibus, vsque ad numerum. 46. p. 4. -  Eorumdem rationes adducuntur, & latius, & meliùs, quàm hactenus respondetur illis communisque sententia defenditur. ibid. -  Vsumfructum vnicum tantum esse, & eum formalem, non rectè Recentiores inferre, eo quod iureconsulti de vsufructu Causali expressè non dixerint. num. 44. pag. 6. -  Vsusfructus Formalis, & Causalis. distinctio, cùm ex verbis, & mente Iureconsultorum, atque iuris interpretatione colligatur; perinde haberi debet, ac si verbis specialibus expressa fuisset. num. 4. & num. seqq. vbi id plenissimè comprobatur. -  Vsusfructus alter Conuentionalis, alter Legalis. num. 1. pag. 10. -  Vsusfructus alius iuris, alius facti, ex sententia Florianide Sancto Petro, num. 2. p. 11. -  Vsusfructus omnis iutis est, siue à iure constitutus aduersùs Florianum de Sancto Petro. num. 7. ibid. -  Vsusfructûs Conuentionalis, & Legalis exemplum. num. 8. ibid. -  Vsusfructûs legatum vxori simpliciter relictum, an secundæ vxori debeatur & de contrarietate Baldi, & Alexandri, num. 75. & seqq. p. 18. -  Vsusfructus in bonis aduentitiis filiorum patri competens, Legalis communiter nuncupatur. num. 24. p. 28. -  Et formalis etiam dici potest. num. 25. 27. & seqq. ibid. -  Vsusfructus competens parentibus ad secundas nuptias transeuntibus super bonis reseruandis, formalis dici potest, & qua ratione? num. 26. ibid. -  Vsusfructus, qui olim acquirebatur patri in bonis aduentitiis filiorum, erat causalis: hodie tamen factus est formalis. num. 27. ibid. -  Vera ratio redditur, & Ioannis de monte Sperello consilium nouè expenditur. -  Vsusfructus aduentitiorum competens causalis est, & non formalis ex sententia Emmanuelis de Castro num. 28. ibid. -  Quæ per Authorem improbatur, & illius argumentationibus nouè, & concludenter respondetur. num 29. & tribus seqq. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum verus & formalis vsusfructus est contra Emmanuelem Mendez, cum sententia communi, meliùs, quam adhuc probatum num. 33. & seqq. ibid. -  De alio vsufructu, ad vsumfructum aduentitiorum regulariter arguendum non est. num. 34. pag. 29. -  Sunt enim inter vnum, & alterum vsumfructum nonnullæ, & notabiles differentiæ, num. 35. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum, quem pater habet, potentior est alio vsufructu in multis, num. 36. ibid. -  Negari tamen non potest. quin vsusfructus ipse aduentitiorum verus vsusfructus, & formalis dici possit. num. 37. ibid. vbi ratio redditur. -  Vsusfructus aduentitiorum sæpè, & simpliciter vocatur vsusfructus in multis iuribus. num 38. ibid. -  Emmanuelis de Castro ad nonnullas leges solutio, concludenter & nouè confutatur per Authorem. n. 39. ibid. -  Inter vsumfructum, aus ius vsusfructus, & commoditatem maxima est differentia, num. 40. ibid. -  Vsusfructus, verbum in quacumque dispositione propriè significat plenum, verum, & integrum vsumfructum. num. 42. ibid. -  Vsusfructus patri quæsitus in bonis aduentitiis, durat etiam mortuo filio, num. 44. ibid. & vide rationem num. 45. -  Vsusfructûs aduentitiorum materia latissima est, & infinitas continet quæstiones, & de illis plenè actum remissiuè. num. 49. ibid. -  Nicolai Boërij decisiones duodecim. expenduntur, quibus tota ferè vsusfructûs aduentitiorum materia comprehenditur. num 50. p. 30. -  Petri Surdi, & Hieronymi Gabrielis consilia in proposito commendantur, num. 51. & 52. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum patri non quæritur, quoties bona ea lege, & conditione filio donantur, aut in testamento relinquuntur, ne patri quæratur vsusfructus. num. 54. ibid. vbi de hoc latiùs actum remissiuè proponitur. -  Vsusfructus aduentitiorum acqusitionem prohibitam fuisse patri, ex quibus coniecturis constare possit, vbi expressa prohibitio facta non est. num 55. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum non quæritur patri quando constat quoquo modo, etiam ex coniecturis, de voluntate relinquentis, dummodò verba talia sint, ex quibus nihil aliud, quàm perceptionis vsusfructus prohibitio deduci possit. num. 56. & 57. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum acquisitione prohibita, nec commoditatem pater habebit. num. 58. ibid. -  Vsusfructûs acquisitione prohibita patri per testatorem vel aliàs cùm vsusfructus eidem non competit, an etiam facultas administrandi adempta censeatur. num. 59. 60. 61. 62. 63. & 64. ibid. -  Vsusfructus aduentitiorum de iure communi conseruatur patri, etiamsi filius, vel filia sit coniugatus, vel coniugata, num. 76. pag. 32. -  Contra de iure Regio, prout explicatur num 79. ibid. -  Vsusfructus definitio traditur, & plenissimè explicatur remissiuè. num. 1. p. 38. -  Contra definitionem prima dubitandi ratio proponitur num. 4. ibid. -  Secunda dubitandi ratio proponitur num. 1. p. 45. & numeris seqq diluitur. -  Contra eandem definitionem aliud argumentum proponitur, num. 12. & num. seqq. explicatur. ibid. -  Vsusfructus, & Feudi conuenientia multiplex, remissiuè. num. 13. ibid. -  Vsusfructûs nomen feudario minimè conuenit. n. 23. pag. 47. -  Vsusfructus, & Feudi differentia multiplex remissiuè. num. 24. ibid. -  Vsusfructus à reditu multùm distat, num. 26. ibid. -  In definitione vsusfructûs lapsus Fabianus de Biocchis. num. 27. ibid. -  Vsusfructus legatum non cedit nisi à die hæreditatis aditæ, & eius esse ab aditione hæreditatis pendet. num. 16. p 49. -  Vsusfructûs purè legati dies non cedit nisi ex die aditæ hæreditatis; sed cùm ad diem relinquitur, vel sub conditione, nullo modo cedit, etiam post aditam hæreditatem, nisi die adueniente, vel conditione existente, & de iure huius Regni vtrùm hoc sit immutatum. num. 1. & num. 11. & seqq. p. 56 & 57. -  Vsusfructus legatum differt in hoc à legato in annos singidos relicto: . quod legatum annuum cedit statim à die mortis testatoris, non ex die aditæ hæreditatis, vt vsusfructus. num. 2. ibid. -  Et vera discriminis ratio proponitur. ibid. -  Vsusfructus purè relictus semel cedit; sed relictus per singula tempora, sæpiùs cedit, est ex initio cuiuslibet temporis: & idem in legato in annos singulos recto. in quo cedendo cuiusque anni principia reputantur. num. 3. ibid. -  Vsusfructûs legatum differt à cæteris legatis; cætera enim legata à morte testatoris cedunt, idest incipiunt deberi, licet ante aditam hæreditatem non petantur, quapropter ad hæredes suos legatarij ea legata transmittunt. num. 6. ibid. -  Vsusfructus legati dies quamtum ad transmissionem, nunquam cedit, quia cum persona vsufructuarij. extinguitur vsusfructus; quantum ad acquisitionem, vel obligationem, cedit ab adita hæreditate. num. 7. ibid -  In vsufructu leges Caducariæ locum non habent. num. 5. ibid. -  Vsusfructus cùm legatur, vel promittitur, dies appositus impedit nasci obligationem, & actionem; at in promissione. siue legato proprietatis, & in aliis rebus, contrà statuitur. num. 9. ibid. -  Vsusfructus legatum vtrùm debeatur hodie attenta dispositione legis 1. titul. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collect. Regiæ, si nullus fuerit hæres, nec ab intestato, nec ex testamento. num. 11. p. 57. -  De opinione Telli Fernandez in hac quæstione agitur ibid. -  Vsusfructus fundi, vel alterius rei si legetur, & legatarius absens, seu ignorans, per aliquod tempus legatum non petierit, non poterit ipse, nec hęres eius petere vsumfructum pro tempore præterito; nec fructus etiam eius temporis consequetur, cum fructuarius non possederit, nec satisdederit, & non incipiat lucrari fructus, nisi à præstitæ, seu realiter oblatæ: satisdationis, vel ex tempore adeptæ possessionis sine vitio. num. 18. p. 59. -  Vsusfructûs legati fructus à quo tempore debeantur legatario de iure communi, & Regio? num. 20. 21. & 22. ibid. -  Vsusfructûs omnium bonorum legatum vxori, vel alteri relictum, alio hærede vniuersali post eius mortem instituto, vtrùm valeat, num. 23. & seqq. ibid. -  Diuersæ sententiæ: proponuntur, num. 33 p. 59. -  Ex communi sententia adnotatur, vxorem, vel alium sic relictum vsufructuarium, legatarium esse duntaxat, non hæredem. num. 26. ibid. -  Vsusfructus omnium bonorum cùm alicui relinquitur & alius hæres vniuersalis post mortem eius instituitur, hæres tenetur ad solutionem æris alieni, nec necesse est curatorem hæreditati dare, contra Mathesilanum. num. 33. ibid. -  Vsusfructus omnium bonorum cum vxori relinquitur, & post mortem eius alius hæres vniuersalis instituitur, vxor potest propria authoritate vsumfructum capere, ex sententia Castrensis, & aliorum, quæ per Authorem concludenti ratione confutatur, num. 34. ibid. -  Vsusfructus omnium bonorum cùm relinquitur alio hærede instituto post mortem legatarij vsusfructûs, legatarius cauere tenetur, & Inuentarium conficere, num. 35. p. 60. -  In vsufructu omnium bonorum, cum vxor, vel alius hæres instituitur, & post mortè eius alius hæres vniuersalis relinquitur, sine controuersia admittunt Doctores testatoris dispositionem valere, num. 37. ibid. -  Sed solùm dubitant, vtrùm in hoc casu sicut in superiori, de quo num. 23. p. 58. institutio sit quoque legatum, an verò fideicommissum induci debeat, ita quòd vxor sit hæres in vsufructu, & proprietate, & grauata post mortem hæreditatem restituere. n. 38. ibid. -  Huius controuersiæ effectus præcipuus adducitur num. 39. ibid. -  Vera resolutio traditur, num. 41. & seqq. ibid. -  Vsusfructus omnium bonorum, titulo institutionis, aut legati, si vxori, vel alteri relinquatur filio post mortem hærede vniuersali instituto; vtrùm valeat dispositio? remissiuè. num. 44. ibid. -  Et de iure Regni noua Authoris declaratio traditur. ibidem. -  In vsufructu omnium bonorum vxor instituta donec vixerit, nullo alio hærede scripto post mortem eius, censetur hæres instituta in totum, siue detracta certæ rei mentione, totam ipsam hæreditatem consequetur: post mortem tamen, tenebitur restituere illam venientibus ab intestato, quorum fauore fideicommissum inductum censetur. num 46. p. 61. -  Et hanc resolutionem de iure communi communiter receptam, de iure Regio immutatam non esse noua -  Authoris consideratio in hac materia. num. 47. ibid. -  Vsusfructus à proprietate multis modis separationem recipit. num. 11. p. 62. -  Vsusfructus à proprietate separatur, si in testamento relinquatur, & tunc an transeat ipso iure in legatarium. num 2. 3. & 4. & seqq. ibid. -  Vsusfructus iure legati in testamentis relictus ipso iure constituitur, & acquiritur, si legatus per Vendicationem; per factum, & patientiam hæredis, si sit legatus per Damnationem. num 13. ibid. -  Vsusfructus in testamento relictus sit per Vendicationem, quamuis ipso iure transeat in legatarium; id tamen non excusat illum, si accipere velit possessionem absque authoritate hæredis. num. 14. ibid. -  Vsusfructus constituitur, & acquiritur hodie generaliter ipso iure. num. 15. ibid. -  Idque de iure nouissimo huius Regni securiùs firmari potest. num. 16. p. 63. -  Vsusfructus earum rerum, quæ vsu consumuntur iure legati in testamentis relictus, non constituitur, nec acquiritur ipso iure, nisi præstita cautione de restituendo tantundem, num. 22. ibid. -  Vsusfructus cùm disjunctiuè, aut alternatiuè legatur, cuius sit eiectio? num. 35. p. 65. -  Vsusfructus quadrupliciter constituitur. num. 1. p. 67. -  Vsusfructus legis Authoritate qualiter constituitur? num. 2. ibid. -  Vsusfructus à iudice quando constituatur? num. 3. ibid. -  Vsusfructus in testamentis quomodo constituatur iure legati? num. 4. ibid. -  Vsusfructus an constituatur iure fideicommissi?num. 5. ibid. -  Vsumfructum sine testamento si qu s velit constituente, pactionibus, & stipulationibus id efficere debet, num. 6. ibid. -  Vsusfructus pactis nudis constitui non potest. num. 10. & nonnullis seqq. ibid. -  Vsusfructus, & aliæ seruitutes multùm interest an constituantur inter viuos, vel ex testamento. num. 27. pag. 69. -  Vsusfructus vel præsens, vel ex die, vel sub conditione dari potest. num. 1. pag. 70. -  Contrà in aliis seruitutibus. num. 2. ibid. -  Et de ratione differentiæ, numeris seqq. latissimè agitur. ibid. -  Vsusfructus finitur tempore, si ad tempus certum constitutus sit. num. 14. p. 71. -  Vsusfructus non ita cohæret fundo, vt eius qualitas dici possit, sed personæ debetur, èstque ius percipiendorum fructuum, saluâ rerum substantiâ. num. 16. ibid. -  Vsusfructus si diuisus est temporibus, non vnus est vsusfructus. sed plures sunt; & ideò eo tempore, quo non licet vtifrui, proprietas plena pertinet ad proprietarium, num. 21. p. 72. -  Diuersum tamen est in aliis seruitutibus. num. 20. ibid. -  Vera discriminis ratio assignatur. num. 22. ibid. -  Vsusfructus non potest esse sine persona, quæ vti, & frui possit, licèt non vtatur. num. 23. ibid. -  Vsumfructum acquirere ante aditam hæreditatem seruus hæreditarius non potest. num. 24. ibid. -  Vsusfructûs, & aliarum seruitutum traditio qualiter fiat? cap. 12. per totum. pag. 73. -  Vsumfructum, vel aliam seruitutem qui constituere debebat, quid olim ex antiqua obseruatione facere solebat. num. 36. p. 75. -  Vsusfructûs, vel alterius seruitutis constituendæ obligatio, an sit dandi, vel faciendi. cap. 13. per totum, pag. 76. -  Vsusfructûs earum rerum, quæ vsu consumuntur, obligatio dandi est. num. 19. p. 78. -  Vsusfructus cautio qualiter præstanda sit. per totum, pag. 78. -  Vsusfructûs cautio, quæ ab vsufructuario præstanda est, in testamento, aut inter viuos, vel per hæredem, an possit remitti? cap. 15. per totum, pag. 80. & seqq. -  In vsufructu an cautio sit de substantia, & ante præstitam eam, an fructus acquirantur? cap. 16. per totum, pag. 84. -  Vsusfructus bonorum mobilium, quæ recipiunt functionem in genere suo, & seruando seruari non possunt, si relictus fuerit, qualiter cautio præstari debeat. num. 9. & seqq. p. 88. vbi noua, veráque resolutio traditur. -  Vsusfructus si relinquitur in ipsis rebus mobilibus, seu supellectilibus quæ quodammodo ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potitùs inueterascunt, aut fortè quodammodò aliqualiter tantùm minuuntur, qualiter cautio præstari debeat num. 24. & seqq. p. 90. -  Vsufructu finito, quid præcise restitui debeat ab vsufructuario, tam in his rebus, quæ quodammodò ipso longo vsu non dicuntur consumi, sed potiùs inueterascunt, siue aliqualiter tantum minuuntur, quam in his, quæ naturaliter ipso vsu consumuntur, & seruando seruari non possunt. num. 31. p. 91. -  Vsusfructus omnium bonorum, vel alicuius partis eorum, si ab vxore marito relictus fuerit, alio hærede instiruto in proprietate: maritus ipse cautionem fructuariam præstare debet etiam respectu dotis, quam actione de dote restituere tenetur hæredibus vxoris. num. 9. & seqq. p. 95. -  Vsusfructus ad rei naturam, & boni patris familias rationem, vel consuetudinem exigitur. num. 1. pag 101. -  Sic vt ex natura rei sumatur, & ad eum, ad quem naturaliter est destinata, vsum hominum, & pro diligentis patrisfamilias consuetudine, & modo referatur. num. 2. ibid. -  Non solùm enim natura rei & modus, sed etiam eius, qui vsumfructum dedit, consuetudo multum quoque valet in istis diiudicandis. num. 3. ibid. -  Vsusfructu fundi concesso, videtur concessus vsusfructus frumenti ad seminandum deputari. num. 14. pag. 103. -  Debet tamen vsufructuarius feminatium agri conserendi causâ paratum semper renouare, quasi instrumentum agri, vt finito vsufructu domino restituatur. num. 15. ibid. -  Vsufructu finito, quare seminarium restitui debeat? num. 16 ibid. -  Vsusfructus syluæ cæduæ multum interest, an principaliter legetur, an verò principaliter relinquatur fundus, cui sylua accedit, num. 36. p. 110. vbi explicatur textus in l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu. -  Vsusfructus non tantùm singulorum animalium, verùm tieam gregis vel armenti legari, & constitui potest. num. 4. p. 113. vbi per totum caput de vsufructu gregis tractatur. -  Vsusfructus propriè cadit in grege pecudum, iumentorum, & cæterorum animalium, nec dicuntur animalia esse de rebus, quæ consumuntur per vsum vsu fructuarij. num. 8. ibid. -  Vsusfructus non modò immobilium sed & mobilium rerum constitui potest. num. 9. ibid. -  Vsusfructus gregis cùm relictus est, qualiter vsufructuarius cauere debeat? num. 10. ibid. -  Vsusfructus gregis non perit, vno aut altero pecore extincto, donec ad tam exiguum numerum redactus sit, vt grex esse desinat, num. 16. p. 114. -  Vsusfructus seruitutis species est. num. 1. p. 115. -  Vsusfructus seruitus personalis est, non autem mixta, num. 2. ibid. -  Fundamentis eorum respondetur, qui vsumfructum seruitutem mixtam contendebant, num. 3. ibid. -  Vsusfructus tanquam ius dispositum, & de per se, simplicitèrque consideratum, dicitur ius personale, & non reale, num. 5. ibid. -  Vsufructu legato, quando solus ipse vsus relictus præsumatur, & septem coniecturæ remissiuè adducuntur. num. 16. p. 117. -  Vsumfructum etiam, non modò vsum testatorem voluisse relinquere, aliquando ex coniecturis deducitur num. 17. ibid. -  Vsumfructum fundi, vel fructum fundi, aut fructus fundi quis legauerit, nihil interest; ista enim similia sunt, & eiusdem naturæ: legata, & in omnibus vsusfructus fundi legatus dicitur. num. 5. p. 119. -  Vsumfructum legatum censeri, neque plura, sed vnum legatum esse, cum fructus fundi in annos singulos relinquuntur sicuti cùm annui fructus legantur; nova Connani consideratio, quæ nouè etiam per Authorem probatur. num. 6. ibid. -  Vsusfructus finitur capitis diminutione (quacunque secundùm ius vetus, quod obtinuit ante Iustinianum) vsufructuarij, quia ipse vsusfructus iuris est; qui aurem minuitur capite, ea perdit, quæ sunt iuris, num. 8. In legato in annos singulos relicto contrà statuitur, num. 9. ibid. -  Alia differentia traditur inter prædicta legata. n. 10. ibidem -  Vsusfructus repeti potest, vt postquam finitus est capitis diminutione, restauretur, num. 11. ibid. -  Legatum autem in singulos annos frustrà hoc modo repeteretur, quia multiplex est legatum, quod renouatur quotannis, num. 12. ibid. -  Inter vsusfructus legatum, & legatum in annos singulos relictum, tres differentiæ adducuntur remissiuè. num. 13. ibid. -  Vsusfructus fundi, vel fructus fundi, aut fructus annui fundi reliquantur, nihil interest, interest tamen, an verbis directis, & ad legatarium relatis, an verbis precariis, & ad hæredem directis fructus fundi, vel fructum, vel annuos fructus fundi quis legauerit. num. 15. ibid. -  Nam cùm verba ad legatarium diriguntur, sine simpliciter proferuntur, Vsusfructus legatus censetur, tametsi fructus tantùm, aut fructus annui legati sint. num. 16. ibid. -  Sed cùm verba precaria sunt, & ad hæredem relata. ita vt legatarius à manu hæredis accipiat, non vsusfructus, sed annuum legatum relictum præsumitur. num. 17. p. 120. -  Vsusfructus, vel fructus, aut annui fructus relicti sint, quid intersit? num. 18. ibid. -  Effectus octo adducuntur remissiuè. ibid. -  Vsusfructus relictus præsumitur, quando verba dubia fuerint, vt quia non diriguntur, ad legatarium, nec ad hæredem, & testator legauit fructus fundi simpliciter, vt si dicit: Lego fructus fundi. num. 19. ibidem. -  Vel si legauit Titulo fructus, qui percipiantur, & percipi possint ex fundo, num. 20. ibid. -  Aut legando fructus fundi Sempronio dixit, quòd libere vtifrui illis posset. vel quod illi essent in sua libera potestate. num. 21. ibid. -  Vsusfructus quandoque exponitur pro fructibus, vt actus potius valeat, quam pereat. num. 22. & 23. ibid. -  Vsusfructus quemadmodum partis fundi constitui potest, ita & partis fructuum, & consequenter fructibus fundi pro parte relictis, legatus vsusfructus censebitur. num. 24. ibidem vbi aduertitur id intelligendum iuxta ea, quæ num. 15. explicantur. pag. 119. -  Cum Vsusfructûs legato, fructuum legatum conuenit quandoque, etiam cùm Vsusfructûs legatum non dicitur. num. 27. p. 120. -  Vsusfructûs nomine, interdum ex voluntate defuncti, & habita scilicet voluntaris potiùs ratione, quàm verborum, plena proprietas legata videtur, num. 1. pag. 122. -  Interdum etiam in hac materia Vsusfructûs, à verbis testatoris expressis recedimus propter rationem iuris. num. 2. ibid. -  Quamplures casus sunt in quibus tametsi vsusfructûs mentio fiat, proprietas etiam rei legata præsumitur, non solùm vsusfructus. num. 4. ibid. & num. seqq. exempla plura ponuntur. ibid. -  Vsumfructum, an proprietatem dispositio contineat, ex verbis testatoris cognoscendum: idcircò verba omninò inspicienda. num. 16. p. 123. -  Vsusfructus addito onere fideicommissi, cùm relinquitur, proprietas ei legata videtur, num. 20. ibid. vbi explicatur l. vltima, ff. de vsufructu earum rerum. -  Vsusfructus cum alicui legatur, & post mortem suam restiuere alteri rem rogatur, proprietas legata videtur, cum Romano, & Alciato, Contra Menochium. num. 23. pag. 124. -  Vsumfructum domûs si testator alicui legauerit, adiecto onere seu modo, ne domus ipsa altiùs tollatur, domûs proprietas censetur relicta, non solùm vsusfructus, ex decisione l. Proculus, 19. ff. de vsufructu, num. 25. ibid. -  De ratione eius textus agitur, & communis ratio improbatur, num. 26. 27. & 28. ibid. -  Vbi defenditur communis, & recepta traditio eiusdem legis contra Pinellum, & ipsius rationibus respondetur. num. 28. p. 125. -  Vsumfructum prædij si testator relinquat adiecta conditione, seu onere, ne alienari illud possit, proprietatem ipsa reliquisse præsumitur ex sententia Baldi probata ab infinitis, qui præcitantur. num. 31. ibidem. -  Eorum præcipua ratio adducitur; ad illámque concludenter respondetur, & Romani doctrina recipitur, num. 32. & 33. p. 125. & 126. -  In prædicto casu proprietatis legatum non inducitur, ex sententia aliorum, contra Baldum, quæ probatur per Authorem num. 36. ibid. & num. seqq. quamplurimis comprobatur. -  Vsumfructum solum, non etiam proprietatem, pluribus coniecturis legatum præsumi. num. 51. & seqq. p. 128 vbi Menochio nouem adducuntur coniecturæ. -  Vsusfructus cur diuiduus sit, cum vsus, qui etiam seruitus personalis est, & fructui inest, indiuiduus sit. num. 16. & seqq. p. 131. -  Vsusfructus omni respectu diuiduus est. num. 20. ibid. -  Vsusfructus dupliciter accipitur. num. 22. & seqq. ibid. -  Vsusfructus vtrum, aut quomodò sit pars dominij, vel seruitutis, apud ipsos etiam Iureconsultos dubium est. num. 2. & num. seqq. p. 132. -  Vbi in proposito proponitur contrarietas l. 4. ff. de vsufructu cum l. rectè dicimus, 25. ff. de verb. significatione, ibid. -  Glossæ, Azonísque sententia probatur per Authorem, num. 5. ibid. -  Vsusfructus propriè nec est, nec dici potest pars dominij, nec impedit quin proprietarius dicatur dominus rei; dicitur tamen pars dominij in multis, id est, habet similitudinem & speciem dominij in multis, quia verè multa vsufructuario conceduntur, quæ regulariter domino congruunt, nec videntur nisi domino competere, num. 6. ibid. -  Vsusfructus particeps est dominij, & iisdem iuribus censetur, quia ex die, & in diem, & pro indiuiso constitui potest: quod in reliquis iuribus prædiorum, qui Seruitutes nominamus, non fit n. 7. ibid. -  Item venit in vendicatione bonorum sicut dominium, legitimo tempore amittitur, & per legem Falcidiam minuitur. num. 8. p. 133. -  Vsusfructus in multis aliis non est similis Dominio. num. 10. ibid. -  Vsusfructus mixtus, seu causalis cùm in suo toto insit, & suo munere fungatur, verissimum partis nomen obtinet. num. 13. ibid. -  Vsufructu alicuius loci, vel rei legato, veniunt omnia, sine quibus inutile esset legatum, vel vsufructuarius vtifrui non posset. num. 14. p. 137. -  Vsufructu relicto, si fructuarius vti non possit re ad prædia propter ius alterius prædio contiguo relictum, vel propter aliam causam, hæres tenetur facere, quod fructuarius liberè vti possit, & redimere viam. num. 15. ibid. -  Vsufructu legato quamplurima continentur num. 1. & num. 11. & num. 26. cum seqq. p. 144. & seqq. -  Vsusfructus in columbario potest constitui: & qualiter fructuarius possit in eo columbas capere, & occidere? num. 27. p. 146. -  Vsusfructus ex redditu vectigalium, an debeatur ei, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est. num. 34. pag. 147. -  Vsufructu legato, vtrum veniat id, quod ex exemplatione protocollorum percipitur. num. 38. vsque ad num. 45. ibid. & seqq. -  Vsumfructum suorum bonorum variis, & diuersis modis soliti sunt testatores relinquere: idcircò verba eorum omnino consideranda, vtpotè cum ex illis deprehendi debeat, quid, quale, quantúmue, an plus, vel minus relictum fuerit. num. 7. p. 154. -  Vsusfructûs omnium bonorum legatum validum est, non solùm cùm extranei, sed etiam cum filij hæredes instituuntur. num. 8. -  Vsufructu omnium bonorum, vel omnium rerum simpliciter relicto, etiam adiecto pronomine meorum, vel suorum, quænam legata videantur num. 10. ibidem. -  Vsusfructus omnium bonorum mobilium cùm relictus est, quænam contineantur sub tali legato? num. 12. ibidem. -  Vsusfructus bonorum mobilium ad vsum domûs si legatus fuerit, quid contineatur? remissiuè. n. 15. p. 155. -  Vsusfructu bonorum mobilium legato, an veniat frumentum in foueis ipsius testatoris, vel alio loco repertum? remissiuè. num. 16. ibid. -  Vsufructu mobilium relicto, an veniat vinum, siue oleum, iam conditum. num. 17. ibid. -  Agitur etiam de fructibus armenti vaccarum in possessionibus testatoris existentium, remissiuè. ibid. -  Vsusfructûs legatum de omnibus supellectilibus, & masariis, vel de omnibus, quæ reperiuntur in camera, valde omnibus donariis, quæ contineat? remissiuè n. 18 ibid. -  Vsufructu omnium mobilium relicto, an veniat vsusfructus auri, argenti, gemmarum quoque, & rerum pretiosarum? remissiuè. num. 20. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum mobilium legato, vtrùm vsusfructus quoque pecuniæ contineatur; num. 22. & 23. ibid. -  Vsusfructus omnium bonorum mobilium, & immobilium cùm relinquitur, quænam legata præsumantur, & vtrùm nomina debitorum, iura & actiones inter immobilia computentur? num. 26. ibid. -  In legato generali vsusfructus bonorum, vel bonorum mobilium tantùm, vtrùm venalia, & quæ mercis causâ parata sunt, contineantur? num. 27. p. 156. -  Vbi inter alios Authores Menochius commendatur, & nonnulli casus eiusdem recitantur. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum legato, non debetur vsusfructus bonorum feudalium, & huius rei ratio duplex assignata. num. 1. & 2. & seqq. p. 157. -  Vsumfructum relinquere, atque constituere, quædam alienatio est. num. 5. ibid. -  Vsusfructus bonorum feudalium, quæ noua sunt, & hæreditaria, quod contineatur sub legato vsusfructûs omnium bonorum, num. 9. ibid. -  Vsufructus omnium bonorum relicto, vtrùm includatur bonorum emphyteuticorum vsusfructus? num. 10. ibidem. -  Distinguitur inter bona emphytheutica, quæ sunt ex pacto, & prouidentia, & ea quæ sunt noua & hæreditaria: ibid. -  Item quæritur, quid iuris sit, si testator fecerit mentionem de feudalibus, & emphyteuticis bonis? num. 11. p. 158. -  Vsusfructus bonorum libellariorum, an legatus intelligatur ei, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est. num. 12. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum relicto vtrùm legatus videatur vsusfructus eorum bonorum, quæ sunt subiecta fideicommisso, num. 13. & seqq. ibid. -  Vsumfructum bonorum fideicomisso subiectorum, vel saltem eorum æstimationem, vtrùm consequi debeat is, cui omnium bonorum vsusfructus relictus est, facta bonorum fideicommissariorum expressa mentione: & quid, si testator alia bona non haberet? n. 16. ibid. -  Vsusfructus vtrùm debeatur in bonis fideicommisso subiectis, cùm simpliciter relictus est vsusfructus omnium bonorum, aut omnium & quorumcumque bonorum, & fideicommissum pertineat ad hæredem scriptum, num. 17. ibid. -  Et Francisci Manticæ, & Iacobi Menochij contrarieras nouè consideratur per Authorem, & Manticæ opinio magis probatur. ibid. -  Vsufructu omnium, singulorum, & quorumcumque bonorum vbique existentium relicto, vtrùm bonorum fideicommissariorum vsusfructus relictus præsumatur. num. 18. ibid. -  Item, quid si vsusfructus relictus fuerit omnium, ac quorumcumque bonorum, & quoquo modo ipsi testatori spectantium, & quæ ipse teneret, aut quoquo modo possideret. num. 19. ibid. -  Et Marcus Antonius Peregrinus in proposito comendatur. num. 20. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum relicto, vtrùm contineatur vsusfructus eorum bonorum de quibus inter viuos, reuocabiliter tamen Maioratus constitutus fuit: noua quæstio, & plenè disputata, & resoluta. num. 21. & seqq. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum tam mobilium quàm immobilium reicto, vtrùm census quoque annui testatoris relicti præsumantur. num. 1. & seqq. p. 16. -  Vsufructu omnium, & singulorum bonorum, tam mobilium, quàm immobilium relicto annui census testatoris non veniunt, ex sententia Marci Antonij Eugenij in consilio 100. per totum, lib. 1. quæ nouè expenditur per Authorem. num. 9. p. 65. -  Et nonnulla fundamenta eiusdem referantur, & respondetur ad illa. num. 10. & seqq. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum tam mobilium, quàm immobilium relicto, annui census testatoris absque dubio debentur, quando certo aliquo modo, siue ex coniecturis probabilibus, de voluntate eiusdem testatoris constare potest. num. 13. ibid. -  Vsufructu omnium bonorum simpliciter alicui relicto, ipsi, & non hæredi annui census persoluendi sunt. num. 14. ibid. -  Vsufructu mobilium legato, vtrùm comprehendantur fructus pendentes, siue cohærentes rei tempore testamenti, aut tempore mortis, cap. 42. per totum, pag. 166. -  Vsusfructûs omnium bonorum legatum, vtrùm intelligendum sit de bonis existentibus tempore testamenti, an verò extendatur ad bona futura. num. 9. pag. 170. -  Vsusfructus omnium bonorum cùm relinquitur coniunctae personæ, vtrùm futurorum quoque bonorum suie post testamentum acquisitorum vsusfructus comprehendatur. num. 11. ibid. -  Et Michaëlis Grassi, & aliorum sententia improbatur, ibid. -  Vsusfructûs omnium bonorum, vel alicuius partis eorum legatum à marito vxori factum, vtrùm computari debeat cum debito arrharum, cum dote, donatione propter nuptias, & aliis similibus. num. 1. & seqq. pag. 176. -  Vsusfructus omnium bonorum cum vxori relinquitur per maritum; ipsa statim, etiam dum fruitur vsufructu, exigere potest dotem suam, nisi aliter testator voluerit, num. 13. ibid. -  Vsumfructum bonorum suorum si testator vxori legauerit, donec dotem non petierit, non præsumitur animo compensandi cum dote vsumfructum legasse, sed animo differendi exactionem dotis; & ideo extincto vsufructu, poterit ipsa, vel eius hæredes dotem repetere num. 15. ibid. -  Diuersum est, quando testator ita dixit: Lego vxori meæ vsumfructum bonorum meorum si vidua permanserit, & dotem suam non petierit; nam hoc casu, extincto vsufructu iam acceptato, non poterit ampliùs dos repeti, prout latiùs declaratur remissiuè. num. 16. ibid. -  Vsusfructus fundi si vni legetur fundo simpliciter alteri legato, qualiter ambo concurrant in vsufructu? num. 1. p. 178. -  Et explicatur l. si alij, ff. de vsufructu legato, num. 4. pag. 179. -  Vsusfructus omnium bonorum tam legatorum, quàm non legatorum, si legatus fuerit, & primo particularia siue specialia legata fuerint facta, vtrùm procedat decisio si alij ff. de vsufructu legato. num. 7. & n. 9 ibid. & p. 180. -  Vsusfructus omnium bonorum si relinquatur alicui, ita quòd debeat de omnibus fructibus quolibet anno recipere vsque ad certam summam, an procedat dispositio d.l. si alij, ff. de vsufructu legato. num. 10. p. 180. -  Vsumfructum integrum, siue vsumfructum alicuius prædij sine diminutione, si testator legauerit, eodem prædio simpliciter legato, an procedat decisio d.l. si alij ff. de vsufructu legato num. 11. ibid. -  Vsumfructum omnium, & quorumcunque bonorum suorum, si testator alicui legauerit, an videatur etiam legare vsumfructum earum rerum, quas aliis simpliciter, & specialiter legauit. num. 25. & seqq. pag. 182. -  Et nonnulla considerantur, ex quibus dubia redditur Pauli de Montepico opinio. ibid. -  Vsusfructus certæ rei si vni legatus sit, & alteri vsusfructus omnium bonorum, mortuo vsufructuario certæ rei, vsusfructus ille pertinebit ad vsumfructuarium omnium bonorum, & non ad hæredem. n. 34. ibid. -  Si fundus duobus, alij vsusfructus legatus, vel duobus coniunctim legatus, sit vsusfructus fundi, & separatim tertio fundus, qualiter huiusmodi legatarij in vsufructu concurrant, num. 35. pag. 183. -  Et ibi explicatur textus in l. Sempronius Attalus, 36. §. si fundus, ff. de vsufructu legato: & Cuiacij resolutio probatur. ibid. -  Si Titio fundus, & eiusdem fundi vsusfructus coniunctiuo modo legatus fuerit, an sit in potestate legatarij fundum, aut vsumfructum vendicare. n. 36. ibid. -  Et ibi explicatur textus in l. si Tuio, 10. ff. de vsufructu legato, & agitur de simili legato, disiunctiuo modo relicto. ibid. -  In vsufructu ius accrescedi an, & qualiter locum habeat? vide supra, litera, l. verbo, ius accrescendi. -  Vsusfructus omnium rerum, quæ in bonis nostris sunt, constitui potest num. 1. p. 190. -  Vsusfructus in fundo sterili, vel absque vtilitate aliqua, an possit constitui? num. 2. & seq. ibid. -  Vsusfructus in seruis constitui potest. num. 1. p. 194. -  Fructus serui in operis eius consistit. ibid. -  Vsumfructum imitantur operæ seruorum, & ab eo quoque absunt, distàntque plurimùm: siue alio iure est vsusfructus, alio operæ, num. 3. ibid. -  Vsusfructûs legatum vsucapto seruo, non perimitur; è contra tamen vsucapto seruo, legatum operarum extinguitur. num. 15. p. 195. vbi vera differentiæ ratio assignatur. -  Vsusfructus cum persona legatarij finitur? operarum verò legatum mortuo eo, cui legatæ sunt operæ, ad hæredem transmittitur. num. 16. p. 196. vbi differentiæ ratio proponitur. -  Vsusfructus qui in seruis, & iumentis constituitur, an proprius vsusfructus sit. num. 17. ibid. -  Vsusfructus qualiter in vestimentis constitui possit. capit. 51. per totum. p. 196. -  Vsusfructus, ex Senatusconsulto, omnium rerum, quas in cuiusque patrimonio esse constat, legari, & constitui potest. num. 1. p. 197. -  Vsusfructus, & quælibet alia personalis, vel realis seruitus, vtrúm dicatur esse in bonis nostris, vel extra bona. num. 7. 8. & 9. p. 198. -  Vsusfructus appellatio immobilium continetur, n. 10. ibidem -  Vsusfructus in iis rebus, quæ vsu ipso consumuntur, quamuis de stricto iuris rigore constitui non posset, quia natura ipsarum rerum repugnat, quæ in abusu potiùs quàm in vsu consistit: tamen vtilitatis causâ, ex Senatusconsulto aliud receptum est. n. 1. p. 199. -  Et ratio redditur, quare Senâtusconsulti prouisio necessaria fuerit, & verba Iustiniani in §. constituitur, de vsufructu, dilucidè, & verè enucleantur, num. 1. & sequent. ibid. -  Vsusfructus nominum remedio cautionis vtiliter legari potest. num. 3. ibid. -  Earum rerum, quæ vsu consumuntur, quare Senatus verum vsumfructum non fecerit, sed per cautionem quasi vsumfructum constituerit? num. 4. ibid. -  Vsusfructus earum rerum, quæ non prorsus absumuntur, sed imminuuntur tantùm, & atteruntur, etiam ante Senatusconsultum constitui poterat. n. 5. ibid. -  Vsusfructus alius est proprius, alius improprius, cum Communi. num. 6. -  Vsusfructus formalis diuiditur in proprium, & improprium num. 7. ibid. -  Vsusfructús constitutio prohibetur alienatione prohibita. num. 3. p. 201. -  Vsusfructus vtrùm constitui possit in rebus Ecclesiasticis. num. 5. & 9. p. 202. -  Vsusfructus vtrùm siue licentia Regia constitui possit in terminis, & terris, quæ absque facultate Regia dari, alienarique prohibentur in l. 11. tit. 7. lib. 7. nouæ collections Regiæ, num. 38. p. 205. -  Vsusfructus certarum rerum cùm legatur, vsufructuarius minimè tenetur ad onus æris alieni soluendum. num. 1. p. 218. -  Item, si legatus est vsusfructus bonorum mobilium, & immobilium, vel partis eorum, num. 2. ibid. -  Et multò fortiùs si legatur res certa pleno iure proprietatis, & vsusfructus. num. 3. ibid. -  Vsusfructus quartæ, vel quintæ partis bonorum. aut quotæ hæreditatis, vel certæ partis hæreditatis, aut omnium bonorum cùm relinquitur, an vsufructuarius teneatur ad solutionem æris alieni? vide plenissimè. cap. 59. per totum, p. 218. & seqq. -  Vsusfructus omnium bonorum cùm relinquitur, quæ debeat ante omnium de corpore hæreditatis deduci? num. 26. p. 221. -  Vsusfructus omnium bonorum cùm legatur, vtrùm hæres deducere possit Quartam Falcidiam. c. 60. per totum, ibid. & seqq. -  Vsusfructus extinguitur multis modis, ex parte rerum, personarum, deficiente conditione, & tempore, num. 1. p. 223. -  Vel quinque modis amittitur, finitur duobus. n. 2. ibid. -  Vsusfructus morte vsusfructuarij finitur, & cum proprietate consolidatur. num. 3. ibid. -  Vsusfructuarij morte naturalis possessio finitur, quæ apud eum erat, & ciuilis possessio proprietarij ipso iure ad se trahit illam naturalem, quæ penes erat fructuarium. num. 7 p. 224. -  Vsusfructus mortuo vsufructuario cum proprietate consolidatur ipso iure, nec est necesse, quòd proprietario restitutio aliqua fiat. num. 8. -  Vsufructu finito, non obstante statuto, ex cuius dispositione possessio continuatur in hæredem, potest proprietarius propria authoritate recipere possessionem naturalem vsufructuarij, vt eam iungat ciuili, nec per hoc incidit in pœnam aliquam. num. 9. ibid. -  Vsusfructus sicut morte vsufructuarij finitur, sic & onus ipsi fructuario ratione vsusfructûs iniunctum, etiam quod videbatur vlteriùs durare ex verbis dispositionis. num. 10. ibid. -  Vsufructu finito, finiuntur & alimenta, quæ ex dispositione testatoris ab vsufructuario præftanda erant alicui, nec ab alio potest legatarius consequi illa, num. 10. 11. ibid. -  Vsusfructus cur morte vsufructuarij finiatur? vbi duplex ratio redditur, num. 13. -  Vsusfructus mortuo proprietario non finitur, sed durat quousque fructuarius viuit, num. 14. ibid. -  Vsusfructus inutiliter legatur, eùm morietur legatarius, seruitus verò prædialis sic potest iure legari num. 15. ibidem -  Vsusfructûs legatum inutile est, si fructuarius legauerit vsumfructum quem habet in re aliena; item si res, quarum vsumfructum tantùm obtinet simpliciter legauerit, cum Communi. num. 16. & num. 17. & 18. p. 225. -  Vsusfructûs legatum, etiam expressim perpetuò Reipublicæ, vel Ciuitati, aut Ecclesiæ relictum centum annis finitur. num. 19. ibid. -  Et de legato annuo tractatur. num. 20. ibid. -  Vsusfructus Fisco relictus, vtrùm centum annorum decursu finiatur. num. 21. ibid. -  Vsusfructus relictus Ciuitati, vel ciuibus, amitti potest non vtendo per modum, & tempus à lege constitutum, sed & quasi morte ciuitatis finiri potest, putà si hostile aratrum in eam ciuitatem inducatur, aut aliter ipsa intereat, num. 22. & num. 23. ibid. -  Vsusfructus relictus alicui pro se & hæredibus suis, vltra primum legatarij hæredem non extenditur. num. 25. pag. 226. vbi redditur. -  Et ratio textus in l. antiquitas, C. de vsufructu, redditur num. 25. & seqq. ibid. -  Vsusfructus ex voluntate testatoris transit de vna persona in aliam. num. 6. p. 227. -  Vsumfructum certi fundi, vel aliquorum bonorum si testator legauerit vxori sub conditione, si castè, & vidualiter vxerit, & post eius mortem, Titio: si vxor posteà secundas nuptias contraxerit, an statim debeatur Titio vsusfructus? num. 7. & seqq. ibid. & 228. -  Vsumfructum si testator vxori legauerit, si vidua permanserit, & si ad secundas nuptias transiuerit, eundem vsumfructum Titio reliquerit, an vxore ante nuptias secundas defuncta, Titio debeatur vsusfructus. num. 12 p. 228. -  Vsusfructus si relinquatur alicui, donec hæres, vel alter ad certam ætatem peruenerit; & eueniat, quòd hæres, vel alter ante eam ætatem moriatur, legatarius consequitur vsumfructum vsque ad tempus, vel ætatem præfinitam. num. 13. ibid. -  Vsusfructus ad certum tempus relictus, mortuo vsufructuario, ante tempus etiam finitur. num. 14. ibid. -  Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filiorum, verus & formalis vsusfructus dicitur. num. 15. pag. 231. -  Vsufructu filiofamilias relicto, vtrùm patri sola commoditas, an verò vsusfructus etiam quæratur? num. 16. & seqq. ibid. -  Et communis sententia refertur, & contraria Cini probatur. ibid. -  Vsusfructus solus, & non proprietas, cùm filiofamilias relinquitur, vtrùm teneatur pater fructus omnes ex eo perceptos, vel æstimationem eorum finito vsufructu restituere? num. 17. ibid. -  Et castrensis sententia improbatur. ibid. -  Et defenditur patrem in proposito nihil teneri restituere. num. 24. pag. 233. -  Vsusfructus si filiofamilias relinquatur hodie, vtrùm obseruari debeat decisio l. vltimæ, C. de vsufructu: & an vsusfructus duret in persona patris, mortuo filio? num. 25. ibid. -  Et Ioannis de Matienço, Emmanuëlis Mandez, atque aliorum traditiones nonnullæ in proposito nouiter, & verè taxantur. ibid. -  Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filiorum, quæ pleno iure filio acquiruntur, durat penes patrem, etiam filio defuncto: & de multis effectibus, remissiuè. num. 28. ibid. -  Vsusfructus regulariter non finitur nec amittitur per ingressum Religionis, Professione sequuta, sed in Monasterium transit, vt penes ipsum, pro vita duntaxat Monachi resideat, non in perpetuum; nam aliàs proprietas redderetur inutilis. num. 3. & 4. p. 234. -  Vsusfructus competens patri in bonis aduentitiis filiorum, extinguitur per ingressum Religionis, & Professionem factam à patre, ex sententia Martini Silimani, Cini, Saliceti, ac aliorum, quę ab Authore probatur. num. 8. & seqq. p. 235. -  Vsusfructus ex constitutione Iustiniani, duabus capitis diminutionibus, maxima, & media tantùm amittitur: olim tamen Pauli temporibus, & Vlpiani, amittebatur etiam capitis diminutione minima. n. 11. pag. 239. -  Vsusfructus ita demùm amittitur capitis diminutione, si iam constitutus est: cæterùm si ante additam hæreditatem, aut ante diem cedentem, quis capite minutus est, constat non amitti, num 12. ibid. -  Vsusfructus quare amittebatur olim omni capitis diminutione etiam minima, hodie verò maxima, & media tantùm amittatur? num. 20. p. 240. -  Et Anthonij Goueani ratio nouiter improbatur, & vera ratio redditur. num. 20. & 21. ibid. -  Vsusfructûs amittendi ratio, propter maximam, & mediam capitis diminutionem inducta, vtrùm hodie cessare debeat ex noua decisione Authent. sed hodie, C. de donat. inter. vbi Antonij Gomezij opinio taxatur. num. 23. ibid. -  Vsusfructus an perdatur per bannum? num. 28. p. 241. -  Vsusfructus, vt & cæteræ res, non vtendo amittitur, & iisdem modis retinetur, scilicet vtendo per se, aut per alium, num. 1. p. 242. -  Et redditur ratio, quare non vtendo amittatur, num. 4. ibid. -  Vsusfructus amittitur, si fructuarius rei mobilis olim anno, vel hodie triennio vsufructu vsus non est, aut si rei immobilis vsufructu olim biennio, & hodie decennio inter præsentes, aut vicennio inter absentes vsus non est, vel vsus est alio modo, quàm quo constitutus vsusfructus est. num. 3. ibid. -  Pro vsufructu competens actio, noua Imperatorum constitutione quo tempore tollatur? num. 15. 16. 17. pag. 244. -  Vsusfructus qua ratione præscribatur ad instar immobilium, & titulum requirat? num. 14. ibid. -  Pro vsufructu actio personalis competens quanto tempore durare debeat de iure huius Regni, ex decisio l. 63. Tauri, quâ omnis personalis actio viginti annorum spatio finitur. num. 18. ibid. -  Vsusfructus constitutus, qualiter non vtendo de iure Regio amittatur. vbi l. 24. tit. 31. partit 3. in versiculo, otro si dezimos, expenditur, agitúrque, vtrùm in seruitutibus personalibus, & realibus de iure Canonico requiratur tantùm negligentia non vtentis; an verò bona fides etiam necessaria sit: & Gregorij Lopez opinio taxatur. num. 19. & seqq. ibid. -  Vsusfructus pro parte amittitur, & pro parte non vtatur, & pro parte sic num. 24. p. 242. -  Vsusfructus rerum mobilium, & se monentium, quanto tempore non vtendo amittatur, num. 27. ibid. -  Vsusfructus Ciuitati, Aut Ecclesiæ relictus, quanto tempore non vtendo amittatur? num. 28. ibid. -  Vsusfructus alternis annis relictus. qualiter non vtendo amittatur? num. 30. & 33. ad finem. ibid. -  Vsusfructus si constituatur ab eo, qui dominus non est, & fructuarius titulo, & bona fide per legitimum tempus decem, vel viginti annorum vtatur, etiam nulla interueniente scientia, & patientia aduersarij præscribitur, & acquiritur ius vsusfructus aduersùs dominum proprietatis, num. 1. & seqq. p. 246. -  Vsusfructus acquiri non potest, cùm sit res incorporalis ex sententia Glossæ, quæ probatur, & declaratur. num. 10. & seqq. p. 247. -  Vsusfructus cessione in iure, qualiter amittatur, num. 1. 2. & 3. p. 248. -  Vsusfructus si extraneo cedatur quare nihil agi dicatur. num 4. 21. & seqq ibid. & p. 252. -  Vsusfructus cùm venditur, vtrùm ius ipsum vsusfructus, an commoditas tantùm vendi intelligatur? num. 17. pag. 251. -  Et absoluta, & vera traditur resolutio: quorumdam traditions confutantur, & res ista meliùs, quàm hactenus explicatur. ibid. -  Vsusfructus quare vendi possit extraneo, cedi verò non possit. num. 19. p. 252. -  Et communis Neotericorum ratio probatur. ibid. -  Vsusfructus amittitur, & cum proprietate consolidatur, cùm extraneo ceditur, ex sententia Neotericorum quorundam. num. 21. ibid. -  Contrà ex sententia Glossæ, & aliorum, quæ ab Authore probatur, num. 22. ibid. -  Et pro ea fortiter, ac concludenter ponderatur text. in §. finitur, Institut. de vsufructu. num. 23. ibid. -  Vsusfructus locari potest, idque latissimè explicatum remissiuè. num. 26. p. 253. -  Vsufructus, vtrum alienari possit per vsufructuarium? cap. 69. per totum, p. 254. & seqq. -  Vsusfructus sicut vendi, & locari potest, vtrùm sic obligari, pignoríue, aut hypothecæ dari possit? n. 1. ibid. -  Vsusfructus obligari, pignoríue siue hypothecæ: dari potest à domino proprietatis, quamuis de hoc altercatum fuerit; & de ratione altercationis, remissiuè. num. 4. ibid. -  Vsusfructus ex causa pignoris creditori constitutus à domino proprietatis, vtrùm sit verus, & formalis vsusfructus. num. 5. ibid. -  Vsusfructus pignori, hypothecæue dari potest ab vsufructuario. num. 6. ibid. -  Vsufructus si vendatur per creditorem, vigore pignoris & hypothecæ in eo constitutæ, ex hoc non amittitur, nec ad proprietatem reuertitur. numero 8. ibid. -  Vsusfructus pignori datus tamdiu durat, quandiu vsufructuarius viuti; eóque mortuo pignus extinguitur. num. 9. ibid. -  Inter vsumfructum, & seruitutes vrbanas, ac rusticas, in proposito vera differentiæ ratio proposita, n. 36. pag. 257. -  Vsusfructus amittitur acquisitione proprietatis, idest, si fructuarius proprietatem acquisierit, quæ res Consolidatio appellatur, & Confusio. num. 7. p. 258. -  Vsusfructûs alia causa est, quàm seruitutis prædiorum quoad confusionem: & de ratione differentiæ. num. 9. ibid. -  Vsusfructus confusione extinguitur si sub conditione proprietate relicta, fructuarius hæres institutus fuerit, prout explicatur, num. 11. ibid. -  Et l. sì fructuarium, 7. ff. de manumissis testamento, vera ratio redditur. ibid. -  Vsusfructus distat à seruitutibus vrbanorum prædiorum, & rusticorum, cùm hærede instituto eo, cuius prædio prædium hæreditarium seruit, prædium hæ reditatium, vel eius prædij proprietas sub conditione legatur alij. num. 12. p. 259. -  Vsusfructus rei mutatione extinguitur, & cum proprietate consolidatur. num. 1. ibid. -  Quod procedit, quando domus, vel res, super qua consistit vsusfructus, in totum extinguitur; secus tamen, si pars aliqua rei remaneat, quia per partem remanentem, vsusfructus totus retinetur. num. 2. & 3. p. 260. -  Et verba l. 25. tit. 31. part. 3. in id ponderantur. ibid. -  Vsusfructûs adeò rei mutatione extinguitur, vt nec areæ vsusfructus debeatur. num. 5. ibid. -  Vsusfructus rei mutatione semel extinctus, non reuiuiscit, etiam rebus fructuariis denuò erectis. num. 6. ibid. -  Vsusfructus fundi, vel domus, vel bonorum mobilium, & mobilium, si alicui relinquatur, & posteà fundus, vel domus ab altero reematur vigore pacti tempore vendicationis celebrati, vtrùm vsufructuario rei sic emptæ pretium pertinere debeat? num. 8. ibid. -  Vsusfructus stabilium si alicui legatus sit, stabiliáque ex necessitate vendantur; an vsusfructus extinguatur. num. 9. ibid. -  Vsufructu vniuersorum, aut omnium bonorum relicto, etiamsi res aliqua quocunque modo perierit; areæ tamen vsusfructus retinetur. num. 11. ibid. -  Et redditur vera ratio l. quoties, 41. §. vniuersorum, ff. de vsufructu. ibid. -  Vsusfructus mobilium, & immobilium, vel immobilium tantùm, cum relinquitur, vtrùm procedat decisio textus in d.l. quoties, §. vniuersorum, ff. de vsufructu. num. 12. ibid. -  Et Petri Surdi resolutio in cons. 26. num. 11. lib. 1. nouiter expenditur, & probatur per Authorem. ibid. -  Vsusfructus ædium retinetur, quandiu quælibet portio superficiei manet, quia tunc ædes saluæ sunt aliqua ex parte; superficie autem in totum sublata, vsusfructus non retinetur, quia saluæ non sunt ædes: id enim non est saluum, cuius pars integralis desideratur. num. 14. pag. 261. -  Vsusfructus, & pignus quare in proposito distinguantur. num. 20. ibid. -  Vsusfructus, Pignus, & Dominium quando extinguantur, si res transeat in aliam materiam, vel formam? remissiuè. num. 21. ibid. -  Vsufructu fundi legato, si villa diruta sit, vsusfructus non extinguitur, quia villa fundi accessio est. n. 24. pag. 262. -  Idque procedit, etiamsi villæ vsusfructus datus sit. num. 25. ibid. -  Vsusfructus vineæ, vtrùm excisâ vineâ pereat? item areæ vsusfructus an extinguatur, si posteà in eâ vinea instituatur: denique relicto areæ vsufructu, vt tollatur vinea, vtrùm remaneat vsusfructus in area? remissiuè. num 26. ibid. -  Vsufructu finito, proprietarius non tenetur stare colono vsufructuarij, sed potest expellere illum, vt latiùs explicatur. num. 17. p. 264. -  Vsusfructûs locatio an extinguatur ex parte conductoris, per mortem ipsius? remissiuè. num. 20. p. 265. -  Vsusfructus, siue res fructuariæ simpliciter, atque indistinctè locari possunt ab vsufructuario. num. 1. pag. 266. -  Nec distinguendum inter commoditatem, aut ius vsusfructûs, contra Caualcanum. num. 2. ibid. -  In locatione vsusfructûs, aut rei fructuariæ, quæ fit per vsufructuarium, vtrum proprietarius cæteris aliis conducere volentibus præferendus sit? num. 3. p. 267. -  Vsusfructus inter immobilia non conputatur. num. 22. pag. 268. -  Vsusfructus cum venditur, vtrùm locum habeat retractus iure sanguinis, vel ratione communionis? num. 28. & multis seqq. ibid. -  Vsusfructus, & possessionis, seruitutis etiam, & vsus dominium dici. num. 43. p. 275. -  Vsusfructus consolidatus cum proprietate, vtrùm ex causa lucratiua obuenire dicatur, etiamsi originalis titulus proprietatis fuerit onerosus. num. 1. & seqq. pag. 275. -  Vsusfructus consolidatus nudæ proprietati mariti constante matrimonio, vtrùm debeat communicari cum vxore? num. 3. ibid. -  Vsusfructus cùm accedit proprietati dotali, vel alteri cuicumque per consolidationem, an efficiat, vel constituat nouam rem? num. 5. ibid. -  Et Petri de Peralta resolutio probatur. ibid. -  Vsufructuarius. -  Vsufructuarius, & bonæ fidei possessor aliquando differunt. num. 38. pag. 5. -  Vsufructuarius si non vtatur, & fruatur arbitrio boni viri, aut diffentes, in quibus vsumfructum habet aufertur ei ius vsusfructûs, & per proprietarium expelli potest. num. 101. p. 34. -  Vsufructuarius debilius ius habet in vsufructu, quàm emphyteuta in emphyteusi: idque multis probatum, num. 17. per totum, p. 47. -  Vsufructuarius habet ius in rem. num. 19. ibid. -  Et re fructuaria iure suo vtitur & fruitur, siue ex seipso fructus percipit ex fundo. num. 20. ibid. -  In conductore verò contrà statuitur. num. 21. & 22. ibid. -  Vsufructuarius à superficiario distinguitur. n. 25. ibid. -  Vsufructuarius quo iure, siue qua action ad vsumfructum consequendum agere possit? num. 1. p. 48. -  Vsufructuario actio personalis ex testamento datur, per quam petit rem sibi dari, non tantùm tradi. num. 6. pag. 49. -  Et explicatur, quando hæres intelligatur dare in legato vsufructûs. num. 7. ibid. -  Vsufructuario interdictum adipiscendæ possessionis competit. num. 8. ibid. -  Vsufructuario in rem actio, aut vendicatio datur. num. 9 ibid. -  Et praxis ponitur, qua vsufructuarius vti debet in actione Confessoria, & Negatoria. num. 10. ibid. -  Vsufructuario hypothecaria adio competit pro rei legatæ vsufructu, ex sententia Borgnini Caualcani, quæ nouè improbatur per Authorem. Num. 12. & seqq ibid. -  Vsufructuarius habet actionem contra hæredem propter retardatam hærereditatis aditionem dolo commissam. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius, siue particularis certæ rei, siue vniuersalis omnium bonorum non potest possessionem accipere nisi à manu hæredis, vel proprietarij; aliàs omne ius amittit. num. 26. p. 50. -  Vsufructuarius naturaliter possidet nomine proprio, sibí que, & non domino, fundum, aut rem in qua vsumfructum habet. num. 28. ibid. -  Vsufructuario spoliato, Interdicto Recuperandæ possessionis succurritur, vt ante omnia restituatur. num. 29. pag. 51. -  Vsufructuario violenter spoliato succurritur remedio constitutionis legis, si quis in tantam. C. vnde vi. num. 32. ibid. -  Vsufructuario Interdictum Vti possidetis conceditur. num. 33. ibid. -  Vsufructuarius naturaliter non possidet, sed tantùm detinet rem, ex sententia quamplurium. num. 36. ibid. -  Et illorum fundamento reducenda sunt ad ea, quæ in vnum congessit Iason, optimèque, & concludenter omnibus satisfactum per eundem. num. 38. ibid. -  Vsufructuario pro vendicanda seruitute debita prædio fructuario vendicatio vtilis datur ex sententia quorundam, quæ cum multis aliis ab Authore improbatur. num. 14. & seqq. pag. 53. -  Vsufructuarius suo nomine vendicare seruitutes debitas prædio fructuario minimè potest, sed nomine domini, vel procuratorio nomine rectè potest cum Ioanne, & Bartolo, quod probatur per Authorem. num. 20. p. 54. -  Vsufructuarius, cui titulo legati relictus est vsusfructus, quo remedio consequatur legatum, si post mortem eius, aut aliter sic fuerit alius hæres institutus, vt viuente fructuario adire hæreditatem non possit. num. 16. p. 58. -  Et noua traditur Authoris consideratio, frustrà, & inutiliter laborare Doctores quamplures quærentes remedium, quo possit fructuarius consequi legatum in proposita specie. num. 32. p. 59. -  Vsufructuarius paratus cauere, & satisdare, volènsque legatum consequi, si id non fecerit propter defectum hæredis, vel personæ, cui satisdationem præstaret, vel quia hæres noluit illam accipere, aut malitiosè distulit hæreditatem adire, ab eo tempore fructus lucratur. 19. p. 18. -  Vsufructuario, à quo tempore debeantur fructus rei legatæ de iure communi, & Regio? num. 20. & 22. ibid. -  Vsufructuarius, cui relinquitur vsusfructus omnium bonoram, alio hærede instituto post mortem eius, cauere tenetur, & Inuentarium conficere. num. 35. pag. 60. -  Vsufructuarius duas cautiones præstare tenetur circa rem fructuariam. num. 1. p. 78. -  Vsufructuarius cauere tenetur etiam in rebus, quæ in abusu consistunt, & vsu, aut tempore consumuntur. num. 3. ibid. -  Vsufructuarius Inuentarium tenetur conficere, & qualiter, & quate. num. 4. ibid. -  Vsufructuario remitti non potest per testatorem cautio Prætoria de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri, quæ ab illo hæredi præstanda est. num. 1. p. 80. -  Nec etiam ex licentia Principis. num. 2. ibid. -  Siue tacitè, aut per indirectum. num. 3. ibid. -  Et hæres non tenetur pro fideiussore vsufructuarij pauperem, siue deploratæ fortunæ hominem recipere, etiam ex mandato testatoris. num. 4. ibid. -  Vsufructuario remitti non potest per testatorem cautio prætoria de vtendo, & fruendo arbitrio boni viri: etiam per viam conditionis, pœnæ, vel translationis. num. 5. ibid. -  Et hæredes non prohibentur ab vsufructuario cautiones vsusfructus petere, etiamsi testator disposuerit, vt ipsi hæredes vsufructuarium nullà molestia afficiant. num. 6. pag. 81. -  Vsufructuarius cauere tenetur, non obstante hæredis, vel proprietarij promissione, quod liberè illum vtifrui patientur, nec aliquam molestiam inferent. num. 7. ibid. -  Et prohibitio testatoris, aut promissio hæredum, quòd hæredes ipsi non inferent molestiam aliquam vsufructuario, intelligitur de molestia iniusta, non autem de iusta, & legitima, & etiam de molestia, quæ venit præter naturam rei, non autem de illa, quæ ex ipsa proficiscitur. num. 8. & 9. ibid. -  Vsufructuario sicut remitti non potest cautio in rebus immobilibus, in quibus propriè cadit vsusfructus; ita nec in rebus, in quibus propriè non constituitur vsusfructus. num. 12 & 13. ibid. -  Vsufructuario inter viuos, aut in testamento per viam contractûs remitti potest cautio. num. 14. & 15. ibid. -  Et hæres postquam successit, remittere potest vsufructuario cautionem, ex recepta, & veriori sententia. num. 16. ibid. -  Vsufructuario remitti non potest per testatorem confectio Inuentarij, quæ dicitur antecedens necessarium ad ipsam cautionem, quia nisi de rebus fieret Inuentarium, de illis constare non posset, perirétque proprietas, & illius iurium probatio. num. 17. ibid. -  Idque procedit, etiamsi pœna adiiciatur. num. 18. p. 82. -  Vsufructuarius non debet conficere Inuentarium secundùm formam legis finalis, C. de iure deliberandi, sed sufficit aliqua descriptio, cum remissa est per testatorem confectio Inuentarij. num. 19. ibid. -  Et etiam si remissa non fuerit, ex sententia aliorum, quæ probatur, & explicatur per Authorem. num. 20. ibid. -  Vsufructuarius recusare non potest, quin rerum, quarum vsusfructus ei relictus est, descriptionem, seu instrumen faciat secundùm earum qualitates. n. 21. ibid. -  Vsufructuario quare cautio de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, & de restituendis rebus finito vsufructu, atque Inuentarij confectio remitti non possit per testatorem? num. 22. & seqq. vsque in finem capitis, ibid. & pag. 83. -  Vsufructuarius, si petat res hæreditarias sibi tradi, exceptione potest per hæredem repelli, donec cautionem idoneam præstet. num. pag. 84. -  Vsufructuarius si satisdare recuset, hæres non absoluitur simpliciter, sed condemnatur ad tradendum sub conditione, si fructuarius satisdet. num. 6. ibid. -  Vsufructuarius rem possidens, facit fructus suos, etiam ante satisdationem. num. 9. ibid. -  Vsufructuarius, si possidente proprietario cautionem non offerat, nec ipsum proprietarium interpellet, fructus suos non faciet. n. 10. pagina 85. -  Idèmque dicendum, si res sit penes tertium sine culpa proprietarij, & sine oblatione satisdationis ex parte fructuarij: tunc enim fructus, qui euinci poterunt ab illo tertio, ad vtilitatem proprietarij cedent. num. 11. ibid. -  Vsufructuarius non satisdans, post cautionem, vel satisdationem ab eo petitam, non facit fructus suos, etiamsi rem possideat; quia eo ipso constituitur in mala fide. num. 12. ibid. -  Vsufructuarij mora in satisdando, post cautionem, vel satisdationem petitam, quoad fructus etiam perceptos, nocet illi. num. 13. ibid. -  Vsufructuarius non dicitur esse in mala fide, aut in mora non cauendi, vel inuentarium conficiendi, quousque interpelletur per hæredem, & ab eo petita fuerit cautio: quia ipse non tenetur satisdationem offerre, sed tantùm moram non facere hæredi petenti illam; & consequenter si rem possideat, suos faciet fructus, etiam ante cautionem, & inuentarij confectionem. num. 14. ibid. -  Vsufructuarius quando dicatur vitiosè, quando etiam legitimè possidere, vt ante cautionem fructus faciat suos vel non. num. 15. ibid. -  Et communis distinctio refertur. num. 16. & 17. ibid. -  Vsufructuarius ante cautionem præstitam, ita demùm fructus suos facit, si adeptus est possessionem hæreditariarum rerum bona fide, hoc est, de manu hæredis; secus si occupauit illam propria authoritate. num. 18. p. 86. -  Nec id vitium purgatur ex scientia, vel taciturnitate hæredis, vel proprietarij. num. 19. ibid. -  Vsufructuarius in his rebus, quæ vsu consumuntur, non facit fructus suos nisi post cautionem datam, & perceptos tenetur restituere. num. 24 ibid. -  Vsufructuarius possidens res, quæ vsu consumuntur, facit fructus suos etiam ante cautionem, contra Communem. num. 28. p. 87. -  Vsufructuarius cauere debet, siue satisdare, tam in vsufructu immobilium, & aliorum, in quibus propriè cadit vsusfructus, quàm in vsufructu mobilium, vel eorum quæ vsu ipso consumuntur, aut tempore minuuntur, & deteriorantur. num. 1. ibid. -  Vsufructuarius in his rebus, quæ vsu non consumuntur, siue mobiles sint, sine immobiles, cauere debet de vtendo, & fruendo arbitio boni viri, déque rebus ipsis, prout extabunt, finito vsufructu restituendis. num. 4. pag. 88. -  Vsufructuarius dominium consequitur, & proprietatem rerum mobilium, quæ consumuntur, & seruando seruari non possunt, cùm in hoc dentur illi, vt eius fiant; siue res ipsæ æstimatæ fuerint, siue non: dummodò si æstimatio omissa fuerint, ab vsufructuario satisdatum sit de tantundem in genere restituendo, eiusdem qualitatis, & bonitatis. num. 6. ibid. -  Vsufructuarius pecuniæ, qualiter cauere debeat? num. 7. ibid. -  Vsufructuarius earum rerum, quæ vsu ipso consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, alternatiuè cauere debet, vel easdem eiusdem qualitatis in genere suo, restituere, vel earum æstimationem, ex communi sententia. num. 13. p. 89. -  Vsufructuarius sponte cautionem proprietario præstans de restituendo finito vsufructu, æstimationem rerum etiam quæ vsu consumuntur, & functionem in genere suo recipiunt, potest ad ipsam æstimationem præcisè compelli, etiam ex mente communis sententiæ. num. 19. p. 90. -  Vsufructuarius qualiter cauere debeat in his rebus quæ vsu ipso consumuntur, sed functionem in genere suo non recipiunt. num. 20. ibid. -  Vsufructuarius rerum, quæ longissimo tempore consumuntur, qualiter cauere debeat? num. 34. p. 91. -  Vsufructuarium hæredi siue proprietario cauere debere certissimum est num. 1. p. 92. -  Cùm autem leges nostræ variè loquantur, sæpe enim appellat Cautionem, aliquando verò Satisdationem, quæ sunt diuersa: nam cautio illa intelligitur, quæ fit per nudam repromissionem absque fideiussoribus & pignore, vt est Iuratoria, quæ ob id vocatur nuda satisdatio autem accipitur pro ea, quæ est suffulta fideiussoribus vel pignore: dubitari solet, cuiusmodi debeat esse cautio vsufructuarij. num. 2. 3. 4. & 5. ibid. -  Vsufructuaria cautio hæredi, vel proprietario præstanda, non debet esse nuda, sed cum fideiussoribus. num. 6. ibid. -  Vsufructuarius idoneè cauere debet hæredi, vt sit illi satis prospectum in eum casum, quo vsusfructus finiatur. num. 7. ibid. -  Et cautio idonea dicitur quæ fit datis fideiussoribus, vel pignore. num. 8. p 93. -  Vsufructuarius si ob paupertatem, vel aliam difficultatem, idoneos fideiussores inuenire non possit an idcircò vsufructu priuandus sit, hærèsue qui exigit cautionem ab eo, contentus esse debeat iuratoria cautione, ita ut eâ præstitâ fructuarius vtifrui possit, & fructus suos faciat. num. 9. & seqq. p. 93. & 94. -  Et diuersæ sententiæ proferuntur & resolutio Authoris traditur. num. 21. p. 94. -  Vsufructuarius etiam si offerat generalem bonorum hypothecam, adhuc cauere tenetur. num. 12. p. 95. -  Vsufructuarius possessione adepta, & cautione præstita, siue ante cautionem possidendo legitimè vti & frui tenetur arbitrio boni viri, & iuxta modos à iure præscriptos. num. 1. p. 97. -  Vsusfructuarius re fructuaria iure suo vtitur, & fruitur. num. 2. ibid. -  Sic vt dicatur sua authoritate frui, & per manus suas. num. 3. ibid. -  Tenetur tamen in his rebus, in quibus vsumfructum habet, maximam curam, custodiam, & diligentiam adhibere, & facere omnia, quæ diligentissimus paterfamilias facere posset, & deberet, & prædictas res diligenter colere, & laborare, & dolus malus, & dissipatio omninò ab co abesse debet. num. 4. ibid. -  Vsufructario censetur demandata custodia rei, & iurium, tam in iudicio quàm extrà. num. 5. ibid. -  Vsufructuarius censetur procurator in rem suam, & habere mandatum generate; ex communi sententia. num. 6. ibid. -  Vsufructuarius non dicitur procurator in rem suam: non tamen negandum est, esse procuratorem, & agere posse nomine domini, ex sententia quorumdam Recentiorum num. 7. ibid. -  Vsufructuarius procurator dicitur in rem suam in his, quæ respiciunt vsumfructum, & agere potest proprio nomine absque mandato proprietarij: in his verò, quæ proprietatem recipiunt, non potest sine mandato, nec dicitur procurator in rem suam, ex sententia aliorum num. 8. ibid. -  Quæ nouè, verè tamen, & concludenter impugnatur, & resolutio Authoris traditur. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius ad vsumfructum consequendum contra hæredem & alium quemcumque agere potest absque mandato hæredis, vel proprietarij tanquam procurator in rem suam. num. 10. ibid. -  Vsufructuarius in his, quæ respiciunt vsumfructum, dicitur procurator in rem suam, & proprio quidem nomine absque mandato hæredis, vel proprietarij agere potest. num. 11. ibid. -  Vsufructuarius regulariter loquendo, siue respectu ipsius rei fructuariæ, non dicitur propriè procurator in rem suam, siue procurator generalis, sed quoad quædam, videlicet, quæ recipiunt custodiam, defensionem, administrationem, & conseruationem rei. & iurium eius. num. 12. p. 98. -  Vsufructuarius si negligens fuerit circa prædicta, ad interesse tenetur. num. 13. ibid. -  Vsufructuarius conseruare tenetur iura pertinentias, & seruitutes debitas proprietati seu fundo fructuario, & si permiserit eas amitti, vsucapi, vel scribi, ad interesse tenetur. num. 14. ibid. -  Vsufructuarius si non denunciauerit, cùm potuerit, proprietario probabiliter ignoranti periculum rei aut aliud necessariò fiendum, & damnum sequatur, tenebitur ipsi proprietario ad interesse, & damnum num. 15. ibid. -  Contra vsufructuarium viuentem sicut agi potest pro damno dato in rebus fructuariis; ita etiam potest contra eius hæredes, postquam ipse est mortuus. n. 16. ibid. -  Vsufructuarius non solùm de dolo, lata, leuíque culpa tenetur, sed etiam de leuissima. num. 17. ibid. -  Et Cephalus in cons. 663. num. 15. lib. 9. in proposito nouè notatur per Authorem. num. 18. ibid. -  Vsufructuarius dicitur in culpa esse saltem leuissima, si tantam non præstiterit diligentiam circa res fructuarias, quantam diligentissimus quisque rebus suis, imò maiorem. num. 19. ibid -  Vsufructuarius vti & frui arbitrio boni viri adeò tenetur, vt nihil perniciem, aut damnum proprietatis facere possit. num. 1. pag. 99. -  Sed illius conseruationi, & vtilitati tanquam bonus paterfamilias prospicere debet. num. 2. ibid. -  Vsufructuarius si non vtatur nec fruatur arbitrio boni viri, siue malè se habuerit circa res fructuarias, vel deteriorando illas, aut arbores fructiferas incidendo; vtrùm expelli possit per proprietarium, vt ius vsusfructûs amittat & pro damno etiam illato teneatur, an verò ad interesse tantum cum eo agi possit, sed vsufructu priuari non debeat. num. 3. ibid. -  Vsufructuarius in quæstione superiori expelli non debet, sed ad interesse tantùm tenetur ex sententia quorumdam. num. 4. ibid. quæ improbatur. num 6. & seqq. -  Vsufructuarius cùm caueat de vtendo & fruendo arbitrio boni viri, aliquibus videtur, quod propter rei deteriorationem expelli non debeat, vt ius vsusfructûs amittat, sed ad interesse tantùm teneatur, & ad pœnam in stipulatione comprehensam. num. 7. ibidem -  Qui tamen dicipiuntur, prout eodem loco resoluitur, num. 11. & 12. p. 100. -  Vsufructuarius non vtens, & fruens arbitrio boni viri, vel res fructuarias deteriorans, aut virides, & fructiferas arbores incidens expelli potest, & ius vsusfructûs amittit ex veriori, & communiori sententia, quæ & iure, & ratione fulcitur, & contrariæ opinionis fundamentis respondetur. num. 9. 10. & seqq. pag. 99. -  Vsufructuarius quotiescunque, quia non vtitur & fruitur arbitrio boni viri, vel propter rei deteriorationem. aut arborum incisionem, expelli potest, & iure vsusfructûs priuari damnum quoque resarcite tenetur. num. 13. p. 100. -  Vt de conductore, qui malè versatur in re conducta, & de emphyteuta dici solet. num. 14. ibid. -  Vsufructuarius propter arborum incisionem, vel rei deteriorationem expelli potest, & iure vsurfructûs priuari iure ipso satis expressum contra nonnullos. num. 15. ibidem -  Vsufructuarius, vt propter rei deteriorationem, vel arborum incisionem dat ab vsufructu, quæ & qualis deterioratio necessaria sit, & Iudicis arbitrium quòd multum valeat in hac re. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius, quòd malè versatus fuerit, aut non vsus arbitrio boni viri circa res fructuarias, ex quibus deprehendi possit? num. 18. ibid. -  Vsufructuarij dolo, vel culpâ, vtrùm præsumi debeat, quòd rei deterioratio contigerit, & onus probandi an ipsi, vel proprietario incumbat? remissiuè. num. 19. ibid. -  Vsufructuarius, Emphyteuta, & Conductor, quamuis ob modicam rei deteriorationem expelli non debeant, tenentur tamen dominis damnum, siue interesse integrè resarcire. num. 20. ibid. -  Vsufructuarius, si loco arborem cæsarum alias substituat, an debeat cessare amissio iuris propter deteriorationem incursa. ibid. -  Vsufructuarius an boni viri arbitrio vsus fuerit, colligendum est ex his, quæ testator solitus erat facere. num. 6. p. 101. -  Quod tamen limitari debet, nisi testator, quia nolebat, non vteretur re, ad eum, ad quem naturaliter erat destinata vsum; tunc enim ad rei naturam, & boni patrisfamilias rationem vsusfructûs exigi posset. num. 7. ibid. -  Vsufructuarius, qui in rebus fructuariis se habuerit eo modo quo dominus proprietatis se habere solitus erat, videtur vsus arbitrio boni viri, nec res deteriorasse. num. 9. p. 102. -  Vsufructuarius arbitrio boni viti vti non videtur, qui contra solitum testatoris vsum re fructuaria vtitur, aut modum illius non seruat. num. 5. p. 101. -  Vsufructuarius videtur arbitrio boni viri vtifrui, si se gerat circa res fructuarias, vti dominus proprietatis se genere solitus erat ordinariè, aut frequenter, non extraordinarie, vel aliquando tantùm. num. 16. p. 102. -  Vsufructuarius vtitur re fructuaria pro vsu destinato, proprietario inuito num. 19. ibid. -  Vsufructuarius, qui non colit solicitè agrum, siue terras arari, & laborari solicitè non curat; nec cadit ab vsufructu, nec aliquo interesse, siue damnum, proprietario tenetur, ex sententia Ioannis Cephali. num. 1. p. 103. -  Quia prædicta facere, pertinet ad commodum fructum qui ad vsumfructuarium spectant, nec proprietariorum interest terras non fuisse cultas, ex sententia eiusdem Cephali. num. 2. ibid. -  Quæ tamen, aut magno non caret scrupulo, aut ita indistinctè, & simpliciter intelecta vera esse i potest. num. 3. ibid. -  Quod ratione, iure, & quamplurimorum authoritate demonstratur apertè. num. 4. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius ad culturam rei fructuariæ compelli potest sicut conductor; aliàs tenetur, & dicitur in calpa leui, non colendo num. 5. ibid. -  Vsufructuarius cogi potest à proprietario vt rem rectè colat, nisi velit priuari fructibus. num. 6 & 7. ibid. -  Et in id ponderatur l. 22. tit. 31. part. tertia. num. 7. ibid. -  Vsufructuarius ex sententia communi diligenter debet & ad vsum boni patrisfamilias res fructuarias colere, & laborare aliàs expelli potest, & iure vsusfructûs priuari. num. 8. ibid. -  Vsufructuarius, ex sententia Baldi, non potest omittere culturam, sed cogitur ad eam, quia res inculta deterioratur. num. 9. ibid. -  Ad vsufructuarium spectat rem ruinosam reficere, & manu tenere, ex sententia Baldi. num. 10. ibid. -  Et explicatur, id intelligendum esse si refectio modicâ expensâ fieri possit, & præsentem vtilitatem contineat; secus si magnam expensam requirat, & perpetuam vtilitatem contineat. num. 12. ibid. -  Vsufructuarius, an debeat colere, necne res fructuarias, ex natura ipsarum diiudicandum, & pro explicatione præcedentium, & consultationis Cephali in cons. 653. num. 18. lib. 5. noua, & vera concordia adducta. num. 11. ibid. -  Vsufructuarius, etiam inuito proprietario res fructuarias reficere potest, & cætera facere, quæ pertinent ad culturam; quamuis vltra culturam, aut refectionem ampliare, vel detrahere non possit. num. 13. ibid. -  Vsufructuarius, qui malè versatur in vna re, an cedat à commodo totius vsufructus; etiam alienarum. rerum. cap. 24. per totum, p. 104 & seqq. -  Vsufructuarius arbores fructiferas incidere non potest, aliàs ius vsusfructus amittit, & ad interesse etiam damni, & deteriorationis tenetur. num. 1. p. 107. -  Idemque ius in emphyteuta obseruatur, & in colono, vel conducto re. num. 2. & 3. ibid. -  Vsufructuarij, coloni, emphyteutæ, & similium facto, & culpa, in dubio arborum incisio, & quodlibet aliud damnum obuenisse præsumitur. num. 4. ibid. -  Vsufructuarius, emphyteuta, colonus, & similes, circa omnem pœnam incidere possunt arbores fructiferas ad vsum destinatum. num. 6. ibid. -  Vsufructuarius, emphyteuta, colonus, & simi'es incidere possunt arbores fructiferas pro separatione fundi, ex sententia multorum. num. 7. ibid. -  Contrà tamen deciditur, & hæc pars contra communem meliùs, quàm adhuc comprobatur. num. 21. p. 109. -  Id tamen temperatur, vt possit arbores aridas, siccas, & vetustas excidere. num. 22 ibid. -  Vsufructuarius non potest mutare formam rei fructuariæ, etiam in aliam vtiliorem. num. 10. p. 108. -  Vsufructuarij potentius ius habent in vsufructu, quàm colonus, & conductor in re conducta. num. 14. ibid. -  Vsufructuario emphyteutæ, colono, & similibus non licet arbores fructiferas incidere, etiam vbi fundus ex incisione fieret fructuosior, contra nonnullos. num. 16. ibid. -  Vsufructuarius, & emphyteuta an excusantur, si loco arborum excisarum, alias substituant, & plantent, & qualiter, & quo tempore fieri debeat substitutio, vt illos excusare possit. num. 27. & tribus seqq. ibid. -  Vsufructuarius an possit. num. 27. & tribus seqq. ibid. -  Vsufructuarius an possit incidere arbores cæduas, quæ breui, aut non breui tempore renascuntur, & quæ citò, aut breuiter non nascuntur, an dici possint cæduæ vt in fructu reputari debeant? num. 26. p. 109. -  Vsufructuarius an possit incidere arbores grandes in in sylua cædua existentes. num. 27. p. 110. -  Vsufructuarius cædere potest indistinctè syluam cæduam, vsque ad radices. num. 28. ibid. -  Vsufructuarius in cædendo syluam cæduam, an teneatur obseruare modum, & consuetudinem testatoris? num. 29. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius ex sylua non cædua, vtrum possit arbores incidere? num. 38. p. 111. -  Et materia l. ex sylua, 11. ff. de vsufructu, remissiuè tractatur. ibid. -  Vsufructuarius ex sylua non cædua, an possit arbores incidere, quoties aliàs inutile legatum esset, num. 39. & 40. ibid. -  Et Petri de Barbosa mens explicatur. ibid. -  Vsufructuarius, vt ius vsusfructus amittat, & remoueri possit, tria interuenire necesse est. num. 11. p. 112. -  Vsufructuarius gregis, ex fætibus locum demortuorum capitum, an & quando substituere teneatur, & si non habeat vnde ex fætitibus possit, an aliunde substituere debeat? num. 11. & seqq. p. 113. -  Vsufructuario cauetur de damno infecto & eius causâ minuitur in possessionem ædium non cauentis. num. 9. p. 133. -  Vsufructuario vtrùm nomen Domini conueniat, siue an vsusfructus dominium dici possit. num. 16. ibid. -  Et l. qui vsumfructum, 3. ff. si vsusfructus petatur, declaratur. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius sic rebus vti, fruique tenetur, vt substantiam rei neque immutet, neque corrumpat sed saluam potiùs, illæsam, atque integram conseruet; aliàs enim vsusfructus durare, aut consistere non potest, quoniam murare rem, est excedere ius vsufructuarij. num. 4. p. 135. -  Vsufructuarius non tantûm rei substantiam & formam mutare vetatur, sed etiam eius vsum, si hoc modo futura est proprietarij deterior conditio. num. 5. ibid. -  Vsufructuarius absque proprietarij licentia, nec formam rei mutate, nec ampliare, vel addere, aut detrahere, nec de nouo ædificare potest, quamuis melius repositurus sit: aliàs vsusfructûs iure priuatur, & proprietario ad interesse tenetur, nec poterit repetere, nec retentionem habere eius, quod sic consumpserit. num. 6. ibid. -  Id intelligendum est tamen, prout latiùs explicatur, num. 10. 11. & 12. ibid. & 136. -  Vsufructuarius qualiter debeat vti domo, vt dicatur vti arbitrio boni viri? num. 7. ibid. -  Vsufructuarius etiam inuito proprietario facere potest omnia, quæ pertinent solùm ad ornamentum. num. 9. ibid. -  Et Angel de Perusio ratio expenditur, & probatur. ibid. -  Vsufructuarius ædisicium inchoatum consummare non potest. num. 13. p. 136. -  Vbi proponitur difficultas l. vsusfructuarius, 68. ff. de vsufructu num. 13. seqq. ibid. & 137. -  Vsufructuarius non potest exstirpare syluam, & ibi vineam plantare vel ex ea terram aratoriam facere, aut aliis modis mutare formam rei etiam in aliam meliorem. num. 22. & num. seqq. p. 138. -  Vsufructuarius vocare debet, quoties res agitur etiam circa proprietatem, quæ ei damnum afferre potest. num. 5. p. 139. -  Vsufructuario non citato in vsufructu minimè præiudicat sententia contra proprietarium lata, nec ècontra præiudicat proprietario non citato in proprietate lata contra fructuarium. num. 6. ibid. -  Contra vsufructuarium lata sententia, an & quando proprietatis domino nocere debeat, & ècontra, plenè explicatum remissiuè: & de hac re Petrus Paulus Parisius commendatus. num. 7. ibid. -  Absque vsufructuarij consensu, & voluntate posse proprietarium hypothecate & vendere proprietatem, cum Castrensi, meliùs quàm hactenus comprobatum. num. 8. & seqq. ibid. -  Et in proposito traditur vera, & singularis declaratio. num. 10. pag. 140. -  Vsufructuarius non habet ita liberum vsumfructum, sicut habet proprietatem liberam proprietarius, quia est fortius ius, & magis adradicatum. num. 9. ibid. -  Vsufructuario volente, vel inuito an proprietarius seruitutem acquirere, retinere, vel imponere possit? cap. 35. per totum. p. 141. -  Vsufructuarius acquirere seruitutem non potest, retinere autem potest, & si fortè, fuerit, non vtente fructuario, amissa, hoc quoque nomine tenebitur. num. 2. & 3. ibid. -  Et redditur vera ratio, & textus in l. sed & si quid, 19. §. sed nec seruitutem, ff. de vsufructu, meliùs quàm hactenùs enucleatur. num. 3. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius, quare seruitutem tetinere, acquirere verò, vel imponere non possit num 7. & seqq. ibid. -  Ad vsufructuarium in re fructuaria, pertinent non solùm fructus, & quæ fructuum loco aut vice reputantur; sed etiam omnia, quæ obuentionum, & commoditatum loco habentur, licèt in fructu propriè non sint: idque ex sententia multorum. num. 12. pag. 145. -  Ex sententia verò Petri de Barbosa, refertur ad vsufructuarium dumtaxat pertinere commoditates, & obuentiones, quæ in fructu consistunt. num. 13. ibid. -  Author, vt præditam contrarietatem componat, & veriorem sententiam declaret, nonnulla consituere necessarium duxit, quæ num. 14. & num. seqq. proponuntur. p. 146. -  Vsufructuario negari non potest, quin in re fructuaria maximum ius Iure consulti tribuerint, & verbis nimis generalibus, atque absolutis omnes prouentus, vtilitates, atque obuentiones rei concesserint. n. 15. ibid. -  Adnotauit Author, nonnulla iura in hac materia nimis restringi per Barbosam, & contra eum verba quædam Iureconsulti Celsi argutè ponderauit. num. 16. ibid. -  Adnotauit etiam ex his, quæ Ioannes Garsia in hac materia scripsit, satisfieri posse ad nonnulla fundamenta, quæ expeduntur per Barbosam num 17. ibid. -  Et alia in proposito & verè, & nouiter adnotantur. num. 18. & 19. ibid. -  Vsufructuario in re fructuaria id concedendum, in quo propriè, & strictè cadit nomen fructuum, aut saltem largè & generaliter cadere potest. num. 20. ibid. -  Et in proposito nonnulla nouiter adnotantur per Authorem. ibid. & num. seqq. p. 146. & 147. -  Vsufructuarius in stagno, in quo vsumfructum habet, qualiter possit piscari, piscésque occidere. num. 26. pag. 146. -  Vsufructuarius in fundo, aut in viuario, qualiter venari ferásque, & aues occidere possit. num. 28. p. 147. -  Vsufructuarius castri, an iurisdictionalia exercere possit, & antiquas inuestituras renouare? num. 29. ibid. -  Ad vsufructuarium pertinent pœnæ, condemnationes, & multæ, siue confiscentur bona mobilium, siue immobilia; & similiter emolumenta sigilli, & officiariorum. num. 30. 31. & 32. ibid. -  Pensiones pædagiorum, & pascuorum dicuntur in fructu esse, & sic ad vsumfructuarium pertinent. num. 33. ibid. -  Vsufructuario vtrùm competat iuspatronatûs, & præsentandi. num. 35. ibid. -  Vsufructuario castri, vel villæ, vtrùm competat ius conferendi beneficia, & officia? remissiuè. num. 37. ibid. -  Vsufructuario vtrùm debeatur id, quod ex exemplatione protocollorum percipitur. num. 37. & seqq. vsque ad num. 45. ibid. & p. 148. -  Vsufructuario vtrùm debeatur laudemium, si emphyteutica res alienetur. num. 45. ibid. -  Vsufructuario an quæratur vtilitas commissi, si res feudalis, emphyteutica, aut censualis cadat in commissum. num. 46. 47. 48. & 49. ibid. -  Vsufructuarius, an possit repetere expensas factas circa venas inueniendas. num. 10. & seqq. p. 151. -  Vsufructuarius an possit lapides, siue metalla excidere, cùm ex venæ lapideæ, metallicæ, aut alius similis inuentione, fundus deterior redditur, & an eo casu de dando dato teneatur? num. 19. p. 152. -  Ad vsufructuarium vtrùm pertineant lappidicinæ, mineræ, aut mineralia, salinæ, metalla, auri argentíue fodinæ. cap. 37. per totum, p. 151. & 152. -  Ad vsufructuarium vtrùm augmentum alluuionis in prædio fructuario factum pertinere debeat? num. 22. pag. 152. -  Vsufructuario omnium bonorum, vtrùm incumbat ius accusandi, & vendicandi necem defuncti. num. 1. & seqq. p. 161. -  Vsufructuarius omnium bonorum hæres non est, nec hæredis loco habetur, sed vt particularis legatarius iudicatur. num. 5. ibid. -  Vsufructuarius omniùm bonorum vti frui potest fructibus recollectis ante mortem testatoris, sicut aliis bonis, & eorum dominium consequitur præstita satisdatione in fructibus præstanda. num. 14. p. 167. -  Ad vsufructuarium pertinent fructus pendentes tempore, quo cedit dies vsusfructus num. 15. ibid. -  Ab vsufructuario vtrùm hæres repetere possit expensas, si quas fecisset in conseruatione fructuum, qui tempore cedentis legati vsufructus pendebant. n. 17. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum an concurrat in vsufructu cum legatario, legatariis, quibus prædia aliqua specialiter sunt legata. num. 5. & 6 p. 179. -  Et Baldi opinio refertur, fundamentis eius remissiuè respondetur, & contraria sententia Bartoli magis probatur. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, an concurrere debeat in vsufructu cum legatario, vel legatariis, quibus specialiter prædia legantur, si testator expresserit, quòd vsufructuarius habeat vsumfructum eorum prædiorum. num. 8. & 4. seqq. pag. 180. -  Et opinio Pauli de Montepico, nouè, & verè taxatur. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, an concurrat in vsufructu cum legatario, cui specialiter alicuius prædij vsusfructus legatur. num. 13. ibid. -  Cum vsufructuario omnium bonorum, vtrùm hæres institutus concurrere debeat in vsufructu? num. 17. ibid. -  Quid, si hæres institutus fuerit in omnibus bonis pleno iure, aut in omnibus bonis mobilibus, & immobilibus, iuribus, & actionibus præsentibus, & futuris. num. 18. & 19. p. 181. -  Item quid, si institutus fuerit in omnibus bonis simpliciter, alio non adiecto. num. 20. ibid. -  Et ibi exponditur in terminis Hyppoliti Riminaldi cons. 633. ex num. 20. cum. multis seqq. lib. 6. & de opinione illius & nouè, & verè dubitatur, & num. seqq. ibid. -  Cum vsufructuario, cui in codicillis legatus est vsufructus omnium bonorum vtrùm hæres in testamento institutus concurrere debeat in vsufructu. num. 22. & 23. ibid. -  Vbi Hieronymi Gabrielis sententia in cons. 102. num. 4. lib. 1. probatur; contraria Menochij taxatur, & fundamentis illius nouiter, & acutè respondetur. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, vtrùm habere debeat vsumfructum fundi simpliciter, & specialiter alteri legati, si testator dixerit, quòd vsufructuarius omnium bonorum consequatur totum, & integrum vsumfructum. num. 24. p. 1. -  Vsufructuarius vtrùm teneatur expensas litis ministrare, sic, vt nec repetere illas possit, quando mouetu respectu vsusfructûs tantùm, aut tota pertinet ad vsumfructum. num. 3. p. 2 -  Vsufructuarius an teneatur circa lites expendere, cum lis mouetur super proprietate. num. 4. ibid. -  Et Guill. de Cuneo opinio nouè expenditur per Authorem, & Communis contraria probatur. num. 4. ibid. -  Defenditur Communis, quæ circa expensas litis distinguit inter vsufructuarium ex dispositione legis, & cum qui habet vsumfructum ex dispositione hominis, & Arij Pinelli, atque Ludouici Molinæ contraria opinio taxatur. num. 5. ibid. -  Vsufructuarius vtrùm expensas præstare debeat de proprio, cum lis mouetur, qua de perpetua rei vtilitate tractatur. num. 6. pag. 209. -  Vbi communis defenditur, & Guill. de cuneo distinctio iuxta communem sententiam declaratur. nu. 6. ibid. -  In vsufructuario legitimo, ex dispositione legis quoad expensas, quæ in ædificando, aut in reficiendo consistunt, eadem ratio militat, quæ in aliis vsufructuariis: & in omnibus obseruanda ratio magnæ, vel modicæ expensæ. num. 1. p. 210. -  Circa onera, atque expensas, quas vsusfructuarius subire tenetur, præcipua ratio habenda est ex nonnullis iuribus, quæ præcitantur. num. 2. ibid. -  Vsufructuarius in reficiendo, aut in ædificando, quas expensas facere teneatur. num. 4. ibid. -  Vsufructuarius quo iure, aut remedio recuperare possit à proprietario impensas magnas factas in reficiendo, vel in ædificando? remissiuè. num. 5. ibid. -  Ad vsufructuarium indistinctè pertinet impensa, etiam magna colligendorum fructuum gratiâ facta. n. 8. ibid. -  Vsufructuario parua impensa ita ex officio incumbit, vt eius nomine nihil repetere possit, etiamsi ea duret vltra ius eius. num. 10. ibid. -  Ad vsufructuarium pertinent onera quamplurima, etiamsi modica non sint, collectæ, gabellæ, pensiones, canones, tributa, & aliæ præstationes temporales quæ ratione possessionis, vel fructuum soluuntur. num. 14. p. 211. -  Ab vsufructuario, emphyteuta, & similibus, census super re impositus debetur, nec potest conuentus se eximere à iudicio per nominationem Domini directi. num. 16. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum tenetur alere familiam, atque eos quos testator defunctus alere tenebatur. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius vtrùm teneatur prædicta onera subire quando vsusfructus legatum solutis oneribus, inutile esset futurum. num. 18. ibid. -  Vbi quorundam distinctio refertur, & sententia Authoris proponitur. num. 19. p. 212. -  Vsufructuarius pro refectione rei, si quid vltra modicam expensam facit, repetit à proprietario, numer. 1. ibid. -  Vsufructuarius, quando impensa magna necessaria est vtrùm teneatur ante omnia impendere, & posteà repetere à proprietario; an verò à principio, antequam impendat, possit compellere proprietarium, vt sibi pecuniam erogandam præstet, vel quòd ipse impendat ex num. 2. cum seqq. p. 203. -  Vsufructuarius iure vsufructûs priuatur, atque ad interesse tenetur, si nolit reficere, quando ad eum spectat onus refectionis. num. 7. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius si velit immodicè expendere pro refectione rei, an necesse habeat, vt repetat magnam impensam, antequam expendat, denuntiare domino, dato quòd expensa necessaria fuerit. num. 11. ibid. -  Et Castrensis sententia refertur, & meliùs quàm hactenus declaratur. num. 11. ibid. -  Vbi in proposito dubio Bartoli sententia recipitur, & meliùs quàm hactenus comprobatur. num. 11. p. 213. -  Vsufructuarius omnium bonorum, si aliquid pro hæreditate soluit, etiam non certio rato hærede, tanquam procurator, seu negotiorum gestor hæredis repetit, num. 13. ibid. -  Dummodò talis solutio vtilis sit hæreditati ipsi. num. 14. ibid. -  Vsufructuarius circa expensas necessarias repetendas, bonæ fidei possessor est. num. 14. ad finem, & num. 16. pag. 215. -  Vsufructuarius pro expensis retinere potest rem, & eam non relaxare, donec sit satisfactus. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius pro expensis retinere potest rem, & eam non relaxare, donec sit satisfactus. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius vtrùm necessarias, vtiles, & voluptuarias expensas, atque meliorationes repetat ex nu. 7. vsque ad num. 13. p. 135. & num. 18. & seqq. vsque ad num. 24. p. 215. -  Vsufructuctuarius, necnon etiam maritus, emphyteuta, ac alius quicunque, qui ratione alicuius tituli apti ad acquisitionem fructuum, recipit fructus, quantumcumque titulus reuocabilis sit, non tenetur fructus cum meliorationibus compensare: quòd latiùs exornatur, atque declaratur remissiuè. num. 24. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum legata soluere non tenetur, secundùm opinionem Bartoli, quæ probatur communiter, & per Authorem explicatur. num. 3. & 4. pag. 216. -  Et ad omne legatum generis vel speciei extenditur, ibid. -  Vsufructuarius legitimus, qualis est paterfamilias, qui ex legis dispositione vsumfructum obtinet, qualiter differat, aut conueniat cum reliquis vsufructuariis, quoad solutionem legatorum. num. 5. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum non adit hæreditatem, & non contrahit, neque contrahere potest, neque hæres est, sed singularis quidam successor. num. 7. pag. 217. -  Vsufructuarius non representat personam defuncti. num. 9. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, secundùm opinionem communem & veram, ex redditibus vsusfructûs præstare tenetur annua legata. num. 10. ibid. -  Et per legatum annuum, censetur iniunctum reale onus redditibus, aut fructibus testatoris, & consequenter de fructibus solui debet annuum legatum. num. 11. & 12. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum soluere non debet annua legata, quando vsusfructus remaneret inutilis, si legatum annuum solueretur. num. 13. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, annua legata soluere non tenetur, quando apparet expressè vel ex coniecturis probabilibus testatorem aliter voluisse, num. 14. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, soluere non tenetur annua legata, si testator dixerit, quantitatem annuam relictam ab hærede præstandam. num. 16. ibid. -  Et legatum annuum soluendum bonis testatoris debetur ab hærede, non ab vsufructuario. num. 17. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, simplicia etiam legata, vel vnica soluere renetur, atque reliqua onera hæreditaria subire, cùm ita ex mente, aut voluntate testatoris colligitur. num. 19. ibid. -  Vsufructuarius rerum particularium annua legata soluere non tenetur. num. 20. ibid. -  Vsufructuarius, si certarum, rerum legatus sit vsusfructus, non tenetur ad onus æris alieni soluendum item, si legatus est vsusfructus bonorum mobilium, & immobilium, vel partis eorum, & multò fortiùs si legatur res certa pleno iure proprietatis, & vsusfructus. num. 1. 2. & 3. p. 218. -  Vsufructuarius quartæ, vel quintæ partis bonorum, non potest conueniri, nec absolutionem æris alieni tenetur. num. 4. ibid. -  Vsufructuarius tertiæ, quartæ, vel quintæ partis hæreditatis tenetur ad æris alieni pro ea parte solutionem, ex communi Doctorum sententia. num. 5. & seqq. ibid. -  Vsufructuarius quotæ hæreditatis non tenetur soluere æs alienum, ex sententia quorundam, quæ defenditur per Authorem. num. 9. & seqq. p. 219. -  Vsufructuarius omnium bonorum tenetur soluere æs alienum, ex sententia Bartoli. num. 17. ibid. -  Nonnulla iura, quæ adduci solent pro opinione Bartoli, minimè probant illam. num. 18. ibid. -  Et defenditur ex communi sententia contra Bartolum vsufructuarium omnium bonorum non teneri ad solutionem æris alieni, sed hæredem ipsum, prout explicatur. ibid. -  Contra vsufructuarium omnium bonorum pro ære alieno, vel pro debitis testatoris executio petenda non est, sed aduersùs hæredem, seu hæreditaria bona. num. 20. p. 220. -  Vsufructuarius omnium bonorum, an teneatur impensas funeris, & infirmitatis persoluere? num. 25. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, vtrùm credita hæreditaria exigere possit. num. 27. p. 221. -  Item an fructus nominum, seu sortis. num. 28. ibid. -  Penes vsufructuarium omnium bonorum, an penes hæredem remanere debeant instrumenta, & aliæ scripturæ. num. 29. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, solutis debitis, & satisfacto testamento, omne aliud, quod superest ex patrimonio, & bonis defuncti, habere debet pro tempore viræ suæ ad vtendum, fruendum, & vsufructuandum. num. 1. ibid. -  Vsufructuarij morte, naturalis possessio finitur, quæ apud eum erat, & ciuilis possessio proprietarij ipso iure ad se trahit illam naturalem, quæ erat penes fructuarium. num. 7. p. 224. -  Et plenè explicatur, qualiter vsufructuarij morte vsusfructus finiatur. cap. 61. per. totum. p. 223. -  Vsufructuario mortuo, vsusfructus consolidatur cum proprietate ipso iure, nec est necesse, quod proprietario restitutio aliqua fiat. num. 8. p. 224. -  Vsufructuarius ex qua possit præscribere possessione, vel quasi? remissiuè. num. 3. p. 246. -  Vsufructuarius præscribere non potest proprietatem, nec etiam eius hæres. num. 19. p. 248. -  Vsufructuarius alienare non potest, nec cedere vsumfructum, siue ius vsusfructûs, commoditatem verò sic, ex sententia communi. quæ improbatur. num. 7. 11. & 17. pag. 249. & 250. -  Vsufructuarius alienans vsumfructum simpliciter, vel ius vsusfructûs, intelligitur in dubio alienare commoditatem tantùm, licèt se vendere vsumfructum, vel ius vsusfructûs dicat; idque ex sententia quorumdam, vt actus valeat, & pœna euitetur. num. 8. ibid. -  Contrà tamen ex sententia quorundam, de qua vide, num. 9. & 17. vbi materia hæc meliùs, quàm hactenùs explicatur. ibid. -  Vsufructuarius impunè potest, ac iure ipso vsumfructum, quem habet, siue ius vsusfructûs alienare, & contrà docentes legibus ipsis contrarij existunt. num. 15. p. 251. -  In proposito nonnulla nouiter considerantur per Authorem. num. 16. ibid. -  Vsufructuarius omnium bonorum, agere non potest contra hæredem vniuersaliter institutum ad exigendum quod ipse hæres testatori debebat, nec vsumfructum eius. num. 3. p. 258. -  Vsufructuarius reficere non potest opus destructum, aut exustum, vt vsufructu vtatur, aut fruatur. num. 7. pag. 260. -  Vsufructuarius locationi authoris stare non tenetur, imò conductorem expellere potest. num. 1. & seqq. pag. 263. -  Idque procedit siue vsufructuarius sit particularis, siue omnium bonorum. num. 7. & 8. ibid. -  Vsufructuarius si incipiat exigere, vel recipere pensiones, ex hoc sibi præiudicium generat, & per factum tacitam acceptationem cogetur stare colono, num. 15. ibid. -  Vsufructuarius, ac alius singularis successor locationi aurhoris stare tenetur, ex quo pensiones debitas receperit, quia eo ipso vide locationi consensum acommodasse. num. 16. ibid. -  Vsufructuarius potest locare alteri vsumfructum, vel res fructuarias. num. 18. p. 265. -  De vsufructuario locante res fructuarias, & mortuo eo, pendente tempore locationis, ad quid, & qualiter possit aduersùs hæredes eius agi: qualiter etiam succurratur conductori circa expensas; & multis aliis quæstionibus in proposito necessariis, atque materia l. si quis domum, §. 1. ff. locati, latissimè actum remissiuè. num. 19. ibid. -  Vsufructuarius ratione communionis non potest retrahere proprietatem venditam. num. 37. p. 268. -  Vsufructuarius si conducat à proprietario ignoranter, an valeat conductio. num. 42. p. 269. -  Vsufructuarius quando decedit, si fructus iam percepti sunt, benè percepti censentur, & adhaeredem eius perrinent, sic vt in eis nullo modo molestari possit: sed nondum percepti, etiam maturi, & proximi perceptioni ad proprietarium spectant, sic vt in eis hæres vsufructuarij se intromittere non possit, nec debeat haberi ratio temporis, quo eo anno vsufructuarius vixit. num. 1. & seqq. p. 276. -  Vsufructuarius cùm decedit fructibus nondum perceptis, quare fructus hæredibus eius non debeantur? num. 3. p. 277. -  Vsufructuarius non facit fructus suos ratione naturalis possessionis, sed ratione iuris percipiendi, quod habet, deductum in exercitium cum separatione à solo. num. 4. ibid. -  Vsufructuarius cùm decedit pendentibus fructibus, licèt fructus non debeantur hæredibus eius, tamen impensas factas percipiendorum fructuum gratiâ repetere possunt hæredes ipsi, ac subinde fructus quoque retinere, quousque soluantur. num. 5. ibid. -  Vsufructuario quare non detur condictio furtiua ad petendos fructus à fure sublatos. num. 9. ibid. -  Et redditur vera ratio l. si. fur. 14. ff. de vsufruct. num. 9. & 13. p. 277. & 278. -  Fructus quando percepti dicantur, vt pertinere debeant ad vsufructuarium, vel hæredes eius? num. 10. & 11. ibid. -  Et traditur verus sensus l. si vsufructuarius messem, 13. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. ibid. -  Vsufructuarius, an, & qualiter fructus per se, aut causaliter cadentes, vel ab alio, nomine proprio, non vsufructuarij perceptos, suos faciat? num. 12. ibid. -  Vsufructuario qualiter teneatur proprietarius restituere fructus ab alio perceptos, & ab ipso recuperatos? Vbi Alberici resolutio probatur. num. 13. p. 278. -  Vsufructuarius dum vixit, si petere neglexit fructus non suo nomine ab alio perceptos, mortuo eo non poterunt hæredes eius illos petere, nec iure dominij, nec possessionis ad eos pertinere possunt. num. 14. ibid. -  Vsufructuarius si decedit fructibus iam collectis per colonum, pensio debita per colonum pertinet ad hæredes vsufructuarij, etiamsi fructuarius decesserit, antequam aduenerit dies soluendi prædictam pensionem. num. 20. p. 279. -  Ratio est, quoniam pensio soluenda pro fructibus, eorum loco subrogatur, & ipsorum sapit naturam, siue iudicatur eodem modo, sicut ipsi fructus: vnde distinctio, quæ in vsufructuario fit circa fructus, pariter & in pensionibus illorum loco subrogatis obseruanda est. num. 21. ibid. -  Vsufructuarius, si decedit nondum collectis fructibus per colonum, sed pendentibus adhuc, pensiones, quæ debentur pro illis, non pertinent ad hæredes eius, num. 22. ibid. -  Quòd si fructus partim sint collecti, & partim non, solutio pensionis fieri debet hæredibus vsufructuarij pro rata fructuum collectorum; & pro rata, siue parte non collectorum, proprietario, num 23. ibid. -  Et adnotatur nouiter, Doctores nonnullos deceptos circa distributionem pensionis. num. 24. ibid. -  Inter vsufructuarij hæredes, & dominum proprietatis pro rata temporis diuidenda est pensio quæ pro locatione domûs, vel apothecæ debetur, etiam quòd fructuarius decesserit ante tempus solutionis. n. 25. ibid. -  Inter vsufructuarium, & colonum, quæ sit in hac materia æquiparatio, & differentia? & de intellectu textus in §. is verò, Institut. de rerum diuisione. num. 30. pag. 280. -  Vsufructuario omnium bonorum, vel alicuius partis defuncto, vtrùm hæres eius prætendere possit partem in censu, cuius solutionis dies nondum venit? cap. 78. per totum. ibid. -  Pensio cùm debetur pro fructibus, qui quolibet die percipiuntur, diuiditur pro rata temporis, etiamsi fructuarius decesserit ante tempus solutionis pensionis. num. 9. ibid. -  Vsufructuarius si integrum censum ante solutionis diem recepit, eius hæres proprietario tenetur suam ratam restituere. num. 10. ibid. -  Vxor. -  De vxore transeunte ad secundas nuptias: vide supra, litt. M. verbo, Mulier. -  Vxori donata contemplatione mariti, & ècontra, an debeant reseruari quoad proprietatem filiis prioris matrimonij, si secundæ contrahantur nuptiæ. nu. 24. pag. 13. -  Vxor transiens ad secundas nuptias, non amittit vsumfructum non simpliciter, sed donec, quandiu, & quousque ipsa vexerit, sibi relictum. num. 128. p. 23. -  Vxori si vsusfructus omnium bonorum legatum sub conditione relinquatur si castè, & honestè vixerit, an perdatur per secundas nuptias, vbi duæ communes contrariæ referuntur; earum concordia reiicitur, & Bartoli sententia probatur. num. 129. ibid. -  Vxor vsufructuaria bonorum mariti relicta, donec, quousque, & quandiu castè, & honestè vixerit, & non nupserit, aut vitam vidualem seruauerit, an pes transitum ad secundas nuptias vsumfructum perceptum teneatur restituere, & à quo tempore fructus percipiens non faciat eos suos, remissiuè, plenè tamen, & distinctè tractatum. num. 130. ibid. -  Vxor constante matrimonio triplicis generis bona habere potest: Dotalia, simplicia, & Paraphernalia, num. 16. p. 39. -  Et de bonis paraphernalibus, fructibus eorum, & praxi quoad illa de iure huius Regni obseruanda, plenè agitur remissiuè. num. 17. ibid. -  Vxor an sit vera domina dotis constante matrimonio, an maritus? cap. 4 per totum. ibid. -  Vxori maritus delicto suo præiudicare non potest in dote, & bonis mariti confiscatis, vxor dotem suam saluam habere debet. num. 55. p 44. -  Vxor instituta in vsufructu omnium bonorum donec vixerit, nullo alio hærede scripto post mortem eius, censetur hæres instituta in totum, siue detracta certæ rei mentione, totam ipsam hæreditatem consequetur: post mortem tamen tenebitur restituere illam venientibus ab intestato, quorum fauore fideicommissum inductum censetur. num. 45. p. 60. -  Et hanc resolutionem de iure communi communiter receptam, de iure Regio immutatam non esse noua Authoris consideratio in hac materia. num. 46. p. 61. -  Vide alia in proposito cap. 8. p. 57. & seqq. & latiùs suprà littera, V. verbo, Vsusfructus. -  Vxor in accusatione mortis mariti, hæredibus scriptis, & omnibus consanguineis præferri debet, etiamsi hæres non sit, nec vsufructuaria. num. 7. p. 162. -  Vxor si cum filiis concurrat ad accusandum mortem mariti, quis eorum præferendus sit? num. 8. & num. seqq. ibid. -  Vxorum amor circa maritos maximus: & de illo actum remissiuè. num. 15. ibid. -  Vxor non est præferenda filiis in accusatione mortis patris, filij potiùs eidem sunt præferendi, vel saltem æquale ius habent, simúlque debent ad accusationem admitti, ex sententia Authoris, quæ verior videtur. num. 18. & seqq. p. 163. -  Vxor non est sanguinea, nec propinqua mariti. num. 28. ibid. -  Lex, quæ vxorem admittit ad accusandam mortem mariti, exorbitans est, atque ex priuilegio speciali concessa; ideo extendit non debet, vt filiis præferatur. num. 35. p. 164. -  Vxor relicta domina, & vsufructuaria, vel vsufructuaria tantùm, aut vsufructuaria & gubernatrix omnium bonorum si filij hæredes instituti sint, ex consuetudine vulgari communiter obseruata, duntaxat consequitur alimenta, & præeminentiam illam, quam viuente marito testatore obtinebat, non autem vsumfructum formalem. num. 6. p. 172. -  Et vulgaris consuetudo, quæ filiis hæredibus institutis alimenta tantùm atque præeminentiam quandam tribuit vxori in domo mariti, multis modis ampliatur, & declaratur remissiuè. num. 7. p. 173. -  Vxor relicta domina, & vsufructuaria, an futura sit vsufructuaria, vel alimentaria tantùm à coniecturata voluntate testatoris pendet, & tota hæc disputatio coniecturalis est. num. 8. ibid. -  Et ex eo, quòd vulgaris consuetudo in voluntate testatoris fundatur, deducitur quòd maritus vxore vsufructuariâ relictâ in tantum filiis præiudicare noluerit. num. 9. ibid. -  Vxor relicta domina, & vsufructuaria, filiis etiam hæredibus institutis, integrum, & formalem vsumfructum consequitur, si ex verbis, vel ex coniecturis voluntas testatoris probari possit. num. 10. ibid. -  Legitima debetur filiis simul cum vsufructu, nec in ea vxor vsumfructum consequi potest, etiamsi à testatore relicta fuerit vsufructuaria omnium bonorum, num. 11. ibid. -  Vxor relicta domina, & vsufructuaria, filiis etiam hæredibus institutis, integrum, & formalem vsumfructum consequitur in multis casibus, qui ad limitationem consuetudinis vulgaris remissiuè adducuntur. num. 12. ibid. -  Legatum vsusfructûs omnium bonorum stantibus filiis, vel descendentibus legitimis, vxori factum, de iure huius Regni valebit tantum in quinta parte, de qua parentes disponere possunt, nec compensabitur æstimatio vsusfructus aliarum quatuor partium, in quibus non valet legatum vsusfructûs, cum proprietate dictæ quintæ partis. num. 14. ibid. -  Nisi constiterit manifestè voluisse testatorem, quòd prædicta compensatio fieret, vt explicatur. num. 15. ibid. -  Vxori relictum legatum vsusfructûs omnium bonorum, stantibus legitimis, descendentibus, vt rùm de iure huius Regni continere debeat alimenta iis casibus in quibus de iure communi ex consuetudine vulgari continebat illa: noua Authoris consideratio in hac materia. num. 16. ibid. -  Vxor relicta domina, & vsufructuaria omnium bonorum, si filij & extranei simul hæredes instituti sint, de iure communi ex coniecturata voluntate testatoris, pro parte, in qua filij hæredes sunt, habebit alimenta, sed pro parte extraneorum, verum & formalem vsumfructum consequetur; sed de iure huius Regni aliter obseruandum, noua Authoris consideratio in hac materia. num. 17. & 18. p. 174. -  Vxori, stantibus ascendentibus, vsusfructûs omnium bonorum legatum relictum, tantùm valet de iure huius Regni respectu vsusfructûs tertiæ partis bonorum: aliter de iure communi, prout. num. 19. & 20. ibid. -  Vxor relicta vsufructuaria in aliquibus bonis particularibus, & non in omnibus, de iure communi integrum consequitur vsumfructum in illis, etiam filiis hæredibus institutis: sed de iure huius Regni demùm si vsusfructus dictorum bonorum particularium non excedat vsumfructum quintæ partis bonorum noua, & Vera Authoris consideratio in hac materia. num 21. & 22. ibid. -  Vxor inops, & indotata (si maritus diues sit & ille prædecedat) succedere debet ab intestato, ex testamento, & contra testamentum in quarta parte bonorum ipsius: cum distinctione, quæ adhibetur. num. 23. ibid. -  Et de materia textus in Authent. prætereà, C. vnde vir & vxor latissimè agitur remissiuè. num. 24. & tribus seqq. ibid. -  Vxor vera censetur vsufructuaria, non alimentaria tantùm, cùm testator instituto hærede extraneo, ipsam relinquit vsufructuariam. num. 28. p. 175. -  Et qui dicantur hæredes extranei in proposita specie? & de opinione Menochij circa ascendentes. num. 29. ibid. -  Et Menochius commendatur, qui in proposito octo casus principales distinxit, & ita plenè, & distinctè materiam hanc prosequutus est, vt aliquid ampliùs adiicere necessariò non fuerit. num. 31. ibid. FINIS [Vol. 2] D. IOANNIS DEL CASTILLO SOTOMAYOR I.C. NOBILISSIMI; OLIM COMPLVTENSIS academiæ antecessoris primarii; Postmodùm in Gallæciano, Hispalensi, & Granatensi Auditoriis, Regiísque Curiis, successiuè Senatoris Amplissimi; Demum in Supremo Dominicæ Rei, siue Patrimonij Regij Senatu Consiliarij præstantissimi; QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER SECVNDVS: IN QVO QVÆSTIONES VARIÆ, ATQVE VSVI FORENSI admodùm vtiles, imò necessariæ; accurata manu, & methodo practica elaboratæ congeruntur. OPVS REVERA PRAGMATICIS FORENSIBVS vtilissimum, cum Summarijs, & Indicibus, ad subleuandum Lectoris laborem, opportunis: Nunc recèns Typis Lugdunensibus editum, ab innumeris veteris prælimendis expurgatum, & Characterum varietate distinctis allegationibus non mediocri labore adornatum, LVGDVNI, Sumptib. Lavr. Anisson, & Io. Bapt. Devenet. M. DC. LVIII. cvm privilegio regis. ARGVMENTA OMNIVM CAPITVM, QVÆ in hoc Libro Secundo continentur, Vbi dilucida traditur, & distincta summa, rerum omnium, maximè earum, quæ notabiliores sunt, ac in vnoquoque capite præcipuè tractantur. -  Cap. I. INteresse lucri cessantis, & damni emergentis, à quo, & quando licitè peti possit; an ex conuentione, vel citra conuentionem; ex culpa, aut mora debitoris tantum, vel absque culpa, & mora. Vt petatur, an debeat esse certum, & quando dicatur certum. Item, an requiratur quòd petens solitus sit negotiari cum pecunia, vel non: Et quomodo illud probetur, deducatur, & consideretur; & quid necessario probandum sit ab agente. Diligens quidem, & accurata explanatio: vbi quæ ab aliis hactenus dicta sunt, & scripta, distinctione & resolutione explicantur; sic vt quærendi alibi necessitas ampliùs non immineat; & materia ista singulari ordine composita, & dilucidè magis, quàm antea erat, resoluta proponitur; ac denique nonnulla, & nouiter, & verè adnotata per Authorem traduntur. pag. 1. -  Cap. II. Fideicommissum, vel primogenium sic relictum, vt descendentes per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur, vtrùm fœminis per lineam masculinam descendentibus debeatur: vbi quæ ab aliis hactenus scripta erant, breuiter recensentur in vnum: Peregrini, Prętis, Manticæ, Menochij, Angeli Matheacij & aliorum traditiones discutiuntur; ac demum Ludouici Molinæ in Hispanorum primogeniis sententia, ita demum admittitur, si agnationi consultum fuisse probetur; aliàs, & nouè, & subtiliter, verè tamen impugnatur; & nonnulla adnotantur per Authorem, quæ (vt videbis lector) non erant antea sic scripta. p. 10 -  Cap. III. Ioannis Andreæ sententia in addit. ad Specul. in tit. de obligat. & solut. in princip. super rubr. col. 1. quod promittens se obligaturum ad decem intra certam diem, die adueniente conueniri possit statim, ac si de præsenti se obligasset, quia inutilis circuitus est vitandus, an, & in quibus terminis procedere possit. Vbi quæ ab aliis hactenus scripta sunt, breuiter & dilucidè recensentur, legibus huius regni applicantur, & nonnullis distinctè magis, quàm antea erant, adnotatis; res ista breuitate, & distinctione explicatur. p. 14. -  Cap. IV. Fœminæ primogenitæ: qualiter ad maioratus successionem admittantur, Vel non; propter masculos eiusdem lineæ, & gradus, aut etiam remotioris quando excludantur: agnationis conseruandæ rationem, ex quibus videantur maioratus institutores habuisse: masculorum vocatio, quando in hominum. dispositionibus censeatur facta, agnationis conseruandæ, aut prælationis inducendæ gratia: qualitas masculinitatis in certis gradibus, substitutionibus, aut personis expressa, an, & quando in aliis repetita censeri debeat, vel non: vbi de contrarietate consiliorum Abbatis Ananiæ, & aliorum accuratè, & plenius quàm antea erat, tractatur. Deinde repetitio qualitatis, vel conditionis adiectæ præcedentibus, quando dicatur, vel præsumatur fieri ad sequentia: & qualitatum præcedentium repetitio ex quibus causis, aut dictionibus, vel rationibus induci, aut cessare debeat, plena, & distincta manu tractatum proponitur: Authorum ferè omnium, qui hactenus in proposito scripserunt, sententiæ, & opiniones suo ordine, breuiter tamen, & distinctè recensentur in vnum; & multa dilucidè, & nouiter adnotantur per Authorem, quæ originali & assidua librorum lectura digeruntur, nec erant ab alio hucvsque sic explicata. p. 16. -  Cap. V. Ad l. omnes, & l. bene à Zenone. C. de quadrien. præscript. vbi quæ hactenus in proposito earum scripserunt Doctores in mille locis, breuiter recensentur in vnum: nonnulla verò, quæ nec absolutè, nec distinctè explicarunt, dilucidè & eleganter magis, quàm antea erant, enucleata traduntur. Deinde, vtrùm in damnum. minorum, Ecclesiarum, & clericorum, laicorum etiam in terris Ecclesiæ, aut de iure Canonico procedant, diligenti manu discutitur, Laurentij de Pinu resolutio, in consilio 90. num. 9. (ad quam nullus hucvsque animaduertit in hac materia) nouiter, & verè impugnatur, atque in proposito quamplurima vltra alios ab Authore adnotantur. Vulgatum denique Doctorum assumptum, Piæ causæ fauendum, atque in dubio iudicandum pro illa: multis remissiuè exornatum; & ibidem, quæ dicatur pia causa, cum multis exemplis, latè etiam declaratum remissiuè. pag. 33 -  Cap. VI. De captatoria voluntate, item de ea, quæ in arbitrium alterius, vel in liberam cuiusque voluntatem confertur: dilucida, & absoluta, breuis tamen, & distincta interpretatio traditur: communes ibidem DD. resolutiones expenduntur; legibus huius regni nouiter applicantur; & in effectu res ista ad praxim expeditius quàm antea erat, declarata relinquitur. Deinde ad quæstionem infertur, vtrum meliorandi aliquem ex filiis, vel nepotibus facultas in voluntatem alterius à parentibus possit committi. Quid si dictum sit, Melioro vnum ex filiis meis, quem vxor mea, vel alius elegerit: vel, Concedo facultatem vxori meæ, vel alteri, meliorandi vnum ex filiis, vel nepotibus meis: siue, Vxor mea, vel alius, si voluerit, melioret vnum ex filiis meis; aut, Ex tertia, & quinta bonorum parte, si velit, in aliquem ex filiis meis primogenium instituat. Quid denique si non designata melioratione, neque qualitatiuè, neque quantitatiuè, arbitrio, vel ad arbitrium alicuius vnum, ex filiis suis meliorari testator dixerit. Vbi quæ ab aliis dicta erant hucvsque, breuiter recensentur; & nonnullis nouiter, & melius quàm hactenus adnotatis, vera, & distincta resolutio traditur, &. l. 31. Tauri, germanus sensus detegitur. pag. 40 -  Cap. VII. Pater meliorans filium, aut descendentem alium in Tertio bonorum suorum, si in vocationibus, grauaminibus, aut substitutionibus non seruauerit ordinem, & formam, quæ in l. 27. Tauri, statuitur, vtrum melioratio in totum corruere debeat, an verò reducenda sit ad ordinem, & formam in ea lege præscriptam: vbi nonnullis ab Authore nouiter adnotatis, Scribentium huius regni sententia profertur; & vltra eos, duo casus principales considerantur, quibus propositum dubium & verè, & dilucidè magis, quàm antea erat, remanet explicatum. Ac denique in ea materia, An actus qui non valet vt agitur, valere debeat omni meliore modo, quo possit: & quando Vtile per inutile vitietur, vel non vitietur, nonnulla dicuntur, & res ista latissimè explicata proponitur remissiuè. p. 49 -  Cap. VIII. Legis 2. C. de rescindenda venditione, remedium, an ex humanitate, vel ex rigore iuris processerit, & quare fuerit introductum? nec per illud intra dimidiam tantùm læsis succursum sit. Cur etiam emptori fuerit concessa supplendi pretij facultas, & eius electioni res relicta? arguta quidem, subtilis, & non vulgata disceptatio, qua post incredibilem, & originalem scribentium lecturam, multa adnotantur, quæ sic elaborata, aut digesta nullibi antea erant. p. 52. -  Cap. IX. Instantia cœpta cum maioratus possessore, an, & qualiter transeat in sequentes ipsius maioratus successores: Item, an transeat in singularem etiam rei successorem in iudiciis realibus. Vbi nonnulla adnotantur ab Authore, quæ pro huius rei explicatione silentio prætermitti non poterant; & ab his relinquuntur intacta, qui de Hispanorum primogeniis tractarunt. p. 55 -  Cap. X. Ad explicationem primæ, secundæ, quintæ, & sextæ assertionis, quarum lib. 1. harum controuers. cap. 81. mentio fit per Authorem, breuis traditur, sed non contemnenda interpretatio, in qua (vt videbis) nihil ab alio dictum transcribitur, nec etiam aliquid scriptum omittitur; & in materia substitutionum nonnulla & nouiter, & verè considerata, in medium proferuntur. p. 57. -  Cap. XI. Filij nati ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, an, & quando ex præsumpta testantis voluntate, vel ex iuris dispositione comprehensi dicantur, vt in fideicommissis, & primogeniis, etiam exclusis aliis filiis ex legitimo matrimonio natis, succedant. Vbi de matrimonio putatiuo dicuntur nonnulla; Decij sententia, quam Socinus iunior & alij tuentur, contra Curtium iuniorem eleganter, nouè defenditur; & congestis in vnum quæ ab aliis in mille locis erant scripta, res ista dilucidè, & distinctè magis quàm hactenus explicatur. p. 60. -  Cap. XII. Liberi in conditione positi, an, & quando censeantur vocati, vel grauati, & quæ coniecturę vocationem, vel grauamen in re dubia inducant, multísque in proposito necessariis, plena, atque absoluta manu actum ab his, qui hoc capite recensentur in vnum; & ibidem reddita ratio, quare huiusce rei disceptatio prætermissa sit ab Authore, in qua ipse non leui, assiduo potius, & importuno labore quamplurima euoluerat, & non mediocri diligentia distinxerat. pag. 65. -  Cap. XIII. Pater qui vnicum tantùm filium habeat, vtrum tertiæ partis bonorum suorum meliorationem facere possit, ita vt in ea grauari valeat filius, aut in fauorem descendentium, futurorúmve liberorum grauamen, aut fideicommissum iniungi: accurata equidem, & diligens explanatio, vbi Scriptorum huius regni sententia communis, melius quàm antea erat, corroboratur; Ioannis Parladorij in contrarium rationes, & fundamenta nouiter, & verè subuertuntur; & multa adnotantur, quæ alibi lector non inueniet scripta. Deinde melioratio huiusmodi facta filio, quem pater vnicum habebat, an conualescat, si alij filij, vel nepotes viuo patre nascantur. Quid è contra si tempore meliorationis factæ, plures erant filij, aut nepotes ex filiis; tempore autem mortis parentis vnicus tantum filius supersit: vbi etiam traduntur nonnulla, quæ sic distinctè, absolutè explicata non erant ab alio. pag. 67. -  Cap. XIV. Substitutio pupillaris, an ex rigore iuris, vel ex humanitate aut gratia fuerit introducta; non extraordinaria, vulgata potius, & in materia substitutionum. agitata quæstio: sed ab Authore luculentiùs forsan, & distinctè magis quàm antea erat, nunc explicata. Ibidem adnotata nonnulla, ad quæ alij non sic animaduertunt. Ac denique substitutio pupillaris, an patris, vel filij testamentum, siue an duo testamenta dicantur, vel vnum; optimè, & breuiter declaratum. p. 74. -  Cap. XV. Substitutio pupillaris quare introducta, curiosa magis in scholis, quam in praxi necessaria quæstio; nunc tamen breuiter, & dilucidè magis quam antea fuerat, explicata. p. 76. -  Cap. XVI. De instrumentorum authoritate, & fide, tam quæ originalia, quàm quæ exemplaria sunt. Item de his, quæ in ipsorum confectione, vt solemnia sint, interuenire debent. Qualiter, & per quos testes impugnari possint. Quibus ex causis suspecta, aut falsa reddantur, vt non, vel minus probent. Aduersus suspiciones falsitatis quascunque, quibus rationibus defendantur. Ac denique de protocollis, seu registris, nonnulla breuiter, & distinctè traduntur in hoc capite, quæ vtilia sunt, & in praxi frequenter contingunt, nec absque ingenti, & assiduo Scribentium omnium studio in vnum recenseri potuissent. pag. 77. -  Cap. XVII. Ex l. hæreditas 53. ff. de petitione hæreditatis, vbi quamplurimorum Authorum traditiones ex illa lege sumptæ improbantur; Aliorum verò placita distinctè magis, quàm hactenus, explicantur Eum, qui nulla bona reliquit, testari non posse in effectu, neque eius hæreditatem dici, si nihil sit in quo succedi possit, cum Fulgosio & aliis tuendum, coacta ratione demonstratur; & verissimo eiusdem legis intellectu adducto, nonnulla & nouiter, & verè adnotantur per Authorem in hac materia, quæ nullus antea sic considerauerat. p. 83. -  Cap. XVIII. Testamentum à marito, & vxore, vel à duobus aliis simul confectum, vtrùm à superuiuente pro sua parte, vel in solidum reuocari possit. Quid in maioratu, aut in melioratione simul facta ab eisdem, tam de iure communi, quàm de iure Regio. Quid si superuiuens aliquid consequutus est ex bonis coniugis prædefuncti. Quid denique de vsufructu, aut de fructibus ab eodem perceptis in casu reuocationis, vel an hæreditatis aditione, fructuùmve perceptione, superuiuens videatur onus non reuocandi dispositionem sibi impositum, agnouisse; & de aliis inultis, prædictis connexis, quæ esse vulgata, & multis in locis tractata fatetur Author; ideo tamen eorum dispurationem prætermittere noluit, vt accurata equidem, & diligenti explanatione, quæ hactenus in proposito scripta erant ab aliis, hoc loco receseret in vnum & alibi quærendi labore in futurum cæteros excusaret; tum etiam, vt dictis adhuc quamplurima & nouiter, & verè adiiceret, quæ distinctè sic, & dilucidè explicata, suóque ordine composita, nullibi antea erant. p. 87. -  Cap. XIX. Frater in quibus casibus querelare possit testamentum fratris, in quo turpem, aut inhonestam personam instituit. Turpi persona instituta, an in totum, vel vsque ad legitimam tantum rescindi testamentum debeat. Text, in authent. ex causa, C. de libers præteritis, vtrùm obtineat in hoc casu. Turpis, aut infamis persona, quæ in proposito dici debeat? vulgata equidem, & mille in locis agitata dubia, sed hactenus nec absolutè, nec distincte satis explicata, vt arbitratur Author, qui hoc capite (vt videbis lector) diligenti, & accurata manu superiora omnia pertractauit, Aluari Valasci consultationem 17. nouè, & verè improbauit, & Tiberij Decian. Anton. Galeat. Maluas. & Ioannis Vincentij Hondedei consiliis tribus commendatis, nonnulla in hac materia adnotauit, ad quæ cæteri Recentiores hucvsque scribentes, non sic animaduertebant. p. 99. -  Cap. XX. Repræsentatio, vtrùm locum habeat in successione maioratus, in quo proximior vocatur, vel continuò admitti ximiores cauetur; vbi quæ hucvsque in proposito scripserunt alij, suo ordine, & distinctè recensentur in vnum; Ludouici Molinæ, & aliorum sententia, melius quàm antea erat, corroboratur; & nonnullis nouiter, & verè ab Authore adnotatis, dilucida traditur, & vera ratio l. si libertus præterito, §. 1. ff. de bon. libert. ad quam (vt videbis lector) cæteri hactenus Scribentes non sic animaduertebant. p. 106. -  Cap. XXI. Ad explicationem 3. 4. & 7. assertionis, quæ ad diuisionem substitutionum pertinent, & cap. 81. lib. 1. continentur, breuis traditur & dilucida interpretatio, substitutionis directæ an quatuor sint, vel vel quinque species; vulgaris etiam, an sit triplex; fideicommissaria item, an propriè sit substitutio discutitur, & nonnulla ab Authore adnotantur, quæ sic distinctè composita, atque originali Scribentium omnium lectura elaborata, nullibi antea fuerant. p. 112. -  Cap. XXII. Maioratum si quis instituens dumtaxat dixerit, Ex bonis meis maioratum instituo, siue facio, aut volo, quod bona mea iure maioratus deferantur; nec aliud adiiciat, vtrum ex vi verbi maioratus, perpetua maioria inducatur; & quis ordo in successione eius obseruari debeat? Vbi quæ hucvsque in proposito scripta sunt ab aliis, in medium proferuntur; & Iacobi Simancæ, contra Communem, opinio nouiter destructa; nouè etiam, & verè fundamento illius respondetur; atque eodem casu retento, si familia simpliciter vocetur, vel in fauorem consanguineorum, aut coniunctorum maioratus instituatur, nec certus successionis ordo designetur, quid fieri debeat explicatur. Quid etiam, si de maioratus origine, & institutione per scripturam non appareat, sed per immemorialis præscriptionis probationem tantum, an perpetuus iudicari debeat in dubio, & quo sit in eo ordine succedendum. Deinde si maioratus institutor, vocato filio, vel consanguineo aliquo transuersali, aut etiam extraneo, dixerit se maioratum instituere ex bonis suis, siue omnia bona sua, vel aliquam partem eorum proprio testamento, vel donatione in aliquem detulerit, ita quod ea obtineat, & habeat titulo, & iure maioratus, nec amplius adiiciat, an perpetuum maioratum instituisse censeri debeat. Quid si pater meliorationem Tertij, & Quinti bonorum faciens, vocationes ad descendentes ex filiis primo nominatis restrinxerit, fiue filios tantum, vel aliquem eorum, & descendentes ab eis vocauerit, & bona alienari perpetuò prohibuerit aut alia verba adiecerit, quæ videantur denotare perpetuitatem, verbum tamen vinculi, aut maioratus non expresserit, an perpetuus maioratus præsumatur inductus. Præterea, si maioratum instituens, ad eius successionem filium suum primogenitum, & eius descendentes vocauit, vel maioratum in persona talis filij, ac descendentium instituit, siue reliquit talia bona tali filio, & eius descendentibus, vt illa possiderent iure maioratus, vel inter filios, ac eorum descendentes maioratum instituit, cum vniuscuiusque filij, & descendentium speciali vocatione; transuersales tamen non vocauit, nec descendentes eorum, an perpetuus maioratus institutus censeatur inter transuersales etiam, qui ex genere institutoris fuerint; an verò in vltimo descendente maioratus extingui debeat? Denique, si factis aliquorum filiorum, & descendentium ab eis specialibus vocationibus, ad collateralium, vel aliorum vocationes institutor non descenderit, dixerit tamen suam dispositionem facere fauore generis, & familiæ, & ad conseruationem illius, vel vt bona perpetuò in sua familia, agnatione, aut domo conseruentur; vel ea ratione alienari bona prohibuerit; vtrùm maioratus perpetuus inducatur vltra nominatos etiam in infinitum, maximè si ratio hæc adiecta fit in fine dispositionis, aut in principio. Vbi quæ hactenus in præfatis quæstionibus dici, aut excogitari potuerunt, diligenti, & plena manu enucleata traduntur, multáque adnotarunt per Authorem, quæ ita dilucidè, atque distinctè explicata nullibi inuenies, etiamsi omnes vsque ad præsentem diem Scribentes perlegeris. p. 115. -  Cap. XXIII. Instrumentum, in quo duo erant obligati, cùm alteri eorum creditor reddiderit, an præsumi debeat liberatio debitoris, cui traditum fuit instrumentum, ac etiam coniectura sumi, quòd eidem donauerit actionem, quæ aduersus alium debitorem competebat sibi: vbi Guil. Cunei, Bartol. & aliorum sententia communiter reiecta, ab impugnationibus immunis redditur: & l. 1. C. de donationibus, decisione exornata nonnullis; item, an, & quando præsumi debeat, vel non, donatio? plenissimè explicatur remissiuè: nonnulla nouiter, & verè adnotantur, quibus Menochij, & aliorum considerationes contra Bartolum subuertuntur, & eiusdem Bartoli sententia tuta manet. p. 129. -  Cap. XXIV. Legatum quantitatis in pecuniis sic relictum, Lego Titio centum, quæ in pecunijs ei præstari iubeo; aut, Lego Titio centum in pecunijs: vtrum præcise in pecuniis solui debeat, etiamsi pecunia in hæreditate non sit? vbi Simonis de Prætis distinctio, & resolutio adducitur, (quæ verè Romani, & Iasonis consultationibus non probatur) ab Authore nouiter refellitur, & res sita melius quàm antea erat, explicata relinquitur. Bursati consil 84. per totum, libro primo, commendatur, vbi plenè, ac eruditè agitur de debitore, qui ex pacto bona stabilia loco pecuniarum tradere potest: quæ, inquam, & cuius qualitatis bona tradere possit, & qualiter se habere debeat, vt electionem tradendi, si pecunias non habeat, non amictat. Deinde, vtrum hæres cum beneficio legis, & inuentarij, teneatur satisfacere legatarijs, aut creditoribus pecuniarum in pecunia, quando hæreditas est soluendo, etiamsi quantitas pecuniæ simpliciter legata fuerit, nec in hæreditate inueniatur pecunia: vbi tres præcipuæ recensentur Doctorum sententiæ, quas nullus antea sic distinctè adduxerat. Iacobi de Aren. & Cyni sententia probatur, argutè, & subtiliter corroboratur, multáque adnotantur per Authorem, quæ hactenus ab alio nec dicta fuerant, nec forsan excogitata. Denique agitur de legato certæ quantitatis pecuniæ sic relicto, vt ex bonis, aut substantia, vel patrimonio defuncti sit soluendum, an inuito legatario, in pecunia numerata solui possit? Et casus Azeuedo occurrens, nouiter declaratur per Authorem; & nonnulla dicuntur de materia l. non amplius, §. cum bonorum. ff. de legatis primo. p. 132. -  Cap. XXV. Contractus simulatus, pignoratitius, vel vsurarius, per quæ, & quibus modis probetur; an ex modicitate pretij, ex pacto de retrouendendo, & ex eo, quod emptor, vel venditor solitus sit fœnerari? vel ex pacto de retrouendendo, & modicitate pretij dumtaxat; etiamsi consuetudo fœnerandi, aut alia coniectura non sit? Vbi, quæ hactenus in mille locis scripta erant ab aliis, plena & diligenti manu recensentur in vnum: illis etiam adduntur quamplurima; & text. in c. ad nostram, ae empt. & vendit. (qui est fundamentum totius huius materiæ) & in c. illo vos, de pignoribus, singulariter, & verè enucleantur, multàque in proposito nouiter, & distinctè adnotata traduntur, quæ (vt videbis lector) importuno, & assiduo labore digeruntur, nec vllus antea sic dilucide, nec absolutè explicauerat. p. 141. -  Cap. XXVI. Concessa facultate, aut commissione alicui, vt maioratum in aliquem ex filiis, aut filiabus, quem voluerit, aut quem elegerit, faciat, siue instituat; an possit ipse filio masculo prætermisso, in filia fœmina maioratum instituere? an verò filiis masculis existentibus, necessariò debeat fœminis eos præferre, quamuis inter illos, quem Voluerit, etiam filium natu minorem eligere valeat? Vbi in casu occurrenti, & Authori comisso, consultatio traditur eiusdem, qui verè primus omnium in proposito scripsit, & nullo alio causam defendente, primam sententiam prose tulit (Alij postmodùm scripserant, sed non ita exactè, aut nihil quidem addentes.) Deinde alternatiuæ secunda pars, quando censeatur apposita in defectum prioris, vt ordinis potiùs sit, quàm electionis. Quando etiam liberè accipienda non sit, sed limitatiuè tantum, aut simpliciter, vt diuersos gradus constituat, tam in fideicommissis, quàm in maioratibus, eleganter discutitur. L. cum pater, §. à te peto, l. vnum ex familia. §. si de falcidia, ff. de legatis secundo, l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Senatusconsult. Trebel. cap. primum, de eo qui sibi, vel hæredibus, optimè expenduntur, & declarantur: & Ludouic. Molinæ sententia, quod elector, cui libera facultas eligendi concessa est, possit ad maioratus successionem, filiam etiam natu minorem, omisso filio primogenito, eligere; & quod Vigore facultatis Regiæ idem possit; nouiter improbatur, & declaratur. De verbis etiam enuntiatiuis, an, & quibus casibus dispositionem inducant, multa dicuntur. Et in effectu circa omnia prædicta, quamplurima maturiùs nunc adnotata traduntur, quæ vtilia sunt, & in praxi valde conducibilia, nec absque ingenti studio, & labore, sic recenseri potuissent. p. 152. -  Cap. XXVII. Ad explicationem assertionis 13. & 115. quæ cap. 81. libri primi, continentur; vtrùm, inquam, in formula Galli Aquilij institutio filij per emancipationem irritetur, vt tunc nepos posthumus admitti debeat, ac si mortuus esset filius: vbi res ista breuiter, & absolutè explicatur; & §. & quid si tantum, legis, Gallus, ff. de liberis & posthumis, verus intellectus adducitur. p. 164. -  Cap. XXVIII. De potestate Principis circa tollendum ius quæsitum, siue à lege, siue ab hominis dispositione proueniat; vel circa tollendam, aut mutandam, siue reuocandam testatoris voluntatem quoad fideicommissa, & maioratus, legèsque, & conditiones illorum; & qualiter in his dispensatio, vel mutatio impetrari debeat; & ab ipsomet Principe, contra testatoris, vel ad eius voluntatem, an possit aliquis habilitari, vt in fideicommisso, aut maioratu succedat; vel relicta in vnum vsum, an Principis decreto possint commutari? Vbi in proposito eorum omnium, quamplures Authores congeruntur in vnum ac inter alios, Antonius Gabriel, Didacus Couarruuias, D. Francisc. Sarmient. Simon de Prætis, Marcus Antonius Peregrinus, Angelus Matheacius, Pelaez à Mieres, Fortunius Garsia, & Andreas Fachineus, magis commendantur: & redditur ratio, quare huiusce capitis maiorem disputationem Author omiserit. p. 165. -  Cap. XXIX. Ad explicationem textus, in l. & quia, in fine, ff. de iurisdictione omnium iudicum: in cap. gratum, in cap. relatum, & in cap. licet vndique, de officio & potestate iudic. delegat. in cap. quamuis, & in cap. si delegatus eodem titulo. lib. 6. & in cap. vltimo, de officio Legati, diligens equidem, accurata, & noua, vera tamen, atque notanda interpretatio traditur, quia (vt videbis lector) adnotantur nonnulla per Authorem, quæ nullibi inuenies scripta, etsi Interpretum omnium, atque aliorum traditiones, siue obseruationes perlegeris; & in effectu res hæc distinctione, & certa resolutione explanatur, quæ velut in tenebris antea fuisse videbatur. p. 167. -  Cap. XXX. Ordo & forma, quæ in l. 27. Tauri, præscribitur, vtrùm seruari debeat non solùm in substitutionibus descendentium legitimorum, sed etiam illegitimorum, tam respectu patris, quàm matris? Vbi omnia recensentur in vnum quæ huius regni Scriptores hactenus tradiderunt: his & nouiter, & verè adiiciuntur nonnulla, quæ dictæ legis Regiæ mentem, & intentionem dilucidè magis declarant, nec per aliquem fuerant hucvsque sic adnotata, nec scripta. p. 171. # 2 QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER SECVNDVS. # 1 CAPVT I. De Lucro cessante, & Damno emergente. Interesse lucri cessantis, & damni emergentis, à quo, & quando licitè peci possit: an ex conuencione, vel citra conuentionem; ex culpa, aut mora debitoris tantùm, vel absque culpa, & mora: vt petatur, an debeat esse certum, & quando dicatur certum: item an requiratur, quòd petens solitus sit negotiari cum pecunia, vel non; quomodo illud probetur, deducatur, & consideretur, & quid necessariò probandum sit ab agente: diligens quidem, & accurata explanatio: vbi quæ ab aliis hactenus dicta sunt, & scripta, distinctione, & resolutione explicantur; sic vt quærendi alibi necessitas ampliùs non immineat, materia ista singulari ordine composita, & dilucide magis, quàm antea erat, resoluta proponitur; ac denique nonnulla, & nouiter, & verè adnotata per Authorem traduntur. SVMMARIVM. -  1 De Interesse lucri cessantis, & damni emergentis, tractatum & disputationem suscipiens Auctor, quid principaliter intenderit. -  2 De interesse lucri cessantis, & damni emergentis, per multas quæstiones excitari communiter. -  3 Reduci tamen in effectu ad eas, quæ in argumento huius capitis, & hoc numero proponuntur. -  4 Ioannes Bolognetus, tractatu, resolutione, & explicatione huius materiæ, multos alios antecellit, idcirco videndus erit omnino. -  5 Franciscum Bursatum, optimè, & eruditè loquutum in hac materia. -  6 Iosephum Mascardum, plenissima, & absoluta, atque distincta manu in hac materia scribere, idcircò præ oculis habendum, & omnino legendum. -  7 Hyppolitus Riminaldus, plenè, & eruditè (vt solet) materiam hanc pertractat, & in negotiis variis consultus, multa dicit notatu quidem digna, vt hoc numero adnotatur, vbi eiusdem Authoris plura consilia recensentur in vnum -  8 D. Petrum de Barbosa, magistraliter, & doctè in hac materia loquutum, & aliorum resolutiones percepisse distinctè. -  9 Ludouicus Miolina, è Societ Iesu religiosus laudatur. -  10 Ludouici Molinæ, Michaëlis Salonis Valentini, & Alphonsi à Villagutta resolutiones in hac materia; adeò plenas & absolutas esse, vt prædicti Authores, nihil, quod in proposito excogitari possit, intactum relinquant. -  11 Patrem Petrum de Aragon latè, & eruditè quidem, atque ingeniosè egisse de hac materia. -  12 Blasij Flores Didez de Mena, ex mente communi, nouissimam, & generalem resolutionem in hac materia tenendam, & ad illam aduertere debere eos qui non ingenti studio aliorum scripta, & resolutiones prælegerint, ne facilè in iftis rebus diiudicandis decipi possint, quod ex defectu lecturæ Scribentium passim contingit. -  13 Vsura licèt omni iure prohibita sit, Diuino, Naturali, Canonico, & Regio, ac etiam Ciuili, iuxta declarationem communem intelligendo. -  14 Tamen interesse lucri cessantis, & damni emergentis, quod verè creditoris inter sit rectè ab eo exigitur absque labe, aut periculo vsurarum, idque vltra sortem ipsam principalem, ac etiam iure Pontificio. -  15 Quia non vt vsura, sed interesse, & damnum. petuntur. -  16 Et in hoc nullus Scribentium dissentit. -  17 Dummodò bonus, & discretus iudex animaduertat, quod interesse petitum sit verum, nec antea concedatur, quàm constet verisimiliter de damno contingenti creditori, aut de lucro, quod illi euenire potuisset: item quod Omnis dolus, & fraus palliandi vsuras absit. -  18 Quod ex persona creditoris, item & debitoris, qualitate negotij, & rerum circumstantiis poterit diiudicare. -  19 Ac creditorem iustè petentem admittere, vsurarium verò, vel palliatum, reiicere. -  20 Quoniam indices boni, & optimi debent repellere vsurarios à limine iudicij, & eos seueriter punire, cùm sint deuoratores pauperum, & oppressorum. -  21 Interesse hodie de iure Canonico non debetur nisi in quatuor casibus ex sententia Iacobi Mandelli de Alba, quæ hoc numero præcitatur, ac pro regula generali huius materiæ commendatur. -  22 Interesse damni emergentis, & lucri cessantis causam, non eandem, sed diuersam esse in nonnullis, siue diuersum ius in illis constitui, provt hoc numero adnotatur; & ibidem probatur labi Doctores Vtrumque interesse confundentes, & simul vtrumque tractantes; idcirco distingui debere vnum ab altero, ac de vnoquoque separatim agendum, ne confusè, sed distinctè procedatur. -  23 Interesse triplex, commune, singulare, & conuentum, & de vnoquoque remissiuè. -  24 Interesse diuidi in extrinsecum, & intrinsecum. -  25 Interesse intrinsecum, quod dicatur. -  26 Et quod extrinsecum. -  27 Interesse intrinsecum, hoc est, ipsa æstimatio rei, in quolibet contractu debetur à tempore moræ. -  28 Interesse extrinsecum, ex quo tempore debeatur, vbi distinguitur inter contractus bonæ fidei, & fructi iuris, & vide infrà num. 59. & num. 65. -  29 Interesse naturale & rei cohærens, quodammodo dici lucrum, quod mercator, & alius negotiari, & lucrari solitus pecunia sibi debita fecisset. -  30 Ea ratione, quia lucrum illud consistit in proxima potentia pecuniæ, & eius fructus quodammodo censetur. -  31 Idcirco in materia nostra in consideratione habendum, modò interueniant ea, quæ mox dicentur. -  32 Mercatoris pecuniam in proposito, maiorem censeri habere æstimationem, quàm alterius, sicuti & triticum semini destinatum. -  33 Mercatoris pecunia negotiationi exposita, vel alterius emptioni frugiferæ rei destinata, pluris valet, quàm altera tanta aliorum, & etiam ipsius, illi non ita exposita. -  34 Interesse lucri cessantis exempla plura, remissiuè. -  35 Interesse lucri cessantis debetur mercatori, qui solitus est cum pecunia negotiari: Rationem vide infrà num. 37. -  36 Et in hoc scribentium omnium nullus dissentit, omnes potius vnanimiter id probarunt. -  37 Sed inter plures alios, ex recentioribus Andreas Gaill. & Ioannes Corrasius elegantiùs, & apertiùs explicarunt, provt hoc numero adnotatur; vbi vide omninò, ne facilè decipiaris in hac materia. -  38 §. Cùm per venditorem, l. si sterilis, ff. de actionibus empti, vera ratio redditur. -  39 Interesse lucri cessantis, solito negotiari, quare denegetur, in l. vltima ff. de periculo, & commodo rei venditæ, vbi verus traditur illius textus intellectus, & Ioannis Corrasij, ac aliorum interpretatio nouè reiicitur. -  40 Interesse lucri cessantis petens, probare debet, se fuisse solitum negotiari eo tempore, quo debitor fuit in mora. -  41 Interesse lucri cessantis peti non potest, vbi qui illud habere vult, nihil lucraturus esset. -  42 Et ideò neque Doctor, Miles, vel persona Ecclesiastica, huiusmodi interesse prætendere potest; neque alius, qui cum pecunia, aut non vult, aut non potest negotiari: quod intellige, vt nouiter, ac verè, & notabiliter declaratur infrà, num. 46. -  43 Quod etiam in mercatore solito negotiari procedere poteft, intelligendo, provt Nauarrus explicat. -  44 Interesse lucri cessantis, solito negotiari, deberi, non solum in contractu mutui, sed etiam in aliis contractibus, in quibus à fortiori debebit eius lucri ratio haberi, maxime in contractu emptionis, & venditionis, vt in eo quidem liceat mercatoribus, lucri cessantis ratione, cariùs merces vendere pecunia credita, quàm statim pecunia numerata vendidissent, modò interueniant ea, quæ Doctores requirunt communiter. -  45 Interesse lucri cessantis deberi etiam non solito negotiari, si pecuniam destinatam, vel ad emptionem prædiorum, vel censum, habebat, vel aliud lucrum speratum, quod ideo amisit, quia pecunia soluta non est: dummodo per probationem propinquam ostendat creditor se paratos habuisse venditores prædiorum, vel censuum, & reddituum: vt hoc numero per totum latiùs demonstratur. Praxis refertur; & quæ hactenus ab aliis dicta sunt, in proposito congeruntur in vnum Et vide infrà, num. 72. vbi Doctoris Feliciani de Solis contraria sententia nouè taxatur. -  46 Ad ea, quæ dicta fuêre suprà num. 42. in vtroque foro, iudiciali, & conscientiæ, singularis, & vera declaratio adducitur. -  47 Interesse lucri cessantis articulari debere in libello, ac postea probari: quod certissimum est, sic vt, nullus Doctorum in hoc dissentiat. -  48 Sed in modo articulandi, & probandi dissentiunt, vt hoc numero demonstratur, vbi ad finem sententia Authoris proponitur: & num. seqq. vsque ad n. 57. -  49 Interesse lucri cessantis in facto versari, ac difficilem probationem habere. -  50 Vtcumque tamen sit, probationem concludere debere vt lucri cessantis condemnatio fiat, nec solam præsumptiuam probationem sufficere. -  51 Interesse lucri cessantis, solito negotiari deberi, si saltem lucri probationem faciat eo modo, quem requirunt Authores adducti in secunda opinione relata suprà num. 48. -  52 Interesse lucri cessantis non probari, nisi per testes in ea re expertos, & sui dicti rationem cenam reddentes. -  53 Interesse lucri cessantis, etiam vbi plene probatum fuerit per creditorem, non debet fieri plenaria condemnatio, sed de summa interesse probata, aliqua diminntio fieri, debet, vt hoc numero latiùs ostenditur. -  54 Interesse lucri cessantis debetur non solum pro primo anno, sed pro sequentibus, in quibus interest, modò, contractus duabus conditionibus iustificetur, de quibus hoc numero remissiuè. -  55 Interesse interesse, aut lucrum lucri non deberi, etiamsi mora debitoris intercedat. -  56 Interesse omne soluendum in pecunia, remissiuè: & ibidem quomodo sententia ferri, & executio eius fieri debeat in interesse. -  57 Interesse lucri cessantis, vt debeatur, omnino necessarium esse, quod debitor in mora soluendi sit constitutus. -  58 Nec valere pactum, quod ante moram interesse debeatur. -  59 Mora, cùm agitur ad interesse, quando dicatur interuenire, ex sententia communi; & quando ex sententia Auctoris: & numeris sequentib. vbi ad huius rei explicationem, atque vt distincte magis, quàm alij faciunt, procedat, ipse nonnulla constituere necessarium duxit. -  60 Moram duobus modis committi, ex re, aut ex persona; & ibidem, quando dicatur ex re, vel ex persona. -  61 Moram committi ex vnica interpellatione, etiam extraiudiciali. -  62 Moram committi, non solum per interpellationem expressam hominis, sed etiam per tacitam interpellationem extraiudicialem, quæ fit per esset appositionem, quoniam tunc dicimus essem pro homine interpellare, idque ex communi & recepta sententia. -  63 Cui verè repugnant nonnulla, quæ hoc numero adnotantur. -  64 Vnde licet in indicando, & consulendo à communi recedendum non sit: tamen in puncto iuris, forsan verior erit Camilli Plauij distinctio, an dies adiecta sit exactioni, an solutioni pecuniæ, vt hoc numero declaratur. -  65 Interesse lucri cessantis, in contractibus stricti iuris non deberi ex tempore moræ, sed ex litis contestatione, verius esse in puncto iuris, contra communem; àqua tamen durum esset in praxi recedere. -  66 Interesse lucri cessantis, in foro conscientiæ debetur ex tempore moræ citra vllam expressam interpellationem, quando, ex signis, vel alio modo, de egestate creditoris, debitori constiterit. -  67 Pro Interesse lucri cessantis, ab initio certam summam expressam in conuentionem deduci posse, & consequenter licere creditori ratione lucri cessantis, ante moram mutuatarij pacisci de tali interesse sibi soluendo, absque eo, quod contractus vsurarius, aut palliatus videatur, nec etiam quod mora præcesserit, idque ex sententia multorum Authorum, quos sequutus est Author, & numeris seqq. -  68 Dummodò fraus, & dolus creditoris absit, ac verè sit lucrum cessans, conueniátque summa expressa quantitati, quæ verè intersit. -  69 Nec aliquid statim soluendum à creditore exigatur: maximè in mutuo. -  70 Interesse lucri cessantis sub incerta quantitate, ab initio posse in conuentionem deduci ex communi scribentium omnium sententia, sic vt in hoc nullus dissentiat. -  71 Interesse damni emergentis certâ summâ expressâ, ante moram mutuatarij in stipulationem, & pact um posse venire: nec in hoc esse controuersiam, vt infrà n. 75. -  72 D. Feliciani de Solis opinio, contraria his, quæ Author suprà num. 45. & 46. resoluit, nouiter, sed verè quidem, & concludenter taxatur. -  73 Damni emergentis exempla plura remissiuè. -  74 Interesse damni emergentis, variis modis probari. -  75 Interesse damni emergentis, regulariter non deberi, nisi à tempore moræ, & hoc vtriusque interesse commune esse. -  76 Interesse damni emergentis articulari, & probari debere, & hoc esse vtriusque interesse commune. -  77 Interesse damni emergentis, vt debeatur, non sufficit probare quòd debitor non soluit in tempore, & quòd creditor pecunias sub Vsuris accepit, nisi iuſtificetur, quòd ob retardatam solutionem illas acceperit, ex quo possibile est ex aliis, causis recepisse. -  78 Sufficit tamen damnum. verificari, nec est necesse actorem probare, quòd si pecuniam habuisset, damnum illud non esset passus: nam ex quo constat de damno, præsumitur, quòd, illud non incurrisset, si pecunia debito tempore fuisset soluta. -  79 Sed cùm agitur ad interesse lucri cessantis, contrà statuitur; nec enim sufficit constare, quòd creditor desiit lucrari, sed oportet probare, quòd creditor verisimiliter, & quasi certitudinariè aliquid esset lucratus, si pecunia debita, ei suo tempore fuisset soluta. -  80 Interesse damni emergentis, vt debeatur, non requiritur, quòd actor solitus sit negotiari cum pecunia, sed indistincte debetur; & tamen in interesse lucri cessantis contrà statuitur, vt hoc numero explicatur. -  81 De interesse damni emergentis, cùm agitur, exigitur etiam interesse ipsius interesse, quicquid in interesse lucri cessantis contrà dicatur. -  82 Author pro huius capitis enucleatione, tot, tantàque originaliter, atque attentè prælegit vt ex ipsis facilè posset integrum librum, aut plenum. tractatum de interesse conficere, illa tamen sciens, consultóque prætermittit, contentus in hoc capite, ea, quæ frequentius accidunt, & magis necessaria sunt, tradidisse. DE interesse lucri cessantis, & damni emergen[sect. 1]tis, frequenter contingit in scholis, & iudiciis agitari: & verè, quæ de hac re suscipitur disputatio, vtilis est, & quotidiana, & licèt à multis, diffusè tamen, atque inuolutè præhabita: quocirca, non absque maxima vtilitate futurum iudicaui, si in vnum congestis, & antea originaliter à me prælectis, omnibus ferè, qui de hac re ex professo magis tractarunt, (qui infiniti sunt) nonnulla generaliter constituerem, siue certas quasdam traditiones, aut generales regulas in medium deducerem, quibus faciliùs possit huius materiæ cognitio, & resolutio haberi, atque ex ipsis, cùm occasio se offeret, aliorum etiam discepatio dilui. Et in primis monendum lectorem duxi, huius ma[sect. 2]teriæ permultas quidem quæstiones esse, quæ excitantur communiter; reduci tamen in effectu ad eas, quas[sect. 3] in summario proposui, Interesse scilicet lucri cessantis, & damni emergentis, à quo, & quando licite peti possit: an ex conuentione, vel citra conuentionem; ex culpa, aut mora debitoris tantum, vel absque culpa, & mora: vt petatur an debeat esse certum, & quando dicatur certum: item, an requiratur, quod petens solitus sit negotiari, vel lucrari: quomodo illud probetur, deducatur, & consideretur, & quid necessariò probandum sit ab agente: de quibus omnibus, post ordinarios, & alios multos ab eisdem relatos, tractarunt latissime Rebuffus, Cagnolus, Curt. Iunior, & Berengarius in l. vnic. C. de sententiis, quæ pro eo, quod interest, proferuntur; & ibid.[sect. 4] Ioannes Bolognetus, qui tractatu, resolutione, & explicatione huius materiæ, multos alios antecellit; idcirco Videndus erit omnino, ex num. 106. cum infinitis seqq. vsque in finem leg. Antonius Gabriel commun. conclus. lib. 3. tit. de de solutionibus, conclus. 10. Plotus de in litem iurando, §. 11. Afflictis decis. 20. & 316. Rubeus in consil. 88. Mantua in cons. 185. per totum lib. 2. Capicius decis. 19. Pulchrenata in cons. 370. per totum vol. 2. Nauarrus in manuali cap. 17. num. 111. & 112. Conrad. de contractibus, quæst. 30. & 33. Palacius eodem tract, lib. 4. cap. 4. Rolandus in cons. 35. vol. 1. Ioannes Botta in consil. 67. ex num. 6. Gama decis. 110. fere per totam, & decis. 156. num. 1. & decis. 218. num. 7. & 8. Didacus Perez in tit. 2. lib. 8. Ordinamenti, col. 10. & seqq Ioannes Guttierez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. ex num. 3. vsque ad num. 9. Forcatulus dialogo 38. 42. & 43. Tiberius Decianus in consil. 2. num. 23. vol. 1. & in consil. 60. num. 43. & in cons. 84. num. 23. vol. 2. & in cons. 76. num. 6. lib. 4. Ioannes Cephalus in cons. 85. ex num. 8. cum seqq. lib. 1. Cuiacius lib. 9. obseruat. cap. 31. & lib. 16. cap. 34. Franciscus Bursatus qui optimè, & eruditè loquitur in[sect. 5] hac materia in consil 68. per totum lib. 2. & in cons. 453. num. 35. 36. & 37. lib. 4. Menochius de arbitrariis lib. 2. casu 119. & vide casu 120. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 300. ex num. 9. vsque ad num. 14. & in consil. 610. per totum, Iosephus Mascardus, qui plenissima, & abso[sect. 6]luta, atque distincta manu scribit, idcirco in hac materia præ oculis habendus erit, & omnino legendus, de probationibus, tom. 2. conclus. 933. & 934. & 935. & vide etiam conclus 930. & 931. & 932. Ioannes Vincentius Hondedei, & in cons. 50. per totum lib. 1. Hippolitus Riminaldus, qui plene, & erudite (vt solet) materiam hanc[sect. 7] pertractat, & in negotiis variis consultus, multa dicit notatu quidem digna in cons. 52. ex num. 31. vsque ad num. 36. & num. 40. vsque ad num. 46. & num. 48. & 54. & 56. & 58. & in cons. 67. lib. 1. & cons. 218. num. 85. & 99. & 100. & 102. & 103. lib. 2. & in cons. 281. ex num. 40. vsque ad num. 56. lib. 3. & in cons. 304. & in consil. 346. eodem lib. & in cons. 399. ex num. 44. vsque ad num. 47. & in cons. 426. ex num. 7. lib. 4. & in cons. 804. num. 38. & 39. lib. 7. latiùs in cons. 815. eodem lib. vbi vide omninò: Gratianus regul. 243. per totam, Petrus Surdus de alimentis, tit. 1. quæst. 45. num. 28. & seqq. & num. 33. & num. 39. vsque ad num. 49. Vincent. Caroc. de locat. & cond. 1. part. de lucro cessante moroso, quæst. 1. fol. 39. & 40. Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 5. ex num. 14. cum seqq. & obseruat. 6. per totam D. Petrus de Barbosa, qui magistraliter & doctè in hac[sect. 8] materia loquitur, & aliorum resolutiones percipit distinctè in l. 2. in princ. 1. part. ex num. 44. vsque ad num. 53. ff. soluto matrimonio & in l. de diuisione, 5. ex n. 25. eodem tit. Ludouicus Molina, vir quidem eruditus, atque ex[sect. 9] socierate Iesu religiosus dignissimus, de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disput. 314. 315. 316. & 317. qui quoad vtrumque forum, interius, & exterius, videndus erit omninò, ac cum eo Pater Michaël Salon Valent, eod.[sect. 10] tract. & tom. in quæst. 78. Diui Thomæ, artic. 2. controu. 8. & 9. & 10. ex fol. 671. vsque ad fol. 771. vbi nihil, quod in proposito excogitari possit, intactum reliquit, & tredecim conditiones congerit ad lucrum cessans petentendum necessarias, ex fol. 739. vsque ad fol. 757. Alphonsus etiam à Villagutta tr. de vsuris q. 18. & 19. ex fol. 139. vsque ad fol. 184. vbi de omni interesse agit latissime, & dicta quæst. 18. num. 27. 28. & 29. adducit omnes conditiones requisitas, vt quis tuta conscientia ratione interesse lucri cessantis vltra sortem consequi possit: & dicta quæst. 19. plenissimè scribit, ac ponit conditiones, quæ concurrere debent, vt damni emergentis interesse in conuentione deduci, aut post moram mutuatarij exigi possit. Loriotus & Modernus Paris. in tr. de eo, quod superest Azeuedius in l. 1. tit. 6. ex num. 19. lib. 8. Recop. Costanus lib. 1. quæst. cap. 4. Eguinarius lib. 4. diuidui, & indiuidui cap. 3. Caballinus milleloquio 543. cap. Corseus indagationum iuris lib. 1. cap. 21. latè, & erudite quidem, atque ingeniosè, Pater Petrus de Aragon in secundam secundæ Diui Thomæ, quæst. 78. de vsuris art. 2. ex fol. 489.[sect. 11] vers. in solutione ad primum, vsque ad fol. 497. & nouissimè his non relatis, Blasius Florez Diaz de Mena, in[sect. 12] addit. ad decis. Gamæ 10. num. 3. fol. 51. qui ex mente communi Doctorum adducit breuem quandam & generalem resolutionem in hac materia, ad quam aduertere debebunt ij, qui non ingenti studio aliorum scripta, & resolutiones prælegerint, ne facile in istis rebus diiudicandis decipi possint, quod ex defectu lecturæ Scribentium passim contingit. Ego verò plura alia adiiciam, & rem hanc latius, & distinctè magis explanabo: Et vt radicitus sumam, constituere in primis necessarium duxi, quòd licet vsura Omni iure prohibita sit, Diuino, Naturali, Canonico, & Regio, ac etiam Ciuili, iuxta declarationem communem intelligendo; vti, iure, & authoritate latissimè[sect. 13] probarunt (alios plures consultò prætermitto) Couar. variarum resolut. lib. 3. cap. 1. num. 5. & 6. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. n. 2. Rolandus in cons. 35. num. 26. lib. 1. Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 5. num. 5. Tamen in[sect. 14]teresse lucri cessantis, & damni emergentis, quod verè creditoris intersit, rectè ab eo exigitur absque labe, aut periculo vsurarum; id que vltra sortem ipsam principalem, ac etiam de iure Pontificio, per textum in l. 3. §. vltimo ff. de eo quod certo loco, l. atqui natura, §. non tantum, ff. de negotiis gestis, l. socium, ff. pro socio, cap. peruenit, de fideiussoribus, cap. dilecti, de foro competenti, & ex communi Theologorum, & Pontificij iuris Interpretum sententia, sic adnotarunt, & infinitos referunt Couar. variar. resolut. lib. 3. cap. 4. num. 1. Craueta in consil. 912. num. 11. Rolandus dicto cons. 35. num. 1. 2. & 3. lib. 1. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 3. Gratianus dicta regul. 243. Surdus de alimentis. tit. 1. quæst. 45. num. 28. Bonifacius Rogerius in cons. 57. ex num. 40. lib. 1. Peregrinus de fideicommissis art. 33. num. 35. Menochius in cons. 7. à num. 16. lib. 1. Bolognetus in cons. 14. num. 2. Bursatus in cons. 68. num. 10. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedei in cons. 50. num. 1. lib. 1. Andreas Gaill. lib. 2. dicta obseruat. 5. num. 14. & 15. vbi refert glossam singularem in cap. conquestus, de vsuris, in verbo, defendo, quæ dicit, quod damna, & interesse, etiam secundùm Canones peti possunt à tempore[sect. 15] moræ, quia non vt vsura, sed interesse, & damnum. petuntur; & Panormitanus ibidem, num. 6. dicit, illud perpetuò mente tenendum, quod etiam de iure Canonico peti possit aliquid vitra sortem ratione interesse, non solum damni contingentis, sed etiam lucri cessantis: Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 47. vers. potest etiam, & in dict. l. de diuisione num. 25. & 26. Pater Petrus de Aragon loco relato suprà, n. 11. fol. 490. ex vers. alij Doctores absolutè, vbi concludenter, & plenè fundat, & fundamentis omnibus, quæ in contrarium excitari possunt satisfacit: Molina, Salon, & Villagutta, quos, & alios consultò prætermitto; conueniunt enim in hoc omnes vtriusque iuris Interpretes, ac etiam Theologi, vt ex eisdem constat, nec vllus scribentium[sect. 16] dissentit, dummodo bonus & discretus iudex animaduertat, quod interesse petitum, sit verum; nec antea[sect. 17] concedatur, quàm constet verisimiliter de damno contingenti creditori, aut de lucro, quod illi euenire potuisset: item, quòd omnis dolus & fraus palliandi vsuras[sect. 18] absit, quod ex persona creditoris, item & debitoris, qualitate negotij, & rerum circumstantiis poterit diiudicare, ac creditorem iustè petentem admittere, vsurarium verò, vel palliatum reiicere; quoniam vt inquit Rolandus dicto consil. 35. num. 29. lib. 1. iudices boni, &[sect. 19] optimi debent repellere vsurarios à limine iudicij, & eos seueriter punire, cùm sint deuoratores pauperum, &[sect. 20] oppressorum, & ita est de mente omnium Auctorum, quos superiùs retulimus, ac inter alios Nauarri, in manuali, cap. 17. num. 111. & 112. Iacobi Mandelli de Alba in cons. 300. ex num. 9. & in cons. 610. per totum, vbi tradit[sect. 21] generalem doctrinam in hac materia, & constituit, quòd hodie de iure Canonico non debetur interesse nisi in quatuor casibus. Primus, cùm succedit loco fructuum, veluti cùm emptor fruitur re, & pretio, iuxta textum in l. curauit, C. de actionibus empti. de qua latius Couarr. variar. resolut. lib. 3. cap. 4. Fachineus controu. iuris, lib. 2. cap. 32. Secundus casus est, cùm quis re vera probat, se passum fuisse damnum. propter dilatam sibi solutionem, veluti quia coactus fuit aliunde pecunias capere sub vsuris. Tertius casus est, in persona, quæ consueuit negotiari; & tunc habetur etiam ratio lucri cessantis. Quartus casus est, cùm quis compellitur pecunias mutuo dare Principi, vel Reipublicæ, nam eo casu, vel propter id, quod cogitur eas dare, vel propter periculum eas recuperandi, vt docet experientia, admittunt Doctores, posse vsuras licitè capi, quæ tamen vt interesse, aut damnum. petuntur, & præter istos casus cæteri omnes sunt exclusi secundùm Doctores, vt ipse Author firmat, & hactenus de prima generica traditione, aut regula generali in hac materia. Nunc verò secundò, & principaliter obseruandum[sect. 22] est, interesse damni emergentis, & lucri cessantis causam, non eandem, sed diuersam esse in nonnullis, siue diuersum ius in illis constituti: inde & consequenter parem rationem non esse vtriusque, sed vtrumque per se considerari: quod voluit Baldus in cons. 182. in princ. vol. 1. Soto de iustitia & iure, lib. 6. quæst. 1. artic. 3. ac cum illis eruditè Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 6. in princ. vbi dicit, aliud esse damnum emergens, aliud verò lucrum cessans: damnum enim emergens dicitur, quoties de vitando damno; lucrum autem cessans, quando de lucro captando quis certat: & sic, quòd in praxi plurimum habet momenti hæc differentia; licèt Alciatus, & alij illam reiiciant. Addiderim ego libenter, traditionem hanc verissimam mihi videri, tum quia notabiles sunt differentiæ damni emergentis, & lucri cessantis, quas adducunt Authores in initio huius capitis relati; & duas considerat Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio num. 48. vers. est sane aduertendum, & vers. est alia differentia. aliam tradit Gaill. lib. 2. obseru. 5. num. 16. tum ex his, quæ latiùs, & rectè probauit pater Michael Salon de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. in q. 78. Diui Thomæ, art. 2. controu. 9. in princ. num. 10. vbi cum iudicio adnotauit, labi Doctores, vtrumque interesse confundentes, & simul vtrumque tractantes; sed debuisse vnum ab altero distinguere, ac de vno quoque separatim agere: idcirco priùs de interesse lucri cessantis, & postmodùm de interesse damni emergentis disputationem instituens, ne confusè, sed distinctè procedamus, constituendum erit, & tertio loco; In primis, interesse triplex, commune, singulare, &[sect. 23] conuentum, provt notarunt Bartol. & cæteri Scribentes communiter, in dicta l. vnica C. de sententiis quæ pro eo quod interest. vbi latissimè Bolognetus ex num. 62. cum infinitis seqq. Mascardus de probationibus tom. 2. conclus. 930. 931. & 932. Villagutta tract. de vsuris, quæst. 18. num. 19. 20. & 21. qui plene explicant, quod dicatur interesse commune, quod singulare, & conuentum: ideò amplius in hoc non insisto. Deinde, interesse diuidi in[sect. 24] extrinsecum, & intrinsecum: in quo omnes ferè conueniunt, vt ex superiùs relatis constat apertè: Interesse intrinsecum dicitur illud, quod est ipsa eadem res, seu eius æstimatio, l. si sterilis. §. cum per venditorem, ff. de[sect. 25] actionibus empti. Extrinsecum, quod extrinsecus extra ipsam rem prouenit; cum distinctione tamen, quia[sect. 26] quoddam cohæret rei, & necessariò ex ipsa re prouenit: veluti fructus, partus ancillæ, & similia: quoddam non cohæret rei, nec necessariò, seu naturaliter ex ipsa descendit, veluti si pœna commissa sit, vel pignora distracta, quia debitor pecuniam debitam creditori non soluit, qua potuisset ipse & creditori suo satisfacere. Rur[sect. 27]sus interesse intrinsecum, hoc est, ipsa æstimatio rei, in quolibet contractu debetur ex tempore moræ, l. videamus, 38. §. in cæteris, ff. de vsuris; in contractibus verò[sect. 28] stricti iuris fructus non præstantur ex sola mora, sed ex litis contestatione: & sic ex eo tempore interesse ratio habetur, non ex mora: l. cum fundus, in principio, ff. si certum petatur, l. si filius familias, §. 1. ff. de verborum obligat, inde in contractibus bonæ fidei, vsuræ ex mora debentur, quia loco fructuum habentur, l. vsuræ, ff. de vsuris, in contractibus stricti iuris, vsuræ non promissæ ex litis contestatione veniunt, l. lite contestata, ff. de vsuris. Quod in terminis huius materiæ rectè aduertit, & sic expressè resoluit Villagutta tract. de vsuris. q. 18. num. 22. 23. 24. & 25. & infrà, num. 59. & 65. dicemus: & vide Barbosam in dict. l. de diuisione, ex num. 30. vbi[sect. 29] de interesse intrinseco & extrinseco pleniùs loquitur. Præterea interesse naturale, & rei cohærens quodammodo dici lucrum, quod mercator, vel alius negotiari, & lucrari solitus, cum pecunia sibi debita fecisset: ea ratione, quia illud lucrum consistit in proxima potentia[sect. 30] pecuniæ, & eius fructus quodammodo censetur: argumento textus in l. si nauis, ff. de rei vendicatione, l. venationem, l. prædiorum, & l. vltima, ff. de vsuris. idcirco in[sect. 31] materia nostra in consideratione habendum, modò interueniant ea, quæ mox dicentur: quod libenter admittunt relati supra. n. 14. & 15. & cæteri alij initio huius capitis adducti. Et denique mercatoris pecuniam in casu[sect. 32] proposito, maiorem censeri habere æstimationem, quàm alteriùs, sicuti & triticum semini destinatum: vt aduertunt Caietanus secunda secundæ, quæst. 78. art. 2. Scotus in 4. distinctione, 15. quæst. 6. ac cum illis Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. in vers. & quod pecunia. vbi[sect. 33] dicit, quòd pecunia mercatoris, negotiationi exposita, vel alterius emptioni frugiferæ rei destinata, pluris valet, quàm altera tanta aliorum; & etiam ipsius, illi non ita exposita; quod est notandum. Hoc præmisso, & exemplo lucri cessantis supposito,[sect. 34] quod adducit Nauarrus in manuali, dict. cap. 17. num. 111. in vers. exemplum interesse lucri cessantis, à quo accipiunt cæteri Recentiores: Ludouicus Molina de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disp. 314. in princ. fol. 386. Villagutta de vsuris, q. 18. n. 3. & 4. qui duo exempla tradit interesse lucri cessantis: tria Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrim. num. 49. in princ. & num. 50. in princ. & num. 51. in versic. additur. Et tertium exemplum principaliter, &[sect. 35] tertio loco (vt dixi) constituendum erit interesse lucri cessantis deberi mercatori, qui solitus est cum pecunia negotiari: per textum expressum, & singularem in l. 3. §. finali, ff. de eo quod certo loco, in l. socium, qui pro eo, in prin. ff. pro socio, in l. atqui natura. §. non tantum, ff. de negotiis gest. textus notabilis in l. si commissa. ff. rem ratam haberi, ibi: Quantum mihi abest, quantumque lucrari potui. Glossa singularis, in l. curauit. in verbo, ratio. C. de actionibus empti: per illum textum, & ibidem Baldus num. 1. Bartolus num. 25. Cinus, & Salicetus col. vlt. Rebuffus num. 603. Curtius Iunior num. 39. Cagnolus, num. 40. & seqq. Bolognetus, num. 122. in dicta l. vnica C. de sententiis quæ pro eo quod interest: idem Bartolus in l. nummis, num. 5. ff. de in litem iurando. vbi Alexander col. finali. Castrensis num. 6. in fine. & Iason num. 18. Natta, Decius, Baldus, Alexander, Antonius Gabriel, Ioannes Baptista, Lup. Couarr. Rolandus, Mexia, Menchaca, Syluester, Socinus, Ancharanus, Bertrandus, Felinus, & alij, quos in vnum recensent, & sic resoluunt Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 933. num. 1. Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 3. Bursatus in cons. 68. n. 11. cum seqq. & num. 16. lib. 1. Cephalus, Decianus, Riminaldus, Afflictis, Didacus Perez, Mandellus de Alba, Hondedei, Villagutta, Molina, Salon, & alij relati suprà in initio huius capitis, Soto de iustitia & iure, lib. 6. quæst. 10. art. 2. in fine. Nauarrus in manuali, cap. 17. n. 111. & 112. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 4. Barbosa, 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 48. & 49. & in dict. l. de diuisione n. 25. cum seqq. alios infinitos prætermitto consultò, propterea[sect. 36] quòd Scribentium omnium nullus in hoc dissentit, omnes potius vnanimiter id probarunt; & dum requirunt solitum esse negotiari eum, qui interesse prædictum petierit, supponunt apertè, negotiationis qualitate non interueniente, in contrarium esse ius commune. Quod ex Recentioribus omnibus, superiùs, & in initio huius[sect. 37] capitis præcitatis, duo dumtaxat expressim, & vere quidem explicarunt, alij vel ita non animaduertunt, vel in hoc non insistentes, silentio prætermittunt: prædictorum inquam Gaill. dicta obseruat. 6. num. 2. & Corrasius Miscel. iur. ciuil. lib. 3. cap. 13. num. 6. fol. 260. & 261. rectissimè intelligentes, ac Bartoli, Baldi, & aliorum resolutiones probantes, cum iudicio præmittunt, debitorem morosum interesse damni emergentis præstare debere creditori, sed non lucri cessantis: idque tam in contractibus bonæ fidei, quàm stricti iuris: per textum in l. si sterilis, §. cum per venditorem, ff. de actionibus empti. postmodùm dicunt, id admittendum non esse in persona solita negotiari, quæ verè lucrum, aut interesse prætendere potest: sed rationem non reddunt; reddit tamen Ruinus in cons. 10. num. 7. lib. 4. & verè concludit ea, quam adduximus suprà num. 29. & seqq quo ad eum, qui cum pecunia solitus est negotiari; quoad eum verò, qui negotiari solitus non est, ratio deduci potest ex dicta l. si sterilis, §. cum per venditorem, ff. de actionibus empt. l. si ædibus, 32. ff. de damno infecto. ideo interesse lucri cessantis, regulariter non venire ex mora, quia damnum. contingens, potuit & alia via resarciri, ac impediri: & sic venit intelligendus textus in dicto §. cum per venditorem, in princ. vbi emptor non erat lucrari so[sect. 38]litus, & sic illud interesse non consequitur: vt recte intellexerunt Gaill. & Corrasius vbi suprà, in id expendentes illum textum in vers. Non magis quam si triticum emerit. vbi illud damnum. non compensatur, quia erat prorsus extrinsecum, quod ex accidenti veniebat, & alia via poterat priùs resarciri, vt sentit ibi textus; & eleganter Bartolus in summario eiusdem §. dum dicit, quod non habetur ratio interesse extrinseci: Fulgosius[sect. 39] in l. 3. §. finali, ff. de eo quod certo loco. & in effectu hoc eodem modo, addito dumtaxat, an certum, vel incertum lucrum esset, intelligendum putat textum in l. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ. Corras. Miscel. lib. 3. dict. cap. 13. num. 7. & 8. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 8. Sed non concludit eorum ratio, libentiùs dixerim, negotiatorem lucrari solitum, totum interesse non consequi in eo textu, eo quod ex ipso contractu debebantur vsuræ, & erant iam à lege taxatae, ideò ne contingeret, quod taxationi vsurarum facilè fraus fieri posset, Imperatorum constitutione cautum fuit, ne vltra modum vsurarum, etiam ex causa interesse quicquam consequi posset creditor, l. Iulianus 13. §. ibidem Papinianus, ff. de actionibus empti, ibi: In fraudem constitutionum videri adiectum id, quod vsuram legitimam excedit: l. si partem, ff. de vsuris, l. cum allegas, C. eodem tit. & alios plures intellectus ad text. in d.l. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ, & in dicto §. cum per venditorem. vide per Barbosam in dict. l. de diuisione, num. 29. cùm tribus seqq. Vbi etiam rectè aduertit, duas esse contrarias sententias in eo articulo, vtrum interesse lucri cessantis debeatur solito negotiari; & veriorem esse deberi. Et hactenus de primo requisito necessario ad interesse lucri cessantis; quod extenditur, & declaratur nonnullis modis per Mascardum dicta conclusione. 933. n. 2. 3. 4. & seqq. Ac primum quidem, quòd interesse tale petens, probare debeat, se fuisse solitum negotiari eo tempore,[sect. 40] quo debitor fuit in mora, vt ipse Mascardus probat: & reddit rationem ibidem, num. 4. & num. 3. post Sotum, & Couar. ac etiam ex mente communi rectè constituit,[sect. 41] quòd interesse lucri cessantis peti non potest, vbi, qui illud habere vult, nihil lucraturus esset: quod etiam cum aliis probauit Barbosa 2. part. leg. 2. in princ. ff. soluto. matrimonio. num. 49. dicens: Quod neque Doctor,[sect. 42] vel Miles, vel persona Ecclesiastica huiusmodi interesse prætendere potest, neque alius qui cum pecunia, aut non vult, aut non potest negotiari: & eisdem terminis[sect. 43] existentibus, etiam in solito negotiari, qui tamen lucraturus non esset, admittit Nauarrus in manuali, dicto cap. 17. num. 112. ad finem, provt ipse intelligit: & vide infrà num. 46. vbi eleganter, & verè declaratur: vide etiam eundem Barbosam in dicta l. de diuisione, num. 28. per totum, vbi plura adducit, quæ solitus negotiari probare tenetur, ac etiam articulare. Nunc etiam extenditur superior resolutio, interesse[sect. 44] inquam lucri cessantis solito negotiari deberi, non solum in contractu mutui, sed etiam in aliis contractibus, in quibus à fortiori debebit haberi ratio lucri cessantis, maximè in contractu emptionis, & venditionis, vt in eo quidem liceat mercatoribus, lucri cessantis ratione, cariùs merces vendere pecunia credita, quàm statim pecunia numerata vendidissent, modò interueniant ea, quæ ad explicationem textus in c. in ciuitate. & in c. nauiganti, de vsuris, requirunt Doctores ibidem, & cum multisTheologis Couarru. variarum resolutionum. lib. 2. c. 3. num. 6. per totum, qui de hac re videndus erit omninò, Conradus de contractibus. quæst. 59. conclus. 3. Pater Dominicus Bannez de iustitia & iure, quæst. 78. de vsura. artic. 2. fol. 597. vers. denique licitum est. & fol. 601. vers. ad 4. argumentum, latissimè Ioan. Guttier. Canonicar. lib. 1. c. 39. per totum. Secundò extenditur, interesse lucri cessantis deberi,[sect. 45] etiam non solito negotiari, si pecuniam destinatam, vel ad emptionem prædiorum, vel censuum habebat, vel ad aliud lucrum speratum; quod ideo amisit, quia pecunia suo tempore soluta non est: dummodo per probationem propinquam ostendat creditor se paratos habuisse venditores prædiorum, vel censuum, & reddituum: quod cum Ancharano, Barbatia, Claudio, Couarruu. & Ioanne Baptista Lopez, vt certum tradit Mascardus de probationibus, tomo 2. conclusione, 933. n. 24. Barbosa 2. part. leg. 2. in princ. ff. soluto matrimonio. n. 50. vbi refert Castrensem, Lancelot. Decium, Claudium, Cagnolum, Alexandrum, Crauetam, Gratum, Rolandum, Neuizan. Grammaticum, Bursatum, Nattam, & Ruinum. idem tenentes; & Alexandri, aliorúmque rationi in contrarium, videlicet emere prædia, vel census, aut annuos redditus non esse actum ex se quæstuarium, neque in quo possit verificari conditio negotiandi, rectissimè ex mente aliorum respondet, dicens: Quòd non requiritur præcisè, vt petens interesse lucri cessantis, sit solitus cum pecunia negotiari; sed illud exigitur ad hunc effectum, vt huiusmodi lucrum reddatur verisimile: sed si aliunde constet esse verisimile, vtique peti poterit, vt alio loco Alexander ipse fatetur: quem. Menochium etiam, & Rolandum sic tradentes, ibidem retulit idem Barbosa, & num. 51. cum aliis multis affirmat, quòd non sufficit hoc casu probare, quòd si pecuniam habuisset creditor, potuisset fundum emere, vel redditus annuos: Sed oportet probare quòd ille fundus esset venalis, vel etiam annui redditus, & quod illos non emit propter defectum pecuniæ: & vltra eum, idem tradit, & eleganter loquitur Alphonsus Villagutt. tractatu de vsuris, quæst. 18. num. 23. vbi specificè ostendit ea, quæ probare tenetur non solitus negotiari, lucrum huiusmodi petens; & in quo distinguatur ab eo, qui solitus est negotiari: & iuxta hæc debent intelligi, quæ tradit Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 2. num. 4. vbi dicit: Quòd scit, & vidit per litteras executorias in aliis casibus, hoc est, non agentibus creditoribus solitis negotiari, iudicatum fiuisse in Cancellaria Regali Pinciæ secundùm opinionem quæ in solitis negotiari seruatur, in pecuniis debitis minoribus, & aliis personis, earum solutione vltra tempus debitum retardata: & quandoque iubetur solui hoc lucrum cessans ad rationem vnius pro quatuordecim, aliquando pro decem & odo, & aliquando pra viginti, provt Dominis Regiis Auditoribus videtur. Et nouissime Blafius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem Gamæ 110. num. 3. in fine, fol. 51. vbi nullo ex prædictis Authoribus relato, tradit eandem resolutionem; & dicit, quòd in praxi semper parcè, & moderate hoc lucrum taxatur, & ad rationem quatuordecim pro vno; centum & in mercatoribus, ad rationem septem, aut octo pro centum, & quod in plurimum denegatur, nisi iusta causa concedendi fuerit: & vide infrà: num. 53. per totum. Ex his opportunè, atque libenter dixerim, li[sect. 46]mitanda ea, quæ annotamus suprâ, num. 42. nam & miles, & Doctor, atque Ecclesiastica persona prætendere posset interesse huiusmodi, si ex eo quod pecunia suo tempore soluta non est, & quia pecuniam non habebat, probaret apertè, annuos redditus, vel prædia fructifera non emisse, quæ venialia erant, & emi ab eo potuissent: id quod ex dictis supra negari non potest, & in foro conscientiæ fortiùs procedit; nam in eo foro tenetur debitor, ex cuius solutione non facta damnificatur creditor, ad interesse passum, etiamsi in foro iudiciali cessaret actio, secundum Scotum lib. 3. sententiarum distinct. 25. art. 2. vers. de vltimo. Cagnolum in l. curauit, n. 61. C. de actionibus empti. Et hactenus de his; quæ sunt notanda, quia quotidiana quidem, nec alibi sic congesta: & vide infrà, num. 72. vbi etiam sic defenditur, & contraria Doctoris Feliciani de Solis opinio nouè taxatur. Quartò deinde & principaliter constituendum est secundum[sect. 47] requisitum esse, quod interesse lucri cessantis articulari debeat in libello, ac postea probari, vt dicit Glossa in l. 3. §. fin. ff. de eo quod certo loco, ac cum infinitis vnanimiter admittunt omnes, qui mox referentur; sic vt hoc certissimum sit, nec vllus Doctorum in eo dissentiat: nam cùm interesse in ficto consistat, non sufficit dicere tantum lucrati potuisse creditorem, sed torum probari debet, & liquidari. Nec concludit dicere, Titium mercatorem, & lucrari solitum, ea vice lucrari potuisse, cùm etiam pati damnum. & iacturam posset; idcircò probatio necessaria est: vt rectè probat Mascardus dicta con[sect. 48]clus. 933. num. 7. & num. 18. sed in modo articulandi, & probandi dissentiunt: enimvero Doctores quamplures, sic probationem fieri debere crediderunt, vt probandum sit à creditore, quod prædictum interesse fuerit in potestate propinqua illud acquirendi, imo quasi in actu consequendi, vt quia creditor habuit tales merces præ manibus, quas emisset, & ex quibus tantum lucratus fuisset, sed quia pecuniam suam non habuit, ideò non potuit emere, & sic òmisit lucrum, & passus interesse lucri cessantis totius summæ: sic explicarunt Paulus & Iason in l. 3. §. finali, ff. de eo, quod certo loco. Afflict. decis. 20. Decius, Alexand. Curtius Iunior, Parisius Rubeus, Craueta, Rolandus, Purpurat. Neuizan. Bursatus, Caietan. & Angelus, quos adducit Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 933. num. 17. & alios refert Baptist. in l. curauit, num. 117. C. de actionibus empti. Nat. in cons. 450. num. 6. lib. 2. Prosper Phasetus in cons. 126. num. 17. Anton. Gama decis. 110. à num. 21. Bolog. in l. vnica C. de sententiis quæ pro eo quod interest, num. 122. Hyppol. Riminal. in cons. 52. num. 46. lib. 1. & in cons. 218. ex num. 99. lib. 2. Ioannes Guttierr. de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 8. Mohedanus decis. 218. n. 2. Ludouicus à Peguera decis. 33. n. 2. Ioan. Vincent. Honded. dicens hanc opinionem communiter approbari, & in iudicando, & consulendo esse sequendam, in cons. 50. num. 30. lib. 1. & rationem huius resolutionis reddunt Mascardus vbi suprà, num. 18. Bologn. Riminald. & alij. E contra verò, plurimi alij sunt arbitrati, satis esse petentitale interesse, si probet se esse, & fuisse mercatorem, & solitum cum pecunia negotiari, & quòd aij mercatores similis conditionis, & qualitatis, prout ipse est, tot eo anno lucrati sint, & quòd ipse tantum verisimiliter lucratus fuisset, si pecuniam habuisset: & hanc opinionem esse praxi receptam asserit Cagnol, in dict. l. vnica num. 42. C. de sentent. quæ pro eo quod interest. & in l. curauit, num. 67. C. de actionibus empti. & in l. quatenus, num. 19. ff. de regulis iuris. & sequuntur Aretinus, Castrensis, Alexand. Rebuffus, Natta, Bursatus, & alij, quos referunt Antonius Gabriel commun. lib. 3. tit. de solutionibus conclas 10. à num. 3. Mascardus dicta conclus. 933. num. 19. & esse veriorem sententiam, & praxi receptam, affirmat Baptista in dicta. l. curauit, num. 117. & in solito negotiari, & lucrari, admittit Mascard, dict. conclus. 933. num. 24. priorem verò, in eo, qui negotiari solitus non est: & eodem modo componit Villagutta tract. de vsuris quæst. 18. concl. 4. num. 23. Ego verò, vt in præfata contrarietate sententiam meam interponam, sequentia constituo. In primis hac in re certam non posse, aut generalem doctrinam constitui; ex varietate enim negotiorum, ac circumstantiis eorum, item ex qualitate personarum, & locorum, res hæc debebit diiudicari; sic vt in vno casu interesse huiusmodi censeatur probatum, quod in aliis probatum censeri non debeat; & in vna persona interesse condemnatio fiat, quæ in alia deneganda sit: idcirco totum hoc discreti, & boni iudicis arbitrio relinquendum esse; qui re maturè & diligenter inspecta, diiudicet, an interesse probatum sit, nec ne: quod cum aliis multis rectè obseruarunt, licèt ad diuersitatem casuum, & personarum non attendant, Mascardus de probationibus, tom. 2. dicta conclus. 933. num. 24. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 119. in finalibus verbis. Deinde, interesse lucri cessantis, in facto quidem ver[sect. 49]sari, ac certè difficilem probationem habere. Quod etiam cum aliis multis Authoribus obseruarunt Menochius dict. casu 119. num. 4. & 5. Gama decis. 110. n. 16. Barbosa 1. part. leg. 2. in princ. num. 52. ff. soluto matrimonio. Vtcumque tamen sit, probationem concludere de[sect. 50]bere, vt lucri cessantis condemnatio fiat, nec solam præsumptiuam probationem sufficere. vt cum aliis expressim aduertit Ioan. Vincent. Honded. in cons. 50. n. 30. in princ. lib. 1. & clarè sentit Barb. in dict. l. de diuisione, num. 28. in princ. Præterea, in eo, qui solitus est nego[sect. 51]tiari, veriorem mihi videri secundam sententiam, & in praxi seruandam, vt Cagnol. Mascard. & Villag. affirmant, & tenet etiam Barbosa vbi suprà, dict. num. 28. Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 4. & non obscurè Nauarrus in manual. cap. 17. nam. 111. qui cum iudicio hac in re ad verisimilitudinem respicit, dicens; quòd debet constare priùs, quòd verisimiliter lucratus fuisset creditor: in quo etiam diligentia, & consuetudo creditoris inspicienda erit, plus enim lucrari solet vnus, quàm alius. Quod etiam exprimere testes necessarium[sect. 52] erit, ac in ea re expertos esse, & sui dicti rationem certam reddentes, vt sentit Barb, in dict. l. de diuisione, dict. num. 28. dum dicit, quòd ita debet restringi articulus, vt lucrum, quod prætenditur, quasi certum videatur; aliàs enim non potest sequi condemnatio. Item quòd pecunia debita, esset destinata ad negotiandum, & sic quòd creditor cum ea negotiatus esset, si sibi fuisset soluta; & in effectu, quòd mercatores similis conditionis, merces emerunt ex quibus tantum lucrati sunt: idem etiam, hoc est, testes concludere debere, scribit Rolandus in consil. 35. num. 14. lib. 1. Ioannes Guttierr. de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 9. in fine. Surdus de alimentis, tit. 1. quæst. 45. num. 43. Denique, quod etiam in[sect. 53] casu, in quo de huiusmodi interesse lucri cessantis per probationem plenè constiterit, non debeat fieri plenaria condemnatio, vt dixi suprà. num. 45. in fine. Sed quia huiusmodi lucrum magis videtur speratum, quàm debitum, de summa interesse probata, & de eo quod verisimile videtur testibus, quod creditor lucrari potuisset, aliqua diminutio fieri debeat: quod cum Rebuffo, Siluano, Palatios Rubios, Soto, Riminaldo, & Gama probauit Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 52. dicens ibidem cum Nauarro, & Peguera, quod creditor non debet accipere totum interesse, quod verisimiliter speratur; sed tantum id, quod valet ea verisimilis spes: nam potuit multis modis ea spes ad irritum deduci, & potius damnum. quàm lucrum obtinere. Quod etiam eleganter probauit Pater Petrus de Aragon in secundam secundæ Diui Thomæ, quæst. 78. de vsuris, articul. 2. fol. 491. in vers. his ergo, & aliis conditionibus reiectis, ibi: quarta & vltima conditio est. vbi dicit, lucri cessantis conditionem esse, vt creditor non exigat tantum, quantum futurum creditur lucrum cessans; sed deductis laboribus, & expensis, attentóque etiam, quod lucrum est in futuro, & in periculo, & quod valet minus nondum habitum, licèt speratum, ob eius incertitudinem, quàm valet actu existens; & Diui Thomæ mentem eam fuisse, argutè quidem, atque eruditè ostendit: & idem nullo Authore relato obseruat Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad decis. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51. vbi dicit; quòd interesse prædictum debet moderari deductis expensis, & aliqua moderata quantitate pro dubiis, & periculis: & subdit, quòd debetur non solum pro primo anno, sed pro sequentibus, in quibus interest: id tamen nullius Authoris allegatione comprobat; sed ita[sect. 54] practicari obseruauit Cagnol. in dict. l. vnica, C. de sententiis, quæ pro eo quod interest, n. 43. & ibid. fundat Bolog. n. 122. in fine. quibus iunge Alphons. Villagut. tr. de vsuris, q. 18. concl. 5. n. 34. fol. 167. vbi is Author eleganter explicat superiorem traditionem, & duas conditiones ponit, quibus ipsa iustificari debet, sic vt aliter non procedat: vt ibidem cùm occasio se offeret videri poterit, ne alibi plenè & verè resoluta repetamus. Similiter, quòd etiam in casu, in quo de huiusmodi[sect. 55] interesse constet, interesse interesse, aut lucrum lucri non debeatur, etiam si mora debitoris intercedat, ne res in infinitum trahat argumento textus in l. finali, C. de vsuris rei iudicatæ, vt post Albericum & alios declarat Ruinus, in cons. 55. num. 16. & seqq. lib. 2. Decius in cap. cum venerabilis, num. 16. de exceptionibus. Antonius Gabriel. commun lib. 3. tit. de solutionibus, conclus. 10. num. 4. & 5. Cephalus in cons. 85. num. 8. & seqq. lib. 1. Bonifacius Rogerius, in cons. 60. num. 44. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded, in cons. 50. num. 28. lib. 1. & latiùs comprobat Ioan. Baptist. Lup. in tract. de vsuris, comment. 1. §. 6. num. 120. qui contrariis respondet: Bolognetus in dict. l. vnica, C. de sententiis, quæ pro eo quod interest. disputans, & quinque casus distinguens ex num. 123. vsque ad num. 131. & tandem num. 128. dicens, periculosam esse opinionem contrariam, quod lucrum lucri, & interesse interesse possit peti; quam ibidem audacter tenuit Cagnolus: sed quòd rationes suæ sunt debiles, & non allegat Decium in terminis; & sic superior opinio tutior & verior est: ideò diligentes sint creditores in exigendo pecunias suas, & res suas, & non exspectent lucra lucri, & interesse interesse: & vide eundem Bolognetum in eadem l. vnica, num. 177. & duobus seqq.[sect. 56] vbi dicit omne interesse soluendum in pecunia; & tractat quomodo sententia ferri, & executio eius fieri debeat in interesse, ibidem, num. 170. Quintò, & principaliter constituendum est, & aliud[sect. 57] requisitum esse vltra prædicta, idque omnino necessarium, vt interesse lucri cessantis debeatur, moram scilicet debitoris intercessisse: interesse enim lucri cessantis, nec etiam damni (vt dicetur inferiùs) peti non potest, antequam in mora soluendi sit constiturus debitor, vt habetur in l. 2. §. si nauis, ff. ad legem Rhod. de iactu, & in l. lecta, ff. si certum petatur. & tradit Glossa in cap. conquestus, de vsuris, quam cum Castrensi, Craueta, Antonio Gabriele, Couarr. Ploto, Lupo, & aliis sequuntur Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 933. num. 24. Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 3. Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. in princ. Bursatus in cons. 68. post num. 1. vol. 1. & cum Cagnolo, & Baptista, Barbosa 1. part. leg. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 48. ad finem. Cephalus, in cons. 56. num. 50. lib. 1. & in cons. 398. num. 14. lib. 3. Franciscus Becci. in cons. 105. num. 24. Hyppolitus Riminaldus in cons. 52. num. 54. lib. 1. & in cons. 218. num. 105. & seqq. lib. 2. vbi num. 100. subdit, non valere pactum, quod ante moram[sect. 58] interesse debeatur; & refert alios idem tenentes: sequitur etiam Ioannes Vincentius Honded. in cons. 50. num. 22. lib. 1. & in hoc nullus Scribentium dissentit, omnes potius, quos retuli suprà, in initio huius capitis, & quicunque in hac materia loquuntur, moram debitoris necessariò requirunt, sic vt in hoc nullum dubium sit: sed in eo dumtaxat, quando scilicet mora dicatur interuenire, vt inde appareat, ex quo tempore eius quod interest ratio habenda sit: & quidem Authores[sect. 59] omnes relati suprâ, & alij innumeri, quos prætermitto consultò, ne prolixus appaream, in ea sunt sententia, vt securè existiment, etiam citra litis contestationem per diei lapsum, & congruam interpellationem etiam extraiudicialem committi moram, quamuis simus in contractibus stricti iuris: Quod cum communi non dubitauit asserete Mascardus de probationibus, dicta conclus. 933. num. 35. dicens à communi non esse recedendum, licèt Socinus, & Decius plura adducant, quæ fortiter vrgent contra communem; & Gomezius, & Alciatus contrà tenuerint, credentes superiorem resolutionem dumtaxat procedere in contractibus bonæ fidei; secus in contractibus stricti Iuris, in quibus arbitrantur moram committi debere per litis contestationem, & sic per iudicialem interpellationem, ad hoc vt interesse debeatur: quod etiam tenuit Villagutt. relatus suprà n. 28. vbi diximus. Ego verò, vt sententiam meam interponam, ac etiam, vt in hac re distinctè magis, quàm superiores faciunt, procedam, sequentia constituere necessarium duxi. Pri[sect. 60]mò moram duobus modis committi, ex re, aut ex persona: ex re dicitur, cùm re ipsa, & ipsoiure sine hominis interpellatione committitur, quia lex introducit, efficítque aliquem esse morosum absque hominis facto, tamen cum sententia declaratoria iudicis, vt in l. in minorum, 3. C. in quibus causis in integrum restitutio. in l. 1. §. vltimo, ff. de vsuris, in l. penult. ff. de vi, & vi armata. & in multis casibus congestis per Menochium de arbitrariis, lib. 2. casu 220. ex num. 5. vsque ad num. 25. Ex persona dicitur, cùm debitor interpellatur à creditore in iudicio, vel extra: l. mora, ff. de vsuris, l. Titia, §. vsuras, ff. de legatis 2. l. qui Romæ, §. cohæredes, ff. de verborum obligat. Menochius vbi suprà, num. 25. & 26. vbi cum[sect. 61] aliis multis, quos refert, rectè probat, moram committi ex vna interpellatione dumtaxat, etiam extraiudiciali. Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubr. 4. §. 23. Glossa, Sera suffisamment. ex num. 7. cum multis seqq. & hoc est certissimum, & probatum ab omnibus. Deinde[sect. 62] & secundò ex sententia communi Doctorum, moram committi, non solum per interpellationem expressam hominis, sed etiam per tacitam interpellationem extraiudicialem, quæ fit per diei appositionem; quoniam tunc dicimus diem pro homine interpellare, l. quoties in diem, cum seqq. ff. de verborum obligat. l. magnam, C. de contrahenda & committenda stipulatione. vt dicit communis resoluta per eundem Menochium, dict. casu 220. num. 43. & 44. Ioan. Vincent. Honded. in cons. 50. num. 5. & 7. vol. 1. Alexand. Raudensis decis. 17. num. 16. & 17. sed verè communi resolutioni fortiter repugnant non[sect. 63]nulla, ac inter alia primó, negari non posse, quin dies, aut tempus in fauorem debitoris appositum censeatur, l. cum in tempus 7. ff. de regulis iuris. & inde non debeat in eius damnum censeri adiectum, vt statim constituatur in mora per lapsum eius: ex regula l. quod fauore, cum vulgatis, C. de legibus. Secundò, quia obligatio quando pura est, & præsenti die debetur, aut peti potest, sine interpellatione, non committitur mora: §. omnis, Institut. de verbor. obligat. iuncta l. si ex legati causa. & communi Doctorum resolutione ibidem, ff. eodem tit. vnde nec committi debet cùm dies venerit, quia ante peti non potest: l. cedere diem, ff. de verborum significatione. nec tunc debitor venire debet cum sacco paratus, l. quod dicimus, ff. de solutionibus. Tertiò, per textum in l. ex empto, §. Cassius. vers. denique, ff. de actionibus empti, l. 1. §. licèt, ff. de periculo & commodo rei venditæ. Vnde licèt in iudicando, & consulendo à communi re[sect. 64]cedendum non sit, quam etiam cum multis probauit Rolandus in cons. 89. num. 9. lib. 2. Cephalus in cons. 586. num. 17. lib. 4. Hyppolit. Riminaldus in cons. 89. num. 18. lib. 1. & cum multis Alexand. Raudensis. vbi suprà; tamen in puncto iuris forsan verior erit Camilli Plautij distinctio in l. quod te mihi, num. 16. ff. si certum petatur, quam & non obscurè præsentit Addit, ad Decium, in l. vinum. num. 9. litera, H. ff. si certum petatur. vbi non absque ratione distinguendum putauit, an dies adiecta sit exactioni pecuniæ, vt die adueniente peti possit; iuxta textum in l. cedere diem, ff. de verborum significatione. an præcisè adiiciatur solutioni: vt primo casu interpellatio requiratur; nec antea mora committatur, quia dies ad alium effectum videtur à partibus adiecta, non ad effectum, vt mora commissa dicatur. Secundo verò casu, dies interpellat pro homine, imò & ipse creditor iam ante interpellauit, & sic eo ipso mora committitur, nec opus est alia interpellatione iuxta sententiam communem, quæ (vt dixi) indistinctè obtinere solet in praxi, & consequenter quoad interesse locum habebit. Denique & tertiò, in puncto iuris, Gomezij, & Alciati opinio[sect. 65]nem, de qua mentionem facit Mascardus relatus suprà, num. 59. vt scilicet in contractibus stricti iuris, mora committi debeat per litis contestationem: nec sola interpellatio extraiudicialis sufficiat, vt interesse debeatur: fortassis veriorem esse, & iuris rationi magis consentaneam; cùm in illis fructus non veniant nisi ex litis contestatione: l. videamus, 38. §. si actionem, ff. de vsuris. vnde fortiori ratione nec interesse extrinsecum ante litis contestationem debebitur, vt dicebamus suprà, num. 28. idcirco Doctores communiter, male quidem existimasse, mercatori solito negotiari, ex tempore moræ indistinctè lucrum deberi; cùm ex dictis contrarium constet apertè: quamuis in praxi durum esset à communi traditione recedere: quæ in foro conscientiæ vrgentius militat, etiam absque aliqua interpellatione, vt scilicet in[sect. 66]teresse lucri cessantis debeatur ex mora in eo foro citra vllam expressam interpellationem; intelligendo pro vt explicauit Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 933. num. 36. quando ex signis, vel alio modo, de egestate creditoris debitori constiterit. Nunc verò limitatur superior resolutio communis, vt non procedat, cùm interesse lucri cessantis ab initio cer[sect. 67]ta summa expressa in conuentionem deductum fuerit: licebit enim creditori ratione lucri cessantis ante moram mutuatarij pacisci de tali interesse sibi soluendo, absque eo, quòd contractus vsurarius, aut palliatus videatur, nec etiam quòd mora præcesserit: quod tenuerunt Hostiensis, Abbas, Anania, Archidiaconus, Romanus, Alexander, Decius, Ioan. Lup. Florentinus, Caietanus, Conrad. Adrianus, Modern. Paris. Scotus, Gabriel, Angelus, Syluester, & Ioannes à Medina, quos in vnum congessit Couar. variar. resolut. lib. 3. cap. 4. num. 5. in vers. item, & illud quod maxima æquitate: vbi dicit hanc esse veram opinionem, & omninò obseruandam; licèt in mutuo illicitam censeant Innocentius, Ioannes Andreas, Cald. Laurentius à Rodulphis, Ancharanus, & Craueta, quos ibidem refert; & sequuntur eos Mascardus tom. 2. de probationibus, conclus. 933. ex num. 25. cum seqq. Andreas Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 5. num. 16. Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad decis. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51. Sed priorem sententiam constanter tuetur Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. seruandam scri[sect. 68]bit Couar. vt superiùs dixi; dummodo fraus, & dolus creditoris absit, ac verè sit lucrum cessans, conueniátque summa expressa quantitati, quæ verè interfit: & veriorem libenter dixerim, idque ex fundamentis, quæ adducit Molina, de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disputat 315. fol. 394. in vers. Contraria tamen communis est. quæ verè concludunt; idcirco amplius in hoc non insisto: & post post longam disputationem, & diuersas Doctorum sententias relatas, huic accessit pater Salon Valentinus, de iustitia & iure, tom. 2. controu. 9. in secundam secundæ Diui Thomæ, quæst. 78. art. 2. fol. 696. vsque ad fol. 739. defendit etiam Pater Dominicus Bañez de iustitia & iure, quæst. 78. de vsura, art. 2. ex fol. 597. vers. Dubium tamen difficile est. vsque ad fol. 602. vbi omnibus fundamentis contrariæ partis satisfacit plenissimè. Pater Petrus de Aragon, eodem tract. quæst. & art. fol. 491. ex vers. Tertia conclusio, vsque ad versiculum, Sed quoniam nostra sententia fuit. fol. 493. qui cum Conrad, ex versic. Explicatis iam conditionibus. optimè, & concludenter probat,[sect. 69] illicitum esse, lucri cessantis ratione, creditorem in mutuo aliquid statim soluendum exigere, cùm solui debeat tempore, quo mutuans lucraturus fuisset, non anteà. Sequuntur denique præfatam sententiam communem Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 5. latissime Villagutt. tract. de vsuris, quæst. 18. conclus. 2. num. 30. per totum, imò & contrariæ partis Authores non dubitarunt asserere, vt licèt de certa summa conueniri non possit, iuxta sententiam, quam ipsi defendunt, tamen qualitate personarum considerata, arbitrio boni viri taxari potest aliqua pars honesta, soluenda post moram debitoris, modò creditor probet, quòd verè tantum erat suum interesse: vti agnoscit Mascardus dicta conclus. 933. num. 30. & eiusdem contrariæ partis Authores nonnulli, quos refert Couarr. variar. resolut. lib. 3. cap. 4. num. 5. versic. finali, Andreas Gaill. dicta obseruat 5. num. 16. lib. 2. vbi postquam tenuit contrariam partem, dicit limitandam, vt etiam de lucro certo creditor ab initio contractus pacisci possit, dummodò probet post moram tanti sua verè interesse. Menchaca, controuersiarum vsufrequentium lib. 3. cap. 60. num. 25. Surdus de alimentis, tit. 1. quæst. 45. num. 77. ij omnes, & alij plures, quos prætermittendos duxi consultò, vnanimiter adnotarunt duo. Primó, interesse lucri cessantis[sect. 70] sub incerta quantitate ab initio posse in conuentionem deduci, vt Couar. & cæteri adnotarunt, nec vllus in hoc dissentit. Surdus etiam vbi suprà, dicens sustineri solùm pro quantitate veri damni. Secundò, interesse damni[sect. 71] emergentis certa summa expressa ante moram mutuatarij in stipulationem, & pactum posse venire, vt cum aliis tradunt Villagut. tract. de vsuris, quæst. 18. num. 30. & quæst. 19. num. 3. Molina, & Salon, locis relatis suprà, Gaill dicta obseruat 5. num. 16. Ioannes Vincendus Honded. in cons. 15. num. 15. vol. 1. & secundum hæc, licèt in intersse lucri cessantis controuersia sit inter Doctores, vt superiùs dixi; tamen in interesse damni emergentis absque controuersia sic admittitur. Verùm vt procedat opinio Hostiensis, Abbatis, Nauarri, & sequacium, quam defendimus, nonnulla interuenire debent, quæ Theologi suprà citati, ac cum illis Villagut. latiùs adducunt. Nec erit prætermittendum (quod suprà num. 45. & 46.[sect. 72] huic loco reseruaui dicendum) ex dictis suprà, facilè, & apertè conuinci (quod salua a pace eruditi quidem, atque ingeniosi viri dixerim) Doctoris Feliciani de Solis sententiam lib. 2. de censibus, cap. 5. num. 14. is enim contra ea, quæ annotaui superiùs num. 45. & 46. & multorum allegatione comprobaui, securè defendit, non deberi censeri lucrum cessans, quod creditor potuerit dare pecunias suas ad censum redimibilem, & ideo non dederit, quia debitor tempore debito sibi non soluit, si aliàs creditor non erat negotiari solitus; cuius contrarium, vt vides, ibi dixi, & multos alios sic tenentes adduxi. Moueor in primis, quoniam prædictus Author fundatur ex eo, quòd grauissimi Authores censuerint, lucrum cessans nec exigi, nec in foro conscientiæ deduci posse: quod tamen verum non esse, & contrarium omnino tenendum ex dictis suprà constat apertè item ex his, quæ in initio huius capitis dixi, num. 14. cum seqq. vbi num. 15. retuli patrem Petrum de Aragon, fol. 490. de iustitia & iure, num. 11. sic descendentem, & contrariæ partis fundamentis plenissimè, & verè satisfacientem; ex his etiam, quæ congerit Arisminus Tepatus variar, lib. 1. tit. de interesse. fundatur etiam ipse Author ex doctrina Alexandri in l. diuortio, num. 25. & 26. ff. soluto matrimonio. quo loco improbauit Alexand. Castrensis sententiam ibidem. & constituit, emere fundum, non esse actum quæstuarium; & ideò non attendendum in eo, qui negotiari solitus non sit, quòd fundum frugiferum emere posset, & ideo non emerit, quia pecunias debitas debitor non soluerit. Verùm, vt ibi dixi, Castrensis sententia magis communiter obseruatur, & probatur ab infinitis: Nec Alexandri ratio concludit; vt interesse lucri cessantis non debeatur: idque ex his, quæ cum Rolando, Menochio, & aliis aduertit Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 50. vers. Neque obstat. quem ibidem adduxi, & Alexandrum in cons. 31. num. 9. lib. 6. idem in effectu probantem. sic vt ex solutione, quam tradit Barbosa ibi. concludenter satisfieri possit huic fundamento. Fundatur deinde, quòd Scriptores communiter consentiant, vt lucrum cessans exigi non valeat, nisi ab eo qui soleat negotiationem quæstuariam exercere: quod fateor libenter; negans tamen in proposito casu lucrum cessans, quod erat in via & in potentia proxima, & propinqua, excludi per Doctores; cùm potius ex eo, non aliter, atque si à negotiari solito peteretur, communi Doctorum calculo concessum fuerit, vt constat ex dictis suprà, num. 45. vbi infinitos retuli sic tenentes: & adduxi Barbosam vbi suprà, num. 50. sic defendentem, & alios plures referentem, & vltra relatos ab eo sic in praxi obseruatum testatur Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 6. Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad decis. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51. Denique fundatur ea ratione, quòd omnes Theologi, & Pontificij Authores, duplex solum considerant interesse; vnum damni emergentis; alterum, lucri cessantis: hoc autem interesse (inquit ipse) non est damni emergentis; sed nec lucri cessantis, quoniam illud habet tantum locum in solito negotiari. Verum enim verò fundamentum hoc ex dictis supra subuertitur manifestè, nec habet locum, cùm aliunde, quàm ex negotiatione constare potest lucrum esse verisimile: vt cum aliis dixit Barbosa loco suprà relato. Est autem in proposito casu plus quam verisimile; ergo attendi debebit. Ideóque contra prædictum Authorem, magis censeo cum eadem communi, quam defendo, vt habens pecuniam paratam, & expositam emptioni redditus annui, quíque absque dubio emeret, possit à mutuatario exigere eam quantitatem, quam posset ex redditibus percipere, intelligendo semper iuxta ea, quæ dixi suprà, num. 45. & 46. & hactenus de interesse lucri cessantis. Nunc verò de interesse damni emergentis agendum est; quod sicut separatam causam habet à lucro cessante, vt dixi suprà, num. 22. ita & separatum locum requirit: aliud enim est damnum. emergens, aliud lucrum cessans: vt recte aduertit Andreas Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 6. in princ. quem dicto num. 22. adduxi. Et pro breui, expedita tamen explicatione constituo in primis, certum esse, interesse damni emergentis licitè peti posse, etiam iure Canonico, vt in cap. 1. & in cap. conquestus, de vsuris, notant Doctores, & cum Syluestro Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 7. Nauarrus in manuali, cap. 17. n. 111. & 112. & in hoc nullus dissentit: omnes potius, quicumque hactenus in hac materia loquuntur, vnanimiter sic probarunt, vt constat ex omnibus relatis suprà in initio huius capitis, n. 14. qui etiam in interesse lucri cessantis idem admittunt, & nouissimè omnium Arisminus Tepatus variar. lib. 1. tit. de interesse, fol. 212. Deinde & secundò constituo, exemplum damni emergentis magis communiter proponi, provt adducit[sect. 73] Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. vers. Exemplum damni. quem omnes recentiores sequuntur, vt constat ex Molina de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disput. 314. in princ. fol. 386. Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio num. 44. vers. dicitur autem in hac materia, fol. 596. & num. 47. vers. Adde aliud exemplum. vbi duobus exemplis rem hanc declarat. Pater Petrus de Aragon in secundam secundæ Diui Thomæ, quæst. 78. de vsura, art. 2. fol. 489. vers. In solutione ad primum, ibi: damnum emergens. Salon de iustitia & iure, ibidem, controu. 9. in princ. Villagut. tract. de vsuris, quæst. 19. num. 1. qui de hac re videndus erit omninò, Primò enim declarat, quid sit damnum. emergens: Deinde & secundò rectè adnotauit, mutuantem dupliciter contingere pati interesse[sect. 74] damni emergentis: ac denique, & Tertiò ad alia infert, quæ in hac materia scitu digna, & necessaria sunt. Inter alia tamen præmittendum est, quòd sicut variis modis damnum. emergens incidere potest; sic & interesse eiusdem damni variis modis probari: de quibus Alexand. in cons. 41. vol. 5. Iason in l. 1. num. 5. C. de summ. Trinitate, & fide Catholica. Andreas Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 6. Arisminus Tepatus lib. 1. dict. tit. de interesse. Tertiò & principaliter constituo, in interesse damni[sect. 75] emergentis illud esse peculiare, sicut in interesse lucri cessantis, vt regulariter non incipiat deberi nisi à tempore moræ. In quo tam Theologi, quàm vtriusque iuris Pontificij, & Cæsarei Authores conueniunt: vt cum multis firmarunt Couar. variar resolut lib. 3. cap. 4. n. 2. vers. deinde. Ioan. Baptist. Lup. in tract. de vsuris, comm. 1. §. 6. num. 109. vbi refert Nauarr. Cagnol. in l. curauit, n. 53. C. de actionibus empti. Hyppolit. Riminald. in cons. 52. num. 54. lib. 1. Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio num. 48. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 50. num. 23. lib. 1. Alexand. Raudensis decis. 17. num. 16. infinitos alios prætermitto consultò, omnes enim vnanimiter hoc probarunt. Potest tamen ab initio in pactum deduci; & tunc etiam citra moram debebitur, & hoc ex communi placito Scribentium, & sine controuersia, vt dixi suprà, num. 71. quamuis in interesse lucri cessantis differentia sit, vt aduertebam ibid. & vltra relatos eo num. sic tradunt Rebuffus in l. vnica, in princ. num. 13. vers. Imò licèt, C. de sententiis quæ pro eo quod interest. Virgil. de Bocca, in tract. vti possidetis, cap. 18. num. 70. Villagut. qui octo conditiones requirit, & optimè explicat, tract. de vsur. quæst. 19. num. 3. & 4. Est etiam id in hac materia peculiare, vt interesse[sect. 76] damni emergentis articulari, & probari debeat, sicut interesse lucri cessantis: Alexand. in cons. 141. num. 3. vol. 5. Hyppolit. Riminald. vbi suprà: Ioan. Bapt. Lup. vbi suprà, num. 103. & num. 116. Andr. Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 6. Rub. in cons. 20. & in cons. 88. Nec sufficit probare, quòd debitor non soluit[sect. 77] in tempore, & quod creditor pecunias ad cambium, vel sub vsuris accepit, nisi iustificetur, quòd ob retardatam solutionem illas acceperit; ex quo possibile est ex aliis causis accepisse: vt in terminis tenuit Rota Rom. provt testatur Mohedanus decis. 104. incipiente, Simon Centurio agebat. & sequitur Ioannes Vincentius[sect. 78] Honded. in cons. 50. num. 30. lib. 1. Sufficit tamen verificari damnum. vt supra dixi; nec est necesse actorem probare, quod si pecuniam habuisset, damnum illud non esset passus: nam ex quo constat de damno, præsumitur, quòd illud non incurrisset creditor, si pecunia debito tempore fuisset soluta, vt esse de mente Doctorum asserit Ruinus in cons. 140. num. 6. lib. 4. cum eo Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrim. num. 44. vers. & circa hoc exemplum, & num. 48. vbi dicit inter hoc interesse damni emergentis, & præcedens interesse lucri cessantis, eam esse notabilem differentiam, nam cum agitur ad interesse lucri cessantis, non sufficit constare.[sect. 79] quod creditor desiit lucrari; sed oportet probare, quòd creditor verisimiliter, & quasi certitudinariè aliquid esset lucratus, si pecunia debita ei, suo tempore fuisset soluta. Differunt etiam, nam vbi agitur ad interesse damni[sect. 80] emergentis, non requiritur, quòd actor solitus sit negotiari cum pecunia, sed indistinctè debetur: l. Lutius Titius, ff. de actionibus empti. Alexander in cons. 141. num. 3. vol. 5. vbi allegat textum in l. nummis, ff. de in litem iurando, & in cons. 31. num. 9. lib. 6. Plotus de in litem iurando, §. 11. num. 29. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 4. Natta in cons. 370. n. 6. lib. 2. Hyppolit. Riminald. in cons. 346. à num. 1. lib. 3. Andreas Gaill. practic. obseruat. lib. 2. obseruat. 6. num. 6. Et tamen in interesse lucri cessantis necesse est regulariter, quòd illud petens solitus sit negotiari, vt suprà diximus: & aduertit Barbosa vbi suprà, num. 48. nisi in casu, de quo superiùs diximus num. 45. & num. 72. quo excepto, regulariter procedit hæc differentia. Differunt denique, nam quando agitur ad interesse[sect. 81] damni emergentis, exigitur etiam interesse ipsius interesse, quicquid in interesse lucri cessantis contradicatur: vt vidimus suprà num. 55. sic notauit Rot. Genuen. decis. 87. num. 9. & cum Vrsill. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 50. num. 16. lib. 1. & de his hactenus, quæ vt vides non sine labore, & studio congesta sunt & scripta: tot[sect. 82] enim, tantáque pro huius capitis enucleatione, originaliter atque attentè prælegi, vt ex ipsis facilè possem integrum librum, aut plenum tractatum de interesse confiere, illa tamen sciens, consultóque prætermitto; contentus in hoc cap. ea, quæ frequentius accidunt, & magis necessaria sunt, tradidisse. # 2 CAPVT II. Fideicommissum, vel primogenium sic relictum, vt descendentes per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur, vtrùm fœminis per lineam masculinam descendentibus debeatur: vbi quæ ab aliis hactenus scripta erant, breuiter recensentur in vnum Peregrini, de Prætis, Manticæ, Menochij, Angeli, Matheacij, & aliorum traditiones discutiuntur: ac demum Ludouici Molinæ in Hispanorum primogeniis sententia, ita demum admittitur, si agnationi consultum fuisse probetur; aliàs & nouè, & subtiliter, verè tamen impugnatur; & nonnulla adnotantur per Authorem, quæ (vt videbis lector) non erant antea sic scripta. SVMMARIVM. -  1 Fideicommissum, vel Primogenium sic relictum, vt descendentes per virilem sexum, aut de virili à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur; vtrùm fœminis per lineam masculinam descendentibus debeatur, & per totum caput. -  2 Refertur in proposito dubio sententia Glossæ ordinariæ in l. Gallus, §. nunc de lege Velleia, in verb, nam etsi, in finalibus verbis, ff. de liberis & posthumis. -  3 Quæ communi Scribentium placito probari solet. -  4 Socinus tamen, ac cum eo nonnulli alij Authores, in contrariam sententiam inclinant. -  5 Alij verò, distinctione existimant disceptationem hanc componendam. -  6 Omnes autem, adeò confusè, & intricatè loquuntur, vt si originaliter, & etiam attentè, antiquorum omnium, & recentiorum scripta prælegantur, vix dici possit, hanc, vel illam veriorem esse, aut probabiliorem opinionem; nec etiam ex eisdem certa resolutio deduci, qua animus conquiescere possit. -  7 Nihilominus tamen, in propositis dubiis legendos omninò, cum casus occurret, Authores quamplures, qui hoc numero recensentur in vnum -  8 Marcum Antonium Peregrinum. & Angelum Matheacium de hac re videndos omninò ex sententia Authoris; qui rectè aduertit, in resolutione huius materiæ ex diametro contrarios existere eosdem Authores. -  9 Marci Antonij Peregrini, in præcipuo huius capitis dubio sententia refertur, quæ in effectu eò tendit, vt in proposita specie ex mente disponentis, significatio nominis restringenda sit ad masculos ex fœminis descendentes, sic vt non veniat fœmina, tamet si ex masculo descendat. -  10 Simonis de Prætis sententia, Peregrini resolutioni conformis adducitur. -  11 Et cùm non apparet apertè voluisse testatorem agnationem suam conseruare, vel agnationis conseruandæ gratia qualitatem lineæ masculinæ adiecisse, & fæminas excludere voluisse, negari non posse ex sententia Authoris, quin Peregrini & sequacium resolutioni obstent permulta, quæ contrariæ partis Authores fortiter ponderarunt, nec huius sequaces diluunt concludenter. -  12 Deinde, & graniter vrgere nonnulla, quæ & verè, & subtiliter expendit Pinellus, & tollunt vim duarum rationum. quas ponderabit Peregrinus, & in effectu sunt principales, in quibus sequaces faciunt totum fundamentum. -  13 Authori durissimum videri, quod fateatur Peregrinus (vt etiam & sequaces fatentur) fœminam ex masculo natam, dici de descendentibus virilis sexus, & ex linea masculina, vel per lineam masculinam, & hoc concesso, excludere eam à fideicommissis, à quibus expressè exclusa non est per testatorem, sed potius ex vi verborum, & iuris interpretatione admissa. -  14 A qua non ita facile recedi potest, vt periculosè diuinando recedatur à decisione l. lege 12. tabularum, C. de legitimis hæredibus, & §. cæterum, Instit. de legitima agnatorum, successione. -  15 Nec sufficit coniectura, quam verba testatoris non modo iuuant, sed excludunt apertè, provt hoc numero adnotatur. -  16 Angeli Matheacij sententia in superiori dubio refertur, quæ fœmina ex masculo descendentis iustitiam ostendit, & per Authorem magis probatur, quoties agnationis rationem habitam fuisse non constiterit: provt hoc num. latiùs demonstratur. -  17 Fœminam per lineam masculinam descendentem, non comprehendi in Hispanorum primogeniis, ad quæ vocantur ij, qui per lineam masculinam descendunt, ex sententia Ludouici Molinæ. -  18 Quæ indubitabilis erit ex sententia Authoris, cùm instituens maioratum, agnationem suam conseruare voluit, aut semper agnatos masculos vocauit; fæminas verò, etiam propter masculos remotiores exclusit, provt hoc numero concludenter probatur, & eiusdem Molinæ ratio recipitur. -  19 An verò ex sola primogeniorum natura, & perpetuitate simpliciter sumpta; absque eo, quòd constiterit primogenij institutorem voluisse agnationem conseruare, fœminæ censeantur exclusæ, cùm descendentes per lineam masculinam, vel ex linea masculina vocantur, difficiliùs esse. -  20 Excludi tamen perpetuò, etiam in hoc casu, ex sententia Molinæ, in qua ipse firmiter semper permansit, nec vnquam mutauit illam, vt contra Auendanum. nouiter, & verè ostendit Author hoc numero: & ibidem contrariam eiusdem opinionem refert, quam numeris sequentibus probauit contra Molinam. -  21 Rationem Molinæ non conuenire casui superiori, & eidem nonnulla obstare, quæ & subtiliter & verè hoc numero adnotantur. -  22 In proposita specie sup. ex num. 17. minus inconueniens esse, fœminam admittere ad primogenium pro tempore vitæ suæ, & eâ defunctá, filiis ipsius masculis & fœminis exclusis, ad aliam lineam, vel ad alios, qui ex institutoris, aut legis dispositione admitti debent, maioratum transferre, quam eam à maioratu perpetuò excludere provt hoc numero demonstratur. -  23 Ruini resolutionem, in cons. 208. num. 7. lib. 1. qua principaliter mouetur Molina, nec esse securam, nec verè concludere, provt hoc numero adnotatur: vbi etiam ostenditur, non subsistere argumentum, nec valere consequentiam Peregrini & sequacium, vt exclusis descendentibus ex filia, eadem filia excludatur, & aptiorem argumentationem esse, vt exclusa filia, excludantur descendentes ex ea, non è conuerso. -  24 In proposito casu, nihil interesse, an institutor maioratus vocauerit descendentes per lineam masculinam, vel ex linea masculina; verè namque inter hæc verba nulla differentia est, contra Socinum. & alios. -  25 Aduersus quos expenditur per Authorem textus solemnis in l. iubemus, C. de emancipationibus liberorum, & verba eiusdem referuntur. FIdeicommissum, vel primogenium sic relictum, vt[sect. 1] descendentes per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur, vtrùm fœminis per lineam masculinam descendentibus debeatur, nec ne; frequenter solent, & in variis locis Doctores inquirere: Et sane necessarium est, & quotidianum dubium, extátque in terminis deci[sect. 2]sio, & Glossæ ordinariæ in l. Gallus, §. nunc de lege Velleia, in verbo, nam etsi, in finalibus verbis, ff. de liber, & posthu. quæ relata ad text. & communi Scribentium placito recepta, probat apertè, in huiusmodi vocationibus, fœminam, quæ à masculo descendit comprehensam censeri: quoniam verba prædicta denotant tantum, quod succedere volens per lineam masculinam descendat, non autem præcisè, quòd masculus sit: fœmina autem, quæ à masculo descendit, prædictam qualitatem obtinet, per text, in §. cæterum. Institut, de legitima agnatorum successione, l. lege duodecim tabularum, §. huiusmodi, C. de legitimis hæredibus, & sic admitti debet: vti adnotarunt, & probarunt Scribentes communiter in dict. §.[sect. 3] nunc de lege Velleia. quos, & alios plures recensent in vnum Molina, Praetis, Burgos de Paz, Peregrinus, Caldas, & Auendañus, quos cum aliis referam statim: So[sect. 4]cinus tamen, ac cum eo nonnulli alij Authores, in contrariam sententiam inclinant, & diuersimodè in proposita altercatione se habent: Alij verò distinctione exi[sect. 5]stimant disceptationem hanc componendam. Omnes[sect. 6] autem adeò confusè, & intricatè loquuntur, vt si originaliter, & etiam attentè, antiquorum omnium, & recentiorum scripta prælegantur, vix dici possit, hanc vel illam veriorem esse, aut probabiliorem opinionem nec etiam ex eisdem certa, aut talis resolutio deduci, vt ea animus conquiescere possit: Nihilominus tamen mo[sect. 7]nendum Lectorem duxi, in propositis dubiis legendos omnino, cum casus occurrerit, (alios plures sciens consultóque prætermitto, quoniam citantur ab ipsis) Gregorium Lopez in l. 2. tit. 16. partita 4. in verbo, linea de parentesco. Molinam, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. num. 37. & 38. & lib. 3. cap. 5. num. 69. Mieres. de maioratu, part. 2. quæst. C. num. 54. & 55. & num. 83. & seqq. Burgos de Paz in cons. 29. ex num. 23. cum seqq. Pinellum in l. si viua matre, num. 29. C. de bonis maternis, Francisc. Piscin. in disput. de fœminarum exclusione: n. 21. Velasquez de Auendaño in. l. 40. Tauri. Glossa. 9. ex num. 54. vsque ad num. 65. Marsilium singulari 33. Tiraquellum de primogenitura, quæst. 13. Aluaradum de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 25. fol. 101. Aluarum Valasc. de iure emphyt. quæst. 41. num. 6. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 24. num. 85. & tribus seqq. Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 35. Bonifac. Roger, in cons. 33. num. 3. lib. 2. qui sententiam Glossæ relatam amplectitur. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solut. 11. ex n. 51. vsque ad num. 58. fol. 154. Menochium in cons. 95. num. 56. lib. 1. & in cons. 205. in princ. & num. 39. & seqq. lib. 3. & in cons. 318. ex num. 6. lib. 4. Anton. Ciofi. in cons. 142. ex num. 8. Grassum receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 15. num. 4. & 5. Cephalum in cons. 413. lib. 3. Caualcanum decis. 36. part. 2. Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 11. num. 8. & 9. fol. 343. Hyppolit Riminald. in cons. 786. num. 27. 28. & 29. lib. 7. Villaguttam decis. 4. num. 34. & 35. Cæuallos practic. commun. quæst. 541. qui prædictos non refert, & sententiam dictæ Glossæ veriorem putat; Camillum Gallinium de verborum significatione, lib. 8. cap. 26. à principio vsque ad num. 13. fol. 213. Marcum Antonium[sect. 8] Peregrinum, & Angelum Matheacium; qui hac de re erunt videndi omninò; ille, de fideicomissis, art. 26. ex num. 23. vsque ad num. 31. fol. 249. iste, de legatis & fideicommissis, lib. 2. quæst. 11. per totam, fol. 79. & 80. Extant autem ex diametro contrarij Authores ij duo in resolutione huius materiæ: Peregrinus enim, loco prædicto,[sect. 9] in primis ex num. 23. cum seqq. diuersas, contrariásque sententias refert, & nonnulla dicit; tandem num. 30. suam sententiam interponit, & firmat, quòd perpenso diutiùs hoc negotio, verum credit, fœminam ex masculo natam, dici de descendentibus virilis sexus, à sensu virili, per virilem, de virili, & ex virili, & sic quoque à, de, & ex linea masculina, vel per lineam masculinam, idque ex iuribus citatis in initio huius capitis, & textu in §. item vetustas. Institut. de hæreditatibus quæ ab intestato. cum aliis; & latius fundat ipse dict. num. 23. vsque ad num. 28. Attamen in concessionibus, & substitutionibus fideicommissariis, non facilè consentiendum esse, quod fœminæ contineantur, quia de fœminis non videtur disponens cogitasse, nisi ad illarum exclusionem; & quia cum descendentes ab illis dubio procul excludantur, efficax videtur insurgere ratio, vt etiam fœntina illorum auctrix excludatur, per duas rationes, quas ibidem adducit, in effectu resoluens, quòd in proposito casu ex mente disponentis, significatio nominis restringenda sit ad masculos ex masculis descendentes, sic vt non veniat fœmina, in qua finitur descendentia virilis sexus, & incipit sexus fœmininus; quæ sententia si vera sit in fideicommissis (in quibus ipse loquitur) fortius procedere debebit in maioratibus etiam simpliciter institutis; & consequenter Molinæ opinio in Hispanorum primogeniis (de qua agetur infra) non mediocriter comprobari poterit: vti etiam comprobatur ex dictis per Simonem de Prætis de interpretatione vlti[sect. 10]marum voluntatum, lib. 3. dicta solut. 11. num. 54. & 55. fol. 154. vbi Socini sententiam amplectitur is Author, & securè probat, fœminam natam ex masculo, non contineri in linea masculina, quando descendentes per lineam masculinam vocantur: & reddit rationem, quia in tali casu fœmina non est in tali linea, cum faciat nouam lineam; quod etiam tenent alij plures, opinionis Socini sequaces, vt constat ex eisdem Authoribus, & aliis relatis suprà in initio huius capitis. Verùm enim verò, quando constare non potest aper[sect. 11]tè, testatorem voluisse agnationem suam conseruare, vel agnationis conseruandæ gratia qualitatem lineæ masculinæ adiecisse, & fœminas excludere voluisse, negari non potest, quin Peregrini, & sequacium resolutioni obstent permulta, quæ contrariæ partis Authores fortiter ponderarunt, nec huius sequaces diluunt concludenter: quod ex eisdem Authoribus relatis suprà negari non potest. Item ex his, quæ adducit Mantica de coniect. vlt. volunt. lib. 8. tit. 18. Deinde, & fortiter in contra[sect. 12]rium vrgent nonnulla, quæ & verè, & subtiliter expendit Pinellus in l. si viua matre, num. 27. per totum, & num. 29. in fine, C. de bonis maternis. Burgos de Paz in cons. 29. num. 23. & 24. & tollunt vim duarum rationum, quas ponderauit Peregrinus; quæ in effectu sunt præcipuæ, in quibus sequaces faciunt totum fundamentum; & vt alia prætermittam, nonnulla dicam, quæ hac in re longiùs insistens; non sine ratione, & fundamento adnotaui. Ac in primis, durissimum mihi videri, fateri[sect. 13] Peregrinum. (quod & sequaces huius partis fatentur) fœminam ex masculo natam, dici de descendentibus virilis sexus, & ex linea masculina, vel per lineam masculinam; & hoc antea concesso, postmodum excludere eam à fideicommissis, à quibus expressè exclusa non est per testatorem, nec etiam à iure, sed potius ex vi verborum, & dispositione legis, iuxta proprietatem ipsorum verborum admissa; à qua non ita facilè recedi po[sect. 14]test, vt periculosè diuinando recedatur à decisione l. lege duodecim tabularum, C. de legitimis hæredibus, & §. cæterum, Institut. de legitima agnatorum successione. Nec suf[sect. 15]ficit coniectura, quam verba testatoris non modò non iuuant, sed excludunt apertè, si verum est, fœminam, quæ à masculo descendit, per lineam masculinam videri descendere; nec simpliciter dici posse, esse caput lineæ fœmininæ, vt optimè aduertit Camillus Gallinius loco relato supra num. 7. in fine. eruditè Angelus Matheacius[sect. 16] de legatis & fideicommissis lib. 3. quæst. 11. num. 10. & fortius probat num. 16. vers. ego vero. qui, vt antea dicebam, Peregrini resolutioni contrarius existit, sed non refert eum; & in finalibus verbis dictæ quæstionis resoluit dicens: Quòd in tam egregia quæstione consultiùs erit substitutionis, verborúmque formulas apprimè perpendere: hinc enim varium posset emanare ius; nam si descendentes nomine agnationis vocati fuerint, vtique fœmina cùm sit agnata, erit etiam vocata: at si nomine descendentium masculorum fuerint inuitati, tunc in dubiis duo erunt perpendenda; primum, quòd sit masculus; secundum, quòd ex masculo proueniat, idque maxime, quando testator animum applicuit ad vocandos masculos, & propellendas fœminas: denique si fideicommissum relictù fuerit descendentibus de hærede in hæredè, nascituris de domo, de familia, de agnatione, de progenie, & sìmilibus; ad hoc etiam fœmina erit admittenda, quoniam agnata, quoniam de domo, & progenie, quovsque tamen vixerit, ita vt post eius mortem exclusis filiis suis vti cognatis, hæreditas restituatur proximioribus de domo, de stirpe, & de agnatione: & hactenus prædictus Author, qui firmat pluries hoc consuluisse Parisium, & numeris præcedentibus latè, & vtiliter explicat Castrensis doctrinam in l. maritum, C. de procuratoribus. si accipiens emphyteusim pro se, & descendentibus per lineam masculinam, decedat relicta filia fœmina, vtrùm ipsa succedat in emphyteusi? de qua etiam omnes Authores tractarunt, quos retuli suprà in initio huius capitis, & latè Auendañus, Caldas, Peregrinus, & alij ibidem adducti, & verè, cùm expressè, vel tacitè, legitimis tamen atque probatis coniecturis non apparet, agnationem suam conseruare voluisse testatorem; huic opinioni magis ego accederem in fideicommissis, in quibus magis communiter sic tenent Doctores; nec in eis dubitarunt Molina, Auendañus, & alij huius regni Scriptores. Sed potius probasse videntur indistinctè sententiam Glossæ in dict. §. nunc de lege Velleia. dubium dumtaxat habentes in primogeniis Hispanorum, idque propter ipsorum naturam, vt constat ex eodem Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 6. num. 37. Alij verò, qui in fideicommissis contra tenent, apertè supponunt, procedere id, provt explicauimus nunc, videlicet quando testator agnationis conseruandæ rationem præ oculis habuisset: & Castrensis doctrinam cum modum referunt, quando scilicet intentio concedentis emphyteusim fuit, quòd ea non transiret ad cognatos, quo casu excludunt fœminam per lineam masculinam descendentem, quam aliàs non excluderent, & cum Gregorio Lopez, sic intelligit Velasquez de Auendaño, in l. 40. Tauri, dict. Glos. 9. num. 62. In ma[sect. 17]ioratibus verò, an idem, diuersùmve ius constituendum sit; videbimus nunc: & Molina vbi suprà, lib. 1. cap. 6. num. 38. & lib. 3. cap. 5. num. 69. constanter tuetur, fœminam per lineam masculinam descendentem, non comprehendi in Hispanorum primogeniis, quibus vocantur ij, qui per lineam masculinam descendunt, & cum illo simpliciter transit Aluaradus de coníecturata mente defuncti lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 25. fol. 111. Et qui[sect. 18]dem, cum instituens maioratum, agnationem suam conseruare voluit, aut semper agnatos masculos vocauit, fœminásve etiam propter masculos remotiores exclusit, res erit indubitata: tum ex his, quæ in fideicommissis superiùs diximus, quæ in Hispanorum primogeniis, aut vinculis vrgentiùs militant: tum etiam ex ratione, quam adducit Molina, quæ in hoc casu concludens est; videlicet, quòd agnatione considerata, non debeat ceriseri vocata fœmina, & sic ea persona; quæ agnationem in posterum supprimere debet, & cuius descendentes siue masculi, siue fœminæ sint, in eo primogenio succedere non possunt: & in hoc casu fœminas semper exclusas censeri ex vocatione descendentium per lineam, vel ex linea masculina, rectè defendit Auendañus dicta Glos. 9. num. 64. & in fortioribus terminis tenuerunt Simon de Prætis, & Peregrinus; ille, de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 3. solut. 11. num. 54. fol. 154. iste, de fideicommissis, art. 26. num. 30. quorum rationes mirè conueniunt huic resolutioni, nec licet eas transcribere, aut repetere hic. An verò ex sola primogeniorum natura & perpetui[sect. 19]tate simpliciter sumpta, absque eo: quod constiterit primogenij institutorem voluisse agnationem conseruare, fœminæ censeantur exclusæ, cùm descendentes per lineam masculinam, vel ex linea masculina vocantur, difficilius est? Et exclusas non censeri ex hoc solùm, nisi agnationis conseruandæ ratio interueniat, securè admittit Auendañus in l. 40. Tauri, Glossa 9. num. 63. & 64. &[sect. 20] contrariam sententiam Molinæ lib. 1. cap. 6. num. 38. veram non existimat; & dicit, quòd ipse Molina se ipsum explicat lib. 3. cap. 5. num. 69. ita intelligens, quod dixerat dict. cap. 6. num. 38. lib. 1. in quo quidem decipitur Auendañus: potius enim Molina ipse eandem sententiam probauit ibi. dicit namque absque difficultate procedere eam, cum institutor maioratus, agnationem conseruare voluit, vel masculos perpetuò vocauit, aut fœminas propter masculos remotiores exclusit. Postmodùm subdit hæc verba: Quamuis mihi ex primogeniorum natura semper etiam simpliciter sumpta probabilis visa fuerit. Tantum ergo ab est, vt sententiam, quam dict. cap. 6. n. 38. lib. 1. habuit Molina, lib. 3. dict. cap. 5. num. 69. mutauerit, aut se ipsum declarare voluerit, vt potius iterum firmauerit eam, ac indistincftè ex primogeniorum natura, etiam simpliciter sumpta, probabilem crediderit. Mihi tamen in hoc casu Molinæ sententia nunquam placere potuit, & sic contrariam admitto libentius, & vltra Auendañum ad sic tenendum, sequentes me moueut præcipuæ rationes. Primò, nonnullas, quas in fideicommisso loquens, contra Peregrinum. adduxi suprà numeris præcedent. quæ æqualiter militant, & sententiam Molinæ concludenter conuincunt. Secundò, nam eiusdem Authoris ratio, non militat[sect. 21] in hoc casu, sicut in superiori; propterea quod, etsi maioratus perueniat ad fœminam per lineam masculinam descendentem, non potest dici, quòd supprimatur in posterum agnatio, ad quam instituens maioratum non respexit, aliquid exprimendo, quo agnationem conseruare voluisse dignosci possit: nec est inconueniens, quòd eius descendentes siue masculi sint, siue fœminæ in eo maioratu succedere non possint, cùm eâ mortuâ; ac filiis eius masculis, & fœminis exclusis, ij admittantur ad successionem, qui ex institutoris, aut legis dispositione admitti debent, provt dixit Albertus Brunus de statu, exclud. fœmin. propter masculos, art. 6. 2. memb. 3. quæst. & cum iudicio considerauit Angelus Matheacius, de legatis, & fideicommissis, lib. 3. quæst. 11. num. 18. sic, vt primogeniorum natura, ac illorum per[sect. 22]petuitas (ad quam principaliter respexit Molina) in nullo alteretur in hoc casu, quippe, cum maioratus ipse perpetuus semper futurus sit, quamuis diuersis modis succedatur in eo, ac de vna linea in proposita specie transitus fiat ad aliam, antequam omnes de illa linea siniantur, , quod ex voluntate institutoris contingere potest: at in nostro casu satis videtur de voluntate institutoris constare, vocauit enim descendentes per lineam masculinam; qua vocatione, iuris, aut legis dispositioni se conformare voluisse censendus est, ex vulgatis principiis. Sed iuxta dispositionem iuris, & proprietatem verborum, sub vocatione modo prædicto concepta, fœminæ ex masculis descendentes continentur; vt in initio huius capitis diximus, & probat text. qui (vt statim dicam) cauillari non potest, in l. iubemus, C. de emancipationibus liberorum, ergo maius inconueniens esset, excludere fœminam ex voluntate institutoris, & proprietate verborum in dispositione comprehensam, propterea quod eius descendentes admitti non possunt, quàm admissâ eâ, ad alios consanguineos, vel ad aliam lineam maioratum transire, cùm adhuc ipse maioratus perpetuus remaneat, nec in posterum aliquid perpetuitati eiusdem detrahatur, ex eo quod admittatur fœmina, quæ saltem exclusa non est, quod negari non potest. Tertiò, quia secura non est, nec verè concludit Rui[sect. 23]ni resolutio in cons. 208. num. 7. lib. 1. qua etiam principaliter mouetur Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. cap. 6. num. 38. ad finem. in proposito casu, dumtaxat considerandum esse, vtrùm dispositio finiatur in ipso descendente ex virili sexu, & tunc fœmina comprehendatur; an verò ad alios descendentes pertransire debeat, & tunc sicut descendentes ex foemina excluduntur, ita & ipsa fœmina excludi debeat; quomodo etiam ex mente aliorum sequacium argumentatur Peregrinus de fideicommissis, dicto art. 26. num. 30. quòd cùm descendentes ex fœminis excludantur, efficax videtur secundum eum insurgere ratio, vt etiam fœmina illorum auctrix excludatur. Sed quidem vereor, ne ij Authores, ac cum illis Molina, errore lapsi fuerint: propterea quod non subsistit argumentum, nec etiam valet consequentia, vt exclusis descendentibus ex filia, eadem filia excludatur: vt contra Castrensem optimè considerauit Pinellus in l. si viua matre. num. 29. & 30. C. de bonis maternis, dicens quod aptior est argumentatio, vt exclusa filia excludantur descendentes ex ea, non è conuerso: & vltra ipsum ratio differentiæ: in proposito nostro patet ad oculum, nam descendentes ex filia fœmina sunt exclusi, ex quo per lineam sœmininam descendunt, & tantùm vocantur ij, qui descendunt per lineam masculinam: filia autem fœmina per lineam masculinam descendit, & sub prædicta vocatione continetur, vt defendit Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 8. cap. 26. ex num. 4. Idcirco admitti debet pro tempore vitæ suæ, quamuis eius descendentes excludantur: idque ex voluntate testatoris (vt supra diximus) ex qua, & legis dispositione, maxima datur inter vnum & alterum casum differentia: quicquid in contrarium contendat Molina; qui tamen dict. cap. 6. num. 38. lib. 1. rectè aduertit, in proposito casu nihil in[sect. 24]teresse, an institutor maioratus vocauerit descendentes per lineam masculinam, vel ex linea masculina: verè namque inter hæc verba nulla differentia est; quicquid Socinus, & nonnulli alij differentiam constituant in dict. §. nunc de lege Velleia, & cum Alciato, Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 11. num. 8. fol. 154. Menochius in cons. 205. ex num. 39. cum seqq. lib. 3. Rectius post alios eam differentiam rejiciunt inter hæc verba Auendañus in dict. l. 40. Tauri, Glos. 9. num. 60. Peregrinus de fideicommissis, dict. art. 26. num. 30. in princ. pro quibus contra Socinum. considero textum, quem[sect. 25] nullus prædictorum expendit, in l. iubemus, C. de emancipationibus liberorum, vbi in hunc modum scribitur: Iubemus licere parentibus, idest, patri, auo paterno, seu proauo, cæterisque vlterius per masculini sexus personas, continua generis serie coniunctis, si liberos, quos habent in potestate propria, idest, filium, vel filiam, nepotem, seu neptem ex filio, pronepotem, seu proneptem, cæterósque itidem per masculini sexus personas continua generis linea sibi coniunctos, &c. Ex quibus verbis destruuntur quamplurima, quæ contra fœminam in præcipuo huius capitis dubio statuunt Peregrinus, & alij per ipsum relati, quod ex eisdem constat apertè, & euidentiùs confirmantur ea, quæ numeris præcedentibus annotauimus: nec ab eis videtur dissentire ipse Molina si attentè prælegatur, lib. 3. dict. cap. 5. per totum; quamuis locis antea relatis, contra fœminas tenuerit, vt suprà diximus. # 3 CAPVT III. Ioannis Andreæ sententia in addit, ad Speculat, in tit. de obligat. & solut. in princ. super rubr. colum. 1. quòd promittens se obligaturum ad decem intra certam diem, die adueniente conueniri possit statim, ac si de præsenti se obligasset: quia inutilis circuitus est vitandus; an, & in quibus terminis procedere possit? Vbi quæ ab aliis hactenus scripta sunt, breuiter, & dilucidè recensentur; legibus huius regni applicantur; & nonnullis distinctè magis, quàm antea erant, adnotatis, res ista breuitate, & distinctione explicatur. SVMMARIVM. -  1 Promittens se obligaturum ad decem intra certam diem; die adueniente, statim conueniri potest, ac si de præsenti se obligasset; quia inutilis circuitus est vitandus: idque ex sententia Ioannis Andreæ, quæ num. seqq. exornatur, ac verè, & singulariter declaratur. -  2 Ioannis Andreæ sententiam, permultos, & grauissimos quidem iuris Authores sequutos, qui hoc numero, & seqq. præcitantur. -  3 Tiraquelli diligentiam, in congerendis vtriusque partis, tam superioris Ioannis Andreæ, quàm alterius illi contrariæ, decisionibus, rationibus, & Authoribus, non contemnendam; laudandam potiùs, & notandam. -  4 Is enim Author, omnia fere, quæ ad sua vsque tempora scripta erant ab aliis, studio & labore congessit in vnum ac multa adduxit, quæ vtramque partem, & confirmant, & dubiam etiam reddunt. -  5 Altercationi & contrarietati Doctorum in quæstione superiori, initium, aut occasionem tribuisse Decium: is enim studio contradicendi aliis, dicit illud dictum Ioannis Andreæ semper visum fuisse sibi dubitabile, & cum aliis Authoribus impugnat illud. -  6 Et Decium sequuntur quamplures, qui referuntur ab aliis, & copiosè per Rolandum, qui hoc numero præcitatur. -  7 Decij fundamenta contra Dictum Ioannis Andreæ, reduci ad quatuor, provt hoc numero adnotatur. -  8 In proposito, & præcipuo huius capitis dubio, legendos omnino nonnullos Authores, qui hoc numero, & seqq. præcitantur, & modò vnam, modò aliam sententiam sequuntur; sed Ioannis Andreæ partes magis communiter iuuant. -  9 Rolandum, in cons. 69. ex num. 1. vsque ad num. 27. volum. 3. & eruditè loquutum, & veram huius dubij resolutionem assequutum. -  10 Ioannis Andreæ sententiam, intellectam in terminis, in quibus ipse loquitur verissimam quidem esse, & tenendam omnino, idcirco meritò probasse eam infinitos Authores; & contrarium tenentes decipi manifestè. -  11 Ad quod dicendum mouetur Author rationibus, authoritatibus, & decisionibus congestis à Tiraquello, loco, & numero hic præcitatis. -  12 Deinde fundamentis Ruini, Hermanoctij Det. Socini, & Rubei Alexandri. -  13 Ac denique ratione adducta per Rolandum, post alios ab eo relatos, quæ vere facit, & concludens est, provt hoc numero adnotatur. -  14 Decij solutionem, contra rationem Ioannis Andreæ de circuitu vitando, rectè subuerti, provt hoc numero demonstratur. -  15 Decij fundamentis contra doctrinam Ioannis Andreæ, ideo respondere noluit Author hoc loco, quòd plenè respondeant nonnulli Authores, qui hoc numero præcitantur. -  16 Ioannis Andreæ dictum, de quo supra ex num. 1. reddi certius hodie ex decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. dum probat lex illa, quod qualitercunque constiterit, aliquem se velle obligare, remaneat obligatus, provt hoc numero adnotatur cum aliis. -  17 Blasij Flores Diaz, de Mena, in addit. ad decis. 13. Gamæ, num. 4. nouissima resolutio in hac materia, nouè expenditur, & probatur, & Rolandi, Authoris, & aliorum resolutioni applicatur. -  18 Ioannis Andreæ doctrinam, in aliis terminis intellectam, periculosam esse, nec tenendam quidem: idque per rationes, authoritates, & decisiones Doctorum traditas à Tiraquello, & aliis, qui hoc numero recensentur. -  19 Maximè in promissione de vendendo; in qua verius est, promissionem differre ab ipsa venditione, nec promittentem vendere certo pretio, dici posse iam vendidisse. -  20 Et inter hunc casum, & Ioannis Andreæ casum veram rationem differentiæ reddidisse Rolandum, ad quem remittit se Author, & ad nonnulla infert hoc numero remissiuè. -  21 Promitiens vendere feudum, vel rem emphyteuticam, non cadit à iure suo, licèt caderet, si irrequisito domino alienaret. QVoniam frequenter contingit in nonnullis casibus dubitari, vera sit, nec ne, decisio quædam, aut singularis traditio Ioannis Andreæ in addit, ad Specul.[sect. 1] in tit. de obligat. & solut. super rubrica, col. 1. quòd is qui promisit se obligaturum ad decem intra certam diem, die adueniente, conueniri possit statim, ac si de præsenti se obligasset; quia inutilis circuitus est vitandus: & in hac re tanta est confusio, siue contrarietas, aut altercatio Doctorum, vt vix certum quid, aut firmum deducere possis, si infinitos, etiam attentè, atque originaliter prælegeris; non absque vtilitate putaui, sed potius iucundum lectori futurum, si omissa latiori disputatione (id quod consultò faciam) eos Authores in vnum recenserem hoc loco, qui latiùs, & distinctè magis tractarunt, ac demum dilucidè magis, quàm antea erant, adnotatis nonnullis, sententiam meam in medium proferrem: & vt alia prætermittam; In primis constituo, præfatam Ioannis Andreæ sen[sect. 2]tentiam, permultos, & grauissimos quidem iuris Authores sequutos, Romanum. Alexandrum, Socinum. Iasonem, Purpuratum, Carolum Ruinum. Lancelot. Gal. Hermanoctium Det. Matthæum Afflictis, Gozadinum, Rubeum, Zasium, Boërium, & Chassaneum, quos congerit Tiraquellus de retractu conuentionali, ad finem tit. num. 26. quibus cum Grammatico, Couar. & Tello Fernandez, adhæret Matienzus in leg. 6. tit. 6. Glos. 7. num. 3. lib. 5. nouæ Compilationis. Rolandus, Ioannes Franciscus de Ponte, Azeuedius, Parladorius, & alij quos statim referam, & nouissimè, multóque post hæc à me scripta, Andreas Fachineus controu. iuris lib. 2. cap. 7. vbi dicit hanc sententiam frequentiùs receptam, & probabiliorem esse, quàm contrariam: Bonifacius Rogerius in cons. 15. num. 51. lib. 2. Secundò constituo, Tiraquelli diligentiam in con[sect. 3]gerendis vtriusque partis, tam superioris Ioannis Andreæ, quàm alterius illi contrariae decisionibus, rationibus, & Authoribus non contemnendam; laudandam potius, & notandam. Is enim Author vbi suprà, num. 26. vsque ad num. 62.[sect. 4] omnia fere, quæ ad sua vsque tempora scripta erant ab aliis, studio & labore congessit in vnum, ac multa adduxit, quæ vtramque partem & confirmant, & dubiam etiam reddunt: idcirco, qui ex proposito velit huiusce rei disceptationem inquirere, necesse habebit omninò legere illum. Tertiò constituo, rem hanc difficiliorem reddidisse,[sect. 5] & altercationi, contrarietatíque Doctorum in quæstione superiori, initium, aut occasionem tribuisse Decium: is enim studio contradicendi aliis (vt dicit Antonius Thesaurus, quem statim referam) dicit illud dictum Ioannis Andreæ semper visum fuisse sibi dubitabile multis rationibus; & cum nonnullis Authoribus im[sect. 6]pugnat illud: & in sententiam Decij inclinant alij relati ab his quos statim adducam, & eos recensent Grammaticus decis. 103. ex num. 187. Rolandus in cons. 69. num. 25. in vers. 2. respondetur, lib. 3. Fundamenta autem Decij[sect. 7] contra doctrinam Ioannis Andreæ principaliter reducuntur ad quatuor, quæ sunt in effectu ea, quæ adducit Tiraquell. vbi suprà, num. 42. per totum. latiùs Hieronymus Butijela in repetit. §. Cato, leg. 4. ff. de verborum obligationibus, num. 51. & 55. quæ habetur Repetitionum. luris ciuilis volum. 6. fol. mihi 232. & ibidem Carol. Ruinus num. 26. 27. & 28. eodem vol fol, 280. Hermanoctius Det. ex num. 132. cum multis seqq. fol. 299. in eodem vol. & Marian. Socinus Iunior, ex num. 64. vsque ad num. 70. in eisd. repetit, fol. 324. & nouissimè Andreas Fachineus controuersiarum Iuris lib. 2. Cap. 7. Quartò constituo, in proposito, & præcipuo huius[sect. 8] capitis dubio legendos omninò sequentes Authores, qui modò vnam, modò aliam sententiam sequuntur, sed Ioannis Andreæ partes magis communiter iuuant: relatos suprà, num. præced. maximè Repetentes in dict. §. Cato. Couar. in cap. quamuis pactum, de pactis in 6. in initio 3. p.n. 3. Boërium decis. 3. & 183. Marsil. Singul. 469. Grammaticum decis. 103. num. 19. & num. 187. 188. & seqq. Auendañum responso 27. num. 2. Petrum de Moncada. in addition. ad Gozadin. in leg. 2. num. 32. litera, A, C. de pactis inter emptorem & venditorem. Alciatum in cons. 18. num. 5. & 6. & in cons. 117. Rolandum in cons. 69.[sect. 9] ex num. 1. vsque ad num. 27. vol. 3. qui eruditè loquitur, & veram huius dubij resolutionem assequitur: Caballin. milleloquio 201. Max. Anguissol. in cons. 71. num. 5. Petrum Antonium de Petra de fideicommissis, quæst. 8. ex num. 135. vsque ad num. 184. Matienzum in leg. 6. tit. 6. Glos. 7. per totam, lib. 5. nouæ Collectionis Regiæ. Azeuedium in leg. 2. tit. 16. eod. lib. 5. Parladorium rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali 1. part. §. 11. ampliat. 6. Cephalum in cons. 66. num. 20. & 21. lib. 1. Menochium in cons. 92. num. 1. & seqq. & num. 42. in fine, & in cons. 1. ex num. 232. lib. 1. & in cons. 147. num. 10. lib. 2. Bursatum in cons. 100. num. 1. & 11. lib. 1. Surdum in cons. 52. num. 66. & seqq. lib. 1. & in cons. 201. per totum, maximè n. 14. 15. 16. in fin. & 17. lib. 2. Amadeum à Ponte, Laudimialium quæstionum. quæst. 35. Antonium Thesaurum decis. Pedemontana 233. per totam. Marcum Antonium Eugenium in cons. 7. num. 13. & 14. lib. 1. Cald. Pereir. in l. si curatorem habens, in verbo, contractum fecisti, 28. C. de in integrum restitutione. Hyppolitum Riminaldum in consil. 51. num. 11. volum. 1. Seraphinum de priuil. iuramenti, priuil. 23. Ioann. Francisc. de Ponte in cons. 10. à num. 21. & in cons. 85. per totum, & in cons. 86. num. 25. & tribus seqq. vol. 1. Vincent. Caroc. de locato, & conducto, q. 1. de promissione locandi per totam, fol. 48. & quæst. 2. de locatione emphyteutæ, fol. 89. Crotum in cons. 12. num. 7. & 8. Ripam lib. 3. de donat. resp. 12. Corsetum in singularibus suis, verbo, Pactum, 2. Iulium Clarum lib. 4. §. donatio, quæst. 14. num. 6. vbi singularem resolutionem tradit in hac materia, Rubeum Alexandrum in cons. 29. n. 5. Modernum in consuet. Paris. tit. 2. §. 55. Glos. 1. num. 8. vbi in proposito profert verba nonnulla maximi ponderis, & notanda; Pinellum in l. 2. C. de rescindenda venditione, 2. part. cap. 3. num. 29. & 30. Cæuallos, practic. commun quæst. 209. qui prædictos non refert. Quintò constituo, Ioannis Andreæ sententiam in[sect. 10]tellectam in terminis in quibus ipse loquitur, verissimam quidem esse, & tenendam omninò, idcirco meritò probasse eam infinitos Authores, vt constat ex relatis suprà num. 1. & num. 8. & 9. & contrarium tenentes decipi manifestè. Ad quod dicendum moueor in[sect. 11] primis rationibus, authoritatibus, & decisionibus congestis à Tiraquello de retractu conuentionali ad finem tit. ex num. 26. vsque ad num. 42. Deinde fundamentis Rui[sect. 12]ni, Hermanoctij Det, Socini, & Rubei Alexand. quos statim referam, & retuli suprà, num. 7. ac denique vt[sect. 13] alia sciens, consultóque prætermittam, ratione adducta per Rolandum in cons. 69. n. 25. vers. Tertiò respondetur, vol. 3. dum dicit, & refert alios sic tenentes; quòd vbi quis promisit de obligando se in centum; perinde est, ac si esset obligatus ad centum, eo quod interesse est statim liquidum, cum non possit esse minus centum: l. nummis. vbi Baldus, ff. de in litem iurando, & ideo licèt diceretur, quòd contra eum tanquam obligatum non posset agi; tamen ex promissione de obligando se ad centum, qua tenetur ad interesse, tenetur ad centum, cùm onus promissionis interesse non possit esse in plus: vt ergo vitetur circuitus, ob prædictam rationem nihil refert, an sit obligatus ad promittendum, vel censeatur promisisse, cum vtroque casu debeatur idem, nec augeatur, vel minuatur obligatio: ex quo subuerti po[sect. 14]test solutio Decij in l. cum fundus, §. seruum tuum imprudens, in princ. ff. si certum petatur. is enim, vt diluat rationem Ioannis Andreæ de circuitu vitando, dicit non obstare iura, quæ iubent vitandum circuitum; & respondet procedere illa dumtaxat in casibus expressis à iure, & non in aliis. Sed, vt vides, quid hoc interest, cùm etiam in casibus non expressis, ex paritate, aut maioritate rationis procedere debeant; vt sunt vulgatæ, & communes resolutiones Doctorum; maximè in casu proposito, in quo negari non potest, quin promittens, cum effectu voluerit se obligare ad quantitatem expressam, & promissio ipsa. aut obligatio æqualiter se habent, nec vnum importat plus quàm alterum, vt supra dixi, Nec etiam in contrarium vrgent Decij fundamenta contra eundem Authorem, quibus sciens, consultóque respondere nolui hoc loco, propterea quòd plene respondet, & ab illius impugnationibus eleganter tuetur Ioannem Andream Hermanoct. Det. in dict. §. Cato, ex n. 132. vsque ad num. 143. & ibidem Ruinus ex num. 26. Marianus Socinus Iunior ex num. 64. Vsque ad num. 70. Rubeus Alexand. in cons. 29. ad quos Lectorem remitto & vide omninò Andream Fachineum controuersiarum Iuris lib. 2. cap. 7. & 8. qui etiam fundamentis Decij respondet; sed tacet Authores prædictos. Deinde animaduerto, prædictam doctrinam Ioann.[sect. 16] Andreæ. reddi hodie clariorem ex decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. dum probat lex illa, quod qualitercumque constiterit, aliquem se velle obligare, remaneat obligatus, nulla admissa exceptione. Quod rectè annotauit Azeuedius ibi num. 7. Et confirmatur apertè ex dictis per Roland, vbi supra. Ioan. Parlad, rerum quotidianum, lib. 2. cap. finali 1. part. §. 11. ampliat. 6. fol. 152. vbi præfata doctrina motus principaliter, resoluit, quòd instrumentum executioni mandari debet, non solum si ipsius verba præ se præsentem ferant effectum; sed etiam si in futurum concepta fuerint: veluti, exempli gratia, promisi publico instrumento facturum me intra certam diem obligationem pro centum, tunc si lapsa sit dies, potero statim sine alia obligatione ex instrumento illo conueniri. Quæ resolutio confirmatur apertiùs ex his, quæ scribunt Rolandus dict. cons. 69. ex n. 25. lib. 3. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 10. num. 21. lib. 1. & nouissime Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad[sect. 17] decis. 13. Gamæ, num. 4. fol. 19. col. 3. quo loco prædictus Author Tiraquellum, & Thesaurum dumtaxat refert; & in proposito nostro dicit veram resolutionem esse, quòd quando contractus in substantia nihil aliud continet, quàm contineat promissio, iudicatur promissio ex æquitate vt contractus, vt vitetur inutilis circuitus: quod est verum, & in effectu idem, quod cum Rolando superiùs diximus, quem tamen non refert ipse. Quando verò contractus addit supra promissionem, vel in modo, vel in accidentalibus, aut substantialibus, valde differunt; tunc promissio non iudicatur vt contractus, licèt ex promissione compellatur quis ad faciendum contractum: quod etiam est verum; & confirmatur ex his, quæ dicentur statim: tradit etiam superiorem resolutionem, sed Azeuedium non refert, Cæuallos dict. quæst. 209. num. 2. Sextò & vltimò constituo, Ioannis Andreæ doctri[sect. 18]nam in aliis terminis intellectam, periculosam esse, nec tenendam quidem: idque per rationes, authoritates, & decisiones Doctorum traditas à Tiraquello de retractu conuentionali, ad finem tituli, ex num. 42. vsque ad num. 62. Rolandum dicto cons. 69. ex num. 25. cum seqq. vol. 3. Menochium in cons. 92. n. 1. & quinque seqq. vol. 1. Marcum Antonium Eugenium in cons. 7. num. 13. & 14. lib. 1. Ioannem Franciscum de Ponte in cons. 85. per totum, vol. 1. Vincentium Carocium, & alios locis, & num. relatis supra num. 8. & 9. maximè in promissione de vendendo, in[sect. 19] qua, lic èt alij multi aliter teneant, alij etiam pro concordia contrarietatum distinguant; vt plene ostendit Petra de fideicommissis, quæst. 8. ex num. 141. vsque ad n. 160. veriùs crediderim, promissionem differre ab ipsa venditione, nec promittentem venditurum certo pretio, dici posse iam vendidisse: quod multis rationibus defendit Senatus Pedemontanus, vt firmat Antonius Thesaurus decis. 233. per totam. Rolandus dicto cons. 69. num. 25. vers. 3. respondetur, vol. 3. vbi inter hunc casum, & casum Ioannis An[sect. 20]dreæ veram reddit, & concludentem differentiæ ratiotionem, vt ibi videri poterit: & per Auendañum responso 27. num. 4. vbi erudite, & verè ostendit, promissionem de vendendo operari vnum effectum tantum, hoc est, ad interesse, ipsam verò venditionem esse efficaciorem contractum, etiam vt tradatur res ipsa præcisè, si est in potestate venditoris; & sic, & nomine, & natura, & qualitate multùm distare inter se. quod etiam tenet Pinellus, & optimè declarat 2. part. leg. 2. C. de rescindenda venditione, cap. 3. num. 29. fol. mihi 186. latiùs, & plures effectus considerans Petra vbi suprà, Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 85. num. 2. lib. 1. vbi num. 8. rectè probat per promissionem de vendendo non acquiri ius in re, Vincendus Carocius de locato & conducto, quæst. 1. de promissione locandi, num. 14. fol. 49. vbi superiorem resolutionem limitat, eleganter declarans eam, & infert ad alia similia, scilicet ad pactum, vel promissionem de donando: de qua omnes superiùs citati: Petra dicta quæst. 8. num. 164. ac cæteris elegantiùs Pinellus dict. 2. part. leg. 2. C. de rescindenda vendit. cap. 3. num. 30. per totum fol. 189. cui conuenire videtur Menochius in cons. 92. num. 42. in fine, vol. 1. infert etiam ad promissionem de locando, de liberando, & de fideiubendo, vt ibi videri poterit: & de promissione de renunciando legitimæ paternæ, vel maternæ, & renunciatione postea facta absque iuramento. Vide Auendañum dict. resp. 27. per totum, Cæuallos dict. quæst. 209. num. 3. & 4. & de omnibus prædictis latissime Petram vbi suprà. Denique,[sect. 21] nec in promissione alienationis rei feudalis, vel emphyteuticæ procedere potest Ioannis Andreæ doctrina, quippe cum diuersa ratio militet, nec iura loquentia de circuitu vitando, extendi debeant ad hunc casum priuationis, vel caducitatis: provt tenuerunt expressè multi congesti per Tiraquell. loco saepè repetito, n. 44. & n. 45. & in terminis, quòd feudum, vel rem emphyteuticam alienaturum se & venditurum promittens, non cadat à iure suo; licèt caderet, si alienaret irrequisito domino, cum Alexandro, Baldo, Cardinali, & Afflictis defendit Ioannes Franciscus de Ponte dicto consilio 85. per totum lib. 1. Et de his hactenus, de quibus penes prædictos Authores, latius videri poterit, cùm occasio se offeret. # 4 CAPVT IV. Fœminæ primogenitæ, qualiter ad Maioratus successionem admittantur, vel non Propter masculos eiusdem lineæ, & gradus, aut etiam remotioris, quando excludantur; Agnationis conseruandæ rationem, ex quibus videantur Maioratuum institutores habuisse; Masculorum vocatio, quando in hominum dispositionibus censeatur facta agnationis conseruandæ, aut prælationis inducendæ gratia; Qualitas masculinitatis in certis gradibus, substitutionibus, aut personis expressa, an, & quando in aliis repetita conseri debeat, vel non; vbi de contrarietate consiliorum Abbatis, Ananiæ, & aliorum, accuratè, & plenius, quàm antea erat, tractatur; Deinde repetitio qualitatis, vel conditionis adiectæ præcedentibus, quando dicatur, vel præsumatur fieri ad sequentia; & qualitatum præcedentium repetitio, ex quibus causis, aut dictionibus, vel rationibus induci, aut cessare debeat, plena, & distincta manu tractatum proponitur: Authorum ferè omnium, qui hactenus in proposito scripserunt sententiæ, opiniones suo ordine, breuiter tamen, & distinctè recensentur in vnum; & multa dilucide, & nouiter adnotantur per Authorem, quæ originali, & assidua librorum lectura digeruntur, nec erant ab alio huc vsque sic explicata. SVMMARIVM. -  1 Dubia & quæstiones proponuntur, quæ in summario huius capitis continentur, & quæ hic præcipuè tractantur. -  2 Vtilitásque, & necessitas earum commendantur. -  3 Authores quamplures referuntur, qui quæstiones huius capitis tractarunt, & infrà num. 141. cum multis seqq. vbi infiniti congeruntur in vnum ac eorum specifica mentio fit suo ordine, vt ibi videri poterit. -  4 Antonij Gabrielis in præfatis quæstionibus conclusiones congeruntur, & lectura originalis earum commendatur. -  5 Modernum. Paris. in hac materia eleganter, & vtiliter loquutum, & de successione fœminarum cum masculis, in pari, vel remotiori gradu, & de dictionibus inducentibus tacitam repetitionem, multa necessaria, & notatu digna dixisse. -  6 Ludouicus Molina laudatur, & eiusdem resolutiones circa quæstiones omens huius capitis commendantur, & de aliis Authoribus vide infrà, ex num. 141. cum multis seqq. vsque in finem capitis. -  7 Masculinitatis qualitas, in vno gradu, vel substitutione, aut parte testamenti adiecta, vtrum in alteris repetita esse censeri debeat; & multis numeris sequentibus. -  8 Authores huius regni, exteri etiam recentiores quamplures, in quaestione superiori scribentes, notati per Authorem, quòd paucis legibus, & rationibus moueantur, nec ad ea respondeant, quæ in contrariam partem vrgere videntur. -  9 Abbatis consilium 36. num. 3. lib. 1. expenditur, & sententia illius refertur, de qua per totum caput agitur. -  10 Præcedentia declarant, siue determinant sequentia; & è contra. -  11 Vna pars testamenti aliam declarat; & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obscurum, eo modo intelligi debet, secundum quem reperitur in alia parte testamenti. -  12 Voluntas testatoris in substitutionibus, talis esse præsumitur, qualis fuit in institutionibus: vnde sequens substitutio debet regulari & intelligi secundum qualitatem prioris. -  13 Vnus gradus substitutionis alium declarat. -  14 Ordo datus inter primò nominatos, seruari debet inter reliquos substitutos: quod, & dicta suprà ex num. 10. intellige, vt declarantur infrà, ex num. 101. cum sequentibus. -  15 Fœminas proximiores qui exclusit, vlteriores etiam excludere velle, multo magis credendus est. -  16 Expenditur ratio l. si viua matre, C. de bonis maternis, & ad propositum illius nonnulla congeruntur remissiuè, & vide infra num. 109. & 110. -  17 Repetitio qualitatis præcedentis ob præsumptam testatoris voluntatem fieri debet, quæ alias non fieret. -  18 Mutatio voluntatis præsumi non debet, maximè in continenti, vel in eadem dispositione: quod intellige, vt declaratur infrà, num. 114. -  19 Pelaez. à Mieres, notatus per Authorem, quòd in hac materia leges nonnullas expendat, quæ verè, nec Abbatis, nec Ananiæ sententiam possunt probare, & confusè inducuntur: & vide infrà, n. 111. & seq. -  20 Legatum, in dubiis, videtur translatum in alium cum onere suo: & ibidem, quòd l. Caio, ff. de alimentis legatis, (quam expendit mieres) Abbatis sententiam non probet & vide infrà, ex num. 115. cum sequent. -  21 L. si tibi, cum l. seq. ff. de adimendis legatis, vtrùm à Mieres rectè potuerit pro Abbate, aut pro Anama ponderari? & latiùs infr. num. 120. & 121. -  22 L. Cum pater, §. ab instituto, ff. de legatis 2. quam adducit Mieres, vtrùm pro opinione Abbatis aliquo modo vrgeat? latiùs infrà num. 122. & seq. -  23 Clausula posita inter plura capitula, vel ante omnia, vel post omnia; ad omnia refertur: & vide infra num. 126. & 127. -  24 Clausula generalis restringitur ad specificata, si plura fuerunt. -  25 Ananiæ cons. 22. num. 3. expenditur, & illius sententia refertur, quæ contraria est sententiæ Abbatis propositæ suprà num. 9. scilicet masculinitatis verbum, in vna, seu etiam in pluribus partibus maioratus, aut dispositionis appositum, in alia eiusdem parte, vbi deest, supplendum non esse, nec posse repetitionem induci. -  26 Ludouici Molinæ, ex mente aliorum, ad contrarietatem Abbatis, & Ananiæ, concordia relata, & per Authorem probata; & vide infrà num. 100. & num. 136. & seqq. -  27 Rationes omnes, quæ pro Anania excogitari solent per Doctores, ad quatuor reduci debere. -  28 Commune Doctorum fundamentum pro opinione Ananiæ proponitur. -  29 Testator censetur noluisse disponere, cùm facile illi fuit, aliquæ de re disponere, & non disposuit. -  30 Testator hoc non dixit, hoc non expressit, ergo neque nos dicere debemus, vulgatissimum Doctorum assumptum, & multis confirmatum, & declaratum remissiuè. -  31 Simon de Prætis laudatur. -  32 Testatoris, & cuiuslibet alterius disponentis verba, in dubio ad intellectum iuris communis referenda sunt. -  33 Testator in dubio, censetur cum dispositione legis, aut iuris communis se conformare voluisse. -  34 Fundamentum secundum, quod pro Anania adduci solet, sumptum esse originaliter ex consilio Ancharani, 120. num. 4. -  35 Legatum, fideicommissum, & omnis alia dispositio in dubio censetur pura, si in ea non inseratur dies, nec conditio; nec in dubio conditio præsumitur adiecta. -  36 Dispositio conditionalis, vel potius pura, vel modalis vel in diem, an, & quando præsumi debeat, accuratè, & vtiliter actum per Menochium. -  37 Præcedentia in sequentibus, nunquam debent censeri repetita, quoties agitur de repetenda qualitate aduersus dispositionem iuris communis. -  38 Dicta in vno capitulo, an, & quando, in sequentibus censeantur repetita, remissiuè. -  39 Dicta & disposita in vna parte legis, an, & quando præsumantur repetita in alia parte, plenè tractatum remissiuè. -  40 L. pater filium, §. fundum Titianum. ff. de legatis 3. contra opinionem Abbatis inducta. -  41 L. sub conditione, ff. de hæredibus instituendis, rectè ponderata per Decium contra Abbatem. -  42 Clausula apposita in præcedentibus, in sequentibus repetita non intelligitur. -  43 Duæ leges inductæ contra Abbatem. -  44 Conditio adiecta vni gradui, vel personæ iam nominatæ, non censetur repetita in persona alterius substituti, aut coniuncti: quod penissimè explicatum proponitur remissiuè. -  45 Ananiæ sententiam contra Abbatem intellectam. Eo modo, quo post alios Authores intellexit Molina magis communiter probari per Doctores, vt hoc n. adnotatur, & latiùs infrà num. seqq. & num. 100. cum seqq. & num. 136. & seqq. -  46 Author, postquam in hac materia quamplurima euoluisset & infinita, attentâ, atque originali librorum omnium lectura prælegisset, (quod moris habet) nonnulla constituere necessarium duxit, quibus ipsa, absolutè, & distinctè magis, quàm antea erat, explicata manebit, vt num. seqq. constabit lectori. -  47 Qualitates & circumstantias casuum occurrentium considerandas esse in hac materia repetitæ, vel non repetitæ qualitatis præcedentis, nec certam regulam dari posse, provt hoc numero adnotatur. -  48 Voluntates hominum variæ, & diuersæ sunt. -  49 Cùm possit testator cum dispositione legis se conformare, vel sua dispositione facere cessare prouisionem illius, fœminas excludendo, vel none. -  50 Possit etiam diuersimode suam dispositionem facere, aut generalem, aut specialem, aut limitatiuam & & restrictiuam, aut respicientem aliquid substantiale ipsius dispositionis, vel accidentale; aut expressam, vel tacitam. -  51 Repetitionis inducendæ, vel non inducendæ disputationem, totam coniecturalem esse, & præsumptam. -  52 Sic, vt coniecturæ in hac materia fallacissimæ esse possìnt, cùm non solum diuersi in varias, & diuersas trahantur sententias, sed etiam ijdem sibi non constent. -  53 Idcirco, quamuis expressum dici soleat, ac etiam euidenter: & clare apparere id, quod ex coniecturis apparet, et si verbis expressum non fuerit. -  54 Et specialiter prouisum dicatur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas. -  55 Voluntatémque ex coniecturis collectam, expressam voluntatem dici, censuerint quamplures Authores. -  56 Tamen, quia in coniecturanda, atque interpretanda defuncti voluntate sæpè decipimur. -  57 Et mentem defuncti iudicare difficillimum est. -  58 Quia interpretatio voluntatis testatoris plena periculi est, & persæpè in illius cognitione errare solemus. -  59 Et ambulare dicimur in tenebris, cum agimus de interpretanda mente testatoris, cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire. -  60 Ac denique de mente hominis nullum certum est testimonium, quia soli Deo nota est, ideo magis inhærendum verbis certis, quàm menti imaginaria, & non certæ. -  61 Et quoties voluntas testatoris expressa non fuerit, aut clara; incerta potius, & obscura, atque ex coniecturis colligenda, cautissime agendum est; vt plura attendantur, quæ, vt interpretatio congrua dicatur, necessaria sunt, & plenissimè adnotata, remissiuè. -  62 Coniecturæ ex testamento resultantis matèria, & qualiter, quóve probationis genere illa probari debeat, latè & vtiliter explicata, remissiuè. -  63 Coniecturæ illæ dumtaxat attendi debent in interpretanda defuncti voluntate, quæ necessariæ, aut valde probabiles sint, aut concludentes. -  64 Et quæ colligantur ex dictis, & dispositis per testatorem. -  65 Fœminas propter masculos remotiores, ex coniecturis, non aliter exclusas censendas esse, quàm si coniecturæ indubitatæ fuerint, vel tam euidentissimæ, vt salua mente testantis ab eis recedi non possit. -  66 Vel nisi euidenter, aut clarè constet de testatoris voluntate. -  67 Aut verba expressissima sint: & vide infrà, num. 159. & 160. -  68 Repetitionem, aut restrictionem masculinitatis, legitimitatis, aut aliarum qualitatum præcedentium, totam pendere à voluntate testatoris. -  69 Idcirco, cum expressa, aut clara, siue etiam præsumpta fuerit voluntas testatoris, qualitates præcedentes repetere volentis, aut restringere, fœminas proximiores propter masculos remotiores excludere, vel non excludere; illa omnino, & præcisè obseruanda est. -  70 Repetitio qualitatum, vel conditionum fit, vel non fit ex præsumpta mente disponentis, ac etiam impeditur, vbi aliàs de iure fieri deberet, si constat de tacita mente disponentis. -  71 Fœminas propter masculos remotiores, excludi ex voluntate expressa testatoris, vt in exemplo, quod adducit Molina, hoc numero præcitatus. -  72 Institutor maioratus, qui per viam regulæ generalis, qualitatem masculinitatis in Maioratu apposuerit, licet in quibusdam gradibus, aut vocationibus eam omiserit, perpetuò eam repetere voluisse credendus est. -  73 Et in hoc casu ad exclusionem fœminarum, includi masculos, etiam remotiores, non ex vi repetitiua, sed potius comprehensiua contra Molinam defendit Author. -  74 Expressum dicitur, quod ex præcedentibus, siue sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis, apparet fuisse omissum. -  75 Expressum dicitur, quod ex proœmio, sìue præfatione dispositionis colligitur, quæ præstat lumen, ac intellectum ipsi dispositioni, & inducit causam, & rationem finalem ipsius. -  76 Institutor Maioratus, qui eiusdem institutione profitetur, se Maioratum instituere ea ratione, vt bona perpetuò in agnatione conseruentur, ex hoc solum, fœminas propter masculos remotiores excludere, & qualitatem masculinitatis repetere voluisse videtur. -  77 Fideicommissum, an, & quando inducatur, siue amplietur agnationis conseruandæ ratione expressa: item conseruandæ agnationis ratio, quando dicatur expressa, & quando tacita, plenissimè tractatum remissiuè; & ibidem de aliis multis, quæ in hac materia vtilissima sunt, & Hispanorum Maioratibus quotidie applicari possunt. -  78 Maioratus institutor, si masculos simpliciter, & absolutè vocauerit, nec de fœmina in aliqua parte dispositionis meminerit, quamuis rationem conseruandæ agnationis non expresserit, ex hoc solum agnationem conseruare voluisse videtur, fœminásque propter masculos remotiores excludere, & num. seqq. -  79 Verbum, masculos, sui natura, absque vlla ratione conseruandæ agnationis expressa, vel subintellecta, exclusiuum est fœminarum. -  80 Masculinitatis expressionem, præbere coniecturam, vt prospectum sit agnationi. -  81 Textus in §. cæterum, Institut. de legitima agnatorum successione, subtiliter ponderatus per Authorem. -  82 Cognati iure ciuili non admittebantur ad hæreditatem, sed à Prætore tertio ordine per bonorum possessionem vocabantur. -  83 Masculinitatis qualitas reiterata, aut in pluribus substitutionibus repetita, ostendit indubitanter, agnationi fuisse prospectum. -  84 Maioratus institutor, si relictis propriis filiabus, filios masculos ad successionem eiusdem inuitauit, inuicémque & eos substituit, aut (quod indubitatum erit) si ad vocationem agnatorum etiam collateralium processit, & easdem filias reliquerit, agnationem conseruare voluisse, fœminas propter masculos remotiores in perpetuum exclusisse videbitur. -  85 Conditionem si sine liberis, verificari tantum in masculis, quando testator propriam filiam exclusit, & masculos tantum hæredes instituit, ex magis communi, & recepta sententia. -  86 Et pro ea multùm vrgere, aut verè concludere fundamenta nonnulla, quæ adducit Menochius, hoc numero præcitatus, qui etiam eruditè, & subtiliter omnibus satisfacit, quæ in contrariam excitari; aut moueri possunt. -  87 Velasquez de Auendaño confutatus ab Authore. -  88 Maioratus institutor, qui relictis propriis filiabus, masculos tantum ad successionem inuitauit, nulla alia ratione id fecisse dici potest, quam vt agnationem conseruaret. -  89 Ratio subintellecta, pro expressa habetur, quæ vnica imaginari potest in testamento. -  90 Agnationis conseruandæ rationem, expressam censeri, tamet si in dispositione non exprimatur, vbi ea sola, & non alia reddi potest ratio. -  91 Velasquez de Auendaño, si Menochium, & alios recentiores prælegisset, fortassis à sententia, quam defendit Author, non recessisset. -  92 Testator substituens filio suo decedenti sine filiis masculis, fratres, & ipsorum filios masculos exclusa filia, id videtur fecisse ratione conseruandæ agnationis, nec exclusio fœminæ, & masculinitatis qualitas expressa, propter aliud videtur apposita. -  93 Quartum notabile, & omnino necessarium pro regula, aut generali doctrina huius materiæ proponitur. -  94 Repetitionem omnem tacitam, procedere, aut ratione copulæ, vel coniunctionis, quia sunt plura legata copulata, vel per dictionem, &, vel, item, & similes alias dictiones coniunctiuas, vel connexiuas; vel quia reguntur ab eodem verbo, & determinantur ab eodem acta verbi determinantis, aut regentis totam orationem; aut per identitatem rationis, quando sabest ratio repetendi antecedentia in sequentibus; & sic in summa totam hanc materiam explicauit Baldus, in consilio 153. Quidam testator, lib. 5. -  95 Vbi magistraliter, & doctè constituit, tres causas esse tacitam repetitionem inducentes, videlicet Copulam, Identitatem orationis, & Identitatem rationis: è conuerso, tres esse causas repetitionis exclusiuas; videlicet, Aduersatiuam, vt quia est ibi dictio sed, vel secus, & similes; Diuersitatem, siue separationem orationis, & temporum; & Diuersitatem, sine aduersationem rationis. -  96 Nam habentia inter se aduersatiuam rationem, non habent ad inuicem tacitam repetitionem. -  97 Et ad hæc in effectu reduci debere infinita; quæ, licèt diuersis modis, & in variis, & multis locis adnotarunt Scribentes in hac materia, verè illa à doctrina superiori fundamentum sumunt. -  98 Ruini resolutiones in consiliis nonnullis quæ hoc numero præcitantur, nouæ non sunt, nec ipsi tribuendæ, vt nonnulli Scribentes crediderunt; imo ex prima parte distinctionis Baldi deducuntur apertè. -  99 Abbatis, & Ananiæ sententias contrarias, vt concordarent, permulta quidem scripsisse, atque excogitasse Authores infinitos, quorum infra mentio fiet, verè tamen, nonnulla eorum, vel falsa esse; aut si vera, non perfectè, nec absolutè intellecta, siue omnes casus non continentia, vel sæpe inuoluta, & aliis contraria omninò. -  100 Ananiæ sententiam, Abbatis opinioni contrariam, regulariter veriorem esse, exceptis casibus quibusdam cum Molina, & aliis: & suprà, num. 45. -  101 Ad rationes adductas suprà, pro Abbate, ex num. 10. vsque ad num. 15. concludentes, & veræ solutiones assignatæ, & num. seqq. -  102 Descendentium, filiorum, aut liberorum nomen, fœminas, sicut masculos comprehendit. -  103 Repetitæ qualitatis regula, procedit in fauorabilibus, non autem in odiosis. -  104 Per repetitionem qualitatis, vbi fit differentia inter masculos, & fœminas, aut fœmina excluditur, materia odiosia dicitur. -  105 Repetita qualitas nunquam censetur, quando ex repetitione inducitur aliquid contra ius commune. -  106 Substitutio debet regulari secundum institutionem, quoad partes institutionis, & substitutionis; secùs est in alia qualitate extrinseca. -  107 Decium in hac materia breuiter, substantialiter tamen, & vtiliter loquutum: & eiusdem Authoris cons. 599. per totum, in proposito commendatur. -  108 Ad argumentum in fauorem Abbatis propositum supra num. 15. plures solutiones assignatæ, remissiuè. -  109 Vulgatum Doctorum assumptum ex l. si viua matre, C. de bonis maternis, deductum, & suprà num. 16. pro Abbate adductum, fundari in præsumpta testatoris voluntate, qua ex identitate rationis deducitur. -  110 Sed in quæstione agitata suprà, ex num. 7. voluntatem cessare; imò in contrarium videri existere, & verba deficere: idcirco illius legis rationem, in fauorem Abbatis non vrgere; provt hoc numero adnotatur. -  111 Pelaez à Mieres deceptum in allegatione leg. Iulius Paulus, 80. ff. de conditionibus & demonstrationibus, & illum textum (vtcunque sit) probare contrarium eius, ad quod expenditur, nouè & verè adnotatum per Authorem. -  112 Leg. cum seruus, 81. ff. de condit. & demonstrat. vera ratio redditur, & num. sequentibus, vbi ostenditur, rationem eius non militare in quæstione, de qua suprà, ex n. 7. cum seqq. imo diuersam, aut contrariam esse. -  113 Testatorem inutiliter disponere voluisse, aut inutile legatum facere velle, credendum non est. -  114 Mutasse voluntatem suam testatorem præsumi non debere, optimè declaratum; & ad argumentum pro Abbate adductum suprà, num. 18. optimè satisfactum. -  115 L. Caio, ff. de alimentis, & cibariis legatis, quam adducit Mieres in fauorem Abbatis, verè nihil probare, aut saltem eiusdem rationem diuersam esse, nec casui nostro conducibilem, & num. seq. -  116 Legatum, an, & quando cum eisdem conditionibus translatum præsumatur, plenissimè actum remissiuè. -  117 Conditio apposita in testamento, regulariter in codicillis repetita præsumitur. -  118 Codicilli trahuntur ad mentem testamenti. -  119 Testator in codicillis non censetur recessisse à voluntate, & dispositione facta in testamento. -  120 Legem, si tibi, cum lege sequenti, ff. de adimendis legatis, (quam pro Abbate ponderauit Mieres) nullo modo induci posse pro illo; contra illum verò posse, nec etiam pro Anania aliquid probare, & num. seqq. -  121 Legatum translatum ab ipso testatore de eadem persona in eandem personam, non transferri cum eadem conditione, & onere. -  122 Legata ab instituto relicta, præsumi repetita à substituto, & de hoc accuratè, & diligenter actum per Menochium. -  123 Legem, cum pater, &. ab instituto, ff. de legatis 2. opinionem Abbatis non probare, nouè adnotatum per Authorem. -  124 Lex, quæ statuit, legata ab instituto, esse repetita in substituto, est fundata in sola coniecturata mente testatoris, quam ob æquitatem quandam eiusmodi fuisse, lex conjicit. -  125 Repetitionem legati fuisse à lege introductam, ne testator frustra legasse videatur. -  126 Conditio, vel qualitas posita in clausula separata à præcedentibus, aut sequentibus, ex præsumpta mente testatoris, an, & quando referatur ad omnia, vel ad vnum tantum, vel ad aliqua ex præcedentibus, vel sequentibus; quod certa regula diffiniri non possit, à multis tamen plenè, & diuersimode tractatum, provt hoc numero ostenditur remissiuè. -  127 Legem 3. §. filius, ff. de liberis & posthumis, & quæ ad explicationem eius textus à Doctoribus adnotantur, Ananiæ opinioni nihil obstare. -  128 Agnationis conseruandæ rationem attendendam non esse, nisi in gradibus, aut personis, in quibus expressa est; idcirco conseruationem agnationis, masculorum inclusionem, & fœminarum exclusionem restringendam esse ad gradus, & personas expressas, & specificatas, nec ad alias personas extendendam esset quod intellige, vt declaratur infrà, ex num. 136. cum seqq. -  129 Limitata causa limitatum producit effectum, tam in dispositionibus testatorum, quàm in aliis casibus, idque nonnullis exornatum, & declaratum, remissiuè. -  130 Pelaez à Mieres adnotatio quædam in hac materia, probata per Authorem, atque ex his, quæ scribit Menochius, remissiuè confirmata. -  131 Bepetitionem qualitatum præcedentium, non admitti, vbi qualibet substitutio, præcedens & subsequens sunt adinuicem separatæ, & in diuersis capitulis, aut clausulis positæ, & perfecta oratione determinatæ. -  132 Etiamsi adsint dictiones repetitionem significantes, cum tunc stent potius continuatiuè, quàm repetitiuè. -  133 Nec aliqua repetitione indigeat clausula continens rationem siue orationem perfectam. -  134 Idque maximè procedere, vbi adest personarum diuersitas: intelligendo tamen provt declaratur infrà, num. 138. & seqq. -  135 Abbatis sententiam in cons. 36. n. 3. lib. 1. (de qua hucusque actum est) procedere posse ex voluntate testatoris, rationis identitate, agnationis conseruandæ ratione expressa in dispositione, vel subintellecta, ex nonnullis causis, rationibus, & dictionibus, probatissimisque, & necessariis, aut concludentibus coniecturis; ex quibus elici possit apertè, aut colligere necessarium sit, agnationem conseruare, qualitates repetere, aut præcedentia sequentibus inesse, testatorem voluisse. -  136 Qualitatem masculinitatis, legitimitatis, aut aliam similem positam in prima dispositione, repetitam censeri in secunda, & vlterioribus, quando adest præsumpta, & coniecturata mens, ac voluntas testatoris. -  137 Es quando militat eadem ratio. -  138 Repetitionem qualitatum præcedentium, ex identitate rationis, coniecturata, & verisimili mente testatoris, dictionum natura, & aliis probatissimis coniecturis. fieri debere ad sequentes gradus, aut substitutiones, ètiamsi simus in diuersis, aut separatis orationibus, & in diuersis personis. -  139 Et ad hoc inter alia, Tiberij Deciani nonnulla consilia ponderata. -  140 Sfortia Oddo laudatur, & consilium eiusdem in proposito ponderatur. -  141 Burgos de Pace, eruditè, & meliùs, quàm ex relatione aliorum haberi poterit, si originaliter non legatur, materiam huius capitis tractasse, & de contrarietate Abbatis, & Ananiæ, plena manu egisse. -  142 Ludouicum Molinam, deceptum apertè, allegando prædictum Authorem in fauorem Abbatis; cùm potiùs ille Ananiæ sententiam constanter defendat, & ad consilium Abbati, multas solutiones assignet. -  143 Maioratus, quoties à fœmina processit, nunquam in casu dubij iudicandum fore, fœminas propter masculos remotiores ab eius successione exclusas, etsi verbis vtatur, quæ ad masculos referri soleant. -  144 Et de hac re ponderatum per Authorem, & commendatum optimum consilium Rolandi 76. ex num. 9. lib. 3. -  145 Secus tamen dicendum esse, vbi de contraria voluntate testatoris in contrarium constare possit. -  146 Petrum de Peralta, rectè improbatum à Mieres in proposito huius materiæ, remissiuè. -  147 Maioratus, cùm à viro, & fœmina simul institutus fuit, vtrum fœmina propter masculos remotiores censeri debeat exclusa: vbi Authorum huius regni contrarietas proponitur, & Molinæ opinio magis probatur. -  148 In dispositione facta per masculum, & fœminam, si mentio fiat de filiis, & descendentibus, verisimile est eos intellexisse de descendentibus vtriusque sexus: quoniam sicut masculus sexum masculinum dilexit, ita fœmina suum fœmininum sexum pariter dilexisse præsumitur. -  149 Maioratus, cum instituitur à marito, & vxore simul, & adjicitur, quòd succedat propinquior consanguineus eorum, aut quod succedat vnus consanguineus ex parte vxoris, & alius ex parte viri, qualiter succedi debeat: & de aliis similibus, remissiuè. -  150 Casus consideratur per Authorem, in quo fœmina Maioratum instituens, censetur velle agnationem conseruare, & fœminas propter masculos etiam remotiores excludere, & num. seqq. -  151 Fœmina descendentes agnatos habere non potest. -  152 Fœmina dicitur finis lineæ masculinæ, & principium fœminina. -  153 Casus considerati per Authorem exemplum. -  154 Fœmina est finis agnationis, & principium & origo cognationis. -  155 Fœmina agnatos transuersales habet. -  156 Fœmina in perpetua masculorum vocatione, quoties agnatos transuersales, vel aliquos eorum ad successionem Maioratus inuitauit, censetur agnationem sui patris conseruare voluisse. -  157 Aluaradum, Ioannem Guttierrez, Velasquez de Auendaño, Iacobum Mandellum de Alba, & Antonium Thesaurum, latissimè tractasse materiam huius capitis; & in effectu accessisse omnes Ananiæ opinioni contra Abbatem, provt hoc numero adnotatur. -  158 Pelaez à Mieres, scripsisse latissimè materiam huius capitis, & omnino legendum esse. -  159 Fœminæ regulariter succedunt in quocumque Maioratu, & in Regno, & Ducatu, sicut masculi; dummodo non adsint masculi in eodem gradu, licèt ætate minores; & si sint in proximiori gradu, excludunt masculum remotiorem, vbicunque apertissimè, aut euidentissimè non repelluntur: & vide suprà, n. 65. cum seqq. -  160 Et ad hœc reduci debere infinita, quæ adnotata sunt per Authores innumeros, qui de successione fœminarum tractarunt. -  161 Pelaez à Mieres, rectè se habuisse in resolutione contrarietatis Abbatis, & Ananiæ, quamuis in allegatione iurium, & Authorum, confusè versatus sit. -  162 Vbertini Zuchardi concordia in hac materia adducitur, & per Authorem probatur, & numeris sequentibus. -  163 Sfortiæ Oddi, & Ioannis Vincentij Hondedei resolutiones in hac materia notandas. -  164 Zuchardi distinctio, aut concordia declaratur. -  165 Et Francisci Bursati consilium in proposito, rectè ponderatur per Authorem. -  166 Alexandri Trentacinquij distinctio in hac materia refertur, & per Authorem probatur. -  167 Marcum Antonium Peregrinum. de materia huius capitis, & repetitione inducenda, siue non; plena manu scripsisse, & omnino legendum esse, & num. sequenti in fine. -  168 Marci Antonij Peregrini distinctio probatur. -  169 Alexandrum Trentacinquium de materia huius capitis, & repetitione inducenda, vel non; plena manu scribere, atque ex proposito videndum esse. -  170 Plenissimè etiam scripsisse Hieronymum Zanchum, & Ioannem Garciam, provt hoc numero referuntur. -  171 Simonem de Praœtis, materiam huius capitis plenissima manu tractasse, & de dictionibus, causis, & rationibus, propter quas repetitio induci, aut restringi debeat, ex proposito egissi: ac in effectu circa contrarietatem Abbatis, & Ananiæ, multas concordias adduxisse, & inter alias eam probasse, quam cum Molina sæpe veriorem diximus num. præced. -  172 Alexandrum Raudensem in proposito huius capitis, latè scripsisse, & multa scitu, & notatu digna tradidisse in hac materia: ac denique probasse magis sententiam Ananiæ, intelligendo eam iuxta communem concordiam superius adductam. -  173 Fœmina etiam descendentes, exclusæ censentur in 14. casibus, quos congessit in vnum Alexander Raudensis, in responso 36. ex num. 150. cum multis seqq. lib. 1. -  174 Masculinitatis qualitatem, censeri repetitam, vel non, ex multis coniecturis, quas concessit Raudensis, vbi suprà. -  175 Achillem Pedrocham, latissimè, atque ex proposito scripsisse de hac materia, & multa cumulasse non inutiliter, in cons. 5. per tot. & cons. 12. per tot. lib. 1. -  176 Francisci Manticæ, viri equidem eruditissimi, in proposito huius capitis resolutiones adducuntur, remissiuè. -  177 Francisci Manticæ, aduersus communem concordiam Abbatis, & Ananiæ obstaculum expenditur, ad quod Recentiorum omnium scribentium nullus animaduertit; & nouiter, verè tamen, & concludenter ab Authore diluitur. -  178 Agnatio tunc censetur & intenditur conseruari, quando fœmina semper excluditur, & nullo casu admittitur; secus tamen, vbi in aliqua parte dispositionis vocatur fœmina. -  179 Iacobus Menochius laudatur, & lectura eiusdem in proposito huius capitis commendatur. -  180 Iacobum Menochium, de dictionibus, causis, aut rationibus, ex quibus repetitio inducitur, siue excluditur, & de materia huius capitis, plenissima manu scripsisse: idcirco ad eum confugiendum esse, cum occasio se ob tulerit. -  181 Masculinitatis qualitas, posita in primo testamento, an, & quando censeatur repetita in secundo, remissiuè. -  182 Gerardum Mazolum, eruditè loquutum in hac materia, & consilium quintum eiusdem Authoris, à num. 5. vsque ad num. 60. commendatum per Authorem. -  183 Tiberium Decianum eruditè (vt solet) materiam huius capitis tractasse: provt hoc numero adnotatur, vbi eiusdem sententia, circa Abbatem, & Ananiam proponitur, & in effectu omnia consilia recensentur in vnum quæ de hac re præfatus Author scripsit. -  184 Hyppolit. Riminald. multis in locis, atque eruditè multùm, materiam hanc pertractasse, eúmque à primo, vsque ad septimum consiliorum volum. cùm Author euoluerit, & non absque consideratione prælegerit, nullum fere in proposito huius capitis scriptum verbum omisit, quod non inspiceret; & omnia, quæ prædictus Author scripsit consilia, in vnum congessit, vt ea recenseret hoc loco, provt per totum numerum suo ordine recensentur. -  185 Blasij Flores Diaz de Mena generalem resolutionem in hac materia, rectè procedere, & conuenire his; quæ numeris præcedentibus sunt adnotata. FOeminæ primogenitæ, qualiter ad maioratus succes[sect. 1]sionem admittantur, vel non; propter masculos eiusdem lineæ, & gradus, aut etiam remotioris, quando excludantur: agnationis conseruandæ rationem, ex quibus videantur maioratuum institutores habuisse, masculorum vocatio, quando in hominum. dispositionibus censeatur facta agnationis conseruandæ, aut prælationis inducendæ gratia: qualitas masculinitatis in certis gradibus, substitutionibus, aut personis expressa, an, & quando in aliis repetita censeri debeat, vel non: qualitas, vel conditio adiecta præcedentibus, quando dicatur, vel præsumatur repetita in sequentibus: qualitatum præcedentium repetitio, ex quibus causis, aut dictionibus vel rationibus induci, aut cessare debeat, frequenter dubitari contingit. Et sane præfatæ omnes quæstiones, sunt adeo[sect. 2] vtiles, & in casibus quotidie occurrentibus necessariæ, vt nullæ in palatiis frequentiores, aut praxi magis assiduæ, & quotidianæ sint. Sed quia plenè, & diffusè in mille locis, & ab infinitis tractantur; ego in hoc præcipuè elaborabo hic, vt subleuare possim Lectorem, ne alibi quærendi necessitate adstringatur, cum occasio se offeret, & authoritates Scriptorum, in quibus terminis loquantur, aut intelligi debeant, declarem; variásque eorundem sententias in vnum congestas, in medium proferam; ac demum non ab aliis dicta transcribendo, sed illa tantum breuiter recensendo, illorúmque dictis nonnulla, cùm necesse fuerit, adjiciendo, siue adnotando, sententiam meam interponam: contentus in præfatis quæstionibus, Doctorum confusionem, & mentem aliquantisper subordinasse, longiùsque in aliis discussisse: sic enim in futurum eueniet, vt in causis contingentibus, facti specie attentè perspecta, voluntate testatoris maturè coniecturata, & verbis dispositionis rectè perpensis, quid sibi verius videatur, pro qualitate, & circunstantia rerum possit vnusquisque diiudicare facilius. Et vt prædicta attingam, in primis constituo, post in[sect. 3]finitos alios, (qui ab inferioribus præcitantur) quæstiones omnes prædictas tractasse quamplures, inter quos tractarunt Bartolus, Paulus, Alexander, Socinus vterque, Iason, Decius, Imola, Corneus, Parisius, Cumanus, Fulgosius, Romanus, Rolandus, Gratus, Gozadinus, Antonius Rubeus, Albertus Brunus, Franciscus Piscina, Craueta, Riminaldus Senior, Mathesilanus, Ruinus, Siluanus, Celsus, Alciatus, Ioannes Le Cirier, Marzarius, Tiraquellus, Petrus de Peralta, Antonius Gomez, Pinellus, & Couar in multis locis congestis in vnum & multoties repetitis per Molinam, cuius statim specificam mentionem faciam: & vltra prædictos, scripserunt etiam latissimè de hac materia, & alij plures, quos in discursu huius capitis maximè infrà ex num. 141. referam, Burgos de Paz, Pelaez à Mieres, Aluaradus, Caldas Pereira, Ioannes Guttierrez, Ioannes Garsia, Velasquez de Auendaño, Franciscus Mantica, Simon de Prætis. Iacobus Mandellus de Alba, Ioannes Cephalus Vbertinus, Zuchardus, Hieronymus Zanchus, Iacobus Menochius, Gerardus Mazolus, Hieronymus Gabriel, Marius Anguissola, Tiberius Decianus, Hyppolitus Riminaldus, Sfortia Oddus, Petrus Surdus, Antonius Thesaurus, Alexander Raudensis, Alexander Trentacinquius, Marcus Antonius Eugenius, Marcus Antonius Peregrinus, Ioannes Vincentius Hondedeus, & Achilles Pedrocha, quos (vt dixi) mox suo ordine præcitabo. Post antiquiores verò, secundo loco Antonium Ga[sect. 4]brielem referendum duxi, eo quod is Author, de prædictis congessit multa, & quidem originaliter legendus est, non enim sola aliorum relatione degustari poterit, communium conclus. lib. 6. de verborum significatione conclus. 6. & 7. & tit. de statutis, conclus. 6. & lib. 3. tit. de testamentis, conclus. 10. per totam. Tertio loco, de prædictis eleganter & vtiliter loqui[sect. 5]tur Modern, in consuet. Paris. tit. 1. de materia feudali. §. 16. per totum, & §. 37. glos. 1. vbi de successione fæminarum cum masculis, in pari, vel remotiori gradu; & de dictionibus inducentibus, aut excludentibus tacitam repetitionem, multa dixit necessaria, & notatu digna. Quarto loco, latè, & eruditè quidem, atque distinctè,[sect. 6] quæstiones omnes superiùs propositas prosequutus est Ludouic. Molina, supremi consilij regij olim meritissimus, & eruditissimus Senator, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 4. per totum, & cap. 5. per totum. vbi, quæ in variis locis dispersa erant, nec distinctè composita, in vnum congessit, & omnia ferè vsque ad sua tempora in proposito scripta, longa serie, & distincta manu Hispanorum maioratibus applicauit; ideò cùm occasio se offert, ad eum omnes, tanquam ad fontem, seu initium huius explanationis confugiunt: & quamuis (vt antea dixi) latissimè ipse, & singulariter de his omnibus scripserit, ac post eum infiniti etiam alij, tam exteri, quàm Hispani superuenerint, qui etiam latissimè scripserunt; nihilominus tamen, adeò variæ sunt hominum. sententiæ, & iudicia, vt hinc inde diffendentibus Authoribus, aut non apertè & distinctè loquentibus, siue non omnino conuenientibus opinionibus diuisis, ad eorum resolutiones nunc animaduertere, & pleniùs quæ ad hæc spectant attingere, necessarium fuerit; & pro nunc maximè ad ea, quæ dicto cap. 5. per Molinam traduntur, & aliis omissis, quæ perfectè explicantur per dictum Authorem, nec maiori declaratione indigent; ab his incipiam, quæ ex num. 56. cum seqq. annotauit ipse Molina, quo loco ad explicationem consultationum Abbatis, & Ananiæ (quas inuicem inter se pugnare omnes contendunt) quærit Molina, Vtrùm qualitas[sect. 7] masculinitatis in vno gradu, vel substitutione, aut parte testamenti apposita, in alteris repetita esse censeri debeat? Quod quærunt etiam, & diluunt infiniti alij Authores, quorum lectura mature, & attentè percepta in hac quæstione eum ordinem seruare necessarium crediderim, vt Authorum omnium sententias referam, veriores autem & iure, & ratione comprobem; omnes enim in proposito Scribentes, tam huius regni, quàm[sect. 8] exteri, etiam recentiores quamplures, paucis legibus, & rationibus contenti sunt, nec ad ea respondent, quæ in contrariam partem vrgere videntur. Primò igitur constituit Molina dict. num. 56. in princ.[sect. 9] Abbatem in cons. 36. num. 3. lib. 1. & cum eo infinitos alios ibidem relatos, & referendos infrà, in ea fuisse sententia, vt existimauerint quòd si in primis vocationibus, aut substitutionibus, maioratus institutor ad eius successionem inuitauerit semper filios, ac descendentes masculos: quamuis in sequentibus substitutionibus vocet filios, vel descendentes absque adiectione huius verbi masculos, hæc masculinitatis qualitas repetita censeri debeat. Ad quod probandum, vno solo fundamento, siue ratione vna tantum mouetur Abbas (si originaliter legatur) dicto cons. 36. num. 3. vers. nec obstat dicatur.[sect. 10] quam repetunt ferè omnes referendi infrà, videlicet, quòd præcedentia declarant, siue determinant sequentia, & è contra; per textum in l. finali, §. cui dulcia, ff. de vino, tritico, & oleo legato, l. Titia, §. Titia, & l. vlt. ff. de verbor. obligat. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 6. tit. 13. num. 3. & 4. & vna pars testamenti aliam de[sect. 11]clarat: & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obs. eurum, eo modo intelligi debet, secundum quem reperitur in alia parte testamenti: l. qui filiabus, l. si seruus plurium, §. vlt. ff. de legatis 1. l. quæsitum, §. Papinianus quoque, ff. de fundo instructo, l. si frater, l. quamuis, C. de fideicommissis, cum aliis adductis per Manticam loco citato suprà, num. 5. Simonem de Prætis de interpret. vlt. volunt. lib. 2. interpret. 3. dubit. 1. solut. 3. num. 64. & quatuor seqq. fol. mihi 241. & voluntas testatoris in substitu[sect. 12]tionibus talis esse præsumitur, qualis fuit in institutionibus: vnde sequens substitutio debet regulari, & intelligi secundum qualitatem prioris: l. Titia Seio, §. Seia libertis, ff. de legatis 2. l. 1. C. de impuberum & aliis substitutionibus, in illis verbis: Verum est non alias partes testatorem substitutioni tacitè inseruisse, quàm quæ manifestè[sect. 13] in institutione expressæ sunt. Quia vnus gradus substitutionis alium declarat: l. qui liberis, §. vltimo, ff. de vulgari & pup. substit. & ordo datus inter primò nomina[sect. 14]tos, sernari debet inter reliquos substitutos, Curtius Senior, latiùs fundans in cons. 51. num. 11. cum seqq. lib. 1. Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 10. & ad hæc reducuntur in effectu omnia fundamenta, quæ pro hac parte expenduntur ab his, qui sententiam Abbatis tuentur, cum qua simpliciter transit Marcus Antonius Eugenius in cons. 12. num. 38. lib. 1. Sed & aliæ rationes videntur pro hac parte adduci posse, inter quas non mediocriter vrget, in primis, quòd in fœminis vlterioribus, siue alterius lineæ, non solum eadem exclusionis ratio, imò fortior etiam esse videtur;[sect. 15] nam qui fœminas proximiores exclusit, vlteriores etiam excludere velle, multo magis credendum est, ex ratione l. si viua matre, C. de bonis maternis, ibi: Nam licet hoc[sect. 16] nouum præsens lex constituat in nepotes, non tamen abs re est, vt in hoc casu deteriores esse nepotibus filij non sinantur. Et multis, quæ in proposito eius legis, & vtiliter quidem, congesserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. à num. 45. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 6. à num. 52. Baëça de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 7. num. 33. 35. & 36. Decianus in cons. 33. num. 18. vol. 3. Menochius in cons. 318. à num. 21. vol. 4. Hyppolitus Riminaldus in cons. 739. ex num. 29. cum seqq. lib. 7. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 10. ex num. 4. & ita argumentantur permulti in vnum congesti ab eodem Menochio in cons. 197. num. 52. lib. 2. Achilles Pedrocha in cons. 5. numer. 22. & in cons. 20. num. 120. & sic ob prædictam rationem, &[sect. 17] præsumptam testatoris voluntatem, qualitatis præcedentis repetitio fieri debet, quæ aliàs non fieret; ex doctrina Bartoli in l. Seiæ, §. Caio, ff. de fundo instructo. Aretini in cons. 137. Alexandri in cons. 147. lib. 5. & eorum, quæ tradit Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. n. 79. qui in terminis nostris, & pro hac parte Abbatis, expendit duo iura l. Iulius Paulus 80. & l. cum seruus 81. ff. de condit. & demonstrat. quæ verè non vrgent ad pro[sect. 18]positum, vt statim dicam: & num. 77. ratione mouetur, scilicet, quòd mutatio voluntatis præsumi non debeat, maximè in continenti, vel in eadem dispositione: ex regula l. eum qui, cum multis aliis, ff. de probationibus. quam lib. 1. cap. 39. num. 39. multis exornauimus remissiuè: Vnde ex quo testator in principio testamenti, & in prima vocatione masculos prædilexit, & vocauit eos, fœminas excludendo; censetur esse postea in vlterioribus dispositionibus eiusdem voluntatis. Et antea n. 74.[sect. 19] proponit idem Author contrarietatem Abbatis & Ananiæ, de qua nunc agitur; & dicit Abbatis sententiam probari ex nonnullis legibus, quas confusè nimis adducit, nec vere (vt quod sentio dixerim) vnam, aut alteram partem confirmant apertè; aut saltem si aliquo modo induci possunt, non omnes Abbatis sententiam probant, imò potius contra eam possunt nonnullæ retorqueri; nisi excusando Virum equidem eruditum, dicamus, in eo sensu (licet simul & dicendo quod faciunt pro illa conclusione) ponderatas fuisse eas leges, vt pro vna, & altera parte vrgere ostenderet prædictus Author, quod apertiùs constabit, si specificè, aut suo ordine, de vniuscuiusque legis inductione tractemus. Et primò allegat Mieres textum in l. Caio, in princ. ff.[sect. 20] de alimentis legatis: ex qua adnotauit Bartolus in summario, legatum in dubiis videri translatum in alium cum onere suo, vnde sumpsit prædictus Author argumentum, ad probandum, secundas, vel vlteriores vocationes, aut substitutiones censeri factas cum eodem onere, conditione, aut qualitatis repetitione, quæ præcedentibus inerat: id tamen an rectè fieri possit, dicetur infrà num. 115. cum seqq. Secundò allegat textum in l. si tibi, cum leg. sequenti,[sect. 21] ff. de adimendis legatis, quæ pro Abbate nullo modo induci possunt, pro Anania autem, contra Abbatem, vtrum earum inductio stare possit, videbitur infrà ex num. 120. Tertiò expendit textum in l. cum pater, §. ab instituto,[sect. 22] ff. de legatis 2. vbi relicta ab instituto, repetita censentur à substituto sub eadem conditione; quod etiam Ananiæ sententiæ: nihil repugnat, vt dicetur infrà, num. 122. & seq. Quartò adducit ad textum in l. 3. §. filius, ff. de liberis[sect. 23] & posthumis, quam pro Abbate vrgere existimat, ea ratione, quòd probetur ibi, clausulam positam inter plura capitula, vel ante omnia, vel post omnia, ad omnia referri: quod etiam ad rem nostram, aut quæstionem superiùs propositam nihil facit, vt constare potest ex dicendis infrà num. 126. & 127. & non obscurè colligitur ex l. legatus, §. qui plures, ff. de legatis 2. quam vltimo loco allegauit ipse Mieres vbi suprà, atque ex ea dedu[sect. 24]xit Bartolus in summario, quòd clausula generalis restringitur ad specificata, si plura fuerunt, & plene comprobat Iosephus de Rusticis in tract. an & quando liberi in conditione positi vocentur, lib. 1. cap. 2. num. 65. 1. part. fol. 13. Vides ergo omnia fundamenta, quæ pro Abbatis sententia esse possunt, & plenè, & distincte ponderata; vt si ad hæc congruum responsum habueris, Contrariam sententiam probare, non temerè intendere possis. Ea[sect. 25] verò apertè colligitur ex dictis per Ananiam in cons. 22. num. 3. in vers. Est etiam multum ponderandum, vbi ex communi traditione Doctorum, expressim probat contrarium eius, quod Abbas dixit, scilicet, quòd verbum masculos, etsi in vna, seu etiam in pluribus partibus Maioratus, aut dispositionibus appositum sit; non tamen in alia eiusdem parte, vbi deest, supplendum erit, imo ex eius expressione facta in vna parte, censendum est, Maioratus institutorem verbum masculos in alia parte consultò omisisse, quoniam si repetere voluisset, vtique expressisset: & Ananiæ sententiam sequuntur permulti, quos adducit Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 75.[sect. 26] & 76. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 3. cap. 5. num. 56. vers. sed quamuis tot viri grauissimi. quibus ipse adhæret in vers. in hac autem opinionum varietate. dicens hanc opinionem multo magis sibi placere, & probabiliorem esse, nisi in aliquibus casibus, de quibus agit ibid. num. seqq. vsque in finem capitis: & in effectu omnes reducuntur ad hoc, quòd testator rationem conseruandæ agnationis in Maioratu expresserit, vel tacitè, apertè tamen, subintellexerit illam, tunc namque certissimum est (vt ipse affirmat) qualitatem masculinitatis in vna parte substitutionum expressam, ad aliam referendam esse, aliàs non, & num. 58. & seqq. plures Authores refert, qui Abbatis, & Ananiæ sententias sic concordarunt. Videamus ergo, an hæc secunda pars Ananiæ verior[sect. 27] sit, & fortioribus fundamentis munita, & in effectu rationes omnes, quæ pro Anania excogitari solent, per Doctores, ad quatuor reduci debent: duæ colliguntur ex eodem Anania (si originaliter legatur;) duæ aliæ: ex Molina vbi supra. Illarum prima est, quòd cùm testator[sect. 28] in vna parte testamenti, vel etiam in pluribus, verbum masculos apposuerit; in alia verò, vel in aliis non; videtur in illis de masculis non intellexisse: argumento cap. Nonnè, de præsumpt. l. cum prætor, cum vulgatis, ff. de iudiciis. quia ex quo in hac, vel in his vocationibus, disponens de qualitate masculinitatis non expressit, noluisse dicitur: l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, per quem text. post Bald, & alios antiquos dicere solent Doctores in mille locis, quod testator[sect. 29] in dubio censetur noluisse disponere, cùm facile illi fuit, aliqua de re disponere, & non disposuit: & post alios multos sic argumentantur Ioannes Cephalus in cons. 432. num. 39. lib. 3. Bonifacius Rogerius in cons. 41. num. 67. & 69. lib. 1. Menochius in cons. 220. num. 143. lib. 3. & præsumpt. 23. num. 2. lib. 4. Pedrocha in cons. 5. n. 48. & 50. & in cons. 12. num. 6. & 10. & in cons. 30. num. 12. Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 17. Et inde solet etiam dici:[sect. 30] Testator hoc non dixit, hoc non expressit, ergo neque nos dicere debemus: per textum in l. si seruum, §. non dixit prætor, ff. de acquirenda hæreditate, quo argumento de non expressis à testatore, passim Doctores vtuntur; & in proposito congerit infinita Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt, lib. 2. interpret. 3. dubit. 1. solut. 3. à num. 126. vsque ad num. 166. fol. mihi 245. vbi eruditè (vt[sect. 31] solet) & vtiliter loquitur, & in quæstione nostra sic argumentatur Decius in cons. 599. num. 4. Secunda ratio est, quòd verba testatoris, & cuiuslibet[sect. 32] alterius disponentis, in dubio ad intellectum iuris communis referenda sunt: cap. causam, quæ, de præscriptionibus. cap. cum dilectus, de consuet. Bartolus in l. omnes populi, 3. part. quæst. 3. principalis, ff. de iustitia & iure, Felinus in cap. cum omnes, de constitutionibus. Mieres de Maioratu, 1. part. quæst. 58. num. 55. Simon de Prætis de interpret, vlt. volunt. lib. 2. solut. 10. n. 65. fol. mihi 167. & testator in dubio censetur cum dispositione legis, aut[sect. 33] iuris communis se conformare voluisse ex vulgatissima iuris regula sæpissimè à Doctoribus repetita, & plenè per Menochium declarata, lib. 4. præsumpt. vlt. Manticam de coniecturis vlt. volunt. lib. 6. tit. 6. à princ. Grassum receptarum sentent. §. fideicommissum, quæst. 76. num. 25. & seqq. Mieres de maioratu, in initio 2. part. num. 15. & 16. Iosephum Ludouicum decis. Perusin. 61. num. 46. vnde cum hæc opinio ad terminos iuris communis nos redigat, ex cuius dispositione foeminæ sunt capaces succedendi in Maioratu quocunque, vt infrà dicetur, & plenissimè probat Alexander Raud. in responso 1. ex num. 74. cum multis seqq. vol. 1. nec propter masculos remotiores excluduntur, nisi de voluntate testatoris manifestè constiterit, vt etiam infrà dicetur, omninò amplectenda erit, maximè in casu proposito, in quo qualitatem masculinitatis in secunda, aut vlterioribus vocationibus testator non expressit. Quo fundamento in terminis quæstionis[sect. 34] nostræ originaliter vsus est Ancharan. (& ab eo cæteri accipiunt) in cons. 120. num. 4. incipit Pro clariori. Burg. de Paz in cons. 29. in princ. & num. 66. & alij plures, quos consultò omittendos duxi. Tertia ratio desumi potest ex verbis Modern, in consuet. Paris. 1. part. §. 37. glos. 1. num. 8. qui ferè in nostris terminis loquitur, ac singulariter annotauit legatum, fi[sect. 35]deicommissum, & omnem aliam dispositionem in dubio censeri puram, si in ea non inseratur dies, nec conditio, nec illam in dubio præsumi adiectam: quod maximè procedit, cum verba repugnant, vt in terminis quæstionis nostræ, l. 1. ff. de condit. & demonstrat. l. libertis, libertabùsque, 4. in fine. ff. de alimentis legatis, l. si Titius mihi, §. vltimo, ff. de legatis 1. & latius comprobat, rationèmque reddit Menochius lib. 4. præsumpt. 175. n. 2. 3. & 4. vbi per totam illam præsumptionem accuratè &[sect. 36] vtiliter disputat, an, & quando dispositio conditionalis, vel potius pura, vel modalis, vel in diem præsumi debeat? Peregrinus etiam de fideicommissis, artic. 16. num. 110. folio 156. Quarta, & vltima ratio traditur per Molinam lib. 3. dict. cap. 5. num. 57. quæ deducitur ex singulari doctrina Ioannis de Imola in Clement. 1. col. finali, de supplenda negligentia prælatorum, vbi inquit, præcedentia in sequentibus nunquam censeri repetita; quoties agitur de[sect. 37] repetenda qualitate aduersus dispositionem iuris communis: quod præsertim in materia de qua agimus (vtpote fœminarum exclusiua) dicendum est, ex eodem Molina, qui refert plures alios Imolæ sententiam sequentes; & vltra eum confirmatur ex his, quæ scribit Modernus Paris. vbi suprà num. 9. & in additione ad Bar[sect. 38]tolum in l. prætor, l. 2. §. eritque differentia, ff. vi bonorum raptorum, vbi ponitur distinctio ad cognoscendum, an & quando dicta in vno capitulo, in sequentibus censeantur repetita. Et vide omninò Menochium lib. 2. præsumpt. 7. per totam, ex cuius disputatione, multa huic materiæ conducibilia deduci possunt, ibi enim plenissimè & forsan melius, quàm alibi tractat, an, & quando di[sect. 39]cta, & disposita in vna parte legis præsumantur repetita in alia parte. Sed & iura possunt, aut leges, vltra rationes prædictas adduci pro hac parte. Et primo loco, l. pater filium, §. fundum Titianum. ff. de legatis 3. vbi prohibitio aliena[sect. 40]tionis, quæ est contra ius commune, argum. l. nemo paciscendo, ff. de pactis, & sine causa fieri non potest, vt in §. Iulius Agrippa, eiusdem legis, & in l. filius familias, §. diui, ff. de legatis 1. & declarat latissimè Pertus Antonius de Petra de fidei commissis, quæst. 1. ex num. 1. cum multis seqq. facta inter viuos, non extenditur ad vltimam voluntatem. Secundò facit textus in l. sub conditione, 73. ff. de hære[sect. 41]dibus instituendis, vbi Caius Iureconsultus in hunc modum scribit: Sub conditione hærede instituto, si substituamus, nisi eandem conditionem repetamus, purè cum hæredem substituere intelligimur. Quibus verbis expressè demonstrat, conditionem adiectam in insticutione, repetitam non videri in substitutione, nisi per testatorem repetatur: at conditio qualitas quædam est, l. 1. §. qui sub conditione, l. si quis sub conditione, ff. si quis omissa causa testamenti, & ita contra Abbatem rectissimè expendit eum textum Decius in cons. 599. num. 6. ad probandum qualitatem Masculinitatis repetitam non censeri. Tertiò, facit l. qui fundum, ff. de contrahenda emptione,[sect. 42] vbi clausula apposita in præcedentibus, in sequentibus repetita non intelligitur, provt ad id expendunt eum textum Socinus, & Castrensis in l. quæ conditio, ff. de condit. & demonstrat. Quartò, facit textus in dict. l. quæ conditio, 39. ff. de[sect. 43] condit. & demonstrat. vbi in hæc verba scribitur. At quæ conditio ad certas personas accommódata suerit, eam referre debemus ad eum dumtaxat gradum, quo hæ personæ institutæ fuerint. Et in l. vltima, §. Seio, ff. de legatis 2. ex quibus communiter adnotarunt Bartolus, & alij Doctores ibi. Menochius referens multos lib. 4. præsumpt. 178. num. 17. conditionem adiectam vni gradui, vel personæ[sect. 44] iam nominatæ, non censeri repetitam in persona alterius substituri, aut coniuncti, & plenissimè declarat Menochius dict. præsumpt. 178. per totam. His ergo iuribus, & fundamentis (quæ verè conclu[sect. 45]dunt Ananiæ sententiam, intellectam eo modo quo Molina intellexit, magis communiter sequuntur Scribentes, vt vltra relatos per Molinam, constat ex his, quæ in proposito tradiderunt Burgos de Paz, Mieres, Aluaradus, Ioannes Garsia, Ioannes Guttierrez, Velasquez de Auendaño, Riminaldus, Decianus, Peregrinus, Menochius, Prætis, & alij quos infra commemorabo. Ego verò, vt prædictorum, & aliorum etiam quamplu[sect. 46]rium, dilucida, & perfecta resolutio haberit possit, postquam in hac materia quamplurima euolueram, & infinita, attenta, atque originali librorum omnium lectura prælegeram (quod moris habeo) nonnulla constituere necessarium duxi, quibus ipsa, & absolutè, & distinctè magis, quàm antea erat, explicata manebit. Et in primis constituo, certam, aut generalem regu[sect. 47]lam in hac materia dari non posse, sed qualitates, & circumstantias casuum occurrentium considerandas esse, ex quibus, quid testator voluerit, quid vè præsenserit, possit deduci; & iuxta ea voluntatem testatoris interpretari: vt scribunt Decius in consil. 339. col. 2. ad finem, Socinus Iunior in cons. 103. sub num. 55. lib. 1. quorum meminit, & ita constituit Simon de Præris de interpret. vlt. volunt. lib. 2. interpret. 3. dubit. 1. solut. 3. num. 74. fol. mihi 242. variæ enim sunt, & diuer[sect. 48]sæ hominum. voluntates, l. & quia poterat, ff. ad Trebellianum, cap. quia, de concessione præbendæ, & iuxta illud: Velle suum cuique est, nec voto viuimus vno. cùm possit[sect. 49] testator cum dispositione legis se conformare, vel sua dispositione facere cessare prouisionem illius, fœminas excludendo, vel non: l. si fundum: §. stichum, & ibi Baldus, ff. de legatis 1. l. eum qui, in fine, ff. de his quibus vt dignis, Alexander in cons. 88. col. 2. num. 2. lib. 7. Castrensis in cons. 185. Subscriptis egregiis, in fine, lib. 2. possit[sect. 50] etiam diuersimodè suam dispositionem facere, aut generalem, aut specialem, aut limitatiuam, vel restrictiuam, aut respicientem aliquid substantiale ipsius dispositionis, vel accidentale; aut expressam, vel tacitam, Ruinus in cons. 37. Circa legatum, col. penultima, num. 7. lib. 2. Paris. in cons. 58. Circa Primum, col. 2. n. 5. lib. 2. plenè Ripa in l. 1. col. 7. vsque ad 10. à num. 49. vsque ad num. 74. ff. de vulg. & pup. subst. Decius in l. sicut certi, col. 3. C. de testamento militis, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 2. à princ. Secundò constituendum est, repetitionis inducendæ,[sect. 51] vel non inducendæ disputationem totam coniecturalem esse, & præsumptam; sicuti post Bartolum in l. Seiæ, §. Caio, num. 2. ff. de fundo instructo, & in l. in repetendis, st principium, ff. de legatis 3. expressè adnotarunt Castrensis in cons. 153. super 1. quæsit lib. 1. Decius in cons. 190. col. 4. vers. Septimo, quod. Craueta in cons. 608. n. 9. & cum aliis multis, Menochius lib. 4. præsumpt. 180. num. 3. & in[sect. 52] cons. 117. num. 60. lib. 2. sic, vt coniecturæ in hac materia fallacissimæ esse possint, cùm non solum diuersi in varias, & diuersas trahantur sententias, sed etiam ijdem sibi non constent, vt affirmat Mantica de coniecturis vltimarum volunt. lib. 6. tit. 13. sub num. 8. in vers. vnde cum non solum, fol. mihi 243. & sentit Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 76. dum dicit, dolendum esse, quòd Parisius, Socinus, & alij in pluribus consiliis variaue[sect. 53]rint in hac materia; & modò vnam, modò aliam sententiam probauerint: idcirco quamuis expressum dici soleat, ac etiam euidenter, & clarè apparere id, quod ex coniecturis apparet, etsi verbis expressum non fuerit; l. licet Imperator, vbi communiter Doctores ff. de legatis 1. Decius in cons. 584. num. 2. Tiraq. in l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 52. & seqq. C. de reuocandis donationibus. Zanchas in repetit, l. hæredes mei, §. cùm ira, num. 46. & seq. Molina de Hispanorum primogeniis lib. 3. cap. 4. num. 39. Mieres de maioratu, in initio 2. part. num. 6. Decianus in cons. 41. num. 126. lib. 1. Hyppol. Riminald. in cons. 116. ex num. 2. vol. 2. Menochius in cons. 95. num. 31. 33. & 36. lib. 1. & specialiter prouisum dicatur, quod[sect. 54] ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas: l. cum acutissimi, C. de fideicommissis. Andr. Siculus de Barbacia in cons. 11. col. 5. part. 2. Signorolus in cons. 176. num. 7. & referens multos Tiraquell. de legibus connubialibus, verbo exprez, glos. 7. voluntatémque ex coniecturis collectam, expressam voluntatem dici, cen[sect. 55]suerit glossa notabilis in l. Prætor, §. interdum, vers. expressum, ff. de noui operis nunciatione. Decius in cons. 68. num. 13. Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana 248. num. 3. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. solut. 5. à num. 13. fol mihi 153. & dubit. 1. num. 178. fol. 248. & alij innumeri, quos sciens, consultóque prætermitto. Tamen, quia in coniecturanda, atque inter[sect. 56]pretanda defuncti voluntate sæpè decipimur, vt scribit Baldus in l. precibus, num. 23. C. de impuberum, quem referunt, & multis comprobant Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 1. num. 1. Mantica de coniecturis vltimar, volunt. lib. 3. tit. 2. num. 1. Tiraquellus in l. si vnquam, in verbo, libertis. C. de reuocandis donationibus. Peregrinus de fideicommissis, art. 11. ex num. 33. cum seqq. & num. 40. & mentem defuncti diiudicari difficillimum[sect. 57] est: l. ex facto, ff. ad Trebellianum. cum notatis per Manticam de coniecturis vltimar. volunt. lib. 3. tit. 2. in princ. & vide. tit. 4. Mieres de maioratu, in initio 2. part. num. 1. Menoch. alios referens in cons. 117. num. 48. lib. 2. vbi di[sect. 58]cit, quòd interpretatio voluntatis testatoris, plena periculi est, & persæpe in illius cognitione errare solemus: Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 1. interpret. 1. solut. 2. num. 5. fol. 11. Socinus Iunior in consil. 101. in princ. vol. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 28. fol. mihi 180. qui post Baldum ibi relatum, in proposito dicit; quòd ambulare dicimur[sect. 59] in tenebris, cùm agimus de interpretanda mente testatoris: cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire. Tiberius Decianus, in consil. 10. num. 71. vol. 3. vbi refert Bald. vbi supra, & in aliis[sect. 60] locis dicentem: quod de mente hominis nullum certum est testimonium, quia soli Deo nota est; ideò magis inhærendum verbis certis, quàm menti imaginariæ, & non certæ: ex eodem Authore ex quo, & superioribus[sect. 61] idem dicendum erit in terminis nostris, vt quoties voluntas testatoris expressa non fuerit, aut clara, incerta potius, & obscura, atque ex coniecturis colligenda, cautissimè agendum sit, & plura attendantur, quæ scribit Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 1. interpret. 2. solut. 1. per totam, fol. 78. & lib. 3. interpret. 3. dubit. 1. solut. 1. & duodecim seqq. fol. mihi 45. vsque ad fol. 64. vbi latiùs, & meliùs quàm alibi congerit infinita, quæ in coniecturanda, atque interpretanda defuncti voluntate obscura attendi debent, vt interpretatio recta, & Congrua dicatur: Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 15. per totum. vbi de coniecturis ex testamento resultantibus, & qua[sect. 62]liter, quóve probationis genere probari debeant, latissìmè, & vtiliter tractat & illæ demum coniecturæ attendantur, quæ necessariæ, aut valde probabiles sint, aut[sect. 63] concludentes: vt cum multis scribunt Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 3. num. 10. Decianus in cons. 10. num. 71. vol. 3. Marcus Antonius Peregrinus, qui multis confirmat, de fideicommissis, art. 11. n. 39. & seqq. fol. mihi 90. & colligantur ex dictis, & dis[sect. 64]positis per testatorem: Portius in cons. 14. num. 2. & in cons. 2. num. 4. & seqq. Torniellus in cons. 43. num. 1. & seqq. Parisius, in cons. 87. num. 18. vol. 2. Bursatus in consil. 51. num. 9. vol. 1. Cagnolus in l. 1. num. 52. C. de pactis, Marzarius in cons. 7. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 6. & num. 143. Quod in materia, de qua, agimus, rectissimè adnotauit Molina de Hispa[sect. 65]norum primogeniis, lib. 3. cap. 4. n. 38. & alibi sæpe eod. c. & cap. seqq. dicens, fœminas propter masculos remotiores, ex coniecturis non aliter exclusas censendas esse, aut repetitionem masculinitatis non aliter induci posse, quàm si coniecturæ indubitatæ fuerint: Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 2. & num. 6. in fine, ibi: Non priuantur euidentissimè, aut per indubitabiles coniecturas, & num. 21. & num. 25. in fine, ibi: Nisi vbi priuatio sit expressa, vel per tam euidentissimas coniecturas, vt salua mente testantis ab eis recedi non possit. Et sequuntur Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 7. in fine, & num. 32. ibi: Euidentissimè exclusio probanda erit. Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 14. Alex. Raudensis, qui refert Molinam, de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 292. Petrus Surdus in cons. 316. ex num. 31. lib. 3. vbi[sect. 66] dicit: quòd masculus remotior, vt ad successionem admittatur, exclusa fœmina proximiori, induci non potest, nisi euidenter, aut clarè constet de testatoris voluntate: Burgos de Paz in cons. 29. num. 66. & in repetitione proœmij legum Tauri, vbi dicit: Quòd, vt fœminas ex[sect. 67]clusas esse iudicemus, expressissima verba esse debent: & infrà dicemus, num. 159. & vltra relatos ibi. idem notauit etiam Decianus, in cons. 12. num. 21. lib. 1. Tertiò & principaliter, ac pro generali, & vera huius[sect. 68] materiæ regula constituendum est, repetitionem, aut restrictionem masculinitatis, legitimitatis, seu aliarum qualitatum præcedentium, totam pendere à voluntate testatoris: Bartolus in l. Seiæ, §. Caio, ff. de fundo instructo, & in l. auia, & in l. Iulius Paulus, ff. de condit. & demonstrat. Albericus in l. Titia, §. 1. ff. de verborum obligationibus, Alexander in cons. 50. in fine, & in cons. 66. col. 2. num. 3. lib. 2. Oldradus in cons. 151. Craueta in cons. 135. num. 14. & seq. Menochius in cons. 111. num. 88. lib. 2. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. 2. num. 132. fol. 266. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 16. num. 10. fol. 144. idcirco, cùm expressa, aut clara, siue etiam præsumpta[sect. 69] fuerit voluntas testatoris, qualitates præcedentes repetere volentis, aut restringere, fœminásve proximiores propter masculos remotiores excludere, vel non excludere, illa omnino & præcisè obseruanda est; quod vltra relatos suprà eleganter probauit Hyppol. Riminald. in cons. 112. num. 48. & num. 53. lib. 1. & in cons. 746. num. 9. & 10. lib. 7. vbi cum Aretino, Alexandro & aliis nota[sect. 70]uit, quòd repetitio qualitatum, vel conditionum. fit, vel non fit, ex præsumpta mente disponentis, ac etiam impeditur, vbi aliàs de iure fieri deberet, si constat de tacita voluntate testatoris: & exemplum ponens, rectè aduertit Molina de Hisp. primogen. lib. 3. c. 5. & eum non referens[sect. 71] Aluaradus de coniect. mente defuncti, lib. 2. c. 3. §. 4. n. 1. vt puta, cum institutor Maioratus dixerit, quod ad sui Maioratus successionem vocat masculos proximiores, & quòd nullo pacto vult, quòd fœmina in Maioratu succedat, sed quòd semper propter masculos etiam remotioris lineæ, & gradus, excludatur. quo casu dubitationi locus esse non potest: vel cùm per viam regulæ generalis qualitatem Masculinitatis apposuerit, vt si dixerit: Volo,[sect. 72] quòd semper in hoc Maioratu masculi, & non fœminæ succedant: tunc enim, siue in principio, siue post vocationes, aut substitutiones clausulam hanc adjiciat, quamuis in quibusdam gradibus, aut substitutionibus qualitatem Masculinitatis omiserit, illa ad omnes gradus, & personas pertinere debebit, & verbum filiis in aliqua parte adiectum, de masculis intelligendum erit, ex eodem Molina dicto cap. 5. num. 62. vbi refert alios. Deci[sect. 73]pitur tamen eo loco, dum existimauit (ad quod nullus animaduertit) masculos ad exclusionem fœminarum proximiorum ex vi repetitiua in proposita specie includi: quod sentit apertè, dum expendit doctrinam Bartoli, de qua ibi mentionem facit: cùm tamen verius multò sit in hoc casu ex vi comprehensiua, non ex repetitiua, ad exclusionem fœminarum masculos etiam remotiores admitti, ex resolutis per Doctores in l. mulieri & Titio, ff. de condit. & demonstrat. Oldradum in cons. 185. Rolandum in cons. 27. num. 6. & 7. lib. 1. Franciscum Piscinam in disputat. exclus. fœmin. num. 15. & 23. Tiraquellum in l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 37. C. de reuocandis donationibus, & dictis per eundem Molinam, lib. 1. cap. 5. num. 9. & quatuor seqq. Quare qualitas masculinitatis, etsi in aliquibus fuerit omissa, in omnibus, qui successuri sunt, censetur requisita & comprehensa. Expressum enim dicitur, quod ex præcedentibus, aut sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis ap[sect. 74]paret fuisse omissum: l. 1. vers. sin autem, ff. de hæredibus instituendis, l. cum pater, §. cum imperfecta. ff. de legatis 2. Castrensis in cons. 60. in fine, lib. 1. Tiraquellus congerens nonnulla in proposito in l. 7. connubiali, à num. 180. Simon de Prætis de interpret, vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. 1. num. 31. fol. 257. aut quod ex pro[sect. 75]œmio, siue ex præfatione dispositionis colligitur, vt in nostro casu; quæ præstat lumen, ac intellectum ipsi dispositioni, & inducit causam, & rationem finalem ipsius: vt cum aliis multis obseruant Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. ex num. 1. cum multis seqq. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 15. num. 10. & 2. part. q. 3. num. 21. & num. 28. & in initio 2. part. num. 43. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. vltimo, ex n. 9. Menoch. lib. 6. præsumpt. 2. Achilles Pedrocha in cons. 10. num. 38. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 34. num. 123. & 124. Præterea, si institutor Maioratus in in[sect. 76]stitutione illius profiteatur, se Maioratum instituere, ea ratione, vt bona perpetuò in agnatione conseruentur: ex hoc solùm fœminas propter masculos remotiores excludere, & qualitatem masculinitatis in vno loco, aut gradu dispositionis adiectam, ad alias personas, & gradus extendere voluisse videtur: in quo amplius non insisto; sed ad Molinam me remitto, qui de hac quæstione, & ratione ipsius, plenè tractauit, & in effectu sic resoluit lib. 3. de Hispanorum primogeniis, cap. 5. à num. 1. vsque ad num. 10. & num. 18. & num. 58. & lib. 1. cap. 6. num. 6. cui iunge idem etiam tractantes, Aluaradum, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 2. & num. 24. Auendañum in l. 40. Tauri, glos. 9. num. 49. & 50. & vltra relatos ab eis, Menochius in cons. 95. num. 24. 82. & 89. lib. 1. Decianus, in cons. 74. num. 95. cum seqq. vol. 3. Simon de Præris de interpret. vltimar. volunt. solut. 11. n. 3. fol. 147. vbi per totam illam solutionem à principio vsque in finem, plenissimè tractat, & vtiliter, an, & quando fideicommissum inducatur, siue amplietur, agnationis conseruandæ ratione expressa: item conseruandæ[sect. 77] agnationis ratio quando dicatur expressa, & quando tacita; & infinita alia congerit, quæ vtilissima esse possunt in hac materia, & Hispanorum maioratibus quotidie applicari: latè etiam agit Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 30. per totum. Denique, si maioratus institutor, simpliciter, & ab[sect. 78]solutè masculos ad successionem eiusdem inuitauerit, nec de fœmina in aliqua parte dispositionis meminerit, quamuis rationem conseruandæ agnationis non expresserit, ex hoc solum agnationem conseruare voluisse videtur, fœminàsque propter masculos remotiores excludere: & quod fortius est; verbum ipsum masculos, abs[sect. 79]que vlla ratione conseruandæ agnationis expressa, vel subintellecta, sui natura exclusiuum est fœminarum, quod amplius non fundo, sed vtrumque ad Molinam remitto, qui plene tractat, & his quæ in contrarium moueri possunt respondet lib. 3. de Hispanorum primogeniis, cap. 5. à num. 25. vsque ad num. 38. & lib. 1. cap. 5. num. 36. vbi[sect. 80] rectè constituit masculinitatis expressionem præbere coniecturam, vt prospectum sit agnationi: quod dixit etiam Syluester Aldobrandinus in cons. 6. num. 43. lib. 1. & cum Socino, Decio, Parisio, & aliis, Alexander Raud. in responso 35. n. 81. & 82. lib. 1. Albanus in cons. 51. n. 8. & in cons. 54. n. 8. Bonifac. Rogerius in cons. 25. num. 35. lib. 1. Hyppol. Riminald. in cons. 117. n. 17. lib. 2. & vide in cons. 738. num. 20. lib. 7. & superiorem resolutionem sequuntur etiam, & multos alios sic tenentes referunt Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 6. & 7. per totum. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, Glos. 9. num. 47. & 48. Ioannes Guttierrez in consil. 13. num. 8. per totum, vbi in proposito adducit doctrinam, & distinctionem Gregorij Lopez; Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 12. num. 2. & quæst. 35. num. 2. Berous in cons. 115. num. vol. 2. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 25. num. 11. fol. mihi. 235. vbi dicit, quòd pro hac sententia est casus, in cap. Raynaldus, de testamentis, & art. 26. n. 22. fol. 249. Achilles Pedrocha in cons. 22. num. 4. Mazolus in cons. 5. num. 55. Cephalus in cons. 330. num. 62. lib. 3. Menochius videndus omninò in cons. 95. à num. 51. vsque ad num. 65. lib. 1. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 3. interpret. 3. solut. 11. num. 5. 6. 7. & 8. fol. 147. & num. 65. fol. 155. pro quibus ponderari potest optimus textus[sect. 81] (quem nullus ipsorum expendit) in §. cæterum, Institut. de legitima agnatorum successione, dum dicit: Quod ideo constitutum erat, quia commodius videbatur, ita iura constitui, vt plerunqae hæreditates ad masculos confluerent. Et sic in eo textu, verbum masculos, simpliciter prolatum, solum agnatos masculos comprehendit; agebatur enim de materia, in qua versabatur fauor agnationis; nam[sect. 82] cognati iure ciuili non admittebantur ad hæreditatem, sed à Prætore, tertio ordine per bonorum possessionem vacabantur: l. 1. ff. quis ordo in bonorum possessione seruetur. textus in principio. Institut. de successione cognatorum. Vnde ex prædictis verbis sequitut manifestè, & necessariò dicendum; Imperatorem ibi de masculis agnatis tractare, vt subiecta materia conueniat: & apertiùs exprimitur in principio illius textus, dum dicitur: Cæterum inter masculos quidem agnationis iure hæredit as etiamsi longissimo gradu sint, vltro, citroque capitur. Idque indubitabile qui[sect. 83]dem erit, si masculinitatis qualitas reiterata fuerit, aut in pluribus substitutionibus repetita; tunc enim ostendit apertè, agnationi fuisset prospectum: Socinus Iunior, in cons. 22. col. 2. in princ. lib. 3. & in l. cum auus, num. 83. ff. de condit. & demonstrat. Parisius in cons. 7. num. 9. & 10. lib. 2. Riminaldus & Raudensis in locis relatis supra, num. 80. Surdus referens alios in cons. 396. num. 17. lib. 3.[sect. 84] Bonisacius Rogerius in cons. 25. num. 50. lib. 1. Procedit etiam superior resolutio, cùm institutor Maioratus relictis propriis filiabus filios masculos ad successionem eius inuitauit, inuicèmque eos substituit, aut (quod indubitatum erit) si ad vocationem agnatorum etiam collateralium processit, & easdem filias reliquerit; tunc enim agnationem conseruare voluisse, & fœminas propter masculos remotiores in perpetuum excluisse videbitur: quod egregiè defendit Modernus Paris. in cons. 1. a n. 18. & duplex proponens exemplum in consuetudinibus Paris. tit. 1. de materia feudali, §. 16. num. 6. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 76. num. 31. vol. 1. & confirmatur apertè, ex communi & magis recepta sententia Docto[sect. 85]rum existimantium, conditionem si sine liberis, verificari tantùm in masculis, quando testator propriam filiam exclusit, & masculos dumtaxat hæredes instituit: quam tenent, & singulariter explicant Socinus in l. cum auus, num. 80. ff. de condit. & demonstrat. Alciatus responso 52. ad finem, Decius, Iason, Castrensis. Barbacia, Gratus, & Crotus. cum quibus Decianus in cons. 74. num. 17. vers. & ita etiam, vol. 3. Cephalus cons. 45. num. 4. & in cons. 46. num. 1. vers. Octauo, quoniam, lib. 1. Menochius in cons. 95. num. 30. lib. 1. Simon de Prætis in cons. 161. num. 13. & 14. Hyppol. Riminald. Mazarius, Beroüs, Pancirolus, Curt. Iunior, Calcaneus Rubeus, Alexand. & alij, quos sic defendens, congessit in vnum Pedrocha in cons. 5. num. 17. & seqq. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 29. num. 9. Mantica de coniecturis vltimar. volunt.[sect. 86] lib. 11. tit. 14. n. 20. vers. Tertio etiam. Grassus fideicommissum, quæst. 12. num. 2. & pro hac parte multum vrgent, aut verè concludunt fundamenta, quæ adducit Menochius dicto cons. 95. à num. 25. vsque ad num. 31. lib. 1. à quo num. vsque ad num. 56. erudite, & subtiliter omnibus satisfacit, quæ in contrarium excitari, aut moueri possunt; sic vt eis respondere necessarium non sit, sed dumtaxat satisfacere nonnullis, quæ Hispanorum primogeniis applicando, in contrarium ex nostris adnotauit solus Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri Glos. 9.[sect. 87] n. 82. 85. & 87. vbi non omnes, sed nonnullos ex prædictis referens, in ea opinione est, vt existimet solam hanc coniecturam non sufficere, vt fœminæ proximiores propter masculos remotiores excludantur, nisi ex aliis coniecturis constiterit, Maioratus institutorem agnationem conseruare voluisse: In quo decipitur equidem prædictus Author, tum propter contrariam sententiam eorum Authorum, quos supra retulimus in contrarium, & rationes eorum quæ magis concludunt: tum etiam[sect. 88] quia in proposito casu, institutor Maioratus, qui relictis propriis filiabus, masculos tantum ad successionem inuitauit, nulla alia de causa id fecisse dici potest, quam vt agnationem propriam conseruaret, vt in terminis annotarunt permulti, quos superius adduximus, & infinitos referens Menochius dicto cons. 95. num. 105. Hyppol. Riminald. in con. 47. num. 19. vol. 1. Bonifac. Rogerius in cons. 25. num. 64. & 65. lib. 1. Albanus, in cons. 87. num. 14. Idcirco pro expressa haberi debet, ex sententia Glossæ in l. quamuis, C. de fideicommissis. ex qua communiter &[sect. 89] passim adnotare solent Doctores, quòd pro expressa habetur ratio subintellecta, quæ vnica imaginari potest in testamento, & eam multis exornant D. Anton. de Padilla, ibidem, Molina de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 5. num. 9. Bonifacius Rogerius in cons. 41. num. 48. & num. 49. lib. 1. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. solut. 5. num. 31. fol. 154. & latiùs eodem lib. solut. 2. num. 106. fol. 265. & num. 107. & tribus seqq. Decianus in cons. 31. num. 96. & in cons. 74. num. 14. vol. 3. Mantica de coniecturis vltimar. volunt lib. 6. tit. 14. num. 20. Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissium, q. 4. num. 21. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 90. fol. 64. Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 5. vbi cum Molina, & aliis[sect. 90] in nostra materia expressim constituit, agnationis con. seruandæ rationem expressim censeri, tametsi in dispositione non exprimatur, vbi ea sola, & non alia reddi potest, & tamen pro hac sententia vltra prædictam rationem, quæ multum adstringit, vrgentissimæ sunt coniecturæ, & rationes adductæ per Menochium vbi suprà, vt aliter confirmare superfluum, & absque vtilitate sit. Quicquid aliter teneat Auendañus vbi suprà, dicto n. 87.[sect. 91] qui tamen si Menochium & alios recentiores prælegisset, fortassis ab hac sententia non recessisset: pro qua etiam faciunt resoluta à Mieres de maioratu, 2. part. q. 6. num. 70. & in terminis Hyppol. Riminaldus in cons. 389. num. 1. & 2. & in cons. 457. num. 9. & tribus seqq. vol. 4. securè probat, & refert plures alios sic tenentes, quod[sect. 92] testator substituens filio suo decedenti sine filiis masculis fratres, & ipsorum filios masculos exclusa filia, id videtur fecisse ratione conseruandæ agnationis, nec exclusio fœminæ, & masculinitatis qualitas expressa, propter aliud videntur appositæ. Quartò & principaliter constituendum est in hac[sect. 93] materia, repetitionem præcedentium induci, & fœminas propter masculos remotiores excludi, non solum in casibus præcedentibus, vbi est expressa testatoris voluntas, aut pro expressa haberi debet; sed etiam & in aliis pluribus casibus, in quibus ex coniecturis elici potest testatoris voluntas. Coniecturæ autem variæ sunt, & diuersæ; variæ etiam, & multæ dictiones, rationes, & causæ, ex quibus repetitio induci, aut cessare debet, siue propter quas in præcedentibus dicta, ad sequentia trahuntur: . & fœminæ propter masculos remotiores exclusæ censentur, vel non: de quibus eleganter, & latè per Mol. de Hisp. primogeniis, lib. 3. cap. 4. & 5. & alios plures, quos infrà suo ordine commemorabo. Ex illis autem legendi erunt omnino ex nostris, Burgos de Pace, Aluaradus, Mieres, Auend. Ioannes Guttierrez, & Ioannes Garsia; exterorum verò Menochius, Peregrinus, Decianus, Riminald. Simon de Prætis, Raudensis, Pedrocha, & cæteri referendi infrà. Deinde notandum omninò consilium Baldi (quod est singularissimum in hac materia, & quotidie allegatur) 153. Quidam testator, lib. 5. vbi eleganter & ma[sect. 94]gistraliter docuit, repetitionem omnem tacitam, procedere, aut ratione copulæ, vel coniunctionis, quia sunt plura legata copulata, vel per dictionem, &, vel, item, & similes alias dictiones coniunctiuas, vel connexiuas, vel quia reguntur ab eodem verbo, & determinantur ab eodem actu verbi determinantis, aut regentis totam orationem, aut per identitatem rationis, quando subest ratio repetendi antecedentia in sequentibus, & sic in summa explicauit totam hanc materiam, constituendo, tres[sect. 95] causas esse tacitam repetitionem inducentes, videlicet copulam, identitatem orationis, & identitatem rationis è conuerso tres causas esse repetitionis exclusiuas, videlicet aduersatiuam, vt quia est ibi dictio sed, vel secus, & similes, diuersitatem, siue separationem orationis, & temporum, & diuersitatem, siue aduersationem rationis habentes: nam habentia inter se aduersatiuam ratio[sect. 96]nem, non habent ad inuicem tacitam repetitionem, ex eodem Baldo in dicto cons. 153. vbi litera est multum corrupta, sed ita restitui debet, vt aduertit Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. de materia feudali, §. 37. Glos. 1. n. 3. & Baldum sequuntur Mieres, Ioannes Garsia, Decianus, Raudensis, Riminaldus, Pedrocha, & alij referendi infrà, Menochius lib. 4. præsumpt. 180. num. 4. Marius Anguissola in cons. 190. lib. 1. Simon de Prætis, de interpret. vltimarum voluntatum, lib. 2. interpret. 4. dubitat. 2. solut. 2. num. 164. fol. 268. & lib. 4. dubitat. 10. num. 106. & 107. fol. 348. & ad hæc in effectu reduci debent infinita, quæ[sect. 97] licèt diuersis modis, & in variis & multis locis adnotarunt Scribentes in hac materia, & à doctrina superiori fundamentum sumunt: maximè adnotata per Molinam lib. 3. d. cap. 5. num. 59. & 60. Ruini etiam resolutiones in cons. 124. num. 5. paulò ante finem, & in cons. 168. num. 13.[sect. 98] lib. 3. cuius distinctionem sequuti sunt Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 13. num. 10. in fine. Molina dicto num. 60. sed nouæ non sunt, vt nonnulli scribentes crediderunt; imo ex prima parte distinctionis Baldi deducuntur aperte, nec ipsi tribui debent. Quintò & principaliter constituendum est, ad con[sect. 99]cordandas Abbatis, & Ananiæ contrarias sententias in quæstione agitata suprà, ex num. 7. cum seqq. & num. 25. & seqq. permulta quidem scripta, atque excogitata fuisse ab infinitis Authoribus, de quibus infrà; verè tamen nonnulla eorum, vel falsa esse; aut si vera, non perfectè, nec absolutè intellecta, siue omnes casus non continentia, vel sæpe inuoluta, & aliis contraria; quod ex dicen[sect. 100]dis infrà constabit. Molinam verò; lib. 3. de Hispanorum primogeniis, dict. cap. 5. num. 57. & 58. (quem multi sequuntur) rectè constituisse, Ananiæ sententiam opinioni Abbatis contrariam, regulariter veriorem esse; exceptis casibus quibusdam ibi enumeratis: cùm illa fortiores habeat, & meliores pro se rationes, & maiori Authorum numero sit munita, vt suprà vidimus, & infrà dicemus. Nec obstant fundamenta adducta pro contraria par[sect. 101]te. Et primò non obstant ea, quæ diximus suprà, ex num. 10. vsque ad num. 15. quod præcedentia declarant, siue determinant sequentia, & è contra; & vna pars testamenti aliam declarat; & voluntas testatoris in substitutionibus talis esse præsumitur, qualis fuit in institutionibus. Quibus diuersimodè responderi potest; sed aliis consultò omissis, respondetur primò, vt prædicta non procedant, quoties de contraria voluntate testatoris in contrarium apparet: tunc enim voluntas testatoris omninò obseruanda est; nec ab aliis vocationibus, aut substitutionibus argumentum sumitur. Sed in casu proposito de contraria voluntate disponentis apparet apertè: quoniam ex quo testator in vna parte testamenti, siue in vna substitutione, aut vocatione posuerit in conditione, aut vocauerit solum masculos, & non in alia, declaratur vera mens, & voluntas eius, vt voluerit conditionem ad masculos restringere in ea substitutione, aut vocatione, in qua filiorum masculorum non fuit facta mentio; quia si repetere conditionem, aut qualitatem Masculinitatis voluisset, vtique exposuisset: argumento textus in l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, & descendentium, filiorum, aut liberorum no[sect. 102]men adiectum, fœminas sicut masculos comprehendit: l. liberorum, l. iusta, ff. de verborum significatione, cap. quod dilecto, de consanguinitate & affinitate, l. 2. &. 3. tit. 13. partit. 6. Alexand. in cons. 160. lib. 2. Beroüs in cons. 129. num. 6. lib. 2. Menochius in cons. 318. num. 5. lib. 4. & in cons. 200. lib. 2. & præsumpt. 84. num. 35. & seqq. lib. 4. Burgos de Paz in cons. 29. num. 39. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 15. num. 301. & in responso 35. n. 1. & seqq. lib. 1. Decianus in cons. 1. num. 207. lib. 1. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana. 269. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 3. interpret. 3. dubit. 1. solut. 11. num. 24. fol. 150. idcirco, qualitas Masculinitatis adiecta in vna substitutione, aut in vna parte testamenti, in alia repetita censeri non debet; provt in terminis nostris eleganter respondet Decius in cons. 599. num. 6. & ipsius nullam mentionem faciens, Alexander Trentacinquius de substitutionibus, loco, & numero statim referendis. Secundò respondetur, quòd repetitæ qualitatis regula[sect. 103] procedit in fauorabilibus, non autem in odiosis: quod scribunt Decius in cons. 167. col. fin. Hyppol. Riminald. in cons. 632. num. 90. lib. 6. & cum multis Menochius in cons. 117. num. 46. lib. 2. (infinitos alios sciens, consultóque prætermitto:) sed materia præsens dicitur odiosa, quia per repetitionem dictæ qualitatis sit differentia inter masculos, & fœminas, quod valde odiosum est: l. maximum vitium, C. de liberis præteritis, l. 3. titul. 13.[sect. 104] partit. 6. cum adductis per Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 4. à princ. maxime num. 15. & 19. Decium in cons. 372. num. 1. Sigismundum, inter consilia feudalia, cons. 39. num. 21. & 22. Burgos de Pace in proœmio legum Tauri, num. 44. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, Glos. 9. num. 1. & seqq. Mieres de maioratu,[sect. 105] part. 1. quæst. 6. a princ. ergo censeri non debet facta repetitio, eò præsertim, quòd nunquam censetur repetita qualitas, quando ex repetitione inducitur aliquid contra ius commune: Gozadinus, in cons. 9. num. 36. Ruinus in cons. 187. num. 10. lib. 3. Molina lib. 3. de Hispanorum primogeniis, cap. 5. num. 57. Simon de Prætis de interpretat, vltimar. volunt. lib. 2. dubit. 2. solut. 2. num. 165. fol. 268. Hyppol. Riminald. in cons. 632. num. 90. lib. 6. Achilles Pedrocha in cons. 5. num. 71. 72. & 73. sed ex dicta repetitione in casu nostro induceretur contra ius commune, quod fœminæ excluderentur, quæ regulariter admitti debent, vt infrà dicetur: idcirco qualitas Masculinitatis non debet censeri repetita. Tertiò respondetur; minimè vrgere, quòd substitutio[sect. 106] debet regulari secundum institutionem: l. 1. C. de impuberum, cum aliis similibus. Quia hoc est verum, quoad partes institutionis, & substitutionis: provt loquitur textus in dicta l. 1. cum similibus: secus est in alia qualitate extrinseca; quia conditio apposita in institutione, non censetur repetita in substitutione: l. sub conditione, ff. de hæredibus instituendis, & ideo illa qualitas Masculorum, quæ extrinsecus venit, repetita non videtur; vt[sect. 107] eleganter declarat Decius, qui breuiter, substantialiter tamen, & vtiliter loquitur in hac materia in consil. 599. num. 6. versic. vltimo non obstat. & vide illum per totum consilium. Secundò non obstat argumentum desumptum ex l. si[sect. 108] viua matre, C. de bonis maternis, quòd qui fœminas proximiores exclusit, vlteriores etiam excludere velle credendus est. Cui etiam diuersimodè responderi posset ex his, quæ in terminis adnotarunt Parisius in cons. 47. num. 78. vol. 3. Socinus iunior in cons. 13. num. 34. lib. 3. Nonius in cons. 10. num. 21. Ruinus in cons. 124. num. 5. vers. non obstat etiam vol. 3. Cephalus in cons. 45. num. 23. & in cons. 46. num. 30. 31. & seqq. lib. 3. & plures responsiones ordine recenset Decianus in cons. 1. a n. 186. vsque ad n. 198. vol. 2. & in alii & consiliis referendis infrà, Riminald. etiam, quem infrà suo ordine referam. Sed his consultò omissis, ad propositum nostrum Respondetur,[sect. 109] doctrinam prædictam fundari in præsumpta testatoris voluntate, quæ ex identitate rationis deducitur, vt constat ex his, quæ scripserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 41. Mieres de maioratu part. 2. quæst. 6. à num. 52. Salazar de vsu & consuet, cap. 12. n. 68. & 73. cum seqq. Auendañus in l. 40. Tauri, Glos. 9. à n. 77. Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, q. 15. num. 2. Idcircò cum verba, siue rationes dispositionis[sect. 110] contradicunt, voluntas illa præsumi non potest; in contrarium potius induci debet: vt in casu præsenti, in quo præsumptæ illi voluntati plures, & probatissimæ coniecturæ contrariantur, de quibus suprà diximus; nec verba dispositionis refragantur, repugnant; imò, cùm in ipsis qualitas ea expressa non sit, sed forsan consultò omssia; & sic cessare debet regula dictæ l. si viua matre, cum aliis similibus: vt scribunt Antonius Rubeus in cons. 22. num. 12. Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 16. num. 7. Molina lib. 3. dicto cap. 5. num. 48. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 6. num. 46. in fine, & num. 65. Tertiò non obstat textus in l. Iulius Paulus, 80. ff. de condit. & demonstrat. & in cum seruus, 81. ff. eodem tit. quæ duo iura expendit Mieres dicta quæst. 6. num. 79. Sed mirandum est, virum equidem eruditum, literæ, & casus illius textus immemorem, in ipsius allegatione deceptum: textus enim in dict. l. Iulius Paulus, apertè probat[sect. 111] contrarium eius, ad quod adducitur: nam vtcunque sit, repetitionem ibi cessare, siue conditionem repetitam non intelligi, securè affirmarunt Glossa, verbo, necessitudinem. Bartol. in summario, & in distinct. num. 1. idem Bartol. in cons. 3. incip. Titius condidit testamentum. & sequuntur Rubeus in cons. 68. num. 1. Aretinus in consil. 1. num. 12. & 13. Menochius, lib. 4. præsumpt. 180. num. 46. & in dict. l. cum seruus, ex voluntate testatoris intelligitur[sect. 112] conditio repetita ad sustinendum legatum: vt constat ex illis verbis: Videamus vtrum conditio libertati præposita sit, an verò & legato: & quidem si libertati soli accipiamus præpositam, nullus tractatus amplius superest; nam legatum purum inuenitur, & ideò inutile sit. Quòd si conditio etiam legato inserta sit (quod quidam recte putant) simul cum libertate dies quoque legati vtiliter cedit. Ratio est, quia credendum non est testatorem inutiliter disponere voluisse, aut inutile legatum facere velle, vt cum[sect. 113] multis obseruant Alciatus regula 3. præsumpt. 35. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 12. tit. 17. n. 13. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 594. num. 11. & 12. Petrus Magdalenas de num. testium in testamentis requisito. l. part. cap. 16. num. 84. & 85. & 3. part. cap. 3. num. 34. At in quæstione nostra, ex voluntate institutoris potiùs non debet censeri repetita qualitas in vocatione, siue substitutione subsequenti; in qua sine vlla repetitione Maioratus sustineri, & conseruari potest: vt de se patet; nec alicuius qualitatis repetitio necessaria est, vt dispositio sustineri possit. Male igitur allegatur text. in dict. l. Iulius Paul. ad probandum, ex præsumpta voluntate disponentis, qualitatem, siue conditionem adiectam in præcedenti dispositione, censeri repetitam in sequenti: cùm ibi potius repetitio denegetur. Malè etiam citatur textus in dict. leg. cum seruus. quoniam ibi (vt dixi) diuersa militat ratio à nostro casu, in quo periculum non[sect. 114] est, quod dispositio inutilis reddatur. Nec rectè dici potest, præsumendum non esse, quòd testator mutauerit voluntatem suam: quo fundamento vtebatur Mieres ipse, dict. quæst. 6. num. 77. Id enim intelligitur incontinenti, & vno & eodem actu, & vbi militat eadem ratio, nec de voluntate testatoris aliter apparet: secus tamen vbi apparet, secundam vocationem, siue substitutionem esse, diuersam à prima; & res non permanet in eodem actu, sed aliquid amplius superuenit, vt in quæstione nostra; ex his, quæ suprà diximus: tunc enim mutatio voluntatis præsumitur: vt cum aliis adnotarunt Decianus in cons. 9. num. 60. vol. 2. Menochius lib. 4. præsumpt. 176. num. 7. vers. cæterum facile respondetur: & latiùs præsumptione 165. num. 4. & num. 17. & per totam. & in consil. 222. num. 45. lib. 3. Quartò non obstat textus in l. Caio, ff. de alimentis &[sect. 115] cibariis legatis. quam in fauorem Abbatis adducit Mieres dicta quæst. 6. num. 74. Attamen legem illam nihil probare, aut saltem eiusdem rationem diuersam esse, nec casui nostro conducibilem, satis apparet ex his, quæ ad explicationem illius textus, & similium scribit Meno[sect. 116]chius lib. 4. præsumpt. 174. per totam. vbi plenissimè tractat, an, & quando legatum cum eisdem conditionibus translatum præsumatur. Pro nunc tamen (vt alia omittam) hoc vnum erit animaduertendum, eum textum loqui de conditione apposita in testamento, quæ regula[sect. 117]riter repetita præsumitur in codicillis: Menochius, qui iure, ratione, & authoritate latissimè confirmat, lib. 4. præsumpt. 177. num. 1. & 2. quia codicilli trahuntur ad[sect. 118] mentem testamenti, vt docuit Bald, in l. Nesennius, ff. de excusationibus tutorum. Natta in cons. 483. in fine, lib. 3.[sect. 119] & quia testator in codicillis non videtur recessissè à voluntate, & dispositione facta in testamento: Menochius multos referens, & latiùs declarans lib. 4. dict. præsumptione 177. à num. 5. Quod secus est in terminis quæstionis nostræ, vbi codicilli facti non sunt, & potius videtur testator à priori voluntate recessisse, & in sequentibus vocationibus aliter ordinasse, quàm in prioribus, ex rationibus superiùs adductis. Textus verò in l. si tibi: cum lege sequenti, ff. de adi[sect. 120]mendis legatis. quem etiam adducit Mieres vbi suprà, pro Abbate. nullo modo induci potest, vt anteà dixi num. 22. Pro Anania verò videbitur alicui posse, eo quòd probat[sect. 121] legatum translatum ab ipso testatore de eadem persona in eandem personam, non transferri cum eadem conditione, & onere. Sed adhuc nihil vrget, idque ex disparitate rationis, quæ inter casum illius textus, & quæstionis nostræ colligitur ex resolutis per Menochium lib. 4. dict. præsumpt. 174. à num. 6. Marcum Antonium Peregrinum. de fideicommissis, art. 16. à num. 97. vsque ad num. 102. deinde ex notatis per Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 5. num. 59. & 60. iuxta quæ, aliud dicendum esset in terminis quæstionis nostræ: Contra Abbatem verò expendi posse, ex summario illius textus, & dictis per Menochium, non obscurè percipi potest. Quintò non obstat textus in l. cum pater, §. ab insti[sect. 122]tuto, ff. de legatis 2. Nam libenter concedo, legata ab instituto relicta, præsumi repetita à substituto: quamuis vulgatum hoc assumptum plures casus contineat, atque exactiorem explicationem contineat; vt constat ex his, quæ in proposito diligenter, & accuratè scripsit Menochius lib. 4. præsumpt. 108. per totam. Fachineus controu. iuris, lib. 5. cap. 39. vbi videri poterit. Tamen non ad[sect. 123]mitto textum illum, siue argumentum ex eo desumptum, pro opinione Abbatis aliquo modo vrgere, quicquid Mieres in hunc sensum eum accipiat: nam diuersam rationem esse, nec applicari posse quæstioni nostræ, constat apertè ex dictis per eundum Menochium dicta præsumpt. 108. maximè num. 53. 54. & 55. vbi præmittit,[sect. 124] quod lex, quæ statuit legata ab instituto, esse repetita in substitutum; est fundata in sola coniecturata mente testatoris, quam ob æquitatem quandam eiusmodi fuisse, lex conijcit: vt egregie considerant Castrensis num. 4. & Comens. col. penult, in l. licet Imperator, ff. de legatis 1. Verùm enimverò in quæstione nostra, ex coniecturata mente testatoris, aut clara, & aperta eiusdem voluntate repetitio impeditur: vt latiùs probauimus suprà. Deinde[sect. 125] præmittit repetitionem hanc legati à lege fuisse introductam, ne testator frustra legasse videatur: contra textum in l. si quando, ff. de legatis 1. quod secus esse in casu nostro, nec frustratoriam reddi dispositionem, probauimus suprà, num. præced. Sextò & vltimò, non obstat textus in l. 3. §. filius, ff.[sect. 126] de liberis & posthumis. Pro cuius solutione constituo, difficile esse, nec quod certa regula definiri possit, an, & quando conditio, vel qualitas posita in clausula separata à præcedentibus, aut sequentibus, ex præsumpta mente testatoris referatur ad omnia, vel ad vnum tantum, vel ad aliqua ex præcedentibus, vel sequentibus: vt constat ex his, quæ ibidem scripserunt Doctores communiter, & in cap. 2. requiris, de appellationibus. Gratian. regula 412. per totam. Sebastianus Sappia in repet. leg. 1. ff. quod quisque iuris, num. 26. 27. & 28. Auiles in cap. 1. prætorum, glos. susodicha, & cap. 2. Glossa, so pena Albanus in additionibus ad Bartolum, in l. si idem, §. si vna, per totum, ff. de iurisdictione omnium iudicum. latissimè, atque elegantissimè omnium Menochius lib. 4. præsumpt. 181. per totam, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, ar. 16. à num. 102. vsque ad n. 108. vbi plenè videri poterit de hac materia. Pro nunc tamen, quod ad propositum pertinet, dumtaxat erit animaduertendum, regulam, aut doctrinam dict. §. filius, & quæ à præfatis[sect. 127] Authoribus adnotantur, nihil obstare his, quæ, sententiam Ananiæ sequuti, adhuc defendimus, illam potius non mediocriter adiuuare, vt colligitur apertè ex dictis per Menochium vbi suprà, num. 2. & num. 6. & seqq. & num. 20. Peregrinum. dicto num. 102. 103. & sequent. & num. 107. Et hactenus sufficiat ad argumenta pro Abbate adducta respondisse: quibus (vt vides) nullus hucusque sic respondit. Nunc verò sexto loco, & principaliter constituendum est, ex dictis anteà num. præced. & opinione Ananiæ, quam regulariter amplectendam diximus, apertè deduci, veram esse doctrinam Scribentium communem, & sæpissimè in hac materia repetitam; videlicet agnationis con[sect. 128]seruandæ rationem attendendam non esse, nisi in gradibus, aut personis in quibus expressa est: idcirco conseruationem agnationis, masculorum inclusionem, & fœminarum exclusionem restringendam esse ad gradus, & personas expressas, & specificatas; nec ad alias personas extendendam esse. Quod scribunt Imola, Baldus, Alexander, Socinus iunior, Decius, Rubeus, Gratus, Gozadinus, Parisius, Modernus Paris. Ruinus, Riminaldus senior, & alij, quos sic tenentes congesserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 37. & lib. 3. cap. 5. num. 10. & num. 20. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 28. 40. & 44. Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 26. & 27. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, Glos. 9. num. 51. Cephalus in cons. 17. num. 28. lib. 1. & in cons. 353. num. 67. lib. 3. Simon de Prætis de interpretatione vltimar, volunt. lib. 3. solut. 11. n. 71. vers. secundò declaratur, fol. mihi 156. Hyppolit. Riminald. in cons. 371. num. 122. & seqq. lib. 4. Menochius in cons. 274. num. 26. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 182. & 183. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 6. num. 102. 103. & 104. vbi[sect. 129] num. 106. facit regulam, quam dicit ipse non esse minoris vtilitatis in hac materia: quòd, limitata causa limitatum producit effectum, tam in dispositionibus testatorum, quàm in aliis rebus, & casibus: l. in agris, ff. de acquirendo rerum dominio, l. age cum Geminiano, vbi latè Iason C. de transactionibus. Decius, Cumanus, Modernus Paris. & Peralta ab eodem Mieres relati, Tiraquellus, qui in proposito congerit multa, in tractatu, Cessante causa, 1. part. à num. 142. cum multis seqq. & de retractu conuentionali, §. 32. Glos. 1. num. 49. & 50. Aluarus Valascus consultat. 39. num. 11. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt, lib. 1. interpret. 1. dubit. 4. solut. 12. à princ. fol. 60. & lib. 1. dubit. 3. num. 38. & decem seqq. fol. 392. & præ[sect. 130]dictum doctrinam adeò, indistinctè intellectam per omnes, limitat, & declarat idem Mieres singulariter, dicta quæst. 6. num. 104. vers. sed ista omnia, qui de hac re omninò legendus erit vsque ad num. 106. & ab eo dicta consirmari possunt ex his, quæ scribit Menochius in consil. 117. num. 64. 65. & 66. & num. 73. lib. 2. Septimò & principaliter constituendum est, ex anteà[sect. 131] dictis inferri apertè, rectè constituisse Doctores, & sæpissimè tradidisse in hac materia, repetitionem qualitatum præcedentium non admitti, vbi qualibet substitutio præcedens, & subsequens sunt ad inuicem separatæ, & in diuersis capitulis, aut clausulis positæ, & perfe[sect. 132]cta oratione determinatæ: etiamsi adsinc dictiones repetitionem significantes, cùm tunc stent potius continuatiuè, quàm repetitiuè: nec aliqua repetitione indigeat clau[sect. 133]sula continens rationem, siue orationem perfectam: Id[sect. 134]que maximè procedere, vbi adest personarum diuersitas, Quod expressim probatur ex his, quæ pro Anania contra Abbatem supra adnotauimus: & ita docuerunt Bartolus, Bald. Bald. Castrensis, Corneus, Socinus, Romanus, Parisius, Alciatus, Ruinus, & multi alij, quos ordine recensent Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. 2. num. 167. fol. 268. Menochius in cons. 215. num. 188. & num. 191. lib. 3. Hieronymus Gabriel in cons. 95. num. 21. vol. 1. Cephalus in cons. 253. num. 26. & in cons. 208. num. 43. lib. 2. & in consil. 717. à num. 6. lib. 5. Bursatus in cons. 227. num. 57. lib. 3. Decianus in cons. 17. à num. 34. vol. 1. Hyppolit. Riminald. in cons. 560. num. 42. & 43. lib. 5. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 16. num. 47. Achilles Pedrocha in cons. 5. num. 58. & num. 142. & in cons. 12. à num. 14. vsque ad num. 20. Sfortia Odd. in cons. 95. n. 53. & tribus seqq. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 91. num. 7. 8. & 9. Quod tamen intelligi debet, prove statim sequenti Corollario explicabimus. Octauò & vltimò constituendum est, Abbatis senten[sect. 135]tiam in cons. 36. num. 3. lib. 1. (quam hactenus improbauimus) admittendam fore; illorúmque procedere posse ex voluntate testatoris, rationis identitate, agnationis conseruandæ ratione expressa in dispositione, vel subintellecta, ex nonnullis causis, rationibus, & dictionibus, probatissimísque, & necessariis, aut concludentibus coniecturis; ex quibus elici possit apertè, aut colligere necessarium sit, agnationem conseruare, qualitates repetere, aut præcedentia sequentibus inesse, testatorem voluisse. Quod aduertit optimè Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 58. & seqq. eleganter Mantica, ita contrarietates componens, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 6. tit. 13. num. 8. vers. proinde Socinus, fol. 243. eruditè Menochius in cons. 95. num. 82. lib. 1. & in cons. 215. num. 185. lib. 3. & in cons. 117. num. 60. & 65. lib. 2. vbi refert Bartolum, Aretinum. Ruinum. Decium, Bologninum. Parisium, Alciatum, & alios: & cum illis securè tradit, qualitatem Masculinitatis, Legitimitatis, aut[sect. 136] aliam similem positam in prima dispositione, repetitam censeri in secunda, & vlterioribus, quando adest præsumpta, & coniecturata mens, ac voluntas testatoris: &[sect. 137] quando militat eadem ratio. Quod tenent etiam Corneus, in cons. 114. col. penultima, lib. 2. Decius, in cons. 15. col. vltima, Parisius, in cons. 38. num. 32. lib. 2. Alciatus responso 96. num. 31. Marzarius in cons. 6. col. vltima. eleganter Decianus, & Riminaldus, quorum statim specificam mentionem faciam. Inde & necessariò infertur, repetitionem qualitatum[sect. 138] præcedentium, ex identitate rationis, coniecturata, & verisimili mente testatoris, dictionum. natura, & aliis probatissimis coniecturis fieri debere ad sequentes gradus, aut substitutiones, etiamsi simus in diuersis, aut separatis orationibus, & in diuersis personis: Bartolus in l. Seiæ, §. Caio, ff. de fundo instructo. Alexander in cons. 47. Perspectis, colum. 1. in fine, volum. 5. Decius in cons. 190. col. 3. quos referens sic respondit Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 234. num. 12. & num. 20. Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 78. vers. ex quibus infertur, & num. 79. & 80. Menochius in cons. 117. num. 73. lib. 2. & in cons. 216. num. 192. lib. 3. Cephalus, in cons. 196. n. 17. & 18. lib. 2. Bonifacius Rogerius in cons. 32. num. 50. lib. 1. Decianus in cons. 1. num. 185. & in cons. 26. num. 44. & in[sect. 139] cons. 103. num. 12. lib. 2. & in aliis pluribus referendis infrà, num. 183. vbi probat, qualitatem primogenituræ expressam in institutione, censeri debere repetitam in substitutione, de qua agebatur ibi: & tamen facta fuit in oratione separata ab institutione, idque rationibus, & Authoribus relatis ibid. & defendit etiam Sfortia Odd.[sect. 140] mihi quidem eruditissimus, in cons. 95. num. 86. & 87. lib. 1. Et hactenus de his, quæ ad clariorem, & maiorem huius materiæ explicationem à nobis adnotata, & constituta fuere. Nunc verò, & quinto loco, vt vlteriùs ad relationem Authorum progrediamur (quod in initio huius capitis proposuimus) de prædictis quæstionibus, & materia huius capitis eruditè, & melius, quàm ex relatione[sect. 141] aliorum haberi poterit, si originaliter non legantur, tractauit Burgos de Pace, in proœmio legum Tauri, à num. 37. vsque ad num. 132. vbi num. 128. & seqq. proponit contrarietatem consiliorum Abbatis, Ananiæ, & aliorum, de qua hactenus actum est; & tandem dicit, Ananiæ opinionem veriorem esse, & magis communem, & ad consilium Abbatis respondet. Facit etiam optimum consilium in hac materia, 29. per totum, vbi multa dicit, & inter alia eandem sententiam defendit contra Abbatem, & num. 67. & 68. ad dict. consilium. 36. Abbatis, octo solutiones assignat. Idcircò prædicto Authore originaliter lecto, necessariò adnotandum duxi. Primò, Ludouicum Molinam lib. 3. de Hispanorum[sect. 142] primogeniis, cap. 5. num. 56. deceptum apertè allegando illum in fauorem Abbatis, cùm potiùs Ananiæ sententiam constanter defendat, & ad consilium Abbatis multas solutiones assignet, vt anteà dixi, quamuis ibidem, num. 130. (quo numero allegatur per Molinam) referat plures, qui Abbatis opinionem amplectuntur, vt ibi, clarè videri poterit. Secundò adnotandum est, eundem Authotem rectè[sect. 143] constituisse, dict. proœmio legum Tauri, num. 131. quòd Maioratus, quoties à fœmina processit, nunquam in casu dubij iudicandum sit, fœminas propter masculos remotiores ab eius successione exclusas, etsi verbis vtatur, quæ ad masculos referri soleant: quod sic tenent infiniti alij Authores ibi relati: cum quibus sic etiam adnotarunt Molina lib. 3. dict. cap. 5. num. 73. Mieres, de maioratu, part. 2. quæst. 6. num. 58. in fine, & num. 59. & num. 97. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1. §. 1. num. 20. & 21. fol. 21. & cap. 3. §. 4. n. 56. fol. 106. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, Glossa 9. num. 57. & in casu consultus, sic argumentatur Ioannes Guttierrez in cons. 13. num. 20. Cephalus in cons. 85. num. 26. lib. 2. Rolandus (quem nullus refert) multis compro[sect. 144]bans, & de hac re videndus omninò, in cons. 76. à num. 9. vsque in finem consilij lib. 3. Limitatur tamen prædicta doctrina, vt procedat in casu dubio, quasi secùs dicendum sit, vbi de contraria[sect. 145] voluntate testatoris in contrarium constare possit, vt aduertit Burgos de Pace vbi suprà, in fine, & idem tenent Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1. §. 1. num. 21. Mieres qui Peraltæ doctrinam, aut resolutio[sect. 146]nem in hac materia recta ratione reprehendit de maioratu, 2. part. dict. quæst. 6. num. 60. Limitatur secundò, vt minimè procedat, vbi Maiora[sect. 147]tus à viro, & fœmina simul institutus fuit: tunc enim fœmina etiam proximior propter masculos remotiores censeri debet exclusa: argumento textus in l. 1. cum notatis per Doctores ibi, ff. de senatoribus, ex quibus ita securè tradit Burgos de Pace, dicto num. 131. in versic. Hoc tamen præter eos, & eo non relato in hanc partem inclinat Mieres dict. quæst. 6. num. 97. versic. Si autem maioratus sit factus. Contrarium tamen, imò quòd ad masculos tantum dispositio referenda non sit, sed pariter viro, & vxori prospectum esse videatur, & vterque sexus vocatus, rectiùs tenet Molina, & ad ea, quæ pro contraria parte adduci possunt, respondet dicto cap. 5. num. 73. & 74. & Molinam sequitur Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 3. §. 4. num. 56. & vltra eos pro hac parte, & notatis à Molina, quæ verè concludunt, vbi non apparet apertè agnationis conseruationi fuisse consultum: facit optimum consilium Beroi. 120. num. 12. vol. 2. vbi dicit, quòd si in dispositione facta per mas[sect. 148]culum, & fœminam, sit mentio de filiis, & descendentibus; verisimile est, eos intellexisse de descendentibus vtriusque sexus: quoniam sicut masculus sexum masculinum. dilexit, ita fœmina suum fœmininum sexum pariter dilexisse præsumitur: & aliis comprobat Rolandus dicto consil. 76. num. 17. & seqq. lib. 3. & faciunt scripta per Baëzam de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 11. num. 12. & vide Gregorium Lopez in l. 2. tit. 15. partita 2. verbo, el mas propinquo, col. 3. versic. Sed pone[sect. 149] quod maritus & vxor. vbi tractat qualiter succedi debeat, cùm Maioratus instituitur à marito, & vxore simul; & adjicitur, quòd succedat propinquior consanguineus eorum, aut quòd succedat vnus consanguineus ex parte vxoris, & alius ex parte viri, & de aliis similibus quæstionibus: cuius meminit Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 31. & 32. fol. mihi 44. & latiùs agit Cæuallos practicarum commun. contra commun. quæst. 265. ex num. 13. His omnibus addendum[sect. 150] erit vnum quod ad interpretationem clausulæ cuiusdam Maioratus aliquando obseruaui, & in facto consultus iure, & ratione fundaui; videlicet superiora procedere, quoties fœmina in fauorem filiorum, nepotum, aut quorumcunque aliorum descendentium, & in defectum eorum, in fauorem aliorum proximiorum Maioratum instituit: tunc enim non censetur cognatos excludere, vt suprà dicebam; cùm ipsa descendentes agnatos habere non possit: Curtius iunior in consil. 49. num. 7. Al[sect. 151]ciatus responso 58. Craueta in consil. 636. num. 8. Menochius in consil. 318. num. 10. lib. 4. Cephalus in cons. 134. num. 47. lib. 1. & dicatur finis lineæ masculinæ, & prin[sect. 152]cipium fœmininæ: Paulus Castrensis in l. maritus, n. 5. C. de procuratoribus. Bartol. & Alciatus in l. pronunciatio, §. familiæ, ff. de verborum significatione. Menochius[sect. 153] in consil. 318. num. 34. lib. 4. Si tamen ponamus, quòd fœmina, quæ liberos non habebat, nec descendentes aliquos, in fauorem alicuius masculi sibi agnati Maioratum instituat, in quo semper, & perpetuò masculos vocauerit, nec de fœminis vnquam meminerit: tunc equidem videretur dicendum, fœminas, siue cognatos in perpetuum excludi, quia cessat ratio principalis (si maturè aduertatur) in qua communis facit totum fundamentum, scilicet, quòd fœmina, quæ est finis agna[sect. 154]tionis, & principium, & origo cognationis, l. pronunciatio, in fine, ff. de verborum significatione, l. Iureconsultus, §. 1. ff. de gradibus, l. agnato, ff. de legitima tutela, videri non possit, agnationem conseruare voluisse, quam non habebat: nam in specie proposita, licèt fœmina agnatos descendentes habere non possit, habet tamen agnatos transuersales, quorum aliquem, vel aliquos expressè ad[sect. 155] successionem inuitauit: vt putà fratres, & fratrum filios, qui cùm ab eodem patre agnatione iungantur, agnari dicuntur: §. sunt autem, Institut. de legitima agnatorum tutela, §. 1. ff. de legitima agnatorum successione, in illis verbis. Sunt autem agnati, vt primo quoque libro tradidimus, cognati per virilis sexus personas cognatione coniuncti, quasi à patre connati; itaque eodem patre nati fratres agnati sibi fiunt. Item patruus fratris filio, & inuicem is illi agnatus est. Vnde fœmina in perpetua masculorum[sect. 156] vocatione, & nusquam fœminas vocans, absque dubio censetur agnationem sui patris conseruare voluisse, nec reddi potest discriminis ratio in hoc casu, ab his, quæ dicta sunt suprà, ex num. 78. & 79. & seqq. sed vtrumque concedere necessarium est, aut vtrumque negare, ex rationibus adductis ibi, quæ æqualiter vrgent. Sexto deinde loco tractarunt latissimè materiam[sect. 157] istam, & omnes quæstiones in initio huius capitis propositas attingunt, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. per totum, qui omnino videndus est, & ibi. num. 24. & 28. clarè accedit opinioni Ananiæ, quam contra Abbatem defendimus, Ioannes Guttierrez in consil. 13. per totum, qui dicit nonnulla vtilia in hac materia, & Ananiæ sententiam præsentit veram, licèt de ipso mentionem non faciat, ibidem, num. 26. & 27. & num. vlt. in fine. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, Glossa 9. per totam, vbi in omnibus ferè Molinæ resolutiones amplectitur, & num. 43. veriorem dicit Ananiæ sententiam contra Abbatem, nisi in casibus exceptis, & prosequutis ibi, à num. 45. qui in effectu sunt ij, qui per Molinam traduntur, locis & num. anteà relatis, Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 234. per totum, lib. 2. latiùs in cons. 484. à num. 8. vsque ad num. 57. vbi quamplurima dicit notatu, & scitu digna in hac materia. Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana 37. per totam, & 188. per totam, vbi num. 2. & 3. in effectu, obscurè tamen probat distinctionem, quæ ad conciliandas Abbatis, Ananiæ, & aliorum sententias, suprà proposita est. Septimo loco, latissimè scripsit materiam huius capi[sect. 158]tis Pelaez à Mieres, qui omninò videndus erit, de maioratu, 2. part. quæst. 6. per totam, vbi à num. 2. vsque ad num. 35. infinita iurium, & Authorum relatione comprobans, plene ostendit, quòd fœminæ regulariter succedunt in quocunque Maioratu, & in Regno, & Ducatu,[sect. 159] sicut masculi; dummodo non adsint masculi in eodem gradu, licèt ætate minores; & si sint in proximiori gradu, excludunt masculum remotiorem à successione, vbicunque expressè non repelluntur; vel per tam euidentissimas, & à iure probatissimas coniecturas, vt salua mente testantis ab eis recedi non possit: idque latiùs declarat, & alia multa dicit dicto num. 35. vsque ad num. 74. Et ad[sect. 160] hæc in effectu reduci debent infinita, quæ de successione fœminarum in Maioratibus cum masculis eiusdem lineæ, & gradus, aut etiam remotioris adnotarunt innumeri Authores, qui de successione fœminarum tractarunt, relati suprà num. 65. & seqq. Tiraquellus de primogenitura, quæst. 3. num. 6. Molina, de Hisipanorum primogeniis, lib. 3. cap. 4. à princ. Antonius Gomez, in l. 40. Tauri, num. 8. & ibidem Velasquez de Auendaño, Glos. 9. à princ. & num. 33. Couarruuias resolutionum. lib. 3. cap. 5. num. 5. & practicarum cap. 38. num. 8. & 11. Auiles in capitulis prætorum in proœmio, Glos. 2. incipit: y reyna, per totam. Rojas in epitome successionum cap. 3. num. 18. Aluarus Valascus, consultatione 101. in principio. Burgos de Paz in cons. 29. num. 1. & num. 17. & seqq. & num. 66. & in proœmio legum Tauri, num. 126. & 127. vbi dicit singularia verba, & notanda; Matienzus, in l. 7. tit. 7. Glos. 6. per totam, lib. 5. collectionis Regiæ. & ibidem Azeuedius, & in l. 4. eodem tit. & lib. in fine. Ioannes Guttierrez, in cons. 13. num. 11. & 13. & 14. & 30. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, art. 27. num. 4. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæst. 17. num. 36. & 38. Achilles Pedrocha, in cons. 40. à num. 350. vsque ad num. 364. & in cons. 10. num. 16. & num. 29. & nouissimè omnium Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ, 51. per totam, 1. part. & ad decisionem, 295. & 340. part. 2. Deinde dict. num. 74. vsque ad num. 83. subintrat idem Mieres quæstionem,[sect. 161] siue contrarietatem Abbatis, & Ananiæ disputatam supra; an scilicet qualitas Masculinitatis repetita censeri debeat in aliis gradibus, & substitutionibus? & quamuis in allegatione iurium, & Authorum confusè versatus sit (vt suprà aduertebam) & semper videatur Abbatis partem tueri: tamen in resolutione huius quæstionis, & superioris contrarietatis, rectè se habuit, existimans repetitionem induci debere propter eandem rationem, & propter præsumptam testantis voluntatem: quod nos concessimus, & pleniùs comprobauimus suprà. Octauo loco, Vbertinus Sucardus in l. finali, num. 69.[sect. 162] C. de edicto Diui Adriani tollendo, postquam per duas columnas, de contrarietate Abbatis, & Ananiæ disputauit, sic in prædicta quæstione distinguendum existimauit; quod expressio masculinitatis, aut fuit facta in diuersa parte testamenti, & omissa in alia penitus diuersa parte, & procedit opinio Ananiæ, & sequarium: aut fuit expressa, & omissa dicta qualitas eadem parte testamenti: & procedit Abbatis & aliorum sententia: quam distinctionem sequutus est Cephalus, in consil. 68. n. 16. & 17. lib. 1. qui in hac materia alia multa dixit, vt constat ex multis consiliis congestis ab his, quos statim referam: sic consultò non refero eum specificè. Probauit etiam eandem distinctionem Simon de Prætis, de interpretatione vltimar. volunt. lib. 2. dubit. 1. solut. 3. num. 91. fol. 243. Sfortia Odd. compendiosæ substitutionis, part. 6.[sect. 163] art. 4. num. 5. vbi per totum illum articulum dicit multa in hac materia, quæ legere, & videre necessarium erit: & in consil. 95. à num. 50. vsque ad num. 62. & num. 82. vsque ad n. 95. vbi agit de causis, rationibus, & dictionibus propter quas repetitio fieri aut non fieri debet. Et iunge illi Ioannem Vincent. Honded. in consil. 75. à princ. vsque ad num. 31. & in consil. 91. num. 5. & quinque seqq. & num. 19. 20. & 21. vbi dicit nonnulla vtilia, & notanda: sequuntur etiam eandem distinctionem Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 182. & 183. Iacob. Beretta in consil. 29. num. 19. Pancirolus in consi. 161. à num. 10. vsque ad num. 13. Bursatus in consil. 1. num. 7. & num. 10. & in consil. 75. num. 19. lib. 1. Hyppolit. Riminald qui refert Zuccardum) in cons. 78. num. 24. lib. 1. & in consil. 111. num. 23. lib. 2. & in consil. 632. à num. 88. vsque ad num. 103. & in cons. 669. n. 30. lib. 6. Et quod attinet ad secundam partem, præfata di[sect. 164]stinctio indubitanter est vera, ex his, quæ à superioribus adnotantur, & per Molinam traduntur de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 59. Prima verò pars ita demum procedit, nisi ex aliis constiterit testatorem agnationem suam conseruare voluisse, aut ex identitate rationis, dictionum. natura, & probatissimis coniecturis, præcedentium qualitatem repetere voluisse. Quod certum ex his, quæ numeris præcedentibus constituimus, & in terminis à se scripta dictio cons. 1. n. 7. & 15. sic declarat Bursatus, ibidem, num. 38. Iacobus Beret, in cons. 116.[sect. 165] num. 37. & 38. eleganter Alexander Trentacinquius in[sect. 166] tractatu de substitutionibus, 4. part. cap. 7. num. 11. per totum, vbi num. 1. refert Doctorum opiniones; postmodùm verò ipse ex mente Doctorum sic distinguit: Aut mentio, & expressio Masculinitatis fuit facta in eadem oratione, in qua etiam non fuit facta expressio Masculinitatis, & tunc concludendum est, repetitionem per testatorem tacitè factam fuisse sic in vtraque substitutione, & repetitam qualitatem Masculinitatis: quod latiùs fundat. Aut expressio Masculinitatis fuit facta in vna oratione, & mentio de filiis simpliciter facta fuit; & sic loquimur in diuersis orationibus: & tunc aut ratio fauoris conseruandæ agnationis fuit causa, vt dispositio restringeretur ad masculos, & tunc in eodem testamento propter eandem rationem illud verbum masculos, censetur repetitum, non autem si ob aliam causam, & c. vbi ex mente multorum, qui referuntur ibi ad hoc vt repetita qualitas Masculinitatis videatur, agnationis conseruandæ causa, aliave legitimè deducta ratio requiritur, aliàs Ananiæ pars magis probatur. Idque apertè colligitur etiam ex dictis per Marcum Antonium Peregrinum. de fideicommissis, art. 25. per totum, vbi de materia[sect. 167] huius capitis, & repetitione inducenda, siue non, plena manu scribit, & multa necessaria, & notanda dicit: ac inter alia num. 28. superiorem Abbatis, Ananiæ, & aliorum contrarietatem proponit: & num. 29. sic distin[sect. 168]guendum putat; quòd aut agitur de eadem oratione, aut de diuersis: primo casu qualitatem repetitam existimat, & multis comprobat: in quo cum omnibus concordat, quos adhuc præcitauimus in secundo membro: vbi orationes sunt diuersæ, subdistinguit; quia aut agitur de repetenda qualitate masculinitatis in eadem persona, & tunc repetitionem admitti debere, multorum authoritate confirmat, & addo Pancirolum in cons. 161. num. 12. Hyppol. Riminald. in cons. 632. num. 100. lib. 6. qui dicunt expressè, repetitam censeri qualitatem masculinitatis inter easdem personas, etiam in diuersis orationibus: aut agitur de diuersis personis, aut diuersis substitutionibus; & tunc qualitas repetita non censetur: quod infinitis probat ibidem, num. 33. 34. & 35. & in vers. conclusiuè crederem hoc vltimum, ita demùm procedere dicit, nisi aliæ concurrant coniecturæ, scilicet exclusionis fœminæ proximioris, conseruationis bonorum in familia, agnationis, statuti, & huiusmodi, vt latius ibi declaratur per eundem Authorem, & omninò videndus est. Trentacin[sect. 169]quius dict. tractatu, de substitutionibus, art. 16. à num. 1. vsque ad num. 59. vbi plenissimè de hac materia scribit, atque ex professo agit, an, & quando conditio, seu qualitas censeatur repetita, & de dictionibus inducentibus repetitionem, aut illam excludentibus, latissimè etiam tractat part. 5. cap. 1. ex num. 18. vsque ad num. 42. Hie[sect. 170]ronymus Zanchus ex proposito legendus in repetitione §. cum ita, l. hæredes mei, ff. ad Trebellianum. 4. part. à num. 313. cum multis seqq. vbi concordiam superiùs propositam, & sæpe repetitam probare videtur, & 10. part. à num. 77. vsque ad num. 108. vbi latè agit de Causis, dictionibus, & rationibus, propter quas repetitio induci, aut cessare debeat. Ioannes Garsia de nobilitate, in initio, à num. 12. vsque ad num. 54. fo. 7. vbi Abbatis, & Ananiæ contrarietatem proponit, & Ananiæ sententiam regulariter, aut simpliciter acceptam veriorem esse profitetur; limitandam tamen ex nonnullis causis & rationibus, vt superiùs vidimus. Nono deinde loco, attentè sunt, atque ex proposito[sect. 171] legenda infinita, quæ in hac materia, plenissima manu scribit Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpret. 3. dubit. 1. solut. 3. num. 70. vsque ad num. 93. fol. mihi 241. vbi de contrarietate Abbatis, & Ananiæ tractat, & multas concordias adducit, & inter alias eam probat, quam cum Molina, & aliis sæpe veriorem diximus num. præced. & eodem lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. 2. num. 130. vsque ad num. 189. fol. mihi 266. vbi latissimè agit in proposito, quomodo, & quando repetitam mentem, siue voluntatem testatoris cognoscere valeamus: & de dictionibus, causis, & rationibus, propter quas repetitio induci, aut restringi debet, & lib. 4. dubit. 10. num. 104. vsque ad num. 112. fol. 347. & lib. 3. dubit. 1. solut. 11. per totam, fol. 146. cui iunge Petrum Surdum in cons. 316. lib. 3. Alexandrum Raudensem de[sect. 172] Analogis, lib. 1. cap. 15. num. 288. vsque ad num. 347. & in responso 36. lib. 1. vbi in primis de contrarietate Abbatis, & Ananiæ latè tractauit, & infinitos Authores recensuit in vnum, quos ideò omitto, & in effectu disputans ex num. 18. vsque ad num. 64. cum eadem resolutione remanere videtur, quam tradidimus suprà: dicit enim, Abbatis sentenciam communiter reprobari, & Ananiæ sentendam teneri, sed Abbatis Dictum in multis casibus procedere, & ibidem, ex num. 150. vsque ad num. 169.[sect. 173] congerit 14. casus, siue coniecturas, ex quibus testator censetur fœminas etiam descendentes excludere, & num. 8. 19. 20. 21. 23. 25. 26. 27. & seqq. vsque ad num. 45.[sect. 174] plenè ostendit, ex quibus coniecturis censeatur repetita, vel non, qualitas masculinitatis semel expressa: iunge[sect. 175] etiam Achillem Pedrocham latissimè, atque ex proposito in hac materia scribentem, & multa congerentem non inutiliter in consil. 5. per totum, & in consil. 12. per totum. lib. 1. Decimo loco nonnulla scribit in hac materia, vir equidem eruditissimus, & præstantissimus Franciscus[sect. 176] Mantica de coniecturis vltimarum volun. lib. 11. tit. 13. per totum, vbi num. 10. magis probat Ananiæ sententiam contra Abbatem nisi cum distinctione, de qua ibi. & lib. 6. tit. 13. ex num. 1. vsque ad num. 11. vbi, num. 8. in effectu eandem distinctionem probat, quam suprà probauimus; his addam vnum ad explicationem eorum, quæ cum Molina tradidimus suprà, necessarium; constituimus enim num. præced. Ananiæ opinionem regulariter veriorem esse; Abbatis verò sententiam procedere, vbi agnationis conseruandæ ratio expressa est, vel tacitè subintellecta in Maioratu: quod cum Decio in cons. 480. num. 4. Antonio Gabriele, & aliis, dixit Molina lib. 3. de Hispanorum primogeniis, cap. 5. num. 58. Verùm hanc[sect. 177] distinctionem (quod nullus Scribentium omnium hactenùs animaduertit) impugnat Mantica dict. tit. 13. n. 8. versic. sed considera, eâque mouetur principaliter ratione, quòd semper videatur posse adduci hæc ratio conseruandæ agnationis, cùm de masculis semel testator fecerit mentionem, huic tamen rationi concludenter in hunc modum responderi posse consideraui: fatendo, verum esse, quòd quando mentio masculorum tantùm est facta, videtur habita ratio conseruandæ agnationis, ex quo testator semel de masculis mentionem fecit, provt cum aliis obseruat ipse Molina, & vidimus suprà num. præced. vbi adnotauimus, quòd masculorum mentio facta, arguit agnationis conseruandæ rationem, vt etiam fundat Riminaldus iunior in consil. 347. num. 26. lib. 3. secus tamen est, quando in vna parte testamenti est facta mentio de masculis; in alia verò est appositum verbum non faciens expressam mentionem de filiis masculis, siue quod fœminis, & masculis conueniens est, provt in terminis Abbatis, & Ananiæ contingit, quia tunc ad inducendam repetitionem masculinitatis, necessarium est, expressam fuisse, aut saltem subintellectam agnationis conseruandæ rationem, aut aliam necessariam esse rationem, aut probabilem coniecturam, quæ repetitionem fieri debere suadeat: alioquin propter verbum vtrique conueniens, siue omissam, aut non expressam, vel repetitam qualitatem masculinitatis, aliter dicendum erit, vt latiùs probatum est suprà; at verò in terminis prædicti Authoris, nullum verbum est contrarium suadens, masculorum potius verbum expressum, quod agnationis conseruationem inducit, nec alia ratione adiectum fuisse censeri potest, & in hoc excusari non potest ipse Author, qui tamen lib. 6. tit. 15. num. 9. &[sect. 178] lib. 11. tit. 14. num. 25. cum aliis rectè constituit, agnationem tunc censeri conseruari voluisse quando fœmina semper excluditur, & nullo casu admittitur; secus tamen, vbi in aliqua parte dispositionis vocatur: quod post Baldum in cons. 473. lib. 5. aduertit etiam Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 50. per totum, vbi in id refert Alexandrum, Socinum. Decium, Gozadinum. Modernum. Paris. Curtium, & Crauetam: Ioannes Guttierrez in consil. 13. num. 23. & 24. Peregrinus, Simon de Prætis, Mieres, & Velasquez de Auendaño in locis relatis suprà. Hieronymus Gabriel in consil. 132. num. 34. lib. 1. Decianus in cons. 26. num. 85. lib. 2. Menochius in cons. 95. num. 98. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 8. num. 57. lib. 1. Pedrocha in cons. 5. num. 63. & 161. Prætereà, & vndecimo loco, accurata, atque distin[sect. 179]cta, & eleganti manu, de hac materia scribit, & Ananiæ opinionem contra Abbatem, aut saltem concordiam communem supra propositam semper sequutus est eruditissimus, atque excellentissimus Menochius: ad quem, si velis rem hanc radicitùs scire, omninò confugere debes, in cons. 85. n. 110. & 111. & in cons. 95. per tot. & in cons. 97. n. 152. lib. 1. & in cons. 11. per tot. & in cons. 117. per tot. lib. 2. & in cons. 215. à n. 172. vsque in finem consilij, & in consil. 219. à num. 63. & num. 74. vsque ad num. 90. & n. 143. & 144. lib. 3. & præsumptionum lib. 4. præsumpt. 180. per totam, vbi latissimè agit de dictionibus, causis, aut ra[sect. 180]tionibus, ex quibus repetitio inducitur, siue excluditur, & vide etiam præsump. 176. vbi inter alia, discutit, an, &[sect. 181] & quando masculinitatis qualitas posita in primo testamento, censeatur repetita in secundo, & iunge Gerard.[sect. 182] Mazolum eruditè loquentem in hac materia in cons. 5. a num. 5. vsque ad num. 60. lib. 1. Deinde, & duodecimo loco, de materia huius capitis[sect. 183] tractcauit etiam, & eruditè, vt solet, Tiberius Decianus in cons. 1. num. 380. 381. & 382. vol. 1. nec simpliciter transit cum opinione Abbatis, nec etiam cum contraria Ananiæ, sed modificandam existimat vtramque opinionem, sic vt conueniat omninò cum his, quæ cum Molina, & aliis superiùs diximus, & in cons. 7. n. 55. eod. vol. vbi ponit nonnullas coniecturas, ex quibus constare potest, quòd masculos fœminis testator præferre voluerit, & in cons. 12. num. 45. & 46. eodem vol. vbi in effectu, in idem inclinat, quod suprà resolutum est; & sic intelligendum est, quod tradit in cons. 28. n. 28. vol. 1. & in consil. 1. num. 93. vol. 4. & de dictionibus inducentibus, vel excludentibus repetitionem qualitatis præcedentis, agit ipse Decianus in cons. 17. num. 34. & 35. & 38. & 39. & 40. & 41. & 46. & 49. vol. 1. & in cons. 41. num. 143. & 144. eodem vol. & in cons. 101. num. 4. 7. 11. 13. 14. & 16. vol. 2. & in cons. 10. num. 55. 56. 57. & in cons. 34. num. 108. cum seqq. vol. 3. & in consil. 1. num. 131. 142. 144. & 148. & quinque seqq. eodem vol. vbi etiam dicit, qualitatem masculinitatis non censeri repetitam, nisi ex alio colligatur mens testatoris, vt si voluerit bona conseruare in agnatione; tunc enim qualitas censetur repetita, aliàs non. Hyppolit. etiam Riminaldus, multis in locis, atque[sect. 184] erudite multùm, materiam hanc pertractauit; eúmque à primo vsque ad septimum consiliorum vol. cum ego euoluerim, & non absque consideratione prælegerim, nullum ferè in proposito huius Capitis scriptum verbum omisi, quod non inspicerem, & omnia, quæ ipse scripsit consilia, in vnum congessi, vt ea recenserem hoc loco; est igitur de hac materia videndus prædictus Author in consil. 279. num. 130. & tribus seqq. lib. 3. latiùs in consil. 111. lib. 2. vbi plenè in proposito huius capitis, & de dictionibus, aut rationibus, ex quibus induci, aut excludi debet repetitio, & in consil. 347. num. 29. lib. 3. vbi dicit, quòd masculinitatis qualitas intelligitur repetita in alia oratione etiam diuersa, vbi habetur ratio agnationis, aliàs secus; & inde, quòd quando testator dixit in vna parte testamenti de filiis masculis; in alia, de filiis simpliciter; quòd intelligitur etiam de filiis masculis, quando fuit habita ratio agnationis, aliàs secus: quod est idem, quod cum Molina, & aliis suprà resoluimus; & sic debent intelligi, quæ post Alexandrum, & Rolandum adducit ipse Riminaldus in cons. 371. num. 129. lib. 4. & in cons. 492. num. 25. & 26. lib. 5. vbi dicit, circa quæstionem Abbatis, & Ananiæ varias distinctiones attulisse Doctores, vt etiam dixit in cons. 199. num. 247. sed veriorem esse eam, vt scilicet repetitio non inducatur, nisi ob rationes superiùs dictas; vel nisi quando militat eadem ratio, aliàs secus, & in cons. 544. num. 187. lib. 5. vbi ex num. 180. agit de prædicta contrarietate, & resoluit vt suprà, vt scilicet, non exstantibus verbis aliis, vel coniecturis, procedat opinio Ananiæ; aliàs opinio Abbatis: quod in effectu resoluit etiam in cons. 560. n. 7. & 8. & num. 15. & 16. & num. 42. lib. 5. & in cons. 645. num. 7. 8. & 9. lib. 6. & in cons. 19. num. 65. lib. 1. in consil. 676 num. 34. 35. 36. 37. 38 & 39. lib. 6. vbi agit de prædicta contrarietate Abbatis, & Ananiæ, & dicit conciliari in hunc modum; quòd aut nulla existant verba, nullàque coniectura, quâ dici possit, testatorem id egisse, vt bona in familia conseruarentur per masculos, & hoc casu procedit opinio Ioannis Ananiæ negatiua repetitionis masculinitatis; aut verò verbis, vel coniecturis constat, testatorem voluisse per masculos agnationem conseruari, & hoc casu procedit opinio Abbatis affirmatiua repetitionis, vel ex aliis causis, vt ibidem probat num. 38. & seqq. & repetit eadem in cons. 677. num. 13. & num. 84. & seqq. & in cons. 681. num. 3. & 4. lib. 6. & in cons. 714. num. 36. & seqq. eodem lib. & sic debet intelligi in cons. 78. num. 24. & 25. lib. 1. & in cons. 111. num. 7. & 67. & num. 20. 21. & 25. & 42. 43. & 44. lib. 2. latiùs in cons. 112. num. 130. & seqq. & num. 155. vsque ad num. 167. & num. 51. vsque ad num. 89. lib. 2. vbi latè de hac materia, & in cons. 786. num. 16. & 17. & num. 43. & quinque seqq. lib. 7. & in consil. 767. num. 23. 24. & 28. & num. 59. eodem lib. Denique vltimo loco, atque nouissimè omnium Bla[sect. 185]sius flores Diaz de Mena in addit, ad decis. 27. Gamæ, num. 8. 1. part. ex mente aliorum, regulam tradit, aut generalem doctrinam in hac materia qualitatum, repetitionem fieri ex tacita voluntate testantis, ex sorma verborum, ex generalitate, ex relatione, ex identitate rationis, & aliis similibus: quod rectè procedit, & his conuenit, quæ superiùs à nobis sunt adnotata. # 5 CAPVT V. Ad l. omnes, & l. benè à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, vbi quæ hactenùs in proposito earum scripserunt Doctores in mille locis, breuiter recensentur in vnum: nonnulla verò, quæ nec absolutè, nec distinctè explicarunt, dilucidè, & eleganter magis, quàm anteà erant, enucleata traduntur. Deinde, vtrùm in damnum Minorum, Ecclesiarum, & Clericorum, Laicorum etiam in terris Ecclesiæ, aut de iure canonico procedant, diligenti manu discutitur; Laurentij de Pinu resolutio in cons. 90. num. 9. (ad quam nullus hucusque animaduertit in hac materia) nouiter, & verè impugnatur, atque in proposito quamplurima vltra alios, ab Authore adnotantur: vulgatum denique Doctorum assumptum, Piæ causæ fauendum, atque in dubio iudicandum pro illa; multis remissiuè exornatum, & ibidem, quæ dicatur pia causa, cum multis exemplis, latè etiam declaratum remissiuè. SVMMARIVM. -  1 Emens à Principe, vel à Fisco rem alienam, vel ex donatione, alióve titulo eam accipiens, statim securus est, nec aliquid ab eo peti potest: dominus tamen rei, habet regressum contra Principem, aut fiscum infra quadriennium ad consequendum pretium, & lapso quadriennio, ampliùs non auditur. -  2 L. omnes, & l. benè à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, materiam, plenâ manu tractam ab his, qui hoc numero recensentur. -  3 L. omnes, & l. benè à Zenone, dispositio vtrùm habeat locum in iuribus? & consilium Baldi, 359. lib. 3. eleganter, atque vtiliter explicatum ab Sfortia, remissiuè. -  4 Legis, benè à Zenone, & similium decisio tot habet limitationes, & exceptiones, vt nunquam serè ipsarum regula practican potuerit, ex sententia quorundam, sed Author num. seq. earum decisionem non ita sterilem arbitratur; imò potiùs in publicis causis, & practicis negotiis frequenter allegari, multísque conducibilem esse, testatur. -  5 L. benè à Zenone, non procedit, quando actor prætendit causam ab vno Principe, reus verò ab alio, remissiuè. -  6 L. benè à Zenone, & l. omnes, C. de quadriennij præscriptione, dispositio, velut rigorosa restringenda est, atque strictissimè interpretanda, sic vt quilibet error, seu modicus defectus faciat eam cessare. -  7 L. benè à Zenone, cum similibus, non procedit in præiudicium Minoris, & in rebus suis, ex sententia communi Doctorum. -  8 Qui concordant in hoc, nempe quòd in proposito casu per benesicium restitutionis in integrum, Minori succurrendum sit; non tamen in specie declarant, vtrùm restitutio hæc contra Principem, aut Fiscum concedenda sit, an verò contra emptorem, siue donatarium, ad rem ipsam recuperandam. -  9 Nec exprimunt tempus restitutionis prædictæ petendæ; alij enim simpliciter dicunt, quòd dictæ leges non habent locum in rebus Minoris, alij vero, quid contra dispositionem earum Minor venit restituendus. -  10 Idcircò, pro expedita, breui tamen, & distincta resolutione, vltra Scribentium sententiam, nonnulla constituere dux.t Author, quæ numeris sequentibus adnotantur. -  11 L. benè à Zenone, dispositio, comprehendit Minores, & res eorum, ex sententia Authoris, cum aliis. -  12 Lex generaliter loquens, comprehendit omnes, & quascunque personas, etiam priuilegiatas, si in ea re, de qua agitur, non reperiuntur habere priuilegium aliquod peculiare. -  13 Lex generaliter loquens, comprehendit personam Minoris. -  14 Minori restitutionem competere aduersùs decisionem dict. l. benè à Zenone, & dict. l. omnes, rectissimè constituisse Doctores communiter. -  15 Restitutio in integrum Minori læso regulariter competit, nisi aliqua lege reperiatur expresse prohibita. -  16 Et adeò fauorabilis est, vt nec tollatur per verba generalia legis, vel statuti. -  17 Nec generalem exclusionem alicuius legis. -  18 Nisi per specialem nominationem. -  19 Et quamuis lex, vel statutum de quacunque persona loquatur, si de Minore specisicè non loquitur, tunc Minori competit restitutio. -  20 Minor contra dispositionem dict. l. benè à Zenone, restituitur ad rem ipsam, etiam post quadriennium, ex sententia Glossæ, & quorundam. -  21 Ex sententia verò aliorum, ad pretium tantùm, etiam post quadriennium, & non ad rem ipsam: quod ab Authore magis probatur, & num. seqq. -  22 Si Fiscus, vel Princeps vendit rem Minoris, non tanquam alienam, sed tanquam propriam, emptor est securus; & tunc, vbi Maior habet regressum in quadriennium ad pretium, habebit etiam similiter Minor post quadriennium, ad pretium, non ad rem. -  23 Respublica Minori æquiparatur, & iure Minoris vtitur, vt restituatur, contra dispositionem dict. l. benè à Zenone, & similium. -  24 Respublica, aut Communitas non debet gaudere beneficio restitutionis in integrum, ad petendum pretium à Principe, si à tempore perfectæ præscriptionis quadriennij, quod in dict. l. benè à Zenone, statuitur, lapsum est aliud quadriennium, & vltrà, infra quod restitutio in integrum postulari debuit, & ibidem ponderatum in terminis Iasonis consilium, cuius mentionem non faciunt ij, qui in proposito huius quæstionis scribunt. -  25 L. benè à Zenone, & l. omnes, C. de quadriennij præscriptione, dispositio, in præiudicium Ecclesiarum siue in rebus earum à Principe sæculari donatis, vel aliter alienatis non procedit: idcircò emens à Principe, aut ex donatione, aliòve titulo accipiens rem Ecclesiæ, securus non est, & ad rem ipsam consequendam Ecclesia poterit experiri. -  26 Lex secularis, siue constitutio, aut dispositio quæcunque, vtilitati, aut libertati Ecclesiæ contraria, vel de Ecclesiis, earúmque bonis disponens, nulla est, ob defectum potestatis condentis, neque etiam etsi fauorabilis sit, nisi ab Ecclesia probetur, vel nisi in vim priuilegij lata sit. -  27 Glossa in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, dicens, quòd. l. benè à Zenone, non habet locum secundùm canones, in quem sensum accipi debeat? & infrà, num. 67. in princ. -  28 L. benè à Zenone, & l. omnes, dispositio, contra Clericum, cuius res à Principe sæculari donaretur, vel aliter alienaretur, non procedit. -  29 Clerici à potestate sæculari, qualiter, & quo iure exempti sint? vbi spiritualia à temporalibus distinguuntur, vt in illis exemptio Clericorum sit de iure Diuino; in his verò, humano tantùm iure prodita fuerit. -  30 L. benè à Zenone, in pia causa, siue in rebus piis à Principe sæculari donatis alteri, vel aliter alienatis, non procedit; idque ex sententia Socini, quæ ab Authore probatur. -  31 Piæ causæ fauendum, multáque in iure in fauorem piæ causæ introducta, provt hoc numero adnotatur remissiuè, & infrà, num. 44. -  32 Pia causa, quæ dicatur? cum multis exemplis, remissiuè. -  33 Legis, benè à Zenone, decisio, quæ in præiudicium Ecclesiarum non procedit, vtrùm in fauorem Ecclesiarum locum habeat, quando res priuati, ipsi Ecclesiæ concederetur, vel aliter alienaretur? & num. sequent. -  34 Damnum qui sentire non vult, nec commodum percipere debet. -  35 Ferendus non est, qui lucrum amplectitur, onus autem subire recusat. -  36 Ecclesia, quæ vult vti statutis, aut legibus laicorum, oportet quòd seruet formam ipsarum. -  37 Ecclesia seruare debet æqualitatem. -  38 Legis, bene à Zenone, decisio perdura est, & maximum rigorem continet. -  39 Ecclesiæ maximè conuenit æquitatem obseruare. -  40 Præsertim, vbi ipsius conditio non fit deterior. -  41 Ecclesia impiè videtur agere, si summo iure vtatur, vbi æquitas repugnat. -  42 Ecclesia non debet admittere lucrum cum aliqua iniquitate, aut cum aliena iactura locupletari. -  43 Ecclesia est auctrix, & cultrix iustitiæ, nec se, vel alium pro se pati iniustitiam, aut aliquid contra rationem fieri permittere debet. -  44 Hyppolit. Riminaldi consil. 358. vol. 4. expenditur, vbi à num. 260. vsque ad num. 270. singulariter limitat, & declarat prædictus Author vulgatam Doctorum traditionem, ex l. sunt personæ, in fine, ff. de relig. & sumpt. fun. desumptam, piæ causæ fauendum, aut in dubio iudicandum pro illa. -  45 Æquitas summa exigit, vt quod quisque iuris in alium statuerit, ipse eodem iure vtatur. -  46 Idque magis Ecclesiam, quàm alium adstringit. -  47 L. benè à Zenone, in fauorem Ecclesiarum locum non habet, ex sententia quorundam. -  48 Contrà, ex sententia Abbatis, Barbaciæ, & aliorum, quæ per Authorem magis probatur, & concludentibus rationibus corroboratur, & num. seq. -  49 Augustinum Beroum latè, & eruditè in hac materia loquutum, & sententiam Abbatis optimè comprobasse: plenè etiam respondisse ad textum in capite placuit, 16. quæst. 3. -  50 Ecclesia non est deterioris conditionis, quàm priuatus, imò melioris esse debet, vtpote, cùm in iure multa concedantur eidem, quæ denegantur priuato. -  51 Consuetudo à principio valida, cùm primum Ecclesiæ præiudicialis esse cœperit, irritatur. -  52 Ecclesia potest vti lege pro se, & eam non recipere contra se, idque ob rationem hoc numero assignatam, propter quam nulla iniquitas, aut inæqualitas ex hoc consideratur in Ecclesia. -  53 Regula illa, Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris, non procedit, vbi Ecclesia vtitur iure suo, defendendo se priuilegio à iure sibi concesso contra alium non sic priuilegiatum. -  54 Regula cap. qui sentit, de regulis iuris, lib. 6. fallit interdum ratione contractûs, aut personæ, aut causæ, aut speciali dispositione legis. -  55 Et in Ecclesia omninò cessare debet, in quæstione hactenùs agitata, speciali ratione, & dispositione iuris, provt hoc numero, & præcedentibus adnotatur. -  56 Regula dict. cap. qui sentit, de regulis iuris, lib. 6. obtinere debet in his, puæ proueniunt ex ipsius actus natura, non verò in his, qua ex accidenti contingunt. -  57 Ecclesia, quæ emit rem alienam à Principe, aut ex donatione, alióve titulo eam accepit, quia ex dispositione l. benè à Zenone, honorem percipit, & commodum, & onera rei emptæ, aut donata iniuncta patietur. -  58 Ecclesia, ad quam res oneri censuum obnoxia, aut alio modo onerata peruenit, ipsos census soluere, oneráque adimplere tenetur. -  59 Ad argumentum 3. contra Ecclesiam adductum respondetur, constituitúrque, ex parte Ecclesiæ accipientis rem alienam à Principe quocunque titulo, nullam iniustitiam considerari debere. -  60 L. benè à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, procedit, quando Princeps ignoranter, & bona fide rem alienam donauit, aut aliter alienauit, credens suam esse, & non ad alium pertinere. -  61 Titulus ff. quod quisque iuris, in alium statuerit, &c. in quæstione proposita obtinere non potest contra Ecclesiam: idque ob rationem hoc numero assignatam. -  62 Titulus ff. quod quisque iuris, solùm habet locum, quando illud, quod contra se recusat quis recipere, fuit ad suam postulationem concessum: aliàs si non fuit eo instante concessum, sed proprio motu, potest quidem eo se iuuare, sed non tenetur contra se admittere. -  63 Præscriptio quadragenaria, quare necessaria sit aduersùs Ecclesias, earùmque res, siue præscriptio procedat à priuato, siue ab altera Ecclesia; Ecclesiis autem contra alios, cur decem, aut viginti annorum præscriptio sufficiat, nec illis obstet ratio tituli ff. quod quisque iuris, & num. sequent. -  64 Titulus ff. quod quisque iuris, procedit inter similes personas, & eadem subsistente ratione. -  65 Ecclesia maiori priuilegio digna est, quàm priuatus. -  66 Ecclesiæ, & priuati diuersam rationem esse in quæstione superiori, provt hoc numero adnotatur. -  67 L. benè à Zenone, inter laicos seruatur etiam de iure canonico, reprobata opinione quorundam dissentientium, & num. seq. -  68 Lex ciuilis, deficiente canonica, etiam in foro canonico obseruatur. -  69 Deficiente iure canonico, recurrendum esse ad ius ciuile, etiam in foro Ecclesiastico, nisi sit ius Regium; illud enim præcisè obseruari debet in hoc Regno, tanquam ius commune eiusdem Regni. -  70 Ioannes Vincentius Honded. laudatur, & eiusdem sententia probatur. -  71 Laurentij de Pinu resolutio, in cons. 90. num. 9. lib. 1. decisionem dict. l. bene à Zenone, non procedere in donatione, vel alienatione facta à Principe Ecclesiastico, nouiter & verè improbata, & num. seqq. -  72 Laurentij de Pinu ratio in proposito superiori, euidenti ratione destructa ab Authore. -  73 L. benè à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, generaliter procedit in omni Principe habente iura Imperij, & non recognoscente superiorem. -  74 L. benè à Zenone, & similium decisio, vtrùm procedere debeat, si Princeps, vel fiscus cesserit iura ex causa confiscationis, remissiuè. E Mens à Principe, vel à fisco rem alienam, vel ex do[sect. 1]natione, alióve titulo eam accipiens, quòd statim securus sit, nec aliquid ab eo peti possit; dominus tamen rei, quòd habeat regressum contra Principem, aut fiscum infra quadriennium ad consequendum pretium, & lapso quadriennio ampliùs non audiatur, per textum in l. omnes, & in l. benè à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, ita frequenter adnotarunt Scribentes in mille locis, vt ferè nihil in iure sit, quod magis expeditum, aut frequentiùs agitatum fuerit; de eodem tamen, licèt ab infinitis disputatione præhabita, non inutiliter tractatum suscipiendum existimauimus; vtile potius aliquando futuru, si hoc loco omnia ferè congeramus in vnum quæ in proposito magis frequenter vtriusque iuris Interpretes tradiderunt, sic etiam veritate & breuitate, nonnulla componamus, quæ in praxi occurrere possunt, nec ab eisdem absolutè, aut distinctè satis tractantur. Principio igitur, dictarum legum dispositionem con[sect. 2]firmat l. 53. tit. 5. partita 5. in illis verbis: Vendiendo, o dando el Rey cosa agena, como suya passa el señorio, de aquella cosa al que la vende, o al que la da: pero aquel à quien la tomasse puede le pedir que el dè la estimacion de aquella cosa fasta quatro años, è el Rey denegela pagar: è si sasta quatro afios non pidiesse la estimacion, dende en adelante non podria. Et earum materiam, post ordinarios ibidem, & in aliis locis, & in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis: vbi Barbacia, & Berous cæteris aliis latiùs scribunt, post infinitos etiam alios, quos ideò omitto, quia à sequentibus referuntur, tractarunt plenissimè Gregorius Lopez in dict. l. 53. partitæ, vbi vide omninò Romanus singulari 737. Rodericus Suarez, allegat. 11. per totam. Grammaticus decis. 65. à num. 78. Socinus regula 424. latiùs Dueñas regula 238. latissimè Antonius Gabriel commun. conclus. lib. 5. tit. de acquirenda, vel amittenda posses. conclus. 2. Balbus de præscriptionibus, 2. particula, 5. partis principalis, 8. quæst. per totam, fol. 425. & sequent. vbi 11. modis limitat dictas leges, eruditè Craueta in cons. 263. col. vltima. Villalobos in suis communibus in litera E. num. 25. Gratianus regula 377. pleniùs Portius, lib. 2. regula 42. Carolus de Tapia in rubrica, ff. de constitut. Principum, ex num. 16. vsque ad num. 30. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, num. 381. & tribus seqq. fol. 143. Peregrinus de iure fisci, lib. 6. tit. 4. num. 16. 17. & 18. Martinus Laudensis in tractatu de principatu, quæst. 11. Bellonus in cons. 51. Curtius iunior in cons. 143. num. 1. lib. 2. Cephalus in cons. 634. ex num. 52. vsque in finem consilij, lib. 5. Menochius, qui sex modis declarat dict. l. in consilio 2. num. 333. lib. 1. Laurentius de Pinu in cons. 90. à num. 9. vsque in finem consilij, Ioannes de Montesperello in consil. 39. num. 47. 49. 50. & 51. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 93. num. 14. & quinque seqq. vol. 1. Simon de Prætis in cons. 114. num. 25. & seqq. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 14. ex num. 140. Rota Auenion. decis. 17. Aldobrandin. in cons. 1. n. 61. 62. & 63. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 66. num. 27. & 28. lib. 1. latiùs in cons. 38. num. 41. 42. 43. & num. 51. cum multis seqq. vsque in finem consilij, lib. 2. Sfortia[sect. 3] Oddi in cons. 99, lib. 1. vbi tractat per totum consilium, vtrùm dispositio dict. l. omnes, & dict. l. benè à Zenone, habeat locum in iuribus dotalibus, atque eleganter, & vtiliter declarat consilium Baldi 359. lib. 3. superiores etiam idem tractarunt, & optimè Gregorius Lopez in dict. l. 53. partitæ, verbo, cosa agena, vers. quid autem in re dotali; habétque ex eisdem tot limitationes, & exce[sect. 4]ptiones dictarum legum decisio, vt nunquam fere ipsarum regula practicari potuerit, vt post Felinum. annotauit Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 59. num. 49. vol. 1. vbi post Rodericum Suarez allegat. 8, num. 6. in fine, & alios, constituit quod dict. l. benè à Zenone, non proce[sect. 5]dit, quando actor prætendit causam ab vno Principe, reus verò ab alio: quod etiam eruditè, & breuiter, vt assolet, resoluit Gregorius Lopez m eadem l. 53. partitæ, verbo, al que la vende. Sed verè dictarum legum decisionem non ita sterilem existimamus imò potius in publicis causis, & in negotiis practicis frequenter allegari vidimus, multísque vtilem & conducibilem esse arbitramur, vt ex eisdem Authoribus deduci potest apertè. Benè verum est, dispositionem ipsarum legum velut[sect. 6] rigorosam restringendam esse, ac strictissimè interpretandam, vt scribunt Purpuratus in cons. 374. num. 38. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, q. 14. num. 140. & 143. Ioannes Vincentius Honded, in consil. 38. num. 51. lib. 2. vbi num. 52. post Baldum, Gabrielem, & alios constituit, quòd quilibet error, seu modicus defectus facit cessare vigorem illarum legum: quod aduertit etiam Gregorius Lopez in dict. l. 53. partitæ, verbo, el Rey. ad medium, vers. & ideò dicit quòd leuis occasio. Ad rem itaque deueniendo, vt alia sciens, consultóque prætermittam, ac in his dumtaxat insistam, quæ difficiliora sunt, nec ab aliis perfectè explicata: apud prædictos Authores communi consensu receptum video, vt dispositio dict. l. omnes, & dict. l. benè à Zenone, non[sect. 7] procedat in præiudicium Minoris, & in rebus suis, vt est Glossa in l. finali, in verbo, debiti, C. si aduersus fiscum, quam cum multis aliis sequuntur Socinus d. regula. 424. vers. Septima limitatio est. Dueñas dicta regula 238. vers. Decimò limita. Portius dicta regula 42. vers. octuò limita, Balbus de præscriptionibus, dict. particula 2. 5. part, principalis, quæst. 8. vers. Decimò limita. Menochius in cons. 2. num. 333. vers. respondetur vltimò, lib. 1. Antonius Galeatius Maluassia dict. consil. 93. num. 15. qui omnes[sect. 8] concordant in hoc, nempe quòd in proposito casu, per beneficium restitutionis in integrum Minori succurrendum sit, non tamen in specie declarant, vtrùm restitutio hæc contra Principem, aút fiscum concedenda sit; an verò contra emptorem, siue donatarium ad rem ipsam recuperandam: nec etiam exprimunt tempus restitutio[sect. 9]nis prædictæ petendæ; alij enim simpliciter dicunt, quòd dictæ leges non habent locum in rebus Minoris; alij verò, quòd contra dispositionem earum Minor venit restituendus: & hoc modo loquendi vtuntur Menochius, & Socinus locis relatis suprà; idcirco pro ex[sect. 10]pedita, breui tamen, & distincta resolutione, vltra omnium Scribentium sententiam, nonnulla constituere necessarium duxi, quibus res ista absolutè, & distinctè magis, quàm anteà erat, explicata manebit. Et in primis constituo, verum esse, quòd dispositio[sect. 11] dict. l. benè à Zenone, comprehendat Minores, & res ipsorum, lex namque illa loquitur generaliter in quibuscunque rebus, & personis, vt ex ea patet; & lex, quæ generaliter loquitur, comprehendit omnes, & quascun[sect. 12]que personas etiam priuilegiatas, si in ea re, de qua agitur, non reperiuntur habere priuilegium aliquod peculiare, l. in fraudem, §. finali, & ibi eum ad hoc notat Bald. ff. de testam. militis, & cum infinitis aliis plenè comprobant Tiraquel. de retractu lignagier, §. 1. glos. 14. num. 96. & de præscriptionibus, §. 8. glos. 11. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 8. num. & de successionum. progressu. lib. 1. §. 2. num. 31. Menochius in cons. 190. num. 12. lib. 2. Et in terminis, quòd lex generaliter loquens comprehendat personam Minoris, per textum[sect. 13] in cap. constitutis, de in integrum restitutione, adnotarunt Doctores Communiter in l. si sine, §. Lucius ff. de administratione tutorum. Baldus in l. finali, C. de in integrum restitutione, & cum Socino, Alberico, Angelo, & Alexandro, Baëtius de inope debitore, cap. 8. num. 1. fol. 69. & superiorem resolutionem vt certam supponunt omnes Authores suprà citati, qui in casu dict. l. benè à Zenone, & dict. l. omnes, loquentes, Minori concedunt restitutionem communiter, aliàs enim necessaria non esset restitutio, si ea dispositione non includerentur Minores, & non eundo per alias ambages, ex omnibus à me hucusque prælectis, sic specificè aduertit solus Gregorius Lopez in dict. l. 53. tit. 5. partita 5. verbo, cosa agena; in principio, ibi: Et quid si res sit Minoris, dic quòd adhuc habebit locum huius legis dispositio. Et dicit ita tenuisse Iacob. Butrig. Bald. Salicet. & Paul, de Cast. in l. finali, C. si aduersùs fiscum, reprobatâ Glossâ ibi, quæ voluit contrarium, & iterùm in eadem Glossà ad medium, ibi: Et tamen, vi dixi, in Minorum rebus habere locum ista iura. Secundò constituo, quòd leges illæ, tametsi Minores,[sect. 14] & res eorum comprehendant, non tamen denegant illis in integrum restitutionis remedium, quod ex serie ipsarum manifestè colligitur; idcircò Minores in casu præsenti restituendos esse, aduersùs decisionem dictarum legum, rectissimè tradiderunt Doctores communiter, vt constat ex superiùs relatis, & probatur ratione generali, & certa, quòd restitutio in integrum Minori[sect. 15] læso regulariter competit, nisi aliqua lege reperiatur expressè prohibita per textum in l. nec non, §. quoties, ff. ex quibus causis maiores. Decius in cons. 559. ad finem, Craueta in cons. 210. num. 37. Afflictis decis. 370. in principio, Menochius lib. 3. præsumpt. 82. Gironda de Gabellis, 3. p. num. 27. fol. 59. & 4. part. §. 2. num. 37. fol 89. & adeò fauorabilis est, vt nec tollatur per verba generalia legis, vel statuti. Tiraq. referens multos de retractu lignagier, §. 35.[sect. 16] glos. 4. num. 32. nec per generalem exclusionem alicuius[sect. 17] legis, Glossa in l. postquam liti, C. de pactis, & in l. 1. C. de silentiariis, lib. 10. quæ communiter approbantur secundùm Iasonem in l. 1. num. 10. ff. de iurisdictione omnium iudicum, Rebuffum, ad regias constitutiones Galliæ, titulo de restitutione, art. 2. glos. num. 23. Couar. practicarum, cap. 17. num. 4. Simon de Præt. de interpret, vltimar. volunt. lib. 3. interpret. 1. dubit. 5. solut. 4. num. 34. fol. 35. nisi[sect. 18] per specialem nominationem, l. illud, §. finali, cum l. seq. ff. de minoribus, Boërius decis. 140. sub num. 3. Beccius in cons. 12. ex num. 64. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 33. n. 141. fol. 318. & quamuis lex, vel statutum[sect. 19] de quacunque persona loquatur, si de Minore specifice non loquitur, tunc Minori competit restitutio. Alexander in cons. 165. Dubitatur si statutum, vers secus fortè si de quocunque, lib. 6. Borgninus Caualcanus de tutore & curatore, num. 97. & alios referens Alexander Raudensis dict. cap. 33. num. 131. fol. 317. Tertiò constituo, quòd in dubio præcipuo proposito[sect. 20] suprà, Minorem restituendum esse contra dispositionem dict. l. benè a Zenone, ad rem ipsam etiam post quadriennium, firmauit apertè Glossa in. finali. C. si aduersus fiscum, quam vltra Iacobinum, ibi, num. 6. & alios antiquos recepisse videntur Petrus Dueñas dict. regula 238. vers. Vndecimò limita, & alij superiús citati, qui ad sententiam Glosse se remittunt, aut simpliciter, & absolutè reserunt eam: sed contrariam sententiam, Minorem in[sect. 21]quam ad pretium tantùm restituendum esse, etiam post quadriennium, & non ad rem ipsam tenuerunt expressè Iacobus Butrigarius in dict. l. finali. Salicetus etiam, Baldus, & Paulus num. 1. dum docent, quòd emptor hodie per titulum C. de quadriennij præscriptione, statim est securus, & non potest ab eo res auocari, sed ille, qui erat dominus, potest agere contra fiscum ad recuperationem pretij, si erat Maior; si autem erat Minor, quòd Glossa dicit, quòd vsque ad quadriennium potest recuperare rem, sed Doctores tenent contrarium, quòd ad rem non datur regressus, nec intra quadriennium, nec post, sed benè potest agere contra fiscum, etiam post quadriennium, & in hoc differt à Maiori: idem etiam probauit Ioan. de Plat in l. penult. ad finem, C. de fide instrumentorum, & iure hastæ fiscalis, lib. 10. vbi scribit, quòd si fiscus vel[sect. 22] Princeps vendit rem Minoris, non tanquam alienam, sed tanquam proprià ipsius fisci, emptor est securus, & tunc vbi Maior habet regressum in quadriennium ad pretium, habebit etiam similiter Minor post quadriennium ad pretium, non ad rem, & quòd hoc est notandum secundùm Iacobum Butrigarium in dict. l. finali, C. si aduersus fiscum, licèt Glossa ibi, dicat ad rem, tenuit etiam Gregorius Lopez in dicta l. 53, tit. 5. partita 5. verbo, cosa agena, in princ. in illis verbis: Benè tamen verum est, quòd si Minor non peteret pretium à fisco infra quadriennium, posset elapso quadriennio, adhuc illud petere. Et in Republica, quæ Minori æquiparatur, & iure[sect. 23] Minoris vtitur, vt restituatur contra dispositionem dict. l. benè à Zenone, & similium, expressim obseruauit Menochius dict. cons. 2. num. 334. lib. 1. Iason etiam, quem nullus retulit in cons. 227. col. 9. & 10. vol. 2. idem expres[sect. 24]sè firmauit, & in casu sibi consulto concludit, quòd Communitas quædam non debet gaudere beneficio restitutionis in integrum ad petendum pretium à Principe, quia à tempore perfectæ præscriptionis quadriennij, de quo in dict. l. benè à Zenone, lapsum est aliud quadriennium, & vltrà, infra quod restitutio in integrum postulari debuit, ex l. finali, Cod. de temporibus in integrum restiutionis petendæ, cap. 1. de in integrum restitutione, lib. 6. Ex quibus hæc opinio tenenda erit omnino, atque ex illa notandum tempus, intra quod à Minore, vel Republica restitutio in integrum postulari debebit. Deinde & secundò constituunt Doctores, dispositio[sect. 25]nem dict. l. benè à Zenone, & dict. l. omnes, Cod. de quadriennij præscriptione, non procedere in præiudicium Ecclesiarum, siue in rebus earum à Principe sæculari donatis, vel aliter alienatis: & consequenter ementem à Principe, aut ex donatione, alióve titulo rem Ecclesiæ accipientem, securum non esse, & ad rem ipsam consequendam iure posse Ecclesiam experiri, idque certa, &[sect. 26] communi ratione, quòd lex sæcularis, siue constitutio, aut dispositio quæcunque, vtilitati, aut libertati Ecclesiæ contraria, vel de Ecclesiis, earúmque bonis disponens, nulla est ob defectum potestatis condentis, neque etiam etsi fauorabilis sit, nisi ab Ecclesia probetur, vel nisi in vim priuilegij lata sit, cap. quæ in Ecclesiarum, cap. Ecclesia sanctæ Mariæ, de constitutionibus, cap. benè quidem, cap. si Imperator, 96. distinctione, cap. vltimo, de rebus Ecclesiæ non alienandis, cap. quanquam, de censibus, lib. 6. cap. 3. de consuetudine, & plenissimè notarunt Doctores in dictis iuribus. Berous in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 4. & num. 22. Lælius Iordanus de maioribus Episcoporum causis, cap. 8. & cap. 12. Lancelot. Conrad. in templo Iudicum, lib. 2. cap. 5. §. 3. num. 37. Didacus Perez in l. 1. tit. 12. lib. 1. ordinamenti. Decianus in cons. 90. num. 12. vol. 2, & in cons. 80. num. 6. vol. 3. Nauarrus in cap. nouit, de iudiciis, notabili 3. corollario 17. Sfortia Oddi in cons. 70. num. 33. lib. 1. Azeuedius in l. 11. tit. 2. num. 10. lib. 5. nouæ Recopilationis: quo dumtaxat sundamento dispositionem dictarum legum sic limitant Abbas num. 6. Barbacia, & Imola num. 3. Berous dicens, quòd hæc opinio absque dubio procedit num. 20. in c. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, vbi Glossa dicit, quòd[sect. 27] dicta lex benè à Zenone, non procedit secundùm Canones, & in hunc sensum accepta rectè procedit. Idem etiam securè firmarunt Felinus in cap. quæ in Ecclesiarum, n. 38. in 4. limitat. de constitutionibus, & cum multis Socinus regula 424. vers. Sextæ limitatio, Dueñas dict. regula 238. vers. Tertiò limita. Portius lib. 2. d. regula 42. vers. Quintò limita. Antonius Gabriel commun. conclus. tit. de acquirend. posses. conclus. 2. num. 22. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, dict. verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, num. 383. Balbus de præscriptionibus, in 2. part. 5. part. princ. quæst. 8. vers. Octauò limita. Laurentius de Pinu in cons. 91. num. 6. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 67. num. 28. vol. 1. Extenditúrque superior resolutio ad Clericos etiam,[sect. 28] vt scilicet dictarum legum dispositio non procedat contra Clericum, cuius res à Principe sæculari donaretur, vel aliter alienaretur, vti extendit Antonius Gabriel dicta conclus. 2. num. 19. vbi refert Socinuin in consil. 46. num. 14. & num. 25. vol. 4. sic dicentem, Et verè hæc pars concludenter confirmatur ex his, quae scripserunt Doctores in dict. cap. quæ in Ecclesiarum, & in dict. cap. Ecclesia sanctæ Mariæ, de constitutionibus, & in cap. finali de solutionibus. Berous in dict. cap. 2. num. 4. de rebus Ecclesiæ non alienandis. Item ex eo quòd Clerici sunt exem[sect. 29]pti de iure Diurno à potestate sæculari, etiam Principis sæcularis, vt tenent permulti, quos refert Couarruuias practicarum, cap. 31. num. 1. & 2. Nauarrus in cap. nouit, de iudiciis, 3. notabili, num. 52. Rolandus à Valle in consil. 23. num. 18. lib. 2. Bursatus in cons. 397. num. 10. vol. 4. Cæuallos, qui multos allegat vbi infrà, & referens Menchacam, Ioannem Guttierrez, & alios, Azeuedius in l. 5. tit. 3. num. 6. lib. 1. nouæ Recopilationis, licèt Couarr. vbi suprà, Rolandus etiam, & Ioannes Garsia de nobilitate, glos. 9. num. 8. cap. 27. & infiniti alij congesti per Cenedum in collectan. 37. ad Decretum, n. 1. intelligant id procedere in his, quę verè & propriè spiritualia sunt, in quibus exemptio Clericorum à potestate sæculari de iure Diuino est: in temporalibus autem, aut prophanis secus esse, quoniam in illis eorundem exemptio tantùm humano iure est intro ducta. Sed vtcunque res sit, in proposito casu Clericos non comprehendi sub dispositione dictarum legum, nec illâ ligari, negari non potest ex his, quæ Doctores tradiderunt communiter in dictis iuribus. Couarruuias Practicarum, dict. cap. 31. n. 3. vers. Quarta conclusio. Ioannes Garsia vbi suprà. Ferretus in cons. 167. num. 8. Berous in consil. 31. vol. 1. Sfortia Oddi in cons. 70. per totum, lib. 1. Ioannes Botta in consi. 87. à num. 3. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 3. num. 39. & num. 30. lib. 1. Cæuallos practic. commun. quæst. 550. fol. 112. vbi multos refert in proposito dubio, an scilicet exemptio Clericorum sit de iure diuino, vel de iure positiuo. Pater Molina de iust. & iur. tom. 1. disput. 31. per totam, vbi plenè scribit, & per plures conclusiones explicat præfatum dubium, à quo scilicet iure, Clericorum exemptio procedat. Petrus Surdus in cons. 2. ex num. 14. atque ex num. 22. cum seqq. lib. 1. vbi multa adducit, quibus superior sententia comprobatur apertè, & in effectu ad hoc tendunt ea, quæ in comprobationem huius partis expendit Socinus vbi suprà, dict. n. 14. & 25. qui rectè extendit prædictam doctrinam ad[sect. 30] omnem piam causam, vt scilicet decisio d.l. benè a Zenone, non procedat in rebus piæ causæ à Principe sæculari donatis alteri, vel aliter alienatis, ex communi & vulgata tradictioni Doctorum in mille locis repetita, piæ causæ[sect. 31] fauendum, multáque in iure, in fauorem piæ causæ introducta, vt plenissimè ostendunt Tiraquellus in tract. de priuilegiis piæ causæ, per totum. Antonius Gabriel communium opinionum. lib. 7. tit. de pia causa, Menchaca de successionum progressu lib. 1. §. 3. num. 16. & 17. & n. 40. & 41. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1. §. 2. per totum. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 3. interpret. 1. dubit. 6. solut. 6. num. 9. fol. 82. & lib. 4. dubit. 1. à princ. fol. 405. Michaël Grassus receptarum sententiarum. §. legatum quæst. 8. num. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 2. num. 62. & num. 85. & art. 3. num. 62. & num. 67. cum seqq. Pedrocha in cons. 5. ex num. 12. vsque ad num. 22. latissimè Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, cap. 12. per totum, fol. 140. & vide 2. part. cap. 2. per to[sect. 32]tum, fol. 351. vbi plenissima manu, & cum multis exemplis ostendit, quæ dicatur pia causa. Nunc verò ampliatur superior resolutio, vt sicut in damnum. aut præiudicium Ecclesiarum non procedit[sect. 33] dict. lex, benè à Zenone, & dict. l. omnes, dispositio; sic nec procedere debeat in earum fauorem, aut commodum, quoties à Principe sæculari res priuati Ecclesiæ ipsi concederetur, vel aliter alienaretur; quod sequentibus rationibus fulciri posse, non incongruè videbitur prima facie intuenti. In primis, quia si Ecclesia dictarum legum[sect. 34] decisionem in sui damnum. admittere non vult, ratio suadet, vt nec in sui fauorem eam admittat: & consequenter, vt commodum non recipiat, si damnum sentire non vult, cap. qui sent, de regulis iuris, lib. 6. l. secundùm naturam, ff. de regulis iuris, l. vltima, §. sed cùm in secunda, C. de furtis, l. id quod, ff. de periculo & commodo rei venditæ, cap. generali, §. illos, de electione, lib. 6. Nec est ferendus, qui lucrum amplectitur, onus au[sect. 35]tem subire recusat, l. vnica, §. pro secundo, in fine, C. de caducis tollendis, cap. cùm non deceat, de electione, lib. 6. Et Ecclesia, quæ vult vti statutis, aut legibus Laicorum,[sect. 36] oportet quòd seruet formam ipsorum. Baldus in l. 4. C. ad legem falcidiam, & in l. vlt. C. de contrahenda emptione. Anguissol. in cons. 24. num. 57. Petrus Surdus in consil. 2. num. 13. vers. Postremò hanc sententiam, lib. 1. aliàs[sect. 37] non seruaret æqualitatem, quam seruare tenetur, iuxta ea, quæ habentur in l. finali, C. de fructibus & litium expensis, & plenè adnotatur per Neuizan. in cons. 39. Secundò facit, quòd d.l. benè à Zenone, decisio per[sect. 38]dura est, & maximum rigorem continet, atque specialitatem etiam contra iuris communis regulas: vt dominus absque facto suo, dominio rei suæ priuetur, l. id quod, ff. de regulis iuris. Rodericus Suarez allegat. 11. vers. nihilominus. Ioannes Vincentius Honded. in cona sil. 38. num. 51. lib. 2. optimè Berous in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 21. cùm autem Ecclesiæ maximè conueniat æquitatem obseruare, c. dilecti, de[sect. 39] iudiciis, vbi Doctores communicer, Iason, in l. iurisgentium, §. sed cùm nulla, num. 4. ff. de pactis. Menochius in cons. 322. num. 52. lib. 4. Videbatur equidem, non licere eidem dictæ legis dispositione vti, præsertim cùm ipsius conditio non fiat deterior, argumento eorum,[sect. 40] quæ in simili tradit Butrius in cons. 34. impièque videtur agere Ecclesia, si summo iure vtatur, vbi æquitas repu[sect. 41]gnat. Castrensis in authent. qui rem, C. de sacrosanctis Ecclesiis, Sfortia Oddo in cons. 41. num. 87. Nec debet ipsa admittere lucrum cum aliqua iniquitate, vt in ter[sect. 42]minis nostris considerant plures relati per Antonium Gabrielem in suis conclus. in tit. de acquir. poss. conclusione 2. num. 20. Portium d. regula 42. vers. Sexto limita; nec cum aliena iactura locupletari, contra l. nam hoc natura, ff. de condictione indebiti, vt in simili casu contra Ecclesiam obseruat, & alios multos refert Hyppolit. Rimin. in cons. 493. num. 61. & in cons. 517. num. 51. vol. 5. Tertiò facit, quòd Ecclesia est auctrix, & cultrix iustitiæ, nec se, vel alium pro se pati iniustitiam, aut ali[sect. 43]quid contra rationem fieri permittere debet, vt dicitur in cap. 1. §. sed diuersis, de alienatione feudi, in vsibus feudorum, & per Ancharanum. in cons. 217. num. 3. Simon. de Prætis, in cons. 109. ad finem, & in cons. 205. n. 25. Bursatum in cons. 306. num. 40. lib. 4. Hyppolit. Rimin.[sect. 44] in cons. 358. num. 260. vsque ad num. 270. vol. 4. quo loco is Author singulariter limitat, & declarat vulgatam Doctorum traditionem ex l. sunt personæ, ff. de religiosis, & sumptibus funerum, desumptam, piæ causæ fauendum, aut in dubio iudicandum pro illa, sed iniustitia videtur, vt quis absque iusta causa, dominio rei suæ priuetur, vt in terminis nostris considerat Roderic. Suarez d. alleg. 11. ante finem; ergo Ecclesia nequaquam admittere debet pro se dispositionem dictarum legum. Tandem & vltimò, non mediocriter vrget, summam[sect. 45] æquitatem exigere, vt quod quisque iuris in alium statuerit, ipse eodem iure vtatur, ex l. 1. & per totum titul. ff. quod quisque iuris: & quod in alterius persona obseruari Voluerit, , id in sua fieri patiatur, c. primo, distinctione prima, idque magis Ecclesiam, quàm alium adstrin[sect. 46]git, vt per Hostiensem, Imolam, & Abbatem in capite primo, de emptione & venditione. Tiraquellum de retractu lignagier, §. primo glossa 13. num. 6. & hoc argumento vtitur in terminis huius quæstionis Guil. Bened. in dicto capite, Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, num. 383. vbi hanc partem, scilicet tex. in dicta lege, benè à Zenone, in fauorem Ecclesia[sect. 47]rum locum non habere, magis amplectitur, & refert Glossam ita tenentem in c. quicunque, verbo, consensu, 12. quæst. 2. Sequuntur eandem sententiam Alexander, Iason, Salicetus, Felinus, Balbus, Afflictis, & Parisius, quos retulit Antonius Gabriel dict. conclus. 2. num. 20. Portius lib. 2. regula 42. vers. Sextò limita. Imola in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis. Gregorius Lopez in l. 53. tit. 5. partitas 5. in verbo, cosa agena in princ. ibi. Et idem, si res aliena donaretur Ecclesiæ, vt in cap. placuit, el 1. & ibi Glos. 16. quæst. 3. Et videtur in eam magis inclinare Rodericus Suarez dict. allegatione 11. in fine, versiculo, Inde est. Sed contrariam sententiam, imò decisionem dictæ[sect. 48] legis, benè à Zenone, in fauorem Ecclesiarum locum habere, quando res priuati ipsi Ecclesiæ concederetur à Principe, vel alio modo alienaretur, Ecclesiámque in tali casu statim securam esse, & domino rei venditæ, vel donatæ dumtaxat dari recursum contra Principem, longè quidem veriorem, & omninò amplectendam crediderim: ad quod dicendum & authoritate, & iure, atque ratione moueor; authoritate in primis, Abbatis in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 6. quo loco apertè docuit Abbas, quòd licet decisio dict. 6. benè à Zenone, & similium, non procedat in præiudicium Ecclesiarum, secus tamen esse in eius fauorem, & r anteà dixerat; quòd si Imperator donauit rem alienam Ecclesiæ, vel aliquis Rex, qui habet iura Imperatoris, tenet talis donatio, licèt possit agi contra fiscum ad æstimationem: apertiùs Barbacia ibidem, num. 3. vbi dicit ponderandum esse, quod textus in dict. l. benè à Zenone, loquitur in rebus donatis sacrosanctis Ecclesiis, & sic, in quantum lex illa fauet Ecclesiis, est approbata per ius canonicum, & inde infert, quòd malè dixerunt Glossæ, quòd si Ecclesia non acceptauit contra se, ergo non debuit acceptare pro se; & reddit veram rationem, vt statim dicetur Be[sect. 49]rous etiam expressè in eodem cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, qui latè, & eruditè loquitur in hac materia, & optimè comprobat sententiam Abbatis, ex num. 21. vsque ad num. 26. qui etiam aduertit, quòd dicta l. benè à Zenone, prouidet, quòd donatarius à domino rei conueniri non possit, sed statim tutus sit, & efficiatur dominus rei sibi à Principe donatæ, & quoad hunc casum expressè loquitur non solùm de subditis suis, sed etiam de Ecclesiis, aut aliis piis locis, quibus Princeps donasset, & secundum hæc vides apertè, negari non posse, quin contrariæ opinionis Authores loquuti sint contra casum, & decisionem dict. l. benè à Zenone: deinde ipse Berous ex num. 22. eruditè fundat decisionem dict. l. benè à Zenone, in fauorem Ecclesiarum, etiam de iure canonico obseruandam; & tandem ex num. 24. plenè respondet ad textum in cap. placuit, 16. quæst. 3. qui induci solet pro contraria parte, eo quòd dicit, quòd si Princeps donauerit Ecclesiæ priuilegia. aut res aliquas, ipsa non dicitur tuta; nisi post 30. annos, quibus dictas res præscripsit. & loquitur ille textus, quando rem alienam donasset, alioquin præscriptioni locus non esset, argumento l. clauibus, ff. de contrahenda emptione. Sed, vt dixi, plenè satisfacit ipsemet Author, vt ibi videri poterit, & superiorem sententiam tenuerunt itidem, ipse Barbacia in cons. 27. col. 2. vol. 4. Lancelotus Decius in l. si hæres absens. num. 18. ff. de iudiciis, quæ & iure, & ratione etiam fundatur. Et in primis, quoniam Ecclesia non est deterioris conditionis,[sect. 50] quàm priuatus; imò melioris esse debet, vtpote, cùm in iure multa concedantur eidem, quæ denegantur priuato, vt constat ex his, quæ scripserunt Tiraquellus de priuilegiis piæ causæ, priuilegio. 61. Pedrocha in consil. 6. num. 17. & seqq. Ioannes Vincendus Honded. in cons. 64. num. 58. & num. 66. Quare igitur Ecclesiæ denegabitur id, quod in dict. l. omnes, & in dicta l. partitæ, priuato cuicunque conceditur, ac etiam sacrosanctis Ecclesiis, & locis, in dict. l. benè à Zenone, vt superiùs dixi. Secundò facit, quia vt suprà dicebam, lex sæcularis Ecclesiæ fauorabilis, aut in vim priuilegij lata, ab initio valida est; præiudicialis autem minimè valet, per textum in cap. 1. de consuetudine, vbi iuxta veriorem interpre[sect. 51]tationem, consuetudo à principio valida, cùm primùm Ecclesiæ præiudicialis esse cœperit, irritatur, quamuis contra Laicos conseruetur, vt constat ex integra Decretali illius textus, quam restituit Antonius Augustinus in scholiis, ad illum textum, in prima collatione, & probauit Ioannes Botta in cons. 87. ex num. 2. Vnde Eccle[sect. 52]sia potest vti lege pro se, & eam non recipere contra se. Barbacia num. 3. & Berous num. 22. in dict. c. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, idque speciali iure procedit, vt optimè, & latiùs probat Petrus Surdus in cons. 2. n. 37. libro primo. Et inde est, quòd frequenter lex Pontificia allegat legem ciuilem pro se, quam non admitteret contra se, cap. lege, 10. distinctione, & tradit Glossa in c. nouit, in verbo, quicunque, de iudiciis, vbi Innocentius, & Abbas, & ibidem Decius num. 28. Nam cùm Ecclesia non sit subdita disponenti, nihil impedit, quòd possit, si velit, se iuuare aliqua dispositione, sed eâ non ligetur, vt eleganter aduertit Surdus d. cons. 2. num. 38. & 39. Nec in hoc, quòd vtatur pro se dispositione alicuius legis ex priuilegio sibi concesso, iniquitas aliqua, aut inæqualitas considerari debet, cum iure id faciat, ex superiùs relatis, & Felino in capit, sanctorum, de præscriptionibus, in principio, vbi dicit, quòd regula illa, Quod ti[sect. 53]bi fieri non vis, alteri ne feceris, non procedit, vbi Ecclesia vtitur iure suo, defendendo se priuilegio à iure sibi concesso contra alium non sic priuilegiatum: ex quibus cessare debet primum, secundum, & tertium Argumentum; item ex eo, quòd regula dicti capit, qui sentit, de re[sect. 54]gulis iuris, in 6. fallit interdum ratione contractûs, aut personæ, aut causæ, aut speciali dispositione legis, vt Glossa ibidem adnotauit in principio, versiculo, & nota, quæ communiter approbatur, & in terminis nostris omninò cessare debet in Ecclesia propter specialem ratio[sect. 55]nem, aut dispositionem iuris, quæ in hoc multùm fauet Ecclesiæ, ex dictis per Surdum vbi supra, & Beroum in capit, secundo, de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 21. & 22. Prætereà, regula dicti capit. qui sentit, obtinere debet[sect. 56] in his, quæ proueniunt ex ipsius actûs natura, non verò in his, quæ ex accidenti contingunt: idcircò postquam Ecclesia emerit rem alienam à Principe, vel alio[sect. 57] titulo eam acceperit, quia ex dispositione dictæ l. benè à Zenone, honorem percipit, & commodum; & onera etiam rei emptæ, aut donatæ coniuncta patietur, ex his, quæ resoluunt Glossa, & Doctores in Clementina prima, per illum textum, de censibus. Innocentius in c. verum. de foro competenti. Hostiensis in titulo, de immunitate Ecclesiarum, num. 3. versiculo, ad ordinaria verò, Ruinus in cons. 111. num. 12. vol. 5. Abbas in cons. 30. ex num. 1. lib. 2. Ancharanus in cons. 386. n. 1. in fine. Berous in cons. 150. num. 20. & sequentib. vol. 3. Gigas de pensionibus, q. 39. num. 5. Beccius in cons. 24. num. 28. & ij Authores inter alia, quæ mirè conueniunt proposito, ex communi sententia tradiderunt, quòd Ecclesia, ad quam res oneri[sect. 58] censuum obnoxia, aut alio modo onerata peruenit, ipsos census soluere, oneráque adimplere tenetur, vt etiam cum aliis probauit Iacob. Mandel. de Alba in cons. 8. num. 2. Ioan. Guttierrez pract. lib. 2. quæst. 4. num. 2. & quæst. 132. num. 9. Tertiò facit, quia in proposita specie considerai non[sect. 59] potest iniustitia ex parte Ecclesiæ accipientis rem alienam à Principe, quocunque titulo, tametsi dominus dominio rei suæ priuetur, proptereà quòd vtitur Ecclesia iure communi cæteris omnibus concesso, & domino datur recursus ad pretium contra Principem, aut fiscum, ex dispositione dictarum legum intra quadriennium: item etiam, quia vt procedant, necessarium est, quòd Princeps alienans, vel aliter concedens, ignoranter con[sect. 60]cedat, atque in bona fide sit, existimans, rem quam vendit, aut donat Ecclesiæ, ad se pertinere, & non ad alium: quod cum infinitis aliis aduertunt Antonius Gabriel commun, lib. 5. tit. de acquirend. posses. conclus. 2. num. 14. & n. 16. Dueñas regula 238. vers. limita 1. Portius, Balbus, Cephalus, Maluassia, Menochius, Ioannes de Montesperello, Ioannes Vincentius Honded. & ferè omnes in initio huius capitis præcitati. Tiraquellus in tractatu, res inter alios acta, pagina 28. in principio, & vide omninò Beroum in dicto cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, num. 27. & num. 31. Gregorium Lopez in d. l. 53. tit. 5. partit. 5. verbo, el Rey, vbi tractant, quid si Princeps scienter rem alienam concedat: vnde in Ecclesia à Principe recipiente, nulla iniustitia considerai potest, quia recipit rem tanquam Principis, & non alterius. Quartò & vltimò facit, quia quartum Argumentum[sect. 61] contra Ecclesiam desumptum ex titulo ff. quod quisque iuris, quoad Ecclesias in proposita specie obtinere non potest, idque ex superiùs dictis, & notatis à Petro Surdo in cons. 2. num. 35. & 36. Ex quibus deprehenditur, in Ecclesiis diuersam rationem militare, eo præcipuè, quòd[sect. 62] titulus ff. quod quisque iuris, solùm habet locum, quando illud, quod contra se recusat quis recipere, fuit ad suam postulationem concessum, aliàs si non fuit eo instante concessum, sed proprio motu, potest quidem eo se iuuare, sed non tenetur contra se admittere, vt est textus in leg. si quis §. 1. ff. quod quisque iuris, & ibi notatur per Alexandrum, post Glossam, & Bartolum; Glossa etiam in cap. 2. de mutuis petitionibus, vbi Abbas num. 7. eleganter Surdus in cons. 2. num. 36. lib. 1. & vltra relatos ab eo, Barbacia num. 3. & Berous num. 23. in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis, qui rectè aduertunt, dispositionem d.l. benè à Zenone, eiúsque priuilegium motu proprio Principis, & non ad petitionem alicuius, præsertim Ecclesiæ emanasse: idque suaderi, nam quando Princeps aliquod priuilegium indulsit, statuendo ius generale, & sic per viam legis generalis; tunc priuilegium illud non ad alicuius postulationem, sed motu proprio concessum esse præsumitur, vt est de mente Bartoli in authent. quas actiones, & ibi Glossa C. de sacrosanctis Ecclesiis, Felinus etiam in c. Sanctorum, de præscriptionibus,[sect. 63] vbi dubius est in reddenda ratione, quare scilicet quadragenaria præscriptio necessaria sit aduersùs Ecclesias, earumque res, siue præscriptio procedat à priuato, siue ab altera Ecclesia: Ecclesiis autem contra alios, cur decem, aut viginti annorum præscriptio sufficiat, c. de quarta, c. Sanctorum, de præscript. c. illud, c. ad aures, eodem titul. authent. quas actiones, C. de sacrosanctis Ecclesiis, l. 26. tit. 29. partita 3. & latè tradunt Balbus de præscriptionibus, 5. parte principali, num. 1. & seqq. folio mihi 323. & seqq. Couarruu. in regula, possessor, de regulis Iuris; lib. 6. in relectione secundæ partis, §. 2. num. 3. Burgos de Paz in cons. 42. n. 15. nec illis obstet ratio tituli ff. quod quisque iuris, vt scilicet debeant Ecclesiæ eandem præscriptionem contra se admittere, quam contra alios iure obtinent; verùmenimverò ex præcedentibus manifesta deducitur, & vera ratio, si animaduertamus, prædictum priuilegium per viam legis generalis, & motu proprio non ad postulationem alicuius concessum fuisse, idest, non postulante Ecclesia, sed ex mera Principis, aut legislatoris liberalitate, vt declarant communiter Doctores in authent. quas actiones, C. de sacrosanctis Ecclesiis: ideò Ecclesia in præscriptione potest illo iure se iuuare, nec tenetur contra se recipere, ex rationibus, & Authoribus superiùs præcitatis. Item etiam quia titulus ille ff. quod quisque iuris, &[sect. 64] ratio textus in c. primo, prima distinctione, procedit inter similes personas, & eâdem subsistente ratione: quæ omnia cessant in proposito casu; siquidem Ecclesia maiori[sect. 65] priuilegio digna est, quàm priuatus, ex traditis à Petro Surdo d. cons. 2. ex num. 37. & ratione l. sunt personæ, in fine, ff. de religiosis & sumptibus funerum, quam multis exornauimus remissiuè numeris præcedentibus. Diuer[sect. 66]sa etiam est ratio quoad tempora præscriptionis, Ecclesiæ, & priuati; fragiliorem enim habent defensionem res Ecclesiæ, quàm priuati, cuius maior est industria, cura, & solicitudo in re propria, quàm administratoris in rebus Ecclesiæ esse possit, vt experientia docet: idcircò 40. anni aduersùs Ecclesiam requiruntur, & ipsa ordinatio tempore præscribit contra priuatos. Tandem, & vltimò dubitarunt Doctores, vtrùm de[sect. 67]cisio d. leg. omnes, & dictæ l. benè à Zenone, procedere debeat de iure canonico, aut in terris Ecclesiæ, etiam inter laicos? Et partem negatiuam procedere non debere, firmarunt Socinus iunior in cons. 69. num. 60. lib. 1. Parisius in cons. 27. num. 88. lib. 1. Ioannes Faber in §. vltimo in fine, de vsucapionibus. Franciscus. Marc. decisione 200. num. 12. parte secunda. Riminaldus iunior in §. 1. num. 71. de donat. Portius lib. 2. regula 42. versic. limita etiam tenendo. Guil. Bened. in d.c. Rainuntius, verbo, & vxorem, nomine Adelasiam, num. 384. Berous in cons. 85. ex num. 5. cum seqq. lib. 3. Menochius in cons. 2. num. 333. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 14. num. 147. qui mouentur ad sic dicendum, authoritate Glossæ, & Cardinalis, in capite secundo, de rebus Ecclesiæ non alienandis, vbi verè eorum opinio non probatur; solùm enim Glossa, & Doctores per eos allegati dicunt, dispositionem l. benè à Zenone. non procedere secundùm canones, nec aliter declarant, an inter Laicos, vel in bonis Ecclesiæ tantùm id procedat; quod non nocet, quia fatemur verum esse, dispositionem leg. benè à Zenone, non habere locum secundùm canones quoad bona Ecclesiæ, siue in præiudicium Ecclesiarum, quarum respectu, inter ius canonicum & ciuile constituitur differentia, sed inter laicos dispositio illius legis necessariò obseruari debet, vtpote cum rationes omnes pro Ecclesia superiùs adductæ, cessent in hac specie, nec vllum præiudicium fiat ipsi Ecclesiæ: id[sect. 68]circò obtinere debet iuris traditio legem ciuilem, deficiente canonica, etiam in foro canonico obseruandam, per textum in cap. 1. & 2. cap. pastoralis, de causa possessionis & proprietatis, c. 1. de iuramento calumniæ, c. 1. & 2. de noui operis nunciatione, vbi Doctores communiter sic adnotarunt: Præpositus in c. consuetudo, prima distinct. Rochus de Curte in c. finali de consuetudine, num. 6. folio 50. Segura in l. cohæredi, §. cùm filiæ, n. 19. ff. de vulgari, & pup. substit. Palacios Rubios in rubrica. de donat. inter, num. 2. Castillo in leg. 1. Tauri, versic. Primeramente. Cifuentes in leg. 3. Tauri, quæst. 1. Auiles c. 19. Prætorum, glossa, guardar, num. 3. Didacus Perez in 3. quæst. proœmiali, ad leges ordinamenti: qui etiam reso[sect. 69]luunt deficiente iure Canonico, recurrendum esse ad ius ciuile. etiam in foro Ecclesiastico, vt dixi, nisi sit ius Regium; illud enim præcisè obseruari debet in hoc Regno, tanquam ius commune eiusdem Regni; idque etiam in foro Ecclesiastico, vt cum aliis tradit Ioannes Gutierrez in cons. 12. num. 7. & sic hanc partem, inter Laicos inquam, etiam in terris Ecclesiæ, & de iure canonico procedere leges illas tenuerunt Abbas, & Imola in dicto capite secundo, de rebus Ecclesiæ non alienandis. Felinus in c. quæ in Ecclesiarum, de constitutionibus, num. 38. in 4. limitat. Balbus de præscriptionibus, in secunda particula 5. partis principalis, versiculo, Octauò limita, fol. 427. Berous in cons. 56. num. 17. lib. 3. Anton. Gabriel commun. conclus lib. 5. tit. de acquir. possess. conclus. 2. n. 22. Dueñas d. regula 238. versiculo, Tertiò limita. Ioannes[sect. 70] Vincentius Honded. qui eruditè & ingeniosè, vt assolet, rem hanc declarat in cons. 67. n. 28. lib. 1. & in cons. 38. num. 65. lib. 2. Rota Auenion. in decis. 17. num. 2. Prætis in cons. 114. num. 25. & sequentib. Ex his, & vltra omnes hucusque Scribentes, consi[sect. 71]deraueram sustineri non posse Laurentij de Pinu resolutionem in cons. 90. num. 9. cuius in hac materia nullus hactenùs mentionem facit; is enim ad limitationem dictæ l. benè à Zenone, & similium, constituit, decisionem earum legum non procedere in donatione, vel alienatione facta à Principe Ecclesiastico, sed dumtaxat in ea, quæ fit à Principe sæculari; & reddit rationem, quia sicuti Ecclesia non recipit illa iura contra se, ita nec pro se recipere potest: & inde firmat, quòd in casu sibi proposito inter Simonem, & Guillelmum, concessio Pontificis non præiudicat illis, in quo, vt vides, manifesto er[sect. 72]rore decipitur, & loquitur contra casum expressum dictarum legum: quid enim interest, quòd Ecclesia non teneatur recipere leges illas contra se, ad hoc, vt dispositio earum obtinere debeat, cùm à Principe Ecclesiastico concessio facta fuerit; longe enim diuersum est vnum ab alio, nec sumus in casu, in quo Princeps recusat contra se ipsum leges illas admittere, sed cùm alius tertius contendit easdem leges obseruari debere contra alium, cuius res à Principe alienata fuerit, vel quocunque alio modo concessa, eo magis, quòd non subsistit ratio illa: Ecclesia non recipit iura illa contra se; ergo nec pro se recipere debet: imò ex his, quæ hactenùs diximus, manifestè subuertitur. Deinde, quia inter Laicos, & vbi nullum datur Ecclesiarum, vel Ecclesiasticarum personarum præiudicium, nulla potest constitui differentiæ ratio inter Pontificem maximum, & alios Principes sæculares, vt malè constituit prædictus Author vbi suprà, dict. num. 9. cum dict. l. omnes, & dict. l. benè à Zenone, generaliter proce[sect. 73]dant in omni Principe habente iura imperij, & non recognoscente Superiorem, vt infinitos referens aduertit Dueñ. d. regul. 238. vers. Quintò limita. Socin. d. regul. 424. vers. Primò fallit, Antonius Gabriel Portius, & alij innumeri in initio huius capitis præcitati. Quis igitur cordatè rem hanc inspiciens, contrarium in Romano Pontifice audebit constituere? cuius tanta potestas est, vt alterius etiam maximi cuiusque Principis potestatem superet, vt latissimè, atque elegantissimè probauit Aldobrandinus in cons. 1. per tot. vol. 1. & de his hactenùs. De aliis verò, quæ ad hanc materiam pertinent, videri possunt ij, quos suprà retulimus num. 2. & omissis quamplurimis, notandum erit Ioannis Vincentij Honded. cons. 38.[sect. 74] lib. 2. vbi plenè in proposito scribit, & vltra alios discutit, vtrùm decisio dict. l. benè à Zenone, & similium procedere debeat, si Princeps, vel fiscus cesserit iura ex causa confiscationis, vt ibi videri poterit ex num. 53. vsque ad num. 57. # 6 CAPVT VI. De captatoria voluntate, item de ea, quæ in arbitrium alterius, vel in liberam cuiusque voluntatem confertur: dilucida, & absoluta, breuis tamen, & distincta interpretatio traditur: communes ibidem DD. resolutiones expenduntur, legibus huius Regni nouiter applicantur, & in effectu res ista ad praxim, expeditiùs, quàm anteà erat, declarata relinquitur; deinde ad quæstionem infertur, vtrùm meliorandi aliquem ex filiis, vel nepotibus, facultas in voluntatem alterius à parentibus possit committi? quid, si dictum sit: Melioro vnum ex filiis meis, quem vxor mea, vel alius elegerit; vel Concedo facultatem vxori meæ, vel alteri, meliorandi vnum ex filiis, vel nepotibus meis: siue Vxor mea, vel alius, si voluerit, melioret vnum ex filiis meis; aut Ex 3. & 5. bonorum parte, si velit, in aliquem ex filiis meis Primogenium instituat. Quid denique, si non designata melioratione, neque qualitatiuè, neque quantitatiuè, arbitrio, vel ad arbitrium alicuius, vnum ex filiis suis meliorari testator dixerit; vbi, quæ ab aliis dicta erant hucusque, breuiter recensentur, & nonnullis nouiter, & meliùs quàm hactenùs adnotatis, vera, & distincta resolutio traditur, & l. 31. Tauri, germanus sensus detegitur. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, quâ motus est principaliter, vt materiam huius Capitis scriberet. -  2 Captatoria voluntas, quæ Senatusconsulto improbatur, quæ sit? & num. sequent. -  3 Captatoria voluntas diuersa est ab ea, quæ ex alieno pendet arbitrio, vel quæ in alterius voluntatem confertur, & num. sequent. -  4 Captare quid? & ibidem Connani verba relata. -  5 L. captatorias, 70. ff. de hæredibus instituendis, explicatur. -  6 L. Clemens patronus, §. finali, ff. de hæredibus instituendis, rectè intellecta per Cuiacium. -  7 Captatoria voluntas, vtrùm permittatur fauore piæ causa, & num. seq. -  8 Præfatum dubium minimè decisum, nec etiam aliquo modo tactum, in cap. cùm tibi, de testamentis. -  9 Textum in cap. cùm tibi, de testamentis, non loqui de captatoria voluntate, sed de dispositione, quæ in alterius arbitrium, aut voluntatem confertur. -  10 Doctores deceptos communiter, qui quæstionem superiorem tractantes, terminos præfatos confundunt, & Scribentium decisiones allegant, quæ non loquuntur de captatoria voluntate, sed de dispositione, quæ ab alieno pendet arbitrio, quod diuersum est, ac separatim in quæstionem moueri debuit. -  11 Didaci Couar. sententiam in quæstione proposita suprà, num. 7. temperandam, ac intelligendam, provt optimè, ac verè intellexit Sarmientus, nec posse extra casum ab eo consideratum, captionem, aut dolum interuenire. -  12 Recentiores nonnullos, indistinctè nimis, aut valdè generaliter in quæstione superiori loquutos. -  13 Captatoriam dispositionem, statuto, lege, vel consuetudine posse permitti. -  14 Adhuc tamen, nullo iure permissam. -  15 Nam in primis, iure ciuili, ex Senatusconsulto captatoriæ dispositiones improbantur. -  16 Ius verò Pontificium circa captatoriam voluntatem nihil disposuit, sed de alia, & diuersa dispositione, aut voluntate tractauit. -  17 Ius autem Regium nihil nouum induxit, nec antiquum alterauit, sed ius commune quoad captatorias dispositiones intactum, & illæsum reliquit, sic, vt nec eas reprobauerit expressè, nec aliquo modo permiserit. -  18 Hæredis institutionem, vel legatum fauore piæ causæ ab alieno arbitrio, vel à libera voluntate posse pendere; hunc tamen casum separandum ab eo, de quo agitur suprà, num. 7. provt hoc numero aduertit Author, & suprà num. 10. -  19 De intellectu text. in cap. cùm tibi, de testamentis, remissiuè. -  20 Institutionem illam: Quos Titius voluerit, hæredes instituo, vel aliter quocunque modo in alterius voluntatem collatam, vitiosam esse, & à Veteribus improbatam. -  21 Vltima testatoris dispositio, aut voluntas, quare ex alterius voluntate pendere non possit? -  22 Hyppol. Riminald. latè, & eleganter tractasse materiam huius capitis in consil. 598. per totum. lib. 5. -  23 Institutio incerti de ceriis, vtrùm voluntati alterius committi possit, tam de iure communi, quàm de iure Regio, ex decisione l. 31. Tauri, vbi Scribentium quorundam huius Regni sententia probatur. -  24 Institutio hæredis in arbitrium alterius collata, vtrùm de iure communi valida esse debeat? sic, vt distingui debeat, an in liberam alterius voluntatem conferatur, an in arbitrium, provt in relictis particularibus distinguitur, & num. seq. -  25 Institutio hæredis in arbitrium alterius conferri potest, ex sententia Castrensis, quæ fortiùs quàm hactenus corroboratur, & defenditur infrà numer. 29. vbi vide. -  26 L. illa institutio, 32. ff. de hæredibus instituendis, verus sensus adducitur. -  27 Decij consideratio, in cons. 494. ante finem, concludenti & noua ratione destructa. -  28 Sarmienti dubium contra sententiam Castrensis, iuridica & vera ratione sublatum. -  29 Institutio hæredis in arbitrium alterius conferri non potest, sicut nec in voluntatem eiusdem, ex sententia Cumani; quæ inspecto iure communi non placet Authori, vt suprà probari ex num. 25. sed per leges quasdam Partitæ, probari videtur, sic, vt ipsæ leges ideò forsan factæ sint, vt rem hanc iure communi non decisam deciderent, vel vt dubium & altercationem Doctorum submouerent. -  30 Præfatum dubium cessare hodie, post decisionem l. 31. Tauri, quæ est l. 5. tit. 4. lib. 5. nouæ Compilationis, noua Authoris consideratio in hac materia. -  31 Voluntas cuiusque testatoris, vt alterius dispositioni possit committi, etiam liberè, lege vel statuto effici potest. -  32 Legatum relictum in arbitrium, vel in voluntatem ipsius legatarij validum esse. -  33 Adiecta tamen conditione, si velit, aut si voluerit, conditionale esse, nec ad hæredes transmitti, nisi legatarius declaret se velle, provt hoc numero declaratur. -  34 L. si ita expressum, ff. de condit. & demonstrat. explicatur. -  35 Legatum, vel fideicommissum in meram hæredis voluntatem relictum, non valere; in arbitrium tamen, vel arbitrio hæredis posse relinqui. -  36 Legatum, cùm arbitrio hæredis relinquitur, ex boni viri arbitrio, legatario debetur, si hæres arbitrari nolit, aut sit in mora arbitrandi, siue arbitretur aliter, quàm bonus vir arbitraretur, & vide infrà num. 50. -  37 Legatum, cùm in arbitrio hæredis ponitur, ex lege quadam Partitæ omninò debetur, nisi hæres iustam habeat contradicendi causam, & vide infrà, num. 50. vbi dict. l. Partitæ explicatur. -  38 Legatum in voluntatem hæredis collatum, ex lege quadam Partitæ validum esse, atque ex nutu hæredis omninò pendere, sic, vt in eius voluntate positum sit, rem dare, vel non dare legatario, quod de iure communi secus erat, quia initio legatum nullius momenti fuerat. -  39 Dispositionem legis Partitæ in casu superiori loquentis, ex decisione l. 31. Tauri, confirmatam videri, noua Authoris consideratio in hac materia. -  40 Legatum, vel fideicommissum in liberam & absolutam cuiusque tertij voluntatem conferri non posse; vt: Lego Titio centum, si Sempronius voluerit: in arbitrium tamen conferri posse, quod ad arbitrium boni viri reducitur, & de ratione differentiæ, vide infrà num. 44. in fine. -  41 Legatum posse conferri in voluntatem liberam alterius, quàm hæredis, ex sententia quorundam, quæ hoc num. & seq. improbatur. -  42 Emmanuelis Costæ, & D. Francisci Sarmienti opinio quædam contra Communem confutatur, & Communis defenditur, & num. seq. -  43 L. 1. ff. de legatis 2. verus sensus traditur, & Cumani interpretatio recipitur. -  44 L. senatus, §. legatum, ff. de legatis 1. explicatur, & communis interpretatio probatur. -  45 Legatum in liberam cuiusque tertij voluntatem, ex legibus Partitæ conferri non potest, sicut nec de iure communi conferri poterat. -  46 Legata, ac etiam dispositiones aliæ particulares quæcunque, ex legibus Tauri, in voluntatem alterius validè conferuntur, ex sententia Petri de Peralta, quæ ab Authore probatur & suprà, num. 39. -  47 Legatum certæ quantitatis, aut certæ speciei, relictum alicui, si Titius arbitratus fuerit, non esse purum, sed conditionale, ac per consequens Titio non arbitrante, vel arbitrari nolente, aut in mora arbitrandi existente, legatum corruere, sicut defectu cuiuslibet conditionis, ex sententia communi. -  48 Contrà, ex sententia Cumani, Socini, & aliorum, quæ num. seqq. per Authorem probatur. -  49 Legatum in specie proposita suprà, num. 47. purum esse, & non conditionale, cum Socino, & Cumano contra Communem. -  50 Legatum arbitrio, vel ad arbitrium hæredis, aut commissarij, vel alterius cuiusque relictum, illo non arbitrante, vel arbitrari nolente, non corruere, sed ad arbitrium boni viri recurrendum esse, provt hoc numero latiùs dicitur, vbi res ista meliùs quàm anteà erat, aperitur, ac nonnullæ leges Regiæ nouiter, & verè explicantur. -  51 Substantia dispositionis in alterius voluntatem conferri non potest; qualitas verò, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantùm de iure confertur. -  52 Roderici Suarez, singularia verba in proposito referuntur. -  53 Pater si dicat, quòd meliorat vnum ex filiis, quem vxor, vel commissarius elegerit, dispositio valet, provt hoc num. & seq. declaratur. -  54 Pater si meliorauit vnum ex filiis, non designata melioratione, neque qualitatiuè, neque quantitatiuè, sed eo dumtaxat dicto, quod meliorabat vnum ex filiis, arbitrio, vel ad arbitrium Seij, vel in eo quod Seius fuisset arbitratus, valebit melioratio; tamen priùs debet fieri executio, & declaratio quantitatis, quàm melioratio peti valeat per melioratum. -  55 Meliorandi aliquem ex filiis facultas, si concedatur alicui, & is meliorare, siue nominare aliquem ex filiis ad meliorationem noluerit; omnes filij æqualiter admittentur. -  56 Pater si dicat: Concedo facultatem; vel, do potestatem vxori meæ, vel alicui alteri meliorandi vnum vel duos ex filiis, vel nepotibus, vtrùm melioratio valeat? vbi in primis Telli Ferdinandez sententia refertur, & præcipuum eius fundamentum adducitur. -  57 Deinde alia, & contraria sententia profertur, & circa fundamenta illius nonnulla nouiter, & verè adnotantur. -  58 Author, vt in quæstione superiori suam sententiam interponat, nonnulla præmittit, quæ verissima putat, nec ab aliquo hactenùs sic fuerunt excogitata; & tandem Ioannis Guttierrez resolutionem tuetur, & num. sequent. -  59 L. 31. Tauri, verus, & germanus sensus adducitur, & vide num. præced. -  60 Præfatio legis, causam finalem dispositionis ostendit, & mentem condentis declarat. -  61 Petri de Peralta sententia relata suprà, num. 39. & num. 46. pro resolutione Authoris adducitur, & num. seq. -  62 Melioratio Tertij, & Quinti, est legatum, aut saltem prælegatum, & quota pars bonorum, non hæreditatis. -  63 Meliorare, aut non meliorare si in voluntati vxoris, vel commissarij, ita liberè positum sit, vt nihil disponere, aut exprimere testator voluerit, sed dumtaxat dixerit, quòd si velit vxor, vel commissarius, melioret, aut meliorare post vnum ex filiis testatoris ipsius, aut ex tertia bonorum substantia, si velit, in aliquem ex filiis primogenium instituat, vtrùm dispositio valeat? -  64 Roderici Suarez locus relatus suprà num. 52. explicatur. DE captatoria voluntate, item de ea, quæ in arbi[sect. 1]trium, vel in voluntatem alterius cuiusque confertur, quamuis in mille locis permulti Authores & plena quidem manu scripserint; plurima tamen sunt, quæ indistinctè nimis traduntur, & maiori explicatione indigent: idcircò, quia materia hæc vtilis est, & frequenter contingens, multúmque ab Scribentibus inuoluta, operepretium erit, per casus suos principales discurrere, & quæ ad propositum pertinent, distinctione & resolutione explicare; sic enim eueniet, vt ex dicendis nunc facilè vnusquisque dilucidam huius materiæ interpretationem deducere possit, ac etiam in principali quæstione Telli Ferdinandez sententia discutietur apertiùs. Et ad rem deueniendo, in primis constituo, capta[sect. 2]toriam voluntatem à Senatusconsulto improbatam, vt constat ex iuribus statim citandis, non dici eam, quæ consertur in voluntatem alterius, de qua agitur in l. illa[sect. 3] institutio, 32. ff. de hæredibus instituendis; est enim captatoria voluntas diuersa ab ea, quæ ex alieno pendet arbitrio, & tunc demum sit, cùm quis sub conditione alterius relicti sibi vicissim faciendi, alteri relinquit, veluti si testator dixerit: Si me hæredem reliqueris, te hæredem instituo; vel, Tibi lego, si mihi legaueris: vel si ad tertij personam referantur verba, vt, si Titius me hæredem instituerit, Sempronius mihi hæres esto: nam ex Senatusconsulto, dispositiones huiusmodi pro non scriptis habentur, quia captionem manifestam continent, & per eas alienam substantiam, & hæreditatem captare, & venari quis intendit: ac denique capeandæ mortis alterius votum præbetur, l. 1. ff. de his, quæ pro non scriptis habentur, leg. illæ autem, l. Clemens, §. finali, ff. de hæredibus instituendis, & cum Castellioneo eleganter docuit Cumanus in leg. captatorias, ff. de hæredibus instituendis, & in leg. 1. colum. penult. ff. de legatis 2. & tentauit Decius in l. captatorias, 2. col. C. de testamento militis. Sequuntur Socinus, & Ludouicus Lusitanus, qui retulit eum in l. vtrùm, §. cùm quidam, col. 4. ff. de rebus dubiis. Antonius Augustinus emendat. lib. 4. cap. 15. Corrasius Miscellan. iuris lib. 5. cap. 13. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 5. fol. 785. vbi dicit, quòd vulgus Doctorum, captatorias institutiones vocat, quæ conferuntur in alterius voluntatem, non aliâ vllâ, quàm bonarum literarum ignorantiâ, quâ omnes miserè laborarunt. Deinde captare nihil aliud esse,[sect. 4] quàm artificio quodam, & dolo ipsas quasi allicere, & ad vtilitatem nostram contorquere, cauillísque, & malitiosa interpretatione efficere, vt pro nobis facere videantur. Eandem sententiam tenuerunt Antonius Costanus lib. 1. quæstionum. cap. 7. Couarruuias in cap. cùm tibi, de testamentis, num. 2. Costa selectarum interpret. lib. 1. cap. 21. num. 7. Samientus lib. 2. selectarum, cap. 4. num. 1. & cap. 6. in princ. & num. 35. in fine, & nullo ex his relato, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 33. num. 60. vbi num. 61. & seqq tribus modis limitat. Hyppolit. Riminaldus in cons. 598. lib. 5. qui licèt eo loco, terminos hos captatoriæ dispositionis, & eius, quæ in arbitrium, aut voluntatem alterius confertur, confundat: tamen ibidem, num. 20. rectè aduertit captatoriam dispositionem propriè dici, provt superiùs diximus. Surdus etiam decis. 98. num. 6. Et ita tenendum est, vt etiam aliquando in vna ex 260. Assertionibus, publicè defendimus, quidquid infiniti Authores terminos prædictos inuoluant, & captatoriam voluntatem vocent eam, quæ in alterius voluntatem, aut arbitrium confertur, quomodo confundunt, & malè intelligunt Glossa in dict. l. captatorias, C. de testamento militis, vbi Paulus num. 4. Bartolus, & communiter omnes in l. 1. ff. de legatis 2. vbi Petrus de Peralta num. 49. sic defendit, & Neotericorum obiectionibus contendit satisfacere, & ibidem D. Anton, de Padilla num. 50. Rodericus Suarez in tractatu, de captatoria voluntate, Gregorius Lopez in l. 11. in Glossa magna, tit. 3. partita 6. Caualcanus in cons. 107. num. 1. & in cons. 108. num. 3. Decius in cons. 494. num. 3. & seqq. Parisius in cons. 38. ex num. 45. lib. 3. Afflictis decis. 371. num. 5. Antonius Gomezius in l. 31. Tauri, num. 1. & seqq. & idem Velasquez de Auendaño glos. vnica, num. 2. Menchaca de successionum. creatione, lib. 1. §. 1. num. 19. & lib. 2. §. 17. num. 79. 80. & seqq. & de successionum progressu, lib. 2. §. 13. num. 16. 18. 20. & 24. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 3. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 48. n. 8. Matienzus in l. 5. tit. 4. glos. 1. per totam, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & ibidem Azeuedius num. 15. Simon de Prætis de interpretatione vltimar. volunt. lib. 1. solut. 5. ex num. 4. fol. 26. Baconius declarationum. iuris lib. 4. declarat. 63. num. 4. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 17. num. 2. & in eodem errore fuerunt etiam Decianus in cons. 68. per totum, vol. 4. maximè num. 34. vbi dixit, sed malè quidem, captatoriam voluntatem esse, quando tota substantia testamenti collata est in meram voluntatem tertij, & in cons. 2. num. 11. vol. 5. & in consil. 88. num. 7. & num. 11. vol. 5. Petrus Surdus in consil. 264. num. 5. & 6. & num. 22. & 23. lib. 2. Nec pro prædictis Authoribus facit textus in l. ca[sect. 5]ptatorias, 70. ff. de hæredibus instituendis, dum inquit, captatorias institutiones dici eas, quarum conditio conditio confertur in secretum alienæ voluntatis verè enim satisfacit Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 5. fol. 785. & eo non relato, Couar. in dict. cap. cùm tibi, de testamentis, num. 2. dum dicunt, secretum alienæ voluntatis ideò vocari testamentum viuentis, quòd non solebant aperiri tabulæ nisi post mortem: sic ex sunt captatoriæ scripturæ, quæ in futurum conferuntur, non quæ in præteritum, vt acceptum beneficium rependant, l. illæ institutiones, 71. ff. de hæredibus instituendis, per quem textum sic adnotarunt omnes communiter, vt constat ex multis relatis suprà. Alexander in cons. 81. col. 2. lib. 6. Decius in dict. l. captatorias, & in cons. 362. Socinus iunior in cons. 75. lib. 3. Cuiacius obseruationum. lib. 16. cap. 11. qui rectè intelligit text.[sect. 6] in l. Clemens patronus, §. finali, ff. de hæredibus instituendis, dum dicit, institutionem, de qua ibi, captatoriam non fuisse, proptereà quòd testator retulit se ad institutionem præteritam, quamuis ad futuram testamenti recitationem respexerit. Nunc ex prædictis infertur ad nonnulla, & in primis[sect. 7] captatoriam voluntatem, nec fauore piæ causæ permitti; nam cùm in ea captio ac dolus quidam insit, reprobáque alienæ hæreditatis ambitio, vt facta hæredis institutione, aut legato relicto, qui captat, propriam voluntatem mutet, nec pietatis intuitu permitti poterit, argumento textus in cap. super eo, de vsuris: quod contra Communem rectè defendit Couar. in dict. cap. cùm tibi, de testamentis, num. 13. & tenuit etiam Decianus in cons. 68. num. 34. volum. 4. & in cons. 86. num. 6. & num. 26. vol. 5. quorum opinionem seruarem ego, ac verissimam crederem, obseruatis nonnullis, quæ præmittere necessarium erit, nec ab aliquo Recentiorum sic animaduertuntur, aut præmittuntur. Et ante alia, primò, præfatum dubium minimè de[sect. 8]cisum, nec etiam aliquo modo tactum à Pontifice in d. cap. cùm tibi, de testamentis; quicquid contrà putent[sect. 9] nonnulli, sed malè quidem, vtpote cùm ille textus non loquatur de captatoria voluntate, sed de dispositione, quæ in alterius arbitrium, aut voluntatem confertur: quæ diuersa est, vt superiùs dixi. Secundò, deceptos communiter Doctores, qui quæ[sect. 10]stionem superiorem mouentes, vtrùm scilicet captatoria voluntas permittatur fauore piæ causæ, terminos præfatos confundunt, & Scribentium decisiones allegant quæ non loquuntur de captatoria voluntate, sed de dispositione, quæ ab alieno pendet arbitrio; quod diuersum est; ac separatim in quæstionem moueri debuit: aliud enim est quærere, an fauore piæ causæ vltima voluntas ab alieno possit arbitrio pendere; an, vt dixi, captatoria dispositio permittatur? quod ex se patet apertè, nec sic distinctè consideratur ab aliis. Tertiò, præfatam resolutionem Didaci Couar. (quæ[sect. 11] & Deciani, & aliorum est) temperandam, ac intelligendam, prove optimè, ac verè intellexit Sarmientus selectarum interpretationum. lib. 1. c. 4. num. 8. nec posse extra casum ab eo consideratum, captionem, aut dolum interuenire, provt ipse explicat. Quartò, Recentiores nonnullos in hac materia scri[sect. 12]bentes in distinctè nimis, aut valdè generaliter in quæstione superiori loquutos, dum existimarant, captatoriam voluntatem fauore piæ causæ, nullo modo redargui posse; nam imò redargueretur, si daretur casus, quem considerauit Sarmientas: quod non animaduertunt, & sic indistinctè malè tenuerunt Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, condidit, el primero, num. 8. vers. Tertiò fallit. Padilla in l. 1. num. 50. ff. de legatis 2. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 33. num. 66. alios multos sciens consultóque prætermitto. Quintò, captatoriam dispositionem statuto, lege, vel[sect. 13] consuetudine posse permitti: quod contra Couar. & alios concludenti ratione probat Sarmient. selectarum lib. 2. dict. cap. 4. num. 9. Menchaca, qui eiusdem Couar. fundamentis optimè satisfacit de successionum creat. lib. 2. §. 17. num. 85. fol. 45. & de successionum progressu, lib. 2. §. 16. num. 16. vbi singularem rationem in proposito adducit Padilla in l. 1. num. 52. ff. de legatis 2. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. institutio, quæst. 18. num. 9. adhuc tamen nullo iure permissam; nam in[sect. 14] primis iure ciuili, ex Senatusconsulto, captatoria: dis[sect. 15]positiones improbantur: quod certissimum est ex iuribus citatis suprà, atque vt indubitatum tradiderant omnes Scribentes communiter, Afflictis decis. 371. num. 5. Rodericus Suarez de captatoria voluntate, num. 6. Parisius in cons. 38. num. 66. & in cons. 89. num. 45. lib. 3. Alciatus in cons. 551. num. 2. Surdus in cons. 264. ex num. 22. lib. 2. latiùs decisi. 98. per totam, & decis. 68. num. 5. & 6. & decis. 53. num. 6. & num. 8. cum seqq. & num. 16. & 28. Decianus in cons. 68. vol. 4. Hyppolit. Riminald. in consil. 598. lib. 5. Anton. Gomez in. 31. Tauri, num. 1. Pe[sect. 16]ralta in rubrica, ff.de hæredibus instituendis, num. 73. & 76. ius verò Pontificium circa captatoriam voluntatem nihil disposuit, sed de alia, & diuersa dispositione, aut voluntate tractauit in dict. cap. cum tibi, de testam. vt constanter, ac verissimè quidem asseuerarunt ibidem Couar. num. 13. in princ. Sarmient. selectarum, lib. 2. dict. cap. 4. num. 8. & cap. 6. num. 35. in fine. Ius etiam Regium[sect. 17] nihil nouum induxit, nec antiquum alterauit, sed ius commune quoad captatorias dispositiones intactum, & illæsum reliquit; sic, vt nec eas reprobauerit expressè, nec aliquo modo permiserit: quod ex infinitis à me originaliter prælectis, solus Matienzus sic animaduertit in l. 5. tit. 4. glos. 2. num. 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ; idque verissimum est ex verbis eiusdem legis, quæ de alia & diuersa voluntate loquitur, hoc est de ea, quæ in arbitrium, aut voluntatem, siue in electionem commissarij confertur, vt ex verbis ipsius constat apertè: remanent ergo in suo vigore, quæ de iure communi circa voluntatem huiusmodi sunt statuta, quæ tamen, vt dixi, lege, statuto, vel consuetudine possent alterari, quicquid contrà defendat Surdus dict. decis. 53. ex num. 8. cui satisfieri potest ex dictis per Sarmientum, & Menchacam locis relatis suprà, num. 13. & vide d. Authorem ibidem, per totam decisionem, vbi eraditè agit, an captatoria dispositio conualescat per approbationem hæredis, & an pacto validari possit? & in aliis duabus decisionibus relatis suprà num. 15. nonnulla tradit in hac materia vtilia. Sextò & vltimò, hæredis institutionem, vel legatum[sect. 18] fauore piæ causæ, ab alieno arbitrio, vel à libera alterius cuiusque voluntate posse pendere, & consequenter hunc casum separandum ab eo, de quo suprà, an scilicet fauore piæ causæ, captatoria voluntas possit permitti: quos Doctores confundunt, nec certam, aut distinctam resolutionem tradunt. Sic tamen tenendum est, vt etiam tenuerunt expressim Corneus, Alexand. & Iason in l. captatorias, C. de testamento militis, & ibidem Decius col penult. & cum multis Menchaca de successionum creat. lib. 2. §. 17. num. 80. fol. 44. Grassus receptarum sententiarum, §. institutio, quæst. 18. n. 7. quid intel[sect. 19]ligit iuxta communem interpretationem textus in dict. cap. cùm tibi, de testamentis, de qua est latiùs videndus Conar. ibidem. num. 10. 11. & 12. Sarmientus selectarum, lib. 2. cap. 6. ex num. 35. vsque in finem capitis. D. Spino in speculo, glos. 5. num. 10. & num. 25. nouissimè Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 5. cap. 57. & hactenùs de primo casu, & de captatoria dispositione. Nunc verò, & secundo loco constituęndum est, in[sect. 20]stitutionem illam; Quos Titius voluerit, hæredes instituo, vel aliter quocunque modo in alterius voluntatem collatam, captatoriam non esse, vt supra dixi; vitiosam tamen reputari, & à iure improbatam: quoniam satis constanter veteres decreuerunt, testamentorem iura ipsa per se firma esse oportere, non ex alieno arbitrio pendere, l illa institutio, 32. ff. de hæredibus instituendis, l. 11. tit. 3. partita 6. leg. 29. tit. 9. eadem partita, vbi communiter omnes Scribentes sic adnotarunt, Decius in cons. 494. num. 6. Socinus in l. vtrùm, §. cùm quidam, in princ. vbi Ludouicus Lusitanus col. 3. ff. de rebus dubiis Parisius in cons. 38. num. 45. vol. 3. Ruinus in cons. 21. n. 6. lib. 2. Menchaca de successionum creat. lib. 2. §. 17. num. 79. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. institutio, quæst. 18. num. 1. & num. 3. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommssis, art. 33. num. 52. fol. 301. & alij plures, quos in vnum congessi suprà, num. 4. Videamus nunc de ratione prædictorum; quare, in[sect. 21]quam, vltima testatoris dispositio, aut voluntas ex alterius voluntate pendre non possit? Et plures rationes assignar solent in proposito, vt constat ex his, quæ scripserunt Antonius Gomez, in l. 31. Tauri, num. 1. Menchaca dict. §. 17. num. 79. Guillelm. Benedictus, qui subtilem, & non inelegantem rationem adducit in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, condidit, el primero, num. 1. Simon de Prætis de interpretatione vltmarum voluntatum, lib. 1. solut. 5. num. 4. fol. 26. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 3. fol. 783. Sarmientus selectarum, lib. 2. cap. 6. num. 2. & 3. Petrus de Peralta in l. 1. ff. de legat. 2. num. 54. vers redeundo ad præmissa. Doctor Spino in speculo testamentorum; glos. 5. principali, num. 2. 3. 4. & seqq. Hyppolit. Riminald. in[sect. 22] cons. 598. num. 3. num. 8. & num. 11. lib. 5. quo loco, & per totum consilium latè, & eleganter tractat materiam huius Capitis, & plures rationes congerit ad textum in dict. l. illa institutio; illa tamen verior est, ac communior, quòd cum testamentum sit nostræ voluntatis iusta sententia l. 1. ff. de testamentis, veteres decreuerunt ex alieno arbitrio pendet non posse: quoniam testamentum, quod ex alieno pendet arbitrio, propriè test amentum dici non posset, cùm non testatoris, sed alterius voluntatem contineat, vt Connanus, Grassus, & alij locis relati supra animaduertunt, & Duarenus ad titulum ff. de hæredibus instituendis, cap. 3. vers. 6. Extenditur autem, & limitatur superior resolutio nonnullis modis provt extendunt, & limitant Grassus dicta. §. institutio, quæst. 18. num. 3. & seqq. Peregrinus de fideicommissis, dict. art. 33. ex num. 52. vsque ad num. 60. quibus aliquid adjicere necesse non est. Dumtaxat præ[sect. 23]termitti non potest, de iure communi probasse nonnullos, licèt alij dissentiant, valere institutionem, cùm persona hæredis non nominatur expressim, sed electio certarum personarum committitur alteri; vt, Instituo vnum ex fratribus, aut consanguineis, quem Titius elegerit, quia tunc non substantia institutionis confertur in alterius arbitrium, sed personæ electio: quod cum Parisio, & aliis sic resoluit, & esse communem sententiam profitetur Grassus receptarum sententiarum, dict. §. institutio, quæst. 18. num. 6. Hodie post decisionem l. 31. Tauri, quæ est l. 5. tit. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, id procedere non potest, vtpote cùm testator certam omninò personam nominare debeat, quam præcisè tenetur commissarius hæredem instituere; nec sufficit incertum de de certis nominare, ex quibus vnum eligat commissarius ipse, ve rectè; & latiùs fundant Emmanuel Costa in cap. si pater, de testam. in 6. in 1. part, verbo, pauperes, n. 6. Matienzus in dict. l. 5. tit. 4. glos. 2. n. 2. & 3. & ibidem Azeuedius num. 13. lib. 5. nouæ recopilationis, Velasquez de Auendaño in l. 31. Tauri, glossa vnica, n. 30. Deinde prætermitti non potest aliud, ad quod in ter[sect. 24]minis nullus hactenus Scribentium animaduertit, videlicet ex dict. l. 31. Tauri, aliud dubium sublatum, quod de iure communi controuersum erat, nec satis apertè decisum; vtrùm, quemadmodum institutio hæredis non potest de iure communi in alterius voluntatem relinqui, sic nec in arbitrium alterius per verba arbitrij conferri possit? An verò contrà dicendum sit, provt in legatis, & relictis particularibus distinguemus infrà? Et Castrensis in l. captatorias, num. 2. C. de testamento mi[sect. 25]litis, idem putauit in institutionibus, quod in legatis: & consequenter institutionem hæredis in arbitrium alterius validè conferri posse; & probarunt Alexander in consilio 175. lib. 6. Caualcanus in cons. 107. num. 1. Padilla in l. 1. ff. de legatis secundò, num. 2. tenuit etiam Accursius in l. is qui hæres. in verbo, arbitrium, ff. de acquirenda hæreditate, & cum eo sentiunt communiter Scribentes ibi, vt ante alios eruditè aduertit Petrus de Peralta referendus infrà, & pro hac parte, (quam ego olim in vna ex 260. Assertionibus securè tuebar, sed non ita maturè rem inspiciebam, nec ad l. 31. Tauri inferebam) non mediocriter vrget, verè negari non posse, quin nulla lege expressum reperiatur, quòd institutio hæredis in arbitrium alterius relinqui non possit, quamuis expressum fuerit, quòd in voluntatem alterius non[sect. 26] conferatur, nam in dicta l. illa institutio, collatam fuisse institutionem in liberam voluntatem, apertè demonstrant illa verba: Quos Titius voluerit. Verba autem, quæ sequuntur: Non ex alieno arbitrio pendere, coacta ratione, de libera voluntate intelligi debent, aut de libero arbitrio ad arbitrium boni viri non regulato; dixit enim Iureconsultus: illa institutio, Quos Titius voluerit, ideò vitiosa est, quoniam alieno permissa est arbitrio. Tunc autem certum est, verbum arbitrio, pro arbitrio libero sumendum, cùm in arbitrio libero quęstio proposita fuisset subdit postmodùm rationem: Quoniam satis constanter veteres decreuerunt testamentorum iura, &c. Vbi etiam verbum arbitrium pariformiter sumendum est, vt ad interrogata respondisse, atque rationem eorum reddidifse Iureconsultum ipsum dicamus, iuxta textum in l. 10. §. qui interrogatus, ff. de interrogatoriis actionibus, l. 134. §. idem respondit plerumque ff. de verborum obligat, aliàs ratio illa diuersa esset à quæstione, quæ in principio proposita fuit, quod credendum non est; & sic cessat præcipuum fundamentum contrariæ partis.[sect. 27] Nec placet consideratio Decij in cons. 494. Quod suprà maturè, ante finem, quem sequutus est Peralta in l. 1. ff. de legatis secundò, num. 53. in versiculo, Sed meminit Decius, dum dicit verba illa, Non ex alieno arbitrio pendere, ideò adiecta vt arbitrium excluderent, nec dicere textum aliquid de voluntate, eo quòd illud erat expeditum; tollitur enim consideratio hæc concludenti ratione; nam si id adeò expeditum esset, nec etiam necesse fuisset, vt diceret Iureconsultus in principio: Illa institutio, Quos Titius voluerit, &c. Cùm ergo vellet Iureconsultus dubium diffinire, quod circa institutionem in liberam alterius voluntatem collatam versabatur, meritò in initio legis expressit, ac postmodùm Dicti rationem adduxit. Prætereà, & pro sententia Castrensis vrget, certum esse, institutionem sub conditione fieri posse, Si Titius in capitolium ascenderit, l. si quis Sempronium, cum multis aliis, ff. de hæredibus instituendis: quo casu liberum est Titio in capitolium nolle ascendere, & facere, vt dispositio corruat: ergo multò magis sub conditione fieri potest, si Titius arbitratus fuerit: quo casu non ita liberè relictum est in potestate Titij, vt efficere possit, quòd dispositio corruat, per textum in l. Thais, §. sorore, ff. de[sect. 28] fideicommissariis libertatibus, per quem tollitur dubitatio Sarmienti, selectarum libro primo capit. 6. num. 4. ad finem; is enim in proposita quæstione ideò dubitauit de sententia Castrensis, quod durum sibi videatur, vt ex alicuius arbitrio, totius testamenti vires, & institutio, quæ caput est testamenti, debeant pendere; nam sicut dixi, ex dubio fortunæ euentu potest pendere, apposita conditione casuali quacunque; cur etiam ex arbitrio boni viri pendere non poterit? provt pendet in casu prædicto, l. si sic, ff. de legatis primò, cùm illud ab initio certum sit, vt statim dicemus, & ita tenendum existi[sect. 29]mo, quamuis contrariam sententiam post Baldum defendat Cumanus in dict. l. illa institutio, ff. de hæredibus instituendis, Decius in dict. l. captatorias, num. 7. & in cons. 494. sub num. 5. Parisius in cons. 38. num. 69. lib. 3. Sarmientus dict. cap. 6. num. 4. per totum, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo 33. num. 70. fol. 304. latissimè Peralta in d.l. 1. ff. de legatis secundò, num. 53. in versicul. & non tantum vt est prædictum, vsque ad num. 55. vbi dicit, hanc opinionem probabiliorem esse, & pro ea inducit l. 11. tit. 3. partita 6. in vers. aquel sea mi heredero, & in versiculo, ò estableciere, & in versiculo, esto es porque el establecimiento, & l. 29. titul. 9. partita 6. Ego verò, vt dixi, Castrensis sententiam, inspecto iure communi, probarem libentiùs, sed ex dictis legibus Partitæ, facilè etiam mihi suaderem, contrariam opinionem magis probari, sic, vt ipsæ leges ideò forsan factæ sint, vt rem hanc iure communi non decisam deci[sect. 30]derent, vel vt dubium, & altercationem Doctorum sub mouerent: quod tamen hodie cessauit omninò post decisionem l. 31. Tauri, quæ est l. tit. 4. lib. 5. nouæ Compilationis; ex illis enim certa forma descripta est, ac nec in arbitrium quidem, nec etiam in liberam voluntatem vltima dispositio conferri potest, nisi personâ hæredis nominatim expressa, vt ibi dicitur.[sect. 31] Denique ex eisdem legibus tollitur aliud dubium, & confirmatur apertà sententia dicentium, lege, vel statuto effici posse, vt extranea cuiusque testatoris voluntas, alterius dispositioni committi possit etiam liberè; quod cum Angelo, Socino, Alexandro, & Ripa, rectè probauit Couarru. in cap. cùm tibi, de testamentis, n. 13. versicul in quo sequor, tenent etiam Antonius Gomez. in l. 31. Tauri, num. 5. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. institutio, quæst. 18. num. 9. Menchaca, qui contrariæ partis fundamentis optimè satisfacit, de successionum. creatione, lib. 1. §. 1. num. 19. lib. 2. §. 13. n. 20. & 24. Matienzus in l. 5. tit. 4. glossæ prima, num. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Ludouicus de Lana in consilio de formula testamenti nuncupatiui, quod est iunctum responso Ludouic. Zunt. pro vxore, num. 106. Et hactenus de institutionibus, aut relictis vniuersalibus, quę in liberam alterius voluntatem conferuntur, vel in arbitrium. Nunc verò & tertiò loco agendum est de legatis, aut relictis particularibus, quæ voluntati, aut arbitrio alterius committuntur. Et pro absoluta, atque distincta explicatione constituere necessarium erit, quòd legata huiusmodi, aut in voluntatem legatarij relinquuntur, aut in voluntatem grauati, aut alicuius tertij: & quidem primo casu nonnullos casus distinguit Bartol. in l. 1. n. 2. ff. de legatis secundo, In effectu tamen concludit, legatum[sect. 32] relictum in arbitrium, vel in voluntatem ipsius legatarij, validum esse. Ratio euidens est, nam cùm etiam absque tali conditione sit in eius facultate libera, an illud velit acceptare, vel nolit, nec inuito acquiratur, meritò sic disponi potest, vt in voluntatem eius, cui relinquitur, dispositio conferatur, l. si ita legatum, §. illi si volet, ff. de legat. 1. l. si ita expressum, ff. de conditionibus & demonstrationibus, & Bartolum sequuntur communiter omnes, vt constat ex Peralta in dict. l. 1. num. 49. ad finem. Antonio Gomezio in dict. l. 31. Tauri, num. 3. versiculo, in voluntatem verò. Sarmiento selectarum, lib. 2. cap. 6. num. 3. in fine. Couarruu. in dict. cap. cùm tibi, de testamentis, num. 6. Peregrino de fideicommissis, art. 35. n. 67. per totum, vbi declarat distinctionem Bartoli vbi suprà, hoc est, in dict. l. 1. ff. de legatis 52. d. num. 2. Cùm tamen legatum confertur in voluntatem legatarij, adiecta conditione, si velit, aut si voluerit, conditionale est,[sect. 33] neque ad hæredes transmittitur, nisi legatarius declaret se velle, quamuis aliàs conditio illa tacitè insit in quolibet legato, nec transmissionem impediat: quod expressim probatur in d.l. si ita expressum, ff. de condit.[sect. 34] & demonstrat. & notauit Bartolus in d.l. 1. num. 2. ibi: Aut dixit, si voluerit; & valet, si declaret se velle. Idem Bartolus in l. 3. num. 3. ff. de legatis 1. vbi reddit rationem, quam improbarunt ibi Ripa num. 33. & Marianus Socinus num. 42. nec concludit Glossa in dict. si ita expressum, verb. pertinere, nec etiam Gomezius in d.l. 31. Tauri, num. 3. idcircò vera ratio desumi debet ex verbis eiusdem legis, vbi Caius Iureconsultus dixit, legatum relictum Titio, si voluerit, non aliter ad hæredem legatarij pertinere, quàm si ipse legatarius voluerit ad se pertinere & reddit rationem: Quia conditio personæ iniuncta videtur. Quasi diceret, expressa conditione si voluerit, conditionem personæ iniunctam videri: & ideò facultatem agnoscendi legatum, & declarandi an velit, personam legatarij non egredi, neque ad hæredes legatarij transire, argumento textus in l. in compromissis, ff. de receptis arbitris; secus tamen esse, quando conditio illa non exprimitur, sed tacitè tantùm inest: tunc enim non restringitur ad personam legatarij, sed in hæredem etiam transmittitur facultas acceptandi legatum, si legatarius non agnouerit, iuxta textum in l. si post, ff. quando dies legati cedat, quia personæ legatarij iniuncta non erat. Secundo verò casu principali nonnullis modis distinguit Bartolus in d.l. 1. ff. de legatis 2. num. 3. per totum, ex quo certa deducitur resolutio, legatum, vel fideicom[sect. 35]missium in meram hæredis voluntatem relinqui non posse, nec relictum valere; esset enim illusoria ist hæc dispositio, quia saltem iuris præsumptione probabili, conditio vsquam non exstitura, cùm ipse hæres nunquam vellet legata soluere, l. senatus, §. legatum, ff. de legatis 1. l. fideicommissa, §. quanquam, ff. de legatis 3. in arbitrium tamen, vel arbitrio hæredis legatum relictum validum est: vt putà, si dictum fuerit: Si hæres existimauerit, si putauerit, si arbitratus fuerit; vel, si hæredi videbitur, vt in d.l. fideicommissa, §. quanquam, l. si sic, in princ. ff. de legatis 1. Per quæ iura sic obseruant communiter omnes, vt testantur Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 17. num. 79. Antonius Gomez in l. 31. Tauri, num. 3. Petrus de Peralta in d.l. 1. ff. de legatis 2. num. 49. vers. Primus est, vbi Padilla num. 3. Couarru. in dict. cap. cum tibi, de testamentis, num. 6. Sarmientus selectarum, lib. 2. cap. 6. n. 5. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 3. Emmanuel Costa selectarum lib. 1. cap. 21. num. 7. & his non relatis, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 33. num. 65. per totum, fol. 302. & nouissimè Andreas Fachineus controuers. iuris lib. 5. cap. 58. & tunc siue hæres[sect. 36] sit in mora arbitrandi, aut arbitrari nolit, siue aliter arbitretur, quàm bonus vir arbitraretur, legatum, ex boni viri arbitrio legatario debetur, vt docuit idem Bartolus in dict. l. 1. ff. de legatis 2. num. 3. in vers. aut expressa re, vel quantitate, ibi: Ideò est necesse, &c. Quem sequuntur communiter omnes, ex Alexandro ibidem n. 10. Socino in l. si quis arbitratu, num. 22. ff. de verbor. obligat. Costa selectar. lib. 1. cap. 21. n. 4. Antonius Gomez in dict. l. 31. Tauri, n. 3. in princ. ibi: Imò eo etiam non arbitrante. Et nullo ex prædictis relato, Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, dict. art. 33. num. 69. in finalibus verbis, ibi: Licèt secus in hærede, & confirmat apertè singularis lex partit. 29. tit. 9. partit. 6. quæ, cùm ponitur in hę[sect. 37]redis, quasi boni viri arbitrio legatum, expressè vult legatum omninò deberi, nisi hæres iustam causam habeat contradicendi: corrigit verò ius commune in alio;[sect. 38] nam quando legatum confertur in voluntatem hæredis, non valere legatum de iure communi certum est, vt probaui suprà: & tamen per illam legem valet, quando in voluntatem hæredis confertur; sed quando in voluntatem tertij, ius commune intactum remanet: valet ergo ex illa lege legatum sub conditione relictum, si hæres voluerit, atque ex nutu hæredis omninò pendet; sic vt in eius potestate positum sit rem dare, vel non dare legatario: quod secus erat de iure communi, quia in initio legatum nullius momenti fuerat, vt eleganter, atque eruditè aduertit Emmanuel Costa selectarum lib. 1. cap. 22. num. 8. fol. mihi, 246. Peralta etiam in l. 1. ff. de[sect. 39] legatis 2. num. 77. His addo, dispositionem dict. l. partit. confirmatam videri hodie ex l. 31. Tauri, quæ est l. 5. tit. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ; per quas leges non obscurè videtur disponentibus permitti, in aliorum voluntatem legata, & dispositiones particulares relinquere, vt ex illis obseruat & ipse Peralta in d.l. 1. num. 53. vers. quia prædicta lex fori videtur hodie, & num. 51. in princ. & num. 78. & præsentit Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 13. num. 20. & 24. vnde & in hæredis voluntatem legatum relictum validum esse debet ex dictis legibus: quod verum puto, nec ab alio hactenus sic est animaduersum. Tertio tandem, & vltimo casu vera resolutio sit, le[sect. 40]gatum, & fideicommissum in liberam, & absolutam cuiusque tertij voluntatem conferri non posse; vt, Lego Titio centum, si Sempronius voluerit; in arbitrium tamen Conferri posse, quod tunc ad arbitrium boni viri reducitur, l. 1. ff. de legatis 2. vbi glossa ordinaria, Bartolus num. 4. & communiter omnes secundùm Peraltam, num. 49. vers. Secundus casus, Padillam, num. 48. &. 49. textus optimus in l. si sic, ff. de legatis 1. vbi in hunc modum scribitur: Si sic legatum relictum sit, si æstimauerit hæres, si comprobauerit, si iustum putauerit; & legatum, & fideicommissium debebitur, quoniam quasi viro bono potiùs ei commissum est, non in meram voluntatem hæredis collatum. l, fideicommissa, §. quanquam, ff. de legatis 3. & vbique Glossa ordinaria, ac cum ea Communis, vt testantur Iason in l. captatorias, num. 10. C. de testamento militis, Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, condit, el primero, num. 3. Menchaca de successionum creatione lib. 2. §. 17. num. 79. Antonius Gomez in l. 31. Tauri, n. 3. Afflictus decis. 371. num. 5. & 6. Sarmientus selectarum lib. 1. cap. 6. num. 4. Couarruu. in cap. cùm tibi, de testamentis, n. 6. &. 7. Peregrinus de fideicommisiss, art. 33. num. 68. & 69. fol. 303. Decianus in cons. 68. num. 15. & 18. & 30. vol. 4. & in cons. 88. n. 3. vol. 5. late Hyppolit. Riminald, in consil. 598. maximè num. 32. lib. 5. Et ita tenendum est, quicquid Ludouicus Lusitanus, &; alij contra existimauerint, credentes, le[sect. 41]gatum posse conferri in voluntatem liberam alterius, quàm hæredis, tametsi institutio hæredis non possit in alterius voluntatem ita liberam conferri; quos referunt, & latiùs disputant Costa selectarum lib. 1. cap. 21. n. 7. vers. tertia est species, & num. 28. & vers. & seqq. Sarmientus selectarum lib. 2. cap. 6. num. 28. vers. sed contra istam opinionem, qui duo nec communi sententiæ accedunt,[sect. 42] nec etiam superiorem opinionem probant omninò; in ea potiùs sententia sunt, vt existiment, Modestinum Iureconsultum in l. nonnunquam, ff. de conditionibus, & demonstrationibus, & Vlpianum in l. 1. ff. de legatis 2. contrarios existere in hoc, an legatum in aliena voluntate poni possit; nec posse eorum opiniones in concordiam reduci, eo quòd sint omninò contrariæ; dissentiunt tamen in alio, quòd Emmanuel Costa Vlpiani sententiam probauit: Sarmientus verò opinioni Modestini magis adhæret. Ego verò, vt dixi, libentiùs affirmo, à communi sententia recedendum non esse, quæ faciliùs defendi potest, quàm hæc, quæ Ludouico nouiter placuit, vt cum iudicio firmauit Couar. in dict. capit. cùm tibi, de testamentis, num. 8. & quàm altera superiorum Authorum, quæ nec vera est, nec probari potest ex verbis Vlpiani in dict. l. 1. ff. de legatis 2. reiectis enim eorun[sect. 43]dem Authorum, hoc est, Costæ, & Sarmienti interpretationibus, & aliis nonnullis, quas adducunt communiter Scribentes ibidem, & Peralta num. 48. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 3. Cuiacius lib. 2. obseruationum. cap. 2. Robertus sententiarum, lib. 2. cap. 11. securè, & constanter crediderim, Vlpiani mentem in ea lege eiusmodi fuisse, vt conditiones has, si Titius voluerit, aut si Titius in capitolium ascenderit, dumtaxat æquiparare voluerit quoad significandi modum: quasi diceret, legatum regulariter in alterius voluntatem conferri non posse, quandoque tamen accidere, vt conferatur, vt cùm alicui legatur sub condictione, si Titius in capitolium ascenderit: quo casu, quamuis non expressim in voluntate Titij positum est, an ascendere velit, nec-ne, & consequenter an debeatur, vel non debeatur legatum, sicut in alio casu, cùm expressè cauetur, si Titius voluerit; & sic quoad voluntatem testatoris nihil interest, si Titius in capitolium ascenderit, mihi legetur, an si voluerit; quoniam vtroque casu voluntatem, aut factum Titij exspectari voluit testator; interest tamen quoad validitatem, & effectam legati, cuius repectu æquiparatio non fit per Vlpianum; constat enim, diuersissimas esse conditiones, vt dicit textus in dict. l. nonnunquam, ff. de condit. & demonstrat. atque elegantissimè explicauit Cumanus in dict. l. 1. ff. de legatis 2. & in l. is qui hæres, ff. de acquirenda hæreditate; & probauit Socinus in l. si quis arbitratu, num. 20. ff. de verbor, obligat. Lusitani verò sententiam relatam suprà num. 41. improbauit etiam Fachineus controu. iur. lib. 5. cap. 58. Deinde Neotericorum sententia nec etiam probatur[sect. 44] per textum in l. senatus, §. legatum, ff. de legatis 1. quippe, cùm ea lex iuxta communem, & veram sententiam intellecta, probet dumtaxat, legatum in alienam voluntatem, scilicet legatarij poni posse, quæ aliena dicitur respectu hæredis, vt obseruant Glossa ordinaria, & communiter Doctores ibi. Couarru. in dict. cap. cùm tibi, de testament, num. 8. ad finem, Antonius Gomez in l. 31. Tauri, num. 3. Petrus de Peralta in dict. l. 1. ff. de legatis 1. num. 50. qui num. 59. à princ. singularem reddit, ac veram quidem discriminis rationem, quare legatum in liberam cuiusque alterius voluntatem conferri non possit, & in arbitrium possit, vt ibi videri poterit. Pro[sect. 45] nunc, dixisse sufficiat, prædictam differentiam procedere etiam post legem Partitæ, 29. tit. 9. partita 6. vt sic de iure illo Partitarum, legatum in liberam alterius voluntatem conferri non possit sicut nec de iure communi conferri poterat; enim verò ex lege illa dumtaxat validatur legatum in hæredis voluntatem relictum, vt dixi suprà num. 38. legatum verò in cuiusque alterius voluntatem collatum, iuris communis dispositioni relinquitur, quod est notandum. Hodie tamen post decisionem[sect. 46] l. 31. Tauri, quæ est l. 5. tit. 4. lib. nouæ collectionis Regiæ, validum erit legatum eiusmodi; quippe, cùm illæ leges testatoribus permittere videantur, in aliorum voluntate legata, & particulares quascunque dispositiones relinquere, vt dicebam suprà n. 39. vbi retuli Peraltam sic expressè dicentem in dict. l. 1. ff. de legatis 2. num. 51. in princ. & num. 53. versiculo, quia prædicta lex fori, & num. 78. & Menchacam de successionum progressu, lib. 2. §. 13. num. 20. & 24. & consequenter ex dictis legibus immutatum erit tam ius commune, quàm Partitarum ius, vt in alterius voluntatem relicta particularia conferri possint, ex eisdem Authoribus, atque etiam probasse videntur Matienzus in l. 5. tit. 4. glossa 1. num. 4. lib. 2. nouæ collectionis Regiæ, Padilla in dict. l. 1. ff. de legatis 2. num. 53. aliter tamen intelligit, & contrarium directè tenet Antonius Gomezius (ad quem nullus aduertit) in dict l. 31. Tauri, num. 4. in versiculo, Ex quibus infero. Sed verum non credo; tum quia, nimis restringit earum legum decisones, tum etiam, quia iuxta declarationem Gomezij, nihil nouum continerent illæ leges, quod non est credibile, & menti, atque verbis earum multùm repugnat, vt dicetur statim. Deinde & quarto loco constituendum est, silentio prę[sect. 47]termitti non posse vnum quod est necessarium, & in praxi cõtingens, nec aliqua lege huius Regni expressè decisum, communi tamen Doctorum interpretatione receptum, legatum, inquam, certæ quantitatis, aut certæ speciei relictum alicui, si Titius arbitratus fuerit, non esse purum, sed conditionale. ac per consequens Titio non arbitrante, vel arbitrari nolente, aut in mora arbitrandi existente, legatum corruere, sicut defectu conditionis cuiuslibet: quod in specie notarunt Bartolus num. 9. Alexander sub num. 10. Paulus num. 6. & Alciatus num. 9. in dicta l. 1. ff. de legatis 2. idem Bartolus in l. si quis arbitratu, num. 3. ff. de verborum obligationibus, vbi communem sententiam profitetur Iason num. 18. Costa selectarum, lib. 1. cap. 21. num. 1. & cap. 22. num. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissiis, art. 33. num. 69. fol. 304. latiùs Peraltar in dicta l. 1. ff. de legat. 2. ex num. 5. in vers. Prima est, vsque ad num. 11. Sed contrariam sententiam; imò tale legatum non[sect. 48] esse conditionale in specie proposita, sed potiùs purum, & consequenter Titio non arbitrante, aut arbitrari nolente, non corruere legatum, sed ad arbitrium boni viri recurrendum esse post Accurs. in l. is qui hæres, in verbo, arbitrium, ff. de acquirenda hæreditate, defendunt Cumanus ibi, & in dict. l. 1. ff. de legat. 2. num. 7. Socinus in dict. l. si quis arbitratu, num. 20. & num. 22. de verborum obligat. Franc. de Zaba in dicto cap. cum tibi, de testamentis, vers. quæro an legatum, & ita fuisse iudicatum dicit Afflictis decisione 371. n. 5. vers. Secundo casu, sentit Menchaca de successionum. creat, lib. 2. §. 17. num. 79. expressim firmat Antonius Gomezius in dict. leg. 31. Tauri, num. 3. in principio, ibi: Imò etiam non arbitrante, &c. Ego verò, vt meam sententiam interponam, sequen[sect. 49]tia constituere necessarium duxi. In primis, legatum arbitrio, vel ad arbitrium alicuius relictum, aut sic conceptum, si arbitratus fuerit, conditionale non esse, vt Cumanus, & Socinus rectè docuerunt, sed potiùs purum; idque per textum in dicta l. 1. ff. de legatis 2. in 2. part. dum dicit, in legato boni viri arbitrio collato, non inesse conditionem, & legatum, quod in arbitrium alterius confertur, ad arbitrium boni viri reducendum regulariter ex sua natura, & probat apertè textus singularis in d.l. si sic ff. de legatis 1. ibi: Quoniam quasi viro bono potiùs et commissium est. Et ita intelligit expressè Menchaca dicto §. 17. num. 79. ergo conditionale non est: quod patet apertius; nam arbitrium boni viri ab initio certum est, quia ab initio constare potest, an legatarius dignus sit, aut benemeritus, vel non: condicionalis verò dispositio ex futuro pendet euentu, nec aliquid certum ab initio continet; ergo certitudo talis, quæ ab initio consideratur, efficere debet dispositionem puram, quamuis adhuc non appareat, l. respiciendum, ff. si certum petatur. Deinde constituo, legatum arbitrio, vel ad arbi[sect. 50]trium hæredis relictum, illo non arbitrante, vel arbitrati nolente, non corruere, quia quasi boni viri arbitrio relictum censetur, ac per consequens ipso hærede non arbitrante, vel arbitrari nolente, ad arbitrium boni viri recurrendum esse; quod in hærede admisit Bartolus in dicta l. 1. ff. de legatis 2. num. 9. quamuis in alio Tertio contra tenuerit, vt aduertit Costa selectarum lib. 1. c. 22. num. 4. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, art. 33. num. 69. & dixi suprà, num. 36. Ex lege autem Partitæ 29. tit. 9. partita 6. in tali casu hæres contradicere non potest. sed arbitrari tenetur, nisi contradicendi iustam causam habeat; quod dumtaxat dixit lex illa: debet tamen ex dispositione iuris communis suppleri, vt si hæres non habeat iustam contradicendi causam, & arbitrari noluerit, vel iniustè arbitretur, ad arbitrium boni viri recurrendum sit, quod est notandum. Prætereà constituo, idem quod in hærede, in commissario obseruandum, vt scilicet legatum certæ quantitatis, vel certæ speciei ad arbitrarium commissarij à testatore nominati relictum, validum esse debeat, etiam commissario non arbitrante, aut arbitrari nolente, siue transacto termino testamentariis præfixo ex l. 33. Tauri, quæ est lex 7. tit. 4. lib. 5. nouæ collationis Regiæ, intelligendo in hunc modum, quòd, vel transacto termino, perinde habebitur, ac si commissarius arbitratus fuisset, ad effectum vt legatario præstetur legatum ex dictis legibus, vel saltem ad arbitrium boni viri recurrendam erit, vt declaret, an legatarius sit dignus, & benemeritus, vel non; ne alioquin commissarij negligentia noceat legatario, ac testatoris voluntatis maneat defraudata, quæ modis omnibus adimpleri debet, ex vulgatis iuris principiis, & multis congestis per Manticam de coniecturis vltimar. volunt. lib. 12. tit. 4. num. 8. lib. 3. tit. 3. num. 5. Denique idem obseruandum esse respectu alterius cuiusque tertij, in specie proposita, vt scilicet ad arbitrium etiam boni viri recurrendum sit, nec legatum corruere debeat eo arbitrari nolente, aut iniquè arbitrante, prove verè asseuerarunt nonnulli Authores relati suprà, num. 48. Quorum sententia probatur primò ex his, quæ in proposito adducit Petrus de Peralta in dicta in. ff. de legat. 2. num. 34. 35. & 36. Secundò, per textum in l. vltima, §. sed & si quis, C. communia de legatis, supponendo, quòd in casu illius textus, substantia legati commissa fuit alterius arbitrio, vt aduertit Bartolus im l. si quis arbitratu, num. 5. ff. de verborum obligat. quem sequuntur communiter omnes secundùm Socinum. ibi, num. 19. vers. in glossa, quicquid aliter intelligat Iason ibidem, num. 16. Tertiò, nam, vt dixi, legatum sic relictum, ad arbitrium boni viri relatum censetur, per textum in dicta l. si sic, ff. de legat. 1. in l. Thais, §. sorore, ff. de fideicommissariis libertatibus, l. fideicommissa, §. quanquam, ff. de legatis 3. nec personæ: tertij tantùm iniungitur; & sic illo non arbitrante recurrendum erit ad arbitrium boni viri, argumento textus, à contrario sensu in dicta l. si quis arbitratu, & in l. in compromissis, ff. de receptis arbitris, & in l. finali, C. de contrahenda emptione. Et hactenùs de his, quæ, vt videbis Lector, nullus anteà, ita distinctè explicauit, nec absque maximo labore sic recenseri potuissent. Nunc verò, & quinto loco constituendum est, om[sect. 51]nia quæ hucusque diximus, eo casu intelligenda procedere, quo habitanda dispositionis in alterius voluntatem confertur, (quæ de iure conferri non potest) verò. quando qualitas, vel accessorium, hoc est personarum electio, vel declaratio tantùm; id namque in alterius voluntatem conferri iure ipso permissum est, l. cùm quidam, l. vnum ex familia, ff. de legat. 2. l. vtrùm, §. cùm quidam, ff. de rebus dubiis. Ex quibus sic adnotarunt sæpissimè Doctores in mille locis, & post eos, Parisius in cons. 38. ferè per totum, lib. 3. Rota in Nouis, decis. 542. num. 8. lib. 1. Antonius Gomez. tom. 1. variarum, cap. 12. n. 48. & in l. 31. Tauri, num. 4. Molina de Hisp. primogen. lib. 2. cap. 4. num. 3. Mieres de maioratu. part. 2. quæst. 48. num. 3. Simon de Prætis de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. solut. 5. num. 5. fol. 27. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 33. num. 57. Matienzus in l. 5. tit. 4. glos. 2. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Alios infini[sect. 52]tos sciens, consultóque prætermitto, referam tamen Roderici Suarez ad explicationem prædictorum singularia quædam, ac in proposito notanda quidem verba; is enim in tract. de captatoria voluntate, ex num. 14. in fine, vers. conclusiuè, sic scribit: Conclusiuè autem, ex prædictis habes, quòd involuntate dispositoria non potest committi in tertium, sed per modum electionis, seu declarationis, sic; sed ne decipiaris credens, quòd simpliciter per viam declarationis, seu electionis possit committi institutio in voluntatem tertij, sed debes sic intelligere, vbi sola electio, seu declaratio personarum committitur tertio, ita quòd principalis dispositio, & eius substantia à testatore facta est: ita quòd commissario non eligente, nec declarante, nihilominùs dispositio, & institutio, remaneat firma, vt in casu l. cum quidam, l. si quis Titio, ff. de legatis secundò, & dict. l. vnum ex familia; quia vtrùm sit dandum, vel ne, non committitur in voluntatem alterius, sed quid dandum, vel distribuendum sit inter certos de incertis: & sic intelliguntur iura anteà allegata; nam si dispositio substantialis committitur in voluntatem alterius, scilicet vtrùm sit dandum, vel ne, etiam si per modum electionis, seu declarationis, captatoria est, & reprobata, quia in effectu, eodem modo confertur in voluntatem tertij, per hæc verba: Instituo hæredes eos quos volueris, seu quos elegeris, &c. Hoc præmisso, intrat nunc dubium, vtrùm melio[sect. 53]randi aliquem ex filiis, vel nepotibus facultas possit à parentibus involuntatem alterius committi? Et quidem, cùm pater dicit: Melioro vnum ex filiis meis, quem vxor, vel commissarius eligerit: certum est tam iure communi quàm Regio dispositionem validam esse: quoniam tunc; substantia dispositionis non confertur in voluntatem vxoris, vel commissarij, sed tantùm qualitas quædam, hoc est, electio personæ de certis: quod fieri potest, vt suprà dixi, & in terminis cum Antonio Gomezio, Palatios Rubios, Couar. & Tello Ferdinandez, sic resoluit Ioannes Guttierrez practicarum lib. 2. quæst. 42. num. 2. & vltra eum, idem tenuit Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 48. num. 3. & pro certo supponit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 5. & seqq. & in pulchro casu notauit Peralta (ad quem nullus Scribentium omnium animaduertit) in l. 1. 1. ff. delegatis 2. num. 11. fol. 13. vbi dicit, quòd si testator meliorauit vnum ex fi[sect. 54]liis, non designata melioratione, neque qualitatiuè, neque quantitatiuè, sed eo dumtaxat dicto, quòd meliorabat vnum ex filiis, arbitrio, vel ad arbitrium Seij, vel in eo, quod Seius fuisset arbitratus, valebit melioratio, quia tali casu non suspenditur dispositionis substantia, sed solùm declaratio, & executio ipsiuis: tamen priùs deber fieri executio, & declaratio quantitatis, quàm melioratio per malioratum peti valeat, vt idem Author latiùs probauit ibi, & num. præced. Erit tamen differen[sect. 55]tia inter hos duos casus in eo quòd in primo casu, si is, cui electio commissa est, eligere, aut nominare noluerit, omnes filij ad meliorationem æqualiter admittentur, l. vnum ex familia, §. rogo, vbi eleganter Peralta num. 14. & seq. ff. de legat. 2. l. cùm quidam, eodem titulo Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 41. Mieres de Maioratu, 2. part. quæst. 48. num. 13. vbi merito dubitauit de sententia Gregorij Lopez, quem ibi refert. In secundo vero casu, Seio non arbitrante, aut arbitrari nolente, ad arbitrium boni viri recurrendum erit, vt is arbitretur, quis, qualisve filius meliorationem magis mereatur, dignusve magis sit, ex his, quæ num. præced. adnotauimus, vel saltem nullo arbitrari volente, aut omnibus filiis æqualiter dignis existentibus, æqualis successio inter eos dabitur, vt in primo casu diximus: quæ est singularis, & noua consideratio, & apertè probatur ex dictis suprà n. 49. & 50. Et hæc sit in proposito dubio meliorationis, prima conclusio, siue casus primus decisus. Secundus casus sit, quando pater non dixit se melio[sect. 56]rare vnum ex filiis, quem vxor, vel alius elegerit, sed in hunc modum dixerit: Concedo facultatem; vel, do potestatem vxori meæ, vel alicui alteri, meliorandi vnum, vel duos ex filiis, vel nepotibus meis. Et dubium facit, quoniam in tali specie substantia dispositionis commissa videtur in voluntatem alterius; vnde valere non debet dispositio, ex his, quæ diximus suprà, num. 51. quod in terminis etiam post decisionem l. 31. Tauri, verum credit, & constanter defendit Tellus Ferdinandez in eadem l. 31. num. 2. per totum, maximè ad finem, in vers. sin autem esset data facultas, vbi in hoc casu loquitur, & num. 7. per totum, mouetur ex eo dumtaxat, aut principaliter prædictus Author, quòd in casu proposito negari non possit, quin substantia dispositionis fuerit commissa, & non executio, & inde interpretatur verba dict. l. 31. sed violenter quidem, & diuinatoriè, vt Recentiores statim referendi animaduertunt. Idcircò contrariam sententiam in hac quæstione vi[sect. 57]detur tenuisse idem Tellus in l. 32. Tauri, num. 4. & expressim probatum Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. in 1. part. in verbo, pauperes, num. 7. Matienzus in l. 5. tit. 4. glos. 5. per totam, & ibidem Azeuedius num. 12. & 13. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Velasquez de Auendaño in dict. l. 31. Tauri, glos. vnica, num. 5. per totum. Ioannes Guttierrez, qui latiùs, & cæteris expedictùs loquitur, practicarum lib. 2. quæst. 41. per totam, mouetur in primis, auia idem est dicere: Melioro; vel, concedo facultatem meliorandi: quod iudicio meo verum non est; nam in primo casu adest voluntas & dispositio testatoris expressa ad meliorandum, dixit enim ipse testator se meliorare, & electionem tantùm, aut declarationem commisit: in secundo verò casu totum negotium commisit voluntati alterius, ad quam se referens, nihil disposuit, nec dixit se meliorare, vt in casu præcedenti expressit: vnde negari non potest, inter hos duos casus maximam, & apertam differentiam esse. Secundo mouetur ex verbis dictæ l. 31. Tauri, vbi ad instituendum hæredem requiritur, quòd in commissione exprimatur nomen hæredis instituendi; ad meliorationem autem faciendam, & cætera in ea lege contenta, tantùm requirit lex, quod signetur, ad quid datur mandatum, vel commissio, & verè hoc negari non potest; sunt enim expressa verba illius legis, aliter tamen debent expendi, vt fortiùs adstringant, vt statim dicetur. Inquit tandem, & tertiò loco Ioannes Guttierrez, non obstare vnicum fundamentum contrariæ; partis, quia respondet in quæstione prædicta, non committi substantiam dispositionis in voluntatem tertij, sed executionem tantùm, hoc est, electionem personæ incertæ de certis, & hoc modo intellectâ lege illâ 31. Tauri, non corrigit ius commune, sed declarat illud, ac nihil addit, vt ipse Guttierrez putat, & tenet etiam Antonius Gomezius (quem ad id nullus refert) in eadem l. Tauri, num. 4. in vers. ex quibus infero, & est de mente superiorum, qui semper pro certo supponunt, in casu proposito executionem solam, & non substantiam dispositionis committi. Ego verò, vt sententiam meam interponam in quæ[sect. 58]stione prædicta, nonnulla præmittere necessarium duxi, quæ verissima puto, nec ab aliquo hactenus sic fuerunt excogitata. In primis, inter hos duos casus, Melioro vnum ex filiis meis, quem vxor, vel alius elegerit; aut, Concedo facultatem, vel, Do potestatem vxori meæ, vel alicui alteri, meliorandi vnum ex filiis meis, manifestam differentiam esse, vt num. præcedenti dicebam, in principio. Secundò, quod etiam ibi dixi, in hoc secundo casu negari non posse, quin substantia dispositionis commissa fuerit in voluntatem tertij; tum quia nullum verbum est voluntatis testatoris dispositiuum, sed totum hoc voluntati, & dispositioni alterius committitur; tum etiam, quia nihil interest, dicat testator: Si vxor mea voluerit, melioret vnum ex filiis, an dicat, Concedo facultatem vxori mea meliorandi vnum ex filiis, quoniam vtroque casu substantia dispositionis, alterius voluntati committitur, nec in effectu aut in ipsa substantia aliquod discrimen est, tantum in conceptu verborum discrimen dari potest, quod attendi non debet, ex l. 2. in fine, C. communia de legat. Tertiò, præfatam opinionem Ioannis Guttierrez, & Sequacium veram esse, aliam verò Telli Ferdinandez relatam suprà, num. 56. dict. l. 31. Tauri, contrariam; in eo autem Ioannem Guttierrez, & relatos ab eo deceptos, quòd speciem quæstionis proponunt, in qua substantia dispositionis voluntati alterius committitur, vt supra. dixi: ac postmodùm executionem tantùm commissam contendunt, item dict. l. 31. Tauri, dispositionem adeò, sed malè quidem, restringunt, vt sibi persuadeant, ius dumtaxat commune declarari per illam; in quo etiam manifestè labuntur: quippe, cùm legem illam vltrò magis progredi, & iuri communi aliquid addere, verius multò sit, vt statim dicetur. Quartò ex verbis dict. l. 31. Tauri, præfatum dubium[sect. 59] ita expressim, & apertè decisum, vt disputationi, aut dubitationi locus esse non debuerit, quòd si cogitatione insistas, atque attentè verba perspicias, negare non poteris, dicitur enim: En esta manera, el poder para hazer heredero, nombrando el que da el poder por su nombre a quien manda que el comisario haga heredero, y en quanto a las otras, hoc est, meliorationem, exhæredationem, substitutiones, & alia, de quibus, ibi, Señolando para que le da poder: y en tal caso el comisario pueda hazer lo que especialmente el que le dio el poder señalo y no mando, y no mas. Vides ex his verbis, testatoris potestatem tantúm restringi quoad institutionem, aut nominationem hæredis, videlicet vt teneatur in comissione exprimere nomen hæredis instituendi; in cæteris verò rebus liberæ eiusdem voluntati totum relinquitur, vt quicquid velit, dando commissionem, efficiat, vt constat ibi: Y en quanto a las otras cosas señalando para que le da poder. Sed in quæstione proposita signat, & expressim dicit, quòd concedit facultatem, vt meliorationem facere possit commissarius; ergo licite poterit testator eo modo efficere, ac commissarius implere, quamuis absque commissione non posset, ex eadem lege quæ tantum statuit hoc, vt in aliis rebus vltra institutionem hæredis detur, vel non detur commissio, ne fiat fraus: idque prouidere contendit lex illa,[sect. 60] vt constat ex præfatione ipsus, quæ causam finalem dispositionis ostendit, & mentem condentis declarat, vt per textum in l. final, ff. de hæredibus instituendis, dixerunt Doctores in mille locis, & multis exornant Iacobus Philippus Ponius in cons. 125. num. 10, lib. 2. Villalobos communium opinionum. litera, P.n. 344. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 1. & quinque seqq. Mieres de maioratu, in initio 2. part. num. 43. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. ex num. 40. Menochius lib. 6. præsumpt. 2. Sed tunc fraus non contingit, si impleatur id, quod à testatore expressum est, sed potiùs impleri vult lex illa; ergo malè retorquetur ipsa, vt aliud significet, quàm quod verbis exprimitur. Nec est omninò resolutio hæc authoritate, vel Authore aliquo destituta, imò confirmari potest ex sententia eorum, quos adduxi suprà, num. 39. & num. 46. qui aper[sect. 61]tè præsentiunt ex dict. l. 31. Tauri, dispositionem posse in alterius voluntatem conferri, & non eundo per alias ambages, in terminis eiusdem l. Regiæ. 31. quòd legata, ac etiam aliæ dispositiones particulares quæcunque, ex legibus Tauri, in voluntatem alterius validè conferantur, securè & concludenter probat Peralta in locis rela[sect. 62]tis suprà, num. 39. & 46. ad quem nullus Scribentium omnium animaduertit. Sed melioratio Tertij, & Quinti, est legatum, aut saltem prælegatum, & quota pars bonorum, non hæreditatis, secundùm Suarez in l. quoniam tn prioribus, 7. quæsti. l. Regiæ, pagina 208. cum seqq. Azeuedium in l. 5. tit. 4. num. 12. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Gomez de Leon in cen. informat, facto 5. num. 8. vbi in idem refert Seguram, & Montal. & dicam infrà, cap. an vnico filio melioratio tertij fieri possit? num. 12. & 31. Ergo meliorandi potestas etiam in voluntatem alterius conferri poterit ex lege illa, quæ tantùm contenta est cum hoc, quòd in commissione exprimatur, ad quid facultas detur; eo autem expresso, vltra institutionem hæredis quodcunque committi permittit, vt suprà vidimus. Tertius & vltimus casus sit, cùm meliorare, vel non[sect. 63] meliorare in voluntate vxoris, vel commissarij ita liberè positum est, vt nihil disponere, aut exprimere tostator voluerit sed dumtaxat dixerit, quòd si velit vxor, vel commissarius melioret, aut meliorare possit vnum ex filiis testatoris ipsius, aut ex tertia bonorum substantia, si velit, in aliquem ex filiis Primogenium instituat. Et in hoc casu (quem Scribentium omnium huius Regni nullus tetigit) idem dicendum est, quod in præcedenti, videlicet, dispositionem valere, ac commissarium virtute commissionis, Primogenium instituere posse, vel ad meliorationem aliquem ex filiis eligere. Quod probatur primò ex verbis dict. l. 31. Tauri, quæ in hoc cauillari non possunt; probant enim expressim, vltra institutionem hæredis, quodcunque committi posse etiam liberè, vt suprà diximus. Secundò probatur hæc sententia, & resolutione Petri de Peralta relata suprà, & sæpe hoc c. repetita, quæ hunc casum decidit apertè, & æqualirer comprehendit sicut præcedentem; sic vt maiori comprobatione non indigeat. Tertiò ex resolutione eorum Authorum quos adduxi suprà, num. 57. ij enim in casu superiori commissionem eo modo conceptam validam esse defendunt; & tamen in eo substantiam dispositionis commissam, sicut in hoc, nec differentiam reddi posse euidenter probauimus, quamuis ipsi (sed malè quidem, vt dixi) solam executionem datam contendant. Nec vrget in contrarium Roderici Suarez au[sect. 64]thoritas relata suprà, num. 52. quippe, cum ipse loquatur in terminis iuris communis, non in terminis d.l. 31. Tauri, in quibus si dicat aliquis eundem loquutum, negari non potest manifestè deceptum, ex his, quæ hactenùs diximus: prætereà loquitur in institutione, in qua diuersa ratio militat de iure communi, vt dicebam suprà num. 20. ac de iure Regio seruari debet dispositio dict. l. 31. Tauri. Et hucusque de his egisse sufficiat, quæ noua quidem sunt, & notanda, quia nullibi reperientur ita explicata. # 7 CAPVT VII. Pater meliorans filium, aut descendentem alium in tertiò bonorum suorum, si in vocationibus, grauaminibus, aut substitutionibus non seruauerit ordinem, & formam, quæ in l. 27. Tauri statuitur, vtrùm melioratio in totum corruere debeat, an verò reducenda sit ad ordinem, & formam in ea lege præscriptam? vbi nonnullis ab Authore nouiter adnotatis, Scribentium huius Regni sententia profertur, & vltra eos duo casus principales considerantur, quibus propositum dubium & verè, & dilucidè magis, quàm antea erat, remanet explicatum; ac denique in ea materia, an actus, qui non valet vt agitur, valere debeat omni meliori modo, quo possit? quando vtile per inutile vitietur, vel non vitietur, nonnulla dicuntur, & res ista latissimè explicata proponitur remissiuè. SVMMARIVM. -  1 Pater meliorans filium, aut descendentem alium in tertio bonorum suorum, si non seruauerit in grauaminibus, substitutionibus, aut vocationibus ordinem, & formam, quæ in l. 27. Tauri, statuitur, vtrum melioratio in totum corruere debeat, an verò reducenda sit ad ordinem, & formam in ea lege præscriptam? & num. seq. per totum caput. -  2 Ordo vocationum. & substitutionum. qui in l. 27. Tauri, quoad meliorationem tertij præscribitur, præcisus est, & substantialis, & ad vnguem obseruari debet; sic, vt nullo modo præuerti possit, nec alterari. -  3 Authores huius Regni quamplures, et si vnanimiter obseruauerint ordinem, & formam dict. l. 27. Tauri, præcisè obseruari debere, nec præuerti posse; non tamen attingunt, quid inde fieri debeat, si contingat, ordinem illum à meliorante præuerti. -  4 In melioratione Tertij, descendentes primo substituendi sunt, & his deficientibus, ascendentes, & statim transuersales; ita quod dum adfuerint descendentes, & ascendentes, siue masculi, siue fœminæ, transuersales non admittantur, nec possint vocari, & dum adsunt transuersales, similiter extranei nec admitti, nec vocari debeant. -  5 Gomez. Arias, Tellum Ferdinandez, & Velasquez de Auendaño in quæstione præcipua huius Capitis nihil dixisse, nec etiam aliquid præsentire, quo in proposito, aliqua resolutio deduci possit. -  6 Pater meliorans in tertiò, vocando, aut substituendo vnum ex descendentibus, non potest alios ex descendentibus dimittere & transitum facere ad collaterales, aut extraneos, sed antequam ad collaterales deueniat, debet priùs omnes descendentes substituere, nec sufficit vnicum tantum descendentem substituisse. -  7 Alphonsum de Azeuedo in quæstione proposita suprà, num. 1. nullum verbum loquutum. -  8 Velasquez de Auendaño, & Alphonsum de Azeuedo lapsos in explicatione verborum quorundam Telli Ferdinandez, & iniustè carpere eum, provt hoc num. & seq. adnotatur. -  9 Telli Ferdinandez in l. 27. Tauri, num. 5. mentem eam fuisse, vt probare voluerit, quòd cùm melioratio fit à parente filio, vel descendenti, sufficit vnum vel duos descendentes substituere; nec omnes substituere necessarium sit; non tamen quòd vnum vel duos descendentes substituendo, ad collaterales deueniri possit, aliis descendentibus omissis. -  10 Parentes, qui filio furioso, vel mente capto, exemplariter substituunt, deficientibus liberis mente capti, tenentur illi substituere alios eiusdem, possunt tamen vnum vel certos, vel omnes substituere. -  11 Alphonsum de Azeuedo minùs bene gloriari, se attingere nonum dubium, & per neminem tactum, provt nouè, & verè hoc num. adnotatur. -  12 Ayoræ, Anguli, & Ioannis Guttierrez in quæstione agitata suprà, ex num. 1. senentia refertur. -  13 Anguli in eadem quæstione, loquendi modum nimis perplexum esse, aut saltem improprium & obscurum, provt hoc numero nouè, & verè ostenditur per Authorem. -  14 Meliorans in tertio bonorum suorum aliquem filium, aut descendentem alium, siue in testamento, siue in contractu inter viuos, si iure perpetui vinculi, aut Maioratus, meliorationem possideri voluerit, & in substitutionibus, submissionibus, aut vocationibus, l. 27. Tauri ordinem non seruauerit, sed alterauerit illum, dispositio non vitiabitur, imò potiùs valebit; vocationes tamen ad ordinem, & formam eius legis reduci debebunt, ita vt m perpetuum valitura sit melioratio, ordine tamen à lege præscripto succedendum erit, & num. seq. -  15 Maioratûs bona, sui naturâ perpetuò debent inter omnes, qui successuri sunt, conseruari. -  16 Et sic etiam iuris dispositio inter eos seruanda erit, non obstante vocatione illius, quem præposterè nominauit testator, quæ haberi debet pro non scripta, & loco illius succedere debet nominatio, & vocatio facta à lege. -  17 Testator, qui meliorationem Tertij, iure perpetui vinculi, aut Maioratus possideri voluit, tamet si in vocationibus ordinem legis præuerterit, censendus est voluisse facere omnes substitutiones ad ipsam perpetuitatem inducendam necessarias, & sine quibus bona ipsa perpetuo, iure Maioratûs conseruari non possent, et si aliter non expresserit: & in definitis vocationibus, vtiliter, & iuxta formam legis factiis, successio ad eos deuenire debet, qui ex lege vocantur, & sine quibus Maioratus perpetuò conseruari non potest. -  18 Idque ex præsumpta, & coniecturata mente testatoris ipsius, qui credendus non est voluisse facere inutilem dispositionem; imò illam sustineri eo modo, quo possit, & perpetuitatem inducat. -  19 Actus, qui non valet vt agitur, an valere debeat omni meliori modo, quo posset? latissimè tractatum remissiuè, & hac de re Aquilinius, & Gallinius commendati. -  20 Actus, qui non valet vt agitur semper valere debet omni meliori modo, quo fieri posset, quando apparet de voluntate disponentis. -  21 Idque procedere non solùm in claris, sed etiam, cùm in dubio sumus; tunc enim actus, qui non valet vt agitur, valere debet in dubio, omni meliori modo, quo geri potuit, quia non præsumitur quis facere actum frustratorium, neque eligere viam, per quam impugnet iudicium suum. -  22 Et in ambiguis id accipimus, quo res, de qua agitur, in tuto sit. -  23 Actus valet omni meliori modo quo potest, quando apparet ex coniecturis disponentem voluisse, valere actum omni meliore modo, quo posset. -  24 Et de voluntate disponentis apparere euidenter in casu proposito suprà, ex num. 14. -  25 Meliorationum tertij bonorum suorum, si iure Maioratus possideri non expressit, nec voluit testator, sed tantùm restitutionis grauamen apposuit, aut inter aliquas personas substitutiones fecit, quoad eas tantùm, in quibus dict. l. 27. Tauri, ordo fuit omissus, vitiabitur dispositio, & rata manebit quoad reliquas, quæ secundùm ordinem vocatæ fuerunt, ita vt in vltimo, qui à testatore vtiliter, & secundùm formam legis nominatus est, bona maneant libera, & diuisibilia, & ab onere restitutionis immunia. -  26 Substitutio vtiliter, & secundùm formam legis facta, non debet per inutilem vitiari. -  27 Vtile per inutile non vitiari in his, quæ separationem recipiunt. -  28 Idem esse in personis. -  29 Et in testamentis. -  30 Vtile per inutile quando vitietur, vel non vitietur? plenè explicatum remissiuè. -  31 Anguli declaratio in proposito præcedentium probatur. CIrca l. 28. Tauri, quæ hodie est l. 11. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, singularis occurrit, & in praxi vtilissima quæstio, nec per aliquem adhuc ex Scribentibus omnibus huius Regni plenè, vt arbitror, aut absolutè explicata, an si pater melio[sect. 1]rans filium, aut descendentem alium in Tertiò bonorum suorum, in vocationibus, grauaminibus, aut substitutionibus non seruauerit ordinem, & formam, quæ in ea lege statuitur, corruere debeat melioratio in totum, an verò reducenda sit ad ordinem, & formam in eadem lege præscriptam? Atque vt radicitus disceptationem hanc assumam, ante alia constituo, quòd ordo vocationum & substitutionum, qui in dicta l. 27. Tauri,[sect. 2] quoad meliorationem tertij præscribitur, præcisus est, & substantialis, & ad vnguem obseruari debet, sic, vt nullo modo præuerti possit, nec alterari; quod vnanimiter probarunt omnes, qui ad dictas leges Regias commentaria ediderunt: inter quos sic adnotarunt Palacios Rubios num. 50. Gomez. Arias num. 18. Castillio num. 36. Tellus Ferdinandez num. 12. & num. 17. & Velasquez de Auendaño glos. 2. num. 1. in dict. l. 27. Tauri, Matienzus in dict. l.n. tit. 6. glos. 9. in princ. & glos. 11. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & Azeuedius ibidem, n. 38. & num. 43. Couarruu. in cap. Rainaldus, de testamentis, §. 2. num. 4. vers. Sextum, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 2. n. 11. & c. 11. n. 12. Mieres de maioratu, in initio 1. part. num. 11. circa finem. & 2. part. quæst. 6. num. 25. Angulus ad leges meliorationum, dict. l. 11. glos. 7. num. 1. fol. mihi, 219. Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 52. Verumenimuerò, quamuis præfati Au[sect. 3]thores vnanimiter obseruari, ordinem & formam dict. l. 27. Tauri præcisè obseruari debere, nec præuerti posse; non tamen attingunt, quid inde fieri debeat, si contingat, ordinem illum à meliorante præuerti: præ[sect. 4]tereà, quòd in melioratione tertij descendentes primo substituendi sint, & iis deficientibus, ascendentes, & statim transuersales, ita quòd dum adfuerint descendentes, & ascendentes siue masculi. siue fœminæ, transuersales non admittantur, nec possint vocari; & dum adsunt transuersales, similiter extranei nec admitti, nec vocari debeant, rectissimè tenuerunt Gomez. Arias num. 59. Tellus Ferdinandez commendans num. 17. & Velasquez de Auendaño glos. 2. num. 10. in fine, in dicta leg. 27. Tauri, Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. n. 52. Sed si prædi[sect. 5]ctus ordo obseruatus non fuerit, an sustineri possit melioratio saltem quoad eos, in quibus ordo seruatus est, (de quo nunc quærimus) nullatenus declarant, nec aliquid dicunt, aut præsentiunt, quo, in proposito dubio, aliqua resolutio deduci possit. Similiter etiam, quòd pater meliorans in tertiò, vo[sect. 6]cando, aut substituendo vnum ex descendentibus, non possit alios ex descendentibus dimittere, & transitum facere ad collaterales, aut extraneos, sed antequam ad collaterales deueniat, quòd debeat priùs omnes descendentem substituere, nec sufficiat vnicum tantum descendentem substituisse. rectè defendunt Velasquez de Auendaño in dict. l. 27. Tauri, Glos. 2. num. 10. Azeuedius, qui[sect. 7] in quæstione proposita suprà, num. 1. nullum verbum loquitur in dict. l. tit. 6. lib. 5. num. 38. & 39. & Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 53. num. 4. Deinde (quod obiter, necessariò tamen adnotandum[sect. 8] erit) Velasquez de Auendaño, & Alphons. de Azeuedo in locis relat is suprà, manifesto errore labuntur, quatenus in casu præcedenti arbitrantur contrarium tenuisse Tellum Ferdinandez ibi num. 5. & minùs benè Telli sententiam sequutum fuisse Matienzum in dict. l. 11. tit. 6. lib. 5. Glos. 4. num. 3. Sed verè prædicti Authoris mentem non percipiunt, & iniustè carpunt illum; quippe[sect. 9] cùm Telli mens ea fuerit, vt probare voluerit, quòd cùm melioratio fit à parente filio, vel descendenti, sufficit, vnum vel duos descendentes substituere, nec omnes substituere necessarium est; non tamen, quòd vnum vel duos descendentes substituendo, ad collaterales deueniri possit, aliis descendentibus omissis: id enim esset contra apertam decisonem d.l. 27. Tauri, vbi n. 17. id expressim adnotauit Tellus, vt suprà dictum est, & in specie constituit, omnes descendentes & ascendentes legitimos vocandos esse, & substituendos, antequam collaterales vocari, aut substitui possint: quod adeò certum est, atque indubitatum ex illa lege. vt nequaquam vir doctus de eo dubitare potuerit; alius igitur est eiusdem sensus vt scilicet vnum vel duos descendentes substituere sufficiat, cùm melioratio fit à parente; vt constat ex summario dicti num. 5. nec omnes substituere necessarium sit, non tamen quòd vnum vel duos substituendo, sic sit satisfactum legi vt aliis descendentibus omissis, ad collaterales deueniri possit, idque expedictùs constare potest, eodem Aut hore prælecto loco, & num. superiùs præcitatis, vbi in hunc modum quærit; sed esto, quòd substitutionem teneatur facere inter descendentes, an omnes debeant substitui, vel vnus; & in hoc expeditum est, substitutionem posse fieri vni ex pluribus, probátque Assumptum ex l. 18. 19. & 20. in eisdem legibus Tauri, & l. humanitatis, C. de impuberum, vbi parentes, qui filio furioso, vel[sect. 10] mente capto exemplariter substituunt, deficientibus liberis mente capti, tenentur illi substituere alios fratres eiusdem, possunt tamen vnum vel certos, vel omnes substituere, vti ex illa lege tradiderunt communiter Glossa, & omnes Doctores ibi. Antonius Gomez, tom. 1. variarum cap. 6. num. 6. vers. Quod tamen notabiliter, & iste, vt credo, est verus sensus Telli Ferdinandez, provt rectiùs percipit Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 53. num. 4. Denique notandum erit, Alphonsum de Azeuedo in[sect. 11] dict. l. 11. titul. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ num. 37. & 38. minùs bene gloriari se attingere nouum dubium, & per neminem tactum, an pater meliorans in tertio, vocando vnum ex descendentibus, possit alios descendentes dimittere, & transitum facere ad collaterales, & extraneos, & quòd ipse nouè tenet hanc opinionem, scilicet quòd de vno in alterum debet fieri substitutio, & in fauorem omnium apponi grauamen, antequam transitus fiat ad propinquos, & extraneos; id enim nouum non est, sed apene decisum in dict. l. Tauri, & expressè adnotatum per Tellum Ferdinandez in dict. l. 27. Tauri, num. 17. dum dicit, transuersales legitimos non posse vocari nisi in defectum omnium descendentium. Vides igitur ex omnibus Authoribus relatis suprà, ad quæstionem principalem huius Capitis nihil certum posse deduci; tamen non desunt alij, qui quæstionem attingant: horum primus Ayora in tractatu, de partitionibus, 2. part. cap. 43. per totum, dicit, quòd si pater me[sect. 12]liorans in tertiò bonorum suorum, aliquem ex filiis suis, ordinem, & formam dictæ: legis non seruauerit, sed in grauaminibus, vinculis, submissionibus, aut substitutionibus à se factis prætulerit extraneum suis descendentibus, ascendentibus, vel aliis consanguineis, non valebit quod in contrarium factum fuerit, sed tantum quod legitimè factum apparebit, vsque ad eam personam exclusiue, quæ inutiliter & contra legem substituta fuerit; & sic annullabitur quod aliter factum erit, non verò irritabitur, quod legitimè fuerit factum, hoc est, melioratio ipsa; & sic remanebit libera, & diuisibilis inter hæredes vltimi possessoris, ad quem vsque potuit fieri substitutio, & apponi grauamen: quam sententiam tenet etiam, sed Ayoram non refert Angulus ad leges meliorat. l. 11. glos. 15. num. 1. & 2. fol. 238. qui indistinctè tradit ad ordinem, & formam dict. l. 27. Tauri, reducendas esse vocationes, vt melioratio valeat; & reddit rationem, quia faciens meliorationem, non potuit efficere, quin leges in suo testamento locum haberent, nisi testator processerit, annullando actum, si contra suum ordinem attentetur; tunc enim dispositio redditur inutilis, cùm nec testator acquiescat legi, nec lex testatori: & sequitur Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. q. 51. n. 15. 16. & 17. vbi nonnulla adducit contra hanc resolutionem, & illis optimè satisfacit, ac denique in hac opinione persistit. Interim tamen, dum ad meam sententiam propo[sect. 13]nendam accedo, aduerto ad duo. In primis, Anguli rationem non omnino concludere, imò forsan eâ attentâ, dici posset contrarium, meliorationem, inquam, in totum corruere, idque ex his, quæ Doctores obseruarunt communiter, in l. nemo potest, ff. de legatis 1. Deinde & secundo, eundem Angulum, ideò absque aliqua nota prætermitti non posse, quòd cùm primùm firmiter crediderit ipse in casu prædicto meliorationem debere valere, saltem quoad eos, qui legitimè sunt vocati, in quo sensu accipit cum Ioannes Guttierrez vbi suprà, idque coacta ratione firmandum est ex ratione ab eodem Angulo adducta, quòd vtile per inutile vitiari non debet secundùm iuris regulas; malè quidem statuit posteà. quòd contratius ordo testatoris non annullabitur in totum, sed ad ordinem eius legis reduci debebit: quoniam verba prædicta perplexa sunt, & nimis obscura; si enim tantùm sustinetur melioratio quoad eos, qui legitimè sunt vocati, & non quoad alios, qui præposterè, & cõtra illius legis formam vocantur, dici non potest, contrarium ordinem testatoris ad huius legis ordinem reducendum esse; sic enim denotatur apertè inter omnes valituram esse meliorationem, reducendas tamen esse vocationes ad ordinem dict. l. 27. Tauri, sed dici debuisset, contrarium ordinem testatoris in substitutionibus tertij non annullari in totum, sed valere dumtaxat quoad substitutiones, aut vocationes iuxta ordinem factas: substitutiones igitur, quæ secundùm formam, & ordinem factæ sunt à principio, & tantùm valituræ ex sententia dictorum Authorum, quòd adordinem eius legis reducantur, dicere, perplexus nimis, aut saltem improprius, & obscurus loquendi modus est. Nihilominus tamen superiori opinioni, tametsi præ[sect. 14]dictorum Authorum authoritate fultae, ego in totum non acquiescentem, sed pro vera resolutione distinguendum existimarem. Primò, quòd si is qui fecit meliorationem, siue in testamento, siue in contractu inter viuos, hoc nihil interest, iure perpetui vinculi, aut Maioratus meliorationem possideri voluerit; sic, vt primogenium, aut vinculum perpetuò duraturum instituat, & in substitutionibus, submissionibus, aut vocationibus, l. 27. Tauri, ordinem non seruauerit, sed alterauerit illum: tunc in ea specie dispositio non vitiabitur; imò potiùs valebit, vocationes tamen ad ordinem, & formam eius legis reduci debebunt, & in hoc casu obtineri non potest superiorum Authorum opinio: quippe cùm valeat melioratio in perpetuum quoad omnes, reduci tamen debet ad ordinem præscriptum in dict. l. 27. Tauri, ipsi autem (sed malè quidem) indistinctè tradiderunt, quoad eos tantùm valere meliorationem, qui ordine, & forma dictæ legis vocati erant, & in vltimo eorum extingui debere; & ad sic dicendum principaliter moueor ex sequentibus. Primò, nam cùm ex natura dispositionis, & Maio[sect. 15]ratus, bona perpetuò debeant inter omnes de familia testatoris, aut inter eos, qui successuri sunt, conseruari, vt latissimè probant Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. per totum, Mieres de maioratu, 4. part. q. 29. Burgos de Paz iunior, ciuilium, quæst. 2. Velasquez de Auendaño in l. 27. Tauri, glos. 1. num. 12. seruanda[sect. 16] etiam est inter eos iuris dispositio, non obstante vocatione illius, quem præposterè nominauit testator, quæ haberi debet pro non scripta; & loco illius succedere debet nominatio, & vocatio facta à lege, sic, vt extinctis his, qui ritè, & iuxta legis formam nominati sunt, Maioratus successio deuenire debeat non ad eos, qui contra eiusdem legis formam nominati fuerint, sed ad proximiores non nominatos, & eos qui ordine dict. l. Tauri, in proximiori gradu sunt, argumento textus in l. cum quidam, & in l. cum ita legatur, §. in fideicommisso, ff. de legatis 2. & eorum, quæ in singulari casu cum Imola, & Felino considerauit Rochus de Curte de iure patronatus, verbo, honorificum, num. 5. & in Maioratu loquens Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. cap. 4. num. 17. Secundò moueor, nam cùm testator ipse melioratio[sect. 17]nem iure perpetui fideicommissi, aut Maioratûs possideri voluerit, tametsi in vocationibus ordinem legis Regiæ præuerterit, censendus est voluisse facere omnes substituiiones ad ipsam perpetuitatem inducendam necessarias, & sine quibus bona ipsa conseruari non possent perpetuo, iute Maioratûs, etsi aliter non expresserit, aut eo modo, quo succedi perpetuò non posset, & in definitis vocationibus vtiliter factis successio ad eos deuenire debet, qui ex lege vocantur, & in quibus iuxta voluntatem testatoris, Maioratus poterit conseruari perpetuò, ex his, quæ scripserunt Socinus in cons. 57. num. 3. lib. 3. Parisius in cons. 72. num. 81. & 85. lib. 4. atque ex[sect. 18] præsumpta, & coniecturata mente testatoris ipsius, qui credendus non est voluisse facere inutilem dispositionem; imò illam sustineri eo modo, quo possit, & perpetuitatem inducat, ex Ruino in cons. 72. num. 74. vol. 2. Curtio iuniore in cons. 115. num. 7. latiùs probat Mantica de coniectaris vlt. volunt. lib. 3. tit. 2. ex num. 10. Camillus Gallinius de verborum sìgnificatione, lib. 9. cap. 36. per totum: quo loco eruditè tractat theoricam, aut quæstionem illam satis controuersam, multísque casibus, aut distinctionibus inuolutam: an scilicet actus, qui non[sect. 19] valet vt agitur, valere debeat omni meliori modo quo posset; Bartoli, & aliorum Antiquorum, Tornielli etiam, Bologneti, & Recentiorum traditiones recenset, & tandem nonnulla constituit, quæ & vera sunt, & vrgent pro resolutione prædicta, ac etiam conueniunt his, quæ in proposito latissimè post alios quamplures scripsit Ioan. Marc. Aquilinus in l. 1. §. si quis ita, ex num. 58. vsque ad n. 113. ff. de verb. obligat. vbi vide omninò, & ibidem Alciatus, & alij permulti. Baconius declarationum. iuris, lib. 5. declarator. 69. ex num. 8. In primis, quòd[sect. 20] actus, qui non valet vt agitur, semper valere debet omni meliori modo, quo fieri posset, quando apparet de voluntate disponentis: idque procedere non solùm cùm in claris sumus, vt ipse Camillus probat ibidem, ex[sect. 21] num. 10. cum seqq. sed etiam cùm in dubio versamur; tunc enim actus, qui non valet vt agitur, valere debet in dubio omni meliori modo, quo geri potuit, quia non præsumitur quis facere actum frustratorium; neque eligere viam, per quam impugnet iudicium suum, l. 3. ff. de militari testamento, l. hæc stipulatio, §. Diuus, ff. vt legatorum, seu fideicommissorum nomine caueatur. Et in[sect. 22] ambiguis id accipimus, quo res de qua agitur, in tuto sit, l. quoties la segunda, ff. de verb, obligat l. quoties, ff. de regulis iuris, & latiùs probat ipse Camillius ex num. 33. cum seqq. deinde num. 52. & seqq. rectè etiam constituit,[sect. 23] quòd actus valet omni meliori modo quo potest, quando apparet ex coniecturis, disponentem voluisse, valere actum omni meliori modo, quo posset; sed in casu præ[sect. 24]dicto constat apertè, testatorem voluisse facere perpetuum vinculum, aut Maioratum perpetuum, illúmque inter eos, qui de familia sua essent, perpetuò durare: ergo ex quo id voluit expressè, videtur etiam & necessariò voluisse aliud, sine quo id subsistere non posset, nec principalis intentio effectum sortiti, nempe vt si vocationes à se factæ, provt expressæ fuerunt, seruari non possent, ad eum modum reducerentur, iuxta quem voluntas seruari posset, ac in tuto maneret: quod adeò verisimile est, & menti disponentis conforme, vt nullo in casu fortiùs vrgere possit doctrina superior, quòd actus valeat omni meliori modo, & c. quando ex coniecturis de voluntate disponentis apparet. Secundo constituo, quòd si meliorationem Tertij bo[sect. 25]norum suorum, iure Maioratus possideri non expressit, nec voluit testator, sed tantùm restitutionis grauamen apposuit, aut inter aliquas personas substitutiones fecit, quoad eas tantum, in quibus dict. l. 27. Tauri, ordo fuit omissus, vitiabitur dispositio, & rata manebit quoad reliquas, quæ secundùm ordinem vocatæ fuerunt; itavt in vltimo, qui à testatore vtiliter, & secundùm formam legis nominatus est, bona maneant libera, & diuisibilia, & ab onere restitutionis immunia, argumento textus in l. qui solidum, §. prædium, ff. de legatis 2. cum aliis adductis per Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 1. Mieres de maioratu, 4. part. quæst. 29. num. 1. & in terminis huius casus loquuti sunt Ayora, Angulus, & Ioannes Guttierrez, quorum mentionem fecimus suprà, num. 12. Et pro hac parte vltra ea, quæ adducit Guttierrez dict. quæst. 51. num. 16. & 17. illud mihi concludens esse videtur, quòd cùm in hac specie vniuscuiusque personæ diuersa sit substitutio, aut vocatio, vt argumento l. cohæredi, §. qui discretas, ff. de vulg. & pup. substit. obseruarunt Rodericus Iuarez in l. quoniam in prioribus, 8. quæst, in declaratione legis Regiæ, num. 6. C. de inofficioso testamento Tellus Ferdinandez in l. 27. Tauri, num. 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 1. num. 17. Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 10. num. 4. Ioannes Guttierrez practiarum, lib. 2. quæst. 52. num. 3. non debet substitutio, aut vocatio, quæ vtiliter, & se[sect. 26]cundùm formam legis facta est, per inutilem aliam vocationem, aut substitutionem vitiari, ex vulgata regula l. sancimus, C. de donationibus, & l. 1. §. sed si mihi, ff. de verborum obligat, vbi post Bartolum, & alios antiquos[sect. 27] communiter tradiderunt Doctores, quòd vtile per inutile non vitiatur in his, quæ separationem recipiunt, vt plenissimè declarat Alciatus ibi, ex num. 30. cum multis seqq. dicens num. 31. idem esse in personis, ex Signorolo[sect. 28] in cons. 114. & in testamentis, vt ibidem probauit num. 27.[sect. 29] per textum in l. 2. ff. de his quæ pro non scriptis habentur, & in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testamentis, & vide post alios multos, Andream Gaill. practicarum obseruationum. lib. 2. obseruat. 4. num. 6. & seqq. & obseruat. 5. ex num. 8. Ioannem Marcum Aquilinum. in dict. l. 1. §, sed si mihi, de verborum obligat, ex num. 9. cum multis seqq. Sarmientum selectarum lib. 6. cap. 5. per totum, vbi plenè declarant, quando vtile per inutile vi[sect. 30]tietur, vel non vitietur; & aduerte, superiorem resolutionem procedere non debere, quando testator procederet vltrà, annullando actum, si contra suum ordinem attentetur: tunc enim dispositio redderetur inutilis cùm nec testator acquiescat legi, nec lex testatori: quod rectè aduertit Angulus, vt retulimus suprà, num. 12. & facilè[sect. 31] comprobatur ex vulgatis iuris principiis, & communibus Doctorum traditionibus, voluntatem, aut dispositionem testatoris contra leges, in eo, quòd prouident in vniuerso, & ad publicam vtilitatem, vel respiciunt formam, seruandam non esse, l. nemo potest, l. si quis inquilinos, §. finali, ff. de legatis 1. vbi plenè Doctores, maximè Ioannes Guttierrez ex num. 6. Menchaca de sucessionum. creat. lib. 1. §. 7. Sed reijciendam omninò, & consequenter actus quoscunque corruere, quoties testator voluit, quòd leges in suo testamento locum non haberent, l. 1. in princ. C. de vsuris, l. seruo alieno, §. finali, ff. de legatis 1. Simon de Prætis de interpretat, vlt. volunt. lib. 5. interpret. 1. dubitat 1. num. 60. & 61. fol. 442. Et longè quidem interest, quòd testator simpliciter disponens, in vocationibus, aut substitutionibus ordinem præuerterit in dict. l. 27. statutum; an contra eiusdem legis dispositionem, sic suam voluntatem obseruari voluerit, vt annullauerit expressim, quod in contrarium attentatum fuerit, provt de se constat apertè, nec maiori comprobatione indiget. # 8 CAPVT VIII. Legis 2. C. de rescindenda venditione, remedium, an ex humanitate, vel ex rigore iuris processerit, & quare fuerit introductum, nec per illud intra dimidiam, sed vitra dimidiam tantum læsis succursum sit? Cur etiam emptori fuerit concessa supplendi pretij facultas; & eius electioni res relicta; arguta quidem, subtilis, & non vulgata disceptatio; quâ post incredibilem, & originalem Scribentium lecturam, multa adnotantur, quæ sic elaborata, aut digesta nullibi anteà erant. SVMMARIVM. -  1 Lex 2. C. de rescindenda venditione, nouum ius attulit & Iureconsultis antiquis, quorum responsa exstant in Pandectis, incognitum. -  2 L. 2. C. de rescindenda venditione, materiam tractatam à multis, qui hoc num. præcitantur. -  3 Huius capitis disceptationem non vulgatam, & pro ratione constitutionis l. 2. C. de rescindenda venditione, omninò necessariam, nec ab alio hactenus sic explicatam, hisque placituram, qui strictam iuris rationem assequi desiderant. -  4 Emptio aut nulla est, aut rescindenda: Nulla ipso iure corruit, nec eget rescissione, sed interdum exigit, vt talis à iudice declaretur: rescinditur emptio, quæ aliquo modo subsistere poterat, verùm ab illa discedi, ratio quædam maior suadet. -  5 Transcribendi vitium ab Authoris natura, & conditione ab horret. -  6 Emptio, aut venditio ipso iure valet, si emptor, aut venditor circumueniatur in pretio vltra dimidiam, sed contractus rescinditur, & subuenitur læso. -  7 Ratio est in promptu, quoniam emptio, aut venditio huiusmodi in substantia non peccat, nec in se habet aliquid vitij; quippe, cùm in ea sint res, & pretium, & consensus, quæ emptionis substantialia dicuntur. -  8 Idcircò necessarium fuit remedium l. 2. C. de rescindenda venditione. -  9 Vbi emptori ideò datur facultas supplendi pretij, & eius electioni res relinquitur, quia vt dictum est, emptio non peccat in substantia, sed potiùs iusta est, & perfecta, ex eáque factus dominus ipse emptor, vt eam à se inuito auelli leges non permittant; nam si quid est in eo negotio vitij, non in ipso contractu est, & sic rescindi non debet emptore inuito, sed in pretio, quod satis est suppleuisse vsque ad iustum. -  10 Emptori in casu l. 2. C. de rescindenda venditione, tum ex iuris, tum ex æquitatis ratione, eligendi facultatem concedi. -  11 L. 2. C. de rescindenda venditione, remedium, ex humanitate magis, quàm ex iuris rigore introductum, provt hoc num. adnotatur. -  12 In pretio emptionis, & venditionis negari non posse, quin contrahentibus liceat se circumuenire; sic enim expressum est in iure. -  13 Dubium tamen maximum esse in explicatione l. in causæ, 16. §. idem Pomponius, ff. de minoribus, sic dicentis: idcircò Scribentes in multis locis, diuersimodè interpretari legem illam. -  14 Magis tamen communiter probari, naturaliter licere contrahentibus se circumuenire in pretio, non quòd natura ipsa rerum hoc permittat, sed natura, id est naturales regulæ contractus emptionis, & venditionis sic permittant, & patiantur. -  15 Quod libenter admittit Author, nec aliam pati interpretationem verba dict. §. idem Pomponius, firmiter credit; exactiùs tamen necessarium fore hoc explicare, provt hoc num. explicatur, & Moderni Paris. traditiones in proposito recensentur. -  16 Rescissionis, & remedij l. 2. C. de rescind. vend. vera ratio adducitur, & Petri Gregorij adnotatio quædam in proposito recensetur. -  17 L. 2. C. de rescind. vend. remedio, quare intra dimidiam læsis succursum non sit. CIrca materiam l. 2. C. de rescindenda venditione, quæ[sect. 1] nouum ius attulit, & Iureconsultis antiquis, quorum responsa exstant in Pandectis, incognitum, vt rectè tuetur Pinellus ibidem, 1. part. cap. 1. ex num. 2. & sequitur Dominus Antonius Padilla num. 11. Azeuedius in l. 14. tit. 9. lib. 9. num. 1. in fine. Multa equidem à me adnotari possent, quæ forsan essent non contemnenda, nec ab aliis sic distinctè aut absolutè explicata: ideò tamen, consultòque ea prætermittenda duxi, quòd hac[sect. 2] de re in mille locis infinita tradiderint Scribentes, ac in eadem l. 2. ex professo explicarunt Doctores communiter, & plenissimè Arias Pinellus, & D. Antonius de Padilla ibidem, Doctores etiam in cap. cum dilecti, & in cap. cum causa, de emptione & venditione. Rebuffus, Antonius Gabriel, Francisc. Connanus, Antonius Gomezius, Petrus Mozius, Viuius, Matienzus, Caballinus, Mascar. Rolandus, Nauarrus, Didacus Perez, Sotus, Palacius, D. Spin. & alij, quos in vnum congessit Petrus Cenedus in collectanea 158. ad Decretales, per totam, vbi de hac materia. Couar. variarum resolut. lib. 2. cap. 3. & 4. Molina de Hispanorum primogen. lib. 2. cap. 3. ex num. 18. cum seqq. Menchaca de successionum resolut. lib. 3. ad l. si quis in suo. §. legis, ex num. 32. & quæst. vsufrequentium, lib. 3. quæst. 48. & quæst. 61. Aluarus Valascus consult. 43. & 44. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 53. ex num. 34. cum seqq. & in cons. 54. ex num. 21. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part, cap. 26. per totum, & practicarum lib. 2. quæst. 133. vsque ad quæst 145. Ioannes Robertus animaduers. iuris, lib. 2. cap. 12. Sarmientus selectarum lib. 1. cap. 11. ex num. 4. & lib. 7. cap. 12. Arisminus Tepatus variar. lib. 2. tit. de rescindenda venditione, fol. 117. Hyppolitus Riminaldus in cons. 483. & in cons. 553. lib. 5. Azeuedius in l. 1. tit. 11. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Bonifacius Rogerius in consil. 37. lib. 1. Petrus Gregorius in syntagmate lib. 25. cap. 24. D. Felicianus de Solis tractatu de censibus, lib. 2. cap. 1. ex n. 6. vsque ad num. 12. & num. 39. & seqq. nouissimè Andreas Fachincus controuers. iuris lib. 2. cap. 15. & seq. vsque ad cap. 27. Cæuallos practic. comm. contra comm. quæst. 508. & 511. latiùs in quæst. 536. & vide quæst. 172. Petrus Augustinus Morla emporij, tit. 9. de contrahenda emptione, quæst. 19. 20. 21. & seqq. Nihilominùs tamen huius[sect. 3] Capitis disceptationem ideò silentio prætermittere nolui, quòd eam non vulgatam, & pro ratione constitutionis dict. l. 2. C. de rescindenda vendit, omninò necessariam sciam, nec videam ab alio hactenus sic explicatam, aut in disputationem adductam, hîsque placituram sperem, qui strictam iuris rationem assequi cupiunt. Et pro vera explicatione in primis constituò, quòd[sect. 4] emptio aut nulla est, aut rescindenda. Nulla ipso iure corruit, nec eget rescissione, sed interdum exigit, vt talis à Iudice declaretur: Rescinditur emptio, quæ aliquo modo subsistere poterat, verùm ab illa discedi, ratio quædam maior suadet, vt vtrumque optimè aduertit, & eruditè comprobat Petrus Gregorius in syntagmate iu[sect. 5]ris, lib. 25. cap. 23. num. 1. & 2. fol. mihi 255. vbi videri po[sect. 6]terit; quoniam à natura, & conditione mea transcribendi vitium abhorret. Emptio igitur, aut venditio ipso iure valet, si emptor, aut venditor circumueniatur in pretiovltra dimidiam, sed contractus rescinditur, & subuenitur læso, modo, & forma in dict. l.C. de rescindenda venditione, introducta: aliàs si contractus esset nullus, rescissione non indigeret. Quod apertè probat ille textus, & textus in cap. cùm dilecti, & in cap. cùm causa, de emptione, & vendit. vbi vnanimiter adnotarunt omnes, qui hactenus de hac materia scripserunt, sic vt in hoc nullus quidem dissentiat: ac inter alios eleganter aduertunt Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 9. num. 10. fol. 223. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 25. cap. 24. in princ. fol. 256. Ratio[sect. 7] est in promptu, quoniam emptio, aut venditio huiusmodi in substantia non peccat, nec in se habet aliquid vitij, quippe cùm in ea sint res, pretium, & consensus, quæ emptionis substantialia dicuntur, §. 1. 2. & 3 Institut. de emptione & venditione, leg. 1. §. finali l. in venditionibus, ff. de contrahenda emptione, l. 2. C. eodem, l. 2. C. de actionibus empti: plenè Antonius Gomezius tomo 2. variarum, cap. 2. de emptione & venditione, in princ. Pinellus in rubrica, C. de rescindenda vendit. 2.[sect. 8] parte, cap. 1. num. 2. & 3. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 25. cap. 2. num. 4. fol. 211. & cap. 12. & 15. Idcircò necessarium fuit remedium d.l. 2. C. de rescindenda venditione, vbi emptori ideò datur facultas supplen[sect. 9]di pretij, & eius electioni res relinquitur quia, vt dixi, emptio non peccat in substantia, sed potiùs iusta est, & perfecta, ex eáque factus dominus ipse emptor, vt eam a se inuito auelli leges non permittant: nam si quid est in eo negotio vitij, non in ipso contractu est, & sic rescindi non debet emptore inuito, sed in pretio; quòd idcircò satis est suppleuisse vsque ad iustum, vt elegantissimè atque ex infinitis, quos attentè prælegi, solus Connanus sic animaduertit, commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 9. num. 10. versiculo, cur emptori, fol. 524. vbi in proposito allegat text. singularem in l. 6. C. de rescindenda venditione. Audiamus Imperatores sic dicentes: Non est probabilis causa, propter quam rescindi consensu factam venditionem desideras: quamuis enim duplum offeras pretium emptori tamen inuitus ad rescindendam venditionem vrgeri non debet. Et cum iudicio docet, emptori[sect. 10] prædictam facultatem eligendi, tum ex iuris, tum ex æquitatis ratione concedi: quod ex d.l. 6. & d.l. 2. probatur apertè, & in idem pungit non obscurè Paul. Castrens. ad quem nullus aduertit, in eadem l. 2. C. de rescindenda venditione, num. 1. Secundò constituendum est, Imperatores ius nouum[sect. 11] introducentes, magis æquitatem, & humanitatem præ oculis habuisse, quàm strictas iuris rationes fuisse secutos: & sic; ex humanitate, non ex rigore iuris introductum fuisse remedium dict. l. 2. C. de rescindenda vendit. quod expressim dixit textus in princ. ibi: Humanum est. Et aduertunt Glossa prima, Bartolus, Baldus, Salicetus, Castrensis & communiter omnes, vt testantur Pantaleon de Crema n. 1. 38. Pinellus 1. part. cap. 1. n. 32. & Padilla num. 10. in princ. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 25. c. 24. in princ. fol. 256. Ex rigore namque iuris,[sect. 12] ideò non poterat contractus rescindi, quòd naturaliter liceat contrahentibus in pretio emptionis, & venditionis se circumuenire, vt dicetur statim: & hanc rationem considerauit Glossa verbo, humanum, in eadem l. 2. & communiter omnes transierunt cum illa, nec vlla alia ratione existimarunt rescissionem contractus, aut remedium eius legis impediri; verè tamen & aliæ rationes militabant, quæ rescissioni contractus, aut Imperatorum prouisioni obstabant, & contractum iuxta strictam iuris rationem, non rescindendum suadebant, vt num. præcedentibus dicebatur, & sequentibus etiam adnotabitur. Tertiò constituendum est, negari non posse, quin na[sect. 13]turaliter liceat contrahentibus in pretio emptionis, & venditionis, se circumuenire: id enim expressum est in l. in causæ, 16. §. idem Pomponius, ff. de minoribus, & in l. item si pretio, 25. §. finali, ff. locati: Dubium tamen maximum esse in explicatione eorum iurium sic dicentium; idcircò Scribentes in multis locis, diuersimodè illa interpretatos fuisse, vt constat ex his, quæ communiter tradiderunt Doctores omnes in cap. cùm dilecti, & in cap. cum causa, de emptione & venditione, & in dict. l. 2. C. de rescindenda venditione, vbi latè Pantaleon de Crema ex num. 137. Pinellus 1. part. cap. 1. ex num. 32. Padilla ex num. 10. vbi omnes aliorum interpretationes improbauit. Bonifacius Rogerius in cons. 6. n. 85. & 86. lib. 2. Couar. resolut. lib. 2. cap. 3. num. 2. Fortunius, Nauarrus, Sotus, & Medina, quos adducit Doctor Felicianus de Solis de censibus, lib. 2. cap. 1. num. 11. ad finem. Menochius in cons. 109. num. 30. per totum, lib. 2. Cæuallos pract. commun. contra commun. quæst. 511. ex num. 5. Petrus Augustinus Morla emporij, tit. 9. de contrahenda empt. quæst. 8. num. 14. & 15. Matienzus in l. 1. titul. 11. glos. 1. ex num. 1. vsque ad num. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Azeuedius in l. 14. tit. 9. lib. 9. & in dict. l. 1. titul 11. num. 9. Magis tamen communiter probari, naturaliter[sect. 14] licere contrahentibus se circumuenire, non quòd natura ipsa rerum hoc permittat, sed natura, idest naturales regulæ contractus emptionis, & venditionis sic permittant, & patiantur, vt cum Iacobo Andonderio firmauit Padilla in dict. l. 2. C. de rescindend. vend. num. 11. in fine. Doctor Felicianus de Solis tractatu de censibus, lib. 2. dict. cap. 1. num. 11. ad finem, & Cæuallos vbi suprà, in fine; nec videtur dissentire Matienzus in dict. l. 1. tit. 11. glos. 1. num. 5. quamuis firmiter in hoc non insistat. Ego[sect. 15] verò libenter id probauerim, nec aliam pati interpretationem verba dict. §. idem Pomponius, firmiter crediderim; exactiùs tamen explicare necessarium fore, provt latiùs explicauit, & acutè quidem Modernus Paris. à quo transcripsit Caballinus de vsuris, quæsti. 14. num. 170. & sequent. fol. 185. nec refert Padilla, nec etiam Felicianus, locis relatis suprà. Et in primis eraditè & verè constituisse Modern. Paris. leges prædictas dicentes, naturaliter licere contrahentibus, & c. non pro fundationis authoramento accipiendas esse, nec etiam propriè pro iure naturali, quum semper bonum & æquum sit, sed pro mutua quadam & tacita indulgentia contrahentium adinuicem, qui vel mutuo naturali amore non dedignantur aliquid modicum, siue scienter, siue ignoranter inuicem remittere de suo: vel si fortè non ex amore, saltem nimiam scrupulositatem alij tanquam sordidam, alij, quia non vacat, dedignantur & auersantur, & ex prædictis duobus, vel eorum altero nascitur illa indulgentia; difficulter enim, & rarò exactam æqualitatem scrutari, cognoscere, & seruare possunt; & si quando possunt, non vacat; & si possint, & vacet, adhuc vtilius & honestius est, modicum defectum vel excessum, si quis sit, mutuò condonare, quàm in mutua, & indiuidua æqualitate inquirenda immorari, & torqueri, nimiámque litigandi materiam tollere: quare non solùm vtile, sed necesse fuit, modicam à summa illa æqualitate defectionem indulgere, quæ ideò naturaliter licere dicitur, tum quia contrahentes tacito quodam naturali consensu, id sibi mutuò codonare videntur; tum quia de natura contractuum esse videntur, sine quibus commodè non possunt in communi, & promiscuo vsu haberi: vnde tacita hæc, & mutua condonatio, non dicitur donatio, sed concomitantia, & sequela contractus, vt ibidem latiùs adnotauit ipse Author. Deinde, eruditè etiam, & verissimè constituisse, necessarium fuisse, indulgentiam eam cohibere, vagámque, & incertam declinationem ab ipsa iusta, & vera æqualitate contractuum commutatiuorum refrænari, & limitari publicè interfuisse, hinc Diocletiano, & Maximiano visum fuisse, satis esse licentiam illam per excessum, , vel defectum à iusta, & vera æqualitate declinandi, ad dimidiam iusti pretij, vel æstimationis, id est ipsius æqualitatis cohibere, ne vlterius vagari posset, & consequenter ipsi vsque ad dimidiam restrinxerunt, sed excluserunt læsionem vltra dimidiam; & quamuis in hoc Modernus ipse Paris. redarguat Imperatores, vt eodem loco videri poterit; nihilominùs tamen iusta ratione eos moueri, negari non potest, ac ad eam vsque partem iusti pretij, vel æstimationis licendam illam cohibere, & reipublicæ forsan interfuisse, nec sine maximo mysterio, aut necessitate factum: idcircò & aliis iuris Authoribus placuisse, qui & subtilitatem, & scrupulositatem, etiam contra ipsosmet Imperatores, aut iureconsultos inquirere solent; sic placuit Connano commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 9. num. 10. Petro Gregorio in syntagmate iuris. lib. 25. cap. 24. Ioanni Roberto adnimaduers. iuris, lib. 2. cap. 12. Duareno in l. si quis cùm aliter, ante finem, ff. de verborum obligat. Pinello in eademl. l. 2. C. de rescindenda vendit. 1. part. cap. 2. in principio, & num. 4. Cuiacio in commentariis de in integrum restitutione, & in l. in causæ, 2. ff. de minoribus Forcatulo dialogo 100. & apud nos approbatur hodie in leg. 56. titul. 5. partita 5. & in l. 1. titul. 11. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Quare autem læsionem intra dimidiam excluserint,[sect. 16] & læso vltra dimidiam succurrendum prouideant, Modernus Pariens non explicauit. Sed ferè omnes hucusque in hac materia Scribentes, in eo magis insistunt, vt existimauerint, ideò læsionem vltra dimidiam, lege non esse permissam, aut toleratam, quia enormem quidem, atque immensam crediderunt Imperatores: Ita sentit apertè Glossa, verbo, humanum, in dict. l. 2. C. de rescindenda venditione, & ibidem Bartolas, Paulus, Baldus, Salicetus, & cæteri alij Recentiores, qui in effectu in idem incidunt; addiderim ego id verum esse, atque ex humanitate, aut æquitate introductum: æquitatem autem, siue humanitatem ex eo procedere (quod eruditè, & ingeniosè, atque inter cæteros alios solus Petrus Gregorius adnotauit lib. 25. dict. cap. 24. num. 19. fol. 261.) scilicet, quòd labi, errare, & falli in negotiorum tractatione, humanum est; & proinde communi hac fragilitate deceptis subuenire, & expedire, & ipsam humanitatem exigere, per textum singularem in. l. 1. C. si maior factus alienationem ratam habuerit, ibi: Inconsulto errore, l. 2. C. de actionibus empti: facilè enim in rerum suarum æstimatione decipiuntur venditores, atque in emptione alienaram emptores, vt ibidem aduertit prædictus Author; idcircò, & vltra eum, cùm contractus emptionis, & venditionis sit bonæ fidei, & in quo æquitas summa desideratur, l. bona fides, ff. depositi, l. contractus, ff. de regulis iuris, l. si dolo, l. bonam fidem, C. de actionibus & obligat. Baldus in eadem l. 2. C. de rescindenda vendit, num. 5. magnas deceptiones ab eo contractu arcere, atque deceptis consulere, humanitatis & æquitatis ratio postulabat, eáque suadente, proditum fuit remedium dict. l. 2. iuxta superiùs relatos, & communem aliorum mentem, quæ in hunc sensum est accipienda. Quartò & vltimò constituendam est, non omnium,[sect. 17] quæ à Maioribus nostris tradita sunt, rationem reddi posse, vt inquit textus in l. non omnium, ff. de legibus. Et quidem, si aliquis quærat, quanam ratione læsionem intra dimidiam, quæ considerabilis esset, Imperatores non excluserint, aut quare considerabili læsione intra dimidiam, læsis non consuluerint: Responderi poterit, ferè nullum ex infinitis, quos prælegi, rationem concludentem adducere, aut etiam in hoc quærendo non laborare; dici tamen posse, quòd contractus emptionis, & venditionis est valdè frequens, & necessarius, & Reipublicæ summè vtilis; & sic non ita de facili rescindi debet res bona fide empta, vel vendita, l. res bona fide, 54. ff. de contrahenda emptione. Nec etiam naturalis illa facultas se circumueniendi adinuicem, provt superiùs explicauimus, intellecta, adeò restringi debuit, vt hominum. commercia turbari, aut aliquo modo impediri contingeret, si ob læsionem quamcunque in pretio contingentem, contractus conuenti rescinderentur, & litium occasio sic præberetur, vt finis earum nunquàm esset, sed perpetuò homines inter se rixis, & litibus vexarentur, vt cum Diuo Thoma, Soto, Fortunio, & aliis, non malè aduertit Matienzus in l. 1. tit. 11. glos. 1. num. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Felicianus de censibus, lib. 2. cap. 1. num. 11. in vers. quoniam magis est. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 25. cap. 24. num. 20. qui propter vtilitatem, & frequentem vsum contractus emptionis, & venditionis, rescissionem intra dimidiam denegari contendit; ac denique, quia iuris principiis refragantibus, videlicet quòd contractus semel finiti, & perfecti firmi esse debeant perpetuò, & consensu factæ venditiones ratæ permaneant, nec ab emptione semel perfecta discedere liceat, altera parte inuita, noluerunt Imperatores ita de facili, aut læsione quacunque, emptiones, aut venditiones rescindi, sed propter grandem, aut enormem læsionem dumtaxat, qualis est læsio vltra dimidiam, vt innuit non obscurè textus in l. si voluntate, 8. C. de rescindenda venditione, quæ in vers. quòd si videlicet, veram sentit huius dubij rationem, & singulariter in hunc modum dicit: Quod si videlicet contractas emptionis, atque venditionis cogitasses substantiam, & quod emptor viliore comparandi, venditor cariore, distrahendi votum gerentes, ad hunc contractum accedant, vixque post multas contentiones, paulatim venditore de eo, quod petierat, detrahente; emptore autem huic, quod obtulerat, addente, ad certum consentiant pretium: profectò perspiceres, neque bonam fidem, quæ emptionis, atque venditionis conuentionem tuetur, pati, neque vllam rationem concedere, rescindi propter hoc consensu finitum contractum, vel statim, vel post pretij quantitatis disceptationem; nisi minus dimidia iusti pretij; quod fuerat tempore venditionis, datum esset, electione iam emptori præsita seruanda. # 9 CAPVT IX. Instantia cœpta cum Maioratûs possessore, an, & qualiter transeat in sequentes ipsius Maioratus successores? item, an transeat in singularem etiam rei successorem in iudiciis realibus: vbi nonnulla adnotantur ab Authore, quæ pro huius rei explicatione, silentio prætermitti non poterant, & ab his relinquuntur intacta, qui de Hispanorum primogeniis tractarunt. SVMMARIVM. -  1 Instantia cœpta cum Maioratus possessore, transit in sequentes ipsius Maioratus successores, ita vt denuò lis non debeat cum eisdem inchoari, sed sequens successor in eo statu iudicium subire debeat, in quo ab ipso Maioratûs possessore relictum fuerit. -  2 Instantia litis transit in successorem etiam particularem rei, si ex necessitate succedat; si autem voluntarius successor sit, non transfertur instantia. -  3 Et necessitas duplici modo in proposito consideratur, remissiuè. -  4 Instantia vbi transit aduersus aliquem, is citandus est: & reassumptâ instantiâ actoris, reproducuntur omnia acta, & docetur de translatione instantiæ, & sic quoque, vbi instantia transit aduersùs successorem rei, omnia acta repetuntur. -  5 Instantia iudicialis, actiuê & passiuè transit ad vniuersales iurium successores. -  6 Et est valdè vtile, vt instantia transeat, propter expensas, fructus, & accessiones. -  7 Instantia generaliter transit in casibus, vbi bona & iura transferuntur. -  8 Instantia an transeat in singularem successorem in iudiciis realibus; & de opinione Bartoli ibidem. -  9 Bartoli opinio in superiori dubio probatur, & eiusdem doctrinis receptis, eleganter explicatur text. in l. 15. à quo, 57. & 58. ff. de rei vendicatione, & in l. penult. ff. de petitione hæreditatis. -  10 Instantia cœpta cum testatore defuncto, licèt transire debeat in fideicommissarium, cœpta tamen cum ipso hærede, in fideicommissarium non transit. -  11 Aduersùs communem traditionem Molinæ, de qua suprà, num. 1. dubium mouetur ab Authore, & num. præced. & seqq. -  12 Maioratûs primo instituori, quilibet successor succedere dicitur in infinitum. -  13 L. in hoc iudicio, ff. familiæ erciscundæ procedit in restitutione, quæ fit iudicio reali, sed restitutio, quæ fit fideicommissario vniuersali, sit iudicio personali, ideóque instantia cœpta cum hærede, in ipsum non transit. -  14 Maioratus & fideicommissa in aliquibus conueniunt, sed differunt in multis. -  15 Fideicommissarius ab hærede fideicommissum petere, & de manu eius recipere debet, neque propria authoritate possessionem bonorum iure fideicommissi relictorum, occupare potest, aliàs à iure fideicommissi cadit: sed in Maioratus successore contrà statuitur, numer. sequent. -  16 Fideicommissarius nullum ius habet in bonis subiectis fideicommisso, nec actiones aliquas intentare potest, quovsque re, aut verbis restitutio fiat per hæredem. -  17 In successorem Maioratus, ipso iure transit dominium bonorum Maioratus, & possessio etiam absque aliqua restitutione. -  18 Georgij de Cabedo distinctio nouè tradita in hac materia decis. Lusitaniæ, 198. num. 5. 1. part. dubia & periculosa visa Authori. HIs, quæ Scriptores huius Regni pro explicatione præsentis quæstionis adnotarunt, nonnulla adiungere pro maiori ipsius declaratione necessarium duxi. Idcircò aduertendum erit in primis, quòd instantia[sect. 1] cœpta cum Maioratus possessore, transit in sequentes ipsius Maioratus successores, ita vt denuò lis non debeat cum eisdem inchoari, sed sequens successor in eo statu iudicium subire debeat, in quo ab ipso Maioratus possessore relictum fuerit: quod in terminis resoluit Molina, & refert quamplures iuris Authores, quorum authoritate mouetur, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 8. n. 6. & idem tenuit Mieres de maioratu, part. 4. quæst. 14. n. 3. vbi asserit, communiter practicari in Regali Cancellaria Granatensi: quòd si successor in Maioratu se opponit liti per prædecessorem inchoatæ, teneatur assumere litem in eo statu, in quo erat, tempore oppositionis, & vide in hac materia Barb. in l. si constante, §. finali, num. 24. & 25. ff. soluto matrimonio, vbi agit de intellectu l. in hoc iudicio, de qua statim, & aliorum similium iurium; & in proposito, an, & quando transeat instantia, multa scribit ex num. 16. vsque in finem §. Cabedo etiam nouissimè decis. senat. Regn. Lusit. decis. 198. per totam. Pro sententia autem prædicta duplex adducit fundamentum Molina ibidem, dict. num. 6. Primum deducitur ex l. in hoc iudicio, ff. familiæ erciscundæ, ex qua Bart. in summario eiusdem legis, Angel. Paul. Bald. Iason, Butrius Anchar. Socinus iunior, Marsarius, Xuarez, Rebuff. & Natta, quos recenset ipse Molina, deduxerunt communiter, quod instantia litis transit in successorem, etiam parti[sect. 2]cularem rei, si ex necessitate succedat; si autem voluntarius successor sit, non transfertur instantia: quod tenet etiam Marc. Anton. Peregr. de fideicommissis, art. 53. n. 24. vbi in id citat nonnulla iura, latiùs loquitur quàm Moli[sect. 3]na, & rectè aduertit, necessitatem duplici modo in proposito considerari, vt exemplis ibi ostendit, sic vt cùm occasio se offerat, videre illum necessarium sit; deinde eodem loco num. 30. fol. 523. rectè etiam animaduertit,[sect. 4] quòd vbi instantia aduersùs aliquem transit, is citandus est, & reassumptâ instantiâ actoris, reproducuntur omnia acta, & docetur de translatione instantiæ: & sic quoque, vbi instantia transit aduersùs successorem rei, omnia acta repetuntur; ac denique num. 18. eiusdem art. 53. verè probauit, quòd instantia iudicialis actiuè, & passiuè[sect. 5] transit ad vniuersales iurium successores, & in hærede rei, vt passiuè transeat, esse casum in l. si eum hominem, ff. de fideiussoribus actiuè autem, vt transeat ad petitoris hæredem, esse casum legis in l. si petitor, ff. de iudiciis, & in l. si operarum, ff. de operis libertorum, & esse valde vti[sect. 6]le, vt instantia transeat propter expensas, fructus, & accessiones: vnde cùm in successorem Maioratus necessariò debeant transire bona ex dispositione primi institutoris, l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legatis 2. l. 3. ff. de interdictis & relegatis, cum aliis, quæ in proposito adducunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 5. 6. 7. & 8. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, glos. 1. num. 2. Menochius in cons. 357. num. 16. & seqq. lib. 4. in ipsum etiam transire debet non solùm instantia cœpta cum ipsomet Maioratus institutore, ex dict. l. si eum hominem, d.l. si petitor, & dict. l. si operarum; sed etiam instantia cæpta cum vltimo Maioratus possessore, ex dict. l. in hoc iudicio, & his, quæ notarunt Authores relati per Molinam d. cap. 8. num. 6. & vltra eum Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 53. num. 20. & 21. vbi cum aliis probat, quòd instantia generaliter[sect. 7] transit in casibus, vbi bona & iura transferuntur, & in fortioribus terminis exstat doctrina Bartoli in l. Lucius, §. rogatus, ff. ad Trebellianum, vbi docuit ipse, instantiam[sect. 8] transire in singularem successorè rei in iudiciis realibus: & sequuntur Bernard. de Bisign. in tit. de iudiciis, decis. 3. Castrensis in cons. 329. num. 2. lib. 2. Parisius in cons. 108. num. 3. lib. 1. qui loquuntur in successore rei, & in beneficialibus, vt per mortem possessoris lis non finiatur, sed transeat in successorem, determinauit Rota in nouis, vt lite pendente, decis. 10. sequitur Gomezius in regula, de annali, quæst. 62. num. 4. & esse text. in cap. finali, vt lite pendente, lib. 6. & in Clement. 1. eodem tit. firmat Peregrinus de fideicommissis, d. art. 53. num. 25. vbi dicit contrà tenuisse Abbatem, & Aretinum, post Innocentium; nec audet firmare neutram partem, sed pro nunc dicit se cogitandum relinquere, idque per text. in l. is à quo, 57. & 58. ff. de rei vend. Ego verò opinionem Bartoli liben[sect. 9]tiùs probarem, non obstantibus dictis legibus in contrarium adductis: & pro illarum explicatione, vltra Peregrinum, & superiores, sequentia constituerem. In primis ex dictis legibus apertè deduci, quòd si duo vendicant eandem rem ab eodem possessore, primo vincenti traditur, non obstante tertij oppositione, dumtamen ipse caueat possessori, idque, ne possessor ipse duplex damnum trahat; & confirmat l. 6. tit. 10. partita 3. & latiùs explicant ibidem Doctores communiter, Bartolus, qui magistraliter loquitur in l. penult. vbi est etiam similis text. ff. de petitione hæreditatis, idem Bartolus in l. à Diuo Pio, §. si super rebus, num. 3. & ibidem Iason ex num. 16. & Doctores communiter ff. de re iudicata. Felinus in cap. cùm super, ex num. 11. de sententia & re iudicata. Romanus singulari 44. Imola in l. à sententia, in princ. colum 5. ff. de appellat. Alexander in l. si alienam, col. penult. & vlt. ff. soluto matrimonio, latiùs Andr. de Isern. de prohibita feudi alienatione per Federicum, in §. prætereà si inter duos, col. 3. 4. & 5. Afflictis decis. 235. num. 6. Vincentius de Franchis decis. 261. per totam, latissimè Barb. in l. si alienam, 12. ex num. 15. fol. 154. ff. soluto matrimonio, vbi multa dicit in proposito necessaria. Decianus in cons. 26. num. 39. per totum, lib. 5. Deinde constituo, quòd illæ leges procedunt, quando duo simpliciter agunt contra tertium possessorem, non obiiciendo ius vnius, nec infringendo ius alterius: nam si vnus refringendo ius alterius, se opponeret, tunc non haberet locum decisio d.l. is à quo, & d.l. penult. ff. de petitione hæred. & pro neutro ferri posset sententia, nisi iure vtriusque discusso: quod cum Baldo in §. si duo, in princ. de pace tenenda, rectè adnotauit Gregorius Lopez in d.l. 6. tit. 10. partita 3. & cum eodem Baldo, & Innocentio, Felinus in d. cap. cùm super, num. 11. vers. limita tertio, de sententia & re indicata. Constituo etiam, casum dictarum legum diuersum esse à casu proposito suprà, num. 8. aut saltem resolutioni Bart, non refragari, quicquid in contrarium expendat ea iura Peregrinus, quia in effectu procedunt, quando duo in diuersis iudiciis petunt eandem rem à Titio, vel Seio: & tunc si vnus priùs perueniat ad sententiam, tenetur præstare cautionem de conseruando indemnitatem alteri posteà vincenti, quoniam pendente iudicio eius, qui priùs ad sententiam peruenit, alius cæpit agere; nam si antequam secundus ageret, lata fuisset prima sententia, & in rem iudicatam transiuisset, executioni quidem mandaretur, nulla cautione præstita, vt cum communi resoluit Iason in d.l. à Dino Pio, §. si super rebus, num. 18. eleganter Barbosa in dict. l. si alienam, num. 15. qui rectè dicit procedere text. in dict. l. is à quo, quando duo erant diuersa iudicia, & quando secundum iudicium mouetur, primo pendente; tunc enim ille, qui priùs obtinuit sententiam, mittendus est in possessionem, præstita cautione victo, de eo defendendo aduersùs tertium: quòd si latâ iam sententiâ, secundo moueatur lis, tunc nulla victo præstanda est cautio, quia ea lis non debet moueri aduersùs victum, qui propter sententiam iam non debet haberi pro possessore, sed potiùs aduersùs victorem, in quem, virtute sententiæ possessio transferenda est; vides igitur in hoc secundo casu, nullo modo vrgere contra Bartol. text. in dict. l. is à quo, nec etiam primo casu, idque effectu dictæ cautionis præstandæ, ob quam necesse habebit primus victor prosequi eandem instandam cæptam cum possessore primo, & non erit opus inchoare nouum iudicium cum victore, vt eleganter, & verè aduertit Gregorius Lopez in dict. l. 6. tit. 10. part. 3. verbo, recabdo, in princ. & dixit magistraliter Bartol. in dict. l penul. ff. de petitione hæredit. notans ex illo textu, quòd tertius superueniens non impedit executionem sententiæ latæ pro primo, vt ibi probatur, & in dict. l. is à quo, & reddens rationem, quia ius alterius petitoris non sit deterius; sicut enim poterat auocare à primo possidente, ita ab isto secundo, & licèt iste secundus possideat, qui petit executionem, ita possidet ille priùs conuentus, & ideò sit executio taliter, quòd alteri non præiudicet, & primus petitor cauere cogitur, quòd eum defendar aduersùs alium petitorem. Ratio est, inquit Bartolus, quia si possessor non peteret cautionem, ipse absolueretur à petitione secundi petitoris, quia, non possidet, neque dolo desiit possidere, & ille secundus petitor deberet inchoare nouum iudicium: & ideò ne istud inconueniens sequatur, cogitur petere cautionem, & ille præstare tenetur; quâ præstitâ. ille habebit necessitatem prosequi eandem instantiam cœptam cum possessore primo: & sic cautio proderit fecundo petitori. Et hactenus de primo fundamento Molinæ, à quo digressi sumus ex num. 9. vt superiora notarentur, quæ, vt videbis, non erant alibi sic digesta, atque vt dubium Peregrini ex dict. l. is à quo, cum seq. cessaret, & Bartoli opinio in tuto maneret. Secundum verò fundamentum Molinæ in quæstione principali huius Capitis, in eo consistit, quòd cùm Maioratus sua natura perpetuus sit, nullus esset litium finis, si cum quolibet successore lis esset denuò instauranda, quod publicæ vtilitati, & bono communi multùm aduersaretur, l. properandum, C. de iudiciis, cap. finem litibus, de dolo, & contumacia; ideò hæc sola ratio, omnibus etiam aliis deficientibus, sufficiens est, vt nullo pacto lis debeat denuò instaurari, dummodò lis à Maioratus possessore dolosè, vel negligenter proloquuta non fuisset; tunc enim sequentibus successoribus non præiudicaret, vt iure, ratione, & authoritate optimè fundat ipse Molina, & vide nouissime Cabedum decis. 198. Regni Lusitaniæ, num. 3. & 4. vbi declarat Molinam, & conciliat eum cum Marc. Anton, cons. 219. num. 1. lib. 1. Verumenimuerò, contra superiorem resolutionem illud videtur fortiter vrgere (quod Molina, Cabedus, & reliqui intactum relinquunt) nam instantia cœpta cum te[sect. 10]statore defuncto, licèt transire debeat in fideicommissarium, cœpta tamen cum ipso hærede in fideicommissarium non transit, vt pote cùm hæreditaria non sit, per text. in l. 1. iuncta expositione Glos. verbo, iudicia, ff. ad Treb. vbi sic adnotarunt Bartol. num. 1. vers. item contrarium dicitur. Angelus, Paulus, Alexand. & Socinus num. 2. Iason num. 8. & Ripa num. 14. l. cum hæreditas, ff. eodem tit. vbi sic distinguit ipse Bartolus, & repetit eandem distinctionem in l. Lucius Titius, 78. §. rogatus, eiusdem tituli, & in l. si eum hominem, ff. de fideiussoribus: sequuntur Balduinus in §. sed quia stipulationes, in verbo, omnes hæreditariæ actiones, Institut. de fideicommissariis hæreditatibus. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 53. num. 19. Vnde cùm successor Ma[sect. 11]ioratus sit veluti fideicommissarius, qui in familiæ fauorem grauatus est alteri, siue aliis in Maioratu successuris conseruare, & restituere fideicommissum, vt cum aliis multis constituunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 1. num. 7. Burgos de Paz iunior quæst. 1. num. vlt. Mieres de maioratu, in initio 1. part. num. 3. & quæst. 1. num. 3. videbatur dicendum, quòd instantia cœpta cum possessore Maioratus, non transiret in sequentem successorem, quamuis cæpta cum ipso institutore transire debeat: quoniam illi quilibet successor[sect. 12] succedere dicitur, in infinitum, l. cohæredi, §. cùm filiæ, ff. de vulgari. Ex qua sic notarunt, & multis exornant Petrus de Peralta in l. cum quidam, ex num. 1. cum seqq. ff. de legatis 2. D. Antonius de Padilla in l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ex num. 2. eiusdem tit. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 6. & quatuor seqq. Prætereà, si verum est fundamentum deductum ex dict. l. in hoc iudicio, ff. familiæ erciscundæ, quo principaliter mouetur Molina, quare & in fideicommissarium vniuersalem non transit instantia cœpta cum hærede? cùm vtique in eum ex necessitate bona hæreditaria transeant, non ex voluntate hæredis, qui restituit; cùm is inuitus etiam, & coactus teneatur adire, l. 4. leg. ille à quo, l. 14. §. qui compulsus, l. recusare, ff. ad Trebellianum, l. non iustam, C. eodem titulo, §. sed si recusabat, Institut. de fideicommissariis hæreditatibus. vbi Antonius Pichardus ex num. 1. cum seqq. l. 14. tit 15. partita 6. Sed huic difficultati, facilè & verè responderi poterit, si in memoriam repetantur aliqua ex his, quæ superiùs diximus, videlicet textum in dict. l. in hoc iudicio, procedere[sect. 13] in restitutione, quæ sit iudicio reali, in qua obtinent quæ suprà dicta sunt; restitutionem verò, quæ fit fideicommissario vniuersali, fieri iudicio personali, ideóque instantiam cum hærede cœptam, in ipsum non transire, & doctrina Bartoli in d.l. Lucius, §. rogatus, quæ communiter approbatur per Doctores ibi, & sequuntur Socinus iunior in cons. 34. num. 13. lib. 3. Parisius in consil. 108. num. 3. vol. 1. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, dict. art. 53. num. 19. Hæc autem doctrina, aut distinctio Bartoli aptè potest successori Maioratus applicari; si & secundo loco constituamus, verum esse, Maioratus, & Fideicommissa in aliquibus conuenire,[sect. 14] sed in multis longè quidem differre, nec posse dici præcisè Maioratum, fideicommissum esse: quod eleganter probat Molina lib. 1. d. cap. 1. ex n. 14. cum seqq. Mieres de maioratu, 1. p. in initio, & q. 1. n. 3. Burgos de Paz d. quæst. 1. num. vlt. Et sic inter fideicommissarium, & Maioratus possessorem, diuersum ius statuitur in multis, sed in eo præcipuè, quòd fideicommissarius ab hærede fideicommissum petere, & de manu eius recipere debet,[sect. 15] neque propria authoritate possessionem bonorum iure fideicommissi relictorum occupare potest; aliàs à iure fideicommissi cadit, & pœnam priuationis incurrit, l. eam quam, C. de fideicommissis, l. quod per manus, ff. de iure codicil. l. 1. vbi notant Doctores C. quorum legatorum, & cum Socino, & Decio, sic aduertit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. d. cap. 1. n. 14. & vltra eum, idem tenent Glossa, Bartolus, & Doctores communiter in l. Paulus, ff. ad Trebellianum. Parisius in cons. 54. num. 4. & num. 12. vol 3. Iason in cons. 146. col. 1. lib. 4. Natta in consil. 395. num. 9. lib. 2. Socinus iunior in cons. 131. col. 4. in princ. lib. 1. Menochius adipiscendæ possessionis, remedio 2. num. 21. & 4. seqq & remedio 4. num. 185. Michaël Grassus recept. sentent. §. fideicommissum, quæst. 46. n. 1. & 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 12. num. 62. & seqq. vol 1. Laurentius de Pinu in cons. 56. ex num. 1. Angelus Alexander de Vbaldis, in cons. 120. num. 4. inter cons. vlt. volunt. volum. 2. Hyppol. Riminald in cons. 363. num. 20. & seq. lib. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 47. num. 11. Ioannes Vincendus Honded. in cons. 26. num. 3. vol. 1. Denique, fideicommissarius nullum ius habet in bo[sect. 16]nis subiectis fideicommisso, nec actiones aliquas intentare potest, quovsque re, aut verbis restitutio fiat per hæredem, l. 1. l. restituta, ff. ad Trebel. Ex quibus sic adnotarunt & pleniùs declarant Bartol. num. 9. Albericus num. 10. Baldus num. 46. Alexand. num. 7. Iason num. 8. in l. vlt. C. de edicto Diui Adriani tollendo. Natta in consil. 200. num. 2. lib. 1. Rolandus in cons. 78. num. 14. lib. 3. Cephalus in cons. 37. num. 35. lib. 1. Grassus §. fideicommissum, quæst. 42. & 45. Menochius adipiscendæ possessionis, remedio 4. num. 633. Antonius Gomez, tom. 1. variar. cap. 5. num. 13. Bursatus in cons. 198. in princ. lib. 2. Fabius Turretus in cons. 77. num. 36. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 2. num. 50. art. 45. n. 18. art. 48. à princ. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 26. num. 1. & 2. vol. 1. At in successore Maioratus contrarium[sect. 17] omninò obseruatur, vtpote, cùm in illum absque vlla restitutione transeat ipso iure dominium bonorum Maioratus, imò & possessio etiam ex decis. 145. Tauri, vt cum iudicio obseruant Molina lib. 1. d. c. 1. n. 14. & n. 16. & num. 20. & cap. 14. num. 16. & lib. 3. cap. 12. & 13. Menchaca de successionum resolut. lib. 3. ad l. si quando, C. de inofficioso testamento. Mieres de maioratu, part. 3. quæst. 1. Ioannes Guttierrez practicar. lib. 2. quæst. 80. & 87. & sic traditio communis Doctorum ex dicta lege, in hoc iudicio, desumpta, optimè conuenit successori Maioratus, cum procedat eo casu, quo ex iudicio reali bona transferuntur ex causa necessaria, provt in successione Maioratus contingit: non sic in fideicommisso, in quo res ipsæ non transferuntur, nisi re, aut verbo restitutio fiat per hæredem; tunc autem omnes actiones fideicommissario, & in fideicommissarium transeunt, provt latiùs explicauit Pichardus in §. restituta, 2. Institut. de fideicommissariis hæreditatibus, per totum. Ex quibus du[sect. 18]bia proculdubio redditur concordia aut distinctio quædam, quam in proposito nouissimè adducit Cabedus decis. Lusitan. 198. num. 5. 1. part. quem retuli suprà, in fine, num. 9. vtpote, cùm in 2. membro, etiam vbi litigans agebat nomine proprio, clarè repugnet resolutioni & rationibus Molinæ suprà traditis. # 10 CAPVT X. Ad explicationem primæ, secundæ, quintæ, & sextæ Assertionis, quarum lib. 1. harum controuersiarum, cap. 81. mentio fit, per Authorem, breuis traditur, sed non contemnenda interpretatio, quâ, vt videbis, nihil ab alio dictum transcribitur, nec etiam aliquid scriptum omittitur, & in materia Substitutionum nonnulla, & nouiter, & verè considerata in medium proferuntur. SVMMARIVM. -  1 Substitutionem verè ac propriè institutionem esse, ex sententia quamplurimorum, quæ ab Authore probatur. -  2 L. si mulier, 20. §. finali, ff. de conditionibus institutionum. remissiuè, latissimè tamen explicata à multis, qui hoc num. & seq. præcitantur. -  3 Substitutionem institutionem non esse propriè, ex sententia aliorum. -  4 Quæ authori non placet, & eiusdem fundamentis plenè, & concludenter satisfactum ab aliis ostenditur. -  5 Author meliùs esse putauit nonnulla, quæ non ineleganter notare posset in hac materia, intacta relinquere, quàm in his insistere, quæ ex professo, plenèque explicantur ab aliis. -  6 Substitutionis in genere, infinitæ diffinitiones relatæ. -  7 Substitutionem, secundam institutionem dici ex sententia Accursij, quæ ab Authore probatur. -  8 Et omnibus fundamentis, quæ in contrarium excitari possent, plenissimè satisfactum ostenditur, atque de hac re Alexander Trentacinquius, Sfortia Oddi, & Palus Leonius commendantur omninò. -  9 Substitutionis diffinitiones, à Paulo Leonio, & Thobia Nonio consideratas, probabiles esse ex sententia Authoris. -  10 Substitutio vulgaris, quare sic appellata? -  11 Substitutiones quare introductæ? & in id Petri Gregorij locus nouiter adductus. -  12 Substitutionis Vulgaris diffinitiones infinitæ relatæ. -  13 Substitutionis Vulgaris vera diffinitio traditur, & num. seq. nouiter, & meliùs quàm hactenus explicatur. -  14 D. Spino deceptum in allegatione Fumei, & Politi, nouiter detectum per Authorem. -  15 Verbum quoddam ab Antonio Pichardo communi Vulgaris Substitutionis diffinitioni nouiter adiectum, necessarium non esse, noua Authoris consideratio in hac materia. -  16 Substitutionis Vulgaris diffinitio optimè explicata. -  17 Pauli Leonij præcipuam rationem contra diffinitionem communem cessare, nouiter animaduersum ab Authore. -  18 Substitutiones omnes vulgares aditione hæreditatis exspirant -  19 Substitutionis Vulgaris noua diffinitio refertur, quam Petrus Gregorius Tholosanus non malè considerauit. -  20 Authoris in scriptura huius Capitis, finis, & intentio proponitur. SVbstitutionem verè & propriè institutionem esse,[sect. 1] cap. 81. lib. 1. assertione 1. notauimus: item assertione 2. 5. & 6. alia in proposito diximus; nunc verò vt quorundam Scribentium sentencias in proposito notaremus, placuit hac de re nonnulla, breuiter tamen, & distinctè scribere: & in primis animaduertere superiorem sententiam, & assertionem illam probatam à multis; sic enim expressè tenuerunt Glos. in l. Gallus, in princ. in verbo, posse, ff. de liberis & posthumis, & in l. 1. in verbo, moueatur, vers. item facit pro eo, C. de edicto Diui Adriani tollendo. Bart. Bald. Paul. & Imola in l. mulier, §. finali, ff. de condit. institut. & ex antiquoribus innumeri alij, qui à sequentibus præcitantur, & defendunt Iason in l. Centurio, num. 62. ff. de vulg. & pup. substit. & in l. qui liberis, §. hæc verba, num. vltim. ff. eodem tit. & in l. si à primo, n. 14. & in dict. l. Gallus, in princ. n. 28. ff. de liberis & posthumis, vbi in id expendit nonnulla iura, & inter alia, dicit esse meliorem textum de iure, in l. mulier, 20. §. finali, ff. de conditionibus institutionum. Curtius iunior in consil. 48. num. 2. & esse communem resolutionem testantur, & multos alios referunt Petrus de Peralta in rubrica, ff. hæredibus instituendis, n. 18. 19. & 10. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. 1. part. verb. Instituendo, num. 1. ante finem, & latius ex num. 5. vbi optimè in proposito loquitur, & latè agit[sect. 2] de intellectu text. in l. mulier, 20. §. finali, ff. de condit. institut. latè etiam & prolixè quidem, Caldas Pereira de nominatione emphyteut. quæst. 8. ex num. 14. vsque ad n. 25. Corrasius in rubrica, C. de impuberum, num. 7. & ibidem Curtius iunior num. 10. Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 12. num. 1. & 2. & lib. 3. §. 23. num. 39. Politus in tractatu substitutionum, in 1. part. in princ. Couar. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 4. num. 3. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 3. num. 1. & ab hac opinione recedendum non esse, rectè dixit Pichardus in rubrica, Institut. de vulgari substitutione, num. 14. ad finem, qui videndus est ex num. 13. cum multis seqq. quam[sect. 3]uis contrà tenuerint nonnulli à superioribus relati, maximè Sapia, Ripa, Socinus, Decius, Ludouicus Zunt. Bellonus, & alij quos in vnum congessit Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. substitutio, quæst. 2. qui contendunt substitutionem non esse institutionem propriè, licèt etiam contrà tenuerit D. Spino in speculo, glos. 21. num. 6. & 7. Quorum fundamentis abundè, &[sect. 4] verè satisfieri potest ex his, quæ superiorem Glossæ, & Bartoli opinionem defendens eleganter annotauit Alexander Trentacinq. de substitutionibus, in præfatione, ex num. 12. vsque ad num. 20. vbi etiam agit de intellectu dict. l. mulier, 20. §. finali; ex his etiam, quæ Peralta, Costa, & Pichardus vbi suprà scribunt, & verè concludunt: nec satisfacit Grassi concordia, aut distinctio d. §. substitutio, quæst. 2. Denique ex dicendis statim, alia[sect. 5] plura ex proposito, consultóque prætermitto; melius enim esse putaui, nonnulla, quæ non ineleganter notare possem in hac materia, intacta relinquere, quàm in his insistere, quæ: ex professo, plenèque explicantur ab aliis. Secundò & principaliter constituendum est, quod ad[sect. 6] secundam attinet assertionem, substitutionis in genere infinitas tradi diffinitiones communiter per Doctores, in rubrica, & in l. 1. ff. de vulg. & pup. substitut. in rubrica, C. de impuberum, per Polit. Fumeum, Zasium Sfort. Vald. de Vbald. & alios in tractatu substitutionum, in princ. & vndecim diffinitiones tradit Leonius in eodem tractatu in princ. 1. part. ex num. 1. vsque ad num. 54. Harum aliæ veræ non sunt, aut non constant, vt debent; aliæ verò aliqua ex parte deficiunt, & de facili subuerti possent. Couar. etiam in cap. Raynuntius, de testamentis, §. 4. in princ. vbi ipse notiam tradit diffinitionem: latissimè Bolognetus in rubrica, ff. de vulg. & pup. substit. ex num. 25. vsque ad num. 49. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 1. num. 1. Wesembecius, Cuiacius, Hotmannus, Baconius, Loriotus, & alij exteri, quos in vnum congesserunt D. Spino in speculo glos. 21. num. 1. Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de vulg. substit. num. 8. & vltra eum, Thobias Nonius, Sfortia, Grassus, Alexander Trentacinquius, & alij, quorum illicò mentionem faciam. Communior tamen, ac verior quidem diffinitio est,[sect. 7] quæ ab Accursio traditur in rubrica, ff. de vulg. & pup. substit. vt substitutio sit secunda institutio, vti probarunt eam communiter Scribentes ibidem, vt constat ex Iasone num. 5. Ripa num. 2. Alciato num. 1. Curtio iuniore in rubrica, C. de impuberum, colum. 1. Zazio, Polito, & Fumeo dict. tractatu, de substitut. in princ. vbi Fumeus ipse num. 4. nouam diffinitionem adducit. Socin. iunior. in l. centurio, in princ. ff. de vulg. & pup. substitut. atque etiam Cagnolus in l. precibus, in princ. C. de impuberum. Forcatulus dialogo 23. Guil. Bened. in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, adjiciens vt Alterocha, num. 19. Viglius in rubrica, Institut. de vulgari substit. in princ. Costa in cap. si pater, de testamentis in 6. in verbo, adjiciens num. 1. Sfortia Oddi in tractatu Compendiosæ, in præludiis, part. 1. quæst. 1. Sapia in rubr. C. de impuberum num. 2. Baldus de Vbaldis de substitut. in princ. præludiorum. num. 1. Michael Grassus receptarum, §. substitutio, quæst. 1. Fumeus vbi supra, num. 1. D. Spino in speculo d. glos. 21. num. 1. Alexander Trentacinquius de subst. in pr. in præfatione, n. 2. Et quamuis de hac diffinitione dubitet Couar. dict. §. 4. in princ. Fumeus etiam vbi suprá, num. 1. nec firmiter in ea insistant alij, qui à superioribus[sect. 8] præcitantur; ipsa tamen vera est, & tenenda, nec latiùs à me ad præsens corroboratur, proptereà quod iure, & ratione probatur plenè per Antonium Pichardum in rubrica, Institut. de vulgari substitut. num. 1. qui num. seqq. plenissimè satisfacit omnibus fundamentis, quæ in contrarium excitari solent communiter, tacet tamen inter alios, tres Authores, qui ante ipsum hac de re latissimè, atque ex professo scripserunt, & qui superiori diffinitione defensa, contrariæ partis rationibus ex proposito satisfaciunt: horum occasione in proposito nolui ampliùs insistere, sed commendare Alexandrum Trentacinquium de substitut. in præfatione, ex num. 2. vsque ad num. 12. Paulum Leonium in eodem tractatu, in princ. 1. part. ex num. 2. vsque ad num. 35. Sfortiam in præludiis, tractat. Compendiosæ, part. 1. quæst. 1. per totam: ipsi enim omnia adducunt, quæ contra eandem diffinitionem ponderantur ab aliis, & illis distinctâ, atque absolutâ manu respondent; & vide Caldam de nominat. emphyt. dict. quæst. 8. ex num. 14. cum seq. Potest etiam probari (in idem enim tendit, exactior tamen est) Thobiæ[sect. 9] Nonij diffinitio, vt substitutio sit, in secundo, vel vlteriori gradu facta institutio, provt defendi posse aduertit, & latiùs declarat Trentacinquius vbi suprà, num. 12. & sibi tribuens, prædictósque non referens, Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de vulgari substitut. num. 9. Defendi etiam potest Pauli Leonij diffinitio de substit. in princ. 1. part. n. 52. Substitutionis enim naturæ conuenit, nec in se continet aliquid, quod otiosè, aut superfluè dictum appareat. Tertiò & principaliter constituendum est, (quod ad[sect. 10] 5. & 6. Assertionem pertinet) Substitutionis vulgaris etymologiam sic tradi communiter, vt ideò dictam vulgarem substitutionem existimauerint Doctores, quia vulgo à quolibet inter testandum fieret, & à quolibet de vulgo, idest de populo, & cuilibet de vulgo, id est de populo hæredi instituto fieri posset; sic scripsit Bartolus, in l. 1. num. 5. ff. de vulg. & pup. substit. quem ibidem sequuntur Aretinus n. 7. Iason n. 13. & Alciat. n. 9. Theophilus in princ. Institut. de pup. substitut. Viglius in rubrica, Institut. de Vulgari, num. 6. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 7. num. 2. Guil. Bened. in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, in tractatu, de vulgari, num. 7. vers. Primo respectu. Sfortia in præludiis Compendiosæ, part 2. quæst. 1. Couar. in dict. cap. Raynuntius. §. 4. num. 3. vbi in id expendit l. 1. tit 5. partita 6. Cagnolus in l. precibus, num. 3. C. de impuberum. D. Spino in speculo glos. 22. num. 2. in fine. Anton. Gouean. lib. 1. variar. lect. cap. 28. Cuiacius lib. 7. obseruationum. cap. 20. Baldus de Vbaldis in tractatu, de substitut. vulgari, num. 1. Bartol. de Hucio in eodem tractat. cap. 1. num. 1. & Antonius Fumeus ibidem, in princ. Lancelotus Politus de vulgari substitut num 1. Vdalricus Zasius ibidem, num. 1. & Paulus Leonius ex num. 2. Petrus Gregorius in syntagmate iuris lib. 42. cap. 12. in principio. Et his non relatis, Antonius Pichardus in princ. de vulgari substit. num. 8. Dicitur autem Vulgaris ex aliis etiam rationibus, quas cumulauit Bartolus in dict. l. 1. ff. de vulg. & pup. substit. num. 5. vbi prosequuntur omnes Doctores communiter: plenè Bald, de Vbaldis, Bart, de Hucio, Guil. Bened. & Petrus Gregorius vbi suprà, qui exponunt quinque modis eam substitutionem rectè dici Vulgarem, vt ibi videri poterit. Deinde, substitutiones vulgares ideò introductas[sect. 11] existimarunt nonnulli, quòd olim sine hærede decedere maximum dedecus fuisset, §. licet, Institut. quibus ex causis manumittere licet, vel non: idcircò sine iniuria creditorum, seruum necessarium hæredem instituere, & consequenter libertatem ei relinquere permissum fuisse, constat ex textu in l. potest. 36. ff. de vulg. & pup. substit. cum aliis multis: cùm ergo sæpe euenire posset, vt primo loco institutus hæres, vel nollet, vel non posset hæreditatem adire, sícque defuncti testatoris bona ex defectu hæredis instituti primi, aut alterius legitimi ex lege Papia, caduca efficerentur, & ad fiscum deferrentur, l. vnica, in princ. C. de caducis tollendis, optimo consilio substitutiones introductæ sunt, vt quemadmodum potest quis pluies hæredes instituere, §. & vnum Instit. de hæredibus instituendis; sic & plures gradus hæredum facere, per text. in dict. l. potest, 36. ff. de vulgari & pup. substit. &. in principio, Institut. eodem tit. vt sic voluntas testatoris effectum sortiri possit, ipsèque sine hærede minimè decedat: quod elegantissimè aduertit Petrus Gregorius, quem nullus in proposito refert, in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 12. in princ. vbi dicit, Iureconsultos hanc testatorum prouidentiam facilè probasse; cùm enim concessissent, vt vti quisque legasset super familia, pecuniáve sua, ita ius esset l. verb. legis ff. de verb. signific. necessariò permitti oportuit, vt quibus permissa erat hæredis institutio, permitteretur & cautio, ne sine hærede decederent, deficiente primo, vel ante mortem testatoris, vel ante aditam hæreditatem, vel eo repudiante; & idem in effectu, licèt non ita eleganter, animaduertunt Paulus Leonius de substitut. cap. 1. n. 38. & tribus seqq. Sfortia Oddi in præludiis Compendiosæ, part. 1. quæst. 4. Ioannes Bolognetus in rubr. ff. de vulg. & pup. substitut. num. 6. & nullum ex his referens Antonius Pichardus in rubrica, Institution. de vulgari substitutione, num. 66. 67. & 68. Quartò & vltimò constituendum est, Substitutionis[sect. 12] Vulgaris infinitas diffinitiones traditas per Doctores in mille locis, maximè in ordinariis, ad quos Lectorem remitto. Imola in l. 1. ff. de vulg. & pup. substitut. col. 2. vers. extra Glossam, sic diffinit, quòd Substitutio Vulgaris, est Substitutio directa, quæ à quolibet & cuilibet fieri potest, nihil specialitatis habens: sed hanc diffinitionem damnare solent Doctores communiter, & meritò quidem, quamuis nonnullis obstaculis respondere conetur Paulus Leonius de substitut. cap. 1. ex num. 2. vsque ad num. 7. inter alios tamen, concludentes rationes contra Imolam considerat Lancelotus Politus in eodem tractatu, de vulgari substitut. in princ. Aliam diffinitionem adducit Paulus Leonius vbi suprà, num. 7. & 8. Aliam Politus vbi suprà, quem sequitur Zasius de substitut. cap. 1. num. 1. sed impugnat Leonius loco relato suprà, num. 9. 10. & 11. vbi num. 14. 18. & 19. alias tres diffinitiones adducit, & conuincit eas, & num. 14. nouam diffinitionem tradit quam esse bonam, atque ex genere & differentiis constare, n. seqq. contendit: tres alias diffinitiones refert Alexander Trentacinquius de substitut. cap. 1. n. 1. per totum, vbi ipse nouam diffinitionem tradit: duas Bolognetus in rubrica, ff. de vulg. & pup. subst. num. 49. vnam Ioan. Oinotom. in rubr. Instit. de vulg. subst. num. 8. Mihi magis placet diffinitio com[sect. 13]munis cum adiectione verbi cuiusdam, vt scilicet substitutio vulgaris sit secunda institutio, quæ à quolibet & cuilibet fieri potest, & in casum non aditæ haereditatis concipitur. Bartolus in l. 1. num. 5. ff. de vulg. & pup. substit. vbi latiùs Iason num. 13. & seqq. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testam. verbo, si absque liberis, de substit. vulg. num. 7. & ibidem couar. §. 4. num. 3. Sfortia in præludiis Compendiosæ, 2. part. quæst. 1. Cagnolus in l. precibus, num. 3. C. de impuberum, Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. substitutio, quæst. 6. D. Spino in speculo, glos. 22. num. 1. qui decipitur in allegatione Fumei,[sect. 14] & Politi: ipse enim allegat eos, tanquam huius communis diffinitionis sequaces, & tamen Fumeus expressè improbat eam, Politus verò non probat, sed aliter & nouè diffiniendum existimat. Antonius Pichardus in[sect. 15] rubr. Institut. de vulg. substit. num. 73. & in princ. eiusdem tit. num. 9. vbi communi huic diffinitioni addit verbum quoddam, scilicet secunda, vel vlterior, quod necessarium non est, vt infrà dicetur, nec supplet verbum illud, & in casum non aditæ hæreditatis concipitur. Superior autem diffinitio ex genere constat, & diffe[sect. 16]rentiis, vt Iason, & superiores ostendunt. Inter alia tamen prætermittendum non erit, rectè dictum; Secunda institutio, siue secunda, siue tertia, aut quarta, & deinceps; nam testator plures gradus institutionis facere potest, & ille omnis dicetur substitutus, qui habet ante se institutum, siue sit primus institutus, aut secundus primo substitutus, per text. in §. 1. Instit. de vulgari substitutione: ideò dixi necessarium non esse verbum, Siue vlterior, quod per Pichardum adjicitur, aut suppletur, & consequenter (quod alius hucusque non animaduertit) cessare præcipuam rationem, quam contra communem[sect. 17] diffinitionem considerauit Leonius de substitut. cap. 1. de vulgari, num. 13. deinde rectè adiecta illa verba, Et in casum non aditæ hæreditatis concipitur: Quoniam substitutiones omnes vulgares statim adita hæreditate ex[sect. 18]spirant, l. post aditam, l. precibus, C. de impuberum: quod in simili non malè animaduertit Antonius Fumeus dict. tractatu vulg. substit. num. 9. Item etiam in casum non aditæ hæreditatis rectè dictum, vt comprehendantur omnes casus, in quibus substitutio vulgaris verificari potest, vt quia institutus nolit, repudiando; vel quia adire non possit, morte præuentus, vel aliter quocunque modo, vt in alterius diffinitionis explicatione cum iudicio animaduertit Leonius capite 1. de vulgari, numer. 17. Elegans etiam est, & facilè defendi potest alia diffi[sect. 19]nitio, quam Petrus Gregorius Tholosanus in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 12. in princ. non malè considerauit, dicens, quòd, Vulgaris, est substitutio directa, sine aliquo speciali, facta in locum & subsidium instituti. Et verba illa sine aliquo speciali, vtrumque demonstrare, hoc est, quòd à quolibet & cuilibet fieri possit, & ab idoneis tantùm fieri posse, separántque à pupillari, exemplari, & militari, vbi specialia inueniuntur, in prima pupilli, l. 2. ff. de vulg. & pup. substit. in secunda furiosi, l. humanitatis, C. de impuberum, in tertia milites l. milites etiam, ff. de militari testamento. Et hactenus de hoc capite:[sect. 20] quod, & nonnulla etiam quæ ad Assertiones libri primi pertinent, ideò hoc libro scribenda duxi, infinitis aliis prætermissis, vt qui Assertiones easdem iam prælegerit, sibi certus sit, m ipsarum explicatione & compositione, non mediocriter me insudasse, omniáque ad eas pertinentia, sic ex proposito euoluisse, vt infinitis vtriusque iuris Authoribus originaliter, & maturè anteà prælectis, facilè, vt ibi dixi, quamplures libros scribere potuissem, si ea attingere non contemnerem, in quibus alij ex professo scripserunt, si etiam in aliorum explicatione impeditus non existerem, quæ non ita vulgaria sunt, sed extraordinaria, nec ab aliis sic dilucidè enucleata. # 11 CAPVT XI. Filij nati ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, an, & quando ex præsumpta testantis voluntate, vel ex iuris dispositione comprehensi dicantur, vt in fideicommissis, & primogeniis, etiam exclusis aliis filiis ex legitimo matrimonio natis succedant? vbi de matrimonio putatiuo dicuntur nonnulla: Decij sententia, quam Socinus iunior, & alij tuentur contra Curtium iuniorem eleganter, & nouè defenditur; & congestis in vnum quæ ab aliis in mille locis erant scripta, res ista dilucidè, & distinctè magis, quàm hactenùs explicatur. SVMMARIVM. -  1 Filij nati ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, hoc est, ambobus, vel altero coniugum, probabili facti ignorantiâ, impedimentum ignorantibus, legitimi sunt, quamuis posteà detectum fuerit impedimentum: idque respectu vtriusque parentis. -  2 Provt hoc num. latissimè explicatur remissiiuè, & in proposito congeruntur permulti, qui de matrimonio putatiuo scripserunt plenissimè. -  3 Filij ex matrimonio putatiuo nati, verè & propriè legitimi sunt. Primò, siue verè, siue præsumptiuè coniuges ignorauerint impedimentum. -  4 Secundò, etiamsi vnus tantùm ex coniugibus impedimentum ignorauerit. -  5 Tertiò, quoad omnes effectus, dignitates, honores, spiritualia, temporalia, feuda, emphyteutica, fideicommissa, successiones ab intestato, atque ex testamento, tam parentum suorum, quàm etiam consanguineorum, & aliorum coniunctorum. -  6 Quartò, vt in aliquo, à cæteris filiis legitimis non differant. -  7 Quintò, vt ignorantia in dubio præsumatur, quando non constat de scientia. -  8 Sextò, matrimonium putativum ad effectus prædictos tunc dici, quando verè & solemniter contractum fuerit, provt hoc num. declaratur: vbi agitur de intellectu text. in cap. cum inhibitio, de clandestina desponsatione. -  9 Filium primogenitum, natum ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, in Maioratu succedere, ac etiam excludere alios filios ex legitimo matrimonio procreatos, cùm Maioratus simpliciter institutus est, provt hoc num. & seqq. declaratur. -  10 Filios ex matrimonio putatiuo natos, substitutum excludere, ac facere deficere conditionem, quando testator sic dixit: Et si hæres meus decesserit sine filiis, substituo Titium. -  11 Filius primogenitus, ex matrimonio putatiuo natus, succedit in Maioratu, tam respectu vltimi possessoris, quàm aliorum coniunctorum. -  12 Filios ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, succedere etiam in Maioratu, qui ea lege, aut conditione institutus sit, vt non nisi filiis legitimis aut legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio procreatis deferatur, & num. seq. -  13 Filium natum ex matrimonio putatiuo, legitimum dici, vt substitutum excludat, cùm testator dixerit: Et si hæres meus decesserit sine filiis ex legitimo matrimonio natis, substituo Caium. -  14 Filij nati ex matrimonio putatiuo, an in fideicommissis, & primogeniis succedant? ad quæ filij legitimi, vel ex legitimo matrimonio procreati inuitantur: latissimè actum à Socino iuniore in consil. 39. ex num. 18. cum seq. & in consil. 63. per totum, vol. 3. & ad eum omninò confugiendum esse in hac quæstione; nihilominùs tamen, nonnulla adjicere, & rem hanc latiùs explanare, ideò coactum Authorem, quòd Scribentes huius Regni, qui de primogeniis tractarunt, breuiter nimis se habuerint, nec debitam disputationem præfato dubio tribuerint. -  15 Alij verò, tam exteri, quàm huius Regni Authores nunquam radicem, & fundamentum istius dubij sed solas ramas, & vmbram tetigerint, & ibidem de sententia Curtij iunioris à communi opinione dissentientis. -  16 Decium ac eius sequaces, in confirmationem resolutionis traditæ suprà num. 12. & 13. quatuor in effectu adducere fundament, ex quibus sufficienter non probatur eorum conclusio, provt hoc num. demonstratur. -  17 Decij sententia validissimo fundamento munita. -  18 Pro sententia Decij, secundum fundamentum adducitur. -  19 Decij resolutio concludenti ratione confirmata, & infrà, num. 22. & 23. -  20 Curtij & Alexandri solutiones reiectæ. -  21 A verbis legis, ad verba testatoris, validum est argumentum. -  22 Prouisio facta à testatore per viam dispositionis in vno casu, comprehendit alium omissum, omninò similem, & eundem effectum habentem; idque ex verisimili disponentis voluntate. -  23 Conditio quando est necessaria ad actum, vel ad effectum actus, permissa est extensio ad alium casum; & sic impleri potest per æquipollens. -  24 Matrimonium putatiuum, simpliciter & absolutè loquendo, licèt non sit verum matrimonium, nec etiam legitimum, sed inualidum propter impedimentum; tamen quoad hunc effectum legitimitatis filiorum, & successionis eorum, vt matrimonium legitimitatem producere possit, habilitatur, & legitimum & validum efficitur, provt latiùs hoc num. declaratur. -  25 Curtij iunioris præcipuum fundamentum contra Decium adducitur, & numer. sequent. vsque ad numer. 29. -  26 Legitimatum per rescriptum Principis, verè, non fictè, legitimum esse, & vide infrà, numer. 29. ad finem. -  27 Legitimatus substitutum excludit, & conditionem facit deficere, si testator dixerit: Si hæres decesserit sine filiis legitimis & naturalibus. -  28 Legitimatus non excludit substitutum, quando testator dixerit: Et si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio. -  29 Curtij iunioris præcipuo fundamento contra Decium, optimè, ac verè satisfactum. -  30 Curtij iunioris, ac sequacium fundamentis nonnullis respondetur. -  31 Curtij contra Decium, triplex argumentum, breuiter & verè dissolutum. -  32 Contra Decium, 6. & 7. fundamentum adducitur, & num. seqq. eleganter respondetur illis. -  33 Inter matrimonium verum, & putatiuum, cùm sint multæ differentiæ, si enunciatur matrimonium simpliciter, non sufficit figura matrimonij, quia non semper eundem effectum operantur; secus, si matrimonium enunciatur ad vnum effectum, qui ex vtroque pariformiter resultat: tunc enim matrimonij figura sufficeret. -  34 Matrimonio vero concessa priuilegia, aliquando non competere matrimonio putatiuo, & infrà, num. 40. in fine. -  35 Nihilominùs tamen, inter matrimonium verum, & putatiuum æquiparatio admittitur, vbi comparantur respectu vnius effectus, qui ex vtroque pariformiter resultat. -  36 Et aliquando etiam, priuilegia concessa matrimonio vero, & matrimonio putatiuo competunt: mulièrque in matrimonio putatiuo habere solet priuilegia doti concessa. -  37 Priuilegia respicientia exactionem dotis, habere locum in dote putatiua, remissiuè. -  38 Priuilegium tacitæ hypothecæ, competere doti putatiuæ, remissiuè. -  39 In dote putatiua, locum habere priuilegium l. in rebus, 30. C. de iure dotium, remissiuè. -  40 In matrimonio putatiuo, locum habere communicationem lucrorum, remissiuè. -  41 L. finalis, C. de his qui veniam ætatis impetrauerunt, contra Decium expenditur, & hoc num. respondetur eidem. -  42 Filios ex matrimonio putatiuo natos, in Maioratu non succedere, si institutor ad successionem dumtaxat inuitauerit eos, qui ex vero matrimonio nati sunt. PRo expedita huius Capitis explicatione, in primis constituere, atque præmittere necessarium erit: Quòd filij nati ex matrimonio putatiuo bona fide con[sect. 1]tracto, hoc est, ambobus, vel altero coniugum, probabili facti ignorantiâ impedimentum ignorantibus, legitimi sunt, quamuis posteà detectum fuerit impedimentum: idque respectu vtriusque parentis, cap. peruenit, vbi Glossa, Abbas, Hostiensis, Butrius, Ancharanus, & cæteri, cap. ex tenore, qui filij sint legitimi, vbi sic communiter concludunt omnes, & latiùs confirmantes, ita adnotarunt Abbas in cap. cùm inhibitio, num. 4. de[sect. 2] clandestina desponsatione, Baldus in l. qui contra, C. de incestis nuptiis, Iason in cons. 159. num. 1. per totum, & in cons. 168. num. 4. lib. 4. Antonius Gabriel commun. concl. tit. de legitimitat. concl. 4. in princ. Tiraquellus in l. si vnquam, verbo, donatione largitus, num. 141. c. de reuocandis donat. & de legibus connubialibus, glos. 8. num. 25. cum seqq. Dueñas in regula 350. Parisius in cons. 15. n. 44. lib. 2. Grammaticus consil. ciuili, 56. col. 2. Rolandus in cons. 93. num. 18. & seq. lib. 3. Paleotus de nothis & spuriis filiis, cap. 9. à princ. Couar. de Sponsalibus, 1. part. §. 1. num. 1. & 2. Cephalus in consil. 82. &. num. 61. lib. 1. & in concil. 390. num. 16. & num. 44. 45. & 46. lib. 3. & in cons. 307. num. 59. & seqq. lib. 3. & in cons. 444. num. 70 lib. 4. & in cons. 647. ex num. 1. atque ex num. 12. lib. 5. Menochius in cons. 15. n. 1. lib. 1. & in cons. 199. n. 35. & 39. & num. 40. in fine, & 41. lib. 2. & præsumpt. lib. 4. præsumpt. 77. in princ. Tellus Ferdinandez in l. 6. Tauri, n. 8. & 9. & ibidem Ceruantes num. 9. & num. 18. & seq. & Auendañus glos. 1. num. 2. 3. & 6. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. in 1. part, in verbo, vxorem, per tot. Matienzus in l. 10. tit. 8. glos. 4. num. 3. & in l. 2. titul. 9. glos. 1. num. 4. vsque ad num. 7. & in rubr. tit. 1. de matrimonio, num. 115. & 116. vbi allegat l. 1. tit. 13. & l. 2. tit. 15. partita 4. l. 4. tit. 6. lib. 3. fori. Molina, Mieres, Menchaca, Aluaradus, & Alexander Trentacinquius, quorum statim specisicam mentionem faciam. Loan. Guttier. practic. lib. 3. quæst. 74. Caldas Pereira de nominat. emphyteut. quæst. 21. ex num. 42. cum seqq. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, num. 230. & 231. latè & vtiliter Ioannes Vincentius Honded. in cons. 87. à princ. lib. 1. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 24. ex num. 65. cum seqq. vsque ad num. 79. fol. mihi, 231. Cæuallos practic. commun. quæst. 697. ij Authores de matrimonio putatiuo scripserunt plenissimè, & superiorem doctrinam latiùs declarant, vt penes ipsos videri poterit: sufficiet hic quærendi, & congerendi labore Lectorem excusare, ac etiam nonnullis aliis scienter, consultóque prætermissis, dumtaxat (quod ad inferiùs dicenda prætermitti non potest) constituere, praefatam doctrinam procedere. Primò, siue verè, siue præsumptituè coniuges igno[sect. 3]rauerint impedimentum; vtroque enim casu, filij ex matrimonio putatiuo nati, verè & propriè legitimi sunt, ex Authoribus relatis suprà, & communi Scribentium sententia in dict. cap. peruenit, & in dict. cap. ex tenore. Secundò, vt dixi, etiamsi vnus tantùm ex coniugibus[sect. 4] impedimentum ignorauerit. Ex eisdem iuribus, & Authoribus, sic vt in hoc nullus adhuc dissentiat. Tertiò, quoad omnes effectus, dignitates, honores,[sect. 5] spiritualia, temporalia, feuda, emphyteutica, fideicommissa, successiones ab intestato, atque ex testamento, tam parentum suorum, quàm etiam consanguineorum, & aliorum coniunctorum: quod vnanimiter etiam probarunt Doctores, atque ex Communi, Tellus Ferdinandez, Matienzus, Auendañus, Ceruantes, Ioannes Guttierrez, & alij relati suprà. Quartò, vt in aliquo à cæteris filiis legitimis non dif[sect. 6]ferant. Glossa, & Communis in dict. cap. ex tenore, Iason in dict. cons. 156. num. 3. Decius in cons. 153. num. 1. & in cons. 154. in princ. Paleotus dict. cap. 9. num. 14. Rolandus in cons. 93. ex num. 18. lib. 3. & latiùs probant Ioannes Vincentius Honded. in cons. 87. ex num. 1. vsque ad num. 10. Peregrin. de fideicommissis, d. art. 24. n. 66. per tot. Quintò, vt ignorantia in dubio præsumatur, quan[sect. 7]do non constat de scientia: quod cum infinitis probarunt Cephalus dict. cons. 647. num. 12. lib. 5. Menochius in cons. 15. num. 7. lib. 1. Rolandus dict. consil. 93. num. 29. lib. 3. Honded. dict. cos. 87. num. 11. Peregrinus dict. art. 24. num. 67. Denique & sextò, matrimonium putatiuum ad effe[sect. 8]ctus prædictos, tunc dici, quando verè & solemniter contractum fuerit: hoc est de iure communi in facie Ecclesiæ, & palam, & cum bona fide contrahentium, vel alterius eorum, ac denique seruatâ formâ cap. cum inhibitio, de clandestina desponsatione, quem text. & superiorem traditionem optimè declarant, & alios multos recensent Menochius dict. præsumpt. 77. in princ. lib. 4. latius in cons. 199. ex num. 39. cum seqq. lib. 2. Verallus in decis. 25. & in decis. 150. num. 7. in 1. part. Ioannes Vincentius Honded. dict. cons. 87. num. 14. 15. & 16. & num. 23. & seqq. & num. 48. & seqq. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, dict. art. 24. num. 65. Hodie verò seruatâ formâ Tridentini, de qua in cap. 1. de reformat. matrim. sess. 24. Secundò & principaliter constituendum est, ex dictis[sect. 9] suprà facilè deduci præcipui huius capitis dubij resolutionem; & in primis, cùm Maioratus simpliciter institutus est, hoc est, cùm descendentes alicuius familiæ simpliciter vocantur, aut certis vocationibus, aut substitutionibus factis, filij simpliciter, siue filij masculi ad successionem inuitantur, filium primogenitum natum ex matrimonio putatiuo bona fide contracto in Maioratu succedere, ac etiam excludere alios filios ex legitimo matrimonio procreatos: quod sic resoluunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 1. num. 12. Mieres de maioratu 3. part. quæst. 15. num. 22. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 9. vers. sed pro 1. part. mouentur dumtaxat ex eo quòd hic filius verè & propriè legitimè natus dicatur quoad effectum successionis, ex dict. cap. 2. cap. ex tenore, qui filij sint legitimi, cum aliis dictis suprâ. Eandem sententiam in fortioribus terminis probarunt etiam alij plures, quos statim commemorabo; ac verè hæc pars probatur expressim authoritate multorum, qui filios prædictos in dignitate, in feudo, in emphyteusi, & in fideicommisso succedere affirmarunt: hos in vnum congesserunt Rolandus dict. cons. 93. num. 18. & seqq. lib. 3. Paleotus de nothis & spuriis filiis, cap. 9. num. 14. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 87. num. 6. lib. 1. Peregrinus de fìdeicommissis, art. 24. num. 66. ad finem. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 8. num. 24. deinde authoritate Dini in cons. 6. num. 12. vbi scribit, filios ex matrimonio putati[sect. 10]uo natos substitutum. excludere, ac facere deficere conditionem, quando testator sic dixit: Et si hæres mens decesserit sine filiis, substituo Titium, & sequuntur Capra in cons. 16. Et si prima facie, col. vlt. Decius dict. cons. 153. Ruinus in l. Gallus, §. si eius, num. 99. ff. de liberis & posthumis, Curtius iunior in cons. 27. num. 6. Menochius in consil. 15. num. 5. lib. 1. & præsumpt. 77. num. 4. & 5. lib. 4. Idque procedit tam respectu filiorum vltimi possessoris[sect. 11] Maioratus, qui ex matrimonio putatiuo nati sint, quàm aliorum coniunctorum, aut consanguineorum, qui ex testatoris, vel ex legis dispositione ad Maioratum vocantur, ex his, quæ dicebamus suprà, num. 5. videlicet bonam fidem prodesse quoad successionem parentum, & omnium aliorum coniunctorum, vt in fideicommissis obseruant Peregrinus, & Honded. vbi suprà. Tertiò & principaliter constituendum est, superio[sect. 12]rem resolutionem non solùm procedere in Maioratu simplici, sed etiam in eo, qui ea lege, aut conditione institutus sit, vt non nisi filiis legitimis, aut legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio procreatis deferatur; tunc namque etiam in eo succedet filius primogenitus, ex matrimonio putatiuo natus, ob eandem rationem, quia tales filij respectu facultatis succedendi, dicuntur verè nati ex legitimo matrimonio, cùm lex ipsa ciuilis & Pontisicia, quoad hunc effectum eos verè legitimos iudicauerit: quod cum Decio in cons. 153. n. 1. Gregorio Lopez in l. 1. tit. 13. partita 4. in verbo, se casa con ella, col. 2. Couar. de Sponsalibus, 2. part. cap. 8. §. 1. num. 3. Addit. ad Alexand. cons. 5. lib. 7. litera, A. defendunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dicto cap. 1. num. 15. Mieres de maioratu, part. 3. quæst. 15. n. 22. Socinus iunior, qui per multa argumenta probat in consil. 63. per totum, & in cons. 39. ex num. 18. lib. 3. Menchaca de successionum progressu, lib. 3. de fideicomissaria substitut. §. 26. n. 16. Aluaradus de coniect. mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 9. vers. sed pro 1. part. fol. 62. Cephalus in cons. 82. num. 24. & num. 61. lib. 1. & in cons. 390. ex num. 44. lib. 3. & in cons. 444. num. 7. lib. 4. & in cons. 647. num. 29. lib. 5. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. tit. 8. num. 24. Hieronymus à Laurent, in decis. Auenionen. 70. per totam, vbi eleganter loquitur, & dicit iudicatum in fauorem filiorum natorum ex tali putatiuo matrimonio. Antonius Thesaurus decis. Pedemont. 196. num. 7. Alexander Trentacinquius de substit. 4. part. cap. 7. n. 56. fol. 152. vbi dicit ab hac opinione non esse recedendum. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 24. num. 72. qui dicit sententiam Decij magis communiter receptam. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 87. num. 6. lib. 1. Menochius lib. 4. præsumpt. 77. n. 6. vbi ex communi sententia, cum eodem Decio resoluit,[sect. 13] filium natum ex matrimonio putatiuo, legitimum dici, vt substitutum excludat, cùm testator dixerit: Et si hæres meus decesserit sine filiis ex legitimo matrimonio natis, substituo Caium. Et hanc opinionem ad partes disputa[sect. 14]re, quamuis prima facie necesse non videatur, quia Socinus iunior dict. cons. 39. ex num. 18. cum seqq. & in consil. 63. per totum, vol. 3. latissimè, & doctissimè disputauit, ad quem omninò confugiendum in hac quæstione admoneo: nihilominùs tamen, nonnulla adjicere, & rem hanc latiùs explanare, ideò coactus videor, quòd Scribentes huius Regni, qui de primogeniis tractarunt, breuiter nimis se habuerint, nec debitam disputationem præfato dubio tribuerint; alij verò, tam exteri, quàm[sect. 15] huius Regni Authores, nunquam radicem, & fundamentum istius dubij, sed solos ramos, & vmbram tetigerint. Eo etiam, quòd à prædicta sententia communi dissentit Curtius iunior in cons. 27. num. 6. & latiùs in cons. 64. num. 11. & num. 17. & cogitandum reliquit Ruinus in l. Gallus, §. si eius, num. 99. ff. de liberis & posthumis, provt aduertunt Molina, Trentacinquius, Menochius, Mantica, Peregrinus, & alij relati suprà, qui, vt dixi, à superiori sententia non recedendum affirmant, quamuis contrariam cum eodem Curtio iuniore, in puncto iuris veriorem esse contra Decium profiteatur, sed malè quidem, Caldas Pereira de nominat. emphyt. quæst. 21. num. 42. 43. & 44. fol. 241. Decius autem, ac eius sequaces in confirmationem[sect. 16] superioris resolutionis traditæ suprà, num. 12. & 13. quatuor in effectu adducunt fundamenta, ex quibus sufficienter non probatur eorum conclusio. Primò enim dicunt, quòd natus ex matrimonio putatiuo dicitur verè legitimus, & habilis ad succedendum, & quòd ad inducendam veram legitimitatem sufficit opinio colorata matrimonij, vt suprà, in initio huius capitis, latiùs probauimus. Sed parum vrget, quoniam dubium non consistit in hoc, an scilicet natus de matrimonio putatiuo sit verè legitimus, & habilis ad succedendum, quod certum est, sed in alio, nempe an sit satisfactum verbis testatoris vocantis filium legitimum, & de legitimo matrimonio; nec concludit dicere: est habilis ad succedendum, ergo comprehenditur sub illis, verbis; idque ex sententia Doctorum, qui existimarunt communiter, matrimonium putatiuum, verum non esse matrimonium, nec legitimum simpliciter, quos in vnum congesserunt Antonius Gabriel communium concl. lib. 6. tit. de legitimatione, concl. 4. num. 2. & 4. Menochius lib. 4. præsumpt. 77. num. 8. & alij relati suprà, num. 2. & latiùs explicabimus infrà. Vnde & secundum fundamentum Decij deluitur, quod cæteri vrgere putarunt scilicet quòd natus de matrimonio putatiuo in feudo succedit: non enim sequitur; talis filius est habilis ad succedendum in feudo, ergo verba testatoris, quæ requirunt legitimum filium ex matrimonio legitimo procreatum, verificari debent in matrimonio putatiuo, ob eandem rationem, non ob alias, quas in huius fundamenti solutione effudit Curtius iunior locis relatis supra. Nec etiam tertium concludit, quòd dos putatiua habeat priuilegia dotis veræ; nam inter dotem veram, & putatiuam multæ sunt differentiæ, provt 18. differentias ponit Baldus Nouellus de dote, fol. 67. cum seqq. & notauit Menochius d. præsumpt. 77. num. 9. & 10. & dicetur infrà, ante finem huius capitis. Similiter nec vrget quartum fundamentum, quod deducitur ex doctrina Castrensis, in l. finali, C. de verb. significat. nam Castrensis ipse, & cum eo Socinus contrarium in effectu tenent in l. in his, ff. de condit. & demonst. & verbum, fratribus, magis generale, & aptum est in specie ibi proposita, quàm verbum, legitimum matrimonium, in quæstione nostra, vt de se patet apertè. Nihilominùs tamen sententia Decij, & verior est, vt[sect. 17] dixi, & omninò amplectenda, sed aliis nititur fundamentis, quæ ad sequentia reduci possunt. Primò, quòd quando casus vnus est omninò alij adæquatus, dispositum in vno, censetur etiam in alio æquiparato dispositum, etiam in materia odiosa & correctoria, vt probat text. iunctâ suâ Glossâ in l. si quis seruo. c. de furtis, quem multis exornant Iason in l. de quibus, num. 14. ff. de legibus, & in l. 1. col. 3. de legat. 1. & in l. si is qui pro emptore, num. 291. vsque ad num. 306. ff. de vsucapionibus. Romanus in cons. 388. col. 2. & post Antonium Gomez. & Tellum Ferdinandez, Ceruantes in l. 4. Tauri, num. 23. sed matrimonium putatiuum, quoad inducendam veram legitimitatem & effectus illius, est omninò adæquatum vero, & legitimo matrimonio, ex iuribus, & Authoribus à me relatis suprà, in princ. ergo dispositum in testamento, siue in quacunque alia materia in matrimonio legitimo, quoad hunc actum, & effectum succedendi, censetur dispositum in matrimonio putatiuo. Nec obstat, quod impugnando fundamentum Decij, dicebam suprà; nec etiam legitimum, & putatiuum matrimonium in multis. æquiparari, dissentire tamen in multis, & argumentum à simili, dato disſimili, corruere: quia prædicta procederent, quando æquiparatio fieret simpliciter, secus quando comparatio fit tantùm in illo, in quo omnimoda similitudo reperitur, quia tunc omnimoda dissimilitudo in aliis non nocet, vt notat Glossa vbi Gemin. post Ioannem Andream in cap. non potest, de præbendis, lib. 6. Abbas in cap. translato, col. 3. de constitut. vbi Decius in 3. col. Deinde, quia in casu præsenti non fit comparatio inter verum & putatiuum matrimonium, inter quæ aliquando datur differentia, sed inter natum de putatiuo, & natum de legitimo matrimonio, inter quos quoad effectum prædictum successionis & alios similes, nulla prorsus dissimilitudo reperitur, sed omnimoda similitudo, & consonantia ex omnibus iuribus, & Authoribus superiùs relatis. Secundò pro eadem sententia communi facit, quòd[sect. 18] legitimè natus, dicitur natus de legitimo matrimonio, cap. innotuit, de electione, vbi textus refert dispositionem cap. cùm in cunctis, de electione, & vtitur verbo, legitimè natus, & tamen text. in d. cap. cum in cunctis, vtitur verbo, de legitimo matrimonio, sed natus de matrimonio, putatiuo est natus legitimè, cap. quod nobis, cap. ex tenore, ibi: Legitimum iudicetis; extrà, Qui filij sint legitimi; & firmat expressè Baldus in cap. 1. §. naturales, in 3. col. vers. pone quod non: si de feudo fuerit controu. si ergo legitimè natus, dicitur natus de matrimonio legitimo; & natus de matrimonio putatiuo, est legitimè natus: ergo & de legitimo matrimonio natus dici potest, provt latiùs infrà explicabo. Tertiò facit, quòd electus, seu eligendus in Episco[sect. 19]pum, debet esse de legitimo matrimonio natus, cap. cùm in cunctis, de electione; & tamen si electus, vel eligendus sit natus de matrimonio putatiuo, dispositioni illius textus est satisfactum, vt notant Abbas, & communiter alij in dict. cap. ex tenore, & in dict. cap. innotuit, de electione. Albericus, Baldus, & Salicetus in l. qui contra, C. de incestis nuptiis: & pro certo supponunt Ioannes Vincen tins Honded. in cons. 87. num. 5. & 6. lib. 1. Peregrinus de fideicommissis, art. 24. num. 67. si ergo dispositioni legis vtentis verbis, de legitimo matrimonio, est satisfactum ex nato de matrimonio putatiuo, satisfactum etiam censeri debet dispositioni testatoris vtentis illis verbis, de legitimo matrimonio, si succedere volens, de matrimonio putatiuo natus sit, quia, vt vulgatum est, dispositio legis & testatoris æquiparantur, & pro lege obseruatur testatorum voluntas. Et huic rationi quamuis conentur respondere Cur[sect. 20]tius iunior in d. cons. 64. & Alexander in cons. 5. col. vol. 7. vim tamen eius non diluunt, ac ipsorum solutio confunditur aperte per text. in cap. per venerabilem, qui filij sint legitimi, & in cap. literas, iunctâ doctrinâ Abbatis ibidem, de filiis presbyterorum, item per text. in dict. cap. quia in cunctis, de electione, ponderando, quòd à verbis[sect. 21] legis, ad verba testatoris validum est argumentum, l. qui fuerit, §. quæstio, & ibi notat Bartolus ff. de manumissis testamento, l. cum quidam, & ibi notat Iason C. de verborum significat. l. qui filium, §. Sabinus, & ibi notant Bartolus, & Imola ff. ad Trebellianum. Ancharanus in consil. 120. circa finem: ergo verba testatoris non debent intelligi magis strictè, quàm verba legis; imò latiùs accipi possunt, ex his, quæ multùm ad propositum scribit Socinus in cons. 13. num. 22. lib. 3. Quartò facit, nam prouisio facta à testatore per viam[sect. 22] dispositionis in vno casu, comprehendit alium omissum omninò similem, & eundem effectum habentem: idque ex verisimili disponentis voluntate, l. Titius, §. Lucius, vbi Iason, & communiter Scribentes l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis, & multis exornant Viuius lib. commun. opinionum. verbo, casus non expressus: Iulius Clarus lib. 3. §. testamentum, quæst. 76. regula 5. Mantica de coniect. vlt. volunt. lib. 3. tit. 19. num. 8. & 9. Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 4. num. 22. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 24. Alexander Trentacinquius de substitut. 1. part. cap. 1. ex num. 25. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 56. & num. 66. & seqq. & num. 96. & seqq. Menochius lib. 4. præsumpt. 73. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. solut. 2. à num. 101. vsque ad num. 192. fol. 265. Paulus Leonius in cons. 27. ex n. 104. inter consìlia vltimar. volunt. vol. 2. Pedrocha in consil. 19. num. 84. & 85. & in consil. 12. num. 27. & seqq. ergo prouisio expressim facta à testatore in casu, quo descendens, vel alius de familia sit de legitimo matrimonio, comprehendit illi omninò similem, & eundem habentem effectum, scilicet quando descendens, vel alius de familia ad successionem inuitatus, est natus de matrimonio putatiuo: quod quantum ad legitimitatem, & successionis effectum eundem omninò effectum habet, quàm verum & legitimum matrimonium, vt supr. probauimus: & cùm conditio illa ex legitimo matrimonio,[sect. 23] sit necessaria ad actum, vel ad effectum actus succedendi, permissa est extensio ad alium casum, & sic impleri potest per æquipollens, l. mulier, in princ. ff. ad Trebellianum. l. si mater, C. de institut. & substitut. Ruinus in dict. §. & quid si tantum, in 1. lectura, num. 25. & num. 60. & ibidem Costa in 5. part. num. 37. num. 98. & 99. eleganter Menochius lib. 4. præsumpt. 185. ex num. 6. vsque ad num. 13. & hoc est validissimum fundamentum, atque illud apertè præsentit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 1. num. 15. dum dicit, sentenciam Decij, ex præsumpta voluntate restantis veram sibi videri. Quintò & vltimò facit, nam licèt matrimonium pu[sect. 24]tatiuum, simpliciter, & absolutè loquendo, non sit verum matrimonium, nec etiam legitimum, sed inualidum propter impedimentum: tamen quoad hunc effectum legitimitatis filiorum, & successionis eorum, vt matrimonium legitimitatem producere possit, habilitatur, & legitimum, & validum efficitur, & filij ex eo nati dicuntur legitimi, atque ex legitimo matrimonio nati: quod nec Curtius iunior, nec alij Recentiores sic animaduertunt; apertè tamen colligitur ex his, quæ scribunt Ioannes Andreas, Antonius, & alij in cap. per venerabilem, qui filij sint legitimi, dum dicunt, quòd ex putatiuo matrimonio ideò inducitur legitimitas, quia Papa legitimando prolem, dispensat in radice matrimonij: quod in effectu est dicere, matrimonium nullum, & inualidum, quoad hunc effectum, vt possit legitimitatem producere, quæ matrimonio nullo existente, produci non posset, validum, & ligitimum fieri ex dispensatione Romani Pontificis; colligitur etiam ex Hostiensi, & Gofredo in summa, qui filij sint legitimi, §. 1. Antonio, & Abbate in cap. tanta. col. 2. eòdem tit. Præposito in dict. cap. per venerabilem, §. quod autem, colum. 4. Dino in tractatu, de successionibus ab intestato, in 2. col. in princ. vbi filios legitimos, & de legitimo matrimonio natos appellant eos, qui ex matrimonio putatiuo nascuntur, & adjiciunt, filios dici de legitimis matrimoniis natos, siue matrimonium sit verum, siue putatiuum; quod tamen intelligendum est iuxta superiorem declarationem, quam tradidimus. Nec obstant Curtij iunioris, & sequacium funda[sect. 25]menta, quæ longâ, originalique Scribentium lecturâ præhabitâ, ad octo principaliter reducenda videntur. Non obstat primum; nam licèt Curtius reputet maius, quod contra Decium adduci potest, & credat quòd ei responderi non possit, vt etiam credit, & superatus illo sequitur Curtium, Caldas Pereira de nominat. emphyt. quæst. 21. num. 42. vsque ad num. 45. tamen nec ita fortiter adstringit, nec solutione caret, vt malè ijdem putarunt, dicentes in proposita specie filios ex legitimo matrimonio natos ad successionem inuitari; filium verò natum ex matrimonio putatiuo, etsi legitimus sit, & verè legitimus, non tamen ex legitimo matrimonio natum, sed ex nullo, & illegitimo. Deinde legitimatum per rescriptum Principis, verè,[sect. 26] non fictè legitimum esse, vt scribit Bartolus in l. si is qui pro emptore, quæst. 3. ff. de vsucapionibus, & latiùs declarat Mantica de coniecturis vltimar. volunt, lib. 11. tit. 10. num. 12. per totum: idcircò substitutum excludere, &[sect. 27] conditionem facere deficere, si testator dixerit: Si hæres decesserit sine filiis legitimis, & naturalibus, quod firmarunt triginta illi Doctores longa serie congesti à Rolando in consil. 83. colum. penult. vers. non obstat quoque, lib. 3. Bursatus in cons. 1. num. 8. & in cons. 18. num. 6. lib. 1. Surdus in cons. 1. num. 97. lib. 1. Mantica lib. 11. dict. tit. 10. num. 9. 10. & 11. Menochius in cons. 266. num. 20. lib. 3. & præsumptionum. lib. 4. præsumpt. 79. num. 2. vbi Durandum, Costam, Couar. Marsarium, Ludouicum Molinam, ac alios multos refert idem tenentes, Grassus §. fideicommissum, quæst. 38. num. 1. & 2. at si testator dixerit:[sect. 28] Si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio, legitimatus non excludit substitutum, vt cum aliis multis latiùs probarunt Alexander Iacobinus, Ruinus, Socinus senior, Decius, Parisius, Ripa, Neuizan. Gratus, Durandus, Couarruu. Molina, Sfortia, & alij, quos recensent Mantica lib. 11. dict. tit. 10. num. 23. & 24. Menochius dict. præsumpt. 79. ex num. 21. cum seqq. Cephalus in cons. 117. num. 21. lib. 1. Decianus in cons. 88. num. 11. & num. 24. lib. 2. Grassus §. fideicommissum, quæst. 38. num. 5. Id autem ea præsertim ratione contingit, quòd repugnet testatoris voluntas, qui solùm disposuit in fauorem eorum, qui ex legitimo matrimonio procederent: ergo, inquit Curtius, & eum sequutus Caldas Pereira, loco relato suprà, idem erit obseruandum in filio nato ex putatiuo matrimonio, cùm similia verba adjiciuntur. Verumenimverò, his omnibus facilè responderi po[sect. 29]terit, constituendo in primis, filios ex matrimonio putatiuo natos, legitimos dici posse, atque ex legitimo matrimonio natos, quoad effectum prædictum, intelligendo, provt declaraui suprà, num. 24. vbi quorundam Authorum authoritate id probaui. Deinde, legitimatum dici verè legitimum, considerando legitimitatem in genere, quando attenditur impedimentum iuris ciuilis, sed non in specie, respectu matrimonij, à quo legitimitas procedit, l. filium, ff. de his qui sunt sui, vel alieni iuris, iunctis his, quæ in proposito eleganter considerat Mantica de coniect. vlt. volunt. lib. 11. tit. 10. n. 12. Dec. in cons. 275. in fine, vbi dicit quòd licèt legitimatus sit verè legitimus, est accidentaliter, & de iure speciali, & non de iure communi, & naturali: inde non admittitur ad omnia, ad quæ legitimus de legitimo matrimonio; nec ex vtrisque resultat idem effectus, vt obseruar. superiùs relati, & ante alios Iason in dict, l. si is qui pro emptore, num. 260. Mirum ergo non est, vt cùm ex vtroque idem effectus non resultet, nec omninò similis sit ex legitimo matrimonio procreato, sub fideicommisso eis verbis concepto non comprehendatur; quod non ita in filio ex matrimonio putatiuo nato procedit; nam, vt vides, bona fide procreatus, verè, & propriè legitimus est quoad effectum prædictum, ad quem matrimonium huiusmodi validatur à iure, & legitimum reputatur, si in facie Ecclesiæ contractum fuerit; in legitimato verò nullum matrimonium interuenit, atque ita non tantus fauor conceditur, sicut natis ex matrimonio, iusto errore contracto, concedi debuit. Secundum fundamentum Curtij iunioris, quod &[sect. 30] repetit Lusitanus Caldas vbi suprà, consistit in eo, quòd à verbis testatoris recedendum non sit, l. non aliter, ff. de legatis 31. illam, & ibi notat Iason C. de collationibus: si ergo testator specificè loquitur de legitimo matrimonio, non potest intelligi de putatiuo, quod non est legitimum ex eiusdem Curtij sententia. Sed responditur in primis, quòd quando constat de intentione testatoris, non curatur de verbis, vt in in d.l. non aliter, & in l. in conditionibus, ff. de conditionibus & demonstrat. l. 3. C. de liberis præteritis, l. hæredes, §. cùm ita, vbi latè Alexand. ff. ad Trebellianum, etiamsi non constet de mente per verba testatoris expressa, sed per aliud dispositum ab ipso expressum, vt in in l. iam hoc iure, ff. de vulg. & pup. substit. & in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posth. per quæ iura sic docuit Socinus in l. in ambiguo, in 3. col. vers. Tertia conclusio, ff. de rebus dubiis, & latiùs declarant Authores referendi infrà. Deinde, in specie hucusque proposita, non esse adeò claram, aut expressam testatoris voluntatem, vt de illa dubitari non debeat; idcircò in re dubia, & obscura coniecturis locum esse, maximè ob præsumptam eiusdem voluntatem, quæ nobis fauet, vt suprà diximus, & Molinam sic notantem adduximus, proptereà quòd eo ipso, quòd testator natos de legitimo matrimonio ad successionem inuitauit, censetur & natos de putatiuo inuitare voluisse, cùm matrimonium huiusmodi quoad effectum, de quo agitur, simile sit legitimo, & eundem effectum producat, ac denique iure ipso quoad legitimitatem validum & legitimum reputetur. Et per hæc patet solutio ad aliud fundamentum eius[sect. 31]dem Curtij, quòd verba debent intelligi propriè, l. sin autem, ff. de exercitoria actione, l. Labeo, ff. de supellectile legata; & sic intelligi non possint de matrimonio putatiuo, nam cùm hîc constet de mente testatoris, & ex æquipollenti idem effectus resultet, non attenditur proprietas, aut significatio verborum, vt multis probant Socinus in regula 536. Mieres de maioratu, in initio 2. part. ex num. 11. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 2. cap. 21. ex num. 8. & cap. 22. 23. 24. & 25. & lib. 3. cap. 1. & seqq. Mantica de coniecturis vltimarum volunt. lib. 3. tit. 5. Petrus Magdalenas de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 6. num. 30. & cap. 16. num. 126. Ad aliud verò argumentum, quòd casus omissus à testatore, habeatur pro omisso, nec comprehendatur sub casu expresso, ex l. commodissimè, ff. de liberis & posthumis, cum vulgatis: ex eisdem etiam satisfieri potest, ac congruentius quidem, ex dictis suprà, num. 22. & 23. Ex quibus etiam respondetur ad aliud, conditionem, inquam, per æquippollens impleri non posse, quoniam conditio est necessaria ad actum de quo agitur, & ex æquipollenti idem effectus resultat: quo casu non procedit regula l. qui hæredi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. Sextum fundamentum, quod etiam pro contrario[sect. 32] adducit ipse Decius, sumitur ex dicto Baldi in l. falsus, §. an etiam, ff. quod falso tutore authore, vbi scribit ipse Baldus, quòd si fit mentio de matrimonio, intelligitur de vero, & non de putatiuo. Sed vitra Decium respondetur, quod cùm inter ve[sect. 33]rum matrimonium, & putatiuum permultæ sint differentiæ, vt latissimè declarat Barbosa in l. si cùm dotem, §. finali, ff. soluto matrimonio. Matienzus in l. 1. tit. 9. glos. 1. ex num. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Menochius lib. 4. præsumpt. 77. num. 8. 9. & 10. si enunciatur matrimonium simpliciter, non sufficit figura matrimonij, quia non semper eundem effectum operantur; secus si matrimonium enunciatur ad vnum effectum, qui ex vtroque pariformiter resultat quoad legitimitatem filiorum: tunc enim figura matrimonij sufficeret, iuxta communem sententiam Doctorum in cap. translato, de constitutionibus, & ea, quæ Authores superius relati, latiùs tradiderunt. Vnde & septimum fundamentum diluitur, matrimo[sect. 34]nio, inquam, vero concessa priuilegia, aliquando non competere matrimonio putatiuo, vt notant Doctores communiter in dict l. si cum dotem, §. finali, Matienzus, Barbosa, & Menochius in locis relatis suprà; nam in[sect. 35] casu nostro non fit comparatio inter verum, & putatiuum, respectu aliorum priuilegiorum, sed respectu istius effectus, scilicet legitimitatis inducendæ, in quo omninò æquiparantur, atque ex vtroque idem effectus pariformiter resultat; & hoc sufficit, iuxta communem theoricam Doctorum in dict. cap. translato: item, vt dixi, comparatio non fit inter ea duo matrimonia, sed inter filium legitimum de legitimo matrimonio, & legitimum de putatiuo, in quibus nulla differentia reperitur, sed omnimoda similitudo. Imò & aliquando priuilegia[sect. 36] concessa vero matrimonio, & matrimonio putatiuo competunt, mulièrque in matrimonio putatiuo habere solet priuilegia doti concessa, vt ex communi Scribentium traditione obseruat Barbosa in dict l. si cùm dotem, §. finali, ff. soluto matrimonio, ex num. 2. vbi ad id allegat nonnulla iura, & num. 4. cum communi etiam Doctorum[sect. 37] sententia animaduertit, priuilegia respicientia exactionem dotis, habere locum in dote putatiua, & num. 5. priuile[sect. 38]gium tacitæ hypothecæ competere doti putatiuæ, & num. 8. in dote putatiua locum habere priuilegium l. in[sect. 39] rebus, 30. C. de iure dotium, & tandem num. 13. in ma[sect. 40]trimonio putatiuo locum habere communicationem lucrorum; idcircò superiùs dixi, aliquando, non absolutè simpliciter, quoniam matrimonio vero concessa priuilegia, aliquando, vt vides, competunt putatiuo, aliquando etiam denegantur eidem, vt ostendit Barbosa in dict. l. si cum dotem, §. finali, num. 16. & num. 19. & sequent. Octauum & vltimum fundamentum deducitur ex[sect. 41] l. finali, C. de his qui veniam ætatis impetrauerunt, vbi textus dicit, quòd si fit mentio de ætate legitima, intelligitur de ætate legitima naturali, non autem de legitima ciuili; & subdit textus, quòd hoc habet locum in testamentis, substitutionibus, & restitutionibus: ergo si habet locum in testamentis, verba, de legitimo matrimonio, verificari non poterunt in matrimonio putatiuo. Verùm huic textui facilè respondetur, animaduertendo in primis, matrimonium putatiuum, legitimum dici quoad effectum, de quo agimus, intelligendo tamen provt explicatum fuit supra, num. 24. Deinde casum illius textus dissimilem esse nostro casui, tum ex doctrina Bartoli, & Imolæ in l. Gallus, & quid si tantum, in 2. col. ad finem, ff. de liberis & posthumis; tum etiam ex his, quæ scribit Alexander in consil. 67. Consideratis his, in 3. col. lib. 1. Denique, quòd Princeps suo rescripto, licèt ætatem suppleat, non tamen potest eam verè supplere, cùm sit à natura impossibile: quod secus est in specie, quam tractamus, vbi ex matrimonio putatiuo, vera, & non ficta, sed naturalis legitimitas procedit, sicut à legitimo matrimonio, vt in initio huius capitis probauimus, & in simili proposito sic ad illum textum respondet Alexander consil. 2. in col. 7. vers. non obstat, volum. 1. sublato enim impedimento, quod à iure positiuo inductum est, nihil legitimitati obstat quoad effectum prædictum. Et hactenus de his, quæ diffusè ita tractantur, quia difficilia sunt, nec hactenus sic distinctè explicata; vide tamen in proposito dict. l. finalis, quamplurima, quæ congessit Salazar de vsu & consuet. lib. 1. cap. 1. ferè per totum. Quartò & vltimò constituendum est; filios ex matri[sect. 42]monio putatiuo natos, in Maioratu non succedere, si institutor ad successionem dumtaxat inuitauerit eos, qui ex vero matrimonio nati sint; id quod Molina, Mieres, & alij huius Regni Scriptores omittunt, verissimum tamen est ex eo, quòd in hac specie, præsumpta testatoris voluntas cessare videtur, propter quam in superiori casu Decij sententiam amplectebamur, vt suprà, n. 22. aduertebam; imò testator, qui filios ex vero matrimonio vocauit, eo proposito videtur fecisse, vt legitimatos, vel ex matrimonio putatiuo natos, aliósque similes à successione excluderet: idcircò requisito vero matrimonio, non sufficit putatiuum, ex doctrina Baldi relata suprâ, num. 32. quam etiam refert, & in fideicommissis probat Menochius lib. 4. præsumpt. 77. num. 7. & seqq. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 8. num. 25. sentit etiam Decius dict. cons. 153. in fine, in illis verbis; Quia in isto casu non exprimitur de vero matrimonio. Fatetur etiam Curtius in dict. cons. 27. num. 6. ac pro vero supponunt omnes ferè à me relati suprà, num. 12. & 13. # 12 CAPVT XII. Liberi in conditione positi, an, & quando censeantur vocati, vel grauati? & quæ coniecturæ vocationem, vel grauamen in re dubia inducant? ac de multis in proposito necessariis: plena, atque absoluta manu actum ab his, qui hoc capite recensentur in vnum & ibidem reddita ratio, quare huiusce rei disceptatio prætermissa sit ab Authore, in qua ipse non leui, assiduo potius, & importuno labore quamplurima euoluerat, & non mediocri diligentia distinxerat. SVMMARIVM. -  1 Liberi in conditione positi, an, & quando censeantur vocati, & quæ coniecturæ vocationem, vel grauamen in re dubia inducant? remissiuè, & per totum caput. -  2 Author reddit rationem, ob quam huius Capitis disceptationem & disputationem prætermittit, & infrà, num. 6. -  3 Author recenset in vnum permultos Authores, qui huius Capitis materiam tractarunt. -  4 Franciscum Manticam, Simonem de Prætis, & Iacobum Menochium, plenâ & distinctâ manu de hac materia scribere. -  5 Marcum Antonium Peregrinum. Tiberium Decianum. & Hyppol. Riminaldum, latissimè egisse de hac materia. -  6 Iosephi de Rusticis, tractatus plenus in hac materia, Authoris manum ligauit, vt ampliùs in ea insistere nollet, sed ad ipsum, & alios Lectorem remitteret, vt hoc num. adnotatur. LIberi in conditione positi, an, & quando censean[sect. 1]tur vocati, & quæ coniecturæ vocationem, vel grauamen in re dubia inducant? & de multis in proposito necessariis, quoniam frequenter contingit in Scholis, & Palatiis, controuerti; & sanè articulus perdifficilis est, & ferè inextricabilis, & qui nec certa lege, nec concludenti ratione videtur posse terminari, vt inquit Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 2. in princ. vbi num. 19. refert Socinum, Ruinum, Ripam, Decianum. & alios existimantes, hac de re dari non posse certam doctrinam, sed circumspectioni Iudicis, & concludentibus coniecturis hoc relinquendum esse. Olim ego non absque vtilitate futurum existimaue[sect. 2]ram, si congestis in vnum atque originaliter, & maturè prælectis à me, quæ in diuersis, & infinitis locis ad ga vsque tempora ab allis erant scripta, resolutione, & distinctione controuersiam hanc dirimerem, Doctorum opiniones concordarem, coniecturas inducendi, vel non inducendi fideicommissi deducerem, ac denique nonnullis, distinctè forsan magis, quàm anteà erant, adnotatis, quæ veriora mihi viderentur, in medium proponerem; postmodum n. verò mutatâ sententiâ, quamuis non leui, assiduo potiùs, & importuno labore infinita euoluissem, disceptationem hanc ideò prætermittendam decreui, quòd de ipsa, plenus & eruditus tractatus per Iosephum de Rusticis editus, in lucem proditus fuisset, quem ego non videram: quòd etiam, & alij Recentiores plenissima, & absolutissima manu scripsissent, quâ vel solâ ratione, disputationem sciens, consultóque prætermittens contentus sum in hoc capite nonnulla constituere. In primis, in proposito dubio negari non posse. quin duæ sint communes & contrariæ sententiæ; nam quòd liberi in conditione positi, non videantur substituti, sed solùm parentibus suis ab intestato succedant, probarunt innumeri, qui principaliter ducuntur sententiâ Glossæ in l. Lucius, 2. in verbo, liberos, ff. de hæredibus instituendis: hos retulerunt Antonius Gabriel, Couarruu. Molina, Mantica, Prætis, Menochius, Decianus, Cephalus, Riminaldus, Rogedus, & alij, quos statim congeram in vnum; è contra tamen, quòd liber in conditione positi, intelligantur subsituti per fideicommissum, permulti etiam iuris Authores tenuerunt, quos etiam referendi infrà recensent, & notissimè, neruosè defendit, & contrariæ partis fundamentis respondet Andreas Fachineus controuersiarum iuris lib. 4. cap. 51. per totum, fol. 458. vbi vide. Deinde & secundò, recentiores iuris Scriptores, modò vnam, modò aliam partem probasse, atque inuicem adeò repugnare aliquando, vt ijdem sibiipsis contradixerint, & vtramuis opinionem communiorem esse firmauerint. Prætereà & tertiò, vnam, & alteram opinionem de facili defendi posse, & contrariæ partis fundamentis fatisfieri, si originaliter prælegantur ea, quæ post alios Antiquiores adnotarunt Mantica, Menochius, Simon de Prætis, Alexander Trentacinquius, Bonifacius Rogerius, Alexander Raudensis, Peregrinus, & alij referendi infrà. Quartò etiam, ab vna, & altera opinione non solùm recedi, cùm apertè constare potest de voluntate testatoris in contrarium, sed etiam vbi aliqua coniectura concurrit, etsi maxima non sit, ex qua deprehendi possit, quid testator voluerit, provt cum multis obseruat Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. num. 3. vbi num. 2. verissimè annotauit, liberos in conditione positos, in Hispanorum primogeniis, censeri positos in dispositione, sic, vt impossibile sit in Maioratibus obtinere sententiam Glossæ in dict. leg. Lucius: quod & Mieres, & Aluaradus referendi infrà, probarunt. Denique & quintò, in hac quæstione legendos quam[sect. 3]plures; quorum permultos intactos reliquit Iosephus de Rusticis in tractatu, quem de hac materia scripsit, & inter alios videndi erunt omninò Antonius Gabriel commun. conclus. lib. 3. tit. de fideicomissis, conclus. 4. Iulius Clarus receptarum sentent. lib. 3. §. testamentum, quæst. 77. cum seqq. vbi latissime Marsarius in epitome fideicommissorum, quæst. 20. per totam. Alciatus responso 482. 483. 484. & 485. & responso 531. Philippus Portius lib. 2. communium opinionum, conclus. 12. Antonius Gomez. tom. 1. variarum, cap. 5. de fideicommissaria substitutione, num. 42. Menchaca de successionum progressu, lib. 1. §. 4. per totum. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. in 1. part. verbo, si absque liberis, ex num. 54. Couarruu. in cap. Rainuntius, de testam. §. 3. per totum. Padilla in l. cùm acutissimi, ex num. 46. C. de fideicommissis. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. in princ. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 1. num. 6. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 5. num. 18. Franciscus[sect. 4] Mantica, Simon de Prætis, & Iacobus Menochius, qui plena, & distincta manu de hac materia scribunt. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 2. & 3. vbi eruditè, & cum explicatione multarum legum. Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 3. dubit. 2. solut. 2. & 3. per totam, fol. 161, cum seqq. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 148. & lib. 4. præsumpt. 76. per totam, vbi vide omninò, & in cons. 135. & 152. lib. 2. Franciscus Bursatus in cons. 1. ex num. 8. lib. 1. & in cons. 200. num. 10. & 19. & num. 26, & 27. & num. 33. & seqq. lib. 2. Cephalus in cons. 93. per totum, lib. 1. & in cons. 517. lib. 4. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 76. per totum, vol. 1. Caldas Pereira de nominat. emphyt. quæst. 2. ex num. 4. cum seqq. Alexander Raudensis decis. 27. per totam, & decis. 31. 1. part. Marcus Antonius Peregrinus, Tiberius Decianus,[sect. 5] & Hyppolit. Riminaldus, qui etiam latissimè egerunt de hac materia. Peregrinus de fideicommissis, art. 28. à princ. fol. 154. & seqq. vbi vide omninò. Decianus in cons. 28. per totum, & in cons. 59. & in cons. 78. & in cons. 102. lib. 2. & in cons. 9. & in cons. 44. & in cons. 86. & 89. & in consil. 101. lib. 3. Riminald. in cons. 476. lib. 4. & in cons. 502. lib. 5. latissimè in cons. 602. lib. 6. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. ex num. 154. cum infinitis seqq. & est optimum consilium 31. ex num. 11. vsque ad num. 21. inter consilia vltimar. volunt. volum. 2. Anton. Thesaurus decis. Pedemontana, 60. & decis. 96. per totam. Ioannes Corrasius Miscellan. iur. ciuil. lib. 2. cap. 19. per totum, fol. 169. Michaël Grassus receptarum sentent, §. fideicommissum, quæst. 13. & 14. & §. institutio, quæst. 17. Petrus Surdus in cons. 67. num. 3. & num. 35. & seqq. & in cons. 96. num. 30. & seqq. lib. 1. latiùs in decis. 162. per tatam, Achilles Pedrocha in cons. 5. num. 38. & seqq. & num. 66. & in cons. 22. à num. 6. vsque ad num. 16. & in cons. 40. à princ. vsque ad num. 18. Alexand. Trentacinq. de substit. 4. part. cap. 11. à num. 20. vsque ad num. 33. fol. 175. Bonifacius Rogerius in cons. 12. & in cons. 25. per totum, lib. 1. & in cons. 50. ex num. 57. eodem lib. vbi dicit, æquiorem, & veriorem opinionem esse, quòd filij, & alij descendentes in conditione positi, dispositiuè vocati intelligantur, & quòd omnes ferè Italiæ DD. talem partem sequuti fuerunt, ac etiam Florentini, & Bononienses Aduocati magis communiter receptam testabantur, Fabius Turretus in cons. 82. à num. 47. vsque ad num. 61. Aldobrandinus in cons. 29. ex num. 18. cum seqq. & num. 52. & seqq. vol. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 60. num. 83. & seqq. & in cons. 65. ex num. 18. vsque ad num. 46. vol. 1. & in cons. 54. per totum, vol. 2. Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 3. cap. 19. per totum. Iacobus Cancerius variar. resolut. lib. 1. c. 1. de substitut. ex n. 35. Franciscus Monaldus in cons. 149. n. 35 & multis seqq. Camillus Borrellus Oliuetanus in cons. 33. lib. 1. Franc. Gratian. de conciliatione legum Digestorum & Codicis, C. de vulgari & fideicommissaria substitut. num. 19. & seqq. Hieronymus de Cæuallos communium contra communes, quæst. 94. Additionator Gamæ in addit. ad decis. 341. in fine. Post hæc autem, & multis iam pridem à me elabo[sect. 6]ratis, ad manus meas, vt dicebam suprà, peruenit Iosephi de Rusticis tractatus plenus, an & quando liberi in conditione positi censeantur vocati, cuius occasione, velut necessariò adstrictus sum præsentem hanc disceptationem prætermittere, ne ab aliis tacta, & sic copiosè resoluta transcribere velle, aut in hoc otiosè tempus consumere, aliquibus videri posset; forsan tamen aliquando in medium proferam nonnulla, quæ non ita dilucidè, aut distinctè, vt necesse fuit, à præfato Authore explicantur. # 13 CAPVT XIII. Pater qui vnicum tantùm filium habet, vtrùm tertiæ partis bonorum suorum meliorationem facere possit, ita vt in ea grauari valeat filius, aut in fauorem descendentium, futurorúmve liberorum grauamen, aut fideicommissum iniungi? accurata equidem, & diligens explanatio, vbi Scriptorum huius Regni sententia communis, meliùs quàm anteà erat, corroboratur; Ioannis Parladorij in contrarium rationes & fundamenta, nouiter & verè subuertuntur, multa adnotantur, quæ alibi Lector non inueniet scripta: deinde melioratio huiusmodi facta filio, quem pater vnicum habebat, an conualescat, si alij filij, vel nepotes viuo patre, nascantur? quid è contrà, si tempore meliorationis factæ, plures erant filij, aut nepotes ex filiis; tempore autem mortis parentis, vnicus tantùm filius supersit: vbi etiam traduntur nonnulla, quæ sic distinctè, & absolutè explicata non erant ab alio. SVMMARIVM. -  1 Pater, qui vnicum tantùm filium habeat, an possit illum in Tertio bonorum suorum meliorare, sic vt melioratio valida sit quoad effectum, vt in ea parte possit filius grauari, & per totum caput. -  2 Meliorationem tertiæ partis bonorum factam à patre filio suo, quem vnicum habeat, non valere ex sententia communi Scriptorum huius Regni. -  3 Pro qua primum fundamentum adducitur. -  4 Et Ioannis Parladorij solutio nouiter, & verè diluitur & num. seq. -  5 Lex, vel canon, quando vtitur aliqua dictione, ratione frequentioris vsus, non per hoc excludit, nec stat exclusiuè, quin etiam habeat locum in aliis casibus. -  6 Lex, id quod facilè exprimere potuisset, si voluisset, nec expressit, videtur in consideratione non habuisse. -  7 L. 5. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, communi sententiæ Scriptorum huius Regni non obstare, quicquid contrà Parladorius contendat, provt hoc num. nouiter aduertit Author. -  8 Ioannem Parladorium, contra communem sententiam superiùs relatam, minùs benè expendere l. Regiam, 12. tit. 6. lib. 5. nouæ Compilationis, provt hoc numero adnotauit Author. -  9 Adducitur secundum fundamentum in fauorem communis sententiæ relatæ suprà, num. 2. & vide etiam num. seq. -  10 Electionis, aut prælationis ratio considerari non potest, nisi inter duos, vel inter plures. -  11 Ioannis Parladorij contra Communem ratio quædam diluitur, & inter descendentes nullo casu posse considerari electionem, seu meliorationem ad Tertium, in quo non detur aliquo respectu prælatio: & verè & concludenter hoc num. demonstratur. -  12 Melioratio nihil aliud est, quàm prælegatum. -  13 Prælegatum vnico hæredi fieri non potest. -  14 L. vtrùm, ff. de assignandis libertis, cum aliis iuribus, quæ hoc num. expenduntur, quòd optimè vrgeat prosententia communi, relata suprà, num. 2. & ibidem discriminis ratio, quam inter assignationem, & meliorationem Parladorius constituit, manifesta, & vera ratione destructa. -  15 Meliorationem Tertij bonorum vnico filio factam valere, ita vt possit pater quodcunque onus per fideicommissum iniungere, & in ea parte grauare filium: idque ex sententia Ioannis Parladorij, D. Francisci Sarmienti, & Doctoris Spino. -  16 Quorum præcipua fundamenta hoc num. expenduntur, & vide num. seqq. vbi concludenter & nouè respondetur eisdem. -  17 In melioratione facta pluribus filiis, vel vni ex pluribus existentibus, diuersam rationem militare, quàm in ea, quæ vnico tantùm filio existenti fiat: provt hoc num. contra Parladorium subtiliter & eleganter adnotatur. -  18 Ioannes Parladorius, lapsus errore manifesto, dum existimauit, maiori ratione competere patri ius meliorandi in Tertio bonorum, quando vnicum filium habet, quàm cùm habet plures, provt hoc num. nouiter, & concludenter aduertit Author. -  19 Vltima defunctorum voluntas latè, benignèque interpretari debet, atque modis omnibus obseruari provt hoc num. latissimè ab aliis explicatum traditur; remissiuè. -  20 Testator non potest directè, nec per indirectum disponere contra leges, vel aliter quàm ipsæ disponunt. -  21 Testatoris voluntas seruari non debet, nec est sequenda, etiam per filium, quando est circa ea, in quibus disponere non potest, nec grauamen adjicere. -  22 Verbum, quod prælationem denotat, etiam in vnica persona non impropriè cadit, quando subiecta materia id suadet, vel dispositio ita aptè verificatur in vna sicut in pluribus. -  23 Pluralis loquutio licèt soleat in vnico filio verificari, hoc tamen procedit ex voluntate testatoris, & vbi subiecta materia non suadet, appellationem liberorum ad plures esse referendam. -  24 Leges in plurali loquentes, verificantur in vno, si eadem sit ratio, secus si diuersa, quia tunc verba pluralis numeri non verificantur in singulari. -  25 Ioannis Parladorij contra communem Scriptorum huius Regni sententiam, alia duo fundamenta adducta. -  26 Ioannis Parladorij contra Communem ex l. 27. Tauri fundamentum deductum, non subsistere: provt hoc num. nouè adnotatur, & ad l. 27. Tauri, non vulgata consideratio proponitur, & vide num. seq. -  27 Tertium bonorum, Legitimam esse filiorum præcisam, extraneorum respectu, sed inter ipsos filios, & descendentes voluntariam, ita vt cui velint parentes, possint Tertium relinquere, dummodò ex ipsorum dispositione ad extraneos non perueniatur, existentibus filiis aut descendentibus eorum. -  28 Ioannes Parladorius contendens, nullam discriminis causam posse dari, quare magis tertia bonorum portio computetur intra Legitimam vnico filio existenti, quàm existentibus pluribus, deceptus apertè: & discriminis ratio nouè considerata aduersùs ipsum, per Authorem. -  29 Ioannis Parladorij fundamentum contra communem, ex l. 27. Tauri deductum, fallax esse, & minùs idoneum, provt hoc num. adnotatur, vbi traditur verus sensus. l. 27. Tauri. -  30 Legitima quòd sit quota hæreditatis, ex sententia multorum. -  31 Melioratio autem Tertij quota bonorum. -  32 Legitima quòd sit quota bonorum, ex sententia quamplurimorum. -  33 Opinio communis amplectenda est. -  34 Maximè si melioribus & fortioribus rationibus sit comprobata. -  35 Ioannis Parladorij obiectum, aduersùs ipsum retorqueri posse, provt hoc num. adnotatur. -  36 Melioratio si fiat filio, quem pater vnicum habet, & posteà nascantur alij filij, vel nepotes, viuo patre, an talis melioratio conualescat, quæ ex tertia bonorum portione facta est, & num. seq. vbi dubium hoc latè, & meliùs quàm hactenus disputatur, & num. 43. resolutio traditur. -  37 Melioratio Tertij vinculata, an valeat, si quando pater eam fecit, plures filios habebat, aut nepotes ex filiis; tempore autem mortis, vnicus tantùm filius supersit, & vide infrà, numero 51. vbi traditur resolutio. -  38 Donatio omnium bonorum, vel maioris partis eorum, facta ab eo, qui liberos non habebat, reuocatur in totum ipso iure, natiuitate filiorum posteà natorum, & ibidem de materia l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, latissimè actum, remissiuè. -  39 Inducta ad restrictionem, seu diminutionem, augmentum operari non possunt. -  40 Donatio facta à patre filio, quem vnicum habebat, aliis posteà susceptis liberis, an reuocatur hodie, attento iure Regio, quoad tertiam bonorum portionem? -  41 Bernardi Diaz in proposito dubio opinio relata. -  42 Et contraria opinio multorum magis probata. -  43 Quæstionis propositæ suprà, numero 36. resolutio traditur. -  44 Quod à principio non valet, ex causa de nouo superuenienti confirmari potest. -  45 Tempus solum, licèt non sit modus tollendæ, aut inducendæ obligationis, cum aliis tamen adminiculis vtrumque potest operari. -  46 Iudicium, quod à principio erat nullum, ex iure superuenienti confirmatur. -  47 Dominij superuenientia confirmat ius pignoris, & hypothecæ ab initio inutiliter constitutum in re aliena. -  48 Dispositio, quæ simpliciter facta non valeret, potest fieri sub conditione collata in tempus habile, & ibidem decisio l. in tempus, ff. de hæredibus instituendis, nonnullis exornata, remissiuè. -  49 Dispositio testatoris simpliciter facta, intelligitur facta eo casu, & modo, quo de iure fieri potest vt valeat. -  50 Donatio, liberis posteà susceptis, an reuocatur ex constitutione l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, si donans tempore donationis de liberis cogitasset, & adhuc donationem fecisset; vbi Bernardi Diaz, & Gregorij Lopez, contrarietas distinctione componitur. -  51 Quæstionis propositæ suprà, num. 37. vera resolutio traditur. -  52 Legitima filiorum, vt æstimetur, consideratur tempus mortis illius, de cuius bonis Legitima debetur. -  53 Actus semel perfectus at que consummatus, non vitiatur, etiamsi deueniat ad casum, à quo incipere non potuisset: secus tamen, si perfectus, aut consummatus non fuit. DVbia est, & inter Scriptores huius Regni controuersa quæstio, nec quidem absolutè explicata: vtrùm pater, qui vnicum tantùm filium habeat, possit illum in Tertio bonorum suorum meliorare, sic, vt me[sect. 1]lioratio valida sit quoad effectum, vt in ea parte possit filius grauari, aut onus restitutionis in fauorem descendentium, aut futurorum liberorum eidem iniungi, iuxta text. in l. 11. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ? Et ne[sect. 2]gatiuam partem, non valere scilicet meliorationem tertiæ: partis bonorum factam à patre filio suo, quem vnicum habeat, tenuerunt Gregorius Lopez, Palacios Rubios, Didac. de Couar. Petrus de Peralta, Anton. Gomezius, Didacus Perez, Tellus Ferdinandez, & alij, quos refert, & sequitur Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. num. 3. D. Antonius de Padilla in l. cum virum, num. 2. C. de fideicommissis, Gaspar. Baëtius de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 9. num. 7. fol 52. Bernardus Diaz regula 213. fallentia 4. versic. nec huic meæ sententiæ. Lara in l. si quis a liberis, §. parens, num. 43. de liberis agnoscendis. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. in princ. num. 22. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. num. 15. & practicarum, lib. 2. quæst 54. num. 2. Matienzus in l. 2. tit. 6. glos. 2. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Azeuedius in l. 3. eodem tit. & lib. num. 13. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 1. num. 9. Angulus ad leges Regias meliorationum. in l. 5. glos. 1. num. 7. fol. 131. & in l. 11. glos. 10. num. 1. per totum, fol. 231. Et pro hac sententia sequentia suffragantur fundamenta. In primis, quòd ferè omnes leges huius Regni, quæ[sect. 3] de melioratione tractant, semper loquuntur de pluribus liberis, in plurali numero, nec de vnico tantùm sermonem faciunt, quasi sentiant, ad vnicum filium meliorationem adaptari non posse, vt constat ex l. 17. 18. 19. & seq. Tauri, l. 1. & seqq. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & in l. 27. Tauri, quæ hodie est l. 11. tit. 6. lib. 5. vbi ponitur ordo, & forma, iuxta quam substitutiones, aut vocationes fieri, & grauamina possunt, aut debent apponi per patres meliorantes aliquem ex filiis, vel descendentibus, & dicitur expressè: Mandamos que quando el padre, ò la madre mejoraren alguno de sus hijos ò descendientes legitimos. Quæ verba verificari non possunt in singulari; & sic, quando vnicus tantùm exstat filius, ex his, quæ in simili adducit Baëza de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 9. num. 27. & 28. Nec satisfacit solutio Ioannis Parladorij verum quoti[sect. 4]dianarum, lib. 1. cap. 7. num. 20. dum dicit, quòd prædictæ leges non quidem disponendo, sed narrando potiùs, plurium liberorum mentionem faciunt, atque etiam ratione frequentioris vsus: quo casu non rectè ex talibus legibus argumentum sumitur, iuxta, quæ tradit Iason in lega 1. num. 32. C. de sacrosanctis Ecclesiis, vbi ex doctrina Glossæ, in Clementina 1. in verbo, præsidentes. de rescriptis, adnotauit: Quòd quando lex, vel canon vtitur[sect. 5] aliqua dictione, ratione frequentioris vsus, non per hoc excludit, nec stat exclusiuè, quin etiam habeat locum in aliis casibus. Verumenimverò, si ad mentem dictarum legum attendas, non obscurè colligere poteris, non ratione frequentioris vsus, siue non narrando, (quod proculdubio diuinare est sed cum maximo mysterio dictum fuisse semper: Alguno de sus hijos, o descendientes: Quæ verba & disponunt quidem, & mentem legislatoris ostendunt, ac etiam sic intelligi debent, vt minùs lædantius commune, quam fieri possit, ex his, quæ scribunt Aretinus in cons. 12. num. 7. vers. sed tamen. Pedrocha in cons. 16. num. 95. Sed iuxta ius commune, leges illæ vnico filio non conueniunt, vt statim probabitur: ergo aliter quàm sonant, intelligi non debent, nec extendi ad casum, quo vnicus tantùm filius existat, maxi[sect. 6]mè cùm præsumptio sit, quòd lex id noluerit, quæ sempet de aliquo ex pluribus meliorato, aut meliorando loquuta est, nec vnquam in casu proposito, nec de vnico tantùm filio existenti, qui melioratus sit, meminerit: quoniam facilè id exprimere potuisset, si voluisset; & sic dicendum est, vnici filij quoad meliorationem, rationem nullam habuisse: ex his, quæ notarunt Decius in cons 442. n. 9. & in consil. 513. num. 11. Parisius in cons. 31. n. 7. & in cons. 58. num. 5. lib. 2. Gozadinus in cons. 29. num. 16. & in consil. 83. num. 9. Socinus iunior in consil. 200. n. 12. lib. 1. Ioannes de Montesperello in cons. 41. num. 5. vol. 1. Nec vrgent in contrarium leges Regiæ 5. & 12. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, quæ secundùm Parladorium dicto cap. 7. num. 21. in singulari numero loquun[sect. 7]tur; Nam verè dict. l. 5. tit. 6. non loquitur de vnico filio tantùm, qui exstaret, & melioratus esset, sed de filio, auc alio descendente legitimo, qui inter alios filios, aut descendences electus sit ad meliorationem, vt possit ex dispositione illius legis repudiare hæreditatem, & acceptare meliorationem, solutis debitis. Et postmodùm dicit illa lex in plurali numero: Sean obligados los tales mejorados. Lex verò 12. tit. 6. lib. 5. nouæ Compilationis, minùs[sect. 8] benè expenditur in contrarium, per Parladorium, loco relato supra. Nihil enim interest, an lex illa loquatur etiam in casu, quo vnicus tantùm filius, aut descendens existit, cùm non loquatur in melioratione Tertij, quæ vnico filio non conuenit, vt hactenus probatum est; sed in Quinto bonorum, quod edam vnico filio relinqui potest, sicut extraneo: quo casu deciditur ibi, quòd ex vi, & dispositione duarum legum, quæ permittunt parentibus disponere de Quinto bonorum, non censeatur permissum vltra vnum Quintum disponere posse, neque in vita, neque in morte, siue Quintum donetur, aut legetur descendentibus, siue extraneis. Secundò, pro eadem communi sententia facit, quòd[sect. 9] melioratio denotat id, quod præ cæteris filiis sibi æqualibus ex gratia, & liberalitate parentum filius consequitur: quòd si vnicus tantùm filius sit, nulla gratia exerceri videtur, nec liberalitas aliqua considerari valet; quippe cùm omnia bona parentum sint hodie de iure huius Regni Legitima, & proprium patrimonium filiorum, excepto Quinto bonorum, de quo possunt parentes ad libitum disponere, vt ex l. 9. tit. 5. lib. 3. fori, adnotarunt Antonius Gomezius in l. 17. Tauri, in princ. Baeça de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 1. num. 17. & num. 19. & cap. 9. num. 8. & num. 44. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. num. 3. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. num. 17. Matienzus in l. 2. tit. 6. glos. 3. num. 2. & Azeuedius ibi, num. 9. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ: & ideò nec in illo grauari possit vllo modo, cùm sit pars Legitimæ, ex constitutione l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, & his quæ in proposito scripserunt latissimè Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, reliquit, ex num. 26. vsque ad num. 44. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. in 2. part verbo, debitæ, & verbo priuare non possit. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 1. num. 29. & seqq. & post infinitos ab eo relatos Pedrocha in consil. 6. à princ. Eo etiam, quòd regulariter electionis, aut prælationis ratio considerari[sect. 10] non potest, nisi inter duos; vel inter plures, ex leg. vnum ex familia, l. cum quidam, la 2. l. cum pater, §. à filia, ff. de legatis 2. Quibus non obstat dicere, quòd verbum hoc melio[sect. 11]rationis, non semper significat electionem, seu prælationem, sed potiùs legatum, aut donationem: quo argumento contra communem Scriptorum huius Regni sententiam vtitur Parladorius dict. cap. 7. num. 12. & sumit illud ex resolutione Telli Ferdinandez in l. 21. Tauri, num. 5. & 6. Quia respondetur, quòd licèt verbum prædictum aliquando stet propriè comparatiuè, aliquando verò electiuè, seu positiuè, vt eruditè, & latiùs declarat Tellus Ferdinandez dict. num. 5. & 6. Tamen inter filios, & nepotes, qui habent primum locum in successione, quòd stet comparatiuè, certum est, & tunc significat propriè prælationem: inter alios verò, quibus nulla est successio, hoc est, inter nepotes, quibus melioratio fieri potest, etiamsi parentes eorum præcedant in gradu, vt statim dicetur, licèt non stet comparatiuè, sed electiuè; negari non potest, quòd sit etiam prælatio respectu descendentiæ, quod ipsemet Tellus fatetur ita vt inter descendentes nullo casu considerari possit electio, seu melioratio ad Tertium, in quo non detur aliquo respectu prælatio, quæ vnico tantùm filio aut descendente existenti, considerari non potest; & sic, siue sit melioratio, siue electio, aut donatio, quòd inter plures fieri debeat, pro certo supponit Tellus Ferdinandez ibi, vt minimè possit eiusdem Authoris doctrina, aut resolutio contra Communem, quam ipsemet defendit ponderari. Tertiò, pro eadem sententia communi facit, quia[sect. 12] melioratio nihil aliud est, quàm prælegatum, vt defendit Rodericus Suarez, in l. quoniam in prioribus, limit. 7. num. 1. & 9. & sequuntur Segura in l. 3. §. finali, ff. de liberis & posthumis, num. 110. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. num. 16. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 6. num. 15. Gomez. de Leon. in centuria informationum iuris, cap. 5. num. 8. Matienzus in l. 2. lib. 6. glos. 3. num. 3. & ibidem Azeuedius num. 8. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & videtur probare l. 9. tit. 5. lib. 5. ordinamenti: quæ inter legata refert meliorationem, vt sic ea lex conueniat titulo, cui subiacet, iuxta vulgatam doctrinam textus in l. Imperatores, ff. de in diem addictione: at prælegatum vnico hæredi fieri[sect. 13] non potest, ex ratione l. planè, la 1. §. si duobus, l. legatum, §. 1. ff. de legatis 1. l. in fideicommissariam, §. si legatum, iuncta Glossa, ff. ad Trebellianum: ergo nec melioratio fieri poterit vnico filio. Quartò deinde, pro eadem parte vrget etiam textus,[sect. 14] in l. vtrùm, ff. de assignandis libertis, & in §. 1. iunctâ suâ Glossâ, Institut. de assignatione libertorum. Quibus probatur, ius illud assignandorum libertorum, ita demum competere patri, si plures liberos habeat; ergo idem statuendum est in melioratione Tertij bonorum, quia cùm vnicus tantùm filius existit, non datur subiectum inter quos cadat electio, seu prælatio. Nec placere potest discriminis ratio, quam inter assignationem, & meliorationem constituit Parladorius dict. cap. 7. num. 24. vbi dicit; quòd Authorum huius Regni ex dictis iuribus argumentatio deducta, nullum sibi negotium facessit; nam cùm hominum. vita mortalis sit, superuacuum esset, illam liberorum assignationem in futuros descendentes facere, cùm liberti perpetuò viuere non possint: vnico autem filio frustrà assignaretur, quippe cùm ipse sine tali assignatione, ius Patronatus haberet: in nostra verò specie, etsi vnicus filius cuncta bona patris habiturus esset absque melioratione attamen futuris descendentibus non satis consultum esset: ideò secundùm ipsum, non est inutilis melioratio vnico filio facta, quia per eam, bona perpetuò durabunt, & futuris descendentibus multùm erit consultum. Sed aduerte, obsecro, nam si verum est, prædictam assignationem frustratoriam videri ex eo, quòd absque illa filius consequeretur ius Patronatus; & similiter in casu nostro, filius vnicus absque melioratione, cuncta bona patris consequi potest, & debet, quæ eiusdem Legitima sunt, excepto Quinto: rectè quidem illorum iurium ratio, & decisio per Scriptores huius Regni huic quæstioni applicatur, in qua futurorum descendentium vtilitatem considerare, aut illis nondum existentibus, consulere velle, non solum æquum est, aut Regij iuris decisioni conforme, vt Parladorius minùs quidem benè arbitratur, sed etiam ab ipsa æquitate valdè alienum. & ipsius iuris constitutioni contrarium, cùm Legitima filiorum nullum grauamen recipiat, vt suprà dictum est, & vnico tantum filio existenti, omnia bona parentum sint Legitima eius, excepto Quinto; ita vt etiam Tertium dicatur Legitima, ex his quæ post alios à se relatos scribit Azeuedius in l. 2. tit. 6. lib. 5. nouæ Compilationis. Et consequenter in illo Tertio, nullum grauamen, nec fideieommissum, aut onus restitutionis potest iniungi, etiam in fauorem futurorum descendentium; nec debet attendi æquitas, quæ imaginariè aut ex capite tantum procedit, habètque in contrarium iuris contrarij decisionem, aut quæ sine damno, & grauamine Legitimæ filiorum fundari non potest: quo casu minimè procedunt ea, quæ pro æquitate contra rigorem solent cumulare Doctores, ex Iasone in l. placuit, num. 3. C. de iudiciis. Ex quo, & resolutis per Doctores communiter in l. 1. C. de legibus, cessant adducta per Parladorium dict. cap. 7. num. 22. Prætereà, etsi perpetuò liberti viuere non possint, si tamen verum esset, in nostro casu vtile esse futuris descendentibus consulere, idque fieri posset; daremus etiam casum, in quo vtile esset, libertorum illam assignationem in futuros descendentes facere si poneremus, quòd filius ille vnicus decederet, viuentibus adhuc liberis, & alij descendentes existerent: non ergo ad hoc habetur respectus in dictis iuribus, sed assignantio tunc demùm fieri permittitur, cùm plures sunt liberi, quia tunc datur subiectum, in quo possit cadere assignatio. Ex his vides apertè, superiora omnia fundamenta pro communi sententia adducta, omninò confirmare illam, nec solutiones Parladorij aliquo modo infringere aut diluere ea. Reliquum erit videre nunc, an contrariæ: partis fundamenta, aut rationes ita in contrarium vrgeant, vt præfatam sententiam apud Scriptores huius Regni communem, ancipitem reddant, aut dubiam? Et quidem Parladorius ipse dict. cap. 7. per totum, constanter[sect. 15] defendit, meliorationem Tertij bonorum vnico filio factam valere, ita vt possit pater quodcunque onus per fideicommissum iniungere, & in ea parte grauare filium. Quam partem amplectuntur etiam D. Franciscus Sarmientus selectarum interpretationum, lib. 8. ad l. vnum ex familia, §. si de falcidia, num. 12. ff. de legatis 2. D. Spino in speculo testamentorum, glos. 18. de melioratione, num. 15. qui inter alia, eo præcipuè mouentur, quòd in[sect. 16] vnico filio militat eadem ratio, quæ in pluribus, cum fauore parentum fuerit introductum, vt possint filium meliorare, eúmque grauare, ordine & forma in l. 27. Tauri, præscripta, qui fauor potiùs concedi debet vnico existenti filio, quàm pluribus; imò, vt Parladorius ipse firmat dict. cap. 7. num. 5. & 6. in casu proposito, maior ratio suadet, vt demus patri ius prælegandi, & meliorationem faciendi, quando vnicum filium habet, quàm si plures habeat filios: nam cùm plures exstant liberi, si pater vnum meliorat, cæteris damnum insert, quia ab eis aufertur id, in quo alter melioratur; & sic iniuriâ quodammodò afficiuntur: sed quando vnicus tantùm exstat filius, si à patre melioratur, prædicta incommoda cessant; nemo enim est qui queratur, nemo est qui damnum, vel iniuriam accipiat, ipse solus est, qui tametsi grauetur, queri non potest, cum bona cuncta paterna nanciscatur. Prætereà dicit Parladorius, defunctorum voluntates coarctandas non esse, aut restringendas, sed potiùs latè, benignéque interpretandas. Nec obstat secundùm eum, quòd verbum, melioratio, prælationem denotet; nam & hæc in vnica persona non impropriè cadit, l. illa verba, l. in vulgari, ff. de verborum significatione, l. qui duos, §. nam & qui vnicum, ff. de rebus dubiis. Verumenimverò, vt prædictis omnibus satisfaciamus, quibus nullus hactenus satisfecit, animaduertendum erit in primis,[sect. 17] lapsum fuisse in hac materia (quod securè dixerim) Ioannem Parladorium; nam quod ipse affirmat, eandem scilicet rationem militare in melioratione vnico filio facta, nulla ratione sustineri potest, vtpote cùm repugnent omnia fundamenta, & rationes, quæ pro sententia communi adducebamus suprà; ex illis enim in melioratione facta pluribus filiis, vel vni ex pluribus existentibus, diuersam rationem militare, quàm in ea, quae vnico tantùm filio existenti fiat; atque meliorationem non dari nisi inter plures filios, nullus negare poterit, qui maturè, & cum iudicio hanc disceptationem inspiciat: quippe, inter plures filios, propriè dicitur quis melioratus, aut præ cæteris ad meliorationè electus, & nominatus; in vnico verò filio, cui omnia bona patris debentur libera, excepto Quinto, meliorationis, aut prælationis ratio nulla considerari potest. Prætereà, in melioratione, aut non tantùm patris meliorantis, sed etiam meliorati filij fauor interuenit; aut, quod dici potest, non tara fauor patris consideratur, quàm filij, qui aliis præfertur, quod indicat nomen ipsum, mejora. & apertè colligitur ex legibus Regiis, quas in principio huius capitis expendebam: at si esset vnicus tantùm filius, onus & detrimentum contineret melioratio, cùm tali filio omnia bona patris, excepto Quinto, relinqui debeant pro Legitima; & sic fideicommissum illi iniungi non potest, per textum in l. cohæredi, §. cum filiæ, ff. de vulgari & pupillari substitutione. Vnde etsi fateremur, patris fauorem in hoc considerari, adhuc ille sic accipiendus esset, vt ad iniuriam, aut damnum. filij non traheretur: sat erit patri, grauare posse filium, & vincula, submissiones, aut substitutiones facere posse iuxta ordinem legis, cùm plures habeat liberos, aut descendentes, inter quos Meliorationis, aut Prælegati nomen cadere possit non verò, si vnicum tantum filium habuerit, ob rationem prædictam, quia tunc equidem, & qui quereretur, esset, & qui damnum. & iniuriam acciperet, si Tertium vinculatum, aut oneri submissum acciperet, quod ex legis dispositione liberum, & ab omni grauamine immune accipere debet. Hinc apparet, & iterùm lapsum fuisse eundem Par[sect. 18]ladorium dicentem, maiori ratione competere patri ius meliorandi, quando vnicum filium habet, quàm cùm habet plures. Quod ad oculum demonstratur; nam vbi exstant plures filij, si vnus in Tertio bonorum melioretur, nulla iniuria cæteris irrogatur, nec ipsi iustè conqueri possunt, licèt Parladorius malè quidem contrà arbitretur. Ratio est manifesta, quoniam in eo, quod fit ex dispositione, & permissione legis, iniuria considerari non debet; at melioratio Tertij bonorum, ex licentia, & facultate legis Regiæ parentibus est concessa, eiùsque dispositio iusta est, vt latiùs probant Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 56. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 6. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 3. D. Spino in speculo, glos. 19. ex num. 1. cum seq. optimè Ioan. Guttierr. canonic. lib. 2. cap. 14. Cæuall. commun. contra commun. quæst. 725. n. 34. at cùm filius vnicus tantùm exstat, si melioretur in Tertio, & in eo grauetur, maxima iniuria illi infertur, vt superiùs dicebam; & quamuis cuncta bona paterna nanciscatur, grauari non potest in portione ei debita pro Legitima, ex dispositione legis, per textum in l. cum patronus, ff. de legatis 2. iunctis his quæ cum Castrensi ibidem adnotauit Peralta num. 19. l. si arrogator, ff. de adoptionibus, l. sed si, ff. de legatis 3. l. patronus, ff. ad Trebellian. Defunctorum etiam vltima voluntas, licèt latè, be[sect. 19]nignèque interpretari debeat, atque modis omnibus adimpleri, §. disponat, in authent. de nuptiis, & §. his igitur, & §. seq. in authent. de hæredibus & falcidia, l. vltima in fine, C. communia de legatis, cap. vltima voluntas, 13. quæst. 2. & latissimè declarant Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 76. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 61. num. 23. & seqq. part. 2. Grassus §. fideicommissum, quæst. 4. num. 4. & seq. Mantica de coniecturis vlt. volunt, lib. 3. tit. 3. & 19. per totum. Mieres de maioratu, in initio 2. part. ex n. 2. Simon de Prætis lib. 2. interpret. 2. dubit. 2. solut. 1. per totam, fol. 216. & solut. 2. fol. 221. & lib. 5. interpret. 1. dubit. 1. ex n. 1. cum multis seqq. fol. 439. Peregrinus de fideicommissis, art. 11. per totum. Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 3. num. 38. & 39. Hyppol. Riminald. in cons. 116. ex num. 12. volum. 2. Pedrocha in cons. 2. ex num. 193. cum multis seqq. Tamen in casu proposito nihil vrget,[sect. 20] cùm testator non possit directè, nec perinde rectum disponere contra leges, vel aliter quàm ipsæ disponunt, l. Seius & Agerius & ibi notat Bartolus ff. ad legem Falcidiam, l. qui testamentum, ff. de probationibus, l. cùm quis decedens, §. Titia, ff. de legatis 3. Iason in l. nemo potest, ff. de legatis 1. 2. lectura, colum. 1. in princ. Albertus Brunus in tractatu de forma, rubrica, quis possit dare, & tollere, col. 12. versic. testator autem. Et sic voluntas te[sect. 21]statoris seruari non debet, nec est sequenda etiam per filium, quando est circa ea, in quibus disponere non potest, nec grauamen adjicere, vt in Tertio, quod vinco tantùm existente filio, Legitima est, vt Anchores superius relati adnotarunt, & cum aliis Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. solut. 2. num. 9. & num. 37. & 38. & lib. 5. dubit. 1. num. 58. fol. 442. Denique, verbum quod prælationem denotat, etiam[sect. 22] in vnica persona, non impropriè cadit, ex dict. l. illa verba, cum similibus per Parladorium adductis, quando subiecta materia id suadet, vel dispositio ita aptè verificatur in vna, sicut in pluribus, vt in exemplis ibi propositis: secus tamen, vbi materia, de qua agitur, id non permittit, aut necessariò requirit plurium concursum, vt verificari possit; quod præstat solutionem ad aliud argumentum, quod contra eandem Communem, quam probamus, expendit Parladorius[sect. 23] ipse, nam licèt pluralis locutio soleat in vnico filio verificari, l. non est sine liberis, 148. ff. de verborum significatione, & cum multis Authoribus plenè probant Tiraquellus in l. si vnquam, in verbo, susceperit liberos, ex num. 199. & num. 202. & seqq. Modernus in consuet. Parisiens. 1. part. §. 3. glos. 3. num. 5. Hoc tamen procedit ex voluntate testatoris, & vbi subiecta materia non suadet, appellationem liberorum ad plures esse referendam, l. pater Seuerianam, §. 1. ff. de condit. & demonstrat. ibi: Conditio deficit ex voluntate, vel vno filio superstite relicto. Eleganter Ruinus in consil. 172. num. 4. & seqq. volum. 2. Alciatus in cons. 492. n. 8. cum seqq. Bursatus in consil. 19. n. 1. & 4. & n. 10. & 18. & seqq. vol. 1. Sic etiam & le[sect. 24]ges in plurali loquentes verificantur in vno, si eadem sit ratio, vt multorum allegatione, comprobat Tiraquel. in dict. verbo, susceperit liberos, num. 215. sed quando versatur diuersa ratio in plurali, quàm in singulari, vt in nostro casu, verba pluralis numeri non verificantur in singulari. Alexander in l. qui quartam, §. finali, ff. de legatis 1. Aretinus in l. si quis ante, col. 2. ff. de acquirenda hereditate. Decius in cons. 80. colum 2. vers. Quartò de isto casu, & Bursatus referens alios, loco relato suprà. Rursus contra eandem Communem dict. ca. 7. num. 15. 16. & 17. dupliciter expendit Parladorius l. 27. Tauri,[sect. 25] quæ hodie est l. 11. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Primò, quatenus permittit apponi grauamina in Tertio, vt consequenter non reputetur Legitima, à qua omne grauamen reiicitur ipso iure, per text. in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento. Et hac ratione cùm Tertium iure Legitimæ non fuerit debitum, filius vnicus, cui illud à parente relinquitur, melioratus dici debet, argumento l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legatis 2. & in eo grauari potest: pro quo etiam vrgere videtur l. 18. Tauri, quæ hodie est l. 2. tit. 6. lib. 5. nouæ compilationis, in qua permittitur meliorare nepotem in Tertio: atque ita significat, illud non reputari Legitimam, cùm hæc non debeatur, nec possit relinqui nepoti, quia pater ipsum præcedit, §. ita demum, Institut. de hæreditatibus quæ ab intestato deferuntur, cum aliis iuribus adductis per Antonium Pichardum ibidem, & per Antonium Gomezium in dict. l. 18. Tauri, num. 1. Secundò expendit eandem l. 27. Tauri, affirmans, in ea lege indultum esse parentibus, vt possint apponere grauamina in Tertio, etiam inter extraneos, vbi nulli alij sunt filij, vel descendentes præter ipsum melioratum; & ita accipienda putat verba illa, Ya falta dellos. Verùm, his fundamentis facilè responderi poterit, si[sect. 26] animaduertas, in primis, ex dict. l. 27. Tauri, minùs benè deduci argumentum prædictum; nam licèt permittatur ibi, apponi grauamina in Tertio, cùm tamen sint apponenda in fauorem aliorum filiorum, quibus Legitima debetur, non potest dici onus interuenire; quippe cùm potuisset parens, qui meliorationem facit, quem vellet ex his, aut alium quemcunque ex descendentibus Primò eligere, & nominare ad meliorationem: & inde mutua illa, & reciproca successio, quæ inter eos datur, grauamen continere non videtur, argumento textus in l. de fideicommisso, C. de transactionibus, iunctis his, quæ in proposito adnotarunt Doctores ibi, Baldas in l. cum Arthemedoram, col. 2. in princ. C. vt in possessionem legatorum. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus ampliatione. 6. col. 4. fol. mihi 15. Deinde & secundò, Tertium bonorum Legitimam[sect. 27] esse filiorum præcisam, extraneorum respectu, vt necessariò teneantur parentes omnibus filiis, & descendentibus, aut alteri eorum Tertium relinquere, nec extraneis vlla dispositione dari possit; inter ipsos tamen filios, & descendentes, voluntariam, ita vt cui velint parentes, possint Tertium relinquere, dummodò ex ipsorum dispositione ad extraneos non perueniatur, existentibus filiis, aut descendentibus eorum: quod rectè adnotarunt, & sic intelligunt dictas leges Regias Gaspar Baëtius de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 1. num. 10. & 20. & cap. 9. num. 37. Ioannes Guttierez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. num. 16. Quesada diuersarum quæstionum. iuris, cap. 6. num. 15. Matienzus in l. 2. tit. 6. glos. 3. num. 2. lib. 5. nouæ compilationis, vbi Azeuedius num. 9. idem in l. 1. eodem tit. & lib. num. 17. Et sic non obstat argumentum deductum ex dict. l. 18. Tauri, quicquid aliter conetur prædicta declarare Parla[sect. 28]dorius dict. cap. 7. num. 17. minùs benè affirmans, nullam discriminis causam posse dari, quare magis tertia bonorum portio computetur intra Legitimam, vnico filio existenti, quàm existentibus pluribus, in quo quidem decipitur manifestè, nam cùm omnia bona patris præter eorum Quintum, sint Legitima filiorum, l. 6. tit. 5. lib. 3. fori, & sæpe diximus suprà, necessariò fatendum erit, vnico tantùm existenti filio, Tertium intra Legitimam computari: quod alterius filij respectu Legitima dici non potest, cum vnicus tantùm existat, nec extraneo relinqui ex illa lege; & sic nec grauamen etiam recipere, nullo exstante descendente, in cuius fauorem possit iniungi, aut ex dispositione earum legum melioratio fieri: pluribus verò existentibus filiis, tametsi omnia bona parentum sint Legitima eorum. excepto Quinto, diuersa ratio militat, cùm inter ipsos Tertium relinqui debeat, atque, vt supra diximus, ex mutua illa & reciproca successione, grauamen vllum interuenire non videatur, sítque lege Regia cautum expressè, quemlibet liberorum, aut descendentium ad meliorationem eligi posse. Altero verò casu, cùm vnicus filius exstat, dumtaxat cautum est, omnia bona parentum esse Legitimam, excepto Quinto, nec ius meliorandi concessum est, aut aliud quid expressum quo prædicti Authoris sententia possit subsistere. Prætereà & tertiò, fallax esse, & minùs idoneum ar[sect. 29]gumentum ex dict. l. 27. Tauri deductum; quamuisenim in ea lege expressè sit indultum parentibus, vt possint in tertio meliorationis apponere grauamina, & substitutiones facere, etiam in fauorem extraneorum: id tamen intelligi debet, quoties exstabant alij filij, vel nepotes, aut descendentes, in quorum fauorem grauamen fuit ab initio appositum, vel fideicommissum iniunctum, & post hos vocati fuerunt parentes, consanguinei, & demùm extranei; nam si ulli alij superessent filij, aut descendentes præter institutum, non posset vllum grauamen in Tertio apponi, quod respectu extraneorum Legitima quidem est, ex Palatios Rubios in eadem l. 27. Tauri. Peralta in l. Titius, §. Lucius, n. 16. ff. de legatis 2. Antonio Gomezio in l. 17. Tauri, num. 19. Vers. item infero quod licet. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. num. 3. Et sic intelligunt dictam legem Baetius de non meliorandis dotis ratione filiabus, c. 9. n. 13. vers. neque obstat, & eum non referens, Angulus ad leges meliorationum, l. 11. glos. 10. num. 1. vers. sed defendendo, fol. 231. qui rectè aduertit, quòd lex illa non respexit ad tempus factæ meliorationis in testamento, vel contractu, sed ad tempus mortis meliorati, vt si tunc non exstarent alij filij, aut nepotes, succedant alij, de quibus in ea lege fit mentio. Quartò tandem & vltimó, non obesse communi sen[sect. 30]tentiæ, nec concludere aliud fundamentum deductum ex eo, quòd Legitima sit Quota hæreditatis, l. parentibus, C. de inofficioso testamento. Sed melioratio Tertij est[sect. 31] Quota bonorum, l. non amplius §. cum bonorum, l. si quis bonorum, ff. de legatis 1. l. si quis seruum, §. finali, cum l. sequenti, ff. de legatis 2. l. 9. tit. 5. lib. 3. fori, & dict. l. 27. Tauri, ibi: Del tercio de sus bienes. Et sic videtur quòd in ea bonorum parte possit filius grauari. Nam aduertendum est primò, non adeò certum esse,[sect. 32] quòd Legitima sit Quota hæreditatis, contrarium enim, quòd sit Quota bonorum, & non hæreditatis, tenuerunt Bartolus in l. ex facto, col. 2. ff. de hæredibus instituendis, Baldus in l. quoties, C. eodem tit. Alexander in l. quia poterat, num. 12. ff. ad Trebellianum. & alij infiniti, quos retulit Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. num. 210. & de successionum resolutione, lib. 1. §. 8. n. 49. & lib. 3. ad l. si quis in suo, in princ. n. 14. C. de inofficioso testamento, & sequuntur Tellus Ferdinandez in l. 23. Tauri, num. 2. vers. Secundò ex ratione, Matienzus in l. 1. tit. 6. glos. 2. num. 2. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Rolandus, Berous, Boërius, Emmanuel Xuarez, Curtius senior, & alij, quos in vnum congessit Grassus receptarum sentent. §. Legitima, quæst. 2. num. 2. Marcus Antonius Eugenius in cons. 33. num. 67. vol. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 541. num. 6. lib. 3. vbi Vincentius additionator in additione, Litera C. alios allegat, Mantica de coniecturis vltimarum volunt. lib. 7. tit 8. n. 5. Bursatus in cons. 427. num. 18. & 19. lib. 4. Caldas Pereira de nominat. emphyteut. quæst. 9. num. 5. in fine, & num. 9. Ioannes de Montesperello in consil. 12. num. 9. & in consil. 254. num. 8. lib. 1. Andreas Gail. lib. 2. obseruat. 120. num. 3. Sfortia Oddi in cons. 5. num. 4. lib. 1. Laurentius de Pinu in cons. 29. num. 23. Peregrinus de fideicommissis, art. 2. num. 42. & art 5. num. 23. Secundò, posito quòd sit Quota hæreditatis Legitima, vt defendunt permulti, quos sequutus est Menchaca, videndus ex proposito in locis relatis suprà, Fabius Turretus in cons. 197. num. 101. vel distingui debeat, provt ex aliis distinguit Franciscus Bursatus in consil. 8. num. 10. lib. 1. Peregrinus de fideicommissis, art. 36. n. 40. Tertium verò meliorationis sit Quota bonorum ex Tello Ferdinandez in l. 17. Tauri, num. 15. & in l. 23. Tauri, num. 2. Matienzo in dict. l. 1. glos. 2. num. 3. Nihil vrget prædictum fundamentum, cùm, vtcunque res sit, hæreditatis naturam tertium sequatur, sic, vt ad onera hæreditaria pro rata teneatur filius in Tertio melioratus, ex l. 21. Tauri, quæ hodie est l. 5. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Vnde retorqueri potest aduersùs ipsum fundamentum, quod ex dict. l. si quis seruum, §. fin. ff. de legatis 2. & aliis iuribus deducit D. Spino in speculo testamentorum, glos. 18. de melioratione, num. 16. eo magis, quia negari non potest, quin Tertium bonorum sit pars Legitimæ, vt ex aliis adnotauit Matienzus in l. 1. tit. 6. glos. 2. num. 1. lib. 5. nonæ compilationis. Vnde quemadmodum in tota Legitima filius vnicus grauari non potest aliquo modo; ita nec in parte, hoc est in tertio, nisi aliis filiis, aut descendentibus existentibus, iuxta ordinem l. 18. & l. 27. Tauri. Et hactenus de his, ex quibus prima opinio[sect. 33] amplectenda erit omninò, non solùm, quia communis est, iuxta ea, quæ scribunt Doctores communiter in cap. 1. de constitutionibus, Iason in authent. nouissima, num. 22. C. de inofficios. testamento. Alciatus regula 1. præsumpt. 51. Cotta in memorabilibus iuris, verbo, opinio communis, Parisius in cons. 65. num. 23. lib. 1. Auiles cap. 1. prætorum, glos. fiel, num. 15. & multis seqq. Robertus Maranta in disput. 10. num. 38. & seqq. Corsetus in singulari 205. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 32. num. 71. lib. 1. Ioannes Guttierrez canonicarum lib. 2. cap. 19. num. 14. Sed etiam, quia melioribus, & fortioribus[sect. 34] rationibus comprobatur; quo casu debemus sequi eam, vt scribunt Authores suprà relati. Sfortia Oddi in cons. 98. num. 26. lib. 1. Fabius Turretus in consil. 81. num. 78. Ex quibus Ioannis Parladorij obiectum con[sect. 35]tra communem sententiam dict. cap. 7. num. 28. aduersùs ipsum non immeritò retorquetur, vtpote cùm sententia communis, non solùm communior sit apud Scriptores huius Regni, sed etiam longè verior, & sic necessariò tenenda. Curtius senior in cons. 51. num. 22. vers. & cum sit. Nonius in cons. 13. num. 20. & in cons. 94. n. 11. Decianus in consil. 54. num. 31. vol. 1. & alij relati suprà. Nunc verò & secundo loco constituendum est, dubium esse circa duo, quæ hactenus, vt mea fert opinio, absolutè explicata non sunt ab alio, nec prætermitti possunt. Primum, si ponamus quòd melioratio Tertij[sect. 36] fiat filio, quem pater vnicum habet, & posteà nascantur alij filij, vel nepotes viuo patre, an talis melioratio conualescat, quæ ex tertia bonorum portione facta est, siue quatenus ex natiuitate filiorum reuocari debeat. In qua quæstione Ioannes Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. dict. cap. 7. num. 28. vers. an verò, remittit se ad Gregorium Lopez, & alios, quos ibidem refert. Baetius verò de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 9. ex num. 14. vsque ad num. 20. mouet in terminis prædictam quæstionem, & nonnulla adducit, ex quibus probari videtur, quòd prædicta melioratio, quamuis à principio inualida fuerit, quia nulli erant alij fratres, conualidari tamen debeat nascentibus aliis fratribus; postmodùm verò nihil certum affirmat, sed potiùs hac de re dubitat, ad dubitandúmque principaliter monetur ex resolutione quorundam, quæ nec vera est, nec debuit illi dubitationis causam præbere, vtpote cùm contraria sententia magis communiter probari soleat, vt statim dicetur. Secundum dubium est, an valeat melioratio Tertij[sect. 37] vinculata, si quando pater eam fecit, plures filios habebat, aut nepotes ex filiis; tempore autem mortis, vnicus tantùm filius supersit? Ad quam quæstionem, ex his quæ num. præcedent. dixerat, infert in terminis Pelaez à Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 39. vers & per ea quæ dicta sunt. Sed in ea nihil firmiter tradit. Idcircò, quod attinet ad primum dubium, aduertendum est, dubitandi rationem in eo principaliter consistere, primò, quòd filio, quem pater vnicum habebat, ab initio melioratio validè non potuit fieri, nec conueniebat illi, vt superius probauimus: vnde tractu temporis, aliisque filiis posteà nascentibus, videtur, quòd conualescere non potuerit, ex vulgata regula l. quod initio, ff. de regulis iuris, cap. non firmatur, eodem tit. lib. 6. Secundò, quia donatio omnium bonorum, vel ma[sect. 38]ioris partis eorum facta ab eo, qui liberos non habebat, reuocatur in totum ipso iure, natiuitate filiorum posteà natorum, l. si unquam, Cod. de reuocandis donationibus, l. 8. tit. 4. part. 5. Quarum materiam vltra Ripam, & Tiraquel. ibi. latissimè explicarunt Greg. Lopez in dict. l. 8. Couar. variarum, lib. 1. c. 19. Antonius Gomez, tom. 2. variarum, cap. 4. de donat. n. 11. Antonius Gabriel commun. conclus. tit. de donat. conclus. 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. c. 3. ex n. 37. & lib. 4. cap. 2. ex n. 81. Gratianus regula 150. Pater Molina de iustit. & iur. tom. 2. disputat. 282. & 283. Cæuallos commun. contra commun. quæst. 104. & 105. & 249. Iulius Clarus §. donatio, q. 22. Menochius de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 133. Mieles de maioratu, part. 1. quæst. 21. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. per totum. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana, 121. Aluarus Valascus consultat. 31. per totam. Natiuitas ergo filiorum, quæ donationis aliàs validæ: reuocationem inducit ex dictis legibus, videtur, quòd nullo modo possit, nec debeat operari, aut inducere confirmationem meliorationis aliàs inualidæ: ne id, quod reuocationem, aut ademptionem inducit, contrarium effectum dationis, aut consirmationis operetur, l. legata inutiliter, ff. de adimendis legatis, l. cum tale, §. vltimo ff. de condit. & demonst. Ex quibus adnotarunt Bart. & Doctores communiter,[sect. 39] quòd inducta ad restrictionem, seu diminutionem augmentum operati non possunt, & plura in confirmationem adducunt Purpuratus in consil. 164. num. 6. vol. 1. Pancirolus in consil. 59. num. 45. Cephalus in consil. 37. num. 47. in fine & num. 48. lib. 1. Decianus in consil. 59. num. 4. vol. 2. Hyppol. Riminald. in cons. 37. num. 6. & in cons. 48. num. 27. lib. 1. Tertiò, ex resolutione quæstionis, an scilicet, & qua[sect. 40]liter reuocetur donatio facta à patre filio, quem vnicum habebat, si posteà alios susceperit liberos; in quo dubio de iure communi certum est, donationem dumtaxat reuocari quoad legitimam bonorum portionem filiis posteà natis competentem, per textum in l. si totas, C. de inofficiosis donat. quam ita interpretantur communiter Doctores ibi, & cum infinitis Tiraquel. in dict. l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 60. & ibidem Ripa q. 47. & sequuntur Couar. Antonius Gomez. Baetius, & alij plures à me referendi infrà. Sed de iure huius Regni maior dubitatio est si ponamus quòd pater, qui vnicum tantum filium legitimum habebat, donauit ei omnia bona sua, vel magnam partem eorum, & posteà nati sunt alij filij legitimi, pro quæ parte reuocari debeat donatio, an in totum, vt omnia bona patris diuidi debeant æqualiter inter omnes filios donatoris, an verò quoad Legitimam tantum, quæ filiis natis competere debet, vt inde remanere debeat penes filium, cui facta fuit donatio, Tertium & Quintum bonorum, in quibus potuit vltra Legitimam meliorari per patrem attento iure Regio. Et Bernardos Diaz regu[sect. 41]la 213. fallentia 4. securè tradit, prædictam donationem reuocari, aliorum filiorum natiuitate, quoad integram parentis substantiam, excepta dumtaxat quinta bonorum parte: non verò excipit prædictus Author tertiam bonorum portionem, imò illius etiam respectu, reuocari donationem affirmat, & sequitur Gregorius Lopez in l. 8. tit. 4. partita 5. in verbo, à otro, in vers. & quid si donatio facta iam nato. Et hanc opinionem veriorem esse testatur D. Petrus de Barbosa 1. part. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 169. fol. 677. Sed contrariam sententiam, imo præfatam donatio[sect. 42]nem simpliciter factam, reuocari quoad Legitimam filiis natis competentem, detractis tamen priùs Quinta, & tertia partibus, quarum respectu, non reuocatur donatio, tenent Castillo in l. 12. Tauri, verbo, siguiente, col. 5. Couarruuias, qui eruditè, vt solet, fundat, & defendit variar. lib. 1. cap. 19. num. 4. vers. cæterùm ad institutum, & sequuntur Antonius Gomez, tom. 2. variarum. cap. 4. de donat. num. 11. vers. & per consequens hodie in nostro regno. Baetius de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 9. num. 48. qui disputat ex num. 32. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 81. Mieres de maioratu, 1. part. quæst.. 21. num. 10. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. ex num. 14. vsque ad num. 17. vbi dicit, quòd hæc opinio tenenda est absque dubio. Pro qua (vt alia sciens consultóque prætermittam) illud fortissimè vrget, quòd ex communi Doctrinam sententia, donatio facta filio, dumtaxat reuocatur, aliis filiis postea natis, quoad eam partem, quæ: ex legis dispositione filiis natis debetur, inuitis etiam parentibus, vt multorum allegatione comprobat Baetius dict. cap. 9. num. 33. Sed sic est, quòd iure Regio validè potest pater vni ex filiis, cui voluerit, tertiam bonorum partem donare; ergo si in vita dederit eam filio vnico, quem habebat simul cum aliis bonis, minimè conqueri poterunt filij posteà nati, aut prætextu donationis aliquid postulare, vt Ioan. Guttierrez vbi suprà, dict. cap. 9. num. 15. in fine, rectè aduertit, & ante eum Couar. variarum lib. 1. dict. cap. 19. num. 4. vbi in versic. non obstat prima ratio, vsque ad versiculum, in donatione facta Ecclesiæ, contrariæ: partis fundamentis optimè satisfacit, vt sic secunda hæc opinio, & verior sit, & magis communis, & in praxi omninò obseruanda. Ex ea autem ad primum dubium regrediens, quod[sect. 43] propositum fuit suprà, num. 36. velut necessariò deducitur, quòd cùm inter plures filios, Tertium bonorum non sit Legitima præcisa, sed voluntaria, vt suprà diximus, & aliis relatis annotauit Ioannes Guttierrez, de iuramento confirmatorio, cap. 9. num. 16. quoad illud non reuocabitur melioratio vnico filio facta, sed potiùs aliorum filiorum natiuitate confirmabitur. Ad quod dicendum sequentibus principaliter moueor rationibus. In primis, quia prædicta melioratio, licèt à principio[sect. 44] subsistere non potuerit, vt suprà probauimus, confirmatur tamen ex causa de nouo superuenienti, hoc est, natiuitate aliorum filiorum: quo casu non procedit regula dict. l. quod initio, cum similibus, ff. de regulis iur. vt argumento l. per fundum, ff. de seruitutibus rusticorum prædiorum, & aliorum iurium, obseruant Decius num. 9. & 10. & Cagnolus num. 1. in eadem l. quod initio. Dinus in regula, non firmatur, de regulis iuris, lib. 6. num. 10. in illis verbis: In tertio casu, quando cessat consa impediens, & superuenit confirmans, tunc regula locum non habet, &c. Et sic non est solus temporis tractus, qui inducit conualidationem meliorationis vnico filio factæ à principio, sed alia accidentia confirmant illam, iuxta ea, quæ scribit Cagnolus in dict. l. quod inito, num. 6. & tempus[sect. 45] solum licèt non sit modus tollendæ, aut inducendæ obligationis, l. obligationum. fere, §. placet, ff. de obligat. & actionibus l. nemo potest, ff. de legatis 1. cum aliis tamen adminiculis, vtrumque potest operari ex his, quæ scribunt Doctores in l. qui in aliena, §. sed si non adierit, ff. de acquirenda hæreditate, in l. si filius, C. de petitione hæreditatis, & in l. cum de in rem verso, ff. de vsuris. Baldus in cons. 257. lib. 2. Paulus in cons. 423. col. 2. lib. 2. Couarruuias in regula, possessor, de regulis iuris, lib. 6. 2. part. §. 5. num. 2. Menochius lib. 3. præsumptione 131. per totam. Vnde & iudicium, quod à principio erat nullum, ex iu[sect. 46]re superuenienti confirmatur, l. si rem alienam, §. fin. ff. de pignoratitia actione, & superuenientia dominij confirmat[sect. 47] ius pignoris, & hypothecæ ab initio inutiliter constitutum in re aliena, argumento l. si Titio, & eorum, quæ ibi notarunt Doctores, ff. de pignoribus: & sic similiter superuenientia liberorum confirmauit meliorationem anteà factam, cùm deueniat ad casum, à quo incipere potuisset. Secundò facit, quia cùm melioratio fieri possit vnico[sect. 48] filio sub conditione, si alij nascantur, collata dispositione in tempus habile, argumento l. in tempus, ff. de hæredibus instituendis: quam multis exornant Costa in l. Gallus, §. & quid si tantum, 2. part. num. 172. ff. de liberis & posthumis. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 7. ex num. 39. cum seqq. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 2. à princ. & simpliciter facta valebit, sic, vt in cum casum intelligi debeat facta, quo de iure fieri posset, l. Galius, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthumis, vbi Alexander num. 3. & 4. iason num. 5. & 6. Marianus Socinus num. 6. adnotarunt ex illo textu, quòd disposi[sect. 49]tio testatoris simpliciter facta, intelligitur facta eo casu, & modo, quo de iure fieri potest, vt valeat, per textum in l. dotis fructus, cum l. sequenti, vbi Glossa ff. de iure dotium, l. iure militari, ff. de militari testamento, l. generaliter, in princ. C. de institut. & substit. Menochius lib. 6. præsumpt. 4. num. 12. Tertiò & vltimò facit, quia per natiuitatem filiorum donatio reuocatur ex dict. l. si vnquam, propter defectum voluntatis, siue quia ex tacita, atque præsumpta mente donantis præsumitur habere tacitam conditionem, si liberi non nascantur, quia verisimile est, quòd si donans de eis cogitasset, talem donationem non fecisset, cùm nemo videatur extraneos suæ posteritati, & successioni præferre, ex communi Doctorum sententia ibi, de quæ testantur Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 4. de donatione, num. 11. in princ. Ioannes Guttierr. de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 9. num. 1. Vnde[sect. 50] inferre solent Doctores, quòd si donans tempore donationis huiusmodi de liberis cogitasset, & adhuc donationem fecisset, non reuocaretur donatio, liberis posteà susceptis; ac proinde cessaret dispositio dict. l. si vnquam: quod docuit Bartolus in l. Titia, §. Imperator, ff. de legatis 2. num. 7. & 8. & sequuntur Socinus in consil. 53. col. 3. vol. 4. Bernardus Diaz regula 213. in 8. fallentia. Menchaca controuersiarum vsufrequentium, lib. 1. cap. 10. num. 39. Et quamuis generaliter acceptum procedere non possit, quippe cùm pater expressa voluntate non possit præiudicare Legitimæ filiorum, nec renunciare dispositioni dict. l. si vnquam, fauore filiorum introductæ: & sic multò minùs possit tacita, aut præsumpta voluntate, eisdem præiudicium inferre in Legitima, vt cum iudicio aduertit Gregorius Lopez in dict. l. 8. partitæ, & contra Bernardum Diaz, latiùs defendit Ioannes Guttierr. dict. cap. 9. num. 3. & tribus seqq. Barbosa 1. part. l. 2. ff. soluto matrimonio, num. 166. admitti tamen potest quoad hoc, vt reuocatio non fiat in eo, quod excedit Legitimam filiorum posteà natorum, cùm donator de liberis cogitauit: idque euidenti, & clara ratione; nam in hoc casu cessat ratio, propter quam in totum donatio reuocari iubetur, liberis posteà natis: quæ sanè ratio colligebatur ex præsumpta voluntate donatoris, qui minimè donaret, si de liberi & cogitasset; vnde si tempore donationis, de futuris liberis cogitet, & adhuc donationem faciat, creditur eis velle præiudicare in quantum potest, quamuis in legitima non possit: quod licèt non ita distinctè explicauerit, præsentire videtur Ioannes Guttierrez dicta. cap. 9. num. 6. in fine, vbi concludit, non posse patrem cogitantem etiam de liberis tempore donationis, præiudicare liberis posteà nascituris saltem in Legitima, quæsi sentiens aliud dici posse in eo, quod excedit Legitimam; & in idem pungir Cæuallos commun. contra commun. quæst. 105. in fine, dum firmat, renunciationem validam esse respectu renunciantis, non verò respectu filiorum, qui aduersùs renunciationem venire possunt. Barbosa etiam 1. part. dict. l. 2. ff. soluto matrimonio, num. 169. qui tamen in dubio non immeritò tentauit contrarium: vnde sit, vt cùm in casu proposito suprà, ex n. 36. pater qui fecit meliorationem filio vnico, & in ea apposuit grauamina, aut substitutiones, necessariò cogitet de aliis filiis, aut descendentibus, in quorum fauorem debuit illa apponere, necessariò etiam, & consequenter filiorum natiuitas non debeat reuocare meliorationem Tertij, in quo non dicuntur filij lædi in sua Legitima, sed potiùs confirmauit ipsam meliorationem. Ex his diluitur aperte secundum fundamentum ex d. l. si vnquam, & d.l. legata inutiliter, deductum suprà, quia quod attinet ad Tertium, natiuitas filiorum ademptionem non operatur, aliudque est, donationem reuocari ex constitutione dict l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus: quo casu donatio extraneo facta reuocatur omninò; aliud verò reuocari ex titulo inofficiosæ donationis, quo casu dumtaxat rescinditur donatio quoad legitimam portionem filiis competentem, vt ex communi tradiderunt Couar. variarum, lib. 1. dict. cap. 19. n. 12. Baetius de non meliorandis dotis ratione filiabus, c. 9. num. 33. Antonius Gomezius tom. 2. variarum, dict. cap. 4. de donatione, num. 11. in princ. Remanet igitur conclusio firma, vt nec in fauorem descendentium nondum existentium, filius vnicus grauari possit, quoad tertiam bonorum portionem, sicut nec quoad Legitimam, quòd tamen melioratio conualidetur, si viuo patre alij filij, aut nepotes nascantur, cùm res deueniat ad casum, à quo incipere potuisset ex dict. l. 18. & l. 27. Tauri. Quoad secundum verò dubium, in quo Pelaez à Mie[sect. 51]res de maioratu, part. 2. quæst. 6. num. 39. nihil certum ausus est affirmare, securè dici potest, quòd si plures sint filij, aut nepotes tempore factæ meliorationis; tempore autem mortis, vnicus tantum supersit, melioratio non valeat, & consequenter grauamina ab ea reiici valeant: ad quod dicendum, ea principaliter moueor ratione, quòd dispositio, antequam plenum effectum sortita sit, ad casum deuenit, à quo incipere non potuisset, ob idque corruere debet, l. pluribus, §. et si placeat, ff. de verborum obligationibus, iunctis his, quæ ad eius explicationem distinguens adnotauit Bartolus ibidem, num. 2, &num. 4. & Castrensis num. 1. idem Castrensis in l. vt pomum, §. finali, num. 2. ff. de seruitutibus. Quòd autem dispositio nondum effectum plenum sortita sit, ad oculum patet; nam ad ineundam æstimationem Legitimæ filiorum, consideratur tempus mortis illius, de cuius[sect. 52] bonis Legitima debetur, l. cùm quæritur, C. de inofficioso testamento, l. cum quo de peculio, §. finali, ff. ad legem Falcidiam, l. etiam, §. finali, ff. de bonis libertorum. Idque in alio casu cum iudicio aduertit Baetius de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 9. num. 19. cùm ergo tempore mortis, vnicus tantùm filius reperiatur, omnia bona patris ei debentur iure Legitimæ, excepto Quinto bonorum, vt sæpe diximus, & consequenter conuenire non potest illi melioratio, nec sustineri grauamen appositum in Tertio; quod aliis filiis non existentibus, est etiam Legitima, vt latissimè probatum est suprà. Vnde apparet, negari non possè, quin errore manifesto lapsi sint nonnulli contendentes, valere prædictam meliorationem vinculatam, eo moti dumtaxat fundamento, vt refert Mieres loco relato suprà; quòd quando effectus causæ est iam consummatus, & in esse deductus, & perfectus, causa cessante, non debet cessare effectus, l. vltima, ff. vnde liberi, l. inter stipulantem, §. sacram, ff. de verborum oblig. & ex Tiraq. & aliis latè comprobat Mieres ipse dict. quæst. 6. num. 38. & 40. fatemur enim, verum esse, quòd actus semel perfectus, atque[sect. 53] consummatus non vitietur, etiamsi deueniat ad casum, à quo incipere non potuisset, per textum in dict. l. pluribus, §. et si placeat, ff. de verborum oblig. l. via, §. quæcunque, ff. de seruitutibus vrbanorum prædiorum, l. non est nonum. ff. de regulis iuris, l. vt pomum, §. 1. ff. de seruitutibus. Secus tamen, si perfectus, aut consummatus non fuit, ex eisdem iuribus, vbi sic declarant Doctores communiter, Tiraquel. in tract. Cessante causa, limitat. 2. num. 15. & limitat. 12. ex num. 1. cum seq. Duarenus in l. legitima, ff. de pactis. Mainerius in l. quoties, §. 1. n. 3. ff. de regulis iur. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 10. num. 12. Negamus tamen prædictum actum meliorationis consummatum fuisse, aut plenum effectum sortiri potuisse, vsque ad mortem patris meliorantis, quæ spectari debuit ob rationem prædictam, ob quam non poterit ampliùs hac de re dubitari; & in effectu, sic etiam videtur tenere, atque in fortioribus terminis Lara in §. item rescriptum, l. si quis à liberis, n. 63. quem vide ex num. 61. # 14 CAPVT XIV. Substitutio pupillaris, an ex rigore iuris, vel ex humanitate, aut gratia fuerit introducta? non extraordinaria, vulgata potiùs, & in materia substitutionum agitata quæstio, sed ab Authore luculentiùs forsan, & distinctè magis, quàm anteà erat, nunc explicata: ibidem adnotata nonnulla ad quæ alij non sic animaduertunt, ac denique substitutio pupillaris, an patris, vel filij testamentum, siue an duo testamenta dicantur, vel vnum? optimè, & breuiter declaratum. SVMMARIVM. -  1 Substitutio pupillaris, an ex rigore iuris, vel ex humanitate, aut gratia fuerit introducta, & num. seq. per totum caput. -  2 Substitutionem pupillarem iure singulari receptam fuisse contra iuris regulas, idque propter vtilitatem pupilli, ex sententia multorum. -  3 Quorum fundamenta omnia reduci debent ex sententia Authoris ad ea, quæ hoc numero recensentur. -  4 Substitutionem pupillarem ex rigore iuris introductam fuisse, non ex gratia, vel ex humanitate; ex sententia Bartoli, quæ ab Authore defenditur, & num. seq. vbi & leges, & rationes concludentes pro hac parte expenduntur. -  5 Substitutio pupillaris, patris, an filij testamentum dicatur? Item an duo testamenta videantur, vnúmve tantùm? vbi vera resolutio traditur, Bartolìque, Connani, & Baconij declarationes in proposito recipiuntur. -  6 Primum, secundum, & tertium fundamentum, quæ pro sententia Iasonis vrgere videbantur, dissoluuntur. -  7 Iasonis, & sequacium fundamentum aliud diluitur, & ibidem, in proposito noua, & vera ratio redditur ab Authore. -  8 Politi rationi contra Bartolum nouiter, & verè satisfactum. -  9 Huius capitis disceptationem dilucidè, & distinctè magis quàm antea erat, ab Authore explicatam. PRo expedita, absolutáque huius Capitis explicatione, constituendum erit in primis, dubium esse non satis distinctè, vt arbitror, à Recentioribus explicatum, vtrùm, inquam, substitutio pupillaris ex rigore iuris, vel[sect. 1] ex humanitate, aut gratia fuerit introducta? Ec sanè Ia[sect. 2]son in l. 2. ff. de vulgar. & pupil. substitut. num. 1. & 2. Albericus in rubrica, eiusdem tituli, num. 24. idem Iason in l. 3. num. 47. ff. de legatis 1. & in l. cùm quid, 2. lectura, num. 9. ff. si certum petatur. Corrasius in l. si in testamento, num. 3. C. de impuberum. Marianus Socinus in dict. l. 2. ff. de vulgari & pup. subsitut. in ea opinione sunt, vt existiment, substitutionem pupillarem iure singulari receptam fuisse contra iuris regulas, idque propter vtilitatem pupillorum: quam sententiam ex Recentioribus probarunt etiam Lancelotus Politus in tractatu de substitut. de pupillari, num. 7. Michaël Grassus receptarum sentent. §. substitutio, quæst. 18. in fine. Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 14. num. 4. Costanus quæst. iuris, cap. 6. num. 13. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, lib. 42. cap. 17. num. 1. & 2. & nullo ex his relato, Alexander Trentacinquius de substitutionibus, part. 2. quæst. 1. num. 7. Horum, & aliorum quorumcunque fun[sect. 3]damenta, ad sequentia reduci debere existimo. In primis, ius singulare videri esse, quoniam pater pro alio, pro filio videlicet, testatur, & tamen tali testandi modo ius commune resistere videbatur, quippe cùm testamentum sic conditum, non sit nostræ voluntatis, hoc est filij, sed alterius, hoc est patris sententia, quod ius nostrum non patitur, l. 1. ff. de testamentis, nec quis ab alio rogari potest, vt sibi alium hæredem faciat, l. filiusfamilias, §. vt quis, ff. de legatis 1. l. ex facto, ff. ad Trebellianum. Deinde, quia veteres satis constanter decreuerunt, testamentorum iura ipsa per se firma esse oportere, non ex alieno arbitrio pendere, l. illa institutio, 32. ff. de hæredibus instituendis, l. nonnunquam, 52. ff. de condit. & demonstrat. Vnde, nec à voluntate patris pendere poterat factio huiusmodi testamenti, si iuris communis regulas sequeremur. Prætereà, quia de rebus suis debet quis, non de alienis testari, l. verbis legis, 120. ff. de verborum significatione, l. conficiuntur, §. si post, ff. de iure codicillorum, l. lex Cornelia, in fine, ff. de vulg. & pup. substitut. authent. ingressi, C. de sacrosancti Ecclesiis. Negari tamen non potest, quin hæreditas filij sit cum hæreditate patris, & quòd de bonis etiam filij pater ipse testetur, ac eos à successione pupilli excludat, quos pupillus ipse excludere non posset, faciátque pupillum testatum decedere, qui per ętatem testari non potest: quo modo argumentantur Petrus Gregorius, & Alexander Trentacinquius locis relatis suprà. Denique, nam exemplaris substitutio, certum est, quòd ex humanitate inuenta sit, & dicunt iura, quòd ad exemplum Pupillaris fuit illa introducta; ergo & Pupillaris ex humanitate inuenta fuit: sic argumentatur Politus de pupillari, dict. num. 7. Sed contrariam sententiam, imò substitutionem Pu[sect. 4]pillarem ex rigore iuris introductam fuisse, non ex gratia, vel ex humanitate, rectiùs docuit Bartolus in l. humanitatis, num. 5. C. de impuberum, & in l. ex facto, n. 11. ff. de vulg. & pup. substitut. quem sequuntur Ripa in l. 2. num. 12. ff. eodem titulo, Lancelotus Galiaula in l. Centurio, eiusdem tituli, num. 175. Alciatus in Rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. num. 21. & nouissimè defendunt Doctor Spino in speculo, glossa 23. num. 4. Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de pupillari substit. num. 15. & 16. qui duo tacent, silentióve prætermittunt Connanum: & Baconium in locis referendis infrà. Sed ab ipsis acceperunt nonnulla, quæ in proposito adnotarunt ibidem: deinde Pichardus idem vt suprà, num. 13. & 14. nonnulla in confirmationem huius partis adducit, quæ vere nihil concludunt; sic enim militant, si ex humanitate, aut gratia introducta fuisset substitutio pupillaris, quàm si ex rigore iuris esset introducta: ea verò quæ tradit ipse ibidem, dict. num. 15. & 16. non etiam concludenter probant sententiam Bartoli, sed pro illa sanè ponderari potest textus, quem cæteri omittunt, in l. Centurio, ff. de vulgi & pup. substitut. in illis verbis: Iure communi capiet. Quæ non mediocriter vrgent: deinde & vera, atque concludens ratio, quòd substitutio pupillaris, licèt testamentum filij impuberis dicatur, in l. 2. in princ. & in §. interdum, ff. de vulgari[sect. 5] & pup. substitut. tamen id est impropriè & fictè, vt in §. igitur, Institut. de pupillari substitut. vbi textus inquit, Quodammodo. Verè enim, & propriè testamentum patris est, quamuis duæ sint hæreditates, l. patris, & filij l. 2. §. prius, vers. constat, ff. de vulg. & pup. substitut. & hoc respectu, testamentum filij appellatur, quia eius hæreditas in eo versatur, sed non proprie; id quod patet apertè, nam cùm in substitutione pupillari nulla pupilli voluntas adsit, sequitur euidenter, quòd pupilli testamentum, verè, aut propriè dici non possit: id quod optimè assequutus fuit idem Bartolus in dict. l. patris & filij, num. 2. Quo loco in proposito dubio, an scilicet patris, & filij sint duo testamenta, vel vnum latiùs distinguit; in effectu tamen apertè resoluit, quòd si personam testantis consideremus, negari non potest, quin vnum dumtaxat sit testamentum, quia vnus & idem facit vtrumque testamentum; respectu verò hæreditatum, duo testamenta dici posse, vt ibi latius ostendit: idem etiam eruditè, vt solet, probauit Franciscus Connanus Commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 8. num. 4. fol. 799. vbi dicit, quòd in pupillari substitutione, patris testantis attenditur persona, non pupilli, quoniam vtriusque vnum & idem est testamentum, sic tamen, vt patris esse dicatur, non impuberis, & totum rei patris sit, cuius pars quædam, & accessio est pupillaris, vt ius huius, & authoritas ab illo pendeat. At quia duæ sunt, & diuersæ; hæreditates, patris & filij testamenta dicuntur, & procedit dispositio l. si is qui ex bonis, ff. de vulgar. & pup. substitut. Denique in eandem sententiam tendit Baconij declaratio in hac materia. Is enim declarationum iuris lib. 4. declarat. 73. num. 6. ad explicationem text. in dict. §. igitur, institut. de pupillari substitut. quatuor causas considerandas putauit, videlicet efficientem, formalem, materialem, & finalem. Si ad causam Efficientem & Formalem respicias, dicito vnum esse testamentum patris, & filij, cùm vna sit causa efficiens, qui est ipse testator, idest ipse pater; vna etiam forma, cùm vna patris & filij testamenti sit forma. Si ad Materiam respicias, duo dicenda sunt testamenta, quippe cùm duæ sint hæreditates, altera patris, altera filij, idémque respectu finis, cùm duo sint fines: per testamentum enim patris, ipsimet patri; per pupilli testamentum, ipsi succeditur. Licèt ergo diuersis respectibus, interdum patris, interdum filij testamentum dicatur pupillaris substitutio, re tamen vera patris testamentum est; ipse enim tantùm testatur, non filius. Quod etiam in effectu voluit Ioannes Oinotom. ad titulum institut. de pupil. substitut. de compendiosa substit. num. 14. Quo vel solo verbo, primum & secundum funda[sect. 6]mentum diluitur, quod pro contraria parte adducebamus suprà, quia testamentum hoc ex nullo alio, quàm patris testantis pendet arbitrio. Item eiusdem patris, cuius verè testamentum est, sententia dicitur pupillaris substitutio, & ab eius voluntate pendere; quapropter ex rigore iuris, matrem, & alios successores ab intestato excludit, etiam à Legitima, l. Papinianus, §. sed nec impuberis, ff. de inofficioso testamento, quoniam illis nullum pietatis officium debet, vt eis Legitimam reseruare teneatur; quippe cùm respectu eius, qui verè testamentum facit, Legitima aliquæ non debeatur: vnde cessat argumentum contra Bartolum, ex dict. §. sed nec impuberis, deductum, quo præcipuè mouebatur Trentacinquius de substitutionibus, part. 2. quæst. 1. n. 7. Nec etiam obstat tertium fundamentum, in contra[sect. 7]rium adductum suprà, num. 3. ante finem, quia filius tam coniunctus est patri, vt idem censeatur esse cum filio, & quicquid olim quærebat filius, quærebat patri, cuius in potestate erat: quære substituens pupillo pater, non videbatur in alienis, sed in suis bonis hæredem scribere, etiamsi ex successione matris, aut aliunde quæsita bona filius haberet, vel post mortem patris intra puberes annos ipsi obuenirent; quare nemo fuit, qui ea ætate, puero, aut infanti melius prouidere potuisset, & propter prædictam coniunctionem perinde haberi debuit, ac si filius ipse testaretur. Quod post alios antiquos non malè animaduertunt Alciatus in rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. num. 21. & seqq. Galiaula in l. Centurio, eiusdem tituli, num. 175. D. Spino in speculo testamentorum, glos. 23. num. 4. Antonius Pichardus in rubrica, institut. de pupillari substitut. num. 16. elegantius & alij, quos ipsi non referunt, Connanus inquam, commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 8. num. 1. ante finem, fol. 797. Baconius declarationum iuris, lib. 42. declarat. 63. num. 5. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 23. n. 4. vltra quos & alia ratio consideri potest, propter quam pupillariter substituendi facultas patri concedi debuit: nam cùm lex duodecim Tabularum permitteret ipsi patri, vt in testamento disponere posset de persona filij impuberis, durante pupillari ætate, l. 1. ff. de testamentaria tutela, l. verbis legis, ff. de verborum significatione, ibi: Super tutela rei suæ. Absurdum videretur quidem, vt patri, cui liberè disponendi de persona pupilli facultas commissa erat, de bonis etiam disponere vsque ad eam ætatem, facultas non committeretur, argumento textus in l. in suis, ff. de liberis. & posthumis, ibi: Quos & occidere licebat. Et in l. qui ex liberis, §. testamento, ff. de bonorum possessione secundùm tabulas, ibi: Cum capite fortunas quoque suas, in l. non debet, ff. de regulis iuris, cap. cui licet, eodem titulo, lib. 6. quam rationem licèt non ita exactè, præsentire videtur Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. dict. cap. 23. num. 5. Denique non[sect. 8] obstat, quod de exemplari substitutione, contra sententiam Bartoli dicebat Politus loco relato supra, cui & ipsemet responsum præbuit; addiderim ego, Exemplarem substitutionem à Pupillari in multis differre, vt certum est, & latè tradiderunt post ordinarios multos, Menchaca de sucessionum progressu, lib. 2. §. 17. per totum. Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius de testamentis, verbo, si absque liberis, el segundo, tractatu de exemplari substitut. per totum. Couarruuias ibidem, §. 6. Antonius Gomezius tom. l. variarum, cap. 6. Doctor Spino in speculo, Glos. 25. per totam. Hyppolit. Riminaldus in cons. 736. lib. 7. Alexander Trentacinquius de substitut. 3. part. cap. 1. cum seqq. Mantica de coniecturis vltimarum volunt. lib. 5. tit. 17. Antonius Pichardus in §. qua ratione, per totum, Institut. de pupillari substitut. & ibidem Ioannes Oinotom. de exemplari substitutione, in principio. Deinde, non sequi; ad exemplum Pupillaris, Exemplaris substitutio fuit introducta: ergo vtraque ex humanitate fuit inuenta, nam in l. humanitatis, C. de impuberum, humanitatis ratio exprimitur in exemplari, quæ: in pupillari nunquam exprimitur: quod in contrarium non leue præstat argumentum, vt vides; potuit ergo ex humanitate introduci Exemplaris substitutio ad exemplum Pupillaris, quæ ex rigore fuit introducta. Et hactenus de hac quæstione, quæ dilucidè, & distin[sect. 9]ctè magis, quàm anteà erat, remanet explicata. # 15 CAPVT XV. Substitutio Pupillaris quære introducta? curiosa magis in Scholis, quàm in praxi necessaria quæstio; nunc tamen breuiter, & dilucidè magis, quàm anteà fuerat, explicata. SVMMARIVM. -  1 Substitutio Pupillaris quære introducta? & ibidem plures rationes adductæ, remissiuè. -  2 Substitutionis Pupillaris introductionem summa niti ratione, atque æquitate, & filij impuberis, pro quo testatur pater, maximum fauorem continere, & commodum; patris etiam, cui pro filiis ac de bonis eorum testari lex permisit, cùm anteà sibi ipsi tantummodò testari posset, vt ad finem capitis dicitur, vbi eiusdem patris fauor in alio consideratur. -  3 Substitutionem Pupillarem ex sententia communi omnium scribentium, ideò introduci necessarium fuisse, quod filius intra pupillarem ætatem testari non posset. -  4 Idcircò adueniente pubertate extingui, quoniam in ea ætate iam filius testari potest. -  5 Substitutionis Pupillaris, introductionis potissima ratio adducta. -  6 Substitutionis Pupillaris introductionis rationem inquirentes Doctores, omnes fere in vnum finem, eandèmque rationem tendere, ignominiæ dumtaxat rationem à Recentioribus expressam. REsolutioni traditæ suprà, cap. præcedenti, proxima est huius Capitis dubitatio, & resolutio, quære scilicet Pupillaris substitutio sit introducta? Et pro vera,[sect. 1] distinctaque explicatione constituo, Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, de pupillari, num. 2. rationem vnam tradidisse, aliam Bolognetum in rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. n. 7. & 8. nonnullas Menchacam de successionum progressu, lib. 2. §. 14. n. 35. & 39. & n. 54. Politum in tractatu de substitutionibus, de pupillari, num. 7. in fine. Franciscum Connanum. commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 8. n. 1. Petrum Gregorium in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 23. ex num. 4. cum seqq. Caldam Pereiram referendum statim, & Ioannem Oinotom. in princ. Instit. de pup. substitut. num. 3. Deinde, præfatos Authores & alios plures relatos ab eis, quos ideò silentio duxi prætermittendos, nonnullos etiam Recentiores referendos infrà, conuenire in hoc,[sect. 2] videlicet substitutionis Pupillaris introductionem summa niti ratione, atque æquitate, & filij impuberis, pro quo testatur pater, maximum fauorem continere, & commodum; patris etiam, cui pro filiis, ac de bonis eorum testari lex permisit, cùm anteà sibi ipsi tantummodò testari posset, vt etiam notauit Caldas de nominat. emphyt. quæst. 8. num. 29. Prætereà, conuenire etiam in alio; ideò Pupillarem[sect. 3] substitutionem introduci necessarium fuisse, aut ideò introductam, quòd filius, propter ætatis imbecillitatem testari non posset: idcircò adueniente pubertate extingui,[sect. 4] quoniam in ea ætate iam filius testari potest, l. quæ ætate, cum vulgatis, ff. de testamentis. Denique substitutionis Pupillaris introductionis po[sect. 5]tissimam rationem, consideratam ab Alexandro Trentacinquio de substit. 2. part. cap. 3. num. 1. qui tacuit Paulum Leonium sic ante ipsum dicentem in tractatu de substitut. de pupillari, num. 34. & 35. Menchacam de successionum progressu, lib. 2. §. 14. n. 4. consideratam etiam per Doctorem Spino in speculo testamentorum, glos. 22. num. 4. in princ. Antonium Pichardum ad rubricam, Institut. de pupillari substitut. num. 14. qui etiam Leonium, Menchacam, Trentacinquium, & relatos suprà, in initio, tacuerunt, hoc est, honestum olim, ac honorificum, & vtile visum fuisse cum hærede decedere, l. & quia, ff. de interrogatoriis actionibus, l. si pupillus, 42. ff. de acquirenda hæreditate, & è contra, ignominiosum, propter rationem textus in. §. Institut. quibus ex causis manumittere licet, vel non, §. 1. Institut. de hæredum qualitate, & differentia, vbi Viglius num. 2. adnotauit: latiùs Ioannes Oinotom. ex num. 7. cum seqq. Connanus etiam commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 5. num. 2. dicens, ideò moribus receptum fuisse, vt pater pro filiis impuberibus testaretur, ne pupillus sine hærede decederet, qui propter defectum ætatis, sibi hæredem scribere non poterat; idque intra pupillarem dumtaxat ætatem, in quæ pupillus testari non valet, vt dicit textus in l. 2. ff. de vulg. & pup. substit. in princ. Institut. de pupillari substitutione, l. 5. tit. 5. partita 6. Et sic succursum est per substitutionem Pupillarem absurdo, aut inconuenienti prædicto, ex eisdem Authoribus, qui in effe[sect. 6]ctu substitutionis pupillaris introductionis rationem reddentes, omnes ferè in vnum finem, eandémque rationem tendunt, ignominiæ dumtaxat verbum, aut rationem Recentiores nostri adicerunt; ac denique rectè percipit Bolognetus in rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. num. 8. vbi etiam optimè expendit fauorem patris in hoc, cùm introducta pupillari substitutione, potestatem accipiat à lege testandi, non solùm sibi ipsi, sed etiam filio; & quamuis aliàs decedente pupillo intra pupillarem ætatem, necessario successuri essent venientes ab intestato, data est potestas ipsi patri excludendi illos, & personas magis dilectas substituendi, vt capite superiori dicebam, & probat textus in l. Papinianus, §. sed nee impuberis, ff. de inofficioso testamento, cum aliis vulgatis. # 16 CAPVT XVI. De instrumentorum authoritate & fide, tam quæ originalia, quàm quæ exemplaria sunt; item de his, quæ in ipsorum confectione, vt solemnia sint, interuenire debent: qualiter, & per quos testes impugnari possint, quibus ex causis suspecta, aut falsa reddantur, vt non, vel minùs probent, aduersus quascunque suspiciones falsitatis, quibus rationibus defendantur, ac denique de protocollis, seu registris, nonnulla breuiter, & distinctè traduntur in hoc cap. quæ vtilia sunt, & in praxi frequenter contingunt, nec absque ingenti & assiduo scribentium omnium studio in vnum recenseri potuissent. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, quâ præcipuè mouetur vt huius Capitis materiam scribat. -  2 Instrumenti publici solemnia necessaria censeri nonnulla, sine quibus minimè consequitur publicam authoritatem, nec authenticam fidem: quorum septem, quæ potissima sunt, vt instrumentum dicatur solemne, adducit Didac. Couarruu. hoc num. præcitatus, & latè prosequuntur alij, qui ab Authore recensentur ibidem. -  3 Instrumentum habens solemnia, præsumitur verum, validum, & solemne. -  4 Et dicitur probatio probata. -  5 Dicitur etiam euidentissima, ac plenissima probatio; ideò pro instrumento est magna præsumptio, & illi statur, atque fides integra adhibetur, donec contrarium manifestissimè probetur. -  6 Instrumentum plenam facit probationem, probatam, euidentem, ac manifestam, euidentissimam, realem, indubitatam, & notoriam, nec indiget disceptatione fori, & habet vim decisionis causæ, & ex eo fundatur intentio. -  7 Instrumentum plenam fidem facere, in solidum, & quoad omnia, itavt omnes clausulæ in eo contentæ censeantur adiectæ à Tabellione ex voluntate contrahentium, & ipsis petentibus. -  8 Habet enim pro se instrumentum tres præsumptiones. Prima, est, quod sit verum, & non falsum, nec simulatum. Secunda, quod sit solemne. Tertia, quòd scilicet omnia in eo scripta, de voluntate partium scripta censeantur. -  9 Instrumentum probare non solùm id, quod expressè, & directè continetur in eo, sed etiam id, quod indirectè: & ibidem de intellectu text. in cap. cùm olim, decensibus, remissiuè. -  10 Instrumentum in longinquis partibus confectum, vtrùm probet, quando apparet, in eo publicam, & solemnem formam interuenisse. -  11 Instrumento fidem adhibendam esse, cui alioqui iure fides adhibenda est, quamuis non appareat protocollum. -  12 Instrumentum ita demum probationem plenam inducere, si Notarius sit omni exceptione maior; quod necessarium est, vt eius instrumentis plena fides adhibeatur. -  13 Instrumentum reddi suspectum ex qualitate scribentis, vt quia alias fecerit scripturas falsas, qui illud composuit, vel ex qualitate scripturæ, vel ex persona producentis, item ex vitio visibili, ideò instrumentum factum à Notario suspecto non probare. -  14 Instrumentum vtrùm probet, vel de falso suspectum sit, quando Notarius fuit condemnatus de falso in officio, vel extra officium: & an ex falsitate vnius Instrumenti resultet suspicio falsitatis, respectu aliorum Instrumentorum, remissiuè. -  15 Et hac de re commendatus Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. cap. 22. per totum, vbi in proposito plures casus distinguit. -  16 Instrumentum non continens verisimile, suspectum præsumitur & falsum, & non probat. -  17 Instrumentum interlineatum, cancellatum, abrasum, apostillatum, & diuersa manu, vel atramento scriptum, auctum, vel diminutum, an fidem faciat? & duobus num. seqq. -  18 Apostilla in margine protocolli, manu eiusdem Notarij, qui contextum scripsit, apposita, an fidem faciat? remissiuè. -  19 Instrumentum rasum, an dicatur suspectum, si in parte substantiali sit rasum? & quæ dicatur pars substantialis? & ibidem de protocollo in parte substantiali raso, remissiuè. -  20 Instrumentum non probare, quando suspicio falsitatis oritur ex vitio latenti, aut visibili ipsius instrumenti: tunc enim sola suspicio falsitatis habetur pro falsitate, ne instrumento fides detur. -  21 Nisi suspiciones essent leues, & fragiles. -  22 Vel nisi adessent probationes veritatis in contrarium, ex quibus instrumentum ipsum coadiuuari potest testibus instrumentariis & scripturis aliis. -  23 Item nisi præsumptiones validiores adsint pro instrumento, quàm sint suspiciones, quæ contra instrumentum allegantur. -  24 Vel si accedit bona fama, & opinio Notariij, quæ est sufficiens præsumptio etiam sola ad tollendas plures alias præsumptiones, quæ in contrarium occurrerent. -  25 Instrumenti falsitatem, præsumptionémve, aut suspicionem falsitatis instrumenti argui ex multis, quæ remissiuè recensentur hoc num. vbi refertur Menochius decem casus congerens: adducitur etiam Mascardus, præfationes quasdam generales faciens, quæ iustam suspicionem falsitatis inducunt, ac denique Petri Surdi, Hyppoliti Riminaldi, Tiberij Deciani, & Ioannis Vincentij Hondedei consilia nonnulla in proposito commendantur. -  26 Instrumenti falsitatem, vel quod deest in instrumento, probari posse per testes. -  27 Id tamen dupliciter contingere posse, si testes, vel instrumentarij, vel ex non descriptis contradicant instrumento, aut aliquo modo illud impugnent. -  28 Instrumentum publicum, tam de iure communi, quàm de iure Regio, quot testibus reprobari possit? & cuius qualitatis, & conditionis debeant esse testes, qui instrumentum publicum impugnare, aut subuertere intendunt, & qualiter deponere debeant, remissiuè: vbi inter alios multos, Menochius, & Couarruuias hac de re commendantur. -  29 Instrumentum nullam fidem facere, sed reprobari omninò, cùm testes in eo nominati dixerint, se instrumenti confectioni non interfuisse. -  30 Quid si vnus testis tantùm instrumentarius contradicat, integro stante testium numero? -  31 Si probatum fuerit, aliter scripsisse Notarium in instrumento, quàm à partibus dictum fuerit tempore actus celebrati, non inde inferri debet, eum per dolum dixisse, cùm esse possit, quod per errorem. -  32 Contra instrumentum vbi aliquæ opponuntur, nullitatem, vel falsitatem respicientia, vel quid aliud simile, aut propter aliquæs suspiciones extrinsecas, est in Iudicis facultate, aut arbitrio, instrumento fidem adhibere, vel non adhibere. -  33 Et verè materiam hanc arbitrariam esse, siue Iudicis arbitrium hac in re multùm posse. -  34 Probatio contra instrumentum debet esse manifestissima, & concludens, nec probatio præsumptiua sufficit. -  35 Ratio est, quia Notarius habet præsumptionem iuris pro se, ideò liquidissimè constare debet de fal sitate contra eum. -  36 Pro instrumento, etiam in dubio sit præsumptio, adeò vt cæteris etiam paribus, vel in obscuro, semper contra falsitatis præsumptionem fiat interpretatio. -  37 Præsumptiones hinc inde cùm adsunt tam contra instrumentum, quàm pro eo, itavt possit dici res in obscuro manere, vel præsumptiones pares esse; tunc in dubio Iudex instrumento adhærere debet, & pro eo iudicare. -  38 Instrumentum aduersùs nonnullas suspiciones de falso, defendi posse multis modis, quos inter alios Authores, eruditè quidem, & vtiliter considerauit Hyppol. Riminald. in consil. 18. per totum, volum. 1. qui hac de re videndus erit omninò. -  39 Instrumentum publicum tripliciter considerari communiter: aut enim est protocollum seu registrum; aut originale, vel authenticum; aut exemplum sumptum, vel transumptum. -  40 Protocollum quid sit, & vnde originem habuerit? -  41 Protocollum in iudicium productum, vtrùm paratam executionem habeat? remissiuè. -  42 De requisitis protocolli, vt sit legitimum & solemne, atque vt ex illo instrumentum authenticum sumi possit, plenissimè actum ab his, qui hoc num. præcitantur, ac inter alios decis. 106. Grammatici, commendata ab Authore. -  43 Protocollum, seu registrum, vt fidem faciat, & solemne sit, atque vt ex illo authenticum instrumentum sumi possit, continere debere omnes solemnitates in instrumento publico requisitas. -  44 Et apud nos hodie, qualiter confici debeat, expressum esse in leg. 13. titulo 25. libro 4. nouæ collectionis Regiæ. -  45 Instrumentum desumptum ex protocollo, seu registro vitioso, & non solemni, nullum esse, tanquam extractum, & productum à radice, infecta, & vitiosa. -  46 Protocollum cancellatum, seu vitiatum in partibus substantialibus, an fidem faciat, remissiuè. -  47 Protocollum seu registrum penes tabellionem seruari, nimis necessarium esse, ob rationem hîc assignatam, & numero sequenti. -  48 De instrumenti viribus, aut validitate, quoties dubitari contingit, recurritur ad protocollum tanquam ad fontem, & matricem. -  49 Instrumentum originale, vel authenticum dicitur prima scriptura, quæ ab eodem Tabellione à partibus rogato, ex protocollo à se confecto extrahitur, & partibus datur. -  50 Nec potest ampliùs quàm semel dari, nisi casu amissionis probato coram Iudice, & ipsius authoritate, & partis citatione interueniente, ac denique concurrentibus his, quæ adducit Couarruuias hoc numero præcitatus, -  51 Exemplum sumptum, aut transumptum quod dicatur? -  52 Instrumentorum exemplis, aut exemplaribus fidem adhibendam non esse in iudicio: idque ob rationem hoc num. & seqq. assignatam. -  53 Scripturam Tabellionis non probare nisi in his, in quibus ipse interfuit, & de quibus fuit à partibus rogatus, provt hoc num. latiùs demonstratur. -  54 Notariis pluribus asserentibus se vidisse, aut auscultasse instrumentum manu talis Notarij descriptum, non abolitum, &c. non inducitur probatio de hoc, etiamsi tenor talis instrumenti inseratur per eos. -  55 Exemplum vt probet, quâ formâ, & qua solemnitate sit transcribendum ex originali, aut ex protocollo, & quæ interuenire debeant? remissiuè. -  56 Exemplum nimis antiquum ex originali instrumento traductum, vtrùm propter antiquitatem exemplationis fidem aut probationem faciat, etiamsi de solemnitate traductionis non appareat, & quando illud dicatur antiquum? remissiuè. -  57 In dubio, vtrùm præsumendum sit, citationem partis interuenisse, quæ necessaria est, cùm exemplum transcribitur, remissiuè: & ibidem quid si simus in antiquis? -  58 Exemplum desumptum ab eodem Notario, qui originale instrumentum confecit, vtrùm plenam probationem faciat? & num. seq. -  59 L. 1. §. sed si vnum ff. de bonorum possessione secundùm tabulas, declaratur. -  60 Instrumentum mentionem faciens de alio, regulariter non probare. CIrca instrumenti publici authoritatem, & fidem,[sect. 1] quamplurima occurrere solent, quæ valdè necessaria, & vtilia sunt, vtpote cùm de illis frequenter dubitari contingat, ac in praxi quotidiana sint, sed adeò plenè multis in locis per Doctores tractata, & resoluta, vt longiùs tractare, aut examinare ea, à conditione, & instituto nostro multùm abhorreat; quippe qui ab aliis distinctè, aut absolutè scripta repetere grauemur omninò, iucundum tamen cuilibet, nec absque vtilitate futurum speramus, si nonnullas, & generales regulas, aut doctrinas in proposito constituamus, ac de vnaquaque re eos in vnum recenseamus, qui hactenus ex professo magis tractarunt; sic enim, & quærendi alibi, cùm occasio se offerat, Lector excusabitur, & dubij occurrentis resolutionem facilius percipiet, si nonnulla prælegerit, quæ hac de re paucis tradidero. Idcircò & primo loco constituendum est, instrumen[sect. 2]ti publici solemnia necessaria censeri nonnulla, sine quibus minimè consequitur publicam authoritatem, nec authenticam fidem: quorum septem, quæ potissima sunt, vt instrumentum dicatur solemne, adducit Didacus Couarruuias, vt alios ab eo citatos omittam, practic. quæst. cap. 20. per totum, & vide cap. 19. num. 9. vbi dicit ex quo deducatur prima ac potissima authoritas instrumenti; prosequuntur etiam, & ea quæ in instrumento interuenire debent, vt sit solemne, latè declarant D. Antonius de Padilla in l. si quæ beneficia, ex n. 4. cum seqq. C. de diuersis rescriptis. Ioannes Guttierrez practic. quæst. lib. 1. quæst. 138. cum seqq. vsque ad finem lib. 1. Bonifacius Rogerius in cons. 54. per totum, lib. 1. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 20. Burgos de Paz in cons. 3. num. 88. Azeuedius in l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, per totam legem. Craueta in consil. 216. à princ. Menochius lib. 2. præsumpt. 82. & 83. Decianus in cons. 24. num. 48. vol. 1. Hyppol. Riminald. in consil. 6. ex num. 1. cum seqq. & num. 46. & seqq. lib. 1. Ruinus in cons. 11. num. 15. 16. & 25. lib. 3. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt, lib. 2. dubit. 2. solut. 2. num. 4. & num. 35. & seqq. fol. 353. & lib. 5. interpret. 2. dubitat. 2. solut. vlt. ex num. 105. cum multis seqq. fol. 353. Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, 2. part. cap. 5. ex num. 16. cum seqq. fol. 416. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 28. n. 1. fol. 213. & vide l. 54. & 55. & l. 111. titul. 18. partit. 3. vbi plenè agit Gregorius Lopez, vide etiam Arisminum Tepatum variarum iuris sententiarum, lib. 1. titul. de fide instrumentorum, fol. 271. Secundo constituendum est, quòd instrumentum ha[sect. 3]bens solemnia requisita, præsumitur verum, validum, & solemne: quod cum Baldo, Iasone, Socino, Grato, Decio, Alexandro, Parisio, Mandello, & aliis rectè aduertit, & optimè explicat Mascardus de probat, tom. 2. conclus. 905. per totam, & vltra eum, idem adnotarunt Surdus in cons. 87. num. 1. lib. 2. Hyppol. Riminald. in cons. 6. ex num. 36. cum seqq. & num. 139. & 140. lib. 1. & in consil. 816. num. 16. lib. 7. Marius Anguissola in consil. 58. lib. 1. alios infinitos statim adducam, quos ideò hîc consultò omitto. Et dicitur probatio probata, vt cum multis probat, &[sect. 4] rectè explicat Mascardus de probat, tom. 2. conclus. 906. per totam, & alij plures referendi infra. Dicitur etiam euidentissima, ac plenissima probatio,[sect. 5] ideò pro instrumento est magna præsumptio, & illi statur, atque fides integra adhibetur, donec contrarium manifestissimè probetur, l. cum precibus, C. de probationibus, vbi Doctores omnes communiter, l. cum propria, vbi Glos. Cod. si quis alteri vel sibi, cap. Abbate, de verborum significatione. Ex quibus sic adnotarunt, & quamplurima in confirmationem congesserunt Iason in repetitione l. admonendi, ff. de iureiurando, ex num. 154. Alexand. in cons. 116. in fine, lib. 3. Craueta in cons. 56. num. 7. in fine, & in cons. 75. num. 5. Socinus in consil. 213. num. 20. vol. 2. Tiraquel. de retractu lignagier, §. 2. glos. 1. num. 20. & seqq. Cagnolus in l. si librarius, num. 80. ff. de regulis iuris, Neuiza. in cons. 51. & in cons. 79. & in cons. 82. Cephalus in consil. 4. num. 20. & in cons. 238. lib. 2. & in consil. 428. num. 55. lib. 3. Burgos de Paz in consil. 2. n. 76. & in consil. 3. num. 88. in cons. 6. num. 3. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. dubit. 2. solut. 2. num. 85. Bursatus in cons. 34. num. 13. vol. 1. Menochius lib. 2. præsumpt. 44. per totam, & in cons. 23. num. 20. vol. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 51. num. 1. & 2. & in cons. 72. num. 34. & 35. Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. cap. 21. per totum, Borgninus Caualcanus decis. 45. n. 35. & num. 54. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 86. n. 69. & in cons. 89. num. 16. vol. 1. Fabius Turretus in consil. 24. num. 13. & in cons. 67. num. 19. & in cons. 93. n. 33. Achilles Pedrocha in cons. 2. num. 96. & 97. & in cons. 17. ex n. 72. Beccius in cons. 52. num. 5. 6. & 7. lib. 1. Marius Anguissola in cons. 44. num. 6. & 14. & in cons. 152. num. 31. Hyppol. Riminaldus in consilio 30. ex numer. 28. lib. 1. & in cons. 816. ex num. 12. vsque ad num. 21. lib. 7. vbi dicit, quòd instrumentum plenam facit probationem, proba[sect. 6]tam, euidentem, ac manifestam, euidentissimam, realem, indubitatam, & notoriam, nec indiget disceptatione fori, & habet vim decisionis causæ, & ex eo fundatur intentio. Et regula prædicta, quòd stari debeat instrumento,[sect. 7] ac quòd illud plenam faciat probationem, procedit in solidum, & quoad omnia, itavt omnes clausulæ in eo contentæ, censeantur adiectæ à Tabellione ex voluntate contrahentium, & ipsis petentibus, vt cum aliis multis tradunt, & latiùs declarant Socinus iunior, in consil. 101. Cùm in præsenti: colum. 2. num. 8. lib. 1. Craueta in cons. 75. in princ. Tiraquellus in l. si vnquam, in præfatione, num. 126. C. de reuocandis donationibus, & in tractat. de constitut. 3. part. limitat. 31. Antonius Gabriel commun. lib. 6. tit. de consuetudine, conclus. penult. Simon de Prætis nonnulla congerens in proposito, de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. interpretat. 1. solut. 10. ex num. 52. vsque ad num. 68. fol. 166. Habet enim pro se instrumentum tres[sect. 8] præsumptiones. Prima est, quòd sit verum, & non falsum, nec simulatum. Secunda, quòd sit solemne. Tertia, quòd scilicet omnia in eo scripta, de voluntate partium scripta censeantur: quod eleganter scripsit Baldus in consil. 437. num. 5. lib. 5. & cum multis adnotarunt Beccius in cons. 52. num. 3. & 4. lib. 1. Neuizan. in cons. 79. n. 10. Hyppol. Riminald. in cons. 30. num. 27. & 28. lib. 1. & in cons. 696. n. 60. lib. 6. & in cons. 816. n. 16. lib. 7. Surd. in cons. 187. num. 1. lib. 2. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 99. num. 8. lib. 2. Bonifacius Rogerius in cons. 20. ex num. 12. lib. 1. Procedit etiam, vt non solùm probet id, quod ex[sect. 9]pressè, & directè continetur in eo, sed etiam id quod indirectè: ita Abbas multùm commendans in cap. cum olim, num. 10. de censibus, quem sequuntur Antonius ibi, in vers. item nota. Felinus in cap. translato, colum. 2. de constitut. Iason in l. certi condictio, num. 21. ff. si certum petatur. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, §. 11. ampliat. 4. 1. part. fol. 203. & latè explicans, agénsque de intellectu text. in dict. cap. cùm olim, de censibus, Fuluius Pacianus videndus omninò de probat. lib. 1. cap. 26. num. 70. fol. 69. Quinimò, & instrumento[sect. 10] in longinquis partibus confecto standum est, quando apparet in eo publicam, & solemnem formam interuenisse. Panormitanus in cap. 1. vers. Duodecimò requiritur, col. 4. de fide instrumentorum, Baldus in l. 1. num. 14. C. de fideicommissis, & in consil. 115. Quia plenissimè, lib. 3. Decius in cons. 42. col. penult. Lanfrancus de Oriano in cap. quoniam contra falsam, in verbo, instrumentorum productiones, num. 15. maximè propter legalitatem producentis. Speculator in titulo de instrumentorum editione, §. restat, col. 3. Bartol. in authent. vt iudices sine quoquo suffragio, §. eos, Castrensis in consil. 394. Videndum est vtrum, lib. 1. Simon de Prætis de interpret. vlt. volunt. lib. 1. interpret. 1. dubit. 5. solut. 2. num. 4. & 5. fol. 65. Sed contrariam sententiam tenuerunt quamplures alij iuris Authores, quos in vnum congessit, & rem hanc ex proposito declarauit (idcircò ampliùs insistendum non erit) Fuluius Pacianus dict. tractatu de probat. lib. 2. cap. 21. ex num. 58. vsque ad num. 67. vbi num. 61. dicit, quòd consuetudo generalis in instrumentis confectis in longinquis partibus illud remedium adhibuit, vt apponantur in dictis instrumentis litteræ testimoniales cum sigillo Iudicis loci, attestantes, illum, qui confecit instrumenta, esse publicum Notarium, & pro tali haberi, & communiter teneri, quibus literis etiam in magna causa creditur, & imputandum est ei, qui non procurauit ea habere, dummodò in literis non solum dicatur, quòd talis sit tabellio, & publicè habeatur, sed etiam quòd talis tabellio instrumentum scripsit, quod incipit sic, & finitur sic: declarat etiam Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. fin. 1. part. §. 11. ampliat. 3. per totam, fol. 201. Procedit denique proposita resolutio, vt instrumen[sect. 11]tum probet, etiam protocollo non reperto, Bald, in rubric. C. de fide instrumentorum, col. 9. Felinus in cap. cum P. Tabellio, col. 1. de fide instrumentorum, & cum Castrensi, Cagnolo, & Ruino probauit Hyppol. Riminald. in cons. 197. n. 19. & in cons. 209. n. 20. & 21. lib. 2. Couar. practic. cap. 19. num. 3. vbi dicit, & rectè fundat, fidem adhibendam instrumento, cui alioqui iure fides adhibenda est, quamuis non appareat protocollum: & hanc sententiam in praxi admittendam fore, & hactenùs receptam esse, quod ex dictis ibi verissimum puto, quicquid aliter declaret Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 918. Limitatur nunc prædicta doctrina, & resolutio com[sect. 12]munis, vt ita demum instrumentum probationem plenam inducat, si Notarius sit omni exceptione maior: quod necessarium est, vt eius instrumentis plena fides adhibeatur, l. optimam, in fine, C. de contrahenda, & committenda stipulatione, l. si quis ex argentariis, §. quidem in, ff. de edendo. Baldus in consil. 402. in princ. vol. 5. Surdus multis confirmans in consil. 6. num. 1. lib. 1. vbi n. 2. cum aliis Authoribus adnotauit, quòd instrumentum[sect. 13] redditur suspectum ex qualitate scribentis, vt quia aliàs fecerit scripturas falsas, qui illud composuit, vel ex qualitate scripturæ, vel ex persona producentis, item ex vitio visibili: ideò instrumentum factum à Notario suspecto non probare, Glossa in l. iubemus, C. de probationibus, Bald. Alex. & Ruinus, quos recenset ipse Surdus dict. consil. 6. num. 3. & per totum consilium, latè, atque eleganter agit, vtrùm instrumentum probet, vel de[sect. 14] falso suspectum sit, quando Notarius fuit condemnatus de falso in officio, vel extra officium, & an ex falsitate vnius instrumenti resultet suspicio falsitatis respectu aliorum instrumentorum; de quo erit etiam videndus,[sect. 15] & summè notandus Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. c. 22. per totum, fol. 78. vbi latè in proposito scribit, & plures casus distinguit. Secundò limitatur, vt ita demùm plenè probet in[sect. 16]strumentum publicum, si verisimilia contineat, instrumentum namque non continens verisimile, suspectum præsumitur, & falsum, & non probat, Baldus in l. scripturæ, num. 6. C de fide instrumentorum, Felinus in cap. auditis, num. 23. in fine, de præscriptionibus, & cum multis Craueta in cons. 134. versic. octaua suspicio. Cephalus in consilo 287. num. 25. vol. 2. Mascardus de probationibus, tomo 2. conclus. 913. per totam, & conclus. 740. num. 35. & 36. alios plures sciens, consultóque prætermitto, statim enim referam eos. Tertiò limitatur, vt non probet instrumentum, si in[sect. 17]terlineatum sit, quoniam tunc suspectum est, nisi Notarius faciat mentionem in subscriptione. Bartolus in l. prima §. & ideò, ff. de his quæ in testamento delentur, & cum Socino, & Ripa tradit Surdus consil. 151. num. 114. lib. 2. vbi num. 115. adnotauit, quòd instrumentum continens additiones, de quibus Notarius non attestatur, est suspectum; & in idem refert Castrensem, Crauetam, Curtium iuniorem, & Menochium, & vide eundem Surdum in consil. 16. per totum, lib. 1. Hyppol. Riminald. in consil. 381. ex num. 118. cum seqq. lib. 4. vbi latissimè agunt, an, & quando instrumentum cancellatum, interlineatum, abrasum, apostillatum, & diuersa manu, vel atramento scriptum, auctum, vel diminutum probare possit, vbi de his mentio non fit per Notarium in subscriptione: & iunge Tiberium Decianum. in cons. 99.[sect. 18] num. 1. & seqq. & num. 10. 11. 12. & 15. vol. 2. vbi etiam agit, an apostilla in margine protocolli manu eiusdem Notarij, qui contextum scripsit, apposita fidem faciat: iunge etiam Hyppol. Riminald. in consil. 41. ex num. 29. vsque ad num. 38. lib. 1. & in consil. 209. num. 101. lib. 2. vbi agit, vtrùm instrumentum rasum dicatur suspe[sect. 19]ctum, si in parte substantiali sit rasum, & quæ: dicatur pars substantialis, & ibidem num. 101. an protocollum cancellatum in partibus substantialibus fidem faciat. Denique & iunge Sfortiam Oddi in consil. 78. num. 37. & 38. lib. 1. qui agit de omnibus superiùs dictis, & in dubio proposito sup. num. 17. generaliter constituit, & cum aliis probat, quòd instrumentum abrasum, interlineatum, cancellatum, & diuersa manu, vel atramento scriptum, auctum, vel diminutum dicitur ita suspectum, vt in ciuilibus nullam fidem faciat, nec probationem; nullum tamen ex prædictis Authoribus refert, qui, vt dixi, videndi erunt omninò; latiùs enim rem hanc explicarunt: est etiam videndus Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 740. per totam. Azeuedius, qui nullum ex præfatis recenset in l. 3. tit. 25. num. 60. lib. 4. recopil. Quartò limitatur, instrumentum, inquam, non pro[sect. 20]bare, quando suspicio falsitatis oritur ex vitio latenti, aut visibili ipsius instrumenti; tunc enim sola suspicio falsitatis habetur pro falsitate, ne instrumento fides detur, vt tradit Decius in cons. 448. num. 28. & in cons. 602. num. 7. Grammaticus in consil. 30. col. 1. & cum multis probat Mascardus de probationibus, tomo 2. conclus. 739. num. 5. 6. & 7. & conclus. 740. num. 4. & vltra eum, idem probarunt Bursatus in consil. 311. num. 89. & seqq. lib. 3. Sfortia Oddi in consil. 78. numer. 38. & 39. lib. 1. vbi tradit exempla vitij latentis, aut visibilis; & superiorem doctrinam cum aliis vtiliter declarat ibidem, num. 40. Primò, vt non procedat, cùm suspiciones essent leues[sect. 21] & fragiles. Secundò, cùm adessent probationes in contrarium,[sect. 22] ex quibus instrumentum ipsum coadiuuetur, quod coadiuuari potest testibus instrumentariis, & scripturis aliis. Tertiò, quando si non probationes liquidæ, tamen[sect. 23] præsumptiones validiores adsint pro instrumento, quàm sint suspiciones, quæ contra instrumentum allegantur: quod etiam probauit, & multos sic tenentes retulit Bursatus in cons. 311. num. 78. lib. 3. Quartò, quando accedit bona fama, & opinio Nota[sect. 24]rij, quæ est sufficiens præsumptio etiam sola ad tollendas plures alias suspiciones, quæ in contrarium occurrerent, vt eleganter probauit Baldus in consil. 464. lib. 4. Bursatus vbi suprà, num. 93. versic. respondeo quartò, & alij, quos retulit Sfortia d. cons. 78. num. 45. & 46. Quintò & principaliter limitatur, vt instrumentum[sect. 25] non probet, decem casibus consideratis post alios Authores ibi relatos, & in vnum congestos per Menochium de arbitrariis, lib. 2. casu 187. ex numer. 34. vsque ad num. 49. vbi multa adducit, ex quibus instrumenti falsitas, præsumptiòve, aut suspicio falsitatis instrumenti arguitur, quæ etiam adducit, & præfationes quasdam generales facit, quæ inducunt iustam suspicionem falsitatis, Mascardus de probationibus, tomo 2. conclusione 740. per totam, his iunge Petrum Surdum in consil. 173. per totum, lib. 2. Hyppol. Riminald. in consilio 30. ex num. 38. lib. 1. & in consil. 260. ex num. 27. cum seqq. lib. 3. & in consil. 554. per totum, lib. 5. vbi optimè Tiberium Decianum. in consil. 99. num. 15. 17. 18. 19. & 24. vol. 2. Petrum Gregorium in syntagmate iuris, lib. 4. cap. 14. per totum, quibus in locis ex professo tractant, qualiter, & quando, aut quibus ex causis instrumenti falsitas, aut falsitatis eiusdem suspicio arguatur. Nunc verò tertio loco, & principaliter, vt alia permulta sciens, consultóque prætermittam, constituendum est, quod ex præcitatis Authoribus etiam colligitur instrumenti falsitatem, vel quod deest in instrumen[sect. 26]to, probari posse per testes, per textum in cap. tertio loco, de probationibus, c. cum Ioannes, de fide instumentorum, vbi Doctores omnes communiter, Speculator in titulo de probationibus, §. videndum restat, num. 25. Mascardus de probationibus tomo 2. conclus. 741. Id tamen du[sect. 27]pliciter contingere potest, si testes, vel instrumentarij, vel ex non descriptis contradicant instrumento, aut aliquo modo illud impugnent; quod plenè probarunt quamplures, quorum statim mentionem faciam: ij omnes vnanimiter dubitare solent, quot testibus instrumentum publicum reprobari possit, & cuius qualitatis,[sect. 28] & conditionis esse debeant testes, cum instrumentum publicum impugnare, aut subuertere intendunt, & qualiter deponere debeant; & post ordinarios tractarunt adeò plenè, & distinctè, vt coactus fuerim huiusce rei disceptationem aut disputationem prætermittere: inter alios tamen latè, & vtiliter scripserunt Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 105. per totum, & lib. 1. præsumptione. 99. num. 2. & seqq. & lib. 3. præsumpt. 141. vbi vide omninò. Decius in cons. 101. Socinus in cons. 28. col. 1. & in cons. 98. col. 1. vol. 3. Craueta in cons. 56. per totum, & in cons. 75. num. 8. & num. 20. 29. & 34. Alexander in cons. 43. Visis, col. 3. cum seqq. vol. 4. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 139. ex num. 2. cum seqq. & numer. 16. vsque ad num. 21. lib. 1. & in cons. 324. ex num. 4. cum seqq. lib. 2. Mascardus de probationibus tom. 2. concl. 919. per totam. Simon de Prætis in cons. 106. num. 29. & seqq. & in cons. 135. num. 20. Hieronymus Cardinalis Albanus in addit. ad Bartol. in l. 1. §. si quis neget, per totum, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 1. cap. 40. num. 30. & cap. 48. numer. 10. & cap. 66. num. 46. & sequentibus, & ex nostris multis additis ex iure communi, & Regio, optimè explicant Couarruuias practicarum cap. 19. numer. 9. & cap. 20. numer. 6. & variarum resolutionum. libro 2. cap. numer, 11. & 12. quo vel solo Authore lecto, vera prædicti dubij resolutio deduci potest. Menchaca de successionum resolutione lib. 1. §. 7. num. 29. & num. 33. & 34. & §. 17. per totum, vbi vide omninò, Villalobos in antinomia iuris ciuil. ac regul. litera I, ex num. 15. vsque ad num. 21. folio mihi 27. D. Paz in praxi in initio, annotatione vlt. de Tabellione, num. 33. 34. & 35. & 1. part. 1. tom. 8. tempore, num. 7. & seqq. Azeuedius in l. 13. tit. 25. ex num. 35. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, nouissimè Hieronymus de Cæuallos practicar. communium, quæst. 43. per totam, & quæst. 455. Petrus August. Morla emporij, tit. 11. de fide instrum. quæst. 5. Ioannes Gutierrez in consil. 38. ad quos lectorem remitto, & Ioannem Vincentium Honded. in cons. 99. per totum lib. 2. Et primò colligitur ex eisdem apertè, instrumentum nullam fidem facere, sed reprobari omninò, cùm testes in eo nominati dixerint, se instrumenti confectioni non[sect. 29] interfuisse: quod his diebus in causa mihi commissa sic obseruari, atque executionem denegari ex instrumento quodam in iudicium producto decreui, motus authoritate Bartoli sic dicentis in l. 1. §. si quis neget, num. 6. & ibi Angelus, Baldus, & Cumanus num. 3. ff. quemadmodum testamenta aperiantur, quos cum Couarruuia, & multis aliis sequitur Menochius de arbitrariis, libr. 2. dict. casu 105. num. 9. Alexand. Raudensis decis. Pisan. 12. num. 18. 19. & 24. Fuluius Pacianus, qui ex Innocentio concludentem rationem assignat, & multos alios refert de probationibus, lib. 1. cap. 48. num. 10. & num. 80. Deinde constituit, diuersum ius obseruari, cùm vnus[sect. 30] testis instrumentarius contradicit, integro stante testium numero, licèt in hoc etiam casu, instrumenti fidem vacillare, nonnulli crediderint, vt latiùs aduertit, & verè resoluit Menochius dicto casu 105. num. 11. 13. & 16. & num. 25. & sequentibus, & vide Socinum. in cons. 213. num. 15. vol. 2. Aduerte tamen, quòd si probatum fue[sect. 31]rit, aliter scripsisse Notarium in instrumento, quàm à partibus dictum fuerit tempore actûs celebrati, non inde inferri debere, eum per dolum dixisse, cùm esse possit, quòd per errorem: ita scribit Bartolus in l. quoties §. 1. per illum textum, ff. de hæredibus instituendis, Alexander in cons. 74. Viso testamento, num. 4. lib. 1. Marsilius dicens se hoc habuisse in facto apud Ianuam, in rubrica de fideiussoribus, num. 56. Alexand. Raudensis comprobans alios de analogis, lib. 1. cap. 31. num. 10. folio mihi 269. Secundò colligitur, quòd vbi contra instrumentum[sect. 32] aliqua opponuntur, nullitatem, vel falsitatem respicientia, vel quid aliud simile, aut propter aliquas suspicioncs extrinsecas, est in Iudicis facultate, aut arbitrio, instrumento fidem adhibere, vel non adhibere, vt per Baldum in l. scripturæ, C. de fide instrumentorum, Felinum. in cap. auditis, num. 23. de præscriptionibus, Abbatem in cons. 99. col. vlt. volu. 1. Curtium iuniorem in cons. 187. Iasonem in cons. 168. colum. 2. vol. 4. & latiùs tradit Iacobus Mandellus de Alba in cons. 70. num. 9. & in cons. 95. num. 8. Bursatus in cons. 311. num. 98. & seqq. lib. 3. & verè materiam hanc arbitrariam esse, siue[sect. 33] Iudicis arbitrium hac in re multùm posse, rectè agnoscunt Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 740. num. 6. Menochius de arbitrariis lib. 2. dict. casu 105. & casu 187. Hieronymus de Cæuallos communium practicarum, quæst. 43. num. 13. Tertiò colligitur, idque ex omnibus ferè relatis su[sect. 34]prà num. 28. quòd probatio contra instrumentum debet esse manifestissima, & concludens, nec probatio præsumptiua sufficit, vt cum aliis Authoribus probarunt Decius in cons. 101. colum. 1. & in cons. 602. colum. 3. Alexander in cons. 179. vol. 2. & in cons. 70. volum. 1. Berous in cons. 147. num. 34. vol. 2. & cum Grammatico, Cephalo, & aliis Franciscus Beccius in cons. 52. num. 7. lib. 1. Mascardus sic intelligens cùm criminaliter agitur, de probationibus, tom. 2. conclus. 739. num. 3. Ratio est, quia Notarius habet præsumptionem iuris pro se, ideò[sect. 35] liquidissimè constare debet de falsitate contra eum, cap. ad audientiam, vbi Abbas, de præsumptionibus, Baldus in consil. 464. lib. 4. Alciatus regula 3. præsumpt. 13. in principio, Craueta in cons. 75. num. 8. Bursatus in cons. 311. num. 53. lib. 3. Pro instrumento etiam in dubio fit præ[sect. 36]sumptio, adeò vt cæteris etiam paribus, vel in obscuro, semper contra falsitatis præsumptionem fiat interpretatio, vt suprà hoc eodem capite ex num. 3. latissimè probauimus, & de communi, infinitis relatis testantur Bursatus dict. cons. 311. numer. 63. lib. 3. Sfortia Oddi in[sect. 37] cons. 78. num. 84. & 50. lib. 1. vbi dicit, quòd præsumptiones hinc inde, cùm adsunt, tam contra instrumentum, quàm pro eo, ita vt possit dici res in obscuro manere, vel præsumptiones pares esse; tunc in dubio Iudex instrumento adhærere debet, & pro eo iudicare: idque per plures, & communes Doctorum traditiones, vt ibidem probat. Quartò & vltimò colligitur, atque ex eisdem Authoribus relatis suprà, dict. num. 28. & sequentibus, instru[sect. 38]mentum aduersùs nonnullas suspiciones de falso defendi posse multis modis, quos inter alios Authores, eruditè quidem, & vtiliter considerauit Hyppol. Riminaldus in cons. 58. per totum, lib. 1. qui hac de re videndus erit omninò, & illi iungi potest Sforcia Oddi dict. cons. 78. ferè per totum, lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 10. & 139. Et hactenus de instrumento publico, & eius fide: nunc verò de protocollo tantisper agere, & nonnulla obseruare necessarium erit. Et in primis pro expedita explicatione constituo, in[sect. 39]strumentum publicum tripliciter considerari communiter; aut enim est protocollum, seu registrum; aut originale, vel authenticum; aut exemplum, sumptum, vel transumptum. Protocollum, seu registrum est illa scriptura, quæ à Tabellione consicitur, vt apud eum ad perpetuam rei memoriam remaneat, de qua per Iustinianum in Authent. de Tabellionibus §. illud quoque, collatione 4. cap. quoniam contra falsam, de probationibus, cap. penult. de fide instrumentorum, l. 54. & 55. tit. 18. partita 3. & l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, vbi Protocollum, seu Registrum vocatur. Couarruuias practicarum, cap. 19. num. 2. per totum, vbi plenè explicat,[sect. 40] quid sit protocollum, & vnde originem habuerit, & ibidem de matricibus, ac matricula agit. Menochius etiam de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 187. per totum. Marcus Antonius Eugenius in consil. 51. per totum, lib. 1. Hyppolit. Riminaldus in consil. 209. num. 42. & sequentibus, & num. 93. & sequentibus, & in consil. 197. num. 2. lib. 2. Surdus in consil. 197. lib. 2. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 12. limitatione 2. num. 17. vbi agit, vtrùm Protocollum in iudicium productum, paratam executionem habeat, Simon de Prætis[sect. 41] de interpret. vlt. voluntatum lib. 2. solut. 2. ex num. 60. fol. 195. Et de requisitis protocolli, vt sit legitimum, & solemne, atque vt ex illo instrumentum authenticum[sect. 42] sumi possit, plenè scribunt Menochius, Riminaldus, Surdus, & Parladorius vbi suprà, qui hac de re videndi erunt omninò. Cagnolus etiam in l. si librarius num. 33. ff. de regulis iuris, Oroscius in l. si quis ex argentariis, §. si initium, num. 67. & tribus sequentibus ff. de edendo, Rebuffus 2. tom. ad leges Gallicas, in tit. vt contractus, ac testamenta, & omnes alij actus Gallicis incipiant verbis, art. 1. gloss. 4. Ancharanus in consil. 431. Ananias in consil. 33. Rubeus, in cons. 94. Butrius in cons. 12. Est aduertendum, Parisius in consil. 12. num. 19. & sequentib. & in consil. 27. num. 11. & 12. vol. 2. Craueta in cons. 216. num. 5. & sequentibus, vbi dicit plura in proposito, quæ secundùm eum singulariter sunt notanda, tanquam succi & quæstus plena. Rolandus in cons. 32. num. 13. & sequentibus, vol. 2. & in cons. 26. ex num. 12. cum sequentibus, vol. 3. & in cons. 44. ex num. 25. vol. 1. Bertrandus in consil. 1. num. 76. & seqq. vol. 1. & in consil. 190. ex num. 2. vol. 3. & in cons. 61. num. 5. cum seqq. eodem vol. Cephalus in cons. 238. num. 10. cum seqq. lib. 2. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. dubitat. 2. à num. 56. fol. 195. & commendo Grammaticum in decis. 106. vbi de protocollo, requisitis, atque effectibus illius, multa cumulat, quæ alibi ita plenè non sunt resoluta, vide etiam omninò Burgos de Paz in consil. 14. ex num. 4. vsque ad 10. Ex eo autem, & aliis[sect. 43] relatis suprà, deducuntur sequentia. Primò, protocollum, seu registrum, vt fidem faciat, & solemne sit, atque vt ex illo authenticum instrumentum sumi possit, continere debere omnes solemnitates in instrumento publico requisitas: quod in terminis sic notarunt Ioannes Andreas in addition. ad Speculatorem, in titulo de instrumentorum editione, in §. videndum, Abbas in cap. cum P. Tabellio, de fide instrumentorum. Guido Papa decis. 19. qui postquam allegauit Cinum, Bartolum, & Baldum ita tenentes, ait ita fuisse per Curiam Delphinalem determinatum, Franc. Marc. decis. 163. num. 14. part. 2. & decis. 231. num. 1. & 2. part. 1. Craueta in cons. 216. ex num. 5. Ananias, Parisius, & Rolandus in locis relatis suprà, num. præcedenti: Bertrandus in cons. 61. num. 7. & sequentibus, vol. 7. & in cons. 1. num. 78. vol. 1. Chassaneus in cons. 63 n. 31. Corneus in cons. 226. num. 4. per totum, vol. 3. & apud nos hodie qualiter con[sect. 44]fici debeat, expressum est in l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ. recopilationis; & si protocollum sit perditum, vel originale, an instrumento stetur, & an præsumi debeat, quod sit perditum post Alexand. & Felin. vide Simonem de Prætis vbi suprà, lib. 2. dict. solut. 2. num. 68. folio 195. Secundò deducitur, instrumentum desumptum ex[sect. 45] protocollo, seu registro vitioso, & non solemni, nullum esse, tanquam extractum, & productum à radice infecta, & vitiosa. Ancharanus in consil. 431. colum. 1. Berous in cons. 1. num. 12. vol. 2. Corneus in cons. 70. col. 2. vol. 4. Parisius in consil. 27. num. 13. & 14. vol. 2. Rolandus dict. cons. 32. num. 26. & num. vlt. lib. 2. & in cons. 44. num. 16. lib. 1. Purpuratus in cons. 172. in fine, lib. 2. Cephalus in cons. 409. num. 2. lib. 3. Hyppol. Riminaldus in consil. 109. lib. 2. vbi num. 100. actum videbis, an protocollum cancellatum, seu vitiatum in par[sect. 46]tibus substantialibus fidem faciat, necne, & iunge Menochium de arbitrariis, lib. 2. dict. casu 187. numer. 17. Marcum Antonium Eugenium in consil. 51. num. 11. & num. 14. lib. 1. Simonem de Prætis vbi suprà, num. 56. & 57. fol. 195. Erit autem apud nos vitiosum, si non contineat ea, quæ in dict. l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ exprimuntur, de qua tantùm vide Burgos de Paz dict. cons. 14. ex num. 4. cum sequentibus. Tertiò deducitur, protocollum seu registrum penes[sect. 47] Tabellionem seruari, nimis necessarium esse; tum vt parti exhibeatur, cùm necesse fuerit, iuxta ea, quæ plenè adnotantur per Couarruuiam practicarum, cap. 21. tum etiam, vt cum ipso protocollo conferri possit instrumentum extractum, si aliquando de eius fide, aut authoritate dubitari contingat; nam, vt inquit Bertrandus in consil. 415. num. 1. vol. 4. & in consil. 55. num. 1. vol. 3. & in cons. 219. num. 8. vol. 2. quoties de viribus instrumenti dubitatur, recurritur ad protocollum, tanquam[sect. 48] ad fontem & matricem §. penult. in Authent. de Tabellionibus, & notant Bartolus, Baldus, Imola, & Cumanus in l. Sempronio Proculo, ff. de legatis secundò, Marcus Antonius Eugenius in consil. 51. num. 10. vol. 1. Azeued. in. l. 12. tit. 25. lib. 4. compilationis, num. 9. & 10. Idque optimè considerauit l. 9. tit. 19. partit. 3. in illis verbis: E por esso la mandamos escriuir en el registro, porque si la carta se perdiere, ò viniere alguna duda sobre ella, que se pueda mejor probar por alii. Et videtur sentire l. 12. & 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ. Et hactenus de protocollo, aut registro: Originale verò, vel authenticum[sect. 49] instrumentum dicitur prima scriptura, quæ ab eodem tabellione à partibus rogato, ex protocollo à se confecto extrahitur, & partibus editur, de qua loquitur textus in l. 2. ff. de fide instrumentorum, in. l. finali, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. census, ff. de probationibus l. 4. l. Pomponius ff. familiæ Erciscundæ, cap. 1. de fide instrumentorum, Couarruuias practicarum, cap. 19. num. 3. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 12. limitat. 2. num. 21. Nec potest ampliùs[sect. 50] quam semel dari partibus, nisi casu amissionis probato coram Iudice, & ipsius authoritate, & partis citatione interueniente, ac denique concurrentibus his, quæ adducit Couarruuias practicarum, cap. 26. num. 4. Modernus in consuet. Parisiens. tit. 1. §. 5. num. 42. & confirmat l. 10. & 11. tit. 19. partit. 3. l. 17. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ vbi vide Azeuedium, & de hoc instrumento primùm extracto loquuti sumus suprà, ex num. 1. vsque ad num. 39. Nunc verò de exemplo sumpto, vel transumpto agendum est: Et pro breui, veráque explicatione constituo, exemplum, sumptum, aut transumptum, dici scripturam,[sect. 51] quæ ab originali extrahitur, siue etiam ex protocollo extracta. quæ originalis non sit, quæ regulariter nullam fidem facit, nisi authenticum, aut originale ipsum instrumentum ostendatur: Idque ex iuris vtriusque regula, quâ definitum est, non esse adhibendam fidem in iudi[sect. 52]cio, exemplis instrumentorum, nec exemplaribus, per textum in c. 1. de fide instrumentorum, l. 2. ff. eodem tit. l. procurator, C. de edendo, secundùm intellectum glossæ finalis, l. vlt. ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. 3. C. de diuersis rescriptis, l. 114. in fine, & l. 44. tit. 18. partit. 3. l. 2. tit. 14. partit. 6. & plenissimè declarant post ordinarios in multis locis relatos, Gregorius Lopez in dict. legibus partit. Curtius iunior in cons. 166. lib. 1. Romanus singulari 376. & 716. Arnoldus singulari 50. Prateius lib. 9. regula 434. Socinus regula 136. Dueñas regula 280. Lanfrancus de Orlano in tractatu de instrumentis, in 9. volum. tractatuum, num. 11. & seqq. Modernus in consuetud. Parisien. tit. 1. §. 5. ex n. 33. Craueta in cons. 275. couar. practicarum, cap. 19. num. 2. & cap. 21. per totum. Padilla in l. 3. C. de diuer sis rescriptis, per totam l. vbi vide omninò, Rolandus in cons. 69. num. 54. & seqq. vol. 3. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 11. limitatione 2. Pet. Augustin. Morla emporij, tit. 11. de fide instrumentorum, quæst. 1. Cephal. in cons. 268. num. 5. lib. 2. qui ex Innocent. Baldo, Iasone, Alexan. & aliis, veram præfatæ resolutionis rationem assignant, dum dicunt, scripturam Tabellionis non probare nisi in his, in quibus ipse in[sect. 53]terfuit, & de quibus fuit à partibus rogatus, authent. de tabellionibus, §. nos autem, collatione 4. Vnde cùm is Tabellio, qui exemplum transumpsit, non fuerit præsens, neque rogatus tempore contractus, imò alius sit diuersus ab eo, qui instrumentum primum confecit, meritò fides illi non adhibetur; nam etsi veré, & fideliter transumpserit, non potest ipse fidem præstare, quòd partes voluerint & rogarint, vt conficiatur, vt etiam adnotarunt Alexand. in cons. 10. col. fin. lib. 6. Federicus de Senis in cons. 193. Boerius decisione 36. num. 4. & decisione. 37. n. 3. Guid. Pap. decision. 19. Afflictis decision. 245. num. 7. & decis. 48. num. 3. & decisione 317. num. 4. Decianus, multis modis declarans; idcircò videndus omninò in cons. 24. ex num. 23. cum multis seqq. vol. 1. & in cons. 180. vol. 2. Molina de Hispanor. primog. lib. 3. c. 13. ex num. 44. cum seqq. Arisminus Tepatus variar. iuris senten. lib. 1. tit. de fide exempli, fol. 280. Natta in consil. 142. num. 5. & in cons. 162. num. 14. part. 1. Bertrandus in cons. 48. num. 35. vol. 1. Craueta in cons. 88. n. 20. & 21. Cephal. in cons. 200. num. 13. & in cons. 294. n. 36. lib. 3. Cagnolus in l. si librarius, num. 74. ff. de regulis iuris. Vbi multis ostendunt, Notario credendum non esse, nisi in his, quæ tempore, & loco celebrati contractus interuenerunt coram eo, & de quibus per sensum visus, vel auditus testificari possit; & inde fidem adhibendam non esse Tabellioni dicenti, cùm traducit instrumentum ex aliena nota, talem defunctum Notarium illud notasse, & recepisse: & confirmatur pulchris verbis Parisij in consil. 12. num. 136. & 137. vol. 2. vbi dicit, quòd Notariis[sect. 54] pluribus asserentibus se vidisse, & auscultasse instrumentum manu talis Notarij descriptum, non abolitum, &c. non inducitur probatio de hoc, etiamsi tenor talis instrumenti inseratur per eos: quod in effectu dixit etiam Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 48. Decianus in cons. 24. num. 24. lib. 1. Exemplum autem, vt probet, quâ formâ, & qua so[sect. 55]lemnitate sit transcribendum ex originali, aut ex protocollo, & quæ interuenire debeant in actu prædicto, plenè explicarunt Couar. practic. dict. cap. 21. num. 4. & seqq. Parladorius loco relato suprà num. 52. in fine limitatione 2. n. 18. in fine, & n. 19. Auiles c. 19. prætorum, gloss. trasladen, & cap. 6. gloss. copia, n. 4. Padilla in d.l. 3. C. de diuersis rescriptis, ex. n. 5. Afflictis decis. 6. dicens octo requiri vt instrumentum traduci possit, & illa sigillatim referens, & lib. 1. constit. Neapolit. tit. 73. num. 59. & 60. Natta in cons. 143. lib. 1. Roland. in cons. 69. n. 57. & 58. vol. 3. & in cons. 32. num. 21. & seqq. lib. 4. Gratus in resp. 57. num. 20. vol. 2. & in resp. 37. num. 37. vol. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 101. ex num. 4. Prateius lib. 9. regula 434. Boërius decis. 36. Bertrandus in cons. 290. ex num. 6. vol. 3. & in cons. 19. num. 1. vol. 1. & in cons. 229. n. 2. vol. 6. eleganter Decianus in cons. 18. à princ. vsque ad n. 18. lib. 2. Bursatus in cons. 123. n. 10. lib. 1. idem Decianus in cons. 24. ex num. 27. lib. 1. Colligitur autem ex prædictis Authoribus resolutio quorundam, quæ valdè vtilia, & necessaria sunt, & in praxi frequenter contingunt. Primò, vtrùm exemplum nimis antiquum ex origi[sect. 56]nali instrumento traductum, propter antiquitatem exemplationis, fidem, aut probationem faciat, etiamsi de solemnitate traductionis non appareat; de quo vide Couar. practicar. dict. cap. 21. num. 7. Padillam in dict. l. 3. C. de diuersis rescriptis, num. 13. & 14. vbi etiam explicat, quando instrumentum dicatur ab antiquo confectum. His iunge Molin. de Hispan. primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 49. vbi numeris præcedentibus probauit, ex exemplo Maioratus præstari non posse remedium possessorium, de quo in l. 45. Tauri, nisi appareat originale, vel exemplum ex mandato Iudicis cum partis citatione ab ipso originali sumptum, idque ratione aut doctrina superiùs dicta: quòd exemplum regulariter non probat, nisi fuerit sumptum authoritate Iudicis, & cum partis citatione postmodum verò d. num. 49. dicit in casu contingenti vidisse à supremo Castellæ Consilio, præstitam bonorum Maioratus possessionem ex quodam exemplo Primogenij antiquissimo, quod penes vltimum Maioratus possessorem inuentum fuit, & quod tanquam vera scripturas Maioratus fuit semper obseruatum, & cui etiam plura alia veritatis adminicula assistebant. Iunge etiam Decianum. in cons. 24. ex num. 27. lib. 1. Secundò, vtrùm in dubio præsumendum sit, citatio[sect. 57]nem partis interuenisse, quæ necessaria est cùm exemplum transcribitur: de quo vide Padillam in dict. l. 3. C. de diuersis rescriptis, num. 8. Decian, vbi suprà, vsque ad num. 47. vbi quid, si simus in antiquis. Tertiò, vtrùm exemplum desumptum ab eodem No[sect. 58]tario, qui originale confecit, plenam fidem faciat? In quo dubio partem affirmatiuam, scilicet plenè probare, videtur tenere Bart, in l. si quis ex argentariis, §. prætor, ff. de edendo, per illum textum intelligendo, provt inducit Padilla, quem statim referam: idem Bartolus in leg. Sempronio, ff. de legatis 2. Baldus, & Aretinus, per illum textum in l. vnum ff. de testamentis, Bartolus in princ. oppositione 2. Salicetus num. 3. Alexan. num. 5. Iason n. 3. Curtius num. 11. & Purpuratus num. 24. in authent. si quis in aliquo documento, C. de edendo, quos sequitur Padilla in d.l. 3. C. de diuersis rescriptis, num. 4. & vltra eum Modern. Paris. qui in proposito cæteris aliis elegantius loquitur in consuet. Paris. tit. 1. §. 5. num. 42. Nec vrget in contrarium textus in l. 1. §. sed si vnum[sect. 59] ff. de bonorum possessione secundum tabulas, qui expendi solet ab aliis, quasi contrarium probet, dum dicit: Sed si vnum fecerit quasi testamentum testator, aliud quasi exemplum: si quidem id extat, quod voluit esset testamentum, bonorum possessio petetur: si verò id quod exemplum erat, bonorum possessio peti non poterit, vt Pomponius scripsit. Nam verè textus ille loquitur in exemplo, quod quamuis ab ipsomet testatore confectum fuisset, simplex tamen erat, nec ab eodem Tabellione signatum: idcircò nullam fidem facere potest, vt aduertunt Glossa ibi verbo, exemplum, Alexand. in d.l. vnum ff. de testamentis, Decius in dict. authent. si quis in aliquo documento num. 14. Modernus Paris. dict. §. 5. num. 42. Denique tandem, & quarto loco, instrumentum fa[sect. 60]ciens mentionem de alio regulariter non probare, per text, in dict. authent. si quis in aliquo documento, C. de edendo, vbi Doctores communiter, & latè equidem explicarunt, Couar. practicarum, dict. cap. 21. num. 2. vers. quod si fiat. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclusione 923. per totam, Petrus Augustin. Morla Emporij, tit. 11. de fide instrumentor. quæst. 1. num. 22. # 17 CAPVT XVII. Ex l. hæreditas, 53. ff. de petitione hæreditatis, vbi quamplurimorum Authorum traditiones ex illa lege sumptæ improbantur; aliorum verò placita distinctè magis quàm hactenus explicantur: eum qui nulla bona reliquit, restari non posse in effectu, neque eius hæreditatem dici, si nihil sit in quo succedi possit, cum Fulgosio, & aliis tuendum, coacta ratione demonstratur, & verissimo eiusdem legis intellectu adducto, nonnulla, & nouiter & verè adnotantur per Authorem in hac materia, quæ nullus anteà sic considerauerat. SVMMARIVM. -  1 Papiniani Iureconsulti verba, quæ continentur in l. hæreditas, 53. ff. de petitione hæreditatis, referuntur. -  2 Testari posse, & hæredem scribere eum, qui nulla bona reliquit, neque corporalia, neque incorporalia, atque eius hæreditatem non impropriè dici, ex sententia multorum Authorum, quæ improbatur infrà, ex num. 4. cum seq. -  3 Antonij Gomezij, & aliorum Recentiorum distinctio adducitur, vt scilicet testari non possit, qui nulla bona habet, nec habere potest actu, & potentia; ille verò, qui de facto nulla bona habet, tamen potentialiter potest habere, testari possit; & de eius veritate agitur infrà num. 10. -  4 L. nihil aliud, ff. de verborum significatione, verba, contra sententiam propositam suprà num. 2. optimè, & verè ponderata. -  5 Et resolutio quorundam, quæ ex mente Antonij Gomez descendit, nouè improbata per Authorem. -  6 Nonnulla iura expenduntur, quæ contra superiorem opinionem velut expressa sunt: probant enim apertè contrarium assumptum, vt hoc num. adnotatur, & seq. -  7 Nec absque manifesta diuinatione cauillari possunt, vel ad certam speciem restringi, illorum potiùs rationes generales sunt, & generaliter accipiendæ. -  8 Text, in dict. l. hæreditas, 53. ff. de petitione hæreditatis, malè expendi communiter, nec probare sententiam relatam suprà, num. 2. provt hoc num. concludenter, & verè ostenditur. -  9 Hæreditas nomen iuris est, & ab ipsis rebus hæreditariis separatur. -  10 Antonij Gomez, distinctionem adductam suprà, n. 3. ad propositum huius quæstionis non rectè accommodari, verè, & nouè probatum ab Authore. -  11 Fulgosij, & aliorum opinio præcedenti contraria, scilicet testari non posse eum, qui nulla bona reliquit, neque eius hæreditatem dici posse, refertur, & ab Authore magis probatur. -  12 D. Spino non percepisse verum intellectum l. hæreditas, 53. ff. de petitione hæreditatis, nec conuenire eiusdem interpretationem rationi illius legis, noua Authoris consideratio in hac materia, & infrà, num. 27. -  13 L. hæreditas, 53. ff. de petitione hæreditatis, verus traditur intellectus, & num. seq. -  14 Hæreditariæ res, antequam hæres adeat, verè in nullius bonis sunt. -  15 Verè enim dominium testatoris, morte ipsius fuit dissolutum. -  16 Sed attenta iuris fictione, per quam in locum defuncti hæreditas succedit, res hæreditariæ in alicuius bonis videntur esse. -  17 Idque velut necessitate cogent e, à iure statutum fuisse, provt hoc num. adnotatur, vbi ratio redditur. -  18 Author in hac materia infert nouiter ad nonnulla, quæ per aliquem hactenus sic adnotata non erant, & num. seq. -  19 Angeli, & sequacium sententiam veram non esse, nec probari per textum in dict. l. hæreditas, & contrariam Fulgosij, probabiliorem videri, & Authori magis placere. -  20 Ioannem Corrasium rectè intellexisse istam materiam, multa tamen prætermisisse, quæ ab Authore adnotantur. -  21 Deceptos communiter Doctores, qui verba dict. l. hæreditas, ad corpora hæreditaria retulerunt, cùm ad ius tantum referre ea debuissent. -  22 Effectus nonnullos in proposito huius materiæ ab Antonio Gomezio consideratos, habere locum non posse, si verè testatore defuncto nulla bona, aut iura remanserint. -  23 Glossæ interpretatio euidenti ratione conuicta. -  24 Costani obseruatio quædam in hac materia, ponderata, & probata per Authorem. -  25 Hæreditatem propriè dici, cùm testator bona, aut iura reliquerit, licèt are maximo alieno oppressa, & num. seq. -  26 Francisci Connani opera integrè, atque attentè prælegisse, nunquam Authorem pœnitebit. -  27 Doctor Spino quare suprà, num. 12. argutus, & notatus fuerit ab Authore. -  28 Testari de iure communi, quare inductum sit, cùm dispositio in tempus inhabile conferatur, quo dominium bonorum suorum testator iam amisit, & numer. sequenti. -  29 Testandi facultatem, multis de causis inuentam fuisse, remissiuè. -  30 Testandi facultatem, ex gratia potiùs competere, quàm mero iure, ex sententia Guil. Bened. -  31 Vel de æquitate iuris, non de subtilitate, vel de gratia, ex sententia Belloni, quæ ab Authore probatur. -  32 Hæreditas iacens, imaginaria, siue ficta quædam persona est, in qua continuatur magis, quàm finitur ius defuncti. -  33 Hæreditas iacens dominium retinet, & obligationes. -  34 Belloni lectura, circa dubium propositum suprà, n. 28. commendatur per Authorem, & vide etiam Ioan. Oinotomi, hoc num. relatum. -  35 Ruini, & Parisij opinionem minimè destruere resolutionem traditam suprà, numeris præcedentibus. -  36 L. peculium nascitur, ff. de peculio, explicatur. -  37 D. Petri de Barbosa resolutiones in proposito huius materiæ, qualiter intelligi debeant ex sententia Authoris? PApinianus Iureconsultus lib. 7. quæst. relatus in l. hæ[sect. 1]reditas, 53. ff. de petitione hæreditat. in hunc modum scribit: Hæreditas etiam sine vllo corpore, imis intellectum habet: Ex quibus verbis communiter deducere, siue adnotare solent Doctores, eum, qui nulla bona reliquit, neque corporalia, neque incorporalia, testari posse, & hæredem scri[sect. 2]bere, & eius hæreditatem non impropriè dici, & consequenter hæreditatem durare, siue consistere posse sine rebus, in quibus consistat, vel etiamsi nihil omninò in hæreditate sit: quod ex illo textu non dubitarunt probare Angelus, & Castrensis ibidem, idem Angel. in consil. 179. col. 3. Paulus etiam in l. irritum, num. 1. C. ad legem falcidiam. Iaso in l. 1. num. 83. ff. de legatis 1. Romanus in l. stipulatio hoc modo concepta, num. 36. ff. de verborum obligat. Alciatus in l. nihil aliud, num. 7. ff. de verborum significatione. Rebuffus in l. hæreditas 1. eiusdem tituli, Ripa in rubrica, ff. soluto matrimonio, num. 44. Peralta in rubrica, num. 86. & in l. 3. §. finali, num. 87. ff. de hæredibus instituendis. Cagnolus, dicens hanc esse magis receptam sententiam, in l. hæreditas, ff. de regulis iuris. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 5. num. 1. vers. at Iurisconsulti. Syluester Aldobrandinus in cons. 107. num. 4. vol. 1. & in eum sensum expendit text. in dict. l. hæreditas. Antonius Gome[sect. 3]zius in l. 3. Tauri, num. 17. in princ. qui tamen non simpliciter transit cum hac sententia, distinguit potiùs, doctrinâ aliorum Authorum, quos ibi refert, excitatus, vt scilicet is, qui nulla bona habet, nec habere potest actu, & potentia, testari non possit; ille verò, qui de facto nulla bona habet, tamen potentialiter potest habere, testari possit & ex hoc dicit resultare notabiles effectus, quos ibi adducit: & eandem distinctionem probarunt, atque præfatâ doctrinâ explicarunt textum in d.l. hæreditas, idem Antonius Gomezius in l. 4. Tauri, num. 4. Matienzus in l. 3. tit. 4. glossa 7. num. 1. & 2. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Doct. Spino in speculo, glossa rubric. 14. part. num. 20. & 21. Verùmenimverò, si verum amamus, & mentem Iu[sect. 4]reconsultorum attentè percipimus, neutra sententia probari potest, non prima, idque ex verbis Iureconsulti, in l. nihil aliud, ff. de verb. significat. ibi: In vniuersum ius, quod defunctus habuit. Quæ insinitare videntur apertè, oportere aliquid esse in quo succedatur, vel succedi possit, vt hæreditas dict possit. Nec satisfacit quorundam[sect. 5] solutio dicentium, non ideò minùs succedi in ius defuncti, quòd ille nulla bona reliquerit; nam adhuc in illius ius, tale quale fuit, succeditur, & eius persona repræsentatur, per quam repræsentationem vna persona efficitur cum testatore hæres ipse, vt vulgatissimum est, repræsentationémque non bona, sed aditio facit, vt prædictam solutionem non obscurè præsentiens aduertit Anton. Gomez. in dict. l. 3. Tauri, num. 17. in princ. Quia vltra alios in proposito scribentes verè quidem responderi potest negari non posse, quin hæres in ius defuncti, tale quale fuit, succedat, & eius personam repræsentet; tamen non ideò excluditur, oportere aliquod ius esse, siue aliqua bona, aut iura extare, vt hæreditas dici possit. aliàs si nulla bona sint, nec ius aliquod inueniatur, in quo successio dari possit, quo pacto aut iure hæreditas dici poterit? Nec interest dicere, quod repræsentationem aditio facit, & non bona; si enim nulla bona aut iura sint, quantuncumque defuncti persona repræsentetur, non inde sequetur hæreditatem dici posse, nec in consideratione haberi debet aditio, quæ nullum ius potest transferre, vt inde hæreditas dicatur propriè, argum. text. in l. cum hæredes ff. de acquirenda possessione, quam pro se adducit Anton. Gomez, loco & num. relatis suprà. Sed contra eum potiùs retorqueri debet, vt indicant manifestè verba illa: Cum hæredes facti sumus, omnia quidem iura ad nos transeunt, possessio autem, &c. Secundò, eadem sententia apertè conuincitur ex text.[sect. 6] in authent. ingressi, C. de sacrosanctis Ecclesiis, ibi: Vtpote nec domini rerum: l. hæreditatem 37. ff. de hæred. vel act. vend. l. conficiuntur, §. si post factum testamentum, ibi: Et de alienis quodammodo rebus testatur: ff. de iure codicil. iuncta Gloss. verbo, testatur, ibidem, l. lex Cornelia, ff. de vulg. & pup. substit. in versic. si verò viuo patre, in illis verbis: Quia non efficitur per eam, vt is, qui nulla bona in ciuitate reliquit, hæredem habeat: quæ iura cauillari non possunt, nec absque manifesta diuinatio[sect. 7]ne ad certam speciem restringi, vtpote cum eorum rationes generales sint, & generaliter accipiendæ, quasi eò tendentes, vt ipsis sic prolatis ostendere velint legislatores, dominia rerum non habentes, siue nulla bona possidentes, sine effectu testari, tanquam si de rebus alienis testarentur; aut hęredem habere non posse eos, qui nulla bona habent, nec eorum hæreditatem dici posse propriè, aut iuxta communem vsum loquendi intelligentes, qui nulla bona reliquerint. Tertiò conuencitur ex text. in dict. l. hæreditas 53. ff.[sect. 8] de petitione hæredit. quæ relatam sententiam nullo modo probare potest, quoniam eiusdem legis ratio, & decisio procedit etiam eo casu, quo defunctus inulta bona reliquit; nam & tunc hæreditas dicitur nullum habere corpus, & diuersa esse à rebus hæreditariis: hæreditas[sect. 9] enim nomen iuris est, & ab ipsis rebus hæreditariis separatur, vt Bartol. & communiter alij Doctores tradiderunt in rubrica ff. de acquir. hæred. & post alios receptam sententiam profitetur Mich. Gras. recept. sentent. §. hæreditas, quæst. 1. num. 2. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 5. in principio, vbi eorum sententiam non probat, qui res hæreditarias pro ipsa hæreditate posuerunt. Antonius Gomezius in dict. l. 3. Tauri, num. 17. in fine, qui eo loco, rectè ex communi adnotauit, regulariter post mortem alicuius defuncti, aliud esse hæreditatem ex testamento, vel ab intestato, aliud esse aditionem hæreditatis, quam facit hæres, aliud esse bona ipsa vel res hæreditarias: in quo ampliùs hic insistendum non erit, sed statim repetendum ad explicationem text. in dict. l. hæreditas. Deinde secunda sententia, siue distinctio Antonij[sect. 10] Gomezij, & aliorum, de qua suprà, num. 3. ad nostrum propositum accommodari non potest; nam etsi concedamus, testari posse, & hæredem scribere eum, qui nulla bona habet, habere tamen in futurum potest: adhuc verum erit, hæreditatem dict non posse, nisi res aliquæ, aut iura dentur, in quibus succedi possit, nec ex eo, quòd talis testamentum faciat, & sine aliquo corpore hæredem habeat, sequetur inde quòd hæreditatem habeat, si nihil omninò in bonis remaneat, cùm hæc diuersa sint, vt subtiliter, & verè quidem considerauit Ioannes Corrasius in princ. l. qui liberos, num. 25. vers. nec quicquam, ff. de ritu nuptiarum. Vltra quem non malè expendi potest textus in l. mortuo, 23. ff. de fideiussoribus, vbi Florentinus Iurisconsultus, municipij, & hæreditatis æquiparationem facit; & sic quemadmodum municipium sine hominibus non consistit l. sicut, §. finali, ff. quod cuiusque vniuersitatis nomine: ita neque hæreditas sine rebus hæreditariis; vtcumque ergo res sit, si is testatus fuerit, qui nihil habet in bonis, nec aliquid in iure reliquit, testatus in effectu, siue hæredem habere non videbitur, nec eius hæreditas propriè dict poterit: vnde non defuerunt Authores alij, qui à communi errore discede[sect. 11]re, & contrariam sententiam libentiùs amplecterentur, scilicet testari non posse eum, qui nulla bona reliquit, neque eius hæreditatem dici posse; sic enim rectiùs existimarunt Fulgosius in dict. l. hæreditas. Zasius in l. si post litem, num. 9. ff. de exceptionibus, Ioannes Annibal in rubrica, ff. soluto matrimonio, num. 440. Corrasius in princip. l. qui liberos, ff. de ritu nuptiarum, videndus ex num. 23. vers. quædam vero sunt. Doctor Spino in speculo[sect. 12] testamentorum, glossa 33. num. 11. qui tamen licèt hanc partem sequutus sit, non percipit rationem, aut verum sensum dict. l. hæreditas, nec illi textui conuenire potest eiusdem Authoris interpretatio, quamuis ipsius doctrina in se vera sit, vt mox dicetur: quapropter planus erit,[sect. 13] & verus intellectus illius textus, provt ibi traditur, hæreditatem solo iuris intellectu consistere sine vllo corpore, quia est ius incorporale ab ipsis rebus hæreditariis distinctum, vt anteà dicebam, & luculentius apparebit, constituendo in primis. res hæreditarias, antequam hæ[sect. 14]res adeat, verè in nullius bonis esse; id quod expressè docet Caius Iureconsultus lib. 2. Institut. relatus in l. 1. §. 1. ff. de rerum diuisione, Verè enim dominium testa[sect. 15]toris morte ipsius fuit dissolutum, cùm mors omnia soluat, Authent. de nuptiis, §. deinceps, collatione 4. Sed at[sect. 16]tenta iuris fictione per quam in locum defuncti hæreditas succedit, res hæreditariæ in alicuius bonis videntur esse, aliàs enim solâ veritate inspectâ, secundùm summam, & strictam iuris rationem, bona testatoris deberent esse primò occupantis, l. 3. ff. de acquirendo rerum dominio l. 1. ff. pro derelicto, l. 48. tit. 28. partit. 3. Ex[sect. 17] quo voluntates testatorum effectu carerent, contra rationem textus in l. 1. C. de sacrosanctis Ecclesiis, & mille aliorum iurium, quæ passim admonent, voluntates testantium modis omnibus obseruandas esse; idcircò eodem iure constitutum est, vt post mortem cuiusque, succederet eius loco persona ficta, quæ defunctum repræsentaret, dominiúmqne rerum hæreditariarum retineret, ne bona vacantia viderentur interim, dum hæres adit, quæ ficta persona hæreditas dicitur, vt satis apertè indicant nonnulla iura in proposito singularia l. liber homo §. 1. vers. si seruus, ff. ad legem Aquiliam, l. denique §. quæsitum ff. quod vi, aut clam, l. quod seruus, ff. de stipulatione seruorum, l. 1. §. hæc autem, ff. si quis testamento liber esse iussus fuerit l. eius seruum 64. ff. de hæredibus instituendis, l. hæreditas 34. & 61. ff. de acquirendo rerum dominio, & tradunt Doctor Spino in speculo testamentorum, Gloss. rubric. 1. part. num. 17. & Glossa 33. principali, num. 9. & 10. Antonius Pichardus in rubricas num. 15. & in §. seruus etiam 5. num. 8. Institut. de hæredibus instituendis. Papinianus ergo Iurisconsultus non obscurè hoc voluit in dict. l. hæreditas, 50. ff. de petit, hæred. dum ait, quòd hæreditas etiam sine vllo corpore, iuris intellectum habet. Agit enim de hæreditate, provt est persona ficta, quæ defunctum repræsentat, quæ iuris intellectu agnoscitur, non oculis cernitur, sicut ea, quæ corpus habent; imò est diuersa à rebus hæreditariis, vt anteà diximus, & obseruat Doctor Spino dict. glossa 33. num. 11. eaque differentia inter ius ipsum hæreditatis, & res ipsas hæreditarias expressè constituitur, in l. 1. vers. incorporales, ff. de rerum diuisione, & in §. vnico, versic. nec ad rem pertinet, Institut. de rebus corporalibus, & incorporalibus, l. hæreditas, ff. de verborum significatione. Ex quibus ad nonnulla nouiter inferri potest, quæ[sect. 18] in proposito contemnenda non sunt, nec vllus hactenus sic in terminis adnotauit. Et primò infertur, Angeli, &[sect. 19] sequacium sententiam relatam suprà, num. 2. veram non esse, nec probari per textum in dict. l. hæreditas, & contrariam Fulgosij probabiliorem videri, & multò magis placere. Secundò infertur, Ioannem Corrasium, loco & nu[sect. 20]mero relatis suprà, rectè intellexisse istam materiam, aut saltem dubij propositi suprà ex num. 2. veram resolutionem assequutum esse; multa tamen silentio prætermisisse, ex his quæ inferiùs adnotata traduntur. Tertiò infertur, lapsos fuisse Doctores omnes, qui[sect. 21] verba dict. l. hæreditas, ad corpora hæreditaria retulerunt, cùm ad ius tantùm referre ea debuissent, vt superiùs ostendimus. Quartò infertur, Antonij Goraezij doctrinam, aut[sect. 22] distinctionem relatam suprà, num. 3. applicari non posse ad text. in dict. l. hæreditas, vt anteà dixi; & consequenter effectus omnes ex illa deductos, consideratósque ab Antonio Gomezio, loco relato ibidem, habere locum non posse, si vere testatore defuncto nulla bona, aut iura remanserint; tunc enim nec hæreditas propriè dici poterit, nec dispositio testatoris aliquid operabitur in casibus per Gomezium adductis, vt de se patet apertè, nec alia probatione indiget. Quintò infertur, sustineri non posse interpretatio[sect. 23]nem Glossæ in dict. l. hæreditas, verbo, intellectu, quamuis probauerint eam Fulgosius, & Alexan. in rubric. ff. de acquiren. hæredit. Ioannes Crotus in præludiis l. qui liberos, ff. de ritu nuptiarum, num. 24. existimantes accipiendum esse textum illum in rebus corporalibus, vt sic ex sententia eorum, voluerit Iureconsultus probare dumtaxat hæreditatem dici quamuis defunctus res corporales non reliquerit, sed solùm incorporales, quæ in iure consistunt, quales sunt illæ, quæ enumerantur in l. 1. vers. incorporales, ff. de rerum diuisione, & in §. vnico, Institut. de rebus corporalibus, & incorporalibus; & consequenter, vt verba illa, Sine vllo corpore, ponantur ad differentiam corporum, quo nomine res quæ tangi, & videri possunt continentur, vt vestis, aurum, argentum, & similia, l. quod dicitur, ff. de impensis in rebus dotalibus factis, l. 1. in fine, ff. de dote prælegata. Sed quidem errore manifesto labuntur Authores ipsi, vt pote, cùm illius textus ratio, & decisio sic procedat relictis rebus corporalibus, sicut si incorporalia tantùm relinquantur; nam & tunc hæreditas dicitur nullum habere corpus, & diuersa est à rebus hæreditariis, vt sæpe diximus, nec potest prædicta interpretatio conuenire verbis, dict. l. hæreditas, maximè illis, Iuris intellectum habet: nec etiam deduci debet ex verbis sequentibus, Sine vllo corpore. Quæ, vt ad eum text. cum iudicio obseruat Costanus[sect. 24] quæst. iuris, cap. 18. num. 10. & colligitur ex text. in l. sed si ante, ff. de exceptionibus, sic pertinent ad res, quæ videri, & tangi possunt hoc est ad corporales, siue quæ corporis appellatione propriè designantur, sicut ad incorporales, quæ corporis nomine interdum significantur, licèt minùs propriè; atque ita in illo textu, ea verba, Sine vllo corpore, referenda sunt ad vnas, & alias res, argumento l. familiæ C. familiæ erciscundæ, l. etiam, §. non solum, ff. de petitione hæreditatis, vt sic hæreditas dicatur non habito respectu ad res hæreditarias, siue illæ corporales, siue incorporales sint. Sextò infertur, longè differre, quod ad quæstionem[sect. 25] nostram attinet, an testator nulla bona, aut nulla iura penitùis reliquerit, an verò relinquat aliqua bona, aut iura, licèt maximo ære alieno sic oppressa, quòd æs alienum. totam hæreditatem absorbeat, vt soluto ære alieno nulla bona supersint; nam primo casu locum obtinent omnia, quæ superiùs diximus. Secundo verò casu, quo quis ære alieno maximo grauatus est, ita vt creditoribus bona non sufficerent; posset nihilominùs cum effectu testari, & hæredem scribere, & eius hæreditas verè diceretur cùm defunctus verè dominus fuerit, siue rerum, quas reliquit, verum dominium habuerit, argumento text. in l. 1. & per totum titulum, ff. quæ in fraudem creditorum; & ideò hæres in illis bonis succedit, & antequam adeat, hæreditas ipsa, licèt nullum commodum allatura sit, non ideò minùs hæreditas dicitur, l. hæreditatis appellatio 119. ff. de verborum significatione: facit text, in l. qui soluendo, & in l. ei qui soluendo, ff. de hæredibus instituendis, & in hanc doctrinam pungit apertè, & subtiliter eruditissimus Franciscus Connanus, cuius[sect. 26] opera integrè, atque attente prælegisse nunquam pœnitebit, commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 5. num. 1. in princ. vers. vt omnia eius dicta, & facta, & ipsum non referens Doctor Spino in speculo, glossa 33. num. 12. in[sect. 27] fine, quem suprà, num. 12. huius capitis, ideò arguebam & notabam, quòd idemmet Author crediderit hoc intendisse, aut probare voluisse Papinianum Iureconsultum in dict. l. hæreditas; postquam enim Glossæ intellectum improbauit ibi, verius dicendum constituit, iuxta præfatam doctrinam accipiendo illum textum, quæ tamen licèt in se vera sit, & per totam hanc illationem à me probata, tamen ex illo textu minimè deducitur, in quo hæreditas sic iuris intellectum habet, bonis multis liberè & absque vllo onere relictis, sicut si maximo ære alieno oppressa relinquantur: ex aliis ergo iuris principiis, non ex illo textu deduci debet præfatum assumptum. Septimò infertur ad resolutionem dubitationis cu[sect. 28]iusdam, scilicet, cùm testator disponat de rebus suis in id tempus, quo earum dominus futurus non est, quia testamentum, & dispositio sua accipit vires post mortem, quæ omnia soluit, & dispositio licèt fiat tempore habili, quo est dominus, tamen eius effectus confertur in temtus inhabile, quod de iure fieri non potest: quare inquam, de iure communi inductum sit, vt quis testetur; videbatur enim quòd nullus testari possit, quia effectum dispositionis confert in tempus inhabile, quo dominium bonorum suorum amisit. Et quidem in eo dubio præmittendum est Primò, te[sect. 29]standi facultatem multis de causis inuentam fuisse, de quibus videndi sunt Guillielmus Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, el primero, num. 6. 7. & 8. Portuis, & Nonius in princ. Institut. de testamentis, Menchaca de successionum creatione, lib. 1. in præfatione 1. part, ex num. 29. vsque in finem. Secundò præmittendum est, testandi facultatem ex[sect. 30] gratia potiùs competere, quàm ex mero iure, vt opinatur Guilliel. Benedict. loco relato num. præcedenti, n. 5. vel de æquitate iuris, non de subtilitate, vel de gratia, ex[sect. 31] sententia Belloni, quæ verior videtur, in rubrica Instit. de testamentis, secunda quæst. principali, in fine, vers. concludo ergo, qui tamen videndus est per totam illam quæstionem: vtcumque tamen se habeat res prædicta, cessare inconueniens, siue dubium propositum, quia licèt vltima testatorum voluntas, & dispositio conferatur post mortem, quæ omnia adimit, vt certum est, tamen per legem prouisum est, vt suprà diximus, inducendo hæreditatem iacentem, quæ imaginaria, sine ficta quædam[sect. 32] persona est, in qua continuatur magis, quàm finitur ius[sect. 33] defuncti, sic vt illa retineat dominium, obligationes, & alia, quæ testator ipse viuus posset retinere, & magis videatur translatum, quàm perditum dominium, atque executio tantùm fieri post mortem eius, quod perfectè disposuit in vita testator, vt optimè declarant Castrensis in rubrica, ff. de acquirenda hæreditate. & Iason ibi, num. 5. Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, num. 137. Carolus Sigonius de antiquo iure Romanorum, cap. 11. & in terminis nostris dubitationem superiorem sic eleganter explicat Nicolaus Bellonus in princ. Instit.[sect. 34] de testamentis, dict. 2. quæst, principali, num. 3. vbi optimè satisfacit aliis dubiis, quæ in idem tendunt, vt cùm necesse fuerit, omninò videri debeat prædictus Author, vltra quem sic etiam intelligunt præfatum dubium D. Franciscus Sarmientus de redditibus Ecclesiasticis, part. 4. cap. 5. num. 7. in fine, & num. 8. D. Spino in speculo, Glos. rubricæ, 1. part. num. 17. per totum. Elegantius Ioannes Oinotomi in rubrica, Institut. de testamentis, ex num. 5. vsque ad num. 11. Et verè pro illis optimè faciunt quamplurima iura, ac inter alia text. in l. non minus, vers. 1. ff. de hæredibus instituendis, l. hæreditas, 1. & 2. ff. de acquirendo rerum dominio, l. mortuo, ff. de fideiussoribus, l. si is qui pro emptore, in fine, ff. de vsucapionibus, §. seruus etiam alienus, Instit. de hæredibus instituendis, & pungit in idem Barbosa, qui prædictos non refert, in 3. part. rubricæ, ff. soluto matrimonio, n. 16. vbi dumtaxat expendit text. in dict. l. non minus, & num. 17. infert ad nonnulla, quæ huic materiæ non impropriè conueniunt. Octauò infertur, prædictæ resolutioni, aut doctrinæ hactenus traditæ minimè aduersari Ruini opinionem[sect. 35] in rubrica, ff. soluto matrimonio, n. 94. & Parisij n. 220. asserentium vniuersitatem, siue ins vniuersale non extingui rebus omnibus vniuersitatis extinctis, siue nulla earum existente, per text. in l. peculium nascitur, ff. de pe[sect. 36]culio: qui textus aliàs etiam solet ponderari aduersus ea, quæ numeris præcedentibus adnotauimus. Sed verè prædictorum Auctorum sententiam non probat; nam præterquam quod Socinus num. 45. & Socinus iunior n. 27. 3. part. in eadem rubrica ff. soluto matrimonio, contrarium tenuerint, & distinctione componat eos Barbosa 3. part. eiusdem rubricæ, dict. num. 17. ex alio non obstat illius textus decisio, quòd Iureconsultus loquitur, quando res aliquæ peculiares pereunt, vt inquit Marianus in l. 1. eiusdem tit. ff. soluto matrimonio, num. 27. vltra quem addendum est, quòd etsi omnes res peculiares perirent, & sic præsens peculium extingueretur; tamen facultas, & spes, aut aptitudo habendi peculium duraret, nisi expressè a domino adempta fuisset. Quod clarè insinuat Iureconsultus in versiculo, moritur, illus l. & notat Glossa secunda in l. quæsitum 31. ff. de peculio: & sic peculium adhuc dict potest. Verùm in terminis quæstionis nostræ; si mortuo testatore nihil omninò remaneat, facultas, aut spes habendi bona extinguitur omninò; ideóque licèt ius illud intellectuale adhuc duret, tamen propriè hæreditas eius dici non poterit, qui nulla bona reliquit: & sic debent intelligi quæ in proposito dict. l. hæ[sect. 37]reditas, adnotauit D. Petrus de Barbosa dict. 3. part. rubricæ. ff. soluto matrimonio, num. 17. vers. si verò loquamur de vniuersitate. Ea etiam, quæ in proposito huius capitis, & breuiter nimis adduxit Simon de Pretis de interpret at. vltim. volunt, lib. 2. interpretat. 2. solutione 3. num. 1. & 2. & sequent. fol. 209. # 18 CAPVT XVIII. Testamentum à marito, & vxore, vel à duobus aliis simul confectum; vtrùm à superuiuenti pro sua parte, vel in solidum reuocari possit? Quid in Maioratu, aut in melioratione simul facta ab eisdem, tam de iure communi, quàm de iure Regio: quid si superuiuens aliquid consecutus est ex bonis coniugis prædefuncti? Quid denique de vsufructu, aut de fructibus ab eodem perceptis in casu reuocationis; vel an hæreditatis aditione, fructuúmve perceptione, superuiuens videatur onus non reuocandi dispositionem sibi impositum agnouisse, & de aliis multis prædictis connexis, quæ esse vulgata, & multis in locis tractata fatetur Author, ideò tamen eorum disputationem prætermittere noluit, vt accurata equidem, & diligenti explanatione, quæ hactenus in proposito scripta erant ab aliis, hoc loco recenseret in vnum, & alibi quærendi in futurum cæteros excusaret; tum etiam, vt dictis adhuc quamplurima, & nouiter, & verè adjiceret, quæ distinctè sic, & dilucidè explicata, suóque ordine composita nullibi anteà fuerant. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, quæ præcipuè mouit eum, vt huius capitis disceptationem susciperet, de qua multis in locis egerunt anteà permulti, & ibidem huiusce rei vtilitatem ostendit. -  2 Author recenset in vnum quamplures Authores, quos pro huius capitis dilucida explanatione, attentè, atque originaliter prælegisse fatetur, & tribus num. sequentibus. -  3 Burgos Salon de Paz tractatu, atque resolutione quæstionum huius capitis, antecellit alios multos; idcircò videndus erit omninò. -  4 Aluarum Valascum proposito quæstionum huius capitis cæteris quidem elegantiùs loqui, & septem dubiis propositis, rem hanc distinctè magis, quàm alios explicasse. -  5 Pelaez à Mieres, in hac materia latiùs loquutum, quàm Molinam, & trium casuum distinctione, nonnulla adnotasse, ad quæ alij anteà non sic animaduertebant. -  6 Testamentum potest à duobus, vel à pluribus in eadem charta, aut scriptura confici, idque ex communi omnium Doctorum placito; sic, vt nullus in hoc dissentiat. -  7 Testamentum cùm faciunt duo, pluresve in eadem scriptura, aut charta, tunc, quot sunt personæ testantes, tot esse testamentæ censentur: in quo etiam conueniunt omnes Doctores, nec vllus in hoc dissentit. -  8 Testamentum à duobus in eadem charta, aut scriptura confectum, vnicam tantùm solemnitatem requirit, non duplicatam; nam etsi duo testamenta censeantur, non vnum testamentum: solemnitas tamen illa vno contextu adhibita sic refertur ad omnes personas testantes, vt pro vnoquoque separatim adhibita censeatur. -  9 Quod procedit, quoad numerum testium, sigilla, subscriptiones, vnicam contexturam, & reliqua, quæ plurium personas possunt respicere; non verò quoad ea solemnia, quæ ab ipsis testatoribus debent peragi, quia talia ab ipsis testatoribus, & à singulis eorum debent fieri, vt latiùs hoc numero explicatum traditur, remissiuè. -  10 Et iuxta ea, intelligenda dicit Author nonnulla, quæ non ita distinctè, aut absolutè in proposito adnotauit Andreas Gail. -  11 Testamentum vxoris, & mariti an validum sit, in quo maritus sua manu se hæredem scripsit. -  12 Testamentum viri sua manu factum, in quo ille vxorem hæredem instituit, valere debet, etsi non valeat testamentum vxoris instituentis virum, manu ipsius viri scriptum, contra Lusitanum Gamam, cum Beccio, & ipsius Gamæ Additionatore. -  13 Testamentum in quo maritus & vxor se adinuicem & reciprocè hæredes instituunt, validum esse, ex sententia communi. -  14 Et rationibus nonnullis, quibus mouetur D. Franc. Sarmientus, vt contrariam sententiam tueatur, facilè, & verè quidem responderi posse, prælectis his, quæ in proposito adnotauit Valascus, hoc numero ab Authore relatus. -  15 Pactum reciprocum inter coniuges de succedendo, an valeat tam de iure communi, quàm de iure Regio: vbi nonnulla considerauit Author ad quæ nullus anteà respexit. -  16 Testamentum à marito & vxore, vel à duobus aliis confectum simul in eadem scriptura, aut charta, potest ab altero pro parte sua reuocari, ex sententia multorum Authorum. -  17 Quæ & iure, & rationibus concludentibus fulcitur, per totum numerum. -  18 Et extenditur, vt procedat, siue alter reuocauerit in vita eius, qui simul cum eo disposuit, siue etiam post eius mortem; nam in vtroque casu, indistinctè reuocatio fieri potest, provt hoc numero adnotatur. -  19 Dummodò reuocetur dumtaxat quoad partem reuocantis, quia quoad alios non reuocantes, firmum remanet testamentum. -  20 Secundò extenditur, vt procedat, etiamsi testamentum simul faciant coniuges in fauorem alicuius, vel aliquorum, vel vt vtriusque proximi hæredes bona sua, aut aliquam partem eorum accipiant; nam adhuc vno ex coniugibus mortuo, superstes iure potest dispositionem suam reuocare, provt latiùs explicatum traditur remissiuè. -  21 Testamentum si maritus, & vxor simul fecerunt, & cùm conuenissent de instituendo aliquem hæredem, fortè consanguineum, vt frequenter accidit, implendo promissa, eum hæredem instituerunt, vnusquisque pro parte sua, & vno mortuo, alter testamentum reuocauit; nihilominùs tamen firma erit institutio, quam fecit præmortuus, ex sententia quorundam. -  22 Qui crediderunt procedere id, etiamsi ex præfatione institutionis, aut ex aliis verbis dispositionis constare posset, non aliter instituturum præmortuum, quàm si alter promissa obseruaret. -  23 Sed veretur quidem Author, ne forsan contrarium dici possit, ex his, quæ in materia nostra tentauit Mieres, relatus hoc num. & vide infra num. 67. -  24 Testamentum, aut vltimam aliam dispositionem quamcunque, si ponamus à duobus simul, in fauorem alicuius, vel vt Maioratus institueretur, aut opus aliquod pium perageretur, sic confectam, vt verba eiusdem, conditionem, aut modum præ se ferre videantur, tunc equidem communes Doctorum resolutiones circa confirmationem testamenti pro parte præmortui, aut fructus à superstite perceptos non restituendos, obtinere non posse, provt hoc num. adnotatur, & vide latius infrà, ex num. 70. -  25 Testamentum cùm fecerunt maritus, & vxor simul, in casu proposito suprà, num. 21. non procedere resolutionem traditam ibi, si probetur dolo alterius inductum instituentem; tunc enim pro parte eius auocaretur hæreditas à venientibus ab intestato, vt hoc num. adnotatur: vbi Ludouici Molinæ resolutio generalis in proposito nouiter expenditur, & ad vtrumque forum applicatur. -  26 Testamentum cùm faciunt maritus, & vxor, vel alij duo simul, in eadem scriptura, aut charta, coniunctimque de bonis suis disponunt, vel aliquo modo; aut nominatim in aliquam causam expendi illa decernunt: vsque adeò superstes pro sua parte eam dispositionem reuocare potest, vt defunctus ex hac reuocatione deceptus, non videatur, nec illi ex hoc aliqua fraus, aut iniuria facta fuisse censeatur. -  27 Cùm notum sit omnibus, eam conditionem actum illum ex sui natura sortiri. -  28 Nec posse quem pactione aliqua ad non mutandum suum testamentum adstringi. -  29 Sibíque imputare debere, qui cùm remediis opportunis vti potuisset, ne propria voluntas illusoria redderetur, nevè alterius simul sibi testantis dispositio reuocari posset ab eo, non se præuenit. -  30 Damnúmque ex hoc contingens æquo animo pati debet, cùm magis propriâ culpâ, & negligentiâ suâ, quàm aduersarij fraude id contingat. -  31 Eo magis, quòd damnum hoc promiscuum est, & casus communis; nam & poterat prius superuiuens mori, quàm defunctus: & tunc defunctus eiusdem conditionis esset, cuius & nunc viuens; & ob id onus dissimile non fuisse, nec æquale diiudicari non potest. -  32 Testamentum à coniuge superstite pro sua parte reuocari posse, quamuis maritus, & vxor simul testentur, & in aliquam causam sua bona simul expendi, aut conuerti constituant, & vtriusque bonorum vsufructu superuiuentem frui cauerint expressè, superuiuénsque alio mortuo, prædicto vsufructu fuerit fruitus, vt hoc num. latiùs explicatum traditur, remissiuè. -  33 Testamentum in eadem scriptura si maritus, & vxor faciant simul, & in testamento, ipsum testamentum non reuocandi onus expressè fuisset constitutum, & ob id fructus superuiuenti illicò assignarentur, quòd nec hæreditatis aditione, nec fructuum perceptione, prædictum onus acceptatum videtur, nec fieri potest irreuocabile testamentum. -  34 Maioratus, aut melioratio, à viro & vxore simul institutus, ab vno illorum, altero mortuo reuocari valet. -  35 Nisi tempore facti Maioratus, aut meliorationis, vel posteà antequam alter eorum reuocaret, possessio bonorum, aut scriptura Maioratus coram Tabellione tradita sit, vel melioratio ob causam onerosam fuerit facta secundùm formam l. 17. & 44. Tauri; tunc enim reuocatio non permitteretur. -  36 Vel nisi ex scriptura Maioratus, quem vir, & vxor constituerunt constaret, quòd vnus sine altero Maioratum illum non constituisset, neque alioquin fecisset, vt latiùs probatum traditur, remissiuè. -  37 Deinde, nisi maritus, & vxor faciant simul contractum incertum in tenore Maioratus, vel meliorationis, in quo vnus alteri inuicem promittit, quòd nunquam discedet à tali contractu; nam tunc coniux superstes reuocare non poterit, vt etiam latius probatum hoc numero traditur, remissiuè. -  38 Ac denique, nisi maritus ipse solus testetur ex consensu vxoris, constituátque Maioratum, aut meliorationem de bonis tam ipsius, quàm vxoris faciat; tunc enim mortuo marito, eius morte confirmatur hæc vltima voluntas, tam quoad bona viri, quàm quoad bona vxoris, vt hoc num. latiùs probatur. -  39 Extenditúrque, vt procedat non solùm de iure communi, sed etiam de iure Regio post decisionem l. 17. & 44. Tauri, ex singulari declaratione D. Ioannis Guttierrez, quæ laudatur & probatur de Authore. -  40 Et duo etiam circa eam nouiter adnotantur. -  41 Testamentum de bonis tam ipsius, quàm vxoris, si faciat maritus solus ex consensu vxoris, solùm operatur vnum effectum, quòd licèt ipsa posset reuocare, si faceret testamentum; tamen ex quo consensit, reuocare non poterit, sed non operatur effectum, vt possit pater inter filios disponere, nec eos in Legitima ampliùs grauare in bonis vxoris, ex sententia Roderici Suarez, quæ ab Authore probatur, & nouiter declaratur. -  42 Maioratum de re vxoris si faciat maritus consentiente vxore ipsa, an possit filius primogenitus petere aliquid in vita patris, si mater sit mortua: vbi Pelaez à Mieres sententia refertur, & nouiter explicatur. -  43 Roderici Suarez, dubium, quod ipse determinare ausus non est, sed cogitandum reliquit, verè & eleganter explicatum ab Authore. -  44 Maioratum de omnibus bonis vxoris suæ, si maritus consentiente ipsa instituerit, licitè potest vxor reuocare illum, ex quo nulla bona ei supersunt, de quibus testari possit, & quia esset facere donationem omnium bonorum, quæ à iure reprobatur. -  45 Maioratum maritus si de consensu vxoris, & de bonis illius instituat, & posteà reuocet Maioratum, ad quem debeant pertinere res Maioratus? difficillima quæstio, in qua Gregorius Lopez cogitandum reliquit: alij verò Authores ampliùs non insistunt, sic potiùs transeunt cum illo. -  46 Insistit tamen, ac de veritate eius veretur Azeuedius solus hoc num. relatus. -  47 Author verò, vt rem hanc subobscuram quidem, & valdè dubiam explicet, nonnulla adnotare constituit, ex quibus cùm occasio se offerat, faciliùs diffiniri posse dubium prædictum existimauit. -  48 Et in primis constituit, negari non posse, quin in casu prædicto, iustam habuerit dubitandi rationem Gregorius Lopez, provt latiùs adnotatur hoc num. -  49 Secundò constituit, in proposita specie, vtcunque res se habeat, bona huiusmodi penes maritum remanere non debere, nec ipsum vllo modo posse de illis disponere. -  50 Tertiò constituit, quæstionem, aut litem super bonis prædictis, inter eum qui nominatus fuit ad Maioratum, & successores ab intestato futuram, aut forsan cum hæredibus, si hæredes ex testamento fuisse contingeret, maritum verò excludendum omninò, nec iure aliquo posse litem mouere. -  51 Quartò constituit, in casu prædicto, bona quidem libera remanere, nec vinculo, aut Maioratui subiecta, idque non ex ratione considerata per Azeuedium, sed aliâ longè diuersâ ad quam in proposito nullus hactenus animaduertit, vt hoc num. adnotatur, vbi etiam dicitur ex reuocatione Maioratus facta à marito, ad quem res vxoris debeant pertinere? -  52 Quintò constituit, in fauorem eius, qui nominatus fuit ad Maioratum, non vrgere nonnulla, quæ de iure iam quæsito ex consensu vxoris non tollendo, atque ex doctrina Bartoli in l. qui Romæ, §. Flauius, ff. de verbor. oblig. Azeuedius adduxit, quibus breuiter, & verè satisfacit Author. -  53 Sextò constituit, rationem, & resolutionem superiùs traditam, æqualiter etiam militare, cùm Maioratus à marito ex consensu vxoris factus est, de bonis tam ipsius, quàm vxoris, sicut in superiore, cùm de re tantùm vxoris factus est, de consensu ipsius; & tunc non malè vrgere rationem, quam Azeuedius adduxit. -  54 Septimò tandem constituit, præfatos Authores notâ aliquâ dignos quidem esse, eo quòd supponentes pro certo, licere marito iure ipso, Maioratum de re vxoris sic institutum reuocare, dubitare non debuerint admisso eo, an remaneret Maioratus: quomodo enim Maioratus remanere, aut subsistere poterat, dispositione reuocata, ex qua initium sumere debuisset, aut quo titulo posset nominatus petere Maioratum? -  55 Testamentum cùm à duobus fit in eadem scriptura, aut charta, posito, quod certum est, licere superuiuenti pro sua parte reuocare illud, etiamsi vsufructu, aut fructibus bonorum, alióve commodo fructus sit, atque etiamsi in testamento onus non reuocandi testamentum ipsum expressè fuisset iniunctum, an testamentum dicto in casu reuocans, perceptos fructus, siue commodum ex testamento sibi proueniens, restituere sit adstrictus? -  56 In quibus terminis quæstionem proponit Burgos Salon de Pace, & eam non dissoluit, dumtaxat dicit, complura ad vtramque partem expendi posse, & nonnulla videnda esse, quæ hoc num. adducuntur, & de inductione eorum nouiter agit Author ex num. seq. -  57 Expenditur text. in l. cùm donationis, C. de transactionibus, de quo agitur, & de sententia Glossæ ibidem, & Alexandri consil. 113. Perspectis his, ex num. 19. lib. 6. in proposito inducitur. -  58 L. Imperator, §. cùm quidam, ff. de legatis secundò, verè induci non posse, circa propositum quæstionis superioris, provt hoc num. nouiter aduertit Author. -  59 L. 2. tit. 4. partit. 6. quam in quæstione superiori Burgos de Pace expendit, in neutram partem induci potest, provt hoc num. adnotatur. -  60 Ludouicum Molinam in dubio proposito suprà, ex num. 55. nihil resoluisse, sed dixisse dumtaxat, videnda esse ea, quæ circa id congesserunt nonnulli Authores, qui hoc num. præcitantur. -  61 Quorum omnium resolutiones ab Authore diligenter prælectæ, quid in proposito euincant, & nouè, & verè hoc num. adnotatur. -  62 Alphonsum de Azeuedo non tractasse præfatam quæstionem, sed remisse se ad alios, qui etiam certam resolutionem non tradiderunt. -  63 Aluarum Valascum in consultatione 7. num. 7. latiùs se habuisse circa quæstionem, de qua suprà, ex num. 55. nihil tamen dixisse ex his, quæ ab Authore adnotata fuêre num. præcedentibus, & in effectu sententiam suam interposuisse in fauorem eius, qui fructus percepit, vt eorum restitutioni obnoxius non sit, quamuis pro sua parte testamentum mutauerit. -  64 In id tamen præcitasse Authores nonnullos, qui eiusdem resolutionem non iuuant, provt hoc num. nouiter, & verè adnotatur. -  65 Author verò, vt in præfato dubio sententiam suam interponat, nonnulla constituere necessarium duxit; in primis, dubij prædicti exemplum, aut casum tripliciter proponi posse, vt hoc num. distinctè magis, quàm anteà erat, adnotatur. -  66 Secundò constituit, præmittendum esse vnum casum, in quo nullus equidem dubitare poterit, nempe, quando in casu reuocationis superstitis, expressè cautum fuerit, quid de hæreditate, aut de fructibus bonorum præmortui fieri debeat. provt latiùs hoc num. adnotatur. -  67 Tertiò constituit, quid dicendum sit, quando expressè cautum non reperitur in casu reuocationis superstitis; tamen ex aliis coniecturis, aut ex præfatione dispositionis apparet, non aliter sic dispositurum præmortuum, aut non aliter fructus relicturum, quàm si sibi certus esset, dispositionem suam, promissáve obseruaturum superuiuentem, & vide suprà, n. 22. & 23. -  68 Quartò constituit, in casu dubio, morte præmortui, testamentum, dispositionémve adeò confirmari, vt quamuis superuiuens, pro parte sua immutauerit, adhuc alterari non debeat dispositio pro parte sua, nec etiam fructuum, alteriusve commodi restitutioni obnoxius sit superuiuens. -  69 Quod limitari, aut explicari debet dupliciter, primò vt notauimus suprà, num. 25. secundò vt ibidem notauimus, num. 37. -  70 Quintò & vltimò constituit, aduertendum esse ad ea, quæ dicta fuêre suprà, numer. 24. vt scilicet, cùm verba talia sint, quod modum, aut conditionem præ se ferre videantur, tunc equidem obseruari debeat resolutio tradita ibi, quæ hoc num. & seq. latiùs confirmatur, atque exornatur. -  71 In conditione id poni potest, quòd in dispositione positum, minimè arctaret. -  72 Liberationem à Titio Sempronio concessam hac conditione, si Sempronius Titium hæredem fecerit, validam esse ex sententia multorum. -  73 Conditionis defectus semper habet oculos retrò, videlicet ad tempus dispositionis, vt actus annullari, aut rescindi debeat cum fructibus. PRo absoluta, & distincta huius Capitis explicatione, in primis aduertere necessarium duxi, quòd[sect. 1] transcribendi vitium ab instituto, & conditione mea licèt multùm abhorreat, vt alio cap. huius libri, superiùs dixi; nihilominus tamen disceptationem hanc, de qua multis in locis egerunt anteà permulti, ideò non prætermittendam existimasse, quòd eam in praxi adeò frequentem esse sciam, vt nulla equidem frequentior sit, aut quæ assiduè magis in causis etiam grauissimis occurrere soleat; quam ob rem gratum quidem, & iucundum Lectori futurum credideram, si omnibus originaliter, atque attenta mente prælectis, qui hactenus in proposito scripserunt, ex ipsis certas, aut communi Scribentium omnium placito receptas magis conclusiones elicerem, vt in futurum, cæteros tantorum Authorum lecturâ grauari necesse non sit; sed inspectis his, quæ hoc capite distincstione, atque resolutione adnotantur, aliorum scripta perscrutandi onus effugiant, & quamplurima vltra ipsos adnotata videant, quæ non absque ingenti labore, assiduáque Scribentium omnium lectura, sic animaduerti, aut distingui potuissent, nec alibi repedentur scripta. Deinde & secundò loco constituendum est, pro dilu[sect. 2]cida huiusce rei explicatione, vltra ordinarios in multis locis, & alios plures ex Antiquioribus. quos ideò omitto, quia à sequentibus præcitantur, eos Authores originaliter à me prælectos, qui vtilius, atque ex professo magis tractarunt, & videndi erunt omnino Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, in 5. limitatione, in vers. ad prædicta facit in simili, folio 73. & 74. vsque ad versiculum, limita etiam. Gregorius Lopez in l. 9. tit. 13. partit. 5. in gloss. 1. & in l. 2. titul. 15. partit. 2. verbo, el mas propinquo, vers. sed pone quòd maritus, & vxor. Tiraquel. de primogenitura, q. 68. vbi vide omninò, & vide etiam quæst. 8. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 17. cap. 18. & cap. 19. vbi multa dicit in proposito non contemnenda. Bernardus Diaz regula 735. Burgos Salon de Pace, qui tracta[sect. 3]tu, atque resolutione quæstionum huius capitis, antecellit alios multos; idcircò videndus erit omninò in l. 3. Tauri, in 2. part. conclusione 6. ex num. 1213. vsque ad num. 1240. & in cons. 2. ex num. 16. vsque ad num. 50. Iulius Clarus lib. 3. receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 60. Menchaca de successionum. resolutione, lib. 1. §. 1. num. 10. & 11. & controuersiarum illustrium, lib. 1. cap. 12. num. 9. Andreas Gail. præsticarum obseruationum. lib. 2. obseruatione 117. Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum. centuria 1. obseruatione 8. per totam. Tellus Fernandez in l. 17. Tauri, num. 13. & 14. Antonius Gomezius in l. 22. Tauri, num. 18. Couarruuias in rubrica de testamentis, 2. part. num. 8. Caualcanus decisione 12. num. 18. & 19. parte 4. Salazar de vsu, & consuetudine, cap. 4. num. 27. Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, n. 116. ff. de legatis 3. fol. 442. & in l. 3. §. qui fideicommissam, num. 57. ff. de hæredibus instituendis, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 84. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 97. 98. & 99. & eodem lib. cap. 3. §. 3. n. 32. 33. & 34. Grassus §. testamentum, quæst. 90. Ioannes Martinus Olanus, in concordantia Antinomiarum, litera I, num. 7. Burgos Salon de Pace iunior ciuilium, quæst. 1. ex num. 13. vsque ad numer. 18. Angulus ad leg. meliorationum. l. 2. gloss. 2. per totam. Antonius Gama decisione Lusitaniæ. 231. & 241. num. 2. & 258. num. 2. vbi vide Blasium Flores Diaz de Mena Additionatorem eius, Matienzus in l. 1. tit. 6. gloss. 1. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vbi latiùs Azeuedius ex num. 23. vsque ad numer. 27. & in l. 4. tit. 7. num. 8. eodem lib. D. Spino, in speculo testamentorum, glossa 18. num. 53. 54. & 55. Aluarus Valascus, qui in proposito quæstionum huius ca[sect. 4]pitis, cæteris quidem elegantiùs loquitur, & septem dubiis propositis, rem hanc distinctè magis, quàm alius explicat, ideò ad eum confugiendum erit omninò in consultatione 7. per totam, vbi plenè scribit. Pelaez à Mie[sect. 5]ras qui in hac materia latiùs loquitur quàm Molina, & trium casuum distinctione, nonnulla adnotauit ad quæ alij anteà non sic animaduertebant, de maioratu, 1. parte, quæst. 23. ex num. 1. vsque ad num. 10. Ioannes Guttierrez in cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. in principio, num. 46. 47. & 48. & in cons. 2. num. 6. & practicarum, lib. 3. quæst. 75. num. 12. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 3. num. 7. vers. nam cùm res. Ludouicus Molina, è Societate Iesu Religiosus, de iustitia & iure, tom. 1. tractactu 2. disputatione 152. per totam, folio. 866. Antonius Pichardus in §. igitur, ex num. 2. Institut. de pupillari substitutione, Hieronymus de Cæuallos communium practicarum, quæst. 265. num. 16. & 17. & quæst. 310. ex num. 5. Tertio deinde loco constituendum est, quòd testa[sect. 6]mentum potest à duobus, vel à pluribus in eadem charta, aut scriptura confici, idque ex communi omnium Doctorum placito, sic vt nullus eorum, quos superius retulimus, in hoc dissentiat, omnes potiùs vnanimiter sic probauerint; & ante alios ita docuerunt Bartolus in l. patris & filij, ad finem: & ibidem Iason num. 7. & Claudius in finalibus verbis, ff. de vulgar. & pup. substitut. per textum in l. si quis ex argentariis, si initium, ff. de edendo, & in l. eo quod, C. si certum petatur, per quem text, sic firmauit Baldus in l. cum antiquitas, C. de testamentis, dicens quòd multorum testamenta possunt fieri in eadem scriptura: idem Bald. Salicetus, Angelus, & alij in l. licet, C. de pactis vbi etiam Bartolus, Roderic. Suarez, qui dicit nunquam dubitasse de hoc in dict. l. quoniam in prioribus, limitatione 5. in vers. ego non dubitaui, fol. mihi, 74. col. 1. Gregorius Lopez in duobus locis relatis suprà, num. 2. Couarru, in rubrica de testamentis, 2. part. num. 8. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 17. per totum. Bellonus in cons. 85. Difficilis, n. 9. quo loco hoc esse commune Doctorum placitum asserit. Burgos de Pace in. 3. Tauri, 2. part. num. 1214. in princ. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 60. num. 1. Gail. lib. 2. obseruatione 17. num. 1. Gama decis. 231. num. 1. & decisione 245. num. 2. & decisione 258. eodem num. Grassus §. testamentum, quæst. 90. num. 1. Padilla in l. clari, n. 19. C. de fideicommissis, & esse indubitanter in praxi receptum firmat Valascus consultatione 7. num. 1. & valdè consueram in coniugibus dixit Molina de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 152. num. 1. Quartò constituo, quòd cùm testamentum faciunt[sect. 7] duo plurésve in eadem scriptura, aut charta; tunc, quot sunt personæ testantes, tot esse testamenta censentur, atque ita non esse vnum sed diuersa testamenta, quia sunt condita à diuersis personis: in quo etiam conueniunt omnes Doctores, nec vllus in hoc dissentit, vt constat ex relatis suprà, num. 2. 3. 4. & 5. quorum nullus à communi sententia recedit, & ante alios sic firmarunt Oldrad. Ioannes Andreas, Albericus, Corneus, Baldus, Alexander, Paulus, Tiraquellus, & alij, cum quibus communem, & certam sententiam profitentur Burgos de Pace in dict. l. 3. Tauri, 2. part. num. 1214. Rodericus Suarez in dict. l. quoniam in prioribus, dict. limitatione 5. vers. ad prædicta facit. Padilla in dict. l. clari, C. de fideicommissis, num. 19. Gama decisione 231. n. 6. Ioannes Guttierrez cons. 2. num. 6. Gaill. lib. 2. dict. obseruatione 117. num. 3. Minsingerus centuria 1. obseruatione 8. num. 2. Aluarus Valascus dict. consultatione 7. num. 2. qui dicit in hoc ambigi non posse, & rectè explicat textum in l. patris & filij, ff. de vulg. & pup. substit. qui in contrarium vrgere videbatur; subtilius tamen explicari poterit, perlectis his, quæ adnotaui suprà, hoc eodem lib. 2. cap. 14. num. 5. Cæuallos communium practicarum, q. 265. n. 16. Additionator Gamæ in addit. ad decisionem 185. n. 3. Ex hac autem resolutione opportunè, & necessariò[sect. 8] infertur ad nonnulla. Primò, quòd testamentum à duobus in eadem charta, aut scriptura confectum, vnicam tantùm solemnitatem requirit, non duplicatam: nam etsi duo testamenta censeantur, non vnum testamentum, solemnitas tamen illa vno contextu adhibita sic refertur ad omnes personas testantes, vt pro vnoquoque separatim adhibita censeatur: quod cum Bartolo, Iasone, Aretino, Imola, Claudio, & Bellono latiùs adnotarunt Burgos de Paz in l. 3. Tauri, 2. part. ex num. 1214. vsque ad num. 1240. Aluarus Valascus consultatione 7. n. 3. & 4. vbi plenè declarat, & dicit id procedere quoad nu[sect. 9]merum testium, sigilla, subscriptiones, vnicam contexturam, & reliqua, quæ plurium personas possunt respicere; non verò quoad ea solemnia, quæ ab ipsis testatoribus debent peragi, quia talia à singulis eorum debent fieri; & sic intellige ea, quæ non ita distinctè, nec abso[sect. 10]lutè in proposito dixit Andreas Gaill. practicar. obseruat. lib. 2. obseruat. 117. num. 2. & 3. Secundò infertur ad ea, quæ scripsit Antonius Gama[sect. 11] Lusitanus in decisione 231. per totam, quo loco in primis agit, an testamentum vxoris, & mariti inualidum sit, in quo maritus sua manu se hæredem scripsit; & tandem resoluit, non valere testamentum ex Senatusconsulto Liboniano: & in hoc verè quidem loquitur, & iuxra mentem communem, vt eius Additionator in princ. additionis ad dict. decisionem rectè aduertit: postmodùm dubitat, an testamentum prædictum non valeat, etiam[sect. 12] in quantum est mariti testamentum, & in sui præiudicium, atque in fauorem vxoris: tandem dicit, sententiam suam fuisse, & etiam alterius Collegæ, quòd in totum testamentum huiusmodi non valeret: in quo quidem decipitur manifestè, idque ex rationibus alterius Senatoris contrarium sentientis, quas ipse Gama eodem loco adducit, atque ex notatis suprà: verè enim negari non potest, quin testamentum mariti, & vxoris in eadem scriptura factum habeat vim duorum testamentorum, sic vt duo testamenta facta censeantur: vnde cùm sint dispositiones separabiles, in quibus vtile per inutile non vitiatur, valere potuit testamentum viri sua manu factum, in quo ille vxorem instituit, & non valebit testamentum vxoris instituentis virum, manu ipsius viri scriptum: quod egregiè defendit Francis. Beccius in cons. 103. ex num. 11. lib. 1. quem rectiùs tuetur Additionator in dict. decis. ad finem. Tertiò infertur, Doctores communiter rectè credi[sect. 13]disse, maritum & vxorem simul, & in eadem charta, non solùm testamentum facere posse, sed etiam adinuicem, aut reciprocè alterum ab alterò in eo testamento hæredem institui. Quod non dubitarunt asserere Baldus, Angelus & Salicetus num. 1. Castrensis num. 2. & Iason n. 3. in l. licet, C. de pactis. Oldrad. in cons. 174. per totum. Bellonus in cons. 85. num. 9. vbi communem omnium sententiam dicit, Iulius Clarus §. testamentum, q. 60, n. 1. Corn. in cons. 159. lib. 4. Bertrand. in cons. 329. lib. 1. Tiraquel. de primogen. qu. 68. n. 5. Alciat. lib. 2. paradoxorum, cap. 31. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 6. Hyppol. singulari 50. per totum, & singulari 333. num. 2. Romanus singulari 820. Gama decisione 231. num. 1. & decisione 245. num. 2. Andreas Gail. lib. 2. obseruat. 117. num. 1. per totum. Cæuallos, qui in fortioribus terminis quæstionem proponit practic. commun. quæst. 240. num. 7. Aluarus Valascus consultat. 7. num. 7. per totum: quo vel solo Authore prælecto, facilè,[sect. 14] & verè quidem responderi potest rationibus nonnullis, quibus, vt contrariam sententiam contra Communem tueatur, mouetur D. Franciscus Sarmient. selectarum, lib. 2. cap. 4. num. 2. per totum; imò & pactum recipro[sect. 15]cum inter coniuges de succedendo, videlicet, vt sibi inuicem indistinctè succedant, aut superstes in casu non existentium liberorum præmorienti succedat, validum esse: quia reciprocum, & vicissitudinarium, tenuerunt Cinus, Paul. Bald. Salicetus, Iason, & alij in l. si pater puellæ, C. de inofficioso testamento, & post Hyppol. Romanum, & Socinum, consuetudine passim receptum, & in Camera approbatum, testatur Andreas Gaill. pract. obseru. lib. 2. obseruat. 117. num. 6. & sequitur Boërius in consuet. Bituricen. in rubrica, de consuetudine matrimonij & dotis §. 1. col. 7. & 8. Petrus Dueñas in regula, incipiente, Conuentio facta inter maritum & vxorem, & cum aliis tuetur Cæuallos vbi suprà, ex num. 7. Id autem non otiosè, aut extra propositum à me dictum, sed ideò potiùs vt contrarium sensisse Valascum dict. consult. 7. n. 7. in fine, notarem hoc loco; ille enim in quæst. superiori, dicit in contrarium vrgere text. in l. licet, C. de pactis; nam si verum est, pactum de succedendo inter milites, speciali priuilegio valere, vt ibidem notarunt Doctores communiter Tiraquellus de primogenitura, quæstione 61. num. 24. Antonius Gomezius in l. 22. Tauri, in. 18. Guil. Benedict, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, duas habens filias, ex num. 203. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 7. num. 4. per argumentum ab speciali videtur inter alias personas procedere non posse; & respondet ipse Valascus, quòd textus ille procedit interueniente pacto & conuentione, non autem in institutione adinuicem sic facta in testamento inter coniuges, ex mutua ipsorum affectione: Vnde sentit apertè, pactum huiusmodi, siue conuentionem etiam inter coniuges non valere, & expressim docuisse videntur Accursius in l. hæreditas, C. de pactis conuentis, dicens, quòd pactum de sutura successione non valet etiam inter virum, & vxorem. Alexander in cons. 28. lib. 3. Angelus in cons. 66. incip. Comes Roberti. Chassaneus in cons. 62. num. 37. Zazius in l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verborum oblig. num. 19. & 20. videtur etiam sentire l. 33. tit. 11. partita 5. quæ in hoc casu non loquitur, Antonius Gomezius in dict. l. 22. Tauri, num. 18. vers. & ex his declaratur; sic vt negari non possit, quin hoc dubium difficultatem habeat de iure communi, per textum in dict. l. licet, C. de pactis, & in l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obligat. & notata per Burgos de Paz in cons. 2. ex n. 14. cum seqq. Cæuallos d. quæst. 140. ex num. 7. quo loco nec Pechium, nec Gaill. nec Valascum retulit; per ea etiam, quæ notauit Petrus Pech. de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 7. per totum, vbi communis resolutionis rationes ad vnum caput trahi debere, rectè aduertit num. 4. quo num. & sequent. vsque ad numer. 11. non malè contendit subuertere illas; & tandem in fine dict. cap. 7. magis adhæret contrariæ sententiæ communi, dicens ad rem non facere prætensum fauorem matrimonij, quia fauorabilior est causa liberi arbitrij, nec priuilegia matrimonij extendi debent ad casum hunc non expressum, vt ibidem probat prædictus Author: cui, rigore inspecto, libentiùs ego accederem in terminis iuris communis, & propter dictam legem Partitæ 33. De iure verò huius Regni seruandam crederem resolutionem Ioannis Guttierrez de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 3. num. 19. vsque ad num. 25. quam meritò sequitur, & latiùs, atque vtiliter declarat Cæuallos practic. commun, quæst. 140. ex num. 4. cum seqq. & vide Hyppolit. Riminald. in cons. 580. lib. 5. Quintò, & principaliter constituo, quòd cùm testa[sect. 16]mentum à marito, & vxore, vel à duobus aliis simul in eadem scriptura, aut charta sit, potest ab altero pro parte sua reuocari. Quod post Oldrad. Paul. Alex. & alios permultos communiter probari, nec esse in hoc differentiam inter Doctores. testantur Rodericus Suarez in dict. l. quoniam in prioribus limitatione 5. vers. ad prædicta. Burgos Salon de Pace in l. 3. Tauri, 2. part. n. 1215. & in cons. 2. ex n. 16. Peralta in l. si quis in principio testamenti, n. 116. ff. de legat. 3. Couar, in rubric. de testamentis, 2. part. n. 8. Petr. Pech, de testam. coniugum, lib. 1. c. 18. & 19. Mench. de success. resolut. lib. 1. §. 1. n. 10. Padilla in l. clari, n. 19. C. de fideicommissis. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 84. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 23. ex num. 2. Tellus Fernandez in l. 17. Tauri, num. 13. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 97. Salazar de vsu & consuetudine, cap. 4. num. 27. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 1. num. 13. Grassus §. testamentum, quæst. 90. num. 2. Gaill. lib. 2. obseruatione 117. num. 2. Minsingerus centuria 1. obseruatione 8. per totam. Angulus ad l. meliorationum. l. 2. gloss. 2. in princ. fol. 79. Gama in tribus decisionibus sæpe relatis suprà. Sarmientas selectarum, lib. 2. cap. 4. num. 2. Ioannes Guttierrez in cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. num. 46. & practicarum, lib. 3. quæst. 75. n. 12. Caldas de nominatione emphyteutica, quæst. 7. num. 7. ante finem. Spino in speculo testamentorum, gloss. 18. de melioratione, num. 53. & 54. Pichardus in §. igitur, Instit. de pup. substitut. num. 3. Molina de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 152. in princ. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quaest. 265. num. 17. & quæst. 310. num. 9. Et verè hæc pars & iure, & rationi[sect. 17]bus concludentibus fulcitur; iure, per textum in l. Lucius, §. Caio Seio, ff. ad Trebellianum. provt eum inducit Rodericus Suarez loco relato suprà, & in l. falsa, §. finali, ff. de conditionibus & demonstrationibus, & in l. finali, §. & filium, ff. de legatis 2. & in l. licet, C. de pactis, inducendo eum textum, provt inducit Burgos Salon de Pace in cons. 2. num. 16. Ratione, quoniam, vt diximus suprà, negari non potest, quin secundùm iuris potestatem duo sint testamenta, & tot, quot sunt personæ testantes: & sic perinde est, ac si vnusquisque eorum seorsim, & distinctè de bonis ad se spectantibus disposuisset; & per consequens superstes potest reuocare suam propriam dispositionem, vtpote iuris intellectu, & potestate ab altera distinctam, & separatam, cùm sint duo testamenta, vt dictum est, & eruditè aduertunt Petrus de Peraltar in l. si quis in principio testamenti, n. 116. ff. de legatis 3. Minsingerus singularium obseruationum, obseruatione 8. num. 2. Deinde, quia hîc militant omnia iura, quæ volunt non posse auferri liberam facultatem testandi, nec posse testatorem sibi legem imponere, per quam à priore voluntate sibi recedere non liceat, l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis 3. l. 25. tit. 1. partit. 6. & in nostris terminis sic adnotauit Rodericus Suarez dict. limitatione 5. vers. ego non dubitaui, & ab eo accipiunt Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 18. num. 1. per totum, Menchaca de successionum resolutione, lib. 1. §. 1. num. 10. voluntatémque disponentis ambulatoriam esse vsque ad ipsius mortem, l. cùm hic status, §. ait Oratio, ff. de donationibus inter, l. cum duobus, §. idem respondet societatem, ff. pro socio, cum aliis multis adductis, & optimè explicatis per Peraltam in d. l. si quis in principio testamenti, num. 126. 127. & 128. fol. mihi. 449. Ac denique, nam licèt communi consensu, & de vtriusque bonis aliqui simul testentur, disponere censentur iuxta naturam actus, quem efficiunt, & iuxta iura, quæ ca de re sunt; atque adeò ita vt semper integrum cuique illorum sit, ab ea dispositione discedere, & quocumque tempore reuocare illam: quod pro ratione præfatæ resolutionis non malè aduertit Molina de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 152. vers. dicendum tamen, qui accepit, sed tacet illum, ab his, quæ in proposito scripsit Burgos Salon de Pace in dict. l. 3. Tauri, 2. part. ex num. 1221. vsque ad num. 1224. Nunc extenditur superior resolutio, videlicet alte[sect. 18]rum posse reuocare suam dispositionem, siue in vita eius, qui simul cum eo disposuit, siue etiam post mortem eius; nam in vtroque casu indistinctè reuocatio fieri potest: , quia aliàs non esset libertas in testamento reuocando: quod esset contra leges, & rationes superius adductas, vt in specie ad explicationem Cornei in cons. 159. num. 1. lib. 4. aduertit Menchaca de successionum resolutione, lib. 1. dict. §. 1. num. 10. & constituit, quòd si tres fratres simul fecerunt testamentum per vnum reuocari potest ab aliquo, siue reuocatio fieret in vita omnium, siue etiam post mortem alicuius, vel aliquorum[sect. 19] ex eis, dummodò reuocetur dumtaxat quoad partem reuocantis, quia quoad alios non reuocantes hermanum remanet testamentum, cùm tot testamenta esse videantur, quot erant personæ testantium, nec ab vnoquoque reuocari possit, nisi dumtaxat pro parte sua. Secundò extenditur, vt procedat, etiamsi testamen[sect. 20]tum simul faciant coniuges in fauorem alicuius, vel aliquorum, vel vt vtriusque proximi hæredes bona sua, aut aliquam partem eorum accipiant; nam adhuc vno ex coniugibus mortuo, superstes iure potest dispositionem suam reuocare quod casum ponens, & dicens crebrioribus suffragiis ita censuisse Dominos in Camera Imperiali, sic resoluit, & optimè fundat Ioachimus Minsingerus singularium obseruationum, centuria 1. obseruat. 8. per totam, cuius resolutio satis coadiuuatur ex his, quæ eum non referens, adnotauit Valascus in consultatione 7. num. 8. vbi dicit, quòd si testamentum fe[sect. 21]cerunt maritus & vxor simul, & cùm conuenissent de instituendo aliquem hæredem, fortè consanguineum, vt frequenter accidit, implendo promissa eum hæredem instituerunt, vnusquisque pro parte sua, & vno mortuo, alter testamentum reuocauit: nihilominus tamen firma erit institutio, quam fecit præmortuus; idque duplici ratione, quam in facto interrogatus, & sic respondens considerauit Antonius Gomezius in l. 22. Tauri, num. 18. vers. & ex his notabiliter potest quæri: deinde ex eo, quod alias in quæstione simili cum Cumano concludit Iason in dict. l. licet, num. 10. C. de pactis, quod adeò verum intelligit Valascus vbi suprà, vt crediderit procedere, etiamsi ex præfatione institutionis, aut ex aliis verbis dispositionis constare possit, non aliter instituturum prę[sect. 22]mortuum, quàm si alter promissa obseruaret, idque aliter non fundat; dumtaxat dicit, non vrgere in contrarium text. in l. finali, ff. de hæredibus instituendis, quia dicit, quòd species eius textus non conducit ad propositum, quia ibi fuit error in facto, hîc in iure, & sibi imputer, qui genus dispositionis elegit, per quod decipi ipsum, aut promissa non obseruari contingere posset. Sed vereor quidem, ne forsan in hoc casu contra[sect. 23]rium dici possit, provt dicere non dubitauit Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 23. num. 3. vbi cùm Maioratus ab vxore, & marito simul instituitur reuocabiliter, non malè fundat, vno coniuge præmortuo, superstitem reuocare non posse Maioratum, quando ex scriptura institutionis constaret, quòd vnus sine altero Maioratum non constituisset, neque alioquin fecisset; quod multis modis apparere potest & reddit rationem, quia tunc videtur quædam conuentio reciproca, & vicissitudinaria, cui vnus altero inuito, nec contradicere, nec reuocare potest, argumento l. si pater puellæ, C. de inofficioso testamento, cum ibi notatis, l. de fideicommisso, C. de transactionibus, vbi latè Doctores, & l. vltima ff. de condictione ob causam, ibi: Quia ideò tibi dedi, vt mihi Stichum dares. Item & argumento eorum, quæ scribit ipse Mieres in 4. part. eiusdem tractatus, quæst. 22. num. 14. quæ non mediocriter vrgent, vt etiam vrgent adducta per Pechium de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 19. num. 4. in fine, & num. 5. per totum, vbi dicit limitandam esse resolutionem communem, si appareret euidenter, causam finalem institutionis cessare; tunc enim putaret, & ipsam quoque institutionem extingui, quamuis instituens præmortuus sit, duplici ratione; in primis, quòd institutionis, vel substitutionis causâ cessante, cessat institutio, vel substitutio, l. si ita quis, ff. de vulgari & pupill. substit. l. vltima C. de instit. & substit. l. penult. C. de impuberum, plenè Gratus in cons. 124. colum. 2. lib. 1. Fulgosius in cons. 23. Decius in cons. 166. & voluntatis testatoris causâ cessante, cessat voluntas, & eius dispositio. Ruinus in consil. 160. lib. 4. Secundò, quia in hoc casu videretur esse manifesta captio, si alter non institueret, aut non seruaret promissa, cùm defunctus aliàs non instituisset, aut sic disposuisset. Addiderim ego, durum quidem videri, actus agentium vltra, vel contra intentionem eorum aliquid operari, per text. in l. non omnis, cum vulgatis ff. de rebus creditis; aut dispositionem huiusmodi, quando sic constat apertè de voluntate, & causa finali disponentis, vt dixi, intelligendam non esse, rebus non immutatis, sed in eodem statu permanentibus, ex l. quod Sentius, ff. de condictione indebiti, aut in damnum. & contra manifestam voluntatem defuncti, non censeri inesse conditionem, nisi aliud culpâ superuiuentis acciderit, argumento l. quæro, in fine ff. locati, l. cum proponas, & ibi Alciatus num. 1. C. de pactis; ideò cùm casus se offeret, non ita de facili iudicandum erit, vt Valascus affirmat, sed inspectis verbis dispositionis, & voluntate testatoris considerata, maturiùs erit res hæc diffinienda, & vide infrà num. 67. Quòd si poneremus, testamentum, aut vltimam aliam[sect. 24] dispositionem quamcunque à duobus simul, in fauorem alicuius, vel vt Maioratus institueretur, aut opus aliquod pium perageretur, sic consectam, vt verba eiusdem conditionem, aut modum præ se ferre viderentur; tunc equidem communes Doctorum resolutiones circa confirmationem testamenti pro parte præmortui, aut fructus à superstite perceptos non restituendos, dici posset quòd obtinere non possent; ídque vel ex natura conditionis, quæ impleri debet, antequam actus perficiatur, & ab initio acquisitionem impedit, ex quo nihil ponit in esse, donec ei fuerit satisfactum, l. filiofamilias, ff. de conditionibus & demonstrationibus, l. si quis sub conditione dandorum decem, ff. quis omissa causa testamenti: & cum multis Authoribus latè explicant Sarmientus selectar. lib. 2. cap. 3. num. 1. & 4. Menochius lib. 4. præsumpt. 175. num. 9. 11. & 12. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 12. num. 59. Gradus §. institutio, quæst. 26. Doctor Spino in speculo testamentorum, gloss. de legato sub conditione relicto, in principio, vel ex natura modi, qui licèt ab initio acquisitionem fieri non impediat, resoluitur tamen eo deinde non impleto, l. libertas §. hac scriptura, ff. de manumissis testamento, Bartolus in l. quibus diebus §. Termilius, num. 13. ff. de conditionibus & demonstrationibus, & ibidem Socinus num. 8. plenè Sarmientus & Menochius vbi suprà, Antonius Gomezius dict. cap. 12. ex num. 70. Grassus §. legatum, quæst. 78. Decianus in cons. 8. ex num. 76. volum. 1. Et quia in hoc casu nihil est, quod sic disponenti imputari possit, ex quo non purè & simpliciter cum alio simul disposuit (in quibus terminis loquuntur Doctores communiter) sed talia verba adiecit, quæ conditionem, aut modum inducunt, nec illis adiectis decipi ipsum contingere potest, cùm impediatur ab initio, vel ex postfacto resoluatur dispositio, si superstes pro sua parte reuocare voluerit, ídque procederet non modò si verba conditionalia, aut modalia fuerint expressa, verùm etiam si quoad sonum. verborum essent pura; tamen ex aliquibus verbis, aút ex mente testatoris colligi posset conditio, argumento textus in l. Stichum qui mens erit, ff. de legatis primò, vbi Bartolus, Ruinus, & Iason: Baldus in rubricà, C. de institutionibus & substitutionibus, num. 1. Tunc enim reuocaretur etiam, aut resolueretur pro parte coniugis præmortui dispositio, si superstes pro sua parte reuocare intenderet, ac denique ad fructuum perceptorum restitutionem remaneret obnoxius in hoc casu, si etiam conditionaliter, aut sub modo constare posset, relictos fuisse fructus, ex superiùs dictis: quæ sunt notanda, quia alibi non erant scripta; & pro illis expendi potest optimè l. 7. tit. 4. partit. 6. in versic. Pero aquel que fue establecido: & vide infrà, ex num. 70. Limitatur autem resolutio tradita suprà, num. 21. per[sect. 25] eundem Valascum in eadem confutatione 7. num. 8. in finalibus verbis, vt non procedat, si dolo alterius inductum fuisse instituentem probetur; tunc enim pro parte eius auocaretur hæreditas à venientibus ab intestato, & ad id citat nonnullos Authores, vltra quos idem etiam, & generaliter obseruauit in hæc materia Ludouicus Molina è Societate Iesu Religiosus de iustitia & iure, tract. 2. disput. 152. vers. quando tamen fraus, dicens, quòd quando fraus, aut dolus interuenisset, quo aliquis alterum induceret ad aliquid communi consensu statuendum aut ad se mutuo instituendum hæredes, animo id ex sua parte reuocandi, si mors ipsi, antequam alter obiret, immineret, aut postquam alter è vita discederet; tunc sanè arbitrio prudentis restituere teneretur hæredibus, qui probabiliter crederentur ab illo altero fuisse instituendi, aut successuri illi ab intestato, si non fuisset ita iniustè deceptus, quoniam fraude illa, & dolo tantundem damni censeretur dedisse iniustè eiusmodi futuris alioquin successoribus defuncti, necnon ipsimet defuncto. Addiderim ego, dolum, aut fraudem in dubio non præsumendam in proposita specie, sicut nec in aliis casibus regulariter iura statuerunt, l. dolum, C. de dolo, l. si creditor, C. de pignoratitia actione, & ibidem Doctores, & cum infinitis Authoribus plenè Alciat. in tract. de præs. reg. 3. præsumpt. 4. ex n. 1. Mascard. de probation. concl. 531. num. 1. & 9. Menochius lib. 5. præsumpt. 3. ex num. 14. Deinde dolum in casu prædicto præsumi posse, quando extant coniecturæ, & præsumptiones commissi doli: est enim certum, coniecturis dolum detegi, & probari posse, dict. l. dolum, C. de dolo, & cum multis Decianus in cons. 32. num. 4. lib. 3. Rota Genuens. decis. 168. num. 13. & 14. Mascardus dict. concl. 53. vbi latissimè Menochius lib. 5. dict. præsumpt. 3. ex num. 42. cum sequentibus, & in proposita specie, atque in foro exteriori probandum esse iudiciis & coniecturis perspicuis, atque modis à iure statutis, de quibus plenè egerunt Authores prædicti: Denique, in foro interiori sibi quemque consulere debere, quoniam omne quod non est ex fide, atque fraudandi alium intentione fit, peccatum est: & in casu prædicto, vbi seducitur quis, vt propriam substantiam ad libitum, aut beneplacitum alterius relinquat, ad restitutionem obligat, & damni cuiusque ea ratione proueniétis satisfactionem, vt est de mente Molinæ in dicto loco, & in se adeò verum, vt maiori comprobatione non indigeat. Tertiò extenditur superior resolutio, vt in proposita[sect. 26] specie, cùm testamentum faciunt maritus & vxor, vel alij duo simul, in eadem scriptura, aut charta, coniunctímque de bonis suis disponunt, vel aliquo modo, aut nominatim in aliquam causam expendi illa decernunt, vsque adeò superstes pro sua parte eam dispositionem reuocare potest, vt defunctus ex hæc reuocatione deceptus non videatur, nec illi ex hoc aliqua fraus, aut iniu[sect. 27]ria facta fuissè censeatur, cùm notum sit omnibus eam conditionem actum illum ex sui natura sortiri, per text. in l. cum donationis, C. de transactionibus, l. ille, ff. de hæredibus instituendis; nec posse quem pactione aliqua ad non mutandum suum testamentum adstringi, vt iura vulgata docent, sibíque imputare debet, qui cùm reme[sect. 28]diis opportunis vti potuisset, ne propria voluntas illusoria redderetur, néve alterius simul sibi testantis dis[sect. 29]positio reuocari posset ab eo, non se præuenit, damnúmque ex hoc contingens æquo animo pati debet, cùm[sect. 30] magis propriâ culpâ, & negligentiâ suá, quàm aduersarij fraude id contingat, argumento textus in l. quod quis, ff. de regulis iuris, l. si communis familia, ff. de noxalibus actionibus, cap. licet Episcopus, de preæbendis, in 6. eo ma[sect. 31]gis, quòd damnum. hoc promiscuum est, & casus communis: nam & poterat priùs superuiuens mori, quàm defunctas: & tunc defunctus eiusdem conditionis esset, cuius & nunc viuens, & ob id onus dissimile non fuisse, nec æquale diiudicari non potest, argumento textus in l. de fideicommisso, C. de transactionibus, l. si pater puellæ, C. de inofficiose testamento, quod est de mente omnium hucusque in proposito Scribentium, qui semper dicunt, prædefunctum sibi imputare debere, quòd eo modo disponere voluerit, nec aliam disponendi viam elegerit, quâ decipi ipse, aut dispositio subuerti non posset. Sed inter alios rectius adnotarunt, & eleganter fundant Castrensis in consil. 243. col. 2. in medio, vbi notanter dicit: Nec obstant allegata in contrarium; quia potiùs se decepisset dicta vxor, si hoc credidisset, quia non reuocaret, cùm scire debuit, reuocabilia esse legata de sui natura: vnde hunc casum euenire posse prospicere debuit, l. si quis domum, §. 1. ff. locati: si ergo non prospexit, se ipsum circumuenit. Corneus in cons. 159. colum. 1. lib. 4. Alciatus in dict l. licet, C. de pactis, in versic. sed quid si alterum pœniteat, in illis verbis: Nec probabiliter quisquam allegaret non existimasse, vt alter pœnitentia duceretur: cùm huiusmodi voluntates ambulatoriæ sint, debeàtque vnusquisque id prouidere. Burgos Salon de Pace in dict. l. 3. Tauri, 2. part. conclus. 6. num. 1218. per totum, & num. 1226. in versiculo, item & hæc sententia ex eo patet, & in consil. 2. num. 41. per totum, vbi Castrensem, & Alciatum retulit in locis relatis nunc, Couarr. in rubrica de testamentis 2. part. num. 8. in versic. nec iniuria cuiquam. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 23. num. 2. in versiculo, ad ea autem quæ Bologninus, & pungit Valascus dict. consultat. 7. num. 8. Ludouicus Molina de iustitia & iure, tract. 2. disput. 252. versic. quando tamen, in finalibus verbis. Quartò extenditur, testamentum, à coniuge supersti[sect. 32]te pro sua parte reuocari posse, quamuis maritus & vxor simul testentur, & in aliquam causam sua bona simul expendi, aut conuerti constituant, & vtriusque bonorum vsufructu superuiuentem frui cauerint expressè; nam etsi superuiuens, alio mortuo, prædicto vsufructu fuerit fruitus, id non impediet, quominus testamentum prædictum quoad sua bona reuocare possit. Quod cum iudicio aduertit, & plenè fundat Burg. Salon de Pace in l. 3. Tauri, 2. part. ex num. 1219. vsque ad numer. 1224. quo loco in fortioribus terminis defendit, & multis ra[sect. 33]tionibus confirmat vsque ad num. 1228. & in cons. 2. ex num. 21. vsque ad num. 41. quòd si testamentum faciant maritus, & vxor in eadem scriptura simul, & in testamento ipsum testamentum non reuocandi onus expressè fuisset constitutum, & ob id fructus superuiuenti illic assignarentur, quòd nec hæreditatis aditione, nec fructuum perceptione prædictum onus acceptatum videtur, nec fieri potest irreuocabile testamentum, vt dictis locis adeò plene comprobat, vt nihil vltrà desiderari possit. Quintò extenditur superior resolutio ad Maioratum[sect. 34] etiam, aut meliorationem, vt scilicet Maioratus, aut melioratio à viro & vxore simul institutus. possit ab vno illorum, altero mortuo, reuocari. Rodericus Suarez in d.l. quoniam in prioribus, limitat. 5. vers. & hæc nota ad testamenta. Burgos Salon de Pace in dict. l. 3. Tauri, 2. p. num. 1216. & in consil. 2. ex num. 16. vsque ad num. 21. Couarruu. in rubrica, de testamentis, 2. part. num. 8. Menchaca de successionum resolutione, lib. 1. §. 1. num. 11. Padilla in l. clari, num. 19. C. de fideicommissis. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 84. Peralta in l. si quis in principio testamenti, num. 116. ff. de legatis 3. Tellus Fernandez in l. 17. Tauri, num. 13. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 23. num. 2. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 97. Ioannes Guttierrez in cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. num. 46. & in cons. 2. num. 6. Angulus ad leges meliorationum. l. 2. glossa 2. num. 2. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 1. num. 14. Azeuedius in l. 1. tit. 6. ex num. 23. & in l. 4. tit 7. num. 8. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Pichardus in §. igitur, de pupillari substitutione, num. 4. & 5. D. Spino in speculo testamentorum, glossa 18. num. 54. LudouicusMolina de iustitia & iure, tractatu 2. disputat. 152. in principio. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 310. num. 9. Quod intelligi debet, nisi tempore fa[sect. 35]cti Maioratus, aut meliorationis, vel posteà, antequam alter eorum reuocaret, possessio bonorum, aut scriptura Maioratus coram Tabellione tradita sit, vel melioratio ob causam onerosam fuerit facta, secundùm formam l. 17. & 44. Tauri: tunc enim reuocatio non permitteretur; quod est de mente dictorum Authorum, & in terminis sic adnotauit Mieres vbi suprà, dict. quæst. 23. num. 2. Ioannes Guttierrez in initio cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. num. 47. in princ. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 1. num. 15. vel nisi ex scriptura Maioratus,[sect. 36] quem vir & vxor constituerunt, constaret, quòd vnus sine altero Maioratum illum non constituisset, neque alioquin fecisset, vt dicebam suprà, num. 23. & aduertit Mieres, de maioratu, part. 1. d. quæst. 23. n. 3. cuius sententia, vt ibidem dixi, forsan sustineri debet ex rationibus per eundem Authorem adductis, & aliis à me consideratis ibi. Deinde, nisi maritus & vxor faciant simul[sect. 37] contractum insertum in tenore Maioratus, vel meliorationis, in quo vnus alteri inuicem promittit, quòd nunquam discedet à tali contractu; nam tunc coniux superstes reuocare non poterit ex sententia eiusdem Mieres dict, quæst. 23. num. 3. in vers. aut nisi maioratus. qui concludenti ratione confirmat, & verè explicat l. 17. & 44. Tauri, vt ibi videri poterit. Ac denique, nisi maritus ipse solus testetur ex con[sect. 38]sensu vxoris, constituàtque Maioratum, aut meliorationem de bonis, tam ipsius, quàm vxoris; tunc enim mortuo marito, eius morte confirmatur hæc vltima voluntas, tam quoad bona viri, quàm quoad bona vxoris, l. nec fratris, C. de donationibus causa mortis, l. sicut, §. venditionis, ff. quibus modis pignus vel hypotheca soluitur. Ex quibus adnotarunt Doctores in mille locis testamentum, in quo quis de re aliena disponit, domini consensu expresso, testantis morte adeò firmum effici, vt idem dominus bonorum contraria voluntate illud mutare non possit, idque in Maioratu, & melioratione, de quibus agimus nunc, Capellaniæ etiam, aut Patronatus institutione, & in quacunque alia dispositione, recté acceperunt Rodericus Suarez, Iason, Guil. Benedictus, Tellus, Couarruuias, Padilla, Menchaca, Peralta, Burgos de Pace senior, Pechius, Rolandus, Marsarius, & Cephal. quos in vnum recenset, & sic firmat Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 84. vers. sed hoc limitari solet. Mieres de maioratu, 1. part, quæst. 23. videndus ex num. 4. vsque ad num. 10. Bernar. Diaz regula 735. Matiençus in l. 1. tit. 6. glossa 1. num. & ibidem Azeuedius, num. 23. & 25. lib. 5. nonæ collectionis Regiæ, Salazar de vsu & consuetudine, cap. 4. num. 27. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. n. 99. Burgos de Paz iunior ciuilium quæst. 1. num. 15. Ioannes Guttierrez in dict. cap. quamuis pactum, in initio, num. 46. Doct. Spino in speculo testamentorum, glos. 18. de melioratione, numer. 55. Molina de iustitia & iure, tractatu 2. disputat. 152. in finalibus verbis. Angulus ad leges meliorationum. l. 2. glos. 2. num. 3. Pichardus in §. igitur, de pupillari substitutione, num. vltimo. Cæuallos communium practicarum. quæst 310. ex num. 10. qui ex mente communi veram huiusce rei rationem assignat, videlicet, quòd quando vnus consentit alteri de rebus suis disponenti, velut contractus quidam celebratur ex reciproco ipsorum consensu; & sic nimirùm si reuocari non possit, ex vulgatis iuris regulis, & principiis, & non obscurè significat textus in d. §. venditionis. Ex his autem, & vltra cæteros hucusque Scribentes,[sect. 39] ad nonnulla inferri posse consideraueram: & in primis, non esse silentio prætermittendam singularem, & notandam quidem considerationem Ioannis Guttierrez in d. cap. quamuis pactum, de pactis in 6. in initio, num. 47. per totum: Is enim superiorem resolutionem procedere etiam de iure Regio, post decisionem l. 17. & 44. Tauri, rectè affirmat, vt scilicet nec ex dispositione earum legum reuocari possit ab vxore Maioratus, aut melioratio de ipsius consensu, & de bonis communibus à marito tantùm facta, & leges prædictas singulariter, & nouè declarat, vt latiùs ibi videri poterit. Addiderim ego liben[sect. 40]ter duo: Primum, declarationem prædictam ad dictas leges Regias à nemine anteà traditam in terminis, solùm prædictum Authorem sic tradidisse, eius tamen sententiam ex mente esse ferè omnium Authorum huius Regni, in proposito scribendum, qui in terminis ipsarum legum sic præsentiunt aperté, dum circa hoc innouatum fuisse aliquid per eas leges non animaduertunt, sic potiùs transeunt cum resolutione communi, etiam post dictas leges Regias, ac inter alios apertiùs Pelaez a Mieres, qui in declaratione ipsarummet legum sæpe insistens, d. quæst. 23. à princ. 1. part. nihil nouitatis detegit in illis. Secundum est, sententiam eiusdem Guttierrez, rectè probatam per Azeuedium in l. 1. tit 6. n. 26. versiculo, neque supradictæ, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, solutionem tamen ab eo traditam ibi, non quidem esse nouam, vt ipse demonstrare velle videtur, sed potiùs eundem Ioannem Guttierrez tradidisse eam loco relato supra, & exactius quidem, vt ibi videri poterit. Secundò infertur ad ea, quæ in proposito scribit Ro[sect. 41]dericus Suarez in d.l. quoniam in prioribus, limitat. 5. in versic. & hæc nota ad testamenta, circa quæ etiam nullus Recentiorum insistit: dicit enim ibi præfatus Author, consensum vxoris in proposito casu, cùm maritus facit testamentum de bonis tam ipsius, quàm vxoris, solùm operari vnum effectum, quod licèt ipsa posset reuocare, si faceret testamentum, tamen ex quo consensit maritum de bonis suis testari, confirmabitur testamentum morte mariti, etiam in bonis vxoris; & sic ipsa non poterit reuocare: non tamen operatur effectum, vt possit pater inter filios disponere, nec eos in Legitima ampliùs grauare in bonis vxoris; & reddit veram rationem, quia quemadmodum ipsa testando non posset grauare, vt in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento: ita nec consentiendo in testamento mariti; cum ille qui prohibetur alienare, prohibeatur & alienanti consentire, l. 2. C. si aduersus donationem, & licèt Rodericus ipse, sub verbo, videtur, sic crediderit posse dici: id tamen adeò verum est, vt nullam in se difficultatem habeat; quapropter dumtaxat addiderim, posse maritum de consensu vxoris sic testantem, aliquem ex filiis communibus in Tertio bonorum meliorare, ex ratione eius. dem Roderici à contrario sensu: quemadmodum enim ipsa testando posset meliorationem facere; ita & consentiendo in testamento, aut dispositione mariti, ab eo poterit vnus ex filiis meliorari, aut etiam plures; quod similiter absque difficultate procedit, nec alia comprobatione indiget. Tertiò infertur ad resolutionem, quam tradit Mieres[sect. 42] de maioratu, 1. part. quæst. 23. num. 8. quo loco existimauit, quòd si maritus faciat Maioratum de re vxoris, consentiente ipsa, non poterit filius primogenitus petere aliquid in vita patris, licèt mater sit mortua, quod simpliciter, aut sic indistincte dictum stare non posset ex vulgatis iuris regulis, & principiis. Addit postmodùm Author ipse id procedere, si mater habeat licentiam ad faciendum Maioratum, nam aliàs non posset mater per illum actum filio præiudicare in remanente bonorum; quod verè dictum est, & confirmatur ex his, quæ ad explicationem Roderici anteà dicebamus, quem Mieres non retulit ibi. Addiderim ego, in proposito casu patrem habere debere vsumfructum in Maioratu filij de bonis matris, atque ex consensu ipsius à marito instituto, quandiu filius ipse in potestate parentis remanet, ex his, quæ in Maioratu obueniente filio ex linea materna scribunt Antonius Gomezius in l. 48. Tauri, num. 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 19. ex num. 18. cum seqq. Mendez in repetitione l. cùm oportet, C. de bonis quæ liberis, 1. part. num. 37. & 2. part. num. 106. Matiençus in l. 9. tit. 1. glos. 1. num. 5. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & sic anteaquàm verificetur decisio l. 48. Tauri, quæ hodie est l. 9. tit. 1. lib. 5. Compilationis, vbi plenè declarant Matiençus, & Azeuedius, Antonius Gomezius in d.l. 48. Tauri; tunc enim nullum. vsumfructum penes se retinere poterit pater, ex dispositione earum legum: in Legitima autem, neque in vsufructu eius nullum grauamen imponi poterit ex eisdem, quæ superiùs diximus. Quartò infertur ad explicationem quæstionis, quam[sect. 43] adducit Rodericus ipse Suarez in d.l. quoniam in prioribus, in limitat. 5. in versic. & per prædicta aliàs dicebam; vbi ex ratione eorum, quæ superiùs tradidimus, dicebat aliàs in quæstione de facto, cùm quidam miles haberet licentiam ipse solus ad maioratum faciendum de bonis suis, & ipse fecisset de bonis suis & vxoris constante matrimonio acquisitis, cum consensu vxoris, quòd ita fuit validum, quod morte eius fuit confirmatum, nec vxor potuit illud reuocare. Id enim ego verissimum puto, quamuis ipse Author cogitandum reliquerit, nec determinare ausus fuerit, nihílque esse, quod præfatæ dispositioni impedimento esse possit: quamuis enim licentia Regia marito dumtaxat conessa fuisset, vt ipse solus Maioratum de bonis suis facere posset; id tamen non excludit, quin etiam & de bonis vxoris, modísque à iure introductis, & intra quantitatem lege permissam Maioratus ipse fieri potuerit, quia per licentiam Regiam marito tantùm concessam, beneficium, aut licentia legis, ex qua licitum est in tertia, & quinta bonorum parte Maioratum instituere; nequaquam restringitur, nec debet filio, in cuius fauorem etiam, non tantùm parentis, concessa fuit, obnoxia esse licentia ipsa, vtpote cùm eâ etiam non interueniente, maritus posset de substantia vxoris, consentiente ipsa, in quantitate à lege permissa Maioratum instituere, vt apertè supponit Mieres de maioratu, dict. quæst. 23. num. 8. Nec poterit vxor reuocare vllo modo, cùm vis, & ratio dictorum iurium, hoc est, l, nec fratribus, C. de donationibus causa mortis, & l. sicut, §. venditionis, ff. quibus modis pignus, vel hypotheca soluitur, ac etiam traditiones Doctorum non debeant ex licentia Regia sic concessa alterari; imò ita militent vt in alio casu, cùm licentia illa marito concessa non fuisset. Subdit statim Rodericus, postquam superiora cogitanda reliquit, in hunc modum: Non tamen valuit nisi eo modo, quo valeret, si ipsa per se faceret testamentum, quia ipsa non poterat filium vnum meliorare, nisi in tertia & quinta. Quod verissimum est, vt vides; quinimò etsi[sect. 44] filij non extarent, si maritus consentiente vxore ex bonis omnibus ipsius Maioratum institueret, tunc licité posset vxor reuocare, ex quo nulla bona ei supersunt, de quibus testari possit & quia esset facere donationem omnium bonorum, quæ à iure reprobatur, vt cum aliis resoluit Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 1. num. 16. & 17. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 311. num. 11. qui mouentur præcipuè ex decisione l. 69. Tauri, quæ hodie est l. 8. tit. 10. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, de quarum legum materia vltra Anton. Gomezium, Matiençum, Azeued. & alios ibi, vide omninò Dueñas regula 219. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 10. à n. 10. vsque ad n. 26. Aldobrandinum in cons. 104. volum. 1. Hippol. Riminald. in cons. 24. ex num. 58. lib. 3. Gamam decis. 166. & decis. 255. infinitos alios sciens consultóque prætermitto, proptereà quòd ab Additionatore Gamæ recensentur in vnum in addit. ad d. decis. 166. 1. part. Quintò infertur ad explicationem eorum, quæ in[sect. 45] proposito adnotauit Gregorius Lopez in l. 9. tit. 13. partita 5. in glossa, el señor lo consintiesse, dicens, quòd si maritus de consensu vxoris fecit Maioratum de re vxoris, illa consentiente, taliter quòd maritus disponeret, vt de re propria ipsius mariti, si posteà maritus reuocet donationem, aut maioratum, remanebunt bona apud maritum, & non redibunt ad vxorem. Ad quam quæstionem inducit etiam doctrinam Baldi in l. 1. C. si vnus ex pluribus appellantibus, in vers. item quæro: addit tamen, quòd si Maioratus ex tali re factus fuit in filium communem, videtur quòd filio debeat remanere ex defectu causæ finalis, vel quòd reuerti debeat ad matré: & tandem cogitandum relinquit, & Gregorij mentionem faciunt, sed ampliùs non insistunt, Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 23. num. 4. in vers. & l. 9. Ioannes Guttierrez in repetitione cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. in initio, num. 48. qui sic indistinctè transeunt cum illo: in[sect. 46]sistit tamen, ac de veritate eius veretur Azeuedius solus in l. 1. tit. 6. num. 26. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ego verò, vtrem hanc subobscuram quidem, & val[sect. 47]dè dubiam explicem, nonnulla adnotare decreui, ex quibus cùm occasio se offeret, faciliùs id diffiniri posse existimaui, nec æquum esse, quæstionem prædictam à nullo hactenus explicatam, silentio prætermittere, sic, vt nusquam eiusdem vera resolutio habeatur. Et in primis constituo, negari non posse, quin in casu[sect. 48] prædicto, iustam habuerit dubitandi rationem Gregorius Lopez, nec immeritò cogitandum reliquerit dubium prædictum, tum ob rationes, quas pro vtraque parte non malè considerauit Azeuedius loco relato suprà; tum etiam, quòd mortua vxore, de cuius re Maioratus fuit institutus, durum videretur alicui, quòd posset maritus reuocans Maioratum, ab eo auferre, cui ex voluntate, & consensu vxoris fuerat ius iam quæsitum, vt mox dicemus, viámve aperiri, quâ viuentium, defunctorùmque voluntates facilè valeant defraudari, aut saltem, posito quòd ex natura actus absque iniuria alterius Maioratum reuocare liceat, difficillimum esse diiudicare, quid in casu proposito de bonis fieri debeat, cùm stet voluntas vxoris dumtaxat pro eo, qui ad Maioratum fuit nominatus, non pro alio, nec aliter in casu reuocationis consultum appareat. Secundò constituo, in proposita specie, vtcunque res[sect. 49] se habeat, mihi equidem compertissimum esse, si maritus posteà reuocet Maioratum, quòd bona huiusmodi penes eum nullo modo remanere possint, nec debeant, idque propter rationes consideratas ab Azeuedio vbi suprà, dict. n. 26. quæ fortiter vrgent, & verè concludunt. Inde & consequenter, quòd neque de eis bonis disponere potest maritus aliquo modo; nam etsi concedamus, liberè eum reuocare posse, tam ex natura actus, qui geritur, quàm ex iuris dispositione, iuxta ea, quæ resoluimus suprà: ipsum tamen penes se retinere posse bona, aut de illis aliquo modo disponere, nullus quidem concedere audebit, qui voluntatem prædefuncti, ex cuius consensu in certam aliquam personam Maioratus fuit institutus, ac iuris rationem maturò perspiciat, vt rectè asserit Azeued. in d.l. 1. tit 6. n. 26. ante fin. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Tertiò constituo, ex his facilè constare, quæstionem,[sect. 50] aut litem super bonis prædictis, inter eum qui nominatus fuit ad Maioratum, & successores ab intestato futuram, aut forsan cum hæredibus, si hæredes ex testamento fuisse contingeret; maritum verò à petitione, aut retentione eorum excludendum omninò, nec iurè aliquo posse litem iustam mouere. Quartò constituo, in casu prædicto, bona quidem[sect. 51] libera remanere, nec vinculo, aut Maioratui subiecta, idque non ex ratione considerata per Azeuedium, in dict. l. 1. num. 26. in vers. vel dicendum, quæ minimè vrget in quæstione Gregorij, quippe cùm ille loquatur, quando maritus de consensu vxoris, & de re sua tantùm vxoris eiusdem, tanquam de propria Maioratum instituit; Azeuedius verò loquitur in casu, quo de rebus vxoris, & eiusdem mariti simul maritus ipse Maioratum instituit: in quibus terminis adduci posset præfati Authoris ratio, quod sub vna dispositione, & constructu verborum, vxoris & mariti dispositio facta fuit, & vna tantùm est: Ratio ergo in alio consistit, ad quod nullus hactenus animaduertit in proposito, videlicet, quòd cùm maritus testatur de re vxoris, ex consensu eiusdè vel Maioratum instituit, licèt mortuo marito reuocare non possit vxor dispositionem; nam eiusdem mariti morte confirmatur hæc vltima voluntas, vt certum est, & diximus suprà, num. 38. maritum tamen ipsum reuocare posse testamentum, aut Maioratum à se ex consensu vxoris factum, nec ante mortem ipsius confirmari, nullus negauit, qui in proposito scripsit, vnanimiter potiùs omnes admittunt, vt constat ex eisdem relatis suprà, dict. num. 38. & apertè sentit cum aliis Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 84. in vers. sed hoc limitari solet. Sed quid immoramur? ipsemet Gregorius de reuocandi potestate non dubitauit, nec etiam dubitarunt Authores relati suprà, qui dubium eiusdem excitarunt: sed pro certo supposito, quod poterat maritus reuocare, quid inde de re vxoris fieri deberet, in quæstionem adducunt; si igitur verum est, ante mortem mariti, dispositionem eo modo confectam non confirmari, vel saltem in eius vita reuocabilem, necessarium est, & consequens, vt reuocatione facta per maritum, in casu prædicto bona libera remanere debeant, tanquam si ab initio nihil factum fuisset; nec Maioratûs iure possideri possint ab alio: itavt si extent filij communes inter eos æqualiter debeat diuidi res, ex qua institutus fuerat Maioratus, argumento text. in l. vnum ex familia, §. rogo, vbi eleganter Petrus de Peralta ex num. 14. cum seqq. & in l. cum quidam, ff. de legatis 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 41. Mieres de Maioratu, 1. part. quæst. 48. ex num. 13. cum seqq. aut filiis non existentibus vel ad hæredes, si fortè fuerint, vel ad successores ab intestato pertinere debeant. Quintò constituo, nihil vrgere in fauorem eius, qui[sect. 52] nominatus est ad Maioratum, nonnulla, quæ de iure iam quæsito ex consensu ex vxoris non tollendo, atque ex doctrina Bartoli in l. qui Romæ, §. Flauius, ff. de verborum obligat. adduxit Azeuedius in dict. l. 1. tit. 6. lib. 5. num. 26. Nam vltra quod doctrina Bartoli in eo loco, latiorem interpretationem requirit, & iuxta communes Doctorum traditiones intellecta, in contrarium non facit, vt constat ex his, quæ scribunt Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, ex n. 29. Dueñas regula 216. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. ex num. 73. cum sequent. Mieres de maioratu, part. 1. quaest. 24. per totam. Gratianus regula 410. Ioannes Guttierrez practit. lib. 2. quæst. 52. & multi alij, cum quibus plenè Additionator Gamæ in addit. ad decisionem 8. 1. part. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 249. in casu prædicto argui non potest de non præiudicando iuri quæsito ex consensu vxoris: quippe cùm ius illud ex ea dispositione acquisitum fuerit, quæ fui naturâ reuocabilis est; nec ante mortem mariti confirmatur: vnde possent potiùs retorqueri in contrarium communes Doctorum resolutiones, iuxta ea, quæ scripserunt Decius in cons. 58. n. 3. & in cons. 607. num. 8. Socinus in cons. 236. lib. 2. Mieres d. quæst. 24. num. 6. in vers. quòd si iam venit dies. Sexto constituo, præfatam rationem, & resolutionem[sect. 53] superiorem æqualiter etiam militare, cùm à marito ex cõsensu vxoris factus est Maioratus de bonis tam ipsius, quàm vxoris, sicut in superiore, cùm de re tantùm vxoris factus est de consensu vxoris ipsius: & tunc non malè vrgere rationem per Azeuedium consideratam in d.l. 1. tit. 6. lib. 5. dict. num. 26. in vers. vel dicendum vt bona vxoris libera remanere debeant, vt superius diximus. Septimò tandem constituo, præfatos Authores, qui[sect. 54] Gregorij Lopez dubium excitarunt, ac inter eos Gregorium ipfum, notâ aliquâ dignos quidem esse, eo quòd supponentes pro certo, licere marito iure ipso, Maioratum de re vxoris sic institutum reuocare, dubitare non debuerunt admisso eo, an remaneret Maioratus. Quomodo enim Maioratus subsistere poterat dispositione reuocata, ex qua initium sumere debuisset; aut quo titulo posset nominatus petere Maioratum? Et hactenus de his, quæ vt vides, non absque maximo labore, assiduáque cogitatione digeruntur, nec alibi erant sic scripta per alium. Nunc verò quinto loco, & principaliter constituen[sect. 55]dum est, dubium maximum esse, posito, quod verissimum est, vt cùm testamentum fit à duobus in eadem scriptura aut charta, superuiuenti licet pro sua parte reuocare illud, etiamsi vsufructu, aut fructibus bonorum fruitus sit, alióve commodo quocunque, atque etiamsi in testamento onus non reuocandi testamentum ipsum expressè fuisset iniunctum, vt suprà resoluimus, an testamentum dicto in casu reuocans, perceptos fructus, siue commodum ex testamento sibi proueniens restituere sit adstrictus; in quibus terminis quæstionem proponit Burgos Salon de Pace in l. 3. Tauri, 2. parte, conclu[sect. 56]sione 6. num. 1228. & eam non dissoluit, dumtaxat dicit, complura ad vtramque partem expendi posse, & super hoc accuratius cogitandum esse, & præter Doctores in locis relatis ab ipso numeris præcedentibus, videre oportere textum in l. cùm donationis, C. de transactionibus, & in l. Imperator, §. cùm quidam, ff. de legatis 2. & in l. 2. tit. 4. partit. 6. & Alexandrum in cons. 113. Perspectis his, lib. 6. in columna penultima, Videamus nunc, an ex his aliquid possit deduci, quo dubium præsens valeat diffiniri. Et in primis, text. in dict. l. cùm donationis, C. de tran[sect. 57]sactionib. non obscurè probat, quòd licèt pollicitatio de instituendo transigentem hæredem, non impleatur ab eo, cum quo transigitur, vel cui donatur; transactio tamen, vel donatio non rescinditur, vt Baldus ibi, in summaria adnotauit, & ibidem Glossa magna inde deduxit, liberationem ab aliquo alicui concessam sub modo, vt is eundem liberantem hæredem instituat, validam esse, cùm etiam non secuta institutione, in pari causa turpitudinis, potior sit conditio possidentis, & sic debitoris, quamuis liberatio omninò nulla esset, si sub conditione concepta fuisset, authoritate eiusdem Glossæ, quæ frequentiori Doctorum calculo recipitur, vt profitetur Couarruuias in cap. cum tibi, de testamentis, num. 13. in vers. ex quibus ibi, & hoc in effectu dixit Alexander in d. cons. 113. in colum. penultima, Aliàs mihi, num. 19. quem retulit Burgos Salon vbi suprà; ibi enim ex sententia dictæ Glossæ probauit, quod quamuis conuentio de diuidenda certo modo hæreditate viuentis, non valeat; tamen donatio per me facta tibi sub hoc modo, seu ob hanc causam, videlicet quod debeas hæreditatem talis viuentis mecum cõmunicare, non vitiatur, sed vitiatur ipse modus, adeò quod ego qui dono, si volo agere ad modum implenum, non debeo audiri, vt aliorum relatione Alexander ipse probauit. Ex quo, & prædictis non incongruè deducitur in terminis nostris, quòd licèt superuiuens voluntatem præmortui non seruauerit, sed dispositionem pro sua parte reuocauerit. provt iure potest, nihilominùs vitiari non debeat alterius dispositio, ex qua percipit commodum; & sic non secuto etiam effectu, quem præmortuus desiderauit, cùm in pari causa potior sit conditio possidentis, fructus aut commodum perceptum retinebit, nec tenebitur restituere, iuxta sententiam dictæ Glossæ iunctæ suo textui, quæ aliter induci non valet. Textus verò in dict. l. Imperator, §. cùm quidam, ff.[sect. 58] de legatis 2. verè induci non potest in proposito, proptereà quòd in specie illius textus, compensatio fit, vel computatio virilis ad virilem, vt honoratus in Quota, grauari non debeat in alia Quota vltra vires relicti: inde est, quòd si plus esset in virili portione, quam fratris reditas haberet, etiam fructuum quos patruus percepit, vel cùm percepere potuit, dolo non percepit, haberi debere rationem; quòd longè differt à casu nostro, in quo minimè fit computatio hæreditaris præmortui, cùm hæreditate superuiuentis, sed dumtaxat inquiritur de fructibus, aut de commodis ex hæreditate præmortui perceptis ab eo, qui testamentum reuocauit pro sua parte, nec contingere potest inconueniens prædictum grauaminis, quod ibi principaliter inspicitur; imputet enim sibi, qui eam viam dispositionis elegit, per quam iudicium suum subuerti posset, fructibúsve, aut alia vtilitate fraudari. Denique dict. l. 2. tit. 4. partit. 6. quam ipse Salon ex[sect. 59]pendit loco relato suprà, in neutram partem induci potest, quoniam dumtaxat dicit, quòd conditiones de præterito, vel de præsenti non suspendunt testatoris dispositionem, ideò non sunt propriè conditiones, nisi quæ sunt de futuro; quòd si quis dicat, cùm de futuro sunt, impleri debere conditiones, apertè denotare eam legem, & sic videri quòd in proposito facere possit; nihil inde deducet, cùm ea conditio seruari non debeat, quâ ad hæredem certum instituendum quis adstringitur, vt mox dicemus: quod ad fructus verò attinet restituendos, vel retinendos, nihil etiam ex illa lege potest deduci. Molina verò de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2.[sect. 60] num. 84. vers. vtrùm autem in eodem dubio, an scilicet Maioratu à duobus simul confecto, & à superuiuenti reuocato, fructus percepti ab eius successore sint restituendi, vel non, nihil etiam resoluit, sed dumtaxat dicit videnda esse ea, quæ circa id congerunt Palacios Rubios in repetitione rubricæ, §. 69. num. 12. Segura in repetitione l. 1. §. si vir vxori, ff. de acquirenda possessione, Gregorius Lopez in l. 8. titul. 4. partita 5. in verbo, en vida, versiculo, vrget etiam. Baëça de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 33. per totum, Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 4. num. 21. & lib. 1. cap. 12. num. 4. Tiraquellus de iure constituti, ampliat. 24. num. 7. & in l. si vnquam, in verbo, reuertatur, num. 235. C. de reuocandis donationibus. Horum omnium resolutiones à me di[sect. 61]ligenter prælectæ dumtaxat euincunt, donationem filio factam, & tanquam inofficiosam reuocatam, vel factam extraneo, ex superuenientia liberorum reuocari sine fructibus medio tempore perceptis; idémque obseruandum in alia dispositione quacunque, quæ valet statim, nec suspenditur eius confirmatio post mortem alicuius, vel si ex voluntate domini rem quis possideat, vel cùm is, qui fructus percepit, erat interim dominus, etiamsi res esset subiecta restitutioni; sed non sunt expressæ in terminis nostris ad decisionem præfati dubij, quamuis rationes earum expendi possint in fauorem superuiuentis, vt commodum quod ex testamento præmortui habuit, aut fructus quos percepit, restituere non teneatur. Azeuedius etiam in l. 1. tit. 6. num. 25. lib. 5. nouæ colle[sect. 62]ctionis Regiæ, superiora non disputat, nec certam nobis resolutionem ostendit, sed remittit se ad ea, quæ Burgos de Paz, & Molina vbi suprà scripserunt, qui, vt vidisti, dubitationem hanc nullo modo diluunt. Et denique Aluarus Valascus, qui nihil dicit ex his,[sect. 63] quæ superiùs à me adnotata fuêre, in consultat at. 7. num. 7. per totum, latiùs rem hanc pertractat, & in proposito mouet dubium, an supposita validitate institutionis ad inuicem inter coniuges, possit alter ex coniugibus. postquam successit in hæreditate alterius prædefuncti, & eâ potitus est per totum vitæ spatium, testamentum pro parte sua mutare, & substitutum, quem ambo de communi consensu in testamento vocarunt, portione sua priuare, pro sua parte testamentum mutando, vt quotidie solent facere coniuges superstites; Et dicit habere hoc plusquàm dubitationis propter fraudem, quam coniux superstes videtur commisisse; forsan enim vxorem non instituisset, si cogitasset eam mutaturam voluntatem, & alteri quàm personæ designatæ hæreditatem suam relicturam, cùm iuxta iuris regulas ex fraude sua nemo lucrum consequi debeat: qua ratione non defuisse viros doctos, qui dixerunt, quòd etsi coniux superstes possit testamentum mutare, debet tamen refundere hæredibus mariti, quicquid ex eius testamento lucri fecerit, ne ex dolo suo commodum reportet; ipse tamen Valascus contrariam sententiam, & in iure, & in praxi receptam esse affirmat, imò quòd coniux superstes possit liberè testamentum reuocare pro parte sua, nec quicquam de lucro testamenti refundere teneatur: & in id refert Speculatorem, Oldrad. Suarez, Alciatum,[sect. 64] Tiraquellum, Burgos, Salon de Pace, & Petrum Pechium; qui omnes, quamuis expressè agnouerint, coniugem superstitem liberè posse testamentum pro sua parte mutare, quod verissimum est, nec vllam habet dubitationem; tamen de fructibus nihil dicunt, nec etiam exprimunt, an coniux superstes, quicquid lucri habuit, refundere teneatur, vel non teneatur, vt ipsos legendo, dignosces apertiùs: Salon etiam, & Molina in locis relatis à prædicto Authore, præfatum dubium non dissoluunt, sed pro solutione eius legendos nonnullos Authores admonent, vt superiùs vidimus, quamuis ipsi, liberè posse à superuiuente pro sua parte mutari dispositionem expresserint. Ego verò, vt in præfato dubio sententiam meam in[sect. 65]terponam, postquam longa consideratione processi, sequentia constituere omninò necessarium duxi, ne indistinctè, aut confusé, distinctione potiùs, & resolutione procedam. In primis, dubij prædicti exemplum aut casum tripliciter proponi posse, vel vt proponebatur suprà, num. 55. vel vt Valascus nunc relatus proposuit, vel etiam & generaliter, cùm testamentum faciunt maritus & vxor simul in eadem scriptura, aut charta; & de rebus vtriusque certo modo, aut in certam causam disponunt, vel vt Maioratus constituatur, aut aliquod pium opus peragatur: & in dispositione cauetur, quòd superuiuens per tempus vitæ suæ, bonis omnibus, aut vsufructu, eorúmve fructibus fruatur & post mortem eius, bona omnia in id conuertantur, quod expressè cautum fuerit; tunc enim succedit dubium propositum, an superstes reuocans testamentum pro sua parte, lucrum quod habuit ex testamento, fructúsve quos percepit, restituere teneatur. Secundò constituo, præmittendum esse vnum ca[sect. 66]sum, in quo nullus equidem dubitare poterit, nempe quando in casu prædicto expressa adsit testatoris dispositio, quâ cautum sit expressè, quid in casu reuocationis Maioratus alteriúsve dispositionis fieri debeat; quamuis enim verum sit, ad hæredem aliquem instituendum, dispositione nulla quem adstringi posse, nec etiam esse viam, per quam non liceat testatori testamentum suum immutare: tamen in casu reuocationis aliter disponere, vel dispositionem reuocare, aut fructus, commodúmve superuiuenti relictum adimere illudve iubere restitui, iure quidem poterit is, qui cum alio simul testatur, nec aliter in causam expressam testari vult, quàm si is, qui simul sibi testatur, voluntatem suam adimpleat; quemadmodum ergo superuiuens liberè potest dispositionem immutare, nec hæreditatis aditione, fructuúmve perceptione, onus sibi impositum agnouissè censetur, vt mutare nequeat; sic etiam & præmortuus in casum reuocationis sibi consulere, & de fructibus, hæreditatéve sua ad alium modum disponere, vt voluntas eius modis omnibus adimpleri debeat, iuxta iuris regulas, vulgatasque, & communes traditiones Doctorum: quod licèt inter omnes Scribentes; qui hoc capite præcitantur, sic in specie adnotatum non fuerit; nullus tamen eorum negauit; imò in fortioribus terminis Mieres, & Pechius probarunt, vt vidimus suprà, num. 23. & statim dicemus: & quamuis in eisdem terminis, in quibus Mieres loquitur, contrà tenuerit Valascus d. consultat. 7. n. 7. & 8. tamen in casu voluntatis expressè nihil dixit, sentiens apertè, in eo dubium non esse, & coadiuuatur ex his quæ cum Placentino, Iacob. Butrig. Bella-Pertica, Cino, Baldo, Saliceto, Alberico, Fulgosio, Iasone, & Alciato, obseruauit Couarruuias in capit. cùm tibi, de testamentis, num. 13. in versiculo, nec illud hac in re: coadiuuatur etiam ex text. singulari, & notando, ad quem miror nullum ex Scribentibus omnibus in proposito animaduertere, in l. ex facto, 17. ff. ad Trebellianum, vbi Vlpianus Iureconsultus in hunc modum scriptum reliquit: Ex facto tractatum est, an per fideicommissum rogari quis possit, vt aliquem hæredem faciat? Et Senatus censuit, rogari quidem quem, vt aliquem hæredem faciat, non posse. Subdit Glossa ibi, verbo, non posse: cùm effectu; nam non potest ei auferre liberam testamenti factionem, argumento, &c. progreditur statim Vlpianus, & inquit: Verùm videri per hoc rogasse, vt hæreditatem suam ei restituat; idest, quicquid ex hæreditate sua consecutus esset, vt ei restitueret, &c. Ac denique in vers. non tantùm, sic scribit: Non tantùm autem, si hæredem, quem scripsero, potero rogare, vt hæredem faciat aliquem: verùm etiam si legatum illi, vel quid aliud reliquero; nam eatenus erit obligatus, quatenus quid ad eum peruenit. Tertiò constituo, dubium esse, quid dicendum sit in[sect. 67] casu, quo expressam præmortui voluntatem, aut claram eiusdem dispositionem non habemus, quâ in casu reuocationis superstitis sibi consuluerit; tamen ex aliis coniecturis, aut ex præfatione dispositionis apparet, non aliter sic dispositurum præmortuum, aut noti aliter fructus relicturum, quàm si sibi certus esset, alterum etiam dispositionem suam, promissáve obseruaturum: qua in specie videnda erunt omninò ea, quæ diximus suprà, num. 22. & 23. vbi retulimus Pelaez à Mieres de maioratu, 1. part, quæst. 23. num. 3. & Petrum Pechium de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 19. num. 4. & 5. Ex quibus in hoc casu dici posset, morte præmortui, dispositionem non confirmari, nec pro sua parte, vt seruetur ad eum modum, ad quem vterque disposuit, nec etiam vt superuiuens lucrari posset fructus, quando ex contentis in dispositione apertè deprehendi posset; non aliàs relicturum fructus præmortuum, aut non aliàs sic dispositurum, quàm si, vt dixi, seruaretur in totum dispositio, résve in eodem statu permaneret, in quo tunc erat. Valascus verò contradicit expressè dict. consultatione 7. num. 7. & num. 8. in vers. sunt qui limitant; qui tamen nec Mieres nec Pechij mentionem facit, sic nec etiam Mieres retulit illos: idcircò res erit, cùm occasio se offeret, maturiùs consideranda; eò magis, quod admissa resolutione in casu præcedenti tradita, admitti etiam debebit & hæc resolutio, cùm satis expressum dicatur quod ex præfatione, aut verbis aliis dispositionis, siue ex probatis coniecturis deducitur, vt cùm aliis multis plenè adnotarunt Molina de Hispanorum primogeniis, liba. 1. cap. 5. num. 2. & quatuor seqq. & num. 11. & seqq. & lib. 3. cap. 4. num. 39. & 40. Mieres de maioratu, secunda pane, quæst. 3. ex num. 20. cùm seqq. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 6. tit. 1. num. 8. Camillus Gallinius de verborum significatione lib. 2. c. 10. & non solùm expressum dicitur, quod ex legitimis coniecturis colligitur; imò euidentem inducit voluntatem, ac si verbis expressum esset, l. licèt Imperator, vbi Glossa, Bartol. Castrensis, Alexander, & omnes Doctores communiter, ff. de legatis 1. Decius in cons. 584. num. 2. Parisius in cons. 71. num. 5. lib. 4. & cùm multis, Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 3. & num. 6. cùm seqq. Mantica lib. 3. tit. 3. num. 10. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 188. num. 2. cùm seqq. & decisione 248. num. 3. Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 2. interpretatione 1. solutione 5. ex num. 13. cum seqq. fol. 153. Pedrocha in cons. 2. num. 196. & specialiter dictum, aut in specie prouisum dicitur, quod ex mente, apparet per coniecturas legitimas. Signorolus in cons. 176. num. 7. Barbacia in cons. 89. num. 9. & 12. lib. 3. qui citant Bartol. in l. 1. in vers. item si apparet, ff. vi bonorum raptorum. Quartò constituo, in casu dubio morte præmortui,[sect. 68] testamentum, dispositionémve adeò confirmari, vt quamuis superuiuens pro parte sua immutauerit, adhuc alterari non debeat dispositio pro sua parte, nec etiam fructuum, alteriúsve commodi restitutioni obnoxius sit superuiuensin; & in hoc casu libenter adhæreo resolutioni Valasci d. consultatione 7. num. 7. cuius rationes & veræ sunt, & concludunt, & coadiuuantur omninò ex dictis suprà, ex num. 26. vsque ad num. 32. vbi plenè adnotauimus, ex reuocatione huiusmodi non resultare deceptionem defuncti, sibíque imputare debere, qui tutiorem viam non elegit, atque remediis opportunis sibimer consulere non studuit, nec naturam vltimarum voluntatum reuocabilem esse sciuit, ex dictis etiam per Tiraquellum in l. si vnquam C. de reuocandis donationibus, verbo, reuertatur, ex num. 224. vsque ad num. 236. in hoc etiam casu libenter probarem sententiam Alciati in l. licèt, num. 6. C. de pactis, vbi dicit, quòd si alter coniugum reuocet institutionem, altera reuocata non censebitur, cùm verisimile sit propter affectionem, eam institutionem esse factam, non propter præmium mutuæ nuncupationis, quia non potest quis ad instituendum adstringi spe præmij, l. ille antem, ff. de hæredibus instituendis, & doctrinam Alexandri in l. cùm donationis, C. de transactionibus, qui num. 12. in idem indicens, quamuis anteà in contrarium arguerit, rectissimè aduertit, quòd cùm purè relinquitur, aut purè institutio sit à coniugibus, capienda potiùs est præsumptio, ex affectione institutionem processisse, quàm vt conditio aliqua impleatur, per text. in l. nec adiecit, ff. pro socio. Procedit namque præsumptio hæc Alexandri, Alciatíve verisimilitudo, cùm in dubio versamur, vt dixi; secus tamen vbi euidenter aut clarè etiam ex coniecturis probatis, quamuis non verbis expressis, aliud constare posset tunc enim contradicendum esset, vt in eisdem terminis Alexandri, & Alciati præsentire Pechium de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 19. apertè colligere poteris, si per totum caput prelegeris illum attentè. Verùm casus hic limitari, aut explicari debet dupli[sect. 69]citer: primò, vt notauimus suprà, num. 25. Secundò, vt ibidem notauimus num. 37. Quintò & vltimò constituo aduertendum esse ad ea,[sect. 70] quæ diximus suprà, num. 24. vt scilicet, cùm testamentum, aut aliam dispositionem quamcunque faciunt duo in fauorem alicuius: vel vt Maioratus, aut Patronatus instituatur, aut opus aliquod pium peragatur, si verba talia sint, quòd modum, aut conditionem præ se ferre videantur causamve finalem dispositionis ostendant: tunc equidem, quamuis superstes liberè reuocare possit pro sua parte; tamen ex defectu conditionis, vel modi, aut causæ finalis, videtur necessariò dicendum, quòd impediri debeat, aut saltem resolui effectus dispositionis defuncti, ac etiam quòd ex eodem defectu, superuiuens teneatur ad fructuum quorumcunque, alteriúsve commodiex ea dispositione prouenientis restitutionem, si fructus etiam, aliúdve commodum sic relictum appareat, aut ea verba prolata, quæ conditionem inducant, aut modum, vel causam finalem. Ad quod dicendum moueor in primis ex dictis suprà, dict. num. 24. maximè ex l. 7. tit. 4. partit. 6. in vers. pero aquel que fuere, quæ in casu non faciendi loquitur; & sic in simili casui nostro, qui in facto alterandi, vel non alterandi dispositionem consistit, in hunc modum dicit: Pero aquel que fuere establecido so tal condition, que non ficiesse alguna cosa señaladamente este à tal menester, quede à tal recaudo, que sean seguros, que non faga aquello que le defendio el testador, è si esto non quisiere fazer non deue hauer la herencia, en que era establecido por heredero. Secundò quia in hoc casu nullo modo obstare debent leges prohibentes, ne adstringatur quis ad hæredem cerrum instituendum, néve alicui libera testandi facultas adimatur; neque enim illi adimitur, ipse namque liberè testari potest, si velit: tamen conditionem, voluntatémve testatoris non obseruans, æquum non est, vt commodum ex eius testamento percipere velit, atque vt fructus perceptos, & omne id, quod ex hæreditate præmortui, sine ex dispositione illius est consecutus, restituere sit adstrictus, tum ex ratione l. ex facto, 17. ff. ad Trebellianum. quam adduxi suprâ, num. 66. ad finem; tum quoniam ratio superior non impedit in conditione id poni, quod in dispositione positum, minimè ar[sect. 71]ctaret, vt illemet textus indicat, & text. in l. vxorem, §. hæres, ff. de legatis 3. & non malè coadiuuatur Cini, Butrigarij, Petrià Bella-Pert. Baldi, Salic. & aliorum sententia, quos in vnum recenset Couarruuias in cap. cùm tibi, de testamentis, num. 13. in vers. ne illud hac in re, liberationem à Titio Sempronio concessam, hac con[sect. 72]ditione, si Sempronius Titium hæredem fecerit, validam esse, nec vrgere in contrarium iura, quæ captatoriam dispositionem prohibent, quibus ipse Couarruuias satisfacit ibidem. Tertiò ex his, quæ scribit Tiraquellus in dict. l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, in verbo, reuertatur, ex num. 225. vsque ad num. 232. quæ mirè vrgent, ac inter alia Signoroli consilium 227. in quæstione nullitatis, columna penultima, in versiculo, prætereà euentus, quòd[sect. 73] defectus conditionis semper habet oculos retrò, videlicet ad tempus dispositionis, vt actus annullari, aut rescindi debeat cùm fructibus; Romanus etiam in singulari 540. per text. in l. necessario, §. quod si pendente, ff. de periculo, & commodo rei venditæ, l. omnia, §. 1. ff. de legatis 2. Et hactenus de his. # 19 CAPVT XIX. Frater in quibus casibus querelare possit testamentum fratris, in quo turpem aut inhonestam personam instituit? turpi personâ institutâ, an in totum, vel vsque ad Legitimam tantùm rescindi testamentum debeat: text. in authent. ex causa, C. de liberis præteritis, vtrùm obtineat in hoc casu: turpis, aut infamis persona, quæ in proposito dici debeat? vulgata equidem, & mille in locis agitata dubia, sed hactenùs nec absolutè, nec distinctè satis explicata, vt arbitratur Author, qui hoc cap. vt videbis Lector, diligenti, & accurata manu superiora omnia pertractauit, Aluari Valasci consultationem 17. nouè, & verè improbauit, & Tiber. Decian. Anton. Galeat. Maluas, & Ioann. Vincentij Honded. consiliis tribus commendatis, nonnulla in hac materia adnotauit, ad quæ cæteri Recentiores hucusque scribentes non sic animaduertebant. SVMMARIVM. -  1 Fratres testantes, cùm plerumque alios potiùs relinquant hæredes, quàm proprios fratres, quos sæpissimè grauiter ferunt. -  2 Fratrum quoque gratia cùm rara sit, vt inquit Poëta. -  3 Frequenter dubitari contingit, vtrùm frater præteritus, vel exhæredatus in testamento fratris, possit illud inofficiosi testamenti querelâ, vel alio remedio impugnare. -  4 Et communiter in eam itum est sententiam, vt licèt ab intestato frater succedat fratri; tamen contra testamentum eius succedere non possit, quia frater liberè extraneum instituere, & fratrem exhæredare, vel præterire potest sine causa. -  5 Dummodò frater, præterito aut exhæredato fratre suo, instituat personam honestam, & integræ opinionis & famæ, quia aliàs frater contra testamentum fratris, turpi personâ institutâ, querelam mouere potest. -  6 Quod latissimè explicarunt quamplures Authores, qui hoc num. & seq. vsque ad num. 10. recensentur in vnum -  7 Antonium Gomezium, Ferdinandum Menchacam, & Michaëlem Grassum. breuiter, & distinctè, atque absolutè etiam explicasse materiam istam. -  8 Tiberij Deciani, Antonij Galeacij Maluassiæ, & Ioannis Vincent. Honded. consilia tria in hac materia, singularia esse, & notanda, vt hoc num. adnotatur. -  9 Substitutus pupillaris etiam turpis, fratrem consanguineum, aut etiam matrem ipsam excludit, tam in pupillari, quàm in exemplari substitutione, remissiuè. -  10 Substitutus vulgaris, institutâ turpi personâ debeat excludi per fratrem, qui inofficiosi testamenti querelam instituit, vt quamuis institutus obtinere non possit hæreditatem, locus non sit substituto, remissiuè. -  11 Author mouet dubium circa promiscuam quorundam iurium allegationem, quam simul faciunt Doctores omnes communiter, & nouam, verámque eiusdem declarationem tradit, & num. seq. -  12 Fratribus, etiam Digestorum iure, siue seculo Iureconsultorum, nunquam licuisse de inufficioso fratris testamento agere, nisi turpis persona fuisset hæres instituta, vt hoc num. latiùs declaratur, & ibidem explicatur textus in leg. fratres, C. de inofficioso testamento, & num. seq. -  13 Fratres vterini tantùm non habent querelam inofficiosi testamenti, etiam turpi personâ institutâ: & ibidem huiusce rei vera ratio redditur. -  14 Fratribus, etiam turpi personâ institutâ, in aliquibus casibus inofficiosi testamenti querelam non dari, remissiuè. -  15 Frater à fratre præteritus, vel exhæredatus, cùm testamentum impugnat, quia in eo fuit instituta turpis persona, vtrùm in totum rescindi debeat testamentum, an autem vsque ad Legitimam tantùm? Et quid si frater aliquid in testamento reliquisset fratri? Quid etiam, si totam integram Legitimam ei reliquisset? Dubium quidem maximum, & licèt ab infinitis in mille locis tractatum, nondum tamen, vt Author arbitratur, absolutè, aut distinctè satis explicatum. -  16 Fratrem in casibus superioribus querelare posse testamentum fratris, & in totum subuertere illud, etiamsi frater instituat fratrem in Legitima, ex sententia Guil. de Cun. & aliorum, de qua per totum num. & num. seq. -  17 Guil. de Cun. & sequacium sententiam qui tueri velit aduersùs Communem, prælegere debet omninò Anton. Galeat. Maluas. in cons. 24. ex num. 63. cum sequent. quo loco fundamentis Communis, sic eleganter, & vt prima facie videtur, concludenter adeò satisfacit, vt nihil vltrà desiderari possit, nec alibi inueniri locus, quo sic possit Guil. sententia defendi. -  18 Pro sententia Guil. ponderata l. 12. tit. 7. partit. 6. quæ verè in vno dumtaxat casu vrget, vt notatur infrà, num. 25. -  19 Fratrem querelare non posse testamentum fratris, sed dumtaxat ad supplementum agere, cùm institutâ turpi personâ aliquid sibi relictum est, aut nullo modo agere, si integra Legitima sibi relicta fuerit, ex sententia Angeli, & quamplurimorum. -  20 Quæ duobus præcipuæ fundamentis subsistit, vt hoc num. adnotatur. -  21 Frater in casibus propositis suprà, ex num. 15. an possit querelare testamentum fratris, nec-ne? trium casuum distinctione explicandum esse, ex sententia Iulij Clari, de qua hoc num. mentio fit ab Authore. -  22 Iulij Clari sententia an probetur ab aliis, vel non? -  23 Hieronymum de Cæuallos, nouissimè omnium quæstionem superiorem tractantem, circa distinctionem Iulij Clari non insistere, nec etiam mentionem facere quamplurimorum Authorum, qui hoc capite recensentur. -  24 Frater in casibus propositis suprà, ex num. 15. vt dignosci valeat distincté, an querelare possit testamentum fratris, institutâ turpi personâ, vel agere dumtaxat ad supplementum? necessarium esse constituere nonnulla ex sententia Authoris, quibus præfata quæstio non adeò dubia videbitur; imò distinctione, & resolutione maiori, quàm anteà erat, explicata manebit, & num. seq. -  25 Frater, si institutâ turpi personâ, à fratre suo præteritus fuit, vel exhæredatus, nec aliquid ei in testamento relictum est, tunc per querelam rumpet testamentum in totum, ex sententia Baldi, quæ probatur, & hoc num. exornatur per Authorem. -  26 Frater institutâ turpi personâ, si neque præteriit fratrem, neque etiam exhæredauit illum, imò potiùs titulo institutionis, aut titulo etiam particulari (in hoc differentia non est) integram Legitimam, hoc est quartam partem ei reliquit; tunc fratri querela non competit vllo modo, vt per totum num. declaratur. -  27 Et lex 12. titulo 7. partita 6. in id nouiter ponderatur. -  28 Ac contrariæ sententiæ Authores damnantur. -  29 Frater, si institutâ turpi personâ, fratri præterito, vel exhæredato aliquid reliquit, sed minus Legitimâ, titulo tamen institutionis; tunc ei dumtaxat competit ius agendi ad supplementum, nec querelare potest testamentum. -  30 Frater institutâ turpi personà, si fratri præterito, vel exhæredato reliquit aliquid, sed non titulo institutionis, an tunc ad supplementum agi possit? & per totum num. vbi in effectu Angeli sententia probatur, & contraria Guil. reiicitur, defenditúrque, ad supplementum dumtaxat agi posse. -  31 Frater in omnibus casibus, in quibus institutâ turpi personâ à fratre suo, ad supplementum dumtaxat agere potest, vel Legitimâ tantùm, hoc est quarta parte bonorum debet esse contentus, in his omnibus non tenetur ad legata pro quarta parte, remissiuè. -  32 Frater si rumpat testamentum fratris per querelam, quia in eo fuit instituta turpis persona, an teneatur ad omnia legata, & fideicommissa etiam vniuersalia relicta in testamento fratris? Et sic an textus in authent. ex causa, C. de liberis præteritis, habeat etiam locum inter fratres, institutâ turpi personâ? & certè dubia est, & difficilis hæc quæstio, quam proptereà egêre decisione, & præsentia Principis dixit Salicetus, & arduam vocat Iulius Clarus. Et multas fuisse in expositione illius Authent. Doctorum opiniones, & eas retulisse P. Iacob. & Fulgosium dixit Antonius Thesaurus. -  33 Sed in terminis nostris, quòd non habeat locum dispositio d. authent. ex causa, C. de liberis præteritis, sed quòd simul cum institutione omnia corruant, tenuerunt quamplures, qui hoc num. & seqq. præcitantur. -  34 Et hanc esse communem opinionem testantur Paulus, Alex. & Iason, & tenendam alij Authores dicunt, qui hoc num. referuntur. -  35 Ac denique, eiusdem fundamenta omnia adducunt Salicetus, Iason, & Menchaca. de quibus accipiunt alij. -  36 Et contrariæ partis rationibus respondit Anton. Galeat. Maluassia in cons. 24. num. 71. & 72. -  37 Et post leges Partitarum amplectuntur eandem sententiam Gregorius Lopez, & Hieronymus de Cæuallos, vt hoc numero adnotatur, & vide infrà, num. 44. -  38 Sed contrariam sententiam, imò decisionem text. in dict. Authent. ex causa, C. de liberis præteritis, habere locum inter fratres, institutâ turpi personâ, tenent Bald. Curtius iunior, Cagnolus, & alij quamplurimi, qui hoc num. præcitantur. -  39 Et huius partis fundamenta quatuor, post Salicet adduxit Iason, qui in effectu, & verè quidem, atque concludenter (licet ipse in contrarium teneat cum Communi) respondet omnibus fundamentis, quæ pro contraria parte ponderari solent. -  40 Præcipuo etiam fundamento Communis respondent Iulius Clarus, & Ferdinandus Menchaca. -  41 Iura etiam, & rationes permultas pro hac parte considerauit Igneus. -  42 Et concludentem, nouámque rationem tradit, ac etiam respondet præcipuæ rationi Communis Anton. Thesaurus. -  43 Quæ equidem rationes adeò mouent Authorem, vt secundam hanc sententiam contra Communem libentiùs probauerit, vt per totum num. latiùs adnotatur. -  44 L. finalis, titulo 8. partita 6. pro opinione Angeli verè non facit, vt contra Gregorium Lopez, & Hieronymum de Cæuallas, hoc numero adnotauit Author. -  45 L. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, expendi posse pro opinione Baldi contra Angelum, & sequaces. -  46 Turpes, aut infames personæ quæ dicantur, ad hoc vt Institutis, eis possit frater querelare testamentum fratris? & num. seq. -  47 Antonij Gomezij sententia in proposito, nouiter, & verè declarata per Authorem. -  48 L. fratres, C. de inofficioso testamento, cùm alternatiuè loquatur, sufficit quòd vna qualitas ex illis tribus concurrat in hærede scripto; & sic, vel quòd sit infamis, vel turpis persona, aut leui maculâ notetur. -  49 Infamis infamiâ facti dicitur ille, cuius opinio apud probos viros læsa est & onerata. -  50 Spury sunt infames, turpes, & viles. -  51 Expositus Hospitali, si non probetur legitimus, turpis persona dicitur in proposito, remissiuè. -  52 Filius Presbyteri dicitur infamis infamiâ facti, & comprehenditur sub dispositione l. fratres, C. de inofficioso testamento. -  53 Nisi aliàs sit vir probus, & honestus, & maximè si ad officia publica sit admissus, ex sententia Aluari Valasci. -  54 Quem secuti sunt Moderni duo, qui hoc num. præcitantur. -  55 Author tamen contrà defendit, & in id expendit optimum, & notandum consilium Tiber. Deciani 31. per totum, volum. 4. vbi adeò concludenter satisfacit omnibus, quæ pro Valasco excogitari possunt, & sic plenè sententiam hanc tuetur, vt nihil vltra desiderari possit. -  56 Naturalis filius, saltem ex legibus huius Regni comprehendi non debet sub dispositione l. fratres, C. de inofficioso testamento. CVm fratres restantes, plerumque alios potiùs re[sect. 1]linquant hæredes, quàm proprios fratres, quos sæpissimè grauiter ferunt, l. cùm pater, §. euictis, ff. de legatis 2. leg. cùm oportet, versic. sic enim, C. de bonis quæ liberis: ex quibus sic annotauit Joannes Cephalus in consil. 166. num. 10. lib. 2. & nonnulla dicit adpropositum Iacobus Mandellus de Alba in consil. 770. num. 1. & in consil. 773. in principio, lib. 4. Fratrum quoque gratia[sect. 2] cùm rara sit, vt inquit Poëta, & refert Cagnolus in l. 1. ff. de inofficioso testamento, num. 8. frequenter dubitari[sect. 3] contingit vtrùm frater præteritus, vel exhæredatus in testamento fratris, possit illud inofficiosi testamenti querelâ, vel alio remedio impugnare? Et communiter in[sect. 4] eam itum est sententiam, vt licèt ab intestato frater succedat fratri; tamen contra testamentum eius succedere non possit, quia frater liberè extraneum instituere, & fratrem exhæredare, vel præterire potest sine causa, l. 1. & per totum titulum, ff. &. C. de inofficioso testamento, vbi sic tenent communiter Doctores, nec vllus in hoc dissentit, vt constat ex referendis infrà, & inter alios sic adnotarunt expressim Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 11. num. 37. in principio, Suarez in Thesauro commun. verbo, frater, num. 336. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 46. num. 1. Bonifac. Rogerius in cons. 9. num. 3. lib. 2. infinitos alios sciens, consultóque prætermitto, quia, vt dixi, statim referam eos: id tamen, & communiter etiam explicari solet, vt procedat, dummodò frater, præterito, aut ex[sect. 5]heredato fratre suo, instituat personam honestam, & integræ opinionis, & famæ, quia aliàs frater contra testamentum fratris, turpi personâ institutâ, querelam mouere potest, l. 1. l. fratris, 21. l. fratres, 27. C. de inofficioso testamento, l. 1. ff. eodem tit. §. soror autem, Instit. eodem tit. l. 12. tit. 7. partit. 6. & l. 2. eiusdem, titul. l. 2. tit. 8. partit. 6. & latissimè explicarunt Bartolus, Baldus,[sect. 6] Angelus, Paulus, Salicetus, & Iason in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, Curtius iunior, Cagnolus, & Cuiacius in d.l. 1. ff. eodem tit. Paulus in cons. 268. Ad primum, vol. 1. Iason in cons. 71. vol. 1. Decius in cons. 530. Cels. Hugo in cons. 73. Mathesil. Notabili 49. Cremensis singul. 90. Grat. in cons. 6. lib. 2. Berous in cons. 19. lib. 2. Ancharan. regien. quæst. familiar. lib. 1. q. 11. per totam, & lib. 2. q. 60. per totam, Paris. in cons. 64. lib. 3. Roland. in cons. 87. per totum, lib. 3. & in cons. 95. num. 25. lib. 4. Marcus Mantua in cons. 592. Viso testamento, Natta, in cons. 478. lib. 3. Afflictis decis. 125. & decisione 204. Rota Romana decis. 505. Gregorius Lopez dict. legibus Partitæ, Didacus Perez in l. 1. tit. 8. lib. 5. ordinamenti, verbo, positiones, Roder. Suar. in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso tectam. in princ. ex n. 12. Palacios Rub. in repet. rubric. de donat, inter, §. 10. ex n. 9. cum seqq. fol. mihi, 89. Guill. Bened. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, Rainuncius de Clera, num. 28. & verbo, in eodem testamento, el 2. num. 23. & verbo, & vxorem, decisione 5. num. 157. Antonius Gomezius, Ferdinandus Mencha[sect. 7]ca, & Michaël Grassus, qui breuiter, & distinctè, atque absolutè etiam explicarunt materiam hanc, ille tom. 1. variar, cap. 11. de successione contra testamentum, n. 37. 38. & 39. alter de successionum creatione, lib. 1. §. 10. ex num. 565. vsque ad num. 609. Grassus denique in §. testamentum, quæst. 46. per totam, & quæst. 47. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. 6. num. 11. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 50. & quæst. 52. num. 5. Gama decisione 143. Franciscus Viuius decisione 162. A num. 9. lib. 1. Aluarus Valascus consultatione 17. per totam, Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt, lib. 5. interpretatione 1. dubitatione 1. num. 69. & 70. folio 443. Hieronymus Gabriel in cons. 30. lib. 2. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana, 126. & tribus seqq. Achilles Pedrocha in cons. 19. num. 51. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 66. num. 1. & in cons. 68. n. 11. extántque singularia, & notanda consilia tria in hac materia Ti[sect. 8]berij Deciani, præcipuè 31. per tot. lib. 4. vbi doctè quidem, & latè Antonij Galeatij Maluassiæ cons. 24. per totum, lib. 1. & Ioannis Vincentij Hondedei 47. per totum. lib. 2. Costa etiam in cap. si pater, de testamentis, in 6. 3. part. in verbo, potest, num. 4. & 5. vbi rectè probat,[sect. 9] quòd substitutus pupillaris etiam turpis, fratrem consanguineum, aut etiam matrem ipsam excludit, idque ex ratione text. in l. Papinianus, §. sed neque impuberis, ff. de inofficioso testamento, & non solùm in pupillari substitutione, sed etiam in exemplari, vt ibi videri poterit: in vulgari autem, an substitutus vulgaris debeat[sect. 10] institutâ turpi personâ, excludi per fratrem, qui inofficiosi testamenti querelam instituit, vt quamuis institutus obtinere non possit hæreditatem, locus non sit substituto, vide Antonium Thesaurum, dict. decisione 127. per totam, ac denique in præsenti materia scripserunt etiam Antonius Pichardus in dict. §. soror, per totum, Instit. de inofficioso testamento, Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 566. nouissimè Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 91. & 93. Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 4. cap. 9. ij omnes non aduertunt ad vnum quod mihi aliquan[sect. 11]do difficultatem faciebat, nec hactenus ab aliquo explicatum video: videlicet communi tam Antiquorum, quam Neotericorum omnium consensu, simul aut promiscuè allegari text. in dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, & in d.l. fratris, & l. fratres, de C. inofficioso testamento, quasi idem probent, hoc est fratrem de inofficioso fratris testamento agere non posse, nisi tunc demum, cùm turpis persona sit hæres instituta; & tamen text. in dict. l. 1. ff. de inofficiofo testamento, & in dict. l. fratris, C. eodem titul. differentiam hanc non admittit, aut saltem nullo modo exprimit eam; imò simpliciter ad inofficiosi testamenti querelam fratres vocauit, nec distinguit, an honesta, vel turpis, aut infamis persona sit instituta, quod ex dictis legibus constat expressè: textus verò in d.l. fratres, C. de inofficioso testamento, id expressit apertiùs, & dubium omne remouet. Vnde vel aliter anteà fuerat statutum, atque ex illa lege corrigitur, coarctatúrve, vt procedat dumtaxàt, quando turpis persona fuit instituta: vel aliquid nouum lex illa venit decidere, quod superiores Interpretes minimè explicarunt. Idcircò constituendum est ante alia, etiam Digesto[sect. 12]rum iure, & tempore, siue seculo Iureconsultorum, fratribus nunquam licuisse de inofficioso fratris testamento agere, nisi turpis persona fuisset instituta; quòd licèt non expresserint, apertè præsentiunt omnes Authores hucvsque in proposito scribentes qui, vt vides, inter hæc iura non distinguunt, sed vniformiter accipiunt illa, & turpis personæ institutionem requirentes, ad id allegant text. in dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, & in d.l. fratris, vbi de turpi, aut infami persona instituta nihil exprimitur, quasi ea iura explicari debeant per text. in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, vbi Imperator vnum dumtaxat addit prædictis legibus; siue vnum de nono inducit, hoc est, quòd licèt ex generali traditione dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, l. posthumus, eiusdem tit. & dict. l. fratris, C. eodem, fra[sect. 13]ter quicunque, etiam vterinus, querelare posset fratris testamentum turpi personâ institutâ; tamen post decisionem d.l. fratres, solus frater ex vtroque latere coniunctus, vel saltem consanguineus ex parte patris, de inofficioso testamento possit experiri, nec vterinus poterit, qui tantùm ex parte matris coniunctus est: quod aduertit Glossa ibi, verbo, consanguinei, dicens: Qui sunt ex eodem patre, sed matre eadem, vel non, vt Institut. eod. tit. §. 1. Et sic lex illa in sui materia est singularis, & notabilis secundùm Bartol. & alios ibi, quia nulla alia est lex, quæ tot casus complectatur, vt ibidem fatetur Iason in principio, & tria principaliter intendit, in quibus post Baldum ibidem in summario, conueniunt omnes Scribentes communiter. Primò enim dicit, quòd fratres vterini tantùm non habent querelam inofficiosi testamenti, vt superiùs diximus, atque ex illo textu adnotarunt Antonius Gomezius tom. 1. variar. cap. 11. num. 37. in vers. quod primò intellige. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 577. & 578. Michaël Grassus §. testamentum, quæst. 46. num. 5. qui tamen, & alij quamplurimi relati suprà decipiuntur, dum ad id allegant text. in dict. l. fratris, & in dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, in quibus contrarium potiùs probatur, dum simpliciter ad querelam vocatur frater, nec distinctio prædicta adhibetur, an vterinus tantùm vel consanguineus frater sit. Secundò quatenus non considerant nouum ius, quod in ea lege introducitur, nec anteà fuerat introductum: introductionis autem ratio fuit, quia cùm querela inofficiosi testamenti, iuris ciuilis remedium, esset, quod populi Romani moribus fuit receptum, vt contra alios resoluit Antonius Pichardus, ad rubricam, Institut. de inofficioso testamento, ex num. 18. cum seqq. quem vide ex num. 10. meritò ad id cognati admitti non debuerunt, vt ex communi resolutione aduertit Curtius iunior in authent. ex causa, C. de liberis præteritis, n. 50. per textum in l. vlt. C. vnde legitimi. Secundò dicit textus in dict. l. fratres, quòd fratres vtrinque coniuncti, vel consanguinei tantùm, habent querelam inofficiosi testamenti contra testamentum fratris in tribus casibus. Tertiò, quòd contra necessarium hæredem institutum, quanquam sit vilis persona, non datur inofficiosi testamenti querela, quæ etiam non datur in aliis casibus,[sect. 14] etsi persona turpis, aut in honesta sit instituta, de quibus ad limitationem superioris doctrinæ, & etiam pro ampliatione ipsius est videndus omninò Iason in dict. l. fratres, Curtius, & Cagnolus in dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, plenè Antonius Gomezius tom. 1. variar, d.c. 11. num. 37. 38. & 39. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. ex num. 565. vsque ad num. 609. Quibus prælectis, & legibus Partitæ suprà, in initio relatis, omnes ferè huius materiæ: ampliationes, & limitationes scire poteris. Et hactenus de prædictis, quæ sunt notanda ad text, in dict. l. 1. ff. de inofficioso testamento, nec erant anteà sic distinctè explicata. Nunc verò, & secundo loco constituendum est, in proposito huius Capitis dubium maximum esse, & licèt ab infinitis mille in locis tractatum, nondum tamen, vt arbitror, absolutè, aut distinctè satis explicatum, an cùm frater à fratre præteritus, vel exhæredatus, testa[sect. 15]mentum impugnat, quia in eo fuit instituta turpis persona, in totum rescindi debeat testamentum, vel tantùm vsque ad Legitimam: Et quid si frater aliquid in testamento reliquisset fratri: Quid etiam, si totam integram Legitimam ei reliquisset? Et quidem Guill. de Cun. in d.l. fratres, C. de inofficioso testam. n. 4. indistinctè asse[sect. 16]rit, quòd institutâ turpi personâ, non solùm si frater omninò præteritus fuerit, vel exhæredatus, aut etiam si aliquid ei in testamento relictum fuerit, verùm etiam si totam integram Legitimam ei reliquisset, frater querelare possit testamentum in totum, & aduocare totam hæreditatem, & Guill. sequaces plures referunt Antonius Galeatius Maluassia in cons. 24. num. 63. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 47. num. 32. lib. 2. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana, 128. n. 12. Grassus §. testamentum, quæst. 46. num. 4. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 566. in princ. & sequitur Antonius Gomezius tom. 1. variar. dict. cap. 11. num. 37. in vers. Quintò intellige, & versic. Sextò intellige: quo loco securè affirmat, testamentum in totum rumpi, etiamsi frater instituat fratrem in Legitima, quæ est quarta pars bonorum, si in residuo turpem personam instituerit. Fundamenta autem huius partis ex communi omnium Doctorum placito adduxerunt Iason in d.l. fratres, num. 2. Rodericus Suarez in dict. l. quoniam in prioribus, in princ. num. 12. in vers. sed Guillielmus Cæuallos, dict. quæst. 566. in princ. latiùs Antonius Galeatius Maluassia in cons. 24. ex num. 31. vbi firmiter asserit, testamentum fratris turpi personâ institutâ, in totum expugnari, idest, vt in vniuersam eius substantiam succedat frater, & non solùm quando nihil, aut minùs portione legitimâ relictum fuit, sed etsi plena, & integra Quarta relicta fuerit, & non quoad institutionem tantùm, sed etiam quoad cętera in eo relicta: & idem prosequitur ex num. 69. cum seqq. & num. 63. 64. 65. & 66. quo loco[sect. 17] fundamentis contrariæ partis, de qua mentio fiet statim, sic eleganter, & vt prima facie videtur, concludenter adeo satisfacit, vt nihil vltra desiderari possit, nec alibi inueniri locus, quo sic possit Guill. sententia defendi. Pro qua considerandum erit, non mediocriter videri vrgere l. 12. tit. 7. partit. 6. vbi indistinctè dicitur, quod in[sect. 18]stitutâ turpi personâ per fratrem, institutio hæredis non valet, & potest frater testamentum subuertere, & hæreditatem consequi; id quod non aduerrunt recentiores huius Regni Scriptores, solus Gregorius Lopez considerasse videtur ibidem, verbo, la hæredad, in hunc modum dicens: Approbatur hîc opinio Guilliel. relati à Paul. de Cast. in dict. l. fratres, vt non solùm reuocetur testamentum per querelam, quoad Legitimam fratri debitam, sed etiam quoad omnia bona; & idem tenet Bartol. seu ille, cuius est illa lectura in Authent. de hæredibus, & Falcidia, in princ. collatione 3. per l. Paconius, ff. si quis à parente fuerit manumissus, in princip. Verè tamen dict. l. Regia partit. indistinctè accipi non potest, sed in vno dumtaxat casu vrget, vt notabitur infrà. Contrariam autem sententiam, imò quòd frater dumtaxat[sect. 19] agere possit ad supplementum, cùm institutâ turpi personâ, aliquid sibi relictum est, aut nullo modo agere, si integra Legitima sibi relicta fuerit, defendunt Angelus, Alexander, Afflictis, Curtius iunior, Cagnolus, Parisius, Fabian. de Guioch. Gabriel Eugub. Ancharanus, & alij, cum quibus sic firmiter amplectitur Anton. Thesaurus decis. 128. num. 11. & 12. vbi dicit, quòd ipse credit hanc opinionem veriorem, per textum clarissimum, & nullam cauillationem admittentem in l. omnimodo, C. de inofficioso testamento, quicquid contra eum text. audacter, & subtiliter magis, quàm verè, Decius, & alij scripserint, eandem sententiam securè admittit Rodericus Suarez in dict. l. quoniam in prioribus, num. 12. fol. 4. dicens sic tenuisse Accursium in dict. l. omnimodò, & respondens fundamentis Guilliel. & sequacium, Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 589. vbi dicit veram esse communem opinionem contra Paulum, & Guilliel. sed tunc neutram partem firmans propter textum in dict. l. Paconius, ff. si quis à parente fuerit manumissus, & num. 601. vbi fatetur, quòd si fratri integra Legitima relicta fuerit, tunc etiam contra turpem personam querelam mouere non possit; quod tamen cogitandum reliquerat anteà n. 590. ibidem. Michaël Grassus. §. testamentum, quæst. 46. num. 4. vbi sententiam Glossæ in dict. l. omnimodo, longè veriorem putat contra Guill. nec licere super hoc disputare, cùm habeamus casum legis expressum in d.l. omnimodo, & refert Anton. Cucchum, & Emman. Suar. idem tenentes, Antonius Pichardus in §. soror, Institut. de inofficioso testamento, num. 88. vbi hanc opinionem veriorem, & communiorem vocat, & dicit probari per text. expressum in authent. de hæredibus & falcidia, §. 1. collatione 1. vbi dicitur, eodem modo deberi Legitimam fratribus, turpi personâ hærede scriptâ, quo debetur liberis, & parentibus; & sic cùm æquiparentur secundùm generalem decisionem dict. l. omnimodò, hos omnes comprehendere: quem text. ante ipsum expendit Roderic. Suarez in d.l. quoniam in prioribus, in vers. neque obstat argumentum. Denique hanc partem veriorem etiam putat nouissimè Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæstion. 566. ex num. 7. Angel. Matheacius de legat. & fideicommissis lib. 4. cap. 9. num. 8. & omnes duobus præcipuè fundamentis mouentur. Primum deducitur ex verbis dict. l. omnimodo, C. de[sect. 20] inofficioso testamento, ibi: Certa & statuta lege tam mortuis consulere volentes, quàm eorum liberis, vel aliis personis, quibus eadem actio compere poterat, &c. & ibi: Liceat verò his personis, quæ testamentum quasi inofficiosum, vel alio modo subuertendum queri poterant, id quod minus portione legitima sibi relictum est, ad implendam eam sine vllo grauamine, vel mora exigere, &c. Secundum fundamentum ab absurdo vitando deducitur: quia si probaremus fratrem posse testamentum per querelam inofficiosi subuertere, & expugnare, melioris vtique conditionis esset frater ipse, quàm revera esset filius, qui si quid iure institutionis habeat, testamentum inofficiosum dicere nequit, sed ad supplementum legitimæ portionis tantùm agit, ex text. in dict. l. omnimodo: quod maximum absurdum esset, igitur non probandum, l. diuortio, in princ. vbi Iason in 5. notabili, ff. soluto matrimonio, l. scire, §. aliud, vbi Baldus in vlt. notabili, ff. de excusationibus tutorum: quibus tamen fundamentis, vt dixi suprà, ex proposito satisfacit Antonius Galeatius Maluassia in cons. 24. ex num. 63. cum tribus seqq. sic vt negari non possit, quin hac in re maxima difficultas sit, vt etiam constat ex his, quæ scripsit Matheacius, vbi suprà, dict. cap. 9. ex num. 4. Quapropter, vt eam apertiùs explicaret, tres casus in[sect. 21] proposito distinguit Iulius Clarus §. testamentum, q. 50. Primus casus est, cùm in testamento, in quo turpis persona est instituta, nihil relictum est fratri; & tunc per querelam rumpit testamentum in totum. Secundus casus est, cùm aliquid reliquit frater fratri, sed non titulo institutionis; & tunc inquit Iulius Clarus, quòd frater pariter rumpit in totum, ad exemplum descendentium: & reddit rationem, quia licèt regulariter in collateralibus non sit necessarius titulus institutionis, neque eis aliqua Legitima debeatur; est tamen speciale, quando turpis persona est instituta, quia eis debetur Legitima: & consequenter. quòd non est impertinens dicere, quòd talis Legitima sit eis relinquenda titulo institutionis, & quòd ita procedat opinio Guil. de Cun. quam ipse sequitur. Tertius casus est, quando frater institutâ turpi personâ, reliquit titulo institutionis, sed minus Legitimâ; & tunc procedit opinio secunda Angeli, & sequacium, de qua suprà: dicit tamen cogitandum esse, & omittit quartum, & necessarium casum, quando scilicet integra Legitima titulo institutionis, vel legati relinquitur. In[sect. 22] primo autem autem casu, Iulij Clari sententiam amplectitur Grassus in dict. §. testamentum, quæst. 46. num. 4. in principio. In secundo verò & tertio improbat eum ibidem, num. 5. dicens indistinctè tenendum, quòd in vtroque casu ad supplementum dumtaxat sit agendum, & probans cum Emman. Suarez, Antonij Gomezij Additionatore, relicti titulum, dicit nullam differentiam in proposito facturum, nec distingui debere an titulo institutionis, vel titulo particulari Legitima, aut pars eius relicta sit. Sed in prædictis etiam duobus casibus, hoc est secundo & tertio, an scilicet relictum sit aliquid titulo institutionis, vel titulo tantùm particulari, Clarum videtur sequi, & præfatam differentiam admittere, quamuis in ea firmiter non insistat, Ioannes Vincentius Honded. in consil. 47. num. 34. volum. 2. Hiero[sect. 23]nymus verò de Cæuallos, qui, vt vides, nouissimè omnium quæstionem superiorem tractauit, dict. quæst. 566. prædictorum nullam mentionem facit, nec de veritate distinctionis Clari disputationem suscipit, nec etiam refert Authores quamplurimòs, superiùs à me relatos. Idcircò, vt ego sententiam meam interponam, nonnulla[sect. 24] constituere necessarium duxi, quibus præfata quæstio non adeò dubia videbitur, imò distinctione, & resolutione maiori, quàm anteà erat, explicata manebit. Et in primis constituo, quòd si frater institutâ turpi[sect. 25] personâ à fratre suo, præteritus fuit, vel exhæredatus, nec aliquid ei in testamento relictum est; tunc per querelam rumpet testamentum in totum, vt in vniuersam eius substantiam succedat: idque ex sententia Baldi, in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, num. 8. Iasonis ibidem, num. 16. in qua conueniunt omnes, vt scribit Grassus §. testamentum, quæst. 46. num. 4. in principio, & tenent Iulius Clarus in eodem §. quæst. 50. num. 3. in vers. aut in testamento. Afflictis d. decis. 204. num. 2. & 3. & ibi Vrsillus in addit. num. 1. & 4. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 47. num. 34. lib. 2. & in hoc casu loquuntur Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 586. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 11. num. 37. vers. Quintò intellige, dum dicunt, quòd testamentum debet rumpi in totum, & non pro parte, vel non vsque ad Legitimam tantùm, cùm instituta est turpis persona. In eodem etiam casu loquitur apertè dict. l. 12. tit. 7. partita 6. vt constat ex illis verbis: Et dezimos que el vn hermano puede desheredar al otro conrazon, è sin razon. E aun que non fiziesse mencion del en el testamento, puede de jar lo suyo à quien quisiere, quando non ouiere fijos: nin otros que descendiessen del de la lifia derecha, nin padre, nin abuelos, fueras ende si estableciesse por su herectèro à tal home, que fuesse de mala vida, ò enfamado, ca estonze no valdria el establecimiento de tal heredero, ante decimos, que el hermano puede quebrantar el testamento, è auer la heredad de su hermano. Et sic in prædicto casu approbatur ibi opinio Guil. de Cun. vt non solùm reuocetur testamentum per querelam quoad Legitimam fratri debitam, sed etiam quoad omnia bona, vt rectè intellexit Gregorius Lopez, verbo, la heredad, ibidem, vt dixi suprà, num. 18. ideò Gregorius ipse statim mouet dubium; Quid si aliquid fuit fratri relictum, quasi sentiens expressè, loqui eam legem dumtaxat in casu prædicto, quando fratri præterito, vel exhæredato nihil in testamento relictum fuit. Idem etiam in casu superiori apertè præsentit Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 4. cap. 9. num. 8. & ius Digestorum à iure Codicis optimè distinguit. Secundò constituo, quòd si frater institutâ turpi per[sect. 26]sonâ, neque præteriit fratrem, neque etiam exhæredauit illum, imò potiùs titulo institutionis, aut titulo etiam particulari (in hoc differentia non est) integram Legitimam, hoc est quartam partem ei reliquit; tunc fratri querela non competit vllo modo, quia non est in hoc casu, cur frater ipse conqueri debeat, quippe cum Legitima integra ei relicta fuerit, ad quod tantùm tenetur frater, cùm turpem personam hæredem instituit, §. 1. cum Glossa, in Authent. de hæredibus & falcidia, vbi apertè datur intelligi, quòd in reliquo ad libitum potest frater disponere, etiam turpi persona hærede instituta, ex quo ad relinquendam fratribus Legitimam, hoc casu lex cogit fratres; aliàs vana esset dispositio, & superuacuum relictum Legitimæ, vt inquit Cagnolus, quem statim referam, si nihilominùs posset frater in totum testamentum rescindere: & dicendum esset, totam substantiam esse fratribus eo casu relinquendam, non Legitimam tantùm; & hunc casum vnanimiter admittunt omnes Authores præcitati suprà, num. 19. qui, vt iam vidisti, etiam in fortioribus terminis, quando non integra Legitima relicta fuit fratri, id probarunt, & agendi ad supplementum ius dumtaxat concesserunt. Deinde in terminis nostris sic tenet superiorem resolutionem Alexand. in l. si patroni, in §. finali, in vltima columna, ff. ad Trebell. sequitur Cagnolus dicens, quòd rationi prædictæ non videt dari posse responsum in l. 1. ff. de inofficioso testamento, num. 11. Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 601. Grass. §. testamentum, quæst. 46. num. 4. & cum multis firmiter sustinet, hunc casum Anton. Thesaur. decis. 128. n. 11. & 12. & ante ipsos hoc dixit Salicet. in d.l. fratres, C. de inofficioso testam. in 3. qu. principali, qui quamuis sequutus sit Guil. de Cun. sententiam relatam suprà, num. 16. tamen discrepat ab eo, vbi frater Quartam integram reliquisset fratri suo, dicens quòd tunc non competeret querela fratri, institutâ turpi personâ: & in eum sensum rectè citat Salicetum, & sequitur eum Rodericus Suarez in d.l. quoniam in prioribus, in princ. n. 12. fol. 4. in vers. in vno discrepat. Nec distinguunt ij omnes, an titulo legati, vel titulo institutionis Quarta relicta sit, quasi sentiant manifestè, sufficere, quòd Legitima quocunque modo relicta fuerit; & ita tenendum est ex dictis Authoribus, & verbis d.l. 12. tit. 7. partita 6. quæ loquitur dumtaxat, quan[sect. 27]do frater præteritus fuit, vel exhæredatus, vt tunc rumpatur testamentum in totam, non verò in isto casu, cùm integra Legitima fratri relicta fuit; & sic ad eum trahi non debet, iuxta vulgata iuris principia, & communes traditiones Doctorum, quamuis contrarium in casu præ[sect. 28]dicto, sed malè quidem, tenuerint omnes, qui Guil. de Cun. sententiam amplexi sunt, vt constat ex relatis suprà, num. 16. & per Antonium Thesaurum dict. decis. 128. num. 12. & inter alios sic expressè, sed malè, vt dixi, firmarunt Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 11. num. 37. vers. Sextò intellige, Rubeus in leg. Titia, §. Imperator, num. 287. ff. de legatis 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 24. num. 31. & n. 63. & seqq. volum. 1. quorum sententia clarè conuincitur ex his, quæ huiusce nostræ resolutionis sequaces notarunt, ac inter alios Rodericus Suares, Cagnolus, Grassus, & Thesaurus in locis relatis suprà, Matheacius lib. 4. dict. cap. 9. num. 8. Tertiò constituo, quòd si frater institutâ turpi per[sect. 29]sonâ, fratri præterito, vel exhæredato, hoc est hæredi non instituto aliquid reliquit, sed minùs Legitimâ, titulo tamen institutionis; tunc equidem dumtaxat competere ei ius agendi ad supplementum, nec querelare posse testamentum fratris: quod fatetur Iulius Clarus dict. §. testamentum, quæst. 50. num. 3. in finalibus verbis, dicens sic procedere opinionem Angeli, & sequacium, contra Guil. de Cun. & sequaces eius; & in hoc libenter sequor prædictum Authorem, propter rationes communis sententiæ, & authoritatem eorum, quos retuli suprà, num. 19. & per text. in dict. l. omnimodò, & in dict. authent. de hæredibus & falcidia, §. 1. collat. 1. qui in hoc cauillari non possunt, quamuis contrà, sed malè quidem, tenuerint in hoc casu Antonius Gomezius, Rubeus, Anton. Galeat. Maluas. & cæteri alij adducti in secundo casu, suprà, qui, vt vidisti, in fortioribus terminis contrarium defendunt. Quartò constituto, quòd si frater institutâ turpi per[sect. 30]sonâ, fratri præterito, vel exhæredato, hoc est hæredi non instituto reliquit aliquid, sed non titulo institutionis, succedere tunc contrarietatem Guil. de Cun. & sequacium eius, & Angeli, ac sequacium eiusdem, & sic diuersitatem primæ, & secundæ opinionis, quas adduxi suprà, num. 16. & num. 19. in qua tamen Iulius Clarus dict. §. testamentum, quæst. 50. num. 3. in vers. aut reliquit aliquid, Guil. sententiam amplectitur, & existimat, in hoc casu fratrem rumpere debere testamentum in totum, ad exemplum descendentium. Grassus autem receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 46. num. 4. contrarium defendit, & in prædicto casu, ius agendi ad supplementum dumtaxat fratri concedit, ac cum Emman. Suar. Antonij Gomezij Additionatore, quem ibidem refert, probabilius credit, relicti titulum, nullam differentiam in eo facturum. Ego verò in praxi omninò crederem seruandam Emman. Suar. & Grassi sententiam, nec constituendam differentiam, quo titulo relictum sit factum, dummodò verum sit, aliquid relictum fuisse fratri. Moueor in primis authoritate quamplurimorum, quos retuli suprà, num. 19. qui etiam in hoc casu concedunt dumtaxat ius agendi ad supplementum: nec distinguunt, quo titulo relictum fuerit aliquid fratri, institutâ turpi personâ. Secundò per textum in dict. l. omnimodo, C. de inofficioso testamento, qui nullam cauillationem admittit, vt dicit Antonius Thesaurus d. decis. 128. num. 11. in fine. Tertiò, quia negari non potest, quin diuersa sit causa fratrum, & descendentium, quippe cùm fratribus nec Legitima debeatur, nec sit necessarius titulus institutionis: & quando turpis persona est instituta, licèt eis Legitima debeatur, vt dicebam suprà; tamen nullibi expressum est, quòd talis Legitima sit relinquenda titulo institutionis: vnde non concludit Iulij Clari ratio, nempe quòd non sit impertinens dicere, quòd titulo institutionis debeat Legitima relinqui in eo casu: quia imò impertinens est, & à mente legis alienum. vt non obscurè colligi valet ex l. 12. tit. 7. partita 6. quæ si maturè perpendatur, ex ea colligetur apertè, eo dumtaxat casu subuerti testamentum à fratre, & per eum integram hæreditatem aduocari, quando institutâ turpi personâ, frater ipse præteritus est, vel exhæredatus, nihilo eidem relicto: cùm verò aliquid relictum est, nihil lex illa decidit, nec loquitur in hoc casu; denotat potiùs, in alio casu, vltra positum ibi, testamentum non subuertendum, sed dumtaxat ad supplementum agendum, vt ibidem notauit Gregorius Lopez verbo, la heredad, in versic. & quid si aliquid, & coadiuuatur ex his, quæ resoluit Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. n. 583. in versic. 4. & fortius, vbi dicit, quòd vera, & communis opinio est, quòd titulus institutionis non requiratur in Legitima fratrum, & se remittit ad alium locum, quo latiùs id tractauit: coadiuuatur denique ex his, quæ maturè & cum iudicio obseruauit in hac materia Angelus Matheacius de legat. & fideicommiss. lib. 4. cap. 9. num. 8. vbi, vt anteà dicebam. ius Digestorum à iure Codicis optimè distinguit, & in effectu dicit, quòd Digestorum iure, si tota Legitima fuisset relicta, tunc etiam turpi hærede scripto, inofficiosi agere poterat: si verò quid minus Legitimâ, vel nihil relictum fuisset, fratres vtique, & liberi frangebant inofficiosi testamenta; iure verò Codicis, aut tota Legitima legata fuit, & nemo inofficiosi agere potest, nec tunc frater ipse, turpi quoque hærede scripto: aut quid minus Legitimâ relictum fuit, & tunc nec etiam frater rumpere potest testamentum fratris, sed tantùm petere supplementum Legitimæ, firmo manente testamento. Quintò constituo, quòd in omnibus casibus, in qui[sect. 31]bus dictum est, quòd fratri competit ius agendi ad supplementum dumtaxat, vel Legitimâ tantùm, hoc est quarta parte bonorum debet esse contentus, in his omnibus non tenetur ad legata pro quarta parte: Ratio est, quia turpi personâ hærede scripta, fratri debetur Legitima, quæ est quarta pars & sic debetur illi absque onere, ex vulgatis iuribus, quæ adducit, & latiùs probat Afflictis decis. 125. per totam, dicens in finalibus verbis, votatum fuisse in Senatu, quòd legatum alimentorum factum quibusdam soluatur integrè per hæredes scriptos, & nihil contribuat soror illa, quæ dixit testamentum fratris inofficiosum, quia in eo fuit instituta turpis persona. Sextò & vltimò constituo, dubium maximum esse,[sect. 32] an si frater rumpat testamentum fratris per querelam, quia in eo fuit instituta turpis persona, teneatur ad omnia legata, & fideicommissa etiam vniuersalia relicta in testamento fratris: & sic an text. in authent. ex causa, C. de liberis præteritis, habeat locum etiam inter fratres, institutâ turpi personâ? Et certè dubia est, & difficilis hæc quæstio, quam proptereà egêre decisione, & præsentiâ Principis dixit Salicetus in dict. leg. fratres, C. de inofficioso testamento, in 4. quæst. & arduam vocat Iulius Clarus, vt refert Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 128. num. 6. dicens multas fuisse in explicatione illius Authenticæ Doctorum opiniones, & eas retulisse P. Iacob. in dict. authent. ex causa, & Fulgosium ibid. num. 25. & 26. Sed in terminis nostris, quòd non habeat locum dispositio dictæ Authenticæ, sed quòd simul cum[sect. 33] institutione omnia corruant, tenuerunt Angelus, Iacob. de Aren. Petrus, Cinus, Paulus, Franciscus de Rampon. Imola, Alexand. & Iason, quos in vnum congessit Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. n. 580. & 581. qui dicit hanc esse communem opinionem secundùm[sect. 34] Iasonem, Paul. & Alexand. & tenendam secundùm eum. Decius in leg. liberi, num. 13. de bonorum possessione contra tabulas. Petr. Iacob. Ruinus, Rolandus, Iacobinus, & Afflictis, quos retulit Antonius Thesaurus d. decis. 128. num. 6. Corneus in dict. authent. ex causa, sub num. 3. Mantica in consil. 199. Rubeus in l. Tuia, §. Imperator, num. 62. & num. 176. de legatis 2. Anton. Galeat. Maluass. in cons. 24. num. 70. volum. 1. Ioannes Vincentius Honded. in consil. 47. num. 37. volum. 2. Ac denique huius[sect. 35] partis fundamenta omnia adducunt Salicetus, in dict. l. fratres, in 4. quæst. principali, & ibidem Iason num. 3. & 4. Menchaca d. §. 10. num. 581. & num. 582. in vers. tamen communis opinio, à quibus accipiunt alij postmodùm Scribentes, & contrariæ partis rationibus respondet Antonius Galeatius Maluassia d. cons. 24. num. 71. & 72.[sect. 36] & post leges Partitarum, siue in terminis etiam earum, amplectuntur eandem sententiam Gregorius Lopez in[sect. 37] l. 12. tit. 7. partita 6. in verbo, el testamento, versicul an autem rupto, dicens, quòd d. authent. ex causa, non habet locum in fratribus, institutâ turpi personâ & ad id benè facere text. in l. finali, tit. 8. partit. 6. vbi Gregorius ipse, verbo, el fijo, idem probauit. Hieronym. de Cæuallos practicarum communium, q. 566. qui dicit hanc esse communem sententiam, & iuxta eam hodie sancitum in d.l. finali, tit. 8. partita 6. Sed contrariam opinionem, imò decisionem text. in[sect. 38] dict. authent. ex causa, C. de liberis præteritis, habere locum inter fratres, institutâ turpi personâ, tenent Bald. in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, in 3. quæst. Curtius iunior ibidem, num. 75. Cagnolus num. 87. in fine, & num. 88. Ioannes Faber num. 5. & omnium latissimè Ioannes Igneus in repetitione illius authent. num. 59. in versiculo, ego autem dico. Grassus, & Craueta, quos refert Antonius Thesaurus d. decis. 128. num. 7. dicens sibi videri, quòd hæc opinio in iudiciis est sequenda, cùm sit æquior, & humanior, & eam constanter defendens Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 52. num. 5. vbi dicit, quòd opinio præcedens semper visa fuit sibi terribilis, & si casus contingeret in facto, quòd non peccaret mortaliter Iudex, qui iudicaret contra eam. Et huius partis fundamenta quatuor, post Salicetum[sect. 39] adducit Iason in d.l. fratres, num. 3. in versiculo, adde quod contrarium tenet Baldus, vsque ad versiculum, in contrarium, & vide num. 4. in versiculo, si velis tenere, vsque ad versiculum, Teneas communem sententiam, vbi in effectu, & verè quidem, atque concludenter, licèt ipse contrarium teneat cum Communi, respondet omnibus fundamentis contrariæ partis relatæ suprà, n. 33. præcipuo etiam fundamento Communis respondent[sect. 40] Iulius Clarus d.q. 52. n. 5. & Menchaca d. §. 10. n. 582. licèt contrarium tueatur, vt suprà vidimus; iura etiam & rationes permultas pro hac parte considerauit Igneus in dict.[sect. 41] authent. ex causa, num. 59. versiculo, ego autem dico, & concludentem, nouámque tradit Thesaurus, & præcipuæ rationi Communis respondet d. decis. 128. n. 8. & 9.[sect. 42] Quæ equidem rationes adeò me mouent, vt secundam hanc sententiam contra Communem libentiùs probauerim[sect. 43] excitatus in primis prædictis quatuor fundamentis Iasonis quæ fortissimè vrgent. Secundò iuribus, & rationibus Ignei, & Thesauri vbi suprà, quæ etiam non mediocriter iuuant hanc partem. Tertiò, propter solutiones, quas ad rationes contrariæ partis tradiderunt Iason, Menchaca, Clarus & Thesaurus, quæ iuxta rationem iuris procedunt: & verè negari non potest quin in correctoriis fiat extensio, quando aliàs resultaret absurdum, vel quod verba d. authent. ex causa, generalia sint, & absque vlla extensione comprehendant hunc casum, vt aduertit Iulius Clarus vbi suprà, quia vbi est maior ratio, ibi ex vi comprehensiua, idem cautum este intelligitur: ergo si rescisso ex causa præteritionis, vel exhæredationis testamento, conseruantur legata aduersùs liberos, & parentes querelam inofficiosi testamenti mouentes, multò magis, faciliúsque conseruabuntur aduersùs fratres. Deinde, quia casus prædictus omissus est in dict. authent. vt ex verbis eius constat apertè; tamen ipsius dispositio non ideò excludi debet aduersùs fratres, sed potiùs pro expressa haberi, propter rationes prædictorum Authorum, maximè ob rationem Thesauri d. decis. 128. num. 8. in principio. Ac denique, quòd text. in dict. l. fratres, licèt odio turpis personæ sic disposuerit; eius tamen odio non debent alij sic grauari, vt beneficium amittant: quod etiam aduersùs liberos, & parentes est institutum, eò maximè, quòd conclusio illa, vt in correctoriis non admittatur extensio, non est sine controuersia, & multi attestantur communem opinionem esse in contrarium; aut saltem negari non potest, quòd ipsa multas habeat limitationes, & declarationes, quæ ad propositum nostrum accommodatæ, communis sententiæ fundamentum subuertunt, vt constat ex his, quæ scripserunt Doctores in authent. quas actiones, C. de sacrosanctis Ecclesis. & in l. si vero, §. de viro, & in l. si constante, ff. soluto matrimonio. Gratianus regula 111. per totam. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 6. cap. 6. num. 11. & cap. 14. per totum. Ex quibus etiam constat apertè, quod text. in dict. l.[sect. 44] finali, titul. 8. partita 6. verè non facit pro opinione Angeli, & sequacium, relata suprà, num. 33. quicquid aliter dicat Gregorius Lopez, quem retuli suprà, num. 37. nec etiam iuxta opinionem eiusdem Angeli sancitum in ea lege, vt malè quidem existimauit Hieronym. de Cæuallo, quem ibidem citaui, propterea quòd nihil in proposito statuitur ibi, nec iuri communi aliquid additur, sed dumtaxat ius commune confirmatur, & dicitur, quòd rupto testamento ex causa præteritionis, vel exhæredationis, annullatur testamentum quoad institutionem; legata tamen, & libertates valida remanent, vt in dict. authent. ex causa, fuerat statutum; vnde qua ratione dixi de iure communi, Baldi sententiam tenendam contra sententiam Angeli, & sequacium, ipsâ etiam, & de iure Partitarum idem assero, cùm eo iure attento, fic militent rationes omnes, quas præfati Authores considerarunt, sicut in terminis iuris ipsius communis vrgebant, & erit hodie magis certum ex generali decisione[sect. 45] l. 1. tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, iunctis his, quæ in eius legis explicatione obseruauit Tellus Fernandez in l. 3. Tauri, 4. part. num. 18. & n. 21. dicens, regulariter obseruandum, quòd vbicumque testamentum annullatur, quia in institutione peccauit, provt in nostro casu contingit, dumtaxat haberi pro non facta institutionem, cætera verò remanere firma, quamuis Azeuedius ibi, num. 179. non audeat firmare: Et hactenus de præfata quæstione. Nunc verò tertio loco, & principaliter constituen[sect. 46]dum est, dubitari etiam communiter, quæ dicantur in proposito personæ infames, turpes, vel inhonestæ, vt eis institutis, possit frater querelare testamentum fratris? Et text. in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, dubium diluit, in hunc modum scribens: Si scripti hæredes, infamiæ, vel turpitudinis, vel leuis notæ maculâ aspergantur, & c. & in l. 12. tit. 7. partit. 6. dicitur: Si estableciesse por su heredero à tal home, que fuesse de mala vida o enfamado, & ibi Gregorius Lopez, verbo, de mala vida, latè explicat, quæ dicantur in proposito turpes personæ: Iason in dict. l. fratres, num. 10. 11. & 12. Gama decis. 143. & Additionator eius ibidem, Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 10. num. 569. & quatuor seqq. & num. 608. vbi dicit, quòd hæc conclusio intelligitur multipliciter. Primò, si persona instituta sit infamis de iure & de facto. Secundò, etiamsi sit infamis de facto tantùm. Tertiò, etiamsi nec sit infamis de iure, nec de facto, sed tantùm sit turpis eius quæstus, & modus viuendi. Quartò, etiamsi nec sit infamis de iure, nec de facto, nec etiam habeat turpem modum viuendi,[sect. 47] si tamen est homo sinistræ, aut malæ opinionis. Antonius Gomezius tom. 1. variar. cap. 11. num. 38. per totum, vbi latè declarat, & in fine constituit, Iudicis arbitrio relinqui, quæ dicatur turpis persona, vel non, & dicit ita tenuisse solum Fabrum in §. soror, col. 2. in medio, Institut. de inofficioso testam. & reputat vnicum, & singulare in ista materia. Addiderim ego, arbitrium hoc non ita liberum esse debere, vt Gomezius supponit; imò potiùs regulari debere iuxta rationem, & verba dict. l. fratres, & dict. l. 12. partitæ, communésque Doctorum omnium Scribentium resolutiones: nec verum esse, quod tractit ipse Gomezius, certam scilicet regulam, aut doctrinam in hoc dari non posse, nam imò dari potest certa regula ex decisione, & verbis dict. l. fratres, quamuis verum sit, regulæ eius executionem, discreti Iudicis declarationi, aut arbitrio relinqui; & hoc obiter dictum: redeundo tamen ad propositum, scribunt etiam Quesada diuersarum quæstionum iuris cap. 6. num. 11. Simon de Pretis de interpretatione vltimarum volunt. lib. 5. dubitatione 1. num. 69. & 70. fol. 443. Grassus §. testamentum, quæst. 46. Aluarus Valascus consultatione 17. per totam, Plotus de in litem iurando, §. 49. num. 12. Guill. Benedict. in cap. Rainuncius, de testamentis, verbo, Rainuncius de Clera, num. 28. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 126. num. 4. optimè Ioannes Vincentius Honded. in cons. 47. ex num. 11. vsque ad num. 29. vol. 2. qui cum aliis rectè aduertit, quòd cùm text. in d.[sect. 48] l. fratres, C. de inofficioso testamento, loquatur alternatiuè; sufficit quod vna qualitas ex illis tribus concurrat in hærede scripto: & sic, vel quod sit infamis vel turpis persona, aut leui macula notetur; vt etiam aduertit Antonius Galearius Maluassia in cons. 24. num. 32. & tribus seqq. & num. 55. & seq. vol. 1. vbi dicit, quòd infamis in[sect. 49]famiâ facti dicitur ille, cuius opinio apud probos viros læsa est, & onerata, idque iure, & authoritate confirmat Tiberius Decianus in cons. 31. ex num. 11. vsque ad n. 31. vol. 4. & omnes prædicti tanquam indubitata tradunt, atque vnanimiter duo. Primum, quòd spurij sunt infames, turpes, & viles,[sect. 50] vt latè probauit Decianus dict. cons. 31. ex num. 15. vsque ad num. 24. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 47. ex num. 21. lib. 2. vbi num. 23. extendit ad eum, qui ex[sect. 51]positus fuit Hospitali, vt si non probetur legitimus, turpis persona dicatur in proposito, de quo latiùs Maluassia dict. cons. 24. per totum. Secundum, quòd filius Presbyteri dicitur infamis[sect. 52] infamiâ facti, turpis, & vilis, & comprehenditur sicut spurius sub dispositione dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento, vt institutis eis, querelari possit testamentum à fratre preterito vel exhæredato, vt latiùs per Antonium Gomezium, Menchacam, Thesaurum, Decianum. Hondedeum, & reliquos citatos suprà; id tamen existimauit verum Aluarus Valascus consultatione 17. num. 3. nisi filius Presbyteri sit aliàs vir probus, & honestus, &[sect. 53] maximè si ad officia publica sit admissus: tunc enim dicit, quòd absque dubio non censebitur turpis persona, vt querelari possit testamentum propter eius institutionem, & quod ita iudicauit Senatus Vlyssiponensis, in quodam filio Presbyteri Portuensi & Ædilitia dignitate decorato, instituto hærede ab vxore sua, & exhæredato fratre, vt non possit testamentum querelâ propositâ, rescindi, quasi talis non corruptis moribus notatus, non sit censendus turpis persona, & sequitur Valascum Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 126. num. 6. vbi generaliter dicit quòd si iste spurius aliis virtutibus[sect. 54] esset illustratus, & decoratus, ita vt fratre præterito dignior esset; tunc non haberet locum querela, argumento text. in cap. nunquam de vitiis, & in cap. Apostolica, & cap. sequent. 56. distinctione, Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem 143. Gamæ, in principio, fol. 61. vbi scribit in hunc modum: Fallit tamen, si talis bastardus esset notabilis, aut valdè honorata persona, ex propriis meritis, & personâ; & ita dicit iudicatum Aluarus Valascus, vbi suprà. Et in effectu idem videtur probare nouissimè Andreas Fachin. controuers. iur. lib. 4. cap. 93. ad finem, iuxta distinctionem quam adducit, vt resoluat, an contra spurium querela detur fratri: expendit autem Valascus pro hac sententia, aut communis resolutionis limitatione, nonnulla fundamenta, quæ augeri possunt ex fundamentis adductis in simili per Antonium Thesaurum dict. decisione Pedemontana 126. num. 34. & 5. latiùs per Tiberium Decianum. in consil. 31. ex num. 1. vsque ad num. 11. volum. 4. Hæc sciens, consultóque prætermitto, nec ideò refero,[sect. 55] quod in simili casu, nempe in spurio hærede scripto, & proprio fratre testatoris præterito, qui spurius erat Tabellio, & officium Tabellionatus exercebat, item qui erat Clericus habens primam clericalem tonsuram, & quatuor minores Ordines, & Capellaniam, erátque adolescens bonis moribus præditus, optimæque vocis, existimationis, & famæ, contrarium obseruauit ipse Decianus, ad quem nullus prædictorum aduertit, nec refert eum dict. consil. 31. per totum, volum. 4. vbi adeò concludenter satisfacit omnibus, quæ pro Valasco excogitari possunt, & suam sententiam sic eruditè tuetur, vt nihil vltrà desiderari possit, nec eo prælecto, vllo modo limitatio, aut declaratio Valasci defendi: inter alia tamen, quæ considerauit ibidem, ex num. 25. cum seqq. vt responderet his, quæ ex num. 1. vsque ad num. 11. adduxerat pro contraria parte dicto num. 11. rectissimè adnotauit, in proposito casu stare regulam certam in iure, quòd frater præteritus, vel exhæredatus, possit querelare de inofficioso testamento fratris, in quo instituta est turpis persona, aut leui etiam maculâ notata, vt dicit text. in dict. l. fratres, C. de inofficioso testamento. Quanquam ergo constet, vt ipse Author dicit num. 24. institutum esse quantumcunque probum, honestum, & virtuosum virum; non proptereà desinit esse infamis, aut maculâ quacunque notatus, quoad infamiam facti; hæc enim tolli non potest nisi per expressam remissionem, ac indulgentiam Principis, nec tollitur ex eo, quòd spurius sit probus, aut honestus, aut quibuscunque virtutibus condecoratus, vt de se patet apertè, sic, vt eo vel tantùm verbo subuertantur omninò & Valasci rationes, & Antonij Thesauri, Blafiíque traditiones prædictæ, quæ verè repugnant communi Doctorum resolutioni, de qua suprà, ex n. 46. cum seqq. & verbis text. in dict. l. fratres, ibi: Vel leuis notæ maculâ aspergantur. Quis enim negauit, etiam omnibus qualitatibus prædictis in spurio concurrentibus, adhuc vel leuis saltem notæ maculam remanere: quod vel solum sufficit, vt dicebamus suprà, num. 48. in id referentes Ioannem Vincentium Hondedeum in consil. 47. volum. 2. qui num. 30. & 31. clarè videtur in hanc[sect. 56] partem inclinare, sed Deciani mentionem non facit, Prætis etiam de interpretatione vltim. volunt. lib. 5. dubitat. 1. num. 70. Naturalis verò filius, quòd hodie saltem attentis legibus huius Regni, turpis persona non dicatur, cùm in nobilitate patris succedat, & consequenter quòd comprehendi non debeat sub decisione dict l. fratres, C. de inofficioso testamento, rectè aduertit Blasius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem 143. Gamæ, in versiculo, & licèt aliqui dicant, qui tacuit Antonium Gomezium tom. 1. variarum, cap. 11. num. 38. in versic. sed hoc admitterem. Grassum §. testamentum, quæst. 46. num. 9. sic ante ipsum dicentes. # 20 CAPVT XX. Repræsentatio vtrùm locum habeat in successione Maioratus, in quo proximior vocatur, vel continuò admitti proximiores cauetur: vbi quæ hucusque in proposito scripserunt alij, suo ordine, & distinctè recensentur in vnum; Ludouici Molinæ, & aliorum sententia meliùs quàm anteà erat, corroboratur; & nonnullis nouiter & verè ab Authore adnotatis, dilucida traditur, & vera ratio l. si libertus præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, ad quam, vt videbis Lector, cæteri hactenus Scribentes non sic animaduertebant. SVMMARIVM. -  1 Olim inter antiquos Iuris Scriptores, ingentem fuisse, ancipitem, & ferè inextricabilem controuersiam super causa nepotis, & patrui, quoad inducendum, vel impediendum effectum repræsentationis in fideicommissis, & Maioratibus. -  2 Tamen nepotis, causam aduersùs patruum, ferè apud omnes nationes, & gentes, quoad Maioratûs successionem potiorem fuisse, provt remissiuè demonstratur hoc num. vbi quamplures Authores recensentur in vnum qui de præfata altercatione, longa, & diffusa manu tractarunt. -  3 Nepotis, & patrui controuersiam quoad successionem Maioratus, sublatam ex decisione quarundam legum huius Regni, maximè ex verbis l. 40 Tauri, ex quibus præcipuum huius Capitis dubium descendit, provt hoc num. adnotatur. -  4 Repræsentatio vtrùm exclusa censeatur ex eo, quòd Maioratûs institutor vocauerit proximiorem ad Maioratus successionem, vel continuò admitti proximiores voluerit, & num. seqq. -  5 Repræsentationem exclusam censeri in proposito casu, ex sententia multorum, qui hoc num. præcitantur, sed contrà defenditur infrà, ex num. 7. -  6 Et eius sententiæ fundamenta & rationes, item & solutiones earum adducuntur remissiuè, & de hac re Ioannes Guttierrez commendatur. -  7 Repræsentationem excludere non videtur, qui ad successionem Maioratus proximiores vocauit, nec aliud adiecit, ex quo voluntas excludendi repræsentationem deprehendi possit, ex sententia quamplurium, quæ ab Authore probatur, & num. seqq. -  8 Repræsentationis virtute, remotior iudicatur propinquior, & qui admittitur per repræsentationem, non dicitur corrumpere gradum, sed potiùs gradum repræsentare. -  9 Glossæ sententiam in l. cùm ita, §. in fideicommisso, verbo, proximo, ff. de legatis 2. veram esse, & communiter receptam, quatenus repræsentationem admittit, quando ij, qui proximiori gradu procreati sunt, ad fideicommissum vocantur. -  10 Tiraquelli consideratio in hac materia, nouiter expenditur, & probatur per Authorem. -  11 Statuta strictissimam interpretationem recipiunt, nec plus valent quàm sonant. -  12 Nihilominùs tamen, si statutum ad successionem aliquam proximiores vocauerit, non censetur repræsentationem excludere. -  13 Maioratûs institutor, et si ad successionem proximiores vocauerit, dici non potest quòd excluserit eum, qui per repræsentationem contendit admitti, quia talis potiùs videtur proximior esse, eo quòd si pater eius viueret, proximior esset, & reliquos excluderet, & sic ipse quoque proximior censendus est, & debet alios excludere, provt hoc num. & sequent. latiùs probatur. -  14 Repræsentans patrem, vel alium, in eius locum subintrat, & cum omnibus qualitatibus proximitatis, & & prælationis, quas ipse pater habebat. -  15 Subrogatum sapit naturam eius in cuius locum subrogatur. -  16 Et vtitur eisdem iuribus, & priuilegiis, quæ habebat ille, in cuius locum subrogatur. -  17 Patrem & filium eandem personam esse, & non videri deficere patrem, cùm superest filius ex illo, idque non modò secundùm fictionem, sed nec etiam iuxta naturam. -  18 Pater si primogenitus erat, aut primus in successione, filius etiam iudicari debet primus, aut primogenitus in eadem successione. -  19 Nepos dicere potest se primogenitum, sicut poterat, & posset dicere pater eius, si viueret; eo quia portio paterni corporis transfusa fuit in procreationem filij, quæ portio licèt conuersa in nouum hominem, propter nouam, & diuersam animam, tamen negari non potest, quin remanserit vera caro, & corpus patris. -  20 Adducitur præcipuum motiuum l. 2. titulo 15. partita 2. in versiculo; è aun mandaron que si el fijo mayor. -  21 Text. in authent. de hæredibus ab intestato, §. reliquum, in versiculo, huiusmodi verò priuilegium, pro opinione relata suprà, num. 7. & probata num. seqq. optimè, ac verè ponderatus. -  22 Fundamenta omnia, quæ communiter expendi solent contra sententiam probatam suprà, ex num. 7. cessare omninò ex rationibus adductis numeris præced. Item ex his, quæ hoc num. & duobus seqq. adnotantur. -  23 Interpretatio fieri non debet contra id, quod verisimile est, aut magis communiter practicatur. -  24 Proximitatem in successione Maioratûs, respectu vltimi possessoris considerandam esse, ex veriori, & recepta magis sententia. -  25 Maioratûs institutor, etsi ex verbis, & facultate l. 40. Tauri, vocare possit eos, qui reuera proximiores sunt, & repræsentationem excludere; id tamen fecisse credendum non est, ex eo dumtaxat, quòd dixerit sic proximiores vocare, ne vno dumtaxat verbo, omnia iura repræsentationis, & legum huius Regni dispositiones euertisse dicatur, nec se cum decisione ipsarum legum conformare voluisse. -  26 Expressio eorum, quæ tacitè insunt ex natura ipsius rei de qua agitur, nihil debet operari, neque immutare naturam illius rei, præsertim cùm verba expressa sunt eo modo, quo inerant. -  27 Repræsentationem in successione Maioratus exclusam non censeri ex vocatione proximiorum, ineuitabiliter deduci ex l. 2. titulo 15. partita 2. & leg. 40. Tauri, inducendo eas leges provt hoc num. adnotatur. -  28 Ad excludendam repræsentationem, vtrùm necessaria sit expressa dispositio, vel sufficiat tacita ex coniecturis deducta, per totum num. vbi Did. Couar. Ludouic. Molin. & aliorum resolutiones probantur, atque ex illis euidens, & concludens ratio deducitur pro sententia, quæ defenditur suprà, ex num. 7. cum sequent. -  29 Voluntas incerta non attenditur, vt recedatur ab eo quod est certum. -  30 L. si libertus præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, expenditur, fortius quàm adhuc inducitur, & Ludouici Molinæ solutionem defendi posse ostenditur, provt hoc num. adnotatur, & vide infrà, num. 35. & seq. vbi noua traditur, & vera eiusdem legis interpretatio. -  31 Lege 12. tabularum, in successione aui ab intestato, nepotem in locum patris præmortui succedere, atque repræsentando eum, cum patruo simul ad successionem aui vocari. -  32 Idque in successione ascendentium tantùm admissum fuisse; nam agnati transuersales secundùm gradus prærogatiuam vocabantur. -  33 Nec filius repræsentabat gradum patris sui prædefuncti. -  34 Iustinianus verò in transuersalibus primi gradus hoc emendauit, statuítque, in successione fratris defuncti admittendos simul cum patruo, hoc est cum fratre, alterius fratris filios superstites, sed extra filios fratrum, repræsentationi locum non esse. -  35 L. si libertus præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, verus, & proprius intellectus adducitur. -  36 Rolandi traditio in proposito d.l. si libertus præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, nouè confutatur per Authorem. -  37 Iasonis, & Riminaldi solutiones, in eodem proposito reiiciuntur. PRo huius Capitis expedita, atque absoluta explica[sect. 1]tione, constituendum erit in primis, olim inter antiquos Iuris Scriptores ingentem fuisse, ancipitem, & ferè inextricabilem controuersiam super causa nepotis & patrui, quoad inducendum, vel impediendum effectum repræsentationis in fideicommissis, & maiorati[sect. 2]bus: Tamen nepotis causam aduersùs patruum, ferè apud omnes nationes & gentes, quoad Maioratus successionem potiorem fuisse, vt scribunt post alios Couar. practicarum quæst. cap. 6. num. 6. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 2. & magis veram, & communem sententiam profitentur innumeri, qui hac de re tractarunt latissimè, ac etiam vtriusque partis rationes, aut fundamenta congesserunt in vnum Rodericus Suarez, Tiraquellus, Gualdensis, Didacus del Castillo, Antonius Gomezius, Antonius Gabriel, Burgos de Paz, Couar. Molina, Ioannes Guttierrez, & Velasquez de Auendaño, quos refert nouissimè Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 197. per totam, fol. 285. Bellon. Decianus, Bursatus, Menchaca, & alij, quos adducit Grassus §. fideicommissum, quæst. 11. in principio. Iacobus Mandellus de Alba in consilio 60. lib. 1. Hieronymus Gabriel in cons. 107. ex num. 5. lib. 1. Cephalus in cons. 692. à num. 10. & in cons. 694. à num. 3. lib. 5. Alexand. Trentacinq. de substitut. parte 4. c. 7. ex num. 57. cum sequent. optimè Ioseph. de Rusticis in cons. 2. impresso post tract. an, & quando liberi, per totum. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 10. num. 9. fol. 342. Hyppol. Riminald. in cons. 283. per totum, lib. 3. & in cons. 410. lib. 4. & in cons. 544. num. 60. & pluribus seqq. lib. 5. & in cons. 690. lib. 6. & in cons. 781. lib. 7. vbi latissimè. Menochius lib. 4. præsumpt. 95. & in consil. 95. lib. 1. & in consil. 215. à num. 12. lib. 3. & in consil. 452. à num. 32. lib. 5. Simon de Prætis, Ziletus, Caldas Pereira, Aluarus Valascus, Aluaradus, Burgos de Paz iunior, Sfortia Oddi, & Marcus Antonius Eugenius, quos congessit Additionator Gamæ in addit. ad decis. 59. in principio, & decis. 174. & 308. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 11. num. 39. & sequent. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 65. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 21. num. 16. fol. 186. & in cons. 39. per totum, lib. 1. Matiençus, & Azeuedius, quos statim commemorabo. Beretta in cons. 134. Alex. Raudensis de analogis lib. 1. cap. 15. n. 279. fol. 92. latius in responso 4. per tot. & responso 5. vol. 2. Ioan. Vincent. Honded. in cons. 70. n. 19. lib. 1. latiùs in cons. 63. per tot. lib. 2. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 6. per totum, fol. 67. & seqq. Anton. Chiofius, in consil. 7. per totum, lib. 1. Fachineus controuers. iuris, lib. 6. cap. 2. Deinde, nepotis & patrui controuersiam prædictam,[sect. 3] quoad successionem Maioratus sublatam hodie ex decisione quarundam legum huius Regni, maximè ex verbis l. 40. Tauri, quæ hodie est l. 5. tit. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, provt in eisdem legibus aduertunt Antonius Gomezius, Velasquez de Auendaño, Matiençus, & Azeuedius, Couarr. practiarum, cap. 38. ex num. 6. cum seqq. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. ex num. 3. cum multis seqq. Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 66. & 67. Additionator Gamæ in additione ad decis. 59. vers. Quarta est, & ad decis. 174. in principio, & in fine, & ad decisionem 308. in principio. Dubium ta[sect. 4]men præcipuum huius capitis in eo consistere, vtrùm scilicet quia dictæ leges Regiæ admittunt repræsentationem nepotis contra patruum, item & aliorum, Saluo en los casos que el que constituyo, y ordeno el mayorazgo huuiere dispuesto otra cosa, repræsentatio exclusa censeri debeat, cum is, qui Maioratum instituit, proximiorem vocauit, vel continuò admitti proximiores disposuit? Et in hoc casu repræsentationem exclusam vi[sect. 5]deri ex vocatione proximiorum, in fideicommissis, & maioratibus loquentes, tenuerunt Parisius, Antonius Gomezius, Gouarr. & Costa, quos retulit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. num. 11. & vltra prædictos, quos tantùm Molina allegat, Angel. Alexand. Ancharanus, Chassaneus, & alij, quos adducit Velasq. de Auendaño in l. 40. Tauri, glos. 10. num. 16. plures alios Tiraquellus de primogenitura, quæst. 40. Menochius lib. 4. præsumpt. 95. num. 21. & vltra eos Riminald. senior in cons. 233. Thomas Grammaticus decis. 1. num. 2. Socinus iunior in cons. 126. num. 4. volum. 1. Caldas de nominatione emphyteutica, quæst. 17. n. 24. & dicunt communem opinionem, & sequuntur eam Grassus §. fideicommissum, quæst. 11. num. 9. Emmanu. Musculus 2. tom. commun. fol. 192. num. 14. Antonius Thesarurus decis. Pedemontana 65. num. 1. & 2. Rolandus in cons. 38. num. 33. lib. 1. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæst. 50. num. 36. & cum Couar. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. num. 10. Portius in cons. 54. num. 23. & pluribus seqq. latiùs in cons. 128. num. 8. & pluribus seqq. Anguissola in cons. 80. in fine, lib. 6. Marsarius in suo epit. fideicommis. quæst. 33. & in cons. 3. Gaspar Fabianus, qui sic consulendo obseruauit apud Portium dict. cons. 128. colum. 3. & cum aliis constanter tuetur, & in Maioratu loquitur Alexander Raudensis in responso 2. ex num. 45. vsque ad num. 62. volum. 1. & in responso 30. num. 127. volum. 2. alij etiam, quos retulit Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 11. num. 100. & num. 101. fol. 252. Octauian. Cacher. in cons. 72. num. 10. & in fideicommissis, contra Molinam hanc partem probauit Humada in l. 2. glos. 17. num. 10. tit. 15. partita 2. Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 9. num. 12. in fine, in versic. & circa hoc est etiam sciendum, vbi interminis dict. l. 40. Tauri, securè probat, quòd in dispositionibus, quæ proximioribus deferuntur, filius non intrat locum patris, nec habet locum decisio dict. l. Regiæ Tauri: quod etiam cum Gama in decis. 308. constanter tuetur Additionator eius ibid. part. 2. fol. 31. colum. 2. Prædicti Authores rationes, & fundamenta expen[sect. 6]dunt, quæ pro hac parte magis vrgent, & verè ad tria, vel quatuor principaliter reduci debent illa, vt mox dicemus. Inter alios tamen, ex Recentioribus latiùs scripsit, & huius partis rationibus, ex proposito solutiones considerauit Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 67. per totam: idcircò videndus erit omninò; eo namque prælecto, omnibus responderi poterit, quæ contra aliam sententiam excitari solent, maximè consideratis his, quæ num. seqq. scribemus, ex quibus euidentius & alia dilui poterunt, quæ à Recentioribus adnotantur. Succedit ergo secunda, & omninò contraria opinio,[sect. 7] videlicet, quòd repræsentationem excludere non videatur, qui ad successionem Maioratus proximiores vocauit, nec aliud adiecit, ex quo voluntas excludendi repræsentationem deprehendi possit: & hanc opinionem in Maioratu loquens, constanter tuetur Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. ex num. 11. vsque ad num. 16. qui dicit etiam in fideicommissis veriorem sententiam esse; & quamuis nullum Authorem pro ea referat, recensere potuisset Baldum, in cons. 26. num. 3. meliùs in cons. 488. Casus talis est; quidam Titius, lib. 3. Alexand. in consil. 137. num. 1. lib. 1. & in cons. 88. num. 2. eodem lib. & in cons. 27. volum. 3. Iason in consil. 159. columna penultima, versiculo, Quartò in terminis, lib. 4. Corneum in cons. 24. in fine, & in consil. 115. lib. 2. Decium in cons. 484. colum. 2. & in cons. 527. colum. 1. Ruinum in cons. 171. num. 17. lib. 2. Portium in cons. 8. num. 20. & in consil. 54. num. 13. Crauetam in cons. 586. num. 1. in fine, & cum multis hanc partem defendunt, & optimè comprobant eam Cephalus in consil. 489. num. 60. & seqq. lib. 4. Decianus in consil. 1. num. 348. & 349. & cons. 7. num. 80. & consil. 8. ex num. 79. vsque ad num. 90. & consil. 28. num. 32. volumin. 1. & in consilio 9. num. 18. & 62. volum. 2. Hyppolit. Riminald. in cons. 410. ex n. 20. lib. 4. latiùs in consil. 741. ex num. 10. vsque ad num. 19. lib. 7. Menochius lib. 4. præsumpt. 95. n. 21. & in cons. 357. n. 27. lib. 4. & in cons. 528. n. 26. lib. 6. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, q. 11. num. 53. in fine. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 20. num. 17. fol. 186. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 6. num. 11. & 12. vbi postquam retulit priorem opinionem relatam suprà, num. 5. & dixit, Couar. & Manticam probasse eam, veriorem putauit secundam hanc sententiam, & verba sequentia protulit: Ego verò longè veriorem existimaui Baldi opinionem, quia nepos in ordine succedendi est in eodem proximiori gradu, quo ipse patruus, ita lege statuente, cui adhæsit mens testatoris: & in maioratu constanter defendunt Ioannes Guttierrez practicar. lib. 3. quæst. 66. num. 36. & 37. & quæst. 67. num. 18. 19. & seqq. vsque ad num. 32. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, glos. 2. num. 21. vbi veriorem hanc opinionem appellat, & omninò tenendam; idque ex decisione legum huius Regni coactè dicendum, agnoscit D. Spino in speculo testamentorum, glos. 18. num. 52. & glos. 9. num. 56. & esse certissimam opinionem, nec licere ab ea recedere, fatetur Additionator Gamæ in addit. ad decis. 93. in vers. Conclusio 8. & ad decis. 174. 1. parte, vbi dicit, quòd in linea possessorum semper admittitur repræsentatio, etiamsi vocetur consanguineus proximior, & allegat Decianum in cons. 100. lib. 3. sed in decis. 308. latius, atque ex proposito loquitur, & contrarium tenet. Huic etiam sententiæ magis videtur accedere Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 197. in fine, & vide à num. 3. Petra etiam de fideicommissis, q. 11. num. 105. Nec contrarium tenet Humada in l. 2. glos. 17. n. 10. tit. 15. partita 2. sed potiùs Molinæ sententiam probat; dicit enim, quòd in fideicommissis verius sibi videtur, vt repræsentatio cessare debeat ex vocatione proximiorum: in Maioratu tamen, quòd non obstante eorundem proximiorum expressa vocatione, omninò admittenda sit repræsentatio, indéque fatetur, quoad Maioratus successionem Molinæ rationes conuincere, & ideò ab eo non esse recedendum, sed quoad fideicommissa parum adstringere. Verùmenimverò in fideicommissis etiam idem defendunt Authores omnes, quos vides suprà citatos, & verè in illis etiam valdè adstringunt rationes, quas ipsi considerarunt. Qui autem contrariam partem sequuntur, & in fideicommissis repræsentationem excludunt, cùm proximior vocatur, nequaquam negarent eam, si Maioratûs naturam inspicerent, aut in Maioratu quæstionem præfatam proposuissent, idque sequentibus rationibus principaliter, quæ omninò euincunt in proposito casu repræsentationem admitti. Primò, nam ex vocatione proximioris dumtaxat,[sect. 8] non censetur Maioratûs institutor repræsentationem excludere voluisse; imò admittere eam potiùs videtur, eo quòd repræsentationis virtute, remotior iudicatur propinquior, & qui admittitur per repræsentationem, non dicitur corrumpere gradum, sed potiùs gradum repræsentare, vt in terminis nostris vtrumque & iure, & Authorum authoritate confirmat Ioannes Guttierrez pract. lib. 3. dict. quæst. 67. ex num. 59. cum tribus seqq. & vltra eum Cephalus in cons. 489. num. 59. lib. 4. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 11. num. 53. in fine. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 21. num. 17. & fuit opinio Glossæ, communiter re[sect. 9]cepta in l. cùm ita, §. in fideicommisso, ff. de legatis 2. in verbo, proximo, quam cum infinitis aliis, quos referunt, sequuntur, & communem profitentur Antonius Gabriel lib. 4. communium, tit. de successionibus ab intestato, conclus. 3. num. 2. Gualdensis de arte testandi, tit. 5. cautela 27. Tiraquellus de primogenitura, quæst. 40. num. 184. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 70. num. 19. lib. 1. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, glos. 2. num. 31. & seqq. Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 3. d. quæst. 67. num. 31. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæst. 197. num. 7. Hyppolitus Riminaldus in consil. 283. lib. 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 10. & cap. 8. num. 12. vbi respondet fundamentis contrarium tenendum, quos Guttierrez, & Cæuallos vbi suprà referunt. Nec vrget in contrarium (quod vltra prædictos Au[sect. 10]thores erit animaduertendum) si quis dixerit, præfatam sententiam, & opinionem communem Glossæ in dict. §. in fideicommisso, tunc demum videri procedere, quando cum patruis possunt nepotes simul succedere, vtputâ in fideicommissis diuisibilibus, sed non in casu proposito, vbi cùm Hispanorum primogenia suapte natura indiuisibilia sint, solíque primogenito deferantur, vt latiùs probat Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 11. per totum, vnus tantùm succedere potest in eis, ac per consequens vis erit, quòd si repræsentationem admittimus, exclusus remaneat propinquior per alium, qui per repræsentationem succedit: Nam respondetur, quòd si verum est, posse, & debere admitti repræsentationem quoad partem in fideicommissis, vt magis communiter, & verius probarunt Doctores; verum etiam erit admitti debere in Maioratu quoad totum, cùm idem iuris sit in parte quoad partem, quàm in toto quoad totum, leg. quæ de tota, cum aliis vulgatis, ff. de rei vendicatione, latè Tiraquellus de retractu lignag. lib. 1. tit. 1. §. 1. glos. 7. num. 40. qui in terminis nostris ita, & verè adnotaui de primogenitura, dict. quæst. 40. ex num. 21. vsque ad num. 25. & num. 17. & seqq. eleganter probat, in prædictis successionibus, propinquiorem iudicari eum, qui per repræsentationem succedit, & n. 20. idem[sect. 11] procedere in statutis probauit, vt quamuis statuta strictissimam interpretationem recipiant, nec plus valeant, quàm sonant, l. 1. §. hæc autem verba, ff. quod quisque iuris, vbi omnes, præcipuè Iason num. 2. l. omnes populi, vbi alij Doctores communiter post Baldum num. 60. ff. de iustitia & iure; nihilominùs tamen, si statutum ad suc[sect. 12]cessionem aliquam proximiores vocauerit, non censetur repræsentationem excludere; quod Alexander, Decius, & Iason ibidem relati probarunt. Et hactenus de primo fundamento prædictæ sententiæ. Deinde & secundò facit, nam etsi institutor Maio[sect. 13]ratûs ad successionem proximiores vocauerit, dici non potest, quòd excluserit eum, qui per repræsentationem contendit admitti, quia talis potiùs videtur proximior esse, eo quòd si pater eius viueret, proximior esset, & reliquos excluderet; & sic ipse quoque proximior censendus est, & debet alios excludere, tum ex his, quæ adnotarunt Curtius iunior in cons. 22. num. 11. & in consil. 126. num. 12. & 13. lib. 1. Cephalus in consil. 489. n. 60. lib. 4. Decianus in cons. 4. sub num. 46. lib. 2. & in cons. 55. num. 45. lib. 3. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 21. num. 17. Tum etiam, quia iuxta regulas[sect. 14] & principia iuris communis, si patrem repræsentat, (quod negari non potest) in eius locum subintrat, & cum omnibus qualitatibus proximitatis, & prælationis, quas ipse pater habebat, argumento l. via constitui, §. quæcunque, ff. de seruitutibus rusticorum, cap. maiores, de Baptismo. Subrogatum namque sapit naturam eius, in[sect. 15] cuius locum subrogatur, l. eum qui, §. qui iniuriarum. ff. si quis cautionibus, cum adductis ab Euerardo in locis legalibus, loco 93. & vtitur eisdem iuribus & priuilegiis,[sect. 16] quæ habebat ille: in cuius locum subrogatur. leg. decernimus, & ibi Bartolus C. de aquæductu, lib. 11. & in nostris terminis, multis confirmat Tiraquellus de primogenitura, dict. quæst. 40. num. 40. & seqq. & vide ex num. 28. cum seq. vbi plenè probat, patrem & filium eandem per[sect. 17]sonam esse, & non videri deficere patrem, cùm superest filius ex illo, idque non modò secundùm fictionem, sed nec etiam iuxta naturam; & si pater erat primogenitus,[sect. 18] aut primus in successione, quòd etiam filius iudicari debet primus, aut primogenitus in eadem successione. Quod etiam agnoscit verum Hyppolit. Riminald. in cons. 741. ex num. 10. vsque ad num. 19. lib. 7. vbi inter alias rationes, quas adducit, vt in proposito repræsentans alium præferatur, dicit veram rationem esse, quia[sect. 19] nepos potest dicere, se primogenitum, sicut poterat, & posset dicere pater eius, si viueret, eo quia portio paterni corporis transfusa fuit in procreationem filij, quæ portio licèt conuersa in nouum hominem, propter nouam, & diuersam animam; tamen negari non potest, quin remanserit vera caro, & corpus patris. Et hoc, vt credo, fuit principale motiuum l. 2. tit. 15.[sect. 20] partita 2. in vers. E aun mandaron que si el fijo mayor, dum dicit: Et aun mandaron que si el fijo mayor muriesse antes que heredasse, si dexasse fijo, ò fija, que quedasse de su muger legitima, que aquel, ò aquella lo huuiesse, y no otra persona ninguna. Et facit textus optimus in propo[sect. 21]sito, in authent. de hæredibus ab intestato, §. reliquum, in versiculo, huiusmodi verò priuilegium, vbi probatur eodem modo successuros filios, quo pater succederet, quamuis in eis non concurrat qualitas coniunctionis ex vtroque latere cum defuncto, quia sufficit patrem coniunctum fuisse, cuius personam, & qualitatem repræsentant filij. Ex his quidem, & aliis superiùs dictis, cessare viden[sect. 22]tur omninò fundamenta contrariæ partis, de qua suprà ex num. 5. videlicet, quòd institutor Maioratus ex vocatione proximiorum proximitatem respexerit pet veritatem, & non per fictionem. Item, quòd vbi lex duodecim tabularum proximiorem vocabat ad successionem, nepos cum patruo non succedebat, per tex. in §. si plures, Instit. de legitima agnatorum successione. Nam, vt diximus suprà, sub dispositione, aut institutione Maioratus, in qua vocatur proximior, continetur ille, qui est proximior per repræsentationem, idque propriè, & verè, atque ex voluntate testatoris præsumpta, vt statim dicetur, & aduertit Menochius lib. 4. præsumpt. 95. in principio, quia in ordine succedendi est in eodem proximo gradu, quo erat alius, quem repræsentat, ita lege statuente, cui adhæsit mens testatoris, vt eleganter, & eruditè aduertit Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 6. num. 12. & legis duodecim tabularum ratio non æquè militat in Maioratibus, sicut in aliis successionibus; Nam aliàs si ex dictis verbis repræsentatio exclusa censeretur, nullus ferè Maioratus esset, in quo locus esset repræsentationi, cùm prædicta clausula communiter apponi soleat in omnibus Maioratibus, vt notauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 8. num. 11. & post eum Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 20. num. 21. Et sic interpretatio fieri non debet con[sect. 23]tra id, quod verisimile est, aut magis communiter practicatur, l. Mæuius, 68. ibi: Nam incredibile, &c. ff. de legatu 2. leg. si venditor, 6. in vers. nam incredibile, ff. de seruis exportandis, l. cum in testamento, 25. ibi: & secundum id, ff. de rebus dubiis, l. si plures, 24. ibi: quod vix, & c. ff. de vulgari & pupillari substitutione. Deinde, nec etiam obstat, quòd casus repræsentationis omissus fuerit, nec loquatur scriptura de eo, qui per repræsentationem succedere potest; & sic quòd ad eum casum extendi non debeat dispositio, vt latiùs argumentatur Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 3. dict. quæst. 66. ex num. 6. vsque ad num. 18. quia ex præcedentibus apparet solutio; & respondet ipse Guttierrez vbi suprà, num. 55. & quinque seqq. & ante eum diluit argumentum hoc Tiraquellus de primogenitura, d. quæst. 40. ex num. 193. rectè probans, quòd imò potiùs dictus casus comprehendatur sub verbis dispositionis, contineatúrque ex mente testatoris præsumpta, vt suprà dixi. Prætereà, nec obstat dicere, proximitatem ad succe[sect. 24]dendum respectu primi institutoris Maioratus esse considerandam ex sententia quorundam; & inde proximiorem censeri respectu institutoris patruum, quàm nepotem, vel eum qui revera proximior est, quàm alius, qui per repræsentationem iudicatur proximior: Nam huic rationi plenè satisfacit Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, glos. 20. num. 22. 23. 24. & 25. Et vt verum dixerim, negari non potest, contrariam sententiam, proximitatem scilicet considerandam esse respectu vltimi possessoris, veriorem esse, & magis communem, vt agnoscit idem Auendañus vbi suprà, num. 23. & latè, atque eleganter probauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 9. per totum, & sequuntur infiniti Authores, quos congessit in vnum Additionator Gamæ, in locis referendis statim. Mieres de Maioratu, part. 2. quæst. 8. per totam. Cephalus in cons. 131. volum. 3. Alexander Trentacinquius de substitutionibus, 4. part. cap. 12. per totum. Alexander Raudensis post tractatum de analogis, in appendice, 1. part. à num. 15. vsque ad num. 67. & num. 118. Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 15. & cum Rolando, Parisio, Bursato, Menochio, Deciano, Riminaldo. Prætis, Mantica, & multis aliis Additionator Gamæ, qui plures casus distinguit in addit. ad decis. 7. per totam, vbi latissimè, & in addit. ad decis. 93. Non obstat etiam, quòd institutor Maioratus ex de[sect. 25]cisione eiusdem l. 40. Tauri, vocare possit eos, qui revera proximiores sunt, & repræsentationem excludere: Quia fatemur libenter id verum esse; negamus tamen, videri in dubio Maioratus institutorem sic fecisse, aut eo dumtaxat, quòd dixerit se proximiores vocare, repræsentationem exclusisse, ne aliàs sequatur absurdum, quod vno vel tantùm verbo, omnia iura repræsentationis, & legum huius Regni dispositiones euertisse dicatur, contra rationem textus in leg. si quando, C. de inofficioso testamento, quam exornant nonnullis, Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 6. num. 22. Anastasius Germonius lib. 1. animaduersionum, cap. 10. nec se cum decisione legum huius Regni conformare voluisse, quod in dubio præsumendum non est, iuxta vulgatam allegationem leg. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebellianum, vbi post Bartolum notauit Ripa num. 74. & 75. & multis confirmant Alciatus regula 3. præsumpt. 32. in principio. Menochius lib. 4. præsumpt. vltima: eo præcipuè,[sect. 26] quòd iuxta regulas & principia iuris communis, certum est quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt ex natura ipsius rei, de qua agitur, nihil debet operari, neque immutare naturam illius rei, maximè cùm verba expressa sunt eo modo, quo inerant, l. 3. vbi omnes communiter, ff. de legat. 1. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 60. n. 1. Dueñas regula 285. Aluarus Valascus consultat. vltima. Grassus §. legatum, quæst. 47. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 30. num. 179. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 1. cap. 10. per totum, & cap. 13. & 14. qui multa adducunt in proposito præfatæ doctrinæ. Sed in omnibus Maioratibus certa regula est, successuros eos, qui proximiores sunt, idque tam ex natura ipsorum Maioratuum, quàm ex legis dispositione: ergo adiectio vocationis proximiorum, nihil potest, nec debet immutare. Quod ineuitabili consideratione suaderi potest, quæ[sect. 27] deducitur ex l. 2. tit. 15. partita 2. & l. 40. Tauri, vbi non obstante, quòd sciebant conditores, vt certum est, prædictum modum succedendi, & quòd in eisdem legibus facta erat mentio proximitatis, & filiorum primogenitorum, inducta fuit repræsentatio, atque staturum, quòd nepos prædefuncti, cuicunque alij consanguineo præferatur. Vnde intelligi datur apertè, admitti debere repræsentationem, non obstante vocatione proximiorum à testatore facta; siquidem prædictæ leges, etiam proximiorem vocarunt, & nihilominùs repræsentationem admittunt, vt cum iudicio aduertit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. num. 11. & post eum Auendañus in l. 40. Tauri, dict. glos. 20. num. 21. Suadetur denique & alia ratione, quòd ad hoc vt ex[sect. 28]cludatur ius repræsentationis, necesse est, que el testador aya dispuesto otra cosa, vt in dict. l. 40. Tauri, cauetur. Circa quam nonnulli Authores existimant, necessariam esse expressam dispositionem; alij verò credunt sufficere tacitam voluntatem ex coniecturis deductam: & quamuis hæc opinio secunda probabilis sit, & tenenda, ex rationibus, atque authoritatibus adductis per Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. à princ. Auendañum in d.l. 40. Tauri, glos. 20. à princ. vsque ad n. 20. Tamen in specie quæstionis nostræ hactenus agitatæ, nec est expressa, nec etiam tacita, aut coniecturata voluntas, ex qua repræsentationis ius excludi possit. Quod probatur in primis, quia testator, vel institutor Maioratus circa exclusionem repræsentationis nullum verbum allocutus est, nec credendus est id voluisse, quod verbis non expressit, & facile esset illi exprimere, per textum in l. quidam cùm filium, vbi Doctores communiter, ff. de hæredibus instituendis, l. Diuus Trajanus, ff. de militari testamento, cum his, quæ in proposito scribunt Baldus in l. vnica, §. ad deficientis, C. de caducis tollendis, per textum ibi. Decius in consil. 291. num. 6. Craueta in cons. 161. num. 12. & seqq. Alexander num. 4. & Iason colum. 2. in lege 3. C. de liberis præteritis. Peralta in lege, si quis in princ. testamenti, num. 144. & 173. ff. de legat. 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 6. maximè in re tanti momenti, & considerationis, argumento text. celebris in leg. item apud Labeonem, §. ait Prætor, ff. de iniuriis, ibi: Ea enim, quæ notabiliter fiunt, nisi specialiter comprehendantur, videntur quasi neglecta: cum adductis per Tiraquellum in l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 3. C. de reuocandis donationibus. Corsetum in cons. 312. num. 9. volum. 1. Secundò probatur, nam qui dicunt ad exclusionem repræsentationis, tacitam voluntatem sufficere ex coniecturis deductam, tales coniecturas requirunt, quæ ex verbis ipsius dispositionis colligantur, & adeò præcisæ sint, vt ex illis nihil aliud, quàm repræsentationis exclusio deduci possit, vt resoluit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 8. num. 15. & eum sequutus Menochius lib. 4. præsumpt. 95. num. 4. vbi in idem refert Afflictis, & Peraltam: Couarruu. etiam idem tenet, practicarum dict. cap. 38. num. 10. in fine, versic. hæc autem voluntas, vbi dicit, quod voluntas excludendi repræsentationem, expressim constare debet, aut sanè ita tacitè, vt in dubium reuocari non valeat: quod non concurrit in nostro casu; siquidem ex verbis illis, Llamo al mas cercano, repræsentatio expressim exclusa non est, nec de repræsentatione aliquid dictum. Prætereà, nec exclusionis repræsentationis eiusdem coniectura aliqua deducitur, quæ euidens sit aut ita sanè vrgens, quòd in dubium reuocari non possit; adhuc enim remanet maximum dubium, eo quòd prædicta verba intelligi possunt iuxta dispositionem iuris, de eo, qui proximior est mediante repræsentatione, aut de eo, qui aliter proximior est: & sic cùm in dubio versemur, nec certa, aut indubitata testatoris voluntas appareat, securius est repræsentationem admittere, cùm lege ita statuente, in eodem proximiori gradu sit repræsentans alium, quo ipse repræsentatus erat, quàm in casu incertitudinis repræsentationem excludere, ex his, quæ scribit Craueta in cons. 32. num. 7. & in cons. 143. in fine, lib. 1. & cum aliis Menoch. lib. 4. præsumpt. 67. num. 4. vbi dicit, quòd voluntas incerta[sect. 29] non attenditur, vt recedatur ab eo quod est certum. Nec obstat prædictus text. in l. si libertus præterito, 23.[sect. 30] §. 1. ff. de bonis libertorum. Quia respondet Molina lib. 3. dict. cap. 8. num. 13. & duobus seqq. quòd in eo textu, ideò ex vocatione proximioris excluditur repræsentatio, quia loquitur Iureconsultus ibi, in speciali materia, quæ suapte natura non est repræsentatiua: eo quòd proximiori ius ipsum Patronatus non iure hæreditario defertur, & tamen repræsentatio admitti non potest in his, quæ hæreditario iure non capiuntur. Quam solutionem probauit Ioannes Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 66. num. 36. & 37. & quæst. 67. num. 33. & in effectu Pichardus etiam in §. 1. Institut. de hæreditatibus, quæ ab intestato deferuntur, tractatu de repræsentatione, num. 9. Verùm hæc solutio aut verè non diluit difficultatem illius textus, aut non omninò tollit inductionem contrariæ partis, ea consideratione, quòd in eo textu duo videantur principaliter contineri. Primum est eiusem textus decisio, quâ probatur apertè, quòd in successione liberti filius excludit nepotem, sic vt nepos non admittatur, quandiu filius est, quod Iulianus eiusdem §. Author probauit in hæc verba: Si libertus intestatus decesserit, relictis patroni filio, & ex altero filio duobus nepotibus: nepotes non admittentur, quandiu filius est: Et hactenus Iulianus videtur expressè pro inductione eorum facere, qui priorem sententiam relatam suprà, num. 5. tuentur; verè tamen, licèt disposuerit filium excludere nepotem, si vlterius non progrederetur, pro illis non faceret: posset namque vitari ea decisio, dicendo prædictam prælationem aliis respectibus factam, qui proposito nostro non conueniunt; aut saltem eum textum plures specialitatis rationes habere, vt cum Iasone, & Fabro, probauit Guttierrez practicarum, lib. 3. dict. quæst. 66. num. 37. siue propter ampliandum fauorem libertatis procedere, ne libertus plures patronos habere cogatur, vt cum Alexandro, Imola, & aliis obseruauit Rolandus in consil. 68. num. 51. volum. 1. aut ex aliis, quæ Hyppolitus Riminaldus notauit in cons. 410. num. 24. & n. 31. & 32. lib. 4. In eo tamen ineuitabilis videtur, quia Iureconsultus ibi, postquam superiora verba dixerat, eorum reddit rationem, dicens: Quia proximum quemque ad hæreditatem liberti vocari manifestum est. Et hoc est secundum, quod textus ille continet; vbi, vt dixi, ponitur ratio, quare filius nepotem excludit, & videtur contra nos fortiter vrgere: siquidem dicitur, ideò nepotem non admitti, quia proximus ad successionem vocatur, & consequenter solutio Molinæ, quòd text. ille loquatur in materia speciali, conuenire potest primæ parti, vbi simpliciter disponitur, quòd filius succedit, & excludit nepotem; hoc enim speciale est in successione liberti, quia in omnibus aliis successionibus filius & nepos per repręsentationem pariter admittuntur, §. cùm filius, Institut. de hæreditatibus, quæ ab intestato, vbi Faber, & Angelus: sed non videtur conuenire rationi prædictæ, quæ euincit rationem specialitatis, vt non admittatur nepos cum filio, in eo consistere, quòd proximus quisque ad hæreditatem vocatur, & hoc modo inductus ille textus, fortiter adstringere videtur, vt ex vocatione proximioris, repræsentatio exclusa censeatur: nihilominùs tamen solutio Molinæ defendi posset, & pro defensione eius constitui, quòd ratio illa, quia proximum quemque, &c. in contrarium non vrget; eo quòd Iureconsulti Iuliani intentio dumtaxat est ostendere, in casu illo nepotes non admittendos, quandiu filius est, & reddit rationem: Quia proximum quemque ad hæreditatem liberti vocari manifestum est. Quæ ratio concludit, nepotes non admittendos, quia materia, de qua agitur ibi, suadet proximos tantùm esse filios, cùm in ea repræsentationi locus non sit, non verò concludit, vocationem proximiorum repræsentationem excludere, quinimò admittere eam, plenè probatum fuit suprà, si materia suapte natura habilis fuerit. Vel subtilius, & vltra Molinam, & reli[sect. 31]quos dici posset, constituendo in primis, lege 12. tabularum in successione aui ab intestato, nepotem in locum patris præmortui succedere, atque representando eum, cum patruo simul ad successionem aui vocari, l. in testato, l. si defunctus, C. de suis & legitimis hæredibus, §. cum filius, Institut. de hæred, quæ ab intest. defer. idque in suc[sect. 32]cessione tantùm ascendentium admissum fuisse; nam agnati transuersales secundùm gradus prærogatiuam vocabantur, l. 1. §. gradatim, ff. vnde cognati, l. 2. §. hæreditas, & §. legitima, ff. de suis & legitimis hæredibus; &[sect. 33] sic filius non repræsentabat gradum patris sui prædefuncti, §. si plures, Institut. de legitima agnatorum successione, vbi Antonius Pichardus num. 1. sic adnotauit: Iu[sect. 34]stinianus verò in transuersalibus primi gradus hoc emendauit, statuítque, in successione fratris defuncti admittendos simul cum patruo, hoc est cum fratre, & alterius fratris filios superstites, sed extra filios fratrum, repræsentationi locum non esse, Authent. de hæredibus ab intestato venientibus, §. 1. vers. huiusmodi, Authent. cessante, Authent. post fratres, 2. C. de legitimis hæredibus l. 5. tit. 13. partita 6. l. 18. Tauri, vbi Antonius Gomezius num. 8. & Tellus Fernandez num. 3. l. 5. tit. 8. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vbi latè Matiençus, de Azeued. Grassus §. successio ab intestato, quæst. 30. & 31. Hoc supposito dicendum est, ideò in d.l. si libertus[sect. 35] præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, repræsentationem cessare, quia non tractabatur de succedendo in bonis aui, sed de succedendo in bonis liberti, vti ex contextura eius textus constat apertè: de iure autem antiquo, cum solùm in successione ascendentium haberet locum repræsentatio, vt suprà diximus; meritò denegatur à Iuliano in ea specie repræsentatio. Nec obstat dicere, quòd succeditur ibi in iure Patronatus, quod ipsius aui erat: Nam respondetur quòd cùm filius ex iure patronatus non consequatur ius succedendi in bonis aui, sed liberti; non inspicitur persona aui, nec seruatur ordo succedendi ab intestato ipsi auo, per textum singularem in l. Paulus, §. Paulus respondit nepotem, ff. de bonis libertorum; idcircò, quia agebatur de successione liberti, in qua repræsentationi locus non est, rectè adiicitur illa ratio, Quia proximum quemque, &c. eáque ad excludendum nepotem sufficiens est, quippe cùm ipse nepos remoto repræsentationis beneficio, in proximiori gradu non sit, cùm præcedat eum pater suus; frustra tamen, & ineptè quidem adiiceretur prædicta ratio, si de succedendo auo tractatum esset, cùm in successione aui ab intestato proximum quemque lex vocauerit, per text. in d.l. 2. §. hæreditas, & §. legitima, ff. de suis & legitim. hæredibus; & tamen nepos ex filio ad successionem admittitur, vt suprà probauimus, quia per repræfentationem in proximo gradu constituitur, per text, in d. §. cùm filius, Institut. de hæredit. quæ ab intest. defer. Et in hoc consistit vera ratio illius textus, non[sect. 36] verò in alio, quod dicebat Rolandus in cons. 68. num. 51. volum. 1. cuius mentionem fecimus suprà, propter ampliandum fauorem libertatis sic statutum, ne libertus cogatur plures habere patronos: id enim in consideratione non habetur in eo textu, vt constat ex fine eiusdem, ibi: Si autem ex duobus patronis alter vnum filium, alter duos reliquisset, dixi viriles inter eos partes fieri. Nihil ergo interesset, nepotes admitti cum filio ob prædictam rationem, nisi aliud resisteret, vt suprà ostendi. Ex quibus, nec etiam probari possunt ea, quæ in proposito d. legis cum aliis scribunt Iason in l. si auiæ, num. 5. C. de successorio edicto, & in cons. 215. colum. penultima, lib. 2. Hyppolitus Riminaldus in consil. 410. num. 24. & num. 31. & 32. lib. 4. nec enim vera sunt, neque superiùs dictis conueniunt. Et de his hactenùs dixisse sufficiat. # 21 CAPVT XXI. Ad explicationem 3. & 4. & 7. Assertionis, quæ ad diuisionem Substitutionum pertinent, & cap. 81. lib. 1. continentur, breuis traditur, & dilucida interpretatio: Substitutionis Directæ an quatuor sint, vel quinque species: Vulgaris etiam, an sit triplex: Fideicommissaria item, an proprie sit substitutio, discutitur, & nonnulla ab Authore adnotantur, quæ sic distinctè composita, atque originali Scribentium omnium lectura elaborata, nullibi anteà fuerant. SVMMARIVM. -  1 Substitutionum quædam directæ sunt, quædam obliquæ: Directa est illa, quæ substituto hæreditatem defert sine alterius ministerio, & restitutione. Obliqua est, quæ substituto hæreditatem defert ex alterius ministerio, & restitutione, vt fideicommissiaria. Idque multorum Authorum sententiâ comprobatum, & latiùs explicatum, remissiuè. -  2 Substitutionis directæ quinque species sunt, videlicet Vulgaris, Pupillaris, Exemplaris, Reciproca, aliàs breuiloqua, item Compendiosa, idque ex sententia Communi. -  3 Contra quam plures rationes expendi solent, quæ remissiuè adducuntur. -  4 Et illis responderi potest ex his, quæ hoc num. adnotantur, item ex his, quæ in proposito Alexander Trentacinquius scripsit, & ibidem pro sententia communi, fortissimæ duæ rationes adductæ, remissiuè. -  5 Substitutiones principales duas tantum esse, Vulgarem, & Pupillarem: cæteras autem ad has referri, vel ex his compositas, ex noua Petri Gregorij obseruatione in hac materia. -  6 Substitutionis Directæ quatuor species esse, Vulgarem, Pupillarem, Exemplarem, & Militarem: & consequenter, neque Breuiloquam, neque Compendiosam constituere diuersam speciem de per se, in puncto & rigore iuris verius esse ex sententia Authoris, quæ & aliorum authoritate fulcitur. -  7 Substitutio propriè an dicatur fideicommissaria, & in statutis, vtrùm appellatione Substitutionis comprehendatur, difficile quidem esse. -  8 Et verè in hoc dubio duas esse, & præcipuas Doctorum sententias: & disputationis gratiâ de facili posse quem vtramuis partem defendere, nonnullis etiam Authoribus originaliter, atque attentè prælectis vtramque opinionem iure, & ratione corroborare, & euertere, & vtramque sustinere. -  9 Inter alios tamen in proposito dubio Paulus Leonius, Sfortia Oddi, Alexander Trentacinquius, Ioannes Bolognetus, & Angelus Matheacius commendantur. -  10 Substitutionem dici propriè fideicommissariam ex sententia Alex. & aliorum. -  11 Pro quibus remissiuè expenduntur rationes nonnullæ, quæ fortiùs adstringunt. -  12 Alexandri sententiam qui defendere voluerit, facilè respondere poterit omnibus contrariæ partis fundamentis, prælectis nonnullis Authoribus, qui recensentur hoc num. -  13 Substitutionem non dici propriè fideicommissariam ex sententia Baldi, & aliorum. -  14 Pro quibus infinita fundamenta congeruntur in vnum -  15 Et contrariæ partis fundamentis plenissimè respondetur remissiuè, atque responsum etiam generale num. seq. traditur per Authorem. -  16 Substitutionis nomen latissimum esse, & in lata significatione, quamcunque subrogationem appellari posse Substitutionem. -  17 Pauli Leonij locus, pro resolutione Authoris adducitur. -  18 Ioannis Bologneti resolutio pro sententia Authoris ponderata. -  19 Substitutio Vulgaris triplex, quædam expressa, quædam tacita, quadam tacita partim expressa, & partim tacita. -  20 Expressum aliquid tripliciter dicitur, in genere, in specie, & in indiuiduo. -  21 Substitutio Vulgaris, expressa dicitur in genere, in specie, & in indiuiduo. -  22 Substitutiones Vulgaris, & Pupillares, quæ continentur sub Reciproca aut Breuiloqua, & Compendiosa, expressa dicuntur verbis generalibus, quia quamuis non contineantur sub Reciproca, aut Compendiosa expressè, si accipiamus expressum in specie, & singulariter; in genere tamen accipiendo, comprehendi dicuntur. -  23 Pro communi sententia nonnullæ leges inductæ. -  24 Communis sententia nonnullis modis limitata. -  25 Substitutiones Vulgares, & Pupillares, quæ sub Reciproca continentur, tunc demùm dicuntur expressa verbis generalibus, cùm Reciproca generaliter, aut simpliciter concipitur; secus tamen, si ad vnum casum testator se restrinxit, provt hoc numero declaratur. -  26 Substitutio Pupillaris, quæ non vigore Reciprocæ, sed sub vulgari expressa continetur, matrem non excludit ex sententia communi; contrà ex sententia Authoris, quæ doctrinâ Bartoli fulcitur, & num. seq. ad finem. -  27 Substitutio Pupillaris, quæ continetur sub reciproca simplici, aut generali, expressa dicitur verbis generalibus, & consequenter matrem excludit. -  28 Bartoli repugnantiam in quæstione superiori, rectè notatam per Menochium. -  29 Diui Pij constitutionem non obstare resolutioni communi traditæ suprà, num. 22. & ibidem, verè, & dilucidè explicatus textus in l. iam hoc iure, 4. ff. de vulg. & pup. substit. PRo huius capitis dilucida, & absoluta explicatione,[sect. 1] constituendum erit in primis, quòd substitutionum. vt dicebamus lib. 1. cap. 81. assert. 3. quædam directæ sunt quædam obliquæ: Directa est illa, quæ substituto hæreditatem defert sine alterius ministerio, & restitutione. Obliqua est, quæ substituto hæreditatem defert ex alterius ministerio, & restitutione, vt Fideicommissaria; sic post Glossam in rubrica ff. de vulg. & pupill. substitut. Albericum, Bartol. Alex. Iason. Ripam, & alios, tradiderant Baldus de Vbaldis de substitutionibus, in præludiis, num. 2. Bartolus de Hucio in præludiis eiusdem tractatus, num. 1. & Antonius Fumeus in principio, n. 6. Lancelotus Politus in eodem tractatu, in principio, num. 17. Vdalricus Zasius num. 4. & Paulus Leonius num. 60. Lancelot. Galiau. in l. Centurio, col. 3. ff. de vulg. & pupil. substit. Guil Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, tit. de Compendiosa, num. 12. Couar. in cap. Rainuntius, de testamentis §. 4. num. 2. Costa in cap. si pater, eodem titulo, lib. 6. in principio, num. 1. Suarez in addit. ad Antonium Gomezium, lib. 1. variarum c. 3. litera B. Sfortia Oddi in præludiis Compendiosæ, 1. part. quæst. 5. num. 2. Michaël Grassus §. substitutio, quæst. 3. num. 1. Petrus Gregor. in Syntagmate iuris, lib. 42. cap. 2. num. 1. D. Spino in speculo testamentorum, glossa 21. num. 17. Alexander Trentacinquius, de substitut. in præfatione, num. 20. qui rem hanc latiùs declarant, vt penes eos videri poterit. Secundò constituendum est, substitutionis Directę quin[sect. 2]que esse communi Doctorum placito species, videlicet Vulgarem, Pupillarem, Exemplarem, Reciprocam, aliàs Breuiloquam, item Compendiosam: quod scribunt Glossa. Bartolus, Albericus, Alexander, Aretinus, Iason, Ripa, & alij communiter in rubrica ff. de vulg. & pup. substitut. & in rubrica, & in l. precibus, C. de impuberum, Decius in l. in testamento, columna prima. C. de militari testamento, Baldus de Vbaldis, Bartolus de Hucio, Antonius Fumeus, & Lancelotus Politus de substitut. in locis relatis suprà. Sfortia Oddi, in præludiis Compendiosæ, part. 1. quæst. 5. in finalibus verbis, Grass §. substitut. d. quæst. 3. In fine D. Spino in speculo d. glossa 21. num. 18. & nouissimè cum Communi transit Antonius Pichardus in rubrica Institut. de vulgari substitut. num. 70. & 71. vbi reddit rationem, quare cùm quinque sint substitutionum species ex sententia prædicta, duarum tantùm meminerit Tribonianus in rubrica, ff. de vulgari & pupillari substitut. sed aliter obseruat Petrus Gregor. Tholosanus, quem tacet prædictus Author, vt mox videbimus; transit etiam cum sententia communi, & substitutionem Reciprocam, aliàs Breuiloquam, item & Compendiosam speciem esse substitutionis de per se, & propriam substitutionem defendit Alexander Trentacinquius de substitut. 4. part. cap. 1. num. 2. & 5. part. c. 3. ad finem, vbi in proposito diuersas Doctorum sententias cumulat: communem etiam Doctorum diuisionem sequitur Ioannes Oinotomi ad titulum Instit. de vulg. substit. in principio, num. 7. Verumenimuerò, aduersus præfatam, & communem[sect. 3] Doctorum sententiam, quamplurima vrgent, quæ: veré illam dubiam, & difficilem reddunt, & vndecim argumenta expendit contra eam, sed illis optimè satisfacit Bartolus de Hucio in præludiis substitut. ex num. 1. cum seq. & rationi cuidam, quæ fortiter adstringit contra sententiam eandem, rectè respondet Vdalricus Zasius in præludiis substitut. num. 4. fortiùs argumentatur Paulus Leonius in eodem tractatu, de substitut. in præludiis,[sect. 4] num. 60. & 61. cui tamen, & aliis contra Communem tenentibus, congruenter responderi poterit ex his, quæ in proposito scripta reliquit Alexander Trentacinquius de substitut. 5. part. c. 3. à principio, vsque ad versiculum, secunda est opinio, & vide 4. part. c. 1. num. 2. Atque, vt generaliter dixerim, licet verum sit, quòd substitutiones Reciproca, aut Breuiloqua, & Compendiosa resoluantur semper in vnam ex aliis substitutionum speciebus; tamen quoad earum conceptionem, & quoad modum & formam, negari non potest. quin sint diuersæ ab illis aliis: ideò expediens fuit, vt ipsæ quoque ponerentur, ad hoc vt cognoscerentur, & declararetur quibus verbis fierent, & quas substitutiones continerent, ac multa etiam alia detegerentur quæ necessarium fuit declarare, quod & ipse Paulus Leonius vbi suprà fatetur d. num. 61. & pro Communi fortissimè etiam vrgent vltra prædictam rationem aliæ duæ rationes, quarum vnum tradit Couarr. in d. c. Rainuntius, de testamentis §. 7. num. 1. aliam Alexander Trentacinquius de substitut. 5. part. cap. 3. In finalibus verbis, ex quibus communis sententia probari posset nec placet noua quædam substitutionum. diuisio, quam tradit Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 11. ante num. 1. Cogita tamen, an forsan iure subsistere possit Petri Gregorij opinio noua in hac materia: Is enim in[sect. 5] syntagmate iuris, lib. 42. cap. 2. num. 10. in ea fuit opinione, vt existimaret, duas tantùm principales substitutiones esse, Vulgarem, & Pupillarem, cæteras autem ad has referri, vel ex his compositas, vt latiùs ibi probat prædictus Author, & in id expendit titulum ff. de vulgari & pupillari substitut. vbi de Vulgari, & Pupillari tantùm substitutione tractatur. Tertio deinde loco constituendum est, sententiam[sect. 6] communem, vt dixi, probabilem esse, & disputationis gratiâ facilè defendi posset; tamen in puncto & rigore iuris verius esse, substitutionis Directæ quatuor species esse, Vulgarem, Pupillarem, Exemplarem, & Militarem: & consequenter, neque Breuiloquam, neque compendiosam constituere diuersam speciem de per se: quod cum iudicio probauit Bartolus in l. Centurio, num. 11. & in l. Lucius, num. 2. ff. de vulg. & pupil. substitut & esse magis communem, & veriorem sententiam Bartoli testantur nonnulli relati per Alexandrum Trentacinquium de substitut. 5. part. cap. 3. in principio, & vltra relatos ibi. Bartolum sequuntur Marianus Socinus num. 179. Alciatus num. 56. in dict. l. Centurio Bolognetus in rubrica. ff. de vulgar. & pupil. substitut. num. 58. Antonius Fumeus de substitut. num. 68. Zasius in eodem tractatu, cap. 4. num. 1. & cap. 5. in principio, Couarruuias in dict. cap. Rainuntius de testamentis, §. 7. num. 1. Decianus etiam in consilio 1. num. 81. lib. 1. vbi dicit, quòd substitutio Compendiosa non est species ab aliis separata, sed quædam conceptio, plures substitutiones æquè principaliter expressas comprehendens. Suarez in addit. ad Antonium Gomezium, tomo 1. variarum, cap. 3. litera, B. vbi vide. Paulus Leonius de substitut. in præludiis, num. 62. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. in principio, num. 1. vbi num. 10. in versiculo, inter has singulares, concludentem rationem adducit pro hac parte, sed tacet Bartol. in dict. l. Lucius, columna 1. sic ante ipsum dicentem, sicuti ex eo colligunt Iason, & Ripa ibi, num. 11. & Costa non relato, aduertit Couarruuias in dict. cap. Rainuntius §. 7. in principio. Et hactenus de his, quæ ad dictam 3. Assertionem pertinent. Nunc verò & quarto loco constituendum est, diffici[sect. 7]le quidem esse, an substitutio dicatur propriè fideicommissaria, & in statutis, vtrùm appellatione Substitutionis comprehendatur? Et verè in hoc dubio duas esse, &[sect. 8] præcipuas Doctorum sententias: & disputationis gratiâ de facili posse quem vtranuis partem defendere, nonnullis etiam Authoribus originaliter, atque attentè pręlectis, vtramque opinionem iure, & ratione corroborare, & euertere, & vtrumque sustinere: inter alios tamen videndi erunt omninò in proposito Paulus Leo[sect. 9]nius, Sfortia Oddi, Alexan. Trentacinquius, Ioannes Bolognet. & Angelus Matheacius, quos statim commemorabo; ij enim eleganter, atque latissimè omnium in hac quæstione scribunt. Et in primis affirmatiuam partem, videlicet quòd fi[sect. 10]deicommissaria sit propria substitutio, & fideicommissarius dici possit substitutus, licèt non dicatur propriè hæres, tenuerunt Alex. in rubrica, ff. de vulgar. & pup. substitut. num. tertio. Socin. num. 15. & Rapi num. 10. idem Alexander in rubrica. C. de impuberum, & Curt. iunior, ibi, num. 17. Marianus Socin. in l. Centurio, num. 34. ff. de vulg. & pup. substitut. Duarenus in paraphrasi ad illum titulum, cap. 1. colum. 3. Lancelotus Politus de substitut. in præludiis, num. 8. & 9. Marianus Socin. in consilio. 128. lib. 1. cui consilio viginti tunc temporis excellentiores huius doctrinæ Doctores se subscripserunt, vt testantur nonnulli referendi infrà. Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 11. num. 10. Sfortia Oddi in præludiis Compendiosæ, par. 1. quæst. quinta, ex num. 2. vsque in finem quæst. qui dicit hanc esse magis communem sententiam. Grassus §. substitut. quæst. 3. num. 2. Alexand. Trentacinquius de substitut. in præfatione, num. 24. plenissimè Bolognetus in rubrica, ff. de vulg. & pupil, substitut. ex num. 53. cum sequentibus, qui eodem num. in versiculo, vnde in contrarium, prę[sect. 11]cipuas huius sententiæ rationes adducit: plura etiam fundamenta pro hac parte congerit, & solutiones, quas contrariæ opinionis Authores reddunt, improbat Alex. Trentacinquius d. præfatione, ex num. 24. vsque ad num. 28. Sfortia dict. quæst. 5. Versiculo, contrariam itaque sententiam, vsque ad finem quæst. Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 1. cap. 6. ex num. 10. Et qui hanc opinionem defendere voluerit, omni[sect. 12]bus contrariæ partis fundamentis respondere poterit, vt plenissimè respondent Leonius de substitut. in præludiis, ex num. 85. vsque ad num. 100. Sfortia d. quæst. 5. ex num. 2. Bolognetus vbi suprà d. num. 53. qui duodecim argumentis contrariæ sententiæ satisfacit: optimè Alexander Trentacinquius vbi suprá, ex num. 22. cum sequent. Et hactenus de opinione Alexandri, quam & conditores Partitarum sequuti sunt, vt constat ex l. 1. titulo. 5. partita 6. in fine, dum dicit: Otra manera ya de substitucion, à que dizen en Latin fideicommissaria, & ibi Gregorius verbo, fideicommssaria, in hunc modum scribit: Dicitur ergo substitutio illa, quæ est fideicommissaria, vt hic vides, &c. Sed contrariam sententiam, non dici propriè substi[sect. 13]tutionem illam, quæ est fideicommissaria, tenuerunt Nicol. de Matta, Bald. Salicet. Castrensis, Decius, & alij in rubrica, C. de impuberum, Glossa, & Doctores in rubrica, ff. de vulg. & pup. substit. vbi Alciatus num. 17. & Ripa num. 5. Antonius Fumeus de substitut. in præludiis, num. 7. & Politus num. 8. Claudius in eodem tractatu, cap. 7. in fine, Aretinus in tractatu Fideicommissaria, num. 4. & est communis opinio, vt dicti Doctores attestantur, & Iason in rubrica, C. de institut. & substitut. Socinus iunior in l. Centurio, num. 31. ff. de vulgar. & pup. substitut. Sapia in d. rubrica, C. de impuberum, num. 13. Decius in consilio 416. num. 12. Corneus in consìlio 320. volumine 4. & nouissimè cum hac opinione transit Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de vulgari substitut. num. 72. & pro hac sententia quam[sect. 14]plurima fundamenta considerarunt superiores Authores, & illa congessit in vnum Sfortia Oddi in præludiis Compendiosæ, 1. part. quæst. quinta, ex num. 2. Bolognetus in rubrica, ff. de vulgari, & pup. substitut. ex num. 53. Angelus Matheacius de legatis, & fideicommissis, lib. 1. cap. 6. ex num. 2. vsque ad num. 10. Alexander Trentacinquius de substitut. in præfatione, num. 22. & 23. Paulus Leonius de substitut. in præludiis, ex num. 85. cum sequentibus, & num. 100. vsque ad num. 107. & ve[sect. 15]rè, & concludenter satisfacit præcipuis contrariæ partis rationibus, sic vt qui hanc opinionem defendere voluerit, omninò ad eum confugere debeat; deinde, & expendere rationem efficacem, quam in proposito considerauit Antonius Fumeus in præludiis, de substitut. num. 7. denique, & legere Decium in rubrica, C. de impuberum, num. 2. Alciatum in rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. ex num. 10. cum quibus optimè satisfieri poterit cuicunque partis contrariæ argumentationi, & vt generaliter, aut vno vel tantùm verbo ad omnia fundamenta contraria dixerim, animaduertendum erit,[sect. 16] Substitut. nomen latissimum esse, & in lata significatione quamcunque subrogationem appellari posse substitutionem, quod Doctores profitentur communiter in rubrica, ff. de vulg. & pup. substitut. Grassus §. substitut. quæst. 1. in principio, Doctor Spino in speculo testamentorum, glossa 21. num. 2. Antonius Pichardus in rubrica, Institut. de vulgari substitut. num. 40. & num. 41. & in hoc sensu verbum, substitutio commune esse dicitur, tam ad directam, quàm ad obliquam, seu fideicommissariam substitutionem, vt docuerunt Ripa num. 187. Marianus Socinus num. 331. & Galiaula num. 511. in dict. l. Centurio, ff. de vulg. & pup. substitut. In eodem etiam sensu, cùm in fideicommisso detur saltem quoad iura vtilia, quædam subrogatio in locum hæredis, eo respectu appellari potest fideicommissum Substitutio, quod ex superioribus Authoribus eleganter agnouisse videtur Paulus Leonius in præludiis dicti tractatus, num. 100. &[sect. 17] num. 102. vbi post longam disputationem stat in ea conclusione quòd licèt verbum, substituo, propter sui generalitatem, possit etiam ad dispositionem fideicommissariam referri, non tamen sequitur, id propriè, & verè dici, sed impropriè; & hinc esse dicit, quod in dubio substitutio intelligitur directa, non autem obliqua, seu fideicommissaria, cap. 1. de testamentis, in 6. quia scilicet verba in dubio in propria significatione accipiuntur, l. non aliter, ff. de legatis tertio, l. 3. §. hæc verba, ff. de negotiis gestis; at fideicommissum propria substitutio non est: deinde ipsemet Author num. 107. 108. & sequentib. in eodem residet; concludendo enim sic putat dicendum, quòd aut consideramus substitutionem directam in specie, & tunc non sit dubium, fideicommissariam non esse illam, sed diuersam ab ea, nam nomina sunt diuersa; ergo etiam res diuersæ dici debent, l. si idem, C. de testamentis: item diuersa initia, & diuersam causam finalem hæ dispositiones habuerunt, vt ibidem latiùs notauit: Aut verò capitur substitutio in genere; & tunc contrarium dicendum est, quia licèt substitutio directa diuersum nomen, diuersum effectum, & finem à Fideicommissaria habeat, & vna species non est alia; tamen secus in genere, quia genus comprehendit sub se omnes suas species: item qualibet species habet suum genus necessariò; terminus enim iste, substituo, in genere sumptus prædicatur de substitutione directa, & fideicommissaria, & vtraque sub suo genere æque continetur, vt ibi latiùs ostendit Leonius ipse, & in idem incidit, sed tacet eum Ioannes Bolognetus in rubrica,[sect. 18] ff. de vulgari, & pup. substitut. num. 55. vbi concludendo dicit, quòd substitutio capitur in genere, & in specie; & in genere comprehendit omnes directas, & fideicommissarias substitutiones de proprietate sermonis: in specie verò contrà, vt ibidem ostenditur, Exquibus remanet vera huiusce disputationis resolutio, vt ampliùs de veritate eius dubitari non debeat: remanet etiam lib. 1. cap. 81. assertione quarta, rectè dictum, vtramque opinionem disputationis gratiâ posse defendi, sed in puncto iuris, Baldi, & sequacium opinionem veriorem esse, Alexandrique, & aliorum sententiam iure non subsistere, nisi intelligendo eam, vt præfati Authores declarant, quomodo intelligit etiam Angel Matheacius de legat. & fideicommis. lib. 1. dict. cap. 6. num. 25. quatenus distinguit, an substitutio sumatur in genere amplissimo, &. æquiuoco, aut in genere vniuoco, & speciali substitutionis hæredis, vt latiùs ibi videri poterit. Nunc verò & quinto loco (constituendum est, quod ad 7. Assertionem pertinet) Doctores communiter in eam iuisse sententiam, & distinctionem, vt scilicet sub[sect. 19]stitutio Vulgaris triplex sit, quædam Expressa quædam Tacita, quædam Mixta partim expressa, & partim tacita, Expressa rursùs triplex est; nam sicut aliquid ex[sect. 20]pressum tripliciter dicitur, in genere videlicet, in specie, & in indiuiduo: ita Vulgarem omnes dicunt reperiri, expressam in genere, in specie, & in indiuiduo; quod[sect. 21] post Bartolum, & communem quamplurimorum sententiam, probarunt. & latissimè explicant Couarruuias, Guil. Benedict. Sfortia Oddi, Grassus, Simon de Prætis, Bolognetus, & alij, quos statim congeram in vnum Substitutiones ergo vulgares, & pu[sect. 22]pillares, quæ continentur sub Reciproca, aut Breuiloqua, & Compendiosa, expressæ dicuntur verbis generalibus, quia quamuis non contineantur sub Reciproca, aut Conpendiosa expressè, si accipiamus expressum in specie, & singulariter; in genere tamen accipiendo comprehendi dicuntur: ita docet Bart. & Accursij sententias, quæ contrariæ videbantur, conciliat in l. 1. ff. de vulg. & pup. substitut. num. 8. receptus secundùm Socin. Aret. & Iason num. 20. Ripam num. 77. & Ruinum num. 19. ibidem Bald. & Angel, in l. iam hoc iure, eiusdem tituli, Glossa, Bartol. Bald. Paul. Alex. Iason, Salicet. Cinus, & Decius in l. in testamento, C. de testamento militis, Corneus in consilio 199. volum. 2. Alexan. in consil. 52. colum. 4. versiculo, ad tertium, volum. 7. Rolandus in consilio 69. num. 21. volumine 1. Baldus de Vbaldis de substitut. cap. de vulgari substitut. num. 3. & 4. Bartolus de Hucio ibidem, num. 3. & 4. Antonius Fumeus in eodem tractatu, num. 12. & 13. Lancelotus Politus particula 1. num. 1. & sequentibus, Vdalricus Zasius de vulgari substitut. c. 1. num. 2. & in effectu idem concludit Leonius in eodem tractatu, cap. 1. ex num. 20. vsque ad num. 28. Capra ibidem, quarta specie de Reciproca, num. 35. Guillel. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, de vulgari substitut. ex num. 12. vsque ad num. 19. Duarenus in paraphrasi, ad titulum, ff. de vulg. cap. 10. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 3. num. 12. Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 12. num. 18. & 19. & §. 19. num. 20. Couarruuias in d. cap. Rainuntius, §. 4. num. 4. & §. 7. num. 3. Sfortia Oddi, in præludiis Compendiosæ, 2. part. quæst. 3. per totam. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. verbo, si de cederet, num. 8. & num. 10. Bolognetus in rubrica, ff. de vulgar. & pup. substitut. num. 19. Vaconius declarat, iuris, lib. 4. declaratione 62. num. 7. 9. & 11. Grassus §. substitut. quæst. 7. ex num. 1. vsque ad num. 5. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 5. num. 32. & 33. folio. 69. & solutione. 9. num. 6. fol. 110. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 12. num. 3. Alexander Trentacinquius de substitut. 1. part. cap. 1. num. 3. 4. & 5. qui pro communi hac sententia & rationes adducit, & nonnullas leges inducit, ac inter alias rectè expendit[sect. 23] text. in l. Lucius ff. de vulg. & pup. substitut. & in l. in testamento, C. de testamento militis, & in l. precibus, C. de impuberum. Denique, & meritò improbat Fulgos. Christophor. de Cast. & Aretinum. contrà tenentes, vt ibi videri poterit, & latissimè penes prædictos Authores. Limitatur autem, & declaratur nonnullis modis sententia,[sect. 24] & resolutio superior, vt per Grassum d. §. substitut. quæst. 7. num. 2. in fine, Menochium lib. 4. præsumptione 60. num. 47. & sequentibus, latiùs ab Sfortia in præludiis compendiosæ, part. 2. d. quæst. 3. in principio, versiculo, vnde limitatur 1. & in versiculis sequentibus. Et tunc demùm procedit, cùm Reciproca generaliter,[sect. 25] aut simpliciter fit, & sine restrictione ad certum casum, vt si testator dixerit: Instituo filios impuberes, & eos inuicem substituo; tunc enim substitutiones vulgares, & pupillares, quæ sub Reciproca continentur, sunt expressæ verbis generalibus, secus tamen si testator ad vnum tantùm casum se restrinxit, ita scilicet. Vos inuicem substituo, si alteruter vestrûm hæres non erit; tunc[sect. 26] enim Pupillaris non continetur vigore Reciprocæ, sed sub Vulgari expressa, nec matrem excludere potest, ex sententia Bart. in l. Lucius. num. 19. ff. de vulg. & pup. substit. vbi Alexander. & Iason num. 13. & Rapi num. 40. idem Alexander in l. precibus, C. de impuberum, columna peaultima, & ibidem Riminaldus iunior num. 617. & cum Guil. Bened. Beroo, & aliis, explicat Menochius lib. 4. præsumptione 60. ex num. 47. vsque ad num. 52. Alexander Trentacinquius, dicens communem omnium sententiam de substitut. 1. part. cap. 1. num. 6. & 7. Sub[sect. 27]stitutio verò Pupillaris, quæ continetur sub Reciproca simplici, aur generali, expressa dicitur verbis generalibus, & consequenter matrem excludit, vt scribunt Glossa, Bartol. & alij communiter in dict. l. Lucius, Menochius d. præsumptione 60. num. 50. Alexander Trentacinquius d. cap. 1. num. 6. ad finem, Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 11. num. 6. fol. 110. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 5. titulo. 8. num. 12. qui omnes excepto Menochio, loco relato suprà, non aduertunt ad vnum nempe in proposita specie, Pupillarem etiam omninò tacitam debere excludere matrem, eo quòd substitutio Reciproca in casum Vulgaris expresse sacta, continet tacitam Pupillarem (quod nullus vnquam negauit) : ea autem sufficiens est ad exclusionem matris propter alias turis sententias, aut communem Doctorum resolutionem quâ docemur, per Pupillarem substiutionem tacitam excludi matrem, cùm substituitur alter eiusdem testatoris filius: tunc enim præsumitur voluisse patrem præferre filium vxori, vt eum Accursio, Bartolo, Angelo, Castrensi, Alexandro, Iasone, Ripa, Calcaneo, Bolognino, Riminaldo, Socino, Ruino, Decio, Beroo, Guil. Bened. Costa, & aliis adnotauit, & latiùs declarat Menochius lib. 4. præsumptione 39.[sect. 28] num. 77. & sequentib. qui dict. præsumptione 60. num. 41. optimè assequutus est Bartoli repugnantiam in hac quæstione: is enim in l. 2. num. 44. ff. de vulgar. & pupil. substitutio. docuit expressim, matrem excludi per tacitam pupillarem, quando substitutus est alter filius ipsius testatoris, sicque frater pupilli; & tamen in dict. l. Lucius, num. 14. contrarium tenuit apertè, cùm dixit matrem non excludi tacitâ illâ Pupillari comprehensâ sub Vulgari facta reciprocè, quæ tamen facta est duobus filiis. Denique & vltimò constituto, resolutionem commu[sect. 29]nem traditam suprà, num. 22. minimè perturbari ex constitutione Diui Pij. de qua in l. iam hoc iure, 4. ff. de vulgar. & pupillar. substitut. vt contra nonnullos rectè aduertit Alexander Trentacinquius de substitut. 1. part. cap. 1. num. quinto, per totum, vbi inducit in contrarium illum textum, & eidem respondet, vt ibi videri poterit. Verè tamen, (vtcunque res sit) negari non potest, quin constituio Diui Pij, cuius mentio facta est in ea lege, intelligenda non sit in substitutione Reciproca, verbis generalibus concepta, de qua Communis relata suprà loquitur, sed in substitutione restricta ad vnum casum, ita scilicet: Vos inuicem substituo, si alteruter vestrûm hæres non erit: quo casu, quamuis Reciprocam substitutionem faciat, quæ sub illa continetur omninò tacita est. Quod manifesta, & concludenti ratione suadetur, si aduertamus, quòd Diui Pij constitutio in eisdem terminis intelligi debet, in quibus Rescriptum Diui Marci, quod à Diuo Pio extenditur ad Reciprocam: vnde sicut Rescriptum procedit, quoties substitutio non simpliciter, sed in vnum tantum casum facta est; ita quoque, & Diui Pij constitutio, quæ cùm alter casus ex verborum significatione non contineretur, omninò necessaria fuit, vt vterque casus comprehensus intelligeretur. # 22 CAPVT XXII. MAioratum si quis instituens, duntaxat dixerit: Ex bonis meis Maioratum instituo, siue facio, aut volo, quòd bona mea iure Maioratûs deferantur, nec aliud adiiciat, vtrùm ex vi verbi Maioratus, perpetua maioria inducatur, & quis ordo in successione eius obseruari debeat? vbi quæ hucusque in proposito scripta sunt ab aliis, in medium proferuntur, & Iacobi Simancæ contra Communem opinio nouiter destructa, nouè etiam & verè fundamento illius respondetur; atque eodem casu retento, si familia simpliciter vocetur, vel in fauorem consanguineorum, aut coniunctorum Maioratus instituatur, nec certus successionis ordo designetur, quid fieri debeat, explicatur: quid etiam, de Maioratus origine, & institutione per scripturam non appareat, sed per immemoriales præscriptionis probationem tantùm, an perpetuus indicari debeat in dubio, & quo sit in eo ordine succedendum. Deinde si Maioratûs institutor, vocato filio, vel consanguineo aliquo transuersali, aut etiam extraneo, dixerit se Maioratum instituere ex bonis suis, siue omnia bona sua, vel aliquam partem eorum, proprio testamento, vel donatione in aliquem detulerit; ita quòd ea obtineat, & habeat titulo, & iure Maioratus, nec amplius adiiciat, an perpetuum Maioratum instituisse censeri debeat: Quid si pater meliorationem Tertij, & Quinti bonorum faciens, vocationes ad descendentes ex filiis primo nominatis restrinxerit, siue filios tantùm, vel aliquem eorum, & descendentes ab eis vocauerit, & bona alienari perpetuò prohibuerit, aut alia verba adiecerit, quæ videantur denotare perpetuitatem, verbum tamen vinculi, aut maioratus non expresserit, an perpetuus Maioratus præsumatur inductus? prætereà, si Maioratum instituens, ad eius successionem filium suum primogenitum, & eius descendentes vocauit, vel Maioratum in persona talis filij, ac descendentium instituit, siue reliquit talia bona tali filio, & eius descendentibus, vt illa possiderent iure Maioratus, vel inter filios, ac eorum descendentes Maioratum instituit cum vniuscuiusque filij, & descendentium speciali vocatione, transuersales tamen non vocauit, nec descendentes eorum, an perpetuus Maioratus institutus censeatur inter transuersales etiam qui ex genere institutoris fuerint; an verò in vltimo descendenti Maioratus extingui debeat? Denique, si factis aliquorum filiorum, & descendentium ab eis specialibus vocationibus, ad collateralium, vel aliorum vocationes institutor non descenderit; dixerit tamen suam dispositionem facere fauore generis & familiæ, & ad conseruationem illius, vel vt bona perpetuò in sua familia, agnatione, aut domo conseruentur, vel ea ratione alienari bona prohibuerit, vtrùm Maioratus perpetuus inducatur vltra nominatos etiam in infinitum, maximè si ratio hæc adiecta sit in fine dispositionis, aut in principio: vbi quæ hactenus in præfatis quæstionibus dici, aut excogitari potuerunt, diligenti & plena manu enucleata traduntur, multáque adnotantur per Authorem, quæ ita dilucidè, atque distinctè explicata, nullibi inuenies, etiamsi omnes vsque ad præsentem diem Scribentes prælegeris. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, ob quam principaliter, huius capitis disputationem succepit. -  2 Maioratum si quis instituens, dumtaxat dixerit: Ex bonis meis Maioratum instituo, siue facio, aut volo, quòd bona mea iure Maioratûs deferantur, nec aliud adiiciat; an ex vi verbi Maioratus, perpetua maioria instituta censeri debeat, & quis ordo in successione eius obseruandus sit? & num. seq. vsque ad num. 23. -  3 Maioratus verbum ex sui virtute significat maioricatum perpetuum, & omnium primogenitorum substitutionem, & quòd res deueniat de maiore in maiorem in infinitum. -  4 Maioratus verbum est collectiuum, & sub se plures comprehendit primogenitos. -  5 Maioratus verbum ex sua natura perpetuitatem denotat. -  6 Maioratum ex omnibus suis bonis, vel ex aliquibus se facere eo ipso quòd aliquis profitetur, bona ipsa in sua familia perpetuò conseruari velle videtur, etsi aliud non adi ciat. -  7 Didacum Couar. indistinctè nimis, aut malè citari communiter per Scriptores huius Regni, & verè & nouiter adnotatum per Authorem. -  8 Didacus Couar. quo loco, & numero citari debeat, vt faciat in proposito sententiæ relatæ suprà num. 2. -  9 Dispositio qualibet secundùm regionis consuetudinem interpretanda est. -  10 Testator præsumitur in dubio conformare voluisse suam dispositionem cum dispositione iuris, & faciendo Maioratum simpliciter, suos descendentes & consanguineos, eo iure, eo que ordine ad successionem admittere, quo de iure admitti debent. -  11 Maioratûs mentione facta in aliqua dispositione, vel scriptura, omnes clausulæ censentur appositæ, & omnia subintelligi debent, quæ solent communiter apponi in Maioratu, ex lege, consuetudine, vel alia constitutione. -  12 Actus omnis, in quo non apparet determinatio certa, debet accipi, & determinari secundùm consuetudinem loci, quæ est ibi ius commune. -  13 Maioratûs iure, si pater relinquat aliquam rem, nihil aliud statuens, nec vocans filium maiorem, nec aliud vltrà dicens, ex hoc solùm remanet res vinculata in fauerem filij primogeniti, cum omnibus qualitatibus, & grauaminibus, quæ in Maioratibus apponi solent, tam ex iure, quàm ex consuetudine. -  14 Maioratûs titulo, si pater relinquat filio quamlibet rem, ad id non habens facultatem Regiam, etiamsi res excedat valorem Tertij, & Quinti bonorum, Maioratus in Tertio & Quinto sustineri debet. -  15 Maioratum de talibus, & talibus bonis, si pater habens plures filios, dicat quòd facit in filium suum, dispositio valet, & de filio maiori intelligi debet. -  16 Maioratus iure, si bona vinculentur inter descendentes alicuis, & si non dicatur, quòd perpetuò sint vinculata, perpetua maioria constituta censetur. -  17 Maioratum instituens, si dixerit dumtaxat: Ex bonis meis Maioratum instituo, siue facio, aut volo, quod bona mea Maioratûs iure deferantur ex hoc non censetur maioria perpetua instituta, ex sententia Didaci Simancæ, contra Communem. -  18 Cuius fundamentum refertur, & nihil vrgere, num. seq. adnotatur. -  19 Ex testamento non completo, siue, vt Doctores dicunt, ratione voluntatis imperfecto, nihil debetur, & ibidem exornata nonnullis remissiuè, communis allegatio l. si quis cum testamentum, 25. ff. de testamentis. -  20 Didaci Simancæ fundamento contra Communem, nouè & verè respondetur, & num. sequent. -  21 Maioratûs institutor, eo ipso quòd dixit se facere Maioratum ex bonis suis, etsi nihil aliud adiiciat, perinde haberi debet, ac si vincula omnia, conditiones, & substitutiones exprimeret, quæ ad perfectionem suæ voluntatis, atque perpetuitatem ipsam Maioratus inducendam, necessaria sunt. -  22 Maioratum instituens, intelligitur expressisse omnia, quæ sunt illius propria, & naturalia etsi illa non expresserit, quia actus quilibet præsumitur gestus secundùm suam naturam, àqua recipit interpretationem. -  23 Maioratum instituens, si ita dixerit: Ex bonis meis Maioratum faciat, siue volo, quòd bona mea iure Maioratûs deferantur, nec distinctè, atque explicitè successionis ordinem designauit, familiam tamen suam vocauit, aut in fauorem familiæ suæ Maioratum instituere professus est: an perpetuus Maioratus inducatur? & Didaci Simancæ opinio probata, & num. seq. -  24 Ad fideicommissum relictum familiæ, omnes de familia admittuntur, tam nominati, quàm non nominati. -  25 In fideicommisso relicto familiæ, succedendum est secundum ordinem successionis ab intestato, -  26 Familiæ verbum collectuum est. -  27 Agnatósque, & cognatos omnes comprehendit. -  28 In Maioratu relicto familiæ, omnes de familia succedere debent gradatim, perpetuò, ac per fideicommissum, non per Vulgarem substitutionem. -  29 Testator si relinquat bona propriæ agnationi, seu familiæ, & talia verba proferat, quæ videantur tractum successiuum denotare, Maioratum perpetuum instituere censebitur, etsi verbo Maioratus vsus non fuerit. -  30 Maioratum instituens, si certum succedendi ordinem non designauerit, sed consanguineos, aut coniunctos suos vocauerit, aut se facere Maioratum ex bonis suis in fauorem suorum consanguineorum, aut coniunctorum profiteatur, Maioratum perpetuum instituere videtur. -  31 Verbum consanguineos, & coniunctos, sunt verba collectiua. -  32 Verba collectiua sunt quæ de suâ naturâ apta sunt comprehendere plures, & diuersas personas in pluribus, & diuersis gradibus existentes. -  33 De forma institutionis Maioratus, ita vt non appareat, an institutor perpetuum Maioratum efficere voluerit, an verò ad certas personas, vel ad certos gradus successionem restrinxerit, vt in Maioratu, de cuius origine, & institutione non apparet per scripturam, sed per immemorialis præscriptionis probationem: an Maioratus perpetuus iudicari debeat, & qualiter in eo sit succedendum & num. sequent. -  34 L. 41. Tauri materia plenè tractata, remissiuè. -  35 In successione Regni, in infinitum admittuntur descendentes, & in defectum eorum transuersales. -  36 L. 2. titulo 15. partita 2. pro resolutione quæstionis propositæ suprà, num. 33. optimè ponderata. -  37 De natura Maioratus cuiuslibet est, quòd debeat esse perpetuus, quando aliud non apparet, nec repugnat. -  38 Actus omnis potiùs censeri debet perpetuus, quàm temporalis. -  39 Maioratûs institutor, si vocato filio, vel alio consanguineo transuersali, aut etiam extraneo, dixit se instituere Maioratum ex bonis suis; siue omnia bona sua, vel aliquam partem eorum, proprio testamento, vel donatione in aliquem detulerit, ita quòd ea obtineat, habeat titulo, & iure Maioratus, etiamsi alias conditiones, aut substitutiones non adiecerit, Maioratum perpetuum instituisse videtur. -  40 Itaut masculi omnes, & fœminæ descendentes, etiam transuersales in infinitum admittantur, seruatâ tamen sexûs, & gradûs prærogatiuâ. -  41 Nec obstare debeat in contrarium Gregorij Lopez sententia, quæ in proposito nouè expenditur per Authorem, & taxatur. -  42 Nec etiam fieri differentia, an Maioratus, vel vinculi mentio fiat, prout hoc num. & sequentibus adnotatur. -  43 Maioratus & vinculum de consuetudine, & communi vsu loquendi, idem significant, & leges loquentes de Maioratu, pariter procedunt in Vinculo. -  44 Meliorationem Tertij, & Quinti bonorum suorum si pater faciat, & vocationes ad descendentes ex filiis primò nominatis restrinxerit, siue filios tantùm, vel aliquos eorum, & descendentes ab eis nominauerit, & bona alienari perpetuò prohibuerit, aut alia verba adiecerit, quæ perpetuitatem denotare videantur; vinculi tamen, aut Maioratus verbum non expresserit, perpetuus Maioratus non erit, sed in vltimo descendenti vocato, bona ipsa libera, & alienabilia remanent, idque meliùs, & latiùs quàm anteà erat, ab Authore explicatum. -  45 In re fideicommisso subiecta, vltimo loco succedens, succedit liberè, & transmittit ad quemcunque hæredem vniuersalem, vel particularem bona fideicommissi. -  46 Alienationis prohibitio vltra personas nominatas extendi non potest. -  47 Alienationis prohibitio, quando constat de voluntate testatoris expressa, vel ex coniecturis legitimis deducta, extra personas nominatas, & vltra quartum gradum, atque in infinitum extendi, & perpetua iudicari debet. -  48 Verba licèt talia sint, quòd perpetuitatem denotare videantur; tamen in quæstione proposita suprà num. 44. restringi debent, vt inter personas tantùm nominatas videantur relata, etiamsi ratio generalis, aut realis fuisset adiecta. -  49 Ratio generalis, aut verbum, quod perpetuitatem præ seferre videtur, ex appositione personarum suprà nominatarum restringi debet, quando non militat ratio, quæ contrarium suadeat. -  50 Maioratum, aut vinculum si testator efficere voluisset, credendum non est, quòd id non exprimeret, aut saltem aliquo modo, eius verbi mentionem non faceret. -  51 Alphonsi Azeuedij resolutio in terminis quæstionis propositæ suprà, num. 44. adducitur, & probatur. -  52 Et Petrum de Peralta in diuerso casu loquutum, verborum eiusdem relatione, nouiter adnotatur. -  53 Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. ab Authore declaratus, vt superiori resolutioni conuenire potiùs, quàm contradicere videatur. -  54 Parentes in melioratione Tertij bonorum, ex vi decisionis l. 27. Tauri, non teneri consanguineos transuersales ad meliorationem vocare, nec posse ipsos ius aliquod ex dispositione illius legis prætendere, nisi expressè vocentur per testatorem. -  55 Verbum potest, non inducit necessitatem, sed voluntatem. -  56 Ancharani consilium 300. adductum in confirmationem eorum, quæ numeris præcedentibus adnotantur. -  57 Maioratum instituens, si ad eius successionem filium suum primogenitum, & descendentes eius vocauit, nec alias vocationes aliorum filiorum, nec descendentium adiecit, vel Maioratum in persona talis filij, ac eius descendentium instituit, siue reliquit talia bona tali filio, & descendentibus eius, vt illa iure Maioratus possideant, vel inter filios, & descendentes eorum Maioratum instituit cum vniuscuiusque filij, & descendentiam speciali vocatione, transuersales tamen, vel alios nominatim non vocauit, nec descendentes eorum: an perpetuus Maioratus institutus videatur in infinitum, an verò extingui debeat in vltimo descendente vocato, & num. seq. -  58 Vbi Ludouici Molinæ sententia in præfato dubio refertur, & numeris sequentibus approbatur. -  59 Adducitur etiam aliorum Authorum sententia contraria, & mens eorum num. seq. enucleatur. -  60 Denique & Gregorij Lopezij in eodem proposito resolutio profertur. -  61 Maioratûs conditor, si dixerit, quòd in eo succedant silij masculi, & masculi descendentes ex eis per lineam masculinam, ita quòd non veniat ad fœminas; an deficientibus masculis, fœminæ succedere possint. -  62 Perpetuum dicitur sæpe in iure, quod durat interim, dum aliqui viuunt, & ibidem adnotata nonnulla, quæ resolutioni Molinæ aduersari videntur, & eisdem satisfactum infrà, num. sequentibus, solutione tradita generali. -  63 Dictio semper, in substitutionibus restringi debet ex præcedentibus, & sequentibus, vel ex subiecta materia, vel si alia quæuis ratio id suadeat. -  64 Familiæ conseruatio dari non potest in primis, aut in specialiter vocatis, nisi per subrogationem aliorum. -  65 Familiæ appellatione, collaterales etiam continentur. -  66 Expressa censeri debent ea, quæ testator verisimiliter disposuisset, si de ipsis interrogatus fuisset. -  67 In fideicommissis prædominatur verbis, defuncti voluntas. -  68 Maioratûs institutor, qui ad successionem descendentes tantùm vocauit, præsumitur etiam quòd & collaterales vocaret, & perpetuitati Maioratus consuleret, si cogitaret descendentium lineam extinguendam esse. -  69 Ludouici Molinæ fundamentis præcipuis, videri ex nonnullis satisfieri posse, quæ hoc num. & sequent. adnotantur; eius tamen sententiam veriorem putat Author, vt infrà dicitur num. 75. -  70 Voluntas testatoris in fideicommissis, & maioratibus ex coniecturis induci potest, illáque obseruari debet, modò vrgentes & necessariæ coniecturæ interueniant. -  71 Ex coniecturis legitimis quod deducitur, etsi verbis expressum non fuerit, euidentem inducit voluntatem, & expressum videtur. -  72 A coniecturis necessariò recedendum est per voluntatem expressam. -  73 Coniectura nulla adeò efficax esse potest, vt sit potentior voluntate expressa, quæ facit, vt coniecturis locus non sit. -  74 Coniecturæ voluntatis sumi debent ex eo, quod est expressum in testamento, & non aliter. -  75 Ludouici Malinæ opinionem securiorem, & veriorem videri, & si casus occurreret, quòd libentiùs secundùm eam consuleret, & iudicaret Author, qui hoc numero, vel vno verbo tantùm omnibus satisfacit, quæ contra eundem superioribus numeris adnotauerat. -  76 Voluntas, quæ ex expressis in testamento colligitur, ita obseruari debet, ac si expressim, & nominatim expressa fuisset. -  77 Maioratûs institutor, si factis aliquorum filiorum, & descendentium ab eis specialibus vocationibus iuxta speciem propositam suprà, num. 57. ad collateralium vocationes non descenderit, dixerit tamen, se facere dispositionem suam fauore generis, & familiæ, & ad conseruationem illius, vel vt bona perpetuò in familia, aut in agnatione sua conseruentur, vel alia similia verba adiecerit; tunc indubitanter videbitur maioricatus perpetuus institutus, etiam inter omnes transuersales in infinitum, & num. seq. -  78 Familiæ conseruandæ ratio, generaliter adiecta efficere debet, vt omnes de familia comprehendantur, quamuis non fuerint specialiter nominati. -  79 Fideicommissum simplex, & absolutum inter omnes de familia, aut de agnatione inducitur, quando testator procedit disponendo, quia vult bona sua perpetuò conseruari in familia, aut in agnatione sua. -  80 Et idem dicendum esse. si testator ideò expresserit se facere fideicommissum, vt bona conseruentur in sua domo. -  81 Maioratûs institutor, si factis anteà specialibus aliquibus vocationibus, prohibeat bona alienari ratione expressa, vt perpetuò conseruentur in agnatione, aut in familia sua, Maioratum perpetuum instituere videtur. -  82 Ex prohibitione alienationis facta expressa ratione, vt bona in familia, aut in agnatione perpetuò conseruentur, simplex inducitur, & absolutum fideicommissum inter omnes de familia: quod intellige, vt declaratur infrà, num. 85. -  83 Fideicommissum ampliandum non esse, etiam propter rationem expressam, quæ generalior sit ipsa dispositione; imò generalem rationem intelligendam esse, & restringendam iuxta specialem ipsam dispositionem, ex sententia quorundam, quæ non probatur. -  84 Fideicommissa cùm onus contineant, strictè interpretari debent; Maioratus verò fauorabiles sunt, atque propter bonum publicum introducti, cùm de familiæ conseruatione in eis tractetur, ideóque non sunt restringendi sicut fideicommissa, sed potiùs ampliandi, vt hoc numero adnotatur. -  85 L. pater filium, §. fundum Titianum. ff. de legatis tertiò, explicata, & Bartoli intellectus receptus, -  86 Maioratûs institutor, si post factas speciales aliquas vocationes, generalem clausulam subiiciat in fine dispositionis, quâ significet, se velle familiæ suæ, aut generi consulere, perpetuum Maioratum instituere videtur. -  87 Clausula generalis in fine apposita, ampliat dispositionem præcedentem. -  88 Sub verbo, linaje, aut agnationis, comprehenduntur omnes collaterales, & censentur vocati in dispositione ipsius fauore facta. -  89 Maioratûs institutor, si verba proferat, quæ perpetuam successionis causam denotent apertè, vt in perpetuum, semper, omni tempore, in infinitum, & alia similia, perpetuum Maioratum instituere videtur. -  90 Quia dictio semper, apposita in dispositione, significat tractum temporis, & omni casu, & tempore. -  91 Et similiter dictio in perpetuum, habet tractum successiuum in futurum, & denotat tempus in secula seculorum. -  92 Et idem dicendum est, quoties factis specialibus vocationibus, per modum rationis, aut causæ finalis dixerit: Quia nolo, quòd bona mea exeant de domo mea, aut de nomine meo. -  93 In casu proposito suprà, num. 86. quòd obiici non possit collaterali contendenti, se ad Maioratum admittendum esse, de te non loquitur scriptura, aut substitutio; item quòd non fit extensio de persona ad personam cum singulari declaratione. -  94 Maioratûs institutor, cùm eius mentis fuit in institutione, vt bona sua in sua familia semper conseruari vellet, licèt descendentes tantùm vocauerit, & non collaterales, negari non potest quin in genere saltem, si non in indiuiduo, de collateralibus cogitauerit, quia aliàs bona non conseruarentur perpetuò in sua familia. -  95 Dispositio ex verisimili testatoris voluntate, de persona ad personam, sicut de casu ad casum extendi debet. -  96 L. si quis ita, §. penultimo, ff. de testamentaria tutela, explicata remissiuè. -  97 Maioratûs institutor, si in initio dispositionis, generale aliquod verbum, siue generalem clausulam adiiciat, quâ perpetuum Maioratum instituere velle, aut perpetuò consulere conseruationi suæ familiæ videatur, posteà verò speciales aliquas vocationes faciat, vel ad certas & limitatas personas dispositionem suam restringat; nihilominùs perpetuum Maioratum fecissie videbitur. -  98 Præfatio, aut proœmium dispositionis, mentem, & voluntatem disponentis declarat, idque multis, exornatum, atque explicatum remissiuè, & suprà, cap. 6. num. 60. -  99 Principium constitutionis, si generale sit, quamuis posteà subdantur aliqua verba, quæ certas & limitatas personas respicere videantur omninò, constitutio interpretanda est, vt generalis sit, & generaliter comprehendantur omnes secundùm naturam principij. -  100 L. Regula, §. & licet, ff. de iuris & facti ignorantia, nonnullis exornatur remissiuè, & num. præcedent. EGregia est, & in iudiciis frequens huius Capitis dis[sect. 1]putatio, in qua tanta semper fuit inter Doctores contentio, & maximè inter recentiores huius Regni Scriptores altercatio, vt nimium altercando, amissa penè sit veritas, nec certum quid statutum, quo apertè dignosci possit, quæ, qualis, quantáue sit virtus, & effectus dictionis huius Maioratus, cùm simpliciter profertur, aut cùm ad certas, & specialiter nominatas personas refertur, aut restringitur. Quare non absque maxima vtilitate futurum iudicaui, si quamplurima, quæ in continua librorum lectura versando, in nonnullis etiam causis, & negotiis scribendo elaboraueram, in medium proferrem, & ferè omnia, quæ de hac re in variis locis ab aliis hactenus adnotata fuêre, in vnum congererem, vt in futarum, quæ antea scripserunt Doctores, atque in Scriptis eorum præsenserunt, clare, & dilucide percipere valeat Lector, & iuxta facti occurrentis qualitatem, quod verius sibi videatur, eligere; & promaiori distinctione sequentia constituere, siue nonnullos casus distinguere necessarium duxi. Sit igitur primus casus, quoties Maioratum quis in[sect. 2]stituens, duntaxat dixerit: Ex bonis meis Maioratum instituo, fine facio, aut volo, quòd bona mea iure Maioratûs deferantur, nec aliud adiiciat: quo casu dubitatur, vtrùm ex vi verbi Maioratus, perpetua maioria inducatur, & quis ordo in successione eius obseruari debeat? Et in terminis nostris, quòd verbum Maioratus signi[sect. 3]ficet maioricatum perpetuum, & omnium primogenitorum substitucionem, & quòd res deueniat de maiore in maiorem in infinitum, cum Castrensi in consilio 264. In præsenti causa, quæ vocatur maioriæ Hispalensis, columna 2. lib. 2. & Parisio in consilio 75. num. 7. & sequentibus, lib. 2. vbi proposuit speciem, in qua testator mandauit bona sua perpetuo subiacere fideicommisso, & cum aliis Authoribus resoluit Burgos de Paz iunior, ciuilium, quæst. 2. num. 118. per totum, folio mihi 79. quo loco, & præcipuè num. 71. in finalibus verbis, apertè probat, in specie proposita, vel illis tantùm verbis adiectis, perpetuum censeri Maioratum institui; in hunc enim modum scribit: Quare optimè sequitur, quòd non fuit necessarium, quòd fundator plus diceret, quam se facere Maioratum, vt omnes primogeniti in perpetuum videantur vocati: & iterùm num. 74. in fine, in versiculo, quare cùm consuetudo, & num. 84. vbi ex sententiis aliorum Authorum comprobans, rectè ostendit, quòd prædicta verba, Maioratum instituo, nihil aliud denotant, quàm vocare perpetuò maiorem natu, & velle, quòd res deueniat de maiore in maiorem infinitum. In quo etiam concordant Socinus in consilio 47. Facti, num. sexto, lib. tertio. Decius in consilio 397. num. 7. dum dicunt, quòd constituere Maioratum, nihil aliud est quàm velle, vt bona vnita conseruentur perpetuò in personis primogenitorum, quia verbum Maioratus est collectiuum, & sub se plures comprehendit primogeni[sect. 4]tos, vt probauit Burgos ipse iunior, quæst. 2. num. 89. vbi multos Authores refert, atque ex sua natura perpe[sect. 5]tuitatem denotat, vt latè ostendit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. per totum. Burgos de Paz in consilio 44. num. 11. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 307. fol. 99. Et sic eo ipso, quòd[sect. 6] ex omnibus suis bonis, vel ex aliquibus, se facere Maioratum profitetur quis, bona ipsa in sua familia perpetuò conseruari velle videtur, etsi aliud non adiiciat, ex Parisio in consilio 72. num. 81. & 84. lib. quarto. Burgos de Paz in consilio 2. num. 75. Valazquez de Auendanno in l. 40. Tauri, glossa 1. num. 29. & tenet nouissimè Blasius Flor. Diaz de Mena, variarum quæst. lib. 1. cap. 18. num. 19. & num. 32. apertè etiam probare videtur Couarr. variarum resolutionum, lib. 3. cap. 5. num. 6.[sect. 7] licèt ipse Author indistinctè nimis, aut malè citari soleat communiter per Scriptores nonnullos huius Regni, qui simpliciter quoad nostrum casum allegant illum d. cap. 5. per totum; & sic eum refert Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 3. num. quinto. & Blasius Flores vbi suprà, sed malè quidem, vtpote, cùm eo loco diuersam speciem proponat Couarruuias, nec loquatur eo casu, quo instituens Maioratum simpliciter dixerit, ex talibus bonis se facere Maioratum, nec aliquem ad successionem nominauerit: in quibus terminis dubium excitauimus, vt vides, & loquutus est Molina loco relato suprà, sed in alio casu longè diuerso, nempe, cùm vnus tantùm nominatur, cui bona relinquuntur titulo, & iure Maioratûs possidenda, quod valdè differt à nostro proposito, vt de se patet manifestè. Debet igitur expendi Couarruu. lib. tertio, dict. cap. quinto, num. sexto,[sect. 8] vbi expressè affirmat, quòd constitutio leg. 45. Tauri, admitti debet, non tantùm, vbi ex Maioratûs institutione expressim apparet, quis vocatus sit ad Primogenium, sed & quoties nullæ adiectæ fuerint clausulæ Maioratui; imò is simpliciter fuerit institutus, apposito bonorum vinculo iure Primogenij, vt in eum transeat possessio mortuo vltimo possessore, qui tantùm nominatus fuit, vel mortuo eodem institutore, qui nullum nominauit, nec aliquam clausulam adiecit, sed tantùm Maioratum ex bonis suis instituit, qui de iure, & consuetudine huius Regni admitti debet. Ecce vbi prædictus Author dicit expressim, Maioratu simpliciter instituto, & nullo ad successionem nominato, eum admittendum, institutore defuncto, qui de iure, & consuetudine huius Regni admitti debet; & consequentur quòd ex vi verbi Maioratus, perpetua maioria remanet instituta, quamuis institutor aliud non adiiciat: & in eandem sententiam inclinat apertè Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 3. num. 1. & sequent. vbi dicit, quòd in successione Maioratus absque vlla lege, conditione, seu nominatione instituti, seruari debet idem succedendi ordo, qui legibus Regiis, & consuetudine in Regni successione seruatur; & reddit rationem, quia dispositio qualibet secundùm regionis consuetu[sect. 9]dinem interpretanda est, vt iuribus, & Authoribus ibidem probat, & eadem ratione, & aliis similibus in confirmationem nostri casus vtuntur etiam Burgos de Paz iunior dicta quæst. 2. num. 72. & quatuor sequentibus. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 48. à num. 13. vsque ad num. 29. confirmatur ex resolutis per Menochium lib. quarto, præsumptione 106. num. 1. & 2. Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. sexto, titulo. 6. num. 1. & titulo. 7. & 8. Peregrinum de fideicommissis, articulo. 17. num. quarto, & quia testator præsumitur[sect. 10] in dubio conformare voluisse suam dispositionem cum dispositione iuris, & faciendo Maioratum simpliciter, suos descendentes, & consanguineos, eo iure, eoque ordine ad successionem admittere, quo de iure admitti debent, vt in fideicommissis loquentes adnotarant Rolandus in consilio 38. num. 44. lib. 4. Socinus iunior in consilio 146. num. 12. lib. 2. Hieronym. Gabriel in consilio 86. num. 8. lib. 1. Cephalus in consilio 489 num. 34. lib. quarto. Ruinus in consilio 163. num. 7. lib. 1. Thobias Nonius in consilio 4. num. 6. Alexan. Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 288. Tenuit etiam eandem sententiam ipse Molina lib. 1. cap. quarto, num. 30. in fine, vbi dicit in hunc modum: Hæc autem omnia planè procedunt, quando Maioratûs institutor ex bonis suis indefinitè Maioratum instituit, absque aliqua descendentium, vel transuersalium vocatione: Hoc est dicere, vt eo casu perpetuus Maioratus inducatur in infinitum quoad descendentes, & transuersales etiam consanguineos testatoris, vt apertè colligitur ex his, quæ ipse resoluit numeris præcedentibus. Sunt etiam eiusdem sententiæ Ioannes Matienzus, & Alphonsus Azeuedius, ille in l. 1. titulo. 7. glossa 7. lib. quinto nouæ collectionis Regiæ, vbi adnotauit cum aliis, quos ibidem refert, quòd Maioratûs mentione facta in aliqua dispositione, vel scriptu[sect. 11]ra, omnes clausulæ censentur appositæ, & omnia subintelligi debent, quæ communiter solent apponi in Maioratu, ex lege, consuetudine, vel alia constitutione, iste in rubrica eiusdem titul. 7. lib. 5. num. quinto, in fine, versiculo, etiamsi nihil adiiciatur. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 48. num. 24. vbi ex dictis anteà, & traditis per Monderum in Consuet. Parisien. §. quinto, num. 74. fol. 84. quòd omnis actus, in quo non apparer[sect. 12] determinatio certa, debet accipi, & determinari secundùm consuetudinem loci, quæ est ibi ius commune: item ex aliis similibus in eodem loco adductis, affirmat se aliàs sustentasse, cùm quidam miles ex Primatibus[sect. 13] huius Regni in suo testamento cauisset, quòd relinquebat quandam domum principalem, quam habebat valoris viginti mille ducatorum, titulo Maioratus, etsi nihil aliud statuisset, nec vocasset filium maiorem ad Maioratum, nec aliud vltrà dixisset, quàm prædicta verba; quòd ex hoc solùm domus remansit vinculata in fauorem filij primogeniti, cum omnibus qualitatibus, & grauaminibus, quæ in Maioratibus tradi solent, tam ex iure, quàm ex consuetudine. Quæ decisio singularis est, dum extendit ea, quæ hactenus diximus, vt procedant, non solùm cùm instituens Maioratum sic simpliciter, consanguineos tantùm habet, sed etiam cùm filij, aut descendentes eiusdem existant. Quo casu considero vnum ad declarationem præfatæ doctrinæ necessarium in praxi, vt si prædicta domus, vel alia res excedat Tertium, & Quintum, in quo dumtaxat Melioratio, aut Maioratus fieri potest inter filios, facultate Regia non interueniente: adhuc tamen, etsi res excedat valorem Tertij, & Quinti bonorum, Maioratus in Tertio & Quinto sustineri debeat, ex his, quæ resoluit ipse Mieres de maioratu, in initio 1. partis, num. 8. & 9. vbi expressè affirmat, & rectè comprobat, quòd si pater[sect. 14] relinquat filio quamlibet rem titulo Maioratus, ad id non habens facultatem Regiam, resque excedat valorem Tertij, & Quinto bonorum, quòd sustineatur Maioratus in Tertio, & Quinto: & sequitur Azeuedius in l. 8. titulo sexto, num. 1. & 2. lib. quinto nouæ collectionis Regiæ, idque certum est ex decisione l. 23. & 26. Tauri, quæ hodie sunt l. 7. & 10. titulo. 6. lib. quinto nouæ compilationis. Ex his inferri potest ad duo. Primò, verum esse, quod tradit Gregorius Lopez in l. 2. titulo. 15. partita 2. verbo, maioria, quæst. 1. incipit: Ex prædictis etiam videtur, dum dicit, quòd si pater habens plures filios, dicat quòd facit Maioratum de talibus, & talibus bonis in filium[sect. 15] suum, quòd valeat dispositio, & intelligatur de filio maiori, cùm hoc sit de consuetudine, & per consequens de mente testatoris: & ad text. in l. si quis ita, in versiculo, si quis filio, ff. de testamentaria tutela, qui videbatur in contrarium vrgere, optimè respondet, & sequuntur Antonius Gomezius ini l. 40. Tauri, num. 59. qui nonnullis fundamentis confirmat. Aluaractus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 3. num. 6. fol. mihi 91. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 48. num. 27. & comprobari potest ex his, quæ adnotauit Blasius Flores Diaz de Mena variarum, lib. 1. cap. 18. num. 33. Secundò infertur, veram esse eiusdem Gregorij Lo[sect. 16]pez resolutionem sub eodem verbo, Maioria, versiculo, vnde sufficeret, quatenus dicitur, quòd si inter descendentes alicuius, bona vinculentur iure Maioratus, etsi non dicatur, quòd perpetuò sint vinculata, perpetua Maioria constituta censebitur: & reddit eandem rationem, scilicet quòd verba testatoris, vel alterius disponentis intelligi debent secundùm consuetudinem, vel statutum loci, in quo disponitur; & cum eo transit simpliciter Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. d. §. 3. num. 8. fol. 92. & nonnullis comprobans, sequitur Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 118. in versiculo, & ait etiam, fol. 80. & vltra eos id ipsum confirmari potest ex his, quæ tradunt Alciatus in consilio 484. num. 3. & sequentib. & in consilio 561. in princ. Rubeus in consilio 53. Cephal. in consilio 353. num. 3. volumine 3. Roland, in consilio 70. num. 21. & sequentibus, lib. tertio. Aldobrandinus in consilio 31. num. 21. & 27. & in consilio 113. num. 24. volumine 1. Verùm, quia in iure nostro nihil pacificum est, nec[sect. [17]] aliquid ita certè definitum, vt aliquam contradictionem non habeat; in eisdem terminis, in quibus casum prædictum proposuimus suprà, num. 2. & sequentibus, contrarium defendit Didacus Simancas de primogenitis Hispaniæ, lib. 1. cap. 25. per totum, fol. 24. & 25. vbi securè affirmat legibus Regiis id dumtaxat cautum, vt possint subiecti bona quædam colligata, iliaque liberis, aut consanguineis relinqui, & quæ velint fundatores onera, & conditiones adiicere, non tamen vsquam receptum esse, quod verbo illo Maioratus, prohibitio alienationis, & successionis ordo comprehendatur: & inde, quòd qui vincula, onera, & conditiones explicare debuerat, & nihil aliud dixit, quàm, facio Maioratum ex bonis meis, aut volo quòd bona mea deferantur iure Maioratus, imperfectè suam voluntatem declarauit; atque ideò talis dispositio inutilis prorsus esse debet. Mouetur autem Simancas dumtaxat ex text. in leg.[sect. 18] si quis cum testamentum, 25. ff. de testamentis, qui verè nihil probat, loquitur enim Iureconsultus ibi, cùm testator cœpit facere testamentum, & hæredes aliquos instituit, vel aliqua legata reliquit, & antequam compleret testamentum, decessit, vel obmutuit: quo casu testamentum annullari, & consequenter ex testamento non completo nihil deberi respondet, dummodo constet[sect. 19] testatorem voluisse ad vlteriora procedere; nam aliàs in dubio si hoc non constaret, licèt superueniret mors, vel alius morbus reddens testatorem ipsum mutum, non vitiaretur actus præambulus, & primi hæredes ex testamento hæredes essent: vbi verò constat, quòd testator vltrà disponere volebat, & morte, aut morbo impeditus id non fecit, ideò testamentum vitiaretur, quòd imperfecta sit, & non consummata voluntas; & sic ex defectu voluntatis valere non debet, vt post Bartol. Imolam, & Doctores ibi, recté ad explicationem eius text. obseruarunt, & multa in proposito congesserunt Iason in consilio 34. num. 5. volumine 1. Carolus Ruinus in consilio 1. num. 22. volumine 2. Parisius in consilio 146. num. 7. & sequentibus, volumine. 4. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, quæst. 4. ad legem Regni, folio mihi 89. Gualdensis de arte testandi, titulo de testamentis, cautela 11. num. 6. Burgos Salon de Paz in l. 3. Tauri, num. 223. & sequentibus. & num. 232. & sequentibus, & ibi Antonius Gomezius à num. 105. Tellus Fernand. 2. part, illius legis, num. 18. cum sequent. Matienzus in l. 11. titulo, 4. glossa 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, 2. part. cap. 5. per totum Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. titulo 20. Cæterùm in casu proposito suprà, ex num. 2. perfe[sect. 20]cta datur, & consummata testatoris voluntas & dispositio, nec voluntatis desectus considerai potest, vtpore cùm eo ipso, quòd Maioratûs institutor dixit, se facere[sect. 21] Maioratum ex bonis suis, satis explicitè iudicium suum complerit, voluntatèmque suam declarauerit; & quamuis nihil aliud adiiciat, perinde haberi debeat, ac si vincula omnia, conditiones, & substitutiones exprimeret, quæ ad persectionem suæ voluntatis, atque perpetuitatem ipsam Maioratus inducendam, necessaria sunt, sic vt nihil præfatæ dispositioni deficiat, nec aliquid vltrà desiderari debeat, ex Socino in consilio 47. num. sexto, & in consilio 57. num. 3. lib. 3. Parisio in consilio 72. num. 86. lib. 4. quos in alio casu cum iudicio expendit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 2. num. 13. & 14. & eodem lib. cap. 3. num. 5. in fine, rectè dicit, Didaci Simancæ superiorem sententiam, se nullo modo probare posse; non tamen respondet ad fundamentum prædictum: & cum eodem Molina, Mieres, & aliis Authoribus, Ioannes Vincentius Honded. in consilio 45. num. 9. & 10. & in consilio 46. num. 21. 22. & 23. lib. 2. vbi dicit, quòd instituens primogenituram,[sect. 22] intelligitur expressisse omnia, quæ sunt illius propria, & naturalia, etsi illa non expresserit, quia actus quilibet præsumitur gestus secundùm suam naturam, à qua recipit interpretationem, l. quæro, §. inter locatorem, vbi Bartolus num. 1. ff. locati. Alciatus regula tertia, præsumptione 32. num. 1. Menochius lib. tertio, præsumptione 88. & lib. sexto præsumptione 10. & quòd testator instituens Maioratum, censeturillum facere secundùm leges, aut consuetudinem suæ patriæ, & alia similia, vt ibi videri poterit: Nouissimè Blasius Flores Diaz de Mena variarum quæst. lib. 1. cap. 18. num. 19. vbi cum aliis multis, quos ibi refert, probauit, Maioratum ex coniecturis induci, atque ex sola dictione Maioratus, sine aliis vocationibus, & num. 32. vbi resoluit, quòd si testator cùm onere anniuersarij, aut memoriæ perpetuæ, professus est se velle facere Maioratum, etiamsi nec substitutiones, nec vocationes faciat, inducitur Maioratus perpetuus inter omnes de familia, & regulari debet regulis Maioratus. Et hactenus de primo casu. Secundus casus sit, cùm instituens Maioratum, sic[sect. 23] dixerit: Ex bonis meis Maioratum facio, sine volo quòd bona mea iure Maioratus deferantur, nec distinctè atque explicitè successionis ordinem designauit, familiam tamen suam vocauit, aut in fauorem familiæ suæ Maioratum instituere professus est: quo casu perpetuum Maioratum induci, & bonorum vincula perpetuò durare, atque ex Regni successione, ex generali consuetudine, ac verisimili testatoris voluntate, intelligi debere ordinem legitimæ successionis esse seruandum, vt certum tradit Didacus Simancas de primogenitis Hispaniæ, lib. 1. cap. vigesimo quarto, fol. 23. & 24. qui dumtaxat mouetur ad sic dicendum ex communi Doctorum resolutione in §. Diui, l. filiusfamilias, ff. de legatis 1. cùm posset etiam atque ex aliis resolutionem suam iuuare, maximè ex textu in l. cùm ita legatur, §. in fideicommisso, ff. delegatis 2. vbi ad fideicommissum relictum[sect. 24] familiæ, omnes de familia admittuntur, tam nominati, quàm non nominati, & valere fideicommissum pro certo supponitur, & in l. peto §. fratre, in versiculo, quid ergo, ff. eodem titulo, vbi Papinianus Iureconsultus eleganter aduertit, proximum quemque primo loco inuitatum videri, & ibi Glossa, verbo, proximus, iura similia allegat; ex textu etiam in l. finali, cap. de verborum significatione, vbi in fideicommisso relicto familiæ, suc[sect. 25]cedendum esse dicitur secundùm ordinem successionis ab intestato, atque ex his, quæ in proposito eorum iurium obseruarunt Doctores ibi communiter, Barbacia consilio 14. columna 2. lib. 3. Zasius in consilio 36. lib. 2. Paulus Parisius in consilio 30. & in consilio 36. & 37. lib. 2. Couar. practicarum cap. 38. num. 2. in versiculo, idcircò pro Socini sententia, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 9. num. 7. Cephalus in consilio 313. num. 45. lib. 3. Pancirolus in consilio 152. num. 6. Decianus in consilio 1. num. 344. volum. 1. Hieronymus Gabriel in consilio 86. num. 3. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded. in consilio 70. num. 23. volum. 1. & in infinitum; nam verbum Familiæ, collectiuum est, vt obser[sect. [26]]uant communiter Doctores in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthumis, vbi Galiaula num. 24. Rubeus num. 49. & cum Socino, Cephalo, & aliis Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 175. fol. mihi 77. agnatosque, & cognatos omnes compre[sect. 27]hendit, vt multis aliis relatis notarunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 4. num. 9. Velasquez de Auendanno in l. 40. Tauri, glossa 9. num. 16. Idcircò omnes de familia succedere debent gradatim perpetuò,[sect. 28] ac per fideicommissum, non per vulgarem substitutionem, vt in Maioratu loquens obseruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. num. 14. & 15. vbi in id retulit Cumanum, Socinum. & alios, & vltra relatos ibi, comprobatur optimè hæc doctrina authoritate eorum, quæ resoluunt Couarruuias practicarum cap. 38. num. 4. per totum. Cephalus in consilio. 646. num. 2. & sequentibus, volum. 5. & in consilio 353. num. 28. & pluribus sequentibus, volum. tertio, Menochius in consilio 85. num. 77. & pluribus sequentibus lib. 1. Ruinus in consilio. 52. num. 5. & num. 8. volum. 2. Anguissola in consilio 38. num. 5. & multis sequentibus, lib. 6. Vegius in consilio 62. num. 63. & in consilio vltimo, num. 487. & sequent. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 5. ex num. 147. cum multis sequentibus, fol. mihi 71. Et procedit casus prædictus etiam in fortioribus terminis, nempe cùm testator relinquit bona propriæ agnationi, cognationi, seu familiæ, & talia verba profert, quæ videantur tractum successiuum denotare, &[sect. 29] sic ad primogenituræ ordinem referantur; ex his namque verbis Maioratus perpetuus institutus censebitur, etsi verbo Maioratus vsus non fuerit, ex Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 23. qui tamen non refert Simancam, nec tangit aliquid ex superius dictis pro eo autem expressim faciunt resoluta per Decianum in consilio 1. ex num. 266. cum multis sequentibus, lib. 1. Iacobum Mandellum de Alba in consilio 483. num. 4. Hyppol. Riminald. in consilio 279. â principio, lib. 3. & in consilio 482. num. 34. lib. 5. & in consilio 739. num. 53. & sequentibus, lib. 7. Procedit etiam, si instituens Maioratum, qui certum[sect. 30] successionis ordinem non designauit, vt dictum est, consanguineos, aut coniunctos suos vocauerit, aut ex bonis suis profiteatur Maioratum instituere, in fauorem suorum consanguineorum, aut coniunctorum, ex resolutis per Rolandum in consilio 70. num. 24. volumine 3. Socinum in consilio 57. num. 6. volumine 1. sunt enim hæc nomina collectiua, vt probat Petrus Antonius de[sect. 31] Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 178. & num. 183.[sect. 32] sic dicta, quia de sua natura apta sunt comprehendere plures, & diuersas personas in pluribus, & diuersis gradibus existentes. Ruinus in consilio 159. num. 14. volumine. 2. Cephalus in consilio 353. num. 3. volumine. 3. Vegius in consilio vltimo, num. 126. Anguissola in consilio 38. in principio, lib. 6. Tertius casus sit, quoties de forma institutionis[sect. 33] Maioratus dubitatur, itaut non appareat, an institutor perpetuum Maioratum efficere voluerit, iliumque perpetuò, atque in infinitum durare, an verò ad certas personas, vel ad certos gradus successionem retulerit, aut restrinxerit, siue succedendi ordinem qualiter designauerit, aliter non constat: cuius rei exemplum poni posset in Maioratu, de cuius origine, & institutione non apparet per scripturam, sed per immemorialis præscriptionis probationem tantùm, iuxta decisionem leg. 41. Tauri, quæ hodie est l. 1. titulo. 7. de los mayorazgos, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ; vbi plenè decla[sect. 34]rant Antonius Gomezius, Velasquez de Auendanno, Ioan. Matienzus, & Alphonsus Azeuedius, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 6. per totum, & cap. 8. ex num. 1. Couarr. in regula, possessor, de regulis iuris, lib. 6. 2. part. §. tertio. Mieres de maioratu, part. 4. quæst. 20. per totam. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. ex num. 19. cum sequentibus, & quæst. 4. per totam, Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 9. ex num. 9. cum pluribus sequentibus, Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 2. quæst. 73. & lib. 3. quæst. 62. qui sunt addendi ad dict. l. 41. Tauri, & quidem in hoc casu, sicut in superioribus, perpetuum Maioratum iudicari debere inter descendentes, & transuersales, & perpetuò inter eos duraturum, ac inter omnes, qui ex genere, aut ex familia institutoris fuerint, securè dici potest: sic vt in eo succedendum sit eo ordine, atque succedendi formâ, quâ succedi solet regulariter in Maioratibus perpetuis secundùm ius commune, & iuxta consuetudinem Regni, de qua in l. 2. titulo. 15. partit. 2.[sect. 35] vbi probatur, quòd in successione Regni, in infinitum admittuntur descendentes, & in defectum eorum transuersales, eo quòd non constat de vocationibus limitatis, prout non constat in casu à nobis proposito, & sic: dicta[sect. 36] lex optimè facit pro resolutione huius quæstionis facit etiam; nam, vt diximus suprà, de natura Maioratus cuiuslibet est, quòd debeat esse perpetuus, & ita iudicare[sect. 37] debemus, quando aliud non apparet, nec repugnat, vt in nostro casu, vt ex Baldo, & Decio notauit Gregorius Lopez in l. 2. titulo, 15. partita. 2. verbo, el mas propinquo pariente, 1. quæst. in fine. Didacus dei Castillo in l. 27. Tauri, in verbo, para siempre, & in l. 46. in verbo, todas, & omnis actus censeri debet potiùs per[sect. 38]petuus, quàm temporalis, l. sufficit. ff. de condictione indebiti, cap. cùm venissent, de institutionibus, cum adductis per Burgos de Paz dict. quæst. 2. num. 101. fol. 72. & ita hanc sententiam in casu prædicto amplectitur Didacus de Simancas de primogenitis Hispaniæ, lib. 1. dict. cap. 24. fol. 23. & verè quidem, atque iuxta rationem iuris sic affirmat, quamuis nullo modo comprobet eam; nam si Maioratum ex immemoriali præscriptione admittimus, quod in dict. l. 41. Tauri expressè fuit statutum: necessariò etiam, & perpetuum eum iudicare debemus, cùm Maioratui tali, ex mente eius legis, omnia conueniant, & tribui debeant, quæ aliis Maioratibus, de quorum origine, & institutione apparet, propriè conueniunt, vt omnes sentiunt apertè, qui legemillam explicarunt atque ex relatis supra, num. 34. euidenter colligitur, item ex his, quæ multùm ad propositum adducit Salazar de vsu, & consuet. cap. 2. ex num. 26. vsque ad num. 28. Quartus casus sit, cùm institutor Maioratûs, vocato[sect. 39] filio, vel alio consanguineo transuersali, aut etiam extraneo, dixit se instituere Maioratum ex bonis suis, siue omnia bona sua, vel aliquam partem eorum, proprio testamento, vel donatione in aliquem detulerit, ita quòd ea obtineat, & habeat titulo, & iure Maioratus: in qua specie, etiamsi institutor ipse alias conditiones, aut substitutiones non adiecerit, dicendum est, Maioratum esse perpetuum, itaut vno deficiente, alius in eius locum in infinitum admittatur iuxta iuris communis dispositionem, & ordinem succedendi ab intestato, quod rationibus, aut testimoniis comprobare necesse non est, cùm id præstent exactissimè Couarruuias variarum resolutionum, lib. 3. cap. 5. num. 2. vbi refert Petrum de Peralta, Emmanuelem Costam, D. Antonium de Padilla, Tellum Fernandez, & alios idem tenentes, & vltra eum Burgos de Paz consilio 2. num. 75. & consilio 44. num. 5. & Burgos de Paz iuniorem quæst. 2. per totam, vbi ponit quæstionem, cùm quis dicit se facere Maioratum in fauorem talis filij de talibus bonis, nihil plus adiecto & latissimè arguit in contrarium à num. 1. vsque ad num. 66. & tandem num. 67. hanc partem veriorem credit, & multis fundamentis comprobat eam Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 59. & num. 64. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. ferè per totum, & cap. 5. num. 20. & 21. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 3. num. 6. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 48. num. 22. & 4. part. quæst. 14. num. 16. & vide in initio 2. part. num. 15. & tribus sequentibus, vbi multa congerit, quæ non mediocriter iuuant resolutionem prædictam, quam sequitur etiam Ioannes Matienzus in l. 1. titulo. 7. glossa 7. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Azeuedius in rubrica eiusdem tituli 7. num. 3. vbi expressim adnotauit, in pro[sect. 40]posito casu durare debere Maioratum sic institutum in perpetuum, ita vt masculi, & fœminæ descendentes, & transuersales admitti debeant in infinitum, seruatâ tamen gradûs & sexûs prærogatiua. Nec vrget in contrarium Gregorij Lopez doctrina,[sect. 41] quam contra istum casum nullus Scribentium omnium expendit in l. 2. titulo 13. partita 2. in verbo, maioria, quæst. 5. incipit, Item pone quòd quis habens filios, vbi videtur velle, quòd Maioratus institutus formâ prædictâ, dumtaxat durare debear inter descendentes ipsius institutoris, non autem inter fratres eiusdem, & alios transuersales, nisi fortè constaret ex aliquibus, quòd instituens maioriam, voluit illam esse perpetuam, & ponit casum, cùm habens filios, fecit maioriam, dicens quòd volebat bona sua esse bona maioriæ ex facultate quam habebat, & forte morte præuentus, non aliter ordinauit circa perpetuam successionem maioriæ, sed tantùm reliquit illam filio maiori; qui casus omninò similis est proposito suprà, num. 29. & tamen in eo, vt vidisti, verbum, Maioratus, sufficere, nec alia requiri ex quibus constare possit, quòd instituens voluit maioriam esse perpetuam, omnes superiùs relati affirmant, & rectiùs quidem: quoniam negari non potest, quin verbum Maioratus sic adiectum perpetuum, & in infinitum duraturam successionem ostendat: Quod ex Authoribus relatis suprà, & Burgos de Paz ciuilium, d. quæst. 2. ex num. 68. & multis sequentibus, vsque ad num. 122. constat apertè. Item etiam & vltra omnes, quia in casu, quem proponit Gregorius Lopez, nulla poterit constitui ratio, ex qua elici possit, duraturum Maioratum inter omnes descendentes institutoris, & nõ inter transuersales; nam aut ex vi, & natura verbi maioriæ, deberet Maioratus in omnes transire in infinitum, qui ex genere, aut familia institutoris sunt: aut si verum esset Assumptum Gregorij Lopez, nec etiam descendentes, admitti deberent, qui ad successionem non magis reperiuntur vocati, quàm transuersales, sed in persona filij specialiter nominati finiri deberet, quod menti institutoris, & naturæ Maioratûs valdè repugnat; & denique verba illa, quòd volebat, vt bona sua essent bona maioriæ, nec debitum finem operarentur, nec iuxta intentionem testatoris acciperentur. Quocirca Gregorij sententia non placet, & contrarium ex dictis Authoribus libentiùs probamus, ac quemcunque probaturum credimus, qui rem hanc maturè & cum iudicio inspexerit: extenditurque casus prædictus, de quo suprà, ex num. 39. vt procedat, non solùm si Maioratûs[sect. 42] mentio fiat, sed etiam si vinculi mentio facta sit vt idem ius obseruari debeat, quoties vocato aliquo, vt suprà diximus, bona vinculantur, aut ea lege in aliquem deferuntur, vt ea obtineat, & habeat vinculata, aut iure, & ratione vinculi possideat illa, cùm Maioratus, &[sect. 43] vinculum de consuetudine, & communi vsu loquendi idem significent, & leges loquentes de Maioratu, pariter procedant in vinculo, vt latè comprobans ostendit Mieres de maioratu, in initio 1. part. num. 4. per totum, & tribus sequentibus. Angulus ad leges meliorationum. l. 11. glossa 5. num. 2. fol. 215. vbi refert alios, & sequitur Azeued. in rubrica tituli 7. lib. quinti nouæ collectionis Regiæ, num. 6. in fine, vbi dicit expresse, quòd in contingentia facti consuluit in quadam donatione per contractum inter viuos facta vni filio per partem Tertij, & Quinti bonorum ex causa dotis per viam vinculi, nihil ampliùs adiiciendo, quòd censebatur perpetuum vinculum illud, vt regularetur tanquam bona Maioratus. Quæ resolutio iuuari potest ex his, quæ numeris præcedentibus adnotauimus. Quintus casus sit, quoties dispositio ita concepta est,[sect. 44] vt nomen Vinculi, aut Maioratus non contineat: quod frequenter contingere solet. vbi disponens sequutus legum Regiarum ordinationem, Tertij, & Quinti bonorum meliorationem facit: tunc enim quantumcunque sit adiecta alienationis prohibitio, ac etiam verba adiiciantur, quæ perpetuitatem denotare videantur; si tamen vocationes ad descendentes primò nominatorum restringantur, Maioratus perpetuus non erit, vtputà si pater meliorationem Tertij & Quinti bonorum suorum faciat, & vocauerit talem filium, & descendentes eius, & in defectum eorum alium filium, eius descendentes, & his deficientibus alterum filium, & descendentes eius, & bona perpetuò alienari prohibuerit, aut perpetuò durare, siue conseruari velle declarauerit, Vinculi tamen, aut Maioratus verbum non adiecerit: tunc enim, vt dictum est, nec perpetuus Maioratus erit, nec etiam prohibitio durabit perpetuò, sed inter vocatos tantùm, & eorum descendentes durare debebit, & consequenter in vltimo descendente bona manebunt libera, & alienabilia, ad quod est text. singularis, qui quotidie allegatur ad hoc in l. qui solidum, §. prædium, ff. de legatis secundo, vbi pater iure fideicomissi filiis suis prædium reliquit, & eius alienationem extra familiam prohibuit: & dicit text, quòd non obstante fideicommisso, & alienationis prohibitione, supremus ex liberis, cui factum fuit fideicommissum, & alienatio inhibita, poterit in eo instituere hæredem etiam extraneum, ad idem est text. in l. cùm pater, §. libertis, in fine, ff. de legatis 2. l. pater filium, §. fundum Titianum, ff. de legatis tertiò, l. 2. cap. quando dies legati cedat, per quem textum dixit Baldus ibidem, quòd in re fideicommisso subiecta, vltimo loco[sect. 45] succedens succedit liberè, & transmittit ad quemcunque hæredem vniuersalem, vel particularem bona fideicommissi, l. Mutianæ, in fine, ff. de condit. & demonstrat. & cum aliis plenè adnotarunt Iason in l. filius familias, §. Diui, in 2. lectura, num. 82. ff. de legatis 1. Decius in consilio 182. num. 1. Castrensis in consilio 1. lib. 2. & meliùs in consilio. 453. lib. 2. Iason in consilio 4. In præsenti, num. 2. lib. 1. Angelus in consilio 169. Rolandus in consilio 25. Viso, num. 19. lib. 1. Mieres de maioratu, 4. part. quæst. 29. num. 1. & alij permulti in vnum congesti per Blasium Flores de Mena in addit. ad decisionem 193. Gamæ, part. 2. qui præfatæ resolutionis rationes plures assignant; earum autem præcipua est, quòd cessante causa prohibitionis factæ propter filios, & descendentes, cessare etiam debet prohibitio ipsa, & quia cùm vltimus de familia alienat, nullus remanet, qui petere possit; & vbi nullus læditur in alienatione, expirat prohibitio l. hoc edicto, §. si quis alienauerit, ff. de alienatione iudicij mutandi causa facta, l. sequitur, §. Labeo, ff. de vsucapionibus, cap. 1. §. & quia, versiculo, cùm verò qui feudum dare possit, cap. 1. §. filia, de successione fendi. l. 7. titulo. 26. partita quarta, in fine. Prætereà & probatur eadem resolutio ex text. in Authent. de restitutione fideicommissi, §. nos igitur, collatione. 9. ex quo communiter adnotare solent Doctores in multis locis, alienationis prohibitionem vltra[sect. 46] personas nominatas extendi non posse, vt cum infinitis tradiderunt Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 64. in principio. Molina di Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 11. & 12. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 53. & num. 60. Bolognetus in consilio 15. num. 33. & sequentibus. Natta in consil. 470. num. sexto. Cephalus in consilio 330. num. 72. & sequentibus, volum. tertio. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. quinta, num. 56. fol. 55. & quamuis alienationis prohi[sect. 47]bitio, quando constat de voluntate testatoris expressa, vel ex coniecturis legitimis deducta, extra personas nominatas, & vltra quartum gradum, atque in infinitum extendi, & perpetua iudicati debeat, vt plenè probarunt Couarruu: resolutionum, lib. 3. cap. 5. num. quarto. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. quarto, num. 30. & num. 36. in fine. Burgos de Paz d. quæst. 2. num. 61. & num. 86. & vltra relatos ab eis, Ruinus in consilio 147. num. 10. in fine, & numeris sequentibus, volum. 2. Achill. Pedrocha in tractatu de adipiscenda possessione, num. 192. & pluribus sequentibus, Vegius in consilio vltimo, num. 368. in fine, & num. sequent. & num. 490. & sequentibus. Hyppolit. Riminal. in consilio 279. num. 85. & sequentibus, & in consilio 313. ex num. 81. cum sequentibus, lib. tertio. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 2. ex num. 12. vsque ad num. 22. fol. 25. tamen in casu proposito non potest id obtinere, quippe cùm testator ipse ad nominatos, & eorum descendentes se restrinxerit, nec verbum Vinculi, aut Maioratus adiecerit, ex quo perpetui Maioratûs coniectura deprehendi possit, & quamuis bona perpetuò alienari prohibuerit, aut talia verba protulerit, quòd perpetui[sect. 48]tatem denotare videantur, ea tamen alterare non debent naturam dispositionis, sed potiùs inter personas tantùm nominatas intelligi fuisse relata, etiamsi ratio generalis, aut realis fuisset adiecta, quæ ad personas expressas limitata videtur, ex his, quæ multùm ad propositum adnotarunt Rolandus, in consilio 84. num. 11. lib. 1. Alciatus responso 98. num. 16. in versiculo, Non obstant illa verba in perpetuum, & responso. 529. num. 9. & 10. Albanus in consilio 2. Ioannes Cephalus in consilio 17. num. 11. & sequentibus, & num. 21. in fine, lib. 1. & in consilio 330. num. 33. lib. 3. Biretta in consilio 55. num. 3. & in consilio 63. Hyppol. Riminald. in consilio 117. num. 71. volum. 2. & in consilio 279. num. 63. & sequentibus, & num. 97. volum. 3. & in consilio 371. num. 124. & sequentibus volum. 4. vbi cum aliis rectè[sect. 49] adnotauit, quòd ratio generalis, aut verbum quod perpetuitatem præ se ferre videtur, ex appositione personarum suprà nominatarum, restringi debet, quando non militat ratio, quæ contrarium suadeat, vt est in casu nostro, in quo Vinculi, aut Maioratus mentio facta non est; & sic intra personas tantùm nominatas habere debet locum dispositio ex prædictis Authoribus, & his, quæ scribit Barbosa in l. si constante, in principio, num. 103. ad finem, fol. 563. ff. soluto matrimonio: item, quia credendum non est, quòd si testator Vinculum, aut Maioratum efficere voluisset, id non ex[sect. 50]primeret, aut saltem aliquo modo eius verbi mentionem non faceret; idcircò cùm omissa fuerit, nulla ratione induci potest Maioratus perpetuus: quod ita in terminis, ex infinitis à me originaliter, atque attentè prælectis, solus Azeuedius animaduertit, in rubrica, tit. 7. de los maiorazgos lib. quinti, nouæ collectionis Regiæ, num. 7. vbi postquam num. 6. in fine, dixerat, in contingenda facti consuluisse in quadam donatione per contractum inter vinos facta vni filio per patrem, Tertij, & Quinti bonorum ex causa dotis per viam vinculi, nihil ampliùs adiiciendo, quòd censebatur perpetuum vinculum, subdit statim num. 70. in fine, verba sequentia: Sed si mentio verbi Maioratus, vel Vinculi non fieret, etiamsi vocaretur filius maior, & in eius defectum alter filius eius maior, nepos institutoris, ita vt bona essent inalienabilia, non erit perpetua hæc institutio, sed durabit tantùm vsque ad nepotem vocatum, secundùm text. in authent, de restitutione fideicommissi, §. nos igitur. Et quamuis crediderint nonnulli in hoc casu loquutum Petrum de Peralta[sect. 51] in l. statu liberum, §. Stichum, ff. de legatis 2. num. 3. in versic. vnde rectè potest inferri, fol. mihi 151. dum dicit, quòd si testator prohibuit alienari fundum extra descendentes ipsius, etiam quòd dixisset, vt perpetuò esset inalienabilis extra descendentes ipsius, & quòd volebat eundem fundum perpetuò remanere apud eos, posset vltimus possessor descendens in quemuis extraneum illum alienare: tamen in alio casu loqui prædictum Authorem, satis mihi compertum est ex eo, quòd suadeat sibi ipsemet procedere id etiam in confectione Maioratuum, & Vinculorum, vbi similis clausula adiicitur, & intra descendentes tantùm res alienari perpetuò prohibetur: quod apertè deducitur ex verbis eiusdem Authoris, quæ ibidem continentur in margine, vbi in hunc modum scriptum reliquit: De eadem re notanda illatio in materia prohibitionis alienationis, quæ fit assiduè: præsertim in confectionibus Maioratuum vniuersalium, item & vinculorum (quæ vocant, particularium.) Et sic in fortioribus quidem terminis, vt vides, Maioratus, aut Vinculi perpetuitatem negauit, nec pertinet ad istum casum, sed ad casum sequentem, ad quem rectè expendit Peraltam Pelaez à Mieres de maioratu, 4. part. quæst. 29. num. 2. in fine, intelligens loquutum eum, vbi fauore descendentium bona fuerunt vinculata, & alienari prohibita modo supra dicto; quod tamen an verum sit, casu sequenti videbimus, vt dictum est. Neque obstant superiori resolutioni traditiones Mo[sect. 52]linæ, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. quoniam loquitur Molina eo casu, quo additum est verbum Maioratus, quod proculdubio multum adiicit perpetuitati successionis, estque maximi effectus, vt in initio huius capitis ostendi: cùm verò deficit Maioratus verbum, nunquam ausus fuit affirmare Molina, quòd fideicommissum, aut dispositio personas nominatas egredi possit; id enim esset directè contra rationem, & decisionem text. in l. quæ conditio, ff. de condit. & demonstrat. & contra communem resolutionem, quam per illum text. tenuerunt quamplurimi, quos refert ipse Molina eodem lib. 1. cap. 5. num. 37. & 38. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. titulo. 15. num. 6. & verè præfatus Author in eodem cap. 4. nullo modo extat resolutioni dictæ contrarius, nec etiam dubitat, an fideicommissum, aut dispositio alia vltra personas nominatas extendi possit: voluit tamen constituere magnam differentiam inter Fideicommissum & Maioratum, quæsi ex verbo Maioratus, aut Hago maiorazgo, perpetua agnationis, aut familiæ, aut generis totius in infinitum vocatio inducta censeri debeat, sed ex fideicommisso hæ tantùm vocationes, aut substitutiones factæ censeantur, & attendi debeant, quæ à testatore fuerunt expressæ, vbi aliud manifestè non apparet, & ita sentit Molina ibidem, num. 13. & num. 17. & num. 20. in versiculo, quæ omnia, & num. 22. & 23. & num. 32. & num. 26. in versiculo, nec obstat. Non obstat etiam dispositio l. 27. Tauri, quæ hodie[sect. 54] est l. 11. titulo. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vbi statuitur, quòd in melioratione Tertij, in defectum descendencium, collaterales admittuntur, quamuis Vinculi, aut Maioratus verbum adiectum non sit, sed omninò omissum; nam vltra ea, quæ ad explicationem eius legis plenissimè adnotarunt Antonius Gomezius, Tellus Fernandez, Ioannes Matienzus, Alphonsus Azeuedius, Velasquez de Auendanno, & Angulus ibidem, idem Auendannus in l. 40. Tauri. glossa 1. num. 53. vsque ad num. 69. & glossa 15. num. 4. Petrus de Peralta in l. sed duobus, num. 3. de legatis 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 36. & cap. 11. num. 11. Mieres de maioratu, in initio 1. part. à num. 11. & quæst. 2. num. 13. versiculo, in filium, & num. 20. versiculo, Ex quibus, & quæst. 24. num. 14. & quæst. 16. num. 4. & quæst. 66. num. 5. & quæst. 71. num. 11. & 2. part. quæst. 6. num. 25. & num. 72. in fine, Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 3. quæst. 51. & quatuor sequentibus, & quæst. 58. num. 20. in proposito nostro constituendum est, quod in dict. l. 27. Tauri, non disponitur, nec aliquo modo statuitur, quòd is, qui filium, aut descendentem aliquem meliorauerit, debeat necessariò restitutionis grauamen apponere in fauorem collateralium deficientibus descendentibus, sed tantùm dicitur, quòd prædictum grauamen non possit apponi in fauorem extraneorum, fi supersint collaterales; si tamen institutor nolit collaterales vocate, nec extraneos, id efficere potest nec absque expressa vocatione prædicti censentur vocati ab ipsa lege, quinimò grauamen appositum in fauorem extranei, quamuis sit nullum, si aliquis collateralis existat, non sequetur inde, pertinere debere meliorationem ad collaterales, nisi expressè sint vocati; nec enim ex eo quòd sint in conditione, videri debent esse in dispositione l. si quis sub conditione, ff. si quis omissa causa testamenti; & quamuis præferantur extraneis, non tamen vocantur, argumento l. Lucius, cum sua glossa, ff. de hæredibus instituendis, & eorum, quæ in proposito tractiderunt Antonius Gabriel communium lib. 4. titulo de fideicommissis, conclusione 4. Menochius lib. 4. præsumptione 76. Menchaca de successionum progressu, lib. 1. §. 4. à principio. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titulo. 3. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana. 96. atque ita nullum ius datur transuersalibus in d.l. 27. Tauri, nisi expressè vocentur: quia verbum potest, contentum ibi Yà falta lo puedan hazer[sect. 55] entre sus parientes, non inducit necessitatem, sed voluntatem, vt in l. non quicquid, ff. de iudiciis, & notatur per Doctores in l. Gallus, in principio, ff. de liberis & posthumis, Iasonem in l. 4. §. Cato, num. 47. ff. de verbor. oblig. & in l. 1. num. 3. ff. de iurisdictione omnium iudicum, & congerit plura Auiles cap. 3. prætorum, glossa, puedan, & in terminis dict. 1. Regiæ, 27. aduertit Tellus Fernandez ibi, num. 12. & confirmatur ex dictis in si[sect. 56]mili per Ancharanum. in consilio 300. vbi ad interpretationem statuti cuiusdam excludentis fœminas maritatas, à quocunque dotaras, à patris hæreditate ab intestato, stantibus agnatis masculis, dubitatui num. 3. an prædictum statutum videatur hoc disponere in fauorem agnatorum. & conseruare voluisse ius legitimarum hæreditatum inter eos; & tandem resoluit, & magistraliter comprobat verbis sequentibus eiusdem num. intentionem statuti non fuisse propter exclusionem fœminarum, substituere inter se inuicem agnatos in hæreditatibus acquirendis ex personis agnatorum, nec ius disponendi agnatis eisdem abstulisse, vt ibidem probat num. 4. Sextus casus sit, quoties quis Maioratum instituens,[sect. 57] ad eius successionem filium suum primogenitum, & descendentes eius vocauit, alias vocationes aliorum filiorum, nec descendentium adiecit, vel Maioratum in persona talis filij, ac eius descendentium instituit, siue reliquit talia bona tali filio, & descendentibus eius, vt illa iure Maioratû possideant, vel inter filios, & descendentes eorum, Maioratum instituit cum vniuscuiusque filij, & descendentium speciali vocatione; transuersales, tamen, vel alios nominatim non vocauit, nec descendentes eorum in omnibus casibus prædictis in quibus dubitatur, an sic instituens Maiorum, censeatur velle, ea bona iure Maioratus dumtaxat conseruari inter illos, in quorum personis Maioratum expressè instituit, siue expressas vocationes fecit, itaut deficientibus eis, bona ipsa libera esse debeant, possitque vltimo loco vocatus de illis liberè disponere; an verò censendus sit perpetuum Maioratum instituere voluisse, itaut deficientibus filiis specialiter vocatis, & descendentibus eorum, ad transuersales institutoris, eiusdem Maioratus successio deuoluatur in infinitum, nec finiatur in vltimo descendenti vocato. Qua in re eruditissimus Ludouicus Molina de[sect. 58] Hispan. primogen. lib. 1. cap. 4. per totum, eruditè satis, & cæteris aliis præstantiùs se expedit, atque in ea opinione est, vt constanter affirmet num. 12. in fine, & num. sequent. & num. 31. & sequent. & num. 37. 38. 39. & seq. Maioratum iudicari debere perpetuum, ita vt deficientibus nominatis, & descendentibus ab eis, bona in vltimo non remaneant libera, nec alienabilia, sed perpetuò, etiam vsque ad millesimum gradum iure Maioratus possidenda sint, & collateralis ei proximior admittatur, qui ex genere institutoris fuerit. Et Molinæ resolutionem amplectuntur Burgos de Paz iunior ciuilium, q. 2. ex num. 67. cum multis seqq. qui in fortioribus terminis defendit eam, & multis rationibus confirmat Ioan. Matienz. in l. 1. tit. 7. glossa 7. n. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Contrariam tamen sententiam imò quòd in casibus[sect. 59] prædictis, Maioratus dumtaxat durare debeat inter filios, & eorum descendentes, & sic inter eos tantùm, qui specialiter, aut generaliter sub verbo descendentes, vocati sunt, & in vltimo eorum bona remaneant libera, & alienabilia, deducitur ex sententia Oldrad. in cons. 21. Thema, col. fin. Bologneti in cons. 43. Iasonis in cons. 4. n. 2. lib. 1. Decij in cons. 95. col. 4. & in cons. 362. colum. 1. & 2. & in consil. 465. per totum. Crauetæ in consilio 98. Parisij in consil. 82. Quæris, num. 13. lib. 2. atque ex Scriptoribus huius Regni magis videntur probare Petrus de Peralta in l. 3. §. qui fideicommissam, num. 55. & 56. ff. de hæredibus instituendis, & in l. statu liberum, §. Stichum, num. 3. in versiculo, vnde rectè, ff. de legatis 2. & in l. vnum ex familia, §. sed si fundum, num. 28. eodem titulo. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad l. Regiam, num. 15. & 18. in fine. Palacios Rubios in repetitione cap. per vestras, notabili. 3. §. 26. num. 20. Burgos de Paz in consil. 34. num. 12. & seq. & num. 34. & 35. Mieres de maioratu 4. part. quæst. 29. per totum: vbi ex multis probat, & generaliter constituit, quòd vbicunque non superest in rerum natura aliquis de vocatis ad Maioratum, bona remanent libera, & vltimus Maioratûs possessor potest illa alienare, & hæredem instituere, quem voluerit. Huic etiam sententiæ adhærere videtur Gregorius Lopez in l. 2.[sect. 60] titulo. 15. partita 2. in verbo, el mas propinque pariente, vbi in principio dixit, speciale esse in Regno, Ducatu, Marchionatu, vel Comitatu, quòd finitis descendentibus succedant transuersales. Et postmodùm subdit in hunc modum: In aliis verò Maioriis, vbi cessat similis ratio, sæpe deficient, si vocationes deficiant, & bona erum libera, secundùm quòd tradit Oldradus in consil. 21. & iterùm in 2. colum. in medio, in versiculo, vnde si aliquis faceret Maioriam in filium, in terminis decidit casum præsentem, dicens, quòd si quis faceret Maioratum in filium, & eius descendentes, & in desectum eorum, in alium filium, & sic in alios filios, & descendentes eorum, si contingat quòd omnes moriantur, expirabit Maioria, neque succedet frater constituentis Maioricatum, nisi expressè institutor asserat se velle Maioriam esse perpetuam: idem Gregorius in l. 3. titulo. 13. partita 6. in Glossa magna, incipit, mugeres, quæst. 4. vbi dicit, quòd nisi constet voluisse testatorem Maioriam esse perpetuam, quòd debeat bona in vltimo remanere libera, & inde esse, quòd si conditor Maioratûs dixerit, quòd in[sect. 61] eo succederent filij masculi, & masculi descendentes ex eis per lineam masculinam, ita quòd non veniat ad fæminas, quòd tali casu deficientibus masculis, fœmina non succedet, nisi constaret, testatorem voluisse Maioriam esse perpetuam, de quo tamen vide Mieres de maioratu, part. 2. quæst. 6. n. 44. & part. 4. quæst. 29. n. 2. Salazar de vsu & consuetudine, cap. 12. n. 28. iterùm etiam Gregorius ipse in l. 10. titu. 26. partita 4. in Glossa magna, colum. 4. in fine, in eadem videtur permanere sententia. Vides ergo inter Scriptores omnimodam contrarietatem in casu prædicto; nam ex natura, virtute, & affectu verbi Maioratus, perpetuum induci Maioratum vsque in infinitum, nec ad nominatos tantùm, & eorum descendentes restringi, etiamsi institutor non expresserit se velle Maioratum esse perpetuum, vel aliter circa perpetuitatem ipsius non prouideat, tenet expressè, & latè fundat Molina loco relato suprà, & omnibus fundamentis satisfacit, quæ pro contraria parte excitari, aut cogitari possunt. Cæterùm intra nominatos tantùm, & eorum descendentes durare debere Maioratum, nec censeri vocatos transuersales, nisi testator expresserit se velle Maioratum perpetuum constituere, apertè tenet. Gregorius Lopez in locis relatis suprà: at verò nec sufficere, quòd testator in institutione dixerit, se velle perpetuam Maioriam facere, siue bona perpetuò alienari prohibuerit, vbi filios tantùm, ac eorum descendentes ad successionem inuitauit, nec alias vocationes fecerit, quia intelligitur perpetuò, idest extantibus descendentibus, aut vocatis, & perpetuitas restringi debet ad eos dumtaxat, clarè præsentiunt Petrus de Paralta vbi suprà, maximè in dict. §. Stichum, versiculo, vnde rectè potest inferri, & cæteri cum eo superiùs relati; nec differt D. Petrus de Barbosa in l. si constante, 25. in principio, num. 103. ad finem, ff. soluto matrimonio. Et facit pro illis, quod in iure nouum non est, vt[sect. 62] perpetuum sæpe dicatur, quod durat interim, dum aliqui viuunt, l. 1. vbi notant Glossa, & Doctores ff. pro socio. Boërius decisione 158. & præcipuè num. 12. vbi multipliciter probat dictionem illam, semper, in substi[sect. 63]tutionibus restringi debere ex præcedentibus, & sequentibus, vel ex subiecta materia, vel si alia quæuis ratio id suadeat. Socinus in consilio. 67. volum. 1. Parisius in consilio 37. num. 24. volum 2. Hyppol. Riminald. in consil. 279. num. 64. & sequentibus, volum. 3. Deinde facit, quòd rationes Molinæ vitari possunt, si consideremus, quòd ipse in eo præcipuè fundatur in hac quæstione, quòd ex coniecturis voluntatis testatoris necessariò deduci debeat, voluisse ipsum instituere perpetuum Maioratum, & in infinitum duraturum, nam ex quo vsus est verbo Maioratus, eius intentionis fuisse videtur, vt bona in familia perpetuò conseruarentur, vt etiam latè fundat Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. ex num. 68. cum multis sequentibus, & conseruatio familiæ cùm dari non possit in primis, aut in specialiter vo[sect. 64]catis, nisi per subrogationem aliorum, vt certum est, & latius conprobat Burgos de Paz in consilio 2. num. 76. & in consilio 14. num. 2. planè sequitur, deficientibus descendentibus, aut specialiter vocatis, ad collaterales debere transitum fieri, quia etiam ipsi familiæ appellatio[sect. 65]ne continentur, l. pronunciatio §. familiæ ff. de verb. sign. l. vltima, C. eodem titulo, atque ex voluntate institutoris veniunt; nam cùm ipsè Maioratum instituerit, (quod negari non potest) ac per consequens successionem perpetuam esse voluerit, credendum est, quòd ordinauerit omnia, ad perpetuitatem inducendam necessaria, & de quibus disposuisset, si interrogatus fuisset,[sect. 66] aut si de illis cogitasset. Ideóque ea omnia velut expressa censeri debent, ex celebri doctrina Glossæ in l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, quam multis exornant Tiraquel. in l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, in præfatione, num. 55. & 56. Antonius Gabriel communium, titulo de regulis Iuris, conclus. 10. Molina de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 4. num. 24. & cap. 13. num. 96. Burgos de Paz in consilio 2. n. 70. & in consilio 34. num. 29. & 30. Mieres de maioratu, 1. part. quæst. 51. num. 25. ad finem Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum lib. 3. dubitatione 4. solutione 1. num. 77. & 78. cum sequentibus, fol. 211. & 212. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. titulo 2. num. 7. & titulo. 19. num. 4. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo 11. num. 32. fol. 89. Camillus Gallinius de verborum signific. lib. 5. cap. 4. à principio, & cap. 5. ex num. 14. cum sequentibus & lib. 10. cap. vltimo. num. 21. Aldobrandinus in consilio 29. num. 30. & 31. & in consilio 30. ex num. 1. cum sequentibus, & num. 44. & 45. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 35. num. 16. Ioan. Franciscus de Ponte in consil. 40. num. 10. maximè in fideicommissis, in quibus prædominatur verbis[sect. 67] defuncti voluntas, l. cùm proponebatur, ff. de legatis 2. l. fideicommissa, §. hæc verba, ff. de legatis tertiò, l. penultim. §. finali, ff. de legatis 2. Alex. in consilio 100. sub num. 5. lib. 4. Zancus in l. hæredes mei, §. cùm it, sub num. 153. ff. ad Trebellianum. Molina de Hispan. primog. lib. 1. cap. 4. num. 18. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 90. Alexand. Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 308. Camillus Gallinius de verbor, significatione, lib. 1. cap. 21. ex num. 9. cum sequentibus folio. 15. atque cùm Maioratus Hispaniæ in multis æquiparentur illis, vt cum aliis adnotarunt Molina lib. 1. cap. 1. num. 7. Burgos de Paz iunior quæst. 1. num. 23. vocatio collateralium necessariò induci debet in casu prædicto ex tacita voluntate institutoris, qui quamuis descendentes tantùm ad successionem vocaue[sect. 68]rit, præsumitur etiam quòd & collaterales vocaret, si cogitaret descendentium lineam extinguendam esse, idque vt perpetuitati Maioratus consuleret, quasi antecedens necessarium iuxta naturam Maioratus anteà instituti, ex regula l. 2. ff. de iurisdictione omnium iudicum, cum vulgatis, & ad hoc tendunt omnia, quæ latiùs, & diffusè in comprobationem suæ sententiæ adducit Molina lib. 1. dict. cap. 4. ex num. 13. vsque ad num. 23. quæ tamen, vt dixi, vitari possunt nonnullis conside[sect. 69]ratis, sed ex eo præcipuè quòd coniectura principalior inducta per Molinam ex præsumpta mente Maioratum instituentis, videtur quòd cessare debeat per expressam ipsius dispositionem, quæ ad certas personas, aut vocationes fuit restricta; nam etsi in fideicommissis, & maioratibus ex coniecturis indici possit voluntas, illa[sect. 70]que obseruari debeat, modò vrgentes, & necessariæ coniecturæ interueniant ex Parisio in consilio 41. num. 37. lib. 3. Cephalo in consilio 46. num. 19. lib. 1. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titulo. 14. num. quinto. Deciano in consilio 46. num. 19. volum. 1. & in consilio 1. num. 42. versiculo, non obstat etiam. vsque ad num. 58. volum. 2. & cum multis nouissimè Blasius Flores Diaz de Mena variarum quæst. lib. 1. cap. 18. num. 19. Id enim, quod ex coniecturis legitimis indu[sect. 71]citur, etsi verbis expressum non fuerit, euidentem inducit voluntatem, & expressum videtur, l. licet Imperator, ff. de legatis 1. l. Diuus, ff. de in integrum restitutione. Decius in consilio 584. num. 2. Socinus in consilio 6. num. 9. lib. 3. Parisius in consilio 35. num. 12. cum sequent. lib. 3. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum volunt, lib. 2. interpret. 1. solutione. 5. à num. 13. cum seq. fol. 153. Molina de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 4. à num. 38. Mieres, de maioratu, in initio 2. part. num. 3. & num. 6. cum sequentibus Mantica de coniecturis vltimar. voluntatum, lib. 3. titulo. 3. num. 10. Antonio Thesauro decisio. Pedemontana 188. num. 2. & sequentibus, & decisione 248. num. 3. Ioanne Vincentio Honded. in consilio 69. num. 7. 8. & 9. lib. 1. Tamen[sect. 72] per voluntatem expressam, à coniecturis necessariò recedendum est, l. cum ex filio, §. filio impuberi, ff. de vulgar. & pupil. substit. vbi notant Doctores. Iason in l. 1. §. si quis ita num. 16. ff. de verb. oblig. quia nulla con[sect. 73]iectura adeò efficax esse potest, vt sit potentior voluntate expressa, quæ facit, vt coniecturis locus non sit, l. continuus, §. cùm ita, ff. de verbor, obligat. l. Labeo, ff. de supellectile legata, l. ille, aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis, & plenè confirmant Mantica de coniect. vltim. voluntatum, lib. 1. titulo 1. num. 1. & lib. 12. titulo. 17. n. 2. & 3. & lib. 3. titul. 4. num. 1. & sequentibus. Achilles Pedrocha in con. 36. num. 192. & num. 311. Petrus Magdalen. de num. testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 6. num. 30. & cap. 16. num. 126. Ioann. Vincent. Honded. in cons. 78. num. 40. lib. 1. Sed in proposita specie videtur adesse expressa voluntas, quæ ex specialibus vocationibus deducitur; & sic cessare debet coniectura ex verbo Maioratus, aut institutione eiusdem deducta, vtpote cùm coniecturæ voluntatis sumi debeant ex eo, quod est expressum in testamento, & non aliter[sect. 74] Bald. in l. 1. C. de his qui ante apertas tabulas. Decius in consilio 397. num. 6. Socin. iunior in consilio 117. num. 33. lib. 1. quos adducit Ioan. Vincen. Handed. in consilio 60. num. 51. volum. 1. Nihilominùs tamen in hoc dubio Ludouici Molinæ[sect. 75] sententiam securiorem, & veriorem puto: etsi casus occurreret, libentiùs secundùm eam consulerem, & iudicarem, credens in propositis casibus fortiùs vrgere eiusdem Authoris fundamenta, & rationes, illisque maturè perpensis, de facili responderi posse his, quæ numeris præcedentibus in contrarium adnotaueram, & verè negari non posse, quin vel vno tantùm verbo omnibus sit satisfactum, ex dictis suprà; item ex eo, quòd in dictis casibus, adeò clarè voluntas testatoris deprehendi valet, vt expressa illa iudicari debeat; nam ex quo testator expressè dixit, se facere Maioratum, & consequenter velle, vt bona perpetuò conseruentur in sua familia, quòd est credendum ex sola prolatione verbi Maioratus, etsi aliter de conseruatione non sit cautum, iuxta ea, quæ dicebam suprà, in initio huius capitis, & considerata in proposito per Burgos de Pax iuniorem ciuilium, quæst. 22. num. 69. & seq. standum est huic voluntati, etsi vocationes deficiant, cùm tamen[sect. 76] voluntas non deficiat, eaque ex his colligatur, quæ in testamento expressa sunt, & idcircò ad perpetuitatem inducendam ita sufficiens esse debeat, sicut si nominatim, aut specialiter expressa fuisset, & plures aliæ vocationes essent factæ, iuxta ea, quæ scripserunt Hieronymus Gabriel in consilio. 111. num. 3. lib. 1. Socinus iunior in consilio. 111. num. 26. lib. 1. & cum Rolando, & aliis Ioannes Vincentius Honded. in consilio 69. num. 10. & 11. lib. 1. & ad hæc reduci debent quæ adnotauit in proposito Molina ipse dict. cap. 4. lib. 1. num. 28. Burgos de Paz dict. quæst. 2. num. 91. & sequentibus. Nec potest deduci concludens coniectura ex eo tantùm, quòd certæ quædam, aut speciales vocationes factæ fuerint: cùm in contrarium fortius, & magis vrgeat coniectura alia, quæ ab institutione Maioratus, & perpetuitate ipsius deduci debet; vbi verò de conseruatione bonorum in familia, aut in agnatione expressè caueretur, aut alio modo de perpetuitate ageretur ab institutore, indubitanter id procederet, quidquid Peralta, & alij superiùs relati repugnent: quòd dilucidè magis constabit ex his, quæ dicentur casibus sequentibus, atque ex his, quæ in proposito optimè adnotarunt Roland. in consilio 23. num. 15. & sequentibus, lib. 4. Bursatus in consilio 52. num. 40. lib. 1. Hyppol. Riminal. in consilio 279. num. 1. & 2. & num. 6. & seq. lib. 3. & in consilio 482. n. 34. lib. 5. Decin. in consilio 1. ex num. 266. cum multis seq. lib. 1. Iacob. Mandellus de Alba in consilio 483. Idcircò septimus, & necessarius casus sit, quoties[sect. 77] Maioratûs institutor, factis aliquorum filiorum, & descendentium ab eis specialibus vocationibus, iuxta speciem propositam in casu præcedenti, ad collateralium vocationes non descenderit, dixerit tamen dispositionem suam, aut Maioratum facere fauore generis, & familiæ, & ad illius conseruationem, vel vt bona perpetuò in familia, aut in agnatione sua conseruentur, siue alia similia verba adiecerit; tunc enim manifestè deprehenditur, testatorem voluisse perpetuum Maioratum inter omnes, qui ex sua familia processerint, constituere, & consequenter bona non manebunt libera in vltimo ex descendentibus vocatis, sed ad collaterales etiam extendetur, cùm verbo generis, aut familiæ omnes cõprehendantur, l. pronunciatio, §. familiæ, ff. de verborum significatione, l. cùm ita, §. in fideicommisso, ff. de legatis 2. & ratio generalis adiecta familiæ conseruandæ[sect. 78] efficere debeat, vt omnes de familia contineri dicantur, quamuis specialiter vocati non fuerint, l. cùm pater, §. dulcissimis, ff. de legatis 2. Decius in consilio 23. num. 4. & in consilio 315. colum. 2. Socinus in consilio 227. colum. 4. in principio, lib. 2. Craueta in consilio 130. num. 10. & in consilio 113. num. 5. lib. 1. Alciatus in consilio 184. num. 1. & num. tertiò. Cephalus in consilio. 137. num. 38. & 39. lib. 2. Beretta in consilio 39. num. 12. Marçarius in epitom. fideicommissorum, quæst. 14. Albanus in consilio 51. num. 6. &. 7. Peregrinus de fideicommissis, articulo. 29. num. 15. & 16. qui dicunt, & latè comprobant[sect. 79] fideicommissum simplex, & absolutum inter omnes de familia aut de agnatione induci, quando testator procedit disponendo, quia vult bona sua perpetuò conseruari in familia, aut in agnatione sua. Decianus etiam in consilio 31. num. 98. volum. 1. Hyppol. Riminaldus in consilio 147. num. 7. & 8. lib. 2. & in consilio 279. num. 1. & 2. & num. 6. & 7. & 8. & num. 43. & 50. lib. 3. & in consilio 371. num. 2. & tertio, & num. 6. & 7. & sequentibus, lib. 4. & in consilio 739. num. 53. & sequentibus, & num. 83. lib. 7. vbi latiùs fundat, fideicommissum censeri auctum, & inductum actiuè, & passiuè, & in perpetuum in omnes de familia per ea verba, quòd bona remaneant in familia, vel non exeant de familia, aut quòd conseruentur in agnatione, & ob eam rationem fieri extensionem de vna persona in aliam, & cum Parisio, Decio, Rolando, Deciano, & Marçario. quos ibidem adducit, reddit rationem, quia qui vult consequens, vult necessarium antecedens, l. denique, §. interdum, ff. de peculio legato, cum similibus: non enim bona necessariò conseruarentur in agnatione, & familia, si aliquo casu remanerent libera, nec fideicommisso obstricta. Iacob. Mandellus de Alba in consilio. 483. num. 4. & num. 17. & sequitur latissimè declarans Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 2. & multis sequentibus, vbi num. 8. ex Curtio, & aliis,[sect. 80] rectè adnotauit, idem dicendum esse, si testator ideò expresserit se facere fideicommissum, vt bona in sua domo conseruatęntur: quòd est notandum, quia sæpe vidimus in Maioratibus Hispaniæ talem rationem per institutores Maioratum adiectam, & in casu nostro, atque in Maioratu loquentès, ex similibus verbis perpetuum Maioratum induci, probarunt expressè Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 7. & num. 16. in versiculo, imò plus dixit. Burgos de Paz senior in consilio 45. num. 8. & 9. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 104. Blasius Flores Diaz de Mena variarum, lib. 1. cap. 18. num. 37. & ad hæc reduci debent ea, quæ ex Gregorio Lopez, in casu præcedenti adnotauimus, quatenus dicebat ipse, quòd vbicunque adsunt verba perpetuitatem denotantia in fauorem generis, aut familiæ, non inducitur restrictio aliqua ex eo, quòd aliquæ vocationes speciales fuerint factæ, sed ad collaterales etiam extendi debet Maioratus in infinitum; & idem obseruandum erit, quoties[sect. 81] factis anteà specialibus vocationibus aliquibus, Maioratûs institutor bona alienari prohibeat ratione expressa, vt perpetuò conseruentur in agnatione, aut in familia sua: tunc enim Maioratum perpetuum instituere videtur, ex Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 7. & num. 16. Burgos de Paz senior in consilio 45. ex num. 5. vsque ad num. 14. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 105. & numeris sequentibus, Velasquez de Auendanno in l. 41. Tauri, glossa 3.[sect. 82] num. 11. comprobaturque ex communi Doctorum resolutione, existimantium, ex huius rationis expressione censeri inductum fideicommissum perpetuum, & absolutum inter omnes, qui de familia sint: quod tenent infiniti relati per Molinam dict. cap. 5. num. 16. Achil. Pedrocha in tractatu adipiscendæ possessionis à num. 192. vsque ad num. 233. Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. titulo. 14. num. 24. Peregrinum. de fideicommissis, articulo. 29. ex num. 15. cum sequentibus, folio. 276. Grassum §. fideicommissum, quæst. 5. num. 9. & tribus, diuersisque Doctorum sententiis relatis, atque fundamentis earum adductis, in hanc sententiam se procliuiorem dicit Andreas Fachineus controuers. iur. lib. 4. cap. 49. fol. 455. dicens, quòd ex prouisione alienationis, clausulâ adiectâ, quia testator voluit bona conseruari in agnatione, & familia, simplex inducitur & absolutum fideicommissum, Cephalus etiam in consilio. 193. num. 6. & 7. lib. 2. & in consilio 353. num. 45. lib. 3. Rolandus in consilio 23. lib. 4. Menochius in consilio 197. sub. num. 55. lib. 2. Curtius iunior plures casus distinguens, in consilio 145. à num. 4. vsque ad num. 11. lib. 1. Anguissola in consilio 9. num. 2. & 6. lib. 6. Decianus in consilio 31. num. 19. & num. 103. & in consilio 50. num. 12. lib. 1. Vegius in consilio vltimo, num. 369. & pluribus seq. & num. 420. cum multis sequentibus, Hyppol. Riminald. in consilio 20. num. 7. cum seq. & in consilio 23. num. 229. lib. 1. & in consilio 147. num. 7. & 8. lib. 2. Fabius Turretus in consilio 77. num. 11. & seq. & num. 16. Ioannes Franciscus de Ponte in consilio 46. num. 28. & 29. Aldobrandinus in consilio 31. num. 14. & tribus sequentibus, Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 34. num. 305. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 2. num. 43. & quæst. 5. ex num. 41. cum multis sequentibus, vbi num. 43. & 44. restatur hanc sententiam veriorem esse, & magis communem. Nec obstant prædictis, quorundam Authorum traditiones, Decij in consilio 261. Superioribus, columna finali, in versiculo, nec obstat, & in consilio 218. num. 16. Moderni Paris. in consilio 1. num. 109. & num. 113. cum aliis adductis per Petram de fideicommissis, d. quæst. 5. num. 28. in fine, & num. 50. & sequentibus, Menochij in consilio 347. num. 34. lib. 4. Barbosæ in l. si constante, in principio, num. 103. in fine, versiculo, & ex ista secunda conclusione, fol. 563. ff. soluto matrimonio, qui in ea fuerunt sententia, vt existimarent, fideicommissum am[sect. 83]pliandum non esse, etiam propter rationem expressam, quæ generalior sit ipsa dispositione; imò generalem rationem non alterare specialem ipsam dispositionem, sed iuxta eam potiùs intelligendam, & restringendam, idque per text. in l. pater filium, §. fundum Titianum. ff. de legatis tertio, vbi testator fundum alienari prohibuit, & adiecit hæc verba: Ita enim fiet vt fundus Titianus de nomine vestro non exeat. Et tamen non inducitur simplex, & absolutum fideicommissum inter omnes de familia. Sed responderi potest; primò, id non esse absolutè verum, aut valdè incertum esse ex eo, quòd infiniti contrà tenuerint, vt suprà vidimus, & in terminis contra Decium, & alios insurgit, & ab eis discedit Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 2. num. 21. & quæst. 5. num. 29. & sequentibus, & num. 41. & multis sequentibus. Secundò, dato quòd superior traditio vera esset, procedere dumtaxat deberet in fideicommissis, non verò in Maioratibus, ea ratione, quòd cùm fideicommissa contineant onus, strictè interpretari debent, l. cohæredi,[sect. 84] §. cum filiæ, ff. de vulga. & pup. substit. Decius in consilio 95. columna antepenultima, versiculo, sed tamen in casu, & in consilio 465. num. 14. Craueta in consilio 181. num. 1. Cephalus in consilio 231. num. 15. & in consilio 168. num. 27. lib. 2. Berolus in consilio 79. num. 3. lib. 2. & cum aliis Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 29. num. 8. fol. 226. latè Cæuallos practicarum commu. quæst. 674. à principio, Paul. Leonius Patauinus in consilio 27. num. 4. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. vbi dicit, quòd ipse allegat ad hoc textum in l. si arrogator, ff. de adoptionibus, & ibidem optimè inducit eum: Maioratus verò fauorabiles sunt, atque propter bonum publicum introducti, cùm de familiæ conseruatione in eis tractetur, ideòque non sunt restringendi sicut fideicommissa, sed potiùs ampliari debent, iuxta ea, quæ scripserunt Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 28. in versiculo, similiter, & cap. 18. per totum. Roias in epitome successionum cap. 3. num. 20. 24. & 43. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 36. Cæuallos practicarum commun. d. quæst. 674. num. 11. & sequentibus. Tertiò etiam responderi potest ex his, quæ eruditè, & multùm ad propositum obseruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 20. & sequentibus, Bonifacius Regerius in consilio. 25. num. 100. & sequentibus, lib. 1. Quartò denique respondetur, text. in dict. §. fun[sect. 85]dum Titianum. l. pater filium, ff. de legatis tertiò, nihil vrgere in contrarium; loquitur enim ille text. quando verba sunt enunciatiua futuri cuiusdam euentus, quem sperabat testator: quo casu non inducunt dispositionem, nec ampliant præcedentem legem, Iulianus, 66. §. 1. ff. de legatis tertio: secus tamen esset, quando in modum causæ finalis prolata fuissent verba, vt in nostro casu; quoniam tunc dispositionem ampliant, & fideicommissum inducunt inter omnes de familia, licèt specialiter non sint vocari, nec in dispositione expressi, vt eleganter explicauit Bartolus ibidem, quem sequuntur plures Authores relati per Molinam lib. 1. d. cap. 5. num. 17. Cephalus in consilio 510. num. 5. & num. 7. lib. 4. Bursatus in consilio 52. num. 40. & in consilio 97. num. 16. volum. 1. Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 5. num. 6. Achilles Pedrocha in consilio 38. num. 169. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 46. & num. 54. & num. 68. & num. 81. Fachineus, qui concludentem rationem assignat controuers. iuris, lib. 4. cap. 49. in fine. Octauus casus sit, cùm institutor Maioratûs post[sect. 86] factas speciales aliquas vocationes, generalem clausulam subiiciat in fine dispositionis, quâ significet, se velle familiæ suæ, aut generi consulere, aut quid simile adiiciat, quod perpetuitatem denotare videatur; tunc enim indubitanter etiam verum erit, Maioratum non finiri in vocatis, sed ad collaterales, & omnes de familia ordine successiuo extendendum. Ratio est, quoniam[sect. 87] clausula generalis in fine apposita, ampliat dispositionem præcedentem l. si seruus seruum, §. inquit lex, ff. ad legem Aquiliam, & per Antonium Gabrielem communium, lib. 6. titulo, de clausulis, conclusione 9. & sub[sect. 88] verbo, linaje, aut agnationis, comprehenduntur omnes collaterales, & censentur vocati in dispositione ipsius fauore facta, ex Barbatia in repetitione l. cùm acutissimi, C. de fideicommissis, num. 114. Bologneto in repetitione §. Diui, l. filiusfamilias, ff. de legatis 1. num. 295. & sequentibus, Petro Antonio de Petra de fideicommissis, quæst. 5. num. 183. & casus prædictus conuenit omnino his, quæ ex Gregorio in legibus quibusdam Partitæ, superiùs tradidimus: quatenus ipse ad perpetuam Maioratus conseruationem dumtaxat requirit, quòd aliquod verbum ab institutore adiectum fuerit, quo perpetua successionis causa in futurum denotari videatur, etiamsi speciales aliquæ vocationes factæ fuerint: conuenit etiam & aliorum quamplurium traditionibus, quos refert Auendannus in l. 41. Tauri, glossa 3. num. 24. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 33. Idem dicendum erit, si Maioratus institutor, quocun[sect. 89]que alio verbo, successionis perpetuitatem denotet apertè: vt si adiiciat verbum, in perpetuum, semper, omni tempore, in infinitum, aut aliud simile; tunc enim perpetuum maioratum instituere videtur ex his, quæ scribunt Decianus, in cons. 50. num. 18. & sequentibus, lib. 1. Ruinus, in cons. 168. num. 119. & sequent. volumine. 3. Cephalus in cons. 624. num. 21. & sequent. lib. 5. Hyppolit. Riminald. in cons. 147. sub num. 13. lib. 2. & in cons. 279. num. 12. & 13. & num. 15. &[sect. 90] sequent. lib. 3. & in cons. 482. num. 67. lib. 5. Quia dictio, semper, apposita in dispositione, significat tractum temporis, & omni casu, & tempore, ex l. prima, cum communi Doctorum sententia ibi, ff. soluto matrimonio. Bonifacio Rogerio in cons. 25. num. 82. lib. 1. Similiter dictio, in perpetuum, habet tractum succes[sect. 91]siuum in futurum, & denotat tempus in secula seculorum, vt scribit Bartolus in l. annua, §. Titia. ff. de annuis legatis. Alexander, Socinus, Cumanus, Parisius, Gozadinus, Rolandus, & alij, cum quibus Riminaldus d. cons. 279. num. 16. & 17. lib. 3. Peregrinus de fideicommssiis articulo. 27. num. 2. fol. 251. Idem etiam dicendum est, quoties factis specialibus[sect. 92] vocationibus per modum rationis, aut causæ finalis dixerit institutor. Quia nolo quòd bona mea exeant de domo mea, aut de nomine meo, iuxta resolutionem Albani in cons. 54. colum. 2. Alciat in cons. 384. num. 3. & congerit nonnulla ad propositum Petrus Antonius de Petra, de fideicommissis, quæst. 5. num. 19. 20. & 21. Tiberius Decianus responso primo num. 284. & 285. volu[sect. 93]mine 1. vnde in casibus prædictis, collaterali contendenti se ad maioratum admittendum esse, obijci non posset obiectum commune, quod vulgo ferri solet: De te non loquitur scriptura, aut substitutio, ve aliàs argumentantur Socinus in cons. 62. num. 104. volumine 3. Oldradus in cons. 21. Decianus in cons. 10. num. 48. & in cons. 34. num. 7. lib. 3. & alios referens Molina de Hispanorum primogenijs, lib. 1. cap. 4. num. 5. Burgos de Paz in cons. 34. num. 13. & sequentibus, Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 328. nec etiam, quòd de persona ad personam extensio fieri non debet, iuxta ea, quæ communiter adnotare solent Scribentes in mille locis, & cum multis Decianus in cons. 1. num. 145. & 146. & in cons. 2. num. 27. lib. 3. Cephalus in cons. 582. num. 2. & 3. lib. 4. Hieronymus Gabriel in cons. 111. num. 13. lib. 1. Scotus in cons. 41. num. 7. tom. 2. lib. 5. cum infinitis alijs, quos congessit Additionator Gamæ in addit. ad decisionem 27. sub. num. 2. Bonifacius Rogerius in cons. 25. per totum, lib. 1. Iosephus de Rusticis in tractatu, an & quando liberi in conditione positi vocentur, lib. 1. parte prima, cap. 2. ex num. 121. & num. 130. & in cons. 1. num. 65. 66. 67. & 69. Alexand. Trentacinquius de substitutionibus, prima parte, cap. 1. ex num. 25. cum infinitis sequentibus, Quoniam in illis adsunt verba, quæ perpetuitatem denotant, & apta sunt conprehendere agnatos, & cognatos etiam in infinitum, argumento l. stemmata, & l. Iurisconsultus, §. nomen, & §. cognationis, ff. de gradibus. & sic omnes admitti debent ordine successiuo, nam cùm Maioratûs institutor eius mentis fuerit in institu[sect. 94]tione, vt bona sua in sua familia semper conseruari voluerit, licèt descendentes tantùm vocauerit, & non collaterales, negari non potest, quin in genere saltem, si non in indiuiduo, de collateralibus cogitauerit, quia aliàs bona non conseruarentur perpetuò in sua familia, vt cum alijs optimè declarans, eruditè aduerrit Paulus Leonius Patauinus in cens. 27. num. 110. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. Et consequenter ex prædictis verbis; atque ex veriſimili testatoris vo[sect. 95]luntate, de persona ad personam, sicut de casu ad casum extendi debet eius dispositio: quæ in hac parte comprehensio dicitur potiùs quàm extensio, ex Authoribus relatis suprà, numero 92. in versiculo, nec etiam quod de persona. Molina de Hispanorum primogeniijs, libro primo, cap. quarto. numero 25. & tribus sequentibus. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, libro tertio, titulo. 19. numero octauo, & 9. Grasso, §. fideicommissum, quæstione. 4. num. 22. Menochio lib. 4. præsumptione. 73. numero 3. Beretta in consilio 118. numero 28. & sequentibus, Petra de fideicommissis, quæstione 2. numero 15. & quæstione 5. numero 56. & numero 66. & sequentibus, & numero 96. & sequentibus. Paulo Leonio Patauino dicto consilio. 27. à numero. 104. vsque ad numerum. 116. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. vbi optimè declarat text. in l. si quis[sect. 96] ita, §. penultimo, ff. de testamentaria tutela. Camillo Gallinio de verborum significatione, libro 9. cap. 4. per totum, folio 221. vbi etiam agi de ratione text. in dict. §. penultimo, de quo etiam vide Aldobrandinum in consilio 105. numero 14. & tribus sequentibus, vide quoque Ioannem Bottam in cons. 50. per totum. Decianum in responso primo, numero 24. 25. 26. 36. 37. 44. 85. 100. & 101. numero 120. & num. 139. cum sequentibus, & numero 158. volumine 1. Alexandrum Raudensem in responso 24. numero 74. & num. 86. & 88. libro secundo, Hyppelit. Riminaldum in consil. 250. ex num. 12. lib. 3. & in consil. 531. num. 37. 38. & 39. libro 5. & in consil. 21. num. 59. & sequentibus, libro 1. & in consil. 181. num. 1. num. 33. & 39. & num. 4. & sequentibus, libro 2. Ioannem Vincentium Honded. in cons. 48. per totum, lib. 2. Bonifacium Rogerium in cons. 25. num. 87. & num. 92. lib. 1. Nonus & vlti[sect. 97]mus casus sit, cum institutor Maioratûs, in initio dispositionis generale aliquod verbum, siue clausulam aliquam generalem adijciat, quâ perpetuum Maioratum instituere velle, aut perpetuò consulere conseruationi suæ familiæ videatur, posteà verò speciales aliquas vocationes faciat, vel ad certas, & limitatas personas dispositionem suam restringat: tunc etenim perpetuum etiam Maioratum fecisse videbitur, nec in vltimo descendente, aut vocato finietur; & in hoc casu videtur expressè loquutus, & exemplum ponens, sic affirmat Burgos de Paz senior in consil. 4. num. 12. & 13. & ipsum non referens, nec ita in terminis casum ponens Ludouicus Molina de Hispanorum primogenijs, libro 1. cap. 5. ex num. 1. cum sequentibus, qui ea precipuè ratione mouetur, quem præfatio, aut proœmium dis[sect. 98]positionis, mentem & intentionem declarat disponentis, atque perpetuum Maioratum condere volentis, per text. in l. finali, ff. de hæredibus instituendis, quam multis exornant, Domin. Antonio de Padilla, in l. eam quam numero. 47. & sequentibus, C. de fideicommissis, Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 43. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, libro 2. cap. tertio numero 40. & sequentibus, Menochius lib. 6. præsumptione. 2. Molina de Hispanorum primogenijs, dicto. cap. 5. ex numero. 2. Aldobrandinus in consilio 72. numero 9. volumine 1. Ioannes Guttierrez practicarum, libro tertio, quæstione 17. & 18. ex numero 88. per textum etiam in l. regula, §. & licèt, ff. de iuris & facti ignorantia, ibi: Nam initium constitutionis generale est. Per quam dixit eleganter Imola in l. si[sect. 99] quis ita, §. ea lege numero 9. ff. de verborum obligationibus, quod si principium constitutionis generale sit, quamuis postea subdantur aliqua verba, quæ certas & limitatas personas respicere videantur omninò; nihilominùs constitutio talis ita interpretanda est, vt generalis sit, & generaliter comprehendat omnes secundùm naturam principij: & sequitur Decius, in cap. primo, in prima lectura, numero 9. in versiculo, Vltimò notandum est, de constitutionibus, & in consilio. 51, columna quarta, Corneus in consilio 273. columna tertia sub numero 30. libro 4. Geminianus in consil. 39. columna prima, Aldobrandinus in consil. 72. numero 10. lib. 1. Camillus Gallinius de verborum significatione, libro 5. cap. 11. per totum fol. 70. vbi adducit nonnulla notan[sect. 100]da in proposito ad d. §. & licèt, & vide eundem Authorem cap. 15. & 14. eiusdem libri. Ioan. Guttierrez practicarum libro 3. quæst. 17. & 18. ex num. 75. cum sequent. & num. 101. & 102. # 23 CAPVT XXIII. Instrumentum, in quo duo erant obligati, cùm alteri eorum creditor reddiderit, an præsumi debeat liberatio debitoris, cui traditum fuit instrumentum, ac etiam coniectura sumi, quòd eidem donauerit actionem, quæ aduersus alium debitorem competebat sibi: vbi Guil. Cunei, Bartoli, & aliorum sententia communiter reiecta, ab aliorum impugnationibus immunis redditur, & l. primæ, C. de donat, decisio exornatur nonnullis; item, an & quando donatio præsumi debeat, vel non, plenissime explicatur remissiuè, nonnulla que nouiter, & verè adnotantur, quibus Menochij & aliorum considerationes contra Bartolum subuertuntur, & eiusdem Bartoli sententia tuta manet. SVMMARIVM. -  1 Instrumentum sui crediti cùm creditor debitori suo reddidit, præsumitur remisisse creditum, atque ita virtute taciti pacti, debitorem ipsum liberasse. -  2 Et reiectis aliorum rationibus, Martini, Hugolinique ratio magis probatur. -  3 Atque in pignore diuersum ius constituitur. -  4 Instrumentum, in quo duo erant, obligati, cùm creditor tradidit alteri eorum, præsumi debet liberatio debitoris, cui traditum est instrumentum, ac etiam coniectura sumi, quòd eidem donauerit actionem aduersùs alterum debitorem competentem sibi. -  5 Idque ex sententia Guillelmi Cunei, Bartoli, & aliorum, quæ num. sequent. approbatur. -  6 Et pro illis fundamentum primum adducitur: & l. si is qui duos, ff. de liberatione legata, nonnullis exornatur, remissiuè. -  7 Secundum etiam fundamentum proponitur, & l. primæ. C. de donat. decisio nonnullis etiam exornatur, remissiuè, & vide infra, num. 19. & sequentibus. -  8 Fortunij denique Garciæ in eodem proposito cõsideratio quædam recensetur. -  9 Instrumenti traditionem per creditorem factam vni ex debitoribus, qui in instrumento erant obligati, illius liberationem operari, non tamen inducere præsumptionem donationis actionis contra alium debitorem; imò eo animo traditum præsumi instrumentum, vt is exigat ab altero debitore, & creditori deinde restituat exactum, ex sententia Alex. Iason. & aliorum contra Bartol. & num. seq. -  10 Donatio in dubio præsumenda non est, maximè vbi potest capi præsumptio, aut coniectura alterius rei, quam donationis, prout hoc num. latiùs probatur, & multis exornatur remissiuè, & vide infrà, ex num. 21. cum sequent. -  11 Instrumenti redditio per creditorem debitori facta, quando potest afferre aliam vtilitatem, nunquam præsumitur remissio debiti. -  12 Donationis præsumptio, vt excludatur, quælibet occasio etsi leuis sufficit. -  13 L. vltima, C. de pactis conuentis, contra sententiam Bartoli inducitur, & respondetur illi infrà, ex num. 29. cum sequentibus. -  14 In dubio proposito suprà, ex num. 4. refertur sententia aliorum, qui opiniones contrarias conciliando, distinguendum esse arbitrantur, prout hoc num. adnotatur, & vide infrà, vbi eorum distinctio improbatur. -  15 Opinio magis amplectenda est, quæ plures conciliat, quàm altera ex opinionibus conciliatis, maximè in casu dubio. -  16 Doctori licèt magno credendum non est, quando aliquam legem non allegat, vel aliàs concludenter Dictum suum non probat. -  17 Bartoli opinio in casibus, in quibus extat Doctorum contradictio, tanquam principalior præualere debet. -  18 Bartoli sententiam in superiori dubio à nonnullis improbatam, ab aliis in futurum amplectendam sperat Author, qui ex proposito considerauerint rationem, quam ad text. in l. 2. §. 1. ff. de pactis, adduxit suprà in initio huius capitis. -  19 L. prima. C. de donationibus si rectè ponderetur, negari non potest, quin Bartoli sententiam probet, prout hoc num. & sequentibus aduertit Author. -  20 Nec Menochij consideratio concludit, vt ibidem nouiter aduertit Author. -  21 Respondetur fundamento præcipuo, quod in quæstione prædicta contra Bartolum expendere solent Doctores communiter, & num. seq. -  22 Et constituitur, regulam vulgatam, quòd donatio in dubio præsumenda non sit, ex coniecturis cessare, & illarum exempla nonnulla remissiuè traduntur. -  23 Donationem præsumi solùm ex facto subsequuto, in specie l. vxori, §. vltimo, ff. de legatis tertiò. -  24 Donatio præsumi debet ex facto translationis, aut cessionis iurium. -  25 Donatio præsumi debet, cùm de alio titulo non apparet. -  26 Creditor in eodem actu, credendum non est, quòd habuerit animum biformem, & varium, quod esset absurdum. -  27 Atque ex ea coniectura, donationis titulum præsumi debere. -  28 Vna & eadem res, diuerso iure censeri non debet, cum nonnullis declarationibus, remissiuè. -  29 Text. in l. vltima, C. de pactis conuentis, contra Bartolum malè citari communiter, vt num. sequentib. demonstratur. -  30 Mulier tres species bonorum habere dicitur, scilicet dotalia, extra dotem, & paraphernalia, & num. sequentibus. -  31 Paraphernalium bonorum dominium regulariter non transfertur in maritum. -  32 Mulier eo ipso quòd paraphernalia, aut instrumenta eorum tradidit marito, vel in domum eius intulit, eidem videtur committere custodiam, & administrationem illorum, & dare mandatum ad exigendum. -  33 In specie l. vltimæ, C. de pactis conuentis, tam super dote, &c. plura concurrere, ex quibus mandatum ad exigendum præsumi debet, nec tenetur maritus agens cauere de rato, cum Alciato, remissiuè. PRo dilucida, & distincta huius Capitis explicatione, antequam ad præcipuum dubium deueniam, quòd Guil. Cune. Bartol. & alij nonnulli excitarunt; item vt apertius appareat, veram esse fortassis sententiam Bartoli, licèt ab aliis improbatam communiter, constituendum erit necessario, quòd cùm debitori suo creditor reddiderit sui crediti ins[sect. 1]trumentum, præsumitur remisisse creditum, atque virtute taciti pacti, debitorem ipsum liberasse, per text. in l. 2. §. 1. ff. de pactis, cuius verba hæc sunt: Et ideò si debitori meo reddiderim cautionem, videtur inter nos conuenisse, ne peterem, profuturamque ei conuentionis exceptionem placuit. Per text. etiam in l. 3. & 4. ff. de liberatione legata, l. creditricem, C. de remissione pignoris, l. seruum filij, §. eum qui chirographum, ff. de legatis primò, l. mortis causa, §. Titia chirographa, ff. de donation, causa mortis. Ex quibus sic adnotarunt Doctores communiter, & plenè explicarunt in d.l. 2. §. 1. ff. de pactis, cap. Ecclesia, el 2. vt lite pendente, Felinus in cap. accedens el 1. vt lite non contestata, Franciscus Connanus commentariorum iuris cuilis, lib. 5. cap. 4. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 21. cap. 6. Ruinus in consil. 44. numero 2. & 3. libro primo. D. Ferdinan. de Mendoza disputationum iuris ciuilis, lib. 2. cap. 2. per totum, fol. 351. & vltra relatos ab eo, Bartholomæus Socinus, regula 232. latè Menochius lib. 3. præsumptione. 140. per totam, & lib. 4. præsumptione 164. num. 25. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 476. per totam. Et reiectis[sect. 2] aliorum rationibus, quas ipsimet Authores adducunt, & plenè Menochius d. præsumptione 140. num. 2. 3. & 4. vera ratio eorum iurium, & præsumptionis prædictæ colligitur ex his, quæ Martinus, & Hugolinus adnotarunt, quos refert Accursius in l. 3. ff. de pactis, videlicet, quòd in instrumento, aut cautione ius obligationis continetur; vnde reddito instrumento debitori, id actum videtur, vt soluatur actio principalis, & ius quòd est in ipso instrumento, & in consequentiam soluantur etiam pignora quoque, & fideiussiones, & ceteræ aliæ obligationes accessoriæ, l. soluitur, ff. quibus modis pignus, vel hypotheca soluitur. Quod secus est in pignore;[sect. 3] ideò diuersum ius statuitur in d.l. 3. ff. de pactis, vbi Modestinus in hunc modum scriptum reliquit: Post pignus verò debitori redditum, si pecunia soluta non fuerit, debitum posse peti, dubium non est; nisi contrarium specialiter actum esse probetur. Et sequuntur Baldus, Albericus, Fulgosius, Iason, Cuiacius, Connanus, & alij, quos referunt, & prædictum rationem ab aliorum impugnationibus defendunt D. Ferdin. Mendoza d. cap. 2. num. 2. per totum, Menochius lib. 3. de præsump. 140. num. 25. & duobus seqq. vbi in fine credit aliam, & nouam rationem reddi posse, vt ibi videri poterit. Menchaca etiam controuersiar. illustrium, quæst. 96. n. 97. Hoc ita constituto, subintrat nunc huius Capitis[sect. 4] dubium præcipuum, quòd in eo consistit, vtrùm idem dicendum sit, cum instrumentum in quo duo erant obligati, creditor reddidit alteri eorum, vt tunc præsumi debeat liberatio debitoris, cui traditum est instrumentum, ac etiam coniectura sumi, quòd eidem donauerit actionem, quæ aduersùs alium debitorem competebat sibi: Et quidem Bartolus in d.l. 2. §. sed etiam tacito, num. 5. ff. de pactis, Guil. de Cun. sententiam sequutus, in ea opinione fuit, vt existimaret in casu[sect. 5] prædicto, traditionem, aut reddictionem, Instrumenti, vtcunque effectum operari debere, tam liberationis, quam donationis actionis contra alium debitorem competentis; & sequuntur Albericus, Angelus, & Fulgosius, ibi, & transit cum eis Fortunius Garsia ibidem num. 4. ac denique Bartoli opinionem veriorem sibi videri formauit Petrus Augustinus Morla emporij 1. parte, tit. 11. ff. de fide instrument. num. 8. in fine primæ columnæ, fol. 487. expendit autem Bartolus ipse pro hac sententia iura duo. Primò, text. in l. si is qui duos. ff. de liberatione legata,[sect. 6] quem aliàs multis exornant Tiraquellus de vtroque retractu, tit. 1. §. 26. glossa prima, num. 30. Hyppolitus in rubrica de fideiussoribus, num. 284. cum pluribus sequentibus. Mieras de maioratu, parte prima, quæstione 2. num. 24. Ioannes Guttierrez practicarum quæstionum, libro. 1. quæstione 6. Menochius in cons. 2. num. 226. libro 1. Secundò expendit textum in l. 1. C. de donationibus,[sect. 7] quem latiùs explicarunt, atque multis exornarunt Antonius Gomezius in l. 45. Tauri numero, 56. & tribus sequentibus, Tellus Fernandez in l. 17. Tauri, num. 65. & sequentibus, Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 10. Ioannes Matienzus in l. prima, tit. 6. glossa 6. ex num. 2. cum sequentibus, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ioannes Guttierrez practicarum, lib. 2. quæstione. 77. & sequentibus. Thomadoccius, in consil. 111. num. 6. lib. 1. Mascardus de probationibus, tom. 3. conclusione 1190. per totam. Fortunius etiam in[sect. 8] d.l. 2. §. 1. num. 4. ff. de pactis, rationem quandam considerauit pro eadem parte. Cæterùm à sententia Bartoli, Guil. & sequacium[sect. 9] dissentiunt Alexander numero decimo Iason numero quarto, & Duarenus numero primo, in d.l. secunda, §. ff. de pactis, Antonius in caput. Ecclesia, vt lite pendente, Socinus in regula. 232. in versic. Secundò, fallit Menochuis, qui fundamentis Bartoli respondet, lib. 3. dicta præsumptione 140. num. 6. ij Authores constanter affirmant, instrumenti traditionem per creditorem factam vni ex debitoribus, qui in instrumento erant obligati, illius liberationem operari dumtaxat, non tamen inducere præsumptionem donationis actionis contra alium debitorem; imò eo animo traditum præsumi instrumentum, vt is exigat ab altero debitore, & creditori deinde restituat exactum: monentur eo præcipuè, quòd donatio in dubio præ[sect. 10]sumenda non sit maximè vbi potest capi præsumptio, aut coniectura alterius rei, quam donationis, per text, in l. si cum aurum, ff. de solutionibus, & in l. eleganter, §. qui reprobos, ff. de pignoratitia actione, & in l. Campanus, ff. de operis libertorum. Ex quibus sic adnotarunt, & latissimè explicarunt Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, in verbo, donatione largitus, num. 168. & num. 169. & de retractu lignagier, §. 26. glossa 2. num. 49. & 50. Menochius, de arbitrarijs, lib. 2. centuria prima, casu 88. per totum, & in consilio 91. num. 53. lib. 1. & in consil. 280. num. 21. lib. 3. & in consil. 382. numero 17. libro 4. Palacios Rubios in repetitione rubricæ de donationibus inter, §. 6. 7. 8. & 9. Rolandus in consilio 10. num. 13. num. sequentibus, volumine 1. Bursatus in consilio 104. numero 20. libro primo, Iacobus Mandellus de Alba in consilio 20. num. 17. & in consil. 340. num. 12. Marcus Antonius Eugenius, in consil. 13. numero 20. & numero 32. & in consilio 16. numero 6. & num. 54. lib. 1. Brecius in consil. 52. num. 55. libro 1. Decianus in cons. 79. num. 37. volumine 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 48. num. 17. & sequentibus, lib. 1. latissimè Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 554. per totam, & tom. secundo, conclusione 872. num. 4. & conclusione 981. Iacobus Concenatius quæstionum singularium iuris, lib. 2. quæstione 6. per totam, eleganter Hyppolitus Riminaldus in consil. 274. ex num. 55. vsque ad numerum 63. lib. 3. latiùs in consil. 493. lib. 5. Achilles Pedrocha in consilio 14. num. 40. & 41. Syluester Aldobrandinus in consil. 99. ex num. 1. & num. 25. volumine 1. Cùm ergo in proposita quæstione sumi possit coniectura liberationis debitoris ipsius, cui traditum fuit instrumentum, sufficit quòd traditio, aut redditio instrumenti eam vtilitatem afferat, nec donatio præsumi debet quod & ipse Bartolus fateri videtur alio loco, hoc est in explicatione Glossæ ibidem. num. 3. vbi dicit expressè, quòd quando instrumenti redditio[sect. 11] per creditorem debitori facta, potest afferre aliam vtilitatem, nunquam præsumitur remissio debiti; & sic argumentatur contra eundem Bartolum Iason. ibi, num. 4. & latiùs probat Socinus d. regul. 232. in versiculo. Secundò fallit, & coadiuuatur ex his, quæ præfati Authores tradiderunt, ac inter alios Burgos de Paz in cons.[sect. [12]] 2. num. 5. & num. 65. & in cons. 3. num. 6. 9. & 10. vbi cum alijs probat, donationis præsumptionem excludi, si qualibet occasio sit, etsi leuis; quæcunque enim sufficit vt excludatur illa: quod etiam aduertit Mascard. de probationibus, tom. 1. conclus. 554. num. 14. Denique, & contra Bartol, expendi solet text. in l.[sect. 13] vltim. C. de pact. conuent. tam super dote quàm super donatione ante nuptias, & paraphernis, iuncta expositione Glossæ ordinariæ, ibi, verbo, ratihabitatione, in versic. vel verius tacite fuit, quæ expressim docet, quòd tradens instrumentum debiti, alicui, videtur eidem dare mandatum ad exigendum debitum in instrumento contentum, ad quod notarunt Glossam illam, & sequuti sunt communiter Scribentes ibi, Baldus in l. finali, C. quando fisicus vel priuatus, Castrens. in l. si qua per calumniam, num. 3. C. de Episcopis & Clericis, Iason in l. 1. num. 12. C. de procuratoribus, Romanus singulari 637. & in consilio 446. num. 10. Guid. Pap. quæstione 13. in fine. Boërius decis. 281. num. 7. Alciatus optimè declarans de præsumptionibus, regula 1. præsumptione 32. ex num. 1. cum sequent. Idque in casu nostro, maiori ratione dicendum videbatur, postquam redditio instrumenti iam produxit effectum liberationis debitoris, cui instrumentum ipsum traditum fuit. Quocirca in eodem dubio, aliorum succedit senten[sect. 14]tia, qui opiniones prædictas conciliando, sic arbitrantur distinguendum esse; aut enim (dicunt) creditor reddidisti instrumentum ei, qui aptus est ad procurandum, vtputà si consueuit iudicia tractare, & lites peragere, aut eius qualitatis, & conditionis est, vt circa hoc diligenter se habiturus sit, aut industriose; vel creditor est pauper, ille verò diues & hoc casu præsumitur quidèm traditum instrumentum, vt is exigat ab altero debitore, & creditori deinde restituat exactum, & procedit Alexan. Iason. & aliorum sententia: aut verò creditor reddidit instrumentum ei, qui non est aptus ad procurandum, & in iudicijs agendum, vt si est mulier, miles, vel pupillus, aut eius statûs, & conditionis est, vt ipsum non deceat in iudicijs versari, vel si creditor est diues, ille verò pauper: & tunc præsumi debet donatio crediti etiam alterius debitoris & consequenter eo casu procedere debet Guil. Bartol & sequacium opinio, prout colligitur ex sententia Antonij de Butrio in cap. Ecclesia, el. 2. vt lite pendente, & Abbatis ibi col. 5. num. 14. quem refert, & prædictam distinctionem sequi videtur Menoch. lib. 3. de præsump. 140. num. 6. in fine, & num. 7. & vltra eum admittunt etiam Iason, & Duarenus in d.l. 2. §. 1. num. 4. ff. de pactis, & sibi tribuens, nullúmque ex prædictis referens D. Ferdin. Mendoza disputationum iuris ciuilis, lib. 2. cap. 2. num. 3. in versiculo, sed neutra harum opinio, qui addit in finalibus verbis illius numeri, quòd si ad neutrum, hoc est procurationem, aut donationem non sit argumentum verosimile, vel æqualiter ad vtrumque adsit, tunc magis donationem, quàm procurationem præsumere debeamus. Et quamuis prædicta distinctio à superioribus probetur, atque admitti debere videatur ex his, quæ scribunt Cephalus in cons. 240. num. 21. vol. 2. & in cons. 306. num. 98. volum. 3. Decianus in cons. 28. num. 8. vol. 2. Scotus in cons. 18. num. 4. lib. 2. tom. 2. vbi cum alijs Authoribus probarunt, quòd opinio illa magis amplectenda est, quæ plures conciliat, quam[sect. 15] altera ex opinionibus conciliatis, maximè in casu dubio: item ex his, quæ scribit Mascardus de probationibus, tom. 1. conclus. 554. num. 58. Tamen cum nullus sit pro ea casus legis, nec verè aliquo iure probetur, sed ex capite potiùs Doctorum procedat, placere mihi non[sect. 16] potest, tum ob prædictam rationem quæ confirmatur ex resolutis per Iason. in l. illam, num. 6. & sequent. C. de collationibus, Bonincassium in §. actionum, num. 341. cum sequent. Institut. de actionibus Pedrocham in consil. 8. ex num. 209. cum tribus sequentib. vbi latè adnotarunt, Doctori licèt magno credendum non esse, quando aliquam legem non allegat, vel aliàs concludenter Dictum suum non probat; tum etiam, quia effectu redditionis instrumenti rectè considerato, tam in primo, qùam in secundo casu, ac etiam cum in dubio simus, idem dicendum esse necessariò fateri debebit is, qui veram rationem huiusce rei maturo iudicio perpendet. Quapropter in præfata contrarietate; verior mihi[sect. 17] videtur indistinctè opinio Bartoli cuius sententia in casibus, in quibus extat Doctorum contradictio, tanquam principalior præualere debet, vt cum alijs scriptum reliquerunt, & latiùs probarunt Iason. in l. quidam cum filium, ex num. 35. vsque in finem, ff. de verbor. obligat. Gozadinus in consil. 39. num. 15. Alphanus in suis collectan. Iuris, collectan. 120. in fine, & quamuis â[sect. 18] nonnullis improbata fuerit, vt vidisti; amplectendam tamen in futurum speramus ab alijs, qui ex proposito considerauerint rationem, quam ad text. in d.l. 2. §. 1. ff. de pactis, adduximus suprà, in initio huius capitis: Nam cùm verum sit, in instrumento, aut cautione, ius omne debiti, aut obligationis contineri, vt ibidem diximus; planè sequitur, quòd creditor, qui instrumentum, aut cautionem reddidit vni ex debitoribus, omne quod in instrumento continetur, reddidisse videatur, & consequenter ius etiam, quod est contra alium, cùm eadem ratio militet in vno, quàm in alio; & sic non diuersum, sed idem ius obseruari debeat: & hoc modo ponderatus text. in d.l. 1. C. de donation. optimè vrget pro sententia Bartoli. Nec satisfacit solutio Menochij lib. 3. dicta præsump.[sect. 19] 140. num. 6. in princip. Quia negari non potest, quin Imperatores expressè dixerint, emptionum mancipiorum instrumentis donatis, & traditis, & ipsorum mancipiorum donationem, & traditionem factam intelligi. Nec concludit consideratio Menochij vbi suprà,[sect. 20] dum dicit, quòd in casu d.l. 1. inutilis prorsus fuisset traditio instrumenti, nisi ea mancipia censerentur donata; in casu verò nostro sufficere, quòd traditio operetur remissionem ipsius debitoris, cui traditum est instrumentum ipsum: nam si verum est, vt dixi, in instrumento ius omne contineri, & instrumentum totum simpliciter redditum fuisse in casu prædicto; quare iuris omnis traditi donationem operari non debebit traditio ipsa, aut quare partis iuris in instrumento contenti differentia hæc constitui poterit, si per traditionem instrumenti fingitur traditi ipsa res, aut ius ipsum tradi, cuius titulus, vel ius instrumento ipso continetur, vt ex mente communi inquit Anton. Gomez. in d. l. Tauri, num. 56. in princip. atque ita necessariò debet effectum eundem operari traditio instrumenti, quem res ipsa tradita operaretur. Si autem traditio talis fieret, sumi non posset alia præsumptio, quam donationis in totum, aut pleno iure: ergo eadem sumenda est præsumptio, si instrumentum traditum fuerit, ex ratione d.l. primæ. C. de donat. Nec vrget in contrarium præcipuum contrariæ par[sect. 21]tis fundamentum, quòd donatio in dubio præsumenda non sit; nam in specie proposita interuenit factum sufficiens ad donationem præsumendam, traditio scilicet instrumenti, quòd cùm inducat pactum de non petendo, in quo donatio continetur, l. contra iuris, §. vltimo, ff. de pactis: cur etiam & donationem contra alium non inducet, vt rectè aduerrit Petrus Augustin. Morla Emporij prima parte, titulo 11. de fide instrumentorum, numero octauo, in versiculo, neque mouet. Vltra quem, & cæteros in proposito Scribentes, euidentiùs id constare poterit, si constituamus, regulam prædictam, quòd donatio in dubio præsumenda non[sect. 22] sit, ex coniecturis cessare, prout ex Bellono, & Alciato, scribit Menochius de arbitrarijs, dicto casu 88. numero 8. & multis exemplis ostendit numeris sequentibus. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 12. num. septimo, & in consil. 339. numero quinto, & in consilio 461. ex numero decimò, vsque ad numerum 18. & in consilio 782. num. 14. inter quas factum traditionis instrumenti, quod adest in casu nostro, meritò enumerari debebit, vt inducat donationem iuris, quod est contra tertium, ex superiori ratione; item ex textu in l. vxori, §.[sect. 23] vltimo. ff. de legatis tertiò, vbi donationem præsumi solum ex facto subsequuto, affirmat Menochius, & alios intellectus ad illum text. impugnat d. casu 88. numero 33. & confirmatur ex resolutis per Iacobum Mandellum de Alba d. consil. 461. numero 14. vbi di[sect. 24]cit, ex facto translationis, aut cessionis iurium, donationem præsumi; & idem videtur voluisse Barbosa, sed Mandellum non refert, tertia parte l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 69. sed in quæstione superiori, reddito instrumento, omne ius videtur translatum, quod in instrumento continetur, vt sæpe dictum est: ergo malè quidem donationem non præsumunt Authores prædicti, qui contrariam sententiam defendunt, malè etiam præsumunt potiùs procurationem, aut mandatum ad exigendum, quàm donationem, cùm non magis sit vnum expressum, quam aliud, & sic potiùs[sect. 25] præsumi debet donatio, cùm de alio titulo non apparet, quoad ius contra tertium creditori competens, ex Bertrando in consil. 79. num. 8. & in consil. 4. ante num. 6. versiculo & sic non videtur, lib. 3. & in consil. 213. sub num. 3. libro 7. aliàs 8. Portio in cons. 36. columna finali, Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 25. num. 63. prætereà, quia cùm creditor simpliciter reddens instrumentum sui crediti, donare voluerit debitori ius contra illum sibi competens: sequitur quòd etiam voluerit ius alterius debitoris donare, ne alioquin dicamus quòd in eodem actu creditor habue[sect. 26]rit animum biformem, & varium, quòd esset absurdum, vt in alio casu sic arguendo probauit Mandellus, in consil. 560. num. 28. vbi num. 29. dicit ex hac solum[sect. 27] coniectura, donationis titulum præsumi debere, ne[sect. 28] etiam dicamus, quòd vna, & eadem res, & vno & eodem actu simpliciter facta, diuerso iure censeri debeat, contra text. in l. eum qui ædes, in fine, ff. de vsucapionib. quam nonnullis exornant Abbas in cons. 71. lib. 2. Tiraquellus n l. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, in verbo, donatione largitus, num. 232. Menochius recuperandæ possessionis, remedio 1. num. 36. 37. & 38. & in cons. 36. num. 38. lib. 1. Martinus Monter-à Cueua decis. 5. Regni Aragon. num. 79. Denique, nec vrget in contrarium text. in dict. l. vl[sect. 29]tima, C. de pact. conuentis tam super dote, &c. quæ non rectè contra Bartolum ponderatur, si animaduertamus, quòd mulier interdum tres species bonorum habere di[sect. 30]citur, scilicet dotalia, extra dotem, & paraphernalia. Dotalia bona sunt, quæ expressim dotis nomine, & causâ data fuerunt, quorum dominium, & administratio apud maritum residet constante matrimonio, intelligendo, vt plenè explicauimus. cap. 4. lib. 1. per totum. Bona extra dotem sunt, quæ mulier apud se omninò retinet, nec dominium, nec administrationem vito concedit tacitè, nec expressè, & in his nullum ius habet maritus. Bona denique Paraphernalia illa dicuntur, quæ mulier extra dotem in domum viri infert, quorum dominium remanet apud ipsam mulierem; administratio verò est apud maritum, l. si ego, §. dotis, ff. de iure dotium, d.l. vltima, C. de pactis conuentis, vbi sic explicarunt Glossa, & Doctores communiter, Guido Pap. quæst. 468. col. 2. Baldus in cons. 478. Quædam sunt res, lib. 5. Alex. in cons. 42. num. 1. lib. 1. Socinus senior in cons. 82. num. 4. lib. 4. Chassaneus in Consuetudinibus Burgnndiæ, rubrica 4. §. 24. Glos. Sont heritages, Antonius Gomezius in l. 50. Tauri num. 20. in versiculo, item adde. Bonifacius Rogerius in cons. 45. lib. 1. Fortunius Garsia in l. 1. num. 44. ff. de iustitia & iure. Quesada diuersarum quæstio num. iuris cap. 14. num. 24. latè Menochius lib. 3. præsumptione 8. ex num. 1. cum sequentibus, & præsumptione 9. num. 1. & 2. & in cons. 56. ex num. 2. vsque ad num. 10. lib. 1. Fabius Turretus in cons. 7. num. 26. lib. 1. Barbosa 1. parte l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 28. in vers. ad veram tamen resolutionem, & est optima partitæ lex. 17. tit. 11. partita 4. Dominium itaque paraphernalium bonorum, re[sect. 31]gulariter non transfertur in maritum, per text. in dicta l. si ego, §. dotis, & in dicta. l. 17. partitæ, & fatentur Baldus in cons. 132. in fine, lib. 4. Decius in cons. 521. num. 2. Lara in l. si quis à liberis, §. si quis ex his num. 236. ff. de liberis agnoscendis, Barbosa tertia parte l. primæ. ff. soluto matrimonio, num. 67. in versic. & sic non potest. Vnde eo ipse, quòd mulier voluit, vt ea bona[sect. 32] essent extra dotem; ipsa tamen, aut instrumenta eorum tradidit marito, vel in domum eius intulit, eidem videtur committere custodiam, & administrationem illorum, & dare mandatum ad exigendum: non verò aliquam donationem facere, vt est expressum in d.l. si ego, §. dotis, & in d.l. 17. partitæ, & sic obseruant Bald, in eodem §. dotis, & in l. finali, C. de sententijs, quæ sine certa quantitate, num. 5. Aretinus in l. de his, col. 2. C. de furtis Anton. Gomez in d.l. 50. Tauri num. 20. in versic. Secundò potest habere. Menochius lib. 3. d. præsumptione 9. num. 2. Barbosa prima parte d.l. primæ,[sect. 33] ff. solut. matrimonio num. 29. in versiculo, sed si paraphernalia simpliciter. Alciatus regula 1. præsumptione 33. num. 2. in versic. sed tu considera, qui rectè aduertit, in specie d.l. vltimæ, C. de pactis. conuentis tam super dote, &c. plura concurrere, ex quibus mandatum ad exigendum præsumi debet, nec tenetur maritus agens cauere de rato; & sic casus illius textus longè differt à casu prædicto, in quo omninò præsumi debet donatio, ex dictis suprà. Et hactenus de bonis paraphernalibus, de quibus, & praxi quoad ea hodie obseruanda, latiùs, remissiuè tamen actum videre poteris lib. 1. de vsufructu, cap. 4. # 24 CAPVT XXIV. Legatum Quantitatis in pecunijs sic relictum: Lego Titio centum, quæ in pecunijs ei præstari iubeo, aut lego Titio centum in pecunijs, vtrùm præcisè in pecunijs solui debeat, etiamsi pecunia in hereditate non sit? vbi Simonis de Prætis distinctio, & resolutio adducitur, quæ verè Romani, & Iasonis consultationibus non probatur, ab Authore nouiter refellitur, & res ista meliùs quàm anteà erat, explicata relinquitur. Bursati consilium 84. per totum, libro primo, commendatur, vbi plenè, ac eruditè agitur de debitore, qui ex pacto bona stabilia loco pecuniarum tradere potest: quæ, inquam, & cuius qualitatis bona tradere possit, & qualiter se habere debeat, vt electionem tradendi, si pecunias non habeat, non amittat: deinde, vtrùm hæres cum beneficio legis, & inuentarij, teneatur satisfacere legatarijs, aut creditoribus pecuniarum in pecunia, quando hæreditas est soluendo, etiamsi quantitates pecuniæ simpliciter legata fuerit, nec in hæreditate inueniatur pecunia: vbi tres precipuè recensentur Doctorum sententiæ, quas nullus anteà sic distinctè adduxerat, Iacob. de Aren. & Cini sententia probatur, argutem, & subtiliter corroboratur, multáque adnotantur per authorem, quæ hactenùs ab alio nec dicta fuerant nec forsam excogitata. Denique agitur de legato certæ quantitatis pecuniæ sic relicto, vt ex bonis, aut substantia, vel patrimonio defuncti sit soluendum, an inuito legatario, in pecunia numerata solui possit? & casus Azeuedio occurrens, nouiter declaratur per Authorem, & nonnulla dicuntur de materia l. non ampliùs, §. cum bonorum, ff. de legatis primo. SVMMARIVM. -  1 Huius capitis disceptationem, vtilem quidem esse & in iudiciis frequentem, nec ab aliquo hactenus sic distinctè, aut absolutè explicatam, vt longè maiori, & latiori declaratione non indigeat. -  2 Idcircò non absque maxima vtilitate futurum iudicasse Authorem, si congestis in vnum & breuiter relatis his, quæ ad præsentem vsque diem alij Authores in proposito tradiderunt, additis etiam nonnullis, quæ, vt videbis Lector, nullus anteà sic dilucidè explicauerat, & vera, & notanda huiusce rei resolutio tractatur. -  3 Vt in futurum, quamplurima distinctè percipi valeant, quæ confusè quidem, & minùs benè adnotauerant Scribentes in multis locis. -  4 Pecuniarum certa quantitas cùm legatur, velati centum, aut quinquaginta, & iubet testator legatum in pecuniis solui, veluti si dixerit: Lego Titio centum, quæ in pecuniis illi præstari volo, aut lego Titio centum in pecuniis: vtrùm hæres præcisè teneatur legatum in pecuniis soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non sit, & num. seq. vsque ad num. 17. -  5 Vbi in primis refertur Simonis de Prætis in proposito casu distinctio, quæ Authori non placet & num. sequent. nouiter & verè improbatur. -  6 Voluntas testatoris in testamentis totum facit, & omninò obseruanda est. -  7 Testatoris verba, credendum non est, otiosè, aut sine effectu prolata sed potiùs sic debent intelligi, vt aliquid operentur. -  8 Voluntatem testatoris non obseruans, omni commodo ab illo proueniente, priuari debet. -  9 Pacto & conuentione contrahentium effici potest, ne sit locus beneficio Authent. hoc nisi debitor, C. de solutionibus, hoc est, vt debitor quantitatis, et si careat pecuniis, non audiatur volens dare aliquid de bonis suis immobilibus in solutum creditori, quamuis aliàs pacto cessante posset ex illo textu. -  10 Ergo multò magis effici poterit, voluntate, & dispositione testatoris in hæredem collata, quæ fauorabilior est in iure. -  11 Et circa personas honoratas omnimodò seruanda est. -  12 Testator enim, quem honorauit, & commodo hæreditatis affecit, iure optimo sic onerare potuit. -  13 Romanum in consilio 163. quem Prætis adducit, non loqui in terminis nostris, sed in diuersis, aut contrariis quidem, prout hoc num. nouiter, & verè adnotauit Author. -  14 Debitor, qui ex pacto bona stabilia loco pecuniarum tradere potest, quæ, inquam, bona, & cuius qualitatis tradere possit, & qualiter se habere debeat, vt electionem tradendi, casu quo pecunias non habeat, non amittat, & ibidem de hac re commendatur Francisc. Bursat. consilium 84. per totum, volumine 1. -  15 Iasonem in consilio 44. num. 7. volum. 1. non probare id, ad quod citauit eum Simon de Prætis, & ibidem quæstio proposita suprà, num. 4. contra hæredem, & in fauorem legatarij dissoluta. -  16 Et Petri Surdi decisio 30. pro resolutione Authoris nouiter ponderata, & ab eo sic explicata, vt in specie proposita ibi, iuramentum non fuisse necessarium, concludenti ratione probauerit. -  17 Hæres cum beneficio legis, & inuentarij, vtrùm teneatur satisfacere legatariis pecuniarum in pecunia, cùm legatum quantitatis simpliciter factum fuit, nec plus adiecit testator, & num. sequentib. -  18 Et verè, attentè priùs, atque originaliter perlectis his, quæ alij hactenùs scripserunt, tres esse in proposito dubio opiniones. -  19 Prima fuit opinio Bartoli, quæ & communior est, vt hoc num. & sequent. demonstratur, vt si hæreditas sit soluendo, nec venditio bonorum hæredi in propriis bonis nocumentum præstet, quòd hæres teneatur vendere, & soluere, vel aliter tradere vendenda: si autem potest ei nocere propter promissionem euictionis, tunc non cogitur vendere, sed sufficit dare bona in solutum, idque per text. sic intelligendum in l. finali, §. & si præfatam, in versiculo, sed etsi legatarij, C. de iure deliberandi. -  20 Alphonsum Azeuedium nec distinctè, nec absolutè quæstionem superiorem tractasse: fortassis hoc ideò, quòd Bursatum, Prætis, Riminaldum, Surdum, & alios non prælegisset. -  21 Contra communem resolutionem, de qua suprà, num. 19. plurima obstare, quæ ab Authore adnotatur hoc num. & sequent. -  22 Inuentarium non operatur, quin hæres voluntatem testatoris seruare teneatur. -  23 Tenetur enim hæres voluntatem defuncti adimplere, nec ei contrauenire potest, quando aliquid ex hæreditate percipit, licèt Inuentarium confecerit. -  24 Secunda opinio refertur in quæstione proposita suprà, num. 19. dicens hæredem non cogi vendere ad soluendum legatariis, aut aliunde pecuniam quærere, sed teneri dumtaxat bona hæreditaria in solutum dare, iuxta quantitatem legati taxata: idque indistinctè, siue damnum patiatur, siue non, & etiam si emptores inueniat, vel non; in quo, vt vides, hæc secunda opinio distinguitur à prima. -  25 Quæ originaliter, & ante alios fuit Angeli; vt rectè expendunt Imola, & Alexander, & Petrus Surdus expressim intelligit. -  26 Sed vera non est, & concludenter hoc num. improbatur. -  27 Tertia in eodem dubio recensetur opinio, quæ & verior videtur Authori, & omninò amplectenda, tenens hæredem cum beneficio legis, & inuentarij, teneri satisfacere legatariis, & creditoribus pecuniarum in pecunia, quando hæreditas est soluendo, etiam si quantitas pecuniæ simpliciter legata fuerit, nec in hæreditate inueniatur pecunia, & num. seq. -  28 Vbi in primis aduertit Author in quo differat superior opinio à prima, & secunda, de quibus suprà, num. 19. & 24. -  29 Deinde adducit pro ea fundamenta nonnulla, quæ multùm concludunt, & num. seq. -  30 Text. in l. si pecunia, 12. ff. de legatis secundo, vtrùm corrigatur hodie ex decisione l. vltimæ, §. et si præfatam, C. de iure deliberandi: & de intellectu illius textus, & infrà, num. 36. & 37. -  31 Dictio, sed & ponit diuersitatem in facto, non autem in iure, sed identitatem. -  32 Pro opinione superiori duplex fundamentum expenditur, & n. seq. -  33 Inuentarium, non ob aliam causam introductum à lege dicitur, quam vt tollatur occasio committendæ fraudis ab hærede, ne scilicet valeat occultare bona hæreditatis. -  34 Item, ne hæres teneatur creditoribus vltra vires hæreditarias ex propriis bonis. -  35 Non autem in iniuriam, aut damnum creditorum, vt aliud pro alio solui possit. -  36 Superiorem opinionem, quam cum aliis defendit Author, omninò tenendam esse, & in praxi seruandam, vtpote in d.l. si pecunia, probatam, & in d. §. etsi præfatam, non correctam. -  37 Nam vt diximus, text. ille dumtaxat procedit, quando hæreditas soluendo non est, quo casu distinguitur, an hæres vendendo, damnum patiatur, necne: idest an sine onere euictionis vendere possit necne; nam vbi hæreditas est soluendo in distinctè hæres debet satisfacere in pecunia: quod Roland. & Riminald, rectè probarunt. -  38 Hæreditas cùm soluendo est, & legatum quantitatis pecuniæ relinquitur, nihil interesse, an hæres inueniat emptores, vel non: nam indistinctè, siue inueniat, siue non inueniat, debebit legatariis in pecunia soluere, etiam si pecunia in hæreditate non sit. -  39 Nihil etiam interesse, quòd inueniat emptores, qui tamen iust um pretium non offerant; nam cùm in eius voluntate positum sit non vendere, & tantum teneatur pecunias dare legatariis, non autem minori pretio vendere, potest res hæreditarias sibi, vel alio tempore vendendas seruare, & de suo soluere, vel aliunde quærere, iuxta rationem d.l. si pecunia, ff. de legatis secundò. -  40 Nec etiam interesse, quòd hæres vendens aliquid pro satisfaciendis legatariis, ita demùm emptores inueniat, si ipse de suo pro euictione promittat, nec hoc esse damnum considerabile, vt hoc num. explicatur; communis Doctorum sententia improbatur, ac Ludouici Molinæ è Societate Iesu Religiosi adnotatio quædam probatur. -  41 Hæres vt cogatur vendere bona hæreditaria pro satisfaciendis legatariis pecuniarum in pecunia, quando in hæreditate pecunia non est, tria concurrere debent ex communi sententia, quæ iure subsistere non possunt, ni si intelligendo ea, prout hoc num. & nouè, & verè explicauit Author. -  42 Hæres cum benefìcio legis, & inuentarij, cùm hæreditas soluendo est, & legatum quantitatis pecuniæ relinquitur, non potest legatariis inuitis, tot nomina debitorum hæreditariorum assignare, absque eo quòd ipse teneatur ea exigere, prout hoc num. contra Iason. & Roland, nouè, sed verè quidem defenditur, & num. seq. -  43 Vbi Author tecte adnotauit, Rolandum in proposito casu minùs æquè putasse, attendendum esse, ne hæres litibus vexetur, & expensis: & contrarium æquius esse, vt hoc loco demonstratur. -  44 Hæredem cum beneficio legis, & inuentarij, si hæreditas soluendo fuerit, etiam si pecunia in hæreditate non sit, teneri præcisè mulieri dotem suam repetenti in pecunia soluere, cùm pecunia debetur, nec posse in solutum dare tot bona hæreditaria, vt hoc num. contra Alciatum, Phanucium, & Surdum nouiter, sed concludenter defendit Author. -  45 Testator si legauerit Titio, aut & seio certam pecuniæ quantitatem de bonis, & substantia ipsius, vel de bonis suis, inuito legatario non potest fieri solutio legati in pecunia numerata; sed fieri debet in bonis hæreditariis testatoris ad electionem legatarij, arbitrio tamen boni viri secundùm communem æstimationem, vt hoc num. latiùs explicatur remissiuè, & casus in facto contingens, & per Azeuedium adductus declaratur. -  46 Bonorum pars cùm legatur, licèt hæc sit in obligatione; hæredi tamen succurritur, vt ipse eligat, siue rerum partes, siue æstimationem dare maluerit, sic vt vtrumque dicatur esse in solutione, licèt vnum tantùm in obligatione sit: in his tamen rebus partem dare hæredi conceditur, quæ sine damno diuidi possunt. -  47 Quòd si res naturaliter indiuisæ sunt, vel sine damno diuisio earum fieri non potest, æstimatio ab hærede omninò præstanda est. -  48 Idque de iure communi per tex. in l. non ampliùs, 26. §. cùm bonorum, ff. de legatis 1. qui corrigitur hodie ex decisione l. 20. Tauri, prout hoc numero latiùs explicatum ab aliis traditur, remissiuè. -  49 Quota bonorum hæredi extraneo prælegata, vtrùm solui debeat in pecunia, an in ipsis rebus hæreditariis, & de contrarietate Telli Fernand. & Anton. Gomezij remissiuè. VTilis quidem est, & in iudiciis frequens huius[sect. 1] Capitis disceptatio, nec ab aliquo hactenùs sic absolutè, aut distinctè explicata, vt longè maiori, & latiori declaratione non indigeat: Idcircò non absque maxima vtilitate futurum iudicaui, si congestis in[sect. 2] vnum & breuiter relatis his, quæ ad præsentem vsque vsque diem alij Authores in proposito tradiderunt, additis etiam nonnullis, quæ, vt videbis Lector, nullus anteà sic dilucidè explicauerat, & vera, & notanda huiusce rei resolutio tractatur, vt in futurum quamplu[sect. 3]rima distinctè percipi valeant, quæ confusè quidem, & minùs benè adnotauerant Scribentes in multis locis. Et ad rem deueniendo, in primis constituo, dubium[sect. 4] esse, cùm legatur certa quantitas pecuniarum, veluti centum, aut quinquaginta, & iubet testator legatum in pecuniis solui: veluti si dixerit: Lego Titio centum, quæ in pecuniis ei præstari volo, aut lego Titio centum in pecuniis: vtrùm hæres præcisè teneatur legatum in pecuniis soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non sit. Quam quæstionem, ex omnibus quos adhuc vi[sect. 5]derim, solus Simon de Prætis excitauit in terminis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. dubitatione vltima, num. 37. folio 583. vbi dicit, quòd cùm legatum est quantitatis ex testatoris mandato, si non possit solui pecunia, pro eo dari debent tot bona immobilia; ita tamen, quòd hæres priùs debeat probare, se non posse soluere in pecunia numerata, aliàs iussus per testatorem in pecunia soluere, non debet admitti offerendo tot bona immobilia, nisi priùs probauerit: cessante tamen mandato testatoris, hæres si non habet pecuniam, vt quilibet debitor offerendo de melioribus bonis auditur, per text. in Authent. hoc nisi debitor, C. de solutionibus. idque ex sententia prædicti Authoris, qui, vt vides, dumtaxat insistit in hoc, quòd mandatum tantùm efficiat, vt oblatio bonorum sit inefficax, nisi hæres priùs probauerit, se non posse soluere in pecunia numerata; non tamen vt hæres præcisè compellatur in pecuniis soluere, cùm pecunia in hæreditate non est. Quod quidem nullo pacto placere potest, quippe cùm etiam realiter facta probatione prædicta, adhuc existimem verius, conpellendum hæredem in pecuniis soluere, modo hæreditas soluendo sit. Et ad id dicendum sequentibus moneor rationibus. In primis ex text. in l. si pecunia, ff. de legatis 2. per quem in fortioribus terminis, nempe quando simpliciter est factum legatum quantitatis, aut pecuniarum, quòd hæres teneatur in pecunia soluere, si hæreditas soluendo sit, nec possit in bonis soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non fuerit, probabimus infrà, numeris sequentibus. Secundò, quoniam certum est, quòd voluntas testa[sect. 6]toris in testamentis totum facit, & omninò obseruanda est, vt inquit textus in l. fideicommissa, §. item si quis, & in l. quisquis, ff. de legatis tertiò, l. ex facto, ff. de hæredibus instituendis, & cum aliis multis latissimè probarunt Mantica de coniecturis vlti marum voluntatum, lib. 3. tit. 3. per totum. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. per totam. Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima part, cap. 8. ex num. 6. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articul. 11. ex num. 1. cum sequentibus folio 86. Sed in proposita specie voluntas testatoris est expressa, & quidem verba superiùs proposita superflua essent, aut verè nihil operarentur, nili hæres in pecuniis soluere teneretur: ergo in pecunia debebit legatario soluere, ne aliàs verba prædicta ociosè, ac sine effectu prolata fuisse[sect. 7] videantur, quod credendum non est, sed potiùs sic intelligi debeant, vt aliquid operentur, iuxta doctrinam text. in l. si quando, ff. de legatis 1. quam multis exornant Mieres de maioratu, 1. part, quæst. 60. à num. 5. Simòn de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 3. dubitatione 2. solutione 5. à principio, cum multis numeris sequentibus, folio 260. Achill. Pedrocha in consilio 40. ex num. 333. vsque ad[sect. 8] num. 339. aliàs priuari debet omni commodo ab illo prouenienti, tanquam voluntatem testatoris non obseruans, ex Parisio in consil. 19. num. 52. 55. & sequentibus, lib. 2. Rolando in consil. 70. num. 62. & 63. lib. 3. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 3. tit. 3. num. 5. Tertiò facit, nam pacto & conuentione contrahen[sect. 9]tium effici potest, ne sit locus beneficio Authent. hoc nisi debitor, C. de solutionibus, hoc est, vt debitor quantitatis, edi careat pecuniis, non audiatur volens dare aliquid de bonis suis immobilibus in solutum creditori, quamuis aliàs pacto cessante posset ex illo textu. Quod cum Alexandr. Ripa, Ferrat. & Baëtio, rectè defendit Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, prima part. cap. 29. num. 3. & 4. Ergo multò magis effici po[sect. 10]terit, voluntate & disposìtione testatoris in hæredem collata, quæ fauorabilior indicatur iure, l. in testamentis, cum aliis multis vulgatis, ff. de regulis iuris, & circa[sect. 11] personas honoratas, omnimodo seruanda est, vt cum aliis multis scribit Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo. 11. num. 57. & 58. quem enim honorauit testator, & commodo hæreditatis affecit,[sect. 12] iure optimò sic onerare potuit per text. in l. ab eo, C. de fideicommissis, & alia, quæ tradiderunt Guilliel. Bened. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, el segundo, tractata de fideicommissaria substitut. num. 25. 26. & 27. & num. 31. & sequentibus, & num. 57. vsque ad num. 62. Cephalus in consilio 465. num. 32. lib. 4. Achilles Pedrocha in consilio 23. num. 59. nec de voluntate testatoris dubitari potest in casu prædicto, cùm expressa sit, nec verbum illud pecuniis alium admittet sensum, idque concludenti, atque ineuitabili ratione, quæ à verisimilitudine deducitur; verisimile, inquam, esse, scire testatorem pecunias se hæreditate, aut patrimonio suo non relinquere, & adhuc præstari legatum in pecuniis dixisse, quòd euidentem ipsius voluntatem ostendit. De potestate etiam dubitari non valet ex rationibus adductis suprà, quæ verè concludunt, etiam nullis nummis relictis, hæredem sic grauari potuisse. Quartò & vltimò facit, quòd authoritates Doctorum, quas ipse Prætis adducit, nequaquam probant eius Assumptum. Nam in primis Romanus in cons. 163. ab[sect. 13] eodem Prætis relatus, non loquitur in illis terminis, sed in aliis longè diuersis, aut contrariis quidem, hoc est in debitore, qui ex pacto soluere potest immobilia loco pecuniarum, si pecunias soluere non possit: Et contendit in casu ibi proposito, huiusmodi debitorem electionem amittere, vel quòd bonorum oblationem tempore debito non fecerit, vel quòd non probauerit. bona oblata fuisse in eiusdem dominio, iura & instrumenta actoribus creditoribus ostendendo: in quem sensum Romanum. ipsum retulit Bursatus in cons. 84. num. 5. in fine, lib. 1. vbi in proposito multa dicit vti[sect. 14]lia, & necessaria, & per tot. cons. agit de debitore, qui ex pacto bona stabilia loco pecuniarum tractere potest: quæ, inquam, bona, & cuius qualitatis tradere possit, & qualiter se habere debeat, vt electionem tractendi, casu quo pecunias non habeat, non amittat, vt ibi videri poterit, cùm occasio offeret, & meliùs forsan, quàm alibi. Deinde Iason in consil. 44. num. septimo, volum. 1.[sect. 15] in eisdem terminis loquitur, & eiusdem Romani mentionem faciens, probare contendit, in casu ibi relato, oblationem non valere, eo quòd illegitima fuit, nec probatum de impotentia soluendi in pecunia numerata, quod hæredes facere debebant, quia erat fundamentum suæ intentionis, eo quòd Antonotus testator filiabus, & cuilibet earum pro dote reliquit florenos ducentum, & ordinauit, quòd in quantum hæres suus prædictos florenos ducentum non solueret, vel soluere non posset, quòd teneantur ipsæ filiæ accipere in solutum tot ex bonis immobilibus. Verè igitur in vtroque casu & Romani, & Iasonis, datâ impotentia soluendi in pecunia numerata, concessum est debitori, & hæredi tot ex bonis in solutum dare: quòd in specie à me proposita non contingit, in ea namque, nihil in voluntate, aut in electione hæredis relinquitur, imò certam quantitatem, aut summam in pecuniis dare grauatur, nec in casu impotentiæ soluendi in pecunia numerata, aliquid statituitur; idcircò hæres necessariò tenetur in pecuniis soluere, si hæreditas soluendo fuerit, & hoc damnum pati debet, qui vniuersum commodum hæreditatis sentit. Et hactenus de his, quæ, vt vides, non erant anteà sic explicata, & intelligi debent, vt procedant, etiam cùm hæres fecerit inuentarium iuridicem & solemne: in quibus terminis lo[sect. 16]quitur expressim & sic resoluit Petrus Surdus decisione. 30. ex num. 9. & vide etiam ex num. 1. vbi dicit, quòd iurauit in suo testamento Domina Eleonora Calandra, se promisisse Domino Bartholomæo Boneto viro suo libras quindecim mille in dotem, atque ita illas eidem legauit soluendas in pecunia, & non in alia re; & pronuntiatum fuisse solutionem fieri debere in pecunia, non in rebus, quia relictum factum est in pecunia, & non potest aliud pro alio solui creditore inuito vt latiùs probat ibidem sed non ita latè, vt superiùs probaui, aliisque, & diuersis rationibus fundans, nec Prætis mentionem faciens: Vnde & libenter ego addiderim iuramentum in specie ibi proposita nihil augere (quamuis eo etiam iuuabatur Surdus) idem enim dicendum esset ex resolutis suprà & dicendis infrà, etiamsi iuramentum non præcessisset; sufficiebat enim expressum testatoris mandatum de libris in pecunia soluendis, & non in alia re, & esse soluendo hæreditatem, quamuis nullum aliud interueniret. Secundò & principaliter constituo, maius dubium esse,[sect. 17] cùm legatum quantitatis pecuniæ factum fuit simpliciter, nec expressit testator quòd in pecuniis solueretur, siue nihil aliud adiecit, sed quantitatem aliquam simpliciter reliquit, vtrùm in hac specie hæres cum beneficio legis, & inuentarij teneatur satisfacere legatariis pecuniarum in pecunia? Et verè, attentè priùs, atque originaliter[sect. 18] prælectis his. quæ alij hactenus scripserunt, tres sunt in proposito dubio opiniones: Prima opinio fuit Bartoli, quòd si hæreditas est sol[sect. 19]uendo, nec venditio bonorum hæredi in propriis bonis nocumentum præstet, quòd tenetur vendere, & soluere, vel aliter tradere vendenda: si autem potest ei nocere propter promissionem euictionis, tunc non cogitur vendere, sed sufficit dare bona in solutum, idque per text. sic intelligendum in l. finali, §. et si præfatam, in versiculo, sed et si legatarij, C. de iure deliberandi, vbi in hunc modum scribitur: Sed et si legatariij inter ea venerint, eis satis faciant ex hæreditate defuncti, vel ex ipsis rebus, vel earum forsit an venditione. Et Bartolus ibidem, num. 3. sic adnotauit. & in effectu distinxit, quòd cum hæres reperit emptorem, qui velit emere ab eo tanquam ab hærede pro satisfaciendis legatis, & debitis, absque aliqua obligatione propria de euictione; & tunc cogitur vendere, quia ex hoc nullum damnum patitur, & regula subest, quòd aliud pro alio, inuito creditore solui non potest: Aut verò non reperit emptorem, & tunc potest satisfacere de rebus, quia vendendo posset incurrere damnum. idemque si inueniat emptorem, sed petatur ab eo, quòd se obliget de euictione. quia etiam posset pati damnum: & Bartoli sententiam sequuntur Baldus ibidem, num. 1. vbi consult, quòd hæres, vt effugiat omne periculum, dicat creditoribus: Vendite vos, & ego consentio, & protestor non teneri de euictione, per text. in l. quamuis. ff. de pignoratitia actione, Salicetus etiam num. 2. Alexander num. 10. Comensis in versic. ex mente Doctorum, Castrensis num. 5. Corneus colum. 2. & Iason num. 1. in versicul. Quarta vtilitas, vbi dicit, hæredem non teneri vendere bona, quando pecunia non est in hæreditate, etiam si inueniat emptores, quando illi nolunt emere, nisi hæres se obliget de euictione; & per hoc inferri vnum nouum, quòd fortè tactum in specie non inueniemus, vt ipse credit, quòd qui fecit inuentarium, potest creditori inuito assignare tot nomina debitorum in solutum, nec hæres tenetur ea exigere, idque per text. in d. §. et si præfatam, in versicul. sed et si legatarij, inducendo eum prout ipse Iason inducit, qui cum superiori resolutione communi transit etiam in l. 2. in §. mutui datio, num. 9. ff. si certum petatur, vbi dicit id procedere, etiam nulla subsistente necessitate, vt scilicet possit hæres cum beneficio inuentarij soluere rem pro pecunia; & idem probarunt Ancharanus quæst. famil. quæst. 64. per totam, part. 2. Ioannes Andreas de instrumentorum edictione, §. finali, verbo, fecerit, Guido Papæ de inuentario, num. 2. Porcelinus in eodem tractatu, quæst. 7. num. 3. Aluarus Valascus consultatione 52. num. 38. Simon de Prætis de interpretatione vltimaram voluntatum, lib. 5. dubitatione vltima, n. 24. fol. 582. Grassus lit. 2. §. inuentarium, quæst. 20. in principio, qui Bartolum sequuntur, Ioannes Franciscus de Ponte in consil. 37. num. 8. dicens, quòd hæres in proposito casu, potest cogi ad vendendum, dummodò non teneatur de euictione promittere, & vndique semper indemnis seruetur. Azeuedius in l. finali, titulo 21. num. 132. lib. 4.[sect. 20] nouæ collectionis Regiæ, & in l. 4. titulo. 6. num. 7. & 8. lib. quinto, qui tamen nec absolutè, nec distinctè quidem quæstionem superiorem tractauit: fortassis hoc ideò, quòd Bursatum, Prætis, Riminaldum, Surdum, &. alios non prælegisset, quos statim referam. Deinde, & eandem sententiam in effectu sequitur nouissimè, nec etiam refert prædictos And. Fachineus controuersiarum Iuris, lib. 4. cap. 39. in fine, fol. 438. vbi postquam retulit opiniones duas duntaxat, nec tertiæ mentionem fecit, dicit postmodum sententiam suam esse, quòd si pecunia reperiatur in hæreditate sufficiens ad satis faciendum creditoribus, & legatarijs, tunc dubium non esse quin hæres teneatur & debeat ex ea satisfacere. Cæterum, si non adsit pecunia sufficiens, hanc esse Iustiniani sententiam, vt ipse putat, vt ex suis proprijs pecunijs hæres cogi non possit ad soluendum, sed ex ipsis rebus defuncti, vel earum venditione; ex ipsis rebus, hoc est, vt idemmet Author interpretatur, si pecunia sit relicta, seu debeatur, illam creditoribus soluendo: si non sit pecunia, sed aliæ res, illas trahendo in solutum, si creditores velint accipere neque enim aliud pro alio, inuito creditore solui potest. Cæterùm, si accipere recusauerint, vendi debet ab hærede, & ex pretio creditoribus satisfieri; vendi, inquam, debet ex eodem Authore, eo modo, quo poterit iustè, & sine læsione, itaut euictionis periculo non hæredis bona, sed hæreditaria subiaceant, quia illum ab omni damno præseruat inuentarium. Quòd si non inueniatur emptor, res addici poterunt ipsis creditoribus, argumento l. à Diuo Pio, §. si pignora. ff. de re iudicata. Et hactenus prædictus Author, qui, vt vides, nihil nouum adducit, sed in communem sententiam incidit, Iasonisqùe, & aliorum placitis adhæret: Quibus etiam accessit Bursatus in cons. 9. ex num. 29. vsque ad num. 34. lib. 1. vbi dicit, quòd non est in mera facultate hæredis cum beneficio inuentarij tradere bona vendenda, seu vendere, & soluere si velit; sin minùs dare in solutum, sed quòd ad id cogendus est, si sibi non noceat vendere, & soluere, vel vendenda tractere: quod in effectu est idem cum communi resolutione suprà tradita. Cui verè repugnat text. in l. si pecunia, 12. ff. de legat. 2. vbi expressè probatur contrarium in hæc verba: Si pecunia legata in bonis legan[sect. 21]tis non sit, soluendo tamen hæreditas sit; hæres pecuniam legatam dare compellitur, siue ex suo, siue ex venditione rerum hæreditariarum, siue vnde voluerit. Quod si dixeris de iure Digestorum, siue Iureconsultorum tempore procedere illum text. prout Bart. Bald. Alberic. & Cuman, notarunt, & cum eis transeunt Authores omnes superiùs relati; Correctum tamen esse ex decisione text, in d.l. vltim. §. et si præfatam, in versic. sed si legatarij, C. de iure deliberandi, vt ipsimet Doctores aduerrunt: Adhuc obstabit, legum correctionem non expressam inducendam non esse in casu dubio: Item illum text. non procedere generaliter, vt inferiùs probabo, sed eo dumtaxat casu, quo hæreditas soluendo non est: Deinde voluntatem testatoris seruandam, quâ credendum est motum Iureconsultum in eo textu; nec ita facilè contra præsumptam testatoris intentionem tentari posse, statuisse contrarium Iustinianum in dicto vers. sed et si legatarij, hæredemque iustè in hoc grauari, cum in alijs vniuersæ hæreditatis commoda, & emolumenta percipiat. Denique, inuentarij confectionem operari non debere, vt aliud pro alio, inuito creditore, aut legatario, & verbis ipsis testamenti repugnantibus, solui possit, quoniam inuentarium non operatur, quin hæres voluntatem testatoris seruare te[sect. 22]neatur. Baldus in l. debitori, num. 4. in versic. breuiter respondeo, C. de pactis, Ioannes Vincent. Honded. in cons. 58. num. 2. lib. 1. Tenetur enim hæres volunta[sect. 23]tem defuncti adimplere, nec ei contrauenire potest, licèt inuentarium confecerit, quando ex hæreditate aliquid percepit. Decius in l. ex qua persona, & ibi Cagnolus ff. de regulis iuris. Hieronymus Gabriel in cons. 125. ex num. 12. lib. 1. Ioannes Vincent. Honded. d. cons. 38. num. 3. Vnde secunda succedit opinio, hæredem in propo[sect. 24]sita specie non cogi vendere ad soluendum legatarijs, nec etiam aliunde pecuniam quærere, sed teneri dumtaxat bona hæreditaria in solutum dare iuxta quantitatem legati taxata, idque indistinctè, siue damnum patiatur, siue non; & etiam si inueniat emptores, vel non inueniat. Quòd cum alijs non dubitauit asserere Monticulus in tractatu de inuentario, nono cap. principali, num. 8. & num. 27. & apertè videtur renere Azeuedius in l. vltim. tit. 21. num. 132. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, & in l. 40. tit. 6. num. 8. lib. 5. Vbi indistinctè dicit, hæredem satisfacere soluendo legata in corporibus hæreditarijs, siue inueniat emptores, siue non inueniat: nec distinguit, an patiatur damnum, vel non, propter obligationem de euictione, in quo, vt vides, hæc secunda opinio differt à prima relata suprà: & ante alios, Angeli fuit originaliter, pront referunt,[sect. 25] & improbant eum Imola in l. 1. §. hæc stipulatio, col. in versiculo item 2. adde, ff. si cui plus quàm per legem falcidiam. Alexand. in d. §. et si præfatam. Petrus Surd. decis. 318. num. 1. & expressim sequitur Ioann. Oinotomi in §. extraneis, Institut. de hæred. qualit. & differ. num. 29. in fine, fol. 234. Sed verè nullo pacto sustineri potest, tum ex ratio[sect. 26]nibus contra præcedentem opinionem adductis suprà, quæ contra hanc procedunt apertiùs: tum ex text. in d. l. si pecunia, ff. de legat. 2. ex text. etiam in d.l. vltim. C. de iure deliberandi, qui in omnibus casibus ibidem propositis, dumtaxat intendit hæredi prospicere, ne damnum. patiatur, nec ita indistinctè, ac in damnum legatariorum fauet eidem. Quod superioris opinionis Authores probarunt libenter, vt ex omnibus relatis constat expressim. Denique placere non potest ex his, quæ in proposito considerauit Bursatus in cons. 9. num. 30. & 31. lib. 1. qui tamen de hac secunda opinione. mentionem non facit, nec etiam Riminald. quem statim referam, nullus denique eorum, quos recensui suprà, excepto Surdo d. decis. 318. qui cum iudicio improbauit eam, & in effectu, licet pro vna & altera parte disputet, remanet cum opinione prima, quam suprà adduxi, & improbaui, nec hanc secundam amplectitur. Tertia ergo succedit opinio, qui verior quidem[sect. 27] mihi videtur, & omninò amplectenda; hæredita, inquam, cum beneficio legis, & inuentarij teneri satis facere legatarijs, & creditoribus pecuniarum in pecunia, quando hæreditas est soluendo, etiamsi quantitas pecuniæ simpliciter legata fuerit, nec in hæreditate inueniatur pecunia, hoc est, etiamsi adiectum non sit, quòd legatum soluatur in pecunijs, prout in casu superiori, sed summa aliqua, quantitásue pecuniæ simpliciter sit relicta. Quam sententiam sic distinguentes tenuerunt Cinus, & Iacobus de Arena in dict. l. vltima, §. & si præfatam, C. de iure deliberandi, quos refert, & sequitur Rolandus à Valle de confectione inuentarij, parte 4. vtilitate 9. inuentarij, §. quæro an sit dare, nec non Phanucius de inuent. quinta parte, num. 151. & cap. sequent. num. 2. & cum illis constanter defendit Hyppolit. Riminald. in cons. 621. ex num. 1. vsque ad num. 10. lib. 6. & vltra eum tenuit etiam Bald. in d.l. si pecunia, ff. de legat. 2. prout eum refert Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 5. dubitatione 1. num. 148. fol. 572. quamuis posteà mutauerit sententiam in d. §. & præfatam, vt retulimus suprà, num. 19. prout edam mutauit ipse Prætis eodem lib. 5. dubitatione vltim. num. 24. fol. 582. vt retuli supra, d. num. 19. cùm tamen d. dubitatione 1. d. num. 148. hanc tertiam opinionem tenuisset, quam etiam tenet Ludouicus Molina è Societate Iesu Religiosus de iustitia & iure, tractatu 2. disputation. 216. in versic. Quartum commodum, fol. 1314. Surdus etiam. decis. 30. num. 14. vbi hanc partem firmiter tenet, licèt primæ opinioni relatæ suprà, d. num. 19. accesserit, d. decis. 318. sed malè quidem ex dictis suprà, & dicendis infrà, qui tamen d. decif. 30. num. 14. cum iudicio constituit, quòd vbi hæreditas est opulenta, nihil interest pecuniam in hæreditate non esse, cùm illa rebus hæreditariis distractis, facilè comparari possit: & n. 15. meritò improbat Marc. Brut. in cons. 3. num. 7. vers. intelligo etiam, vbi Author ille dixit, quòd tunc demùm opulenta dicitur hæreditas quando in ea reperitur pecunia; id quòd conuincitur apertè ex notatis suprà, & nonnullis, quæ notabuntur statim: & quoniam certum est, opulentas quandoque hæreditates esse, & opulenta patrimonia, absque eo quòd pecunia in hæreditate sit. Differt autem tertia hæc sententia, & opinio à prio[sect. 28]ri & communi suprà relata; est enim dumtaxat contenta cum hoc, quod hæreditas soluendo sit vt hæres teneatur in pecunia soluere, quamuis in hæreditate pecunia non sic, nec requirit, quòd absque damno hæredis, aut absque promissione de euictione solutio fieri possit in pecunia, nec etiam requirit, quòd hæres reperiat, vel non reperiat rerum hæreditariarum emptores, vel quòd iustum pretium offeratur pro illis, vel non offeratur. Differt etiam multò magis à secunda opinione vt de se patet apertè èstque illi omninò contraria, & quidem verior vt dicebam suprà atque ex seqq. euidentius constabit. Primò ex his, quæ contra Simonem de Prætis con[sect. 29]sideraui in initio huius cap. ex num. 5. vsque ad num. 17. quæ in hoc casu æquè militant, sicut in illo: proptereà quòd clarè constat de voluntate testatoris, qui legans quantitatem pecuniæ, satis apertè ostendit, eius voluntatis esse. vt velit in pecunia legatum præstari. alias corpora hæreditaria legasset, aut si aliter voluisset, id expressisset. Quocirca voluntatem testatoris amplexus, rectè respondet Paulus Iureconsultus in d.l. si pecunia, 12. ff. de legat. 2. hæredem teneri soluere legatario pecuniæ in pecunia, & non in corporibus hæreditariis, ìdque etiamsi inuentarium confecerit, vt Baldus ibid. secutus Iacob. de Aren. notauit. Nec obstat commune Doctorum obiectum, videli[sect. 30]cet quòd text. in d.l. si pecunia, corrigatur hodie per text, in d.l. vlt. et si legatarij, C. de iure deliberandi: quod Albericus, Bartol. Cuman. & alij communiter crediderunt ibi. Nam respondetur, quòd ille text. loquitur, quando hæreditas non erat soluendo; id quod ex verbis eiusdem constat apertè. Primò, quia dicit quòd si hæredes fecerint inuentarium, hæreditatem sine periculo habeant: ergo hæreditas non erat soluendo, quia si fuisset soluendo, non fuisset periculum, etiam sine inuentario. Secundò, nam subdit, vt hæredes in tantum creditoribus hæreditariis teneantur, in quantum rerum substantiæ deuolutæ ad eos valeant; quæ verba præsupponinunt, quòd creditores erant maioris summæ, quam essent vires hæreditatis, plus tamen habere non possunt. Tertiò probatur ex illis verbis: Et eis satisfaciant, qui primi veniant creditores, &c. Ex quibus manifestè deprehenditur, quòd hæreditas non erat soluendo, inducendo, atque intelligendo verba illa, prout subtiliter, & cum iudicio inducit Hyppolit. Riminald. in cons. 621. num. 3. & 4. lib. 6. vbi dicit, quòd dictio[sect. 31] illa sed &, apposita in versiculo, sed etsi legatarij, ponit diuersitatem in facto, non autem in iure, sed potiùs identitatem. Et aliis rationibus confirmat prædictum intellectum, vt scilicet text. in d. versiculo, sed etsi legatarij, loquatur, quando hæreditas non erat soluendo, nec per eum corrigatur text. in d.l. si pecunia: nam cùm veniat ad correctionem iuris antiqui, quo si hæreditas erat soluendo, tenebatur hæres legatariis, vel creditoribus pecuniarum in pecuniis soluere, ex text. in d. si pecunia, strictè debet intelligi, vt minùs corrigat illam legem: quod etiam vt certum supponit Molina, de iustitia & iure tractatu secundo, disputatione 216. in versiculo, Quartum commodum, fol. 1314. & Rolandus de confectione inuentarij, 9. vtilitate in versiculo, quæro an sit dare, fol. 121. & 122. Secundò & principaliter in eamdem sententiam[sect. 32] moueor ex his, quæ contra opinionem primam relatam suprà num. 19. fortiter vigere dicebam ibi, num. 21. 22. & 23. Item ex eo quòd damnum. promissionis, aut obligationis de euictione, ad quod principaliter attendunt Doctores, in consideratione haberi non debet; siquidem eo casu, quo hæreditas soluendo fuerit (quo dicimus tertiam hanc opinionem procedere) nullum damnum consideri debebit, cum in hæreditate supersint alia bona, ex quibus hæres potest indemnis seuari, ac emptori satisfacere, si res ab eo euincatur: Nec mirum sit, vel iniquum, in hoc pati damnum hæredem, qui in aliis commodum sentit, ac vniuersæ hæreditatis emolumenta percipit. Tertiò denique, & vltimò, nam inuentarium non[sect. 33] ob aliam causam introductum à lege dicitur, quam vt tollatur occasio committendæ fraudis ab hærede, ne scilicet valeat occultare bona hæreditatis, l. vlt. §. subscript. & §. licentia, C. de iure deliberandi, sancimus, & §. si verò absint, in Authent. de hæredibus, & Falcidia.[sect. 34] Item ne hæres teneatur creditoribus vltra vires hæreditatis ex propriis bonis, ex eisdem iuribus, & cum aliis, qui de inuentario peculiares tractatus ediderunt, sic aduertunt Aluarus Valascus consultat. 52. ex num. 35. Iacobus Mandellus de Albia in cons. 253. num. 8. Octau. Cacheran. decis. 147. num. 22. Mascardus de probat. volum. 2. conclus. 851. num. 9. Menochius in[sect. 35] cons. 272. n. 53. & 85. lib. 3. Grassus lib. 2. §. inuentarium, quæst. 3. non autem in iniuriam, aut damnum creditorum, vt aliud pro alio solui possit, vt cùm Ancharano, & aliis, adnotauit Bursatus in cons. 9. num. 30. lib. 1. Rolandus de confectione inuentarij, dicta vtilitate 9. versiculo, quæro an sit dare, num. 2. fol. 122. Vnde si hæreditas soluendo sit, intentarij consectio quoad prædictum effectum nihil operari debebit ex dictis adhuc, ex quibus ad nonnulla inferri potest consequenter, quæ hactenus ab alio scripta non erant, nec forsan excogitata. Et primò infertur, tertiam hanc opinionem, quam[sect. 36] defendimus, omninò tenendam esse, & in praxi seruandam, vtpote in dict. l. si pecunia, ff. de legat. 2. probatam, & in d. §. et si præfatam, non correctam. Nam, vt[sect. 37] diximus textus ille dumtaxat procedit, quando hæreditas soluendo non est; quo casu distinguitur, an hæres vendendo, damnum patiatur, nec ne, id est, an sine onere euictionis vendere possit, nec ne: nam vbi hæreditas est soluendo, hæres indistinctè tenetur legatariis satisfacere in pecunia, vt expressim distinguit, & optimè intelligit Rolandus de confectione inuentarij, dicta vtilit. 9. vers. quæro an sit dare casum, fol. 121. & sequitur Riminald. dicens sic intelligendas Doctorum traditiones d. cons. 621. num. 3. lib. 6. ij, & alij plures Authores superiùs relati, expressim, & verè quidem præsentiunt, hæreditatem non ideò dici soluendo non esse, quòd in ea nulla pecunia sit, si modò aliàs bonis, & facultatibus soluendo fuerit; illis enim distractis, facilè pecunia comparari potest, atque hæreditas soluendo esse dicitur, sicut etiam opulenta hæredi: as dici, & esse potest, absque pecunia, vt eleganter aduertit Petrus Surdus decis. 30. num. 14. quem retuli suprà num. 27. ad finem. Secundò infertur, in proposito casu nihil interesse,[sect. 38] an hæres inueniat emptores, vel non inueniat; nam si hæreditas soluendo fuerit, in pecunia debebit legatariis satisfacere, quamuis nullum inueniat, qui res hæreditarias comparare voluerit: ídque ex mente omnium Autherum, qui opinionem, quam defendo, amplectuntur, licèt in terminis nullus hactenús sic animaduertat; ex textu etiam in d.l. si pecunia, ff. de legat, 2. vbi sic indistinctè probatur, nec prædictus casus distinguitur, dumtaxat consideratur, an hæreditas soluendo sit, nec ne, & in dict. l. vltima, §. et si præfatam, C. de iure deliberandi, nullum verbum scribitur, quo huiusce rei correctio induci possit. Tertiò refertur, eodem casu retento, nihil etiam[sect. 39] interesse, quod hæres inueniat emptores, qui tamen iustum pretium non offerant: nam cùm in eius voluntate positum sit non vendere, & tantùm teneatur legatariis pecuniarum, in pecunia dare, aut soluere legatum, nec minori pretio vendere adstringatur, res hæreditarias subimetipsi, vel alio tempore vendendas seruare potest, & de suo soluere, vel aliunde pecuniam quærere, iuxta rationem dict. l. si pecunia, ff. de legat. 2. ibi: Siue vnde voluerit. Inde & quarto loco infertur, nihil interesse, quòd hæ[sect. 40]res vendens aliquam rem pro satisfaciendis legatariis, ita demùm emptores inueniat, si ipse de suo euictionem promittar, non aliàs, nec hoc hoc damnum esse considerabile, quicquid aliter declaret Communis; proptereà quòd hæres in pecunia soluere debet, quærat ipse pecuniam vnde voluerit, iuxta rationem dict. l. si pecunia, nec vendere adstringitur, vt superiùs dixi si tamen vt soluat, vendere velit, quid interest, quòd euictionis promissio ab eo petatur, cùm in hæreditate supersint alia bona, ex quibus ipse indemnis seruari potest, ac emptori satisfacere, si res ab eo euincatur vt optimè aduertit Ludouic. Molina è Societate Iesv Religiosus de iustitia & iure tract. 2. disp. 216. in vers. Quartum commodum, f. 1315. & æquum sit voluntatem testatoris adimplere in hoc, vel damnum. pati in vno, qui in aliis commodum sentit: vt sæpe dixi, vnde etsi nihil omninò superesset, attamen vel creditores omnes, vel legatarij, vel aliqui eorum onus in se susciperent satisfaciendi emptori, si res euinceretur, aut emptor ipse contentus esset, vt ad creditores, & legatarios recurreret loco hæredis pro euictione, quatenus ipsi refundere tenentur, quod in eo, euentu euinceretur, eo quòd plus accepissent, quam de bonis defundi accipere debebant, sed cogere non posset creditores, aut legatarios, vt aliud pro alio acciperent, vt rectè in hac materia annotauit solus Molina loco relato suprà. Quintò infertur ad ea, quæ Bartolus num. 3. Fulgos.[sect. 41] num. 2. & alij Scribentes communiter tradiderunt in dict. §. et si præfatam, Bursatus in cons. 9. num. 33. lib. 1. quòd hæres, vt cogatur vendere bona hæreditaria pro satisfaciendis legatariis, vel vendenda tradere, tria concurrere debent Primò, vt constet bona fuisse in hæreditate, & dominio defuncti. Secundò, quod vendantur iusto pretio. Tertiò, quod nec hæres de suo pro euictione promittat. Tunc primum Requisitum procedere posset quando legatarius cogere vellet hæredem vendere bona, vel vendenda tradere, idque præcisè peteret, eo namque casu teneretur probare, ea bona fuisse in hæreditate, & dominio defuncti, vt Communis affirmat: secus tamen, si peteret pecuniæ quantitatem sibi dari, quam iure petit, ex text. in dict. l. si pecunia, ff. de legat. 2. & his, quæ num. præced. adnotaui; tunc enim nulla probatione adstringitur, nec communis resolutio procedit. Secundum verò Requisitum similiter procederet tantùm, quando vellet legatarius adstringere hæredem ad vendendum, vt sibi soluat, vel vendenda bona tradi per hæredem; tunc enim, quòd bona vendantur, aut vendi possint iusto pretio, necesse erit, si legatarius legatum dumtaxat, vel quantitatem pecuniæ sibi relictam simpliciter petierit, quia tunc, vt dixi, obstare non debet legatario, quod iustum pretium non inueniatur, cùm possit hæres non vendere, vel iustum pretium expectare, & aliunde pecuniam soluendam quærere, iuxta text. in dict. si pecunia, vel ab initio subimetipsi consulere, inspiciendo, an vtile sibi sit, necne hæreditatem adire, cùm per aditionem etiam inuentario solemniter confecto, & nullâ pecuniâ in hæreditate relictâ, in pecuniis debeat legatariis pecuniarum soluere, si modò, vt dictum est, hæreditas soluendo fuerit. Tertium denique Requisitum, quòd nec hæres de[sect. 42] suo pro euictione promittat, subsistere non potest, & manifestè conuincitur ex his, quæ superiùs illat. 4. adnotauit, item ex his quæ anteà tradideram num. præcedentibus. Sextò infertur, ex dictis adhuc, non obscurè dedu[sect. 43]ci, hæredem etiam cum beneficio legis, & inuentarij, non posse legatariis inuitis, cùm hæreditas soluendo est, & legatum quantitatis pecuniæ relinquitur, tot nomina debitorum hæreditariorum assignare, sic vt hæres ipse non teneatur ea exigere, sed assignando illa legatariis, liberetur: ídque per text. apertum in dict. l. si pecunia, ff. de legat. 2. ibi: Hæres pecuniam legatam dare compellitur. Per quem præcisè ita obseruandum est, quicquid Iason num. 1. in dict. l. vlt. §. et si præstatam, C. de iure deliberandi, in creditoribus contrà, sed malè quidem statuerit, & sequutus eum, idem etiam malè probauerit Rolandus de confectione inuentarij, vtilit. 9. in vers. hæres confectio inuentario, fol. 122. qui dicipiuntur per text. in dict. §. etsi præfatam, in vers. sed si legatarij, quatenus dicit: Ex ipsis rebus. Quarum appellatione continentur & nomina debitorum. Sed verè text. ille id non probat, nec prædicta inductio satisfacit; nam cùm eo casu procedat, quo hæreditas soluendo non fuerit, nec corrigat text. in dict. l. si pecunia, quotiescunque hæreditas soluendo fuerit, manifestum est, prædictum Assumptum verum non esse, & verbis d.l. si pecunia, contrarium. Item attendendum non esse, ne hæres litibus vexetur, & expensis, quod minùs æquè in hoc casu attendendum putat Rolandus loco relato suprà, cùm æquius sit, & iuris rationi magis consentaneum, creditores litibus & expensis non vexari, qui defuncti fidem sequuti crediderunt legatarios etiam legatum consequi, prout consequi, defunctus expressit, nec in hoc molestari, hæredes verò nomina exigere, litiùmque, & expensarum incommoda pati, qui vniuersæ hæreditatis emolumenta, & commoda sentiunt. Septimò & vltimò infertur, superiora omnia, quæ hucusque[sect. 44] dicta sunt, æqualiter, aut maiori ratione procedere in dotibus promissis, & debitis; & consequenter hæredes cum beneficio legis, & inuentarij, si hæreditas soluendo fuerit, etiam si pecunia in hæreditate non sit, non posse mulieri dotes suas repetenti, in solutum dare tot bona hæreditaria, sed pecunias debitas, in pecunia teneri præcisè soluere; quod cùm in aliis creditoribus receptum sit, & probatum num. præced. maiori comprobatione non indiget sed verum esse, & omninò tenendum, concludenter apparet ex dictis adhuc: nec vera est traditio Alciati in cons. 193. num. 3. quem cum Phanucio sequutus est Surdus decis. 318. num. 4. dicentis, dotem in proposita specie non reperiri priuilegiatam, & consequenter regulari debere ius eius, iuxta regulas iuris communis, & aliorum creditorum iura. Verumenimuerò, cum in aliis creditoribus etiam non priuilegiatis contrarium à me obseruatum fuerit suprà, nec vera sit prima, nec etiam secunda Doctorum opinio, quas suprà improbaui, & quibus decepti Alciat. Phanuc. & Surdus,[sect. 45] sic in dote statuerunt: constat apertè, nec illationem, aut consequentiam stare, & contrarium in dote maiori & fortiori ratione obseruandum, vtpote, cùm illa adeò priuilegiata sit in iure vt quando in aliis creditoribus sic statutum fuisset à nonnullis, non ita de facili idem statuendum esset in dote. Et hactenus de his, quæ sunt notanda, quia noua quidem, nec alibi sic declarata. Tertiò & principaliter constituendum est, aliquando, & è contrario casum esse, in quo hæres præcisè tenebitur bona hæreditaria in solutum dare legatariis, nec[sect. 45] soluendo pecunias liberabitur, ídque eueniet, cum testator legauerit Titio, aut seio certam pecuniæ quantitatem de bonis & substantia ipsius testatoris, vel de bonis suis; tunc enim inuito legatario non potest fieri solutio legati in pecunia numerata, sed fieri debet in bonis hæreditariis ad electionem legatarij, arbitrio tamen boni viri secundùm communem æstimationem quod cum Ruino, Angelo, & Craueta, resoluit, & rectè fundat atque Cornei consultationem in contrarium declarat Simon de Prætis de interpretat. vlt. volunt. lib. 5. dubit vlt. num. 19. & 4. seqq. fol. 582. qui hac de re videndus erit, cùm occasio se offeret. Addiderim ego dumtaxat vnum videlicet ex dictis per eundem Simonem, facilè dilui dubitationem Azeuedij in l. 4. tit. 6. num. 7. & 8. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, is enim dicit quæstionem habuisse de facto, quâ sibi consultum est, quòd quidam testator testamento suo, in quo instituerat hæredem extraneum, iussit hæredi. vt Titio cui legauerat viginti mille morapetinos in nummis per vnam ex clausulis sui testamenti; per aliam eiusdem testamenti clausulam, nummos illos solueret ex patrimonio suo: dubitatum fuit, num. in pecunia numerata essent soluendi, vel satisfaceret hæres si traderet ex patrimonio bona pro satisfactione legati taxata, & in solutum data. Et tandem concludit Azeued quòd sufficit bona.?æstimata dare, idque verum est; non tamen ex his fundamentis. quæ ipse attulit, sed eo principaliter, quòd testator mutauit sententiam, & voluntatem suam, & legatum in nummis soluendum per vnam clausulam, solui ex patrimonio suo iussit in alia clausula: quo casu, mutata sic expressim voluntate certum est, patrimonium, aut bona defuncti in solutione esse, quantitatem autem morapetinorum in legato, vt Ruinus, Angelus, & Rolandus, concludunt, quos Prætis adducit: & sic hæredem dumtaxat teneri ex patrimonio tot bona æstimata in solutum dare. Addiderim etiam libenter, atque eodem casu Azeuedij retento, nec legatarium compellendum mutata sic voluntate in secunda clausula, legatum in pecunia recipere, sed ex bonis, aut ex patrimonio defuncti petere posse, quòd soluatur legatum, & ad id hæredem adstringere iuxta voluntatem testatoris expressam, ex dictis suprà, atque ex eisdem Authoribus, quos Azeuedius non citat. Quarto & vltimò constituendum est, quod vbicunque pars bonorum legatur, licèt hæc sit in obligatione,[sect. 46] hæredi tamen succurritur, vt ipse eligat, siue rerum partes, siue æstimationem dare maluerit, sic vt vtrumque dicatur esse in solutione, licèt vnum tantùm in obligatione sit: in his tamen rebus partem dare conceditur hæredi, quæ sine damno diuidi possunt, per text, in l. non ampliùs, 26. §. bonorum, ff. de legatis 1. Quòd si res naturaliter indiuisæ sint, vel sine damno diuisio earum fieri non possit, æstimatio ab[sect. 47] hærede omninò præstanda est, ex text. in d. §. cùm bo[sect. 48]norum, in secunda parte; qui tamen in vtroque corrigitur hodie ex decisione l. 20. Tauri, quæ est l. 4. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, prout aduertit Tellus Fernand. in eadem l. Tauri, num. 1. & 2. Nec ampliùs in hoc insisto, propterea quòd de prædictis, & in quo fiat hodie innouatio per dictas leges Regias, ad text. in dict. §. cum bonorum, & distinctè Tellus Fernandez, & Auendañus in dict. l. 20. Tauri, Petrus de Peralta in l. si quis seruum 5. si cui, num. 3. ff. de legat. 2. fol. mihi 124. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, quæst. 2. C. de inofficioso testament. Matienzus in dict. l. 4. tit. 6. glossa prima, num. 2. & glossa 3. num. 1. & 2. & num. 9. & Azeuedius ibi, num. 2. & Angulus glossa 5. fol. 22. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 12. de legat, num. 21. vbi in versiculo, sed pulchrum & subtile dubium. mouet quæstionem, vtrùm scilicet. Quot à bonorum hæredi extraneo prælegata, solui debeat in pecunia, an in ipsis re[sect. 49]bus hæreditarijs, & Gomezij resolutionem sequitur Matienzus in d.l. 4. glossa 1. num. 2. D. Spino in speculo, glossa 17. num. 60. sed improbat Tellus Fernandez in d. l. 20. Tauri, num. 6. vt ibidem, cùm necesse fuerit, videri poterit: Et de his hactenùs egisse sufficiat. # 25 CAPVT XXV. Contractus simulatus pignoratitius, vel vsurarius, per quæ, & quibus modis probetur? an ex modicitate pretij, ex pacto de retrouendendo, & ex eo quòd emptor, vel venditor solitus sit fœnerandi, vel ex pacto de retrouendendo, & modicitate pretij dumtaxat, etiamsi consuetudo fœnerandi, aut alia coniectura non sit: vbi, quæ hactenus in mille locis scripta erant ab alijs, plena & diligenti manu recensentur in vnum illis adduntur quamplurima, & text. in c. ad nostram, de empt. & vendit. (qui est fundamentum totius huius materiæ) & in c. illo vos, de pignoribus, singulariter & verè enucleantur, multáque in proposito nouiter, & distinctè adnotata traduntur, quæ, vt videbis Lector importuno & assiduo labore digeruntur, nec vllus anteà sic dilucidè, nec absolutè explicauerat. SVMMARIVM. -  1 Contractas in dubio non præsumitur simulatus, vel vsurarius in foro contentioso, cum semper interpretatio fieri debeat in bonam partem; idcircò, quoties negotij de quo agitur, qualitate prudenter considerat a, de contractu dubitatur, sit-ne vsurarius, vel licitus; iustus potiùs, quàm fœneratitius est præsumendus. -  2 Contractum esse simulatum, vel fœneratitium qui dixerit, probare debet, & causam simulationis, aut vsuræ estendere, & declarare. -  3 Contractus in iudicio animæ, potiùs est præsumendus vsurarius, quàm iustus, etiam in dubio, & contra eum fieri debet interpretatio, cum ea pars benignior sit, & tutior pro anima. -  4 Modò extet aliqua præsumptio & coniectura fraudis & vsuræ. -  5 Pactum de retrouendendo est in se licitum de iure Ciuili, Canonico, Diuino, & in foro conscientiæ seu animæ iudicio, & antequam res redimatur, emptor licitè fructus lucratur. -  6 Et de iure huius Regni non improbatur, prout hoc numero declaratur. -  7 Nisi concurrant cum eo aliæ coniecturæ, ex quibus contractus simulatus, & in fraudem vsurarum factus præsumi possit, quia tunc mutat eius primæuam naturam & præsumptionem fœneris inducit. -  8 Nec interest, quòd pactum collatum sit in voluntatem venditoris, vel emptoris, vbi nullæ coniecturæ sunt fraudis, doli, vel vsurarum. -  9 Pactum de retrouendendo adeò licitum esse in se, vt valeat, etiamsi ita conceptum sit, vt non ni si post certum tempus liceat redimere, & si restricta, & limitata potestate recuperandi: & etiam in contractu pignoris, dummodò restrictio facultatis luendi non excedat triginta annos. -  10 Et Authores nonnulli contrarium tenentes, in quem sensum accipi debeant ex sententia Deciani, quæ in se verissima est, & ab Authore probatur. -  11 Hieronymi Gabrielis, Lofredi, & Ioannis Cephali resolutiones in proposito, qualiter accipiendæ. -  12 Aluari Valasci sententia in consultatione 41. per communem nominationem sustinere contendunt. totam, refertur, & fundamenta illius expenduntur. -  13 Aluari Valasci sententia num. præcedenti relata, & verè, & nouiter confutatur, & eiusdem fundamentis respondetur. -  14 Contractus simulatus, vel fictitius in fraudem vsurarum multis modis committi dicitur. -  15 Quinque modis ex sententia Beroi ad quem Recentiores non animaduertunt: -  16 Quatuor modu ex sententia aliorum, qui hoc num. censentur. -  17 Tribus tantum ex sententia quorundam. -  18 Inter prædictos modos, primus est, qui ad rem nostram pertinet, quando scilicet de vno contractu ad alium simulatio datur, quia verè vnus contractus, putà Mutui, vel Pignoris celebratur, sed expressè aliùm celebrari putà emptionis, & venditionis simulatur. -  19 Sic loquitur totus titulus C. plus valere quod agitur, &c.l. empti fides, C. de contrahenda emptione, & text. in c. ad nostram de emptione & venditione, & in c. illo vos, de pign. -  20 Contractus in proposito casu, an possit dici simulatus, vel fictitius in fraudem vsurarum, si vnus simularet tantùm, & alius non, vel si non cogitaret, quòd originalis causa fuerit causa mutui, vel acta non fuisset mentio de mutuo: aut emptor arbitraretur emere, licet alius existimaret accipere mutuo, remissiue. -  21 Et an contractus huiusmodi licitus sit in foro conscientiæ, remissiuè. -  22 Contractus simulatus, vel fictitius, aut vsurarius probatur ex coniecturis, præsumptionibus, sic vt aliquando sufficiant etiam leues coniectura, aliquando verò vrgentes, aut fortiores coniecturæ necessiariæ, sint, nec in hoc certa possit constitui regula, sed Iudex ex suo arbitrio determinare debeat, quæ coniecturæ sint sufficientes, aut non sufficiant. -  23 Et quid obseruare debeat Iudex, vt pronuntiet ex coniecturis contractum esse simulatum, remissiuè. -  24 Contractus per coniecturas & præsumptiones probari potest verus, & non simulatus, aut fictitius in fraudem vsurarum, sic vt cessent omnes contrariæ coniecturæ simulationis, & vsuræ, & contractus iudicetur secundùm naturam emptionis, & venditionis, licèt si concurreret læsio enormissima vltra dimidiam iusti pretij, contractus veniret rescindendus per beneficium l. 2. C. de rescindenda venditione. -  25 Contractum vsurarum, fictitium, aut simulatum, in fraudem legis, multis coniecturis probari: siue multas esse, diuersasque coniecturas, & præsumptiones, quæ adduci solent ad præsumptionem vsuræ, simulationis, aut fraudis, eásque aliquando obstare, aliquando verò remoueri, prout negotij qualitas, & rerum circumstantiæ patiuntur. -  26 Et latissimè explicarunt quamplures Authores hîc relati, inter quos Tiberius Decianus, Iacobus Menochius, & Ioannes Vincentius Hondedeus commendatur. -  27 Coniecturæ positæ in c. ad nostram, de emptione & venditione, & in c. illo vos, de pignoribus, non requiri necessariò, quòd interueniant ad conuincendum contractum fœneratitium, sed præter enumeratas ibi, sufficere, quod aliæ æquipollentes coniecturæ, vel similes, aut maiorem, vel parem rationem habentes concurrant, quæ fraudem aperiant, & numero sequenti. -  28 Quoniam si standum esset dictis coniecturis tantum in iure scriptis, non conuincerentur vsurarij, qui de facili tamquam astuti reperirent alios modos contrahendi , & ibidem singularis Authoris consideratio ad text. in d.c. ad nostram, & in d.c. ilio vos. -  29 Pacti de retrouendendo nominationem, apud omnes iuris Interpretes probatissimam esse, & receptissimam, & seruari posse, cum validè contractui venditionis accedere possit pactum huiusmodi, & nihil repugnet. -  30 Tauri nullam legem esse ciuilem aut canonicam, de tali pacto loquentem, vt non malè contendunt Cagnol. & Corrasius nec dissentiunt alij Authores, qui referuntur infrà. -  31 Nam in primis in l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem, ne verbum quidem repetitur de pacto de retrouendendo, sed tantum de restituenda re pro eodem pretio, quæ inter se non parùm differunt. -  32 Et in c. ad nostram, de emptione, & venditione, similis omninò pactio est, nec loquitur ille textus in pacto de retrouendendo, sed de restituendo rem, & pretium. -  33 Et in c. illo vos, de pignoribus, diuersa omninò pactio adiecta fuit venditioni. -  34 Neque leges Regiæ prædicti pacti de retrouendendo mentionem faciunt, sed potiùs loquuntur in pacto de restituenda re vendita. -  35 Quòd si dixeris, verbum positum in dictis iuribus restitutionem denotare; tamen quia restitutio huiusmodi mediante retrouenditione fit, dici posse pactum de retrouendendo vt plerique respondent, qui communem nominationem sustinere contendunt. -  36 Adhuc proculdubio remanet dubium ex his, quæ respondens rationibus communis sententiæ, non malè considerauit Cagnolus. -  37 Inter pactum de retrouendendo, & de restituendo rem pro eodem pretio, de quo agit text. in d.l. 2. & in d.c. ad nostram, eam præcipuam differentiam esse ex sententia multorum, quòd pactum de retrouendendo nudum continet factum, ita quòd emptor præcisè non cogitur retrouendere, sed liberatur soluendo interesse; pactum verb de restituendo rem, præcisè ad restituendum obligat, si facultas est. -  38 Sed hac differentia Authori non placet, nec etiam hodie posset probari post decisionem l. 42. titulo 5. partita 5. vt hoc numero nouiter, & verè adnotatur. -  39 Dilucidam, & veram totius huius materiæ explicationem, pendere ex vera interpretatione text. in c. ad nostram, de emptione & venditione, & in c. illo vos, de pignoribus, qui sunt fundamentum huius tractatus. -  40 Ac de intellectu eorum eleganter tractarunt Authores nonnulli, qui (alijs scienter, consultò que prætermissis) hoc num. præcitantur, & vide infrà num. 54. 55. & seq. & suprà num. 28. in versiculo, addiderim ego. infrà etiam num. 45. & 46. -  41 Pactum de retrouendendo cum pretij rei emptæ modicitate, an faciat contractum simulatum censeri, & factum in fraudem vsurarum, hoc est contractum fuissie pignoris, aut mutui, an verò tria simul concurrere debeant, pactum de retrouendendo, modicitas pretij, & quòd emptor solitus sit fœnerari. -  42 Et in primis, quòd duo sufficiant ad arguendum contractum fœnaratitium, pactum de retrouendendo, & modicitas pretij, ex sententia glossarum & quamplurimorum Authorum, qui hoc numero recensentur in vnum -  43 Eorum fundamenta remissuè adducuntur. -  44 Et in effectu ad sequentia reduci debere adnotatur. -  45 Primum deducitur ex textu. in cap. illo vos, de pignoribus, qui verè in hanc sententiam malè expendi solet communiter, & contrarium probat, vt hoc numero adnotatur. -  46 Secundum ex cap. ad nostram, de emptione & venditione, qui etiam in contrarium retorqueri debet, vt hoc num. euidenter ostenditur. -  47 Tertium fundamentum consistit in hoc, quòd ita tenendum sit propter authoritatem Glossarum, & Collegiorum, quæ magna est: sed illi facilè respondetur, vt hoc numero aduertit Author. -  48 Quartum fundamentum contendit, quòd in proposito casu non sit vera venditio, sed mutuum sub dictis contractibus palliatum; ideo non debet attendi figura contractûs, sed quòd vere partes inter se agere voluerint, cui etiam hoc numero respondet Author. -  49 Et per prædicta constituitur responsum ad alia similia fundamenta, quæ Authores huius partis ponderarunt communiter, vt sic appareat, nihil pro illa adduci, quod verè vrgeat, aut quod non sit dissolutum, nec fuisse antea disceptationem hanc ab vllo Recentiorum sic digestam, aut diminutam. -  50 Vnde succedit secunda opinio, quòd imò hæc duo, pactum scilicet de retrouendendo, & modicitas, aut iniustitia pretij non sufficiant ad arguendum contractum fœneratitium, ni si & tertium accedat, nempe quòd emptor solitus sit fœnerari, vel alia coniectura, aut circumstantia interueniat, quam opinionem tenuerunt infiniti Authores, qui hoc numero præcitantur. -  51 Et pro illa fundamenta septem adduxit Cæpola, quæ retulit Menochius & in effectu ad ea reducuntur rationes Cagnoli, & aliorum, qui hoc numero recensentur. -  52 Et principaliter in id tendunt: quod ab Authore hoc numero breuiter & summatim refertur. -  53 Et quamuis illis respondere conetur Menochius & in effectu respondeat, tamen solutiones præfatæ sententiæ non obsunt, vt nouiter & verè hoc loco aduertit Author. -  54 Deinde pro eadem sententia iure Canonico duo tantum sunt iura, quæ fortissimè vrgent: in primis text. in c. ad nostram, de empt. & vend. vbi ad arguendum contractum fœneratitium, non modò tres, sed etiam quinque coniecturæ fuerunt, quæ hoc numero exactè magis ponderauit Author, quàm anteà fecissent Recentiores alij. -  55 Et Tiberium Decianum iniustè argutum per Menochium, & nouè & verè adnotauit. -  56 Nec vrgere Modernorum inductionem, siue difficultates duas in contrarium, ad text. in d.c. ad nostram de quibus hoc num. tractatur per totum. -  57 Et cum Beroo concludenter & subtiliter respondetur eisdem. -  58 Non etiam vrgere Menochij considerationem, aut solutionem ad text. in eodem cap. ad nostram, cui nullus Scribentium omnium hactenus satisfecit, sed nouiter & verè satisfacit Author. -  56 Denique nec Hyppolit Riminaldi considerationem aliam obstare, cui egregiè & nouiter respondetur etiam hoc loco. -  60 Text. in c. illo vos, de pignoribus, rectè expendi pro opinione relata suprà, num. 50. vt hoc numero adnotatur, & ibidem traditur verus intellectus eiusdem textûs -  61 Ex pacto de retrouendendo, modicitate pretiij, & quòd emptor solitus sit fœnerari, contractum non iudicari fœneratitium, sed vltra requiri, quòd concurrant aliæ coniecturæ fœneratitij contractus, ex sententia quorundam, quæ nouiter confutatur per Authorem. -  62 Ex sententia verò aliorum ea concordia, aut conciliatio profertur, videlicet, quòd pactum de retrouendendo, & modicitas pretij tunc demùm sufficiant, vt contractus præsumatur fœneratitius & vsurarius, quando magna læsio est in pretio, & quæ vix dimidiam iusti pretij tangeret, vt si res constans mille, sit vendita pro ducentis: Si verò esset modica læsio, tunc non sufficeret pactum de retrouendendo cum ea læsione, sed aliæ coniectura aut præsumptiones necessariæ essent. -  63 Debet tamen feri æstimatio, & considerari valor rei, habendo respectum ad qualitatem diminutiuam pacti de retrouendendo, & non prout simpliciter res per se considerata valere poterat. -  64 Certum enim est, quòd pactum de retrouendendo, rem minoris esse facit valoris & pretij, quàm illa, quæ liberè venditur; cùm nemo sit, qui non cupiat habere potiùs rem irreuocabiliter suam, quàm reuocabiliter. -  65 Quod tamen arbitrio Iudicis deferendum, rectè crediderunt nonnulli Authores, qui hoc numero præcitantur. -  66 Pactum de retrouendendo, & pretij tenuitas, an possint arguere contractum esse simulatum & fœneratitium? an verò tria interuenire debeant simul, hoc est duo prædicta; item & tertium, quòd emptor solitus sit fœnerari, Iudicis arbitrio relinqui ex sententia multorum, quâ nulla melior, aut securior tradi potest, vt arbitratur Author -  67 Ipse tamen, vt disceptationem hanc diffiniat, siue quid verius in proposito sibi videatur declaret, nonnulla constituere necessarium duxit, quæ nullibi inuenies hactenus sic adnotata per alium. -  68 Et in primis constituit, totam hanc materiam coniecturalem esse, & præsumptam, siue à coniecturis & præsumptionibus pendere, vt hoc numero latiùs adnotatur. -  69 Secundò constituit, præcipuam huius Capitis quæstionem, an scilicet duo tantum sufficiant, vt contractus emptionis dicatur fictitius & vsurarius; an vero requirantur tria, arduam quidem esse, & videri adhuc sub iudice esse, quanam de iure dicatur verior opinio, Doctorésque hinc inde varios esse, & sibiipsis contrarios, & ab vtraque parte existere, qui suam opinionem communem esse attestentur, & illam dicant in practica obseruari. -  70 Hos omnes sic varios & contrarios ideò crediderit Author, quòd ipsi aliorum rationes, & fundamenta perscrutati non sint, nec veram rationem dictarum Decretalium inquirant, sed aliorum relatione, aut approbatione contenti, vel consultò, aut negligentiâ cum illis transeant; idcircò in his inquirendis, latius insistere necessarium fuit, vt insistebat Author supra ex num. 42. cum multis sequentibus. -  71 Tertiò constituit, text. in dict. cap. ad nostram de emptione & venditione, malè citari communiter, ad probandum, contractum præsumi fœneratitium cum alijs qualitatibus, si emptor solitus sit fœnerari, aut non aliter præsumi vsurarium; quàm si consuetudo fœnerandi sit, pro vt hoc numero adnotatur, & Ludouici Molinæ inductio ad illum text. nouiter & verè confutatur. -  72 Quartò constituit, negari non posse, quin Romanus Pontifex in d. cap. ad nostram, & in d. cap. illo vos, Contractus de quibus ibi, habuerit vsurarios ob coniecturas, & præsumptiones omnes, quæ in illis casibus concurrebant simul; sic vt in eis iuribus nulla coniectura, aut præsumptio enumeretur, in qua Romanus Pontifex se non fundaret, quia (vt dictum est) concurrebat ibi. -  73 Cæterùm, præfatum dubium, an modicitas pretij cum pacto de retrouendendo tantùm, ad præsumptionem fœneris sufficere debeat; an verò & tertium requiratur, nequaquam Pontifice ibidem decisum, nec explicatum. -  74 Tamen, ex quo Romanus Pontifex in illis iuribus non duabus tantùm, sed pluribus simul concurrentibus coniecturis mouebatur, validius resultare argumentum, vt non de facili contractus iudicari debeat fœneratitius, sed plures debeant concurrere coniecturæ ad præsumptionem fœneris, & ad minus tres prædidictæ, quas secundæ opinionis Authores requirunt, aut aliæ similes. -  75 Non verò, quòd præcise requiratur vltra pactum de retoouendendo, modicitas pretij, & quod emptor solitus sit fœnerari, aut aliud simile, quòd etiam interueniat coniectura alia, vt tertiæ opinionis Authores requirebant, qui adducuntur, & improbantur suprà numero 61. -  76 Deinde, quòd nec etiam requiratur præcisè, vt tres prædictæ coniecturæ simul concurrant semper; nam & aliquando, negotij, personarum, & contractûs qualitas, aut circumstantia, & pretij modicitas talis, tantaque esse poterit, vt etiam ex pacto de retrouendendo (maximè si fuerit post certum tempus, quod magis suspectum est) grandique aut enormi pretij læsione & modicitate, contractus debeat fœneratitius iudicari, iuxta concordiam relatam suprà numero 61. -  77 Idcircò, vt dictum fuit suprà num. 66. nulla melior, aut securior tradi potest in hac materia doctrina, quàm quòd totum hoc in dictis Decretalibus non decisum, nec declaratum, arbitrio prudentis, & discreti Iudicis relinquatur. -  78 Qui præ oculis habere debebit nonnulla, quæ Couar. & Menochius ibi relati tradiderunt. -  79 Ac diligenter veritatem inuestigare, vbi suspicio simulationis in fraudem vsuarum esse possit. -  80 Contractum ex alij coniecturis fœneratitium præsumi posse, etiamsi deficiat coniectura illa, quòd ab initio mutuum peteretur, posteà venditionis contractus, vel alius gereretur, vt hoc num. & seq.latiùs explicatur. -  81 Et quorundam distinctio in proposito huius materiæ, nouiter & verè improbatur. -  82 Traditúrque singularis & noua consideratio ad text. in d.c. ad nostram, de emptione & venditione. -  83 Ad ea quæ in proposito quæstionis hactenus agitatæ, Andreas Fachineus, nouissimè omnium obseruauit, noua etiam Authoris nota profertur. -  84 Contractus simulatus & fœneratitius, an etiam argui possit in datione in solutum vbi Menochij resolutio probatur. PRo expedita huius Capitis explicatione, constituenda erunt nonnulla quæ, ad dilucidam & claram interpretationem text. in cap. ad nostram, de empt. & vendit. & in cap. illo vos, de pignoribus, omninò necessaria sunt, nec verè prætermitti possunt: Et in primis constituendum erit, quod contractus in dubio[sect. 1] non præsumitur simulatus, vel vsurarius in foro contentioso, cum semper interpretatio fieri debeat in bonam partem: idcircò, quoties negotij, de quo agitur, qualitate prudenter considerata, de contractu dubitatur, sít ne vsurarius, vel licitus; iustus potiùs quàm fœnetacitius est præsumendus quod iure, & quamplurimorum authoritate probauit Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 438. à principio, vsque ad num. 6. & conclusione 448. num. 3. & cum Barbatia, Baldo, & Decio, Menochius, qui rationem assignat lib. 3. præsumptione 122. num. 2. 3. 4. & 5. & in cons. 343. num. 1. lib. 4. Natta incons. 198. num. 5. & num. 21. lib. 1. Rolandus in cons. 40. in principio, & in cons. 96. num. 12. & seqq lib. 2. & in cons. 95. num. 10. lib. 4. Tiberius Decianus in cons. 2. n. 65. 66. & 67. lib. 2. & cum Craueta, Socino, Grato, Iasone Rota Romana, Bertazolo, & aliis Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. num. 23. lib. 2. Bursatus in cons. 135. num. 12. lib. 2. Et qui con[sect. 2]tactum simulatum esse, vel fœneratitium dixerit, probate debt, & causam simulationis, aut vsuræ ostendere & declarare, ex omnibus Authoribus nunc relatis, & Mascardo, dicta conclusione 448. per totam, qui etiam vnanimiter probarunt, in iudicio animae contrà obser[sect. 3]uari: in eo namque contractus potiùs est præsumendus vsurarius, quàm iustus, etiam in dubio, & contra eum fieri debet interpretatio, cùm ea pars benignior sit, & tutior pro anima, vt cum Abbate, Felino, Alciato, Baldo, Marsil. Cotta, & Craueta, obseruauit Mascardus d. concl. 438. num. 6. Menochius d. præsumptione. 122. num. 3. qui rectè intelligit id procedere, modo ex[sect. 4]tet aliqua præsumptio, & coniectura fraudis & vsuræ & in cons. 109. num. 24. lib. 2. vbi sic accipit Geminianum in cons. 16. column. 3. in versiculo, prætereà, & in cons. 112. in fine. Secundò constituto, traditionem superiorem procedere, etiam si interueniat pactum de retrouendendo, per quòd contractus non sit, nec præsumitur illicitus: quoniam pactum de retrouendo est in se licitum de iure Ciuili, Canonico, Diuino, & in foro conscientiæ, seu animæ iudicio, & antequam res redima[sect. 5]tur, emptor licitè fructus lucratur, per text. in l. 2. C. de pactis inter empt. & venditorem & in cap. ad nostram, de emptione & venditione, vbi cum damnaretur emptio cum pacto de retrouendendo, quia pretium datum pro re erat nimium modicum, & vix dimidiam iusti pretij contingebat, item quòd reuera sub nomine emptionis, contractus vsurarius ageretur. nec pacto vt liceret venditori nisi à septennio; apertè probatur à contrario sensu, quòd si pretium esset iustum, & aliæ coniecturæ fraudis non interuenirent, pactum de retrouendendo validè adiici posset & verè sic deduci potest ex illo textu, iuxta communem traditionem Imolæ, & aliorum Doctorum ibi, quamuis Berous num. 10. aliter sentiat, dicens, quòd verè hoc neque probatur, neque præsupponitur in eo text. & quòd meliùs probatur in cap. illo vos, de pignoribus, vbi re vera melius non probatur, sed sic præsupponitur, ex quo pactum illud ex aliis circunstantiis damnatur, & Leuitic. cap. 25. probatur, & cum multis Authoribus sic obseruant Cagnolus in l. 2. C. de pactis inter empt. num. 7. & 9. & 10. Couar. variarum resolut. lib. 3. cap. 8. num. 4. Mascard. de probationibus, volum. 1. conclusione 441. num. 3. Rolandus in cons. 96. num. 2. & 3. lib. 2. & in cons. 58. num. 9. lib. 4. Antonius Galeatius Maluassia in cons 107. num. 2. lib. 1. Tiberius Decianus in cons. 2. num. 130. lib. 1. & in cons. 104. num. 6. lib. 2. Caualcanus decis. 1. num. 16. prima part. Hyppol. Riminald. in cons. 218. num. 146. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. num. 64. & 65. lib. 2. Menochius latissimè explicans lib. 3. præsumpt. 122. ex num. 11. vsque ad num. 29. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 59. in principio, Azeuedius in l. 4. tit 6. num. 11. & tribus seqq. lib. 8. nouæ collectionis Regiæ. D. Felician. de Solis tractatu de censibus, lib. 1. cap. 6. num. 8. Ludouicus Molina de iustitia & iure, tract. 2. disput. 320. & disp. 375. vbi latè fundat iustitiam huius pacti: quod etiam in d.l. 4. tit. 6. lib. 8. nouæ collectionis Regiæ, non improbatur, cùm simpliciter emptioni, aut venditioni adiicitur, sed ita demùm, si clausula apponatur, quòd emptor interim lucretur fructus rei venditæ; tunc enim contractus præsumitur vsurarius, ex ratione quam ad explicationem eiusdem l. 4. obseruauit Azeuedius ibi. num. 38. videndus ex num. 34. vsque ad num. 41. & cum aliis, D. Felicianus. lib. 1. d. cap. 6. num. 14. sicut etiam de iure communi, at que ex recepta omnium sententia à qua nullus dissentit pactum de retrouendendo licitum non censetur, quando cum eo concurrunt aliæ coniecturæ, ex quibus contractus simulatus, & in fraudem vsurarum factus præsumi possit: quia tunc mutat eius primæuam naturam, & præsumptionem fœnoris inducit, per text. in d. cap. ad nostram de empt. & vendit, & in d. cap. illo vos de pignoribus: & obseruant omnes Authores num. 5. relati, qui præfatam resolutionem sic explicarunt, & inter alios Caualcanus d. decisione 1. num. 17. Menochius lib. 3. d. præsumptione 122. num. 16. & 17. dicens nihil referre, quod pactum collatum sit in voluntatem venditoris, vel emptoris, vbi nullæ coniecturæ sunt fraudis, doli, vel vsurarum, & referens Couarr. Lupum, & Cœpolam, sic tenentes. Tertiò constituo, pactum de retrouendendo, adeò in[sect. 9] se licitum esse, vt valeat, etiamsi ita conceptum sit, vt non nisi post certum terminum liceat redimere, & sic restricta & limitata potestate recuperandi: quod tenuerunt Faber, in l. vlt. C. de pactis pignorum, qui loquitur expressè, etiam in contractu pignoris, dummodò restrictio facultatis luendi non excedat triginta annos, vt ibi dicit per illum textum Bald, in cap. 1. de feud. Dat. in vic. leg. commiss. col. 2. in versi. quæro de quibusdam pactis. Abbas in cons. 69. videtur primò, volum. 2. Petrus Cinus collect. Ange. Alex. Corneus, Cæpola. Tiraq. Couar. Berous, Ioannes de Medina, Ant. Gomez. Didacus Perez. & Caldas Pereira, quos adducit, & sic de censibus, lib. 1. cap. 7. num. 7. Azeuedius in l. 4. tit. 6. num. 35. & 36. lib. 8. nouæ collect. Regiæ. Mascardus de probationibus, tom. 1. concl. 441. num. 4. 5. & 6. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. num. 65. & num. 75. lib. 2. eruditè Decianus in cons. 2. num. 131. & 132. lib. 2. vbi dicit, quòd nulla lex, aut Decretalis prohibet talem venditionem, & tale pactum, & licèt aliqui tenuerint, quod istud pactum limitans potestatem redimendi, sit aliqualiter suspectum; attamen quòd omnes concordant in hoc, quòd solum istud pactum de per se non sufficit ad arguendum contractum vsurarium; sed oportet, quòd interueniat modicitas pretij, & quod sit consuetudo fœnerandi: & ita concludere Cæpolam, Romanum. Socinum. & alios ibi relatos. Denique, quòd omnes Authores adducti in contra[sect. 10]rium ab eodem Deciano ibid. ex num. 17. (alios plures adducunt Mascardus dicta concl. 441. in principio, Felicianus, & Azeuedius vbi suprà) non dicunt solam hanc coniecturam sufficere; quia pactum de per se est licitum, & nisi concurrat aliqua suspicio vsurarum, non efficitur suspectum, vt probat apertè text. in d. cap. ad nostram, de emp. & vend. vbi non solùm erat simile pactum ad tempus, & restringens potestatem, sed modicitas pretij, & aliæ plures coniecturæ, vt Decianus ipse aduertit vbi supra, cui accedo libenter, & vltra[sect. 11] eum sic admoneo intelligenda ea, quæ in proposito tradiderunt Hieronymus Gabriel in cons. 74. num. 5. Lofredus in cons. 52. num. 31. & Cephalus in cons. 496. num. 49. lib. 4. quatenus dixerunt, pactum purum & simplex de retrouendendo, non esse ita suspectum, sicut illud de retrouendendo post certum tempus: Id enim ita demùm intelligendum est procedere, si cum eo pacto modicitas pretij, aut coniectura alia concurrat, quæ fraudis suspicionem inducere possit; aliàs enim pactum de retrouendendo, etiam post certum tempus de per se non est illicitum, neque suspectum, vt rectè aduertit Ioannes Vincentius Hondedeus (qui Decianum dumtaxat refert) d. cons. 33. num. 65. volum. 2. Erunt hæc notanda ad vnum ad quod nullus hactenus animaduertit; & verè prætermitti non potest, deceptum, inquam, Aluarum Valascum in consultat. 41. per totam: is enim in[sect. 12] quæstione proposita ibi, nempe quòd Gregorius emit certas frumenti mensuras annuas, ex quibusdam molendinis, ducentis aureis, & pacti sunt, vt vsque ad quinquennium venditor posset retrahere prædictam venditionem reddito pretio quod accepit, & insuper conuenerunt, vt non nisi lapso biennio illius quinquennij inciperet facultas retrahendi; constanter defendit, huiusmodi venditionem adiecto tali pacto vsurariam esse: & mouetur triplici ratione; in primis, quia nulla alia cogitatione id pactum videtur appositum, nisi vt ex pecunia certum lucrum intra illud certum tempus necessariò & securè proueniat, & sic contractus redditur vsurarius. Secundò mouetur ex l. 4. tit. 6. lib. 8. nouæ Compilationis, de qua supra: æquiparando casum illum, quo cùm pacto de retrouendendo sit apposita expressè conditio de lucrandis fructibus rei venditae ab ipso emptore (quo casu pactum huiusmodi damnatur ab illa lege) casui, quo adiicitur ea conditio, quòd non nisi post certum tempus incipiat res posse redimi: quoniam tunc sic est certum lucrum, sicut in alio casu. Deinde & tertiò mouetur, dicens quòd retorcutio text. in d. cap. ad nostram, non eum torquet, quia in casu ita ibi contingente loquitur, non secus dicturus, si solùm proponeretur, venditionem factam esse cum pacto redimendi intra certum tempus, & insuper adiecto pacto, vt non nisi post lapsum aliquod tempus, ex illo constituto non incipiat posse redimi: ac denique in fine dictæ consultat. in hunc modum scribit: Sed ego vix vnquam obtinere potui secundùm hanc opinionem iudicari, quia Iudices multoties non id, quod certius est sequuntur, sed Do[sect. 13]ctorum turbam. Et hactenus prædictus Author, qui, vt vides, decipitur apertè, vt constat ex his, quæ diximus suprà, ex num. 9. cum seqq.: Ex quibus euidenter probatur, quod solùm istud pactum de per se, non sufficit ad arguendum contractum fœneratitium; sed oportet, quòd simul concurrant alia, ex quibus fœnerandi voluntas valeat deprehendi, vt cum magis communi sententia probarunt Authores omnes relati suprà. Deinde quia cùm pactum istud de per se illicitum non sit, seu suspectum, nec à iure improbatum, non reddit contractum vsurarium, nec etiam eo animo, eâue cogitatione censetur adiectum principaliter, quam præfatus Author considerauit, sed potiùs absque vlla fraude, vt iure & facultate sibi à lege concessa quisque vtatur: ex quo nemini censetur iniuria fieri, nec fœneratitij contractus præsumptio desumi potest in dubio, iuxta ea, quæ in initio huius capitis dicebamus: maximè cum pactum istud de retrouendendo, in casu prædicto appositum esset in fauorem, & gratiam venditoris ipsius, qui potuit hanc liberalitatem exercere modo suo; nec inde arguitur suspicio fraudis, quippe cùm illius nulla alia coniectura interueniat, vt cum aliis obseruauit eruditè Decianus dict. cons. 2. num. 135. lib. 1. Prætereà non obstat text. in d.l. 4. tit. 6. lib. 8. nouæ Compilationis, quæ, vt dixi suprà, num. 6. pactum de retrouendendo indistinctè non improbat, sed eo dumtaxat casu, quo expressim adiicitur conditio de lucrandis fructibus; tunc enim præsumit lex illa vsuram, & fraudem contractûs, ex ratione considerata per Azeuedium, & Felicianum in locis relatis ibi: quod non ita præsumitur, quoties prædicta conditione non expressa dumtaxat tempus exprimitur, post quod redimere liceat; id enim longè distat, & diuersam rationem constituit, quâ eiusdemmet Authoris æquiparatio, aut argumentum non subsistit: quamuis enim is, qui eo modo & pacto emit, habeat intentionem interim lucrandi aliquid ex re empta, ob hoc tamen non debet dici committere vsuram, quia hæc sua intentio conformis est dispositioni iuris communis, nec de re omninò certa, aut firma, imò & conformis est æquitati naturali, vt latiùs, atque eruditè fundat Berous in d. cap. ad nostram, de empt. & venditione, num. 26. in vers. præterea falsum esse arbitror, qui eleganter loquitur in proposito, & ipsius doctrinâ & theoricâ, concludenter conuincitur præcipua ratio, quâ monetur Valascus. Denique in specie, quam ipse Valascus proposuit, torquere deberet eum decisio text. in d. cap. ad nostram, quia ex verbis eiusdem satis apertè deprehenditur, secus dicturum Romanum. Pontificem, si solùm proponeretur, venditionem factam cùm pacto de retrouendendo, conditione prædicta adiecta: ex quo vt moueretur ad sic dicendum, plures simul concurrentes coniecturas inspexit, vt ex ipsius text. contextura colligi potest, & latius à me probabitur infrà: quapropter rectius quidem fecerunt, & non Doctorum turbam, vt dicebat Valascus, sed communes potiùs, ac veras resolutiones sequuti sunt ij, qui secundùm opinionem ipsius, nunquam iudicare voluerunt. Quartò constituo, quòd contractus simulatus, vel[sect. 14] fictitius in fraudem vsurarum, multis modis committi[sect. 15] dicitur: & in terminis, quòd quinque modis possit committi, ostendit Berous, ad quem statim referendi non animaduertunt, nec re ferunt eum, in d. cap. ad nostram de empt. & vendit. num. 13. per totum: quòd verò committatur quatuor modis, post Afflict. & Barbat. dixit Menochius lib. 3. d. præsump. 122. num. 1. Tribus[sect. 16] modis dixit Becius in cons. 52. num. 29. Bertrandus in[sect. 17] cons. 175. column. 2. lib. 2. Mascardus de probationib. tom. 1. concl. 438. num. 12. Hyppol. Riminald. in cons. 260. n. 16. & 18. lib. 3. & in cons. 355. n. 97. & 98. lib. 4. & in cons. 611. ex n. 37. vsque ad n. 47. lib. 6. Inter prædictos modos[sect. 18] primus est qui ad rem nostram pertinet (idcircò prætermittam alios) quando scilicet de vno contractu ad alium simulatio datur, quia verè vnus contractus, putà Mutui, vel Pignoris celebratur, sed expressè alium celebrari, putà emptionis & venditionis simulatur: sic loquitur totus titulus C. plus valere quod agitur, & c.l.[sect. 19] empti fides, C. de contrahenda emptione, & text. in d. cap. ad nostram, de emptione & venditione, & in cap. illo vos, de pignoribus, vt rectè aduertit Berous in eodem cap. ad nostram, num. 13. in vers. quandoque, & eum non referens, sic tradit Mascardus de conclus. 438. num. 12. Menochius lib. 3. d. præsumptione 122. num. 1. Et in pro[sect. 20]posito casu, an contractus dici possit simulatus, vel fictitius in fraudem vsurarum, si vnus simularet tantùm, & alius non, vel si non constaret quòd originalis causa fuerit causa Mutui, vel facta non fuisset mentio de mutuo, aut emptor arbitraretur emere, licèt alios existimaret accipere mutuo, tractant Mascard. de probationib. tom. 1. conclus 441. num. 10. & 11. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. ex num. 36. vsque ad num. 42. lib. 2. vbi vide omninò & ibid. num. 39. an contractus huiusmodi licitus sit in foro conscientiæ.[sect. 21] Quintò constituo, quòd contractus vsurarius, vel fi[sect. 22]ctitius, aut simulatus probatur ex coniecturis & præsumptionibus, sic vt aliquando sufficiant etiam leues coniecturæ, aliquando, verò vrgentes, aut fortiores coniecturæ necessariæ sint, nec in hoc certa possit constitui regula, sed Iudex ex suo arbitrio determinare debeat, quæ coniecturæ sint sufficientes, aut non sufficiant, ita communiter DD. in d.c. ad nostram, de emp. & vendit. & in d.c. illo vos, de pignoribus, & post infinito alios Afflictis decis. 40. num. 19. Cephalus in cons. 198. num. 16. lib. 2. Bursatus in cons. 321. num. 52. lib. 3. & in cons. 153. num. 17. & sequent. lib. 2. Becius in cons 52. num. 46. & num. 51. lib. 1. Hieronymus Gabriel in consil. 74. num. 15. Decianus in cons. 2. à principio, vsque ad numerum 12. lib. 1. & in cons. 104. à princip. lib. 2. Bonifacius Rogerius in cons. 53. num. 27. & 28. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 509. num. 5. & 6. & vide in cons. 9. Mascardus de probationibus tomo 1. conclus. 438. num. 7. & sequentibus, & tomo 3. conclus. 1142. per totam, vbi vide latissimè; optimè Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. ex num. 1. vsque ad numerum 8. & num. 50. vsque ad num. 58. lib. secundo, Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 30. num. 262. & 263. Menochius lib. 3. præsumptione 122. ex num. 5. vsque ad num. 8. & in cons. 109. num. 7. lib. 2. & de arbitrarijs, lib. 2. centuria 1. casu. 13. & centuria 3. casu 257. vbi cum Baldo admonuit nonnulla, quæ ob[sect. 23]seruare debet Iudex, vt pronunciet ex coniecturis contractum esse simulatum, sic & per contrarias coniectu[sect. 24]ras, aut præsumptiones alias constare potest, quòd contractus gestus, in veritate fuit contractus verus, aut emptionis & venditionis contractus; & tunc cessant omnes contrariæ coniecturæ simulationis, & vsuræ, & contractus iudicatur secundùm naturam emptionis & venditionis, licèt si concurreret læsio enormissima vltra dimidiam iusti pretij, contractus veniret rescindendus per benesicium l. 2. C. de rescindenda venditione, vt eleganter annotauit Euerardus in cons. 150. num. 5. & 6. Decianus in cons. 2. num. 161. lib. 1. & cum aliis Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 33. numero 59. & 60. lib. 2. Sextò constituo, contractum vsurarium, fictitium,[sect. 25] aut simulatum in fraudem legis, multis coniecturis probari: siue multas esse, diuersásque coniecturas, & præsumptiones, quæ adduci solent ad præsumptionem vsuræ, simulationis, aut fraudis, easque aliquando obstare, aliquando verò remoueri, prout negotij qualitas, & rerum circumstantiæ patiuntur, & latissimè explicarunt Doctores communi ter in d.c. ad nostram, & in dict. c. illo vos. Iac. Mandellus de Alba, in cons. 509. per tot. Ro[sect. 26]landus in cons. 40. per tot. lib. 2. & in cons. 96. per tot. eodem libro. Boërius in cons. 52. per totum, lib. 1. Hieronymus Gabriel in cons. 74. per totum, lib. 1. Mascardus de probationibus, tomo 1. conclus. 439. & seq. vsque ad conclus. 449. Tiberius Decianus in cons. 2. ex num. 1. vsque ad num. 22. & num. 31. 36. & 37. & num. 56. & 65. & num. 83. & sequentibus, & num. 97. & 98. & num. 132. vsque ad num. 137. & num. 176. & 177. volumine 1. vbi commendo, dicit enim quamplurima in hac materia[sect. 27] necessaria, circa præsumptiones & coniecturas admittendas, vel non admittendas, & probationem earum, & distinctè explicat, quando simulatio contractûs in fraudem vsurarum sit legitimè probata, & in cons. 104. per totum, lib. 2. & in cons. 62. per totum lib. 3. & in consil. 23. ex num. 17. vsque ad numer. 23. & in consil 28. ex num. 10. lib. 5. Antonius Galeatius Maluassia in consil. 107. ex num. 18. cum multis sequentibus, Hyppolitus Riminaldus in cons. 62. ex num. 6. vsque ad numer. 21. lib. 1. & in cons. 433. lib. 4. & in cons. 725. lib. 6. Caualcanus decisione prima, ex num. 16. cum multis sequentibus, parte 2. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 2. ex num. 63. vsque ad numer. 135. Camillus Borrellus in cons. 87. per totum, Menochius in cons. 109. per totum, lib. 2. & præsumptione 122. per totam, lib. 3. vbi vide omninò; congerit enim eo in loco viginti & sex præsumptiones, aut coniecturas contractûs simulati, & vsurarij, Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. per totum, lib. 2. vbi latè, & eruditè loquitur. Achilles Pedrocha in cons. 36. ex num. 7. vsque ad num. 126. vbi etiam latissimè recenset coniecturas quamplurimas, ij omnes, & alij plures Authores, quos consultò duxi prætermittendos, dum tot, tantasque congerunt coniecturas, aut præsumptiones quibus simulatio, aut vsura contractûs probari potest, supponunt apertè, aut verè expressim præsentiunt,[sect. 28] non requiri necessariò, quòd interueniant coniecturæ positæ d.c. ad nostram, de empt. & vendit. & in d.c. illo vos, de pignoribus, ad conuincendum contractum fœneratitium, sed præter enumeratas ibi, sufficere, quòd aliæ æquipollentes coniecturæ, vel similes, aut maiorem, vel parem rationem habentes concurrant, quæ fraudem aperiant: quoniam si standum esset dictis coniecturis tantùm in iure scriptis, non conuincerentur vsurarij, qui de facili tanquam astuti reperirent alios modos contrahendi, vt in terminis cum Laur. de Rodulph. Siculo, Ancharano, & Abbate, sic aduertit Rolandus in cons. 40. num. 23. lib. 2. Gratus in cons. 11. num. 15. in versic. & licèt lib. 2. Portius in consil. 1. num. 3. Cagnolus in l. 2. C. de pactis inter emptorem, num. 65. Hieronymus Gabriel. in cons. 74. num. 21. Decianus in cons. 105. num. 28. lib. 2. Vincentius Carocius de locato & conducto, titulo de vsuris, quæstione 11. num. 7. & num. 25. fol. 226. & 227. Caualcanus decisione prima, ex num. 8. vsque ad numer. 16. parte 2. vbi optime aduertit, quod Doctores tres illas coniecturas, pactum, inquam, de retrouendendo, modicitatem pretij, & quòd sit emptor, vel venditor solitus fœnerari, non nominant frequentiùs, quàm alias, per modum limitationis, aut restrictionis, vt semper, & necessariò illæmet tres adesse debeant ad conuincendum contractum fœneratitium, sed per modum exempli & demonstrationis, sic vt sufficiat, si aliæ æquiualentes, vel apenè fraudem detegentes concurrant. Addiderim ego libenter, neque etiam esse de mente Pontisicis Maximi, in d.c. ad nostram, & in d. c. illo vos, ad coniecturas ibi positas se restringere, sic vt ex alijs similibus, vel maioribus, aut æquipollentibus, contractum non damnaret, si hæ propositæ fuissent, aut si constaret sibi, quòd coniecturæ aliæ eandem rationem habentes interuenissent: sed ex illis contractum damnasse eundem Pontificem maximum, quia verè interuenerunt in casibus, de quibus ibi agebatur. Ratio autem eorum iurium, quòd plus valere debeat, quod agitur, quàm quod simulatè concipitur, ne etiam cuique dolus suus patrocinari debeat, aut vsuris, & in honestis lucris via aperiri; ita generalis est, & rectè considerata, vt quoscunque alios contractus, & quascunque alias coniecturas sufficientes ad simulationem præsumendam comprehendant, vt ex serie eorundem iurium non obscurè deduci valet. Septimò constituo, pacti de retrouendendo nomina[sect. 29]tionem, apud omnes iuris Interpretes probatissimam esse, & receptissimam, & seruari posse, cùm validè contractui venditionis accedere possit pactum huiusmodi, & nihil repugnet; verè tamen nullam legem esse ciuilem,[sect. 30] aut canonicam de tali pacto loquentem, vt non malè contendunt Cagnolus in d.l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem num. 16. Ioannes Corrasius miscellan. iuris ciuilis, lib. 3. cap. 9. num. 1. Alexander Raudensis decis. 16. num. 176. & 179. nec dissentiunt Couarr. Decianus, & Caldas Pereira, vt statim videbimus; nam in primis in d.l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit, ne ver[sect. 31]bum quidem est de pacto de retrouendendo, vt malè intellexerunt Doctores communiter, sed tantùm de restituenda re pro eodem pretio; quæ inter se non parùm differunt, vt ostendunt Corrasius d.c. 9. num. 1. & Cagnolus in dict l. 2. num. 12. Raudensis vbi supra, ex num. 176. Deinde in dict. cap. ad nostram, de emptione &[sect. 32] venditione, similis omninò pactio est, nec loquitur ille textus in pacto de retrouendendo, sed restituendo rem & pretium: quod patet ad oculum, nam inter emptorem & venditorem conuentum est, quòd si venditor pretium reddidisset, aut obtulisset, res vendita illi restitueretur; quod pactum, vt dixi, longè distat à pacto de retrouendendo, vt aduertunt Corneus in cons. 4. lib. 1. Ruinus in cons. 16. num. 11. libro 4. Cagnolus in d.l. 2. C. de pactis inter emptorem, num. 14. Corrasius Miscellan. lib. 3. dict. c. 9. num. 1. in versic. omninóque. Couarruu. variarum resolutionum. lib. 3. cap. 8. num. 4. columna 3. in versiculo, præsertim quod in eiusdem decretalis specie. Decianus in cons. 2. num. 133. lib. 1. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 60. in vers. & re vera si aduertamus. Denique in dict. c. illo vos de[sect. 33] pignoribus, diuersa omninò pactio adiecta fuit venditioni, vt constat ex illis verbis: Cùm venditioni prædictæ talis adiecta fuerit conditio, vt si à tempore contractûs vsque ad duos proximos annos præfato T. emptio displiceret G. pater H. ab inde vsque ad annum. vigesimum, sex libras (perceptis fructibus computatis in ipsis) dare deberet: Imo,[sect. 34] & vltra prædictos Authores, neque leges Regiæ huiusce pacti de retrouendendo mentionem faciunt, sed potiùs loquuntur in pacto de restituenda re vendita, vt apertè deprehenditur ex verbis l. 42. in principio, titulo 5. partita 5. & in lege. 4. titulo 6. lib. 8. nouæ collectionis Regiæ: & sic videtur intelligere Gregorius Lopez in summario dict. l. 42. partitæ, in hunc modum scribens: Pactum appositum de restituenda re vendita, quandocunque pretium daretur, est seruandum, &c. Quòd si dixeris, verbum positum in dictis iuribus, restitutionem denotare;[sect. 35] tamen quia restitutio huiusmodi mediante retrouenditione fit, dici posse pactum de retrouendendo, vt plerique respondent, qui communem opinionem sustinere, contendunt: adhuc procul dubio remanet dubium ex[sect. 36] his, quæ respondens rationibus communis sententiæ, non malè considerauit Cagnolus in dict. l. 2. C. de pactis inter emptorem, num. 14. 15. & 16. qui num. 12. inter[sect. 37] pactum de retrouendendo, & de restituendo rem pro eodem pretio, de quo agit text. in d.l. 2. & in dict. cap. ad nostram, eam differentiam constituit, quam cum Aretino probauit etiam Corrasius Miscellan. iuris ciuilis, lib. 3. cap. 9. in principio. Alexander Raudensis decisione 16. num. 176. & 179. quod pactum de retrouendendo nudum continet factum, ita quòd emptor precisè retrouendere non cogitur, sed liberatur soluendo interesse, per text. in l. stipulationes non diuiduntur, in versic. Celsus ff. de verbor. obligat. Pactum verò de restituendo rem restituto pretio, causam bonorum continet, idest, dominij transferendi, & si restituendæ rei facultas adest, præcisè ad restituendum quis adstringitur: Quæ tamen[sect. 38] differentia mihi nullo pacto placere potest, etsi iuxta mentem communis sententiæ procedat; & ad sic dicendum moueor principaliter ex his, quæ scripsi c. 13. lib. 1. num. 14. vbi obligationem facti præcisam esse, cum ' faciendi facultas adest, defendi, & alios Authores sic tenentes retuli. Nec etiam hodie probari posset post decisionem l. 42. titul. 5. partit. 5. in illis verbis: Dezimos que si tal pleito fuere en la vendida, que debe ser guardado, & ibi: E si pena non fuesse puesta en el pleyto, entonze el comprador es tenudo de tornar la cosa en todas guissas si es en su poder, è si en su poder non es, debe de pechar al vendedor todos los daños, è los menoscabos, quart le vinieren, porque no torno aquella cosa, que assi auia vendido, & ibi Gregorius Lopez verbo, de tornar, si animaduertit in summario eiusdem legis, & dicit, quòd emptor non liberatur soluendo interesse: quod etiam in terminis iuris communis verius crederem, licèt Corneus, Cagnol. Aretinus, Socinus, Alexander Castrensis, Neuizan. & alij, ac cum illis Alexander Raudensis, decisione 16. num. 119. & 180. contrà tenuerint: Socinus tamen & Gozadinus, ac cum illis Petra de fideicommissis, quæstione 8. num. 197. hanc nostram opinionem tuentur, nec inter pactum restituendi, aut retrouendendi differentiam constituunt, indistinctè potiùs compelli promissorem ad retrouendendum affirmant. Octauò constituo, totius huius materiæ dilucidam,[sect. 39] & veram explicationem pendere ex veta interpretatione text, in cap. ad nostram, de empt. & vendit. & in c. illo vos, de pignoribus, qui sunt fundamentum huius tractatus, ac de intellectu eorum eleganter tractasse, & varias interpre[sect. 40]tationes cumulasse in multis locis, (alijs prætermissis, quos referam quæstione sequenti) Beroum, & Burgensem in d.c. ad nostram, Nauarrum in repetitione c. final, num. quarto de vsuris, & in repetitione capit, primi, numero decimo quarto quæstione tertia. Couarr. variar, resolut. libro tertio capit, octauo numero quarto per totum, & cap. 9. num. 1. & 2. per totum. Rolandum in cons. 58. num. 10. in fine, lib. 4. Cagnolum in l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem, num. 50. vsque ad num. 53. vbi vide omninò, Tiberium Decianum. in cons 2. num. 10. & num. 132. 133. & 134. & num. 176. & 177. lib. 1. Aluarum Valascum consultatione 41. in finalibus verbis, in versiculo, similiter. Caldam Pereiram Lusitanum. in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 59. 60. & 61. Hyppolitus Riminaldus in cons. 218. num. 116. & num. 142. vsque ad num. 148. lib. 2. Caualcanum. decis. 1. num. 74. part. 1. Menochium lib. 3. præsump. 122. num. 38. & 39. Ioan. Vincent. Hondedeum incons. 33. num. 40. & 41. & num. 70. lib. 2. Alexand. Raudensem de analogis, lib. 1. cap. 30. num. 241. & 4. seqq. D. Felicianum de Solis, qui prædictos Authores non refert, de censibus, libro 1. cap. 6. numero, decimo tertio ad finem, & numero decimo quinto per totum, Ludouicum Molinam è Societate Iesv Religiosum de iustitia & iure, tractatu secundo, disputatione 375. columna 6. folio. 789. in vers. quamuis autem maior horum omnium: & aliorum quamplurimorum scriptis attenté, sæpéque reuolutis, veram speramus dictarum Decretalium interpretationem allaturos. Anteà tamen accedamus ad indagationem vulgatæ equidem, & mille in locis agitatae, sed nondum absolute, aut distinctè satis, vt arbitror, explicatæ quæstionis; ex illa enim & verus dictorum iurium intellectus pendet, & placita communia Doctorum, pariter & mentes eorum faciliùs percipi valent: Quæstio[sect. 41] autem in hoc consistit, an scilicet pactum de retrouendendo cum pretij rei emptæ modicitate, faciat contractum simulatum censeri, & factum in fraudem vsurarum, hoc est contractum fuisse pignoris, aut mutui, an verò tria simul concurrere debeant, pactum de retrouendendo, modicitas pretij, & quòd emptor solitus sit fœnerari? Et in primis, quòd duo sufficiant ad arguendum[sect. 42] contractum fœneraritium, pactum de retrouendendo, & modicitas pretij, voluit Glossa in cap. conquestus de vsuris, & sequuti sunt infiniti Authores, quos summatim referam, quia præcitantur ab aliis, Panormitanus ibid. & in d. cap. ad nostram de empt. & vendit, num. 4. & in cons. 76. lib. 1. Innocentius, Ioannes Andreas, Anton. Butrius Ioan, de Anania, & Ioannes Imolens. in eodem cap. ad nostram, Ambrosius de Vignate in cap. salubriter de vsuris, & ibid. Andreas Siculus, & in cons. 51. lib. 1. Archidiaconus, Hostiensis, Albericus, Antonius Rosellus, Ioan. de Castellio Episcopus Vicentinus. Signorolus. Benedict de Plumbi, Fulgosius, Bernard. Gofredus, Speculator, & Thadeus de Vicomercato, Prosdocisimus de Comitibus, Ioan.Franc, de capitibus listæ, Henricus de Alauio, Alex. Castrensis, & Bened. quos omnes cumulat Veronen. in tract, desimulat. contractuum in 6. casu, addens Collegium Mediolanense, pariter & Papiense sic consuluisse, & Alber, se coram magnis peritis sic obtinuisse. Christophor. de Castel. in cons. impresso post tractat. maleficiorum Bonifacio Vitalini, Alex, ipse addens Bald. & Panor. sic tenuisse, Barbatia, Abbas, Anton. Burg. Angelus, Roman. Guido Papæ, Bald. Nouellus, Iacob. de Puteo. Lancel. Decius, Mandos. Gratus, Cassiod. Afflict. Corn. Bertran. Bart, de Capua, Thom. Ferrat. Paris. Ambros. Vignat. Calcan. Dominicus de Sanct. Geminiano, Ioan, de Aueraria, Cotta, Ioan. Bapt. Lupus, Iacob. à sancto Georgio, Grammaticus, Craueta, Capra, Chassan. Natta, Socin. iun. Riminaldus senior, Michaël Grassus, Viuius, Emanuel Suarez, Card. Albanus, & Moderni Galli, quos omnes in vnum recensuit, & hanc partem constanter defendit Hyppolit. Riminald. in cons. 218. ex num. 122. vsque ad num. 147. lib. 2. & ante ipsum, maiorem partem prædictorum Authorum congessit Cagnolus in l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem, num. 50. qui dicit, quòd maiori studio quàm anteà chartis reuolutis, enumeratisque, & ponderatis Doctoribus inuicem contrariantibus, hanc opinionem magis communem esse, fatendum est, vt etiam fatetur, & amplectendam tanquam magis salutiferam animæ: dicit Rolandus in cons. 40. num. 13. & numero 21. & num. 24. & in cons. 96. num. 19. & 20. lib. 2. Cæsar Vrsillus ad Afflictum decision. 65. Beneuenutus Stracha in addition. ad Crauetam, in consil. 156. Philippus Decius in cons. 692. Antonius Gomezius tomo 2. variarum, c. 2. num. 27. Aluarus Valascus consultatione 70. num. 6. vbi dicit hanc opinionem approbatam constitutione Regia Portugalliæ, quæ etiam quando venditio fit iusto pretio, iudicat contractum esse vsurarium, si homo est solitus fœnerari. Franciscus Becius in consil. 52. num. 47. Ludouicus Bologninus ad Ananiam in cons. 48. Gerardus Luppus, & alij, quos adducit Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 447. num. 30. secundo, 3. & 4. qui tamen in hac opinione firmiter non insistit, sed intelligit declarandam, vt ibidem declarauit num. 7. Verùm receptissimam esse sententiam cum alijs multis dixit Menochius lib. 3. præsumptione 122. num. 3. quamuis ipse aliter sentiat, vt dicetur infrà, Ioannes Corrasius Miscellan. iuris ciuilis, lib. 3. c. 9. num. 8. qui magis in hanc opinionem inclinat: quam etiam crebriùs sequuti sunt Cameræ: Imperialis Assessores, veluti securiorem, & communiorem, vt firmat Minsingerus singularium obseruationum, centuria 3. obseruatione 62. quamuis ipse Didaci Couarr. sententiam sequutus, Doctorum contrarietatem componendam esse arbitratus fuerit, vt infrà dicetur: & crebriorem opinionem appellat Achilles Pedrocha in cons. 36. num. 82. magis communem, ac receptam Bonifacius Rogerius in cons. 53. n. 12. lib. 1. Arisminus Tepatus variar. lib. 2. fol. 124. Videamus nunc, quæ sint præcipua huius sententiæ fundamenta: & quidem Thomas Ferrarius in cautela[sect. 43] 17. nonnulla adducit, quæ Doctores alij ante eum tradiderant: vnum Couarr. variar. resolutionum. lib. 3. cap. 8. num. 4. tria Cagnolus in d.l. 2. C. de pact, inter emptorem & venditorem num. 50. in versic. fundatur principaliter: vnum Roland. in cons. 40. num. 22. lib. 2. duo Hippolyt. Riminald. in cons. 218. num. 138. & seq. lib. 2. vnum Cald. Pereira in l. si curatorem habens, verb. sua facilitate, n. 60. duo D. Felicianus de Solis de censib. lib. 1. c. 6. n. 13. in vers. pro qua opinione solet, & nouissimè omniú pro hac opinione vnum dumtaxat fundamentum expendit And. Fachin. controu. iur. lib. 2. c. 12. in vers. fundament, huius sententiæ, fol. 151. idque deducit ex[sect. 44] text. in d.c. ad nostram, de empt. & vendit. In effectu autem ad sequentia debent eorum omnium fundamenta reduci. Primum deducitur ex text. in d. cap. illo vos, de pignoribus, prout eum communiter expendunt Doctores: sed vereor quidem ne decipiantur, quoniam quæstio prædicta procedit in contractu emptionis cum pacto de retrouendendo, data modicitate pretij; termini autem illius textus penitùs sunt diuersi, atque in eo plura alia concurrebant, vt mox dicetur, & cum iudicio aduerunt Cagnolus in d.l. 2. n. 52. in fine. Couarru. variar. resol.[sect. 45] lib. 3. p. 9. n. 2. & 3. Tiber. Decianus in cons. 2. n. 177. lib. 1. Secundum deducitur ex text. in d. cap. ad nostram, de empt. & vendit. illum hoc modo inducendo; nam textus inquit, re vera contractum fuisse fœneraritium, quod inquit patere ex eo, quòd factum fuit pactum de retrouendendo cum modicitate pretij, quæ vix dimidiam iusti pretij tangebat, & consequenter Romanus Pontifex in his dumtaxat qualitatibus videtur se fundare, & non in aliis, vt Antonius Burgos contendit in eodem cap. ad nostram, num. 47. & illum sequutus Hyppol. Riminald. in cons. 218. num. 142. & 143. lib. 2. nec videtur ab eis dissentire Menochius lib. 3. præsumpt. 122. num. 138. & 139. verè tamen ille text. retorqueri debet in contrariam partem; tum quia in eo vltra prædictas duas coniecturas, erant & aliæ, quæ non leuiter mouebant animum Romani Pontificis, imò præ oculis eius maxima inconsideratione habebantur, vt post Cæpolam tradiderunt Cagnolus in d.l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit, num. 52. in vers. non obstat, Couar. variar. lib. 3. d. cap. 8. num. 4. Caldas in d.l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 60. Decianus d. cons. 2. num. 132. & 133. & 234. & num. 176. & 177. lib. 2. & nullo ex his relato, D. Felicianus de Solis de censibus, lib. 1. cap. 6. num. 13. in fine. Tum etiam, quia pactum de retrouendendo erat conceptum, vt ante septennium venditor non posset redimere, sed à septennio vsque ad nouennium, vt dicitur in illo texto: ex quo pacto clarè apparebat, quòd emptor volebat esse certus de lucro suæ pecuniæ ex perceptione fructuum per dictum septennium, & quia pretium solutum vix dimidiam iusti pretij contingebat, erat etiam certus emptor quòd si venditor non redimeret à septennio vsque ad nouennium, ipse lucrabatur residuum valoris; ex quibus oritur ibi præsumptio contractus fœneratitij, atque ita non potest textus ille ita simpliciter, aut indistinctè allegari in fauorem sententiæ prædictæ, vt optimè aduertit Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 33. num. 40. lib. 2. Nec valet dicere, quòd Romanus Pontisex in eo textu, se non fundauerit in petitione mutui, neque; in aliis qualitatibus, sed dumtaxat in his duabus, qui. bus prædictæ sententiæ sequaces mouentur: id enim & repugnat verbis Decretalis illius, & apertè conuincitur per Beroum ibid. n. 26. in vers. quæ induct. vt statim dicetur. Tertium fundamentum consistit in hoc, quòd ita tenendum sit propter authoritarem Glossarum, & Collegiorum, de quibus suprà, quæ magna est. vt probat Riminaldus dicto cons. 218. ex num. 139. lib. 2. Cæterùm facile respondetur rationi huic, fatendo, Glossæ, & Collegiorum authoritatem magnam esse, & probabilem, non autem necessariam, nec coactè sequendam; maximè vbi in contrarium & iura extant, & rationes fortissimæ, ac etiam grauissimorum, multorumque Virorum Authoritates, vt statim videbimus.[sect. 46] Quartum denique fundamentum eò tendit, quòd in proposito casu non sit vera venditio, sed Mutuum sub dictis contractibus palliatum, siue quòd de ilio contractu iudicari debeat vt de pignore, cui magis adaptari videtur; quoniam pignus datur pro minori quantitate, quàm valeat, vt per Doctores in cap. significante, de pignoribus, & restituto pretio illud redimere licet, l. si rem alienam, §. omnis, ff. de pignoratitia actione: ideò nòn debet attendi figura contractûs, sed quòd verè partes inter se agere voluerint, & ita argumentatur Rolandus in cons. 40. num. 22. lib. 2. Sed respondetur, rationem prædictam militare, quando constare potest sub contractu emptionis & venditionis Mutuum palliatum interuenisse, ac in fraudem vsurarum, contrahentes emptionem & venditionem simulasse; tunc enim potiùs attendi debet, quod verè actum est, quàm id, quod simulatè conceptum fuit. Cæterùm ex pacto de retrouendendo, nulla fraus, nulla vsura deprehendi valet, cùm id validè & lege ipsa approbante contractui emptionis adiiciatur, vt suprà dixi, & in terminis adnotauit Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 33. num. 64. & 63. lib. 2. nec etiam ex modicitate pretij, quæ à lege non improbatur, nec arguit contractum fœneratitium etiam alijs concurrentibus, nisi quando illud est valde tenue respectu valoris rei, aut cum aliæ coniecturæ concurrunt, vt per Abbatem in d.c. ad nostram, in secundo casu, Gratum in consil. 157. num. 5. lib. 2. Iasonem in cons. 151. num. 2. in fine, lib. 4. & dicemus infra in quarta opinione. Vnde ex prædictis duobus non debet suspicio vsuræ deduci, nisi alia concurrant, ex quibus fraus arguatur. Et per hæc[sect. 49] habebis responsum ad alia similia fundamenta, quæ Authores huius partis ponderarunt communiter: vt sic appareat, nihil pro illa adduci, quod verè vrgeat, aut quod non sit dissolutum, nec fuisse anteà disceptationem hanc ab vllo Recentiorum sic digestam, aut diminutam videbis. Vnde succedit secunda opinio, quod imò hæc duo,[sect. 50] pactum scilicet de retrouendendo, & modicitas, aut iniustitia pretij non sufficiant ad arguendum contractum fœneratitium, nisi & tertium accedat, nempè quòd emptor solitus sit fœnerari, vel alia coniectura, aut circumstantia interueniat: quam opinionem tenuerunt Antiqui nonnulli, cum quibus sic consuluisse dicit Berous in d.c. ad nostram, de emptione & venditione, num. 26. ad medium, Iacobus de Arena, Cinus, Ioannes Andreas, Ancharanus, Cardinalis Zabarella, Baldus, Albericus, Salicetus, Fulgosius, Castrensis, Angelus, Comensis, Romanus, Abbas, Anania, Butrius, Cardinalis Florentinus, Rodulphus, Laurentius de Pinis, Alexander, Cæpola, Corneus, Angelus, Aretinus, Calcaneus, Guido Papæ, Fabianus de Monte, Hostiensis, Socin. senior, Bertran. Decius Afflictis, Ferratius, Boërius, Socinus iunior, Paris. & Ruin, quos longa serie referunt, & sequuntur, & hanc opinionem veriorem dicunt Tiraquellus de retractu conuentionali, in præfatione, num. 5. Cagnolus in l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem, num. 50. ad finem, Natta, Conrados, Antonius ab Alexandro, Iason, Crotus, Neuiz, Osascus, Rolandus, Pancirolus, Bellamera, Mansuerius, Iacobus Nouellus, & alij multi, quos congesserunt Hyppol. Riminald. in cons. 218. ex num. 108. vsque ad num. 116. lib. 2. qui contrà defendit ex num. 122. vt suprà dixi, Menochius in cons. 358. nam. 1. lib. 4. qui hanc opinionem receptiorem, & veriorem dicit, & num. 2. Profitetur in finalibus verbis, quòd si diligenter Authores omnes enumerentur, hæc est magis recepta opinio, & apertè videtur sequi hanc partem Menochius ipse de arbitrarijs, lib. 2. centuria 3. casu 217. num. 3. vt agnoscit lib. 3. præsumptione 122. num. 3. ibi: Et hanc visus sum sequi, Cumanus in cons. 184. Gozadinus in dict. l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit. num. 30. Ioannes Cephalus in consil. 289. num. 36. lib. 2. & in cons. 496. num. 48. lib. 4. latè Berreta in consil. 114. Tiberius Decianus in consil. 2. ex num. 15. & num. 176. lib. 1. quamuis contrà tenuerit, sibimetipsi contrarius in consil. 104. num. 13. lib. 2. Rolandus sibi contrarius in consil. 96. num. 19. & sequentibus, lib. 2. & in consil. 58. num. 10. & sequentibus lib. 4. Senatus Pedemontanus teste Osasco decisione 41. & 42. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 6. Calcaneus in cons. 85. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclus. 447. num. 1. & 9. vbi modificat, & declarat eam, Franciscus Bursatus, in consil. 153. num. 33. & 34. lib. 2. & in consil. 117. n. 12. lib. 1. Ant. Galeat Maluassia in cons. 106. n. 18. & in cons. 107. n. 1. & sequent. Ioan. Vincent, de anania allegat. 83. num. 3. qui dicunt hanc esse veriorem, & magis communem opinionem, & quòd plures numero, & pondere, ac nomine celebriores amplectuntur eam, Gamma in decisione 138. numero 1. qui dicit de iure communi tria interuenire debere, quæ superius retulimus, duo solùm de iure regni Portugalliæ, & Additionator eius ibidem, in hanc partem magis inclinat, nec contrariam probat, nisi paruitas pretij sit notabiliter exigua, quando venditor non est solitus fœnerari, sin minùs quòd debent alia indicia concurrere; huic etiam sententiæ videtur magis accedere Borgninus Caualcanus decisione 1. ex num. 7. vsque ad num. 16. parte 2. Hyppolit. Bonascos, Cost. Ioannet. & alij, quos adducit Vincentius Carocius de locato, & conducto, titulo de vsuris, quæstione 11. num. 4. & num. 6. vbi expressim videtur hanc probare opinionem, eamque magis communiter probatam testatur Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 31. num. 68. lib. 1. & in consil. 33. num. 66. lib. 2. Alexand. Raudensis de annalogis. lib. 1. cap. 30. num. 255. & magis veram inquit Hieronymus de Cæuallos, qui præfatos Authores non vidit, practicarum commun, quæst. 224. in fine; adduxit autem pro secunda[sect. 51] hac opinione, fundamenta septem Cæpola de simulatione contractuum, ex num. 102. quæ retulit Menochius lib. 3. dicta præsumptione 122. ex num. 33. vsque ad num. 40. & in effectu ad ea reducuntur rationes Cagnoli in d.l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit, num. 51. & 52. in principio. Hyppolit. Riminald. in consilio 218. ex num. 115. cum sequentibus, lib. 2. Antonij Galeatij Maluassiæ in consil. 106. à principio, vsque ad num. 7. & in consil. 107. ex num. 1. vsque ad num. 7. Ioannis Vincentij Hondedei in consil. 33. ex num. 22. lib. 2. Quæ omnes in id principaliter tendunt, quòd contra[sect. 52]ctus in dubio verus, & non fictus iudicandus sit, & talis, qualem eius prima facies ostendit, & quòd in dubio standum est instrumento, nec in dubio præsumendum est, quòd contractus sit simulatus, illicitus, aut vsurarius. manifestè euincatur, & quòd contraria opinio nullo iure probatur, quoniam Canones, qui ad hoc allegantur, nempe c. ad nostram, de empt. & vendit. & c. illo vos, de pignoribus, id non probant vt superiùs dixi, & statim probabitur; pro hac vetò velut expressa sunt iura, ac etiam fortissima fundamenta, vt statim dicetur, & his rationibus quamuis respondere conetur Meno[sect. 53]chius, & in effectu respondeat lib. 3. d. præsumptione 122. num. 33. vsque ad num. 38. & ibidem tacuerit Rolandum in cons. 40. lib. 2. vbi ex num. 38. vsque ad num. 44. eodem modo, quo Menochius, respondet, & adducit eas ibidem ex num. 1. cum sequentibus, tamen solutiones illius, præfatæ sententiæ non obsunt, proptereà quòd libenter fatemur, verum esse, quod dicit Menochius ipse, & ante illum Roland, vbi suprà, num. 38. nempe prædicta procedere, quando in contrarium non extant coniecturæ contrariae, aut quando aliter non constat de simulatione, aut vsura, vel cùm obiicitur contra instrumentum de fraude, aut de fœnore; negamus tamen in specie proposita extare coniecturas contrarias, quæ sufficiant, aut de simulatione legitime constare, siue contra instrumentum validè obiici, nisi vltra modicitatem pretij, & pactum de retrouendendo, aliæ coniecturæ concurrant, quæ simulationem, aut fraudis suspicionem inducant, nec ex capite procedit præfata solutio, siue non est authoritate destituta; in primis enim probatur ex sententia communi relata suprà, ex num. 50. quæ intrepidè affirmat, quòd modicitas pretij cum pacto de retrouendendo non sufficiat. Deinde, quia contraria opinio relata suprà ex num. 42. cum sequentibus, nullo iure fulcitur, nec etiam valido argumento, vt ibidem dixi, quicquid aliter, sed malè quidem contendat Menochius. Prætereà, quia negari non potest, quin pactum de retrouendendo de se prohibitum non sit, imò approbatum à lege, vt superiùs ostendi; emptio item pro minori pretio quàm res valeat, non improbatur, l. in causæ, §. idem Pomponius, ff. de minoribus, l. 2. C. de rescindenda venditione, c. cum dilecti, & cap. cùm causa, de empt. & vendit. Ergo ex duobus licitis non potest nasci nisi licitum, vt ait Philosophus, & rectè in proposito aduertit Cagnolus in dict. l. 2. C. de pactis inter emptorem, & venditorem, num. 52. in versiculo, Tertio, quia pactum, & eo non relato, Doctor Felicianus de Solis de censibus, lib. 1. cap. 6. num. 13. ante finem, eo præcipuè, quòd fœneratores etiam probos ac iure permissos contractus aliquando faciunt, vt cum alijs notauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 12. ante finem, versiculo, Quarta est sententia. Sunt etiam vltra fundamenta prædicta adducta suprà,[sect. [54]] num. 51. & 52. duo iura de iure Canonico, quæ fortissimè vrgent: in primis text. in c. ad nostram, de empt. & vendit. vbi ad arguendum contractum fœneratitium, non modò tres, sed etiam quinque coniecturæ, aut præsumptiones concurrebant simul. Primó, quia venditor requisierat emptorem de mutuo, illeque mutuum à venditore petitum negauit, & ex ea causa coactus fuit venditor vrgente inopia, & sic apparebat animus recipiendi mutuo, non vendendi. Item & secundò, quia asseritur, quòd re vera contractus fuit simulatus, & quòd in veritate contractus vsurarius agebatur. Item & tertiò, domos, & oliuas venditas fuisse ab eo modico pretio, quod vix dimidiam iustæ æstimationis tangebat, & apposita pactione pacti retrouendendi. Item & quartò, quia pactum de rettouendendo erat conceptum, vt ante septennium venditor non posset redimere, sed à septennio vsque ad nouennium, vt dicitur in illo textu: ex quo pacto maxima suspicio oriebatur, quòd emptor ipse in quemcunque euentum, volebat esse certus de lucro suæ pecuniæ ex perceptione fructuum per dictum septennium, sic vt vltra sortem omninò habiturus esset præcipuos septem annorum fructus; erat etiam certus emptor quòd si venditor non redimeret à septennio vsque ad nouennium, ipse lucrabatur residuum valoris, vt inquit Ioan. Vincent. Honded. referendus statim, & consequenter, vt solus Decianus animaduertit, quem illicò referam, pactum illud dupliciter restringebat potestatem redimendi. Primò quia venditor ante septennium non poterat redimere. Secundò, quòd similiter post nouennium numquam poterat redimere; adeò quòd facultas redimendi erat tantùm per biennium post transactos septem annos. Denique & quintò, quia ibi dictum fuerat, quòd si venditor pretium reddidisset, aut obtulisset, res vendita illi restitueretur; quod verbum restituere, non signisicat venditionem, sed potiùs mutuum, vel pignus, cuius ea est natura, vt sine noua conuentione oblato pretio res pignorata debitori restituatur, l. si rem, §. omnis, ff. de pignoratitia actione. Quocirca cùm Romanus Pontifex dixerit, quòd contractus ille præsumitur fœneratitius ex coniecturis relatis: sequitur necessariò dicendum, quòd saltem ibi concurrebant tres coniecturæ, nempe pretium modicum, pactum de retrouendendo, & quòd emptor non reneretur retrouendere elapso termino, & ita expendunt illum text. sic intelligentes cum Authores sequentes, Ioannes Corrasius Miscellan. turis ciuilis, lib. 3. cap. 9. num. 2. qui non ita explicitè superiores coniecturas enumerar. Cagnolus in d.l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit. num. 52. in versiculo, non obstant. Didac. Couar. variar. resolut. lib. 3. c. 8. num. 4. in versic. Sed si exactiùs pensitemus, vbi quatuor illas coniecturas eleganter considerauit, suppresso tamen Cæpolæ nomine, qui anteà sic adnotauerat, vt dicit Menochius, & easdem quatuor coniecturas refert lib. 3. d. præsumptione 122. num. 38. & 39. Tiberius Decianus in cons. 2. num. 132. in fine, & num. 133. & 134. & num. 177. lib. 2. qui exacté magis quam cæteri, præfatas coniecturas enumerauit. Et quamuis Menochius vbi suprà, num. 39. eum[sect. 55] arguerit, quòd dixerit se aduertere ad vnum ad quod neminem legit aduertisse, verè tamen argui non debet, propterea quòd Decianus ipse non dixit, ad tertiam illam, aut quartam coniecturam neminem aduertisse, sed aliud diuersum, ad quod re vera nullus aduertit, nempe quod pactum illud dupliciter restringebat potestatem redimendi, prout suprà retuli. Quatuor etiam coniecturas præfatas recensuit Cald. Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate, num. 60. D. Felicianus de Solis tractatu de censibus, lib. 1. cap. 6. num. 13. ad finem, qui nullum ex prædictis refert, nec ita enumerat superiores coniecturas. Ioannes Vincent. Honded. in consil. 33. num. 40. lib. 2. Ludouicus Molina è Societate Iesv Religiosus de iustitia & iure, tractata 2. disputat. 375. colum. 6. in versic. quamuis autem maior, fol. 789. qui quatuor easdem coniecturas adduxit, & Couarr. retulit. Verùmenimuerò Authores nonnulli, & nomine qui[sect. 56]dem, & rei veritate grauissimi, vt prædictæ Decretalis vim effugiant, non dubitarunt asserere, text. in d.c. ad nostram, potiùs opinionem optimam relatam suprà ex num. 42. quàm secundam hanc probare, contendentes, quòd licèt R allegauerit ab initio mutuum petijsse, posteà tamen quando dixit contractum esse fœneratitium, nixus est dumtaxat in pacto de retrouendendo, & in pretij modicitate: & expendunt verba illa: Quod patet ex eo, quòd creditor debitori promi sit, quòd quandocunque à septennio vsque ad nouennium daret sexaginta vncias Tarinorum, quæ vix dimidiam iusti pretij contingebant, domos restitueret, & oliuas: Summusque Pontifex audito casu mandat, quatenus si res ita se habet, domos, & oliuas restitui, non obstante instrumento venditionis in fraudem Canonis aduersùs vsurarios promulgati confectò. Nec se fundat in alijs circumstantijs, sed in duabus duntaxat, nempe in pacto de retrouendendo, & in modicitate pretij; aliæ enim circumstantiæ licèt fuerint allegata, & propositæ, non tamen fuerunt probatæ, & sic in consideratione esse non debent: Quomodo intelligunt illum text. Authores moderni, vt refert Berous, in eodem c. ad nostram, num. 26. in princip. & tuetur ibidem Antonius Burg. num. 47. Hyppol. Riminald. in consil. 218. num. 142. lib. 2. & refert Cagnol. in d.l. 2. C. de pactis inter emptor. & venditor. num. 52. in versiculo, sed etsi, in principio, qui etiam dicunt, non obstare, quòd text. ille dixerit, quòd emptor non tenebatur retrouendere nisi post septennium vsque ad nouennium, & quod sic videatur etiam in eo se fundare Romanus Pontifex: quia respondent, id nihil euincere, proptereà quòd existimant ipsi, differentiam non esse, an de septennio conuentum non esset, sed de anno, aut de mense, vel etiam simpliciter, quia semper emptor dicitur habere spem lucrandi aliquid vltra sortem; & sic nihil interesse, an fuerit factum pactum, prout factum fuisse dicitur in illo text quo casu apparet expressè, emptorem ipsum pro certo voluisse fructus illorum annorum lucrari: an verò pactum sit adiectum reuendendi simpliciter aut infra certum tempus ad libitum venditoris, quia tunc licèt non adsit dicta spes certa, & indubitata; tamen adest saltem spes de lucrando interim fructus aliquos temporis alicuius incerti: quod incertum ab vsura non excusat, per text. in c. consuluit de vsuris, ibi: Nihil inde sperantes: & notatur in c. finali, de simonia, & in hoc constanter insistunt Antonius Burgos in d.c. ad nostram, num. 47. & Riminald. in d. cons. 218. num. 143. Nec satisfaciunt Recentiores, vt videre licet penes omnes vsque ad præsentem diem Scribentes. Ego tamen longè verius crediderim, obseruanda esse[sect. 57] in proposito nonnulla: in primis instineri non posse, quod præfati Authores dicunt, nempe, quòd Romanus Pontifex non se fundauerit in qualitate petitionis mutui; nam imò se in illa fundauit vt superius dixi, tum: quia in d.c. ad nostram, à principio, vsque ad versiculum, quia igitur, proponitur, & narratur factum, atque allegantur ea, quæ adducebantur ad arguendum contractum fœneratitium; narratur enim petitum fuisse mutuum, item creditorem voluisse emere cum pacto de retrouendendo post certum tempus, & vsque ad certum tempus, & emptionem factam fuisse modico adeò pretio, quod vix dimidiam iustæ æstimationis contingebat, & dum dicitur in textu. Quod patet ex eo, &c. hæc sunt verba narratiua Papæ, qui inde in versiculo, Quia igitur, dispositiuè loquendo inquit, quod si res ita se habeat, hoc est, quomodò fuit narratum; & sic omnia complectitur, res sunt restituendæ, &c. Prætereà, vt meliùs quidem, atque subtiliter agnouit Berous in eodem c. ad nostram, num. 26. in versic. quæ inductio & declaratio, cùm ex inspectione instrumenti, de cuius tenore notitiam habuit Romanus Pontisex, constaret ipsi de venditione facta pro modico pretio, & de pacto de retrouendendo post certum tempus: necessariò sequitur, quòd verba illa, Si res ita se habet, referenda sint ad id, quod fuit propositum de petitione mutui facta, quæ ex instrumento constare non poterat: & consequenter Romanum. Pontisicem ita se fundasse in illa qualitate petitionis mutui, sicut in alijs. Nec posset negari, quin etiam in alio se fundauerit, scilicet quòd pactum de retrouendendo sic fuisset conceptum, vt quandocumque à septennio vsque ad nouennium, & c & consequenter, superiores Authores malè constituisse, non esse differentiam in terminis nostris, an fuerit factum pactum de retrouendendo post certum tempus reftrictiuè, vt in d.c. ad nostram: an verò simpliciter, vel vsque ad certum tempus quandocunque venditori placuerit: Rectiùs probarunt contrarium Authores omnes relati suprà num. 54. & 55. imò Riminaldus ipse, qui secutus est præfatam inductionem contra Communem, vt dixi coacta ratione adstrictus est fateri in eodem consilio 218. num. 146. lib. 2. negari nisi malignè, ac proteruè non posse, quòd pactum sic appositum, vt non liceat nisi post aliquod tempus redimere, facilius, citiusque faciat præsumi contractum vsurarium, quàm si simpliciter esset appositum sine expectatione alterius temporis. Denique falsum esse, quòd ad præsumendum contractum vsurarium sufficiat simplex pactum de retrouendendo, ea ratione, quòd emptor emens cum huiusmodi pacto, dicatur habuisse spem, & intentionem aliquid saltem incertum interim lucrandi, & succedat ratio text. in d. cap. consuluit, de vsuris: Quia respondet Berous (ad quem Recentiores non aduertunt) in dict. cap. nostram. num. 26. in 2. column. in versic. prætereà, quòd vt committatur vsura ex hac spe, vel intentione, requiritur quòd illa spes & intentio sit certa, & firma, saltem verisimiliter, vt est text. clarus in cap. in ciuitate, d. cap. consuluit, & cap. nauiganti, de vsuris. Deinde; quòd intentio, aut spes illa non sit conformis dispositioni iuris, imò contra prohibitionem legis: at is, qui emit cum pacto de retrouendendo, quamuis habeat intentionem interim lucrandi aliquid ex re empta; ob hoc tamen non debet dici vsuram committere, quia hæc sua intentio conformis est dispositioni iuris communis, vt in l. 2. C. de pactis inter emptor. & vendit. Item conformis æquitati naturali, quæ est, vt is, qui sentit incommodum, sentiat & commodum; nam is, qui emit cum pacto de retrouendendo, tenetur interim de periculo rei: ergo naturale &. aequum est, vt commodum sentiat lucrando fructus, & possit habere hanc intentionem, & spem, dummodò aliæ coniecturæ non concurrant. Et per hæc habes responsum ad prædictas duas difficultates Neotericorum contra communem intellectum dicti cap. ad nostram. Quod etiam videtur assequutus nouissimè (sed Beroum non refert, nec ita exactè declarat) Andreas Fachineus controuers. iuris, lib. 2. cap. 12. circa finem, fol. 152. in versic. si replicetur: vbi proposica difficultate prima, de qua suprà, quod etiam vbi sit pactum de retrouendendo simpliciter, vt venditori liceat quandocunque redimere, apparet emptorem animum lucrandi aliquid vltra sortem habuisse, respondet in hunc modum: Respondetur, non tam certum & magnum lucrum hoc in casu emptorem facere potuisse, sicut in ea specie, quando scilicet ante septennium redimere non licet. Sed adhuc obstat solutio, aut consideratio Menochij[sect. 58] lib. 3. d. præsumptione 122. num. 39. is enim accedens magis Anton. Burg. & aliorum Neotericorum sententiæ, aut interpretationi, in primis constituit ibid. num. 37. in fine, text. in d. cap. ad nostram, nihil vrgere pro opinione prædicta: & tandem d. num. 39. dicit responderi facilè posse ad eum text. Pontificem Maximum non negate in illo loco, quin duæ coniecturæ satis fuissent ad detegendum contractum fœneratitium; etsi enim ob tres, vel etiam quatuor coniecturas, quæ ibi concurrebant, contractus ille fuerit à Pontifice habitus vsurarius, non tamen inde sequitur, quin aliæ coniecturæ satis fuis. sent, quia hoc non negauit Summus Pontifex. Huic tamen considerationi, cui nullus Scribentium omnium hactenus satisfecit, responderi potest, constituendo, concedi posse pro vero, Romanum. Pontificem in eo textu id non negasse, nec etiam declarasse, an duæ illæ coniecturæ, pactum inquam de retrouendendo, & modicitas pretij sufficerent, vt statim dicam; tamen ex quo nullo iure probatur, quòd duæ prædictæ coniecturæ sufficiant ad arguendum contractum. fœneratitium, & in dict. cap. illo vos, vbi tantùm sunt iura in proposito, inuenimus Pontificem ex pluribus coniecturis, quæ ibi concurrebant, motum fuisse, non ex duabus tantùm, vt suprà probatum est, validius resultare argumentum pro hac sementia secunda contra primam relatam suprà, num. 42. vt ex pluribus moueri debeamus coniecturis, sicut Romanus Pontifex mouebatur ibidem, non ex duabus tantùm, maximè ob rationem, quam superiùs adduximus, quòd ex duobus, quorum vnumquodque licitum est, non debet illicitum deduci, nisi aliis circumstantiis interuenientibus, nec ita de facili præsumundus est contractus fœneratitius, aut iniustus, iuxta ea, quæ adnotaui suprà in initio huius capitis, num. primo, & numero 52. Ex quibus etiam, & nouiter quidem, diluitur conside[sect. 59]ratio alia Hyppol. Riminald. in cons. 218. num. 144. lib. 2. vbi dicit, quòd in dict. cap. ad nostram, de empt. & vendit. deciditur casus patens & clarus, vt constat ex vers. quod patet ex eo, ex quo deducitur, Romanum. Pontificem habuisse casum illum pro claro, & indubitabili, & ex vers. finali, vbi mandat domos illas, & oliuas restitui, appellatione remota; quæ clausula denotat rem claram, quoniam in re dubia deferendum esset appellationi, vt cum Speculatore, Baldo, & aliis probauit Riminaldus ipse. Cui egregié, & verè responderi potest (tametsi nullus hucusque respondeat) Pontificem Maximum pro claro, & indubitabili habuisse casum illum, domósque & oliuas appellatione remota restitui mandasse, quoniam tot coniecturæ, & præsumptiones concurrebant simul, vt nullo modo dubitari posset, quin reuera contractus vsurarius fuisset gestus, nec fraus, aut dolus vsurario patrocinari deberet; non tamen ex eo solùm, quòd pactum de retrouendendo, & modicitas pretij interuenissent, vt malè asserebat ipsemet Author; contrarium namque aperte percipitur ex his, quæ cum Beroo, & aliis superiùs tradidimus & hactenus de text. in d. cap. ad nostram, de empt. & vendit. ex quo præcipuè fundatur sententia prædicta; fundatur etiam ex text. in dict.[sect. 60] cap. illo vos. de pignoribus, pro cuius explicatione quatuor casus distinguit Berous in d. cap. ad nostram, num. 26. ad finem, in vers. aduert. est, & num. 27. 28. & 29. & Beroi nulla mentione facta, eosdem casus adduxit Doctor Felician. de solis tract. de censibus, lib. 1. cap. 6. num. 15. per tot. nec distinctè explicat illum text. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 30. num. 241. & 242. nec etiam Ioannes à Medina de restitut. fol. 176. nec denique Borgninus Caualcanus decis. 1. num. 74. part. 2. Tamen, quod attinet ad propositum nostrum facilis est inductio, constituendo in primis, quòd pacto de retrouendendo in voluntatem vel emptoris, vel venditoris collato, emptor semper facit fructus suos: quod quando est in facultate venditoris redimere, dubium non est, sed probatur ab omnibus, vt Couarruuias, & Menochius fatentur in locis referendis infrà: quando verò pactum retrouendendi est propositum in voluntate, & arbitrio emptoris, maius est dubium, & quòd emptor non faciat fructus suos in hoc casu, recepta magis opinio est, ex his quos refert Menochius lib. 3. d. præsumpt. 122. num. 7. ipse tamen cum Glossa, Cardinali, & Imola in d. cap. illo vos, & cum Couarru. variar. resolut. lib. 3. cap. 9. in principio cum Lupo etiam ibidem relato, verius existimat, emptorem etiam eo casu lucrari fructus; & hanc sententiam libentiùs probarem ipse, nec constituerem differentiam inter vnum & alterum casum, modò nulla interueniat coniectura, ex qua dolus, aut fraus præsumi possit. Constituo deinde negari non posse, quin pactum illud de computandis fructibus in sortem, de quo in d. cap. illo vos, dicatur esse contra naturam contractus emptionis & venditionis, vel quia fructus ibi ad emptorem spectare debebant, sicut si pactum de retrouendendo fuisset appositum, idque eleganti ratione considerata per Beroum in d. cap. ad nostram, de empt. & vendit. num. 42. in vers. at in casu d. cap. illo vos vel à contrario, quia emptor non poterat compensare fructus cum eo, quod erat vltra sortem percepturus, quia fructus tenebatur restituere iuxta naturam pacti de quo in eo textu, quamuis aliter declaret Butrius in d. cap. illo vos, num. 10. aut saltem coacta ratione fatendum esse, quòd quando conditio in eo textu apposita, non est contraria naturæ ipsius contractus venditionis, & fructus sunt venditori restituendi, est tamen propria pignoratitij contractus; & ob id cum aliis coniecturis vsuræ præsumptionem inducit, vt non malè aduertit Couarruuias variarum, lib. 3. d. cap. 9. num. 2. Hoc præmisso, constituo etiam, quòd textum illum pro hac secunda sententia contra priorem, non malè expendunt Authores communiter, qui amplectuntur eam, proptereà quòd plures ibi extiterunt coniecturæ, & præsumptiones, ex quibus fœneratitius debuit contractus iudicari, quamuis termini illius textus sint diuersi à terminis quæstionis propositæ, vt rectè adnotauit Cagn. in d.l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit. num. 52. in finalibus verbis: Nam vt ex contextu eiusdem Decretalis apparet, pactum reuendendi collatum erat involuntatem emptoris, vt sic posset cogere venditorem ad restituendum pretium; item erat pactum, quod fructus percepti computarentur in sortem & pretium; item & aliud quòd reuenditio maiori pretio fieri deberet quàm ipsa venditio; & sic vltra Summam receptam, sexaginta solidi deberent persolui: item & quartò, quòd ille emptor consueuerat vsuras excercere, quamuis verum sit, quòd dictio illa, præsertim, in fine textus apposita, denotare videtur, contractum præsumendum fore fœneratitium ex qualitatibus, & coniecturis prædictis, etiamsi ea qualitas non interueniret: quia vnus contractus simulabatur, & alius verè agebatur, plusque valere debet quod in veritate agitur quàm quod simulatè concipitur, & ita considerarunt Cæpola, & alij, quos adduxit Menochius lib. 3. præsumpt. 122. num. 39. in fine. Cagnolus in d.l. 2. C. de pact, inter empt. & vendit. num. 52. in vers. ad cap. illo vos, Couarruuias variar. lib. 3. d. cap. 9. num. 3. in vers. Tertiò ex prænotatis. Decianus in consil. 2. numero 177. lib. 1. Nec obstat solutio Menochij d. præsumpt 122. num. 39. quòd quamuis Romanus Pontifex in eo textu, ob coniecturas, aut præsumptiones prædictas, quæ concurrebant ibi, contractum illum habuerit vsurarium, non tamen negauit, quin duæ coniecturæ, auc præsumptiones sufficiant: nam huic solutioni replicari, aut responderi poterit, vt respondi suprà num. 58. ad explicationem text. in d. cap. ad nostram. de empt. & vendit. Et hactenus de secunda opinione in quæstione agitata suprà, ex num. 50. quæ, vt vides, fulta meliùs remanet, quàm præcedens. Sed & tertia fuit aliorum opinio, & præcedentibus[sect. 61] omninò contraria; nempe, quòd ex pacto de retrouendendo, modicitate pretij, & quòd emptor solitus sit fænerari, contractus iudicari non debeat fœneratitius, sed requiratur vltra, quòd concurrant aliæ coniecturæ fœneratitij contractus, Comeus in cons. 224. column. 2. lib. 1. qui huius opinionis commemorat Authores Din. Iacob. de Aren. Innocent. Ioann. Andre. Cardinal. Imol. & Ancharan. quos etiam commemorauit Berous in d. cap. ad nostram, num. 26. in principio. Menochius in cons. 358. num. 5. lib. 4. vbi etiam refert prædictos, & addit Veronens. Cæpolam, & Anton, ab Alex. Ioannes Vinc. Honded. in cons. 33. num. 67. lib. 2. vbi addit Bald. Angelum, Afflictis, & alios: & consulendo sentit apertè Castrensis in cons. 66. incipiente, in causa quæ vert. num. 2. volum. 2. vt firmat Mascardus de probat, tom. 1. conclus. 445. num. 13. Et certè vt inquit Decianus in cons. 2. num. 176. in fine, lib. 1. illa duo capita, videlicet dictum caput ad nostram, & dictum caput illo vos, non solum tria, sed & plura alia requirant. Addit tamen ipse Decianus ibid. num. 177. quòd quicquid sit in eis iuribus, verior & magis communis opinio est, quod tria tantùm requirantur, pactum de retrouendendo, modicitas pretij, & quòd emptor solitus sit fœnerari. Sed non respondet illis capitibus, nec etiam hucusque respondet aliquis ex omnibus in proposito scribentibus, qui vnanimiter solent tertiam hanc opinionem improbare, aut saltem non amplecti eam: Planum tamen erit responsum, si constituamus, Romanum Pontificem in dictis iuribus motum fuisse ob plures coniecturas. quæ ibi concurrebant simul; non tamen negasse, quin tres coniecturæ prædictæ satis fuissent. vt contractus fœneratitius iudicaretur: quamuis enim duæ tantùm sufficere non debeant ex his rationibus quas contra opinionem primam suprà considerauit; tamen cùm tres præfatæ coniecturę interueniunt; contrà statuendum esse, eorumdem iurium ratio suadet, & verbum, præsertim, positum in fine d. cap. illo vos, quod auget vim eorum, quæ Romanus Pontifex anteà dixerat sed si non concurrat qualitas illa, non diminuit vim, aut rationem ipsorum, ex dictionis illius natura, & clara Romani Pontificis intentione ibi, qui etiam sic decideret ex tribus coniecturis anteà enumeratis motus, quamuis faciliùs moueatur, si emptor consueuerit vsuras exercere, & vide infrà, num. 71. in fine. Vnde quarta succedit opinio, & quæ ad conciliatio[sect. 62]nem aut concordiam prædictarum tendit, videlicet, quòd pactum de retrouendendo, & modicitas pretij tunc demùm sufficiant, vt contractus præsumatur fœneratitius & vsurarius, quando magna læsio est in pretio, & quæ vix dimidiam iusti pretij tangeret, vt si res constans mille, aut quingentis, sit vendita pro ducentis: & ita procedit opinio Glossæ in d. cap. conquestus, de vsuris, & aliorum quamplurium, quos retuli suprà, num. 42. Si verò esset modica læsio, tunc non sufficeret pactum de retrouendendo cum ea læsione sed aliæ coniecturæ; aut præsumptiones necessariæ essent: & ita intelligitur secunda opinio relata suprà, num. 50. idque ex sententia quorundam sic distinguentium, aut concordantium, Romani, inquam, Decij, Grati, Alexandri, Iasonis, Cagnoli, Baldi, Castrensis, Calcanei, Crauetæ, & Grammatici, quos in id recenset Mascardus de probat. tom. 1. conclus. 447. num. 7. & num. 9. Rotæ Romanæ, Laurentij de Pinu, Boërij, Rolandi, Franc. Marci, Menochij, Magon. & aliorum quos refert Alexand. Raudensis de analog. lib. 1. cap. 30. n. 255. 256. & 257. & contrarias opiniones conciliantes, sic declarant Niuizan in cons. 88. n. 3. & seq. Corneus in consilio 241. num. 2. libr. 1. Cephalus in consilio. 496. num. 48. in fine, & sequent. lib. 4. Antonius Galeatius Maluassia, in consilio. 107. num. 11. Vincentius Carocius de locato & conducto, titulo de vsuris, quæstione 11. num. 14. folio. 227. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio. 31. num. 69. lib. 1. & in consilio. 33. num. 68. lib. 2. Azeuedius in l. 4. titulo 6. num. 25. & 26. lib. 8. nouæ collectionis Regiæ. Qui omnes, & cæteri alij in hac[sect. 63] materia scribentes, vnanimiter conueniunt in hoc, vt debeat fieri æstimado, & considerari valor rei, habendo respectum ad qualitate diminutiuam pacti. de retrouendendo, & non prout simpliciter res per se considerata valere poterat, vt cum Abbate, Anton. Burg. Beroo, Tiraquello, Mascardo, Couarr. Zabarell. Iosepho Ludouico, & Bursato resoluit Carocius d. quæst. 11. num. 15. fol. 227. certum enim est, quòd pactum de retrouendendo, rem minoris esse facit valoris & pretij, quàm illa, quæ liberè venditur, cùm nemo sit, qui non cupiat habere potiùs rem irreuocabiliter suam, quàm reuocabiliter, vt latiùs probant Roland, in cons. 54. num. 11. lib. 4. Decianus in cons. 2. num. 169. lib. 1. Tiraq. de retractu conuentionali, in præfatione, num. 20. cum seq. & ad finem tituli, ex num. 20. cum seqq. Cacheran. decis. Senat. Pedemont. 40. num. 14. Cephalus in cons. 496. num. 43. lib. 4. Menochius lib. 3. præsumpt. 122. num. 9. Ioann Vincentius Honded. d. cons. 33. num. 29. lib. 2. Hyppol. Riminal. in cons. 218. num. 117. & 118. lib. 2. vbi num. 120. post Veronens. Parisium, Afflict. & alios rectè credidit, arb trio Iudicis deferendum, qualis, aut quanta esse debeat diminuito hæc valoris propter pactum de retiouendendo, cùm id à iure determinatum non sit: & Riminaldo non relato, recté etiam quantitatem pretij arbitrio Iudicis cum Menochio dimittit Additionator Gamæ in addit. ad decis. 82. in fine, fol. 44. Et vere, cùm adeò grauis læsio concurrit cum pacto de retrouendendo, non modica simulationis & fraudis, imò maxima fœnerandi præsumptio resultat, sic vt non temerè probari possit concordia hæc, consideratis tamen rerum, & personarum circumstantiis, & nonnullis aliis perpensis, quæ infra ad finem huius capitis adnotabo. Quinta denique & vltima opinio (aliam sextam subiiciam infrà, num. 81.) fuit eorum, qui in præfata quæstione existimarunt, totam hanc disceptationem arbitrio iudicis relinqui, sic vt bonus, & discretus iudex arbitrari debeat. an duo hæc tantùm, pactum scilicet de retrouendendo, & pretij tenuitas arguere possint contractum esse simulatum, & fœneratitium: an verò tria interuenire debeant simul, prout secundæ opinionis Authores crediderunt, atque ex variis coniecturis, & circumstantiis diffinire, contractum, vel iniquum esse, vel iusta ratione tolerandum: quod efficere poterit, si pretij tenuitatem, qualitatem personæ emptoris, & naturam ipsius contractus inspiciat; ac denique si consideret alia, quæ Couuaru. & Menoch. statim referendi, cum iudicio adnotarunt: & hanc opinionem probarunt expressim Corneus in cons. 4. lib. 1. Alex. in cons. 119. in fine, lib. 4. Neuizan, in cons. 88. num. 4. ioan. Bapt. Lup. in l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit. in 2. parte, §. 1. num. 29. in versic. illud tamen: sequitur Couar. variar. resol. lib. 3. c. 8. num. 4. in versic. cæterùm ad sedandam. Ioachimus Minsingerus singular. obseruat. centuria 3. obseru. 62. 6. Menochius de arbitrariis, lib. 2. centuria 3. casu. 217. & Præsumptione 122. num. 40. & tribus seqq. vbi optimè explicat lib. 3. Azeued. in l. 4. titulos. ex num. 28. vsque ad num. 34. lib. 8. nouæ collectionis Regiæ. Molina de iustitia & iure, tract. 2. disputation. 375. column. 6. in versic. quamuis autem maior. Et vt verum fatear, in hac materia, quæ ardua est, & difficilis, ac plena scrupuli, nulla melior, ac securior tradi potest resolutio, cùm vix impossibile sit, vt generalis aliqua proponi doctrina possit, quæ omnibus negotiis, & causis occurrentibus æqualiter valeat applicari, sed iuxta diuersitatem casuum, diuersâsque rerum qualitates, & circumstantias, atque personarum conditionem. & mores, diuersimodè etiam res hæc diffiniti debeat vt statim dicetur: & hactenus de prædictis & contrariis sententiis, quibus vt vidisti, omnium hucusque Scribentium placita, & resolutiones continentur. Nunc verò, vt ego vnam, aut alteram sententiam probem, siue quid verius in proposito mihi videatur, declarem, nonnulla constituere necessarium duxi, quæ longa consideratione sic digeruntur, nec alibi inuenies hactenus sic adnotata per alium. Et in primis constituo, totam hanc materiam coniecturalem esse, & præsumptam, siue à coniecturis, & præsumptionibus pendere, nam, vt dixi suprà, numer. 22. simulatio, aut vsura contractûs probatur ex coniecturis, & præsumptionibus: & sic Romanus Pontifex in d.c. illo vos, de pignoribus, ex coniecturis, præsumptionibus, atque circumstantijs rerum, quæ concurrebant ibi, motus fuit, vt pronuntiaret contractus illos simulatos & vsurarios; & ducebatur ex coniecturis illis, quia sic propositæ fuerunt, vel quia in eo casu vigebant: non verò ex alijs mouebatur, quia aliæ non erant in specie illa; tamen si fuissent aliæ, etiam fortassis mouissent Pontificem, vt eorundem iurium ratio euincit apertè, & notaui suprà num. 28. in versic. addiderim ego libenter. Vnde certum est, quòd præsumptiones illæ, quæ in dictis iuribus enumerantur, alias similes, maiores, aut æquipollentes non excludunt, vt etiam dixi suprà, num. 27. & 28. nec in discursu totius huius capitis verbum aliquod scripsi, quod otiosè adiectum, aut extra propositum, vel ad explicationem dictarum Decretalium omninò necessarium non fuerit. Secundò constituo, præcipuam huius Capitis quæstionem, an scilicet pactum de retrouendendo, & pretij modicitas sufficere debeant ad hoc, vt contractus emption is dicatur fictitius, & vsurarius; an verò requirantur tria, scilicet quod vltra duo prædicta etiam emptor solitus fuerit fœnerari, aut alia similis coniectura interueniat, arduam quidem esse, & videri adhuc sub iudice esse, quanam de iure dicatur verior opinio, & D.D. hinc inde varios esse, & sibi ipsis contrarios, & ab vtraque parte existere, qui suam opinionem communem esse attestentur, & illam dicant in practica obseruari, vt in proposito nostro rectè aduertunt Cagnol. in d.l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit n. 50. in fine. Anton. Galeat. Malu. in consil. 107. in princ. Hos omnes sic varios & contrarios ideò crediderim, quòd ipsi aliorù rationes, & fundamenta perscrutati non sint, nec veram rationem dictarum Decretalium inquirant, sed aliorum relatione, aut approbatione contenti, vel consultò, aut negligencia cum illis transeant: idcircò in his inquirendis, latiùs insistere necessarium fuit, vt insistebam suprà, ex num. 42. cum multis sequentibus. Turpe namque nimis est, aliorum scripta tantum referre, & nihil noni addere, vt inquit Baldas in l. non est dubium, num. 28. C. de legibus, & in repetitione legis primæ, in fine. C. de sacrosanctis Ecclesiis. Tertiò constituo, text. in d. cap. ad nostram, de emp. & vendit, malè citari communiter, ad probandum, contractum præsumi fœneratitium cum aliis qualitatibus, si emptor solitus sit fœnerari, aut non aliter præsumi vsuratium, quàm si consuetudo fœnerandi sit; nam etsi dicatur ibi, quòd creditor, ne per canonem contra vsurarios editum posset in posterum conueniri, domos. & oliuas recepit titulo emptionis, cum reuera contractus vsurarius ageretur; nulla tamen parte eiusdem textus probatur emptorem consuetum fuisse fœnerari, nec de consuetudine fœnerandi facta fuit aliqua mentio, quæ verè in eo textu necessaria non fuit, vt ex infinitis, quos attentè prælegi, solus Caldas Pereira sic, & rectè quidem adnotauit in l. si curatorem habens, verbo, sua facilitate num. 60. in fine, qui sentit apertè, nec etiam fuisse necessariam fœnerandi consuetudinem in dict. c. illo vos, de pignoribus, vt contractus probaretur fœneratitius, quamuis probata multùm vrgeat cum aliis coniecturis; quod, vt dixi suprà, num. 61. in fine, mihi placet, moueorque vltra prædictum Authorem, ex dictione illa, præsertim, quæ in fine d.c. adiecta, dictorum anteà vim auget, sed non diminuit, si non concurrat; nec vera est inductio Ludouici Molinæ de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 375. columna 6. in versiculo, quamuis autem maior, folio. 789. scilicet ex eo colligi, quòd emptor ille assueuerat dare ad vsuram in d. cap. ad nostram, quòd timeret ne vsurariorum poenâ damnaretur; id enim non concludit: posset siquidem (& probabiliùs certé) sic timere & is, qui nunquam vsurarius fuisset, & propter poenam prædictam nollet mutuo dare vnde verisimile non est, quòd si emptor fuisset solitus fœnerari, sic omitteret Romanus Pontifex, qui ita distinctè circumstantias omnes alias, & coniecturas adduxit, qui etiam de consuetudine fœnerandi, contrahentium in specie d.c. illo vos, in fine, expressam mentionem fecit. Quarto constituo, negari non posse, quin Roma[sect. 72]nus Pontifex in d.c. ad nostram, & in d.c. illo vos, contractus, de quibus ibi, habuerit vsurarios ob coniecturas, & præsumptiones omnes, quæ in illis casibus concurrebant simul, sic vt in eis iuribus nulla coniectura, aut præsumptio enumeretur, in qua Romanus Pontifex se non fundaret; quia, vt dictum est, concurrebat ibi, vt contra Recentiores nonnullos latiùs ostendi suprà, num. 56. & 57. vbi Beroi sententiam magis probaui. Cæterum, præfatum dubium, an modicitas pretij cum[sect. 73] pacto de retrouendendo tantum, ad præsumptionem fœnoris sufficere debeat; an verò & tertium requiratur, nequaquam à Pontifice ibid. decisum, nec explicatum;[sect. 74] tamen ex quo Romanus Pontifex in illis iuribus, non duabus tantum, sed pluribus simul concurrentibus coniecturis mouebatur, validiùs resultare argumentum vt non de facili contractus iudicari debeat fœneratitius, sed plures debeant concurrere coniecturæ ad præsumptionem fænoris, & ad minus tres prædictæ, quas secundæ opinionis Authores requirunt, aut aliæ similes, vt ibid dixi, non verò, quod præcisè requiratur vltra pactum de retrouendendo, modicitatem pretij &[sect. 75] quòd emptor solitus sit fœnerari aut aliud simile, quòd etiam interueniat coniectura alia, vt tertiæ opinionis Authores requirebant quos adduxi, & improbaui suprà num. 61. & etiam improbari possunt ex his quæ adnotarunt Decian, in consilio 2. num. 17. & 18. & num. 28. libro, 1. Bursatus in consil. 153. num. 34. lib. 2. Cæual. decisione prima num. 70. part. 2. Deinde, quòd nec[sect. 76] etiam requiratur præcisè, vt tres prædictæ coniecturæ simul concurrant semper; nam & aliquando negotij, personarum, & contractûs qualitas aut circonstantia, & pretij modicitas talis, tantaque esse poterit, vt etiam ex pacto de retrouendendo (maximè si fuerit post certum tempus, quod magis suspectum est) grandique, aut enormi pretij læsione, & modicitate. contractus debeat fœneratitius iudicari, iuxta concordiam relatam suprà, num. 62. & sequent. quæ, vt vidisti, multorum authoritate fulcitur: Nec illi repugnant Decretales prædictæ; nam etsi tot coniecturis simul moueatur ibi Romanus Pontifex, non abnegat potentiam iudici, vt possit ipse duabus prædictis sic vrgentibus coniecturis moueri, quibus tantùm, & forsan ipse Romanus Pontifex moueretur, si aliæ non fuissent, & ea, quæ dixi, interuenirent. Idcircò, vt dicebam suprà num. 66. nulla melior, aut[sect. 77] securior tradi potest in hac materia doctrina, quàm quòd totum hoc in dictis Decretalibus non decisum, nec declaratum, arbitrio prudentis, & discreti iudicis relinquatur, qui præ oculis habere debebit ea, quæ Couar. Me[sect. 78]noc. & Azeued. ibi relati tradiderunt, ac diligenter veri[sect. 79]tatem inuestigare, vbi suspicio simulationis in fraudem vsurarum esse possit, per text. in l. iudices, C. de iudiciis, cap. indicant. 30. quæst. 5. & in nostris terminis scribit Decian. in cons. 2. num. 7. lib. 1. Regulariter autem potiùs amplecti debebit opinionem secundam relatam suprà num. 50. & sequent. ob rationes ibidem adductas, quàm primam, de qua superiùs egimus ex num. 42. cum sequent. nisi rerum, aut personarum qualitates, & circumstantiæ, aliud suadeant, vt scripsi suprà, num. 76. Quintò constituo, simulationem in fraudem vsura[sect. 80]rum ex coniecturis anteà relatis deprehendi in dict. c. ad nostram, de empt. & vendit. intelligendo tamen, vt quamuis ibi dictum fuerit, quod ab initio venditor petijt mutuo pecuniam quandam, non inde coniecturam posse validè deduci, vt scilicet vltra speciem ibidem relatam, vel in alijs casibus regulariter, mutui petitio præcedere debeat, vt contractus præsumatur fœneratitius, sic vt pactum de retrouendendo, modicitas pretij, & aliæ coniecturæ sufficere non debeant, nisi etiam & illa coniectura adsit, quod ab initio mutuum peteretur; poterit enim & simulatio fœnerandi, & fraus vsurarum præsumi, atque contractus ipse fœneratitius iudicari, etiam absque eo quòd ab initio mutuum peteretur, postmodùm verò alius contractus gereretur: quod est de mente omnium Authorum, quos in secunda opinione, & in tertia etiam retuli supra, num. 50. & 61. qui ex alijs coniecturis, etiam absque illa, contractum damnandum existimant, & apertiùs probant relati suprà, num. 27. Hoc autem, non extra propositum, nec otiosé, sed[sect. 81] ideò à me dictum, vt quorundam distinctionem, aut sententiam improbarem, hoc est Odofredi relati à Baldo, in l. emptione, C. plus valere quod agitur, &c. Romani singular 368. quæro an pactum, & in consil. 423. Vitalis Cambani in tractatu clausularum, pagina. 274. num. 10. & Baldi in consil. 359. lib. 5. hi enim in præfata contrarietate, an duo, vel tria concurrere debeant, vt contractus præsumatur vsurarius, sic distinguendum existimarunt. aut præcessit mutui petitio, hoc est venditor ab emptore petijt mutuo pecuniam antequam venderet; aut non præcessit: primo casu, ex pacto reuendendi, & pretio exiguo, contractus illicitus reputatur; secundo casu non: sed quidem, vt vides, distinctio hæc sustineri non potest, cùm etiam absque eo quòd mutui petitio præcedat, iudicari possit contractus vsurarius ex alijs coniecturis, vt suprà dixi: item aliquando fœneratitius præsumetur contractus ex pretij modicitate, & pacto de retrouendendo tantum, absque eo etiam quòd aliud interueniat, vt etiam dixi suprà. Nec præfata[sect. 82] sententia probatur in dict. c. ad nostram, vbi ennarratur tantùm mutui petitionem factam fuisse præcisè, ex eoque simulationis & vsuræ fraus aliqua detegitur, non tamen statuitur inde petitionem mutui præcessisse necessarium fuisse, vt contractus indicaretur fœneratitius; imò etiamsi ab initio mutuum petitum esse, Romano Pontifici enarratum non fuisset, ex alijs, quæ proposita fuerunt, contractum ipsum damnaret, nec in eo, sed in alijs circumstantijs, & coniecturis concurrentibus, principaliter mouebatur, vt suprà vidimus. Sextò constituo, silentio prætermittenda non esse[sect. 83] nonnulla, quæ in proposito huius materiæ, nouissimè, & multò quidem post hæc à me scripta obseruauit, sed nec vnum verbum ex omnibus a me notatis suprà adnotauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris libro 2. cap. 12. in fine, versic. ego in hæc re sic statuo, fol. 154. columna 1. in princip. vbi postquam aliorum Scribentium sententias retulit, sic statuendum in superiori controuersia existimauit, vt si tria concurrant, nempe pretij modicitas, pactum reuendendi, & consuetudo fœnerandi, tunc contractus sit censendus fœneratitius, idque per text. in dict. cap. ad nostram, & in dict. cap. illo vos, qui id probant, vt explicat ipse Author ibidem, in 2. opinione, in versiculo, nec obstant Canones: infert statim in hunc modum: Luare, si magna sit læsio circa pretium rei venditæ, & pactum adsit reuendendi, nihil aliud suspicari licet, quàm contractum fuisse initum in fraudem vsurarum, ita scilicet, vt partes animum habuisse præsumantur mutuum contrahendi vsque ad certum tempus, & fructus ex re vendita vsurarum loco percipiendi. Quæ illatio vt vides, fit à præfato Authore, retentâ ipsiusmet traditione, quòd tria illa concurrant, vt constat etiam ex dictis ab eodem ad finem: & ob id non omninò tuta iudicatur à me; namque si magna sit, vt ipse dicit, aut tanta læsio circa pretium rei venditæ, & pactum reuendendi adsit, etiam absque consuetudine fœnerandi, vsurarius sæpè præsumi posset contractus. vt latiùs explicaui suprà. Nec ita indistincté, aut absolutè contrarium obseruare licet, iuxta ea, quæ numer. præcedentibus obseruaui. Placet tamen prædicti Authoris resolutio in eo sensu, quòd tribus illis coniecturis concurrentibus, ita necessariò præsumi debeat animus fœnerandi, vt nihil aliud suspicari liceat, vt suprà dicebam, quatenus ex illis tribus coniecturis, rem esse indubitatam statuebam. Dici postmodùm Author idem, quòd si tria illa non concurrant, nempe pretij modicitas, pactum reuendendi, & consuetudo fœnerandi, vix animaduertit, quo argumento, contractus indicari possit fœneratitius, in quo, vt dixi, decipitur, nam licèt ex his duobus non ita de facili fraus, aut simulatio sit pręsumenda, tamen res non adeò adstringi debet, vt dici possit vix ex illis duobus fœnoris fraudem deprehendi valere: cum etiam aliquando ex eisdem tantum, fœnerandi animus colligi possit, vt dicebam suprà num. 76. & 77. Quare idemmet Fachineus, postquam prædicta dixerat, in finalibus verbis, d.c. 12. dicit, quòd iudicis arbitrio libenter id committit, itaut si cum pacto reuendendi, & pretij modicitate, aliqua alia suspicio accedat, tunc ad iudicandum contractam vsurarium procliuior existat, & iuxta hæc, vt vides, præfatus Author pro his citari debet, qui secundam opinionem amplectuntur; nunquam enim ipse duobus tantum, hoc est pacto de retrouendendo, & modicitate pretij contentus est, sed aliud etiam, hoc est consuetudinem fænerandi, aut suspicionem aliam requirit. Septimò & vltimò constituo, quòd datio in solutum[sect. 84] vim obtinet venditionis; attamen difficiliùs in ea præsumitur exerceri fœnus, quàm vbi pecunia ipsa numeratur, vt diuersas sententias concordans, resoluit Menochius lib. 3. de præsumpt. 122. num. 42. & 43. & veram resolutionem dicit Additionator Gamæ in addit. ad decis. 138. nec admittit eiusdem Gamæ, & aliorum Authorum sententiam indistinctè dicentium, quòd datio in solutum non efficit contractum vsurarium, licèt modicitas pretij cum pacto de retrouendendo apponatur, in quo libentus sequor Additionatorem prædictum; & sic intelligo aliorum traditiones in proposito, quas adducunt Conar. variar resol. lib. 3. c. 8. num. 5. Azeued. in l. 4. tit. 6. num. 27. lib. 8. nouæ collect. Regiæ. Ioseph. Ludouicus de simulatione contractuum, conclus 1. in versicul, est verum quòd Decius, vbi cum Romano, Parisio, Aretino, Socino, Rolan. & Cephalo, rectiùs dixit veriorem, & communiorem opinionem esse, quòd etiam in datione in solutum possit argui contractas simulatus, Mascardus etiam de probationibus, tomo 3. conclusione 1142. num. 15. & tomo 1. conclusione 447. num. 16. & 17. Antonios Galeatius Maluassia in consil. 106. num. 18. in fin. Alex Raudensis de Analogis, libro primo, cap. 30. num. 131. Et hactenus de prædictis. # 26 CAPVT XXVI. Concessa facultate, aut commissione alicui, vt Maioratum in aliquem ex filijs, aut filiabus, quem voluerit, aut quem elegerit, faciat, siue instituat, an possit ipse filio masculo prætermisso, in filia fœmina Maioratum instituere; an verò filijs masculis existentibus, necessariò debeat fœminis eos præferre; quamuis inter illos, quem voluerit, etiam filium natu minorem eligere valeat: vbi in casu occurrenti, & Authori commisso, consultatio traditur eiusdem, qui verè primus omnium in proposito scripsit, & nullo alio causam defendente, primam sententiam pro se tulit, (alij postmodùm scripserunt, sed non ita exacté, aut nihil quidem addentes) deinde alternatiuæ secunda pars, quando censeatur apposita in defectum prioris, vt ordinis potiùs sit, quam electionis, quando etiam liberé accipienda non sit, sed limitatiuè tantùm, aut simpliciter, vt diuersos gradus constituat tam in fideicommissis, quàm in Maioratibus, eleganter discutitur l. cum pater, §. à te peto, l. vnum ex familia, §. si de Falcidia, ff. de legatis 2. l. hæredes mei, §. fin. ff. ad S.C. Treb. c. 1. de eo qui sibi, vel hæredibus suis. optimè expenduntur & declarantur, & Ludouici Molinæ sententia, quod elector, cui libera facultas eligendi concessa est, possit ad Maioratûs successionem, filiam etiam natu minorem omisso filio primogenito eligere, & quod vigore facultatis Regiæ idem possit, nouiter improbatur, & declaratur: de verbis etiam enuntiatiuis, an, & quibus casibus dispositionem inducant, multa dicuntur, & in effectu circa omnia prædicta, quamplurima maturiùs nunc adnotata traduntur, quæ vtilia sunt, & in praxi valde conducibilia, nec absque ingenti studio, & labore, sic recenseri potuissent. SVMMARIVM. -  1 Testator, si fratre, aut alio consanguineo hærede scripto, petierit ab eo, aut illi commiserit & mandauerit, vt ex bonis suis, vel aliqua parte eorum, instituat, siue faciat Maioratum in aliquem ex filijs, aut filiabus: an frater, vel consanguineus teneatur præcisè ordinem literæ, siue scripturæ seruare, & consequenter filijs masculis existentibus eligere, aut nominare aliquem ex eis ad Maioratum; an verò filio masculo prætermisso, in filia fœmina Maioratum instituere valeat? -  2 Et dubium consistit in hoc, quòd eligendi facultas expressè, aut absolutè concessa non est in casu prædicto, quamuis verba prima facie inspecta, liberam eligendi facultatem denotare videantur: & sic omninò incertum est, an liberè censeatur data electio, an verò ordine scripturæ videantur filij, & filiæ ad successionem inuitari. -  3 In hoc autem dubio consultus olim Author, primus quidem omnium scripsit, & pro viribus laborauit, vt hoc numer. refertur & ibidem casus in facto contingentis, & authori commendati species proponitur, atque eiusdem consultatio profertur, quâ solus ipse causam defendens primam sententiam pro se tulit. -  4 Voluntas & potestas in quocunque actu requiritur; quæ duo actum perficiunt. -  5 Disiunctiua posita inter personas honoratas, resoluitur in coniunctam, & copulatiuam. -  6 Id tamen non procedit, quoties disiunctiua, aut alternatiua ponitur inter personas, inter quas cadit ordinata affectio; tunc enim non resoluitur in Coniunctam, nec censetur hæreditata electio, sed denotat ordinem, & vltima pars censetur positæ in defectum prioris. -  7 Ex ordine scripturæ præsumptio resultans in Maioratibus quòd maximi momenti sit, remissiuè. -  8 In Maioratibus inter filios & filias, & inter masculos, & fœminas, ordinata datur institutoris affectio, quia per masculos familia, & agnatio illius conseruatur, & non per fœminas; vtpote cùm illarum successio, agnationis conseruationi repugnet. -  9 Fœmina familiæ suæ, atque agnationis est caput & finis. -  10 Maioratum instituentis nomen & memoria meliùs conseruntur per masculum, quàm per fœminam. -  11 Maseuli honorem, splendorem, & dignitatem familiarum tuentur, & conseruant, iniurias propulsant, atque illatas vendicant. -  12 Maioratûs institutor si sit nobilis, fama & nomine clarus, credendum est, quòd desiderauerit familiæ suæfauere, eamque propagare, & conseruare. -  13 Masculinus sexus à testatoribus nostri temporis præfertur, & magis honoratur, quàm fœmininus. -  14 Maioratuum finis, & natura genuina est, vt per eorum institutionem, agnationis & familiæ conseruatio fiat in futurum. -  15 In Maioratibus, fideicommissis, & vltimis voluntatibus, sicut præcedentia declarant sequentia; sic è conuerso dubia defuncti voluntas, quæ præcessit, coniecturatur & declaratur ex subsequenti, quæ clara & aperta est. -  16 Voluntas testatoris obscura, ex aliis in testamento expressis declaratur. -  17 Voluntas ab initio qualis fuerit, ex actu sequenti, aut verbis sequentibus declaratur. -  18 Testator, qui in ordine succedendi ad Maioratum aut in vocatione speciali, quam ipse fecit, prætulit filium masculum filijs fœminis, credendum est, quòd etiam voluerit, vt is, cui electionem comm sit, etiam liberè, eundem ordinem seruare teneatur, & masculos præferre debeat fœminis, quas ipse in defectum masculorum vocauit. -  19 Nulla enim est in iure certa magis regula, aut securior doctrina, ad testatoris defuncti voluntatem probandam, quàm ea quæ sumitur ex ipsius expressa dispositione, quæ totum facit. -  20 Tutióque interpretatio est, quâ scriptis in testamento adhæremus. -  21 Affectio & dilectio maior habetur ad eos, qui sunt nati & cogniti tempore factæ dispositionis, quàm ad eos, qui nec nati sunt, nec cogniti. -  22 Testator, qui in vocatione speciali, quam ipse fecit, filiabus aut fœminis iam natis, & cognitis, filios aut masculos nascituros expressim prætulit, & sic non cognitos; credendum est, quòd semper illos præferre voluerit in alijs clausulis præcedentibus, in quibus electionem alteri commisit. -  23 Sic, vt per vnam clausulam censeatur declarata alia, & consequenter, vt quemadmodum testator ipse in sua vocatione non vocauit fœminam, nisi in defectum masculi, nec aliter admitti fœminam voluit, quàm si masculus non existeret, pariter quoque, atque eodem modo voluerit, vt is, cui electionem commisit, se haberet in electione, nec aliter successores eligeret. -  24 Nam quod ipse viuus facturus esset, aut quod in defectum electionis hæredis fieri expressit, idem ab hærede suo faciendum esse iussisse intelligitur. -  25 Nec est verisimile, quòd hæredi concesserit facultatem faciendi id, quod non fieri ipse expressit in alia clausula. -  26 Vnde eo ipso, quòd aliter factum est ab eo, cui eligendi facultatem testator concessit, nihil aliud fuit, quàm circumuenire voluntatem defuncti; quod indignum est. -  27 Nec hæres audiendus, qui nititur contra illam. -  28 Eligendi facultate quantumcumque liberè concessa, ad electionem dolosam mandatum datum non præsumitur. -  29 Electio dolosè facta nulla est. -  30 Is, cui electio commissa est, vtrùm ex odio, aut inimicitia excludere possit eam, qui generaliter vocatus est; vbi constituitur differentia inter odium & inimicitiam hæredis. -  31 Testator iu casu Authori proposito, quòd non dederit patri liberam, aut voluntariam eligendi facultatem, sed potiùs subalternauerit personas, ad quas ordinatam affectionem habebat, vt hoc numero latiùs probatur, & l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebel. nonnullis exonatur, & num. seq. & vide infrà numero 46. & seq. & num. 54. & 55. -  32 Eligendi facultatem habens de pluribus vocatis alternatiuè, inter quos est ordo affectionis, non potest eligere de secundò nominatis, nisi primis deficientibus. -  33 In concessione facta pro filio, aut filia, existente filio, filia eligi non potest. -  34 Verba illa, hijo, ò hija, mayor, in dispositione, aut electionis concessione apposita, ordine successiuo intelligenda, & primo loco nominatum præferendum, masculúmque ante fœminam admittendum, etiam si fœmina ætate maior sit, & natu maior filius sit vocatus. -  35 Ad faciendum Maioratum in vnum ex filijs, vel filiabus, quem quis elegerit, si alicui concedatur licentia per Regem, stante masculo, in fœmina Maioratus non potest fieri. -  36 Etiamsi in licentia adiiciatur, qùòd Maioratus fiat in filio, aut filia, quem pater voluerit, quoniam talia verba debent intelligi secundùm ordinem à iure præscriptum, idque ex sententia quorundam , contra verò ex sententia Molinæ, de qua latiùs agitur infrà, ex num. 56. cum multis sequentibus, vbi vide omninò. -  37 Testatoris dispositio recipit interpretationem à iure, & consuetudine, atque rei, de qua agitur, natura. -  38 Testator aut Maioratûs institutor, in dubio se referre videtur ad leges, statuta, & consuetudines eius loci, aut regionis in qua testatur, aut maioratum instituit. -  39 Clausulæ primogeniorum in Hispania sunt interpretandæ iuxta consuetudinem quæ est in Hispania in successione primogeniorum, & sic, vt masculus præferatur fœmina, & primogenitus cæteris fratribus secundò genitis. -  40 Masculus in Maioratu, licèt sit minor natu, de more Hiapaniæ præfertur fœminæ. -  41 Et in successione Regni, lege quadam Partitæ sic extat expressè decisum. -  42 Maioratis Hispaniæ, ad exemplum, & similitudinem successionis Regni debent regulari. -  43 Testator in dubio cum dispositione legis se conformare videtur. -  44 Maximè, quando ex alijs scriptis in testamento id constat aperte, vt in hoc casu constabat ex alia clausula, quâ dictus testator in casum, quo pater non eligeret, successuros in Maioratu nominauit, & masculos præferendos fœminis dixit. -  45 Hæres quotiescunque grauatur alternatiuè dare diuersis personis, inter quas militat diuersa ratio, licèt inter eas non detur ordinata affectio simplex disiunctiua, si ne alternatiua non resoluitur in coniunctam, nec tribuit hæredi grauato electionem, quamuis verba ad eum referantur, sed ordine scripturæ denotat factam fuisse substitutionem. -  46 Refertur singularis sententia Glos. in proposito, in cap. Metrop. 63. distinct. in verbo presbyteris, vbi glos. allegat text. in l. hæredes mei, §. fin. ff. ad Trebel. & illam glossam citat Dominicus. -  47 Qui eleganter explicat, quando secunda pars alternatiuè in defectum primæ censeatur apposita. -  48 Qualitas personarum posita in secunda parte alternatiuæ, quando est diuersa à qualitate personarum posita in prima parte, tunc alternatiua est ordinis, & non electionis. -  49 In alternatiua cùm ponuntur duo, quæ eiusdem naturæ sunt, tunc vtrumque est in obligatione: cùm verò in secunda parte alternatiuæ, aut in vnaquaque parte illius apponuntur duo quæ diuersæ natura sunt; tunc vtrumque in obligatione non est, sed alterum tantum, & alterum est in facultate soluendi. -  50 In alternatiua ex voluntate testatoris cessat electio, & ordo scripturæ præcisè obseruari debet. -  51 Respondetur obiectioni cuidam, quòd superflua videretur clausula illa testamenti, vbi dicitur, en vno de los hijos, ò hijas, que del quedaren, qual el quisiere. Nisi electori licitum esset filiam ad successionem Maioratus eligere, & numero seq. -  52 Alternatiua sui naturâ electionem concedit; ideò sufficit verificari quamcumque partem alternatiuæ, intelligendo tamen, vt hoc numero, & sequenti adnotatur, hoc est, modò alternatiua sit propria, & vera; secus tamen si impropria, quia vna stat in defectum alterius sub alternatis verbis augmentatiuæ; tunc enim seruandus est præcisè ordo scripturæ, non autem locus est liberæ electioni. -  53 Quia ista est alternatiua posita ad ampliandam dispositionem; ideò veræ alternatiuæ effectum non operatur. -  54 Testator verba clausulæ superioris adiiciens, en vno de los hijos, ò hijas, que del quedaren qual el quisiere, cuius mentis fuisse, aut qualiter eligendi facultatem concessisse videatur, eleganter declaratur, & text. in l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebel. optimé, & verè enucleatus relinquitur. -  55 Testator in casu prædicto per adiectionem verbi illius, qual el quisiere, naturam dispositionis non alterauit, nec etiam regulas iuris, vt hoc numero demonstratur, & ibidem eleganter expenditur text. in d. 1. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebel. -  56 Ludouici Molinæ senentia contraria his, quæ dicta fuêre suprà, numero 35. 36. & sequent. refertur, vt scilicet elector, cui libera facultas eligendi concessa est, possit ad Maioratûs successionem, filiam etiam natu minorem, omisso filio primogenito eligere; & eidem pluribus modis respondetur, vt latè adnotatur hoc numero, vbi traduntur nonnnulla, quæ longa Authoris consìderatione digesta sunt, & scripta, nec alibi inuenientur sic adnotata. -  57 Ludouici Molinæ sententia posito quòd sustineri possit, (quod Authori durum videtur) deberet intelligi in terminis, in quibus ipse quæstionem proposuit, nempe quando eligendi facultas non fuit data alternatiué, sed copulatiuè inter filios, & filias, vt ipse loquutur, & sic coniungendo per sonas verbis, quæ propter vnitatem sermonis quasi in vnum corpus redactæ sunt. -  58 Et verbum entre, latinè inter, distribuit æqualiter facultatem eligendi eodem tempore inter filios & filias. -  59 Et consequenter resultat effectus, qui à præfato Authore consideratur: in quem expendi potest text. in l. cùm quidam, ff. de legatis secundò, vt hoc numero adnotatur. -  60 At in terminis casûs Authori propositi, diuersum est, quoniam electio non liberé, sed alternatiuè data fuit en vno de sus hijos, ò hijas, &c. quod in effectu fuit, corpora duo personarum facere. -  61 Quia alternatiua, ò latinè vel, disiungit verba, & sensum; sic vt factus sit primò vnus gradus filiorum, & in defectum eius, augmentatiuè, vel subsidiariè alius gradus filiarum, cap. 1. de eo qui sibi vel hæredibus suis. -  62 Vbi, quia concessio fuit alternatiua, hijos, ò hijas, dum filij extiterunt, succedere non potuerunt, nec admitti fœminæ. -  63 Et quamuis ille text. loquatur in feudis, nihil interest, quia alterata res erat per pactum concedentis, qui fœminas admisit: & sic illius textus vis consistit in forma pacti per alternatiuam, vel quæ tantùm operatur, vt faciat, quòd omnes filij videantur positi ex vna parte, & latere, & fœminæ ex alia parte. -  64 Text. in l. vnum ex familia, §. si de Falcidia, ff. de legatis secundò, nihil obesse Authoris resolutioni anteà traditæ, vt hoc numero adnotatur. -  65 Elector, cui electio competit ex vltima voluntate, si extra vltimam voluntatem, hoc est in quacunque dispositione inter viuos elegerit, ampliùs variare non potest. -  66 Ex pluribus electis, vbi non potest possidere nisi vnus solus, primò nominatus preæfertur alteri. -  67 Electorem in casu Authori proposito inter viuos elegisse probatur. -  68 Verba licèt enuntiatiua sint, probant nihilominùs in casu Authori proposito electionem, nominationem, seu institutionem anteà factam. -  69 Verba enuntiatiua eius quod tempore enuntiationis, aut assertionis esse potest, plenè probant. -  70 Verba enuntiatiua omninò probant, quando enuntiatio pertinet ad rem, quæ pendet ex declaratione animi enuntiantis. -  71 Verba enuntiatiua, quando scienter proferuntur super eo, super quo partes sibi possunt præiudicare, sic probant, vt non admittatur probatio in contrarium. -  72 Pronuntiari, atque affari aliquid, trifariam posse, dispositiuè, assertiuè, & enuntiatiuè. -  73 Verba enuntiatiua quæ sint? -  74 Verba dispositiua quæ dicantur? -  75 Verba assertiua qualiter proferantur. -  76 Verba enuntiatiua propter aliud emissa, regulariter dispositionem non inducunt, prout hoc numero, remissiuè tamen, latissimè explicatum traditur, & limitatum, & vide num. sequent. -  77 Verba enuntiatiua, quoties proferuntur per tempus præteritum, aut id, quod enuntiatur, est præteriti temporis, dispositionem inducunt. -  78 Maximè, si ipsemet qui refert, & enuntiat aliquam suam voluntatem de præterito, talis est, quòd posset ipse adhuc ex integro illam facere, & sic disponere. -  79 Verba enuntiatiua dispositionem inducunt, quando proferuntur super his, qua dependent à voluntate partium, & super quibus possunt liberè disponere. -  80 Verba enuntiatiua dispositionem inducunt, quoties id quod enuntiatur, necessarium est ad id, de quo agitur. -  81 Verba enuntiatiua, quoties per modum causæ proferuntur, dispositionem inducunt, sicut si essent dispositiua. -  82 Habens nominare ad emphyteusim aliquem, si per verba enuntiatiua nominationis granauit eum, eo ipso inducitur dispositio & nominatio. -  83 Positus in conditione, an censeatur electus, aut nominatus? -  84 Ludouici Molinæ traditio, de qua suprà ex numero 65. posita quòd vera non esset, adhuc tamen in casu Authori proposito defendi deberet, variationem licitam non esse electione semel facta, idque ex ratione, quæ hoc numero & sequenti assignatur. -  85 Eligens ex concessione, aut commissione testatoris, in eligendo sequi tenetur voluntatem tacitam, vel præsumptam testatoris ipsius, nec potest variare, aut à declaratione semel facta recedere, quando constat iuxta confessionem, aut declarationem ipsiusmet eligentis (ex qua de voluntate testatoris constat) electionem fuisse factam. -  86 Res quando subrogatur cum facultate regiæ in locum alterius, quæ erat etiam vinculata, cum omnibus qualitatibus, & conditionibus subrogata remanet, cum quibus erat prima. -  87 Voluntas non minùs deducitur, seu colligitur ex factis, quàm ex verbis, imò potentius demonstratur, & probatur factis, quàm verbis: quia facta effectum ostendunt, verba aliquando contra voluntatem proferentis sunt. -  88 Testator, quando committit jateri, vt pro eo Maioratum, vel meliorationem faciat in aliquem filium; an sufficiat, quòd commissarius coram testibus dicat, se velle eligere ad Maioratum talem filium. -  90 Electio, seu nominatio ad Maioratum, an facta censeri debeat, si fiat actus in fauorem alicuius, qui non potest stare, nisi supposita nominatione, aut electione. SIngularis occurrit, & in praxi valdè necessaria quæstio, & quæ ita ex professo, vt necessarium est, à nullo ex Recentioribus pertractatur, si ponamus, quòd[sect. 1] testator fratre suo aut alio consanguineo hærede scripto, petierit ab eo, aut illi commiserit, & mandauerit, vt ex bonis suis, vel aliqua parte eorum, instituat, siue faciat Maioratum in aliquem ex filiis, aut filiabus eiusdem fratris, aut consanguinei, vel etiam testatoris ipsius, in ea parte, in qua Maioratus licitè institui potest per parentes, vel in omnibus bonis, aut maiori parte eorum cum facultate regia ad id concessa, an tunc frater, vel consanguineus, aut alius quicumque, cui facultas eligendi sit relicta, etiam libere, teneatur præcisè ordinem literæ, siue scripturæ seruare, & consequenter filiis masculis existentibus, eligere, aut nominare aliquem ex eis ad Maioratum, an verò filio masculo prætermisso, filiam fœminam ad Maioratum eligere valeat. Et dubium consistit in hoc, quòd eligendi facultas expressè, aut absolu[sect. 2]tè concessa non est in casu prædicto, quamuis verba prima facie inspecta, liberam ligendi facultatem denotare videantur: & sic omninò incertum est, an libere censeatur data electio; an verò ordine scripturæ videantur filij, & filiæ ad successionem inuitari in quo dubio con[sect. 3]sultus ego olim, cùm casus hic in terminis occurrisset in ciuitate de Guadalaxara, primus quidem omnium scripsi, & non mediocriter insudaui, & postquam verbo, & in scriptis Prætorem illius ciuitatis informaui, nullo alio causam defendente, primam sententiam pro me tuli (alij postmodum scripserunt, sed non ita exactè aut nihil quidem addentes) idcircò, non absque maxima vtilitate futurum existimaui, si hoc capite recenserem nonnulla, quæ dubij præfati resolutionem præstant, & futuris negotiis multis decidendis non modicam vtilitatem afferre possunt, & pro clariori intelligentia præmitto, quòd Petrus Ruyz de Alarcon, ex primo matrimonio habuit vnicum dumtaxat filium Bernardum de Mata, qui defuncta iam matre, & nullum filium relinquens, cùm in extremis esset, condidit testamentum, & patrem suum dictum Petrum Ruiz de Alarcon liberé, vt debuit, hæredem instituit, postmodùm verò petijt ab eo, quòd de certis bonis faceret vinculum, & Maioratum, en vno de sus hijos, ò hijas que del quedaren, qual el quisiesse, vt pars aduersa dicit; iam enim secundò nupserat, & filias habebat ex secundo matrimonio dictus pater eius, qui mortis tempore, atque in testamento suo filiam quandam, nomine D. Catharinam Carrillo, ad dictum Maioratum nominauit, cum haberet filium masculum ex eodem secundo matrimonio natum, qui D. Petrus Ruiz de Alarcõ, & Sotomaior nuncupabatur. Lis ergo, & quæstio orta est super Maioratu prædicto, & dicta D. Catharina petebat possessionem illius ex testamento patris, in quo erat nominata, contendebátque patrem prædictum lici. tè posse vigore clausulæ prædictæ nominare eam; ego autem in contrarium dicebam, ex clausula dicti testamenti Bernardi de Mata, non potuisse patrem eius, cùm filius masculus existeret, filiam fœminam ad Maioratum nominare, & sic dictum D. Petrum esse verum, & legitimum successorem, & consequenter in possessione bonorum dicti Maioratus tuendum, nihílque prodesse testamentum parris dictæ filiæ ad possessionem petendam, nisi constaret prius, quòd pater eius sic disponere, & restari potuisset; quoniam in quocumque actu voluntas, & potestas requiritur: quæ duo actum perficiunt secundùm[sect. 4] Philosophum, & notatur in cap. cum super Abbatia, verbo, posset, & volet, de officio delegat. l. nolle, vbi Baldus, ff. de acquirenda hæreditate, l. omne verbum, & ibi Bald. in vlt. notabili, C. communia de legat. Abbas in cap. sacerdos, de officio delegati, Aimon Craueta de antiquit. temporum, 1. sect. incipit, Ampliatur nunc, num. 52. fol. 36. Cephalus, in cons. 235. num. 24. lib. 2. Rolandus in cons. 35. num. 21. volum. 3. Franciscus Bursatus in cons. 396. num. 24. lib. 4. Burgos de Paz 5. part. l. 3. Tauri, num. 1442. Molina de Hispanorum primogeniis libro primo, capit. vigesimo quarto, numero vigesimo quarto, Surdus in cons. vigesimò septimo num. 13. lib. primo Hyppol Riminal. in cons. 255. num. 32. & 33. lib. 3. Hîc autem, posito quòd fuerit voluntas, cùm tamen deficiat potestas taliter disponendi, nullum quidem facit negotium testamentum prædictum, quòd autem defuerit potestas, facilé demonstrabitur, si constituamus nonnulla, quæ magis ad rem faciunt: in primis, quod licèt prima facie, vt dixi, videatur, quòd dictus Bernardus de Mata dederit liberam facultatem patri suo eligendi ex filiis aut filiabus, quem voluerit, & sic masculo prætermisso, fœminam filiam eligere; tamen contrarium esse verius, & filios masculos primo loco nominatos fuisse, filias verò secundo gradu substituas in defectum masculorum, constat ex illis verbis. En vno de sus hijos, ô hijas que del quedaren, idque ratione sequenti. Nam licèt disjunctiua posita in[sect. 5]ter personas honoratas, resoluatur in coniunctam, & copulatiuam l. cùm quidam, C. de verb. significat. id tamen non procedit quoties disjunctiua, aut alternatiua ponitur inter personas, inter quas cadit ordinata affectio; tunc enim non resoluitur in coniunctam, nec censetur hæredi data electio, sed denotat ordinem, & vltima pars censetur posita in defectum prioris, per text, valdè singularem in l. cùm pater, §. à te peto, ff. de legat. 2. vbi dicit Iureconsultus in hunc modum: A te peto, marie, si quos liberos habueris, illis prædia relinquas, vel si non habueris, tuis, siue meis propinquis, aut etiam nostris liberis, non esse datam electionem, sed ordine scripturæ factam substitutionem respondi, & ibi notant Bartolus, Paulus, Alex. Cuman, & cæteri Scribentes communiter, Iason in d.l. cum quidam, nu. 2. & in l. Gallus §. quidam recté, ff. de lib. & posth. col. 6. in vers. Secundò amplia. Alex. in cons. 30. col. 1. lib. 2. Decius in cons. 319. In cansa istorum nobilium, num. 6. Socin. in cons. 52. num. 6. lib. 1. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 80. num. 5. Ioan. Ceph. in cons. 53. num. 69. lib. 1. Menoch. in cons. 187. num. 20. & seqq. lib. 2. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. num. 7. & lib. 2. cap. 11. num. 36. Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 34. Angulus ad leges meliorationum. l. 11. glossa 8. num. 9. Iacobus Cancerius variarum resolutionem. cap. 1. de substitutionibus, num. 51. Angelus Matheacius de legat. & fideicom. lib. 2. cap. 13. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 12. vbi num. 14. & seqq. ex alijs probat, in Maioratibus præsumptionem ex ordine scrip[sect. 7]turæ ortam, magni momenti esse, & nonnulla dicit in proposito Mieres vbi suprà. num. 31. In primogeniis[sect. 8] autem aut maioratibus, quòd detur ordinata affectio institutoris inter filios & filias, & inter masculos, & fæminas certum est, quia per masculos familia, & agnatio illius conseruatur, & non per fœminas, vt pote, cum illarum successio agnationis conseruationi repugnet, vt suprà, cap. 4. huius lib. latissimè probatum est; fœmina[sect. 9] namque familiæ suæ, atque agnationis est caput, & finis, l. pronunciatiò, §. familiæ ff. de verbor. significat. l. Iureconsultus. §. 1. ff. de gradibus cognat. nomenque & memoria Maioratum instituentis, meliùs conseruatur per mascu[sect. 10]lum, quàm fœminam, vt scribunt Romanus singulari 474. Barbatia in cons. 37. volum. 3. Ruin. in cons. 110. num. 14. volum. 2. & multos referens Simon de Prætis de interpretat., vlt. volunt, lib. 2. interpret, 3. dubitat. 1. solut. 11. num. 2. fol. mihi, 146. Gaspar Baëtius de nou meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 2. num. 22. ipsi namque[sect. 11] masculi, honorem, splendorem, & dignitatem familiarum tuentur, & conseruant, iniurias propulsant, atque illatas vendicant, vt scribit Ioannes Chephalus in cons. 306. num. 72. lib. 3. & latè adnotarunt Tiraquellus de primogenitura, quæst. 4. ex num. 13. cum seqq. Modernus in consuet. Parisien. titul. 1. §. 8. glossa 3. num. 30. & glossa 4. num. 15. in fine Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 3. Mieres de maioratu, in initio primæ partis num. 2. & quæst. 3. in princip. Vnde multò magis,[sect. 12] si sit nobilis, fama, & nomine clarus, (qualis fuit testator, & institutor huius Maioratus) credendum est, quòd desiderauerit familiæ suæ fauere, eamque propagare, & conseruare, vt eleganter adnotauit Zasius in cons. 2. num. 13. in fine, & seq. & ideò a testatoribus nostri tem[sect. 13]poris præfertur, & magis honoratur masculinus sexus, quàm fœmininus, vt tradit Mantica de coniectur. vltim. volunt. lib. 6. tit. 15. n. 1. & 2. fol. 240. maximè in Maioratibus, quorum natura genuina & finis est, vt per eo[sect. 14]rum institutionem, agnationis, & familiæ conseruatio fiat in futurum, post Tiraq. Conar. Ludouic. Molinam Padillam, Mieres & alios aduertit Ioan. Garsia in tract. de nobilitate, in diuisione operis, num. 38. & quòd prædictus institutor Maioratus, hanc ordinatam affectionem, quam habebat, considerauerit, illamque obseruari voluerit manifestè colligitur ex eo, quòd clausula testamenti, & Maioratus dicti Bernardi de Mata, super quo litigatur, tres in effectu continet partes. Prima est, in qua patrem suum hæredem instituit vniuersalem in remanente omnium bonorum suorum, iurium, & actionum. quæ absque dubio valuit de iure. Altera est, vbi dicitur. Al qual pido por merced, que de los bienes rayzes haga vinculo en vno de sus hijos, ò hijas que del quedaren. Alia denique, & tertia pars est, vbi testator ipse dixit: Y en caso que el no hiziere el dicho vinculo, quiero y es mi voluntad, que despues de los dias del dicho Pedro Ruyz de Alarcon mi señor, el dicho suelo de las dichas casas, y heredad de Camarma del Caño, suceda en el hija maior legitimo, que del dicho Pedro Ruyz de Alarcon mi señor quedare, y a falta de hijo varon, succeda en la hija maior legitima que dexare: y por este orden succeda en los descendientes dellos. Ex qua vltima clausula, & verbis suprà dictis, manifestè colligi valeat, qualis, & quæ fuerit testatoris voluntas in secunda clausula, in qua fuit concessa eligendi facultas; & consequenter non fuisse datam electionem, sed ordine scripturæ factam substitutionem. Nam in Maioratibus, fideicommissis, & vltimis volunta[sect. 15]tibus, sicut præcedentia declarant sequentia; sic è conuerso dubia defuncti voluntas quæ præcessit, declaratur, & coniecturatur ex subsequenti, quæ clara, & aperta est l. si seruus plurium, §. fin. ff. de legat. 1. l. 1. ff. de rebus dubijs, l. si cum fundum, ff. de verb. oblig. & post Tiraquellum ab eo relatum, adnotauit Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 42. versiculo 14. vbi dicit hanc esse non modicam coniecturam, tradunt etiam Socin. Iun. in consil. 65. num. 11. volum. 4. Paris in consil. 73. num. 19. lib. 2. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. tit. 14. num. 22. Menochius lib. 4. præsumptione 54. numero 24. Achilles Pedrocha in consil. 28. numero 138. Ioannes Guttierrez in cons. 18. num. 38. vbi ex multis[sect. 16] probat, obscuram testatoris voluntatem ex aliis in testamento expressis declarari, quod etiam superiùs relati adnotarunt, & qualis fuerit ab initio voluntas, ex actu[sect. [17]] sequenti, aut verbis sequentibus declaratur, l. sed Iulianus, §. proinde, ff. ad macedonianum. l. cum quis, C. de naturalibus liberis. Crotus in consil. 66. num. 1. Decius in consil. 490. num. 9. & in consil. 559. num. 1. & in cons. 644. num. 8. Et sic testator ipsemet qui in ordine succe[sect. 18]dendi ad Maioratum, aut in hac secunda clausula, & vocatione speciali, quam in desectum electionis parentis sui fecit, prætulit filium masculum filijs fœminis, quas in desectum masculorum vocauit, credendum est necessariò, quòd etiam voluerit vt is, cui electionem commisit etiam liberé, eundem ordinem seruare teneatur, & masculos debeat fœminis præferre, sicut & ipse prætulit expressim; quod apertè probatur ex his, quæ multùm ad propositum scribunt Ruinus in cons. 110. num. 15. & sequent. lib. 2. Socinus in consi 141. num. 26. volum. 2. Ferdinandus Loazes in repetitione §. diui, legis, filiusfamilias, ff. de legat. 1. num. 198. & 199. Ioannes Guttierrez dicto cons. 18. num. 39. nulla enim est in iure certa magis regula, aut securior doctrina, ad testatoris[sect. 19] defuncti voluntatem probandam, quàm ea, quæ sumitur ex ipsius expressa dispositione, quæ totum facit, lege ex facto, ff. de hæredibus instituendis, l. cùm quæst. C. de legat, cum alijs vulgatis, Ripa in l. hæredes mei, §. cum ita, num. 31. ff. ad Trebellian. tutiorque interpreta[sect. 20]tio est, quâ scriptis in testamento adhæremus, argumento text. in l. si alij, ff. de vsufruct. legato, & in l. cum virum, C. de fideicommissis, & cum Castrensi, eleganter aduertit Marsarius in consil. 7. fol. 83. in antiquis, & confirmatur consideratio, & ratio superior, quia tempore testamenti dicti Bernardi de Mata, erant iam natæ dicta D. Catharina Carrillo, & aliæ sorores eius, sed dictus D. Petrus de Alarcon natus non erat, nec alius filius masculus procreatus, & quamuis habeatur maior[sect. 21] affectio, & dilectio ad eos, qui sunt nati, & cogniti tempore factæ dispositionis, quam ad eos, qui nec nati sunt nec cogniti, vt ex alijs probarunt Mieres de maioratu, 2. parte, quæst. 6. num. 16. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclus. 67. num. 5. & 6. & num. 8. Decianus in cons. 1. num. 14. lib. 2. Paulus Leonius Patauinus in cons. 27. num. 103. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. fol. 53. Achilles Pedrocha in consil. 20. num. 68. & 69. & notarunt Baldus in l. Lucius, ff. de hæredibus instituendis, Alexander in cons. 52. colum, 1. volum. 4. Oldra. in cons. 141. colum, 2. in princip. & est optimus text. in l. alumnos, ff. de manumissis vindicta, ibi In quo instruendo propensiorem animum habuit. Quem singularem dicit Romanus in consil. 231. num. 3. l. qui filiabus, ff. de legatis primò: nihilominùs tamen filiabus patris sui, aut suis[sect. 22] sororibus iam natis, & cognitis tempore factæ dispositionis, expressim prætulit filios masculos ex dicto patre eius nascituros; vnde credendum est, quòd semper illos præferre voluerit in alijs clausulis præcedentibus, in quibus patri electionem commisit, & iuxta hæc intelligenda, & regulanda verba superioris dispositionis, ex his, quæ scripserunt Modernus Paris, in cons. 1. à num. 18. Marsarius in cons. 6. num. 5. Simon de Prætis in cons. 161. num. 19. Pinellus in l. 3. C. de bonis maternis, num. 24. Achilles Pedrocha in consil. 3. num. 21. in fine; sic, vt per clausulam supradictam quâ dictus testator, in casu[sect. 23] quo parer eius vinculum non fecisset, primo loco filium eius maiorem masculum primogenitum, & in defectum eius, filiam fœminam primogenitam nominauit, declarata videatur clausula alia, in qua patri suo electionem dederat: & consequenter, vt quemadmodum testator ipse in sua vocatione non vocauit fœminam, nisi in defectum filij masculi, nec aliter admitti fœminam voluit, quàm si masculus non existeret; pariter quoque, atque eodem modo voluerit, vt pater eius, cui electionem commisit, se hiberet in electione, nec aliter successores eligeret: Nam quod ipse viuus facturus esset, aut quod[sect. 24] in defectum electionis hæredis fieri expressit, idem ab hærede suo faciendum esse iussisse intelligitur, vt dicit pulchrè text. singularis in l. cùm seruus, ff. de condit & demonst. l. ab exhæredati substituto, ff. de legat. 1. ibi: Quæ ille si viueret debiturus erat, 1. postulante, ff. ad SC. Trebel, ibi: Cæterùm existimo idem in hærede citu esse constituendum, quod in illo constitutum est. Nec est verisimile, quòd hæredi concesserit facultatem faciendi id, quod non fieri expressit in alia clausula, ex eisdem iuribus & Authoribus numeris præcedentibus relatis. Vnde, eo ipso, quòd aliter factum, aut dispositum est à patre prædicto, nihil a iud fuit, quàm circumuenire voluntatem defuncti, quod indignandum est, vt dicit text, in l. si quis pecuniam, ff. si quis omissâ causâ testamenti, nec hæres audiendus, qui nititur contra illam, l. illis libertis, 83. ff. de condition. & demonstration. Nec etiam[sect. 25] credendum, quôd electione eo modo, aut quantumcunque liberè concessa dolose eligere potuerit pater ipse, vel ad electionem dolosam mandatum datum præsumi, per text. in l. creditor, §. Lucius, ff. mandati, l. si procurator, ff. de conductione indebiti: quas nonnullis exornant Molina de Hispanorum primog. lib. 2. c. 5. n. 15. & seq. Achilles Pedrocha in cons. 36. n. 149. vbi concludunt, electionem dolosé factam nullam esse, quod melius procedit in casu prædicto, in quo dictus Petrus Ruiz de Alarcon excludit dictum D. Petrum de Alarcon filium eius, & nominauit dictam filiam propter odium & inimicitiam, quam habebat cum vxore eiusdem filij, cum qua vt ipse pater dicebat, contra suam voluntatem nupsit dictus D. Petrus de Alarcon, id autem sufficiens esse non debuit, vt negligere pos. set nominare illum, sicut filius eius testator voluerat, vt ad text. in l. 3. §. si emancipatus, ff. de contra tabulas, eruditè ostendit Decianus in cons. 13. num.15. & 17. lib. 1. & ratione concludenti probatur, quia cùm inimicitia hæc, aut odium testatoris prædicti non esset, sed ipsiusmet hæredis, in consideratione haberi non debuit, ad effectum, vt dictus D. Petrus excludi posset à iure succedendi, quod ex voluntate testatoris habebat, argumento text. in. l. cum pater, §. rogo. ff. de legat, 2. iuncto text. in. l. cum filius §. pater, eodem titul, intelligendo eum text, prout rectè inducit Imola, vt hanc differentiam constituat, in d. §. rogo, post Bartolum ibi relatum, qui ita magistraliter & verè considerauit distinguendos casus, vt scilicet inimicitia, & odium testatoris sufficiens sit ad excludendum eum, qui generaliter vocatus est l. Lucius Titius §. Lucius Titius Damam, el 2. ff. de legat. 2. Rubeus Alexand. dicens se ita de facto consuluisse in l. Gallus, §. quidam rectè ff. de liberis & posth. Molina de Hisp. primogeniis, lib. 2. cap. 11. num. 8. Mieres de maioratu 1. part. quæst. 48. ex num. 33. odium tamen hæredis, aut eius, cui electio commissa est, sufficiens non sit, argumento text. singularis in l. vnum ex familia, §. fin. ff. de legatis 2. & eorum quæ scribit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 9. num. 2. Et per hæc patet responsum ad vnum ex fundamentis præcipuis, in quo moueri potest contraria pars; nempe, quòd per verba superiùs relata, Haga vinculo en vno de sus hijos, ô hijas, que del quedaren, qual el quisiere. Eligendi facultas censeatur concessa Item quod alternatiua illa, suâ naturâ liberam videtur electionis libertatem includere; & consequenter, quòd dicta filia, omisso etiam filio masculo. eligi potuerit: euidentius tamen, & quidem concludenter, conslabit solutio, si in vi præfatæ alternatiuæ, aliquantulum latiùs insistendo, ante alia constituam, quòd verè testator in casu prædicto &[sect. 31] in verbis suprà relatis (dato pro vero quòd verbum illud, qual el quisiere, à testatore adiectum fuerit) non dedit patri liberam, aut voluntariam eligendi facultatem, nec verè, aut proprè alternatiua fuit electio, sed potiùs testator ipse subalternauit personas, ad quas ordinatam affectionem habebat, & sic præferri debet primò nominatus, hoc est filius masculus; nam ordo verborum describit ordinem intellectus, vt ad text. in l. cum pater. §. à te peto, ff. de legatis secundo, tradiderunt Baldus n. 3.[sect. 32] & Castrensis num. 2. in l. cum quidam, C. de. verborum significatione, & est text. valdè singularis in l. hæredes[sect. 33] mei. §. finali. ff. ad Trebel. vbi alternatiua posita inter personas nominatas, ex præsumpta mente disponentis ordinis est, & non electionis, & per illam eligendi facultas censetur prohibita, vt constat ibi: Non rectè mulierem electuram: & optimè aduertunt Felinus in c. inter[sect. 34] cæteras, de rescriptis num. 4. fallentia prima, Ripa in d.l. hæredes mei §, fin. num. 7. versi. vnde aliter, Ruin, in l. Gallus, §. quidam rectè, num. 46. & 47. & num. 52. & 60. & 61. ff. de lib. & posth. Idem in cons. 92. num. 7. lib. 2. & sic filiæ in casu præsenti censentur nominatæ sub conditione si filij masculi non existant, ex dictis iuribus, & Authoribus, & text. in d.l. cùm pater, §. à tepeto, ff. de legat. 2. vbi dictum facit: Tuis, siue meis propinquis Et ideò, vt seruaretur ordo alternatiuæ, propinqui mariti, qui erant extranei, præferuntur propinquis vxoris, quæ testamentum condidit, vt etiam notarunt Alex. in cons. 119. num. 2. & num. 6. lib. 5. Rubeus Alexandrinus in cons. 40. num. 9. qui duo Authores concludunt, quòd in alternatiua dispositione, secundo loco vocati, ita demum admittuntur, si primo loco vocati defecerint, & non aliter, per text. in d.l. hæredes mei. §. fin. per quem etiam Iacobus Cancerius variarum resolutionum, lib. 1. cap. 1. num. 53. adnotauit, quod habens facultatem eligendi de pluribus vocatis alternatiuè, inter quos est ordo affectionis, non potest eligere de secundò nominatis, nisi primis deficientibus; & in concessione facta pro filio aut filia, quòd existente filio, filia atur eligi non possit. ex eisdem iuribus iudicatum refert Decisio Gamæ 260. num. 2. & Additionator eiusdem in add. ad decisionem 51. & 140. in fin. fol. 40. cum Mantica, & aliis probauit, verba illa, hijo, ò hija maior, in dispositione, aut electionis concessione apposita, ordine successiuo intelligenda, & primo loco nominatum præferendum, sic vt quamuis filius, aut filia natu maior vocetur, adhuc tamen filius masculus etiam ætate minor præferri debeat, ex communi praxi huius Regni, & quia non est eadem, sed diuersa masculi, & fœminæ ratio, vt concludit Additionator ipse in addit, ad. d. dec. 51. & 340. vbi vide cùm necesse fuerit: eiusdem etiam sententiæ suit Gregorius Lopez in l. 2. titulo 15. partita. 2. verbo, fijo varon, & in l. 3. tit. 13. partita 6. verbo, mugeres, ver[sect. 35]siculo, & ex his inferre poteris: vbi affirmat quòd si concedatur licentia per Regem ad faciendum Maioratum in vnum ex filiis, vel filiabus, quemquis elegerit, quòd stante masculo non poterii fieri in fœmina: & quamuis de illius doctrina dubitet Aluaradus de coniecturata mente defuncti, l. 2. c. 3. §. 4. num. 48. & ab ea discedat Molina de Hispanor. primog. lib. 2. cap. 5. num. 6. id tamen nihil obesse, statim probabitur: & Gregorium ipsum sequutus est Mieres de maioratu, prima parte, quæstione 16. n. 4. vbi in hunc modum scribit, postquam Gregorij sententiam retulit & probauit. Et ista procedunt etiam, si in facultate regia adiiciantur hæc verba: Podais hazer[sect. 36] mayorazgo en el hijo, ò hija, que quisieredes; nam talia verba debent intelligi, & moderari secundum ordinem à iure præscriptum, & rationem eius, quod constat ex iam dictis, & l. si quando, C. de inofficioso testamento, cum similibus. Antea verò ex num. 1. constanter probauerat, quòd si quis habeat à Principe facultatem faciendi Maioratum in vnum filium, non possit facere Maioratum in filiam, & quòd filia, licèt sit capax Maioratûs, hoc intelligitur in defectum masculorum, & non aliàs. Quæ omnia in casu præsenti optimè militant, tum ex dictis suprà, num. præcedentibus, tum etiam ex alia iuris doctrina, quòd testatoris dispositio recipit interpretationem à iure, & consuetudine, atque rei, de qua agitur, natura, l. nummis, l. librorum, §. quod tamen Cassius, ff. de. legatis tertiò, l. Caius, vbi Bartulus num. 7. & alij Doctores communiter ff. soluto matrimonio & multis probant Julius Clarus §. testamentum, quæstione 76. num. 11. & seqq. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, l. 6. titulo octano, num. 13. & l. 11. titulo 14. num. 15. Molina de Hispanorum primogeniis, l. 1. cap. 3. num. 2. Mieres de maioratu, prima parte, quæst. 48. num. 13. & multis seqq. Grassus §. testamentum, quæst. 76. num. 10. Peregrinus de fideicommissis, articulo. 17. num. 4. & inde testator, aut institutor Maioratûs, quòd in dubio videatur se reserre ad leges, statura, & consuetudines eius loci, aut regionis in qua testatur aut Maioratum instituit, post Decium, & Andream Siculum aduertit Gregorius Lopez in l. 3. titulo, 1. partita sexta, verbo, mugeres, & Molina vbi suprà, d. num. 3. Burgos de Paz iunior ciuilium quæstione. 2. num. 72. & seqq. Clausulæ etiam primogeniorum, quòd in Hispania sint interpretandæ: iuxta consuetudinem, quæ est in Hispania in successione primogeniorum, & sic, vt masculus præferatur fœminæ, & primogenitus cæteris fratribus secundò genitis, adnotauit Mieres de maioratu, prima parte, dicta quæst. 48. n. 20. vbi refert Decium, & Barbaciam sic tenentes, & anteà num. 16. ex aliis probat, quòd mulier, cùm marito concedit facultatem eligendi filium ad Maioratum, videtur tacitè se conformare cum iure communi, & legibus, & consuetudinibus Hispaniæ, quæ præferunt filium primògenitum cæteris fratribus, & sororibus, & de more Hispaniæ est, vt in Maioratu masculus præseratur fœminæ, licèt sit minor natu, Couarruuias variar. res. l. 3. cap. 5. num. 5. Burgos de Pace in proœmio legum Tauri, num. 66. cum sequent. Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 62. Molina de Hispanorum primogeniis, l. 3. cap. 4. num. 4. Matienzus in l. 6. titul. 7. glossa. 3. num. 27. l. 5. nouæ, collectionis Regiæ. Salazar de vsu & consuetudine, cap. 12. num. 32. Auendañus in. l. 40. Tauri, glossa 9. num. 33.[sect. 41] Doctor Spino in speculo, glos. 19. de maioricatu, num. 84. & glossa. 20. de exhæredatione, num. 8. & in successione, Regni habemus hoc expressum in. l. 2. tit. 15. partita. 2. ad cuius exemplum & similitudinem regulari debent[sect. 42] Maioratus Hispaniæ, vt post Castrensem, & alios notarunt Couarruuias variar. l. 3. dicto cap. 5. num. 9. Peralta in l. 3. §. qui fideicommissum, num. 122. & num. 139. Simancas de primogen. Hispaniæ, l. 1. cap. 22. 23. & 24. Molina de Hispanorum primogeniis, l. 1. cap. 2. num. 16. Padilla in rubrica C. de fideicommissis, num. 6. Aluaradus de coniecturata mente defunct. l. 2. cap. 3. §. 3. num. 2. & cap. 4. num. 60. Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, n. 11. Ioannes Guttierrez. Canonic. quæst. l. 2. cap. 14. num. 26. & num. 50. Vnde ex natura Maioratuum, & iure, atque[sect. 43] consuetudine succedendi in eis cum quibus credendum est quòd testator se conformare voluerit, ex text. in leg. hæredes mei, §. cum ita ff. ad Trebel. & multis exornant, at que latissimè explicant Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 15. & 16. Alciatus regula 3. præsumptione 32. Menochius in cons. 172. num. 21. lib. 2. & lib. 4. præsumptione vltima, Grassus, §. testamentum quæst. 76. num. 25. & seqq. Alexander. Raudensis de analogis, l. 1. c. 35. num. 47. Camillus Gallinius de verborum signisicatione, lib. 10. cap. 9. 10. 11. & 12. ex fol. 267. cum[sect. 44] seqq. maxime quando ex aliis scriptis in testamento id constat apertè, vt in hoc casu constabat ex alia clausula, quâ dictus testator in casum, quo pater non eligeret, successuros in Maioratu nominauit, & masculos præferendos fœminis dixit, ex eisdem Authoribus superiùs citatis, in proposito casu dicendum est, verba illa disiunctiua, siue alternatiua: En vno de sus hijos ò hijas, intelligi debere ordine successiuo in scriptura expresso.[sect. 45] Quod etiam suadetur ex singulari doctrina Castrensis in dict. l. cùm quidam, num. 2. C. de verborum sìgnificatione, vbi singulariter adnotauit. quòd quotiescunque grauatur hæres alternatiuè dare diuersis personis, inter quas militat diuersa ratio, licèt inter eas non detur ordinata affectio, adhuc tamen simplex disiunctiua. siue alternatiua non resoluitur in coniunctam. nec tribuit hæredi grauato electionem, quamuis verba ad eum referantur; sed ordine scripturæ denotat factam fuisse substitutionem: & hæc doctrina confirmari potest ex singulari tra[sect. 46]ditione Glossæ in proposito, in cap. Metropolitano, 63. distinctione, in verbo, Presbyteris vbi glossa allegat text, in d.l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebellian. & dicit in hunc modum: Hæc dictio vel, nò dat illis optionem, sic vel sic eligendi, sed ordo verborum ostendit, quo ordine debeant eligere; & optimè hoc deciditur ff. ad Trebellianum. l. hæredes in fine. Quam glossam citat Dominicus in cap. mandato, de præbendis in 6. num. 2. & in terminis meliùs quàm[sect. 47] alibi in iure explicat, quando secunda pars alternatiuæ censeatur apposita in defectum primæ, idem Dominicus in cap. licèt, de sepulturis in 6. vbi probat expressim, quòd[sect. 48] quando qualitas personarum posita in secunda parte alternatiuæ, est diuersa à qualitate personarum posita in prima parte, vt in nostro casu, vbi priùs nominati fuerunt filij, postmodùm filiæ, in quibus quoad successionem Maioratus diuersa militat ratio, & diuersa qualitas est, vt suprà probaui; quòd tunc alternatiua est ordinis, & non electionis, & sequitur Felinus in cap. cum dilecta, de rescriptis, columna 4. Versic. & dicit Glossa, confert etiam singularis Theorica Ioannis de Imola in l. si quan[sect. 49]do, §. hæres, per text. ibi. ff. de legatis 1. vbi ad explicationem text. in l. Titio vsusfructus, ff. de vsufructu legato, adnotauit, quòd cùm in alternatiua ponuntur duo, quæ eiusdem naturæ sunt, tunc vtrumque est in obligatione, l. huiusmodi. §. sicut. ff. de legatis 1. l. duo rei ff. de verbor. obligat. Cæterum cùm in secunda parte alternatiuæ, aut in vnaquaque parte illius apponuntur duo, quæ diuersæ naturæ, & conditionis sunt, tunc vtrumque non est in obligatione, sed alterum tantum, & alterum est in facultate soluendi, l. si quis stipulatus decem in mille, ff. de solutionibus; vnde ad propositum nostrum, cùm in alternatiua prædicta Haga vinculo en vno de sus hijos ò hijas personæ sint diuersæ naturæ, & conditionis, sicut diuersæ qualitatis, vt anteà dixi; sequitur necessariò, quòd pater prædictus filium masculum nominare debeat, maximè ob aliam clausulam, quæ verba prædicta declarat, vt superiùs dixi; atque ex illa voluntas testatoris manifestè colligitur, ex qua certum est, quòd in[sect. 50] alternatiuis cessat electio, & ordo scripturæ præcisè obseruari debet vt cum Felino tradit Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæstione. 10. num. 52. fol. 108. vbi ex num. 50. de alternatiua dicit nonnulla, sed nihil tangit ex omnibus anteà dictis, ex quibus nouissimè nunc, siue multò postquam hæc scripseram, considerabam, minimè refragari prædictæ resolutioni considerationes, aut resolutiones quasdam Hieronymi de Cæuallos practicarum communium quæstione. 265. ex num. 4. vsque ad num. 24. fol. 368. Posito enim, quòd de iure procedere possint (quod nunc non firmo) nec omninò certa existimo quæ ad text. in l. cùm pater §. à te peto ff. de legatis secundo, ipse tradit ibid. idque per text. in l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebellianum: & quia Ludouici Molinæ sententiam, quâ ipse nititur principaliter, alij impugnant, aut contrà tenent, vt vidimus suprà ex num. 35. & dicemus infrà ex num. 56. vtcunque tamen res sit, obesse non debent ea, quæ prædictus Author adnotauit ibi, propter rationes & doctrinas adductas suprà: & quia in casibus ab eo propositis non agebatur de successione Maioratus, nec inter masculum, & fœminam lis erat, aut controuersia quoad successionem, sed de successione, aut electione Capellani tractabatur, in qua omnes capellaniam prætendentes, qualitates requisitas habebant, sic vt dici non possit, quòd qualitas personarum erat diuersa, aut quòd diuersa ratio militabat in illis. Denique nec concurrebant in fauorem aliquorum ex illis, ea, quæ pro D. Petro de Alarcon, in casu præsenti consideraui; ex verbis potiùs dispositionis constabat, ordinatam affectionem testatores non habuisse. Et hæc sint obiter dicta. Superest nunc, vt aliis fundamentis respondeamus,[sect. 51] quibus contraria pars moueri potest: & in primis, quòd superflua videretur clausula illa, vbi dicitur, Haga vinculo en vno de sus hijos, ò hijas que del quedaren, qual el quisiere; nisi licitum esset patri filiam eligere: tum ex natura alternatiuæ, quæ sic regulariter permittit, atque[sect. 52] electionem tribuit, l. plerumque, ff. de iure dotium, l. si sic legatum, ff. de legatis 1. cum vulgatis; ideò sufficit verificari quamcunque partem alternatiuæ, l. is qui du-i centa, §. vtrùm ff. de rebus dubiis l. Titio, aut Seio vtr hæres, ff. de legatis 2. Tum etiam vigore dictorum verborum, Qual el quisiere. quæ liberam eligendi facultatem denotant, iuxta ea, quæ scripsit Molina de Hispan. primogeniis, l. 2. cap. 5. num. 2. & 3. & num. seqq. quia respondetur in primis, quòd regulæ prædictæ procedunt, ac intelligi debent in vera, & propria alternatiua, quando in vtraque parte illius est: in obligatione, aut quando persona fuit æquè principaliter nominata; de qua vera alternatiua plurima scribunt Felinus in cap. inter cæteras, de rescriptis, Doctores communiter in §. huic autem, Institution. de actionibus. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæstione. 10. num. 52. cum seqq. Nos verò agimus de alternatiua, quæ non est vera, aut propria alternatiua, sed impropria potiùs, quia vna stat, in defectum alterius sub alternatis verbis augmentatiuæ; quo casu seruandus est præcisè ordo scripturæ, nec est locus liberæ electioni, quia ista est alternatiua posi[sect. 53]ta ad ampliandam dispositionem; ideò veræ alternatiuæ effectum non operatur, l. cùm quis, §. finali, ff. de legatis tertio, Bartolus in l. si quis ita. ff. de auro & argento legato Socinus in l. si is qui ducenta, §. vtrùm, versic. Vltimò pono, columna 3. ff. de rebus dubiis, & columna 2. affirmat, quòd ita tenent communiter Ordinarij. Præterea respondetur, clausulam prædictam, en vno[sect. 54] de los hijos, ò hijas, que del quedaren qual el quisiere, ex præsumpta mente testatoris sic declarandam, vt scilicet testator ipse hoc in effectu voluerit, vt si dictus Petrus Ruiz de Alarcon pater eius, plures filios masculos haberet, quamuis de iure, maiori natu deberetur Maioratus, vt certum est, & in l. 2. titulo. 15. partita 2. & numeris præcedentibus probatum; tamen ex dictis verbis, Que le haga en vno de sus hijos qual el quisiere, vt in l. hæredes mei, §. fin. ff. ad Trebel, ibi: Filiis meis, vel vni eorum, possit inter filios, quem voluerit eligere, & Maioratum in persona filij minoris instituere. prætermisso, & excluso filio maiori: similiter, si dictus pater non habuerit filios, sed filias, possit inter ipsas ad eiusdem Maioratus successionem quam voluerit, ac etiam filiam minorem eligere, quamuis filiæ natu maiori deberetur de iure: & sic singula singulis referendo, vnamquanque partem alternatiuæ in suas singularitates resoluere, iuxta text in l. falsa demonstratio, §. finali, ff. de condit. & demonstrat. & ea, quæ latiùs tradiderunt Tiraquellus in l. si vnquam, in verbo, susceperit liberos, num. 241. & seqq. C, de reuocandis donationibus. Franciscus Beccius in consilio. 39. ex num. 2. cum seqq. & num. 11. Corneus in consilio 159. columna 2. cum seqq. lib. 2. Ioannes Guttierrez cons. 4. ex num. 6. & in substitutionibus declarandis, hanc regulam tradit Aimon. in cons. 98. num. 12. & in terminis propriis (vt alia prætermittam, quæ adducere possem) probat text. in dict. l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebel, vbi in alternatiua dispositione electio fit ex personis contentis in altera parte alternatiuæ, seruato ordine nominationis, & dispositionis, vt concludit Iureconsultus, ibi: Deficiente verò gradu nepotum, ex cognatis, quam velit personam eligi posse, Et sic multùm operatur electio data in dicta clausula patri prædicto; ita tamen vt semper videatur concessa inter personas vniuscuiusque gradus, vt scilicet inter filios masculos quem voluerit, & inter filias fœminas etiam quam voluerit eligere possit: non verò, quòd à gradu filiorum, & excluso eo, transire possit ad gradum filiarum, contra text. in dict. l. hæredes mei, §. finali ibi: Ex cæteris autem cognatis, si nepotes superessent, non rectè mulierem electuram propter gradus fideicommissi præscriptos. Ecce textum valdè singularem, & notandum, vbi in concessione alternatiua permissum non est, vt relicto gradu nepotum, ex cognatorum gradu eligi possit; deficiente tamen gradu nepotum, tunc ex gradu cognatorum, quam velit personam eligi posse, quoniam electio fieri debet seruando in vtroque gradu suum tempus separatim, vt dicit Consultus in l. ex facto, §. item quæro, ff. de vulg. & pupillar. substitut. Denique, & vltimò respondetur, nihil obstare, quod vltra alternatiuam illam. En vno de sus hijos, ò[sect. 55] hijas, additum fuerit verbum illud, Qual el quisiere. Quia ad hoc respondetur, quòd verbum prædictum non alterat naturam dispositionis, nec etiam regulas iuris, aut doctrinas superiùs relatas: nam in dict. l. hæredes mei, §. finali, cum alternatiua illa dispositione: Peto à te, vxor charissima, vti cùm morieris, hæreditatem meam restituas filijs meis, vel vni eorum, vel nepotibus meis; additum, etiam fuit verbum, Cui volueris: & nihilominùs respondet Iureconsultus Papinianus, non alterari ordinem succedendi, sed primò nominatos eligendos; & consequenter secundam partem alternatiuæ subsidiariam esse, & in desectum personarum primi gradus. Deinde & in l. Titio, ff. de legatis secundò dictum fuit: Vtri hæres velit; & nihilominùs legatum remansit alternatiuum, sicut anteà erat: quia expressio eorum, quæ insunt ex natura dispositionis, si exprimantur per eundem modum, quo insunt, nihil operatur, l. 3. ff. de legatis primo, l. non rectè, C. de fideiussoribus, cum vulgatis; & sic, nec in casu præsenti aliquid operari debebit verbum prædictum. Non obstat etiam aliud fundamentum, quod desu[sect. 56]mitur ex authoritare Molinæ de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 5. n. 4. vbi dicit, quòd is. cui libera electio à Maioratûs instituore relicta est, vt inter filios & filias, quem velit ad Maioratûs successionem eligat, possit filiam minorem, exclusis masculis natu maioribus eligere, ex text. vt ipse putat, ad hoc notabili, in l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de leg 2. ibi Eodem, vel dispari gradu, quem etiam in id expendit, & Molinæ sententiam probat nouissimè Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæstione. 265. num. 4. & 5. Quia respondetur, in primis, præfatam opinionem Molinæ non esse omninò certam, imò contradictionem habere ex Authoribus relatis suprà, num. 35. qui expressim probarunt contrarium, & non modicam dubitandi rationem ex his omnibus, quæ numeris præcedentibus adnotauimus. Deinde respondetur, quòd verbum liberæ facultatis aut liberæ electionis, in quo fundatur Molina, nihil in proposito facere debet, nec etiam alterare naturam dispositionis, nec iuris regulas, vt suprà probaui num. 53. & constat ex text. in d.l. hæredes nei, §. finali, ff. ad Treb. ad quem Molina non aduertit, nec refert illum; vbi etiam apposita fuerunt verba liberæ facultatis eligendi, vt constat ibi: Cui voluerit, & tamen inquit textus ordinem scripturæ seruandum, atque ex cæceris cognatis, si nepotes superessent, non rectè mulierem electuram. Respondetur etiam & tertio loco, quòd dato casu, quòd esset vera, & indubitabilis sentencia Mol. temperari deberet vt minimè procederet, cùm de voluntate testatoris in contrarium constaret, siue cùm testator ipse aliàs expressisset forman, quam voluit in successione Maioratus obseruari, aut in alia parte testamenti voluntatem suam ostendisset: tunc enim forma ab eo tradita obseruanda erit omnino, nec interest, quòd libera electio relicta fuerit, necne: at in casu præsenti certum est, quòd testator quamuis in vna clausula relinquerit facultatem eligendi quem pater voluerit; tamen in illa apertè ostendit voluntatem suam, & expressè dixit, quomodo esset succedendum si pater non eligeret, statuitque quòd succederet filius maior masculus legitimus, & in defectum eius filia maior legitima, vt dicebam suprà; & sic per hanc clausulam declarauit, & reformauit generalitatem alterius clausulæ, qua patri electionem concesserat, vt in tantùm valeat, in quantum ex hac clausula, in qua testator disposuit, colligi possit, argumento text, singularis in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthumis, ibi: Vt eo casu valeat qui ex verbis, concipi possit, l. àlumnæ, §, qui filias, ff. de adimendi legatis, in versic. non à tota voluntate, quia sequentia declarant, & moderantur præcedencia, l. quædam, ff. de rebus dubiis, l. qui non militabat ff. de hæredibus instituendis, l. vtrum, ff. de petitione hæreditatis: aliàs sequeretur maximum absurdum, nempe, quòd per primam clausulam pater possit ordinare successionem Maioratus, aut successores eligere alio modo, quàm ipse testator expressè disposuit in alia parte alterius clausulæ eiusdem testamenti; quod esset seipsum contradicere, & eligere quoddam genus disponendi ad impugnandum iudicium suum, quod credendum non est, per text. singularem in. l. 3. ff. de militari testamento, & ea, quæ in propositum tradunt Alciatus regula 3. præsumptione 35. Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 12. titulo. 17. num. 13. Mascardus de probationibus, tomo. 2. conclus. 594. num. 11. & 12. Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 16. num. 84. & 85. & 3. parte, c. 3. n. 34. quia testator non videtur aliquid contra seipsum consensisse, l. inquisitio, ff. de solutionibus & notanter scripsit Bald, in l. 1. per illum textum, ff. si quis omissa causa testamenti. Prætereà & quarto loco respondetur, posito etiam, quòd[sect. 57] Ludouici Molinæ sententia sustineri posset (quod mihi durum videtur) quòd intelligi deberet in terminis, in quibus ipse quæstionem proposuit, nempe quando eligendi facultas non fuit data alternatiuè, sed copulatiuè inter filios & filias, vt ipse loquitur; & sic coniungendo personas verbis, quæ propter vnitatem sermonis, quasi in vnum corpus redactæ sunt, vt dicit text. in l. vnica, §. hæc ita tam variè, C. de caducis tollendis, & verbum[sect. 58] entre, latinè inter, distribuit æqualiter facultatem eligendi eodem tempore inter filios & filias, l. cum pater, §. hæreditatem, ibi: Viriles inter eos fieri, ff. de legat 2. & in §. cum inter, eiusdem legis, l. inter eos, ff. de re iudicata: & consequenter resultat efsectus qui à præfato Au[sect. 59]thore consideratur; in quem expendi potest text in l. cum quidam, ff. de legatis secundò quem adducit ipse Molina, vbi fideicommissum relictum fuit per illa verba: Rogo restituas libertis meis quibus velis, & sic vnum corpus personarum factum est; & Iureconsultus respondet hæredem posse indignum. præferre: at in terminis nostris diuersum est, quoniam electio non liberè, sed alter[sect. 60]natiuè data fuit, En vno de sus hijos, ò hijas, &c. Quod in effectu fuit corpora duo personarum facere. quia alternatiua ò latinè vel, disiungit verba, & sensum, sic vt fa[sect. 61]ctus sit primò vnus gradus filiorum, & in defectum eius augmentatiuè, vel subsidiariè alius gradus filiarum, cap 1.[sect. 62] de eo qui sibi, vel hæredibus suis. Vbi, quia concessio fuit alternatiua, hijos, ò hijas: dum filij extiterunt, succedere non potuerunt nec admitti fœminæ, vt constat ibi: Qui sibi, vel hæredibus suis masculis, vel his deficientibus fœminis, & quamuis ille text. loquatur in feudis, nihil inte[sect. 63]rest, quia alterata res erat per pactum concedentis, qui fœminas admisit: & sic vis illius text. consistit in forma pacti per alternatiuam vel, quæ tantùm operatur, vt faciat quòd omnes filij videantur positi ex vna parte, &; latere, & fœminæ ex alia parte, vt optimè declarat Ruin. in const. 9. lib. 1. Ceph. in cons. 30. num. 44. & 47. lib. 1. Denique & quinto loco respondetur, text. in d. §. si de[sect. 64] Falcidia, l. vnum ex familia, ff. de legat, 2. nihil vrgere contra resolutionem prædictam, aut partem, quam defendo; quoniam loquitur Iureconsultus ibi, in legato relicto familiæ, & cùm verbum familiæ sit collectiuum personarum existentium in diuersis gradibus, l. vltima, ff. de verborum signisicatione, & obseruant communiter Doctores in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthumis, vbi Galiaula num. 24. Rubeus num. 49. & cum Socino, Cephalo, & alijs Petrus Antonius de Petra de fideicommissis. quæstione. 5. num. 175. & dixi suprà, hoc eodem lib. cap. 22. num. 26. & 27. electio etiam est generalis, l. legato generaliter, ff. de legatis 1. & sufficit quòd hæres eligat quemcunque ex familia, in eodem, vel dispari gradu existentem, & in familia reliquisse, vt eo ipso cæteri conditione deficiantur, ex eodem text. Cæterùm, in dispositione alternatiua, de qua agimus, aliter obseruatur, vt suprà dixi, quia vnaquæque pars alternatiuè facit suum gradum, vt probat text. ind. l. hæredes mei, §, finali, ff. ad Trebellian. ibi: Propter gradus præscriptos. & sic quando gradus sunt diuersi, non est electio adeò libera, sed potius restricta, vt electio fieri debeat de personis vniuscuiusque gradus; ita vt de vno gradu ad alium transitus fieri non possit, vt expressè dicit text. ille, & communiter Scribentes in dictis iuribus sic resoluunt, ac inter alios eleganter Ripa in d.l. hæredes mei, §. finali. ff. ad Trebel, num. 7. imò & Molina ipse alio in loco, & in alio proposito hoc agneuisse videtur; inquit enim lib. 2. c. 11. num. 37. quòd text. in d. §. si de falcidia, cum similibus procedit, quando electio inter omnes ex familia genericè, atque inordinatè concessa fuit; secus tamen esse, quando per dinumerationem certotum graduum, vel personarum, certo ordine seruato; tunc enim ordo scripturæ, ac dinumerationis graduum seruandus erit, per text. in dict. l. hæredes mei, §. finali, & in dict. l. cum pater, §. à te peto, quæ iura adduxerat suprà in eodem cap. 11. num. 36. Et quamuis statim num. 38. quoad Hispanorum primogenia de hoc dubitet in quæstione agitata ibi: tamen in quæstione nostra dubitandum non esse, & diuersos terminos concurrere, diuersamque rationem militare, tam ex dictis ibidem, quàm ex resolutis anteà, constat apertè: verumenimverò, vt in his ampliùs non insistam, quæ, vt vides, concludenter vrgent nec cauillari possunt, quando prædicta omnia cessarent, adhuc dicendum esset, dictam filiam in testamento patris sui ad Maioratum eligi non potutisse: idque manifesta, & vera ratione, quæ militat, etiamsi concedamus, quòd eidem patri à dicto testatore libera, & absoluta eligendi facultas fuerit concessa; nam ex quo semel elegit dictum D. Petrum de Alarcon filium eius masculum, & sic vnum ex filiis, finitum fuit ius eligendi vt ampliùs variare non possit, vt in illa quæstione, an elector semel facta variare possit, post longam disputationem concludit Molina de Hispanorum primo[sect. 65]genijs, lib. 2. cap. 4. num. 37. vbi affirmat, quòd elector, cui electio competit ex vltima voluntate, vt in casu præsenti, si extra vltimam voluntatem, hoc est in quacunque dispositione inter viuos elegerit, ampliùs variare non potest. Quod tenent etiam Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. c. 2. num. 28. fol. 36. Mieres de maioratu, 1. parte, quæst. 48. num. 45. vbi dicit, quòd non licet pœnitere patri, postquam virtute commissionis in testamento sibi relictæ, filium elegit ad Maioratum, aut meliorationem, nec ampliùs variare potest. Caldas Pereira de nominatione emphyteut. quæstione 10. num. 83. fol. 115. vnde si constiterit, quòd dictus Petrus Ruiz de Alarcon nominauerat iam inter viuos, siue electionem fecerat in persona dicti filij, remanebit probatum, quòd non potuit posteà in testamento mutata voluntate dictam D. Catharinam nominare, aut eligere; & consequenter velificari poterit doctrina Bald. in l. 1. C. de edicto Diui Adriani tollendo, quem refert, & se[sect. 66]quitur Petrus de Peralta in l. cum ita, §. in fideicommisso, ff. de legat. 2. num. fol. 352. quòd vbi ex pluribus electis, non potest possidere nisi vnus solus, primò nominatus præfertur alteri: : sed in casu præsenti, ex natura Maioratus non potest succedere, nec possidere bona, nisi vnus duntaxat, vt plenè probat Molina de Hispan. primog. lib. 1. c. 11. per totum, ergo dictus D. Petrus de Alarcon primò nominatus præferri debet: quòd au[sect. 67]tem primò nominatus fuerit, & inter viuos electus, probatur ex verbis quibusdam appositis in matrimoniali capitulatione, quæ inita fuit inter dictum Petrum Ruiz de Alarcon, & D. Ferdinandum de Figueroa, dictæ D. Catharinæ Carrillo maritum, vbi dicitur: Que si por caso, lo que Dios no quiera, muriere, y pasare desta pres. vida Don Pedro hijo de nos los dic. Pedro Ruiz, de Alarc. y donna Ysab. de Salin, mi muger sin hijos, por manera que la dicha Doña Catal Carrillo nuestra hija, aya de suced. y suceda en el mayorazgo, en que està inst. el dic. Don Pedro por mi el dicho Pedro Ruiz, de Alarcon, y Bernardo de Mata mi hijo, & c. Ecce verba expressa, & aperta, in quibus pater prædictus fatetur, quòd dictus D. Petrus de Alarcon iam ab eo est institutus in dicto Maioratu, & quamuis verba prædicta enuntiatiua sint (enuntiant enim iam esse D. Petrum institutum) nihilominùs probant[sect. 68] nominationem, electionem, seu institutionem anteà factam, vt in terminis multos referens, testatur Caldas Pereir. de nominatione emphyteut. quæstione 1. num. 46. Marc. Anton. Peregr. de fideicommis. articul 51. num. 60. Abbas etiam in cons. 11. colum. 1. versic. nec obstat, l. 1. Angelus in cons. 384. num. 3. Iason in cons. 155. num. 2. lib. 2. Ruinus in cons. 116. num. 1. lib. 2. Parisius in cons. 31. num. 30. lib. 2. Purpuratus in cons. 605. n. 2. volumine 2. Rolandus incons. 23. num. 15. lib. 4. Tiberius Decianus in cons. 41. num. 122. lib. 1. & per verba enuntiatiua sic prolata, remanere probatam intentionem eius, in cuius fauorem proferuntur, donec contrarium manifestè probatur ab alio, post Alex. Curr. seniorem, Roland. & Menoch. obseruauit Fabius Turretus in consil. 71. num. 15. lib. 1. & quando verba[sect. 69] enuntiatiua sunt eius, quod tempore enuntiationis, aut assertionis esse potest, vt in casu præsenti, quòd plenè probent. post apostil. ad Alexand. in cons. 21. num. 4. litera, B. lib. 1. adnotauit Mascardus de probationibus, tomo. 2. conclusione 621. num. 4. Marcus Antonius Eugenius in consil. 58. num. 49. lib. 1. vbi num. 45. dicit vnum singulare ad propositum nostrum, quòd verba[sect. 70] enuntiatiua omninò probant, quando enuntiatio pendet ex declaratione animi enuntiantis, vt est in casu prædicto: vbi electio, aut nominatio ad successionem dicti Maioratus, pendet ex declaratione animi dicti patris, cui eligendi facultas fuit relicta; imò in fortioribus terminis, quòd quando verba enuntiatiua scienter profe[sect. 71]runtur super eo, super quo partes sibi possunt præiudicare, sic probent, vt non admittatur probatio in contrarium, cum Cino, & Alexandro, tenet Paulus Parisius in repetitione ad text. in l. ex hac scriptura, ff. de donationibus, num. 51. in fine, fol. mihi, 71. Mascardus etiam tom. 2. de probationibus, dicta concl. 621. num. 52. sed in nostro casu, verba illa, En el mayorazgo, en que esta instituydo por mi el dicho don Pedro, proferuntur à patre ipso, qui etiamsi haberet liberam, & absolutam eligendi facultatem inter filios & filias, potuit sibi electione illa præiudicare, ex Molina, Aluarado, & Mieres vbi suprà: ergo adeò efficaciter probant, vt ex sententia prædictorum Authorum, nulla admitti debeat in contrarium probatio. Et in fortioribus terminis, quòd verba prædicta, non solùm probationem, sed etiam dispositionem inducant, & sic disponant, siue nominationem aut electionem operentur, vt ampliùs non licuerit patri prædicto variare, apertiùs constare poterit, si anteà constituamus nonnulla, quæ pro clariori intelligentia omninò necessaria sunt. Et in primis, trifariam posse[sect. 72] aliquid pronuntiari, & effari: : Aliquando enim aliquid prædicatur, & dicitur dispositiuè, aliquando assertiuè, aliquando velò enunciatiuè: distinctio hæc est communiter à Doctoribus recepta in cap. si Papa, de priuilegiis in sexto, vbi Ioan, Andreas, Ancharanu, Archidiaconus, & Francus, docet Oldrad. in cons. 258. tit, de priuilegiis, calderinus in cons. 2. tit. eodem. Albericus in authent. si quis in aliquo documento, num. 8. c. de edendo. Craueta de antiquitate temporum, 1. part, §. ampliatur, num. 28. & de omnibus tribus formis, & modis loquendi apparet in d. cap. si Papa, de privilegiis, lib. 6. de enunciatiua, siue narratiua forma pronuntiandi & loquendi, loquitur principium d. cap. si Papa, vsque ad versic. si autem, de modo, & forma loquendi assertiuè, à versiculo, si autem, vsque ad versiculum, & est idem, de tertia forma loquendi, à versiculo, & est idem, vsque ad finem dicti capitis. Rursùs constituendum est, verba narratiua, siue enuntiatiua esse illa, quæ non stant per se principaliter, nec in[sect. 73] eis insistit, & remanet voluntas, sed transeunt ad aliud; & sic proferuntur per modum transeuntis, vt constat ex d. cap. si Papa, in principio, vbi Archidiaconus, Ioann. Andr. Dominic. Francus, & alij, & ibidem Philippus Probus in addit. ad Monachum. Bartolus, in l. ex hac scriptura, vbi communiter omnes, ff. de donationibus, ibidem Parisius, & in consilio 127. num. vlt. lib. 1. Baldus in 1. prima, num. 2. C. de falsa causa adiecta legato, & est de mente Crauetæ, vbi suprà. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæst. 1. num. 42. vbi etiam adducit aliam descriptionem verborum enuntiatiuorum traditam à Paulo Castrensi in cons. 246. num. 2. volum. 1. quòd scilicet verba enuntiatiua dicuntur, quæ proferun turper tempus præteritum. vt veluti, Donaui, legaui, & alia similia; & aliam Paul, de Montepico in repet. l. Titia cum testamento, §. Titia. post num. 2. ff. de legat, 2. quam sequitur Menchaca controuers. illustr. lib. primo, cap. 30. num. 8. quæ omnes in idem reincidunt, & ad idem tendunt; Prætis etiam de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretat, 3. solut. 3. num. 18. fol. 256. Verba autem dispositiua, illa sunt, quæ stant per se, & prin[sect. 74]cipaliter enunciant id, de quo agitur, per orationem perfectam, ita probat text. in d. cap. si Papa, in vers. & est idem, & infrà, & docent omnes suprà allegati, & alij referendi infrà, præcipuè Pereira, qui alias declarationes Pauli, Alex. Pauli de Montepico, & aliorum adducit, quæ omnes ad idem tendunt. Denique verba assertiua[sect. 75] dicuntur illa, qualicèt sola per se non subsistunt, tamen super eis intentio, & mens proferentis fundatur, & pronuntiatur in negotio, de quo principaliter agitur: ita probat text. in d.c. si Papa, de priuil. 6. in v. si autem Ecclesiæ, in illis verbis: Cum de ipsius exemptionis negotio ageretur, asserat ipsam Ecclesiam fore exemptam, &c. & docent Authores suprà citati, & alij plures referendi infrà, ex quibus apparet, inter verba enuntiatiua, hoc constitui discrimen, quòd licèt in vtrisque aliquid de præterito narretur, & enuncietur; tamen in assertiuis profertur cum iudicio, & deliberatione, cùm ponatur pro fundamento rei, & negotij, de quo agitur, quod in enuntiatiuis non est, vt exemplo ostendit Craueta vbi suprà, num. 31. Præterea, si constituamus, quòd regulariter verba[sect. 76] enuntiatiua propter aliud emissa, dispositionem non inducunt, vt per textum in l. ex hac scriptura, ff. de donat. adnotarunt Doctores communiter ibi, & cum multis Pereira de nominat. emphyteutica, d. quæst. 1. num. 33. & 41. Mascardus de probat. tom. 2. conclus. 621. & latissimè explicarunt Doctores in eadem lege, ex hac scriptura, vbi Petrus Paulus Parisius eleganter repetit istam materiam, Alexand, Iason, & alij in l. ex his, C. de militari testamento, Hostiensis, Abbas, Antonius & omnes Doctores in cap. illud. de præsumpt. Craueta de antiquit. temporum, prima part, principali, in illa particula, propositum nostrum, quæ est fol 19. à num. 18. vsque ad num. 65. & particula statim seq. incipit, Ampliatur nunc, fol. 30. per tot. Mascardus vbi suprá. Caldas Pereir. dict. quaest. 1. ex num. 33. & num. 47. seqq. vsque in finem quæst. vbi latissimè Gratianus regula 165. per tot. & regula 483. per tot. Cephalus in cons. 191. num. 34. lib. 2. & in cons. 37. num. 32. lib. 1. & in cons. 443. num. 7. & 8. lib. 4. Mantica de coniecturis vlt. volunt. lib. 3. tit. 12. pertot. Menoch. in cons. 147. ex num. 2. & num. 19. & seqq. lib. 2. Antonius Galeatius Maluassia in cons. 91. num. 34. & num. 41. vsque ad num. 47. Marcus Antonius Eugenius in cons. 21. num. 25. & in cons. 41. num. 122. lib. 1. & in cons. 44. num. 53. lib. 3. Hyppolit Riminald. in cons. 41. ex num. 8. vsque ad num. 15. lib. 1. & in cons. 693. ex num. 2. & num. 15. & num. 55. & 56. lib. 6. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 31. num. 8. & num. 28. 29. & 31. lib. 2. Sfortia Oddi in cons. 64. num. 2. & seqq. & num. 57. vsque ad num. 66. & num. 75. 76. & 77. lib. 1. Fabius Turretus in cons. 71. à principio. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 95. ex num. 12. vsque ad num. 19. Ioannes Guttierr, practicar. lib. 3. quæst. 17. ex num. 63. vsque ad num. 74. qui omnes multa congesserunt, quæ non mediocriter intentionem nostram, aut præfatum assumptum iuuant; omissis tamen aliis, limitationes nonnullas recensebo ad præfatam doctrinam, ex d.l. ex hac scriptura, & aliis iuribus deductam, ex quibus non leue fundamentum deduci poterit. Primò igitur limitatur doctrina prædicta, quòd ver[sect. 77]ba enuntiatiua dispositionem non inducant, quoties talia verba proferuntur per tempus præteritum, aut id, quod enuntiatur, est præteriti temporis, tunc enim dispositionem inducunt: ita communiter DD. in d.l. ex hac scriptura; Corneus in cons. 269. num. 3. lib. 3. Castrensis in cons. 177. num. 7. lib. 2. Decius in cons. 159. num. 10. Sfortia Oddi in cons. 64. num. 76. volum. 1. & sic in nostro casu inducere debent dispositionem, & nominationem verba illa: En el mayorazgo, en que esta instituido el dicho Pedro Ruiz, de Alarcon, cum sint præteriti temporis, & ita in terminis adnotauit Caldas Pereira de nominat, emphyteut. d. quæst. 1. num. 43. & 44. vbi quærit, an per verba enuntiatiua propter aliud emissa, indicatur nominatio ad emphyteusim; & respondet quòd sic. atque in hunc modum scribit: Vnde ego aliquando vtiliter in praxi respondebam, nominatum dici ad emphyteusim filium, cuius pater in test amento ita cauit: quod attinet ad talem emphyteusim, iam nominaui filium meum Antonium. & iterum in fine, ibi. Quo argumento idem dicendum est in donatione, vt dicatur de nouo facta ab eo, qui enunciatiuè testatur, se iam donasse, aut ad emphyteusim nominasse. Ac denique ibid. nu. 60. id ipsum tenuit etiam, & alios retulit Sfortia Oddi dicto cons. 64. num. 77. vbi dicit, quòd præfata resolutio indubitanter procedit, quando ipsemet qui refert, &[sect. 78] enunciat aliquam suam voluntatem de præterito, talis est, quòd posset adhuc ex integro illam facere, & sic disponere, vt in casu præsenti, in quo certum est, quòd dictus Petrus Ruiz de Alarcon, tempore factæ dictæ capitulationis matrimonialis posset nominare ad dictum Maioratum dictum filium eius. In eadem etiam senten[sect. 79]tia, scilicet quòd verba enunciatiua dispositionem inducant, quando proferuntur super his, quæ dependent à voluntate partium, & super quibus possunt liberè disponere & sunt de præterito, fuerunt Bartolus in leg. si socer, §. Lucius, ff. soluto matrimonio, & in dict. l. ex hac scriptura, column 3. vers. venio ad 2. Decius in authent. si quis in aliquo documento, column. 3. limitat. 6. num. 36. C. de edendo. Curtius senior in cons. 40. num. 20. Curtius Iunior in cons. 161. num. 11. in principio. Parisius in cons. 26. num. 27. vol. 2. Ruinus in cons. 27. num. 3. lib. 1. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 95. num. 17. & nullo ex his relato, Caldas Pereira dicta quæst. 1. num. 82. Secundo limitatur eademmet doctrina, vt non pro[sect. 80]cedat, quoties id quod enunciatur, necessarium est ad id, de quo agitur, prout est in dicta capitulatione matrimoniali; tunc enim verba enunciatiua dispositionem inducunt, vt latiùs probat Paulus Parisius in cons. 77. ex num. 30. lib. 1. & sequitur Caldas Pereira dicta quæst. 1. num. 81. Tertiò limitatur, vt non procedat, quoties verba[sect. 81] enuntiatiua per modum causæ proferuntur; tunc enim dispositionem inducunt, sicut si dispositiua client, Decius in consilio 218. numero decimo quinto Parisius in consilio 31. numero 30. libro secundo & in consilio.77. num. 36. lib. 3. Ruinus in consilio 95. num. 6. lib. 5. Ioannes Cephalus in cons. 191. num. 34. lib. 2. & agnoscit verum Petrus de Peralta in l. Tit. cum testamento, ff. de legat 2. num. 2. fol. 397. ponens exemplum, cum grauatur aliquis interpositis verbis enuntiatiuis, quæ enuntiant eum nominatum, aut honoratum, Caldas Pereira de nominat. emphyteut. dicta quæst. 1. n. 70. 71. & 72. vbi[sect. 82] dicit, quòd habens nominare ad emphyteusim aliquem, si per verba enuntiatiua nominationis grauauit eum, eo ipso inducitur dispositio, & omnia fundamenta per eum adducta, eò principaliter tendunt, quòd nullo modo esse possit, quòd aliquis grauetur, nisi sit nominatus; & sic eo ipso quòd grauatur, censetur nominatus, maximè si de nominatione enuntiatio fiat: sic ergo in casu præsenti, eo ipso, quòd dicitur, & enuntiatur, successuram esse in dicto maioratu dictam D. Catherinam, si fortassis dictus D. Petrus Ruiz de Alarcon sine liberis decesserit, sequitur necessariò dicendum, quod ipse iam erat ad dictum Maioratum nominatus, & electus, nam si nominatus non esset, quid interesset, quod cum liberis decederer, aut sine illis: vt quid etiam mors eius expectaretur, qui nominatus non erat: Ne igitur frustratoria, aut ridiculosa sint prædicta verba, in quibus declaratur successuram dictam D. Catharinam in Maioratu, si dictus D. Petrus Ruiz de Alarcon sine liberis decesserit, necessario dicendum est, quòd ipse iam fuerat à patre suo institutus, & nominatus, vt idemmet pater in dictis verbis capitulationis matrimonialis agnouit expressim. Et confirmatur, quia prædictis verbis rectè pondera[sect. 83]tis, quibus declaratur, & enuntiatur, successuram dictam D. Catharinam, si prædictus D. Petrus Ruiz de Alarcon frater eius sine liberis decesserit, clarum est, quòd ipse Petrus positus est in conditione, & sic eo ipso censetur positus in dispositione, & nominatus, ex his, quæ multum ad propositum scribit Caldas Pereira de nominatione emphyteut. quæst. 2. num. 5. & 6. Nec obstat doctorina Glossæ, & post illam communis traditio DD. in l. Lucius 85. ff. de hæredibus instituend. quòd positus in conditione, in dispositione non sit: nam responderi potest, vt respondet Caldas ipse d.n. 6. & vide relatos suprà, cap. 12. hujus lib. Nec obesse debet superiùs dictis, si quis dixerit,[sect. 84] non esse omninò certam traditionem Molinæ, de qua supra n. 65. imò nonnullos alios Authores tenuisse contrarium, nempe quòd elector, cui electio competit ex vltima voluntate, si inter viuos elegerit, adhuc variare possit, constat ex his, quæ nouissimè scripsit cum aliis pluribus, Blasius Flores Diaz in addit. ad decis. 36. Gamæ & var. lib. 3. quæst. 22. à princ. Quia respondetur, concesso etiam pro vero, quòd in eo sit dubium (quod tamen aliquando explicabimus) adhuc in casu præsenti variationem licitam non esse, proptereà quòd verba quædam superiùs relata, in capitulis matrimonialibus prolata, ibi: En que esta instituido el dicho don Pedro por mi el dicho Pedro Ruiz de Alarcon, y Bernardo de Mata mi hijo, &c. variandi facultatem impediunt, eo quòd sunt declaratoria voluntatis defuncti, & continent declarationem illius, vt scilicet ea fuerit voluntas dispositiua testatoris; & sic in voluntate aliena ampliùs variare non potest pater prædictus, posito quòd in sua posset, vt eleganter tradit Crotus in cons. 11. num. 31. lib. 1. & in terminis considerans confessionem hæredis, ad declarandam formam electionis, an sit admittenda fœmina, vel masculus, Ruinus in cons. 28. num. 8. lib. 2. vbi num. 9. ex hoc concludit, quòd eligens ex concessione, aut commissione[sect. 85] testatoris, tenetur sequi in eligendo voluntatem tacitam, vel præsumptam testatoris ipsius. Gozadinus etiam hæredis confessionem, aut declarationem considerans, idem concludit in cons. 79. n. 9. Ab illa ergo declaratione recedere non licet, iuxta sententiam Glossæ in l. quicquid adstringendæ, ff. de verb, oblig. quam ibi dicunt communem Aretinus, & Iason, & alij Authores superiùs relati. Parisius in cons. 75. num. 55. lib. 2. Decian. in cons. 7. num. 115. lib. 1. maximè, vt dixi, quando constat, quòd secundùm voluntatem testatoris electio facta fuerit, ídque ex verbis, aut declaratione ipsiusmet eligentis notum est. Tandem & vltimo, in fauorem dicti D. Petri fortiter facit, quod cùm pater eius dictus Petrus Ruiz de Alarcon possideret domum, & alias res iure Maioratus, sub prohibitione alienationis, & cum cæteris clausulis consuetis, ad quem Maioratum post mortem dicti patris vocatus erat dictus D. Petrus de Alarcon, pater ipsemet petiit facultatem, & licentiam regiæm ad alienandum domum prædictam, atque in locum eius subrogando aliam domum, quæ est ipsa, quæ ex testamento dicti Bernar. de Mata cum hæreditate de Camarma, & aliis rebus debuit vinculari, & iure Maioratûs relinqui vni ex filiis aut filiabus, qui ex dicto Petro Ruiz de Alarcon superessent; & facultate ad alienationem, & subrogationem faciendam, sic concessâ, dictus pater subrogauit, & incorporauit, in locum dictæ domus sic venditæ, dictam domum, quæ ex testamento dicti Benardi de Mata vinculari debuit, & super qua nunc lis agitatur, dixítque prædictam subrogationem fieri cum omnibus vinculis, conditionibus, & qualitatibus, cum quibus erat prima domus vendita, cum aliis rebus, quas ex dicto Maioratu possidebat ipse, & post mortem eius ad dictum filium peruenire debebant; quæ omnia latiùs constant ex processu, & actis huius causæ. Tunc sic, certum est, quòd quando res subrogatur cum[sect. 86] facultate regia in locum alterius, quæ erat etiam vinculata, cum omnibus qualitatibus, & conditionibus subrogata remanet, cum quibus erat prima, vt latè probant Molina de Hispanorum primog. lib. 4. cap. 4. num. 24. & seqq. & num. 36. Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 11. vnde quemadmodum dictus Petrus Ruiz de Alarcon non posset nominare ad Maioratum dictæ domus venditæ: dictam filiam, nec vlla dispositione auferre dicto D. Petto Ruiz de Alarcon, ius quæsitum ex vocatione, & testamento Didaci Paëz de Sotomayor, qui Maioratum illum instituit; sic nec poterit nominare eandem filiam ad domum subrogatam, quæ intrat cum omnibus qualitatibus, & conditionibus alterius, & consequenter, nec ad Maioratum dicti Bernardi de Mata, iam enim res subrogata non saperet naturam illius, in cuius locum subrogatur, nec esset cum eisdem qualitatibus, & conditionibus, qùod esse non debet, ex his, quæ optimè congerit Mieres de Maioratu, dicta quæst. 11. num. 1. & seqq. Prætereà, subrogatio prædicta manifestè probat institutionem, seu nominationem anteà factam in persona dicti D. Petri de Alarcon, ad Maioratum dicti Bernardi de Mata, quia nullo modo esse potest, quòd in locum dictæ domus venditæ, in qua necessariò debebat succedere dictus D. Petrus, subrogetur alia domus, quæ ex testamento dicti Bernardi de Mata, vni ex filiis relinqui debuit iure Maioratus, nisi posito priùs, quòd idemmet D. Petrus succedat in Maioratu prædicto dicti Bernar. de Mata; nec etiam aliquo modo succedere potest in eo dicta filia, subrogatione, vt dictum est, anteà factâ: vnde eo ipso, quòd dictus pater domum præfatam sic subrogauit, supposuit apertè quòd ad maioratum dicti Bernardi de Mata, iam nominauerat dictum D. Petrum (quod ipse suo ore confessus fuit,) & sic ampliùs variare non potuit, nec aliter disponere, argumento eorum, quæ scripsit Syluester Aldobrandinus in consilio 2. num. 16. lib. 1. Et quia voluntas, aut factum eligendi,[sect. 87] non minùs deducitur, seu colligitur ex factis, quam ex verbis; imò potentiùs demonstratur, & probatur factis, quam verbis, quia facta effectum ostendunt, verba verò aliquando contra voluntatem proferentis sunt, vt cum aliis adnotauit Menoc. in consil. 5. num. 16. lib. 1. & probat text. in l. Paulus respondit, ff. rem ratam haberi, l. si tamen, §. ei qui, ff. de edicto, cum aliis adductis à Mieres de maioratu, part. 1. quæst. 36. num. 6. Ioanne Vincentio Hon[sect. 88]ded. in consil. 5. num. 64. lib. 1. Sed quando testator committit alicui, vt pro eo Maioratum faciat, vel meliorationem in aliquem filium sufficit, quòd talis commissarius coram testibus dicat, se velle eligere ad Maioratum talem filium, sic vt talis dispositio dispositiua dicatur, non enuntiatiua, & statim eligere videatur, ex Socino in{ Verbum Volo, quando dispositionem, aut electionẽ inducat, vltra relatos hîc, vide omnino P. Thomam Sanchez de sponsal. lib. 6. disp. 22. } consil. 88. num. 4. lib. 3 quem sequitur Marianus, Socinus iunior in consilio. 179. numero 25. l. 2. item ex his, quæ adducit Ioannes Vincentius de Anania allegatione 139. ex num. 12. vsque ad num. 20. & confert multùm ad propositum resolutio Ioannis Marci Aquilini in leg. prima, §. si quis ita, num. 35. ff. de verborum obligat. ex quo num. vsque ad numerum 38. latiùs agit, an, & quando verbum Volo adiectum Infinitiuo disponat, aut non; & quando verba prædicta cum deliberatione, & intentione eligendi proferuntur; verum credit Mieres de maioratu, parte 1. quæst. 48. num. 59. & confirmatur ex his, quæ adnotarunt Antonius Gomezius in l. 3. Tauri, num. 119. Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 2. in principio, num. 26. vbi verò dispositiuè verba proferuntur, & coram testibus, quòd variare non liceat, ex Molina, & aliis suprà tradidi & probat ipse Molina lib. 2. de Hispanorum primogeniis, cap. 4. num. 37. Mieres dicta quæst. 48. num. 45. Idem ergo obseruari debebit, facta subrogatione prædicta, & sic actu, qui stare non potest, nisi supposita nominatione, vt facta non minùs operentur, quàm verba, ut dictis suprà: item ex his, quæ ferè in terminis nostris, de eo, qui habet nominare ad emphyteusim, obseruauit Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, q. 1. num. 9. Et hactenus de his, ex quibus manifestè apparet de iustitia, & iure dicti D. Petri de Alarcon: & ita in fauorem ipsius pronuntiatum vidimus olim, hodieque pacificam obtinet dicti Maioratus possessionem, quam sententiis conformibus in Regio Pinciano Senatu latis obtinuit. # 27 CAPVT XXVII. Ad explicationem Assertionis 13. & 115. quæ cap. 81. libri primi continentur, vtrùm, inquam, in formula Galli Aquilij institutio filij, per emancipationem irritetur, vt tunc nepos posthumus admitti debeat, ac si mortuus esset filius: vbi res ista breuiter, & absolutè explicatur, & §. & quid si tantùm, legis, Gallus, ff. de liberti & posthumis, verus intellectus adducitur. SVMMARIVM. -  1 Authoris circa præcipuum huius cap. dubium, sententia tradita suprà, cap. 81. lib. 1. assert. 13. & assert. 115. proponitur, & ibidem dictarum Assertionum verba referuntur. -  2 Bartol. sententia in præfato dubio recensetur, quæ in effectu continet casus duos. -  3 Bartoli & sequacium præcipuum fundamentum refertur, & numeris sequentibus diluitur concludenter. -  4 Emancipationem filij instituti, non facere locum nepoti posthumo iuxta Galli Aquilij formulam substituto, ex sententia quorundam contra Bartolum, quam defendit Author. -  5 Et pro illa nonnulla fundamenta adducit, & numer. seq. -  6 Textum in §. & quid si tantum, legis, Gallus, ff. de liberis & posthumis, communem sententiam non probare, vt hoc numero adnotatur, vbi eiusdem §. verus intellectus adducitur. PRo huius capitis dilucida, breui tamen, & vera ex[sect. 1]plicatione constituendum erit in primis, quod c. 81. libri primi, duæ in proposito continentur Assertiones, quæ idem in effectu probarunt, vt constat ex assertione 13. & 115. ibidem prolatis, nam dicta assertione. 15. contra Bartolum, & eius sequaces veriùs credideram. instituti filij emancipationem locum non facere substituto vulgari, cùm substitutio facta est secundum formulam Galli Aquilij. nec in illa formula institutionem hæredis irritari per emancipationem; dicta verò assertione 115. securè defendi, casum emancipationis, quem ad extensionem casus mortis Scæuola adduxit, non pertinere ad filium, cuius emancipatio institutionem non infirmat, licèt iura sui hæredis auferat, sed ad nepotem, qui præteritus fuit, ideoque non obstat pronepoti posthumo: hoc autem, quoniam difficultatem habet, & in scholis frequenter controuerti solet, maiori equidem explicatione indiget. Idcircò, & secundo loco constituendum erit, quòd[sect. 2] Bartolus quæstionem hanc proponens in terminis, in l. prima. ff. de vulgar. & pupil. substitut. num. 29. quærit in hunc modum: si institutus in primo gradu potest esse hæres, sed non eodem modo, quo defunctus voluit, quia fuit institutus suus, vel necessarius, sed in tempore mortis repetitur emancipatus, vel manumissus; an tunc admittetur institutus, vel substitutus? Et in hoc dubio distinguit duos casus principales, quorum primus est, cùm vulgatis substitutio fuit facta ex necessitate, vt quando nepos substituitur filio, & tunc inquit, quòd substitutus præferatur, quasi institurio filij sui hæredis tunc per emancipationem ipsius irrita fiat, eo quòd in sui are magis, quàm in hæreditate facta videatur, & allegat Bartol. text. in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis. Secundus casus est, quando substitutio facta fuit ex voluntate, idest, quando is substitutus fuit, qui non potest subintrare in locum suitatis; & tunc præfertur institutus non attenta statûs mutatione, per text. in eadem l. Gallus, §. vltimo, & in §. seruus autem, versiculo, si verò, Institut. de hæred. instit. l. si paterfamilias, ff. eodem titulo. Ratione etiam, quia testator videtur substituere in eum casum, si hæres non erit quoquo modo; & idem tenuit ipse Bart. in dict. l. Gallus, §. & quid si tantùm, num. 4. & eiusdem distinctionem, seu doctrinam sequuntur communiter omnes, vt testantur Iason in dict. §. & quid si tantum, in prima lectura, num. 45. & in secunda lectura, num. 46. Fortunius ibidem, num. 196. & Costa 3. part num. 15. Socinus in dict. l. 1. ff. de vulgar. & pupil. substitut. num. 34. Alexander num. 30. & Ripa num. 208. Baldus de Vbaldis de substitutionibus, cap. de vulgari, num. 20. & sequuntur Sfortia Oddi in præludiis compendiosæ, 2. part. quæst. 5. in versiculo, hœc tamen vera sunt. Grassus §. substitutio, quæst. 10. num. 3. Alexander Trentacinquius de substitutionibus, 1. par. cap. 10. ex numero. 7. cum sequentibus, qui dicit distinctionem Bartoli in primo casu procedere etiam secundum hodierna iura, quoniam emancipatus in successione ex testamento non habet suitatem, vt latiùs probat ibidem. Et veré, communis hæc sententia eo dumtaxat, aut[sect. 3] præcipuo fundamento nititur, vt substitutionem per emancipationem filij, habuisse effectum dixerit, quòd, vt dixit Bartolus vbi suprà, non tam in hæreditate, quàm in suitate factam videri substitutionem crediderit, & sic, quòd nepos posthumus censetur vocatus eo casu, quo silius desinat esse suus, per text. in §. præterea. Institut. quibus modis ius patriæ potestatis soluitur, iuncto text. in §. sui, Institut. de hæred. qualitat. & different. vbi text. inquit, nepotem, cuius pater emancipatus est, consequi iura sui hæredis, quoniam pater per emancipationem desinit esse in potestate sui patris, & consequenter suus esse non potest: vnde ex eadem sententia communi, institutio restringitur per substitutionem, & intelligitur facta, si non emancipetur filius à patre ante aditam hæreditatem. Verùmenimverò, vt in præfatis Assertionibus dixi, ne[sect. 4]que secundùm hodierna iura, neque etiam secundùm antiqua, vera est opinio Bartoli, aut distinctio suprà relata, quatenus ex ea colligitur expressim, emancipationem filij instituti facere locum vulgari substituto, cùm nepos substitutus est iuxt Galli Aquilij formulam, & contrarium rectius defendit Emanuel Costa tertia parte dicti §. & quid si tantùm, num. 15. & sequentib. & in effectu idem tenent Recentiores alij, quorum statim mentionem faciam: & vltra rationes, quas adducit Costa, hæc pars probatur primó, per text. in dict. l. Gallus, in[sect. 5] §. finali, in versiculo, quæramus, vbi institutio hæredis non irritatur per emancipationem, etiam cum testamentum factum est secundùm formulam Galli Aquilij, imò emancipatus admittitur, & substitutus excluditur, & verè substitutio facta fuit in hæreditate; nec potest negari, quin falsum sit dicere, quòd per illa verba Filius hæres esto, dumtaxat censeatur filius institutus in suitate, & non in hæreditate, cùm nulla verba esse possint, quibus institutio in hæreditate aptiùs concipi valeat, quàm per prædicta. Secundò probatur per text. in l. ante penult, ff. de iniusto rupto, l. filio, quem pater, ff. de liberis & posthumis, in §. finali, §. alienus quoque. Institut. de hæred. institu. dum probant, quòd mutatio qualitatis hæredis instituti, non vitiat eius institutionem. Tertiò. quia si verum esset substitutionem prædictam in suitate factam fuisse, vt Communis, sed malè quidem affirmat, sequeretur, quòd apposita esset conditio, si suus erit filius, quæ conditio cùm in potestate filij non sit sub ea non posset ipse institui; imò sic institutus, iure Digestorum præteritus dici deberet, per text. in l. suus quoque, 4. ff. de hæredibus instituendis. Item quòd conditio illa, si suus erit, etiam non expressa, subintelligi deberet, contra text. in l. prima, ff. de condition. & demonstration. Quartò, & vltimò, quoniam text. in dict. §. & quid si[sect. 6] tantum, dict. l. Gallus, per quem Bartol. & sequaces mouentur, superiorem sententiam non probat; nam iuxta veram interpretationem, quam tradiderunt Salomonius num. 1. & 20. Sarmientus num. 41. Costa 3. part. num. 23. in eodem §. Cuiacius & Hotomannus ibidem, Lælius Taurelius in enarratione ad eundem text. Alciat Paradox. lib. 3. cap. 9. casus emancipationis non refertur ibi ad filium institutum, sed ad nepotem præteritum, vt constat ex versiculo. quid si nepos, vbi Iureconsultus Scæuola continuat speciem, quam tractauerat in §. præcedenti, & ad illum se refert: in eo autem dixerat valere pronepotis posthumi substitutionem, si filius sit institutus, & nepos præteritus, dummodò ipse nepos moriatur ante filium; & retinendo eandem speciem in dict. §. & quid si tantum, in dict. versic. quid si nepos, quærit ipse Iureconsultus, an si nepos non moriatur ante filium, sed emancipetur viuo filio, valeat pronepotis substitutio, & respondet valere, idque iure optimo, quoniam eo casu, cùm nepos emancipatus sit, non potest postea sublato filio in locum eius succedendo; rumpere tanquam præteritus testamentum, vt latiùs constare poterit ex his, quæ tradit Costa vbi supra, ex num. 23. & in effectu tenuerunt etiam Duarenus, & Æmilius Perottus in commentariis eiusdem §. Anton. Faber lib. 9. coniect. cap. 3. & vide nouissimè Andream Fachineum controuersiarum iuris, lib. 10. cap. 45. & Iason in dict. §. & quid si tantum 1. lect. num. 13. & 2. lect. num. 5. qui præfatam interpretationem sentire videtur. # 28 CAPVT XXVIII. SVMMARIVM NON deducitur, quia seipsum summat propter sui breuitatem. De potestate Principis circa tollendum ius quæsitum, siue à lege, siue ab hominis dispositione proueniat, vel circa tollendam, aut mutandam, siue reuocandam testatoris voluntatem quoad fidei commissa, & maioratus, legesque, & conditiones illorum, & qualiter in his dispensatio, vel mutatio impetrari debeat, & ab ipsomet Principe contra testatoris, vel ad eius voluntatem, an possit aliquis habilitari, vt in fideicommisso, aut maioratu succedat, vel relicta in vnum vsum, an Principis decreto possint commutari: vbi in proposito eorum omnium, quamplures Authores congeruntur in vnum ac inter alios, Antonius Gabriel, Didacus Couarruuias, D. Francisc. Sarmient. Simon de Prætis, Marcus Antonius Peregrinus, Angelus Matheacius, Pelaez à Mieres, Fortunius Garsia, & Andreas Fachineus magis commendantur, & redditur ratio, quare huiusce capitis maiorem disputationem Author omiserit. DE potestate Principis circa tollendum ius quæsitum, siue à lege, siue ab hominis dispositione proueniat, vel circa tollendam, aut mutandam siue reuocandam testatoris voluntatem quoad fideicommissa, & maioratus, legesque, & conditiones ipsorum, & qualiter in his dispensatio, vel mutatio impetrari debeat, & ab ipsomet Principe concedi, tot tantaque tradiderunt Scribentes nostri multis in locis, vt de his velut plena volumina, integrique tractatus esse videantur: Idcircò, quamuis possem nunc ex multis, quæ assiduo, importunoque labore perlegi, & in nonnullis causis tractaui, aliqua nõ contemnenda in medium adducere, consultius duxi, eam quæstionem, vel ad alium locum reseruare, quoniam opus hoc in maius volumen accreuit, quàm putaram, vel his, quæ in proposito adnotare possem, scienter, consultoque prætermissis, dumtaxat recensere hoc loco Authores quamplures, qui magis ex professo, atque vtilius de prædictis tractarunt, & ferè nihil, quod in proposito excogitari valeat, intactum relinquunt. Sic enim eueniet, vt cum occasio se offerat, ipsis nunc congestis in vnum absque tanto labore possit propositarum, & aliarum similium quæstionum vera resolucio deduci. Et ad rem deueniendo, in primis monendum Lectorem duxi, hisce de rebus sequentes Authores, ordinéque sequenti legendos omninò; Antonium Gabrielem lib. 3. de commun. conclus. conclusione prima, vbi latissimé, & conclus. 5. num. 18. & vide etiam conclus. 2. & 3. Guid. Pap. in quæstione. 556. Romanum singulari 475. Socinum seniorem in consilio 76. num. 131. cum sequentibus, lib. primo, & in consilio. 266. num. 49. cum sequentibus, l. 2. Alexandrum in consilio. 2. numer. 14. cum sequentibus, lib. primo. Socinum iuniorem in consilio. 65. ex numer, 3. cùm sequentibus, lib. 2. Curtium iuniorem in consilio primo, ex num. 20. cum sequentibus, prima parte, Paulum Parisum in consilio primo, num. 49. cum sequentibus, lib. primo. Rolandum in consilio. 69. numer. 23. & sequentibus, lib. 2. Crauetam in consilio. 299. per totum, & in consilio. 5. n. 4. & in consilio, 135. num. 21. cum sequentibus, & in consilio. 241. num. 13. vbi considerat aliquas causas, ex quibus permissum sit tolli ius quæsitum per principem. Capicium decisione. 108. Fortunium Garsiam, qui optimé, & late in proposito loquitur in l. Gallus, §. & quid si tantum, columna. 137. cum pluribus sequentibus, ff. de liberis & posthumis. Ioannem Lecirier, qui etiam latissimè loquitur in proposito huius materiæ, de primogen. lib. 3. quæstione 7. Burgos de Pace, qui etiam latissimè prosequitur hanc materiam, in prœmio legum Tauri, ex num. 323. cum pluribus sequentibus, & in consilio. 26. num. 7. Iacobum Philippum Portium lib, primo, commun, sentent. regula 43. colum. 21. Petrum de Peralta in l. 3. ff. de hæredibus instituendis, ex num. 146. cum seq. Menchacam de successionum creatione, lib. primo. §. 1. num. 29. cum sequentibus, & controuersiarum illustrium, lib. primo, cap. 12. per totum. Qui, vt videbis, in nonnullis aduersatur his. quæ loco statim referendo annotauit Didacus Couarruuias. Barthol. Romul. in tractat. de testat. præcep. 60. extra famil. alie. prohibend. ad §. diui, num. 223. cum sequentib. vsque ad finem. . Gregorium Lopez in l. prima, titulo primo, verbo, ante siete, in fine, &. in l. 31. titulo 9. Glossa magna columna. 11. partita 6. & in l. 3, titulo, 13. verbo, mugeres, columna 8. & 9. eadem partita 6. & in lib. 6. titulo 12. verbo, que la no pudiesse vender, colum, 3. partit. 6. Didacum Couarruuiam, variarum, lib. 3. cap. 6. per totum, qui videndus est ex proposito; ibi namque in præcipuis huius capitis dubiis, omnia quæcunque pro Principe, & contra Principis potestatem fundamenta esse possunt, adducit; & tandem num. 5. veriorem sententiam esse dicit, vt Princeps regulariter, minimè possit testamentis priuatorum derogare, nec eorum leges & conditiones tollere, nec immutare: postmodùm verò n. 6. & 7. id limitat, & declarat, nisi fiat ex causa publicæ, non priuatæ vtilitatis, vt latiùs ibidem inuenies resolutum. D. Franciscum Sarmientum, quem in hac materia Lectori commendo, selectarum lib. 1. cap. 8. vbi num. 13. ipsummet. quod Couarruuias, obseruat, & rectè constituit, principem sine causa non posse prædicta facere, & repetit num. 15. & num. 16. & 17. & vide num. 21. & 22. vbi eleganter, & maturè probat, Principem habere maiorem potestatem in his, quæ publicam vtilitatem, aut pietatem respiciunt, quàm in his, quæ in priuatorum vtilitatem fiunt, in quibus voluntas disponentis pro lege obseruanda est, & dumtaxat considerari debet, ne aliquid iniquum, vel à lege reprobatum contineant; non autem, quod meliùs potuissent disponere considerandum est. Quod enim testator voluit, vt ipse inquit, non quod voluisse melius suisset, est attendendum. Quæ verba sunt proculdubio singularia, & notanda, nec per alios sic in proposito considerata. Vide etiam eundem Authorem ibidem, num. 24. & 25. vbi agit de commutatione voluntatis in aliam causam. vel ad alium modum. Antonium Gomezium in l. 40. Tauri, n. 82. & n. 86. & 89. Emanuel Suarez in Thesaur. recept. opinion. sit. P. num. 264. Tiberium Decianum. in consilio 88. num. 63. lib. 2. Ariam Pinellum in rubrica. C. de rescindenda venditione, 1. part. cap. 2. ex num. 15. cum sequentibus, vbi in effectu cum communibus resolutionibus transit, & idem obseruat, quod Couarruuias, & Sarmientus, in locis anteà relatis, & num. 19. in fine, securè affirmat, nec summum Pontificem, nec Principem alium secularem sine causa, testatoris voluntati posse derogare, maximè, vbi vertitur tertij præiudicium: & eodem num. atque etiam num. 18. agit, qualiter in his dispensatio, vel mutatio impetrari debeat. Ludouicum Molinam, & Mieres, quem etiam in summario comendandum eo duxi, quòd late ipse loquatur in hac materia, & latiùs se habeat, quàm Molina, multaque congerat, quæ in casibus occurrentibus vtilissima esse possunt, Molinam inquam, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 8. ex num. 28. & lib. 2. cap. 7. num. 18. & lib. 3. c. 3. ex num. 11. & num. 20. & 27. Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, ex num. 46. vsque ad numerum 64. vbi vide omninò, & ij duo Authores excitant omnia superiora dubia, & causam etiam omnino necessariam in Principe affirmant, nec absque causa, vel pro arbitrio mutationem, aut derogationem voluntatis testatoris fieri posse defendunt. Mascardum de probationibus, lib. 1. conclusione 276. in principio, & num. 7. 8. & 9. Bonifacium Rogerium in consilio 2. num. 149. lib. 1. & in consilio 2. num. 80. & 81. & num. 19. & 110. lib. 2. Antonium Thesaurum decisione Pedemontana 87. per totam, maximè num. 10. quo loco inter alia, optimè agit, an Princeps possit impuberi testamenti factionem concedere, in præiudicium venientium ab intestato, vel aliorum, quibus ex substitutione pupillari ius erat acquisitum, & ibi plura cumulat, & tandem dicto num. 10. suam sententiam interponit. Petrum Magdalenum de num. testium in testamentis requisito 2. parte, cap. 4. num. 73. & num. 79. & vide etiam prima part. cap. 22. num. 77. Simonem de prætis, quem, vt vidisti commendaui etiam in summatio huius capitis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. solutione 13. per totam, folio mihi, 41. vbi inuenies nonnulla necessaria, maximè, an, & qualiter possit Princeps testatoris voluntatem interpretari, ad corrigendum, addendum supplendum, vel extendendum testamentum, vel illud confirmandum, aut annullandum: & an habeat tantam potestatem in interpretandis testamentis, quantam in legibus interpretandis. Vide etiam eundem Authorem lib. 4. dubitatione 3. ex num. 18. vsque in finem dubitationis, folio mihi 427. vbi laté, & vtiliter, an & quando testatorum voluntates, & dispositiones, Principis authoritate mutari possint, vel in aliam, aut consimilem, aut diuersam causam, aliumve vsum conuert; & ibidem rectè in proposito distinguit, & optimè considerat, vt & Sarmientus relatus suprà considerauit, an dispositio sit facta in commodum, & vsum priuatum, vel in commodum, aut vsum pium, & publicum, & anteà dictis conuenit semper ipsius resolutio, nempe testatorum voluntates tollere, aut mutare Principem non posse, nisi ex iusta & publica causa, & vide num. 29. vbi dicit vnum singulare, videlicet, quòd si à testatore legata sit certa quantitas pecuniarum ad certum opus pium perficiendum, eo completo, & perfecto, si de quantitate relicta aliquid superfuerit, reliquum hoc non debet conuerti in alium vsum pium, sed restitui hæredi, vel legatario, cui fuerat relicta tota quantitas ad opus pium perficiendum, & refert Angelum, Castrensem, & Alexandrum sic tenentes. Vide etiam de eisdem quæstionibus, Hartman. Pistorium lib. 2. quæstionum. iuris, parte posteriore, capite. 4. Andream Gail. practicar. obseruat. lib. 2. obseruat. 56. Oddum in tractatu de in integrum restitutione, part. 2. quæst. 99. artic. 8. Iacobum Menochium in consilio. 103. num. 68. lib. 1. & in consilio 20. ex num. 30. eodem libro. Marcum Antonium Peregrinum. in summario huius capitis à me commendatum, de fideicommissis, articulo. 52. vbi latissimè, atque ex professo scribit de hac materia, & multa congerit vtilia quidem, & notatu digna, ex num. 108. vsque ad numerum 135. & num. 144. vsque ad finem articuli, & num. 117. cum Communi transit, quòd absque causa non possit Princeps derogare voluntati testatoris; possit tamen ex causa, quæ respiciat publicam vtilitatem, & num. 154. agit, an Princeps possit contra testatoris voluntatem, vel ad ipsius voluntatem habilitare aliquem, vt succedat in fideicommisso: & n. 159. & seqq. an Principis decreto possint commutari relicta in vnum vsum, in alium, vel vnares fideicommissaria in aliam rem. Marcum Antonium Eugenium in consilio. 50. ex num. 5. num. 23. cum seqq. lib. 1. Angelum Matheacium de legatis, & fideicommissis, lib. 2. cap. 22. per totum, vbi originaliter videas, & omninò, & hic Author in effectu, communi Scribentium resolutioni accedit in omnibus, atque ex num. 16. quinque principales conclusiones in hac materia proponit, ex quibus perfectè, vt existimat, diluitur dubium præcipuum de potestate Principis circa tollendum ius quæsitum. Ioannem Marcum Aquilinum. in repetitione §. & quid si tantum, legis, Gallus, ff. de liberis & posthumis, in versiculo, Quid enim si aquæ, num. 98. & num. 107. cum sequentibus, vsque ad numerum 117. vbi agit de intellectu l. item si verberatum, §. 1. ff. de rei vendicatione, & l. Lucius, ff. de euictionibus, de quibus etiam Fachineus. Denique vide Andream Fachineum controuersiarum iuris, lib. 8. cap. 63. per totum, quem in summario huius capitis ideò commendaui, quòd ipse, sex quæstionibus principalibus omnia comprehendit, quæ in proposito dubio, de potestate Principis circa tollendum ius quæsitum, vel quærendum, videntur præcipua. Vide etiam & infinitos alios Authores, quos, Deo dante, lib. 3. cap. 6. harum quotidianarum controuersiarum, congeram in vnum; ipsi namque, in illa quæstione, an Princeps sine causa possit subditis rei suæ dominium auferre, multa recensent, quæ huic capiti, & materia sunt valdè conducibilia, ac eodem loco, Hyppoliti Riminaldi consilij cuiusdam specificam mentionem faciam, & ideò multùm commendare decreuerim, quòd inter omnes hucusque scribentes, nullum inuenies, qui in proposito quæstionis prædictæ, sic ex professo, atque eruditè, & magistrasiter se habuerit, vt tunc videbis. # 29 CAPVT XXIX. Ad explicationem text. in l. & quia, in fine, ff. de iurisdict. omn. iudic. in c. gratum, in c. relatum, & in c. licet vndique, de officio, & potest. iudic. deleg. in c. quamuis, & in c. si delegatus. eod. tit. lib. 6. & in c. vltimo, de officio legati; diligens equidem, accurata, & noua, vera tamen, atque notanda interpretatio traditur, quâ, vt videbis Lector, adnotantur nonnulla per Authorem, quæ nullibi inuenies scripta, etsi Interpretum omnium, atque aliorum traditiones, siue obseruationes prælegeris, & in effectu res hæc distinctione, & certa resolutione explanatur, quæ velut in tenebris anteà fuisse videbatur. SVMMARIVM. -  1 Delegantis morte, re integra, delegati iurisdictionem extingui; re non integra, non extingui. -  2 Et de ratione actum hoc numero per totum. -  3 Delegatus, si vices suas in totum alteri commiserit, siue subdelegauerit, causam sibi commissam, re integra eam reassumere potest, re non integra non potest: & ibidem ratio assignatur. -  4 In delegatione, quando res dicatur esse integra, vel quomodo integra esse desinat: vbi tres referuntur in proposito dubio sententiæ, contrariæque omninò opiniones, vt hoc numero latiùs adnotatum inuenies, & vide infrà num. 15. -  5 Quorundam Authorum sententiæ, atque interpretationes damnantur. -  6 Delegati iurisdictio vt perpetuetur, an de iure ciuili litis contestatio, vel citatio necessaria sit, vel actus citerior etiam citatione sufficiat, quamuis nec citatio, nec litis contestatio interueniat, idque eodem iure ciuili non expressum, nec etiam clarè diffinitum, vt nouiter, & verè hoc numero adnotauit Author. -  7 Idem etiam nec iure Pontificio explicatum in cap. licet vndique, de officio delegati, constare ex serie eiusdem textus apertè, vt nouiter etiam, seu vltra omnes adnotatur hoc loco. -  8 Nec etiam à Bonifacio VIII. distinctè explicatum, deduci manifestè ex verbis duorum iurium, quæ hoc n. recensentur. -  9 Cæterùm Vrbanum III. & Gregorium IX. Pontifices maximos, distinctè satis, & apertè rem hanc explicasse, & pro perpetuanda delegati iudicis iurisdictione, citationem omninò requirere. -  10 Iudicium propriè incipere à litis contestatione, non verò à citatione. -  11 Text. in cap. relatum, de officio delegati, eleganter exornatur, & Lucij III. mens, dilucidè, & meliùs quàm anteà fuisset, enucleatur, & vide numeris sequentibus. -  12 Text. in cap. gratum, de officio delegati, explicatur; & Vrbani III. mens declaratur. -  13 Text. in cap. licèt vndique, de officio delegati, intelligi debere iuxta text. in cap. vltimo de officio legati, & in dicto cap. gratum, de officio delegati, non verò iuxta text. in d.e. relatum, eiusdem tituli, noua, & vera Authoris consideratio, in hac materia. -  14 Ad text. in d.c. gratum, noua & vera ratio assignatur, quâ Romanus Pontifex moueri potuit, vt sic decideret. -  15 Delegati iurisdictionem, de iure canonico per citationem perpetuari, ex veriori, & communiori sententia, & aliorum sententias improbari debere, prout hoc numero aduertit Author, idque & de iure Cæsareo similiter obtinere. -  16 Delegati iurisdictio de iure Regio, an per citationem perpetuetur, vel per litis contestationem, & ibidem de intellectu leg. 21. titulo quarto, partita tertia, & leg. 35. titulo 18. eadem partita. PRo dilucida & singulari præsentis materiæ explicatione, atque vt in futurum vera, & certa huiusce rei resolutio, & dictorum iurium interpretatio haberi possit, nec ampliùs de ipsorum intellectu dubitari valeat; nonnulla equidem adnotanda erunt, quæ ex eisdem iuribus velut expressim deducuntur, nec alibi inuenientur scripta, sed à me fuerunt longa consideratione præhabita. Et ad rem deueniendo, inprimis, quò dilucidè magis, & distinctè procedamus, constituere necessarium erit, explorati, certique iuris esse, delegantis morte, re integra, de[sect. 1]legati iurisdictionem extingui; re non integra, non extingui, per text. in d.l. & quia, ff. de iurisdictione omnium iudicum, in cap. gratum, in c. relatum, & in c. licet vndique, de officio & potestat. iudic. deleg. in c. vltimo, de offic. legati, & in c. quamuis, & c. si delegatus, de officio delegati, lib. 6. l. 21. tit. 4. partit. 3. l. 35. titul. 18. partit. 3. per quæ iura, certissima est, atque indubitata omnium Doctorum conclusio, tam in ipsis, quàm in aliis pluribus locis, & pro regula constituunt Bartholomæus Socinus in regula 311. Anton. Gabriel communium lib. 2. titulo, de procuratoribus, conclusione 1. & 2. Et de ratione superioris regulæ, aut doctrinæ, videbis actum ab Interpretibus communiter, tam in dict. cap. gratum, & cap. relatum, quam in dict. l. & quia, vbi post alios Antiquiores, & Ordinarios, Curtius iunior, & Oroscius, Purpuratus etiam num. 110. qui nonnullas rationes assignant, & Abbatis traditionem damnatam communiter sustineri posse declarant, & inter Pontisicij iuris Interpretes multos, Felinus, Barbacia, & Alciatus eleganter, nec non & Decius numero quinto, in dicto cap. relatum. Verè tamen, si Authores omnes originaliter prælegeris, & mentem ipsorum perspicias, omnes rationes in eundem finem tendunt, nec in effectu differunt (aliæ mihi non placent, ideò scienter, consultóque eas non recenseo) scilicet, delegantis morte re integra, ideò delegati iurisdictionem extingui, quia cùm vti iurisdictione non cœperit delegatus, nullum ius ab ipso acquisitum est, quo in eius persona efficaciter resideat, aut illius extinctio impediri valeat, sed tota dicitur penes delegantem residere, atque ab eius voluntate dependere; tunc autem temporis, vt incipiat, voluntas expectanda non est, quæ ipso delegante defuncto esse non potest, & sic non incepisse vti delegatum, impedimento est, quominùs illa eradicari, aut in persona delegati post mortem delegantis manere potuerit. Cæterùm re non integra, ideò iurisdictio non extinguitur delegante defuncto, quia cùm primùm iurisdictione delegata vti cœpit delegatus ipse, per vsum & exercitium (per quæ iurisdictio tanquam ius Incorporale acquiritur) eam efficaciter acquirit, & velut suam efficit; idcircò cùm sua sit, & voluisse tunc delegantem sussiciat, nec alia voluntas, aut voluisse pòst requiratur, absque facto suo, iurisdictio iam semel in sua persona eradicata, auelli ab eo non debet, ex regula vulgata l. quod nostrum, ff. de regulis iuris, & l. vltimæ, ff. de pactis: qua etiam ratione, si delegatus vices suas in totum[sect. 3] alteri commiserit, siue subdelegauerit causam sibi commissam, antequam subdelegatus vti cœperit iurisdictione, vel re integra, subdelegato rebus humanis exempto, eam reassumere potest: sed re non integra, & sic postquam subdelegatus vti cœperit, minimè potest, quia ex vsu, & exercitio efficaciter subdelegato acquisita fuit; ita procedit textus in c. quamuis, 6. & in c. si delegatus, 7. de officio deleg. l. 6. vbi Ioan. Monac. rectè percipit superiorem rationem in illis verbis: Cum hisce casibus iurisdictio efficaciter non transiuerit in subdelegatum, & apertè probat ille text dum inquit, cùm iurisdictio (ex quo ipsâ vsus non extitit) non censeatur in eum efficaciter transiuisse; qui equidem singularis est in proposito, & pro ratione superiori notandus, non enim sic notatur, nec expenditur ab aliis: idcircò, ex quo eum text. habemus, Pontificiæ rationi adhærere, nec aliunde rationes quærere, velut necessariò adstringimur, nec ampliùs licet in hoc immorari. Inquirere tamen necesse est, quando in delegatione[sect. 4] res dicatur esse integra, & delegatus coepisse videatur, vel non coepisse; siue quo facto, aut modo res desinat esse integra: & quidem si hucusque Scribentes omnes originaliter, atque ex proposito prælegeris, tres inuenies esse in præfato dubio sententias, contrariasque omninò opiniones, de quibus post ordinarios omnes antiquos videndus est Iason, in d.l. & quia ff. de iurisd. omn. iudic. n. 57. & ibidem Socin. n. 75. Oroscius num. 26. & Purpuratus num. 111. Imola, Barbacia, Felin. Decius, & Alciat. in d.c. gratum, & in d.c. relatum. Plerique namque arbitrati sunt, per actum citeriorem citatione delegatam iurisdictionem perpetuari, & sic nedum litis contestationem, sed nec citationem necessariam esse, sufficeréque, quòd delegatus aliter, aut modo quocunque, iurisdictione vti cœperit. Alij (& magis communiter) ad effectum prædictum, citationem omninò requirunt: nonnulli verò litis contestationem exigunt; nullus autem temerariè, aut sine iure loquitur: primi namque per text. in dicta l. & quia, ff. de iurisdict. omnium iudic. & in dict. cap. licèt vndique, 30. de offic. delegat. iuuari videntur, vbi nec citatio, nec litis contestatio exprimitur, sed vt res integra esse desinat, dumtaxat exigitur, quòd vti cœperit delegatus, siue quòd res geri cœpta fuerit. Secundæ verò opinionis Authores fulciuntur per text. in d.c. vlt. de officio legati, & in d.c. gratum, vbi citatio requiritur adeò expressè, quòd de mente, aut decisione eorum duorum iurium aliter inquirere, vel aliquo modo interpretari ea, nulla ratio patiatur. Tertiæ denique opinionis Authores, non adeò à veritate, aut iurismet ipsius dispositione deuiant, vt pro se non citent text. expressum in d.c. relatum, de officio deleg. quo in text. vltra verba, quæ apud nos communiter reperiuntur, aut in vulgatis codicibus, & Decretalibus Pontificum traduntur, & alia in integra adiiciuntur, quæ magis enixam voluntatem Lucij III. circa requisitum litis contestationis ostendum; ille namque non modò verbis vulgatis, & litis contestationem exigentibus contentus est. sed post illa verba, Non est à iudicibus quos delegauerat, ex delegatione huiusmodi procedendum, quibus apud nos text. contextura aut litera finitur: sic & vlteriùs scripsit. Poterit ergo in eo casu ap. cess. procedi, in quo ante mortem mandatoris lis fuerit per narrationem, & responsionem contexta: Vbi autem mors mandatoris litis contestationem præcessit, penitùs subsistat, siue fuerit, siue non fuerit ap ab interiectum. Et hactenus ille text. vt constat ex integra ipsius, de qua Anton. Augustin. Episc. Ilerden. collect. 1. Decret. lib. 1. tit. 21. de off. & pot. iud. deleg. c. 2. fol. mihi, 19. in fine. Apud omnes tamen tam Pontisicij, quàm Cæsarei iuris Interpretes. secunda sententia magis obtinuit, quæ & verior est, & communior) ad effectum delegatæ: iurisdictionis perpetuandæ, citationem sufficere, per duo iuta allegata suprà, quæ vitari non possunt, nec aliorum solutiones, aut interpretationes ad ea admitti, vt rectè, & cum iudicio probauit Decius ind. c. relatum, n. 5. Iason etiam in d.l. & quia, n. 57. in vers. Breuiter communis sententia est. Id autem, quod verè pendet ex dictarum Decreta ium intellectu, nec dilucidè satis apparere, nec etiam securè probari poterit, nisi priùs de ipsarummet interpretatione tractetur. Qua in re, facilè ego possem, & nouis quidem atque concludentibus rationibus, ab aliis hucusque excogitatos intellectus subuertere, si in his, quæ necessaria non sunt, & prætermitti possunt, insistere, ab instituto, & conditione mea non ita grauiter abhorreret: si etiam non viderem, ab eisdem traditas hactenus interpretationes hallucinari quidem, nec præfatis Pontificiis constitutionibus satis conuenire. Item, si assequutus non cessem, iam iam post hæc à me scripta, sicque ex professo elaborata, omnes in futurum mirari debent, Doctores omnes communiter, tam recentiores, quàm antiquos in explicandis, atque componendis duobus iuribus torqueri, & insistere, quæ verè componi non possunt, vtpote. cùm duorum Pontificum contrarias omninò in eadem re decisiones contineant: cætera autem iura, quæ ad præsentem materiam spectant. non sic dilucidé, atque distinctè declarasse, vt certam nobis in futurum resolutionem, aut absolutam doctrinam relinquerent, nec probari posse Ioannis Oroscij n. 26. & Francisci Purpurati n. 111. interpretationem in d.l. & quia, traditam; distinctio námque illa, an delegatus mortis delegantis conscius sit, vel ignarus, vt citatio sufficiat, vel non sufficiat. euincitur manifestè ex natura dictionis, maximè, quæ in d.c. gratum, apponitur, & implicatiuè, non taxatiuè accipitur. Item per claram decisionem text. in d.c. vltimo, de officio legati, in quo simpliciter citatio requiritur, nec vltra aliud exigitur, aut exprimitur. Quocirca, vt certissimam ego, atque absolutam in hac re traderem resolutionem, vtque in futurum dubirandi ampliùs de prædictis, atque de intellectu præfatorum iurium occasionem submouerem, longa equidem à me præhabita consideratione, atque & Scribentium originali, & attenta lectura, sequentia constituere, adeò necessarium duxi, vt nihil eorum prætermitti potuerit. Et in primis constituo, de iure ciuili certum esse ( quamuis à nullo hactenus sic animaduersum) nullibi expressum fuisse, vtrùm ad delegatæ iurisdictionis perpe[sect. 6]tuationem, litis contestatio, an citatio necessaria sit, vel actus citerior etiam citatione sufficiat, quamuis nec citatio, nec litis contestatio interueniat; dumtaxátque in proposito esse text. in dicta. l. & quia, ff. de iurisdict. omn. iudic. vbi in hunc modum scribitur: Ideò si is, qui mandauit iurisdictionem, deceßerit antequam res ab eo, cui mandata est iurisdictio, geri cœperit, solui mandatum Labeo ait, sicut in reliqua causis. Idcircò eodem iure ciuili attento, mirum non esse, quòd Interpretes communiter, & varij, & contrarij extiterint, vtpote cùm nullum, aut certum aliquod responsum inuenerint, quo rem hanc diffinire audacter valuerint; namque, vt vides, in d.l. Et quia, dumtaxat expressum est: An res abeo, cui mandata est iurisdictio, geri cœperit. nec aliter declaratur, siue non aperitur, quando res geri cœpta dicatur, vel qui actus. contestationis, inquam, aut citationis, ad id efficiendum, necessarius fuerit: taciturnitas ergo Iureconsulti, tot ambagibus, atque contrarietatibus occasionem præstitisse videtur; qui tamen, si ampliùs suam sententiam, aut intentionem expressisset, atque declarasset, nec cot extitissent contrariæ diuersæque sententiæ, nec etiam forsan, vt ego credo, Lucius III. & Vrbanus III. Pontifices Maximi sic contrarias constitutiones protulissent. Deinde & secundò constituo, Innocentium III. in[sect. 7] cap. licèt vndique, 30. de. off. & pot. iudic. deleg. eodem loquendi modo vsum fuisse in tractatu delegatæ iurisdictionis, eiusque perpetuatione, quo Iureconsultus Paulus in d.l. & quia, anteà vsus fuerat, & dumtaxat inquirere, an delegatus vti cœperit iurisdictione, vel non cœperit ante mortem delegantis; non verò exprimere (sicut nec Paulus expressit) per quem actum, citationis, inquam, contestationis, vel alterius, dicatur delegatus vti cœpisse. Quod negari non potest ex verbis eiusdem textus, ibi: Inquisitioni tuæ taliter respondemus, quòd si iurisdictione à suo sibi collega delegata, ac viuente vti non cœperit, quia mandatum huiusmodi re integra morte mandatoris expirauit, non habet solus officium iudicandi; si verò ante mortem illius iurisdictione vti cœperit taliter demandata vices suas, & illius poterit adimplere. Eodem etiam modo[sect. 8] in subdelegato distinguit Bonifacius VIII. in c. quamuis 6. in c. si delegatus 7. de officio delegati, lib. 6. nec exprimit per quem actum res geri cœpta dicatur: quod in d.c. quamuis, apparet apertè, dum dicitur: Quamuis alicui vices tuas in causa tibi à sede Apostolica delegata, in totum commisisse noscatur, si tamen antequam ille iurisdictione vsus fuerit, commissio huiusmodi per te reuocetur ab ipso, vel eum rebus eximi contingat humaris, causam ipsam reassumere poteris: cùm iurisdictio (ex quo ipsâ vsus non extitit) non censeatur in eum efficaciter transiuisse, & in d.c. si legatus, constat etiam manifestè, dum dicitur: Si delegatus quoties eum abesse contigerit, tibi commiserit vices suas; poteris, eo rebus humanis exempto (cùm & tunc censeatur abesse) commissum tibi negotium (dum tamen illo viuente iurisdictione vti cœperis) liberè diffinire. Pontifices ergo præfati (nec absque maximo mysterio, vt credo) magis sentenciæ Pauli accedere, siue modi loquendi eiusdem sectatores potiùs, quàm ipsius declaratores, aut nouitatis alicuius introductores esse voluerunt, & sic rem hanc non satis clarè decisam reliquerunt, sed ambagibus etiam præfatis occasionem tribuerunt, nec aliquid in prædictis iuribus vltra Paulum Iureconsultum adiecerunt. Prætereà & tertiò constituo, Vrbanum. III. Pontifi[sect. 9]cem maximum in d.c. gratum, de officio delegati, idem etiam dixisse, quod in præcitatis anteà iuribus Romani Pontifices alij dixerunt, nempe ad perpetuandam delegati iudicis iurisdictionem, sufficere quasi cœptum esse iudicium; ipse tamen addit vnum quod in eisdem iuribus expressum non fuerat, videlicet citatione facta, quasi cœptum videri negotium; & sic per text. in d.c. gratum, declaratur text. in d.l. & quia, ff. de iurisd. omn. iudic. & in dict. cap. licet vndique, cum similibus; quando, inquam, res geri cœpta dicatur, declaratur etiam per textum in cap. vltimo, de officio legati, vbi Gregorius IX. persectè rem hanc declarat, & citationem expressim requirit, nec nobis perplexitatem relinquit, sed in fine textus in hunc modum scribit: Secus autem si causas duxerint delegandas aliquibus, cùm iurisdictio istorum expiret, si ante illorum discessum, horum citatio non præcessit. Idque rectè assequutus videtur Iason in eadem lege, & Quia, num. 57. versic. Breuiter communis sententia est.; dicens, quòd per text. in dict. cap. gratum, & in dicto cap. vltimo, declarantur dicta lex & quia, & alij similes textus, quando scilicet res cœpta geri dicatur; alij verò, & quamplures Authores decipiuntur aperté, qui dum intendunt decisionem d.c. gratum, & d.c. vltimi, vitare, Gregorij IX mentem manifestè subuertunt, vt Decius in d.c. relatum, num. 5. eleganter, & verè probauit, & quorundam interpretationes cum iudicio damnauit. Quartò constituo, ex textu in d.c. gratum, de officio[sect. 10] delegati, non obscurè deduci, iudicium propriè dici, siue incipere à litis contestatione, non vero à citatione; nam dum dicitur, Citatione facta quasi cœptum esse negotium, clarè innuitur, iudicium propriè non dici cœptum ab ipsa citatione, sed impropriè; & ita intelligunt, & declarant Castren. in l. 1. num. 4. C. de iudiciis. Decius in rubrica, eod. titul. lectura 2. num. 1. & communiter omnes secundum Curtium in rubric. ff. de iudiciis, n. 11. D. Paz in praxi, annotatione 1. de iudicio, num. 39. Deinde, Lucium III Pontificem Maximum in d.c. relatum, de[sect. 11] officio delegati, vt delegati iurisdictio perpetuetur, adeò clarè litis contestationem exigere, quòd eius decisio, nulla ratione, neque interpretatione possit subuerti; fortassis hoc ideò, quod ipse Pontifex crederet, non sufficere quasi cœptum esse negotium, quòd per citationem quasi cœptum dicitur, vt in d.c. gratum: Sed verè cœptum esse, & sic litis contestationem præcessisse, necessarium existimaret: idque vel ideò introduxisse, quòd ius ciuile, siue textum in d.l. & quia corrigere vellet, & nouum ius introducere, vel quòd credidisset, ita ius ciuile, textum ve in dicta l. & quia, accipiendum, vt litis contestatio requireretur ab eodemmet iure; vtpote, cùm a litis contestatione propriè incipiat iudicium, vt dictum remanet; & in eadem l. & quia, dictum non fuerit. sufficere quasi coeptú esse iudicium, sed an res ab eo, cui mandata est iurisdictio, geri cæperit, Paulus dicat; res autem propriè, & vere à litis contestatione geri cœpta dicatur, vt suprà probauimus. Cæterùm Vrbanus III in d.c. gratum, aliter equidem sensit, & vel emendare Lucij III responsum in d.c. relatum, contendens, siue declarare volens, malè Lucium ipsum intellexisse de iure ciuili, siue ex decisione d.l. & quia, non aliàs rem geri cœptam à delegato dici, quam si litis contestatio præcedat, de nouo induxit, siue ex declaratione, atque interpretatione d.l. & quia, tradidit in eo loco, à citatione quasi cœptum videri iudicium, & ad effectum perpetuationis iurisdictionis delegatæ: id sussicere. nec litis contestationem necessariam esse, vt Lucius III. arbitrabatur, cuius constitutionis non immemor neque ignarus, eiusdem potiùs memor Vrbanus ipse, illam correxit atque emendauit, & sola citatione perpetuari iurisdictionem respondit. Verè ergo negari non potest, quin text. in d.c. relatum, litis contestationem exigens, correctus sit per text. in d.c. gratum ex cuius integra non obscurè id colligitur sed potiùs deducitur apertè; in ea namque vltra vulgata, aut ordinaria verba, quæ communiter in d.c. gratum traduntur, adiiciuntur & alia, quæ si in vulgatis codicibus apposita fuissent, tantæ dubitandi occasioni locus relictus non esset: & in versic. Et vtrùm is intelligatur, post verbum illud, Petit solemniter publicari, in hunc modum scribitur: Sicut hoc totum circa decessum bonæ memoriæ prædecessoris nostri Lucij Papæ qui vos indices delegauerat, sub examine vestro asseritis contigiße. Posteà verò sequitur versiculus: Nos autem inquisitioni vestræ taliter respondemus, vt refert, & aduertit Antonius August. Episcopus Ilerdensis collectionis 1. Decretal, lib. 1. tit. 21. de off. & pot. iudic. deleg. c. 23. fol. mihi, 20. & in scholiis posteà animaduertit: quæ licet non vidissent, nec sic animaduerterent, correctionem præfatam rectissimè probarunt, & vnam Decretalem corrigi per aliam, magis communiter vtriusque iuris Interpretes constituerunt; inter quos Bartol. in d.l. & quia, num. 13. Paulus, Fulgosius, & Communis secundum Alexan. n. 30. secundum Socin num. 75. Iasonem num. 57. in princip. Oroscium num. 26. & Purpuratum num. 111. ibid. Innocent. etiam, Ostiensis, Ioannes Andreas, Imola, & Abbas in d.c. relatum, vbi Felinus num. 10. Siculus num. 6. & Decius num. 3. idem Felinus & Alciatus in d.c. gratum, in principio. Anton. Gab. commun, lib. 2. titulo de procuratoribus, concl. 2. Cuiacius obseruat. lib. 9. cap. 22. & secundum hæc, vt anteà dixi, frustra torquentur, qui Lucij III. & Vrbani. III. Pontificias constitutiones conponere, in concordiámve reducere contendunt, cùm ex dictis iam, atque ex verbis in integra adiectis, manifestè constet Vrbanum. non solùm Lucij III Prædecessoris sui successorem, sed etiam emendatorem, atque suæ constitutionis circa requisitum litis contestationis alteratorem fuisse. Quòd si dixeris, text. in d.c. relatum, iam correctum ex d.c. gratum; ad quid in volumine Decretalium insertum, siue cum vtrumque ius sua voce dilucidè protestatum fuerit, nihil absonum, nihilque contrarium relinquere, quonam pacto Pontificias constitutiones sic contrarias reliquerit? Obiectioni huic, ex mea equidem, & non contemnenda consideratione, responderi poterit, in primis, nouum non esse, vna iura alia corrigere, & nihilominus correcta, sic in corpore iuris includi, ac si nunquam correcta fuissent, vel quia compilatori sic placuit, vel quia opposita iuxta se posita magis elucescunt; Deinde non videri, nec dici posse contraria relicta, ex quo de correctione apparet; aliud namque est, in eodem casu duo iura contrarium directò decidere, nec de correctione prioris apparere: quo casu absonum. esse, & iuris protestationi contrarium diceremus. Aliud verò, constitutionibus duabus contrariis appositis, potestatorem emendare priorem, & factam ab eo, qui emendandi, atque corrigendi potestatem habuit; tunc namque dici non posset absonum aliquid, aut contrarium relictum: absonum namque non est, vna iura alia corrigere. Respondetur deinde, quòd cùm Vrbanus III. constitutionis Prædecessoris sui Lucij III. memor, consciusque fuisset, illámque emendaret expressim, conueniens quidem fuit, eiusdem Lucij decisionem in volumine decretalium, & adeò proximam, atque coniunctam decisioni d.c. gratum, relinquere, (quod non absque maximo mysterio factum est, vt credo) vt quæ esset illa constaret, Vrbani etiam emendatio, aut constitutio contraria, an iuris rationi magis consentanea esset, deduci posset apertius: absonum namque esset, quod Vrbanus III. Lucij III. sic mentionem fecisset, atque ipsius constitutionis emendator fuisset, nec de eiusdem Lucij decisione constaret. Quintò deinde constituo, Innocentium III. in d.c. licèt[sect. 13] vndique, non ita clare rem hanc explicasse, sicut Vrbanus III. in. d.c. gratum, & Gregorius IX. in d.c. vltimò, de officio legati, explicarunt; propterea quod Gregorius, & Vrbanus, eo ipso dixerunt iurisdictionem delegatam perpetuari, quòd res geri capta est, & quod per actum citationis, res geri cæpta censeatur declararunt. Ipse tamen Innoc. duntaxat dixit perpetuari iurisdictionem, si delegatus vti cœperit, sed non aperuit per quem actum videretur vti cœpisse, siue res geri cœpta diceretur, vt supà, num. 7. aduertebam. Inde, & consequenter, eum text. intelligi debere, iuxta text. in d.c. gratum, & in d.c. vltimo, non verò secundum text. In d. c. relatum, correctum iam, & emendatum ab Vrbano III. in dict. cap. gratum. Præterea. Vrbanum ipsum III. in d.c. gratum, & iu[sect. 14]ridicè quidem, & doctè, & piè etiam se habuisse, siue cum ratione iuris æquitatem summam præ oculis etiam posuisse, eò in primis, quod cum iure ciuili id esset clare, & velut expressim denotatum in d.l. & quia ff. de iurisdict. omni. iudic. ex quo verba illa (antequam res ab eo, cur mandata est iurisdictio. geri cœperit) actum citationis conprehendunt omnino: & iure Pontificio licitè posse, ac debere id ipsum fieri videbatur, argumento text.in c. 2. de causa possession. & propr. & in c. 1. de noui operis nuntiatione, eo etiam, quod ita lites magis abbreuiari, nec propter mortem delegantium retardari, parciumque sumptus, expensas, & labores excusari intendisset; id quòd efficere debuit, & curare, iuxta text. in l. properandum, C. de iudiciis, & in c. finem litibus, de dolo & contumacià. d c. 2. de causa possession. & propriet. & ne ita de facili contingeret, mandata Apostolica debitum exitum non habere, siue illa reddi illusoria, nouosve iudices delegatos exigià partibus, atque à Sanctis Patribus creari necessarium foret, si litis contestatio requireretur, idcirco eam viam elegit, qua facilius delegatæ iurisdictionis perpetuatio. & difficilius extinctio eiusdem contingeret, & in proposito sufficere citationem decreuit, quia Iam res geri cœpta, aut quasi cœpta est, nec contestationem litis exegit, quæ in dict. l. & quia, expressa non fuit. Sextò constituo, ex dictis hactenus manifestè dedu[sect. 15]ci, secundam opinionem ex tribus à me relatis suprà num. 4. veriorem esse, & tenendam omnino, & consequenter de iure Pontificio ad perpetuandam delegati ludicis iurisdictionem, solam citationem requiri ex clara decisione text in d.c. gratum, & in d.c. vltimo, de officio legati, idque & de iure Cæsareo similiter obtinere, ex d.l. & quia, vt vtrumque rectè profitentur Iason num. 57. versic. Breuiter communis sententia est, in eadem l. & quia Decius num. 5. in eodem c. gratum. Primam autem relatam suprà, d. num. 4. minimè iuuati ex decisione text. in d.c. licet vndique, de offic. deleg. & destrui ex decisione clara d.c. gratum, & dict. c. vlt. de offic. leg ex quibus explicari debet (vt antea dixi) text. in eodem c. licet vndique, vt Decius d. num. 5. optimè percipit, & præfatum dubium verè declarat. Tertiam denique opinionem (quam ibid. retulid. num. 4.) nullo pacto sustineri posse, tanquam contrariam decisioni text. in d.c. gratum, & in d.c. vltimo. nec fulciri per text. in d.c. relatum, vt pote ab Vrbano III. iam correctum, & emendatum. Septimò & vltimò constituo, ius Regium nostrum[sect. 16] Partitarum in eadem videri fuisse contrarietate, qua ius Pontificium fuisse ostendimus; nam in l. 21. titulo. 4. partit 3. delegati potestatem solui, ante litis contestationem delegante mortuo, vel ab officio remoto, probatur expressim, & vel Lucij III. constitutionem in d.c. relatum, contentam, videtur lex illa sequuta, in illis verbis: La tercera es, si muere, ò pierde el offic. aquel, que mando oyr el pleyto en ante que el deleg. lo comienze à oyr por demanda, e por respuesta. aut verba Iureconsulti Pauli, in d.l. & quia, ad litis contestationem referenda putarunt eius compilatores, vt tunc scilicet res ab eo, cui demandata est iurisdictio, geri cœpta dicatur, cùm litis comestatio ante obitum delegantis præcessit: l. verò 35. titul. 18. eadem 3. partita, vel Vrbani sententiam in d.c. gratum, aut Gregorij IX. in d.c. vltimo, sequitur; vel verba d.l. & quia, ad citationem referenda arbitratur, & in hunc modum scribit. Ca muriendo alguno destos no debe valer la carta, si el pleyto no es començado, a lo menos por emplazamiento; mas pues que començado fuere desta manera, deue valer la carta para delibrarse el pleyto dende en adelante por ella, entre aquellos cuyo es el pleyto, ò sus herederos. Vtraque autem lex (vt vides) sic apertè & expressim, modò litis contestationem, modò citationem requirit, vt ferè videatur prima facie legis ipsas ad concordiam reduci non posse; sed quod debeant (vt ego securè arbitror) iuxta veriorem, & communiorem iuris communis sententiam accipi, & declarari: & consequenter per solam citationem, etiam de iure huius regni, iurisdictionem delegati perpetuari, asserere necessarium est; vt rectè asserit, & contrariam Didaci Perez opinionem meritò improbat D. Paz, in sua praxi, annotatione 1. de iudicio, num. 39. in fine, dicens illa iura Regia conponenda, & intelligenda esse, sicuti intelligitur text. in d.c. relatum, cum textu in d.c. gratum: quod etiam in effectu sentit Gregorius Lopez, in d.l. 21. verbo, por respuesta, dum dixit, Vel per citationem; vt ostenderet, citationem solam sufficere. Contrarietas autem ipsarummet legum Partitæ, fortassis (vt ego assequi possum) fluxit ex eo, vel quod illo tempore Lucij III. & Vrbani III. constitutiones viderentur adeò contrariæ, vt Partitarum conditores, atque compilatores nollent tunc aliquam de prædictis sententiis reprobare, nec cuiquam earum aliquod præiudicium ex sua responsione generari; sed in terminis iuris communis re illa relicta, nec aliquo de nouo introducto, modò litis contestationem exigit vna lex; modò sola citatione, alia contenta est, iuxta terminos d.c. relatum, & d.c. gratum, vel forsan in d.l. 35. idcirco sufficere citationem fuit expressum, vt per eam legem corrigeretur decisio. d.l. 21. & communior sententia DD. probaretur, quemadmodum per text. in d.c. gratum, corrigitut textus in d.c. relatum. # 30 CAPVT XXX. Ordo & forma, quæ in l. 27. Tauri præscribitur, vtrum seruari debeat, non solum in substitutionibus descendentium legitimorum, sed etiam illegitimorum, tam respectu patris, quam matris; vbi omnia recensentur in vnum quæ huius regni Scriptores hactenus tradiderunt, his & nouiter, & vere adiiciuntur nonnulla, quæ dictæ l. Regiæ mentem, & intentionem dilucidè magis declarant, nec per aliquem fuerunt hucusque sic adnotata, nec scripta. SVMMARIVM. -  1 Meliorationem tertiæ partis bonorum suorum facientem, teneri præcisè obseruare ordinem in l. 27. Tauri, præscriptum; nec posse illum aliquo modo peruertere, est enim de substantia actus, vt denotat verbum illud, con tanto; quod inducit conditionem, quæ conditio in specifica forma debet adimpleri. -  2 Meliorationem tertiæ partis bonorum suorum faciens, vtrùm ordinem l. 27. Tauri, præcisè obseruare teneatur, non solum in substitutionibus descendentium legitimorum, sed etiam in cæteris substitutionibus descendentium illegitimorum, & aliorum, qui in eadem lege enumerantur; & per totum caput. -  3 L. 27. Tauri, verba expenduntur quæ præfato dubio occasionem tribuisse videntur, prout hoc num. adnotatur. -  4 Verbum pueda, Latinè, possit, non inducit necessitatem, sed voluntatem. -  5 Filij naturales, & spurij, & nati ex damnabili coitu quocunque modo mater ex illo pœnam mortis non incurrat, ex testamento, & ab intestato, & contra testamentum matri succedunt. -  6 Filij naturales ab intestato non succedunt patri, nisi in duabus vnciis, hoc est in sexta parte hæreditatis, nec contra testamentum admittuntur, sed dumtaxat ex testamento non extantibus descendentibus legitimis, licèt ascendentes supersint. -  7 Dictæ l. 27. Tauri dubium proponitur, & numero seq. -  8 Vocationes omnes quæ in l. 27. Tauri, continentur, fieri ex sententia quorundam ad similitudinem earum, quæ in substitutione exemplari formantur; & vide infrâ, num. 20. & 21. -  9 In substitutione exemplari vltra descendentes legitimos, hoc est filios furiosi, vel mentecapti, non inducitur à lege necessitas subsituendi alios; & vide infrà, num. 20. vbi magis declaratur. -  10 Andreæ Angeli in dubio proposìto suprà, ex num. 2. opinio refertur, & num. seq. improbatur. -  11 Ordo in in l. 27. Tauri præscriptus, quod debeat omnino, & præcisè òbseruari in omni substitutione tam descendentium legitimorum, quàm illegitimorum, & aliorum, qui in eadem l. enumerantur; & num. seqq. -  12 Et huius sententiæ concludens fundamentum adducitur. -  13 Diluitur primum fundamentum quod resolutioni traditæ suprà, num. 11. obstare videbatur, & l. 27. Tauri verus sensus profertur. -  14 Secundi fundamenti contra eandem resolutionem adducti, communis resolutio refertur. -  15 Auendañi in proposìto resolutionis superioris rationes duæ, & nouiter, & verè conuicte. -  16 Pro ratione, atque explicatione d.l. 27. Tauri, nonnulla nouiter, & distinctè magis, quam antea fuissent, hoc loco adnotata per Authorem. -  17 L. 27. Tauri constitutionem, in filiis naturalibus respectu successionis matris nihil noui continere, nec dubitationem aliquam specialem venire decidere. Sed duntaxat ad tollendas dubitationes omnes, quæ respectu ordinis vocationum esse possent, in futurum statuere, atque præfingere ordinem, quo vincula, aut grauamina apponi, vel substitutiones fieri debeant. Quod hoc num. latiùs demonstratur, Auendañique, & Ioannis Gutierrez, consideratio, nouiter, & verè euincitur. -  18 Filij naturales, vtrùm matri in maioratu succedant, an etiam in quocunque maioratu regulariter succedere possint, remissiuè. -  19 Legis 6. Tauri decisionem, minime obesse resolutioni traditæ suprà num. 11. Et ibidem Auendañi intellectum ad eandem leg. Didaci del Castillo fuisse adnotatum ab Authore. -  20 L. humanitatis. C. de impuber. & aliis substitut. verus sensus adducitur. -  21 Exemplaris substitutionis similitudo, tunc demum procedit cum substitutionibus, quæ in l. 27. Tauri apponuntur, cum eadem ratio militat, aut idem ius, non diuersum statutum est; non vbi contrarium in altera harum substitutionum reperitur expressum. PRo absoluta & distincta huius capitis explicatione constituendum erit in primis, hoc vnum certum esse & ab omnibus vnanimiter receptum, qui hactenus in[sect. 1] proposìto scripserunt, siue ad leges huius regni commentaria ediderunt, videlicet, facientem meliorationem tertiæ partis bonorum suorum teneri præcisè obseruare ordinem in l. 27. Tauri præscriptum, nec posse illum aliquo modo peruertere, est enim de substantia actus, vt denotat verbum illud Con tanto, quod inducit conditionem, quæ conditio in specifica forma debet adimpleri: l. qui hæredi. l. Mæuius. ff. de condit. & demonst. & in terminis, sic in ead. l. 27. obseruarunt Didacus del Castillo, in princip. Ioannes Lupus num. 50. Gomez Arias num. 59. Tellus Ferdinandez num. 3. & num. 17. & Velazquez de Auendaño glossa 2. in princip. Molina de Hispan. primog. lib. 2. cap. 2. num. 11. & 12. & 14. Mieres de maior. 2. part. quæst. 6. num. 25. & in initio 1. part. circa fin. Ioan. de Matien. in l. 11. tit. 6. glos. 9. in princip. & glossa 11. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & ibid. Azeuedus, num. 38. & num. 45. & And. Angulus, glos. 11. num. 2. Ioan. Guttier. practicarum lib. 3. quæst. 52. in princip. ij tamen Authores, tametsi præfatum assumptum, siue doctrinam communem ex verbis eius legis, sic generaliter deduxerint, communiter etiam dubitare solent, vtrum meliorationem tertiæ partis bonorum suorum fa[sect. 2]ciens, præcisè teneatur obseruare ordinem d.l. 27. Tauri, non solùm in substitutionibus descendentium legitimorum, sed etiam in cetęris substitutionibus descendentium illegitimorum & aliorum, qui in ead. l. 27. enumerantur. Et in primis dubium facit, quod ipsamet l. 27. Tauri quæ hodie est l. 11. tit. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, in prima vocatione descendentium legitimorum, præcipiendo[sect. 3] loquitur, & sic præcisè vult, quod in substitutione præcisè vocandus sit descendens legitimus, quod constat expressim ex illis verbis: con tanto que los hagan entre sus descendientes legitimos. Sed insequenti ocatione illegitimorum, & aliorum, lex iam non præcipiendo, nec diffiniendo loquitur, sed verbis meræ facultatis, & voluntatis vtitur, qualia sunt illa: Y à falta dello, que lo puedan hazer entre sus ascendientes, y à falta lo puedan hazer entre sus descendientes illegitimos; y à falta, lo puedan hazer entre sus parientes; y à falta entre estraños, quod verbum, puedan, toties repetitum. Latinè, possit, non inducit necessitatem,[sect. 4] sed voluntatem, vt in l. Gallus, in princ. ff. de liber. & posth. & in l. non quicquid. ff. de iudiciis, per quæ iura sic in terminis nostris notauit Tellus Ferdinand. in ead. l. 27. Tauri, num. 12. in princ. Iason etiam in l. 4. §. Cato num. 47. ff. de verbor. oblig. vnde videtur, quod licet illegitimi substitui possint, non tamen præcisè, aut necessariò eorum substitutio fieri debeat: vt acutè, & subtiliter ante alios considerauit Tellus ipse in d.l. 27. Tauri, num. 12. & post eum sic expendunt cæteri Authores, qui præfatum dubium excitarunt; & vere illud fortius adstringitur ratione alia, ab eodemmet Tello considerata: nam licèt filij[sect. 5] naturales, & spurij, & nari ex damnabili coitu quocunque, modò ex illo mater non incurrat pœnam mortis, ex testamento, & ab intestato, & contra testamentum matri succedant. si descendentes legitimi non extent, quamuis ascendentes supersint. l. 7. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. vbi latius probant Matienz. glos. 7. & 8. & Azeu. num. 18. & 19. idem Matien. in l. 11. tit. 6. glos. 5. eod. lib. Anton. Gomez. in l. 9. Tauri. num. 12. vbi recte in intelligit, & de iure communi citat textum expressum in l. si suspecta. §. de inoffic. ff. de inoffic. testam. Patri tamen iidem filij natu[sect. 6]rales ab intestato non succedunt, nisi in duabus vnciis, hoc est in sexta parte hæreditatis; nec contra testamentum admittuntur, sed dumtaxat ex testamento non extantibus descendentibus legitimis, licet ascendentes supersint. l. 8. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Reg. vbi latè probauit Matienz glos. 5. & Azeued. in d.l. 7. eod. tit. & lib. num. 19. idem Matienz. in d.l. 11. tit. 6. glos. 5. in princip. Mench. de succes. creat. lib. 1. ad. l. quoniam in prioribus, num. 559. Rojas, in epit. succes. cap. 11. num. 9. & seqq. Aluarus Valas. consultat. 94. num. 3. Anton. Gomez. in d.l. 9. Tauri, num. 11. vbi in proposito citat l. optimam, 8. tit. 13. part. 6. & Greg. Lopez ibi, verbo, acordasse, sic scribit: Satis hic probatur, testamento facto per patrem, nihil posse prætendere filios naturales contra tale testamentum patris; licet enim ad[sect. 7]mittantur secundum voluntatem, non tamen contra voluntatem patris &c. Idcirco quamuis dicta lex Regia Tauri, quoad matrem facientem meliorationem recte videatur procedere posse, ac iuste etiam matri metipsi necessitatem imponere potuerit vocandi filios illegitimos post vocationem legitimorum, & præferendi eos parentibus: quoad patrem tamen de quo etiam loquitur, dum dicit, mandamos que quando el padre, iniusta videtur quidem, & contra iuris præfati decisiones; iniungit namque necessitatem vocandi filios illegitimos ante meliorantis patres, quos constat filiis naturalibus pręferri, nisi testator contra voluerit expressim: quo argumento, siue ratione superatus Tellus Ferdin: in d.l. 27. num. 12. in princ. ingenuè fatetur, se adhuc non capere efficacem rationem eius decisionis, sed voluntariam in eo iudicare, quatenus in ordine substitutionum. meliorationis Tertij, naturalem præfert ascendenti; quod durum sibi videtur, ac necessitatem imponit in Tertio ipso naturales vocandi; cum tamen in legitima siue in cæteris bonis totum hoc patris voluntati sit relictum; sic vt ascendentes naturalibus filiis possint, si velint præferre patres naturales. Præterea, & alias rationes accuratè, & eruditè in eiusdem rei confirmationem expendit, quas ideò recensere necessarium non est quòd omnes in eundem finem tendunt, ad probandum scilicet eius legis rationem capi non posse. Addunt & aliam rationem Velazquez de Attendaño, Andreas de Angulo & Ioannes Gutierrez (quos statim commemorabo) videlicet, quod omnes vocationes, quæ[sect. 8] in dict. l. 27. Tauri apponuntur, fiunt ad similitudinem earum, quæ in substitutione exemplari formantur, sed in substitutione exemplari vltra descendentes legitimos, hoc[sect. 9] est filios furiosi, vel mentecapti, non inducitur à lege necessitas substituendi alios, vt colligitur ex l. 11. tit. 5. part. 6. ergo idem dicendum est in casu proposito, vt scilicet vltra primum casum descendentium legitimorum à lege expressum, necessitas non inducatur substituendi alios, sed quod testatori melioranti data sit voluntaria facultas substituendi eos, si velit. Et ita in nostro casu, & dubio[sect. 10] proposito suprà ex num. 2. intelligit d.l. Regiam 27. Tauri Andreas de Angulo, ad leges meliorationum. l. 11. glos. 11. num. 3. per tot. ac in effectu defendit securè. quod filius naturalis, vel spurius, si mater meliorationem faciat, necessariò vocandus sit, quia eius successio necessaria est. Si verò pater meliorationem efficiat, non ita, nec necessariò, sed voluntariè vocandus sit, hoc est si pater velit, quia patris successio voluntaria est, & non præcisa, aut necessaria, vt suprà vidimus. Cæterum contraria sententia communior quidem[sect. 11] est, & verior, ac omnino amplectenda, nempe, quod ordo, & forma quæ in d.l. 27. Tauri, præscribitur, omnino, & præcisè obseruari debeat in omni substitutione, tam descendentium legitimorum, quam illegitimorum, & aliorum, qui in ead. l. enumerantur. Quod (vt vides) conuenit doctrinæ generali traditæ suprà, num. 1. & in terminis sic omnes huius regni Scriptores fatentur, vt agnoscit ipse Andr. de Angulo, quamuis contrarium defendat, vt dixi suprà, & post Palac. Rub. Didacum del Castillo, & Tellum Ferdinandez, qui in effectu sic tenet, dicit enim, quod quantumcunque dura sit lex illa, forma ipsius obseruari debet. Hanc secundam sententiam & opinionem constanter tuetur Velazquez de Auendaño, in ead. l. 27. Tauri, glos. 2. ex num. 2. & num. 14. Ioan. Gutier practic. lib. 3. quæst. 52. ex num. 5. Mieres de maioratu, 2. part. quæst. 6. num. 25. Ioan. Matien. in l. 11. tit. 6. glos. 6. in princip, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & ibid. Azeued. num. 44. & pro hac parte expressè faciunt, nec[sect. 12] aliquo modo cauillari possunt: d.l. 27. verba in fine, ibi: Y que de otra manera no puedan poner grauamen alguno, ni condicion en el dicho tercio, quæ cum sint generalia ad omnia, quæ antea dicta fuerant, generaliter accipi debent: l. de pretio ff. de publiciana in rem actione, & omnes casus præcedentes æqualiter comprehendunt, & sic vtramque substitutionem, tam legitimorum, quam illegitimorum, idque iuxta vulgatam regulam l. tertiæ. §. filius intermedias ff. de liberis & posthumis, quod clausula in fine posita, refertur ad omnia præcedentia, & multis exornant Auiles cap 1. prætorum, glossa, lo susodicho, & cap. 2. glossa so pena. Mieres de maioratu, part. 2. quæst. vlt. num. 3. Menochius, lib. 2. præsumpt. 7. per tot. & lib. 4. præsumpt. 181. ac pariformiter debent terminare omnes substitutiones, quæ præcedunt, cùm omnes illas respiciant, prout respicere in dicta leg. 27. Tauri negari non potest, ex l. iam hoc iure, ff. de vulgari & pupillari substitut. qua vel sola ratione, & vltra Authores præfatos manifestè conuinci considerabam intellectum quendam, quem ad dict. l. 27. Tauri adducit Andreas Angul. d.l. 11. glossa 11. n. 3. in vers. in primis aduerto. Quo loco contendit probare, verba dict. l. 27. Tauri ibi: Que ayan derecho de les poder heredar, non esse omnino similia verbis l, 1. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ibi enim solum dicitur: Que ayan derecho de les heredar, vt solum comprehenderet naturales, vel spurios respectu matris, qui etiam matre nolente, & etiam extantibus ascendentibus, sunt hæredes necessarij in defectum legitimorum. Cæterum dict. l. 27. Tauri aliter loquitur: Que ayan derecho de les poder heredar, quibus verbis (vt Author metipse arbitratur) complexa est lex illa necessitatem vocandi in eo, qui necessarius erat, in verbis: Que ayan derecho, & complexa est etiam impossibilitatem in eo, qui erat voluntarius, in verbis: Poder heredar, vt sit sensus, quod non extantibus legitimis vocentur illegitimi ad substitutionem Tertij, eo modo & ordine, quo ipsis competit ius succedendi, ad cuius iuris succedendi normam, & æquiparationem lex voluit regulari hanc vocationem, siue substitutionem in Tertio. Atque ita filius naturalis, vel spurius respectu matris necessario vocandus est, quia eius successio necessaria est. Filius autem naturalis respectu patris voluntariè vocandus est; scilicet si pater velit, quia eius successio voluntaria est. Subdit Angulus idem, hunc intellectum, iuri consonum. & necessarium esse, cum aliter prædicta iura concordari non possint. nec tot difficultates subterfugi. Mihi autem falsum admodum esse, nec menti dictarum legum consonum. absonum. potius atque extraneum, vel ex eo solum videri deberet. quod suprà dixi, negari verè non posse, quin verba dict. leg 27. Tauri, ibi. Y que de otra manera no puedan poner granamen alguno, ni condicion en el dicho Tercio, æqualiter debeant ad omnium substitutiones antea adiectas referri, siue omnes vocationes suprà positas, pariformiter terminare. nam cum verbis præcedentibus substitutionum ordo expressus fuisset, dicitur tandem, y que de otra manera no puedan. Ergo si deficiant legitimi, nullo modo illegitimi prætermitti poterunt, vt lex ipsa satis clarè præsentit, ibi: Con tanto que lo hagan entre sus descendientes legitimos: y à falta dellos, que lo puedan hazer entre sus descendientes illegitimos. Præterea dici non potest, verba dictæ l. primæ, titulo octano lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, ex solum non esse omnino similia verbis dictæ leg. 27. Tauri, quod in ea deficiat verbum poder, quod legis dictæ 27. Tauri, conditores expresserunt: nam etsi verbum illud omissum fuerit, eundem tamen sensum, atque conditorum intentionem, & voluntatem fuisse in nostro casu, satis clarè deprehenditur ex aliis verbis omnino similibus, quæ in l. 11. titulo sexto, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ transcribuntur. Vnde à verbis dictæ legis primæ, titul. 8. nullum argumentum, aut fundamentum potest validè, aut concludenter deduci, cùm in canon decideretur, aut tractaretur, præcipuè casus tractatus aut decisus in dicta l. 27. Tauri, & in dicta lege 11. titulo sexto, sed alius longe diuersus. quod negari non potest; nam in dicta leg. 27. Tauri, & in d. leg. 11. nouæ collectionis Regiæ, agitur de ordine substituendi, quoties parentes meliorationem Tertij bonorum suorum velint efficere: at vero in dicta lege prima, titulo 8. eiusdem Regiæ collectionis, de successione ascendentium, quoties descendentes legitimi deficiant, vel, que ayan derecho de los heredar, & sic in casibus longè diuersis, nequaquam debuerunt earum legum conditores omninò similia verba adijcere, imo ex proposito, atque consultò, & necessariò fecisse, ex dictis supra deducitur manifestè, vtpote cum ad successionem vocandi necessitas patri non imponeretur, quæ in melioratione Tertij substituendi imposita est in dicta leg. 27. Tauri. Deinde falsum omnino est, quod præfatus Author afferit, verba illa: Que ayan derecho de los poder heredar, respectu matris necessitatem præcisam continere, respectu vero patris solam voluntatem, nam in hoc differentia non est inter patrem & matrem, quod quisque fatebitur, qui connexitatem verborum dictæ legis Regiæ 27. perspiciat attentè. Et aperte satis colligitur ex initio eiusdem legis, ibi; Mandamos, que quando el padre, ò la madre mejoraren à alguno de sus hijos, & c. & statim sequitut versiculus: Con tanto que lo hagan, &c. Ac demum adijcitur versiculus: Y que de otra manera no puedan. Quo igitur pacto mater à patre distingui poterit in eo casu, quæ ibidem non modò non distinguitur, imo potius (vt vidisti) simul atque iure eodem scribitur. Nec etiam eidem necessitas imponitur vocandi illegitimos, si eo modo necessitatem accipias, quo Angulus ipse intellexit. Poterit namque legitimis descendentibus ad meliorationem vocatis, ad aliorum vocationes non procedere, & sic illegitimos omnino prætermittere, eorúmve nullam mentionem facere, nec etiam vocationem: aliud ius erit, si ad vlteriores, aliorumve vocationes procedat intendere, & tunc eadem necessitas patri erit, vt lex ipsa voluit, & dicetur statim. Denique, & deterius quidem loquitur Angul. metipse, quatenus in explicatione verborum d.l. 27. Tauri, constitutus ibi que ayan de recho de les poder heredar, inquit verba illa, poder heredar, complexa esse impossibilitatem in eo, qui non necessarius, sed voluntarius est, & sic in illegitimis, etiamsi naturales sint respectu patris. nam (vt vides) certissimi quidem, atque explorati iuris est, neque in patre, neque in filio naturali vllam impossibilitatem esse in hoc, idque non solum respectu vocationum, aut substitutionum facta melioratione tertij; quod idemmet Author statim agnoscit in fine d. glos. 11. ibi, filius autem naturalis, &c. sed etiam respectu successionis vniuersæ, si legitimi filij, aut descendentes legitimi deficiant, etiamsi adsint ascendentes legitimi, vt in lib. 8. tit. 8. lib. 5. compilationis deciditur. Retenta autem sententia communi, quæ relata fuit[sect. 13] suprà, num. 2. cum seqq. non obstat primum fundamentum quod in contrarium expendi solet communiter, atque ex verbis eiusdem l. 27. Tauri, deducitur: eidem namque plenissimè satisfacit Velazq. de Auendaño, ibidem, glos. 2. n. 6. in versic qua veritate, vsque ad num. 8. & eius solutionem amplectitur Ioan. Gutierrez, pract. lib. 3. quæst. 52. n. 5. in fine, & n. 6. per totum, qui rectè aduertit, obstaculum deductum ex verbo puedan, nihil vrgere, & subuerti ex versic. y que de otra manera. Ex quo colligitur etiam substitutiones omnes, de quibus ibi, necessarias, non voluntarias esse. Addiderim ego subuerti etiam ex verbis primis eiusdem l. ibi: Mandamos, que quando el padre, ô la madre mejoraren. nam si in matre omnes agnoscunt vnanimiter substitutiones easdem necessarias esse, idem etiam necessariò in patre agnosci debebit, cum ad vtrumque pariter illius legis decisio relata sit, nec pater distinguatur à matre. Deinde, necessitatem illam non iniungi melioranti præcisè, sed causatiuè tantum: potest enim pater, vel mater melioratione facta, vel nullum grauamen adiicere, vel in fauorem vnius, vel aliquorum illud apponere: si tamen plures substitutiones efficere velit, siue vlterius progredi, & ad vlteriores vocationes accedere, necessariò tenebitur ordinem ibi præscriptum obseruare: ideo dicimus, formam illarum vocationum non inducere necessitatem præcisam, quoniam pater, aut mater omittere potest substitutiones, aut vocationes illas, si velit, sed causatiuam quandam necessitatem, vt si ad illas velit peruenire, modo; ordine, atque forma ibidem præscriptis, id efficere debeat: quamuis ergo personarum vocatio, atque grauaminum. appositio voluntaria sit, non tamen inde sequitur, vocationum. ordinem voluntarium esse, si testator, aut meliorationem efficiens per omnes gradus personarum faciat subftitutiones, aut vocationes. Non obstat etiam secundum fundamentum contra[sect. 14] communem sententiam, cui Velazquez de Auendaño, num. 8. & Ioannes Gutierez, num. 7. in locis suprà relatis respondent in effectu, filium naturalem ex voluntate tantum patris eidem succedere, non verò esse necessarium ipsius hæredem. Cæterum in Tertio imponi patri necessitatem, vt si velit filium aliquem legitimum meliorare, & meliorationi grauamina, aut substitutiones adiicere, teneatur prius filium naturalem, quam ascendentes substituere, & quod ita nouiter introduxit lex illa ac proinde quamuis dura videatur, sic obseruari debet. Verùmenim verò, Authores omnes præfati non reddunt rationem vllam concludentem, qua legem ipsam principaliter moueri ostendant: nam in primis Ioan. Gutier. vbi suprà, d.n. 7. dumtaxat dicit, Auendañi rationes sibi non placere, nec aliquo modo improbat eas, sed residet semper in hoc, quod lex illa seruanda sit, prout iacet, nec aliam rationem detegit, nec inuenit, prout inueniri non posse dixit etiam Tellus Ferdin. in eadem l. 27. n. 12. qui etiam nihil concludens adduxit. Angul. verò (vt, supra vidisti) non modò legis ipsius rationem, aut motiuum præcipuum proponit, sed etiam decisionem claram, atque expressam subuertit, sic vt eius scripta, si attento animo velis intueri, multa quidem inuenies, quæ Regiæ illi constitutioni, ac eius menti refragantur apertè, quòd suprà, num. 12. nouiter, & verè remanet adnota[sect. 15]tum. ac denique Velazq. de Auend. glos. 2. n. 14. in eadem l. 27. Tauri, duas rationes adducit. Prima est, quod ideo filij naturales, qui in l. 10. Tauri, capaces erant institutionis, necessarij sunt in substitutione in d.l. 27. Tauri, quia cum in Tertio non possent substitui extranei (Tertium namque extraneorum respectu legitima est) sed qui proximiori loco successionis capaces erant, & ex ipsa l. 10. Tauri, naturales filij respectu patris, etiam stantibus ascendentibus haberent ius successionis, meritò in substitutione prætulit eos lex illa. Hæc tamen ratio (vt ego & verè quidem considero) non concludit, nec suffciens est, nam etsi filij naturales respectu patris ius successionis haberent, ius tamen succedendi, vel non succedendi in voluntate patris relictum fuerat omninò; vnde si pater vellet, essent quidem proximiori loco capaces successionis ascendentes, quàm descendentes ipsi naturales, idque ex eadem l. 10. Tauri, & sic non esset ratio, quare magis in substitutionibus meliorationis tertiæ partis bonorum præferri debuissent filij naturales quam ascendentes, nisi lex illa ita voluisset: cùm etiam ascendentes capaces essent ex eadem leg. 10. Tauri. & proximiori loco vocari possent, si testator voluisset, atque sic ob eam rationem circa filios naturales necessitas imponi non debuisset, nec dari prælatio. Secunda ratio eiusdem Auendañi consistit in hoc, quod d.l. 10. Tauri (vt ipsemet arbitratur) loquitur in filiis naturalibus testatoris, sed d.l. 27. Tauri in filiis naturalibus substituti, quos testator omittere non poterat, si descendentes prælegatarij substituere tenebatur: id autem à mente, & verbis ipsius l. Taurinæ valde alienum esse, constat apertè, in illa namque de filiis naturalibus substituentis tractatur, statuiturque, vt post filios, & descendentes legitimos, eos substituere teneantur parentes, prout in eum sensum acceperunt legem illam Authores relati suprà, & omnes etiam, qui hactenus in proposito scripserunt. Et confirmatur omnino ex his, quæ contra eundem Auendañum scripta reliquit Ioannes Gutierrez,[sect. 16] practicarum, lib. 3. quæst. 53. ex num. 2. Quocirca pro distincta, & maiori explicatione prædictorum nonnulla constituere omnino necessarium duxi, sine quibus res hæc, ita commodè, & absolutè diffiniri non valet. In primis negari non posse, quin certissimum sit, & necessario obseruandum, Regiam Taurinam constitutionem sæpe allegatam, præcisè voluisse, quod in ordine substitutionum. atque vocationum, filij naturales ascendentibus præferantur, siue quod priori loco vocentur: Cum tamen in successione ex testamento voluntati patris reliquisset hoc Regia lex alia, atque etiam Taurina constitutio; & in successione ab intestato, & contra testamentum ascendentes eisdem filiis naturalibus prætulerit, vt numeris præcedentibus dicebamus, & Andream ab Angulo hæc inuoluentem, siue aliter intelligentem, & contra communem omnium Scribentium sententiam d. lib. 27. Tauri accipientem, ex professo improbauimus. Deinde & secundò, parum vrgere, naturalium filiorum successionem respectu patris necessariam non esse, sed potius voluntariam, & liberam; nam & successio consanguineorum æquè necessaria non est, & nihilominus in ea lege substitui iubentur. Vnde mirum non est, sed potius rationi, atque æquitati consentaneum, vt etiam naturales filij substitui iubeantur, cùm idem ius in consanguineis statuatur (vt dixi) quibus certum est, minus deberi, quam filiis, ipsosque filios præferri debere. Tertiò præterea, prædictam necessitatem substituendi, aut vocandi naturales filios præcisam non esse, etiam legitimis filiis à parentibus melioratis, potest enim pater si velit filium legitimum meliorare, eidemque meliorationi grauamina, aut substitutiones non adiicere, siue filios tantum legitimos, ac eorum descendentes vocare, nec ad filiorum naturalium, aut aliorum vocationes accedere. Esse tamen causatiuam (vt dicebam suprà, n. 13.) vt si pater velit ad aliorum substitutiones, aut vocationes descendere, necessariò teneatur ordinem ibi præscriptum obseruare, & loco præfixo naturales vocare. Quæ necessitas, eo modo sumpta, etiam & aliorum consanguineorum respectu imponitur, quoniam lex illa generaliter intendit prouidere consulere toti generi & familiæ meliorantis. Vnde quemadmodum successio filiorum naturalium respectu patris præcisa non est, sed voluntaria, sic & vocatio, aur substitutio eorundem filiorum naturalium ad meliorationem Tertij, potest enim pater plures gradus subsitutionum omittere, nec ad eos accedere. Quartò etiam, dubium præcipuum, aut mirum Scriptorum huius regni, in eo principaliter consistere, quare ascendentes, si silius eorum velit, in successione præferantur filijs naturalibus, vel filij naturales necessario institui non debeant à parentibus. Et tamen in melioratione tertiæ partis bonorum, contra voluntatem etiam substitui iubentur, ac etiam ex necessitate ascendentibus præferuntur in ordine substituendi. Et quidem si verum amamus, nec ab aliorum sententiis iniustè deuiare intendimus, fateri velut necessariò adstringimur, dubium præfatum certa, aut concludenti ratione diffiniri non posse, sed voluntatem legis fuisse, non improbè dici posse, vt Tellus dicebat, & Velazquez de Auendaño, d. glos. 1. n. 14. ad finem, post eum agnouit, ac etiam Ioannes Gutier. practic. lib. 3. d. quæst. 52. n. 7. negari tamen non posse, quin Taurinæ: illius constitutionis conditores, non modò vna sed & pluribus rationibus adducti, sic statuerint. Malè ergo nostri Scriptores, voluntati legis dumtaxat hoc tribuunt, nec ratione, siue iustis de causis moueri aduertunt, aliud enim est, legis rationem non expressam non assequi, aliud vero sola voluntate niti legem præfingere. Quintò deinceps (& forsan verè) pro ratione d.l. 27. Tauri dici posset, quòd lex, quæ filios naturales in vno onerauit, & ascendentibus magis, quam ipsis prospexit, nempe vt in successione ab intestato, & contra testamentum, ascendentium causa potior esset, ac nisi ex testamento, & voluntate patris ius succedendi prætendere non possent: in alio eos honorare voluit, siue magis illis quam ascendentibus prospexit, vt scilicet, cum pater meliorationi à se factæ substitutiones adiicere voluerit, præferre debeat eos ascendentibus in ordine vocationum: considerauit namque in hoc paruum præiudicium ascendentibus fieri, auc non ita magnum. sicut si à successionibus suorum filiorum, etiam descendentibus legitimis eorum deficientibus, absolutè, aut præcisè excluderentur & cum turbato ordine mortalitatis non minus parentibus, quam filiis parentum hæreditas piè relinqui debere videatur, ex l. nam et si parentibus, ff. de inofficioso testamento, pietatis hoc iudicium, filiorum voluntati relinquere melius esse putauit, quàm ipsorum manus, & dispositionem sic ligare, vt præcisè deberent naturales filios ascendentibus eisdem præferre. Sic enim pro temporum, & personarum qualitatibus, rerumque circunstantiis, commodius diiudicare poterunt, quid melius ac securius efficere debeant, & an ascendentes debeant filiis naturalibus in successione facto testamento præferre, vel non præferre, quod in substitutionum aut vocationum meliorationis articulo, non sic æqualiter, sicut in successione factum est; fortassis etiam hoc ideo, quòd à communiter accidentibus, cum meliorationibus huiusmodi factis, plures, diuersæque personæ suo ordine, gradatimque ad successionem vocantur, siue plures gradus fiunt, & vincula, grauaminaque adiiciuntur prout adiici posse lex ipsa Taurina 27. considerauit: hoc quidem non alia ratione efficitur, quam vt certa bona omnibus de familia colligata, & perpetuò successoribus vnita, atque alienari prohibita relinquantur, sicque & nomen, & familia meliorantis refulgeat, & bona ipsa inter suos conseruentur faciliùs. Id autem aptius meliusque fiet, si ad descendentes, etiamque naturales tantum liberos. bona prædicta deuenerint, quam si ascendentibus deferantur, in quibus non ita hæc fient, sicut in descendentibus ipsis meliorantis, imò à consanguineis, aliisque transuersalibus eiusdem meliorantis naturales filios excludi contingerer contra legis illius voluntatem, si in vocationibus ascendentes præferri possent, vtpote, cum successione maioratus ab ipsorum ascendentium linea occupata, ipsamque semel ingressa, non antea exire deberet ab eius descendentibus, nec ad naturales filios transire, quam si omnes ex eadem linea ascendentium deficerent, quorum etiam respectu proximitas ad succedendum deberet considerari, iuxta ea, quæ huius regni Scriptores, exteri etiam tradiderunr communiter. Cæterum post ipsos filios naturales vocari debere ascendentes, aliisque consanguineis præferri, iustè, & sanctè lex illa decreuit. Sextò denique, & vltimo loco constituendum duxi,[sect. 17] dictam Taurinam constitutionem 27. in filiis naturalibus respectu successionis matris nihil noui continere, ius enim eorum iam antea diffinitum erat in l. 9. quæ inter easdem Taurinas constitutiones præfixa fuerat: nec dubitationem aliquam specialem venire decidere; sed dumtaxat ad tollendas dubitationes, quæ respectu ordinis vocationum. esse possent, statuere in futurum, atque præfigere ordinem, quo vincula, aut grauamina apponi, vel substitutiones fieri debeant. Quod apertè constare poterit, si aduertas, legem ipsam in primis decidere, patrem, vel matrem meliorantem aliquem ex filiis, vel descendentibus legitimis posse apponere vincula, & grauamina, quæ voluerit. Postmodum eadem leg. 27. inquit, ita demum id fieri posse, si inter personas ibi enumeratas, ordineque præfixo fiat; ac primum enumerantur descendentes legitimi, quos primum locum in su cessione obtinere, ac necessarios hæredes esse, certum est: postmodum apponuntur illegitimi, qui succedendi potentiam habeant, deinde & ascendentes vocantur, quos etiam descendentibus deficientibus primum locum in successione obtinere certum est; ac denique post eos, & consanguinei sequuntur, sic vt eis extantibus, ad extraneos validè perueniri non possit. Et secundum hæc videbis apertè, potuisse legem illam, locum aut ordinem illegitimorum præfigere, quemadmodum & legitimòrum locum apposuit, vt formam præscriberet, & certum ordinem in futurum designaret, quamuis successionis eorum, respectu matris nullum dubium haberet. Nam nec legitimorum dubium habuit, nec habere potuit, & tamen ordinem apposuit, eosque enumerauit. Quæ non otiosè, aut extra propositum, sed ideò dicta, vt ostenderem, minimè vrgere dubium, aut difficultatem Auendañi, in eadem l. 27. Tauri. glos. 2. n. 14. ad principium, & Ioannis Gutierrez, practic. lib. 2. quæst. 52. num. 3. ij enim Authores supponunt pro certo, legem illam dubium aliquod venire decidere, & controuersiam, siue altercationem tollere dubitantium, an filij naturales matri succederent in maioratu, in quo non succedere plures tenuerunt ex natura successionis, quæ nobilior est, quam diuidua, vt cum Isernia, & Mieres contra Gregorium Lopez probarunt. Sed quidem dubium hoc decidere, adeò alienum est à mente illius legis, vt nec verbum aliquod dixerit, quo id dignosci aut diffiniri valeat. Nec cuiquam placebit, necessarium adeò & singulare dubium, subobscure ita, atque per transitum legem ipsam diluisse, si dubitantium controuersiam submouere veniret Eo magis, quod melioratione Tertij facta, substitutiones nonnullæ adijci possunt absque eo, quod maioratus, aut primogenium instituatur, vt suprà, hoc eodem libro, c. 22. adnotaui. Et Auendañus ipse fatetur in eadem l. 27. Tauri, glos. 2. n. 13. ad finem: ac denique, quod dubitantium controuersia etiam post eandem Taurinam constitutionem 27. remanet hodie, & in maioratu qui à genere, vel à maioribus proueniar, eadem ratio militat, vt recte aduertit Mieres, â superioribus relatus, & ab inferioribus referendus, qui & Molina, de Hispan. primogenijs, l. 3. c. 3. ex n. 41. latius erunt videndi, & Azeuedus, in l. 11. tit. 6. n. 45. l. 5. nouæ collectionis Regiæ, & nouissimè, vtrum filij naturales matri in maioratu succedant, an etiam in quocunque maioratu[sect. 18] regulariter succedere possint, ex proposito atque latissimè disputat Flores Diaz de Mena, variarum, quæst. l. 1. q. 16. ex n. 2. vsque ad n. 37. vbi vide omnino. Quinimo, & ipse Auendañus, in l. 40. Tauri, glos. 11. n. 45. etiam ad maioratum mattis non admitti naturales contra Gregorium Lopez affirmat, nec in eo residet, quod loco citato suprà, tenuerat. Recte tamen aduertit l. 6. Tauri decisionem minime[sect. 19] obessè resolutioni traditæ: suprà, n. 11. & seq. vt vltra Castellum, & Gomez. Arias obseruauit, & ad eam legem respondet in d.l. 27. Tauri, glos. 2. n. 14. in finalibus verbis, & rectè quidem (vt dixi:) eius tamen solutio Castelli fuit, in d.l. 6. Tauri, in verbo, entre los estraños, quem refert, & solutionem eius sequitur Matienzus, (quem Auendañus non retulit) in l. 11. tit. 6. glos. 6. n. 3. lib. 5. nouæ collect. regiæ. Vltimum tandem non obstat fundamentum de similitudine exemplaris substitutionis adductum, quod excitarunt, sed illi non respondent Auendañus, d. glos. 2. n. 3. Ioannes Gutierrez, practicarum l. 3. dict. quæst. 52. n. 2. & 3. nam respondetur, legem 11. tit. 5. p 6. nequaquam corrigere decisionem d.l. humanitatis, C. de impuberum, prop[sect. 20]terea quod text in d.l. humanitatis, loquitur eo casu, quo mente captus, vel furiosus, cui substitutio sit, non habet liberos; quo.casu si pater velit facere substitutionem exemplarem mente capto, vel furioso filio, necessariò debet vocare, ac substituere alios filios suos, hoc est, fratrem vnum vel plures eiusdem filij mente capti, aliàs tamen existentibus filijs eius, cui substitutio fit, non tenetur parens post descendentes fratres mente capti, aut furiosi vocare, potest tamen si velit ex d. lib. 11. partitæ, ac ordo ibi præscriptus necessarius erit, si testator velit ad fratres, & ad extraneos vocationes suas extendere; si tamen nolit, necessitas non imponitur ei, vt dixi. Denique, prædicta similitudo exemplaris substitutio[sect. 21]nis cum substitutionibus in l. 27. Tauri contentis, tunc demum procedit, cùm eadem ratio militat, aut idem, non diuersum ius statutum est, non vero vbi contrarium in altera harum substitutionum reperitur expressum, vt aliud agens, cum Mieres probauit Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæst. 53. num. 3. FINIS LOCA IVRIS COMMVNIS Tam Cæsarei, quam Pontificij, & legum Regiarum Castellæ, quæ in hoc libro secundo explicantur, & quibus veri, & notabiles intellectus assignantur. -  Ex Digesto veteri. -  LEx. si sterilis. §. cum per venditorem, ff. de actionibus empti, num. 37. pag. 5. -  L. vltima. ff. de periculo & commodo rei venditæ, num. 39. ibid. -  L. 1. & titulus. ff. quod quisque iuris in alium statuerit, &c. num. 62. & 64. p. 39. -  L. in causæ 16. §. idem Pomponius. ff. de minoribus, num. 12. 13. 14. & 15. p. 54. -  L. pen. ff. de petitione hæreditatis, num. 9. p. 56. -  L. is quo. 57. cum lege seq. ff. de rei vendicatione num. 9. ibid. -  L. in hoc iudicio. ff. familiæ erciscundæ, c. 9. per totum. p. 55. -  L. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis c. 17. per totum. p. 84. -  L. peculium nascitur. ff. de peculio. num. 36. p. 86. -  L. 1. ff. de inofficioso testamento, n. 11. 12. & 13. p. 101. -  L. regula. §. & licet. ff. de iuris & facti ignorantia, n. 100. p. 128. -  L. 2. §. 1. ff. de pactis, 1. 2. c. 23 in principio. p. 129. -  L. & quia, in fine. ff. de iurisd. omn. iud. & eius materia plenè, lib. 2. cap. 29. -  Ex Infortiato. -  L. Caio ff. de adimendis legatis, num. 20. & n. 115. cum sequentib. p. 22. & 28. -  L. si tibi, cum l. seq. ff. de adimendis legatis, num. 21. & n. 120. & 121. ibid. -  L. cum pater. §. ab instituto. ff. de legatis secundo, n. 22. & n. 122. & seqq. ibid. -  L. 3. §. filius. ff. de liberis & posthumis, n. 23. & n. 126. & 127. vbi agitur de materia eius text. ibid. -  L. pater fundum §. fundum Titianum. ff. de legatis tertio num. 40. p. 23. -  L. sub conditione. ff. de hæredibus instituendis num. 41. ibid. -  L. Iulius Paulus. 80. ff. de conditionibus, & demonstrationibus, num. 111. p. 27. -  L. cum seruus 81. ff. de conditionibus & demonstrationibus, num. 112. ibid. -  L. captatorias 70. ff. de hæredibus instituendis, num. 5. p. 42. -  L. Clemens patronus, §. finali. ff. de hæredibus instituendis, n. 6. ibid. -  L. illa institutio. 32. ff. de hæredibus instituendis, ex n. 20. & num. 26. p. 43, & 44. -  L. si ita expressum. ff. de conditionibus & demonstrationibus, n. 34. p. 45. -  L. prima. ff. de legatis secundo, num. 43. ibid. -  L. senatus §. legatum. ff. de legatis primo, n. 44. p. 46. -  L. mulier 20. §. finali, ff. de conditionibus institutionum, n. 2. & sequent. p. 58. -  L. vtrùm ff. de assignandis libertis, n. 14. p. 69. -  L. in tempus ff. de hæredibus instituendis, materia, n. 48. p. 73. -  L. patris & filij ff. de vulg. & pupil. substit. & l. 2. §. prius, in versiculo. constat, eodem titulo, num. 5. p. 75 -  L. 1. §. sed si vnum ff. de bonorum possessione secundum tabulas num. 59. p. 83. -  L. impetrator §. cum quidam ff. de legatis secundo, num. 58. p. 96 -  L. si libertus præterito §. 1. ff. de bonis libertorum, n. 30. & n. 35. 36. & 37. p. 111. & 112. -  L. iam hoc iure 4. ff. de vulg. & pup. substitut. n. 29. p. 115. -  L. si quis cum testamentum 25. ff. de testamentis, n. 19. pag. 120. -  L. pater filium §. fundum Titianum ff. de legatis tertiò, n. 85. pag. 127. -  L. si quis ita §. de testamentaria tutela, n. 96. p. 128 -  L. si is qui duos. ff. de liberatione legata, n. 6. p. 230 -  L. vxori. §. vltimo, ff. de legatis tertiò, n. 23. p. 131. -  L. si pecunia 12. ff. de legatis secundo, num. 30. & 36. & 37. & vide per totum caput. p. 137. -  L. non amplius 26 §. cum bonorum ff. de legatis primo, num. 48. pag. 141. -  L. cum pater §. à te peto ff. de legatis secundo, n. 5. & 6. & seq. & n. 31. & seq. & n. 46. & seq. p. 156 & seq. -  L. hæredes mei §. finali. ff. ad Senatuscon. Treb. n. 30. & seq. & num. 46. & seq. & n. 54. & 55. p. 158. & seqq. -  L. vnum ex familia, §. si de Falcidia, ff. de legatis secundo, n. 64. pag. 161. -  §. Et quid si tantum, legis, Gallus ff. de liberis & posthumis, lib. 2. c. 27. n. 6. -  Ex Digesto nouo. -  L. Eum qui ædes, in fine. ff. de vsucapionibus, traditio, exornata nonnullis, remissiuè, n. 28. p 132. -  Ex Codice. -  L. Vnica, cum sua materia C. de sententiis quæ pro eo quod interest, c. 1. per totum. pag. 3. -  L. lege duodecim tabularum, §. huiusmodi C. de legitimis hæredibus, c. 2. in principio. p. 11. -  L. Iubemus C. de emancipationibus liberorum, num. 25. pag. 13. -  L. si viua matre, C. de bonis maternis, num. 16. & num. 109. & 110. p. 22. & 27 -  L. omnes & l. bene à Zenone, cum sua materia, C. de quadriennij præscriptione, c. 5. per totum. p. 35 -  L. 2. C. de rescindenda venditione, rationes, & materia, cap. 8. per totum. p. 53. -  L. vltima C. de his qui veniam ætatis impetrauerunt, n. 41. p. 65. -  L. si vnquam, C. de reuocandis donationibus, n. 38. & 40. & 41. & 42. & n. 50. p. 72. & 73. -  L. cum donationis, C. de transactionibus, n. 57. p. 96 -  L. fratris & l. fratres C. de inofficioso testamento, c. 19. per totum. p. 101. -  L. 1. C. de donationibus, l. 2, c. 23. num. 7. & n. 19. p. 130. & seq. -  L. vlt. C. de pactis conuentis tam super dote &c. lib. 2. c. 23. n. 13. & n. 29. & sequent. ibid. -  L. vltim. §. & si præfatam, in versiculo, sed etsi legatarij C. de iure deliberandi, num. 19. & n. 30. & 36. & 37. p. 135. & 137. -  Ex libris Feudorum. -  CAp. 1. de eo qui sibi, vel hæredibus suis, lib. 2. c. 26. n. 62. & 63. -  Ex Institutionibus. -  §. Cæterùm, Institut. de legitima agnatorum successione, 2. in princ. & ferè per totum fol. 29. & cap. 4. num. 81. & 82. §. Igitur, Instit. de Pupill. substit. cap. 14. num. 5. -  Ex Decretalibus. -  CAp. 1. de consuetudine. cap. 5. num. 51. -  Cap. cum tibi de testamentis, cap. 6. num. 8. & 9. & num. 19. -  Cap. peruenit, & cap. ex tenore, qui filij sint legitimi, cap. 11. in princ. & multa ad propositum eorum iurium, per totum cap. -  Cap. ad nostram, de empt. & vend. latissimè cap. 25. -  Cap. illo vos, de pignoribus, latissimè, cap. 25. -  Cap. relatum, cap. gratum, cap. licet vndique. de off. & pot. iud. deleg. & cap. vltim. de off. leg. & eorum materia plenissimè, cap. 29. num. 1. -  Ex lib. 6. Decretalium. -  CAp. qui sentit, de regul. iur. lib. 6. cap. 5. n. 54. 55. & 56. -  Cap. quamuis, cap. si delegatus, de offic. delegati, lib. 6. cap. 29. num. 3. -  Ex Decreto. -  CAp. placuit 16. quæstion. 3. cap. 5. numero 49. -  Ex legibus Partitarum. -  Leg. 29. titul. 9. part. 6. cap. 6. numero 37. & 50. -  L. 6. tit. 10. part. 3. cap. 9. num. 9. -  L. 2. tit. 4. part. 6. cap. 18. num. 50. -  L. 12. tit. 7. part. 6. cap. 19. num. 18. & num. 25 & 27. -  L. fin. tit. 12. part. 6. cap. 19. num. 44. -  L. 2. tit. 15. part. 2. cap. 22. num. 36. -  L. 42. tit 5. part cap. 25. num. 38. -  L. 21. tit. partit. 3. & leg. 35. tit. 18. ex eadem partit. cap. 29. num. 16. -  Ex legibus Tauri. -  LEg. 31. Tauri, cap. 6. num. 59. & vide num. 36. & num. 49. -  L. 27. Tauri, cap. 7. -  L. 27. Tauri. cap. 13. num. 26. & 29. -  L. 41. Tauri materia, plenè explicata remissiuè, cap. 22. num. 34. -  Ex legibus nouæ collectionis Regiæ. -  LEg. 5. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, cap. 13. num. 7. -  L. 12. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, cap. 13. num. 8. -  L. 4. tit. 6. lib. 6. nouæ collectionis Regiæ, cap. 25. num. 6. & num. 12. in princ. & in vers. præterea non obstat textus. FINIS LOCORVM IVRIS COMMVNIS. INDEX COPIOSISSIMVS ET LOCVPLETISSIMVS MATERIARVM, QVÆSTIONVM, Ac omnium quæ in hoc Libro II. continentur, Serie Alphabetica scriptus & Numerorum ratione fideliter subducta, diligenter ordinatus. -  A. -  ABbatis consil. 36. num. 2. lib. 1. expenditur, & sententia illius refertur, de qua agitur cap. 4. n. 9. &seq. & per totum cap. 8. ibid. cap. 4. num. 25. -  Abbatis & Annaniæ sententias contrarias, vt concordarent, permulta quidem scripsisse, atque excogitasse authores infinitos (quorum Author mentionem facit) verè tamen, nonnulla eorum vel falsa esse, aut si vera non perfectè. nec absolutè intellecta, siue omnes casus non continentia, vel sæpè inuoluta, & aliis contraria omnino, lib. 2. cap. 4. n. 99. -  Abbatis sententiam non omnino constare, aut Annaniæ contrariam opinionem regulariter veriorem esse coeptis casibus quibusdam, lib. 2. cap. 4. num. 100. -  Abbatis rationes dilui posse, atque illis veras & concludentes solutiones allignari, lib. 2. cap. 4. num. 101. & multis seqq. -  Abbatis sententiam in consil. 36 num. 3. lib. 1. procedere posse ex voluntate testatoris, rationis idemtitate, agnationis conseruandæ ratione, expressa in dispositione. vel subintellecta. ex nonnullis causis, rationibus, & dictionibus probatissimìsque & necessariis, aut concludentibus coniecturis ex quibus elici, possit apertè aut colligere necessarium sit. agnitionem conseruare, qualitates repetere, aut præcedentia seqq. inesse, testatorem voluisse, lib. 2. cap. 4. n. 135. -  Actus qui non valet vt agitur, aut valere debeat omni meliore modo, quo posset, latissimè tractatum remissiuè, & hac de re Aquillinus & Gallinus commendati, lib. 2. cap. 7. num. 19. ídque quando procedat, ibid. n. 21. & in ambiguis id accepimus, quo res de qua agitur in tuto fit, ibid. n. 22. -  Actus valet omni meliore modo, quo potest, quando apparet ex coniecturis disponentem voluisse, valere actum omni meliore modo, quo posset, lib. 2. d. cap. 7. num. 23. -  Et de voluntate disponentis velut expressè apparere in casu proposito, vbi suprà, dict. cap. 7. ex num. 24. -  Actus semel persectus, atque consummatus non vltiatur, etiamsi deueniat ad casum. à quo incipere non potuisset: secus tamen si perfectus, aut consummatus non fuit, lib. 2. cap. 13. numero.53. -  Actus omnis, in quo non apparet determinatio certa, debet accipi, & determinari secundum consuetudinem loci, quæ est ibi ius commune, lib. 2. cap. 22. num. 12. -  Actus omnis potius censeri debet perpetuus, quàm temporalis, lib. 2. c. 22. num. 38. -  Acchiles Pedrocham, in consil. 5. per totum, & in consil. 12. per totum, lib. 1. latissimè, atque ex proposito scripsisse de materia cap. 4. huius libri, & multa cumulasse non inutiliter, lib. 2. c. 4. num. 175.. -  Affectio, & dilectio maior habetur ad eos, qui sunt nati & cogniti tempore factæ dispositionis, quàm ad eos, qui nec nati sunt, nec cogniti, lib. 2. cap. 26. num. 21. -  Agnationis conseruandæ rationem expressam censeri. tametsi in dispositione non exprimatur, vbi ea sola, & non alla reddi potest ratio, lib. 2. cap. 4. n. 90. -  Agnatio tunc censetur conseruari voluisse, quando fœmina semper excluditur, & nullo casu admittitur, secus tamen, vbi in aliqua parte dispositionis vocatur fœmina, lib. 2. cap. 4. n. 178. -  Agnationem conseruare voluisse, vel non, ex quibus videantur maioratuum institutores, vt fæmina admitti debeat, vel excludi, aut etiam propter masculos remotiores vinci, latissimè lib. 2. cap. 4. per totum. -  Ayoræ, & aliorum sententia, in quæstione quadam meliorationis refertur, lib. 2. cap. 7. num. 12. -  Alienationis prohibitio, vltra personas nominatas extendi non potest, lib. 2. cap. 22. n. 46. -  Alienationis prohibitio, quando constat de voluntate testatoris expressa, vel ex coniecturis legitimis deducta, extra personas nominatas, & vltra quartum gradum, atque in infinitum extendi, & perpetua iudicari debet, lib. 2. c. 22. num. 47. -  Ex alienationis prohibitione facta expressa ratione, vt bona in familia, aut in agnatione perpetuo conseruentur. simplex inducitur, & absolutum fideicommissum inter omnes de familia, lib. 2 cap. 22. num. 82. quod intellige, vt declaratur, ibid. num. 85. -  Alternatiuæ, quotiescumque hæres grauatur dare diuersis personis, inter quas militat diuersa ratio, licèt inter eas non detur ordinata affectio, simplex disiunctiua, siue alternatiua non resoluitur in coniunctam, nec tribuit hæredi grauato electionem, quamuis verba ad eum referantur, sed ordine scripturæ denotat factam fuisse substitutionem, lib. 2. cap. 26. n. 45. -  Alternatiuæ secunda pars, quando in desectum primæ censeatur apposita, lib. 2. cap. 26. numero 47. -  In alternatiuæ: secunda parte, qualitas personarum posita, quando est diuersa à qualitate personarum posita in prima parte, tunc alternatiua est ordinis, & non electionis, lib. 2. cap. 26. num. 48. -  In alternatiua ex voluntate testatoris cessat electio, & ordo scripturæ præcisè obseruari debet, lib. 2. cap. 26. num. 50. -  Alternatiua sui natura electionem concedit, ideo sufficit verificari quamcumque partem alternatiuæ, dummodo alternatiua sit propria & vera, secus tamen si impropria, quia vna stat in defectum alterius, subalternatis verbis augmentatiuæ, tunc enim seruandus est præcisè ordo scripturæ, non autem locus est liberæ electioni, lib. 2. cap. 26. num. 52. -  Alternatiua ò, Latinè vel, disiungit verba, & sensum, sic vt factus sit primo vnus gradus filiorum, & in defectum eius augmentatiuè, vel subsidiariè, alius gradus filiarium, lib. 2. c. 6. num. 61. -  Aluarad. Ioan. Gutier. Belazquez de Auend. iacob. Mand. de Aluar. & Anton. Thesaur. latissimè tractasse materiam cap. 4. huius libri, & in effectu accessisse omnes Annaniæ opinioni contra Abbatem, lib. 2. d. cap. 4. num. 157. -  Alexandrum Trentacinquium, de materia, cap. 4. huius libri, & repetitione qualitatum præcedentium inducenda, vel non, plena manu scribere, atque ex proposito videndum esse, lib. 2. d. cap. 4. num. 169. -  Alexandrum Raudensem in proposito cap. 4. huius libri latè scripsisse, & multa scitu, & notatu digna tradidisse in illa materia: ac denique probasse magis sententiam Annaniæ, intelligendo cam iuxta communem scribentium concordiam, lib. 2. cap. 4 n. 172. -  Aluarum Valascum, in proposito quæstionum. cap. 18. huius libri, cæteris quidem elegantius loqui, & septem dubiis propositis. rem hanc distinctè magis, quàm alios explicasse, lib. 2. dict. cap. 18. num. 4. -  Aluarum Valascum in consult. 7. num. 7. latius se habuisse in quæst. quadam agitata per authorem, quàm cæteri faciant, nihil tamen dixisse ex his. quæ authore ipso adnotantur, lib. 2 c. 18. num. 63. -  In id etiam, eundem Valascum Authores nonnullos præcitasse, qui eiusdem resolutionem non iuuant, prout author metipse adnotauit, ibid. lib. 2. cap. 18. num. 64. -  Aluari Valasci opinio improbata, lib. 2. cap. 19. num. 55. -  Aluari Valasci sententia, in consultatione 41. per totam refertur, & fundamenta illius expenduntur, lib. 2. c. 25. n. 12. -  Aluari Valasci sententia numero præcedenti relata, & verè, & nouiter confutatur, & eiusdem fundamentis respondetur, lib. 2. cap. 25. numero 13. -  Alphons. Azeb. in quæst. quædam meliorationis ab authore agitata, nullum verbum loquutum, lib. 2. cap. 7. num. 7. -  Alphons. Azeb. minus bene gloriari, sed attingere nouum dubium, & per neminem tactum; prout nouè, & verè adnotauit author, lib. 2. cap. 7. numero 11. -  Alphons. Azeb. non tractasse quæstionem quandam meliorationis, aut maioratus ab authore agitatam, sed remisisse se ad alios, quin etiam certam resolutionem non tradiderunt, lib. 2. cap. 18 num. 62. -  Alphons. Azebed. resolutio adducitur & probatur, lib. 2. cap. 22. num. 51. -  Et Petrum de Peralta, in diuerso Casu loquutum, verborum eiusdem relatione, nouiter adnotatur. ibid. n. 52. -  Alphons. de Azeb nec distinctè. nec absolutè quæstionem quandam tractasse: fortassis hoc ideo, quod Bursatum, Prætis, Riminaldum, Surdum, & alios non prælegisset, lib. 2. cap. 24. numero 20. -  Ancharrani consil. 300. adductum in confirmationem quorundam, quæ adnotauit author, lib. 2. cap. 22. num. 56. -  Angeli Matheacij sententia refertur, & per authorem probatur, lib. 2. cap. 2. num. 16. -  Angeli, & sequacium sententiam veram non esse, nec probari per textum in l. hæreditas 53 ff. de petit. hæred. & contrariam Fulgosij probabiliorem videri, & authori magis placere, lib. 2. c. 17. num. 19. -  Antonij Gabrielis, circa dubia proposita cap. 4. huius libri, conclusiones congeruntur, & lectura originalis caurm commendatur, lib. 2. d. cap. 4. num. 4. -  Annaniæ consil. 22. num. 3. expenditur, & illius sententia referitur, quæ contraria est sententiæ Abbatis, in consil. 36 lib. 1, scilicet masculinitatis verbum in vna, seu etiam in pluribus partibus maioratus, aut dispositionis appositum in alia eiusdem parte, vbi deest, supplendum non esse, nec posse repetitionem induci, lib. 2. cap. 4. num. 25. -  Pro Annaniæ sententia, commune Doctorum fundamentum proponitur. lib. 2. cap. 4. n. 28. -  Pro Annania fundamentum quoddam, quod adduci solet communiter, sumptum esse originaliter ex cons. Anchar. 120. num. 4. lib. 2 d. cap. 4. num. 34. -  Annaniæ sententia, opinioni Abbatis contrariam regulariter veriorem esse, casibus quibusdam exceptis, lib. 2. d. cap. 4 num. 100 -  Andreæ Anguli in quæst. quædam meliorationis, loquendi modum, nimis perplexum esse, aut saltem obscurum, & improprium, prout author nouiter adnotauit, lib. 2 cap. 7. n. 13. -  Andreæ Fachinei in proposito cap. ad nostram, de empt. & vendit. & materiæ illius textus nouissima obseruatio, nouè etiam notata, atque explicata per authorem, lib. 2. cap. 25. numero 83. -  Ab Anton. Pich. verbum quoddam, communis vulgaris substitutionis diffinitioni nouiter adiectum, necessarium non esse, noua authoris consideratio, lib. 2. cap. 10. n. 15. -  Ant. Gom. & aliorum recentiorum distinctio adducitur, vt scilicet restari non possit, qui nulla bona habet, nec habere potest actu, & potentia: ille vero, qui de facto nulla bona habet, tamen potentialiter potest habere, testari possit, lib. 2. cap. 17. num. 3. -  Ant. Gom. & aliorum distinctionem, num. præcedenti propositam, non recte accommodari ad propositum eorum, quæ author scribit, lib. 2. d. cap. 17 num. 10. -  Ab Ant. Gom. effectus nonnullos consideratos in proposito. q. 17. huius lib. habere locum non posse; si vere testatore defuncto, nulla bona, aut iura remanserint, lib. 2. cap. 17. num. 22. -  Ant Gom. Ferd. Mench. & Mich. Gras breuiter, & distincte, atque absolute etiam explicasse materiam. l. Fratris, & l. Fratres. C. de inofficioso testamento lib. 2. cap. 19. num. 7. -  Anton. Gom. sententia, nouiter & vere declarata per authorem. lib. 2. cap 19. num. 47. -  A principio quod non valuit, ex causa de nono superuenienti confirmari potest, lib. 2. cap. 13. num. 44. -  Appostilla in margine protocolli, manu eiusdem notarij, qui contextum scripsit apposita, an fidem faciat, remissiue, lib. 2. cap. 16. num. 18. -  Author pro enucleatione. c. 1. huius lib. 2. atque materiæ lucricessantis, & damni emergentis explicatione, tot, tantáque originaliter, atque attente prælegit, vt ex ipsis facile posset integrum librum, aut plenum. tractatum de interesse conficere, illa tamen sciens, consultóque prætermittit, contentus in eo cap. ea, quæ frequentius accidunt, & magis necessaria sunt. tradidisse, lib. 2. cap. 1 num. 82. -  Author postquam in materia agitara, cap. 4. huius lib. quamplurima euoluerat, & infinita, attenta, atque originali librorum omnium lectura prælegerat (quod moris habet) nonnulla constituere necessarium duxit, quibus materia ipsa absolute, & distincte magis, quam antea erat, explicata manebit, lib. 2. cap. 4. num. 46. -  Author reddit rationem, ob quam motus est principaliter, vt cap. 6 huius lib. materiam scriberet, lib. 2. cap. 6. num. 1. -  Author, vt in q. agitata cap. 6. huius lib. ex n. 56. sententiam suam, interponeret, nonnulla præmittit, quæ verissima putat, nec ab aliquo hactenus sic fuerunt excogitata, & tandem Ioann. Gut. resolutionem tuetur, lib. 2. d.c. 6. n. 58. -  Ab authoris natura & conditione, transcribendi vitium abhorret, lib. 2. cap. 8. num. 5. -  Author melius esse putauit nonnulla, quæ in materia substitutionum. non ineleganter notare posset, intacta relinquere, quam in his insistere, quæ ex professo, plenéque explicantur ab aliis, lib. 2. cap. 10. num. 5. -  Authoris in scriptura cap. 10. huius libri finis, & intentio proponitur, lib. 2. d. cap. 10. num. vlt. -  Author reddit rationem, ob quam prætermittit disceptationem, & disputationem cap. 12. huius libri, ibidem numero 2. -  Author recenset in vnum permultos authores, qui cap. 12. huius lib. materiam, seu quæst. tractarunt, lib. 2. d cap. 12. num. 3. -  Author reddit rationem, qua præcipue mouetur, vt cap. 16. huius libri materiam scriberet, ibidem num. 1. -  Author in materia cap. 17. huius libri ad nonnulla nouiterinfert, quæ per aliquem hactenus sic adnotata non erat, lib. 2, d. cap. 17. num. 18. -  Author reddit rationem quæ præcipue mouit eum, vt cap.18. huius lib. disceptationem susciperet. de qua multis in locis egerunt antea permulti, ibidem num. 1. vbi etiam eius rei vtilitatem ostendit. -  Author recenset in vnum quamplures auth. quos pro dilucida explanatione, cap. 18. huius lib. attente, atque originaliter prælegisse fatetur, lib. 2. d. cap. 18. num. 2. -  Author in quæstionibus agitatis, cap. 18. huius libri, quam plurima nouiter adnotauit, & quæ hactenus ab alio sic explicata non erant, lib. 2. d. cap. 18. num. 47. & seq. & num. 65. & seq. -  Author mouet dubium circa promiscuam quorundam iurium allegationem, quam simul faciunt Doctores omnes communiter, & nouam, veramque eiusdem declarationem tradit, lib. 2. cap. 19. num. 11. & seq. -  Author reddit rationem, ob quam principaliter suscepit disputationem, cap. 22. huius libri ibidem, num. 1. -  Authores huius regni, exteri etiam recentiores quamplures, in quæstione agitata, cap. 4 huius lib. scribentes, notati per authorem, quod paucis leg bus, & rationibus moueantur, nec ad ea respondeant, quæ in contrariam partem vrgere videntur, lib. 2. d. cap. 4. num. 8. -  Authores huius Regni quamplures, etsi vnanimiter obseruauerint, ordinem, & formam, l. 27. Tauri, præcise obseruari debere, nec præuerti posse; non tamen attingunt, quid inde fieri debeat, si contingat ordinem illum à meliorante præuerti, lib. 2. cap. 7. num. 3. -  Augustinum Beroium, late, & erudite loquutum in materia l. bene à Zenone C. de quadriennij præscriptione, & sententiam Abbatis optime comprobasse, plene etiam respondisse ad text. in cap. placuit. 16. quæst. 3. -  B. -  BArtholi opinio probatur, & eiusdem doctrinis receptis, eleganter explicatur text. in l. is à quo. 57. & 58. ff. de rei vendicatione, & in l. pen. ff. de petitione hæreditatis, lib. 2. capit. 9. num. 9. -  Bartholi repugnantiam in materia substitutionis pupillaris, recte notatam per Menochium, lib. 2. cap. 21. num. 28. -  Bartholi opinio, in casibus, in quibus extat Doctorum contradictio, tanquam principalior præualere debet, lib. 2. cap. 23. num. 17. -  Bartoli sententiam à nonnullis improbatam, ab aliis in futurum amplectendam sperat author, qui ex proposito considerauerint rationem, quam ipse assignauit, lib. 2. cap. 23. num. 18. -  Bartholi sententia refertur, quæ in effectu continet casus duos, lib. 2. cap. 27. num. 2. -  Bartholi, & sequacium præcipuum fundamentum expenditur, & ab authore diluitur, lib. 2. c 27. num. 3. & seq. -  Belazquez de Auendaño confutatus ab authore, lib. 2. cap. 4. num. 87. -  Belazquez de Auendaño, si Menochium, & alios recentiores prælegisset, fortassis à sententia, quam defendit author, non recessisset, lib. 2. cap. 4. num. 91. -  Belazquez de Auendaño, & Alphonsum de Azebedo, lapsos in explicatione verborum quorundam Telli Ferdinandez, & iniuste carpere eum, lib. 2. cap. 7. num. 8. -  Bernardi Diaz opinio refertur, lib. 2. c. 13 num. 41. -  Et contraria opinio probatur, ibidem num. 42. -  Bellonij lectura, in proposito dubij cuiusdam ab authore excitati commendatur, lib. 2. cap. 17. num. 34. -  Blasij Flores Diaz de Mena, ex mente communi, nouissimam, & generalem resolutionem in materia lucricessantis & damni emergentis tenendam, & ad illam aduertere debere eos, qui non ingenti studio, aliorum scripta, & resolutiones prælegerint, ne facile in istis rebus diiudicandis decipi possint, quod ex defectu lecturæ scribentium passim contingit, lib. 2. cap. 1. num. 12. -  Blasij Flores Diaz de Mena, in addit, ad decis. 13. Gamæ. num. 4. nouissima resolutio expenditur, & probatur, & Rolandi, authoris, & aliorum resolutioni applicatur, lib. 2. cap. 3. num. 17. -  Blasij Flores dias de Mena, generalem resolutionem in materia, cap. 4. huius lib. recte procedere, & conuenire his, quæ auth. eo, cap. adnotauit, lib. 2. dict. cap. 4. num. 185. -  Burgos de Pace, erudite, & melius, quam ex relatione aliorum haberi poterit, si originaliter non legatur, tractasse materiam repetitæ, vel non repetitæ: qualitatis in testamentis, & maioratibus: & de contrarietate Abbatis, & Annaniæ plena manu egisse, lib. 2. cap. 4. n. 141. -  Burgos de Pace, tractatu, atque resolutione quæstionum pertinentium ad cap. 18. huius lib. antecellit alios multos, idcirco videndus erit omnino, lib. 2. dict. cap. 18. num. 3. -  C. -  CArolum Molineum, in materia cap. 4. huius libri, eleganter, & vtiliter loquutum & de successione fœminarum cum masculis in pari, vel remotiori gradu, & de dictionibus inducentibus, aut excludentibus tacitam repetitionem, multa necessaria, & notatu digna dixisse, lib. 2. cap. 4. num. 5. -  Canonico iure deficiente, recurrendum esse ad ius ciuile, etiam in foro ecclesiastico, nisi sit ius regium, illud enim præcise obseruari debet in hoc regno, tanquam ius commune eiusdem regni, lib. 2. cap. 5. num. 69. -  Captatoria voluntas, quæ senatus consulto improbatur, quæ sit, lib. 2. cap. 6. num. 2. -  Captatoria voluntas, diuersa est ab ea quæ ex alieno pendet arbitrio, vel quæ in alterius voluntatem confertur. lib. 2. dict. cap. 6. n. 3 & seq. captare quid ibidem d.c. 6. n. 4. -  Captatoria voluntas, vtrùm permittatur fauore piæ causae d.c. 6. n. 7. & seq. -  Captatoriam dispositionem, statuto, lege, vel consuetudine posse permitti, lib. 2. d. cap. 6. numero 13. -  Adhuc tamen nullo iure permissam, ibidem numero 14. -  Nam in primis, iure ciuili ex senatus consulto captatoriæ dispositiones improbantur, ibid. numero 15. -  Ius vero Pontificium circa captatoriam voluntatem nihil disposuit, sed de alia, & diuersa dispositione, aut voluntate tractauit ibidem n. 16. & vide num. 8. 9. & 10. -  Ius autem regium nihil nouum induxit, nec antiquum alterauit, sed ius commune quoad captatorias dispositiones intactum, & illæsum reliquit, sic vt nec eas reprobaret expresse, nec aliquo modo permiserit, ibid. num. 17. -  Cap. 24. huius libri disceptationem, vtilem quidem esse, & in judiciis frequentem, nec ab aliquo hactenus sic distincte, aut absolute explicatam, vt longe maiori, & latiori declaratione non indigeat, lib. 2. d. cap. 24. num. 1. Idcirco non absque maxima vtilitate futurum iudicasse authorem, si congestis in vnum & breuiter relatis his, quæ ad præsentem vsque diem alij authores in proposito tradiderunt, additis etiam nonnullis, quæ (vt videbit lector) nullus antea sic dilucide explicauerat, & vera, & notanda huiusce rei resolutio tradatur, ibid. num. 2. -  Vt in futurum, quamplurima distincte percipi valeant, quæ confuse quidem, & minus bene adnotauerant scribentes in multis locis, ibidem, num. 3. -  Capite primo de eo, qui sibi, vel hæredibus suis explicatur lib. 2. cap. 26. num. 62. & 63. -  Clausula posita inter plura capitula, vel ante omnia, vel post omnia, ad omnia refertur, lib. 2. cap. 4. num. 23. & vide. ibid. num. 126. & 127. -  Clausula generalis restringitur ad specificata, si plura fuerunt, lib. 2. cap. 4. num. 24. -  Clausula generalis in fine apposita, ampliat dispositionem præcedentem, lib. 2. c. 22 num. 87. -  Clausulæ primogeniorum in Hispania sunt interpretandæ iuxta consuetudinem quæ est in Hispania in successione primogeniorum, & sic, vt masculus præferatur fœminæ, & primogenitus cæceris fratribus secundo genitis, lib. 2. cap. 26. num. 39. -  Clerici à potestate seculari, qualiter, & quo iure exempti sint, vbi spiritualia à temporalibus distinguuntur, vt in illis exemptio clericorum sit de iure diuino, in his vero, humano tantum iute prodita fuerit, lib. 2. cap. 5. num. 29. -  Coniecturæ ex testamento resultantis materia, & & qualiter, quoue probationis genere illa probari debeat, late, & vtiliter explicata remissiue, lib. 2. cap. 4. num. 62. -  Coniecturæ illae duntaxat attendi debent in interpretanda defuncti voluntate, quæ necessariæ, aut valde probabiles sint, aut concludentes, lib. 2. cap. 4. num. 63. -  Et quæ colligantur ex dictis, & dispositis per testatorem ibid. num. 64. -  In coniecturanda, atque interpretanda defuncti voluntate sæpe decipimur, lib. 2. cap. 4. num. 56. & seq. -  Ex coniecturis legitimis quod deducitur, etsi verbis expressum non fuerit euidentem inducit voluntatem, & expressum videtur, lib. 2. cap. 22. num. 71. -  A coniecturis necessario recedendum est per voluntatem expressam, lib. 2. cap. 22. num. 72. -  Coniectura nulla adeò efficax esse potest, vt sit potentior voluntate expressa, quæ facit, vt coniecturis locus non sit, lib. 2. cap. 22. num. 73. -  Coniecturæ voluntatis summi debent ex eo, quod est expressum in testamento, & non aliter, lib. 2. cap. 22. num. 74. -  Coniecturæ positæ in, cap. ad nostram de emptione & venditione, & in, cap. illo vos de pignoribus, non requiri necessario, quod interueniant ad conuincendum contractum fœnerauitium, sed præter enumeratas ibi, sufficere, quod aliæ æquipollentes coniecturæ, vel similes, aut maiorem, vel parem rationem habentes concurrant quæ fraudem aperiant, lib. 2. c. 25. n. 27. -  Quoniam si standum esset dictis coniecturis tantum in iure scriptis, non conuincerentur vsurarij, qui de facili tanquam astuti reperirent alios modos contrahendi, ibid. num. 28. vbi etiam traditur singularis authoris consideratio ad text. in dict. cap. ad nostram, & in dict. cap. illo vos. -  Conditio adiecta vni gradui, vel personæ iam nominatæ, non censetur repetita in persona alterius substituti, aut coniuncti, quod plenissime explicatum proponitur remissiue, lib. 2. cap. 4. num. 44. -  Conditionem si sine liberis verificari tantum in masculis, quando testator propriam filiam exclusit, & masculos tantum hæredes instituit, ex magis communi & recepta sententia, lib. 2. c. 4. num. 85. -  Et pro ea multum vrgere, aut vere concludere fundamenta nonnulla, quæ adducit Menochius, qui etiam erudite, & subtiliter omnibus satisfacit, quæ in contrarium excitari, aut moueri possunt, ibid. n. 86. -  Conditio apposita in testamento, regulariter in codicillis repetita præsumitur, libro 2. cap. 4. num. 117. -  Conditio, vel qualitas posita in clausula separata à præcedentibus, aut sequentibus, ex præsumpta mente testatoris, an & quando referatur ad omnia, vel ad vnum tantum, vel aliqua ex præcedentibus, vel sequentibus, quæ certa regula diffiniri non possit: à multis tamen plene, & diuersimode tractatum, libro 2. cap. 4. numero 126. -  Conditionalis, vel potius pura, aut modalis, vel in diem, an, & quando præsumi debeat dispositio: accurate, & vtiliter actum per Menochium, lib. 2. cap. 4. num. 36. -  Conditio quando est necessaria ad actum vel ad effectum actus, permissa est extensio ad alium casum, & sic impleri potest per equipollens, lib. 2. cap. 11. num. 23. -  In conditione id poni potest, quod in dispositione positum, minime arctaret, lib. 2. cap. 18. numero 71. -  Conditionis defectus semper habet oculos retro, videlicet ad tempus dispositionis, vt actus annullari, aut rescindi debeat cum fructibus, lib. 2. cap. 18. num. 73. -  Contractus in dubio non præsumitur simulatus, vel vsurarius in foro contentioso, cum semper interpretatio fieri debeat bonam partem: idcirco, quoties negotij de quo agitur qualitate prudenter considerata, de contractu dubitatur, sit ne vsurarius, vel licitus, iustus potius, quam fœneratitius est præsumendus, lib. 2. cap. 25. num. 1. -  Contractum esse simulatum, vel fœneratitium qui dixerit, probare debet, & causam simulationis, aut vsuræ ostendere, & declarare, lib. 2. d. cap. 25. num. 2. -  Contractus in iudicio animæ, potius est præsumendus vsurarius, quam iustus, etiam in dubio, & contra eum fieri debet interpretatio, cum ea pars benignior sit, & tutior pro anima, lib. 2. d. cap. 25. num. 3. -  Modo extet aliqua præsumptio & coniectura fraudis, aut vsuræ, ibid. num. 4. -  Contractus simulatus, vel fictitius in fraudem vsurarum, multis modis committi dicitur, lib. 2. cap. 25. n. 14. -  Quatuor modis ex sententia aliorum ibidem numero 16. -  Tribus tantum ex sententia quorundam, ibidem num. 17. -  Inter prædictos modos vnus est, qui ad rem nostram pertinet, quando scilicet de vno contractu ad alium simulatio datur quia vere vnus contractus puta mutui, vel pignoris celebratur. sed expresse alium celebrati, puta emptionis & venditionis simulatur, lib. 2. dicto capite 25. num. 18. -  Sic loquitur totus titulus. C. plus valere quæ agitur, &c.l. empti fides. C. de contrahenda emptione, & text. in, cap. ad nostram de emptione & venditione, & in c. illo vos de pignoribus, ibid. num. 19. -  Contractus in proposito casu, an possit dici simulatus, vel fictitius in fraudem vsurarum, si vnus simularet tantum, & alius non, vel si non cogitaret, quod originalis causa fuerit causa mutui, vel facta non fuisset mentio de mutuo: aut emptor arbitraretur emere, licet alius existimaret accipere mutuo, remissiuè, ibidem num. 20. -  Contractus simulatus, vel fictitius, aut vsurarius probatur ex coniecturis, & præsumptionibus, sic vt aliquando sufficiant etiam leues coniecturæ, aliquando vero vrgentes, aut fortiores coniecturæ necessariæ sint, nec in hoc certa possit constitui regula, sed iudex ex suo arbitrio determinare debeat, quæ coniecturæ sint sufficientes, aut non sufficiant, lib. 2. capite 25. numero 22. -  Et quid obseruare debeat iudex, vt pronuntiet ex coniecturis contractum esse simulatum, remissiue, ibid. num. 23. -  Contractus per coniecturas & præsumptiones probari potest verus, & non simulatus, aut fictitius in fraudem vsurarum, sic vt cessent omnes contrariæ coniecturæ simulationis, & vsuræ, & contractus iudicetur secundum naturam emptionis, & venditionis, licèt si concurrerer læsio enormissima vltra dimidiam iusti pretij, contractus veniret rescindendus per beneficium, l. 2. C. de rescindenda venditione, lib. 2. dict. cap. 25. num. 24. -  Contractum simulatum, vsurarium, aut fictitium in fraudem legis multis coniecturis probari: siue multas esse, diuersásque coniecturas & præsumptiones, quæ adduci solent ad præsumptionem vsuræ, simulationis, & fraudis, eásque aliquando obstare, aliquando vero remoueri, prout negotij qualitas, & rerum circunstantiæ patiuntur, lib. 2. cap. 25. num. 25. -  Et latissime explicarunt quamplures authores in vnum congesti, inter quos Tiberius Decianus, Iacobus, Menochius, & Ioannes Vincentius Hondedei: commendantur, ibid. n. 26. -  Contractum ex aliis coniecturis fœneratitium præsumi posse, etiamsi deficiat coniectura illa, quod ab initio multuum peteretur, postea venditionis contractus, vel alius gereretur, lib. 2. d. cap. 25. num. 80. & duobus sequentibus, vbi quorundam distinctio, nouiter, & vere improbatur, traditúrque singularis & noua consideratio ad text. in cap. ad nostram de empt. & vend. -  Contractus simulatus & fœneratitius, an etiam atgui possit in datione in solutum: vbi Menochij resolutio probatur, lib. 2. d. cap. 25. numero 84. -  Contractus ex pacto do retrouendendo, & pretij modicitate duntaxat, an præsumatur simulatus & fœneratitius, an vero & tertium requiratur, nempe, quod emptor solitus sit fœnerari, vel aliud simile, vide infra litera P. verbo, pactum de retrouendendo, & latissimè, cap. 25. huius libri per totum. -  Consuetudo à principio valida, cum primum Ecclesiæ præiudicialis esse cœperit irritatur, lib. 2. cap. 5. num. 51. -  Cognati iure ciuili non admittebantur ad hæreditatem, sed à prætore tertio ordine per bonorum possessionem vocabantur, lib. 2. cap. 4. numero 82. -  Codicilli trahuntur ad mentem testamenti, lib. 2. cap. 4. num. 118. -  Costani obseruatio quædam ponderata, & probata per authorem, lib. 2. cap. 17. n. 24. -  Creditor in eodem actu, credendum non est quod habuerit animum vniformem, & varium, quod esset absurdum, lib. 2. cap. 23. n. 26. -  Atque ex ea coniectura, donationis titulum præsumi debere, ibid. num. 27. -  Curtij, & Alexandri solutiones reiectæ, lib. 2. c. 11. num. 20. -  Curtij Iunioris præcipuum fundamentum contra Decium adducitur, lib. 2. cap. 11. numero 25. & seq. -  Curtij Iunioris præcipuo fundamento contra Decium, optimé, ac vere satisfactum, lib. 2. d.c. 11. num. 29. Curtij Iunioris, ac sequacium fundamentis nonnullis respondetur, lib. 2. d. cap. 11. num. 30. -  Curtij contra Decium, triplex argumentum, breuiter & vere dissolutum, ibidem numero 31. -  D -  DAmni emergentis materiam vide infra, littera. 1, verbo interesse, & libro 2. cap. 1. per totum. -  Damnum qui sentire non vult, nec commodum percipere debet, lib. 2. cap. 5. n. 34. -  Descendentes per lineam masculinam, vel de linea masculina si ab institutore maioratus vocentur nihil interesse, vere namque inter hæc verba, nulla differentia est, contra Socinum, & alios, lib. 2. cap. 2. n. 24. -  Aduersus quos expenditur per authorem text. solennis in l. iubemus. C. de emancipationibus liberorum, ibid. n. 25. -  Descendentium, filiorum, aut liberorum nomen, fœminas sicut masculos comprehendit, lib. 2. cap. 4. num. 102. -  Descendentes per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina, cum vocantur vtrum fœminæ per lineam masculinam descendentes vocatæ censeantur, lib. 2. c. 2. per totum. -  Decius studio contradicendi aliis dicit dictum Ioannis Andreæ semper visum fuisse sibi dubitabile, & cum aliis authoribus impugnat illud, lib. 2. cap. 3. num. 5. -  Et Decium sequuntur quamplures, qui referuntur ab aliis, & copiosè per Rolandum, ibidem num. 6. -  Decij fundamenta contra dictum Ioannis Andreæ, reduci ad quatuor, vt ibi adnotatur d. cap. 3. num. 7. -  Decij solutionem, contra rationem Ioannis Andreæ de circuitu vitando, rectè subuerti, provt demonstratur per authorem d. capite 3. numero 14. -  Decij fundamentis contra doctrinam Ioannis Andreæ, ideo respondere noluit author, quod plene respondeant authores nonnulli præcitati, d. cap. 3. num. 15. -  Decium in proposito materiæ, cap. 4. huius libri breuiter, substantialiter tamen, & vtiliter loquutum, & eiusdem authoris consilium. 599. per totum commendatum, lib. 2. c. 4. n. 107. -  Decij consideratio in consilio. 494. ante finem, concludenti, & noua ratione destructa, lib. 2. cap. 6. num. 27. -  Decium, ac eius sequaces in confirmationem resolutionis traditæ, cap. 11. huius libri, num. 12. & 13. quatuor in effectu adducere fundamenta, ex quibus sufficienter non probatur eorum conclusio, lib. 2. d.c. 11. num. 16. -  Decij sententia validissimo fundamento munita, lib. 2. d.c. 11. n. 17. -  Decij sententia fundamento alio confirmata, ibid. num. 18. -  Decij resolutio concludenti ratione comprobata, ibid. num. 19. -  Debitor, qui ex pacto bona stabilia loco pecuniarum tradere potest, quæ inquam bona, & cuius qualitatis tradere possit, & qualiter se habere debeat, vt electionem tradendi, casu quo pecunias non habeat, non amittat, & ibidem de hac re commendatum Francisci Bursati consilium. 84. per totum, volumine primo, lib. 2. cap. 24. num. 14. -  Debitori suo, cum creditor instrumentum sui crediti reddidit, præsumitur remisiffe creditum, que ita virtute taciti pacti, debitorem ipsum liberasse, libro 2. capite 23. numero primo, & seq. -  Debitoris, cui traditum est instrumentum, in quo duo erant obligati, an præsumi debeat liberatio, ac etiam coniectura sumi, quod eidem creditor tradens instrumentum donauerit actionem, aduersus alterum debitorem competentem sibi, lib. 2. cap. 23 per totum. -  Delegati iurisdictio vt perpetuetur, nec per mortem delegantis expiret, an litis contestatio requiratur, an vero citatio sola sufficiat, vide, plene, & cum intellectu multorum iurium, lib. 2. c. 29. per totum. -  Dispositio conditionalis, vel potius pura, vel modalis, vel in diem, an & quando præsumi debeat, accurate, & vtiliter actum per Menochium, lib. 2. cap. 4. num. 36. -  In dispositione facta per masculum, & fœminam, si mentio fiat de filiis, & descendentibus, verisimile est eos intellexisse de descendentibus vtriusque sexus: quoniam sicut masculus sexum masculinum. dilexit, ita fœmina suum fœmininum. sexum pariter dilexisse pręsumitur, lib. 2. cap. 4. num. 148. -  Dispositionem legis partitæ, in casu quodam loquentis, ex decisione. l. 31. Tauri confirmatam videri, noua authoris consideratio in hac materia, lib. 2. c. 6. n. 39. -  Dispositionis substantia in alterius voluntatem conferri non potest, qualitas vero, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantum, de iure confertur, lib. 2. capite 6. num. 51. -  Dispositio, quæ simpliciter facta non valeret, potest fieri sub conditione collata in tempus habile, & l. in tempus, ff. de hæredibus instituendis, decisio non nullis exornata remissiue, lib. 2. c. 13. num. 48. -  Dispositio testatoris simpliciter facta, intelligitut facta eo casu, & modo quo de iure fieri potest, vt valeat, lib. 2 c. 13. n. 49. -  Dispositio quælibet secundum regionis consuetudinem interpretanda est, libro 2. capite 22. numero 9. -  Dispositio ex verisimili testatoris voluntate, de persona ad personam, sicut de casu ad casum extendi debet, lib. 2. cap. 22. num. 95. -  Disiunctiua posita inter personas honoratas, resoluitur in coniunctam & copulatiuam, lib. 3. c. 26. num. 5. -  Id tamen non procedit, quoties disiunctiua, aut alternatiua ponitur inter personas, inter quas cadit ordinata affectio, tunc enim non resoluitur in coniunctam, nec censetur hæreditata electio, sed denotat ordinem, & vltima pars censetur posita in defectum prioris, ibidem numero 6. -  Dicta in vno capitulo, an, & quando in sequentibus censeantur repetita, libro 2. capite 4. numero 38. -  Dicta & disposita in vna parte legis, an, & quando præsumantur repetita in alia parte, lib. 2. cap. 4. num. 39. -  Dictio semper, in substitutionibus restringi debet ex præcedentibus, & consequentibus, vel ex subiecta materia, vel si alia quæuis ratio id suadeat. lib. 2. c. 2. num. 63. -  Dictio semper, apposita in dispositione, significat tractum temporis, & omni casu, & tempore, lib. 2. c. 22. n. 90. -  Dictio in perpetuum, habet tractum successiuum in futurum, & denotat tempus in secula seculorum, lib. 2. cap. 22. n. 91. -  Dictio sedet, ponit diuersitatem in facto, non autem in iure, sed identitatem, libro 2. cap. 24. num. 31. -  Didaci Couarr. sententiam, temperandam, ac intelligendam, provt optime, ac vere intellexit Sarmientus, lib. 2. cap. 6. n. 11. -  Didacum Couar. indistinctè nimis, aut malè citari communiter per scriptores huius regni, & verè, & nouiter ad notatum per authorem, lib. 2. cap. 22. num. 7. -  Didacus Couar. quo loco, & numero citari debeat, vt faciat in proposito quæstionis agitatæ ibi, lib. 2. dicto capite 22. num. 8. -  Didaci Simancæ sententia contra communem in quæstione maioratus refertur, lib. 2. cap. 22. num. 17. & num. seq. nouiter & vere improbatur. -  Didaci Simancæ fundamento contra communem, noue & vere respondetur, ibidem numero 20. & seqq. -  Diui Pij constitutionem non obstare resolutioni communi: & ibidem vere, & dilucide explicatus text. in. l. iam hoc iure. 4. ff. de vulg. & pup. substitut. lib. 2. c. 21. n. 29. -  In dote putatiua locum habere priuilegium. l. in rebus. C. de iure dotium remissiué, lib. 2. c. 11. num. 39. in dote putatiua habere locum priuilegia respicientia exactionem dotis, ibidem numero 37. -  Dominij superuenientia, confirmat ius pignoris, & hypothecæ ab initio inutiliter constitutum in re aliena, lib. 2. c. 13. num. 47. -  Doctores deceptos communiter, qui verba. l. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis. ad corpora hæreditaria retulerunt, cum ad ius tantum referre ea debuissent, libro 2. capite 17. numero 21. -  Doctori licet magno credendum non est quando aliquam legem non allegat, vel aliàs concludenter dictum suum non probat, lib. 2. cap. 23. num. 16. -  Donatio omnium bonorum, vel maioris partis eorum, facta ab eo, qui liberos non habebat, reuocatur in totum ipso iure natiuitate filiorum postea natorum, & de materia. l. si vnquam. C. de reuocandis donat, latissimè actum remissiué, lib. 2. cap. 13. num. 38. -  Donatio facta à patre filio, quem vnicum habebat, aliis postea susceptis liberis an reuocetur hodie attento iure regio quoad tertiam bonorum portionem, lib. 2. capite 13. numero 40. & seq. -  Donatio liberis postea susceptis, an reuocetur ex constitutione. l. si vnquam. C. de reuoc. donat si donans tempore donationis de liberis cogitasset, & adhuc donationem fecisset, lib. 2. dict. cap. 13. numero 50. vbi Gregorij Lopez & Bernardi Diaz contrarietas distinctione componitur. -  Donatio in dubio præsumenda non est, maxime vbi potest capi præsumptio, aut coniectura alterius rei, quam donationis, lib. 2. cap. 23. numero 10. vbi latiùs id explicatum traditur remissiuè. -  Donationis præsumptio, vt excludatur, qualibet occasio etsi leuis sufficit, lib. 2. dict. capite 23. num. 12. -  Donationem non præsumi vulgatum assumptum, ex coniecturis cessare, & illarum exempla nonnulla remissiuè traduntur, libro 2. dict. cap. 23. num. 22. -  Donationem præsumi solum ex facto subsequuto, in specie. l. vxori §. vltimo. ff. de legat. 3. ibidem, num. 23. -  Donatio præsumi debet ex facto translationis, aut cessionis iurium. ibid. n. 24. -  Donatio præsumi debet, cum de alio titulo non apparet, ibid. num. 25. -  E -  ECclesia, quæ vult vti statutis, aut legibus laïcorum, oportet quod seruet formam ipsarum. lib. 2. cap. 5. num. 36. -  Ecclesia seruare debet æqualitatem, lib. 2. d. cap. 5. num. 37. -  Ecclesiæ maxime conuenit æquitatem obseruare, ibid. n. 39. -  Præsertim, vbi ipsius conditio non fit deterior, ibid. num. 40. -  Ecclesia impie videtur agere, si summo iure vtatur, vbi æquitas repugnat, ibid. num. 41. -  Ecclesia non debet admittere lucrum cum aliqua iniquitate, aut cum aliena iactura locupletari, lib. 2. d.c. 5 num. 42. -  Ecclesia & autrix & cultrix iustitiæ, nec se, vel alium pro se pati iniustitiam, aut aliquid contra rationem fieri, permittere debet ibidem, numero 43. -  Ecclesia non est deterioris conditionis, quam priuatus, imo melioris esse debet, vt pote, cum in iute multa concedantur eidem, quæ denegantur priuato, libro 2. capite 5. numero 50. -  Ecclesia potest vti lege pro se, & eam non recipere contra se, idque ob rationem ibi assignatam, propter quam nulla iniquitas, aut inæqualitas ex hoc consideratur in Ecclesia, ibidem numero 52. -  Ecclesia, quæ emit rem alienam à principe, aut ex donatione, aliove titulo eam accepit, quia ex dispositione. l. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione, honorem percipit, & commodum, & onera rei emptę iniuncta patietur, lib. 2. cap. 5. num. 57. -  Ecclesia, ad quam res oneri censuum obnoxia, aut alio modo onerata peruenit, ipsos census soluere, oneràque adimplere tenetur, lib. 2. cap. 5. num. 58. -  Ecclesia maiori priuilegio digna est, quàm priuatus lib. 2. cap. 5 num. 65. -  Ecclesiæ, & priuati diuersam rationem esse quæstione agitata, ibidem, libro secundo, capite 5. num. 66. -  Electionis, aut prælationis ratio considerari non potest nisi inter duos, vel inter plures, lib. 2. cap. 13. num. 10. -  Eligendi facultate quantuncunque libere concessa ad electionem dolosam, mandatum datum non præsumitur, lib. 2. cap. 26. num. 27. -  Electio dolosè facta, nulla est, lib. 2. d. capite 26. num. 29. -  Is, cui electio commissa est, vtrum ex odio, aut inimicitia excludere possit eum, qui generaliter vocatus est, vbi constituitur differentia inter odium testatoris, aut odium & inimicitiam hæredis, lib. 2. dict. cap. 26. numero 30. -  Eligendi facultatem habens de pluribus vocatis alternatiue, inter quos est ordo affectionis, non potest eligere de secundo nominatis, nisi primis deficientibus, d. cap. 26. numero 32. -  Elector, cui electio competit ex vltima voluntate, si extra vltimam voluntatem, hoc est in quacunque dispositione inter viuos elegerit, amplius variare non potest, lib. 2. d. cap. 26. numero 65. -  Ex pluribus electis, vbi non potest possidere nisi vnus, primo nominatus præfertur alteri, ibid. num. 66. -  Eligens ex concessione, aut commissione testatoris, in eligendo sequi tenetur voluntatem tacitam, vel præsumptam testatoris ipsius, nec potest variare, aut à declaratione semel factare cedere, quando constat iuxta confessionem, aut declarationem ipsiusmet eligentis (ex qua de voluntate testatoris constat) electionem fuisse factam, lib. 2. dict. capite 62. num. 85. -  Electio, seu nominatio ad maioratum, an facta censeri debeat, si fiat actus in fauorem alicuius, qui non potest stare, nisi supposita nominatione, aut electione, libro 2. dict. cap. 26. numero 89. -  Emens à principe, vel à fisco rem alienam, vel ex donatione, aliove titulo eam accipiens, statim securus est, nec aliquid ab eo peti potest: dominus tamen rei habet regressum contra principem, aut fiscum infra quadriennium ad consequendum pretium, & lapso quadriennio amplius non auditur, lib. 2. cap. 5. numero 1. & late per totum caput. -  Emptio aut nulla est, aut rescindenda. Nulla ipso iure corruit, nec eget rescissione, sed interdum exigit, vt talis à iudice declaretur, rescinditur emptio, quæ aliquo modo subsistere poterat, verùm ab illa recedi, ratio quædam maior suadet, lib. 2. cap. 8. num. 4. -  Emptio, aut venditio ipso iure valet, si emptor, aut venditor circunueniatur in pretio vltra dimidiam, sed contractus rescinditur, & subuenitur læso, libro 2. dict. cap. 8. num. 6. -  Ratio est in promptu, quoniam emptio, aut venditio huiusmodi in substantia non peccat, nec in se habet aliquid vitij, quippe cum in ea sint res, & pretium, & consensus, quæ emptionis substantialia dicuntur, ibidem numero septimo. -  Idcirco necessarium fuit remedium. l. 2. C. de rescindenda venditione, ibid. num. 8. -  Vbi emptori ideò datur facultas supplendi pretij, & eius electioni res relinquitur, quia (vt dictum est) emptio non peccat in substantia, sed potius iuse est, & perfecta, ex eàque factus dominus ipse emptor, vt eam à se inuito auelli leges non permittant: nam si quid est in eo negotio vitij, non in ipso contractu est, & sic rescindi non debet emptore inuito, sed in pretio, quod satis est suppleuisse vsque ad iustum, ibidem numero 9. -  Emptori in casu. l. 2. C. de rescindenda venditione, tum ex iuris, tum ex æquitatis ratione eligendi facultatem concedi: ibidem numero 10. -  Emanuelis Costæ. & D. Francisci Sarmienti opinio quædam contra communem confutatur, & communis defenditur, libro 2. capite 6. n. 42. & seqq. -  Emancipationem filij instituti, non facere locum nepoti posthumo iuxta Galli Aquillij formulam substituto, ex sententia quorundam contra Bartolum, quam defendit author, lib. 2. cap. 27. num. 4. -  Et pro illa nonnulla fundamenta adducuntur, ibid. num. 5. -  D. Espino deceptum in allegatione Fumei, & Polliti, nouiter detectum per authorem, lib. 2. cap. 10. num. 14. -  D. Espino. non percepisse verum intellectum. 1. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis, nec conuenire eiusdem interpretationem rationi illius legis noua authoris consideratio, lib. 2. c. 17. n. 12. & vide num. 27. -  Expressum dicitur. quod ex præcedentibus, siue sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis, apparet fuisse omissum, lib. 2. capite 4. num. 74. -  Expressum dicitur, quod ex proœmio, siue præfatione dispositionis colligitur, quæ præstat lumen, ac intellectum ipsi dispositioni, & inducit causam, & rationem finalem ipsius, lib. 2. cap. 4. num. 75. -  Expressio eorum, quæ tacitæ insunt ex natura ipsius rei de qua agitur, nihil debet operari, neque immutare naturam illius rei: præsertim cum verba expressa sunt eo modo, quo inerant, lib. 2. c. 20. num. 26. -  Expressum aliquid, tripliciter dicitur, in genere, in specie, & in indiuiduo, libro 2. capite 21. num. 20. -  Expressa censeri debent ea, quæ verisimiliter testator disposuisset, si de ipsis interrogatus fuisset, libro 2. capite 22. num. 66. -  Expositus hospitali, si non probetur legitimus, turpis persona dicitur in proposito. l. fratres. C. de inofficioso testamento, lib. 2. cap. 19. numero 51. -  Exemplis, aut exemplaribus instrumentorum, fidem adhibendam non esse in iudicio, lib. 2. cap. 16. n. 52. & seq. -  Exemplum instrumenti, vt probet, qua forma, & qua solennitate sit transcribendum ex originali, aut ex protocolo, & quæ interuenire debeant, remissiué, libro 2, cap. 16. num. 55. -  Exemplum nimis antiquum ex originali instrumento traductum, vtrum propter antiquitatem exemplationis fidem, aut probationem faciat, etiam si de solennitate traductionis non appareat, & quando illud dicatur antiquum remissiuè, lib. 2. dicto capite 16. num. 56. -  In dubio, vtrum præsumendum sit, citationem partis interuenisse, quæ necessaria est, cum exemplum transcribitur, remissiue, ibidem numero 57. -  Exemplum desumptum ab eodem notario, qui originale instrumentum confecit, vtrum plenam probationem faciat, ibid. num. 58. & 59. -  F -  FAmiliæ verbum collectiuum est, agnatósque, & cognatos comprehendit, lib. 2. cap. 22. n. 26. & 27. -  Familiæ conseruatio dari non potest in primis, aut in specialiter vocatis, nisi per subrogationem aliorum, lib. 2. c. 22. num. 64. -  Familiæ appellation, collaterales etiam continentur, lib. 2. cap. 22. num. 65. -  Familiæ conseruandæ ratio generaliter adiecta, efficere debet, vt omnes de familia comprehendantur, quanuis non fuerint specialiter nominati, libro 2. cap. 22. num. 78. -  Familiæ causa, aut fauore fideicommissum relictum, vide infra, litt. F, verbo, fideicommissum. -  Fœminis per lineam masculinam descendentibus, vtrum debeatur fideicommissum, vel primogenium sic relictum, vt descendentibus per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur, lib. 2. capite 2. num. 1. & vide vsque ad numerum 17. -  Fœminam per lineam masculinam descendentem, non comprehendi in Hispanorum primogeniis, ad quæ vocantur hij, qui per ineam masculinam descendunt, ex sententia Ludou. Molinæ, lib. 2. d. cap. 2. num. 17. -  Quæ indubitabilis erit ex sententia authoris, cum instituens maioratum, agnationem suam conseruare voluit, aut semper agnatos masculos vocauit, fœminas vero, etiam propter masculos remotiores exclusit, ibid. num. 18. -  An vero ex sola primogeniorum natura, & perpetuitate simpliciter sumpta, absque eo, quod constiterit primogenij institutorem voluisse agnationem conseruare, fœminæ censeantur exclusæ, cum descendentes per lineam masculinam, vel ex linea masculina vocantur, difficiliùs esse, ibidem num. 19. -  Excludi tamen perpetuo, etiam in hoc casue x sententia Molinæ, in qua ipse firmiter semper permansit, nec vnquam mutauit illam, vt contra Abendañum nouiter, & vere ostendit author, & contrariam eiusdem opinionem refert, quam probauit contra Molinam, ibidem num. 20. 21. & seq. -  Fœminas proximiores qui excludit, vlteriores etiam excludere velle, multo magis credendus est, lib. 2. cap. 4 num. 15. & 16. & vide ibidem, num. 109. & 110. -  Fœminas propter masculos remotiores, ex coniecturis, non aliter exclusas censendas esse, quam si coniecturæ indubitatæ fuerint, vel tam euidentissimæ, vt. salua mente testantis ab eis recedi non possit, lib. 2. cap. 4. n. 65. -  Vel nisi euidenter, aut clarè constet de testatoris voluntate, ibid. n. 66. -  Aut verba expressissima sint, ibid. n. 67. & num. 159. & 160. -  Fœminas propter masculos remotiores excludi ex voluntate expressa testatoris, vt in exemplo quod adducit Molina, lib. 2. capite 4. numero 71. -  Fœmina maioratum instituens, quod in casu quodam per authorem considerato, censeatur velle agnationem conseruare, & fœminas proptet masculos etiam remotiores excludere, lib. 2. dict. cap. 4. num. 150. & seq. -  Fœmina descendentes agnatos habere non potest, ibid. num. 151. -  Fœmina dicitur finis lineæ masculinæ, & principium fœmininæ, ibid. num. 152. -  Fœmina est finis agnationis, & principium, & origo cognationis, ibid. num. 154. -  Fœmina agnatos transuersales habet, ibidem, num. 155. -  Fœmina in perpetua masculorum vocatione, quoties agnatos transuersales. vel aliquos eorum ad successionem maioratus inuitauit, censetur agnationem sui patris conseruare voluisse, ibidem num. 156. -  Fœminæ regulariter succedunt in quocunque maioratu, & in regno, & ducatu, sicut masculi, dummodo non adsint masculi in eodem gradu licet ætate minores; & si sint in proximiori gradu, excludunt masculum remotiorem, vbicumque apertissime, aut euidentissime non repelluntur, libro secundo, capite 4. numero 159. -  Et ad hæc reduci debere infinita, quæ adnotata sunt per authores innumeros, qui de successione fœminarum tractarunt, ibidem, numero 160. -  Fœminæ etiam descendentes, exclusæ censentur in. 14. casibus, quos congessit in vnum Alexander Raudensis, libro secundo, capite quarto, num. 173. -  D. Feliciani de Solis opinio quædam, nouiter, sed vere quidem, & concludenter taxatur, lib. 2. c. 1. num. 72. -  Ferendus non est qui lucrum amplectitur, onus autem subire recusat, libro secundo, cap. 5. num. 35. -  Fideicommissum, vel primogenium sic relictum, vt descendentes per virilem sexum, aut de virili, à virili, per lineam masculinam, vel de linea masculina vocentur, vtrùm fœminis per lineam masculinam descendentibus debeatur, lib. 2. cap. 2. ex num. 1. cum sequent. vbi diuersæ sententiæ Doctorum recensentur in vnum & à num. 11. cum sequentibus, sententia authoris profertur. -  Fideicommissum, an, & quando inducatur, siue amplietur agnationis conseruandæ ratione expressa: item conseruandæ agnationis ratio, quando dicatur expressa, & quando tacita; plenissimè tractatur remissiuè, libro 2. capite 4. numero 77. vbi de aliis multis, quæ vtilissima sunt, & Hispanorum maioratus quotidie applicari possunt, libro secundo capite 4. numero 77. -  Ad fideicommissum relictum familiæ, omnes de familia admittuntur, tam nominati, quam non nominati, lib. 2. cap. 22. num. 24. -  An fideicommisso relicto familiæ, succedendum est secundum ordinem successionis ab intestato lib. 2. c. 22. num. 25. -  Fideicommisso res, cum subiecta est vltimo loco succedens in illa, succedit libere, & transmittit ad quemcunque hæredem vniuersalem, vel particularem bona fideicommissi, lib. 2. cap. 22. num. 45. -  In fideicommissis prædominatur verbis defuncti voluntas, lib. 2. cap. 22. num. 67. -  Fideicommissum simplex & absolutum inter omnes de familia, aut de agnatione inducitur, quando testator procedit disponendo, quia vult bona sua perpetuo conseruati in familia, aut in agnatione sua, lib. 2. c. 22. num. 79. -  Et idem dicendum esse, si testator ideò expresterit se facere fideicommissum, vt bona conseruentur in sua domo, ibid. num. 80. -  Fideicommissum simplex & absolutum inducitur inter omnes de familia, ex prohibitione alienationis facta expressa ratione, vt bona in familia, aut in agnatione perpetuo conseruentur, ibidem numero 82. & intellige vt declaratur, numero 85. -  Fideicommissum ampliandum non esse, etiam propter rationem expressam, que generalior sit ipsa dispositione, imo generalem rationem intelligendam esse, & restringendam iuxta specialem ipsam dispositionem, ex sententia quorundam, quæ non probatur, lib. 2. d. cap. 22. num. 83. -  Fideicommissa, cum onus contineant, strictè interpretari debent, maioratus vero fauorabiles sunt, atque propter bonum publicum introducti, cum de familiæ conseruatione in eis tractetur, ideoque non sunt restringendi sicut fideicommissa, sed potius ampliandi, lib. 2. dict. c. 22. num. 84. -  Fideicommissarius ab hærede fideicommissum petere, & de manu eius recipere debet, neque propria authoritate possessionem bonorum iure fideicommissi relictorum occupare potest, aliàs à iure fideicommissi cadit: sed in maioratus successore contra statuitur, libro 2. capite 9. numero 15. -  Fideicommissarius nullum ius habet in bonis subiectis fideicommisso, nec actiones aliquas intentare potest, quousque re, aut verbis restitutio fiat per hæredem, libro 2. cap. 9. num. 16. -  Filij nati ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, hoc est ambobus, vt altero coniugum, probabili facti ignorantia impedimentum ignorantibus, legitimi sunt, quanuis postea detectum fuerit impedimentum, idque respectu vtriusque parentis, lib. 2. cap. 11. numero primo, & vide numero 2. vbi latiùs id explicatur remissiue, & in proposito congeruntur permulti, qui de matrimonio putatiuo scripserunt plenissimè. -  Filij ex matrimonio putatiuo nati, verè & proprié legitimi sunt; primo, siue vere, siue præsumptiue coniuges ignorauerint impedimentum, ibid. num. 3. -  Secundo, etiam si vnus tantum ex coniugibus impedimentum ignorauerit, ibid. num. 4. -  Tertio, quoad omnes effectus, dignitates, honores, spiritualia, temporalia, feuda, emphyteutica, fideicommissa, successiones ab intestato, atque ex testamento, tam parentum suorum, quam etiam consanguineorum, & aliorum coniunctorum, ibid. num. 5. -  Quarto, vt in aliquo à cæteris filiis legitimis non differant, ibid. num. 6. -  Quinto, vt ignorantia in dubio præsumatur, quando non constat de scientia, ibid. n. 7. -  Sexto, matrimonium putatiuum ad effectus prædictos tunc dici, quando vere, & solenniter contractum fuerit, ibid. num. 8. vbi agitur de intellectu text. in cap. cum inhibitio. de clandestina dispensatione. -  Filium primogenitum natum ex matrimonio putatiuo bona fide contracto, in maioratu succedere, ac etiam excludere alios filios ex legitimo matrimonio procreatos, cum maioratus simpliciter institutus est, lib. 2. cap. 21. numero 9. & seqq. -  Filios ex matrimonio putatiuo natos, substitum excludere, ac etiam facere deficere conditionem, quando testator sic dixit, & si hæres meus decesserit sine filiis, substituo Titium, ibidem, num. 10. -  Filius primogenitus ex matrimonio putatiuo natus succedit in maioratu, tam respectu vltimi possessoris, quam aliorum coniunctorum, ibidem, num. 11. -  Filios ex matrimonio putatiuo bona fide contracto succedere, etiam in maioratu, qui ea lege, aut conditione institutus sit, vt non nisi filiis legitimis, aut legitimo natis, vel ex legitimo matrimonio procreatis deferatur, lib. 2. dict. cap. 11. num. 12. & seq. -  Filium natum ex matrimonio putatiuo legitimum dici, vt substitutum excludat, cum testator dixerit, & si hæres meus decesserit, sine filiis ex legitimo matrimonio natis, substituo Caium, ibid. n. 13. -  Filij nati ex matrimonio putato, an in fideicommissis, & primogeniis succedant, ad quæ filij legitimi, vel ex legitimo matrimonio procreati inuitantur, lib. 2. d.c. 11. ex num. 14. cum seq. vbi latissimè. -  Filios ex matrimonio putatiuo natos, in maioratu non succedere, si institutor ad successionem duntaxat inuitauerit eos, qui ex vero matrimonio nati sunt. ibid. n. 42. -  Filius presbyteri, dicitur infamis infamia facti, & comprehenditur sub dispositione. l. fratres. C. de inofficioso testamento, lib. 2. cap. 19. numero 52. -  Nisi aliàs sit vir probus, & honestus, & maximè si ad officia publica sit admissus, ex sententia Aluari Valasci, quem sequuti sunt moderni nonnulli, ibid. num. 53. & 54. -  Author tamen contra defendit, & in id expendit optimum, & notandum consilium, Tiber. Deciani. 31. per totum, volumine. 4. vbi adeò concludenter satisfacit omn. bus, quæ pro Valasco excogitari possunt, vt nihil vltra desiderari possit, ibid. n. 55. -  Filius naturalis, saltem ex legibus huius regni non comprehenditur sub dispositione. l. fratres. C. de inofficioso testamento, lib. 2. dict. cap. 19. num. 56. -  Filio existente, filia eligi non potest, cum concessio facta fuit pro filio, aut filia, lib. 2. cap. 26. num. 33. -  Franciscum Bursatum optimè, & eruditè loquutum in materia lucri cessantis, & damni emergentis, lib. 2 cap. 1. num. 5. -  Francisci Bursati, consilium commendatum, lib. 2. cap. 4. num. 165. -  Francisci Manticæ, viri equidem eruditissimi; in proposito quæstionum, cap. 4 huius libri resolutiones adducuntur, remissiué, dicto cap. 4. numero 176. -  Francisci Manticæ, aduersus communem concordiam Abbatis, & Annaniæ obstaculum expenditur, ad quod recentiorum omnium scribentium nullus animaduertit, & nouiter, verè tamen, & concludenter ab Authore diluitur, lib. 2. cap. 4. num. 177. -  Franciscum Manticam, Simonem de Prætis, & Iacobum Menochium, plena & distincta manu de materia cap. 12. huius libri scribere, ibid. d.c. 12. num. 4. -  Francisci Conani opera, integrè, atque attentè prelegisse, nunquam authorem pœnitebit, lib. 2. cap. 17. num. 26. -  Fratres testantes, cum plerunque alios potius relinquant hæredes, quam proprios fratres, quos sæpissimè grauiter ferunt, lib. 2. cap. 19. numero 1. -  Fratrum quoque gratia cùm rara sit, vt inquit Poëta, ibid. num. 2. -  Frequenter dubitari contingit, vtrum frater præteritus, vel exhæredatus in testamento fratris, possit illud inofficiosi testamenti querela, vel alio remedio impugnare, ibid. num. 3. -  Et communiter in eam itum est sententiam, vt licèt ab intestato frater succedat fratri, tamen contra testamentum eius succedere non possit, quia frater liberè extraneum instituere, & fratrem exhæredare, vel præterire potest sine causa, ibid. num. 4. -  Dummodo frater præterito, aut exhæredato fratre suo, instituar personam honestam, & integræ opinionis, & famæ, quia alias frater contra testamentum fratris turpi persona instituta, querelam mouere potest, ibid. num. 5. & vide numer. 6. vbi referuntur quamplures authores, qui id explicarunt latissimè, & num. seq. vsque ad num. 11. -  Fratribus etiam digestorum iure, siue seculo Iureconsultorum, nunquam licuisse de inofficioso testamento fratris agere, nisi turpis persona fuisset hæres instituta, lib. 2. cap. 19. ex num. 12. & sequent. vbi id latius declaratur, & explicatur text. in l. fratres, Cod. de inofficioso testamento. -  Fratres vterini tantum, non habent querelam inofficiosi testamenti, etiam turpi persona instituta, lib. 2. d. cap. 19 num. 13. -  Fratribus etiam turpi persona instituta, in aliquibus casibus inofficiosi testamenti querelam non dari, remissiuè, ibid. num. 14. -  Frater à fratre præteritus, vel exhæredatus, cum testamentum impugnat, quia in eo fuit instituta turpis persona, vtrùm in totum rescindi debeat testamentum, an autem vsque ad legitimam tantum, ibid. num. 15. & quid si frater aliquid in testamento reliquisset fratri: quid etiamsi totam integram legitimam ei reliquisset, ibid. d. num. 15. -  Fratrem in casibus superioribus querelare posse testamentum fratris, & in totum subuertere illud, etiamsi frater instituat fratrem in legitima, ex sententia Guil. de Cun. & aliorum, de qua per totum num. & num. sequent. dict. cap. 19. ex num. 16. -  Fratrem querelare non posse testamentum fratris, sed dumtaxat ad supplementum agere, cum instituta turpi persona aliquid sibi relictum est, aut nullo modo agere, si integra legitima sibi relicta fuerit, ex sententia Angeli, & quamplurimorum, ibid. num. 19. & vide numeris sequentibus, vsque ad num. 24. ex quo num. nonnulla nouiter & verè constituenda putat author, quibus præfata quæstio non adeò dubia videbitur, imo distinctione, & resolutione maiori, quam antea erat, explicata manebit. -  Frater si instituta turpi persona, à fratre suo præteritus fuit, vel exhæredatus, nec aliquid ei in testamento relictum est, tunc per querelam rumpet testamentum in totum, ex sententia Baldi, quæ probatur, & per authorem exornatur, lib. 2. d. cap. 19. num. 25. -  Frater instituta turpi persona, si neque præteriit fratrem, neque etiam exhæredauit illum, imo potius titulo institutionis, aut titulo etiam particulari (in hoc differentia non est) integram legitimam, hoc est quartam partem ei reliquit, tunc fratri querela non competit vllo modo, ibid. num. 26. -  Et l. 12. tit. 7. partit. 6. in id nouiter ponderatur, ibid. num. 27. -  Ac contrariæ sententiæ authores damnantur, ibid. num. 28. -  Frater si instituta turpi persona, fratri præterito, vel exhæredato aliquid reliquit, sed minus legitima, titulo tamen institutionis, tunc ei dumtaxat competit ius agendi ad supplementum, nec querelare potest testamentum, ibid. numero 29. -  Frater instituta turpi persona, si fratri præterito, vel exhæredato reliquit aliquid, sed non titulo institutionis, an tunc ad supplementum agi possit. ibid num. 30. vbi in effectu Angeli sententia probatur, & contraria Guil. reiicitur, defenditúrque ad supplementum dumtaxat agi posse. -  Frater in omnibus casibus, in quibus instituta turpi persona à fratre suo, ad supplementum dumtaxat agere potest, vel legitima tantùm, hoc est quarta parte bonorum debet esse contentus, in his omnibus non tenetur ad legata pro quarta parte, remissiuè, ibidem, numero 31. -  Frater si rumpat testamentum fratris per querelam, quia in eo fuit instituta turpis persona, an teneatur ad omnia legata, & fideicommissa etiam in vniuersalia relicta in testamento fratris, lib. 2. cap. 19. num. 32. -  Et sic an text. in authent. ex causa. C. de liberis præteritis habeat locum etiam inter fratres instituta turpi persona. -  Et certè dubia est, & difficilis hæc quæstio, quam propterea egere decisione & præsentia principis dixit Salicetus, & arduam vocat Iulius Clarus. -  Et multas fuisse in explicatione illius authent. Doctorum opiniones, & eas retulisse P. Iacob. & Fulgosium, dixit Antoninus Thesaurus. -  Sed in terminis nostris, quod non habeat locum dispositio dict. authent. ex causa, C. de liberis præteritis, sed quod simul cum institutione omnia corruant, tenuerunt quamplures, quos refert author, dict. cap. 19. num. 33. & seq. -  Et hanc esse communem opinionem testantur Paul. Alex. & Iason. & tenendam alij authores, ibidem relati, num. 34. -  Ac denique, eiusdem fundamenta omnia adducunt Salicet. Iason, & Menchaca, à quibus accipiunt alij, ibid. num. 35. -  Et contrariæ partis rationibus, respondit Anton. Galeat. Maluas. in consil. 24. num. 71. & 72. ibid. num. 36. -  Et post leges partitarum amplectuntur Gregorius Lopez, & Hieronymus de Zauallos, ibid. n. 37. & vide, num. 44. -  Sed contrariam sententiam, imo decisionem text. in. d. authent. ex causa. C. de liberis præteritis, habere locum inter fratres instituta turpi persona, tenent Bald. Curt. Iun. Cagnolus, & alij quamplurimi, qui ab authore præcitantur. dict. cap. 19. num. 38. -  Et huius partis fundamenta quatuor, post Salicet. adduxit Iason: qui in effectu, & vere quidem, atque concludenter (licet ipse in contrarium teneat cum communi) respondet omnibus fundamentis, quæ pro contraria parte ponderari solent, ibidem num. 39. -  Præcipuo etiam fundamento communis respondent Iulius Clarus, & Ferdinandus Menchaca, ibidem num. 40. -  Iura etiam, & rationes permultas pro hac parte considerauit Igneus, ibidem num. 41. -  Et concludentem, nouámque rationem tradit, ac etiam respondet præcipuæ rationi communis Antoninus Tesaurus, ibidem, num. 42. -  Quæ equidem rationes, adeò mouent authorem, vt secundam hanc sententiam contra communem libentius probauerit, ibidem numero 43. -  Fratri, vt querela inofficiosi testamenti competar, quæ dicantur turpes, aut infames personæ, lib. 2. dict. cap. 19. num. 49. & seq. -  Fulgosij, & aliorum authorum opinio, quod testari non possit is, qui nulla bona reliquit, neque eius hæreditas dici possit, refertur, & ab authore probatur, lib. 2. cap. 17. num. 11. -  G. -  GErardum Mazollum in materia repetitæ, vel non repetitæ qualitatis masculinitatis præcedentis erudite loquutum, & consilium 5. eiusdem authoris, à num. 5. vsque ad num. 60. commendatum per authorem, lib. 2. cap. 4. num. 182. -  Glossa, in cap. 2. de rebus Ecclesiæ non alienandis dicens, quod. l. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione non habet locum secundum canones, in quem sensum accipi debeat lib. 2. cap. 5. num. 27. & numero 67 in principio. -  Glossæ interpretatio, ad text. in. l. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis, euidenti ratione conuicta, lib. 2. c. 17. num. 23. -  Glossæ sententiam, in l. cum ita, §. in fideicommisso, verbo, proximo, ff. de legatis secundo, veram esse, & communiter receptam, quatenus repræsentationem admittit, quando hi, qui proximiori gradu procreati sunt, ad fideicommissum vocantur, lib. 2. cap. 20. num. 9. -  Glossæ sententia, in cap. metropolitano 63 distinctione, in verbo presbyteris pro singulari refertur, in proposito. l. hæredes mei, §. finali, ff. ad Trebell. lib. 2. cap. 26. num. 46. -  Gomez Arias, Tellum Ferdinandez & Velazquez de Abendaño, in quæstione quadam meliorationis nihil dixisse, nec etiam aliquid præsentire, quo in proposito aliqua resolutio deduci possit, lib. 2. cap. 7. num. 5. -  Guil. de Cun. & sequacium sententiam, qui tueri velit aduersus communem, prælegere debere omnino Anton. Galeat. Malu. in consilio. 24. ex num. 63. cum seq. quo loco fundamentis communis, sic eleganter, & vt primafacie videtur, concludenter adeò satisfacit, vt nihil vltra desiderari possit, nec alibi inueniri locus, quo sic possit Guil. sententia defendi, lib. 2. cap 19. num. 17. -  H. -  HÆreditas nomen iuris est, & ab ipsis rebus hæreditariis separatur, lib. 2. cap. 17. numero 9. -  Hæreditatem proprie dici, cùm testator bona, aut iura reliquerit, licèt ære maximo alieno oppressa, secus tamen, vbi nulla bona, aut iura relinquat, lib. 2. cap. 17. ex num. 25. cum seq. -  Hæreditas iacens, imaginaria, siue ficta quædam persona est, in qua continuatur magis, quam finitur ius defuncti, lib. 2. cap. 17. num. 32. -  Hæreditas iacens, dominium retinet, & obligationes, lib. 2. cap. 17. num. 33. -  Hæreditariæ res, ante quam hæres adeat, vere in nullius bonis sunt, lib. 2. cap. 17. num. 14. -  Vere enim dominium testatoris, morte ipsius fuit dissolutum, ibid. num. 15. -  Sed attenta iuris fictione, per quam in locum defuncti hæreditas succedit, res hæreditariæ: in alicuius bonis videntur esse, ibid. num. 16. -  Idque velut necessitate cogente, à iure statutum fuisse, ibidem, num. 17. vbi ratio redditur. -  Hæres cum beneficio legis, & inuentarij, vtrum teneatur satisfacere legatariis pecuniarum in pecunia, cum legatum quantitatis simpliciter factum fuit, nec plus adiecit testator, lib. 2. capit. 24. num. 17. -  Et vere, attente prius, atque originaliter perlectis his, quæ alij hactenus scripserunt, tres esse in proposito dubio opiniones, ibid. num. 18. -  Prima fuit opinio Bartoli de qua ibid. ex num. 19. -  Secunda fuit aliorum opinio de qua vide, ibidem, ex num. 24. -  Tertia denique fuit opinio, quæ & verior videtur authori, & omnino amplectenda, hæredem cum beneficio legis, & inuentarij, teneri satisfacere legatariis, & creditoribus pecuniarum in pecunia, quando hæreditas est soluendo, etiam si quantitas pecuniæ simpliciter legata fuerit, nec in hæreditate inueniatur pecunia, ibid. ex num. 27. cum seq. -  Hæres inueniat rerum hæreditariarum emptores, siue non, nihil interesse, cum hæreditas soluendo est, & legatum quantitatis pecuniæ relinquitur: nam indistincte, siue inueniat, siue non inueniat, debebit legatariis in pecunia soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non sit, lib. 2. cap. 24. num. 38. -  Nihil etiam interesse, quod inueniat emptores, qui tamen iustum pretium non offerant: nam cum in eius voluntate positum sit non vendere, & tantum teneatur pecunias dare legatariis, non autem minori pretio vendere, potest res hæreditarias sibi, vel alio tempore vendendas seruare, & de suo soluere, vel aliunde quærere, iuxta rationem. l. si pecunia, ff. de legatis secundo, ibid. num. 39. -  Nec etiam interesse, quod hæres vendens aliquid pro satisfaciendis legatariis, ita demum emptores inueniat, si ipse de suo pro euictione promittar, nec hoc esse damnum considerabile, ibid. num. 40. vbi latius id explicatur. -  Hæres vt cogatur vendere bona hæreditaria pro satisfaciendis legatariis pecuniarum in pecunia, quando in hæreditate pecunia non est, tria concurrere debent ex communi sententia, quæ iure subsistere non possunt, nisi intelligendo ea; prout nouiter, & vere intellexit author, lib. 2. cap. 24. num. 41. -  Hæres cum beneficio legis, & inuentarij, cum hæreditas soluendo est, & legatum quantitatis pecuniæ: relinquitur, non potest legatariis inuitis, tot nomina debitorum hæreditariorum assignare, absque eo quod ipse teneatur ea exigere contra Iasonem, & Rolandum lib. 2. d.c. 24. num. 42. & vide num. 42. vbi author recte adnotauit Rolandum in proposito casu minus æque putasse, attendendum esse, ne hæres litibus vexetur, expensis, & contrarium æquius esse, vt demonstratur, ibi. -  Hæredem cum beneficio legis, & inuentarij, si hæreditas soluendo fuerit, etiam si pecunia in hæreditate non sit, teneri præcise mulieri dotem suam repetenti in pecunia soluere, cum pecunia debetur, nec posse insolutum dare tot bona hæreditaria, contra nonnullos authores, lib. 2. d. cap. 24. num. 44. -  Hæres quotiescunque grauatur alternatiue dare diuersis personis, inter quas militat diuersa ratio, licèt inter eas non detur ordinata affectio, simplex disiunctiua, siue alternatiua non resoluitur in coniunctam, nec tribuit hæredi grauato electionem, quamuis verba ad eum referantur, sed ordine scripturæ denotat factam fuisse substitutionem, lib. 2. cap. 24. num. 45. -  Hypolitus Riminaldus plene, & erudite (vt solet) lucricessantis, & damni emergentis materiam pertractat, & in negotiis variis consultus multa dicit notatu quidem digna, lib. 2. cap. 1. n. 7. vbi eiusdem authoris plura consilia recensentur in vnum -  Hypolitum Riminaldum, multis in locis, atque erudite multum tractasse materiam, capite 4. huius libri, eumque à primo vsque ad 7. consiliorum volumen, cum author euoluerit, & non absque consideratione prælegerit, nullum fere in proposito eiusdem cap. 4. scriptum verbum omisit, quod non inspiceret, & omnia, quæ prædictus author scripsit consilia, in vnum congessit, vt ea recenseret suo ordine, vt recensentur, lib. 2. dict. cap. 4. num. 184. -  Hypoliti Riminaldi consilium. 358. volum. 4. expenditur. Vbi à numero. 260. vsque ad numerum. 270. singulariter limitat, & declarat prædictus author, vulgatam Doctorum traditionem, ex lege, sunt personæ, in fine. ff. de rel. & sumpt. fun. desumptam, piæ causæ fauendum, aut in dubio iudicandum pro illa, lib. 2. cap. 5. num. 44. -  Hypolitum Riminald. in consilio. 598. per totum, late & eleganter tractasse materiam, capite. 6. huius libri, lib. 2. dict. cap. 6. num. 22. -  Hypoliti Riminaldi considerationem quandam non obstare, cui egregie, & nouiter respondet author, lib. 2. cap. 25. num. 59. -  Hieronymi Gabrielis Lofredi, & Ioannis Cephali resolutiones, qualiter accipiendæ, lib. 2. cap. 25. num. 11. -  Hieronymum de Zaballos, nouissime omnium, quæstionem, capitis. 19. huius libri tractantem, circa distinctionem Iulij Clari non insistere, nec etiam mentionem facere quam plurimorum authorum, quos author recenset, lib. 2. d. cap. 19. num. 23. -  I -  IAcobus Menochius laudatur, & lectura eiusdem in proposito, cap. 4. huius libri commendatur, lib. 2. cap. 4. num. 179. -  Iacobum Menochium, de dictionibus, causis, aut rationibus, ex quibus repetitio inducitur, siue excluditur, plenissima manu scripsisse, idcirco ad eum confugiendum esse, cum occasio se obtulerit, lib. 2. dict. cap. 4. num. 180. -  Iasonis & sequacium fundamentum diluitur, & in proposito noua, & vera ratio consideratur per authorem, lib. 2. cap. 14. num. 7. -  Iasonis & Riminaldi solutiones reiiciuntur, lib. 2. cap. 20. num. 37. -  Iasonem, in consilio. 44. num. 7. volumine primo non probare id ad quod citauit eum Simon de Pretis, lib. 2. cap. 24. num. 15. -  De interesse lucricessantis, & damni emergentis, tractatum, & disputationem suscipiens author, quid principaliter intenderit, lib. 2. cap. 1. numero 1. -  De interesse lucricessantis, & damni emergentis, permultas quæstiones excitari communiter, lib. 2. dict. cap. 1. num. 2. -  Reduci tamen in effectu ad eas, quas proposuit author, dict. cap. 1. num. 3. -  Interesse lucricessantis, & damni emergentis, quod vere creditoris intersit, recte ab eo exigitur absque labe, aut periculo vsurarum, idque vltra sortem ipsam principalem, ac etiam iure pontificio, lib. 2. dict. cap. 1. num. 14. -  Quia non vt vsura, sed interesse, & damnum petuntur, ibidem, num. 15. -  Et in hoc nullus scribentium dissentit, ibidem, num. 16. -  Dummodo bonus & discretus iudex animaduertat, quod interesse petitum sit verum, nec antea concedatur quam constet verisimiliter de damno contingenti creditori, aut de lucro, quod illi euenire potuisset: item quod omnis dolus, & fraus palliandi vsuras ab eo absit, ibid. num. 17. -  Quod ex persona creditoris, & debitoris, qualitate negotij, & rerum circunstantiis poterit diiudicare, ibid. num. 18. -  Ac creditorem iuste potentem admittere, vsurarium vero, vel palliatum reiicere, ibidem numero 19. -  Quoniam iudices boni, & optimi debent repellere vsurarios à limine iudicij, & eos seueriter punire, cum sint deuoratores pauperum, & oppressorum, ibidem num. 20. -  Interesse hodie de iure canonico non debetur nisi in quatuor casibus ex sententia Iacobi Mandelli de Alba, quæ ab authore præcitatur, & pro regula generali huius materiæ commendatur, lib. 2. dict. cap. 1. num. 21. -  Interesse damni emergentis, & lucricessantis causam, non eandem, sed diuersam esse in nonnullis, siue diuersum ius in illis constitui, provt author, lib. 2. dicto capite primo, numero 22. adnotauit, & ibidem probauit labi Doctores vtrumque interesse confundentes, & simul vtrumque tractantes, idcirco distingui debere vnum ab altero, ac de vnoquoque separatim agendum, ne confuse, sed distinctè procedatur. -  Interesse triplex, commune, singulare, & conuentum, & de vnoquoque actum remissiuè, lib. 2. d. capite 1. n. 23. -  Interesse diuidi in extrinsecum, & intrinsecum, ibid. num. 24. -  Interesse intrinsecum quod dicatur, ibidem numero 25. -  Et quod extrinsecum, ibidem, num. 26. -  Interesse intrinsecum, hoc est ipsa æstimatio rei, in quolibet contractu debetur à tempore moræ, lib. 2. d. cap. 1. num. 27. -  Interesse extrinsecum, ex quo tempore debeatur, vbi distinguitur inter contractus bonæ fidei, & stricti iuris, ibidem num. 28. & vide num. 59. & num. 65. -  Interesse naturale & rei cohærens, quodammodo dici lucrum, quod mercator, & alius negotiari, & lucrari solitus, pecunia sibi debita fecisset, ibid. num. 29. -  Ea ratione, quia lucrum illud consistit in proxima potentia pecuniæ, & eius fructus quodammodo censetur, ibid. num. 30. & vide, num. 31. 32. & 33. -  Interesse lucricessantis exempla plura, remissiue, lib. 2. dict. cap. 1. num. 34. -  Interesse lucricessantis debetur mercatori, qui solitus est cum pecunia negotiari, ibid. num. 35. & vide rationem, ibidem num. 37. -  Interesse lucricessantis solito negotiari quare denegetur in l. vltima. ff. de periculo & commodo rei venditæ, ibid num. 39. vbi verus traditur illius text. intellectus, & Ioannis Corassij, ac aliorum interpretatio noue reiicitur. -  Interesse lucricessantis petens, probare debet, se fuisse solitum negotiari eo tempore, quo debitor fuit in mora, lib. 2. d cap. 1. num. 40. -  Interesse lucricessantis peti non potest, vbi qui illud habere non vult, nihil lucraturus esset, ibidem, num. 41. -  Et ideò neque Doctor, miles, vel persona Ecclesiastica, huiusmodi interesse prætendere potest, neque alius, qui cum pecunia aut non vult, aut non potest negotiari, ibidem, num. 42. & vide numero 46. vbi nouiter, ac vere, & notabiliter declaratur. -  Quod etiam in mercatore solito negotiari procedere potest, intelligendo prout Nauarrus explicat, ibidem, num. 43. -  Interesse lucricessantis solito negotiari deberi non solum in contractu mutui, sed etiam in aliis contractibus, in quibus, à fortiori debebit eius lucri ratio haberi, maxime in contractu emptionis & venditionis, vt in eo quidem liceat mercatoribus, lucricessantis ratione, carius merces vendere pecunia credita, quam statim pecunia numerata vendidissent, modo interueniant ea, quæ Doctores requirunt communiter, lib. 2. dict. cap. 1. num. 44. -  Interesse lucricessantis deberi etiam non solito negotiari, si pecuniam destinatam, vel ad emptionem prædiorum, vel censuum habebat, vel aliud lucrum speratum, quod ideò amisit, quia pecunia soluta non est: dummodo per probationem propinquam ostendat creditor, separatos habuisse venditores prædiorum, vel censuum, & reddituum, ibidem, num. 45. vbi latius id declaratur, & vide num. 72. vbi Doctoris Feliciani de solis contraria sententia noue taxatur. -  Interesse lucricessantis articuli debere in libello, ac postea probari: quod certissimum est, sic vt nullus Doctorum in hoc dissentiat, lib. 2. dict. cap. 1. num. 47. -  Sed in modo articulandi, & probandi dissentiunt, ibidem, num. 48. vbi latiùs explicatur, & numeris sequentibus, & authoris sententia proponitur. -  Interesse lucricessantis in facto versari, ac certe difficilem probationem habere, lib. 2. d.c. 1. n. 49. -  Vt cunque tamen sit, probationem concludere debere, vt lucricessantis condemnatio fiat, nec solam præsumptiuam probationem sufficere, ibidem num. 50. -  Interesse lucricessantis solito negotiari deberi, si saltem lucri probationem faciat eo modo. quem requirunt authores nonnulli, ibidem, numer. 51. -  Interesse lucricessantis non probari, nisi per restes in ea re expeditos, & sui dicti rationem certam reddentes, ibid. num. 52. -  Interesse lucricessantis, etiam vbi plene probatum fuerit per creditorem, non debet fieri plenaria condemnatio, sed de summa interesse probata, aliqua diminutio fieri debet, ibidem, num. 53. vbi plenius explicatur. -  Interesse lucricessantis debetur non solum pro primo anno, sed pro sequentibus, in quibus interest, modus contractus duabus conditionibus iustisicetur, ibid. num. 54. -  Interesse interesse, aut lucrum lucri non deberi, etiam si mora debitoris intercedat, ibidem numero 55. -  Interesse omne soluendum in pecunia, remissiue, & ibidem quomodo sententia ferri, & executio eius fieri debeat in interesse, ibid. num. 56. -  Interesse lucricessantis, vt debeatur, omnino necessarium esse, quod debitor in mora soluendi sit constitutus, ibidem, num. 57. -  Nec valere pactum, quod ante moram interesse debeatur, ibidem, num. 58. -  Ad interesse cum agitur, quando mora dicatur interuenire ex sententia communi, & quando ex sententia authoris ibidem, num. 59. & seq. -  Interesse lucricessantis, in contractibus stricti iuris non deberi ex tempore moræ, sed ex litis contestatione; verius esse in puncto iuris contra communem, à qua tamen durum esset in praxi recedere, lib. 2. dict. cap. 1. num. 65. -  Interesse lucricessantis, in foro conscientiæ debetur ex tempore moræ citra vllam expressam interpellationem, quando ex signis, vel alio modo, de egestate creditoris, debitori constiterit, ibid. num. 66. -  Interesse lucricessantis, ab initio certa summa expressa in conuentionem deduci posse; & consequenter licere creditori ratione lucricessantis, ante moram mutuatarij pacisci de tali interesse sibi soluendo, absque eo, quod contractus vsurarius, aut palliatus videatur, nec etiam quod mora præcesserit ídque ex sententia multorum authorum, quos sequueus est author, ibidem, num. 67. -  Dummodo fraus, & dolus creditoris absit, ac vere sit lucrum cessans, conueniátque summa expressa quantitati, quæ vere intersit, ibidem, num. 68. -  Nec aliquid statim soluendum à creditore exigatur, maxime in mutuo, ibidem num. 69. -  Interesse lucricessantis sub incerta quantitate, ab initio posse in conuentionem deduci ex communi scribentium omnium sententia, sicut in hoc nullus dissentiat, ibid. num. 70. -  Interesse damni emergentis certa summa expressa, ante moram mutuatarij in stipulationem, & pactum posse venire: nec in hoc esse controuersiam, ibidem numero 71 & vide numero 75. -  Interesse damni emergentis, variis modis probari, lib. 2. d. cap. 1. n. 74. -  Interesse damni emergentis, regulariter non deberi, nisi à tempore moræ, & hoc vtriusque interesse commune esse, ibid. n. 75. -  Interesse damni emergentis articulari, & probari debere, & hoc esse vtriusque interesse commune. ibid. num. 76. -  Interesse damni emergentis, vt debeatur, non sufficit probare, quod debitor non soluit in tempore, & quod creditor pecunias sub vsuris accepit, nisi iustificetur, quod ob retardatam solutionem illas acceperit, ex quo possibile est ex aliis causis recepisse, ibid. num. 77. -  Sufficit tamen damnum. verificari, nec est necesse actorem probare, quod si pecuniam habuisset, damnum. illud non esset passus; nam ex quo constat de damno, præsumitur, quod illud non incurrissut, si pecunia tempore debito fuisset soluta, ibid. num. 78. -  Sed cum agitur ad interesse lucri cessantis contra statuitur, nec enim sufficit constare, quod creditor desiit lucrari, sed oportet probari, quod creditor verisimiliter, & quasi certitudinariè aliquid esset lucratus, si pecunia debita, ci suo tempore fuisset soluta, ibidem, numero 79. -  Interesse damni emergentis, vt debeatur, non requiritur, quod actor solitus sit negotiati cum pecunia, sed indistinctè debetur; & tamen in interesselucricessantis contra statuitur, ibidem, num. 80. -  De interesse damni emergentis, cum agitur, exigitur etiam interesse ipsius interesse, quicquid in interesse lucri cessantis contra dicatur, ibidem, num. 81. -  Institutionem hæredis, vel legatum fauore piæ causæ ab alieno arbitrio, vel à libera voluntate posse pendere, lib. 2. cap. 6. num. 18. hunc tamen casum separandum ab eo, de quo agitur, ibid. num. 7. -  Institutionem illam, quos Titius voluerit hæredes instituo, vel aliter quocunque modo in alterius voluntatem colatam, vitiosam esse, & à veteribus improbatam, ibid. num. 20. & vide num. seq. vbi ratio redditur. -  Institutio incerti de certis, vtrùm voluntati alterius committi possit, tam de iure communi, quàm de iure regio, ex decisione l. 31. Tauri. lib. 2. cap. 6. num. 23. vbi scribentium quorundam huius regni sententia probatur. -  Institutio hæredis in arbitrium alterius colata, vtrum de iure communi valida esse debeat; sic vt distingui debeat, an in liberam alterius voluntatem conferatur, an in arbitrium, prout in relictis particularibus distinguitur, lib. 2. d.c. 6. num. 14. & seq. vbi Castrensis, & Cumani sententiæ contrariæ: referuntur. -  Instantia cœpta cum maioratus possessore. transiit in sequentes ipsius maioratus successores, ita vt denuo lis non debeat cum eisdem inchoari, sed sequens successor in eo statu iudicium subire debeat, in quo ab ipso maioratus possessore relictum fuerit, lib. 2. cap. 9. numero 1. -  Instantia litis, transiit in successorem etiam particularem rei, si ex necessitate succedat, si autem voluntarius successor sit, non transfertur instantia, lib. 2. cap. 9. num. 2. -  Et necessitas duplici modo in proposito consideratur ibid. remissiuè. num. 3. -  Instantia vbi transit aduersus aliquem, is citandus est, & re assumpta instantia actoris reproducuntur omnia acta, & docetur de translatione iustitiæ; & sic quoque vbi instantia transit aduersus successorem rei, omnia acta repetuntur, ibid. num. 4. -  Instantia iudicialis actiuè, & passiuè transit ad vniuersales iurium successores, ibidem, numero 5. -  Et est valde vtile, vt instantia transeat, propter expensas, fructus, & accessiones, ibid. num. 6. -  Instantia generaliter transit in casibus, vbi bona & iura transferuntur, lib. 2. d. cap. 9. num. 7. -  Instantia, an transeat in singularem rei successorem in iudiciis realibus, & de opinione Bartoli, ibid. num. 8. & 9. -  Instantia cæpta cum testatore defuncto, licet transire debeat in fideicommissarium, cæpta tamen cum ipso hærede, in fideicommissarium non transit, ibid. num. 10. -  Instrumenti publici solennia necessaria censeri nonnulla, sine quibus minime consequitur publicam authoritatem, nec authenticam fidem, quorum septem, quæ potissima sunt, vt instrumentum dicatur solemne, adducit Didac. Couarr. & late prosequuntur alij, qui ab authore referuntur, lib. 2. cap. 16. num. 2. -  Instrumentum habens solennia, præsumitur verum, validum, & solenne, lib. 2. cap. 16. n. 3. -  Et dicitur probatio probata, ibid. num. 4. -  Dicitur etiam euidentissima, ac plenissima probatio, ideo pro instrumento est magna præsumptio, & illi statur, atque fides integra adhibetur, donec contrarium manifestissime probatur, ibid. num. 5. -  Instrumentum plenam facit probationem. -  Probatam, euidentem, ac manifestam, euidentissimam, realem, indubitatam, & notoriam, nec indiget disceptatione sori, & habet vim decisionis causæ, & ex eo fundatur intentio, ibid. num. 6. -  Instrumentum plenam fidem facere, in solidum, & quoad omnia, ita vt omnes claufulæ in eo contentæ, censeantur adiectæ à Tabellione ex voluntate contrahentium, & ipsis petentibus, ibid. num. 7. -  Habet enim pro se instrumentum tres præsumptiones; prima est, quod sit verum, & non falsum, nec simulatum: secunda, quod sit solenne; tertia, quod scilicet omnia in eo scripta, de voluntate partium scripta censeantur, ibidem, num. 8. -  Instrumentum probare non solum id, quod expresse, & directe continetur in eo, sed etiam id, quod indirecte, lib. 2. dict. cap. 16. num. 9. vbi etiam de intellectu text. in cap. cum olim. de censibus remissiue. -  Instrumentum in longinquis partibus confectum, vtrùm probet, quando apparet in eo publicam, & solennem formam interuenisse, ibidem, numer. 10. -  Instrumento fidem adhibendam esse, cui alioqui iure fides adhibenda est, quanuis non appareat protocolum, lib. 2. d. cap. 16. num. 11. -  Instrumentum ita demum probationem plenam inducere, si notarius sit omni exceptione maior; quod necessarium est, vt eius instrumentis plena fides adhibeatur, ibid. num. 12. -  Instrumentum reddi suspectum ex qualitate scribentis, vt quia alias fecerit scripturas falsas, qui illud composuit, vel ex qualitate scripturæ, vel ex persona producentis, item ex vitio visibili, ideo instrumentum factum à notario suspecto non probare, ibidem, num. 13. -  Instrumentum vtrùm probet, vel de falso suspectum sit, quando notarius fuit condemnatus de falso in officio, vel extra officium: & an ex falsitate vnius instrumenti resultet suspicio falsitatis, respectu aliorum instrumentorum, remissiue, ibid. num. 14. & 15. -  Instrumentum non continens verisimile, suspectum præsumitur, & falsum, & non probat, lib. 2. dict. cap. 16. num. 16. -  Instrumentum interlineatum, cancelatum, abrasum, appostillatum, & diuersa manu, vel atramento scriptum, auctum, vel diminutum, an fidem faciat, ibid. num. 17. & duobus seq. -  Instrumentum rasum, an dicatur suspectum, si in parte substantiali sit rasum, & quæ dicatur pars substantialis, ibidem, num. 19. vbi etiam de protocolo, in parte substantiali raso, remissiue. -  Instrumentum non probare; quando suspicio falsitatis oritur ex vitio latenti, aut viabili ipsius instrumenti: tunc enim sola suspicio falsitatis habetur pro falsitate, ne instrumento fides detur, ibidem, num. 20. -  Nisi suspiciones essent leues, & fragiles, ibidem, numer. 21. -  Vel nisi adessent probationes veritatis in contrarium, ex quibus instrumentum ipsum coadiuuatur. quod quoad iuuari potest testibus instrumentariis, & scripturis aliis, ibid. num. 22. -  Item nisi præsumptiones validiores adsint pro instrumento, quam sint suspiciones, quæ contra instrumentum allegantur, ibid. num. 23. -  Vel si accedit bona fama, & opinio notarij, quæ est sufficiens præsumptio etiam sola ad tollendas plures alias præsumptiones, quæ in contrarium occurrerent, ibid num. 24. -  Instrumenti falsitatem, præsumptionemve, aut suspicionem falsitatis instrumenti argui ex multis, quæ ab authore remissiue recensentur, lib. 2. d. cap. 16. n. 25. vbi refertur Menochius, decem casus congerens. Adducitur etiam Mascardus, præfationes quasdam generales faciens, quæ iustam suspicionem falsitatis inducunt, ac denique Petri Surdi. Hyppoliti Riminaldi, & Ioannis Vincentij Hondedei, consilia nonnulla in proposito commendantur. -  Instrumenti falsitatem, vel quod deest in instrumento probari posse per testes, lib. 2. d.c. 16. n. 26. -  Id tamen dupliciter contingere posse, si testes, vel instrumentarij, vel ex non descriptis contradicant instrumento, aut aliquomodo illud impugnent, ibid. num. 27. -  Instrumentum publicum, tam de iure communi, quam de iure regio, quot testibus reprobari possit, & cuius qualitatis & conditionis debeant esse testes, qui instrumentum publicum impugnare, aut subuertere intendunt, & qualiter deponere debeant, remissiue, vbi inter alios multos Menochius, & Couar. hac de re commendantur, lib. 2. d. cap. 16. num. 28. -  Instrumentum nullam fidem facere, sed reprobari omnino, cum testes in eo nominati, dixerint, se instrumenti confectioni non interfuisse, ibid. num. 29. -  Quid si vnus testis tantum instrumentarius contradicat, integro stante testium numero, ibidem num. 30. -  Si probatum fuerit aliter scripsisse notarium in instrumento, quam à partibus actum fuerit tempore actus celebrati, non inde inferri debet, eum per dolum dixisse, cum esse possit, quod per errorem, ibid. num. 31. -  Contra instrumentum vbi aliqua opponuntur, nullitatem, vel falsitatem respicientia, vel quid aliud simile, aut propter aliquas suspiciones extrinsecas, est in indicis facultate, aut arbitrio, instrumento fidem adhibere, vel non adhibere, ibidem, num. 32. -  Et vere materiam hanc arbitrariam esse, siue iudicis arbitrium hac in re multum posse, ibidem, num. 33. -  Probatio contra instrumentum debet esse manifestissima, & concludens, nec probatio præsumptiua sufficit, ibidem, num. 34. -  Ratio est, quia notatius habet præsumptionem iuris pro se, ideo, liquidissime constare debet de falsitate contra cum, ibid. num. 35. -  Pro instrumento, etiam in dubio fit præsumptio; adeò vt cæteris etiam paribus, vel in obscuro, semper contra falsitatis præsumptionem fiat interpretatio, ibid. num. 36. -  Præsumptiones hinc inde, cum adsunt tam contra instrumentum, quam pro eo, ita vt possit dici res in obscuro manere, vel præsumptiones pares esse; tunc in dubio iudex instrumento adhærere debet, & pro eo iudicare, ibidem, num. 37. -  Instrumentum aduersus nonnullas suspiciones de falso, defendi posse multis modis, quos in er alios authores, erudite quidem, & vtiliter considerauit Hyppol. Rimin. in cons. 58. volumine 1. qui hac de re videndus erit omnino, ibidem, num. 38. -  Instrumentum publicum tripliciter considerari communiter, aut enim est protocolum, seu registrum, aut originale, vel authenticum, aut exemplum sumptum, vel transumptum, lib. 2. dict. cap. 16. num. 39. -  Instrumentum desumptum ex protocolo, seu registro vitioso, & non solenni nullum esse, tanquam extractum & productum ex radice infecta, lib. 2. d.c. 16. num. 45. -  De instrumenti viribus, aut validitate, quoties dubitari contingit, recurritur ad protocolum, tanquam ad fontem & matricem, ibidem num. 48. -  Instrumentum originale, vel authenticum, dicitur prima scriptura, quæ ab eodem Tabelione à partibus rogato ex protocolo à se confecto extrahitur, & partibus datur, lib. 2. dict. cap. 16. num. 49. -  Nec potest amplius quam semel dari, nisi casu amissionis probato coram indice, & ipsius authoritate, ex partis citatione interueniente: ac denique concurrentibus his, quæ adducit Couarr. ab authore relatus, ibidem, numero 50. -  Instrumentorum exemplis, aut exemplaribus, fidem adhibendam non esse in iudicio, lib. 2. d. cap. 6. num. 52 & 53. vbi ratio redditur. -  Instrumentum mentionem faciens de alio regulariter non probare, ibid. num. 60. -  Institutionum sui crediti, cum creditor debitori suo reddidit, præsumitur remisisse creditum, atque ita virtute taciti pacti, debitorem ipsum liberasse, lib. 2. cap. 23. num. 1. & vide, n. 2. vbi ratio redditur, & num. 3. vbi in pignore diuersum ius constituitur. -  Instrumentum in quo duo erant obligati, cum creditor tradidit alteri eorum, præsumi debet liberatio debitoris, cui traditum est instrumentum, ac etiam coniectura sumi, quod eidem donauerit actionem, aduersus alterum debitorem competentem sibi, lib. 2. dict. cap. 23. num. 4. idque ex sententia Guillielmi Cunei, Bartoli, & aliorum: quæ num. seq. approbatur, contra vero ex sententia aliorum, vt ibidem. traditur ex numero 9. cum seq. -  Instrumenti redditio per creditorem debitori facta, quando potest afferre aliam vtilitatem, nunquam præsumitur remissio debiti, ibidem, num. 11. -  Inducta ad restrictionem, seu diminutionem, augmentum operari non possunt, lib. 2. cap. 13. num. 39. -  Infamis infamia facti dicitur ille, cuius opinio apud probos viros læsa est, & onerata, lib. 2. cap. 19. num. 49. -  Interpretatio fieri non debet contra id, quod verisimile est, aut magis communiter practicatur, lib. 2. cap. 20. num. 23. -  Inuentarium non operatur, quin hæres voluntatem testatoris seruari teneatur, lib. 2. cap. 24. num. 22. -  Tenetur enim hæres voluntatem defuncti adimplere, nec ei contrauenire potest, quando aliquid ex hæreditare percipit, licèt inuentarium confecerit, ibidem num. 23. -  Inuentarium, non ob aliam causam introductum à lege dicitur, quam vt tollatur occasio committendæ fraudis ab hærede, ne scilicet valeat occultare bona hæreditatis, lib. 2. dict. cap. 24. num. 33. -  Item, ne hæres teneatur creditoribus vltra vires hæreditarias ex propriis bonis, ibidem, num. 34. -  Non autem in iniuriam, aut damnum creditorum, vt aliud pro alio solui possit, ibidem, num. 35. -  Ioannes Bolognetus, tractatu, resolutione, & explicatione materiæ lucricessantis, & damni emergentis; multos alios antecellit, idcirco videndus erit omnino, lib. 2. cap. 1. num. 4. -  Ioannis Bologneti resolutio, pro sententia authoris ponderata, lib. 2. cap. 21. num. 18. -  Ioannes Vincentius Hondedei laudatur, & eiusdem sententia probatur, lib. 2. cap. 5. num. 70. -  Ioannis Andreæ doctrina, quod promittens se obligaturum ad decem intra certam diem, die adueniente, statim conueniri possit, ac si de præsenti se obligasset; defenditur, atque explicatur per amorem, lib. 2. cap. 3. num. 1. & seq. & per totum caput. -  Ioannis Andreæ sententiam, intellectam in terminis, in quibus ipse loquitur, verissimam quidem esse, & tenendam omnino, idcirco merito probasse eam infinitos authores, & contrarium tenentes, decipi manifeste, ibidem, num. 10. & vide num. seq. -  Ioannis Andreæ doctrinam superius adductam, reddi certiorem hodie ex decisione, l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, dum probat lex illa, quod qualitercunque constiterit, aliquem se velle obligare, remaneat obligatus, ibid. num. 16. -  Ioannis Andreæ doctrinam relatam supra, in aliis terminis intellectam, periculosam esse, nec tenendam quidem: ìdque per rationes, authoritates, & decisiones Doctorum traditas à Tiraquello, & aliis, qui recensentur, ibid. num. 18. -  Maximè in promissione de vendendo, in qua verius est, promissionem differre ab ipsa venditione, nec promittentem vendere certo pretio, dici posse iam vendidisse, ibidem, num. 19. -  Et inter hunc casum, & casum Ioannis Andreæ, veram rationem differentiæ reddidisse Rolandum, ad quem author se remittit, ibidem, num. 20. -  Ioannem Corassium recte intellexisse materiam, capite 17. huius libri, multa tamen prætermisisse, quæ ab authore adnotantur, lib. 2. dict. cap. 17. num. 20. -  Ioannis Parladorij solutio, nouiter & vere diluitur, lib. 2. cap. 13. num. 4. -  Ioannem Parladorium, contra communem sententiam scribentium huius regni, minus bene expendere. l. Regiam. 12. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, lib. 2. cap. 13. num. 8. -  Ioannis Parladorij contra communem ratio quædam diluitur, & inter descendentes nullo casu considerari electionem, seu meliorationem ad tertium in quo non detur aliquo respectu prælatio, & vere, & concludenter demonstratur ab authore, lib. 2. d. cap. 13. num. 11. -  Ioannes Parladorius, lapsus errore manifesto, dum existimauit, maiori ratione competere patri ius meliorandi in tertio bonorum, quando vnicum filium habet, quam cum habet plures; vt nouiter, & concludenter ostendit author, lib. 2 cap. 13. num. 18. -  Ioannis Parladorij contra communem scriptorum huius regni sententiam, fundamenta duo adducta, lib. 2. dict cap. 13. num. 25. & num. seq. satisfactum eisdem. -  Ioannis Parladorij contra communem ex l. 27. Tauri, fundamentum deductum, non subsiste. re, ibidem, num. 26. -  Ioannes Parladorius, contendens nullam discriminis causam posse dari, quare magis tertia bonorum portio computetur intra legitimam vnico filio existenti, quam existentibus pluribus, deceptus aperte; & discriminis ratio noue considerata aduersus ipsum per authorem, lib. 2. d. cap. 13. num. 28. -  Ioannis Parladorij fundamentum contra communem ex. l. 27. Tauri deductum, fallax esse, & minus idoneum, ibid. num. 29. vbi traditur verus sensus legis. 27. Tauri. -  Ioannis Parladorij obiectum aduersus ipsum retorqueri posse, lib. 2. d. cap. 13. num. 35. -  Ioannis Parladorij sententia contra communem, quod vnico filio melioratio tertij bonorum fieri possit; nouiter, & melius quam antea erat, improbata per authorem, lib. 2. cap. 13. per totum. -  Iosephum Mascardum, plenissima, & absoluta, atque distincta manu scribere in materia lucricessantis, & damni emergentis, idcirco præ oculis habendum, & omnino legendum, lib. 2. cap. 1. num. 6. -  Iosephi de Rusticis, tractatus plenus, an & quando liberi in conditione positi censeantur vocati, authoris manum ligauit, vt amplius in ea materia insistere nollet, sed ad ipsum, & alios lectorem remitteret, lib. 2. cap. 12. num. 6. -  Iulij Clari sententia refertur, & de veritate eius discutitur, lib. 2. cap. 19. num. 21. & 22. -  Iudicium, quod à principio erat nullum, ex iure superuenienti confirmatur, lib. 2. cap. 13. num. 46. -  Iudicium proprie incipere à litis contestatione. non vero à citatione, lib. 2. cap. 29. num. 10. -  L. -  LAurentij de Pinu resolutio, in cons. 90. num. 9. lib. 1 quod decisio l. bene à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, procedere non possit in donatione, vel alienatione facta à principe Ecclesiastico, nouiter & verè improbata, lib. 2. cap. 5. num. 71. -  Laurentij de Pinu ratio in proposito superiori, euidenti ratione destructa ab authore, ibidem, num. 72. -  Legatum in dubiis, videtur translatum in alium cum onere suo, lib. 2. cap. 4. num. 20. -  Legatum, fideicommissum, & omnis alia dispositio, in dubio censetur pura, si in ea non inseratur dies, nec conditio, nec in dubio conditio præsumitur adiecta, lib. 2. cap. 4. numero 35. -  Legatum, an, & quando cum eisdem conditionibus translatum præsumatur, plenissimè actum, remissiuè, lib. 2. cap. 4. num. 116. Legatum translatum ab ipso testatore de eadem -  persona in eandem personam, non transferri cum eadem conditione, & onere, lib. 2. cap. 4. num. 121. -  Legata ab instituto relicta, præsumi repetita à substituto, & de hoc accuratè, & diligenter actum per Menochium, lib. 2. cap. 4. numero. 125. -  Legati repetitionem fuisse à lege introductam, ne testator frustra legasse videatur, lib. 2. cap. 4. num. 125. -  Legatum relictum in arbitrium, vel in voluntatem ipsius legatarij validum esse, lib. 2. cap. 6. num. 32. -  Adiecta tamen conditione, si velit, aut si voluerit, conditionale esse, nec ad hæredes transmitti, nisi legatarius declaret se velle, lib. 2. d. cap. 6. num. 33. & 34. -  Legatum, vel fideicommissum in meram hæredis voluntatem relictum, non valere, in arbitrium tamen, vel arbitrio hȩredis posse relinqui, lib. 2. cap. 6. num. 35. -  Legatum, cum arbitrio hæredis relinquitur, ex boni viri arbitrio legatario debetur, si hæres arbitrari nolit, aut sit in mora arbitrandi, siue arbitretur aliter, quam bonus vir arbitraretur, lib. 2. d. cap. 6. num. 36. & vide num. 50. -  Legatum, cum arbitrio hæredis ponitur, ex lege quadam partitæ omnino debetur, nisi hæres iustam habeat contra dicendi causam, ibidem, num. 37. & vide num. 50. vbi dicta lex partitæ explicatur. -  Legatum in voluntatem hæredis collatum, ex lege quadam partitæ validum esse, atque ex nutu hæredis omnino pendere, sic vt in eius voluntate positum sit rem dare, vel non dare legatario, quod de iure communi secus erat, quia initio legatum nullius momenti fuerat, lib. 2. d. cap. 6. num. num. 38. & vide num. 39. vbi ex noua authoris consideratione, dicta lex partitæ confirmata videtur ex decisione leg. 31. Tauri. -  Legatum, vel fideicommissum, in liberam & absolutam cuiusque tertij voluntatem conferri non posse; vt lego Titio centum, si Sempronius voluerit: in arbitrium tamen conferri posse, quod ad arbitrium boni viri reducitur, lib. 2. d. cap. 6. n. 40. & de ratione differentiæ, vide ibid. n. 44. in fine. -  Legatum posse conferri in liberam voluntatem alterius, quam hæredis, ex sententia quorumdam quæ ab authore improbatur, lib. 2. d. cap. 6. num. 41. & seq. -  Legatum in liberam cuiusque tertij voluntatem, ex legibus partitæ conferri non potest, sicut nec de iure communi conferri poterat, ibidem, num. 45. -  Legata, ac etiam dispositiones aliæ particulares quæcumque, ex legibus Tauri, in voluntatem alterius validè conferuntur ex sententia Petri de Peralta, quæ ab authore probatur. ibid. n. 46 & num. 39. -  Legatum certæ quantitatis, aut certæ speciei relictum alicui, si Titius arbitratus fuerit, non esse purum, sed conditionale, ac per consequens Titio non arbitrante, vel arbitrari nolente, aut in mora arbitrandi existente, legatum corruere, sicut defectu cuiuslibet conditionis ex sententia communi, lib. 2 d. cap. 6. num. 47. -  Contra ex sententia Cumani, Socini, & aliorum, quam probauit author ibid. ex num. 48. vsque ad num. 51. -  Legatum, pecuniarum certa quantitas cum legatur, veluti centum, aut quinquaginta; & iubet testator legatum in pecuniis solui, veluti si dixerit; lego Titio centum, quæ in pecuniis illi præstari volo, aut lego Titio centum in pecuniis: vtrùm hæres præcisè teneatur legatum in pecuniis soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non sit, lib. 2. cap. 24. ex num. 4. vsque ad numerum 17. -  Legatum quantitatis, aut certæ summæ pecuniarum cum simpliciter fit per testatorem, & pecunia in hæreditate non repertur, ipsa tamen hæreditas soluendo est, vtrùm hæres cum beneficio legis, & inuentarij, præcisè in pecunia soluere teneatur, nec liberetur, etiam tot bona hæreditaria in solutum dando, lib. 2. cap. 24. ex num. 17. cum multis sequentibus, vbi diuersæ sententiæ proferuntur, & in præfato dubio vera, & notanda resolutio traditur. -  Legitimatus substitutum excludit, & conditionem facit deficere, si testator dixerit, si hæres decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, lib. 2. cap. 11. num. 27. -  Legitimatus non excludit substitutum, quando testator dixerit, & si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio, ibid. num. 28. & vide num. 26. vbi agitur an legitimatus per rescriptum principis, sit verè legitimus. -  Legitima quod sit quota hæreditatis ex sententia multorum, lib. 2. cap. 13 num. 30. -  Legitima quod sit quota bonorum ex sententia aliorum ibid. num. 32. -  Legitima filiorum, vt æstimetur, consideratur tempus mortis illius, de cuius bonis legitima debetur, lib. 2. cap. 13. num. 52. -  Lex, quæ statuit, legata ab instituto, esse repetita in substitutum, est fundata in sola coniecturata mente testatoris, quam ob æquitatem quandam eiusmodi fuisse lex coniicit, lib. 2. cap. 4. num. 124. -  L. omnes, & l. bene à Zenone, C. de quadriennij præscriptione materiam, plena manu tractatam ab his, qui ab authore recensentur, lib. 2. cap. 5. num. 2. -  L. omnes, & l. bene à Zenone, dispositio, vtrùm habeat locum in iuribus dotalibus: & Consilium Baldi. 359. lib. 3. eleganter, atque vtiliter explicatum ab Sfortia, remissiue, ibidem, num. 3. -  Legis bene à Zenone, & similium decisio, tot habet limitationes, & exceptiones, vt nunquam fere ipsarum decisio practicari potuerit ex sententia quorundam; sed author earum decisionem, non ita sterilem arbitratur, imo potius in publicis causis, & practicis negotiis frequenter allegari, multísque conducibilem esse testatur, ibid. num. 4. -  L. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione. non procedit, quando actor prætendit causam ab vno principe, reus vero ab alio, ibid. num. 5. -  L. omnes, & l. bene à Zenone, dispositio, velut rigorosa restringenda est, atque strictissime interpretanda, sic vt quilibet error, seu modicus defectus faciat eam cessare, ibidem, numero. 6. -  L. bene à Zenone, cum similibus, non procedit in præiudicium minoris; & in rebus suis, ex sententia communi Doctorum, dict. cap. 5. num. 7. -  Qui concordant in hoc, nempe quod in proposito casu per beneficium restitutionis in integrum, minori succurrendum sit, non tamen in specie declarant, vtrùm restitutio hæc contra principem, aut fiscum concedenda sit, an vero contra emptorem, siue donatarium, ad rem ipsam recuperandam, ibidem numero 8. -  Nec etiam exprimunt tempus restitutionis petendæ; alij enim simpliciter dicunt, quod dictæ leges non habent locum in rebus minoris, alij vero quod contra dispositionem earum minor venit restituendus, ibid. num. 9. -  Idcirco, pro expedita, breui tamen, & distincta resolutione, vltra omnium scribentium sententiam, nonnulla constituere duxit author, ibid. num. 10. & seq. -  L. bene à Zenone dispositio, comprehendit minores, & res eorum ex sententia authoris cum aliis, ibid. num. 11. -  Lex generaliter loquens, comprehendit omnes, & quascunque personas etiam priuilegiatas, si in ea re, de qua agitur, non reperiuntur habere priuilegium aliquod peculiare, lib. 2. dict. cap. 5. num. 12. -  Lex generaliter loquens, comprehendit personam minoris, ibid. num. 13. -  L. bene à Zenone, & l. omnes. C. de quadriennij præscriptione, dispositio, in præiudicium Ecclesiarum, siue in rebus earum à principe donatis, vel aliter alienatis non procedit: idcirco emens à principe, aut ex donatione, aliove titulo accipiens rem Ecclesiæ; securus non est, & ad rem ipsam consequendam Ecclesia potest experiti, libro 2. dict. capite 5. numero 25. -  Lex secularis, fiue constitutio, aut dispositio quæcunque, vtilitati, aut libertati Ecclesiæ contraria, vel de Ecclesiis: earúmque bonis disponens, nulla est ob defectum potestatis condentis, neque etiam etsi fauorabilis sit, nisi ab Ecclesia probetur, vel nisi in vim priuilegij lata sit, lib. 2. dict. capite 5. numero 26. -  L. bene à Zenone, & l. omnes dispositio contra Clericum, cuius res à principe seculari donaretur, vel aliter alienaretur, non procedit, lib. 2. dict. capite 5. numero 28. -  L. bene à Zenone, in pia causa, siue in rebus piis à principe seculari donatis alteri, vel aliter alienatis non procedit, ibid. num. 29. -  L. bene à Zenone decisio, quæ in præiudicium Ecclesiarum non procedit, vtrùm in fauorem Ecclesiarum locum habeat, quam res priuati, ipsi Ecclesiæ concederetur, vel aliter alienaretur, ibid. n. 33. & seq. -  L. bene à Zenone Decio, perdura est, & maximum rigorem continet, ibid. n. 38. -  L. bene à Zenone, in fauorem Ecclesiarum locum non habet ex sententia quorundam, ibidem, num. 47. -  Contra ex sententia Abbatis, Barbaciæ & aliorum, quæ per authorem magis probatur, & concludentibus rationibus corroboratur, ibid. n. 48. & seq. -  L. bene à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, procedit, quando princeps ignoranter, & bona fide rem alienam donauit, aut aliter alienauit, credens suam esse, & non ad alium pertinere, lib. 2. d.c. 5. num. 60. -  L. bene à Zenone, inter laicos seruatur etiam de iure canonico, reprobata opinione quorundam dissentientium, ibid. num. 67. & seq. -  Lex ciuilis, deficiente canonica, etiam in foro canonico obseruatur, lib. 2. d. cap. 5. num. 68. -  L. bene à Zenone, C. de quadriennij præscriptione, generaliter procedit in omni principe habente iura imperij, & non recognoscente superiorem, ibid. num. 73. -  L. bene à Zenone, & similium decisio, vtrùm procedere debeat, si princeps, vel fiscus cesserit iura ex causa confiscationis, remissiuè, ibidem, num. 54. -  L. 2. C. de rescindenda venditione nouum ius attulit, & Iureconsultis antiquis, quorum responsa extant in pandectis incognitum, lib. 2. cap. 8. num. 1. -  L. 2. C. de rescindend. vendit. materiam tractatam à multis, qui ab authore præcitantur, lib. 2. d.c. 8. num. 2. -  L. 2. C. de rescind. vend. decisionis rationes, melius quam antea fuissent, ab authore explicatæ, lib. 2. d. cap. 8. per totum. -  L. 2. C. de rescind. vend. remedium; ex humanitate magis, quàm ex iuris rigore introductum, ibid. num. 11. -  L. 2. C. de rescindenda venditione, remedio, quare intra dimidiam læsis succursum non sit, ibid. num. 17. -  L. in hoc iudicio, ff. familiæ erciscundæ, procedit in restitutione, quæ fit iudicio reali, lib. 2. dict. cap. 9. num. 13. & vide ibidem, ex num. 2. cum sequent. vbi nonnulla dicuntur in proposito illius text. -  L. fin. C. de his qui veniam ætatis impetrauerunt, contra Decium expenditur, & respondetur eidem, lib. 2. cap. 11. num. 41. -  Lex, vel canon, quando vtitur aliqua dictione ratione frequentioris vsus, non per hoc excludit, nec stat exclusiuè, quin etiam habet locum in aliis casibus, lib. 2. cap. 13. n. 5. -  Lex, id quod facile exprimere potuisset, si voluisset, nec expressit, videtur in consideratione non habuisse, ibid. num. 6. -  L. 5. tit. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, communi sententiæ scriptorum huius regni non obstare, contra Parladorium, ibidem, numero 7. -  L. vtrùm. ff. de assignandis libertis, quod optime vrgeat pro communi sententia scriptorum huius regni, contra Parladorium, ibidem numero 14. -  Leges in plurali loquentes, verificantur in vno, si eadem sit ratio, secus si diuersa, quia tunc verba pluralis numeri, non verificantur in singulari: libro secundo, capite 13. numero 24. -  L. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis, verba referuntur, & de intellectu illius text. latè agitur, libro 2. cap. 17. ex num. 1. cum sequentibus. -  L. nihil aliud. ff. de verbor. significat. ponderatur contra sententiam communem, lib. 2. cap. 17. num. 4. -  L. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis, quod male expendi soleat communiter, lib. 2. d.c. 17. num. 8. -  L. hæreditas. 53. ff. de petitione hæreditatis, verus traditur intellectus, ibidem, numero 13. & seq. -  Lex peculium nascitur. ff. de peculio, explicatur, lib. 2. d.c. 17. num. 36. -  L. cum donationis. C. de transactionibus expenditur, de qua agitur, & de sententia glossæ, ibid. lib. 2. c. 18. num. 57. -  L. imperator. §. cum quidam. ff. de legatis secundo, explicatur, libro 2. capite 18. numero 58. -  L. 2. tit. 4 part. 6 quam Burgos de Pace expendit, in neutram partem induci potest, lib. 2. cap. 18. num. 59. -  L. finalis, tit. 8. part. 6. pro opinione Angeli, vere non facit, vt contra Gregorium Lopez, & Hieronymum de Zauallos, adnotauit author, lib. 2. cap. 19. num. 44. -  L. 1. tit 4. de los testamentos. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, expendi posse pro opinione Baldi contra Angelum, & sequaces, lib. 2. cap. 19. num. 45. -  L. fratres. C. de inofficioso testamento, cùm alternatiue loquatur, sufficit, quòd vna qualitas ex illis tribus concurrat in hærede scripto; & sic, vel quod sit infamis, vel turpis persona, aut leui macula notetur, lib. 2. cap. 19. num. 48. -  L. 12 tit. 7 part. 6. nouiter ponderatur, lib. 2. cap. 19. num. 18. & num. 27. -  L. 2. tit. 15. part. 2. in versic. è aun mandaron que si el fijo mayor, motiuum præcipuum adducitur, lib. 2. cap. 20. num. 20. -  L. si libertus præterito. §. 1. ff. de bonis libertorum, latius & melius quam antea fuisset explicata, lib. 2. cap. 20. num. 30. & numero 35. & seqq. -  Lege duodecim tabularum, in successione aui ab intestato, nepotem in locum patris præmortui succedere, atque repræsentando eum, cum patruo simul ad successionem aui vocari, lib. 2. cap. 20. n. 31. -  Idque in successione ascendentium tantum admissum fuisse, nam agnati transuersales secundum gradus prærogatiuam vocabantur, lib. 2. d.c. 20. num. 32. -  Nec filius repræsentabat gradum patris sui prædefuncti, ibid. num. 33. -  Iustinianus vero in transuersalibus primi gradus hoc emendauit, statuitque, in successione fratris defuncti admittendos simul cum patruo, hoc est cum fratre, alterius fratris filios superstites, sed extra filios fratrum, repræsentationi locum non esse, ibid. num. 34. -  Legis 41. Tauri materia, plene explicata, remissiuè, lib. 2. cap. 22. num. 34. -  L. 2. tit. 15. part. 2. optime ponderata, lib. 2. cap. 22. num. 36. -  L. 1. C. de donationibus, si rectè ponderetur, negari non posse, quin Bartoli sententiam probet, vt aduertit author, lib. 2. cap. 23. num. 19. & sequent. -  L. vltima. C. de pact. conuent. tam super dote, &c. quod male citetur communiter contra Bartolum lib. 2. cap. 23. num. 29. & de eadem. l. vide, ibidem num. 33. -  L. si pecunia. 12 ff. de legatis secundò, vtrùm corrigatur hodie ex decisione. l. vltimæ. §. etsi præfatam. C. de iure deliberandi, lib. 2. cap. 24. numero 30. vbi agitur de intellectu illius text. & numero 36. & 37. & ferè per totum caput. -  Limitata causa limitatum producit effectum, tam in dispositionibus testatorum, quam in aliis casibus, idque nonnullis exornatum, & declaratum, remissiuè, libro 2. capite 4. numero 129. -  Liberi in conditione positi, an, & quando censeantur vocati, & quæ coniecturæ vocationem, vel grauamen in re dubia inducant, lib. 2. cap. 12. per totum. -  Liberationem à Titio Sempronio concessam hac conditione, si Sempronius Titium hæredem fecerit, validam esse ex sententia multorum, lib. 2. cap. 18. num. 72. -  Ludouicus Molina, è Societate Iesu Religiosus laudatur, lib. 2. c. 1. n. 9. -  Ludouici Molinæ, è Societate Iesu Religiosi, Michaëlis Salonis Valentini, & Alphonsi Villagutta resolutiones, in materia lucri cessantis, & damni emergentis, adeò plenas, & absolutas esse, vt prædicti authores, nihil, quod in proposito excogitari possit, intactum relinquant, lib. 2. d.c. 1. n. 10. -  Ludouici Molinæ rationem in quæstione quadam maioratus, non conuenire casui proposito; & eidem nonnulla obstare, quæ subtiliter, & vere adnotauit author, libro secundo, capite secundo, num. 21. -  Ludouicus Molina laudatur, & eiusdem resolutiones circa quæstiones omnes capite 4. huius libri commendantur, libro 2. dict. cap. 4. num. 6. -  Ludouici Molinæ, ex mente aliorum, ad contrarietatem Abbatis, & Annaniæ, concordia relata, & per authorem probata, lib. 2. capite 4. num. 26. & vide num. 136. & seq. -  Ludouicum Molinam, deceptum aperte, allegando Burgos de Pace, in fauorem Abbatis, cum potius ille Annaniæ sententiam constanter defendat, & ad consilium Abbatis, multas solutiones assignet, libro secundo, capite 4. numero 142. -  Ludouicum Molinam, indubio quodam maioratus excitato per authorem, cap. 18. huius libri, numero 55. nihil resoluisse, sed dixisse dumtaxat videnda esse ea, quæ circa id congesserunt nonnulli authores, qui ab authore præcitantur, libro 2. dicto capite 18. numero 60. -  Quorum omnium resolutiones, ab authore diligenter prælectæ quid in proposito euincant, & noue, & vere adnot. ibid. num. 61. -  Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. ab authore declaratus, vt ipsius resolutioni conuenire potius, quam contradicere videatur, lib. 2. cap. 22. num. 53. -  Ludouici Molinæ sententia refertur, & probatur, lib. 2 cap. 22. num. 58. -  Ludouici Molinæ fundamentis præcipuis in quæstione quadam maioratus, videri ex nonnullis satisfieri posse, quæ adnotauit author, lib. 2. cap. 22 num. 69. & sequent. eius tamen sententiam veriorem esse, vt ibidem dicitur, & numero 75. -  Ludouici Molinæ sententia, contraria his, quæ author defendit, refertur, vt scilicet elector, cui libera facultas eligendi concessa est, possit ad maioratus successionem, filiam etiam natu minorem, omisso primogenito eligere, & eidem pluribus modis respondetur, lib. 2. cap. 26. num. 56. vbi traduntur nonnulla, quæ longa authoris consideratione digesta sunt, & scripta, nec alibi inuenientur sic adnotata. -  Ludouici Molinæ sententia, relata supra, posito quod sustineri posset, (quod authori durum videtur) in quibus terminis intelligi deberet, ibid. num. 57 & seq. -  Ludouici Molinæ sententia in quæstione quadam maioratus, posito quod vera non esset, adhuc authoris resolutioni, id non obesset: libro 2. cap. 26. num. 84. -  M -  MAsculinitatis qualitas, in vno gradu, vel substitutione, aut parte testamenti adiecta, vtrùm in alteris repetita esse, censeri debeat, libro 2. cap. 4. ex numero 7. cum multis seqq. -  Masculinitatis expressionem, præbere coniecturam, vt prospectum sit agnationi, lib. 2. cap. 4. num. 80. -  Masculinitatis qualitas reiterata, aut in pluribus substitutionibus repetita, ostendit indubitanter, agnationi fuisse prospectum, ibidem, numero 83. -  Masculinitatis qualitatem, censeri repetitam, vel non, ex multis coniecturis, quas adduxit Raudensis, libro secundo, dicto capite quarto, num. 174. -  Masculinitatis qualitas, posita in primo testamento, an, & quando censeatur repetita in secundo, remissiuè, ibid. num. 181. -  Masculos verbum, sui natura, absque vlla ratione conseruandæ agnationis expressa, vel subintellecta exclusiuum est fœminarum, lib. 2. cap. 4. num. 79. -  Per Masculum & fœminam dispositione facta, si mentio fiat de filiis, & descendentibus, verisimile est, eos intellexisse de descendentibus vtriusque sexus: quoniam sicut Masculus sexum Masculinum. dilexit, ita fœmina suum fœmininum sexum pariter dilexisse præsumitur, ibid. num. 148. -  Masculi, honorem, splendorem, & dignitatem familiarum tuentur, & conseruant, iniurias propulsant, atque illatas vendicant, lib. 2. cap. 26. num. 11. -  Masculinus sexus, à testatoribus nostri temporis præfertur, & magis honoratur, quam fœmininus. ibid. n. 13. -  Masculus in maioratu, licet sit minor natu, de more Hispaniæ præfertur fœminæ, libro 2. cap. 26. num. 40. -  Et in successione regni, lege quadam partitæ sic extar expressè decisum, ibid n. 41. -  Maioratus institutor, qui per viam regulæ generalis, qualitatem masculinitatis in maioratu apposuerit, licet in quibusdam gradibus, aut vocationibus eam omiserit, perpetuo eam repetere voluisse credendus est, libro 2. capite 4. numero 72. -  Et in hoc casu ad exclusionem fœminarum, includi masculos etiam remotiores, non ex vi repetitiua, sed potius comprehensiua contra Molinam, ibid num. 73. -  Maioratus institutor, qui in eiusdem institutione profitetur, se maioratum instituere ea ratione, vt bona perpetua in agnatione conseruentur, ex hoc solum, foeminas propter Masculos remotiores excludere, & qualitatem Masculinitatis repetere voluisse videtur, libro secundo, dicto cap. 4. num. 26. -  Maioratus institutor, si masculos simpliciter & absolutè vocauerit, nec de fœmina in aliqua parte dispositionis meminerit, quamuis rationem conseruandæ agnationis non expresserit, ex hoc solum agnationem conseruare voluisse videtur, fœminàsque propter masculos remotiores excludere, ibid. num. 78. -  Maioratus institutor, si relictis propriis filiabus, filios masculos ad successionem eiusdem inuitauit, inuicémque eos substituit, aut (quod indubitatum erit) si ad vocationem agnatorum etiam collateralium processit, & easdem filias reliquerit, agnationem conseruare voluisse, & fœminas propter masculos remotiores in perpetuum exclusisse videbitur, ibidem num. 84. & seq. -  Maioratus institutor, qui relictis propriis filiabus, masculos tantum ad successionem inuitauit, nulla alia ratione id fecisse dici potest, quam vt agnationem conseruaret, ibid. num. 88. -  Maioratus, quoties à fœmina processit, nunquam in casu dubij iudicandum fore, fœminas propter masculos remotiores ab eius successione exclusas, etsi verbis vsatur, quæ ad masculos referri soleant, ibid. num. 143. -  Et hac de re ponderatum per authorem, & commendatum optimum consil. Rolandi. 76. ex numer. 9. lib. 3. ibid. num. 144. & vide num. 145. vbi limitatur, vt non procedat, vbi de contraria voluntate testatoris in contrarium constare possit. -  Maioratus, cum à viro & fœmina simul institutus fuit, vtrùm fœmina propter masculos remotiores censeri debeat exclusa: vbi authorum huius regni contrarietas proponitur, & Molinæ opinio magis probatur, libro 2. dict. cap. 4. n. 147. & 148. -  Maioratus, cum instituitur à marito & vxore simul; & adiicitur, quod succedat propinquior consanguineus eorum, aut quod succedat vnus consanguineus ex parte vxoris, & alius ex parte viri, qualiter succedi debeat, remissiuè, ibidem num. 149. -  Maioratus bona, sui natura perpetuo debent inter omnes; qui successuri sunt, conseruari, lib. 2. cap. 7. n. 15. -  Maioratus primo institutori, quilibet successor succedere dicitur in infinitum, libro 2. cap. 9. num. 12. -  Maioratus & fideicommissa, in aliquibus conueniunt, sed differunt in multis, ibid. num. 14. -  In maioratus successorem, an transeat instantia cœpta cum vltimo ipsius maioratus possessore, lib. 2. cap. 9, per totum. -  In maioratus successorem, ipso iure transit dominium bonorum maioratus, & possessio etiam absque aliqua restitutione, ibidem, numero 17. -  Maioratus aut melioratio, à viro & vxore simul institutus, ab vno illorum reuocari valet altero mortuo, lib. 2. cap. 18. num. 34. -  Nisi maioratus facti tempore, vel postea antequam alter eorum reuocaret, possessio bonorum, aut scriptura maioratus coram Tabellione tradita sit, vel melioratio ob causam onerosam fuerit facta, secundum formam, l. 17. & 44. Tauri, tunc enim, reuocatio non permitteretur, ibidem num. 35. -  Vel nisi ex scriptura maioratus, quem vir & vxor constituerunt, constaret, quod vnus sine altero maioratum illum non constituisset, neque alioquin fecisset, ibid. n. 36. -  Deinde, nisi maritus, & vxor faciant simul contractum insertum in tenore maioratus, vel meliorationis, in quo vnus alteri inuicem promittit, quod nunquam discedet à tali contractu, nam tunc coniux superstites reuocare non poterit, ibid. num. 37. -  Ac denique, nisi maritus ipse solus testetur de consensu vxoris, constituátque maioratum, aut meliorationem de bonis tam ipsius, quam vxoris faciat; tunc enim mortuo marito, eius morte confirmatur hæc vltima voluntas, tam quoad bona viri, quam quoad bona vxoris, ibidem num. 38. & vide, num. 39. & 40. vbi id extenditur, vt procedat etiam de iute regio post decis. l. 17 & 44. Tauri. -  Maioratum de re vxoris, si faciat maritus consentiente vxore ipsa, an possit filius primogenitus petere aliquid in vita patris, si mater sit mortua, libro secundo, dict. capite 18. num. 42. vbi Pelaez à Mieres sententia refertur, & nouiter explicatur. -  Maioratum de omnibus bonis vxoris suæ, si maritus consentiente ipsa instituerit, licite potest vxor reuocare illum, ex quo nulla ei supersunt, de quibus testari possit, & quia esset facere donationem omnium bonorum, quæ à iure reprobatur, ibid. num. 44. -  Maioratum maritus, si de consensu vxoris, & de bonis illius instituat, & postea reuocet maioratum, ad quem debeant pertinere res maioratus: difficillima quæstio, in qua Gregorius Lopez cogitandum reliquit, alij vero authores, amplius non insistunt sic potius transeunt cum illo, lib. 2. d. cap. 18. num. 45 -  Author vero, vt in præfato dubio sententiam suam interponat, nonnulla constituere necessarium duxit, quibus hæc res distinctè, & absolutè magis quam antea erat, explicata manebit, ibidem num. 46. & sequent. Vsque ad numer. 55. -  Maioratus institutor, etsi ad sucessionem proximiores vocauerit, dici non potest, quod excluserit eum, qui per repræsentationem contendit admitti, quia talis potius videtur proximior esse, eo quod si pater eius viueret, proximior esset, & reliquos excluderet & sic ipse quoque proximior censendus est, & debet alios excludere, lib. 2. c. 20. num. 13. & seq. vbi latiùs id explicatur. -  Maioratus institutor, etsi ex verbis & facultate. l. 40. Tauri, vocare possit eos, qui se vera proximiores sunt, & repræsentationem excludere, id tamen fecisse credendum non est, ex eo dumtaxat, quod dixerit se proximiores vocare; ne vno dumtaxat verbo omnia iure repræsentationis, & legum huius regni dispositiones euertisse dicatur, nec se cum decisione ipsarum legum conformare voluisse, lib. 2. dict. capite 20. numero 25. -  Maioratum si quis instituens, duntaxat dixerit, ex bonis meis maioratum instituo, siue facio, aut volo, quod bona mea iure maioratus deserantur, nec aliud adiiciat: an ex vi verbi maioratus, perpetua maioria instituta censeri debeat, & quis ordo in successione eius obseruandus sit, lib. 2. cap. 22. ex num. 2. vsque ad numer. 23. -  Maioratus verbum, ex sui virtute significat maioricatum perpetuum, & omnium primogenitorum substitutionem, & quod res deueniat de maiore in maiorem in infinitum, lib. 2. cap. 22. num. 3. -  Maioratus verbum, est collectiuum, & sub se plures comprehendit primogenitos, ibidem, num. 4. -  Maioratus verbum, ex sua natura, perpetuitatem denotat, ibid. num. 5. -  Maioratum ex omnibus suis bonis, vel ex aliquibus se facere, eo ipso quod aliquis profitetur, bona ipsa in sua familia perpetuo conseruari velle videtur, etsi aliud non adiiciat, ibidem, numero 6. -  Maioratus mentione facta in aliqua dispositione, vel scriptura, omnes clausulæ censentur appositæ, & omnia subintelligi debent, quæ solent communiter apponi in maioratu, ex lege, consuetudine, vel alia constitutione, ibidem, num. 11. -  Maioratus iure, si pater relinquat aliquam rem, nihil aliud statuens, nec vocans filium maiorem, nec aliud vltra dicens, ex hoc solum remanet res vinculata in fauorem filij primogeniti, cum omnibus qualitatibus, & grauaminibus, quæ maioratibus apponi solent, tam ex iure, quàm ex consuetudine, lib. 2. dict. cap. 22. numero 13. -  Maioratus titulo, si pater relinquat filio quamlibet rem, ad id non habens facultatem regiam, etiamsi res excedat valorem tertij, & quinti bonorum, maioratus in tertio, & quinto sustinere debet, ibid. num. 14. -  Maioratum de talibus, & talibus bonis si pater habens plures filios, dicat quod facit in filium suum, dispositio valet, & de filio maiori intelligi debet, ibid. num. 15. -  Maioratus iure si bona vinculentur inter descendentes alicuius etsi non dicatur, quod perpetuo sint vinculata, perpetua maiora constituta censetur, ibid. num. 16. -  Maioratum instituens, si dixerit dumtaxat, ex bonis meis maioratum instituo, siue facio aut volo quod bona mea iure maioratus deferantur, ex hoc non censetur maiora perpetua instituta, sententia Didaci Simancæ contra communem, lib. 2 cap. 22. num. 17. -  Cuius fundamentum præcipuum refertur, & noue, & vere respondetur eidem, ibid. num. 18. 19. & 20. -  Maioratus institutor, eo ipso quod dixit, se facere maioratum ex bonis suis, etsi nihil aliud adiiciat, perinde habere debet, ac si vincula omnia, conditiones, & substitutiones exprimeret, quæ ad perfectionem suæ voluntatis, atque perpetuitatem ipsam maioratus inducendam, necessaria sunt, ibid. n. 21. -  Maioratum instituens, intelligitur expressisse omnia, quæ sunt illius propria & naturalia, etsi illa non expresserit, quia actus quilibet præsumitur gestus secundum suam naturam à qua recipit interpretationem, lib. 2. d. capite 22. numero 22. -  Maioratum instituens, si ita dixerit, ex bonis meis maioratum facio, siue volo, quod bona mea iure maioratus deferantur, nec distinctè, atque explicite successionis ordinem designauit, familiam tamen suam vocauit, aut in fauorem familiæ suæ maioratum instituere professus est: an perpetuus maioratus inducatur, & Didaci Simancæ opinio probata, ibidem, num. 23. & seq. -  In maioratu relicto familiæ, omnes de familia succedere debent gradatim, perpetuo, ac per fideicommissum, non per vulgarem substitutionem, ibid. num. 28. & 29. -  Maioratum instituens, si certum succedendi ordinem non designauerit, sed consanguineos, aut coniunctos suos vocauerit, aut se facere maioratum ex bonis suis, in fauorem suorum consanguineorum, aut coniunctorum profiteatur, maioratum perpetuum instituere videtur, ibid. num. 30. 31. & 32. -  De maioratus institutionis forma si dubitetur, ita vt non appareat, an institutor perpetuum maioratum efficere voluerit, an vero ad certas personas, vel ad certos gradus successionem restrinxerit, vt in maioratu, de cuius origine & institutione non apparet per scripturam, sed per immemorialis præscriptionis probationem: an maioratus perpetuus iudicari debeat, & qualiter in lib. 2. dict. cap. 22. numero 33. vsque ad numero 39. -  De natura maioratus cuiuslibet est, quod debeat esse perpetuus, quando aliud non apparet, nec repugnat, ibid num. 37. -  Maioratus institutor, si vocato filio, vel alio consanguineo transuersali, aut etiam extraneo, dixit se instituere maioratum ex bonis suis, siue omnia bona sua, vel aliquam partem eorum, proprio testamento, vel donatione in aliquem detulerit, ita quod ea obtinear, & habeat, titulo, & iure maioratus, etiamsi aliàs conditiones, aut substitutiones non adiecerit, maioratum perpetuum instituisse videtur, ibidem, numero 39. -  Ita vt masculi omnes, & fœminæ descendentes, & etiam transuersales in infinitum admittantur, seruata tamen sexus, & gradus prærogatiua, ibid. num. 40. -  Nec obstare debeat in contrarium Gregorij Lopez sententia, quæ in proposito noue expenditur per authorem, & taxatur, ibidem, numero 41. -  Nec etiam fieri differentia, an maioratus, vel vinculi mentio fiat, vt latius explicatur, ibidem n. 42. & seq. -  Maioratus & vinculum, de consuetudine, & communi vsu loquendi, idem significant, & leges loquentes de maioratu, pariter procedunt in vinculo, ibid. num. 43. -  Maioratum, aut vinculum, si testator efficere voluisset, credendum non est, quod id non exprimeret, aut saltem aliquo modo, eius verbi mentionem non faceret, libro 2. dict. cap. 22. num. 50. & vide num. sequentib. vbi Azebedij, Peraltæ, & Molinæ resolutiones expenduntur. -  Maioratum instituens, si ad eius successionem filium suum primogenitum, & descendentes eius vocauit, nec alias vocationes aliorum filiorum, nec descendentium adiecit; vel maioratum in persona talis filij, ac eius descendentium instituit, siue reliquit talia bona tali filio, & descendentibus eius, vt illa iure maioratus possideant, vel inter filios, & descendentes eorum maiorartum instituit cum vniuscuiusque filij, & descendentium speciali vocatione, transuersales tamen, vel alios nominatim non vocauit, nec descendentes eorum: an perpetuus maioratus institutus videatur in infinitum, an vero extingui debeat in vltimo descendenti vocato, lib. 2. cap. 22. num. 57. & seq. -  Maioratus conditor, si dixerit, quod in eo succedant filij Masculi, & masculi descendentes ex eis per lineam masculinam, ita quod non veniat ad fœminas, an deficientibus masculis, fœminæ succedere possint, lib. 2. d. cap. 22. numero 61. -  Maioratus institutor, qui ad successionem descendentes tantum vocauit, præsumitur etiam, quod & collaterales vocaret, & perpetuitati maioratus consuleret, si cogitaret descendentium lineam extinguendam fore, ibidem, numero 68. -  Maioratus institutor, si factis aliquorum filiorum, & descendentium ab eis specialibus vocationibus, ad collateralium vocationes non descenderit, dixerit tamen, se facere dispositionem suam fauore generis, & familiæ, & ad conseruationem illius, velut bona perpetuo in familia, aut in agnatione sua conseruentur, vel alia similia verba adiecerit, tunc indubitanter videtur maioricarus perpetuus institutus, etiam inter omnes transuersales in infinitum, lib. 2. d.c. 22. num. 77. -  Maioratus institutor, si factis antea specialibus aliquibus vocationibus, prohibeat bona alienari ratione expressa, vt perpetuo conseruentur in agnatione, aut in familia sua, maioratum perpetuum instituere videtur, ibidem, numero 81. -  Maioratus institutor, si post factas speciales aliquas vocationes, generalem clausulam subiiciat in fine dispositionis, qua significet, se velle familiæ suæ, aut generi consulere, perpetuum maioratum instituere videtur, lib. 2. dict. cap. 22. num. 86. -  Maioratus institutor, si verba proferat, quæ perpetuam successionis causam denotent apertè, vt in perpetuum, semper, omni tempore, in infinitum, & alia similia; perpetuum maioratum instituere videtur, ibid. num. 89. -  Quia dictio semper, apposita in dispositione, significat tractum temporis, & omni casu, & tempore. ibid. num. 90. -  Et similiter dictio in perpetuum, habet tractum successiuum in futurum, & denotat tempus in secula seculorum, ibid. num. 91. -  Et idem dicendum est, quoties factis specialibus vocationibus, per modum rationis, aut causæ finalis dixerit, quia nolo, quod bona mea exeant de domo mea, aut de nomine meo, ibid. num. 92. -  Maioratus institutor, cum eius mentis fuit in insticutione, vt bona sua, in sua familia semper conseruari vellet licèt descendentes tantum vocauerit, & non collaterales, negari non potest, quin in genere saltem, si non in indiuiduo de collateralibus cogitauerit, quia alias bona non conseruarentur perpetuo in sua familia, lib. 2. dict. cap. 22 num. 94. -  Maioratus institutor, si in initio dispositionis, generale aliquod verbum, siue generalem clausulam adiiciat, qua perpetuum maioratum instituere velle, aut perpetuo consulere conseruationi suae familiæ videatur, postea vero speciales aliquas vocationes faciat, vel ad certas & limitatas personas dispositionem luam restringat, nihilominus perpetuum maioratum fecisse videbitur, lib. 2. d. c 22. n. 97. -  Maioratum in vnum ex filiis, aut filiabus instituendi facultas, si alicui concedatur per testatorem, an filio Masculo prætermisso, in filia fœmina maioratus institui valeat; an vero ordo literæ præcisè obseruandus sit, libro 2. cap. 26. à principio, & latissimè per totum caput. -  In maioratibus, inter filios & filias, & inter Masculos & fœminas, ordinata datur institutoris affectio, quia per masculos familia, & agnatio illius conseruatur, & non per fœminas: vt pote, cum illarum successio, agnationis conseruationi repugnet, lib. 2. c. 26. n. 8. Maioratum instituentis nomen & memoria, melius conseruatur per Masculum, quam per fæminam, ibid. num. 10. -  Masculi enim, honorem, splendorem, & dignitatem familiarum tuentur, & conseruant, iniurias propulsant, atque illatas vendicant, ibid. num. 11. -  Maioratus institutor, si sit nobilis, fama & nomine clarus, credendum est, quod desiderauerit familiae suæ fauere, eamque propagare, & conseruare, libro secundo, cap. 26. num. 12. -  Maioratuum finis, & natura genuina est vt per eorum institutionem, agnationis & familiæ conseruatio fiat in futurum, ibid. num. 14. -  In maioratibus, fideicommissis, & vltimis voluntatibus, sicut præcedentia declarant sequentia; sic è conuerso dubia defuncti voluntas, quæ præcessit, coniecturatur, & declaratur ex subsequenti, quæ clara & aperta sit, ibid. num. 15. & seq. -  Maioratus testator, qui in ordine succedendi ad maioratum, aut in vocatione speciali, quam ipse fecit, prætulit filium Masculum filiis fæminis, credendum est, quod etiam voluerit, vt his, cui electionem commisit etiam libere, eundem ordinem seruare teneatur, & masculos præferre debeat fœminis, quas ipse in desectum masculorum vocauit, lib. 2. dict cap. 26. num. 18. & vide num. seqq. vbi ratio redditur. -  Ad faciendum maioratum in vnum ex filiis, aut filiabus, quem quis degerit, si alicui concedatur licentia per Regem, stante masculo, in fæmina maioratus non potest fieri, ibid. num. 35. -  Etiamsi in licentia adiiciatur, quod maioratus fiat in filio, aut filia, quem pater voluerit: quoniam talia verba debent intelligi secundum ordinem à iure præscriptum; idque ex sententia quorundam contra vero ex sententia Molinæ, ibid. num. 36. & vide numer. 65. & sequentib. vbi latius agitur de sententia Molinæ. -  Maioratus Hispaniæ, ad exemplum & similitudinem successionis regni debent regulari, lib. 2. cap. 26 num. 42. -  Maritus & vxor, qui simul in eadem charta, aut scripta testantur, & ibidem maioratum instituunt, aut faciunt meliorationem; & vtrùm superstes pro sua parte dispositionem reuocare possit, vide plene, lib. 2. capite 18. per totum, & supra verbo, maioratus, & infra, verbo, testamentum. -  Ex matrimonio putatiuo nati filij, vtrum in fideicommissis, & maioratibus succedant, lib. 2. cap. 11. per totum. -  Matrimonium putatiuum, simpliciter & absolutè loquendo, licet non sit verum matrimonium, nec etiam legitimum, sed inualidum propter impedimentum, tamen quoad effectum legitimitatis filiorum, & successionis eorum, & matrimonium legitimitatem producere possit, habilitatur, & legitimum, & validum efficitur, libro 2. dicto capite 11. num. 24. -  Inter matrimonium verum, & putatiuum cum sint multæ differentiæ, si enuntiatur matrimonium simpliciter, non sufficit figura matrimonij, quia non semper eundem effectum operantur, secus si matrimonium enuntiatur ad vnum effectum, qui ex, vnoque pariformiter resultat, tunc enim matrimonij figura sufficit, ibid num. 33. -  Matrimonio vero concessa priuilegia, aliquando non competere matrimonio putatiuo, ibidem, num. 34. & num. 40. in fine. -  Nihilominus tamen, inter matrimonium verum, & putatiuum æquiparatio admittitur, vbi comparantur respectu vnius effectus, qui ex vtroque pariformiter resultat, ibidem, numero 35 -  Et aliquando etiam, priuilegia concessa matrimonio vero, & matrimonio putatiuo competunt: mulierque in matrimonio putatiuo habere solet priuilegia doti concessa, ibidem, num. 36. & seq. -  In matrimonio putatiuo, locum habere communicationem lucrorum, remissiuè, ibidem numero 40. -  Marcum Antonium Peregrinum, de materia c. 4. huius libri, & repetitione inducenda, siue non, plena manu scripsisse, & omnino legendum esse, lib. dicto capite 4. numero 167. -  Marci Antonij Peregrini, distinctio probatur, ibid. num. 168. -  Marcum Antonium Peregrinum, Tiberium Decianum, & Hyppol. Rimin. latissimè egisse de materia, cap. 12. huius libri, libro 2. d.c. 12. num. 5. -  Marcum Antonium Peregrinum. & Angelum Matheacium, omnino contrarios existere in explicatione quæstionis agitatæ per authorem, cap. 2. huius libri, lib. 2. dicto capite 2. num. 8. -  Mercatoris pecuniam, in materia lucri cessantis, & damni emergentis, maiorem conseri habere æstimationem, quam alterius, sicuti & triticum semini destinatum, libro 2. capite 1. num. 32. -  Mercatoris pecuniam negotiationi exposita, vel alterius emptioni frugiferæ rei destinatæ, pluris valet, quam altera tanta aliorum, & etiam ipsius, illi non ita exposita, ibidem, num. 33. -  Meliorandi aliquem ex filiis facultas, si concedatur alicui, & is meliorare, siue nominare aliquem ex filiis ad meliorationem noluerit; omnes filij ad meliorationem æqualiter admittentur, libro secundo, cap. 6. num. 55. -  Melioratio tertij & quinti est legatum, aut saltem prælegatum, & quota pars bonorum, non hæreditatis, ibidem, num. 62. -  Meliorare, aut non meliorare, si in voluntate vxoris, vel commissarij, ita libere positum sit, vt nihil disponere, aut exprimere testator voluerit, sed duntaxat dixerit, quod si velit vxor, vel commissarius. -  Melioret, aut meliorare possit vnum, ex filiis testatoris ipsius, aut ex tertia bonorum substantia, si velit in aliquem ex filiis primogenium instituat, vtrum dispositio valeat, libro secundo, capite 6. num. 63. & vide d. capite 6. vbi in materia meliorationis alia dicuntur. -  Quod meliorat vnum, ex filiis, quem vxor, vel commissarius elegerit, si pater dicat, dispositio valet, vt latius explicatur, lib. 2. dict. cap. 6. num. 53. -  Si meliorauit vnum, ex filiis pater, non designata melioratione, neque quotitatiue, neque quantitatiue, sed eo duntaxat dicto, quod meliorabat vnum, ex filiis, arbitrio, vel ad arbitrium Sei, vel in eo, quod si ius fuisset arbitratus, valebit melioratio, tamen prius debet fieri executio, & declaratio quantitatis, quam melioratio peti valeat per melioratum, lib. 2. cap. 6. n. 54. -  Melioratio pater si dicat, concedo facultatem, vel do potestatem vxori meæ, vel alicui alteri, meliorandi vnum vel duos ex filiis, vel nepotibus, vtrum melioratio valeat, ibidem, num. 56. & sequent. vbi plene explicatur præfatum dubium. -  Melioratio in totum, vtrum corruere debeat, si in grauaminibus, substitutionibus, aut vocationibus, seruata non fuerit forma, quæ in. l. 27. Tauri. statuitur, an vero reducenda sit ad ordinem & formam in ea lege præscriptam, lib. 2. capite 7. ex num. primo, cum sequentibus. -  In melioratione tertij descendentes primo substituendi sunt, & his deficientibus ascendentes, & statim transuersales, ita quod dum adfuerint descendentes, & ascendentes, siue Masculi, siue fœminæ, transuersales non admittantur, nec possint vocari, & dum adsunt transuersales, similiter extranei, nec admitti, nec vocari possint, lib. 2. capite 7. num. 4. -  Meliorans in tertio, vocando aut substituendo vnum ex descendentibus, non potest alios ex descendentibus dimittere, & transitum facere ad collaterales, aut extraneos, sed antequam ad collaterales deueniat, debet prius omnes descendentes substituere, nec sufficit vnicum tantum descendentem substituisse, ibidem, numero 6. -  Meliorans in tertio bonorum suorum aliquem filium, aut descendentem alium, siue in testamento, siue in contractu inter viuos, si iure perpetui vinculi, aut maioratus, meliorationem possideri voluerit, & in substitutionibus submissionibus, aut vocationibus. l. 27. Tauri, ordinem non seruauerit, sed alterauerit illum, dispositio non vitiabitur, imo potius valebit, vocationes tamen ad ordinem, & formam eius legis reduci debebunt, ita vt in perpetuum valitura sit melioratio, ordine tamen à lege præscripto succedendum erit, lib. 2. cap. 7. num. 14. & seq. -  Meliorationem tertij, si testator iure perpetui vinculi, aut maioratus possideri voluerit, tametsi in vocationibus ordinem legis præuerrerit censendus est voluisse facere omnes substitutiones ad ipsam perpetuitatem inducendas necessarias, & sine quibus bona ipsa perpetuo, iure maioratus conseruari non possunt, etsi alter non expresserit: & in definitis vocationibus, vtiliter & iuxta formam legis factis, successio ad eos deuenire debet, qui ex lege vocantur, & sine quibus maioratus perpetuo conseruari non potest, libro 2. dict. cap. 7. num. 17. -  Idque ex præsumpta, & coniecturata mente testatoris ipsius, qui credendus non est voluisse facere inutilem dispositionem, imo illam sustineri eo modo, quo possit, & perpetuitatem inducat, ibid. num. 18. -  Meliorationem tertij bonorum suorum, si iure maioratus possideri non expressit, nec voluit testator, sed tantum restitutionis grauamen apposuit, aut inter aliquas personas substitutiones fecit, quoad eas tantum, in quibus. d. l. 27. Tauri, ordo fuit omissus, vitiabitur dispositio, & rata manebit quoad reliquas, quæ secundum ordinem vocatæ: fuerunt, ita vt in vltimo, quia testatore vtiliter, & secundum formam legis nominatus est, bona maneant libera, & diuisibilia, & ab onere restitutionis immunia, libro 2. dicto capite 7. numero 25. -  Meliorari in tertio bonorum, vtrum filius vnicus, quem pater habet, possit sic vt melioratio valida sit quoad effectum, vt in ea parte possit filius grauari, lib. 2. cap. 13. num. 1. & seqq. vbi late disseritur dubium prædictum, & communis sententia scriptorum huius regni, ab impugnationibus Parladorij noue defenditur. -  Melioratio nihil aliud est, quam prælegatum, libro secundo, dicto capite decimotertio, numero 12. -  Melioratio tertij, quota bonorum dicitur, lib. 2. d.c. 13. n. 31. -  Melioratio si fiat filio, quem pater vnicum habet, & postea nascantur alij filij, vel nepotes viuo patre, an talis melioratio conualescat, quæ ex tertia bonorum portione facta est, lib. 2. dict. cap. 13. ex numer 36. cum sequentibus, vbi dubium hoc latè, & meliùs quam hactenus disputatur, & numer. 43. resolutio traditur. -  Melioratio tertij vinculata, an valeat, si quando pater eam fecit, plures filios habebat, aut nepotes ex filiis, tempore autem mortis, vnicus tantum filius supersit, lib. 2. dict. cap. 13. numero 37. & vide num. 37. vbi traditur resolutio. -  Meliorationem tertij & quinti bonorum suorum si pater faciat, & vocationes ad descendentes filiis primo nominatis restrinxerit, siue filios rantum, vel aliquos eorum, & descendentes ab eis nominauerit, & bona alienari perpetuo prohibuerit, aut alia verba adiecerit, quæ perpetuitatem denotare videantur, vinculi tamen, aut maioratus verbum non expresserit, perpetuus maioratus non erit, sed in vltimo deicendenti vocato, bona ipsa libera, & alienabilia remanent, lib. 2. cap. 22. num. 44. vbi id ab authore latius, & melius quam antea erat, explicatur. -  In melioratione tertij, ex vi decisionis. l. 27. Tauri, non teneri parentes vocate ad meliorationem consanguineos transuersales, nec posse ipsos ius aliquod ex dispositione illius legis prætendere, nisi expresse vocentur per testatorem, lib. 2. c. 22. num. 54. -  Minori restitutionem competere aduersus decisionem. l. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione ex sententia communi, quæ ab authore probatur, lib. 2. cap. 5. num. 14. -  Minor contra decisionem. d.l. bene à Zenone, restituitur ad rem ipsam, etiam post quadriennium, ex sententia Glossæ, & quorundam, ibidem, num. 20. -  Ex sententia vero aliorum, ad pretium tantum, etiam post quadriennium, & non ad rem ipsam, quod ab authore magis probatur, ibidem num. 21. & seq. -  Minoris rem, si fiscus, vel princeps vendit, non tanquam alienam, sed tanquam propriam, emptor est securus, & tunc vbi Maior habet regressum in quadriennium, ad pretium, habet etiam similiter minor post quadriennium, ad pretium, non ad rem, ibidem, numero 22. -  Moram duobus modis committi, ex re, aut ex persona, & ibidem, quando dicatur ex re, vel ex persona, lib. 2. cap. 1. num. 60. -  Moram committi ex vnica interpellatione, etiam extraiudiciali, ibid. num. 61. -  Moram committi, non solam per interpellationem expressam hominis, sed etiam per tacitam interpellationem extraiudicialem, quæ sit per dici appositionem, quoniam tunc dicimus diem pro homine interpellare, idque ex communi, & recepta sententia, ibidem, numero 62. -  Cui vere repugnant nonnulla, quæ ab authore adnotantur, ibid. n. 63. -  Vnde licet in iudicando, & consulendo à communi recedendum non sit, tamen in puncto iuris, forsam verior erit Camillij Plautij distinctio, an dies adiecta sit ex actioni, an solutione pecuniæ, vt ibidem adnotatur, numero 64. -  Mulier tres species bonorum habere dicitur: scilicet dotalia, extra dotem, & paraphernalia, lib. 2. cap. 23. num. 30. -  Mulier eo ipso, quod paraphernalia, aut instrumenta eorum tradidit marito, vel in domum eius intulit, eidem videtur committere custodiam, & administrationem illorum, & dare mandatum ad exigendum, ibid. num. 32. -  Mutatio voluntatis præsumi non debet, maximè in continenti, vel in eadem dispositione, lib. 2. cap. 4. num. 18. quod intellige, vt declaratur, ibid. num. 114. -  N -  NAturalis filius, saltem ex legibus huius regni, comprehendi non debet sub dispositione. l. fratres. C. de inofficioso testamento, lib. 2. cap. 19 num. 56. -  Nepotis & patrui causam, quoad inducendum, vel. impediendum effectum repræsentationis in fideicommissis, & maioratibus, inter antiquos iuris scriptores ingentem fuisse, ancipitem, & fere inextricabilem, lib. 2. cap. 20. num. 1. -  Nepotis tamen causam, aduersus patruum fere apud omnes nationes & gentes, quoad maioratus successionem potiorem fuisse, ibidem, num. 2. vbi quamplures authores recensentur in vnum qui de præfata altercatione, longa & diffusa manu tractarunt. -  Nepotis & patrui controuersiam quoad successionem maioratus, sublatam ex decisione quarundam legum huius regni, maxime ex verbis. l. 40. Tauri, ibid. num. 3. -  Nepos in materia repræsentationis dicere potest se primogenitum, sicut poterat, & posset dicere pater eius, si viueret, eo quia portio paterni corporis transfussa fuit in procreationem filij, quæ portio licet conuersa in nouum hominem, propter nouam & diuersam animam, tamen negari non potest, quin remanserit vera caro, & corpus patris, libro 2. dict. cap. 20. num. 19. -  Nominandi aliquem ad emphyteusim potestatem habens, si per verba enunciatiua nominationis grauauit eum, eo ipso inducitur dispositio & nominatio, lib. 2. cap. 26. num. 82. -  O -  ORdo datus inter primo nominatos seruari debet inter reliquos substitutos, lib. 2. cap. 4. num. 14. quod intellige, vt declaratur ibi, ex num. 101. cum seq. -  Ordo vocationum & substitutionum, qui in. l. 27. Tauri, quoad meliorationem tertij præscribitur; præcissus est & substantialis & ad vnguem obseruari debet, sic vt nullo modo præuerti possit, nec alterari, lib. 2. capite 7. num. 2. -  Ex ordine scripturæ præsumptio resultans, in maioratibus quod maximi momenti sit, lib. 2. cap. 26. num. 7. -  Opinio communis omnino amplectenda est, lib. 2. cap. 13. n. 33. -  Maxime, si melioribus & fortioribus rationibus sit comprobata, ibid. num. 34. -  Opinio magis amplectenda est, quæ plures conciliat, quam altera ex opinionibus conciliatis; maxime in casu dubio, libro secundo, capite 23. num. 15. -  P -  PAtrentes, qui filio furioso, vel mentecapto exemplariter substituunt, deficientibus liberis mentecapti, tenentur illi substituere alios fratres eiusdem, possunt tamen vnum, vel certos, vel omnes substituere, lib. 2. cap. 7. num. 10. -  Patrem & filium eandem personam esse, & non viderideficere patrem, cum superest filius ex illo, idque non modo secundum fictionem, sed nec etiam iuxta naturam, lib. 2. capite 20. num. 17. -  Pater si primogenitus erat, aut primus in successione, filius etiam iudicari debet primus, aut primogenitus in eadem successione, lib. 2. cap. 20 num. 18. -  Pactum reciprocum inter coniuges de succedendo, an valeat tam de iure communi, quam de iure regio, lib. 2. capite 18. num. 15. vbi nonnulla considerauit author, ad quæ nullus antea respexit. -  Pacto & conuentione contrahentium effici potest, ne sit locus beneficio authent. hoc nisi debitor C. de solutionibus, hoc est, vt debitor quantitatis, etsi careat pecuniis, non audiatur volens dare aliquid de bonis suis immobilibus in solutum creditori, quamuis aliàs pacto cessante possit ex illo textu, libro 2. capite 24. num. 9. vbi num. 10. id extenditur, vt multo magis effici possit voluntate, & dispositione testatoris in hæredem colata, & ratio redditur, ibid. n. 11. -  Pactum de retrouendendo est in se licitum de iure ciuili, canonico, diuino, & in foro conscientiæ, seu animæ iudicio, & antequam res redimatur, emptor licite fructus lucratur, lib. 2. c. 25 num. 5. -  Et de iure huius regni non improbatur, ibidem, num. 6. -  Nisi concurrant cum eo aliæ coniecturae, ex quibus contractus simulatus, & in fraudem vsurarum factus præsumi possit: quia tunc mutat primauam eius naturam, & præsumptionem fœnoris inducit, ibid n. 7. -  Nec interest, quod pactum collatum sit in voluntatem venditoris, vel emptoris, vbi nullæ coniecturæ sunt fraudis, doli, vel vsurarum, ibid. n. 8. -  Pactum de retrouendendo, adeò licitum esse in se, vt valeat, etiamsi ita conceptum sit, vt non nisi post certum tempus liceat redimere, & sic restricta & limitata potestate recuperandi: & etiam in contractu pignoris, dummodo restrictio facultatis luendi non excedat triginta annos, ibid. n. 9 & 20. -  Pacti de retrouendendo nominationem, apud omnes iuris interpretes probatissimam esse, & receptissimam, & seruari posse, cum valide contractui venditionis accedere possit pactum huiusmodi, & nihil repugnet, lib. 2. dict. c. 25. num. 29. -  Tamen nullam legem esse ciuilem, aut canonicam, de tali pacto loquentem, vt non malè contendunt Cagnol. & Corasius, nec dissentiunt alij authores, ibid. numero 30. & vide num. seq. vsque ad num. 37. vbi id probatur aperte. -  Inter pactum de retrouendendo, & de restituendo rem pro eodem pretio, de quo agit text. in. l. 2. C. de pact. interemptorem, & in. c ad nostram. de emp. & vendit. eam præcipuam differentiam esse ex sentencia multorum, quod pactum de retrouendendo nudum continet factum ita quod emptor non cogitur præcisè recrouendere, sed liberatur soluendo interesse, pactum vero de restituendo rem, præcisè ad restituendum obligat, si facultas est, libro secundo, dict. capite 25. numero 37. -  Sed hæc differentia authori non placet, nec etiam hodie posset probari post decisionem. l. 42. titulo. 5. partita. 5. vt nouiter & vere adnotauit author, ibidem n. 38. -  Pactum de retrouendendo cum pretij rei emptæ modicitate, an faciat contractum simulatum censeri, & factum in fraudem vsurarum; hoc est contractum fuisse pignoris, aut mutui: an vero tria simul concurrere debeant, pactum de retro vendendo, modicitas pretij, & quod emptor solitus sit fœnerari, lib. 2. dict. cap. 25. vbi latissimè ex numer. 41. vsque ad numero 84. -  Paraphernalium bonorum dominium, regulariter non transfertur in maritum, lib. 2. cap. 23. num. 31. -  Pauli Leonij præcipuam rationem contra diffinitionem communem vulgaris substitutionis cessare, nouiter animaduersum ab authore, lib. 2. cap. 10. num. 17. -  Pauli Leonij locus, pro resolutione authoris adducitur, lib. 2. cap. 21. n. 17. -  D. Petrum de Barbosa magistraliter, & docte loquutum in materia lucri cessantis, & damni emergentis, & aliorum resolutiones percepisse distinctè, libro 2. cap. 1. num. 8. -  D. Petri de Barbosa resolutiones in proposito, cap. 17. huius libr. qualiter intelligi debeant ex sententia authoris, lib. 2. dicto capite 17. num. 37. -  P. Petrum de Aragon, late, & erudite quidem, atque ingeniose egisse de materia lucri cessantis, & damni emergentis, libro 2. capite 1. num. 11. -  Petrum de Peralta, rectè improbarum à Mieres, lib. 2. cap. 4. num. 146. -  Petri de Peralta sententia, pro resolutione authoris adducitur, libro 2. capite 6. num. 61. & 62. -  Petri Surdi decisio. 30. pro resolutione authoris nouiter ponderata, & ab eo explicata, vt in specie proposita, ibi, iuramentum non fuisse necessarium, concludenti ratione probauerit, lib. 2. cap. 24. num. 16. -  Pelaez à Mieres, notatus per authorem, quod expendat leges nonnullas, quæ vere, nec Abbatis, nec Annaniæ sententiam possunt probare, & confusè inducuntur, lib. 2. cap. 4. num. 19. -  Pelaez à Mieres, deceptum in allegatione. l. Iulius Paulus. 80. ff. de condit. & demonstrat. & illum textum (vt cunque sit) probare contrarium eius, ad quod expenditur; noue & vere adnotatum per authorem, lib. 2. cap. 4 numero 11. -  Pelaez à Mieres adnotatio quædam, probata per authorem, atque ex his, quæ scribit Menochius, remissiuè confirmata, libro 2. capite 4. num. 130. -  Pelaez à Mieres, latissime scripsisse materiam, capit. 4. huius libri, & omnino legendum esse, libro secundo, capite quarto, numero 158. -  Pelaez à Mieres, rectè se habuisse in resolutione contrarietatis Abbatis, & Annaniæ, quanuis in allegatione iurium, & authorum, confuse versatus sit, lib. 2. dicto cap. 4. numero 161. -  Pelaez à Mieres, in materia, cap. 18. huius libri, latius loquumtum, quam Molinam, & trium casuum distinctione, nonnulla adnotasse, ad quæ alij antea non sic animaduertebant. lib. 2. d. cap. 18. num. 5. -  Perpetuum dicitur sæpe in iure, quod durat interim, dum aliqui viuunt, lib. 2. capite 22. num. 62. -  Pecuniarum certa quantitas cum legatur, veluti centum, aut quinquaginta, & iubet testator legatum in pecuniis solui, veluti si dixerit, lego Titio centum, quæ in pecuniis illi præstari volo, aut lego Titio centum in pecuniis, vtrum hæres præcise teneatur legatum in pecuniis soluere, etiamsi pecunia in hæreditate non sit, lib. 2. cap. 24. ex numero 4 vsque ad numerum 17. vbi Simonis de Prætis distinctio, & resolutio nouiter ab authore improbatur, & contraria sententia defenditur. -  Pecuniarum legatariis, vtrum hæres cum beneficio legis, & inuentarij, in pecunia satisfacere teneatur, cum legatum quantitatis simpliciter factum fuit, nec plus adiecit testator, lib. 2. d. cap. 24. ex num. 17. cum multis sequentibus. -  Piæ causæ fauendum, multáque in iure in fauorem piæ causæ introducta, lib. 2. cap. 5. num. 31. & vide num. 44. -  Pia causa quæ dicatur, cum multis exemplis, remissiue, ibidem, num. 32. -  Pluralis locutio, licet soleat in vnico filio verificari, hoc tamen procedit ex voluntate testatoris, & vbi subiecta materia non suadet, appellationem liberorum ad plures esse referendam, lib. 2. cap. 13. num. 23. -  Politi rationi cuidam contra Bartolum, nouiter & vere satisfactum, libro 2. cap. 14. numero 8. -  Positi in conditione, an & quando censeantur vocati, lib. 2. cap. 12. per totum. -  Positus in conditione, an censeatur electus aut nominatus ab eo, qui nominare poterat, lib. 2. cap. 26. num. 83. -  Promittens se obligaturum ad decem intra certam diem, die adueniente, statim conueniri potest, ac si de præsenti se obligasset, quia inutilis circuitus est vitandus, ídque ex sententia Ioannis Andreæ, de qua late, lib. 2. cap. 3. ex num. 1. -  Promittens vendere certo pretio, dici non potest, quod iam vendiderit, & promissio de vendendo, longe ab ipsa venditione differt, lib. 2. cap. 3. num. 19. & vide num. 20. vbi inter hunc casum, & Ioannis Andreæ casum superiorem, ratio quædam à Rolando tradita approbatur. -  Promittens vendere fœudum, vel rem emphyteuticam, non cadit à iure suo, licèt caderet, si irrequisito domino alienaret, ibidem, num. 21. -  Prouisio facta à testatore per viam dispositionis in vno casu, comprehendit alium omissum, omnino similem, & eundem effectum habentem, ídque ex verisimili disponentis voluntate, lib. 2. cap. 11. num. 22. -  Proximitatem in successione maioratus, respectu vltimi possessoris considerandam esse, ex veriori, & recepta magis sententia, lib. 2. cap. 20. num. 24. -  Pronuntiari, atque effari aliquid, trifariam posse, dispositiue, assertiue, & enuntiatiue, lib. 2. cap. 26 num. 72. -  Protocolum quid sit, & vnde originem habuerit, libro 2. capite. 16. num. 40. -  Protocolum in iudicium productum, vtrum paratam executionem habeat, remissiue, ibidem num. 41. -  Protocolum, vt sit legitimum & solenne, atque vt ex illo instrumentum authenticum sumi possit, quæ debeat continere, ibidem numero 42. -  Protocolum seu registrum, vt fidem faciat, & solenne sit, atque vt ex illo authenticum instrumentum sumi possit, continere debere omnes solennitates in instrumento publico requisitas, ibid. num. 43. -  Et apud nos hodie, qualiter confici debeat, expressum esse in. l. 13. tit. 25. li. 4. nouæ collectionis Regiæ, ibid. num. 44. -  Ex protocolo, seu registro vitioso in instrumentum desumptum, nullum esse, tanquam extractum & productum à radice infecta & vitiosa, ibid. num. 45. -  Protocolum cancelatum, seu vitiatum in partibus substantialibus, an fidem faciat, remissiue, ibid num. 46. -  Protocolum seu registrum penes tabelionem seruari, nimis necessarium esse, ob rationem assignatam dicto capite 16. numero 47. & 48. -  Priuilegium tacitæ hypothecæ, competere doti putatiuæ, lib. 2. cap. 11. num. 37. -  Priuilegium. leg. in rebus. 30. C. de iure dotium, in dote putatiua locum habere, ibid. num. 38. -  Principium constitutionis, si generale sit, quanuis postea subdantur aliqua verba, quæ certas, & limitatas personas respicere videantur omnino, constitutio interpretanda est, vt generalis sit, & generaliter comprehendentur omnes secundum naturam principij, lib. 2. cap. 22. num. 99. -  Primogeniorum clausulæ in Hispania, sunt interpretandæ iuxta consuetudinem, quæ est in Hispania in successione primogeniorum, & sic, vt Masculus præferatur fœminæ, & primogenitus cæteris fratribus secundo genitis, lib. 2. cap. 26. num. 39. -  Præcedentia declarant siue determinant sequentia, & è contra, libro 2. capite 4. numero 10, -  Præcedentia in sequentibus, nunquam debent censeri repetita, quoties agitur de repetenda qualitate aduersus dispositionem iuris communis, lib. 2. cap. 4. num. 37. -  Præscriptio quadragenaria, quare necessaria sit aduersus Ecclesias, earúmque res, siue præscriptio procedat à priuato, siue ab altera Ecclesia, Ecclesiis autem contra alios, cur decem, aut viginti annorum præscriptio sufficiat, nec obstet illis ratio tituli, ff. quod quisque iuris, libr. 2. capite 5. numero 63. & sequent. -  Præfatio legis, causam finalem dispositionis ostendit, & mentem condentis declarat, lib. 2. cap. 6. num. 60. & cap. 20. num. 98. -  Prælegatum vnico hæredi fieri non potest, lib. 2. cap. 13. num. 13. -  In pretio emptionis & venditionis negari non posse, quin contrahentibus liceat se circumuenire, sic enim expressum est in iure, libro 2. capite 8. num. 12. -  Dubium tamen maximum esse in explicatione. l. in causæ. 17. §. idem Pomponius, ff. de minoribus, sic dicentis: idcirco scribentes in multis locis, diuersimode interpretari legem illam, ibidem, num. 13. -  Magis tamen communiter probari, naturaliter licere contrahentibus se circumuenire in pretio, non quod natura ipsa rerum hoc permittat, sed natura, id est naturales regulæ contractus emptionis & venditionis sic permittant, & patiantur, ibidem, numero 14. -  Quod libenter admittit Author, nec aliam pati interpretationem verba, d. §. idem Pomponius, firmiter credit, exactius tamen necessarium fore hoc explicare, vt ibidem explicatur, num. 15. & Caroli Molinei traditiones in proposito recensentur. -  Q -  QValitas masculinitatis in testamentis, fideicommissis, & primogeniis, an, & quando requisita censeatur, vel repetita, lib. 2. cap. 4. per totum, vbi latissime. -  Qualitas masculinitatis in vno gradu, vel substitutione, aut parte testamenti adiecta, vtrùm in alteris repetita esse, censeri debeat, lib. 2. dict. cap. 4. ex num. 7. cum infinitis seq. -  Qualitates, & circunstantias casuum occurrentium considerandas esse in materia repetitæ, vel non repetitæ qualitatis præcedentis, nec certam regulam dari posse, ibidem, num. 47. -  Qualitatem masculinitatis, legitimitatis, aut aliam similem, positam in prima dispositione, repetitam censeri in secunda, & vlterioribus, quando adest præsumpta, & coniecturata mens ac voluntas testatoris, ibidem, num. 136. -  Et quando militat eadem ratio, ibidem, numero 137. -  Quod quisquis iuris in alium statuerit, ipse eodem iure vtatur: edictum, aut communis doctrina, qualiter procedere debeat, lib. 2. cap. 5. numero 45. & 46. & numero 62. & 64. -  Quota bonorum hæredi extraneo prælegata, vtrum solui debeat in pecunia, an in ipsis rebus hæreditariis, & de contrarietate Telli Ferdinandez, & Ant. Gomez, remissiue, lib. 2. cap. 24. num. 49. -  R -  RAtio subintellecta, pro expressa habetur, quæ vnica imaginari potest in testamento, lib. 2. cap. 4. num. 89. -  Ratio agnationis conseruandæ, quando considerata censeri debear, tam in fideicommissis, quam in maioratibus, lib. 2. cap. 4. vbi latissime. -  Ratio generalis, aut verbum, quod perpetuitatem præseferre videtur, ex appositione personarum supra nominatarum restringi debet, quando non militat ratio, quæ contrarium suadeat, lib. 2. cap. 22. num. 49. -  Repetitio qualitatis præcedentis ob præsumptam testatoris voluntatem fieri debet, quæ alias non fieret, libro 2. capite 4. numero 17. -  Repetitionis inducendæ, vel non inducendæ dispurationem totam, coniecturalem esse, & præsumptam, lib. 2. cap. 4. num. 51. -  Sic, vt coniecturæ in ea materia fallacissimæ esse possint, cùm non solum diuersi in varias, & diuersas trahantur sententias, sed etiam iidem sibi non constent, ibidem numero 52. -  Idcirco cautissime agendum est, vt plura attendantur, quæ in interpretanda defuncti voluntate, præ oculis haberi debent, ne facile decipiamur, vt ibidem admonet Author, ex numer. 53. vsque ad num. 65. -  Repetitionem, aut restrictionem masculinitatis, legitimitatis, aut aliarum qualitatum præcedentium, totam pendere à voluntate testatoris ibid num. 68 -  Idcirco cum expressa, aut clara, siue etiam præsumpra fuerit voluntas testatoris, qualitates præcedentes repetere volentis, aut restringere, fœminas proximiores propter masculos remotiores excludere, vel non excludere, illa omnino, & præcise obseruanda est, ibidem, num. 69. -  Repetitio qualitatum, vel conditionum fit, vel non sit ex præsumpta mente disponentis, ac etiam impeditur, vbi aliàs de iure fieri deberet, si constat de tacita mente disponentis, ibidem num. 70. -  Repetitionem omnem tacitam procedere, aut ratione copulæ, vel coniunctionis, quia sunt plura legata copulata, vel per dictionem &, vel, item, & similes alias dictiones coniunctiuas, vel connexiuas, vel quia reguntur ab eodem verbo, & determinantis, auc regentis totam orationem, aut per identitatem rationis, quando subest ratio repetendi antecedentia in sequentibus, lib. 2. capite 4. numero 94. vbi, quod ita in in summa totam hanc materiam explicauit Baldus, in cons. 153. quidam testator, lib. 5. -  Vbi magistraliter, & docte constituit, tres causas esse tacitam repetitionem inducentes, videlicet copulam, identitatem orationis, & identitatem rationis: è conuerso tres esse causas repetitionis exclusiuas, videlicet aduersatiuam, vt quia est ibi dictio sed, vel secus, & similes, diuersitatem, siue separationem orationis, & temporum, & diuersitatem, siue aduersatiuam rationis, lib. 2. d. cap. 4. num. 95. -  Nam habentia inter se aduersatiuam rationem, non habent ad inuicem tacitam repetitionem, ibid. num. 96. -  Et ad hæc in effectu reduci debere infinita, quæ licèt diuersis modis, & in variis, & multis locis adnotarunt scribentes in hac materia, & vere illa à doctrina superiori fundamentum sumunt, ibidem, num. 97. -  Repetitæ qualitatis regula, procedit in fauorabilibus, non autem in odiosis, lib. 2. d. cap. 4. num. 103. -  Per repetitionem qualitatis, vbi fit differentia inter masculos & fœminas, aut fœmina excluditur, materia odiosa dicitur, ibidem, num. 104. -  Repetita qualitas nunquam censetur, quando ex repetitione inducitur aliquid contra ius commune, ibidem, num. 105. -  Repetitionem qualitatum præcedentium non admitti, vbi qualibet substitutio, præcedens, & subsequens sunt ad inuicem separatæ, & in diuersis capitulis, aut clausulis positæ, & perfecta oratione determinatæ, ibid. num. 131. -  Etiamsi adsint dictiones repetitionem significantes, cum tunc stent potius continuatiue, quam repetitiue, ibid. num. 132. -  Nec aliqua repetitione indigeat clausula continens rationem, siue orationem perfectam, ibidem, num. 133. -  Idque maxime procedere, vbi adest personarum identitas, ibidem, num. 134. & vide ex numero 138. & seq. vbi latius id explicatum inuenies. -  Repetitionem qualitatum præcedentium, ex identitate rationis, coniecturata, & verisimili mente testatoris, dictionum natura, & aliis probatissimis coniecturis, fieri debere ad sequentes gradus, aut substitutiones, etiamsi simus in diuersis, aut separatis orationibus, & in diuersis personis, ibidem, num. 138. -  Restitutio in integrum minori læso regulariter competit, nisi aliqua lege repeciatur expresse prohibita, libro 2. capite 5. numero 15. -  Et adeò fauorabilis est, vt nec tollatur per verba generalia legis, vel statuti, ibidem, num. 16. -  Nec per generalem exclusionem alicuius legis, ibid. num. 17. -  Nisi per specialem nominationem, ibidem, numero 18. -  Et quanuis lex, vel statutum de quacunque persona loquatur, si de minore specifice non loquitur, tunc minori competit restitutio, ibid. num. 19. -  Restitutio minori aduersus decisionem. l. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione, an detur ad rem ipsam, vel tantum ad pretium, lib. 2. cap. 5. num. 20. & seq. & vide etiam ex num. 7. -  Recisionis, & remedij. l. 2. C. de rescindenda venditione, vera ratio adducitur, & Petri Gregorij adnotatio quædam in proposito recensetur, lib. 2. cap. 8. num. 16. -  Respublica minori æquiparatur, & iure minoris vtitur, vt restituatur contra dispositionem. l. bene à Zenone. C. de quadriennij præscriptione, & similium, lib. 2. cap. 5. numer. 23. -  Respublica, aut communitas non debet gaudere beneficio restitutionis in integrum, ad petendum pretium à Principe, si à tempore persectæ præscriptionis quadriennij, quod in. dict. leg. bene à Zenone statuitur, lapsum est: aliud quadriennium, & vltra, infra quod restitutio in integrum postulari debuit, ibidem, numero 24. vbi non ponderatur in terminis Iasonis consilium, cuius mentionem non faciunt hi, qui in proposito huius quæstionis scribunt. -  Res vna & eadem; diuerso iure censeti non debet, cum nonnullis declarationibus, remissiue, lib. 2, cap. 23. num. 28. -  In regni successione, in infinitum admittuntur descendentes, & in defectum eorum transuersales, lib. 2. cap. 23. num. 35. -  Regula illa, quod tibi non vis, alteri ne feceris, non procedit vbi Ecclesia vtitur iure suo, defendendo se priuilegio à iure sibi concesso contra alium non sic priuilegiatum, lib. 2. cap. 5. num. 53. -  Regula cap. qui sentit, de regulis iuris, lib. 6. fallit interdum ratione contractus, aut personæ, aut causæ, aut speciali dispositione legis, lib. 2. cap. 5 num. 54. -  Regula, dict. cap. qui sencit, obtinere debet in his, quæ proueniunt ex ipsius actus natura, non vero in his, quæ ex accidenti contingunt, ibid. num. 55. -  Repræsentatio vtrùm exclusa censeatur ex eo, quod maioratus institutor vocauerit proximiorem ad maioratus successionem, vel continuo admitti proximiores voluerit, lib. 2. cap. 20. ex num. 4. cum multis sequ. vsque in finem cap. vbi latissime. -  Repræsentationis virtute, remorior iudicatur propinquior, & qui admittitur per repræsentationem, non dicitur corrumpere gradum, sed potius gradum repræsentare, ibidem num. 8. -  Repræsentans patrem, vel alium, in eius locum subintrat, & cum omnibus qualitatibus proximitatis, & prælationis, quas ipse pater habebant, ibid. num. 14. -  Repræsentationem in successione maioratus exclusam non censeri ex vocatione proximiorum, ineuitabiliter deduci ex. lib. 2. titulo. 15. partita. 2. & l. 40. Tauri, inducendo eas leges pro vt notauit Author, lib. 2. d. cap. 20. num. 27. -  Repræsentatio vt exclusa censeatur, vtrùm necessaria sit expressa dispositio, vel sufficiat tacita ex coniecturis deducta, ibidem numero 28. -  Roderici Iuarez singularia verba referuntur, lib. 2. cap. 6 num. 52. -  Roderici Iuarez locus explicatur, ibidem numer. 64. -  Roderici Iuarez dubium, quod ipse determinare ausus non est, sed cogitandum reliquit, vere, & eleganter explicatum ab Authore, lib. 2 cap. 18. num. 43. -  Rolandum in consilio. 69. ex numero primo, vsque ad numerum vigesimum septimum, volumine tertio & erudite loquutum, & veram dubij Ioannis Andreæ resolutionem assequutum, lib. 2. cap. 3. num. 9. -  Rolandi ratio probata, ibid. num. 20. -  Rolandi traditio in proposito. leg. si libertus præterito, §. 1. ff. de bonis libertorum, noue confutatur per Authorem, lib. 2. cap. 20. num. 36. -  Romanum in consilio. 163. (quem Prætis adducit) non loqui in terminis, in quibus Prætis ipse loquitur, sed in diuersis, aut contrariis quidem, lib. 2. cap. 24 num. 13. -  Ruini resolutionem, in consil. 208. num. 7. libro primo (qua principaliter monetur Molin.) nec esse securam, nec vere concludere, lib. 2. cap. 3 num. 23. -  Ruini resolutiones in consiliis quibusdam, nouæ non sunt, nec ipsi tribuendæ (vt nonnulli scribentes crediderunt) imo ex prima parte distinctionis cuiusdam Baldi deducuntur aperte, lib. 2. cap. 4. nam. 98. -  Ruini, & Parisij opinionem minime destruere resolutionem Authoris, libro 2. cap. 17. numero 35. -  S -  SArmienti dubium contra sententiam Costrensis, iuridica, & vera ratione sublatum, lib. 2. cap. 6. num. 28. -  Sfortiæ Oddi, & Ioannis Vincentij Hondedei resolutiones in materia capit. 4. huius libri notandas, libro 2. dicto capite 4. numero. 63. -  Simonis de Prætis sententia, Peregrini resolutioni conformis adducitur, libro, 2. cap. 2. numero 10. -  Simon de Prætis laudatur, lib. 2. capite 4. numero 31. -  Simonem de Prætis, materiam capite 4. huius libri, plenissima manu tractasse, & de dictionibus, causis, & rationibus, propter quas repetitio induci, aut restringi debeat, ex proposito egisse; ac in effectu circa contrarietatem Abbatis, & Annaniæ, multas concordias adduxisse, & inter alias eam probasse, quam cum Molina sæpe veriorem dixit Author, lib. 2. cap. 4. num. 171. -  Spurij sunt infames, turpes, & viles, lib. 2. c. 19. num. 50. -  Statuta strictissimam interpretationem recipiunt, nec plus valent, quàm sonant, lib. 2. cap. 20. num. 11. -  Nihilominus tamen, si statutum ad successionem aliquam proximiores vocauerit, dici non potest, quod excluserit eum, qui per repræsentationem contendit admitti, vt latius probatur, ibid. num. 12. -  Substantia dispositionis in alterius voluntatem conferri non potest, qualitas vero, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantum, de iure confertur, lib. 2. capite 6. num. 51. -  Substantia dispositionis, quando in alterius voluntatem, vel in arbitrium conferri dicatur, & post. l. 31. Tauri, vtrùm conferri possit valide quoad meliorationes, & relicta particularia, vide omnino, dict. cap. 6. per totum, vbi inuenies multa, quæ nullibi erant antea sic declarata. -  Subrogatum sapit naturam eius, in cuius locum subrogatur, lib. 2. cap. 20. num. 15. -  Et vtitur eisdem iuribus, & priuilegiis quæ habebat ille, in cuius locum subrogatur, ibid. num. 16. -  Res quando subrogatur cum facultate Regia in locum alterius; quæ erat etiam vinculata, cum omnibus qualitatibus, & conditionibus subrogata remanet, cum quibus erat prima, libro 2. capite 26. num. 86. -  Substitutus pupillaris etiam turpis, fratrem consanguineum, aut etiam matrem ipsam excludit, tam in pupillari, quam in exemplari substitutione, remissiue, libro 2. capite 19. num. 9. -  Substitutus vulgaris, instituta turpi persona, an debeat excludi per fratrem, qui inofficiosi testamenti querelam instituit, vt quanuis institutus obtinere non possit hæreditatem, locus non sit substituto, remissiue, ibidem, num. 10. -  Substitutionis vnus gradus, alium gradum declarat, lib. 2. cap. 4. num. 13. -  Substitutio vtiliter, & secundum formam legis facta, non debet per inutilem vitiari, lib. 2. cap. 7. num. 26. -  Substitutionem, vere, ac proprie institutionem esse ex sententia quamplurimorum, quæ ab Authore probatur, lib. 2. cap. 10. ex num. 1. & vide num. 3. vbi refertur sententia aliorum, asserentium substitutionem institutionem non esse proprie. -  Substitutionis in genere, infinitæ diffinitiones relatæ, lib. 2. d. cap. 10. num. 6. -  Substitutionem, secundam institutionem dici ex sententia Accursij, quæ ab Authore probatur, ibid. num. 8. -  Et omnibus fundamentis, quæ in contrarium excitari possent, plenissime satisfactum ostenditur, atque de hac re Alexander Trentacinquius, Sfortia Oddi, & Paulus Leonius commendantur omnino, ibid. num. 8. -  Substitutionis definitiones, à Paulo Leonio, & Thobia Nonio consideratas probabiles esse ex sententia Authoris. ibidem, numero 9. -  Substitutio vulgaris, quare sic appellata, libro 2. dict. cap. 10. numero 10. -  Substitutiones quare introductæ: & in id Petri Gregorij locus, nouiter adductus, ibidem, num. 11. -  Substitutionis vulgaris diffinitiones infinitæ relatæ, ibidem, num. 12. -  Substitutionis vulgaris, vera diffinitio traditur, ibidem, num. 13. & vide numer, sequent. vbi nouiter, & melius, quam hactenus explicatur. -  Substitutiones omnes vulgares, addita hæreditate expirant, libro 2. dicto capite 10. numero 18. -  Substitutionis vulgaris, noua diffinitio refertur, quam Petrus Gregorius Tolosanus non male considerauit, ibid. num. 19. -  Substitutio pupillaris, an ex rigore iuris, vel ex humanitate, aut gratia fuerit introducta, lib. 2. cap. 14. per totum. -  Substitutio pupillaris, patris, an filij testamentum dicatur: item an duo testamenta videantur, vnumve tantum, lib. 2. cap. 14. num. 5. vbi vera resolutio traditur, Bartolíque, Connani, & Vaconij declarationes in propofito recipiuntur. -  Substitutio pupillaris, quare introducta, lib. 2. capite 15. per totum, vbi plures rationes adducuntur remissiue, & vera, dilucidáque resolutio traditur. -  Substitutionis pupillaris introductionis rationem inquirentes Doctores, omnes fere in vnum finem, eandémque rationem tendere, ignominiæ dumtaxat rationem à recentioribus expressam, ibidem, numero sexto. -  Substitutio pupillaris, an filij impuberis tantum, pro quo testatur pater, fauorem, & commodum contineat, an vero fauorem etiam, & commodum patris, cui pro filiis, ac de bonis eorum testari lex permisit. lib. 2. dict. cap. 15. num. 2. -  Substitutionum quædam directæ sunt, quædam obliquæ. Directa est illa, quæ substituto hæreditatem defert sine alterius ministerio, & restitutione. Obliqua est, quæ substituto hæreditatem defert ex alterius ministerio, & restitutione, vt fideicommissaria, lib. 2. cap. 21. num. 1. vbi id multorum Authorum sententia comprobatur, & latius explicatur, remissiuè. -  Substitutionis directæ, quinque species sunt, videlicet vulgaris, pupillaris, exemplaris, reciproca, aliàs breuiloqua, item compendiosa, ídque ex sententia communi, lib. 2. dict. cap. 21. num. 2. -  Contra quamplures rationes expendi solent communiter, quæ adducuntur remissiuè, ibid. num. 3. -  Et illis responderi potest ex his, quæ adnotantur, ibidem num. 4. item ex his quæ in proposito Alexander Trentacinquius scripsit. -  Substitutiones principales duas tantum esse, vulgarem, & pupillarem, cæteras autem ad has referri, vel ex his compositas, ex noua Petri Gregorij obseruatione in hac materia, ibid. num. 5. -  Substitutionis directæ, quatuor species esse, vulgarem, pupillarem, exemplarem, & militarem, & consequenter, neque breuiloquam, neque compendiosam constituere diuersam speciem de per se, in puncto & rigore iuris verius esse ex sententia authoris, quæ & aliorum authoritate fulcitur, lib. 2. dicto cap. 21. num. 6. -  Substitutio propriè, an dicatur fideicommissaria, & in statutis, vtrùm appellatione substitutionis comprehendatur, lib. 2. dicto cap. 21. ex numer. 7. vsque ad numerum 20. vbi latissimè. -  Substitutionis nomen latissimum esse, & in lata significatione, quamcumque subrogationem appellari posse substitutionem, ibid. num. 16. & sequent. -  Substitutio vulgaris triplex, quædam expressa, quædam tacita, quædam mixta, partim expressa, & partim tacita, lib. 2. d. cap. 21. num. 19. & 20. -  Substitutio vulgaris expressa dicitur in genere, in specie, & in indiuiduo, ibidem. numero 21. -  Substitutiones vulgares, & pupillares, quæ continentur sub reciproca, aut breuiloqua, & compendiosa; expressæ dicuntur verbis generalibus, quia quamuis non contineantur sub reciproca, aut compendiosa expressè, si accipiamus expressum in specie, & singulariter, in genere tamen accipiendo, comprehendi dicuntur, ibid. num. 22. -  Substitutiones vulgares, & pupillares, quæ sub reciproca continentur, tunc demum dicuntur expressæ verbis generalibus, cum reciproca generaliter, aut simpliciter concipitur secus tamen, si ad vnum casum testator se restrinxerit, libro 2. dicto cap. 21. numero 25. -  Substitutio pupillaris, quæ non vigore reciprocæ, sed sub vulgari expressa continetur, matrem non excludit ex sententia communi, contra ex sententia authoris, quæ doctrina Bartholi fulcitur, ibidem, num. 26. & 27. ad finem. -  Substitutio pupillaris, quæ continetur sub reciproca simplici, aut generali, expressa dicitur verbis generalibus, & consequenter matrem excludit, ibid. num. 27. -  T -  TEstamenti vna pars, aliam declarat, & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obscurum, eo modo intelligi debet, secundum quem repentur in alia parte testamenti, lib. 2. cap. 4. num. 11. -  Testamentum potest à duobus, vel à pluribus in eadem charta, aut scriptura confici, idque ex communi omnium Doctorum placito, sicut nullus in hoc dissentiat, lib. 2. cap. 18. numero 6. -  Testamentum cùm faciunt duo, plurésve in eadem scriptura, aut charta, tunc, quot sunt personæ restantes, tot esse testamenta censentur, in quo etiam conueniunt omnes authores, nec vllus in hoc dissentit, ibidem, num. 7. -  Testamentum à duobus in eadem scriptura, aut charta confectum, vnicam tantum solemnitatem requirit, non duplicatam; nam et si duo testamenta censeantur, non vnum testamentum, solemnitas tamen illa vno contextu adhibita, sic refertur ad omnes personas testantes, vt pro vnoquoque separatim adhibita censeantur, ibidem, numero 8. -  Quod procedit, quoad numerum testium, sigilla, subscriptiones, vnicam contexturam, & reliqua, quæ plurium personas possunt respicere, non verò quoad ea solemnia, quæ ab ipsis testatoribus debent peragi, quia talia ab ipsis testatoribus, & à singulis eorum debent fieri; ibidem, numero nono, vbi latius id explicatum traditur, remissiuè. -  Et iuxta ea, intelligenda dicit author nonnulla, quæ non ita distinctè, aur absolutè in proposito adnotauit Andreas Gail, ibidem, num. 10. -  Testamentum vxoris & mariti, an validum sit, in quo maritus sua manu se hæredem scripsit, lib. 2. d. cap. 18 num. 11. -  Testamentum viri sua manu factum, in quo ille vxorem hæredem instituit, valere debet, etsi non valeat testamentum vxoris instituentis virum, manu ipsius viri scriptum, contra Lusitanum, Gamam, cum Beccio, & ipsius Gamæ additionatore, ibidem, numero 12. -  Testamentum; in quo maritus & vxor se ad inuicem, & reciprocè hæredes instituunt, validum esse ex sententia communi, ibidem, numero 13. & vide numerum 14. vbi admonet author, qualiter responderi possit rationibus nonnullis, quibus mouetur D. Franciscus Sarmientus, vt contrariam sententiam tueatur. -  Testamentum à marito & vxore, vel à duobus aliis confectum simul in eadem scriptura, aut charta, potest ab altero pro parte sua reuocari, ex sententia multorum authorum, lib. 2. d. cap. 18. num. 16. -  Quæ & iure, & rationibus concludentibus fulcitur, ibid. num. 17. per totum. -  Et extenditur, vt procedat, siue alter reuocauerit in vita eius, qui simul cum eo disposuit, siue etiam post eius mortem; nam in vtroque casu indistinctè reuocatio fieri potest, ibidem, num. 18. -  Dummodo reuocetur dumtaxat quoad partem teuocantis, quia quoad alias non reuocantes, firmum remanet testamentum, ibidem, num. 19. -  Secundo extenditur, vt procedat, etiamsi testamentum simul faciant coniuges in fauorem alicuius, vel aliquoram, vel vt vtriusque proximi hæredes bona sua, aut aliquam partem eorum accipiant; nam adhuc vno ex coniugibus mortuo, superstes iure potest dispositionem suam reuocare, ibidem, numero 20. -  Testamentum, si maritus & vxor simul fecerint, & cum conuenissent de instituendo aliquem heredem, fortè consanguineum, (vt frequenter accidit) implendo promissa, eum hæredem instituerunt, vnusquisque pro parte sua, & vno mortuo, alter testamentum reuocauit, nihilominus tamen firma erit institutio, quam fecit præmortuus, ex sententia quorundam, lib. 2. capite 18. numero 21. -  Qui crediderunt procedere id, etiamsi ex præfatione institutionis, aut aliis verbis dispositionis constare posset, non aliter instituturum præmortuum, quam si alter promissa seruaret, ibid. num. 22. -  Sed veretur quidem author, ne forsan contrarium dici possit, ex his, quæ in proposito Mieres tentauit, ibid. num. 23. & vide omnino, numer. 67. ibid. -  Testamentum, aut vltimam aliam dispositionem quamcumque, si ponamus à duobus simul, in fauorem alicuius, vel vt maioratus institueretur, aut opus aliquod pium perageretur, sic confectum, vt verba eiusdem conditionem, aut modum præseferre videantur; hunc equidem communes Doctorum resolutiones circa confirmationem testamenti pro parte præmortui, aut fructus à superstite perceptos non restituendos, obtinere non posse, vt latius adnotauit author, lib. 2. dicto cap. 18. num. 24. & vide ibidem, num. 70. & sequent. -  Testamentum, cum fecerunt maritus, & vxor simul, in casu proposito supra, numero 21. non procedere resolutionem traditam ibi, si probetur dolo alterius inductum instituentem; tunc enim pro parte eius auocaretur hæreditas à venientibus ab intestato, ibidem, numero 25. vbi Ludouici Molinæ resolutio generalis in proposito nouiter expenditur, & ad vtrumque forum applicatur. -  Testamentum, cùm faciunt maritus, & vxor, vel alij duo simul, in eadem scriptura, aut charta coniunctímque de bonis suis disponunt, vel aliquo modo, aut nominatim in aliquam causam expendi illa decernunt, vsque adeò superstes pro sua parte eam dispositionem reuocare potest, vt defunctus ex hac reuocatione deceptus non videatur, nec illi ex hoc aliqua fraus, aut iniuria facta fuisse censeatur, lib. 2. dict. cap. 18. numero 26. -  Cùm notum sit omnibus, eam conditionem actum illum ex sui natura sortiri, ibidem, numero 27. -  Nec posse quem pactione aliqua ad non mutandum suum testamentum adstringi, ibidem, num. 28. -  Sibíque imputare debere, qui cum remediis oportunis vti potuisset, ne propria voluntas illusoria redderetur, neve alterius simul sibi testantis dispositio reuocari posset ab eo, non se præuenit, ibidem, numero 29. -  Damnúmque ex hoc contingens, æquo animo pati debet, cum magis propria culpa, & negligentia sua, quàm aduersarij fraude id contingat, ibid. num. 30. -  Eo magis, quod damnum hoc promiscuum est, & casus communis; nam poterat prius superuiuens mori, quam defunctus, & tunc defunctus eiusdem conditionis esset, cuius & nunc viuens, & ob id onus dissimile non fuisse, nec æquale diiudicari non potest, ibidem, num. 31. -  Testamentum à coniuge superstite pro sua parte reuocari posse, quamuis maritus & vxor simul testentur, & in aliquam causam sua bona simul expendi, aut conuerti constituant, & vtriusque bonorum vsufructu superuiuentem frui cauerint expressè, superuiuénsque alio mortuo, prædicto vsufructu fuerit fruitus, lib. 2. dicto cap. 18. numero 32. -  Testamentum in eadem scriptura, si maritus & vxor faciant simul, & in testamento, ipsum testamentum non reuocandi onus expressè fuisset constitutum; & ob id fructus superuiuenti illico assignarentur, quod nec hæreditatis additione, nec fructuum perceptione prædictum onus acceptatum videtur, nec fieri potest irreuocabile testamentum, ibid. num. 33. -  Testamentum de bonis tam ipsius, quàm vxoris, si faciat maritus solus ex consensu vxoris, solum operatur vnum effectum, quod licèt posset ipsa reuocare, si faceret testamentum, tamen ex quo consentit, reuocare non possit, sed non operatur effectum, vt possit pater inter filios disponere, nec eos in legitima amplius grauare in bonis vxoris, ex sententia Roderici Iuarez, quæ ab. Authore probatur, & nouiter declaratur, lib. 2. dict. cap. 18. num. 41. -  Testamentum, cum à duobus fit in eadem scriptura, aut charta, posito quod certum est, licere superuiuenti pro sua parte reuocare illud, etiam si vsufructu, aut fructibus bonorum, aliove commodo fruitus sit, atque etiam si in testamento onus non reuocandi testamentum ipsum, expressè fuisset iniunctum, an testamentum dicto in casu reuocans, perceptos fructus, siue commodum ex testamento sibi proueniens, restituere sit adstrictus, ibid. num. 55. & sequent. vbi latissimè. -  Ex testamento non completo, siue (vt Doctores dicunt) ratione voluntatis impersecto, nihil debetur, lib. 2, cap. 22. num. 19. vbi communis allegatio. l. si quis cum testamentum, 25. ff. de testamentis, exornatur nonnullis remissiuè. -  Testari posse, & hæredem scribere eum, qui nulla bona reliquit, neque corporalia, neque incorporalia, atque eius hæreditatem non impropriè dici, ex sententia multorum Authorum, quæ adducitur, libro 2. cap. 17. numero 2. & improbatur, ibidem ex numer. 4. cum sequent. & vide numerum 11. -  Testari non potest, qui nulla bona habet, nec habere potest actu, & potentia: ille verò, qui de facto nulla bona habet, tamen potentialiter potest: habere, testari potest, ídque ex communi sententia, lib. 2. cap. 17. numer. 2. vbi ex numero 10. agitur de veritate illius. -  Testari de iure communi, quare inductum sit, cum dispositio in tempus inhabile conferatur, quo dominium bonorum suorum testator iam amisit, lib. 2. dicto cap. 17. ex numer. 28. -  Testandi facultatem, multis de causis inuentam fuisse, remissiuè, ibid. num. 29. -  Testandi facultatem, ex gratia potius competere, quàm ex mero iure, ex sententia Guli. Benedicti, ibid. num. 30. -  Vel de æquitare iuris, non de subtilitate, vel de gratia, ex sententia Belonij, quæ ab authore probatur, ibid. num. 31. -  Testator censetur noluisse disponere, cum facile illi fuit, aliqua de re disponere, & non disposuit, lib. 2. cap. 4. n. 29. -  Testator hoc non dixit, hoc non expressit; ergo neque nos dicere debemus, vulgatissimum Doctorum assumptum, & multis conformatum, & declaratum, remissiuè, lib. 2. cap. 40. num. 30. -  Testatoris, & cuiuslibet alterius disponentis verba, in dubio ad intellectum Iuris communis referenda sunt, lib. 2. cap. 4. numero 32. -  Testator in dubio censetur cum dispositione legis, aut Iuris communis se conformare voluisse, lib. 2. cap. 4. num. 33. & cap. 26. num. 43. & 44. -  Testator substituens filio suo decedenti sine filiis masculis, fratres, & ipsorum filios masculos exclusa filia, id videtur fecisse ratione conseruandæ agnationis, nec exclusio fæminæ, & masculinitatis qualitas expressa, propter aliud videtur apposita, lib. 2. cap. 4. num. 92. -  Testator in codicillis, non censetur recessisse à voluntate & dispositione facta in testamentis, lib. 2. cap. 4. num. 119. -  Testatoris vltima voluntas aut dispositio, quare ex alterius voluntate pendere non possit, lib. 2. cap. 6. num. 21. -  Testator non potest directè, nec per indirectum disponere contra leges, vel aliter quam ipsæ disponunt, lib. 2 cap. 13. num. 20. -  Testatoris voluntes seruari non debet, nec est sequenda, etiam per filium, quando est ea, in quibus disponere non potest, nec grauamen adiicere, ibidem, numero vigesimo primo. -  Testator præsumitur in dubio conformare voluisse suam dispositionem cum dispositione Iuris communis, & faciendo maioratum simpliciter, suos descendentes, & consanguineos, eo iure, eóque ordine ad successionem admittere, quo de iure admitti debent, lib. 2. cap. 22. num. 10. -  Testator si relinquat bona propriæ agnationi, seu familiæ, & talia verba proferat, quæ videantur tractum successiuum denotare, maioratum perpetuum instituere censebitur, et si verbo maioratus vsus non fuerit, lib. 2. dicto cap. 22. num. 29. -  Testatoris verba credendum non est, otiosè, aut sine effectu prolata, sed potius sic debent intelligi, vt aliquid operentur, libro 2. cap. 24. num. 7. -  Testator quem honorauit, & commodo hæreditatis affecit, iure optimo & onerare potuit, ibid num. 12. -  Testator, si fratre, aut alio consanguineo hærede scripto, petierit ab eo, aut illi commiserit & mandauerit, vt ex bonis suis, vel aliqua parte eorum instituat, siue faciat maioratum in aliquem ex filiis, aut filiabus: an frater, vel consanguineus teneatur præcisè ordinem literæ, siue scripturæ seruare, & consequenter filiis masculis existentibus eligere, aut nominare aliquem ex eis ad maioratum, an verò filio masculo prætermisso, in filia fœmina maioratum instituere valeat, libro secundo, cap. 26. per totum. -  Testator, qui in ordine succedendi ad maioratum, aut in vocatione speciali, quam ipse fecit, prærulit filium masculum filiis fœminis, credendum est, quod etiam voluerit, vt is, cui electionem commisit, etiam liberè, eundem ordinem seruare teneatur, & masculo præferre debeat fœminis, quas ipse in defectum masculorum vocauit, ibidem, numero 18. -  Ad testatoris enim defuncti voluntatem probandam, nulla est in iure certa magis regula, aut securior doctrina, quam ea, quæ sumitur ex ipsius expressa dispositione, quæ totum facit, ibid num. 19. -  Tutiórque interpretatio est, qua scriptis in testamento adhæremus, ibid. num. 20. -  Testator, qui in vocatione speciali, quam ipse fecit, filiabus, aut fœminis iam natis & cognitis, filios, aut masculos nascituros ex. pressim prætulit, & sic non cognitos; credendum est, quod semper illos præferre voluerit in aliis clausulis præcedentibus, in quibus electionem alteri commisit, libro 2. dicto cap. 26. numero 23. & 24. 25. 26. & 27. vbi latius id probatur, & ratio redditur. -  Testatoris dispositio recipit interpretationem à iure & consuetudine, atque rei de qua agitur natura, ibi. 2. cap. 26. num. 37. -  Testator, aut maioratus institutor, in dubio se referre videtur ad leges, statura, & consuetudines eius loci, aut regionis, in qua testatur, aut maioratum instituit, ibidem, numero 38. -  Testator, quando committit alteri, vt pro eo maioratum, vel meliorationem faciat in aliquem filium, an sufficiat, quod commissarius coram testibus dicat, se velle eligere ad maioratum talem filium, lib. 2. dict. cap 26. numero 88. -  Tempus solum, licet non sit modus tollendæ, aut inducendæ obligationis, cum aliis tamen adminiculis vtrumque potest operari, lib. 2. cap 13. n. 45. -  Tertium bonorum, legitimam esse filiorum præcisam, extraneorum respectu, sed inter ipsos filios, & descendentes voluntariam, ita vt cui velint parentes, possint tertium relinquere, dummodo ex ipsorum dispositione ad extraneos non perueniatur existentibus filiis, aut dcscendentibus eorum, lib. 2. cap. 13. numero 27. -  Text. in cap. cum ibi de testamentis, non loqui de captatoria voluntate, sed de dispositione, quæ in alterius arbitrium, aut voluntatem confertur, lib. 2. cap. 6. num. 9. -  Text. in cap. cum tibi de testamentis, explicatur, remissiuè, ibid. n. 19 -  Text. in authent. de hæredibus ab intestato §. reliquum, in versiculo, huiusmodi vero priuilegium, optime & vere ponderatus, lib. 2. capite 20. num. 21. -  Text. in. l. vnum ex familia. §. si de falcidia ff. de legatis secundo, nihil obesse authoris resolutioni, lib. 2. cap. 26. n. 64. -  Text. in. l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de liberis & posthumis, communem sententiam non probare, lib. 2. cap. 27. numero sexto, vbi eiusdem. §. verus intellectus adducitur. -  Titulus. ff. quod quisque iuris in alium statuerit, &c. qualiter, & quomodo procedat, vide, libro 2. capite 5. num. 45. & 46. & num. 61. & 62. & 64. -  Tiraquelli diligentiam, in congerendis vtrinsque partis, tam Ioannis Andreæ sententiæ, quàm alterius illi contrariæ, decisionibus, rationibus, & authoribus; non contemnendam, laudandam potius, & notandam, lib. 2. cap. 3. num. 3. -  Is enim author, omnia fere, quæ in proposito ad sua vsque tempora scripta erant ab aliis, studio, & labore congessit in vnum ac multa quidem adduxit, quæ vtranque partem & confirmant, & dubiam etiam reddunt, ibidem num. 4. -  Tiraquelli consideratio in materia repræsentationis, nouiter expenditur, & probatur per authorem, lib. 2. cap. 20 num. 10. -  Tiberium Decianum, erudite (vt solet) tractasse materiam, cap. 4. huius libri, lib. 2. dicto cap. 4. num. 183. vbi eiusdem sententia, circa contrarietatem Abbatis, & Annaniæ proponitur, & in effectu omnia consilia recensentur in vnum quæ de hac re præfatus author scripsit. -  Tiberij Deciani consilium in proposito. l. fratres. C. de inofficioso testamento, commendatum ab authore, lib. secundo cap. 19. numero 8. -  Tiberium Decianum, iniuste argutum per Menochium, & noue, & vere adnotauit author, lib. 2. cap. 25. num. 55. -  Transcribendi vitium, ab authoris natura, & conditione abhorret, libro 2. cap. 8. numero 5. -  Turpes, aut infames personæ, quæ dicantur, ad hoc vt institutis eis, possit frater quærelare testamentum fratris, lib. 2. cap. 19. n. 46. & sequentibus. -  V -  VBertini Zuccardi concordia adducitur, & per authorem probatur, lib. 2. cap. 4. numero 162. -  Vbertini Zuccardi concordia, aut distinctio explicatur, ibid. num. 164. -  A verbis legis, ad verba testatoris, validum est argumentum, libro 2. capite 11. numero 21. -  Verbum, quod prælationem denotat, etiam in vnica persona non impropriè cadit. quando subiecta materia id suadet, vel dispositio ita apte verificatur in vna, fictu in pluribus, lib. 2 cap. 13. num. 22. & vide num. seq. vbi id explicatur. -  Verbum consanguineos, & coniunctos sunt verba collectiua, lib. secundo cap. 22. numero 31. -  Verba collectiua sunt, quæ de sua natura apta sunt comprehendere plures, & diuersas personas, in pluribus & diuersis gradibus existentes, ibid. n. 32. -  Verba licèt talia sint, quod perpetuitatem denotare videantur, tamen aliquando restringuntur, vt inter personas ramum nominatas videantur relata, etiamsi ratio generalis, aut realis fuisset adiecta, lib. 2. capite 22. numero 48. -  Verbum potest, non inducit necessitatem, sed voluntatem, libro 2. capite 22. numero. 55. -  Sub verbo linaje, aut agnationis, comprehenduntur omnes collaterales, & censentur vocati in dispositione ipsius fauore facta, lib. 2. cap. 22. num. 88. -  Verba testatoris, credendum non est, quod otiosè, aut sine effectu sint prolata, sed potius sic debent intelligi, vt aliquid operentur, lib. 2. cap. 24. num. 7. -  Verba illa, hijo, ô hija mayor, in dispositione, aut electionis concessione apposita, ordine successiuo intelligenda, & primo loco nominatum præferendum, masculúmque ante fœminam admittendum, etiamsi fœmina ætate maior sit, & natu maior filius sit vocatus, lib. 2. cap. 26. num. 34. & vide num. seq. -  Verbum entre, latine inter, distribuit æqualiter facultatem eligendi eodem tempore inter filios & filias, lib. 2. capite 26. numero 58. -  Verba licèt enuntiatiua sint, probant nihilominus in casu authori proposito electionem, nominationem, seu institutionem antea factam, libro secundo, dicto cap. 26. num. 68. -  Verba enuntiatiua eius, quod tempore enuntiationis, aut assertionis esse potest, plene probant, libro secundo, dicto capite 26. num. 69. -  Verba enuntiatiua omnino probant, quando enuntiatio pertinet ad rem, quæ pendet ex declaratione animi enuntiantis, ibidem, numero 70. -  Verba enuntiatiua, quando scienter proferuntur super eo, super quo partes sibi possunt præiudicare, sic probant vt non admittatur probatio in contrarium, ibidem, numero 71. -  Verba enuntiatiua quæ sint, ibidem, numero 73. -  Verba dispositiua quæ dicantur, ibidem, numero 74. -  Verba assertiua qualiter proferantur, ibidem, num. 75. -  Verba enuntiatiua propter aliud emissa, regulariter dispositionem non inducunt, libro 2. dicto capite 26. num. 76. vbi latius explicatum, ac etiam limitatum traditur, remissiue. -  Verba enuntiatiua, quoties proferuntur per tempus præteritum, aut id, quod enuntiatur, est præteriti temporis, dispositionem inducunt, ibidem, num. 77. -  Maxime, si ipsemet qui refert, & enuntiat aliquam suam voluntatem de præterito, talis est, quod posset adhuc ex integro illam facere, & sic disponere, ibidem, numero 78. -  Verba enuntiatiua dispositionem inducunt, quando proferuntur super his, quæ dependent à voluntate partium, & super quibus possunt libere disponere, ibidem, numero 79. -  Verba enuntiatiua dispositionem inducunt quoties id quod enuntiatur, necessarium est ad id, de quo agitur, ibidem numero 80. -  Verba enuntiatiua, quoties per modum causæ proferuntur, dispositionem inducunt, sicut si essent dispositiua, ibidem, numero 81. -  Voluntas testatoris in substitutionibus talis esse præsumitur, qualis fuit in institucionibus, vnde sequens substitutio debet regulari, & intelligi secundum qualitatem prioris, lib. 2. cap. 4. num. 12. -  Voluntates hominum variæ, & diuersæ sunt, lib. 2. cap. 4. numero 48. -  Cùm possit testator cum dispositione legis se conformare, vel sua dispositione facere cessare dispositionem illius, fœminas excludendo, vel non, ibid. num. 49. -  Possit etiam diuersimode suam dispositionem facere, aut generalem, aut specialem, aut limitatiuam, & restrictiuam, aut respicientem aliquid substantiale ipsius dispositionis, vel accidentale, aut expressam, vel tacitam, ibidem, num. 50. -  Voluntas ex coniecturis collecta, expressa voluntas dici solet, libro secundo, capite 4. numero 55. -  In voluntate defuncti interpretanda sæpe decipimur, libro secundo, capite 4. numero 56. & 57. -  Voluntatis testatoris interpretatio, plena periculi est, & persæpe in illius cognitione errare solemus, ibid. num. 58. & 59. -  Voluntas testatoris, quoties expressa non fuerit, aut clara, incerta potius, & obscura, atque ex coniecturis colligenda, cautissime agendum est, vt plura attendantur, quæ vt interpretatio congrua dicatur, necessaria sunt, & plenissime adnotata, remissiue, ibid. num. 61. -  In voluntate defuncti coniecturanda, quæ coniecturæ arrendi debeant, lib. 2. dict. cap. 4. num. 62. 63. & 64. -  Voluntas testatoris, in liberam alterius voluntatem, aut in arbitrium, an, & quando possit relinqui, libro secundo, capite 6. per totum. -  Voluntas cuiusque testatoris, vt alterius dispositioni possit committi, etiam libere, lege, vel statuto effici potest, ibidem, numero 31. -  Voluntas vltima defunctorum, late, begnignéque interpretari debet, atque modis omnibus obseruari, libro secundo, capite trigesimo, numero 19. & vide numero 21. vbi id explicatur. -  Voluntas incerta non attenditur, vt recedatur ab eo, quod est certum, libro secundo cap. 20. num. 29. -  Voluntas testatoris in fideicommissis, & maioratibus ex coniecturis induci potest, iliáque obseruari debet, modò vrgentes, & necessariæ coniecturæ interueniant, libro secundo, capite vigesimo secundo, numero 70. & vide numero 71. & sequent. vbi id explicatur. -  Voluntate expressa, nulla coniectura potentior esse potest, ibid. num. 73. -  Voluntas, quæ ex expressis in testamento colligitur, ita obseruari debet, ac si expressim, & nominatim expressa fuisset, lib. 2. cap. 22. num. 76. -  Voluntas testatoris in testamentis totum facit, & omnino obseruanda est, lib. 2. capite 24. num. 6. -  Voluntatem testatoris non obseruans, omni commodo ab illo prouenienti, priuari debet, ibid. num. 8. -  Voluntate & dispositione testatoris in hæredem collata, effici potest, quod pacto, & conuentione contrahentium effici posse dicitur, in specie authentic, hoc nisi debitor. Cod. de solutionibus, libro secundo, capite 24. numero nono & decimo & vndecimo & duodecimo. -  Voluntas & potestas in quocunque actu requiritur, quæ duo actum perficiunt, lib. 2. capite 26. num. 4. -  Voluntas testatoris obscura, ex aliis in testamento expressis declaratur, libro secundo, capite 26. num. 16. -  Voluntas ab initio qualis fuerit, ex actu sequenti, aut verbis sequentibus declaratur, ibid. num. 17. -  Voluntas non minus deducitur, seu colligitur ex factis, quam ex verbis, imo porentius demonstratur, & probatur factis, quam verbis: quia facta effectum ostendunt, verba aliquando contra voluntatem proferentis sunt, libro secundo, capite 26. num. 87. -  Vsura licèt omni iure prohibita sit, diuino, naturali, canonico, & Regio, ac etiam ciuili, iuxta declarationem communem intelligendo: tamen interesse lucri cessantis, & damni emergentis prohibitum non est, vt latius explicatur, lib. 2. cap. 1. num. 13. & sequent. vsque ad num. 22. -  Vtile per inutile non vitiari in his, que separationem recipiunt, libro 2. cap. 7. numero 27. -  Idem esse in personis, ibid. num. 28. -  Et in testamentis, ibid. num. 29. -  Vtile per inutile quando vitietur, plenè explicatum, remissiuè, ibid. num. 30. FINIS [Vol. 3] D. IOANNIS DEL CASTILLO SOTOMAYOR I.C. NOBILISSIMI; OLIM COMPLVTENSIS academiæ antecessoris primarii ; Postmodùm in Gallæciano, Hispalensi, & Granatensi Auditoriis, Regiísque Curiis, succes siuè Senatoris Amplis simi; Demum in Supremo Dominicæ Rei, siue Patrimonij Regij Senatu Consiliarij præ stantis simi; QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER TERTIVS: IN QVO DIVERSÆ ET VTILISSIMÆ QVÆSTIONES AD VSVM Forensem accommodatæ explicantur, & accuratus De Ivre Repræsentationis , circa fideicommis sarias, & primogeniorum succes siones, tractatus inferitur. OPVS REVERA PRAGMATICIS FORENSIBVS vtilis simum, cum Summarijs, & Indicibus, ad subleuandum Lectoris laborem, opportunis: Nunc recèns Typis Lugdunensibus editum, ab innumeris veteris præli mendis expurgatum, & Characterum varietate distinctis allegationibus non mediocri labore adornatum. LVGDVNI, Sumptib. Lavr. Anisson, & Io. Bapt. Devenet. M. DC. LVIII. cvm privilegio regis . ARGVMENTA OMNIVM CAPITVM, QVÆ in hoc Volumine Tertio continentur, Sic absolutè digesta vt quilibet vniuersas materias, quæ in vnoquoque explicantur, facili cursu percipere poßit. -  Cap. I. AD Titulum D. & C. si quis aliquem te stari prohibuerit, vel coëgerit, & leg. 26. 27. 28. & 29. tit. 1. part. 6. vbi earum legum deci siones exornantur nonnullis, quæ scitu quidem & notatu sunt digna, nec ab alio hactenus fuerant sic adnotata. Deinde, de testatore impedito, aut prohibito testari, testamentúmve, aut dispositionem antea factam mutare. De eo etiam qui ad te standum, aut non testandum, aut sic, vel certo modo disponendum, aut non disponendum, vi, metu, vel dolo, aut blandis verbis suggestionibúsve, aut instigationibus, siue assiduis, & importunis precibus est inductus. Item de eo, qui propter metum reuerentialem, vel ad suasionem eius, cui reuerentiam debet, aut etiam coniunctorum ad testandum, vel non testandum, aut certis modis de rebus suis disponendum adducitur. Et an solus metus reuerentialis efficiat, quòd aliquis dicatur prohibitus testari, vel ita liberè, & spontaneè, vt debuit, non testatus. Quarum etiam personarum respectu timor reuerentialis consideretur? & an legata debeantur hodie post decisionem l. 2. tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Reg. ex testamento facto per vim, aut per metum, siue per dolosas, aut importunas instigationes. Ac denique de coniecturis, quibus in proposito, vis, metus, aut fraus colligi valeat, & de modo probationis: diligens equidem, & in vtroque foro neces saria valde explanatio, qua (vt videbis, lector) prolixa, & originali Scribentium omnium lectura, multa & nouiter & verè digeruntur, quæ nullus antea sic distinctè & dilucidè explicauerat, nec absque ingenti studio in vnum recenseri potuis sent. pag. 1. -  Cap. II. Authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus venditionem, & cap. quamuis pactum, de pactis in 6. decisio & materia exornata, atque declarata nonnullis, quæ vtilis sima sunt, quotidiana, & ab Authore hoc loco dilucidè, atque distinctè explicata; vbi præcipuè tractatur, Vtrùm contractus à minore cum iureiurando ge stus, aut renuntiatio facta patri, vel fratribus per filiam, dum nuptui, aut Monasterio tradebatur, in amplis sima forma, ac etiam cum iuramento, prætextu enormis, aut enormissimæ læ sionis, siue ob defectum certiorationis beneficij competentis, retractari & rescindi debeat. pag. 26. -  Cap. III. Ad explicationem legis 21. 22. & 23. tit. 8. partita, 6. l. 2. tit. 9. de las condiciones generales, lib. 9. nouæ collect. Regiæ. & l. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahenda emptione, vbi locati & conducti materia, quod attinet ad conductorem quocumque casu, aut modo, vtifrui impeditum, vtiliter & notabiliter tractatur; ipsarummet legum decisio exornatur & declaratur quamplurimis; & in quæ stione illa, an conductor, vel alius suscipiens in se generaliter casus fortuitos, censeatur etiam suscepis se insolitos, aut insperatos omnino, sic vt nullius, etiam rarissimè, aut nunquam contingentis euentu se excusare possit, contrariæ opiniones proferuntur: dicta lex partitæ 23 & d. § frumenta, ita fortiter & verè ponderantur, atque declarantur, vt ampliùs cauillari non possint. Ac denique nonnullis nouiter & dilucidè, verè tamen & iuridicè adnotatis, in præ fato dubio sententia Authoris proponitur, quæ in futurum cuicumque rem hanc maturè & rectè consideranti placere debebit. -  Cap. IV. Hypotheca tacita dotis, sicut præ fertur aliis hypothecis tacitis anterioribus non priuilegiatis, an ita expressis quoque anterioribus non priuilegiatis præferri de beat? Deinde si expres sa sit, vtrùm anterioribus expres sis sit praeferenda, & deci sio leg. 33. tit. 13. partita 5. an in hoc casu aliquid nouum induxerit? an etiam quoad bona quæ sita post hypothecam mulieris, aliquid vltra ius commune præ senserit, iúsve pro fisco introductum in l. si is qui, ff. de iure fisci, datis eisdem terminis; an in dote intactum relinquat, quamuis contra dotem non obtineat? Præterea, hypotheca competens arrhis, & donationi propter nuptias, an habet priuilegium prælationis, sicut dos? vbi expenditur lex 29. in fine, titulo 13. partita 5. & nouè discutitur quid dicendum sit, quando ex causa remunerationis, vel à viro ignobili, aut sene vxori nobili, aut iuueni donationem propter nuptias ante matrimonium, vel post, factam es se constiterit, & nouiter consideratis, maturéque, & distinctè perspectis nonnullis, quæ (vt videbis lector) nullibi erant antea sic scripta: proposita omnia dubia, sic accuratè, & verè resoluuntur, vt tam de iure communi, quâm de iure Regio absoluta in futurum, & diligens maneat resolutio, nec ampliùs hisce de rebus dubitandi locus es se pos sit. pag. 61. -  Cap. V. Ad explicationem leg. 7. titulo 11. partit. 6. vbi illius legis verus & germanus sensus, veráque ratio dilucidè as signatur; eiusdem decisio nonnullis, & nouiter, & notabiliter exornatur; & in quæ stione illa, vtrùm legitimam filius amittat propter inuentarium non confectum, quæ hucvsque ab aliis scripta erant, recensentur in vnum; distinctione, & resolutione adnotantur quamplurima, quæ scitu quidem, & notatu sunt digna. Et tandem agitata quæ stione altera, an legitima filiorum de iure naturali, aut ciuili procedat? & an lege, statuto, consuetudine, aut Principis rescripto tolli pos sit; & in illa consideratis nonnullis, quæ alibi non inuenies sic adnotata, nec scripta, dubium superius absolutè & verè, atque originali Scribentium omnium lectura declaratum relinquitur. p. 69. -  Cap. VI. Ad explicationem leg. 53. titulo 5. partita 5. versiculo, Otrosi dezimos, vbi illius legis verus, & germanus sensus adducitur. L. 2. C. de commun. rerum alienat. & l. 1. C. de vendit. rerum Fiscal. cum priuato communium lib. 10. decisio, & priuilegium Principis, vt si habeat rem communem cum alio, pos sit vendere eo inuito: noua, & notabili quamplurimorum resolutione exornatur. Ac denique antiqua illa, vulgatis sima quæ stio, vtrùm pos sit Princeps de plenitudine potestatis aliquem cum causa, vel sine causa, dominio rei suæ priuare, tractatur, & permultis Authoribus in vnum congestis; Hippolyti Riminaldi consil. 45. ex num. 41. vsque ad num. 91. lib. 1. ideò commendatum hoc loco, quod ipsemet Author, eruditè (vt ad solet) & plena manu scripserit; Angeli fundamentis concludenter satisfacit, omniáque in præfato dubio neces saria absolutè annotauit. p. 82. -  Cap. VII. Ad explicationem l. 14. in versic. fin. tit. 4. partita 6. vbi de intellectu illius legis dilucidè, atque ex proposito agitur, ipsius difficultas perpenditur; aliorum interpretationes dubiæ relinquuntur; & quæ stio illa, vtrùm valeat præceptum de contrahendo cum consanguinea intra quartum, vel intra secundum gradum coniuncta, siue simpliciter siue sub conditione, si Papa dispensauerit, adiiciatur? absolutè & distinctè explicatur. Deinde vulgatum illud Doctorum as sumptum, quod impos sibile reputetur id, quod à Principis voluntate dependet, falsum es se; nec etiam distinctione communi Doctorum componendum, meliùs quàm antea fuis set, demonstratur hoc loco; & omnia quæcumque in proposito iura sunt, singulariter, & verè enucleantur. Ac demum inquiritur, cum in testamento, aliáve di spositione præceptum, aut conditio apponitur, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendet, siue quæ non alias adimpleri valeat, quàm si Princeps voluerit; vtrùm teneatur quis id à Principe postulare, ac vt obtineat, diligenter insistere, & quicquid in eo sit facere, quorundam traditiones in proposito confutantur, l. 2. §. tractari, ver sic. finge autem ff. ad Tertull nouiter, & verè explicatur, & in effectu per totum caput quamplurima traduntur, quæ notabilia quidem sunt, nec alibi inuenies, etsi hucvsque Scribentium omnium traditiones perlegeris. p. 88. -  Cap. VIII. Mutuans ad refectionem alicuius rei, & merces vendens, habita fide de pretio; vtrùm acquirat ius hypothecæ in ipsa re, vel mercibus? Item qui mutuauit pecuniam ad aliquam rem emendam, an eam obligatam habeat à iure, vt prioribus etiam hypothecis debeat præferri? & an hoc procedat etiam respectu dotis prioris: vulgata equidem, & multis in locis ab Scribentibus agitata, sed hîc aliter, quàm cæteri faciant, explicata dubia. Et ibidem legibus 26. & 28. & 29. & 30. tit. 13. part. 5. singulariter enucleatis, aliorum traditiones reiiciuntur, & nonnulla nouiter & verè adnotantur, quibus ampliùs hisce de rebus dubitandi occasio, cuicunque videbitur omnino sublata. p. 101. -  Cap. IX. Pactum de futura succes sione, aut de hæreditate patris, vel alterius cuius que viuentis certo modo habenda, seu diuidenda, vsque adeò non valere, vt nec iuramento firmetur, idque tam de iure Canonico, quàm de iure Ciuili, ac etiam de iure Regio procedere, prout hoc cap. latis simè probatur, & multorum doctrinis exornatur. Deinde, ipsummet pactum de hæreditate viuentis, an valeat in foro con scientiæ? An etiam pactum mutuæ succes sionis initum inter aliquos, iuramento firmetur? exactè, & dilucidè explicatur. Et in casu occurrenti, Authoríque commis so, ipsius responsum seu con silium hîc transcribitur; & nonnulla adnotantur per eundem, quæ sic conge sta, & distinctè adnotata, antea non erant. pag. 106. -  Cap. X. Ex l. perfecta donatio. C. de donationibus, quæ sub modo. Vbi in proposito illius legis, quod perfecta donatio conditiones postea non capiat; quamplurima variis in locis scripta, & per Doctores ex eo textu desumpta in vnum congeruntur: & nonnulla adnotantur per Authorem, quæ in praxi conducibilia, & tam in primogeniis, & vinculis, quàm in meliorationibus, & aliis dispositionibus vtilia es se poterunt, nec alibi hucvsque sic elaborata inueniuntur. Inter alia tamen, id principaliter actum; an scilicet, & quando maioratus primus institutor, siue alius eiusdem pos ses sor, aut succes sor quicunque antiquas conditiones aliquo modo alterare, siue modificare, aut aliquid de nouo adijcere pos sit? Quid etiam quando ex propriis bonis aliquid adiunxerit, propriave bona libera addiderit, aut donatarium inter viuos, in testamento hæredem instituerit? Quando etiam perplexitas, siue repugnantia dis solui debeat, secundum verisimilem mentem testatoris? Ac denique D. Francis. Sarm. aduersus Socin. & Did. de Couar. sententia, vt perfectæ donationi, nec modus, nec conditio, nec grauamen etiam incontinenti adiici pos sit, concludenter & verè corroboratur. p. 114. -  Cap. XI. Filio in tertia parte bonorum à parentibus meliorato, vtrum pos sit dari substitutus vulgaris, aut pupillaris extraneus; descendentibus, ascendentibus, vel transuersalibus extantibus; siue ordo, & forma in l. 37. Tauri præ scriptus, in substitutionibus huiusmodi alterari? vbi in proposito huius quæ stionis, nonnulla adnotauit Author, ad quæ cæteri huius Regni Scriptores non sic animaduertebant. Ibidem etiam, an substitutio vulgaris tol lat existentiam suitatis, breuiter declarauit. p. 124. -  Cap. XII. Maioratui, vel fideicommis so bona subiecta pos sidens, si Religionem capacem, aut incapacem bonorum in communi profiteatur, vtrùm sequens vocatus, vel substitutus admitti debeat statim, non expectata morte naturali, ac si maioratus pos ses sor, vel fideicommis so grauatus, Monachus effectus verè deces sis set? an etiam fructibus, & commoditatibus maioratus eiusdem, aut fideicommis si illicò fruatur, vel interim dum Monachus naturaliter viuit, monasterium, vel succes sores alij ab intestato, aut ex te stamento ante ingres sum, vel ante profes sionem Religionis facto, fruendi bonis omnibus ius obtineant. Quid etiam, si maioratus pos ses sor, aut fideicommis so grauatus, in præiudicium sequentis vocati, aut substituti, ius suum alteri vendiderit, ces serit, aut donauerit ante ingres sum, vel ante profes sionem Religionis? vbi nouè insistit Author circa traditionem Baldi, in consilio 280. Factum tale, libro primo, ad quam cæteri non sic animaduertunt; & Baldi eiusdem consilium 389. eod libro, rectè ad propositum expendit: de renuntiatione etiam primogenituræ aliqua dicit notanda, & vtrum profes sione Religionis extingui debeat ius fructuum, commoditatúmve, aut prouentuum maioratus, quod alicui antea conces sum fuerat, vel pro vita naturali Monachi duret, noua, & singulari distinctione declarat? Quid etiam dicendum sit de iure Monacho ad vitam competenti? & an profes sione, sicut morte naturali eiusdem extinguatur: optimè, ac etiam nouè aperit. Prætereà, an in dubio, in distinctéque videantur maioratuum institutores ab eorum succes sione Monachos, & Monasteria excludere, regularitérque: tum ex natura, & fine primogeniorum; tum etiam ex præ sumpta eorundem institutorum mente, & intentione id intelligi debeat, quamuis expres sum non fuerit: vbi & de consilio Decij 259. num. 2. singulariter agitur, & contenditur; nec decisionem, nec rationem §. Cornelio Fœlici, l. Statius, Florus, ff. de iure fisci, Hispanorum primogeniis conuenire, nec Monachi, aut Monasterij in eisdem succes sioni suffragari. Denique si in legibus, statutis, contractibus, sententiis, testamentis, conces sionibus, & aliis dispositionibus quibuscunque indefinita mentio mortis fiat, an intelligatur de morte naturali, vel de morte ciuili, vel de vtraque, & quibus in casibus mors ciuilis æquiparetur naturali: ab soluta equidem, diligens, atque notanda explanatio. p. 128. -  Cap. XIII. Substitutionis vulgaris ius, vtrum iure transmis sionis ex capite iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis potentius es se debeat; siue (quod idem est) an decedente instituto, præferatur in hæreditate agnoscenda substitutus, vel instituti hæres ex iure transmis sionis. Quid etiam, si transmis sionis ius ex potentia suitatis contingat: vbi hac in re contrarietas, & varietas Scribentium ostenditur, multáque nouiter & verè adnotantur, quæ sic non erant per alios animaduersa. p. 157. -  Cap. XIV. Ad explicationem §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligation. vbi quæ in proposito eius textus hucvsquè diuersimode, variisque in locis scripta erant, distinctè, & breuiter commemorantur, Recentiorum omnium subtilitates, excogitatæque, & argutæ magis, quàm veræ interpretationes, nouiter, & subtiliter confutantur; ac denique communi sententia ab eorum impugnationibus, qui ipsummet Iureconsultum Scæuolam arguere, atque carpere non dubitarunt, reddita immuni: siue aliter & melius, quàm cæteri hactenus fecis sent, exornata, & defensa: l. etiam fideius sor obligari 17. §. fin. ff. de fideius soribus, decisione explicata: nonnulla in proposito adnotantur per Authorem, quæ sic enucleata, atque elaborata, nullibi antea fuerant. p. 164. -  Cap. XV. A succes sione maioratus non simpliciter, aut perpetuò, siue non absolutè, & indistinctè, sed propter aliquam rationem, vel causam, aliquóve casu, aut qualitate superueniente, excluso eo, qui prius ad succes sionem inuitatus fuerat, si casus, vel qualitas superueniat, an personalis tantum, an verò realis, & linealis exclusio censeri debeat? Deinde, si sequens in gradu, vel proximior eo casu vocetur, quis dici debeat proximior, & vtrum descendens ex eo, qui prohibetur succedere, vel propter aliquam rationem, in euentúmve alicuius casus à succes sione repellitur, admitti debeat, vel repelli; siue an dici pos sit sequens in gradu, vel non? Regulariter etiam, cum à succes sione maioratus aut fideicommis si aliquis excluditur, vel cum succedere prohibetur; an omnes ab eo descendentes exclusi cen seantur, vel succedere prohibiti absolute? Quid si ratio exclusionis, vel qualitas ob quam excluditur, in eius descendentibus ces saret, aut si exclusio ipsa personalis es set, descendentésve ex propria per sona, aut vocatione, siue ex proprio iure succes sionem prætenderent? Sed & ex clusa filia, quando censeatur exclusus nepos, & de intellectu theoricæ, seu doctrinæ Bartoli in proposito; ibidem etiam, Angeli, Pauli Castrensis, Philippi Cornei, Hippolyti Riminaldi, Iacobi Menochij, Syluestri Aldobrandini, Telli Ferdinandez, & aliorum traditiones, sic ponderatæ, atque exornatæ, vt vtilitatem contineant, & futuris aliis negotiis contingentibus prodes se valeant. Denique casus, vel qualitas superueniens, quæ tunc succes sionem impediret, an noceat ei, qui antea legitimè, siue tempore habili succes serat? Vbi in facti contingentia consultus, de iure respondit, & primus quidem omnium scripsit Author, eiúsque consilium, prout editum fuit, transcribitur hoc loco, & quàmplurima diligenter, & accuraté explanata relinquuntur. p. 169. -  Cap. XVI. Depositum quid, & quare fiduciæ iudicium dicatur, nec compensationis exceptionem admittat? pos ses sionem, aut dominium rei depositæ an in depo sitarium transferat; & quid in sequestrum? Qualiter etiam regulare, & irregulare depositum differant, & quos effectus vtrumque producat? Deinde, an depositum maneat pactione adiecta, vt tantundem reddere, vel vti pecunia, aut re deposita liceat? An etiam Bancharij nostri temporis sint verè depositarij, & eorum fideius sores illis teneantur, qui de pecunia interes se percipiunt? Vbi nonnulla inuenies, singulariter, verè adnotata, atque elaborata, & rem hanc breuitate, & resolutione explanatam. Demum, & principaliter inquiritur, vtrùm res suas, vel pecunias apud alium deponens, cæteris creditoribus præ ferendus sit circa actiones personales, vel reales; siue an habeat ius prælationis contra bona depositarij falliti? Et de intellectu l. si hominem 7. §. quoties ff. depositi, l. si ventri, §. in bonis. ff. de priuilegiis creditorum, & l. 2. & 9. tit. 3. part. 5. & nonnullis casibus distinctè, & verè constitutis, dubium hoc, tam de iure communi, quàm de iure Regio partitarum, vtiliùs, quàm antea fuis set, remanet dis solutum, atque explicatum. pag. 186. -  Cap. XVII. Institutus in re certa, nullo dato cohærede vniuersali, vel dato nolente, aut non valente hæreditatem adire, siue ante testatorem decedente, iure nostro Regio, ac post decisionem l. primæ, titul. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, nunquid habeatur loco hæredis? an loco legatarij? Vtrùm etiam vniuersam consequatur hæreditatem, & rei certæ mentio detrahatur? an rem ipsam in qua est institutus, dumtaxat, sic vt reliquum hæredibus legitimis, siue ab intestato succes soribus debeatur: difficilis equidem, & neces saria, dilucidè tamen & plenè elucidata quæ stio. Vbi & Burgensis Salon de Paz opinio, aduersus Ioannem Matienzum, & Neotericos alios, nouè defensa, & recepta; eorundem argumentis verè, & concludenter satisfactum ; & plures casus, quàm antea fuis sent, di stincti, & considerati per Authorem. Deinde institutus in re certa, an, & quibus casibus, siue quarum rerum respectu, & effectu habeatur loco hæredis, vel loco legatarij; & de materia, & ratione ad textum in §. si ex fundo, l. primæ, ff. de hæred. instit. cum concordantibus, strictè & accuratè actum, & permulti Authores commemorati, qui eiusdem §. materiam latis simè tractarunt, atque exornarunt? Demum de prædictis omnibus quod attinet ad forum interius, siue conscientiæ: & vtrùm institutus in re certa, habere debeat reliqua bona, quando testator hoc prohibuit; expres sáve testatoris dispositione, & prohibitione, vtrùm ces set dispositio dicti §. si ex fundo, siue ius accrescendi in hac materia? an etiam regulariter, & quare illud fuerit introductum? Dyni, Bartoli, & aliorum Authorum contrarietas proponitur, & Dyni opinio contra Bartolum su stinetur. p. 198. -  Cap. XVIII. Pœnas negantium, & de mendacio conuictorum, permultas es se in iure, quæ diffusè, remis siuè tamen enumerantur hoc capite. Ac præcipuè agitatur, qualiter, & quibus casibus locum habeat pœna constitutionis legis finalis, ff. de rei vendicatione : nonnulla ad propositum eius dem adnotantur, legis 3. tit. 3. part. 3. decisioni applicantur, & permultis aliis commemoratis, Fuluij Paciani locus commendatur. Deinde, vtrùm negans rem habere, quam exhibere rogatur, si non constet ad eum peruenis se, pos sit iure negare, & eius as sertioni iuratæ credatur, tam si extet, quàm si non extet suspicio, rem ad eum peruenis se, vel si ipse fateatur rem peruenis se, sed dicat amis sis se eam? vbi Francisci Bursati consilium 354. volum. 4. expenditur in terminis. Tandem, instrumentum amis sum es se; quo pacto, quibús ve modis, aut testibus probari pos sit? an etiam iuramento probari valeat? & de materia l. fin. C. de fid. instrumentorum, remis siuè actum hoc loco. pag. 216. -  Cap. XIX. -  1. Repræ sentationis materiam circa succes siones legales, testamentarias, fideicommis sarias, feudales, emphyteuticarias, & primogeniorum, siue maioratuum permultos Authores tractas se, qui hoc capite commemorantur, & ingenti studio congregantur. p. 218. -  2. Repræ sentationis diffinitiones quamplures referuntur, ac vera & noua diffinitio traditur, & ibidem nonnullæ regulæ, siue obseruationes generales in hac materia proponuntur. -  3. Repræ sentatio, vtrùm per rationem fictionis, potiùs quàm priuilegij accipi, ac diffiniri debeat; siue lex dum repræ sentationem introduxit, vtrùm fingendo proces serit? vbi Doctorum contrariæ sententæ proferuntur, & res hæc dilucidè, & subtiliter explanata relinquitur. -  4. Repræ sentatio, an in casibus duntaxat à iure expres sis admitti pos sit, & propterea ei in dubio locus non sit? an etiam in his succes sionibus tantum procedat, quæ iure hæreditario deferuntur, & non in aliis; vbi Doctorum confusio, & contrarietas ponderatur, & meliùs quàm antea fuis set, articulus hic declaratur. -  5. Repræ sentationis introducendæ, quæ fuerit ratio potis sima, vnde etiam introductionis eiusdem neces sitas effluxerit: quo denique iure repræ sentatio, & eius effectus proces serint, & vbi dicimus per reprę sentationem filium ingredi locum patris, an gradus repræ sentari potiùs, quàm corrumpi dicatur? vbi horum omnium breuis, & dilucida traditur resolutio, atque explanatio. -  6. Repræ sentationis priuilegium quibus personis communicatum, seu conces sum fuerit: vbi in primis repræ sentationi locum non es se inter ascendentes, & quare. Deinde repræ sentationis beneficium des cendentibus communicari, & in infinitum quoad omnes protrahi, idque præcipuè in Hispanorum primogeniis, siue in vinculis, aut maioratibus perpetuis, prout singulariter declaratur. Inter transuersales quoque repræ sentationem admitti in filiis fratrum cum patruis suis succedentibus, in stirpes, & non in capita; sed vltra filios fratrum non porigi; quamuis in primogeniorum succes sione, iure Hispano, inter transuersales etiam, in infinitum repræ sentatio porrigatur, dummodo pater, aut ascendens repræ sentatus, succedere pos set, si viueret, non alias, prout latiùs probatur. Legis 40. Tauri constitutio, quatenus de succes sione, atque repræ sentatione trans uersalium, seu collateralium loquitur, vtiliter, & singulariter explicatur, atque ex profes so discutitur, vtrum repræ sentatio in maioratibus transuersalibus conces sa, abs que graduum restrictione intelligenda sit? & an procedat, etiamsi ipsimet transuer sales à primo institutore maioratus non procedant? Ludouici Molinæ, & Velas quez Auendañi sententiæ contrariæ proferuntur; & Ludouici Molinæ opinione retenta, egregiè admodum articulus hic dis soluitur. Præterea difficilis illa quæ stio, atque inueterata Doctorum controuersia, vtrùm fratrum diuersorum filij, quando soli sunt, nec concurrunt cum patruo suo superstite, succedant alteri patruo suo in stirpes, repræ sentando parentum personas? an in capita? singulariter, & dilucidè extricatur. Denique, quando plures patrueles, siue consobrini tractant inter se de succedendo alteri suo patrueli, siue consobrino, an succes sio fiat in stirpes, vel in capita? dilucidè etiam explanatur, præfatorum omnium distincta admodum, & notanda traditur resolutio. -  7. Regnorum, & maioratuum, seu primogeniorum succes sio, vtrum iure sanguinis, an iure hæreditario deferatur; repræ sentatio etiam in eis, an de iure communi procederet, & de iure huius regni, recta iuris ratione, siue qua præcipuè fuerit admis sa, vbi ratio decidendi ad l. 40. Tauri as signatur, quæ hactenus ab aliis mille in locis tradita fuere, suo ordine commemorantur; qualiter, siue quo ordine, & forma in regno debeat succedi? & an ab vltimo regni pos ses sore proximitas debeat accipi? quid etiam in aliis maioratibus inferioribus? Demum textus, in cap. licet, de voto, & voti redemptione, & in cap. grandi, de supplenda negligentia prælatorum, lib. 6. & in l. 2. 3. & 4. tit. 15. part. 2. & in l. 8. & 12. tit. primo part. eadem 2. cuma aliis pluribus, in quibus adeò variarunt hucusque Scribentes omnes, vt ferè nihil certum reliquerint scriptum, dilucidé, & absolutè explanantur. -  8. Repræ sentatio nepoti ex filio primogenito ante mortem aui defuncto, in l. 40. Tauri conces sa, vtrùm nepti etiam conces sa es se intelligatur, & consequenter neptis ex filio primogenito præmortuo; an secundogenitum à succes sione maioratus excludat? Neptis etiam eiusdem repræ sentatio, vtrum excludatur ex maioratu fœminas propter masculos excludente; si masculus ex fœmina, & fœmina ex mas culo ad succes sionem maioratus simul concurrant; & de succedendo vltimo pos ses sori transuersali tractent, atque in eodem gradu sint, vter eorum debeat præ ferri? Ex duabus etiam fœminis in eodem gradu existentibus, cui prælatio detur? Et an qualitas masculinitatis, siue sexus masculini in filiam transmitti, siue ab illa repræ sentari valeat? Denique tam de iure communi in succes sione ascendentium, & transuersalium quoque, & in bonis liberis, & diuisibilibus, quàm de iure huius regni post decisionem l. 40. Tauri in Hispanorum primogeniis, siue maioratibus, vtrùm filius parentis personam repræ sentans, dicatur venire ex propria per sona, & vocatione, atque proprio iure, vel ex persona parentis repræ sentati, & de effectu huius indagationis, breuis & diucida atque in hoc vltimo notanda, & aliter quàm cæteri fecis sent, tradita resolutio. -  9. Repræ sentatio, vtrum locum habeat, quando in patre, vel auo ius succedendi firmiter radicatum non fuit, siue ius certum, & firmum, atque inuariabile vtrùm neces sariò requiratur, vt repræ sentatio admittatur; an verò sola potentia, siue spes, aut pos sibilitas succedendi, etiam remota sufficiat? & de intellectu l. 40. Tauri, circa istum articulum; dilucida equidem, atque egregia explanatio, vbi Taurinæ dictæ l. germanus, & verus sensus adducitur. Conditorum eiusdem mens, & intentio detegitur, Neotericorum quorundam aduersus Ludouicum Molinam obseruationes, seu placita nonnulla, nouiter & verè subuertuntur, & quamplurima adnotantur. Deinde, an nepos institutoris ex filio, ante maioratum institutum, vel in vita institutoris præmortuo, patruum excludat? an etiam repræ sentationi locus es se pos sit, quando vltimo maioratus pos ses sore absque descendentibus præmortuo, transuersalis aliquis succes sionem prætendit, cuius pater si viueret, succes surus sane es set vt proximior, ipse tamen multis ab hinc annis, & ante maioratum institutum, vel etiam post, sed in vita institutoris deces sit: vbi etiam in proposito considerantur accuratè, & subtiliter aliqua, quæ vltra Scribentes omnes, matura consideratione fuerunt excogitata. Ac denique de nepote mortuo, viuentibus auo pos ses sore maioratus, & patre primogenito; relicto tamen pronepote pos ses soris: & de filio incapacis, ante incapacitatem nato, & de posthumo, vtrum patruum excludant, breuiter inquiritur. -  10. Repræ sentatio in fideicommis si succes sione, an, & quando locum habeat? vbi de contrarietate Accursij, & Baldi, sic trita, & vulgata, vt nulli non innotescat: an etiam dicta l. 40. Tauri constitutione edita, aliquid citra ius commune, aut Interpretum traditiones communes additum, vel innouatum fuerit in materia repræ sentationis circa fideicommis sa. Prætereà de succes sione feudi, & emphyteusis, & quatenus in ea repræ sentatio admittatur: diligens equidem, atque notanda, & accurata magis, quàm antea fuis set, explanatio. -  11. Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, vtrum admittenda sit in primogeniis, seu maioratibus, non solum ex vltima voluntate, sed etiam ex contractu institutis, vbi non modo interminis præfatæ l. Tauri, sed etiam in terminis iuris communis, articulus hic dilucidè magis, & aliter, quàm cæteri huius Regni Scriptores fecis sent, explanatus relinquitur: an etiam admittatur repræ sentatio in maioratibus, qui absque institutionis scriptura, ex sola antiquitate, aut consuetudine constant? In donatione Dominica, seu Regia conces sione, in his bonis, quæ iure maioratus à Rege Henrico II. Nobilibus Hispaniæ fuere donata; in meliorationibus Tertij & Quinti vinculatis, siue in vinculis ordinariis, quæ absque Regia facultate instituuntur quotidie, & in Anniuersariis, & Capellaniis aut Memoriis perpetuis, quæ iure maioratus deferuntur: vbi horum omnium breuis, & distincta traditur resolutio, & Petri Salazaris aduersus Lud. Molinam, & alios, opinio noua, nouiter & verè, atque vel vno tantum verbo concludenter conuicta. -  12. Repræ sentatio, vt exclusa censeatur, atque in primogeniorum, seu maioratuum succes sione excludi debeat, vtrum neces saria sit expres sa dispositio, vel etiam tacita, atque ex coniecturis deducta sufficiat? an etiam exclusa, aut admis sa, repræ sentatione alicuius personæ, aut gradus res pectu, siue in aliqua parte dispositionis, in reliquis quoque partibus, siue aliorum quoque graduum, aut vocatorum respectu, exclusa, aut admis sa censenda sit, quámque firmiter, siue qualiter in casu dubij standum sit dict. l. 40. Tauri dis positioni, vt potius admittatur, quàm excludatur repræ sentatio, & an eiusdem legis decisio sit iuri communi consona in postrema sui parte, & procedat quoque respectu primi succes soris, vel vlteriorum, vt possint ipsi repræ sentationem excludere, vel ces sione sua iuri nepotis præiudicare, ac secundogenito filio fauere. Deinde, ex vocatione proximioris, vulgo el mas propinquo, o el mas cercano patiente. Vel cum dicitur, quod aliquibus deficientibus, proximior succedat, aut proximior meus, vel proximior in gradu, vel quod succedatur salua gradus prærogatiua, aut ordine succes siuo, vtrum repræ sentatio exclusa censeatur? an etiam ex vocatione filij maioris, aut filij primogeniti, vel filij super stitis tempore mortis vltimi pos ses soris, vel proximioris, eodem tempore superstitis, repræ sentatio excludatur, vel non? Quid denique, si primogenitus mortuus fuerit, nondum qualitate, seu condi tione ab institutore maioratus adiecta, verificata; & vtrùm qualitas in persona succedentis, ad succedendum requisita, præcisè ades se debeat tempore delatæ succes sionis? an verò sufficiat, quod antea adfuerit, etiam si ante aduentum succes sionis primogenitus mortuus fuerit? vbi horum omnium dilucida, & distincta, atque notanda resolutio traditur, & nonnulla (vt videbis) & nouiter, & verè adnotantur per Authorem, quæ sic diligenter ordinata, atque digesta, nullibi antea fuerant. Inter alia tamen articulus ille circa vocationem factam in maioratu de filio primogenito superstite, hoc est, del hijo mayor que fincare viuo al tiempo de la muerte del vltimo pos seedor, sic accurate, & verè resoluitur, atque Ludouici Molinæ sententia recepta, fundamentis, plurimis que Auendañi rationibus in contrarium, nouiter & subtiliter respondetur, vt attenta constitutione dictæ l. 40. Tauri, ampliùs de ipsius articuli vera resolutione dubitari nequeat. pag. 218. & seqq. -  Cap. XX. Ad ea, quæ Hieronymus de Ceuallos sub quæ stione 749. nouis simè scripsit, & pœnas simul criminis falsi. Obiectionibus deinde eiusdem contra Authorem, non modo falsis & iniquis, verumetiam à veritate, & bono quoquo viro, maximè iuris profes sore, valde abhorrentibus, non vt satisfiat (satisfactione namque non indigent, & veritas patet, & clamat) sed vt iustis aliis de causis responsum præbeatur hoc loco, & è Petri Ricciardij commentariis in titulum Institut. de vsufructu, multo post peractum, & absolutum tractatum de vsufructu ab Authore perlectis, & in hisce Regnis expositis, nec vnum verbum, nec syllabam Authorem metipsum subtraxis se; nihil etiam Ricciardium eundem attigis se, nec obseruas se ex infinitis, quæ per totum tractatum, & in vnoquoque capite de vsufructu ab eodem Authore traduntur, & ingenti studio, & diligentia, originalíque & prolixa omnium tunc vsque Scribentium lectura sic digeruntur, & vltra alios animaduertuntur , vt inuincibiliter ostendatur, ac etiam (vt aliis opus non fit, & tacuis se placeret) Ricciardium eundem in materia vsusfructus quatuor decim duntaxat (nec eas omnes ex profes so) Authorem verò centum, & quadraginta fere quæ stiones, in eo tractatu conges sis se, atque scripsis se, quo magis malitia eius detegitur, & falsitatis adeò grauis crimen euincitur, nec aliquid Authori detrahitur. Ricciardium potiùs, & Caualcanum ex proposito inquirere, & perlegere, & iuxta Authoris tractatum apponere, laborémque, & diligentiam vniuscuiusque metiri, nimis gloriosum & iucundum futurum; modo eorum omnium, & aliorum quamplurimorum, quæ typis mandabuntur, honor, & gloria tribuatur soli Deo, à quo cuncta procedunt, & sine quo factum est nihil. p. 317. -  Cap. XXI. Ad Titulum ff. ad S.C. Turpillianum, & de calumniatoribus, in Decretalibus. Vbi nonnullis de calumniatoris crimine (quod graue est) breuiter commemoratis, aliisque omis sis consultò, ne transcribantur, id præcipuè intenditur (quod in vsu forensi controuertitur s æpè, & dilucidè satis explicatum non est) vtrùm calumniator etiam præ sumptus, is scilicet, qui vel accusationem non probauit, vel ab ea destitit, teneatur ad damna, expensas, & interes se: & ibidem Bartoli sententia (quæ in puncto iuris veris sima est, quicquid de consuetudine contra ip sum alij enunciauerint) constanter, ac ita defenditur, vt omnino debeat obseruari, prout hic explicatur. p. 328. -  Cap. XXII. Ex l. nihil pro hærede. C. de vsucapione pro hærede. Vbi quamplurimorum interpretationibus argutè, & subtiliter refutatis, & nouiter conuictis, multisquè ingenti studio & diligentia in proposito eius textus, suitatis etiam, & præ teritionis, atque exhæredationis liberorum obseruatis; & viuo quoque patre an dominium, an etiam pos ses sionem bonorum paternorum habere, siue domini aliquo modo filij dicantur, textus ille adeò vulgatus, vt in scholis per manus tradatur quotidie, ita dilucidè, & ingeniosè enucleatus relinquitur, vt Authoris studium, & laborem fatearis libenter. p. 334. -  Cap. XXIII. Ex cap. salubriter, de vsuris. Vbi Pontificia ea constitutio, adeò vulgata, sed summè difficilis; cap. etiam ad nostram 11. de rebus Ecclesiæ non alienandis: Et cap. ad nostram 7. de iureiurando, ita accuratè & verè explicatur, vt aliorum intellectus quamplures, verè & nouiter conuincantur; nonnulla in proposito dicti cap. salubriter, dilucidè obseruata tradantur, & verus atque genuinus sensus eiusdem decisionis ostendatur. Denique, & infertur ad quæ stionem practicam, vtrùm hodie in terminis legis Regiæ taxantis dotes, procedat dicti cap. salubriter, constitutio, si fructus ex pos ses sionibus pignori datis, excedant quantitatem dotis à lege Regia taxatam? & quę stio metipsa accuratiùs, & dilucidè magis quàm hactenus fuis set, explicatur, & l. debitor. ff. in quib. caus. pign. vel hypot tacit. contrah. singulariter expenditur, & declaratur. p. 350. -  Cap. XXIV. Legis finalis, C. de edict. Diui Adrian. tol. materia, diligenter & dilucidè, breuiter tamen, & vtiliter discutitur ac inter alia principaliter inquiruntur ex profes so nonnulla; legis, inquam, eiusdem, & l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ (quæ lex Soriana vulgò nuncupatur) remedium, quibus, & quando competat, vel non, quæ etiam adstringantur probare, qui legum earundem beneficium implorant; siue quæ requirantur, vt quis in summario, pos ses sorióque eius legis iudicio obtineat. Deinde, an semiplenæ probationes sufficiant? an verò plenæ neces sariæ sint? Rur sum, quando quis dicatur legitimus contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex dictis ll. & quæ vitia dicantur visibilia, aut inuisibilia, vt eam impediant, vel non? An etiam admittantur probationes, seu exceptiones altiorem indaginem requirentes, & quando in continenti probationes fieri pos se dicatur, vel non pos se. Succes sori deinde maioratus (quod hactenus absolutè satis explicatum non erat) an remedium dict. l. finalis competat; fideicommis sario etiam de iure communi, & hoc de iure Regio post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, etiam nullus restitutione facta ab hærede? (quod nullus itidem explicauerat absolutè:) An denique hæres hodie post decisionem eiusdem l. Regiæ primæ, pos sit à fideicommis sario compelli, vt adeat hæreditatem, & sibi restituat, & de intellectu præfatæ l. primæ: vbi ingenti studio, & labore eximio, Authorem aliorum Interpretum placita euoluis se, & quamplurima obseruas se, libenter fatebitur quicunque. pag. 366. -  CAP. XXV. Leg. vnicæ. C. quando Imperator inter pupillos & viduas, &c. Constitutio, & materia exornatur, & priuilegium illud quo pupilli, viduæ, & miserabiles personæ euocare ad Curiam Principis aduersarios quoad primam causarum cognitionem pos sunt, sed non euocari; qualiter, & quando, & quibus casibus, ac personis competat, tractatur vtiliter. De ratione etiam introductionis priuilegij ipsius, & an præfatis personis, non modo pauperibus; sed etiam diuitibus concedatur, eleganter discutitur. Rursus, an l. eiusdem decisio procedat post cœptum coram ordinario iudicium, siue actoris, siue rei partes pupilli, & viduæ sustineant; aliter equidem, & dilucidè magis, quàm hactenus factum fuis set, explanatur. Demum inquiritur, an personæ prædictæ eo priuilegio vti, fruíque pos sint, si tanquam hæredes succes serint in lite cœpta? & de his omnibus vtilis traditur, atque notanda resolutio, & explanatio. pag. 409. -  Cap. XXVI. Contractus, vel actus, qui geritur, an, & quando intelligatur, siue præ sumatur in scriptis, vel absque scriptura celebratus, vt dicatur purus & perfectus, vel imperfectus, & conditionalis, & pœ nitere liceat, vel non, ante instrumentum confectum, si inter contrahentes de instrumento conficiendo conuenit? vbi ad interpretationem l. contractus. C. de fide in strument. l. 6. tit. 5. part. 5. & l. 2. tit. 16. lib. 5. nou. collect. Regiæ, & præfatæ disceptationis inter Scribentes omnes adeò controuers æ, absolutam, & veram resolutionem, tam de iure communi, quàm de iure Regio, obseruantur ab Authore nonnulla, quæ dilucidè traduntur hoc loco. pag. 420. -  Cap. XXVII. Alimenta, sumptúsque litis, an, & quando teneatur reus suppeditare actori, cùm lite pendente, vel anteqùam iudicium promoueatur, actor petit sibi prouideri de alimentis à reo, & quando quis pauper dicatur, & eiusmodi, quod alimenta, & litis expensas iure valeat eligere: l. si instituta. §. de inofficioso, ff. de inofficioso testament. cum aliis iuribus in materia, intellectus verus adducitur, & extenditur eiusdem decisio ad alias personas quamplures, maximè ad eas, quæ non leuem iustitiæ præ sumptionem pro se habent, & quatenus præ sumptio operetur? an etiam inops dicatur, quæ maritum, patrem, vel filios habet diuites? vtiliter explanatur. pag. 427. -  Cap. XXVIII. Ad ea, quæ cap. 6. huiusce libri 3. & cap. 18. lib. 2. scripta fuere, addenda nonnulla, quæ etiam pertinent ad potestatem Principis, vt tollere, aut mutare valeat testatorum voluntates quoad fideicommis sa, & maioratus ex causa publicæ vtilitatis. Et an procedat id duntaxat, quando non aliter consuli potest publicæ vtilitati. Principi etiam aliquid attestanti vtrùm plena fides adhibenda sit? ad Clement. vnicam, de probat. Et an cau s æ cognitio, atque vocatorum, siue substitutorum citatio neces saria sit, vt iuri eorum præiudicium generetur, & derogetur. Deinde, clausulæ, ex certa scientia, & motu proprio, & de plenitudine potestatis, & pro expreßis habentes, cuius effectus, & virtutis sint in proposito, & in aliis quibuslibet regulariter? Rursus in Principe iuri alterius præiudicante, an præ sumatur iusta causa, & an ipsius as sertio, siue expres sio sufficiat? Denique, de ratione, & interpretatione l. 7. tit. 7. lib. 5. nou. collect Regiæ, circa diuisionem duorum maioratuum, qui ex causa matrimonij vniuntur, & excedunt summam prætaxatam ibi, breuis & notanda resolutio, atque explanatio, pag. 440. -  Cap. XXIX. Masculi ex fœminis, an, & quando masculorum descendentium appellatione comprehendantur, vel comprehensi dicantur in fideicommis sis, & vltimarum voluntatum dispositionibus, diligens, & breuis explanatio. p. 429. -  Cap. XXX. Regula illa, siue Interpretum omnium axioma commune, & per manus traditum quotidie; Si vinco vincentem te, multo magis vincam te, in succes sionum. & aliorum actuum materia, an, & qualiter procedat, & de aliorum variis in locis traditionibus (quæ hic aggregantur) breuis resolutio, atque explanatio. p. 460. # 3 QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER TERTIVS. # 1 CAPVT I. Ad titul D. & C. si quis aliquem testari prohibuerit, vel coegerit , & l. 26. 27. 28. & 29. titulo primo, partit. 6. vbi earum legum decisiones exornantur nonnullis , quæ scitu quidem & notatu sunt digna, nec ab alio hactenus fuerant sic adnotata; deinde de testatore impedito, aut prohibito testari, testamentúmve aut dispo sitionem anteà factam mutare: de eo etiam, qui ad testandum, aut non testandum, aut sic vel certo modo disponendum, aut non disponendum, vi, metu, vel dolo, aut blandis verbis, suggestionibúsve, aut instigationibus, siue as siduis, & importunis precibus est inductus: Item de eo, qui propter metum reuerentialem, vel ad suasionem eius, cui reuerentiam debet, aut etiam coniunctorum ad te standum, vel non restandum, aut certis modis de rebus suis disponendum adducitur: & an solus metus reuerentialis efficiat, quòd aliquis dicatur prohibitus testari, vel ita liberè & spontanę è, vt debuit, non testatus: quarum etiam personarum respectu timor reuerentialis consideretur? & an legata debeantur hodie post decision. l. 1. titul. 4. lib. 5. nou. collect. reg. ex testamento facto per vim, aut per metum, siue per dolosas aut importunas instigationes: ac denique de coniecturis, quibus in proprosito dolus, vis, metus, aut fraus colligi valeat, & de modo probationis: diligens equidem, & in vtroque foro neces saria valdè explanatio, qua, vt videbis Lector, prolixa & originali Scribentium omnium lectura, multa & nouiter, & verè digeruntur, quæ nullus antea sic di stinctè & dilucidè explicauerat, nec absque ingenti studio in vnum recenseri potuis sent. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, ob quam huius capitis disputationem neces sariò suscipiendam putauit. -  2 Author recenset quamplurimos Authores, quos pro huius capitis dilucida explicatione, originaliter, vt solet, & s æpè perlegit. Et inter alios, Bartoli doctrinas, atque theoricas in pro posito commendat. Ipse enim pleniùs, & meliùs quam cæteri faciant, materiam hanc tractauit. -  3 Paulum Parisium in cons. 67. lib. 3. coaceruando materiam hanc, & latè & doctè loquutum. -  4 Iacobum Menochium distinctè, & vtiliter se habuis se in hac materia, ac inter omnes Recentiores, ipsum dumtaxat circa resolutiones Bartoli insistere, & optime prosequi illas. -  5 Ludouici Molinæ è Societate Iesu Religiosi, ideò ab Authore mentionem factam hoc loco, quòd vel ipso solo prælecto, eorum omnium vera, & distincta re solutio deduci pos sit, quæ in proposito huius capitis, ad forum Conscientiæ pertinent. Et vide omninò Patrem Thomam Sanchez, relatum infrà num. 139. & 140. -  6 Testatorum voluntates liberas es se debere, atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate libertatis plenæ, & sic omninò & absolutè liberum in disponendo . -  7 Atque in id verba leg. Theodosianæ adducta, quæ pulchra quidem sunt, & notanda. -  8 In testando leges volunt cuique liberam voluntatem es se, & odio habent adulationes, & suggestiones, & importunitates, & cætera alia, quæ fiunt testatoribus si ex illis quocunque modo, absoluta omninò, & plena liberaque voluntas eorum impediatur. -  9 Testatoris vltima dispositio vt valida sit in foro conscientiæ, ac etiam in foro exteriori, neces se est, vt non sit inuoluntaria mixtè, vel errore, vel vi, aut metu iniustè illato, ita dispositioni causam dantes, vt secluso tali errore, vel vi, aut metu, testator nullo modo ita di sponeret, quin potiùs vellet, vt nihil impediente sua illa dispositione, longe aliud de suis bonis fieret. -  10 Ratio est, quia libera hæredis institutio, legatum, & donatio causâ mortis, merè gratis fiunt, sicut & donationes inter vinos, & promis siones merè gratis facta. -  11 Ad transferendum autem dominium, aut conferendum ius titulo merè gratuito, ea libertas in dante est neces saria, quæ inuoluntarium mixtè excludat. -  12 Testatoris liberam voluntatem impediens, punitur, quod pœnâ primùm ciuili constituit Adrianus, deinde criminali Alexander Seuerus. -  13 Et sic pœna hæc duplex est, criminalis scilicet, & ciuilis. -  14 Testari aliquem impediens, aut prohibens, qualiter puniatur, & num. seq. -  15 Vbi inprimis Aluaradi adnotatio taxatur, ad quam nullus hactenus animaduertit. -  16 Probatur deinde Menchij resolutio in proposito, criminalem pœnam à lege diffinitam non es se, sed iudicis arbitrio indicendam relinqui. -  17 Ac denique de iure Partitarum, criminalem pœnam nullam, nec etiam arbitrariam impositam fuis se vltra amis sionem bonorum, quod ex testatoris bonis prohibens erat habiturus; & nouiter, & verè adnotatur. -  18 Contra impedientem aut prohibentem quem testari, ciuilis pœna quæ statuta fuerit? & num. seq. -  19 Testari aliquem dolo impedientes, vel vi, aut metu, aliò ve modo prohibentes, aut inducentes teneri prætendentibus interes se, actione de dolo, vel alia subsidiaria in factum ad interes se. -  20 Impediens, ne quis instituatur hæres per testatorem, tenetur illi ad totale interes se, & num. seq. in fine. -  21 Impediens, aliquem, quominus consequatur aliquam commoditatem, etiamsi ad illam non competeret aliquod, ius agendi, tenetur tamen ad totale interes se. -  22 Impediens alterum à consequutione legati, vel gratuitæ donationis, dolo, vi, vel fraude; tenetur eidem ad restitutionem arbitrio boni viri; secus si absque vi, aut dolo, vel fraude, etiam odio, vel vt sibi consulat, alterum ad mutationem voluntatis induxerit, & num. 24. in fine. -  23 Testator, si vi, aut metu iniustè illato adducatur, vt in stituat aliquem hæredem, aut legatum illi relinquat; inualidum id erit in conscientiæ, & exteriori foro, eum onere restituendi illi, in cuius detrimentum id cedit, quia alioquin bona illa ad eum erant deuentura. -  24 Quod etiam procedit de filio ad patrem, & è contra, vt hoc numero adnotatur. -  25 Testari impediens, vel prohibens alium, an ad duplum læ sis teneatur. -  26 Et teneri duplum præ stare ex sententia multorum. -  27 Qui omnes adducti sunt ex textu, in §. & hoc peruenit, in Authent. vt nulli iudicum liceat habete. -  28 Contrarium tamen, imò quod pœna hæc dupli non habeat locum in quouis priuato prohibente, aut impediente, sed solum in administratore ciuitatis, in quo loquitur ille text. probarunt alij, qui hoc numero recen sentur. -  29 Menochius autem neutram partem expressè probauit, & priori sententiæ potiùs acces sis se videtur, quatenus dixit, verba dict. §. & hoc peruenit, generalia es se. -  30 Author verò, iure communi attento, posteriorem sententiam veriorem existimat. -  31 Cæterùm de iure Regio Partitarum, priorem sententiam receptam, ambigi non potest, post decisionem l. 29. titulo primo, partit. 6. cuius verba referuntur hic. -  32 Et Ludouici Molinæ traditio probatur. -  33 Contra prohibentem aut impedientem aliquem testari, iuratur per illum, qui habet interes se, in litem, tanquam contra dolosum, ex sententia quorundam. -  34 Quæ tamen nulla lege Partitarum probatur, imò in pluribus legibus in proposito loquentibus, iuramenti in litem nunquam mentio facta est, vt hoc num. & noué, & verè adnotauit Author. -  35 Idcirco totum hoc religioni & bono arbitrio iudicantis relinquendum es se, ipsemet Author putauit. -  36 Prohibens aut impediens aliquem testari, si soluendo non fuerit, nec damnum aut interes se læ sis præ stare pos sit, tunc equidem contra fiscum reuerti potest læ sus, idque ex recepta & communi Doctorum sententia. -  37 Quæ etiam hodie obseruari debebit de iure Partitarum, ex noua & vera Authoris consideratione. -  38 Prohibentem aliquem testari, aut impedimentum aliquod præ stantem, pœnas prædictas incurrere, licèt postmodùm impeditus potuerit condere testamentum: quia id non releuat impedientes à pœna incursa propter impedimentum perfectum & consummatum. -  39 Quod est singulare & notandum pro ampliatione l. 29. titulo primo partit. 6. vt etiam hoc casu illius decisio procedat. -  40 Testamentum vi aut metu factum, an sit ipso iure nullum, sic vt hæreditas fisco deferri non debeat, cùm testator vi aut dolo inductus est, vt me, vel alium hæredem institueret? an verò valere debeat mero iure, sed postmodùm annullari, & auferri hæreditas cogenti tanquam indigno? -  41 Et quidem Ioannes de Imola, & Iason securè scripserunt, testamentum hoc es se ipso iure nullum, cum vi aut metu celebratum fuerit: & ob id sentiunt apertè, hæreditatem fisco non deferri, sed potius succes soribus ab intestato. -  42 Nec ab eis dis sentit D. Spino, qui malè equidem, & sine aliqua disputatione nec relatione authorum, sic absolutè constituit, testamentum in proposito casu non valere. -  43 Et pro hac parte, quinque præcipua fundamenta expendi pos sunt, quæ ex Imola & Aretino non obscurè colliguntur, & nouis simè omnium, illa conges sit Fachineus. -  44 Verum contraria sententia & verior est, & communior, testamentum vi aut metu factum, ipso iure valere, sed auferri cogenti, metumve inferenti hæreditatem tanquam indigno. Quam defendunt plures Authores, qui præcitantur hîc. -  45 Et huius sententiæ fundamenta adducuntur remis siuè. -  46 Et Contrariæ partis fundamenta, siue Imolæ argumentationes, abundè dis soluuntur, vt hoc numero adnotatur. -  47 Ad textum etiam in l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, qui in contrarium ponderari solet, optimè respondet Aretinus, vt notatur hic. -  48 Et de iure Partitarum, magis probari videtur hæc secunda opinio, vt aduertit Gregorius Lopez; & latiùs explicauit Author hoc numero. -  49 Legata & cætera relicta an debeantur ex testamento factò per vim? vtilis quidem, & neces saria quæ stio in hac materia. -  50 Quam ex omnibus Scribentibus huius Regni, excitauit in terminis solus Azeuedus, nec aliquid in ea resoluit, sed duntaxat se remisit ad Gregorium Lopez. -  51 Qui etiam dubium hoc non explicauit, sed tantùm dixit videndum es se Baldum, nec retulit Bartolum, cuius traditiones ad verbum recenset Baldus ibi. -  52 Et in effectu post Bartolum distinguendo concludit, prout latiùs hoc numero adnotatur, & eiusdem Bartoli distinctio probatur. -  53 Et in vtroque casu, etiam hodie post decisionem l. primæ, titul. 4. lib. 5. nou. collect. reg. admittitur, vt vltra omnes nouiter, & verè hoc loco adnotauit & probauit Author. -  54 Legata ex testamento per vim facto, quando non debentur, legatarijs erit saluum ius recuperandi interes se, aut damnum contra inferentem metum. -  55 Vt in simili casu, quando quis compellit testatorem, vt instituat alium, obseruauit Bartolus. -  56 Dolus alterius, quando est causa immediata acquisitionis, quamuis ei, cui acquisitum fuit, noceat, tamen ipsi aduersùs alterum, qui metum adhibuit, modo prædicto succurritur. -  57 Legata an debeantur ex testamento, quod per dolum, non per metum factum fuit? vtilis quæ stio, nec ab aliquo hactenus explicata. -  58 Idcircò pro ipsius explicatione, nonnulla constituenda duxit Author, quibus perfectè quidem, & distinctè explicata manebit. -  59 Et in primis constituit, de iure communi certum es se, quòd titulus, si quis aliquem testari prohibuerit, habet locum in prohibente dolo. -  60 Secundo constituit, & de iure Regio Partitarum, idem ius constitutum, & obseruandum. -  61 Tertiò constituit, veram resolutionem in præfato dubio petendam ex his, quæ in dubio superiori, an legata debeantur ex testamento facto per vim, dicta fuêre numeris præcedentibus. -  62 Quoniam dolus & metus in hac materia æquiparantur. -  63 Et sic distinguendum es se, quando constat testamentum totum, aut totam dispositionem dolo factam fuis se, aut constat de dolo in institutione, non tamen in legatis, vt suprà dictum fuit. -  64 Quartò constituit, ex lege quadam Partitæ, ex dictis etiam Baldi, minimè pos se in præfato dubio certam aut absolutam resolutionem deduci, quamuis ad ea se remittat Gregorius Lopez, vt hoc numero adnotatur. -  65 Testamentum in dubio non præ sumitur vi, aut metu, sed potiùs sponte factum, cùm metus tanquam delictum non præ sumatur; & consequenter nec præ sumendum est, testatorem metu compulsum ad disponendum. -  66 Actus quicunque spontaneus præ sumitur regulariter, nisi coactio probetur. -  67 Testamentum semper validum præ sumitur, nisi contrarium probetur. -  68 Receditur tamen à prædicta regula, coniecturis, quibus metus illatus præ sumitur. -  69 Metum plenè probari coniecturis, & præ sumptionibus, modò illa legitimæ sint, & propinquæ. -  70 Testatoris metum in testando, ex nonnullis coniecturis præ sumi, quas Mantica, & Menochius pleniùs quàm alij recensent. -  71 Testamentum in dubio non præ sumitur dolo confectum, & consequenter nec testatorem dolo inductum fuis se ad testandum. -  72 Receditur tamen ab hac regula coniecturis, & præ sumptionibus, quibus dolus in hoc casu præ sumitur. -  73 Testatorem dolo fuis se inductum ad testandum, præ sumitur ex coniecturis nonnullis, quas Menochius conges sit, & ad illum se remittit Author. -  74 Testamentum si fuit confectum noctis tempore, sine tot luminariis, quibus manifestè cerni pos sit persona ipsius testatoris, & testium, dolus præ sumitur. -  75 Et in id Hipp. Riminal. & Pet. Surdi consilia tria commendantur, vbi etiam discutitur, an cortina exi stens circa lectum testatoris, & impediens testes, ne videant testatorem, reddat testamentum nullum. -  76 Testamentum dolo factum præ sumi, quando extat nouerca, cuius suasonibus & delinimentis præ sumitur pater testator filium nouercæ hæredem fecis se, filium verò primæ vxoris, vel exhæredas se, vel minus ei reliquis se. -  77 Testamentum patris factum ad præiudicium filij prioris matrimonij, & ad fauorem filiæ secundi matrimonij an præ sumatur factum ad instigationem nouercæ contra priuignum, & ob id valere non debeat? remis siuè, & Hipp. Riminaldi consilium 428. lib. 4. in proposito commendatum. -  78 Testator, quando filio prioris matrimoniij integram Legitimam iure debitam reliquit, dolus nouercæ præ sumi non debet; & consequenter quòd pater dolo & suasionibus nouercæ fraudare voluerit filium, præ sumendum non est, ex singulari obseruatione Menochij. -  79 Quæ est notabilis, & neces saria pro melioratione Tertij & Quinti bonorum, quam filio, vel filiæ secundi matrimonij, filiis ex primo matrimonio relictis, pater fecerit, vt scilicet eo casu dolus aut fraus nouercæ præ sumi non debeat, si filiis prioris matrimonij integra Legitima relicta fuerit à parente. -  80 Atque ex illa, dubia redditur Petri de Peralta resolutio, vt hoc numero adnotatur. -  81 Testamentum in dubio, liberè existimandum est fuis se confectum, nonque importunis precibus, nec illicitis persuasionibus. -  82 Sed ab hac regula receditur similiter contrariis coniecturis & præ sumptionibus, quibus testatoris liberam, & absolutam voluntatem impeditam fuis se ex precibus, aut suasionibus ostendi pos sit. -  83 Metus, aut dolus testatori adhibitus, qualiter in hac materia debeat probari: & ibidem ab Authore adnotatum, Doctores communiter, duo in proposito tradidis se simul, quorum vnum vel alterum verum non est, aut simul stare non pos sunt, nisi ipsorum sensus aliter declaretur. -  84 Quapropter, vt mentem, & intentionem Scribentium declaret Author, nonnulla constituere neces sarium duxit, quæ nouiter adnotantur hoc n. & seq. -  85 Metus aut dolus testatori adhibitus quòd coniecturis & præ sumptionibus legitimis probari non pos sit, ne quaquam statutum in l. 29. tit. 1. p. 6. quidquid Burgos de Pace aliter sentiat: idque ex noua & vera Authoris consideratione, vbi etiam in id expendit verba l. 28. eod. titul. & Partit. -  86 Traditur resolutio & conclusio Authoris circa ea, quæ dicta sunt suprà ex num. 83. & Parisij traditio declaratur. -  87 Titulus, si quis aliquem testari prohibuerit, duo continet capita, coactionis scilicet, & impedimenti. -  88 Et quatuor modis verificatur: primus est, quando ego cogo te, vt me instituas, vel vt mihi aliquid relinquas: secundus est, quando compello te, vt instituas alium, vel aliquid ei relinquas: tertius est, quando impedio aliquem volentem testari de nouo: quartus est, quando quis prohibet aliquem, qui volebat primum testamentum mutare, idque ex communi & recepta omnium sententia. -  89 Et confirmat l. 27. tit. 1. p. 6. quæ addit alium casum, quando quis, posito quòd alium testari non prohibeat, facit tamen, quòd ille ad libitum, & voluntatem suam testamentum ordinet, aut de suis rebus di sponat. -  90 Et his casibus hæreditas, seu relictum quibus applicetur, an fisco, vel venientibus ab intestato, eleganter explicauit Bartolus, cuius doctrinas sequuntur alij communiter. -  91 Testatorem cùm cogit quis vt alium instituat, tunc ab illo instituto hæreditas aufertur, & fisco applicatur, idque de iure communi verius es se. -  92 Sed de iure Partitarum videri aliud sancitum, ex verbis l. 28. tit. 1. p. 6. vt in casu prædicto, venientium ab intestato hæreditas sit, & non fisci, & ibidem reddit Author rationem, qua forsan excitati sic statuerunt legis illius Conditores. -  93 Prohibentis mutari testamentum, cùm institutus est filius, vel seruus, & ij tempore institutionis erant in ipsius prohibentis potestate, tunc instituti indigni iudicantur, & fisco hæreditas defertur. -  94 Et id procedit etiam, si filius, vel seruus tempore aditionis hæreditatis, sui iuris effecti forent: quoniam tempus ipsius institutionis spectatur. -  95 Sed de iure Partitarum aliter statuitur, & destruitur communis opinio, vt scilicet hoc casu non fisco hæreditas deferatur, sed proximiori testatoris consanguineo. -  96 Testari quem fuis se prohibitum, coactum, aut impeditum, multis modis probari. -  97 Testari prohibitus non solùm dicitur ille, qui modis expreßis prohibitus est, sed etiam, qui alio quocumque modo impeditus est, ne testamentum condere pos set, aut primum iam conditum mutare, dummodò tale impedimentum dolosè fuerit præ stitum. -  98 Quod Paulus Parisius rectè in hac materia adnotauit, & Regia lex 28. tit. 1. partit. 6. expres sim di sposuit, vt numero sequent. aduertit Author. -  99 Testandi impedimentum non dicitur præ stitum alicui, si eo instanti procurabantur illi medicinæ aut si propter malam infirmi dispositionem, dilationis impedimentum præstitum fuit, quia deficit dolus. -  100 Prohibitionis, coactionis, aut impedimenti testatori adhibiti exempla nonnulla referuntur, quæ Menochius conges sit. -  101 Ad testandum qui dicit impedimentum, aut metum alicui illatum, neces se habet tria copulatiuè atque specialiter probare, aliàs obtinere non poterit. -  102 Ac primùm neces sariò probandum est, quòd ille fuerit prohibitus, & per actus innuentes prohibitionem & impedimentum, & à iute reprobatum tanquam dolosum. -  103 Secundum requisitum neces sariò probandum est, quod ille impeditus, tunc temporis, quo fuit prohibitus, volebat testari, & quòd ces sante impedimento fuis set testatus; non enim satis es set, si vno tempore vo luis set testari, & alio fuis set prohibitus, aut impeditus. -  104 Tertium requisitum, & neces sariò probandum ex parte querelantium est, vt neces se probari debeat, testatorem eos voluis se instituere, aut illis aliquid relinquere, vel in eorum fauorem disponere, eósque instituis set, vel in fauorem eorum disposuis set, si prohibitus non fuis set, nec impeditus. -  105 Testator, cùm adductus immodicis persuasionibus testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo te standum, aut de rebus suis disponendum, vel ad iam, conditum testamentum reuocandum, vel non reuocandum, tunc equidem dolus præ sumitur. -  106 Persuasiones multæ arguunt dolum. -  107 Persuasio nimia aut immodica habet vim doli. -  108 Et est plus quàm violenta compulsio. -  109 Testatoris metus arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis molestiis, maximè si ille ægrotus erat, vel quando ob nimiam mariti reuerentiam, sic testatus est. -  110 Mulierem præ sumi metu mariti legatum ei fecis se ob ipsius mariti lachrymas, suasionem, & reuerentiam, & vide Authores relatos infrà, n. 147. in principio, & dicta num. 193. -  111 Maioratum factum in fauorem vnius filij, si pater reuocauerit persuasionibus alterius, qualiter filio consuli pos sit, plenè explicatum per Pelaez à Mieres. -  112 Persuasio nimia filij inducentis parentem, vt reuocet Maioratum anteà factum; habetur loco compulsionis & coactionis, maximè si pater sit valdè senex. -  113 Expenduntur iura nonnulla ad probandum, quòd persuasio nimia, & violentia æquiparantur. -  114 Importunæ preces habent instar, imò effectum, & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem, sicque actum factum prætextu earum, reddunt meticulosum, & generaliter rescis sioni ex edicto Quod metus causâ suppositum. -  115 Et in id expenduntur nonnulla iura, quæ sic probant. -  116 Adducuntur etiam remis siuè quamplures authoritates Doctorum, qui in variis causis & negotiis respondent, per importunitatem obtenta non debere valere, & dici fieri inuito dante. -  117 Patris Thomæ Sanchez è Societate Iesu Religiosi honorifica mentio facta hîc. -  118 Importunæ preces vtrùm inferant metum viri con stantis, & ita annullare debeant matrimonium, & rescindere alios contractus. -  119 Et in hoc dubio triplicem sententiam refert pater Thomas Sanchez, & inter eas probabiliorem putat secundam, preces, inquam, importunas cum metu reuerentiali, matrimonium & alios contractus quoscumque rescindere, aliàs autem metu reuerentiali deficiente, preces solas etiam importunas, persuasionémve etiam nimiam, non sufficere, nisi cum illis dolus adiunctus fuerit. -  120 In quo prædictus Author refragatur directè quamplurimis Scribentibus, qui in casibus prædictis, precibus solis importunis, persuasionibúsve as siduis contenti sunt, nec aliud vltra requirunt. Imò & iidemmet Authores in hac materia sibi non constant; nam dum talem metum requirunt, qui in constantem etiam virum potuerit, & debuerit cadere, supponunt contrarium eius, quod anteà dicunt, & sic preces solas, aut persuasiones importunas non sufficere. -  121 Quapropter, vt Author distinctè magis explicaret hæc, ad quæ nullus hactenus animaduertit, sequentia neces sariò constituenda duxit. -  122 Inprimis, persuasionibus, aut etiam precibus (modò ab illis dolus absit fraus & calliditas) licitè quemque pos se amicum, vel coniunctum inducere, vt eum instituat, vel vt aliquo modo in fauorem eius disponat, licitéque vtilitatem suam procurare quemcunque, & vide infrà, numer. 176. -  123 Et verè in illis nullus dolus, nullaque fraus est, & ob id non sine ratione admittuntur. -  124 Illæque dumtaxat damnantur, quæ importunæ sunt, & propter earum frequentiam nimiæ, aut immodicæ. -  125 Preces importunæ dicuntur illæ, quæ sunt instantis simæ, & s æpiùs repetitæ, atque inculcatæ. -  126 Secundò constituit ipsemet Author, negari non pos se, quin preces importunæ aliquo modo cogere videantur, aut verè genus quoddam violentiæ contineant. -  127 Imo coactionem ipsam, compulsionem, aut violentiam excedere, docuit text. in l. 1. in vers. persuadere, ff. de seruo corrupto. -  128 Et suasione inductum inuito æquiparari, dixit text. in l. 5. C. de apostatis, quæ duo iura fortiter adstringunt, vt notatur hîc. -  129 Nec id absque ratione procedit, cùm verè is etiam vir, qui metu (qualiscunque ille sit) minísve, aut alia de causa simili impelli non pos set, importunis precibus, immodicísve persuasionibus affectus, in id fortè adducatur, in quod, sua sionibus aut precibus non interuenientibus, nullo modo allici pos set. -  130 Quod maximè procedit, si à coniuncto, vel con sanguineo preces, persuasionésve inferantur, vel si testator ægrotus sit. -  131 Quo casu, vel vt molestiis, suasionibúsve, aut importunis precibus non vexetur, siue vt à coniunctis, vel aliis ibi as sistentibus non derelinquatur, facilè aliorum precibus acquiescit, qui aliàs nulla vi acquiesceret, si sanus es set. -  132 Testator, si in graui infirmitate constitutus, propinquorum precibus legat, tale legatum metu factum dicitur, quia timet derelinqui, si negat ea, quæ petuntur. -  133 Tertio idem Author constituit, ex ratione superiori, quòd suasio violentiæ æquiparetur; item ex eo, quòd in testando leges volunt cuique liberam & absolutam voluntatem es se, & odio habent adulationes, suggestiones, & importunitates, & cætera alia, si ex illis quocunque modo libera, & absoluta testatoris voluntas impediatur. -  134 Apertè deduci, persuasiones multas, siue importunas preces in hac specie dolum admixtum continere, eo ipso quòd instantis simæ sunt, aut nimiæ, vel s æpius inculcatæ, & repetitæ. -  135 Et verè legis voluntati refragari, quæ liberum te stantis iudicium in testando requirit, nec alterius iudicium aut voluntatem patitur immisceri. -  136 Dolus ex natura actus, qui geritur, hoc est te stamenti, quod liberè & absque aliqua coactione fieri debet, eo ipso interuenire videtur, quòd quis alium immodicè persuadet, aut precibus vtitur importunis. -  137 Nec alius dolus requiritur de per se vltra eum, qui ex immodicis persuasionibus, siue ex importunis precibus inducitur, vt hoc numero adnotatur, & ibidem Patris Thomæ Sanchez resolutio contraria taxatur. -  138 Authores nonnullos non arguendos, quod existimauerint sponsalia, & matrimonia contracta ob nimiam importunitatem es se irrita; idque ob rationem as signatam hoc numero. -  139 Preces nimis as siduæ, & importunæ, quando in hac materia obligent ad restitutionem in foro conscientiæ . -  140 Precibus importunis impediens legatum , tenetur restituere, quando preces mixtum inuoluntarium continent. -  141 Metus, & coactio, qualis es se debeat, vt propter timorem dicatur quis impeditus testari, seu primum testamentum mutare, aut aliquo modo de rebus suis disponere, vel non disponere. -  142 Metus quis, & qualis es se debeat, vt talis dicatur, qui etiam in constantem virum cadat? remis siuè. -  143 Metus quis sit iustus, Iudicis arbitrio relinquitur, qui motum animi sui confirmare poterit ex varis præ sumptionibus, & rerum circunstantiis arguentibus metum , & iuxta personarum qualitatem id diffiniet. -  144 Quoniam in muliere non requiritur ille metus, qui caderet in constantem virum, sed longè minor metus sufficiet quàm in masculis, ratione sexus imbecillioris, qui faciliùs terretur. -  145 Sic minor metus cadit in puerum, quàm in virum. -  146 Metus quis sit iustus, etiam iure Regio Castellæ, iudicis arbitrio relinquitur, nec censetur correctum hoc ex decisione l. 7. titul. 33. partit. 7. imò etiam ex illa lege conces sum; vt contra Villalobos hoc numero adnotatur. -  147 Metus reuerentialis vtrùm in consideratione haberi debeat in hac materia, ad effectum irritandi testamentum, aut legatum, vel aliam dispositionem, vltimàmve voluntatem quamcunque: item vt alios contractus, obligationésve voluntarias rescindere debeat. -  148 Et pro huiusce rei exacta, atque absoluta explicatione, inprimis constituit Author, se originaliter & s æpe prælegis se Authores plures, qui num. seq. recensentur. -  149 Antiquos verò, ac cum illis infinitos alios etiam Recentiores, scienter consultoque prætermisis se, quoniam citantur ab aliis. -  150 Deinde & secundò constituit, metum reuerentialem sola reuerentia & Maioris præ sentia illatum nonpræ sumi. -  151 Idque procedere, siue contractus, actù sve, qui geritur, initus sit cum eo, aut in fauorem, & vtilitatem eius, cui reuerentia debetur, siue cum alio ad vtlitatem alterius; adhuc enim metus solus reuerentialis non præ sumitur illatus, nec annullat contractii initum etiam cum ipso, cui reuerentia debetur. -  152 Tertiò constituit, ex dictis suprà inferri neces sariò, veram non es se, aut saltem ita absolutè, & indistinctè procedere non pos se sententiam quorundam as serentium, metum reuerentialem sola præ sentia eius, cui reuerentia debetur, illatum præ sumi, & consequenter actum gestum absque aliis adminiculis irritare. -  153 Et inde veriorem es se, ac etiam securiorem aliorum opinionem existimantium, metum reuerentialem ita demùm præ sumi, actû sque annullationem inducere, si minæ aut verbera præces sis sent, nempe à viro contra vxorem, vel à patre contra filium; tunc enim si mulier ipsa, aut filius con sentiat, præ sumetur eos metu consensis se. -  154 Vel quando preces importunæ adhibitæ fuerunt, aut si immodica, & nimia persuasio præces sis set, vt num. præcedentibus dicebatur. -  155 Vel si enormis læ sio orta est, quo casu actus quilibet metu reuerentiali gestus, iuncta læ sione re scinditur, etiamsi non constaret de minis, vt cum communi sententia defenditur contra Menes. de Padilla, cui nouè & verè satisfacit Auctor. -  156 Quartò constituit, adnotata suprà num. 152. ideò sic posita, quòd forsan ea opinio aliquando vera es se pos sit, & in casu occurrenti practicari debeat, etiam si minæ aut verbera non præces sis sent, modò non ita distinctè & absolutè accipiatur. -  157 Vt puta, si matris, vel mariti iubentis magna sit authoritas, soleàtque des æuire in eos, qui sibi non obtemperant; tunc enim solo metu reuerentiali, minis quoque ces santibus actus gestus rescindetur. -  158 Vel si talis, ac tanta es set reuerentia pro personæ conditione, vt iudex æ stimare pos sit, metu consen sum adhibitum. -  159 Ad huius namque rei iustificationem, satis est timeri per patrem aut maritum vim inferri pos se, quamuis adhuc illata non sit, nec etiam minæ præces serint. -  160 Metum reuerentialem illatum præ sumi, & actus gesti annullationem induci, quando interuenit expres sum mandatum eius, cui reuerentia debetur, etiamsi minæ aut verbera non præces serint, ex sententia Neoterici cuiusdam. -  161 Quam probandam arbitratur Author, modò patris, aut mariti iubentis magna sit autoritas, magnáve reuerentia; aliàs enim solum mandatum non sufficeret, vt in his terminis loquuti sunt Authores nonnulli, qui solo mandato contenti non sunt, & vide infrà num. 165. -  162 Reuerentia duplex est, vna simpliciter, & in gradu positiuo; altera nimia, & sic in gradu superlatiuo: Primo casu, quando est talis persona, cui solùm reuerentia debetur simpliciter, procedit sententia eorum, qui dicunt ad rescis sionem actus, solum metum reuerentialem non sufficere. -  163 Secundo verò casu, quando est persona ita grauis, quòd ei debeatur reuerentia nimia, tunc temporis procedit opinio illa, quòd sufficiat sola præ sentia absque mandato, vel solus metus reuerentialis ab sque minis vel verberibus. -  164 Et in hoc casu induci debent duo iura, vt hoc numero adnotauit Author. -  165 Patris Thomæ Sanchez obseruatio quædam in hac materia, Authoris resolutioni conueniens , adducitur. -  166 Ludouici Molinæ è Societate Iesu Religiosi verba quædam recensentur, quæ Authoris resolutionem confirmant. -  167 Reuerentia nimia quæ dicatur, Iudicis arbitrio relinquitur, qui ex qualitate personarum, ac rerum circunstantiis diiudicare poterit, quid iuxta ca sus occurrentis speciem obseruare, & decidere debeat. -  168 Metum reuerentialem dari respectu soceri, quia socer parentis locum obtinet. -  169 Et respectu aui, & curatoris. -  170 Metus reuerentialis an detur respectu matris? vbi Author adnotauit nonnulla, quæ nullus antea sic diligenter tradiderat. -  171 Metus reuerentialis an detur in sorore respectu fratris maioris natu? -  172 Et in fratre minori respectu maioris. -  173 Metus reuerentialis an detur respectu patrui, hoc est, tio de parte de padre, ac etiam respectu auunculi, que es tio hermano de madre. -  174 Reuerentia quibus personis debeatur, & quæ sit reuerentia , quæ operatur in nostra materia, remis siuè. -  175 Ex dictis suprà, nu. precedentibus, haberi perfectam, absolutámque resolutionem dubij propositi suprà, n. 147. non quod ita perfectè explicauit Cæ s. Vrsil. in addit. ad decis. Afflict. 69. num. 4. -  176 Testatorem , amicum, vel coniunctum licitè pos se quem blandis verbis, & suasionibus leuibus inducere ad testandum, vel ad eum instituendum, aut de rebus suis certo modo disponendum, & suprà, num. 122. -  177 Quod procedit tam in marito respectu vxoris, quàm in vxore respectu mariti, & idem in quocumque alio, vt hoc numero adnotatur, & ibidem ratio Philippi Decij probatur. -  178 Modò fraude omis sa, & absque dolo, vel fraudulenta suggestione aut instigatione, blanditiæ aut suasiones interueniant. -  179 Nec minæ, aut verbera immisceantur. -  180 Nec etiam importunis precibus, & as sidua petitione, aut immodica persuasione quis inducatur, & vide latius suprà ex num. 113. cum seq. -  181 Testatorem blandis verbis ad testandum pos se induci, vel vt alium instituat, aut in fauorem eius aliquo modo disponat, nisi testator prius fecis set te stamentum, & alium instituis set hæredem, quia tunc si eo modo testator induceretur, licèt testamentum valeat, tamen primus institutus, vel per actionem de dolo, vel actione in factum, hæreditatem seu legatum reuocaret. -  182 Idque (vt Doctores existimant communiter) ex sententia Angeli, quæ hoc numero præcitatur. -  183 Et pro illa adduci potest resolutio Castrensis, quam expendit Decius. -  184 Alia etiam eiusdem Castrensis doctrina, quam etiam ponderauit ipsemet Decius. -  185 Ac denique Afflictis decisio 69. prout hoc num. ponderatur. -  186 Verum in contrarium extat sententia Glos s æ, quam alij Authores probarunt; illa namque, ad hoc vt primus institutus pos sit agere contra secundum, requirit, quòd interueniat dolus secundi instituti, nec ex solis blanditiis actionem concedit, vt hoc num. adnotatur. -  187 Et Authori verior videtur, atque pro ea concludentes rationes considerantur hoc num. & seq. -  188 Testamentum primum tollitur per secundum, idque latis simè explicatur remis siuè. -  189 Pro testamento in dubio iudicandum est. -  190 Angeli sententia relata suprà num. 182. explicatur. -  191 Pauli Castrensis decisioni relatæ suprà, num. 183. egregiè respondis se Decium. -  192 Pauli Castrensis doctrinæ adductæ suprà, num. 184. ideò Author respondere noluit hoc loco, quod eidem optimè & verè Decius respondeat. -  193 Afflictis decisio 69. explicatur. -  194 Testatori licitum est blandis verbis persuadere, vt testamentum anteà factum non mutet, siue vt secundum testamentum non faciat. -  195 In testamento primo institutis, instare licet, ne illud mutetur aduersùs alios satagentes vt mutetur. -  196 Venientium ab intestato desiderium, ne testator testamentum condat, improbatum non es se. EGregia quidem est, & in iudiciis frequens hu[sect. 1] ius capitis disceptatio, & quamuis ab infinitis Authoribus variis in locis, à nullo tam ex Recentioribus omnibus sic ex proposito declarata, vt vel omnia ad eius absolutam explicationem neces saria scribere, aut saltem aliorum traditiones in vnum recen sere, & cæteros quærendi, & congerendi labore excu sare studuerit, vnusquisque namque eorum omnium, qui in proposito loquuntur, aut nonnulla dumtaxat ad præ sentem materiam pertinentia adnotauit, aut verè multa prætermisit, quæ latiorem indaginem, atque interpretationem requirunt, nullus etiam hucusque communes Doctorum resolutiones in hac materia, legibus quibusdam Partitæ applicauit; nec denique quamplurimorum explicationem suscepit, quæ etiam hodie valdè difficilia, atque subobscura videntur, aut satis, vt arbitror, non declarata: Quapropter non absque maxima vtilitate futurum ego iudicaueram, si originaliter priùs, & attentè infinitis Authoribus prælectis, & quamplurimis studio & diligentia adnotatis, rem hanc ex profes so magis breuiter tamen, & distinctè tractarem, ex illísque certas quasdam, siue generales, & communi Scribentium omnium placito receptas magis doctrinas elicerem, & nonnulla ordine, & distinctione maiori composita, in medium proferrem, quibus huiusce altercationis dilucida magis, & distincta resolutio haberi pos sit, Lectorésque futuris negotiis decidendis, tantorum Authorum lectura, atque scriptis grauari, minimè contingat. Et ad rem deueniendo, inprimis monendum Lectorem duxi, me circa præ sentem materiam, multa quidem alia scribere potuis se, aut si vellem integrum librum, siue plenum tractatum conficere; quæ consultò omisi, aliorum studio, atque scriptura impeditus, vel ne eorum compilator videri pos sem, quæ à plerisque ex profes so, licèt in diuersis locis, latis simè que sunt explicata. Deinde pro dilucida, atque absoluta huius capi[sect. 2] tis dilucidatione, maximo equidem, & penè incredibili labore, sequentes Authores originaliter, vt soleo, & s æpè prælegis se. Dinum, Cinum, Petrum, Bartol. Bald. Alexand. Alexand. Angel. Paul. Salicetum, Iasonem, Corneum, Decium, Iacob. à Sanct. Georg. & alios ordinarios, ad tit. ff. & C. si quis aliquem testari prohibuerit. Imolam, Aretinum, Castrensem, Albericum, Ferretum, Lancelotum, Decium, & Constantium Rogerium in l. prima, ff. de testamentis. Ac verè inter hos omnes, nec non & alios Antiquos, & recentiores etiam quamplures, Bartoli doctrinas, atque theoricas in proposito notandas: ipse enim ad l. 3. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, pleniùs quàm cæteri faciant, materiam hanc tractauit, quod certum est, & agnouit Bald. in l. prima, num. 5. C. eodem, idcircò ad eum aduertere, atque ex proposito eiusdem resolutiones attingere, omninò neces sarium es se. Prælegis se etiam Gregorium Lopez in l. 26. 27. 28. & 29. titul. 1. partit. 6. & in l. 2. titul. 8. verb. Por falago, ead. 6. part. Bald. in cons. 350. volum. 3. Curtium iuniorem in cons. 141. ex num. 17. & 18. lib. 1. Ioannem Crotum in l. 1. §. si quis ita, ff. de verborum obligat. vbi etiam Socin. col. 1. eundem Crotum in consil. 120. ex num. 27. lib. 1. Corneum in cons. 84. volum. 1. & in cons. 209. volum. 2. vbi pulchre, & latis simè. Iasonem in cons. 141. volumin. 4. Socinum Iuniorem in consil. 148. lib. 2. Carolum Ruinum in consil. 73. lib. 2. Hieronym. Grat. consil. 20. Placet, lib. 2. Butrium in cons. 78. Alciatum in respons. 657. Cels. Hug. in cons. 14. per totum. Boërium decis. 100. Afflict. decis. 69. vbi Cæ s. Vrsil. Ioann. Angel. Pisan. & Marcus Anton. Pulu. eius Additionatores. Franc. Marc. Decis. Delphinat. 129. volumin. 2. Vincent. de Franch. decis. 180. Nattam in cons. 166. num. 3. & sequentibus. Aymon. Crauet. in consil. 49. Iacobum Mandellum de Alba in consil. 77. num. 21. & sequent. Paulum Parisium in consil. 67. lib. 3. vbi coacer[sect. 3] uando materiam, latè loquitur, & vtiliter; idcircò videndus erit omninò. Chas saneum in consuetudi. Burg. rub. 2. §. 1. glos s. Qui confisque, n. 21. vers. septimus casus est. Palacios Rubios in repet. rubr. de donat. inter. §. 81. ex num. 14. folio mihi, 59. Auiles in cap. Prætor, cap. 21. gl. 1. num. 6. cum sequent. Gualdensem de arte testandi, tit. 11. cautel. 4. Hippolytum singular. 526. Licitum. Bernard. Diaz regul. 798. Vxori. D. Salzedum in addit. ad illam regulam, vbi latè. Pet. Gerard. singul. 77. Rodericum Xuarez allegatione 20. ad finem. Petrum Pechium de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 3. & 4. & cap. 9. Iulium Clarum sentent. lib. 5. §. finali, quæst. 79. num. 9. & quæst. 83. num. 5. Veronens. cautel. 36. Catelian. Cott. lib. memorialium, verbo, Testatorem inducere. Ioan. Arnon. Dialog. 6. Gratianum regul. 314. Rebuffum ad constit. Galliæ, tom. 2. folio. 45. Marzarium cons. 20. ex num. 30. & cons. 67. ex n. 2. Pancirol. cons. 1. ex num. 76. cum sequentibus. Emmanuel Suarez recept. sentent. in littera M. ex num. 150. Grammat. cons. ciuili. 26. per totum. Menchacam de succes sion. creat. lib. 2. §. 17. num. 4. & sequent. & de succes sion. resolut. lib. 1. §. 10. num. 25. & in l. testamenti, C. de inofficioso testamento. Burgos de Paz in cons. 7. ex num. 7. cum sequent. Petrum de Peralta in l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis 3. n. 93. & 94. & num. 133. & 134. Tiberium Decianum in con. 65. lib. 2. & in 2. part. tract. crimin. libr. 8. cap. 7. vbi vide omninò. Bos sium titul. de his quis prohibent aliquem testari, per totum. Andream Gaill. pract. obseru. lib. 2. obseruat. 117. num 4. Peregrinum de iure fisci, lib. 2. tit. 6. per totum ex fol. 121. vsque ad folium 137. vbi latis simè & eruditè. Michaël. Gras. lib. 2. recept. §. officium hæredis, ex numer. 2. vsque ad num. 7. & lib. 1. §. testamentum, quæ stione 83. Bonifacium Rogerium in consilio 17. ex n. 133. vsque ad numerum 142. lib. 1. Osascum decis. 179. ex n. 5. & in cons. 12. ex n. 20. Ioannem Vaudi variar. quæ stion. lib. 1. ca. 30. Aluaradum de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 3. num. 10. & lib. 2. cap. 3. num. 36. & quatuor sequen. & num. 49. Ioannem Garsiam tractat. de nobilitate Hispan. glos. 17. Petrum Gregor. in syntagmat. iur. lib. 41. cap. 14. D. Francis. Sarmient. in l. si quis seruum, num. 6. ff. de legatis secundò. Anton. Gomez tom. 2. variar. cap. 14. n. 27. Mieres de maioratu, parte prima, quæ st. 25. per totam. Borgninum Caualcan. de tutore & curatore, ex num. 279. folio mihi, 157. Franciscum Manticam, mihi equidem ob summam eius eruditionem, atquè distinctionem semper præ stantis simum, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. titul. 7. per totum, & lib. 3. titul. 1. n. 8. & 9. Simon. de Prætis de interpretat. vltim. volunt. lib. 2. dubitat. 2. solut. 1. à num. 13. cum sequentibus, fol 186. & lib. 5. dubitat. 1. à num. 74. cum multis seqq. fol. 444. & in cons. 5. num. 13. Ioannem Cephalum in cons. 276. n. 41. lib. 2. Francis. Bursat. in cons. 47. num. 4. & 26. lib. 1. & in cons. 189. num. 27. lib. 2. Iacobum Cancerium variar. resolut. c. 6. n. 17. Iacobum Menochium, qui latè, vtiliter, & di[sect. 4] stinctè se habuit in hac materia, ac inter omnes Recentiores, ipse dumtaxat circa theoricas, & resolutiones Bartoli insistit, & optimè pro sequitur illas, de arbitrariis, lib. 2. centuria 4. casu 295. per totum, & lib. 4. præ sumptione 11. & 12. vbi vide ex proposito, & in cons. 1. num. 492. & seq. & in cons. 29. ex num. 18. lib. 1. & in consil. 678. lib. 7. Fabium de Monte, & Ioan. Bapt. de Plot. inter cons. vltimar. volunt. volum 2. illum in cons. 149. n. 57. per totum, istum in cons. 168. à num. 51. vsque ad numer. 60. Antonium Thesaurum quæ stion. forensium, libro singulari, vbi singulariter, quando metus causâ dicatur aliquid factum, & de metu reuerentiali, & quibus coniecturis metus probetur. Alexandrum Raudensem decision. 45. per totam, prima parte, vbi congerit nonnulla in praxi multùm conducibilia. Hippol. Riminald. in cons. 234. ex num. 116. cum seq. lib. 3. & in cons. 235. num. 89. eod. lib. & in cons. 428. ex num. 1. cum seq. lib. 4. & in cons. 624. ex n. 33. vsque ad numerum 40. lib. 6. Albanum in addit. ad Bartol. in rubrica ff. quod metus causa, num. 16. & 17. Sfortiam Oddi in cons. 89. n. 87. lib. 1. Ioannem Vincent. Hondedeum in cons. 32. num. 6. & n. 55. 56. 57. & 58. lib. 1. Ioannem Guttierez Canonicar, qq. lib. 1. q. 37. n. 20. & lib. 2. cap. 11. n. 83. Azeuedum in l. 1. tit. 4. n. 112. & num. 147. lib. 5. nou. collect. Reg. D. Spino in speculo testamentorum, glos sa rubric. 2. p.n. 5. & 4. seqq. Ceruantes in l. 3. Tauri, n. 209. Mascardum de probat. lib. 1. conclusione 531. & lib. 3. conclus. 1356. Antonium Fabrum in libros 9. C. & definitionum forensium, ad titul. si quis aliquem testa. prohib. vel coege. definition. 1. & 2. folio mihi, 682. & 683. & ad tit. C. de eo quod metus causa, definit. 4. & 6. fol. 129. vbi de metu reuerentiali. Alex. Trentacinquium variar. resolut. lib. 1. de his quæ vi, metúsve causâ fiunt, resolut. 1. per totam, folio 137. & sequen. Andream Fachineum controuersiarum iuris, lib. 9. cap. 4. fol. 1139. & lib. 10. cap. 15. fol. 1263. Martinum Monter à Cueua causarum Regni Arag. decis. 45. in prima parte responsi pro si amita vxoris, ex n. 56. cum multis sequentibus. Cardinal. Dominic. Tusc. practic. conclus. iur. tom. 8. litera T. concl. 147. fol. 128. Patrem Ludouicum Molinam è Societate Iesu[sect. 5] Religiosum de iustitia & iure, tom. 1. tractat. 2. disputat. 135. ex versiculo, quoad secundum attinet, folio 731. vsque in finem disputationis, & disputat. 176. in vers. Nona, fol. 1037. cuius mentionem fieri hoc loco ideò neces sarium duxi, quod vel ipso solo prælecto, eorum omnium vera & distincta resolutio deduci pos sit, quæ in proposito huius capitis ad forum conscientiæ pertinent, & iunge illi Sarmien. in d. l. si quis seruum, n. 6. ff. de legatis 2. Et vide omninò patrem Thomam Sanchez, cuius specificam mentionem faciam infra numero 139. & 140. Deinde, secundo loco & principaliter constituen[sect. 6] dum erit, testatorum voluntates liberas es se debere, atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate libertatis plenæ, & sic omninò & absolutè liberum in disponendo, l. 1. C. de sacros. Ecclesiis, ibi: Liber sit stylus, & in terminis nostris sic aduertunt Menoch. de arbitrar. lib. 2. centuria 4. casu 395. n. 1. Constantius Rogerius in l. 1. ff. de testamen. num. 2. Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, ff. de leg. 3. num. 94. in vers. ex quibus manet, & n. 132. vbi citat verba legis Theodosianæ vltim. lib. illius,[sect. 7] C. tit. 7. de testamentis, post principium, vbi in hunc modum repetitur scriptum: Ideò diuinis sensibus, die, noctúque res humani generis pertractantes, gratum duximus, deficientium voluntatibus subuenire, vt pro suo quisque testetur arbitrio, aut in voluntate sua, suam habeat voluntatem, vt inuitus nemo nec taceat, neque loquatur. Idem etiam annotauit Ioannes Baptista de Plotis in consil. 168. num. 52. inter consilia vltimarum voluntatum, volum. 2. dicens, quòd leges volunt, cuique liberam voluntatem es se in testando, & odio habent adulationes, & suggestiones, & importunitates, & cætera alia, quæ fiunt testatoribus, si ex illis[sect. 8] quocumque modo, absoluta omninò, & plena, liberáque voluntas eorum impediatur, & in id pungit l. 26. titulo primo partit. 6. Molina etiam de iustitia & iure, tractatu 2. disput. 135. in vers. quod ad secundum attinet, fol. 371. in terminis huius materiæ loquendo, inquit quod testatoris vltima dispositio, vt valida sit in foro conscientiæ, ac etiam in foro exteriori;[sect. 9] neces se est, vt non sit inuoluntaria mixtè, vel errore, vel vi, aut metu iniustè illato, ita dispositioni illi causam dantes, vt secluso tali errore, vi, aut metu, testator nullo modo ita disponeret, quin potiùs vellet, vt nihil impediente sua illa dispositione,[sect. 10] longè aliud de suis bonis fieret; & reddit rationem, quia libera hæredis institutio, legatum, & donatio causa mortis, merè gratis fiunt, sicut & donationes inter viuos, & promis siones merè gratis factæ; ad transferendum autem dominium aut confe[sect. 11] rendum ius titulo merè gratuito, ea libertas in dante est neces saria, quæ inuoluntarium mixtè excludat, vt ipsemet probat ibidem. Idcircò lege sancitum est, quòd testatoris libe[sect. 12] ram voluntatem impediens, puniatur: quod pœnâ primùm ciuili constituit Adrianus in l. 1. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, deinde criminali Alexander Seuerus, vt aduertit Menochius lib. 2. de arbitrariis, dicto casu 395. n. 2. vbi rectè intelligit, pœnam hanc duplicem es se, criminalem scilicet, & ciuilem, Bos sius etiam, dicto titulo, si quis aliquem testari pro[sect. 13] hibuerit, vbi primum agit de pœna criminali, & de iure fisci in proposito; postmodùm vero de interes se, aut de pœna ciuili quoad partem læ sam, Peregrinus de iure fisci lib. 2. tit. 6. num. 8. & latiùs num. 40. qui etiam primò tractat de pœna criminali, & de iure fisci contra inferentem vim, aut metum in hac materia, posteà verò de iure læ si sermonem instituit, vt etiam instituitur in l. 26. & 29. titulo primo, partita sexta, & ante alios sic obseruauit Bartolus in dict. l. 1. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, num. 3. vbi quærit qualiter practicari debeat illa lex, & dicit quòd sic practicetur, quòd ille, qui prohibuit testari, accusetur, & puniatur, & hoc facto proponatur contra eum actio ciuilis, scilicet petitio hæreditatis, & idem annotauit Baldus in l. prima. C. eodem titulo, num. 9. & nouis simè omnium Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libr. 9. capit. 4. in principio, fol. 1139. Vt autem à pœna criminali incipiam, dicen[sect. 14] dum est, videri quòd prohibens, aut impediens aliquem testari, sit puniendus pœna falsi, tanquam veritatis occultator, per tex. in l. Paulus, ff. de falsis, & in l. præ scriptione, cum ibi notatis, C. si contra ius vel vtilitatem publicam; per quæ iura sic contendit Bos sius dicto titulo, si quis aliquem testari prohibuerit, in principio, & sequitur Gras sus § testamentum, quæstion. 83. Quòd autem efficiatur indignus hæreditate defuncti, & insuper eadem pœna puniatur, hoc est, vt nec actiuam, nec pas siuam testamenti factionem habeat, scribit Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 36. in principio, & num. 37. in[sect. 15] fin. & in id citat l. 27. & 28. cum duabus sequentibus, tit. 1. partit. 6. in quibus tamen nequaquam probatur eius As sumptum; nam inprimis in l. 28. & 29. nullum verbum scribitur, quo præfatus Author moueri potuerit; & in l. 26. eiusdem tituli, & Partitæ, dumtaxat exprimitur, æquum non es se, vt alium prohibens testari, impunitus remaneat, quoniam graue crimen committit, vt ipsa lex dicit in principio, & in fine; & ideò statuitur in eadem lege, vt perdat ius, quod ex testatoris bonis erat habiturus, & Regi applicetur; quod etiam statuitur in l. 27. statim sequenti, in vers. E por ende mandamos , que qualquier que embargas se à otro en alguna destas maneras sobredichas, o en otra semejante dellas, sil fuere prouado, que pierda el derecho, que podia auer en los bienes de aquel, à quien fizo este embargo en qualmanera quier. Vides ergo in dictis legibus actiuam testamenti factionem non sublatam, quamuis pas siua auferatur, & consequenter præfatum Authorem, pœnam excogitas se, quæ nullibi à lege reperitur inuenta, nec expres sa, contra rationem text. in l. interpretatione, ff. de pœnis, & in l. 2. ff. si à parente quis manumis sus fuerit, cum vulgatis. Quapropter dicendum est, criminalem[sect. 16] pœnam à lege diffinitam non es se, sed Iudicis arbitrio indicendam relinqui, idque siue armis illata fuerit vis, siue sine armis, aut etiam si solus metus intercedat, vt post Glos sam in l. 1. in verbo, crimen, C. si. quis aliquem testari prohibuerit, Bartolum, Guliel. Cun. Alexandrum, Iacob. à Sancto Georgio, Bos sium, & Iulium Clarum, firmauit Menochius de arbitrarijs lib. 2. d. casu 395. n. 3. & 4. & sic sunt accipiendi Gras sus dicto §. testamentum, quæ st. 83. & Fachineus lib. 9. dict. capit. 4. in principio, & Gregorius Lopez in l. 26. tit 1. partit. 6. qua in lege prætermittendum non est, criminalem pœnam nullam, nec etiam arbitrariam[sect. 17] impositam fuis se prohibenti aliquem testari, sed dumtaxat dictum : Que deua perder el derecho, que deue auer en los bienes de aquelque destoruo, en qual manera quier que los deuies se auer, è aquello que el perdiere por esta razon , deue ser de la camara del Rey. Idque pro pœna imponitur in eadem l. 26. Partitæ, vt constat ex verbis sequentibus , vbi sic dicitur: E esta pena deue auer por el gran yerro que fizo a Dios, è por el atreuimiento, è el tuerto quo faze al señnor de la tierra, è al alma del finado, è à todos los otros homes, en dar mal exemplo de si. Et ibi Gregorius Lopez, verbo. El alma, allegat text. in l. testamenti, C. de inofficioso testam. deinde in l. 29. eodem titul. 1. & partit. 6. pœna ciuilis præ standa parti læ s æ imponitur, nusquam tamen ibi, nec in dict. l. 27. quam retuli suprà, de alia pœna criminali tractatur; quod est notandum propter traditiones Doctorum relatas suprà, vt iuxta dictas leges Partitæ, pœna falsi per Bos sium adducta, locum habere non pos sit, vt pote cùm grauis sima sit, nec eisdem legibus expres sa; arbitraria verò criminalis ex sententia Menochij, Iudicis discretioni relicta, quamuis in dictis legibus Regiis Partitæ non proposita, fortas sis exclusa non censebitur, si casus occurrentis qualitas aut circumstantia id suadeat, vel vis, dolus, metus, aut impedimentum sic præ stitum fuerit, quod delicti pœnam euadere, ac impunitum manere, æquum non sit; id quod totum Iudex perpendere, ac attentis circumstantiis rerum, & qualitatibus personarum diffinire debebit. Ad ciuilem verò pœnam deueniendo, dicendum[sect. 18] est, illam in hoc casu variè indicendam, modum autem diffiniendum es se iuxta doctrinas, & resolutiones Bartol. in l. 3. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, Baldi etiam in l. 1. C. eodem titulo, quo loco ad verbum recenset, seu transcribit Bartoli Theoricas vbi supra, Menochij etiam, qui solus vt dixi supra prosequitur & eleganter explicat illas dict. ca su 395. ex num. 5. vsque ad num. 30 vbi videri poterit, ne ab eo plenè, & eruditè resoluta transcribam; ex illis tamen, & aliis quamplurimis Authoribus in hac materia scribentibus, sequentia obseruare neces sarium fore. Imprimis, impedientes aliquem testari dolo, vel[sect. 19] vi, aut metu, alióvè modo prohibentes, aut inducentes, teneri prætendentibus interes se, actione de dolo, vel alia subsidiaria in factum ad interes se, quod cum Angel. Iac. de Sanct. Georg. Alex. & Ia son. aduertit Paris. in consil. 67. num. 20. lib. 3. & cum Castrensi, & Alexandro, Grammaticus in consilio ciui[sect. 20] li 26. num. 4. vbi dixit, quòd si aliquis volebat me in stituere hæredem, & tu impediuisti, certè teneris ad interes se totale, & in fortioribus terminis ibidem notauit num. 5. quòd impediens aliquem, quominus[sect. 21] consequatur aliquam commoditatem, etiamsi ad illam non competeret aliquod ius agendi, tenetur tamen ad totale interes se, & in id citat Rayn. Paul. Cast. & Alex. in l. dedi. §. quanquam, ff. de condictione ob causam, accedit Gregorius Lopez in l. 27. tit. 1. partit. 6. verbo, Pierda, dicens quòd si prohibitio, vel coactio fuit in damnum alterius, quem testator in stituere volebat, tunc succurritur læ so, per text. in l. Lucius, §. Sempronia, ff. de legatis secundo, & doctrinas Bartoli & Baldi in locis ibi relatis Mieres de maioratu, 1. part. quæ st. 25. ex num. 2. Menochius dict. casu 395. num. 9. in fin. & num. 27. Ioannes Guttierez canonicar. quæ st. lib. 2. cap. 11. num. 83. & in tractatu de tutelis & curis, 2. par. c. 14. num. 6. vbi aliis mul[sect. 22] tis Authoribus relatis probauit, quòd impediens alterum à consequutione legati, vel gratuitæ donationis dolo, vi, vel fraude, tenetur eidem ad restitutionem arbitrio boni viri, secus si absque vi, aut dolo, aut fraude, etiam odio, vel vt sibi consulat, alterum ad mutationem voluntatis induxerit, D. Francisc. Sarmientus in l. si quis seruum, num. 6. ff. de legatis secundo. Ludouicus Molina de iustitia & iure, tom. 1. tractat. 2. disp. 135. in vers. ex eadem doctrina, fol. 732. dicens, quòd si quis vi, aut metu iniustè illato ad[sect. 23] ducatur, vt instituat aliquem hæredem, aut legatum illi relinquat, inualidum id sit in conscientiæ & exteriori foro, cum onere restituendi illi, in cuius detrimentum id cedit, quia alioquin bona illa ad eum erant deuentura, & ibidem, in vers. qui impedimento est alicui, folio 733. vbi id extendit ad filium, & ad[sect. 24] patrem, vt si impedimento sit filius patri, vel pater filio, non solùm peccet lethaliter, & restituere teneatur in exteriori, & interiori foro emolumentum, quo ea ratione priuat eos, ad quos bona defuncti es sent deuentura; sed etiam inter alias pœnas, priuatur omni emolumento bonorum talis defuncti, vt ibidem probat: denique & Andr. Fachin. controu. iur. lib. 9. cap. 4. in principio, inquit, quòd si testator quidpiam alicui relicturus erat, is qui testari eum prohibuit, meritò condemnatur ad id quod interest, per text. in d. §. Sempronia, & in l. si quis affirmauerit, ff. de dolo, nam cùm dolo alterius id amiserit, æquum & bonum est, vt ille condemnetur; & huc alludunt quæ de ciuili disceptatione dicuntur in dict. l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit. Deinde obseruandum erit, in superiori casu aut obseruatione, teneri, inquam, sic prohibentem aut impedientem, damnum & interes se læ sis resarcire, nullum equidem ex Scribentibus hactenus dis sentire; quod rectè agnoscit Menoch. dict. casu 395. num. 27. dubios tamen aut non conformes es se in eo, an scilicet testari prohibens, aut impediens[sect. 25] alium, ad duplum læ sis teneatur: & quidem prohibentem aut impedientem, duplum læ so præ stare[sect. 26] debere probarunt Bart. Angelus, Imola, Fulgosius, Iason, Butrius, & Alciatus, quos adducit Menochius de arbitrariis, lib. 2. d. casu 395. n. 28. Corneus etiam in l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, & cum illis securè Grammaticus consilio ciuili 26. n. 6. Parisius in cons. 67. n. 4. lib. 3. Hieronym. Gabriel in cons. 99. n. 13. & 14. lib. 1. Peregrin. de iure & priuilegiis fisci, lib. 2. tit. 6. n. 8. & vide num. 40. Horum & aliorum Authorum fundamentum[sect. 27] præcipuum desumitur ex textu in §. & hoc peruenit, in authen. vt nulli iudicum liceat habere, qui tamen textus, quòd solum procedat in administratore ciuita[sect. 28] tis, in quo loquitur; & consequenter, quòd pœna dupli non habeat locum, in quouis alio priuato prohibente aut impediente, probarunt Cinus, Petrus Rainerius, Baldus, & Comensis, quos refert Ias. in l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, num. 2. in fin. qui sic accipiunt text. in d. §. & hoc peruenit, Alber. in l. Lucius, §. Sempronia, ff. de legat. 2. & constanter defendunt Ioann. Vaudus lib. 1. variarum quæ st. c. 30. & Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 9. cap. 4. Menochius autem neutram partem expressè pro[sect. 29] bauit, aut saltem priori sententiæ potiùs acces sis se videtur, quatenus dixit, verba dict. §. & hoc peruenit, generalia es se, quasi diceret apta, vt omnem casum, & personam comprehenderent. Ego verò iure communi attento, posteriorem[sect. 30] sententiam veriorem existimo, & ad id dicendum moueor authoritate & rationibus prædictorum Authorum, moueor etiam verbis claris, & expres sis d. §. & hoc peruenit, in quo negari non potest, quin prohibitio illa generalis fiat Iudicibus, & eorum Officialibus & Ministris, & cuicumque alteri, qui scilicet Iudici hac in re ministrauerit, & operam suam præ stiterit, vt scilicet aliquis testari prohibeatur, vt constat in illis verbis: Omnibus Iudicibus tam ciuilibus, quàm militaribus, & eorum Officiis, aut alij cuilibet aliquid præ sumere, & ibi: Huiusmodi odibilem rem in quolibet loco nostræ rei publicæ præ sumpserit agere, aut ministrare ei, qui hoc præ sumpserit, facere iubemus, &c. Verba autem illa, Si verò quidam, de iudicibus neces siariò accipienda, nec aliqua in eo textu posita, quæ alios priuatos generaliter comprehendere pos sint; sic concludenter, & verè Fachineus probauit d.c. 4. ad fin. fol. 1140. vt vltra aliquid addere, siue in huius rei confirmationem latius scribere, superfluum potiùs, quàm vtile videri pos sit. Cæterùm de iure Regio Partitarum, priorem sen[sect. 31] tentiam receptam, ambigi aut dubitari non potest post decisionem l. 29. tit. 1. partit. 6. in ea namque clarè approbatur, dum in hunc modum scribitur: Voluntad auiendo alguno home de establecer a otro por heredero en su testamento, o demandarle alguna cosa en el, si otro tercero le embargas se por fuerça, o por engaño, que lo non fizies se: si el embargo, o el engaño podies se ser prouado, deue aquel que lo fizo pechar al otro, a quien deue ser fecha la manda, doblado todo aquello quel fizo perder por tal razon como esta. Et Gregorius Lopez ibidem in summario inquit, Concor. cum authent. vt nulli iudicum, §. & hoc peruenit, postmodùm tamen, verbo Pechar, dicit: Et videtur hoc intelligendum de interes se, non respectu pœnæ dupli, licèt Salicetus aliud innuat in dicta l. prima, C. si quis aliquem testari prohibuerit. Vides ergo legem istam Partitæ, aut venis se decidere altercationem præfatam Doctorum, aut decisionem dict. §. & hoc peruenit, ad quemcumque priuarum extendere voluis se, & ad id forsan excitatam fuis se propter rationem consideratam in l. 26. eodem tit. 1. & p. 6. in versiculo, E osta pena deue auer; & ita in eum sensum non malè accipit illam Molina, de iustitia & iure, tom. 1. tract. 2. disputatione 176. [sect. 32] in vers. Nona, fol. 1037. vbi sic scriptum reliquit: Comparatione tamen læ si, qui alioquin hæres erat instituendus, aut cui legatum erat relinquendum, punitur pœna dupli, vt constat ex authent. vt nulli iudicum, §. & hoc peruenit, & ex l. 29. titulo primo, partit. 6. erit itaque dictæ legis Partitæ prohibitio sic accipienda, vt generaliter atque indistinctè omnibus facta censeatur, omnè sque etiam priuatos, non solum Iudices, & eorum Officiales seu Ministros comprehendat, & in hoc quidem singularis, vt sic testatoribus magis consulatur, & aliorum vis, dolus, aut fraus contineatur. Prætereà obseruandum est, quod contra impe[sect. 33] dientem aut prohibentem aliquem testari, iuratur per illum, qui habet interes se, in litem tanquam contra dolosum; quod firmauit Ioannes Plotus in repetit. l. si quando, C. vnde vi, num. 723. & cum eo transeunt Menochius de arbitrariis, lib. 2. dict. ca su 395. num. 27. Cæ s. Vrsil. in addit. ad decis. 69. Afflictis. 13. quod tamen de iure Regio Parti[sect. 34] tarum decisum non fuit, nec aliquo modo expres sum, aut denotatum; nam in l. 26. tit. 1. partit. 6. vbi imponitur pœna prohibenti aliquem testari, iuramenti in litem mentio non sit, nec etiam in l. 27. eod. tit. & partit. de iuramento in litem tractatur, ac denique in l. 29. eod. tit. & partit. vbi congruentiùs id exprimendum es set, nequaquam exprimitur; ibi namque succurritur læ so contra impedientem ad duplum, sed de eo iuramento nihil dicitur, vt con stat ibi: Si el embargo, o el engaño podies se ser prouado. Vnde totum hoc religioni & bono arbitrio iudi[sect. 35] cantis relinquendum erit, qui rerum circumstantiis, & negotij de quo agitur, atque personarum qualitatibus inspectis diiudicare debebit, Si el embargo, o el engaño puede ser prouado, vt dicta lex requirit, ad id obseruando nonnulla, quæ in materia huius probationis dicentur statim, ac etiam præ oculis habendo, ne dictarum legum Partitæ terminos, aut intentionem excedat. Obseruandum etiam erit, quòd in casibus prædictis, si prohibens aut impediens testari alium, sol[sect. 36] uendo non fuerit, nec damnum & interes se læ sis præ stare pos sit, tunc equidem læ sus contra fiscum reuerti poterit, argumento l. fin. ff. de eo per quem factum est, & l. planè, la 2. §. 1. ff. de legatis 1. per quæ iura sic s æpe obseruauit Bartolus in dict. l. 3. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, Baldus in l. prima, C. eodem titul. & ibidem Corneus colum. 2. & in cons. 219. colum. penul. lib. 2. Menochius dicto casu 395. ex n. 5. Gregorius Lopez in l. 29. tit. 1. partit. 6. verbo pechar: & quamuis in ea lege Partitæ id non exprima[sect. 37] tur, tamen ex quo non excluditur, & læ sis succurrere lex illa intendit, credendum est, ius commune intactum & immutatum relinqui, & regulis aut doctrinis communibus ita rem expediendam fore, vt læ sis prospectum es se pos sit iuxta intentionem eius legis; & in hoc quidem maxima æquitas interuenit & testantis voluntati valdè prospicitur. Denique & vltimò obseruandum erit, prohiben[sect. 38] tem aliquem testari, aut impedimentum aliquod præ stantem, pœnas prædictas incurrere, licèt postmodum impeditus potuerit condere testamentum; quia id non releuat impedientes à pœna incursa propter impedimentum perfectum & consummatum, l. qui ea mente, ff. de furtis, & probatur in authen. vt cum de appellat. cognoscitur, §. si conuictus, per quem tex. item per ea, quæ Bartolus, & Alexander in l. fin. ff. si quis aliquem testari prohibuerit, & Paulus de Ca stro in l. final. C. eodem, tradiderunt: sic in terminis obseruauit Parisius in cons. 67. num. 23. & 24. lib. 3. [sect. 39] quod est singulare & notandum pro ampliatione d. l. 29. tit. 1. partit. 6. vt etiam hoc casu, illius legis decisio procedat; nam cùm ibi exclusus non sit, omnes equidem intellectus atque interpretationes ipsa lex apta est recipere, quæ iure communi attento in hac materia tradiderunt DD, imò si verum amamus, neces sario fateri debemus, declarationem hanc de mente eiusdem legis es se, aut verbis ipsius multum conuenire; in ea namque duntaxat requiritur voluntas ex parte testatoris relinquere volentis, & dolus aut vis ex parte impedientis, & quòd vis aut dolus probetur; non verò inspicitur, an posteà impeditus potuerit condere, vel non condere testamentum, vti ex verbis positis ibi, & superiùs relatis constat manifestè. Et hactenus de secundo Præmis so, aut con stituto, siue obseruatione 2. in hac materia. Nunc verò tertio loco, & principaliter con[sect. 40] stituendum erit, dubium es se, an testamentum vi aut metu factum, sit ipso iure nullum, sic vt hæreditas fisco deferri non debeat, cum testator vi aut dolo inductus est, vt me, vel alium hæredem institueret? an verò valere debeat mero iure, sed postmodùm annullari, & auferri cogenti, aut metum inferenti hæreditas tanquam ab indigno? Et quidem Ioannes de Imola in l. 1. num. 4. ff. de testamentis, & [sect. 41] Iason in l. 1. num. 3. C. si quis aliquem testari prohibuerit, Rubeus in repetit. §. morte, l. non solum, ff. de noui operis nunciatione, num. 222. securè scripserunt, testamentum hoc es se ipso iure nullum, cùm vi aut metu celebratum fuerit: & ob id sentiunt apertè, hæreditatem fisco non deferri, sed potiùs succes soribus ab intestato, nec ab eis dis sentit D. Spino[sect. 42] qui in speculo testamentorum, glos. rubricæ, 2. part. num. 5. malè quidem, & sine aliqua disputatione, nec relatione Authorum, sic absolutè constituit, te stamentum in proposito casu non valere. Et pro hac parte, quinque præcipua fundamen[sect. 43] ta expendi pos sunt, quæ ex Imola vbi suprà deducuntur dict. num. 4. & Aretino in eadem l. 1. ff. de te stamentis, colum. 1. à vers. in glos. ibi, vsque ad vers. in eadem glos. ibi, & nouis simè omnium in vnum conges sit illa And. Fachineus controu. iur. lib. 10. capit. 15. per totum, fol. 1263. & ante ipsum Peregrin. de iure fisci, lib. 2. tit. 6. ex numer. 4. vsque ad num. 8. Verùm contraria sententia, & verior est, & com[sect. 44] munior, testamentum vi aut metu factum, ipso iure valere, sed auferri cogenti, metumvè inferenti hæreditatem tanquam indigno, quam defendunt Castrens. num. 4. Aretin. col. 1. in d. l. 1. ff. de te stamentis, & ibidem Duarenus, & Constantius Rogerius ex num. 2. vsque ad num. 7. vbi in proposito tres casus distinguit, & in effectu sic semper concludit, sequuntur etiam hanc partem Menchaca, & Ferretus, cum quibus Michael Gras sus recept. iur sentent. §. testamentum, quæst. 83. in principio, & Lancellotum Decium dumtaxat referens, Hieronymus de Cæuallos pract. commun. contra commun. q. 348. num. 4. Bos sius titulo, si quis aliquem testari prohibuerit, num. 5. Peregrinus de iure fisci dict. tit. 6. ex num. 4. Menochius de arbitrariis, lib. 2. dict. casu 395. numer. 7. Gregorius Lopez in l. 27. titul. 1. part. 6. verbo, Haz endo fuerça, Fachineus lib. 10. dict. cap. 15. Et huius sententiæ rationes, & argumenta su[sect. 45] periores Authores ex proposito adducunt, quæ fortiter quidem adstringunt, aut verè concludunt, vt penes ipsos videri poterit, ne in re ab aliis ex profes so agitata, ampliùs insistam. Contrariæ autem partis fundamenta, siue Imolæ [sect. 46] argumentationes abundé dis soluit, & ante alios Aret. loco anteà relato, & ipsum non referens Fachin. d. cap. 15. vbi vide omninò, & Peregrin, dict. tit. 6. ex num. 4. vsque ad num. 8. vbi etiam Imolæ rationibus respondet. Ad textum etiam in l. prima, C. si quis aliquem te[sect. 47] stari prohibuerit, qui pro contraria opinione ponderari solet, optimè satisfacit, & respondet ipsemet Aretinus, & Menochius sequitur illum dicto casu 395. num. 7. Et de iure Partitarum, magis probari videtur hæc[sect. 48] secunda opinio, vt aduertit Greg. Lop. in d. l. 27. tit. 1. partit. 6. verbo, Haziendo fuerça, qui rectè adnotauit ibidem, quamuis affirmatiuè id dicere deberet, & non sub verbo, fortè, quòd fortè etiam de iure communi non procederet dictum Imolæ, cùm non reperiatur expres sum, institutionem vi vel metu factam es se ipso iure nullam, & per alias rationes, quas ipse eodem loco considerat; verè tamen, leges nonnullæ ab eodem Gregorio in id adductæ, nequaquam probant eius As sumptum: nam inprimis in d. l. 27. qua ipse mouetur, nullum verbum exprimitur, quo elici valeat, an testamentum vi vel metu factum, sit ipso iure nullum, vel non: etenim in vers. E por ende mandamos, que qualquier, dumtaxat dicitur, que qualquier que embargas se a otro, en alguna de las maneras sobredichas, o en otra semejante a ellas, que pierda el derecho que podia auer en los bienes de aquel, a quien fizo este embargo. Sed non declaratur, cui bona hæc sic amis sa applicari debeant, nec etiam dicitur, an sit nullum testamentum, vel mero iure valeat, quamuis veniat rescindendum. Prætereà in l. 29. eod. titul. 1. & partit. 6. potiùs contrarium desumi pos se videtur, quatenus statuitur, quòd in casu ibi proposito, propinquior defuncti consanguineus succedere debeat, nisi & ipse impediuerit, quo casu Princeps succedit. Meliùs ergo probari potest Greg. Lopez sententia ex l. 26. titul. eodem primo. p. 6. quamuis enim in ea lege expressè sublatum non fuerit dubium præ fatum, siue expressè declaratum non sit, an testamentum vi, dolóve factum, valeat ipso iure, nec ne: tamen ex quo exprimitur, atque expres sim deciditur, prohibentem aliquem testari, perdere ius, quod ex testatoris bonis erat habiturus, & illud Regi applicari, apertè datur intelligi, testamentum in proposita specie ipso iure valere, auocari tamen hæreditatem à fisco; quod & ratione etiam comprobatur, quia cum iure communi, vt dicit ipse Gregorius, non reperiatur expres sum, testamentum sic factum es se ipso iure nullum, nec etiam legibus Partitarum expres sum fuerit, ex eisdem legibus argumentum deduci non potest, quo nullum ipso iure testamentum dici pos sit. Nunc tamen neces sarium subintrat dubium, an[sect. 49] scilicet legata & cætera relicta debeantur ex testamento facto per vim? quam quæ stionem ex omnibus Scribentibus huius Regni excitauit in terminis solus Azeued. in l. 1. tit. 4. num. 147. lib. 5. nouæ [sect. 50] collect. Regiæ, nec aliquid in ea resoluit, sed dumtaxat se remittit ad Gregor. Lopez, in l. 27. tit. par. 6. verbo, Por fuerça in fine, qui etiam dubium hoc non explicauit, sed tantùm dixit videndum es se Baldum[sect. 51] in l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, in 2. col. nec retulit Bart. in l. 3. num. 3. ff. eodem titulo, cuius traditiones ad verbum recenset Baldus ibi, & in effectu post Bartolum sic concludit, quòd si constat, quòd[sect. 52] testator me coactè instituit, & nihil aliud vltra con stat, tunc legata debentur, arg. l. 1. §. 1. & l. 2. in fine, ff. si quis aliquem testari prohibuerit: si verò constaret, quòd totam illam voluntatem fecit coactè, tunc nihil debetur; & reddit rationem, quia postquam fecit testamentum totum inuitus, ita non habent voluntatem legatarij, sicut nec hæredes; & quamuis coactio fuerit facta per alium, non tamen debet prodes se legatariis, vt ipse Bar. ibidem comprobat num. 6. & 7. & Bald, vbi supra, num. 5. vbi rectè inquit, mirandum non es se, quod sine suo delicto aliquis fiat indignus, quia hoc non est odio personæ, sed propter vitium actus, & Bartolum sequutus est Peregrin. de iure fisci, lib. 2. tit. 6. num. 37. Procedit autem prædicta distinctio in vtroque[sect. 53] casu. etiam hodie post decisionem l. 1. titul. 4. lib. 5. nou. collect. Reg. in primo casu, ea ratione, quia ex quo non constat de vi aut metu in legatis, sed tantum , quod testator coactè aliquem instituit, vis quidem aut metus quoad legata, & cætera relicta in dubio præ sumi non debet, sed potiùs quòd sponte & liberè relicta fuerint præ sumendum est, iuxta traditiones Baldi in cons. 350. colum. 2. vers. dico quod, lib. 3. Socini iunioris in consil. 113. num. 8. lib. 3. Francisci Manticæ de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 7. numer. 1. & 2. Mascardi de probationibus, tom. 2. conclus. 1054. num. 1. 2. & 3. Menochij lib. 3. præ sumptione 126. in principio, & lib. 4. præ sumption. 11. & 12. in principio; vnde conseruari debent ex illa lege, quæ vltimæ defunctorum voluntati consulere potius venit quàm refragari, vt mox dicetur, & Burgos de Pace scribit in l. 3. Tauri, num. 834. In secundo verò casu, quando constat, quod totum testamentum, aut totam vltimam dispositionem coactè fecit testator, tunc quidem etiam hodie stante lege illa regia, nihil debebitur; nam quod legata debeantur, etiamsi nullus hæres institutus fuerit, aut si institutus hæ reditatem non adierit, vel si aliter vitiata fuerit in stitutio, contingit equidem in fauorem vltimarum voluntatum, vt defunctorum eloquia conseruentur, quibus omnia iuta fauent; quippe cùm durum, & iniquum videri pos set, ob id solum quod hæres non existeret, contra expres sam testatoris voluntatem legata non præ stari, vt cum aliis Authoribus non malè obseruauit Ioannes Mantiençus in eadem lege prima, nouæ collect. regiæ, glos. 10. in principio, quæ tamen ratio ces sat in casu prædicto, vbi legitimè non constat de testatoris voluntate, siue non datur absoluta omninò & libera voluntas, qualis in testatoribus neces sariò requiritur vt in initio huius capitis probaui; & sic ces sare debet eiusdem dispo sitio, ex vulgatis iuribus & principiis, nec in eo ca su locum habere potest. Erit tamen obseruandum, quòd quamuis eo casu[sect. 54] legata non debeantur ex testamento per vim facto, tamen legatariis erit saluum ius recuperandi interes se, aut damnum contra inferentem metum, vt in simili casu quando quis compellit testatorem, vt in[sect. 55] stituat alium, obseruauit Bartol. in dict. l. 3. num. 8. in fine, ff. si quis aliquem testari prohibuerit, Bald. in l. 1. C. eodem titul. num. 10. quamuis ergo, vbi dolus alterius[sect. 56] est causa immediata acquisitionis, ei, cui acquisitum fuit, noceat, l. si procurator, ff. de doli exceptione, l. 1. §. si quis tamen, & §. si filius, ff. de vi & vi armata, & probat textus in l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, vt credidit Bart. vbi supra num. 7. & refert Menoch. de arbitrariis, lib. 2. dict. casu 395. num. 12. tamen ipsi aduersùs alterum, qui metum adhibuit, modo præ dicto succurritur. Quòd si non vis, aut metus, sed dolus interueniat, an debeantur legata ex testamento facto per dolum;[sect. 57] quærit Gregorius Lopez in dict. l. 27. titulo 1. partit. 6. verbo, Por fuerça, in finalibus verbis, & remittit se ad Baldum in dict. l. 1. C. si quis aliquem testari prohibuerit, columna finali, numer. 17. & ad legem regiam 28. eodem titulo primo, & partita 6. ex quibus vt infrà dicetur, certa aut absoluta resolutio deduci non po[sect. 58] terit: idcircò nonnulla, vt arbitror, neces sariò con stituenda erunt, quibus res hæc perfectè equidem, & distinctè explicata manebit. Et in primis constituto , quòd testamentum nouè fieri, aut anteà factum mutari dolo impediens, pœnâ dictarum legum punitur, & sic titulus, si quis aliquem testari prohibuerit, habet locum in prohibente dolo: quod de iure communi certum est, & in specie affirmarunt Socinus iunior in cons. 148. num. 34. & num.[sect. 59] 49. lib. 2. Paulus Parisius in cons. 67. ex num. 6. & n. 8. & num. 14. & num. 72. & 73. lib. 3. Menochius de arbitrariis, lib. 2. dict. casu. 395. num. 33. qui, vt locus sit pœnis relatis suprà, rectè requirit prohibitionem, aut dolum interuenis se, aut quodcumque impedimentum dolo adhibitum fuis se, & latiùs comprobat Mieres de maioratu, 1. part. quæ st. 25. ex num. 2. vsque ad num. 7. Cæ s. Vrsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. num. 4. in fine, Borgninus Caualcanus de tutore & curatore, num. 280. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. dubitatione prima, num. 74. fol. 444. vbi dicit, quòd dolum aut fraudem continens testatoris voluntas non est seruanda, quando constare potest etiam coniecturis, dolo, fraude, delinimentis, instigationibus, machinationibus, & simulatione quorundam fuis se inductum testatorem ad faciendum testamentum, relinquendo ipsis dolosis, vel aliis suis, aut priuando succedentes ab intestato, vel hæredes scriptos in primo testamento, Ioannes Baptista de Plotis in cons. 168. n. 52. inter cons. vltimarum voluntatum, volum. 2. Hippol. Riminald. in consil. 624. num. 36. lib. 6. Tiberius Decianus in consil. 65. num. 10. lib. 2. Ioannes Vincentius Honded. in consil. 32. num. 58. libro primo, & eos non referens Peregrinus de iure fisci, lib. 2. tit. 6. num. 9. & num. 14. in fine, & num. 18. in finalibus verbis, & num. 28. vbi probat, quòd leges in hac materia loquentes, intelliguntur de impedimento doloso, & verificantur in dolo, sicut in vi, aut metu, & in hoc nullus Scribentium omnium dis sentit, omnes potiùs vnanimiter sic probarunt. Secundò constituo, & de iure Regio Parti[sect. 60] tarum, idem ius constitutum, & obseruandum, & consequenter dictum titulum, si quis aliquem testari prohibuerit, habere locum in prohibente dolo de iure huius regni, sicut de iure communi habebat, per textum in l. 28. titul. primo, partit. 6. vbi Gregorius Lopez ex illis verbis, Le fizies se engaño en alguna manera, sic rectis simè deduxit, & adnotauit, & in terminis illius legis, & aliarum Partitæ, s æpè obseruauit Mierez de maioratu, prima parte, dicta quæ st. 25. ex num. 2. vsque ad num. 6. Aluaradus etiam de coniecturata mente defuncti, libro secundo, cap. 3. num. 38. & 39. Hoc ita supposito, deinde & tertio loco consti[sect. 61] tuo, veram resolutionem in præfato dubio petendam ex his, quæ in dubio superiori, an legata debeantur ex testamento facto per vim, tradidi sup. in quæ stione præcedenti: quoniam dolus, & metus in[sect. 62] hac materia æquiparantur omninò, ex Authoribus superiùs relatis, & latè per Parisium, Prætis, Peregrinum. Mieres, & Menochium in locis anteà relatis: & [sect. 63] sic quando constat testamentum totum, aut totam dispositionem dolo factam fuis se, idem dicendum erit, quod dictum est suprà, quando per metum facta fuit, vt scilicet nec legata, nec cætera relicta debeantur; quando verò non constat de dolo in legatis, sed tantùm in institutione, tunc etiam idem dicendum erit, quod dixi suprà, dolum, inquam, respectu legatorum non præ sumi, & consequenter deberi legata, vt ibidem fuit dictum; in alio tamen casu, quando legata non debentur propter dolum alterius, legatariis contra illum saluum ius remanebit, quemadmodum in quæ stione præcedenti superiùs dixi. Quartò constituo, nec ex dict. l. 28. Partitæ, nec[sect. 64] etiam ex dictis Baldi in dict. l. prima, C. si quis aliquem testari prohibuerit, colum. fin. d. nu. 17. certam aut absolutam resolutionem deduci pos se, nisi omnia præ dicta considerentur, quamuis ad ea se remittat Gregorius Lopez, vt superiùs vidimus, idque euidenter constare poterit: in primis; nam in d. l. Partitæ, dumtaxat consideratur dolus in casu ibi proposito adhibitus, non tamen deciditur aliquid ibi quo efficax argumentum, aut persecta resolutio ad decisionem præfati dubij deduci pos sit; Baldus verò in loco relato, ad quem Gregorius se remisit, in primo casu distinctionis loquitur in diuersa specie, in qua dolus non adhibetur, vt alteri tertio relinquatur legatum, siue vt alter instituatur, sed vt ipse hæres scribatur, qui dolum adhibuit; quo casu Baldus di stinguit, quod aut fuit dolus bonus, aut malus: si bonus, vt si frater meus volebat instituere turpem personam, & ego suasi sibi, quod illa turpis persona erat mortua, & quòd me institueret, certe talis dolus non est irreprehensibilis, & ideò non punitur, argumento l. cum pater, §. Titio, ff. de legatis secundo: In secundo verò casu, cum dolus malus interuenit, loquitur etiam Baidus in eisdem terminis, cùm te stator inductus est dolo malo, vt institueret ipsum, qui dolum adhibuit: quo casu distinguit, quòd aut dolus est commis sus in præiudicium descendentium, & videtur quòd tunc testamentum sit nullum, vt in authent. vt cum de appellatione cognoscitur, §. in aliquo, ibi: Dolo malo & machinatione, aut in præ iudicium transuersalium, & tunc distingui debet, vt ibi distinguit, & vide Bartolum, in l. 3. ff. eodem titulo, & Menochium, dicto casu 395. ex num. 5. cum sequentibus. Quinto deinde loco & principaliter, ac pro regu[sect. 65] la generali huius materiæ constituendum erit, testamentum in dubio non præ sumi vi aut metu, sed potiùs sponte factum; cùm metus tanquam delictum non præ sumatur, & consequenter nec præ sumen dum est, testatorem metu compulsum ad disponendum: quod in terminis consuluit Baldus in consil. 350. num. 1. lib. 3. quem sequuti sunt Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 7. num. 2. Menochius, lib. 4. præ sumptione 11. in principio, & lib. 3. præ sumptione 126. ex num. primo, & num. 6. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 1054. n. 1. & 2. qui pleniùs comprobant, & rationem reddunt, Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 29. num. 9. lib. 1. & in nostra materia sic etiam notarunt Corneus in cons. 77. Viso dicto themate, colum. 3. versic. non obstant, lib. 4. Decius in consil. 489. num. 6. cum sequentibus, Burgos de Paz in consil. 7. num. 7. Paulus Parisius in consil. 67. num. 61. volumin. 3. Et actus[sect. 66] quicumque spontaneus præ sumitur regulariter, nisi coactio probetur, vt cum Decio, Alciato, & Neuiz probauit Ioannes Vincentius Hondedens dict. consil. 29. num. 8. Ac denique testamentum semper[sect. 67] validum præ sumitur, nisi contrarium probetur, Decius in consil. 11. in secundo dubio principali. Ioan. Angel. Pisan. in addit. ad decisionem Afflictis 69. in principio, & latè comprobat Menochius lib. 4. præ sumptione 10. per totam, & in consil. 224. numer. 32. lib. 3. Receditur tamen à prædicta regula, coniecturis,[sect. 68] & præ sumptionibus, quibus metus illatus præ sumitur, iuxta ea, quæ cum multis aliis scripta reliquit Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 29. ex num. 21. cum sequentibus, libro primo, vbi retulit Ancharanum, Ruinum, Corneum, Socinum, Gratum, Purpuratum, Baldum, Alexandrum, Parisium, Barbatiam, Rolandum, Decium, Riminaldum, Mandellum, Alciatum, Couar. Menochium, Mascardum, Neuiz. Beccium, & Bursatum, & cum illis obseruauit ibidem metum plenè probari coniecturis, & [sect. 69] præ sumptionibus, modò illæ legitimæ sint & propinquæ; & in terminis huius materiæ sic obseruant, & coniecturas nonnullas, quibus testatoris metus[sect. 70] præ sumitur, recensent Mantica lib. 2. dict. tit. 7. num. 3. 4. & 5. Menochius lib. 4. dict. præ sumptione 11. num. 7. 8. & 9. & 10. vbi lector, cùm occasio se offerat videat omninò, ne ampliùs in transcribendis his immoremur, quæ alij sic absolutè tradiderunt, & prædictis Authoribus iungat Alexandrum Raudensem decisione 45. per totam, prima parte, vbi latè & vtiliter, quibus coniecturis metus, vis, aut dolus testatori adhibitus probetur, Peregrinum etiam de iure fisci, lib. 2. tit. 6. n. 21. cum seqq. Similiter nec dolo præ sumitur testamentum[sect. 71] in dubio confectum; & consequenter nec testatorem circumuentum, aut dolo inductum fuis se ad testandum: quod in specie respondent Socin. iun. in consilio 113. num. 8. lib. 3. & Decian, in cons. 65. num. 10. lib. 2. & secuti sunt Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 7. num. 1. Menoch. lib. 4. præ sumpt. 12. in principio, qui num. 2. in finalibus verbis, rectè adnotauit, recedendum es se ab hac regula, coniecturis & præ sumptionibus, qui[sect. 72] bus dolus in hoc casu præ sumitur, ac demum ex num. 3. vsque in finem præ sumptionis, sex congerit[sect. 73] coniecturas, ex quibus præ sumi debet, testatorem dolo inductum fuis se ad testandum, vt ibidem videri poterit, & penes Peregrinum & Raudensem in locis citatis suprà num. 70. & dum dicit Menochius eadem præ sumptione 12. num. 5. post Iasonem, Decium, & Decianum, quos refert, dolum præ sumi, quando testamentum fuit confectum no[sect. 74] ctis tempore sine tot luminaribus, quibus manifestè cerni pos sit persona ipsius testatoris, ac testium, & tria luminaria es se adhibenda: vide etiam Hippolit. Riminaldum in cons. 269. lib. 3. [sect. 75] & in consil. 742. lib. 7. Petrum Surdum in cons. 158. lib. 2. vbi ingeniosè quidem, & eruditè loquutus est Riminaldus, disputans duo: in primis, vtrùm testamentum factum de nocte suspectum reddatur: deinde, an cortina existens circa lectum te statoris, & impediens testes, ne videant testatorem, testamentum reddat nullum, & iunge eisdem Stephan. Gratian. disceptationum forens. cap. 199. ex n. 13. cum seqq. Prætereà dum ipsamet præ sumptione, post num. 10. vers. Sexta est coniectura, dixit idem Meno[sect. 76] chius, testamentum dolo factum præ sumi, quando extat nouerca, cuius suasionibus, & delinimentis præ sumitur pater testator filium nouercæ hæredem fecis se, filium verò primæ vxoris, vel exhæredas se, vel minus ei reliquis se: idque per tex. in l. non enim, ff. de inofficioso testamento, & alia, quæ eodem loco adducit: vide etiam Hippol. Riminald. quem Me[sect. 77] nochius ipse refert in cons. 428. lib. 2. vbi Riminaldus eleganter discutit, an testamentum patris factum ad præiudicium filij prioris matrimonij, & ad fauorem filiæ secundi matrimonij, præ sumatur factum ad instigationem nouercæ contra priuignum, & ob id valere non debeat, vide quoque Petrum de Peralta in l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis tertio, num. 219. per totum, fol. 503. vbi contra nouercas adducit nonnulla in proposito. Denique & tene menti declarationem aut limitationem eiusdem Menochij lib. 4. dict. præ sumption. 12. post num. 10. in versiculo, declaratur secundo, qua[sect. 78] tenus dixit, in nouerca dolum præ sumendum non es se, quando testator filio prioris matrimonij, integram Legitimam iure debitam reliquit; tunc enim cùm residuum relinquere non teneatur, & iure suo vtatur, præ sumi non debet, quòd pater dolo & sua sionibus nouercæ fraudare voluerit filium, vt etiam probauit ipse Menochius in consil. 678. lib. 7. quæ [sect. 79] est notabilis & neces saria obseruatio pro melioratione Tertij, & Quinti bonorum, quam filio, vel filiæ secundi matrimonij, filiis ex primo matrimonio relictis, pater fecerit; vt scilicet eo casu dolus aut fraus nouercæ præ sumi non debeat in melioratione, eo quòd filiis secundi matrimonij facta fuerit, si filiis prioris matrimonij integra Legitima relicta sit à parente: atque ex illa dubia redditur Petri de Peralta adnotatio quædam in l. si quis in principio testa[sect. 80] menti, num. 219. ff. de legatis tertio, vt lib. 1. de vsufructu, cap. 2. num. 49. obseruaui, tunc tamen eo loco Menochium non retuli, nunc verò ingenio, & cogitationi meæ congratulabar, quòd illius cogitationi, & intentioni correspondis set; erit ergo addendus Menochium his, quæ dicto n. 49. scripsi, ex quibus resolutio à me tradita ibi comprobatur omninò, nec Petri de Peralta dictum indistinctè ita procedere potest: circa quod tamen vide nonnulla, quæ conges sit Mieres de maioratu, part. 1. quæ st. 25. num. 7. vbi in versiculo, licet contra hanc doctrinam, dubitet etiam de resolutione Peraltæ. Pariter etiam atque eadem ratione, testamentum[sect. 81] in dubio liberè existimandum est fuis se confectum, nónque importunis precibus aut illicitis persuasionibus; ad quod est textus notabilis in proposito in l. final. C. si quis aliq. testa. prohibue. & ibi notat Bald. colum. vltim. vers. sed nunquid, & text. in l. fin. ff. eodem titulo. Decius in consilio 489. In casu occurrenti, num. 6. Corneus in consil. 77. Viso dicto themate, col. 3. vers. non obstant adducta in contrarium, lib. 4. Burgos de Paz in cons. 7. n. 7. Sed ab hac regula receditur similiter contrariis[sect. 82] coniecturis & præ sumptionibus, quibus testatoris liberam, & absolutam voluntatem impeditam fuis se ex precibus aut suasionibus ostendi pos sit, vt con stat ex his, quæ scripsit Afflictis in decision. 69. vbi Additionatores eius etiam notarunt, Decianus in cons. 65. num. 2. & 4. lib. 2. Parisios in cons. 67. num. 11. & num. 47. & 49. & n. 71. & 124. lib. 3. Menochius de arbitrariis, lib. 2. dict. casu 395. n. 41. alios plures referam statim, dum versabor circa explicationem l. vltimæ, ff. & C. si quis aliq. testa. prohibue. ex ipsis autem colliguntur nonnulla, quæ in hac materia erunt notanda, & præ oculis habenda. Inprimis, Authores omnes suprà citatos, & ferè [sect. 83] omnes in proposito loquentes, vnanimiter dixis se, metum aut dolum ex nonnullis coniecturis præ sumi, vt ex superius citatis constat expres sim, & latiùs per Menochium lib. 4. præ sumptione 11. & 12. Raudensem decis. 45. per totam, prima parte, Cæ s. Vtsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. num. 4. Mieres de maioratu, prima parte, quæ stion. 25. num. 7. per totum, vbi cum Iasone, Ripa, & aliis Interpretibus tuetur, quòd vbi tractatur de annullando testamento, vel alia dispositione propter metum, aut dolum, vel per suasionem alicuius, sufficiunt probationes per coniecturas, & tamen eosdemmet, & alios Authores in eisdem terminis loquentes, vnanimiter etiam probas se, metum, dolum, prohibitionem, coactionem, vel impedimentum aliud quodcumque testatori adhibitum, claris atque apertis simis probationibus, non obscuris aut dubiis probandum es se: quod ita expres sim firmarunt Corneus in cons. 56. Videtur, colum. 2. lib. 1. Paulus Parisius in cons. 67. num. 67. lib. 3. & ibidem, num. 90. vbi dixit impedimentum debere probari concludenter per testes contestes, & non variantes: & in eadem specie Socinus iunior in cons. 148. n. 11. lib. 2. vbi num. 36. scribit, præ sumptiones his casibus non sufficere, vt refert Menochius dict. casu 395. num. 30. qui etiam in hoc casu claris simas & apertis simas probationes requirit, quamuis ipsemet lib. 4. dicta præ sumption. 11. & 12. metum aut dolum in hac specie coniecturis præ sumi, & probari dixerit, idémque in omni casu generaliter post alios probauit de arbitrariis, lib. 2. casu 136. in principio Burgos de Paz in cons. 7. num. 10. vbi etiam aduertit, metum in proposito probandum es se veris & claris probationibus, nónque ambiguis aut obscuris, & citat text. in l. fin. C. de probationibus, & in l. metum, C. de eo quod metus causa, & l. 29. tit. 1. partit. 6. Verum enim verò, aut vnum, vel alterum præ dictorum verum non est, vt vides, aut quidem hæc duo simul stare non pos sunt, nisi mens & intentio Doctorum in præfatis traditionibus aliter aut meliùs declaretur, quam tamen nullus ex Scribentibus omnibus huc vsque aperit, nec ad prædictam contrarietatem aut dis sonantiam aduertit; idcircò vt[sect. 84] mentem, & intentionem, siue verum Doctorum sensum ego declarem, rem hanc non ita indistinctè accipiendam, vt cæteri faciunt, sed nonnulla dilucidè atque distinctè magis pro ipsorum explicatione constituere, omninò neces sarium duxi, sic enim & perplexitas Scriptorum ces sabit, & in proposito dubio quid dicendum sit, securius constabit. Et ad rem accedendo, primò constituo, veris simum es se, quòd metus, dolus, fraus, aut machinatio in hac materia præ sumi non debeat, vt numeris præ cedentibus obseruaui, sed potiùs claris simis atque apertis simis probationibus illam ostendi & probari debere: & in hunc modum rectè & generaliter loquutos Authores omnes superiùs citatos, & alios plures, qui in hoc conueniunt. Secundò constituo, probationis genus in hac materia non ita restringendum, vt vis, metûs, doli, fraudis, vel machinationis directa omninò, & sic stricta probatio requiratur, nec admittatur probatio, quæ à legitimis & iure probatis, verisimilibús que coniecturis deducatur: quippe cùm adeò efficaces, aut propinquæ, & legitima: coniecturæ es se pos sint, vt etiam illis metus, dolus, aut fraus detegi valeat: quod in terminis huius materiæ Parisius ipse fatetur dict. cons. 67. num. 15. & 16. lib. 3. Menochius etiam lib. 4. dicta præ sumptione 11. & 12. & Alexander Raudensis decision. 45. prima parte, vbi plures congerunt coniecturas & præ sumptiones, quibus metus aut dolus argui debet in proposito, Mieres de maioratu, prima parte, dicta quæ st. 25. n. 7. in vers. sed adhuc, vbi postquam dubitauit, an dolus probari debeat claris, & apertis probationibus, cùm à lege non præ sumatur, inquit verius es se, quòd etiam per coniecturas probetur in materia nostra, sicut & in aliis regulariter probatur, vt latius per Menochium lib. 3. præ sumptione 126. & lib. 5. præ sumptione 3. Mascar. de probationibus, tom. 2. concl. 1114. Ioannem Vincentium Hondedeum in cons. 29. ex n. 21. cum seqq. libro primo. Tertiò constituo, quòd in hoc casu, præ sumptio aut coniectura illa, quâ metus, doli, fraudis, vel suggestionis præ sumptio deducitur, clara & aperta probatione ostendi debet & probari, nec dubia, incerta, vel obscura admittitur, & sic duobus testibus ad minus debet confirmari, ex Parisio dict. cons. 67. n. 18. lib. 3. dicente, quòd ad probandum dolum aut impedimentum in hac materia, duo testes sufficiunt, & cum Boërio & aliis idem obseruauit D. Spino in specul. testam. glos. rubric. 2. part n. 5. sic ergo procedit Authorum quamplurium traditio aut obseruatio in hac materia, non vt probationem per legitimas, & probabiles coniecturas aut præ sumptiones excludant, sed vt coniecturas, quibus ad dolum, vel metum arguendum adducimur, apertis simis, non subobscuris aut dubiis probationibus ostendi, & probari debere contendant, nec incertis contenti es se voluerint; & ita debent intelligi, & accipi tradita suprà n. 83. & vide infrà, n. 86. Quartò constituo, hac in re, & circa probationem vis, metus, doli, vel fraudis adhibitæ, iudicis boni ac discreti arbitrium multum valere, sicut in cæteris probationibus, ex his, quæ Mascardus, Menochius, & Hondedeus in locis anteà relatis tradiderunt, & in nostris terminis sic obseruat Mieres parte prima, dicta quæ stion. 25. num. 7. in finalibus verbis, qui cùm anteà dubitas set, an in nostra materia sufficerent probationes per coniecturas, subdit po steà, se totum hoc arbitrio iudicantis relinquere. Addiderim ego, Iudicis arbitrium potens es se multum in proposito, vt suprà dixi ipsum tamen; animum suum ex multis informare debere, personarum qualitates inspicere, loci & temporis circumstantias inquirere, & pleniùs ad alia attingere, ex quibus moueri debebit, ac denique ad ea attendere, quæ Menochius, Mantica, & Raudensis in proposito considerarunt, quatenus coniecturas plures & præ sumptiones adduxerunt. Quintò constituo, probationem per coniecturas[sect. 85] aut præ sumptiones in hac materia nequaquam excludi per text. in l. 29. titul. 1. partit. 6. quidquid Burgos de Pace dict. cons. 7. n. 10. aliter senserit; in ea namque lege dumtaxat dicitur, Si el embargo, o el engaño pudies se ser prouado. Non tamen exprimitur, nec declaratur, quomodo metus aut dolus pos sit probari, & sic relinquitur iuris communis dispositioni, vt eis modis probari pos sit, quibus probari metum, aut dolum, vel fraudem de iure communi dixerunt Authores suprà relati, & cum multis Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 29. num. 21. cum sequentibus, lib. 1. vbi plenè comprobat, metum præ sumptionibus, & coniecturis probari, & coadiuuatur ex verbis legis 28. eod. titul. 1. & partit. 6. vbi etiam dumtaxat dicitur, Sil fuere prouado; nec declaratur, quomodo id pos sit aut debeat probari. Similiter in d. l. metum, C. de his quæ vi &c. quam etiam adducit ipse Burgos de Pace nullum verbum scribitur, quo præfatæ probationis modus videri pos sit exclusus, cùm atrocitas facti etiam coniecturis propinquis, & legitimis pos sit ostendi. Sextò & vltimò constituo, superiorem resolutionem non solùm ex anteà dictis comprobatam ma nere, sed etiam omninò confirmari ex his, quæ statim dicentur, dum tractabitur, quomodo probetur testatorem fuis se impeditum aut prohibitum testari, in quo dubio nonnulla exempla & casus constituunt Doctores, quibus prohibitio aut impedimentum non directè, sed per coniecturas & præ sumptiones inducitur, vt constat ex his, quæ scripsit Menochius de arbitrariis, dict. casu 395. ex num. 34. vsque ad num. 42. Cæ s. Vrsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. ex num. 4. alios plures referam statim: ac denique in dubio proposito suprà, veris simam es se[sect. 86] resolutionem, aut concludendum es se in eo, prout conclusum remanet anteà num. 84. in vers. sic ergo procedit, modò præ sumptiones sint legitimæ & propinquæ, nec leues aut faciles coniecturæ sufficiant, illæquæ apertis simè probentur, vt etiam ibidem dixi, & requirit Ioannes Vincentius Hondedeus dicto consil. 29. num. 22. lib. 1. optimè Peregrinus de iure fisci, lib. 2. artic. 6. num. 20. vbi dicit in primis, quòd in hac materia probationes luce meridiana clariores requiruntur, & statim subdit in hunc modum: Verùm Gratus, in responso 21. in secundo conclusit, sufficere probationes per coniecturas; quia dolus & metus etiam per coniecturas probantur, & idem ante eum in materia ista voluit Ancharanus in cons. 337. sub num. 5. Ac denique suam sententiam interponendo, sic scriptum reliquit: Tu dic ex testibus & coniecturis probari pos se, modò coniectura sint legitimæ & conferentes. Ita ergo accipiendum est quod tradit Parisius dict. cons. 67. num. 90. volumin. 3. impedimentum debere probari concludenter per testes contestes non variantes, hoc est, quòd circa coniecturas legitimas, & conferentes non varient, sed contestes omninò deponant. Et hactenus de prima obseruatione. Erit deinde & secundò obseruandum, quòd titu[sect. 87] lus, si quis aliquem testari prohibuerit, duo continet capita, coactionis scilicet, & compulsionis, realis primum, secundum verò respectu prohibitionis, & impedimenti adhibiti & commis si, ne etiam testamentum primo loco factum mutaretur; quod cum aliis Authoribus obseruauit Parisius in consil. 67. lib. 3. & apertè probatur in l. 27. tit. 1. partit. 6. Veri[sect. 88] ficatur autem ipse titulus quatuor modis: primus est, quando ego cogo te, vt me instituas, vel vt mihi aliquid relinquas: secundus est, quando compello te, vt instituas alium, vel vt aliquid ei relinquas: tertius est, quando impedio aliquem volentem te stari de nouo: quartus est, quando quis prohibet aut impedit aliquem, qui volebat primum testamentum mutare; ita distinguendo docuit Bartol. in l. 3. ff. si quis aliq. testa. prohibue. num. 1. & num. 6. & n. 9. & 11. Baldus etiam in l. 1. C. eodem titulo num. 6. & 9. & num. 11. & 12. & ibidem Salicetus num. 3. & Ca strensis columna prima, & latè prosequitur Peregrinus de iure fisci lib. 2. artic. 6. num. 2. & num. 13. & 15. & 18. vbi refert alios, & plenè explicat: nec in hoc[sect. 89] dis sentit ius nostrum Regium Partitarum, imò aperte confirmat l. 27. tit. 1. partit. 6. quæ in proposito singularis est & notanda, eò magis quòd in vers. Otros ya que maguer. addit prædictis alium casum, scilicet, quando quis, posito quòd alium testari non prohibeat, facit tamen, quòd ille ad libitum, & voluntatem suam testamentum ordinet, aut de suis rebus disponat, vt constat ex illis verbis, Otros ya que maguer consientan que fagan testamento, con todo es so quieren que lo ordene a su guisa, e a su plazer, e este embargo fazen en muchas maneras, &c. Dictis autem casibus, hæreditas seu relictum qui[sect. 90] bus applicetur, absolutè & distinctè explicauit Bartolus vbi suprà, cuius traditiones recensent & sequuntur Baldus, Salicetus, Alexander, & Castrensis ibi, latè Menochius de arbitrariis, dicto casu 395. ex num. 5. vsque ad num. 30. His dumtaxat addenda erunt duo: Primum apud prædictos communiter probari (vt etiam cum aliis probauit Menochius vbi suprà, n. 11. ) quod cùm testatorem cogit quis, vt alium[sect. 91] instituat, tunc ab illo instituto hæreditas aufertur, & fisco applicatur; idque de iure communi verius es se, quamuis antiqui Doctores nonnulli, & cum illis Iason in dict. l. prima, C. si quis aliquem testar. prohib. num. 3. vers. prædicta autem, contrarium senserint, quorum rationibus concludenter satisfieri potest ex his, quæ Bartolus in d. l. 3. optimè scripsit, sed de iure Partitarum videri aliud sancitum ex verbis l. 28. tit. 1. partit. 6. vt scilicet in casu prædicto, ve[sect. 92] nientium ab intestato hæreditas sit, & non fisci; quod ex ratione, & decisione illius legis non malè deduxit Gregorius Lopez ibidem, verbo, El sea sin culpa, & verbo sequenti, vers. & facit ad id; forsan enim æquitatem magis, quàm strictam iuris rationem sequuti compilatores eius legis sic statuerunt; & ideò excitati sunt, quòd durum videri pos set, absque culpa auferri hæreditatem propter dolum alterius eis quibus aliàs ab intestato deferenda es set: & ideò lex ipsa considerauit, an proximior defuncti consanguineus impediret, aut in coactione participaret, vel non; vt si impediret, vel participando in culpa es set, fisco applicaretur hæreditas; sin minus eidem proximiori daretur, qui in coactione innocens fuit, & aliàs testamento non facto succes surus erat: quod lex illa adeò clarè videtùr significare & velle, vt ex ipsa altercationes siue contrarietates iuris communis ces sare omninò videantur, & res hæc præfata distinctione neces sariò diffinienda, cùm occasio se offerat; quod est notandum, quia nullus anteà sic explicauerat. Secundum prædictis addendum, in eo consistere,[sect. 93] quod etiam de iure communi certum est, quòd cùm institutus est filius, vel seruus prohibentis mutari testamentum, & ij tempore institutionis erant in ipsius prohibentis potestate, tunc instituti indigni iudicantur, & fisco hæreditas defertur. Idque pro[sect. 94] cedit, etiamsi filius vel seruus tempore aditionis hæreditatis sui iuris effecti forent: quoniam tempus institutionis spectatur, vt resoluit Menoch. dict. ca su 395. num. 19. sed de iure Partitarum aliter statui[sect. 95] tur & destruitur communis opinio, vt scilicet hoc casu non fisco hæreditas deferatur, sed proximiori testatoris consanguineo; quod etiam, & cum iudicio obseruauit Gregor. Lopez per illum tex. in d. l. 28. tit. 1. partit. 6. quæ apertè, id probat. Hoc supposito, erit & tertio loco obseruandum, in superioribus omnibus casibus testari quem fuis se prohibitum, coactum, aut impeditum, multis[sect. 96] modis probari, quos recensent Bartol. in d. l. 3. ff. si quis aliq. testar. prohib. num. 13. & 14. Bald. in l. 1. C. eodem tit. num. 14. & 15. Salicet. num. 7. Corneus in cons. 84. colum. 1. vsque ad finem, volumine primo. Iason in consil. 32. colum. 2. volumine primo, Parisius in cons. 67. ex n. 5. cum sequent. & n. 72. lib. 3. Mantica de coniect. vltimar. volunt. lib. 2. tit. 7. n. 4. & 5. & lib. 3. titulo primo, n. 8. & 9. Bos sius titulo, si quis aliquem testari prohib. n. 2. & 6. per totum, Cæ s. Vrsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. n. 4. Mascardus de probationibus, tom. 3. conclus. 1356. per totam, Burgos de Paz in cons. 7. n. 11. Peregrinus de iure fisci, lib. 2. artic. 6. ex n. 21. Molina de iustitia & iure, tom. 1. tract. 2. disput. 176. vers. Nona, fol. 1037. Menochius de arbitrariis, lib. 2. dicto casu 395. ex n. 34. vsque ad n. 42. qui in primis rectis simè aduertit, prohibitionem hanc generalem es se, cùm variis modis, & causis impedimentum, & prohibitio contingere soleat & refert Parisium dict. consil. 67. n. 6. lib. 3. vbi optimè dixit[sect. 97] Author ipse, quòd in hac materia prohibitus testari dicitur ille, qui non solùm modis expres sis prohibitus est, sed etiam qui alio quocunque modo impeditus est, ne testamentum condere pos set, aut primum iam conditum mutare, dummodò tale impe dimentum dolosè fuerit præ stitum; quod etiam cum aliis requirit Menochius vbi suprà, n. 33. & inde eleganter dixit idemmet Parisius ibidem, n. 37. & n. 55. quòd testandi impedimentum præ stitum non dici[sect. 98] tur alicui, si eo instanti procurabantur illi medici[sect. 99] næ, aut si propter malam infirmi dispositionem, dilationis impedimentum præ stitum fuit, quia deficit dolus, Peregrinus etiam de iure fisci, lib. 2. dict. articul. 6. n. 28. vbi dicit, quòd ista materia intelligitur de impedimento doloso; & idcircò si propter aliquod accidens neces sarium infirmo eueniens, differretur introitus testibus & Notario, ea prohibitio vti non dolosa, non es set damnabilis, & refert Parisium vbi suprà, n. 34. cuius obseruatio tradita supra, n. 97. probatur hodie expres sim ex l. 27. tit. 1. partita 6. vbi exprimuntur modi, quibus quis prohibitus dicitur fuis se testari; & postmodùm adiicitur: E por ende mandamos, que qualquier que embargas se a otro en alguna destas maneras sobre dichas, o en otra semejante dellas, dicitur etiam & iterùm: Quin fizo este embargo en qual manera quier. Deinde Menochius ipse eodem casu 395. ex n. 36. [sect. 100] vsque ad num. 41. quo generalis regula hæc meliùs intelligatur, sequentia exempla subiicit: Primum est, quando prohiberentur testes & Notarij, ne ad testatorem accederent, quòd in d. l. 27. titulo 1. partit. 6. fuit expres sum, ac ita intelligi debet, prout tum Parisio & Peregrino nunc intelleximus. Secundum exemplum est, vt si impediatur aliquod neces sarium à statuto requisitum, quod erit notandum pro his, qui in hoc Regno testantur; coacti namque aut impediti dicentur, si modo quocumque aliquod requisitum impediatur ex his, quæ pro forma & solemnitate testamenti à lege Regia sunt requisita. Tertium exemplum est, cùm apud testatorem tantus extiterit clamor & vociferatio eorum, qui præteriri à testatore timebant, vel verebantur testamentum in quo instituti erant, vel eis aliquid relictum reuocari; vt indignatus testator, vel mente abalienatus testatori omiserit; quod Iudicis arbitrio meritò relinquit ipse Menochius, & optimè explicat vbi suprà. Quartum exemplum erit, quando alio modo quocunque testator videri pos sit impeditus fuis se, vt cum Parisio superiùs notaui, vel coactus fuerit ad sic, vel certo modo, vel ad voluntatem, & libitum alterius disponendum, vt considerat expressè dicta l. partitæ. 27. titulo primo, in 6. partita, in vers. Otros ya que maguer, vt suprà ponderaui eam. Quintum exemplum est, quando testator immediatè metu sibi illato impeditus fuit, vel ipse affirmauit, quòd metu testamentum non condidit, vel conditum non reuocauit, vt inquit Menochius dicto casu 395. n. 40. & tunc qui id dicit, & proponit, ne[sect. 101] ces se habet tria copulatiuè, & in specie probare, aliàs obtinere non poterit; quorum duo tradiderunt communiter omnes in hac materia Scribentes, & in indiuiduo Bartolus in dicta l. 3. ff. si quis aliq. testari prohibue. n. 13. Baldus in l. prima, C. eodem titulo, n. 14. Bos sius titulo, si quis aliq. testari prohib. n. 2. ante finem, in vers. est etiam, vt suprà dixi, Burgos de Paz in consilio 7. n. 11. Socinus iunior in consilio 148. n. 13. & n. 40. lib. 2. Menochius de arbitrariis, lib. 2. dicto casu 395. n. 31. plenè Peregrinus de iure fisci, lib. 2. articulo 6. ex n. 21. vsque ad num. 27. aliud verò, & tertium requisitum subdit Parisius, & notanter loquitur dicto consilio 67. ex n. 30. vsque ad num. 37. lib. 3. Ac primum neces sariò probandum est, quòd ille[sect. 102] fuerit prohibitus, & per actus innuentes prohibitionem, & impedimentum, & à iure reprobatum tanquam dolosum, de quo vide superiùs relatos, & omninò Parisium vbi suprà, n. 30. 31. & 32. & in hoc apertè conueniunt, sicque materiam hanc accipiunt leges Regiæ Partitæ in proposito loquentes, vt ex verbis earum, quas suprà retulimus constat aperte. Secundum requisitum neces sariò probandum est,[sect. 103] quòd ille impeditus, tunc temporis, quo fuit prohibitus volebat testari, & quòd ces sante impedimento fuis set testatus: non enim satis es set, si vno tempore voluis set testari, & alio fuis set prohibitus, & impeditus, quemadmodum probat l. prima. ff. si quis aliq. testa. prohibuer. ibi: Volente eo facere testamentum, & l. vltima eiusdem tituli, ibi: Mutata voluntate codicillos facere, & declarat consilio citato Parisius ipse n. 33. 34. & 35. Menochius dicto casu 395. n. 31. Tertium requisitum, & neces sariò probandum ex[sect. 104] parte querelantium est, vt neces se probari debeat, te statorem eos voluis se instituere, aut illis aliquid relinquere, vel in eorum fauorem disponere, eósque instituis set, vel in fauorem eorum disposuis set, si prohibitus non fuis set, nec impeditus, constare enim debet, quínam es sent hi quos instituere volebat, aut in quorum fauorem disponere intendebat, vt eodemmet loco probauit ipse Parisius n. 36. & confirmat l. 29. titulo 1. partita 6. quæ in his terminis loquens, dicit expres sim: Si el engaño, o el embargo pudies se ser prouado. Sextum tandem & vltimum exemplum est, quod & ipse Menochius adducit dicto casu 395. n. 41. & lib. 4. præ sumption. 12. n. 8. cum testator immodicis[sect. 105] persuasionibus adductus, testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo testandum, aut de rebus suis di sponendum, vel ad iam conditum testamentum reuocandum, vel non reuocandum; tunc enim præ sumitur dolo inductus, & reddit rationem Menochius, quia persuasiones multæ arguunt dolum, l. cùm quis, vbi Bart. sic, & Glos. in l. apud Celsum,[sect. 106] ff. de doli exceptione, Peregrinus referens alios de iure fisci, lib. 2. artic. 6. n. 12. & persuasio nimia aut immodica habet vim doli, l. prima, in versiculo persua[sect. 107] dere, ff. de seruo corrupto, vbi dicit Iureconsultus: Persuadere est plusquàm compelli, & cogi sibi parêre; & [sect. 108] sic quòd sit plusquam violenta compulsio, rectè inquit Decianus in consil. 65. n. 2. lib. 2. & illum referens Mantica de coniect. vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 7. n. 4. vbi meritò obseruauit, quòd metus testa[sect. 109] toris arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis molestiis, maximè si ille ægrotus erat, quoniam, vt dicit Raudensis decis. 45. n. 2. ægroti intempestiuis suasionibus non audent refragari, vel quando ob nimiam mariti reuerentiam sic testatus est, vt probat Afflictis decis. 69. num. 4. dicens, mulierem præ sumi metu mariti legatum ei fecis se ob ipsius mariti lachrymas, suasionem, & re[sect. 110] uerentiam; quod latiùs explicant Cæ s. Vrsil. in addit. ad dictam decis. 69. n. 10. Parisius dicto consil. 67. num. 70. lib. 3. Raudensis dicta decision. 45. in principio, comprobat etiam nonnullis Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, ff. de legat. 3. n. 94. & Pelaez à Mieres de maioratu, 1. p.q. 25. n. 4. in fine, & n. 5. & n. 9. & vide per totam quæ stionem, vbi ex pro[sect. 111] fes so tractat, si pater maioratum factum in fauorem vnius filij, alterius filij persuasionibus reuocauerit, qualiter filio consuli pos sit, & postquam huiusce dubij resolutionem tradidit, & filij alterius dolum aut persuasionem dolosam semper exegit, adhoc vt maioratus primò factus, reuocatus non diceretur, vel vt filio consuli debeat, inquit statim dict. n. 9. quòd[sect. 112] persuasio nimia filij inducentis parentem, vt reuocet maioratum anteà factum, habetur loco compul sionis, & coactionis, maximè si pater sit valdè senex, & in id refert Castrensem in cons. 174. contra superiùs consulta n. 3. lib. 1. Socinum in consil. 263. lib. 2. & Crauetam in consil. 192. n. 12. pro quibus & iura etiam expendi pos sunt, ac primò textus, in l. 1. C. ne filius pro patre, iuncta Glos sa, verbo, extorta, vbi pe[sect. 113] cunia extorta suasionibus, Præ sidis Prouinciæ authoritate recuperatur: ergo importunæ aut nimiæ suasiones id efficiunt, & actum rescindunt, quod minimè efficerent, nisi metum iustum, ac constantis viri in se continerent, & in l. 5. C. de apostatis, vbi violentia & importuna, immodicáve suasio æquiparantur, vt constat ibi: Qui seruum, siue ingenium, inuitum, vel suasione. Et ita Salicetus ibi adnotauit, facta per suasionem importunam, dici fieri propè violenter; & est singularis l. partitæ 1. titul. 19. partita 7. in fine, ibi: Como manera es de fuerça solsacar, confert etiam textus, in l. vnica C. de raptu virginum, in fine, in vers. quia hoc ipsum velle, quem expendit[sect. 114] Peralta vbi supra, dicto num. 94. & per totum illum numerum latè probat, quòd importunæ preces habent instar, imò effectum & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem, sicque actum factum earum prætextu reddunt meticulosum, & generaliter rescis sioni ex edicto, Quòd metus causâ suppositum,[sect. 115] quæ sententia ex sequentibus etiam iuribus comprobari poterit, ac primùm ex tex. in extrauag. Execrabilis, Ioan. 22. de præbend. in principio, ibi: Et improbitas importuna petentium à nobis, & prædeces soribus nostris, non tam obtinuis se, quam extorsis se plerumque noscuntur, & ibi Glos sa, verbo, quam extorsis se, ait ab in uito per talem importunitatem. Secundò ex c. fin. de rescrip. in 6. ibi: Quia per ambitiosam importunitatem petentium, &c. & ibi glos sa, verbo, importunitatem, & in l. 1. C. de petit. bonor. sublat. ibi: Inuerecunda petentium inhiatione constringimur. Vbi Glos sa explicat, idest frequenti petitione, vt significet, quòd nimia importunitas cogit Principem, nedum priuatos, Tertiò ex tex. in l. 3. vers. si quit volentem, ff. de libero hom. exhibendo, vbi sollicitatio æquiparatur deceptioni, quæ voluntati omninò repugnat.[sect. 116] Quartò denique faciunt quamplures authoritates Doctorum, qui variis in causis, & negotiis respondent, per importunitatem obtenta non debere valere, & dici fieri inuito dante; horum numero sunt Glos sa, Dominicus, Rebuffus, Palacios Rubios, Ioannes Matiençus, Azeued. Peralta, Ludouicus, Burgensis, Anton. de Petrucia, Segur. Auil. Cæ pola, Luc. de Pen. Gomez-Ariaz, Boër. Calcan. D. Spino, Romanus, Curtius iun. Decianus, Padilla, Menoch. Ioannes Guttierez, Angelus de Vbald. Martinus de Garatis, & alij, quorum dicta, & ob seruationes in proposito ideò recensere omitto, quòd eas recenseat, & nouis simè omnium congerat[sect. 117] in vnum Pater Thomas Sanchez è Societate Iesu Religiosus, & propter singularem eruditionem, mirámque Scribentium omnium lecturam, quacunque laude dignus de sponsalibus, lib. 4. de consensu coacto, disp. 7. n. 4. per totum, fol. 720. & 721. qui tamen in[sect. 118] illa quæ stione, an preces importunæ inferant metum viri constantis, & ita annullare debeant matrimonium, & rescindere alios contractus, triplicem refert sententiam, & tandem n. 7. veriorem, & pro[sect. 119] babiliorem es se putat secundam, preces, inquam, importunas cum metu reuerentiali matrimonium & alios contractus quoscunque rescindere: & reddit rationem, quia cùm ex vna parte importunitas (cuiuscunque illa sit) fortiter vrgeat, & ex alia parte reuerentia personæ petentis debita pusillanimem, ac timidum, nec audentem contradicere, rogatum reddat, meritò ac iure optimo vtraque metuendi causa coniuncta, prudentem ac constantem coget, ipsiús que consensum extorquebit: aliàs autem metu reuerentiali deficiente, preces solas importunas etiam, persuasionémve, quantumuis nimiam non sufficere, nisi cum illis dolus adiunctus fuerit, expressè affirmat ibidem, num. 9. in solutione ad argumenta, folio mihi 723. Ex quibus constat in proposito dubio varias es se, & diuersas Doctorum sententias, varia etiam, & diuersa iura expendi pos se, quibus non mediocriter impelli pos semus, vt probabile fateremur, importunas preces, nimiamque suasionem, iusti metus occasionem incutere; è contrario tamen, eosdem & alios plures Doctores in hac materia loquentes (quorum statim mentionem faciam) non quocumque metu contentos es se, sed eum requirere, qui in constantem etiam virum potuerit & debuerit cadere, cui equidem non ita absolutè adaptari pos se videtur is, qui ex precibus aut suasionibus tantùm inducitur, cùm illis non obtemperare quisque pos sit:[sect. 120] prætereà præfatum Authorem, siue ex Societate Ie su Religiosum dignis simum, non solùm importunas preces, as siduámque & nimiam persuasionem requirere, sed etiam cum illis metum reuerentialem, siue suadentis, aut petentis dolum, aut fraudem ades se voluis se, aliàs actus annullationem, aut re scis sionem non conces sis se, nec aliorum sententiam admisis se, qui solis importunis as siduísque precibus contenti fuerant: Ipsos verò, qui solis immodicis suasionibus adducti sunt, nec sibi constare ex dictis suprà, hoc est dum metum requirunt, qui in con stantem virum cadere pos sit; & tamen ex alia parte, preces solas importunas sufficere affirmant: Alios denique sic in rescis sione actus duros es se, vt preces importunas etiam metui reuerentiali coniunctas non es se sufficientes crediderint, hos retulerunt Rolandus in consilio 83. num. 27. volumine 2. Antonius Gabriel tom. 2. communium conclus. lib. 11. verbo, metus, vers. preces instantis simæ, folio 107. colum. 1. Peregrinus autem, quem pater Thomas Sanchez minimè refert, de iure fisci, lib. 2. artic. 6. num. 12. per totum; in hoc dubio constitutus, an importunitates, & nimiæ persuasiones sufficiant, Ruini, Angeli, Decij, Castrensis, & aliorum diuersas sententias cumulat, & tandem inquit, quòd in hoc negotio Iudicis arbitrium multum poterit, & facti circumstantia multum iuuabit in hanc vel alteram partem. Quapropter, vt ego hæc distinctè magis expli[sect. 121] carem, ad quæ, vt videbis, nullus hactenus animaduertit, nec aliquis est ex Recentioribus omnibus, qui in eisdem insistat, siue vt certam, & distinctam resolutionem in futurum traderem, nec adeò dubiam & perplexam rem hanc relinquerem, sequentia neces sariò constituenda duxi: Et in primis,[sect. 122] persuasionibus, aut etiam precibus, modò ab illis dolus absit, fraus, & calliditas, licitè quemque pos se amicum, vel coniunctum inducere, vt eum instituat, vel vt aliquo modo in fauorem eius disponat, licitéque vtilitatem suam procurare quemcunque, vt ad explicationem l. vltimæ. ff. & C. si quis aliq. testa. prohibuer. notabimus infrà n. 176. & in terminis aduertit, & latiùs comprobat Hippol. Riminal. in con sil. 234. n. 114. 115. & 116. lib. 3. Mieres de maioratu, parte prima, quæ stion. 25. ex n. 2. vsque ad num. 7. & consequenter preces, persuasionésve testatori adhibitas, non indistinctè prohiberi in hac materia, admitti potiùs expres sim ab omnibus, qui hactenus hac de re scripserunt, vt constat ex Glos sa, Ioanne Andrea, Antonio, Cardinali, Abbate, Felino, Beroo, Iasone, Romano, Alciato, Aretino, Guil. Benedicto, Alexandro, Decio, Parisio, Tiraquello, Rosella, Angelo, Nauarro, Antonio Cucco, Padilla, Auiles, Bursato, Mascardo, Flaminio, & aliis multis, quos conges sit in vnum pater Thomas Sanchez de spon salibus, lib. 4. disp. 7. n. 10. folio mihi 719. qui preces & suasiones prædictas admittit, & quando non sunt importunæ, dicit commune es se & veris simum placitum, quòd etiam in Principe considerari non debeant, & in id rectè expendit tex. in l. vlt. C. de his quæ vi, ponderando verbum, extorquere, quod violentiam significat: admittunt etiam Peregrinus, Menochius, Alexander Raudensis, & indistinctè cæteri[sect. 123] alij à me in initio huius capitis præcitati, & verè id illis nullus dolus, nulla fraus est, & ob id non sine ratione, meritò potius sic vnanimiter sunt admis siæ,[sect. 124] illæque dumtaxat damnantur, quæ importunæ sunt, & propter earum frequentiam aut reiterationem nimiæ aut immodicæ quibus in terminis loquuntur & intelligi debent Authores omnes, quos numeris præcedentibus adduxi, ac inter illos in specie Decianus, Mantica, Menochius, Peregrinus, Raudensis, Mieres, & Peralta, qui in d. l. si quis in principio te stamenti, num. 94. fol. 428. in versic. & quatenus ipsemet, probauit sententiam Crauetæ in consil. 192. Ca sus ita se habet, ex n. 12. quòd preces importunæ di[sect. 125] cuntur illæ, quæ sunt instantis simæ, & s æpiùs repetitæ, atque inculcatæ, & Peraltæ mentionem faciens Pater Thomas Sanchez dicta disp. 7. n. 8. fol. 723. vbi in id ponderat nonnullas authoritates. Secundò constituo, negari non pos se, quin pre[sect. 126] ces importunæ aliquo modo cogere videantur, aut verè violentiæ quoddam genus in se continere; quod pater ipse Thomas Sanchez non negauit, imò in solutione ad iura & authoritates contrariæ partis sic expres sim fatetur dicta disput. 7. n. 9. fol. 723. in vers. ad 3. 4. 5. &c. & in versicul. ad 8. & 9. & vnanimiter probarunt hucusque Scribentes communiter in hac materia, qui strictè magis loquuti non dubitarunt as serere, imò coactionem ipsam, compulsionem aut[sect. 127] violentiam preces sic importunas excedere: & ita docuit tex. in l. prima in versic. persuadere, ff. de seruo corrupto, qui in hoc cauillari non potest; & suasio[sect. 128] ne inductum inuito æquiparari, dixit tex. in l. 5. C. de apostatis, quæ duo iura superiùs ponderaui, & quidem non verbis improprietatem aut similitudinem denotantibus vtuntur, sed verbis potiùs veritatis ipsius significatiuis; & sic fortem etiam, constantem, & animosum virum comprehendere apta sunt, nec[sect. 129] id absque ratione procedit, cùm verè in etiam vir, qui metu (qualiscunque ille sit) minísve, aut alia de causa simili impelli non pos set, importunis precibus, immodicísve suasionibus in id forté adducatur, in quod precibus aut suasionibus non interuenientibus, nullo modo allici pos set; quod maximè [sect. 130] procedit, si à coniuncto, vel consanguineo preces aut suasiones inferantur, iuxta ea, quæ tradit Cæ s. Vrsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. n. 9. vel si testator ægrotus sit, quo casu, vel vt molestiis, sua[sect. 131] sionibúsve, aut importunis precibus non vexetur, siue vt à coniunctis, vel aliis ibi as sistentibus non derelinquatur, facilè aliorum precibus acquiescit, qui aliàs nulla vi acquiesceret, si sanus es set, ex Parisio in consilio 67. n. 70. & 71. lib. 3. Alexand. Raudens. decis. 45. n. 32. prima parte, & aduertit Hieronym. Albanus in addit. ad Bartol. in rubric ff. quod metus causa, n. 16. & 17. vbi ex Decio, Alexandro, Socino, Craueta, & aliis Authoribus ibi relatis, dicit es se perpetuò notandum, & ratione comprobat, quòd si testator in graui infirmitate constitutus, propinquorum pre[sect. 132] cibus leget, tale legatum metu factum es se dicitur, quia timet derelinqui, si negat ea, quæ petuntur. Tertiò constituo, ex resolutione superiori, quòd[sect. 133] violentiæ æquiparetur suasio, item ex eo, quòd in testando leges volunt cuique liberam & absolutam voluntatem es se, non alieno arbitrio aut voluntati suppositam, & odio habent adulationes, & sugge stiones, & importunitates, ac cætera alia, si ex illis quocunque modo absoluta omninò, & plena, liberáque voluntas testatoris impediatur, vt suprà probaui in initio huius capitis, n. 7. 8. & 9. apertè deduci,[sect. 134] persuasiones multas, siue importunas preces in hac specie dolum admixtum continere, eo ipso quòd in stantis simæ sunt, aut nimiæ, vel s æpiùs inculcatæ, & repetitæ, & veræ legis voluntati refragari, quæ libe[sect. 135] rum testantis iudicium in testando requirit, nec alterius iudicium aut voluntatem patitur immisceri: quod in terminis materiæ nostræ rectè adnotarunt Decianus dicto consilio 65. n. 2. lib. 2. Menochius dicta præ sumptione 12. num. 8. & 9. lib. 4. quatenus dixerunt, persuasiones multas arguere dolum, Alexander Raudensis dicta decisione 45. n. 15. prima parte, vbi post alios quos citat, optimè scribit in propo sito, importunitatem immodicam transire in dolum, Mieres etiam de maioratu, parte prima, dicta qu. 25. num. 9. qui licèt numeris præcedentibus dolum requirat cum persuasione, nec aliàs dispositionem annullari conces serit, quàm si dolus interueniat cum illa, tamen cùm persuasio nimia est, nihil aliud requirit; ideò forsan, vt ego intelligo, quòd dolus ex natura[sect. 136] actus, qui geritur, hoc est testamenti, quod liberè & absque aliqua coactione fieri debet, eo ipso interuenire videtur, quòd quis alium immodicè persuadet, aut precibus vtitur importunis. Quocirca tra[sect. 137] ditiones, siue obseruationes nonnullæ Doctorum, quas recenset, & improbat pater ipse Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 4. dicta disput. 7. n. 4. non ita absolutè aut indistinctè improbari pos sunt, vt ipse improbandas dixit, idque propter superiùs dicta, & quia in proposito nec dolus alius requiritur de per se, vltra eum, qui ex immodicis persuasionibus, siue importunis precibus inducitur; illæ namque, vt anteà dixi, faciunt statim rem ipsam in dolum tran sire, vt Decianus, Menochius & Raudensis meliùs considerant, vel saltem Iudicis arbitrium multum pos se, & facti circumstantiam multum iuuare, vt dixit Peregrinus relatus suprà num. 120. in fine. Quartò constituo, ex prædictis mirum non es se,[sect. 138] nec temeritate arguendos Angelum de Vbaldis inter consilia matrimonialia Zileti, consil. 46. num. 4. & Martinum de Garatis inter eadem consilia, cons. 15. num. 17. quos citat ipse Thomas Sanchez vbi supra, num. 4. & numeris sequentibus improbat, eo quòd iidemmet Authores in ea fuerint sententia, vt exi stimauerint sponsalia, & matrimonia contracta ob nimiam importunitatem es se irrita; nam si verum est in matrimonio liberum & absolutum consensum requiri, vt certum est, & nimium persuadere; siue importunè precari, plusquam cogere est ex dictis suprà; videtur sequi neces sariò dicendum, quòd præ fati Authores dicunt, aut saltem non ita absolutè improbari debuis se, quòd tamen nunc non firmo, sed aliis differendum & cogitandum relinquo, siue Iudicis arbitrium multum in hac re valere, aut totum hoc eius discretioni & rerum circumstantiis relinquere, securius es se credo. Quintò & vltimò constituo, ex dictis antea circa[sect. 139] forum exterius, apertè deduci resolutionem circa forum interius, quod Conscientiæ appellatur; & consequenter preces nimis as siduas, & importunas incutere metum, & es se causam inuoluntarij mixti obligantis ad restitutionem in foro conscientiæ: quod ex his, quæ annotaui superiùs, manifestè probatur, & ex aliis pluribus, quæ adducit, & sic resoluit, atque latiùs explicat pater Thomas Sanchez de sponsalib. lib. 4. disp. 10. n. 2. & num. 4. 5. 6. & 7. & n. 8. vbi rectè probat, quòd precibus importunis impe[sect. 140] diens legatum, tenetur restituere, quando preces mixtum inuoluntarium continent, & refert Guttierez Canonicarum, lib. 1. cap. 37. n. 20. sic tenentem, cui iunge Ludouicum Molinam è Societate Iesu etiam Religiosum relatum suprà n. 5. Et hactenus de his. Nunc verò quinto loco & principaliter in hac[sect. 141] materia constituendum erit, quòd in proposita specie, vt propter timorem dicatur quis impeditus te stari, seu primum testamentum mutare, aut aliquo modo de rebus suis disponere, vel non disponere, coactio & merus debet es se talis, qui in constantem virum cadat: ita concludit Bartolus, & iura citat in l. 3. col 4. num. 4. ff. si quis aliq. testa. prohibuer, Baldus in l. 1. C. eodem, colum. 2. num. 8. & ibidem Salicetus colum. penultim. Corneus colum. 2. in principio, vers. in textu, ibi, & in consil. 219. colum. 10. lib. 2. Parisius in consil. 67. ex num. 41. cum sequentibus, lib. 3. Burgos de Paz in consil. 7. n. 11. Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. tit. 7. num. 6. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 395. n. 32. Peregrin. de iure fisci, lib. 2. artic. 6. num. 3. Molina de iustitia & iure, tom. 1. tractat. 2. disput. 135. in vers. ex eadem doctrina, ibi: In foro tamen exteriori, latiùs Pater Thomas Sanchez de matrimonio, lib. 4. disp. 1. per totam, ex[sect. 142] fol. 681. cum sequentibus, qui latè explicat, quis & qualis es se debeat metus, vt talis dicatur, quòd etiam in constantem virum cadat, Mogollon, etiam in tractatu de his quæ vi, metúsve causa fiunt, c. 2. §. 1. per totum, fol. 16. & seq. & quamuis in terminis nostræ materiæ id non exprimatur in l. 26. 27. 28. & 29. titulo 1. partit. 6. quæ sunt leges conducentes ad hunc tractatum, & ad titulum, si quis aliq. testa. prohib. vt suprà vidimus; regulariter tamen in quouis alio actu, qui ob metum irritatur, expres sim declaratur in l. 7. tit. 33. partit. 7. & verè ad cognoscendum, quis[sect. 143] sit iustus metus, non datur in iure certa regula, sed Iudicis arbitrio relinquitur, qui motum animi sui confirmare poterit ex variis præ sumptionibus, & rerum circumstantiis arguentibus metum & iuxta[sect. 144] personarum qualitatem id diffiniet, quoniam in muliere non requiritur ille metus, qui caderet in constantem virum, sed longè minor metus sufficiet, quàm in masculis, ratione sexus imbecillioris,[sect. 145] qui faciliùs terretur; sic minor metus cadit in puerum, quàm in virum, vt hæc omnia & iure, & ratione, & quamplurimorum authoritate comprobant Mantica dicto titul. 7. n. 6. Menochius de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 135. per totum. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 77. num. 3. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 1052. n. 10. & 12. Caballinus milleloquio 786. Mogollon. vbi supra, dict. §. 1. n. 5. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 29. n. 28. 29. & 30. lib. 1. Pater Thom. Sanchez de matrimonio, lib. 4. disp. 5. n. 1. fol. 689. & num. 3. ibidem, vbi[sect. 146] rectè, & cum iudicio annotauit, & concludenter fundauit, arbitrium hoc, etiam attento iure Castellæ, Iudici relictum, nec correctum es se ex decisione dictæ l. 37. tit. 33. partit. 7. quæ declarat, quarum rerum metus cadat in constantem virum; imò potiùs ex lege illa conces sum, quia post enumerata nonnulla, subdit in hunc modum; E de tal miedo como este, o de otro semejante, & sic desideratur ibi arbitrium Iudicis, vt perpendat, quis metus, aut quod damnum illis as similetur, idque contra Villalobos tenuerunt etiam Olanus, & Henriquez, quos ipse Pater Thomas Sanchez adducit, nec videtur dis sentire Mogollon. dict. cap. 2. §. 1. num. 6. fol. 18. dum dicit, quòd id fallit, vbi interuenit metus mortis, aut cruciatus corporis, quia si hoc constat, non cadit arbitrium, aliàs sic, sed non refert prædictos, nec facit mentionem traditionis seu obseruationis Olani contra Villalobos, cuius sententia meritò improbatur per Patrem prædictum, nec in hoc est dubium; imò in dubio, quamuis verba illa dictæ legis deficerent, boni & discreti Iudicis arbitrium non es set credendum exclusum. In alio tamen erit maxima dubitandi ratio, quod[sect. 147] in proposito prætermini non potest, an scilicet metus reuerentialis in consideratione haberi debeat in hac materia, ad effectum irritandi testamentum, aut legatum, vel aliam dispositionem, vltimámve voluntatem quamcunque, item vt alios contractus, obligationésve voluntarias rescindere debeat; quam quæ stionem sic in terminis, atque in nostra materia excitatam inuenies per Vincentium de Franchis decisione 180. Martinum Monter à Cueua inter decisiones Regni Aragon. in responso pro vxoris amita, prima parte, n. 59. & nonnullos alios relatos suprà, hoc eodem capite, n. 110. Ego verò pro huiusce rei exacta[sect. 148] atque absoluta explicatione, multos alios origina liter, & s æpe prælegi, & sequentes prælegere, atque ex proposito videre, neces sarium omninò, lectorem monendum duxi; item & Antiquos alios quamplu[sect. 149] res, & Recentiores etiam scienter, consultóque prætermisis se, quoniam citantur ab aliis, ex his, quos nunc congeram in vnum, Socinum, inquam, iuniorem in consil. 47. num. 32. & sequentib. lib. 3. Menochium de arbitrariis, lib. 2. casu 136. & præ sumptione 127. per totam, lib. 3. & in consilio primo, n. 493. & in consil. 29. num. 18. lib. 1. & in cons. 181. num. 88. vol. 2. Bernardum Diaz regul. 532. & ibidem D. Salzed. eius Additionat. Roland. in consil. 95. n. 28. 29. & 30. lib. 1. & in consil. 83. n. 25. lib. 2. Iacobum Mandellum de Alba in cons. 77. volumine 1. Neuizan. in consil. 22. ex n. 20. Crotum in consil. 120. num. 27. & 28. & 33. & 34. lib. 1. Grammaticum decision. 103. n. 56. & n. 66. & seq. Pancirolum in consilio primo. n. 76. cum sequentibus. Cephalum in consil. 62. num. 29. & 30. & in con sil. 142. num. 38. & sequentibus, lib. 1. & in consil. 592. n. 11. & sequent. lib. 4. Tiberium Decian. in consil. 18. num. 127. vol. 2. Bursatum in consil. 72. num. 21. 33. & 39. lib. 1. Padillam in l. interpositas, ex num. 16. vs que ad num. 22. C. de transact. Mascardum de probationibus. tom. 2. conclus. 1054. ex num. 16. vsque ad num. 25. & num. 27. 28. & 29. & tom. 1. conclusion. 193. num. 25. Osascum in cons. 12. num. 20. cum seq. Ioann. Guttier. in consil. 16. per totum. Caldam Pereiram in l. si curatorem habens, verbo, læ sis, n. 40. C. de in integrum restitutione, Ioann. Gars. de nobilitate, glos. 17. num. 11. & 19. & num. 34. & sequentibus. Gamam decis. 250. num. 4. & decis. 262. num. 1. & eius Additionatorem ibidem, fol. mihi 18. Hippol. Riminal. in cons. 5. num. 31. & in consil. 42. n. 49. lib. 1. & in consil. 295. num 74. lib. 3. & in consil. 404. num. 58. & seq. lib. 4. Ioannem Vincentium Hondedeum in cons. 29. num. 34. & n. 42. & sequentibus, lib. 1. Balthazar Mogollon, qui Rodericum Suarez, Burgos de Pace, Molinam, Couar. Sarmientum, Mieres, Azeuedum, Gratianum, & Ioannem Guttierez non in consilio relato suprà, sed in alio loco refert, & plenè tractat in tractatu, de his quæ vi, metúsve causâ fiunt, cap. 4. §. 1. per totum, ex fol. 68. vsque ad fol. 76. & nouis simè Patrem Thomam Sanchez de matrimonio, lib. 4. de consensu coacto, disput. 6. per totem, ex fol. 706. vbi vide omninò, & vltra alios ab eodem relatos, Andream Fachineum controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 96. Martinum Monter à Cueua causarum regni Aragon, decision, 32. & in responso pro vxoris amita, 1. part. ex num. 56. & num. 62. folio 503. Hieronym. de Cæuallos practicarum commun. contra communes, quæ st. 727. ex num. 21. Petrum Augustinum Morlam emporij prima parte, titulo 23. quæ st. 8. quibus omnibus, & aliis, vt dixi, prælectis, sic præfatum dubium diffiniendum erit, si, quod atti ad nostram materiam, & alias, ipsius accurata, & perfecta resolutio desideretur, vt deinde & secundo loco constituamus, metum reuerentialem solâ reuerentiâ, & Maioris præ sentiâ illa[sect. 150] tum non præ sumi, nisi extrinseca probatione, aut de iure metus ipse probetur, Innocentius in c. cau sam matrimonij, de officio delegati, vbi Felinus, & Doctores, Alex. & Doctores in l. interpositas, C. de tran sactionibus, Bartol. & Doctores in l. prima, §. quæ onerandæ, ff. quarum rerum actio non detur. Osascus decis. 179. num. 5. & in consil. 12. num. 20. vbi refert quamplurimos, Parisius in consil. 26. num. 66. volum. 3. Vitalis in tract. clausul. titulo, de metu vxoris, num. 3. & 4. Menochius de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. ca su 136. num. 8. latiùs lib. 3. præ sumptione 127. ex n. 1. vsque ad 11. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 1054. num. 16. & num. 22. & cum multis aliis Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 29. num. 8. & 9. lib. 1. Martinus Monter à Cueua in decis. 33. causar. regni Aragon. num. 6. & num. 29. qui inter alia iura citant ad id tex. in cap. quamuis pactum, de pactis lib. 6. vbi dicitur valere renuntiationem iuramento factam à filia in fauorem patris, nisi iuramentum vi aut dolo præ stitum sit: & sic sola reuerentia paterna, quæ ibi concurrit, metum aut vim non inducit, nec eam facit præ sumi; idque procedit, siue[sect. 151] contractus, actúsve qui geritur, initus sit cum eo, aut in fauorem, & vtilitatem eius, cui reuerentia debetur, siue cum alio, vel ad vtilitatem alterius: adhuc enim metus solus reuerentialis non præ sumitur illatus, nec annullat contractum initum, etiam vt dixi, cum ipso, cui reuerentia debetur, vt apertè significat text. in d.c. quamuis pactum, & notarunt Felin. in dict. cap. causam matrimonij, num. 3. declaratione prima. Romanus in dicta l. interpositas, num. 14. & ibidem Alciatus num. 13. Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 14. num. 27. & referens eos, optimè aduertit Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 4. de consensu coacto, disputat. 6. num. 10. fol. 711. vbi cum indicio, & verè improbat sententiam quorundam Authorum distinguentium in proposito dubio, an metus reuerentialis sufficiat; vt cùm contractus es set initus cum eo, cui reuerentia debetur, vel cum alio: vt primo casu rescindatur actus gestus ob metum reuerentialem; secundo verò non rescindatur: quia, vt dixi, sententia præfata indistinctè procedit. Tertiò constituo, ex his quæ dicta sunt obserua[sect. 152] tione præcedenti, neces sariò & verè quidem inferri, veram non es se, aut saltem ita absolutè, & indistinctè procedere non pos se sententiam quorundam Authorum existimantium, metum reuerentialem sola præ sentia eius, cui reuerentia debetur, illatum præ sumi, & consequenter actum gestum absque aliis adminiculis irritare: horum numero fuerunt Glos sa, Bartolus, Baldus, Aretinus, Romanus, & nonnulli alij Antiqui, quos retulit Antonius Gomezius tom. 2. variar. dict. cap. 14. num. 27. Socin. vterque, & Ferretus, quos adduxit Mascardus de probationibus, tom. 2. conclusione 1054. num. 29. Andreas Siculus Barbatia, Salicetus, Ripa, & Prateius, quos recenset Bal thasar Mogollon in tractatu, de his quæ vi, metúsve causâ fiunt, cap. 4. §. primo num. 3. qui decipitur equidem, dum dicit hanc opinionem sequutum fuis se Padillam in dict. l. interpositas, n. 20. cùm Author ille non loquatur in hoc casu, & in specie contrarium tenuerit ibidem, num. 16. vers. sed nec textus hic, Authorum etiam præfatæ opinionis numero fuerunt Corneus, Ancharanus, Hugo Celsus, Afflictis, Igneus, Nauarrus, Carrerius, & Menchaca, quos adduxit Pater Thomas Sanchez de matrimonio, lib. 4. dict. disput. 6. num. 4. per totum, fol. 707. sed decipiuntur proculdubio Authores prædicti, ita indistinctè loquentes, nec probatur sententia ipsorum ex iuribus nonnullis, quæ in id expendunt, ex textu, inquam, in l. velle 4. ff. de regulis iuris, & in l. prima. §. quæ onerandæ, ff. quarum rerum actio, & in l. penul. ff. de furtis, quod statim ostendam. Verior ergo est,[sect. 153] ac etiam securior aliorum opinio as serentium, metum reuerentialem ita demum præ sumi, actúsque gesti annullationem inducere, si minæ aut verbera præces sis sent, nempe à viro contra vxorem, vel à patre contra filium; tunc enim, si mulier ipsa aut filius consentiat, præ sumetur, eos metu consensis se: ex sola autem reuerentia præ sumi non debebit: quod ita tenent Bartolus, Aretinus, Socinus, Curtius senior, Alciatus, Curtius iunior, Alexander, Boërius, Couar. & Antonius Gomezius, cum quibus Con stanter tuetur Padilla in dict. l. interpositas, C. de tran sactionibus, num. 16. & cum eisdem, Decio etiam, Ia sone, Baldo, Albano, Vital. Zabarel. Felino, Ancharano, & Gama, Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 1054. n. 17. Menochius lib. 3. præ sumption. 127. num. 11. & cum Zasio, Angelo, Abbate, Riminaldo, Tiraquello, Bernardo Diaz, Gratiano, Molina, Ploto, Burgos de Paz, & Ioanne Guttierrez, Balthasar. Mogollon. Dicto tractatu, de his quæ vi, metúsve causâ, fiunt c. 4. §. primo num. 2. Qui postmodùm ex num. 5. latiùs distinguit, vt infrà dicam, Iacobus Mandellus de Alba in consil. 77. n. 5. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 96. dum minas, aut læ sionem requirit, Martinus Monter à Cueua causarum regni Aragon, decis. 33. num. 29. & n. 31. & 33. & vide num. 23. vbi probat ex aliquibus coniecturis metum reuerentialem ces sare inter patrem & filium, Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 32. n. 99. & in con sil. 29. n. 41. 42. & 43. lib. 1. Senatus Pedemontanus decis. 175. n. 5. Cephalus in consil. 592. n. 11. cum sequentibus, lib. 4. Hippol. Rimin. in consil. 295. n. 74. lib. 3. Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra commun, quæ st. 727. n. 22. & 23. Petrus Augu stinus Morla Emporij, prima parte titul. 8. q. 23. & cum Glos sa, Ancharano, Abbate, Alexandro de Neuo, Hostiensi, Innocentio, Ioanne Andrea, Antonio, Baldo, Decio, Felino, Præposito Beroo, Probo, Natta, Vitali, Medicis, Ploto, Boërio, Rosella, Angelo, Syluestro, Gail, Rota, Bernardo Diaz, Couar. Gama. Guttierez, Saliceto, Cumano, Angelo, Fulgosio, Paulo, Aretino, Curtio, Imola, Romano, Zasio, Alciato, Ripa, Capicio, Campegio, Croto, Bertachino, Euerardo, Rolando, Villalobos, Gregorio Lopez, Antonio Gomezio, Molina, Burgos de Paz, Padilla, Azeuedio, Matienço, Ioanne Garcia, Mascardo, Deciano, Bursato, Barbosa, Humada, Soto, Veracruz, Palacios, Henriquez, Ludou. Lop. Munuel. Carbon. Maur. Anton & Capua, optimè defendit hanc partem, quam veriorem & securiorem suprà dixi, pater Thomas Sanchez lib. 4. dict. disputat. 6. n. 7. per totum, fol. 708. vbi in principio pro ista opinione rectè expendit text. in cap. ex literis, de desponsatione impuberum, in cap. 2. de pactis lib. 6. in l. si patre cogente, ff. de ritu nuptiarum, in l. fideius sor impetrauit, 26. §. pater Seij, ff. de pignoribus, & in l. 10. tit. 1. partit. 6. de quibus iuribus, & aliis in proposito huius materiæ vide Fachineum controuer siarum iuris lib. 2. dict. cap. 96. is enim Author, qui à prædicto Patre Thoma Sanchez non præcitatur, vt Francisci Duareni sententiæ contra communem satisfaciat, quatenus Duarenus ipse contendit, reuerentiæ causâ gesta, etiamsi minæ præces serint, aut læ sio interces serit, rata es se habenda, quæcumq. iura sunt in hac materia, optimè declarat, & à communi sententia non es se recedendum, concludenter probat. Deinde ipsemet Pater eodem libro, disp. 7. num. 5. [sect. 154] fol. 722. scribit idem es se, quando preces importunæ adhibitæ fuerunt, & simul cum metu reuerentiali interuenerunt, vt tunc quidem actus, vel con sensus subsequutus, præ sumatur metu adhibitus; id quòd ex notatis à me numeris præcedentibus optimè confirmari potest, & ante illum, sic in nostris terminis scriptum reliquit Menochius lib. 3. dicta præ sumptione 127. num. 12. Octauianus decisione Pedemontana 179. num. 4. Afflictis decision. 69. num. 3. in fine, & num. 4. & 5. Socinus senior in consil. 263. n. 8. volumin. 2. Neuizan. in consil. 22. num. 22. & in effectu sic tenent Montaluus, Bernardus Diaz, Mascardus, Vitalis, Couar. Villalobos, Padilla, & Ioannes Garsias, quos ipse Pater retulit, & num. 7. in eadem sententia remansit, & secundùm hæc idem erit, si cum metu reuerentiali immodica & nimia persua sio eius, cui reuerentia debetur, interces serit, idque ex his etiam, quæ superiùs annotaui, item ex his, quæ scripta reliquerunt Iacobus Mandellus de Alba in cons. 77. num. 10. Grammaticus decision. 103. n. 56. in fine, & 57. Parisius in consil. 48. num. 54. lib. 4. Hippol. Riminaldus in consil. 48. num. 54. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 29. n. 34. lib. 1. Sed & ipsum erit, si ex actu vel contractu gesto,[sect. 155] enormis læ sio orta fuerit; tunc namque etiamsi non constet de minis, contractus metu reuerentiali ge stus iuncta læ sione rescinditur: quemadmodum in præcedenti obseruatione ob minas rescindendum diximus, etiamsi læ sio nulla probaretur, vt cum infinitis Authoribus obseruarunt Mascardus de probationibus, tom 2. conclus. 1054. num. 27. & sequentib. Menochius lib. 3. præ sumption. 127. num. 14. Hippol. Riminaldus in cons. 295. num. 74. lib. 3. & in consil. 5. num. 31. & in consil. 42. n. 49. lib. 1. & in consil. 404. num. 58. & seq. lib. 4. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læ sis, num. 40. vers. hac tamen non procedunt, Burgos de Paz ciuilium, quæ st. 7. n. 60. Azeuedus in l. prima, titulo 21. n. 192. lib. 4. nouæ collectionis regiæ, & cum Molina, Couar. Rolando, Capicio, Matienço, Ioanne Guttierrez, & aliis, Mogollon. dicto tractatu, de his quæ vi, metúsve causa fiunt, cap. 4. §. 1. num. 10. & cum Craueta, Curtio iuniore, Neuizan. Castrensi, Ruino, Decio, Grato, Cephalo, Pancirolo, Suarez, Beroo, Croto, & multis aliis, Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 29. ex n. 42. vsque ad n. 46. lib. 1. affirmans non requiri concursum minarum & læ sionis ad ostendendum metum, & rescindendum contractum, sed satis es se cum reuerentia paterna concurrere vel læ sionem, vel minas, Fachineus controu. iur. lib. 2. d. cap. 96. Martinus Monter à Cueua causar. regn. Aragon. deciſion. 33. n. 31. 32. & 33. & vide num. 40. vbi probat, durante eadem causa metus, actum quantumlibet ex longo interuallo celebratum, ex metu præcedenti gestum censeri, Osa scus decision. 179. num. 5. & in consil. 12. num. 20. cum sequentibus. Ioannes Garsias in tractatu de nobilitate, glos. 17. ex num. 34. cum sequentibus, & ita tenendum est, licèt contrarium defendat Padilla in dict. l. interpositas, C. de transactionibus, num. 21. dicens; quòd in hoc libenter discedit à communibus, vulgóque receptis sententiis, nec eas admittens, nisi dolus aliquis, aliquáve persuasio interueniat; ego verò libentiùs communem probauerim, atque eo ipso quòd notabilis aut enormis læ sio, vt Doctores dicunt, interueniat, dolum interuenis se probarem, & absque alia probatione ex reuerentia paterna, iuncta læ sione, contractum rescindendum firmarem: ratio concludens, quam Author prædictus as sequutus non fuit, in eo consistit, quòd sola læ sio iunctâ reuerentiâ paternâ, aut viri, metum & dolum ostendit, vt rectiùs annotarunt, & sic tradiderunt Ruinus in cons. 98. num. 24. lib. 1. Gratus in cons. 109. num. 18. lib. 1. Craueta in consil. 461. num. 18. lib. 3. Decius in l. pactum quod dotali, num. 7. C. de collationibus, & cum multis sic expressè, atque in nostra materia obseruauit Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 29. num. 43. lib. 1. aliunde ergo dolum aut suasionem, quàm ex ipsa læ sione quærere, neces sarium non est; maximè quia non est verisimile, quem summam læ sionem pas sum fuis se, sine minis aut aliis dolosis persuasionibus, vt cum Decio, & Craueta, in no stris terminis rectè considerat Martinus Monter à Cueua causar. regni Aragon. decision. 45. in prima parte responsi pro vxoris amita, num. 76. fol. mihi 507. item ob aliam præ sumptionem iuris, quæ in contrarium non leuiter vrget, videlicet quòd quilibet potiùs. suum conseruare prætendat, quàm illud perdere vt per tex. in cap. cùm super, de electione, testatur Parisius in consil. 39. num. 6. volumin. 4. & quòd nemo præ sumitur velle iactare suum, aut tantæ læ sioni con sentire libenter, ex vulgata regula legis, cùm de indebito, ff. de probationibus, quam latè exornat Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 872. & in nostris terminis, sic notauit Ioannes Guttierez in consil. 16. num. 20. & vltra eum Decianus in consil. 32. num. 12. lib. 3. vbi post Baldum in consilio 213. in fine, volumine primo, annotauit, ex eo ipso quòd mulier donat, vel remittit ius suum viro, præ sumi circumuentam, & sequitur Martinus Monter à Cueua vbi supra dicto folio 507. n. 175. Quartò deinde constituo, ideò dictum à me su[sect. 156] prà, num. 152. veram non es se, aut saltem ita absolutè, & indistinctè procedere non pos se sententiam eorum, qui as serunt metum reuerentialem solâ præ sentiâ eius, cui reuerentia debetur, illatum præ sumi, & consequenter actum gestum absque aliis adminiculis irritare; quòd forsan ea opinio aliquando vera es se pos sit, & in casu occurrenti practicari debeat, etiamsi minæ aut verbera non præces sis sent, modò non ita distinctè, & absolutè accipiatur, vt puta, si[sect. 157] patris vel mariti iubentis magna sit authoritas, qui soleat des æuire in eos, qui sibi non obtemperant; tunc enim solo metu reuerentiali, minis quoque ces santibus, actus gestus rescindetur, vt cum Boërio decision. 100. n. 19. in specie scriptum reliquit D. Anton. de Padilla in d. l. interpositas, C. de transactionibus, num. 20. in fine, & eum non referens Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 136. num. 8. & præ sumpt. 127. num. 13. lib. 3. vbi relato Socino iunior. in consil. 47. num. 33. lib. 3. admonuit, solam ipsam Maioris præ sentiam metum probare, si modò ex Iudicis ar[sect. 158] bitrio huiusmodi sit, vt probabiliter metus dici pos set, vel si talis ac tanta es set reuerentia pro personæ conditione, vt iudex æ stimare pos set, metu consen[sect. 159] sum adhibitum: ad huius namque rei iustificationem, satis est timeri per patrem aut maritum vim inferri pos se, quamuis adhuc illata non sit, nec etiam minæ præces serint, vt cum aliis scripserunt Hippol. Riminald. in consilio. 48. lib. 11. Parisius in con silio 58. num. 66. lib. 4. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 29. num. 34. lib. 1. Ioannes Guttierez dicto consilio 16. num. 11. & vltra eos in terminis no stris quoad rescis sionem contractus per vxorem facti, simili ratione vtitur Bertrandus in consilio 163. num. 7. & 8. & in consil. 126. n. 8. volumine 3. & an vxor viro suo valdè subdita fuerit, & perhorrescens admodum maritalis austeritatis toto tempore vitæ suæ extiterit, duráque eiusdem viri conditio, rectis simè considerauit, & ob id solum contractum rescindendum putauit Martinus Monter à Cueua causarum regn. Aragon. decis. 45. in prima parte responsi pro vxoris amita, num. 56. folio mihi 502. & n. 59. versiculo ex eo etiam, folio 503. vbi cum aliis multis in casu sibi consulto considerauit etiam, virum au sterum, iracundum, seuerum, & in lucris quærendis & captandis valdè expertum & sagacem fuis se, & num. 60. & num. 57. eodem folio 503. ex sententia Cardinalis Barbatiæ, & aliorum multorum probauit, Iudicem facilem es se debere ad pronuntiandum, mulierem non sponte contractui consensis se; imò præ sumere debere, renuntiationes, obligationes, & alios contractus à mulieribus sub virorum potestate constituris celebratos, ad eorum preces, instigationes, & nutum fieri, & metu reuerentiali inductas; quod etiam tenuerunt post alios multos Ioannes Cephalus in consilio 405. num. 36. lib. 3. Menochius in consilio 29. num. 18. lib. 1. Hippol. Riminald. in consil. 295. num. 73. vers. 2. volumine 3. & huic præ sumptioni locum es se, nullis etiam minis præcedentibus post Aretinum, Ripam, & alios, censuit Menochius in consilio 1. num. 492. & seq. lib. 1. Pancirolus in consilio 1. num. 76. cum sequentibus, quorum resolutiones in proposito, multis ab hinc diebus ego legeram, & memoriæ commendaueram; nunc tamen inuenio eos præcitatos in idipsum per Martinum Monter à Cueua vbi suprà, eò etiam tendunt Roderic Suarez obseruationes allegation. 24. vbi ad finem distinguendum putauit; quòd si vxor ad vtilitatem viri sui contraxit, tunc præter vtilitatem consideretur, an mulier multùm obediens & tenera sit, & quæ virum amet, iracundúmque etiam in alios perhrorescat; tunc enim, his concurrentibus quoad rescis sionem actus, sufficiens metus probatus cen sebitur ex sententia ipsius, cui subscribunt, eam commendant & nonnullis comprobant Osascus decisione 179. num. 3. Ioannes Garsias de nobilitate, glos sa 17. num. 12. & 15. idem etiam obseruauit (sed nullum ex prædictis Authoribus refert) Balthasar Mogollon. dicto tractatu, de his quæ vi, metúsve causâ fiunt, cap. 4. §. 1. vbi num. 5. in primis constituit, metum reuerentialem illatum præ sumi, & actus ge[sect. 160] sti annullationem induci, quando interuenit expres sum mandatum eius, cui reuerentia debetur, etiam si minæ, aut verbera non præces serint, vt latiùs ibi probat, & in id citat text. qui verè in hoc casu procedit in l. velle, 4. ff. de regulis iuris, dum dicitur ibi: Velle non creditur, qui obsequitur imperio patris vel domini. Quod tamen vltra eum ego intelligerem iuxta ea, quæ modò adnotaui, hoc est, si patris aut mariti[sect. 161] iubentis magna sit authoritas, magnáve reuerentia, siue austeræ, iracundæ, aut seueræ conditionis; aliàs enim solum mandatum non sufficeret, vt putà si eius qualitatis imperans es set, vt ei non obsequi facilè mulier aut filius pos set, & in his terminis loquuntur Suarez, Padilla, & alij Authores relati suprà, nec solo mandato contenti sunt. Deinde in præfata contrarietate Doctorum ipsemet Mogollon. sic distinguendum putauit, vt con[sect. 162] stitui debeat, quòd duplex sit reuerentia: vna simpliciter, & in gradu positiuo; altera nimia, & in gradu superlatiuo. Primo casu, quando est talis per sona, cui solum reuerentia debetur simpliciter, vt putà si est ita ignauus, aut vilis pater aut maritus, aut eius conditionis, quòd filius aut mulier audeat dicere Nolo; & tunc procedat opinio dicentium, metum solum reuerentialem non sufficere, sed quòd præcedere debeant verbera, minæ, vel mandatum. Secundo verò casu, quando est persona ita grauis,[sect. 163] quòd ei debeatur reuerentia nimia, tunc temporis procedat opinio illa, quòd sufficiat sola præ sentia etiam absque mandato, vel solus metus reuerentialis absque minis, vel verberibus, per text. in l. penultima, ff. de furtis, & in l. prima, §. quæ onerandæ, ff. quarum rerum actio non detur, quæ duo iura in hoc casu debent induci; nam in dicta l. penultima, sic scribi[sect. 164] tur: Et hoc modo patronus quoque liberto, & is, cuius magna verecundia, ei quem in præ sentia pudor ad resi stendum impedit, furtum facere solet. Et in dict. §. quæ onerandæ, in hunc modum dixit Iureconsultus: Et hoc causâ cognitâ, si liquidò appareat libertum metu solo, vel nimia patroni reuerentia ita se subiecis se. Quo loco adnotandum erit vltra prædictum Authorem, & alios, appositam fuis se alternatiuam metus aut reuerentiæ, ad cuius veritatem solùm desideratur alterius partis adimplementum, cap. in alternatiuis, cum vulgatis, de regulis iuris, lib. 6. & sic probatur expres sim, sufficere solum metum reuerentiæ nimiæ, sicut & alius metus sufficeret; non tamen ita indistinctè dicitur, reuerentiæ metum sufficere, sed nimiæ reuerentiæ metum neces sarium es se, expres sum est; & in isto casu nimiæ reuerentiæ, sic tenuis se expressè Baldum, Capram, Barbatiam, Romanum, Hippol. de Marsil. Padillam & Menchacam, firmat ipse Mogollon. vbi suprà, qui tamen non retulit Menochium, nec cæteros adductos à me suprà, ex num. 156. vsque ad num. 160. qui in effectu ad hoc tendunt, quatenus non quacunque reuerentia contenti sunt, sed viri aut patris conditionem, & qualitatem respiciunt; in eodem etiam casu reuerentiæ nimiæ loquuntur Zasius in dict. §. quæ onerandæ, Galli. practicarum obseruat. lib. 2. obseruatione 117. num. 4. vbi post alios ibi relatos dicit nimiam reuerentiam coniugalem inducere iustum metum, & actum vitiare, Menochius in cons. 67. num. 70. lib. 3. & nullo ex superioribus relato, eandem resolutionem in hoc casu amplectitur, & pro ea citat Suarez, Matiençum,[sect. 165] Guttierrez, Ioannem Garsiam, & Bernardum Diaz, Pater Thomas Sanchez de matrimon. lib. 4. disput. 6. num. 11. fol. 711. vbi dicit, quòd in aliquo casu, attentis particularibus circumstandis pos set admitti eorum opinio, qui solum metum reuerentialem sufficere as serunt, nempe si cum metu reuerentiali concurrat, filium es se valdè præceptis paternis obtemperantem, & mulierem valdè imbecillem, virumque crudelem & austerum circa vxorem, vel patrem erga filium sibi non consentientem; tunc enim si pater, aut vir præcipiat vxori, vt actum quemcunque gerat, sufficiens metus est ad rescindendum illum, sicut è contra sufficiens non erit, si contingat filium tam sui iuris & arbitrij es se, & adeò ius sa paterna paruifaciens, vt non reperiatur in ipso respectu patris timor reuerentialis, vt ipsemet Author adnotauit dicta disput. 6. quæ st. 4. in principio, fol. 715. cui ego addendum arbitror Barbatiam in cons. 60. à n. 1. vsque ad. 4. lib. 1. Alexandrum in l. si cum dotem, §. eo autem tempore, num. 11. ff. soluto matrimonio, vbi inter reuerentiam simpliciter sumptam, & nimiam reuerentiam apertè constituunt discriminis rationem; con siderant etiam, solam reuerentiam vxoris circa maritum non sufficere ad rescindendum contractum gestum, sed inspiciendum es se, an vxor nimiam reuerentiam ad virum soleat habere; ac denique Lu[sect. 166] douici Molinæ in proposito huius materiæ considerationem: is enim de iustitia & iure, tom. 1. tractat. 2. disp. 135. in vers. quod dictum est, fol. 733. sic expres sim scribit: Quod dictum est de precibus importunis, quæ molestiam ac tædium pariunt, dicendum maiori cum ratione est de reuerentiali timore vxoris comparatione mariti, aut filij comparatione parentis: præ sertim si vultu, aut aliqua ratione ostendant, se ægrè ferre, quòd ab eis non instituantur hæredes, aut legatarij, aut quòd in scriptis, & occultè liberè de suis bonis disponant, præ sertim cùm timere ij meritò pos sint; quòd si mortem euadant, molestiam ea de causa patiantur reliquo vitæ tempore. Remanet ergo ex dictis adhuc, solum metum reuerentialem, regulariter aut absolutè loquendo, non sufficere ad annullandum, vel rescindendum actum gestum, sed simul cum illo verbera aut minas interuenire, aut saltem minis quoque deficientibus, enormem læ sionem neces sariam es se, vt omnes Authores anteà notati dixerunt, & ita practicari communiter affirmat Blazius Flores Diaz de Mena in additionibus ad decis. Gam. 251. 2. par. folio mihi 18. aliquando tamen ob conditionem, & qualitatem eius, cui reuerentia debetur, vel ob nimiam reuerentiam eidem debitam, aliásve circumstantias, rescindendum contractum, & metu gestum præ sumendum es se, vt latè probaui suprà; quæ omnia, item quæ [sect. 167] nimia reuerentia dicatur, cùm certa regula aut doctrina diffiniri non pos sint, Iudicis arbitrio ea relinquere securius erit, qui equidem ex qualitate personarum, ac rerum adminiculis diiudicare poterit, quid iuxta casus occurrentis speciem obseruare, & decidere debeat, vt suprà diximus, & in his terminis obseruarunt Ioannes Guttierrez in consilio 16. num. 11. & 12. Mogollon. dict. cap. 4. §. 1. n. 5. in fine, fol. 72. Pater Thomas Sanchez de matrimonio, lib. 4. disputat. 6. quæ st. 4. per totam, folio 715. vbi in primis[sect. 168] constituit, metum reuerentialem dari respectu soceri, quia socer parentis locum obtinet, l. quia parentis, 17. ff. soluto matrimonio, & sic tenent Aretinus in consilio 24. num. 26. Craueta in consil. 282. n. 9. volumine 2. Padilla in d. l. interpositas, n. 21. in fine, C. de transactionib. Salzedo in addit. ad regulam 532. Bernard. Diaz in fine, Mogollon. dicto tractatu, de his quæ vi, cap. 4. in principio, n. 15. deinde probat, idem[sect. 169] dicendum es se de auo, quia tanquam pater colitur, & de curatoris timore, quia loco parentis habetur, & citat Nauar. & Henriquez; postmodùm verò de metu reuerentiali matris agit, & citat Burgos de Paz in[sect. 170] consilio 3. num. 55. & Hippol. in consilio. 124. num. 13. qui dicunt non sufficere metum reuerentialem ma tris, & reddunt rationem, quia fœminæ minùs timentur, cùm minùs audaces sint, & imbecilliores; ipse autem Thomas Sanchez num. 30. fol. 716. rectiùs id intelligit, nec ita indistinctè accipiendum putat; dicit potiùs, quòd quamuis non ita facilè præ sumatur hic metus respectu matris, inspici tamen debeat, an mater es set crudelis, & austera, solitáque minas exequi: tunc enim sufficiens es set metus reuerentialis matris, sicut & patris, quia vtrique parenti subditus est filius, & vtrumque tenetur reuereri, ac vtrique ratione huius reuerentiæ debitæ di splicere timet, & dicit ita supponere Aretinum in consilio 24. num. 6. & tenere Ioannem Guttierrez in consilio. 16. num. 16. & 19. addiderim ego libenter, Burgos de Pace, & Hippolyti rationem es se quidem valdè fallacem, & minùs concludentem; idcircò totum hoc discreti & boni Iudicis arbitrio relinquendum: quod in hac re, atque respectu matris multùm iuuabit, sicut respectu patris iuuare, & multùm pos se superiùs diximus; ipse autem Iudex æqualiter debebit in matre perpendere, & præ oculis habere ea, quæ notauimus supra, ex num. 156. cùm verè in ea sic militent, & in casu occurrenti obseruari debeant, sicut in patre; deinde ex conditione, statu, & qualitate matris, item ex reuerentia illi debita, æ stimare debebit, an hic metus sufficiens es se debeat, vel non: frequenter enim contingit, matres quamplures terribiles es se, crudeles quidem & austeras, ac eius conditionis, quòd earum mandatis faciliùs filij, & filiæ pareant, siue precibus, aut suasionibus ipsarum meliùs quàm parentum precibus, aut mandatis obtemperent, nec audeant earum voluntati resistere, aut quouis modo contradicere: è contra tamen (vt experientia docet, & videmus quotidie) diuers æ conditionis matres sunt, ac eius quidem, vt ipsarum respectu timor reuerentialis sufficiens in filiis considerari non pos sit; quo casu obtinebit Hippol. & Burg. de Paz sententia tradita suprà, obtinere etiam poterit, quando filia es set nupta, & seorsùm habitaret cum marito; tunc namque non ita facilè præ sumeretur contractus metu reuerentiali gestus, sicut quando nupta non es set, sed cum matre ipsa habitaret, non tamen ex eo solùm, quòd nupta non sit, & habitet cum matre, generaliter præ sumendum erit, metu fuis se contractum celebratum, aut reuerentialem ipsum metum ad actus gesti rescis sionem sufficientem es se, sed inspici debebunt ea, quæ notaui superiùs, ad quæ equidem non ita diligenter aduerit Balthasar Mogollon. dicto tractatu, de his, quæ vi, metúsve causâ fiunt, dicto cap. 4. in principio, num. 9. qui Author, cùm filia nupta non est, & cum matre habitat, indistinctè probat, metum reuerentialem considerari respectu matris; quod vt vides, sic indistinctè procedere non potest, nisi boni Iudicis arbitrio, ac rerum circumstantiis iuuetur, siue eo modo declaretur, quo declarandum diximus suprà; cùm vero filia nupta est, seu habitet seorsum, tunc meritò, indi stinctè etiam tradit Mogollon. ipse, metum reuerentialem respectu matris non considerari: quod etiam ita absolutè accipiendum non erit; nam etsi verum sit in ea specie, non ita de facili metum præ sumendum, vt suprà dixi, non tamen inde poterit sic regula generalis constitui, vt nunquam in filia nupta, seu habitante seorsum, metus sufficiens con siderari valeat: aliquando enim ex rerum qualitate, & casus circumstandis, item ex conditione matris, ac eius precibus, suasionibúsve moueri debebit Iudex, vt contractum rescindendum pronuntiet; quapropter, vt s æpe dixi, securius est, bono eius arbitrio & discretioni totum hoc relinquere, quàm etiam respectu matris, regula generali aut doctrina, diuersos casus decidere velle. Prætereà Pater ipse Thomas Sanchez dicta disp. 6. [sect. 171] quæ st. 4. num. 31. fol. 716. profitetur idem dicendum es se in sorore respectu fratris maioris natu: vnde in casibus, in quibus patris vel mariti metus reuerentialis sat est ad contractus rescis sionem, sufficiet etiam fratris maioris natu, respectu sororis: & reddit rationem, quia soror minor quandam reuerentiam, & timorem habet respectu fratris maioris, dicítque sic tenere Socin. sen. Aretin. Curt. iunior. Ripam. Tiraquel. Ruinum, Peraltam, Auendañum, Menochium, Padillam, Oroscium, Cuccum, Matiençum, Azeuedum, Salzedum, & Anton. Gabrielem, & subiungit, Capicium, decis. 159. num. 35. dixis se se vereri, non dari in fratre timorem reuerentialem, idque admittit, quando soror non habitaret cum fratre, ab eoque non gubernaretur, inferens, Aretinum, Ruinum, Tiraquellum, Antonium Gabrielem, Peraltam, & Padillam, meritò non dixis se absolutè, dari timorem reuerentialem in sorore, respectu fratris maioris, sed addidis se, quando cum eo habitat, ab ipsoque gubernatur, sed & eo casu crederem ego, multum hac in re Iudicis arbitrium valere debere, & iuuare, ipsúmque non ita de facili ob metum reuerentialem fratris, contractus sororis rescis surum, etiam in casibus in quibus patris vel mariti metus sufficiens est, sicut ob patris vel mariti metum, cùm illis longè maior reuerentia sit debita, multùm tamen attendi debere, an soror cum eo habitet, ab ipsóque gubernetur, vel non, vt præfati Authores aduertunt, cùm eo casu facilius credendum sit eam consentire, siue illius precibus acquiescere: considerandam es se denique eiusdem fratris qualitatem, & conditionem; eiusmodi namque es se poterit, vel soraris erga ipsum fratrem reuerentia, vt ea quæ hactenus in patre, & marito adnotauimus, æqualiter, aut forsan alienando fortiùs obtinere debeant; & his iunge Marc. Anton. Eugenium in cons. 3. ex num. 65. Idémque dicendum erit in fratre minori, respectu[sect. 172] maioris, quando frater minor cum maiore habitat, & gubernatur ab eo, & de sorore minori cohabitante cum sorore maiori, à qua gubernatur, vt scilicet attendi etiam debeant, quæ superius diximus, quamuis in illis duntaxat, quòd habitent & gubernentur, consideret Pater ipse Thomas Sanchez vbi suprà, num. 32. & 33. fol. 717. qui in id citat Curt. iu[sect. 173] nior. Ripam, Tiraquel. Oroscium, Salzedum, Claudium, Matiençum, Azeuedum, Auendañum, Guttierrez, Padillam, & alios: ac denique num. 34. dict. fol. 717. similiter inquit, respectu patrui es se metum reuerentialem, quia patruelis, seu neptis ex fratre patris, illum tanquam partem veneratur, modò patruelis sit in domo patrui, & sub eius gubernatione, & idem de auunculo, Que es tio hermano de madre, quando cum eo nepos ex sorore habitat, ab eóque gubernatur, quia eadem est ratio, vt ibi probat, & [sect. 174] multos alios Authores sic tenentes adducit, & vide Balthas. Mogollon. dicto tractatu, de his quæ vi, cap. 4. in principio per totum, vbi enumerat omnes personas, quibus reuerentia debetur, & declarat, quæ sit reuerentia, quæ operatur in nostra materia, de quo etiam Pater Thomas Sanchez d. disp. 6. quæ st. 4. in principio, fol. 715. Et de his hactenus, ex quibus perfectam, absolutàmque habebis resolutionem dubij propositi[sect. 175] suprà num. 147. an scilicet metus reuerentialis in consideratione haberi debeat in hac materia, ad effectum irritandi testamentum, aliámve vltimam dis positionem quamcunque: quod non ita absolutè, nec perfectè quidem explicauit Cæ s. Vrsil. in addit. ad decisionem Afflictis 69. num. 4. idcircò aduertendum erit ad ea, quæ superiùs à me annotata fuere: ex ipsis namque, cùm occasio se offeret, cuiuscunque dubij occurrentis facilè poterit vera resolutio deduci. Nunc verò sexto deinde loco, & principaliter[sect. 176] constituendum erit in hac materia, testatorem amicum vel coniunctum licitè pos se quem blandis ver bis, & suasionibus leuibus inducere ad testandum, vel ad eum instituendum, aut de rebus suis certo modo disponendum, vt dixi suprà num. 122. & notant Bartolus, Baldus Salicetus, Paulus, Alexander,[sect. 177] Corneus, & communiter Scribentes in l. vltima, per illum text. C. si quis aliq. test. prohibue. vbi Iason n. 4. dicit id procedere tam in marito respectu vxoris, quàm in vxore respectu mariti, & idem in quocunque alio per eundem text. Afflictis decis. 69. Vincentius de Franchis decis. 180. & cum multis Bonifacius Rogerius in cons. 17. n. 33. & quinque sequentibus, lib. 1. Alexander Raudensis decis. 45. n. 33. 1. part. Hippol. Riminald. in consil. 234. n. 114. 115. & 116. lib. 3. vbi post Decium in consil. 489. n. 6. reddit rationem, quòd omnis qui se hæredem institui curat, non ex hoc in dolo es se dicitur, quilibet enim ius suum, suámque vtilitatem procurat, vt in l. pupillus, ff. de his quæ in fraudem creditorum, cum aliis, & est optimus text. in l. fin. ff. si quis aliq. testar. prohibuer. & quia si quis suum commodum quærat, dato quòd in consequentiam ex eo alteri damnum sequatur, non est dicendum id fecis se animo nocendi; & ideò sibi permittitur, vt constat in l. iniuriarum, §. qui iure publico, ff. de iniuriis, & notatur in l. fluminum, §. fin. ff. de damno infecto, & post Decium vbi suprà, notauit etiam Burgos de Paz in consil. 7. n. 14. tradunt etiam superiorem resolutionem, & optimè exornant tex. in d. l. fin. C. si quis aliq. test. prohibuer. Montaluus, Palacios Rubios, Bellonus, Parisius, & Ruinus, quos recenset Burgos de Paz. dict. consil. 7. n. 7. Andreas Gaill. pract. obseru. lib. 2. obseru. 117. n. 4. Bernardus Diaz regul. 798. incipit, Vxori. in principio. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 39. Auiles cap. 21. Prætorum, glos sa, ruego, ex n. 6. Bursatus cons. 47. n. 26. lib. 1. & in cons. 189. n. 27. lib. 2. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 395. n. 42. Borgninus Caualcanus de tutore & curatore, n. 280. fol. 158. Mieres de maioratu, 1. part. quæ st. 25. num. 1. Ioannes Baptista de Plotis in cons. 168. num. 52. inter cons. vlt. volun. volumine 1. Fabianus de Monte, in con silio 149. num. 57. inter eadem consilia, eod. volumine 1. Simon de Prætis de interpret. vlt. volunt. lib. 2. dub. 2. solut. 1. num. 18. fol. 186. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 32. num. 6. lib. 1. Ioannes Guttierrez de tutelis & curis, 2. part. cap. 14. num. 6. vbi allegat l. 27. tit. 1. partita 6. an versiculo, E por ende mandamos, iuncto versiculo, Empero si fuerça nin premio ninguno no le fizies se, mas rogandole por buenas palabras le aduxes se, &c. Quam etiam allegarunt Burgos de Paz, Aluaradus, & Mieres in locis relatis suprà, Molin. de iustitia & iure, tom. 1. tract. 2. disp. 135. in versic. blanditiis autem, fol. 732. & postmodum in versiculo, si tamen preces, infert ad forum conscientiæ, cùm preces importunæ sunt, latiùs Pater Thomas Sanchez de matrimonio, lib. 4. disp. 10. concl. 2. num. 4. fol. 743. Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 3. num. 1. qui rectè ponderat verba dictæ l. vltimæ. C. si quis aliq. testar. prohibue. ibi: Maritali sermone, hoc est blando, amico, & nihil doli habente, quod etiam cæteri superiùs præcitati, vnanimiter probarunt, expres sim notantes, præfatam resolutionem tunc de[sect. 178] mùm procedere, quando fraude omis sa, & absque dolo, vel fraudulenta suggestione aut instigatione, blanditiæ aut suasiones interueniant, non aliàs, vt latè probat Mieres d. quæ st. 25. ex num. 2. vsque ad n. 7. Prætis loco, suprà relato, num. 15. fol. 186. Ioannes Baptista de Plotis dicto consilio 168. num. 52. vbi dicit, quod non licet testatorem suadere aut inducere per dolosas, & fraudulentas instigationes, ac minùs veras suggestiones, nec per falsas as sertiones, vt dicit etiam Aluaradus, lib. 2. cap. 3. num. 39. in fine, & latè dictum fuit numeris præcedentibus, & probauit Parisius in consilio. 67. num. 10. & 11. & 12. & num. 47. 49. & 71. & 124. lib. 3. Menochius in consil. 45. n. 35. versic. non obstat, volum. 1. qui dicit tex. in d. l. vltim. ita demùm obtinere, si maritus in dolo versatus non fuerit, qui dolus arguitur ex nonnullis coniecturis ibi relatis, & adductis per Vincentium de Franchis dicta decis. 180. Et hæc sit prima limitatio ad doctrinam prædictam, ex verbis dicta l. vltimæ, C. si quis aliq. testa. prohibue. deductam. Secunda limitatio sit, vt lex illa minimè proce[sect. 179] dat, quando talibus blanditiis, & verbis minæ aut verbera immiscerentur, vt post Bart. Iason Paul. & Salicet. obseruauit Bernardus Diaz dicta regul. 798. in versiculo, limita primò, Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 3. n. 1. in fine, versic. sed si probari pos set, & n. 2. & 3. per totum. Hippol. Riminald. in consilio 624. n. 34. lib. 6. Vincentius de Franchis d. decision. 180. in principio, ibi: Non tamen procedit ille text, illatis per prius minis, & omnes Authores suprà relati, sic vt nullus in hoc dis sentiat. Tertia limitatio sit, quando vxor, maritus, con sanguineus, vel alius testator quicunque non modò [sect. 180] blandis verbis, sed importunis quoque precibus, & as sidua petitione, aut immodica persuasione induceretur; tunc namque non procederet decisio d. l. vltimæ, quod ex his, quæ dicta fuere supra, ex n. 113. cum sequentibus, sufficienter ostenditur, nec maiori comprobatione indiget, & cum aliis obseruarunt Bernardus Diaz dicta regula 798. in fine. Petrus Pechius de testament. coniug. lib. 1. dicto cap. 3. ex n. 4. vsque ad n. 8. eleganter Fabian. de Monte in cons. 149. num. 57. inter. consilia vltimar. volunt. volum. 1. vbi dicit, quòd blanditiæ, siue blanda verba tolerantur seruatis seruandis, & congruo loco, & tempore; non tamen licet inuitum, & in extremis constitutum per improbam, & insolentem importunitatem cogere ad respondendum suæ petitioni, & quòd hæc omnia Religioni iudicantis subiiciuntur, qui debet es se circumspectus ad veritatis indaginem eruendam . Quarta denique & vltima limitatio sit, testato[sect. 181] rem blandis verbis ad testandum induci pos se, vel vt alium instituat, aut in fauorem eius aliquo modo disponat, nisi testator prius fecis set testamentum, & alium instituis set hæredem, quia tunc si quis blandis verbis, vel adulationibus induceret testatorem, vt eum institueret, vel vt in fauorem eius disponeret, licet testamentum valeat, tamen primus institutus, vel per actionem de dolo, vel actione in factum, hæreditatem seu legatum reuocaret; ita ob seruat Angelus in d. l. vltima, C. si quis aliq. testa. pro[sect. 182] hibuer. vt Doctores existimarunt communiter; id em Angelus in l. non enim, per illum textum, ff. de inos ficioso testamento, dicens, quòd ita fuit iudicatum Perusij, dum ipse es set Vicarius Episcop, & se obtinuis se magnam hæreditatem pro pauperibus, quibus erat relicta, quia agnati persuaserant testatori, quòd mutaret testamentum, ipsósque hæredes in stitueret, & sequuntur Castrensis, & Alex. in l. 3. §. quanquam, in versiculo, item nota, ff. de condict. ob turp. causam. Cæpola cautela 62. Palacios Rubios in repetitione rubricæ, de donat. inter, §. 81. n. 11. Gregor. Lopez in l. 2. tit. 8. par. 6. verbo, Por falago, & alij relati per Bernardum Diaz in addit. ad Pala. Rub. & dict. regula 798. in versic. 2. limita. vbi ipse sequitur Auiles c. 21. Prætorum, glos sa, ruego, n. 7. & 8. Ioannes Guttierrez in tract. de tutelis & curis 2. par. c. 14. num. 7. & vltra relatos ab eis, Craueta in cons. 670. num. 3. lib. 4. vbi concludit suffiere solas suasiones in proposita specie, mendacio, dolóque amotis, & huius sententiæ fuis se Marsilium, Socinum, & Neuizanum, profitetur Alexander Raudensis decis. 45. ex n. 53. cum sequent. 1. par. quo loco constanter tuetur superiorem opinionem, scilicet, quòd d. l. fin. C. si quis aliq. test. prohib. liceat mihi blandis verbis inducere testatorem, vt me instituat, procedere, vbi agitur de testamento faciendo, non autem si agatur de iam facto reuocando; & sic, quòd blanditiæ solæ etiam absque probatione quòd fuerint dolos æ, impediunt reuocationem primi testamenti fieri per secundum, Surdus etiam in cons. 373. n. 17. & sub n. 25. in vers. sic etiam, & sub n. 31. lib. 3. vbi firmat, blanditias adhibitas post primum testamentum, vt fiat secundum, sufficere absque probatione doli, ad effectum, vt testamentum primum sit attendendum, quia ex blanditiis præ sumitur dolus, adeò vt vel sit nullum secundum, vel reuocandum per actionem de dolo, & pro resolutione Angeli adduci potest decisio, & sententia Castrenfis in[sect. 183] cons. 367. Viso puncto, in fine, lib. 2. quam expendit Decius in consil. 489. n. 1. vt ibi videri poterit & eiusdem[sect. 184] Castrensis doctrina in l. hac consultis sima, §. at cum humana fragilitas, C. qui testamenta facere pos sunt, quam etiam ponderauit Decius in eodem consil. n. 2. ac denique Afflictis decis. 69. vbi apertè concludit, quòd il[sect. 185] lud legatum factum marito blandis verbis & persua sionibus ipsius non valet, vt notauit Cæ s. Vrsil. in addit. ad illam decisionem, in principio. Verumenimverò in contrarium extat sententia[sect. 186] Glos s æ in eadem l. vltim. C. si quis aliq. testa. prohibuer. quam sequuntur Cinus in l. quidquid, C. arbitrium tutelæ, vbi docuit, quòd ad hoc, vt primus institutus pos sit agere contra secundum, requiritur, quòd interueniat dolus secundi instituti, nec ex solis blanditiis competit actio; & hoc dicit es se verius Iason in eadem l. vltima, n. 5. & constanter tuetur Decius in dicto consilio 489. ex num. 3. & n. 6. sequuntur Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. dicto cap. 3. n. 8. versiculo, sed contra hanc limitationem, fol. 17. & Glos s æ, Iasonísque sententiæ subscripsit Hippol. Riminald. in cons. 624. n. 35. lib. 6. Ruinus etiam in consil. 2. n. 10. lib. 1. Socinus iunior in cons. 144. n. 55. lib. 2. Iason in consil. 141. sub n. 5. volumin. 4. Plotus in consil. 17. n. 59. qui dicunt, Angeli decisionem intelligendam es se, quando ex falsis causis, & suggestionibus testamenta secunda captantur, & veris simum putat Bonifacius Rogerius in consil. 17. n. 142. lib. 1. dicens, communem Doctorum traditionem, quòd testatorem blandis verbis non liceat alio testamento præcedente inducere, procedere, quando blandorum verborum terminos, vel aduersùs Religionem, vel dolosis artibus quis excederet, clarè etiam secundam hanc sententiam probarunt P. de Peralta in l. si quis in principio te stamenti, n. 92. in vers. Decimatertia. vbi requirit, quòd secundum testamentum factum fuerit per dolosas vel fraudulentas instigationes, aut machinationes, ad hoc, vt in primo testamento hæres scriptus agere pos sit contra eum, qui in secundo testamento fuit institutus, Ioan. Bapt. de Plot. in consil. 168. n. 59. inter consilia vltimar. volunt. volum. 1. fol. 222. dicens, testamenta vltima non valere, nec tollere prima, vbi vltima sunt facta ad falsam suggestionem, vel per dolo sam importunitatem, & subdit postmodùm in hæc verba: Et hoc intellige, si probetur, quòd per dolum malum ex falsa suggestione sunt prima reuocata, aliàs secus, Decius d. cons. 489. n. 1. & 6. Optimè Mieres de maioratu 1. par. qu. 25. ex n. 2. vsque ad n. 7. vbi latè & doctè probat, quòd in specie proposit a, vbi quis blandis verbis inducit alium ad reuocationem dispositionis, aut Maioratus in fauorem alterius anteà facti, non sufficiunt blanditiæ solæ absque dolo, nec dant actionem, nisi dolus malus aut fraus probetur, vt ibi videri poterit. Cæ s. Vrsil. in addit. ad dictam decision. Afflictis 69. n. 10. nec dis sentit Sfortia in consil. 87. n. 89. lib. 1. dum dicit, quòd secundum testamentum factum ad manifestam consanguineorum instigationem , non tollit primum, & refert Decium, Vrsillum, & Plotum vbi suprà, & sic intelligi debet iuxta sententiam eorum, quos citat, non etiam dis sentit Ioann. Vincent. Hondedeus in consil. 32. n. 58. lib. 1. licèt enim videatur sequi opinionem primam relatam suprà, postmodùm tamen, non sic prima facie inspiciendo, satis aperit intentionem suam, & dolum apertè requirit, dum inquit, quòd ratione doli procurans sibi relinqui, excluditur, imò & Alexander ipse Raudenfis, qui, vt dixi supra, constanter tuetur sententiam contrariam dicta decis. 45. ex num. 53. 1. part. manifestè sentit, hanc es se veriorem ibidem, num. 35. dum dixit, & multorum Authorum allegatione comprobauit, stante instigatione dolosa, ex qua adductus est testator ad reuocationem testamenti, dubium non es se, quin codicillus remaneat inefficax; maximè, quando non constat de causa reuocationis, aut in continenti reuocauit, vt num. seq. ostendit. Secunda ergo hæc opinio verior mihi proculdu[sect. 187] bio videtur, & omninò amplectenda, tum propter authoritarem tot, tantorúmque virorum, qui eam sunt sequuti, vt vidimus, tum etiam aliis scienter consultóque prætermis sis, nonnullis rationibus, quæ multùm vrgent, vt puto; & in primis, quia nullibi in iure cautum est, nec expres sum reperitur, quòd blanditiæ solæ absque dolo sufficere debeant, vt testamentum primum, siue prima dispositio reuocetur per secundam: imò blanditias solas non sufficere; colligitur apertiùs ex his, quæ adduxit Mieres dicta quæ st. 25. num. 6. per totum, vbi & iura, & rationes, atque authoritates in id expendit; è contra tamen, licere testatorem inducere blandis verbis ad testandum, vel ad disponendum de rebus suis in fauorem suadentis aut precantis expres sum est in d. l. vlt. C. si quis aliq. test. prohibue. cuius decisio æqualiter militat in vtroque casu, modò al sit fraus, dolus, & calliditas; siue ante blanditias nullus alius institutus sit, nullumve aliud testamentum, aut dis positio præcedat, siue alius institutus fuerit, aliáue dispositio præces serit, idque colligi potest ex verbis l. 27. tit. 1. partit. 6. in illis verbis: Si premia ni fuerça no le fizies se, mas rogandole por buenas palabras lo aduxes se. Quæ, vt vides, vni & alteri casui æqualiter conuenient, vt conuenit etiam communis Doctorum ratio, de qua per Decium dict. cons. 489. n. 6. Burgos de Paz dict. consil. 7. num. 14. Pechium de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 3. num. 8. Hippol. Riminald. in consil. 234. num. 115. & 116. lib. 3. quòd in hac specie, qui vtilitatem suam procurat, dato quòd in consequentiam alteri noceat, animo nocendi facere non præ sumitur, cùm iure suo vtatur, & sic nihil dolo facere præ sumatur, nec ob id doli præ sumptio accipienda sit, vt in nostris terminis probauit Hipp. Rimin. in cons. 624. num. 37. lib. 6. dicens in hoc casu dolum non præ sumi, vt ibidem ostendit; quod est notandum contra prioris opinionis Authores, qui errore manifesto lapsi sunt, credentes eo ipso dolum interuenire videri, quod ad mutandum primum testamentum, siue dispositionem primam, quis inducitur; quod verum non est, nisi aliunde dolus, aut suggestio falsa probetur, vti ex his, quæ superiores Authores notarunt, manifeste & veriùs deducitur. Deinde, eadem opinio & alia ratione fulcitur, quòd hæredes in secundo testamento instituti, fundatam habeant suam intentionem secundùm regulam iuris, quæ est, quòd primum testamentum tolli[sect. 188] tur per secundum, l. si quis priore, ff. ad Trebellianum, §. posteriore, Institut. quibus modis testamenta infirmentur, l. 22. tit. 1. partita 6. quam materiam latis simè declarant Anton. Gomez. in l. 3. Tauri, ex nu. 92. cum multis sequen. Iulius Clarus §. testamentum, quæ st 99. Gras sus in eodem §. testamentum, quæ st. 84. & multis seqq. Cephalus in consilio 32. lib. primo. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, el. 2. per totum. Couar. in rubrica, de testam. 2. par. Ioannes Guttierrez, practicarum lib. 3. quæ st. 46. & 47. Marcus Antonius Eugenius in consil. 59. lib. 1. Aldobrandinus in consil. 14. lib. 1. Bursatus in cons. 47. per totum, & in cons. 96. per totum, lib. 1. Hippol. Riminal. in consil. 235. per totum, lib. 3. & in consil. 278. eodem libro, & in consil. 682. lib. 6. Sarmientus selectarum, lib. 3. cap. 14. ex num. 16. Simon de Prætis de interpretat. vltim. volunt. lib. 4. interpretat. 3. dub. 2. per totam, fol. 410. Pedrocha in cons. 17. per totum, lib. 1. alios infinitos prætermitto consultò: regula autem præ dicta procedit etiam in nostro casu, & sic iudicari debet in fauorem testamenti, aut dispositionis secundæ. iuxta eandem regulam, quæ, vt dixi, æqualiter procedit in specie proposita, cùm contrarium à iure non reperiatur expres sium: item, secundùm[sect. 189] aliam regulam iuris, quæ est, quòd in dubio iudicandum sit pro testamento, l. si pars, ff. de inofficioso testamento, & in cap. fin. de re iudicata, cum aliis vulgatis, & consequenter, quòd secundum testamentum vires habeat, & de iure tollat primum, nisi dolus aut fraus aliunde probetur. Prætereà corroboratur, quoniam traditiones Angeli, Castrensis, & Afflictis, quæ in contrarium adduci solent communiter, nullo modo in eum sen sum, aut pro contraria parte expendi pos sunt; nam[sect. 190] in primis Angel. in d. l. non enim, ff. de inofficioso te stam. & in d. l. vlt. C. si quis aliq. testa. prohibue. dumtaxat dixit quòd blanditiæ tunc demùm conceduntur, quando quis blanditur ad sui commodum tantum, secus tamen es se as serit, si blanditur in perniciem alterius, suggerendo falsas causas testatori, ad hoc vt testator priuet hæreditate illum, cui volebat hæreditatem relinquere, & sic loquitur Angelus, quando quis dolose per falsas causas, testatorem induxit, vt anteà factum testamentum mutaret; quo casu, & in his terminis idem libenter amplectuntur omnes, qui secundam hanc sententiam tuentur, & sic expres sim atque eleganter declarat Decius dict. cons. 489. n. 6. & eo non relato Mieres de maioratu, part. 1. dict. quæ st. 25. num. 10. Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. dubitat. 2. solutione prima, num. 12. in fine, fol. 186. vbi in simili casu de facto occurrenti, dixit non secundum, sed primum testamentum valere, & confraternitatem quandam iure pos se hæreditatem obtinere. Deinde Castrensis resolutio aut sententia in d.[sect. 191] cons. 367. non vrget in contrarium; eam namque intelligere debemus, prout eidem egregiè respondendo, intellexit Decius in dict. consil. 489. num. 8. & sequentibus. Nec etiam vrget eiusdem Castrensis obseruatio in[sect. 192] dict. l. hac consultis sima, §. at cùm humana fragilitas, cuius mentionem feci suprà, num. 184. illi namque ideò etiam non respondendum duxi, quòd optimè, & vere respondeat ipsemet Deci. in eodem consil. 489. num. 11. Sed nec obstat decisio Afflictis 69. de qua supra,[sect. 193] num. 185. pro cuius vera explicatione constituere atque obseruare neces sarium erit, quòd maritus in specie ibi proposita, in actu quo testabatur vxor, dolosè ingres sus est locum, vbi illa condebat testamentum, in quo patrem hæredem instituerat, & quia vxor erat in articulo mortis, & grauitate infirmitatis oppres sa, ob nimiam reuerentiam maritalem, & blanditias dolosas, importunásque preces, & persuasiones, aliasque coniecturas, ex quibus dolus arguebatur, annuit precibus præ dicti mariti, in eundem conferens legatum domus; quod minimè fecis set, si ea non interuenis sent, vt idemmet Afflictis intellexit ibidem, numer. 8. & Cæ s. Vrsil. in addit. num. 10. Paul. Paris. in consil. 67. num. 70. & 71. lib. 3. Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 395. num. 41. & lib. 4. præ sumpt, præ sumpt. 11. n. 9. Simon de Prætis de interpret. vltimar. voluntat. lib. 2. dubitation. 2. solution. 1. n. 19. fol. 186. vbi rectè annotauit, tot coniecturas interuenis se in illo casu, quot ex illis apparebat, testa mentum non fuis se conditum voluntare vxoris libera, & lib. 5. dubitatione prima, n. 75. fol. 444. vbi dixit, quòd ex introitu mariti clam, & occultè ad cubiculum vxoris infirmæ testantis, & super eius facie importuné stantis, & rogantis enixè, vt sibi faceret legatum de vna domo, & ex aliis simul probatur dolus ibidem. Nunc verò decis. d. l. vltim. C. si quis aliq. test. prohibue. hactenus limitata extenditur, vt non solùm liceat alicui blandis verbis testatorem inducere, vt eum instituat, vel vt in fauorem eius aliquo modo disponat, sed etiam licere testatori persuadere, vt testamentum in suadentis fauorem anteà factum[sect. 194] non mutet, siue vt secundum testamentum non faciat; quod Paulus Iurecons. in l. vlt. ff. si quis aliq. testa. prohibue. expressè probauit, & in hunc modum scripsit: Virum, qui non per vim, nec dolum, quominus vxor contra eum, mutata voluntate, codicillos faceret interces serat, sed (vt fieri as solet) offensam ægræ mulieris maritali sermone placauerat, in crimen non incidis se respondi, nec ei quod testamento fuerat datum, auferendum, quia scilicet vtilitatem suam procurauit. Et ita ex illo textu notarunt Scribentes communiter, & cum multis Petrus Pechius de testamentis coniugum, lib. 1. cap. 3. n. 1. in fine. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 32. n. 58. lib. 1. Paulus Parisius in cons. 67. n. 51. & 52. lib. 3. dicens, licere institutis in primo testamento instare, ne illud mutetur aduersùs alios satagentes, vt mutetur, Socinus iunior in consilio 148. n. 30. in versiculo, verumtamen, lib. 2. vbi scribit, non es se improbatum desiderium venientium ab intestato, ne testator testamentum condat; & sequitur Menochius de arbitrariis, lib. 2. dicto casu 395. in finalibus verbis, quæ omnia intelligi debent, modò sic suadentes aut desiderantes, iusti de siderij licitæque suasionis aduersùs Religionem terminos non excedant, fraù sque, dolus, & calliditas absit omninò, intelligendo semper iuxta ea, quæ superius diximus, & ita expressè probat tex. in d. l. vltim. ff. si quis aliq. testar. prohibuerit. Et de his hactenus egis se sufficiat. # 2 CAPVT II. Authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus vendit. &c. quamuis pactum, de pactis in 6. deci sio & materia exornata, atque declarata nonnullis, quæ vtilis sima sunt, & quotidiana, & ab Authore hoc loco dilucidè atque distinctè explicata, aliisque omis sis consultò (quoniam ab instituto, & conditione Authoris transcribendi vitium multùm abhorret) id præcipuè tractatum, vtrùm, inquam, contractus à Minore cum iureiurando gestus; aut renunciatio facta patri, vel fratribus per filiam, dum nuptui, aut Monasterio tradebatur in amplis sima forma, ac etiam cum iuramento, prætextu enormis, aut enormis simæ læ sionis, siue ob defectum certiorationis Beneficij competentis, retractari, & rescindi debeat? quamplurimorum sententiæ, & resolutiones ibidem congestæ, & sic distinctè compositæ, vt in futurum certa præfatorum dubiorum resolutio haberi pos sit, quæ confusè quidem, atque intricatè explicabantur ab aliis, nec absque ingenti studio, originalíque Scribentium omnium lectura deduci potuis sent. SVMMARIVM. -  1 Minor iurans contractum à se gestum, censetur quodammodò, aut per fictionem maior, vnde aduersùs contractum venire, aut in integrum restitui non potest, sed ad ipsius obseruantiam præcisè adstringitur. -  2 Quod procedit, quocunque modo minor contrahat, & quamuis contraxerit sine curatore, quem habebat, aut sine decreto super re immobili, vel cùm aliàs contractus es set nullus. -  3 Idque iuxta intellectum communem, quem magis communiter probarunt Scribentes, vt constat ex multis hoc loco commemoratis, qui ex proposito, atque latis simè tractarunt & exornarunt materiam Authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus vendit. -  4 Tex. in. Authent. Sacramenta puberum, locum obtinet in omni dispositione Minoris, & etiam in donatione, quæ à minore facta, cum iuramento confirmatur, & validis sima reputatur. -  5 Quamuis absque iuramento nulla sit, nec consensu curatoris, & Iudicis decreto confirmetur. -  6 Donatio facta à Minore cum iuramento, vtrùm ob enormem aut enormis simam læ sionem debeat re scindi, & quid si ex causa remunerationis, vel ob aliam causam facta fuerit. Vbi diuers æ sententiæ Doctorum commemorantur, & inter alios Authores, Marcus Antonius Eugenius, & Ioannes Vincentius Hondedeus, magis commendantur. -  7 Iuramenti relaxatio à Minore petita, vtrùm illi opitulari debeat, dumtaxat, vt periurus non dicatur, nou autem vt ius partis lædere pos sit, siue quid relaxatio huiusmodi operari debeat, remis siuè. -  8 Minor non certioratus de beneficio restitutionis in integrum, iurans contractum, vtrùm beneficium illud amittat, nec ne? & ibidem quamplurimi Authores congesti, qui de hoc dubio tractarunt. -  9 Minor non certioratus de beneficio restitutionis in integrum sibi competente, restitui potest, etiamsi contractam iurauerit, ex sententia Dini, quem & alij Authores sequuntur. -  10 Ac de illorum fundamentis agitur, remis siue. -  11 Minor iurans non contrauenire contractui, etiam non certioratus, excluditur à beneficio restitutionis in integrum. Idque ex sententia Bartoli, quem permulti Authores sequuntur. Ac cum eo tenendum putat Author, vt hoc numero adnotatur, & ibidem ostenditur, qualiter sententia hac retenta, Dini rationibus responderi valeat. -  12 Minor enormiter aut enormis simè læ sus, vtrùm in integrum restitui pos sit aduersùs contractum iuramento firmatum, & relaxationem ab eo impetrare. Et ibidem Authores quamplurimi adducti, qui in præfato dubio, magis ex profes so loquuntur. -  13 Ex illis autem sequentia constitui pos se existimauit Author, quæ magis communiter probantur. In primis, diuersimodè & variè Doctores se habuis se, quatenus explicare curarunt, quæ dicatur in proposito enormis, aut enormis sima læ sio. Obtinuis se tamen sententiam eorum, qui totum hoc Iudicis arbitrio relinquendum dixerunt. -  14 Et inde Ioannis Mauritij Dolani de enormi, atque enormis sima læ sione internoscenda, sententiam Authori placuis se, & n. seq. in fine, & inferiùs, n. 42. -  15 Quamuis non ignoret, læ sionem apud Scribentes diuersimodè considerari, enormem inquam, enormiorem, atque enormis simam, prout hoc numero latiùs declaratur, & Cornei obseruationes in proposito recensentur. -  16 Secundò constituit, negari non pos se, quin in dubio præfato maximus sit Doctorum conflictus; idque propter multas rationes, quæ hinc inde considerantur, pro vtraque parte pas sim à Scribentibus adducuntur. Vt constat ex his Authoribus, qui hoc numero præcitantur, vbi etiam Burgos Salon de Pace contrarietas adnotatur. -  17 Tertiò constituit, Authores nonnullos non dubitas se as serere, ob læ sionem quamcunque, etiam enormis simam, Minorem non restituendum aduenùs contractum iuramento confirmatum. -  18 Contrarium tamen, magis communiter, & verius quidem, probas se Scribentes permultos variis in locis. Idque intrepidè tenendum, prout hoc numero ob seruatur, & multæ rationes, atque authoritates adducuntur, remis siuè. -  19 Quoniam, vt ipsimet Authores notarunt, tex. in d. Authent. Sacramenta puberum, C. si aduer sus vendit. non procedit extante dolo. -  20 Sed vbicunque in contractu adest enormis sima læ sio, ibi dicitur ades se dolus præ sumptus, siue re ipsa, & sic iuramenti vinculum non obstat, & Minor restitui debet. -  21 Tutoris aut Curatoris authoritas, decretum Iudicis, & iuramentum operantur in dubio, secus quando constat de enormis sima læ sione; tunc enim contractus à Minore gesti firmitatem non inducunt. -  22 Quartò constituit Author, in proposito dubio di stinguere nonnullos Doctores inter enormem, atque enormis simam læ sionem, vt scilicet propter enormis simam concedatur restitutio iuramento non obstante: propter enormem verò, denegetur. -  23 Alios verò Authores, præfata distinctione non admis sa, indistinctè probas se, quòd Minor quando ex contracta est enormiter læ sus, vel enormis simè, restitui debet aduersùs contractum, etiam iuramento munitum, & sic nullam differentiam con stituendam inter enormem, atque enormis simam læ sionem arbitrantur communiter. -  24 Horum sententia libenter se subscripsit Author, ed præcipuè excitatus ratione, quòd fundamentum præcipum doli præ sumpti, siue re ipsa (quo in enormis simia læ sione adducti sunt Doctores principaliter) sic æqualiter militet in enormi, sicut enormis sima læ sione, & per consequens in vtraque procedere non debet dict. Authent. decisio. -  25 Id quod rectè adnotarunt Authores nonnulli, qui hoc numero præcitantur. Qui etiam in confirmationem huius rei, rationes alias, & authoritates adducunt. -  26 Enormiter, aut enormis simè cùm læ sus est Minor, vel alius, an absolutio à iuramento neces saria sit, vbi sententia diuers æ proferuntur, & tutius es se absolutionem impetrare, resoluitur. -  27 Vxor fideiubens pro marito cum iuramento, vel tanquam principalis cum eo intercedens, an obligetur de Iure Canonico. Et posito, quòd obligetur, an illi succurrendum sit stante enormi læ sione Et an enormis læ sio dicatur tantùm, quando indemnitatem consequi non potest in bonis mariti? Vbi infertur ad l. 61. Tauri, & Hieronymi de Cæ uallos resolutio, at que obseruatio in proposito illius legis probatur. -  28 Quintò constituit, Minorem enormis simè, aut grauiter læ sum, pos se restitutionem petere aduersùs contractum, seu renunciationem etiam si læ sioni huiusmodi renunciauerit, aut iurauerit se illum ratione cuiuscunque læ sionis non impugnaturum. -  29 Et clausulas generales nihil in proposito operari, vt hoc numero adnotatur, & vera ratio redditur. -  30 Principalia si dolosa sunt, & acces soria similiter eiusdem naturæ es se præ sumuntur. -  31 Minor qua facilitate contraxit, eadem renuncias se, & non contrauenire, iuras se præ sumitur. -  32 In Minore, muliere, ac rustico semper præ sumitur simplicitas & ignorantia, si contractus damnosus sit, quamuis iuramento firmatus. -  33 Mulieres, maximè Minores, semper contra propria commoda laborare videntur. -  34 Sexto tandem, & vltimo loco constituit, Minorem simpliciter contrahentem iuramento præstito, solùm renuncias se videri beneficio ætatis, nec per hoc excludi ab auxilio l. 2. C. rescindenda venditi. -  35 Iuramentum excludit Maiorem à beneficio l. 2. C. de rescindenda vendition. -  36 Sed non excludit stante enormis sima læ sione, vt hoc numero latiùs, atque ex proposito explicatum traditur, remis siuè. -  37 Minor renuncians cum iuramento hæreditati paternæ, vel maternæ acquisitæ, vel acquirendæ, non potest contra pactum venire, nec etiam absolutionem obtinere, vt agat contra renunciationem, quia per iuramentum Maior efficitur, vt hoc numero adnotatur. -  38 Et ibidem permulti Authores congeruntur in vnum, qui materiam cap. quamuis pactum, de pactis, lib. 6. latis simè explicarunt. -  39 Dolum præ sumi ex enormis sima læ sione, & con sequenter in eo verificari decisionem text. in d. cap. quamuis pactum, dum vult, quòd renunciatio, etiam iurata, interueniente dolo non valeat, & vide infrà, ex num. 50. -  40 Quia licèt loquatur de dolo generaliter, non debet restringi ad dolum ex proposito magis, quàm ad dolum re ipsa, qui ex enormis sima læ sione causatur, & quamuis præ sumptus, verè tamen dolus est siue proprio dolo comparatur, qui ex enormis sima læ sione resultat. -  41 Dolus verus sicut remitti non potest in specie d.c. quamuis pactum, pariter dolus præ sumptus, & inde enormis simæ læ sioni, etiam cum iuramento validè renunciari non potest, vt latiùs adnotatur hic, & vide infra, num. 53. in fine. -  42 Et totum hoc discreti, bonique iudicis arbitrio relinquitur, & vide supra, num. 13. & 14. -  43 Renunciationis factæ tempus, semper, & perpetuò considerandum, cùm de læ sione in huiusmodi renunciationibus agitur, etiamsi ex post facto facultates patris excreuerint. -  44 Considerandum etiam, an filia, quæ hæreditati paternæ futuræ renunciauit, dotem acceperit iustam eo tempore inspecto, quo dos ei data, & constituta fuerit à parente, & computatis illis bonis, quæ eo tempore pater habebat; non his, quæ vel habuit post, vel habere potuit. -  45 Quia tunc dotis datio non est ad rationem Legitimæ consideranda, quo casu foret constituenda iuxta quantitatem bonorum, quæ pater habebat mortis tempore, sed est constituenda iuxta officium paternum. & sic secundùm bona, quæ tempore nuptiarum, & constitutionis dotis pater habuit. -  46 Idque ex resolutione quorundam Authorum, quibus Syluestri Aldobrandini resolutio conuenit, vt hoc numero demonstratur. -  47 Atque ex sententia eiusdem probatur, quòd dos congrua in terminis nostris solet dupliciter considerari: vno modo dicitur congrua inspecto tempore matrimonij, vel carnalis, vel spiritualis, & in ea considerantur facultates patris tempore constitutionis, non tempore mortis, numerus filiorum, qualitas mariti, seu Monasterij, & mos regionis, vt hoc numero latiùs adnotatur, vbi vide omninò. -  48 Alio modo dos dicitur congrua, siue congruitas con siderari potest, scilicet habita consideratione ad Legitimam, & tunc attenditur tempus mortis. An autem sic considerata congruitate, filia quæ renunciauit, aliquid petere pos sit pro supplemento dotis receptæ aut Legitimæ, explicatur hoc num. -  49 Et quorundam Authorum traditiones siue obseruationes in proposito, qualiter, siue quibus in terminis accipi debeant, nouiter & verè declaratur per Authorem. -  50 Decisio text. in d. cap. quamuis pactum, de pactis lib. 6. vtrùm habeat locum data enormi læ sione. -  51 Quod dubium, vt commodè atque dilucidè declarari valeat, neces sarium est ad ea aduertere, quæ de enormis sima læ sione dicta fuêre supra, n. 39. & 40. item inquirere magis ex profes so, an certum omninò sit, text. in d. cap. quamuis pactum, data enormis sima læ sione non procedere. -  52 In ea namque etiam, & non solùm in enormi, inter Doctores altercatio fuit & contrarietas. -  53 In primis namque, quòd renunciatio etiam iurata, si enormis simam læ sionem contineat, iuranti non noceat, nec sibi vendicet locum decisio tex. in d. c. quamuis pactum, saltem petita absolutione à iuramento, tenuerunt quamplures Authores, qui hoc numero, & suprà n. 40. præcitantur. Et ibidem eorum rationes breuiter expenduntur. -  54 E contrà tamen, quòd renunciatio iurata, etiamsi enormis simam læ sionem contineat, iuranti noceat, nec vllo pacto contraueniri pos sit, tenuerunt alij Authores, qui hoc loco commemorantur. -  55 Et mouentur dumtaxat ex decisione tex. in d. cap. quamuis pactum, qui indistinctè dicit, quòd iuramentum inuiolabiter obseruetur. -  56 Tamen ille tex, vitari potest facillimè, & verè quidem, inducendo atque accipiendo eum, vt hoc numero adnotatur, & suprà n. 53. -  57 Quocirca in præfato dubio, alij distinguendum exi stimarunt inter enormem, atque enormis simam læ sionem; vt scilicet renunciatio iurata, saltem petita priùs absolutione à iuramento, iuranti non noceat, si enormis simam læ sionem contineat, secus verò si læ sio enormis tantùm sit. -  58 Verùm hæc distinctio nouiter, manifesta tamen, & vera ratione ab Authore improbatur. -  59 Nec pos se sustineri, cùm renunciatio iurata à Minore facta fuerit, pro certo defendit; tunc namque in terminis dict. cap. quamuis pactum, eadem omnia obseruari debebunt in Minore, quæ in terminis d. Authent. Sacramenta puberum, adnotata fuêre supra, ex num. 22. vsque ad n. 27. circa enormem læ sionem. -  60 Sed cùm renunciatio iurata à Maiore fiat, non ita de facili rescindendam arbitratur Author ob enormem læ sionem, sed Iudicis arbitrium multum in hac re valere existimat. -  61 Quamuis Doctores communiter, terminos hos inuoluant, nec ita distinctè rem ipsam considerent, vt hoc numero adnotatur. -  62 Alij verò, & permulti quidem, indistinctè dixerunt, ob enormem læ sionem renunciationem iuratam rescindi, nec es se locum decisioni tex. in d. cap. quamuis pactum. -  63 Quorum sententia probabilis videtur Authori, modò intelligatur iuxta ea, quæ numeris præcedentibus, hoc est n. 59. & 60. annotata remanent . -  64 Vel quia in terminis dict. c. quamuis pactum, non soùm in enormi, vt dictum est, sed etiam in enor mis sima læ sione Doctores dis sentiunt, vt non tantùm alij aliis, sed etiam plures sibi inuicem contradicant, nonnulli casus ex mente & placito aliorum Authorum distinguantur. Sic enim res hæc faciliùs, ac distinctè magis, & dilucidè diffiniri pos se videtur, vt numeris sequentibus apparebit. Nec cæteris in futurum tanta confusio, dubitandíve, aut dis sentiendi occasio relinquetur. -  65 Et primus casus sit, quando renunciatio filiæ iurata, facta fuit viuo patre, vel matre, & sic agitur de iure quærendo, non de iure quæ sito, quia nondùm hæreditas delata est: & tunc quidem renunciatio iurata, etiam à Minore facta valida erit, quamuis læ sio enormis sima interueniat. Et in hoc conueniunt Authores permulti, qui hoc loco commemorantur. -  66 Nec dis sentit Molina de Hisp. primogen. lib. 2. cap. 3. num. 27. & 28. imò in his terminis, renunciationis scilicet hæreditatis nondùm delatæ, idem probauit apertè, vt hoc numero nouiter, & verè adnotatur. -  67 Solus Didac. Couar. ab hac resolutione recedit. -  68 Cuius sententia Authori non placet, nec sustineri pos se videtur ex his rationibus, quas Authores relati supra, n. 65. latis simè conges serunt. Inter quas, vel vna tantùm concludit, quæ ponderatur hoc numero. -  69 Renunciatio hæreditatis futuræ, siue iuris quærendi à filia facta viuo patre, vel matre, vtrùm retractetur ex eo, quòd nihil ob renunciationem acceptum fuerit, siue qualiter eo casu filiæ sit subueniendum. Vbi aliorum sententiæ in proposito expenduntur, & vera traditur, breuisque resolutio per totum numerum. -  70 In renunciatione iurata, facta per filiam de hæreditate paterna, vel materna, patri, vel matri ipsi, metus aut dolus ad eius rescis sionem minimè præ sumitur. -  71 Imò renunciatio hac, quæ sit patri, vel matri, fauorabilis debet reputari. -  72 Maximè si ex iusta, aut neces saria, vel pia causa facta fuerit. -  73 Vel accepta dote congrua. -  74 Siue Monasterio reseruata eleemosyna, dotéve competenti as signata: tunc enim non poterit dici filia enormiter læ sa, quæ Monasterium ingredi volens, hæreditati paternæ, vel maternæ, vel etiam vtrique renunciauit. Et multò magis, si iam ingres sa, & dote competenti ad Religionis ingres sum, siue ad Monasterium re seruata, vel obtenta, prædictam renunciationem fecerit. -  75 Quia fecit illud, quod communiter faciunt multæ aliæ filiæ ingredientes Religionem, nihilque proprium habere potest, cùm huiusmodi Moniales paupertatem profiteantur. -  76 Secundus casus sit, quando filia cum iuramento renunciauit hæreditati paternæ, aut maternæ sibi iam delatæ, mortuo patre, vel matre, putà fratribus suis, seu patruo, vel aliis personis, & es set enormiter, aut enormis simè læ sa: & isto casu iuramentum relaxabitur, & non habebit locum decisio d. cap. quamuis pactum, de pactis, lib. 6. -  77 Quod procedit æqualiter, quando filia cum iuramento renunciaret patri, hæreditati maternæ sibi delatæ, vel alterius iuri sibi delato, & quæ sito per viam renunciationis, quæ non es set mera donatio, quia si enormiter læderetur, non haberet locum d. cap. quamuis pactum, dispositio. -  78 Quod est de mente quamplurimorum Authorum, qui dumtaxat differentiam constituunt in hoc, quòd renunciatio sit iuris quæ siti, vel quærendi, non verò in hoc quòd patri, vel consanguineo, aut alteri renunciatio fiat. -  79 Verè namque, iuris iam quæ siti renunciatione facta, & enormi, aut & enormis sima læ sione interueniente, nulla inter has personas differentia con stituenda est. -  80 Quod in specie Paulus Parisius, & Syluester Aldobrandinus singulariter animaduertunt. -  81 Nec dis sentit Molina de Hispan. primog. lib. 2. cap. 3. num. 28. prout nouiter, & verè in proposito expenditur per Authorem. -  82 Qui vltra ipsum Molinam, & reliquos hucusque Scribentes, nonnulla animaduertenda, atque con sideranda duxit hoc loco. -  83 Atque inprimis, in proposita specie forsan non habituram locum resolutionem præfatam, nec deci sionem Pauli Parisi; in consil. 26. n. 80. lib. 3. prout hoc numero nouiter, & latiùs adnotatur, & Ludouici Molinæ resolutio expenditur, atque declaratur. -  84 Deinde & secundò; communem resolutionem Doctorum, quòd decisio tex. in dict. cap. quamuis pactum, habeat locum, quando pater dotat filiam de suo, secus si dotaret eam de bonis filiæ, putà de dote materna, sic intelligendam & declarandam, vt hoc numero adnotatur. -  85 Prætereà & tertio loco, minimè etiam obtinere ea, quæ cum aliis Authoribus scripta reliquit Marcus Antonius Eugenius in cons. 28. num. 37. & 38. lib. 1. quando ex aliqua iusta causa renunciatio iurata facta fuis set, vt nouiter & verè hîc obseruatur. -  86 Quarto etiam loco, superiùs dicta de renunciatione iuris quæ siti, & hæreditatis iam delatæ in fauorem fratris, aut patrui, vel alterius personæ facta, minimè etiam obtinere, quando renunciatio ex aliqua neces saria, aut vtili, vel pia causa fieret, vel vt Maioratus institueretur, aut etiam factus augeretur. Tunc enim renunciatio valebit, nec etiam propter enormis simam læ sionem infringi poterit, modò renuncians dotem congruam acceperit, vel aliunde habeat vnde se honestè alere pos sit, vt latiùs hîc explicatur. -  87 Et Hippol. Riminaldi sententia in consil. 228. lib. 2. singulariter, & nouè ponderatur. -  88 Tertius & vltimus casus sit, quando filia cum iuramento hæreditati paternæ renunciauit, & pater tunc dedit dotem, qua succedit loco Legitimæ, vel nullam dotem dedit, aut incongruam: quo casu, nec ratione enormis simæ læ sionis, renunciatio infringi potest. -  89 Sed eo modo agendum est, quo adnotatur hoc num. -  90 Renunciationes generales cuiuscunque læ sionis, vel alterius remedij, aut remediorum omnium in genere, cùm à Minore, vel Maiore adiiciuntur, quæ debeant præ oculis haberi? -  91 Summaria traditur, ac breuis, & vera resolutio eorum omnium, quæ supra ex n. 50. diffusè, & latè agitata fuêre. S Ingvlaris extat in Iure nostro Imperatorum constitutio, & quæ ita frequenter occurrere, atque allegari solet, vt nulla equidem frequentior, aut in multis causis quotidie occurrentibus, magis conducibilis & neces saria sit: quamobrem non absque maxima vtilitate futurum ego iudicaueram, si omis sa huiusce rei latiori altercatione (quamplures enim ex profes so, latis siméque tractarunt) dumtaxat hoc loco, in vnum recenserem Authores nonnullos, qui si in proposito prælegantur attentè, nihil ad materiam hanc pertinens remanebit intactum. ac etiam aliqua (quæ ipsimet non satis distinctè, nec absolutè explicarunt) sic dilucidè adnotarem, ordinéque composita relinquerem, vt ex ipsis, cùm occasio se offeret, facilè pos sit lector, non solùm eorum, sed & aliorum multorum veram resolutionem deducere, quam verè loquendo, vt & anteà dicebam, subobscurè, & intricate Scriptores nostri tradiderunt: Et ad rem accedendo, vt distinctè procedamus, & ab exordio siue principio rem as sumamus, constituere inprimis neces sarium erit, singularem es se, vt dixi, Imperatorum constitutionem, quæ habetur in Authent. Sacramenta, puberum C. si aduersus vendit. ex illàque, tam ibidem, quàm mille in aliis locis, vnanimiter[sect. 1] Doctores deduxis se, quòd Minor iurans contractum à se gestum, censetur quodammodò, aut per fictionem Maior; vnde aduersùs contractum venire, aut in integrum restitui non potest, sed ad ipsius obseruantiam præcise adstringitur. Quod procedit, quo[sect. 2] cunque modo Minor contrahat, & quamuis contraxerit sine curatore, quem habebat, aut sine decreto super re immobili, vel cùm alias contractus es set nullus; idque iuxta veriorem, & communiorem in[sect. 3] tellectum ad tex. in d. authent. Sacramenta puberum, quem magis communiter probarunt Scribentes, vt constat ex his Authoribus, qui mox referentur, & confirmat l. 6. titul. 19. partita 6. & l. 16. in principio, titul. 11. partit. 3. inter alios tamen pro absoluta huiusce materiæ explicatione, vltra ordinarios, & antiquos ibi, videndi erunt ex proposito Ioannes Guttierrez in repetit. ad text. in d. authent. Sacramenta puberum, vbi latis simè, & vide ex num. 9. vbi benè dis serit, quid text. in d. authent. addiderit textui in l. 1. eiusdem tituli, agítque de intellectu Martini ex n. 10. cum sequent. & latiùs Caldas Pereira, quem statim referam, Gregorius Lopez in d. l. 6. titul. 19. partit. 6. verbo, Mayor de catorze años, & verbo, Iuras se. Anton. Gomezius tom. 2. variarum, c. 14. de restitutione minorum, ex num. 18. cum sequent. Antonius Gabriel communium opin. titulo de minoribus, conclus. 5. Hippolitus singulari 299. Capella Tholosana quæ stion. 45. & 49. Rolandus in consil. 59. n. 5. & 6. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 11. n. 4. & in cons. 651. num. 4. & in consil. 734. n. 18. Burgos de Paz in consil. 3. ex num. 15. cum multis sequentibus, & in consilio 28. ex num. 11. cum sequentibus. Ioannes Mauritius Dolanus in tractatu de in integrum restitution. c. 12. & cap. 118. & sequentib. Paulus Parisius in con sil. 97. ex num. 1. cum multis sequentibus, lib. 1. Sfortia Oddi de in integrum restitutione, prima parte, qu. 26. articul. 6. & 7. Afflictis decisione 322. Parladorus rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 4. per totum, Menchaca de succes sion. creat. lib. 1. §. 10. num. 648. Andreas Gaill. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruat. 41. ex num. 6. & num. 12. & obseruatione 65. ex num. 5. cum sequentibus, Molina de Hispan. primog. lib. 2. cap. 3. ex num. 14. Ioannes Cephalus in consil. 403. ex num. 24. cum sequentibus, lib. 3. & in consil. 334. ex num. 5. eodem lib. Hieron. Gabriel in consil. 127. n. 8. lib. 1. Franciscus Beccius in consilio 58. ex num. 6. cum sequentibus, & in consilio 100. numer. 9. lib. 1. Franc. Viui. conclus. 221. lib. 1. receptar. senten. Seraphinus de priuilegiis iuramenti, priuilegio 83. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, C. de in integrum restitut. ex num. l. vsque ad num. 10. sub verbo, Minoribus, vbi etiam agit de intellectu d. l. primæ, & d. authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus vendit. & de contrarietate Martini, & vulgari circa intellectum eorum iurium, Marcus Antonius Eugenius in consil. 3. ex num. 6. cum pluribus sequentibus, lib. 1. qui ex n. 14. cum sequent. plures declarationes adducit ad doctrinam supradictam, quòd scilicet contractus etiam nullus, iureiurando confirmetur, Borgnin. Caualcan. de tutore & curatore, n. 168. & decis. 30. n. 11. Ioannes Botta in consil. 51. ex n. 13. cum multis sequent. vbi copiosè loquitur Ioseph. Lud. deci. Perusina 18. ex n. 50. & n. 70. Octauius Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 18. num. 133. cum infinitis sequentibus, folio mihi 443. & sequentibus. Brunorius à Sole quæ st. 22. per totam. Hippol. Riminaldus in consilio 228. num. 18. lib. 2. latiùs in consilio 5. per totum, lib. 1. Gratianus regula prima, num. 4. & 5. Anton. Galeat. Maluas. in consilio 65. volum. 1. Fabius Turretus in cons. 40. per totum, lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 42. ex num. 9. cum multis sequentibus, & in consilio 18. ex num. 58. lib. 1. Achilles Pedroccha in consilio 26. à principio. Azeued. in l. 6. titul. 10. lib. 9. recapilat. Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 6. disputat. 38. num. 14. & 15. qui omnes, vt dixi, latis simè, atque ex profes so loquuntur, & omnia ad materiam d. authent. Sacramenta puberum, pertinentia, copiosè declarant; nihilominùs tamen ad nonnulla eorum, quæ ipsimet scripta reliquerunt, pleniùs attingere, & dilucidè magis eadem declarare neces sarium erit. Et in primis aduertere, quòd textus, in d. Au[sect. 4] thent. Sacramenta puberum, C. si aduersùs vendit. locum obtinent in omni contractu, atque dispositione Minoris, & etiam in donatione, quæ à Minore facta cum iuramento confirmatur, & validis sima reputatur, vt probarunt Doctores communiter in d. authen. sacramenta puberum, post Glos sam ibi, verbo, contractibus. Baldum, col. fin. versiculo Vlteriùs quæritur. Corneum, Curtium iuniorem, & alios Repetentes, Decius dicens communem, & alios allegans in con silio 180. 181. & 232. columna 2. Ripa de donationibus, responso. 15. in principio, attestans pariter de communi opinione, Hippol. Riminald. in principio, Institut. quib. alien, lic. vel non, num. 208. & eodem titulo § 2. num. 24. Anton. Gabriel commun. conclus. lib. 2. titul. de minoribus, conclus. 5. num. 5. vbi infinitos Authores congerit, & de communi pariter attestatur, Hieronymus Gabriel in consil. 127. num. 8. Ioannes Cephalus in consil. 334. ex num. 3. cum sequentib. lib. 3. Aldobrandinus in consil. 26. num. 37. Burgos de Paz in consilio 3. num. 16. Marcus Antonius Eugenius in consilio 3. ex num. 7. vsque ad num. 14. & in consil. 28. num. 14. 15. & 16. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus, quem vide omninò, quia multos Authores citat, & quorundam authoritates in contrarium ex profes so, atque eruditè declarat, in consil. 42. num. 9. & num. 16. & num. 19. & tribus sequentibus, lib. 1. Antoninus Thesaurus decis. Pedemontana 66. Quamuis ergo donatio à Minore facta, sit ipso iure nulla[sect. 5] l. final. §. cum autem, C. si maior fact. alienat. rat. habue. nec consensu curatoris, & iudicis decreto confirmetur, Baldus in l. 1. C. si aduersus donationem. Ca strensis in l. 2. C. eodem, Bartol. Bald. Salicet. & omnes communiter in d. l. fin. Roland. in consil. 54. num. 29. lib. 2. & post alios multos, Octauius Simoncellus de decretis, lib. 1. titulo 2. de donat. inspectione prima, num. 1. & num. 14. Marcus Antonius Eugenius dict. consil. 3. num. 1. & 2. Ioannes Vincentius Hondedeus dict. consil. 42. num. 1. & 2. & 19. accedente tamen iuramento confirmatur, vt dixi, & validis sima reputatur, vt ipsimet Authores latiùs ostendunt; qui tamen, licèt in donatione non cadere, nec considerari pos se læ sionem, vnanimiter dixerint; statim quidem dubitant, vtrùm ob enormem, aut enormis [sect. 6] simam læ sionem in donatione ipsa contingentem, restitui debeat Minor iuramento non obstante: in quo dubio diuers æ fuerunt, & contrariæ Scribentium sententiæ; alij namque indistinctè arbitrantur in contractu donationis, læ sionem considerabilem non es se, vt modò dixi: alij verò etiam in donatione, læ sionem adeò grauem attendendam affirmant: alij verò distinguunt, an donatio pura & mera, atque ex libera, omninóque spontanea voluntate proueniens sit, & non correspectiua ad aliquid; vt eo casu restitutio non concedatur, quoniam tunc in donatione considerari non potest læ sio, secus tamen si correspectiua fuerit, aut aliqua ratione facta; tunc namque, si ratione, aut respectu, ob quem donationem factam fuis se apparet inspecto, enormis, aut enormis sima læ sio resultet, restitutionem concedunt, sicut in aliis contractibus respectiuis, quoniam eo casu non dicitur absolutè donatio; ac denique alij Authores distinguunt, an donatio certæ rei, aut quantitatis fuerit, & donans habuerit, nécne certam scientiam rei, aut iuris donati: an verò certæ rei, aut quantitatis, vel iuris non fuerit, vt primo casu, nullo modo etiam ob enormis simam læ sionem, restitutioni locus sit; secundo verò, quòd restitutio debeat concedi: de his autem opinionibus, & præfati dubij resolutione veriori, consulendi sunt, cùm casus se offerat, aliis multis omis sis, Sfortia Oddi in tractatu de in integrum restitutione minorum, part. 2. quæ st. 32. Simoncellus de decretis, lib. 1. titulo 2. inspectione 3. num. 27. folio mihi 162. Franciscus Beccius in consil. 58. num. 6. & sequentib. Cephalus in consil. 134. ex num. 3. cum sequentibus, lib 1. Hieronym. Gabriel in consil. 127. num. 29. Vincentius de Franchis decision. 119. num. 12. Anton. Thesaurus decis. Pedemontana 66. per totam, vbi vide omninò, Ioannes Mauricius Dolanus in tractatu de in integrum restitutione, cap. 132. fol. mihi 149. Ioannes Vincentius Hondedeus, & Marcus Antonius Eugenius, quos inter alios magis commendo, ille in cons. 42. ex num. 23. vsque ad num. 35. lib. 1. iste in consilio 3. ex num. 41. vsque ad num. 65. & in cons. 28. num. 14. 15. 16. 72. & 73. quibus iunge Bonifacium Rogerium in cons. 16. num. 130. & sequentibus, lib. 1. qui, si attentè perpendatur, videtur in omnibus Hondedei resolutioni accedere, quamuis vnus alterius mentionem non faciat; considerandum enim multum obseruat, an de expres sa donatione agatur, aut simus in claris, quòd donatio confici voluerit; an verò in casu correspectiuitatis versemur: addit tamen num. 134. quòd læ sio enormis sima, etiam in donatione fraudem arguit, & citat Corneum, Ca strensem, Ripam, Curtium iuniorem, Ruinum, & Cephalum sic tenentes, iunge etiam Burgos de Paz in cons. 3. num. 34. & seq. vbi agit, an Minor ex causa renumerationis donare pos sit; & tunc, an læ sio considerari valeat ad effectum restitutionis in integrum perendæ, iuramento interueniente, vel non, Molinam etiam de Hispan. primog. lib. 2. cap. 3. n. 30. 31. & 32. & 33. vbi optimè de donatione iurata facta à Minore ex causa iusta, ac honesta, & de intellectu tituli, C. si aduersius donationem, & vide eundem num. 21. & 24. Acchil. Pedroccham in consil. 35. ex n. 109. lib. 1. Syluestrum Aldobrandinum in cons. 75. ex num. 20. cum sequentibus, vbi de donatione ob causam iurata, facta à Minore. Deinde & secundò tractarunt Authores prædicti[sect. 7] an iuramenti relaxatio à Minore petita, tantum sibi opitulari debeat, vt periurus non dicatur; non autem, vt ius partis lædere pos sit, siue quid relaxatio huiusmodi operari debeat, de quo vide omninò Anton. Gomez. tom. 2. variarum cap. 14. num. 21. Ioannem Guttierrez in d. authent. sacramenta puberum, num. 20. 21. & 22. & vltra relatos ab eis, Parisium in cons. 43. ex num. 15. cum pluribus sequentibus, lib. 1. Rolandum in cons. 34. ex num. 6. cum multis sequentibus, lib. 1. Hieronymum Gabrielem in cons. 127. num. 33. lib. 1. Borgninum Caualcanum decis. 9. num. 25. & seq. vbi plura de iuramenti relaxatione, & de effectibus illius, Francum Beccium in cons. 63. per totum lib. 1. vbi latè, & eruditè de omnibus prædictis, Ioannem Bottam in cons. 51. ex n. 21. cum sequentibus, lib. 1. Menochium in cons. 24. ex num. 11. cum seq. lib. 1. Fabium Turret. in cons. 40. ex num. 5. cum sequentibus, Achillem Pedroccham in cons. 35. ex n. 87. vsque ad num. 103. & dubium præ fatum procedit in multis casibus ab eisdem adductis, vel quando verba contractus sic se habent, vt ius partis in ambiguo sit, an lædi pos sit, vel non; in alio verò casu, quando scilicet enormis adest, vel enormis sima læ sio, quid iuris sit statuendum, statim dicetur. Tractarunt prætereà & tertio loco iidemmet Au[sect. 8] thores, vtrum Minor non certioratus de beneficio restitutionis in integrum iurans contractum, excludatur à prædicto beneficio; & consequenter, an iuramentum nocere debeat ipsi Minori si de beneficio restitutionis non certioretur: quo in dubio, adeò pugnant inter se Interpretes nostri, vt vix digno sci pos sit, vtra harum opinionum crebrior sit, aut verior, vt affirmat Pedroccha in cons. 26. n. 9. idcircò, vt id intrepidè deduci, atque probari pos set, neces se fuit sequentes Authores originaliter, & attentè prælegere, Patrol. inquam, Bald. Alex. Salicet. Iasonem, Curt. iun. & alios Repetentes in d. authent. sacramenta puberum, vbi Ioannes Guttierrez ex. 113. vsque ad num. 17. Tiraquel. Anton Gomez. Padillam, Pinellum, & alios, quos ipse retulit, Socinum iuniorem in cons. 48. sub num. 35. cum sequent. lib. 1. Mohedan. decis. 209. & 276. Franc. Marc. decis. 51. num. 11. in 2. part. Paulum Parisium in cons. 31. n. 14. & 15. lib. 1. Iacobum Mandellum de Alba in consil. 751. n. 12. Andream Gaill. practicar. obseruat. lib. 2. obseruation. 41. per totam. Bursatum in cons. 16. n. 37. volumine 1. & in cons. 248. num. 19. lib. 3. & in consilio 339. num. 40. eod. lib. Tiberium Decianum in consil. 39. num. 75. lib. 1. Seraphinum de priuileg. iuramenti, priuilegio 63. & 99. Hippol Rim. in cons. 215. num. 12. lib. 4. Ioan. Mauricium Dolan. in tractatu de in integrum restitutione c. 113. per totum, Octauium Simoncellum de decretis lib. 3. tit. 8. inspection. 18. num. 159. fol. 455. Fabium Turretum in cons. 41. ex num. 2. Achil. Pedroccham dict. cons. 26. ex n. 8. vsque ad num. 23. Brunorium à Sole q. 22. Hieronymum de Cæuallos qui prædictos non refert, practicarum commun. contra communes, q. 723. Ex quibus apparet duas es se, & omninò contrarias in proposito dubio sententias: Dinus namque & cum eo quamplurimi[sect. 9] alij, quos referunt Ioan. Guttier in d. authen. Sacramenta puberum, n. 113. latiùs Cæuallos vbi suprà n. 4. Pedroccha d. cons. 26. num. 9. & num. 17. constanter affirmant, iuramentum non debere nocere Minori, qui de beneficio restitutionis certioratus non fuit: & consequenter Minorem ipsum neces sariò certiorandum de beneficio restitutionis sibi competenti; aliàs iuramentum non supplere certiorationis defectum: & veriorem, atque magis communem opinionem dicit ipse Pedroccha dict. num. 17. qui ex num. 10. eiusdem opinionis fundamenta & rationes[sect. 10] expendit; Mauricius etiam, Gail, Ioannes Guttierrez, & Cæuallos in locis anteà relatis, omnes rationes conges serunt, quibus Dini Sequaces præcipuè adduci solent. Bartolus tamen, & cum eo infiniti alij quos Si[sect. 11] moncellus vbi supra d.n. 159. & superiores commemorarunt, in contraria sententia fuit, videlicet, quòd Minor iurans non contrauenite contractui, etiam non certioratus, excludatur à beneficio restitutionis; iuramentum namque tanti roboris est, & efficaciæ, vt in genere præ sumi debeat, iurantem de quocunque remedio, etiam implicitè cogitas se; habet etiam vim specialis consensus, & renunciationis specificæ, virtutèmque expres s æ & enixæ voluntatis inducit, & Bartoli sententiam, post Salicetum, Ca strensem, Iasonem, Angelum, Fulgosium, Alexandrum, Romanum, Cagnolum, Pinellum, Archidiaconum, Abbatem, Imolam, Barbat. Bald. Socin. Pari sium, Neuizan. Cephalum, Hieronymum Gabrielem, Bauer. Tiraquel. Anton. Gomez. Anton. Gabriel. & alios, veriorem & communiorem dicunt Mauricius, Simoncellus, & alij ex relatis suprà. Andreas Gail. dicta obseruatione 41. n. 4. in fin. qui firmat hanc opinionem in camera Imperiali approbatam, & seruandam in praxi, & es se communem, & magis communem, contra Dinum dixit Fabius Turretus d. cons. 41. num. 4. & receptam semper in iudicando, & consulendo, nec vnquam de ipsa dubitari, as serit Cæuallos dicta quæ st. 723. in finalibus verbis. Ioannes Guttierrez vbi supra, qui n. 115. in eandem sententiam optimè ponderat l. 16. in principio, tit. 11. partit. 3. & dictam l. 6. titul. 19. partit. 6. quæ verè ponderatæ, hanc partem probant apertè, nec vllo pacto cauillari pos sunt; dicunt enim expres sim, Minorem propter iuramentum excludi à beneficio restitutionis in integrum, nec requirunt, quòd Minor de beneficio illo sibi competenti certioratus fuerit, siue de certioratione huiusmodi nullam mentionem faciunt, quæ, si neces saria fuis set, credendum non est, quòd omitteretur ibi, imò potiùs consultò omis sam dicendum est, vt eius legis Conditores, aut Partitarum Compilatores, Bartoli sententiam probarent, quæ & de iure communi verior erat, erat, cùm apud Iureconsultos, nec Imperatores vsquam cautum es set, quòd Minor deberet de beneficio restitutionis certiorari, sed dictum dumtaxat, quòd contractus iuratus valeret omninò, vt in d. authen. sacramenta puberum, videre licet, & in cap. quamuis pactum, de pactis in 6. quod non alia ratione prætermis sum dici potest in eisdem, & aliis iuribus, quàm quod iuramentum interueniens, omnia alia requi sita, aut defectus omnes alios suppleret. Et retenta Bartoli opinione, quæ verior est, Dini & sequacium rationibus, & fundamentis facilè re spondere poterit vnusquisque, qui Bartoli, & sequacium rationes perpendat maturè; ex illis namque contrariæ partis argumenta omnia diluuntur, & in terminis responderi poterit illis, prout Gail. dicta obseruat. 41. Mauricius dict. c. 113. & Ioannes Guttierrez vbi supra respondent, qui tamen, & alij plures ex relatis supra, post Bartol. & ordinarios in d. authen. sacramenta puberum, ad vitandas omnes difficultates, dicunt es se bonam cautelam, quòd Minor certioretur de restitutionis beneficio sibi competenti: si tamen certioratus non fuerit, id minimè nocebit, si contractus iuratus fuerit, vt ipsimet Authores defendunt. Denique & quarto loco tractarunt Scribentes[sect. 12] communiter, vtrùmne pos sit Minor enormiter, aut enormis simè læ sus, in integrum restitui aduersùs contractum iuramento firmatum, & relaxationem ab eo impetrare? Et quidem circa hoc dubium, quod, vt mea fert opinio, non satis distinctè vel ab solutè explicatur ab aliis, neces se fuit ante omnia s æpè euoluere, atque originaliter prælegere Authores sequentes, & alios consultò duxi hic prætermittendos, quoniam à Recentioribus citantur, Ioannem Guttierrez in d. authent. sacramenta puberum, ex num 92. vsque ad num. 103. quo loco retulit ipse Alciatum, Socinum iuniorem, Curtium iuniorem, Decium, Afflictis, Gregorium Lopez, Couar. Padill. Burgos de Pace, Pinellum, & nonnullos alios, Gratum in cons. 88. ex num. 3. cum sequentibus, lib. 1. Rolandum in consil. 7. ex num. 43. cum multis sequent. lib. 3. & in consil. 59. num. 27. lib. 1. & in consilio 60. num. 68. lib. Cephalum in consilio 207. num. 74. & sequent. lib. 2. Menchacam de succes sion. resolut. lib. 3. ad l. si quis in suo, §. legis, num. 32. C. de inofficioso testamento. Antonium Gabrielem commun. conclusionum, tit. de iure dotium, concl. 1. num. 8. & 9. Capicium decis. 159. ex n. 23. cum sequent. Anton. Gomez tom. 2. variarum, cap. 14. num. 20. Bursat. in consil. 75. in principio, lib. 1. Hippol. Rimin. in cons. 247. ex n. 58. cum sequentibus, lib. 3. Borgninum Caualcanum de tutore & curat. num. 141. folio mihi 85. Iacob. Mandel. de Alba in cons. 198. num. 24. Pancirolum in consil. 1. Seraphinum de priuilegiis iuramenti, priuilegio 136. Gratianum regul. 1. num. 4. Ioannem Vincentium Hondedeum in consil. 18. ex n. 58. & in cons. 5. n. 118. & sequentibus, lib. 1. Achil. Pedrocham in cons. 26. ex num. 1. vsque ad 8. & in consil. 39. n. 76. Cald. Pereiram in l. si curatorem habens, verbo, læ sis, num. 1. per totum, vbi vide omninò, quia copiosè loquitur, Andream Fachineum controuersiarum iuris, lib. 3. c. 14. per totum, folio mihi 298. Ex his autem, sequentia constitui, atque obser[sect. 13] uari pos sunt, quæ magis communiter probantur; inprimis diuersimodè, & variè se habuis se DD. quatenus in proposito explicare curarunt, quæ diceretur enormis, aut enormis sima læ sio: id quod ex referendis statim satis apertè constabit, obtinuis se tamen sententiam eorum, qui totum hoc Iudicis arbitrio relinquendum dixerunt, vt cum Abbate, Anton. Burgen. Ioan. Andrea, Hippol. Socin. Couar. Menochio, Corneo, Paris. Anton. Gabriele, Rolan. Grato, & Bursat. probauit Caldas Pereira in d. l. si curatorem habens, dicto verbo, læ sis, num. 1. col. 2. versic. sed verior in hoc sententia, & vltra relatos ab eo, Azeued. in l. 4. tit. 21. num. 139. & num. 142. lib. 4. recopil. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. c. 3. num. 18. in fine, qui in terminis cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. vt explicaret, quæ diceretur enormis sima læ sio, dicit verius es se, quòd totum hoc Iudicis arbitrio committendum sit. Marcus Antonius Eugenius in cons. 28. num. 39. 40. 41. lib. 1. nouis simè Georgius de Cabedo decisione Lusitaniæ 70. num. 1. & 2. Ioannes Mauricius Dolanus, qui rem hanc[sect. 14] maturè percipit, & dis soluit, & in tractatu, de in integrum restitutione, c. 124. folio mihi 150. & 151. in eo dubio constitutus, quid spectandum sit, vt habeatur cognitio enormis, seu enormis simæ læ sionis, inprimis obseruat, variam fuis se in proposito Scribentium sententiam, & Cornei resolutionem in cons. 62. volum. 3. adducit demùm & verè quidem atque eruditè constituit, quòd ad indagationem enormis, & enormis simæ læ sionis, & veram eius cognitionem, inspici debet personæ restitutionem petentis qualitas, vt iuxta eius paupertatem, aut diuitias negotium metiamur; inspici etiam debet res, cuius est controuersia, & omnia, quæ in proposito ferri pos sent exempla, non es se neces saria in quit, sed secundùm casuum contingentiam es se considerabilia, ita vt ad elucidationem læ sionis enormis & enormis simæ, plurimum conferat Iudicis arbitrium, quod ego iudico veris simum, & in proposito nihil securius tradi pos se arbitror, quamuis non ignorem, læ sionem apud alios Authores diuersimodè consi[sect. 15] derari: Primo modo, quando scilicet enormis est, & hæc secundùm ipsos, si in tertia parte damnum sit, verificatur; vel secundùm alios, si in sexta parte, vt per Barrol. & DD. in l. societatem, §. arbitrorum, per illum text. iuncto text. in l. vnde si Neruæ, cum ibi notatis, ff. pro socio, per Decium in cons. 39. num. 7. Cumanum in consilio 50. Alia & secundæ læ sionis species est illa, quæ enormior dici debet, sed tamen dimidiam excedit, vt per Iasonem in cons. 55. col. 2. volum. 1. per Bellameram in cons. 24. col. 4. Curtium iuniorem in consilio 141. colum. 3. Denique tertia læ sionis species est, quæ enormis sima communiter denominatur, & hæc nedum eo casu verificatur, quando in toto est læ sio, verùm etiam, quando dimidiæ partis terminos multum excedit, vt per Couar. in c. quamuis pactum, de pactis in 6. in. 3. p. §. 4. num. 5. vbi multos citat, & in specie Craueta in cons. 192. num. 6. cum aliis multis, quos citat, & superiorem distinctionem sequitur Bonifacius Roger. in cons. 16. num. 47. & sequentibus, & in cons. 37. num. 1. lib. 1. vbi dicit superiorem doctrinam ad præcisos, clarósque terminos redegis se Corneum in cons. 133. num. 8. in fine, volumine 3. vt scilicet enormis sima læ sio dici debeat, quando ad damni tres partes peruenit, vt si rei pretium de quadringentis es set, & solummodò centum data es sent, vel si filiæ quatuor millia debebantur, & mille solummodò data es sent, prout idem Corneus in cons. 214. n. 4. volum. 3. in filia à patre in sola quarta parte illius, quod consequi poterat, dotata respondit, & in consil. 27. num. 5. volum. 4. cui opinioni (dicit ipse Rogerius) enormis & enormioris terminos rectè distinguenti, proculdubio inhærendum est, & videtur sequi Ioseph. Ludouicus decisi. Perusina 18. n. 62. Addiderim ego præfatam distinctionem mihi non displicere, probabilem potiùs, & iuridicam videri, semper tamen in eo in sistere, vt exemplis nonnullis adductis, siue generali aliqua regula, aut aliquibus regulis propositis, vel doctrinis quibuscunque consideratis, rem hanc congruè diffiniri non pos se existimem, sed ad boni di scretíque Iudicis arbitrium confugere, siue totum hoc remittere, securius es se, vt suprà dixi, ac etiam congruentius; is namque personarum qualitatibus, atque actuum causarumque occurrentium circum stantiis inspectis, & dictis testium pensatis, atque exquisitis, facilè diiudicare poterit, quæ, qualísve fuerit, an enormis, vel enormis sima læ sio contingens. Deinde & secundò, in eadem quæ stione consti[sect. 16] tuo, negari non pos se, quin in dubio proposito suprà, num. 12. maximus sit Doctorum conflictus, idque propter multas rationes, quæ hinc inde con siderantur, & ab Interpretibus pro vtraque parte pas sim adducuntur, quod aliis omis sis constat apertè, ex his quæ Burgos de Pace in cons. 3. num. 20. & num. 29. scripta reliquit, vbi refert quamplures Authores tenentes, & dicentes communem opinionem, es se, quòd tex. in d. authen. sacramenta puberum, procedit etiam data enormi atque enormis sima læ sione; quam sententiam defendit ipse ibi, numeris anteà relatis, & sequentibus, postmodùm vero as sertione reuocata, contrarium sustinuit in consilio 28. n. 11. & 16. & 21. dicens, quòd secundum magis communem sententiam text. in dicta authent. sacramenta puberum, non procedit data enormis sima læ sione, & quòd secundùm hanc sententiam quotidie in Pinciano Regio Prætorio iudicatur, & quod habet maximam æquitatem, id ipsum etiam, & de præfato conflictu, atque diuersitate rationum in eodem dubio constat ex his, quæ ipsemet Burgos de Pace in cons. 5. num. 7. annotauit, item ex his, quæ in propo sito scripserunt Socinus iunior in cons. 67. Prima præ sentis, ex num. 22. cum sequentib. lib. 2. Rubeus in cons. 12. num. 16. & 18. Parisius in cons. 96. ex n. 65. cum seq. lib. 1. Pancirolus in cons. 1. Cephalus in cons. 207. num. 74. & seq. lib. 2. Port. Imolen. in cons. 101. num. 33. & seq. Hippol. Rimin. in cons. 5. ex n. 118. lib. 1. Simon. de decret. lib. 3. tit. 8. inspect. 18. n. 215. & seq. Andreas Fachin. controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 14. Tertiò constituo, Authores nonnullos in præfa[sect. 17] to dubio non dubitas se as serere, ob læ sionem quamcunque, etiam enormis simam, Minorem non restituendum aduersùs contractum iuramento confirmatum, vt in terminis tenent plures DD. relati per Iasonem in d. authent. sacramenta puberum, num. 43. & sequentibus, per Couar. in c. quamuis pactum, de pactis in 6. in 3. parte relectionis, §. 4. n. 3. colum. 3. per Burgos de Pace dict. consilio 3. num. 20. vbi adducit rationes præcipuas, quibus huius opinionis sequaces adduci solent, præcipuè, de quibus abundè per Alexandrum in cons. 42. Super præmis sio, col. penul. lib. 1. & in cons. 125. Visis & consideratis, col. antepenul. lib. 1. & in consil. 222. col. 2. lib. 2. & in consil. 53. col. 6. lib. 3. ac denique per Marcum Antonium Eugenium in cons. 28. num. 20. & 21. lib. 1. cum aliis allegatis per Anton. Gabriel, cuius ipse Eugenius mentionem fecit d.n. 21. Contrarium tamen, & in nostris propriis termi[sect. 18] nis magis Communiter, & verius quidem, probas se Scribentes permultos variis in locis, qui data enormis sima læ sione, non procedere decisionem tex. in d. authent. sacramenta puberum, constanter & securè defendunt; horum numero fuerunt Anton. Ancharan. Caldetinus, Cumanus, Abbas, Castrensis, Barbat. Corneus, Socinus, Alexand. sibi contrarius. Iason, Decius, Curti. iun. Chas san. Parisius, Ripa, & Rolan. quos conges sit, & sic resoluit Burgos de Paz in cons. 28. n. 16. Ioan. Guttierrez, Molina, Caldas Pereira, Franciscus Bursat. Hippol. Rimin. relati, suprà, n. 12. qui infinitos alios commemorarunt, Marcus Antonius Eugenius in cons. 28. n. 42. lib. 1. qui vltra relatos suprà, Cæpolam, Cephalum, Cagnolum, Port. Imol. Anton. Gabriel. & Simoncellum retulit, qui omnes cum aliis quamplurimis, posteriorem hanc sententiam amplexi sunt, Marzarius etiam in cons. 20. num. 24. in fine, cum seqq. qui de frequentiori opinione Canonistarum, & Legistarum fidem facit, Albanus cons. 89. num. 6. Afflictis decis. 322. sub num. 8. cum seq. & in fine inquit, quòd ita per omnes Con siliarios votarum fuit, Achil. Pedrocha, qui etiam multos in idem recenset in consil. 26. num. 2. & n. 3. & 4. & in fortioribus terminis, videlicet in enormi læesione, defendunt & alij permulti, qui infrà præ citabuntur; intrepidè ergo tenenda erit hæc vltima sententia, propter rationes & authoritates ipsorum, Cephali etiam, Riminal. & Port. Imol. in locis relatis suprà, n. 16. in fine, qui rationes, & fundamenta contrariaæ partis remouent, idcircò satis putaui ad eos me referre hoc loco, nec in transcribendis alienis scriptis ampliùs immorati, quoniam, vt ipsimet Authores notarunt text. in d. authent. sacramenta[sect. 19] puberum, C. si aduersus venditionem, non procedit extante dolo, ex communi sententia omnium Scribentium ibidem, sic vt in hoc nullus adhuc dis sentiat, vnanimiter potiùs conueniant infiniti congesti à me suprà, ex num. 12. cum sequent. Decius in con silio 180. num. 4. Iason in consilio 133. colum. 4. & 5. lib. 4. Rolandus in consilio 80. num. 69. lib. 4. Natta in cons. 658. num. 12. lib. 4. Burgos de Paz in cons. 28. num. 14. Sed vbicunque in contractu adest enormis sima[sect. 20] læ sio, ibi dicitur ades se dolus præ sumptus, siue re ipsa, & sic iuramenti vinculum non obstat, & Minor restitui debet, vt vltra relatos supra, sic in terminis obseruant, & post in finitos alios rationem hanc as signant Iosephus Ludouicus decis. Perusina 18. num. 55. & 56. & num. 63. & 70. qui aliis relatis ob seruauit, dolum in enormis sima læ sione, non solum re ipsa, sed etiam ex proposito præ sumi, Crauet. in cons. 42. n. 28. subdens in Minoribus ex enormis sima læ sione, sine dubio argui dolum ex proposito, cùm faciliùs decipiantur, sequitur Alciatus in tract. præ sump. regul. 1. præ sump. 42. Marcus Antonius Eugenius in cons. 28. num. 60. qui num. 48. & n. 76. in omnibus generaliter, tam Minoribus, quàm Maioribus constituit, ex enormis sima læ sione dolum resultantem, dolo ex proposito æquiparari, Sfortia Oddi in cons. 37. num. 58. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 18. num. 58. lib. 1. Bonifacius Rogerius in cons. 16. ex num. 55. & num. 112. cum seq. lib. 1. Inde fit, quòd Tutoris aut Curatoris authori[sect. 21] tas, decretum Iudicis, & iuramentum operantur in dubio, secus quando constat de enormis sima læ sione; tunc enim contractus à Minore, gesti firmitatem non inducunt; ita Ripa in responso 4. num. 15. Imol. in l. si quis cum aliter, in fin. ff. de verborum, obligat. & cum aliis Ioseph. Ludouic. dicta decis. Peru sina 18. n. 72. Prætereà & quarto loco constituo, in proposito[sect. 22] dubio distinguere nonnullos DD. inter enormem, atque enormis simam læ sionem; vt scilicet propter enormis simam concedatur restitutio iuramento non obstante; propter enormem verò denegetur, quæ distinctio apertè colligitur ex nonnullis, ex his, quos superiùs adduxi, item ex relatis per Couar. in d.c. quamuis pactum, in 3. p. §. 4. num. 3. Pancirolum in cons. 1. Antonium Gabrielem commun. concl. lib. 3. tit. de iure dotium, conclus. 1. num. 8. & 9. & in terminis dictæ authent. sacramenta puberum, sic distinguere DD. & enormis simam læ sionem ab enormi separare, affirmat Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 3. cap. 14. in principio, folio mihi 310. alios verò [sect. 23] Authores, præfata distinctione non admis sa, indi stinctè probas se, quòd Minor quando ex contractu est enormiter læ sus, vel enormis simè, restitui debet aduersùs contractum, etiam iuramento munitum: & sic nullam differentiam constituendam inter enormem, atque enormis simam læ sionem arbitrantur communiter; qua in sententia firmiter insistit, quamuis præfatæ distinctionis Doctorum mentionem non faciat, nec dixerit, sic eos distinguere Caldas Pereira in d. l. si curatorem habens, d. verbo, Læ sis, num. 1. col. 2. in versic. quando igitur minor, & col. 3. in versiculo, præ sumitur enim dolus: quibus in locis læ sionem enormem, atque enormis simam æquiparat quoad effectum prædictum, atque idem ius in vtraque constituit; Pedrocha etiam in cons. 26. num. 3. qui rectè aduertit, quòd plerique ex Doctoribus loquuntur in terminis, quibus non adest enormis sima, sed tantùm enormis læ sio, & in eisdem terminis loquitur Hippol. Rimin. in cons. 228. num. 36. & 50. lib. 2. qui cum aliis pluribus Authoribus resoluit, decisionem tex. in dict. authen. sacramenta puberum, non procedere data enormi læ sione, sed eo casu Minori restitutionem concedendam; idem etiam tuetur constanter Andreas Fachineus lib. 3. d.c. 14. affirmans Minorem enormiter læ sum, iuramento non obstante restitui debere, tuentur & alij quamplurimi mox referendi, quorum omnium sententiæ li[sect. 24] benter ego me subscripserim, inter alias, ea præcipuè excitatus ratione, quòd fundamentum præcipuum doli præ sumpti, siue re ipsa (quo in enormis sima læ sione adducti sunt Doctores principaliter) sic æqualiter militer in enormi, sicut in enormis sima læ sione, & per consequens in vtraque procedere non debet d. authen. decisio: quod non malè con siderarunt Caldas Pereir. Achil. Pedroch. Hip. Rimin.[sect. 25] & Andreas Fachin. vbi suprà, quatenus dixerunt expres sim, quòd in enormi laesione dolus re ipsa interuenire censetur, & sic ea à iuramento videtur excepta, subdit Fachin. ipse, veris simum es se, iuramenta puberum es se inuiolabiliter obseruanda, prout in d. authent. expres sum est, sed non ideò in integrum restitutionem denegari eisdem grauiter læ sis, vt latiùs ostendit ibidem, & conuenit Cagnolus, qui alios refert, & in enormi læ sione egregiè hanc opinionem defendit contra eos, qui contrarium tenent in l. 2. num. 98. cum sequentibus, C. de rescindenda vendit. Sfortia Oddi in cons. 37. num. 58. volum. 1. dicens, & multorum allegatione comprobans, quòd quando in contractu adest saltem enormis læ sio, ibi dicitur ades se dolus præ sumptus, siue re ipsa, sicut quando adest læ sio enormis sima; quod etiam rectè annotauit ipse in tractatu, de restitutione in integrum, part. 1. q. 15. artic. 8. n. 70. vbi dicit, quòd dolus, qui in enormis sima læ sione includitur, includitur etiam in enormi simplici, secundùm magis communem sententiam, de qua dicit testari Aluar. Cagnol. & Neuiz. ibi relatos, Andreas Gaill. qui etiam in enormi idipsum profitetur pract. obseruat. lib. 2. obseruation. 77. num. 12. Decius in cons. 180. num. 4. 5. & seq. Ripa respons. 4. sub tit. de donation. Matth. Gribal. in commun. opin. in verbo, læ sio. Lauren. Rirchou. commun. opinion. centur. 3. concl. 8. & centur. 4. conclus. 5. vbi latis simè Iason in cons. 133. col. 10. lib. 4. & in eisdem terminis enormis scilicet læ sionis loquentes, & Minori aduersùs contractum iuramento vallatum restitutionem concedentes, plenè Cephalus in cons. 107. ex num. 74. lib. 2. Portius Imolensis in cons. 101. ex num. 33. cum sequentibus, Marcus Antonius Eugenius in cons. 28. ex num. 49. cum sequent. lib. 1. vbi in enormi læ sione constituit idem ius, quod in enormis sima, & refert Cas sador. in decision. vnica, sub titul. de emption. & vendit. attestantem, quòd Rota, quæ æquitati innititur, non curat de iuramento in casu enormis, aut enormis simæ læ sionis, quem etiam refert, & in fortioribus terminis, nempe, quando Minor iurauit generaliter non contrauenire ratione minoris ætatis, vel alia quacunque ratione, vel cau sa, sic defendit Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 18. num. 229. & 231. & 232. & 233. in fin. folio mihi 485. 486. & 487. dicens, quòd quando enormis læ sio interuenit, Minor contrauenire potest iuramento, non obstantibus clausulis præ dictis, & refert quamplurimos alios, in casu enormis læ sionis sic tenentes, Hippol. Rimin. aliis in locis, vltra locum relatum suprà, num. 23. in cons. 5. ex num. 118. cum sequent. lib. 1. vbi n. 124. & 126. affirmat, in Minore non es se neces sarium, quòd constet de læ sione vltra dimidiam, sed satis es se, quòd sit in sexta parte læ sus, & in consil. 203. n. 108. & seq. lib. 2. vbi alios multos Authores de communi testantes in enormi læ sione adducit, & his, quæ in contrarium expendi pos sunt, satis facit, & cum Iasone, Rolando, Natta, & nonnullis aliis, securè etiam sic defendit, & in Minore enormiter læ so loquitur expres sim Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 18. num. 58. 59. & 60. lib. 1. Constituo etiam ex sententia quorundam, quos[sect. 26] adduxi suprà, maximè Ioan. Guttier. in d. authent. sacramenta puberum, n. 95. Molinæ de Hispan. primog. lib. 2. c. 3. num. 25. Cald. Pereiræ in d. l. si curatorem habens, dict. verbo, læ sis, n. 1. colum. 3. in versic. idque adeò verum est. Riminaldi dict. consilio 228. num. 50. lib. 2. Pedrochæ dict. consil. 26. num. 3. cum aliis multis, quos ipsi præcitarunt: certum es se, in terminis d. authen. sacramenta puberum, & cap. quamuis pactum, de pactis in 6. quòd vbi dolus ex proposito interuenit, neces saria non est absolutio aut relaxatio iuramenti ad effectum agendi, vt etiam optimè declarant Cou. & Padilla, quos Molina ipse d.c. 2. lib. 2. recensuit, ac cum illis Abbatem, Alex & Decium etiam retulit: cæterùm in eo dubio constitutos DD. an absolutio aut relaxatio iuramenti neces saria sit, quando Minor, vel alius est enormiter, aut enormis simè læ sus, & sic quando non ex proposito, sed re ipsa dolus contigit, contrarias quidem eosdem protulis se sententias; nonnulli namque præ supponunt, contractum ipso iure nullum es se, ne scilicet iuramentum iniquitatis ac doli vinculum es se contingat: alij verò in alia sunt sententia, in quam ego magis inclino & securiorem arbitror, videlicet, quòd in omnibus casibus, vbi ex dolo re ipsa contingenti Minor, vel Maior contractum à se gestum, seu renunciationem impugnare contendit, absolutione atque relaxatione iuramenti priùs obtenta, & petita, contractum dolosè, hoc est enormi, aut enormis sima læ sione confectum rescindendum es se, vt superiores Authores, multos alios cumulando, ac etiam contrarium tenentes recensendo, magis communiter obseruarunt, & tam in enormis sima, quàm in enormi læ sione id ipsum æqualiter acceperunt, quamuis absolutionem neces sariam non es se permulti alij firmauerint, quos Burgos de Paçe in con sil. 28. num. 17. & Simoncellus de decret. lib. 3. tit. 8. inspectione 16. num. 231. adduxerunt, & alij etiam ex his, qui mox præcitabuntur: rectius ergo rela xationem atque absolutionem exigunt superiores, & cum illis Neuizan. in cons. 22. & in consil. 23. n. 2. & seq. Marcus Antonius Eugenius in consil. 12. n. 62. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 18. num. 67. 68. & 69. qui multos alios adducunt, Ioannes Mauricius in tractatu de restitut. in integ. c. 119. num. 11. & cap. 123. Bonifacius Rogerius in cons. 16. n. 52. 53. & 54. lib. 1. & in terminis d. authent. sacramenta puberum, eorum sententiam sibi magis placere, qui ab solutionem à iuramento petendam dicunt, firmauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris lib. 2. c. 14. in versiculo, non me latet, folio 299. in principio, qui in terminis d. cap. quamuis pactum, idem etiam ob seruauit, & absolutionem à iuramento petendam dixit lib. 8. c. 69. in finalibus verbis, fol. 1074. Anton Thesaurus decisione Pedemontana 223. num. 9. & 10. & 11. & 18. vbi vide omninò, an vxor fideiubens[sect. 27] pro marito cum iuramento, vel tanquam principalis cum eo intercedens, obligetur de iure Canonico, & posito quòd obligetur, an illi succurrendum sit stante enormi læ sione, & an enormis læ sio dicatur tantùm, quando indemnitatem consequi non potest in bonis mariti, & iunge illi Hieron. de Cæual. practic. commun. contra communes, q. 727. ex n. 1. vsque ad num. 41. qui loquitur in terminis l. 61. Tauri, & ipsius sententiam atque resolutionem veris simam credo, & in casu occurrenti seruandam omninò, nec enim in ea lege excluditur beneficium aut remedium ex enormi aut enormis sima læ sione, mulierum fragilitati conces sium, indistinctè potiùs earum obligatio annullatur, nisi ea concurrant, quæ ibi traduntur, iunge etiam Ioannem Guttierrez de iuram. confirm. prima parte cap. 55. & practicarum, lib. 2. quæ st. 28. & 29. Azeuedum in l. 9. tit 3. num. 9. lib. 5. nou. collect. reg. Ioannem Vincent. Hondedeum in consil. 45. lib. 1. vbi plenè de materia authent. si qua mulier, C. ad Velleianum, & commendo Petrum de Barbosa 5. par. legis primæ ff. soluto matrimonio, ex num. 54. versiculo, secundus casus est, vsque ad n. 60. & vide etiam D. Morquech. de diuisione bonorum, lib. 1. c. 9. num. 43. Quinto etiam loco constituo, Minorem enor[sect. 28] mis simè, aut grauiter læ sum, pos se restitutionem petere aduersùs contractum, seu renunciationem, etiamsi læ sioni huiusmodi renunciauerit, aut iurauerit se illum ratione cuiuscunque læ sionis non impugnaturum, & consequenter ex nulla renunciatione, quantumcunque specifica, atque amplis sima illa sit, non censebitur exclusa ea læ sio, quæ adeò enormis, aut enormis sima fuerit: quod cum Antonio, Abbate, Decio, Ruino, Corneo, Craueta, & aliis obseruat Burgos de Pace in cons. 28. num. 18. & cum Cas sador. Abbate, Couar. Padilla, Ruino, Crauet. Grammatico, Neuizan. Cagnol. Castrens. Corneo, Bolier. & Pinel. Ludouic. Molin. de Hispan. primogen. lib. 2. d.c. 3. n. 19. & 20. qui dicit, quamplures tenuis se contrarium; cæterùm eos non loqui, nec intelligi debere in hac læ sione adeò enormi, sed in læ sione vltra dimidiam tantùm contingenti, quæ exclusa censeri debet, quoties renunciatio enormis simæ læ sionis specificè, atque ex profes so facta sit; enormis sima verò læ sio nusquam excepta censetur in Minori, ex dictis Authoribus, & eodem Molina vbi suprà, num. 24. nec in Maiore, iuxta ea, quæ re soluit ipse eodem cap. 3. num. 18. versiculo, quod temperandum est, idem etiam obseruauit Caldas Pereira in d. l. si curatorem habens, dicto verbo, læ sis num. 1. in fine, vbi refert Corneum, Rolandum, & Bursatum, & dicit talia verba renunciationis ciuiliter intelligi, & ab illis quantumcunque generalibus grauem læ sionem excipi, Octauius Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 18. videndus ex num. 207. fol. 474. vsque ad finem inspectionis, fol. 487. ibi enim pleniùs quidem cæteris omnibus loquitur, & octo casus principales distinguit, vt ostendat, an & quando Minor beneficio ætatis, vel iuris, vel aliàs generaliter renuncians excludi debeat, vel non, & tandem num. 229. fol. 484. inquit, quòd Minor. quando generaliter iurat non contrauenire ratione minoris ætatis, vel alia quacunque ratione, vel causa, tunc nullo pacto potest contrauenire, quia virtute illius clausulæ adeò generalis, iuramentum validat contractum quacunque ratione inualidum, & in id refert, congeritque infinitos Authores, statim tamen numero sequenti, fol. 485. subdit in hunc modum: Limitatur vltimus iste casus, quando es set enormis læ sio in ipso contractu, quia tunc iuramentum non est obligatorium, & propterea poterit Minor contrauenire, etiam nulla absolutione petita, & citat Hippol. Riminald. Anton. de Perut. Cagnolum, Cuman. Anton. de But. Pet. de Anchar. Calderinum, Iasonem, Decium, Ripam, Socinum, Curt. iunior. Cephalum, Bursatum, & alios sic tenentes, & demùm num. 232. fol. 486. sic scriptum relinquit: Ampliatur prædicta limitatio, etiamsi Minor in ipso contracta promisis set, non venire contra, neque ratione enormis, neque enormis simæ læ sionis, prout communiter fieri solet: nam adhuc prædicta clausula non obstante, poterit contrauenire, & contractum rescindere, & refert Abbatem, Imolam, Alciatum, Socinum, Decium, Ripam. & Neuizan. ipsum probantes, Blazius Flores Diaz de Mena in additionibus ad decis. 66. Gamæ, in fin. folio mihi 40. qui attestatur hanc opinionem veriorem es se, & ira seruari in iudicando & consulendo, quamuis alij Authores contradicant. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 18. num. 66. aduertens, iuramentum, & [sect. 29] clausulas generales nihil in proposito operari stante enormis sima læ sione, & inde es se, quòd quamuis Minor iurauerit omnia in instrumento contenta es se vera, & renunciauerit generaliter omni legum auxilio & fauori, ac etiam læ sioni prædictæ, contractus ob huiusmodi læ sionem debet rescindi, Marcus Antonius Eugenius in cons. 12. num. 70. lib. 1. Ratio est, quia tales clausulæ, quæ huiusmodi renunciationes continent, dolos æ sunt, ad faciliorémque fraudibus parandum aditum apponuntur; ac ita quemadmodum & contractus ipsi dolosi sunt, ita & clausulæ ips æ dolos æ indicantur, vt per Decium in consil. 80. colum. penul. per Parisium in consil. 91. volumine 1. Grammaticum decis. 66. num. 49. & decis. 76. num. 16. Bonifacium Rogerium in consil. 37. num. 52. lib. 1. vbi citat multos alios, & num. 53. dicit, id rectè à Doctoribus decisum, quia si princi[sect. 30] palia dolosa sunt, & acces soria similiter eiusdem naturæ es se præ sumuntur, l. cùm principalis, ff. de regulis iuris, regula, Acces sorium, eodem titulo, lib. 6. l. non dubium, in fine, C. de legibus, idem Rogerius in consilio 16. ex num. 58. eodem lib. 1. dicens, clausulas prædictas, atque renunciationes generales ideò non nocere, quia qua facilitate Minor contraxit, eadem[sect. 31] renunciauit, & non contrauenire iurauit, & refert Butrium, Castrensem, Socinum, Corneum, Calcan. & alios sic notantes, & multos alios cumulauit Simoncellus de decretis, lib. 3. titulo 8. dicta inspectione 18. in principio, num. 135. folio 443. ac demùm Rogerius ipse eodem loco, num. 61. & sequentibus, optimè adnotauit, & aliorum Authorum relatione comprobauit, quòd in Minore, muliere, ac rustico[sect. 32] semper præ sumitur simplicitas & ignorantia, si contractus damnosus sit, quamuis iuramento firmatus, & num. 65. inquit, quòd mulieres, maximè Mino[sect. 33] res, semper contra propria commoda laborare videntur, l. 4. in vltimis verbis, C. de sponsalibus, l. 2. §. verba, ff. ad Velleianum, atque ex his debent explicari aut restringi, quæ in proposito nimis generaliter resoluit Ioan. Guttierrez in d. authent. sacramenta puberum, num. 88. Sexto tandem, & vltimo loco constituo, ex dictis adhuc, atque ex communi Doctorum resolutione,[sect. 34] apertè deduci, Minorem simpliciter contrahentem iuramento præ stito, solùm renuncias se videri beneficio ætatis, nec per hoc excludi ab auxilio l. 2. C. de rescindenda vendit. siquidem ex renunciatione, & iuramento simpliciter adhibito, tantùm Maior effectus est, siue pro Maiore habetur, & sic videtur, vt dixi, iuras se non contrauenire, ratione minoris ætatis, secus verò si contractus aliquem alium defectum patiatur: ita notarunt Glos sa, Bartol. Bald. Angel. Castrensis, & omnes Doctores communiter in l. 2. C. de rescindenda vendit. Glos sa, Ioannes Andreas, Barbat. & alij communiter in cap. cum causa, de empt. & vendit. atque ex communi Doctorum sententia rectè adnotauit Couar. in d. cap. quamuis pactum, 3. par. §. 4. num. 6. vbi eleganter explicat l. 56. titulo 5. partita 5. & cum Pinello, Padilla, Craueta, Anton. Gomez. Anton. Gabriel. & multis aliis, Ioannes Guttierrez in d. authen. sacramenta puberum, num. 86. & de iuramento confirmatorio, prima part. cap. 26. Menochius in consilio 29. n. 39. & 40. & in consil. 84. num. 46. lib. 1. Chas san. in consil. 7. num. 26. Marcus Antonius Eugenius in consil. 28. ex num. 55. vsque ad num. 59. lib. 1. & hæc est communis, magis communis, verior, & æquior opinio secundùm Simoncellum de decretis, lib. 3. titul. 8. inspection. 18. num. 215. folio 477. & 478. vbi respondet fundamento præcipuo Authorum quorundam, qui contrarium dicebant; idcircò siue renunciatio aut iuramentum fiat formâ prædictâ, siue generaliter fuerit iuratum, aliqua ratione, vel causa non contrauenire contractui, adhuc per iuramentum dumtaxat censetur sublatum impedimentum minoris ætatis, non verò aliud impedimentum annullatiuum quodcunque; imò quamuis sit renunciatum beneficio d. l. 2. C. de rescindenda vendit. non dicetur exclusum remedium enormis, vel enormis simæ læ sionis, sed tantùm censebitur cogitatum de ætate, aut de aliis beneficiis expres sis, non verò de enormi læ sione, nec de alio impedimento annullatiuo; quod cum aliis multis optimè obseruauit Hippol. Riminald. in con silio 5. num. 113. cum sequentibus, lib. 1. & sequitur Simoncellus vbi suprà num. 218. fol. 479. & citatis quamplurimis Additionator Gamæ ad decis. 66. n. 3. folio mihi 40. Inde fit, quòd quamuis apud Legistas & Cano[sect. 35] nistas crebrior visa sit sententia, iuramentum excludere Maiorem à beneficio dictæ l. 2. C. de rescindenda venditione, secundùm Glos sam, Bartolum, Salicetum, & omnes ibi, Imolam, Castrensem, Alexandrum, Crauetam, Caccialupum, Socinum, Curt. Capram, Corneum, Caualcanum, Cagnolum, & alios plures, cum quibus Couar. in dict. cap. quamuis pactum 3. par. §. 4. n. 4. Cacheranum decis. 41. n. 8. Ioannem Guttierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 26. n. 4. tamen stante enormis sima læ [sect. 36] sione id non procedit; propter illam namque remedium huiusmodi competere debet non obstante iuramento, aut clausulis, siue renunciationibus quibuscunque, à quibus omnibus, & renunciatione d. l. 2. etiam in Maiore, enormis sima læ sio censetur semper excepta, sicuti post infinitos alios Authores annotarunt Capra, in suis regulis, cap. 87. num. 126. & seq. Couar. vbi supra, num. 3. & 5. Cacheranus dicta decis. 41. num. 1. & num. 4. & seq. Ioannes Gutti dict. cap. 26. num. 8. Marcus Antonius Eugenius in cons. 12. suprà citato, num. 73. & in effectu as sentit Molina de Hisp. primog. lib. 2. cap. 3. num. 18. Et hactenus de materia textus in d. authent. sacramenta puberum, & de his, quæ pertinent ad illam. Nunc verò subsequenter agendum est de materia tex. in d. cap. quamuis pactum, de pactis in 6. & pro vera explicatione eorum, quæ ad Institutum meum attinent, aliis quamplurimis consultò prætermis sis, antequam deueniam ad quæ stionem principalem, verum illius tex. dispositio, data enormi vel enormis sima læ sione procedat, monendum Lectorem duxi, hoc loco, siue hîc dicendis, circa eiusdem capitis decisionem, addenda es se, aut æqualiter intelligenda ea, quæ superius diximus ex num. 7. vsque ad num. 12. similiter & dicta ex num. 13. vsque ad num. 16. quatenus explicare curauimus ex propo sito, quæ diceretur enormis, aut enormis sima læ sio; ibi namque permultos Authores citauimus, quorum plures in terminis dicti cap. quamuis pactum, loquuntur; alij verò in terminis, atque specie d. authent. sacramenta puberum: ea etiam, quæ in Minore ibi obseruata fuere ex num. 16. vsque ad num. 34. æqualiter etiam obseruanda in Minore, quoties in terminis dicti cap. quamuis pactum versamur, ac denique circa Maiores, & Minores vera es se & tenenda in specie d.c. quamuis pactum, quæ circa absolutionem aut relaxationem iuramenti annotaui superius, n. 26. Prætereà & monendum Lectorem duxi, pro dilucida præfati dubij explicatione, atque re solutione neces sarium es se præmittere, siue constituere anteà nonnulla, quæ verè prætermitti non pos sunt, vt Doctorum hucusque scribentium placita, & resolutiones diligentiùs declarem. Et in primis constituo, quòd Minor renuncians[sect. 37] cum iuramento hæreditati paternæ, vel maternæ acquisitæ, vel acquirendæ, non potest contra pactum venire, nec etiam absolutionem obtinere, vt agat contra renunciationem ratione minoris ætatis, quia vt dixi suprà in initio huius capitis, per iuramentum Maior efficitur: sic probatur in dicto cap. quamuis pactum, de pact. in 6. vt rectè aduertit Couar. in relectione illius textus, 3. par. § 4. num. 6. in versic. 5. conclusio, & ibidem, §. 1. num. 3. Ioannes Guttierrez in verbo, à filia, num. 1. dicens, quòd decisio illius capitis procedit, etiamsi filia sit minor vigintiquinque[sect. 38] annis, maior tamen duodecim; quòd ipsum, & alij quamplures sequuntur, & materiam illius cap. latis simè declarant Antonius Gomez. in l. 22. Tauri, ex num. 6. cum seq. Tellus Fernandez in l. 6. Tauri, num. 39. cum multis sequent. Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. § 18. per totum, vbi vide omninò, & quæ stionum vsufrequentium, lib. 3. cap. 43. & cap. 44. & 45. Molina de Hispan. primog. lib. 2. cap. 3. Burgos de Paz in cons. 5. per totum. Gaspar Baëtius de non meliorand. dotis rat. filiab. cap. 10. ex n. 102. cum multis sequentibus, & multos alios congerit Petrus Cenedo in collectanea decima, ad librum sextum Decretalium. Paulus Parisius in cons. 26. lib. 3. qui optimè loquitur in materia dicti cap. quamuis pactum. Hippol. Riminaldus in cons. 228. lib. 2. Marcus Antonius Eugenius in consil. 28. per totum, lib. 1. & in cons. 12. ex num. 62. eodem Libro. Seraphinus de priuilegiis iuramenti priuilegio 21. per totum. Syluester Aldobrandinus in consil. 26. per totum, & in consilio 75. volumine 1. Menochius in consil. 6. lib. 1. Michaël Gras sus recept. iur. sentent. §. succes sio ab intestato, quæ st. 10. & sequentibus, & §. institutio, quæ st. 11. & §. legitima, quæ st. 3. num. 13. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 29. ex num. 5. & num. 70. cum multis sequentibus, lib. 1. Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra commun. quæ st. 115. & 116. infinitos alios sciens, consultóque prætermitto, quoniam à superioribus præcitantur. Deinde & secundò constituo, ex enormis sima læ [sect. 39] sione dolum præ sumi, quod numeris præcedentibus latè explicatum, & s æpe repetitum fuit, & con sequenter in eo verificari decisionem text. in dict. cap. quamuis pactum, dum vult, quòd renunciatio etiam iurata, interueniente dolo non subsistat; quia quamuis loquatur de dolo generaliter, non debet[sect. 40] restringi ad dolum ex proposito magis, quàm ad dolum re ipsa, qui ex enormis sima læ sione causa tur: & quamuis præ sumptus, verè tamen dolus est, siue proprio dolo comparatur, qui ex enormis sima læ sione resultat; ita ex communi omnium intellectu ad tex. in dicto cap. quamuis pactum, post Castren sem, Aretinum, Socinum, & Decium testantur Paris. dicto cons. 26. num. 73. lib. 3. Marcus Anton. Eugenius in cons. 28. n. 49. & 50. lib. 1. Syluester Aldobrandinus in cons. 26. num. 110. & in consil. 75. n. 8. & n. 9. & 10. lib. 1. Hippol. Riminaldus in cons. 228. n. 47. lib. 2. dicens ita tenere communiter Doctores, & multos referens Antonius Galeatius Maluas sia in consil. 126. ex num. 26. cum sequentibus, lib. 1. Cephalus in con sil. 34. num. 24. & in consilio 142. num. 29. lib. 1. quo loco, num. 30. inde infert, quòd sicut dolus verus re[sect. 41] mitti non potest in specie dicti cap. quamuis pactum, pariter nec dolus præ sumptus; & consequenter, quòd enormis simæ læ sioni, etiam cum iuramento validè renunciari non potest, & latiùs prosequitut Maluas sia dicto consilio 126. ex num. 28. in cons. 65. ex num. 29. cum sequentibus, eodem libro. Vincentius de Franchis decisione 119. num. 6. Iosephus Ludouic. decis. 18. num. 64. Hieronymus de Cæuallos commun. contra communes, quæ st. 115. n. 4. optimè Bonifacius Rogerius, atque in terminis dicti cap. quamuis pactum, in consil. 16. ex num. 52. vsque ad num. 58. & num. 86. & num. 112. cum seq. lib. 1. vbi plenè pro sequitur, & rationes concludentes superioris resolutionis communis as signat; vnde & neces sario ad limitationem, aut generalem declarationem eorum, quæ dicentur infrà, obseruandum erit, quòd vbicumque ex renunciatione facta patri, matri, vel fratri dici pos sit, renunciantem circumuentum, saltem dolo præ sumpto, & re ipsa, aut alio modo quocumque adhibito, tunc quidem renunciatio non producet effectum, nec subsistere poterit: quod As sumptum probatur ex communi vtriusque iuris Interpretum sententia, tam in dicto cap. quamuis pactum, quàm in d. authent. sacramenta puberum, & in specie, post Abbatem, Socinum, Curtium iuniorem, Neuiz, Ripam, Felinum, Decium, Cephalum, Fab. Syluanum. Alex. Grammaticum, Rolandum, Parisium, & alios annotauit Sfortia Oddi in consil. 37. num. 57. lib. 1. & vltra eum Hippol. Riminald. in cons. 228. num. 49. lib. 2. qui ex aliis rectè, & generaliter con stituit, quòd vbi lex dolum præ sumit, iuramentum renuncianti non obest; id ergo, vt dixi absolutè erit intelligendum in omnibus casibus, qui infrà, numeris sequentibus distinguentur; & siue delatæ iam, siue deferendæ hæreditati, aut in fauorem vnius, vel alterius renunciado fiat: quod tamen di[sect. 42] screti, bonique Iudicis arbitrio relinquere, securius erit; is enim iuxta facti occurrentis, & personarum qualitates, & circumstantias, meliùs diiudicare poterit, an dolus præ sumi debeat, vel non, siue an dolus præ sumptus sufficiens sit ad renunciationem inualidandam, an etiam læ sio valdè enormis, aut enormis sima sit, vel non; quod pariter etiam secundùm eius arbitrium debebit semper diffiniri, atque diiudicari, vt in terminis d. authent. sacramenta puberum, obseruaui supra, hoc eodem cap. num. 13. & 14. & in terminis dicti cap. quamuis pactum, postquam aliorum sententias retulit, qui enormis simam læ sionem diuersimodè acceperunt, sic obseruauit, & plures alios in id retulit Marcus Anton. Eugen. in consil. 28. num. 39. 40. & 41. lib. 1. & es se magis receptam sententiam dixit Rolandus in consilio 7. num. 56. volumine 3. Molinam, & alios retuli supra d. num. 13. & 14. & vltra relatos ibi, idipsum tenuit Ioannes Guttierrez, in dict. cap. quamuis pactum, verbo, Si tamen iuramento, n. 2. vbi postquam retulit Anton. Gabriel. & Grati resolutionem, quòd tunc læ sio dicatur nimis exces siua, quando est vltra triplum, vel quadruplum iusti pretij, inquit se verius credere vt hoc relinquatur arbitrio Iudicis. Denique obseruandum erit, dicta hactenus ex num. 39. cum seq. notanda es se ad resolutionem eorum, quæ mox agentur ex num. 50. cum sequentibus; nam si verum est, decisionem text. in d. cap. quamuis pactum, sic procedere in dolo præ sumpto, sicut in dolo vero, ex enormis sima autem læ sione dolum præ sumi; consequens erit, vt ex dictis superiùs, eorum, quæ inquiruntur ex dicto num. 50. resolutio pos sit deduci: id tamen commodius visum fuit re seruare ibi, & anteà nonnulla alia prænotare. Prætereà ergo & tertio loco constitui, in hac ma[sect. 43] teria renunciationis factæ tempus semper, & perpetuò considerandum, cùm de læ sione in huiusmodi renunciationibus agitur, etiamsi ex post facto facultates patris excreuerint, nec renunciantem ex eo se læ sum contendere pos se; nam sicut bonis diminutis, non diminuitur, nec restituitur id, quod ex cau sa renunciationis semel acceptum fuit, ita super crescentibus parentum facultatibus, augendum non erit: quod es se sine dubio per text. in dict. c. quamuis pactum, firmauit ibidem Ioannes Guttierrez in verbo, A filia, num. 11. & retulit Couar. Tellum Fernandez, & Villalobos, & cum Alex. Decio, Parisio, Boërio, Menchaca, & Tello Fernandez, ipsummet obseruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 3. num. 29. vbi etiam citauit Couar. sed non in loco relato per Guttierrez, sed in alio diuerso, hoc est in dicto cap. quamuis pactum, 3. parte, §. 4. num. 7. ad finem, vbi Couar. dixit ex sententia aliorum Authorum, semper in proposito casu considerandum,[sect. 44] an filia, quæ hæreditati paternæ futuræ renunciauit, dotem acceperit iustam eo tempore inspecto, quo dos ei data & constituta fuerit à parente, & computatis illis bonis, quæ eo tempore pater habebat, non his, quæ vel habuit post, vel habere potuit: & reddit rationem, quia tunc dotis datio non est ad[sect. 45] rationem Legitimæ consideranda; quo casu foret constituenda iuxta quantitatem bonorum, quæ pater habebat mortis tempore, sed est dos constituenda iuxta officium paternum, & sic secundum bona, quæ tempore nuptiarum, & constitutionis dotis pater habuit, & in id refert Decium, Alexandrum,[sect. 46] Georg. Nattam, & Parisium, & in effectu as sentit Molina dicto cap. 3. num. 28. conuenitque Aldobrandini resolutio in consil. 26. num. 114. lib. 1. vbi aliis multis Authoribus relatis obseruauit, quod læ sio in filia, quæ renunciauit hæreditati paternæ cum iuramento, non debet considerari, habito respectu ad Legitimam sed ad congruitatem dotis, & anteà num. 109. dixerat, quòd filia renuncians Legitimæ, non potest petere dotem, nec supplementum dotis, habito respectu ad Legitimam, quia sic Legitimam, cui renunciauit, peteret, cùm dos loco Legitimæ succedat, & n. 102. in eodem consilio 26. cum aliis multis Authoribus annotauit, quòd filia, quæ renunciauit succes sioni paternæ, non dotata, vel incongruè dotata, potest petere vsque ad congruentiam supplementum, & vide omninò dicta infra, num. 65. atque eundem Aldobrandinum in eodem consilio 26. ex num. 103. vbi post Decium in cons. 26. colum. 1. & in consilio 180. columna prima, & in con silio 276. column. 1. versiculo, sed tamen his, Paulum Parisium in consil. 26. num. 88. & 89. lib. 3. à quo in effectu omnia ferè transcribit, quæ illo loco annotauit; rectè aduertit Aldobrandinus ipse, quòd dos[sect. 47] congrua in terminis nostris solet dupliciter considerari: vno modo dicitur congrua inspecto tempore matrimonij, vel carnalis, vel spiritualis, & in ea considerantur facultates patris tempore constitutionis, non mortis, numerus filiorum, qualitas mariti, seu Monasterij, & mos regionis: & consequenter non attenditur, quòd fuis sent bona patris postmodùm augmentata, ex quo poterant decrescere, & filia poterat præmori patri, sed tempus renun ciationis tantùm inspicitur, vt suprà diximus, ac etiam consideratur dumtaxat, si filia sit nupta condigno, & habuit dotem secundùm loci consuetudinem, aut personarum qualitatem, vel si posita fuit in Monasterio condigno qualitati, & nobilitati suæ, & data sit loco eleemosynæ tanta dos, quanta dari solet secundum morem Religionis ab aliis similibus filiabus; his enim duobus concurrentibus non potest allegari incongruitas dotis, vt idem Aldobrandinus probauit dicto num. 103. vsque ad num. 107. & cum Castrensi, Alexandro, Curtio senior. Corneo, Craueta, Parisio, Moderno Paris. & Alberto Bruno, eleganter Molina de Hispanor. primog. lib. 2. dicto c. 3. num. 27. & 28. firmans non pos se dici filiam enormiter læ sam, quæ sponte Monasterium ingredi volens dote competenti ad Religionis ingres sum obtenta, paternæ, ac maternæ hæreditati renunciauerit; cùm enim ipsa Religionem profiteri velit, nullóque alio, quàm dote competenti indigeat; si dos competens eidem secundùm eiusdem, ac Monasterij qualitatem, ac consuetudinem as signata fuerit, in nullo læ sa dici poterit, quamuis parentum bonis consideratis, enormiter læ sa videatur; idque (aduertit ipse Author) pari ratione dicendum in filia, quæ dote competenti accepta iuxta eius, ac patrimonij qualitatem, & quantitatem, hæreditati parentum renunciauerit, vt ex ea pater ipse, in per sonam filij maioris natu Primogenium institueret, ac etiam in filiis as signatis sibi competentibus alimentis renunciantibus dicendum fore, nisi ex maximo exces su dolus argueretur; quod colligi dicit ex Authoribus anteà relatis, quibus iunge Aldobrandinum dicto consilio 16. num. 36. 38. 39. & 40. & 47. Demùm inquit Molina, se veram existimare conclusionem, & doctrinam prædictam, dummodò ad id rectè qualitas personarum, atque actus, & caus æ, ex qua renunciado fit, quantitásque patrimonij consideretur, sicque etiam veram existimas se Menchacam de succes sionum creatione, lib. 2. §. 18. num. 129. quamuis de ea dubitet Couarru. in dicto cap. quamuis pactum, par. 3. §. 4. num. 6. versiculo, Septima conclusio, qui adductus est ex communi opinione, quòd scilicet filia pos sit ex enormis sima læ sione renunciationem etiam iuratam infringere, cui tamen ipsemet Molina, & verè respondet & eruditè; & quidem terminos hos eleganter distinguit, quos alij inuoluunt, & confundunt, & in proposito æquiuocè loquuntur: dicit ergo veris simam es se communem sententiam, quòd renunciatio etiam iurata ex enormis sima læ sione pos sit infringi; cæterùm filios, vel filias dotem, aut alimenta competenda accipientes, parentúmque hæreditati, vt ex ea primogenium in stituatur, renunciantes, non pos se se enormiter læ sos appellare, cùm id in eorum, totiúsque familiæ, reipublicæque vtilitatem conuertatur: & hactenus Molina, cuius resolutionem ideò hoc loco inserendam, neces sariò putaui, quòd sic intelligi atque explicari debeant omnia, quæ in hac materia infrà dicentur: fatemur ergo indistinctè, ex enormis sima læ sione renunciationes etiam iuratas infringi; negamus tamen, enormis simam læ sionem respectu hæreditatis aut patrimonij renunciati metiendam, aut inspiciendam es se dumtaxat, sed & alia aduertenda, atque præ oculis habenda in proposito con stituimus, ex quibus enormis simæ, læ sionis casus vitari poterit, hoc est, si casus erectionis atque in stitutionis Maioratus interueniat) quem Molina considerauit) aliáve iusta causa accedat, quæ iudicantis Religioni debebit relinqui, aut saltem, quando aliud non interueniat, si inspecto tempore matrimonij, vel carnalis, vel spiritualis, & cæteris, quæ in initio huius numeri inspicienda es se notauimus, obseruatis, congrua dos as signata fuerit; congruitas namque illa, actúsve, aut caus æ qualitas, enormis simæ læ sionis rationem sic excludet, vt nus quam renunciationes sic factas infringi ex sola con sideratione hæreditatis, aut patrimonij renunciati contingat, nisi ex aliis dolus argueretur: quod ex Parisio, Aldobrandino, & aliis, quos paulò antè citauimus, apertis simè comprehenditur, & multùm notari debet; alij namque quamplurimi, vt vidisti suprà, ex num. 12. atque ex num. 17. ac num. 40. & videbis statim ex num. 50. indistinctè tradiderunt ex læ sione enormis sima rescindi renunciationem iuratam, nec ad prædicta aduertunt, vt etiam non aduertit Ioannes Guttierrez, sed sic indistinctè resoluit, in dicto cap. quamuis pactum, verbo, Si tamen iuramento, num. 2. Et hactenus de primo modo, quo dos solet considerari, vt congrua dicatur; de his autem omnibus nunc consideratis, latiùs agetur infrà, maximè ex n. 86. Alio denique, & secundo modo, vt ipse Aldo[sect. 48] brandinus dicto consil. 26. ex n. 107. vsque ad n. 110. subdit, dos dicitur congrua, siue congruitas con siderari potest, scilicet, habita consideratione ad legitimam, & tunc attenditur tempus mortis, sic vt non pos sit es se dos minus legitimâ, quæ deberet considerari iuxta valorem bonorum secundùm tempus mortis: & si isto etiam modo consideretur congruitas, siue incongruitas dotis, adhuc filia, quæ renunciauit, nihil petere poterit pro supplemento dotis receptæ, aut legitimæ, quia ex quo renunciatum est Legitimæ, & doti commensurandæ ad rationem Legitimæ renunciatum censetur, tanquam subrogatæ loco Legitimæ, cui renunciatur, & renunciari potest, vt cum aliis Authoribus, & post Parisium sic in specie, atque expres sim dicentem, obseruauit idem Aldobrandinus in proposito videndus omninò, qui tamen, ac etiam Couar. & Mo[sect. 49] lina in locis relatis supra, num. 47. Castrenfis denique, Decius, Alexan. Georg. Nat. Parisius, Corneus, Crauet. & alij, quos Molina recensuit, loquuntur in renunciatione hæreditatis paternæ, au maternæ nondum delatæ, sed in futurum deferendæ, in qua, aut respectu iuris nondùm quæ siti, sed quærendi, sic rectè congruitatem dotis accipiunt, quamuis parentum bonis consideratis, enormiter fuis se læ sam filiam renunciantem appareat, vt suprà diximus, & Molina inquit vbi suprà, dicto num. 27. Si verò renunciatio fieret delatæ iam hæreditatis, & iuris quæ siti, non ita de facili congruitas præfata dotis induceretur ab ipsis, iuxta ea, quæ infrà dicentur, quod est notandum, ne in istis terminis decipiamur, aut Authores prædictos extra terminos, in quibus loquuntur, accipiamus, quamuis semper, ac indi stincte verum sit, læ sam non pos se dici filiam, quæ ad carnale, vel spirituale matrimonium congruam dotem acceperit, iuxta rationem numeris præcedentibus intellectam, illam accipiendo, quamuis habita consideratione omnium bonorum parentis, enormis læ sio dici pos set, ex superioribus Authoribus, & rationibus Parisij in loco supra commemorato, & vide omninò infra, ex num. 65. cum sequen. & n. 83. Quarto deinde loco, & principaliter constituo,[sect. 50] dubium es se, an decisio text. in d.c. quamuis pactum, de pactis in 6. habeat locum data enormi læ sione dumtaxat, non enormis sima? Pro cuius dubij exacta, atque perfecta explicatione, neces se erit in me[sect. 51] moriam reuocare ea, quæ supra, ex num. 39. vsque ad num. 43. diximus, quatenus obseruauimus, decisionem Pontificiam d.c. quamuis pactum, sic obtinere in dolo præ sumpto, sicut in dolo vero, & inde animaduertere, quòd quamuis Authores omnes ibidem à me relati, vnanimiter dixerint, renunciationem etiam iuratam propter enormis simam læ sionem rescindi, & id ipsum quamplures alij tenuerint, qui mox referentur; alij tamen contradixerunt, idcircò in enormi tantùm læ sione difficilius id redditur;[sect. 52] nam si in enormis sima etiam læ sione, inter Doctores altercatio fuit & contrarietas, illámque indistinctè dicunt nocere iuranti, fortius videtur, quòd enormis absolutè debeat nocere. Cæterùm rem hanc[sect. 53] magis specificè tractando, quòd renunciatio etiam iurata, si enormis simam læ sionem contineat, iuranti non noceat, nec sibi vendicet locum decisio tex. in dicto cap. quamuis pactum, saltem petita absolutione à iuramento, tenuerunt quamplures Authores, quos in vnum conges si supra, num. 40. & seq. qui & infinitos alios commemorarunt, ac etiam Pet. de Anchar. Abbas, Calderinus, Felinus, Federicus de Senis, Castrensis, Aretinus, Barbat. Ripa, Decius, Soc. Corneus, Anton. de Butrio, Alex. Curtius iunior, Calcan. Gualdens. Guid. Pap. Gozadinus, Parisius, Craueta, & Grammaticus, quos retulit, & hanc opinionem videri magis communem dixit, ac eam pluribus modis ampliauit, & limitauit Anton. Gab. commun. conclus. lib. 3. tit. de iure dotium, conclus. 1. n. 8. & sequentibus, Ruinus, Cagnolus, Albanus, Alexand. Decius, & alij, cum quibus Ioannes Cephalus in consil. 34. num. 20. & in consil. 62. num. 14. & in con silio 137. num. 53. & in consil. 142. num. 25. & n. 47. lib. 1. & in consilio 208. num. 5. lib. 2. Couar. in dicto cap. quamuis pactum, 3. parte, §. 4. num. 6. & ibidem Ioannes Guttierrez in verbo, Si tamen iuramento, n. 2. Molina de Hispan. primog. lib. 2. cap. 3. n. 28. in ver siculo, verumtamen ego, vbi veram opinionem dicit, Portius Imol. conclus. lib. 4. conclus. 32. Bursatus in consilio 75. sub num. 5. lib. 1. concludens hanc opinionem æquiorem, veriorem, & magis communem, Marcus Antonius Eugenius, qui multos sic tenentes refert, & tuetur constanter in consilio 12. ex n. 62. vsque ad num. 76. & in consil. 28. ex num. 42. vsque ad num. 54. lib. 1. Syluester Aldobrandinus in consil. 75. ex num. 5. vsque ad num. 16. lib. 1. Antonius Galeat. Maluas sia in consil. 65. ex num. 24. & in consil. 126. ex num. 24. vsque ad num. 40. lib. 1. Hippol. Rimin. Bonifacium Rogerium, Vincentium de Franchis, Iosephum Ludouicum, & Hieronym. de Cæuallos retuli suprà, n. 41. Ij autem omnes, & alij quamplures, qui ab eis dem præcitantur, ducuntur & iuribus & rationibus, ac primùm ex textu in l. si superstite, C. de dolo, vbi immodica læ sio sic in consideratione habetur, vt propter illam in factum actio tribuatur; dicitur namque, Sanè si immodicè læ sa es, non de dolo propter paternam verecundiam, sed in factum actio tibi tribuenda est. Deinde per textum in l. maioribus, C. communia vtriusque iudicij, vbi quod inæqualiter factum fuerit, reformandum fore Imperator promittit, ac denique ex ratione tex. in l. 2. C. de rescindenda vendit. ratione etiam, quia propter enormis simam læ sionem illatam, perinde res iudicatur, ac si dolus interuenis set, l. si quis cùm aliter, ff. de verborum obligat. dolus autem si interuenis set, certum est quòd contractus aut renunciatio rescinderetur, per text. in l. & eleganter, ff. de dolo, l. qui cum tutoribus, §. qui per fallaciam, ff. de transactionibus, l. vltim. C. mandati. Denique, quia, vt dictum fuit supra num. 39. & 40. quamuis textus in dict. cap. quamuis pactum, loquatur de dolo generaliter, siue ab eius regula excipiat pactionem iuratam dolo aduersarij, non debet re stringi ad dolum ex proposito tantùm, sed etiam intelligi in dolo reipsa contingente ratione enormis simæ læ sionis; ille namque proprio, & vero dolo comparatur, vt ibidem probaui; vnde cùm talis læ sio doli præ sumptionem inducat, nec verisimile sit paciscentem tantæ læ sioni consentire voluis se, iuramentum nihil operari debebit, quoniam illud non debet es se vinculum iniquitatis, sed tres comites habere, veritatem scilicet, iudicium, & iustitiam, cap. inter cætera, 22. quæ st. 4. cap. quanto, de iureiurando, c. animaduertendum, 22. quæ st. 2. vt in nostris terminis post multos alios sic probarunt Antonius Galeatius Maluas sia, Ioannes Cephalus, Syluester Aldobrandinus, Marcus Antonius Eugenius, & alij supra, hoc eodem numero à me relati, qui etiam subdunt, læ sioni enormis simæ, nec cum iuramento validè renunciari pos se, imò ipsius ratione contractui contraueniri pos se, etiam quòd illi expressè sic renunciatum fuerit, & nullam cautelam verborum dari pos se, quâ rescis sionis remedium tollatur, vt anteà probaui num. 41. vbi multos retuli, & in terminis dicti cap. quamuis pactum, cum Abbate, Imola, Alciato, Socino, Nonio, Cagnolo, Alex. Craueta, Ruino, & multis aliis adnotarunt Cephalus in consilio 142. n. 30. lib. 1. Antonius Galeatius Maluas sia in consil. 65. ex n. 29. cum seq. & in consilio 126. ex num. 28. lib. 1. Marcus Antonius Eugenius in consil. 12. num. 70. & in consil. 28. num. 52. lib. 1. plenè Ioannes Guttierrez in d. authent. sacramenta puberum, ex num. 97. vsque ad num. 103. qui licèt loquatur in terminis illius Authenticæ; æqualiter tamen accipi debet in terminis dicti cap. quamuis pactum, & sic ipse in repetitione eiusdem cap. verbo, Si tamen iuramento, num. 2. se remittit in proposito ad ea, quæ scripsit in d. authent. sacramenta puberum, dicto. num. 97. cum seq. vbi rectiùs id intelligit & declarat, quàm intellexerat ibidem, num. 88. quo in loco ab eo dicta nimis generalia fuis se, aut restringi, vel explicari debere iuxta ea, quæ à me explicata fuere, aduertebam suprà, n. 33. Et hactenus de prima, atque communiori opinione in proposito dubio. E contra tamen, quòd renunciatio iurata, etiam[sect. 54] si enormis simam læ sionem contineat, iuranti noceat, nec vllo pacto pos sit illi contraueniri, renuerunt & alij quamplures Authores, Archidiaconus, inquam, Ioannes Andreas, Imola, Baldus, Angelus, Alexander, Castrensis, Romanus, Iason, Corneus, Ioan. Anton. Alex. Anton. de But. Socinus senior, Crotus, Aretinus, Curtius senior, Georg, Nat. Bertrandus, Gozadinus, & Grammaticus, quos in id conges sit Antonius Gabriel commun. conclus. lib. 3. titulo de iure dotium, conclusione prima, num. 5. Burgos de Paz in consilio 5. numer. 7. Achilles Pedrocha in consil. 35. num. 104. & 105. & horum numero recen seri etiam pos sunt Pancirolus in consilio 35. num. 15. & in consilio 62. num. 21. Berous in consil. 51. num. 1. versiculo, & quamuis hic, & num. 9. lib. 1. VVesembec. in consilio 22. num. 47. Capicius decis. 159. n. 13. cum aliis, quos pro hac parte adduxit Carolus Antonius Puteus in consilio vnico, ex num. 53. vsque ad n. 56. quod habetur post consilia Sfortiæ lib. 1. Ij omnes mouentur dumtaxat ex Pontificia de[sect. 55] cisione text. in dicto cap. quamuis pactum, de pactis, lib. 6. qui indistinctè dicit, quòd iuramentum omninò obseruari debet, & dum excipit, si non vi, nec dolo præ stitum fuerit, non potest accipi in dolo re ipsa, sed intelligi debet tantùm respectu doli ex proposito, vt huius opinionis sequaces inducere, atque accipere illum textum, constat ex dictis per Marcum Anton. Eugen. in consilio 28. num. 20. & 21. lib. 1. Tamen textus ipse vitari potest facillimè, & verè [sect. 56] quidem, inducendo, atque accipiendo eum, provt communiter inducere, atque accipere Doctores, qui primam opinionem tuentur, diximus supra, num. 53. ante finem, in versiculo, Denique quia vt dictum fuit suprà; & sic nullo modo vrgere poterit in contrarium, quippe cùm negari non pos sit, quin Romanus Pontisex ibi, à regula generali expres sim excipiat pactionem iuratam dolo aduersarij, vt constat ex illis verbis: Si tamen iuramento non vi, nec dolo præ stito. Quare ergo accipiendus non est in dolo re ipsa ex enormis sima læ sione contingente, sicut in dolo ex proposito, cùm vterque dolus sit, & verba præ fata sic generaliter prolata, omnem dolum aut machinationem includant, & ab intentione Romani Pontificis valdè alienum sit, dolum quempiam excludere, aut vim aliquam iuramento præbere, quod quacunque ex parte aliquam iniquitatem continere pos sit; vnde apparet secundam hanc opinionem, nec iure aliquo, nec ratione vrgenti fulciri, textum potius pro ea adductum, in contrarium retorqueri, & verba eiusdem ponderata superiùs, primam opinionem clarè confirmare videri. Quocirca in præfato dubio, alij distinguendum[sect. 57] existimarunt inter enormem, atque enormis simam læ sionem, vt scilicet renunciatio iurata, saltem petita prius absolutione à iuramento, iuranti non noceat, si enormis simam læ sionem contineat; secus verò si enormis tantùm læ sio sit: quo modo expressè distinguit Corneus in consil. 166. volum. 1. ad quem, ex omnibus, quos hucusque prælegerim aduertit solus Antonius Gabriel, & refert eum, commun. opinion. lib. 3. titulo de iure dotium, conclusione prima, n. 5. in fine, sed & alij eandem distinctionem, & sententiam tenuerunt, quos adducunt Couar. in dict. cap. quamuis pactum, part. 3. §. 4. num. 3. versiculo, contrariam, Menochius in consilio 410. num. 174. lib. 5. qui in terminis quæ stionis prædictæ sic obseruant, & renunciationem iuratam propter enormem læ sionem non rescindi affirmant, & ita firmare atque di stinguere nonnullos as serit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 8. cap. 69. in versiculo, Sextò propter authoritatem, folio mihi 1073. qui ipse & fundamenta, siue rationes conges sit, quibus huius di stinctionis Authores moueri potuerunt. Verumenimverò aut opinio prior communis re[sect. 58] lata suprà, num. 53. tenenda erit indistinctè, vel secunda probanda erit, dummodò intelligatur, vt declarabitur infrà, aut mehercle distinctio hæc inter enormem, atque enormis simam læ sionem sustineri non potest, vtpote cùm omnia iura, & rationes, quibus in læ sione enormis sima Doctores excitantur præcipuè, dolíque, fraudis, & machinationis præ sumptiones, ac etiam verba dicti cap. quamuis pactum, ibi, Non vi, nec dolo præ stito, pariter etiam militent, & habeant locum in enormi læ sione, vt in terminis dict. authent. sacramenta puberum, probaui suprà hoc eodem capite, & multorum Authorum allegatione comprobaui, & in nostris terminis, si à Minore fiat renunciatio iurata, iuxta formam dictæ [sect. 59] constitutionis Pontificiæ, eadem ratio militet, nec pos sit diuersum ius constitui, idque certis simum est, & aliis omis sis ab Andrea Fachineo, sic æqualiter acceptum: ipse namque in enormi læ sione idem ius statuit in renunciatione iurata, iuxta formam dicti cap. quamuis pactum, dict. cap. 69. lib. 8. quod in terminis d. authent. sacramenta puberum, anteà lib. 3. [sect. 60] c. 14. fol. 298. obseruauerat: quod si renunciatio iurata à maiore fiat, in enormis sima læ sione certum etiam erit, superius dicta, & communiorem resolutionem (de qua supra, n. 53. ) æqualiter obtinere, sicut in minore, ídque pro indubitato supponunt omnes ferè Doctores, qui in hac materia loquuntur, & expres sim sic aduertit Marcus Antonius Eugenius in consil. 12. num. 74. lib. 1. postquam enim dixit, stante enormis sima læ sione, non procedere text. in dicto cap. quamuis pactum, & rationes adduxit, multósque Authores in confirmationem conges sit, dicto num. 74. subdit sic: Quæ similia in præ senti casu nullam habent difficultatem, quia si procedunt in masculis & maioribus, quanto magis in fœmina minore, vt hic: & repetit in cons. 28. num. 57. eodem lib. 1. Idipsum apertè etiam tradit Molina de Hispan. primog. lib. 2. c. 3. n. 18. qui ob læ sionem enormis simam, concedit maiorem etiam non obstante iuramento rescis sionem contractus petere pos se, & dicit se eam opinionem in forensibus controuersiis receptam vidis se, quamuis Menchaca ab ea discedat, & Pinellus etiam de ea dubitet in locis ibi relatis. Cæterùm ob enormem læ sionem tantùm, renunciatio iurata à Maiore facta, non ita de facili rescindetur, siue enormis ac enormis simæ læ sionis comparatio non ita absoluté procedet, iuxta ea, quæ ipse Molina annotauit dicto cap. 3. ex num. 18. vsque ad num. 26. siue iuxta ea, quæ infrà dicentur, sed totum hoc discreti bonique Iudicis arbitrio committendum putarem, qui plura considerare debebit, etiam in Maiore renunciante, ac enormiter tantùm læ so, vt congruè, iustéque diiudicare valeat, an decisioni text. in dicto cap. quamuis pactum, locus sit, necne: aliquando namque ex rerum circumstantiis, & personarum qualitatibus, aliisque simul concurrentibus, etiam in Maiore, atque ob enormem tantùm læ sionem, iuratam renunciationem rescindi debere statuet, aliquando verò eisdem mature perspectis contrarium statuet, quamuis Doctores communiter terminos hos inuoluant,[sect. 61] & confundant, & inter enormem, atque enormis simam læ sionem nullam differentiam constituant, sed in Maiore, atque in Minore indistinctè dixerint, quòd stante enormis sima, aut enormi læ sione, non[sect. 62] procedit text. in dicto cap. quamuis pactum, quorum opinio, vt impugnando sententiam eorum, qui differentiam inter enormem atque enormis simam læ [sect. 63] sionem constituunt, suprà dixi, mihi admodùm placet, modò, vt dictum remanet, & Molina contendit, non ita de facili in Maiore, sicut in Minore renunciatio iurata rescindatur; & ita accipi, atque explicari debebunt Authores quamplures, qui renunciationem iuratam filiæ rescindi ob enormem læ sionem dixerunt, & per Antonium Gabriel. citantur libro 3. commun. conclus. titulo de iure dotium, conclusione prima, à Couar. in dicto cap. quamuis pactum, 3. parte, §. 4. Pancirolo in consil. 1. num. 79. Minsingero centuria 5. obseruation. 59. & defendunt Andreas Gail. pract. obseruat. lib. 2. obseruat. 147. & obseruat. 77. ex num. 11. cum sequentibus, vbi in hunc modum scribit: Notandum tamen, quòd ex communi Doctorum sententia mulier enormiter læ sa, pos sit contrauenire renunciationi, non obstante iuramento, &c. Hippolyt. Riminald. (qui etiam loquitur in terminis dicti cap. quamuis pactum, & in læ sione enormi) in consil. 228. num. 22. & 29. lib. 2. Paulus Parisius in consil. 26. num. 77. in principio, lib. 3. Syluester Aldobrandinus in cons. 26. num. 111. ibi: Et isto casu, stante enormi læ sione, relaxatur iuramentum. Marcus Antonius Eugenius in consilio 12. num. 62. lib. 1. ibi: Tertiò respondetur, quòd stante enormis sima læ sione, aut etiam enormi, vt suprà, non procedit textus, in dicto cap. quamuis pactum Cephalus in consil. 34. num. 20. & in consil. 137. n. 60. & in cons. 142. num. 25. lib. 1. Iacob. Phil. Port. concl. lib. 4. concl. 32. & eis non relatis, Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 8. dict. c. 69. qui ex proposito disputat, & tandem resoluit probabiliorem sententiam videri, eámque & Imperialem Cameram secutam, quòd renunciatio filiæ iurata ob enormem læ sionem debeat rescindi, & pro hac parte fundamenta nonnulla adducit, ac etiam fundamentis omnibus contrariæ partis satisfacit: poterit ergo hæc sententia, tot Authorum authoritate comprobata defendi, & præfata opinio, quæ differentiam con stituit inter enormem, atque enormis simam læ sionem, probabiliter non admitti, modò arbitrium Iudicis habeatur semper præ oculis, vt suprà obseruaui, nec in Maiore ita facilè, sicut in Minore rescis sio renunciationis iuratæ concedatur, vt etiam dixi suprà, & Molinam sic volentem adduxi; vnde opinio communis relata hoc eodem cap. num. 53. multò magis poterit indistinctè probari, dummodò intelligatur iuxta ea, quæ dicta fuêre suprà, num. 47. per[sect. 64] totum, sed quia, vt ibidem vidisti num. 54. in enormis sima etiam læ sione varij extant Doctores & contrarij, non solùm in enormi, & non tantùm alij aliis, sed plures inuicem sibi contradicunt, vt ex aliis affirmat Carol. Anton de Puteo in consilio vnico, num. 53. quod habetur ad finem consiliorum Sfortiæ, tom. 1. ita vt nec prima opinio relata suprà, d.n. 53. quamuis communior & verior sit, per text. in dict. cap. quamuis pactum, ponderando eum, vt suprà n. 56. nec secunda dict. num. 54. adducta, indistinctè & ab solutè procedere pos se videatur, sed forsan iuxta diuersitatem casuum, diuersum ius constituendum sit; neces sarium potiùs, quàm incongruum mihi visum fuit, rem hanc nonnullis casibus distinctis, qui ab aliis Authoribus traduntur, dilucidè magis declarare: sic enim res ipsa faciliùs diffiniri poterit, nec cæteris in futurum tanta confusio, dubitandíve, aut dis sentiendi occasio relinquetur, ac etiam in quibus terminis Doctores loquantur, aperietur, & quando prima, vel secunda opinio libentiùs amplecti pos sit, demonstrabitur. Idcircò primus casus sit, quando renunciatio filiæ [sect. 65] iurata, facta fuit viuo patre, vel matre, & sic agitur de iure quærendo, non de iure quæ sito, quia nondum hæreditas paterna, vel materna delata est, sed potiùs deferenda: & tunc quidem renunciatio iurata, etiam à Minore facta patri, vel matri de hæreditate ipsorum futura, & ad commodum patris, aut matris, vel fratrum, valida erit, quamuis læ sio enormis sima interueniat; quod sic concludunt Castrensis in cons. 174. Contra superius, colum. 2. lib. 1. Veronens. in consil. 17. colum. 3. Socinus in cons. 263. colum. 2. lib. 2. Ripa lib. 2. respons. de donationibus reuocand. c. 15. colum. 7. circa medium, in versiculo, non obstat, Rubeus Alexan. qui latè comprobat in consil. 12. per totum, Corneus in cons. 11. colum. 1. iuncto cons. 13. versiculo, nec supradictis decisionibus, volum. 3. apertè Craueta in consil. 114. n. 13. & sequentibus, Gozad. in cons. 9. col. 11. Bonifacius Rogerius in cons. 16. n. 66. 67. & 68. lib. 1. vbi expres sim aduertit, quòd in renunciatione hæreditatis deferendæ, & nondùm delatæ, non ita graue consideratur præiudicium, sicut in renunciatione iuris, aut hæreditatis iam delatæ; & ideò enormis simæ læ sioni non sic consulitur in vno casu, sicut in alio: eleganter Paulus Parisius in cons. 26. ex num. 81. cum sequentibus, vsque in finem, lib. 3. vbi ex num. 77. tres casus principales distinguit, & in tertio casu, quem ipse adducit, (qui est primus hic casus noster) ex dicto num. 81. concludit, quòd si filia renunciat hæreditati paternæ nondùm sibi delatæ, dote recepta, nullum habet remedium, vt ex læ sione enormis sima pos sit petere succes sionem, vel supplementum dotis, aut Legitimæ, si fuit nupta cum dote condecenti, licèt dos, qua mediante renunciauit, sit minor Legitimâ, Modernus Parisiens. in Alexandrum consilio 29. num. 6. lib. 3. vbi scribit, s æpè vidis se iudicari in Senatu Parisiensi, famosis Arrestis, clas sibus congregatis, latis, quòd etiamsi constet minus Legitima filiæ in dotem datum, si deferendæ hæreditati renunciauit, quòd tunc nec ex læ sione restituatur, nec ad supplementum Legitimæ agere pos sit, Idem in consilio 50. vbi ait practicari, quòd si viuo patre facta sit renunciatio, dósque sit congrua, secundùm morem patriæ, omnis restitutio ob læ sionem Legitimæ sileat, & de Senatu Parisiensi id ipsum testatur VVesembec. in cons. 23. num. 49. & de Consilio Neapolitano Capicius decisione 159. num. 13. ante finem, in versiculo, & si dicatur, idem quoque probarunt Ioannes Cephalus in consil. 467. n. 54. & num. 92. lib. 3. Tiber. Decianus in consilio 6. num. 52. & 53. lib. 1. Hippolyt. Riminal. in consilio 228. ex num. 21. vsque ad num. 26. lib. 2. expres sim Burgos de Paz in consil. 5. num. 7. vbi refert Castrensem dicto consilio 174. lib. 1. & alios plures, dicítque in hoc casu, quando renunciatio sit patri, vel matri de hæreditate ipsius nondùm delata, ita omnes tenere, etiam data enormis sima læ sione, & veram rationem as signat, atque ad eum se remittit Ioannes Guttierrez in dicto cap. quamuis pactum, in verbo, Si tamen iuramento non vi, in fine, in versiculo, in renunciatione Legitimæ, idem quoque probarunt Pancirolus in cons. 62. in fin. versiculo, cæterùm quod pertinet, Boërius decis. 62. colum. 4. dicens in Senatu secundùm hanc opinionem iudicatum, Syluester Aldobrandinus in consil. 26. num. 111. & num. 118. 119. & 120. lib. 1. defendit quoque constanter, & quatuor rationibus adductis confirmat Carol. Anto. Puteus in cons. vnico, ex n. 53. vsque ad n. 63. quod ha[sect. 66] betur post consilia Sfortiæ, lib. 1. & conueniunt tradita supra, ex num. 43. vsque ad num. 50. nec dis sentit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 3. num. 27. & 28. imò in his terminis, renunciationis, inquam, hæreditatis nondum delatæ, dote tamen competente accepta, atque ex iusta causa factæ, venit intelligendus: quod constat apertè; nam vltra alios, quos ibidem refert, allegat Modernum Paris. ad Alexandrum, dict. cons. 29. lib. 3. atque statim dicto num. 28. ponit casum renunciationis factæ, vt ex ea pater ipse in persona filij maioris natu Maioratum institueret, & sic loquitur apertè de renunciatione hæreditatis nondùm delatæ, atque in eis terminis ius agendi ex læ sione enormis sima denegauit omninò, quoties dotem congruam acceptam es se con staret, vt suprà, dicto num. 47. latiùs ostendi, & su stinent etiam Craueta in consil. 569. per totum, & in consil. 552. num. 21. vbi vide omninò, & in cons. 593. num 2. & in consil. 964. num. 40. & in consil. 661. num. 9. & 10. Bursatus in consil. 249. num. 2. Alciatus in cap. cum contingat, num. 88. in fine, & num. 83. in principio, de iureiurando. Solus Didacus Couar. in dict. cap. quamuis pa[sect. 67] ctum, 3. par. §. 4. nu. 7. versiculo septima conclusio, ab hac resolutione recedit, as seritque indistinctè, quòd filia renuncians hæreditati paternæ nondùm acquisitæ, sed acquirendæ iuramento præ stito, pos sit ex enormis sima læ sione renunciantem ipsam infringere, nec tantæ læ sioni renunciare videatur, & sic communem opinionem traditam suprà, num. 53. absolutè accipit, nec ad terminos præfatos restringit. Verè tamen eiusdem Didaci sententia placere[sect. 68] non potest, nec etiam sustineri ex his rationibus, quas Authores omnes relati suprà, num. 65. & 66. adduxerunt, inter quos Carolus Antonius Puteus, vt suprà dixi, quatuor fortis sima fundamenta con siderat, & num. 54. expres sim reprobat Couar. dicens, quòd eius opinio soliuaga, & sub dubio non est attendenda contra authoritates tot Patrum, qui contrarium tuentur, & num. 57. constituit, aliàs fru stra emanas se dispositionem dicti cap. quamuis pactum, si filia renuncians, dote congrua aut competente accepta ob enormis simam læ sionem agere pos set, quia minus Legitimâ sibi datum pro dote foret, & quòd otiosa redderetur eiusdem capitis constitutio, & tota renunciationum materia quorsum enim patres studerent filias renunciare; & quorsum remedia hæc à iure procedunt, si dando omninò Legitimam filiabus, est, quia clarum est, quod pater datâ Legitima filiæ, de reliquo potest pro libito suo disponere, l. Papinianus, §. quoniam autem, ff. de inoffic. testa. l. parentibus, C. eodem tit. vnde filia in renunciatione non potest pretendere læ sionem, nisi re spectu Legitimam, quia filia non habet ius in aliis bonis vltra Legitimam, de quibus pater potest, vt dixi, ad libitum disponere; & sic quia læ sio præ supponit competentiam iuris, illo iure ces sante, ces sat & læ sionis nomen: ergo si ad validitatem renunciationis, coguntur parentes omninò Legitimam dare, quæ est totum suum debitum, non est, quòd renunciationes fiant, adeò quòd vel fateri oportet renunciationes ad hoc seruire, vbi minorem dotem Legitimâ pater constituit; vel omninò neces sarias eas non fuis se, & frustra, vt dictum est, introductam Pontificiam constitutionem dicti cap. quamuis pactum: & hactenus præfatus Author, qui, vt suprà aduertebam, & alias rationes in idem ponderat, & latè atque eruditè Rubeus Alexander in consil. 12. per totum, quod celebre est, & multùm notandum in hac materia, Parisius etiam, Craueta, & alij, quos superiùs adduxi: inter alias tamen vltra prædictam, vel vna sola, vt ego credo, concludit, quòd viuente patre, vel matre, filiæ renuncianti nullum ius competit in Legitima, nisi spe, quæ quidem spes ad effectum læ sionis digna consideratione non est, per tex. in l. 1. §. si impuberi, ibi: Præmatura enim spes est, ff. de collat. bonor. vt in terminis nostris scripsit Capicius dicta decis. 159. num. 13. ante finem, in versiculo, & sic dicatur, vbi inquit in casu prædicto non tam Legitimæ renunciationem, quàm spei remis sionem interuenire, in qua spe læ sio non consideratur vtpote cùm ea es set iuris præmoriente patre quærendi, vt etiam in terminis nostris annotauit post alios Syluester Aldobrandinus in cons. 26. n. 119. lib. 1. multaque euenire postmodùm pos sent, ex quibus vel nihil quidem, aut non tantum habuis set filia renuncians; poterat enim patri præmori, aut si non præ moreretur, pater ipse viuens æs alienum contrahere, vel aliter culpa, aut casu bona propria consumere, aut dilapidare, siue nouam prolem suscipere, ac denique alio modo quocunque ad paupertatem, aduersámve fortunam sic deuenire, vt vtile potiùs, quàm damnosum illi furorum sit accepta dote competenti, Legitimæ paternæ vel maternæ renuncias se; vnde ob incertitudinem hanc, læ sio aliqua con siderari non debet, vt Capicius ipse dicta decis. 159. num. 15. & 16. optimè annotauit, Decianus etiam dicto cons. 6. num. 52. & 53. lib. 1. Carolus Antonius Puteus d. cons. vnico, num. 55. & num. 60. 61. & vltra relatos ab eo, Hippol. Rimin. in cons. 228. num. 23. lib 2. vbi expendit textum in l. si iactum retis, ff. de actionibus empti, & quorundam Authorum traditiones ad propositum facientes adducit, & vide omninò Crauetam in cons. 569. per totum. Nunc verò extenditur primus casus prædictus, vt[sect. 69] procedat, etiamsi filia renuncians, nihil à patre habuerit; & consequenter, quòd renunciatio filiæ iurata, facta viuo patre, & sic iuris nondum quæ siti, non retractetur ob læ sionem etiam enormis simam: quod Alciatus in cap. cùm contingat, num. 83. in principio, & num. 88. in fin. de iureiurando, non dubitauit as serere, & cum aliis sequutus est Carolus Antonius Puteus in dicto consilio vnico, num. 55. in principio, quod habetur post consilia Sfortiæ, lib. 1. & videtur consentire Syluester Aldobrandinus in consil. 26. num 102. quibus adiicitur ex communi Doctorum resolutione, textum in d. cap. quamuis pactum, procedere, etiamsi nulla dote recepta renunciation iurata à filia fiat: Ratio est, quia licèt verba Pontificiæ illius constitutionis, casum illum non exprimant, sed tantùm dicant, Vt dote contenta; ratio tamen eius dem constitutionis, quæ legis anima dici solet, eum comprehendunt, cùm dicatur ibidem, Cùm non vergat in æternæ salutis dispendium, nec redundet in alterius detrimentum. Quæ ratio etiam militat in hoc casu, sicut quando filia renunciat accepta aliqua dote; & hoc sufficit, vt locum habeat ipsa constitutio, argumento l. cum mulier, ff. soluto matrimonio, vt in hoc dubio positus, sic rectè intelligit, & firmat ita tenere DD. communiter, Andreas Fachin. controuersiarum iuris, lib. 3. c. 24. fol. mihi 307. vbi refert Imolam, Alex. Couar. Ruinum, & Seraphinum sic tenentes, & cum eodem Couar. Alex Imola, Dominico, Georg. Natta, & Menchaca, Molina de Hispan. primogeniis, lib. 2. c. 3. n. 31. & cum Antonio Gomez. & Couar. Ioan. Guttierrez in d. cap. quamuis pactum, verbo, Vt dote contenta, num. 1. dicens ita tenendum, licèt vltra allegatos per ipsos, Ancharan. Barbatia, & Matthæus de Afflictis contrà tenuerint & cum Imola, Dominico, Phil. Franc. Bened. Capra, Georg. Nat. Romano, Aretin. Alex. Iasone, Croto, & aliis Sylue ster Aldobrandino in cons. 26. anteà præcitato, num. 100. & 101. vbi Anchar. & eius sequaces impugnat: ego verò, vt in proposito dubio, primique casus extensione sententiam meam interponam, nonnulla obseruare, atque constituere neces sarium duxi, sine quibus res hæ ç absolutè, aut distinctè quidem explicari non poterit; in primis negari non pos se, quin quamplures ex Scribentibus nostris, confusè in proposito se habuerint, confundunt enim terminos præfatos, nec vnum ab alio distinguentes, longè ab ipsa veritate deuiare, discederéque videntur: aliud namque est inquirere, vtrùm decisio text. in dicto cap. quamuis pactum, procedat, etiamsi nulla dote recepta renunciatio fiat, quod verum es se fatemur cum communi sententia, nec Ancharani sententiam amplectimur, quippe cùm fundamento eiusdem præcipuo ex d. cap. quamuis pactum, deducto, facilè & verè satisfieri pos sit, inducendo eum text. prout verè induxi supra hoc eodem numero, in principio. Aliud verò, eo sic admis so, quærere postmodùm, vtrùm filiæ, quæ nihilo accepto renunciauit, succurrendum sit, siue vtrùm ipsa ob enormis simam læ sionem eo ipso contingentem, renunciationem iuratam rescindere pos sit; quod Ioannes Guttier. loco citato suprà, & alij plures omittunt. Deinde Carol. Anto. Puteum d. cons. vnico, num. 55. deceptum apertè, dum existimauit, paria es se, siue eandem rationem militare, quòd dote accepta, siue non accepta renunciatio fiat, modò, vt ipse intelligit, nondum delatæ hæreditatis renunciatio fiat; nam si verum amamus, & mentes, placitáque communia Doctorum perpendimus, negari equidem nullo modo poterit, longè differre, an dote congrua recepta, filia renunciet, an verò nulla dote accepta renunciauerit, quoad effectum de quo agimus, vt scilicet filiæ sic enormiter læ s æ succurri debeat; quod apertè, expres simque fatentur omnes Authores relati suprà, num. 65. & in fortioribus terminis relati anteà hoc eodem cap. num. 53. & num. 40. nullo ergo modo poterit quoad eundem effectum vnius & alterius casus comparatio ita absolutè procedere, longe potiùs diuersa ratio militat in vno, quam in altero. Denique Ancharani, & sequacium sententiam forsan in futurum placituram, si ad modum præ dictum restringatur, intelligatúrve, vt filiæ succurri debeat, quæ nulla dote accepta ad renunciandum fuit inducta, Molinámque de Hispanorum primogenijs, lib. 2. d. cap. 3. num. 30. 31. 32. & 33. rectiùs id percepis se videri, nam ibid. num. 18. distinguendum putauit, an renunciatio aliquo à renunciante recepto, aut gratis, nullóque ob illam recepto, facta fuerit, & in hoc secundo casu, qui ad propositum pertinet, dict. num. 30. inquit, quòd si talis renunciatio facta fuerit à filijs maioribus consultè, & ex causa donationis, eisdémque alimenta supersint, nulla eis actio danda erit ad petendam ex enormis sima læ sione renunciationis rescis sionem, vt ibidem comprobat, & multos Authores sic tenentes adducit, imò, vt ipse subdit d. num. 32. si Minor consultè, ac in causam iustam, & honestam, sibique alioquin vtilem id fecerit, aduers ùs donationem, seu gratuitam renunciationem restituendus non erit, vt ibidem declarat; si verò à filijs minoribus, seu maioribus pauperibus, nihilque vnde se alant habentibus, nec ex causa sibi vtili, nec etiam pia, nec religiosa id factum fuerit, in hac specie sequendam es se opinionem Ancharani dicentis, hanc renunciationem ex causa enormis simæ læ sionis rescindi pos se, quam etiam inquit Molina Salicetum, Decium, & Crauetam fuis se sequutos, nec dis sentit Syluester Aldobrandinus dicto consilio 26. num. 102. is enim post Parisium, & alios plures, sed Molinam non refert, in nostris terminis ingenuè fatetur, omnes in propo sito concludere, quòd filia renuncians cum iuramento, non pos sit succedere, esto quòd dotata non fuerit, vel incongruè, cùm ea vel dotem pos sit petere vel eius supplementum; quo consequuto, ces sabit læ sio: vides ergo filiæ læ s æ succurrendum dixis se Authorem prædictum, etiamsi nondum delatæ hæreditati renunciaret, quod ipsum firmauit Hippol. Rimin. in cons. 228. num. 34. lib. 2. dicens, enormiter læ so, qui nihil ex renunciatione accepit, subueniendum es se, vt ibidem probauit; diuersum itaque ius constituendum erit in renunciatione facta, dote non recepta, etiamsi nondum delatæ hæreditatis renunciatio fiat, quàm in ea, quæ dote accepta fiat, nisi renunciatio gratis, nullóque accepto facta, alicuius iustæ caus æ, vel alioquin vtilis interuentu iustificetur, ex eodem Molina, quæ iusta causa etiam videtur interuenire in terminis, in quibus Fachin. lib. 3. d. cap. 24. quæ stionem proposuit, videlicet, cùm filia diues sit, & maternam hæreditatem consequuta fuerit, vel alia multa bona habeat; tunc namque inquit es se locum decisioni dicti cap. quamuis pactum, etiamsi filia gratis, nulla dote accepta, renunciauerit paternæ succes sioni, & verè, vt ego credo, renunciatio prædicta ex co iustificari poterit, vt non ita de facili retractetur, sicut si à filia non diuite fuis set facta, vel vt nunquam retractetur, iuxta ea, quæ Molina ipse eodem in loco scripta reliquit. Extenditur etiam casus prædictus, vt in renun[sect. 70] ciatione iurata, facta per filiam de hæreditate paterna, vel materna, patri, vel matri, metus aut dolus ad eius rescis sionem minimè præ sumatur; quod regulariter verum est, & à me suprà, hoc eodem libr. cap. 1. s æpè adnotatum, probatúrque in d. cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. secundùm communem inductionem Doctorum, de qua testatur Parisius dicto cons. 26. num. 66. libr. 3. nam cùm ibidem excipiatur casus, quo vis, aut dolus interueniat, liquidò datur intellige nec vim, nec dolum præ sumi, quia tunc fuis set neces sarium excipere eum casum, qui legis præ sumptione es set comprehensus; imò renunciatio hæc, quæ sit patri, vel matri, fauorabilis reputari[sect. 71] debet, ex sententia Aretini in consilio 93. columna 4. versiculo, præterea etiam concurrit. Baldi in l. pactum, num. 24. in 21. quæ stione, C. de collationibus. Castrensis in consilio 421. versiculo, secundò principaliter, libr. 2. Ripæ libr. 3. responsorum, cap. 10. super dubijs, column. 10. quod maximè procedit, vbi ex iusta, aut neces [sect. 72] saria, vel pia causa facta fuerit, vt suprà hoc eodem cap. num. 47. dicebam, & ostendit Molina de Hisp. primog. lib. 2. dicto cap. 3. num. 27. & 28. vel accepta[sect. 73] dote congrua, vt ibidem dixi, & num. 65. plures retuli sic tenentes, siue Monasterio reseruata eleemosyna,[sect. 74] dotéve conpetente; tunc enim non poterit dici filia enormiter læ sa, quæ Monasterium ingredi volens, hæreditati paternæ, vel maternæ, vel etiam vtrique renunciauit, & multò magis, si iam ingres sa, & dote competente ad Religionis ingres sum, siue ad Monasterium reseruata, vel obtenta, prædictam renunciationem fecerit; sic namque dolus aut metus minùs præ sumetur, quia fecit illud, quod com[sect. 75] muniter faciunt multæ aliæ ingredientes Religionem, nihílque proprium habere potest, cùm huius modi Moniales paupertatem profiteantur, cap. cum ad monasterium, de statu monachorum, & in terminis sic obseruant Decius in cons. 31. Et pro tenui facultate mea, col. fin. in versiculo, vltimò non obstat. Burgos de Pace in cons. 5. n. 3. & eum non referens Molina de Hispanorum primogeniis, libr. 2. dict. cap. 3. num. 27. & latiùs prosequitur Syluester Aldobrandinus dicto cons. 26. ex num. 38. vsque ad num. 45. libr. primo. Et hactenus de primo casu. Secundus verò casus sit, quando filia cum iuramento renunciauit hæreditati paternæ, aut maternæ sibi iam delatæ, mortuo patre, vel matre, putà fratribus suis, seu patruo, vel aliis personis, & es set enormiter, aut enormis simè læ sa; & isto casu relaxabitur iuramentum, & habebit locum decisio d.c. quamuis pactum, de pactis in 6. dum excipit pactionem iuratam dolo, vel metu, iuxta ea, quæ superiùs, num. 53. & num. 56. latiùs annotaui, & in hoc casu conueniunt apertè omnes ferè Authores, quos casu præcedenti ex num. 65. adduximus; loquuntur namque in renunciatione iuris nondum quæ siti, siue hæreditatis nondum delatæ, in qua enormis, aut enormis simæ læ sionis considerationem dicunt non habendam, vt ibid. vidimus, quasi velint expres s è, in renunciatione iuris iam quæ siti, hæreditatisve iam delatæ contra es se: in illa namque læ sio enormis, aut enormis sima adeò in consideratione habetur, vt renunciationem iuratam nullam reddat, & sine effectu, & ita inter hos casus distinguunt Corneus in consilio 11. columna prima, iuncto consilio 13. versiculo, nec supradictis decisionibus, volumin. 3. Pari sius dict. consil. 26. num. 77. & num. 80. & 81. & 86. volumine 3. Rubeus Alexander in cons. 12. colum. 3. Craueta in cons. 7. num. 6. sequitur Couar. in dicto cap. quamuis pactum, qui inde infert elegantem intellectum ad illum tex. 3. par. §. 4. num. 6. versiculo, sexta ex præmis sis. Hyppolit. Riminald. in consilio 228. num. 21. & 22. & num. 29. lib. 2. Syluester Aldobrandinus in consilio 26. num. 111. lib. 1. Et iste casus procedit æqualiter, quando filia cum[sect. 77] iuramento renunciaret patri, hæreditati maternæ sibi delatæ, vel alterius, seu alicui iuri sibi delato, & quæ sito per viam renunciationis, quæ non es set mera donatio, quia si per talem renunciationem factam patri, vel è contra matri enormiter, aut enormis simè læderetur, non haberet locum decisio principalis dicti cap. quamuis pactum, sed potiùs eius exceptio, & sic iuramentum relaxari deberet, & renunciatio rescindi; quod est de mente quampluri[sect. 78] morum Authorum maximè eorum, quos nunc recensui, qui dumtaxat differentiam constituunt in hoc, quòd renunciatio sit iuris quæ siti, vel quærendi, non verò in hoc, quòd patri, aut matri, vel con sanguineo, aut alteri renunciatio fiat; verè namque,[sect. 79] iuris nam quæ siti renunciatione facta, & enormi, aut enormis sima læ sione interueniente, nulla inter has personas differentia constituenda est: quod in specie sic aduertunt Parisius in consilio. 26. num. 80. [sect. 80] libr. 3. qui id ponit pro casu secundo & diuerso à primo, quem tradit ibidem, num. 77. cùm tamen idem casus sit & dumtaxat diuersitas personarum accedat, Syluester Aldobrandinus in consilio s æpè præcitato 26. num. 111. nec dis sentit Molina de Hispanorum[sect. 81] primogeniis, lib. 2. dicto cap. 3. num. 28. is enim semper verum putauit; vt ibidem fatetur, quòd ex enormis sima læ sione filia pos sit renunciationem etiam iuratam infringere; id tamen limitauit, vel quando hæ reditatis paternæ patri ipsi, dote congrua accepta, renunciatio fieret, quod verum est, & latiùs suprà explicatum vel quando paternæ, ac etiam maternæ hæreditati ideò renunciatum est, vt ex ea Maioratus institueretur: tunc namque filij, vel filiæ dotem, aut alimenta competentia accipientes, parentùm que hæreditati vt ex ea primogenium institueretur, renunciantes, non pos sent se enormiter læ sos dicere, vt ibidem latiùs ostendit; vnde in hoc casu vltra eundem Molinam, & reliquos Authores hucusque scribentes animaduertenda, atque notanda duxi nonnulla in primis, in proposita specie forsan non habituram locum resolutionem præfatam, nec deci sionem Pauli Parisij dicto consilio 26. num. 80. lib. 3. quando scilicet filia renunciaret cum iuramento patri hæreditati maternæ iam sibi delatæ, vel alterius cuiuslibet, seu alicui iuri sibi iam acquisito & delato; nam si hæreditati aut iuri huiusmodi ideò renunciaret, vt ex ipsis bonis, atque ex bonis etiam patris, cui renunciauit, Maioratus institueretur, ad cuius succes sionem ipsa etiam vocaretur, velut aliud opus vtile perageretur: tunc equidem iuris etiam, aut hæreditatis iam acquisitæ & delatæ renunciatio propter enormem, aut enormis simam læ sionem non infringeretur; quod sentit apertè Molina dicto cap. 3. num. 28. tam in principio, quàm in fine; ponit enim casum, atque speciem, quâ filia hæ reditati paternæ & maternæ simul, ideò iureiurando renunciauit, vt Maioratus à patre ipso institueretur, nec distinguit, an maternæ hæreditatis ius fuis set iam delatum, vel non, quasi supponens pro certo, quòd etiam iuris quæ siti respectu hæreditatis maternæ renunciatio valeret, quæ propter eam cau sam, vel aliam similem fieret, & ipsi etiam renuncianti vtilis es se pos set, cùm aliquando euenire pos set, quòd ipsa succedat, vel etiam si rei publicæ neces saria, expediénsque foret; idcirco in hoc casu propter interuentum iustæ caus æ, & futuro euentu considerato, nec pos set incongruitas dotis considerari, nec etiam attendi læ sio; imò eadem ratio militaret, quæ in renunciatione iuris quærendi, & hæreditaris nondum delatæ as signabatur suprà in primo casu principali, quod nullus hucusque animaduertit & sic procedit dictum à me supra num. 49. in fine: interuentu namque, & cohærentia iustæ caus æ, etiam iuris iam quæ siti, aut iam delatæ hæreditatis renunciatio iu stificari poterit. Deinde & secundò animaduertendum duxi[sect. 84] in casu prædicto minimè etiam habiturum locum, nec procedere debere commune aliud Doctorum placitum, videlicet, quòd decisio dicti cap. quamuis pactum, de pactis, lib. 6. habeat locum, quando pater dotat filiam de suo, secus si dotaret eam de bonis eiusdem filiæ, puta de dote materna, & renunciaret filia dictis bonis cum iuramento; quia cùm pacer dotat de bonis filiæ, dicunt Doctores, quòd concurrente enormi læ sione, ideò renunciatio rescinditur, quòd præ sumitur à patre seducta & circumuenta, & consequenter ratione seductionis renuncias se; sed quando pater dotat de bonis suis, tunc dolus aut metus patris non præ sumitur circa filiam, vt renunciet, idque ob rationem principalem quam in primo casu principali suprà adduximus, scilicet, quòd patre viuente, nullum ius competit filiæ in bonis eiusdem; & in futurum, aut propter dubium euentum contingere pos set, quod eidem vtile potiùs, quam damnosum fuis set dote congrua ex bonis patris obtenta, renunciationem huiusmodi fecis se: & sic ratione læ sionis infringi non potest renunciatio: sic sanè distinguunt communiter inter Doctores, vt testatur Georg. Natta in dict. c. quamuis pactum, in 7. limitatione, num. 38. & sequentibus, Syluester Aldobrandinus, in cons. 75. num. 14. & 15. lib. 1. in proposito ergo casu minimè habebit locum præfata resolutio communis, si ponamus filiam de bonis suis, & non parentis ideò dotatam; ea etiam ratione paternæ hæreditati renunciatum, vt ex bonis parentis Maioratus institueretur: vel vt illa in aliam iustam, ac hone stam, vel neces sariam, aut alioquin vtilem conuerterentur: quotiescunque namque iustæ caus æ & probabilis interuentu renunciatio facta fuerit, ac consultè, an ex his, vel ex illis dotata fuerit filia, horumve, vel aliorum renunciatio fiat, & differentia adhibenda non erit, iuxta ea, quæ superiùs notauimus. Prætereà & tertio loco obseruandum duxi, in eodem casu & specie, atque vtili, neces sariáve, aut[sect. 85] iusta causa interueniente, minimè etiam obtinere ea, quæ post Ancharanum in consilio 38. Pro clariori, col. 2. Decium in consil. 180. col. 3. Corneum in consil. 147. lib. 4. & Cephalum in consil. 142. num. 24. lib. 1. scripta reliquit Marcus Antonius Eugenius in consil. 28. num. 37. & 38. lib. 1. dicens, quòd filia renuncians, enormis simè læ sa dicitur, & consequenter renunciationem infringere potest, quando pro vnica dote, & quidem constituta sibi ex bonis paternis solis renunciauit non solùm hæreditati patris, qui dotem constituit, sed etiam aui, matris, & fratris; ac insuper conces sit omnia iura sibi competentia super dictis bonis: tunc namque enormiter læ sa dicitur, eo quòd respectu dotis promis s æ ex bonis patris, non debuit remittere materna, auita, fraterna, & alia; & sic venire potest contra dictam renunciationem iuratam, ex eisdem Authoribus, qui ipsummet obseruant in renunciatione facta in manibus patris dotantis de bonis vnius, vt scilicet non valeat de bonis alterius, de quibus non dotatur; temperari ergo debebit prædictorum Authorum resolutio, vt non procedat in terminis anteà dictis, in quibus Molina ipse libr. 2. dicto cap. 3. num. 30. 31. & 32. loquutus est, videlicet, quando filia de bonis patris, vel alterius solùm dotata, aliorum plurium hæreditati ideò renunciauerit, vt Maioratus instituatur, vel vt opus aliquod pium peragatur, siue ad præfatam renunciationem efficiendam consultè, ob aliámque iustam ac honestam, vel neces sariam, aut piam & religiosam causam moueatur, sic vt iustæ potiùs caus æ interuentu adducta, quàm ob alia, seducta videri pos sit. Duxi etiam & quarto loco obseruandum, supe[sect. 86] riùs dicta de renunciatione iuris quæ siti, & hæreditatis iam delatæ in fauorem fratris, aut patrui, vel alterius personæ facta, minimè etiam obtinere, quando poneremus renunciationes huiusmodi iam delatæ paternæ & maternæ hæreditatis, ideò à filiabus fratri, aut patruo, vel alteri consanguineo factas es se, vt parentum, aut Maiorum suorum nomen & familia duraret, eorúmque memoria in stituto Maioratu, vel aucto iam anteà facto, in futurum conseruaretur, tunc enim ex hac causa, vel etiam si propter aliam iustam equidem & honestam, sibique alioquin vtilem, vel propter piam & religio sam causam moueatur, aut etiam intuitu pietatis, quia fratres, aut patrui, vel patrueles pauperes erant, ad renunciandum adducatur, etiam propter enormis simam læ sionem, renunciationem infringere non poterit, imò ad eius obseruantiam tenebitur, modò dotem congruam vel vt nubat, vel vt Religionem ingrediatur sibi reseruauerit, vel aliunde habeat, vnde se honestè, ac pro dignitate alere pos sit, quod est singulare & notandum, ac de mente Molinæ procedit de Hispan. primog. lib. 2. dict. cap. 3. num. 31. & 32. quamuis enim ipse loquatur in renunciatione eo respectu, vel ob aliquam excausis prædictis patri facta, eadem tamen ratio militat in ea, quæ fratri fieret, aut patruo; & cùm eidem patri ob eam rationem promiserit, hæreditatis maternæ, vel alterius, etiam iam delatæ renunciationem validè fieri, non est cur in fratre, eadem interueniente causa aut ratione, non sit idem ius constituendum. Sed & vltra Molinam in terminis dictis extat[sect. 87] singularis decisio Hyppoliti Riminaldi in consilio 228. num. 76. lib. 2. is enim num. 29. egerat de renunciatione hæreditatis iam delatæ à sorore quadam facta in fauorem fratris sui, & num. 22. cum sequentibus, tractauit de renunciatione à Federico quodam patruelibus suis ideò facta, quod ipsi pauperes erant, & parùm in bonis habentes, quódque nisi Marcus quidam eis subueniret, nec se alere, nec su stinere pos sent, sed neces saria aliunde quærere co gerentur, & demùm contendit probare, renunciationem factam alicui ob eius paupertatem, dici factam causâ pietatis, & idcircò irreuocabilem es se; postmodum verò se remittit ad num. 76. cum seq. eiusdem consilij, vbi dicit haberi, qualiter id sit intelligendum, vt constat ex summario posito ibidem, num. 24. at dict. num. 76. vsque ad finem consilij, pluribus modis id declarat, & in effectu Riminaldus ipse concludit, renunciationem ob paupertatem ibi factam subsistere, modò paupertas dilucidè probaretur, ac etiam quòd intuitu pietatis, siue pro salute animæ fieret, & quòd dolus, aut deceptio ces saret: his ergo concurrentibus vel aliis similibus interuenientibus, ex quibus iusta aliqua & probabilis causa inducatur, vides fateri Riminaldum expres sim, renunciationem iuratam retractari non pos se enormis simæ læ sionis prætextu, nec etiam quòd hæreditatis iam delatæ renunciatio alteri, quàm patri facta fuerit, sic vt ex dictis & notatis per eundem Authorem, à me anteà obseruata confirmari pos sint omninò; quæ tamen cum noua sint, nec ab alio hactenus sic adnotata, erit de ipsis, cùm occasio se offeret, & iuxta casus contingentis qualitatem & circumstantias maturiùs deliberandum. Tertius denique & vltimus casus sit, quan[sect. 88] do filia cum iuramento hæreditari paternæ renunciauit, & pater tunc dedit dotem, quæ succedit loco Legitimæ; nam si supplet Legitimam, non potest vlteriùs aliquid consequi filia: quòd si non as cendit ad integram Legitimam, potest agere ad supplementum, nec etiam ratione enormis simæ læ sionis aliter poterit experiri; & si nullam dotem,[sect. 89] constituit, seu incongruam, & minimam, vt dixi, agere poterit eo modo, quo dictum remanet suprà, num. 47. & 48. vbi notaui, qualiter in proposito dos diceretur congrua. Ita sane, sed latius quidem, & post alios multos ad literam declarat Parisius dicto consilio 26. ex num. 82. cum multis seqq. lib. 3. & sequitur Aldobrandinus in cons. 26. num. 111. libr. 1. quæ veris sima sunt, modò semper, ac indistinctè, cùm à Maiore, vel à Minore renunciationes ge[sect. 90] nerales cuiuscunque læ sionis, vel alterius remedij, aut remediorum omnium generaliter in casibus prædictis factæ fuerint, vt dignosci pos sit, an eisdem minimè refragantibus, aduers ùs renunciationem iuratam reclamare pos sit Maior, vel Minor: præ oculis habeantur ea, quæ suprà ex num. 28. vsque ad num. 37. & num. 41. obseruauimus, & quæ Molina de Hispan. primog. lib. 2. dict. cap. 3. ex num. 18. vsque ad num. 25. maturè & verè scripta reliquit, & numeris præcedentibus latiùs à me explicata fuere. Ioannes Guttierrez in d. authent. sacramenta puberum, ex num. 97. cum seq. Et de his actenus; resumendo tamen quæcun[sect. 91] que adhuc ex num. 50. suprà, hoc eodem capite, sic diffusè & latè à me annotata fuere, sic concludo: in primis in proposito dubio ex dict. num. 50. excitato, tres es se præcipuas & diuersa sententias, Prima relata est suprà, num. 53. per totum, & num. 56. fortis simè, vt vidisti, comprobata per text. in dict. cap. quamuis pactum. Secunda verò refertur num. 54. & 55. Tertia denique adducitur num. 57. & improbatur. n. 58. & seq. Inter has autem, prima opinio vera est, & communis, imo verior, communior, & omninò tenenda, scilicet renunciationem iuratam ob enormis simam læ sionem regulariter rescindi debere, iuxta ea, quæ plenè resoluta fuêre d. num. 53. & num. 56. & num. 39. & 40. ac etiam pariter ob enormem læ sionem, modo intelligatur, vt declaratum fuit suprà, num. 59. 60. 61. & 62. In vtraque ergo tam enormis sima, quàm enormi læ sione accipienda erit præfata resolutio communis, quoties verè dici pos sit, quem enormiter, aut enormis simè læ sum; declaratur tamen, nec enormem, nec enor mis simam læ sionem considerari in casibus adductis ex num. 43. vsque ad num. 49. & latiùs declaratis ex num 65. cum multis sequentibus, ac etiam num. 86. cum seq. dici tamen enormem, aut enormis simam læ sionem interuenire in casibus relatis infrà, ex num. 76. cum sequentibus, in quibus, & in aliis etiam similibus, quicunque illi sint, si in ipsis enormis aut enormis sima læ sio de iure ac congruè considerari pos sit, certum erit, renunciationem iuratam rescindi, neces se locum Pontificiæ constitutioni dicti cap. quamuis pactum; locum tamen es se eiusdem capitis exceptioni, quatenus vi aut dolo factam renunciationem excipit: ac denique enormis simam læ sionem non tantum respectu hæreditatis aut patrimonij renunciati metiendam, aut diffiniendam, sed alia considerari debere, quæ num. 47. in versiculo, & hactenus Molina, & num. 72. cum sequen. perpenduntur maturè, vt ibidem vidisti. # 3 CAPVT III. Ad explicationem leg. 21. 22. & 23. tit. 8. partit. 5. & leg. 2. tit. 9. De las condiciones generales, lib. 9. nouæ collect. regiæ, & l. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahen. empt. vbi locati, & conducti materia, quod attinet ad conductorem quocunque casu, aut modo vtifrui impeditum, vtiliter, & notabiliter tractatur, ipsarummet legum decisio exornatur, & declaratur quamplurimis, quæ abs que maxima vtilitate, vt videbis Lector, non erunt, nec ab vllo hactenus fuerant sic egregiè, nec distinctè adnotata: vtpote cùm originali, attentáque omnium vsque ad præ sentem diem Scribentium lecturâ, sic maturè composita sint, & in quæ stione illa, an conductor, vel alius suscipiens in se generaliter casus fortuitos, censeatur etiam suscepis se insolitos, aut insperatos omninò, sic vt nullius, etiam raris simè, aut nunquam contingentis euentu se excusare pos sit: contrariæ opiniones proferuntur, dicta lex Partitæ 23. & d. §. frumenta, ita fortiter, & verè ponderantur, atque declarantur, vt ampliùs cauillati non pos sint: ac denique nonnullis nouiter, & dilucidè, verè tamen, & iuridicè adnotatis, in præfato dubio sententia Authoris proponitur, quæ in futurum cuicumque rem hanc maturè & rectè consideranti, placere debebit. SVMMARIVM. -  1 Locatio & conductio iisdem, quibus emptio & venditio, consistit regulis, quamuis in aliquibus à contractu emptionis & venditionis differat. -  2 Et contrahitur simul atque de mercede conuenit. -  3 Duplicémque actionem parit; ex locato, quæ locatori ad mercedem; ex conducto, quæ conductori ad vsum & confruitionem rei datur. -  4 Locationis contractus vt adimpleatur, liberè & plenè debet vtifrui conductor. -  5 Et sic locator tenetur ad factum, idest pati, conductorem vti re conducta, & eam præ stare, nihilque facere, quominus liberè & pacificè fruatur. -  6 Et quemadmodum venditor tenetur tradere rem, si pretium consequi velit; ita locator tenetur præ stare, vt conductor fructus & preuentus percipiat, non solùm per simplicem traditionem rei, sed per continuam patientiam & omnis obstaculi remotionem. -  7 Et sicut in venditione rei constituitur pretium res pectu rei; ita in locatione constituitur pretium gratiâ fructuum, & habito respectu ad prouentus, & fructus singulis annis. -  8 Vnde sequitur, quòd sicut quando venditor non tradit rem, tenetur ad interes se; ita locator, si non facit, quòd conductor pos sit fructus percipere, tenetur ad interes se. -  9 Et quamuis in vendicatione, & in aliis contractibus, primo vsu etiam momentaneo quis censeatur tradidis se, & es se liberatus; tamen in contractu locationis & conductionis, locator non dicitur tradidis se, nisi pro eo tempore, quo conductori frui licuit, quia vniuersa substantia eius contractus in eo versatur, vt liceat conductori vti, quod est factum succes siuum. -  10 Nec sufficit, quòd in principio interueniat patientia, sed eius perseuerantia requiritur. -  11 Sic vt non dicatur tradita libera pos ses sio rei locatæ, quando non durauit pro toto tempore conuento vtendi & fruendi facultas. -  12 Quia præ statio patientiæ, ad quam tenetur locator, dicitur indiuidua, & non sufficit pro parte impleri, atque ideò si locator non præ stitit integram patientiam, non dicitur pro sua parte impleuis se: quoniam in talibus indiuiduis nihil actum intelligitur, cùm quid superest agendum. -  13 Locator, si toto tempore locationis, patientiam non præ stet, & omne obstaculum non remoueat, pen sionem exigere non potest. -  14 Quia in contractibus vltro citroque obligatoriis, vt est Locatio, agere volens, oportet impleuis se pro parte sua implenda, alias obstabit exceptio non implementi. -  15 Hæc autem exceptio, quòd alter ex contrahentibus non impleuerit pro parte sua, semper opponi potest, etiamsi statuto omnes exceptiones remoueantur. -  16 Locator in Libello, in quo petit pensionem, vt obtineat, neces sariò adiicere debet, quòd præ stiterit & accommodauerit liberum vsum, & patientiam, quia ex sola locatione non videtur adimpleuis se contractum ex parte sua, nisi in patientia perseuerauerit. -  17 Et sic non solùm tenetur patientiam allegare, sed probare. -  18 Conductor, si propter factum, culpam, aut non implementum locatoris, vel propter damnum, quod præter spem euenit, re conducta vti sit impeditus, succurritur ei, vt remittatur pro ratione pensionis debitæ nonnihil. -  19 Quia præ stat pensionem propter vsum rei, & in recompensationem fructuum; & ideò si fructus absque propria culpa impeditur percipere, iustè petit remis sionem mercedis. -  20 Conductor regulariter non tenetur ex natura contractus, de quocunque casu, aut impedimento, quod vsum & fruitionem rei locatæ impediat, sed id omne ad locatorem spectat. -  21 Quod procedit, etiamsi in se suscipiat conductor periculum simpliciter & absolutè & sine aliqua adiectione, siue suscipiat cum signo vniuersali, nisi aliàs teneretur de leuis sima culpa. -  22 Vel nisi vnus casus fortuitus specificetur, cum clau sula, Et omne aliud periculum; tunc enim venirent casus fortuiti, similes tamen expres sis. -  22 Legis 2. titul. 9. lib. 5. nouæ collect. Reg. decisionem, superius dictis, & iuris communis regulis contrariam omninò, vt hoc numero adnotatur. -  24 Conductor absque pacto non excusatur ex casu solito, sed ex insolito, euenientéque contra morem regionis: idcircò si ex consueto casu fortuito fructus corripiantur, non tenebitur dominus ad remis sionem pensionis, sed solùm tenebitur propter casus insolitos, & vide per totum numerum. -  25 Conductor quando non patitur damnum, remis sionem mercedis non petit, licèt non faciat solitum lucrum. -  26 Conductor cùm impeditur frui re conducta, facto & culpâ locatoris, non solùm consequi potest à locatore mercedis remis sionem, sed etiam potest agere contra eum, vt sibi resarciat omnem vtilitatem, & omne interes se, quod ex conductione percipere poterat, si ipse locator nihil faceret, quominus vteretur & frueretur re conducta. -  27 Et inter alios Authores, Francisci Connani locus optimus in id ponderatur, vbi ipse eruditè, & distinctè rem hanc explicauit, & in summa di stinxit. -  28 Quod si culpâ locatoris non vtatur conductor, plectitur ille damno litis æ stimatæ, quantum interest conductoris: sin casus impedimentum attulit, satis est, conductorem indemnem es se, nec vltra locator ipse obligatur, quàm vt remittat pensionem eius temporis, quo non est vsus conductor. -  29 Conductor si re conducta non vtatur propter impedimentum à tertio præ stitum, quod locator, diligentiam adhibendo, remouere poterat, & non adhibuit, ad plenum interes se agere potest. -  30 Quòd si etiam diligentiam adhibendo, illud remouere non potuit locator, tunc conductor liberatur à solutione mercedis, & si merces soluta es set, eam repeteret à locatore. -  31 Nisi conductor impeditus fuis set propter locatoris inimicitias, quia tunc factum, & culpa ipsius tertij licèt iniustum, cùm dicatur factum & culpa ipsius locatoris, meritò tenetur ipse locator ad damna, & interes se conductoris; & ibidem de materia legis, damnum, C. locati, remis siuè. -  32 Vel nisi impediens conductorem vtifrui re conducta, talis es set, quòd ex iusta causa id efficeret, aut ratione dominij, vel pignoris, vel ex alio iure; tunc enim si eam causam sciebat locator tempore locationis, & nihilominùs locauit, tenebitur conductori non solùm ad damnum, sed etiam ad omne lucrum, quod inde habiturus erat conductor ipse, si prohibitus non fuis set. -  33 Sed si ignorauit, tenebitur dumtaxat ad recepta vel si non recepit, remittere. -  34 Si verò conductor tempore contractus sciuis set, iustè eum pos se impediri, tunc ipsi denegaretur actio contra locatorem. -  35 Conductor quando facto aut culpa locatoris impeditur vti; ideò plenum interes se, & lucrum petere potest, quia tacitè inter eos videtur actum, ne quid fiat per locatorem in præiudicium conductoris, propter quod impediatur vsus, & reddituum perceptio; quapropter si socus fiat, rectè potest non solùm pro damno, sed etiam pro interes se agi. -  36 Mercedis remis sio, quando propter agri sterilitatem, vel fructuum exiguitatem petitur, intolerabile damnum requiritur, aut quod magnum sit conductoris incommodum, vt hoc numero declaratur. -  37 Similiter, quando peritur propter bellum, pestem, aut casum alium quemcunque sine culpa locatoris contingentem, neces sariò requiritur, quòd damnum sit intolerabile, vt remis sio fiat; quoniam medicum damnum æquo animo ferre debet conductor. -  38 Mercedis aut pensionis remis sio, vt propter casum fiat, plura sunt neces saria: primò quòd casus, qui contigit, sit insolitus: secundò quòd magnum afferat damnum: tertiò quod contingat ante perceptionem fructuum. -  39 Conductori cùm damnum prouenit ex facto, impedimento, aut culpa locatoris, etiamsi illud immodicum sit, est reficiendum absque distinctione, an sit magnum, vel paruum? -  40 Conductori damnum resarciendum es se ex facto locatoris illatum, absque distinctione aut consideratione, an factum, ex quo damnum sequutum est, principaliter, & directè dirigeretur, aut non ad damnum conductoris, vel vt prohiberetur vtifrui re conducta, siue secundariò & incidenter illud eueniat? -  41 Conductor gabellarum, æquè non potest impediri per indirectum, ne colligat solitos redditus, quemadmodum si directè prohibitus fuis set, quia vterque casus eodem iure censendus est, & eadem remis sio facienda. -  42 Et hoc, verè & maturè intellecta disposuit l. 21. titulo 8. partita 5. vt hoc numero nouè con siderauit Author. -  43 Conductori mercedis remis sionem fieri debere, etiamsi locator damnum inferens, habito respectu ad causam, quâ motus fuit, non videatur in culpa, si tamen ex eius facto damnum proueniat. -  44 Et quamuis iusta, publicá ve, aut neces saria causa, quæ impellit locatorem ad ponendum impedimentum, ne conductor vtatur, pos sit forsan illum excusare, ne teneatur ad damna, & interes se lucri ces santis, non tamen excusabit, quin pro rata temporis remittere pensionem teneatur. -  45 Conductor, cùm re conducta vtifrui prohibetur facto iusto locatoris, tunc ad totale interes se non tenetur locator, sed sufficit, quod pensionem pro residuo tempore remittat, si verò facto iniusto, tunc ad totale interes se & lucrum agi potest. -  46 Pet. August. Morlæ ad l. 2. tit. 9. de las condiciones generales, lib. 9. nouæ collect. Regiæ, declaratio quædam nouiter, verè tamen, & concludenter confutata, & vide latiùs infrà, ex n. 59. cum sequent. -  47 Conductor quare agere pos sit contra locatorem ad damna, & interes se, aut lucrum, cùm locator impedimentum ab alio præ stitum tollere potuit, & non fecit; è contra etiam, quando impedimentum tollere non potuit locator ipse, quare ad damnum tantum aut mercedis remis sionem agere debeat. -  48 Conductor potest se adstringere ad casus fortuitos, siue casibus quibuscunque renunciare, & se, eis dem non obstantibus, ad integram pensionis solutionem obligare. -  49 Sic è contrario pacisci licet ad conductoris fauorem, quòd certis casibus locator mercedem non exigat, siue vt fiat remis sio, etiam in casibus, in quibus alioquin ex natura contractus non fieret. -  50 Quia non debent locator & conductor ad imparia iudicari, & cùm sint correlatiua, dispositum in vno, debet locum habere in altero. -  51 Renunciatio generalis casuum fortuitorum in contractibus facta, valet & tenet, quamuis in iudiciis specialis neces saria sit. -  52 Et quamuis Bulgar. relatus per Glos sam, ita demùm crediderit, valere renunciationem casuum fortuitorum, si modò aliquis casus in specie exprimatur, & posteà subiiciatur generalis renunciatio. -  53 Et sequuti fuerint Authores nonnulli. -  54 Tamen in contrarium veritas se habet, sat es se re nunciare genericè casibus fortuitis, nullum in specie exprimendo. -  55 Idque legis 23. titulo 8. partita 5. decisione probatur expres sim, vt hoc numero adnotatur. -  56 Conductor, quamuis pos sit se obligare ad casum fortuitum, licèt regulariter de iure ad illum non teneatur, tamen ita demùm tenebitur, si talis casus fartutius non adueniat culpâ locatoris, tunc enim non tenetur de eo conductor. -  57 Nec etiam tenetur, si facto ipsius locatoris etiam iusto, casus contingat, vt hoc numero latiùs declaratur. -  58 Ratio est, quia quod casu fortuito euenit, inuoluntarium dicitur; vnde ad illud nullo modo applicari potest damnum, aut impedimentum culpâ, aut facto locatoris contingens. -  59 Casus fortuitus quamuis eueniat ob factum Regis, & bellum ab eo motum, vel ob sterilitatem, pe stem, terræmotum, siccitatem, & pluuiam, vel ob alium quemlibet casum fortuitum, nulla conductori fit remis sio in Gabellarum materia, & conductione earum, iuxta decisionem l. 2. tit. 9. lib. 9. nou. collect. reg. -  60 Pro cuius iustificatione, quorundam Scribentium huius Regni considerationes proferuntur, & vera eiusdem legis ratio redditur, & num. sequen. -  61 Bellum inter casus fortuitos connumerari debere, quamuis à Principe moueatur. -  62 Cùm Principes non moueant, nec mouere pos sint bella voluntariè, sed cum causis, quæ casus fortuiti iudicantur. -  63 L. 2. titulo 9. de las condiciones generales, lib. 9. nou. collect. reg. in versiculo finali, explicatur, & num. seq. -  64 Naturalia accidentalia, siue vt alij dicunt, adminicula, & qualitates contractuum, licèt pos sint partium conuentione tolli & mutari; tamen contra substantialia; vel naturalia intrinseca contractûs pactum initum nullo iure valet, nec ex eo vlla nascitur obligatio. -  65 Vsus rei in contractu locationis, & conductionis, est ex substantialibus, vel naturalibus intrinsecis illius contractus. -  66 Vnde pactum initum per quod vsus rei auferatur, siue renunciatio casus prouenientis facto, aut impedimento locatoris, tanquam contra substantiam, vel naturam intrinsecam ipsius contractus, nihil valeret, atque viribus non subsisteret. -  67 Quia talis obligatio dabet materiam delinquendi, adeò quòd non firmaretur iuramento. -  68 Idcircò non solùm Iureconsulti, sed etiam & legum Partitarum Conditores cautè, aut cum mysterio in proposito fuerunt loquuti, vt nouiter & verè hoc numero adnotauit Author. -  69 L. 2. tit. 6. lib. 9. nouæ compil. in vers. final. con stitutio Regia, nouiter declarata & limitata, & numeris sequentibus, vsque ad n. 77. -  70 Legis verba quantumuis generalia sint, recipiunt interpretationem restrictiuam, ne quis indebitè damnum patiatur. -  71 Et ne lex ipsa iniquitatem aliquam, siue defectum rationis contineat, semper interpretatio admitti debet. -  72 Contractûs firmitas aut valor ipsius, durum es set quod ab vnius dumtaxat ex contrahentibus voluntate penderet, & quòd in eius arbitrio positum es set, adimplere, vel non adimplere contractum pro parte sua, alterúmque ad implementum contractùs adstringere. -  73 Quia, vt inquit Baldus, non debet claudicare conuentio, vt vnus teneatur eam seruare, alter non; quia quod claudicat, iustum non est. -  74 Contractus sic interpretandus est, ne contrahentium alteri licitum sit reddere pactionem, alteri inutilem. -  75 Contractus in sui es se, non pos se habere dependentiam à voluntate vnius. -  76 Quod non, solùm respectu priuatorum locum habet, sed etiam respectu ipsius Principis contrahentis, vt hoc numero adnotatur, & ibidem verba singularia Baldi in proposito proferuntur. -  77 Dictæ l. 2. tit. 9. lib. 9. nouæ compil. in eodem versiculo finali, constitutio Regia, iterùm & nouiter declarata, & numeris seqq. -  78 Verbum Ipsius est personalis simum. -  79 Prohibitio alicui facta cum hoc verbo Ipsi, adeò personalis est, vt hæredes prohibiti excludat. -  80 Casus fortuitos in se suscipiens, vel eis renuncians, quòd non intelligatur sentire de insolitis, aut rarò contingentibus, ex sententia Bartoli, quam permulti Authores sequuntur, qui hoc numero præcitantur. -  81 Et huius partis fundamenta plura expendi pos sent, quæ ideò, consultóque omittit Author, quòd à superioribus Authoribus expendantur. -  82 Duntaxat referri debent duo, quibus in præfatam sententiam magis communiter adduci solent Doctores. -  83 Primum deducitur ex textu in l. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahenda emptione. Qui tamen textus verè ponderatus, & non cauillatus, contrarium probat expres sim, nec vllo pacto vitari potest, vt hoc numero singulariter, & meliùs quàm anteà fuis set, ostendit Author. -  84 Secundum fundamentum eò tendit, quòd ad ca sum fortuitum insolitum, aut rarò euenientem, renunciatio ideò trahi non debeat, quòd illi nunquam censeatur renunciatum, quia nec cogitatum de eo videtur. Vnde conuentio, aut casus fortuiti susceptio, quantuncunque generalis sit, ad casum fortuitum trahi non debet. -  85 Quod fundamentum parum etiam, aut nihil subsi stit, vt hoc numero adnotatur per totum. -  86 Casus fortuitos in se suscipiens, quòd intelligatur sentire etiam de insolitis, nec ex raritate casus obuenientis excusetur, ex sententia aliorum Authorum contra Bartolum. -  87 Author verò, vt in præfato dubio sententiam suam interponat, sequentia constituere neces sarium duxit, quæ nullus hactenus sic ex proposito considerauit. In primis negari non pos se, quin opinio Bartoli æquitatem præ se ferre videatur, ipsum tamen refragari apertè decisioni textus, in dicto §. frumenta, es séque directè contrariam verbis, & menti eiusdem §. vt ostensum fuit suprà, n. 83. -  88 Verbis etiam, & decisioni l. 23. titulo 8. partita 5. clarè contrariari; illa namque omninò destruit sententiam Bartoli, nec cauillari potest, vt meliùs, quàm anteà fuis set, adnotatur hoc numero, & sequenti. -  89 Et Ioannis Guttierrez ad eandem legem, & l. 22. eodem titulo, & partita, interpretatio nouiter, verè tamen & concludenter damnatur, atque eiusdem legis finis, & intentio detegitur. -  90 Secundò constituit, durum admodum sibi videri, & contra rationem quidem fateri Ioannem Guttierrez, & Hieronymum de Cauallos, opinionem Bartoli es se contra textum, in dict. §. frumenta, & nihilominùs iuri contrariam decisionem probare, diceréque, quòd ab illa recedendum non est in praxi. -  91 Et consequenter, terribile etiam videri, quòd præ fati duo Authores, non illius textus decisione decepti (quod ferri pos set;) fatentes potiùs & agnoscentes, per eundem textum destrui opinionem Bartoli, tantam eidem fidem aut authoritatem contendant tribuere, quòd iurismet ip sius decisionem stare nolint, sed à sententia Bartoli pos se vinci, intenderint. -  92 Aut ergo iniqua est, vel iuris rationi non conueniens dicti §. frumenta, & dictæ l. 23. parritæ constitutio (quod dicendum non est) aut Bartoli opinio stare non potest, nec attendi æquitas, quæ iuris expres si correctionem, & alterationem inducit. -  93 Idcircò in proposito dubio, rectius se habuit Menchaca, qui etiam attento iure communi sententiam Bartoli damnauit, per text. in dicto §. frumenta, & dicta lege 23. partitæ, contrarium probari, non dubitauit as serere. -  94 Fachineus etiam multò post hæc scripta ab Authore prælectus, rectis simè intellexit prædicta, & text. in dicto §. frumenta, ad verum retulit intellectum, vt hoc numero latiùs demon stratur. -  95 Tertiò constituit, dubium præfatum apertè, vt dixit, sublatum ex decisione dictæ legis 23. Partitae, sed Iudicis nanus non adeò ligatas, Iudicisvè arbitrium non ita exclusum, vt ipse aliquando arbitrari non valeat iuxta facti contingentis naturam, & circumstantias, quid æquius, & menti contrahentium magis conueniens sibi videatur. -  96 Verba enim contrahentium talia es se poterunt, vt omninò incogitatum, aut insolitum, & raris simè contingentem casum non contineant; poterunt etiam adeò vniuersaliter proferri, vt nullum ca sum exclusum diiudicare debeamus. -  97 Atque conductori imputare, quòd sibi non consuluerit tempore contractus, aut quòd verba ita absoluta & generalia, siue vniuersalia protulerit. -  98 Quæ tamen iuxta verisimilitudinem semper interpretari debebunt, secundùm quam pacta & verba locationis & conductionis sunt interpretanda. -  99 Item eo modo, quo inter contrahentes seruetur bona fides, & æquitas naturalis. -  100 Quia omnium obligationum materia, potis simùm ab æquitatis considerationis dependet. -  101 Aliàs autem & regulariter adhærendum erit deci sioni dictæ legis 23. Partitæ. -  102 A qua tamen si aliquo modo recedi potest, vel vllo pacto eiusdem decisio explicari, nullo equidem congruentius, quàm adhibita distinctione Cornei, quam Menochius, & alij sequuntur. -  103 In quo etiam maturè Iudex se habere debebit, cuius arbitrio totum hoc relinquere, securius est. -  104 Vt etiam relinquitur, quis casus dicatur solitus, vel insolitus, aut insperatus. -  105 Quamuis de hoc variæ fuerint, diuers æque Doctorum sententiæ. -  106 Quartò & vltimò constituit, ex dictis anteà ad textum in d. §. frumenta, & dictam l. 23. Partitæ, destrui omninò, nec vllo pacto sustineri pos se Cornei resolutionem in cons. 23. lib. 2. quem Pinellus rectè improbauit, vt hoc num. adnotatur. PRo dilucida atque absoluta huius[sect. 1] Capitis explicatione, constituendum erit in primis, quòd locatio, & conductio iisdem, quibus emptio & venditio, consistit regulis, quamuis in aliquibus à contractu emptionis & venditionis differat, l. 2. ff. locati, §. 1. Institut. eodem titul. vbi tradit succinctè & benè Minsingerus, & ibidem Antonius Pichardus ex num. 7. cum sequentibus, & contrahitur[sect. 2] simul atque de mercede conuenit, l. prima, ff. locati, l. 2. ff. de obligat. & act. duplicémque actionem parit,[sect. 3] ex locato, quæ locatori ad mercedem; ex conducto, quæ conductori ad vsum & fruitionem rei datur, ex eisdem iuribus, & l. 1. cum sequentibus, tit. 8. partit. 5. Vnde illud constitutis simum est, & pro explicatione eorum, quæ dicentur infrà; omninò neces sarium, quòd conductor, vt locationis contractus[sect. 4] adimpleatur, liberè & plenè debet vtifrui, l. si tibi, & in l. sequenti, l. si quis domum, l. habitatores, l. ex conducto, §. ff. locati, cum aliis multis, quæ adducit Paulus Parisius in consil. 40. numer. primo libro primo. Antonius Gomezius tomo 2. variarum, cap. 3. in principio. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 11. per totum. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, tertia parte lib. 27. cap. primo, folio mihi 290. Nicol. Moc. de contractibus, titulo de locato, & conducto, in principio. Iacobus Cancerius variarum resolutio n. cap. 14. ex numero primo, cum sequentibus, & eos non referens Antonius Pichardus ad rubricam, Institut. de locato, & conducto, ex num. 9. cum sequentibus; & sic locator tenetur ad factum, id est pati, conductorem vti re conducta, & eam præ stare,[sect. 5] nihílque facere, quominus liberè & pacificè fruatur, vt tradit Bartolus in l. prima, oppositione prima. C. de iure emphyteutio, & ibidem Iason num. 39. Angelus in §. item quæritur, & in §. finali, Institut. de actionibus. Betrazolus in consilio 267. num. 2. lib. 2. Socinus in cons. 156. num. 10. lib. 2. vbi singulariter inquit, quòd quemadmodum venditor tenetur tradere rem, si pretium consequi velit; ita locator te[sect. 6] netur præ stare, vt conductor fructus, & prouentus percipiat, non solùm per simplicem traditionem rei, sed per continuam patientiam, & omnis obstaculi remotionem: & sicut in venditione rei consti[sect. 7] tuitur pretium respectu rei; ita in locatione con stituitur pretium gratiâ fructuum, & habito res pectu ad prouentus & fructus singulis annis, quod docuit Bartolus magistraliter in l. si merces, §. vis maior, ff. locati, & cum aliis adnotarunt Bellon. in con. 45. num. 8. Petrus Surdus in cons. 34. num. 1. libro primo. Vnde sequitur, quòd sicut quando venditor non[sect. 8] tradit rem, tenetur ad interes se; ita locator si non faciat, quòd conductor pos sit fructus percipere, tenetur ad interes se, vt scribunt Simon de Pretis in consilio 23. numer. 9. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, libro 27. capite primo, numero 32. Et quam[sect. 9] uis in venditione, & aliis contractibus, primo vsu etiam momentaneo, quis censeatur tradidis se, & es se liberatus; tamen in contractu locationis & conductionis, locator non dicitur tradidis se, nisi pro eo tempore, quo conductori frui licuit, quia vniuer sa substantia eius contractus in eo versatur, vt liceat conductori vti, quod est factum succes siuum, vt pulchrè docuit Bartolus in l. si quis domum, numero primo, in fine, & numero 2. ff. locati, sequuntur Antonius Natta in consilio 360. numero primo, libro 2. Alciatus in l. 2. §. & harum, numero 43. ff. de verborum obligationibus. Crotus in consilio 96. numero 4. vbi dicit, quòd ad hoc vt res locata dicatur tradita, debet præ stari patientia, quæ habet tractum succes siuum; ita quòd non sufficit interuenire in prin[sect. 10] cipio, sed eius perseuerantia requiritur: alioquin[sect. 11] non dicetur tradita libera pos ses sio rei locatæ, quando non durauit pro toto tempore conuento, vtendi & fruendi facultas, vt ante alios annotauit Calderinus in consilio quinto titulo, de locato, in ver siculo, præterea, sequuntur Francis. Beccius in consilio 45. num. 19. vbi plurium authoritate comprobat Ioannes Botta in cons. 96. num. 4. & 5. Bimius in consil. 97. num. 34. Surdus in consil. 38. num. 17. & 18. Libro primo. Riminal. senior in consil. 342. num. 4. lib. 2. quia præ statio patientiæ, ad quam tenetur locator, dici[sect. 12] tur indiuidua, & non sufficit pro parte impleri; at que ideò si locator non præ stitit integram patientiam, non dicitur pro parte sua impleuis se: quoniam in talibus indiuiduis nihil actum intelligitur, cùm quid superest agendum; ita intelligit & & declarat Alexander in l. diuortio, num. 33. in versiculo, contra eum, ff. soluto matrimonio, refert & sequitur Ioannes Cephalus in cons. 577. num. 4. & 5. lib. 3. ex hoc inferens, quòd proptereà locator, qui non præ stitit huiusmodi patientiam, pensionem exigere non potest, per textum in l. Iulianus, §. offerri, ff. de actionibus empti, per quem id ipsum, atque in eis dem terminis scribit Hieronym. Magon. decis. Lucen. 69. num. 7. subiiciens, quod si toto tempore loca[sect. 13] tionis locator non præ ster patientiam, & omne ob staculum remoueat, per consequens non potest effectualiter agere, quia in contractibus vltrò citró[sect. 14] que obligatoriis, vt est locatio, agere volens, oportet impleuis se implenda pro parte sua, aliàs obstabit exceptio non implementi: hæc autem exceptio,[sect. 15] quòd alter ex contrahentibus non impleuerit pro parte sua, semper opponi potest, etiamsi statuto omnes exceptiones remoueantur, teste Romano in consil. 244. num. 5. versiculo, primò enim, Craueta, qui latè comprobat in consilio 127. num. 14. & in consilio 53. num. 32. libro primo. Ioannes Cephalus in consilio 407. num. 19. lib. 3. Tiberius Decianus in consilio primo, numero 67. volumine primo. Achilles Pedrocha in consilio primo, num. 238. atque in terminis contractus locationis, Franciscus Beccius in cons. 45. num. 13. idcircò Angelus in §. sequens, n. 28. [sect. 16] Institut. de actionibus, optimè consuluit, quòd locator in libello, in quo petit pensionem, vt obtineat, neces sariò adiicere debet, quòd præ stiterit & accommodauerit liberum vsum, & patientiam, quia ex sola locatione non videtur adimpleuis se contractum ex parte sua, nisi in patientia perseuerauerit; & sequitur Cacheranus decision. 51. num. 12. vbi variis fundamentis & rationibus probauit. quòd locator non solùm tenetur patientiam allegare, sed[sect. 17] probare. Iosephus Ludouicus decis. 2. n. 7. Vnde & consequenter infertur dicendum, aut con[sect. 18] stitui neces sariò debet, quòd ex causa prædicta, culpæ scilicet, aut facti, vel non implementi locatoris, aut pro ratione damni, quod præter spem euenit, succurritur non nunquam conductori, vt si impeditus fuerit vti re conducta, remittatur ei pro rata pensionis debitæ nonnihil, vt probat textus in l. si quis domum, in principio, & in l. si merces, §. vis maior, & in l. qui insulam, ff. locati, & in §. penul. Instit. eodem[sect. 19] tit. quia colonus præ stat pensionem propter vsum rei, & in recompensationem fructuum; & ideò si fructus absque propria culpa impeditur percipere, iustè petit mercedis remis sionem, vt constat ex eis dem iuribus & l. 21. & 22. tit. 8. partit. 5. & in terminis sic obseruant Angel. in authen. de non alienandis, §. quia verò. Paul. Castrens. in l. cum in plures, in principio, ff. locati, Alex. in cons. 107. lib. 3. Boëtius decis. 149. num. 5. Matthæus VVesembec. in paratitla Digestor. titul. de locato, num. 16. in fin. Socin. iun. in consil. 120. num. 20. lib. 3. Bellon. in consil. 45. num. 8. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 11. num. 13. per totum. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 27. cap. 1. num. 22. & 28. Petrus Surdus in consil. 34. numero primo, lib. 1. Deinde quia conductor[sect. 20] regulariter non tenetur ex natura contractus de quocunque casu, aut impedimento, quod vsum & fructum rei locatæ impediat, sed id omne ad locatorem spectat, l. in indicio, C. locati, l. si quis fundum, §. Imperator, l. ex conducto, §. si vis, ff. locati, l. prima, § is verò, ff. de obligat. & actio. l. 22. in principio. l. 23. titulo 8. partit. 5. Bartolus in l. opus quod in auer sione, ff. locati. Castrensis in consilio 471. Viso, prima parte, Fulgosius, in consilio 193. numero 2. Berous quæ stion. familiar. 53. num. 4. Stephanus à Freder. de interpretatione iuris, prima parte, num. 131. Decius in l. contractus, num. 33. ff. de regulis iuris, & ibidem Antonius del Rio cap. 11. colum. final. Anchar. Regien. lib. 3. quæ stio. famil. quæ stion. 36. num. 17. Stracch. de mercat. parte 2. titulo de naut. num. 6. Laurentius de Pinu in consilio 144. num. 3. Iacobus Cancerius variar. resolut. cap. 14. num. 28. & 29. Conrad. de contractibus, tractat. 5. quæ stion. 78. conclus. 4. in principio, vbi dicit vnum ex naturalibus contractus locationis es se, vt periculum eueniens circa rem, ad locatorem pertineat; Vincent Carocius de locato, & conducto, 4. p. de casibus, in principio, folio mihi 169. col. vltim. vbi quæ stione prima, fol. 170. plenè comprobat, & quamplures Authores citat ad hoc, quòd con[sect. 21] ductor nunquam regulariter tenetur de casibus fortuitis, etiamsi in se suscipiat periculum simpliciter, absolutè, & sine aliqua adiectione, siue suscipiat cum signo vniuersali, nisi aliàs reneretur de leuis sima culpa, vt ibidem probauit q. 40. & tenuit etiam vltra relatos ab eo, Ioannes Guttierrez de iu[sect. 22] ramento confirmatorio, 1. p. cap. 24. num. 10. Vel nisi vnus casus fortuitus specificetur cum clausula, Et omne aliud periculum; tunc enim venirent casus fortuiti, similes tamen expres sis, vt ipse Carocius eodem in loco, q. 2. & 3. folio 170. probauit, & eum non referens Azeued. in l. 2. tit. 9. lib. 9. nouæ collect. regiæ, ex num. 5. cum seq. qui tamen, & alij quamplures inferiùs citandi rem hanc non satis distinctè, aut non absoltuè satis, vt arbitror, explicarunt; idcircò nonnulla adiicere, & rem ipsam latiùs explanare neces sarium erit omninò, quod vt distinctè, & apertiùs fiat, sequentia constituo.[sect. 23] In primis, superiora omnia, quæ numeris præcedentibus tradita, atque obseruata fuêre, & alia, quæ inferiùs obseruabuntur, non otiosè, aut extra propositum, sed ideò à me dicta, aut præmis sa, vt ostenderem euidentiùs, legis 2. tit. 9. De las condiciones generales, lib. 9. nouæ collectionis Regiæ decisionem, superiùs dictis, & iuris comnunis regulis contrariam omninò, idcircò maturè & rectè accipiendam, rationem eiusdem considerandam, atque ipsius dis positionem vtpote iuri communi, vt dixi, contrariam, vltra limites au terminos, in quibus loquitur, non contrahendam; sic potiùs interpretandam, vt marte & intentione ipsius impleta, eiusdémque dispositione obseruata, quantum minus pos sit, iuri communi, ac etiam contrahentibus damnum inferatur.[sect. 24] Secundò constituo, superiorem communem resolutionem, quòd conductor non teneatur de casu quocunque, quo vsus & fructus impediatur, ita demùm accipiendam, atque intelligendam, si casus in solitus sit; nam si ex consuero casu fornito fructus corripiantur, non tenebitur dominus ad remis sionem mercedis, sed solum tenebitur propter casus insolitos, quod cum Glos sa, & Alberico rectè percipit Arias Pinellus 1. par l. 2. C. de rescindenda venditione, capite 3. num. 30. in sine, dicens, quod absque pacto non excusatur conductor ex casu solito, sed ex insolito, euenientéque contra morem regionis; & probat textus in l. ex conducto, §. si vis, ff. locati, ibi: Solis feruore non as sueto, & ibi: Si vero nihil extra con suetudinem acciderit. Et vltra Pinellum, id ipsum obseruat Gregorius Lopez in l. 22. titulo. 8. partita 5. verbo, Muy acostumbrada, per illum textum, vbi in hunc modum scriptum apparet: Destruyendose, o perdiendose los frutos de alguna heredad, ò viña, ò otra cosa semejante, que touies se arrendada vn ome de otro, por alguna ocasion que acaecies se, que non fues se muy acostumbrada de venir, as si como por auenidas de rios, ò por muchas lluuias, ò por granizo, ò por fuego que los quemas se, &c. Et sic debet intelligi l. 23. eodem titulo 8. & partita 5. in principio, & iuxta eam distingui, quatenus indistinctè dicit: Perdiendose los frutos de la cosa que es arrendada por alguna ocasion que vinies se por auentura, no seria tenudo de dar al señor la renta el que la prometiera, as si como de suso diximos. Quod verbum As si como de suso diximos, refertur ad dictam l. 22. præcedentem, non verò ad l. 21. vbi de impedimento proueniente facto locatoris agitur, vt statim dicetur; sic etiam intelligi debent aliorum Scribentium traditiones, qui indistinctè as serunt, quòd conductor de casu quacunque non teneatur, sunt enim accipiendæ iuxta distinctionem prædictam an casus solitus & consueras, an verò insolitus, & ferè nunquam consuetus sit; namque si consuetus, & iuxta consuetudinem regionis, tacitè de eo actum videbitur, nec conductor à solutione excusabitur, aliàs secus; vt dixi: & ita etiam intelligit Castren sis in d. l. ex conducto, §. si vis, num. 2. ff. locati, qui vt fiat remissio pensionis, inter alia requirit, quòd ca sus sit insolitus, & sequitur Petrus Surdus in cons. 34. num. 4. lib. 1. Vincen. Carocius de locato, & conducto, q. 8. num. 19. fol. 173. Tertiò constituo, quòd remis sio mercedis regu[sect. 25] lariter non sit, quando conductor non patitur damnum. licèt non faciat solitum lucrum; & ita loquuntur in proposito omnia iura, vt declarat optimè Paulus Paris. in cons. 38. ex num. 12. cum sequentibus, volum. 1. latiùs Petrus Surdus d. consil. 34. n. 4. vsque ad num. 7. lib. 1. Dixi, regulariter, nam aliquando lucri etiam ces santis habetur ratio in conductore:[sect. 26] ac primùm quidem, cùm conductor impeditur frui re conducta, facto, & culpa locatoris; tunc enim conductor non solum consequi potest à locatore mercedis remis sionem, sed etiam potest agere contra eum, vt sibi resarciat omnem vtilitatem, & interes se, quod ex conductione percipere poterat, si ipse locator nihil faceret, quominus vteretur & frueretur re conducta, per rectum in l. si fundus, versiculo, Nam & si colonus, & in l. si in lege, versiculo, Item si ex conducto, in l. si vno, §. vbicunque, versiculo, Planè, ff. locati, l. 21. in principio, tit. 8. p. 5. ibi: E por ende dezimos, que si lo señores destas cosas embargas sen en alguna manera a los que las touieren arrendadas, ò alagadas, que non pudies sen vsar, nin aprouecharse dellas, que les denen pechar todos los daños, e los menos cabos, que vinieren por tal razon como esta. E aun deuen les pechar demas desto las ganancias que pudieran auer hecho en aquellas cosas que tentian arrendadas o alogadas, sin aquellas ouies sen ellos embargado. Et notarunt Bartolus in dict. l. si vno, §. item cùm quidam, versiculo, Tertio casu, ff. locati, Romanus in consil. 178. num. 1. Bellon. in cons. 22. num. 1. Bos sius in praxi, tit. de remis sione mercedis conductoris, num. 108. & cum aliis multis Roland. in cons. 69. num. 22. Libro. 4. Natta in cons. 261. num. 1. lib. 2. Paulus de Montepico in consil. 76. n. 15. Tiberius Decian. in cons. 108. num. 2. & 3. lib. 2. Vincen. Carocius de locato, & conducto, 4. par. de casibus, quæ st. 7. num. 16. fol. 172. col. 3. Cuiacius ad Africanum, tract. 8. pag. 188. in fine, lit. F. Caualcanus decis. 44. num. 50. lib. 1. Paulus Æmilus decis. 183. num. 2. & 3. Part. 1. Paulus Augustinus Morla[sect. 27] emporij, 1. part. tit. 10. de locato & conduct. num. 23. eleganter atque eruditè Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 11. num. 16. in principio, fol. 541. & in versiculo, etenim æ stimatio eius, & in versiculo, hoc enim intelligendum est, & num. 17. in fin. vbi dicit eorum omnium, quæ in proposito tra[sect. 28] ctantur, vnam rationem es se, quam si tenuerimus, nunquam errabimus in iudicando; quòd locator obligatus est ad rem tradendam eiusmodi, vt eâ pos sit conductor vti, secundùm legem conuentionis: quod nisi fiat, locatoris culpa plectitur damno litis æ stimatæ quantum interest conductoris; sin casus impedimentum attulit, satis est conductorem indemnem es se, nec vltra locator ipse obligatur,[sect. 29] quàm vt remittat pensionem eius temporis, quo non est vsus conductor: & ij omnes Authores loquuntur promiscuè, etiam in impedimento à tertio præ stito, quod ipse locator diligentiam adhibendo, remouere poterat; nam si diligentiam non adhibuit, vt obuiaret, nec obuiauit diligenter, tenetur etiam ad plenum interes se, & lucrum conductori, idque ex eisdem iuribus præcitatis suprà & d. l. 21. tit. 8. partit. 5. quæ duos hos casus æquiparat, vt coastat ibi: E por ende dezimos, que si los señores destas cosas sobredichas, o otros a quien lo ellos pudies sen vedar, &c. Et ibi notauit Gregorius Lopez verbo, Vedar, & constituit exemplum in seruis, famulis, vel subditis locatoris, Bart. in l. si merces, §. culpæ, num. 1. ff. locati. Iulius Ferretus in tractatu de Gabellis, num. 300. Decianus dict. consil. 108. num. 2. Hippolytus Riminal. in. consil. 719. num. 13. & 14. lib. 6. Petrus Morla d.[sect. 30] tit. 10. de locato & conducto, num. 21. versic. Secunda conclusio. Si verò tale impedimentum, propter quod conductor liberè re conducta frui non potest, superuenit facto tertij, quod etiam, adbibendo diligentiam, remouere non potuit locator, tunc conductor liberatur à solutione mercedis, & si merces soluta es set, eam repeteret à locatore, per textum in dicta l. si fundus, §. & si colonus, ff. locati, quam in hoc casu accipiendam, cum aliis dixit Morla eodem tit. 10. de locato & conducto, numero 21. in principio, & sic intelligunt Authores superiùs relati, Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. part. de casibus, quæ stion. 7. numero 8. fol. 172. colum. 3. in principio, nisi conductor impedi[sect. 31] tus fuis set propter locatoris inimicitias, quia tunc factum, & culpa ipsius tertij, licèt iniustum, cùm dicatur factum & culpa ipsius locatoris, meritò tenetur ipse locator ad damna. & interes se conductoris, secundùm Barcolum in l. si vno, §. item cùm quidam, col. 2. ff. locati, per textum in l. si merces, §. culpæ, eius dem tituli, Gregorium Lopez in l. 21. verbo, Razon derecha, tit. 8. part. 5. Francisc. Connan. qui latè explicat lib. 7. comment. iur. ciuil. d. cap. 11. num. 17. fol. 542. Ioan. Cephal. in cons. 217. ex num. 13. lib. 2. Francis. Becci. in cons. 45. num. 19. Iacob. Menoch. in consil. 27. num. 53. lib. 1. Hippol. Riminald. in consil. 719. num. 8. & num. 15. & 16. lib. 6. & vide per totum consilium de materia l. damnum, C. locati, an, & quando damnum datum in rebus coloni pertineat ad eum, vel ad dominum: vel nisi impediens conductorem vti frui re conducta, talis es set, quòd ex[sect. 32] iusta causa id efficeret, aut ratione dominij, vel pignoris, vel ex alio iure; tunc enim si eam causam sciebat locator tempore locationis, & nihilominùs locauit, tenebitur conductori non solùm ad damnum. sed etiam ad omne lucrum, quod inde habiturus erat conductor ipse, si prohibitus non fuis set: sed si ignorauit, tenebitur dumtaxat ad recepta, vel si non recepit, remittere, ex dicta l. 21. tit. 8. part. 5. [sect. 33] in versiculo, Mas si otros estraños, quæ singularis est in hoc; item in alio, quod in fine subiicit, quatenus expressè disponit, quòd in eadem lege dicta, ita demùm habent locum, nisi conductor tempo[sect. 34] re contractûs sciuis set iustè pos se impediri; tunc enim denegaretur ipsi actio contra locatorem, vt constat ex illis verbis: Esto que diximos en esta ley, se entiende, si los arrendadores auian buena fe, quando las arrendaron, cuydando, que aquellos de quien las recibieron, auian derecho de las arrendar, o de las logar: ca si ellos auian mala fe, sabiendo que eran de otro, estonce no aurian demanda ninguna, en esta razon contra aquellos, de quien las tenian. Prædictorum autem ratio ea est, in primis, con[sect. 35] ductorem plenum interes se & lucrum petere pos se, quando casus aut damnum culpâ, aut facto locatoris contigit: quia vt tradit optimè Iulius Ferretus de Gabellis, num. 294. in contractu locationis tacitè videtur actum, ne quid fiat per locatorem in præ iudicium conductoris, propter quod impediatur vsus, & reddituum perceptio; quapropter si secus fiat, poterunt publicani agere, non solùm pro damno, sed pro interes se suo, l. Proculus, §. fin. ff. de vsufructu, & in terminis notarunt etiam Bursatus in consilio 309. num. 5. lib. 3. Bertazolus in consilio 267. num. 6. versiculo, ad damnum, lib. 2. & quamuis regulariter, quando propter agri sterilitatem, vel fru[sect. 36] ctuum exiguitatem petitur remis sio mercedis, intolerabile damnum requiratur, aut quòd magnum sit conductoris incommodum, vt notarunt Bartolus, & Castrensis in l. si merces, § vis maior, per illum textum, ff. locati, Corneus in cons. 128. colum. 4. lib. 2. Pari sius in cons. 38. n. 14. lib. 1. Natta in cons. 449. n. 1. lib. 2. Gofredus in summa Decretal. tit. de locato, n. 13. Connanus comment lib. 7. c. 11. n. 13. in princ. Hippolyt. Riminald. in cons. 92. n. 11. lib. 1. Petrus Surdus in cons. 34. n. 9. in princ. & in vers. confirmatur etiam, lib. 1. nec damnum quodcumque sufficiat, vt ipsimet Authores probarunt, & permulti in vnum congesti per Cenedum in collectaneo 116. ad Decretales, Antonius The saurus decisione Pedemontana 108. per totam. Hippol. Riminald. dicto cons. 92. & in cons. 48. lib. 1. & in cons. 282. lib. 3. & quale es se debeat, disponitur hodie in l. 22. tit. 8. part. 5. quam optimè explicant Couar. practicarum, c. 30. Ioannes Garsias de expens. & meliorat. c. 13. num. 9. Antonius Gomezius tom. 2. variar cap. 3. num. 18. Menchaca quæ stionum vsufrequentium lib. 3. quæ st. 54. Cæuallos practicar. commun. contra commun. quæ st. 57. Similiter, quando conductor impeditur frui re conducta sine locatoris culpa propter bel[sect. 37] lum, pestem, aut casum alium quemcunque contingentem, & ideò pensionis remis sionem petit pro rata, vt dixi suprà, neces sariò requiritur, quòd damnum sequutum sit intolerabile, vt remis sio fiat, quoniam modicum damnum æquo animo ferre debet conductor, l. habitatores, dicta l. si merces, §. vis maior, ff. locati. Castrensis in l. ex conducto, §. si vis, num. 2. ff.[sect. 38] eodem tit. dicens, quòd vt fiat remis sio pensionis, vel mercedis propter casum, plura sunt neces saria. Primò, quòd casus, qui contigit, sit insolitus. Secundò, quòd magnum afferat damnum. Tertiò, quòd contingat ante perceptionem fructuum, & cum Aretino, Socino, Beroo, Cephal. Bos sio, & aliis Authoribus sequitur, & latis simè & constanter tuetur, ac omnium aliorum authoritatibus in contrarium satisfacit eruditè Petrus Surdus in consil. 34. ex num. 4. vsque ad num. 22. lib. 2. vbi vide omninò: tamen cùm damnum conductori prouenit ex facto,[sect. 39] impedimento, aut culpa locatoris, etiamsi illud immodicum sit, est reficiendum absque distinctione an sit magnum, vel paruum, vt decidit egregiè Catelian. Cotta in memorabilibus, verbo, Conductor, vers. Quartò adde, & allegat Florianum in l. Proculus, §. finali, ff. de vsufructu, Bertachinum in tractatu de Gabellis, 2. part. quæ st. 22. num. 41. & 42. quos sequitur Hippol. Riminaldus in consil. 282. num. 16. lib. 3. ibi: Non omitto, quò a etiam hîc agitur de conductoribus impeditis vti & frui casu fortuito contingente facto locatoris, ob proclamata facta, prohibentia concur sum & transitum ad ciuitatem Ferrariæ, quo casu remis sio fieri debet pro rata damni, quodcumque id sit. Et in eodem casu (sed Riminaldo non relato) præclarè Marcus Antonius Eugenius in consilio 50. numer. 58. lib. 1. qui loquens in terminis nouæ indictionis, aut vectigalis impositionis, per quam conductoribus damnum inferebatur, & declarans dicta ibid. num. 41. sic scripsit: Secundò dato, non admodùm magnum futurum damnum, & pro non magno damno remis sionem mercedis reficiendam non es se conductori, d. lege si merces, si vis maior; Respondetur istud procedere in damno proueniente iudicio Dei, vt propter sterilitatem, bellum, & similia, vt loquitur d. §. vis maior, & alia allegata; secus in proueniente facto, & culpâ locatoris, quia illud etiam modicum reficiendum venit & videtur quorundam Authorum æquis sima declaratio, ne locator pos sit obes se conductori aliquo modo, quidquid aliqui dubitauerint de hoc. Et num. 56. ipse Marcus[sect. 40] Anton. Eugen. dixerat vnum verbum notabile, videlicet conductori damnum resarciendum es se ex facto locatoris illatum, absque distinctione, aut consideratione, an factum ex quo damnum sequutum est, principaliter & directè dirigeretur, aut non principaliter & directè, sed secundariò, vel in con sequentiam ad damnum conductoris, vel vt prohiberetur vti frui re conducta: quia cùm ex tali facto idem effectus sequeretur, damnum resarciendum est, quamuis Princeps, ciuitas, aut priuatus locator id intulerit secundariò, & incidenter, & inde ad argumentum adductum in eodem cons. 50. num. 40. ex l. si quis nec causam, ff. si certum petatur, quòd damnum contingens secundariò, & in consequentiam facti iusti, in consideratione haberi non debeat, rectè respondet, vt ibi videri poterit, & in eisdem terminis Bertazolus in cons. 165. num. 9. lib. 1. vbi ex pluribus concludit, quòd conductor Gabellarum,[sect. 41] æquè non potest impediri per indirectum, ne colligat solitos redditus, quemadmodùm si directè prohibitus fuis set, quia vterque casus eodem iure censendus est, & eadem remis sio facienda, & hoc,[sect. 42] verè & maturè intellecta disposuit dicta l. part. 21. tit. 8. part. 5. nam dum dicit, quòd si conductor impeditur vti re conducta facto, aut culpâ locatoris, tenetur ei locator ad omne damnum & lucrum, nec distinguit, an magnum sic, vel modicum damnum subdit in hunc modum: Si los señores destas cosas embargas sen en alguna manera, quod verbum, En alguna manera, vnum & aliud comprehendit, siue idem importat, ac si diceret, directè, vel indirectè, vel quocunque modo contingat; & corroboratur ex resolutione[sect. 43] Cornei in cons. 23. ex n. 9. lib. 2. vbi probat, conductori mercedis remis sionem fieri debere, etiamsi locator damnum inferens, habito respectu ad causam, quâ motus fuit, non videatur in culpa; si tamen ex eius facto damnum proueniat: & loquitur Corneus in ca su, quo iustum bellum motum erat, aut literæ emis s æ quæ ad vtilitatem publicam tendebant, & nihilominùs inquit, iniquis simum es se locatorem non teneri de damno dato, idem Corneus in cons. 38. n. 20. lib. 2. Neuizan. in cons. 91. n. 11. Alexander in cons. 151. n. 2. in fine, & n. 3. lib. 6. Craueta in cons. 95. n. 7. Bursatus in cons. 309. n. 9. in versic. nec obijciatur, lib. 3. dicens, quòd quamuis iusta causa, publicáve, aut neces saria[sect. 44] impellat locatorem ad ponendum impedimentum, ne conductor vtatur, id dumtaxat proderit, vt for san excusetur, ne teneatur ad damna & interes se lucri ces santis, non tamen, vt pro rata temporis conductor de damno non reficiatur, & quod nemo id abnegat; & in quocunque priuato idem obseruat Bartolus in l. si vno, §. item cum quidam, numero 20. ver siculo, Si verò factum locatoris est iustum, vbi distinxit inter factum iustum & iniustum locatoris, vt scilicet, cum conductor vtifrui prohibetur re conducta[sect. 45] facto iusto locatoris, tunc ad totale interes se non teneatur locator, sed sufficit, quòd pensionem pro re siduo tempore remittar, sicut quando casu fortuito prohibetur conductor: si verò facto iniusto, tunc ad totale interes se, & lucrum agi potest, & Bartoli di stinctionem sequuntur Romanus, Anania, Bertachinus, Parisius, Bellonus, Bos sius, & Natta, qu refert, ac etiam sequitur Petrus Surdus in cons. 34. num. 1. lib. 1. . Et his etiam, vt vides, refragatur apertè decisio[sect. 46] d. l. 2. tit. 9. de las condiciones generales, lib. 9. nouæ collectionis Regiæ, & quamuis ea non expendat, nec aliquem ex præfatis Authoribus adducat Augustinus Morla emporij prima parte, tit. 10. de locato, & conducto, num. 23. in fin. fol. 434. sic declarandam existimat dictæ l. 2. constitutionem, vt ipsa procedat quoad interes se ipsius conductoris, cuius respectu nullus casus, nullúsque euentus consideratur in ea lege, non verò quoad pretium, aut mercedem ipsius locationis, quam, vt idemmet Author existimat, pro rata remittere tenebitur Princeps: Ego verò à generalitate, & verbis, ac etiam mente & ratione d. l. regiæ 2. id adeò extraneum & alienum puto, vt negare non pos sim, quin vllo pacto defendi pos sit: proptereà quòd in eadem lege, non solum interes se aut lucrum, sed etiam & damni compensatio, aut mercedis remis sio excluditur expres sim, vt constat ex illis verbis: Sin poner en ollas, ni en parte dellas des quento alguno, aunque daño, ò perdida, ò mengua, &c. Et ibi: Saluo que todo ello sea a su auentura, segun dicho es. Et ibi: y que son de tal calidad, que a no se auer expres sado, se deuia hazer baxa y desquento, &c. Vnde sic interpretari, aut intelligere legem illam, potiùs es set eiusdem decisionem reformare, & destruere, quàm ipsam declarare: quo igitur pacto quáve ratione pos sit lex ipsa defendi, & ab omni iniquitate immunis relinqui, inferiùs dicetur. Denique, idèo dixi conductorem agere pos se[sect. 47] contra locatorem ad damna, interes se, aut lucrum, cùm locator impedimentum tollere potuit, & non fecit; quia eo casu in culpa dicitur es se locator, quæ venit in contractu locati, l. si merces, §. culpæ, ff. locati, ac sibi imputare debet, qui cùm pos set obuiare impedimento huiusmodi, & diligentiam adhibere, vt tolleret illud, id non fecerit, vt post Bartolum, Baldum, Speculatorem, Socinum, Alexandrum, Beroum, & Cagnolum, obseruarunt Decianus in con silio 108. num. 2. volumin. 2. Hippol. Riminald. in con sil. 719. num. 13. & 14. lib. 6. & eis non relatis, Morla dict. tit. 10. de locato, num. 22. in fine, cùm autem impedimentum tollere non potuit, aut iusta ex causa alius impedit conductorem, quam ipse locator ignorauit tempore locationis, nihil est, quod eidem imputari pos sit, nisi inimicitia imputetur, vt suprà dixi, & idcircò ad damnum tantùm, & mercedis remis sionem tenetur, ex eisdem Authoribus, & dicta l. partitæ 21. quæ ex prædictis dilucidè remanet & singulariter explicata. Nunc verò tertio deinde loco, & principaliter[sect. 48] constituendum erit, quòd conductor potest se ad stringere ad casus fortuitos, siue casibus quibus cunque renunciare, & se, eisdem non obstantibus, ad integram pensionis solutionem obligare, l. si quis fundum, in principio, ff. locati, l. 1. vbi Iason num. 92. C. de iure emphyteutico. Berous in cons. 143. num. 14. volumine primo. Francis. Beccius in consilio 94. num. 29. Iacobus Mandellus de Alba in consilio primo, n. 10. & cum multis Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 3. num. 19. Arias Pinellus prima parte l. 2. C. de rescindenda venditione, cap. 3. num. 26. Menchaca lib. 3. quæ stionum vsufrequentium, c. 54. num. 6. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, capit. 24. num. 1. & probatur in l. 23. titulo 8. partit. 5. in principio, in versiculo, El primero es, quæ loquitur in contractu locationis, & conductionis; sic è contrario pacisci licet ad conductoris fauorem, quòd certis casibus locator merce[sect. 49] dem non exigat, siue vt fiat remis sio etiam in casibus, quibus alioquin ex natura contractus non fieret, quia non debent locator & conductor ad im[sect. 50] paria iudicari, & cum sint correlatiua, dispositum in vno, debet locum habere in altero, vt in propo sito tenuit Glos sa in dicta l. si quis fundum, sequuntur Berous in consilio 142. num. 12. volumine primo. Petrus Surdus in consilio 34. num. 25. & 26. Cum sequentibus, volumine primo; & regulariter, quòd re[sect. 51] nunciatio generalis casuum fortuitorum in con tractibus facta, valeat & teneat, quamuis in iudiciis specialis neces saria sit, cum multis aliis Authoribus probarunt Pinellus dicto cap. 3. num. 26. 27. & 28. Menchaca dicto cap. 54. num. 6. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, dicto cap. 42. numero primo. Et quamuis Bulgar. relatus per[sect. 52] Glos sam magnam in l. sed & si quis, §. quæ situm, ff. si quis cautionibus, ita demum crediderit, valere renunciationem casuum fortuitorum, si modò aliquis casus in specie exprimatur, & posteà subiiciatur generalis renunciatio, & sequuti fuerint nonnulli,[sect. 53] quos Menchaca, Pinellus & Ioannes Gutierrez retulerunt; tamen in contrarium veritas se habet, sat[sect. 54] es se renunciare genericè casibus fortuitis, nullum in specie exprimendo, vt in materia volunt communiter Doctores, maximè Alexander, Iason, Imola, & Corneus, quos refert, & sic defendit Pinellus prima part. d. l. 2. C. de rescindenda venditione, dicto cap. 3. num. 26. in principio, & num. 27. Menchaca quæ stionum vsufrequentium lib. 3. dicto cap. 54. num. 5. & num. 8. & 9. qui pro hac parte expendit rationes nonnullas, quæ fortiter vrgent, & es se magis communem sententiam. quòd in contractibus generalis renunciatio casuum fortuitorum valeat absque alia specificatione, recté resoluit Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, dicto cap. 24. num. 5. dicens & lege Regia probari, hoc est l. 23. titulo 8. partit. 5. in versiculo. El primero es, vbi Gregorius Lopez verbo, Porqualquier ocasion, sic adnotauit, quamuis in l. 2. titul, 2. partita 5. verbo, Por algunas destas cosas, firmiter in hoc non insistat; quod tamen absque dubio tenendum erit ex deci sione dictæ l. 23. partitæ, quæ nullius casus expres sio[sect. 55] nem requirit, sed genericè casibus renunciare sat es se, probat apertè: hoc ideò forsan, quòd generalitas tantum operari soleat, quantum particularis specierum enumeratio, l. si chorus, ff. de legatis tertio, Glos sa in l. si seruitus, ff. de seruitutibus vrbanorum præ diorum, & sufficiat cogitas se in genere, argumento l. qui iure militari, ff. de militari testamento, atque vt altercationem, & contrarietatem Doctorum submoueret omninò, vt submouere videtur clarè, ibi: El primero es, si quando se fizo il pleyto de arrendamiento, se obligò el que recibio la cosa, que por qualquier ocasion que se perdies se el fruto, a el pertenecies se el daño. Est tamen animaduertendum, quòd licèt verum[sect. 56] sit, quòd pos sit conductor ad casum fortuitum se obligare, licèt regulariter de iure ad illum non teneatur; tamen ita demùm tenebitur, si talis casus fortuitus non adueniat culpâ locatoris: tunc enim non tenetur de eo conductor, vt scribunt Ancharanus in consilio 414. num. 2. Romanus singulari 441. Anania in consilio 74. num. 2. & 3. Parisius in consilio 40. num. 6. volumine primo. Alciatus in consilio 789. num. 4. Craueta in consilio 95. num. 8. Grammaticus in consilio 9. numero promo, inter ciuilia, Mar silius singulari 96. Corneus in consilio 12. per totum, maximè ex: num. 9. lib. 4. & in consilio 23. num. 22. lib. 2. Gozadinus, Ruinus, Decius, Bertachinus, Neuizan. & Menochius, quos referunt, & sic resoluunt Carocius de locato & conducto, 4. parte, de ca sibus, quæ stion. 5. in principio fol. 171. Petrus Surdus in consilio 12. num. 63. libro primo, qui ad id expendunt textum in l. cùm proponas, C. de nautico fœnore, & in l. qui officiij. §. finali, ff. de contrahenda emptione, & ante illos ad hoc allegauit ea iura Aretinus in consilio 110. Consideratis, columna finali, in versiculo, vnde dicit, & intelligunt id procedere etiam quando facto locatoris casus proueniat, quamuis casus[sect. 57] iustus fuerit, & à culpa remotus, vt puta si locator iustè bellum mouet, vel ei mouetur iniustè, cuius belli, vel alterius casus de se iusti occasione conductor damnum patitur, vt in fortis simis terminis probauit Alexander in cons. 84. lib. 6. nam cùm ciuitas Cesenæ, & eius conseruatores & magistratus locas sent Francisco ius exigendi, & percipiendi datia & Gabellas, & ipse Franciscus ita pepigis set, quòd susciperet in se omne periculum pestis, ac sterilitatis cuiuscunque, ac etiam guerræ, seu guerrarum cuiuslibet conditionis, tam licitæ, quàm illicitæ, & quæ sumpta occasione à prædicta ciuitate originem traherent, & quemcumque alium casum fortuitum, tam diuinum, quàm humanum, & postmodum dicta ciuitas, & eius Conseruatores seu Magistratus certa impedimenta adhibuis sent, ex quibus contigit prædictum Franciscum pas sum fuis se damnum circa perceptionem datiorum, & Gabellarum: Alexander num. 3. respondet, memoratum pactum, & renunciationem nihil obstare; quia intelligitur, ac intelligi debet respectu sterilitatis, inundationis, aut alterius casus fortuiti, non verò quando periculum, & impedimentum obuenit ex facto & culpa locatoris, per textum in d. l. cùm propons, per quem etiam mouetur Corneus dicto consilio 12. ex num. 9. lib. 4. vbi in specie sibi propo sita, inquit indubitanter teneri summum Pontificem, quia damnum ibi contingens euenit ex facto ipsius, & propter bellum ab eo motum, & quòd tenetur non solùm ad remittendum eis pensionem pro rata, sed etiam ad reficiendum quidquid percepis sent, & solitum erat anteà percipi tempore pacis, Craueta etiam dicto consilio 95. num. 6. vbi scribit, quòd in renunciatione casuum fortuitorum, nullo modo continetur is, qui ex facto Principis locatoris contigit. Parisius dicto consilio 40. num. 6. libro primo, dicens, quòd susceptio periculi, & omnium casuum, nunquam comprehendit periculum, & casum procedentem ex facto ipsius locatoris. Paulus de Montepico in consilio 76. num. 18. Natta in consil. 360. numero primo lib. 2. Rolandus in consilio 69. numero. 14. lib. 4. Ioannes Bolognetus in consil. 30. n. 23. & nullo ex his relato Azeuedus in l. 2. tit. 9. lib. 9. compilat. ex num. 11. Ratio prædictorum est, quia quod casu fortuito[sect. 58] euenit, inuoluntarium dicitur, vt explicat in proposito Antonius De-lrio in repetitione l. contractus, ff. de regulis Iuris, capit. primo, in fin. perpendens textum in l. non vtique, § si eo tempore, ff. de administrat. rer. ad ciuitat. pertinent. & in l. quæ fortuitis, C. de pignoratitia actione. Seraphinus in tractatu, de priuilegiis iuramenti, priuilegio 106. num. 2. vnde ad id nullo modo applicari potest damnum aut impedimentum culpâ aut facto locatoris contingens, ex eisdem Authoribus, & supremi Parlamenti Parisiensis in fortis simo casu, authoritate, & exemplo, quod refert Renatus Chopinus lib. 3. de dom. Franc. tit. 13. num. 10. scribens, quòd cum quidam redditus Regij locati fuis sent cuidam Matthæo in Ciuitate Pictauiensi, qui in lege conductionis in se susceperat omnium casuum fortuitorum periculum, & propter quasdam prohibitiones & præconia causâ bellorum ciuilium emis sa, contigit illam reddituum Regalium perceptionem impediri; causâ delatâ ad amplis simum Parisiensem Senatum, licèt fisci Patronatus in contrarium instaret, & renunciationis vim obiiceret, tamen Senatus decreto pronunciatum est, conductori remis sionem fieri debere. Idcircò hæc omnia præuidens, atque vt illis ob[sect. 59] uiaret dicta l. 2. tit. 9. De las condiciones generales, lib. 9. nouæ collect. Regiæ, expres sim statuit, quòd quamuis casus fortuitus eueniat ob factum Regis, & bellum ab eo motum, nulla conductori fiat remis sio. vt constat ibi: Y aunque se mueuan, y comiencen por nuestra parte. Et recte percipit Azeuedus in eadem l. 2. num. 14. sed non reddit rationem aliquam, quâ ipsius legis decisio valeat iustificari, sed dumtaxat dicit ibidem num. 26. quòd credit in Gabellarum ma teria, & earum conductione non habere locum remis sionem pensionis, ob sterilitatem, pestem, bellum, terræmotum, siccitatem, & pluuiam, vel ob alium quemlibet casum fortuitum, quia sic statutum est in illa lege, nec aliter eiusdem rationem, aut iustitiam ostendit: Morla velò emporij prima[sect. 60] parte, tit. 10. de locato, & conducto, num. 23. in fin. fol. 434. nullam etiam rationem as signat, sed sic putat eam legem intelligendam, vt dixi supra num. 46. cùm verè lex eadem in contrarium refragetur expres sim, & non solùm interes se, aut lucrum, sed etiam & damni compensationem, aut mercedis remis sionem excludat apertè. Quapropter pro ratione & iustitia dictæ legis Regiæ, Ignatius Lasarte de decima vendit. & permutat. cap 18. num. 83. non malè constituit, quòd in Gabellarum, aut reddituum Regalium materia, ea lege & pacto locatio eorum iurium fiat, & semper multis retrò annis facta fuerit, & fieri consueuerit; atque ideò nedum vt lex, sed & vt iustitia, & formalis partium conuentio seruari debet, quia sic conuentum censetur cum conductoribus Gabellarum, cùm hæc sit vna ex conditionibus generalibus locationum earum, argumento textus in l. si quis domum, §. Iulianus, ff. locat. quod mihi admodùm placet, quamuis Azeuedus in eadem l. 2. num. 26. præ fato Authori acquiescere nolle videatur, sed pro ratione ipsius legis, solam Principis condentis eam, voluntatem consideret, quæ verè pro ipsius iustificatione non sufficit; idcircò libenter ego, & vltra Authores præfatos addiderim, negari non pos se, quin dictæ legis Regiæ constitutio, iustis ac necef sessariis de causis suo initio sic condita fuerit, postmodùm verò, ac in futurum, nullum debere, nec pos se inde conqueri, si legis illius tenorem, & con stitutionem ad vnguem compellatur obseruare, quippe cùm eo ipso, quòd iura ea Gabellarum, siue redditus regales, aut prouentus quoscunque conduxerit, ex quo scit, aut leges generaliter iam latæ tenorem, & dispositionem scire debet, videatur iam eiusdem decisioni voluntariè se velle adstringere, & illius dispositionem sua quodammodo voluntate expres sim corroborare, cùm ab initio id efficere, vel non efficere, liberum sibi es set; nec conducendi neces sitate pos set grauari, qui inuitus ad conducendum non teneretur: vnde aduersùs contractum sponte initum, & contra formam illius legis quocunque modo venire, aut casus cuiuslibet occasione remis sionem in eadem lege prohibitam petere, nihil aliud es set, quàm fisci patronos, & procuratores decipere, fidem tacitam ex cognitione legis publicè promulgatæ, siue generaliter latæ frangere, nec placitis acquiescere ob aduersam fortunam, qui ob prosperam & fœlicem, siue ob vbertatem quamcunque, siue casu quocunque prouenientem, conductionis pensionem augeri, nequaquam vellet consentire, nec ad id teneretur; idcircò cùm casus in dicta lege regia enumerati, dubij sint & incerti, & ades se pos sint, vel non ades se; æquum non solum est, sed & iuris rationi consonum. vt promiscui euentus, aut communis fortunæ ratione, eam legem patiatur conductor, quam aduersùs omnes conducentes videns generaliter latam, ipse libenter in initio contractus pro se tulit, siue legi illi libenter se subiecit, vnde sibi scienti & consentienti, aut saltem scire debenti, nullam iniuriam factam dicere potest, quod ipsamet lex 2. si accuratè perpendantur verba eiusdem, s æpe quidem considerat, quatenus tam in prooemio, quàm in medio dicit: Las cojan y recauden a toda su auentura, & ibi: Saluò que todo ello sea a su auentura, como dicho es. Siquidem certum est, quod vbi fit mentio fortunæ, intelligitur de casibus, qui pos sunt se habere ad es se, & non es se, & sic in prima parte ipsius legis, vsque ad versiculum, Y que an si mismo no pidan, semper sit sermo de casibus fortuitis, inter quos connumeratur etiam bellum, quamuis à Prin[sect. 61] cipe moueatur, vt eadem lex inquit, & docet Bartolus in l. cotem ferro, §. qui maximos, ff. de publicanis, num. 4. quia cùm Principes non moueant, nec mo[sect. 62] uere pos sint bella voluntariè, sed cum causis, quæ casus fortuiti indicantur, vt in cap. quid culpatur in bello, 23. quæ stione prima, & in casibus fortuitis est verum dicere, quòd conductor tenetur, si renunciauerit eis, aut si renuncias se videatur, vt in terminis dictæ l. regiæ, ex ratione superiùs dicta videtur. Inde fit, sic rectè statutum fuis se, quia cùm se habeat conductor ad lucrum & damnum consideratâ fortunâ, eo ipso facta renunciatio iustificatur, aut ea, quæ facta censetur, argumento text, in l. si iactum retis, ff. de actionibus empti, & in l. de fideicommis so, cum ibi notatis, C. de transactionibus, vnde non[sect. 63] absque maximo mysterio in eadem l. 2. in fine, in versiculo, Y que an si mismo no pidan, separatur ille casus à præcedentibus, quia verè multùm differt ab illis, & si expres sus non fuis set specialiter, aut verbis expres sis, quæ casuum præcedentium diuer sitatem denotant, nullo modo sub illis comprehenderetur eo quòd casus fortuitus non est, sed à voluntate Principis dependens, vt constat ibi: Y que an si mismo no pidan, ni pongan desquento ninguno por ningunos nauios, ni bestias de carga que su Magestad embargare, ò tomare para cosas que tocan a su seruicio en qualesquier puertos, ò lugares del Reyno, ò fuera del. Et sic virtute dictæ conditionis generalis, ant tacitæ conuentionis non censeretur renunciatus, cùm etiam absque expres sa legis dispositione renunciari non pos set casus ille, aut pactum sic expres sim initum subsistere: quod patebit ad oculum, si in memoriam repetantur nonnulla, quæ in proposito prætermitti non pos sunt: In primis, quòd licèt naturalia, accidentalia, siue, vt[sect. 64] alij dicunt, adminicula & qualitates contractuum pos sint pacto & conuentione partium tolli & mutari; tamen contra substantialia, vel naturalia intrinseca contractûs pactum initum nullo iure valet, nec ex eo vlla nascitur obligatio: quod docent eleganter Zasius lib. 2. singul. respons. cap. 12. num. 3. Alciatus lib. 2. paradox, cap. 16. litera B. Ioan. Corras. Mis cellan. cap. 20. num. 3. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 5. cap. 2. num. 6. acutè Iacob. Cuiacius obseruat. lib. 2. cap. 5. litera B. Stephan. Forcatul. in necyomant. iuris, dialogo 4. num. 4. Nicol. Valla de rebus dubiis, tractatu primo, pagina 7. columna prima, in medio. Sebastian. Medicis in tractatu de legibus, & statutis, 3. par. quæ st. 4. num. 2. & 3. Ioannes Bolognetus in l. 2. in principio, num. 24. ff. si certum petatur. Modernus Paris. in l. prima, §. sed si mihi, num. 67. ff. de verbor. obligat. & ex antiquis, Baldus in l. prima, num. 14. C. de vsufructu, quem in terminis contractus locationis & conductionis sequuntur Neuizan. in consilio 91. num. 12. Curtius senior in consilio 49. num. 40. Lofredus in consilio primo, num. 175. & optimè declarans alios refert Petrus Surdus in consilio 243. num. 29. 30. & 31. lib. 2. atque exemplis comprobant Decius in l. contractus, num. 41. ff. de regulis iuris. Petrus Pechius in cap. contractus, num. 9. eodem titulo, lib. 6. Deinde, quòd vsus rei in contracta locationis[sect. 65] & conductionis est ex substantialibus, vel naturalibus intrinsecis illius contractus, vt Petrus Pechius & Neuizan. in locis relatis affirmant, Bartolus etiam expres sim in l. si quis domum, in principio, ff. locati. Anton. Gomezius tomo 2. variarum, cap. 3. numero primo. Paris. de Puteo in tract, de reintegrat. feudorum, §. plerumque num. 8. fol. 101. Antonius Delrio in repetitione dict. l. contractus, cap. 11. in principio Baconius à Vacuna lib. 5. declarat. iuris, cap. 68. num. 7. Conradus de contractibus, tractatu 5. quæ st. 87. conclus. 4. in principio, & alij relati suprà in initio huius capitis, qui continuam & indiuiduam locatoris patientiam requirunt, atque vt conductoris vsus[sect. 66] nullo modo impediatur per locatorem: vnde sequitur manifestè, quòd pactum huiusmodi, per quod vsus rei auferatur, siue renunciatio casus prouenientis facto aut impedimento locatoris, posito quòd renunciatio es set expres sa, tanquam contra substantiam, vel naturam intrinsecam ipsius contractus, nihil valeret, atque viribus non subsisteret, vt in terminis pulchrè probarunt Berous in cons. 144. per totum, maximè num. 5. libro primo. Craueta in cons. 233. num. 9. vbi post Baldum à se relatum inquit, quòd non potest quis se obligare ad talem casum ex facto Principis prouenientem, quia talis obligatio dat, & continet materiam de[sect. 67] linquendi, adeò quòd non firmatur iuramento, Galiaula in l. prima, num. 4. ff. de verborum obligat. Alciatus in responso. 49. num. 9. ad finem lib. 8. Conradus de contractibus, dicta quæ stione 87. conclusione 4. ad finem. Cæ sar Vrsil. in addit. ad decisionem 150. Matthæus Afflict. num. 7. ibi: Et videretur dicendum. Antonius Mocius de contractibus, tractat. de locato, titulo de accidentalibus locationis, num. 57. ibi: Tale pactum non valeret, quia est iniquum, & contra sub stantiam locationis, vt re non pos sim vti, & soluam pretium: quod ipse latiùs fundat ibidem, atque exornat, & ex anteà adnotatis ratio colligitur, quoniam si locator dolo non caret, impediendo quominus conductor habeat liberum vsum, & solitam facultatem vtendi & fruendi, quod dicit Alexander in consilio 84. num. 7. lib. 6. neces sariò consequitur, quòd talis dolus per pactum remitti non potest, vt probat textus in l. contractus, ff. de regulis iuris, l. prima. §. si conueniat, vers. illud, ff. depositi. si vnus, §. illud, ff. de pactis, cum aliis, quæ adducit Decius in dict. l. contractus, num. 41. & Ioannes Igneus ibidem, num. 70. Idcircò non absque maximo my[sect. 68] sterio lex 23. titulo 8. partit. 5. in principio, se referens ad l. 22. præcedentem, in qua agitur de casibus fortuitis, non verò ad l. 21. in qua agitur de impedimentis prouenientibus facto aut culpâ locatoris, inquit, quòd regula tradita in l. 22. præcedenti, circa remis sionem, quæ fieri debet, quando damnum prouenit fortunâ, aut casu, non procedit, cùm conductor casibus renunciat, & sic non se refert ad l. 21. nec ad ea, quæ ibi disposita erant, quia cùm in ea lege tractetur de impedimentis prouenientibus facto locatoris, ex quibus vsus rei aufertur, illi renunciari non potest, & per consequens dicta l. partitæ 23. solùm approbat renunciationem, quando ca sus fortunâ eueniunt, nihil verò dicit de casibus facto locatoris euenientibus, nec renunciationis facultatem extendit ad illos, & eademmet consideratione procedunt Iureconsulti, si attenté facta combinatione procedamus, & iungamus textum in l. si vno, §. item cùm quidam, l. si merces, §. vis maior, l. si quis fundum, & l. si fundus quem, ff. locati; nam cùm in dicto. §. item cum quidam, & in dicto §. vis maior, cum similibus, cautum es set, quòd si casu fortuito non pos set conductor liberè vti frui, remis sio ei facienda es set, & in dicta l. si fundus quem, quando facto locatoris impedimentum euenit, non solùm ad pensionis remis sionem; sed ad totalis interes se satisfactionem, locator ipse obligatus fuis set, Iureconsultus Iulianus in dicta l. si quis fundum, tractans, vtrùm id pacto & renunciatione contrahentium pos set mutari, vel alterari, dumtaxat disponit, quod pactum in contrarium, siue renunciado valebit quoad casus fortuitos, aut fortunâ euenientes, & sic intactam relinquit, & immutatam & absque prædicta exceptione legem, quæ disponit & loquitur in impedimento facto locatoris causato; quod constat apertè ex verbis eiusdem legis, quatenus in ea sic scribitur: Si quis fundum locauerit ea lege, vt etiam si quid vi maiori accidis set, hoc præ staretur pacto standum es se. Vides ergo de impedimento locatoris nihil in ea lege dictum, & consequenter, vt anteà dixi, neces sarium fuis se, quòd in dicta l. 2. tit. 9. De las condiciones generales, lib. 9. nouæ collect. Regiæ, casus ille facto Principis proueniens exciperetur; alioquin enim non obstantibus verbis generalibus in eadem l. prolatis. (quæ vt superiùs dixi, ad casus fortuitos semper referuntur) absque dubio reneretur Princeps eo casu ad damni satisfactionem plenariam, cùm facto ipsius fuerit sors, aut fortuna conductoris impedita, vt in terminis contendit Corneus in cons. 38. num. 15. lib. 2. Ex quo, & verbis eiusdem legis Regiæ, firmari pos [sect. 69] set, constitutionem ipsius in versiculo finali, fortas sis locum non habituram, cùm Princeps absque vlla neces sitate, Ni para su seruicio, (in quo casu lex ibi loquitur) impedimentum adhiberet, ex quo conductor vtifrui impediretur: idque ex traditionibus Cornei in dicto consilio 38. & aliorum Authorum, quos suprà retuli. Item etiam, quia verba illius le[sect. 70] gis, quantumuis generalia sint, recipiunt interpretationem restrictiuam, ne quis indebitè damnum patiatur, vt probat textus in l. 2. & ibi notant Bartolus, & Salicet. C. de noxalibus actionibus, Hotomannus in consilio 57. num. 20. & in simili materia remis sionis faciendæ obseruarunt Socinus in con silio 44. num; 10. libro primo, Craueta in consilio 221. num. 5. Bursatus in consilio 360. num. 41. lib. 4. pulchrè Modernus Paris. in consuet. Parisiens. titulo primo. §. 8. glos sa 4. num. 8. vbi constituens argumentum ex verborum generalitate, singularia verba profert, ex quibus probare contendit, legis interpreta[sect. 71] tionem semper admittendam, quæ eò principaliter tendit, ne lex ipsa iniquitatem aliquam, siue defectum rationis contineat. Denique, quia durum es set, quòd contractus firmitas, aut valor ipsius ab vnius[sect. 72] dumtaxat ex contrahentibus voluntate penderet, & quòd in eius arbitrio positum es set adimplere, vel non adimplere pro parte sua contractum, alterúmque ad ipsius adimplementum adstringere; quod maximè iura abhorrent: nam, vt inquit Baldus in consilio 18. num. 2. libro primo, non debet[sect. 73] claudicare conuentio, vt. vnus teneatur eam seruare, alter non: quia quod claudicat, iustum non est, l. si socius pro filia, ff. pro socio. sequitur Federicus Scotus responso 17. num. 3. libro primo, tomo primo: vbi inquit, quòd contractus sic interpretan[sect. 74] dus est, ne contrahentium alteri licitum sit reddere pactionem alteri inutilem: idem Baldus per textum ibi, in l. in vendentis, numer. primo. C. de contrahenda emptione, vbi dicit, contractus non pos se habere in sui es se, dependentiam à voluntate vnius;[sect. 75] quem textum in locatione accepit expres sim idem Baldus ibidem, num. 4. in versic. nam hoc idem, Petrus Surdus in cons. 136. num. 24. lib. 1. & facit text. in l. Iulianus, §. si quis colludente, ff. de actionibus empti, l. si cum dies §. 1. in fine, ff. de arbitris, cum aliis, quæ citat in proposito Bolognetus in cons. 10. num. 35. Ac eorum ratio non solum respectu priuatorum[sect. 76] locum habet, sed etiam respectu ipsius Principis contrahentis, vt eleganter dixit Bald. in l. Princeps, ff. de legibus, vbi singularia verba protulit, & in hunc modum reliquit scriptum: Cùm Princeps contrahit, iure gentium & ciuili obligatur, quia ciuili rationi naturalis ratio cooperatur; alioqui enim ipsio non obligato, nec alius, qui contrahit, obligaretur ex natura correlatiuorum, & sic contractus claudicaret. Socinus iunior in cons. 69. q. num. 26. lib. 4. & in terminis locationis factæ à Principe, Bursat. in cons. 104. num. 9. lib. 1. Et hæc sit prima declaratio ad dictam l. regiam 2. & vera quidem, quoniam absque causa, siue neces sitate, vel extra ministerium sui seruitij, credendum non est, velle Principem conductori damnum aut præiudicium inferri. Prætereà tentari pos set, ipsammet l. 2. in eodem ver[sect. 77] siculo finali, dumtaxat obtinere locum quoad impedimenta particularia, siue momentanea, aut modico tempore duratura, non verò quoad impedimenta generalia, aut toto, vel maximo locationis tempore duratura; quæ ideò lex illa permisit, quòd es sent ad seruitium Principis neces saria; & sic vel non multùm temporis duratura, aut etiam non maximum damnum allatura, vt eisdem verbis anteà relatis deprehenditur, ibi: Para su seruicio. Quod idem est, ac si diceret, ipsius seruitio; quoniam verbum ipsius, est personalis simum, secundùm Iaso[sect. 78] nem in l. filiusfamilias, §. Diui, lectura 2. num. 151. ff. de legatis primo, qui allegat Baldum in cons. 204. lib. 5. vbi vult; quod prohibitio alicui facta cum verbo Ipsi, adeò personalis est, vt hæredes prohi[sect. 79] biti excludat: & latiùs Rolandus in cons. 59. num. 28. lib. 3. Et hæc est secunda declaratio, quæ probabilis videtur, sed erit maturiùs cogitandum de ea, quoniam in d. l. 2. sic generaliter statutum est, vt vidimus, nec ad vna vel alia impedimenta legis ip sius constitutio restringitur. Vnde videtur, quòd etiam in omnibus accipi pos sit, nec conductor conqueri ex ratione adducta suprà, num. 60. cum sequentibus. Et de his hactenus, quæ, vt vides, singularia sunt, nec anteà sic dilucidé, atque specificè declarata. Nunc verò quarto deinde loco & principaliter, quod ad §. frumenta l. fistulas, ff. de contrahenda emptione, attinet, constituendum erit in ea fuis se quamplurimos Scriptores sententia, vt existimauerint, quòd casus fortuitos in se suscipiens, vel eis re[sect. 80] nuncians, non intelligatur sentire de insolitis, aut rarò contingentibus; quod notauit Bartolus in l. sed & si quis, §. quæ situm, num. 3. ff. si quis cautionibus, & ibi Fulgosius num. 11. idem Bartolus in l. Seio, §. medico, in fine, ff. de annuis legatis: & cum Bartolo fuerunt Iason in dicto §. quæ situm, num. 33. & plures, quos ibi refert, Alexander, Socinus, Corneus, Ripa, Imola, Felin. Afflictis, Gratus, & Natta, quos recensent Pinei. 1. par. l. 2. C. de rescindenda venditione, cap. 3. num. 29. in principio. Menchaca quæ stionum vsufrequentium lib. 3. cap. 54. num. 6. Antonius Gomezius, Gama, Oroscius, Craueta, Alciat. & Rolandus, quos retulit Cæuallos practic. commun. contra commun. quæ st. 702. numero primo, & 2. qui num. 3. dicit, hanc opinionem es se magis receptam, & pro ea iudicatum fuis se in Pinciano Prætorio, & num. 5. sequitur eam, Azeuedus etiam in l. 2. tit. 9. lib. 9. nouæ collect. Regiæ, ex num. 9. cum pluribus sequentibus, & receptiorem dicit, summámque æquitatem habere, & ideò in practica tenendam, Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 24. num. 6. & vltra eos Iacobus Portius in cons. 143. num. 3. cum sequentibus, & in cons. 144. num. 9. Iacobus Mandel. de Alba in cons. 1. num. 5. vbi dicit certis simum es se, quòd licèt quis se obliget ad casus fortuitos, talis tamen obligatio non comprehendit casus valdè insolitos, & refert Angeli, Alexandri, Baldi, Fulgosij, Andreæ Siculi, & Cornei plura consilia, Anchar. Regiens. lib. 3. quæ st. familiar. quæ stio. 36. num. 7. & 8. Sebastian. Medicis in tractata de compensat. par. 1. quæ sitone 45. in fine, & in tractatu de casibus fortuitis, prima parte, quæ stione 15. Baldus, Salicetus, Angelus, Alex. Socin. Alberic. Bertachinus, Fulgosius, Ripa, Gratus, Craueta, Felin. Anton. Alex. Anton. Gabriel, Viuius, Michael Neuizan. Alciatus, Celsus Hugo, Laurent. Chircou. Emanuel Suarez, Aretinus, Bos sius, Mozius, & Iosephus Ludouicus, quos congerit, & Bartoli sententiam magis communem, & in iudicando omninò tenendam dicit Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. par. de casibus, quæ st. 8. num. 6. fol. 172. in fine, & folio 273. vbi num. 7. ex Mohedano, Palcoto, Ioseph. Mandos Mago. Rot. Florent. Puteo, Francis. Marco, refert ita s æpe iudicas se sacrum Rotæ Auditorium, vt etiam refert, & eandem opinionem Bartoli amplectitur Franciscus Bursatus in cons. 81. num. 6. lib. 1. amplectitur etiam Hippolytus Riminaldus in cons. 637. num. 40. lib. 5. Renat. Chopin. lib. 3. de dom. Franc. tit. 13. num. 9. in principio. Gaspar Caballin. in tractatu de euictionibus, §. 5. num. 11. atque in fortioribus terminis, videlicet pacti & renunciationis omnium casuum fortuitorum, statuto & lege municipali corroboratæ, quòd non extendatur ad casum insolitum, qui verisimiliter acciderit præter contrahentis opinionem, & cogitationem, multis fundamentis & rationibus adductis respondit Anchar. in cons. 402. per totum: singulariter Menochius in cons. 27. num. 18. cum sequentibus, libro primo, vbi cùm Gisulphus conduxis set pedagia à Curisiensibus cum expres sa conuentione susceptionis òmnis periculi, casus fortuiti, omnísque aduers æ fortunæ, & nedum casuum cogitatorum, qui ab euentu fortunæ pendent, sed etiam casuum incogitatorum, qui euenire pos sent, & tam solitorum, quàm insolitorum; ex pluribus probat remis sionem es se faciendam, ex eo quòd Cæ sariani, & Galli ab induciis reces serunt, & bellum inter se nuntiauerunt, propter quod pedagiis fuit damnum illatum, & sic quia casus insolitus in renunciatione casuum etiam quantumcunque generali comprehensus non fuit: tenuerunt denique eandem Bartoli sententiam Aluarus Valascus, Fabius Turretus, Iacobus Leonius, Franciscus Beccius, & Bonifacius Rogerius, quos commemorauit, & sequutus est Additionator decisionum Gamæ, ad decisionem 352. Et huius partis fundamenta plura expendi pos [sect. 81] sent, quæ ideò consultóque omitto, quòd à superioribus plenè ponderantur, & expenduntur. Dum[sect. 82] taxat referri debent duo, quibus in præfatam sententiam magis communiter adduci solent Doctores. Primum deducitur ex textu in l. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahenda emptione. Qui tamen textus[sect. 83] verè ponderatus, & non cauillatus, contrarium probat expres sim, nec vllo pacto vitari potest, inquit enim Iureconsultus in hunc modum: Frumenta, quæ in herbis erant, cùm vendidis ses, dixisti te, si quid vi, aut tempestate factum es set, præ staturum, ea frumenta niues corruperunt, si immoderatæ fuerunt, & contra consuetudinem tempestatis, agi tecum ex empto poterit. Ecce, vbi is, qui vendidit frumenta in campis existentia, promisit se præ staturum id, quod vi aut tempestate accidis set, & sic niuis ac tempestatis periculum in se suscepit, postmodùm contigit, quòd niues frumenta corruperunt; & Iureconsultus respondet verbis prædictis: Si immoderatæ fuerunt, & contra consuetudinem regionis, venditorem teneri, ac cum eo ex empto agi pos se. Tantum ergo abest, quòd textus ille sententiam dictam iuuare pos sit, quòd contrariam clarè confirmet; Iureconsultus namque eo casu, non modò liberare voluit venditorem, imò teneri eum ex sua pactione, cùm casus insolitus fuit, & contra con suetudinem regionis, profitetur expres sim: Et sic clarè ostendit non aliàs venditorem obligari in casu illius textus, quàm si insolita & inopinata tempestas fuerit; siue venditorem censendum non es se in se voluis se suscipere periculum vis, aut tempestatis naturaliter, siue s æpe, aut secundùm con suetudinem regionis euenientis, sed dumtaxat sensis se de insolito, aut valdè extraordinario, raróve, aut nunquam contingenti: idque ex dictis ver bis adeò certum est, vt nullo modo negari pos sit; ac inter alia dictio illa, Si, (Si immoderatæ fuerint,) maximo cum mysterio & neces sariò non otiosè adiecta est: Et sic vt demonstretur, conditionaliter requiri, quòd niues immoderatæ fuerint, & contra consuetudinem regionis; aliàs enim si casum solitum, aut aliquando contingentem, siue ex con suetudine regionis euenientem voluis set etiam contineri Iureconsultus, ex illóve obligari venditorem, non dixis set: Si immoderatæ fuerint, & contra consuetudinem regionis; Sed dicere debuis set, Si moderatæ fuerint, & secundùm consuetudinem regionis: aut dictionem etiam adiicere, & sic dicere, Etiamsi immoderatæ fuerint, & contra consuetudinem regionis, agi tecum ex empto poterit. Clarè ergo significat, conuentionem illam restringi debere ad insolitam, & rarò, & nunquam euenientem vim & tempestatem, nec pos se extendi ad solitam, vel aliquando, aut secundùm consuetudinem regionis contingentem. Quod vel vno tantùm verbo sentit Accursius in eodem §. frumenta, verbo, si immoderatæ, vbi sic dicit: Si obligat se ad insolita, non ideò tenetur ad solita, vt hic. Quasi diceret, venditorem non præ sumi, nec es se credendum voluis se obligare se ex causa cuiuscunque vis, aut tempe statis euenientis, nec emptorem ex solita, aut aliquando contingenti tempestate damnum timuis se; idcircò venditorem ad insolita se obligantem, non ideò teneri de insolitis: Bartolus etiam, quamuis in dicto. §. quæ situm, num. 3. tenuerit sententiam relatam suprà num. 80. tamen in dicto, §. frumenta, clarè probauit nostrum As sumptum; nam in summario eiusdem §. sic reliquit scriptum: Casus fortuitus intelligitur inopinatus. Et sic expres s è ostendit, in specie illius textus, casum solitum non comprehendi, sed de inopinato aut insolito tantùm venditorem teneri. Quo ergo pacto, siue quomodo textus in prædicto §. frumenta, pro opinione Bartoli poterit induci, qui non modò casum inopinatum, aut insolitum reiicit, sic potiùs, & conditionaliter eum admittit, vt solitum, aut iuxta consuetudinem regionis euenientem excludat omninò. Deinde Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. parte, de casibus, quæ stione 8. num. 3. & num. 18. & 19. fol. 172. & 173. clarè inclinat in hunc intellectum ad d. §. frumenta, quamuis opinioni Bartoli relatæ suprà, dicto num. 80. magis videatur accedere; nam dicto num. 3. pro intellectu & introitu dicti §. frumenta dicit considerandum es se, quòd quidam casus eueniunt secundùm naturam, & isti non dicuntur fortuiti, sed naturales, vt niues, pluuiæ, & grandines in hyeme; vnde venditor sus cipiens in se casum fortuitum, non tenetur, si sit secundùm naturam, & consuetudinem regionis. Quidam verò casus eueniunt quodammodo supra naturam, vt nimiæ tempestates, niues immoderatæ, & similia, & ista facta exces siua, & immoderata dicuntur casus fortuiti, & de istis venditor, vel locator suscipiendo periculum, tenetur. Et demùm inquit, quod textum in dicto §. frumenta, sic declarat Baldus in cap. quoniam frequenter, columna finali, num. 9. vt lite non contestata, & in cap. cum olim, num. 3. de consuetudine, & commendat Iasonem in l. sed & si quis, §. Quæ situm, num. 33. ff. si quis cautionibus: ac denique dict. num. 18. & 19. ipsemet Vincentius sic scribit: Circa tamen intellectum §, frumenta, non omittam vnum, quod illud, quod venit ex natura temporis, vel qualitate regionis, non alterat dispositionem, sed dispositio semper venit interpretanda de eueniente vltra temporis naturam, vel regionis qualitatem: Vnde si conductor dicat, si occurrant aliqua ex niuibus, vel tempestatibus, nolo teneri; cui dubium, quòd vtplurimùm arguendo à communiter accidentibus, niues veniunt, & pluuiæ in hyeme? & tamen non intel ligitur de his sermo prolatus à contrahentibus, prout vulgares multi fortas se intelligerent, sed de facto, & niuibus immoderatis, & nimia tempestate proueniente. Vides ergo, præfatum Authorem sensis se apertè, textum in d. §. frumenta, probare contrarium eius ad quod citatur communiter ab his, qui sententiam Bartoli amplectuntur, & nihilominùs eius dem Bartoli as sertioni magis videri eo loco acces sis se, ac etiam pro nobis distinctionem præfatam attulis se: Sed & Antonium Rubeum in l. vinum, num. 80. ff. si certum petatur, contra communem omnium Scribentium sententiam, & veris simam omnium Pandectarum lecturam, non dubitas se as serere, text. in d. §. frumenta, negatiuè legendum es se, vt scilicet sic dicatur: Agi tecum ex empto non poterit. Quod tamen ex dictis anteà, & omnium Codicum fide, sic manifestè subuertitur, vt alia refutatione non indigeat. Secundum verò fundamentum, quod pro ea[sect. 84] dem Bartoli opinione adducitur, eò tendit, quòd ad casum fortuitum insolitum, aut rarò euenientem, renunciatio ideò trahi non debeat, quòd illi nunquam censeatur renunciatum, quia nec cogitatum de eo videtur; vnde conuentio, aut casus fortuiti susceptio, quantumcunque generalis sit, ad casum incogitatum trahi non debet, argumento textus in l. mater decedens, cum aliis vulgatis, ff. de inofficioso testamento. Quod fundamentum pa[sect. 85] rum etiam, aut nihil subsistit, ea ratione, quia si verum est, casus fortuiti appellationem propriè congruere casui raris simè contingenti, siue propriè continere, seu denotare illum, vt significat textus in dicto §. frumenta, & post Corneum eruditè aduertit Arias Pinellus prima parte l. 2. C. de res cindenda venditione, cap. 3. num. 30. in principio, & dictionis omnis, aut omnes eam es se naturam, vt nihil excludat, qui eam apponit, l. Iulianus, ff. de legatis tertiò, l. in fraudem, in fine, ff. de militari testamento, l. à procuratore, C. mandati, cum similibus congestis per Decianum in consilio 84. num. 13. volumine 3. imò etiam ad casum improprium huius modi dictionem trahi, & eius virtute includi illa, quæ aliàs non comprehenderentur: quemadmodum ex Glos sa, & Alexandro obseruat Craueta in consilio 249. num. 2. Decius in l. certi condictio, in principio, & in l. omnia, ff. si certum petatur, & in con silio 69. num. 4. versiculo, & ad hoc specialiter. Rubens in consilio 235. nu. 3. Bursatus in consilio 173. num. 42. lib. 2. Sequitur neces sariò, verba prædicta conuentionis intelligenda es se de casu magis in solito, aut omnem, & quemcunque casum includere, de quo saltem in genere cogitatum intelligi sufficit, argumento textus in l. qui iure militari, ff. de militari testamento: cum his, quæ adducit Afflictis decisione 44. numer. primo, aliàs verba ipsa adeò generalia, siue vniuersalia sic restringi contingeret, vt vel sine effectu manerent, vel contra proprietatem iniquè acciperentur; quod dicendum non est ex his, quæ in nostris terminis adnotauit Pinellus vbi suprà, d. cap. 3. ex num. 29. cum sequentibus. Vbi contrariam sententiam aduers ùs Barto[sect. 86] lum, ac sequaces eius constanter defendit, & dicit, quòd in eo articulo mirè variant Doctores, & quòd contradicit Bartolus ipse summando tex. in d. §. frumenta. Et tenent etiam contrarium plurimi Authores, maximè Baldus, Angelus, & alij, quos sequuntur Alexander, Imola, Decius, & Iason sibi contrarij ibidem relati, & firmantes, quòd in renunciatione casuum fortuitorum comprehenduntur insoliti, nec excusatur renuncians ex raritate talis casus: Quam opinionem contra Bartolum sequitur etiam, & alios plures allegat Menchaca quæ stion. vsufrequent. lib. 3. cap. 54. qui hanc putat veriorem sententiam, & rationes efficaces pro ea ad ducit, & dicit probari in. l. 23. tit. 8. par. 5. & quòd ibi sentit Gregorius Lopez glos s. 1. veriorem etiam dicit in puncto iuris, & quòd plures eam sequuntur contra Bartolum, tanquam veriorem Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 24. num. 6. vbi subdit, quòd textus in d. §. frumenta, manifestis simè probat hanc secundam opinionem, & destruit primam, quamuis in iudicando & consulendo non auderet recedere ab opinione Bartoli, quoniam illa communior est, & summa æquitate nititur; & ideò est in praxi tenenda: idem etiam agnoscit, quamuis sententiæ Bartoli sub scripserit, Hieronymus de Cæuall. practicar. commun. contra communes, quæ st. 702. num. 3. & 4. ac denique & contra Bartolum tenuerunt Iason in cons. 107. columna penul. lib. 1. Decius in cons. 7. colum. fin. vers. Quartò illa opinio. Tiraquellus post leges connubiales, glos s. 2. num. 35. Bellon. supputat. lib. 2. cap. 19. & Antonius Rubeus in l. vinum, num. 80. ff. si certum petatur. Ego verò, vt in præfato dubio sententiam me[sect. 87] am interponam, sequentia constituere neces sarium duxi, quæ (vt videbis Lector) nullus hactenus sic ex proposito considerauit. In primis negari non pos se, quin opinio Bartoli, quòd in renunciatione casuum fortuitorum non veniant casus insoliti, aut rarò vel nunquam contingentes, æquitatem præ se ferre videatur, vt nonnulli Authores notarunt: Ipsam tamen, vtcunque res sit, refragari apertè decisioni textus in dict. §. frumenta, atque es se directé contrariam verbis, & menti illius §. vt supe[sect. 88] riùs ostendi; verbis etiam, & decisioni dictæ l. 23. titulo 8. partita 5. clarè contrariari: ipsa namque nullo pacto cauillari potest, aut torqueri; dicit enim in hunc modum: Perdiendose los frutos de la cosa, que es arrendada por alguna ocasion, que vinies se por auentura, non seria tenudo de dar al señor la renta, el que la prometiera, as si como de suso diximos. Ecce vbi ponitur regula generalis, nempe, quod conductor ad casus fortuitos non teneatur, quod ex natura contractus regulare est, vt in l. opus quod in auer sione, vbi Bartolus, l. item quæritur, §. si nauicularius, & §. si magister, versicula, Labeo, l. maritus, l. ex locato, §. vis maior, ff. locati, & tenuerunt Castrensis in cons. 471. Viso, libro primo. Decius in l. contractus, num. 33. ff. de regulis iuris. Strach. de mercat. parte 2. titulo de naut. num. 6. Vincent. Carocius de locato & conducto, titulo de casibus, in principio, numero primo, & 2. folio mihi 169. in fine, & intelligitur, vt dictum erat anteà in l. 22. præcedenti, ad quam, vt suprà aduertebam, se refert dicto l. 23. ibi: As si como de suso diximos, vt scilicet non teneatur, si casus sit insolitus, & non consuetus; tunc enim locator tenebitur: secus tamen si casus fortuitus, ex quo fructus corrumpuntur, sit consuetus; tunc enim absque pacto dominus non tenetur ad remis sionem mercedis, sed conductoris damno cedit, nisi pactum in contrarium fuerit: postmodum vero, in versiculo, Pero casos, eiusdem l. 23. partitæ, ponuntur exceptiones regulæ generalis prædictæ, & anteà traditæ: ac primus exceptionis casus est, quando conductor ad casum fortuitum fe obligauit; quo casu indistinctè dicitur, quod ad solutionem pretij, aut mercedis tenetur, nec distinguitur, an ca sus solitus fuerit, vel insolitus; generaliter potiùs casûs sufceptio pro omni, & quocunque casu accipitur, etiamsi ille insperatus omnino, & valdè insolitus fuerit: quod constat apertè ex verbis eius dem leg. ibi: Pero casos ay, en que non seria ansi. El primero es, si quando se fizo el pleyto de arrendamiento, se obligó el que recibio la cosa, que por qualquier ocasion que se perdies se el fruto, a el pertenecies se el da ño. Nec satisfacit solutio, quam tradit Ioannes Gu[sect. 89] tierrez de iuramento confirmatorio, 1. p.d. cap. 24. n. 6. in fin. dum dicit, quòd d. l. 23. partitæ, & l. 22. præ cedens, non loquuntur de casibus insolitis, & raris simè contingentibus (de quibus præ sens quæ stio est) sed de non multum solitis: & ad id expendit verba d. l. 22. ibi: Que non fues se muy acostumbrada: Ergo, vt ipse intelligit, aliquando solita; in quo equidem manifestè decipitur Author ipse, vt ratione euidenti, atque concludenti ostenditur. In primis nam que, quod attinet ad dictam l. 22. ex illo verbo, Que non fues se muy acostumbrada, nihil in proposito nostro potest deduci; proptereà quòd lex illa non loquitur in casu prædicto, quando scilicet conductor casibus fortuitis renunciauit, siue eorum periculum in se suscepit: quo casu certum quidem est, non excusari conductorem, etiam ex casu solito, sed ad omnes casus teneri, quamuis aliàs absque renunciatione aut pacto non teneretur de insolitis: sed loquitur quando absque vllo pacto aut renunciatione casus euenit: & tunc di stinguitur inter casum solitum, & insolitum, vt scilicet propter casum insolitum teneatur dominus ad remis sionem pensionis, non verò pro solito, à quo conductor non liberatur ex natura contractus, nisi pactum in contrarium fuerit. Deinde, quia vt suprà dixi, in dicta l. 23. in qua agitur de pacto renunciationis, indistinctè & ab solutè dicitur, quòd ad conductorem pertinet damnum, nec distinguitur eo modo, quo in dicta l. 22. præcedenti erat anteà distinctum, an scilicet casus eueniens solitus es set, vel insolitus; fortas sis hoc ideò, vt lex illa Doctorum altercationem, & contrarietatem submoueret, & tot, variísque Scribentium sententiis finem imponeret, generalémve casuum fortuitorum renunciationem, generaliter de omnibus, ac quibuscunque casibus accipiendam declararet, ac contra eum quidem, quidum casibus fortuitis euènientibus, sic absolutè, & generaliter renunciauit, conqueri non potest, sibi potiùs imputare debet, qui cùm pos set casus distinguere, & rem ipsam apertiùs explicare, id non fecit; & ideò contra eum fieri debet interpretatio, per tex. in l. veteribus, ff. de pactis: quæ etiam in contractu locationis obtinet, & contra conductorem, qui sic generaliter periculum casus cuiuscumque in se suscepit; iuxta ea, quæ scripsit Antonius Pichardus in §. conductor, num. 2. & num. 9. Institut. de locato & conducto, ac omnem casum sus cepis se ex proprietate verborum videtur, vt cum Pinello suprà adnotaui; ex quo dictæ legis partitæ mens, & intentio clariùs detegitur, eiusdemque decisio magis iustificatur, nec aliorum Scribentium ad ipsammet legem obseruationes probari pos sunt. Secundo deinde loco constituo, durum admo[sect. 90] dùm mihi videri, & contra rationem quidem, fateri Ioannem Gutierrez, & Hieronymum de Cæ uallos, in locis relatis suprà, opinionem Bartoli es se contra textum in dict. §. frumenta, & nihilominùs probare eam, aut dicere, quòd ab illa non est recedendum in praxi: & consequenter terribile[sect. 91] etiam, & irrationabile videri, eosdem, & præfatos duos Authores, non illius textus decisione deceptos (quod ferri pos set) agnoscentes potiùs, & fatentes per eundem textum destrui opinionem Bartoli, tantam eidem fidem, & authoritatem tribuere contendis se, quòd iurimet ipsius decisionem stare nolint, illi potiùs refragentur apertè, & à sententia Bartoli pos se in praxi vinci præ sumant. Aut ergo iniqua est, vel iuris rationi non conueniens dict. §. frumenta, & dictæ legis 23. par[sect. 92] titæ constitutio (quod dicendum non est) ; aut Bartoli opinio nullo pacto stare potest, nec attendi æquitas, quæ iuris expres si correctionem, & alterationem inducit. Idcirco in proposito dubio,[sect. 93] rectiùs se habuis se videtur Menchaca, qui loco relato suprà, etiam attento iure communi, sententiam Bartoli damnauit per text. in dicto §. frumenta, & dicta lege 23. partitæ, contrarium probari, non dubitauit as serere: Andreas etiam Fachineus con[sect. 94] trouersiarum iuris, libro primo, cap. 86. folio mihi 106. multò post hæc scripta à me prælectus, rectis simè intellexit prædicta, & textum in dicto §. frumenta, ad verum retulit intellectum; ipse namque in quæ stione proposita suprà ex num. 80. an conductor suscipiens in se periculum casus fortuiti, censeatur etiam suscepis se insolitum, sic vt de illo teneatur? in primis refert opinionem Bartoli, quòd non censeatur cogitare de casu insolito, & sic de illo non teneatur: Postmodùm vero inquit, contrarium sibi verius videri, & Baldi, ac eius sequacium, Angeli, inquam, Fulgosij, Castren sis, Alexandri, Iasonis, Imolæ, & Crauetæ (quos ibi refert) contrariam sententiam amplectitur; pro qua expendit text. in l. si quis fundum, & l. ex conducto, §. si quis tempestatis, ff. locati: rationem etiam adducit, videlicet, quod saltem in genere, de omni casu fortuito, siue solito, siue insolito cogitatum videtur ea pactione, quâ quis in se generaliter suscipit casus fortuiti cuiuscunque periculum. Ac demùm probat, textum in dicto §. frumenta, nihil facere pro sententia Bartoli, nec eam vllo modo iuuare, imo alteram, & contrariam partem potiùs confirmare; & postquam retulit verba eius dem §. frumenta, in hunc modum scriptum reliquit, sed nihil dixit ex his omnibus, quæ à me annotata fuêre suprà, & infrà annotabuntur; Sensus legis est (inquit ipse,) eum qui vendidit frumenta in campis existentia, si promisit emptori se præ staturum id, quod vis, ac tempestas mala damni attulis set, eum ex hac promis sione teneri, si damnum niues immoderatæ intulerunt, & contra consuetudinem s æuientes, non si ordinariæ, mediocres, & moderatæ sunt: quia cùm tempore hyemis ningere soleat, non censetur emptor damnum ex moderata niue, ac solita tempestate timuis se, sed ex insolita, nec venditor præ sumitur voluis se obligare se ex causa cuiuscunque damni euenientis. Tertiò prætereà constituo, dubium præfatum[sect. 95] apertè, vt dixi, sublatum ex decisione dict. 123. partitæ; sed Iudicis manus non adeò ligatas, Iudicísve arbitrium non ita exclusum, vt ipse aliquando iuxta facti contingentis naturam, & circum stantias arbitrari non valeat, quid æquius, & menti contrahentium magis conueniens sibi videatur: Verba namque contrahentium talia es se po[sect. 96] terunt, vt omninò incogitatum, aut insolitum, & raris simè contingentem casum non contineant, nec apta sint continere; poterunt etiam adeò vniuersaliter proferri, vt nullum casum exclusum diiudicare debeamus, atque conductori imputare, quòd[sect. 97] sibi non consuluerit, aut quòd ita absoluta & generalia, siue vniuersalia verba protulerit. Quæ ta[sect. 98] men iuxta verisimilitudinem semper interpretari debebunt, secundùm quam pacta & verba locationis & conductionis interpretanda, scribunt Alexander in consil. 11. num. 18. lib. 7. Bursat. in con silio 104. num. 11. libro primo. Socinus iunior in cons. 78. num. 18. lib. 2. Item eo modo, quo inter contrahentes seruetur bona fides, & æquitas natu[sect. 99] ralis, vt notarunt Baldus in consilio 112. num. 9. libro primo. Craueta in cons. 70. num. 13. & num. 24. Albert. Bolognet. In tractatu, de iure, & æquitate, capite primo, num. 17. vbi inquit, quòd omnium obli[sect. 100] gationum materia, potis simùm ab æquitatis con sideratione dependet: Aliàs autem & regulariter[sect. 101] adhærendum erit decisioni dictæ legis 23. partitæ, à qua tametsi aliquo modo recedi potest, vel vllo pacto eiusdem decisio explicari, nullo congruen[sect. 102] tiùs, quàm adhibita distinctione Cornei in consilio 12. lib. 4. quam sequuntur Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 80. numero 1. Azeuedus in l. 2. tit. 9. lib. 9. nouæ collectionis regiæ, num. 23. In quo[sect. 103] etiam maturè iudex se habere debebit, cuius arbitrio totum hoc relinquere, securiùs existimo, vt etiam relinquitur, quis casus dicatur solitus, vel[sect. 104] insolitus, aut insperatus, vt firmat Menochius vbi suprà, num. 8. & sequuntur Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. par. dict. cap. 24. num. 8. Azeuedus in dicta l. 2. num. 24. Hieronymus de Cæuallos pract. commun. contra communes, q. 702. in fin. quamuis de hoc variæ fuerint, diuers æque Do[sect. 105] ctorum sententiæ, vti constat ex eisdem Authoribus, maximè ex Menochio vbi suprà; quo loco, sex in proposito opiniones recenset: eodem etiam in cons. 27. num. 14. & in cons. 156. num. 6. lib. 2. Iacobo Mandello de Alba in cons. 1. num. 8. Caputaquens. decis. 96. par. 1. Vrsillo ad Afflict. decis. 150. num. 27. & 28. Seraphino de priuilegiis iuramenti, priuilegio 106. num. 5. Pinello in l. 2. C. de rescindenda venditione, 1. p. cap. 3. num. 32. & octo, diuer s à sque opiniones in eodem dubio, quis, inquam, & quando dicatur casus insolitus, conges sit Vincentius Carocius de locato §. conducto, 4. p. de casibus, q. 9. per totam, fol. 173. Quartò denique & vltimò constituo, ex dictis[sect. 106] anteà ad textum in d. §. frumenta, & ad dict. l. 23. partitæ, destrui omninò, nec vllo pacto sustineri pos se Cornei resolutionem in cons. 23. lib. 2. is enim Author, Bartoli opinione retenta, quòd casuum renunciatio non comprehendat insolitos nimis, inquit id procedere, etiamsi in contractu exprimatur, vt conductor non excusetur, etiam ex casu incogitato: & Corneum sequuti sunt Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. par. dicto cap. 24. num. 7. & cum Ripa, & Seraphino, Azeuedus in l. 2. tit. 6. num. 25. lib. 9. nouæ collectionis regiæ, sed conuincuntur apertè ex his, quæ dicta remanent, maximè ex decisione dict. §. frumenta, & dictæ l. 23. partitæ, quæ in non ita forti casu contrarium dicunt, ac damnum es se conductoris indistinctè probant: item ex eo, quòd verbis prædictis adiectis, dici non potest, contrahentes de insolitis, aut inopinatis casibus non cogitas se; in quo præcipuè Bartoli sequaces fundantur: contrarium namque ex eisdem verbis colligitur, ex quibus constat apertè, etiam de incogitatis casibus teneri conductorem voluis se, nec id alia ratione expres sum dici pos se, quàm vt nullius casus euentu conductor ipse valeat excusari. Rectiùs ergo defendit contrarium Arias Pinellus in d. l. 2. C. de rescindenda venditione, prima parte, c. 3. n. 33. Cæterùm, si conductor susciperet in se periculum, etiam simpliciter & absolutè, aut cum signo vniuersali, nedum ex casu incogitato excusaretur, verùm etiam de nullo casu fortuito teneretur, quoniam periculi appellatione casus fortuitus non continetur, etiamsi quantuncunque vniuersale signum apponeretur, vt per Alex. in consilio 28. volumine primo, & in consilio 33. volumine 2. & in sua distinctione tenuit Bartolus in d. l. sed & si quis, §. quæ situm, ff. si quis cautionibus, & eius distinctionem reas sumendo, distinctè tradit Castrensis in l. 1. C. depositi: sequuutur Decius in consilio 473. numer. 7. Cephalus in consilio 20. numero 12. libro 1. & cum aliis latiùs declarat Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. parte de casibus, quæ stione 1. & 2. & 3. & 4. folio 170. cum sequentibus. Et de his hactenus egis se sufficiat. # 4 CAPVT IV. Hypotheca tacita dotis, sicut præfertur aliis hypothecis tacitis anterioribus non priuilegiatis, an ita expres sis quoque anterioribus non priuilegiatis præferri debeat? Deinde si expres sa sit, vtrum anterioribus expres sis sit præferenda, & decisio l. 33. titulo 13. partita 5. an in hoc casu aliquid nouum induxerit? an etiam quoad bona quæ sita post hypothecam mulieris, aliquid vltra ius commune præ senserit, iúsve pro fisco introductum in l. si is qui, ff. de ture fisci, datis eisdem terminis, an in dote intactum relinquat, quamuis contra dotem non obtineat? Prætereà, hypotheca competens arrhis, & donationi propter nuptus, an habeat priuilegium prælationis, sicut dos, vbi expenditur l. 29. in fine, titulo 13. part. 5. & noué discutitur, quid dicendum sit, quando ex causa remunerationis, vel à viro ignobili, aut sene vxori nobili, aut iuueni donationem propter nuptias ante matrimonium, vel pò st, factam es se constiterit: & nouiter consideratis, maturéque, & distinctè perspectis nonnullis, quæ, vt videbis Lector, nullibi erant anteà sic scripta, proposita omnia dubia sic accuratè, & verè resoluuntur, vt tam de iure communi, quàm de iure Regio absoluta in futurum & diligens maneat resolutio, nec ampliùs hisce de rebus dubitandi locus es se pos sit. SVMMARIVM. -  1 Hypothecam tacitam pro dote competere mulieri, & eius hæredibus in bonis mariti. -  2 Maritum etiam tacitam hypothecam habere pro dote promis sa præ standa. -  3 Illam tamen non præferri aliis anterioribus quia hoc iure cautum non inuenitur, prout hoc numero euidenter ostenditur. -  4 Hypotheca tacita pro dote inducta à iure, durat etiam si mulier speciali pignore, vel hypotheca sibi prouideat. -  5 Hypothecam tacitam anteriorem præferri posteriori creditori habenti hypothecam tacitam, siue expres sam. -  6 Tamen speciale es se in dote, vt mulier habens tacitam hypothecam, præferatur tacitis anterioribus: & à fortiori præferri debebit, si dotis hypotheca expres sa sit. -  7 Hypotheca tacita pro dote competens, si anterior sit, præfertur expres s æ hypothecæ alterius po steriori. -  8 Idque ex regula cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. quæ & in tacitis, & in expres sis hypothecis locum sibi vendicat. -  9 Et conuenit verbis, & menti legis 33. titulo 13. partit. 5. vt nouè, & verè hoc numero adnotauit Author. -  10 Hypotheca tacita dotis non præfertur aliis hypothecis tacitis anterioribus priuilegiatis, de iure communi. -  11 Et idipsum obseruandum es se de iure Regio post decisionem dict. l. 33. Partitæ, vt hoc numero adnotatur. -  12 Hypotheca tacita dotis non præfertur fisco habenti tacitam hypothecam anteriorem, de iure communi. -  13 Nec etiam de iure Regio post decisionem dictæ l. 33. Partitæ, vt hoc loco Author animaduertit. -  14 Fiscus vtrùm priuilegium prælationis haberet contra creditores habentes hypothecas tacitas anteriores, dubium fuis se de iure communi; de iure tamen Regio post dictam legem 33. Partitæ, certum es se, fisci & dotis causam æqualem es se, & sicut doti conces sam fuis se prælationem, ita fisco. -  15 Hypotheca tacita dotis vtrùm præferatur expres sis hypothecis anterioribus, tam de iure communi, quàm de iure Regio, & per totum numerum, vbi breuis traditur, & vera resolutio. -  16 Hypotheca expres sa dotis posterior, vtrum præ ferri debeat aliis expres sis hypothecis anterioribus: vbi iure communi attento, veriorem es se existimat Author eam opinionem, quæ dotis hypothecæ prælationem concedit. -  17 Sed post decisionem dictæ l. 23. titul. 13. partita 5. contrarium defendit, vt hoc numero latiùs, & meliùs, quàm anteà fuis set, explicatum inuenies. -  18 Hypothecam generalem anteriorem habens, præ fertur posterioribus creditoribus, non solùm in bonis iam debitori quæ sitis, sed etiam in bonis po steà acquirendis. -  19 Id tamen speciale est in fisco, ipse namque licèt posterior creditor sit, tamen in quærendis præ fertur creditori anteriori habenti hypothecam generalem, quamuis in anteà quæ sitis non præ feratur. -  20 In dote tamen, vtrùm hæc specialitas procedat, an verò obseruari debeat regula generalis, dubium quidem est, prout hoc numero latiùs adnotatur, & contrariæ sententiæ in proposito proferuntur. -  21 Author verò, vt contrarietatem hanc dilueret, & veriorem sententiam in medium proferret, nonnulla annotauit hoc loco, quæ fortiter vrgent, nec in proposito fuerant anteà sic considerata. -  22 Et in eam sententiam procliuior fuit vt fisci specialitas in dote, non procedat de iure communi, vt hoc numero adnotatur. -  23 Nec etiam de iure Regio post decisionem dictæ l. 33. titul. 13. partit. 5. quæ, & nouè, & verè in proposito ponderatur, & dubium hoc accuratiùs, & meliùs quàm anteà fuis set, explicatur. -  24 Fisci priuilegium, de quo in l. si is qui, ff. de iure fisci, non procedit aduersùs pariter priuilegiatum, qui habeat hypothecam generalem omnium bonorum debitoris. -  25 Et consequenter non obtinebit aduersùs mulierem dotem suam repetentem; imò illa, si prior sit tempore, etiam in bonis posteà quæ sitis erit præferenda fisco. -  26 Hypothecam tacitam pro dote constitutam, & priuilegium prælationis inductum à iure, non obtinere vires in præiudicium alterius mulieris suam dotem repetentis, sed inter eas obseruari debere regulam c. qui prior, de regulis iuris, libro 6. -  27 Quæ regula obseruari etiam debet inter fiscum, & dotem. -  28 Mulier in rebus dotalibus extantibus, indistin cté præfertur omnibus creditoribus, etiam hypothecas expres sas anteriores habentibus. -  29 Idque procedit etiam, quando mulier vendicat rem per vtilem rei vendicationem in subsidium, quia maritus non est soluendo, & res fuerunt datæ æ stimatæ ea æ stimatione, quæ faciat emptionem. -  30 Arrhæ an habeant priuilegium prælationis aduersùs creditores, sicut dos habet? vbi refertur communis sententia, & vide Valdesium relatum infrà, num. 34. in fine. -  31 Donationi propter nuptias hypotheca competens, non habet ius prælationis, ex communi sententia, & idem tenet nouis simè Stephan. Gratian. videndus disceptation. forensium, cap. 53. ex num. 8. cum seq. & limitat n. 15. -  32 Author verò, vt vtrumque dubium dis soluat, nonnulla in proposito constituit, atque obseruauit, ad quæ non sic animaduertunt cæteri hactenus Scribentes, vt hoc numero, & sequentibus adnotatum inuenies. -  33 L. 29. titul. 13. partit. 5. in finalibus verbis, fortiter ponderata contra communem Scribentium sententiam, de qua suprà, numero 30. -  34 L. 29. tit. 13. partit. 5. subtili & noua consideratione declarata, sic vt communi Scriptorum huius Regni sententiæ non refragetur. -  35 Ioannem Cephalum in consil. 762. ex numero 2. libro 5. clarè videri, donationi propter nuptias prælationis priuilegium conces sis se, prout hoc numero adnotatur. -  36 Cæterùm Authores ibi relatos, eiusdem Cephali As sumptum, aut sententiam non probare, nouè & verè ostenditur. -  37 Nouiter etiam, & verè notatur, eundem Cephalum saluari non pos se eo modo, quo D. Barbo sa saluandum es se credidit. -  38 Circa dubium propositum suprà, numero 31. sententia Authoris profertur, & communis sententia defenditur. -  39 Ioannis Cephali sententiam relatam suprà, numero 35. fortas sis sustineri pos se in donatione propter nuptias, ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa, vtputa à viro ignobili, vel sene vxori nobili, aut iuueni factam, prout hoc numero adnotatur. -  40 Donatio facta inter virum & vxorem ex causa remunerationis, non est propriè donatio, sed debiti solutio, & dicitur potiùs contractus onerosus permutationis, aut venditionis, quàm lucratiuus donationis, & debet sustineri, etiamsi fiat constante matrimonio, maximè quando fit à viro ignobili, vel sene, vxori nobili, aut iuueni, vel ipso nobiliori. Nec in ea debent seruari regulæ iuris communis, & cæterarum donationum, vt hoc numero per plures decisiones remis siué probatur. -  41 Donatio, aut dos, quam constituit vir ignobilis mulieri nobili, vel etiam nobilis mulieri ipso nobiliori, vel senex iuueni, vt effectum habeat matrimonium, deducenda est ex toto hæreditatis cumulo, tanquam æs alienum, & ita minuet Legitimas filiorum posteà natorum. -  42 Donationem propter nuptias cùm fecit maritus, vel cùm arrhas promisit, si liberis carebat, posteà his natis, an prædicta extrahi debeant de quinta bonorum parte dumtaxat, vel de omnibus bonis? -  43 Donatio ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa facta, filiorum natiuitate non reuocatur. -  44 Donatio propter nuptias ex causa remunerationis, vel ab ignobili, aut sene viro, vxori no bili, aut iuueni facta, pro augmento dotis credendum est, quod fiat. PRo absoluta, & distincta huius Ca[sect. 1] pitis explicatione, in primis constituere neces sarium erit, hypothecam tacitam pro dote competere mulieri, & eius hæredibus in bonis mariti; per textum in l. vnica. §. & vt plenius, C. de rei vxoriæ actione, & in l. as siduis, C. qui potiores in pignore habeantur, & in l. 23. titulo 13. partita 5. Maritum[sect. 2] etiam tacitam hypothecam habere pro dote promis sa præ standa, vt probatur in eodem §. & vt plenius, & in dictal. 23. partitæ, & notarunt ibi communiter Scribentes, & cum multis Antonius Gomezius in l. 50. Tauri, num. 37. in versiculo, item etiam competit. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 46. num. 1. & practicarum lib. 3. quæ stione 99. Barbosa 6. part. l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 1. qui rectè aduertit, quòd licèt ma[sect. 3] ritus habeat tacitam hypothecam, tamen illa non præfertur aliis anterioribus, quia hoc iure cautum non inuenitur: & refert Glos sam, Azonem, Salicetum, Iasonem, & Gregorium Lopez, idem tenentes: quorum sententia non obscurè deducitur, atque probatur ex verbis dictæ l. 23. partitæ, vbi in hunc modum scribitur: E aun calladamente se obligan por fecho, e esto seria, como si alguna muger por si, ò per otro, ò por ella prometies se de dar dote a aquel con quien casas se: ca estonce todos los bienes della fincarien obligados al marido, e los del otro que la prometies se de dar por ella, fasta que la pagas se: maguer quando prometio a dar la dote, non fues se fecha mencion de fincar los bienes obligados del vno ni del otro. Otro si dezimos, que los bienes del marido sincan obligados a la muger por razon de la dote que recibio con ella. Ecce textum apertè probantem, contrahi tacitè pignus, si quis promittat dotem viro, sed non dicentem, quòd vir habeat in hac tacita hypotheca priuilegium prælationis aduersùs alios creditores, sicut mulier habet; & quamuis id nec in hypotheca mulieris caueatur in illa lege, statim tamen cauetur, atque exprimitur in l. 33. eodem titulo 13. partita 5. in hypotheca verò mariti, nec ibi, vt dixi, nec alibi etiam tam de iure communi, quàm de iure Partitarum vnquam cauetur. Et hypotheca ta[sect. 4] cita illa pro dote competens, durat etiam, si mulier speciali pignore, vel hypotheca sibi prouideat; adhuc enim non præiudicat sibi in tacita hypotheca, quæ à lege inducitur, vt resoluit Ioannes Gutierrez, & alios citat, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 46. num. 12. vbi firmat hanc es se communem omnium opinionem. Secundò & principaliter constituo, hypothe[sect. 5] cam tacitam anteriorem præferri posteriori creditori habenti hypothecam tacitam, sine expres sam: nouis simè Cardinal. Dominic. Tuscus tomo 2. practic. conclusion. iur. litera D. concl. 745. fol. 964. Idque per textum in l. vnica, C. rem alienam gerentibus, & cum Abbate, Antonio de Fano, & Chas saneo firmauit Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ stione 99. num. 6. Barbosa 6. parte l. 1. ff. soluto matrimonio, num. 1. Tamen speciale es se in dote,[sect. 6] vt mulier habens tacitam hypothecam, præferatur tacitis anterioribus: & à fortiori præferri debebit, si dotis hypotheca expres sa sit, vt vtrumque probat text. in l. as siduis, C. qui potiores in pignore habeantur, & in l. 33. titulo 13. partita 5. & Cum infinitis Authoribus, ita obseruatum es se communiter, nec aliquem in hoc dis sentire, ostendunt Antonius Gomezius in l. 50. Tauri, ex num. 38. Matiençus in l. 7. titulo 16. glos. 5. num. 3. & 4. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Ioannes Gutier. Alex. Trentacinquius variar. resolut. lib. 3. de pignor. & hyp. re solut. 6. numero 5. cum seq. Ioannes Gutierres d. quæ stione 99. num. 4. & num. 5. & 6. Barbosa 6. part. dictæ l. 1. in principio, & num. 1. & num. 17. in fin. ff. soluto matrimonio, & vltra eum Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 10. cap. 35. Præ [sect. 7] fertur etiam expres s æ hypothecæ alterius posteriori, tacita hypotheca anterior pro dote competens, ex eisdem Authoribus, Ioanne Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 46. num. 7. & praticarum, dicta quæ stione 99. num. 9. Barbosa 6. parte dictæ l. primæ, num. 17. versiculo, illud certum est. Idque ex regula capit. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. [sect. 8] quæ & in tacitis, & in expres sis hypothecis locum sibi vendicat, secundum Fulgosium in consilio 132. num. 1. & satis conuenit verbis, & menti legis 33. titulo 13. partit. 5. Quæ tacitis anterio[sect. 9] ribus præferri hypothecam dotis, dicit expres sim: & respectu anteriorum expres sarum dumtaxat denegat praelationem doti, non verò denegat respectu posteriorum expres sarum; & sic relinquit in hoc communes Doctorum resolutiones in suo robore, nec alterat in aliquo ius commune, vt constat ibi: Fueras ende en vn caso, si el debdo primero es sobre peño, que ouies se empeñado a alguno señaladamente, ò si ouies se obligado por palabras todos sus bienes, que entonce tal debelo como este que fues se primero ante deue ser pagado, &c. Nihil ergo decidit lex illa quoad hypothecam expres sam posteriorem, quo ius commune, aut dotis fauor videatur subuerti; imò dum expres sis anterioribus denegat dotis hypothecam præferri, circa posteriores etiam expres sas apertè censetur hypothecæ tacitæ pro dote competenti prælationem concedere, si illa anterior sit. Si tamen priuilegiata sit anterior hypotheca[sect. 10] tacita, non præfertur illi hypotheca tacita pro dote competens, & consequenter generalitas dictæ l. as siduis, C. qui potiores in pignore habeantur, intelligi debet, vt procedat respectu habentium hypothecas tacitas non priuilegiatas; nam respectu habentium priuilegiatas, nullum habet dos priuilegium, vt cum Bologneto ibi, num. 205. as serit receptum Barbosa 6. parte, dict. l. primæ. ff. soluto matrimonio, num. 2. & tenet Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. dicta quæ stione 99. num. 4. Vltra quos addide[sect. 11] rim ego, idipsum obseruari debere post decisionem dictæ legis 33. partitæ, & sic de iure Regio, sicut de iure communi, quoniam ea lex dumtaxat venit ad confirmandum ius commune circa præ lationem tacitæ hypothecæ dotis posterioris, & ad derogandum regulis cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. quemadmodum & iure communi derogabantur. Et sic tollit dumtaxat ius ex alio priuilegio tacitæ hypothecæ, non verò ex alio priuilegio competens. Inde fit, hypothecam tacitam dotis non[sect. 12] præferri fisco habenti tacitam hypothecam anteriorem, vt de iure communi probat text. in l. 2. C. de priuilegio fisci, adiuncta l. 2. C. in quibus causis: & tradit Socinus in l. 1. num. 7. ff. soluto matrimonio: vbi Barbosa 1. parte illius legis, numer. 12. & num. 23. vltra quem addiderim etiam, idem quoquoque & de iure Regio præ sentire dictam l. 33. [sect. 13] Partitæ, quæ licèt generaliter præferat tacitam hypothecam dotis, tacitis anterioribus hypothecis; specialiter tamen, aut in specie loquendo, non præ fert illam tacitæ hypothecæ anteriori fisci, nec ius commune alterat, aut corrigit in hoc, imò potiùs ius fisco, & dotis quoad hanc prælationem æquiparat, & fisco metipsi concedit vnum, quod iure communi non erat ita apertè conces sum, imò apud Scribentes fuit semper valdè dubium: Fiscum nam[sect. 14] que non habere priuilegium dotis, neque præferri creditoribus habentibus tacitas hypothecas anteriores, per text. in l. vnica, C. rem alienam gerenti bus, adiuncta l. pro officio, C. de administratione tutorum, tenuit Glos sa in dicta l. as siduis, & sequuntur multi relati per Ioannem Gutierrez practicarum lib. 3. dicta quæ st. 99. num. 16. Barbos. 6. parte dictæ l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 9. Contrarium tamen; imò ius prælationis aduersùs tacitas hypothecas fisco competere, tenuerunt Glos sa in l. eos, C. qui potiores in pignore habeantur. Baldus, Ripa, Cephalus, & Nauarrus, quos adduxit Barbosa vbi suprà, dicto num. 9. & horum opinio probatur hodie de iure Regio in dicta l. 33. Partitæ vbi fiscus & mulier æquiparantur in proposito, & vterque præfertur anterioribus tacitis hypothecis, vt ibi notat Gregorius Lopez verbo, Obligado por palabras, dicens, tenendum menti, quia Communis erat in contrarium, & cum aliis obseruant Matiençus in l. 7. titulo 16. glos sa 5. num. 5. lib. 6. nouæ collectionis Regiæ. Ioannes Gutierr. dicta quæ st. 99. num. 17. & Barbosa dicto num. 9. Voluit ergo lex illa fisci causam in hoc iuuare, seu æqualem cum dote facere, & Doctorum contrarietatem omninò diluere, non verò contra fiscum pro dote in eis terminis aliquid de nouo introducere, nec vllo modo alterare decisionem dictæ l. 2. C. de priuilegio fisci. Tertiò deinde & principaliter constituo, du[sect. 15] bium es se maximum, vtrùm hypotheca tacita dotis præferatur expres sis hypothecis anterioribus; quod quidem de iure communi fuit valdè controuersum, & contrariis opinionibus diuersum. Verè tamen iure ipso communi attento negari non pos se, quin verior es set ea opinio, quæ doti contra expres sas hypothecas etiam anteriores fauebat, & tacitam hypothecam dotis quibuscunque hypothecis anterioribus etiam expres sis præferebat. Hæc namque opinio maius habebat & firmius fundamentum, quàm altera, & nitebatur clara decisione textus in dicta l. as siduis, C. qui potiores in pignore habeantur, qui verè cauillari non potest multis in locis, vt Ioannes Bolognetus in l. 1. ff. soluto matrimonio, num. 176. & Barbosa 6. parte illius legis, num. 5. Baconius declarat. iuris, lib. 6. cap. 92. & Fachineus statim referendus, latè deducunt, & verba illius legis multis modis fortiter expendunt: Contraria verò opinio, etsi communis es set, non iure, aut clara aliqua decisione, sed excogitatis tantùm, leuibús que, & non sanè probabilibus Doctorum argumentis consistebat; quod optimè as serit, & partem hanc constanter tuetur, atque argumentis contrariæ sententiæ satisfacit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libro 10. cap. 35. latiùs Barbosa, qui eandem opinionem contra communem doctè defendit, atque ex proposito respondet fundamentis contrariis, 6. part. dictæ l. 1. ff. soluto matrim. videndus ex n. 4. vsque ad numerum 16. n. 5. retulit Martinum Glos satorem antiquum, Petrum, Iacobum de Aretio, Cinum, Fabrum, Cardinalem, Panormitanum, Socinum iuniorem, Crotum, Angelum, Bolognetum, Boscheum, Antonium Vsillum, Min singerum, Corrasium, Costanùm, Vanderanum, Baconium, & Harmenopulum idem tenentes, & tacitam dotis hypothecam, etiam expres sis aliorum anterioribus præferentes. Quod etiam vltra præfatos Authores tenuerunt Mudeus ad titulum, quibus modis hypotheca soluitur. Cuiacius nouella 91. Lex tamen Regia 33. titul. 13. part. 5. dubium hoc considerans, & Doctorum altercationem atque contrarietatem submouere volens, sed doti minùs fauens, quàm dicta l. as siduis, fauebat, claré introduxit, tacitam hypothecam dotis prioribus tacitis etiam anterioribus, sed non expres sis anterioribus præferendam es se. Et sic sequuta est in hoc Accursij sententiam, quæ & communior fuit, & ab infinitis probata, quos adduxit Barbosa 6. parte dictæ l. 1. num. 4. in principio. Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. dicta quæ st. 99. num. 7. ad hos terminos restringens priuilegium dictæ l. as siduis, vt aduertit Gregorius Lopez, ibi, verbo, Entonce, & cum aliis Ioannes Gutierrez dict. num. 7. Hieronymus de Cæ uallos practicar. commun. contra communes, quæ st. 371. qui minùs propriè loquitur, dum dicit, quòd lex Partitæ facit pro opinione hac communi; non solùm enim facit, sed expressè confirmat eam, & Doctorum contrarietatem in proposito dubio venit dis soluere, de qua etiam Alex. Trentacinq. variar. resolut. lib. 3. de pignorib. & hypothec. resolut. 9. ex n. 4. Quartò constituo, de iure communi dubium[sect. 16] etiam fuis se maximum, vtrùm expres sa hypotheca dotis posterior præferri deberet aliis expres sis anterioribus, & in hoc fuis se etiam diuersas, & contrarias sententias, sicut in præcedenti. Verè tamen negari non pos se, quin in puncto iuris verior etiam sit ea, quæ doti fauebat, & expres sis anterioribus expres sam dotis posteriorem præferebat; nam qua ratione, tacita hypotheca dotis præfertur aliis tacitis anterioribus, eâdem etiam expres sa hypotheca dotis debet præferri aliis expres sis: & si tacita tantùm præfertur ex veriori sententia de iure communi, vt suprà dixi; multò magis expres sa præferri debet: & ita hanc partem post Angelum, Iasonem, Aretinum, Nouellum, & Socinum iuniorem defendit Barbosa 6. parte dictæ l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 16. & num. 17. pro hac sententia ita fortiter expendit text. in dictæ l. as siduis, vt reuera nullum congruum responsum ei pos sit as signari. Eandem etiam sententiam tenet Fachineus controuersiarum Iuris, lib. 30. dict. cap. 35. in versiculo, mihi verò, vbi dicit magis consonam sibi videri eorum sententiam, qui affirmant, mulierem præferendam es se omnibus creditoribus hypothecam anteriorem habentibus, siue tacitam, siue expres sam: De iure ergo communi absque dubio existimo opinionem hanc admittendam, nec contrariam tenendam, ídque per claram decisionem tex. in dicta l. as siduis, C. qui potiores in pignore: quem variis modis expendere, atque inducere ideò omitto, quòd ex proposito expendant, & fortiter induxerint Barbosa, & Fachineus in locis suprà relatis. Sed post decisionem dictæ l. 33. Partitæ, an aliter dicendum [sect. 17] sit, siue lex illa vtrùm in hoc casu aliquid vltra ius commune contineat, ideò nunc neces sarium erit inquirere, quòd omnes huius Regni Scriptores intactum relinquant, & sic adhuc videatur es se opinionibus contrariis locus, sicut de iure communi erat ante constitutionem Regiam dictæ l. 33. Partitæ. Et quidem Ioannes Gutierrez, qui solus dubium præfatum excitauit, practicarum, lib. 3. dicta quæ st. 99. num. 8. per totum, postquam in terminis iuris communis retulit sententiam Angeli, & Sequacium, quam suprà probaui, Saliceti, & aliorum sententiam contrariam recensuit, & in iudicando & consulendo dicit tenendum, quòd hypotheca expres sa pro dote, non præfertur expres sis anterioribus, sicut nec tacita anteriori expres s æ. Et sic eiusdem sententia magis consistit in fundamento communis sententiæ Saliceti contra Angelum, quàm in decisione dictæ l. 33. Partitæ, cùm verba illius legis Regiæ nullo modo expendat, sed dumtaxat dubitet, an communis sententia probata in ipsamet lege Partitæ, vt scilicet tacita hypotheca dotis non præferatur expres s æ anteriori alterius creditoris, procedat, si posterior hypotheca mulieris sit etiam expres sa. Et iuxta hæc, vt vides, si ad fundamentum communis sententiæ tantùm attendamus, ad quod dictus Author tantùm attendit, nec intentionem dictæ legis Partitæ ampliùs inquiramus; coacta ratione dicendum erit totum contrarium eius, quod Ioannes Gutierrez as serit: quippe, qui Angeli sententiam veriorem es se, & ex pres sim probatam in dicta l. as siduis, dixerimus suprà, & in terminis iuris communis post multos ab eis relatos, ita constanter tueantur Barbosa, & Fachineus relati suprà, num. 16. Quapropter aliâ viâ dubium præfatum diffiniendum erit, & Angeli sententia de iure communi à nobis probata, in terminis dictæ l. 33. Partitæ, & sic de iure Regio probanda non est, sed potiùs Saliceti opinio amplectenda, quam dicta l. Regia 33. apertè videtur amplecti: Dotem namque, & fiscum dumtaxat expres sit tacitis anterioribus hypothecis præferri, & sic probauit communiorem interpretationem ad text. in dicta l. as siduis, C. qui potiores in pignore, vt scilicet prælatio in ea lege conces sa hypothecæ mulieris, tantùm habeat locum contra tacitas hypothecas, & non contra expres sas. Et sic neces sariò credendum est, idem voluis se, etiamsi mulier expres sam hypothecam, posteriorem tamen haberet: voluntas autem illius legis clara quidem est, nam dum excogitauit, expres sam hypothecam, siue specialem, fine generalem præces sis se, & anteriorem es se, tunc indistinctè anteriorem expres sam prætulit doti, & fisco; quod constat ex illis verbis: Fueras ende en vn caso si el debdo primero es sobre peño, que ouies se empeñado a alguno señaladamente, o si ouies se oblihado por palabras todos sus bienes, ca estonce, tal debdo como este, que fues se primero, ante deue ser pagado que el otro de la Camera del Rey, nin el dote de la muger. Quibus sané verbis non potuit apertiùs id significare; nam dum prioritatem, & hypothecam expres sam anteriorem principaliter considerauit, indistinctè exclusit fiscum & dotem posteriorem hypothecam habentes. Nec absque maximo mysterio inter hypothecam expres sam, aut tacitam dotis & fisci desiit differentiam constituere, nec ad vnam habuit maiorem considerationem, quàm ad aliam: quoniam ratio prioritatis expres s æ hypothecæ, quâ lex illa mouetur principaliter, sic militat in vna, quàm in altera fisci, aut dotis, modò illa posterior sit: & sic cùm indistinctè propter anteriorem expres sam, fiscum & dotem excluserit, indistinctè debemus exclusionem admittere, nec distinguere aliquo modo, iuxta vulgata iuris principia, & communes traditiones Doctorum: alia etiam ratione, quia prælationis ius contra tacitas hypothecas anteriores doti conces sum, negari non potest, quin priuilegium contineat aduersùs iuris communis regulas ordinarias, vt suprà annotaui num. 5. Idcircò priuilegium huiusmodi, quod contra tacitas dumtaxat conceditur in dicta l. 33. Partitæ, contra expres sas extendi non potest, etiamsi eadem ades set ratio, quæ non adest considerata prioritate, quam lex illa, vt dixi, principaliter considerauit, quia priuilegia non admittunt extensionem in damnum alterius, etiam ex paritate rationis, l. quod vero, ff. de legibus, l. quod constitutum, ff. de militari testamento, cap. sanè, de priuilegiis: & secundùm hæc, opinio Saliceti, quæ de iure communi communior erat, remanet sic defensa, vt post constitutionem Regiam dictæ l. 33. Partitæ, in indicando, & consulendo ab ea recedi non pos sit, nec Angeli, & sequacium sententia contraria obtinebit; imò à priori expres sa, posterior dotis hypotheca, etiamsi expres sa sit vinci debebit. Quintò deinde & principaliter constituo, cer[sect. 18] tum es se in iure, quòd habens generalem hypothecam anteriorem, præfertur posterioribus creditoribus, non solùm in bonis iam debitori quæ sitis, sed & in posteà acquirendis, per text. in l. 2. C. qui potiores in pignore habeantur, l. si generaliter, ff. eodem tit. & notauit Castrensis in l. in operis, num. 7. ff. locati, notabiliter Euerardus in cons. 204. & pro certo tradit Barbosa secunda part. l. primæ. ff. soluto matrimonio, num. 12. in. versiculo, & confirmatur, & num. 16. in fi ne, in versiculo, non obstat secundum. Id tamen speciale est in fisco; ipse namque licèt posterior creditor sit, tamen in quærendis præfertur creditori an[sect. 19] teriori habenti hypothecam generalem, quamuis in anteà quæ sitis non præferatur. Idque per text. singularem in l. si is qui, 28. ff. de iure fisci: vbi probatur, quòd si creditor anterior habet bona debitoris generaliter hypothecata, & debitor ipse posteà cum fisco contraxit, & sic bona eius tacitè remanent hypothecata fisco, l. 2. C. in quibus causis pignus; tunc prior creditor, qui cum fisco concurrir, ratione suæ hypothecæ generalis præfertur in bonis, quæ debitor habebat iam quæ sita tempore quo contraxit cum fisco: Fiscus tamen ratione suæ tacitæ hypothecæ, in bonis posteà quæ sitis præferetur; & ita per illum text. expres sim atque communiter tenent omnes Scribentes ibidem, & in aliis locis, vt profitentur Ioannes Guttierr. practicarum lib. 3. dicta quæ st. 99. num. 11. Barbosa 2. part. dict. l. primæ ff. solutomatrimon. num. 12. & num. 16. ad finem: & ante ipsos Gregorius Lopez in l. 33. tit. 13. part. 5. verbo, Entonce, versiculo, cùm & fiscus. In dote tamen, vtrùm hæc specialitas procedat,[sect. 20] an verò obseruari debeat regula generalis proposita suprà, num. 18. dubium quidem est: Glos sa namque in dicta l. as siduis, C. qui potiores in pignore, in versiculo, sed numquid, apertè censet, dotem in hoc priuilegiatam non es se; & ideò regulam generalem, & non specialitatem fisci in ea obseruandam: idem firmat expressè Antonius Gomezius in l. 50. Tauri, num. 39. in finalibus verbis: Nam cùm anteà dixis set indistinctè tenendum, hypothecam tacitam dotis non præferri aliis creditoribus anterioribus habentibus hypothecam expres sam; subdit statim, id procedere indistinctè, vt scilicet non præferatur expres s æ anteriori, tam in bonis quæ sitis, quàm in posteà quærendis. Quod idem firmauit, & es se veriorem opinionem dixit Crotus in l. prima, num. 24. ff. soluto matrimonio. Contrarium tamen, imò datis eisdem terminis, specialitatem eandem obseruandam in dote, sicut in fisco, aduersùs Glos sam in dict. l. as siduis, concludit Salicetus ibi, num. 4. & communiter tenere Doctores affirmat Barbosa, & ipse sequitur 2. part. dict. l. primæ. ff. soluto matrim. num. 17. vbi retulit Fabrum, Nouellum, Socinum, Negusantium, & Alciatum sic tenentes: & cum eisdem hanc es se veriorem. & receptiorem sententiam suo indicio, atque tenendam in indicando, & consulendo, & iuxta eam iam con suluis se, scripsit Ioannes Guttier. practicarum, lib. 3. d. q. 99 n. 18. in fine, qui intelligit hoc procedere etiam in terminis dictæ. l. 33. tit. 13. partita 5. (in eis namque loquitur) & in terminis eiusdem legis dixerat antea Gregorius Lopez ibid. verbo, Entonce, versiculo, item limita: & ij duo Authores huius Regni, cæteri etiam relati suprà, totum fundamentum sumunt ex decisione dictæ l. si is qui, ff. de iure fisci, atque ineuitabile dixit Ioannes Gutierrez loco anteà citato, num. 11. in principio, ea ratione, quòd cùm in fisco id introductum fuerit in ea lege, multò magis debet etiam habere locum in muliere pro sua dote, cùm mulier & fiscus æquiparentur, & respectu hypothecæ pari pas su ambulent, nec vnus alreri præferatur, sed qui prior est tempore, potior est iure, imò mulier est magis priuilegiata, quàm fi scus, vt ipse Gutierrez eadem quæ st. 99. ex num. 13. cum sequentibus fundauit, & vide latiùs per Barbo sam 2. par. dict. l. primæ. ff. soluto matrimonio, per totam, vbi de priuilegiis fisci & dotis, tam inter se, quàm contra alios, eruditè atque absolutè tractauit. Ego verò, vt contrarietatem hanc diluam, & in[sect. 21] proposito dubio sententiam meam interponam, nonnulla constituere neces sarium adeò duxi (ad quæ vt videbis, nullus hactenus animaduertit) vt sine ipsis, vera & dilucida resolutio haberi non pos sit. Et in primis constituo, iure communi attento, negari non pos se, rem hanc difficilem quidem es se[sect. 22] & obscuram, nec ab ipsis Iureconsultis aut Legislatoribus satis explicatam: quod ad oculum patet; nam priuilegium aut ius speciale ex decisione dict. l. si is qui, in fisco constitutum, in dote, aut in muliere, ita specialiter aut expres sim constitutum nullibi apparet in iure: quod non leue præ stat argumentum ad probandum, regulam generalem in aliis statutam, & notatam suprà, num. 18. nec in dote alteratam, aut limitatam sicut in fisco, in dote ipsa relictam censeri, & manere debere sicut in aliis: argumento textus in l. præcipimus, in fin. C. de appellationibus, & in l. sancimus; C. de testamentis. Deinde, inter dotem & fiscum frequenter in iure constitui differentiam, nec in vno statutum contra alios, alteri conces sum, vt Bolog. num. 18. & num. 81. Ripa num. 43. & Socinus iunior num. 119. as serunt in dict. l. prima, ff. soluto matrim. Imò validè argumentum proponi & fieri: dos in hoc expressè inuenitur priuilegiata, & non fiscus; ergo fiscus non censetur priuilegiatus. Item è contra de priuilegio fisco expres sim conces so, & non doti, vt ostendit Barbosa in d. l. 1. ff. soluto matrimon. 1. par. num. 52. & 2. par. num. 16. vbi dict. num. 52. ponit exemplum in l. properandum, C. de iudiciis, quæ iubet omnes causas terminari intra triennium, excipítque à prædicta regula causas fiscales tantùm; & idcircò cùm non excipiat causas dotis, hæc videntur includi sub regula generali, vt probarunt vnanimiter quamplures Doctores ibidem relati, & ab eodem Barbosa recepti. Prætereà & secundò Constituo, non concludere argumentum, aut verè loquendo, non es se ita ineuitabile, vt censet Gutierrez: Quòd prout excipitur fiscus in d. l. si is qui, à regula generali tradita suprà, num. 18. pariter & dos debet videri excepta, quia æquiparantur, l. 2. C. de priuilegio fisci: Debet namque considerari, quòd dos & fiscus non æquiparantur per viam regulæ; & ideò dispositum in vno, non debet trahi ad aliud, nisi in casibus, in quibus inueniatur facta æquiparatio: Glos s. in c. 1. verbo, declaramus, ne Clerici vel Monachi, nec probat contrarium text. in dict. l. 2. C. de priuilegio fisci, quia dumtaxat dicit, quòd si concurrat priuilegium fisci & dotis, non præfertur priuilegium fisci; inde tamen inferri non potest, quòd omne priuilegium fisco conces sum, debeat videri communicatum doti, sed illud tantùm, quòd si dos inueniretur priuilegiata in vno, tunc priuilegium fisci non præferretur, iuxta regulam l. sed & milites, ff. de excusationibus tutorum, & in aliis terminis, hoc est, ponens exemplum dictæ l. properandum, quod adduxi suprà, eleganter & doctè aduertit Barbosa prima parte dict. l. primæ. ff. soluto matrimon. num. 52. Cùm ergo nulla inueniatur lex, quæ eximat expressé dotem à regula generali tradita suprà, dict. num. 18. & decisio dict. l. si is qui, quæ specialiter loquitur in fisco, regulam videatur firmare in contrarium, admitti non potest extensio de specialitate fisci ad causam dotis, quæ nulla alia lege inuenitur expres sa: Et consequenter non ex aliis fundamentis aut rationibus, sed ex ip sismet, quæ in terminis anteà dictis idem Barbosa adduxit, euincitur concludenter argumentum ex dicta l. si is qui, pro dote deductum; & quo ipse, cæ teríque Authores principaliter nituntur ad dicendum, decisionem præfatæ legis procedere etiam in dote, sicut in fisco, & sic de iure communi probabilior mihi videtur sententia contraria Glos s æ in dict. l. as siduis, quam meritò veriorem dixit post Bulgar. Crotus num. 24. in dict. l. prima, ff. soluto matrimonio: quidquid alij Authores contrà tenuerint. De iure verò Regio non solùm hæc opinio Glos [sect. 23] s æ alteratur, aut stare prohibetur; imò velut expressè probari videtur in dicta l. 33. titul. 13. part. 5. quod accuratiùs, & meliùs quàm anteà erat, con stabit, si inprimis aduertas, quòd fiscus & mulier dumtaxat æquiparantur in eadem lege Partitæ, ad vnum effectum, scilicet vt fiscus præferatur anterioribus tacitis hypothecis, sicut mulier præfertur pro sua dote. In eo namque magis priuilegiata erat mulier, quàm fiscus de iure communi, iuxta veriorem & communiorem Doctorum sententiam, de qua memini suprà, num. 14. & agnoscit Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. dicta quæ st. 99. num. 16. & 17. & sic fisco conceditur idemmet ius, quod doti quoad prælationem præfatam: non vero è contra conces sum fuit doti ius, quod in dicta l. si is qui, fisco conces sum erat; nec æquiparatio fisci, & dotis quoad prælationem tacitæ hypothecæ anterioris: & sic eo dumtaxat casu, potest trahi ad alium casum nulla lege expres sum, vt anteà dicebam. Imò ex eo efficax inde resultat fundamentum ad dicendum, quòd in alio casu, nempe in specie d. l. si is qui, æquiparatio admitti non potest, quæ expres sa non est, sicut alia prælationis prædictæ, quæ in d. l. partitæ, sic apertè exprimitur. Id autem non absque maximo mysterio à Compilatoribus siue Authoribus illius legis regiæ factum es se credo; nam cùm creditor habens generalem hypothecam, perindo habeatur, ac si in quibuscunque bonis, etiam po steà quæ sitis specialem & expres sam hypothecam haberet, l. 2. ff. qui potiores in pignore, l. si generaliter, eodem titulo C. meritò eum casum debuerunt omittere, nec æquiparationem admittere: quoniam si expres sam & specialem hypothecam in bonis posteà quæ sitis creditor haberet, certum est, quòd eius causa potior es set, quàm mulieris, iuxta communem opinionem ibi probatam, & contrarietatem Doctorum illa lege sublatam, vt anteà dixi: quòd autem eius legis Compilatores sic voluerint, & in bonis etiam posteà quæ sitis expres sam hypothecam anteriorem dotis hypothecæ posteriori prætulerint, constat manifestè, quoniam lex illa non distinguit inter bona quæ sita ante hypothecam dotis, vel post, sed indistinctè dicit: Fueras ende en vn caso, si el debdo primero es sobre peño, que ouies se empenado a alguno señaladamente, o si ouies se obligado por palabras todos sus bienes, ca estonce tal debdo como este, que fues se primero, ante deue ser pagado, que el otro de la camara del Rey, nin el del dote de la muger. Cùm ergo dixerit, priorem hypothecam generalem omnium bonorum præferri debere dotis hypothecæ posteriori, & prioritatem dumtaxat considerauerit; consequens fit neces sariò, quòd etiam præferri debeat in bonis quæ sitis posteà, si ad solutionem neces saria sint, quia aliàs frustra dixis set, Ante deue ser pagado que el otro, nisi in effectu solutio fieret, & aliis bonis non exi stentibus, etiam in posteà quæ sitis prælatio dicta daretur. Et negari non potest, quin hæc fuerit eius legis intentio; aliàs enim ipsius decisio per limitationem huiusmodi subuerteretur omninò, aut s æpe contingeret, quòd non pos set verificari: negari etiam non potest, quin graue nimis & durum videatur, doti priuilegium hoc concedere, quod nullibi in iure expres sum est: Vt sic tam deiure communi, quàm de iure Regio hæc videatur verior sententia, quæ, vt anteà dixi, fuit opinio Glos s. in dict. l. as siduis, & post dictam l. partitæ 33. sustinuit eam Antonius Gomez. loco relato suprà: Fisci[sect. 24] autem priuilegium, de quo in d. l. si is qui, ff. de iure fisci, non procedit, quando ille qui habet hypothecam generalem, est etiam priuilegiatus; tunc namque fiscus aduersùs paritet priuilegiatum non vtetur priuilegio suo, sed remanebit in di spositione iuris communis, l. sed & si milites, ff. de excusationibus tutorum. Et consequenter non obti[sect. 25] nebit aduersùs mulierem, cui pro restitutione doris bona mariti censetur generaliter hypothecata; imò illa, si prior sit tempore, etiam in posteà quæ sitis erit præferenda fisco: quod vtrumque verè resoluit Barbosa 2. parte dictæ l. primæ. ff. soluto matrim. num. 22. in fine, & num. 23. in versiculo, & ideò melius: vbi refert Socinum seniorem, & iuniorem, Ripam, Negusantium, & Capicium idem recentes. Sextò constituo, hypothecam tacitam pro dote[sect. 26] constitutam, & priuilegium prælationis inductum à iure, non obtinere vires in præiudicium alterius mulieris suam etiam dotem repetentis, sed tunc inter eas obseruari debere regulam cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. quod expressè probat tex. in dict. l. as siduis, §. exceptis, & in authent. vt exactione instante dotis, ad medium, collatione 7. & cum Nouello, Purpurato, Aretino, Baptista, & Negusantio, notauit Barbosa 6. part. dictæ l. primæ, ff. soluto matrim. num. 15. & vltra eum probat expres sim dict. l. 33. tit. 13. part. 5. ibi: Pero si vn ome ouies se auido dos mugeres, e fues sen amas muertas, entonce la dote, que deuies se a dar a la primera muger, deue ser pagada primeramente a sus fijos, que la deuen auer, e despues a la segunda muger, porque estos debdos son de vna natura. Et simi[sect. 27] liter si fiscus & dos concurrant, idem etiam obseruari debebit, atque inter eos habebit locum regula dict. cap. qui prior, per text. in l. 2. C. de priuileg. fisci; & cum Nouello, & Negusantio resoluit Barbosa vbi suprà, dicta 6. part. num. 15. Id tamen singulariter limitat, & declarat dicta l. 33. partitæ, vt scilicet superior resolutio non procedat, si in bonis mariti extent[sect. 28] res secundæ mulieris, quia tunc in illis, primæ etiam mulieri, & fisco venit præferenda, vt constat ibi: Mas si en los bienes del marido fues sen falladas algunas cosas, que fues sen primeramente de la secunda muger estas a tales en saluo deuen fincar a ella, e a sus herederos. Et probat textus singularis, in l. in rebus, C. de iure dotium, qui in rebus dotalibus extantibus, expressè dicit præferri indistinctè mulierem omnibus creditoribus, etiam expres sas hypothecas anteriores habentibus, vt notat Baldus ibi, num. 1. & Ripa in l. prima, ff. soluto matrimonio, num. 1. post medium: vbi Barbosa 6. par. num. 6. reddit rationem concludentem, & dicit id procedere etiam, quando mulier vendicat rem per vtilem vendicationem in[sect. 29] subsidium, quia maritus non est soluendo: & refert Nouellum, Aretinum, & Purpuratum idem tenentes, sed tacuit Gregorium Lopez, qui in dict. l. 33. partitæ, verbo, Que fues sen primeramente, sic scriptum reliquit: Ergo etiam procedet hæc lex, et si res datæ fuerint æ stimateæ ea æ stimatione, quæ faciat emptionem, quando bona mariti non es sent soluendo vtramque dotem: nam tunc in rebus æ stimatis præfertur secunda dos, ac si res non fuis sent datæ astimatæ. Septimò deinde & principaliter constituo, du[sect. 30] bium singulare es se, & in praxi valdè neces sarium, vtrùm scilicet arrhæ idem priuilegium prælationis habeant aduersùs creditores tempore anteriores, qui tacitas hypothecas habeant, sicut dos obtinet, per tex. in dicta l. as siduis, & in dicta l. 33. partitæ? Et quidem in hoc dubio Antonius Gomezius in l. 50. Tauri, num. 42. in fine, securè as serit, quòd hodie in nostro Regno pro arrhis competit tacita hypotheca in bonis mariti, sed quòd illa est sine præ latione; & dicit idem dicendum es se in vestibus, & iocalibus vxori datis, & in redditibus dotis: sequitur Ioannes Gutierrez practicarum lib. 2. quæ st. 17. num. 5. & de eo aliquando interrogatus sic respondis se firmat Aluarus Valascus consultatione 16. num. 15. & 16. Et in donatione propter nuptias idem[sect. 31] ius constituunt Scribentes communiter; nam pro rebus donatis propter nuptias tacitam hypothecam conces sam à iure, & bona alia mariti censeri hypo thecata, & tamen huic tacitæ hypothecæ non es se conces sum priuilegium prælationis, scripsit Baldus in l. vnica, num. 26. C. de priuilegiis dotis: sequuntur Aretinus, Baptista Negusantius, Couar. & Antonius Gomezius, cum quibus sic resoluit Barbosa in dict. l. 1. ff. soluto matrimon. 3. part. num. 31. & 6. part. num. 16. & 17. & ij dicunt ita expres sum es se in §. fin. d. l. as siduis, in illis verbis: Hæc autem ad dotem tantùm sancimus, non ad ante nuptias donationem, quam suo tempori seruare disponimus, & habere inter creditores sui temporis ordinem; non enim pro lucro fouemus mulieres, sed ne damnum patiantur, suisque rebus defraudentur, curamus. Et cum Couar. & Ludou. Lop. idem etiam tenet nouis simè Pater Thomas Sanch. de sponsalibus, lib. 6. disput. 7. num. 5. fol. 924. vbi firmat, donationem per virum factam vxori, non gaudere priuilegiis dotis, quamuis communiter dos appellari soleat: & reddit rationem, quia talis donatio, non est propriè dos, sed sola illa, quam vxor tradit marito ad onera matrimonij sustinenda: idem quoque tenet, & vtiliter limitat nouis simè Steph. Gratian, disceptation. forens. cap. 53. ex numero 8. & num. 15. Vides ergo, hucusque Scribentes communiter,[sect. 32] sic simpliciter transire, & verè in proposito reliquis se intacta nonnulla, quæ maiorem explicationem requirunt, nec omitti pos sunt, si pleniùs, quæ ad hæc spectant, velis attingere; idcircò vt dubium vtrumque congruentiùs valeat dis solui, sequentia constituere neces sarium omninò duxi. In primis, (quod ad arrhas attinet) Antonium Gomezium, Ioannem Gutierrez, & Aluarum Valascum indistinctè as serere, prælationis priuilegium, quod doti conceditur, non es se à iure arrhis conces sum: nec[sect. 33] citant ipsi legem quandam Partitæ, quæ dotem & arrhas in proposito æquiparat, & sicut doti, sic & arrhis prælationis ius concedit; æquiparatio autem non obscurè, sed clarè & expressè fit, & prælatio etiam apertè conceditur, idque ex decisione l. 29. titul. 13. partit. 5. nam cùm dixis set anteà lex illa, præferri creditorem mutuantem ad solutionem portationis mercium, vel conductionis domus, vbi reponuntur, licèt priori fuerint merces expressè obligatæ; irem præferri alios creditores posteriores in casibus enumeratis in legibus præcedentibus, hoc est in l. 27. & 28. eiusdem tituli, subdit statim: Fueras ende en debdo, que fues se de dote, ô de arras de muger, o en debdo antiguo que ouies se dedar a la camara del Rey, ca en estas dos cosas, en ante se pagaria el primer debdo destas personas, que el segundo. Et horum verborum difficultatem sentiens, restrinxit illa Gregor. Lopez ibidem, vt intelligi debeant de arrhis, quæ fiunt in augmentum dotis, non verò de simplici donatione propter nuptias, & Gregorium sequutus est Blazius Flores Diaz de Mena variarum lib. 1. quæ st. 6. artic. 3. num. 10. fol. 61. qui in hunc modum reliquit scriptum: Ex quo infertur in praxi: quòd quando arrhæ promittuntur in scripturis, si promittantur in augmentum dotis, pro illis habebit mulier prælationem, sicut pro dote. Verùm, vt vides, lex illa non restringit sui generalitatem ad hunc casum specialem dumtaxat, simpliciter potiùs, atque indistinctè verba præfata adiecit, & doti arrhas æquiparans, idem priuilegium illis conces sit, quod negari non potest; nec etiam æquiparationem ibi absolutè factam fuis se, fortas sis hoc ideo, quòd arrharum promis sio iustis sima fit, atque in iure fauorabilis, eo quòd in remunerationem dotis, vel virginitatis, seu nobilitatis vxoris fieri soleat, vt per Anton. Gomez. in l. 50. Tauri, num. 12. Palacios Rubios in repetitione rubricæ, de donationibus inter, §. 2. latiùs per Ayoram de partitionibus, prima parte, cap. 7. ex num. 16. Patrem Thomam Sanchez de sponsalibus, lib. 6. disp. 27. & sequentibus: & sic æquum est, vt frui debeat eodem priuilegio, quo dos ipsa: fortiter ergo lex ilia vrget contra communem Scriptorum huius Regni sententiam; nisi subtili & noua, vera tamen atque[sect. 34] notanda consideratione dixeris vnum, ad quod ex omnibus Scribentibus nullus hactenus animaduertit, scilicet d. l. 29. finalia verba relata suprà, nequaquam vrgere in contrarium, nec aliquo modo subuertere communem Doctorum traditionem, de qua suprà, num. 30. & 31. Propterea quòd Doctores metipsi communiter loquuntur in terminis d. l. as siduis, C. qui potiores in pignore, d. l. 33. partitæ & sic quando hypotheca tacita dotis venit tacitis etiam anterioribus præferenda; & hoc ius prælationis negant arrhis competere, quamuis, vt dixi, tacitam hypothecam es se fateantur: textus verò in d. l. 29. tit. 13. part. 5. loquitur in aliis terminis longè diuersis, scilicet quando creditores posteriores mutuantes ad res ibi contentas, veniunt etiam prioribus creditoribus præferendi; tunc enim voluit lex illa, quòd non præferantur doti, neque arrhis, neque fisco, quando dos, arrhæ, aut fiscus tempore sunt priores, vt lex illa dixit in fine: & quoad hunc casum æqui parantur doti arrhæ propter prioritatem; & sic in illis conseruatur ius commune, & regula cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. non verò aliquid statuitur contra eiusdemmet iuris communis regulas ordinarias: æquiparatio verò non fit quoad alium casum, de quo in dicta l. as siduis; cùm tunc dotis hypotheca, etiam posterior veniat tacitis anterioribus præferenda, vt s æpe dictum est, in quo speciali dotis fauore à regulis iuris communis receditur, & non seruatur regula dicti cap. qui prior: & secundùm hæc non procedit limitatio aut declaratio Gregorij Lopez ad illam legem, aut saltem ex verbis eius congruè non deducitur, cùm ibi concedatur prælatio eo dumtaxat casu propter prioritatem; quo quidem casu fauor ille malè restringitur per Gregorium Lopez, vtpotecùm indistinctè concedatur, atque etiam debeat indistinctè accipi, siue simpliciter; siue in augmentum dotis, arrhæ fuerint promis s æ: priuilegium etiam ibi conces sum, malè quidem extenditur ad terminos, siue ad ca sum d. l. as siduis, cùm vtique diuersi sint casus, atque in vno d. l. as siduis, prælatio detur hypothecæ dotis posteriori; in alio verò d. l. 29. partitæ, debito arrharum anteriori: quamuis autem, vt dixi, Gregorij Lopez sententia de arrhis in augmentum dotis promis sis, non probetur ex d. l. 29. partitæ singularis quidem est, & notanda, atque in casu occurrenti seruanda potiùs, quàm contemnenda; probari namque, atque fulciri non inopportunè potest ex aliis, quæ de dotis augmento obseruarunt Doctores communiter in l. prima, ff. solut. matrimonio, & adduxit Ioannes Cephalus, cuius statim specialem mentionem faciam, Valdesius etiam in addit. ad Roderic. Suar. ad l. 1. titul. De las arras, fol. 36. §. quod pone, idem priuilegium competere pro arrhis, sicut pro dote, ex aliis Authoribus obseruauit, qui tamen id non dicunt. Deinde & secundo loco quod ad donationem propter nuptias attinet, constituendum, atque animaduertendum erit, nam contrarium eius, quod vnanimiter probarunt Doctores omnes, & suprà [sect. 35] dictum est, videtur clarè tenuis se Ioannes Cephalus in consilio 762. ex num. 2. vsque ad num. 10. lib. 5. nam cùm anteà dixis set num. 3. quòd dos in exactione præfertur quibuscunque creditoribus, etiam anterioribus; subdit statim, idem procedere in donatione propter nuptias, quia & illa idem priuilegium consequitur hypothecæ, quod habet dos ipsa, quia est dotis augmentum, & idem iudicium fit de tali dotis augmento, quod fit de dote ipsa; & citat Castrensem in l. prima, num. 7. in fine, ff. soluto matrimon. & ibidem Ripam num. 28. & 29. Rubeum in consil. 25. num. 29. Ruinum in consil. 53. num. 7. lib. 2. Iasonem in rubr. ff. soluto matrimon. col. finali. Decium in cons. 331. num. 7. qui tamen, si originali[sect. 36] ter prælegantur, id minimè probant: Nam etsi dixerint, idem iudicium fieri de dotis augmento, quod fit de dote ipsa; dicant etiam donationi propter nuptias tacitam hypothecam competere, eidem tamen donationi nusquam prælationem concedunt: & sic pro apparentia, aut partis cui respon sum præbuit, iustitiæ fundandæ gratia citat Authores ad probandum id, cuius contrarium dicunt. Nec potest saluari ipsemet Cephalus eo modo, quo[sect. 37] saluandum credidit D. Barbosa 6. part. l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 16. dum aduertit, eum Authorem intelligendum es se iuxta terminos communis sententiæ, vt scilicet idem iudicium sit de donatione propter nuptias, quod de dote quoad tacitam hypothecam, non verò quoad prælationem. Nam & prælationis respectu, idem iudicium es se de dicta donatione, quod de dote, voluit apertè, vt constat ex his, quæ dixit ibi, dicto num. 3. & illatione facta statim n. 4. Et secundùm hæc, vt mea fert[sect. 38] opinio, tenenda erit omninò communis sententia tradita suprà, num. 31. nec dictæ donationi propter nuptias concedi poterit prælationis priuilegium non expres sum, imò denegatum in iure, nisi quando donatio propter nuptias fieret expressè in augmentum dotis; tunc enim probari pos set concedendam illi prælationem sicut doti, prout de arrhis dixit Gregor. Lopez in d. l. 29. partitæ, quem retuli suprà, num. 33. quamuis. vt notaui ibidem, & num. 34. lex illa Partitæ: loquatur in alio casu, quando scilicet dos est anterior, & non posterior, qui valdé diuersus est, vt etiam ibi dixi; & in hoc casu procedere pos set Cephali resolutio, quæ indi stinctè accepta, aut eo modo, quo ipse accipit, saluari nullo pacto potest. Sic partem hanc resolutiuè quoque tradit nouis simè Alexand. Trentacinq. variar. resolut. lib. 3. resolutione 9. num. 23. folio 235. Alio etiam casu fortas sis pos set procedere, quan[sect. 39] do scilicet donatio propter nuptias non fieret simpliciter, sed ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa, vt puta à viro ignobili, vel sene, vxori nobili, aut iuueni, idque à ratione ces sante dict. l. as siduis, dum dicit: Non enim pro lucro fouemus mulieres, sed ne damnum patiantur, suisque rebus defraudentur, curamus. Nam si ex causa donatio fie[sect. 40] ret, magis debitum, aut causa onerosa, quàm lucrum, aut lucratiua causa censeretur ades se; & con sequenter deberet fieri idem iudicium, quod de dote ipsa. Idque multum conuenit communi Scribentium omnium sententiæ, qui pro certo constituunt quòd donatio facta inter virum & vxorem ex causa renumerationis, non est propriè donatio, sed debiti solutio, & dicitur potiùs contractus onero sus permutationis, aut venditionis, quàm lucratiuus donationis: & sic quòd sustineri debet, etiamsi fiat constante matrimonio: maximè quando fit à viro ignobili, vel sene vxori nobili, aut iuueni, vel ipso nobiliori, nec in ea debent seruari regulæ iuris communis, & cæterarum donationum, vt multis iuribus, & Authoribus exornant, & latè probant Palacios Rubios de donationibus inter. in rubrica, §. 31. Couar. de sponsal. 2. par. cap. 3. §. 3. num. 3. Bolognetus in l. prima. ff. soluto matrimonio, num. 250. per totum. Petrus Surdus in cons. 164. num. 3. 4. 5. & 6. lib. 2. Azeued. in l. 2. tit. 2. nu. 11. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vbi dicit, quòd donatio facta vxori ex causa iuuentutis , vel nobilitatis, vel alterius iustæ caus æ, est remuneratoria in præmium iuuentutis, nobilitatis, vel virginitatis amis s æ, & valet, etiamsi excedat summam ab illa lege Regia taxatam: Ioannes Gar sia de donatione remuneratoria, num. 21. Gratianus regul. 150. num. 28. Menoc, de arbitrariis, lib. 2. ca su 132. num. 4. Pater Molin. de iustitia & iure, tomo 2. tract. 2. disput. 289. & nouis simè Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 6. disput. 6. num. 11. & 12. filio 921. & 922. & statim eodem lib. disput. 7. num. 2. vbi facit regulam generalem, non valere donationem, quâ alteruter coniux alteri, constante matrimonio. dotem constituit: quam statim limitat num. 3. fol. 924. in nonnullis casibus, in quibus probat valere dotis constitutionem, etiam con stante matrimonio factam. Quorum primum & præcipuum es se dicit, quando vir exceditur ab vxore nobilitate, vel ætate: vt si ignobilis, aut senex ducat nobilem, aut iuuenculam; tunc enim valet absque dubio dotis constitutio, etiam constante matrimonio facta, quia est donatio remuneratoria beneficij in virum collati per vxorem, quæ cùm nobilis, vel iunencula es set, non dedignata est ignobili, aut seni nubere; & sic donatio, aut dotis con stitutio, tanquam æs alienum, & debitum mariti debet præ stari: & pro hac resolutione Pater ipse Thomas Sanchez refert Authores sequentes, Glos sam, Bartolum, Angelum, Paulum, Alexandrum, Baldum, Iasonem, Abbatem, Præpositum, Alex. de Neuo, Tiraq. Ioannem Lup. Seguram, Summam Angeli, Armillam, Castillum, Couar. Gregorium Lopez, Anton. Gomez. Villalobos, Didacum Perez, Dueñas, Baezam, Ioannem Garsiam, Ayoram, Aluarum Valascum, Molinam, Ludou. Lop. Rolandum, & barbosam, & vltra eum, idem etiam notarunt, atque in ipsa resolutione fuerunt Alciatus in cos. 254. num. 1. Begius in cons. 52. num. 20. Decianus in consil. 74. per totum, maximè num. 12. volumine 4. Petrus Surdus decisio. 166. num. 22. & 23. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 68. ex num. 16. vsque ad num. 22. lib. 1. Hieronym. de Cæuallos, qui nullum ex prædictis refert, practic. commun. contra communes, q. 273. ex num. 8. usque ad num. 18. Et inde est, quòd donatio huiusmodi,[sect. 41] aut dos, quam constituit vir ignobilis mulieri nobili, vel etiam nobilis mulieri ipso nobiliori, vel senex iuueni, vt effectum habeat matrimonium, deducenda est ex toto hæreditatis cumulo, tanquam debitum, aut æs alienum, & ita minuet Legitimas filiorum posteà natorum, vt cum multis Authoribus doctè resoluit, & rationem concludentem adducit Pater Thomas Sanchez de sponsal. lib. 6. disput. 7. num. 2. per totum: & idem in effectu tenet eodem ib. 6. disput. 38. num. 16. Vbi dubitauit, an si vir empore, quo fecit donationem, aut promisit arrhas, carebat liberis, & posteà liberi nascantur, extrahi[sect. 42] debeant de quinta bonorum parte dumtaxat, vel de omnibus bonis; & resoluit ex toto hæreditatis aceruo extrahenda es se, tanquam æs alienum & debitum, & minuere Legitimas filiorum posteà natorum, & pos se postmodum patrem in vita, vel in morte de integro Quinto disponere; & rationem as signat, & alios Authores sic tenentes citat. Inde[sect. 43] etiam est, quòd donatio huiusmodi ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa facta, filiorum natiuitate non reuocatur. Quod testatur, & multos Authores congerit ita tenentes, Tiraq. in l. si vnquim, in verbo, donatione largitus, num. 12. Bernar. Diaz. regul. 213. fallentia 6. Gregor Lop. in l. 8. tit. 4. p. 5. verbo, dies se. Villalob. littera D. verbo, Donatio, num. 189. & 190. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 3. num. 39. Mieres de maioratu, 1. par. q. 21. num. 15. Ioannes Gutierr. practic. lib. 3. quæ st. 43. num. 21. Gratianus regula 140. num. 26. Pater Thomas Sanchez dicto lib. 6. disput. 38. num. 16. vbi huiusce resolutionis veram reddit & concludentem rationem, Ioannes Vincentins Hondedeus in cons. 48. num. 4. lib. 1. quæ omnia, & alia plura, quæ in proposito recen seri pos sent & consultò hîc emittuntur, non leuiter probant As sumptum prædictum, & nouam hanc meam considerationem, dum text. in dict. l. as siduis expres sim dixerit: Non enim pro lucro fouemus mulieres, se ne damnum patiantur, &c. Et in donatione propter nuptias, quoties illa ex causa renumerationis, vel ex alia iusta causa fit, non pro lucro fouemus, nec mulier desineret pati damnum, nisi cum effectu donatio fuis set, cum debitum potiùs, atque permutatio, siue recompensatio nobilitatis, aut iuuentutis mulieris es se dicatur, & sic à ratione ces sante eiusdem legis, & eadem ratione, quæ in dote, militante, idem ius, quod in ipsa dote statutum, eo casu censeri debebit; imò in dubio; quoties donatio huiusmodi ex ea causa, vel ab igno[sect. 44] bili, aut sene vxori nobili, aut iuueni facta fuerit, pro augmento dotis credendum est quod fiat: iuxta ea. quæ adnotarunt Scribentes communiter in l. si voluntate, C. de dotis promis sione, Baldus in l. 1. C. de donationibus ante nuptias. Abbas in cap. gemma, col. penultima, de sponsalibus, & cum aliis Petrus Surdus in cons. 164. num. 6. lib. 2. & secundùm hæc prælatio debebit illi concedi, sicut doti, tam ex dictis nunc, quam ex sententia Gregorij Lopez in d. l. 29. Partitæ, dum dixit, donationi, aut promis sioni pro augmento dotis factæ, prælationem dari, sicut doti: quod tamen, cùm occasio se offeret, matura deliberatione cogitandum, atque diffiniendum erit, quamuis negari non pos sit, quin consideratio hæc ex mente, atque intentione dictæ l. as siduis, procedere videatur. # 5 CAPVT V. Ad explicationem l. 7. tit. 11. part. 6. vbi illius legis verus & germanus sensus, veráque ratio, dilucidè, & meliùs quàm antea fuis set, as signatur; eiusdem deci sio nonnullis & nouiter, & notabiliter exornatur, & in quæ stione illa vtrùm Legitimam filius amittat propter inuentarium non confectum, quæ hucusque ab aliis scripta erant, recensentur in vnum; distinctione & resolutione adnotantur quamplurima, quæ scitu quidem & notatu sunt digna, nec ab alio hactenus fuerant sic explicata & tandem Agitata quæ stione altera, an Legitima filio, rum de iure naturali, aut ciuili procedat; & an lege, statuto, consuetudine, aut Principis rescripto tolli pos sit, & in illa nonnullis consideratis, quæ alibi non inuenies sic adnotata, nec scripta, dubium superius sic absolutè & verè, atque originali Scribentium omnium lectura declaratum relinquitur, vt nihil vltrà desiderari pos sit, sed cùm occasio se offeret, hoc loco tradita resolutio, sit omninò amplectenda, & notanda. SVMMARIVM. -  1 Præcipuum huius Capitis dubium, an scilicet Legitima propter non confectum inuentarium amitti debeat, nulla lege iuris communis expres sim decisum, nec etiam Regia constitutione ita clarè su blatum, vt dubitationi locus adhuc non sit, & es se potuerit. -  2 Nam in §. si verò non fecerit, in authen. de hæ red. & falcid. & in l. vltima, C. de iure deliberandi, dumtaxat exprimitur, quòd hæres, qui non fecerit inuentarium, debeat de iure soluere legatariis, & non fruatur commodo legis Falcidiæ, quæ locum habet, cùm vltra dodrantem legata relinquuntur. -  3 Legitima tamen filiorum, quòd ob inuentarium non confectum amittatur, nulla lege reperitur cautum, nec prouisum. -  4 Nec etiam aliqua lege ad effectum prædictum, scilicet Legitimæ non amittendæ, præceptum filio impositum est, vt inuentarium conficiat. Quòd si neces sarium fuis set, æquum non solùm, imò & neces sarium erat exprimere, vt filius sciret inuentario non confecto Legitimam amitti, sicut expressè cautum est in Falcidia. -  5 Aliàs iniquum quidem videretur, filium priuari Legitima ex postfacto, eo quòd inuentarium non fecis set, cuius conficiendi nulla obligatio erat ei iniuncta. -  6 Prætereà, de iure Regio Partitarum, idem quod de iure communi disponitur in Falcidia, vt scilicet propter inuentarium non confectum, ab hærede amitti debeat; non verò declaratur, an etiam id intelligendum sit de filio hærede, aut respectu Legitimæ filiis debitæ. -  7 Et quamuis Gregorius Lopez in l. 10. titulo 6. partita 6. etiam in filio hærede acceperit, vt hoc numero adnotatur. -  8 Tamen illa non loquitur in filio hærede, aut respectu Legitimæ: & quamuis in hærede loquatur indistinctè; distingui debet, cum per aliam legem distinguatur, hoc est per l. 7. tit. 11. partit. 6. vbi filiorum ius à iure extraneorum distinguitur. -  9 Item & per rationem, ne filius Legitimam amittat, ob quam dictæ l. 7. Partitæ Compilatores, siue Authores mouentur. -  10 Vt in terminis iuris communis, vt respondeat ad text. in dict. §, si verò non fecerit, in authent. de hæred. & falcid. adnotauit Cinus. -  11 Legum Partitarum Conditores in proposita specie amis sionis Falcidiæ ob non confectum inuentarium, potentius ius tribuis se semper filiis, quàm extraneis hæredibus, & vltra alios hæredes, prærogatiuam eis conces sis se, vt hoc numero adnotatur. -  12 Et inde validis simum argumentum deduci contra Authores nonnullos huius Regni, qui filiorum ius ita lædunt, vt ob inuentarium non confectum, Legitimam eorum minuere, aut grauare solutione legatorum contendant, quæ tamen ex mente, atque intentione ipsarummet legum Partitæ, immunis semper, & integra manere debet. -  13 Sicuti etiam ex decisione iuris communis, & regula certa, ex qua Legitima debetur filiis libera, & sine vllo grauamine, aut onere, vt nec directè tolli pos sit, nec indirectè, nec etiam villo modo minui. -  14 Vnde quod ad Legitimam attinet, credendum non est, quòd lex voluerit grauare filios confectione inuentarij, vt eius omis sio, Legitimæ amis sionem induceret, quoniam sic non diceretur Legitima sine grauamine de iure communi. -  15 Nec de iure Regio Partitarum verificarentur verba quædam vniuersalia, quæ omne grauamen excludunt, y todo embargo, & sic comprehendunt etiam grauamen, o el embargo, inuentarij non confecti, quo hæredes alij adstringuntur. -  16 In quæ stione præfata, an scilicet amittatur Legitima propter non confectum inuentarium, præposterè quidem & malè argumentari Doctores de Falcidia ad Legitimam, vt hoc numero latiùs adnotatur. Et ratio quædam in terminis iuris communis rectè procedens, quòd de iure Partitarum fortiùs, aut magis concludenter adstringat, singulariter con sideratur. -  17 Hæredem teneri de iure inuentarium conficere, aliàs non conficientem, omnibus creditoribus, legatariis, & fideicommis sariis, etiam vltra vires hæreditarias teneri, & Falcidiæ commodo priuari. -  18 Filium hæredem ab onere conficiendi inuentarium non liberari, imò sicut extraneum, ad confectionem inuentarij teneri. -  19 Quia text. in l. fin. C. de iure deliberandi, quæ præcipit inuentarium fieri, mixtim loquitur de filiis, & de extraneis hæredibus, & s æpè vtitur verbo immiscuerit, quod ad suos hæredes tantummodò refertur. -  20 Inde infert Sarmientus, & securè defendit, quòd si filius tenetur facere inuentarium, quòd & pœ nis subiicitur non conficientis inuentarium, scilicet vt teneatur creditoribus, & legatariis, etiam vltra vires hæreditarias: & consequenter, quòd Legitimam amittat propter inuentarium non confectum, idque per text. in dict. l. final. cum aliis similibus. -  21 Ex quibus mouentur etiam principaliter cæteri Authores, qui eam partem sequuntur. -  22 Verùm illa iura non obstare, & sic debere intelligi, vt his Legitimæ saluum semper es se debere legatariorum, & fideicommis sariorum respectu, nec omis sio inuentarij pœnam amis sionis Legitimæ inducat, euidenter hoc numero & seq. demon stratur. -  23 §. sin verò postquam, legis vltimæ, C. de iure deliberandi, explicatur. -  24 Et de iure Regio Partitarum, omne dubium sublatum, posito quòd de iure communi id haberet aliquam difficultatem; Legitimámque ante omnia legata debere deduci, concludenter ostenditur. -  25 Dubium commune Doctorum, an scilicet Legitima filiorum propter non confectum inuentarium amittatur, non versari circa creditores hæreditarios, sed circa legatarios, & fideicommis sarios dumtaxat. Quia cum Legitima non sit, nec debeatur, nisi deducto ære alieno: Imò si totam hæreditatem absorbeat æs alienum, nulla omninò debentur Legitima, etiamsi inuentarium confectum es set, aduersùs creditores Legitima non detraheretur; Quia æs alienum præcedit Legitimam, siue factum sit inuentarium, siue non: & ideò deductio Legitimæ aduersùs creditores locum non habet. -  26 Legitimæ deductio aduersùs legatarios locum obtinet, & in illa potior est causa filiorum, etiamsi inuentarium confectum non fuerit, contra D. Franc. Sarmientum, & vide infrà, num. seq. vbi eiusdem Sarmient. resolutio in proposito confutatur. -  27 Hæres non conficiens inuentarium, ex sententia communi Doctorum, quare teneatur vltra vires hæreditarias, & vide numero sequenti, in fine, vbi aliæ duæ rationes as signantur. -  28 Legis 7. titul. 11. partita 6. vera ratio redditur, & vide suprà, num. 26. & num. 11. vsque ad num. 17. & num. sequenti, vbi elegans declaratio traditur ad illam legem: vide etiam infrà num. 40. -  29 Filius inuentarium non conficiens, dato, quòd ex decisione dictæ l. 17. titulo 11. part. 6. Legitimam amittere non debeat; id tamen ita demum intelligendum erit, si ab eo dolus malus & fraus absit omninò, vt hoc numero adnotatur, & ibidem noua Authoris declaratio traditur in propo sito. -  30 Legitima filiorum, vtrùm de iure naturali sit, vel de iure ciuili positiuo, vulgata equidem, & frequenter, variísque in locis agitata quæ stio, vt constat ex multis Authoribus, qui hoc numero recensentur. -  31 Legitima ex sententia Dini, & aliorum, nomine, origine, quantitate, & neces sitate, quòd de iure ciuili descendat; & consequenter, quòd licèt quodam instinctu naturæ, ac ratione quadam & cursu naturali debita videatur Legitima. Eiusidem tamen relinquendi neces sitas, tam quoad ipsam Legitimam simpliciter sumptam, atque alimenta, quàm quoad eiusdem quotam & quantitatem ex iure ciuili procedat, non ex iure naturali. -  32 Legitima ex sententia præcedentis opinionis Authorum in totum tolli potest per legem, vel statutum, vel per consuetudinem aut rescriptum Principis. -  33 Legitimæ quota, seu eius quantitas, ex sententia aliorum quamplurimorum Authorum, quòd sit de iure ciuili positiuo: Legitima tamen ipsa simpliciter sumpta, quòd ex iure naturali, vel gentium primæuo procedat: Ideòque tolli non pos sit in totum per legem, vel statutum, nec etiam per consuetudinem, vel Principis rescriptum. Quamuis in quantitate, quæ est de iure ciuili, lege, statuto, consuetudine, seu Principis rescripto minui pos sit, vt vsque ad naturam reuertatur, id est ad alimenta tantùm, ea enim tolli non pos sunt, tanquam iure naturæ debita. -  34 Legitima ex sententia quorundam Authorum, quòd simpliciter atque indistinctè debeatur filiis de iure naturali, & ibidem in quo differat hæc opinio à præcedenti, adnotatur. -  35 Ex sententia tamen Authoris, quòd nonnulla constitui debeant pro dilucida atque absoluta præ fati dubij resolutione, quæ nouiter, & vltra alios, verè tamen hoc num. & seq. adnotantur, vbi in effectu secunda opinio magis probatur, & tertia declaratur infrà, num. 39. -  36 Legitima aliquando à lege tolli potest in totum, vel minui, iusta scilicet causa interueniente, quia tunc lex ipsa naturæ, siue ius naturale non modò repugnat; imò ratio alia naturalis, quâ ius ciuile fundatur, sic suadet, vt hoc numero latiùs explicatur, vbi vide omninò. -  37 Alimenta filiis, non ex iure naturali, sed solùm ciuili deberi, ex sententia quorundam, quos rectè carpit, & contrarium defendit Molina. -  38 Et ad vulgatum argumentum, quòd si alimenta iure naturæ deberentur, nulla lege tolli pos sent, nec etiam in casu Authent. ex complexu, C. de incestis nuptiis, plenè, & verè respondetur, vt hoc numero adnotatur. -  39 Tertia opinio relata suprà, num. 34. declarata, & ibidem explicatum, cui magis ex superioribus opinionibus acces sis se videantur legum Partitarum Conditores. -  40 Legitimam non amitti ob inuentarium non confectum, qua ratione legis 7. tit. 11. part. 6. Conditores statuerint, & vide suprà, num. 28. & in aliis locis ibidem in summario relatis. -  41 Legitimam ob inuentarium non confectum non amitti de iure Regio partitarum, sic clarum, atque indubitatum ex dictis anteà remane re vt omninò probari non debeat. Et inde inferri pos se ad nonnulla, quæ notatu & scitu digna sunt, nec vllus hactenus sic adnotauit. -  42 Et primò infertur ad ea, quæ in proposito Gregor. Lopez scripta reliquit, ad quæ nullus hucusque animaduertit, eiusdem resolutio nouiter, sed verè quidem & concludenter carpitur, Cini, & Bartol. declaratio quædam in proposito, quæ & de iure communi dubia est, vt infrà dicetur, quòd stare non pos sit post decisionem d. l. 11. Partitæ probatur, & aliorum resolutiones expenduntur in contrarium, ac denique res ista, meliùs quàm anteà erat, declarata relinquitur. -  43 Secundò infertur ad ea, quæ in eadem quæ stione adnotauit Roder. Suar illa namque absolutè aut indistinctè intellecta, vera non sunt, & vltra Recentiores omnes nouiter explicantur. -  44 Tertiò infertur ad resolutionem D. Francis. Sarmienti, qui dict. l. partitæ immemor fortas sis, nonnulla ingeniose considerauit, quæ ex constitutione d. l. Regiæ, sic subuertuntur, vt nullo pacto sustineri valeant. Alia etiam Sarmientus ipse impos sibilia iudicauit, quæ verè impos sibilitatem nullam continent, vt hoc numero adnotatur. -  45 Quartò infertur ad ea, quæ Hieronymus de Cæ uallos in eodem dubio obseruauit, vbi eius Authoris resolutio nouiter, & verè confutatur, & dubium ipsius clarè su ablatum relinquitur. -  46 Quintò infertur, seclusa legis Partitæ constitutione, & in terminis iuris communis loquendo, in præfato dubio, an Legitima amittatur propter inuentarium non confectum, duas es se ex sententia communi opiniones, & illas contrarias omninò. Verùm tres es se opiniones, vltra omnes longè verius Author credidit. -  47 In primis namque, quòd filius Legitimam amittat propter inuentarium non confectum, atque adeò vt ad omnia legata & fideicommis sa persoluenda teneatur, etiamsi eis solutis nihil ei pro Legitima supersit, tenuerunt nonnulli, qui hoc numero præcitantur. -  48 Et pro hac parte plura fundamenta expendunt Neoterici quæ priùs considerauerat Salicetus. -  49 Et illis verè quidem, & concludenter respondent Authores nonnulli hoc loco relati. -  50 Vnde contrariam opinionem, videlicet filium Legitimum non amittere propter inuentarium non confectum, & ideò ad solutionem legatorum, vel fideicommis sorum non teneri, defendunt alij quamplures hoc numero præcitati. -  51 Qui tamen non indistinctè accipiunt eam; imò expres sim affirmant, filium in pœnam omis sionis inuentarij integra legata soluturum etiam de proprio, si bona non sufficerent. Sed Legitimæ fauent in vno, quod primæ opinionis Authores negarunt, aut eisdem filiis non conces serunt, scilicet quòd Legitima ab initio minuere debet legata, & ea legata sic diminuta filius præ stat, licèt excedant vires hæreditatis, & ad hoc prodest detractio Legitimæ, vt hoc numero adnotatur. -  52 Et iuxta hanc declarationem, vt vides, valdè destruitur opinio eorum, qui propter inuentarium non confectum Legitimam non amitti, & ad solutionem legatorum filios hæredes non teneri dixerunt. Et sic in effectu secunda hæc opinio cum prima conuenit superiùs relata, aut parùm ab ea differt. -  53 Nec vera videtur, vt hoc numero, & sequentibus adnotatur. -  54 Idcircò tertia succedit & vltima opinio aliorum, qui Cini, Bartoli, & sequacium declaratione non relata, nec etiam illius aliqua mentione facta, ideò fortas sis, quòd veram non crediderint, nec aliquo iure probatam (quod negari non potest) simpliciter & indistinctè obseruarunt, filios propter inuentarium non confectum Legitimam non amittere, nec ad solutionem legatorum teneri. -  55 Quod ita indistinctè probarunt Authores quamplures, & Glos s æ, vt hoc numero adnotatur. -  56 Et pro hac parte, quæ magis placet Authori, fortiter vrgent ea, quæ hoc numero & seq. ab eodem considerantur. -  57 Patronus ob non confectum inuentarium, Legitimam non amittit. -  58 Petri Surdi decis. 316. num. 16. traditio quæ dam in hac materia, ad quam nullus hactenus animaduertit, & nouiter, & verè improbata. PRo dilucida atque absoluta huius Capitis explanatione, nonnulla constituere neces sarium erit, ad quæ alij Scribentes non sic animaduertunt, nec verè prætermitti pos sunt: & in primis constituo, præcipuum dubium, quod à me exci[sect. 1] tatur hoc loco, nulla lege iuris communis expres sim decisum, nec etiam Regia aliqua constitutione ita clarè sublatum, vt dubitationi locus adhuc non sit, & es se potuerit. quod manifestè probatur; nam §. si verò non fecerit, in authent. de hæredibus, & [sect. 2] Falcidia, & in l. vlt. C. de iure deliberandi, dumtaxat exprimitur, quòd hæres, qui non fecerit inuentarium, debeat de iure soluere legatariis, & non fruatur commodo legis Falcidiæ, quæ locum habet, cùm vltra dodrantem legata relinquuntur, vc cum aliis multis plenè explicat Antonius Pichardus ad principium, instit, de lege Falcidia n. 1. & 2. & seq. Legitima tamen filiorum quòd ob inuenta[sect. 3] rium non confectum amittatur, nulla lege reperitur cautum, nec prouisum: nec etiam aliqua lege[sect. 4] ad effectum prædictum, scilicet Legitimæ non amittendae, præceptum filio impositum est, vt inuentarium conficiat. Quod si neces sarium fuis set, æquum non solùm, imò & neces sarium erat exprimere, vt filius sciret inuentario non confecto Legitimam amitti, sicut expressè cautum est in Falcidia alias iniquum quidem videretur, filium priuari Legitimâ ex postfacto, eo quòd inuentarium[sect. 5] non fecis set, cuius conficiendi nulla obligatio erat ei iniuncta quod in terminis nostris, eleganter quidem & verè adnotauit solus Fachin. controuers. iuris, lib. 4. c. 34. in versiculo, & hanc sententiam, & in versculo, hæc igitur Legitima, fol. mihi 429. alij verò non sic as sequuntur. Prætereà de iure Re[sect. 6] gio Partitarum, idem quod de iure communi di sponitur in Falcidia vt scilicet propter inuentarium non confectum ab hærede amitti debeat, vt in l. 10. tit. 6. par. 6. probatur: non verò declaratur, an etiam id intelligendum sit de filio hærede aut re spectu Legitimæ filiis debitæ. Et quamuis Gregor. Lopez in l. 7. tit. 11. p. 6. verbo, Legitima, in prin[sect. 7] cipio, in hunc modum scripserit: Sed quæ erit vtilitas in hoc, cum filius non conficiens inuentarium, etiam de suo proprio teneatur solida præstare legata, vt in l. 10. tit. 6. suprà, eadem partita; & sic etiam in filio hærede, aut respectu Legitimæ eam constitutionem accipiat: tamen lex illa, vt dixi, non loquitur in fi[sect. 8] lio hærede, aut respectu Legitimæ & quamuis in hærede loquatur indistinctè, distingui debet, cùm distinguatur per aliam legem, hoc est per dict. l. 7. tit. 11. par. 6. vbi filiorum ius à iure extraneorum distinguitur. Item & per rationem, ne filius Le[sect. 9] gitimam amittat, ob quam dict. l. partitæ conditores mouentur, vt infrà dicam: & in terminis iuris[sect. 10] communis, vt respondeat ad tex. in d. §. si verò non fecerit, in authent. de hæredibus & falcidia, ita adnotauit Cinus in authent. sed cùm testator, in 7. quæ st. C. ad legem falcidiam: & sequitur Rolandus in tractatu de confectione inuentarij, 5. part. quæ st. 3. incipit, Dubitatio oritur, num. 19. circa finem. Secundò deinde & principaliter constituo, le[sect. 11] gum Partitarum Conditores in proposita specie amis sionis Falcidiæ ob non confectum inuentarium, potentius ius tribuis se semper filiis, quàm extraneis hæredibus, & vltra alios hæredes prærogantiam eis conces sis se. Quod præter vulgatam decisionem dict. l. 7. titul. 11. partita 6. vbi hæres extraneus non conficiens inuentarium priuatur Falcidia, & tamen Legitimâ debitâ iure naturæ non priuatur filius; probatur etiam noua & singulari consideratione, quæ deducitur ex l. prima, eodem titul. 11. & partita 6. vbi statuitur, quòd hæres extraneus institutus debet habere Quartam, quæ dicitur Falcidia, quando grauatur multis legatis, ita quòd excedunt alias tres partes hæreditatis: Si verò hæres institutus sit de descendentibus testatoris, quòd habere debet Legitimam debitam iure naturæ. Vn[sect. 12] de validis simum argumentum deducitur ad probandum in prædicto casu non pariformiter terminari debere ius filiorum cum iure hæredum extraneorum, imò eorum causam separari debere, ac in ipsis ius diuersum constitui, vt in dictis legibus Partitæ separatur, & constituitur: ad quas leges, si ita dilucidè, atque ex proposito nonnulli huius Regni Authores attendis sent, non sic filiorum ius læderent, vt ob inuentarium non confectum Legitimam eorum minuere, aut solutione legatorum grauare contenderent, quæ ex mente earundemmet legum Partitæ, immunis semper, & integra manere debet,[sect. 13] sicuti etiam ex decisione iuris communis, & regula certa, ex qua Legitima debetur filiis libera, & sine vllo grauamine aut onere, vt nec directè tolli pos sit, nec indirectè, nec etiam vllo modo minui, iuxta tex. in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, & in l. 17. tit. 1. par. 6. ibi: E por es so es llamada legitima, porque la otorga la ley a los fijos, e deuen la auer libre, e quita, e sin embargo, e sin agrauamiento, e sin ninguna condicion, & in l. 11. tit. 4. eadem par. 7. ibi: Libremente e sin ningund agrauamiento. Vnde quod ad Legitimam attinet, creden[sect. 14] dum non est, quòd lex voluerit grauare filios confectione inuentarij, vt eius omis sio Legitimæ amis sionem induceret, quoniam sic non diceretur Legitima sine grauamine de iure communi; nec de iure[sect. 15] Regio Partitarum verificarentur verba illa: Libre, e quita, e sin embargo, e sin agrauamiento. Quæ cùm adeò vniuersalia sint, excludunt omne grauamen, Y todo embargo; & sic grauamen etiam, O el embargo, quo alij hæredes propter non confectum inuentarium adstringuntur. Vnde sequitur, non solùm ra[sect. 16] tione superiùs dicta, quòd iure expres sum sit ob non confectum inuentarium amitti Falcidiam legitimam autem amitti, cautum non es se: sed etiam alia & concludenti ratione non subsistere præcipuum quorundam Authorum fundamentum, qui à Falcidia argumentum sumunt ad præfatæ quæ stionis Legitimæ decisionem: vt pote cùm longè diuersa ratio militet, & alia sit detractio ex lege Falcidia, alia verò Legitimę filiis iure naturę debitę deductio: quoniam illa, nec ratione naturali debetur, nec eo iure, quo filiis debita est Legitima, & legi antiquę duodecim Tabularum repugnat, quâ statutum erat, Vti quisque rei suæ legauerit, ita ius esto, vt latiùs ostendit Antonius Pichardus ad principium, Instit. de lege Falcidia, num. primo, & num. 15. 16. & 17. & num. 21. cum sequentibus, Legitima verò non solùm iure naturali debetur, vt infrà dicam, sed etiam omnibus legibus antiquis & nouis adiuuatur, ac relinqui præ cipitur: Falcidia verò hodie prohiberi potest per te statorem, Authentic. sed cùm testator, C. ad legem Falcidiam, l. 6. titulo 11. partita 6. & latiùs explicat Antonius Pichardus vbi suprà, num. 7. & num. 53. 54. & sequen. Hieronymus Cæuallos practic. commun. contra communes, quæ stione 27. 28. & 29. quam rationem in nostro proposito, ac in terminis iuris communis rectè considerauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 34. in fine. folio 429. ipsa tamen interminis legum Partitarum, fortiùs quidem, aut concludenter magis adstringit; cùm non solùm in Falcidia cautum, in Legitima omis sum fuerit (vt omis sum fuit de iure communi) sed etiam vltrà progrediantur præfatæ legis partitæ Conditores, & in Falcidia ob non confectum inuentarium statutum, in Legitima debita iure naturæ non seruandum expres sim deciderint, vt sic ea lege condita, opinionum contrarietatem, aut dubium de iure communi procedens tollerent omninò. Tertiò prætereà constituo, indubitatum es se, & [sect. 17] iuxta communem omnium sententiam introductum, hæredem teneri de iure inuentarium conficere, aliàs non conficientem, omnibus creditoribus, legatariis, & fideicommis sariis, etiam vltra vires hæreditarias teneri, & Falcidiæ: commodo priuari: idque per text. in l. fin. per totam legem, maximè in §. sin autem, in versiculo, si quis autem temerario, C. de iure deliberandi, & in l. 10. titulo 6. partita 6. Et rationem ex mente communi reddit Rolandus in tractatu de confectione inuentarij, 5. part, quaestione prima, & 2. folio mihi 166. Cæuallos practicar. commun. contra commun. quæ stione 411. Et iunge Antonium Pichardum in §. sed nostra beneuolentia, Institut. de hæred. qual. & differ. num. 1. & 2. vbi inuentarij introducendi causam adducit. Deinde, filium hæredem ab onere conficiendi[sect. 18] inuentarium non liberari, imò sicut extraneum ad confectionem inuentarij teneri; quia tex. in dict. l. finali, C. de iure deliberandi, quæ præcipit inuen[sect. 19] tarium fieri, mixtim loquitur de filiis, & de extraneis hæredibus, & s æpe vtitur verbo, immiscuerit, quod ad suos hæredes tantummodò refertur, vt in terminis nostris rectè obseruarunt D. Francis. Sarmient. selectarum lib. 2. cap. 7. num. 2. Octauianus Cacherannus decision. 148. num. 3. & eos non referens D. Spino in speculo testamentorum, glos. 35. de confectione inuentarij, num. 6. qui expendunt textum in eadem l. fin. in §. 1. ibi, Spe certis sima hoc fecerit, vel se se immiscuerit. Et in §. sin autem dubius, ibi: Vel se se immisceat. Et in §. sin verò postquam, ibi: Vel se se immiscuerint. Qui loquitur de filiis, & de hæredibus extraneis, & eos damnat, si inuentarium non fecerint, vt debitis hæreditariis in solidum teneantur: & in §. Sancimus, in versiculo, si verò non fecerit, in authent. de hæredibus & Falcidia, ibi: Compleuit legatarios & fideicommis sarios, quamuis puræ substantiæ morientis excedat mensuram legatorum datio. Inde infert Sarmientus, & loco relato suprà, [sect. 20] securè defendit quòd si filius tenetur facere inuentarium, quòd & pœnis subiicitur omittentis inuentarium, scilicet vt teneatur creditoribus, & legatariis, etiam vltra vires hæreditarias: & consequenter quòd Legitimam amittat propter inuentarium non confectum, per iura supradicta; per quæ etiam[sect. 21] principaliter mouentur & cæteri Authores, qui eam partem sequuntur. Verumenimverò, & congruè & verè responderi[sect. 22] potest iuribus præfatis, si constituamus, vt suprà, dixi, quod dubium propositum amis sionis Legitimæ propter non confectum inuentarium, non deciditur ibi expres sim, & quamuis dicatur, immiscentem se, debitis hæreditariis in solidum teneri: id tamen sic intelligi debet, vt ius Legitimæ: saluum semper es se debeat, ac quocunque casu videatur exceptum: quoniam dispositio quælibet quantumcunque generalis sit, non comprehendit Legitimam, vt in terminis statuti loquentis generaliter, & non facientis mentionem de Legitima, quòd eam non comprehendat, scribunt Alexander in consilio 7. num. 2. lib. 2. Corneus in consil. 290. num. 5. lib. 3. Balbus de præ scriptionibus, in 4. p. quartæ partis principalis, quæ st. 32. num. 3. & in fortioribus terminis post multos alios annotauit Francis. Becci. in consil. 112. num. 13. cum seq. lib. 1. Et sic quamuis filius teneatur creditoribus omnibus hæ reditariis, non verò Legitimâ amissâ, legatariis etiam & fideicommis saris tenebitur: quod in terminis nostris cum indicio aduertit Albericus in authent. sed cum testator, C. ad legem Falcidiem, dicens, quòd quamuis illa iura indistinctè loquantur; imò mixtim de filiis, & de hæredibus extraneis: attamen distingui debent per alias leges, quibus dispo situm est, quòd Legitima nullo modo amittatur, ni si ex causis, quæ inofficiosi testamenti querelam excludunt, quarum numero inuentarij omis sio non est, & sic legitima propter inuentarium non confectum amitti non debet, vt cum Alberico firmauit Cacherannus decisione 148. num. 10. in fine, & nu. 11. in finalibus verbis, in versiculo, non obstat vltimò, re[sect. 23] ctè explicat textum in dicta l. finali, §. sin verò postquam, C. de iure deliberandi: vt scilicet intelligi debeat non de debito iure naturæ, quo ob inuentarium non confectum filius non priuatur, sed de debito iure institutionis, quo priuatur prout quilibet extraneus hæres, quia vtriusque par ratio non est: & Albericum non referens, nec etiam Cacheranum. idem in effectu respondet Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 34. in versiculo, ad primum argumentum, folio 429. vbi dicit, iura superiora intelligenda, vt procedant, cùm legata & & fideicommis sa talia sunt, quæ de iure valent, & relin qui pos sunt; tunc enim hæres inuentarium non conficiens, in solidum tenetur ad ea præ standa, etiam vltra vires hæreditarias, sed legata & fideicommis sa in præiudicium Legitimæ ordinata, quòd irrita sunt, ac nullius momenti, & pro non scriptis habentur, & sic filius ad ea soluenda non tenetur. Denique & vltra omnes respondetur, quòd posi[sect. 24] to, quòd de iure communi id habeat aliquam difficultatem ex eisdem iuribus superiùs adductis: tamen de iure Regio Partitarum, ex decisione dict. l. 7. titul. 11. partita 6. dubium omne sublatum, & Regia illa constitutione apertè decisum, quòd filius legitimam portionem priusquàm legata deducantur, deducat, nec legata ipsa soluere teneatur, nisi quatenus pos sit, acceptâ priùs Legitimâ, quæ vt dixi, ante omnia legata deduci debet libera, vt etiam probatur in l. prima, eodem titulo 11. partita 6. & infrà dicetur, quidquid aliter intellexerit Hieronymus de Cæuallos, sed malè quidem, vt ibidem notabitur. Quartò constituo, huiusce capitis, & commune[sect. 25] Doctorum dubium, an scilicet Legitima amittatur propter inuentarium non confectum, non versari circa creditores hæreditarios, sed circa legatarios & fideicommis sarios dumtaxat, quia cùm Legitima non sit, nec debeatur nisi deducto ære alieno, ex l. Papinianus, §. 4. ff. de inoffic. testam. imò si totam hæ reditatem absorbeat æs alienum, nulla omninò debeatur Legitima, vt notauit Bald. in l. fin. §. in computatione, C. de iure deliberandi, etiamsi inuentarium confectum es set, aduersùs creditores Legitimam non detraheret, quia æs alienum præcedit Legitimam, siue factum sit inuentarium, siue non; & ideò deductio Legitimæ aduersùs creditores locum non habet. Quod cum Ioanne Andrea, Castrensi, & aliis, rectè obseruauit in proposito nostro Cacheranus decisione præcitata 148. num. 12. Rolandus etiam de confectione inuentarij, 5. parte, quæ st. 3. num. 8. & 9. folio 169. Fachineus controuersiarum iuris lib. 4. dicto cap. 34. columna prima, in versiculo, & hanc sententiam, ibi: Quantum enim attinet. Ayora de partitionibus, cap. 2. num. 23. & ante omnes Glos sa, quam ipsi non referunt, in l. finali, §. sin autem, in verbo, Sacramento, C. de iure deliberandi. Vbi in terminis nostris distinguit inter creditores, & legatarios. Quæ stio ergo præ sens quoad legata[sect. 26] rios, & fideicommis sarios dumtaxat mouetur, ac eorum respectu intelligi debet, vt apertè loquitur dict. l. 7. titul. 11. partit. 6. cuius immemor, & non referens eam, mirandum est, quòd contrarium tenuerit eruditis simus, & præ stantis simus Sarmientus selectarum lib. 2. dicto cap. 7. num. 4. dicens, quòd filius in Legitima potior est legatariis, si inuentarium conficiat, sed inuentario non confecto legatarios potiores es se. Quod quidem nec iure communi su stineri potest ex his rationibus, quas superiùs adduxi, vtpote cùm eo iure decisum non sit expres sim, filium ob non confectum inuentarium Legitimâ priuari, & in contrarium repugnent ea, quæ in fauorem Legitimæ, & contra legatarios obseruarunt Rolandus de confectione inuentarij, dicta parte, quæ st. 3. num. 18. & 19. fol. 170. Cacheranus dicta decisione 148. num. 8. Andreas Fachineus controuersiarum. iuris libro 4. dicto cap. 34. qui eodem iure communi attento, contrarium constanter tuetur: De iure autem Regio Partitarum idipsum probari expressè in dicta l. 7. & Sarmienti sententiam conuinci certum est, vt suprà dixi, & infrà animaduertam. Quintò constituo, hæredem non conficientem[sect. 27] inuentarium, ex communi Doctorum sententia, ideò teneri vltra vires hæreditarias ad legata, & debita, oneráque alia defuncti, quòd lex præ sumat ipsum subtraxis se, siuè occultas se res hæreditarias: per text. in authent. de hæredibus, & Falcidia, §. hinc nobis, & §. sancimus, & cum aliis multis notarunt Rolandus in tractatu de confectione inuentarij, prima parte, quæ st. 5. num. 1. fol. 4. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 35. num. 25. lib. 1. Ioannes Gutierrez de tutelis, & curis, 2. parte, cap. 1. num. 6. verè tamen rationem vltimam, & principalem dictæ decisionis in præ sumptione fraudis non con sistere: Dictio etenim fortè, quâ Iustinianus vtitur in dicto §. hinc nobis, ibi: Fortè surripuerint. Et ibi: Si nihil malignati es sent, non fortè competeret; Cau sam impulsiuam legis, non principalem aut finalem inducit, vt in aliis terminis annotauit Couar. in cap. 1. de testamentis, numero 14. in versiculo, nec ratio vltima lex itaque non omninò præ sumit, hæ redem, qui inuentarium non confecit, aliquid surripuis se, vel malignatum fuis se, sed dumtaxat con sident, pos sibile es se, eum aliquid subtraxis se, vel surripuis se, cùm etiam pos sibile sit, nihil subtraxis se, nec dolus aut delictum indubio debeat præ sumi, vt in nostris terminis Couarruuiam non referens aduertit Menchaca de succes sionum creatione, lib. 1. §. 8. num. 15. ad finem, versiculo, denique sequenda. Idcircò in d. l. 7. titulo 11. partita 6. non absque my[sect. 28] sterio, aut ratione, iuridicè potiùs statutum fuit, quòd filius inuentarium non conficiens, Legitimam deberet deducere, non aliter atque si inuentarium fecis set; durum enim es set, quòd ex sola ratione aut causa impulsiua legis, item ex eo, quod potest considerari, nec omninò, aut certè lex præ sumit, priuaretur filius Legitimâ, cùm pos set etiam euenire plerumque, quòd consideratio ea legis fallax es set, & deficeret, & filius Legitimâ, tot, tantisque iuribus sibi debitâ, eo dumtaxat priuaretur, quod inuentarium non fecis set: Quod es set iniquum, & iuris ipsius rationi contrarium, vt pote cùm Legitima, vt dixi suprà, nec tolli pos sit directè, nec indirectè, nec vllo modo grauari, & per indirectum contingeret filium Legitimâ priuari ob non confectum inuentarium, quâ ob id dumtaxat nullibi priuatur de iure communi. Æquius ergo non solùm, sed & rationi iuris magis conueniens fuit contrarium statuere in dicta l. 7. partitæ, ob rationem ibidem as signatam; & potiùs ad debitum naturæ, quàm ad non confectum inuentarium attendere. Quòd si dixeris, & aliis etiam rationibus inuentarium introductum fuis se, aut repertum, scilicet ad commodum hæredis, ne vltra vires hæ reditarias teneatur, & sic ne sentiat damnum l. finali, §. & si præfatam, C. de iure deliberandi. Item ne is, qui dubitat de viribus hæreditatis, petat terminum ad deliberandum, dict. l. finali, §. 1. C. de iure deliberandi: atque excommuni Doctorum sententia vtramque rationem as signat Rolandus de confectione inuentarij, prima parte, quæ st. 5. folio 4. Videbis apertiùs neutram rationem astringere, vt in damnum aut præiudicium Legitimæ pos sit aliquid inde deduci, & in dicta l. partitæ, optimo iure re seruari illæ sam Legitimam, quamuis inuentarij confectio omis sa fuerit, vt suprà dixi. Sextò constituo, superiora omnia, & inferiùs [sect. 29] dicenda, sic semper intelligi debere, vt à filio propter non confectum inuentarium Legitimam non amittente ex dicta l. 7. partitæ, dolus malus & fraus absit omninò; nam si filius inuentarij confectionem ideò omitteret, vt bona aliqua secretè occultaret, aut surriperet, vel vt legatariis, & fideicommis sariis malitiosè, datáque opera noceret, tunc quidem dolus malus aut fraus ei patrocinari non deberet, vt pungit Couar. in cap. si hæredes, de testamentis, num. 9. colum. 3. in versiculo, cæterùm, & expres sim aduertit Ioannes Gutierrez in tractatu de tutelis & curis, 2. part. cap. primo, num. 43. in versicul. ego verò filium: vbi dicit, ex decisione legum huius Regni, filios non conficientes inuentarium, vel illud conficientes, legatis, & fideicommis sis non onerandos in legitima; & subdit statim in hunc modum: Nisi legitimè constaret de fraude, & occultatione bonorum: Hæc tantum ille Author. Addiderim ego Libenter, quòd eo casu, vel recedi pos set à decisione dict. l. 7. titul. 11. part. 6. vt propter dolum, & fraudem eâ prærogatiuâ filij non fruantur, sed potiùs indistinctè sicut cæteri hæredes vltra vires hæ reditarias teneantur, nec legis Falcidiæ, aut integræ Legitimæ deductionis commodo gaudeant, idque propter fraudem adhibitam, quæ in dicta l. partit. censeri debet exclusa: nec mirum est, si tantum illis afferat damnum, vel quod securius est, & probabilius, ac rationi eiusdem l. 7. partitæ, magis con sentaneum, vt retentâ integrâ Legitimâ quæ in eadem leg. indistinctè conceditur) nec propter fraudem aut dolum amissâ, legatariis sit succurrendum, vt id consequi valeant, quod dolo, aut fraude ces sante consequi potius sentirent: quod est notandum, quia nouum quidem, nec anteà sic explicatum. Septimò constituo, pro dilucida, & maiori dict.[sect. 30] l. partitæ explicatione, neces sarium es se in memoriam reuocare vulgatam illam, & à Doctoribus no stris frequenter agitatam quæ stionem; vtrùm, inquam, Legitima filiorum de iure naturali sit, vel de iure ciuili positiuo: in quo dubio post ordinarios, & antiquos, aliósque Scriptores multis in locis, quos ideò omitto, quia à sequentibus præcitantur, videndi sunt ordine sequenti Authores non nulli, qui à me originaliter, atque attentè prælecti sunt. Franciscus Ripa responsorum lib. 1. cap. 7. Berengar. Fernand. in repetitione l. in quartam, ff. ad legem Falcidiam, cap 1. ex num. 169. Albert. Brun. in tractatu statut. exclus. fœmin. in art. 9. quæ st. 23. & 24. Port. Imol. lib. 1. conclus. 42. Viuius in lib. commun. opinion. opin. 316. Mathesilanus in tractat. de succes sion. ab intestat. 3. membro, articulo primo. Antonius Tostanus lib. 1. quæ st. iuris, cap. 15. numero 5. Guid. Pap. consilio 65. num. 4. Didacus Couar. in 4. in 2. part. cap. 8. §. 6. ex numero 4. Rodericus Suar. in l. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad legem fori, à principio vsque ad finem, vbi eruditè, & laté. Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem, nomine Adelsiam, ex num. 176. & eodem verbo, decisione 5. à num. 41. Chas saneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 7. §. 1. glos. Le plus. Boërius decisione 14. & 188. Fernandus Loazes in addit. ad Lancelotum Galiaulam, in l. Centurio, ff. de vulgari, num. 86. Franciscus Iannetus de primatu prioris geniti, cap. 2. Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 297. & num. 320. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 1. ex num. 2. Dominicus Sotus lib. 4. de iniustitia, & iure, quæ st. 1. articul. 1. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. ex num. 14. vsque ad num. 27. Benedictus Capra conclus regul. 10. ex num. 25. cum seq. Rojas in epitome succes sionum, cap. 7. ex num. 1. cum multis sequentibus. Michaël Gras sus receptarum sententiarum, §. Trebellianica, quæ st. 2. & §. Legitima, quæ st. 43. Bernardus Diaz, regula 436. Iosephus Ludouicus decis. Perusina 11. num. 11. & decis. 21. num. 37. & num. 50. & 51. Alexander Trentacinquius de substitut. prima parte, cap. 9. num. 21. & 22. Gratianus regula 436. Ioannes Matiençus in l. 2. tit. 7. glos sa 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ioannes Garsia videndus omninò, de expensis, & meliorationibus, cap. 3. ex num. 7. vsque ad numerum 27. Lara in l. si quis à liberis, §. idem rescripsit, ex numero 146. vsque ad numerum 150. & §. parens, numero 19. Antonius Quesada diuersarum quæ stionum iuris, cap. 6. num. 17. & 18. per totum. Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. quæ st. 82. ex num. 12. cum sequentibus. Andreas Gail. practicarum obseruat. lib. 2. obseruatione 122. Angelus Matheacius de legatis & fideicommis sis, lib. 4. cap. 12. num. 5. per totum. Doctor Spino in speculo testamentorum, glos sa 17. ex num. 19. vsque ad num. 25. & glos sa 18. num. 3. & 4. & glos sa 19. num. 23. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 32. folio. 426. Hieronymus de Cæuallos practicarum commun. contra commun. quæ st. 112. per totam. Antonius Pichardus in rubrica, Instit. de hæred. quæ ab intestato, num. 60. 61. & 62. Deinde obseruandum est, tres es se præcipuas in[sect. 31] proposito dubio opiniones. Prima opinio est, quòd Legitima nomine, origine, quantitate, & neces sitate, de iure ciuili descendat, & dicenda sit: & con sequenter, quòd licèt quodam instinctu naturæ, ac ratione quadam, & cursu naturali debita videatur Legitima, eiusdem tamen relinquendi neces sitas, tam quoad ipsam Legitimam simpliciter sumptam, atque alimenta, quàm quoad eiusdem quotam, & quantitatem ex iure ciuili procedat, non ex iure naturali: & ita docuit Dinus in cap. indultum, de regulis iuris, lib. 6. à quo Salicetus, Baldus, Angelus, Cardinalis, Alexander, Andreas Siculus, & alij Authores antiqui acceperunt, qui eam sententiam sunt sequuti, vt affirmat Rodericus Suarez in leg. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad legem fori, num. 1. vbi subdit, Andream Siculum, & alios Authores sic respondis se ad omnia iura, quæ dicunt, quòd Legitima debetur de iure naturæ, vt intelligantur, & exponantur, idest ratione naturali, aut quodam instinctu naturæ. Et eandem sententiam amplectuntur, & plures alios sic tenentes referunt Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 300. Alexander Trentacinquius de substitutionibus, in prima parte, cap. 9. num. 11. fol. 39. Vbi dicit, quòd si verum amamus, Legitima est introducta de iure ciuili, naturali ratione suadente. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 11. num. 11. & decisione 21. num. 50. & 51. dicens, quòd Legitima non debetur iure naturæ, sed naturali quadam ratione, & æquitate, de iure tamen ciuili; & refert Socinum iuniorem in consilio 52. colum. 2. lib. 3. & Menochium de arbitrariis, ca su 149. num. 12. & Alexandrum in consilio 75. lib. 1. Aymon Craueta, Boërius, Bertiandus, Ioannes Annibal, Albert. Brun. & Marcus Anton. Nat. quos pro hac parte expendit Lara in dicta l. si quis à liberis, §. idem rescripsit, num. 149. Ioannes Marcus, Aquilinus, Franciscus Viuius, & Tellus Fernandez, quos in eandem partem retulit Antonius Pichardus ad rubricam, Instit. de hæred. quæ ab inte stato, num. 60. In qua etiam firmiter insistunt & [sect. 32] alij quamplures Scriptores, qui dum affirmant, quòd Legitima in totum tolli potest per legem, per statutum, vel consuetudinem, aut rescriptum Principis, id apertè supponunt, quod non solùm præcitati nunc Authores, & quasi in neces sariam consequentiam prædictæ sententiæ, sed & Bartol. Ca strens. Imol. Abbas, Dec. Anania, Corneus, & alij probarunt, cum quibus Trentacinquius dicto cap. 9. num. 22. & plures alios retulit Gras sus §. Legitima, quæ st. 43. in principio. Hieronymus de Cæ uallos practicarum commun. contra communes, quæst. 112. vbi dixit, communem opinionem es se, quòd Legitima pos sit totum tolli per legem, vel statutum, & viginti Authores sic dicentes conges sit. Secunda verò opinio est, quòd Legitimæ quota,[sect. 33] seu eius quantitas sit de iure ciuili positiuo; Legitima tamen ipsa simpliciter sumpta, quòd ex iure naturali, vel gentium primæuo procedat: ideóque tolli non pos sit in totum per legem, Vel statutum, nec etiam per consuetudinem, vel Principis rescriptum, quamuis in quantitate, quæ est de iure ciuili positiuo, lege, statuto, consuetudine, seu Principis rescripto, minui pos sit, vt vsque ad naturam reuertatur, idest ad alimenta tantùm; ea enim tolli non pos sunt, tanquam iure naturæ debita: Quam sententiam latis simè, atque eruditè, vt adsolet, probauit Rodericus Suarez in dicta leg. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad legem fori, à num. 1. vsque ad finem eiusdem, vbi per plures columnas id probauit, & sequuntur Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. ex n. 14. cum sequentibus, vbi pro hac parte refert Iasonem, Ripam, Decium, Aufrerium, Felinum, Addition. Decij, Ioannem de Garron. Couarru. Gregorium Lopez, & Anton. Gomez. Rojas in epitome succes sionum. cap. 7. num. 7. Gras sus §. Trebellianica, quæ st. 2. & §. Legitima, quæ st. 43. vbi in proposito dubio, an Legitima lege, vel statuto, aut consuetudine tolli pos sit, tres refert sententias, & tandem ipsius resolutio superiori conuenit sententiæ. Gratianus regula 436. qui hanc appellat magis communem, & veriorem resolutionem, & in effectu tenuit Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. tit. 8. num. 2. dum dicit, quòd Legitima debetur iure ciuili, & naturali, & in alio loco eum citat, & hanc sententiam profitetur veriorem, & contrariam falsam, & erroneam, Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 82. ex num. 12. vsque ad numerum 16. Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 3. num. 7. Ioannes Matiençus in l. 2. tit. 7. glos sa prima, num. 3. lib. 5. nouæ collection. regiæ. Lara in dicto. §. idem rescripsit, num. 146. vbi refert multos alios sic tenentes, & in §. parens, num. 19. & in effectu idem obseruat Quesada diuersarum quæ st. iuris, cap. 6. num. 18. Doctor Spino in tribus locis relatis suprà, num. 30. ad finem, qui dum instam causam requirit, vt alimenta tolli pos sint, vel vt filius Legitimâ priuari pos sit, apertè in hanc sententiam inclinat; tunc etenim ratione alia naturali suadente, id debet es se permis sum, vt mox dicętur, Hieronymus de Cæuallos practicarum communium, quæ st. 112. num. 5 qui etiam eandem sententiam sequitur apertè; dum etiam causam requirit, vt Legitima, vel alimenta tolli pos sint: & dicit Ioannes Gutierrez sententiam in loco relato suprà, lege quadam Partitæ probari; eo etiam, quòd Cæuallos ipse statim se remittit ad Gratianum dict. regula 436. dicens, rem hanc distinguendam, & resoluendam secundùm Gratianum, Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 10. num. 15. lib. 1. Antonius Pichardus ad rubricam, Institut. de hæredit. quæ ab intestato, num. 61. Angelus Matheacius de legat. & fideicommis. lib. 4. cap. 12. num. 5. per totum, fol. 194. vbi in præfata quæ stione, numquid Legitima statuto tolli pos sit, tres refert sententias, quas priùs retulerat Giais sus loco citato suprâ, & in effectu resoluit, Legitimam ita demum ex iusta causa tolli pos se, si alimenta, vel si bonorum aliquod debitum subsidium præ seruatum sit, vel relictum; alioquin quòd lex, vel statutum Legitimam tollens, & alimenta, aut debitum aliquod bonorum subsidium non relinquens, iniquis sima, & inanis es set, & contra omnem æquitatem, nisi filius haberet, vnde viuere pos set; vnde sentit apertè, Legitimam, quod attinet ad alimenta, de iure naturæ es se, nec tolli pos se, nisi ex alia ratione naturali tollatur, vt infrà dicam. Andreas Gail. practicar. obseruat. lib. 2. obseruatione 112. Andreas Fachineus controues. iuris, lib. 4. cap. 32. fol. 426. qui in eadem quæ stione, vtrùm filiorum Legitima statuto tolli pos sit, tres refert sententias; tandem inquit æquiorem, ac probabiliorem sibi videri, & omninò tenendam, quòd iure naturali Legitima debeatur, & idcircò in totum tolli non pos sit: tamen quia eius quantitas iure ciuili præ scripta, & diffinita est ideò ex lege municipali minui potest aliqua ex parte, insta scilicet subsistente causa, & quòd hanc opinionem amplecti solet Rota Romana, vt notatur decisione 18. in nouis s. Fuit dubitatum, & decis. 476. in antiquis, Nota consuetudo. Tertia denique opinio est, quòd filiis Legitima[sect. 34] simpliciter, atque indistinctè debeatur de iure naturali, quod constanter defendit Rojas in epitome succes sionum, dicto cap, 7. num. 9. & 10. qui ibidem num. 7. licèt pro concordia opinionum dixerit dici pos se, vt in secunda opinione dictum est; tamen dicto num. 9. indistinctè inquit, quòd prima opinio verior est absolutè, scilicet de iure naturali Legitimam filiis deberi, & in id plura adducit fundamenta, ex num. 1. cum sequentibus. Videtur etiam huic adhærere sententiæ Costa in cap. si pater, de testament. in 6. in 3. parte, verbo, priuare non pos sit, num. 41. & 42. Fabius Turretus in cons. 5. num. 25. & 27. Vbi citat etiam Nattam in consilio 201. num. 9. lib. 1. Socinum in consilio 62. num. 10. lib. 3. Menochium in consil. 115. num. 48. lib. 2. & in consil. 168. num. 4. eodem lib. Cephalum in consil. 278. num. 45. lib. 2. & firmat hanc es se communem opinionem, Tiberius Decianus in consil. 54. num. 29. lib. 1. Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntatum, lib. 5. dubit. 1. num. 140. Sfortia Oddi in consil. 5. num. 3 Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 1. num. 1. huic etiam opinioni apertè acces sit nouis simè nunc Ioannes Parladorius quotidianar. different, different. 3. num. 6. Nam cùm anteà dixis set, quòd ius naturale in duas partes secatur, alterum est ius naturale commune omnibus animantibus, alterum est ius naturale commune omnibus gentibus, quod latiùs ibidem comprobat num. 1. & num. 3. & 5. explicat, quod dicatur vnum & alterum ius naturale: subdit denique dicto num. 6. quòd ex præfata differentia iuris naturalis communis omnibus animantibus, & communis omnibus gentibus, discernere licet differentiam inter Legitimam hæreditarem parentum, & filiorum: Nam, vt ipse putat, vna ad ius naturale commune omnibus animantibus referenda est, altera ad ius naturale gentium, hoc est, Legitima de bonis parentum debetur filiis iure illo naturali, communi omnibus animantibus, per text, in § 1. Institut. de iure naturali, & in l. 9. tit. 19. partita 4. Legitima verò filiorum debetur parentibus iure naturali communi omnium gentium, per text. in l. scripto, ff. vnde liberi, & in l. nam et si parentibus, ff. de inofficioso testamento, & in l. si quis à liberis, §. parens, ff. de liberis agnoscendis: quæ iura Parladorius ipse citauit. Et differt hæc tertia opinio à secunda superiùs adducta; eo quòd absolutam continet propositionem, nec distinguit, vt in illa distinguitur, indistinctè potiùs iuri naturæ, debitum Legitimæ tribuit. Benè verum est, quod nonnulli ex superioribus Authoribus dumtaxat dicunt simpliciter, Legitimam es se debitam filiis de iure naturæ, nec de quota, aut quantitate tractant specificè, sicut si inquirerent de illa, forsan id non negarent, quod superioris opinionis Authores fatentur expres sim: Recte namque, atque absolutè dici potest, Legitimam filiorum iuris naturalis es se; & alia parte dicere, quotam, aut quantitatem eius de iure ciuili positiuo procedere, & sic temporum varietate, variatam, & mutatam fuis se. A prima autem opinione relata suprà, num. 31. differt omninò & illi contraria est, vt vides, eadem hæc secunda opinio nunc relata. Ego verò, vt in proposito dubio sententiam[sect. 35] meam interponam, ac rem hanc dilucidè, & distinctè magis quàm alij Faciant, breuiter tamen explicare valeam, nonnulla constituere neces sarium duxi, quæ omninò neces saria sunt, nec verè prætermitti pos sunt. Et in primis constituo; articulum prędictum, vtrùm scilicet Legitima filiorum de iure naturali sit, vel de iure ciuili an lege, vel statuto tolli pos sit, difficillimum es se, & valdè controuersum, & circa veritatem eius ex ore Socini, Doctores inter se pugnare à ducentis annis citra, quódque capita, tot fuis se sentencias; omnes tamen quæcunque illæ sunt, in tres incidere principales quoad vnum, & alterum articulum, vt de primo vidimus suprà, ex n. 31. & de alio, an scilicet Legitima tolli pos sit lege, vel statuto, testatur Gras sus receptarum sententiarum, §, Legitima q. 43. in principio. Vbi eas refert Angelus Matheacius de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. cap. 12. num. 5. in principio. Deinde & secundò, negari non pos se, quin præ fata controuersia hactenus non fuerit lege aliqua sic expres sim decisa, vt adhuc res sub iudice es se non videatur, & maximam habere difficultatem, vt dixi, ac verè pro vtraque parte, iura & rationes, extare, quæ fortiter adstringiunt, vt constat ex his Authoribus, quos pro prima, & secunda opinione relatos suprà adduximus. Ac inter alios pro vtraque parte iura expendit Quesada diuersarum quæ stionum iuris, cap. 6. num. 17. & 18. in principio: fortiùs tamen adstringere eas, quæ pro secunda, & tertia opinione adducuntur, quàm iura, & rationes prioris partis; quod negari non potest, & probatur ex textu in §. 1. Instit. de iure natur. gent. & ciuil. & ex l. 2. tit. 19. partia 4. nec malè percipit Parladorius quotidianarum different, differ. 3. num. 6. Quinimò, non solùm Legitimam iuris naturæ es se, verum & iure diuino filiis deberi, tradit Socinus in consil. 30. columna prima, lib. 1. Antonius Rubeus in l. pater filium, num. 41. ff. de inofficioso testamento, Sigismundus Neapolitanus in consil. 26. num. 11. inter consilia feudalia, & iure, atque authoritate contendit probare Antonius Gomezius tom. 1. variarum, capit. 1. numer. 2. versiculo similiter & secundò. Tertiò constituo, primam sententiam Dini, & sequacium relatam suprà, num. 31. disputationis gratiâ facilè defendi pos se; facile etiam es se retentâ eâ, contrariæ; partis fundamentis satisfacere, & re spondere, si solutionem generalem solutionem generalem sustineas, quam Dinus ipse, & cum eo permulti alij as signarunt, videlicet nullum textum dicere, Legitimam deberi iure naturæ, sed naturali quadam ratione, & æquitate; de iure tamen ciuili, & ita Dini sequaces respondere, post alios multos constat ex Roderico Suarez in dicta l. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad l. fori, ex num. 1. Iosepho Ludouico decisione Perusina 21. num. 50. Verè tamen loquendo, & disputatione omis sa, secundam sententiam, ac etiam tertiam, quatenus continet, iure naturæ parentes non solùm moueri, sed etiam quodam instinctu naturæ ad relinquendam filiis partem aliquam, siue subsidium bonorum suorum quodammodò impelli, non solùm æquiorem, & securiorem, ac omninò tenendam, verùm etiam, & veriorem es se, & pro illa fortiter vrgere iura, & rationes, quas Authores præfati conges serunt, & inter alios, latiùs quidem Rojas in epitome succes sionum. dicto cap 7. ex num. 1. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 32. fol. 426. Eâque sententiâ retentâ, non solùm facile, sed etiam verè, & concludenter quidem omnibus satisfieri pos se, quæ pro prima opinione relata suprà, num. 31. eiusdem sequaces attulerunt. Ac omis sis aliis considerai debere ea, quæ distinctione adhibita, secundæ opinionis Authores considerarunt; Legitimam, in quam, filiorum quantum ad quotam, seu quantitatem es se de iure ciuili; in quo omnes conueniunt, nec vllus dis sentit, patétque ad oculum, si varietatem temporum circa eandem quotam, aut quantitatem Legitimæ considerat, vt optimè ob seruat & tempora diuersa considerat, atque distinguit Rodericus Suarez loco relato suprà, in principio, in versiculo, præmitto, & num. 2. in versiculo, mihi autem alia videtur, Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. num. 302. Idcircò cùm lege ciuili præ scripta, ac definita sit quota, quòd lege, vel statuto tolli potest, aut minui; dummodò iusta causa interueniat: quatenus verò ex iure naturæ debetur, hoc est vsque ad alimenta, vel vsque ad debitum aliquod bonorum subsidium, mutati non po test, vt nec ipsum ius naturale. Quod sic resoluunt eiusdem secundæ opinionis Authores, vt dixi, ac inter alios eleganter Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 16. Andreas Fachineus controuersiarum iuris lib. 4. dicto cap. 32. in finalibus verbis, Angelus Macheacius de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. dicto cap. 12. num. 5. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 82. ex num. 12. cum sequentibus Quesada diuersarum quæ stionum iuris, cap. 6. num. 18. in versiculo, Quam tamen opinionem. Quartò constituo, ideò à me dictum, aliquando[sect. 36] à lege ciuili tolli in totum, vel minui Legitimam pos se, iusta scilicet causa interueniente quia tunc lex ipsa naturæ, siue ius naturale non modò repugnat, imò ratione ipsa naturali non dis sentiente aut sic suadente, vel saltem non prohibente id statuitur: & licèt ius naturæ sit, suam cuique filio relinqui Legitimam, iusta tamen ratione, vel causa aliter potest fieri, vt in proposito eleganter quidem animaduertit, & fundat Antonius Quesada dicto cap. 6. num. 18. in fine, & ante finem, ni versiculo, quod si Legitimæ tolluntur, dicens, quòd ratione mediante distingui, ac limitari solet ius ipsum naturæ quod aliàs videbatur immutabile. Nam ius naturale suapte immutabile, flexibile, & mutabile redditur, iuxta rationem temporum, & illud, quod ius ipsum naturale suadente ratione exposcit, vt ipsemet Author authoritate latiùs confirmat ibidem. Tollitur ergo (non modò minuitur) lege ipsa ciuili in aliquibus casibus ex iusta causa Legitima filiorum, hoc est vel propter delictum criminis, quale habetur in l. quisquis, C. ad legem Iuliam Maiestatis, vel aliud simile, & graue delictum in iure expres sum, vel ingratitudinis, de qua in authent. vt cum de appellatione cognoscitur, § aliud quoque capitulum. Nam qui facit contra leges naturæ delinquendo, & iniuriam grauem alteri inferendo, aut parentem, cui lege naturæ reuerentia summa debetur, laces sendo, æquis simum est, & iuri metipsi naturali conueniens, vt naturæ, quoque legibus destituatur, & quòd Legitimâ priuari pos sit per exhæredationem, vt rectè aduertit Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 3. num. 26. qui in id expendit l. 6. tit. 9. partita 6. & eo non relato Antonius Pichardus ad rubricam, Institut. de hæredit. quæ ab intestato, num. 62. vbi eleganter obseruat. quòd cùm filius exhæ redatur, obligatio illa naturæ, aut ius naturale tollitur, non quidem iure ciuili, quo caus æ expres s æ sunt, sed altera ratione naturali, auâ ius ciuile fundatur. Tolli etiam pos sunt, seu denegari alimenta legis ipsius ciuilis dispositione, cùm filius habet vnde se alere pos sit, quia tunc ces sat etiam obligatio naturalis, siue ratio illa naturæ, ex qua alimenta præ standi obligatio descendit, remanétque patri sola obligatio ciuilis, à qua, lege vel statuto liberari potest, vt cum aliis Authoribus eruditè annotauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 23. Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, cap. 3. num. 26. Gratianus regula 436. num. 4. minuitur etiam lege, vel statuto, aut Principis rescripto Legitima, ex iustis causis, modò tunc alimenta neces saria relinquantur, quæ, vt dixi, tolli non pos sunt, quamuis minui Legitima pos sit, quia tunc id pro Legitima as signari potest, quod iure fieri valet, cùm Legitimæ quota à iure ciuili positiuo descendat, vt latiùs resoluunt Gratianus dicta regula 436. D. Spino in speculo testamentorum, glos s. 17. num. 23. & 24. & glos. 18. num. 3. & glos. 19. num. 23. Matien. in l. 2. tit. 7. glos sa prima num. 3. & 4. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, Gras sus §. Legitima, quæ st. 43. num. 3. 4. & 5. Angelus Matheacius de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. dict. cap. 12. num. 15. & ante alios Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. ex num. 10. cum sequentibus. Et vide num. 17. vbi[sect. 37] eleganter, & verè quidem carpit errorem eorum, qui alimenta filiis non ex iure naturali, sed solùm ciuili deberi affirmant, & sequitur Ioan. Gutierrez pacticarum lib. 3. cap. 82. num. 17. & iunge Ioann. Garsiam de expensis, & meliorationibus, cap. 3. ex num. 10. cum seq. vbi plenè respondet ad argumen[sect. 38] tum quoddam vulgatis simum, atque desumptum ex textu in authent. ex complexu, C. de incestis nuptiis. Quòd si alimenta iure naturæ debentur, videtur quòd in casu illius textus, nec in vllo alio tolli pos sent. Cui etiam respondere contendit, sed Ioann. Garsiæ mentionem non facit, nec refert illum Petr. August. Morla emporij prima parte, tit. 1. de legibus, num 35. & 36. Quintò constituo, opinionem tertiam relatam[sect. 39] suprà, num. 34. sustineri pos se, eo modo acceptam, ac intellectam, quo communis superiùs relata intellexit; indistinctè tamen accipiendo eam, vt indi stinctè accipit Rojas dicto cap. 7. num. 9. in fine, ac etiam nouis simè Parladorius quotidian. different. differentia 3. num. 6. periculosam es se, nisi dixeris, vt pungebam suprà eodem num. 34. in fine, prædictos Authores, & alios nonnullos, qui indistinctè as serunt Legitimam deberi de iure naturæ, pro certo supponere, Legitimæ quotam, aut quantitatem de iure ciuili procedere, Legitimam tamen aliquam siue debitum aliquod bonorum subsidium, genericè loquendo deberi de iure naturali. Quod veris simum est, & legum Partitarum Conditores in eundem sensum accipientes, probas se videntur apertè; semper namque cùm de legitima filiorum tractant, debitum naturæ appellant illam, siue iure naturæ deberi dicunt, vt constat ex l. 2. tit. 1. partita 2. & l. 2. tit. 19. partit. 4. & l. 17. tit. 1. part. 6. ibi: E a esta parte legitima, dizen en Latin, parte debita iure naturæ, & in l. prima, tit. 11. eadem 6. partit, ibi: Mas si los herederos fues sen de los que decienden, &c. Estonce deuen auerla su parte legitima, a que llaman en Latin, debitum iure naturæ, & in l. 7. eod. tit. & partit. ibi: Fueres ende si los herederos fues sen de los que decienden, &c. Ca estos a tales deuen auerla su parte legitima por debdo que han en los bienes de su padre naturalmente. Quæ leges singulares sunt in proposito, & notandæ, nec citantur ab aliis, Parladorius namque loco relato suprà, dumtaxat citat l. 9. tit. 19. partita 4. quæ l. 9. non est sub illo titulo, sed l. 2. debuit citari: Pontifices etiam in eodem sensu leges Cæ sareas, siue ius commune accepis se, clarè colligitur ex textu in cap. Rainuncius, de testamentis, ibi: Vt legitima portio iure naturæ debita. Et in cap. Rainaldus, eodem titul. ibi: Demum eodem R. naturæ debitum persoluente, & ibi: Quoniam idem R. habebat in bonis quondam Peponis patris sui tertiam partem debitam iure naturæ, in qua grauari nequiuit. Et in cap. si pater, eodem tit. de testamentis in 6. ibi: Absque deductione Trebellianicæ, siue partis iure naturæ debitæ facienda, ipsis pauperibus bona omnia deferuntur. Sextò constituo, superiora omnia, quæ ex num.[sect. 40] 30. hactenus diximus, & ad id tendunt, vt apertiùs dignosci valeat, quo scilicet iure Legitima sit introducta, non otiosè, aut extra propositum, sed ideò, & neces sariò præmis sa, vt ostendam legum Partitarum Conditores, qui Legitimam filiorum de iure naturali deberi, sine iuris naturæ es se semper, vel dixerunt expres sim, vel apertè supposuerunt, mirum non es se, si in d. l. 7. tit. 11. part. 6. in fauorem Legitimæ ius statutum relinquerent, ac vere eo præcipuè excitarentur. vt Legitimam propter inuentarium non confectum non amitti exprimerent; quod, vt dixi suprà, durum eisdem Conditoribus videretur, ius filiorum à iure extraneorum hæredum non secerni, & distingui, vt in l. prima? eodem tit. & partita 6. distinguitur, & propter inuentarium non confectum Legitimam sic debitam filio, & iure naturæ competentem ipsi amitti, vt in consequentiam, iuris ciuilis dispositione, & pœna ab eo statuta, naturalis iuris rationem aut dispositionem mutari, ciuilique constitutione Legitimæ amis sionem contra iuris naturalis rationem induci contingeret. Quapropter ad naturæ potiùs, siue iuris naturalis rationem, quàm ad inuentarij confectionem omis sam attendere sunt adstricti, vt maior ratio, & naturalis quidem, minorem & ciuilem vinceret. Quod, si verba dictæ legis 7. partitæ maturé perspicias, deduces apertè; inprimis enim ea in lege dicitur, quòd hæres inuentarium non conficiens, priuatur Falcidia: statim verò ponitur exceptio, & redditur ratio in hunc modum: Fueras ende, si herederos fues sen de los que descienden, o su ben por linea derecha àe los fazedores de los testamentos, ca estos a tales denen auer la su parte legitima por debdo que han en los bienes del padre naturalmente, mas los otros herederos han la falcidia por otorgamiento de ley. Ecce vbi redditur ratio debiti iure naturæ, quâ, vt vides, lex illa præcipuè mouetur; vt etiam mouetur l. 1. eodem tit. & partit. His ita suppositis, & constitutis, clarum equi[sect. 41] dem, aut indubitatum remanet, de iure Regio Partitarum ex constitutione dictæ l. 7. tit. 11. partita 6. filium Legitimam non amittere propter inuentarium non confectum; imò, vtcunque res sit, saluam & integram illam es se debere, siue inuentarium confecerit, quo casu extraneo hæredi Quarta dumtaxat Falcidia conceditur, filio verò hæredi instituto integra Legitima debita iure naturæ reseruatur, cùm multis legatis grauatur hæreditas, vt in l. 1. tit. 11. part. 6. siue illud non conficiat, vt in dict. l. 7. vbi propter rationem prædictam filio relinquitur integra Legitima inuentario non consecto; hæredi verò extraneo Quarta prædicta denegatur, vt ibidem exprimitur. Ex præfata autem resolutione, ad nonnulla inferre placuit inprimis; postmodùm verò in dubio præcipuo huius Capitis, veriorem sententiam attento iure communi probare, & duas præcipuas, & in eodem contrarias opiniones referre. Et primò [sect. 42] infertur, præposterè quidem, & contra claram decisionem dictæ l. 7. tit. 11. partita 6. dubitas se ibidem Gregorium Lopez verbo, Legitima, versiculo, sed quæ erit vtilitas, de vtilitate eiusdem legis, dicens, sed quæ erit vtilitas in eo, quòd filius non conficiens inuentarium, non priuetur Legitimâ debita iure naturæ ex illa lege, cùm alias reneatur filius de suo proprio solida præ stare legata, vt in l. 10. tit. 6. partita 6. & dicit respondendum es se, vt respondet Bartol. in authent. sed cùm testator, C. ad legem falcidiam. Cuius resolutionem amplectitur ipse Gregorius in dicta l. 10. verbo, de las mandas, in fine: dicens, quòd quamuis filius non perdat Legitimam debitam iure naturæ ob nó confectum inuentarium, tamen Legitimæ ratione diminuantur legata, & sic diminuta soluuntur vltra vires hæreditarias, sic vt de residuo, & de proprio teneatur filius soluere legata integraliter. Vnde resolutiuè inquit Gregorius eodem in loco, dicto verbo, de las mandas: quòd grauato filio legatis, deducatur Legitima, & tenebunt legata respectu quintæ partis, & integraliter soluet illa filius, licèt excedant Quintum. Et sic quòd interes se affectionis ad bona paterna, erit vtilitas, quam ex hoc consequetur filius, & quia propria bona filij augentur ex deductione Legitimæ. In quo equidem decipitur manifestè Gregorius, nec vllo pacto potest saluari; id quod rationibus sequentibus patebit ad oculum. Inprimis, quia textus dict. l. 10. tit. 6. part. 6. in qua principaliter se fundat, non loquitur in filiis, sed in aliis hæredibus extraneis, vt ex eius serie constat expres sim, & suprà in initio huius capitis dixi. Vnde in præiudicium Legitimæ filiorum ad ipsos filios trahi non potest, maximè stante decisione d. l. 7. tit. 11. part. 6. vbi in filiis deciditur contrarium , statuitûrque expres sim, quòd filius inuentarium non conficiens, Legitimâ debitâ iure naturæ non priuetur. Deinde, quia licèt iure communi attento, Cinus, Bartolus, & alij quamplures Authores eorum sequaces, quos infrà referam in præfato dubio Legitimam ob non confectum inuentarium amitti dixerint, sic tamen eam sententiam temperanerint, Vt temperauit Gregorius, nempe quòd Legitimâ ipsâ diminuantur legata, & sic diminuta legata per Legitimam præ stari debeant solida, etiam si excedant vires patrimonij: Tamen ea sententia, aut declaratio Cini, & Bartoli, stare quidem non potest hodie post decisionem dictæ l. 7. partit. vbi id nullo modo exprimitur, nec etiam datur intelligi, sed potiùs indistinctè, atque simpliciter dicitur: Que estos a tales deuen auer la su parte legitima por debdo que han en los bienes del padre naturalmente. Quæ verba excludunt omninò declarationem prædictam, nec intelligi pos sunt aliquo modo, vt in idem conueniant; cum, vt dixi, omninò, atque præcisè velint, quòd filius Legitimam suam consequatur indemnem & integram: quod minimè contingeret, si sententia, aut declaratio superior admitti deberet, quæ verè, & menti, & intentioni, atque verbis expres sis. d. l. 7. repugnat. Quod Gregorij Lopezij re solutionis mentione non habita, recté firmauit nouis simè Ioannes Gutierrez in tractatu, de tutelis & curis, 2. p. cap. 1. num. 45. vbi etiam attento iure communi, dubitauit de veritate dictæ declarationis: & de iure regio post constitutionem eiusdem; l. 7. part. certum es se dixit, admitti eam non pos se, sed potiùs reiiciendam. Idem etiam eruditè, & ante alios annotauit Couar. in c. si hæredes, de testamentis, num. 9. ante finem, in vers oportet autem: vbi dicit, quòd licèt communis opinio eam pos sit pati declarationem, quam Cinus, Bart. & alij frequenter comminiscuntur, tamen regia l. 7. part. ita communem opinionem probat, vt seclusa Bartoli declaratione, filius hæres Legitimam portionem, priùs quàm legata deducat ex bonis, quæ constiterit in patris hæ reditate eo mortuo mansis se, nec legata soluere tenebitur, nisi quatenus pos sit deductâ Legitimâ solui ex bonis hæreditariis: quoniam lex illa statuit apertè, filium hæredem non confecto inuentario Legitimam portionem pos se deducere eo modo, quo hæres conficiens inuentarium è legatis deduxis set: eandem etiam resolutionem probauit D. Anton. de Padilla in l. si emancipati, num. 31. C. de iuris, & facti ignorantia, & in authent. hoc amplius, num. 19. C. de fideicommis s. qui præfatam Cini, & Bart. declarationem non refert, sed simpliciter inquit in d. l. 7. partit. probatam sententiam eorum, qui Legitimam ob non confectum inuentarium non amitti dicunt. Imò in fortioribus terminis, nempè attento iure communi, eandem declarationem non admittit; imò indistinctè, & constanter probat, Legitimam integram in prædicto casu pos se deduci, nec amitti ex eo, quòd inuentarium confectum non fuerit: Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 34. per totum, fol. 428. & d. l. partit mentione non facta, nec relata illa, sic obseruat, nec præ fatam resolutionem Bart. adducit Ayora de partitionibus, 1. part. cap. 2. num. 23. vbi sic dicit: Quanto a los legatarios que pretenden causa lucratitua, puede el hijo sacar su legitima, y no es obligado della a pagar los legados enteramente, aunque no haga inuentario, pero quanto a las deudas que dexô su padre, sera obligado a pagallas enteramente, porque estas consumen la herencia. Villalobos etiam in Ærario commun. littera 1. num. 137. fol. 90. Rojas in epitome succes sionum, cap. 7. num. 53. & 54. & sic probari in dicta l. 7. partitæ, dixit Menchaca de succes sionum creatione, lib. l. §. 8. num. 15. in fine. Denique & alia ratione sustineri non potest: Gregorius ipse, quòd admis sa declaratione Cini, Bartoli, & sequacium, sic filiorum ius ob non confectum inuentarium damnatur, vt in proposito casu tenere legata respectu quintæ partis ab initio, & ex postfacto integraliter soluenda, licèt excedant Quintum, ausus sit dicere. Quod quidem est contra claram decisionem legum huius Regni, quæ contrarium expres sim disponunt, nec in casu inuentarij non confecti aliud exprimunt; imò etiam non confecto inuentario, legitimam integram reseruat, vt in dict. l. 7. titulo 11. partit. 6. Quæ (si declaratio prædicta admitteretur) minimè reseruata maneret, vt suprà dictum est. Secundò infertur ad ea, quæ in eadem quæ stione[sect. 43] scripta reliquit Rodericus Suarez in dict. l. quoniam in prioribus, in principio, ampliatione 7. fol. mihi 21. in antiquis. Is enim Author postquam in præfato dubio duas retulit Doctorum sententias, dixit opinionem primam, quòd Legitima ob non inuentarium confectum amittatur, subtiliter, & cum æquitate consideratam non carere defensione: maximè; quia secundùm eam consuluerunt Oldrad. & Paul. de Cast. Ac denique subdit, quòd si iudex es set, recurreret ad coniecturas tam filij, & eius famæ, quàm ad facultates per testatorem eius patrem relictas: Vtrùm opinio vulgi cum alia coniectura det aliquam certitudinem, seu iustam causam opinandi, eum reliquis se plura bona quàm apparent, vt ex his, & aliis insurgat opinio contra filium, qui non fecit inuentarium, & legatarij non remaneant defraudati. Verumenimverò, vt ex dictis antea con stat apertè, vel traditio hæc caret potiùs defensione ex decisione dict. l. 7. partitæ, quam Rodericus ipse non refert, vel regulariter contraria opinio, & verior est, & æquior, atquè ex illa lege neces sariò tenenda. Nec vrget in contrarium timor fraudis, quo Rodericus mouetur præcipuè, quoniam vt numeris præcedentibus dicebam ita demùm Legitimam filius retinet inuentario non confecto, si ab eo dolus malus, & fraus absit omninò, nec vllo modo fraudari legatarios permittendum sit; tunc enim ces saret æquitas, & prærogatiua Legitimæ iure naturæ debitæ, quâ excitantur præcipuè dict. l. 7. Conditores, & recurrere ad coniecturas optimum consilium es set, atque ea considerare, quæ præ sumptionem fraudis contra filios inducere pos sunt: fraude verò, aut dolo ces sante (qui in dubio præ sumendus non est, nec etiam delictum) contrarium statuere debemus ob claram decisionem eiusdem l. 7. partitæ quam si Rodericus ipse expenderet, aut illius memor fuis set, forsan hac de re minimè dubitas set. Nec video quo pacto, vel ratione turbet eundem Authorem constitutio huius Regni, quâ cauetur, quòd omnia bona paterna dicuntur Legitima filiorum, excepta quinta parte bonorum; cùm potiùs deberet inde faciliùs in contrarium suaderi, nec tanti legatariorum causam habere, vt in præiudicium Legitimæ ob non confectum inuentarium potiores eos es se vellet, quos inferiores voluit aperte eadem l. 7. partitæ. Nec erit in potestate filiorum legatarios fraudare, aut bona occultare, cum eo ca su succurrendum illis, superiùs probatum reman serit: atque in dubio Legitimæ potiùs quàm eisdem legatariis fauere, æquum fuerit, vt etiam dictum est suprà. Tertiò infertur, mirandum es se, præ stantis si[sect. 44] mum equidem, atque eruditis simum virum D. Francis. Sarmient. d. l. 7. partit. immemorem fuis se, & selectarum, lib. 2. cap. 7. vbi latè scripsit in quæ st. principali huius capitis, eiusdem legis Regiæ nullam mentionem fecis se, vt etiam illius non meminit D. Spino in speculo testamentorum, glos. 35. num. 7. & consequenter ipsius Sarmienti adnotationes nonnullæ, ingeniosè, & subtiliter traditæ eo loco, quamuis attento iure communi vrgere pos sent, tamen ex constitutione dict. l. Regiæ sic subuertuntur, vt nullo pacto sustineri valeant. Nec erit impos sibile, vt Sarmientus idem putabat, Legitimam reperire in specie prædicta; facile potiùs videbitur creditoribus priùs satisfactis, qui Legitimæ, vt dixi, præferuntur, in bonis remanentibus Legitimam filiis as signare iuxta decisionem legum huius Regni, nec illam aliquo modo grauare, eósve solutione legatorum. ob non confectum inuentarium adstringere. Quartò infertur ad ea, quæ Hieron. de Cæuall.[sect. 45] pract. commun. contra commun. q. 691. num. 3. & 4. in eodem dubio obseruauit: is enim Author nescio qua ratione ductus, postquam contrarias sententias retulit, dixit quòd adhuc dubitat de intellectu, & veritate d. l. 7. part. & quòd nescit qualiter hodie pos sit procedere, vt filius deducat suam Legitimam non conficiens inuentarium, & ex alia parte teneatur creditoribus. Cæterùm, vt ex dictis anteà con stat apertè, sic expres sa, & clara remansit d. l. 7. constitutio, vt quidem clarioribus verbis Legitimæ filiorum consulere non potuerit, nec verè vllam dubitandi rationem reliquerit; verè namque, iuridicè, & absque vlla repugnantia procedit, quòd filius omnibus creditoribus hæreditariis teneatur, vt etiam teneretur, etsi inuentarium conficeret; quoniam æs alienum, vt sæpe dixi, præfertur Legitimæ & quòd deinde ære alieno soluto Legitimam deducat, nec teneatur legatariis, nisi quatenus deductâ Legitimâ vires patrimonij patiantur: Vnde eiusdem Authoris resolutio, quòd filius teneatur ad debita ex corpore hæreditario, & ad legata ex Legitima, ad quorum solutionem non teneretur, si inuentarium conficeret, destruit apertè expres sam decisionem præfatæ l. 7. nec potest confirmari ex traditis per Couar. loco ab ipso Cæuallos relato; cùm potiùs Couarr. metipse in terminis no stris loquendo, ex decisione dictæ l. 7. contrarium obseruandum dixerit in dicto cap. si hæredes, num. 9. ad finem de testamentis, vt vidimus suprà, num. 42. & aliorum Authorum huius Regni sententias adduximus, quas si ex proposito, attentóque animo prælegamus, dubium prædicti Authoris nullum nobis faciet negotium; vtpote cùm ipsi nec Bartol. declarationem admittendam putauerint, sed eius dem l. partitæ decisionem indistinctè obseruandam expres serint. Quintò infertur, seclusa dict. l. 7. partitæ consti[sect. 46] tutione, atque in terminis iuris communis loquendo, duas es se ex sententia communi in præcipuo huius capitis dubio opiniones, & illas contrarias omninò. Verùm, vt ego arbitror, tres es se opiniones vltra omnes longè verius crediderim, quod ex sequentibus in futurum constabit apertiùs. Inprimis namque, quòd filius Legitimam amittat pro[sect. 47] pter inuentarium non confectum, atque adeò, vt ad omnia legata, & fideicommis sa persoluenda teneatur, etiamsi eis solutis, nihil ei pro Legitima supersit, tenuit Glos s. in auth. de hæredibus, & falcidia, §. si quis autem non implens, in verbo, auferri. Oldrad. in cons. 134. num. 4. Salicet. post Albericum, & alios antiquos in l. final. §. si quis autem temerario, num. 35. C. de iure deliberandi, & in authent. sed cùm testator, num. 6. C. ad legem falcidiam: vbi Cumanus, qui refert eandem sententiarm renuis se Ricard. de Malumb. & Nicol. de Neapol. & Romanus columna 57. versicul. sed nunc succedit dubium. Qui dicit hanc opinionem de subtilitate iuris veriorem es se, Paulus Castrensis in cons. 188. lib. 2. Imola, & Angelus in l. 1. §. hæc stipulatio, ff. si cui plus quàm per legem Falcidiam. Ioannes de Amic. in consil. 3. num. 21. Phanucius de inuentario hæredis parte 7. num. 13. & hanc es se veris simam opinionem, contrariam verò falsam, & absurdam defendit constanter D. Francisc. Sarmient. selectar. lib. 2. cap. 7. ex num. 1. cum seq. Cuiacius etiam in expositione Nouellæ, de hæredibus, & falcidia. Et pro[sect. 48] hac parte plura fundamenta expendunt Menchaca de succes sionum creatione, lib. 1. §. 8. num. 15. Cacheranus decisione 148. ex num. 1. vsque ad num. 5. Sarmientus loco relato suprà, Rolandus de confectione inuentarij, 5. part. quæ st. 3. à principio. Andreas Fachineus controuersiarum iuris lib. 4. cap. 34. à principio, vsque ad versiculum, Sed contraria sententia. Et ante alios huius opinionis fundamenta considerauit Salicet. in dict. l. final. §. si quis autem temerario, à quo cæteri recentiores accipiunt. Sed illis verè [sect. 49] quidem, & concludenter satisfacit Cacheranus, dicta decisione 148. ex num. 6. vsque ad num. 12. Roland. de confectione inuentarij, quinta parte, quæ st. 3. ex num. 19. in fin. cum sequentib. & eos non referens, subtiliter, & distinctè respondet Fachineus dict. cap. 34. fol. 429. ex vers. ad primum argumentum. Idcircò ampliùs in hoc insistendum non erit, sed ad dictos Authores res hæc remittenda, vt cùm neces se fuerit, Sarmienti argumentis, item & aliorum omnium fundamentis pro hac eadem opinione adductis hactenús satisfieri pos sit. Succedit ergo secunda, & omninò contraria opi[sect. 50] nio videlicet, filium Legitimam non amittere propter inuentarium non confectum; & ideò ad solutionem legatorum, vel fideicommis sorum non teneri. Et hanc sententiam tenuerunt plures, Glos. Alberic. Angel. Corn. Alex. Iason, Calcaneus, Guido Pap. Porcellinus, Guid. de Suza, Alciat. Bald. Ancha. Speculator, Fabian. Barbatia, Socinus iunior, Fernand. Loaz. Gazadin. Fulgo sius, Cumanus, Villalobos, Rodericus Suarez, Castrensis, Segura, Berous, & Ruinus, cum quibus securè, & constanter sic defendit Rolandus de confectione inuentarij, 5. p.q. 3. num. 19. fol. mihi 170. Padilla in l. si emancipata, num. 31. C. de iuris, & facti ignorantia. Et in authent. hoc amplius, num. 12. C. de fideicommis sis. Et hanc es se magis communem attestatur Francisc. Viuius lib. commun. opinio in verbo, hæres extraneus. Couarr. in cap. si hæredes, num. 9. de testamentis. Antonius Gabriel. commun. conclus. lib. 6. tit. de legitima, conclusione 7. Cuccus in tractatu, de legitima. super authent. nouis sima, in ver siculo, nec vsufructu defraudari, num. 43. fol. 118. Aluis. de Albert. Alex. de Neuo, Cagnolus, & alij citati à Phanucio in tractatu de inventario, parte 7. num. 8. & sequentibus. Et veriorem sententiam atque sequendam dicit Rojas in epitome succes sionum, cap. 7. num. 53. & 54. Menchaca de succes sionum creatione, lib. 1. §. 8. num. 15. in fine Cacheranus deci sione 148. ex num. 6. vsque ad finem quæ stionis, qui in finalibus verbis subdit Senatum censuis se sequendam crebriorem sententiam, videlicet Legitimam non amitti. Doctor Spino in speculo testamentorum, glos sa 35. num. 7. Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæ st. 691. num. 1. Ioannes Guttierrez di tutelis, & curis, 2. parte, cap. 1. num. 43. in fine, & num. 45. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 34. per totum. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 36. num. 140. & 141. Gras sus commun. sententiar. §. Legitima, quæ st. 45. num. 1. & per totam, & lib. 2. artic. Inuentarium. quæ st. 24. in versiculo, sed verior est. Et es se magis communem opinionem, quòd propter omis sam inuentarij confectionem filius non priuetur Legitimâ, imò pos sit de rebus legatis suam detrahere Legitimam, firmauit Petrus Surdus decision. 316. num. 8. & pro hac sententia, tria fundamenta adducit Rolandus de confectione inuentarij, 5. part. quæ st. 3. ex num. 10. vsque ad num. 20. ad quæ in effectu tendunt & reduci debent Cacherani considerationes dicta decis. 148. num. 8. & Fachinæi raciones lib. 4. dicta controuersia. 34. in versiculo, & hanc sententiam ego. Nec illis satisfaciunt Recentiores, qui opinionem contrariam amplectuntur: Ij verò, qui secundam hanc sequuntur, non indistinctè, aut simpliciter accipiunt[sect. 51] eam, imò expres sim affirmant, filium in pœ nam omis sionis inuentarij, integra legata soluturum etiam de proprio, si bona non sufficerent; sed Legitimæ fauent in vno, quod primæ opinionis Authores negarunt, aut eisdem filiis non conces serunt, scilicet quòd Legitima ab initio minuere debeat legata, & ea legata sic diminuta filius præ stat, licèt excedant vires hæreditatis; vtputa, si te stator habens in bonis 300. legauit 400. de iure ciuili ante leges de inuentario, legata primò redigebantur ad vires patrimonij, & sic ad 300. & de his deducebatur Legitima, vt est casus in l. 1. interdum, ff. si cui plusquam per legem Falcidiam. Iure autem nouo ces sat prima defalcatio, sed habet locum secunda; nam filius per Legitimam minuet legatum in centum, quia de 300. quæ sunt in hæreditate, detrahet centum, legata autem remanent in 300. & hæc solida erunt præ standa, quamuis in hæ reditare remanserint 200. tantùm, & ad hoc prodest detractio Legitimæ, non verò vt à solutione legatorum liberetur filius omninò: quamuis ergo, vt vidisti, relati suprà, num. 50. tenuerint, quòd filius hæres Legitimam non perdat ob inuentarium non confection, conueniunt tamen communiter in hoc, quòd etsi filius pos sit à legatariis bona petere pro sua Legitima, teneatur tamen exinde integra legata supplere de suo, si est soluendo, & legatariis refundere, quidquid ab eis ratione Legitimæ ademit: & post Bart. Cinum. Salicet. Bald. Angel. Alex. Ananiam. Roderic. Suarez, Ruin. Fabian. & alios sic intellexerunt & alij Recentiores, quos adduxit Ioan. Guttier. in tract. de tutelis, & curis, 2. part. cap. 1. num. 45. & vltra relatos per eum, Rolan. de confectione inuentarij, 5. part. dict. quæ st. 3. num. 19. in versiculo, subdit, & ibi Bart. Phanucius de inuentario, part. 7. num. 13. & seq. Doctor Spino in speculo, dicta glos sa 35. num. 7. Peregrinus de fideicommis sis, articulo. 36. num. 141. Sic etiam intelligit, & declarationem hanc securè defendit Petr. Surd. decis. 316. num. 15. versiculo, confirmatur hæc opinio. Sequuntur & alij ex relatis suprà, dicto num. 50. Verùm, vt vides, iuxta declarationem hanc, valdè [sect. 52] restringitur, aut destruitur omninò opinio eorum, qui propter inuentarium non confectum, Legitimam non amitti, & ad solutionem legatorum filios hæredes non teneri dixerunt; & sic in effectu, secunda hæc opinio aut conuenit cum prima relata suprà, num. 47. aut parùm ab ea differt, quod non malè considerauit Ioan. Gutier. 2. part. dicto cap. 1. num. 45. in versiculo, respondemus. Vbi affirmat Cini, Bart. & aliorum declarationem veram non es se, nec procedere pos se vllo pacto, stante opinione magis communi, quòd filius Legitimam non amittat ob inuentarium non confectum, quia aliàs per indirectum, filius non conficiens inuentarium, priuaretur re ipsa, suâ Legitimâ, vel parte ipsius, si semel deducta integra ex legatis, posteà legata solida teneretur soluere ipsis legatariis, etiamsi excederent vires patrimonij: & ante ipsum Gutierr. eleganter idipsum animaduertit Cacheranus dicta decis. 148. num. 11. dicens, quòd declaratio hæc aut responsio Cini, Bart. & sequacium, parum apta, quin potiùs in se repugnans videtur, quia simul stare non pos sunt, quòd Legitima filij diminuat legata, obque non confectum inuentarium non perdatur, & quòd propter non confectum inuentarium teneatur soluere solida legata, quamuis fines, seu sub stantiam hæreditatis transcendant, satisfaceréque de proprio, & sic de Legitima; quo casu inquit Cacheranus ipse inficiari non pos se, quin pro ea parte, pro qua satisfit legatariis de Legitima, dicatur effectu ipso perdi Legitima; quod quidem vt mea fert opinio, valdè repugnat, & iuri, & rationibus, quas huius secùndæ opinionis Authores[sect. 53] probarunt communiter: & verè, si illæ maturè perpendantur, sic adstringunt, vt simpliciter dicere, Legitimam ob inuentarium non confectum non amittere, filiósque ad solutionem legatorum absque distinctione non onerari, velut neces sitate quadam simus obnoxij. Idcircò non absque mysterio quamplures, & maximi quidem nominis Authores sic simpliciter dicunt, Legitimam ob non confectum inuentarium non amitti, & absque vlla distinctione filios ad solutionem legatorum non teneri as serunt, vt statim dicetur. Succedit ergo tertia, & vltima opinio aliorum,[sect. 54] qui Cini, Bar. & sequacium declaratione non relata, nec etiam illius aliqua mentione facta: ideò fortas sis, quòd veram eam non crediderint, nec aliquo iure probatam (quod negari non potest) simpliciter, & indistinctè obseruarunt, Legitimam filios propter inuentarium non confectum non amittere, nec ad solutionem legatorum teneri. Quo stante, quasi in neces sarium Antecedens inferunt, quòd contra filios non militat ea præ sumptio, quòd res hæreditarias subtraxerit, vel occultauerit, quæ militat contra alios, vel si ea præ sumptio afficit filium, non tamen operatur quin Legitimam ipse deducat: & sic nullatenus tenebitur supplere legata de proprio: & hanc sententiam ita indistinctè [sect. 55] probarunt quamplurimi ex his, quos superiùs pro secunda opinione adduxi; & inter alios expres sim Glos s. verb. Sacramento, in fin. l. fi. §. pen. C. de iure deliber. Vbi sic scriptum reliquit: In quarta tamen iure naturæ, puto, quòd non præ iudicat sibi filius quoad legata, licet non faciat inuentarium. Similis Glos sa in authent. hoc amplius, in verbo, naturale, in fine, C. de fideicommis sis, & in authent. sed cùm testator, in verbo, excedant, C. ad legem Falcidiam, & in authent. de hæredibus, & Falcidia, §. si verò non fecerint, verbo, lucrari, collatione prima. Vbi sic dicit: Item numquid priuabitur debito iure naturæ, si non faciat inuentarium ille, cui ex neces sitate relinquitur, vt est filius, & similes, respondeo non, &c. Alciat. in cons. 41. lib. 9. Cagnolus in l. Papinianus, §. meminis se, num. 15. ff. de inofficioso testamento. Padilla in l. si emancipata, num. 31. C. de iuris & facti ignorantia, & in authent. hoc amplius, num. 19. C. de fideicommis sis. Rojas in epitome succes sionum, cap. 7. num. 53. & 54. Villalobos littera 1. verbo, Legitima, num. 137. fol. 90. securè Roland. de confectione inuentarij, 5. parte, quæ st. 3. num. 19. Cacheranus decisione Pedemontana 148. num. 11. quos duos dumtaxat pro hac sententia retulit Petrus Surdus dicta decisione 316. num. 9. Ayora de partitionibus, cap. 2. num. 23. constanter Gras sus receptar. commun. articulo, inuentarium, quæ st. 24. lib. 2. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 34. & his non relatis, nec hac tertia opinione considerata, Cini tamen, & Bartoli declaratione improbata, Ioannes Gutierrez de tutelis & curis, 2. part. c. 1. num. 45. in versiculo, respondemus igitur. Et pro hac parte, quæ magis placet, vltra ea,[sect. 56] quæ in initio huius capitis, latiùs consideraui, fortiter vrget, inprimis, quòd verè in contrarium nihil expendi potest, cui ex ibidem à me adnotatis congruum responsum dari non valeat. Deinde, Cini, & Bartoli declarationem nullo iure probari, vt etiam superiùs dixi, & in contrarium fortis simè vrgere ea omnia, quæ pro Legitima etiam ibi dixi: durúmque & iniquum videri, legatariorum causam Legitimâ potiorem es se, cùm illa quasi æs alienum censeatur; nec vrgere pro contraria parte D. Francisc. Sarmienti fundamentum præcipuum, quòd hæres non conficiens inuentarium, si sit creditor, defuncti actionem, & creditum amittit, l. debitori, C. de pactis, l. vltima, §. in computatione, C. de iure deliberandi: & sic nihil interes se, quòd Legitima es set æs alienum; quia rationi huic plene satisfacit Cacheranus dicta decisione 148. num. 9. & 10. vbi vide. Rolandus etiam de confectione inuentarij, dicta 5. parte, quæ st. 3. num. 22. fol. 172. & eos non referens, respondet etiam huic fundamento contrariæ sententiæ Fachineus lib. 4. dicto cap. 34. in ver siculo, ad secundum respondeo. Præterea certum es se, quòd Legitima debetur filiis libera, & sine vllo grauamine, aut onere, vt est tex. clarus, & expres sus in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento: sed si ob non confectum inuentarium, Legitimæ amis sionem, aut legatorum onus pateretur filius, non diceretur sine grauamine, & sic iuris certi & clari correctio, aut alteratio induceretur ob ius non certum, nec expres sum, quod es set maximum absurdum. Deni[sect. 57] que, quia per non confectionem inuentarij patronus non perdit Legitimam, §. penul. in authent. de hæredibus & Falcidia. Ergo multò minùs eam amittere debet filius, cùm illa magis debeatur filio in bonis patris, quàm patrono in bonis liberti, vt probauit Rolandus dicta quæst. 3. num. 13. & 14. fol. 169. nec diluit vim illius text. consideratio Cumani, de qua Cacheranus ibid. num. 7. ad quem meritò se remittit Ioannes Gutierr. de tutelis & curis, 2. parte, dicto cap. 1. num. 43. ante finem. Et de his hactenus, quæ vt vides, nullibi anteà erant sic ex profes so, atque dilucidè explicata; & ideò absolutè, & plenè pertractata hoc loco, vt ampliùs in futurum de hac re dubitari non valeat, sed cùm occasio se offeret, neces sariò sit amplectenda & probanda resolutio & sententia præfata. Ex ipsis autem clarè infertur (ad quod nullus hu[sect. 58] cusque animaduertit) Petri Surdi traditionem quandam, aut considerationem in hac materia, veram non es se: is enim decisione 316. num. 16. & 17. non solùm dixit, teneri filium exinde integra legata supplere de suo, si est soluendo, & legatariis refundere quidquid ratione Legitimæ ademit, motus doctrinâ, aut declaratione Bartoli, & sequacium, quam superiùs adduximus, sed etiam ausus est affirmare, quòd si ita verum est, vt filius hæres non facto inuentario teneatur legata supplere de suo, certè vt euitentur circuitus, prohiberi debet à petitione bonorum aliis legatorum; & dicit, quòd exceptio hæc, quæ filio obstaret, eodem modo nocere debet ei, qui emit à filio. Et reddit rationem, quia exceptio, quæ nocet Authori, nocet etiam singulari succes sori, vt ibi probat. Et denique subdit, quòd quamuis duæ vtilitates resultent filio ex eo, quòd per omis sionem inuentarij non perdat Legitimam, sed teneatur supplere de proprio, vt tenent Authores ibi citati; tamen quòd vbi quæ stio est tractanda, solâ facti veritate inspectâ, non sunt curandæ subtilitates, sed sicuti filius condemnaretur ad supplendum, potest & debet arceri à molestia, vt inde euitentur lites, quæ fierent pro supplemento legatorum. Verùm, vt dixi, & vides apertè, traditio hæc nec vera est, nec vllo pacto sustineri valet; nam cùm filius ad supplendum condemnari non pos sit, nec verè de suo, etiamsi soluendo sit, supplere teneatur, nec legata soluere debeat; sequitur, multò minùs filium eundem à molestia præfata arceri debere, nec es se super hoc lites, aut circuitus, qui euitentur; sine circuitu namque, & absque omni lite soluere legata non adstringitur, vt suprà dixi: idque & de iure communi verius est, & probabilius, & post dictam l. 7. Partitæ, & sic de iure Regio, omninò & neces sariò tenendum. # 6 CAPVT VI. Ad explicationem l. 53. tit. 5. part. 5. in ver siculo, Otro si dezimos, vbi illius legis verus & germanus sensus adducitur, & in proposito consideratis, & nouiter declaratis nonnullis, quæ sic dilucidè & distinctè nullus antea tradiderat, l. 2. C. de commun. rer. alienat. & l. primæ, C. de vendit. rer. fiscal. cum priuato commun. lib. 10. decisio, & priuilegium Principis, vt si habeat rem communem cum alio, pos sit vendere eo inuito; noua & notabili quamplurimorum resolutione exornatur: ac denique antiqua illa, & vulgatis sima quæ stio, vtrùm pos sit Princeps de plenitudine potestatis aliquem cum causa, vel sine causa, dominio rei suæ priuare? tractatur: & permultis Authoribus in vnum congestis, Hippolyti Riminaldi cons. 45. ex num. 41. vsque ad num. 91. lib. 1. ideò commendatur hoc loco, quòd ipsemet Author eruditè, vt adsolet, & plena manu scripserit, Angeli fundamentis concludenter satisfacit, omniáque in præfato dubio neces saria sic absolutè, atque ex profes so annotauit, ac omnium iurium, quæ in propo sito sunt, verum sensum adduxit, vt nihil vltrà pos sit desiderari. SVMMARIVM. -  1 Ad explicationem l. 53. tit. 5. part. 5. in versiculo, Otro si dezimos, placuis se Authori adnotare hoc loco nonnulla, ex quibus cùm occasio se offeret, ipsius legis mens, & decisio apertiùs valeat intelligi. -  2 Apud Authores nostros frequenter, atque in mille locis agitatam quæ stionem illam antiquam, vtrùm Princeps de plenitudine potestatis pos sit absque causa aliquem dominio rei suæ priuare, cum causa etiam, vtrùm iure communi, aut de communi & ordinaria, non absoluta potestate pos sit subditis rerum suarum dominia tollere. -  3 In qua quæ stione, duæ principales, & omninò contrariæ sententiæ reperiuntur. Angelus namque, quem alij multi sequuntur, in ea fuit opinione, vt existimaret, Principem de plenitudine potestatis absque causa pos se alteri rerum suarum dominium tollere. -  4 Cuius fundamenta adducunt Authores quamplurimi mox referendi, ac inter alios latiùs recenset, & eruditè, vt adsolet, satisfacit omnibus Hippol. Riminal. cuius statim num. 10. specifica mentio fiet. -  5 Idcircò, cùm sententia secunda contra Angelum, & verior sit in puncto iuris, & magis communis, vt statim constabit, ampliùs in hoc insistendum non erit. -  6 Sed cum illis indistinctè probandum, Principem absque causa publica non pos se quem priuare do minio rei suæ, neque in foro interiori, neque in exteriori, cum causa tamen publica pos se, & tunc domino soluendum es se iustum pretium, vel dari debere bonum cambium. -  7 Nec in Principe Christiano considerari pos se absolutam potestatem, quæ potiùs tyrannis, quàm potestas, nominari deberet; imò in dubio iu stam causam præ sumendam semper in Principe. -  8 Idque non solùm de iure communi, sed etiam de iure Regio Partitarum, vt constat ex Authoribus quamplurimis, qui hoc numero & seq. recensentur in vnum. -  9 Ac inter illos commendantur nonnulli, quoniam rem hanc ex profes so magis tractarunt. -  10 Hippolyti etiam Riminaldi in proposito, ideò honorifica mentio facta, quòd præfatus Author plenis sima manu scripserit, Angeli fundamentis latè respondet, pro communi sententia concludentes rationes, & fundamenta adducit, & quarundam legum verum sensum as signat. Sic, vt ipsius occasione disputationem hanc coactus fuerit prætermittere Author, ac etiam nonnulla ab eodem aliquando, non modica, longa potiùs consideratione adnotata, intacta relinquere. -  11 Syluestri Aldobrandini consilium primum ideò commendatum hoc loco, quòd Author ille de pote state Principis, latiùs, & vtiliùs tractauerit, quàm adhuc videri pos sit per alium. -  12 L. 53. tit. 5. p. 5. in versiculo, Otro si dezimos, quòd non loquatur in casu prædicto, quando scilicet Princeps cum causa vellet vendere, aut donare rem communem cum alio in totum, absque con sensu aut voluntate domini in ea communionem habentis, vt latiùs hoc numero demonstratur, vbi nouiter considerauit Author nonnulla, quæ nullus antea sic tradiderat. -  13 Fiscus, aut Princeps, cùm partis dominus erat, soliditatem iuxta proprium priuilegium vendere poterat, tam de iure communi, quàm de iure Partitarum. Idque indistinctè, siue ex venditione totius rei sequeretur vtilitas, siue non, vt cum Accursio, & Odofredo contra Communem latiùs probatur hîc. -  14 Princeps ratione partis, totam rem donare potest alteri, etiam inuito domino partis, debet tamen reddere æ stimationem illius habenti communionem in re. Idque ex singulari decisione l. 53. tit. 5. partit. 5. nam de iure communi non ita reperitur expres sum, vt latiùs hoc numero adnotatur. -  15 Nec subsistentia alicuius caus æ legitimæ requiritur. -  16 Princeps venditurus rem communem, requirere non tenetur consortem, nec ipsum aliis præferre; & quamuis hoc non faciat, non ideò ab æquitate deuiare videbitur, contra nonnullos. -  17 Communis res si videatur, pro æquali pretio præfertur socius, si eam vult, ex singulari decis. l. 53. tit. 5. par. 5. quod de stricto iure communi non erat ita expres sum, nec contra Principem procedit, vt hoc numero latiùs adnotatur. -  18 Fiscus habens rem cum priuato communem, an pos sit eam in totum in feudum, aut in emphyteusim dare, & locare: vbi refertur sententia Baldi in cons. 336. Præmitto, lib. 5. contraria Peregrini probatur, & meliùs quàm anteà fuerit, corroboratur, & num. seq. -  19 Emphyteusis contractus vt celebretur, an aliquid à principio dari debeat? -  20 Verba legis cui non conueniunt, nec conuenit eius dispositio. -  21 Emptionis & venditionis appellatione comprehen di cæteros contractus, ex quibus dominium transfertur, vel perpetua vtilitas; commune es se, & vulgatis simum Doctorum axioma, nec verum quidem indistinctè, sed sic accipiendum, vt hoc numero latiùs adnotatur cum aliis. Et ibidem de intellectu l. statu liberi à cæteris, §. Quintus Mutius, in versiculo, quoniam, ff. de statuliberis. -  22 Fiscus, aut Princeps, si rem habeat cum alio communem, an totam locare pos sit ad longum tempus, vel ad modicum? -  23 Vnus ex sociis cùm rem communem locare vult, & alius non, vel cùm vnus intendit locare vni, alius alij, quis debeat præferri? remis siuè. -  24 Fiscus sicut vendit in totum ratione partis, ita & obligare, aut oppignerare in totum potest ex sententia Glos s æ, quæ nouè, verè tamen ab Authore improbatur. -  25 Fisco, & alij si res obligata sit, tunc potest res ipsa per fiscum vendi, dummodò ius creditorum non lædatur, & inprimis præcedentibus, aut prioribus creditoribus satisfiat. -  26 Fiscus habens tantum ius hypothecæ, non verò dominium rei pro parte pro indiuiso, an in totum vendere pos sit bona communia, & per consequens vtrum ad hunc casum extendi debeat priuilegium l. 2. C. de commun. rer. alie. & l. 1. C. de vend rer. fiscal. cum priuat. commun. lib. 10. Vbi Marci Antonij Peregrini resolutio in proposito refertur, & sententia Authoris in medium profertur. -  27 Fiscus cùm habet in re ius vsusfructus tantum, & priuatus ius proprietatis, non potest, nec solet rem vendere nisi pro iure suo, ex sententia Baldi, quæ ab Authore probatur, & nouiter atque eleganter explicatur. AD explicationem, & intellectum l.[sect. 1] 53. titulo 5. par. 5. in versiculo, Otro si dezimos, placuit mihi hoc loco adnotare nonnulla, ex quibus cùm occasio se offeret, legis ipsius mens & decisio apertiùs valeat intelligi; & pro maiori, absolutáque interpretatione, in primis con stituendum duxi, apud Authores nostros frequen[sect. 2] ter, atque in mille locis agitatam quæ stionem illam antiquam, vtrùm Princeps de plenitudine potestatis pos sit absque causa aliquem dominio rei suæ priuare, cum causa etiam, vtrùm iure communi, aut de communi & ordinaria, non absoluta potestate pos sit subditis rerum suarum dominia tollere. In qua quæ stione, duæ principales & [sect. 3] omninò contrariæ sententiæ reperiuntur; Angelus namque, quem alij multi sequuntur, in l. item si verberatum, §. primo, ff. de rei vendicatione, in ea fuit opinione, vt ex, Principem de plenitudine potestatis absque causa pos se alteri rerum suarum dominium tollere : & Angeli sequaces conges serunt Menchaca, Riminaldus, & Cæ uallos, quos statim referam; alij etiam eiusdem Angeli fundamenta recensent, ac inter cæteros,[sect. 4] ex proposito, atque eruditè, vt adsolet, satisfacit omnibus, quæ pro ipso Angelo, & sequacibus excogitari pos sunt, Hippolytus Riminaldus nonnullis in locis, quorum statim mentio fiet.[sect. 5] Idcircò cùm secunda sententia contra Angelum, & verior sit in puncto iuris, & magis communis, vt ex infrà referendis constabit; ampliùs in hoc in sistendium non erit, sed cum illis indistinctè probandum, Principem absque causa publica[sect. 6] non pos se quem priuare dominio rei suæ, neque in foro interiori, neque in exteriori, cum causa tamen publica pos se, & tunc domino soluendum es se iustum pretium, vel dari debere bonum cambium: nec in Principe Chri[sect. 7] stiano considerari pos se absolutam potestatem, quæ potiùs tyrannis, quàm potestas nominari deberet; imò in dubio iustam causam semper præ sumendam in Principe: idque non solùm de[sect. 8] iure communi iuxta iura, rationes, authoritates, & fundamenta, quæ Molina, Menchaca, Gratianus, Cæuallos, & Riminaldus statim referendi commemorant, sed etiam de iure Regio Partitarum, vt affirmat Gregorius Lopez in eadem l. 53. titulo 5. partita 5. verbo, El Rey, in fine, in versiculo, veritas huius puncti, & in l. 2. titul. 1. partita 2. & in l. 31. titul. 18. partita 3. Molina etiam de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 7. num. 28. Mieres, Azeuedus, Cæuallos, Carolus de Tapia, & alij mox referendi, & expressè probatur in dicta l. 2. titul. 1. partita 2. in hæc verba: Otro si dezimos, que quando el Emperador quisies se tomar heredamiento, o alguna otra cosa a algunos para si para darlo a otro, como quier que el sea señor de todos los del imperio, para ampararlos de fuer ça, e para mantener los en iusticia, con todo es so non puede el tomar a ninguno lo suyo sin su plazer, si non fizies se tal porque lo deuies se perder segund ley, e si por auentura gelo ouies se a tomar por razon, que el Emperador ouies se menester de fazer alguna cosa en ello, que se tornas se a procomunal de la tierra, tenudo es por derecho de le dar ante buen cambio, que vaia tanto o mas de guis sa, que el fin que pagado a bien vista de omes buenos. Et in dicta l. 31. titulo 18. partita 3. in hunc modum scribitur: Contra derecho natural seria, si dies sen por priuilejo las cosas de vn ome a otro, no auiendo fecho cosa porque las deuies se perder aquel cuyas eran, fueras ende, si el Rey las ouies se mene ster por fazer dellas, o en ellas alguna lauor, o alguna cosa, que fues se a procomunal del Reyno: as si como si fues se alguna heredad, en que ouies sen a fazer castillo, o torre, o puente, o alguna otra cosa semejante destas, que tornas se a pro, o a amparamiento de todos, o de algun lugar señaladamente: pero esto deuen fazer en vna destas dos maneras, dandole cambio por ello primeramente, o comprandogelo segund que valiere. Erunt autem de prædictis, siue de quæ stione, atque altercatione præfata sequentes Authores, ordinéque sequenti; cùm occasio se offeret, prælegendi; alios plures sciens consultóque duxi prætermittendos. Antonius Gabriel commun. conclus. titul. de iure quæ sito non tollendo, conclusione prima, 2. & 3. & 4. Andreas Tiraquell. de pœnis temperandis, in præfatione, ex num. 38. cum sequent. Didacus Couarr. in regula, pos ses sor, de regulis iuris, lib. 6. tertia parte, §. 1. num. 5. Alphonsus à Castro de lege pœnali, capite 10. Guerrero in speculo Principum, cap. 54. Portius Imolensis lib. 5. regularum, conclus. 15. & 16. & 17. Tiberius Decianus in consil. 25. per totum, volum. 1. Menchaca, qui hisce de rebus videndus erit[sect. 9] omninò, quæ stionum vsufrequentium, lib. 1. cap. 1. ex numer. 6. cum multis sequentibus, & controuer siarum illustrium, lib. 2. cap. 20. per totum, & de succes sionum creatione, libro primo, § primo, numero 35. Carolus de Tapia, qui etiam videndus erit omninò in rubrica, ff. de constitutionibus Principum, ex num. 49. vsque in finem capitis primi, fol. 19. vbi latis simè, & cum multis declarationibus, & limitationibus. Alphonsus Azeuedus, qui etiam latè atque ex proposito scribit in l. prima, titulo primo, ex nu mer. 20. vsque ad numer. 30. lib. 4. nouæ collectionis regiæ, & in l. 4. tit. 14. ex num. 1. vsque ad num. 21. eodem lib. 4. & in l. prima, titul. 11. num. 4. lib. 6. Pater Michaël Salon Valentinus, qui etiam ex proposito scribit de iustitia & iure tom. 2. articul. 6. quæ st. 4. per totam fol. 436. D. Ferdinand. Mendoça latè etiam scribens, di sputationum, lib. 1. cap. 5. ex num. 50. cum sequentibus. Fortunius Garsia, Molina, Mieres, Sarmientus, Simon de Prætis, Marcus Antonius Peregrinus, Angelus Matheacius, Andreas Fachineus, & Ioannes Marcus Aquilinus in locis à me relatis, lib. 2. harum quotidianarum controuersiarum iuris, cap. 28. Craueta de antiquitate temporum, 1. parte, in principio, ex num. 49. cum sequentib. & in cons. 135. ex nu. 7. cum sequentibus. ' Antonius Gomezius in l. 1. Tauri, q. vltima, post num. 11. Auiles cap. 18. Prætorum, glos sa finali, numero 3. Arias Pinellus in rubrica, Cod. de rescindenda, vend. 1. part. cap. 2. Rolandus in consil. 91. ex num. 29. cum sequentib. lib. 2. Gracian. regul. 403. per totam. Mieres etiam vltra locum remis siuè relatum supra, de maioratu, 4. par. quæ st. 1. ex num. 14. vsque ad num. 24. Ioannes Gutierr. in l. nemo potest, ff. de legatis primò, ex num. 69. cum sequentibus. Capicius decis. 166. ex num. 6. Lancel. Conrad. in templo omnium iudicum lib. 1. c. 1. de Imperatore, §. 4. Franciscus Bursatus in consilio 78. numero 15. lib. 1. Marcus Antonius Eugenius in cons. 1. ex num. 61. lib. 1. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 87. & 91. Menochius lib. 1. præ sumptione 48. & in consilio 20. & in consilio 75. & in consilio 103. lib. 1. & in consilio 108. ex num. 56. & in consilio 156. num. 47. lib. 2. Lara in l. si quis à liberis, §. idem rescripsit, ex num. 157. Petrus Surdus in consilio 203. nu. 21. & 22. & 26. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 86. nu. 4. & 5. & 6. lib. 1. Mari. Anguis. in cons. 214. num. 6. & in cons. 5. num. 14. & in cons. 90. num. 15. lib. 1. Alexander Raudensis in responso 27. nu. 29. & sequentibus, volum. 1. & in responso 30. num. 209. & 213. volum. 2. Humada in l. 2. titul. 1. partita 22. glos sa 23. per totam. Villaguta in tractatu de extensione legum, quæ st. de extensione legis pœnalis quoad valorem actus, num. 32. per totum, fol 92. & num. 163. & 164. & 165. fol. 113. vbi latè in proposito. Pater Thom. Sanch. de sponsalib. lib. 2. disp. 15. nu. 3. per totum. Martinus Monter à Cueua causarum regni Aragon. decis. 8. num. 24. fol. 126. Hieronymus de Cæuallos practic. commun. contra commun. quæ st. 576. 577. & 578. Hipolytus Riminaldus, qui eruditè admo[sect. 10] dùm, vt adsolet, & latè se habuit in altercatione prædicta, in consil. 199. ex num. 146. vsque ad numerum 188. lib. 2. & consil. 45. ex numer. 41. vsque ad numerum 91. lib. 1. & verè ipsiusmet Authoris occasione, velut neces sitate quadam coactus sum disputationem hanc prætermittere, & nonnulla à me aliquando non modica, longa potiùs consideratione adnotata, intacta relinquere, eo quòd præfatus Author plenis sima manu in proposito scripserit, & dicto numero 41. refert sententiam Angeli, & sequacium existimantium, pos se Principem alteri auferre dominium rei suæ de plenitudine potestatis, etiam nulla subsistente caus æ & Angeli fundamenta adducit vsque ad numerum 45. quo loco dicit in oppositum plures alios Authores versari, ac pro illis concludentes rationes considerat vsque ad numerum 60. ex quo numero vsque ad numerum 91. omnibus fundamentis & rationibus satisfacit, quæ pro sententia Angeli expendi pos sunt, textui etiam in l. item si verberatum, §. primo, ff. de rei vendicatione, & in l. 2. & l. benè à Zenone, C. de quadriennij præ scriptione, & in l. si pendentes, §. si quid cloacarij, ff. de vsufructu, in l. si priuatis, ff. qui, & à quibus manumis si, in l. quoties, in fin. ff. de pollicitationibus, & in l. si venditor, §. si constat, ff. communia prædiorum, intellectum, atque interpretationes veras as signat, sic vt in eo articulo, nullibi ita latè, & vtiliter actum inueniri pos sit, ac etiam de potestate Principis dicta nonnulla, quæ vtilia sunt, & scitu quidem digna: de qua Vide etiam Syluest. Aldobrandinum in cons. 1. ferè per[sect. 11] totum, lib. 1. quod ideò à me commendatur hoc loco, quòd Author ille de potestate summi Pontificis, & Principis alterius secularis, latiùs & vtiliùs tractauerit, quàm adhuc videri pos sit per alium: & iunge Tiberium Decianum in cons. 25. per totum, vol. 1. Hoc ita supposito pro intellectu & explicatio[sect. 12] ne d. l. 53. titul. 5. partit. 5. Secundo loco con stituo, quòd regia lex illa in versiculo, Otro si dezimos, non loquitur in casu superiori, quando scilicet Princeps cum causa vellet vendere, aut donare rem communem cum alio, in totum absque consensu aut voluntate domini in ea communionem habentis; namque si iusta causa subsisteret, non modò communem, sed etiam omninò alienam rem alteri vendere, aut donare mero iure pos set, dummodò pretium iustum solueret, aut bonum cambium daret, vt superiùs dixi. Idque manifesta ratione probatur, quæ ex verbis eiusdem legis colligitur, dum ibi dicitur: Otro si dezimos, que si el Rey huuies se alguna cosa comunalmente con otros, que la puede vender toda, o dar por razon de aquella parte que a en ella, e pas sa el señorio de aquella cosa, al que la vende, o al que la da, mas con todo es so deue dar la estimacion a cada vno de los otros, segund la parte que auian en a quella cosa. Ecce vbi ratione partis, conceditur Principi, vt totum vendere, aut alio modo elargiri pos sit, non verò versatur lex illa in terminis prædictis, quando scilicet iusta causa interuenit; nec etiam id præ sumi deberet, quamuis verba non es sent ita clara, cùm id iam es set expressè decisum in dicta l. 2. titulo primo, partita 2. & in l. 3. titulo 18. partita 3. vt suprà vidimus, & earum legum verba retulimus. Præ tereà, nec in principio loquitur eadem lex in hoc casu, quando Princeps ex iusta causa contendit alteri dominium rei suæ auferre, sed quando ignorans rem alienam, Princeps donat, vel alienat; quo casu confirmat decisionem l. bene à Zenone, C. de quadriennij præ scriptione, de qua latè egimus lib. 2. cap. 5. per totum. Denique, vt statim aduertam, quia in terminis in quibus lex ipsa loquitur, neces sarium etiam non erat, quòd aliqua iusta aut neces saria causa interueniret; & sic ad ca sum prædictum nullo modo trahi potest, sed sim pliciter vt iacet, intelligi debet, vt mox subiiciam. Quocirca & tertio loco constituo, in dicta l. 53. [sect. [13]] partitæ, dicto versiculo, Otro si dezimos, ius commune confirmari; quo attento certum erat, pos se fiscum au Principem, cùm partis dominus es set; soliditatem iuxta proprium priuilegium vendere, per text. in l. 2. C. de communium rerum alienatione; imò etsi minimæ portionis tantum ius ad eum pertineret, vniuersam vendere pos set, per text. in l. prima, C. de venditione rerum fiscalium cum priuatis communium, lib. 10. Bartolus tamen, & Ioannes de Platea ibi. intelligunt propter vtilitatem fisci id permis sum es se. Vnde limitant & intelligunt dictas leges, vt procedant, quando fiscus, vel Princeps ex venditione totius rei perciperet vtilitatem, vt puta quia maiori pretio venderet solidam rem, quàm pro parte: si verò ces saret vtilitas, tunc non pos set vendere nisi suam partem; & idem tenet Baldus in eadem l. prima, num. 7. vbi insi stens in quæ stione Glos s æ ordinariæ ibidem, refert opinionem Martini dicentis, quòd lex illa non habet locum in qualibet re communi fisco & priuato, sed in ea tantùm, quæ commodè diuidi non potest: & tandem inquit, quòd aut constat, tantum pos se percipi de parte respectu partis, quantum de toto respectu totius; & tunc sit vera opinio Martini, nam ad quid daretur fisco priuilegium cum alterius iniuria, & sine fisci commodo: aut non potest commodè vendi nisi tota, & tunc ex priuilegio sui fiscus vendicat totam, vt in dictis iuribus, Glos sa etiam in dicta l. 2. C. de communium rerum alienatione, idem probauit, dicens, fisci proprium priuilegium es se, vt occasione modicæ partis totum vendere pos sit, vel quia meliùs vendit suam partem, vel quia indiuidua est, & sequitur Salicetus ibidem, & in eandem sententiam apertè inclinat Peregrinus de iure fisci, Libro 6. titulo 4. num. 23. in versiculo, item amplia. Verumenimverò Accursius, & Odofredus in dicta l. prima, C. de vendit. rer, fiscal. cum priuat. commun. lib. 10. contrarium affirmant, & indistinctè legem ipsam accipiunt, co excitati quòd indistinctè loquitur, & sic debeat indistinctè intelligi, nec adhiberi pos sit præfata distinctio, quæ ibi non exprimitur: & sic distinctionem prædictam adhibere non videtur, sed simpliciter, & indistinctè legem illam accipit Baldus in dicta l. 2. C. de communium rerum alienatione, numero. 2. quo loco plures casus distinguit, vt ostendat quod modis, seu titulis fiscus vendat rem; & tamen quando vendit ratione communionis, pretio diligenter exquisito, & sine aliqua collusione, inquit iure id fieri, æquum tamen es se, quòd faciat requisito con sorte: indistinctè etiam accipere videtur Salazar de vsu & consuetudine, cap. 11. num. 4. dicens speciale es se in fisco, quòd vendere pos sit totam rem, in totúmque communem obligare, per iura prædicta, nec dictam distinctionem adhibens, & hanc sententiam in terminis dicta l. 53. titulo 5. partita 5. magis probauit Gregor. Lopez ibidem, verbo, Vender, dicens, quòd es set magna re strictio ad eam legem, vt tantum procederet, si Princeps vtiliter venderet: Ideò magis sibi placere, quòd procedat indistinctè sine dicta limitatione. Et Gregorium sequutus est Carolus de Tapia in rubrica, ff. de constitution. Princip. c. 1. numer. 72. fol. 24. Ego autem non solùm de iure Regio Partitarum eam opinionem probarem propter verba dictæ legis 53. partitæ, quæ omninò id probant, nec cauillari pos sunt, aut aliquo modo restringi, cùm ita absoluta & generalia sint, & ratione partis, priuilegium prædictum speciale Principi concedant; sed etiam & de iure communi, Accursij, & Odofredi sententiæ Libentiùs accederem. Verè namque in dictis iuribus nullum verbum inuenio, quo fisci priuilegium ita limitari, aut restringi pos sit; imò in dicta l. 2. ita indistinctè cautum video, & in dicta l. prima. C. de vendit. rer. fiscal. cum priua. commu. lib. 10. quoties ad fiscum vel minima portio rei pertinet, vniuer sam distrahi pos se dicitur. Quo casu magis ad proprium priuilegium fisci, vel ad ius illud, qualecunque sit, quàm ad vtilitatem respectus habitus videtur, cùm ex minima parte aut portione, in Principe, aut fisco non pos sit ex venditione ea vtilitas considerari, quâ dictatum legum decisio procedere, aut ces sare debeat. Idcircò dumtaxat statuitur, quod pretium partis in fiscum redigatur, reliquum dominis partium reddatur; nec distinguitur, an res commodè diuidi, vel cum vtilitate vendi, aut non vendi pos sit; vt etiam non distinguitur in d. l. Partitæ, sed ita indistinctè cauetur, fortas sis hoc ideò, vt Accursij sententia probaretur: quod ex adnotatione sequenti euidenter etiam con stabit. Quartò deinde & principaliter constituo, sin[sect. 14] gularem es se decisionem dictæ l. 53. titulo 5. partita 5. quatenus leges prædictas iuris communis, quæ dumtaxat loquebantur in venditione, ad donationem etiam extendit; id quod de iure communi non ita reperitur expres sum, vt rectè aduertit Gregorius Lopez ibidem, verbo, Toda, o dar. Princeps ergo ex decisione regiæ legis illius, ratione partis, totam rem donare potest alteri, etiam inuito domino partis, debet tamen reddere æ stimationem illius habenti communionem in re, vel dare bonum cambium, vt inquit Gregorius ip se, qui miratur sic statutum in ea lege, & dum intendit as signare rationem, firmiter non resoluit, an ea lex procedere debeat dumtaxat cum causa, an verò etiam nulla causa subsistente: Inprimis enim dicit, quòd lex illa procedit dato bono cambio, & legitima causa interueniente; postmodùm inquit, quòd secundùm hæc non erit aliqua specialitas ratione communionis: & tamen lex illa denotat aliquid in hoc es se speciale fauore Regis; vnde infert, quòd fortè non ita sufficiens causa sufficeret, tamen pretium semper deberet solui. Ego verò firmiter quidem in hoc insiste[sect. 15] rem, & veris simum putarem à mente & intentione dictæ legis Regiæ Partitæ valdè alienum es se, legitimam aliquam causam quærere: imò indistinctè eadem in lege statutum, ob specialem fauorem Regis id permis sum, nec aliam causam requiri, sed dumtaxat exprimi: Que la pueda vender toda, o dar por razon de aquella parte, que a en ella. Non ergo exprimitur, nec aliquo modo requiritur, quòd legitima subsistat causa, vel non, sed lex ipsa ratione partis hoc concedit, & dum æquiparat casum venditionis & donationis, apertè insinuat, idem in donatione dicendum, quod in venditione diximus, in qua nullam causam requiri longè verius ostendimus, & sic planus erit eius legis sensus, si sic accipiatur, nec subsistentia iustæ caus æ requiratur, quæ ibi non exprimitur, cùm tamen in aliis casibus expressè fuerit requisita, vt in l. 2. titulo primo, partita 2. & in l. 31. titulo 18. partita 3. & in terminis nostris, sic expres sim agnoscit Carolus de Tapia in rubrica, ff. de constitut. Princip. cap. 1. numer. 73. folio 24. Primò enim tentauit dicere, dictum l. 53. partitæ, forsan in donatione remuneratoria locum habere, in qua nulla causa, nulláve vtilitas neces saria est; statim tamen eiusdem legis generalitatem considerans, subdit sic: Sed quia ver bum simpliciter ibi prolatum est, ita nos intelligere debemus. Quintò constituo, vera non es se, vt etiam[sect. 16] libro primo de vsufructu, capite 74. numero 12. dixi, ea, quæ post Felinum, & alios tradit Hippolytus singulari 441. Licèt de iure, num. 2. Baldus etiam in dicta l. 2. C. de communium rerum alienat. num. 2. & cum aliis Perigrinus de iure fisci, lib. 6. titulo 4. num. 23. in principio, æquum es se, quòd Princeps venditurus talem rem communem, priùs requirat ipsum consortem, & eum aliis præferat, si vult tantum dare, quantum alius: mihi autem displicent ex eo principaliter, vt alia omittam, quoniam æquitas prædicta ex capite Doctorum descendit, nec iure aliquo probari potest, priuilegium potiùs Principis restringitur, qui, vt vides, denunciandi neces sitate non adstringitur in dictis iuribus, sed ratione partis, Liberè soliditatem, & cui voluerit, vendere potest, ita vt si id omittat facere, nulla iniquitas in eo considerari valeat, nec etiam æquitas abes se videbitur: Si autem fecerit, efficiet ex liberalitate id, ad quod de iure, siue de neces sitate minimè tenebatur; aliis verò priuatis contrà statuitur, vt etiam dixi lib. 1. de vsufructu, dicto cap. 74. num. 13. & probat textus in l. prima. C. de communium rerum alienatione. Et si res communis vendatur,[sect. 17] pro æquali pretio præ sertur socius, si eam vult, ex singulari decisione l. 55. titulo 5. partitæ 5. in illis verbis: Pero si alguno de los que han parte en la cosa, quisieren dar tanto por ella, como el estraño, es se la deue auer antes que el estraño. Quod de stricto iure communi non erat ita expres sum; imò liberè poterat venditor vendere in extraneum, vel con sortem, sed de æquitate debebat præferri consors, si vellet, tantum dare, quantum alius: quod rectè aduertit Gregorius Lopez ibidem, verbo, Deue auer: & sic illius legis decisio locum non habet contra Principem, qui, vt dixi, Liberè poterit totam rem vendere, & dumtaxat tenetur dominis partium æ stimationem soluere, vt in dicta l. partitæ 53. probatur, non verò tenetur eos aliis præferre, quidquid de iure communi socium præferendum es se, si tantum quantum alius offerat, post Tiraquellum, in fisco rem cum alio communem alienante, probauerit Peregrinus de iure fisci, lib. 6. titul. 4. num. 23. in principio. Quorum sententia nullo verè iure probatur, imò dictarum legum verbis, & menti repugnat. Sextò prætereà constituo, silentio prætermit[sect. 18] ti non pos se nonnulla, quæ in proposito scripta reliquit Baldus; is enim in consilio. 336. Præmitto, lib. 5. dictorum iurium decisiones, quæ in venditione peculiariter loquuntur, ad alios contractus translatiuos dominij, vel vsus extendit, dicens, quòd si fiscus habeat rem cum priuato communem, pos sit eam in feudum, aut in emphyteu sim dare, & locare, quæ est notabilis ampliatio ad dicta iura, sed displicuit Peregrino de iure & priuilegio fisici, libro 6. tit. 4. num. 23. in versiculo, amplia item, fol. 512. ea ratione, quòd sic priuatus haberet inuitus emphyteutam, & vas sallum perpetuum; ideòque priuilegium fisci in venditionibus non videtur sic protrahendum, quoniam re vendita priuatus consequitur statim suæ partis æ stimationem & pretium, de qua pro Libito suo disponere valet, nec ampliùs dicit præfatus Author: quapropter neces sarium erit inquirere, quanam ratione moneatur principaliter Baldus in dicto consiliio; & quidem si originaliter legatur, vnica dumtaxat ratione mouetur, videlicet, quòd venditionis appellatione, venit omnis contractus, & omnis alienatio, ex qua dominium transfertur, vel perpetua vtilitas, per text. in l. statu liberi à cæteris, §. Quintus Mutius, ff. de statuliberis, & cui permittitur, inquit Baldus ipse, quod est maius, permittitur & quod minus; vnde locare, infeudare, & in emphyteusim concedere permittendum est. Ego verò in hoc dubio Libentiùs probarem Peregrini sententiam, nec Baldi relatam traditionem admitterem, tum ob rationem Peregrini, quæ fortiter quidem adstringit, & quia durum es set, quòd Princeps aut fiscus eum contractum celebrare pos set in re communi, ex quo socius rem habens communem cum eo, integrum partis suæ pretium non acciperet, quod es set quidem iniquum & contra intentionem dictorum iurium, & verba dictæ l. 53. titulo 5. partita 5. ibi: Mas con todo es so deue dar la estimacion a cada vno de los otros segunà la parte, que auian en aquella cosa. Quæ verba, vt vides. non verificarentur in contractu emphyteusis, qui ex sententia multorum ce[sect. 19] lebrari potest, etiamsi nihil à principio detur, vt refert Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæ stione 571. vel saltem sufficit ex sententia aliorum, quòd aliquid detur à principio, vt ibidem Cæuallos ipse retulit, & probat lex 3. titulo 14. partita 3. & sic[sect. 20] cùm feudi, & emphyteusis conces sioni verba illius legis, & dictorum iurium non conueniant, nec etiam conuenire debet eorum dispositio, vt est vulgatum, & probatur in l. 4. §. totiens, ff. de damno infecto: & ibi notarunt Doctores, l. ita autem, in principio, ff. de administratione tutorum, & in l. bos accusare, §. omnibus, ff. de accusationibus: tum etiam, quia etsi commune sit, & frequenter vsitatum Doctorum axioma, appellatio[sect. 21] ne emptionis & venditionis comprehendi cæteros alios contractus, ex quibus dominium transfertur, vel perpetua vtilitas, & ad id citari soleat textus in dicto §. Quintus Mutius, vt notarunt permulti, quos in vnum conges sit Arias Pinellus 2. parte l. 2. C. de rescindenda venditione, capite primo, numero 10. Petrus Augustinus Morla Emporij, prima parte, titulo 9. ff. de contrahenda emptione, numero 8. qui Sarmientum, Cuiacium, Connanum, Petrum Gregorium, & alios recenset: tamen in contrarium alij plures extant Authores, quos retulit ipse Pinellus vbi supra, numero 11. & 12. & Morla numero 28. & 29. qui latè explicaut text. in dicto §. Quintus Mutius, versiculo, quoniam. Deinde, vtcunque se res habeat, præfatum As sumptum ex vi verbi falsum es se, rectè aduertunt superiores Authores, & meritò probant ex vi rationis tantum sustineri pos se, vt si ratio legis loquentis de emptione & venditione talis est, quæ versetur etiam in aliis contractibus æqualiter, tunc ad eos extendatur, aliàs secus, vt cum Pinello, Sarmiento, Rebuffo, Deciano, & Petro Gregorio aduertit Morla vbi supra, n. 29. in fine, & n. 30. Cùm ergo in feudo, & in emphyteusi diuersa militet ratio, quàm in venditione; consequens est, dictorum iurium decisionem, quæ in venditione loquuntur, ad feudi, vel emphyteusis conces sionem extendi non pos se, nec etiam ad locationem, quamuis contra Baldus ipse volue[sect. 22] rit, qui nullo quidem pacto sustineri poterit, si fis cus, aut Princeps rem cum alio communem, totam locare vellet ad longum tempus, ob eandem rationem, ne scilicet socius habeat inuitus conductorem perpetuum, quod es set nimis grane: item quòd statim non consequatur suæ partis pretium, de quo pos sit; vt velit, disponere, iuxta verba dictorum iurium, & dict. l. 53. partitæ, ibi: Mas con todo es so deue dar la estimacion. Valdè namque differunt, suæ partis instum pretium quod statim consequi, aut inuitum & reluctantem conductorem, aut emphyteutam pati eum, qui potiùs distrahere, quàm locare, aut in emphyteusim concedere vellet. Quòd si ad vnum annum, vel duos, aut modicum tempus locatio fieret à fisco, tunc equidem permitteretur faciliùs, aut obseruari deberent ea, quæ in locatione rei commu[sect. 23] nis, cùm vnus ex sociis vult locare, alius non, vel cùm vnus intendit locate vni, alius alteri, obseruarunt Antonius Gomezius tomo 2. variar. cap. 3. num. 14. Menoebius de arbitrariis, libro 2. centuria 5. casu 442. Septimo constituo, decisionem dictæ legis 2. C. de[sect. 24] communium rerum alienatione, & dicta l. primæ. C. de venditione rer. fiscal. cum priuato commun, lib. 10. ad pignoris obligationem extendi, vt scilicet pos sit fis cus pignerare, siue obligare rem communem, sicut potest illam vendere: ita Glos sa ad limitationem illius textus in leg. prima C. si communis res pignori data sit, dicens quòd si fiscus alienat in totum ratione partis, ergo multò magis obligare potest; quam sententiam nullus ex ordinariis Scriptoribus declarat ibi: tamen Gregorius Lopez in dicta l. 53. titulo quinto, partita 5. verbo, Vender, in versiculo, an autem, simpliciter transit cum Glos sa, Salazar etiam de vsu, & con suet. cap. 11. numero 4. vt retuli supra, numero 13. columna 2. in principio. Mihi autem traditio Glos s æ dura admodùm videtur, nec verè in dictis iuribus probatur; aliud enim est concedi priuilegium fisco, vt vendere pos sit totam rem, dummodò statim pretij partem communionem in re habenti soluat; aliud verò, in præiudicium socij, obligationis, aut pignoris facultatem concedi, nec aliter ipsi consuli, sicut quando res venditur, consulitur, quod es set quidem iniquum; nec cum iniuria tertij ad eum casum extendi potest earum legum dispositio, maximè cùm in dicta l. 53. partitæ, postquam dicitur, Que la pueda vender toda o dar, statim subditur, Mas con todo es so deue dar la estimacion a cada vno de los otros, segund la parte, que auian en aquella cosa. Et sic non aliter obligandi, aut pignerandi rem communem cum effectu facultas concedenda est fisco, quàm si socio satisfaciat, vel statim partis æ stimationem soluat, idque ex mente communi Doctorum: diuersum ius erit,[sect. 25] cùm res obligata sit fisco, & alteri; tunc enim potest per fiscum vendi, dummodò ius creditorum non lædatur, & inprimis creditoribus præcedentibus satisfiat, vt in l. res quæ, §. 1. ff. de iure fisci, quæ est notabilis ad hanc materiam, secundùm Bartolum in dict. I. prima. C. de vendit. rer. fiscal. cum priuato commu. lib. 10. numero 3. & notandum dixit Gregorius Lopez in l. 33. titulo 13. partit. 5. verbo, Obligado por palabras, in fine, vbi sic dicit: Et nota, quòd in casu, in quo alius creditor in hypotheca est priuilegiosior fisco, potest fiscus vendere hypothecam, & satisfacere primis, & residuum sibi retinere. Et subdit de hoc videndum es se Ioannem de Platea in l. vnic. C. pœnis fiscal. creditor. præfer. lib. 10. Octauò & vltimò constituo, vtile quidem, & sin[sect. 26] gulare dubium es se, an dictorum iurium specialitas, aut priuilegium extendi debeat ad casum, quo fiscus tantum habeat ius hypothecæ, non verò dominium rei pro parte pro indiuiso: in quo dubio Peregrinus de iure & priuilegio fisci, libro 6. dicto titul. 4. num. 23. in versiculo, & secundùm regulam, folio 512. inquit, quòd de facto per illa iura fuit obseruatum in Camera Patau. quòd pro debito Excellen. D. Ioannis à Ferro fuerunt vendita bona sua communia cum D. Petro fratre suo; & licèt D. Petrus pro sua portione validè se opposuis set; attamen retulit iudicium contrarium Pad. quod ad eius appellationem fuit confirmatum in excellent, consil. de 40. subdit statim, quòd est maxima ampliatio ad dicta iuta, quæ loquuntur in fisco habente dominium rei pro parte, & pro indiuiso, ideóque priuilegium videri de iure non extendendum ad casum, quando fiscus habet tantum ius hypothecæ pro parte; nam cùm fiscus habet ius vsusfructus, & priuatus ius proprietatis, non potest, nec solet fiscus rem vendere, nisi pro iure suo, ex sententia Baldi in dicta l. 2. C. de commun. rerum alienatione, numero 6. Tandem inquit, quòd hæc secunda opinio indubitanter vera es set, si fisco con suli pos set in aliis bonis sui debitoris; aliàs quòd prior obseruata opinio in Camera Patauin. ex fisci priuilegio non est sine fundamento, quia illorum iurium ratio punctualiter seruit Ego autem, vt mea fert opinio, longè verius crediderim, eorum iurium rationem non ita punctualiter seruire vt præ fatus Author affirmat; nam licèt expres sim probetur ibi, quòd fiscus ratione partis attrahit ad se partem focij oblata æ stimatione, vt rei soliditatem iuxta proprium priuilegium vendere pos sit: tamen in dicta l. 2. C. de communium rerum alienatione, partis dominium requiritur, vt constat ibi: Cum partis dominus es set. Et in dicta l. prima. C. de vendit. rer. fiscal. cum priuato commun. lib. 10. vel minima portio rei exigitur, vt constat ibi: Quoties ad fiscum vel minima portio rei pertinet, Et in dicta l. 53. partitæ, in hunc modum scribitur: Que la pueda vender toda, ò dar por razon de aquella parte, que ha en ella. Ecce clara & expres sa iura, in quibus partis dominium, aut minima saltem rei portio requiritur, & ratione partis, totius rei alienandæ facultas conceditur. Et sic non ita facilè extendi pos sunt ad casum, quo fiscus ius hypothecæ dumtaxat obtinear: tunc namque, minimè verificaretur dictorum iurium requisitum. Quocirca, vt Peregrinus ipse aduertit, non aliàs extendi pos set dictum priuilegium, nisi cùm aliàs fisco consuli non pos set. Quòd si in aliis bonis pos set es se consultum, minimè quidem iuuari pos set, nec deberet specialitate, aut priuilegio dictarum legum vti, vtpote cum loquantur in fisco, qui cùm partis dominus es set, soliditatem rei alienare contendit, non verò in eo, qui cùm ius hypothecæ tantum habeat, alienare velit. Quatenus verò inquit Peregrinus, quòd cùm fis [sect. 27] cus habet in re ius vsusfructûs tantùm, & priuatus ius proprietatis, non potest, nec solet fiscus rem vendere nisi pro iure suo, sequutus doctrinam Bald. in d. l. 2. C. de communium rerum alienatione, num. 6. rectè se habet; erit tamen neces se, & vltra eum animaduertere. quòd fundamenta, quæ Baldus ibi adducit, non modò non concludunt, sed nec vera sunt absolutè. Nam in primis, vt Libro primo de vsufructu probaui, verum non est, quòd vsusfructus finiatur ipsius alienatione, quippe cùm ille iure potiùs ipso vendi, & distrahi pos sit; intelligendo, vt latiùs explicaui ibidem: deinde, nec etiam absolutè dici potest, quòd vsusfructus pars dominij non sit, nec portionis in star obtineat, cùm in contrarium expendi pos sint iura quamplurima, quæ etiam Libro primo de vsufructu, latiùs adduxi: nec etiam indistinctè probari, quòd forma tantum sit corruptibilis, & de facili reuertibilis ad proprietatem, tanquam ad materiam: quoniam etsi verum sit, de facili vsumfructum corrumpi, & ad proprietatem reuerti; non ideò forma dumtaxat quædam est, sed sub venditione bonorum aliquando venit, & dominij, aut portionis instar obtinet in multis: quapropter licèt sententia Baldi in se veris sima sit in effectu, aliâ tamen viâ confirmari debebit, quæ petenda est ex his, quæ eodem libro de vsufructu, resolui in illa quæ stione, an vsusfructus, seruitutis pars sit, vel dominij; in qua, vt vides, cum sententia communi probaui, vsumfructum regulariter seruitutis potiùs, quam dominij partem es se; aliquando tamen, aut in aliquibus casibus in iure expres sis, dominij partem iudicari, quia in illis idem effectus resultat. cùm ergo casus præ sens à iure expres sus non fuerit, hoc est expressè cautum non sit, vsumfructum in nostris terminis portionis in star obtinere, aut dominij partem es se, & in dicta l. 2. C. de commun. rer. alienat. & in dict. l. prima. C. de vendit. rer. fiscal. cum priu. commu. lib. 10. partis dominium aut portio rei requiratur; consequens est, neces sariò dicendum, eorum iurium decisionem, quæ à regulis iuris communis exorbitans est & specialis in fisco, trahi non debere ad vsumfructum, qui in co casu pars dominij non est, nec instar portionis obtinet, sed pars dicitur seruitutis; idcircò in illo procedere non debebunt dicta iura, sicut in aliis seruitutibus non procedunt, vt cum iudicio obseruauit Baldus vbi supra, numero 7. Et de his hactenus, quæ vt videbis lector, noua quidem sunt, & notanda, quia nullibi erant anteà sic explicata. # 7 CAPVT VII. Ad Explicationem leg. 14. in versiculo finali, titulo 4. partita 6. vbi de intellectu illius legis dilucidè, atque ex proposito agitur; ipsius difficultas perpenditur, aliorum interpretationes dubiæ relinquuntur, & quæ stio illa, vtrùm valeat præceptum de contrahendo cum consanguinea intra quartum, vel intra secundum gradum coniuncta, siue simpliciter, siue sub conditione, si Papa dispensauerit, adiiciatur; sic absolutè, & distinctè explicatur, vt in futurum certa & vera præfati dubij resolutio maneat. Deinde vulgatum illud Doctorum As sumptum, quòd impos sibile reputetur id, quod à Principis voluntate dependet, fal sum es se, nec etiam distinctione communi Doctorum componendum, meliùs quàm anteà fuis set, demonstratur hoc loco, & omnia quæcunque in proposito iura sunt, singulariter, & verè enucleantur. Ac demùm inquiritur, cùm in testamento, aliáve dispositione præceptum, aut conditio apponitur, quæ ex facto aut voluntate Principis pendet, siue quæ non aliàs adimpleri valet, quam si Princeps voluerit, vtrum teneatur quis id à Principe postulare, ac vt obtineat, diligenter insistere, & quidquid in eo sit, facere; quorundam traditiones in proposito confutantur, lex 2. §. tractari, vers. finge autem, ff. ad Tertul. nouiter & verè explicatur, & in effectu per totum caput quamplurima traduntur, quæ notabilia quidem sunt, nec alibi inuenies, etsi hucusque Scribentium omnium traditiones prælegeris. SVMMARIVM. -  1 Impos sibile vtrùm iudicetur id, quod à Principis voluntate dependet. -  2 Et in hoc dubio tres fuis se præcipuas, & contrarias Doctorum sententias. -  3 Inprimis namque, quòd ea, quæ à Principis voluntate pendent, impos sibilia reputari debeant, docuerunt quamplures Authores, qui hoc numero præ citantur. -  4 Ij autem, nedum ea, quæ à Principis voluntate pendent, impos sibilia reputarunt, sed etiam ea, quæ à voluntate cuiusque alterius magni Viri dependent. -  5 Promis sio de contrahendo inter impeditos, sub conditione, si Romanus Pontifex dispensauerit, non obligat ex sententia 27. Authorum, qui hoc numero remis siuè recensentur, & vide infra, numero 29. -  6 Impos sibile reputari id, quod à Principis voluntate dependet, ex sententia Authoris, nequaquam probari in l. apud Iulianum, §. constat, ff. de legatis primo, quamuis Doctores communiter eo textu adducti sint principaliter. -  7 Non etiam probari in l. inter stipulantem, §. sacram, ff. de verbor. oblig. prout hoc numero adnotatur. -  8 Denique idipsum nec etiam pos se deduci ex textu in l. continuus, 137. §. cùm quis, ff. de verbor. obligat. quod hoc loco & nouè, & eleganter ostenditur. -  9 Principis à voluntate quod pendet, tunc demùm impos sibile reputari, quando illud Princeps non solet concedere: id verò quod Princeps solet concedere, non es se dicendum impos sibile ex sententia multorum. -  10 Sed eorum distinctio Authori non placet, nec probatur in dicto §. constat, vt hoc numero adnotatur. -  11 Minùs etiam probatur in l. qui cum maior, post principium, ff. de operis libertorum, quod nouiter, & verè hoc loco annotauit Author. -  12 Deinde nec text. in l. prima, §. permittitur, ff. de aqua quotidiana & æ stiua, aliquid probat, quo communis præfata distinctio fundamentum capiat. -  13 Textus autem in l. intercidit, 58. ff. de condit. & demonstrat. & in l. quidam relegatus, ff. de rebus dubiis, nihil etiam dicit, quo eadem distinctio confirmari valeat, vt latiùs hoc numero demonstratur. -  14 Principis à voluntate quod pendet, & per remedium extraordinarium dispensationis, aut gratiæ, vel priuilegij, aut conces sionis fieri potest, impos sibile non dici, etiamsi Princeps nullo modo concedere, aut frequenter denegare soleat, sed verè difficile tunc dici. -  15 Conditiones, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendent, difficilibus magis, quàm impos sibilibus aptari debent, quia difficultatem dumtaxat, non impos sibilitatem continent. -  16 Quod adeò certum est, & ratione concludenti probatum, vt maiori comprobatione non indigeat. -  17 Conditio in testamento, vel in alia dispositione adiecta, quæ ad factum Principis referatur, vel eiusmodi sit, quòd absque voluntate, aut gratia, vel dispensatione Principis impleri non valeat, cum impos sibilis dici non pos sit, in ea locum non habebunt iuris communis circa impos sibiles conditiones in testamentis, aut in contractibus tradita principia, sed de iure potiùs debebit subsistere. -  18 Conditio pendens à voluntate Principis, quoties est præambula, & neces saria ad dispositionis & actus valorem, non est reiicienda, etsi summè difficilis sit sed eius euentus expectatur. -  19 Quod licèt vnanimiter probauerint Scribentes, in modo tamen loquendi, sicut in alio decipiuntur, vt hoc numero & nouè, & verè annotauit Author. -  20 Conditio pendens ex voluntate, vel ex facto Principis non vitiat dispositionem, etiamsi difficultatem contineat. -  21 Conditio cùm adiicitur, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendet, non excusatur quis, etiamsi conditio difficultatem contineat, aut Princeps non soleat facilè concedere, nisi à Principe postulauerit, & quantum in se sit, efficiat, vt petitum obtineat. -  22 Obligatus ad impetrandam licentiam ad faciendum Maioratum, vel ad extrahendam aliquam rem à Maioratu, tenetur ostendere obnixè, se omnia fecis se, quæ pertinent ad impetrationem fa cultatis Regiæ, & quòd tales licentias petiuit, & cætera neces saria fecit. -  23 Nec distingui debet inter facile & difficile, aut inter consuetudinem vel desuetudinem concedendi, vel non concedendi, quicquid alij Authores, sed malè quidem distinguant. -  24 Et text. in l. 3. §. quid ergo, ff. de contrario iudicio tutelæ, optimè in id ponderatus. -  25 Relictum fratribus minoribus cum onere, cuius implementum requirit Pontificis licentiam, purum es se, reiecta conditione tanquam impos sibili, ex sententia Bartoli, quæ Authori displicet, & num. seq. -  26 Pauli Castrensis consultatio & sententia refertur, & concludenti ratione confutatur. -  27 L. 2. §. Tractari, versiculo, finge autem, ff. ad Tert. nouiter, sed verè quidem, atque eleganter explicatur. -  28 Patris Thomæ Sanchez sententia & resolutio pro sententia & resolutione Authoris ponderatur contra Bartolum, & Castrensem, & num. seq. -  29 Promis sio de contrahendo inter impeditos, sub conditione, si Romanus Pontifex dispensauerit, obligat ex veriori sententia. -  30 Quæ etiam à peccato liberat contrahentes. -  31 Conditio, aut præceptum de contrahendo cum con sanguinea, in institutione Maioratus adiecta, vtrùm neces sario à succes soribus adimplenda sit, dubium quidem maximum, in quo diuersimodè se habuerunt Scribentes. Nec adeò clarè, nec absolutè decisum reliquerunt, vt etiam hodie quæ stio præfata difficultatem non habeat. -  32 Inprimis namque conditionem adiectam Maioratui, legato, vel aliæ vltimæ voluntati, ducendi consanguineam existentem in gradu prohibito, inhonestam es se, & inualidam, & eâ reiectà dispositionem manere puram, non dubitarunt as serere quamplures Authores, qui hoc numero præ citantur. -  33 Et pro hac sententia videtur adeo expres sa quæ dam lex Partitæ, vt dici pos set non temerariè, ampliùs in hoc non insistendum, sed ita tenendum indistinctè, quidquid alij quamplures aliter declarauerint. -  34 Quoniam vbi habemus claram legis decisionem; non est ampliùs elaborandum, nec aliter dubitandum, sed ita tenendum, provt lex dicit. -  35 Decisionem autem es se expres sam & claram, vnicuique constabit, qui legis 14. in sine, titulo 4. partit. 6. verba prælegerit, prout hoc numero referuntur. -  36 Et eius verba fortiter adstringere, vel fateri, vel saltem agnoscere nonnullos Authores, prout hoc numero latiùs adnotatum, inuenies. -  37 Vbi etiam duplex limitatio aut declaratio proponitur, quæ ad dictam l. 14. partitæ, magis communiter tradi solet ab eisdem. -  38 Et circa vtramque, nonnulla & nouiter & verè animaduertit Author, quæ nullus anteà sic annotauerat, nec scripserat, & num. seq. -  39 Legis 14. in fine, titulo 4. partitæ 6. Conditores quid in consideratione principaliter habuerint, vt eius decisionem sic compositam, aut scriptam relinquerent. Et ibidem, aliorum Authorum in proposito, attento iure, communi præcipua ratio adducta. -  40 L. 14. titulo 4. partita 6. & quæ circa eam numeris præcedentibus sunt adnotata, velut destruere omnia, quæ in hac materia Authores nonnulli huius Regni scripta reliquerunt. Et ibidem circa obseruantiam eiusdem legis Partitæ sententia & resolutio Authoris tradita. -  41 Glos s æ sententiam, in l. vter ex fratribus, verbo, consobrinam, ff. de condit. institut. de qua supra numero 32. veram non es se, nec aliquo iure probari; quòd latiùs & nouiter hoc loco adnotatur, & ad fundamenta dictæ Glos s æ, nouiter etiam responsum præbetur. -  42 Conditio aut præceptum ducendi consanguineam, in institutione Maioratus adiectum, vtrùm ob seruari debeat, nécne, ex sententia Emanuë lis Costæ, distinctione explicandum es se, an scilicet præceptum factum fuerit simpliciter, vel adiecta conditione, si Romanus Pontifex dispen sauerit. -  43 Sed in vtroque casu præceptum prædictum obseruandum es se, nec interes se, an exprimatur præfata conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, siue non exprimatur; Ludouicus Molina rectiùs tuetur, & alij sequuntur eum. Qui tamen loquuntur, quando consanguinitatis impedimentum intra quartum, vel etiam intra tertium gradum subsistit. Cæterùm, quando in secundo consanguinitatis gradu impedimentum versatur, tunc apertè præ sentiunt, prædictum præceptum non obligare, nisi exprimatur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, quod numero sequenti adnotatur, & infrà numero 49. contrarium nouiter, sed verè quidem, & concludenter defenditur, nec inter quartum aut secundum gradum differentia profata admittitur. -  44 Conditio aut præceptum ducendi consanguineam, in institutione Maioratus adiectum, vtrùm ob seruari debeat, quando consanguinitas est in secundo gradu. -  45 Vbi aliorum sententiæ referuntur; qui præceptum prædictum obseruandum as serunt. -  46 Author verò licèt eandem sententiam numeris sequentibus sit sequutus, anteà tamen nonnulla constituit, quæ notabilia quidem sunt, nec ab alio hactenus sic explicata, nec forsan excogitata, & num. seq. -  47 Ludouicus Molina quare in proposito dubio variauerit, cæteri etiam Authores, quare contrarias aut diuersas sententias in eodem protulerint; ratio certa, & nouiter & verè considerata per Authorem. -  48 Ludouici Molinæ resolutionem in præfato dubio, seruandam omninò in praxi, & eiusdem Authoris ambiguitatem, aut varietatem non debere aliis in futurum, variandi, aut diuer sas sententias sustinendi ansam, aut occasionem præ stare. -  49 Præceptum de contrahendo cum consanguinea, cùm in Maioratus institutione, aliáve vltima voluntate adiicitur, nec exprimitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, sic obseruandum inter consanguineos intra secundum gradum coniunctos, sicut inter coniunctos intra quartum gradum, nec interes se, dictam conditionem expres sam non es se, vt hoc loco nouiter, & latiùs demon stratur. Et Ludouici Molinæ rationes in consanguinitate intra quartum gradum, vel etiam intra tertium gradum, non solùm æqualiter, sed etiam fortiùs militare inter consanguineos intra secundum gradum coniunctos, euidenter ostenditur, & numeris seqq. -  50 In testamentis, & vltimis voluntatibus ea interpretatio sumi debet in dubio, per quam testatoris dis positio sustineatur, & actus magis valeat, quàm pereat. -  51 Nec recipienda est interpretatio, per quam dispositio reddatur inutilis, si per aliam potest sustineri. -  52 Quia non est credendum, testatorem voluis se iudicia sua subuerti, nec etiam voluis se id de quo non potuit disponere. -  53 Et verba testamenti sunt pos sibiliter, non impos sibiliter intelligenda. -  54 Testator præ sumitur sensis se id, quod verbis non continetur expres sium, ne alioquin eius dispositio reddatur inutilis. -  55 Patris Thomæ Sanchez, verba quædam dubia, eleganter & nouè explicata, & pro sententia Authoris ponderata. -  56 Patrem Molinam in eadem, quam Author defendit sententia permansis se. PRo huius Capitis dilucida, & notanda interpretatione, atque vt distinctè, & facilè percipi valeant nonnulla, quæ confusè, atque intricatè traduntur ab aliis, præmittere in primis, atque con stituere neces sarium erit, Interpretes nostros variis in locis in dubium, atque disputationem excitas se:[sect. 1] Vtrùm impos sibile iudicetur id, quod à Principis voluntate dependet? Quo in dubio, si hucusque[sect. 2] Scribentium placita, & resolutiones intuearis, tres inuenies fuis se præcipuas, & contrarias etiam Doctorum sententias. Inprimis namque, quòd ea, quæ à Principis voluntate pendent, impos sibilia reputa[sect. 3] ri debeant, docuerunt Glos sa, Bartol. & communiter Doctores in l. continuus, §. cùm quis, ff. de verbor. obligat. Idem Bartol. in l. apud Iulianum, § constat. num. 2. ff. de legatis 1. Et in aliis locis, quæ in eodem §. conges sit Iason num. 8. & 9. & sequentibus. Vbi nonnullis exornat, & communem sententiam profitetur. Dinus in regula, semel Deo, num. 2. de regulis iuris, lib. 6. Abbas in cap. cùm es ses, num. 19. de testament. Decius in l. 1. sub num. 31. ff. de officio eius cui mand., est iurisd. Crau. in cons. 64. num. 9. & in consil. 121. num. 10. lib. 1. Signorolus in consilio 39. columna 1. versicul. tertiò probat, Alexander in consilio 124. columna 1. versicul. & quando pendet, lib. 6. quem, Cardinalem etiam Florentinum, Rainerium, Ca strensem, & Franciscum Curtium iuniorem adduxit in hanc sententiam Tiraquellus de retractu lignagier, §. 32. glos sa vnica, num. 57. Rebuffus, Cephalus, Ioannes Baptista de Plotis, & Mandosius, quos in eandem sententiam conges sit Pater Thom. Sanchez de sponsalibus, lib. 5. disputat. 5. num. 5. fol. 841. & vltra relatos ibi, sic etiam probauit, & nedum ea, quæ à Principe dependent, impos sibilia reputari debere, sed etiam ea, quæ dependent à voluntate cuiusque alterius magni Viri, scripsit Boni[sect. 4] facius Rogerius in consil. 17. num. 152. & 153. lib. 1. qui Alexandrum, Cephalum, & alios sic dicentes retulit. Et cum Socino, Alexandro, Iasone, & Cephalo, id ipsum notauit Pater Thomas Sanchez dicta dis putat. 5. quæ st. 4. num. 31. fol. 848. Angelus etiam, Socinus, & Ripa in eadem fuerunt opinione, & ea, quæ à Principis voluntate pendent, impos sibilia indicarunt, vt ipsos retulit Mieres de Maioratu, quarta parte, quæ st. 40. num. 6. Ac denique Gregorius Lopez in l. 13. tit. 9. partit. 6. verbo, sin mandado. Fuerunt prætereà & in eadem opinione 27. alij, tam vtriusque iuris Interpretes, quàm Theologi, qui[sect. 5] in ea quæ stione, an promis sio de contrahendo matrimonio inter impeditos, sub conditione, si Romanus Pontifex dispensauerit, obliget, negatiuam partem defendunt, & huiusmodi promis sionem es se nullam as serunt: Ipsi autem eâ ducuntur ratione principaliter, quòd conditio hæc, si Pontifex dispensauerit, impos sibilis sit; & sic eâ reiectâ, promis sio remanet pura, ac proinde minimè obligare potest, vtpote cùm sit inter personas inhabiles, & contra bonos mores: sic testatur Pater Thomas Sanchez, & præfatos Authores 27. congerit dicta disp. 5. n. 5. per totum. Horum omnium, & superiorum fundamenta[sect. 6] nonnullis iuribus principaliter subsistunt: Ac primum ex textu in l. apuà Iulianum, §. constat, ff. dele gatis primo. Vbi dicunt clarè probari, quòd impos sibile reputetur illud quod à Principis voluntate dependet. Cauetur namque in eo textu, quòd si res Principis legata sit, nec æ stimatio quidem eius debetur: Verè tamen as sumptum prædictum non ita clarè, nec etiam concludenter probatur ibi; non enim dixit textus: legatum non valere, quòd impos sibile sit; nec etiam valere, quando res aliena priuati legatur, quod sit pos sibile: sed alia ratione duci videtur, quòd rerum Principis commercium non est, & idcircò legatum huiusmodi, nec quoad æ stimationem valere debeat, quemadmodum nec valet regulariter legatum rei, cuius commercium non est, etiam si Principis non sit, iuxta Glos sam, & communem Doctorum resolutionem in l. sed si res, ff. de legatis primo, & in l. 13. titulo 9. partita 6. Quamuis ergo pos sibile sit, quòd res Principis pos sideantur ab alio, si ex donatione, aut venditione, alióve legitimo contractu transferantur in eum, nec verè pos sit in hoc impos sibilitas considerari; impos sibilitas enim non est: quia tamen resmetips æ Principis à priuatorum rebus debent di stingui, nec in illis ita facilè commercium datur, sicut in priuatorum rebus; meritò statuitur ibi, legatum, nec quoad æ stimationem valere debere, idque propter commercij defectum, non quidem propter impos sibilitatem, ad quam si lex ipsa principaliter attenderet, forsan contrarium decideret, & æ stimationem præ stari debere dicerer, vt impos sibilium impedimentum non obstaret, sed potiùs tolleretur. quod ad vitiandas, aut inanes reddendas vltimas voluntates non attendendum, cùm de testatoris voluntate apparet, ius ipsum docuerat. Ducuntur secundò ex textu in l. inter stipulantem,[sect. 7] §. Sacram, ff. de verbor. obligat. quatenus Iureconsultus respondet, inutilem es se stipulationem, si aliquem locum sacrum, cùm profanus es se cœperit, stipulatus fueris. Et reddit rationem: Quia nec præ sentis obligationem temporis recipere potest, & ea dumtaxat, quæ naturâ sui pos sibilia sunt, deducuntur in obligationem. Verùm hic tex. nullo etiam modo præfatum As sumptum probat, nec circa factum Principis aliquam impos sibilitatem considerai, sed etiam loquitur, cum res in stipulationem deducitur, cuius commercium non est, nec attendit, quod es se pos sit, si locus profanus fiat, quia præ sens tempus inspici debet; si autem præ sens tempus in spiciatur, rei huius modi stipulatio non potest iure subsistere. Quòd si dixeris negari non pos se, quin eius textus ratio pro opinione Theologorum, & Pontificij Iuris Interpretum sententia relata suprà num. 6. fortiter vrgere videatur: quin etiam fortiter expendi pos sit ad probandum. quòd ea, quæ ex facto, aut voluntare, siue dispensatione Principis pendent, velut impos sibilia iudicari debeant, cùm sui naturâ & absque facto Principis pos sibilia non sint; Adhuc responderi poterit, diuersum quidem es se, in stipulationem & obligationem deducere rem, quæ sui natura, & qualitate præ senti considerata deduci non potest, nec eius mutationem expectare decens est, indecens potiùs, atque impium quodammodò desiderare, quòd res sacra profana fiat, quemadmodum, quòd homo liber seruus fiat, vt idem textus exprimit, & idcircò iuridicè, & iustè stipulatio vitiatur ibi: Aliud verò es se, & diuersum, obligationem, aut promis sionem sub eo modo, formáve concipere. quæ nihil quidem impium , indecens, aut bonis moribus contrarium contineat; in id potiùs tendat, quod pro substantia, aut subsi stentia, & validitate actus futuri expectare, atque desiderare omninò neces sarium est. Nec dici potest, eam conditionem impos sibilem es se, id etenim, si fieri à Principe potest, & frequenter fit, pos sibile quidem, non impos sibile est, quod fiat. Prætereà (quod ad quæ stionem præcipuam huius capitis attinet) no tandum etiam erit, diuersum quoque videri, inter impeditos sub conditione, si Pontifex dispensauerit, matrimonij contrahendi promis sionem fieri, ip sósve obligari ex propria promis sionem; tunc enim expendi pos set ratio textus in dicto §. sacram: aut quem non ex propria promis sione, sed ex dispositione, & voluntate alterius præmio accepto obligati; tunc enim voluntatem Principis exquirere, & diligentiam in hoc adhibere tenetur, vt statim dicam; & ad id tantum cum ex dispositione huiusmodi remaneat obligatus, & adstristus, nulla etiam impos sibilitas valet considentari si ea conditio adiiciatur, quæ verè impos sibilis non est. Et idcircò nullo pacto expendi pos sent in contrarium verba textus indicto §. constat: Tum quia dispositio prædicta præ sentis etiam temporis obligationem recipere potest, & id continet, quod sui naturâ pos sibile est, si ad futurum tempus, siue factum respicias: Tum etiam, quia ex voluntate, aut licentia Principis dispositionem velle pendere, non turpe quidem, non inhonestum, nec impium est, sed naturæ actus, bonisque moribus adeò conueniens. vt etiamsi id non exprimatur, subintelligi debeat, vt mox dicetur. Denique ducuntur ex textu, quem magis com[sect. 8] muniter citant, in l. continuus, 137. §. cum quis, ff. de verborum obligation, quo in loco sic scriptum inuenies: vbi omninò conditio iure impleri non potest, & si velit facere, ei non liceat, nullius momenti fore stipulationem: perinde ac si ea conditio, quæ natura impos sibilis est, inserta es set. Nec ad rem pertinet, quod ius mutari potest, & id quod nunc impos sibile est, postea sit pos sibile fieri: non enim secundum futuri temporis ius, sed secundum præ sentis, æ stimari debet stipulatio. Cæterùm, vt vides, nec in verbis præfatis probari potest As sumptum prædictum: nusquam enim dicitur, quòd ea, quæ à voluntate Principis pendent, impos sibilia reputentur; quod es set neces se, vt ita securè ac communiter pos sent ab omnibus eiusdem §. verba in id ponderari: Sed loquitur ille textus in alia materia, ac in ea fortas sis, in qua ex natura actus non inest conditio, quæ adiicitur, provt ines se semper videtur, cùm adiicitur conditio, cuius implementum non aliàs euenire potest, quam si Princeps voluerit. Quod animaduertit Molina de Hispan. primog l. 2. c. 13. n. 7. in fin. Cui ego addiderim, eundem textum loqui etiam in ea conditione, quæ iure impleri non potest omninò, etsi impleri eam partes voluerint; quod in casu præcipuo huius capitis, quando in vltima voluntate imponitur præceptum de contrahendo cum consanguinea, diuersum est; iuxta ea enim, quæ frequentiùs accidunt, si ad successionem inuitatus, & eo præcepto oneratus facere velit, hoc est, si diligentiam necessariam adhibeat, à communiter accidentibus impleri conditio poterit, cum frequenter Romanus Pontifex dis pensationes huiusmodi concedere soleat, vt experientia ipsa docet. Quod es se non pos se in conditione , de qua loquitur ille textus, clarè constat ex verbis ip sius, quæ suprà retuli. Deinde in eadem quæ stione no stra non est incertum ab initio, quòd ius mutari pos sit, & impos sibile nunc, posteà pos sibile fieri pos sit: quemadmodum incertum est in materia, de qua in eodem §. agebatur; in illo namque sub incertitudine id ponitur, Cæterùm in nostris terminis, & quoties ex facto, aut voluntate Principis aliquid pendet, ab initio certum est pos sibile id es se, & non solùm pos sibile post modum futurum , sed ab initio fuis se pos sibile, si Romano Pontifici placuerit, cui, vt suprà dixi, à communiter accidentibus, si iusta causa interuenerit, & diligenter petitum fuerit, placiturum velut certum est: vnde non conueniunt verba illa: Non enim secundùm futuri temporis ius, sed secundùm præ sentis, æ stimari debet stipulatio. Nam præceptum prædictum, aut conditio pos sibilis quidem est, tam secundùm futuri temporis, quàm præ sentis æ stimationem, & ab initio certum est, quod pos sibile es se potest. Ex his ergo, quæ, vt videbis, nullus anteà sic annotauerat, clarè destruitur, nec verè sustineri potest opinio prima relata, aut vulgatum & commune Doctorum As sumptum, ex dictis iuribus malè deductum.[sect. 9] Succedit igitur secunda opinio, quæ in præfato dubio distinguit: id quod à Principis voluntate pendet, reputari impos sibile, quando illud Princeps non solet concedere; id verò quod Princeps solet concedere, non es se dicendum impos sibile: Idque per textum in d. l. apud Iulianum, §. constat, ff. de legat. 1. dum dicit: Cum distrahi non soleant, & ita notarunt ibi, Cumanus, Aretinus, & Alexander num. 5. & Iason dicens communem num. 13. Paulus Castrensis in l. continuus, § cum quis, numer, 5. ff. de verbor. oblig. Socin. & Lusitanus in l. quidam relegatus, ff. de rebus dubiis. Socin. iun. Decius, Cagnolus, & Costa, cum quibus Molin. de Hispan. primogen. lib. 2. capite 13. numero 8. Couar. in 4. 2. part, cap. 3. numer. 8. Antonius Gomez. in l. 9. Tauri, num. 18. circa finem, cum sequentibus. Mieres de maioratu, prima parte, quæ stio. 50. num. 2. & 4. part. quæ stio. 40. numer. 10. Rolandus in consilio vndecimo, numero 15. libro 2. Præpositus, Additionator Abbatis, Gregorius Lopez, Pinellus, Tellus Fernandez, Annoius Gabriel, Matiençus, Baë ça, Caldas Pereira, & D. Spino, cum quibus de communi resolutione testatur Pater Thomas Sanchez de sponsalibus Libre 5. disput. 5. quæ st. 1. num. 12. fol. 842. Cephalus in consil. 304. num. 124. lib. 3. Ruin, in consilio 123. libro 4. Ioannes Gutierrez canonicarum, libro 1. cap. 22. num. 10. & in consilio 18. numero 10. Franciscus Bursatus in consilio 56. numero vigesimo quarto, libro primo: qui omnes expres sim as serunt, impos sibile reputari id, quod à Principis voluntate pendet, quando non solet à Principe fieri.[sect. 10] Cæterùm nec id probatur in dict. § constat, quamuis eo textu excitari soleant Doctores præcipuè: Nam licèt dicatur ibi, legatum rerum Principis non valere, nec quoad æ stimationem, & pro ratione expres serit Iureconsultus: Quoniam commercium earum non est nisi ius su Principis, cùm distrahi non soleant: Verè tamen impos sibilitas hæc non inde Commodè considerri valet; verè enim impos sibile non est, etiam si à Principe concedi non soleat, cùm concedi pos sit, si Princeps voluerit: & idcircò impos sibile dicendum non est. Quod in hac materia cæteris omnibus elegantiùs animaduertit Couar. in 4. 2. part. capitul. 3. numer. 8. vbi sic scribit: Imò licèt id quod pendet à Principis voluntate, dici pos sit impos sibile largè, non tamen ex stricta interpretatione, etiam si non soleat à Principis concedi. Id etenim si fieri à Principe potest, pos sibile est, quòd fiat; tamen quia Princeps, etiam si id pos sit, non solet facere, dicitur impos sibile, sed non eo modo, quo impos sibile dicitur, & sumitur in capitul. finali. de condition. appositis. vbi impos sibile ego intelligo, quod naturâ, vel iure est impos sibile. Id ergo quod à Principe iure fieri potest, licèt non soleat fieri, nec erit impos sibile à natura, nec à iure. Pro altero verò casu, quando id, quod à Principis voluntate pendet, ab ipso solet concedi, quòd impos sibile non reputetur, citati solet textus in l. qui cum maior, post principium, ff. de bonis libertorum. [sect. 11] Qui tamen meliùs expendi pos set pro primo casu, quamuis verè pro neutro vrgeat: Ibi namquè dumtaxat dicitur, quòd si Minor libertum capitis accu sauerit, Maior autem factus sententiam acceperit, benignè dicendum est, ignosci ei debere, quia Minor cœpit. Et subdit textus in hunc modum: Neque enim imputare ei pos sumus, cur non deseruit accu sationem, vel cur abolitionem non petierit: cum alterum si faceret, in Turpilianum incideret; alterum facilè impetretur. Itaquè eo in textu ignoscitur ei, qui cùm Minor es set, accusationem instituit contra libertum, quamuis Maior factus sententiam acceperit, ratione prædicta, quòd vel vnum non facilè im petretur; vel alterum si fiat, in Turpillianum incideret. Non tamen inde deducitur, impos sibile iudicari debere id, quod non facilè solet à Principe impetrari: Nec etiam distinctio præfata confirmatur aliquo modo; imò è contra deducitur, pos sibile quidem es se, & non impos sibile iudicandum id, etiam si non soleat concedi, aut non facilè impetratur: nam si non facilè impetratur, sequitur inde non es se præclusam potentiam impetrandi; imò supponitur apertè impetrari pos se, licèt cum difficultate; & sic pos sibile, non impos sibile reputandum fore. Quod Glos sa ibi non obscurè sentit, quatenus totum hoc ad facilitatem, aut difficultatem retulit, non ad impos sibilitatem. Et sic verbo, non facilè, in hunc modum scriptum reliquit: Quia cum quadam solemnitate petitur, vt C. de abolit. l. 3. in principio. Et nota de facili, & difficili, vt & supra de negotiis gestis, sin autem, in principio. [sect. 12] Prætereà citant Doctores textum in l. 1. §. permittitur, ff. de aqua quotidiana, & æ stiua. Vbi beneficium consuetum concedi à Principe, censetur impetrabile, & potest impetrari. Sed nec ille textus aliquid probat, quo distinctio communis fundamentum capiat: Quia non inde deduci potest. beneficium non consuetum impetrari, impos sibile es se, quòd impetretur: Aut omninò certum, quòd consuetum concedi, debeat concedi; cùm aliquando denegari pos sit. & denegetur, & totum hoc ad facilitatem, vel maiorem, aut minorem difficultatem , non ad impos sibilitatem, aut pos sibilitatem debeat referri, quemadmodum cum iudicio retulit Accursius ibi, verbo, impetrabile. Citant etiam tex. in l. intercidit 58. ff. de condit. & [sect. 13] demonstr. & in l. quidam relegatus, ff. de rebus dubiis. Ex quibus pro communi distinctione nihil etiam certum potest deduci: supponunt namque Doctores, quòd illa iura loquuntur in his, quæ solita sunt facilè per Principem concedi. Quod non benè dictum cuique videbitur, qui considerabit, relegationem fieri propter delictum l. relegatum, in principio. Et per totam legem, ff. de interdictis, & relegatis. Vnde non debebit ita facilè per Principem concedi, quia daretur materia, & occasio delinquendi, contra l. conuenire, ff. de pactis dotalibus. cùm aliis iuribus vulgatis: nec est verisimile, quòd Princeps de facili, aut sine causa sit consuetus restitutionem relegationis inducere: quod optimè aduertit Iason in dict. §. constat, num. 15. subdens, quòd si aliquis dixerit in illis iuribus relegationem fuis se factam ex causa leui; ideò præ sumi Principem facilè concedere, es set somniare quidem, & quòd ea solutio procederet attento pos sibili, sed non attento solito, & facili. Prætereà si velis admittere ad ea iura solutionem Iasonis in eodem §. constat, numero 16. quam ipse conficiendam putat ex doctrina Baldi in l. prima, in 6. quæ stione, C. de institu. & sub stitut. de qua statim agetur; non etiam relinques probatam communem distinctionem, nam regulariter verius erit, conditionem, aut factum ex voluntate Principis pendens, nunquam impos sibile reputandum, siue nunquam reiiciendum tanquam impos sibile, & consequenter non attendendum, an Princeps soleat, vel non soleat concedere, vel vtrum conces surus sit, vel non conces surus. Id quod Iureconsultus Vlpianus, & Caius Iureconsultus maturius, & subtiliter as sequuti fuêre: alter enim in d. l. quidam relegatus, rectis simè scribit, legatum, aut fideicommis sum deberi, cum ita relictum est: Siquis ex hæredibus, cæterísque amicis, quorum hoc testamento mentionem habui, siue quis alius restitutionem mihi impetrauertit ab Imperatore, & ante à deces sero, quàm ei gratias egerim; volo dari ei, qui id egerit, à cæteris hæredibus aureos tot. Alter verò in dicta l. intercidit, optimè etiam inquit, legatum non extingui, si legatarius, cui relictu fuerat, si Con sul fuerit, insulam deportatus est. Et reddit rationem , Quia restitui in ciuitatem potest. Ecce vbi non considerat , an soleat, vel non soleat restitutio huiusmodi concedi , sed restitutionem, potentiámve, aut spem restitutionis deportati in consideratione docuit habendam; atque ita generaliter ex eo textu deduxit, atquè notauit Ripa in. l. 1. num. 223. ff. de vulg. & pupil, substitut. & vide Socinum num. 11. in dict. l. quidam relegatus. Tiraquell. de retractu lignagier, §. 32. glos s. 1. num. 56. Tertia denique & vltima opinio fuit, quæ & ve[sect. 14] rior quidem atque omninò tenenda, id quod pendet à voluntate Principis, & per remedium extraordinarium dispensationis, aut gratiæ, vel conces sionis fieri potest, nullo modo dici impos sibile, etiamsi Princeps non concedere, aut frequenter denegare soleat, sed difficile tunc verè dici: Id quod Couarr. eleganter, & doctè obseruauit in 4. secunda parte, dicto cap. 3. num. 9. cuius verba retuli supra, num. 10. Costa Selectarum lib, 1. cap. 8. num. 14. qui Couarr. sequitur, & s æpè dicit, quòd conditiones,[sect. 15] quæ ex facto, aut voluntate Principis pendent, difficilibus magis, quàm impos sibilibus aptari debent, quia difficultatem dumtaxat, non impos sibilitatem continent. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 13. num. 12. dicens quòd quamuis conditio contineat id quod difficillimè solet à Principe concedi; dicendum non est, impos sibilitatem es se, sed veriùs difficultatem continere. Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 5. disputat. 5. quæ st. 1. num. 12. fol. 842. vbi sic scriptum reliquit: Imò nec quando Princeps difficillimè concedit, reputatur hoc impos sibile: quia hoc potiùs ad difficultatem, quam ad impos sibilitatem pertinet. Et iterùm eodem in loco, num. 13. in principio, fol. 844. Et pro hac sententia, & [sect. 16] resolutione fundamenta adducere, ideò neces se non est, quòd ex dictis hactenus, euidentis simè appareat, nullibi in iure probari, impos sibile reputari pos se id, quod à Principis voluntate dependet. Deinde, quia concludit dicere, quòd si fieri à Principe potest, pos sibile est quòd fiat: nec attendi debere, quòd solitus sit facere, vel non, aut quod difficillimè faciat, aut facilè, sed dumtaxat, quòd pos sit, aut non pos sit; quemadmodum, nec ipsimet Iureconsulti in locis anteà relatis attendunt. Vnde sequitur, conditionem in testamento,[sect. 17] vel in alia dispositione adiectam, quæ ad factum Principis reseratur, vel eiusmodi sit, quòd absque voluntate, aut gratia. vel dispensatione Principis impleri non valeat, impos sibilem dici non pos se, nec debere: & consequenter nec in ea locum habere iuris communis circa impos sibiles conditiones in testamentis, aut in contractibus adiectas, tradita principia, de iure potiùs subsistere: quod in hac materia clarè obseruauit Couarr. in 4. secunda parte, cap. 3. num. 9. dixit enim, quòd conditio, quæ dependet ex facto Principis, qualis est illa, quæ in promis sione de contrahendo matrimonio apponitur, scilicèt si Romanus Pontifex dispensauerit, non reiicitur à matrimonio, nec in ea habet locum decisio textus in cap. vltimo, de condition, appositis. Idem etiam clarè præ sentit Costa selectarum, lib. 1. capit. 8. numer. 14. ad finem, & tenet expressè Molina de Hispanor. primog. lib. 2. Capit. 13. numer. 11. vbi dicit conditiones huiusmodi non reiiciendas, sed potiùs admittendas, quia difficultatem dumtaxat, non impos sibilitatem continent. Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 5. disputat. 5. quæ st. 1. numer. 12. fol. 842. ibi: Quare talis conditio non di[sect. 18] citur impos sibilis reiicienda, iuxta cap. finale, de condition. appositis. Et consequenter succedit doctrina Baldi in l. 1. quæ st. 6. num. 17. C. de institution. & substitution. quòd quoties conditio pendens à voluntate Principis, est præambula, & neces saria ad dispositionis, & actus valorem, non est reiicienda, etsi summè difficilis sit, sed eius euentus expectatur: & Baldum sequitur Alexander in dict. §. constat, num. 5. & ibidem Iafon num. 16. Socinus in dict. l. quidam relegatus. Vbi Sadoletus colum. 2. vers. 2. potest responderi. Antonius Gomez in l. 9. Tauri, num. 18. in fine. Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 5. dicta disput. 5. quæ st. 1. num. 12. in versiculo, 2. principaliter, fol. 843. & vltra relatos ab eo, Costa dict. cap. 8. num. 14. versiculo, quod in simili. Molina dicto cap. 13. numer. 11. & in annotationibus, numer 12. Ioannes Gutierrez Canonicarum lib. 1. capit. Vigesimo secundo, numero 13. & pro hac sententia vltra textum in l. in tempus, ff. de hæredibus instituendis, qui à superioribus expendi solet communiter, optimè conducit textus in dict. l. quidam relegatus, & in l. intercidit, ff. de condition. & demonstration. Ex qui[sect. 19] bus obseruandum erit, deceptos quamplures ex Interpretibus nostris, qui sequuti dictam theoricam, aut doctrinam Baldi, eò extollunt, & commendant eam, quòd licèt conditio pendens à voluntate Principis, reputetur impos sibilis; tamen quoties est qualitatis prædictæ, hoc est, præambula, & neces saria ad valorem actus, non reiicitur. Nam, vt suprà vidisti, si ex facto, aut voluntare Principis pendet, impos sibilis dici nullo pacto potest, nec verè impos sibilitatem aliquam continet: Idcircò semper, aut regulariter præambula erit, & neces saria ad valorem dispositionis, & actus, si verum sit ad eius implementum, factum aut voluntatem Principis requiri, vt apertè ostendunt iura superiora. Et consequenter regulariter etiam aut semper id erit obseruandum, & generaliter constituendum, conditionem huiusmodi non reiiciendam Quòd autem non debeat vitiare dispositionem, etiamsi difficultatem contineat, satis colligitur ex dictis suprà: & certius redditur ex his, quæ annotauit Costa selectarum lib. 1. dicto cap. 8. num. 14. in versic. ego autem facilius, vbi doctis simè obseruauit, in contrarium allegari non pos se textum in l. cum hæres, §. 1. ff. de statuliberis: quoniam ibi, nec animus dandæ libertatis fuit; vbi verò conditio aponitur, quæ ex facto, aut dispensatione Principis pendet, ex ipsa conditione apparet, animum contrahendi matrimonium, vel grauatum honorandi fuis se, quum remota conditione, nec matrimonium valeret, nec institutio, aut dispositio. Et Costam sequitur Molina de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 13. num. 11. Et inde est, quòd[sect. 20] conditio huiusmodi, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendet, cùm sic adiicitur, non excusatur quis, quamuis difficultatem conditio contineat, aut Princeps non soleat facilè concedere, nisi à Principe postulauerit, & diligentiam adhibuerit, aut quantum in se sit, effecerit, Vt petitum obtineat. Quod tradiderunt Baldus in consilio 395. numer. 3. lib. 2. Paulus in consilio 433. num. 2. versic. sed his non ob stantibus, lib. 1. Romanus in consilio 332. Decius in consilio 627. numero 5. Lapus allegatione nona, Curtius iunior in consilio 182. Sacratis simæ Trinitatis, numer. 2. lib. 2. Craueta in consilio 64. numero 6. & in consilio 121. numero 10. lib. primo. Mieres de maioratu, quarta parte, quæ stione 4. numero 10. & numero 20. qui refert Tiraquellum de retractatu lignagier, §. 32. glos sa vnica, numero 64. & generaliter obseruat, quòd factum pen[sect. 21] dens ex voluntate Principis, licèt ex communi sententia reputetur impos sibile, non tamen ob id excusatur quis, nisi illud à Principe postulauerit. Et infert statim, quòd obligatus ad impetran[sect. 22] dam licentiam ad faciendum maioratum, vel ad extrahendam aliquam rem à maioratu, tenetur ostendere obnixè, se omnia fecis se, quæ pertinent ad impetrationem facultatis regiæ, & quòd tales licentias petiuit, & cætera neces saria fecit, ad hoc, vt propter difficultatem excusetur à pœna & liberetur ab obligatione: quod dicit notandum ad alia plura, quę quotidie contingunt. Idem etiam resoluit Pater Thomas Sanchez lib. 5. dicta disput. 5. quæ st. 1. num. 12. ante finem. versic. 3. quia licèt factum, fol. 843. & vltra relatos ab eo, Hippolytus Riminaldus in consil. 115. num. 54. volum. 2. Molina etiam de Hispanor. primogen lib. 2. cap. 13. num. 11. & 12. & Ioannes Gutierrez in cons. 18. ex num. 9. velut expressè id præ sentiunt, quatenus dicunt, conditionem aut præ ceptum nubendi cum consanguinea in institutione Maioratus adiectam, efficaciter obligare, & seruari debere, quamuis id non aliàs effici pos sit, quàm si Romanus Pontifex dispensauerit. Et procedit indistinctè, vt dixi, siue facilè impe[sect. 23] trari pos sit quod à Principis voluntate pendet, aut solitus sit Princeps concedere, siue impetrari non pos sit nisi maxima cum difficultate, aut Princeps solitus non sit dispensare, aut concedere; in hoc enim differentia non est, quamuis inter facile & difficile nonnulli, sed malè quidem distinxerint, aliàs culpa imputaretur, & pœnam incurreret is, qui à Principe non postulauit, & obtineri non curauit, licèt in eo maxima difficultas es set. Quod expres sim præfati Authores as serunt, & Craueta dicto consilio 121. num. 10. sic dicit: Ad istud respondeo, culpam imputari debere ipsi aduersario, cur talem licentiam non petierit, etiam quòd talis licentia facilè concedi non soleret. Et citat textum in l. 3. §. quid ergo, ff. de contrario indicio tutelæ, ibi: Si quidem non postulauit à Prætore, sibi imputet: textum etiam in l. 1. §. permittitur ff. de aqua quotidiana, & astiua, & in l. sed & si per prætorem, §. 1. versiculo, sed nec eos, ff. ex quibus causis maiores. Et in l. qui cum maior, in principio, ff. de bonis libertorum. Deinde Castrensis dict. consil. 433. Visis omnibus, num. 2. ad medium, vers cum ergo, lib. 1. multùm ponderat textum in d. l. 3. §. quid ergo, & sic scribit: Prætereá posito, vt dicit Consultor, quòd illa verba deberent intelligi, si per Ioannem steterit, &c. adhuc idem est, quia per eum videtur stetis se. Quod sic probatur; nam licèt non fuerit in potestate Ioannis impetrare, idest obtinere veniam ætatis à superiori, vt dicit: tamen in sua potestate fuit eam postulare, & facere quidquid in eo erat: cùm igitur ipse non postulauerit eam, videtur per ipsum stetis se quominus ipsam obtinuerit; & ideò sibi imputet: textus optim. ad hoc, ff. de cont. iudicio tutelæ, L 3. §. quid ergo: si autem postulas set, & non obtinuis set, tunc procederet dictum Consultoris, quia nihil es set sibi imputandum, vt dicit textus in dicto §. quid ergo. Riminald. etiam dicto cons. Céntesimo, num. 54. sic scriptum reliquit. Tantóque magis, quia negari non potest, quin in culpa fuerit D. Blanca non quærendo, numquid istud à Principe, vel magnifica signatura pos set obtineri, ex eo quod scribit Baldus dicens, quòd licèt reputetur impos sibile, quod dependet à voluntate Principis, culpa tamen imputatur ei, qui à Principe illud non postulauit, nec quæ siuit quantum in se erat, an illud obtineri pos set, vel non, &c. Denique & Tiberius Decianus in consil. 8. num. 99. & 100. & num. 123. lib. 1. superiora con sirmat, & in proposito sic scribit: Attamen pos sem dicere, quòd prædicta procederent in conditionibus potestatiuis, vt dixi, quia imputandum est adimplere debenti, cur non adimpleuit, vt dicitur in dict. clem. 1. in fine. Secus ergo vbi nihil potest imputari ipsi adimplere debenti, qui semper non modo paratus fuit adimplere, sed etiam s æpis simè, & cum maxima instantia id requi siuit, vt in facto constat; quo casu nihil sibi imputari potest: & ideò pro impleta haberi debet, quia quòd ip se declaret, non dependebat ab eius voluntate, sed etiam à voluntate Summi Pontificis, qui declarationem recipere debebat, vel mandare vt reciperetur, &c. Et iterùm dicto num. 123. verba sequentia profert: Tertiò dico, quòd dato, & non conces so; quod debuis set sequi declaratio super responsionibus factis, debet haberi pro facta secundùm iuris præ sumptionem, quia per ipsum Dom. Patriarcham non stetit; quinimò s æpis simè, & maxima cum instantia id requisiuit fieri: ergo cùm per eum non steterit, haberi debet perinde ac si facta fuis set, vel perinde ac si impediretur facto impos sibili, quod quidem omnes excusat. Et ibidem quamplures Authores refert, qui vnanimiter concludunt, factum quod dependet à sola voluntate Principis, censeri impos sibile; & ideò quemlibet excusari, si non exequitur tale factum, dummodò exequi diligenter curauerit; postmodùm num. 124. obseruauit, quòd si quis promisit, quòd talis priuatus, qui non est Princeps, consentiet sub tali pœna, excusetur si fecit quod potuit, & maxima instantia curauit, vt is consentiret: & dicit in pulchro casu sic tradidis se Bartolum consil. 236. Martinus promisit, & sequutum Federicum de Senis in consil. 122. Martinum, Abbatem, Anton. & Aretinum ibidem relatos. Ac denique eodem num. 124. concludit: Concludendo ergo, dico, quòd quanquam requireretur declaratoria, tamen si per eum non stetit, quin fieret, imò omni diligentia, & interces sione etiam illust. Domini Veneti s æpiùs institit, & instat, quòd declaretur, satisfecis se dicitur, faciendo quod potuit, non cùm pos sit cogere Summum Pontificem, vt declaret; & ideò factum dicitur impos sibile, & satis est quòd id, quod in sua erat manu, nempe implere conditionem declarando as sertiones, &c. His ego addiderim libenter, ne ipse cauillari[sect. 24] pos sit, quòd quamuis textus in. dicto §. quid ergo, tractet de tutore, qui ex officio diligentiam præ stare tenetur, & ideò postulare debet: item de po stulatione iusta, & quæ coram Prætore fieri debet, ac super re non multùm difficili; eius tamen textus ratio, & decisio militat etiam in alio quocumque, qui quacunque alia ratione, siue ex legis, vel testatoris, præcepto aut conditione, alióve modo diligentiam teneatur adhibere; nam etiamsi res difficilis multùm sit: nihilominùs si non postulauerit, & quidquid in eo sit fecerit, maximáque instantia curauerit, sibi imputari debebit, & per eum stetis se videbitur, quominus obtinerer. Quod satis apertè constabit, si verba Iureconsulti perspexeris, quæ in hunc modum fe habent: Quid ergo, si de re pupillari non potuit sibi soluere, quia erat deposita ad præ diorum comparationem: si quidem non postulauit à Præ tore, vt promatur pecunia, vel hoc minùs deponatur, sibi imputet; si verò hoc desiderauerit, nec impetrauit, dicendum est non deperire ei vsuras in contrario iudicio. Et rationem subiicit statim Iureconsultus, quæ mirè conuenit his, quæ superiores Authores scribunt, sufficere, inquam, maximâ diligentiâ instare, & curare, vt petitum obtineatur, quamuis id obtineri non potuerit; quia sufficit benè ges sis se, & quod in eo fuit, effecis se, quamuis non ita factum fuerit: non tamen excusari, qui id quod debebat, non po stulauit, quia non postulando, nec benè se ges sit, nec in potentia obtinendi se posuit. Retenta autem sententia superiori, & exclusa[sect. 25] differentia illa, an facile sit à Principe impetrare id quod impetrari iubetur, vel nisi maxima cum difficultate impetrari non pos sit: consideratis etiam his, quæ superiùs diximus, conditionem, inquam, quæ ad factum Principis refertur, siue ab eius voluntate dependet, impos sibilem non es se, nec reiiciendam; facile quidem erit intelligere, nequaquam procedere pos se, nec placere debere Bartoli traditionem in dict. l. apud Iulianum, §. constat, num. 2. ff. de legatis 1. quamuis eum sequuti fuerint Paulus Castrensis num. 8. & Iason num. 9. ibidem. Ioannes Baptist. Plot. inter consilia matrimonialia Zileti, consilio 87. num. 9. Bartolus itaque ipse minùs quidem benè, nec verè scriptum reliquit, relictum fratribus Minoribus cum onere, cuius implementum exigit Pontificis licentiam, es se purum, reiecta conditione tanquam impos sibili: nam cùm conditio impos si bilis non sit, nec eam es se impos sibilem dixerit Iureconsultus illius §. Author; sequitur, reiiciendam non es se, & consequenter debere fratres Minores instare, & facere quantum in eis sit, vt locum acquirant, in quo Monasterium construere valeant, si ipsis eo onere adiecto relictum sit, vt debeant aliquem locum acquirere. Vnde & deteriùs quidem constabit per eundem[sect. 26] textum consuluis se Castrensem, vt refert ipse in dict. §. constat, num. 9. quo loco sic scribit: Per istum etiam textum consului, cùm quidam Doctor Mutinena sis, moriens Ferrariæ, mandans hæredi suo, quòd infra annum corpus suum, & filij sui, quod erat ibi sepultum, portaret Mutinam, aliàs priuabat ipsum hæreditate, & eam relinquebat cuidam alteri: hæres autem infra annum voluit hoc facere, sed fratres Minores, apud quos erant corpora, non permiserunt, nec permittere tenebantur, nisi ius su Papæ postquam non suberat iusta cau sa, vt notatur C. de religiosis, l. penul. vel final. quòd non incideret in pœnam, & quòd non potuerit sibi imputari, Quare non procurasti habere licentiam à Papa, quia obtinuis ses. Nam poterat respondere, quod hoc non est verisimile, quia ius præ sumit, quòd potiùs impos sibile; ideò non tenebatur hoc tentare: & pro hoc text. expres sus not. in fine, infrà ad Tert. l. 2. §. tractari, versiculo, finge autem, ibi: Aut hoc imputatur matri cur non desiderauit à Principe, &c. vbi est expres sum; & sic non incidit in pœnam, vt Institu. de hær. Institu. §. Impos sibilis, licèt viderim tunc consilium Domini Raphaëlis Fulgosij consulentis contrarium, de quo fui valdè miratus, nec alij voluerunt ipsi subscribere, excepto vno, & fuit magna quæ stio, quam habui Bononiæ. Præposterè autem & malè consuluis se Castrensem, ad oculum patet; ipse namque ideò hæredem excusat, quòd licentiam habere à Papa non procurauerit, quia ius præ sumit, quòd hoc impos sibile est; & ideò intentari non debuit: verùm, vt anteà vidi sti, nec ius hoc præ sumit, nec præ sumere potest, vtpote cùm impos sibile dici nequeat, nec verè sit id, quod à Pontifice iure fieri potest, & pos sibile est quòd fiat: & sic destructa ratione principali, de struitur etiam & decisio quæ stionis ex ea resultans. Rectiùs ergo consuluit contrarium Raphael Fulgo sius, nec quòd ita consuluis set, miraretur Castren sis, si animaduerteret, nullibi in iure expres sum, impos sibile reputari id, quod à Facto, aut voluntate Principis pendet, nec verè impos sibile dici pos se: Id namque impos sibile dicitur, quod nullo modo, nec tempore fieri potest, id verò pos sibile dicimus, quod in futurum fieri potest: ita scribit Glos s & ibi Doct. in l. quod Seruius, ff. de condict. caus. data. Menochius in consil. 97. num. 127. lib. 1. vnde textus in dict. §. Impos sibilis, malè citatur per Castren sem; loquitur namque ille textus in conditione omninò impos sibili, & quæ nec à iure, nec à natura impleri potest, non verò in ca, quæ ex arbitrio, aut voluntate Principis pendet. Prætereà nec idem diceret Castrensis, si ad ea animaduerteret, quæ superiùs diximus etiam, curandum, inquam, vt impleatur, quod absque voluntate Principis impleri non valet, atque expectandum, an Princeps velit, vt apertè deducitur ex textu in dict. l. quidam relegatus, ff. de rebus dubiis, cum aliis allegatis suprà. Denique Castrensis metipse decipitur equidem,[sect. 27] dum inquit es se textum expres sum pro sua resolutione in dicta l. 2. §. tractari, versiculo, finge autem, ff. ad Text. Ne autem textus ille alios decipiat, siue ne nostræ sententiæ, atque suprà traditæ resolutioni aliquo modo refragari videatur, libuit hoc loco eiusdem verba referre, & vltra omnes hucus què in proposito Scribentes, vera & germana interpretatione explicare illum: Tractari (Ita Iureconsultus inquit) belle potest, si pupillo amplum le gatum sub conditione sit relictum, si tutores non habuerit, & propterea ei mater non petierit ne conditione deficeretur, an constitutio ces set? Et puto ces sare, si damnum minus sit cumulo legati; quod & in Magistratibus municipalibus tractatur apud Tertullianum: & putat dandam in eos actionem, quatenus plus es set in damno quàm in legato: nisi fortè quis putet, conditionem hanc quasi vtilitati publica oppugnantem remittendam, vt alias plerasque, aut verba cauillatus imputauerit matri cur curatorem non petierit. Finge autem conditionem pleniùs conscriptam: Nonne erit matri ignoscendum; aut hoc imputatur matri, cur non desiderauerit à Principe conditionem remitti? Et puto non es se imputandum. Ego etiamsi mater ei, qui soluendo non erit, non petierit tutorem, puto ignoscendum; consuluit enim ei, vt minus inquietetur, quasi indefensus. Et hactenus Iureconsultus, cuius verba ideò retuli, vt aptiùs, meliù sque constaret, in eo textu non ideò ignoscendum matri, dici, quòd factum petendæ remis sionis impos sibile es set, aut multùm difficile, siue non multùm difficile: nec enim in impos sibilitate, aut difficultate fundatur eiusdem textus decisio; imò potiùs, si rem attentè, & maiori consideratione percipias, intelligi datur non obscurè quòd si mater desideraret à Principe conditionem remitti, facile id es set, aut non multùm difficile, eo quòd conditio illa vtilitati publicæ oppugnans videretur, vt colligitur ex versiculo, Nisi fortè quis putet. Ideò igitur ces sare constitutionem in eo casu dicitur, quòd matri nihil, nec culpæ, nec doli, nec etiam negligentiæ imputari potuis se videatur; ea siquidem ratione ducta non petiit, ne conditione pupillus deficeretur atque vt ei consuleret, vt minùs inquietaretur quasi indefensus: Item quod damnum cumulo legari minus fuerit, & ideò constitutio ces sauit, quia iuxta interuenit excusationis causa, nec iu stum es set, matrem ipsam damnum reportare ex eo, quod pupillo vtile fuis se credidit. Id autem adaptari non potest nec decisioni Bartoli, nec etiam Ca strensis consultationi; tunc etenim; nisi is, cui præ ceptum aut conditio imponitur, quæ ex facto Principis pendet, diligenter insistat, atquè sollicitè id impetrari curauerit, multùm quidem est, quòd ei imputetur, ac iustè creditur stetis se per eum, iuxta ea, quæ superiùs dixi. Sed nec excusari potest ex eo, quòd id petere, atque impetrari omiserit, vt testatori consuleret, siue damnum eius vitari curaret, quemadmodum ibi pupillo consulebatur; melius namque eidem consuleretur, si eius voluntatem, atque præceptum implendo, id ipsum peti, atque impetrari desideraret; damnumque testatoris ipsius agitur, nec vlla excusationis causa es se potest, dum illud non petitur: & ita nec ille textus aliquid probat, quo Bartoli, & Castrensis sententia pos sit subsistere, nec etiam eorundem resolutio aliquo pacto sustineri valet. Vnde in terminis nostris, ex[sect. 28] Recentioribus omnibus, quos hactenus prælegi, contra Bartolum, & sequaces inuenio tenuis se, sed nihil ex hactenus à me adnotatis dixis se Patrem Thom. Sanchez de sponsalibus. lib. 5. d. disput. 5. quæ st. 1. iungendo ea, quæ ipse tradit num. 8. & 9. & 10. fol. 842. & num. 16. fol. 844. nam cùm anteà num. 5. retulis set sententiam eorum, qui as serunt, promis sionem inter impeditos, sub conditione, si Pontifex dispensauerit, non obligare, quia conditio huiusmodi est impos sibilis; dicit statim num. 8. ex ea sententia inferre nonnullos, peccare impeditos contrahendo sub ea conditione, & iurando, quia promittunt, & iurant rem illicitam, & num. 9. inquit inferri etiam, minimè teneri contractu, nec pœna: Et tandem dicto num. 10. dicit inferre eos dem, & alios Authores ad sententiam Bartoli in dict. §. constat, num. 2. super legato relicto Fratribus Minoribus cum onere, cuius implementum exigit Pontificis licentiam, vt sit purum ea condi tione tanquam impos sibili reiecta postmodùm ve[sect. 29] rò eadem disput & quæ st. num. 13. fatetur multò probabiliorem sententiam es se contrariam, scilicet promis sionem huiusmodi obligare, nec dici conditionem impos sibilem, sed ad difficultatem potiùs, quàm ad impos sibilitatem referri debere: Eáque opinione retenta, infert statim num. 16. fol. 844. [sect. 30] contra Authores à se relatos anteà dict. num. 8. verius es se. hos impeditos contrahentes sub conditione, si Pontifex dispensauerit, minimè peccare. Et reddit rationem, quia illa conditio suspendit in tempus habile, tollitque rationem culpæ ab eo contractu, atque eodem numero, quod ad nostrum propositum & dictam doctrinam Bartoli attinet. sic scribit: Similiter neganda sunt corollaria, quæ intulit prima sententia, num. 9. & 10. innituntur enim illi fundamento, Quod pendet à voluntate Principis, es se impos sibile. Ecce vbi negat expres sim Bartoli traditionem, quam anteà retulerat dict. num. 10. & con stituit, falsum es se fundamentum, quo Bartolus, & Paulus præcipuè innituntur, impos sibile, inquam, es se id, quod à Principis voluntate dependet. Et de his hactenus, quæ sunt notanda, quia noua quidem, nec ab alio sic explicata, longa potiùs consideratione, atque originali Scribentium omnium lectura ita digesta. Nunc verò, & secundo loco principaliter, vt ad alia deueniamus, quæ tamen absque superioribus nec absolutè, nec distinctè explicari potuis sent con stituere, atque obseruare neces sarium erit, apud Scribentes communiter dubium maximum reputa[sect. 31] ri, vtrùm conditio, aut præceptum de contrahendo cum consanguinea intra quartum gradum, vel etiam intra secundum coniuncta, in institutione Maioratus adiecta, neces sariò à succes soribus adimplenda sit, an verò absque metu pœnæ, aut priuationis succes sionis Maioratus omitti pos sit eius implementum. In quo dubio si hactenus ab aliis traditas sententias diligenter inquiras, diuersimodè, & variè inuenies Scriptores se habuis se, & rem hanc non ita clarè, aut absolutè decisam, & explicatam reliquis se, vt etiam hodie quæ stio præfata difficultatem non habeat. Inprimis namque conditionem adiectam Maioratui, legato, vel aliæ vltimæ voluntati ducendi consanguineam existentem in gradu prohibito, inhonestam es se, & inualidam, & eâ reiectâ dispositionem manere puram, non dubitarunt as serere Glos sa in l. vter ex fratribus, in verbo, consobrinam. ff. de condition. institut. vbi Albericus, Bart. & Cumanus, & in l. 2. verbo, voluerit, C. de in stitut. & substitut. vbi Baldus num. 1. Cinus, Albericus, Salicetus, & Bellapertica, Abbas in consil. 65. colum. 3. in principio, lib. 2. Sigismundus Lofredus in consil. 16. num. 1. & quasi per totum consilium. Curtius iunior in consil. 54. à num. 12. Ioan. Bapt. Plot. inter consil. matrimon. consil. 89. num. 9. cum sequentibus, & num. 18. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 18. num. 6. fol. 357. Simon de Pretis de interpretat, vltim. volunt. lib. 4. dubitatione prima, num. 7. & 8. fol. 385. Ludouicus Morotius in responso 97. num. 21. & 22. Et pro hac sententia videtur adeò expres sa, & clara quædam lex Partitæ, vt dici pos set non temerariè, ampliùs in hoc non insistendum, sed ita tenendum indistinctè, quicquid alij quamplures aliter declarauerint, quoniam vbi habemus claram legis decisionem, non est am[sect. 34] pliùs elaborandum, nec aliter dubitandum, sed ita tenendum, provt lex dicit, per textum in l. ancillæ, iuncta Glos sa, C. de furtis, & in l. illam, vbi Doctores, præ sertim Decius num. 1. C. de collationibus, Corneus in consil. 109. in fine, lib. 1. Cephalus in cons. 479. n. 79. lib. 4. Iason . Vincent. Honded. in cons. 32. n. 84. lib. 1. [sect. 35] Decisionem autem expres sam es se, & claram vnicuique constabit, qui legis 14. fine, titul. 4. partit. 6. verba sequentia prælegerit; ibi namque in hunc modum scribitur: E si la muger non quiriendo cumplir la condicion, non casare con aquel con quien le mandaua el testador, non aura el heredamiente, nin la manda: fueras ende, si aquel con quien demandaua que cafase fues se pariente de ella, o tal ome con quien non deuia, nin podia casar, segun derecho. Nec desunt Authores, & ma[sect. 36] ximi quidem nominis viri, qui legem prædictam fortiter adstringere, siue clarè, vt dixi, quæ stionem hanc decidere, vel fateantur, vel agno scant. Nam inprimis Gregor. Lopez ibi, non absque maximo mysterio ampliùs in eius declaratione non insistit, sed cum decisione eiusdem legis simpliciter transit, & dumtaxat retulit l. cum ita legatum, ff. de[sect. 37] condition. & demonstrat. ibidem, Glos sa vltima, & generaliter accepit eam legem, vt iacet, nec limitauit aliquo modo Molin. etiam de Hispan. primog. lib. 2. cap. 13. num. 6. postquam retulit sententiam Glos s æ in dict. l. vter ex fratribus, dixit eam apertiùs probari in dict. l. partitæ, 14. & quamuis num. sequentibus eandem legem limitandam putauerit, eius tamen limitatio ex verbis ipsius legis non iuuatur, nec aliquo pacto deduci valet, vt infrà dicam. Deinde Mieres de maioratu, 1. parte, quæ st. 50. num. 2. expres sim fatetur, quòd si pater grauat filium, vt contrahat matrimonium cum aliqua muliere, quæ est eiusdem consanguinea intra quartum gradum, vel habet aliud impedimentum, per quod filius eam ducere non potest, absque Summi Pontificis di spensatione, non amittit Maioratum, si illam non ducat, & dicit ad id es se singularem dictam l. 14. tit. 4. part. 6. & textum notabilem in l. vlt. ff. de condictione sine causa. Vbi ille, qui dat dotem pro futuro matrimonio contrahendo inter consanguineos, repetere potest quod dedit: & quamuis Mieres etiam ipse dictam legem limitauerit, & declarauerit; verè tamen eius limitatio aut declaratio refelli, aut tolli pos se eadem ratione videbitur, quâ Molinæ limitationem refelli, aut non omninò certam es se, tentauimus: Ob eámque fortas sis, quando conditio præfata adiicitur, nec exprimitur, si Romanus Pontifex dispensauerit, à dispositione reiiciendam conditionem ipsam, nec succes sorem Maioratus obligare, securè defendit Costa selectarum lib. 1. cap. 8. num. 14. in principio. Denique Pater Thom. Sanch. de sponsalibus, lib. 5. disput. 5. quæst. 3. num. 26. fol. 847. rectè perpendit verba dict. l. partitæ, atque difficultatem as sequitur, quæ ex verbis ipsius ad propositam quæ stionem oritur. Idcircò, quando in conditione prædicta non exprimitur, si Romanus Pontifex dispensauerit, magis in. eam sententiam inclinat, vt præceptum ducendi consanguineam, reiici impunè pos sit, quamuis quæ st. 1. eiusdem quintæ disput. num. 19. expressè probauerit aliorum Authorum limitationes aut declarationes ad eandem l. Partitæ, & dixerit legem illam intelligendam procedere, quando non exprimitur conditio, si Pontifex dispensauerit; vel si exprimitur, est tale impedimentum, in quo non est solitus dispensare, aut non facilè dispensat. Quo etiam modo accipi debere legem metipsam, obseruarunt Molina lib. 2. dict. cap. 13. num. 6. & 8. & expres sim ita limitauit num. 10. Emanuel Costa selectarum, lib. 1. cap. 8. num. 14. Mieres dict. quæ st. 50. num. 2. ibi: Sed dispositio dictæ legis Partitæ potest limitari, nisi dispensatio facilè impetrari pos sit per filium grauatum; nam tunc filius tenetur procurare, & petere di spensationem, maximè si sit in casu, & in gradu, in quo faciliter dispensari pos sit, &c. Et sequitur eum Ioan. Gutierrez in consil. 18. num. 9. & num. 12. & canonicarum quæ st. lib. 1. cap. 22. ex num. 9. cum sequentibus. Ego verò, vt quod sentio, liberé dicam,[sect. 38] circa præfatas limitationes aut declarationes, non nulla post: longam considerationem animaduertenda duxi, ex quibus adhuc dubia videbitur, atque in generalitate difficilis dictæ l. partitæ decisio, vt sic de eiusdem constitutione, aut conditorum ip sius intentione dubitari meritò valeat. Et inprimis animaduerto, negari non pos se, quin admis sis declarationibus aut limitationibus prædictis, quas Molin. Mier. Gutierr. & Pater Thom. Sanchez tradiderunt, destrui videatur omninò mens, & deci sio dict. l. 14. quæ cùm generaliter loquatur & indistinctè, nec præfatas limitationes adiiciat, generaliter, & indistinctè videtur, quòd intelligi debeat per textum in l. 1. §. 1. ff. de legatis præ standis, & in l. de pretio, de Publiciana in rem actione, cum aliis allegatis per Decian. in consil. 44. num. 3. lib. 1. Beccium in cons. 16. num. 4. & in consil. 87. num. 4. lib. 1. Cephalum in cons. 393. num. 164. lib. 3. & verba eius quemcunque casum ex his, quos iidemmet Authores excipiunt, sui naturâ comprehendunt, iuxta resoluta per Bursatum in consil. 114. num. 7. & sequent. lib. 1. Deinde & secundò, quoad primam limitationem, aut declarationem, scilicet quòd dicta l. Partitæ intelligi debeat, vt loquatur, dum non exprimitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, mihi equidem summam difficultatem facit: nam si verum est, nullam differentiam as signari pos se in hoc, quòd Maioratus succes sori præceptum imponatur simpliciter de contrahendo cum consanguinea, aut quòd factum fuerit præceptum de contrahendo cum ea non simpliciter, sed præcedente Romani Pontificis dispensatione, quod affirmat Molina, & contra Costam defendit, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. dicto cap. 13. num. 7. dicens eam conditionem à iure ines se, atque subintelligi, quia à iure inest, & etiam ex natura actus prouenit, adeò vt etiamsi omittatur, pro expres sa habenda sit, vt latiùs ipse consirmat, & sequitur Ioannes Gutierrez Canonicarum, lib. 1. cap. 22. num. 24. & in cons. 18. num. 5. & 6. & 7. Sequitur equidem dici non pos se, legis illius Conditores id ignoras se, vel in consideratione tanta eam differentiam habuis se, quam iure ipso attento non habendam, sed potiùs respuendam, ex dictis per eundem Molinam satis apertè deprehenditur. Vnde qua ratione Molina ipse carpit Co stæ distinctionem relatam ibi, d. num. 7. eadem proculdubio carpi debebit, & prædictorum Authorum limitatio ad dict. l. qui in eadem distinctione dumtaxat, quòd conditio prædicta sit expres sa, vel non, totum fundamentum faciunt. Et sic verisimilius quidem erit, Conditores eius legis, præfatæ differentiæ conscios fuis se, nec eam in consideratione habuis se, sed in vtroque casu, siue exprimeretur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, siue non, conditionem reiiciendam fore decidis se; aliàs si in eo, quod exprimeretur, vel non, principaliter in sisterent, nequaquam id omitterent, nec tantæ dubitationi locum relinquerent: Aut quemadmodum regulæ prioris generalis traditæ: ibi, in versiculo, E si la muger non qui siere, proposuerunt statim limitationem, aut exceptionem, siue declarationem in dicto versic. Fueras ende si aquel con quien le mandaua que ca sase; & sic exceptionis, aut declarationis eiusdem ver siculi limitationem aut declarationem adeò neces sariam proponerent, si eam efficacem es se, aut attendi debere credidis sent. Idque & alia ratione confirmatur , quòd, vt infrà dicetur, dumtaxat ea lex considerauerit, matrimonium huiusmodi secundùm Canones contrahi non pos se, nec in facultate grauati es se nubere; nec attenderit, quòd ex dispensatione Romani Pontisicis, matrimonium es se pos sit inter consanguineos: quæ ratio æqualiter militat, siue exprimatur præfata conditio, siue non. Præterea & tertio, quoad secundam limitatio nem aut declarationem, quòd eadem l. partitæ intelligi debeat, quando impedimentum est tale, in quo non est solitus Romanus Pontifex dispensare, vel non facilè dispensat; tunc enim dicunt præceptum prædictum non obligare, etsi conditio, si Romanus ipse Pontifex dispensauerit, expres sa fuerit: secus tamen si solitus est dispensare, aut facilè di spensatio impetrari potest, vt Mier. Gutierr. & Pater Thom. Sanch. obseruant: præterquam quòd di stinctio hæc in eadem lege non probatur, & his repugnat, quæ ipse Molin. num. sequent. d.c. 13. & in annotationibus num. 12. obseruauit. Item quòd ex dictis suprà numeris præcedentibus, euidenter apparet, conditionem huiusmodi, quæ ex facto aut voluntate Principis pendet, obseruari debere, atque eâ oneratum siue præcepto prædicto grauatum, quantum in se sit, efficere teneri, vt impleatur, nec excusari ex eo, quòd difficultas sit in impetratione aut quòd solitus sit Princeps dispensare, vel non, faciléve, aut non facilè dispenset, vt ibidem dixi, Præter hæc, inquam, ex eo mihi displicet dicta limitatio aut declaratio, quòd quamuis verum sit, conditionem præfatam , si Romanus Pontifex dispensauerit, non es se impos sibilem, neque à iure, neque à natura, vt etiam suprà probatum remanet, nec etiam de facto impos sibilem dici pos se, quamuis eam de facto impos sibilem aliquando vocet Molina dicto cap. 13. [sect. 39] ex num. 8. Nihilominùs lex ipsa partitæ, aut eius Conditores, qui id agnouerunt, & non es se impos sibilem sunt as sequuti, conditionem eam respuendam dixerunt; & sic neque in difficultate, neque in impos sibilitate fundantur, cùm impos sibilitatem non es se certò scirent, difficultatem etiam parùm interes se non ignorarent, sed ideò sic statuerunt, quia non habuerunt in consideratione, nec inspexerunt, quòd dispensatio impetrati pos set à Romano Pontifice, aut quòd ipse dispensare pos set in gradu prohibito sed dumtaxat insistunt in eo, quòd testator ab initio in sua dispositione conditionem aut præceptum posuerit de contrahendo cum eo, cum quo de iure, & secundùm Canones, idest absque dispensatione matrimonium contrahi non poterat: & ad hoc lex illa respectum habuit principaliter, non ad aliud. Idque ex verbis ipsius iam anteà relatis, adeò apertè constat, quòd nullo pacto torqueri potest, vel restringi eius decisio: illud namque propter quod ita statuitur, verum est, & locum obtinet, etiamsi postmodùm Romanus Pontifex dispensauerit, quoniam tunc contraheretur matrimonium propter dispensationem, non autem ex iuris dispositione, iuxta quod contrahere prohibentur: Hæc autem omnia non sunt imaginaria tantùm, vel authoritate destituta, imò colliguntur clarè ex sententia Glos s æ in dicta l. vter ex fratribus, verbo, consobrinam, ff. de condition, institut. vbi sic dicit: Sed secundùm Canones constat conditionem talem pro non adiecta debere haberi, cùm interdictum sit tale matrimonium. Ecce vbi Glos sa illa, ac cum ea Doctores communiter in eo duntaxat se fundant, quòd de iure interdictum sit matrimonium, aut od de iure inter consanguineos contrahi non pos sit matrimonium, nec ad dispensationem re spectum, aut considerationem aliquam habent: quemadmodum nec ad eam attendunt Abbas in cons. 65. post n. 3. lib. 2. Plotus dict. consil. 89. n. 10. Simon de Prætis de interpretat. vltimar. Volunt. lib. 4. dubit. 1. n. 7. fol. 385. Ludouicus Morotius in responso 97. num. 21. & 22. dum dicunt sufficere in proposito casu, quòd is, cui nubendi præceptum impositum est, honestè nubere non pos sit, hoc est ex iure communi, quamuis ex dispensatione pos set, vt præceptum adimplere non teneatur, sed spreta conditione, non nubere, vel alteri nubere pos sit. Mantic. etiam de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. tit. 18. num. 6. fol. 557. apertè superiora confirmat; ex mente namque communi, & alios Authores citans, probáns que sententiam Glos s æ in dict. l. vter ex fratribus, verbo, consobrinam, ea dumtaxat ratione reiiciendam conditionem huiusmodi dixit, quòd nuptiæ à Iure Pontificio inter consanguineos sint prohibitæ, nec eodem iure attento inter eos matrimonium es se pos sit. Et sic communis sententia in proposito, sequacés ve omnes dictæ Glos s æ, non in alio se fundant, quàm in eo, quòd apponatur conditio ducendi vxorem, quam de iure, & secundum Canones ducere quis prohibetur. Vides ergo primam hanc opinionem ex num. 32. [sect. 40] relatam, velut destruere omnia, quæ in hac materia Molina, Mieres, Ioannes Gutierrez, Emanuel Costa, & Pater Thomas Sanchez scripta reliquerunt, & prima quidem facie multum videri adstringere, cùm pro ea ita fortiter vrgeat dict. l. partitæ, vt vel dicendum sit, eius decisionem omninò, atque vt iacet, obseruari dabere: Vel ideò non seruandam, aut saltem limitandam, & declarandam, vt præfati Authores limitarunt, & declararunt, quòd eiusdemmet legis Partitæ Conditores sequuti sint traditionem Glos s æ in dict. l. vter ex fratribus, & Doctorum probantium eam: quæ tamen Glos sa cùm limitationes ab eisdem ad dict. l. partitæ consideratas, commodè recipere pos sit, nec in terminis expres s æ, aut subintellectæ conditionis, si Romanus Pontifex dispensauerit, loquatur; videtur, quòd commodè etiam ipsamet lex Partitæ pos sit easdem limitationes, aut declarationes recipere, quia verba, quantumcunque generalia sunt, de habilitate debent restringi, l vt gradatim, §. 1. ff. de muneribus, & honoribus, Glos. iuncta textui in l. 1. C. de sacro sanctis Eccles. sempérque præ supponi debent termini habiles, & eo modo, quo iuri conueniant, secundùm Socin. In consil. 31. num. 68. & 69. vol. 2. Vel ideò etiam non seruandam, aut modis prædictis temperandam, quòd sequatur traditionem[sect. 41] Glos s. in d. l. vter ex fratribus, quæ vera non est, nec aliquo iure probari potest, nam si ponderetur textus in cap. vlt. de conditionibus appositis, nihil equidem pro ea vrget; loquitur namque illud caput in conditione impos sibili, quæ à matrimonio reiicitur: conditio autem hæc expres sa, vel subintellecta, si Romanus Pontifex dispensauerit, nec est impos sibilis à iure, nec à natura, sicut nec alia quælibet à Principis voluntate dependens, vt suprà probatum remanet. Quòd si dixeris, difficilem es se, negari non pos se; non ideò sequetur reiiciendam fore, quoniam difficultas non vitiat, vt etiam suprà probaui, & legis, cùm hæres, §. 1. ff. de statuliberis, re sponsum in contrarium expendi non pos se, obseruaui. Prætereà textus ille ineptè inducitur, siue ca sui nostro applicatur; etenim si fauore matrimonij conditio impos sibilis tollitur, absurdum est contra cap. sententiam inducere, vt eo casu tollatur conditio, quo purum matrimonium nullius momenti futurum sit, l. quod fauore, C. de legibus, idque ex omnibus Neotericis in proposito nostro, solus Emanuel Costa sic animaduertit, atque cum indicio Obseruat selectar. lib. 1. dict. cap. 8. num. 14. in vers nam plerosque. Textus verò in l. cum ita legatum, ff. de conditio. & demonstrat. quo Glos sa, & eius sequaces innituntur præcipuè, nihil etiam probat, quia dumtaxat dicit conditionem, quâ quis grauatur nubere ei, cui honestè nubere non potest, reiiciendam: quod veris simum es se fatemur; negamus tamen, succes sorem Maioratus honestè non pos se consanguineam in vxorem ducere, si Romanus Pontifex dispensauerit. ex ipsius namque dispensatione, licitè & honestè, atque iure ipso nubere potest: & quamuis id expres sum non sit, tamen ex natura actus ines se credendum est, vt suprà diximus, & Molina probauit. Denique nec aliquid vrget aliud fundamentum, quo etiam principaliter Glos sa, & Doctores excitantur communiter, vt suprà vidimus, videlicet, ideò conditionem præfatam reiiciendam fore, quòd secundùm ius Canonicum, quod in copulandis nuptiis, magis quàm ius ciuile seruari debet, cap. 1. de desp. Impub. cap. tuam, de ordine cognition. c. vlt. de secundis nuptiis, inter consanguineos non pos sit es se matrimonium, & id tantum attendi debeat. Quia respondetur, non inde sequi, quòd es se non pos sit, adueniente Summi Pontisicis dispensatione, & ideò conditionem huiusmodi reiiciendam non es se. sed potiùs expectandam, vt & aliarum euentus expectatur, iuxta iura, & rationes, quas superiùs notaui: Vbi etiam text. in l. continuus, 137. §. cum quis, ff. de verbor. oblig. sic explicaui, vt huic resolutioni refragari non valeat. Et hactenus de prima sententia, & opinione in proposito dubio. Succedit ergo secunda opinio Emanuelis Costæ [sect. 42] select. lib. 1. dict. cap. 8. num. 14. quo loco vir iste doctis simus sic in præfata quæ stione distinxit, quod cum maioratus succes sori factum fuit præceptum, aut imposita conditio simpliciter de contrahendo cum consanguinea, tunc præceptum hoc simpliciter factum, impos sibile de iure iudicandum fore; atque idcircò ex Maioratus institutione reiiciendum. Et reddit rationem, nam cùm matrimonium inter eas personas es se non valeat, ea conditio veluti impos sibilis de iure reiicienda erit, ex l. continuus, §. cùm quis, ff. de verbor. obligat. & dict. l. 14. titul. 4. partita 6. ex qua id apertis simè probari videri, referens Costam dixit Molina, cuius statim mentionem faciam. Nec oberit, quod ex dispen satione Romani Pontisicis ea conditio purificari pos sit; ea namque secundum præ sens tempus accipienda erit: Si verò præceptum factum fuerit, aut conditio apposita de contrahendo cum consanguinea, præcedente Romani Pontisicis dispensatione; tunc inquit præceptum hoc ex Maioratus institutione non reiiciendum, sed potiùs non dubitandum, quin cum effectu valeat, & succes sores obliget. Et denique subdit, quòd si instituero Lucretiam sub conditione, si Francisco nupserit; Lucretia autem es set consobrina Francisci, adhuc conditionem valere, & es se iustam si expres sum fuerit, si Romanus Pontifex dispensauerit, vt latiùs prædictus Author obseruat. Verùm eiusdem distinctionem in primo casu re[sect. 43] futat, & sibi veram non videri dicit Molina de Hi span. primogeniis, lib. 2. cap. 13. num. 7. quo loco profitetur, semper eius sententiæ fuis se, vt inter primum & secundum casum nulla differentia as signari valeat: Et reddit rationem, quoniam is, qui consanguineæ præceptum iniunxit, vt consanguineo nubat, id neces sariò præ supponit, vt ad hoc Romani Pontificis dispensatio interueniat, nec absque illa matrimonium contrahatur, cùm ea conditio à iure insit, & etiam ex natura actus proueniat; adeò vt etiamsi omittatur, pro expres sa habenda sit, l. 1. l. conditiones extrinsecus, ff. de condition. & demonstrat. subdítque id veris simum es se; non enim potest in rectum sensum cadere, quòd diuersum sit dicere: Nubat Seia Titio consanguineo simpliciter, vel hoc adiecto, vt id fiat præcedente Romani Pontificis dispensatione, cùm neque aliter matrimonium inter eos contrahi pos sit, nec verisimile sit de matrimonio absque dispensatione contracto, Maioratus institutorem sensis se, eiúsque dispositio à iure, & verisimilitudine interpretationem accipere debeat. Tandem inquit. Molina ipse non obstare textum in dicto §. cùm quis: & idem respondet. Sed latiùs ego respondi supra hoc eodem capite, in initio. Et Molinam sequitur, Costæque distinctionem in eodem primo membro reiicit Ioannes Gutierrez canonicarum lib. 1. Cap. 22. Num. 23. & cons. 18. num. 6. & 7. & 8. & secundùm hæc, quando consanguinitatis impedimentum intra quartum gradum, vel etiam tertium subsistit, dubium non erit, quin conditio aut præceptum ab institutore Maioratus iniunctum, ob seruari debeat, & succes sores obliget, siue dictum præceptum factum fuerit simpliciter, siue factum sit de contrahendo cum consanguinea, præcedente Romani Pontisicis dispensatione: idque mihi placet ex dictis supra, quamuis d. l. 14. partitæ verba adhuc repugnent; ipsa tamen intelligi debebunt, vt suprà dixi. Et ita in tertio quoque gradu recté obseruarunt Molina dict. cap. 13. num. 8. & 9. & Ioannes Gutierr. dict. cons. 18. n. 11. & 12. quorum resolutio corroboratur multùm ex his, quæ in initio huius capitis à me adnotata fuêre: item ex his, quæ obseruauit Pater Molina tom. 3. de iust. & iur. disp. 613. num. 2. & 3. Cæterùm quando consanguinitas est in secundo[sect. 44] gradu, vtrùm conditio ducendi consanguineam, obseruari debeat, difficilius quidem est, atque in eo maior versatur controuersia: in qua ante omnia præ mittendum erit, dubium hoc versari in eo casu, siue in eis terminis illud proponere Authores mox referendos, quando expres sim adiicitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit; nam si ea expres sa non fuerit, sed simpliciter factum fuerit præceptum de contrahendo cum consanguinea intra secundum gradum coniuncta, quòd præceptum aut conditio huiusmodi reiici debeat, clarè defendit Costa selectarum lib. 1. dict. cap. 8. num. 14. & quamuis Molina dict. cap. 13. num. 8. & 9. improbauerit eum, quando consanguinitatis impedimentum intra tertium, vel quartum gradum subsi stit, vt suprà vidimus; tamen quando impedimentum in secundo consanguinitatis gradu ver satur, apertè sequitur eundem Costam: siue non expres sa conditione, si Romanus Pontifex di spensauerit, præceptum non obligare consanguineos intra secundum gradum, clarè præ sentit Molina eodem cap. 13. num. 11. iuncto numer. 7. in principio, & num. 8. vbi loquebatur in casu, quo factum fuit præceptum de Contrahendo cum consanguinea, præcedente Romani Pontisicis dispen satione; & in eis terminis resoluit quæ stionem dicto num. 11. quod, si prædictus Author attenté, atque originaliter prælegatur, certum erit, nec vllo pacto poterit negari; in eisdem etiam terminis, cúm expres sim adiicitur, si Romanus Pontifex di spensauerit, loquitur Ioannes Gutierrez dicto con sil. 18. num. 9. & Pater Thomas Sanchez de spon salibus, lib. 5. disputat. 5. quæ st. 1. num. 20. folio 844. & si omittatur, non obligare, clarè præ sentiunt: Contrarium tamen etiam in hoc casu, clarè tenet Pater Molina tom. 2. de iust. & iur. disp. 613. num. 3. Hoc ita præmis so & supposito etiam in casu præ [sect. 45] dicto, quando scilicet impedimentum in secundo consanguinitatis gradu versatur, & præceptum apponitur de contrahendo cum consanguinea, præcedente Romani Pontisicis dispensatione, quòd præ ceptum non sit reiiciendum, sed potiùs admittendum, & sic quòd succes sores Maioratus obligare debeat, expres sim as serunt Costa selectarum lib. 1. dict. cap. 8. num. 14. Molina lib. 2. dict. cap. 13. num. 11. qui attento iure communi de hoc non dubitat. Sed attenta decisione Sacri Concilij Tridentini ses s. 24. de reformat. matrim. cap. 5. statim num. 12. non dubitauit as serere id nullo pacto admittendum es se, sed potiùs preceptum huiusmodi ex institutione reiiciendum, & Maioratuum institutoribus consulit, ne similes conditiones contrahendi cum consanguineis in suis Maioratibus apponant, nec etiam succes sores ad contrahendum cum consanguineis adstringant: posteà tamen ad finem operis, mutata sententia in annotationibus, num. 12. contrarium sustinuit, & etiam stante Tridentini decreto, præceptum huiusmodi obseruandum, & non reiiciendum ab institutione Maioratus defendit, & sequitur Ioannes Gutierr. canonicarum lib. 2. cap. 22. num. 12. & 13. & 24. & 25. & dict. cons. 18. num. 9. Pater Thomas Sanchez dict. disput. 5. quæ st 1. num. 20. fol. 844. qui expres sè loquitur in hoc casu, quando adiicitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, & consanguinitas est in secundo gradu, vt constat ibidem, num. 19. & 20. & etiam num. 21. vbi sic subdit: Incumbet autem legatario, vel Maioratus succes sori grauato ad contrahendum cum consanguinea, si Romanus Pontifex dispensauerit, impetrare dispensationem, cùm ipse teneatur niti implere conditionem, si vult legatum, vel Maioratum. Ego verò, vt meam sententiam interponam in[sect. 46] dubio prædicto, sequentia constituere neces sarium duxi; ex ipsis namque nihil prætermitti potest, nec aliter absoluta eiusdem resolutio tradi. Et in primis constituo, inspecto rigore, aut generalitate verborum dict. . 14. partitæ, videri dicendum non obligare, nec seruandum es se præceptum ducendi consanguineam intra secundum gradum coniunctam, à Maioratus institutore adiectum. Nam si in quocunque gradu consanguinitatis id statuit lex illa; quantò magis in secundo gradu locum habere debebit? Cæterùm consideratis his, quæ in prima opinione relata suprà, num. 32. à me adnotata fuere, contrarium dicendum es se, & præceptum huiusmodi non reiiciendum, sic potiùs legem illam limitandam, siue intelligendam & declarandam, vt ibidem subiiciebam; & omnes limitationes, aut declarationes ibi adductas, sic æqualiter conuenire, cùm impedimentum in secundo consanguinitatis gradu ver satur, sicut quando versatur in quarto: quia cùm lex ipsa Partitæ, vt conditionem huiusmodi reiiciendam diceret, dumtaxat inspexerit, quòd matrimonium de iure, & secundùm Canones contrahi non potest inter consanguineos, nec in consideratione habuerit, quòd ex dispensatione contrahi pos sit, sic vt nullo modo, ad dispensationem ip sam attendat, vt numeris præcedentibus obseruabam: idem operari debebit impedimentum vtrumque, & easdem declarationes admittere, cùm in vtroque gradu verum sit, matrimonium contrahi non pos se de iure, & solùm stet differentia in hoc, quòd faciliùs, aut difficiliùs concedatur dispensatio in vno gradu, quàm in alio. Quod tamen, (si ad ea quæ superiùs notaui ex proposito attingas) non debet inducere aliquam differentiam, nec in consideratione haberi. Secundò constituo, huius puncti difficultatem, quando scilicet consanguinitas est in secundo gradu, an dictum præceptum obseruari debeat, ex relatione Authorum superiorum clarè constare, clariù s que deduci nos se, si ipsimet originaliter, atque attenté prælegantur. In primis namque Molina ipse sibi non constat, sed eodem lib. eodèmve opere, duas, diuersásque & contrarias sententias profert, vt constat lib. 2. dict. cap. 13. n. 12. vbi attento Concilij Tridentini decreto, admittenda non putauit ea, quæ attento iure communi vera crediderat anteà, eodem cap. n. 11. & verè Tridentinum non ita vrgere, vt in hanc varietatem aut contradictionem animum eius debuis set excitare: Idcircò statim in annotationibus, nu. 12. mutata sententia contrarium credidit verius, & præ ceptum huiusmodi non reiiciendum, sed potiùs ob seruandum dixit; Mieres vorò de maioratu, 1. part. dict. q. 50. n. 2. in eo casu, hoc est. quando consanguinitatis impedimentum in secundo gradu versatur, loquutus non est, sed in quarto loqui videtur, ac in eo quidem, in quo facilè impetrari pos sit dispensatio: Atque eo dumtaxat casu limitauit dictam l. 14. partitæ, vt videre poteris. Nusquam enim in secundo consanguinitatis gradu quę stionem proposuit: hoc ideò forsan, quòd is Author animaduerterer, illius legis decisionem multùm adstringere, & valdè generaliter loqui, & sic videri, quòd non pos set in alio gradu limitari, quàm in eo, in quo facilis est dispensatio, quamuis in secundo etiam gradu frequenter dispensari soleat. Veré tamen, vt anteà dicebam, in hoc differentia non est; nam generalitas illius legis (si eiusdem ratio præcipua consideretur) sic comprehendit quartum consanguinitatis gradum, sicut secundum. Et idcirco de habilitate, aut secundùm terminos habiles, ita commodè in secundo, sicut in quarto gradu limitari aut declarari valet: aut aliter rem accipiendo, nec in vno, nec in altero gradu limitationes aut declarationes admittit. Deinde Ioannes Gutierrez canonicarum lib. 2. quæ st. 22. nonnulla expendit, atque con siderat, quæ pro vtraque parte vrgent, sed demùm Molinæ sententiam in annotationibus traditam, magis probauit, vt constat ibi num. 12. & 13. & 24. & 25. & dict. cons. 18. num. 9. & eandem credidit etiam veriorem Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 5. disputat. 5. quæ st. 1. num. 20. sed statim quæ st. 3. fol. 486. quando non exprimitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, dubius videtur es se, & in fine, num. 28. subobscura quidem verba profert, nisi intelligantur, vt statim dicam: denique Henriquez lib. 12. de matrimonio, cap. 10. num. 4. conditionem reiiciendam es se, quando consanguinitas est in secundo gradu, dicit expres sim: Molina verò dict. disp. 613. de iust. & iur. non reiiciendam affirmat. Tertiò constituo, negari non pos se, quin Mo[sect. 47] lina variauerit in proposito dubio, cæteri etiam Authores sic diuersas, aut contrarias sententias protulerint, siue certam nobis resolutionem non reliquerint, quòd nusquam in ratione vera huiusce rei firmi fuerint, siue nusquam firmiter insistant in vno, quod veris simum es se, & contrarium aperté falsum, ex iam antea dictis constat euidenter: videlicet conditionem huiusmodi, quæ ex voluntare, aut dispen satione Romani Pontificis pendet, impos sibilem non es se, neque à iure, neque à natura, neque etiam ex facto, in quo etiam Molina variauit, quia aliquando eam de facto impos sibilem vocauit; idcircò dicendam in conditione præfata nullam impos sibilitatem es se, sicut nec In alia quacunque, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendet, vt latiùs remanet probatum: & consequenter confundi concludenter eorum fundamentum, qui ob impos sibilitatem conditionem reiiciendam putarunt in secundo gradu, cùm verè nulla impos sibilitas sit; imò frequenter in eo etiam dispensationes concedi soleant: quod pater Molina tom. 3. dict. disp. 613. num. 3. vers. duæ autem, rectiùs perpendit. Deinde, eò etiam varias se eundem Molinam, aliósque Authores contrarios extitis se, quòd vt admitterent, vel respuerent conditionem præfatam, in consideratione posuerunt, an faciliùs, vel difficiliùs dispensatio impetrari pos set, siue ad maiorem, vel minorem difficultatem attendunt; cùm tamen certius, & verius sit, conditionem ex facto aut voluntate Principis dependentem , nequaquam à dispo sitione reiiciendam, sed potiùs admittendam, vt granatus, quantum in se sit, efficiat, vt conditio impleatur: difficultatem autem non excusare, quoniam eo præcepto grauatus, non adstringitur præcisè ad impetrationem, quod es set iniquum, quia ad impos sibile quodammodò adstringeretur, si ad id teneretur; sed dumtaxat tenetur dispensationem po stulare, & diligenter insistere, atque vt concedatur, curate, vt etiam resolutum fuit suprà, & tradit Mieres de maioratu, 1. parte, dict. quæ st. 50. num. 3. & 4. part. quæ st. 40. num. 20. Denique, quia non considerarunt ea, quæ Pater Molina vbi suprà, optimè aduerrit. Quartò constituo, ex his, quæ obseruatione præ [sect. 48] cedenti dicta sunt, deduci manifestè, opinionem Molinæ in annotationibus relictam, & ab aliis postmodùm probatam, in praxi seruandam omninò, & contrariam non tenendam. Deinde eiusdem Authoris ambiguitatem, aut varietatem non debere aliis in futurum variandi, aut diuersas sententias sustinendi, ansam aut occasionem præ stare; vtpote cùm sententia hæc, & opinio, certa iam ratione subsistat, & communior sit, iurisque principiis magis consona, iuxta ea, quæ in initio huius capitis remanent scripta: contraria verò rationibus communibus, quibus innitebatur, remaneat iam destituta, nec aliquo iure probetur, & in dicto Concilij Tridentini decreto dispensandi facultas non præcludatur; imò frequenter dispensari soleat: & hoc certum es se, quando imponitur præceptum ducendi consanguineam in secundo gradu, adiecta conditione, si Romanus Pontifex dispensauerit; quo casu tanquam omninò indubitatum, recté id habuit Pater Molin. tom. 3. de iustit. & iure, disp. 613. num. 2. & 3. Quintò constituo, idem obseruandum es se, cùm[sect. 49] simpliciter imponitur præceptum de contrahendo cum consanguinea intra secundum gradum coniuncta, nec exprimitur conditio, si Romanus Pontifex dispensauerit, quod in casu præcedenti quando dicta conditio fuerit expres sa. Et quamuis Costa, Molina, & alij relati à me suprà, numeris præcedentibus repugnent, vt ibidem ostendi; contrarium tamen in futurum tenendum, nec etiam cum in secundo gradu consanguinitatis impedimentum versatur, differentiam hanc expres s æ, vel non expres s æ conditionis, si Romanus Pontifex dispensauerit, admittendam, rationibus sequentibus euincendum arbitror. Et in primis, quia si ad rationes Molinæ lib. 2. dict. c. 13. n. 7. attendas, quibus probauit conditionem prædictam subintelligi debere, quando consanguinitas est intra quartum gradum, nec ideò reiiciendum præceptum de contrahendo cum consanguinea, quòd expres sum non sit, si Romanus Pontifex dispensauerit; inuenies proculdubio, rationes easdem non solùm æqualiter, sed & fortius militare, cùm in secundo gradu consanguinitas est, quàm cùm in quarto tantùm: quia quantò maius impedimentum est, tantò magis videri debebit sensis se, atque voluis se Maioratus institutorem, vel alium testatorem quemcunque, quòd matrimonium fiat præcedente Romani Pontificis dispensatione: & si verisimile non est de matrimonio absque dispensatione contracto Maioratus institutorem sensis se, cùm in quarto gradu con sanguinitas est (quod ipse Molina affirmat;) cur etiam verisimile non erit, testatoremmetipsum, aut Maioratus institutorem idem supposuis se, aut sensis se, cùm in secundo gradu consanguinitas est, eóque modo, quo potuit de iure, & secundùm terminos habiles disposuis se? vt in consanguinitate intra quartum gradum dixit Ioannes Gutier dict. consil. 18. n. 7. & 8. Deinde, si is, qui consanguineo, aut consanguineæ præceptum iniunxit, vt consanguineo, vel consanguineæ nubat id neces sariò præ supponit, vt ad hoc Romani Pontisicis dispensatio interueniat, nec absque illa matrimonium contrahatur cùm ea conditio à iure insit, & etiam ex natura actus proueniat, adeò vt etiamsi emittatur, pro expres sa habenda sit, l. 1. & l. conditiones extrinsecus. ff. de condit. & demonstrat. nec potest in rectum sensum cadere, quòd diuersù sit dicere Nubat Titia Seio consangui neo simpliciter; vel hoc adiecto, vt id fiat præcedente Romani Pontificis dispensatione, cùm neque aliter matrimonium inter eos contrahi pos sit: quod vtrumque in consanguinitate quarti gradus obseruauit Molina lib. 2. dict. cap. 13. num. 7. quis sanæ mentis firmare poterit, idem obseruandum non es se, aut æqualiter non habere locum, quando con sanguinitatis impedimentum in secundo gradu ver satur; quæve poterit inter vnum & alterum con sanguinitatis gradum, differentiæ ratio as signari, si certum est in vtroque absque dispensatione matrimonium contrahi non pos se? & si dato minori impedimento, Romani Pontificis dispensatio quòd præcedat, subintelligere adeò neces sarium dicit Molina; cur etiam multùm magis id subintelligendum non erit, quoties maius detur impedimentum? Prætereà, si rem hanc ex aliis regulis & iuris principiis metiri, atque definire velimus, neces sariò equidem etiam in secundo consanguinitatis gradu præfatam conditionem subintelligere, atque Maioratus institutorem sensis se, vt id fiat præcedente Romani Pontificis dispensatione fateri debebimus; quoniam in vltimis voluntatibus & testamen[sect. 50] tis ea interpretatio sumi debet in dubio, per quam testatoris dispositio sustineatur, & actus magis valeat, quàm pereat, l quoties, & l. vbi est verborum ambiguitas, ff. de rebus dubiis, cum conclus. Bartoli in l. 1. num. 11. ff. de iure codicillorum: nec recipienda est interpretatio, per quam dispositio reddatur[sect. 51] inutilis, si per aliam potest sustineri, Bartolus in l. cum Senatus, num. 3. ff. de rebus dubiis. Castrensis in dict. l. vbi est verborum ambiguitas. Ruinus in cons. 72. num. 4. volum. 2. quia non est credendum, te[sect. 52] statorem voluis se iudicia sua subuerti, nec etiam voluis se id, de quo non potuit disponere, l. 3. ff. de militari testamento, l. si quis ita, ff. de condit. instit. l. Lucius, §. penult. ff. ad municipalem. Mantica latiùs comprobans de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 15. num. 2. & lib. 3. tit. 2. num. 12. & verba testamenti[sect. 53] sunt pos sibiliter, non impos sibiliter intelligenda, Baldus pet illum textum in l. antiquitas, circa principium, num. 1. C. de vsufructu. Socinus iunior in consil. 72. num. 55. & in consil. 74. num. 4. volum. 1. Idcircò testator præ sumitur sensis se id, quod verbis[sect. 54] non expres sit, nec continetur, ne alioquin eius di spositio reddatur inutilis, Bartolus in l. 5. 1. §. num. 3. ff. de auro & argento legato, & in l. pediculis, §. item cùm quæreretur, num. 1. eodem tit. Post Glos sam in verbo, videri. Mantica lib. 3. d. tit. 2. num. 17. Neces sarió ergo in quocunque consanguinitatis gradu interpretari debebimus, id institutorem sensis se, quamuis verbis non contineatur expres sum, cùm aliter actus sustineri non valeat, nec dispositio, nec matrimonium contrahi pos sit: & forsan testatorem eundem ideò non expres sis se, siue dispen sationis Pontificis mentionem non fecis se, quòd plusquam certum, omnibù sque notum sit, absque ea matrimonium contrahi non pos se, & eo ipso quòd illud contrahi voluit, di spensationem ante omnia impetrari debere, semper intelligi: hæc autem licèt noua sint, nec ab alio hactenus sic adnotata, nihilominùs cùm casus se offeret, obseruari debebunt omninò, vtpote concludentibus rationibus corroborata, & veris sima quidem. Quod quicunque fatebitur, qui ea attentè consideraueriti & videntur confirmari ex resolutione Patris Thomæ Sanchez de sponsalibus, lib. 5. disput.[sect. 55] 5. quæ st. 3. fol. 846. quo loco in primis quærit is Author, an valeat promis sio matrimonij inter impeditos, non expres sa conditione, si Pontifex di spensauerit, perinde ac si expres sa es set. Et primò refert opinionem as serentium valere, & comprobat alio simili, videlicet, quando testator apponit conditionem in Maioratu, vel legato, vt succes sor ducat consanguineam; dicunt enim tunc Authores ab eo relati, non es se differentiam, siue explicet præ cedente dispensatione, fiue non: statim tamen num. 26. probabilius es se inquit, minimè obligare promis sionem ea conditione non expres sa, & latiùs comprobat ibidem; ac denique num. 28. in fin. fol. 847. vt respondeat ad simile adductum pro prima opinione, quam improbat. sic scribit. Ad confirmationem, & aliud argumentum de dispositione testatoris, dic ea es se vera, quando verba sunt dubia: at in præ senti casu sunt clara. Quæ verba præfati Authoris, vt vides, cùm in vtroque casu, tam in vltima voluntate , quàm in contractu, siue in promis sione inter viuos æqualiter sint dubia, aut æqualiter clara, cùm in vna, & in altera conditio expres sa non sit, non aliam interpretationem recipiunt, quàm quod ipsemet Author apertè præ senserit, in vltima voluntate verba dubia videri, siue dubium es se, quid testator senserit, aut intellexerit; idcircò iuxta iuris regulas, & vulgata principia interpretari debere, vt dispositio valeat, iuxta ea, quæ superiùs diximus, & plenè comprobat Mantica de coniecturis vltim. volunta. lib. 3. tit. 3. Cæterùm in promis sione inter viuos, ideò dicit verba es se clara, aut non es se dubia, sicut quando in vltima voluntate adiiciuntur; quòd clarum sit conditionem illam, si Romanus Pontifex dispensauerit, non fuis se expres sam, nec tunc subintelligi debet; aut verba in dubio accipienda, sicut in vltimis voluntatibus, quoniam illæ fauorabiliores sunt, l. in testamentis, cum vulgatis, ff. de regulis iuris. In contractibus autem, in quibus strictè magis proceditur, quidquid omis sum est, pro omis so haberi debet, l. quidquid adstringendæ, ff. de verbor. obligat. & sibi imputent contrahentes, qui id non expres serunt, quod facilè potuerunt, iuxta textum: in l. veteribus, ff. de pactis: vnde rationes à me superiùs adductæ; ea etiam, quæ lib. 2. dict. cap. 13. num. 7. Molina notauit, non æqualiter militant in promis sione sic facta, sicut in vltima voluntate, aut in Maioratus institutione. Denique confirmantur ex traditis per Patrem Molinam multò proculdubio post hæc scripta à me prælectum, tom. 3. de iust. & iur. disput. 613. num. 3. vers. in posteriori, qui in eadem remanet sententia, quam defendo, licèt nihil ex notatis à me suprà, scripserit eo loco. # 8 CAPVT VIII. Mutuans ad refectionem alicuius rei, & merces vendens habita fide de pretio, vtrùm acquirat ius hypothecæ in ipsa re, vel mercibus: item qui mutuauit pecuniam ad aliquam rem emendam, an eam obligatam habeat à iure, vt prioribus etiam hypothecis debeat præferri? & an hoc procedat etiam respectu dotis prioris? vulgata equidem, & multis in locis à Scribentibus agitata, sed nunc forsan meliùs, & aliter quam cæteri faciant, explicata dubia: & ibidem legibus 26. & 28. & 29. & 30. tit. 13. partit. 5. singulariter enucleatis, & aliorum traditiones in propo sito carpuntur, & nonnulla nouiter, & verè adnotantur, quibus ampliùs hisce de rebus dubitandi occasio cuicunque videbitur omninò sublata. SVMMARIVM. -  1 Mutuans in refectionem domus, vel nauis, seu alterius rei, vtrùm acquirat hypothecam super ipsa re, in cuius refectione pecunia consumpta est, negari non pos se, quin dubium sit de iure communi. -  2 Sunt namque in hoc diuers æ, & contrariæ sententiæ, & responderi potest ad iura, quibus hypotheca concedi videtur, vt hoc numero adnotatur. -  3 De iure tamen huius Regni, dubium præfatum sublatum est, atque in l. 26. tit. 13. part. 5. expressè decisum, quòd is, qui mutauit ad fabricandam domum, vel nauem, vel aliam rem, vel ad eam reficiendam, habeat in tali re tacitam hypothecam. -  4 Ius etiam prælationis ex eadem hypotheca consequatur, vt hoc numero adnotatur. -  5 Et leges 26. & 28. tit. 13. partita 5. dilucidè magis, quàm anteà erant, enucleatæ traduntur, & in quo vna ab altera differat, nouè & verè detegitur. -  6 Noua etiam & notanda consideratio ad easdem leges Partitæ adducitur, & idem discutitur, an cùm pecunia mutuatur ad domum, vel nauem con struendam de nouo, tacita contrahatur hypotheca et si nihil dictum sit. -  7 Et Hieronymi de Cæuallos ex dict l. 26. partitæ sententia nouè deducta, noua equidem, sed vera & concludenti ratione reiicitur, vt hoc numero adnotatur, & vide infrà, num. 25. -  8 Venditor antequam pretium sibi soluatur, potest rem retinere quasi loco pignoris. -  9 Tamen si res aut merces tradiderit emptori, habita fide de pretio, dominium rerum venditarum in ipsum emptorem transfertur; & ideò res ips æ venditæ & traditæ, non sunt hypothecatæ venditori pro pretio soluendo, nec in illis etiam extantibus vllam habet prærogatiuam, sed simul cum aliis creditoribus in tributum veniet. -  10 Nec etiam habet priuilegium personale, quo aliis creditoribus præferatur, qui personalem actionem obtineant. -  11 Et sic in talibus rebus venditis etiam extantibus, creditores hypothecarij præferuntur. -  12 Cæterum si venditor expres se conuenit, vt res venditæ sibi sint, & remaneant hypothecatæ, donec integrum pretium soluatur, tunc præfertur in illis, cæteris creditoribus hypothecarijs, etiam anterioribus. -  13 Et idem erit, si in contrahendo cauerit, vt res venditæ, precario, aut conducto sint penes emptorem, quoad pretium vniuersum persoluatur. -  14 D. Petri de Barbosa obseruationes duæ in proposito huius materiæ (ad quas nullus hactenus animaduertit) sic dilucidè enucleatæ, vt communi & receptæ sententiæ nusquam valeant refragari, vt hoc numero latius traditur. -  15 Venditor cùm res venditas tradidit habita fide de pretio, & tamen non specialiter, nec expres sim res ips æ, donec pretium persolueretur, hypothecatæ fuerunt, sed generalis tantùm hypotheca omnium bonorum emptoris constituta fuit, vtrùm illa generalis alteri anteriori debeat præ ferri? -  16 Vbi aliorum Authorum sententiæ proferuntur. -  17 Et pro vera, distinctáque præfati dubij explicatione, nonnulla nouiter & verè adnotantur, quæ hoc numero & sequent. traduntur. -  18 Hypotheca generalis prior, regulariter præfertur speciali posteriori. -  19 Contra Albericum, & eius sequaces fortis simum argumentum deductum. -  20 Alberici præcipua ratio in quæ stione proposita suprà num. 15. nouiter, & verè conuicta. -  21 Mutuans pecuniam ad emptionem alicuius rei, & expres sim adiiciens, quòd ea pecunia mutuo datur ad ipsius rei emptionem: si in eam conuertatur, habet in actione personali priuilegium prælationis, non verò habet tacitam hypothecam, nisi dictum fuerit, quòd res empta expressé sit pro mutuatæ pecuniæ solutione obligata, vel hypothecæ subiecta. -  22 Idque iuxta veriorem & communiorem Scribentium omnium sententiam. -  23 Sed alij tenent contra, vt hoc numero adnotatur, & num. sequent. referuntur. -  24 Eorúmque præcipuo fundamento respondetur, & sententiam communem post legem Partitæ neces sario seruandam, concludenter ostenditur. -  25 Et Hieronymi de Cæuallos as sertionem refragari verbis expres sis & claris legis Partitæ adnotatur. -  26 Nec pos se ampliùs hac de re dubitari probatur. -  27 Mulier pro sua dote, an præferatur expres s æ hypothecæ posteriori, de qua in l. licet, C. qui potior. in pignore, & in l. 30. titulo 3. partit. 5. ac etiam habenti priorem tacitam ratione mutui ad refectionem. PRo dilucida & breui, vera tamen, at[sect. 1] que absoluta huius Capitis explicatione, constituere inprimis neces sarium erit, de iure communi negari non pos se, quin dubium sit, vtrùm mutuans in refectionem domus, seu nauis, fiue alterius rei, acquirat hypothecam super ipsa re, in cuius refectione pecunia consumpta est, vel actionem priuilegiatam dumtaxat? Glos sa namque, ver[sect. 2] bo, credidero, in l. interdum, ff. qui potiores in pignore, quam sequuntur Bartolus, & Salicetus ibidem, Angelus etiam in l. quod quis, ff. de priuilegiis creditorum. Antonius Negusantius de pignoribus, in secundo membro, quintæ par. principalis, num. 4. in ea fuit opinione, vt existimaret, in proposita specie solam actionem personalem, eam tamen priuilegiatam acquiri: quod & Glos sa tenere voluit in authent. de æqualitate dotis, §. his consequens, in princip. super verbo, agrum, vt refert Gregor. Lopez in l. 26. tit. 1. partit. 5. verbo, Para fazer, dicens, quòd de iure communi videtur communis opinio, quòd is qui credidit ad fabricandam, vel reficiendam domum, vel nauem, seu aliam rem, non habeat in tali re tacitam hypothecam, licèt habeat actionem personalem priuilegiatam: dicens etiam ibidem, quòd perleges iuris communis potiùs videbatur probari opinio Glos s æ in dict. l. interdum, & respondens ad textum in l. quod quis, ff. de priuileg. creditorum & ad dictum §. his consequens, in principio, præfatum etiam dubium de iure communi rectè agnoscit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. capit. 10. num. 19. vbi retulit Ripam in l. si ventri, §. 1. ff. de priuilegiis creditorum, contrà tenentem, & dicentem in casu prædicto acquiri hypothecam super ipsa re, in cuius refectione pecunia consumpta est: alij vero Authores mox referendi, Barbosa, inquam, Gutierrez, Cæuallos, & Flores Diaz non ita dilucidé explicarunt, nec ad dubium hoc de iure communi attendunt: fortas sis hoc ideò, quòd iam ex legibus Partitæ ces sas set, aut sublatum es set, vt dicetur statim; verè tamen negari non potest, quin textus in dicto § his consequens, multùm vrgeat de iure communi contra sententiam Glos. In dict. l. interdum, qui & loquitur expressè quoad hypothecam, vt Angelus sibi contrarius rectiùs intellexit ibidem & Greg. Lop. in dict leg. 26. partitæ, dicto verbo, Para fazer, in fine. Cæterùm hodie de iure Regio præfatum dubium[sect. 3] sublatum est. atque in eadem l. 26. titulo 13. partita 5. expressè decisum, quòd is qui mutuauit ad fabricandam domum, vel nauem, vel aliam rem, vel ad ip sam reficiendam, habeat in tali re tacitam hypothecam, & sic lex illa tollit opiniones de iure communi, vt ibidem aduertit Gregorius Lopez dicto verbo, Para fazer, in fine, Molina etiam id ipsum notauit de Hispan. primog. lib. primo, dicto cap. 10. num. 19. Barbosa in l. si cum dotem, §. finali ff. soluto matrimonio, numero 35. versiculo, illud certum est, folio 499. vbi dicit certum es se, quòd cùm mutuatur pecunia ad rem reficiendam, tunc res illa censetur tacitè hypothecata cum priuilegio prælationis; idem Barbosa in sexta parte l. primæ, eiusdem tituli, num. 12. Minsingerus singularium obseruation. centuria prima, obseruatione 60. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 98. num. 2. vbi adducit duo, quæ copulatiuè requiruntur, vt prædicta hypotheca acquiratur, & refert alios Authores idem tenentes, Hieronymus de Cæuallos practicar, commu, contra communes, quæ st. 744. num. 9. qui tamen minùs benè dixit, quòd in casu quo datur pecunia ad refectionem alicuius rei, nemo vnquam dubitauit, creditorem habere tacitam hypothecam. Nam, vt vides, iure communi attento, non solum dubitarunt, sed & contrarium tenuerunt quamplures, Flores Diaz de Mena variarum quæ stionum. libro primo, quæ st. 6. art. 3. num. 12. Ces sabit ergo iam dubitatio prædicta ex decisione dicta l. 26. partitæ, vbi, vt dixi, tacita hypotheca conceditur in casu prædicto, & in hunc modum scribitur: E aun dezimos, que si algun ome recibies se de otro marauedis præ stados, para guarnir alguna naue, o para refazerla, o para sazer alguna cosa, o otro edificio, o para refazerlo, que qualquier destas cosas en que fues sen metidos, o despendidos los marauedis, fincan obligadas calladamente aquel que los empresto. Et ius prælationis ex eadem hypotheca concedi[sect. 4] tur in l. 28. tit. 13. eadem 5. partitæ, vbi statuitur, mutuantem in domus, vel nauis refectionem, vel armaturam eius, vel marinariorum cibaria, præferri prioribus etiam creditoribus, quibus mutuum recipiens rem ipsam expressè obligauerat, & reddit lex ipsa rationem: Porque con los dineros que el dio, fue guardada la cosa que se pudiera perder. Vtraque ergo lex, tam[sect. 5] 26. quam 28. in hoc potest expendi, quamuis communiter dumtaxat expendatur l. 28. vt constat ex Ioanne Gutierrez, Cæuallos, & Flores Diaz, vbi suprà: sed dictam l. 26. expressè citat ad hoc soins Molina lib. 1. dicto cap. 10. num. 19. & in effectu vna ab alia solùm distat in hoc, quòd in dicta l. 26. agitur de domo, naui, vel alia re refecta, vel facta de creditoris pecuniis, statuitúrque éas res tacite es se mutuanti obligatas. Cæterúm in dicta l. 28. agitur tantùm de re refecta de creditoris pecuniis, & ius præ lationis conceditur, quod in dicta l. 26. conces sum non erat; sed dictum dumtaxat, rem refectam, vel factam de creditoris pecuniis, tacitè hypothecatam censeri. Vnde prætermittendum non erit, priuilegium prælationis concedi expressè pro domo, vel naui refecta in dicta l. 28. sed pro domo, vel naui fabricata de nouo, vel nouiter constructa de pecuniis creditoris, nihil caueri in idem l. 28. Nisi dicas, videri conces sum idem prælationis beneficium in dicta leg. 25. Partitæ, eo ipso, quòd ius hypothecæ conceditur; quod tamen nusquam exprimitur, nec verè dici potest: nam cúm in ipsamet lege 26. quoad ius tacitæ hypothecæ æquipararentur mutuantes ad refectionem vel constructionem, & quoad hoc simul coniungerentur; tamen in dicta l. 28. eiusdem tituli, dum de priuilegio prælationis tractar, solùm meminit mutuan tis ad refectionem: Vnde apertè excludit alterum creditorem, scilicet mutuantem, vt res de nouo con struatur, vel ædificetur ab hoc priuilegio, iuxta regulam l. cùm Prætor, cum vulgatis, ff. de iudiciis: idque concludenti consideratione euincitur, quæ ex eadem l. 28. Partitæ deducitur, nam ratio illa, Porque con los dineros que el dio, fue guardada la cosa que se pudiera perder, optimè vrget, cùm res reficitur, quæ aliàs pos set deperdi; ces sat tamen, fiue non militat, cùm res de nouo construitur, vel ædificatur: quoniam etsi id non fieret, nihil proculdubio deperderetur, nec pos set alicuius damni consideratio fieri: tollit tamen dicta lex 26. partitæ, quoad ius tacitæ hypothecæ, opiniones contrarias de iure communi; quo attento, cùm mutuatur pecunia ad construendam domum de nouo, vel etiam nauem, controuersia erat inter Doctores. vtrùm tacita hypotheca contraheretur, nécne? & minimè contrahi tacitam hypothecam docuerunt Bartolus in l. interdum, in fine, ff. qui potiores in pignore. Iafon in l. creditor, num. 4. ff. si certum petatur. Contrarium tamen tenuit Glos sa prima in authentic quo iure, C. qui potiores in pignore: quam sequuntur relati per Couarruu. resolution. libro primo, cap. 3. num. 7. sed sententiam Bartoli sequutus est Barbosa sexta parte levis primæ. ff. soluto matrimonio, num. 11. fol. 496. dicens ideò opertere, quòd sic mutuans caueat expres sim de hypotheca; & quòd si illa expres sim constituta sit, illud obtinet priuilegium, vt præferatur creditoribus anterioribus, etiam habentibus hypothecas expres sas, & citat ad hoc textum in l. licet, C. qui potiores in pignore: quæ tamen, (vt infrà dicetur & vltra præfatum Authorem animaduertitur) in alio casu loquitur, sed ex ratione ipsius huic etiam poterit adaptari. Subdit denique Barbosa ipse, priuilegium præfatum prælationis locum habere, siue hæc expres sa hypotheca constituatur tempore mutui dati, siue ex postfacto: & citat Ruinum, Curtium iuniorem, & Stracham sic tenentes: & in effectu, vbi expres sim hypotheca constituta non est, eorum sententiam improbat, qui in casu prædicto tacitam intelligebant contrahi hypothecam: quæ tamen sententia vt vides, in dict. l. 26. partitæ approbata est, & non sententia Bartoli suprà relata, quamuis hypotheca huiusmodi absque prælatione conces sa fuerit: quod minimè aduertit Barbosa vbi suprà, nec citat dictam l. partitæ. Nec etiam prætermitti potest (quod nullus alius[sect. 6] animaduertit) Hieronymum de Cæuallos, pract. commu. contra communes, q. 744. n. 10. & 11. errore manifesto lapsum, quatenus ipse expendit d. l. 26. tit. 13. part. 5. in verbis anteà relatis, ad decisionem quæ stionis, vtrum scilicet, quando mutuatur pecunia ad rem aliquam emendam, remaneat res empta iure hypothecæ obligata: & per eandem l. 26. firmat, rem emptam ex tali pecunia, hypothecatam manêre, licet nihil actum sit de speciali rei hypotheca: & dicit multum mirari de Scriptoribus Hispanis, qui non considerarunt, nec memoriæ mandarunt legem illam, nec doctrinam Gregorij ibidem, vbi Gregorius clamat, menti tenendam: ac denique subdit. quòd si legem illam vidis set Ioannes Gutierrez, non loqueretur sub dubio, quia ex ipsa tollereretur omninò dubietas: sed, vt nunc dicebam, manifesto labitur errore Author prædictus; verè namque ex illa lege ni[sect. 7] hil deduei potest quo propositum dubium dilui valeat, nec lex ipsa loquitur in hoc casu, sed in alio longè quidem diuerso, hoc est, in proposito hactenus, quando scilicet mutuata est pecunia, vt domus vel nauis construeretur, vel reficeretur: & sic rectiùs accipiunt Gregor. Molina, & Gutierrez in locis anteà relatis; & idcircò dubium hoc de pecunia mutuata ad rem aliquam emendam, ex proposito atque specisicè deciditur in l. 30. statim sequenti, eius dem tituli, & partitæ: vtpote cum de ipso nec verbum aliquod prolatum fuis set, nec etiam aliquo modo actum in d. l. 26. nec in aliis legibus præcedentibus: præfatus ergo Author, & malè. damnat Scriptores huius Regni, quod dict. l. 26. non expendant, cùm nec verè, nec aliquo modo eam expendere potuis sent: & loquitur contra manifestam, atque expres sam decisionem d. l. 30. partitæ, vbi requiritur quòd agatur de hypotheca, vt infrà dicam: & iure communi attento, cùm aliis resoluit Barbosa sexta parte d. leg. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 11. fol. 496. nec etiam aliquo pacto iuuari potuit ex verbis eiusdem l. 26. vt intuenti ea, plusquàm manifestè apparebit. Secundò & principaliter constituo, certum es se,[sect. 8] quòd venditor antequam pretium sibi soluatur, potest rem retinere quasi loco pignoris, per textum in l. Iulianus, §. offerri, ff. de actionibus empti, l. hæreditatis 22. ff. de hæreditate vel actione vendita: De quibus videndus est Mascardus de probationibus, tomo 2. conclu sione 1393. Decianus in consilio primo, num. 96. lib. 3. Beccius in cons. 45. num. 15. lib. 1. Pedrocha in consilio primo, ex num. 232. & num. 246. & in consilio 13. ex num. 60. & num. 90. & sequentibus, & in consil. 39. n. 9. & sequentibus: tamen si res, aut merces venditas ha[sect. 9] bita fide de pretio tradiderit emptori, dominium earum rerum transfertur in ipsum emptorem; & ideò res ips æ venditæ, & traditæ non remanent hypothecatæ venditori pro pretio soluendo, nec in eisdem rebusetiam extantibus vllam habebit prærogatiuam; sed simul cum aliis creditoribus in tributum veniet, l. procuratoris, 5. §. si plures, versiculo, planè, ff. de tributoria actione, l. quidam fundum 16. ff. de in rem verso: & ita post Dinum concludunt Bartolus. Baldus, Salicetus, Alexander, Chas saneus, Nauarrus, Cæpola, Ripa, Negusant. Couar. Stracha, Fanus, Nouellus, Matiençus, & alij, quos referunt, & sequuntur Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. Quæ st. 98. num. 6. & 7. & allegatione 5. num. 1. Barbosa in l. si cum dotem, §. fin. num. 31. & 32. ff. soluto matrimonio. Cæuallos practic. commun. contra communes, quæ st. 744. num. 3. & nullum referens Flores Diaz de Mena variarum, lib. 1. quæ st. 6. art. 3. num. 13. & Authores contrarium tenentes decipi manifestè, Barbosa ostendit vbi suprà dict. num. 31. in principio, & num. 32. vbi respondet duobus iuribus, quæ videri pos sent in contrariam partem expendi pos se, & n. 34. in fine, ipsemet Author op[sect. 10] timè aduertit, adeò certum es se, nullum habere in proposita specie priuilegium venditorem circa merces, aut res venditas etiam extantes, vt nec habeat priuilegium personale, quo præferatur aliis creditoribus, qui personalem actionem obtineant: quod ita specificè atque eleganter nullus alius aduertit; & sic in talibus rebus etiam extantibus creditores[sect. 11] hypothecarij præferuntur, vt iidemmet Authores vnanimiter obseruarunt; Morotius etiam in responso 54. num. 4. Cæterùm si venditor res aut merces venditas tra[sect. 12] diderit emptori habita fide de pretio, & expressè conuenerit, vt res venditæ sibi sint, & remaneant hypothecatæ, donec integrum pretium soluatur, tunc præfertur in illis, cæteris creditoribus hypothecariis, etiam anterioribus: idque iuxta regulam l. licet C. qui potiores in pignore, vt cum multis Authoribus obseruarunt Ioannes Gutierrez dicta quæ st. 98. nu. 8. & dicta allegatione 5. num. 1. qui ponit casum in quodam venditore, qui vendidit certas oues habita fide de pretio cuidam homini, qui tunc temporis habebat plures creditores, quibus bona sua generaliter obligauerat, & sibi prouidit, atque consuluit speciali hypotheca earundem ouium. &c. Barbosa in dict. l. si cum dotem, §. finali, num. 34. D. Felicianus de Solis in tractatu de censibus, lib. 3. cap. 5. num. 22. Flores Diaz de Mena dict. art. 3. num. 13. Ioannes Parladorius rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 8. vbi vltra alios consi[sect. 13] derat aliam cautelam, & dicit idem es se, si venditon in contrahendo cauerit, vt res venditæ, precario, aut conducto sint penes emptorem, quoad pretium vniuersum persoluatur, per text, in l. ea quæ distracta, ff. de precario, & in leg. 3. C. de pactis inter emptorem, § venditorem, § in l. cum venderem, ff. locati, Ludouicus Morotius dict. Responso 54. num. 4. Verumenimverò D. Petrus de Barbosa in d. l. si[sect. 14] cùm dotem, §. fin. num. 34. in versiculo, inde tamen inferri non potest, vnum dicit, quod superiùs dictis repugnat, nec vllus Recentiorum ad eum animaduertit: Inprimis enim constituit, quòd text. in l. licet, C. qui potiores in pignore, non loquitur in terminis prædictis suprà, ex num. 9. & inde eam legem loquentem in mutuante ad rem emendam, non pos se adduci, aut inferri ad casum, quo merces venduntur & hypothecantur, donec pretium soluatur: quod quidem mihi non displicet; verè enim id negari non potest: tamen ex ratione illius textus, rectè dici potest, non malè deduxis se communiter Scribentes argumentum de vno casu ad alium, in quo videtur eadem, siue omnimoda paritatis ratio versari: deinde ipsemet Author ex alio probat, casum dict. l. licet, trahi non pos se ad casum præ sentem, quo res vendita & tradita hypothecatur: Nec enim iure cautum inuenitur, quòd hoc casu hypotheca huiusmodi anterioribus præ feratur; vnde recedendum non videtur à regula cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. & idem sentit iterum apertè ibidem, num. 35. in principio: vides ergo, eruditum valdè, & proculdubio maximi nominis Authorem tenere totum contrarium eius, quod vnanimiter, & absque aliquo dubio amplexi sunt hucvsque Scribentes communiter; nec eodem Authore relato pertransire Hieronymum de Cæuallos, & Flores Diaz de Mena in locis anteà relatis. Nihilominus tamen ex ratione textus in dicta l. licet, quamuis in aliis terminis lex ipsa loquatur, vt anteà dixi, defendi potest, non malè arguere Doctores ad casum prædictum: nam si verum est, quòd generalis hypotheca prior præfertur speciali posteriori, ex l. si generaliter, cum aliis, C. qui potior, in pigno. habean. & tamen id non habet locum, quando specialis hypotheca posterior es set facta super re empta ex pecuniis meis, per textum in dict. l. licet, quæ nulla alia ratione fulciri potest, quàm quòd ex pecuniis meis ortum habuerit, atque comparata fuerit: ergo ex eadem, fiue ex fortiori ratione, idem ius obseruari debebit, quando res vendita est cum pacto, vt ipsa teneretur, quovsque pretium solueretur, cùm magis immediatè suum persequi dicatur venditor, quàm cùm ex sua pecunia emptum, & specialiter sibi obligatum petit, vt in nostris terminis, ex omnibus Neotericis, eleganter, & solus quidem annotauit Ioannes Gutierrez dicta allegatione 5. num. 1. & ita cùm occasio se offeret, à communi sententia nequaquam recedendum est. An autem idem dicendum sit, cùm venditor res[sect. 15] tradidit habita fide de pretio, & tamen non specialiter aut expres sim res ips æ fuerunt hypothecatæ donec pretium solueretur, sed generalis tantùm hypotheca omnium bonorum emptoris constituta fuit, dubium quidem est, nec ab aliquo hactenus satis distinctè, aut absolutè explicatum; Albericus tamen in l. obligatione generali, num. 4. ff. de pignoribus, re[sect. 16] fert antiquum quendam, qui dubitationem præfatam excitauit in terminis, eòque loco quærit, an si primo obligaui bona mea creditori generaliter, deinde emo prædium, & venditori, qui adhibet fidem de pretio, obligaui generaliter omnia bona mea, numquid priores creditores in prædio empto erunt potiores ipso venditore, si velit agere ad pretium: deinde pro vtraque parte rationes, & fundamenta adducit; & tandem in fauorem venditoris magis se inclinat: dicit tamen, quod prædictus D. antiquus, nomine Huber. ad tollendum omne dubium consuluit, quòd venditor in se prædium retineat, quovsque sibi satisfiat de pretio: Cæpola etiam cautela 124. num. 2. partes venditoris sustinet, & Alberici sententiam tuetur: sed de ipsa dubitauit Antonius de Fanò de pignoribus, in secundo membro quintæ partis principalis, numer. 18. nec aliquid resoluit Ioannes Gutierrez allegatione 5. num. 2. rem potiùs hanc indecisam relinquit, ea fortas sis ratione, quòd ad victoriam partis suæ neces sarium non erat in ca su sibi consulto discutere hoc: Cæuallos autem nouis simè, practic. commun. contra commu. quæ st 744. in fin. dubitationem istam inuoluit, sed iuxta ea, quæ numeris præcedentibus affirmauit, in fauorem venditoris quæ stionem dis soluit, & l. licet, C. qui potiores in pignore, dicit procedere etiam quando bona generaliter obligantur, vt constat ex summario eiusdem quæ stionis, n. 14. Ego tamen (cum à conditione & instituto meo[sect. 17] confusionis vitium abhorreat, certáque resolutione, atque distinctione, altercationes omnes tractari, neces sarium semper crediderim) nonnulla constituenda duxi, quibus faciliùs poterit propositi dubij resolutio haberi: Et in primis certum es se, in dicta l. licet, C. qui potiores in pignore, & in l. 30. titul. 13. part. 5. expres sim actum de hypotheca expres sa, atque speciali, statutùmque, quòd si mutuatur pecunia ad rem aliquam emendam, & res empta specialiter hypothecatur pro mutuo, tunc præferri mutuantem creditoribus hypothecariis, etiam anterioribus. In quo sensu, atque in hypotheca speciali, à Glos sa vsque ad Nouiores legem illam receptam, plusquam compertum est, vt aliis Authoribus consultò prætermis sis, constat ex Ioanne Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 98. per totam, & quæ st. 99. num. 1. & dicta allegatione 5. num. 1. Barbosa in dicta l. si cum dotem, § finali, num. 34. qui ipsi multos alios referunt, & vide Ludouicum Morotium in responso 54. numer. 12. & 3. Legem ergo, quæ expres sam atque specialem hypothecam requirit, in generali etiam accipere, non videtur tutum omninò; imò ab eius mente & intentione alienum, quippe cùm si generali tantùm contenta fuis set in eo casu, vel id exprimeret, nec ita expres sim specialem hypothecam requireret, vel diceret simpliciter, hypothecam eam prælationem habere. Vnde ab eius casu extrahenda non erit, nec ad generalem hypothecam extendenda, maximè cùm[sect. 18] eius dispositio deuiet à iure communi, iuxta quod hypotheca generalis prior, regulariter præfertur speciali posteriori, per text. in l. si generaliter, C. qui potiores in pignore, & latiùs probat D. Felicianus de Solis in tractatu de censibus, lib. 3. cap. 5. num. 11. Ex quo, vt vides, colligi potest, quàm periculosa sit Hieronymi de Cæuallos extensio suprà relata: eò maximè, quòd ipsamet extensio procedit ex anteà dictis ab eodem Authore, quæ etiam subuerti per textum in dicta l. licet, & in d. l. partitæ 30. superiùs ostendimus, & infrà dicemus. Deinde constituo, negari non pos se, quin validis [sect. 19] simum argumentum deducatur ex eadem l. licet, contra venditorem, qui generali tantùm hypotheca sibi consuluit; nam si in suis terminis, fiue in casu proprio in quo loquitur, hoc est cùm mutuatur pecunia ad rem aliquam emendam, lex illa nisi speciali atque expres sa hypotheca contenta non fuit, quare dicemus in alio casu, ad quem ex paritate rationis trahitur, scilicet cum res vendita & tradita hypothecatur, donec pretium soluatur, generalem hypothecam sufficere. Idcircò non absque mysterio, apertè potiùs sic præ sentientes, quicunque ferè de hac quæ stione tractant, proponunt eam in terminis, quando conuentum es set, vt merces venditæ, es sent venditori specialiter hypothecatæ, seu obligatæ, quoad totum pretium solueretur, quasi videant ex dicta l. licet, ex qua argumentum desumitur, generalem non sufficere: & sic expres sam atque specialem hypothecam in hoc casu mercium, vel aliarum rerum venditarum, cum multis aliis, quos recensent, requirunt Ioannes Gutierrez practicarum, dict. quæ st. 98. num. 7. D. Felicianus de Solis lib. 3. dict. cap. 5. num. 22. Flores Diaz de Mena variarum, lib. 1. quæ st. 6. art. 3. n. 13. quamuis præfatum dubium non sic specificè proponant, nec declarent. His addo Iosephum Ludouicum decisione Perusina 45. n. 19. vbi dicit, quòd dispositio dictæ l. licet, non ita simpliciter loquitur, sed eo tantum casu procedit, quo res emptæ, particulariter obligantur pro soluendo pretio venditori: idque sensis se ibidem omnes Doctores communiter affirmat ipsemet Author, & citat in terminis Socinum iuniorem in cons. 10. n. 8. l. 1. vbi n. 11. dicit es se communem opinionem contra Cæpolam, & sic secundùm prædictos Authores, atque ex mente eorum, lex illa alium quemcunque casum excludit, nec in alio, quàm ibi expres so verificatur. Denique constituo, Alberici fundamentum præ [sect. 20] cipuum in d. l. obligatione generali, n. 4. in fine, in proposito nequaquam concludere: Nec enim sequitur, ille ex cuius pecunia nauis est refecta, præfertur etiam prioribus creditoribus, l. interdum, ff. qui potiores in pignore, & suprà diximus; ergo venditor, cuius res fuit, fortiùs debet præferri: nam in primo casu cautum in iure reperitur, hypothecam illam iure singulari, ob rationémque ab initio huius capitis adnotatam, anterioribus præferri; in secundo verò casu cùm merces vel aliæ res venduntur habita fide de pretio, & hypothecantur, id cautum non est, vt dixit Barbosa in dicta l. si cum dotem, §. finali, n. 34. cuius mentionem feci supra hoc eodem capite, & quamuis ex decisione, atque ratione dictæ l. licet, idem pos set admitti, non tamen vt concedamus generali hypothecæ beneficium prælationis, quod in eadem lege dumtaxat tribuitur speciali, vt suprà probaui. Et hactenus de quæ stione præfata. Nunc verò & tertio loco principaliter, consti[sect. 21] tuendum est, ex dictis adhuc deprehendi manifestè, quòd mutuans alteri pecuniam ad emptionem alicuius rei, & expres sim adiiciens, quòd ea pecunia mutuo datur ad ipsius rei emptionem, si in eam conuertatur, habet in actione personali priuilegium prælationis, non verò habet tacitam hypothecam, nisi dictum fuerit, quòd res empta, expressè sit pro mutuatæ pecuniæ; solutione obligata, vel hypothecæ subiecta: ita tenent Glos sa, Bartolus, Cinus, Baldus, Salicetus Ripa, Zasius, Baldus Nouell. Antonius[sect. 22] Fanensis, Cæpola, Negusantius, & Socinus iunior, quos referunt & sequuntur Couar. variar. l. 1. c. 7. n. 3. vbi dicit hanc opinionem veriorem es se, & frequentiori calculo receptam, Matiençus in l. 7. tit. 16. glos s. 5. n. 6. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, vbi etiam Azeuedus n. 3. Ioannes Gutierrez pract. lib. 3. q. 98. n. 3. & quæ st. 99. n. 1. vbi etiam testatur hanc es se veriorem opinionem, & allegat. 5. n. 1. Barbosa in l. si cum dotem, § final. ff. soluto matrimonio, n. 34. vers. sed est aduertendum, & versiculo, & tamen si mutuatur pecunia. Flores Diaz de Mena variar. lib. 1. q. 6. art. 3. n. 13. ij Authores mouentur præcipuè per text. in d. l. licet, C. qui potiores in pignore, à contrario sensu cui consonat l. 30. tit. 13. part. 5. vbi apposita expres sa hypotheca in fauorem mutuantis ad emptionem fundi, præfertur in eo fundo prioribus etiam expres sis hypothecis: igitur no adiecta hypothecâ expres s â, nulla competit mutuanti, nec hypotheca tacita, nec prælatio iure pignoris, vt ex mente communi ita ante alios ex Recentioribus inducit Couar. loco anteà citato, & in effectu ab eo dicta refert, & sequitur Ioannes Gutierrez d.q. 98. n. 3. 4. & 5. Verùm alij in contraria fuerunt in proposito du[sect. 23] bio sententia, & non dubitarunt as serere, sufficere, quòd pecunia detur ad emptionem alicuius rei, vt ipsa res empta ex tali pecunia, remaneat hypothecata, licèt nihil dictum sit de speciali rei hypotheca; qui mouentur per vnicum textum, sed expres sum, vt ipsi putant in authent. de æqualitate dotis, §. his consequens est, collatione 7. vbi Iustinianus inquit in hunc modum: His consequens est & illud decernere, quod in casibus huiusmodi dubitatum est. Nouimus, antiquioribus creditoribus aliquas hypothecas præponere iuniores existentes, ex priuilegiis à legibus datis; quale est, quando aliquis propriis pecuniis procurauerit nauem comparare, aut fabricare, aut reparare, aut domum forsan ædificare, aut etiam emi agrum, aut aliquid horum; in his enim omnibus priores existunt po steriores creditores, quorum pecuniis empta, aut renouata res est, iis qui etiam multò antiquiores sunt. Et inde ipsimet constituunt, non es se admittendum argumentum à sensu contrario aduersùs expres sam lustiniani nouellam constitutionem, ex qua deducitur, mutuanti ad emptionem prædij competere tacitam hypothecam, sicuti competit mutuanti ad domus refectionem, cui tacita datur à iure hypotheca cum prælationis priuilegio; Ego tamen in communem sententiam procliuior sum, nec mihi[sect. 24] suadeo, ita facilè inducendam correctionem textus in d. l. licet, C. qui potiores, non expres sam in d. §. his consequens; imò in eo textu alia ratione apposita fuis se ea verba, non verò vt ex sola mutuatæ pecuniæ datione ad emptionem prædij, absque pacto induceretur aliqua hypotheca. Idcircò libenter probarem Didaci Couarr. interpretationem variarum lib. 1. cap. 7. dict. num. 3. quàm sequutus est Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 3. quæ st. 98. num. 5. & Barbosa sexta parte legis 1. ff. soluto matrim. num. 11. scilicet in eo textu non satis liquere, tacitam hypothecam à lege concedi mutuanti ad emptionem alicuius prædij; neque enim hoc apertè ibidem probatur, sed potiùs es se quasdam hypothecas, quæ expres s æ, vel tacitæ pos sunt dari, quibus à iure conces sum est priuilegium prælationis. Et inde dum dicit, parem es se hypothecam competentem mutuanti ad emptionem, si illa expressè adiecta fuerit, illi quæ competit mutuanti ad refectionem; Voluit equidem, vt ego existimo, textus ille, mutuantis prouisioni sibi per expres sam hypothecam consulentis tantum tribuere, quantum ex legis dispo sitione & prouisione mutuanti ad refectionem conceditur: non verò voluit subuertere decisionem dictæ l. licet, nec corrigere eam. Quòd si forsan corrigere voluit, aut indubio sumus, quod negari non potest ex Authoribus superiùs relatis, quid inde apud nos: cùm habeamus legem regiam 30. tit. partita 5. quæ expres sim dubium præfatum decidit, & consirmat decisionem dictæ l. licet, C. qui potiores in pignore, sic vt rectè tentari pos sit, ac dici, Compilatores illius legis, huius contrarietatis, aut dubij existentis de iure communi memores, consciós que, sic statuis se in ea lege, vt Doctorum altercationes ces sarent, & ipsius legis partitæ constitutionem, neces sario tenerentur omnes seruare. Quod planum videbitur cuicunque ex illis verbis: Otro si dezimos, que si vu ome ouies se obligados todos sus bienes, tambien los que auia entonce quando fizo la obligacion, como los que auria dende adelante, si despues desto tomas se marauedis prestados de otro ome, para comprar alguna cosa, faziendole pleyto, que aquella cosa que compras se de los marauedis que el prestaua, que le fincas se obligada por ellos fasta que los cobras se, entonce mayor derecho auria el postrimero en la cosa as si comprada, que el primero a quien fuera fecho el pleyto de la obligacion general, sobre todas las cosas del comprador. Ex his infertur apertè, magis communem es se primam opinionem relatam suprà, num. 22. quàm con trariam num. 23. relatam, licèt eam tenuerint Glos sa, Baldus, Angelus, Alex. Iason, Campegius, & Chas saneus, quos retulit Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. d.q. 99. num. 2. in fin. Ripa, Socinus, & Baldus Nouel. quos recenset, & improbat Barbosa in d. l. si cum dotem, §. fin. num. 35. ff. soluto matrim. Vbi etiam in terminis iuris communis contrarium tuetur; quanto magis ergo tenendum erit post decisionem d. l. 30. partit. quę, vt dixi neces sariò obseruauda est, quamuis fateamur de iure communi dubium es se. Secundò infertur, Hieronymi de Cæuallos pract. commun. contra commun. q. 744. eandem opinionem[sect. 25] contra communem, & nouam ipsius as sertionem, falsam equidem es se, & refragari verbis expres sis d. l. 30. partitæ, nec probari in d. l. 26. tit 13. p 5. vt suprà ostendi num. 7. & consequenter non sufficere, quòd pecunia detur ad emptionem alicuius rei, vt ipsa res empta ex tali pecunia remaneat hypothecata, nisi mutuans ipse ita expressè cauerit: quod ita tenendum est, quidquid Audior prædictus, etiam post dictam legem partitæ, contrarium, sed malè quidem defendat. Tertiò infertur, in terminis iuris communis,[sect. 26] non immeritò hac de re dubitari potuis se, per tex. in d. §. his consequens est, quod suprà dixi, & Authores omnes in proposito fatentur. Cæterùm post d. l. 30. part. ampliùs dubitari non pos se, nec dubitandum: Indeque Ioannem Gutierrez d.q. 98. n 9. minùs benè dubitas se, nec meliori indicio rem ipsam referre debuis se; nam licet text. in d. §. his consequens, multum adstringat, vt ipse dicit fortiùs tamen ad stringit, & clarè diluit dubitandi occasionem dicta lex Partitæ. Vnde idemmet Author securè pos set, & absque omni dubio sic as serere, & contrariam sententiam damnare. Quartò, & vltimò infertur ad explicationem[sect. 27] eiusdem l. 30. titul. 13. part. 5. & vulgatæ illius quæ stionis, vtrùm scilicet mulier pro sua dote pręferatur expres s æ hypothecæ posteriori, de qua in dict. l. licet, C. qui potiores in pignore. Et in dict. l. 30. partitæ, ac etiam habenti priorem tacitam ratione mutui ad refectionem. Quo in dubio duæ quidem sunt, & contrariæ sententiæ; alij enim prædictum priuilegium vtrumque, maius, & fortius es se existimant, quàm priuilegium dotis: Alij verò, & magis communiter contrarium tuentur: quod testatur Flores Diaz de Mena variarum lib. 1. quæ st. 6. art. 3. num. 12. & 14. Ego verò in vtroque communem pro dote sententiam magis amplector, & text. in dict. l. 30. partitæ, quamuis casum dotis omisit, quem excepit l. 29. tit. 13. part. 5. non ideò credo, quòd eum comprehendere voluerit, vt latiùs ostendit Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 99. num. 20. & tribus sequentibus, quo prælecto, satisfieri poterit inductioni, atque sententiæ Azeuedi, quem nullus refert in. l. 7. tit. 16. num. 4. & 5. lib. nouæ collectionis regiæ; vbi dicit, eo loco tradita notanda es se, quia noua, & singularia. Sed verè non vrgent. si ea consideres, quæ Ioannes Gutierrez nunc relatus obseruauit, & latiùs Barbosa, quem vide 6. part. l. 1. ff. soluto matrimon. num. 12. & 13. Ludouicus Morotius dict. respons. 45. num. 5. & 6. dicens posteriorem tacitam hypothecam dotalem, præferri ei, qui pecuniam dedit ad reficiendam rem aliquam. # 9 CAPVT IX . Pactum de futura succes sione, aut de hæ reditate patris, vel alterius cuiusque viuentis certo modo habenda, seu diuidenda, vsque adeò non valere, vt nec iura mento firmetur, idque tam de iure Canonico, quam de iure Ciuili, ac etiam de iure Regio procedere, prout hoc cap. lati s simè probatur, & multorum doctrinis exornatur. Deinde, ipsummet pactum de hæreditate viuentis an valeat in foro con scientiæ, an etiam pactum mutuæ succes sionis initum inter aliquos, iuramento firmetur, exactè, & dilucidé magis, quàm anteà fuis set, explicatur: Et in casu occurrenti, Authoríque commis so, ipsius respon sum, seu consilium hîc transcribitur, & nonnulla adnotantur per eundem, quæ sic congesta, & distinctè adnotata anteà non erant. SVMMARIVM. -  1 Dubium proponitur, seu casus in quo consultus Author de iure respondit, eiusdémque consilium, seu responsum hîc transcribitur. -  2 Pactum super hæreditate patris, seu alterius tertij viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, vs que adeò inualidum de iure, vt nec iuramento firmetur. -  3 Quia improbum est, impium, & turpe, & contra bonos mores. -  4 Vtpote, cùm iniquum sit, quòd tertio viuente, ac ignorante, alij de bonis suis paciscantur, & conueniant, & contra, aut præter domini voluntatem pacta inire præ sumant. -  5 Solicitudóque versatur in hoc omnimodo inhonesta, & illaudabilis. -  6 Pactum de hæreditate tertij certo modo habenda, vel diuidenda, vt valeat, neces sarium est quòd eiusdem consensu, & voluntate fiat: imò non sufficit, quòd ipsius voluntas, & consensus à principio accedat, sed in ea vsque ad mortem per seuerare requiritur. Aliàs pactio ista etiam iurata, nisi patre, aut tertio in eodem consensu semper perseuerante, effectum nullum habebit. -  7 Pactum de hæreditate patris, vel alterius cuiusque viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, improbum es se, & sine effectu, quamuis eidem iuramentum acces serit; aut etiam post decisionem cap. quamuis pactum, de pactis in 6. Quoniam ille textus dumtaxat confirmat pactum absolutè negatiuum de non succedendo, non verò se extendit ad pacta de succedendo, aut de hæreditate parentum certo modo diuidenda, inter fratres inita. -  8 Pactum de hæreditate viuentis improbum es se, & sine effectu, etiamsi filij, aut cognati de hæreditate viuentis patris, aut cognati paciscerentur eo modo, quo erant ad hæreditatem venturi, & sic vt æqualibus portionibus, & non aliter succederent. -  9 Quia non modus paciscendi, sed pactio ipsa est reprobata. -  10 Pactum de certo modo succedendo, siue de hæreditate patris viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, hodie iure nostro Regio non es se validum nisi in vno casu, nec corrigi ius commune ex in stitutione legis Tauri, prout hoc numero latiùs adnotatur, & Ferdin. Vasq. Menchac. noua consideratio, nouè etiam declaratur. -  11 Pactum de hæreditate patris certo modo diuidenda, siue renuntiatio de consensu patris per fratres si fiat, quòd valeat, reuocabiliter tamen. Et consequenter, vt tale pactum cùm primùm pater ipse, cuius de succes sione agebatur, cœpit pœnitere, & consensum præ stitum reuocare, statim euanescat. Idque ex sententia Baldi, quæ magis communiter approbatur, & bellis simè comprobatur. Et contraria opinio Didaci de Couar. sic explicatur, vt in effectu ostendatur, eundem Authorem in sententiam Baldi magis se inclinare, quod alij Authores non sic animaduertunt. -  12 Ac denique pro eadem Baldi doctrina Rotæ decisio in terminis adducitur. -  13 Et Vincentij Mancini Tyburtini aduersùs decisionem Rotæ dubium excitatum; siue sententia eius dem, concludenter, & nouè diluitur. -  14 Ioannis etiam Vincentij Hondedei pro hac parte, locus, & resolutio, nouè, & verè, & contra Mancinum eundem expenditur, & pactum mutuæ succes sionis, à pacto de hæreditate viuentis certo modo diuidenda, longè distare ostenditur. -  15 Andreæ Gaill. obseruatio quædam circa pactum mutuæ succes sionis refertur, & in proposito huius c. explicatur. -  16 Minori propter enormem, aut enormis simam læ sionem succurrendum, etiam si contractus iuramento confirmatus, & in se validus fuerit. Quoniam vbicunque in contractu adest enormis, aut enormis sima læ sio, ibi dicitur ades se dolus præ sumptus, siue re ipsa; & sic iuramenti vinculum non obstat. -  17 Pactum de hæreditate patris adhuc viuentis, etiamsi validè inter filios fiat; adhuc tamen propter enormem, aut enormis simam læ sionem, filiis eisdem viginti quinque annorum minoribus succurrendum, prout hoc numero obseruatur. -  18 Pactum de hæreditate viuentis, simpliciter es se reprobatum à iure Canonico. -  19 Et proptereà nullam inducere obligationem, neque etiam naturalem. -  20 Pactum de certo modo succedendo, etiamsi ipsi pacis centes velint, adhuc non producere vllam obligationem, quia lex noluit obligationem pos se contrahi. -  21 Pactum de certo modo succedendo, siue hæreditate viuentis diuidenda, es se contra ius diuinum, & contra bonos mores naturales, & nutrire peccatum. -  22 Pactum de certo modo succedendo, siue de hæreditate viuentis diuidenda, improbatum fuis se pluribus rationibus, quæ hoc numero recensentur. -  23 Pactum super bonis, & hæreditate viuentis initum, nec in conscientia obligare, provt hoc numero, & meliùs. -  24 Patris Ludouici Molinæ è Societate Iesu Religiosi locus pro resolutione, & sententia Authoris nouiter expenditur. EX Facto mihi proponitur, fratres tres,[sect. 1] Petrum, inquam, Ioannem, & Francis cum, adhuc viuente Ioanne patre suo, inter se conuenis se, iuramentóque firmas se, quòd si pater eorum mortis tempore, aliter de bonis suis liberis dispositum relinqueret, quàm in conuentionem deducebant, atque eo tempore dispositum habere existimabant, quòd tunc damna, aut meliorationes ex hoc contingentes ita inter eos resarciri deberent, vt res ad eam summam reduceretur, ac pro ea parte vnicuique bona ipsa libera as signarentur, iuxta quam inter eos conuentio inita manebat; & consequenter, quòd frater maior fratribus minoribus, & ipsi fratres minores maiori id redderent, quod minus, aut plus accepis sent, quàm inter eos conuenit: vt sic non patris dispositio, aut distribuendi modus, sed eorum conuentio circa bonorum diuisionem obseruari deberet, quidquid pater postmodum aliter efficeret; nunc autem patre ipso Ioanne defuncto, filiis minoribus ab eo melioratis, siue bonis suis aliter diuisis, & distributis, quam tempore con uentionis, iidem diuisa arbitrabantur; frater maior conuentionem factam, & iuratam obseruari debere intendit, petítque fratres minores sibi reddere meliorationes huiusmodi, aut earum valorem, siue ad modum conuentionis bonorum diuisionem reduci: ipsi autem è contra conuentionem eandem in scio patre factam, de iure non subsistere as serunt, & consequenter nec ad eius obseruantiam teneri. Quę ritur ergo quid iuris in casu proposito; in quo supponunt fratri maiori vltra Maioratum, statúmque amplis simum, relictum à patre omne id, quod de iure debuit relinqui? Et veritati inhærendo, consultationíque respondendo, dicendum est, præfatam conuentionem nullam in se fuis se, & à iure improbatam omninò; idcircò seruari non debere, sed patris vltimam dispositionem seruandam, fratrésque minores id ex testamento habituros, quod habere pater ipse voluit, nec aliquid ratione præfatæ conuentionis reddituros: idque in vtroque foro, interiori, inquam, (in quo etiam quæritur) atque exteriori procedere, & in fauorem dictorum fratrum minorum probari: quoniam in effectu pactum prædictum fuit de bonis liberis præfati parentis inter fratres aliter diuidendis, quàm à parente ipso tempore mortis diuisa, aut distributa fuis sent, siue de eisdem bonis liberis, certis quibusdam modis habendis, aut pretio eorum reddendo, si pater tempore mortis testamentum tunc factum mutas set, siue aliter de bonis eisdem disposuis set, quàm tempore factæ conuentionis dispositum erat ab eodem. De iure autem certis simum est, pactum super hæ [sect. 2] reditare patris, seu alterius tertij viuentis, certo modo habenda, vel aliter diuidenda, quàm ipse diui serit, aut disposuerit, vsque adeò inualidum, & sine effectu, vt nec iuramento firmetur: quia improbum[sect. 3] est, impium, & turpe, & contra bonos mores, vtpo[sect. 4] te, cùm iniquum sit, quòd tertio viuente, ac ignorante, alij de bonis suis paciscantur, & conueniant, & contra, aut præter domini voluntatem, ad aliùmque modum pacta inire præ sumant super rebus tunc alienis: solicitudóque versatur in hoc[sect. 5] omnimodò inhonesta, & illaudabilis, vt probat textus optimus, & notabilis ad hoc in l. vltima, C. de pactis, & concordat textus in l. quidum in iure, §. fin. ff. de donationibus, & in l. 2. in fine, ff. de his quibus vt indignis, & in l. 2. §. interdum, ff. de vulgari, & pup. substitu. & in l. si quis mihi bona, §. sed vtrum, versiculo, sed an nominatim, ff. de acquir. hæred. & in dicta l. vltim. C. de pactis, securè obseruarunt, & pactum præ dictum iuramento non confirmari docuerunt Bartolus numero 11. & numero 17. Salicetus numero primo, Baldus numero 22. Paulus Alex. & Iason numero 5. & latè explicant, prosequuntúrque ibidem Cagnolus ex numero 28. cum sequentibus, & numero 34. cum sequentibus. Vbi tuetur, pacta huiusmodi es se contra bonos mores naturales, & contra ius gentium, & ideò iuramento non validari, Bolognetus num. 11. & 15. & numero 22. cum seq. & numero 27. Purpuratus ex numer. 6. cum pluribus sequentibus, & numero 40. cum sequentibus. Martinus Monter à Cueua in eadem l. vltima, numero 4. & in l. pactum quod dotali, eiusdem tituli, numero 6. & Curtius numero 5. Petrus de Ancharano in consilio 403. Viso. Fulgosius in consilio 73. Paterfamilias. Angelus in consilio 179. columna 4. versiculo, nec obstat, & cum infinitis aliis Authoribus, vt indubitatum, & certum resoluunt Parisiùs in consilio 26. numero 76. & numero 114. libro 2. Andreas Gaill. practicarum obseruation. libro 2. obseruatione 125. Guil. Benedict. in capit. Rainuncius, de testamentis verbo, duas habens filias, ex numero 235. cum sequentibus. Antonius Gomez, in l. 22. Tauri, numero 30. & 31. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, limitatione 5. ad legem Regni, numero primo, 2. & 3. Couarr. in capit. quamuis pactum, de pactis in 6. in initio tertiæ partis, numero 5. & numero 8. & ibidem Ioannes Gutierrez in initio repetitionis illius textus, numero 4. & 5. & verbo, improbet lex ciuilis, numero 2. & de iuramento confirmatorio, 2. parte, capite 5. numero primo, Viuius dicens istam es se communem opinionem, libro 1. verbo, pactum, numero 5. Villal. in suis commun. verbo, pactum, numero primo. Franciscus Beccius in consilio 74. numero 2. Valent. Forster. de succes sion. descend. libro primo, quæ stione 2. Antonius Gabriel libro 3. de pactis, conclusione prima, numero 11. Menchaca de succes sionum creatione, libro 2. & 18. numero 191. & numero 197. cum sequentibus. Molina de Hispanorum primogeniis, libro 2. capite 3. numero 3. & 4. Octauianus Cacheranus decisione Pedemontana 100. numero 31. Michaël Gras sus receptar. sententiar. §. succes sio ab intestato, quæ stione 9. numero 6. per totum. Gratianus regula 335. Seraphinus de priuileg. iuram. priuilegio 20. Et[sect. 6] in casu præ senti magis indubitatum est, quoniam præ supponitur patrem prædictum ignoras se, quòd pactum huiusmodi inter filios fieret, nec in eo con sensis se, & tamen vt valeret, neces sariò requiritur, quòd patris ipsius, siue alterius, de cuius succes sione certis modis habenda, aut diuidenda tractabatur, consensus expres sus, & voluntas accederet: imò, quod magis est, non sufficit patrem ipsum consensis se ab initio, si ante mortem consensum reuocet, nec in eo perseueret, siue aliter, quàm tunc existimabat, disponat, sed in eodem consensu perseuerare, nec aliter disponere, neces sarium est, aliàs pactio ista, etiam iurata, nisi patre, aut tertio in eodem consensu semper perseuerante, effectum nullum habebit; ita Bartolus in dicta l. vltima. C. de pactis, numero 17. Baldus numero 22. Salicetus numero primo. Decius, & Curtius columna 2. Riminaldus notabili 2. Gozadinus numero 8. cum sequentibus, Purpuratus numero 185. Cagnolus ex numera 64. cum sequentibus, Bolognetus num. 4. qui ad hoc rectè ponderat text. in eadem l. vltima, in versiculo, Nisi fortè, & subdit in hunc modum: Et sic habet locum pœnitentia eius, de cuius hæreditate agitur, & qui consensit, & est in eius arbitrio facere, quòd habeat effectum, vel non, & potest reuocari consensus ignorantibus paciscentibus. Idem Bolognetus post Bartolum ibi, numero 5. in l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obliga. numero 117. vbi etiam Iason numero 12. ver siculo, nec obstat. Alexander n. 7. Socinus iunior n. 45. & in consilio 143. numero 33. libro primo, Simon de Prætis in consilio 123. numero 10. & sequentibus. Fortunius de vltimo fine, illatione 20. Rodericus Suarez dict. limitatione 5. ad legem Regni, numer. 2. Antonius Gomez, in dicta l. 22. Tauri numero 30. in principio. Cou. in dicto cap. quamuis pactum, in initio tertiæ partis, num. 7. & 8. ibidem Ioannes Gutierrez in initio, num. 35. Menchaca de succes sion. creatione, l. 1. §. 18. num. 198. & 199. vbi firmat, valere pactum huiusmodi factum de consensu eius, de cuius succes sione certo modo diuidenda tractatur, euanescere tamen, etiam si iuratum fuerit, si pater, aut tertius consen sum reuocauerit, & dicit es se magis communem opinionem, eámque defendit Ioannes Vincentius Honded. in consilio 40. num. 35. libro primo. Seraphinus de priuilegiis iuramenti, priuilegio 20. numero 6. 30. & 31. Michael Gras sus §. succes sio ab intestato, quæ stione 9. num. 12. Vincentius Mancinus in tractatu de iuramento, parte 4. effectu 61. numero 5. folio 297. vbi concludit non valere pactum, nisi is, de cuius bonis agitur, consenserit, & in consensu perseuerauerit. Procedunt autem superiora, non solùm de iu[sect. 7] re ciuili, sed etiam de iure Canonico, ac etiam post decisionem capit. quamuis pactum, de pactis in 6. & sic quamuis pactum de non succe dendo factum à filiis patri, & iuramento firmatum, validum sit, & omninò seruari debeat ex decisione illius textus, quia non vergit in dispendium salutis æternæ, nec contra bonos mores est: tamen pactum de succedendo affirmatiuum, fiue de hæreditate patris, vel alterius cuiusque viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, improbum est, & sine effectu, nec seruari debet, etiamsi eidem iuramentum acces serit, quia contra bonos mores est: Quod vnanimiter probarunt omnes Authores suprà citati, & defendunt Glos sa, Bartolus, Salicetus, Angelus. Baldus, Castrensis, Alexander, Butrius, Geminianus, Cinus, Romanus, Decius, Corneus, Socinus, Cagnolus, Iafon, Boërius, Tiraquellus, & alij, quos refert: & sic, constantérque tuetur Cacheranus decisione Pedemontana 100. numero 31. vbi affirmat ita tenere omnes Canonistas, & Legi stas, Ioannes Gutierrez in dicto capit. quamuis pactum, verbo, improbet lex ciuilis, numero 3. vbi resoluit, textum illum loqui, & procedere in pacto de non succedendo iurato, de quo dumtaxat ip se textus loquitur; quia cùm non sit contra bonos mores, benè firmatur iuramento: sed non loqui, nec procedere in pacto affirmatiuo de succedendo, quia cùm in eo tractetur de hæreditate viuentis, improbum quidem est, & contra bonos mores, & sic nec iuramento firmatur, quia iuramentum contra bonos mores obligatorium non est, etiam de iure Canonico, vt in capit, non est obligatorium, de regulis iuris, libro 6. & citat plures alios Authores sic tenentes, vt etiam citat, & sic resoluit Michaël Gras sus receptar. sententiarum. §. succes sio ab intestato, quæ stione 9. numero 6. & in terminis nostris, inter vnum, & aliud pactum distinguit, & pactum negatiuum de non succedendo, iuramento firmari de iure Canonico; pactum verò de hæreditate viuentis certo modo habenda, vel disponenda non firmari, as serit Purpuratus in d. l. vltima, C. de pactis, n. 165. & n. 212. Bolognetus etiam ibid. n. 22. in fine, vbi expres sim aduertit, quòd pactum inter alios de hæ reditate tertij, nec valet de iure ciuili, nec iuramento confirmatur de iure Canonico, etiam post decisionem dicti capit. quamuis pactum, sed si fit cum eo, de cuius hæreditate agitur, inquit ipse Author, quod si est, pactum de succedendo, non valet de iure ciuili: similiter si est pactum de non succedendo, non valet de iure ciuili, secus de iure Canonico, per text. in dicto capit. quamuis pactum, Rodericus Suarez in dicta l. quoniam in prioribus, limitatione 5. ad legem Regni, numero 2. & 3. vbi probat, multùm interes se, an pactum sit absolutè negatiuum de non succedendo, quoniam illud iureiurando confirmatur de iure Canonico, ex deci sione dict capit. quamuis pactum: an verò sit pactum de succedendo, seu de hæreditate patris viuentis certo modo diuidenda, quia tunc non valet, nec iuramento firmatur: & iterum num. 208. subdens, quòd dictum caput quamuis pactum, solùm loquitur in pacto facto patri, & sic non potest extendi ad pacta seu conuentiones de hæreditate parentum certo modo diuidenda inter fratres inita; Antonius Gomezius in dicta leg. 22. Tauri, numero 30. & 31. qui etiam expres sim distinguit, inter pactum de non succedendo, & pactum de hæreditate patris viuentis, certo modo diuidenda; & pactum huiusmodi, nec iuramento firmari as serit, vt etiam as serit Cagnolus in dicta l. vltima. C.[sect. 8] de pactis ex numero 34. & numero 40. in fine, subdit id procedere, etiamsi filij aut cognati de hæreditate patris viuentis, aut cognati paciscerentur eo modo, quo erant ad hæreditatem venturi, & sic vt æqualibus portionibus, & non aliter succederent, siue sibi inuicem hæreditatem haberent: nam adhuc non valeret huiuscemodi conuentio, quia quo quomodo pacisci de hæreditate viuentis prohibitum est; id ipsum firmauit etiam Riminaldus in eadem l. vltima;, in secundo notabili, & Bolognetus numero 36. in fine, versicul. decimotertio, & reddit rationem in hæc verba: Nam adhuc talis conuentio prohibetur,[sect. 9] quia non modus paciscendi, sed ipsa pactio est reprobata, quia per eam arguimus desiderium turpe, & præmaturam conuentionem; & sic non interest, quod paciscantur pro illis partibus, pro quibus ad succes sionem erant peruenturi. Et confirmatur ex his, quæ Bolognetus ipse ibidem anteà adnotauerat numero 11. & 15. De iure etiam huius Regni plusquam certum est,[sect. 10] superiora procedere, & nulla lege Partitarum, nec nouæ collectionis Regiæ, ius præfatum commune, tam Canonicum, quàm Ciuile alterari: nullibi enim legitur, nec aliquo modo cauetur, quod pacta de certo modo succedendo, siue de hæreditate viuentis certis modis habenda, vllam firmitatem obtineant, imò cùm legibus eisdem Regiis, de pactis seu conuentionibus fit sermo, omninò reprobantur ea, quæ iuri, legi, rationi, aut æquitati repugnant, siue quæ bonis moribus contraria sunt: idque in nostris terminis, atque in pacto de hæreditate viuentis certo modo diuidenda (de quo tractatur) vnanimiter probas se videntur, aut præ sentiunt aperté omnes huius Regni Authores, quos hactenus retulimus; ij enim omnes sic absolutè, & distinctè cum iure communi transeunt, nec aliquid nouitatis de iure Regio detegunt, nec etiam inquirunt: Inter alios tamen, solus Menchaca in terminis animaduertit; is enim Author de succes sion. creation, lib. 2. §. 18. nu. 271. quamuis antea numero 209. indistinctè dixis set, pactum de certo modo succedendo hodie iure nostro Regio validum es se irreuocabiliter ex consensu eius, de cuius succes sione agitur, ex l. 22. Tauri, statim tamen dicto numero 271. meliùs id explicat, & in hunc modum scribit: Nec tamen intelligas, quòd vniuersa hæc materia per legem Tauri recipit innouationem; Nam imò intelligo, quòd lex illa magis limitat, quàm corrigit nostram materiam, dum id tantum disponit, vt matrimonij causà gener cum socero talem pactionem facere pos sit: in reliquis autem causis, seu casibus præter illum, qui illa lege comprehensus fuit, magis est vt ius commune integrum, illæ s ùmque permaneat; quia quod non mutatur, quare stare prohibetur, vt in l. Sancimus, C. de testamentis, præ sertim cùm interpretatio fieri debeat, vt Rescripta, & statuta ius commune lædere quanto minùs fieri pos sit, intelligantur, l. si quando, cum glos sa, C. de inofficioso testamento. Addiderim ego libenter duo: inprimis, sententiam hanc, & nouam præfati Authoris considerationem, certis simam quidem es se, & veris simam, tum ob rationes ab eo adductas, tum etiam, quia, vt dixi, nullibi apud nos cauetur, nec est credendum Principes nostros, adeó religiosos, & Christianos, vllàmve legem Regiam, pacta huiusmodi, sic inhonesta, & turpia generaliter approbaturam, imò illa reiicere semper, & damnare , eáque omnia curare, quæ bonis moribus, & benè institutæ Reipublicæ magis conueniant. Deinde, dictæ legis Taurinæ constitutionem, quod attinet ad pactum de hæreditate viuentis certo modo diuidenda, in nullo à iure communi deuias se, quod nullus hactenus sic animaduertit: nam si verum est, vt anteà dixi; etiam iure communi attento, pactum de hæreditate tertij certo modo diuidenda de consensu ipsius validé fieri pos se, & nullibi legitur, quòd pactum de futura succes sione initum cum eo, de cuius succes sione agitur, vel cum alio de voluntate ipsius, dicatur es se contra bonos mores, quod in aliis terminis recté aduertit Menchac idem dicto §. 18. n. 186. imò eo ipso, quòd eius dem consensus accedit, ea omnia ces sare videantur, quæ pactionibus huiusmodi repugnant, impedimentùmque præ stant: validè proculdubio, atque iure optimo dicta lex Taurina, si in hoc pacto loqueretur, id efficere pos set, & pacta matrimonij caus â inter generum, & socerum validare, ne aliàs gener remaneret deceptus, si oneribus matrimonij supportandis ligatus, socer non adimpleret id, quod adlmplendum promisit: Eò magis, quia cùm parentibus conces sum es set eisdem legibus Taurinis, vt pos sent vnum ex filiis, quem vellent, meliorare, vel non meliorare, totúmque hoc eorum voluntati sit relictum, nihil equidem interest, quòd ex postfacto meliorent, vel non meliorent, aut quòd tempore matrimonij, meliorandum, aut non meliorandum promittant. Et verè, si promittunt meliorare, id efficiunt, quod iure, eisdémque legibus efficere pos sunt; quòd si de non meliorando promis sio fiat, id etiam iure faciunt, cùm in eorum voluntate totum sit, & ad æqualitatem velint filios reducere, quam omnia iura clamant. At in vtroque pacto, si verum amamus, negari non potest, quin pactum de succedendo, aut de non succedendo propriè non sit, nec etiam propriè dicatur eo casu, pacto hæreditatem dari, vel adimi, sed potiùs contractum onerosum, super certáque parte dumtaxat bonorum, non super tota hæreditate contrahi, fatendum est; idcircò su stineri debebit, vt lex ipsa Taurina 22. exprimit, cuius decisionem in vtroque casu, pluribus rationibus iustisicat Antonius Gomezius ibi n. 20. & 21. iustificant etiam Tellus Fernandez, & Auendañus ibidem. Matiençus in l. 6. tit. 6. glos sa 1. in principio, & ibidem Azeuedius n. 27. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Deniquè (quod etiam ad nostrum propositum, & pactum de certo modo succedendo attinet) propriè loquendo, lex eadem Taurina non solùm correctoria non est iuris communis, vt inquit Menchaca, sed nec etiam limitatoria; loquitur namque in alio, & diuerso casu, quàm ius commune: ius namque commune loquitur, quando inter alios fit pactum de hæreditate viuentis certo modo diuidenda, inscio eo, de cuius succes sione agebatur, vel etiam eo sciente, & consentiente; lex verò 22. Tauri loquitur, quando ipsemet, cuius de succes sione aut hæreditate agitur, principaliter init pactum cum alio, hoc est, cum genero, ita quòd gener non cum aliis, socero consentiente, sed cum ipsomet socero pactum facit; & sic non alij de hæreditate viuentis, eometipso consentiente, aut sciente, pacta efficiunt, sed ipsemet cum alio, ac de propriis bonis conuenit. Et secundùm hæc (quæ sunt notanda, quia noua quidem, & singularia, nec in consilio parti edita, sed huic loco ad explicationem dicta l. Taurinæ reseruata) concludenter remanet fundata dictorum fratrum minorum contra fratrem maiorem intentio: Nam præterquam quòd patris consensus in conuentione non interfuit, qui, vt dictum est, omnino neces sarius fuit. pater, ipsemet in vltimo testamento, vltimáve dispositione, cum qua mortuus est, aliter, & diuersimodè dispositum reliquit de bonis suis liberis, quam tempore factæ conuentionis inter fratres habebat. Et sic quamuis tunc consensis set, siue præfatam conuentionem approbas set expres sim; ex reuocatione consensus, & dispositionis, siue quia in eadem voluntate non perseuerauit, aut aliter dispo suit, quàm tunc dispositum habebat, pactio ipsa quantumcunque iurata, non haberet firmitatem, nec aliquo iure seruari deberet, iuxta authoritates, & doctrinas superiùs adductas. Vltra quas in fortioribus etiam terminis, hoc est[sect. 11] quando filius, vel filia renunciauit cum iuramento hæreditati patris, in manibus, & fauore fratrum, vel eorum, & patris simul, quòd non obstante tali pacto, & renuntiatione iurata, pos sit succedere patri, si non perseuerauerit in eadem voluntate, tenet Bal dus in capit. ad. nostram, el, 1. columna 2. numero 9. de iureiurando, & per textum in dicta l. vltima, C. de pactis, affirmat, quòd quamuis pactum huiusmodi fratribus sit factum. in manibus ipsorum, & patris, atque eisdem fratribus ius quæ situm ex eo; nihilominùs, quia requiritur perseuerantia patris vsque ad mortem, si pater ipse voluerit, quod succedat filia cum fratribus, iuramento non obstante, siue aliter disponat, quòd filia succedere debebit, non obstante renunciatione aut pacto: & Baldum sequuntur Fulgosuis, & Corneus in l. pactum, C. de collationibus. Cumanus in dicta l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obligat. & ibidem Alexander, num. 12. Felinus in capit. primo, de iureiurando, columna 3. Georgius Nathanus in dicto capit. quamuis pactum, prima limitatione, num. 3. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testament. verbo, duas habens filias, num. 288. Purpuratus in dict. l. vltima, C. de pactis, numer. 187. eruditè Rodericus Suarez, in. l. quoniam in prioribus, limitation. 5. ad legem Regni, numero 2. & 3. & 8. Antonius Gomezius in dicta 1. 22. Tauri, numero 31. Molin. de Hispanor. primogen. lib. 2. capit. 3. numero 4. Ioannes Gutierrez in initio dict. capit, quamuis pactum, numer. 5. Michaël Gras sus, receptar. sententiar. §. succes sio ab intestato, quæ stion. 9. num. 13. & quæ st. 10. num. 7. vbi dicit Baldi opinionem communiter approbatam, & tenendam omninò. Quod etiam dixit Paris in cons. 24. num. 18. lib. 2. & ij omnes reprehendunt Iasonem, dum dixit in d. l. fin. de pactis, num. 13. in hoc Baldum erras se, æquiuocéque loquutum fuis se, & optimè probant, ipsum potiùs Iasonem erras se, & Baldum subtiliter & recté loquutum: & inter alias rationes, rectis simè constituunt, pactum huiusmodi, aut renunciationem factam in manibus patris, & fratrum, ipsorum tamen fratrum fauore, non es se absoluté pactum de non succedendo, quod iuramento firmatur ex dict. c. quamuis pactum, quia non est contra bonos mores, nec inducit votum captandæ mortis, sed potiùs respectu fratrum, cum quibus pactum apponitur, & quibus sit renunciatio paternæ hæreditatis, dici pactum de succedendo, & de hæreditate viuentis certo modo diuidenda: & sic militare rationem, & dispositionem dictæ l. vltimæ, C. de pactis, & per con sequens non debere valere sine voluntate, & consen su illius, cuius de succes sione agitur, in quàque per seueret vsque ad vltimum vitæ exitum. Quod Rodericus Suarez, Anton. Gom. Ioann. Gutierr. & alij superiùs relati latiùs probarunt: & mirantur de hoc dubitas se Cou. In d.c. quamuis pactum, in initio 3. part. n 7. & 8. ipse tamen Cou. licèt dubitauerit de sententia Baldi, ex eo quòd ab initio, patris præ sentia, & authoritate pactum initum fuit, & ipsius consensus acces sit. ex eóque videbatur fratribus ius quæ situm vt supra dixi; statim tamen (quod superiores non animaduertunt) in sententiam Baldi magis videtur animum inclinare, & censet multi faciendam es se tanti Viri authoritatem, & ita videtur cum eo tran sire; quod in terminis nostris solus, & verè obseruauit Michaël Gras s sus d. §. succes sio ab intestato, quæ stion. 10. numero 7. quotiescunque etiam de hæreditate patris viuentis certis modis habenda, vel diuidenda pactum inter fratres initum est, nec eiusdem patris consensus, & approbatio acces sit, Anthórmet ip se pactum es se illicitum, & turpe, & contra bonos mores. nec iuramento confirmari, expres sim as serit, & tanquam indubitatum semper supponit. Prætereà Baldi doctrinam bellis simé comprobat, & Didaci de Couar, sententiam improbat Menchaca de succes sion. creat. lib. 2. d. §. 18. n. 198. 199. & 200. quo loco dicit tenendam, & veriorem opinionem eam. quæ docet pactum de hæreditate certo modo diuidenda, de consensu patris per fratres iuratum, validum es se, dummodò intelligatur reuocabiliter; & consequen ter, vt tale pactum, cùm primùm ille, cuius de succes sione agebatur, cœpit pœnitere, & consen sum præ stitum reuocare, statim euanescat: Quod, vt dixi, validis simè comprobat, & recté obseruat, ipsos etiam paciscentes, quasi sub hac virtuali, & subintellecta conditione iuras se videri, si is, cuius de succes sione agitur, in eadem voluntate perseuerauerit; nam id venit ex natura rei: vltra prædictos etiam, Baldi doctrinam sequuta est Rota prima Aprilis 1585. in quadam causa Romana hæredita[sect. 12] tis de Marganis, in qua teste Vincentio Mancino Tyburtino, in tractatu, de iuramento, 4. par. effectu 62. num. 3. fol. 298. fuit resolutum, & decisum, renunciationem factam per sororem Gregoriam de non succedendo Francisco fratri tunc absenti, in fauorem alterius fratris, matris, & aliorum, de quibus in donatione, fuis se nullam, etiam stante iuramento, quia licèt expressè contineat pactum negatiuum de non succedendo, tamen virtualiter, & æqué principaliter continet etiam pactum affirmatiuum, quòd illi succedant Francisco. Quod pactum absque illius consensu factum, est de iure improbatum, & contra bonos mores, nec iuramento sirmatur, vt ipsemet Vincentius refert; qui tamen decipitur, dum existimat, præfatam Rotæ decisio[sect. 13] nem rigorosam fuis se, & propter vim iuramenti dubitat, an pactum futuræ succes sionis seruari debeat: Quòd autem decipiatur, ostenditur manifestè; inprimisque propter communes vtriusque iuris Interpretum sententias, quibus adhuc ostendimus, pactum prædictum improbum es se, & iuramento minimè confirmari. Deinde, quia si originaliter præ legantur Authores, quos ipse pro se citat, constabit equidem, eosdem as serere indistinctè contrariam sententiam tenendam fore, nec iuramentum tribuere vim aliquam pacto huiusmodi: quod constat ex Cacherano, quem ipse pro se citat in decisione Pedemontata 100. num. 13. quo loco licèt arguendo, aut dubia excitando, nonnullos Authores retulerit sic tenentes, statim tamen num. 31. & sequentibus, decisiuè loquendo, contrarium es se verius, & receptius affirmat, vt etiam affirmant multi Authores, quos in vnum conges sit Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 40. num. 13. & 14. lib. 1. Prætereà ipsimet Authores ab eodem relati, loquuntur in aliis terminis, hoc est, quando pactum factum est de propriis bonis, & de succes sione propria inter aliquos; quo casu Authores relati per Cacheranum dict. num. 13. & per eundem Vincentium Mancinum, crediderunt pactum sic initum de propriis bonis, & de succes sione eorum, iuramento confirmari. Cæterùm quando pactum fit de bonis alienis, & de hæ reditate tertij, certo modo habenda, vel diuidenda, nullus vnquam tentauit, iureiurando illud robur, aut firmitatem accipere pos se; imò nullum prorsus es se, & absque effectu as serunt vnanimiter omnes, vt supra in initio remanet probatum. Id autem clarè as sequutus est, & in effectu ita[sect. 14] explicauit Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 40. ex num. 27. lib. 1. Is enim Author quamuis eo loco constanter tueri voluerit, securéque tueatur, quòd pactum mutuum, aut reciprocum futuræ succes sionis de propriis bonis inter aliquos initum, & iuramento confirmatum, debeat obseruari, & loquutus fuerit in casu, quo fratres quidam conuenerunt, vt si aliquis ipsorum decederet sine filiis legitimis & naturalibus, portio sic decedentis deuenire deberet ad alterum fratrem, eiúsque filios: Tamen in casu nostro, quando fit pactum de hæreditate tertij certo modo habenda, vel diuidenda, expres sim dixit eodemmet consil. 40. num. 34. & 35. non aliter pactum valere, nec iuramento confirmari, quàm si eius, de cuius hæreditate agitur, con sensus, & voluntas accedat, eóque consentiente pactum fiat. Et distinguit casum, quo fit conuentio, vt certa bona præcedentis deueniant ad superuiuentem à casu, quo fit pactum de hæreditate tertij, absque eius consensu: ira etiam in effectu distinxit Bartol. in consil. 8. colum. 2. & sequuntur eum multi relati per Cacheranum d. decis. 100. num. 34. in vers. imò potest retorqueri Bartolus contra Decium, Viuius etiam commun, opin. lib. 1. verbo, pactum, num. 8. Anton. Gabriel. lib. 3. tit. de pactis, conclus. 1. num. 8. Michël Gras sus receptarum sententiarum, §. succes sio ab intestato, quæ st. 9. n. 6. 10. & 11. vbi plenè, an reciprocum pactum mutuæ succes sionis admittatur ratione vicis situdinis: de quo etiam Andreas Gaill. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruatione 126. Qui tamen obseruatione 127. fol. 243. in eis [sect. 15] dem terminis pacti vicis situdinarij, aut mutuæ succes sionis loquutus est, dum dixit, quòd pacta, & statuta de mutua succes sione in casu deficientium liberorum masculorum, inter Principes, Comites, Barones Imperij, & Nobiles Germaniæ in vsu sune frequenti, & consuetudine hominum memoriam excedente confirmata valent: quia in Principibus, & illustribus Personis omnis sinistra suspicio, & præ sumptio ces sat, & quia ad pacem, & tranquillitatem illius Imperij id conueniens est. Apertè ergo loquitur Gaill in pacto mutuo de succedendo inter aliquos Principes, aut personas illustres, & do propriis bonis, post eorùmque mortem inito: nec in pacto super bonis, & hæreditare tertij, eòque ignorante facto, aliquid inquit; illud namque semper præ supponit illicitum es se, & à iure improbatum: & antea dixerat lib. 2. obseruation. 125. in principio, imò in pacto illo mutuæ, aut vicis situdinariæ succes sionis, in consuetudine hominum memoriam excedente, vsúque frequenti fundatur præ cipuè, & in contrarium es se ius commune, communésque Doctorum theoricas, & doctrinas, fatetur expres sim, & latiùs explicat anteà, dict. obseruatione 116. per totam. Denique Vincentius ipse conuincitur ex his rationibus, quas in proposito con siderauit Menchac. de succes s. creat. lib. 2. §. 18. num. 199. ac iterùm decipitur, quia ideò, dubitat, an pactum illud succes sionis iuramento firmetur, siue firmari debere contra decisionem Rotæ arbitratur, quòd firmiter crediderit, pactum huiusmodi es se dumtaxat contra bonos mores ciuiles, non verò naturales, & sic iuramentum seruari debere: & tamen in eo casu, ac in nostris terminis es se contra bonos mores naturales etiam, & per illud induci quem ad peccandum, veriùs arbitramur, vt infrà ostendam: idcirco obseruandum non est, quamuis iuramentum eidem acces serit. Et per hæc patet, omnia iura, omnésque Doctorum doctrinas & resolutiones (quæcunque in proposito sunt) ita fratribus minoribus opitulari, fratríque maiori aduersari vt ampliùs pro eorum iustitia ostendenda insistere neces sarium non sit: Sed dato, aut absque veri præiudicio conces so, quòd præfata ces sarent, quæ absque omni dubio, fortis siméque, & verè vrgent, ex alio capite aut iure se defenderent dicti fratres minores contra maiorem, ita vt nullo modo ad obseruantiam pacti pos sent adstringi, sed liberi, & immunes manerent; quia vt in facto ponebatur, ipsimet fratres minores tempore conuentionis initæ minores erant viginti quinque annorum, & negari noti potest, quin ex conuentione huiusmodi, vel si ad eius obseruantiam pos sent adstringi, enormiter læderentur: At[sect. 16] propter enormem, aut enormis simam læ sionem, certum est minori vigintiquinque annorum succurrendum, etiamsi contractus iuramento confirmatus, & in se validus fuerit, quoniam vbicunque in contractu adest enormis, vel enormis sima læ sio, ibi dicitur ades se dolus præ sumptus, siue re ipsa; & sic iuramenti vinculum non obstat, quoniam text. in authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus venditionem, & in c. quamuis pactum, de pactis in 6. non procedit extante dolo; vt vtrumque as serunt, & latiùs comprobant post alios multos, quos ipsi præcitarunt, Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 14. num. 20. Bursatus in consil. 75. in principio, lib. 1. Hippolyt. Riminald. in cons. 247. ex num. 58. cum sequentibus, lib. 3. Borgninus Caualcanus de tutore, & curatore, num. 141. Cald. Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læ sis, num. 1. per totum. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 18. ex num. 58. & in cons. 5. num. 118. & seq. lib. 1. Burgos de Paz. in consil. 28. num. 14. & 16. Achilles Pedrocha in cons. 26. ex num. 1. Ioannes Gutierr. in authent. Sacramenta puberum, ex num. 62. vsque ad num. 103. Simoncellus de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 18. num. 215. & seq. Andreas Fachineus controuersiar. iuris, lib. 2. cap. 14. Michaël Gras sus §. succes sio ab intestato, quæ st. 13. vbi in illa quæ stione, an filia, quæ cum iuramento renunciauit paternæ hæreditati, propter enormis simam læ sionem restitui debeat, duas refert communes contrarias sententias, & tandem inquit, quòd priot opinio restitutionem concedens, æquitate ninitur, & bonis rationibus, & quòd putat sequendam, quia in summo consistorio Imperatoris recepta est. Idque maximè futurum, quando læ sio est grauis sima, & admodùm enormis: & ita Romæ in Prætorio Rotæ iudicatum fuis se frequenter, Cas sad. testatur decisione 1. tit. de emptione. Ij autem Authores, & alij plures, supra hoc eodem lib. cap. 2. à me congesti, vsque adeò minori propter enormem, aut enormis simam læ sionem succurrendum putarunt, vt as serant contractum es se ipso iure nullum, ne scilicet iuramentum, iniquitatis, ac doli vinculum es se contingat, nec es se neces sariam iuramenti relaxationem contendant, quamuis alij relaxationem obtineri voluerint, vt ibidem inuenies. Sed magis specificè, ac in eisdem terminis, in[sect. 17] quibus versamur, loquendo, quòd si conuentiones à filiis fiant, & de hæreditate parentis certo modo diuidenda, eiusdem patris consensu accedente, & sic validè, absque iuramento tamen, paciscantur, quòd adhuc si filij minores fuerint, quælibet læ sio considerabilis sufficiens es se debeat, vt conuentio ipsa rescindatur, etiamsi dimidiam non excedat, expres sim as serit Molin. de Hispanor. primog. lib. 2. dict. cap. 3. num. 26. dicens hoc in quolibet contractu fauore minoris statutum es se, & ad id plura iura citans. Cæterùm si de hæreditate patris certo modo diuidenda filij minores pacisicantur, & iuramento id firmauerint, vel pactum non valere, iuxta ea, quæ superiùs dicta sunt, vel si validum sit, quia consentiente patre factum fuerit, quòd adhuc propter enormem læ sionem rescindi debeat, & filiis minoribus succurrendum sit, expres sim dixit Author numeris præcedentibus, & ibidem clarè præ sentit: Imò, quod magis est, eodem in loco num. 25. idem ius statuit in filiis etiam maioribus vigintiquinque annorum propter enormem læ sionem, etiam si consentiente patre id fecerint: eiusque re solutio consirmatur ex his, quæ præfati Authores in locis anteà relatis tradiderunt; item ex his, quæ suprà hoc eodem lib. dicto capite secundo, à me adnotata fuere. Et hactenus de his, quæ ad forum exterius pertinent. Nunc verò de foro conscientiæ, quod Interius vocatur, agendum erit. Et quidem etiam in conscientia as serendum est, fratres prædictos minores securos es se, securéque, & absque omni periculo peccati pos se à pactione cum fratre maiore inita, & iurata discedere, & patris voluntatem, vltimámve dispositionem sequuti, id capere, quod ex ipsius dispositione, & bonis, ad eos peruenire pater voluerit: & sic non teneri eos in conscientia ad aliquid reddendum; imò, quod magis est, fratrem maiorem non pos se in conscientia aliquid retinere ratione conuentionis prædictæ: Idque & iure, & ratione, & etiam authoritate confirmabitur. Iure namque probatur inprimis ex omnibus iuribus in initio adductis suprà, quæ probant, quòd pactum de hæreditate viuentis non valet, sed reprobatur à iure: Item etiam, quia huiusmodi conuentio est simpliciter reprobata à Iure Canonico, cap. 1. [sect. 18] & secundo, & cap. proposui, §. licèt autem, de conces sione præbendæ, & cap. detestanda, de conces. præbend. in 6. Et proptereà nullam inducit obligationem, ne[sect. 19] que etiam naturalem; & sic nec in conscientia obligat. Quòd autem nec naturalem inducat obligationem, docuerunt Castrensis in dict. l. pactum quod dotali, num. 1. & Iason in principio, C. de pactis. Pari sius in consilio 24. num. 55. & seq. volum. 2. Cagnolus in dicta l. vltim. num. 116. C. de pactis. Cacher. decisione Pedemontana 100. num. 18. & notauit expres sim in materia hac, in qua versamur, Ioan. Vincent. Honded. in cons. 40. num. 8. lib. 1. eleganter Menchac. de succes sionum creation. lib. 2. §. 8. num. 207. [sect. 20] dicens, quòd pactum de certo modo succedendo, etiamsi ipsi paciscentes velint, adhuc non producit vllam obligationem, nec personalem, nec naturalem, quia lex noluit obligationem pos se contrahi; & sic nullo pacto contrahi valet, vt ibidem concludenti ratione fundat. Imò pactum huiusmodi, quo de succedendo[sect. 21] certo modo, siue de hæreditate viuentis diuidenda agitur, contra ius diuinum est: quod as serit Baldus, in l. pactum, colum, 2. vers. 5. oppono, C. de collationibus, & Salicetus ibi, expressè dicit num. 5. pactum de succedendo, quocunque modo initum, non validari iuramento, quia est contra bonos mores, & nutrit peccatum, dicens etiam, ita tenere Canonistas, & ponit quatuor rationes, ex quibus arguit huiusmodi pactum es se contra ius diuinum, naturale, & ciuile, & nutriens peccatum, ideò es se omninò improbatum: sequitur Alexander in dict. l. pactum, in 1. notabili, & colum, 2. vers. aduerte tamen, clariùs in consil. 28. num. 6. vol. 3. Ias. in d. l. pactum, num. 1. vbi dicit, pactum de futura succes sione es se contra bonos mores, etiam de iure canonico, duplici respectu, vt ibi probat. Et Baldi, Saliceti, Alexandri. Iasonis, & sequacium, doctrinas sequutus est, & dixit veris simas Cacheranus dict. decis. 100. num. 36. & 37. as serens huiusmodi pacta de succedendo, es se contra bonos mores improbata à iure diuino, naturali, canonico, & ciuili. Idem etiam as serit Cagnolus in dict. l. vltima, C. de pactis, num. 78. in fin. & num. 79. in finalibus verbis, qui loquitur in terminis dict. l. vltimæ & sic in pacto de hæreditate viuentis certo modo habenda, vel diuidenda: & dicit, quòd dispositio annullans pactum huiusmodi, non est merè positiui iuris, cùm sit fundatum in ratione naturali, & de iure gentium, quia turpitudinem in se continet: Et in eisdem terminis idem Cagnolus ibidem, num. 33. dicens, pactum prædictum dici contra bonos mores naturales, & iuri, rationíque naturali multis rationibus aduersari, vt ibidem probat, sic vt concludat, nullo modo obligare pactum prædictum. Ratione etiam confirmabitur, idque vt dilucidè [sect. 22] magis, & concludenter fiat, neces sarium erit, vt in memoriam reuocemus rationes præcipuas, ob quas pactum super hæreditate, & bonis viuentis non valere statutum est: Et illas quidem superiùs præcitati Authores adducunt, maximè Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 18. ex num. 191. & num. 270. Gras sus receptarum sententiarum, §. succes sio ab intestato, quæ st. 9. num. 1. & communiter omnes Scribentes conueniunt in illis, tam in dict. l. pactum, & in d. l. vltima, quàm in d. l. stipulatio hoc modo concepta: vbi Ioannes Bolognetus num. 10. & 11. exactè, & doctè, atque ex mente communi eas proponit, & verba sequentia profert. Ex quibus apparet, quòd duæ sunt principales caus æ annullandi stipulationes appositas super succes sionibus: vna, quando inducitur votum captandæ mortis, quæ pertinet ad l. final. C. de pactis: alia, quando aufertur libera testandi facultas, quæ pertinet ad nostram legem, & vtraque causa est valdè rationabilis, & rectis simè recepta, cùm conuentiones inducentes votum captandæ mortis sint contra ius diuinum, naturale, gentium, canonicum, & ciuile. Nam quando sperantes succedere, conueniunt de hæreditate viuentis, demonstrant maximam auaritiam, & nimiam cupiditatem bonorum viuentis, & præmaturam & enixam, voluntatem; vnde incidunt in peccatum auaritiæ contra præceptum Dei, in quo semper morantur. Item faciunt contra aliud præceptum: Dilige proximum tuum sicut te ipsum, Item incipiunt desiderare mortem proximi sui, & s æpis simè insidiari vitæ ipsius, quod est contra præceptum naturale, quia nefas est, hominem homini insidiari, l. vt vim, ff. de iustitia & iure, & po steà aliquando subsequuntur homicidia, & infinita alia mala & reprobatur per legem ciuilem, per dictam l. finalem, cum concordantibus & de iure canonico per cap. ne captandæ, de præbendis: & proptereà apparer, quòd tales stipulationes annullantur quoniam sunt contra bonos mores naturales, per prædicta. Et succedit, quod nec etiam iuramento validantur, per caput, Non est obligatorium, de regulis iuris in 6. Ipse etiam Bolognetus in dict. l. vltim, C. de pactis, num. 23. easdem rationes adducit, & dicit, quòd licet videantur quatuor rationes, quæ per Doctores as signantur, verè tamen omnes rationes ad vnam reducuntur, quæ cum suis partibus sic subordinantur, vt ex illis nostrum As sumptum, nostráque intentio optimè comprobetur. Subordinatio autem sit per Authorem prædictum verbis sequentibus: Nam paciscendo super hæ reditate viuentis, contrahentes demonstrant, desiderare res alienas, contra præceptum Decalogi. Et quia ipsi non pos sunt habere nisi per eius mortem, inducitur Votum captandæ mortis, idest procurandæ mortis alterius, vt pos sint habere rem desideratam, contra aliud præceptum Decalogi. Ex qua procuratione succedunt insidiæ, vt moriatur, & per consequens inducitur periculosus, & tristis euentus. Et quia hominem homini insidiari nefas est, l. vt vim, ff. de institia, & iure, sequitur quòd est contra bonos mores naturales, vltra quod est contra præceptum Decalogi. [sect. 23] Authoritate autem satis remanet res ista confirmata ex his Authoribus, quos superiùs retulimus: illorum namque rationes, & doctrinæ euincunt concludenter, pactum prædictum manifestam in se turpitudinem continere, es séque contra bonos mores naturales, similitérque contra ius diuinum, naturale, gentium, canonicum, & ciuile, nullámque obligationem, etiam naturalem producere; & con sequenter nec in conscientia obligare: Et vltra relatos suprà, probatur authoritate, & sententia Ancharan i, Imolæ, Dominici, & Georgij, in dict cap. quamuis pactum, in prima limitatione: vbi obseruarunt expres sim, pactum de hæreditate tertij viuentis, etiam iuratum, impium es se, & à lege improbatum, & adeò iniquum, vt absque periculo, & di spendio salutis æternæ seruari non pos sit: plures etiam Authores hoc eodem cap. 9. num. 7. suprà relati, expres sim as serunt, pactum absolutè negatiuum de non succedendo iuratum, ideò obligare, absque ex constitutione cap. quamuis pactum, confirmari, quia nec contra bonos mores, nec vergit in dispendium salutis æternæ pactum verò de succedendo simpliciter, siue de certo modo succedendo, ideò non obligare, nec confirmari ex constitutione illius textus, quia contra bonos mores est, & in dispendium salutis æternæ vergit. Quod cùm as serant, apertè equidem præ sentire, aut velut expres sim as serere videntur, nec in conscientia obligare, cùm generaliter sit omni constitutioni, aut dispositioni, derogandum, quæ absque mortali peccato obseruari non, valet, iuxt. text, in c. vltim. de præ scriptionibus, & in c. vltim. de consuetudine. Prætereà, & his conuenit Ioannis Bologneti in nostis terminis resolutio, & sententia; is namque Author, vltra ea, quæ duobus in locis, supranum. 22. relatis, generaliter obseruauerat, quæ adeò concludunt, vt ipsa sufficerent pro fundamento huius sententiæ, quando omni alio deficerent, in dict. l. vltima, num. 49. C. de pactis, specificè quærit, vtrùm pactum super hæreditate, & bonis viuentis initum, valeat in foro conscientiæ? Et resolutiuè inquit, quòd in foro conscientiæ non valet, nec obligat: & reddit duplicem rationem. Prima consi stit in eo, quòd quando aliquid prohibetur à lege ciuili propter præ sumptionem delicti, tunc seruatur ius ciuile in foro canonico, vt per Abbatem de exceptione Macedoniani, & alia simili exceptione, in cap. finali, de præ scriptionibus, colum. 6. versiculo, hic dicit Baldus, num. 26. & 27. vbi sequuntur Felinus, & omnes Doctores communiter. Secunda ratio est, quia, vt suprà probaui num. 18. conuentio ista est simpliciter reprobata à iure Canonico, & sic obseruari etiam debet in foro conscientiæ quantum ad validitatem, vel inualiditatem actus, argumento eorum, quæ notarunt Abbas, & communiter omnes in cap. vigilanti, colum, penult. & cap. fin. de præ script. Ac denique Bolog. ipse postquam rationibus prædictis sic fundauit, subdit in hunc modum: Et aliàs es set in mala fide, qui retineret contra pactionem à lege reprobatam, & per consequens peccaret, cùm de iure Canonico non valeret pactio, argumento cap. 2. de maioritate, & obedientia. Quæ verba sunt Valdè singularia, & notanda in casu præ serni; nam iuxta ea frater maior ob conuentionem super hæreditate patris viuentis initam , nihil poterit in conscientia consequi, nec etiam retinere, sed potiùs fratribus minoribus restituere debebit, & ad eum modum bona parentis libera reducere, ad quem ipse in testamento, vltimáve sua dispositione expres serit. nec alio modo contendere ea obtinere. Et Bologneti resolutio, atque obseruatio corroboratur apertè ex omnibus rationibus, & doctrinis superiùs adductis; ips æ namque euincunt manifestè, non es se licitum aliquid in conscientia retinere, nec petere ratione conuentionis iuri diuino, & naturali contrariæ, nec absque dispendio salutis æternæ seruari pos se pactum huiusmodi, nec etiam iuramentum super eo interpositum.[sect. 24] Corroboratur etiam, ac omninò confirmatur ex sententia, & resolutione Patris Ludouici Molinæ, è Societate Iesu Religiosi dignis simi: Is enim Author in tractatu, de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disput. 271. fol. 114. ad fin. in primis dixit hæc verba: Pactum circa bona eius, qui adhuc viuit, sub conditione, si ad ipsos, aut eorum aliquem ea bona deueniant, est nullum, nisi in tali pacto is consentiat, cuius sunt ea bona vt habetur in l. vltim. C. de pactis. Deinde, & de aliis pactis tractat, quæ similiter nulla es se decernit, quia ex illis facilè præiudicium oriri potest aduersùs bonos mores, aduers ù sve id, quod expedit, vt in benè instituta Republica ad commune bonum seruetur; postmodùm eodem in loco, in versiculo, dubium est, fol. 115. dubitat, vtrùm si pacta, & promis siones huiusmodi confirmentur iuramento, obligent vi iuramenti ad sui obseruationem? & dicit multos communiter, & indistinctè hoc in dubio existimas se, eiusmodi pacta, esto consirmentur iuramento, non obligare, quia non est obligatorium contra bonos mores præ stitum iuramentum. Ecce vbi as serit, multos in foro conscientiæ id ipsum arbitrari indistinctè, quod arbitrari, atque as serere Bologn. suprà vidimus: Ipse autem Molin, dubiummetipsum resoluendo, in versiculo, Hoc tamen loco, regulam vniuersalem statuit, & in no strum fauorem rem decidendo, distinguit, an non folum pactum homini factum, sed etiam iuramentum iure humano reperiatur irritum; & tunc inquit, quòd pactum nullo modo obligat. nec etiam iuramentum, quia non solum pactum, sed etiam iuramentum irritum est iure humano: An verò dumtaxat reperiatur irritum pactum, non verò iuramentum; & tunc inquit iuramentum obligare, & ponit exemplum in promis sione facta vsurario, aut gras satori, ne iniustè nos interficiat, quæ; de iure irrita est, nec absque culpa lethali, & onere restituendi aliquid recipi potest: & nihilominùs talis promis sio vsurario, aut gras satori facta obligat, si iuramento confirmetur: Id tamen, atque in no strum fauorem, vt dixi, limitat statim, vt minimè habeat locum, quando pactum fiat de re mala, hoc est iure diuino, aut humano prohibita; tunc namque affirmat pactum non obligare: idque con stat expres sim ex verbis eiusdem Authoris, ibi: Itaque quando iuramentum non est iure humano irritum, tunc, vt promis sio, aut pactum iuramento confirmatum non obliget ad sui impletionem, si homini sint facta, neces se est, vt sint de re mala, hoc est iure diuino, aut humano prohibita. Et ponit exemplum in promis sione non reuocandi testamentum, & in aliis similibus, quæ cùm iure prohibita sint, nec iuramento confirmantur, nec in conscientia obligant. Ecce vbi in nostris terminis, & in pacto, aut promis sione homini facta de re iure prohibita, aut humano, aut diuino, securè as serit in foro conscientiæ obligationem non es se, & se remittit ad disput. 151. vbi tractauit de pacto, aut promis sione, aut alia quacumque dispositione super hæreditate, aut bonis viuentis: & sic casum præ sentem decidit expressè, tum ob ea, quæ ibi dixit, quotiescumque libera testandi facultas aufertur, aut de hæreditate viuentis agitur; generaliter enim ea improbauit, & voluntatem testatoris seruandam dixit; tum ob rationem superiorem, cùm pactum hoc de hæreditate viuentis fiat super re de se mala, & non solùm iure humano (quo solo contentus est Molina.) sed tot iuribus prohibita, vt suprà probaui: cùm etiam iuramentum sit irritum, vtpote super tali re, & contra bonos mores, præceptáque naturalia interpositum: Idcircò, & concludendo in vtroque foro, negari non potest, quin ius dictorum fratrum minorum adeò certum sit, vt de eorum iu stitia dubitari nullo modo valeat. Et de his hactenus egis se sufficiat. # 10 CAPVT X. Ex l. perfecta donatio, C. de donat, quæ sub modo. Vbi in proposito illius legis quòd perfecta donatio conditiones posteà non capiat; quamplurima variis in locis scripta, & per DD. ex eo textu desumpta, in vnum congeruntur, & nonnulla adnotantur per Authorem, quæ in praxi conducibilia, & tam in primogeniis & vinculis, quam in meliorationibus, & aliis dispositionibus vtilia es se poterunt, nec alibi hucusque sic elaborata inueniuntur. Inter alia tamen id principaliter actum, an scilicet, & quando Maioratus primus institutor, siue alius eius dem pos ses sor aut succes sor quicunque antiquas conditiones aliquo modo alterare, siue modificare aut liquid de nouo adiicere pos sit. Quid etiam, quando ex propriis bonis aliquid adiunxerit, propriáve bona libera addiderit, aut donatarium inter viuos, in testamento hæredem instituerit. Quando etiam perplexitas, siue repugnantia dis solui debeat secundùm verisimilem mentem te statoris. Ac denique D. Francis. Sarm. aduersùs Socin. & Did. de Couar. sententia, vt perfectæ donationi nec modus, nec conditio, nec grauamen etiam in continenti adiici pos sit, concludenter adeò, & verè corroboratur, vt de ipsa ampliùs dubitari non valeat. SVMMARIVM. -  1 Donatio semel perfecta, conditiones posteà non capit, nec eidem potest ex postfacto modus, grauamen, vel conditio apponi, siue quid aliud de nono adiici. Et ibidem l. perfecta donatio, C. de donation. quæ sub modo, decisio, siue vulgatum Doctorum As sumptum ex illo textu, quamplurimorum Authorum relatione, & doctrinis exornatum. Qui equidem variis in causis, diuersimodéque con sulti, varia equidem, & multa respondent, quæ negotiis multis frequenter occurrentibus, vtilis sima es se pos sunt. -  2 L. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, indistinctè procedit in dispositione, ac in persona quacunque, nec vlla causa, aut persona ab eius decisione excipitur. -  3 Procedit etiam in Principe, adeò quòd Princeps etiam non pos sit modificare, nec alterare aliquo modo donationem perfectam, per eum in fauorem alicuius factam, nec eidem nouas conditiones adiicere. -  4 Donationes Regiæ, etiam ex causa remunerationis factæ, quoties nimis læderent Regiam Coronam, moderari posteà pos sent. -  5 L. perfecta donatio, C. de donat quæ sub modo, procedit etiam in vinculis perpetuis, seu primogeniis, ac etiam in meliorationibus inter viuos factis. -  6 Maioratûs institutor, siue pater, qui de proprijs bonis Maioratum instituit, meliorationémve in aliquem ex filiis aut descendentibus fecit irreuocabiliter, non poterit ex postfacto in Maioratu, aut melioratione addere alias conditiones, quàm illas, quas tempore confectionis eiusdem apposuit, nec de nouo modificare, aut quocumque modo alterare. -  7 Contrà tamen obseruandum erit, si Maioratus, aut melioratio reuocabiliter facta fuerit. Nam cùm eo casu pos sit pater in totum reuocare; multò magis nouas conditiones adiicere, aut de nouo modificare poterit. -  8 Maioratûs primus institutor, sine pater, qui Maioratum, aut meliorationem irreuocabiliter con stituit, an pos sit alia bona subrogare, quàm ea, quæ à principio comprehensa, siue expres sa, aut as signata fuerunt. -  9 Maioratûs irreuocabiliter facti primus institutor, siue eiusdem succes sor, aut pos ses sor alius quicumque, qui ipsi Maioratui aliquid ex bonis propriis adiunxit, siue propria bona libera addidit, an pos sit nouas conditiones antiquo Maioratui adiicere, & num. seq. vsque ad num. 24. Vbi Ludouici Molinæ distinctio & resolutio refertur. Et Blazij Flores Diaz de Mena in eodem dubio ob seruatio quædam adducitur. Ac denique eiusdem Authoris sententia vt proferatur, nonnulla in primis pro maiori explicatione adnotantur. In primis tamen eiusdem Molinæ locus, singulariter & nouè explicatur, nec aliquid nouitatis Neotericum quendam contra eundem Authorem detegis se, & nouè, & eleganter demonstratur. -  10 Maioratus pos ses sor, si antiquo Maioratui bona propria libera adiunxerit, siue nouum Maioratum instituens, præcipiat, quòd in illo succedatur, sicut in antiquo, hoc sufficit. -  11 De inuestitura noua si non appareat, sed de antiquæ, præ sumitur quòd noua sit facta secundùm conditiones inuestituræ antiquæ. -  12 Maioratui antiquo bona ab eiusdem institutore, siue alio succes sore nouiter addita, vel adiuncta, eodem iure iudicari debere, eisdem legibus, vinculis, & conditionibus habenda, quibus Maioratus antiqui bona haberi debent. -  13 Dispositioni alicui quando fit additio, iudicatur de additione, sicut de principali. -  14 Regno addita terra, debet iudicari secundùm leges Regni. -  15 In rebus augmentatis in Maioratu, cùm sit eadem ratio, quæ est in aliis bonis Maioratus ab antiquo constituti, idem ius seruari debet. -  16 Rè sque augmentatæ, eædem cum aliis iudicantur, nec aliquid distant ab illis, sed legibus & conditionibus ipsarum gubernantur. -  17 Dubij propositi supra num. 9. vera resolutio traditur, & duo casus principaliter distinguuntur. -  18 Ac in eodem dubio, Blazij Flores Diaz, de Mena obseruatio quædam, nouiter comprobatur per Authorem. -  19 Perplexitas siue repugnantia dis solui & remoueri debet in testamentis, quando potest aliquo modo fieri, maximè ad dispositionem vltimam conseruandam. -  20 Et ita semper interpretatio fieri debet, quoties alias dispositio corrueret, vel non pos set ad eum modum reduci, quem testator desiderauit. -  21 L. vbi repugnantia, ff. de regulis iuris septem limitationes, seu restrictiones, remis siuè. -  22 Perplexitas dis soluenda est secundum verisimilem mentem testatoris. -  23 Perplexitas solet vitiare dispositionem, quando nullo probabili modo potest dis solui, secus autem si dis solui pos sit aliquo modo. -  24 Maioratum, vel meliorationem Tertij bonorum semel irreuocabiliter factam, sicut non potest institutor reuocare, sic nec circa eam aliquam declarationem facere, filio non consentiente, quæ illi præiudicium aliquod afferat, & si vult facere aliquam declarationem, debet stare in finibus declarationis, nec vltrà progredi, siue nihil de nouo disponere. -  25 Maioratus, vel meliorationis etiam irreuocabili ter factæ scriptura quoties obscura est, ad institutorem Maioratus spectat declarare eam. -  26 Maioratus institutori in casu, in quo licitum est declarare, seu interpretari verba obscura, siue aliquam clausulam institutionis, vel dispositionis irreuocabiliter facta, ita debet fieri declaratio, seu interpretatio, sicuti à lege ip sa fit, & non aliter. -  27 Item vt verbis dispositionis, & subiectæ materiæ propriè conueniat. Quod in quacunque dispositione obseruandum est, nec à sensu verborum recedi potest, quando actus non est reiterabilis. -  28 Et si declaratio fiat iuxta proprium sensum, debent citari aut vocari hi, qui ex declaratione lædi pos sunt; maximè si ex dispositione iam fuerit ius aliquod quæ situm illis, & si vocarentur forsan, vel non, vel aliter declaratio fieret, & vide Menoch. in cons. 190. numer. 49. & in cons. 191. num. 48. & 49. lib. 2. -  29 Declaratio seu interpretatio non facta circa verbum aliquod ambiguum, sed circa id, quod non erat dubium, aut quæ verbis dubiis, vel non dubiis principalis dispositionis propriè & verè non conueniat, non censetur es se declaratio prioris dispositionis, sed noua, atque alia dispositio, quæ sustineri non debet, nec potens est tollere ius quæ situm alteri ex priori dispositione. -  30 Dispositionem suam qui declarat, nihil de nouo facit, sed ostendit, qualis fuerit voluntas eius in dispositione. Idque nonnullis exornatum, atque explicatum traditur remis siuè. -  31 Declarationem vltimi Maioratus pos ses soris, aliis vocatis, vel qui ex legis, aut institutoris dispositione ad succes sionem admitti debent, non nocere. -  32 Maioratus pos ses sorem nihil innouare pos se in conditionibus per institutorem iniunctis, nec alias nouas ponendo, nec antiquas remittendo. -  33 Primam inuestituram, seu Maioratus institutionem semper attendendam es se, nec pos se ei ex po sterioribus derogari. -  34 Ludouici Molinæ in proposito huius materiæ considerationes quædam ab Authore probatæ, remis siuè. -  35 Maioratus pos ses soris de sequenti succes sore aut de rebus ad Maioratum ipsum pertinentibus declaratio cuius effectus sit ex sententia Molinæ, & vide num. seq. -  36 Succes sori Principis non licere declarare animum prædeces soris circa facultatem datam ad faciendum Maioratum, quia non potest attestari de animo prædeces soris, & declaratio cohæret per sonæ. -  37 Hæres quando pos sit interpretari testatoris voluntatem. -  38 Et ibidem, cuius effectus es se debeat eiusdem interpretatio, aut declaratio. -  39 Donator vtrùm pos sit in testamento suo hæredem instituere donatarium in rebus irreuocabiliter donatis sub nouis conditionibus aut pactionibus. Vbi Guid. Pap. & Celsi Hugonis sententia refertur, & numer. seq. concludenter confutatur. -  40 Donationi perfectæ, ex consensu donatarij, modus, conditio, & grauamen adiici potest. -  41 Donatorem nullo modo pos se dere inter viuos donata, in testamento disponere in præiudicium donatarij, aut donationem reuocando, aut illam minuendo. -  42 Quippe cùm donatio perfecta & irreuocabilis impediat testamenti factionem super bonis donatis. -  43 Et sicut expressè reuocari non potest, ita nec tacitè per aliam dispositionem quamcunque in contrarium factam. -  44 Guid. Pap. & Cels. Hugon. deceptos in allegatione, atque inductione tex. in l. Titia Seio, 89. §. Lucius, ff. de legatis secundo, prout hoc numero adnotatur, vbi redditur vera ratio illius textus. -  45 Donatio inofficiosa filio facta, reuocatur, & quando inofficiosa dici pos sit, & vt talis infringatur, remis siuè. -  46 Donator de rebus etiam irreuocabiliter donatis, donatarium hæredem institutum grauare potest, si in aliis bonis præter donata, eum hæredem instituat. -  47 Et eo casu si donatarius omnibus bonis frui velit, tenebitur neces sariò adimplere onus & grauamen adiectum in his, quæ anteà irreuocabiliter sibi donata fuerunt. -  48 Imò eo ipso, quòd donatarius adierit hæreditatem, & fecerit se hæredem virtute ipsius testamenti, censetur consensis se modis, & conditionibus donationi, aut rebus anteà donatis, adiectis. Ad quod in terminis ponderatur Curtij iunioris con silium 120. num. 9. lib. 2. & verba eiusdem referuntur hoc loco. -  49 Donationi perfectæ ex sententia Socini, Did. de Couar. & aliorum, modum, conditionem, & grauamen adiici pos se in continenti. -  50 Contrà ex sententia D. Francis. Sarmien. quæ verior est, & concludentibus rationibus corroboratur per Authorem, & num. seq. -  51 L. sicut, C. de obligat. & act. contra Socin. Couar. & sequaces, fortiter inducta. -  52 Et ibidem Marc. Mant. Benauidij verba quædam nouiter ponderata, & relata. -  53 Donatio hodie perficitur solo consensu, nudáque voluntate donantis. -  54 Borgninum Caualcanum, Hieronymum Gabrielem, Franciscum Bursatum, & alios videri fuis se in eadem sententia, quam defendit Author, prout hoc numero, & sequentibus adnotatur. -  55 Donator in sua donatione inter viuos potest apponere pactum, conditionem, modum, & tempus, & facere illam reuocabilem, prout sibi videbitur, dum tamen hoc faciat à principio contractus, & antequam sit ius quaesitum donatario, quod illi quæritur statim perfecta donatione. -  56 Donatio statim vt perfecta est, perpetua fit, & irreuocabilis, nec ampliùs donantem pœnitere potest. -  57 Ripæ responsum 63. num. 6. & nu. 8. expenditur, ac ita accuratè, & verè ponderatur, vt apertè probet contrarium eius, ad quod citatur ab aliis. -  58 Donatio omnium bonorum, vel maioris partis eorum, facta ab eo, qui liberos non habebat, natis liberis, statim reuocatur ipso iure. -  59 Donatio quantumcunque perfecta, per ingratitudinem donatarij reuocabilis efficitur: Idque latis simè explicatum traditur, remis siuè. S Ingvlaris sanè extat in iure[sect. 1] Cæ sarum decisio in l. perfecta donatio, C. de donationibus, quæ sub modo. Ex qua communiter solent, atque mille in locis adnotare Scribentes, quòd donatio semel perfecta, conditiones posteà non capit, nec eidem potest ex postfacto modus, grauamen , vel conditio apponi, siue quid aliud de nouo adiici. Quod ex illa lege vltra ordinarios ibi, adnotarunt & alij quamplures, tam huius Regni, quàm exteri Authores, & variis in causis, diuersimodéque consulti, varia equidem eiusdem legis decisione excitati respondent, multáque ob eiusdem constitutionem, statuunt, quæ negotiis multis frequenter occurrentibus, vtilis sima es se pos sunt. Pro nunc tamen sequentes erunt notandi in proposito, ac cùm occasio se offeret, videndi Doctores. Baldus, qui notanter loquitur in consilio 381. Factum tale, lib. 4. & in consil. 277. in principio, libro 3. Paulus Castrensis in consil. 258. num. 4. & 5. lib. 1. & in consil. 2. num. 106. lib. 2. & in consil. 164. num. 4. & 5. lib. 2. Alexander in consil. 15. lib. 5. Socinus iunior in consil. 108. Viso puncto, num. 3. lib. 2. Socinus senior in consilio 66. columna vltima, lib. 1. Iason in cons. 73. ex num. 2. lib. 1. Decius in consil. 543. In casu proposito, nu. 3. & num. 7. & in consil. 468. Superiori anno, num. 28. & 29. & in cons. 498. Curtius iunior in cons. 120. ex numero 9. libro 2. Gratus in consil. 7. ex num. 41. lib. 2. Roland. in cons. 61. num. 4. volum. 2. Gozadinus in consil. 5. num 23. Bellonus in consil. 29. num. 11. & 12. & in consil. 60. num. 16. Iacobus Madellus de Alba in consil. 782. nu. 40. & quatuor sequentibus. Tiberius Decianus, qui nonnullis modis declarat, & vtiliter loquitur; idcircò videndus erit omninò in cons. 1. ex nu. 29. cum sequentibus, vsque ad nu. 37. volum. 3. & in consil. 8. num. 4. & nu. 16. volum. 2. Franciscus Ripa responso primo, num. 4. & respons. 181. num. 15. & respons. 38. numer, 23. lib. 3. Luc. de Pen. in l. prædia, col. 14. & 15. C. de locat. præ dio, lib. 11. Tiraquellus de tractatu conuentionali, ad finem tit. num. 108. Pinellus 3. par. l. primæ, C. de ben. mater. numer. 62. ex vers. infertur 15. vsque ad vers. infertur 17. Vincentius de Franchis decis. 213. numer. 4. & 5. Marcus Mantua Benauidius in l. iurisgentium, §. quinimo, num. 8. & 9. ff. de pactis. Iacobus Menochius in cons. 91. n. 17. & in cons. 92. num. 25. & num. 75. lib. 1. & in cons. 178. num. 9. & in cons. 191. num. 43. lib. 2. Borgninus Caualcanus decis. 45. num. 6. & decis. 41. num. 19. & num. 34. Gama, decisione 262. & ibidem Blazius Flores Diaz de Mena, eius Additionator, quem etiam vide in addit. ad decis. 107. Franciscus Bursatus in cons. 16. ex numer. 45. lib. 1. Carolus de Tapia ad l. finalem, ff. de constitut. Princip. 2. par. cap. fin. per totum. Petrus de Peralta in l. 3. §. qui fideicommis sam, n. 68. fol. 202. ff. de hæredibus instituendis, & l. cùm pater, §. à filia, ex n. 32. ff. de legatis secundo. Et vide ibidem, ex nu. 92. cum sequent. Antonius Gomezius tom. 1. variar. cap. 4. nu. 11. & in l. 17. Tauri, num. 22. Didacus Couar. variar. lib. 1. cap. 14. & lib. 2. cap. 23. Dueñas regula 216. Aluarus Valascus consult. 37. in princip. Burgos de Paz in cons. 25. num. 46. & 58. & in cons. 26. num. 3. D. Francisc. Sarmient. de redditibus ecclesiasticis, 1. part. cap. 4. n. 10. Lambertin. de iure patronat. 1. part. libre primo, quæ st. 9. Pelaez à Mieres de maioratu, 1. parte, quæ stion. 26. ex numero primo, vsque ad numerum 9. & vide numerum 10. & 11. & quæ stione 44. ex numero 11. & 2. parte quæ st. 4. illatione 8. numero 14. quibus in locis per text. in dict. l. perfecta donatio, multa adnotauit, quæ quotidiana sunt & vtilia. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 8. ex n. 21. vsque ad num. 28. & n. 35. 36. 37. & 38. Qui etiam per eundem tex. in Hispanorum primogeniis nonnulla neces saria obseruauit. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 35. & lib. 2. cap. 2. ex num. 4. cum sequentibus. Ayora de partitionibus, 2. parte quæ stione 9. per totam. Matiençus in l. 11. tit. 6. glos. 3. & in l. 11. tit. 7. glos. 9. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Azeuedus in d. l. 11. & in l. 1. 3. & 4. tit. 10. lib. 5. compilationis. Ioannes Gutierrez practicarum libro 2. quæ st. 53. & lib. 3. quæ stione 101. ex numero 6. cum sequentibus. Achilles Pedrocha in consilio 1. n. 152. & n. 200. & seqq. Angulus ad leges meliorationum, l. 11. glos sa prima, num. 2. 3. & 4. Velasquez de Auendaño in l. 40. Tauri, glos s. 2. numero 84. & glos s. 1. ex num. 51. cum seq. & in l. 46. glos s. 8. D. Ferdinand. Mendoça disp. iur. ciuilis, lib. 1. c. 5. ex num. 41. Vide etiam tradita à me, harum quotidianarum controuersiarum iuris, libro 1. de vsufructu, capite 39. numero 41. & 42. & numero 34. cum sequentibus. Denique vide P. Molinam de iust. & iure, tom. 3. disp. 617. per totam. Ex his autem Authoribus nonnulla (aliis pluribus scienter, consultóque prætermis sis) adnotauimus hic quæ vtiliora sunt, & frequentiùs euenire solent. Et in primis obseruandum erit, textum in dict. l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, indistinctè procedere in dispositione, ac in persona quacunque; in quo omnes Authores superius præcitati conueniunt, nec vllus hactenus in hoc dis sentit; imò legem illam quæ sancit, perfectam donationem es se irreuocabilem, adeò quòd conditio, modúsve, vel quid aliud adiici non potest, indistinctè accipiunt, nec vllum casum, aut personam excipiunt. Idcircò & secundo loco statuunt, procedere etiam[sect. 3] in Principe, adeò quòd Princeps etiam ex communi sententia non pos sit modificare, nec reuocare, nec alterare aliquo modo donationem per eum factam in fauorem alicuius, nec eidem nouas conditiones adiicere; quod maximè procedere dicunt, quando ante alterationem, siue modificationem, fuis set iam plenum ius quæ situm. Quod post Bald. Alex. Decium, Castrensem, Romanum, & alios, constanter tuetur Burgos de Paz in cons. 25. num. 46. & num. 58. & in consil. 26. num. 3. latiùs Mieres de maioratu, prima parte, quæ stione 26. numero primo, & num. 5. defendit D. Ferdinandum de Mendoça disput. iur. ciuil. libro primo, capite 5. numero 41. & post alios multos sequuntur etiam, & optimè comprobant Auendafius de exequendis mandatis, cap. 12. numero 10. Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 14. num. 66. Pinel. 3. parte l. primæ. C. de bonis maternis, num. 62. versiculo, infertur decimoquintò, vsque ad versiculum, Infertur decimosep timò. Velasquez de Auendasio in l. 40. Tauri, glos. 2. num. 84. Matiençus in l. 11. tit. 7. glos sa prima, & seq. & in l. prima, 3. & 4. vbi etiam Azeuedus titul. 10. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Tiberius Decian. in consilio 29. numero 55. & 57. volumin. 2. Bursatus in consil. 16. numero 45. & 46. lib. 1. Sfortia Oddi in consil. 23. numero 8. & 9. & numero 22. & 23. Pedrocha in consilio primo, ex numero 200. cùm sequentibus, & in consil. 37. numero 8. & 9. Fabius Turretus in consil. 4. numero 17. & 18. Barbosa prima parte l. primæ, numer. 7. ff. soluto matrimonio. Et vide omninò Carol. de Tapia ad l. final. ff. de constitutionibus Principum 2. part. c. fin. per totum. Vbi in propo sito, & quando Princeps priuilegium à se conces sum reuocare pos sit, latis simè se habet, & cum multis limitationibus, & declarationibus procedit: Matiençum etiam in dict. l. 11. titulo 7. libro 5. glos. 9. ex numero 3. Vbi id limitat, quoties donationes[sect. 4] Regiæ, etiam ex causa remunerationis factæ, nimis læderent Regiam Coronam; tunc namque moderari posteà pos sent, vt ibidem latiùs subiungit. Tertiò deinde, procedere etiam in vinculis per[sect. 5] petuis & primogeniis, ac etiam in meliorationibus inter viuos factis: in quo conueniunt Molin. Mieres, Matienç. Ioan. Gutierr. Aluarad. Angulus, & cæteri huius Regni Authores mox referendi. Indéque es se,[sect. 6] quòd Maioratus primus institutor, siue pater, qui de propriis bonis Maioratum instituit, meliorationémve in aliquem ex filiis, aut descendentibus fecit irreuocabiliter, aliquáque ex causis contentis in l. 17. & in l. 44. Tauri, non pos sit ex postfacto in Maioratu, aut Melioratione addere alias conditiones, quàm illas, quas tempore institutionis, aut primæuæ dis positionis apposuit, nec de nouo modificare, aut modo quocunque alterare, vel reformare. Quod iure & ratione, atque ex decis. d. l. perfecta donatio, optimè comprobarunt Anton. Gomezius in l. 17. Tauri, n. 22. Peralt. in l. cùm pater, §. à filia, n. 32. folio 321. ff. de leg. 2. Auendafius de exequendis mandatis, c. 12. n. 20. vers. post as signatam verò, Molina de Hispan. primog. lib. 1. c. 8. n. 37. Mieres de maioratu, 1. p.q. 26. n. 4. & 5. & q. 44. n. 11. & 2. p.q. 4. illatione 8. n. 14. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. c. 1. n. 4. Matiençus in l. 11. tit. 6. glos sa 3. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, & ibidem Azeuedus, & Angulus glos s. 1. Ioan. Gutierrez pract. lib. 3. q. 51. n. 7. & 8. & q. 101. n. 8. qui omnes, vt dixi, latiùs comprobant, sed præcipuè excitantur decisione text. in d. l. perfecta donatio, & in melioratione, aut[sect. 7] maioratu reuocabiliter factis, contrarium rectè con stituunt, & rationem concludentem as signant; nam cùm eo casu pos sit pater, aliúsve institutor maioratum, aut meliorationem in totum reuocare, multò magis nouas conditiones adiicere, aut de nouo modificare poterit. Sic Molina vbi suprà, n. 37. qui citat text. in l. iuris gentium, §. adeò, ff. de pactis. Aluaradus etiam lib. 3. c. 2. n. 35. & post Anton. Gomezium, Matiençus in d. l. 11. glos. 3. n. 2. & ibidem Angulus glos. 1. n. 4. Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 1. ex n. 51. & eorum resolutio confirmatur ex his, quæ adducit Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. dub. 2. solut. 3. folio 172. & nouis simè, atque in terminis P. Molina tom. 3. de iust. & iure, disp. 617. His etiam accedit, Maioratus primum instituto[sect. 8] rem, siue patrem Maioratum, aut Tertij bonorum meliorationem irreuocabiliter facientem, qui, vt dixi, nouas condiciones adiicere non potest, ita nec alia bona subrogare pos se, quàm ea, quæ à principio comprehensa, siue expres sa, aut as signata fuerunt; quia in nullo potest alterare, nec mutare naturam primæuam, quam Maioratui dedit. Quod per eundem text. in d. l. perfecta donatio, obseruauit Mieres de maioratu, primæ parte, dicta quæ stione 26. numero 10. vbi latiùs declarat, & vide numeris sequent. vbi aliorum similium obseruatione, atque resolutione comprobat. Cæterùm si Maioratus primus institutor, siue[sect. 9] eiusdem succes sor, aut pos ses sor alius quicunque, ipsi Maioratui aliquid ex propriis bonis adiunxit, siue propria bona libera addidit, poterit equidem quæcunque vincula, ac etiam conditiones nouas, tam bonis antiquis, siue antiquo Maioratui, quàm propriis bonis adiicere, nec is, qui in bonis eius succes serit, poterit nouum Maioratum consequi, & ex bonis antiqui Maioratus, nouas conditiones reiicere, sed aut debet bona nouiter Maioratui addita relinquere, aut ipsas conditiones adimplere: sic scribit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 8. num. 35. qui dicit contrariam sententiam in hoc probas se Pinellum, & probabilem videri, vbi nouæ conditiones antiquis contrariæ, ac repugnantes fuerint: si verò antiquis contrariæ non sint, sed nouæ cùm antiquis compatiantur, tue superiorem sententiam, veriorem, ac probabiliorem sibi videri: interim tamen Molina ipse Maioratuum pos ses soribus consulit, vt si antiquo Maioratui bona libera aliqua iure Maioratus adiicere velint, ea antiqui Maioratus conditionibus subiiciant, nec nouas conditiones, aut vocationes, præ sertim primi Maioratus conditionibus repugnantes adiiciant. Et reddit rationem, quia aliàs futurum erit, vt ex nouarum conditionum adiectione, bona, quæ ipsi semper vnita es se volunt, in diuersos succes sores diuidantur. Quod inconueniens in pluribus huius Regni Primogeniis, iam experientiâ compertum fuit, vt idemmet Molina annotauit; & ipsius meminit Blazius Flores Diaz de Mena in additionibus ad decisionem 263. Gamæ. dicens secundùm eum simpliciter tenendum es se, quòd Maioratus pos ses sor quomodocunque velit, pos sit adiicere nouas conditiones, aut vocationes, licèt posteà sequatur diuisio horum Maioratuum, nisi aliquid incompatibile & repugnans resultet, ex quo alter eorum supprimi pos sit, vt infrà dicetur. Et vide nouis simè Patrem Molinam tom. 3. de iust. & iur. disp. 617. num. octauo. Ego verò, vt in prædictis sententiam meam interponam, atque rem ipsam dilucidè magis declarem, nonnulla obseruare, atque constituere, neces sarium omninò duxi: Et in primis constituo, certum es se, Maioratus primum institutorem, siue eiusdem pos ses sorem, aut succes sorem quemcunque, qui propria bona libera antiquo Maioratui addiderit, siue aliquid ex suis bonis adiunxerit, quæcunque vincula, ac conditiones, tam antiquo Maioratui, quàm propriis bonis adiicere pos se; nam cùm propriis bonis succes sorem honoret, & nouis vinculis aut oneribus eum onerare pos se ratio ipsa iuris suadet, vt est vulgatum, & probatur in l. ab eo, C. de fideicommis sis, cum aliis multis, & ita expres sim obseruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. capite 8. num. 35. in principio. Et est text. optimus in l. cum pater, §. Titio fratri; ff. de legat. 2. & in l. cum filius, ff. de militari te stamentos, ibi: Quia hæreditati quidem suæ miles quamcunque substitutionem facere potest, verumtamen alienum ius tollere non potest. Limitauit tamen ipse Molina, quando vocationes aut conditiones es sent contrariæ vocationibus aut conditionibus primi Maioratus; & tunc dicit Pinelli sententiam sibi probabilem videri. Verùm Molinæ limitationem reiicit Blazius Flores Diaz de Mena in additionibus ad Gamam, dicta decisione 262. dicens secundùm cum simpliciter & indistinctè tenendum es se, quòd quomodocunque velit, potest adiicere conditiones, licèt posteà sequatur diuisio horum Maioratuum. In quo quidem Blazius decipitur manifestè, & rem hanc rectiùs percipit ipse Molina; namque Maioratus pos ses sorem, qui propria bona antiquo Maioratui adiunxit, quomodocunque velit, pos se vin cula, & conditiones adiicere expres sim, vt vides, dixit Molina dict. cap. 8. num. 35. in principio. Quoad effectum tamen separationis siue diuisionis Maioratuum, considerauit, an nouæ conditiones antiquis conformes, siue contrariæ & repugnantes fuerint, vt statim eodem num. declarat, & seipsum magis explicans num. 37. statim sequenti, Maioratuum pos ses soribus consulit, vt suprà consultum retulimus, ne aliàs bona, quæ ipsi vnita semper es se voluerunt, in diuersos succes sores diuidantur. Hoc ergo inconueniens in consideratione, meritò, & rectè habuit Molina, nusquam tamen dubitauit, validè adiici pos se vincula, & conditiones quascunque, vt dict. num. 36. as serit. Idque statim agnoscit Blazius ipse, inquit enim, simpliciter in proposito casu, & validè adiici pos se conditiones quascunque, licèt posteà sequatur Maioratuum diuisio: fatetur ergo sequi pos se diuisionem; ad quod respexit maturè Molina, & consequenter Neotericus hic nihil noui adducit, quamuis aliquid adducere censeat. & Molinam carpere intendat; Imò in mentem & cogitationem eiusdem Molinæ reincidit. Sed Molinam eundem limita in casu considerato per Auendañum in l. 46. Tauri, glos. 8. Secundò constituo, contingere pos se, quòd Maioratus primus institutor, siue alius pos ses sor quicunque bona aliqua adiunxerit simpliciter, hoc est nullis conditionibus adiectis, scienter tamen, ac cum qualitate Maioratus siue vt perpetuò Maioratus iure habeantur. Quod ita dicimus, vt excludamus casum, quo simpliciter res Maioratui addita est, quæ ab eodem separari potest; non enim res addita simpliciter, si potest à Maioratu separati, eidem cedet, sed pos ses soris hæredibus adiicienda erit; idcircò requirimus, quod expressè, ac scienter à Maioratus pos ses sore addita sit cum eadem qualitate Maioratus, & vt perpetuò ipsius Maioratus efficiatur, vt vtrumque post Modernum Paris. Tiraquel. & Gregor. Lop. rectè aduertit, & latiùs re soluit Molina de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 26. num. 3. & sequentibus: eleganter Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, cap. 22. num. 5. & 6. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 90. & sentit apertè Mieres de maioratu, 4. part. quæ st. 33. à principio; & vide Auendañum in l. 46. Tauri, glos sa 7. & addit. Gamæ, 219. in principio. Aliquando verò contingere potest, bona adiuncta fuis se conditionibus, & vinculis adiectis expres sim; & tunc aut talibus, quæ antiqui Maioratus conditionibus conueniant omninò, siue eisdem, aut valdè conformibus, vel non omninò dis similibus, aut repugnantibus. Aliquando denique euenire potest, addita fuis se bona à pos ses sore omninò contrariis, aut repugnantibus conditionibus expres sis, siue talibus equidem, quòd inter se nullo modo compatiantur. In primo casu præmittendum est, quòd Maiora[sect. 10] tus pos ses sor, si antiquo Maioratui bona propria libera adiunxerit, siue nouum Maioratum instituens, præcipiat, quòd in alio succedatur, sicut in antiquo, hoc quidem sufficere, quamuis nullas alias ponat conditiones, nec aliud exponat; nam cùm relatum sit in referente cum omnibus qualitatibus suis, vt in l. as se toto, ff. de hæredib. instit. l. si ita scripsero, ff. de condit. & demonstrat. & latè per Tiraquel. in legibus connubia. glos. 7. in verbo, Exprez, num. 182. cum seq. Perinde haberi debet, ac si antiqui Maioratus conditiones specificè relatæ, aut expres s æ fuis sent, nec aliter eas referre, aut exprimere neces sarium est. Quod aperté præ sentit Molina lib. 1. d. cap. 26. num. 3. Is enim Author, vt res addita Maioratui, ac res ipsa Maioratus fiat vna, eadémque res, ac cum eisdem qualitatibus, dumtaxat requirit, quòd expressè, ac scienter, & cum qualitate Maioratus addita fuerit, nec vltra requirit, quòd conditiones aut vincula exprimantur, siue Maioratus antiqui leges repetantur: Apertè etiam & idem præ sentit Ioannes Garsia dict. cap. 22. numer. 6. in principio, in illis verbis: Quòd si Maioriæ fiat augmentum, ita vt perpetuò sit in Maioria, & ad succes sores in ea perueniat, legibus, & conditionibus ipsius, & ita vna eadémque res sit cum ea, hoc casu nihil distat à Maioria, quia expressè id actum est. Ecce vbi prædictus Author dumtaxat contentus est cum hoc, quòd bona addantur, vt Maioratus antiqui perpetuò efficiantur; atque, vt ad succes sores legibus, & conditionibus ipsius perueniant, expres sim dicatur, nec vltra aliquid aliud requirit: sed non eundo per alias ambages, in terminis nostris id ipsum, quod nunc ob seruamus, expressè notauit Pelaez à Mieres de maioratu, part. 2. q. 5. n. 10. dicens, quòd Maioratum faciens, sufficit, quòd præcipiat, quòd in illo succedatur, sicut in antiquo: Et n. 11. inquit in proposito vrgere textum in cap. 1. in fine, de eo, qui fin. fec. agnat. per quem Curtius post Castrensem in tractatu de[sect. 11] feudis, part. 2. q. 7. folio 19. scriptum reliquit, quòd in dubio, si non apparet de inuestitura noua, sed de antiqua, præ sumitur, quòd noua sit facta secundùm conditiones inuestituræ antiquæ. Quod Pelaëz ipse eodem n. 11. & n. 12. 13. 14. 15. & 16. pluribus aliis comprobat, atque exornat, vt ibidem videri poterit, & per Auendañum in l. 46. Tauri, glos. 7. Hoc ita præmis so, in primo casu, quando nullis[sect. 12] conditionibus adiectis Maioratui antiquo, bona ab eiusdem institutore, siue alio succes sore, aut pos ses sore quocunque nouiter addita, siue adiuncta fuerint, vt perpetuò sint in Maioratu, eiusdemve Maioratus pos ses sores sequantur: dicendum est, eodem iure indicari debere, eisdemque legibus, vinculis, & conditionibus habenda, quibus Maioratus antiqui bona haberi debent. Id quod multis equidem confirmati, ac comprobari pos set. Sed aliis ex proposito omis sis, in primis comprobatur ex his, quæ notarunt Decius in consil. 407. Vi sis, & diligenter, n 8. Alexander consilio 30. lib. 1. Tiraquellus de retracta lignagier, §. 1. glos s. 10. n, 27. Mieres d. 2. p.q. 5. n. 14. & 15. vbi probauit, quòd contractus renouatus, videtur factus secundùm formam prioris contractus, si de diuersitate non appareat. Et quælibet renouatio tacitè recipit quidquid prius inerat, vt iure, & authoritate ibidem inuenies confirmatum. Deinde comprobatur ex his, quæ multum ad propositum, & eruditè quidem adduxit Modernus Paris. in consuet. Parisien. tit. 1. §. 7. n. 29. Mieres de maioratu, 1. part. q. 10. vbi n. 4. in fine refert Cardinalem in Clementin. statutum, opposition. 2. de electione, qui dicit,[sect. 13] quòd quando alicui dispositioni fit additio, iudicatur de additione, sicut de principali. Et idem notauit Felin. in c. cum olim, n. 4. ad finem, de maioritate & obedientia. Gregorius Lopez in l. 3. tit. 9. part. 6. verbo, Se aiuntas sen. Vbi notauit, quòd terra addita Regno,[sect. 14] debet indicari secundum leges Regni. Et fundat Ripa respons. 92. n. 7. idem Gregor. in d. l. 37. verbo, Con todo loque Vbi per illum tex. & alia iura, diuersisque rationibus excitatus, expres sim dicit, quòd si quis addidit Maioriæ antiquæ, & de vinculis, & conditionibus, aut prohibitionibus nihil vltra addidit, quòd debet intelligi sub eisdem vinculis, & conditionibus, per text. in c. cognouimus, 12. q. 2. & in l. 3. vbi Ioan. de Plat. C. de agrico. & cens. lib. 11. per quæ iura mouetur etiam Mieres de maioratu, 2. part. dict. q. 5. ex n. 10. cum seqq. Quo loco in terminis nostris, atque specificè dixit, quòd si Maioratus pos ses sor alium Maioratum conficiat, & nihil aliud disponat, quàm quòd in Maioratu nouo succedatur, sicut in antiquo succeditut; quod eo ipso, etiam nullo alio expres so, secundus, aut nouus Maioratus regulari debet in omnibus, sicut in primo Maioratu dispositum fuit. Idem Mieres p. 3. q. 8. per totam, vbi n. 2. inter alia ob[sect. 15] seruauit, quòd cùm in rebus augmentatis in Maioratu, sit eadem ratio, quæ est in aliis bonis Maioratus ab antiquo constituti, idem ius seruari debet; idque per totam quæ stionem latiùs exornat, & iunge tradita dict. q. 5. p. 2. conuenit etiam Ioannes Garsia de expen sis & meliorationibus, c. 22. n. 22. & 23. & meliùs n. 5. & 6. vbi cum Maioratui fit augmentum, vt res augmentatæ perpetuò sint in Maioratu, optimè probat,[sect. 16] tunc vna & eadem es se bona cum bonis antiqui Maioratus, & nihil distare ab illis, sed potiùs omnia simul iuncta, vnam eandémque rem iudicari, legibús que, vinculis, & conditionibus gubernari eisdem, vt ibidem videre poteris. Et per Auendañum in l. 45. Tauri, glos s. 1. n. 5. & in l. 46. glos sa 7. latiùs per Patrem Molinam tomo 3. de iust. & iure, disput. 642. 643. & 644. vbi plenè agit de augmento facto in rebus Maioratus, & quando Maioratui accedat, vel non. In secundo verò casu, quando bona libera anti[sect. 17] quo Maioratui eisdem vinculis, & conditionibus, aut valdè conformibus, vel non omninò dis similibus, siue non incompatibilibus adiiciuntur, vel adduntur, dicendum est, validè illa adiici, nec eum, qui in huiusmodi bonis succes serit, pos se nouum Maioratum consequi, & ex bonis antiqui Maioratus, nouas conditiones reiicere; sed aut debere bona nouiter Maioratui addita relinquere, aut ipsas conditiones admittere, atque adimplere. Quod per tex. in l. filius familias, §. cum pater, ff. de legatis primo, rectè ob seruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 8. n. 35. in principio. Idque adeò verum, & certum est, vt maiori comprobatione non indigeat, maximè vbi conditiones, & vincula, antiqui Maioratus conditionibus conuenirent; tunc namque, nec eiusdem bona obtinere pos set succes sor, si legibus ipsius non pareret: optimè tamen comprobari poterit ex his, quæ per tex. in l. ab eo, C. de fideicommis sis in simili obseruarunt Peralta in l. cùm pater, §. à filia, ff. de legatis secundo. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. n. 4. & n. 8. & vide tradita infrà, ex n. 46. cum seq. In tertio denique casu, vbi conditiones antiquis contrariæ, & repugnantes fuerint, nec cum illis compatiantur, negari non potest, quin eueniat absurdum quod Molina loco anteà præcitato considerauerat, videlicet, vt ex nonarum conditionum adiectione, bona, quæ institutores, aut Maioratus pos ses sores vnita semper es se voluerunt, in diuersos succes sores diuidantur: & consequenter, quòd ex postfacto diui sio horum Maioratuum sequatur; cùm is, qui à primo institutore, siue vltimo Maioratus pos ses sore, qui bona propria libera addidit, bona nouiter addita consequi, ac retinere velit, omninò debeat nouis vinculis, & conditionibus ab eodem præfixis subiici, aliàs bona ipsa dimittere debeat: si autem velit conditionibus huiusmodi patêre, Maioratus antiqui bona consequi non valeat, cùm omninò contrariis, aut se non compatientibus conditionibus sint relicta, voluntásque prioris dispositionis dominari, & attendi debeat, iuxta tex. in l. in conditionibus, ff. de condit. & demonstrat. & in l. cùm virum, C de fideicommis sis, & in l. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebellianum. Quod rectè percipit, atque in explicatione huius dubij cum iudicio se habet Molina, loco suprà citato: atque in effectu, in eiusdem resolutionem reincidit Blazius Flores Diaz de Mena, vt anteà dixi. Addit tamen Blazius ipse vnum verbum vltra[sect. 18] Molinam, & concludit, regulariter habituram locum sententiam prædictam, aliquando tamen non procedere, nec etiam appositis conditionibus, aut vocationibus contrariis in bonis additis, sequi pos se, aut debere Maioratuum diuisionem, videlicet, quando aliquid incompatibile & repugnans resul tet, ex quo alter Maioratuum supprimatur, vel supprimi poterat, vel pos set in futurum; tunc enim (vt idemmet Author putat) etiam quoad bona addita, seruanda es sent in primo Maioratu disposita, nec Maioratuum diuisio locum haberet: id tamen ita simpliciter, aut absque alia comprobatione inquit, nec aliquo modo suam resolutionem, aut obseruationem præfatam confirmat: ipsa tamen probabilis mihi videtur & tenenda, & inter alia moueor ob naturam, & peculiarem rationem institutionis Maioratuum, aut Primogeniorum, quorum causa perpetua es se debet, nec aliquo tempore supprimi, iuxta ea, quæ latiùs scripsit Molina de Hispan. primog. lib. 1. c. 4. & quia instituens Maioratum, siue antiquo propria bona libera adiiciens, eo ipso quòd Maioratum es se voluit, siue eadem bona Maioratui subiecit, cen setur voluis se omnia, sine quibus Maioratus effici, siue conseruari perpetuò, aut bona ipsa Maioratus iure haberi non pos sent, iuxta ea, quæ scripserunt Socinus in consilio 57. n. 3. lib. 3. Parisius in consil. 72. n. 81. & 85. & 100. cum seq. lib. 4. Ludo. Bologninus in consil. 62. col. penultima, & finali. Et potiùs in primo Maioratu disposita seruari, quam ex nouiter à se adiectis, seu dispositis, eius dispositionem, aut maioratus perpetui efficiendi voluntatem infringi, l. 3. ff. de militari testamento, l. Titia cum testamento, §. 1. & l. Mæ uius, in principio, ff. de legat. 2. qua ratione, & ne eius voluntas frustratoria reddatur, potiùs ad primi Maioratus dispositionem, & leges, rem reducere debemus, quam dare casum, quo alter Maioratuum in futurum supprimatur; & ita credendum est testatorem voluis se, Ruinus in cons. 72. n. 4. volum. 2. Socinus senior in cons. 38. n. 11. vol. 1. Socinus iunior in consil. 103. n. 28. lib. 1. latiùs Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 15. nec ex proposita perplexitatem hanc inducere voluis se, & sic obstare non debere, quod perplexa sit dispositio prædicta, vel quòd ambiguitas non pos sit dis solui, quia imò dis solui debet, & potest, vt suprà vidimus, & ita fieri debet, l. qui quadringenta, in principio, & ibi Bartolus, ff. ad legem falcidiam Mantica lib. 2. dict. titul. 15. n. 12. & vltra eum Angelus in l. 1. colum. fin. versicul. sed vbi[sect. 19] perplexitas, ff. de condition. institution. dicens, quòd perplexitas, siue repugnantia dis solui, & remoueri debet in testamentis, quando potest id aliquo modo fieri, maximè ad dispositionem vltimam conseruandam, vt cum aliis Authoribus scriptum requit Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretat. 1. dub. 4. solut. 7. num. 6. folio mihi 52. vbi etiam citat Baldum in l. finali, columna fin. C. de hæred. instituend. vbi dixit Baldus, interpretationem[sect. 20] semper fieri debere, separando vnum ex perplexis, sic vt conseruetur dispositio, eo modo, quo pos sit, quoties aliàs corrueret, & separatio fieri potest, nec aliàs ad eum modum reduci pos set eius voluntas, quem testator desiderauit: & conuenit Castrensis in cons. 241. super hoc puncto, col. 2. lib. 2. Ruinus in consil. 111. n. 8. l. 2. & latiùs explicant Decius Mainerius, & Cagnolus in l. vbi repugnantia, ff. de regulis iuris: vbi Cagnolus ipse septem adducit fallentias, seu restri[sect. 21] ctiones ad regulam illius textus, ex quibus As sumptum nostrum non mediocriter iuuari potest: iuuatur etiam ex his, quæ in pulchro casu obseruauit Iacobus Mandellus de Alba in cons. 24. n. 2. & 3. vbi proposuit casum prima facie, vt ipse dixit, maximam difficultatem habentem propter perplexitatem, & euidentem repugnantiam prouenientem ex verbis ipsius testamenti; testator namque voluit simul duo, quorum vnum cum altero euidentem contradictionem habebat, vt in casu præ senti, quo is, qui bona propria libera addidit, voluit illa simul cum bonis antiqui Maioratus ad succes sores peruenire, & simul contrarias, aut repugnantes conditiones apposuit: & nihilominùs fundat Mandellus, perplexitatem in[sect. 22] casu illo non vitiate, sed dis soluendam es se secundùm verisimilem mentem testatoris. Et inter alia, eo præcipuè excitatur fundamento, quòd perplexitas[sect. 23] soleat vitiare dispositionem, quando nullo probabili modo potest dis solui, secus autem si dis solui pos sit aliquo modo, vt per Bartolum, & Decium ibi relatos: & idem obseruat Vincentius Annibaldus eius Additionator ibidem, litera A. qui citat Marianum Socinum in l. ita stipulatus, n. 173. ff. de verb. obligat. & Cagnolum in dict. l. vbi repugnantia, numero 4. Infertur deinde, atque ex generica traditione dict.[sect. 24] l. perfecta donatio, quòd si pater virtute facultatis Regiæ ad faciendum Maioratum sibi conces s æ, vel absque facultate Regia ex Tertio bonorum suorum vinculum, aut Maioratum, vel meliorationem fecerit siue in contractu, siue in vltima voluntate, & filio tradita fuerit scriptura, vel pos ses sio, vel alia cau sa interueniat, ex qua Maioratus, aut melioratio irreuocabilis remaneat; quòd sicut posteà non potest Maioratum, aut meliorationem reuocare, sic nec aliquam declarationem facere, filio non consentiente, quæ illi præiudicium aliquod afferat; & si vult facere aliquam declarationem, debet stare in finibus declarationis, nec vltrà progredi, siue nihil de nono disponere. Quod in his terminis, ex ratione dict. l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, aduertit Mieres de maioratu. 1. p.q. 44. n. 11. cui iungere neces sarium erit ea, quæ congerit Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. c. 2. n. 4. & seq. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 1. n. 27. subdit tamen Mieres ipse eodem in loco, in finalibus verbis, quòd[sect. 25] vbicunque Maioratus, vel melioration is, etiam irreuocabiliter factæ scriptura obscura est, ad institutorem spectabit declarare eam: & citat Socinum in cons. 129. n. 4. lib. 3. Curtium iuniorem in cons. 56. col. vltim. Boërium decis. 172. idque verum est, & vltra præ fatos Authores confirmari poterit ex his, quæ in eis dem terminis obseruarunt Burgos de Paz in pro œmio legum Tauri, numero 109. cum sequentibus, vbi latiùs declarat: Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. d. cap. 2. numero 12. vbi numer. 13. annotauit nonnulla, ex quibus moueri debet taliter declarans: Item ex his, quæ congerunt Mantica de coniecturis vltim. voluntatum, lib. 3. dict. tit. 1. Simon de Prætis de interpretat. vltim. volunt. lib. 1. interpretatione prima, dubit. 3. solutione 5. fol. 26. interpretatio namque, aut declaratio dispositionis conditæ, à nullo clarior haberi potest, quàm ab eo, qui dispositionem ipsam condidit, l. ex facto, in principio, & ibi notant DD. ff. de vulg. & pup. substit. & in cap. cum venis sent, & ibi Glos sa, de iudiciis. Decius in consilio 51. in fin. Craueta in consil. 135. num. 39. nulla etiam melior, aut securior es se potest, Socin. in consil. 102. colum. penult. lib. 3. Parisius in consil. 91. num. 27. & in consil. 97. num. 24. libro 2. Grammatic. consil. ciuili 105. num. 167. Aduerte tamen, ne in proposito decipiaris, & quia exteri Authores relati loquuntur in terminis dispositionis anteà factæ, quæ sui naturâ reuocabilis est. Item quando non potest dispositionis certitudo haberi per alia remedia, vt per Abbatem in cap. ad audientiam, de decimis, Simonem de Prætis[sect. 26] loco anteà citato num. 2. Quòd in proposito casu, in quo ex prædictis Authoribus, licitum est Maioratus institutori declarate, seu interpretari verba obscura, siue aliquam clausulam institutionis, vel dispo sitionis, ita debet fieri declaratio, seu interpretatio, sicuti à lege fit, & non aliter: quod latiùs probat Mantica lib. 3. d. tit. 1. num. 23. dicens, quòd voluntas ambigua, aut dubia, debet intelligi, sicuti lex ipsa interpretatur: Item vt verbis dispositionis[sect. 27] eiusdem, & subiectæ materiæ, propriè, atque omninò conueniat. Quod in quacunque dispositione obseruandum est, nec à sensu verborum recedi potest, quando actus non est reiterabilis, vt in terminis nostris, cum Maioratus, aut melioratio irreuocabiliter facta est; sic post Alex. Castrensem, & alios tradit Tiraq. in l. si vnquam, C. de reuocand. donat. in verbo, libertis, num. 22. Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 30. num. 11. & 12. Et si declaratio fiat iuxta proprium sensum verbo[sect. 28] rum, debent vocari, aut citari hi, qui ex declaratione lædi pos sent, & maximè illi, quibus ex dispositione iam videretur ius quæ situm, etsi vocarentur forsan, vel non, vel aliter declaratio fieret, ex his. quæ scribit Mascardus de probationibus, tom. 1. conclus. 485. n. 10. atque intelligendo, prout ipse explicat ex num. 8. Vnde sequitur quòd declaratio, seu interpretatio[sect. 29] non facta circa verbum aliquod ambiguum, sed circa id, quod non erat dubium, aut quæ verbis dubiis, aut non dubiis principalis dispositionis, propriè & verè non conueniat, non censetur es se declaratio prioris dispositionis, sed noua, atque alia dispositio, quæ sustineri non debet, nec potens est tollere ius quæ situm alteri ex priori dispositione, vt eleganter scribunt Castrensis in l. hæredes palam, §. si quid post, columna 2. ff. de testamentis, & in consilio 22. Adhœreo. lib. 1. Decius in l. in ambiguis. ff. de regulis iur. Ancharanus in consilio 398. Pro clariori, in fine. Craueta de antiquitate temporum, 1. part. q. 2. n. 28. folio 15. Burgos de Paz in consilio 25. num. 60. Ioannes Franciscus de Ponte in consil. 1. n. 50. & 52. Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volun. lib. 1. interpretat. 1. dubitat. 5. solut. 11. n. 8. folio 76. Menochius in consilio 317. n. 12. & in consilio 331. num. 100. lib. 4. Carolus de Tapia ad l. finalem, ff. de constitution. Principum. 2. p.c. finali, n 28. & 29. folio mihi 255. Et sic in hoc casu propriè habebit locum d. l. perfecta donatio, decisio: & videtur apertè præ sentire Mieres de maioratu, 1. part. dicta quæ st. 44. num. 4. & numer. 11. vbi dicit, quòd in terminis præfatis, declaratio debet es se tali modo facta, quòd nihil de nouo disponat, sed aperiat, quod latebat, nullam speciem nouam constituendo: idque quamplurimis doctrinis, atque Doctorum resolutionibus Confirmat, vt ibidem videre poteris ex num. 4. vsque ad num. 11. sed nullum ex prædictis Authoribus citat. Horum omnium ratio est, quia qui dispositionem suam declarat, nihil de nouo facit, sed ostendit, qualis fuerit voluntas eius in dispositione: idcircò, si declaratio aliter fiat, vel nouum aliquid contineat, aut ius alteri quæ situm intendat quoquo modo auferre, & sit circa actum cum aliis gestum, & sui naturâ irreuocabilem, declaratio non est, nec vim aliquam obtinere potest ad alterationem præcedentium: ita colligitur per text. singularem in l. hæredes palam, & si quid post, ff. de testamentis. Quem multis exornant , atque declarant latè, qualiter declaratio voluntatis obscuræ fieri debeat, Decius in l. edita, n. 47. C. de edendo. Gomezius in rubrica, de iure quæ sito non tollendo, n. 13. Anania in consil. 84. Barbatia in consilio 19. volum. 2. Anton. Gabriel. commun. lib. 6. tit. de regulis iuris, conclus. 3. per totam. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpret. 1. solut. 5. per totam, fol. 67. Hippol. Riminal. in consil. 112. num. 26. & n. 230. & seq. lib. 1. Mascardus de probationibus, tomo 1. conclus. 485. Achilles Pedrocha in consil. 2. à n. 107. vsque ad numerum 117. Petrus Magdalenus, quem vide omninò, de numero testium in testamentis requisito, 1. part. c. 30. per totum, folio mihi 333. Burgos de Paz in cons. 25. n. 60. & 61. qui multum ad propositum loquitur, & rectè constituit duo: Primum, quòd vt declaratio dicatur, requiritur, quòd res sit dubia. Secundum, quòd qui declarate potest, non potest corrigere, nec alterare; idcircò in casu, super quo præbuit illud consilium, optimè contendit, non refragari quandam Regiam declarationem in schedulis quibusdam factam aduersùs eum, cui iam ex Regio contractu ius suerat quæ situm. Et de his hactenus, quæ, vt vides, pertinent ad declarationem eius, qui Maioratum irreuocabiliter anteà instituerat. In vlterioribus verò succes soribus, aut pos ses so[sect. 30] ribus quibuscunque maiori ratione procedunt, aut fortiùs militat ratio & constitutio l. perfecta donatio, C. de donation. quæ sub modo. Quapropter constituen[sect. 31] dum etiam erit, vltimi Maioratus pos ses soris declarationem, aliis vocatis, vel eis, qui ex legis, aut institutoris dispositione ad succes sionem admitti debent non nocere; cùm enim Maioratus ex dispositione & voluntate primi institutoris deueniat, nec ab vltimo pos ses sore aliquid capiatur, non potest is sequentem succes sorem, qui ab eo nullum emolumentum percipit, declaratione quacumque damnum aliquod irrogare, l. ab eo, C. de fideicom. l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legat. 2. l. si arrogator, ff. de adoptionibus. Palacios Rubios in l. 46. Tauri, n. 20. Quesada diuer sarum quæ stionum iuris. cap. fin. n. 7. Mieres de maioratu, part. 2. q. 4 illatione 8. n. 14. Vbi ex aliis probauit, Ma[sect. 32] ioratus pos ses sorem nihil innouare pos se in conditionibus per institutorem iniunctis, nec alias nouas ponendo, nec antiquas remittendo: & ad id inducit text. in d. l. perfecta donatio, & alia iura, vt ibi videbis, & in pulchra quæ stione idem obseruauit Aluarus Valascus consultatione 27. num. 8. in fine, Gama deci sione 262. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. num. 2. ante alios etiam, idem annorauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 8. num. 21. quo loco, eruditè fundat, non pos se Maioratus pos ses sorem, eiusdem Maioratus antiquas conditiones aut vocationes mutare, nec alias nouas apponere. Et optimè ponderat textum singularem in l. cum filiusfamilias ff. de militari testamento , iuncta theorica Baldi ibidem. Aduertit etiam, semper primam in[sect. 33] uestituram, seu Maioratus institutionem attendendam es se, nec ei pos se ex posterioribus derogari; atque num. 22. in id citat Decium, Bertandum, Gozadinum, Tiraquellum, Afflictis, Modernum Pari siens. Couar. Peraltam, & Celsum. Et nu. 23. & qua[sect. 34] tuor sequentibus, nonnullis modis superiora limitat, & declarat, sed, vt ipse cum iudicio & rectè animaduertit, limitationes illæ nihil detrahunt resolutioni præfatæ, nec Maioratus pos ses sori aliquod ius tribuunt, vt ibi videri poterit: & sequitur Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad decis. Gamæ 344. in principio. Ac demum Molin. metipse eodem cap. 8. num. 38. [sect. 35] subiicit, quòd quamuis vltimus Maioratus pos ses sor non pos sit quidpiam ex his, quæ eius institutor dis posuit, alterare; poterit tamen dubiam illius dispo sitionem interpretari, designando in suo testamento illum, quem arbitratur Maioratus institutorem in eiusdem succes sione præferre voluis se, & quòd ea interpretatio, si verisimilis sit, à iudicibus erit sequenda , vel saltem summè consideranda, atque æ stimanda: & citat Bartolum, Baldum, Paulum, Afflictis, Palat. Rubi. Alex. Parisium, & Corsetum: atque admittendum dicit, quando vltimus Maioratus pos ses sor id ab institutore intelligere potuit. Idque admodum mihi placet, si iuxta ea intelligatur, quæ obseruaui superiùs, vel ita accipiatur, vt illis conueniat, & consequenter iuxta præfatas doctrinas declaratum, nullam neces sitatem, aut voluntatis institutoris alterationis occasionem inducat, sed dumtaxat considerari, atque æ stimari debeat, vt aperiat viam Iudicibus, vt institutoris ipsius Maioratus voluntatem, & intentionem meliùs percipere valeant, atque in casu occurrenti instruantur faciliùs; non autem, vt dixi, vt præcisè aut neces sariò declarationem huiusmodi sequi teneantur: & conuenit his, quæ Pelaez Mieres de maioratu, 1. p.q. 44. per totam, latiùs obseruauit: vbi vide n. 12. Ibi namque satis ad propositum probauit, non licere succes sori Principis declarare animum prædeces soris circa[sect. 36] facultatem datam ad faciendum Maioratum, etiam in casibus, in quibus in declaratione Principis, nulla substantia mutatur. Et reddit rationem, quia non potest attestari de animo prædeces soris, & declaratio cohæret personæ, vt ibidem & iure, & authoritate confirmat. Sic ergo nec succes sor in Maioratu id efficere poterit ad effectum præcisum, vel vt eius declaratio neces sitatem inducat, vt ipse Mieres 2. part. quæ st. 4. illatione 8. num. 14. iterùm obseruauit: secus tamen ad instructionem, vel voluntatis institutoris meliorem, aut faciliorem cognitionem, vt Molina voluit apertè: cui conueniunt Francisci Manticæ, viri equidem mihi semper valdè eruditi, resolutiones; is enim Author de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 1. ex num. 24. in illa quæ stione, quando[sect. 37] scilicet hæres pos sit interpretari testatoris volunta[sect. 38] tem, nonnulla obseruauit, ex quibus deducitur manifestè, hæredis declarationem tunc demùm attendi, quando aliàs certè colligi potest, aliquid certò hæ redem sensis se: Item vt declaratio attendatur, tanquam eius, qui voluntatem testatoris meliùs cognoscere potuit; non tamen, vt id dicatur semper perpetuum. Prætereà, quando declaratio alteri damnosa non sit, sic vt in damnum, aut præiudicium aliorum eius declaratio non attendatur, vt ipse hæc omnia latiùs confirmat, & succes sori Maioratus cuicunque applicata, manifestè succes sori comprobant, quæ ita dilucidè, atque distinctè explicari, atque intelligi debent. atque eisdem adiungi tradita per Addit. ad decis. Gamæ 18. Infertur prætereà ex superiori traditione, & regula dict. l. perfecta donatio, ad indagationem, & ex[sect. 39] plicationem eorum, quæ cum aliis scripserunt Guid. Pap. in consilio 194. circa finem. Hugo Celsus in consil. 120. Ij namque Authores in proposito tradiderunt, donatorem pos se in testamento suo instituere donatarium hæredem in rebus irreuocabiliter donatis sub nouis conditionibus, aut pactionibus; quod supponunt procedere, etiam donatario non consentiente: nam ex consensu illius dubium non est, quin donationi perfectæ modus, conditio, & grauamen adiici pos sit: & ita agnoscunt Ripa in responso 63. num. 6. [sect. 40] Curtius iunior in cons. 120. num. 9. lib. 2. Fundantur autem Guid. Pap. & Celsus dumtaxat ex text. in l. Titia 89. §. Lucius, ff. de legatis secundò, sed decipiuntur equidem: idque apertè probari poterit, ac primùm ex decisione d. l. perfecta donatio, & his, quæ anteà diximus. Secundò ex l. si ante, 8. C. de donat. ante nuptias, quæ innuit manifestè, donatorem nullo modo pos se[sect. 41] de re inter viuos donata, in testamento disponere in præiudicium donatarij, aut donationem reuocando, vel alterando, aut illam quoquo modo minuendo: & ita adnotarunt ibi Baldus, Salicetus, & omnes Doctores communiter, Beccius in cons. 58. n. 1. lib. 1. Alex. in consil. 31. n. 3. volum. 5. Velasquez de Auendaño in l. 25. Tauri, glos sa vnica, n. 3. Quippe cùm donatio per[sect. 42] fecta & irreuocabilis impediat testamenti factionem super bonis donatis, vt scribunt Castrensis in consilio 831. n. 1. volum. 2. Parisius in cons. 63. n. 16. volumin. 1. Cephalus in cons. 531. n. 22. l. 4. Borgninus Caualcan. decisione 45. n. 6. fol. 723. & sicut expressè reuocari[sect. 43] non potest, ita nec tacitè per aliam quamcunque dis positionem in contrarium factam: Craueta in consil. 103. n. 16. l. 1. Curtius iunior in cons. 189. n. 22. volum. 3. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 782. numer. 40. lib. 4. Cephalus in consil. 33. n. 6. lib. 1. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 29. numero 25. Borgninus Caualcanus decisione 42. n. 19. Deinde & tertiò decipiuntur ex eo, quòd textus[sect. 44] in d. §. Lucius, procedit alia ratione, ob quam donatio ibi facta filio emancipato, potuit in testamento nouum grauamen, & conditionem recipere, quia erat inofficiosa, & quæ reuocari poterat ex constitutione Alexandri, quæ refertur in §. Imperator, eiusdem legis. Et probat l. si tot as, C. de inofficiosis donat. l. 8. tit. 4. p. 5. & latiùs declarant Iulius Clarus lib. 4. §. donatio, quæ st. 24. Ripa in l. fi vnquam, C. de reuocandis donation. num. 91. Costa. in cap. si pater, de testamentis, in 6. verbo, priuare, num. 21. Matiençus in l. 3. tit. 8. glos. 5. & 6. & 7. & seq. & in l. 10. tit. 5. glos. 4. vbi etiam Azeuedus lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 43. volumin. 1. vbi ex num. 8. vsque ad finem consilij latis simè agit, quando donatio inof[sect. 45] ficiosa à filiis dici pos sit, & vt talis infringatur, de quo etiam superiores tractarunt: Filius ergo, cui inofficiosè donatum fuerat, rectè potuit in d. §. Lucius, grauari, debuitque grauamen mero iure tolerari, vt Bartol. ibi docuit in summario eiusdem §. Lucius, Gratus in cons. 7. num. 43. lib. 2. eleganter Modernus Parisiensis ad titulum C. de inofficiosis donationibus, numero 55. nam & donatio metipsa, tanquam inofficiosa reuocari pos set; vnde multò magis nouis conditionibus onerari. Poterit tamen Guid. Pap. & Hug. Cel. resolutio[sect. 46] procedere, quoties donatarius non solùm in rebus irreuocabiliter anteà sibi donatis hæres in stitutus fuerit, sed etiam in aliis bonis vltra illa; tunc namque donator etiam de irreuocabiliter anteà donatis, potest donatarium hæredem institutum nominatim grauare; quód expres sim adnotarunt Alex. in consilio 20. Ponderatis, lib. 3. Parisius in consilio 33. numero 78. lib. 3. Corneus in cons. 228. Quòd dictus, volumine 4. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum lib. 3. dubitatione 2. solutione 3. num. 3. in fine, folio 172. Marcus Antonius Peregrinus de[sect. 47] fideicommis sis, art. 6. num. 4. fol. 55. Et eo casu, si donatarius omnibus bonis frui velit, tenebitur neces sariò adimplere onus, & grauamen adiectum in his, quæ anteà irreuocabiliter sibi donata fuerunt. Quod est de mente Alexandri, Cornei, & Parisij in locis præcitatis. Et confirmatur ex resolutis per Baëzam de non meliorand. dot. rat. filiab. cap. 9. num. 11. Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 11. n. 8. Matien çum in l. 2. tit. 6. glos. 3. n. 3. in fine, lib. 5. nouæ collectionis regiæ: imò eo ipso, quòd donatarius adierit hæredita[sect. 48] tem, & fecerit se hæredem virtute ipsius testamenti, censetur consensis se modis, & conditionibus donationi, aut rebus anteà donatis, adiectis. Quod in terminis, & rectè quidem annotauit Curtius iunior (quem nullus quem ego viderim ad propositum ponderat) in consilio 120. n. 9. lib. 2. vbi in hunc modum scriptum reliquit: Sed quid plura, hanc controuersiam decidit textus in terminis, in l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo: dum vult, quòd donationi perfectè non pos sit donans apponere modum, vel conditionem, nisi de voluntate donatarij. Accedente igitur voluntate donatarij, nulla dubitatio est, quominus donationi perfectæ pos sit addi modus, & conditio: Ergo præ supposito, quòd donatio, de qua agitur, es set perfecta, & per donatarium acceptata; ex quo tamen donans posteà fecit test amentum, in quo instituit hæredem donatarium in omnibus bonis donatis, in testamento specialiter expres sis, & in aliis etiam ipsi donanti reseruatis, apponendo onus fideicommis si, si donatarius deces serit sine filiis masculis, & prohibendo quamcunque speciem alienationis, ac quamcunque diminutionem bonorum suorum in casu restitutionis fideicommis si, & ipse donatarius fecit se hæredem virtute ipsius testamenti, & per consequens consensit modis, & conditionibus donationi adiectis, &c. Idem etiam Curtio non relato scripsit Iacobus Mandellus de Alba in cons. 762. n. 41. & seq. qui tamen videndus est ex n. 4. Denique, & vltimo loco, infertur ad ea, quæ in[sect. 49] proposito huius materiæ tradiderunt Socinus in cons. 66. in fin. l. 1. Ripa l. 3. respons. c. 1. n. 4. quos refert, & sequutus est Couar. var. resol. l. 1. c. 14. n. 1. Qui eo loco non dubitauit as serere, donationi perfectæ non pos se apponi conditiones ex interuallo, per text. quem sic declarat in d. l. perfecta donatio; secus tamen inconti nenti, hoc est, vel in ipso contractu, vel post ipsum contractum perfectum succes siuè, nullo medio temporis interuallo; id namque, ve ipsi putant, permis sum es se videtur ex aliis iuris principiis, nec prohibitum est in d. l. perfecta donatio: & in idem videntur conuenire, & præfatam sententiam tenere Petr. de Peralta in l. 3. §. qui fideicommissam , n. 68. fol. 583. ff. de hæ red instit. Tiber. Decia. in cons. 1. ex n. 29. & n. 37. vol. 3. Sed contrariam sententiam ingeniosè, & verè qui[sect. 50] dem tuetur D. Francisc. Sarmient. de redditibus Eccle siasticis, 1. p.c. 4. n. 10. vbi veriùs existimat, in contractibus nominatis iam perfectis, pœnitentiam nihil operari, etsi illa incontinenti superueniat: & consequenter perfectæ donationi, nec incontinenti modum, aut conditionem adiici pos se; & hanc opinionem veriorem semper existimaui, & nunc existimo, & in puncto iuris contrariam defendi non pos se arbitror, & ad id dicendum , sequentibus moueor præcipuè rationibus. Inprimis, quia si consideres fundamentum principale, in quo torum negotium consistere, ac fundari credidit Couarr. fallax proculdubio est, & de struitur manifestè ex solutione, & consideratione, quam tradidit Sarmientus loco, & numero anteà citatis. Secundò ex l. quamuis, C. de transactionibus, l. non idcircò, c. de contrahenda emptione, & d. l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, provt subtiliter, & verè expendit eas ipse Sarmient. Tertiò, & vltra eum, ex l. eo quod 10. C. si certum petatur, in illis verbis: Negotij gesti pœnitentia contractum rectè habitum non constituit irritum Et textu singulari in l. sicut, C. de obligationib. & action. quem dico singu[sect. 51] larem ex eo, quòd non considerat, an ex interuallo, vel incontinenti vnus ex contrahentibus velit recedere à contractu, vel aliquo modo innouare eum: sed dumtaxat inspicit, an semel fuerit perfecta, & constituta obligatio, vt tunc nequaquam liceat alicui recedere, altera parte inuita. Idque constat ex illis verbis: Ita renunciare semel constitutæ obligationi, aduersario non consentiente, nemo potest. Et iterùm, ibi: Quapropter intelligere debetis, voluntariæ obligationi vos semel nexos; ab hac, non consentiente altera parte, cuius precibus fecistis mentionem, minimè pos se discedere. Quæ verba ita locum obtinent, ac velificantur in pœnitentia in continenti adhibita, quia tunc iam semel constituta est obligatio, & semel contrahentes sunt nexi obligatione; aliàs si non es set perfectus contractus , & perfectè constituta obligatio, quæ pos set es se dubitandi ratio quàm in pœnitentia, quæ ex interuallo adhibetur? Quod cum mysterio lex illa non distinguit, ac[sect. 52] verè quidem, & cum iudicio etiam in pœnitentia adhibita incontinenti intelligit eam Marcus Mantua Benauidius, quem hactenus nullus refert, in l. iurisgentium, §. quinimo, n. 9. ff. de pactis: Vbi in hunc modum reliquit scriptum: Dubitatur quare perfecto contractu, si pars velit, recedere incontinenti potest, quod tamen non potest altera parte inuita, aliàs secus. Et quòd non liceat, probatur in l. non idcircò, in fine, C. de contrahenda emptione. Solutio: hoc ideò dicas, quòd in contractibus iam perfectis, & absolutis, statim est ius acquisitum parti, quod sibi auferre non potest, nec ex interuallo, nec incontinenti, l. sicut, C. de oblig. & actio. l. final. ff. de pactis. Quartò facit, quia hodie donatio perficitur solo[sect. 53] consensu, nudáque voluntate donantis, l. si quis argentum, §. vltim. & ibi notant Doctores, C. de donat. §. aliæ autem, Institut. eod. tit. l. prima. tit. 4. partit, 5. Anto. Gomezius to. 2. var. c. 4. de donat. in principio. Francisc. Marc. decis. 326. n. 11. prima parte Mendoça disp. iur. ciuilis lib. 3. c. 3. n. 11. Ioan. Vinc. Honded. in cons. 37. n. 13. & n. 44. lib. 1. Vnde ex ratione, & decisione d. l. sicut, semel constituta donatione ex consensu, nec incontinenti, nec ex interuallo, pœnitentia, seu innouatio, aut alteratio admitti potest. Quod est etiam de[sect. 54] mente Borgnini Caualcani decis. 45. num. 6. & decis. 42. num. 34. fol. 580. expressè videtur hoc tenere,[sect. 55] dum dicit, quòd donator in sua donatione inter viuos potest apponere pactum, conditionem, modum, & tempus, & facere illam reuocabilem, prout sibi videbitur, dum tamen hoc faciat à principio contractus, & antequàm sit ius quæ situm donatario, quod illi quæritur statim perfecta, aut semel constituta donatione: & ante illum, idem obseruarunt Hieron. Gabriel in consilio 3. columna prima, & secunda, lib. 1. Sigismundus Lofredus in consil. 5. numer. 6. cum seqq. Francisc. Bursatus in consil. 173. n. 68. & 70. volum. 2. qui aliis multis relatis Authoribus, genera[sect. 56] liter obseruauit, quòd donatio statim vt perfecta est, perpetua fit, & irreuocabilis, nec ampliùs donantem pœnitere potest. Sed non eundo per alias ambages, in terminis[sect. 57] nostris, quòd donatio semel perfecta, reuocari non pos sit etiam incontinenti, nec eidem modus, conditio, aut grauamen etiam incontinenti adiici, tenuit expressè Ripa in responso 63. num. 6. & num. 8. quem pro contraria parte, malè expendunt Couar. & Sarmient. vbi suprà; malè etiam allegant eum in responso 1. num. 4. lib. 1. aut mehercle mihi, vt dixi, in ordine est respons. 63. quo loco ex principio argumenta proponit Ripa, quæ pro altera parte, vt scilicet incontinenti adiici pos sit modus, vel conditio, vrgere magis videbantur: Et n. 2. in fin. & n. 4. (quo num. citatur à Couar.) dicit arguendo, videri, quòd donatio perfecta inter viuos, reuocari pos sit, si paulò pò st, & sic incontinenti reuocetur: sed statim postquam d.n. 4. & 5. hæc dixerat arguendo, contrarium n. 6. decidendo resoluit, & verba sequentia in proposito profert: Sed his non obstantibus puto intrepidè contrarium es se de iure verius: & pro fundamento præmitto, Quòd donatio inter viuos perfecta nullam recipit retractationem, nec mutationem, nisi consentiente donatario, dicta l. perfecta, & l. si donationem, & l. velles, C. de reuocandis donationibus, &c. Prætereà, ibidem n. 8. respondendo ad argumentum propositum, dicto n. 2. in fin. & n. 4. & 5. de reuocatione facta incontinenti, dicit expressè, quòd postquam contractus fuit habitus pro perfecto, & absoluto, non potuit es se locus alicui reuocationi, nec retractationi: & quòd non potest dici, donatorem reuocas se donationem incontinenti, qui reuocauit eam, semel iam perfectam & absolutam, etiam incontinenti post perfectionem illius, vt con stat ex illis verbis: cum igitur donationis contractus es set absolutus, & ius Ecclesiæ acquisitum; constat ipsum donatorem non potuis se ampliùs pœnitere. Quod verbum ampliùs ponderari debet; comprehendit namque pœ nitentiam habitam incontinenti post perfectam iam donationem: militat enim eadem ratio, & dumtaxat attendi debet, an perfecta fuerit donatio semel, necne, iuxta ea, quæ Caualcanus, Riminal. & alij suprà relati resoluunt. Et de his hactenus, ex quibus apparet, donationem semel perfectam ampliùs reuocari, nec modificari, nec donantem pœnitere pos se, quæ regula certis sima est & generalis, præterquam in tribus casibus. Primus casus est, quando donatio inofficiosa est, quo casu reuocatur, vt suprà diximus, & probat tex. in l. prima, & per totum titulum, C. de inofficiosis donat. l. 8. tit. 4. p. 5. & vide Ant. Gom. tom. 2. var. c. 4. n. 13. & relatos suprà, n. 45. Secundus casus est, quando aliquis filios non ha[sect. 58] bens, donauit alteri omnia bona sua, vel maiorem partem eorum, & posteà nascuntur sibi filij; tunc namque statim, ipsóque iure reuocatur donatio, per textum singularem, & vnicum in l. si vnquam, C. de reuoc. donat. de cuius materia vltra ordinarios, & Tiraq. ibi, latis simè tractant Ant. Gom. to. 2. var. d.c. 4. de donat. n. 11. & 12. Ioan. Gutier. de iuram. confirmat. 1. p.c. 9. per totum. Grac. reg. 150. Hippol. Rimin. in cons. 254. per totum , lib. 3. Io. Vincent . Hond. in cons. 43. lib. 1. Aluar. Valas. con sult. 31. & alij relati à me, harum quot id. contro. lib. 2. cap. 13. n. 38. & n. 4. & seq. Anton. Faber ad titulum, C. de reuocand. donation. definitione 2. & multis seqq. Tertius & vltimus casus, in quo donatio quantum[sect. 59] cunque perfecta, & irreuocabilis, reuocari potest, est quando donatarius ingratus efficitur; namque per illius ingratitudinem, donans potest donationem reuocare, per textum, in l. finali, C. de reuocandis, donationibus, l. penultima, titul. 4. partit. 5. vnde si velit, multò magis poterit donationi huiusmodi nouas conditiones adiicere, aut grauamina donatario apponere. Quod ex his, quæ ad explicationem dictæ l. perfecta donatio, anteà obseruauimus, deducitur manifestè, atque certis simum est, modò obseruentur etiam in hoc casu ea, quæ ad explicationem dict. l. fin. & eius materiæ, ibidem, & multis in aliis locis obseruarunt DD. Inter alios tamen, quos hic recen sere, ex proposito omitto, latis simè tractarunt eius dem legis materiam, atque cum occasio se offeret, videndi erunt omninò mox referendi, Anton. Gom. tom. 2. variar. d.c. 4. de donat. n. 14. per totum. Palacios Rub. in rubr. de donationibus inter, §. 66. num. 23. latiùs in §. 79. Cou. resolut. lib. 1. c. 1. n. 8. Menoch de arbitrariis, lib. 2. cent. 2. casu 130. Iul. Clar. §. donatio, q. 21. Anton. Gabriel communium conclusion. in criminalibus, conclusione 35. Antonius de Padilla in l. cum acutis simi, num. 10. C. de fideicom. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 10. per totum, & con silio 24. Tellus Fernandez in l. 27. Tauri, numer. 9. Molin. de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 9. numer. 31. cum sequentibus, & lib. 4. cap. vltim. ex num. 41. Mieres de maioratu, prima parte, quæ st. 22. ex num. 23. cum sequentibus. Ioannes Garsia de expensis, & meliorationibus, capite 12. numero 73. Azeuedus in l. 2. titul. primo, ex numero 2. cum sequentibus, libro primo compilationis. Matiençus in l. 7. titul. 10. glos sa 5. lib. quinto nouæ collectionis Regiæ. Et commendo Ripam in eadem l. finali, C. de reuocandis donat. à principio, maximè ex num. 150. cum multis seqq. quo loco, adeò exactè atque absolutè, & eruditè hanc materiam pertractat, omniàque neces saria cumulat, & resoluit, vt nihil vltrà pos sit desiderari: vide etiam Antonium Fabrum ad titulum C. de reuocand. donation. definitione 44. & 45. & 47. D. Barbos. in l. 2. in principio, n. 134. & 135. ff. solut. matrimon. Cardinal. Dominicum Tuscum nouis simè practicar. conclus. tom. 2. litera D. conclus. 711. fol. 924. # 11 CAPVT XI . Filio in tertia parte bonorum à parentibus meliorato, vtrum dari pos sit vulgaris, aut pupillaris substitutus extraneus, descendentibus, ascendentibus , vel transuersalibus extantibus; siue ordo, & forma in l. 27. Taur. præ scripta, in substitutionibus huiusmodi alterari pos sit? vbi in proposito huius, Quæ stionis, nonnulla adnotauit Author, ad quæ cæteri huius Regni Scriptores non sic animaduertebant; & in effectu dubium præ fatum sic dilucidè explica tum reliquit, vt ampliùs de ipso dubitari non debeat: Ibidem etiam, an substitutio vulgaris tollat existentiam suitatis, breuiter declarauit. SVMMARIVM. -  1 Substitutio vulgaris ex veriori & recepta magis sententia in Legitima fieri potest, & in vtrumque casum, impotentiæ scilicet, & noluntatis. -  2 Per substitutionem vulgarem nullum grauamen infertur filio, nec tollitur suitas, nec impeditur trans mis sio. Idque iuxta veriorem sententiam, quam probauit Author hoc loco. Et ibidem, l. si filius hæres, ff. de liberis, & posthumis, verum intellectum reddidit. -  3 Tertium bonorum parentum, Legitimæ effectus sortiri, nec pos se, filiis existentibus, à parente extraneo relinqui. -  4 Substitutio vulgaris in Tertio bonorum absque dubio fieri potest. -  5 Substitutus vulgaris extraneus dari non potest filio in Tertio bonorum meliorato, sed neces sariò obseruari debet in substitutione ordo, & forma, quæ in l. 27. Tauri, præ scribitur, alias ordine illo prætermis so, substitutio non valebit. -  6 Et huiusce resolutionis, seu sententiæ vera & fundamentalis ratio adducitur. -  7 Substitui pupillariter filio in Tertio bonorum meliorato extraneus non potest, si extent descendentes, ascendentes, vel alij consanguinei, sed in substitutione huiusmodi, præcisè obseruari debet dictæ Taurinæ constitutionis 27. decisio. Idque ex veriori sententia contra nonnullos, quorum as sertio infrà improbatur. Atque eorum fundamentis satisfit, remis siuè. -  8 Superioris resolutionis vera ratio as signatur, & Andreæ ab Angelo ratio quadam nouè conuincitur. -  9 Pelaez à Mierez nec ex proposito, nec in transitu voluis se id, ad quod per Ioan. Gutier. præcitatur, nouiter consideratum, atque detectum ab Authore. -  10 Pelaez eundum, malè citatum per Auendañum, nouiter, & verè hîc consideratum. -  11 Velasquez Auendañi consideratio noua in hac materia, nouè, & concludenter conuicta. -  12 Eorum, quæ superiùs annotata fuêre, extensionem, aut declarationem, nouiter traditam ab Authore. -  13 Substitui vulgariter, aut pupillariter filio in Tertio bonorum meliorato nec matrem ipsam pos se, filiis, aut descendentibus omis sis, prout hoc numero adnotatur. PRo dilucida, atque absoluta huius Capitis explicatione, præmittere inprimis atque constituere omninò neces sarium erit, substitutionem vulgarem ex verio[sect. 1] ri, & recepta magis sententia in legitima fieri pos se, & in vtrumque casum, impotentiæ scilicet, & uoluntatis : idque per tex. in l. si posthumus, §. quod. vulgò, ff. de lib. & posth. l. 2. §. sed si ita scripserit, l. iam hoc iure, ff. de vul. & pup. subst. §. 1. Instit. de pup. subst. provt ea iura inducit, & nonnullas rationes in confirmationem adducit Ant. Gom. to. 1. var. c. 3. n. 17. in prin. & sic resoluunt Bal. Paul. Aret. Alex. & Ias. in d. §. quod vulgo, & cum aliis Gre. Lop. in l. 11. tit. 4. p. 6. Orasc. in l. si arrogator, n. 32. & n. 147. ff. de adoptionibus. Segura in l. cohæredi, §. cùm filiæ, n. 97. & 98. cum seqq. ff. de vulgar. & pupil. substitu. eruditè Peralta in l. cùm patronus, n. 21. ff. de leg. 2. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, limitat. 3. C. de inofficioso testamento. Emanuël Costa in c. si pater, de testam. in 6. p. 2. verbo, debitæ, n. 4. Menchaca de succes sion. creat. lib. 1. §. 10. n. 421. Matiençus in l. 11. tit. 6. glos s. 9. n. 2. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Michaël Gras sus receptarum sententiarum, §. legitima, q. 39. n. 9. Ioannes Gutierrez practic. lib. 30. q. 51. n. 14. D. Spino in specul. testam. glos s. 22. n. 30. Ratio[sect. 2] est, quia substitutio vulgaris onerosa non est, nec per eam vllum grauamen infertur filio, nec tollitur suitas, nec impeditur transmis sio. Quod vnanimiter probarunt superiores omnes Authores, & alij antiquiores, quos ipsimet referunt: Iidem etiam as seuerarunt, & per vulgarem substitutionem filio factam, non tolli suitatem, nec effectum transmis sionis impediri, constanter tenuerunt Christophorus de Castel. Bald. Cumanus, Paul. & Aretinus, quos retulit Iason in l. si filius hæres, num. 41. ff. de liberis, & posthumis. Fulgosuis, Paulus de Castr. & Benedict. de Plumbi, in l. si fratris, C. de iure deliberan. Angel. in l. si pater, C. de instit. & subst. & in l. suus quoque, §. fin. & in l. iam dubitari, ff. de hæredibus instituend. Angelus, & Romanus in l. apud Iulianum, §. idem Iulianus, ff. ad Trebellianum; & hanc es se communem sententiam Modernorum firmat Cumanus in dict. l. si filius, & Alciat in l. si filius, qui patri, numero 40. ff. de vulg. & pup. substitut. & veriorem profitentur, atque sequuntur eam Ioann. Corras. lib. 1. Miscellan. capite 2. Loriotus in tractatu de substitut. axiomate 54. & 55. Berengar, in l. si fratres, num. 40. C. de impuberum. Antonius Gomezius tomo primo variarum, capite 3. numero 15. & capite 11. numero 34. Baconius declarationum iuris, libro 3. capite 50. numero 9. Goueanus variarum, libro primo, cap. 4. Menchaca de succes sion. creation. libro primo, §. 21. ex numero 84. cum sequentibus, & numero 209. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris, libro 42. capite 13. Doctor Spino, qui dicit hanc sententiam veriorem es se, & omninò tenendam in specul. testamen. glos. 20. numero 117. & glos. 33. ex numer. 91. Hieronymus de Cæ uallos practicar. commun. contra communes, quæ stione 602. & quæ stione 205. numero 6. Et ita tenendum est, quamuis contrariam sententiam tenuerint permulti alij Authores, quos superiores præcitarunt, & cum illis constanter tuentur Alexander Trentacinquius de substitutionibus, primæ parte, capite 14. qui quamuis fateatur vtramque opinionem defendi pos se disputando, vltimò tandem inquit ab hac non es se recedendum, Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libro 4. capite 71. folio 488. dicens, per vulgarem substitutionem tolli suitatem illam, de qua Paulus Iureconsultus in l. in suis, ff. de liberis, & posthumis, & argumentum ponderans pro ea parte: Ego verò, vt dixi, priorem sententiam amplectendam ideò moneo, quòd in primis considerem, pro hac secunda opinione nullam legem, nec rationem adduci pos se, cui commodè, & concludenter responderi non pos sit. Quod adeò certum est, vt & Trentacinquius ipse fateatur loco anteà relato, versiculo, ex supradictis vides, sub numero 1. imò & fundamentis omnibus huius partis idemmet Author respondet ibidem. Deinde, quòd videam apertè, rationem præ cipuam, quâ huius sententiæ sequaces inniti solent communiter, rationes etiam, & fundamenta Fachinei subuerti congruè ex his, quæ Corras. Bereng. Goueanus, & Menchaca considerarunt: Item ex his quæ Petrus Gregorius mox præcitatus adduxit, qui quamuis ex proposito non respondeat fundamento adducto per Fachin. de quo Fachin. ipse conqueritur vbi suprà, d. cap. 71. Verè tamen dum aliis respondet argumentis, satis apertè præ sentit, per dationem substituti vulgaris, non impediri effectum illum continuationis, atque existentiæ sui hæredis ipso iure. Quod & superiùs præcitati Authores præ sentiunt, imò & nonnulli ex eisdem clarè comprobant: & plenè Antonius Pichardus, cuius statim faciam mentionem specificam. Prætereà, quòd negari non pos sit, quin pro hac opinione, quam defendimus, validis sima extent fundamenta, & quibus non omninò concludens responsum dari valeat; quamuis eisdem respondere conentur, atque respondeant Trentacinquius, & Fachin. vbi suprà: negari etiam nullo pacto valeat, quin ipsimet Authores, & cæteri huius secundæ partis sectatores decepti fuerint circa intellectum d. l. si filius hæres, ff. de liber. & posth. siue quòd minùs benè eiusdem sensum perceperint: Ibi namque per dationem substituti vul garis non fuit sublata suitas filij, & licèt nepos auo suus hæres sit, ex alio quidem prouenit scilicet quia patri eius non fuit delata hæreditas propter pendentem posthumi natiuitatem, vt latiùs declarauit D. Francisc. Sarmient. ibidem, & ante alios Christophor. de Castel. in eadem l. vbi sequuntur Raphaël Cuman. Paul. Castr. Aretinus, & Ias. qui subdit, quòd Chri stophor. intellectus est sicut sol verus: & rectè quidem sic dicit, quoniam filius ille institutus, priùs deces sit, quàm per abortum periis set posthumus in testamento præteritus, sicque filius ipse impeditus fuit suus hæ res es se per posthumi pendentiam, non per dationem substituti vulgaris: Certum namque erat, quòd quamdiu posthumus nasci sperabatur, tandiu hæres scriptus non poterat es se hæres, neque iure aditionis, vel immixtionis, neque iure suitatis, l. illud. §. finali, cum l. seq. ff. de honor. pos ses sion. contra tabul. l. ventre, in principio, & versiculo, ergo si pleno, ff. de acquir. hæred. pendente itaque posthumi natiuitate, filius ille suus hæres es se nullo modo poterat, neque ex testamento propter incertam eiusdem validitatem, ex eisdem iuribus; neque ab intestato, quia quandiu locus es se potest succes sioni ex testamento, succes sio ab intestato locum non habet, vt vulgatum est; & probatur in l. quandiu, ff. de acquirend. hæredit. Et ideò cùm per mortem filij destituatur primus gradus, & sit factus locus secundo, erit nepos substitutus suus, quia non præces sit alius suus, iuxta ea, quę dicta remanent, quibus etiam accedit, & superiorem sententiam ex profes so defendit Antonius Pichardus ad principium, Institution. de vulgari substitut. ex numer. 28. vsque ad numerum 33. & in §. ita demum, Institut. de hæreditatibus, quæ ab intestato, ex numero 7. vsque ad numerum 34. qui rectè considerat, in filiis suis hæredibus non sublatum suitatis effectum, nec tolli per dationem substituti vulgatis, sed neces sitatem adeundi dumtaxat. Secundò, & principaliter constituendum est, Ter[sect. 3] tium bonorum parentum, Legitimam reputari, ac eius effectus sortiri; idcircò à parentibus, filiis exi stentibus, extraneo relinqui non pos se. Quod certis simum est, & expres sim aduertit Tellus Fernand. in l. 27. Tauri, num. 3. Matiençus in l. 11. titul. 6. glos sa prima num. 1. & 2. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, & lib. 2. cap. 7. & cap. 13. iterùm obseruaui, & alios Authores retuli:[sect. 4] Deinde in eo Tertio substitutionem vulgarem absque dubio fieri pos se; quod mox referendi vnanimiter admiserunt, nec in dubio posuerunt, solus dubitauit Antonius Gomezius tomo primo variarum, cap. 3. num. 22. quem non malè carpit Azeued. in l. 11. tit. 6. numero 35. lib. 5. nouæ compilat. Verè namque negari non potest, quin substitutiones, & submis siones faciendi, grauamina etiam, & conditiones apponendi facultas concedatur parentibus ea in lege; quomodo ergo substituendi vulgariter facultas videri poterit præclusa? Cæterùm, quamuis in Legitima liberè pos [sect. 5] sit substitutio vulgaris fieri, & Tertium Legitima sit, vt dixi, substitutus vulgaris extraneus dari non potest filio in Tertio bonorum meliorato, sed neces sariò obseruari debet in substitutione ordo, & forma, quæ in l. 27. Tauri, præ scribitur, aliàs ordine illo prætermis so, substitutio erit nullius momenti, nec ad extraneum perueniri potest, nisi in defectum descendentium, ascendentium, & transuersalium. Quod contra Seguram, & Cifuentes, rectè defendit Antonius Gomezius tom. 1. variarum capite 3. numero 22. Costa etiam in capit. si pater, de testamentis, in 6. 2. parte, verbo, debitæ, numero 5. Matiençus in l. 11. titul. 6. glos s. 9. numer. 3. & ibidem Azeuedus nume. 35. ad fin. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Auendañus in l. 27. Tauri, glos s. 2. num. 12. Angulus ad leges meliorationum, dicta l. 11. glos. 6. numero 5. fol. 218. Ioan. Gutierr. practicarum lib. 3. quæ stione 51. num. 13. & 14. qui dicit absque dubio id procedere in substitutione fideicommis saria. Pręfatæ autem resolutionis, siue sententiæ præ cipuum fundamentum deducitur ex verbis dictæ l. 27. Tauri, quæ hodie est l. 11. tit. 6. lib. 5. nouæ compilationis: in ea namque dicitur: Que le puedan poner el grauamen que quisieren, as si de restitucion, como de fideicomis so, y hazer en el dicho tercio los vinculos, y submis siones, y substitutiones que quisieren, con tanto que lo hagan entre sus descendientes legitimos, y a falta dellos, que lo puedan hazer entre sus descendientes, y legitimos, que ayan derecho de los poder heredar, y a falta de los dichos descendientes, que lo puedan hazer entre sus descendientes, y a falta de los susodichos puedan hazer las dichas submis siones entre sus parientes, y a falta de parientes entre los estraños, y que de otra manera no puedan: &c. Ecce vbi lex illa generaliter, atque indistinctè loquitur, & absolutè prohibet, ne substitutio aliqua, aut submis sio aliter fiat, quàm formâ ibi præ scriptâ, & sic de omni substitutione intelligi debet, & sic de vulgari, sicut de fideicommis saria, vt recté obseruauit Ayora de partitionibus, secunda parte, quæ st. 42. num. 51. in principio, fol. mihi centesimo decimo nono. Deinde vltra prædicta verba Taurinæ illius constitutionis, quæ clara sunt, expendi debet, atque maxima in consideratione haberi intentio, & voluntas eiusdem legis, quæ facta melioratione Tertij, atque grauaminibus adiectis, vel factis substitutionibus quibuscumque, siue conditionibus adiectis, voluit consulere atque fauere descendentibus, ascendentibus, transuersalibus, aut toti generi, & familiæ meliorationem facientis, nec ad extraneos perueniri, aut Tertium pertinere permisit, nisi deficientibus omnibus de familia: idque propter præiudicium, quod alias filiis, aut de scendentibus fieret; cùm eorum Legitima diminueretur deducto Tertio, aliter quàm illâ formâ, & ordine, relicto. Quod præiudicium non consideratur, cùm inter eos remanet Tertium, aut cùm formâ prædictâ substitutiones fiunt, grauamináve adiiciuntur; nec etiam substitutio vulgaris dumtaxat fit in eo, quod verè pertinet ad filium pro sua Legitima, quoniam tunc Legitimæ aliorum fratrum verè nullum damnum irrogatur: enimverò siue damno, aut diminutione Legitimæ ipsorum fit, ac in eo, quod non est aliquo modo Legitima eorum, sed eius tantùm filij est, cui substitutio fit: cæteri verò integram Legitimam suam accipiunt, vt certum est, & à Doctoribus obseruatum communiter in l. prima, & in l. 2. ff. de vulg. & pup. substit. & in l. precibus, C. de impuberum. Tertiò deinde constituendum est, idem ius ob[sect. 7] seruandum es se in substitutione pupillari, quod in vulgari constituimus; & consequenter, quòd filio in Tertio bonorum meliorato, substitui pupillariter non pos sit extraneus, si extent dependentes, ascendentes , vel alij consanguinei, siue omis sis his, in d. l. 27. Tauri, enumerantur , sed potiùs, quòd in substitutione pupillari, sicut in fideicommis saria, præcisè obseruari debeat ordo ibidem præ scriptus: idque ob eandem ra[sect. 8] tionem, quam in vulgari substitutione suprà consideraui, quòd licèt in Legitima liberè pos sit fieri sub stitutio pupillaris, fit namque sine iniuria, & grauamine aliorum filiorum, quorum Legitima integra, & intacta relinquitur, nec ipsi pos sunt aliquo modo conqueri, non etiam mater, si substituta non sit, quia pater hoc testamentum siue pupillarem substitutionem fecit, vt hoc eodem lib. latiùs declarabitur infra: tamen in Tertio bonorum aliter voluit illa lex, idque, vt suprà dicebam, vt generi, & familiæ testatoris, aut meliorationem facientis in futurum consuleretur, & ne Tertium, quod extraneorum respectu, filiorum etiam Legitima, siue Legitimæ pars est, ab illis extraheretur, sed penes aliquem eorum maneret; aliàs namque fieret eisdem iniuria, si ad extraneos perueniri pos set ante illos, vel si ordo ibi præ scriptus alteraretur modo quocumque, & in parte Legitimæ grauamen reciperent, quod tamen, cùm in Legitima tantum aliorum fratrum substitutio fit, nullo modo recipiunt: & in hoc consistit vera ratio præfatæ Taurinæ constitutionis, non verò in alio, quod Angulus ad leges meliorationum, dict. lege 11. glos s. 6. numer. 3. fol. 217. considerauit; nempe, quòd Legitima neces sariò relinquenda sit, melioratio autem Tertij ex voluntate fiat, quia ex voluntate aut electione parentum, vnus filius aliis præfertur, siue ad meliorationem eligitur: nam secundùm hoc sequeretur, quòd etiam in Tertio fieri pos set substitutio, non seruato ordine dictæ l. 27. Tauri: quoniam substitutio pupillaris non solùm fieri potest filio in Legitima sibi debita, verùm etiam in omnibus, & quibuscumque bonis vndecunque quæ sitis; per pupillarem namque in omnibus filio pupillo succeditur, l. sed si plures, §. ad substitutos, ff. de vulgar. & pup. substit. vbi Doctores communiter, & cum suis ampliationibus & limitationibus explicat Alexand. Trentacinquius de substitutionibus, part. 2. cap. 15. fol. 107. Imò etsi limitata, & restricta sit substitutio ad certa bona, trahitur ad vniuersa, quæ vndecumque obuenerunt, l. cohæredi, §. fin. de vulg. & pupil. sub stitut. Vnde dict. lex Tauri, sic ex proposito, eáque, vt arbitror, præcipua ratione id statuit, vt patris potestatem restringeret, & forsan ad facultatem de iure communi eidem conces sam liberè sub stituendi pupillariter, maximam habuit considerationem, ipsámque coarctauit eo loco quoad Tertium, quamuis quoad Legitimam intactam reliquerit: quid enim prodes set, ordinem ibi, certámque formam præ scribere, iuxta quam pater grauamina, & vincula apponere, ac substitutiones ordinare debeat, si ipse facili negotio illum præuertere, aut legi fraudem facere pos set, extraneum, vel alium, vel alio, diuersóque modo substituendo? quamuis ergo fauore pupilli, qui propter defectum ætatis testari non potest, fauore etiam patris, & patriæ potestatis virtute, liberè pupillarem substitutionem faciendi, patri concedatur facultas, matrémque, & fratres excludendi vt harum quotid. controu. iur. lib. 2. cap. 14. & 15. latiùs obseruaui, & hoc eod. lib. alio cap. infrà dicam, in Tertio bonorum non idem ius conces sum, sed potiùs sic denegatum, aut restrictum, vt eiusdem legis ordinem, & formam seruare teneatur praecise & in eo namque nullus fauor, nullumve commodum consideratur, nec inde sequitur, quòd testatus, aut intestatus decedat, & familiæ aut generi meliorantis maximum damnum irrogatur: Idcircò hanc eandem sententiam, quam defendimus, sed non ita exornatam, neque explicatam, contra & Seguram, & Cifuentes tuentur Ayora de partition. 2. p.d.q. 42. per totam. Velazq. de Auend. in eadem l. 27. Tau. glos. 2. num. 13. Angulus in d. l. 11. glos s. 6. num. 2. & 3. Azeu. in eadem l. 11. tit. 6. num. 35. ad fin. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ioan. Gutier. pratic. lib. 3. q. 51. num. 4. qui dicit, quòd in transitu sic etiam voluit[sect. 9] Pelaez à Mier. de maioratu, 1. part. quæ st. 71. num. 5. verè tamen, nec in transitu id voluit, quia eo loco Pelaez ipse dumtaxat allegat d. l. 27. Tauri, & dicit licere patri eligere ad Tertium vnum ex pluribus filiis, modo in eadem l. 27. contento: non tamen tangit, an modum, aut ordinem ibidem præ scriptum obseruare debeat, cùm vnum ex filiis in Tertio meliorauerit, eidémque pupillarem substitutum dederit: Nec etiam contrariam sententiam, aut diuersam ab ea, quam tuemur, sustinuit Pelaez ipse eadem quæ st. 71. num. 3. quamuis Auendañus vbi suprà, dicta glos sa 2. num. 3. quæ si contrariam[sect. 10] partem tenentem præcitauerit. Idque ad oculum patet; nam dict. num. 3. loquitur in terminis iuris communis, quo attento non coarctatur pater ad substituendam personam aliquam determinatam, sed quem voluerit liberè potest pupillariter substituere, licèt aliter statutum sit in exemplari substitutione, vt idemmet Mieres dicit, non verò loquitur in terminis dictæ leg. 27. Tauri, in quibus substituere, & grauamina apponere coarctatur pater, iuxta ordinem ibidem præ scriptum: sententia itaque præfata omninò tenenda est, quamuis contrariam, imò pos se patrem filio meliorato substituere pupillariter quemlibet extraneum, etiamsi descendentes extarent, vel alij consanguinei, amplexi fuerint Segura, Cifuentes, Antonius Gomezius, Emanuel Costa, & Matiençus, quos refert Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. dict. quæ st. 51. num. 3. Et duplici eorundem fundamento, sic concludenter satisfacit num. 4. per totum, vt aliud adiicere, neces se non sit, maximè consideratis verbis dict. l. 27. Tauri, & maturè perpensis his, quæ superiùs scripta remanent; ex illis namque omnia diluuntur concludenter, quæ in contrarium pos sunt excogitari. Quartò deinde constituendum est, præfatam[sect. 11] resolutionem vltra cæteros huius Regni Scriptores, limitatam, aut declaratam per Auendañum in dict. leg. 27. Tauri, glos s. 2. num. 13. ad finem: vt scilicet prædicta sententia procedat, quando ex Tertio fit primogenium; secus verò quando simpliciter melioratio fit: & reddit rationem, quia cùm pupillo tunc succedatur, & postquam filius Tertium acqui siuit, potuis set de eo ad libitum disponere, neque vlla perpetua substitutio facta fuerit, dari potest substitutus extraneus, sicut ante ipsam legem dabatur ad exclusionem ascendentium, & collateralium, ex l. Papinianus, §. sed nec impuberis, ff. de inofficioso testamento. Verùm hæc limitatio, aut noua præfati Authoris consideratio, falsa quidem est, & verbis, atque intentioni dict. l. Taurinæ valdè repugnans, nec vllo pacto sustineri valet. Id quod ad oculum videri poterit, & concludentibus rationibus demonstratur. Inprimis, quia vt supra diximus, quocunque modo extraneus aliis fratribus in Tertio præferatur, maxima iniuria irrogatur eisdem, nec absque diminutione eius, quod pars Legitimæ reputatur, hoc est Tertij, contingere potest: Et ratio illa diminutionis Legitimæ æqualiter militat in vtroque casu, nec vlla potest inter vnum, & alterum congrua differentiæ ratio as signari; textus etiam in dict. §. sed nec impuberis, nihil ad rem facit, quoniam illud absque diminutione aliqua Legitimæ aliorum fratrum, vel eius, quod pars Legitimæ reputatur, (quale est Tertium extraneorum respectu,) contingit; illísque integra, & intacta Legitima relinquitur: idcircò conqueri non pos sunt ob eiusdem textus rationem, quam alio capite infrà, latiùs declarabo. Deinde, quoniam verba dictæ l. 27. Tauri, omninò excludunt declarationem, aut limitationem huiusmodi, nec illo modo accipi pos sunt, quo eam admittunt. Dicunt enim: Y hazer en el tercio los vinculos, y sumis siones, y sustitutiones, que quisieren, con tanto que lo haga entre sus descendientes legitimos, &c. y que de otra manera no puedan. Ecce vbi vincula, & substitutiones coniunguntur, & comparantur, & in omnibus idem ius, idemque ordo præ scribitur, nec substitutiones, quocunque modo fiant, à vinculis, & submis sionibus separantur, sic vt idemmet ius, siue æ quale semper constituatur, & dumtaxat in con sideratione habeatur, an Tertij melioratione facta, substitutio aliqua fiat, vt scilicet debeat tunc eiusdem legis forma præcisè obseruari; nec di stingui pos sit, an primogenium, seu vinculum perpetuum, perpetuáve substitutio, an temporalis, siue aliqua tantum fiat substitutio; semper namque, atque indistinctè ordo ille obseruari de bebit, & Tertij respectu, ius commune remanebit correctum: prætereà id ipsum & alia ratione corroboratur; nam licèt verum sit præfati Authoris As sumptum præcipuum, videlicet, quòd tunc pupillo succedatur, & postquam filius Tertium acquisiuit, potuis set de eo disponere, non inde sequitur aliquid, quo eiusdem sententia verè aut firmiter subsistere pos sit: pater namque cum de Tertio disponit, & meliorationem facit, aliud ius consideratur, nec legis ordinem præuertere potest; ipsi enim denegatur facultas, quæ postmodùm filio competere pos set: ipse etiam filius nullam iniuriam fratribus irrogaret, si tunc de eo, quoquo modo vellet, disponeret; quoniam tunc diminutionis eius, quod pars Legitimæ reputatur, damnum considerari non valeret; ac fortas sis de Tertio eodem filius non disponeret, si in pupillari ætate decedere eum contingeret, & sic excluderentur eo casu fratres, qui aliàs substitutione à patre non facta admitterentur; quod lex illa prouidens, generíque, & familiæ meliorantis, vt s æ pe dixi, consulens, absolutè, & generaliter statuit, quòd in omni vinculo, aut submis sione, vel substitutione, seruari debeat ordo ibi præ scriptus: idque quamuis non ita expressè, nec explicitè dixerit, præ sentire tamen, atque apertè velle videtur Tellus Fernandez in eadem, l. 27. Tauri, num. 3. quatenus inquit, ex ea lege diffiniri, non solùm directè extraneo relinqui non pos se Tertium, sed nec indirectè, & sic per viam substitutionis, nisi in defectum descendentium, ascendentium, & trans uersalium. Quintò, & principaliter constituendum est,[sect. 12] superiora omnia, quæ hactenus diximus, sic intelligenda, vt procedant indistincté, siue in Tertio tantum vulgaris, aut pupillaris substitutio fiat de per se, quæ in Legitima facta non fuerit, vel si in Legitima; & Tertio diuers æ substitutiones fiant: aut si in Legitima, & in Tertio coniunctim pupillaris substitutus detur; vtcumque enim se res habeat, semper, atque indistinctè verum erit, ordinem, & formam dictæ l. Taurinæ, obseruari debere præcisè quoad Tertium; quoad Legitimam ius commune remanere illæ sum: idque verbis, menti, atque intentioni eiusdem legis adeò conueniens est, vt maiori comprobatione non indigeat: & quamuis à nullo ex hactenus præcitatis Authoribus, sic fuerit animaduersum, de mente eorum procedit apertè, atque ex dictis suprà certis simum videtur. Sexto, & vltimo loco constituendum est, in [sect. 13] terminis nostris, ac dictæ l. 27. Tauri, vsque adeò ces sere ea, quæ in dicta l. Papinianus, §. sed nec impuberis, ff. de inofficioso testamento, tradiderunt Doctores per illum text. vt nec mater ipsa vulgariter, aut pupillariter substitui pos set filio in Tertio bonorum meliorato, dum alij filij, aut descendentes meliorantis extarent, nec illis omis sis perueniri pos set ad eius vocationem: debet enim præcisè, ac semper, vt dixi, eiusdem legis ordo seruari: in defectum tamen descenden tium, si forsan vocata aut substituta non es set, deberet proculdubio substitutionem respectu Tertij præuertere, quamuis respectu Legitimæ non pos sit, ex decisione eiusdem §. sed nec impuberis. Et de his hactenus. # 12 CAPVT XII. Maioratui, vel fideicommis so bona subiecta pos sidens, si Religionem capacem, aut incapacem bonorum in communi profiteatur, vtrùm sequens vocatus, vel substitutus admitti debeat statim non expectata morte naturali, ac si Maioratus pos ses sor, vel fideicommis so grauatus, Monachus effectus, verè deces sis set. An etiam fructibus, & commoditatibus Maioratus eiusdem, aut fideicommis so illicò fruatur, vel interim dum Monachus naturaliter viuit, Monasterium, aut succes sores alij ab intestato, vel ex testamento ante ingres sum, vel ante Profes sionem Religionis facto, fruendi bonis omnibus ius obtineant. Quid etiam, si Maioratus pos ses sor, aut fideicommis so grauatus, in præiudicium sequentis vocati, aut substituti, ius suum alteri vendiderit, ces serit, aut donauerit ante ingres sum, vel ante Profes sionem Religionis: vbi nouè insi stit Author circa traditionem Baldi in cons. 280. Factum tale, lib. 1. ad quam cæteri non sic animaduertunt, & Baldi eiusdem consil. 389. eodem lib. rectè ad propositum expendit. De renunciatione etiam primogenituræ aliquæ dicit notanda, & vtrùm Profes sione Religionis extingui debeat ius fructuum commoditatúmve, aut prouentuum Maioratus, quod alicui anteà conces sum fuerat, vel pro vita naturali Monachi duret, noua, singulari distinctione declarat. Quid etiam dicendum sit de iure Monacho ad vitam competente, & an Profes sione, sicut morte naturali eiusdem, extinguatur, optimè, ac etiam nouè aperit. Prætereà, an in dubio, indistinctéque videantur Maioratuum institutores ab eorum succes sione Monachos, & Monasteria excludere, regularitérque, tum ex natura fine primogeniorum, tum etiam ex præ sumpta eorundem in stitutorum mente & intentione id intelligi debeat, quamuis expres sum non fuerit? vbi & de consil. Decij 259. num. 2. singulariter agitur. Et contenditur, nec decisionem, nec rationem §. Cornelio Felici, l. Statius Florus, ff. de iure fisci, Hispanorum primogeniis conuenire, nec Monachi, aut Monasterij in eisdem succes sioni suffragari. Denique, si in legibus, statutis, contractibus, sententiis, testamentis, conces sionibus, & aliis dispositionibus qui buscunque indefinita mentio mortis fiat, an intelligatur de morte naturali, vel de morte ciuili, vel de vtraque & quibus in casibus mors ciuilis æquiparetur naturali; absoluta equidem, diligens, atque notanda explanatio, quâ, vt videbis Lector, originali, incredibilíque, & importuna Authorum omnium lecturâ, dubia proposita, sic distinctè, & singulariter composita, atque dilucidè, & absolutè explicata relinquuntur, vt absque ingenti studio, summóque labore, ita fieri non potuis se, alitérque, & meliùs, quàm cæteri soleant, factum, fateatis libenter, multáque inde deducere pos sis, quæ nullibi inuenies sic scripta, nec declarata. SVMMARIVM. -  1 Mortis indefinita mentio cùm fit in legibus, statutis, contractibus, sententiis, testamentis, conces sionibus, & aliis dispositionibus quibuscunque, vtrùm intelligatur de morte naturali, vel de morte ciuili, vel de vtraque: siue mortis appellatione simpliciter, an veniat mors ciuilis, sicut naturalis? Dubium equidem intricatum, & variis diuersís que Doctorum distinctionibus, & doctrinis diuisum. Nec hactenus satis distinctè, aut absolutè explicatum. -  2 Quamuis tractatum ab infinitis Authoribus, qui hoc numero, & seq. vsque ad numerum 12. præcitantur. Inter quos ij magis notandi, plurísque habendi erunt cum occasio se offeret, quos Author commendandos duxit præcipuè. -  3 Donatio inter coniuges inualida, an sicut confirmatur morte naturali, confirmetur & morte ciuili? remis siuè. -  4 Petri Surdi consil. 90. lib. 1. excellens es se, & singulare in hac materia, vt hoc numero adnotatur. -  5 Alimenta finiri sola morte naturali dumtaxat, non verò ciuili, vt banno, deportatione, damnatione in metallum, & capitis diminutione. -  6 Et ibidem reddita ratio remis siuè, quare mors ciuilis naturali non æquiparetur eo casu. -  7 Alimenta debita alicui, an finiantur eo ingres so Religionem, & profes so: vbi distinguitur inter Religionem capacem bonorum in communi, vel incapacem etiam in communi. -  8 Fratribus Minoribus an alimenta validè pos sint relinqui, & ibidem actum etiam de legato alio quocunque eisdem relicto, remis siuè. -  9 Ius annuatim, singulísve annis, vel pro vita, aut tempore, diebúsve vitæ alicui competens, an per ingres sum Religionis, & Profes sionem finiatur? Vbi etiam distinguitur, an sit Religio bonorum in communi capax, vel non? Et noua, & vera, atque notanda resolutio traditur in proposito. -  10 Monachum tunc pro mortuo haberi, cùm ingreditur Monasterium incapax, tam in particulari, quàm in communi, & vniuersali, aliàs secus quoad effectum prædictum. Et consequenter si Monasterium sit capax in communi, non dari locum iuri eorum, quibus aliàs daretur, si verè, & naturaliter Monachus mortuus fuis set. -  11 Mors verbum, quoties profertur in dispositione hominis, nec sumus certi de mente disponentis, tunc semper debemus intelligere, quòd homo velit, & se referre videatur ad mortem naturalem, non ad ciuilem. -  12 Mortis appellatione simpliciter, an veniat mors ciuilis in dispositione quacunque, disceptationem susceptam difficilem admodùm es se ex sententia Authoris, vt suprà dixit numero primo. -  13 Atque in ea Doctores adeò varios fuis se, vt quot capita, tot sententiæ es se videantur. -  14 Verè namque Moderniores in eorum repetitionibus, consiliis, & decisionibus variis modis loquuntur. Alij enim communes opiniones, aut communes theoricas impugnant. Alij eas ab aliis defendunt. Alij verò suo arbitrio, & diuersimodè materiam hanc declarant. -  15 Nec potest dari firma aliqua doctrina, vel adeò generalis theorica proponi, quæ valeat omnibus casibus æqualiter conuenire. Sed potiùs per regulas præ sumptiuas dumtaxat, iuxta facti occurrentis qualitatem, materia hæc declarari debebit. -  16 Mortis ciuilis nomen non es se legale, quia non sic iura loquuntur, siue mors ciuilis apud Iureconsultos non reperitur, sed dicitur nomen imaginarium, siue sic à iuris Præceptoribus compositum. -  17 Mortis appellatione, in dubio intelligimus de naturali morte, non ciuili, siue verè & propriè loquendo, cùm de morte mentio sit, ex vi verborum venit tantùm vera mors. Mors autem ciuilis, ficta est, & non vera. -  18 Verbum deces serit, & verbum moriatur, non verificatur in morte ciuili, sed in morte naturali tantùm. -  19 Mortis ciuilis denominationem quibus rationibus siue fundamentis carpant Authores nonnulli. -  20 Mortes duas, naturalem scilicet, & ciuilem, non ineptè Doctores constituis se communiter, vt hoc numero adnotatur. Et contrarium tenentium rationi præcipuæ respon sum præbetur. -  21 Ioannis etiam Bologneti consideratio in proposito ab Authore confutatur. -  22 Mortis appellatione, quæ est vox analoga, quid contineatur ex sententia Alexandri Raudensis. -  23 Mors ciuilis ex sententia communi, nunquam æquiparatur morti naturali, nec è contra naturalis morti ciuili, nisi in casibus à iure expres sis. -  24 Contrà verò ex sententia Authoris, qui quorundam Scriptorum authoritate, ipsa etiam veritate, atque iuris ratione adductus, contrarium & nouè, & verè contendit hoc loco. Et conclusionem præfatam, siue generalem Doctorum traditionem, aut doctrinam, aliter conficiendam, nec ita indistinctè (prout ipsi tradiderunt) procedere pos se arbitratur. Vt per totum numerum latiùs adnotatur. -  25 Mors ciuilis non æquiparatur morti naturali, nisi in casibus, in quibus eundem omninò operatur effectum quoad casum de quo agitur, quem mors naturalis, vel quando militat eadem ratio, vel mens disponentis suadet. Quòd hoc numero, & sequentibus latiùs corroboratur. -  26 Et Ioannem Bolognetum in proposito eruditè loquutum, ac etiam prudenter, ostenditur. Verbaque eiusdem Authoris præcitantur, & per Authorem commendantur. -  27 Socini etiam iunioris distinctio refertur, ac ideò commendatur, quòd Author ipse totam hanc materiam breuiter comprehendat, & in effectu dumtaxat putet considerandum, an mens disponentis, & ratio dispositionis loquentis de morte, reperiatur in alio casu, vel non reperiatur. -  28 Indeque aperiri intellectum omnium iurium in hac materiæ loquentium, optimè ostenderit, vt hoc numero latiùs inuenies. -  29 Mors ciuilis, in casibus, in quibus naturali æquiparatur, & è contra naturalis morti ciuili, id quidem non fieri ex neces sitate naturæ, siue ex vi verborum, sed per interpretationem, & verisimilem disponentis voluntatem, quam aucupiis verborum neglectis, sequi conuenit. -  30 Testamentum eius, qui profes sus est Religionem Fratrum Minorum, qui non sunt bonorum capaces etiam in communi, statim confirmari abs que expectatione mortis naturalis, & ex eo statim pos se adiri hæreditatem, & legata deberi. De quo tamen, & an regulariter testamentum sequuta Profes sione confirmetur, vel reuocetur, siue an mors naturalis Monachi expectari debeat, vt hæredi scripto locus detur, latiùs actum traditur remis siuè. -  31 Filium, patre Monasterium ingres so est Religionem profes so, adhuc viuente, an pos sit petere legitimam portionem, quæ ad eum mortuo patre peruentura es set. Et ibidem de intellectu tex. in cap. cum simus, de regularibus, latè actum, remis siuè. -  32 Mortem ciuilem in conditionibus implendis, minimè æquiparari morti naturali, ex sententia communi. Cum qua ferè omnes simpliciter, atque indistinctè transeunt, nec aliter declarant. Ex sententia tamen Authoris, nec id es se ita absolutè verum, nec indistinctè accipi pos se, sed potiùs distingui debere, vt Ioannes, Bolognetus hoc loco commemoratus, vltra alios verè di stinxit. -  33 Mortem ciuilem minimè comprehendi sub generali dispositione loquente de morte, vbi de morte ciuili specialiter fuit prouisum. Quia specialis illa prouisio inducit coniecturam euidentem in contrarium, facítque mentionem mortis propriè ac verè accipi. -  34 Idque multò magis procedit, quando in dispositione expres sum fuerit, de qua morte intelligatur, vel ex aliis in eadem dispositione dictis aut scriptis deprehendi pos sit apertè. Tunc namque idem erit obseruandum, nec aliter hac de re inquirendum. -  35 Maioratui, vel fideicommis so bona subiecta pos sidens, si Religionem ingrediatur, an facta Profes sione sequens admittatur statim; an expectari debeat mors naturalis Monachi profes si. Et vide multis numeris sequentibus, vsque in finem capitis, vbi latis simè, & cum distinctione quamplurimorum casuum. -  36 Monachos, Religiosos, Moniales, aut Mona steria expres sim, atque de iure, & validè à succes sione Maioratuum excludi pos se. Idque ex communi & vera sententia, quæ solida & veris sima ratione innititur, vt hoc numero, & sequenti adnotatur. -  37 Et fundamenta eorum, qui opinati sunt, Monasterium, & Monachos à succes sione excludi non pos se, optimè dilui per Menochium, & alios, qui hoc numero præcitantur. -  38 Monachos, Religiosos, Moniales, Monasteria, ad fideicommis si, vel Maioratus succes sionem, validè & mero iure inuitari pos se, atque in eorum succes sione ordinem & formam ab institutore præ scriptam, obseruandam omninò. -  39 Idque procedere, siue ex Regia facultate, siue ex legibus Regni Maioratus fiat. -  40 Siue Maioratus ex bonis patrimonialibus solùm consistat, siue ei dignitas, vel iurisdictio annexa sit. -  41 Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria excludi à Maioratus succes sione, non solùm quando de eorum exclusione appareat expressè; sed etiam cùm ex euidentibus, aut multùm vrgentibus coniecturis id constat, vel constare potest. -  42 Expres sum quodammodo dici, manifestàmque, & euidentem voluntatem inducere, quod ex euidentibus, aut valdè vrgentibus coniecturis deducitur. -  43 Et specialiter prouisum videri, quòd ex mente aut intentione disponentis apparet per coniecturas. -  44 Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria à succes sione Maioratus aut meliorationis ex tertia bonorum portione, atque ex legum Regiarum facultate institutæ, excludi non pos se à parentibus, prout hoc numero obseruatur, atque dilucidè magis, siue meliùs quàm cæteri fecerint, explanatur. -  45 A Maioratu ex facultate legis Regni in tertia parte bonorum facto, filias propter masculos trans uersales, aut remotiores non pos se excludi, quamuis pos sint à Primogenio ex Regia facultate in stituto. -  46 Didaci Couar. & Pelaez à Mieres sententia sic explicatur, vt & l. 27. Tauri constitutioni conueniat (quod neces sarium est & contrarium non verisimile) nec dictis ab eisdem Authoribus repugnet. -  47 Blazij Flores Diaz de Mena in eodem proposito locus declaratur. -  48 L. 27. Tauri, noua & notanda interpretatio, atque veris sima consideratio proponitur, & concluditur non pos se eidem legi fraudem fieri appositis conditionibus eiusmodi, ex quibus priorum vocationum reuocatio, aut alteratio inducatur, vt hoc numero latiùs demonstratur. -  49 Legis dispositio, realis potiùs, quàm verbalis es se debet. -  50 Legis dispositio & voluntas machinatione aliqua circumscribi non debet. -  51 Monachus, aut Monasterium, etiam cùm in dubio versamur, nec de exclusione apparet in dispositione, non succedit in Maioratu, cui annexa est dignitas, seu iurisdictio, sed statim facta Profes sione, sequens admittitur, qui de iure admitti debet, & num. sequent. Idque ex communi & vera sententia, cui omnes accedunt. -  52 Solus Auendañus dis sentit, nec hoc etiam casu Monasterium, Monachumvè excludit. -  53 Sed eius sententiam Author improbat, & præcipuo fundamento, quo adductus est, satisfacit. -  54 Monachum, aut Monasterium, etiam cùm de exclusione non apparet, nec Maioratui annexa est dignitas, vel iurisdictio, non succedere in Maioratu, quoties familiæ suæ, aut agnationis, vel cognationis conseruationi institutor pro spexit. Vel arma & nomen succes sores deferre ius sit. Aliúdve simile expres sit, & numeris seqq. -  55 Monachus, etiamsi profes sus sit in Monasterio bonorum capaci in communi, quoad prædicta mortuus censeri debet. Cùm non pos sit ipse memoriam familiæ institutoris, neque agnationem, seu cognationem, atque splendorem conseruare. Imò eius succes sionem supprimere, & abolere, vis est. Nec etiam potest arma, & nomen institutoris deferre. Sicut nec iurisdictionem exercere, aut dignitatem Ducatus, Comitatus, seu Marchionatus habere. Idcircò sequens in gradu statim admitti debet, ac si Monachus naturaliter mortuus fuis set. -  56 Monachus, aut Monasterium succedit in Maioratu, ex bonis tantùm patrimonialibus instituto, & cui dignitas, aut iurisdictio annexa non est, nec etiam de familiæ, agnationis, vel cognationis, memoriæve institutoris conseruatione, siue nominis, aut armorum delatione specialiter actum. Idque ex communi sententia, & pro vita naturali Monachi dumtaxat. -  57 Contrà verò ex sententia Authoris, qui nouiter, vere tamen, & ratione subsistente, vt putat, intendit contrarium tueri, ostenderéque, natura & conditioni Maioratus, seu primogenij cuiuscunque, menti etiam, & intentioni primogenia in stituentium, nihil magis repugnans dici pos se. Idcircò nec pro vita Monachi succes sionem Monasterio deferendam. -  58 Maioratuum, siue primogeniorum finem præcipuum es se, vt familiarum dignitas, & nomen, ac in stitutorum memoria conseruetur. Idque de natura omnium primogeniorum es se, etsi aliter non exprimatur. -  59 Monachorum succes siones in Primogeniis & Maioratibus, credendum es se in dubio quòd institutores abhorreant, & quòd eas prohibuis sent, si eum euentum cogitas sent. -  60 Eámque coniecturatam & præ sumptam voluntatem seruandam es se, & pro expres sa habendam. -  61 Adducitur validior ratio, siue consideratio communior, quâ ij vtuntur, qui Monasterium pro vita Monachi ad succes sionem Maioratus admittunt. Illáque concludenter, & verè diluitur; & vide nu. præcedent. & seq. -  62 Maioratuum, seu primogeniorum institutiones, ipsáque primogenia minimè conuenire Monachis, ex sententia Didaci Couar. Vbi eiusdem Authoris locus singulariter & verè explicatur, nec ipsius authoritati satisfacere Georgium de Cabedo, & nouè, & eleganter ostenditur. -  63 Et pro explicatione Authoris, Iacobi Menochij verba quædam aperta præcitantur. -  64 Monachorum, aut Monasteriorum succes sionem in Hispanorum primogeniis, seu Maioratibus, ipsorum naturæ, & fini, & præ sumpta instituentium voluntati repugnare, fateri expressè Ludouicum Molinam, vt hoc numero adnotatur. Et ibidem eiusdem Molinæ locus explicatur. -  65 Atque Georgij Cabedij ad ipsius Molinæ locum interpretatio, seu declaratio, & nouiter, & verè conuincitur. -  66 Monachorum, seu Monasteriorum succes sionem in primogeniis, & præ sumptæ instituentium ea voluntati, atque ipsorum Maioratuum rationi & naturæ repugnare, clarè etiam obseruas se Pelaez à Mieres, & huiusce rei difficultatem agnouis se, vt hoc numero adnotatur. Vbi mens, & intentio, varietas etiam eiusdem Authoris meliùs detegitur, & ostenditur, quàm anteà fuis set. -  67 Aluardi locus expenditur, quo sententia Authoris corroboratur, Monasteriíque, aut Monachi ius in Primogeniis eliditur. -  68 Maioratuum, seu Primogeniorum institutiones sustineri, iustásque reputari nonnullis de causis, siue rationibus, de quibus hoc numero, remis siuè. Illásque, Monachorum, seu Monasteriorum succes sioni minimè conuenire, aut non congruè adaptari. -  69 Maioratum, seu primogenium es se ius succedendi in bonis; ea lege relictis, vt in familia perpetuò integra conseruentur, proximóque cuique primogenito, ordine succes siuo deferantur. Idque secundùm Maioratus naturam, ac substantiam es se. -  70 Maioratum eo ipso quòd ex aliquibus bonis se facere quis profitetur, bona ipsa in propria familia velle perpetuò conseruari, ac familiæ ipsius fauore disponere, censendum est. -  71 Idcircò neces sariò dicendum videtur, quòd nunquam ad succes sionem Monasterium admitti pos sit. Quia nec vno momento pos sunt bona à familia extrahi. Extraherentur autem, si Monasterium pos sideret illa in communi, cùm in particulari pos sidere, aut obtinere eadem Monachus non pos set. -  72 Fideicommis sum concernens fauorem familiæ, vel ita relictum, vt bona in familia conseruentur, Monachis, vel Monialibus non competere, etiamsi Monasterium sit capax bonorum in communi. -  73 Quia eo ipso, quòd testator voluit, bona in familia conseruari, intelligitur noluis se, ea ad Monasterium modo aliquo peruenire. Quod Decius in consil. 259. n. 2. ingeniosè, & eruditè obseruauit. -  74 Georgij Cabedi decis. 133. num. 9. ad consil. Decij 259. numer. 2. interpretatio optimè & nouè conuicta, & eiusdem mens singulariter explicata. -  75 Georgij eiusdem ad D. Anton. Menes. de Padilla locum explanatio quædam, nouè etiam, & verè confutata. -  76 Francisci Manticæ locum pro sententia Authoris non mediocriter vrgere, & per Cabedum minùs benè explicari. -  77 Parisium in cons. 22. n. 9. volum. 3. probare contrarium eius, quòd Georgius Cabedus intendit, prout hoc numero adnotatur. -  78 Monachos, & Monasteria, ad primogeniorum, seu Maioratum succes sionem admitti non debere, validis sima ratione comprobari, quæ hoc numero adducitur, & ponderatur. -  79 Et Pelaez à Mieres consideratione simili corroborari. -  80 Muniri etiam & Blazij Flores Diaz de Mena ob seruatione alia, qui in Maioratibus Nobilium in hoc Regno non succedere Monachos, nec Monasteria firmauit. -  81 Pelaez à Mieres distinctio noua in hac materia (ad quam ex Recentioribus nullus hactenus animaduertit, nouè etiam, & verè confutata per Authorem . -  82 Monachi, aut Monasterij in primogeniis aut Maioratibus succes sioni non suffragari decisionem text. in §. Cornelio Felici, l. Statius Florus, ff. de iure fisci, nec eiusdem decisionem, aut rationem primogeniis Hispanorum conuenire, eleganter, & meliùs qua anteà fuis set, hîc obseruatum , & vide infr. n. 88. -  83 Monasterium bonorum in communi etiam incapax, certum es se, & absque controuersia quòd in Maioratu non succedat. -  84 Dubitari tamen, & in controuersiam excitari communiter, an eo casu, statim facta Profes sione admittendus sit sequens in gradu, vel is, qui ex legis, aut institutoris dispositione admitti debet; an verò expectanda sit mors naturalis Monachi profes si. -  85 Et quidem in fideicommis sis quamplurimi arbitrantur, mortem naturalem expectandam es se, nec anteà cedere diem fideicommis si, prout hoc numero præcitamur. -  86 Ipsi autem inde, & quæ si in neces sariam consequentiam eius opinionis, statuunt, interim dum profes sus, & fideicommis so grauatus decedit, penes eius hæredes ab intestato, aut ex testamento, bona ipsa manere. -  87 Omnésque principaliter adducti sunt ex decisione textus in dict. l. Statius Florus, §. Cornel. Fęlici, ff. de iure fisci. -  88 Qui tamen non vrget, neque in primogeniis, expendi validè potest, prout hîc adnotatur, & vide suprà, num. 82. -  89 Imò præ sumptæ testatoris cuiusque, aut institutoris Maioratus menti, & intentioni repugnat apertè, vt ibidem obseruatur. Et Socini iunioris verba singularia in proposito præcitantur. -  90 Legis, res vxoris, in fine, C. de donat. inter vir. & vxor. vera. interpretatio traditur. -  91 §. hæreditatem, 1. l. cum pater, ff. delegatis secundó, verus, & genuinus sensus adducitur. -  92 L. ex ea parte, §. in insulam, ff. de verbor. obligat. declaratur, & communis interpretatio approbatur. -  93 Monasterium succes sionis incapax etiam in communi si pos ses sor Maioratus ingrediatur, statim facta Profes sione, ad succes sionem admitti sequentem vocatum, eúmve, qui ex institutoris, vel ex legis di spositione admitti debet, nec Monachi mortem naturalem expectandam. -  94 Imò eo casu l. 45. Tauri remedium succes sori competere, quamuis lex illa non veniat ad decidendum hoc dubium principaliter, nec illud decidat, vt hoc numero adnotatur. -  95 In fideicommis sis quoque idem statuis se, & fideicommis sum statim restituendum es se non expectata morte naturali Monachi, tenuis se Authores quamplures, qui hoc numero præcitantur. -  96 Eorundem verò, pro hac communi & vera sententia, plura fundamenta expendi pos sent. Omnia tamen in vnum principaliter tendunt, ad illùdque reduci debent, vt num. sequenti obseruatur. -  97 Monasterium incapax bonorum etiam in communi profes sus, omninò pro mortuo habetur, sicut si verè mortuus fuis set. -  98 Et mors ista ciuilis quoad effectum fideicommis si, de quo agitur, & bona ipsa eundem effectum operatur, quem mors naturalis, & sic de illa iudicatur idem, quod de morte naturali. -  99 Vnde substitutis, vel sequentibus vocatis, statim aperiri debet via succes sionis, ac si Monachus verè, & naturaliter fuis set mortuus. -  100 Nam etsi mors naturalis expectaretur, id nec Monasterio, nec Monacho prodes set, vtpote cùm acquirendi bona sint incapaces omninò. -  101 Alexandri Trentacinquij obstacula quædam contra superiorem, & communem Doctorum omnium rationem, nihil concludens continere, nec verè vim eius aliquo modo elidere, prout hoc numero adnotatur. -  102 Proximior ad succes sionem Maioratus, per profes sionem Monachi, vacantis quis dicatur? & vtrùm habilitas aut proximitas considerari debeat tempore profes sionis, an tempore mortis, & nu. seq. maximè num. 105. vbi resolutio traditur. -  103 Habilitatem ad Maioratus succes sionem, tempore quo succes sio defertur, considerandam es se, nec anteà existentem, vel pò st superuenientem prodes se, si tunc, cùm defertur succes sio, non existat. -  104 Monachum quem ante Profes sionem non dici, & idcircò in omnibus casibus proximitatem non es se considerandam tempore ingres sus Religionis, sed tempore Profes sionis. -  105 Factæ Profes sionis tempore, an proximitas, vel habilitas sit neces saria in eo, qui succes sionem Maioratus prætendit, distinctione singulari explicari, prout hoc numero obseruatur, vbi singulariter, & distinctè magis quam cæteri faciant, res hæc explanatur. -  106 Monasterium ingredi volens, & Maioratum pos sidens, quòd eiusdem renunciationem faciat, sanum es se & rectum consilium ex sententia Pelaez à Mieres. Circa quam latiùs insistit Author, & num. seq. vbi rem hanc dilucidè, & absolutè magis quàm hactenus factum es set, explicatam relinquit, & vide num. 116. -  107 Maioratus, seu Primogenituræ ius renunciari, cedi, atque etiam vendi, vel in alium transferri potest. -  108 Idque maximè procedit, si renunciatio, ces sio, vel translatio fiat sequenti in gradu. -  109 Potest tamen in quemcunque alium, etiam non sequentem, vel extraneum fieri, modò pro vita dumtaxat cedentis, & in sui præiudicium, commoditatísque, aut fructus, & prouentus Maioratus, non iuris eiusdem renunciatio fiat, prout hoc numero explicatur. -  110 Atque in proposito singularis, & noua atque notanda resolutio traditur, qua distinctè dignosci poterit, vtrùm ces sio hæc, aut commoditatis conces sio per ingres sum Religionis, & Profes sionem concedentis finiatur; an verò mors naturalis eiusdem expectari debeat? -  111 Maioratus, seu primogenituræ ius, renunciari, cedi, vel etiam quoquo modo transferri pleno iure non pos se in præiudicium sequentium Maioratus succes sorum, & potius ius ces sionario habentium. Imò sequentem succes sorem, ex legis, vel ex iustitutoris dispositione ad succes sionem tunc venientem, statim pos se ces sionem, aut renunciationem reuocare. Nec validè, ac cùm effectu fieri pos se, nisi in eiusdem fauorem fiat. -  112 Et si aliter facta es set, à Maioratus pos ses sore ius non discederet, sed potiùs illæ sum, & intactum maneret, nec succes sionis vocatio contingeret. -  113 Maioratus, seu primogenituræ ces sione, aut renunciatione facta sequenti vocato, adeò plenum ius eidem acquiri, vt & remedio l. 45. Tauri, pos sit ipse vti. -  114 Modò pos ses sor integrum ius Maioratus renunciauerit, & à se illud penitùs abdicauerit; nec enim sufficeret, solam pos ses sionem Maioratus in alium transtulis se. -  115 Maioratus, seu primogenituræ, aut fideicommis si renunciatio, si à patre fiat in vita, & de præmatura hac restitutione, aut translatione cæteri filij, aut etiam creditores conquerantur, quid tunc obseruari debeat? remis siuè. -  116 Pelaez à Mieres obseruationem, seu consilium, de quo suprà n. 106. verum es se, & de iure procedere, prout hoc numero obseruatur. -  117 Substitutus sub conditione, si quis deces serit sine filiis, statim admittitur sequuta Profes sione grauati Religionis incapacis, etiam in præiudicium eius, cui grauatus donauerat ante ingres sum Religionis, & vide infrà, num. 120. -  118 Substitutum non excludi per Monasterium, quando grauatus non profiteretur, sed ex testamento hæ redem faceret Monasterium. -  119 Vel si ante ingres sum Religionis à grauato in quos cunque vsus bona erogarentur, vel dispensarentur quoquo modo. -  120 Marci Antonij Peregrini resolutionem & obseruationem contrariam his, quæ cùm Grato, & Hondedeo, suprà, n. 117. diximus, de iure non procedere, nec vllo pacto sustineri pos se, vt hoc numero adnotatur. -  121 Baldi traditionem in cons. 280. Factum tale, lib. 1. veram non es se, nec vim habere contra superiùs, resoluta, prout hîc, & nouè, & verè, & eleganter demonstratur. -  122 Et Baldi eiusdem consil. 389. col. 3. lib. 1. expenditur, quo Baldus ipse contrarium de iure verius innuit apertè. -  123 Georgij Cabedi resolutio nouis sima, & Regni Lusitaniæ in casu contingenti, & ad Senatum adducto decis. 96. 1. p. expenditur, & exornatur. PRo dilucida, atque absoluta huius ca[sect. 1] pitis explicatione, inprimis nonnulla constituere, seu præmittere, neces sarium duxi, sine quibus Quæ stionis, & disputationis præcipuæ huius Capitis circa primogenia, & fideicommis sa, de quibus præ sens altercatio suscipitur, vera ratio, seu resolutio haberi minimè poterit. Et inprimis obseruandum erit, Interpretes nostros variis in locis, frequentis siméque in dubium & disputationem excitas se, nunquid mortis indefinita mentio cùm sit in legibus, statutis, contractibus, sententiis, testamentis, conces sionibus, & aliis dispositionibus quibuscunque, intelligatur de morte naturali, vel de morte ciuili, vel de vtraque? siue mortis appellatione simpliciter, an veniat mors ciuilis, sicut naturalis? Et quidem si in eo dubio, hucusque Scribenres omnes originaliter, & attentè prælegeris, & non mediocriter, diligenter potiùs, & importunè aliorum scripta & traditiones euoluendo insudaueris, rem ipsam valdè intricatam, variísque, & diuersis Doctorum doctrinis, & distinctionibus diuisam fateri debebis. Ego tamen ideò, atque ex proposito præ fatæ altercationis declarationem omittendam existimaui, quòd longo sermone eam prosequi vis videretur, & ea, quæ ad propositum pertinent explicare, atque recensere, sufficiens es set: in cæteris verò aliorum confusionem & contrarietatem euitare, communésque Doctorum resolutiones subordinare nunquam neglexi, sempérque Authores quamplures commemorare, & in vnum congerere conueniens mihi visum est: sic enim & tanto labore quicunque excusabitur, & cùm occasio se offeret, pro casus & negotij occurrentis qualitate, faciliùs respondere, & quod sibi magis neces sarium fuerit, poterit inuenire. Sequentes ergo Authores legendos admoneo ab eo, qui dubitationis propositæ absolutam resolutionem consequi intendat; hos enim ego, & originaliter & s æpè, vt dixi, prælegi. Et ante omnia videndi sunt Bartol. Angel. Imola,[sect. 2] Alexand. Socin. & cæteri alij communiter scribentes in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis, vbi etiam Iason num. 8. & num. 10. Iacobus Cuiacius, Franciscus Duarenus, & Æmilius Perotus in princip. eiusdem §. vbi subtiliter, & ingeniosè in proposito loquuntur. Bartolus, Alexander, Paulus, Ripa, & communiter omnes Doctores in l. ex ea, §. in insulam ff. de verbor. oblig. vbi inter alios Iason. & Aretinum commendo. Bartolus, Cumanus, Alexander, Imola, Angelus, & Ripa in l. ex facto, §. ex facto, vbi & Claudius, & Herculanus latiùs scribunt, ff. ad Trebellianum. Bartolus, Cumanus, Imola, & alij Doctores in l. cum pater, §. hæreditatem, ff. de legatis secundo. Baldus & omnes Doctores Legistæ communiter in l. Deo nobis, C. de Episcopis & clericis. Canonistæ in. cap. in præ sentia, de probationibus: Vbi post alios videndi sunt Abbas ex n. 58. cum seq. Decius n. 260. & seq. Berous num. 554. & Felin. num. 56. Canonistæ etiam in cap. cùm sis, de conuersione coniugatorum. Vbi Abbas num. 4. & 5. cum seq. in propo sito refert aliquas opiniones. Petrus de Ancharano in consil. 272. Barbatia in consil. 82. per totum, volumine 4. vbi plenè, quando mors ciuilis æquiparetur naturali, vel non. Alexander in consil. 13. volum. 3. & in cons. 2. num. 16. & in consil. 23. num. 9. lib. 1. Bartholomæus Socinus in l. cùm auus, ff. de condit. & demonstrat. ex num. 100. vsque ad numerum 105. & in consil. 92. volum. 1. Oldradus in consil. 84. Corneus in consil. 258. volum. 3. Decius in cons. 419. num. 2. & in consil. 259. col. fin. Berous in famil. quæ st. quæ stion. 41. per totam. Iacobus de sancto Georgio in l. si deces serit, ff. qui satisdare cogantur. Antonius Rubeus in consil. 155. in principio. Iason in consil. 135. volum. 3. Romanus singulari 439. & in consil. 296. Petrus Paulus Parisius in cons. 65. volum. 2. & in cons. 5. ex n. 149. cum seq. lib. 4. & vide omninò eundem in repetitione §. & quid si tantum, dict. Gallus, ex n. 30. cum seq. vbi latiùs elaborauit circa quæ stionem præfatam, an mors ciuilis naturali æquiparetur, & quando, quot etiam sint mortis species, inquirit. Vide etiam de resignatione benef. lib. 8. q. 10. num. 27. Ioannes de Monteferrato in eodem §. & quid si tantum, col. 9. & 10. Guid. Pap. decis. 486. Grat. in cons. 68. ex num. 13. cum seq. lib. 1. Antonius Corsetus in singul. verbo, legitima, inter singularia Doctorum, fol. mihi 603. Catel. Cot. in memorabilibus, in verbo, Conditio adiecta. Dueñas regula 259. versic. & non obstat. Viuius lib. 2. commun. opinion. opinione 190. Boërius decis. 278. Emanuel Suarez in thesauro commun. opin. littera M. num. 226. Ægidius Bos sius in pract. crim. tit. de bonorum publicatione, num. 49. Carolus Ruinus in consil. 122. colum. 4. lib. 2. & in l. filius familias, §. diui, colum. 19. ff. de legatis 1. latiùs, in repetit. ad text. in dict. §. & quid si tantum, ex num. 2. vsque ad num. 14. vbi in præfata quæ stione, nunquid appellatione mortis veniat ciuilis, ex profes so procedit, diuersimodéque declarat, vt ibi videri poterit, & videre neces se est; nam ex variis Authorum doctrinis, atque theoricis in proposito, variis etiam causis, & diuersis negotiis emergentibus poterit ius deduci. Rolandus de lucro dotis, quæ st. 95. Pyrrhus in tract. de suitate, quæ st. 4. Marsilius in l. finali, ff. de quæ st. ex nu 28. cum multis seqq. & in pract. causar. criminal. in verbo, opportunè, num. 48. 49. & 50. Baldus Nouellus in tract. de dote, par. 7. priuileg. 11. Phanucius in tractatu de lucro dotis, in rubrica statuti, in versiculo, per mortem, ex num. 1. cum multis seqq. vbi vide omninò. Bartholomæus Chas saneus in consuet. Burgun. rubric. 4. §. 6. Apres le trespas, ex n. 3. fol. mihi 149. col. 3. vsque ad n. 11. sol. 151. hunc Authorem commendare, atque ex proposito legere, ideò vis est, quòd inprimis ipse communem Doctorum resolutionem tradit in proposito dubio, vtrum appellatione mortis simpliciter, comprehendatur mors ciuilis, sicut naturalis? Deinde ea adducit, quæ in contrarium vrgere videntur: mox Socini Senioris distinctionem improbat, & sex opiniones in eadem quæ stione recenset, ac denique constituit, quòd triplex est mors ciuilis, & pro conclusione huius materiæ plures casus separat, atque distinguit. Gregorius Lopez in l. 2. tit. 18. part. 4. verbo, ciuil. Rodericus Suarez allegat. 28. ex versiculo, fortè Aduocatus actorum, vsque ad versiculum, per præ dicta redditur negotium. Menchaca controuers. vsufrequent. lib. 2. cap. 27. num. 15. & de succes s. creatione, lib. 3. §. 21. num. 171. & seq. & de succes s. progres su, §. 26. num. 40. & controuer. illust. cap. 37. ex num. 10. cum seq. Castellus in l. 27. Tauri, num. finali. Ascanius Clemens in tractatu, de patria potestate, cap. vltimo. Euerardus in suo centiloquio, capite 55. Ludouicus Gomezius in regul. Cancell. de impetrat. benef. vacan. per obit. familiar. Cardinal, quæ st. 7. per totam. fol. 110. Didacus Couar. in cap. cùm tibi, de testamentis, ex num. 9. cum sequentibus. Portius Imolensis in cons. 23. nu. 18. & seq. lib. 1. Villalobos commun. littera M.n. 212. folio 120. Emanuel Costa in dicto §. & quid si tantum, ex numer. 7. vsque ad numerum 15. Fortunius Garsia in eodem §. ex num. 40. vsque ad num. 54. qui ideò videndus erit, quòd in proposito eruditè, atque ingeniosè loquitur, & in quæ stione præfata mortis ciuilis, nonnullos casus distinguit. Lancelotus Galiaula, qui etiam aliquos casus di stinguit, & latè scribit in eodem §. & quid si tantum, ex numer. 7. cum seq. Ioannes Crotus, qui etiam ex proposito scribit in dict. §. & quid si tantum, ex num. 5. vsque ad numer 16. & duos casus principaliter considerat, atque constituit. Primus est, quando mors profertur à lege: secundus, quando profertur ab homine. In primo, quatuor alios casus considerat. In secundo, aliquas conclusiones deducit. Mandosius Cancel. regula. 32. quæ st. 5. num. 2. & 3. vbi, an statutum loquens de morte, verificetur in morte ciuili. Ioannes Bolognetus in dicto §. & quid si tantum, ex num. 57. vsque ad numer. 72. vbi plena quidem manu procedit, & pro declaratione præfati dubij, an, inquam, indefinita mentio mortis intelligatur de naturali morte tantùm, an etiam de ciuili, multa, diuersáque congerit, & diuersos casus distinguens, aliorumque traditiones improbans, nonnulla ob seruat, quæ in praxi, & casibus occurrentibus erunt conducibilia. Eo autem loco, tria principaliter Bolognetus intendit : in primis duplicem es se mortem, naturalem, & ciuilem, vt ibidem declarat n. 63. Deinde, quinque refert aliorum sententias, eásque ex propo sito improbat ex nu. 64. vsque ad num. 69. quo num. & duobus sequent. tandem inquit, pleniorem, & magistralem distinctionem pos se tradi distinguendo, vt ibi distinguit. Boëtius Eppo. (quem nullus hactenus præcitauit) in commentar. ad dict. §. & quid si tantum, num. 6. vbi de proposito dubio, & de intellectu illius §. agit. Marius Salomonius in eodem §. & quid si tantum, ex n. 20. cum pluribus seqq. vbi etiam distinguit nonnullos casus, & tractat de intellectu eorum iurium, quæ in hac materia expendi solent communiter: contendit tamen, firmiter tenendum, notabile vulgatum ex dict. §. & quid si tantum, deductum, appellatione mortis venire etiam ciuilem, nedum in eo textu non probari, sed contrarium liquidius es se: in quo etiam & Franciscus Duarenus, & Iacobus Cuiacius conueniunt ibidem, & ante alios eruditis simus Aretinus in vltimo notabili eiusdem §. & quid si tantum, ex eo textu totum contrarium dicit, scilicet, quòd appellatione mortis non veniat mors ciuilis. Ludouicus Molina de Hispanor. primogeniis lib. 1. cap. 13. num. 94. Gaspar Valascus in l. Imperium, num. 180. ff. de iurisdictione omni. iudi. Dominus Francis. Sarmient. in dict. §. & quid si tantum, ex num. 41. & num. 58. & 59. Ioannes Corrasius in eodem §. num. 7. & 8. qui & indistinctè, & eruditè, vt adsolet, loquitur, & mortis ciuilis & naturalis inuentionem tuetur. Quando etiam ciuilis mors comprehendi debeat mortis appellatione, breuiter, atque exemplis declarat, vt infrà in notabilibus dicetur. Ioannes Cephalus in consil. 395. lib. 3. vbi agit, an substitutus alicui decedenti sine filiis, admittatur, quando grauatus moritur ciuiliter, & quando ciuilis mors sub appellatione mortis comprehendatur. De vtroque etiam Hieronymus Gabriel in cons. 184. per totum. lib. 1. Franciscus Bursatus in cons. 48. num. 27. lib. 1. Socinus iunior in cons. 158. num. 67. & in consil. 14. nu. 16. lib. 2. meliùs in dict. §. & quid si tantum, ex num. 13. vsque ad numerum 24. hunc Authorem omninò legendum, atque prænotandum, ideò Lectorem moneo, quòd non intricatè aut confusè, sed distinctè potiùs, atque certa doctrina seu resolutione rem hanc declarat: deinde ciuilis mortis nomen eleganter tuetur, & totam hanc materiam duplici consideratione comprehendit: & omnia iura, quæ in proposito sunt ad eos terminos reducit, vt videbis ibidem, & statim dicetur. Guillem. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, mortuo itaque, 1. num. 29. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 166. & 167. cum seqq. Andreas Gail practicarum obseruationum, lib. 2. ob seruatione 140. num. 18. Ioannes de Montesperello in consilio primo, volum. 1. Capra in consilio 83. ex num. primo, cum sequentibus. Francis. Marc. decis. 833. 1. part. Ioannes à Capistrano in consil. 39. num. 13. inter consil. vltim. voluntatum. volum. 2. Sfortia Oddi in tractatu Compend. substit. par. 4. art. 3. fol. 40. Nicotius in rubrica, ff. soluto matrimonio numer. 155. Rolandus in consil. 97. num. 34. 39. 40. & 41. lib. 2. Pancirolus in consil. 114. Achilles Pedrocha in cons. 40. num. 283. qui tamen materiam hanc nimis restrinxit; generaliter enim, atque indistinctè obseruauit, quòd mortis appellatio in fideicommis sis intelligitur tantum de morte naturali: nam vt infrà dicetur, & Socinus iunior rectis simè obseruauit, ex mente disponentis, siue ex dispo sitionis ratione aliud dici pos se, ac s æpè dici debere, euidenter constabit. Petrus Antonius de Petra de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 618. Thomadoccius in consilio vltimo. Iacobus Beretta in consil. 40. lib. 1. vbi vide. Simon de Prætis de interpret. vltim. voluntat. lib. 2. interpretat. 1. dubit. 1. solution. 7. ex num. 6. fol. mihi 157. Ioannes Franciscus de Ponte in consil. 39. ex numer. 2. cum sequentib. lib. 1. Ioannes Marcus Aquilinus in repetitione ad text. in dicto §. & quid si tantum, vers. quid enim si aquæ & ignis, fol. mihi 45. ex n. 6. vsque ad nu. 27. vbi in propo sita quæ stione, numquid mentio mortis simpliciter, de ciuili etiam morte intelligatur, ex profes so insistit. Et tandem credit, aliorum Doctorum dictis omis sis, nonnullos casus distinguendos es se: Ac primum, quando mortis casus comprehensus est non restrictiuè, quasi dispositio ad illum dumtaxat casum restricta sit, sed vel ratione frequentioris vsus, vel tanquam sit vnus ex casibus, quibus dispositio de qua agitur, seu idem effectus inducitur: & tunc inquit ipse subdistinguendum es se, an materia sit permis soria, an prohibitoria, & an in vim meræ conditionis mentio mortis ponatur, vel non, prout latiùs explicat, & aliorum traditiones improbat: nouè etiam explicat text. in l. ex ea parte, §. in insulam, ff. de verbor. obligat. in l. ex facto, §. si quis rogatus, ff. ad Trebellian. in l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci, vt ibidem videri poterit. Michaël Gras sus receptarum sententiar. §. fideicommis sum, quæ st. 40. num. 7. & quæ st. 41. Hubertinus Zuchardus in consil. 78. num. 168. & 169. Pater Ludouicus Molina tom. 1. de iustitia & iure, tract. 2. disput. 9. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 3. cap. 20. ex num. 33. fol. mihi 48. Alexander Trentacinquius de substit. 4. part. cap. 6. per totum, vbi vide omninò. Iacobus Menochius in consil. 388. num. 23. lib. 4. & in consil. 227. num. 45. & in consil. 211. num. 47. lib. 3. & in consil. 536. num. 4. & 5. lib. 6. Ioan. Petr. Mollignat. de appellatiua iuris vtrius que extensione, fol. 92. ex num. 749. vsque ad numerum 756. Tiberius Decianus in consil. 86. num. 39. lib. 3. & in consil. 20. num. 24. lib. 4. & in consil. 31. num. 16. 17. 18. 19. & 20. lib. 5. & in consil. 61. num. 1. 2. & 3. eodem lib. Quibus tamen in locis Author hic, nec in articulo principali huius Capitis, (fideicommis si, inquam, aut Maioratus) nec in quæ stione prædicta, an veniat mors ciuilis, aliquam certam, siue absolutam tradit resolutionem, quamuis nonnulla generaliter constituat. Anton. Faber lib. 9. coniect. c. 3. & ad tit. C. de sacros. Ecclesiis, definit. 44. & ad tit. C. de Episcopis & Cleric. definit. 2. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. cap. 10. num. 26. 27. & 28. & cap. 34. ex num. 318. Carolus de Tapia in authent. ingres si, C. de sacros. Ecclesiis, verbo, sua, cap. 17. Antonius de Amatis decis. 46. num. 38. Borgninus Caualcanus decis. 1. 3. part. & de vsufructu mulieri relicto, ex num. 238. cum seq. Pelaez à Mieres de maioratu, 2. part. quæ st. 3. ex num. 15. cum sequentibus. Marcus Antonius Eugenius in cons. 58. num. 59. lib. 1. Andreas Fachineus controu. iur. lib. 10. cap. 45. Velazquez de Auendaño in l. 4. Tauri, glos. 4. & in l. 44. glos. 7. Andreas Angulus ad leges meliorationum, l. 1. glos sa 6. per totam, fol. 9. Petrus Loriotus de iuris apicibus, tractatu 5. de morte, axiom. 1. & 2. & 3. fol. mihi 258. quo loco inquit, non paruam es se difficultatem, an cùm de morte fit mentio, ciuilis quoque comprehendatur, & dict. axiom. 2. communem Doctorum sententiam profert: Tandem dict. axiom. 3. ipse putat, quòd in his, quæ ex præ senti tempore suum effectum habent, mors ciuilis æquiparetur morti naturali, vtputa in in stitutione, in bonorum pos ses sione contracta, in legitima parentum, vel libertorum succes sione. In his verò, quę temporis tractum habent, deportationem, nec non aquæ & ignis interdictionem à morte differre, vt in legato conditionali, in fideicommis so post mortem restituendo, in promis sione post mortem adimplenda, & in donatione quę per donantis mortem confirmari solet: verumenimverò , distinctio hæc ex eo tuta mihi non videtur, sed potiùs periculosa, quòd etiam in his, quę temporis tractum habent, non pos sit id ira generaliter constitui; aliud verò dici debeat, quoties disponentis mens, vel dispositionis ipsius ratio aliter suadeat, vt infrà dicam: quoties etiam casus mortis restrictiuè appositus non fuerit, vel materia stricta non sit, vt Aquilinus relatus suprà probauit: vel etiam si materia fauorabilis sit & lata, vt Ioan. Vincent. Honded. in cons. 62. n. 29. & 30. lib. 1. optimè aduertebat: ex eo deinde mihi displicet, quòd omnia iura, quibus Author ipse innititur, id non probant præcisè, sed potiùs in casibus peculiaribus loquuntur, vel ob rationem diuersam procedunt. Vnde & in his etiam, quæ ex præ senti tempore suum effectum habent, aliud dici deberet, quoties subiecta materia, aut disponentis præ sumpta mens, vel diuersa ratio sic suaderet, vt Socinus iunior in d. §. & quid si tantum, num. 16. & 17. rectiùs considerauit, & quamplurimis iuribus comprobauit. Salazar de vsu & consuetudine, capite primo, numero 65. Bonifacius Rogerius in consil. 27. ex n. 141. vsque ad numerum 145. lib. 1. Gratianus regula 456. Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 11. tit. n. 8. & n. 23. Ioannes Matiençus in l. 3. tit. 4. glos. 2. lib. 5. nouæ collect. regiæ. Antonius Robertus, qui eleganter atque eruditè loquitur, lib. 4. rer. iudic. cap. 16. folio mihi 117. atque omnia iura explicat ex proposito, quæ contraria, aut dis similia videntur in hac materia, & nonnulla adducit notanda in proposita quæ stione, an mors ciuilis eundem sortiatur effectum, quem mors naturalis. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 28. num. 62. & 63. & de iure fisci, titulo, de deportatis, numero 21. Ioannes Gutierrez practicar. lib. 3. q. 71. n. 10. latiùs canonicarum, lib. 2. cap. 1. ex num. 37. cum multis sequentibus. Sebastianus Medices in suis tractatibus, tomo 2. tractatu, mors omnia soluit, 1. p. ex n. 22. vsque ad n. 60. vbi n. 23. cum pluribus seqq. plenè, explicat, an, & quando in omni dispositione, mortis appellatione, ciuilis mors comprehendatur, sicut naturalis, & n. 33. iterùm in eodem dubio distinguit, an mortis mentio fiat in dispositione hominis, aut in dispositione legis, & an simus in materia pœnali, vel non, & numero 47. cum sequentibus, adducit nonnullos ca sus, in quibus mors ciuilis non æquiparatur morti naturali. Petrus de Barbosa prima parte l. secunda, ff. soluto matrimonio, numero 154. ad finem, & numer. 155. & 156. D. Spino in speculo testamentorum, glos sa 13. de legato monacho relicto, ex n. 32. vsque ad num. 38. & glos. 27. de fideicommis saria substitutione, ex num. 24. vsque ad numer. 28. Andreas Fachineus in cons. 75. lib. 1. Hieronym. de Cæuallos pract. commun. contra communes, q. 63. & 64. Hippol. Riminal. in consil. 416. lib. 4. vbi etiam agit de prædictis, an scilicet, & quando mors ciuilis appellatione naturalis contineatur: & per totum consilium, casum egregium, & notatu dignum tractat, de substitutis, inquam, filio, si deces serit naturaliter sine liberis, an filio occiso, vel decapitato, sit eis locus, explicátque eleganter consilium Baldi 8. Si codicillaris, lib. 4. Fuluius Pacianus in cons. 19. ex n. 1. & n. 5. & seq. & in cons. 131. ex n. 16. Ioannes Vincentius Hondedeus mihi quidem semper eruditis simus in cons. 62. per totum, volum. 1. quo in loco ex profes so, atque singulariter quæ stionem vtramque mortis ciuilis, & fideicommis si prosequitur, & ingeniosè procedit. Alphonsus Villagutta in tractatu de extensione legum, q. vnica, de extens. leg. correct. & pœn. simul, n. 262. per totum, fol. mihi 80. col. 3. in fine, & col. 4. vbi Geminiani, & Antonij de Burtio distinctiones refert, & illas probat, atque in præfata quæ stione inquit di stinguens, quòd aut verbum mors profertur à iure, aut ab homine: si profertur à iure, distinguendum es se sic; aut ius exprimit de qua morte intelligatur, & illud seruandum est, vt in cap. penul. de supplen. neglig. Prælat. si verò ius non exprimit, tunc sic procedendum est, vt inspiciamus, an ius loquatur in materia stricta, vel non stricta, vt ibi distinguit. Quòd si materia stricta non sit, inspiciendum etiam es se, an sit identitas rationis, vel non: Et an mors ciuilis quoad id, de quo agitur, habeat per omnia eundem effectum, quem habet mors naturalis, vel non habeat. Quando autem hæc vox mors profertur ab homine, tunc etiam distinguendum es se, an materia sit stricta & odiosa, an larga; & tunc in materia stricta intelligendum de morte naturali: in materia verò larga vtendum distinctione, scilicet, aut sumus certi de mente proferentis, aut non. Primo casu mens illa seruanda erit, idque ob rationem, quam ibidem adducit; si verò de mente ipsius certi non sumus, tunc semper debemus intelligere, quòd homo velit, & se videatur referre ad mortem naturalem. Et in hoc vltimo, Ioannes Crotus, Ioannes Marcus Aquilinus, Ioannes Vincentius Hondedeus, Sebastianus Medices, & alij multi ex superiùs citatis conueniunt: ab aliis autem, quæ Villagutta ipse tradit, non omninò dis sentiunt, imò frequenter cum illis Concordant; idcircò distinctio hæc notari, & præ oculis haberi debebit. Vide etiam tradita à me quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib. 1. de vsufructu, cap. 64. & 65. & 66. Et regularum iur. ciu. & Pontificij, ex variis collectarum, tom. 2. lib. 11. fol. 94. & 95. vers. Tertiò præmitto, & vers. Quartò præmitto. Vide etiam Patrem Thom. Sanchez de sponsalibus,[sect. 3] lib. 6. disp. 17. fol. 956. & 957. vbi plenè explicat illam quæ stionem, an donatio inter coniuges inualida, sicut confirmatur morte naturali, confirmetur & morte ciuili, sed nullum ex præfatis omnibus Authoribus citat, nec terminos illius quæ stionis egreditur. Cardinal. Dominic. Tuscum nouis simè practicarum conclus. tom 5. conclusion. 393. folio 834. litera M. vbi, quando mors ciuilis æquiparetur naturali, vel non. Denique Petri Surdi consil. 90. per totum, lib. 1. ex[sect. 4] cellens est, & notandum in hac materia: in vtroque namque, quando scilicet mortis nomen ciuilem quoque mortem, sicut naturalem comprehendat; an etiam substitutus admitti debeat in casu fideicommis si, quando grauatus ciuiliter moritur, eleganter, atque eruditè Author ille se habet. Et vide eundem in tractatu, de alimentis tit. 7. q. 39. [sect. 5] & tit. 8. priuilegio 7. & tit. 5. q. 1. n. 1. & in. 11. vbi tractat, an alimenta debita alicui, quæ regulariter cum morte finiuntur, vt ibidem probauit d.n. 1. durent vs que ad mortem naturalem, vel dum vita naturalis durat? Et cum aliis Authoribus resoluit, alimenta relicta, seu debita, præ standa es se durante vita, & finiri sola morte naturali, non verò ciuili, vt banno, deportatione, damnatione in metallum, & capitis diminutione. Quod etiam probauit d.q. 39. & ibidem [sect. 6] rationes concludentes adduxit, quare in hoc casu mors ciuilis naturali non æquiparetur. Regulariter[sect. 7] ergo & in aliis casibus, non solum in alimentis idem ius erit obseruandum, vt scilicet nunquam alimenta, vel annuæ præ stationes finiantur sola morte ciuili, dum naturalis durat, etiamsi pro mortuo quis reputetur: sed & consequenter idipsum obseruari debebit in eo, qui Religionem ingres sus est, & profes sus, modò Religio sit bonorum in communi capax, quod ex traditis & resolutis per Surdum dictis in locis, manifestè & verè procedit, quamuis Author ipse non ita specificè dixerit: & in fortioribus terminis corroboratur ex aliis, quæ Surdus metipse notauit d. priuilegio 7. tit. 8. n. 4. & n. 10. Si vero Religio es set bonorum in communi etiam incapax, qualis est Fratrum Minorum, & aliorum; tunc equidem mors ciuilis, quæ per Profes sionem inducitur, naturali æquiparari deberet, & consequenter sola morte ciuili in hoc casu finirentur alimenta, aliæve præ stationes annuæ singulis annis debitæ: idque conuenit his, quæ Surdus idem d. priuilegio 7. n 11. resoluit[sect. 8] in illa quæ stione, an & quando Fratribus Minoribus alimenta pos sint validé relinqui, vel relicta debeantur: His etiam quæ in eadem quæ stione, & in alio quocunque legato Fratribus Minoribus relicto, scripserunt post ordinarios, & alios multos, Anton. Gabriel communi. conclus. lib. 4. tit. de hæred. instit. concl. 1. & tit. de legat. conclus. 1. Michaël Gras sus receptar. sententiar. iuris, c. 22. per, q. 8. latiùs Quesada diuersar. quæ stion. iuris, c. 22. per totum, vbi vide omninò de capacitate, aut incapacitate Fratrum Minorum quoad legatum quòdcunque, Angelus Matheacius de legat. & fideicommis. c. 2. n. 14. & sic longa differentia erit in casu prædicto, & morte ciuili per Profes sionem Religionis bonorum etiam in communi incapacis inducta, ab aliis casibus, in quibus quis ciuiliter mori dicitur, vt puta banno, deportatione, damnatione in metallum, & capitis diminutione; quòd Quesada d.c. 22. ex n. 8. vsque ad num. 12. optimè animaduertit & fundat, & num. 29. citat Fulgosium in consil. 104. Titius condidit testam. col. 3. qui scripsit, Fratribus his Minoribus non licere habere annuos redditus, quantumcunque sint modici valoris: & num. 30. probauit, idem Bartolum voluis se, si rectè expendatur, & alia adducit, quæ & superiora, & inferiùs dicenda non leuiter confirmant. Eadem itaque distinctio adhiben[sect. 9] da, idemque ius obseruandum erit, an scilicet Religio sit bonorum in communi capax, vel non, dum quæritur, an ius annuatim; singulísve annis, vel pro vita, aut tempore, diebúsve vitæ alicui competens, per ingres sum Religionis & Profes sionem finiatur: nam licèt in aliis non militet eadem, peculiarisve ratio, quæ in alimentis militat, iuxta ea, quæ Surdus d.q. 39. considerauit. Ex quo tamen aliæ rationes militant, Religióque est bonorum in communi capax, retinere proculdubio debebit pro vita naturali Monachi ea, quæ Monacho ipsi competebant, & dum vita naturalis duraret, præ standa es sent, si Religionem non fuis set profes sus, quemadmodum ex communi Doctorum sententia, bona Maioratus pro eodem tempore retinet; imò eo casu non repugnant aliquo modo ea, quæ in succes sione Maioratus repugnare, mox dicemus: quemadmodum etiam, & vsusfructus, qui adeò personæ vsufructuarij cohæret, in Monasterium tandiu transit, quandiu Monachus vixerit, eóque naturaliter mortuo, ad proprietatem reuertitur, vt Ioannes Gutierrez canonic. quæ st. lib. 2. c. 1. n. 98. 99. & 100. cum multis Authoribus obseruauit. Et nos diximus lib. 1. de vsufructu, c. 64. ídque magis certum redditur ex his, quæ infrà dicentur, & cum aliis annotauit Ioannes Gutierrez vbi suprà, num. 50. scilicet, in dubio facta mentione mortis, intelligendam dispositionem de morte naturali, non de ciuili: sicque intelligendum es set regulariter, ac idem ius constituendum, quoties vitæ mentio fieret, vt verba in dubio de vita naturali ac cipi deberent, per text. in l. vltima, C. de his qui veniam ætatis impetrauer. maximéque, vbi alia ratio, vel iuris dispositio contrarium non suaderet, & Monachi Religionísve fauor in eo versaretur, vel aliàs odium aut damnum eiusdem resultaret, iuxta ea, quæ Chas saneus, Crocus, Bolognetus, & alij in locis superiùs citatis, latiùs obseruarunt: Monachus namque, licèt habeatur pro mortuo, iuris fictione; tamen secundùm veritatem stat, viuit, ambulat, & alimentis indiget, sicut alius quicunque, cæteráque facit, quæ omnes alij: vnde iure quocunque illi competente (si alia ratio in contrarium non sit) Monasterium pro ipsius vita fraudari non debet, si bonorum in communi capax sit, vel iuris communis dispositione aut permis sione, vel saltem ex dispensatione, aut priuilegio, & consuetudine, ex quibus Monasteria Monialium, etiam Ordinis Minorum sunt habilia ad succes sionem, & consequenter iura etiam earundem retinere valent, sicut in Monachis remanet scriptum: Et per Iulium Clarum lib. 4. §. testamentum. quæ st. 21. Bursatum in consil. 60. n. 21. lib. 1. Capicium decis. 10. Cephalum in cons. 56. n. 46. & in cons. 98. n. 7. lib. 1. Æmilium in cons. 135. n. 2. & 3. & in Tridentino ses sione 24. c. 3. de reform. Quibus etiam conuenit Bonifacij Rogerij traditio[sect. 10] in proposito; is enim Author in cons. 27. num. 141. lib. 1. generaliter obseruauit, Socinúmque, & alios Authores commemorans, Monachum tunc pro mortuo haberi, cùm ingreditur Monasterium incapax, tam in particulari, quàm in communi & vniuersali, aliàs secus. Et consequenter, si Monasterium sit capax in communi, non dari locum iuri eorum, quibus aliàs daretur, si verè & naturaliter Monachus mortuus fuis set. Quod latiùs prosequitur, & multorum Authorum obseruationibus comprobat Ioannes Gutierrez canon. lib. 2. cap. 1. ex num. 48. vsque ad numerum 53. Accedit etiam Alphonsi Villaguttæ distinctio & [sect. 11] resolutio in hac materia, is enim Author, vt suprà retuli in tractatu, de extensione legum, dicta quæ stione vnica, de extens. leg. correct. & pœnal simul, numer. 262. singulariter obseruauit, quòd in dispositione hominis, quoties non sumus certi de mente disponentis, tunc semper debemus intelligere, quòd homo velit, & se videatur referre ad mortem naturalem, per text. in l. ex ea, §. in insulam, ff. de verbor. obligat. Idemque es se obseruandum, si simus in dispositione legis, si mors ciuilis per omnia, non habeat eundem effectum, quem mors naturalis, vt ibidem latiùs obseruat: Et in eo quòd dixit in dispositione hominis, conuenire etiam Ioannem Crotum, Ioannem Marcum Aquilinum, Ioannem Vincent. Honded. & Sebastian. Medices, suprà annotaui, dum eundem Villaguttam retuli; & sentit clarè Salazar de vsu & consuet. c. 1. n. 65. quod est notandum pro conces sionibus, aut iuribus ab homine factis & datis, vt in dubio durare debeant, ve dixi, dum vita naturalis durat eius, cui conces sio facta est, nisi alia ratio, aut Religionis incapacitas aliud suadeat, vt etiam per Alexandrum Raudensem de Analogis, lib. 1. c. 10. n. 26. cuius resolutionem adducam infrà, n. 22. Deueniendo igitur ad propositum nostrum, à quo occasione prædictorum digres si sumus, vtile tamen, atque lectori iucundum arbitramur, sic specificè superiora declaras se ac etiam huic disputationi conueniens omninò exi stimamus: obseruandum & deinceps erit, superioribus omnibus Authoribus originaliter, atque attentè prælectis, & non mediocri, importuno potiùs, maximóque labore, & studio euolutis, duo manifestè & verè deduci, quorum neutrum negari potest. Inprimis, tot, tantósque Authores in vnum conges sis se superiùs, & nunc ex eisdem, certas, aut communi Scribentium placito magis as siduè receptas doctri nas elicere, atque in huius dubij explicatione insi stere, non otiosè, aut extra propositum, sed neces sariò, vt ita dicam, fieri: aliàs enim in tenebris versaremur, nec dubij præcipui huius Capitis circa fideicommis sa, & Maioratus, veram rationem, siue certam resolutionem as sequi valeremus: ac denique, non sequeremur omnium ferè in eadem quæ stione Scribentium ordinem, seu vestigia, qui antequam ad fideicommis si, seu Maioratus quæ stionis explanationem deueniant, priùs, atque ex proposito inquirunt, & tractant, vtrùm mors ciuilis & naturalis æ quiparentur, siue an mortis appellatione simpliciter ciuilis quoque mors comprehendatur: Quo modo in hoc tractatu ab Antiquioribus vsque ad nouiores procedunt omnes tam in d. §. & quid si tantùm, quàm multis aliis in locis Scribentes, vt si eosdem prælegeris, videbis apertè. Prætereà & secundò (quòd etiam vt dixi, negari[sect. 12] non potest) deducitur manifestè, disceptationem susceptam; an inquam, mortis appellatione simpliciter, mors ciuilis in dispositione quacunque veniat, difficilem admodum es se. Quod agnoscit Petrus Loriotus de iuris apicibus, tract. 5. de morte, axiomate pri[sect. 13] mo, atque in ea Doctores adeò varios fuis se, vt quot capita, tot sententiæ es se videantur, vt Aquilinus in d. §. & quid si tantum, versiculo, quid enim si aquæ, n. 11. obseruauit. Verè namque Moderniores in eorum[sect. 14] repetitionibus, consiliis, decisionibus, atque scriptis, variis modis loquuntur in præ senti difficultate: Alij enim communes opiniones, aut communes theoricas impugnant: Alij eas ab aliis defendunt: alij verò suo arbitrio, & diuersimodè materiam hanc declarant; quòd Socinus iunior in d. §. & quid si tantum n. 14. sic rectè annotauit. Quocirca in eadem alter[sect. 15] catione, aut dubio non potest quidem dari firma aliqiu doctrina, vel adeò generalis theorica proponi, quæ valeat omnibus casibus æqualiter conuenire, sed potiùs per regulas præ sumptiuas dumtaxat, iuxta facti occurrentis qualitatem, materia hæc declarati debebit: id quod Ioannes Bolognetus in eodem §. & quid si tantum, n. 71. ad finem, cum iudicio obseruabat: Si quæ autem regulæ generales, aut theoricæ nos ducere in eadem materia, nec decipere pos sunt, sequentes proculdubio erunt, quæ & præ cipuè huius Capitis disceptationi, & conueniunt omninò, & valdè neces sariæ sunt, ac etiam futuris aliis negotiis decidendis occasionem præ stabunt. Et quo dilucidè, & distinctè procedatur, sequentia, vt moris habeo principaliter constituam. In primis ergo constituo, quòd mors ciuilis non[sect. 16] est legale nomen, quia non sic iura loquuntur, siue mors ciuilis apud Iureconsultos non repetitur, sed dicitur nomen imaginarium, siue sic à iuris Præceptoribus compositum: ita Emanuël Costa in præcitato §. & quid si tantum, n. 4. & ante eum Lucas de Pefia in l. vnica C. de impon. lucrat. descrip. lib. 10. fol. 70. col. 1. in vers. & cum dicimus mortem, quem Costa ipse non retulit. vel obliuione, vel datâ operâ, vt firmauit Mieres de maioratu, p. 2. q. 3. n. 15. in principio, & vltra eos, sic etiam obseruauit Socinus iunior in d. §. & quid si tantum, num. 15. in principio, & clarè sentiunt Ioannes Bolognetus ibidem, n. 58. & 59. & Ioannes Cephalus in cons. 395. n. 29. & 30. lib. 3. Idcircò mortis appella[sect. 17] tione, in dubio intelligimus de morte naturali, non de ciuili; siue verè & propriè loquendo, cùm de morte fit mentio in iure, vel in aliqua dispositione, ex vi verborum venit tantùm vera mors: mors autem ciuilis ficta est, & non vera; ita Scribentes omnes communiter in d. §. & quid si tantum, vbi Socinus iunior ex communi sententia sic resoluit post alios n. 14. Bolognetus n. 57. & 58. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 62. numer. 2. libro primo. Ioannes Cephalus dicto consil. 395. numero 31. libro 3. qui ad id citat text. in l. ab omnibus, §. fin. ff. soluto matrimonio, in l. ex parte, §. in insulam, ff. de verbor, obligat. & in cap. susceptus, de rescrip. in 6. Petrus Surdus in cons. 90. numero 23. 24. & 25. lib. 1. Camillus Gallinius de verbor. significatione, lib. 3. cap. 20. numer. 33. fol. 48. dicens, in illa quæ stione, an mortis appellatione, de morte quoque ciuili accipiamus, pro regula traditum es se, non accipi, per text. in dicto §. in insulam, cum similibus; & reddit rationem, quia vis verborum talem sensum non patitur, Alexander Trentacinquius de substitutionibus, quarta parte, capite 6. numero primo, vbi firmat, verbum, deces serit, [sect. 18] non verificari in morte ciuili, sed in morte naturali tantùm: idque iure, & ratione fundat: Iure, ex l. Statius Florus, §. Cornelio Fœlici, ff. de iur. fisc. l. cum pater, §. hæreditatem, ff. de legat. 2. Ratione, quia verba in dubio intelligenda sunt naturaliter, l. finali, C. de his qui veniam ætatis. Idem quoque de eodem verbo, & de verbo moriatur, & de aliis similibus verbis ob eadem iura, eandemque rationem, superiùs præcitati Authores omnes obseruarunt, & alij multi, quos ipsi commemorarunt. Id autem cùm de iure, atque ex verbi proprie[sect. 19] tate ita sit, mirum non est, quòd quidam ex Recentioribus Authoribus, ac etiam antiquiores nonnulli contra communem insurgant, contendantque, Interpretes nostros malè loqui communiter, dum ciuilem mortem appellant, eamque frequenter, multisque in casibus dicunt venite appellatione mortis: & consequenter ciuilis mortis denominationem carpere non dubitarunt; ducuntur autem præcipuè fundamento superiori, ac etiam alio innituntur, quòd textus in d. §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de. liberis & posthumis, potiùs videatur probare contrarium; nam in fine dicit, casus de quibus ibi, ad similitudinem mortis admittendos es se: si ergo sunt ca sus similes, non sunt iidem, l. actionis verbo, ff. de obligat. & action. l. quod Nerua, ff. depositi, cum similibus. Prætereà, si ex vi verborum mors ciuilis, hoc est interdictio aquæ & ignis, deportatio, damnatio in metallum, & emancipatio veniret; non es set neces se, quòd Scæuola tales casus suppleret: & ita argumentantur Aretinus, Duarenus, Cuiacius, & Salomonius ve suprà, dum hos Authores adduxi, animaduertebam: & referunt Socinus iunior in eodem §. & quid si tantum, num. 13. Bolognetus num. 57. qui huic fundamento, aut inductioni respondent: alter n. 15. vers. verùm tu potes: alter d.n. 57. Mihi autem admodùm placet Ioannis Corrasij in[sect. 20] eodemmet §. solutio & theorica, num. 7. & 8. vbi defendit, Doctores communiter non ineptè duas mortes constituis se, naturalem scilicet, & ciuilem, vt etiam Socinus, & Bolognetus defendunt: ad argumentum autem prædictum respondet, dicens, minimè vrgere nullum simile es se idem; & aliud, quem es se talem; aliud, haberi pro tali: fatetur siquidem, ciuilem mortem, naturali similem, non es se naturalem, sed legis interpretatione pro naturali haberi; & inde legis interpretatione, idem quoque de morte ciuili aliquando iudicati, quod de naturali: in dubio autem, & naturaliter, & secundùm propriam significationem , verbo mortis simpliciter prolato, naturalem mortem intelligi, non verò ciuilem, quia verè mors non est, sed mortis loco habetur: quod etiam in effectu obseruauit Socinus iunior vbi suprà, d.n. 15. & iuribus comprobauit Ioan. Bolognet. d.n. 57. qui tamen in solu[sect. 21] tione ad dictum argumentum, quo præfati Authores contrarij adducuntur communiter, malè contendit, non negare Iureconsultum in d. §. & quid si tantum. in illis casibus es se propriè mortuus: verè namque, aut propriè loquendo, mortuus non est, sed legis interpretatione, mortui loco habetur, l. primæ, §. deportatos, ff. de bonor. pos ses s. contra tabulas, ibi: Mortuorum loco sunt, l. si necem, §. si deportati, ff. de bonis libertorum, ibi: Tanquam mortui habentur: idque agnoscunt Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 3. cap. 20. num. 33. & 34. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. c. 10. n 26. vbi dicit, appellatione mortis, quæ est vox Analoga, loquendo in abstracto, & in materia fauorabili, contineri secundùm communem opinionem, etiam mortem ciuilem, cuiuscunque speciei illa sit: verùm si vertatur controuersia, quid denotetur per mentionem mortis in aliqua dispositione appositæ, in quæ sit facienda stricta interpretatio, vtique intelligi per prius, & sic de morte naturali. per text. in d. §. in insulam. & in l. sed & si mors, §. tam igitur, ff. de donat. inter, l. cum pater, §. hæreditatem, ff. de legatis 2. l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci. Et hactenus de primo præmis so, aut de obseruatione prima in hac materia. Secundò & principaliter constituendum est, quòd[sect. 23] mors ciuilis, ex sententia communi, nunquam æquiparatur morti naturali, nec è contra naturalis morti ciuili nisi in casibus à iure expres sis, vel cùm hoc à iure reperitur cautum, Glos. in cap. susceptum, de res criptis in 6. & in cap. placuit, 17. q. 1. Ripa in d. §. ex facto, n. 11. Costa, Alex. Socinus, Felin. Iason, Parisius, Gomezius, Prætis, & alij, cum quibus sic obseruauit Alexand. Trentacinquius de substit. 4. p.c. 6. n. 4. vers. huic rationi dupliciter, qui dicit hanc conclusionem probari in l. primæ. c. finali, versiculo, & si pater, ff. de bonor. pos ses s. contra tabulas, in l. sed si mors §. cum igitur, ff. de donationibus inter. in l. sed & si §. quòd si deportetur, cum aliis, ff. de bonis damnatorum. Ioannes Vincentius Hondedeus, qui etiam refert alios in cons. 62. n. 3. & 4. & 5. lib. 1. & es se communem omnium sententiam testatur Boërius decis. 323. n. 6. & eum, atque Menchacam referens, idem profitetur Michaël Gras sus recept. senten. §. fideicommis sum, quæ st. 41. in vers. pro quo militat alia communis, Mieres de maioratu, p. 2. q. 33. n. 15. Auendansius in l. 4. Tauri, glos. 4. num. 2. & magis communem traditionem as serit Viuius lib. 2. commu. opinione 190. Cæuallos commun. contra commun q. 63. in principio. Verum enimverò, si doctrinam hanc ita indistinctè [sect. 24] accipias, ex aliisve regulis aut doctrinis, quas iidemmet Doctores tradiderunt communiter, eandem non declares, facilè quidem decipi poteris, aut confusè, & non distinctè materiam hanc percipies. Nam (quod cæteri suprà relati non sic animaduertunt) si verum es set, mortis appellatione, ciuilem nunquam intelligi, nisi cùm lex, aut dispositio ita expres serit; sequeretur inde, quòd ex paritate, aut similitudine rationis, vel ex disponentis intentione, aut voluntate præ sumpta, nunquam extensio fieri pos set ad alios casus, similem, vel eandem rationem habentes, quam expres si in iure haberent, sed neces sariò requiri deberet, quòd lex aut dispositio, ita expressè diceret; quod tamen absurdum es set, vtpote, cùm eo casu locus dubitandi non maneret, ac etiam repugnaret Scæuolæ decisioni, atque rationi in d. §. & quid si tantùm, quatenus dixit, casus de quibus ibi, ad similitudinem mortis admittendos es se; & sic occasionem, atque decisionem apertam reliquit, ex qua ad similitudinem mortis naturalis, & mortis ciuilis casus, alijve similes admitti debeant, quoties res, de qua sermo sit, atque materiæ subiectæ ratio, aut similitudo sic suadeat. Denique id ipsum apertè repugnat communi aliæ Doctorum obseruationi in hac materia, iuxta quam, vnum, vel alterum sufficere, nec requiri, quòd casus expres sus sit, plusquam certum est. Iura autem, quibus communis, ac post alios adductus est Trentacinquius, vt suprà vidimus, nihil equidem faciunt ad rem; in illis namque, atque in cæteris, quæ in proposito huius materiæ hucusque expendi solent communiter, propositio præfata non probatur aliquo modo, sed dumtaxat statuitur, aliquando sub commemoratione mortis, ciuilem quoque comprehendi, aliquando non contineri, id quod ex alio quidem prouenit, nec ex eo descendit, quòd expres sum fuerit nécne, vt ex eisdem iuribus constat adeò clarè, vt maiori comprobatione non indigeat, & Scæuola in d. §. & quid si tantùm, id apertè præ sentit; ad similitudinémque, eadémve subsistente ratione, alios casus admittendos es se, satis acutè, & cum ingenio in futurum nobis reliquit eo loco scriptum. Nec cogitatio hæc, aut sententia nostra, quæ, vt vidisti. euidenti & clara ratione fulcitur, authoritate est destituta, imò subtilis simus, atque eruditis simus Aretinus eam confirmat; is enim Author in d. l. ex ea, §. in insula, ff. de verbor. oblig. communem superiùs traditam resolutionem improbauit, & eum sequuti, impugnant etiam & alij Recentiores: ac inter alios Ioan. Crotus in d. §. & quid si tantum, n. 12. vers. 1. fuit, post eundem Aretinum affirmat, quòd regula illa, quæ habet, quòd mors ciuilis non æquiparetur naturali, nisi in casibus à iure expres sis, communiter non approbatur. Idem quoque firmauit, & de regula illa meritò dubitauit Hondedeus d cons. 62. n. 41. l. 1. Sed & Trentacinquius ipse de substitutionibus, 4. p.d.c. 6. n. 4. col. 3. in vers. huic rationi dupliciter, in fine, id ipsum agnouit, & cum doctrinam communem pro fundamento quæ stionis ibi excitatæ adduxis set, statim vt eidem respondeat, subdit in hunc modum: Hæc res ponsio communiter reprobatur, prout refert & probat Aretinus in d. §. in insulam: Ideò non est facienda multa vis in hac responsione, quam non puto in iure pos se subsi stere ex aliquibus rationibus, quas hîc breuitatis causâ omitto. Denique Ioannes Bolognetus in eodem §. & quid si tantùm, n. 64. in principio, rectè animaduertit, corollarium aut regulam prædictam es se contra tex. in d. §. & quid si tantum, & communem Doctorum sententiam cum omnibus iuribus de materia: videmus enim, cùm prouisio Galli loqueretur in materia suitatis, & patriæ potestatis, Doctores ad alios casus similes id extendis se. Regula ergo hæc, aut doctrina generalis, vt procedat, atque ex aliis Interpretum doctrinis congruè explicetur, in hunc modum, vt ego arbitror, confici debebit; mortem ciuilem non æquiparari morti naturali, nisi cùm æquiparandam es se ius dixit, expres súmve reliquit: quia cùm verbo regulariter intelligenda sint naturaliter in casibus non expres sis, semper ac in dubio intelligi debebit mentio mortis de naturali, vt suprà animaduertebam, nec de facili ad alios non expres sos trahi poterit, aut debebit; non tamen inde excludetur: nam nec Iureconsulti, legúmve metipsarum Authores excludere voluerunt, quin ex decisione casuum expres sorum in iure, atque ex ratione, ac similitudine eorum, ex ratione etiam iurium in hac materia loquentium, & sub appellatione aut commemoratione mortis, ciuilem quoque s æpè accipientium, ad alios casus similes, vel eandem rationem habentes. iura eadem, eorúmve decisiones protrahamus, vel argumentum validum ad casuum similium decisionem deducamus: nam & Scæuolam Iureconsultum sic fecis se, ac post eum Authores no stros pariter obseruas se, ex text. in d. §. & quid si tantum, & dictis suprà, nobis compertum est: ac etiam in quacunque materia fit extensio ex paritate rationis. Quod quidem rectè agnouit (quanuis non ad hunc modum, nec ita superiora animaduertens) Ioannes Bolognetus in eadem §. & quid si tantum, n. 70. & clarè præ sentit Socinus iunior ibidem, n. 15. & 16. quo loco notandum est, Authorem hunc, regulæ prædictæ, quòd mors ciuilis non æquiparetur naturali, nisi in casibus à iure expres sis, nunquam acces sis se; nec etiam aliquam mentionem eiusdem fecis se, sed duabus dumtaxat regulis aut doctrinis totam hanc materiam explicas se, nec in eadem doctrina vim aliquam aut fundamentum fecis se, vt statim dicetur. Et ha stenus de secundo præmis so, aut obseruatione secunda in hac materia. Tertiò deinde & principaliter constituendum[sect. 25] est, quòd mors ciuilis non æquiparatur morti naturali, nisi in casibus, in quibus eundem omninò operatur effectum, quoad casum de quo agimus, quem mors naturalis, vel quando militat eadem ratio, vel mens disponentis suadet, l. prima. §. finali, ff. de bonor. pos ses s. contra tabulas, cum omnibus iuribus de materia. Dinus, Cinus, Baldus, Socinus, Bartolus, Aretinus, & alij cum quibus sic obseruat Alexander Trentacinquius de substitut. 4. parte. cap. 6. numero 4. Iason, Natta, Parisius, Crotus, Ripa, Ruinus, Gratus, Decianus, & alij, cum quibus Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 62. numero 12. & numero 36. & numero 39. vbi loquitur, quando mors ciuilis eundem effectum operatur, Et numero 40. vbi loquitur, quando militat eadem ratio, libro primo. Mieres de maioratu, secunda parte, quæ stione 3. numero 15. in versiculo, sed hæc etiam. Gras sus §. fideicommis sum, quæ stione 41. in fine. Petrus Antonius de Petra de fideicommis sis, quæ stione 11. numero 260. Molina de Hispanorum primogeniis, libro primo, cap. 13. numero 94. Auendañus in l. quarta Tauri, glos sa quarta, numero tertio, Camillus Gallinius de verborum significatione, libro 3. cap. 20. n. 34. ibi: In omnibus tamen Casibus. Alexand. Raudensis de Analogis, libro primo, cap. 34. numero 319. & 520. Ioannes Cephalus in consilio 395. numero 32. libro 3. Barbosa prima parte, l. 3. ff. soluto matrimonio, numero 154. ad finem, & numero 155. Hieronymus de Cæ uallos practicar. commun. contra commun. quæ stione 63. numero primo. Menochius in consilio 388. numero 23. libro 4. qui loquitur, quando eadem ratio militat,[sect. 26] Ioannes Bolognetus in dicto §. & quid si tantum, numero 70. & 71. qui eruditè loquitur in proposito, ac etiam prudenter: Eruditè, quatenus inquit, quòd quando sit mentio mortis in aliqua dispositione, indubio intelligitur de morte naturali, tamen si militat eadem ratio, quòd intelligitur etiam de morte ciuili, & quòd sit extensio ad omnes casus, qui producunt eundem effectum, vel fuerunt cogitati, quia, vt ipse dicit, quando militat eadem ratio, sit extensio ad casum similem in quacumque dispositione, tam pœnali, odiosa, & correctoria, quàm fauorabili; sed si non militat eadem ratio, vel non producit eosdem effectus in Casu de quo quæ ritur, non fit extensio, per textum, quem citat, in dicta l. ex ea, §. in insulam, ff. de verborum obligation. Prudenter, quatenus postquam superiora tradidit, subdit hæc verba, quæ, vt ego arbitror, notanda, & præ oculis habenda erunt ab omnibus: Solùm ergo restat diligens inquisitio, vt benè cognoscatur, an militet eadem ratio, seu an producat eundem effectum; nam tunc appellantur casus similes, & faciliter fit extensio: Et si sunt casus dis similes, non potest fieri extensio nisi ex validis sima coniectura, de qua, in l. si extraneus, ff. de condictione ob causam. Socinus etiam iunior in eodem §. & quid si tan[sect. 27] tum, numero 16. & 17. qui totam hanc materiam, & optimè percipit, & breuiter comprehendit; & duntaxat putat considerandum, an mens disponentis, & ratio dispositionis loquentis de morte reperiaturin alio casu, vel non reperiatur: Si enim reperiatur eadem ratio, & eadem mens disponentis; procedet etiam dispositio, aliàs non; cùm ratio ipsa sit, quæ ante omnia attendi debet, & ab ea dispo sitio soleat qualificari ampliatiuè, vel restrictiuè, l. & cùm pater, §. dulcis simis, ff. de legatis secundo. Et ex[sect. 28] ista distinctione inquit ipse Socinus aperiri intel lectum omnium iurium in materia loquentium, & quæ stiones aliquas de facili decidi: & primò intelligi text, in eodem §. & quid si tantum, in quo eadem ratio ostenditur, quia deportatio, sicut & vera mors tollit suitatem, & aperit locum nepoti in ea: propter quod Gallus induxit posthumos nepotes pos se institui, si filius viuo testatore moriatur. Secundo intelligi text, in l. 1. §. penul. ff. de bon. pos s. contra tabulas, Tertiò declarati textum in l. si necem, §. si deportatus, ff. de bonis liberi. Quartò in l. in actione, §. publicatione, ff. pro socio, Quintò in l. in in sulam, in principio, ff. de bonis libertorum. Sextò in l. Deo nobis, in secundo responso, C. de Episcop. & Clericis, provt illa iura Author ipse inducit, & declarat: Similiter autem, & per contrarium inquit, vbi non idem disponitur; id quidem propter diuer sitatem rationis contingit. Quòd primò obseruat ortendi in d. l. ex ea parte, §. in insulam, ff. de verborum obligation, vbi ideò deportatio non æquatur morti, quia non est eadem ratio; siquidem in ea stipulatione solum consideratum fuit tempus mortis, vt ex verbis constat, dixit enim: Cùm morieris, Vnde illud tempus expectandum est, quòd non dicitur euenis se per deportationem, quia verum est, deportatum non mori, sed adhuc viuere, vt infrà dicetur num. 92. Secundò, idem dicit ostendi in l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci, vbi etiam ces sat ratio & mens disponentis in illa damnatione, prout ibi explicat idem Socinus, & infrà dicetur. Tertiò idem as serit ostendi in l. ex facto, §. si quis rogatus 2. ff. ad Trebellian. & in l. cum pater, §. hæreditatem, 1. ff. de legatis secundò. Quartò in l. intercidit, ff. de conditionibus & demonstrationibus, Quintò in l. res vxoris, in fine, C. de donat. inter. inducendo, atque explicando, vti Socinus metipse explicauit ibidem. Ex quo, & his, quæ Bolognetus suprà relatus[sect. 29] obseruauit, deducitur manifestè, veram es se aliorum Doctorum traditionem in hac materia, atque præcedentibus conuenire omninò: videlicet, quòd in casibus, in quibus mors ciuilis naturali æquiparatur, & è contra naturalis morti ciuili, id quidem non fieri ex neces sitate naturæ, siue ex vi verborum, sed ex legis dispositione, vt dicunt nonnulli; vel per interpretationem, vt alij obseruant: quòd ita expres sim animaduertit Alexander Trentacinquius de substitut, quarta parte, cap. sexto, numero quarto, versiculo, huic rationi, ibi: Et sic mors ciuilis. Et conuenit Ioannes Corrasius in dict. §. & quid si tantum, num. 8. quatenus dixit, mortem ciuilem naturali æquiparari, siue mortis mentionem ad ciuilem mortem protrahi, non quidem ex verbis, sed per interpretationem, & verisimilem disponentis voluntatem, quam aucupiis verborum neglectis sequi conuenit. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 3. c. 20. n. 34. ibi: Tunc ex interpretatione, de illa quoque actum censebitur. Et ante alios sic animaduertit Alexander, quem præfati Authores non citant, in d. §. & quid si tantum, in primo notabili. Et eum ad hoc propositum retulit Socinus iunior in eodem §. nu. 13. vers. & ideò Alex. clarè etiam docuit Aretin. ibid. notabili vltimo. Deducitur etiam, vera videri notata & reso[sect. 30] luta per Bartol. Bald. & alios communiter in l. prima, ff. de testamentis: Testamentum eius, qui profes sus est Religionem Fratrum Minorum, qui non sunt bonorum capaces, etiam in communi statim confirmari absque expectatione mortis naturalis, & ex eo statim pos se adiri hæreditatem, & legata deberi, quia ex Profes sione idem effectus resultat, qui ex morte naturali: quam sententiam probauit etiam Bartolus in authent. si quæ mulier, column. 3. n. 10. & 11. versic. ex prædictis venio. Et ibi Baldus sub versiculo, quartò testamentum, C. de sacros. Ecclesiis. Ruinus, Simon de Prætis, Soci nus, Alexand. & Capra, cum quibus Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 62. numero 32. libro primo, multos etiam refert Ioannes Gutierrez Canonicar. quæ stion. libro 2. capite 1. ex numero 48. cum sequentibus, & vide quamplures congestos à me, libro primo, de vsufructu, capite 15. numero 6. Ioannem Gutierrez latè dicto capite primo. Auendansium in l. 44. Tauri, glos sa 7. Andream Fachineum controuers. iuris, libro 6. capite 14. capite 15. folio 694. Patrem Molinam tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 604. numero 3. qui latiùs id explicant, & an regulariter testamentum sequuta Profes sione confirmetur, vel reuocetur, vel vtrum ante Profes sionem reuocari pos sit, nécne: & an mors naturalis Monachi expectari debeat, vt hæredi scripto locus detur; tam cùm Monasterium est bonorum capax saltem in communi, quàm cùm in communi etiam incapax est: Iunge etiam Hieronym. de Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæ stione 63. ex numero 2. vsque ad numerum 6. vbi cum his casus iste de facto sibi contigis set, refert iudicatum fuis se in fauorem hæ redis scripti, non expectata morte naturali Monachi. Denique & vltimò deducitur, veram etiam vi[sect. 31] deri communem aliam Doctorum traditionem in hac materia, videlicet filium, patre Monasterium ingres so, & Religionem profes so adhuc viuente, petere pos se Legitimam portionem, quæ ad eum mortuo patre peruentura es set; quasi hæc ciuilis mors, quæ per Profes sionem patris inducitur, eundem effectum operari videatur, quem mors naturalis eiusdem operaretur. Quod post alios multos sic as serunt, atque ex profes so explicant text. in cap. cùm simus, de regularibus. Couar. in cap. 2. de testamentis, n. 7. Dueñas regula 356. limitatione vltima. Menchaca de succes sion. creatione, libro 2. §. 20. num. 285. Lara in l. si quis à liberis, §. item rescriptum, num. 14. ff. de liber, agnos. & cum Fulgosio. Saliceto, Iasone, Butrio, Felino, Decio, Baldo, Anania, Menchaca, Guil. Bened. Didaco Perez, Gregorio Lopez, & Couarru. hanc dicunt veriorem & receptiorem sententiam Ioannes Gutierrez Canonicarum quæ stionum libro 2. capite primo, numero 77. Cæuallos practicar, commun. contra commun. quæ stione 342. Gras sus §. Legitima, quæ stione 12. numero 6. Ioannes de Montesperello in consilio 46. n. 9. volumine primo. Corsetus, Costa, Rolandus, Viuius, & alij, quos refert Surdus de alimentis, titulo primo, quæ stione 29. numero 7. & defendit Fachineus controuersiarum iuris, libro 6. capite 13. folio 694. quamuis alij contrà tenuerint, vt Couarru. Ioannes Gutierrez, Surdus, & Cæuallos vbi suprà ostendunt: quorum fundamentis vt satisfacias, atque pleniùs, quæ ad hæc spectant, attingas, vt etiam de intellectu textus in dicto cap. cùm simus, de regularibus, meliùs instruaris, vide latè per Ioannem Gutierrez vbi suprà. Menchacam controuer. illust. cap. 37. num. 10. 11. & 12. Angulum ad leges meliorationum, l. prima, glos sa 6. per totam, folio 9. cum sequentibus. Anton. Corset. in singularibus suis, in verbo, Legitima, inter singularia Doctorum, solio mihi 603. D. Spino in speculo testament. glos sa 12. principali, numero 32. Denique vide tradita à me libro primo, de vsufructu, capite 64. numero 10. & aduerte, quòd præcipuum fundamentum, propter quod tunc de priori sententia affirmatiua dubitabam, dilui sanè potest, atque dis solui, prælectis his, quæ Andreas Fachineus lib. 6. d.c. 13. maximè in finalibus verbis scripta reliquit. Et hactenus de tertiò præmis so, aut de obseruatione tertia in hac materia. Quartò prætereà constituendum est, mortem ci[sect. 32] uilem in conditionibus implendis, minimè æquiparari morti naturali, nec facta mentione mortis comprehendi; quia conditiones in specifica forma debent impleri, l. qui hæredi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. ita communiter Doctores in dicto §. & quid si tantum, vbi Ioannes Marcus Aquilinus in vers. quid enim si aquæ & ignis, numero 12. & cum multis Ioannes Cephalus in consilio 395. numero 31. libro 3. Petrus Surdus in cons. 90. numero 33. lib. primo. Alex. Trentacinquius de substitut. 4. parte, cap. 6. numero 4. in fine, qui aliter in hoc non insistunt, nec distinguunt, sed cum hoc communi traditione vnanimiter transeunt, & sic indistinctè. Quocirca, ne for san aliquando decipi pos sis, si ita simpliciter, atque generaliter accipias, monere neces sarium duxi, regulariter loquendo, ac cùm disponens non cogitauit de actu, sed solùm de ipsa conditione, cùm etiam de forma potiùs; quàm de effectu cogitauit (quod in dubio præ sumendum erit, cùm conditio videatur causa ipsius dispositionis) verum es se, mortis mentionem non extendi ad alios casus, siue ad ciuilem mortem minimè trahi: aliquando tamen contingere pos se, quod ipsa mortis mentio, si per modum conditionis fiat, extendi debeat ad omnes mortes ciuiles, tam proprias, quàm improprias, si producunt eosdem effectus: vnde distingui debebit, an conditio fit neces saria ad actum, an voluntaria, Vt cùm iudicio distinguit, & considerat , ex infinitis quos prælegi, solus Ioannes Bolognetus in dicto §. & quid si tantum, num. 71. per totum, cuius distinctionem & theoricam videre, & notare neces sarium erit; non enim licèt omnia ab aliis dicta referre, & transcribendi vitium, vt s æpè dixi, ab instituto & conditione mea multum abhorret. Similiter, mors ciuilis minimè comprehendetur[sect. 33] sub generali dispositione loquente de morte, vbi de morte ciuili specialiter induit prouisum, quia specialis illa prouisio inducit euidentem coniecturam in contrarium, facítque, mentionem mortis propriè ac verè accipi: idque per text. in cap. susceptum, de res criptis, in 6. qui propriè hoc modo loquitur secundùm Chas saneum in consuet. Burgundiæ, rubrica 4. §. 6. glos sa, Apres le trespas, n. 10. vers. fallit tertiò, folio 151. & in simili considerat Bartolus in l. hoc iure, ff. de solut. in secunda responsione, ad l. non solum, ff. soluto matrimonio, vt per Alexandrum ibidem: idem etiam obseruauit Crotus in distinct. ex n. 6. vsque ad nume. 16. Et[sect. 34] sanè multò magis obseruandum erit, quando in dis positione expres sum fuerit, de qua morte intelligatur, vel ex aliis in eadem dispositione dictis, aut scriptis deprehendi manifestè pos sit; tunc namque dictis aut scriptis, vel ex illis deductis adhærendum est, nec aliter de hac re inquirendum, vt per Villaguttam de extens. legum, d.q. vnica, de extens. leg. correct. & pœnal. simul, n. 262. in principio, & ad medium. His ita præhabitis & constitutis, & ad quæ stionem[sect. 35] principalem huius Capitis accedendo, constituendum erit inprimis, dubium es se, an si Maioratui, vel fideicommis so bona subiecta pos sidens, Religionem ingrediatur, facta Profes sione sequens admittatur statim, qui de iure, vel ex dispositione institutoris admitti debet, an expectari debeat mors naturalis Monachi profes si? Et pro dilucida, atque absoluta huiusce altercationis explanatione, plures casus distinguere, atque constituere, omninò neces sarium est; illis namque, nihil in proposito intactum aut prętermis sum manebit, omnia potiùs dilucidè explicari, atque comprehendi poterunt, quæ ad hanc quæ stionem spectant. Primus igitur casus & indubitabilis sit, quando[sect. 36] Monachus, Religiosus, Monialis, aut Monasterium expres sim à succes sione excluditur, siue in Maioratu succedere prohibetur; tunc namque cùm in claris simus, non est locus dubitationi, nec aliter inquiri oportet, non etiam licet inspicere, an Monasterium sit capax bonorum in communi & vniuersali, vel incapax sit, siue vtrùm bona Maioratus habeant annexam digni tatem, vel iurisdictionem, siue non habeant; sed voluntati institutoris inhærendum est indistinctè: ipse namque validè & mero iure talem conditionem adiicere potest, & ita testari & disponere, vt Monachos, & Monasteria à succes sione in perpetuum excludar: nec eius intentio est, vt aliquem ab ingres su Religionis diuertat, sed voluntas & intentio eius dem eò tendit, vt posteritati & familiæ suæ consulat. Nec est verisimile, retrahi quempiam à Religione ob id, quòd si ingrediatur Monasterium, Maioratum amittat. Quòd si contingat eam ob causam ab ingres su Religionis diuerti; id equidem contingit præter animum & mentem testatoris, qui ob causam sic non disposuit: ita colligitur ex mente communi omnium ferè Doctorum hactenus scribentium, qui aliquando in fideicommis so, aliquando in Maioratu sic respondent, & latiùs fundant; ac in terminis post Alexandrum, Calcaneum, Baldum, Corneum, Ruinum, Decium, Ioan. Lup. Paris. Durandum, Ripam, Æmilianum, Alciatum, Beroum, Padillam, Sfortiam, Marzarium, Osascum, Vincent. de Fran[sect. 37] chis, & alios obseruauit Iacobus Menochius lib. 4. præ sumptione 83. ex num. 1. vsque ad numerum 27. Quo loco rationes concludentes pro hac resolutione communi adducit, & num. 16. cum sequentibus diluit, atque confutat argumenta eorum, qui opinati fuê re, Monachos, aut Monasteria à succes sione excludi non pos se, vt ibi videri poterit, Idipsum, atque ex communi etiam sententia obseruauit cum aliis, Michaël Gras sus receptar sentent. §. fideicommis sum. q. 40. num. 2. Couarru, variarum lib. 1. cap. 19. num. 11. vbi expressè dicit, in primogeniis admittendam es se eam conditionem, ex qua primogenium ea conditione posteris defertur, vt nec Monachis, nec Presbyteris competere pos sit: Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 12. num. 54. & lib. 1. cap. 13. num. 99. & lib. 2. cap. 10. ex num. 81. & cap. 11. num. 16. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 3. Mantica de coniecturis vltimarum voluntat. lib. 8. tit. 12. num. 29. & lib. 11. titulo 7. numero 4. Borgninus Caluacanus decisione 1. n. 38. quarta parte, optimè Pelaez à Mieres de maioratu, 2. parte, q. 3. ex n. 1. vsque ad numerum 6. vbi ex proposito, & latè fundat, pos se Maioratus institutores, Monachos, Moniales, & Monasteria à succes sione excludere: & dicit nemini dubium es se, quin prohibitio succes sionis eorum, validè apponatur, Ioannes Gutierrez Canonicarum quæ stion. lib. 2. cap. 25. num. 5. D. Spino in speculo testamentorum. glos sa 12. principali, numer. 33. versiculo, in tertio verò casu. Pater Ludouicus Molina tomo primo, de iustitia & iure, tractatu 2. dis putatione 207. ad finem, in solutione ad primum. & tomo 3. vbi agit de Maioratibus, disputatione 613. numero 2. & disputatione 623. numero 2. versiculo, quando autem ex prima institutione, Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, libro primo, disputatione 34. numero 11. per totum, folio mihi 156. qui etiam præ fatæ resolutionis rationem fundamentalem adducit, & contrarias partis fundamento præcipuo respondet: & hos non referens Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem 6. Gamæ, conclusiue 6. in versiculo, nisi fundator contrarium velit: & variarum libro primo, quæ stione 16. articulo & §. 2. numero quinto, & numero 7. Georgius Cabedus decisione Lusitaniæ 133. n. 6. Ij omnes, atque è contrario, vnanimiter etiam[sect. 38] sentiunt, Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria, ad fideicommis si, vel Maioratus succes sionem, validè, & mero iure inuitari pos se, & admitti, atque in eorum succes sione ordinem & formam ab institutore præ scriptam, obseruandam es se: testatori namque permis sum est testari, & ad libitum de rebus suis disponere, l. prima C. de sacro sanct. Ecclesiis, l. prima ff. ad leg. Falcid. l. verbis legis, ff. de verborum significatione, authentic. de nuptiis, §. disponat, collatione quarta, quilibétque est arbiter & moderator rei suæ, l. in re mandata, C. mandati. Hoc autem adeò certum est, vt maiori comprobatione non indigeat; nullus enim vnquam de ipso dubitauit: imò in fortioribus terminis tenent quamplures Authores mox referendi, dum Monasterium capax bonorum in communi non vocatum, dummodò non sit expressè exclusum, pro vita Monachi naturali ad succes sionem Maioratus admittunt, vt infrà dicetur. In fortioribus etiam terminis idipsum firmauit Molina de Hispan. primogen. libro[sect. 39] primo capite 13. numero 101. Quo loco dixit, Maioratus institutorem pos se furiosos, surdos, & mutos, ac Monachos, & similes, ad succes sionem Maioratus expressè inuitare, siue ex Re[sect. 40] gia facultate, siue ex legibus Regni Maioratus fiat: ac etiam, siue Maioratus ex bonis patrimonialibus solùm consistat, siue ei dignitas, vel iurisdictio annexa sit, nam cùm ij omnes succes sionis capaces sint, nec indigni indignitate iuris es se censeantur; id quidem sufficit, vt ad succes sionem vocati pos sint, vti ipsemet Author ob seruauit, & probauit ibidem. Nunc extenditur primus hic casus, Monachos,[sect. 41] inquam, Religiosos, Moniales, & Monasteria à succes sione Maioratus excludi, non solùm quando de eorum exclusione apparet expressè, ita quòd expres sim exclusi fuerint; sed etiam, cùm ex euidentibus, aut multùm vrgentibus coniecturis de institutoris voluntate constat, vel constare potest. Quod etiam admittunt post alios Authores, quos referunt Couarr. variar. libro primo, dicto capite 19. numero 11. vers. Quartum, verum es se. Alciatus in dicto §. & quid si tantum, numero 7. Mantica libro 8. titulo 12. ex numero 25. cum sequentibus. Vincentius de Franchis decisione 29. numero 5. Mieres de maioratu, secunda parte, quæ stione 3. numero 22. & numero 28. in fine. Molina de Hispan. primogen. libro primo, cap. 13. numero 95. Menochius libro 4. præ sumptione 83. numero 26. in fine, & numer sequent. Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæ stione 194. numero. 4. & numero 11. Blazius Flores Diaz de Mena variar. libro primo, quæ stione 16. articulo, & §. 2. numero 5. & numero 7. ibi: Et idem quando expressè exclusum est, vel ex coniecturis constat. Georgius Cabedus decisione Lusitaniæ 133. numero 7. versiculo, ad con silium 22. Id namque, quod ex euidentibus, aut[sect. 42] valdè vrgentibus coniecturis deducitur, quodammodò expres sum dicitur, manifestámque, & euidentem voluntatem inducit, vt per Doctores notatur communiter in l. licet Imperato per illum text ff. de legætis primo. l. cum virum, C. de fideicommis sis, l. Prætor, §. primo iuncta Glos sa, verbo, expres sam. ff. de noui oper. nuntiat. l. quoties, §. si quis nomen, iuncta Glos sa, ff. de hæredibus instituendis: & per Tiraquellum de legibus connubiaibus, glos sa 7. exprez, numero 164. Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, numero 6. & quæ stione 3. n. 21. & 28. Molinam de Hispan. primog. libro primo, cap. 4. n. 19. & num. 28. & lib. 3. c. 4. n. 39. Cephalum in consilio 74. numero 10. libro primo Auendañum in l. 40. Tauri, glos sa 20. numero 6. 7. & 8. vbi probat, expres sum dici omne id, quòd ex verbis infertur, seu deducitur, quamuis illud verba non exprimant: & scriptum, quod ex scriptis colligitur, Hippolyt. Riminald. in consilio 116. ex umero 12. volumine 2. Menochium in consilio 95. numero 31. & 33. & 36. libro primo. Et specialiter prouisum vi[sect. 43] detur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, l. cum acutis simi C. de fideicommis sis. Et cum multis Tiraquellus vbi suprà ob seruauit. Antonius Thesaurus decisione Pede montana 248. num. 3. Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. solutione 5. ex num. 13. fol. 153. & dubit. 1. num. 178. fol. 248. Tiberius Decianus in consil. 41. num. 126. lib. 1. Et harum quotidian. controuers. iur. lib. 2. cap. 4. num. 53. & 54. sic etiam obseruaui, & plures Authores in id retuli. Limitatur verò casus primus prædictus, vt pro[sect. 44] cedat, quando Maioratus ex Regiæ facultate institueretur, vel cùm conditio præfata inter extraneos, aut inter consanguineos transuersales apponitur, vel cùm apponitur inter descendentes etiam, intra limites tamen ordinis, qui in l. 27. Tauri præ scribitur, & sic in fauorem alicuius descendentis, vt scilicet, si melioratus, vel ad Maioratum inuitatus, profiteatur aliquam Religionem, ipse, etiamsi des cendens sit primi institutoris, non succedat, sed maioratus, vel melioratio transeat in alium descendentem: & sic de singulis iuxta ordinem dict l. 27. Tauri: quia cùm omnes descendentes sint à principio, meliorationis, aut Maioratus capaces, & cuique eorum dari potuerit, vel fieri melioratio, aut Maioratus relinqui sic & in fauorem vniuscuiusque conditio præfata apponi, aut descendens, qui eius qualitatis sit, excludi poterit. Cæterùm, quando ex tertia bonorum portione, atque ex legum Regiarum facultate, Maioratus institueretur, non pos sent vtique parentes filios, aut descendentes Monacho, Religiosos, aut Moniales, Monasteriáve eorum à succes sione excludere, ita vt per ingres sium Religionis & profes sionem ipsi manerent exclusi, & extranei, aut transuersales ante eos vocati; sic enim parentes per indirectum efficere pos sent id, quod directè efficere minimè valent: nam cùm Tertium bonorum, extraneorum respectu, Legitima filiorum reputetur præcisa, sed inter ipsos filios & des cendentes voluntaria, ita vt cui velint parentes, pos sint Tertium relinquere, dummodò ex ipsorum dispo sitione ad extraneos non perueniatur, existentibus filiis, aut descendentibus eorum, l. 9. tit. 5. lib. 3. fori, & in omnibus legibus Tauri de melioratione loquentibus Ant. Gomez. in l. 17. Tauri, n. 1. Tellus Fernandez in l. 27. Tauri, n. 3. Molina de Hispan. primogen. lib. 2. cap. 11. num. 11. Gaspar Baëcius, Ioannes Gutierrez, Quesada, Mariençus, & Azeuedius, quos in idem commemoraui lib. 2. harum controuersiar. cap. 13. num. 27. quemadmodum in Legitima ipsorum, conditio, aut grauamen adiici non potest, & si adiiciatur, ipso iure reiicitur, & habetur pro non scripta, l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, l. 11. tit. 4. partita 6. & plenè per Gratianum, & relatos ab eo, regul. 194. ita & eodem modo conditio hæc, aut præceptum, per quod Monachi, aut Moniales à succes sione excluduntur, si in Tertio bonorum apponatur, non valet, atque ex decisione dict. l. 27. reiicitur, nisi, vt suprà dixi, descendens alius eo casu vocaretur: lex namque illa in vocationibus, & substitutionibus ordinem præ cisum, & formam substantialem inducit, quæ nullo pacto præuerri, aut alterari potest, Palac. Rubios, Gomez. Arias, Didac. del Castill. Tellus Fernandez, Auendañus, Molina, Mieres, Matienç. Azeuedius, Couar. Angulus, & Ioannes Gutierr. quos in id commemoraui, & sic obseruaui, lib. 2. quotidianar. harum controuers. iur. cap. 7. num. 2. & sic dum adsunt descendentes, vel ascendentes, ad collateralium, vel extraneorum vocationes perueniri non potest; nec eosdem, euentu quocunque præ ferendo, aut priùs vocando, Monachos aut Moniales excludere: & ita videntur præ sentire Costa in cap. si pater, de testam. in 6. verbo, si absque liberis, num. 66. pag. 162. Mieres de maioratu, part. 2. quæ st. 3. num. 32. in fin. atque expres sim obseruauit Molina de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 12. nu. 55. dicens, non pos se parentes primogenium instituentes de Tertio bonorum ex legis facultate, filios Clericos, vel Religiosos, seu etiam filias Moniales excludere, cùm neces sario teneantur ordinem à dict. l. 27. Tauri, præ stitutum obseruare: & sequitur Aluarad, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 4. ante finem, in versiculo, & quod in melioratione tertiæ; qui tamen, vt vides, non ita dilucidè, nec distinctè explicarunt: sequitur etiam Pater Molina tom. 3. de iustit. & iur. (in quo agit de Maioratibus) disput. 612. num. 12. fol. mihi 272. quo loco rectè quidem se habet; inprimis namque obseruat, Clericos, aut Religiosos à succes sione Maioratus pos se excludi: deinde cum Molina limitat, quando Maioratus in hoc Regno ex Tertio bonorum sit institutus absque Regia facultate; tunc enim ipsi excludi non pos sunt: denique id intelligit de omnimoda exclusione, ita vt ordo in dict l. 27. Tauri præ scriptus non seruetur: secus verò dicendum es se intra limites ordinis eiusdem legis, vt scilicet, si alius descendens primi institutoris existat, non succedat descendens, qui eis qualitatibus sit affectus: & dicit, quòd posteà in fine operis in additione, ita obseruauit Molina, exponens quæ antea minùs cautè dixerat dicto num. 55. lib. 2. cap. 12. Ob eandem etiam rationem, Molina ipse de[sect. 45] Hispanor. primogen. lib. 2. dict. cap. 12. num. 53. verè, atque singulariter tradidit, quòd quamuis is, qui ex Regia facultate primogenium instituit, filias fœminas propter masculos à succes sione pos sit excludere; is tamen, qui ex legum Regiærum facultate ex tertia bonorum suorum parte Maioratum instituit, nullo pacto poterit ab eiusdem succes sione fœ minas propter masculos agnatos transuersales excludere: idque ex decisione dict. l. 27. Tauri, & eius ordine, concludenter fundat: & ante ipsum verum es se censuit Gomez. Arias in eadem l. num. 59. quem refert, & sequitur Tellus Fernandez ibidem, num. 16. & Velasquez Auendañus glos s. 2. num. 10. Pelaez à Mieres de maioratu, part. 2. quæ st. 6. num. 25. vbi retulit Ariam, & Tellum & in fine numeri, subdit vnum, quod est veris simum, & menti tenendum, non es se neces sarium parentibus, cùm faciunt meliorationem vinculatam, continuare totam lineam alicuius filij, sed pos se ad libitum tran sire de vna linea ad aliam: & citat verba eiusdem l. 27. Tauri, eandem etiam resolutionem tradit, & solum Molinam citat, Pater Ludouicus Molina è Societate Iesu Religiosus tom. 2. de iustit. & iure, disputat. 912. num. 10. fol. 270. & dicit, quòd si Maioratus absque Regia facultate sit institutus ex Tertio bonorum, tunc licèt pos sit præponere mas culos, à se tamen descendentes per lineam virilem, quibuscunque fœminis à se etiam descendentibus, & filiis etiam procreatis, etiamsi tales fœmino, & filij ex eis procreati, proximiores sint in gradu in stitutori, quàm masculi per masculinam lineam des cendentes; imò etiamsi tales masculi per lineam masculinam descendentes, transuersales sint, & remotiores in linea, comparatione vltimi pos ses soris, quàm sint filiæ, & filij ex eis procreati: nihilominùs tamen in hoc Regno, nec licitè, nec validè pos se statuere, vt transuersales comparatione ipsius, præferantur fœminis à se descendentibus, & masculis ex eis legitimè procreatis: id enim es set contra decisionem claram dictæ Taurinæ constitutionis 27. A sententia autem & resolutione superiori ne[sect. 46] quaquam dis sentit Couarru. variar. lib. primo, dicto cap. 19. numero 11. nec etiam Mieres de maioratu, 2. parte, dicta quæ st. 3. ex num. primo. vsque ad num 6. quatenus vterque dixit, quòd in melioratione Tertij per viam Maioratus relicti, excludi pos sunt Clerici, & Religiosi: dumtaxat enim, atque absolutè tractarunt dubium illud, an Clericus, & Monachus pos sint à succes sione Maioratus excludi; atque in hoc, vt suprà vidisti, rectè obseruarunt, validè pos se ipsos excludi, non tamen attingunt, siue specificè in dubium non excitant, vtrùm ita excludi valeant, vt ad transuersales, vel extraneos, eis omis sis Meliorans, aut ex Tertio bonorum Maioratum instituens pos sit peruenire, siue collaterales, aut extraneos eis dem præferre; sic enim loquerentur contra expres sam & claram dictæ l. Taurinæ constitutionem, quæ ponit pro forma, vt filij, & descendentes omnes anteà vocentur, quàm ad remotiores consanguineos perueniri contingat, & in contrarium factas vocationes, aut substitutiones annullat; id quod Mieres ipse alio in loco, dilucidè, & distinctè percipit, atque eleganter explicat dictam l. 27. Tauri, 2. inquam parte, quæ st. 6. num. 24. & 25. qui in illa quæ stione, vtrùm masculus remotior, ex voluntate institutoris, fœminam proximiorem à succes sione Maioratus excludere valeat, ante omnia tradit vnum pro certo, & indubitato, quòd cùm Maioratus sit ex facultate legis Regni, ex Tertióque tantùm bonorum, sint ante omnia substituendi descendentes, & in eorum defectum ascendentes, & posteà trans uersales: Ita quòd dum adfuerint legitimi descendentes, siue masculi, siue fœminæ, transuersales non admittuntur, nec pos sunt vocari, etiamsi sint masculi; quod, vt vides, circa filios, aut descendentes Monachos, æqualiter obtinet. Sic etiam explicari debebit Blazius Flores Diaz[sect. 47] de Mena variar. lib. 1. quæ st. 16. §. & artic. 2. num. 5. dum dicit, in meliorationibus Tertij, & Quinti, etiam per viam Maioratus factis, succedere Mona sterium, nisi expressè exclusum fuerit; nam ex anteà dictis apertè constat, excludi non pos se, nisi intelligendo, vt dictum remanet, ac ordine l. 27. Tauri non alterato: nec aliter intellexis se Authorem præ fatum, verisimile est, cùm habeamus adeò claram, atque expres sam dictæ l. regiæ decisionem. Denique & notandum erit vnum, quod singula[sect. 48] re equidem est ad eiusdem l. 27. Tauri declarationem, nec vsquam ab aliquo ex Scribentibus omnibus huius Regni, sic annotatum; videlicet, legemmet ipsam nequaquam permittere, quòd parentes inter filios, & descendentes substitutionibus, & vocationibus factis, statim ad transuersales liberè accedere valeant, & eisdem descendentibus vocatis, quas voluerint conditiones, aut grauamina adiicere, sed potiùs præcisè statuere, vt inprimis, & ante omnia vocationes fiant inter descendentes, & conditiones, substitutiones, aut grauamina apponantur, ita vt vnum, & alterum fieri debeat ante omnia inter descendentes, & postmodùm inter transuersales fieri pos sit: vnde subsequitur, non sufficere, quòd parentes ad meliorationem huiusmodi perpetuam, siue Maioratum ex tertia bonorum portione, filios omnes, tam masculos, quàm fœminas inuitas sent, atque expressè vocas sent, si posteà omnibus sic vocatis, eos excluderent, qui Clerici, Monachi, Religiosi, aut Moniales fierent: sic enim, & intentio Taurinæ dictæ l. frustraretur, & perinde es set, ac si vocati non fuis sent, cùm sub ea conditione excludantur, argumento l. legatum purè, ff. de adimendis legatis, l. legata inutiliter, eodem tit. l. quod purè, ff. quando dies legati cedat. Debebit ergo lex illa, dum præcipit, quòd substitutiones, & vocationes fiant inter descendentes, & posteà inter transuersales sic accipi, vt cum effectu, & citra omnem fraudem id fiat; & consequenter, vt priùs descendentes, omnes succedant, quàm ad transuersales perueniri pos sit, nec ipsi admittantur, nisi in defectum illorum, l. penultima, §. docere, ff. ve quis eum, qui in ius vocatus est, vi eximat: vbi Glos sa allegat alia iura. Bar tol. in l. 1. §. hæc autem verbo, ff. quod quisque iuris, vbi Iason num. 6. ne aliàs verbalis potiùs sit, quàm[sect. 49] realis eiusdem l. constitutio, contra textum in dicto §. hæc verba, ibi: Non verbo tenus; & machinatione[sect. 50] quadam lex ipsa circumscribatur, si liceat parentibus tales conditiones apponere, ex quibus vocationum priorum reuocatio inducatur, contra text. in l. 2. §. hoc autem, C. de iuramento calumniæ, ibi: Ne vel ex hac machinatione lex circumscribi. Et hactenus de primo casu in quæ stione prædicta. Secundus deinde casus sit, quando versamur in[sect. 51] dubio, quoniam ex tota dispositione, aut Maioratus institutione, vel scriptura, non apparet de vocatione, nec etiam de exclusione Monachi, Monialis, aut Monasterij, ac verè institutor nihil de hoc di sposuit; Monasterium autem est capax pos sidendi bona in communi, vt in Monasteriis Diui Dominici, Diui Augustini, Hieronymi, Bernardi, & aliis similibus: & tunc quidem præmittendi sunt casus nonnulli, in quibus communiori Doctorum placito dubium hoc ces sat, & Monasterium à succes sione excluditur; postmodùm verò difficilior casus proponetur, & discutietur. Primus igitur casus in hoc secundo casu principali sit, quando Maioratui est annexa dignitas, seu iurisdictio, vtputà Ducatus, Comitatus, aut Marchionatus, vel oppidorum, & vas sallorum: & tunc Maioratus non transit ad Monasterium, etiam pro vita proximioris consanguinei Monachi, qui aliàs Maioratum obtineret, si Monachus non es set, sed potiùs ad hæredes sanguinis defertur, & sic eo excluso, admittitur sequens in gradu: ita Glos sa in cap. scripsit nobis, verbo, dignitate, 27. quæ st. 2. & cum illa Archidiaconus, Baldus, Speculator, Decius, Nicolaus de Vbaldis, Laudensis, Ioannes Lecirier, Cifuentes, Palacios Rubios, Antonius Gomezius, & Gregorius Lopez, quos refert, & sic resoluit Ludouicus Molina de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 13. ex num. 81. vsque ad numerum 96. Vbi nouem fundamenta pro hac parte adducit, ex quibus diluuntur septem alia, quæ pro contraria parte ex num. 72. vsque ad numerum 81. adduxerat Matiençus in l. 1. tit. 7. glos. 1. num. 16. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, vbi eosdem Authores recenset, quos Molina retulit: Pelaez à Mieres de maioratu, 2. part. quæ st. 3. num. 17. vbi retulit Antonij Gomezij, & aliorum distinctionem, & in casu prædicto sententiam superiorem sibi placere, & veram es se dixit, Aluar. Valascus consultation, 101. num. 6. Gratianus regul. 321. num. 5. Aluarad. de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 4. versiculo, istam tamen quæ stionem. Doctor Spino in speculo testamentorum, glos. 12. principali de legato Monacho relicto, num. 33. in principio, vers. Primo casu. Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem 6. Gamæ, vers. Quinta conclus. est. & variar. quæ st. lib. 1. quæ st. 16. Artic. & §. 2. num. 2. Georgius Cabedus decis. Lusitaniæ 133. num. 7. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia, & iure (in quo agit de Maioratibus) tractata 2. disp. 623. num. 3. versic. quando verò Maioratus, & num. 4. per totum, qui pro hac resolutione communi, quatuor validis sima fundamenta expendit, contrariæ verò partis rationes, ad duas dumtaxat cum indicio reducit, & postmodùm eisdem respondet num. 5. in versic. ad primum ergo: nullus ergo Scriptorum huius Regni in hoc casu dis sentit, omnes potiùs, vno excepto, vnanimiter sic probarunt, Auendaño, inquam, in l. 27. Tauri, glos. 4. num. 39. Quo loco[sect. 52] is Author non modò contendit contra Communem insurgere, verùm etiam non dubitauit as serere, contrariam sententiam veriorem videri, imò Monasterium succes sionis capax, ad primogenium, cui annexæ sunt dignitates, seu iurisdictiones cum villis, aut castris debere admitti: & eo adductus est fundamento dumtaxat, quòd nulla lege prohibita videatur succes sio huiusmodi; imò regulariter receptum sit, Monasterium ex persona Monachi ad quamcunque succes sionem, etiam primogenituræ es se admittendum, vt eodem in loco Auendaños ipse ex num. 30. vsque ad numerum 39. probauit: Vbi in effectu ad corroborandam suam opinionem, contra communem, ea fundamenta expendit, quæ contra eandem, Molina loco anteà relato ponderauit; & quamuis ex num. 41. conetur respondere his, quæ pro communi sententia idem Molina adduxit: verè tamen, nec congruenter satisfacit illis,[sect. 53] nec etiam vim eorum diluit: denique, nec aliquid contra Communem considerat, quod eam aliquo modo vacillare efficiat; rationes potius ab vtroque Molina consideratæ, & congestæ firmiter remanent in suo robore, nec vllam diminutionem patiuntur: idcircò à superiori sententia communi recedendum non erit, eâque admis sa, concludens responsum as signari poterit eiusdem Auendañi fundamento piæcipuo, prælectis his, quæ Molina dict. cap. 13. ex numer. 81. vsque ad numerum 96. scripta reliquit, qui equidem concludenter magis satisfacit, quàm satisfaciat Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad dictam decisionem Gamæ 6. versi. Quinta conclusio, quamuis ipse Author, rectè Auendañi opinionem carpat in hoc, & communem sententiam Scriptorum huius Regni amplectatur: Responderi etiam poterit ex his, quæ Pater Molin, d. disputat. 623. num. 5. ad fin. fol. 363. obseruauit, concedendo, verum es se, quòd Monasterium est capax succes sionis cuiusque ex persona sui Monachi; & quòd retinet ius prioritatis in gradu, iuráque omnia cognationis, & iura sanguinis, & suitatis, vt Molina ipse probauit ibidem, num. 3. in fine, qui tamen Auendañi nus quam mentionem fecit: negando verò, quòd inde sequatur, vt in Maioratibus qualitatis præfatæ succedere valeat, cùm apertè repugnet menti, & intentioni institutorum eiusmodi Maioratum, vt in eis succedant Monasteria, cui menti, & intentioni standum est: Quòd autem repugnet, adeò euidenter Molina vterque probauit, vt nihil vltrà adiicere, neces sarium sit: verè namque negari non potest, quin in casu prædicto bonorum qualitas, Maioratus natura, Monasterij conditio, atque institutoris finis, & intentio, sic Monasterij succes sioni repugnent, vt velut expres sim à succes sione exclusum, & prohibitum succedere Monasterium ipsum diiudicari debeamus: idque clariùs procedit, eâ sententiâ admissâ, quæ contra Monasterium sic simpliciter respondet, vt à cuiuscunque Maioratus succes sione illud excludat, vt mox videbitur; idcircò Auendañus ipse eadem glos. 4. dict. l. 27. Tauri, num. 45. quasi modificans ea, quæ nimis generaliter dixerat, differentiam, constituit inter Ducatus, Comitatus, & Marchionatus succes sionem, & Maioratum inferiorum, vt in illis non succedat Monasterium; in istis sic. Cæterùm, si administratio, gubernatio, & iuris dictio eisdem annexa sit, eadem proculdubio ratio militat, & mens institutoris sic suadet; ideò differentia constituenda non est. Secundus casus sit, quando Maioratus institutor,[sect. 54] eius intentionis, atque voluntatis fuit in institutione, vt agnationem suam conseruari desideraret, ob idque fœminas propter masculos à succes sione exclusit, vel misculos perpetuò ad succes sionem inuitauit, aut etiam familiæ suæ vel agnationis con seruationi, nominísque memoriæ, & armorum delationi adeò consuluit, vt specialiter bona in sua familia, agnatione, aut nomine conseruari, aut succes sores cognomen, & arma deferre statueret: tunc namque ex his, & alis similibus verbis, atque dispositionibus Monasterium, aut Monachos excludere velle, videbitur apertè: idcircò Monasterium ipsum, quamuis expressè exclusum non fuerit, etiam pro vita Monachi succes sionem prætendere non poterit, quia horum omnium, vel cuiusque qualitatis ex prædictis, aut similium implementum in Monasterio non cadit, nec subsistere potest, vt statim dicetur, & probauit eruditè Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 13. num. 91. 92. 93. 94. & 95. in fin. sequuntur Couarr. variarum lib. 1. cap. 19. num. 11. D. Anton. Padilla in l. cum acutis simi, num. 44. & 45. C. de fideicommis sis. Aluarad, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 4. Mier. de maioratu, 2. part. dicti. quæ st. 3. num. 18. & num. 22. Gratian. regula 321. num. 5. optimè Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 12. ex num. vsque ad num. 29. Vincentius de Franchis decis. 29. num. 7. Menochius lib. 4. præ sumptione 83. num. 45. Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra commun. quæ st. 193. num. 11. & 12. Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad dictam decisionem Gamæ 6. conclusione 6. versiculo, Quarta conclusio est. & variarum lib. 1. dict. quæ st. 16. art. & §. 2. num. 3. Horum duorum casuum fundamentalis ratio in[sect. 55] eo consistit, quòd Monachus, etiamsi profes sus sit in Monasterio bonorum capaci in communi, quoad prædicta mortuus es se censeatur, cùm non pos sit ip se, nec Monasterium memoriam familiæ institutoris, neque agnationem, seu cognationem, atque splendorem conseruare; imò ex eius succes sione, supprimere, & abolere, vis est: Nec etiam potest arma, & nomen, seu cognomen institutoris deferre, sicut nec iurisdictionem exercere, aut dignitatem Ducatus, Comitatus, seu Marchionatus habere: ideò sequens in gradu statim admitti debet, ac si verè, & naturaliter mortuus fuis set Monachus, quia in his casibus mors ista ciuilis per Profes sionem inducta, eiusdem effectus est, cuius es set mors naturalis; ratio etiam eadem militat, & voluntas præ sumpta Maioratum instituentis, sic suadet: vnde mortis naturalis effectum producere debet, iuxta ea, quæ suprà, hoc eodem cap. latiùs remanent explicata: si autem mors naturalis interueniret, nullus vnquam dubitauit, sequenti, proximioríque consanguineo succes sionem deferri: & ita superiorem rationem optimè agnouit, atque as signauit Molina loco & num. anteà relatis. Pater etiam Molina tom. 3. de iustitia, & iure (in quo agit de Maioratibus) disput. 623. num. 4. ante finem. fol. 362. dicens, quòd præcipuus finis institutionum Maioratuum, eorum præ sertim, qui iurisdictionem habent annexam, est, vt memoria institutoris, eiúsque familia cum splendore conseruetur: ex succes sione verò Monasterij, toto tempore, quo perseuerat, vita eius, qui ad illum erat vocatus, & profes sus est illam Religionem, memoria institutoris Maioratus, splendórque familiæ ipsius supprimuntur, & quasi abolentur, nec nomen, & arma institutoris, nec familiæ, & Maiorum ornamenta conspiciuntur, & apparent: quo fit, vt credendum non sit, institutorem voluis se, & intendis se, vt Monasterium eo euentu succederet: neque enim, quod ad vnum finem, & effectum est institutum, debet operari contrarium. Et hactenus Pater Molina, cuius rationem, & verba superiora ideò hîc inserere volui, vt ad oculum quisque videat, pro nostra sententia, quæ casu sequenti adiicitur, non mediocriter vrgere, imò potius validis simè comprobare ea, quæ dicentur statim, & cuicunque Maioratui conuenire: Quod Parer ipse Molina agnoscit apertè; idcircò dixit: Eorum præ sertim, qui iurisdictionem habent annexam. Tertius deinde, & vltimus casus secundi casus[sect. 56] principalis sit, quando Monachus, aut Monaste rium exclusum non est, vt suprà dixi, & bonorum in communi, & vniuersali capax est, vt etiam dixi, nec etiam in institutione expres sum fuit aliquid ex his, quæ casibus præcedentibus diximus, hoc est, familiæ, memoriæ, nominis, vel splendoris institutoris, siue agnationis, aut cognationis eiusdem conseruandæ ratione, aliáve simili, Maioratum institui, vel arma, nomon deferri, statutum non es se; aut denique Maioratui, nec dignitatem, nec iurisdictionem annexam ines se, sed solùm cum vinculis, & probationibus ordinariis, atque ex bonis patrimonialibus institutum: & tunc equidem communis sententia est, quòd Monasterium succedere debeat ad vitam Monachi, vel Monialis, & post eius mortem naturalem, sequens in gradu, vel is, qui ex legis, aut institutoris dispositione ius obtineat: idque per text. in l. Statius Floras, §. Cornelio felici ff. de iure fisci; sic resoluit Molina, & in casu contingenti pronuntiatum fuis se testatur de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dicto cap. 13. num. 95. Anton. Gomezius in l. 40. Tauri, num. 66. ad finem, Pelaez à Mieres de maioratu, 2. part. dict. quæ st. 3. num. 17. & num. 32. in principio. Matiençus in l. 1. tit. 7. glos. 1. num. 18. lib. 5. nouæ collect. regiæ. Doctor Spino in Speculo testamentorum, glos s. 12. principali, de legato Monacho relicto, num. 33. vers. secundo verò casu: & in fortioribus terminis Velasq. Auendañ. vt suprà vidisti, in l. 40. Tauri, glos s. 4. num. 39. & in num. 13. & 45. Gratianus regul. 321. num. 5. Aluar. Valascus consultatione 101. num. 6. Hieronymus de Cæuall. practic. commun. contra communes, quæ st. 193. num. 8. & 9. & 10. Ioannes Vincent. Hondedeus in cons. 62. num. 37. volum. 1. qui in terminis fideicommis sorum iuris communis, refert multos Authores sic tenentes. Blazius Flores Diaz de Mena in additionibus ad dictam decisionem Gamæ, 6. versic. Sexta conclusio; & variarum quæ stionum iuris, lib. 1. quæ st. 16. §. & artic. 2. num. 5. dicens; quòd quando sola primogenitura consideratur, nec de his agitur, quæ duobus casibus præcedentibus fuerunt explicata, ipsáque in bonis patrimonialibus non qualificatis consistit, quòd tunc Monasterium succedit: idémque obseruandum es se dicit in Anniuersariis, Capellis, & Patronatibus, & meliorationibus Tertij, & Quinti, etiam per viam Maioratus factis: sic etiam in hoc casu resoluit; & cum communi distinctione transit Georgius Cabed, decis. Regni Lusitan. 133. num. 7. 1. part. Vbi refert Abbat. Decium, Bero. Salic. & Galiaul. Id ipsum etiam in fideicommis sis, ex communi sententia probauit Socin. iun. in dict. §. & quid si tantùm, num. 23. in versic. si verò ingreditur. Rolandus in consil. 97. num. 34. lib. 2. Ioannes de Montesperello in consil. 1. in princip. lib. 1. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, lib. 4. quæ st. 16. num. 29. Portius Imolensis in consil. 23. num. 18. & sequent. Pancirolus in consil. 114. num. 3. Pater Molina tom. 3. disput. 623. num. fol. 359. Sed quamuis temerarium quòdammodò videa[sect. 57] tur, à tantorum Patrum iudicio discedere, si tamen veritati omnia cedere debent, & cuique liberum es se debet suum indicium, maximè cùm ratione sub sistit; ea sententia mihi equidem nunquam placere potuit, nec etiam nunc, post longam, importunámque considerationem, & Authorum omnium euolutionem placet; si enim inspicimus naturam, & peculiarem conditionem Maioratuum, primogeniórumve Hispaniæ, institutorúmque mentem, & intentionem, cùm bona sic coaceruata, vinculísque perpetuis coalligata relinquunt, consideramus; certè negare nullo pacto pos sumus, quin Monachi, Monasteriíve ius adeò clarè elidatur, vt Monasterium ipsum, Monachúmve, etiam ad vitam à succes sione Maioratus, primogeniíve cuiuscunque Hispaniæ excludere debeamus omninò, nec aliter admittere, quàm si expressè vocatum fuerit, aut adeò certis, clarísque coniecturis admis sum, vt de voluntate in stitutoris aliquo modò dubitari non valeat. Et ad id probandum, duobus principaliter, sempérque innitendum, atque insistendum duxi, ratione scilicet, & disponentis voluntate; quibus interuenientibus, hoc est cùm ratio eadem militat, & mens disponentis sic suadet, certum quidem est, in morte naturali statutum, vel ex ilia procedens, æqualiter & in ciuili locum habere debere; quod suprà hoc eodem cap. plenè remanet probatum, & Socini iunioris distinctio ad hos duos casus totam hanc materiam reducens, meritò laudata: vtrumque autem in primogeniorum institutione concurrere, & per Profes sionem inductam mortem ciuilem, naturali æquiparari debere, etiamsi Religio sit capax bonorum in communi, ideò ostenditur, quòd plusquam certum sit, Maioratuum, siue primogeniorum finem præcipuum[sect. 58] es se, vt familiarum dignitas, & nomen, ac institutorum memoria conseruetur: idque de natura omnium primogeniorum es se, etsi aliter non exprimatur. Quod post Socinum, Decium, Paris. & Tiraquel. profitetur Molin. de Hispan. primog. lib. 1. c. 11. num. 3. & c. 13. num. 91. in princ. & lib. 2. c.n. 4. nu. 46. Pater Molin. tom. 3. de iustitia, & iure, disput. 581. in princ. & disput. 362. num. 4. vers. Quartò quoniam præcipuus finis. Pelaez à Mier. de maior. p. 2. quæ st. 3. num. 18. dicens, quòd proposita, & mentes eorum, qui faciunt Maioratus, in id tendunt, & illud re spiciunt, quemadmodum succes sores in Maioratibus repræ sentent pompam, gloriam, nomen, familiam, arma, & cætera omnia, quæ homines naturaliter exoptant absque aliqua temporis interpolatione: Ex Monachi autem successione per tempus vitæ suæ, memoria institutoris penitùs supprimitur, atque aboletur, maximè si, vt contingere potest, & frequenter contingit, longo tempore Monachus viuat. nam nec nomen, nec arma institutoris, nec eius familiæ, ac Maiorum ornamenta apparent eo tempore, imò extincta quodammodò reputantur, vt suprà, num. 55. dicebam, & Patris Ludouici Molinæ locum referebam: ideóque credendum non[sect. 59] est, quòd institutor quicunque, qui Maioratum, aut primogenium perpetuum instituit, Monachi, aut Monasterij vocationem facere voluerit; imò verisimile est, quòd tales succes siones Monasterij abhorreat, & quòd eas prohibuis set, si eum euentum cogitas set. Quod vtrumque rectè considerarunt, & contra communem sententiam fortis simè vrgere, expressè agnouerunt Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. dict. cap. 13. num. 91. Mieres de maioratu, 2. part. d. quæ st. 3. num. 18. dicens, communem eandem sententiam multis tormentis quati pos se: & [sect. 60] coniecturatam hanc instituentium Maioratus voluntatem seruandam es se, & pro expres sa habendam, vt ibidem comprobat num. 19. 20. 21. & 22. id ip sum clarè etiam agnouit Pater Molina tom. 3. de iustitia, & iure (in quo, vt iam dixi, de Maioratibus agit) disput. 623. num. 4. in versiculo, quoniam, fol. 361. nam cùm contenderet iuxta communem sententiam, in Maioratu habere dignitatem, vel iurisdictionem adiunctam, Monasterium non succedere, & ad id probandum inter alias, talem rationem adduxis set, quòd in Maioratus dispositione, sicut in quacunque alia, is non succedit, de quo, si disponens, quando disponebat, interrogaretur, an vellet, & intenderet, vt succederet, proculdubio responderet neganter; sed dubitandum non es se, si institutores Regnorum, Ducatuum, Marchionatuum, Comitatuum, & aliorum Maioratuum, habentium iurisdictionem, interrogarentur, quando eos instituebant, an vellent, & intenderent, si aliquis ex vocatis profiteretur Religionem, vt Mona sterium loco illius in eis succederet, eáque admini straret interim dum ille viueret, responsuros negantes; ergo Monasterium in eis non succedit: Cum, inquam, in Maioratibus huiusmodi habentibus dignitatem, vel iurisdictionem annexam, ratione hac vsus fuis set, verba sequentia profert, quæ ad propo situm, & intentionis nostre probationem perpendi, & notari debebunt: Atque hæc vrgens ratio non modicùm suadet, idem dicendum es se de Maioratibus non habentibus iurisdictionem annexam. Ecce, vbi difficultatem contra communis sententiæ as sertionem agnoscit, & rationem dispositionis, disponentísque mentem in contrarium videri fatetur. Quod idem fatetur etiam, & difficultatem eandem magis adstringit contra Communem in versic. sequenti, prout supra num. 55. ad finem notauit. Si ergo hoc est de natura primogenij, aut Maioratus cuiuscunque, etiamsi non exprimatur, si etiam institutoris intentioni, & menti præ sumptæ conuenit; sequitur neces sariò dicendum, Monachum, aut Monasterium indistinctè excludi debere à succes sione cuiuscunque Maioratus perpetui, quemadmodum excludendum es se, si id exprimeretur, vt vidisti eo casu as serere Authores suprà, num. 54. & pro expres so haberi debere, concludenter & verè probas se Mier. loco suprà relato: & intendis se alio in loco Molin. lib. inquam 2. de Hispan. primog. c. 14. num 46. Hac autem consideratione, siue ratione supe[sect. 61] riori, subuertitur euidenter validior ratio, aut con sideratio frequentior communis sententiæ, quam ex mente aliorum adducit Georgius Cabedus decis. Regni Lusit. 133. num. 9. in princ. eáque principaliter innititur: videlicèt Monachum ingres sum, & profes sum Religionem bonorum in communi capacem, non haberi pro mortuo totaliter, quia Monasterium pro eo dicitur retinere illius vita durante; & licèt in particulari nihil habere pos sit, tamen habere potest in communi cum aliis, nec eo casu extinguitur conseruatio familiæ, aut illius perpetuatio, cùm deinceps continuetur per sequentes in gradu, prout proximus quisque fuerit repertus, vt ipsemet Cabedus ex sententia communi obseruat. Cæterùm, vt vides, ratio hæc rem non concludit, nec vim superiorum tollit aliquo modo; nam si eo casu ratio eadem militat, primogenij; natura, & fine cònsideratis, disponentísque mens, & intentio sic suadet, proculdubio & Monachus haberi debet pro mortuo quoad effectum prædictum; nec ideò, quòd deinceps conseruatio familiæ continuetur per sequentes in gradu, sequitur, quòd toto tempore vitæ Monachi in suspenso es se, aut extingui pos sit, Imò id repugnat apertè institutoris menti, & voluntati, quæ totum facit in hac materia, vt Socinus iunior in dicto §. & quid si tantum, num. 23. in principio, eleganter præmittit: & cum iudicio[sect. 62] considerat Didacus Couar. variarum lib. 1. dict. cap. 19. num. 11. in principio, dum dixit, primogeniorum, seu Maioratuum institutiones, ipsáque primogenia minimè conuenire Monachis, ídque in specie notare Ioann. Lup. Alexand. & Iason. ibi relatos: nec eiusdem authoritati congruè satisfacit Georgius Cabedus dict, decis. 133. num. 9. in versiculo, nec ibi Couarr. negari enim non potest, quin ipse eius mentis apertè fuerit, vt Monachis primogenia, seu Maioratus non conuenire absolutè voluerit; id namque expressè dicit: Nec interest, quòd id subiiciat, postquam dixerat, testatores pos se prohibere, ne Maioratus bona ad Monachos, Moniales, aut Presbyteros perueniant, quamuis interes se Cabedus existimauerit: potiùs namque eo ipso, Didaci eiusdem authoritas magis adstringit, vt ad oculum patet: id enim subiicit ad corroborandum illud Præmis sum, quasi diceret, nihil interes se, mero iure, atque expressè remoueri pos se à succes sione Maioratus eos, qui aliàs etiam tacitè, seu etiam expres sa exclusionis dispositione deficiente excludi deberent, quoniam illis primogeniorum institutiones, ipsáque primogenia minimè conueniunt: & sic in consideratione haberi non debet quòd mortuo naturaliter Monacho, Maioratus à Monasterio discedat sequentéfque admittantur ad succes sionem statim, si verè à principio, Monacho succes sio non conuenit: Et quamuis Monasterium aliàs capax sit succes sionis bonorum, ratione sui Religiosi profes si, non etiam capax erit succes sionis in Maioratu, ídque propter eandem rationem, scilicet, quia repugnat menti, & intentioni institutorum, vt mona steria loco suorum Religiosorum succedant; cui menti ac intentioni standum est: ac etiam Monasterio succes sionem prætendenti obiici potest exceptio, quòd petat Maioratum, cùm de eo nulla loquatur substicutio; & sic constituitur differentiæ ratio concludens, quare Monasterium ex persona Monachi succedere non debeat in Maioratu, cùm tamen succes sionis aliorum bonorum capax sit, quamuis nullam rationem as signari pos se, crediderit Pater Molin. tom. 3. de iustitia, & iure, disput. 623. num. 3. in vers. ratio primæ partis est, fol. 359. nam succes sioni aliorum bonorum nihil proculdubio repugnat, nihil impedimentum præ stat, iuris potiùs communis regulæ suffragantur eidem: Maioratus verò, seu primogenij cuiuscunque succes sioni, & finis præcipuus institutionis eiusdem, & mens, & intentio institutoris repugnat, familiæque splendor, memoria, & conseruatio contradicit: quod Pater ipse Molina, nu. seqq. expressè agnoscit, atque animaduertit, vt suprà dicebam num. præcedentibus. Et in sensum prædictum Didac. Couar. accipit Ia[sect. 63] cob Menoch. lib. 4. præ sump. 83. num. 45. vt constat ex illis verbis: Idem sensit Didac. lib. 1. variar, resolut. cap. 19. num. 11. qui scripsit, in primogenituræ constitutione, rationem non haberi Monasterij, cùm illud familiam, ob quam primogenituræ constitui solent, conseruare non valeat. Sed & id ipsum agnoscit, & Monachis primoge[sect. 64] nia Hispaniæ, seu Maioratus non conuenire, apertè sentit, & communem sententiam propter institutorum contrariam voluntatem præ sumptam, absque difficultate non procedere fatetur ipse Molina de. Hispanorum primogeniis, lib. 1. d. cap. 13. num. 95. quod vt appareat euidenter, adnotandum erit, Authorem præfatum dict. num. 95. obseruas se, quòd cum Maioratui dignitas, sen iurisdictio annexa non est, sed solùm ex bonis patrimonialibus constat, tunc ex communi sententia succedit Monachus, qui in Monasterio bonorum capaci profes sus fuit: postmodùm subdit in hunc modum: Quamuis in Maioratibus Hispanorum, qui in familiarum ac memoriæ con seruatione versantur, & quorum vocationibus Monachorum succes sio repugnat, hæc opinio non absque aliqua difficultate procedat, propter institutorum contrariam voluntatem præ sumptam; ideóque etiam in hac specie cùm casus occurrerit, deliberandum erit. Ecce, vbi loquitur expressè Molina, quando Maioratus ex bonis patrimonialibus institutus est, nec ab institutore adiectum, an in familiæ ac memoriæ conseruatione, & perpetuitate instituatur, (quemadmodum & in eis terminis, Didacus, & Menochius loquuntur;) & nihilominùs de sententia communi dubitat, quoniam id quamuis non exprimatur, de natura tamen primogenij, seu Maioratus cuiusque est, vt suprà dicebam: & sic repugnantia videntur hæc duo, familiam, nomen, splendorem, atque memoriam institutoris conseruari, & Monacho, Monasterióve succes sionem dari: idemque subiicit, quando ex pressè iniungitur succes soribus. nominis & armorum præceptum. Hæc autem à me ideò sic specificè dicta, ve diluerem & conuincerem manifestè ad dictum locum Molinæ, interpretationem seu declarationem[sect. 65] nouis simam Georgij Cabedi decis. Regni Lusit 133. n. 9. in fin. versi. nec Molina. Ibi namque vt authoritatem Molinæ, seu difficultatem, quam contra communem sententiam ipsemet Molina expres sit, vitaret; as serit, Molinam nihil aliud dixis se. quàm quòd opinio communis non sustineretur, vbi succes sionis natura repugnaret, scilicet, quia interuenit expres sa prohibitio, vel tacita succes sionis Monachi: sed tamen, vt iam vidisti, nec id dicit Molina; nec eo in sensu, vllo pacto accipi potest: tum quia non loquitur, quando prohibitio expres sa interuenit, quo casu difficultas omnis ces sabat, vt dictum remanet suprà, nec deliberandi, cùm casus occurreret, locus es se poterat, vtpote cùm tunc res adeò clara & deliberata sit: tum etiam, quia falsum est dicere, eundem Molinam dixis se quòd communis sententia non sustineretur, cùm institutionis natura repugnaret; cùm aliter longè diuersimodè ipse dixerit, videlicet, simpliciter atque indi stinctè siue semper ac regulariter, institutionis Maioratus naturam & finem (quæ in familiæ ac memoriæ conseruatione versatur) Monachi. aut Monasterij succes sioni repugnare: Quod Pater Molina (qui tamen nec Menochium, nec Cabedum, nec Mieres citauit) rectiús as sequitur, & Molinam vero in sensu accipit tom. 3. de iusti. & iur. disput. 623. num. 3. in vers. tametsi Molin. fol. 360. is enim Author, postquam Anton. Gomez. Gamam, & Molinam retulit pro sententia communi, vt scilicet Monasterium succedat in Maioratu, cui dignitas, aut iurisdictio annexa non est, verba sequentia profert: Tametsi Molina non admodùm firmus ad eam sententiam accedat, motus præ sumpta contraria voluntate institutoris Maioratus qui in bonum, & memoriam suæ familiæ, præ sumendus est instituis se eum Maioratum, & vt arma & Insignia deferret, quæ locum non habent in succes sione Monasterij, nec censendum est institutorem id velle, aut intendis se. Et secundùm hæc, Didac. Couar. Ludou. Molina Senator olim Regius supremi Consilij Hispanie meritis simus, Iacobus Menochius, & Pater Ludou. Molina è Societate Iefu Religiosus, potiùs huic nostræ sententiæ, quàm contrariæ communi accedunt, aut saltem difficultatem eiusdem communis sic fatentur, vt As sumptum nostrum non leuiter videantur iuuare; quod etiam non mediocriter[sect. 66] iuuit Pelaez à Meres de maioratu, 2. parte, dict. quæ st. 3. ex n. 18. Ibi namque, & difficultates contra eandem sententiam communem præ sentit, & nonnullas rationes expendit, quæ difficiliorem eam relinquunt: & quamuis num. 32. in principio, dixerit, supposita veritate communis sententiæ, ex ea inferri nonnulla; tamen n. 29. in fine, dixit etiam, quòd habita opinione contraria pro vera, imò quòd Monasterium à succes sione Maioratus excludatur indistinctè, non obstare argumenta communis sententiæ, & præcipuo eius dem fundamento respondet, vt ibi constat: ac denique n. 33. numquam quiescit, nec etiam firmiter adhæret communi sententię, sed potiùs distinguendum in hac laboriosa quæ stione putat; & si tempore, quo Monacho ius succedendi competere poterat, iam erat Monachus, Monasterium indistinctè repelli à succes sione Maioratus, etiam pro vita eiusdem Monachi, expres sim affirmat, & sic nostræ potiùs quàm communi sententiæ accedit in hoc casu. Atque ex his, vt vides, mens & intentio, varietas etiam in proces su dictæ Quę stionis, eiusdem Authoris, meliùs remanet detecta, quàm ostendatur, vel detegatur per Cabedum dict. decis. 133. num. 9. in princ, versiculo, ad consilium. Nostræ deinde sententiæ claré videtur accedere[sect. 67] Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. n 4. maximè in fine versiculi, recté quidem conside rat: ibi enim, postquam retulit Antonij Gomezij di stinctionem, an Maioratui annexa sit dignitas, aut iurisdictio, vel non sit annexa, subdit in fine in hunc modum: Non est ergo cur ad primogenituram iurisdictionem & gubernationem habentem restringamus, prout ipse videtur restringere. Quibus sanè verbis clarè suam voluntatem insinuat, Monachíque, aut Monasterij ius elidit; prout etiam elidere videtur Dominus Antonius de Padilla, cuius statim mentionem faciam corollario sequenti. Et hactenus de primo fundamento, siue de ratione prima contra Communem in secundo casu principali, de quo suprà, ex nu. 56. Deinde & secundò contra communem eandem[sect. 68] sententiam, non leuiter vrget, Maioratuum, seu primogeniorum institutiones sustineri iustásque reputari nonnullis de causis siue rationibus, quas latè, ex profes sóque adduxerunt Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 3. Pelaez à Mieres de maioratu, parte 1. quæ st. 3. Ioannes Guttierrez canonicarum, lib. 2. cap. 14. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure, tractam 2. disputat. 578. per totam, & 576. num. 11. & 12. Et tamen si omnes, quæcunque sunt, maturè & cum iudicio considerentur, coacta proculdubio ratione fatendum erit, ipsorum primogeniorum succes sionem, atque institutionem Monachis aut Monasteriis non conuenire. Prætereà, siue Maioratus sit ius succedendi in[sect. 69] bonis, ea lege relictis, vt in familia perpetuò integra conseruentur, proximóque cuique primogenito, ordine succes siuo deferantur, idque secundùm Maioratus naturam ac substantiam, Molin. de Hispan. primog. lib. 1. c. 1. ex num. 22. adnotauit: Siue aliis modis Maioratum, seu primogenium ipsum diffiniamus vt Pelaez à Mieres de maioratu, in initio primæ partis, n. 1. Salazar de vsu & consuetudine, c. 12. n. 2. & 33. Pater Molin. to. 3. disp. 577. per totam. Matiençus in l. 1. tit. 7. glos. 2. lib. 5. diffiniunt ex omnium proculdubio diffinitione, negari non potest, quin eo ipso, quòd ex[sect. 70] aliquibus bonis se facere Maioratum quis profitetur, bona ipsa in propria familia velle perpetuò conseruare, ac eiusdem fauore disponere censeatur. Quod Molina ipse as serit de Hispan. primog. lib. 1. cap. 4. num. 13. & 14. & Burgos de Paz iunior in quæ st, ciuili 2. n. 76. & 78. Idcircò neces sariò dicendum videtur,[sect. 71] quòd nunquam ad succes sionem Monachus, aut Monasterium admitti pos sit: tum quia familiæ aut cognationis conseruationi prospectum fuis se, semper intelligitut, vt suprà dicebam, atque ex dictis nunc colligitur: tum etiam, quia nec vno momento pos sunt bona à familia extrahi, vt per Molinam lib. 1. cap. 1. & lib. 3. cap. 9. num. 2. extraherentur autem, si Mona sterium pos sideret illa in communi, cùm in particulari pos sidere, aut obtinere Monachus non pos sit; & sic Monasterium ipsum admitti non debet, iuxta ea, quæ idem Molina vbi suprà obseruauit; ea etiam, quæ vnanimiter probarunt Authores permulti, qua[sect. 72] tenus as seuerarunt, fideicommis sium concernens fauorem familiæ, vel ita relictum, vt bona in familia conseruentur, Monachis, vel Monialibus non competere, etiamsi Monasterium sit capax bonorum in communi: & reddunt rationem, quia eo ipso, quòd[sect. 73] testator voluit, bona in familia conseruari, intelligitur noluis se, ea ad Monasterium modo aliquo peruenire; idque expressè, atque etiam ingeniosè, & eruditè annotauit Decius in consilio 259. num. 2. & consuluit Parisius in consilio 22. numero nono, volumine 3. vbi loquitur de Fratre Dominicano, & cùm aliis, distinctè Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. voluntat, lib. 8. titulo 12. numero 25. vsque ad numerum 29. qui dicit, quòd in hoc casu deficit ratio & intentio testatoris; & sic Monasterium excludi debet, Vincentius de Franchis decisione 29. numero 7. & 8. Iacobus Menochius, qui citat alios, lib. 4. præ sumptione 83. num. 45. alios etiam adducit Georgius Cabedus decis. Lusitaniæ 133. num. 3. 4. & 5. Ipse tamen Cabedus, vt prædictorum Authorum[sect. 74] authoritatem diluat, & in quæ stione nostra Maioratus, non vrgere Contra Monasterium ostendat, eadem decis. ex num. 9. nonnulla obseruat: ac primùm dicit, ad dictum consilium Decij 259. responderi pos se, quòd loquitur, vbi Monasterium vellet ex persona propria, tanquam filius legalis admitti, excluso substituto, & contenderet, quòd tanquam filius de sanguine, manerent bona Maioratus penes se in perpetuum; nos autem loqui, vbi Monasterium petit bona nomine Monachi, seu Monialis, tanquam coniuncti. seu de sanguine; idque vt illa ad eius vitam pos sideat: Hæc tamen solutio aut declaratio nec concludens est, nec etiam diluit vim rationum & doctrinarum pręcedentium. secundùm quas efficaciter probatur, Monasterium nec nomine Monachi, ea bona petere pos se, nec etiam ad eius vitam pos sidere: repugnant namque quamplurima, quæ superiùs notauimus. Deinde, quia si Decius dicto consil. 259. n. 2. attentè & verè perpendatur, atque ponderetur, non quidem se fundat in eo, quòd Monasterium ex sua persona, & perpetuò voluerit succedere, sed quia in omnem euentum. omnémque casum. exclusum censeri debet eo ipso, quòd testator voluit, bona in familia sua con seruari. Quæ ratio sic æqualiter militat, quando ageretur de obtinendis bonis pro tempore aut vita Monachi, sicut quando agitur de eisdem perpetuò obtinendis; quòd autem Decius sic se fundet, constat euidenter, tum quia maiorem vim facit in eo, quàm in illis verbis: De matrimonio vero & eorum vero torpore descendentibus; tum etiam ex illis verbis: Eò maxime, quia ipse dominus testator voluit & vult, quòd omnia bona sua conseruentur & remaneant in familia sua, & sic manifestè ostenditur, quòd de exclusione Monasterij testator cogitauerit. Et iterùm. ibi: Si ergo voluit bona remanere in familia; ergo noluit, quòd peruenirent in Monasterium: ergo fateri neces se est, quòd cogitauit de exclusione Mona sterij. Nam in fideicommis so, de quo agitur, tacita voluntas sufficit, quæ ex coniecturis colligitur. Ecce, vbi in hoc facit totum fundamentum, & mirabiliter obseruat, quòd eo ipso, quòd testator voluit, bona in familia remanere, videtur noluis se, quòd in Monasterium perueniant, & Consequenter de exclusione Monasterij tacitè cogitas se, eámque tacitam & præ sumptam exclusionem pro expres sa habendam. Quo quidem nihil melius, nec magis concludens in proposito potest adduchi: nam si eo ipso id noluit, & de exclusione Monasterij cogitauit; ergo non solùm pro vira Monachi, sed nec vno momento penes Monasterium potuerunt bona Maioratus residere: Iterùm etiam Decius ipse eodem in loco, ibi: Et inisto casu non solùm ex coniecturis, sed etiam ex verbis videtur constare, quod de exclusione monasterij cogitauit saltem in genere, quod sufficit: nam etiam expres sum dicitur illud, quod sub generalitate verborum continetur & sic satis constat de voluntate testatoris, quod voluerit monasterium excludere Et inferiùs, ibi: Circa primum, de quo in casu nostro agitur, quia voluit bona conseruari in familia, ex quo sequitur, quòd noluit illa peruenire ad Monasterium. Ex his ergo apertè destruitur Georgij Cabedi ad præfatum consilium Decij interpretatio. Quod etiam, & subtiliter animaduertendum erit, non absque maximo mysterio. ex proposito potiùs, atque ob vim rationis superioris, quia testator voluit bona conseruari in familia, Decium ipsum, in dubium aut disputationem non excitas se, an saltem pro vita Monachi deberent bona penes Monasterium manere, eóque naturaliter mortuo ad familiam reuerti; considerauit namque etiam succes sionem temporalem refragari manifestè testatoris dispositioni, quâ, vt bona perpetuò in familia conseruentur, actum est, & sic Monasterium absolutè, & semper videtur exclusum. Sed & deterior est eiusdem Georgij Cabedi ad D.[sect. 75] Anton. Menes. de Padilla locum explanatio; contendit namque eadem decis. 133. n. 9. in vers. sed etiam Antonius, in terminis prædictis, quando Monasterium in perpetuum vellet succedere, eundem Antonium loquutum, in l. cum acutis simi, n. 44. C. de fideicommis sis; & consequenter eius authoritatem nihil vrgere contra Monasterium in terminis, ac quæ stionem Maioratus: in quo equidem decipitur manifestè; nam licèt verum sit eo in loco ipsummet Authorem Decij con silium citas se (quod Cabedus adeò restrinxit) constituit tamen generaliter & absolutè, euidentem coniecturam exclusionis Monasterij es se, si testator agnationis, nominísque sui in fideicommis so relinquendo , curam aliquam ges sis se visus fuerit; vt si primogenium seu Maioratum instituerit, iam enim ab huius fideicommissi succes sione Monasteria videbitur exclusis se, ad quæ si primogenium, vel Maioratus deferatur, pror sus peribit nomen, a que memoria fundatoris. Ecce, vbi ex eo dumtaxat, quòd primogenium seu Maioratus instituatur simpliciter, etiamsi aliud non adiiciatur, ipsemet Padilla infert, Monasterium exclusum videri debere, testatoremque Maioratum perpetuum instituentem, non alia ratione censeri fecis se, quàm vt nominis sui, vel agnationis, aut cognationis curam haberet: & sic sententia & authoritas hæc non mediocriter iuuat etiam nostrum As sumptum: ipsum etiam[sect. 76] iuuit Francisc. Mantica de coniect. vlt. volunt lib. 8. dict. tit. 12. ex n. 25. vsque ad n. 29. nec satisfacit Cabedus dict. decis. 133. n. 9. in versic. sic etiam potest, dum dixit, responderi pos se eodem modo, scilicet, quòd Mantica loquatur, quando Monasterium vellet sibi acquirere bona in perpetuum; nam si eundem Authorem præ legeris, inuenies proculdubio, non in eo fundari, quòd perpetuo, aut ad tempus Monasterium succedere velit (in hoc enim differentia non es set, si testatoris voluntas ades set vel non refragaretur) sed potiùs in alio, scilicet quòd eo ipso, quòd familiæ fauore dispositio fuit facta, Monachus, aut Monasterium omnimodò videretur exclusum, nec ad fideicommis sum potest admitti, quia deficit ratio & voluntas testatoris, & de Monacho nullo modo sensis se credendum est, vt ibidem latiùs obseruat. Sed nec Parisium in consil. 22. n. 9. vol. 3. fideliter ex[sect. 77] plicauit idem Cabedus in eadem decis. d.n. 9. in vers. ad consilium: probat enim Parisius totum contrarium, & contra Monasterium respondet; dicit enim, relictum ob eam causam, vt familia conseruetur, non comprehendere eum, qui ingres sus est Religionem, prout meliùs citarunt eum Mantica vbi suprà, n. 25. & Menochius lib. 4. præ sumptione 83. n. 45. Et hactenus de secundo fundamento, aut ratione secunda contra Communem. Prætereà & tertio loco, contra communem eandem[sect. 78] sententiam, & pro hac parte vrgere etiam videtur; nam si regulariter, vbi nomen & arma ferendi præceptum succes soribus Maioratus iniungitur, Monachi, & Monasteria propter præ sumptam instituentium voluntatem à succes sione repelluntur, 'vt cum Molina & aliis Authoribus obseruauimus suprà, n. 54. & cùm insignia domus ferendi onus imponitur. annotauit Vincentius de Franchis decis. 29. n. 7. & à communiter accidentibus, aut iuxta ea, quæ frequentiùs contingunt , hoc, vel simile præceptum apponi soleat, vt experientia docet, vel si illud deficiat, verisimiliter credendum sit, hoc ipsum institutorem Maioratus voluis se ideò, quòd nullo alio medio meliùs pos sit eiusdem memoria conseruari, quàm ex nominis & armorum delatione, vt Molin. de Hispan. primog. lib. 2. c. 14. n. 46. singulariter considerauit: proculdubio semper dicendum erit, Monasteria excludenda es se, nec aliter admittenda, quàm si expressè vocata fuerint, nec eorundem succes sio cognationis, aut familiæ conseruationi repugnet, cui, vt dictum est, semper prospectum atque consultum es se videtur. Ad quod conducit Pelaez à Mieres consideratio[sect. 79] alia, de maioratu, 2. p.q. 3. num. 23. in versiculo, præ tereà cum testatores: vbi aduertit, quòd cùm fundatores Maioratuum magis communiter excludant Monachos & Moniales à succes sione eorum, licèt in aliquo Maioratu talis exclusio & priuatio deficiat, debet haberi tanquam si apposita fuis set: & quòd ista tacita exclusio, quæ testatori præ sumitur placuis se propter prædicta, & quia omnibus placet, per text, in c. prudentia, in fine, de officio delegati, l. si seruus plurium, in fin. ff. de legatis 1. eundem operatur effectum quantum ad hoc, ac si expres sa fuis set, prout aliis rationibus latiùs fundat ibidem. Conducit denique Blazij Flores Diaz de Mena in[sect. 80] eodem proposito obseruatio alia; is enim variarum quæ st. lib. 1. quæ st. 16. artic. & §. 2. num. 4. in præfato dubio constitutus, an scilicet Monasteria ad succes sionem Maioratus admittantur, inter alias conclusiones, eam veram & certam es se existimat, quòd in primogeniis & Maioratibus Nobilium, in quibus vtplurimùm prætenditur nominis conseruatio ex consuetudine huius Regni, & præ sumptis fundatorum voluntatibus, non succedit Monasterium, etiamsi fundatione expressè, exclusum non sit; & citat nonnullos Authores, qui tamen id non probant: Ita tamen tenendum firmat, quia procedit ab vsu & communi testatorum mente; & sic in fortioribus terminis, hoc est quando nominis aut arma ferendi præceptum expressè iniunctum non est, sed quando prætendi dumtaxat præ sumitur, ex sola præ sumptione Monasterium repellendum, præfatus Author affirmat, nec es se verisimile dicit à Nobilibus, à quibus vt plurimùm primogenia instituuntur, Monasteria eadem admitti: pro se autem pos set Blazius ipse expendere locum Molinæ de Hispan. primog. lib. 2. c. 14. n. 46. vbi in quæ stione illa. vtrùm præcepto delationis nominis, & armorum ab institutore Maioratus omis so, succes sores teneantur arma, & nomen institutoris deferre, nonnulla singulariter considerauit ipse Molina, ex quibus suaderi pos set, Maioratus succes sorem teneri indistinctè nomine Maioratus institutoris appellari, atque eius Insignia & arma deferre: idque propter finem præcipuum institutionum primogeniorum, & horum Regnorum obseruationem, & consuetudinem communem, ac etiam ipsorum Primogeniorum naturam. Et tandem resoluir, quòd cùm familiatum nobilium conseruatio, Reipublicæ summè conueniens sit, eáque ex nominis, & armorum delatione pendeat, quòd non obsonum fecis se arbitraretur, si Iudex, qui de hac re aditus fuis set, succes sorem primogenij, quod vir aliquis nobilis simus instituit, ad nominis, atque armorum delationem adstrinxerit; id namque ex ip sa Maioratus natura, atque ex Hispana etiam con suetudine, atque ex verisimili mente disponentis palam deducitur: & Molinam sequitur Pater Molina tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 615. numero 8. Ex his autem dubia equidem mihi videtur in vno[sect. 81] casu Pelaez à Mieres distinctio, seu obseruatio noua in hac materia; is enim de maioratu, 2. par. d.q. 3. n. 33. in tam laboriosa quæ stione, vt ipse dicit, quandam distinctionem adhiberi pos se existimauit; quòd si quis, postquam iam succes sit in bonis Maioratus, Monachus factus sit. proprietas bonorum Maioratus à Monasterio non auferatur. Si autem tempore, quo Monacho ius succedendi competere poterat, iam erat Monachus, à tali succes sione repellitur. Et ad hanc di stinctionem inquit facere regulam l. per retentionem, C. de vsufructu, l. patre furioso, ff. de his qui sunt sui vel alieni iuris, l. pluribus, §. & si placeat, ff. de verb. oblig. cum aliis iuribus & doctrinis in proposito, quæ adducit ibidem, per totum illum num. Displicet autem mihi relata distinctio in primo casu, siue non secura videtur; nam si iuxta ea, quæ superiùs diximus, Monasterij succes sio intentioni & voluntati institutoris, fini etiam & naturæ Maioratus repugnat, atque eo ipso, quòd institutor in sua familia perpetuò bona coalligata, & vnita vinculis & prohibitionibus perpetuis reliquit, censetur prohibuis se, ne bona ad Monasterium peruenirent: quid interest, quòd ante ingres sum. vel post succes sio deferatur; refragante namque eiusdem in stitutoris voluntate, nec anteà delatam succes sionem retinere poterit, siue propter ingres sum & Profes sionem Religionis, sic delata succes sio finiri debebit, sicut pò st delata impediri. Et verè si totum hoc à voluntate institutoris pendet, nulla potest inter vnum & alterum casum differentia constitui. Prætereà, si de familiæ, agnationis, aut cognationis conseruatione actum fuerit, siue nominis, aut arma ferendi preceptum sit iniunctum tacitè, vel expressè, retineri quidem primogenium nullo pacto poterit à Monasterio, quippe cùm tunc repugnent ea omnia, quæ numeris præcedentibus obseruauimus, & illa ita æqualiter militent in iam delata, sicut in posteà eueniente succes sione. Quarto denique & vltimo loco, pro hac nostra[sect. 82] sententia contra Communem, illud non mediocriter vrget, quòd si hucvsque in proposito Scribentes in spicias attentè, inuenies proculdubio, ferè omnes præcipuè excitatos, atque adductos fuis se pro sententia communi ex decisione textus in l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci: per illum namque sic fimauit Bartolus in l. cum pater, §. hæreditatem, ff. de legatis secundò. Et cæteri etiam adducuntur, qui de hac quæ stione hactenus tractarunt, vt ex relatis supra, n. 56. constat apertè; & per Cabedum dict. decis. 133. in fine: idcircò, si eius textus decisionem & rationem in proposito non vrgere, nec in primogeniis seu Maioratibus Hispanorum militare, probatum fuerit; firma equidem adeò videtur hæc nostra sententia manere, vt de eiusdem veritate ampliùs dubitari non valear. In primis ergo, quòd dict. §. decisio non obtineat, nec procedat, quando ratio, & mens disponentis aliud snaderet, prout in nostris terminis suadere, eriamsi Monasterium sit capax bonorum in communi, suprà probauimus. expres sim, atque ex communi omnium sententia firmauit Socinus iunior in d. §. & quid si tantum, n. 17. in princip. & num. 23. Alexand, in consil. 13. n. 2. lib. 3. Socinus senior in cons. 92. num. 1. in fine, lib. 1. Deinde, textum eundem similiter non obtinere, quando eiusmodi es set dispositio, quòd mors ciuilis inducta per profes sionem Religionis, eundem omninò effectum produceret, quem mors naturalis, quemadmodùm in primogeniis propter nominis, memoriæ, ac familiæ conseruationem producere, suprà diximus; tenuerunt etiam expressè Ioannes Crotus in eodem §. & quid si tantum, n. 23 & Socinus iunior nu. 17. Angelus in l. ex facto, §. ex facto, n. 3. ff. ad Trebel. & cum aliis Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 62. num. 47. lib. 1. Prætereà, in primogeniis & Maioratibus perpetuis aliter es se indicandum in quæ stione præfata, quàm in fideicommis sis temporalibus, atque in illis ces sare rationem præcipuam textus in eodem §. Cornelio Felici, fideicommis sarium, inquam, non es se admittendum vsque ad mortem naturalem & veram hæredis, quia potuit fideicommis sarius ipse præmori, & substitutio euanescere, l. vnica, §. in serundo, C. de caducis tollendis: quoniam in bonis Maioratus, siue in primogeniis perpetuis, licèt vocatus post Monachum, ante eum decedat, substitutiones non remanent caducæ, sed Maioratus bona ad alios de familia institutoris deferuntur & sic diuersam rationem militare, diuers ùmque ius seruari debere inter fideicommis sum simplex, & primogenium perpetuum optimè considerauit ex omnibus huius Regni Authoribus, solus Pelaez à Mieres de maioratu, secunda parte, dict. quæ st. 3. num. 29. qui dicit, sic ipsum tam nouiter, quàm verè consideras se, nec iustè aduocari sententiam Bartoli, & aliorum quoad decisionem huius Quæ stionis in primogeniis; longéque distare bona fideicommis sorum, de quibus Iurisconsulti, & no stri Doctores sæpè loquuntur, in vocationibus, conditionibus, grauaminibus, vinculis, & aliis plerísque rebus à bonis Maioratus, prout etiam hoc vltimum ostendit Molina de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 1. ex num. 7. & num. 14. cum seq. & cap. 6. per totum. Et hactenus ipse Mieres, qui rectè quidem, atque iustè gloriatur, se tam nouiter, quàm verè ad text. in dict. §. Cornelio Felici, & doctrinam Bartoli communem sic consideras se. Addiderim ego libenter, pro clariori prædictorum, & eiusdem. § Cornelio Felici, intelligentia, præ mittendum es se, in eo textu disponi apertè, per condemnationem matris grauatæ de restituendo hæ reditatem post mortem, diem fideicommis si non venis se, duplicémque rationem as signari ibidem, quia pos set priùs substitutus mori, vel etiam mater grauata alias res acquirere. Cæterùm in nostris terminis, vnam & aliam rationem ces sare, nec eiusdem §. decisionem vrgere, sic ostenditur. In primis, ex his, quæ suprà obseruauimus, ex quibus apparet, in primogeniis aut Maioratibus Ces sare rationem illam, quia pos set priùs substitutus mori; nam & si moreretur post Monachum substitutus, aut sequens vocatus, non ideò primogenium desiceret, vel extingueretur, sed sequens post illum admitteretur, vel is qui de uire, aut ex institutoris dispositione admitti deberet: ac deinceps & alij plures venirent, qui ex nomine & familia institutoris fuis sent, l. cùm ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis secundo. Et. sic deficiente illa ratione, deficere quoque debet eiusdem §. decisio. provt eruditè & mirabiliter in proposito obseruauit etiam Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 62. num. 33. lib. 1. qui dixit illius, §. decisionem expendi non pos se, led potiùs in contrarium vrgere, quando non fuis set substituta particularis persona, quæ pos set priùs præmori, sed Monasterium, aut Hospitale, quorum respectu perpetuitas consideratur (prout in Maioratu considerari debet) & Ces saret ratio illa caducitatis, vtpote cùm Monasterium, aut Hospitale mori non pos set: Et repetit iterùm in eodem consil. 62. n. 36. & num. 46. Prætereà, Ces sare etiam in primogeniis rationem aliam, quia pos set mater grauata alias res acquirere, patet etiam ad oculum: nam etsi Monasterium Maioratum non pos sideret, sed statim facta Profes sione Monachi, ad sequentem transferretur Maioratus ipse; proculdubio pos set Monachus alias res acquirere, ac per eum Monasterio acquirerentur, ita quòd ex eo quòd Maioratus transeat statim in sequentem, vel non transeat, non potest diuersum ius, diuersáve ratio constitui; nam vtcunque res se habeat, si Monachus acquirat, Monasterio equidem acquiret, nec res immutabitur aliquo modo, siue nullus effectus emanabit ex eo, quòd statim succedat is, qui post Monachum succedere debet. Nec etiam, quando Maioratus penes Monasterium man sis set, acquisitæ res simul cum rebus & bonis Maioratus posteà transirent, sed penes Monasterium manerent: & sic in primogeniis Hispanorum, ratio illa Ces sat omnino; & consequenter, si ita statuitur, quando in communi Monasterium est capax bonorum, certius quidem erit, & absque omni difficultate, mortem naturalem non expectandam, quando Monachus ingrederetur Religionem, bonorum in communi incapacem: tunc namque in contratium faceret apertè, atque expendi deberet text. in dict §. Cornelio Felici, dum dicit, potuit interim res acquirere, Contrario sensu, & à ces sante ratione, quia cùm talem Religionem profes sus non pos sit aliquid acquirere, nec in particulari, nec in communi, & sic nec sibi, nec alij, nec etiam Monasterio, ob incapacitatem regulæ; statim proculdubio, tam ex iuris dispo sitione, quàm ex voluntate primogenij institutoris, videretur vocatus sequens in gradu, & per Profes sionem veniret dies vocationis; ne interim vacet Maioratus, cuius succes sio nec per momentum potest es se in pendenti, vt plenè probatur per Molinam de Hispanor. primogen. lib. 3. cap. 10. per totum, Patrem Molinam tom. 3. de iustitia & iure, disput. 634. fol. 488. nec aliquo tempore in extraneos, aut non vocatos transire, vt per eundem Molinam ibidem, & lib. 3. cap. 9. num. 2. Additionem ad decisionem Gamæ. 259. versic. de prima conclusione. Quod etiam in hoc secundo casu, quando Monasterium est incapax bonorum in communi, eruditè considerauit Ioannes Vincentius Hondedeus dict. consil. 62. num. 33. & 36. lib. 1. Et hactenus de sequndo casu principali huiusce disputationis, quando à succes sione Maioratus Monasterium expressè exclusum non fuit & capax est bonorum in communi; in quo tamen cùm occasio se offeret, maturè erit deliberandum, ac etiam cum iudicio ponderari debebunt institutionis, aut scripturæ Maioratus verba, quamuis mihi hæc opinio, attentâ primogeniorum ipsorum naturâ, & fine, & institutorum desiderio & intentione, valdè probabilis, & tenenda videatur, maximè cùm tot authoritatibus, atque adeò vrgentibus rationibus comprobata remaneat. Tertius deinde & principalis casus sit, quando[sect. 83] etiam Monasterium exclusum non fuerit, sed bonorum in communi, aut vniuersali incapax sit, & tunc quidem certum erit, & absque controuersia, Monasterium, nec Monachum succedere pos se: quia cùm Monachus Monasterium huiusmodi profes sus fuerit; consequens est, vt pro mortuo reputandus sit, fiátque statim locus sequenti vocato, ac si Monachus non es set in rerum natura. Idem namque operatur succes sionis incapacitas, quod mors, l. prima, §. sed si patronus, ff. de coniung, cum emancip. liber, eius. Quam rationem as signat, & sic resoluit Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. dict. cap. 13. num. 69. Mieres de maioratu, 2. parte, dicta quæ st. 3. ex num. 6. vsque ad num. 11. vbi eadem ratione excitatur præcipuè, & dicit, resolutionem præfatam procedere, siue Monachus ingrediatur Mona sterium, iam factus pos ses sor bonorum Maioratus, siue ante succes sionem ingrediatur: & quia si Mona sterium est incapax succedendi in aliis bonis minimè vinculatis, maiori ratione debet es se incapax vinculatorum; citat etiam Bartolum in l. cum pater, & hæreditatem, num. 1. ff. de legatis secundo. Alex. & alios plures, qui in fideicommis so sic tenuerunt: Id ipsum in Maioratu, post Tiraquellum, Gregor. Lopez, & alios, tenuit quoque Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 4. num. 10. & 11. Doctor Spino in speculo testamentorum, glos. 12. principali, de legato Monacho relicto, num. 34. & 37. & gl. 27. de fideicommis saria substitutione, num. 24. Ioannes Matiençus in l. 3. tit. 4. glos. 2. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Blazius Flores Diaz de Mena variarum lib. 1. quæ st. 16. artic. & §. 2. num. 7. dicens, omnes vnanimiter, & nemine discrepante tenere, quòd Monasterium non capax bonorum in communi, in Maioratu non succedat, & pro certo supponit; ac in Monasterio capaci bonorum in communi, dubium & disputationem mouet Georgius Cabedus decisione Regni Lusitaniæ 133. numer. 1. & numer. 7. Denique in Maioratu idem quoque resoluit Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure. disp. 623. n. 1. & 2. folio mihi 359. Vbi inprimis obseruat quòd Religiosus si nondum Profes sionem emisit, aut in Societate Iesu ad gradum Coadiutoris as sumptus est, capax est Maioratus cuiuscunque, quoniam vs que ad profes sionem, aut ad vota Coadiutorum in dicta Societate, incapax non est succes sionis in quibuscunque bonis, dominiíque illorum, iuxta ea, quæ Molina ipse eodem tractatu, disp. 139. & 140. copiosè scripta reliquit: deinde constituit, quòd Religiosi earum Religionum, quarum Domus, Collegia, ac Monasteria incapacia sunt succes sionis suorum Religiosorum, pro mortuis reputantur, ad effectum, vt neque ipsi, neque Monasteria, neque alius loco illius succedere pos sit in quibuscunque bonis, sed deuoluuntur ad alios hæredes. Vnde infert, quòd eiusmodi Religiosi, & Monasteria eorum succedere non pos sunt in vllo Maioratu, sed perinde talis Maioratus deuoluitur ad sequentem vocatum; ac si Religiosus ille è vita deces sis set, aut natus non fuis set: & refert Molinam dumtaxat d.c. 13. n. 69. & in fideicommis so, post Bald. Alex. Deci. Paris. Thesaurum, Ripam, Costam, Sfort. Odd. & Franciscum Manticam; sic etiam obseruauit Michael Gras sus receptar. sentent. §. fideicommis sum, 940. n. 7. Roland. in consilio 97. n. 41. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 62. n. 37. lib. 1. vbi refert multos Authores, sic etiam tenentes. Et post Bartolum, Gratum, Ruinum, Beroum, Fortunium Garsiam, Parisium, Boërium, Baldum, Butrium, Abbatem, Angelum, Imolam, Ca strensem, Alex. Socinum seniorem, Decium, Sfortiam, & Osascum, Menochius lib. 4. præ sumpt. 83. nu. 71. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 28. n. 62. Hoc autem quamuis adeò certum sit, & absque controuersia, vt dixi, substitutóque, vel sequenti vocato, data incapacitate Monasterij, locum es se[sect. 84] omnes admiserint vnanimiter; de alio tamen dubitant, atque in controuersiam excitant communiter vtrum, inquam, eo casu, statim facta Profes sione admittendus sit sequens in gradu, vel is, qui ex legis, aut institutoris dispositione admitti debet, an verò expectanda sit mors naturalis Monachi profes si? Et[sect. 85] quidem in fideicommis sis, quamplurimi arbitrantur, ante mortem naturalem non cedere diem fideicommis si, mortémque naturalem expectandam es se, Salicetus, inquam, in l. prima, n. 6. ver siculo, item vt dies fideicommis si, C. de hæredibus instituendis. Vincent, de Hercul. col. 1. & 2. Alexander n. 5. & 6. & Ripa n. 12. in l. ex facto, §. ex facto, ff. ad Trebel. Raphaël Cumanus, & Ioannes Imolen. in l. cùm Lehm pater, §. hæreditatem 1. ff. de legatis 2. Socinus etiam in repetitione l. cum anus, ff. de condit. & demonstrat. n. 104. Felinus in c. in præ sentia, n. 56. de probationibus. Iason in authent. si qua mulier, n. fin. C. de sacrosanctis Ecclesiis. Romanus singulari 434. Ioannes Crotus in l. Gallus, §. & quid si tantum, n. 23. & 27. & ibid. Emanuël Costa 2. p.n. 12. huic opinioni magis accedit, tanquam veriori, vt ipse putat, sequitur eam Michaël Gras sus d. §. fideicommis sum, q. 41. Ioannes Matiençus in l. 3. tit. 4. glos sa 2. n. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Iacob. Bareta in cons. 40. col. 2. versic. sed quid in fine. Alexander Raudensis de Analogis, lib. 1. c. 34. n. 318. & seq. & tuetur constanter Alexander Trentacinquius de substitutionibus, quarta parte, cap. 6. in fine, in versiculo, ego con sidero. Ij omnes inde, & quasi in neces sariam consequen[sect. 86] tiam huius opinionis statuunt, interim dum fideicommis so grauatus, & Religionem bonorum in communi incapacem profes sus decedit, penes eius hæredes ab intestato, aut ex testamento, bona ipsa manere: & superioris sententiæ Authores sic tenere communiter, firmarunt Marcus Antonius Peregri nus de fideicommis sis. art. 28. n. 63. ibi Quoniam spes est. Alexander Trentacinquius loco relato supra, n. 85. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 62. nu. 17. lib. 1. & ante ipsos, Alex. in d. §. ex facto, n. 6. prope fi[sect. 87] nem. Crotus in d. §. & quid si tantum, num. 28. qui principaliter excitati atque adducti sunt ex decisione texe. in d. l. Statius Florus, §. Cornelio Felici, ff. de iure fisci, ponderando eum, vt ponderaui suprà, n. 82. scilicet, quòd potest præmori substitutus, & sic caducum effici fideicommis sum. & consequenter mortis naturalis expectatio effectum maximum operari, tam in fauorem legitimorum hæredum, quam sub stitutorum, quàm etiam ipsius grauati, cùm fauor sit, hæredem habere. Verùm vt suprà, d.n. 82. vidisti,[sect. 88] quamuis ille textus in fideicommis sis, ac in terminis, in quibus exteri Authores loquuntur, aliquam difficultatem videretur habere, quæ tamen etiam in ipsismet fideicommis sis congruè subuerti potest; tamen in terminis nostris, ac circa Hispanorum Maioratus seu primogenia, clarum quidem est nullo modo vrgere, nec expendi pos se, vtpote cùm ratio vtraque, quâ textus idem innititur principaliter, in primogeniis omninò deficiat, nec ipsorum succes sioni couneniat, vt ibidem ostendi: Nunc etiam addiderim, in eisdem primogeniis nihil vrgere rationem præ fatam (quâ adeò insistit atque excitatur Trentacinquius) scilicet quòd expectatio mortis naturalis pos sit prædictum effectum operari. Nam in primis, quòd caducitatis effectum operari non pos sit concludenter ibidem ostendi: alterum verò succes sionis fisci, hæredum ex testamento, vel ab intestato, sine alterius cuiusque personæ, in consideratione habendum non es se, repugnare potiùs instituentium[sect. 89] menti & intentioni, manifestum est: vtpote, cùm is, qui Maioratum instituit, non fauore aliorum, sed familiæ suæ commodo, & Conseruatione inducatur præcipuè, eiúsque voluntatis sit, vt ad succes sionem illos tantùm admitti desideret, qui ex nomine & familia sua fuerint, & quod prius habeat sequens vocatus post: Monachum profes sum, quàm hæres ip sius, vel alius quilibet: nec ob hoc desinet hæredes habere, si anteà testamentum condiderit, vel aliàs succes sor ab intestato proximior sit ad succedendum in bonis liberis, quàm is, qui ex institutoris dispositione ad Maioratum admitti debet: idque in fideicommis sis, ac in terminis nostræ Quæ stionis, rectiùs quàm Trentacinquius, atque eruditè considerauit Socinus iunior in d. §. & quid si tantum, n. 23. in principio, qui cùm totum fundamentum huius materiæ fecerit in eo, quòd vigeat ratio & mens disponentis, quare voluerit fideicommis sum post mortem restitui, vel non vigeat; decidendo articulum hunc, sic scriptum reliquit: ltaque in hoc articulo distinguendum est; aut iste grauatus ingreditur Religionem incapacem bonorum, & tunc habet locum fideicommis sum incontinenti, aliter morte naturali non expectata, & hoc quia eadem ratio viget; nam testator voluit, vt post mortem restituat, quia voluit post illum, quod prius habeat fideicommis sarius, quàm hæres grauati, aut alius quilibet. Ecce, vbi etiam in terminis iuris communis, Author hic singulariter sic obseruat, nec aliorum commodum aut fauorem attendit, sed dumtaxat, optimóque iure considerat , ex voluntate testatoris præcisè fieri debere id, quod nunc prædiximus, nec mortem naturalem expectandam; sic enim alius interim haberet, quàm is, quem testator voluit. Quod etiam Fortunius Garsia in eodem §. & quid si tantum, rectè intellexit, dum pro communi sententia præ sumptam testatoris voluntatem vrgere non negauit num. 51. quâ etiam & innituntur alij Authores, qui contra sententiam superiorem d.n. 85. relatam scribunt, vt mox videbimus. Et secundùm hæc plané ces sat fundamentum, quod Trentacinquius adeò fortiter ponderauit: apparet etiam, deceptum eun dem, quatenus in eodem proposito existimauit, mortem ciuilem per Profes sionem Religionis bonorum incommuni incapacis inductam, non operari eundem effectum, quem naturalis, cùm verè eundem operetur, ac operari debeat effectum; tum ob ea, quæ d.n. 82. obseruaui suprà, & infrà dicentur: tum etiam, quia cùm tota hæc materia à ratione, & mente disponentis regulari debeat; certum proculdubio est, & eo casu rationem eandem, & manifestam testatoris voluntatem vrgere. Aliud verò fundamentum,[sect. 90] quo etiam Trentacinquius ipse loco præcitato mouetur, ex l. res vxoris, in fine, C. de donat. inter, l. sed si mors, ff. de donat. & l. cùm pater, §. hæreditatem, 1. ff. delegatis secundò, parùm etiam vrget, quoniam in eis iuribus, propter diuersitatem rationis aliud statuitur, nec mentio mortis in ciuili verificatur, quia diuersa ratio militat, nec mens disponentis sic suadet. Quod sic ostenditur, nam in d. l. res vxoris, ideò donatio illa morte confirmatur, quia creditur in ea voluntate donatorem semper permansis se, & cum ea deces sis se, ex quo iam certum est, eum mortuum, contrariam voluntatem demonstrare non pos se. Quæ ratio ces sat in deportato, vel simili, cùm, ex quo viuit, pos sit contrarium velle, & donationem reuocare, prout ex mente communi rectè intellexit Socinus iunior in d. §. & quid si tantùm, n. 17. in versiculo, Quintò etiam. Idipsum contingit etiam in terminis d. §. hæreditatem[sect. 91] 1. proptereà quòd in eo texat pro ratione dispositionis dicitur fuis se sola voluntas testatoris in tempus mortis collata, vt sic post mortem grauati, illi haberent, qui tunc viuerent; idcircò illud statuitur, si grauatus deportetur, quia ex morte ciuili resultante ex deportatione ipsius hæredis grauati, de qua ipse textus loquitur, non resultat effectus mortis naturalis; tum quia substitutus præmori pos set ante grauatum, vt considerat textus in d. §. Cornelio Felici, & sic fideicommis sum pos set effici caducum: tum etiam, quia deportatus pos set restitui per Principem, & post re stitutionem procreare liberos, qui substitutum excluderent, l. intercidit, ff. de condit. & demonst. quæ duo in proposito casu & quæ stione ces sant, quoniam nec potest considerari ratio caducitatis, ob superiùs à me adnotata & resoluta; nec etiam spes es se, quòd liberi procreari valeant, quia profes sus Religionem, matrimonium contrahere non potest, & liberos procreare: & ideò præfata iura, & alia, quæ de deportato loquuntur, non pos sunt congruè expendi ad deci sionem huius Quæ stionis in Primogeniis Hispanorum: Imò nec in fideicommis sis iuris communis, prout eleganter animaduertit Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 62. n. 45. in fine, lib. 1. & Socinus iunior d.n. 17. in præcitato §. & quid si tantùm, optimè & verè percipit. Denique, nec text. in l. ex ea parte, §. in insulam, ff. de[sect. 92] verbor. oblig. pro superiori communi sententia, aliquo modo vrget: ibi namque, ideò deportatio non æquatur morti naturali, quia non est eadem ratio, vt suprà post initium huius capitis animaduertebam. Quoniam in ea stipulatione, mortis tempus adiectum fuit principaliter causâ differendæ solutionis, provt in dubio præ sumitur; & sic solùm mortis tempus in consideratione fuit habitum, facta promis sione per illa verba, cùm morieris. Vnde illud tempus expectandum est, nec per deportationem euenis se dicitur, quia verum est, deportatum non es se mortuum, sed adhuc viuere, & maior dilatio prouenit ex expectatione mortis naturalis, quàm ciuilis, & sic ciuilis operari non potest, nec verè operatur eundem effectum, maximè in stipulatione, quæ strictè interpretari debet, & provt verba sonant, I. quicquid ad stringendæ, ff. de verbor, obligat. & ita communiter declarant illum textum Doctores, & post alios, Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 62. n. 42. & 43. lib. 1. & vide n. 49. vbi retenta communi hac inter pretatione, respondet obiectioni Ruini in d. §. & quid si tantum, n. 16. atque eodem numero, in versiculo, quibus addo, rectè constituit, textum in eodem §. in in sulam, non obes se in terminis dispositioni testatoris, quæ fauorabilior est, & latiùs interpretari debet, quàm stipulatio strictè interpretanda, vt dixi, quasi diceret, in vltima voluntate, & dispositione testatoris, Mortis verbum aliquando latiùs accipi, & sic, vt in ciuili etiam morte verificetur, quando scilicet militat eadem ratio, & mens disponentis suadet, vt in eiusdem §. in insulam explicatione, optimè aduertit Socinus iunior in d. §. & quid si tantum, n. 17. in principio. Cùm ergo prior opinio, de qua suprà, ex n. 85. de[sect. 93] iure non subsistat, nec pro ea sit concludens aliquod fundamentum; secunda succedit, eidem omninò contraria, quæ & verior quidem est, & omninò amplectenda, mortem, inquam, naturalem non expectandam, sed statim facta Profes sione, ad succes sionem Maioratus admittendum sequentem in gradu, eúmve, qui ex institutoris, vel legis dispositione admitti debet. Quod in Maioratu vnanimiter probarunt Authores omnes, qui de Hispanorum primogeniis tractarunt, vsque adeò vt nec m dubium reuocauerint altercationem præfatam, an scilicet mors naturalis Profes si expectari debeat, vel non. Inter alios tamen expressè dixit Molina lib. 1. d.c. 13. n. 70. qui cùm Monachus profes sus est Religionem bonorum, & succes sionis incapacem etiam in communi, dixit pro mortuo eum habendum, atque statim fieri locum sequenti vocato, ac si Monachus ipse in rerum natura non es set, & repetit lib. 3. c. 2. n. 13. Pater Molina tom. 3. de iustitia & iure, disp. 623. n. 1. & 2. dicens, quòd eo casu, perinde Maioratus deuoluitur ad sequentem vocatum, ac si Religiosus ille è vita deces sis set, aut natus non fuis set, Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 4. n. 10. qui etiam statim aperiri viam sequenti vocato affirmat, nec mortis naturalis expectationis dubium mouet. Id ipsum clarè etiam voluit Pelaez à Mieres de maioratu, 2. p.d.q. 3. n. 6. & seqq. & Doctor Spino in conclusione aut huius dubij resolutione, quamuis in progres su eiusdem confusè se habuerit, in speculo testam. glos sa 12. principali, ex n. 33. nam num. 37. in hunc modum inquit: Patet igitur ex his, quòd grauatus restituere post mortem, si ingrediatur Religionem incapacem bonorum. statim non expectata morte naturali, ei succedit fideicommissarius , vel succes sor in Maioratu. Quæ sententia verior est per textum in l. 45. Tauri. Sic Author prædictus. Verùm lex[sect. 94] illa Tauri (vt ego animaduerto) id non probat, dumtaxat enim disponit, mortuo pos ses sore, transire bonorum Maioratus pos ses sionem in eum, in quem ex legis, vel institutoris dispositione transire debet, non obstante alterius occupatione vel detentatione: non tamen exprimit, vtrùm id habeat locum similiter mortuo pos ses sore ciuiliter, fiue profes so Religionem succes sionis etiam in communi incapacem. Quamuis ergo ex ratione, atque decisione eius legis id dici pos sit, & verè dici debeat, quia pro mortuo, aut non nato tunc reputatur profes sus; lex tamen ipsa non venit ad id dicendum, nec decidit: ex ratione tamen atque decisione ipsius sic dici debet, vt dixi, atque ita in terminis adnotauit Molina de Hispan. primogeniis, lib. 3. c. 13. n. 59. quo loco singulariter animaduertit, quòd quamuis lex illa dixerit: En caso que algun pos seedor do mayorazgo falleciere. Nihilominùs diffitendum non es se, quòd si aliquis alius casus euenerit, ex quo vltimus Maioratus pos ses sor pro mortuo sit habendus, pos sit in vita, eius dem l. 45. remedium proponi: Idque per text. in dict. l. Gallus, §. & quid si tantum. ff. de liber. & posthum. ibi: Vt ad similitudinem mortis cæteri casus admittendi sint, l. si necem, §. deportatus, ff. de bonis libertorum, cum similibus, Mieres etiam de maioratu, 3. p.q. 3. in terminis idip sum notauit: inquit enim, quòd si Monasterium, in quod se contulit Monachus, est incapax bonorum, & succes sionis etiam in communi, tunc statim transfertur ad sequentem in gradu, tam proprietas, quàm pos ses sio bonorum Maioratus, & mors illa ciuilis operatur eundem effectum, quem naturalis, ad trans lationem pos ses sionis in sequentem: & verba ipsius met legis, Muerto el tenedor, in hoc etiam casu exemplificari, vt ibidem latiùs obseruat, sequitur Auendanus in l. 45. Tauri, glos sa 2. n. 9. nec in hoc casu contradicit Ioannes Gutierrez pract. lib. 3. q. 71. quamuis in casu alienationis bonorum à pos ses sore Maioratus factæ, eiusdem legis remedium sequenti vocato denegauerit eodem in loco, n. 15. & seq. Vides ergo superiorem sententiam in Maioratu tenuis se Molinam vtrumque, Mieres, Auendañum, & D. Spino, nec expectandam es se mortem naturalem Monachi optimè statuis se. Idem etiam clarè præ sentit Blazius Flores Diaz de Mena variarum quæstionum iuris, lib. 1. quæstione 16. articulo & §. secundo, numero 7. & expressè, atque iterùm firmauit Mieres p. 3. d. quæ st. 3. In fideicommis sis quoque idem statuerunt, & fi[sect. 95] deicommis sum statim restituendum es se, quòd grà uatus emisit Profes sionem in Monasterio bonorum in communi etiam incapaci, as seuerarunt Bartolus, & post eum Baldus n. 3. in fine, & communiter omnes in l. cum pater, §. hæreditatem, 1. ff. de legatis 2. Idem Bartolus in tractatu minoritarum, in 4. parte, in versiculo isti etiam hæredes instituti. Angelus ind. l. ex facto §. ex facto, n. 3. Ioannes Imolensis, & Castrensis in eadem l. ex facto, §. si quis rogatus, el 2. n. 23. Paulus de Leaz. in disputatione incipiente, Substitutus, Ruinus in d. §. & quid si tantum, & ibidem Socinus iunior, vterque n. 23. & Crotus sub n. 13. Alexander in d. §. ex facto, n. 5. in fine, & n. 6. & in consilio 13. volum. 3. Socinus senior in consilio 92. volum. 1. Corneus in consilio 258. volumine 3. Parisius in consilio 65. numero 7. & sequentibus lib. 2. Rolandus in consilio 97. numer. 41. volumin. 2. Iason in consilio 135. columna 2. libro primo. Boërius decisione 354. numer. 11. vbi hanc es se communem opinionem attestantur, & dicunt ab ea non es se recedendum, Thomadoccius, Ioannes de Montesperello, Decius, Bertrandus, Bos sius, & Octauianus, cum quibus Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, articulo 28. numero 63. dicens, hanc opinionem receptiorem es se, & in praxi seruatam. Idem Peregrinus in tractatu de iure fisci, titulo, de deportatis, numero 21. Pancirolus in consilio 114. numero 3. qui loquitur in ingres so Religionem Iesuitarum, Bursatus in consilio 48. numero 27. libro primo. Abb. Decius, Berous, Capra, Portius, Imolens. Vual. Mathesilan. Bologninus, Parisius, Gratus, Riminaldus senior, Rolandus, Bos sius, Simon de Prætis, As canius Clemens, & alij, cum quibus istam partem constanter, atque eruditè tuetur, & in ingres so Religionem Capuccinorum loquitur Ioannes Vincentius Hondedeus dict. cons. 62. num. 37. & 38. lib. 1. & vide numero 49. in fine, vbi dicit, quòd si Authorum numero, & authoritatibus certandum est, longé plures sequuntur istam opinionem pro substitutis, aut sequentibus vocatis, contra hæredes ex testamento, vel ab intestato Profes si. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 7. num. 8. hanc quoque sententiam firmiter defendit, & dicit es se veriorem & receptiorem, ac in praxi, indicando, & consulendo tenendam, Ioannes Gutierrez canonicarum lib. 2. cap. 1. numer. 62. qui tamen videndus erit ex numero 60. vsque ad numerum 69. & denique alij plures, quos ideò omittendos duxi, quia à superioribus præcitantur. Eorundem verò, pro hac communi & vera sen[sect. 96] tentia, plura fundamenta expendi pos sent, provt Ioannes Vincentius Hondedeus dicto consilio 62. ex numero 18. vsque ad numerum 39. expendit. Omnia tamen in vnum principaliter tendunt, ad illúdque reduci debent, provt etiam apparebit, si Hondedeum ipsum, & Ioannem Gutierrez prælegeris: videlicet,[sect. 97] quòd Monasterium incapax bonorum in communi profes sus, omninò pro mortuo habetur, sicut si verè mortuus es set, cap, placuit, 2. 16. quæ stione prima, capit. nullus, 2. quæ stione 7. Bartol, in tractatu minoritarum, lib. 4. distinctione 3. cap. primo. numero 8. Paulus in dicto §. si quis rogatus, 2. numero 2. Decius in consilio 419. numero 2. Et mors ista ciuilis quoad effectum fidei[sect. 98] commis si (de quo agitur) & bona ipsa, operatur effectus omnes, quos operari solet mors naturalis, & sic de illa iudicatur idem quod de morte naturali. Vnde substitutis, vel sequentibus vocatis statim aperiri[sect. 99] debet via succes sionis, ac si Monachus verè & naturaliter fuis set mortuus. Nam etsi mors naturalis ex[sect. 100] pectaretur, id nec Monasterio, nec Monacho prodes set; vt pote cùm acquirendi bona sint incapaces omninò, nec vllam potentiam, aut capacitatem vllo tempore quoad bonorum acquisitionem con sequi valeant, Clementina, exiui, de verborum significatione. Huic autem rationi quamuis dupliciter respon[sect. 101] dere conetur Alexander Trentacinquius de substitut. 4. p.d.c. 6. num. 4. in versiculo, huic rationi, vsque ad ver siculum, cum superius: Verè tamen non respondet, nec etiam aliquid concludens adducit, quo ratio ipsa aliquo modo elidatur; imò considerationes ipsius manifestè diluuntur; tum ex his, quæ suprà, n. 23. & 24. ad explicationem quæ stionis illius, An mortis appellatione simpliciter, veniat mors ciuilis, sicut naturalis, obseruaui; tum etiam ex his, quæ ad veram interpretationem d. §. Cornelio Felici, notaui n. 82. & n. 88. suprà. Ex quibus sententia hæc in fideicommis sis sic ab infinitis recepta, in Primogeniis, siue Maioratibus Hispanorum indubitanter magis procedit, coadiuuatúrque ex præ sumpta mente & voluntate instituentis, vt ibidem etiam notaui. Et in fideicommis sis quoque sic tenentem expressè Socinum iuniorem adduxi. Ex his autem, facilè & distinctè magis quàm ipse[sect. 102] faciat, resolui poterit, atque explicari dubium, quod in proposito excitauit Mieres de maioratu, part. 2. dict. quæ st. 3. num. 32. quis, inquam, dicatur proximior ad succes sionem Maioratus per Profes sionem Monachi vacantis; & vtrùm proximitas, aut habilitas considerari debeat tempore Profes sionis, an tempore mortis. Quod ideò neces sarium est inquirere, quia certum[sect. 103] est, habilitatem ad Maioratus succes sionem, tempore quo succes sio defertur, considerandam es se, nec anteà existen tem, vel pò st superuenientem prodes se, si tunc cùm defertur succes sio, non existat, l. intercidit, ff. de condit. & demonstrat. l. non oportet, ff. de legatis 2. l. interuenit, ff. de legatis præstandis, cum aliis, quæ in id ponderauit, & ita resoluit Molin. de Hispan. primogen. lib. 1. c. 13. n. 37. & lib. 3. c. 2. num. 16. optimè eodem libro, cap. 10. ex num. 39. Mieres de maioratu, part. 1. quæ st. 2. num. 11. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. n. 12. Auendafius in l. 40. Tauri, glos sa 8. n. 30. & glos sa 13. n. 26. cum seqq. & glos sa 18. ex n. 26. vsque in finem glos s æ. Et in primis praemittendum est vnum,[sect. 104] quod planè & absque dubio procedit, Monachum quem ante Profes sionem non dici; & idcircò in omnibus casibus proximitatem non es se considerandam tempore ingres sus Religionis, sed tempore Profes sionis. Quod vtrumque recté considerauit & probauit Mieres vbi suprà, dicto num. 32. Menochius etiam lib. 4. præ sumptione 84. num. 73. & 74. & ferè omnes, qui de hac materia tractarunt, semper in eis terminis loquuntur, siue id tanquam certum supponunt, vt per Peregrinum de fideicommis sis, dicto articulo 28. num. 60. Patrem Molinam tom. 3. de iustitia & iure, disput. 623. num. 1. & 2. fol. 359. quo loco, expressè & verè obseruauit, quòd Religiosus vsque ad Profes sionem capax est succes sionis, & quorumcunque bonorum, dominiíque illorum, vt suprà retuli num. 83. Ante Profes sionem ergo nunquam de proximi[sect. 105] tate, aut de succes sione, siue habilitate ad succedendum tractare oportebit: Facta autem Profes sione, si Monasterium sit incapax bonorum, etiam in communi, tunc certum est, eo tempore proximiorem, eúmve, qui tunc ex institutoris dispositione admitti debeat, admittendum es se, cùm mors naturalis ipsius Monachi expectanda non sit, sed sequenti statim fiat locus, iuxta ea, quæ superiùs resoluimus, & huius Regni Scriptores amplectuntur communiter. Quòd si Monasterium capax sit bonorum in communi; tunc equidem idipsum, atque indistinctè obseruare debebit, qui nostram sententiam veriorem arbitratus fuerit, vtpote cùm iuxta eam, aperitur etiam via statim sequenti Vocato, vel ei, qui ex legis, aut institutoris dispositione admitti debet, nec vllo tempore, aut modo admitti pos sit Monasterium, etiam pro vita Monachi, sed potiùs ex præ sumpta instituentis primogenium voluntate, & eiusdem primogenij natura, ac fine, in quem dirigitur, debeat excludi, Admis sa autem sententia communi, proximitas, & habilitas ad succedendum inspicienda erit tempore mortis naturalis Monachi, quo tempore incipit deferri succes sio, quæ anteà, & vsque ad mortem naturalem (ex eadem sententia communi) penes Monasterium es se debuit: præterquam in casibus, in quibus Maioratum in Monasterium non transire, Communis eadem ob seruauit, hoc est. quando eidem dignitas annexa est, vel iurisdictio vel de agnationis, cognationis, familiæ, aut nominis conseruatione fuit actum: Tunc namque, cum Communis eadem affirmet, in Mona sterium non transire Maioratum, nec etiam pro vita Monachi; planum equidem erit, Profes sione facta, succes sionem deferri, & sic eo tempore habilitatem succes sionis considerandam, proximitatèmque in spiciendam. Quod est notandum, quia nouum quidem , nec hactenus sic explicatum. Et hactenus de tertio casu principali in quæ stione predicta. Quartus denique & vltimus casus sit, quando[sect. 106] Monasterium ingredi volens, & Maioratum pos sidens, renunciationem eiusdem Maioratus fecerit in filium, vel fratrem, aut alium consanguineum sibi proximiorem succes surum: tunc namque litibus & difficultatibus via præcludetur, & renunciatio ante ingres sum Monasterij facta valebit. Quod ita resoluit Pelaez à Mieres de maioratu, parte 2. quæ stione 3. num. 33. in fin. qui in id citat text. in l. qui autem, ff. quæ in fraudem creditorum, cum concordantibus adductis ab eodem, 4. part. eiusdem tractatus, quæ st. 23. ex n. 45. cum sequentibus, & per Aluaradum de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 1. ex num. 26. & loquitur Mieres, quando Maioratus pos ses sor sic renuntians, ingreditur Monasterium capax bonorum in communi, vt constat apertè, quatenus dicit, rectum consilium es se hoc ad volentem ingredi Monasterium, & Maioratum pos sidentem. Id namque consulit propter ambiguitatem, & altercationem quæ stionis præfatæ, an succedat Monasterium, vel non, & ad difficultatem eorum, quæ ibidem adduxerat ex numer. 11. à quo numero vsque ad numerum 34. quæ stionem prosequitur. Ego verò his adiiciam nonnulla, & rem hanc ex profes so, atque dilucidè magis declarandam suscipiam; idque vt radicitùs & absolutè fiat, sequentia constituere, atque obseruare, neces sarium erit. Et in primis, Pelaez à Mieres As sumptum prædictum, siue eiusdem Authoris obseruationem genetice sumptam, veram es se, & placito communi Scribentium probatam: As serunt namque Doctores communiter,[sect. 107] Maioratus, seu Primogenituræ ius, renunciari, cedi, atque etiam vendi, vel in alium transferri pos se; pro vt habetur Gen. c. 25. & ad Hebræos, cap. 12. tex. in cap. quàm periculosum, 7. q. 1. vbi glos sa sic annotauit: Idque [sect. 108] maximè procedere, si renunciatio, ces sio, vel translatio fiat sequenti in gradu, vt cum Hostiensi, Ioanne Andrea, Præposito, Acharano, Panormitano, Iasone, Bald. Iacob. de Bellou. Martin. Laudens. Aluaro, Præ posito, Decio, Guil. Benedicto, Roderico Suarez, Afflictis, Ioanne Lecirier, Tiraq. & Burgos de Paz, vtrumque adnotauit, & firmauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 6. numero 44. & lib. 3. cap. 2. numero 21. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 1. num. 26. & seqq. & Cum Tiraquello, & Moderno Parisiens. Mieres de maioratu, p. 3. q. 18. per totam, maximè num. 7. & cum Peralta, Molina, & Mieres, Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 71. num. 4. & 5. & 6. & quæ st. 79. num. 8. Velasquez de Auendaño, in l. 45. Tauri, glos sa 2. n. 4. & 5. Azeuedus in l. 8. tit. 7. num. 10. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, Gras sus §. fideicommis sum, quæ st. 62. num. 3. Blazius Flores Diaz de Mena in addit, ad decisionem Gamæ 92. sub num. 2. folio mihi 46. Pater Molina tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 624. numero 7. folio 375. & nouis simè omnium, Georgius Cabedus decisione Regni Lusitaniæ 96. numero 4. qui Tiraquel. Socin. Grammaticum, & Mieres dumtaxat retulit. Id autem quod de venditione diximus, intelligi debebit, provt Molina suprà relatus intellexit, & infrà declarabitur, ac etiam semper absque damno seu præiudicio eorum, qui ius succedendi prætendere pos sunt. Secundò constituendum est, Maioratus seu primo[sect. 109] genituræ ius renunciari, cedi, atque etiam vendi, seu in alium transferri pos se, etiamsi is, cui sic ceditur, aut renunciatur, non sit sequens in gradu, vel is, qui post cedentem aut renunciantem ad succes sionem debet admitti, sed alius remotior, vel etiam extraneus; modò renunciatio huiusmodi fiat dumtaxat pro vita cedentis, & in sui præiudicium, hoc est, vt alter commoditatibus, aut fructibus, & prouentibus Maioratus fruatur, & non ius eiusdem Maioratus cedatur: Sic explicari, atque intelligi debent omnes Authores, qui in hac materia loquuntur; nam dum prohibent, ces sionem, aut renunciationem fieri, nisi in sequentem, vel in eum, qui post ipsum cedentem succedere debet; dum etiam Maioratus iura ad alios transferri pos se negant, hunc casum ces sionis aut renunciationis, pro fructuum dumtaxat & prouentuum commoditate & vsu, nullo modo excludunt, vt obseruatione sequenti dicetur: & sic loquitur Molina de His pan. primog. lib. 1. c. 21. maximè n. 24. & n. 25. in versic. in tertia & vltima specie. Velasquez Auendañus in l. 45. Tauri, glos sa 2. n. 6. Ioannes Gutierrez pract. lib. 3. d.q. 71. n. 12. quatenus dixit, pos ses sorem Maioratus pos se Maioratum ipsum fruendum, cui voluerit præ stare, & nullo Authore relato, rectè & distinctè in proposito obseruauit Blazius Flores Diaz de Mena in addit ad decis. Gamæ 92. ibi: Communis resolutio est, quòd succes sor Maioratus pro tempore vitæ suæ, & in sui præiudicium potest renunciare commoditatem Maioratus in quem voluerit. Cabedus etiam, quamuis non ita specificè declaret, hoc ipsum clarè admittit & præ sentit, d. decis. Regni Lusitan. 96. n. 7. & accedit eiusdem Blazij Flores Diaz de Mena alio in loco resolutio & sententia: is enim in addit. ad decisionem Gamæ ipsius 16. n. 3. folio 20. in eo dubio constitutus, an scilicet Maioratus bona aut alia prohibita alienari, pos sint ad longum tempus locari, vel in emphyteusim dari, plures Authoresillud tractantes refert, ac demum inquit, semper vidis se obseruari in praxi opinionem Molinæ, scilicet, quòd cùm non locantur res ips æ Maioratus, sed sola earum commoditas, fructúsve, aut pensiones, quòd valeat locatio, etiam ad longum tempus facta, Et verè sententia hæc mihi admodùm placet, quamuis Blazius ipse de ea dubiter: Nam, vt inquit idemmet Molina dict. cap. 21. num. 25. negari non potest, quin ex huiusmodi locatione, sola personalis obligatio ad fructus percipiendos concedatur, non autem ius aliquod in re ipsa præ stari, ex quo alienationem interuenire dici pos sit: & conuenit eiusdem Molinæ eodem lib. 1. c. 20. n. 11. & 12. resolutio, quatenus dicit, per tempus vitæ Maioratus pos ses soris, percipi pos se commoditates rerum Maioratus ex quacunque causa. non obstante alienationis expres sa prohibitione: Item quandam facultatem fructuum, seu commoditatum percipiendarum, pos se etiam in rebus Maioratus constitui, quamuis ius formatum vsusfructus constitui non pos sit, vt ibi probat, & plures Authores sic tenentes refert. Tandiu ergo ces sio hæc, aut commoditatis, fru[sect. 110] ctuúmve, & prouentuum Maioratus conces so durabit, quandiu Maioratus pos ses sor, qui conces sit, vixerit: Mortuo autem eo naturaliter, plusquam certum est, quod finietur, vt per Molin. lib. 1. d.c. 21. Idemque dicendum erit, si ciuiliter mortuus fuerit, vt quia Religionem bonorum in communi, etiam incapacem profes sus fuerit: Tunc namque cùm perinde habeatur, ac si verè & naturaliter mortuus fuis set, succes sioque statim deferatur sequenti vel ei, cui ex legis, aut institutoris dispositione deferri debet, vt suprà probauimus; finito iure dantis, finietur & ius accipientis, nec mors naturalis pos ses soris Maioratus Monachi effecti expectari debebit, vtpote cùm naturæ, & fini Maioratus id repugnet, nec potuerit ius eo casu statim competens sequenti vocato per Profes sionem, directè, nec indirectè, nec quouis alio modo auferri, vt infrà etiam dicetur. Quòd si Religionem capacem bonorum in communi profes sus sit is, qui fructus, prouentus, aut commoditates Maioratus quocunque modo conces sit, id erit magis difficile. Et quidem iuxra sententiam à me probatam. suprà, numeris præcedentib. idem erit dicendum, quod nunc dixi, quando Religionem bonorum in communi incapacem pos ses sor Maioratus profitetur, eo quòd statim etiam ius succedendi defertur sequenti, nec penes Monachum, aut Monasterium Maioratus ipse es se pos sit; natura, & fine institutionis repugnante: militat enim eadem ratio, vt ius sequenti competens ex eo tempore, auferri eidem non potuerit ex die factæ profes sionis; si verum est (vt contendimus) ex præ sumpta, & clara in stituentium primogenia voluntate, statim admittendum es se sequentem, eorumdemque intentioni, & voluntati, Monasterij succes sionem repugnare: Sed si Communem sententiam amplectimur, in quibus ca sibus ipsa Monasterium excludit, idem quoque probari debebit, cum etiam statim ius succedendi de feratur sequenti, nec commoditatum, fructuúmve perceptione, & iure ex tunc priuati potuerit directè, nec indirectè: Cùm verò ipsa Communis Monasterium admittit pro vita Monachi; tunc equidem, cùm vs que ad mortem naturalem ipsius Monachi, succedendi ius non deferatur sequenti, debebit proculdubio, dum Monachus viuit, aut pro tempore, quo ipse concessit , vel transtulit quoquo modo, commoditatibus, aut prouentibus vti is, cui ante ingres sum, vel ingredi volens (paria namque sunt hæc duo) Monachus idem Conces sit. Quod etiam erit notandum, quia nouum quidem, nec alibi sic declaratum, & statim latiùs declarandum, & comprobandum. Tertiò deinde constituendum est, Maioratus seu[sect. 111] primogenituræ ius, renunciari, cedi, vel etiam quoquomodo transferri , simpliciter & absolute, siue pleno iure non pos se in præiudicium sequentium Maioratus successorum , & potius ius ces sionario habentium: imò sequentem succes sorem, vel eum, cui ex lege, aut in stitutoris dispositione, post cedentem succes sio competit , statim pos se ces sionem, aut renunciationem reuocare. nec fieri pos se validè, ac cum effectu, nisi in eiusdem fauorem fiat: Sic post alios obseruauit Burgos de Paz in proœmio leg. Taur. n. 95. & 96. qui citat opti mum tex. in l. si mulier, §. ex as se, ff. de iure dotium, ibi: Quas transferre ad alium, quam cui debet fideicommis sum, hæres non potest: & alia iura in proposito adducit; tenet etiam Petr. de Peralt. in rubric. ff. de hæred. instit. n. 122. pag. 72. Molina de Hispan. primog. lib. 1. c. 6. n. 45. Vbi etiam dicit, quòd primogenitus non potest Maioratum cedere secundogenito, siue sequenti in gradu, in præiudicium filiorum, ac descendentium eorum, qui nati sunt. vel etiam nasciturorum: Et citat Iasonem, Decium, Tiraquellum, & Burg. de Pace, vbi suprà. Idem Molin lib. 3. cap. 2. num. 21. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. c. 3. §. 1. nu. 27. & 28. Mieres de maioratu, part. 3. q. 18. n. 4. & n. 6. Vbi dicit, renunciationem huiusmodi, aut ces sionem, fieri debere in illum, in quem ex lege, vel constitutione, Maioratus ius competit, non aliàs, nec pos se ipsum proprietate, & pos ses sione bonorum, per quodcunque factum anteces soris priuari, & n. 7. ibi: Et solida & vera est conclusio, quòd primogenitus potest renunciare iuri primogenituræ, dummodò renunciationem faciat in filium, vel alium, qui vocatus est ex dispositione. Et 2. parte, d.q. 3. n. 33. in fine, Azeuedus in l. 8. titul. 7. nu. 10. & 11. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. q. 71. n. 13. & q. 79. n. 8. Velasq. Auendañ. in l. 45. Tauri, glos sa 2. num. 5. & 6. Vbi rem hanc optimè percipit, & declarat; inquit enim, primogenituræ ces sionem, aut renunciationem ita demùm validam es se, si ipsa fiat in fauorem sequentis succes soris, qui verè ad Maioratum erat admittendus : Et tunc per eam ces sionem contingere vacationem Maioratus, sicut per mortem naturalem contingeret, & sequentem in gradu admittendum ad successionem & pos ses sorium interdictum intentare pos se. Quòd[sect. 112] si in fauorem remotioris renunciatio fieret, & alteri ius ad Maioratum competeret, ex ces sione, aut renunciatione huiusmodi, à Maioratus pos ses sore ius non discedere, sed potiùs intactum, & illæ sum manere, nec succes sionis vacationem contingere, cùm pos ses sor nequiret cedendo, aut renunciando, succes soribus legitimis præiudicium generare, Blazius Flor. Diaz de Mena in addit, ad dictam decis. Gam. 92. vbi postquam dixit, Maioratus pos ses sorem pro tempore vitæ suæ, & in sui præiudicium pos se renunciare commoditatem Maioratus in quem voluerit, subdit in hunc modum: Simpliciter tamen non potest renunciare, nisi in sequentem succes sorem. Cabedus etiam dicta decisione Regni Lusitaniæ 96. num. 4. & 5. & hæc sunt notanda, quia ex ipsis subuertitur manifestè traditio Baldi in cons. 280. lib. 1. vt infrà etiam notabitur. Quartò constituendum est, primogenituræ, seu[sect. 113] Maioratus ces sione aut renunciationis facta alteri sequenti vocato, ces sionarium adeò plenum ius acquirere, vt & remedio I. 45. Taur. hodie l. 8. titul. 7. lib. 5. nouæ collect. Reg. vti pos sit ipse, vt Pelaez à Mieres de maioratu, 3. part. q. 18. probauit; modò pos ses sor inte[sect. 114] grum ius Maioratus renunciauerit, & à se illud penitùs abdicauerit. Nec enim sufficeret solam pos ses sionem Maioratus in alium transtulis se, provt latiùs explicat Ioann. Gutier. pract. lib. 3. q. 71. n. 14. & ante ipsum considerauit Auendañ. in eadem l. 45. Maur. glos sa. 2. n. 8. qui hac de re videndi erunt, cùm neces se fuerit. Quintò constituo, quòd si primogenituræ, seu Ma[sect. 115] ioratus, aut fideicommis si renunciatio in vita fieret à parente, & de præmatura hac restitutione, aut translatione , filij filij, aut etiam creditores conquerentur ; tunc equidem, vt congruè discerni valeret, an renunciatio huiusmodi in præiudicium aliorum filiorum, aut creditorum parentis subsisteret, & pro qua parte; consideranda es se ea, quæ in proposito vtiliter considerauit Aluarad de coniecturata mente defuncti, lib. 2. c. 3. §. 1. num. 26. per totum, & n. 28. & post eum, Ioan. Gutierr. Azeued. & Baeça, Blazius Flor. Diaz de Mena in addit. ad. dictam decisionem Gamæ 92. Vbi breuem tradit resolutionem in proposito. Sexto deinde constituo, ex his quæ numeris præ [sect. 116] cedentibus obseruaui, sequi & constare manifestè, Pelaez à Mieres de maioratu, parte 2. dicta quæ stione 3. numero 33. in sine, rectè monuis se, atque annotas se duo, quorum suprà, num. 106. meminimus: Primum, quòd Monasterium ingredi volens, & Maioratum aliquem pos sidens, renunciationem faciat illius: Sic enim de iure & validè fieri pos se certum est, vt suprà obseruatione prima remanet probatum. Secundùm, quòd renunciatio huiusmodi in filium, vel fratrem, aut alium proximum succes sorem fiat: Nam proximioris ius derogari, vel auferri nullo pacto pos se, ex eisdem etiam, & obseruatione 3. suprà notatis, constat apertè. ipsa autem & in eo, qui Religionem ingreditur, aequaliter obseruari debebunt; iuri namque sequentium, & eorum, qui facta Profes sione ad succes sionem Maioratus admitti debent, nullo modo nec dispositione quacunque per ingredientem Religionem poterit præiudicium generari: Idque vltra ea, quæ suprà, dicta obseruatione 3. adduximus, & num. 110. annorauimus; & sequentium Authorum authoritate, & doctrinis comprobari validé poterit. Et in primis comprobatur ex his, quæ Gratus in consil. 68. ex num. 13. lib. 1. & post eum Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 62. num. 38. lib. 1. scripta reliquit,[sect. 117] qui respondit, quòd substitutus sub conditione, si quis deces serit sine filiis, statim admittitur sequuta profes sione grauati Religionis incapacis, etiam in præiudicium eius, cui grauatus donauerat ante ingres sum Religionis. Deinde ex communi sententia Doctorum in authen. nisi rogati, C. ad Trebel. & in cap. in præ sentia, de probationibus, vbi Abbas nu. 41. & Decius num. 56. Baldi in consil. 58. lib. 1. Socini in consilio 92. columna 3. lib. 1. Crauetæ in consi 152. n. 1. Peregrini de fideicommis sis, art. 28. n. 61. quòd substitutus[sect. 118] in conditione præfata, non excluditur per Mona sterium, quando grauatus non profiteretur, sed ex testamento hæredem faceret Monasterium. Et confert Decij resolutio in cons. 259. col. vltim. substiturum etiam in eodem casu, ita demùm excludi, si re vera acquiruntur bona Monasterio, non si aliis relinquatur , vel à grauato ante ingres sum Monasterij, in quos [sect. 119] cunque vsus erogentur, vel dispensentur; sequitur Menochius lib. 4. præ sumpt. 183. n. 64. qui n. 76. simili resolutione comprobat, eáque ratione principaliter, ac semper adducitur, quòd hæredis grauati nulla pos sit es se in detrimentum substituti, aut ex legis voluntate venientis, dispositio. Peregrinus etiam d. art. n. 65. qui substituto locum aperiri probat, vbicunque ingres sus ante Profes sionem, de bonis suis in fauorem alicuius quoquomodo disposuit, & alios Authores sic tenentes refert, atque eadem, quâ Menochius, ratione adducitur, videlicet quòd grauatus nihil m præiudicium substituti, aut vocati efficere pos sit. Ipsamet etiam ratione, & dictis suprà, obseruation.[sect. 120] 3. num. 111. & num. 110. in distinctione adhibitâ, eliditur euidenter Marci Antonij Peregrin. resolutio contraria his, quæ suprà n. 117. cùm Grato, & Ioan. Vincent. Hondedeo constituimus: is namque Author in tractatu de fideicommis sis, art. 28. num. 63. in fin. & in tractatu iure fisci, in titul. de deportato, num. 21. securè resoluit (sed Hondedei, aut Grati mentionem non facit, nec etiam Hondedei ipse Peregrin. aut consilij Bald, mox referendi meminit) & sic ex facto obtinuis se pro D.M. Antonio Curt. amico suo testatur, scilicet communem resolutionem, quòd substitutus admitti debeat statim sequuta Profes sione grauati Religionis incapacis, nec mors naturalis sit expectanda, limitari debere, vt non procedat quoad bona per profes sum ante Profes sionem vendita, vel aliter alienata, vt interim durante vita naturali ipsius profes si, emptor conueniri nequeat, & sic Profes sionis factum operetur expropriationem, & abdicationem bonorum, quæ tunc profes sus pos sidebat, non autem in præiudicium tertij: Et denique subdit Peregrinus idem; quod ad id adduxit decisionem Bald. in terminis, in cons. 280. Factum tale, lib. 1. Ego verò traditionem hanc falsam omninò cre[sect. 121] do, nec vllo pacto sustineri pos se arbitror, tum ob ea, quæ supra d.n. 110. & 111. notaui, quæ in hac specie præ oculis haberi, atque obseruari debebunt, siue ante ingres sum Religionis, siue ingres sus tempore, de bonis modo quocunque ingrediens disponat: Non enim ius ab eo conces sum ampliùs durabit, quàm ibi duraturum diximus: Tum etiam ex dictis nunc, ex n. 117. Ex quibus negari non potest, quin grauati in detrimentum substituti, aut alterius vocati, nulla es se pos sit modo quocunque dispositio, sed facta Profes sione obseruari debeant ea, quæ d.n. 110. in distinctione obseruari: illa autem in primogeniis, & Maioratibus Hispanorum fortiori quidem iure, fortioríque ratione militant: Et verè pos ses sor Maioratus, nullo pacto, nullóque modo in damnum sequentis aliquid disponere, aut efficere valet, quo ius eiusdem elidi aliquantulum contingat, quando dies succedendi venerit, vt suprà relati animaduertunt; & optimè Mieres de maioratu, part. 3. q. 18. n. 5. Rectiùs ergo obseruarunt, & consuluerunt Gratus, & Hondedeus vbi suprà; qui tamen (vt dixi) consilij præfati Baldi mentionem non faciunt; nec verè illud aliquam vim in contrarium facit. Inprimis enim considerandum est, Baldum ipsum non firmiter insistere in ca sententia, in quæ sola eiusdem authoritate excitatus, adeò certus fuit Peregrinus, dubium potiùs, & ancipitem vsque adeò fuis se, vt modò vnum, modò aliud probare videatur, & pro vtraque parte rationes & fundamenta adduxis se, nullo tamen firmo fundamento muniri, nec certa resolutione subsistere. Idque negari non poterit, si originaliter Bald. metipse præ legatur eodem cons. num. 2. per totum, constat in illis verbis: sed dubitatio est, numquid fideicommis sum peti pos sit in vita istius ingres si? Et videtur quòd non, quia mors naturalis expectanda est. In contrarium videtur, quòd ingres sus Religionis Minorum , verè naturali morti æquiparandus est quoad bona temporalia , nec alia mors expectanda videtur, quia ex morte non potest augeri effectus. Ecce vbi pro substituto, & contra emptores rem fundat; subdit statim: Mihi videtur, quòd ingres sus Ordinis Minorum non faciat caducum ius emptoris, imò emptor pos sit, pos sidere, donec viuit talis Frater Minor, argum. ff. de leg. 2. l. peto, §. prædium. Nam factum tutoris, & mutatio status auctoris, non officit emptori, cui erat ius quæ situm. Ecce, vbi in fauorem emptorum, & contra substitutum loquitur, sed nihil concludens adducit. vt suprà dicebam; nam tex. in d. §. prædium, id non probat, nec casui illi commodè applicari potest, quo ius grauati non durat, sed extinctum est omninò Deinde, quòd de mutatione status authoris. ibi consideratur, diuersam continet rationem in casu proposito, atque officere deberet emptori, cui ex facto grauati ius es set quæ situm, quando grauatus ipse in substituti damnum, & præiudicium , id efficere non valuit, iuxta ea, quæ suprà diximus; quando etiam ex præ sumpta testatoris, siue institutoris Maioratus voluntate, neces sariò substitutus, aut sequens vocatus admitti debet statim, eoque ipso quòd grauatus bona pos sidere non potest, nec ate ipsum vllus alius fideicommissum habere potest. Quòd in eodem consil. sub verbis sequentibus, clarè sentit Bal. metipse, vbi in hunc modum scribit: In contrarium facit, quia fictione iuris auctoris per impos sibilitatem iuris, propter ingres sum videtur finitum ius succes sorum. ff. de pignor. l. vetus: Sed ibi penes authorem erat adhuc dominium, & idem deprehendebat ius alterius, & ideo sublato principali, tollitur ius acces sorium , ff. de transact. l. & post, §. 1. Prætereà Bal. loquitur in terminis iuris communis , ac fideicommissorum simplicium , in quibus, cùm altercatio es set inter DD. an mors naturalis expectari deberet, nécne (vt suprà vidimus) altercationis etiam rationem militare in eo casu, Bald. existimauit. Cæterùm, cùm etiam in fideicommis sis, mortem naturalem expectandam non es se, verius fuerit, & communiter magis obtinuerit (vt etiam diximus:) consequens quidem erit, statim facta Profes sione, emptorum ius sic extingui, vt nullo modo ampliùs subsistere, aut durare pos sit. Nam si ex persona grauati fundabatur, & subsistebat, iure eiusdem sublato, & finito, & ius alterius ab eo causam habentis extingui, vis est. Nec in persona emptoris incipere, aut durare potest eo tempore, quo à persona grauati discedere, & in alium transire debet, argum. tex. in 1. Titio cum morietur, ff. de vsufr. Quo etiam ius suum aliis auferri non potest, eisdem inuitis, argument. l. ius nostrum, ff. de regul. iur. & l. fin. ff. de pactis. resoluto namque iure dantis, ius accipientis resolui debebit, iuxta tex. in l. lex vectigali, ff. de pignor. cum similibus. Idque in primogeniis, seu Maioratibus Hispanorum magis indubitabile erit; nam cùm ingres so, & profes so Religionem bonorum in communi incapacem Maioratus pos ses sore, statim deferatur succes sio sequenti , ac si verè, & naturaliter mortuus fuis set pos ses sor, vt probatum remanet numeris præcedentibus; manifestè consequitur, quòd statim finiri debeatius quòdcunque ab eodem conces sum, aut dispositione quacunque translatum, quemadmodum finiretur morte naturali, vt dicebam suprà, nu. 110. aliàs enim pos ses sor ipse pos set iuri vocatorum præiudicare, vel etiam efficere, quòd aliquo tempore penes extraneos Maioratus ipse es set; quod nequaquam dicendum est, ipséque Bald alio in loco, hoc est, in cons. 389. Consuetu[sect. 122] do, col. 3. eod. lib. 1. excludit, nec pos se eisdem, renunciatione, aut quacunque alia dispositione ius suum auferri, optimè probat, atque in eum sensum & ad id Bal. citarunt Burg. Salon. de Paz in proœmio leg. Tauri, n. 96. & Mieres de maioratu, p. 3. q. 18. n. 6. Et in idem conducit nouis sima Georg. Cabed. re[sect. 123] solutio, & Regni Lusitan. decis. 96. 1. part. ex quæ apparet, quòd cùm quidam N. Clericus renuncias set sorori nupturæ ius Maioratus, quod sibi competebat post: mortem matris, quæ vsumfructum bonorum habebat in vita sua ex testamento mariti, & patris, sorórque ipsa habuis set Maioratum vigore renunciationis, simul cum marito suo; posteà vidua facta, cùm liberos non haberet, Monasterium Monialium ingres sa est, & antequam Profes sionem faceret, alteri sorori suæ Maioratum renunciauit: frater verò Clericus non obstante renunciatione facta, contendebat Maioratumad se reuerti debere; soror verò ex renunciatione sororis reuersionem denegabat: Et demùm senatus Lusitanus suâ sententiâ latâ anno 1588. pronunciauit in fauorem fratris Clerici contra sororem, ita vt mortua sorore Moniali, in quam frater renunciationem fecit, frater ipse iterùm ex noua succes sione, & causa succedat, cui non visus fuit renunciare: Quia cùm ille frater es set, & masculus, nouè succedere debebat in Maioratu, exclusa sorore iuniori, atque illam excludere, quia (vt dixi) nouæ huic succes sioni non ipse renunciare visus est. Ecce, vbi sororis Monialis renunciatio fratri, ob rationem prædictam ius potentius habenti, præiudicare non valuit. Id quod adhuc dictis omninò conuenit: declarauit tamen Senatus metipse Lusitanus, vt soror iunior Maioratum haberet invita sororis Monialis, si de consensu Monasterij, Maioratum ipsum alteri sorori dederit, vel quòd habeat Monasterium, quòd capax erat bonorum in communi, & mortua sorore Moniali ad fratrem reuertatur. Quod quidem (vt ego arbitror, & Cabedus denotat) Senatus sic declarauit, quia sequutus est communem illam sententiam , quòd durante vita naturali Monachi, aut Monialis, Monasterium capax bonorum in communi Maioratum retineat: Et sic durante eiusdem vita naturali, quoad fructus. aut commoditates, & prouentus, debeat habere effectum renunciatio. Vnde si nostram sententiam contra communem amplecteretur, statim forsan adiudicaret fratri Maioratum pleno iure, vt pote iuxta eandem sententiam, iure sororis Monialis ex tunc, & per Profes sionem extincto; & sic nec in alia persona, eiusdem renunciatione, aut facto, valente quoquomodo subsistere, aut durare: ideò etiam sic declarauit Senatus, quòd consideras set, sororem Monialem ex renunciatione fratris Clerici Maioratum habuis se, nec fieri eidem fratri iniuriam, si fructus Maioratus sorori adiudicarentur, quos aliàs iuxta eandem sententiam communem, Monasterium deberet pro vita Monialis percipere; sempérque in eis terminis loquebatur, in quibus Monasterium capax es set bonorum in communi, vt tunc scilicet alteri cedi pos set ius pro vita Monachi, aut Monialis, quòd eadem vita durante, Monasterium ipsum haberet, eadem sententia communi retenta: Si verò Monasterium es set incapax bonorum, etiam in communi, tunc equidem aliter rem diffiniendam , nec mortem naturalem Monialis expectandam, clarè præ sentit. Et de his hactenus. # 13 CAPVT XIII. Substitutionis vulgaris ius verùm iure trans mis sionis ex capite iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis potentius es se debeat; siue, quòd idem est, an decedente in stituto, præferatur in hæreditate agnoscenda substitutus, vel instituti hæres ex iure transmis sionis? Quid etiam, si transmis sionis ius ex potentia suitatis contingat: vbi hac in re contrarietas, & varietas Scribentium ostenditur, & hactenus ab aliis in proposito traditis, distinctè, & breuiter commemoratis, nouiter etiam, & verè nonnullis ipsorum conuictis, & confutatis, dubium hoc dilucidè magis, quàm anteà fuis set, explicatum relinquitur, multáque adnotantur hoc loco, quæ sic non erant per alios animaduersa. SVMMARIVM. -  1 Quæ stionem principalem huius capitis, multis in locis, latis siméque tractatam; ipsius tamen disputationem non inutilem, neces sariam potiùs ideò, quòd ab Authore multa nunc adnotentur, quæ hactenus sic explicata non fuerant. -  2 Transmis sionis species tres constitui communiter. Prima ex potentia suitatis. Secunda ex potentia sanguinis. Tertia ex capite iuris deliberandi. -  3 Substitutum vulgarem excludi per hæredem hæredis, si institutus deces sit ante aditam hæreditatem, tamen ex potentia iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis, ius adeundi transmisit. Idque ex sententia Bartoli, quem multi Authores sequuntur, provt hoc numero congerunt. -  4 Et pro illis primum & praecipuum fundamentum adducitur, atque respondetur eidem. -  5 Aliter etiam ipsimet fundamento respondetur. -  6 Atque Ioan. Imolens. obiectionem solutioni traditæ non obstare, ostenditur. -  7 Anton. Gomez. ratio quædam pro sententia communi ponderatur, eidémque nouiter respondetur. -  8 Bartoli pro eadem sententia communi, ex l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, fundamentum minimè probare sententiam ipsius, vt hoc numero adnotatur, vbi etiam agitur de intellectu legis eiusdem. -  9 Textum in l. si quis filium, §. primo, ff. de acquirenda hæreditate, non vrgere pro sententia communi relata suprà num. 3. vt hoc num. ob seruatur. -  10 Pro sententia Bartoli alia fundamenta adducuntur, & remis siuè respondetur eisdem. -  11 Textum in l. vnica, § cùm autem, & §. in nouis simo, C. de caducis tollendis, non probare communem sententiam, quidquid alij Authores aliter intellexerint. -  12 Sententiam communem relatam suprà num. 3. scilicet, quòd substitutus vulgaris excludatur per hæredem hæredis instituti, si institutus deces sit ante aditam hæreditatem, nihil firmum pro se habere, aut saltem nullo iure, vel ratione fundari, cui congruè responderi non pos sit. -  13 Ioan. Imolens. distinctionem in quæ stione proposita suprà, ex num. 3. probabilem non es se, multa potiùs in contrarium considerari pos se, quæ ipsam de struerent, atque eliderent. -  14 Substitutum vulgarem hæredi hæredis instituti, qui ex potentia sanguinis, vel iuris deliberandi trans misit hæreditatem, præferri debere ex sententia Angeli, & aliorum, quæ numeris sequentibus approbatur. -  15 Et pro ea videri concludere septem fundamenta, quorum remis siuè mentio fit per Authorem, & alia numeris sequentibus adducuntur. -  16 Pro eadem etiam sententia contra communem, fortiter vrgere duo fundamenta, quæ hoc numero expenduntur. -  17 Vnoquè eorum dilui apertè præcipuum fundamentum, quo Leonius contra sententiam superiorem excitabatur. -  18 Ces sare etiam Antoniij Gomezij obiectiones nonnullas in proposito. -  19 Denique & pro eadem sententia tertium fundamentum adducitur, & potiorem es se substitutionem iure transmis sionis concluditur. Ac demùm nouè infertur ad nonnulla, & numeris seqq. -  20 Communis sententia relata suprà, numer. 3. improbatur. -  21 Paulum Leonium deceptum in hac materia & nouiter, & verè probatur. -  22 Alexandri Trentacinquij distinctionem nouam in hac materia, ratione concludenti conuictam. -  23 Inter transmis sionem inductam virtute l. vnicæ, C. de his qui ante apertas tabulas, & transmis sionem procedentem ex capite iuris deliberandi, non inducendam differentiam, sed in vtroque potiorem es se iure transmis sionis substitutionem, contra Politum, Zasium, & Trentacinquium, optimè probatum hoc loco. -  24 Superiores Authores nunc improbatos, vnica dumtaxat ratione excitari cæteris potentiori, & eidem nu. seq. per totum, concludenter, & verè satisfactum. -  25 Conditionem si sine liberis non intelligi in vulgari substitutione, & consequenter coniecturam l. cùm acutis simi, C. de fideicommis sis, contra fideicommis sarium dumtaxat procedere, non contra substitutum vulgarem. -  26 Substitutionem vulgarem præferri transmis sioni ex potentia suitatis contingenti, ex communi sententia. -  27 Cuius præcipita ratio adducitur, & num. seq. concludenter respondetur eidem. -  28 Suitatem non tolli per dationem substituti vulgaris, contra communem. -  29 Verba illa, si hæres non erit, diuersimodè accipiuntur in suo hærede, quàm in extraneo, prout hoc numero declaratur. -  30 Suitas retinetur hodie, tametsi abstinendi beneficium filiis conces sum fuerit. -  31 Suitas non tollitur per conditionem, si velit. -  32 Transmis sionem ex potentia suitatis, potentiorem es se iure substitutionis vulgaris. -  33 Politi resolutio probatur. -  34 Vdalrici Zasij, & Alexand. Trentacinq. resolutiones notatæ, & declaratæ. -  35 Pauli Leonij resolutioni nota adiicitur per Authorem. -  36 Sententiæ traditæ suprà, num. 32. vera ratio redditur. -  37 Ioannem Corrasium rectè, & accuratè materiam hanc percepis se, atque intellexis se, vt hoc num. declaratur. -  38 Michaëlem Gras sum in explicatione huius quæ stionis deceptum, nouè & manifestè ostenditur. -  39 Andream Fachineum in eadem quæ stione non rectè se habuis se, nonnulla potiùs minùs benè obseruas se, vt hoc numero adnotatur. PRo dilucida, atque absoluta huius[sect. 1] Capitis explicatione, constituere inprimis, atque præmittere neces sarium erit, quæ stionem eiusdem præcipuam multis in locis, latis siméque tractatam ab aliis, ipsius tamen disputationem non inutilem, neces sariò potiùs agitatam ideò, quòd hoc loco multa adnotentur, quæ hactenus sic explicata non fuerant, ab aliis etiam diuersimodè obseruata, & distinctione, & certa resolutione commemorantur, atque explanantur, sic vt alibi quærendi, aliterve inquirendi, præ senti enucleatione vnusquisque excusetur. Secundò deinde constituendum erit, transmis sio[sect. 2] nis species tres constituis se DD. communiter. Prima est ex potentia suitatis, de qua in l. apud hostes, C. de suis, & legitimis hæredibus, l. 2. titul. 6. part. 6. secunda ex potentia sanguinis, de qua in l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas. Tertia, ex capite iuris deliberandi, de qua in l. cum antiquioribus, C. de iure deliberandi: Ita Bartol. & communiter Doctores in l. ventre præterito, ff. de acquirenda hæreditate, & post alios, de communi sententia profitentur Dilectus de arte testandi, tit. 11. cautela prima. Chas saneus in consuetudinibus Burgundiæ. rubrica 10. Guil. Bened. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, & sobolem, quam gestabat in vtero, n. 41. & verbo, si absque liberis, el. 2. n. 67. & verbo, mortuo itaque testatore, el 2. ex n. 107. cum seq. Antonius Gomezius, qui exempla adducit, & latè declarat tom. 1. variarum, cap. 9. num. 7. & nu. 41. & 51. Michaël Gras sus receptarum sententiarum, §. siue articulo, transmis sio, quæ st. 17. num. 2. fol. 68. vbi Pyrrhum, Menchacam, & alios Authores refert. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 88. Prætereà & tertio loco constituendum erit, Bart.[sect. 3] in quæ stione proposita in l. 1. num. 20. ff. de vulg. & pupil. substitut. in ea opinione fuis se, vt semper exi stimauerit, substitutum vulgarem excludi per hæ redem hæredis instituti, si institutus deces sit ante aditam hæreditatem; tamen ex potentia iuris deliberandi, de quo in dict. l. cum antiquioribus, vel ex potentia sanguinis, de quo in dict. l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, ius adeundi transmisit, & Bartoli opinionem tam in vna, quàm in altera trans mis sione probarunt Socinus num. 18. Iason num. 41. & Alciatus num. 78. in eadem l. prima, ff. de vulg. & pupil. substitut. idem Iason in l. cùm proponas, num. 18. C. de hæred, instit. & in l. quamdiu, num. 3. ff. de acquirenda hæreditate, & in l. si filius heres, num. 39. ff. deliberis & posthumis, & in consil. 201. num. 4. volum. 2. Gozadinus in l. qui se patris, num. 208. c. vnde liberi, Antonius Rubeus in l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, num. 73. Alexander in consil. 79. num. 3. lib. 6. Corneus in consil. 125. numer. 4. lib. 3. Petrus Paulus Parisius in consil. 59. num. 14. lib. 2. Crotus in repetitione l. re coniuncti, num. 150. ff. de legatis tertiò. Duarenus in commentariis ad titulum de vulg. & pupill, substitut. Petrus Gregorius in Syntagmate iuris ciuilis, lib. 42. cap. 13. Guil. Bened. in dict. cap. Rainuntius, verbo, si absque liberis, de vulgari substitutione, ex num. 65. vsque ad numerum 73. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, capit. 3. num. 25. & cap. 9. num. 50. per totum: & es se magis communem & veriorem sententiam profitentur, atque eam sequuntur Ioannes Orosius in l. si arrogatur, num. 138. ff. de adoptionibus. Costa in cap. si pater, de testamentis in 6. verbo, habens, num. 20. & 22. Sfortia in præludiis Compendios æ, parte 2. quæ st. 5. num. 5. Baldus de Vbaldis in tractatu, de substitutionibus, de vulgari, num. 13. & in eodem tractatu, Bartolus de Hucio num. 9. & Paulus Leonius num. 145. & num. 155. vbi in omni transmis sione sub stitutum excludi defendit. Ioannes Gutierrez in repetitione ad §. sui, Institut. de hæred, qualit. & different. num. 55. & 56. & in effectu probauit D. Spino in speculo testamentor. glos. 22. num. 34. dicit enim, per substitutionem vulgarem non impediri transmis sionem ex potentia sanguinis, vel iuris deliberandi: & ita tenendum firmarunt etiam, sed superiores non referunt, Antonius Pichardus ad princip. Institut. de vulg. substitut. num. 36. Hieronymus de Cæuallos pract. commun. contra communes, quæ st. 206. num. 5. probabiliorem quoque sententiam as serit, & constanter tuetur, atque contrariæ fundamentis respondet Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 62. fol. 476. & 477. Michaël. Gras. receptar. sententiar. tom. 2. artic. Transmis sio, quæ st. 18. num. 4. fol. 69. dicens, quòd omis sis Doctorum altercationibus, in subtili & vtili hoc articulo sic respondet, & dicit breuiter, quòd ius transmis sionis per omnes species sit fortius iure substitutionis, & quòd hæres instituti præ feratur substituto in agnoscenda hæreditate. Denique Bartoli opinionem communiter teneri, sed pas sim es se disputabilem, post Alexandrum, & Socinum dixit Gregorius Lopez in l. 2. tit. part. 6. verbo, desechas se, in principio; qui tamen in l. 4. eiusdem tituli, & partitæ, verbo, ante que muera, simpliciter as serit, hæredem instituti substituto præferri; dicit enim: Quia si non adita hæreditate moreretur, admitteretur substitutus, nisi institutus transmis sisset ius adeundi in eius hæredem; quia tunc præferretur eius hæres substituto, vt dixi suprà eodem. l. 2. Glos. magna. Alij verò Authores partim sententiam præfatam admittunt, partim verò improbant; hos statim referam ad finem: Nunc autem videamus, vtrùm fundamenta, quibus præ cipuè adductus est Bartolus, ac cum eo Communis, sic vrgeant, vt ipsorum partem validè & concludenter probent. Et in primis Bartolus in dict. l. 1. ff. de vulg. & pup.[sect. 4] substitut. num. 20. suprà citato, ea ratione excitatur, quòd illa verba, si hæres non erit, quæ in substitutione vulgari adiiciuntur, sic interpretari debeant, si ipse hæres non erit, vel alium hæredem non fecerit, l si paterfamilias ff. de hæredibus instituendis, l. cùm proponas, C. eodem titulo: Sed institutus facit alium hæredem transmittendo: Ergo excludi debet substitutus per eum. Et hoc est præcipuum fundamentum, quod post: Bartolum in hoc dubio adducunt Doctores communiter: Cui tamen responderi potest, inprimis, quòd verba illa interpretari debent. si alium hæredem non fecerit suo facto, & sic sua aditione, vt puta quia seruus adeundo acquirat domino, & ita illum faciat hæredem. Et hoc modo loquuntur iura prædicta, vt notauit Leonius dict. tractatu, de siubstitutonibus, cap. de vulgari. num. 148. cui in effectu conuenit, sed eum non refert Alexander Trentacinquius de substitutionibus, prima parte, cap. 5. num. 2. dum dicit, quòd textus in dicta l. paterfamilias, loquitur, quando hæres institutus port: aditionem hæreditaiis, alium fecit hæredem; tunc verum est, non es se locum substituto, cùm per aditionem instituti, substitutio euanescat, l. post aditam, C. de impuber. & aliis substitut. diuersum est in quæ stione proposita, vbi hæres instituti, aditione propria, & legis ministerio efficitur hæres. Deinde respondetur, quòd[sect. 5] ea conditio, si hæres non erit, adiecta homini libero, significat, si neque ipse hæres erit, neque alium hæ redem fecerit, mutando conditionem, per textum eundem in dict l. si paterfamilias. Sed in casu præ senti, hæres institutus, qui transmittit, neque ipse hæ res existit, neque alium hæredem facit mutando conditionem, quia per mortem omnia extinguuntur, nec dici potest conditionem mutari, §. deinceps, cum vulgatis, in authent. de nuptiis, collat. 4. Quòd si contra solutionem hanc obiicias, vt Ioannes Imolensis[sect. 6] obiecit, id proculdubio non obstabit; eidem potiùs responderi poterit, vt Alexander Trentacinquius dict. cap. 5. num. 2. vers. & si dixeris, cum Imola, optimè respondet, & satisfacit, vt penes ipsum videre poteris. Addiderim ego, quòd si transmis sionis virtute, substitutus excludi deberet, proculdubio te stator haberet hæredem, de quo non cogitauit, isque excluderetur, quem hærede instituto deficiente, ad hæreditatem suam nominatim vocauit. Ca sum etiam subintelligere deberemus, quem testator ipse nullo modo expres sit, sed dumtaxat substitutum indistinctè admisit, admittique voluit omninò, si institutus hæres non es set; nihil tamen disposuit eo casu, Imò contrarium disposuis se videtur apertè. Deinde, nec ratio quædam, siue obstaculum An[sect. 7] tonij Gomezij tom. 1. variarum, dict. cap. 9. num. 50. versic. sed his non obstantibus, ibi: Secundò facit, nocere potest; dum fundat sententiam communem ea ratione, quòd ita demùm admittitur substitutus vulgaris, si primò institutus penitùs excludatur, ex regula l. 3. ff. de acquirenda hæreditate: Sed is qui trans mittit hæreditatem, non dicitur penitùs exclusus, quia ex persona sua, & iure transmis so, hæres eius potest adire, & per medium ipsius efficitur hæres: Ergo (inquit ipse) substitutus non debet admitti, quousque etiam hæredis hæres sit exclusus. Nam licèt recentiores omnes hucvsque Scribentes ad hoc fundamentum non animaduertant, nec eidem re spondeant; facilè tamen, & verè (vt ego arbitror) responderi poterit, obseruando ea, quæ numero præ cedenti, in fine, annotaui, quæ adeò fortiter vrgent (vt vidisti) ad hoc quòd hæredis hæres excludi debeat: Adiiciendo etiam, hæredem institutum decedentem hæreditate non adita, penitùs per mortem remanere exclusum, & substituto vsque adeò locum aperiri, vt non pos sit ipse proprio facto alium hæredem facere, nec quoquo modo substitutus ipse excludi. Namque transmis sionis ius ex ministerio & facto legis inducitur, nec factum atque dispositionem testatoris auferre, aut vincere, potens es se debet. Deinde & secundo loco mouetur Bartolus per[sect. 8] textum, in l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, vbi dicit videri casum pro quæ stione superiori, quatenus dicit ille textus, Aliósque, &c. quæ verba explicati solent communiter, aliósque, scilicet Substitutos. Deinde & secundò induci potest ipsemet textus in illis verbis, Licèt non sint inuicem substituti: Quasi velint Imperatores, quòd habeat locum transmis sio, etiamsi es sent substituti filij testatoris adinuicem deducto argumento à contrario sensu. Denique & tertio induci potest in illa ratione, Siquidem perindignum est Et ita textum illum pro communi sententia, tripliciter inducit, sed vnicuique inductioni rectè satisfacit Alex. Trentacinquius de substitutionibus, prima parte, capite 5. numero 7. per totum, vt ibi videre poteris, nec hîc transcribere neces sarium est: Plures etiam solutiones ad eundem text. as signant Politus de vulgari substit. particula 3. ex nu. 84. Leonius in eodem tractatu, num. 158. & seqq. Vtcunque tamen res se habeat, veris simum est, textummet ipsum nihil concludere, quo præfata Communis firmiter subsistat. Deinde verba illa, Aliósque, &c. contra auitum, vel pro auitum desiderium, non ad substitutos referenda; illi namque ex voluntate, atque expres sa vocatione testatorum, non contra eorum desiderium succedunt: Sed & ad fiscum referri pos se probabile est, & nouis simè omnium obseruauit Antonius Pichardus ad principium, Instit. de vulgari substit. num. 37. & 38. vbi etiam vide. Mouetur etiam & tertio loco Bartolus per text,[sect. 9] quem expendit in l. si quis filium, §. 1. ff. de acquirenda hæreditate, & dicit videri casum pro hac quæ stione, referendo eum text. ad principium illius legis: Verè tamen, quamuis eum referas, nihil pro ea parte facit, quia de substituto, in quo totum ius rei consistit, nec verbum quidem loquitur: Quod rectè aduertunt Politus de vulgari, dict. particula 3. num. 84. in princip, vers. secundum est. Leonius de vulgari, num. 149. optimè Alex. Trentacinq. dict. c. 5. n. 6. versiculo, Quintò mouetur. Denique & quarto loco, pro eadem sententia dicit Bartolus videri Glos sam in l. sed etsi pro dote, §. penult. ff. de legatis præ standis: sed nec etiam facit, vt Politus vbi suprà, dict. numer. 84. in principio, adnotauit. Sed & vltra Bartolum, alia fundamenta quam[sect. 10] plurima in idem expendunt; eisdem tamen optimè satisfaciunt idem Politus loco anteà relato, ex num. 84. vsque ad num. 90. Leonius ex num. 147. vsque ad num. 155. Alexand. Trentacinq. de substitut. 1. parte, dict. cap. 5. ex num. 1. vsque ad num. q. Inter alia tamen putant nonnulli, videri casum[sect. 11] pro superiori sententia communi, in l. vnica, §. in nouis simo, iuncto §. cùm autem, C. de caducis tollendis: atque sic inducunt ea iura, vt probent, substitutum non admitti, nisi cùm prorsus ces sat ius transmis sionis; atque adeò ipsum ius transmis sionis substitutioni præferri. Deinde eiusdem legis sententiam claram es se, hæreditatem non aditam non transmitti, exceptis liberorum personis, & salua transmis sione iuris deliberandi, ex dict. l. cùm antiquioribus: His verò ces santibus, hæreditatem non aditam ad substitutos deuolui, & illis nolentibus, vel non valentibus, ad hæredes ab intestato pertinere, vel ad fiscum, eisdem non adeuntibus; quo modo præfata iura accipienda, firmiter putauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 62. fol. 477. in principio, qui vt suam intentionem fundet, commemorare verba vtriusque §. neces sarium existimauit. Quod ego etiam sic existimo, atque in dict. §. in nouis simo, sic scriptum inuenio: Hæreditatem etenim, nisi fuerit adita, transmitti nec Veteres concedebant, nec nos patimur: exceptis videlicet liberorum personis, de quibus Theodosiana lex super huiusmodi casibus introducta loquitur; his nihilominùs, quæ super iis, qui deliberantes ab hac luce migrant, à nobis constituta sunt, in suo robore mansuris. Postmodùm in §. cum autem, sic scribitur; cùm autem in superiore parte legis non aditam hæ reditatem minimè, nisi quibusdam personis, ad hæredes defunonti transmitti disposuimus; neces se est, si quis solidam hæreditatem non adierit, hanc, siquidem habeat substitutum, ad eum, si voluerit & potuerit, peruenire; quod si hoc non sit, vel ab intestato succes sores, eam sus cipiant, vel si nulli sunt, vel accipere nolunt, vel aliquo modo non capiunt, tunc ad nostrum ærarium deuoluatur. Verumenimverò, si verò a superiora maturè perpendas, atque consideratè inspicias, inuenies proculdubio, imò potius contrarium probare apertè, atque retorqueri debere contra Communem; in sinuant namque manifestè totum oppositum, & post sub stitutum venire eos, qui ime transmis sionis venire pos sunt, clarè decidit textus vterque, & ad caducitatem remonendam, ius transmis sionis vtile es se; ces sare tamen, vbi testator substituendo. prouidit, non obscurè ostendit: Quod Ripa in eadem l. prima, ff. de vulg. & pupill. substit. num. 138. rectis simè animaduertit: Nec eidem congruè satisfacit Andreas Fachineus dict. cap. 62. fol. 477. in fine, versiculo, hæc responsio nihil obstat. Verè namquè negari non potest, quin substitutus præferatur ibidem, nec in eum casum, quo hæreditas es set in causa caduci, sed potiùs indistincté, atque in casu hæreditatis non aditæ vocetur, quamuis transmis sioni aliàs locus sit: Transmis sio ergo tunc operabitur ad caducitatem remouendam, cùm substitutus hæreditatem consequi non pos sit, vel datus non fuerit; nunquam tamen ex eis iuribus deduci potest, quòd quia transmis sio pos set locum habere, substitutus deberet excludi, sed totum contrarium deducitur clarè, vt dixi. Nec etiam valet dicere, quòd conditio ad actum neces saria, potest adimpleri per æquipollens, iuxta communes theoricas Doctorum in l. Gallus, §. & quid si tantùm, ff. de liberis & posthumis: Et sic quòd illa conditio vulgaris substitutionis, Si hæres non erit, pos sit adimpleri per æquipollens, nempe institutus hæres non erit, vel per se, vel fictè per hæredem suum. Quomodo pro communi sententia argumentabatur Fachineus dict. cap. 62. fol. 476. in principio. Sed ideò argumentum hoc non subsistit, quòd communis illa theorica minimè obtineat, quoties testatorem aliud voluis se, quoquo modo deprehendi potest, vti etiam ibidem obseruarunt Doctores communiter: non etiam habeat locum, quoties in æquipos senti diuersa ratio militat, diuersúmque ius statuitur legismetipsius voluntate & dispo sitione, prout statim videbitur. Et secundum hæc (vt vides) planè quidem ap[sect. 12] paret, sententiam communem relatam suprà, num. 3. nihil firmum pro se habere, aut saltem nullo iure, nulláve ratione fundari, cui congruè responderi non pos sit: Deinde, nec Ioannis Imolensis distin[sect. 13] ctionem in proposito probabilem es se, videtur, aut securam, multa potiùs contra eam considerari pos se, quæ omninò ipsam destruerent, quorum nonnulla non malè considerarunt Guillel. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis. dict. verbo, si absque liberis, num. sexagesimonono, & septuagesimo, Politus dict. particula tertia, num. nonagesimosexto, in fine, & num. nonagesimoseptimo, Alexander Trentacinquius dicto capit. 5. numer. duodecimo, versiculo, Tertia & vltima, & numer. decimotertio & decimo quarto. Quocirca succedit alia opinio, & præcedenti om[sect. 14] ninò contraria, substitutum vulgarem, hæredi hæredis instituti, qui ex potentia sanguinis, vel iuris deliberandi transmisit hæreditatem, præferri debere; & consequenter instituto præmortuo, in hæreditate agnoscenda potiorem es se substitutionis, quàm transmis sionis causam. Quam sententiam amplexi sunt Angelus in l. si paterfamilias, prima columna, num. decimoquarto. ff. de hæredibus instituendis, & in l. finali, in principio, ff. de vulgar. & pupil. substit. & in l. cùm proponas, C. de hæred. instituend. & in consil. 151. num. 1. Salicetus in dicta l. cùm antiquioribus, Ripa in l. prima, ff. de vulgar. & pupil. substit, numer, 139. Ioannes Corrasius in l. post aditam, num. 41. C. de impub. & aliis substitut. Connanus commentar. iur. ciuili. lib. 14. capitulo 7. num. 6. Zasius de substitutionibus, in materia vulgaris substitutionis, versiculo, Tertia species transmis sionis. Ij omnes pro hac parte diuersa fundamenta expendunt: Inter alia tamen[sect. 15] concludere mihi videntur septem præcipua, quæ conges serunt in vnum Politus de substitut. dict. particula tertia, de vulgari, ex num. 90. vsque ad num. 96. ad finem: Alexander Trentacinquius de substitut. prima parte, dict, cap. 5. ex num. 9. vsque ad num. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. quarto, dict. cap. 62. fol, 476. ex versiculo, contrariam sententiam: qui quamuis fol. 478. eisdem respondere conetur, atque tueri communem sententiam contendat; verè tamen non respondet, nec huius partis rationes elidit: Tria etiam fundamenta pro hac secunda opinione adduxit Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 3. num. 25. & cap. 9. num. 50. Sed[sect. 16] ea fortiùs adstringunt: Inprimis, certum es se, quòd substitutus venit immediatè ex vocatione atque di spositione expres sa testatoris; transmis sio verò venit immediate ex legis dispositione, quæ ius transmis sionis conces sit, atque introduxit: substitutus autem potior es se solet his, qui â lege vocantur l. vltima, C. de neces sariis seruis hæredibus instit. & facit regula l. quandiu 90. ff. de regulis iuris. Ergo excludere debet eos, qui à lege habent ius ex transmis sione introducta: Quod etiam non leuiter iuuat textus in l. 2. §. si duo, de honor. pos ses s. secund. tabul. l. prima, §. in primo, & §. pro secundo, C. de caducis tollendis, dum disponunt, substitutionem potentiorem es se iure accres cendi, quod ex legis dispositione locum habet, vnde & potentior es se debet iure transmis sionis, de quo agitur: Iuuat etiam textus in l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, in illis verbis: Licèt non sunt inuicem substituti. Nec satisfacit Fachineus loco anteà relato, fol. 478. versic. ad Quintum, quatenus dicit, quòd textus in dict. l. vltim, C. de neces sar. seru. hæred. institu. dumtaxat probat, substitutum efficere, vt hæreditas non pertineat quasi caduca ad eos, qui ab intestato vocantur ad succes sionem defuncti, non autem probat, aliquam transmis sionem impediri: Nam si verum amamus, nec verba legis contra proprium & germanum eius sensum torquemus, negare nullo pacto pos sumus, legemmetipsam cæteris aliis substituti causam prætulis se indi stinctè, ac sub illis verbis, Quos leges vocant, eos etiam comprehendi, qui ex iure transmis sionis vocantur. Quod ad oculum patet, quatenus ibidem dicitur: Hæreditatem autem, si quidem soluendo sit, ad alios venire, quos leges vocant, si non aliquis fuis set sub stitutus. Prætereà, minùs benè constituit Fachineus idem, ex iure accrescendi non rectè sumi argumentum ad propositum nostræ quæ stionis; nam Imò rectè sumitur, ex quo ex legis dispositione locum obtinet, sicut transmis sio, vt suprà diximus: imò in iure accrescendi, quod est ad instar tacitæ substitutionis, atque ex tacita testatoris voluntate venire videtur (vt ipsemet fatetur expressè) fortior videbatur militare ratio, quam in iure transmis sionis; vnde in ipso statutum, vrgentis simè etiam & in transmis sione militat. Denique, licèt concedamus, quòd in dicta l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, nullum verbum exprimatur, quo substitutus expressè præferatur, (quòd adeò Fachineus ponderat;) nihil inde procedet, quo pos sit Communis subsistere, nec secunda hæc opinio vires amittet: siquidem negari non potest, quin textus ille tanti habuerit substituti causam, vt substitutione facta, ces sare transmis sionem, illáve opus non es se dixerit (quod Fachineus idem negare non potuit:) Vnde non leue resultat argumentum in substitu ti fauorem, atque in damnum eorum qui ex legis dispositione, quoquo modo admitti pos sent. Prætereà & secundo loco pro hac sententia illud facit, quòd substitutus vulgariter, & sic sub conditione, si primus hæres non erit, sub contraria conditione, si hæres erit, exclusus censetur, argumento textus in l. aliquando, 107. ff. de condition. & demon strat. 1. legata, ff. de adimendis legatis. Sed hæc conditio, si hæres non erit, non comprehendit hæredem hæredis, l. qui liberis, 8. §. hæc verba, l. 3. ff. de vulgar. & pupil. substitut. Ergo quamuis hæres hæredis, ex transmis sione hæres es se pos sit, non excluditur substitutus. Qua vel sola ratione diluitur præcipuum[sect. 17] fundamentum, quo adducebatur contra sententiam hanc secundam Leonis de vulgari, nu. 156. Ces sant[sect. 18] etiam obiectiones nonnullæ Antonij Gomezij in proposito tom. 1. variarum, dict. c. 9. n. 50. Propositam autem rationem optimè excogitauit Politus dict. particula tertia, num. nonagesimonono, in principio, vbi nonnullis obiectionibus satisfacit, & sub stitutum habere pro se manifestam testatoris voluntatem ad exclusionem hæredis instituti, & verè & eruditè ostendit. Nec placet Andreæ Fachinei lib. 4. dict. cap. 62. fol. 478. versic. ad Tertium, inanis & leuis euasio, dum dict, vulgarem substitutionem eo casu locum habere, quo institutus hæres es se nolit, vel non pos sit; sed hic casus non euenit, cùm intra deliberandi tempus decedit, transmittit enim ad hæredem adeundi facultatem, & ideò hærede adeunte, meritò substitutus excluditur. Nam (vt supra diximus) & substitutus eo casu pro se habet manifestam testatoris voluntatem ad exclusionem iuris transmis sionis. Et negari non potest, quin substitutio ipsa vulgaris in eum casum facta fuerit, atque ex mente testatoris locum habere debeat, quo institutus hæ res non sit: Sed in casu prædicto verum est, quòd institutus, hæres non est, vt patet. Ergo statim fit locus vulgari substituto, nec de iure transmis sionis tractari potest: sic enim indicium & voluntas testatoris subuerteretur omnino, Denique & vltimo loco, contra eandem senten[sect. 19] tiam communem illud facit, quod præcisè fatendum est. testatorem in casu noluntatis omnibus aliis substitutum præferre voluis se; ergo similiter credendum est, in casu mortis prætulis se, quoniam in materia substitutionum, casum noluntatis ad casum mortis trahi, & è contra, vnanimiter receptum est, vt alio capite ex profes so dicetur, & notarunt Scribentes communiter in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis: Et in vno casu facta prouisione, perinde est, ac si alio specialis prouisio acces sis set; ergo prouisio testatoris substituere volentis, ac verè in vtroque casu substituentis, omninò faciet Ces sare prouisionem legis, & sic transmis sionem, ex regula l. vltimæ, C. de pactis conuentis, cùm aliis vulgatis. Cui rationi ex prouisione hominis speciali inductæ minimè quidem satisfacit Fachineus loco s æpè relato, fol. 478. versic. ad Quartum re spondeo: Imò eadem fere conuictus & superatus, malè proculdubio constituit, nihil valere argumentum ex generali (vt dicunt) Brocardico, vbi specialis lex, & ratio pugnat in contrarium. Id quòd meritò debet retorqueri contra ipsum, cùm specialis lex, ac etiam iudicium testatoris, iurísque ratio pro substituto pugnet, & transmis sionis effectum impediat, vt ex dictis suprà constat euidenter. Ex his itaque, & aliis, quæ sciens consultóque prætermitto, longè veriorem & probabiliorem exi stimo secundam hanc opinionem contra Communem anteà relatam, atque potiorem es se sustitutionem iure transmis sionis, concludo; & inde ad nonnulla placuit inferre, quæ attenta, atque originali Scribentium omnium lectura digeruntur, nec alibi inueniuntur sic adnotata. Et inprimis infero, Bartoli sententiam, de qua supra, ex num. 3. commu[sect. 20] niorem fuis se; falsis tamen, ac incertis fundamentis inniti, nullúmque pro eadem adduci, quod (vt suprà vidisti) concludenter & verè non elidatur, & confutetur. Deinde, secundam hanc opinionem Angeli voluntaremet ipsa testatoris subsistere, ac etiam clara legis dispositione corroborari, & non solùm grauis smorum Authorum testimonio & authoritate muniri, sed etiam pro se quamplurima, atque vrgentis sima fundamenta habere, atque in proposito adeo concludere, vt nullus hucusque congruenter eisdem satisfacere & respondere potuerit. Secundò deinde infertur, Paulum Leonium de[sect. 21] substitut. dict. cap. de vulgari substitutione, num. 155. & 156. deceptum in hac materia, quatenus eo loco indistinctè concludit, ius transmis sionis ex omni & quocunque capite, substitutioni vulgari præ ferri; id enim quàm in se falsum sit, atque superioribus repugnet, patet ad oculum. Rectiùs ergo percipit, & in duplici transmis sione (de qua adhuc loquimur) contrarium obseruat Politus, de substit. in materia vulgaris substitutionis, quæ st. 44. Tertiò infertur, circa transmis sionem inductam[sect. 22] beneficio iuris deliberandi, obseruandam omninò Angeli & sequacium sententiam, quam adduximus, & probauimus supra, nec admittendam distinctionem nouam in hac materia, quam adduxit & con siderauit Alexand. Trentacinquius de substitut. prima parte, cap. 5. num. 14. versic. aut verò loquimur, folio 24. columna 4. ea namque, ex his quæ superiùs diximus, apertè redditur falsa, atque ex his improbari potest, quæ Salicetus in dict. l. cùm antiquioribus, & Ioannes Corrasius Miscellan. Iur. lib. 1. capite 2. num. 6. ob seruarunt. Quartò infertur, in quæ stione superiori non in[sect. 23] ducendam differentiam inter transmis sionem, quæ sit in descendentes, virtute l. vnicæ, C. de his qui ante apertas tabulas, & transmis sionem procedentem ex capite iuris deliberandi, ex dict. l. cùm antiquioribus. Sed in vtraque potiorem es se iure transmis sionis substitutionem vulgarem, quamuis in prima, hoc est in transmis sione dicta l. vnicæ, contrarium defendant Politus dict, particula tertia, num. 98. Zasius de vulgari, num. 13. & 14. & eos non referens, sibi potiùs eam differentiam tribuens Alexander Trentacinquius dict cap. 5. num. 14. in principio, versic. remota ista, qui vt hanc differentiam con[sect. 24] stituant, vnica dumtaxat ratione adducuntur, quæ cæteris potentior est, vt Politus credidit vbi suprà, & deducitur ex coniectura l. cùm acutis simi, C. de fideicommis sis, quod nemo præ sumi debeat suæ po steritati extraneos præferre voluis se: Cui tamen, reiecta duplici solutione, quam anteà tradiderat Fachineus ipse dict. cap. 5. num. 6. vers. Sextò mouetur, Responderi congruè poterit, conditionem si sine liberis non intelligi in vulgari substitutione, & consequen[sect. 25] ter coniecturam dictæ l. cùm acutis simi, contra fideicommis sarium dumtaxat intelligi, & procedere, non contra substitutum vulgarem. Quod sentit apertè Glos sa in l. generaliter. §. cùm autem, in verbo, substituit, C. de institut. & substitut. quam sequuntur Albericus, & alij Doctores communiter, Corneus, qui reddit discriminis rationem inter vulgarem & fideicommis sariam substitutionem, Riminaldus senior, Decius, vterque Socinus, Alexander, Curtius iunior, & alij, cum quibus communem & veram sententiam profitentur Antonius Gabriel commun. opinionum, lib. 4. de fideicommis sis, conclus. 2. num. 57. Franciscus Mantica de coniecturis vltim. voluntatum, lib. 10. tit. 8. num. 1. & 2. D. Anton. Padilla in l. cùm acutis simi, C. de fideicommis sis, numer. septimo. Quibus addo, in preposita specie negari non pos se, quin testator prætulerit substitutum nepotibus in casu repudiationis; vnde & in casu mortis prætulis se credendum est, quoniam testator in dubio cum legis dispositione se conformare videtur, vt certum est, & communi Doctorum placito semper receptum: Sed ex legis dispositione casus noluntatis comprehendit casum impotentiæ, & è contra, vt in l. 1. ff. de vulg. & pupil. substitut. & in l. Gallus, §. & quid si tantùm, ff. de liber. & posthum. tradiderunt Scribentes communiter; & huius libri, vel quarti alio capite, latius dicetur: Ergo eadem ratio militat in vno, quàm in altero casu; ad quod Politus, Trentacinquius, Gras sus, & alij nequaquam aduertunt. Quintò, & vltimò infertur, Doctores commu[sect. 26] niter in hac materia, diuersum ius constituis se in transmis sione, quæ ex potentia suitatis inducitur, quàm in aliis transmis sionibus induxerint: Nam in transmis sione inducta virtute dict. l. vnicæ, C. de his qui ante apertas tabulos, & ex capite dictæ l. cùm antiquioribus, C. de iure deliberandi, substitutum excludunt (vt suprà vidimus) & transmis sionem substitutione potiorem es se as serunt: Quando verò hæres transmittit ex potentia suitatis, substitutum præ ferunt. In quem sensum accipiunt communem sententiam, ac pro ea referunt multos, eos ferè omnes, quos pro communi opinione Bartoli retulimus suprà, num. 3. ac inter alios sic intelligunt, & declarant istam materiam, Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 3. num. 25. & cap. 9. num. 50. Sfortia in præludiis Compendios æ, num. 5. versic. quando trans mittit. Ioannes Gutierrez in repetitione ad §. sui, In stit. de hæred. qualitat. & different. n. 55. & 56. D. Spino in Speculo testamentorum , glos sa 22. n. 34. Horum, & aliorum præcipua ratio est, per substitutionem vulgarem sublatum fuis se suitatis effectum, & consequenter præferri debere substitutum: Filius namque, cui datus est substitutus vulgaris sub conditione, si hæ res es se noluerit, institutus videtur sub contraria conditione si hæres es se voluerit, quæ verba conditionem faciunt in suo, ac de neces sario voluntarium hæredem efficiunt ipsum, l. verba, ff. de condition, instit. l. iam dubitari, l. Cornelius, ff. de hæredibus institut. Vnde suitate sublata, non poterit transmis sio ex potentia suitatis substitutum excludere. Verùm huic rationi, reiecta solutione Aretini: & Socini in dict. l. 1. ff. de vulgar. & pupill, substitut. num. 18. concludenter responderi poterit. Ac pri[sect. 28] mùm respondetur, falsum es se, per dationem sub stituti vulgaris suitatem tolli; quod contra Communem redictiùs probarunt, & communis sententiæ fundamentis responsum præbuerunt Calancus in repetitione l. primæ, ff. de vulg. num. quinquagesimoseptimo, Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 21. ex num. 183. Vbi 2 3. fundamenta pro hac parte adducit, & concludentibus rationibus probat eam, refértque Angelum, Fulgosium, Paulum, Romanum. Baldum, Aretinum, & Alciatum sic tenentes, Domin. Franciscus Sarmient. in l. si filius hæres, num. vigesimo. ff. de liberis de posthumis, Loriotus, Berengarius, Valonius, Goueanus, Ioannes Corrasius, Petrus Gregorius, Doctor Spino, & Antonius Pichardus, quos suprà, hoc eodem libro, capite vndecimo, num. 2. retuli, & sic defendi. Deinde respondetur, verba illa, si hæres non erit, [sect. 29] diuersimodè accipi in suo hærede, quàm in hærede extraneo: Nam in extraneo eum sensum habent, si non potuerit, vel si noluerit hæres es se: in suo verò, si non potuerit, vel si se abstinuerit, quia filius aliter nolle potest, quàm se abstinendo, l. neces sarij, ff. de acquirenda hæreditate, §. sui institut, de hæred, qualit. & differ. & testator dando substitutum filio, prouidere voluit in casu, quo se abstinere filium contingat. Vnde sequitur manifestè, quòd cum substitutio facta non fuerit sub conditione, si noluerit, non etiam videbitur filius institutus sub contraria, si voluerit. Et quemadmodum suitas retinetur hodie,[sect. 30] etiam abstinendi beneficio filiis conces so, l. si filius qui patri, 12. ff. de vulg. & pup. substitut. l. si filius qui se paterna, 41. ff. de acquir. hæred. l. et si ex modica, 6. §. si filius, ff. de bonis libertorum, l. prima, §. qui sunt in potestate, ff. si quis omis sa causa testamenti, & latiùs probauit Antonius Gomezius tomo 1. variar. cap. 9. num. 21. & numer, 23. & 26. ita etiam & translata hæ reditate in substitutum eo casu, quo filius se abstinuerit, effectus suitatis, & transmis sionis retineri po[sect. 31] terit, nec per dationem substituti impedietur: Imò nec expres sa conditio, si velit, aliquid immutare debebit, ex his, quæ cum aliis Authoribus contra Communem adnotauit Menchaca de succes sionum creatione, lib. 2. §. 21. n. 209. vbi defendit, suitatem non tolli per conditionem, si velit. Quocirca, transmis sionem ex potentia suitatis po[sect. 32] tentiorem es se iure substitutionis vulgaris, rectis simè (vt arbitror) substinuit & docuit Bartolus in dicta l. prima, ff. de vulg. & pup. substitut. num. 20. & in l. sed si pro dote, §. penultimo, & ibi Glos sa, ff. de legatis præ standis, & sequuntur Ripa numer. 130. Socinus in versiculo, sed caue, & Alciatus num. 71. in eadem l. prima, idem Alciatus in l. si filius qui patri, numero 52. eod. tit. Bald. & Paul. Castrens in l. filius hæres, num. 18. ff. de liber. & posthum. idem Ca strens. in consil. 222. col. vltima, lib. 3. Alexander in con sil. 4. lib. 2. Menchaca dict. §. 21. numer. 266. Politus in tractatu de substitut. de vulgari, numer. 97. ad finem, qui rectè constituit in primis, ex potentia sui[sect. 33] tatis transmitti pos se hæreditatem, non obstante l. si filius hæres, ff. de liberis & posthumis: Deinde, trans mis sionem huiusmodi potentiorem es se iure substitutionis. Quod etiam admittendum, quando per da[sect. 34] tionem substituti vulgaris non tollitur suitas, as serunt Vdalricus Zasius de vulgari, num. 13. Alexander Trentacinquius de substitut. prima parte, dict. cap. 5. numer, 15. qui tamen notâ digni sunt ex eo, quòd generalirer, atque indistinctè id deberent admittere, nec restringere ad casus in quibus per dationem sub stituti vulgaris suitas non tollitur; cum absolutè, atque in omnibus casibus suitatem ex datione sub stituti non tolli, verius sit, & contra Communem suprà probatam: Hac autem in re sic deceptum Trentacinquium, non absque admiratione mihi videtur; nam si ipse consideras set attentè rationem illam, ob quam excitabatur præcipuè, vt non obstante substitutione, transmis sionem habere locum in ca sibus in quibus per dationem vulgaris substituti, suitas non tollitur, diceret; proculdubio euidenter detegeret, atque inueniret, rationemmetipsam, ob quam mortuo patre filius suus in potestate absque alia immistione efficitur hæres à lege, & hæreditas dicitur velut sua, atque eam transmittere potest; sic vrgere, atque efficacem es se, vt etiam substitutione vulgari facta, non desinat effectum habere, imò sic militer, ac si substitutus vulgaris datus non es set: Non etiam abs que admiratione cuique videbitur, Doctores communiter sic deceptos, vt regulariter potiorem es se iulis transmis sionis, quam substitutionis vulgaris cau sam as serentes, in transmis sione pręfata diuersum, deteriúsque ius constituerint , in qua, vt vides, diuersum, sed non deterius, potentius potiùs ius constituere debebant, prout Leonius dict. tractatu de substitutioni[sect. 35] bus, de vulgari, num. 156. rectiùs probauit, atque in ea specie substitutum excludi defendit, quamuis (vt suprà vidimus) in aliis duabus transmis sionibus malè excluserit substitutum ipsum & instituti hæredis hę redem in agnoscenda hæreditate prætulerit. Erit autem huius transmis sionis ex potentia suitatis[sect. 36] inductæ, ab aliis duabus manifesta discriminis ratio, si animaduertamus, quòd in transmis sione, quæ virtute dictæ l. vnicæ, C. de his qui ante apertas tabulas atque ex capite iuris deliberandi, ex dicta l. cum antiquioribus, inducitur: hæreditas tanquam non adita, & nondum quæ sita transmittitur: Quod certis simum est, atque ab omnibus vnanimiter probatum, & per textum in eadem l. vnica, notauit Salicetus ibi num. 2. At verò in transmis sione ex potentia suitatis inducta, aliter equidem id contingit, atque hæreditas, velut iam adita, & quæ stita transmittitur, quoniam suus ipso iure existit hæres, vt suprà dicebam, & probatur in l. in suis, ff. de suis & legitim. hæred. l. in suis, ff. de liber. & posthum. §. sui, Institut. de hæred. qualit. & sic faciliùs excludi potest substitutus; imò excludi debet, ex ratione & decisione l. post aditam, cum vulgatis, C. de impuber, & aliis substitut. idque magistraliter & singulariter annotauit Alexander in l. ventre prætente, numer, 23. ff. de acquirenda hæ reditate. Cuiacius tractatu 4. ad Africanum, fol. 47. & expres sim agnouit Trentacinquius dict. cap. 5. num. 15. in fine, qui tamen (vt suprà vidisti) eò defecit in huiusce quæ stionis explicatione, quòd sententiam istam ad casus restrinxerit, in quibus per dationem substituti vulgaris suitas non tollitur. Re[sect. 37] ctiùs ergo id percepit, atque quæ stionem hanc accuratè intellexit Ioannes Corrasius Miscellan. Iur. lib. 1. cap. 2. quo loco is Author optimè atque indi stinctè as serit, per vulgarem nullo Casu suitatem submoueri; siquidem testator vulgariter substituit, vt sibi prospiciat, relinquendo hæredem, quod maximè eius interest, §. si modo, Institut. quib. ex caus. manumit. non liceat, Ne ergo prouisio, quam in sui gratiam testator induxit, in maximam eiusdem perniciem reflecteretur, si ea tolleretur suitas: Ne etiam credatur quòd quisquam id genus restandi elegit, quo suum, aut filij commodum tam grauiter lædatur, l. 3. ff. de militari testamento: neces sariò dicendum est, quòd suitas, quæ cum defuncti voluntate concordat, pervulgarem non impediatur, vt Corrasius ipse dict. cap. 1. numer, 2. & 3. & 4. & 5. optimè ob seruauit: infert statim numer. sexto, quòd si filius non adita patris hæreditate deces serit, eam ad des cendentes, deuicto substituto vulgari, transmittet; iu quo conuenit omninò superiori sententiæ, quam probauimus: & ita inquit accipienda Iul. Paul. verba, ni l. si quis filium. §. primo, ff. de acquirend. hæ redit. quòd si de transmis sione ad exteros facienda tractetur; tunc constituit (in quo etiam superiùs dictis conuenit) quòd non submouebitur suitas, sed eius effectus per vulgarem impedietur, ne habeat testator hæredem, de quo non cogitauit, isque explodatur, quem hærede instituto deficiente, ad hæ reditatem suam nominatim vocauit, l. prima. C. de neces. seru, hæred, instit. Et hactenus Corrasius, & [sect. 38] optimè (vt dixi;) non sic, sed præposterè quidem, Michaël Gras sus, is enim receptarum sententiarum, tom. 2. articul. transmis sio, quæ stion. 18. num. 4. fol. 69. non solùm in hac transmis sione, quæ ex potentia suitatis inducitur, & peculiarem in se rationem continet (vt suprà vidimus;) sed & in omnibus transmis sionibus, quòd ius transmis sionis per omnes species sit fortius iure substitutionis, generaliter obseruat: cùm tamen in duabus diuersum deberet ius constituere, nec ea ratione excitari, quam ibi adducit, iuxta ea, quæ suprà adduximus, vbi rationi illi concludenter remanet satisfactum; In alia autem, rationem illam ponderare deberet, quâ propter suitatis effectum, diuersimodè respondetur. Andreas etiam Fachineus controuersiarum iuris,[sect. 39] lib. 4. cap. 62. per totum, fol. 476. in eadem quæ stione non rectè se habuit, nonnulla potiùs minùs benè obseruauit, quibus numer. præcedentibus (vt vidisti) optimè, & verè satisfecimus: Ac inter alia deceptus quidem fuit, dum firmauit, priorem sententiam, hoc est Communem longè probabiliorem es se; cùm non modò probabilior sit, sed potiùs fal sa, & rationibus suprà adductis conuicta. Deinde, eodem in loco, in versiculo, sententia legis est, hallucinatur equidem, legísque sententiam retorquet; quippe cùm & legis sententia, & testatoris substituentis mens, substitutioni magis, quam iuri transmis sionis opituletur. In versiculo etiam, ad secundum respondeo, proculdubio aberrauit; quia traditum ibi, dumtaxat procedere potest, quando substitutus datus non est, sed minimè obtinet, quando substitutus aliquis fuit. Denique præfatus Author in transmissione , in quæ loquitur, vllo pacto sustineri non valet; in transmis sione autem ex potentia suitatis inducta, nullum verbum alloquitur, nec sciri potest, cui magis, an primæ, vel secundæ sententiæ acces serit. Et de his hactenus. # 14 CAPVT XIV. Ad explicationem §. Augerius, l. qui Romæ. ff. de verborum obligat. vbi quæ in proposito eius textus hucusque diuersimodè, variisque in locis scripta erant, distinctè, & breuiter commemorantur, Recentiorum omnium subtilitates, excogitatæque, & argutæ magis, quàm veræ interpretationes, nouiter & subtiliter conuincuntur, & confutantur: ac denique communi sententia ab eorum impugnationibus, qui ipsummet Iureconsultum Scæ uolam arguere, atque carpere non dubitarunt, reddita immuni, siue aliter & meliùs, quàm cæteri hactenus fecis sent, exornata, & defensa: l. etiam fideius sor. obligari, 17. §. finali, ff. de fideius soribus, decisione explicata; nonnulla in proposito adnotantur per Authorem, quæ sic enucleata, atque elaborata, nullibi antea fuerant. SVMMARIVM. -  1 §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligat. summam difficultatem, atque huiusce Capitis altercationem, ortam ex verbis ambiguis Scæuolæ Iureconsulti, eiusdem §. Authoris. Si enim apertius sententiam suam proposuis set, atque explicas set ipse, & quæ stioni propositæ dilucidè & distinctè magis respondis set: & dubitandi occasionem in futurum adimeret, ac etiam decisionem suam arguendi, carpendíque, non ita latam & liberam facultatem Scribentibus reliquis set. -  2 Negari tamen non pos se, quin eiusdem Iureconsulti mens & intentio satis apertè dignosci, atque intelligi valeat; & sententia illa, tum in se veris sima, & iuris principiis conueniens omninò, tum etiam iuxta mentem contrahentium verisimilius continens sit: quamuis à magnis Interpretibus non intellecta, nec verè explicata. -  3 §. Augerius, dictæ l. qui Romæ, verba præcitantur ideò, quòd ad eius interpretationem, atque enucleationem dicenda dilucidè magis appareant, & ostendantur. -  4 Bartoli ad textum, in dict. §. Augerius, summarium minimè conuenire eidem, nec ex verbis ip sius deduci pos se As sumptum commune, prout hîc adnotatur. -  5 Conditionis implendæ ius vtrùm in contractibus ad hæredes transeat? vbi in primis refertur commu nis Doctorum sententia, quæ inter casualem & potestatiuam conditionem distinguit. -  6 Postmodùm verò Didaci Couar. aduersùs Communem opinio profertur. Quæ & grauis simorum aliorum Authorum fuit. Ac pro se vrgentis sima fundamenta habet, vt Didacus ipse argute, & eruditè conges sit, atque ponderauit illa. Et negari non potest, quin probabilis videatur, aut saltem rem hanc difficultate plenam relinquat. Denique, quòd aliquando amplecti debeat omnino, hoc est, quando iuxta contactus, aut rei de qua agitur, subiectam materiam & naturam, siue conceptionis verborum formam, aut modum, ad quem contrahitur, id verisimilius videatur, vt noluerint contrahentes excludere eorum hæredes à iure adimplendi conditionem, si per eosdem hæredes ad eundem effectum impleri conditio pos sit. -  7 Antonij Pichardi theoricam, siue distinctionem in hac materia, nouam non es se, sed ex mente aliorum Authorum procedere, qui hoc numero præcitantur. -  8 In specie proposita à Iureconsulto Scæuola, in dict. §. Augerius, interuenis se nonnulla, quæ hoc numero præmittuntur. -  9 Iasonis, & Zasij, & aliorum Authorum ad tex. in dict. §. Augerius, summarium ab Authore probatur. -  10 Ad tex. in d. §. Augerius, communis interpretatio probatur, & num. sequent. ab aliorum impugnationibus defenditur. -  11 Communis sententiæ vera & fundamentalis ratio adducitur. -  12 Et Hieronymi de Cæuallos considerationes nonnullæ in proposito, nouè expenduntur, atque admittuntur. -  13 Neotericorum contra rationem communem obstaculum quoddam diluitur. -  14 Vdalrici Zasij ratio quædam ab Authore probatur. -  15 Contra communem interpretationem fundamentum aliud adducitur, & diluitur. -  16 Alciati, Connani, & Duareni rationibus seu fundamentis contra communem interpretationem, ab Hugone Donello, & verè, & concludenter satisfactum, vt hoc numero adnotatur. -  17 Rationi cuidam siue obstaculo contra eandem Communem respondetur, & Petri Salazar consideratio in proposito nouè expenditur. -  18 Text. in §. ex conditionali, Institut. de verbor. oblig. (quo decipiuntur Doctores quamplurimi) nihil facere contra communem interpretationem, de qua suprà, ex num. 10. -  19 Text. in l. ventris, C. de contrahenda & committenda stipulat. contra eandem interpretationem communem non vrgere, prout hîc adnotatur. -  20 Text. in dict. §. Augerius, decisionem non alterari ex decisione l. 2. tit. 16. De los contratos, lib. 5. nouæ collect. Regiæ, contra Azeuedum, noua & vera Authoris consideratio in hac materia. -  21 Antonij Gomezij ad text. in. dict. Augerius, intellectus damnatur. -  22 Ioannis Gutierrez ad eundem text. interpretatio, nouiter & verè conuincitur. -  23 Alciati, Duareni, & Petri Stellæ intellectus ad dictum §. Augerius, improbantur. -  24 Francisci Connani ad ipsum §. Augerius, interpretatio noua, nouiter & verè confutatur, & num. seq. -  25 Legis, si ita stipulatus, §. pos sunt, ff. de verb. obligat. promis sionem aut obligationem longè differre à promis sione dict. §. Augerius, contra Connanum. -  26 Emanuelis Costæ ad tex. in dict. §. Augerius, interpretatio noua, nouè & verè conuincitur. -  27 Ad text. in dicto §. Augerius, noua Authoris consideratio proponitur. -  28 L. fideius sor obligari, 17 §. finali, ff. de fideius soribus, vera ratio adducitur, & decisioni dicti § Augerius, textum illum non refragari, ostenditur apertè. -  29 L. 16. tit. 11 part. 5. intellectus, remis siuè: & ibidem, quòd lex illa decisioni dict. §. Augerius, nullo modo repugnet. PRo expedita huius Capitis explana[sect. 1] tione, constituendum erit in primis, § Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligat. summam facere difficultatem, atque huiusce Capitis altercationem, ortam ex verbis ambiguis Scæuolæ Iureconsulti, qui eiusdem §. author fuit: Si enim apertiùs sententiam suam proposuis set, atque explicas set ipse, & quæ stioni ibi propositæ, dilucidè & distinctè magis re spondis set; & dubitandi occasionem in futurum ademis set, ac etiam decisionem suam arguendi, carpendíque, non ita latam & liberam facultatem Scribentibus reliquis set: Negari tamen non pos se, quin ipsius Iureconsulti mens & intentio satis aper[sect. 2] te dignosci, atque intelligi valeat, & sententia illa, tum in se veris sima, & iuris principiis conueniens omninò, tum etiam iuxta mentem contrahentium verisimilius continens sit, quamuis à magnis Interpretibus non intellecta, nec verè explicata. Secundò deinde constituendum est, d. §. Augerius, [sect. 3] verba præcitare ideò neces sarium omninò es se, vt quæ ad eius interpretationem, atque enucleationem dicenda sunt, dilucidè magis appareant, & ostendantur, atque vt aliorum errores commodiùs conuinci valeant. Iureconsultus ergo Q. Seruius Scæuola, qui floruit sub Marco Anton. Philosopho, ita scriptum reliquit eo loco: Augerius filiusfamilias seruo Publij Mæuij stipulanti spopondit, se daturum quidquid patrem suum Publio Mæuio debere constitis set. Quæ situm est, patre defuncto antequam constitis set, quid, quantúmque deberet? an si aduersùs eius hæredem actum fuis set, aliúmve succes sorem, & de debito constitis set, Augerius teneatur? Respondi, si conditio non extitis set, stipulationem non es se commis sam. Hæc Iurisconsultus; ex quo Bartolus ibidem in summario, credidit expres sim probari, quòd[sect. 4] facultas implendi conditionem non transit ad hæredem; & sic neque conditio cùm hærede adimpleri potest, vt ex persona hæredis conditioni fiat satis: Inquit namque textus, Augerium non teneri ex stipulatione, etiam si mortuo patre conditio fuerit adimpleta Et ita etiam, licèt variè inducant, intellexerunt textum eundem Albericus, Paulus Castrensis, Imola, Alexander, Socinus, & alij ibidem, Galiaula in l. 2. §. ex his, ff. eodem tit. Paulus Parisius in consilio 121. lib. 4. Denique & sic intelligunt alij Authores, quos statim commemorabo, sed malè quidem, vt Iason, Zasius, & alij Recentiores in eodem, §. animaduertunt, qui rectiùs firmarunt, summarium Bartoli minimè conuenire, nec ex verbis illius §. deduci pos se: ibi namque non agebatur, vt hæres promis soris aliquid adimpleat, pater enim nihil promiserat, & sic nec ex eius persona aliquid implendum erat, sed potiùs ad Publium Mæuium creditorem spectabat, eo mortuo ad eius hæredes conditionem impleri, & curare, quid & quantum deberet pater Augerij. Aliter ergo summari debet textus ipse, vt ex infrà dicendis constabit.: Anteà tamen prætermitti silentio non debebit, quòd quamuis summarium Bartoli non conueniat text. in dict. §. Augerius, (vt suprà dixi,) nec etiam eiusdem doctrina probetur ex illo textu: ex aliis tamen congruè probari videtur, quæ [sect. 5] ij Authores considerarunt, qui in ea quæ stione, vtrùm conditionis implendæ ius in contractibus ad hæredes transear; inter conditionem casualem & potestatiuam distingunt: vt scilicet in casuali conditione, implendæ conditionis ius ad hæredes transferatur. Ratio est, quia talis conditio per hæredem non impletur, sed fortunâ & casu; ideóque quandocunque fortuna, vel casus euenerit, hoc sufficit: Potestatiuæ verò conditionis implendæ ius ex contractibus ad hæredes non transmittatur, nec hæredibus: competat. Ratio est, quia conditio soluitur morte; & conditiones in forma specifica impleri debent, l. qui hæredi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. vnde à nominata persona recedi non potest, vt perueniatur ad eam, quæ nominatam & expres sam repræ sentat. Et ita distinguunt, & superiorem sententiam tenent Petrus à Bellapertica, Cinus, Albericus, Salicetus, & alij in l. si plures, C. de conditionibus insertis. Bartolus, & alij communiter, maximè Imola. Alexander, Iason, & Zasius in l. si decem cum petiero, ff. de verbor. obligat. Socinus & alij in dict. §. Augerius, cum quibus est communis Doctorum sententia, vt constat ex traditione Didaci Couarr. practicarum capit. 39. num. primo, in principio, & in finalibus verbis, ibi: Igitur secundùm communem opinionem, qui in effectu quatuor expendit fundamenta communis eiusdem sententiæ, ad quæ aliorum rationes siue fundamenta reduci debent: Communem quoque di stinctionem sequuntur, & alios pro eadem citant Antonius Gomezius tom. secundo variarum, cap. 11. num. 36. versic. quòd tamen intellige quando conditio, Francisc. Marc. decis. 406. prima parte. Andreas Gaill, practicarum obseruation. lib. 2. obseruar. 2. num. 12. & 3. & latiùs declarat numeris sequent. Andreas Tiraquellus de retractu conuentionali, §. primo, glos sa 6. numer, 15. Ioannes Cephalus in consil. 43. num. 7. lib. 1. Ruinus in consil. 26. num. 12. lib. 2. Fulgo sius in consil. 101. numer. 2. Boërius decisione 182. numer. 22. Ioannes Corrasius in rubrica, ff. soluto matrimonio, num. 11. vbi D. Petr. de Barbosa prima parterubricæ, nu. 34. Menochius in consil. 143. nu. 24. lib. 2. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 16. num. 125. fol. 158. Verùm Didacus Couarru. practicarum dict. cap.[sect. 6] 39. num. 2. & 3. & 4. & num. 6. & 7. contra Communem insurgit, & contrariam sententiam, quòd ius conditionis implendæ transeat ad hæredem, & cum hærede conditio impleri pos sit ex contractibus, etiamsi conditio sit potestatiua constanter defendit. Quod & grauis simi alij Authores anteà tenuerunt: Sic enim prouit Glos sa in l. sub hac, verb. nam nec, ff. de obligat. & action & in l. fideius sor obligari, §. vltim. ff. de fideius sor. Ioannes Faber in l. si plures, C. de condition. insertis. Petrus Stella, & Franciscus Duarenus in d §. Augerius. Ioannes Corrasius in l. si decem cum petiero, ff. de verbor, obligat. Franciscus Connanus comment, iur. ciuil. lib. 6. cap. 3. Ac verè hæc opinio contra Communem, vrgentis sima pro se habet fundamenta, prout Didacus ipse Couar. d.c. 39. num. 2. per totum, argutè, & eruditè conges sit, atque ponderauit illa. Et negari non potest, quin probabilis videatur, aut saltem rem hanc difficultate plenam relinquat: imò & aliquando amplecti debeat omninò, hoc est, quando iuxta contractus, aut rei, de qua agitur, subiectam materiam & naturam, siue conceptionis verborum formam, aut modum ad quem contrahitur, id verisimilius videatur, vt noluerint contrahentes excludere eorum hæredes à iure adimplendi conditionem , si per eosdem hæredes ad eundem effectum impleri conditio pos sit, eiusque intentionis & voluntatis fuis se, saltem in genere, quamuis specificè & expressè non dixerint, deprehendi pos sit. Quo casu procedere poterit Didaci Couar. as sertio & resolutio tradita ibi, ac etiam obtinebit ratio, quam ipse ponderauit eodem in loco n. 7. in princip. & in vers. sic sanè in præ senti quæ st. dum etiam in contractibus attendi debere contrahentium voluntatem probauit, quamuis in dubio atque regulariter) provt ipse voluit contra Communem) nequaquam (vt ego arbitror) obtinebit. Minùs etiam obtinere poterit Didaci eiusdem sententia dict. cap. 39. num. 5. in principio, & num. 7. dum intendit probare contra claram decisionem dict. §. Augerius, falsum es se, stipulationem illam, mortuo patre priùs quàm constet de quantitate debita, non committi, si post mortem patris constiterit. & tamen id es se veris simum, & contrarium contra verba aperta illius text. statim euidenter probabitur. Rationem etiam, quâ Communis vtitur, & Didacus ipse euincere & confutare conatur, in proposito concludere, & verisimilem contrahentium voluntatem ostendere, ob quam ita statui debuit in specie ibi proposita, ostendetur statim: Vnde ad verisimile attendimus, & voluntati contrahentium adhæ remus, (prout fieri debete Didacus ipse firmauit;) ita quidem, & non ê contrario docere debuit Iureconsultus. Nec mouere debent Andreæ Alciati, Petri Stellæ, Francisci Duareni, Emanuelis Costæ, & aliorum traditiones (quibus præcipuè adducebatur Couar. ibidem, num. 5. ) ips æ enim & à veritate alienæ, vt statim dicetur, nec ad interpretationem eiusdem §. aliquid certum continent. Remanet ergo iuxta nostram sententiam, regulariter veriorem videri communem opinionem, aliquando verò ab ea discedendum, si ea concurrant, quæ superiùs notauimus; & sic procedere pos se Didaci, & sequacium As sumptum: Nunquam tamen quoad text, in dict. §. Augerius, Eorum interpretationem, aut contra communem resolutionem, existimamus locum habituram, quoniam verba clara eiusdem textus repugnant. Denique, in eodem proposito prætermittendum[sect. 7] non erit, Antonij Pichardi theoricam, siue distinctionem, quam adducit in §. ex conditionali, num. 14. Institut. de verbor. obligat, nouam non es se, sed ex mente eorum procedere, qui contra communem di stinctionem scribunt, semper tamen intelligunt, conditionis implendæ ius ita demùm ad hæredes transire, & cum hærede impleri pos se conditionem ex contractibus, si conditio potestatiua personalis non sit, nec omninò adhæreat personæ, imò commodè pos sit per alium actus in conditionem deductus expediri. Quod expres sim aduertit Couar. dict. cap. 39. num. 2. in principio, & repetit ad finem capitis, colum, vltim. in sine, in versic. 5. vt liberè, ibi: Imò existimo, ius conditionis adimplendæ ad hæredem transire, etiamsi conditio potestatiua sit, modo ea conditio non sic adhæreat personæ nominatæ, quod per alium expediri ad similem effectum & æquipollentem minimè pos sit. Et repetit statim in versic. Octauò ex prænotatis. Sic etiam intelligunt Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, dict. artic. 16. num. 125. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 24. cap. 1. nu. 27. & eos referens, Hieronymus de Cæuallos practic. communium contra commun. q. 727. num. 54. 55. & 56. quæ equidem communis traditio non mediocriter iuuat intellectum communem ad text. in d. §. Augerius, quamuis Didacus, & cæteri, quos ipse præcitauit, non ita percipiant, siue sic fateri repugnent. Reiecto itaque superiori summario, Secun[sect. 8] do deinde loco & principaliter constituendum erit, quòd in specie proposita in dict. §. Augerius, creditor patris cum patre non egit, aut certè ita egit, vt viuo eo de debito non constaret: Pater aliis hæredibus relictis deces sit, siue quòd Augerius exhæredatus fuis set, siue quòd institutus hæ reditatem repudias set: Deinde cum hæredibus patris egit stipulator, & probauit quantum sibi pater debuis set: Tamen (vt in lectura eiusdem §. rectis simè aduertit Donellus in principio) siue quod comperis set, hos creditores soluendo non es se, siue quòd es sent omnes litigiosi, siue quauis alia de cau sa cum Augerio cœpit experiri ex suprascripta stipulatione, vt solueret quod pater debuis set. Augerius negabat se ea stipulatione teneri: Quæ situm est, an teneatur? Et respondet Scæuola, si conditio non extitis set, stipulationem non es se commis sam, hoc est Angerium nequaquam teneri ex stipulatione, prout non teneri, cum communi sententia tenuerunt (præter alios quos statim referam) Ia[sect. 9] son, Zasius, Socinus, & alij, qui rectiùs summarunt illum textum, dum dicunt, quod promittens soluere quidquid alium debete constitis set, non tenetur, nisi constiterit illo debitore viuente, vt sic dictio illa Sic, accipienda sit pro Quia: Quasi diceret Iureconsultus, quia conditio non extitit, stipulationem non es se commis sam. Et hæc fuit (vt videtur) sententia Rogerij, quæ ibidem refertur in Glos sa Accursij, & tum à Veteribus, tum etiam ab infinitis Neotericis magis communiter probatur; qui omnes ad hoc reputant decisionem illam valdè singularem, & consulunt creditoribus, atque aliis personis, in quorum fauorem huiusmodi promis siones aut obligationes factæ fuerint, quòd faciant constare de tali debito, viuente principali debitore, quoniam aliàs eo mortuo, fideius sor liberabitur, licèt debitum constet, & liquidetur cum hæredibus debitoris: Sic ergo tenent, & textum illum negatiuè loqui, scilicet conditionem non extitis se, & consequenter stipulationem non es se commis sam intelligunt Bartolus, Albericus, Baldus, Castrensis, Imola, Alexander, Socinus, Iason, & Zasius ibidem, idem Bartolus in l. cui fundus, ff. de condition. & demonstration. Alberic. in l. neces sarias, §. de vendendo, ff. de pignoratitia actione. Alciatus, & Galiaula in l. 2. §. ex his, ff. de verbor. obligat. Paulus Parisius in consil. 121. lib. 4. Bald. in cap. ad nostram, col. 2. de iureiurando. Fulgosius in consilio 102. Decius in l. hæredem. num. 1. ff. de regulis iuris. Socinus in consil. 24. num. 3. volumine 3. Hyppolitus singulari 304. defendunt etiam communem hunc intellectum Robertus, lib. 4. sententiarum, cap. 16. Hotmannus lib. 1. obseruationum. c. 8. Iacob Cuiacius in d. §. Augerius, Hugo Donellus, qui equidem hac in re cæteros alios antecellit, atque eleganter prosequitur, & communem interpretationem tuetur in lectura eiusdem §. Augerius: Et verè pro communi sententia (quæ mihi semper placuit) fortiter vrget; in primis, quia in ea stipu[sect. 10] latione negari non potest, quin insit conditio, si patrem posteà debere constiterit, éstque in illa de[sect. 11] monstratio in futurum collata, cuius generis demonstratio omnis conditionem continet, l. Stichum qui meus erit, 6. ff. de legatis 1. conditio verò nequaquam extitit, nunquam enim conditio pro impleta habetur, nisi plane ad eum modum impleta sit, quem verba conditionis præ scribunt, l qui hæ redi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. Id autem in conditione illa, mortuo iam patre contingere non potest; nam per probationem factam de debito mortuo patre effici potest, vt constet patrem dum viueret, debuis se, non tamen vt constet patrem debere, quod verba conditionis exigebant, vt in proposito eleganter atque eruditè animaduertunt Zasius, & Donellus in dict. §. Augerius, & eos non referens, nihil etiam dicens ex omnibus, quæ hoc[sect. 12] capite à me adnotantur, Hieronymus de Cæuallos practicar. commun, contra commun, quæst. 727. qui ex num. 50. cum seq. vsque ad finem quæ stionis, agit de intellectu ad illum textum, & num. 53. dicit veriorem sibi communem interpretationem, & pro eius intelligentia præmittit nonnulla, ex num. 54. vsque ad num. 62. demùm ex eo numero, rectè obseruauit, quòd ille contractus siue promis sio conditionalis in se fuit, & quòd in ratione reddenda fuit considerata industria personæ, & consequenter debitum dumtaxat quod in vita patris liquidatum fuis set, non verò quod post eius mortem debuis se constitis set; quia illud iudicatur velut nouum debitum, nouáve obligatio, ad quam fideius soris promis sio trahi non debet. Præterea pro eodem intellectu communi, & pro eo quod dicitur de industria principalis debitoris, & quòd meliùs instructus iudicatur circa rationes reddendas ipsemet promis sor, ponderat text. in l. inter artifices, ff. de solutionibus, & concludit, quòd contractus in quo requiritur alia industria personalis non transit contra hæredem, nec liquidatio facta mortuo principali nocet fideius sori. Denique expendi verba illa, Quidquid patrem suum, ponderando dictionem illam Suum, quæ de fui natura restringit obligationem ad præ sens tempus, & sic ad debitum liquidatum in vita patris principalis debitoris, quia præ sens tempus significat, non verò in futurum trahitur, siue ad liquidationem posteà factam non extenditur. Et hactenus Author præfatus. Prætereà & secundo loco pro eadem communi[sect. 13] sententia non leuiter iuuabit id, quod ad solutionem Neotericorum impugnantium communem intellectum, hoc numero, & seq. deducetur. In primis ergo, eò præcipuè contra Communem adducuntur, atque excitantur, quòd iniqua & absona, atque rationi & æquitati contraria & repugnans videatur interpretatio superior, ex eo, quòd in re, in veritate, aut in effectu, idem sit debitum, & quod viuus probatur debere, & quod mortuus probatur debuis se. Quo fundamento contra Communem intellectum insurgunt, & improbant eum post alios, quos referunt Couar. practicarum dicto capit. 39. num. 5. qui tamen non rectè citauit Paulum Ca strensem in dict. §. Augerius, vt iniquitatem aut repugnantiam prædictam probaret; Castrensis namque non dicit communem opinionem contrariam es se rationi & æquitati naturali (vt Couar. retulit) sed inquit dumtaxat, quòd decisio illius textus, laicis & ignorantibus iura, videretur extranea, & contra omnes rationes. Eodem etiam fundamento, iniquitatis inquam, & repugnantiæ, vtuntur Alciatus lib. primo dispunctionum, cap. 13. Duarenus, & Stella in dicto § Angerius. Connanus commentarior. iur. ciuil. lib. 6. capit. 3. num. 9. fol. 407. Antonius Gomezius tom, 2. variarum, capit. 11. numer. 36. versic. item adde quòd ius vel spes. Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 37. num. finali, folio mihi 190. Alphonsus Azeuedus in l. 2. titul. 16. num. 8. lib. 5. Nouæ collectionis Regiæ. Verùm huic ratio aut fundamento respondetur concludenter, multùm inquam interes se, & re ipsa, & veritate, atque effectu, vtrùm viuo patre agatur, & de debito constet, an verò mortuo patre id fiat; pater namque habere potuit exceptionem aliquam, aut pacti de non petendo, aut rei iudicatæ, similémve aliam, quâ consequeretur viuus, vt constaret eum multò minùs debere, & melius sciretipse qualiter negotium & liquidatio expediri, aut se habere deberet, & iuxta qualitatem occurrentium se defendere, ac neces sarias probationes facere: Id quidem quod alius quicunque, etiam eius hæres non ita faceret, quia præ sumitur ignorare factum defuncti, aut non es se ita instructus, & certioratus de illo, l. qui in alterius, vbi Decius, Cagnolus, & Mainerius exornant, ff. de regulis iuris, l. vltima, ff. pro socio. Vnde magna fieret Augerio iniuria si debito per mortem patris probato, perinde id accipimus ad conditionem implendam, ac si viuo patre de eo constitis set: Eò maximè quòd conuentionem aut promis sionem huiusmodi sic interpretari, atque accipere debemus iuxta debitorum aut fideius sorum intentionem, quorum mentem semper in dubio, & nisi de contrario constet, intelligendum est fuis se, vt non teneantur ex ratione prædicta, nisi viuo principali de debito constiterit, vt optimè adnotarunt Iacobus Cuiacius, & Dionysius Gothofredus ibidem. Id autem non solùm non contrarium est rationi, & æquitati, imò maximè conueniens, tum ob formam, & modum conceptionis stipulationis, tum etiam ob præfatum inconueniens ignorantiæ facti defuncti, ad quod inter alia cum iudicio ani[sect. 14] maduertit Zasius in eodem §. Augerius; dum dicit, quòd verbum constare de debito, habet vim debiti liquidandi, sed non ita certè potest debitum liquidari post debitoris mortem in persona hæredis, sicut in viuente; quia hæres probabiliter ignorat ea, quæ defunctus contraxerat: Et, vt inquit Iason ibidem, columna penultima, viuo patre, verius ac certius con staret de quantitate debita, nec pos set vlla fraus contingere in probatione debiti, quæ eo mortuo forsan dolo & fraude fieret. Deinde, nec mouere debet fundamentum aliud[sect. 15] contra Communem, scilicet quod Scæuola Iureconsultus conditionaliter respondit, Si conditio non extitis set, Quasi nihil affirmet: quoniam vsitato more loquendi, conditionem posuit pro causa, si, pro, quoniam; quasi diceret, si conditio non extitis set, id quod existimo atque ex his, quæ proponuntur, intelligi debet, respondi stipulationem non es se commis sam. Quo modo loquendi non solùm Iurecon sulti, sed & alij Authores frequenter vtuntur, & tamen vt certum supponunt id, de quo conditionaliter loqui videbantur, vt videre est in l. fideius sor. §. sin. ff. de pignorib. in vers. respondi, & penes Virgilium lib. 1. Georgic. Vestro si munere, &c. Ciceronem in Topicis, Si sines in vbe, &c. Et officiorum lib. 3. Quod si Aquiliana, &c. Quibus in locis non dubitanter loquuntur, sed affirmatiuè, dum in propo sitione intelligi volunt as sumptionem, quam præ mittunt, vt cum iudicio, atque eruditè animaduertit Hugo Donellus in lectura dict. §. Augerius, circa[sect. 16] finem: Qui Author ex num. 2. ibidem, contra communem interpretationem, hactenus à nobis probatam, & quam ipse quoque constanter tuetur, quatuor rationes, siue argumenta adducit, duas Alciati, vnam Connani, & alteram Duareni, illis autem concludenter adeò satisfacit, vt Communis eadem tutis sima sic remaneat, nec aliquid adiicere neces se sit. Remanet ergo, dici non pos se, in specie propo sita idem es se debitum, & quod viuus probatur debere, & quod mortuus probatur debuis se: Cer[sect. 17] tum etiam est, minus dici pos se, semper videri rem cum eadem persona gestam, quasi hæres & defunctus, vna & eadem reputentur, l. vlt. in sin. C. de impuberum, & aliis. Id namque est ciuiliter & secundùm fictionem, non verè, nec naturaliter. Quia (vt vides) promis sio relata fuit ad personam patris, & conditionaliter equidem, atque per stipulationem, quæ stricti iuris est; & sic sublata persona illa naturaliter, non debuit promis sor pro ciuili, atque sictitia teneri, vt non malè obseruauit Petrus de Salazar de vsu & consuetudine, capti. primo, numer. 22. qui rectè probauit, Scæuolam Iureconsultum, qui creditur duram & scandalosam decisionem nobis edidis se, honori suo restituendum, carpendósque potiùs atque notandos eos, qui multipliciter ipsum legunt. Certum denique erit, atque ex superioribus facili negotio vnusquisque poterit responsum præ bere rationibus nonnullis, quas contra Iasonem, & communem intellectum adeò fortiter vrgere arbitratus est Couar. dict. cap. 39. num. 5. in versiculo, Primum etenim ipse quæram, Omnes siquidem obtinere non pos sunt ex his, quæ superiùs notauimus, ex quibus vis est fateri, videri id tacitè actum inter contrahentes, & iuxta verisimilius sic respondis se Scæuolam, eorumdèmque negotium accipiendum fore, vt suprà notaui. Nec vis est in eo, quod hoc, vel illo modo, generéve diuerso probationis de debito conster, siue quòd in genere tantùm promis sio illa facta fuerit (quamuis in hoc Couar. metipse maximam vim faciat ibidem,) sed in eo dumtaxat facienda est tota vis, quod num. 11. suprà dicebam, & Iureconsultus Scæuola maturè & acutè pensitauit: In alio etiam, scilicet negari nullo pacto pos se, quin verba illa, Quicquid patrem suum Publio Mæuio debere constitis set, clarè denotent, non ita certè aut liquidé, certóve aut concludenti probationis genere constare; & quòd tunc non constabat, quid, quantúmve deberetur, debitúmve liquidum non erat, sed potiùs liquidandm, atque ex calculo rationum, ex his quoque, quæ postmodùm gererentur, sciendum & discutiendum, idcircò Iureconsultus Scæuola sic recté respondit, vt s æpè dixi. Prætereà nec mouere debet fundamentum aliud[sect. 18] contra Communem, deductum ex textu in §. ex conditionali, Institut. de verbor. obligat quo equidem decepti sunt Doctores communiter, quoniam verba illius textus accipi debent de his conditionibus, quæ ex futuro incertóque euentu dependent, non verò de his, quæ in potestatem alicuius collatæ sunt, qualis est conditio illa, de qua agebatur in d. §. Augerius; quæ etiam eius naturæ erat, vt mortuo patre debitore, non pos set ampliùs existere: Enimverò personæ patris sic iniuncta erat conditio, vt non pos set egredi personam eius, & sic deficit mortuo ipso, l. si ita expres sum, ff. de condit. & demonstrat. Vnde conuenire non pos sunt verba eiusdem §. Tantum est spes debitum iri, eàmque spem, &c. Quoniam deficiente conditione, nulla ampliùs est spes, nec debiti, nec conditionis implendæ, ideóque nec spes, quæ non est, transmitti potest. Nec etiam ad rem facit textus in l. veteris, C. de[sect. 19] contrahen. & committen. stipulat. quamuis contra Communem induxerit eam Couar. d.c. 39. n. 2. vers. Quintò ad probandum: Multùm enim distat conditio stipulationis ab stipulatione ipsa; stipulatio namque ad hæredes transit regulariter, nisi aliquid sit, quod transmis sionem impediat; & iuris est, siue ius ex illa oritur: Conditio autem nullum ius continet, sed facti tantum est, vnde si alicui personæ iniuncta sit eo modo, quo hactenus dictum est, in hæredem non transit, sed vnà cum persona cui erat sic iniuncta, debet extingui, per text. in dicta l. si ita expres sum, cum similibus, ff. de condition, & demon strat. Denique nec alteratur decisio textus in d. §. Auge[sect. 20] rius, ex decisione l. 2. titulo 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Quidquid contrarium expressè tenuerit Azeuedus in eadem l. 2. n. 8. idque concludenti ratione euincitur, quam prædictus Author non considerauit, videlicet, quòd lex illa dumtaxat dixerit: Que de qualquier manera que parezca que vno se quiso obligar a otro quede obligado: Sed non dixit, Que quede obligado de la manera que no se quiso obligar. Sed in terminis d. §. Augerius, non apparet quòd promis sor voluerit se obligare nisi in casu, quo in vita debitoris constaret quid quantumve deberet; id quod in dubio præ sumendum est ex mente promittentis, vt in terminis eiusdem §. profitentur Iacobus Cuiacius, & Diony sius Gothofredus: Nec aliquid concludit Azeuedi eiusdem ratio; ideo reiiciendam decisionem præfatam in iustitia & conscientia, quòd si creditor sciret promis sorem non teneri mortuo debitore, non adquieuis set promis sioni, sed debitori molestiam inferret; imputet enim sibi creditor, qui molestiam non intulit debitori, & negligens fuit in iure suo consequendo, vel qui ab initio cùm pos set, legem non dixit apertiùs, ad eúmve modum & formam stipulationem confecit, vt de nullo conqueri pos set, iuxta vulgatas iuris regulas, & communes traditio nes Doctorum: Scæuola autem (vt dixi suprà ) sic rectis simé docuit; non enim negauit euenire pos se, vt aliquando stipulatio ea forma concepta committatur, si contrahentes senserunt de eo, quod quandocunque constitis set; id potiùs tacitè concedit, sic tamen decidit, atque in casu adeò incerto verbis conditionalibus vtitur, quia verisimilius est, actum fuis se, vt promis sor non aliter teneatur, quàm si viuo patre de debito constiterit, vt suprà dixi. Quòd si ab stipulatore aliter forsan actum est, id proculdubio parum interest, nec prædicta debuit alterare, tum quia de eo certi non sumus, nec es se pos sumus, & sibi (vt dixi) imputet, qui rem magis non expres sit, alitérve geri curauit: Tum etiam, quia concepta stipulatione sic, contrarium magis nobis suadere debemus, vt dictum remanet. Tertiò & principaliter constituendum est, ex dictis hactenus, sustineri non pos se intellectus, siue terpretationes nonnullas, quas ad textum in eodem §. Augerius, excogitarunt ij, qui communem intellectum subuertere, atque impugnare contendunt: Nam in primis intellectus Antonij Gomezij tom. 2. varia[sect. 21] rum, dict. c. 11. n. 36. ad finem, quòd in eo textu actum videretur, ne filius promis sor aliter teneatur, quam si constiterit de ipso debito in vita patris: vel in communem intellectum incidit, quem ipse malé improbauit: vel si intelligit claré, aut expres sim actum, diuinat manifestè, vt aduertit Emanuel Suarez in addit. ad Antonium Gomezim, folio 471. in principio. Vltra quem animaduerto, negari non pos se, quin (vt suprà dicebam) Iureconsultus pro certo supposuerit, non apparere; an inter contrahentes aliquo modo actum fuerit, vt Augerius soluere teneretur, quod viuo patre, ac lite cum eo mota, & computatione facta, debere constiterit; an verò quod quandocunque debere constitis set: sed in eo dubio ob rationes prædictas, & id quod verisimilius est, præ ponderans, sic statuit, quia ex incertis verisimilius, & formæ. verbísque stipulationis magis conueniens videbatur. Deinde, nec sustineri potest intellectus Ioannis[sect. 22] Gutierrez de iuramento confirmatorio, 1. p.c. 37. n. finali, fol. mihi 190. scilicet quòd stipulatio & obligatio non fuit relata in futurum, sed potiùs in præteritum, & ad id, quod ante constabat patrem debere; nunquam autem constitit, quòd pater anteà aliquid deberet, & sic stipulatio committi non potuit: Displicet autem ex eo, quòd in effectu fuerit prima interpretatio Glos s æ ibidem, quæ nec Glos s æ-metipsi placuit, & communiter improbatur ab omnibus, tam communem opinionem sequentibus, quàm impugnantibus illam, vt constat ex his, quæ scripta reliquit Iason in eodem § Augerius, num. 5. & 6. verè namque secundùm hoc, ineptum vanúmque foret tractare de implemento conditionis, viuo vel mortuo patre Augerij, & an cum debitore principali, an verò cum hæredibus actum fuis set: Nec Iureconsultus conditionem appellaret illam, quæ in præteritum fuis set relata, nec etiam tractaret de effectu stipulationis, si conditio relata in præteritum, fuis set falsa; quia conditio, quæ in præteritum refertur, cùm non suspendat, non est vera aut propria conditio, l. cum ad præ sens, ff. si certum petatur, l. conditio, l. si stipulatus, ff. de verbor. obligat. nec erat verisimile, quòd creditor stipularetur hoc casu ab Augerio, vel ab alio fideius sore sub tali conditione relata in præteritum, quam sciret falsam, nec in facto proprio talis verisimiliter cadere poterat ignorantia, l. finali, ff. pro suo. Nec magis probari pos sunt aliæ interpretatio[sect. 23] nes Alciati, Duareni, & Petri Stellæ, vt aduertit Emanuël Suarez in additionibus ad Anton. Gomez. loco relato suprà, dict. folio 471. & fortis simis, atque concludentibus rationibus impro bant Couar. practicarum dict. cap. 39. n. 5. ex versiculo, verùm quia Scæuolæ responsum, vsque ad numerum 6. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis,[sect. 24] lib. 6. cap. 3. num. 9. quo loco ipse tradit nouam aliam interpretationem, quam Couar. ibidem retulit, & non improbauit in versiculo, sed & Franciscus Connanus, & sequutus fuit Emanuël Suarez vbi suprà, dicto folio 471. in versiculo, quocirca cum Connano: videlicet, quòd conditio illa, de qua tractauit Iureconsultus Scæ uola in dicto §. Augerius, non sit ea, quam Doctores putauerunt communiter, hoc est consistentem circa liquidationem debiti, sed potiùs in alio; an, inquam debitor, vel eius hæres es sent soluendo, iuxta l. si ita stipulatus, §. pos sunt, ff. eodem titulo, de verbor. obligat. Atque ita intelligit Iureconsultum loqui negatiuè, ex eo quia non sus siciebat constare de debito, nisi etiam constaret, an debitor es set soluendo. Et in hoc inquit Connanus versari conditionem: Sed malè quidem, & longè à litera & mente eiusdem textus, qui verè tractauit de liquidatione debiti, & de vita, mortéque debitoris: & denique de conditione, quæ ex verbis ipsius promis sionis resultabat, non verò de[sect. 25] alia conditione extranea. Item etiam, quia casus Scæ uolæ in dicto §. Augerius, longé distat à casu dicti §. pos sunt: cùm ibi decisio principaliter consistat ex illa forma promis sionis soluendi nomine alterius, quod ita non fuit in dicto § Augerius, vt patet manisestè: Et ideò promis sio Augerij non potest censeri, nec regulari iuxta decisionem dicti §. pos sunt: Imò potiùs vnius & alterius textus verba longé in se differunt, vt dignosci valet ex his, quæ ibidem scripserunt Bartolus, ac cum eo Doctores communiter, iuncta regula l. §. magis, ff. de solutionibus. Tandem nec Emanuëlis Costæ aduersùs Com[sect. 26] munem, intellectus placere potest, quem retulit, sed non improbauit Couar, dicto capite 39. numero 5. ad finem, vers. cæterùm Emanuël: Nec enim verum est, quod Scæuola Iureconsultus videns se fuis se con sultum de re claris sima, respondis set obliquè, & qua si irridendo consultorem, quasi diceret, dubium non es se, conditionem extitis se, & consequenter stipulationem fuis se commis sam: Verius namque est, con sultum fuis se Scæuolam de re non clara, sed potiùs habente maximam difficultatem (vt suprà vidisti:) casus enim ille tam in iure, quàm in factodifficilis erat, vt videre licet ex omnibus Authoribus s uperiùs præcitatis: & responsum illud non habet verba ironica, nec contraria menti, sed potiùs debet intelligi ita plané, provt verba sonant. Idque vltra alia superiùs dicta, apertè colligitur ex §. sequenti vbi Iurecon sultus respondit eodem modo, conditionaliter & negatiuè, & non ironicé aut iocosè, sed satis serió & affirmatiuè. Et secundùm hæc libentiùs probandam existimo[sect. 27] communem interpretationem, cæterásque reiiciendas, & adhuc dictis, vltra omnes adiiciendum, Scæ uolæ responsum intelligi pos se, prout iacet, etiam non accepta dictione Si, pro quia: Idque in hunc modum, quòd idemmet Iureconsultus iuxta mentem & intentionem promittentis pro cerro supponat, conditionem existere non pos se, nisi viuo patre de debito constirerit, nec aliter committendam stipulationem, quàm si viuo eo liquidationes fiant: Vnde in propo sito consultus, breuiter & ingeniosè respondet. si conditio non extitis set, hoc est nisi viuente patre, de debito constiterit; quo modo conditio existere potest, & non aliter, stipulationem non es se commissam : Nam cùm vnus tantùm casus es se pos sit, quo conditio exi steret, perinde est, ac si specificè is expres sus fuis set, aut specialiter Iureconsultus dixis set, si conditio liquidationis viuo patre non existeret, respondi stipulationem non es se commis sam. Quarto & vltimo loco constituendum est, hucus [sect. 28] que ad interpretationem d. §. Augerius, obseruata, nequaquam alterari, siue nullo modo dubia reddi ex decisione l. fideius sor obligari, 17. §. finali, ff. de fideius soribus; vbi sic scribitur: Cum fideius sor hoc modo acceptus es set, si reus quadraginta quæ ei credidi, non soluerit, fide tua es se iubes: verisimile est id es se actum, vt cùm interpellatus reus non soluis set, fideius sor teneretur: Sed & si reus ante, quàm interpellaretur, deces sis set; fideius sor obligatus erit: quasi hoc quoque casu verum es set reum non soluis se. Ibi namque (vt vides) licet conditionalis fuerit obligatio, aut fideius sio illa, quod Bartolus, & Paulus Castrensis recte obseruarunt in lectura eiusdem §. tamen obligationis eiusdem aut fideius sionis forma, & conceptio longé distat à forma & conceptione stipulationis, de qua in d. § Augerius, non enim promis fum fuit à fideius sore, quidquid reum debere constitis set: quo casu verisimilius est (vt dixi) actum de eo, quod viuo eo constitis set, sed aliter fideius sio facta est. si reus quadraginta quæ ei credita erant, non soluerit; quo casu & certa quantitas ab initio designatur, atque in casum quo reus non soluerit, in fideius sionem deducitur, ac etiam ex calculo siue computatione, quæ postmodùm fieret, non pendet, an plus, vel minus debeatur, nec maior, nec minor erit in vno, quàm in altero industria: semper enim certum est, quid, quantúmve debeatur, & à fideius sore promissum fuerit; idcircò eleganter respondet Iureconsultus, verisimile es se id actum fuis se, vt indistinctè & absolutè fideius sor teneatur. modò interpellatus reus non soluis set: Non enim sufficit. quòd reus sit in mora, vt conditio illa impleatur, & purificet obligationem fideius soris. sed interpellatio tacita vel expres sa neces saria est, vt docuit Castrensis ibid. n. 1. in fine, Cæterum quando reus antequam interpellaretur, deces sit, fideius sor etiam remanet obligatus, quia sicut conditio censetur impleta propter moram principalis debitoris ita & cùm desiit pos se soluere per mortem, & sic non requiritur interpellatio hæredis, licèt illo viuente requireretur eius interpellatio, vt etiam Ca strensis in eadem l. animaduertit, num. 2. in principio, & postmòdum in vers. vltimò oppono, latiùs declarat: Vno autem & altero casu indistinctè tenetur fideius sor, quia in casu quo non soluerit reus, fideius sio facta est: Vtroque autem verum est, reum non soluis se, vt expres sit Iureconsultus ibi, qui ad verisimile attendit in specie illa, sicut etiam in specie d. § Augerius, verisimilius respiciens Scæuola, sic respondit. Et hæc est vera & genuina interpretatio illius legis, circa quam (vt videre poteris) vacillat Couar. nec certum quid adducit praticarum d.c. 39. n. 6. ad finem, in vers. item non oberit. Minus denique alteratur d. §. Augerius, decisio, ex[sect. 29] decisione l. 16. tit. 11. partita 5. ibi enim diuersa proponitur facti species, & quantitas certa & liquida ab initio fuit promis sa, & alia interuenerunt, propter quæ, legis ipsius Compilatores sic respondere debuerunt: Hæc autem ideò, atque ex proposito non adduco, quod rectè perpendat, & adducat ea Hieronymus de Cæuallos pract. commun. contra commun. qu. 727. n. 61. Et de his hactenus. # 15 CAPVT XV. A succes sione Maioratus non simpliciter aut perpetuò, siue non absolutè & indistinctè, sed propter aliquam rationem, vel causam aliquóve casu, aut qualitate superueniente, excluso eo, qui priùs ad succes sionem inuitatus fuerat, si casus, vel qualitas superueniat, an personalis tantùm, an verò realis & linealis exclusio censeri debeat? Deinde si sequens in gradu, vel proximior eo casu vocetur, quis dici debeat proximior; & vtrùm descendens ex eo, qui prohibetur succedere, vel propter aliquam rationem, in euentúmve alicuius casusà succes sione repellitur, admitti debeat, vel repelli: siue an dici pos sit sequens in gradu, vel non? Regulariter etiam, cùm à succes sione Maioratus, aut fideicommis si aliquis excluditur, vel cùm succedere prohibetur, an omnes ab eo descendentes exclusi cen seantur, vel succedere prohibiti absolutè? Quid si ratio exclusionis, vel qualitas ob quam excluditur, in eius descendentibus ces saret, aut si exclusio ipsa personalis es set, descendentésve ex propria persona, aut vocatione, siue ex proprio iure succes sionem prætenderem? Sed & exclusa filia, quando censeatur exclusus nepos, & de intellectu theoricæ, seu doctrinæ Bartoli in proposito. Ibidem etiam. Angeli, Pauli Castrensis, Philippi Cornei, Hippolyti Riminaldi, Iacobi Menochij, Syluestri Aldobrandini, Telli Fernandez, & aliorum traditiones, sic ponderatæ, atque exornatæ, vt vtilitatem contineant, futuris aliis negotiis contingentibus prodes se valeant. Denique casus, vel qualitas superueniens, quæ tunc succes sionem impediret, an noceat ei, qui anteà legitimè, siue tempore habili succes serat? Vbi in facti contingentia consultus, de iure respondit, & primus quidem omnium scripsit Author, eiúsque consilium, provt editum fuit, transcribitur hoc loco, & quamplurima diligenter & accuratè explanata relinquuntur, quæ cum hactenus in eo casu nullus alius scripserit, nec parti consilium aliud præ stitum, imò nec ab ipsa petitum sit, nullibi sic ex proposito elaborata, atque dilucidè enucleata reperiri poterunt. SVMMARIVM. -  1 Supponuntur aliqua ad maiorem claritatem & di stinctionem tam facti, quàm iuris huius litis, ca súsque Authori consulti, omninò neces saria. Clausulæ etiam Maioratuum referuntur, & duo articuli principales proponuntur, qui per totum caput, siue responsum tractantur. -  2 De iure eius, qui in casu succes sionis Maioratus principalis patris sui ab his Maioratibus exclusus est, incipit tractari, & contenditur probari, quod quamuis ipse post obtentum Maioratu principalem, hos Maioratus de nouo acquirere non pos set, tamen quòd illos retinere poterit, considerata habilitate & capacitate, quæ tempore succes sionis in eo fuit. -  3 Habilitas ad Maioratus succes sionem, tempore delatæ succes sionis consideranda est, & neque præcedens, neque subsequens inhabilitas in consideratione habetur. -  4 Idque in quacunque materia generaliter procedit, quidquid posteà contingat. -  5 Ea namque, quæ vtiliter constituta sunt, durant, licèt posteà contigerit casus, à quo initium capere non potuerunt. -  6 Nec debent ex superueniente quopiam casu reuocari illa, quæ iam perfecta & absoluta, atque consummata fuere. -  7 Ius quando alteri est iam quæ situm ex aliqua dispo sitione; etsi ces set dispositionis causa, non tamen subuertitur dispositio. -  8 Ius quæ situm faciliùs conseruatur, quàm ius nouum acquiritur & difficilius excluditur quis à iure iam quæ sito, quàm à iure quærendo. -  9 Retentio faciliùs, quàm petitio conceditur. -  10 Non est enim par causa retinendi, & de nouo acquirendi. -  11 Idcircò, qui non potest petere, vel acquirere, potest retinere. -  12 Qualitas inhabilitans, quando à principio non adfuit, sed posteà superuenit, non impedit, nec inhabilitat in iure iam delato. -  13 Admis sus semel, perpetuò debet durare admis sius, donec ipse, seu omnes eius descendentes supererunt, licèt causa deficiat, vel causa de nouo emergat, quæ admitti eum de nouo impediret. -  14 Statutum, quod mulier non nubat cum hæreditate extra territorium, non comprehendit mulierem, quæ nupsit hæreditate iam adita, & sic tantum videtur eam excludere ab hæreditate acquirenda, non verò ab hæreditate iam acquisita. -  15 Statutum disponens, quòd mulier nupta extraterritorium, non succedat in territorio, non comprehendit mulierem, quæ priùs se immiscuit paternæ hæreditati, & postmodùm nupsit extra territorium . -  16 Pelaez, à Mieres resolutio, atque obseruatio quædam in proposito huius materiæ ponderatur, quæ intentionem Authoris non mediocriter iuuat, & superiora singulariter confirmat. -  17 Expenduntur verba quædam Maioratus vtriusque, & declarantur, & textus singularis in l. vltima, ff. vnde liberi, optimè ponderatur. -  18 Proponitur difficultas quædam, quæ ex verbis Maioratus resultat, & illi respondetur, & num. seq. -  19 Dispositio quælibet ex sua causa, & ratione regulari debet restrictiuè, vel extensiuè, & causa in testamento expres sa extendit, & restringit verba secundùm mentem testatoris. -  20 Expenditur ratio quædam, quâ pars aduersa in casu præ senti nitebatur; & concludenter & verè res pondit illi. -  21 Coniecturis locus non est in claris. -  22 Exclusio non debet subintelligi, quæ in verbis dispo sitionis non reperitur expres sa. -  23 Maximè contra eos, qui anteà, atque in eadem dis positione vocantur expres sim. -  24 Excludens vnam personam dispositio, non trahitur ad aliam, et si casus dis similis es set, propter absurdum vitandum, quòd minùs dilectus magis dilecto præferatur. -  25 Exclusio vel inclusio non se extendit vltra personas nominatim exclusas, vel nominatim vocatas. -  26 Gradus secundus primum, vel tertius secundum quòd peruertat, eumque excludat, absurdum es se, & contra rationem iuris; & ideò seruari debent gradus à testatore expres si, & omnes admittendi sunt eo ordine, quo sunt substituti, nec ordo substitutionum debet peruerti. -  27 Lineam filiorum alicuius præcedentem in ordine scripturæ lineam aliorum, qui post eos vocantur, præferendam omninò in ordine succes sionis. -  28 Dispositio præcedens expres sa, per verba sequentia non potest videri reformata, nisi in his, in quibus expressè reformatur, non verò in aliis non expres sis. -  29 Substitutio, vel scriptura quòd de aliquo non loquatur, semper dici potest ad exclusionem eiusdem. -  30 Testamenti vna pars aliam declarat. -  31 Substitutiones omnes reducendæ sunt ad rationem, & intellectum institutionis prioris, & ipsius formæ cæteræ cedunt. -  32 Verba præcedentia cum sunt clara & determinata, omninò declarant, & determinant verba sequentia obscura & generalia. -  33 Gradus sequens quis sit, ex præcedenti gradu colligitur. -  34 Quia vnus gradus alium declarat. -  35 Et substitutio secunda interpretationem recipit à priore. -  36 Filius quilibet, vel descendens pos ses soris, dicitur sequens in gradu post eum. -  37 Maioratum instituens, si alienationem bonorum eius prohibeat, vel aliquas conditiones posuerit, quas à succes soribus seruari præceperit sub pœna, quòd si succes sor contrà fecerit, ad proximiorem, vel ad sequentem in gradu Maioratus deueniat, si pos ses sor alienauerit, vel conditiones non seruauerit, filius eius, vel descendens debet admitti, vt latius hoc numero probatur. -  38 Relatio cùm fit, haberi debet in omnibus & per omnia, & cum omnibus qualitatibus, clausulis, & conditionibus, in termino ad quem refertur, contentis; quia quidquid continetur in termino relato, continetur etiam in termino referente. -  39 Dispositio referens, licèt alio modo referat, quàm continetur in dispositione relata, modisicari debet ad terminos relatæ. -  40 Verba se referentia ad iam dispositum, nunquam veniunt augmentatiuè, etiam quòd ipsa videantur sonare in augmentum. -  41 Ex referente scriptura velle quem plus consequi, quàm ex scriptura relata, absurdum est, nec pati debemus. -  42 Dictiones, is, ille, & ipse, de sui natura referuntur præcisè ad personas expres sas, & personalitatem quandam important, sic vt non pos sint ad alios referri, quàm ad eos, qui in scriptura relata specialiter continentur. -  43 Dictio, dicha, Latiné dicta, aut ditio, prædicta, repetitiua est rerum tantùm, & personarum præcedentium cum suis qualitatibus, dispositionémque ad præcedentia tantùm restringit. -  44 Ex Maioratu, in quo plures gradus substitutionum continentur, quælibet substitutio iudicatur de per se, & vna non dependet ab alia; imò quot sunt personæ vocatæ, tot resultant substitutiones. -  45 Inde fit, vt vno mortuo, vel aliter succedere non valente, siue à succes sione, tempore, aut alio euentu excluso, ius substitutionis post eum vocati non deficiat. Imò ex persona suá tunc succedere pos sit. -  46 Mortuum es se aliquem, & sic non extare, siue extare, & non pos se succedere, paria sunt. -  47 Incapax pro mortuo reputatur. -  48 Nec obstat sequentibus in gradu, imò statim fit locus sequenti substituto post eum, ac si primus vocatus non fuis set. -  49 Filij vocati post mortem patris, statim admittuntur, atque succedere debent post eum, etiamsi citra casum mortis contingeret, quòd pater excluderetur, & non succederet. Maximè eadem subsistente ratione. -  50 Pater & filius sunt in primo gradu inter se. -  51 Proximitas in Maioratuum succes sione respectu vltimi pos ses soris consideratur. -  52 Fratrum quilibet constituit propriam lineam, & alter de alterius linea non dicitur. -  53 Linea illius, qui semel Maioratum acquisiuit, cæteris præferenda est, nec admittendus alius, donec deficiunt omnes qui ex eius linea proces serint. -  54 Patrum inhabilitatem in materia fideicommis saria, filiis non falere, nec debere nocere. -  55 Filius primogeniti furiosi, cæci, muti surdi, aut alterius aliam inhabilitatem habentis, propter quam ex dispositione fundatorum succedere non potest in Maioratu, fratrem secundogenitum excludit. -  56 Filius proditoris, seu hæretici in Maioratu succedit, & sequentibus in gradu præfertur. -  57 Masculi ex fœminis succedunt in Maioratu, à quo fœmina repelluntur, quando non agitur de agnationis conseruatione. -  58 In Maioratibus, substitutione prima deficiente, tunc demùm & sequentes corruere, quando dependerent à prima tanquam acces soriæ, & non pos sent absque illa subsistere, secus tamen si æquè principales es sent, & per se subsisterent. -  59 Exclusa filia, quando censeatur exclusus nepos ex ea, & per totum numer. vbi Bartoli theorica seu doctrina in proposito, eleganter exornatur, atque declaratur. -  60 Exclusa vna persona à succes sione, vel succedere prohibita, & omnes ab ea descendentes exclusos censeri, vel succedere prohibitos, prout hoc numero adnotatur, & plures Authores congeruntur in vnum, qui As sumptum hoc latiùs prosequuntur. -  61 Ob exclusionem patris vel matris, non censeri exclusos filios aut descendentes, qui se vocatos expres sim, aut sub verbis substitutionum contentos, prætenderent, prout hoc numero latiùs demon stratur. -  62 Syluestri Aldobrandini distinctio in hac materia, tradita in consilio 3. numero 57. & 58. libro primo, nouè ponderata, atque explicata per Authorem. -  63 Excluso aliquo à succes sione, tunc demùm eius descendentes exclusos censeri, quando eadem ratio exclusionis militaret in illi; secus tamen quando ratio æqualiter non militat, vel si ille excluderetur ob aliquam qualitatem, quæ in eius descendentibus ces saret, prout hoc numero latiùs explicatur. -  64 Philippi Cornei consilia duo (quæ singularia sunt & notabilia in hac materia) expenduntur, & verba eorum proferuntur. -  65 Pater, vel mater si propter aliquam causam excludatur, & filios, atque descendentes censeri exclu sos; sed vbi exclusio fit propter delictum, tunc des cendentes non censeri exclusos, idque ex communi quadam distinctione Doctorum. -  66 Quæ tamen (vt suprà dictum fuit) procedit, quando ratio exclusionis æqualiter militat in filiis, secus tamen si non militat, & cohæret personæ, quia tunc indistinctè non afficit filios. -  67 Exclusio semper restringitur ad suam causam. -  68 Exclusionis causa limitata, limitatam producit exclusionem. -  69 Hippol. Riminaldi cons. 632. n. 132. & 134. lib. 6. expenditur, & verba eius referuntur. -  70 Exclusa vna persona, vel succedere prohibita, eius descendentes tunc demùm censeri exclusos, quando ex persona exclusi, & per repræ sentationem venirent; secus tamen quando ad succes sionem venirent ex persona propria, & proprio iure, & non per repræ sentationem. -  71 Filios ob exclusionem patris vel matris non excludi, quando pater vel mater nunquam fuit exclusa dum viueret, ex quo casus fideicommis si nunquam euenerat. Si autem euenis set, & fuis set exclusa, ita etiam & filios eius exclusos manere. Et ibidem distinctio quædam Angeli, & Castrensis in hac materia adducta, & Iacobi Menochij tra ditio noua contra Rubeum ponderata, & numeris seqq. reiecta. -  72 Exclusio parentum vt filiis non noceat quando ipsi dicantur venire ex persona propria, vel ex per sona illorum? vbi Baldi, & alio rum theorica in id ponderatur, & Philippi Cornei, atque Syluestri Aldobrandini consilia duo in eandem rem expenduntur, & præcitantur. -  73 Angeli, & Castrensis doctrina in hac materia, optimè & verè explicata. -  74 L. & si ex modica, § si filius, ff. de bonis libertorum, explicatur, & Francisci Manticæ aduersùs Menochium interpretatio probatur. -  75 Angeli, & Castrensis distinctio, de qua suprà, n. 71. iterùm explicata. -  76 Excluso aliquo à succes sione, tunc demùm eius filios & descendentes exclusos censeri, quando exclu sio fuit perpetua & absoluta, atque exclusus fuit omninò inhabilis & incapax ad succedendum. Secus tamen si non omninò exclusus est, sed potiùs aliquando vocatus, siue aliquo casu aut tempore admis sus; tunc enim eius filij & descendentes exclusi non censentur. -  77 Per solam vocationem alicuius, & sic aptitudinem & potentiam succedendi aliquo tempore, in sic vocato linea videtur initium accipere, & omnes eius descendentes inclusi videntur virtualiter. -  78 Filius non potest personam patris sui repræ sentare, quando pater fuit omninò exclusus, ita quòd non potuit vllo tempore ius primogenituræ nec in potentia, nec in spe habere. Secus tamen si potuit, quia tunc filius repræ sentando personam patris, Maioratus succes sionem con sequetur. -  79 Ad descendentium admis sionem, & inclusionem, maxima in consideratione habendum, quòd eorum auctrix aliquando succes serit, & realem succes sionem obtinuerit. -  80 Eradicata namque semel succes sione vnius personæ, ita ius acquiritur succes soribus suis, vt cæteris aliis præferri debeant. -  81 A persona quæ Maioratum amisit propter delictum, vel propter aliam causam, non potest fieri graduum computatio, quia media scala est inhabilis & si ne viribus. -  82 Quod procedit, vbicumque propter delictum, vel propter aliam causam, fuit incapax succedendi in Maioratu, & Maioratum adeptus non fuit, secus tamen si pos ses sionem apprehendit, vt hoc numero declaratur. -  83 Vulgatum Doctorum As sumptum, quòd filij aut descendentes non debeant es se melioris conditionis, quàm auctor suus, à quo habuerunt causam, optimè & verè declaratum. -  84 Tellus Fernandez, in l. 27. Tauri, n. 9. cum seqq. nouiter & singulariter declaratus per Authorem. IN Causa & lite, quæ vertitur inter D. Alphonsum Daualos, & Roxas, & Sotomayor, & filias eius ex vna parte, & D. Antonium de Torres, & D. Catharinam de Sotomayor vxorem ipsius ex altera, super succes sione bonorum quondam Roderici de Roxas, & D Catharinæ; de Sotomayor, ex quibus ipsimet duo primogenia de per se principaliter instituerunt; ius dict. D. Alphonsi, & filiarum eius probauimus, & dato quòd ipse retinere hos Maioratus non pos sit, filias eiusdem, prout vltimi pos ses soris filias, & post patrem suum vocatas, in succes sione præferendas dictæ D. Catharinæ. & eius marito, concludenter & verè demonstrabimus, atque vt con gruentius, & distinctè magis id fiat, nonnulla, prius tam in facto, quàm in iure supponere, neces sarium duximus. Et primò supponendum est, quòd dictus D. Alphonsus Daualos post obtentam multis ab hinc annis horum Maioratuum, de quibus controuersia, succes sionem, pos ses sionémque eorum pacificè habitam, mortuo fratre suo maiori, nullo filio relicto, ad succes sionem Maioratus principalis patris sui est admis sus, cuius succes sionis occasione, controuersia præfata & lis excitatur. Item, quòd dictus D. Alphonsus Daualos, dictorum Maioratuum (de quibus nunc controuertitur,) pos ses sor, duas habet legitimas, atque ex legitimo matrimonio procreatas filias; fundatores autem vtriusque Maioratus in omnibus vocationibus atque substitutionibus filiorum Ferdinandi Daualos (plures namque fratres & descendentes eorum suo ordine vocarunt) semper atque expres sim ad succes sionem inuitarunt filios, nepotes, & cæteros descendentes vniuscuiusque eorum: Et sic in vocatione aut subistitutione dicti D. Alphonsi Daualos, (quæ fuit facta post substitutiones aliorum fratrum suorum, & descendentium ab eis,) antequam ad vocationem seu substitutionem aliorum fratrum eiusdem D. Alphonsi peruenirent, immediatè post eum, omnes filios & descendentes ipsius, suo ordine ad succes sionem inuitarunt: Sic autem substitutionibus factis, & semper (vt dixi) primò vocati descendentibus sequenti vocato prælatis, in Maioratu dicti Roderici de Roxas, verba talia proferuntur: Pero si el dicho Francisco Daualos, y Roxas, y otro qualquiera de sus hermanos acacciere, que sucedaen el mayorazgo principal de fu abuelo, o fuere clerigo de orden sacra, de manera que no se pueda sacar: quiero que pas se esta mi herencia en el siguente en grado. Con que a falta de otro hijo lo pueda auer el que sucediere en el dicho mayorazgo. In Maioratu verò dictæ D. Catharinæ de Sotomayor, (quæ litigantium auia fuit) eodem ordine, & forma substitutionibus, atque vocationibus factis, & post dictum D Alphonsum, & filios omnes, atque descendentes ipsius, aliis eiusdem fratribus vocatis, in hunc modum inuenitur scriptum. Porque es mi voluntad, que el suces sor en el mayorazgo que tienen instituydo los dichos Hernando Daualos y su muger, no suceda en este mayorazgo è vinculo, pues queda y esta bienremediado, y suceda en tal caso el llamado tras el en este mi mayorazgo por la orden que dicha es. Et sic in casu huius litis, & Maioratus vtriusque, filiae D. Alphonsi fundatam habent suam intentionem contra dictam D Catharinam, tam de iure, quam ex verbis dictarum omnium substitutionum. ex quibus in defectum patris sui, atque post cum immediatè fuerunt vocatæ, vnde eo excluso casu quocunque, omninò debent atque statim admitti. Item supponendum est, quòd dicta D. Catharina de Sotomayor, nec ad vnum, nec alterum Maioratum virtute expres s æ aut specialis alicuius vocationis, ius aliquod prætendere potest, quamuis vetum sit, comprehendi ipsam sub vocationibus aut substitutionibus generalibus in fine Maioratus adiectis: quæ tamen post substitutiones, & vocationes omnium fratrum suorum, atque in defectum eorum, & omnium descendentium ab eis factæ fuerunt. Et sic iuxta tenorem & forman dictarum sub stitutionum, non potest ipsa succes sionem prætendere. nisi deficientibus prædictis fratribus suis, & omnibus descendentibus eorum. Supponitur etiam, quòd in clausulis vtrius que Maioratus (ex quibus dicta D. Catharina principaliter iuuatur) quando verum sit, quòd omninò excludatur is, qui in Maioratu principali succes serit, siue ante succes sionem horum Maioratuum, siue post succedat; tamen negari non potest, quin ipse dumtaxat exclusus sit eo casu; filij tamen aut descendentes eiusdem nequaquam excluduntur, imò anteà fuerunt expressè & specialiter vocati, (vt vidisti) nec in eisdem clausulis aliquo modo mutantur siue alterantur vocationes & substitutiones illæ, nec ordo ipsarum. qui præces sit, præuertitur: Non etiam ob talem. calum succes sionis Maioratus principalis sit transitus ad aliam lineam, vel persona alterius lineæ vocatur, sed potiùs verba talia adiiciuntur, quæ ad vocationes præcedentes referuntur, & ordinem succedendi anteà præ scriptum confitmant omninò. His ita suppositis, gratiâ clarioris intellectus, atque vt distincte magis procedatur. allegatio haec, siue iuris responsum, in duos articulos magis principales diuidendum est. In primo de iure dicti D. Alphonsi Daualos dictorum Maioratuum (super quibus lis vertitur) pos ses soris agetur. In secundo verò de iure filiarum eius, vt conces so absque veritatis præiudicio, ius illius dubium es se, ius tamen filiarum ipsius certum & clarum es se, manifestè & concludenter appareat. Deueniendo igitur ad primum articulum, certum[sect. 2] est, quòd tempore delatæ succes sionis dictorum duorum Maioratuum (de quibus lis excitatur) dictus D. Alphonsus Daualos, habilis & capax extitit, vt in eis succedere pos set, & quòd in effectu succes sit, habuítque, & pos sedit dictos Maioratus, & nunc actualiter tenet etiam, & pos sidet: Si autem iuris regu[sect. 3] las, & in tractatu succes sionum communes doctrinas inspicimus, ad succedendum in fideicommis sis & Maioratibus habilitas tempore delatæ succes sionis consideranda est, & neque præcedens, neque subsequens inhabilitas in consideratione habetur, l. intercidit. ff. de condition. & demonstrat. cum aliis adductis per Fredericum de Senis in consilio 26. columna 2. & 3. Pornum in consilio 23. numero 39. & 40. Tiraquellum de retractu Lignagier, §, 2. glos sa 9. num. 103. & in terminis notarunt Ludouicus Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 13. num. 37. & lib. 3. cap. 2. num. 16. & 17. in Mieres de maioratu, part. 1. quæ st. 2. num. 11. & parte 2. quæ st. 3. num. & 33. & quæ st. 6. n. 47. & 48. Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 2. cap. 3. numero 12. Menochius, libro 4. Præ sumptione 69. Antonius Gama, qui dicit sic pronuntiatum in Regio Lusitaniæ Senatu, decisione 27. prima parte. Alios retuli suprà, hoc eodem libro, capite 12. [sect. 4] numero 103. & 105. & vltra eos, Albanus etiam in consilio 106. numero 10. & 11. subiungens numero 12. generaliter id procedere in quacunque materia, vt scilicet habilitas inspici debeat tempore, quo casus succedendi euenit, quidquid postea contingat: sequuntur Iacobus Beretta in consilio 20. numero 18. libro primo, Tiberius Decianus in. con silio 86. numero 40. libro 3. Benedictus Capra in consilio 19. Columna vltima. Tiraquellus, qui aliqua ad propositum adducit, in tractu de primogenitura, quæ stione 23. numero 2. Et ratio est, quoniam ea, quæ vtiliter constituta sunt, durant, licèt posteà contigerit casus, à quo initium capere non potuerunt, l. pluribus, § & si placeat, ff. de verborum[sect. 5] obligat. l. patre furioso, ff. de his, qui sunt sui, vel alien. iur. l. vt pomum, §. primo ff. de seruitutibus, l. in ambiguis §. non nonum, vbi latè Decius ff. de regulis iuris, l. vltima, C. de acquirenda pos ses sione, cap. factum legitimé, de regul. iur. lib. 6. quibus plura cumulat Titaquellus in l. si vnquam, in verbo. donatione largitus, numero 230. & in verbo, susceperit liberos, numero 55. C. de reuocand. donat. & in l. boues, §. hoc sermone, limitatione prima, num. 38. cum sequentibus, ff. de verbor. significat. vbi latè & per plura probauit, quòd ea, quæ iam facta, & absoluta, atque consum[sect. 6] mata fuere, certè non debent ex superueniente quopiam casu reuocari, l. si Gaudentius, C. de contra henda emptione, l. si vt proponis, C. de confirmando tutore: sequuntur Mieres de maioratu, parte 2. quæ stione 6. ex numero 37. & 38. Molina de Hispanorum primgeniis, libro 3. cap. 10. num. 3. Burgos de Paz in consilio 26. num. 36. dicens, quòd quando ius alteri[sect. 7] est iam quæ situm ex aliqua dispositione, etsi ces set dispositionis causa, non tamen subuertitur dispo sitio: & refert Barrolum in l. 2. §. Titio, column final. versiculo, si verò accipis, ff. de donat. Decium in cap. cùm ces sante, de appellat. columna prima, versiculo, Secundó limita: potuis set etiam referre Tiraquel. in tractatu, Ces sante causa, limitatione 12. ex numero primo, cum sequentibus. Ius enim quæ situm faciliùs[sect. 8] conseruatur, quàm ius nouum acquiritur, & difficiliùs excluditur quis à iure iam quæ sito, quam à iure quærendo, l. filius familias, ff. de solutionibus, cum multis in proposito recollectis per Tiraquellum de iure primogenituræ, quæ stione 55. numero 13. & in dicto §. hoc sermone, limitatione prima, numero 39. & in dicta l. si vnquam, dicto verbo, donatione largitus, numero 80. & in legibus connubialibus, glos sa 5. verbo, contractus, numero 31. per Menochium in consilio 71. numero 5. & 6. libro primo. Hippolyt. Riminald. in. consilio 164. numero 21. lib. 4. Et faciliùs[sect. 9] retentio, quam petitio conceditur, l. per retentionem, C. de vsur. l. seruus, C. de pactis, l. 2. quod Baldus ibi notat, C. de fideicommis sis; non est enim per causa re[sect. 10] mittendi, & de nouo acquirendi, ex eisdem iuribus, & cap. quemadmodum, de iureiurando. Iason in dicta l. patre furioso, ex numero 8. Alexander in consilio 82. lib. 2. Curtius iunior in consilio 231. numero 45. lib. 3. Id[sect. 11] circò, qui non potest petere, vel acquirere, potest retinere, Decius in consilio 257. columna finali, & in consilio 298. numero 4. & in consilio 300. column. penult. numero 10. Socinus iunior in consilio primo, numero 20. & sequentibus, & nonnulla adducit in proposito Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, libro quinto, dubitatione 3. ex numero 115. cum pluribus sequentibus, folio 522. Anton. Gomezius in l. 45. Tauri, n. 101. Iuxta hæc igitur neces sariò dicendum videtur, quòd quamuis prædictus D. Alphonsus Daualos de nouo non pos set in his Maioratibus succedere, si quando eorum succes sio delata fuit, succes sis set iam in Maioratu principali patris sui: cæterùm, quia anteà succes sit legitimé & tempore habili, potest, & debet retinere eos, quamuis ex postfacto dicti Maioratus principalis succes sio delata suerit:[sect. 12] ad quod facit etiam textus singularis in l. scidendum, §. vltimo, ff. qui satisdare cogantur: Vbi habetur, quòd quando qualitas inhabilitans, à principio non adfuit, sed posteà superuenit, non impedit, nec inhabilitat in iure iam delato: Et per eum textum sic[sect. 13] notauit Barthol. Socinus in consilio 81. column. 3. libro tertio, Marianus Socinus iunior in consilio 5. numero 18. & eos referens Mieres de maioratu, parte secunda, quæ stione sexta, numero 38. & semel admis sus perpetuó debet durare admis sus, donec ipse, seu omnes eius descendentes supererint, licèt causa deficiat, vel causa de nouo emergat, quæ admitti eum de nouo impediret, l. post mortem, §. primo, l. non putauit, ff. de bonor, pos ses s. contra tabul. l. cùm vxori, C. quando dies legati cedat. Ioannes Andreas in cap. decet, columna 3. in versiculo, & idem in simili, de regulis iuris, in 6. Baldus in l. filiam, lectura prima, ff. de Senatoribus, Mieres vbi supra, n. 39. Molina de Hispanor. Primogen. lib. 3. cap. 10. num. 11. Deinde facit Raphaëlis Cumani[sect. 14] resolutio in l. prima. §. veteris, ff. de acquirenda pos ses sione, quem ibidem refert Iason numero 20. & 27. dicit enim legem illam induci pos se ad quæ stionem, quam as serit se habuis se de facto, & super ea consuluis se; Statutum est in ciuitate Mediol. quòd nulla mulier nubat cum hæreditate extra territorium, & si nubat extra territorium, perdat hæreditatem; quædam mulier succes sit patri, & eius hæreditatem adiuit, posteà nupsit extra territorium, dicit se consuluis se, quòd talis mulier non incidat in statutum Mediolan. & sic non perdat hæreditatem, quia iam illam acquisierat, & statutum videtur eam excludere ab hæreditare acquirenda, non verò ab hæreditate adita, & acquisita: Et ad hoc citat textum notabilem in l. si seruum, §. Prætor ait, in versiculo, hæc verba, ff. de æcquirenda hæreditate: Vbi est textus singularis, quòd si filius amoueat, vel amouere faciat aliquid de hæreditate, perdit beneficium abstinendi, tamen si prius abstinuit, & posteà amoueat rem hæreditariam, non priuatur abstensione prius facta, Baldus etiam in l. si viua matre, in fine, C. de bonis maternis, quærit in[sect. 15] simili casu: Statutum Mediolan. disponit, quòd mulier nupta extra territorium, non succedat in territorio Mediolan. quædam mulier mortuo patre immis cuit se hæreditati paternæ, deinde nupsit extra territorium cuidam Mutinensi, quæritur numquid perdat hæreditatem paternam? & determinat, quòd non: quia istud statutum debet intelligi in acquirendis, non in acquisitis priùs quàm nuberet: & Baldum sequitur Iason in dict. § veteres, num. 31. vbi reddit rationem, quia statutum prohibet actum succedendi; ergo si prius succes serit, antequàm nubat extra territorium, non tollitur succes sio priùs facta: & postmodùm eodem num. 31. sic scribit: Ego Aretino addo aliam rationem, quia dispo sitio legis vel statuti vetans aliquid de nouo acquiri, non vetat ius acquisitum retinere, cap. Iudæi, & ibi notat Abbas, & in cap. consuluit, de Iudæis: & num. 32. meminit Iason ipse textûs suprà citati, in dict. l. sciendum, § vltimo, ff. qui satisdare cogantur, & in hunc modum dicit Quia vbi qualitas habilitans, vel inbabilitans debet ades se certo tempore, si tunc non adest, vel adest, licèt posteà superueniat, vel desinat, non irritat actum, nec tollit ius quæ situm: Baldum etiam sequitur Ludouicus Romanus in consil. 40. & in con sil. 442. Aretinus in l. hæres per seruum, ff. de acquirenda hæreditate, & Angelus in dict. l. sciendum, §. vltim: Et facit eiusdem Baldi resolutio in consil. 46. num. 5. & consil. 110. num. 1. lib. 2. faciunt etiam expres sim ea, quæ adducit Cæuallos commun. contra commun. quæ st. 693. ex num. 20. Denique & vltimo loco facit Pelaez à Mieres in[sect. 16] proposito huius materiæ obseruatio quædam singularis, & quæ in terminis videtur casum nostrum decidere: is namque Author de maioratu, parte 2. quæ st. 6. num. 48. columna 2. in principio, versiculo, infertur etiam, postquam num. præcedenti probauerat, quòd in succes sione Maioratus inspici debet tempus, quo succes sio ipsa defertur, atque acquiritur, adeò quòd ille qui tunc præfertur, efficiatur perpetuus succes sori, & transmittat, & semper excludat alterum; superioribus tamen theoricis non relatis, nec dicens aliquid ex his, quæ suprà conges simus, in hunc modum scriptum reliquit: Infertur etiam, quòd si testator exclusit à Maioratu filium primogenitum habentem alium Maioratum, & vocauit secundogenitum, si Maioratus perueniat ad secundogenitum, mortuo vltimo pos ses sore, & posteà frater maior primogenitus defunctus sit absque liberis, ob quod Maioratus perueniat ad secundogenitum tenentem alium Maioratum, non excluditur à tali Maioratu: quia considerari debet tempus prioris succes sionis. In quo tamen existimo es se inspiciendam mentem testatoris, & rationes, quas in dispo sitione inseruit, quæ rectis simè eandem interpretabuntur. Et hactenus Author ille, cuius verba vltima nequa[sect. 17] quam nobis refragantur quoad retentionem Maioratus per dictum Rodericum de Roxas instituti; clausula namque illa: Que si acacciere, que el dicho Francisco Daualos y Roxas, y otro qualquiera de sus hermanos succeda en el mayorazgo principal, &c. ad iuris intellectum relata, & iuxta congruam interpre tationem accepta, sic intelligi debet, vt videatur prohibere, ne Maioratum suum acquirat is, qui in Maioratu principali iam succes sis set; non verò, vt vetet Maioratum eundem tempore habili delatum, & acquisitum retineri: idque ex dictis iuribus, & doctrinis anteà relatis, ac textu etiam in proposito valdè singulari, & notando in l. vltima, ff. vnde liberi: vbi Paulus Iureconsultus in hæc verba scripsit: Si postea quàm filius emancipatus bonorum pos ses sionem patris petiit, statum suum mutauerit; nihil obes se ei quo minus id quod acquisiuit, retineat: quòd si prius conditionem suam mutauerit, bonorum pos ses sionem eum petere non pos se. Quoad retentionem verò alterius Maioratus, quem dicta D. Catharina de Sotomayor instituit, res est absque omni difficultate propter clausulam quandam claram, & expres sam, quâ in hunc modum dicitur: Porque es mi voluntad, que el suces sor en el mayorazgo que tienen instituydo los dichos Licenciado Hernando Daualos, y su mugen, no suceda en este mi mayorazgo, è vinculo, pues queda, y est à bien remediado: y en caso que alguno sucediere en el tal mayorazgo, no pueda suceder, ni suceda en el dicho mayorazgo. Ex verbis enim his (vt vides) nequaquam excluditur facultas, & potentia retinendi Maioratum anteà acquisitum, & delatum, prout in casu præ senti, sed dumtaxat denegatur ius & potentia succedendi in eo de nouo, hoc est post habitum, & delatum Maioratum principalem: & consequenter testatrix ipsa voluit apertè, quòd qui in dicto Maioratu principali succes serit, non pos sit ex postfacto in suo Maioratu succedere vt clariùs explicat statim in versiculo, y en caso que sea Dios seruido. Sed si anteà succes serit in Maioratu ab ea instituto, & posteà Maioratus principalis succes sio deferatur, non prohibet, quin pos sit eum retinere, & retinear: Nec verba omnia clausulæ præcitatæ referri postunt ad casum præ sentem, cùm non sit succedendi, sed retinendi, qui longè diuersus est, vt suprà vidimus. Prætereà non obstat dicere, quòd vnus, & alius[sect. 18] casus tam retinendi, quàm de nouo acquirendi comprehendi videatur sub clausula illa, quia adiecta fuit ratio: Pues queda, y està bien remediado. Ob quam rationem de vtroque casu cogitatum videtur, & di spositio accipi debet æqualiter in vno & altero: quia quælibet dispositio ex sua causa, & ratione[sect. 19] regulari debet restrictiuè, vel extensiuè, & causa in testamento expres sa, extendit, & restringit verba secundùm mentem testatoris l. cùm pater, §. dulcis simis, ff. de leg. 2. l. vlt. ff. de hæred. instit. & latè exornant Mantic. de coniect. vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 14. ex num. 8. cum sequentibus. Simon de Præ tis de interpretatione vltimar. Volunt. lib. 2. fol. 270. ex num. 14. Mieres de maioratu, part. 2. quæ st. 6. num. 105. & num. 48. in versiculo, infertur etiam, (vt anteà retulimus) dixit inspiciendas es se in ca su huiusmodi rationes in dispositione insertas; ipse enim rectis simè eandem interpretabuntur. Quoniam considerationi huic respondetur dupli[sect. 20] citer; inprimis, quòd prædicta regula, ea etiam, quæ de inducenda, aut excludenda, repetitione, siue inclusione, aut exclusione, & de extensione dispo sitionis facienda, Doctores dixerunt communiter, minimè obtinent, quando apposita est dictio tua, vel dictio eo casu, quia talia verba videntur restringere vocationem, aut substitutionem in casu expres so, & sic dispositio non extenditur ad alium casum, quàm ad expres sum. Quod post Ancharanum, Decium, & alios, obseruarunt Mieres de maioratu, parte 2. eadem quæ st. 6. num. 99. Molin. de Hispanor. primogen. lib. 3. cap. 5. num. 67. sed in casu præ senti adest dictio, & eo casu, quoniam, dicta D. Catharina expres sit casum exclusionis, ibi: y en caso que sea Dios seruido, &c. & statim dixit Y suceda en tal caso, &c. Vbi apponitur dictio illa, en tal caso; & sic restrictiua ad casum prædictum, qui (vt anteà visum fuit) dumtaxat continebat prohibitionem succedendi de nouo, non verò retinendi, si anteà succes sis set in hoc Maioratu, quàm principalis succes sio delata fuis set: ergo neces sariò accipi debet restrictiuè, nec ratio illa aliquid debet immutare, vel alterare. Deinde respondetur, quòd intentio dictæ testatricis in initio illius clausulæ, fuit ostendere, ac etiam rationem reddere, quare ad succes sionem sui Maioratus vocauit omnes filios, tam natos, quàm nascituros Ferdinandi Daualos, & recordatus non est filij Maioris, quem tunc Ferdinandus ipse habebat, & in eius Maioratu succes surus erat: Et cum tali filio maiori, quem in dicto Maioratu principali succes surum, certa erat, sic disposuit, vt expres sum est. Cæterùm cum aliis fratribus quos vocauerat, & incertum erat, an succes suri es sent, vel non in dicto Maioratu principali, voluit, vt si in eo succederent, non succederent, nec pos sent succedere in Maioratu ab ea instituto, sed non prohibuit retentionem eiusdem, si casus præ sens contingeret: Et sic quamuis in ipsis etiam expres sit eandem rationem; satis scilicet eis consultum es se Maioratus principalis succes sione: tamen ex diuersitate rationis, & propter incertitudinem prædictam non extenditur dispositio ad casum retentionis, de quo nunc agimus, eo quòd in tali casu verba potiùs indicant contrarium; & sic ex ratione expres sa non pos sunt desinere operari suum effectum, iuxta ea, quæ cum aliis Authoribus adnotarunt Prætis, & Mantica in locis relatis suprà. Et hactenus de primo articulo, qui pertinet ad ius, & iustitiam dicti D. Alphonsi Daualos. Deueniendo autem ad secundum articulum, ius filiarum eius certum, ac planum mihi videtur, quando in iure patris sui dicti D. Alphonsi, dubium aliquod es se pos sit: & claré probatur ex verbis institutionis vtriusque Maioratus, quia in vtroque expres sim vocantur, atque specialiter filij, nepotes, & des cendentes dicti D. Alphonsi post eum: posteà autem quando excluditur is, qui in dicto Maioratu principali succes serit, exclusio personalis fit, eius dumtaxat, quem sic contingat succedere; cæterùm filij, & descendentes ipsius, qui anteà in dispositione principali tam expressè, atque specialiter fuerunt vocati post patrem suum, nequaquam propter hunc casum excluduntur à fundatoribus, sed personalis dumtaxat sit (vt dixi) non verò realis, aut linealis exclusio, vt ex verbis dictarum clausularum manifestè colligitur: Et ita cùm simus in claris, hoc est in clara, atque expres sa vocatione filiorum, & omnium descendentium dicti D. Alphonsi, & in[sect. 21] claris locus non sit coniecturis, l. ille aut ille, § cùm in verbis, ff. de legatis tertiò, l. continuus, §. cum ita, & ibi notat Baldus in principio, ff. de verborum obligation. cum. aliis adductis per Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 1. num. 11. non potest dari locus, vt tractetur de inducenda, aut coniecturanda exclusione non expressa, nec etiam vt diuinetur, an in verbis relatis excludantur, vel non excludantur dicti filij, & descendentes: Exclusio namque non debet subintelligi, quæ in verbis di[sect. 22] spositionis non repetitur expres sa, Decius in consil. 379. num. 7. & in consil. 553. num. 4. & in consil. 688. Rubeus in consil. 94. Franciscus Beccius in cons. 107. num. 19. Petrus Surdus in cons. 416. num. 13. lib. 3. Maximè contra eos, qui anteà, atque in eadem di[sect. 23] spositione vocantur expres sim, Alexander in consil. 139. Circa primum, columna 2. & sequentibus, lib. 6. Iason in consil. 142. num. 3. versiculo, Quintò, lib. 2. Decius in consil. 68. columna prima, & secunda, & in consil. 261. & in consil. 309. Modernus Paris. in con silio pro Duce de Villahermosa, num. 113. Aliàs in ca[sect. 24] su prædicto maximum absurdum sequeretur, videlicet, quòd dicta D. Catharina ab institutoribus Maioratuum minùs dilecta, veniret præferenda filiis dicti D. Alphonsi, qui multò magis dilecti, atque prius ad succes sionem inuitati fuerunt, contra rationem tex. in l. si seruus plurium, §. finali, ibi: Charitas, ff. de legat. 1. l. Lucius, § pater, ff. ad Trebellianum, Glos s. notabilis in l. si mater, §. 1. ff. de vulgar. & pupi. substit. Alex. in consil. 17. num. 6. lib. 7. & in consil. 3. columna 3. lib. 3. ob quam rationem di spositio vnam excludens personam, non trahitur ad aliam, etsi casus dis similis es set, vt multis authoritatibus probarunt Parisius in consil. 47. numer. 77. lib. 3. Decius in consil. 377. colum, 2. Burgos de Paz in consil. 29. num. 52. & num. 61. Iacobus Menochius in consil. 197. num. 68. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 95. num. 98. lib. 1. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. dubit. 3. solut. 2. num. 27. fol. 186. & in consil. 90. Ex num. 7. & num. 29. Vbi probat, quòd[sect. 25] exclusio, vel inclusio non se extendit vltra personas nominatin exclusas, vel nominatim vocatas; Mieres etiam de maioratu, parte 2. quæ st. 6. num. 102. 103. & 104. Remanet ergo, quòd filiæ dicti D. Alphon si nominatim, atque specialiter fuerunt vocatæ ad succes sionem Maioratus vtriusque post: patrem suum, nunquam verò exclus æ ob casum præfatum, quòd pater ipsarum in Maioratu principali succederet. Secundò deinde, & ius earundem filiarum efficaciter probatur, quoniam (vt ante supponebam) filiæmetips æ vocantur multò antè quàm dicta D. Catharina vocetur, & verbis expres sis, atque specialibus ad successionem inuitantur: Catharina autem, nunquam vocata est expres sim, vel specialiter, sed dumtaxat comprehensa sub vocationibus generalibus, vt constat ex vtriusque Maioratus verbis. Quis ergo negabit, contra omnem rationem, & manife stam institutorum voluntatem es se, dicere, quòd sic generaliter comprehensa, & non specialiter vocata, velit præferri expres sim, atque specialiter vocatis, maximè cum vocatio eiusdem non aliter comprehendatur, quam in defectum dicti D. Alphonsi Daualos, & omnium descendentium eius: sicut[sect. 26] contra rationem iuris es set dicere, quòd secundus gradus primum, vel tertius secundum præcedat, eúmque excludat, l. potest, ff. de vulgar. & pupil. substitut. & in princip. Institut. eod. tit. l. Iurisconsultus, §. gradus, ff. de gradibus, & ita in terminis no stris ad decisionem similis ferè casus argumentatur, & intentionem dictæ Dominæ Catharinæ subuertit Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titul. 8. num. 19. fol. 365. Vbi ponit adeò singularia verba ad propositum, vt hîc transcribere ea neces sarium mihi visum sit: Quartò dicebam, Dom. Elisabetham in hoc secundo capite sub stitutionis non es se comprehensam, sed eam vocatam in tertio capite: Vnde absurdum est dicere, quòd ipsa Domina Elisabetha pos sit excludere Dominum Hieronymum, & fratres; sicut absurdum est dicere, quòd tertius gradus secundum præcedat, eùmque excludat. Nam & D. Elisabetha est substituta, quando nullus ex dictis des cendentibus masculis, & legitimis ipsarum filiarum reperietur: Atqui reperiuntur D. Hieronymus, & fratres, Ergo nullo iure Domina Elisabetha potest admitti peruerso ordine substitutionum ab ipso testatore constituto. Et iterùm ipse Author eodem loco, num. 56. in principio, vers. Tertiò respondi, in hunc modum scribit: Tertiò respondi, quòd D. Hieronymus & Fratres reperiuntur substituti in secundo capite; at D. Vanius, & Dominicus sunt substituti in tertio post filios filiorum: & ideò debent seruari gradus ab ipso testatore expres si, & omnes sunt admittendi eo ordine, quo sunt substituti: Quid ergo concludentius potest ad decisionem huius litis adduci? Et accedunt Deciùs in consil. 408. numer. 8. Tiberius Decianus in consil. 51. num. 26. volum. 2. Hippolytus Riminaldus in cons. 651. num. 7. lib. 6. quatenus ibidem notarunt, lineam siliorum alicuius[sect. 27] præcedenrem in ordine scripturæ lineæ aliorum, qui post eos vocantur, præferendam omninò in ordine succes sionis, per text. in l. generaliter, §. quid ergo, ff. de fideicommis sariis libertatibus, l. cùm pater, §. penultimo, ff. de legatis 2. Et quemadmodum dicta D. Catharina ad peruertendum, & alterandum ordinem substitutionum & vocationum, non potest iuuari ex verbis præcedentibus; ita neque ex sequentibus: tum ex his, quæ suprà notaui; tum etiam, quoniam verba, aut clausulæ illæ præcedentes non pos sunt videri reformatæ, nec verè aliquo modo reformantur per sequentes, nisi in his quæ exprimuntur, non verò in aliis non expres sis: Et sic cùm præcedat or[sect. 28] do vocationum formâ superiùs dictâ, & s æpe repetita, & sequuta postea reformatione dumtaxat in per sona eius, qui succes serit in dicto Maioratu principali, non verò in eius filiis expres sa, nec repetita, in eo tantùm dispositio remansit reformata, non autem in filiis, aut descendentibus ipsius, in quibus gradus substitutionum, aut ordinem vocationum peruertere non licet, per textum optimum in l. alumnæ, §. qui filias, ff. de adimendis legatis, in illis verbis: Respondi non à tota voluntate reces sis se videri, sed ab his tantùm rebus, quas reformas set. Er per ea, quæ notarunt Aretinus in cons. 21. colum. 1. in fine, Octauianus decis. Pedemontanæ 52. num. 14. Tertiò etiam pro ipsismet filiabus facit euidens ratio; nam vt pars contraria iuuari pos set ex verbis vtriusque Maioratus, ex quibus principaliter iuuatur, neces se erat, quòd in ipsis expres sa esset, vel quòd fuis set vocata in casu, quo horum Maiora, tuum pos ses sor ad succes sionem Maioratus principalis veniret, alteriúsve lineæ persona vocaretur. Sed sic est, quod nec filij, aut descendentes eius, qui sic succes serit, excluduntur, vt remanet probatum, nec pars contraria, aliáve persona alterius lineæ eo casu vocatur: ergo dicta D. Catharina nullo modo[sect. 29] ius suum fundat, & consequenter cùm pro se non habeat verba, nec dispositionem, ipsi agenti, & succes sionem horum Maioratuum prætendenti, ob stat equidem peremptoria exceptio, & obiici debet, Malè agis, & sine iure, quia tali casu de te non loquitur substitutio, vel scriptura, vt in quit Socinus in consil. 62. col. 3. lib. 1. Craueta in cons. 161. n. 16. lib. 1. Siluanus in cons. 64. n. 14. lib. 2. Burgos de Paz in cons. 29. n. 46. & in cons. 34. n. 14. & 21. Simon de Prætis, qui plura congerit in proposito de interpret. vlt. volunt . lib. 2. interpret. 3. dub. 1. solut. 3. àn. 126. vsque ad n. 166. fol. mihi 245. quem retuli lib. 2. cap. 4. num. 30. Deinde pars aduer sa, vt filias prædictas excludere pos set, quæ ex ordinariis iuris regulis, & principiis, atque ex præcedentibus vocationibus, & substitutionibus habent fundatam suam intentionem in hac lite, tenebatur dispositionem in contrarium ostendere, eámque talem, ac adeò expres sam, quòd de ea aliquo modo dubitari non valeret, Couar. pract. cap. 38. ante num. 11. Molina de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 4. num. 38. Mieres de maioratu, parte 2. quæ st. 6. num. 2. & num. 6. in fine Ioannes Gutierrez in consil. 13. num. 14. Petrus Surd. in cons. 316. ex num. 31. lib. 2. Burgos de Paz in cons. 29. num. 66. alios plures retuli, & sic notaui lib. 2. cap. 4. num. 65. 66. & 67. & 159. & 160. De filiis autem, & descendentibus dicti D. Alphonsi Daualos, etiam in illis verbis, in quibus pars contraria totum fundamentum facit, loquitur apertè scriptura, vel substitutio facta illo casu: Quia cer[sect. 30] tum est, quòd vna pars testamenti aliam declarat l. qui filiabus, l. si seruus plurium §. vltimo, ff. de legatis 1. l. quæ situm, §. Papinianus quoque, ff. de fundo instrutto. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 13. num. 5. Simon de Prætis lib. 2. interpretatione 3. dubitatione 1. solution. 3. num. 64. & seq. fol. 241. Et[sect. 31] omnes substitutiones reducendæ sunt ad rationem, & intellectum prioris institutionis, aut dispositionis: Text. est vnicus in l. in ratione, §. filio ff. ad legem Falcidiam: Vbi Vincent. Hercul. 6. & 10. col. hanc es se literam illius textus fatetur: & sequitur Alexand. Raudensis in respons. 30. num. 78. lib. 2. Vbi dicit, quòd prioris institutionis formæ cedunt omnes substitutiones. Idque maximè procedit,[sect. 32] quando verba sequentia sunt obscura & generalia, præcedentia autem sunt clara & determinata (vt in casu præ senti) quia tunc præcedentia declarant omninò, & determinant sequentia, vt post Cinum intelligit & declarat Bald, in l. legatorum petitio, §. vltimo, in fine, ff. de legatis secundò per illum textum, & in l. si cùm fundum, ff. de verbor, obligat. & sequuntur Iason in dicta l. si seruus plurium, §. vltimo, num. 3. Mantica lib. 6. dicto titulo 13. num. 14. Sed sic est, quòd in dispositione principali præcedenti, & in substitutionibus superioribus institutores prius vocarunt dictum D. Alphonsum, & omnes filios, ac descendentes ipsius, & in defectum eorum, aliorúmque fratrum eiusdem Alphonsi, & descendentium suorum, vocarunt filias Ferdinandi Daualos, quæ erant sorores dictorum fratrum antè vocatorum, & postmodùm non mutarunt, nec alterarunt id in verbis sequentibus, aut in dispositione sequenti; vbi in vno Maioratu dicitur, quòd si contingat succes sio Maioratus principalis, Pas se esta mi herencia en el siguiente en grado: In alio verò scribitur: Suceda el llamado tras el por la orden que dicha es. Ergo neces sitate, & veritate ipsa adstringimur ad dicendum, sequentem in gradu eum dici, qui ex ordine scripturæ, atque substitutionum, sequens in gradu est, cùm in verbis prædictis aliter expres sum non fuerit: Quia quis sit sequens gradus, ex præcedenti[sect. 33] gradu colligitur, l qui liberis, in fiue, ff. de vulgar. & pup. substit. l. 1. C. de impuber. & aliis, Rolandus de communi in cons. 39. num. 38. lib. 4. Fabius Turretus in consil. 82. num. 5. lib. 1. Vbi dicit, in fi[sect. 34] deicommis sis regulam es se, sequentem in gradu debere intelligi secundùm contenta & expres sa in eadem dispositione, quia vnus gradus alium declarat,[sect. 35] vt inquit Mantica dicto titulo 13. num. 5. & secunda substitutio interpretationem recipit à priore, l. final. vbi Scribentes, ff. ad Trebel. Decius in consil. 227. num. 3. Iacobus mandellus de Alba in consilio 234. n.[sect. 36] 13. Et magis in specie, quòd sequens in gradu post pos ses sorem Maioratus, dicatur filius, aut descendens quilibet ipsius, expressè agnoscit Tellus Fernandez in l. 27. Taur. colum. 2. num. 10. in illis verbis: Vnde sequitur, quòd cùm quilibet filius, vel de scendens pos ses soris, sit sequens in gradu post eum. Expressè etiam Pelaez à Mieres de maioratu, parte secunda, quæ stione quarta, illatione 8. num. 22. Probatúrque neces saria ratione, quoniam in Maioratu dicti Roderici de Roxas, vbi sunt verba illa: Pas se esta mi herencia en el siguiente en grado , priùs fuerunt ad succes sionem vocati specificè quatuor fratres, ac vniuscuiusque eorum filij, & descendentes; postmodùm autem facta est substitutio generalis, qua dicta D. Catharina litigans comprehenditur, & in hunc modum scribitur; Y desta manera vaya por los hijos de la dicha doña Maria, y del dicho Hernando Daualos, y por sus des cendiẽtes para siempre jamas. Si ergo hac forma ire debet Maioratus, scilicet anteà expres sa in vocationibus dictorum fratrum, ad quos refertur verbu illud, y desta manera: scilicet, vt vnus veniat post alium, & post omnes filios, & descendentes, siue in defectum filiorum & descendentium vniuscuiusque, alius veniat; quonam pacto dicta D. Catharina, quæ est filia D. Mariæ, & vocatur post omnes suos fratres, & filios atque descendentes eorum, prætendere potest suc ces sionem, quovsque omnes deficiant , si hac forma vocata est, & hac forma venire non potest, dum aliquis ex descendentibus dicti D. Alphonsi supererit. Idque claré etiam colligitur ex aliis verbis, quæ reperiuntur in institutione eiusdem Maioratus, vbi ad eundem modum dicitur: Pas se mi herencia en el siguiente en grado, & posita fuêre immediatè post præ cedentia. Cauetur namque per dictum Rodericum de Roxas, quòd qui in suo Maioratu succes serit, bona aliqua eiusdem nequaquam alienet, & sic dicit: So pena, que el que lo hiziere, ò tentare hazer, pierda mi herencia, y pas se en el siguiente llamado. Sed sic est,[sect. 37] quòd in tali casu alienationis à pos ses sore factæ, est certum in iure, quòd filij, ac descendentes eiusdem dicuntur sequentes in gradu, & admittuntur post patrem suum alienantes, vt optimè, expressè probauit Tellus Fernandez in l. 27. Tauri, num. 10. Vbi ponit quæ stionem, quando parentes filium aliquem meliorarunt, substitutionúmque plures gradus fecerunt, & voluerunt, quòd bona non alienarentur, & si melioratus alienaret, proximiorem sui generis vocarunt; & inquit, filios vniuscuiusque ex vocatis proximiores iudicari debere, & praeferendos es se, quamuis ipsi filij vocati non fuerint: qui tamen in casu præ senti vocati sunt (vt vidisti) & sic in fortioribus terminis admittit eos Tellus, & sequitur Mieres de maioratu, parte quarta, quæ st. 19. num. 25. & 26. Vbi dicit in materia alienationis rerum Maioratus notandum es se, quòd si faciens Maioratum, alienationem rerum eius prohibeat, & clausulam adiiciat, quòd si pos ses sor alienauerit, ad proximum succes sorem Maioratus deueniat, quòd tunc filij alienantis, immediatè succedunt, atque admitti debent, aliis vocatis exclusis, vt latiùs fundat ibidem: & Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 1. Bursatus in consil. 13. num. 65. lib. 1. ibi: Vnde cùm sit sequuta alienatio, filius ipse contrauenientis admittetur vt proximior. Cephalus in consil. 283. in fine, lib. 2. idem Mieres 2. parte quæ st. 4. illatione octaua, num. 22. vbi ponit casum, qui de facto in Regali Cancellaria Granatensi contigit: Quòd quidam faciens Maioratum, posuit aliquas conditiones, quas à, succes soribus seruari præcepit, sub pœna quòd si succes sores in Maioratus eas non seruarent, bona Maioratus deferrentur ad sequentem in gradu: Et dicit, quòd si succes sor illas non seruauit, verior sententia est, ve filius eius debeat in succes sione praeferri, quoniam ipse est verè proximior patri, & sequens in gradu illi, qui conditionibus non paruit, vt etiam ibidem latiùs confirmat. Hoc ergo ipsum, quod neces sariò concedi debet in his duabus partibus dictæ dispositionis, atque Maioratus institutionis, æqualiter concedendum est in alia parte prædicta, cùm omnes sint adeò proximæ, in eadem dispositione, atque verbis eis dem expres s æ, & sic vniformiter sunt terminandæ. Quod attinet verò ad alium Maioratum institutum per dictam Catharinam de Sotomayor, res est quidem clarior, & Minùs in eo, quam in præcedenti habet pars contraria verba, substitutionem, aut scripturam, ex quibus iuuari pos sit ideò, quòd pater dictarum filiarum in Maioratu principali succes serit, quia in eo dumtaxat dicit: Y suceda en tal caso el llamado tras el, por la orden que dicha es. Quæ verba[sect. 38] ponderari debent attentè, quia cùm relatiua sint, siue relationem contineant ad clausulas præcedentes, & substitutiones anteà factas, relatio huius modi haberi debet in omnibus, & per omnia, & cum omnibus qualitatibus, clausulis, & conditionibus in termino ad quem refertur, contentis; quia quidquid continetur in termino relato, continetur etiam in termino referente, l. si ita scripsero, ff. de con ditionibus, & demonstrationibus, l. as se toto, ff. de hæ redibus instituendis. Bartolus in l. prima, ff. de receptatoribus, & in l. prima, §. finali, ff. si famil. furt. fecis. dicat. Decius in consil. 182. num. 3. Parisius in consil. 19. num. 68. lib. 2. Decianus in consil. 66. num. 5. lib. 2. Peregrinus de fideicommis sis, artic. 16. num. 2. latiùs num. 111. Vbi aliis Authoribus relatis proba[sect. 39] uit, quod dispositio referens, licèt alio modo referat, quam continetur in dispositione relata, modificari debet ad terminos relatæ: & repetit iterùm in eodem tractatu, articulo 31. num. 39. Hieronymus Butigella in cons. 153. n. 8. inter cons. vltimarum, volunt. volumine 1. Vbi as serit cum aliis, quòd verba se re[sect. 40] ferentia ad iam dispositum, nunquam veniunt augmentatiuè, etiam quòd ipsa videantur sonare in gmentum: eleganter Craueta in cons. 987. num. 56. & 57. Vbi absurdum reputat, velle quem plus con[sect. 41] sequi ex scriptura referente, quàm ex scriptura relata: Quod etiam voluit Curtius iunior in cons. 94. n. 10. & hoc est multum ad propositum nostrum; siquidem dicta D. Catherina, in his verbis non vocata, nec contenta, intendit plus iuris consequi ex eis, quàm ex præcedentibus principalibus ad quæ referuntur: cùm tamen vocati ibi post dictum D. Alphon sum Daualos, sint eius filij, & descendentes: Y la orden dicha, quòd filiæ dicti Ferdinandi Daualos non succedant, nisi in defectum omnium fratrum suorum, ac vniuscuiusque eorum filiorum, & descendentium: Et ita vana equidem est, & absque omni fundamento eius prætensio. Quod fortiùs constabit, si magis specificè loquendo, ponderemus naturam, vim, & effectum illorum verborum, siue dictionum illarum: Tras el, y por la orden que dicha es. [sect. 42] Certum namque est, quòd dictiones, is, ille, & ipse, de sui natura referuntur præcisè ad personas expres sas, & personalitatem quandam important, sic vt non pos sint ad alios referri, quàm ad eos qui in scriptura relata specialiter continentur: Ita Fachineus in cap. final. columna prima, de officio delegati. Baldus in consil. 304. Nobilis vir, lib. 5. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 328. num. 25. vbi citat textum, in cap. per inquisitionem, de electione, Rolandus in consil. 59. num. 27. lib. 3. qui ad hoc expendit textum in l. generaliter, in fiue, ff. de officio Præ sidis, in l. vnica, §. finali, C. de caducis tollendis, & in l. fideicommis sa, §. finali, ff. de legatis 3. Cephalus in consilio 219. nu. 1. volum 2. Hippolyt. Riminald. in cons. 528. num. 2. lib. 5. Vbi notauit, dictiones præfatas, ad suprà proxime nominatos referri, illósque tantùm comprehendere. Dictio etiam illa, que dicha es. Latine[sect. 43] dicta, aut prædicta, certis simum quoque est, quòd sit repetitiua rerum tantùm, & personarum præcedentium cum suis qualitatibus, dispositionémque ad præcedentia tantùm restringit, Decius in consil. 377. num. 5. Craueta in consil. 89. num. 3. Berous in consil. 132. num. 7. lib. 3. Parisius in consil. 86. nu. 36. lib. 2. Cephal. in consil. 292. num. 9. lib. 2. Rolandus in consil. 30. num. 30. cum sequentibus, lib. 4. Hippolyt. Riminald. in cons. 597. num. 12. lib. 5. Petrus Surdus in consil. 417. num. 4. lib. 3. Et sic dictorum verborum, aut dictionum personalitas, personas dumtaxat filiarum dicti D. Alphonsi respicit, & intentionem partis aduerfæ manifestè subuertit, vt etiam ex aliis tradidit Ludouic. Casanate in cons. 4. num. 139. & in cons. 36. num. 6. Quartò prætereà, ius ipsarum filiarum probatur, quoniam in Maioratu dicti Roderici de Roxas, priori loco ad succes sionem vocatur Franciscus Daualos, y Roxas, & post eum filius ipsius maior, & eius des cendentes: Et si Franciscus absque liberis decedat, fuerint aliæ substitutiones aliorum fratrum eiusdem Francisci, & filiorum ac descendentium eius eadem forma; in Maioratu autem instituto per dictam D. Catharinam, in vnaquaque vocatione; aut substitu tione, ipsamet forma, & ordo seruatur: Priùs namque vocatur D. Antonius de Sotomayor, & post eum filius eius maior, & cæteri alij ab eo descendentes: Et post eum, dictus D. Alphonsus Daualos, & eius filij, & descendentes vocantur: Postmodùm verò alij fratres eorundem Antonij, & Alphonsi, ac eorum descendentes eodem ordine ad succes sionem inuitantur: Et sic in vtroque Maioratu, & in vocationi[sect. 44] bus eorum, quælibet substitutio est de per se, & vna hon dependet ab alia; imò quot sunt personæ vocatæ, tot resultant substitutiones respectu vniuscuius que vocati, & filiorum, atque cæterorum ab eo des cendentium: Ideóque vocationis, aut substitutionis die adueniente, quilibet ex vocatis in vnoquoque gradu, consequitur dominium rerum Maioratus ex propria persona, sublato de medio præcedenti succes sore; non autem ex iure ab eodem sibi transmis so, vt cum aliis Authoribus optimè adnotauit Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. c. 1. n. 17. Mieres de maioratu, part. 2. q. 10. n. 4. quo loco, & anteà nu. 1. in fine, vtiliter, & verè obseruauit, quòd cùm in dispositione, in qua continentur plures gradus substitutionum, tot dicantur substitutiones, quot sunt perso[sect. 45] næ in ea contentæ; inde fit, vt vno mortuo, vel aliter succedere non valente, siue à succes sione tempore, aut alio euentu excluso, ius substitutionis post eum vocati non deficiat, imò ex persona sua tunc succedere pos sit: Et n. 2. ibidem, cum aliis Authoribus probauit, quòd quando substitutiones sunt positæ de per se, nec vna dependet ab alia; tunc deficiente vna (quocunque casu deficiat) sequentes non corruunt, imò cùm deficit, quilibet suo loco, & tempore ad succes sionem admittitur. Molina etiam de Hispanor. primog. lib. 3. cap. 6. n. 39. dicens, quòd quando plures, vnus post alium ad alicuius fideicommis si succes sionem vocantur, atque vocatio primi in causam caduci deuenit, ex eo quòd ipse succedere non valeat, vel in vita testantis mortuus sit, nihilominùs tamen sequentes ex propriis vocationibus succedent: Et dicit id probari per textum in l. vna, §. pro secundo, & in §. si autem aliquid sub conditione, C. de caducis tollendis; & l. quandiu, la 3. §. is autem, vbi Bar. & communiter Scribentes id notant, ff. de acquir. hæred. & citat Alexand. Socin. Iasonem, Alciatum, Parisium, & Tiraquellum sic tenentes. Quod optimè conducit ad nostrum casum, & decidit illum, quia (vt dictum est) fundatores præfati, plures gradus substitutionum fecerunt, & sic vt succedat in secundo gradu vocatus, vel in secundo loco, aut secunda substitutione positus, neces se est, quòd in primo gradu, aut prima substitutione vocatus deficiat: Et vt succedere pos sint filiæ dicti D. Alphonsi, quòd ipse deficiat, quia post eum vocatæ fuere, aut in eo gradu, in secunda substitutione positæ; & ita antequam ille deficiat filiabus eius locus es se non potest, & tunc incipit locus es se, cùm deficiat. Quod etiam cum aliis Authoribus optimè aduertit Mieres part. 2. d.q. 10. n. 1. & 2. Sed in casu præ senti deficit pater, quia ex fundatorum dispositione retinere non potest hos Maioratus eo ipso quòd in Maioratu principali succes serit; ergo ips æ filiæ statim admitti debent, tanquam in hunc casum, & in defectum patris sui vocatæ, & quemadmodum admitterentur, si mortuus fuis set. Quoniam[sect. 46] in hac materia paria sunt, mortuum es se aliquem, & sic non extare; siue extare, & non pos se succedere, l. pater filium, & ibi Glos sa, ff. de inofficioso testamento, l. secunda, §. sed si sunt sui, & ibi notat Bart. ff. ad Senatusc. Tertul. l. prima, §. vltimo, cum l. sequenti. Et ibi etiam Bartolus ff. de bonor. pos ses s. contra tabulas, l. si necem, §. si deportatus, l. & si ex modica. ff. de bonis libertorum: Inca[sect. 47] pax enim pro mortuo reputatur, l. prima, §. sed si patronus, ibi: pro mortuo habetur, ff. de coniungend. cum emancip. liber. Nec obstat sequentibus in gradu (vt[sect. 48] suprà dixi;) imò statim sit locus sequenti substituto post eum, ac si primus vocatus non fuis set, ex eis dem iuribus, ex quibus ita obseruant Tiraquell. de iure primogeniorum, q. 3. n. 16. Mieres de maioratu, 2. p. d.q. 10. & 1. p.q. 2. ex n. 14. vbi dicit nonnulla ad propositum, Molina de Hispan. primog. lib. 1. c. 9. n. 29. & 30. ibi; Ideóque primo vocato existente incapaci, statim sequenti substituto locus fit, ac si primus vocatus non fuis set. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 21. ex n. 17. lib. 1. qui id ipsum multis confirmat, & in no stris terminis, scilicet, quando pater vel mater viuit, & succedere non potest propter aliquam qualitatem, quæ in eo concurrit, vel propter casum superuenientem, hanc æquiparationem mortis & inhabilitatis admittendam es se, post Rubeum in consil. 22. in fine, constanter tuetur. Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 8. tit. finali, num. 49. & 50. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 75. n. 39. lib. 1. qui singulariter inquit, quòd filij vocati post mor[sect. 49] tem patris, statim admittuntur, atque succedere debent post eum, etiam si citra casum mortis contingeret, quòd pater excluderetur, & non succederet: maximè eadem ratione subsistente, per textum in l. si ita, ff. quando dies legati cedat, & in l. si mater, C. de institut. & substit. Igitur in casu præ senti certis simum atque indubitatum est, dictas filias succes suras, quia post dictum D. Alphonsum, filij eius immediatè vocantur: Y muriendose, o no pudiendo tener estos mayorazgos, quien es el siguiente en grado, o el llamado, o que viene tras el, sino sus misimos hijos, l. cùm ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis 2. ibi: Et qui ex his proximo gradu procreati sunt; quoniam filius respectu patris, certum est, quòd primum gradum obtiner: textus est in[sect. 50] l. 1. in principio. ff. de gradibus, §. 1. Inst. eodem tit. ibi: Pater & filius sunt in primo gradu inter se. Notauit Mieres de maioratu, p. 2. q. 4. illatione 8. n. 22. in fine: & propinquitas hæc aut proximitas in Maioratuum succes sione, respectu vltimi pos ses soris consideranda est,[sect. 51] l. 9. tit. 1. p. 2. & latis simè comprobant Molina lib. 3. c. 9. ex n. 11. Mieres p. 2. q. 8. Alexander Raudensis post tractatum de analogis, in appendice, 1. part. ex n. 15. cum seq. & multi congesti per Blazium Flores Diaz de Mena in addit. ad decis. Gama 7. & 93. & vltra relatos ab eo, Angelus Matheacius de legatis & fideicommis sis, lib. 2. c. 15. Andreas Fachineus controu. iuris, lib. 5. c. 85. Hieronymus Cæuallos pract. commun. contra communes, q. 398. Quintò etiam earundem filiarum ius concludenti ratione probatur, quoniam (vt suprà, in initio, remanet præ suppositum) dictus D. Alphonsus Daualos, multis abhinc annis succes sit in his Maioratibus (super quibus lis est) & habuit, atque pos sedit eos, & nunc quoque habet, & pos sidet: Et sic iuxta iuris regulas, cùm succes sio ire debeat per lineam directam. non pos sunt dicti Maioratus in aduersam partem transire, aut ingredi: Quia quilibet fratrum con[sect. 52] stituit propriam lineam, & alter de alterius linea non dicitur, vt declarant Socinas incons. 33. n. 8. lib. 3. Decius in cons. 379. n. 4. Ruinus in cons. 27. n. 4. lib. 3. Ioannes Gutierrez in cons. 13. n. 12. Sed eo ipso, quòd ingredi potuerunt, atque tempore habili & legitimo ingres si sunt in personam dicti D. Alphonsi, & eius lineam, durare debent in eadem linea, quousque omnes filij & descendentes deficiant, atque ex eis omnibus, & tota linea nullus supersit, vt est certis simum & probat textus in c. 1. de natura succes sionis feudi, ibi: Ad solos, & ad omnes, qui ex illa linea sunt, ex qua iste fuit. Et ibi: Sed omnibus ex hac linea deficientibus, omnes aliæ lineæ æqualiter vocantur; per quem textum ita tenent permulti Authores. quos citat, & in succes sione Maioratuum pro indubitato obseruat Molina de Hispan. primog. lib. 3. c. 4. n. 14. & c. 6. n. 33. meliùs n. 30. Vbi inquit, quòd inclusio lineæ vnius,[sect. 53] omnes alias lineas excludit, vsquequo omnes ij deficiant, qui ex eius linea proces serint; & ideò dum ali quis superest ex illa linea, nullus ex alia potest admitti: & n. 35. & 36. idem notauit ibidem. Maximi ergo momenti atque considerationis esi, quòd dictus D. Alphonsus succedere potuerit in his Maioratibus, & quòd realiter, temporéque habili succes serit in illis; eo namque ipso acquisitum est ius perpetuum & irreuocabile omnibus ex eius linea procedentibus, atque effectum est, vt dicantur sequentes in gradu, quos institutores vocarunt, vt sic nullus de alia linea succedere pos sit, nec ius aliquod prætendere, quovsque omnes de hac linea deficiant, vt etiam cum Molina obseruauit Mieres de maioratu parte 2. q. 7. n. 10. Ioannes Gutierrez in cons. 13. n. 13. & 14. & iterùm dicetur infrà:: Et sic incapacitas, quæ dicto D. Alphonso Daualos superuenit, quia succes sit in dicto Maioratu principali, nec tollit specialem atque expres sam vocationem. quam post eum habent sui filij, nec aliquo modo alterat ius irreuocabile iam acqui situm lineæ ipsius, vt agnoscit Molina locis anteà relatis. & ibid. n. 39. & institutoresmetipsi non obs curè sic voluerunt; imò in hoc cum dispositione iuris communis, & regulis prædictis apertè se conformare visi sunt, vt ex clausulis dictorum Maioratuum colligitur. Sexto & vltimo loco eadem pars comprobatur & corroboratur exemplis & casibus similibus, in quibus si pater ad succedendum inhabilis sit, vel succedere non pos sit, etiamsi sint clausulæ aut vocationes similes, hoc est, quòd vocetur sequens in gradu; nihilominùs filius succedit, & non transuersalis, vel alius alterius lineæ: Quod generaliter constituunt, Aluarus Valascus de iure emphyteutico, qu. 41. num. 5. Pancirolus in cons. 169. n. 13. & 17. & 18. & 19. Alexander Raudensis in responso 1. n. 26. & 27. lib. 1. Vbi[sect. 54] probant, patrum inhabilitatem filiis non solere, nec debete nocere in materia fideicommis saria: Quod etiam deducitur ex resolutionibus Pelaez à Mieres de maioratu part. 2. q. 10. Molinæ de Hispanor, primog. lib. 1. cap. 1. n. 17. & cap. 9. n. 29. & 30. Et magis speci[sect. 55] ficè loquendo, quod filius primogeniti furiosi, cœci, muti, surdi, aut alterius aliam inhabilitatem habentis, propter quam ex fundatorum dispositione succedere non potest in Maioratu, fratrem secundogenitum excludit, etiamsi vocatus fuerit sequens in gradu, cum Baldo, Socino, Lecirier, Tiraquello, & Gregorio Lopez affirmat Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap 13. num. 35. & si committit deli[sect. 56] ctum, propter quod inhabilis efficiatur, etiamsi sit delictum læ s æ maiestatis diuinæ, vel humanæ, & ideò succes sione priuari debeat; filius tamen non priuatur, imò sequentibus in gradu præfertur, secundum Molinam, qui alios citat, & id optimè comprobat lib. 4. c. 11. n. 51. & tribus seqq. Mieres de maioratu, part. 4. illatione 8. num. 22. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 31. similiter (vt suprà diximus, & Tellum Fernandez in l. 27. Tauri, num. 10. Mieres dicta illatione 8. num. 22. retulimus) si pos ses sor Maioratus, quia conditionibus non paruit, sed potiùs præcepto ab institutore iniuncto contrauenit, Maioratu priuetur; tunc filius eius succedit, quamuis proximior, aut sequens in gradu, eo casu vocetur, vt in his terminis præfati duo Authores affirmant, & tenet Cephalus in cons. 282. num. 34. & sequentibus, lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 72. num. 44. lib. 1. Et si mulier incapax est ad succeden[sect. 57] dum in Maioratu, dummodò non sit Maioratus in quo agatur de conseruatione agnationis perpetua, filius eius masculus succedit, vt latiùs probant Molina libro 3. cap. 5. numero 48. Mieres parte 2. quæ stione 6. numero 58. Iacobus Mandellus de Alba in consilio 86. num. 4. optimè Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 8. tit. 18. per totum, maximè ex n. 20. Peregrin. de fideicommis sis, art. 26. & 27. Ac denique, vbicunque filius habet specificam vocationem, atque ex sua persona succes sionem prætendit, incapacitas patris ei non nocet, vt statim dicetur; imò potiùs præbet locum filiometipsi, vt tunc ex sua vocatione & substitutione succ dere, atque ingredi pos sit, vt suprà dictum fuit in quarto fundamento, vbi Mieres, & Molinæ resolutiones in terminis adduximus. Constat igitur ex omnibus hactenus adductis, ius dictarum filiarum certis simum es se, & apertum, nihilque pro aduersa parte ponderari pos se, quod ex verbis dictarum institutionum Maioratuum non elidatur: imò ex eisdem pos se satisfieri his, quæ in fauorem dictæ Dominæ Catharinæ expenduntur: Nihilominus tamen neces se erit. vt veritas magis eluces cat præcipua fundamenta proponere, quibus eadem Catharina innititur, atque illis suo ordine respondere, & satisfacere. Et primó contenditur ab aduersis probari, quòd substitutio aut vocatio ducti D. Alphonsi, & siliorum ac descendentium eiusdem, vna dumtaxat atque eadem est, & quòd filiorum substitutio & vocatio à patris vocatione dependet; & consequenter deficiente patris substitutione & iure, quòd debet etiam & ipsorum substitutio, & ius deficere, & ces sare: sublato namque principio, reliqua ab eo dependentia corruunt, vt per Ancharanum in consilio 137. Cephalum in consilio 17. numero 11. libro primo, Cæterùm, vt vidimus supra, & ad id, verba clara Maioratus vtriusque ponderauimus, facilè & verè fundamento huic respondetur; quoniam certis simum est, quod in casu præ senti, plures substitutiones sunt in vnoquoque gradu, & tot equidem, quor suerunt personæ vocatæ: & quod vnaquæque est de per se, nec vna dependet ab alia, & sic omnes vocati, iure proprio ad succes sionem admittuntur, vt Molina, Mieres, & cæteri adducti suprà. in quarto fundamento obseruarunt: Et siccùm vnaquæque substitutio per se subsistat. defectus substitutionis patris, non modò non nocet filiis, sed potiùs efficit, vt ipse statim admitti debeant ex propria substitutione, vt ipsemet Molina, & Mieres in eisdem locis latiùs probarunt, & eos retuli suprà. ex n. 44. cum seqq. Quod autem in con[sect. 58] trarium dicitur, deficiente prima substitutione patris, & sequentes filiorum in eo gradu corruere; tunc demùm potest, ac procedere debet, quando dependerent à prima tanquam acces soriæ, & non pos sent absque illa subsistere, vt per dictos Authores: secus tamen quando concipiuntur forma proposita suprà, d. 4. fundamento. quia tunc dependentiam non habent, nec dicuntur acces soriæ, sed æquè principales iudicantur, & sic de per se subsistunt. Secundum fundamentum partis aduers æ deduci videtur ex theorica seu doctrina Bartoli in l. liberorum, numero 16. ff. de verbor. significat. Vbi decla[sect. 59] rando, quando exclusâ filiâ, censeatur etiam exclusus nepos ex ea, distinguit aliquos casus, quorum tertius ad propositum facit, & pro iure aduerfæ partis (vt dixi) ponderari potest: scilicet quando filia exeluditur propter fauorem alterius; tunc enim (inquit Bartolus) quia ille fauor, ob quem filia excludebatur, ita durat filia mortua, sicut ea viua; quemadmodum excludebatur filia, ita etiam excluditur nepos, & cum Bartolo scripserunt Decius in cons. 584. n. 5. Ruinus in cons. 120. n. 3. lib. 1. Menochius, qui refert alios in cons. 172. n. 32. in fine, lib. 2. Decian. cons. 98. n. 17. vol. 3. Inde deducens, quòd cùm à succes sione excluditur aliquis in fauorem alterius, omnes ab eo descendentes censentur exclusi, sicut ille, cuius contemplatione alter est exclusus, dicitur admis sus simul cum omnibus ab eo descendentibus: dicit ergo dicta D. Catharina, quòd exclusio eius, qui in Maioratu principali succes serit, facta fuit in fauorem personarum alterius lineæ, aut gradus sequentis; & cum ipsa sit principium lineæ sequentis, quòd excluso dicto Domino Alphonso, censeri debent etiam & cæteri ab eo descendentes exclusi: & ita quoque alio in loco Menochius ipse in consil. 522. n. 11. lib. 6. Verum huic fundamento, iam anteà dicta numeris præcedentibus, concludens præ stant res ponsum. Et in primis respondetur, doctrinam Bartoli & sequacium in eis terminis procedere, in quibus ipsi loquuntur; scilicet quando aliquis fuit exclusus à succes sione in fauorem certæ, atque determinatæ, siue specialiter nominatæ personæ: tunc enim & des cendentes ab eo censentur exclusi, vt notauit Decianus; secus tamen, quando exclusio facta non est in fauorem certæ, atque specialiter nominatæ personæ, vel sumus in dubio, qualis fuerit hæc persona, propter quàm exclusio facta fuit; quia tunc vel res definienda erit, iuxta terminos iuris communis, vel ins pici debebit, qualis fuerit in hoc disponentis voluntas, sicut in casu præ senti neces sario inspiciendum erit: quia quando excluditur, qui venerit ad succes sionem Maioratus principalis patris sui, non dicitur hanc exclusionem fieri in fauorem talis, aut talis, nec certa aut determinata persona exprimitur, quæ eo casu succes sura sic, sed dumtaxat cauetur, Que pas se el mayorazgo en el siguiente en grado: Vel, que suceda el llamado tras el por la orden que dicha es: Sic enim in institutione vnius & alterius Maioratus dicitur. Ins piciendum itaque erit, quis sit sequens in gradu, Y el llamado tras el, y qual fue la orden dicha. Et secundum hoc iudicabimus, quis eo casu admitti debear: Si autem hoc inspicimus, nec dicta D. Catharina est sequens in gradu, nec post dictum D. Alphonsum vocata, vt suprà remanet probatum. Non etiam eo casu fuit ipsa admis sa, nec filij aut descendentes eius, qui sic succes serit in Maioratu principali, excluduntur; ergo non potest dicere, hanc exclusionem in eius fauorem Factam fuis se, nec exclusio ipsa extendi potest contra filias dicti D. Alphonsi, prout latè explicat Ioan. Cephalus in consil. 103. n. 15. cum seqq. lib. 1. dicens, quòd filij ob exclusionem personalem patris, nunquam cen sentur exclusi à succes sione, ad quam aliàs es sent admittendi. Opportunè ergo & iuridicè ips æmet filiæ pro se expendere pos sent dictam doctrinam Bartoli, quoniam eo casu vocantur, & sic statim admitti debent. Secundò respondetur, doctrinam Bartoli procedere, quando vna persona non absolutè excluditur ob fauorem alterius, sed simul propter aliquam causam vel rationem particularem, siue propter aliquam qualitatem; quo casu inspici debet, vtrùm ratio exclusionis æqualiter duret, vel non duret in descendentibus exclusi, quia si durat, censentur exclusi des cendentes, sed si non durat, non censentur exclusi: Et ita in terminis declarat Alex. in consil. 75. ad finem, lib. 1. & infrà ad solutionem secundam tertij fundamenti latiùs dicetur. Et in his terminis loquutus est Bartolus in d. l. liberorum, quando scilicet filia excluditur ratione agnationis; tunc namque etiam filius filiæ excluditur, quia in eo, & in omnibus aliis filiæ des cendentibus durat exclusionis ratio, quia sunt cognati, & non agnati, vt Cephalus declarat d. cons. 103. ex n. 15. Mantica de coniect vltimar. volunt. lib. 8. tit. finali, n. 72. & seqq. Sed in casu huius consultationis, non durat in filiis exclusionis ratio, vt statim probabitur; Ergo exclusio non nocet illis. Tertiò & vltimò respondetur, doctrinam Bartoli nequaquam procedere in materia fideicommis saria, quoties filij exclusi, vocati sunt expres sim, vel contendunt se contineri sub vocationibus aliquibus, vel sub verbis substitutionum, vt infrà latiùs dicetur, & plenè comprobabitur: Et in terminis declarat Mantica lib. 8. d. tit. finali, n. 75. Sed in præ senti filias vocatas es se, constat manifestè ex anteà dictis: Ergo doctrina Bartoli nullo modo expendi potest aduersùs ipsas. Tertium deinde par tis aduers æ fundamentum ex[sect. 60] eo deducitur, quòd quando vna persona prohibetur succedere, vel à succes sione excluditur, censeri debent quoque succedere prohibiti, vel à succes sione exclu si omnes ab illo descendentes: Et casus exclusionis patris vel matris, quòd continet & comprehendit casum exclusionis filiorum, & descendentium eorum; Ac denique exclusio extenditur, siue trahitur ad personam, quæ venit à persona exclusa; sublatáque mediâ persona, sequens non potest admitti. Quæ sunt regulæ siue doctrinæ generales in hac materia, & quæ pas sim, multisque in locis à Doctoribus expenduntur, vt latè per Tiraquellum de iure primogeniorum, quæ stione 12. ex numer. 5. vsque ad numerum 16. vbi in effectu congerit ea omnia, quæ pro contraria parte adduci pos sunt: congerit quoque ea in terminis fideicommis si, Ioannes Cephalus in consilio 103. per totum lib. 1. Simon de Prætis in cons. 98. per totum, lib. 1. eruditè etiam & distinctè Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titulo finali, ex nu. 72. cum seqq. Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. lib. 3. cap. 5. n. 41. Mieres de maioratu, part. 2. q. 4. illatione 8. n. 22. in principio, & q. 6. n. 52. Iacobus Menochius in consil. 318. ex nu. 21. vsque ad n. 29. lib. 4. latiùs in cons. 172. à n. 1. vsque ad numerum 13. & n. 30. 31. & 32. lib. 2. Vbi in proposito congerit nouem fundamenta, quæ in effectu sunt omnia, ac quæcunque pro parte contraria expendi, & considerati pos sunt: Alios plures ideò hîc non commemoro, sed potiùs sciens consultóque prætermitto, proptereà quòd superiores referunt eos, vel postmodùm ego referam: congerit etiam fundamenta eadem Aldobrandinus in consilio 5. ex numero 1. cum sequentibus, & consil. 3. ex numero 33. cum seqq. Nunc autem suo ordine, atque distinctè regulis præfatis, siue generalibus Doctorum obseruationibus respondendo, ante omnia animaduertere neces se est, quòd regulæ ips æ siue doctrinæ, plures limitationes recipiunt, siue pluribus casibus non procedunt: Et[sect. 61] primum procedere seu obtinere non pos sunt, quando patre vel matre exclusis, filij vocari sunt expres sè, vel sub verbis substitutionum, aut vocationum aliquando contenti, vel comprehensi; tunc namque propter substitutionem aut vocationem expres sam, vel quia comprehensi sunt, ces sante exclusionis coniectura (quæ ab exclusione patris tantùm deducitur) filij indistinctè admittuntur, nec de exclusione patris curatur, siue illa sit simplex aut absoluta, siue conditionalis, aut in euentum alicuius casus facta: quia cùm hæc omnia à testatorum voluntate & dispositione dependeant, ex ipsorum placito alterantur, siue procedunt, aut non procedunt doctrinæ præfatæ. Quod ita eleganter in hac materia tradiderunt atque adnotarunt Raphaël Fulgosius in con silio 85. Ex facto proponitur, sub numero tertio, vbi dicit, quòd in succes sionibus, quæ ex testamento deferuntur, s æpenumero accidit, vt vlteriores in gradu admittantur, & anteriores excludantur. Tob. Perusi. in consil. 29. sub nu. 24. Simon de Prætis in con silio 90. num. 7. & 29. libro primo, & de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. dubitatione 2. numero 26. folio 186. Franciscus Mantica lib. 8. dicto tit. finali, num. 49. & num. 57. Tiberius Decianus in cons. 1. ex num. 186. lib. 1. Qui Authores loquentes in nostris terminis, limitant regulas predictas, vt ips ę non procedant, quando aliquis ex his, qui descendit à persona exclusa, prætenderet ius ex verbis dispositionis, vel alicuius substitutionis, & diceret se vocatum in aliqua parte, & nunquam exclusum: & ira expres sim admittit Menochius d. consil. 318. n. 30. lib. 4. Is enim Author, quamuis ex num. 21. plura fundamenta adduxerit contra filios exclusi, eósque sicut patrem excludendos putauerit; tandem dict. num. 30. in hunc modura scribit: Et prætereà illa traditio Bartoli intelligitur, quando ille nepos ex filia potest succedere, vt quia vocatus est, vel ab intestato lex ei defert succes sionem, sicut in specie declarat Ruinus in consilio 120. n. 15. lib. 1. ita hic es set dicendum, quando ij filij D. Prosperi es sent anteà ex propria eorum persona vocati ab ipso testatore: Sed cùm ij filij non sint vocati. &c. Menoch. itaque, qui contra filios exclusi, rem cæteris aliis fortiùs ad stringit, non excludendos fatetur (ve vides) quando anteà in aliqua parte dispositionis fuerunt ad succes sionem inuitati: & dicto consilio 172. cùm ex numero primo, cum sequentibus, plura conges sis set fundamenta, ad probandum quòd vna persona exclusa, intelligi quoque debent æqualiter omnes eius filij, & descendentes exclusi; tandem limitat eodem modo, quando scilicet filij ex verbis alicuius substitutionis, aut vocationis ius suum prætenderent, & verè sub illa continerentur, vt constat ibidem ante numerum 13. in illis verbis: Primò hi nepotes ius suum prætendunt ex illa substitutione, quæ incipit, &c. Et statim probat, quòd sub illa substitutione non pos sunt videri contenti rationibus ibi adductis, quia si continerentur aliquo modo, res es set absque dubio & difficultate; & iterùm numero 19. in fine, in ver siculo, cæterùm re ipsa, ibi: Vt hi nepotes nec etiam ex sua persona non succedant, cùm verè illi nec contineantur sub verbis secundæ illius substitutionis, id quod ita multis demonstratur. Atque ex numer. 20. cum sequentibus, ex proposito demonstrat, vt inde elici debeat, tanti momenti atque considerationis es se, quòd exclusi filius aut descendens dixerit, se nulla parte dispositionis exclusum expressè, & sub aliqua vocatione aut substitutione comprehendi, quamuis non expressè aut specialiter, sed sub verbis generalibus comprehendi aut contineri videatur: quod eo in loco neces sitate adstrinxit Menochium, vt ex propo sito ostenderet, atque probaret, nepotes illos, de quibus quærebatur, nullo modo videri contentos sub verbis substitutionis cuiusdam, sub qua dicebant se contentos fuis se: Quantò igitur magis hoc procedet in casu præ senti, in quo dicti D. Alphonsi filiæ non contendunt se comprehensas fuis se sub aliqua substitutione, vel sub verbis generalibus vocationum, aut vocationis alicuius contineri, sed potiùs expres sa atque speciali vocatione iuuantur, & contra eas verbum nullum exclusionis in tota dispositione inuenitur. Quo casu nullo modo fieri potest argumentum ab exclusione alicuius ad exclusionem des cendentium ab eo, ex dictis Authoribus; vltra quos idem expres sa firmarunt Curtius senior in consil. 44. aliàs 45. Statuto, col. 10. vers. & si ex præmis sis. Iacobits Mandellus de Alba in consil. 12. & 9. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 73. n. 47. lib. 1. Quo loco dixit, non obstare authoritates quasdam , per Mathæum, per Parisium, & per Rolandum adductas, & in terminis nostris, siue ad decisionem casus præ sentis, verba clara, atque singularia scripta reliquit, & in hunc modum dixit: Quoniam in casu illo filij non erant vocati, & agebatur de portione matris, qua ipsa mater ob contrauentionem priuabatur, quæ ces sant hic, cum nepotes sint expressè vocati. Syluester Aldobrandinus[sect. 62] in cons. 3. nu 57. & 58. lib. 1. qui in fauorem nostrum scribit, quamuis prima facie in contrarium scribere videatur: Nam etsi afferat distinctionem quandam in proposito huius materiæ, quam attulerunt Doctores per eum relati, & communiter Scribentes in l. pactum quod dotali, C. de collationibus, & in l. qui super stitis, ff. de acquirenda hæreditate. Vt quando mater excluditur ex facto proprio, tunc ipsius exclusio non inficiat eius descendentes; cæterùm si facto legis, vel disponentis sit exclusa, tunc & descendentes inficiat: hæc tamen distinctio procedit in terminis, in quibus Doctores loquuntur, scilicet quando ex mente aut Voluntate, vel intentione legis aut disponentis appa ret, exclusionem æqualiter debete filios, sicut matrem comprehendere; vt quia mater ob aliquem calum excluditur, nec filij eius vocantur: & sic qua ratione mater excluditur, & filij censeri debent exclu si; si tamen filij in aliqua parte dispositionis vocati fuerint, aut aliquo modo colligi valeat ex mente te statoris, quòd filios excludere noluerit, tunc equidem ea distinctio non procedit, sed. filij indistinctè admittuncur: Et ita expressè declarat & intelligit Aldobrandinus ipse eodem cons. 3. n. 57. Nam vt res pondeat fundamentis contrariis, verba quedam profert quibus meliora excogitari non pos sent ad propositum, & in hunc modum scribit: Quia non est inconueniens, quòd licèt radix ipsa, hoc est mater inutilis sit, ex mente disponentis, quæ totum facit, palmites ipsi admittantur. Secundò deinde & principaliter respondetur, quòd[sect. 63] præfatæ doctrinæ, siue generales Doctorum obseruationes superiùs adductæ, procedunt, quando in filiis eadem ratio exclusionis militat, quæ in patre militabat, aut quæ circa personam patris mouit principaliter testatorem; secus tamen quando ratio, cur pater, vel mater excluditur, non militat æqualiter in filiis: vel si excluderetur ob aliquam qualitatem, quæ in eius descendentibus ces saret: ita Bartolus in l. libertorum, ff. de verb. signific. col. 5. tradens regulam generalem, quòd quando lex loquitur de filio non simpliciter, sed respectu alicuius qualitatis, quæ est in filio, si illa qualitas non est in nepote, non trahitur ad nepotem: & Bartoli doctrinam sequuntur communiter Scribentes, vt constat ex multis, quos refert Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. fin. n. 45. & n. 49. latiùs n. 71. & seq. & nu. 75. vbi congerit in vnum quamplurimas diuersorum Authorum doctrinas, quæ in id tendunt, vt exclusâ vnâ persona, omnes ab eo descendentes censeantur exclusi: Et tandem inquit, omnes procedere, quando ratio exclusionis habet etiam æqualiter locum in filiis. Ioannes Cephalus in cons. 103. per totum. lib. 1. vbi ipse ferè omnes authoritates, quæ contra filios exclusi faciunt, pro ratione dubitandi adducit, & po steà diluit, & ex eius rationibus, & contrariorum solutionibus, hæc sententia confirmatur expres sim, Rubeus Alex. in cons. 22. col. final. vers. non obstat si dicatur. Ant. Gabriel lib. 4. commun. tom. 3. tit. de fideicommis sis, concl. 6. n. 7. & 8. & lib. 6. titulo, de verbor signific. concl. 1. limitat. 7. n. 58. concludens, quòd quando aliquis excluditur ratione alicuius qualitatis, vel inhabilitatis, quæ in eius descendentibus non repetitur, tunc descendentes ab eo non excluduntur. Anton. Bagna sacus in cons. 140. n. 28. inter consilia vltimar. voluntar. vol. 2. Emanuël Costa de succes sione Regni, 3. p. fol. mihi 442. numero 45. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæ stione 14. numer. 7. Simon de Præ tis, in consilio 31. numero 16. & sequentibus, & in cons. 90. num. 7. & seqq. lib. 1. & de interpretat. vltimarum volunt. lib. 3. dubit. solut. 2. n. 25. in fine, & n. 26. fol. 186. vbi dicit, quòd in nostra materia ces sat filiorum exclusio ob euidentem dis similitudinem, & inæqualitatem, aut diuersam conditionem per sonarum, rerúmve, aut caus æ. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, articulo 27. numero 18. sed sic est, quòd in casu præ senti, ea ratione institutores horum Maioratuum excludunt eum, qui in Maioratu principali succes serit, quia sic succedendo, satis ei erit consultum; sed hæc ratio non æqualiter militat in eius filiis, nec qualitas illa concurrit in eisdem: siquidem dici non potest, quòd ipsi succes serint in dicto Maioratu principali, ex eo quòd pater eorum succes serit, nec etiam satis eis consultum est ipsamet parentis succes sione (vt de se patet:) ergo exclusio patris, non simpliciter, sed quia succes sit in dicto Maioratu principali facta, nullo modo eis debet obes se, vt præfati Authores notarunt. Et inter alios,[sect. 64] adeò eleganter atque eruditè, & in terminis Philippus Corneus duobus in locis, vt controuersiam hanc omnimodo dirimere videatur: Is namque Author in consilio 21. numero 23. & 24. & 25. volum. 1. in hunc modum scripsit: Item Doctores loquuntur in casu, quo persona simpliciter excluditur, non quando excluditur propter aliquam qualitatem, quæ cohæret personæ exclus æ, & non cohæret attinentibus ea mediante, prout contingit in nostro casu, vbi mater non excluditur, quia mater; sed excluditur, quia secundo nupta, quæ ratio ces sat in aliis, Et hoc Casu matre similiter exclusâ, propter non petitum tutorem, succedunt cognati, ac si mater non extaret; non enim excluditur mater, tanquam corrupta sit radix; quod patet: quia non excluditur simpliciter ex ea causa, sed excluditur demum, si filij deces serint in pupillari ætate. Item excluditur, quia non petiit tutorem, & sic propter dictam qualitatem excluditur, quæ qualitas ces sat in descendentibus ex ea, &c. Deinde ipsemet Author confirmat idem in consilio 116. n. 9. & n. 11. & 12. volumine 2. quo loco vt respondeat omnibus authoritatibus, & doctrinis, quæ contra filios & descendentes exclusi ponderari pos sunt, & solent, quas etiam ipse arguendo, & pro ratione dubitandi in initio consilij adduxerat; verba proculdubio profert, quæ maximi ponderis & momenti sunt ad casum præ sentem, & quæ ad eius decisionem sufficerent, quando aliorum Authorum authoritate destituti es semus: Non enim in casu, quo filij exclusi in aliqua parte dispositionis vocati fuerunt (qualis est præ sens,) sed in fortiori equidem, quando scilicet nunquam fuerunt, nec aliquo modo ad succes sionem inuilitati, & pater eorum fuit exclusus; constanter defendit, exclusionem cen seri debete personalem dumtaxat, non verò realem aut linealem. Et in hunc modum inquir; Quia res pondetur, quòd dictum argumentum procedit cæteris paribus: sed hæc non sunt paria, quia quando filia est simpliciter exclusa, tunc censetur es se simpliciter & penitùs affecta & extincta ipsa radix, ex qua cæteri attinent: sed quando est exclusa propter aliquam qualitatem, quæ inhæret personæ, persona censetur remota: tamen ipsa radix, id est ipsa parentela, non censetur affecta. Et iuxta hanc resolutionem procedit, atque intel[sect. 65] ligi debet alia doctrina aut communis Doctorum distinctio, quam relatis aliis Authoribus adduxit Hippol. Riminaldus in cons. 664. n. 69. vol. 5. & in cons. 313. n. 37. lib. 3. vbi distinguit, an pater vel mater excludatur propter aliquam causam, vel excludatur propter delictum; & cum excluditur propter causam, dicit exclusa matre, vel patre, & filios, aut descendentes censeri exclusos: Sed vbi exclusio sit propter delicti, tunc eam non afficere descendentes . Nam (vt suprà dixi) resolutio[sect. 66] aut distinctio procedit, quando exclusio sit ob cau sam, rationem, vel qualitatem, quæ in filiis æqualiter militat, sicut in patre excluso militabat; secus tamen si non militat æqualiter, & personæ cohæret, quia tunc non afficit filios, vt s æpè dictum est, & declarant superiùs præcitati Authores: Exclusio nam[sect. 67] que semper restringitur ad suam causam, l. si is qui, ff. de inofficioso testamento, l. cancellauerat, ff. de his, quæ in testamento delentur. Decius in cons. 379. n. 7. vbi dicit,[sect. 68] quòd limitata exclusionis causa, limitatam producit exclusionem. Tiraquellus latè in tractatu, ces sante causa, 1. p.n. 99. & n. 142. vbi alios plures Authores citat; imò & Hippolytus ipse Riminaldus alio in[sect. 69] loco expressè amplectitur distinctionem prædictam siue ita superiora declarat: Is enim in cons. 632. num. 133. & 134. lib. 6. an terminis nostiis, & multùm ad propositum annotauit, quandoque matre, vel patre exclusis, aut succedere prohibitis, filios & descendentes exclusos non censeri. Et ponit exemplum, quando in filiis, aut nepotibus non militat eadem rario exclusionis, vel ces sat qualitas; vt puta, quando mater fuit exclusa, quia congruè, multísque bonis mobilibus & immobilibus dotata, filiæ verò, vel vlteriores fœminæ dotatæ non sunt: quia tunc non sequitur; mater cui congrua dos relicta fuit, exclusa est: ergo & filiæ eius non dotatæ excluduntur; imò meliùs sequitur, filiæ dotatæ non sunt: ergo exclus æ non censentur, quamuis mater exclusa fuerit, vt melius sequi firmarunt etiam Socinus senior, Alexander, Parisius, & Cephalus, quos Riminaldus ipse retulit ibidem. Hæc autem resolutio adeò grauis Authoris, & in terminis, de quibus agitur, maximi momenti atque considerationis est; quoniam (vt dictum remanet) horum Maioratuum institutores excludunt, aut succes sione priuant eum, qui in dicto Maioratu principali patris sui succes serit, & pro ratione huius dispositionis aut exclusionis exprimunt, Porque con el estara bien remediado: Et sic talis excluditur, vel priuatur, quia congruè habet, & vnde pro dignitate viuere pos sit: ergo ob eius exclusionem, nullo modo inferri potest ad exclusionem filiarum prædictarum, quia non ideò habent vnde congruè & pro dignitate viuere pos sint. Ideò melius sequitur, Estas hijas no estan remediadas por auer heredado su padre: Ergo non intelliguntur exclus æ; siquidem deficit in ipsis ratio principalis dispositionis, & non velisicatur qualitas, siue casus ille succes sionis Maioratus principalis, siquidem non succes serunt in dicto Maioratu: Sed & ponderari debebit, Riminaldum in fortioribus terminis loquutum, scilicet quando mater aut pater excluditur, & filij aut des cendentes eorum in nulla parte dispositionis vocantur; & nihilominus ob defectum qualitatis illius, sic pro constanti as serit: Quantò ergo magis id dicendum erit in casu præ senti, in quo sic expressè atque specificè dictæ filiæ vocatæ fuerunt, cùm etsi earum vocatio deficeret, adhuc ratio, & resolutio superior procederet. Id quod clarè colligitur ex Riminaldo vbi suprà, dict. n. 134. vbi sic inuenitur scriptum: Ad quintum & vltimum, quòd exclusis filiabus testatoris ob masculos, multò magis exclus æ censeri debent istæ mulieres vlteriores, ne dicantur illis prædilectæ, contra l. si uiua matre, C. de bonis maternis, Vera fuit & realis res ponsio, quod filiæ fuerunt dotatæ, multísque bonis mobilibus & immobilibus honoratæ: at istis mulieribus nihil testator reliquit, nec illis prouidit; vnde non inconuenit, quòd per masculos non excludantur, sicque ces set dicta l. si viua matre: Quia cùm testator filiabus dotes reliquerit, magis quàm neptibus; non benè infertur; filia quæ habuit dotem, est exclusa; ergo & neptes non dotatæ, imò meliùs sequitur è contra. Tertiò respondetur, præfatas regulas & doctrinas,[sect. 70] scilicet quòd exclusa vna persona, vel succedere prohibita, & eius descendentes exclusi, aut prohibiti censeantur, tunc demùm procedere, quando filij aut descendentes ad succes sionem venirent, & persona patris vel matris per repræ sentationem, & tanquam subingredientes eorum locum & gradum, ipsósque repræ senrando; secus tamen quando venirent ad succes sionem ex persona eorum, & iure proprio, vti existentes proximiores in gradu, vt in casu præ senti quo certum est, filias prædictas ex persona earum, & iure proprio vocationis & substitutionis, non verò per repræ sentationem patris sui ad succes sionem venire, & sic non consideratur medium à quo procedunt, nec impediuntur ex inhabilitare aut exclu sione parentum: Ita Bartolus in l. 1. §. si sit nepos, ff. de collatione dotis, & in l. 1. §. si sit filius, ff. de coniungend. cum emancip. liber. Baldus in l. si auia, in 4. opposit. C. de liberis prætentis, & in authent. ces sante, C. de legitimis hæredibus. Socin. senior in l. Gallus, §. nunc de lege Velleia, col. 2. versiculo, Tertiò etiam deducitur, ff. de liber. & posthum. & in terminis sic consulendo tradiderunt Fulgosius in consilio 86. columna 2. Rubens Alexander consilio 22. columna finali. Iacobus Mandellui de Alba in consilio 81. n. 9. Sicinus iunior in consilio. 2. num. 20. & seq. lib. 3. vbi post alios scribit, quòd quando quis vocator ex persona propria (vt nunc fuit) non autem ve alium repræ sentans; tunc inhabilitas eius, quem non repræ sentat, non impedit, quin admittatur: Et sequitur Antonius Bagnasacus in con silio 140. num. 26. inter consilia vltimarum voluntatum, votum. 2. Berous in cons. 96. vol. 1. & in materia pulchrè & latè Ioannes Cephalus in cons. 103. lib. 1. Rolandus in cons. 78. n. 3. & seqq. lib. 4. Pancirolus in cons. 169. n. 13. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titulo finali, n. 72. & 75. Peregrinus de fideicommis sis, art. 26. nu. 6. & art. 27. num. 9. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 72. n. 43. & admittit Menochius in cons. 172. n. 7. versiculo, nec hoc genus, & n. 19. lib. 2. & in cons. 318. n. 30. lib. 4. atque in effectu cum aliis Authoribus sic declarat Molina de Hispan. primog. lib. 3. c. 5. n. 41. dum distinguit, vtrùm persona, quæ excludi prætenditur, dependeat à per sona, quæ expressè exclusa fuit; & tunc inquit, quòd similiter censeri debet exclusa: an verò non dependeat: & tunc non debet censeri exclusa. Quod in effectu dicere est, an iure proprio, vel ex persona alterius veniat, vt de se pater apertè. Nec obstat in contrarium, si aliquis dixerit, negari non pos se, quin dictæ filiæ intrent in locum patris sui, & quòd intrare non pos sent, nec etiam succedere, nisi filiæ eius es sent, quoniam post eum filij sui vocantur; & sic videri, nihil interes se, quòd proprio iure, atque ex persona propria succes sionem prætendant. Eò magis, quia dictus D. Alphonsus Daualos, pater earum viuit, & in vita sua venit excludendus, quia succes sit in dicto Maioratu principali: Tali autem casu, quando mater vel pater exclu sus viuit, omninò sunt impedimento filiis suis, vt filij ex persona etiam propria, siue proprio iure succedere non pos sint, quamuis si pater aut mater deces sis set, succedere pos sent: Et quod ita videtur tenuis se, & materiam hanc declaras se Angelus in l. illam C. de collationibus. Castrensis etiam in l. si defunctus, n. 3. alias 2. C. de legitimis hæredibus, dum quærunt, quid si mater excludatur à statuto, existentibus agnatis masculis, &c. Et si contingat extare aliquos cognatos proximiores, qui de iure communi præferrentur agnatis, an stante dicto statuto excludantur cognati illi, sicut excluditur mater? & distinguunt, quòd aut mater est in medio & superuiuit, & tunc excluduntur etiam cognati, quia es set absurdum, quòd mater proximior excluderetur, & alij remotiores in gradu existentes admitterentur: Aut mater non superuiuit; & tunc alij cognati non excluduntur, quamuis sint remotiores ipsa matre, quia isto casu ces sat ratio prædictæ: Et hanc distinctionem sequuti sunt Ruinus in cons. 120. n. 16. lib. 1. & in cons. 18. n. 3. lib. 3. Sociniis senior in consil. 69. n. 23. in fine, lib. 3. & amplectitur Menochius in cons. 318. num. 25. lib. 4. latiùs in consil. 172. num. 31. lib. 2. vbi in casu sibi proposito, super quo consuluit, maximam vim facit in hac distinctione, & refert Socinum iuniorem in cons. 2. n. 25. versiculo, prætereà lib. 3. cùm ex sententia Ruini in l. Gallus, §. etiam si parente, col. 2. versic. non ob stant rationes, respondit, quòd tunc filius ex persona[sect. 71] sua venit, nec ob matris personam excluditur, quando mater ipsa nunquam fuit exclusa, dum viueret, ex quo casus fideicommis si nunquam euenerat; si autem euenis set casus fideicommis si, & fuis set exclusa, ita etiam & filios eius exclusos manere: Deinde & Menochius ipse eodem in loco improbat Rubeum in cons. 22. in fine, qui tenuit contra distinctionem prædictam, & dixit à pari procedere, quòd quis non extet, siue mortuus sit, vel quòd exter, & succedere non pos sit, iuxta iura allegata suprà, hoc eodem c.n. 46. 47. & 48. vnico autem dumtaxat fundamento improbauit Menochius, scilicet, quòd as sertio Rubei procedit tantùm quoad ipsammet per sonam inhabilem ad succedendum, & sic dicit toqui textum in l. si ex modica, §. 1. ff. de bon. libertorum, quem Rubeus expendit: non autem procedit quoad impediendum alterum, quoniam tunc paria non sunt ea duo, vt ipse Menochius existimat. Hoc autem ideò adductum, atque vltra cogitationem forsan partis aduers æ detectum, vt nihil pro ipsa excogitari valeat, cui concludens responsum non as signetur. Fundamento igitur prædicto, quòd negari non pos sit, quin dictæ filiæ ingrediantur in locum patris sui, & quòd succedere non pos sent, nisi filiæ eius es sent; respondetur veris simè, quòd ex quo sunt filiæ dicti D. Alphonsi, & post dictum patrem suum vo[sect. 72] catæ fuere, vis est, quod in isto casu admittantur, quemadmodum admitterentur, si dictus pater mortuus fuis set: Quoniam duo isti casus æquales sunt, atque eundem effectum producunt, vt suprà ex n. 44. vsque ad numerum 50. concludenter remanet probatum, & Menochius malè quidem contrarium sustinuit; & ideò fortè, vt parti suæ placeret aut deseruiret, vt infrà dicetur: Et quamuis succedunt ingrediendo in locum patris sui, non tamen succedunt loco patris, seu patrem repræ sentando, sed intrant Iocum vacantem, qui fuerat locus patris, vt in simili voluerunt Bartolus & Baldus in l. si auus, C. de liberis præteritis: idem Baldus in l. pactum dotali, C. de collationibus, q. 18. dicens, quòd si filia in contractu dotali fecit pactum de non succedendo, & firmauit iuramento, licèt ipsa excludatur, non excluduntur nepotes ex ea, & subdit: Nec eis obstat, quòd intrant in locum matris, quia succedunt per locum de remotione seu priuatione matris; vnde non as sumunt sibi materiam iam extinctam, sed sibi as sumunt locum, quem inueniunt vacantem. Quæ verba notabilia sunt, & singularia ad propositum nostrum; & ita multùm commendauit, & in nostris terminis adduxit, & sic respondit in simili casu, in quo agebatur de iure filiorum cuiusdam exclusi, Philippus Corneus in cons. 116. n. 13. vol. 2. Syluester etiam Aldobrandinus in cons. 3. num. 58. & 59. lib. 1. Qui cùm fundas set partem contrariam, & numeris præcedentibus loquutus fuis set contra filios exclusi, & expendis set Baldi locum in d. l. si auus. (quem citauit Corneus) d.n. 58. & 59. scribit in hunc modum. Nec obstat doctrina Baldi, & Saliceti, in d. l. si auus, quòd quando quis succedit priuatiuè, non dicitur venire ex persona patris, ita quòd excludatur, ac ille excluditur, secus si transmis siuè: Quia illa doctrina non facit in proposito in hoc casu; nam hi nepotes non veniunt priuatiuè, quia non est euacuatus superior gradus, aut de medio sublatus, quibus casibus nepotes Venire pos sent ex persona propria, sed neces sariò veniunt ex trans mis sione quadam generationis. Aldobrandinus ergo idem considerat, quod Corneus; & vterque sequitur communem Antiquorum sententiam, an filij veniant per locum à remotione seu priuatione patris, vel matris; & sic an gradus superior sit euacuatus, aut de medio sublatus: & tunc filios & descendentes exclu si admittunt, quia non veniunt per repræ sentationem, aut transmis sionem, sed intrant locum, quem inueniunt vacantem: Et sic in nostrum fauorem respondent expressè, & in fortioribus equidem terminis, vt ex eorum doctrinis & responsis constat apertè. Quod attinet verò ad aliud fundamentum do[sect. 73] ctrinæ aut distinctionis Baldi, & Castrensis, animaduertendum est, in contrarium non vrgere, quia ij Authores loquuntur in succes sione, quæ à statuto defertur agnatis ab in testato; tunc enim, quandiu mater, quæ excluditur fauore agnatorum, superstes est, non potest filius admitti: quia (vt Angelus dicit) magna absurditas es set, quòd veniant remotiores in gradu, qui sunt eiusdem capitis, & propinquiores repellantur: Sed in casu præ senti agitur de succes sione ex testamento, atque de materia fideicommis sa ria, in qua non est absurdum, quòd viuo patre admittantur filij, qui post eum vocati sunt, & sic succedentes ex persona propria, & in quibus ces sat ratio ob quam pater fuit exclusus, quo casu existentiam patris non nocere filiis, cum multis Authoribus defendit Ioannes Cephalus d. consilio 103. lib. 1. imò & Doctoresmetipsi, quos Menochius in contrarium præcitauit, in his terminis idem tuentur, vt doctè aduertit, & sic intelligit & declarat Angelum, & Paulum, Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titulo finali, n. 48. & 49. vbi citat Guid. Pap. decis. 612. n. 1. & Ruinum in consilio 49. n. 4. in fine; vol. 1. Qui, quando militat diuersa ratio in filiis, vel à testatore fuerunt vocati, & sic sumus in succes sione ex testamento, as serunt etiam viua matre, filios debere admitti: imò (quod est notandum) ipse Menochius d. cons. 318. num. 30. lib. 4. postquam n. 25. retulit præfatam Angeli distinctionem, dicit eam non procedere, quando nepos ex filia vocatus est; & sic quando sumus in succes sione ex te stamento: & in cons. 172. lib. 2. vbi n. 30. adeò magnam vim in eadem Angeli distinctione fecit, semper loquebatur in terminis, in quibus nepotes illi nullum ius prætendere poterant ex verbis secundæ substitutionis, quia verè sub illis non continebantur: Et sic si continerentur, atque in succes sione ex testamento Versaremur, non haberet locum Angeli, & Pauli doctrina prædicta: Quod eruditè aduertit, atque tuetur Mantica dicto titulo finali, lib. 8. num. 49. & 72. cum seqq. & ibidem, n. 50. postquam in principali, quod tenuit contra Rubeum, improbauit Menochium; meritò etiam & in alio improbat eum, quod d. consil. 22. Rubeus Alexander notauit, & rectiùs firmabit: dixit namque Rubeus ipse, paria es se non extare aliquem, vel extare, & non pos se succedere. Quod Mantica op[sect. 74] timè approbat, & veris simum profitetur, & Menochij solutionem ad l. & si ex modica, §. si filius, ff. de bonis libertorum, falsam euincit: Quoniam textus ille loquitur expressè, quando agitur de impediendo alium , vt non succedat, vt euidenter ibi ostendit, & latiùs videri poterit. Negari itaque nullo pacto potest, quin eiusdem effectus sit, aliquem viuere, & succedere non pos se, siue non extare, aut mortuum es se. Deinde, quòd absurdum ab Angelo, & Paulo consideratum, omninò ces set, quando filius subintrat locum, per remotionem aut priuationem patris sui vacantem; & quando locus aut gradus viuentis euacuatus est, atque de medio sublatus; qui tamen in terminis, in quibus Angelus, & Paulus loquuntur, euacuatus es se non poterat: Et sic sublato de medio patre, eiusque gradu euacuato ex institutorum dis positione, atque ob casum succes sionis principalis Maioratus euenientem, nihil est, quod filiorum succes sionem impediat, quemadmodum non es set, si pater ipse mortuus fuis set, ex eisdem Authoribus anteà relatis, & n. 45. cum seqq. adductis: Et ita quoque expres sim tenuit Syluester Aldobrandinus dict. cons. 3. n. 58. & 59. lib. 1. Ex cuius resolutione, (quæ communis omnium doctrina fuit) ces sat quodcunque Menochius in contrarium ponderauit; siquidem procedit dumtaxat, quando is qui prætendit succes sionem, non potest succedere priuatiuè, quia non est euacuatus, nec de medio sublatus gradus superior: Secus tamen si priuatiuè succedere potest, quia tunc nullum absurdum est, vt viuente excluso, cuius gradus remotus est, succedere pos sit: Et ita concludenter, & verè remanet satisfactum prædictæ Angeli, & Pauli distinctioni. Cui & aliter responde[sect. 75] ri poterit; scilicet, quòd procedit in terminis, in quibus ipsi loquuntur, quando, inquam, supersunt agnati, quorum fauore mater ipsa excluditur: Sed in casu nostro nullus superest, vel extat; cuius fauore patris exclusio fieret præter filios dicti D. Alphonsi, qui post patrem suum immediatè atque expressè vocantur; Ergo ex quo ipsi admittantur in vita patris sui, nullum absurdum sequitur, nec aliqua per sona est, quæ id impedire valeat: siquidem quæcunque sunt, vel es se pos sunt, post filios dicti D. Alphon si ad succes sionem inuitatæ fuere. Et sic ces sat doctrina dictorum Authorum, vt ipse Mantica aduertit vbi suprà, n. 49. vbi in fauorem nostrum, & contra partem aduersam, adeò singularia & vigentia verba proponit, vt si de hoc casu consultus fuis set, magis ad propositum loqui non potuis set. Et in hunc modum scribit: Ego dicebam supradictam deci sionem procedere provt loquitur, quando supersunt agnati, quorum fauore mater ipsa excluditur; & ita loquuntur expressè Angelus & Paulus: Sed in proposito non extant agnati masculi, neque etiam alij, quorum fauore isti pronepotes masculi excludantur, sicut eorum mater fuit exclusa; & ideò non potest rationabiliter dici, quod super stite matre exclusa, eius filij non pos sunt admitti, quia imò admittuntur; quoniam masculi descendentes ex filiabus vsque in infinitum præferuntur filiabus filiorum ip sius testatoris, &c. Quod in effectu est, ac si diceret, & claré dicit, dictas filias admittendas es se, etiam viuente patre suo; & non modo ex eo aliquod absurdum non sequi, imò ex neces sitate ita fieri debere, quia post dictum patrem suum vocantur, & post eum cæteris aliis præferuntur: & ita curari non debet, nec in consideratione haberi, an extet, vel non extet dictus pater, sed tantùm an remotus fuerit, necne, vt statim in fine dicti n. 49. firmat Mantica ipse, & alios Authores citat. Et hactenus de tertio responso ad dictas regulas, si ue generales Doctorum obseruationes. Quarto denique & vltimo loco respondetur, re[sect. 76] gulam eandem generalem, exclusa scilicet vna persona, descendentes etiam ex ea exclusos censeri, tunc demùm procedere, quando aliquis simpliciter atque indistinctè exclusus est, ita quòd semper & absolutè incapax fuerit & inhabilis omninò ad succedendum, nec vllo modo aut tempore succedere potuerit; eo namque casu & eius filij atque descendentes inhabiles iudicantur, & exclusi: secus tamen si non simpliciter aut absolutè exclusus est, sed potiùs ad succes sionem vocatus, licèt in aliquem casum aut euentum exclusus, vel semotus à succes sione, ita quòd non omninò incapax fuerit, sed potiùs aliquando capax; tunc namque eius descendentes non censentur inhabiles, nec exclusi, imò eo ipso, quòd pater eorum vocatus fuit, vel si non vocatus, saltem aliquo tempore, vel aliquo casu habilis es se potuit, descendentes eius habilitantur, & capaces redduntur. Quæ doctrina & resolutio communis est, & eorum testimonio probatur, qui hucusque in propo sito scripserunt: Et post alios ita in terminis materiam hanc declarant Emanuel Costa de succes sione regni, 3. p.n. 44. & 45. folio mihi 442. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 27. n. 8. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quaest. 41. Modernus in consuet. Parisien. §. 16. n. 2. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæ st. 14. n. 7. qui rectè considerat, multùm interes se, an fœmina, vel alia persona simpliciter & perpetuò excludatur, quia tunc tota linea censetur exclusa: an verò non simpliciter & perpetuò excludatur, sed tantùm submoueatur stante fratre masculo eiusdem gradus, vel propter aliam qualitatem; quia tunc tota linea non censetur exclusa; imò filij masculi admittuntur: Alexander Raudensis in responso 2. n. 126. lib. 1. & in responso 30. ex n. 73. & 74. lib. 2. vbi multum ponderat, an quis simpliciter exclusus fuerit, vel nunquam vocatus, an verò aliquando vocatus & ad oculum demonstratus sit? Vt primo casu eius descendentes excludan[sect. 77] tur omninò, secundo verò admitti debeant: quia per vocationem & demonstrationem certæ personæ, & per potentiam & facultatem succedendi aliquo tempore, vel aliquo casu, & defectum absolutæ exclusionis, in sic vocato linea videtur initium accipere, & omnes eius descendentes inclusi videntur virtualiter, vt latiùs probat ipse Raudensis dictis in locis, & multùm ad propositum loquitur, atque ponderat textum in l. qui in aliena, §. interdum, ff. de acquirenda hæreditate, & in l. Titio vsusfructus, ff. de conditionibus & demonstrationibus, ibi: Nec initium accepit, & in l. Seia, ff. de donationibus causâ mortis, ibi: Quæ nondum in persona filiorum initium acceperat. Et tenet etiam Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. numero 36. & 37. & 38. facitque singularis eiusdem Authoris resolutio alio in loco, eodem, inquam, lib. 3. c. 7. n. 4. vbi limitat. ac eleganter declarat regulam & doctrinam generalem, quòd filius repræ sentare non[sect. 78] pos sit patrem exclusum; vt intelligi debeat, quando pater fuit exclusu à tempore natiuitatis, ita quòd non potuit vllo tempore ius primogenituræ, nec in potentia, nec in spe habere: secus autem, si aliquo tempore potuit pater habere ius primogenituræ saltem in spe vel in potentia, licèt ex postfacto adueniente conditione, vel aliquo casu, inhabilis efficiatur ad Maioratus succes sionem; quia tunc filius repræ sentando personam patris, succedere poterit. Igitur si ex eo solùm quòd quis vocatus fuerit, vel ad oculum demonstratus (vt Raudensis dixit) vel ius haberet saltem in spe & potentia, vt Molina obseruauit lib. 3. dicto cap. 6. numero 37. & 38. tanti effectus est, quòd efficere pos sit, ac etiam efficiat, vt omnes descendentes includantur, & linea initium accipiat; quantò magis atque extra omnem dubitationem hoc erit, quando filij etiam, aut descendentes vocati fuis sent, sicut in casu præ senti vocati sunt, & pater eorum non solùm vocatus est, & ius habuit in spe vel in potentia (quo ad inclusionem filiorum & descendentium contenti sunt Doctores, vt vidisti) sed etiam actu habuit, & habet ius illud, ita quòd actualiter & realiter succes sit; tunc enim nullus proculdubio dubitauit, nec dubitare potuit, incipiente in eo linea, siue succes sione eius linea ingres sa, omnes de ipsius linea præferendos, quamuis ipse ex postfacto deberet excludi. Idque tam ex regulis & fundamentis superiùs adductis, & notatis per Moli[sect. 79] nam lib. 3. cap. 6. numero 30. & 31. quàm ex his quæ in nostris terminis, & in hac materia exclusionis notarunt Gratus in consilio 120. numero 32. volumine 2. Mantica libro 8. dicto titulo finali, numero 16. vbi ad inclusionem & admis sionem descendentium, maxima habent in consideratione, quòd eorum auctrix aliquando in fideicommis so succes serit, & realem succes sionem obtinuerit: & latiùs id confirmat Alexander Raudensis in responso 30. numero 76. & numero 159. cum sequentibus, lib. 2. Vbi irradicata semel[sect. 80] succes sione in vnius persona, ita probat eius succes soribus ius acquiri, vt cæteris aliis preferii debeant: Menoehius etiam adducit nonnulla, quæ rem hanc satis confirmant in cons. 72. numero 36. lib. 2. multùm ponderans. inspiciendum es se, in quibus personis feudum semel sit consolidatum, vel fideicommis sum initium sumpserit; & Mieres de maioratu, parte 2. quæ stione 4. illatione 8. numero 22. qui in terminis as serit, quòd eo ipsoquòd aliquis in Maioratu succes sit, tale ius eius descendentibus acquiritur, quòd quamuis ipse in vita aliquo casu aut ratione excludatur; quovsque tamen tora eiusdem linea finiatur, alij alterius lineæ admitti non pos sunt: & in eadem 2. parte quæ st. 7. num. 10. dixit aliud ad propositum valdè singulare. Et primò constituit,[sect. 81] quòd à persona quæ Maioratum amisit propter delictum, vel propter aliam causam, non potest fieri graduum computatio, quia media scala est inanis & sine viribus; statim autem sic limitat atque declarat id ipsum: Quod procedit, vbicunque propter delictum[sect. 82] fuit incapax succedendi in Maioratu, & non apprehen dit pos ses sionem, neque proprietatem bonorum Maioratus; nam si illam apprehendit, & aliquo tempore fuit pos ses sor, gradum sine dubio facit: quod ex prædictis constat, & maximè notandum est. Ex dictis autem, facilè etiam & verè respondetur rationi principali, quâ precipuè excitantur Doctores communiter, vt ira generaliter constituant, ex[sect. 83] cluso aliquo à succes sione, vel succedere prohibito, & eius filios atque descendentes exclusos censeri: ne scilicèt filij aut descendentes melioris sint conditionis, quàm auctor suus, à quo habuerunt cau sam, contra l. si vina matre, C, de bonis maternis l. in his, §. 1. l. quod ipsis, ff. de regulis iuris, vt pro ratione principali adducunt Tiraquellus de iure primogeniorum, quæ stione 7. numero 7. & 8. & 9. & cæteri alij relati suprà, numero 60. Quoniam ratio ea tunc demùm procedit, quando aliquis simpliciter & absolutè excluditur, nec eius filij aut descendentes vocantur, itavt si succedere vellent, succedere deberent ex persona patris sui, ex qua non pos sunt, & ideò & ipsi censeri debent neces sario exclusi, ne melioris conditionis sint, quàm pater suus: Secus tamen vbi pater non omninò, siue non absolutè & indistinctè exclus sus fuit, vel vbi filij pos sunt ex persona propria atque ex proprio iure succedere; quo casu non dicuntur habere causam à patre suo. quia tunc ea ratio non procedit vt ipsimet Authores num. præced. relati farentur, & latiùs comprobant, vt vidisti. Ratio ergo præfata nec militat in casu præ senti, nec etiam contra dictas filias adduci potest, quoniam pater ipsarum dictus D. Alphonsus, expressè fuit, atque ante filios suos ad præfatos Maioratus vocatus; & sic omni tempore, & omni statu attento, melioris conditionis est, quam filij sui es se pos sint, nec sequitur absurdum ex d. l. si viua matre, cum similibus, deductum: Et quòd sit melioris conditionis. patet ad oculum, quia à principio (vt dixi) & ante filios suos vocatur ad succes sionem, & tunc melioris conditionis est: Posteà verò cùm excluditur ob casum succedendi in Maioratu principali patris sui, filij non pos sunt dici es se melioris conditionis, quia iam pater ipse succes sit, quamuis ex postfacto excludatur; id quod ex voluntate institutorum effici potest, sicut ex eorundem dispo sitione & vocatione filij tunc admittitur (vt remanet suprà probatum;) imò & eo casu melioris etiam est conditionis, quia de serit hos Maioratus inferiores, & minoris redditus & valoris propter Maioratum principaliorem & maioris redditus & valoris; & ita nullo euentu ratio præfata militat, nec absurdum predictum procedit. Denique & vltimo loco, pars contraria iuuari[sect. 84] pos se videtur ex resolutione quadam, siue obseruatione Telli Fernandez in l. 27. Tauri, n. 9. Ex illa namque colligi videtur prima facie, quòd quando vocatus ad vinculum, siue meliorationem Tertij bonorum, tenetur vinculum in vita restituere, quòd eo casu, post eum, atque restitutionis casu eueniente, non debent admitti filij eius, sed potiùs excludi. atque aliis succes sio deferenda est: Et quia ita indistinctè ab aliis, & in contrarium expendi pos set, neces se mihi visum est, Telli locum ex profes so, nouiterque & verè explicare: Et pro eius veris sima explicatione obseruandum erit, quòd Author ille non proposuit quæ stionemin terminis Casu mihi consulti, sed in aliis longè diuersis. scilicet quando pater, qui plures filios habebat, vnum ex eis meliorauit, & post eum non vocauit filios suos sed alium filium, & postmodùm alios filios suo ordine; ita quòd meliorati priùs filij aut descendentes vocati non sunt, sed post ip sum, alius ipsius meliorantis filius vocatur. Quo ca su dixit in primis, quòd si filius melioratus, & primo loco electus, siue nominatus ad meliorationem filiis relictis deces serit, tunc non succedit frater eius, hoc est alius meliorantis filius, qui post eum fuit vo catus, sed quòd debent admitti eiusdem filij, quamuis vocati non fuerint. Et reddit rationem quoniam tacita conditio, si sine liberis deces serit, intelligi debet in melioratione huiusmodi, siue illa fiat inter viuos, siue in vltima voluntate: & sic filij eius, qui primò vocatus fuit, sequentem filium vocatum excludunt. vt latiùs ibi comprobat, atque ostendit: Statim verò Author ipse hoc limitat, vt intelligi debeat, quando substitutio, vel grauamen confertur post mortem donatarij, siue filij priori loco ad meliorationem inuitati; nam si ad certum tempus es set facta melioration, & post tempus in vita granatus restituere: tunc inquit, quòd filius meliorantis, secundo loco substitutus & vocatus, excluderet filios meliorati; & sic in eisdem terminis l. cùm auus, ff. de condit. & demonstr. in quibus quæ stionem proposuit, hoc est, quando filij eius, qui melioratus fuit, vocati non sunt, dictam declarationem aut limitationem proponit. Et iustè equidem atque iuridicè sic statuit, quoniam si filius melioratus, grauatus fuit, vtviuens siue in vita, antéque mortem meliorationem restitueret, & in vita, temporéque limitato, & certo fuit ab eo iure exclusus; multò magis intelligi debent cius filij exclusi, qui nunquam fuerunt vocati: imò eis omis sis, ad alios filios pater meliorans proces sit. Cæterùm in casu præ senti, filij (vt s æpe dictum est) vocati sunt expressè & specialiter, & fundantur ex proprio iure. propriáque & speciali vocatione, atque substitutione, non ex decisione d l. cùm anus: nec etiam ex tacita & coniecturata voluntate testatoris, sed adeò expres sa, atque peculiari dispositione. vt visum est; Et ita in terminis nostris, & in casu vocationis filiorum filij meliorati, nec es set locus coniecturis, nec aliquo pacto admitti pos sent sequentes filij eius, qui meliorationem fecis set. Vnde secundum hæc. quæcunque Tellus tradit in d. l. 27. Tauri, d.n. 8. & 9. & 10. intentionem nostram confirmant; siquidem procedit probando, & concludit, quòd si filius melioretur à patre, & post eum vocentur alij fratres ad meliorationem, quòd filij eius, qui melioratus fuit, quamuis vocati non fuerint, debent admitti, & alios filios meliorantis excludere, quia censentur omnibus aliis prælati, ex ratione d. l. cùm auus, cum similibus: Limitatio autem contraria nobis ideò non est, quoniam (vt dixi suprà ) ponitur in eisdem terminis, hoc est; quando filiis meliorati non vocatis, ad alios fratres ipsius peruentum est, & ita procedit: Item procedit, quando is qui meliorauit, filium melioratum, & primò loco nominatum vocauit ad certum & limitatum tempus, & in vira grauauit eum, vt meliorationem restitueret; quo casu inquit, sequentem vocatum filios eius excludere, nec pos se subintelligi tacitam conditionem d. l. cum auus, vt suprà obseruaui: Eo autem casu in fallibile est, quòd adueniente tempore limitato & expres so, restitutio fieri debeat, nec aliquo modo omitti potest. Sed in casu præ senti diuersimodè res se habuit, quoniam dictus D. Alphonsus, & eius filij & descendentes priùs fuerunt purè, atque simpliciter, & indistinctè ad hos Maioratus vocati; ita quòd neque certum tempus præ fixum, nec grauamen restituendi adiectum fuerit: postmodùm verò institutores decreuerunt, quòd succes sor Maioratus principalis, non pos sit in Maioratibus ab eis institutis succedere. Et ita nec est tempus certum aut limitatum , quo restitutio fieri debere aut priuatio Maioratuum induci, nec etiam certum aut infallibile est, restitutionem ipsam fieri debere, aut priuationem inducendam: Nam si dicti Maioratus principalis succes sio non obueniat, nunquam etiam restitutio, aut priuatio continget: Et sic diuer sum ius debet statui, vt Tellusmetipse satis apertè præ sentit, & declarat ibidem. Nam cùm filius melioratus, & primo loco vocatus ad meliorationem, po steà venit excludendus, siue excluditur non ad cer tum & limitatum tempus, sed propter aliquem ca sum superuenientem; indistinctè probat, filios eius dem etiam non vocatos, excludere sequentes vocatos, quia non fuit expres sum siue determinatum certum tempus, post quod de neces sitate teneretur re stituere, sed casus dumtaxat expres sus, quo es se potuit, vt ante mortem restituere teneretur, vt si alienas set bona Maioratus, vel conditionibus appositis non paruis set. Quod idem in casu præ senti contigit, in quo (vt dixi) vocantur priùs nonnulli purè & simpliciter; postmodùm statuitur, quòd excludi aut submoueri debeant propter casum succedendi in Maioratu principali patris sui: Si ergo filij eius, qui melioratus fuit, etiam si vocati non sint, excludunt sequentes vocatos aut substitutos post patrem suum; sequitur euidenter Telli Fernandez resolutionem adeò adstringere, vt ius dictarum filiarum corroboret, etiamsi contin geret, ipsas vocatas non es se, quia pater ipsarum non ad certum aut limitatum tempus, sed absolutè vocatus fuit, quamuis eo casu exclusus: Et Tellum sequuti sunt Angulus ad leges meliorationum.. l. 11. glos sa 6. ex n. 6. fol. 218. Mariençus in eadem l. 11. tit. 6. glos sa 4. num. 9. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & Azeuedus ibid. n. 27. qui multùm ad propositum dixit, quòd in casu adducto per Tellum, filij eius, qui melioratus fuit, non excludunt substitutos, quando expres sa voluntate meliorantis restitutio erat facienda in vita, atque in certo tempore; non sic si ex tacita, vt quia in aliquem futurum euentum dedit sub stitutos, aut fecit plure gradus substitutionum, quia tunc filij etiam non vocati excludunt substitutos aut sequentes vocatos ex ratione generica, quod sicut prædilexit primo loco vocatum, & eum prætulit cæ teris post eum vocatis; ita & eius descendentes præ tulis se videtur, & sic in omnibus concordat cum Tello, & dictas filias etiam non vocatas admittendas fore resoluit. Et de his hactenus, ex quibus dilucidè constat, dictam D. Catharinam ius non habere aduersùs dictas filias, & ob id obtinere non debere; ipsas potiùs filias in succes sione dictorum Maioratuum iustis simam & certam causam fouere. # 16 CAPVT XVI. Depositum quid, & quare fiduciæ; iudicium dicatur, nec compensationis exceptionem admittat? Pos ses sionem, aut dominium rei depositæ, an in depositarium transferat; & quid in sequestrum? Qualiter etiam Regulare & Irregulare depositum differant, & quos effectus vtrumque producat? Deinde, an Depositum maneat pactione adiecta, vt tantundem reddere, vel vti pecunia, aut re deposita liceat? An etiam Bancharij nostri temporis sint verè depositarij, & eorum fideius sores illis teneantur, qui de pecunia interes se percipiunt? Vbi nonnulla inuenies singulariter & verè adnotata, atque elaborata, & rem hanc breuitate, & resolutione explanatam. Demùm & principaliter inquiritur, vtrùm res suas, vel pecunias apud alium deponens, cæteris creditoribus præferendus sit circa actiones personales vel reales: siue an habeat ius prælationis contra bona depositarij falliti? & de intellectu l. si hominem, 7. §. quoties ff. depositi, l. si ventri. §. in bonis ff. de priuilegiis creditorum, & l. 2. & 9. tit. 3. part. 5. & nonnullis casibus distinctè & verè constitutis, dubium hoc tam de iure communi, quàm de iure Regio Partitarum, meliùs ac vtiliùs, quàm anteà fuis set, remanet dis solutum, atque explicatum, & in effectu hucusque Scribentium omnium in proposito huius materiæ, placita & resolutiones congeruntur, & commemorantur dilucidè. SVMMARIVM. -  1 Depositum quid, & n. seq. -  2 Deponendi verbum, idem significare, quod credendi, & committendi, ex sententia Franc. Connani. -  3 Depositi contractus bonæ fidei est. -  4 Ad Depositi probationem cùm agitur, consentaneum non est de apicibus iuris disputare, ex sententia Baldi, cuius hoc loco mentio fit. -  5 Fiduciæ iudicia es se dicuntur, quæ de Deposito fiunt, quia deponimus fiducia custodia & fidei bonæ depositarij. -  6 Depositi instrumentum paratam executionem habet. -  7 Etiamsi sit depositum simulatum & irregulare; & infrà, n. 41. -  8 Dummodò de deposito constet per instrumentum, ex sententia quorundam. -  9 Vel per confes sionem partis, ex sententia aliorum, qui depositum confes sionatum eodem iure censeri debere existimarunt, quo verum & reale depo situm. -  10 Depositum sui naturâ, adeò celerem restitutionem exposcit, vt nec compensatione rei quantumcunque liquidæ impediri debeat, & vide infrà, num. 41. -  11 Cap. bona fides, de deposito, ratio explicatur, atque exornatur. -  12 In Deposito multa es se singulariter atque specialiter constituta. -  13 Depositum, excepta dote, aliis contractibus es se magis priuilegiatum. -  14 Deposito verò, aut confes sionato numquid exceptio non numeratæ pecuniæ pos sit opponi? Vbi breuis & vera traditur resolutio, & in proposito Hippol. Riminaldi consilia duo expenduntur, & commendantur. Ibi namque præfatus Author ex profes so, plenéque disputat. -  15 Depositæ rei pos ses sionem in depositarium non transferri, sed penes deponentem remanere, siue retineri per eum, si eam habebat, nisi aliter inter ip sos actum fuerit. -  16 Apud sequestrum cum res deponitur, sequester pos sidet, vt inquit textus, in l. licet, §. rei depositæ, ff. depositi, qui ita generaliter statuit, & sic generaliter accipiendus est. -  17 Nec pos sunt probari communes Doctorum distinctiones, aut diuers æ eorundem traditiones; verè namque repugnant dicti §. decisioni, & nimis verba ipsius restringunt. -  18 Non etiam probantur aliorum placita, & ad textum eundem diuersimodè excogitatæ interpretationes, de quibus hoc numero remis siuè. -  19 Textum in cap. 1. de sequestratione pos ses sionis & fructuum, diuinatoriè quidem, ac contra mentem Pontificis explicatum per Corrasium, provt hoc numero obseruatur. -  20 Apud sequestrum ex neces saria, vel ex voluntaria causa quòd res deponatur, nihil interes se, contra Communem; nam vtroque casu sequester pos sidet, vt hoc numero demonstratur. -  21 Et textus in l. interes se puto, 39. ff. de acquirenda pos ses sione, optimè & verè explicatur. -  22 Sequestri nomen vnde dictum, & quid olim? -  23 Depositæ rei dominium aut proprietatem, ex ipsa Depositi natura penes deponentem manere. -  24 Pos se tamen contrahentium conuentione effici, vt rei depositæ dominium in depositarium transeat, vel vt non idem, sed tantundem reddere liceat. -  25 Depositi contractus an maneat, cùm rei depositæ dominium in depositarium transit, vel cùm pactum adiicitur, vt tantundem reddere, veluti deposita pecunia liceat, & n. seq. vbi in effectu probatur communis Doctorum resolutio. -  26 Ipsa tamen intelligitur & moderatur, dummodò tempore contractus pactio prædicta adiiciatur; adhuc enim durat depositum, quamuis pactio huiusmodi notis simos depositi terminos excedere videatur. -  27 Secus verò statuendum est, si pactum tale ex interuallo adiectum fuerit; tunc namque depositi contractus alterari videbitur. -  28 L. certi condictio, 9. §. fin. ff. si certum peccatur, verus sensus traditur, & ibidem explicatur l. quod si ab initio, eiusdem tituli. -  29 Belloni obseruatio in hac materia, Depositum, inquam , non es se, quando ab initio deponitur, vt tantundem reddatur, vel vt accipiens vti pos sit pecunia deposita, verè & concludenter conuicta, & Accursij sententia contraria, probata, & n. seq. & vide etiam ex n. 39. cum seq. -  30 Ioannis Corrasij in eodem articulo distinctio confutatur, & de iure huius Regni fortius ac nouiter conuincitur n. seq. -  31 Ex l. 2. tit. 3 p. 5. noua & singularis consideratio deducitur, & eiusdem legis decisio, melius quàm anteà fuis set, ponderatur per Authorem in proposito. -  32 Eruditis simi Petri de Barbosa resolutio in hac materia, nouiter & concludenter conuicta, & vide infrà n. 39. vbi inuenies tenuis se ipsum alio in loco contrarium, & Authoris sententia conuenire. -  33 Eiusdem Barbæ in proposito huiusce materiæ, alio tamen in loco traditæ resolutiones, atque de regulari & irregulari deposito obseruationes commendantur. -  34 Ioannem Vincentium Hondedeum in cons. 43. per torum, vol. 2. optimè & vtiliter loquutum in hac materia, & ibid. dixis se quamplurima , quæ circa depositum neces saria sunt, & in praxi conducibilia. -  35 Deponens pecuniam numeratam, in dubio præ sumitur voluis se transferre dominium pecuniæ in depositarium, & illum constituere debitorem generis, idcircò quia genus perire non potest, depositarium, quasi debitorem generis, de periculo etiam aut casu fortuito teneri, nec ob illum liberari, vt hoc numero remis siuè, & latiùs probatur. -  36 Francisci Bursati lapsus in hac materia nouiter detectus. -  37 Ioannis Francisci de Ponte obseruationes in propo sito huius materiæ, quas in cons. 36. per totum, lib. 1. reliquit scriptas, probantur. -  38 Deposita aliquando dici regularia, aliquando verò irregularia. Et quæ dicantur regularia, & qua irregularia? -  39 Depositum cùm ita fit, vt depositarius pecunia vti pos sit, adhuc depositum manet ex sententia Petri de Barbosa, quamuis irregulare sit. -  40 Et non solùm Depositi nomen habet, sed omnes illius effectus. -  41 Et inde competunt ei omnia priuilegia regulari Deposito conces sa, vt hoc numero adnotatur. -  42 Bancharij nostri temporis non sunt verè depositarij iuxta notis simos terminos depositi. -  43 Depositi actio (quæ datur etiam pro depositis irregularibus, & vbi vsura pecunia transfertur) competit etiam, vt vsuræ conuentæ petantur. -  44 Imò pactum soluendi interes se, facit, vt ex depo sito agatur, quia si es set mutuum, vsuræ peti non pos sent. -  45 Et initium inspicitur, quod fuit deponere pecuniam, & quod principaliter actum est. -  46 A prima obligatione depositi non censeri contrahentes recedere voluis se ex perceptione interes se pecuniæ, nec illam neuare, provt hîc adnotatur. -  47 Deposito irregulari pacto penes campsorem, qui de restituendo post annum fideius sores dedit, elapso anno si campsor se conuenit cum deponente, vt pecunia penes ipsum per aliquot annos detineatur pro certo lucro, non videbitur per hoc reces sum à prima obligatione depositi, nec nouatio inducta censebitur; inde fideius sores remanent obligati. -  48 Depositarij generalis, aut bancharij fideius sores, vtrùm teneantur illis, qui de pecunia interes se percipiunt? remis siuè. -  49 Deponens vtrùm habeat ius prælationis contra bona depositarij, sic vt debeat ex speciali priuilegio Depositi, cæteris creditoribus etiam priuilegiatis circa actiones personales, vel reales præferri, & n. seq. vsque in finem capitis. -  50 Et huic dubitationi initium aut occasionem tribuis se Vlpianum Iureconsultum, qui duobus in locis contrarius sibi videtur. -  51 Verè tamen Scribentibus omnibus hactenus, attentè & originaliter prælectis, certum quid, aut distinctè satis & absolutè resolutum in hoc dubio non reperiri. Idcircò Author hac in re ex profes so magis insistens, & longa consideratione aliorum placita inspiciens, nonnulla constituit numeris seqq. quibus altercatio hæc, & verè & meliùs, quàm anteà erat, explicata remaneat. -  52 Ac primùm, Glos s æ expositionem ad textum in l. si ventri, §. in bonis, ff. de priuilegiis creditorum, reiiciendam putauit. -  53 Deinde Vdalrici Zasij & aliorum interpretationem ad eundem textum, & textum in l. 7. §. quoties, ff. depositi, damnauit. -  54 Ripæ etiam ad ipsamet iura intellectum, fortiùs quàm anteà factum es set, confutauit. -  55 Et demùm verum & communem intellectum magis probauit. -  56 Deposita olim variis in locis, maximè in publicis, & in æde sacra fieri solita; item & penes nummularios , qui in foro erant, idque vt res depositæ tutiùs es sent conseruatæ. -  57 Nummularios & Argentarios, publicas olim reputatas fuis se personas, publicùmque officium aut ministerium quodammodo obtinere, atque exercere, dici solitum. -  58 Mensas etiam in foro cum ærario habuis se. -  59 Et apud eos emptiones, venditiones, permutationes, & alios contractus fieri; item & instrumenta, vt hodie apud Tabelliones fiunt. -  60 Idcircò eorum officium in republica valdè neces sarium & vtile fuis se, & omnibus ordinibus gratiosum . -  61 Campsores hodie, licèt priuati sint, eadem actione teneri, qua olim in antiquo Romanorum foro, Nummularios, Argentarios, & Mensurarios fide publica deputatos, teneri scriptum est, & debere librum rationum conficere. -  62 Apud Nummularios & Campsores, vel pro fœnore, vel pro custodia frequentius deponi. -  63 Depositi priuilegia non dari pro fœnore deponenti. -  64 Depositum pro fœnore, siue cum interes se aut cambiis, ex sententia quorundam depositum non es se, sed contractum potiùs fœneratinum: contrà verò ex sententia aliorum. Et vide n. seq. vbi contrarietas hæc ad concordiam reducitur, atque veris simè explicatur. -  65 Quorundam etiam Authorum sententiæ proferuntur circa quæ stionem præfatam, an deponens pecunias, & dominium earum transferens, priuilegium prælationis habeat, nécne, qui etiam distinguunt circa factum prælationis, an scilicet detur pecunia pro fœnore, vel absque fœnore. -  66 Deinde & Ioannis Francisci de Ponte limitatio quædam, aut singularis eiusdem obseruatio in proposito huius materiæ, nouiter adducitur. -  67 Ac demùm superiora limitantur in pupillo, qui per receptionem vsurarum non perdit priuilegium præ lationis. Et agitur de intellectu l. qui nominibus, §. finali, ff. de administratione tutorum. -  68 Deponentibus olim apud Argentarios & Nummularios, priuilegium prælationis competens, & lege quadam Partitæ competere hodie omni deposito indistinctè, non considerata persona depositarij, noua & vera consideratio in hac materia. -  69 Et Patris Ludouici Molinæ, è Societate Iesu Religiosi, in eodem proposito sententia nouiter adducta. -  70 Sine fœnore vel interes se deponens pecuniam numeratam, vel rem quæ consistit in pondere, numero, vel mensura, quamuis regulariter præferatur anterioribus creditoribus personalibus, siue habentibus priuilegia personalia. Tamen in hypotheca & iure reali, aliis creditoribus non præfertur, sed illi præferendi sunt. Etiam si (vt dictum est) absque fœnore vel vsuris depositum factum sit. Non etiam præfertur ei, quod expenditur in funus defuncti, vel in domus, aut nauis refectionem neces sariam. Sed nec Regi præfertur, si quid ei ex contractu, vel ex delicto debetur. Vel etiam pro dote vxoris. -  71 Deposita pecunia clausa vel obsignata, vel numerata etiam, sed tanquam specie hoc est, cum conuentione, vt eadem nummorum corpora redderentur; quoad ius praelationis idem dicendum es se, quod de specie deposita, aut alia qualibet re, cuius dominium non transit, prout hoc numero declaratur. -  72 Deposita pecunia numerata, illi á que extante, vtrùm deponens indistinctè debeat cæteris aliis præferri, tam in terminis iuris communis, quàm post deci sionem legis cuiusdam Partitæ, quæ eleganter, & meliùs quàm hactenus enucleatur, & articulus iste dilucide explanatur. -  73 Venditorem, vendita re, cuius dominium translatum fuit in emptorem, in re extante nullam habere præ rogatiuam et si illius dominus fuit, sed simul cum aliis creditoribus concurrere. -  74 Patris Ludouici Molinæ in proposito huius materiæ, ac de iure communi veris simam resolutionem, dubiam reddi de iure Regio post decisionem legis Partitæ, vt hoc numero nouiter adnotatur. -  75 Vendicans aliquam rem, præfertur omnibus & quibuscunque aliis creditoribus. -  76 Deponens, omnibus aliis creditoribus præfertur indistinctè si res deposita in potestate depositarij, vel hæredum eius inueniatur, nec fuerit de his, quæ in pondere, numero, vel mensura consistunt. -  77 Inter creditores personales priuilegium prælationis non dari, sed simul admitti, ita vt si debitor soluendo non sit, omnes faciant partes per concur sum, & solutio fiat pro rata eius, quod cuique debetur. -  78 Depositarios simul inter se concurrere, si plures sint, nec habere inter se prælationem, siue prioritatem temporis non considerari, sed solùm, an vsuras aut interes se recipiant, vel non recipiant. -  79 Priuilegiatus contra pariter privilegiatum, non gaudet priuilegio suo. PRo expedita & dilucida huius Capitis explicatione, nonnulla præmittere, atque constituere, neces sarium ideò duxi, quòd verè ad explicationem eorum, quæ dicentur infrà, prætermitti non pos sint: Et in primis custodiendum est, Depositum[sect. 1] dici, quod alicui custodiendum, siue custodiæ causa datur, l. 1. cum seq. ff. depositi: & communiter omnes, vt testantur Anton. Gomez, tom. 2. variar. c. 7. num. 2. Bris sonius de verbis iuris, verbo, depositum. Ioan. Matiens. in l. 9. tit. 11. glos. 4. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ. Socin. in l. mutuum, num. 3. ff. si certum petatur. Vel aliter (& meliùs quidem) diffiniri potest secundùm Cuiacium, in paratitla, in lib. 50. Digestorum, ad titulum ff. depositi. fol. 87. qui dicit: quod Depo situm est conuentio gratis custodiendæ rei, quæ traditur sub fide restituendi. Et apertè colligitur ex l. 1. & per totum titulum ff. depositi, cap. 1. & 2. de deposito, §. præ terea, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, l. 1. & per totum tit. 3. part. 5. maximè ex principio dictæ l. 1. ff. depositi. vbi Vlpianus Iureconsultus in hunc modum scribit: Depositum est, quod alicui custodiendum datum est: dictum ex eo, quod ponitur; Præpositio enim de, auget positum, vt ostendat totum fidei eius commis sum, quod ad custodiam rei pertinet. Et idem in effectu voluit Francis. Connan. commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap, 4. in principio, fol. mihi. 479. vbi etiam opti[sect. 2] mè aduertit, deponendi verbum idem significare, quod credendi, & committendi. Et depositum, quod alicuius fidei est, & diligentiæ creditum. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 23. cap. 3. in principio, dicens, Depositum es se, quod custodiæ causa apud aliquem gratuito positum & commendatum est. Et confirmat dicta regia l. 1. tit. 3. part. 5. in illis verbis: conde sijo, a que llaman en Latin Depositum, es quando vn ome da a otro su cosa en guarda, fiandose en el. Inde & [sect. 3] & consequenter, Depositum est contractus bonæ fidei, l. bona fides, ff. depositi, §. actionum, Institu, de actionibus, vbi omnes Scribentes communiter, Franciscus Connanus, Petrus Gregorius, & Antonius Gomezius vbi suprà. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclus. 509. num. 1. qui aliis multis relatis, inde & quasi consequenter ex hoc deduxit, quòd ad depositi probationem cùm agitur, consentaneum[sect. 4] non est de apicibus iuris disputare; & anteà scripserat idipsum Baldus in consil. 256. num. 3. in fine, volum. primo. Et quia deponimus fiduciâ custodiæ, & fidei[sect. 5] bonæ depositarij i l. 1. §. hæc autem, l. quod seruus, ff. depositi. ludicia fiduciæ es se dicuntur, quæ de depo sito fiunt, vt latiùs probauit Connanus d.c. 4. in principio. Antonius Pichard. in § prætereà, 3. num. 11. In stitut. quibus modis re contrahitur obligatio. Iacobus Menoch. de arbitrariis, lib. 2. centuria 3. casu 208. num. 28. Vnde & paratam executionem habet in[sect. 6] strumentum depositi, l. si quis vel pecunias, C. depo siti, vbi notarunt Bartolus, Baldus, & Paulus num. 2. Boërius, decis. 295. ex num. 7. Rodericus Suarez in l. post rem iudicatam, notabili 5. num. 2. Iacobus Man[sect. 7] dellus de Alba in consil. 3. num. 12. dicens id procedere, etiam quòd depositum sit simulatum & irregu[sect. 8] lare, & conuenit Mari. anguis sola in cons. 96. num. 14. & in consil. 200. num. 4. lib. 1. dum intelligit, Depositum etiam simulatum & irregulare paratam executionem habere, si de eo per instrumentum constiterit, & sic dicit limitari l. penult. C. depositi: & refert Mathesilanum notabili 6. & Francis. Curtium in l. tale pactum, §. qui prouocauit, in 11. col. ff. de pactis, idem tenentes, Hippolytus etiam Riminaldus in cons. 60. num. 29. & 30. & 31. lib. 1. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 92. in versic. final, idipsum[sect. 9] tenuerunt. Sed & partis confes sionem in proposito, ac etiam in tali deposito sufficere, as seuerarunt hi, qui depositum confes sionatum eodem iure censeri debere existimarunt, quo verum & reale depositum, prout in hac sententia Fuerunt Bald. in l. in contractibus, §. 1. C. de non numerata pecunia, & in cons. 226. Actum fuit, vol. 3. Paulus Castrensis in cons. 9. In antiquis, volum. 1. & in cons. 170. lib. 2. Curtius iunior in l. 2. ff. si certum petatur, & in l. bona fide, in fine, ff. depositi. Angelus Aretin. & Bellon. in §. praeterea, in principio, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, & cum aliis istam partem sequitur Roland. in cons. 17. lib. 1. & es se veram conclusionem profitetur Vincentius Carocius in tractatu de deposito, 1. p.c. 2. num. 18. vbi latiùs disputat, & alterius, contrariæque sententiæ. Authores, & rationes adducit; sic tamen (vt dixi) concludit, & fundamentis contrariis optimè satisfacit: veriorem etiam sibi videri sententiam hanc firmauit Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 2. dicto cap. 92. qui pro vtraque parte eam disputat, & tandem sic defendit: Et verè quidem, tum ex his, quæ ipsimet Authores considerarunt, tum etiam ex textu in l. in contractibus, primo. C. de non numerata pecuniæ: Vbi probatur, quòd exceptio non numeratæ pecuniæ locum non habet in instrumentis depositarum rerum: Sunt autem talia instrumenta confes sionum, in quibus scilicet, aliquis se ex causa depositi debitorem es se fatetur; ergo in vtroque, siue in omni deposito militat ratio, & dispositio illius textus. Deinde, sui natura depositum adeò celerem resti[sect. 10] tutionem exposcit, vt scribunt Socinus senior in cap. ex literis, col. 30. versiculo, Vndecimo fallit, de mutuis petitionibus, Menochius de arbitrariis, lib. 2. casu 284. num. 6. vt nec compensatione rei quantumcunque liquidæ impediri, aut retardari debeat; idque per textum in l. vlt. C. de compensationibus, l. si quis vel pecunias, C. depositi, §. in bona fidei, Institut. de actionibus, l. 5. tit. 3. part. 5. textus optimus, in cap. bona fides, de deposito: vbi Gregorius IX. veram rationem as signat,[sect. 11] contra depositum, inquam, compensationi, vel deductioni locum non es se, ne contractus, qui ex bona fide oritur, ad perfidiam referatur; planè ad perfidiam referri videretur, si petenti depositum, qui bonam fidem depositarij sequutus, & fiduciâ custodiæ depo suit, compensationis exceptio objici pos set contra bonam fidem, quæ in deposito sic requiritur, & ver satur respectu fiduciæ: Item contra æquitatem, & naturalem rationem, quæ pro depositore stat, & suadet debete statim depositarium reni restituere, exdictis iuribus, in quibus tamen nonnulli casus excipiuntur, quos exornant Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 4. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 23. cap. 3. Iacobus Cuiacius obseruationum lib. 9. cap. 2. postmodùm verò ius suum persequi siue eidem teneri deponentem respondere, vt optimè pungit dict l. partitæ, & singulariter limitat decisio Genuæ. 34. num. 9. vbi vide contra depositum, an & quando pos sit opponi compensatio, & an prædicta procedant in casu in quo depositarius aliam consimilem pecuniam reddere potest: Et an in commodato procedant, vide l. finalem, C. de commodato: Vbi clarè deciditur idem, quod in deposito dictum remanet; & meritò quidem, quoniam commodarum non consistit in rebus, quæ pondere, numero, mensuráve constant; id enim es set mutuum: compensatio autem in illis tantùm rebus admittitur, non verò de corpore ad pecunias, vel de corpore ad corpus; cum ergo commodatum non in eis rebus, sed in corporibus consistat, admitti compensatio non debet, id que ex natura rei (vt vides:) non sic in deposito, in quo ex natura actionis compensatio rejicitur. Secundò deinde & principaliter constituendum[sect. 12] est, in deposito multa es se singulariter atque specialiter constituta; Depositíve contractum in multis differre ab aliis contractibus, sicuti constat ex l. si quis & l. vlt. & aliis legibus, C. depositi: vbi notarunt Glos sa, Bartolus, Baldus, Castrensis, & communiter Scribentes, Bellonus supputationum iuris, lib. 4. c. 6. Antonius Gomezius tom. 2. variarum, c. 7. n. 2. Connanus dicto c. 4. à principio. Petrus Gregorius lib. 23. dicto cap. 3. Petrus Richardus ad §. item is cui, n. 5. Institut. quibus modis re contrahitur obligatio. Ioannes Corrasius Mis cellan. iur. lib. 3. c. 10. n. 4. Pater Ludouicus Molina de iustitia & iure, lib. 2. art. 2. disp. 526. ad finem; & nullo relato Andreas Fachineus lib. 2. dicto cap. 92. in principio. Mari. Anguis sola in cons. 96. num. 15. lib. 1. di[sect. 13] cens, depositum excepta dote, aliis contractibus es se magis priuilegiatum: in quo etiam conuenit (sed nullum refert) Vincentius Carocius de deposito, 1. p. quæ st. 2. num. 5. dum dicit, quòd non procedit consequentia à dotis materia, quæ est priuilegiatis sima ad depositum, inferendo; hoc procedit in dote, ergo in deposito: concedens tamen eodem in loco, & per illam quæ stionem, in aliis es se valdè priuilegiatam depositi causam, Hippol. Riminald. in cons. 152. n. 34. lib. 2. vbi ex n. 30. cum multis seqq. vsque in finem con[sect. 14] silij, eleganter discutit, numquid exceptio non numeratæ pecuniæ in deposito vero aut confes sionato pos sit opponi, vt ibi latis simè videri poterit: & in cons. 191. eodem lib. 2. & per Barbosam in l. si mora, 10. nu. 84. ff. soluto matrimonio. Qui post Baldum, Salicetum, Paulum, Felinum, Purpuratum, & Tiraquellum re soluit aduersùs depositum regulare, aut irregulare non admitti exceptionem non numeratæ pecuniæ: Idque per textum in l. in contractib. §. sed quoniam, C. de non numerata pecunia, quem suprà, n. 9. in fine citauimus, & idem dixit Acosta in l. si ex cautione, fallentia 2. n. 4. distinguens in hoc contractum depositi ab aliis contractibus, in quibus certum est exceptionem illam locum habere: & nullum Authorem citans, Vincentius Carocius de deposito, 1. p.q. 2. n. 19. de quo tamen (vt dixi) ideò Riminaldus videndus erit omninò, quòd ex profes so, latéque & eruditè id dis cutiat. Prætereà, quamuis in aliis contractibus & pos ses sio & proprietas transferri soleat, aliter tamen in deposito fuit constitutum; regulariter namque, deposi[sect. 15] tæ rei pos ses sio in depositarium non transfertur, sed penes deponentem remanet, siue retinetur per eum, qui deponit, si pos ses sionem habebat, nisi aliter inter contrahentes actum fuerit, l. licet, 17. §. rei depositæ, ff. depositi. Vbi sic scribitur: Rei depositæ proprietas apud deponentem manet, sed & pos ses sio; nisi apud sequestrem deposita est, nam tunc demum sequester pos sidet: Id enim agitur ea depositione, vt neutrius pos ses sioni id tempus procedat, c. 1. de sequestratione pos ses sion. & fruct. & ibidem adnotarunt Scribentes vtriusque iuris communiter, & in l. interes se puto ff. de acquirenda pos ses sione. Francisc. Connan. commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. c. 4. in principio. Petrus Gregor. in syntagmate iuris, libro 23. c. 3. n. 4. in versiculo, quod tamen aliter in deposito; & confirmat regia l. 2. tit. 3. partit. 5. quæ tamen limitat in rebus consistentibus in pondere, numero, vel mensura, vt infrà dicemus: in cæteris verò approbat ius commune. Id quod constat ex illis verbis: E aun dezimos, que el señorio, e la tenencia de la cosa que es dada en guarda, no pas sa aquel que la recibe, fueras ende, &c. Vbi agitur de rebus prædictis, quæ pondere, numero, mensuráve constant: Apud sequestrum verò [sect. 16] cùm res deponitur, quòd sequester pos sideat, expres sè (vt vides) decidit textus in d. §. rei depositæ, qui ita generaliter id statuit, & ita quoque generaliter accipiendus est: Nec pos sunt probari communes Docto[sect. 17] rum distinctiones, aut diuers æ eorundem traditiones multis in locis; verè namque repugnant d. § rei depositæ, decisioni, & nimis verba ipsius restringunt: Non etiam placent, nec iure probantur aliorum[sect. 18] placita, & ad textum eundem diuersimodè excogitatæ interpretationes. Has ex profes so conges serunt Iacobus Menochius retinendæ pos ses sionis remedio 3. ex numero 88. vsque ad numerum 100. Charondas verosimilium, lib. 1. c. 6. Duarenus de sacris Ecclesiæ ministeriis, lib. 3. c. 10. & ad titulum de deposito, cap. 1. in fine. Cuiacius lib. 9. obseruationum, c. 33. Robertus lib. 4. sententiarum, cap. 6. Curtius lib. 2. coniecturarum, c. 9. Petrus Gregorius in syntagmate, lib. 23. d.c. 3. num. 20. Corrasius Miscellan. iuris, lib. 3. c. 2. n. 12. & 13. & 14. [sect. 19] & 15. qui (vt obiter dicam) diuinatoriè quidem loquitur, & contra mentem & verba clara textus in c. 1. de sequestratione pos ses sionis & fructum: dum defendendo communem intellectum, aliter dicit explicandum allegatum c. 1. vt scilicet non dicat pos ses sionem, prout ius est insistendi rei, apud sequestrem es se, sed pos ses sionem, hoc est, rem ipsam; quia nouum non est, vt pos ses sionis verbo, res ipsa contineatur, l. interdum, ff. de verbor. significat. l. Imperatores, ff. de seruit. rustic. prædior, cum aliis similibus. Verè tamen id sustineri iustè non valet, tum quia textus ipse contrarium iudicat apertè, & pos ses sionem translatam es se in sequestrem, sic vt neuter pos sideat, clarè supponit: tum etiam ex verbis textus in d. §. rei depo sitæ; quæ cauillari nullo pacto pos sunt: dicitur namque expressè, quòd tunc demùm sequester pos sidet: Qua etiam ratione manifestè conuincitur, & eorum cogitatio, qui dum intendunt sequestrem non pos sidere, intelligunt verba dicti §. rei depositæ; vt referri debeant non ad rem ipsam depositam, sed ad verbum pos ses sio quod immediatè præces sit: Vt sit sensus, rei depositæ proprietatem, & pos ses sionem apud deponentem manere, nisi cùm lis es set super pos ses sione, & pos ses sio ipsa deposita fuerit apud sequestrem; tunc enim pos sidet sequester: Nam cùm anteà dictum fuerit, Rei depositæ proprietas apud deponentem manet, sed & pos ses sio; sequitur statim, Nisi apud sequestrum deposita est, nam tunc demum sequester pos sidet. Quibus verbis negari non potest, quin agatur de rei depositæ pos ses sione, vt exceptio aut limitatio regulæ aut doctrinæ superiori conueniat, non verò de pos ses sione ipsa deposita, de qua anteà non agebatur, sed potiùs adeò expressè (vt vidisti) dictum fuit, Rei depositæ, &c. Denique, nec mihi placere potest communis alia[sect. 20] Doctorum traditio in proposito huius materiæ, qui vt Florentinum & Iulianum Iureconsultos in d. §. rei depositæ, & in l. interes se puto, 39. ff. de acquirenda pos ses sione, sibi aduersantes (vt vulgus semper existimauit) ad concordiam reducant, seu disceptationem hanc componant, sic rem definiendam arbitrati sunt, vt scilicet distinguenda sic neces saria à voluntaria sequestratione: vt in voluntaria, hoc est, quæ fit con sensu & voluntate partium, transeat in sequestrem pos ses sio, ex d. l. licet, §. rei depositæ: In neces saria verò, hoc est ea, quæ Iudice iubente fit, non transeat pos ses sio, nisi euidens sit animus eius dimittendæ, ex d. l. interes se puto. Et pro hac distinctione, nonnulla considerarunt Menochius, & Corrasius vbi suprà; ex quibus elicitur, voluntarium actum neces sariò potentiorem es se. Cæterùm si verum amamus, theoricam hanc, siue doctrinam reiicere omninò debemus. Primùm ex textu in d.c. 1. de sequestratione pos ses sion. & fructuum, vbi neces saria erat facta sequestratio; ex qua textus supponit, pos ses sionem in sequestrem translatam, cum inquit: Et prælibatam pos ses sionem Cœlestinus sequestrari præcepit, iniungens Regio & Mutinensi Episcopis, vt de causa pos ses sionis & proprietatis pleniùs cognoscentes, eam debito fine deciderent, & pos ses sionem ei parti postmodùm resignarent, quæ obtineret de proprietate triumphum. Ergo secundùm hoc neutra partium, sed sequester pos sidebat. Quod Ioannes Corrasius d.c. 2. nu. 13. in principio, singulariter animaduertit: Sed & post Barbatiam in c. examinata, col. 14. de iudiciis, rectè annotauit, Bartoli ad eum textum meram diui nationem fuis se, quatenus respondet, de voluntate Iudicis illic apparuis se, vt transiret in sequestrum pos ses sio. Id quod ego veris simum credo, vt pote cùm ex verbis relatis, nec aliis eiusdem textus deprehendi pos sit aliquo modo. Deinde & secundò, eadem distinctio communis conuincitur ex textu in d. l. licet, §. rei depositæ: vbi generaliter constituitur, depositæ rei proprietatem & pos ses sionem penes sequestrem es se, nec inter neces sariam & voluntariam sequestrationem distinguit. Et sic regulæ illius textus omninò & neces sariò standum est; eò magis, quòd in d. l. interes se puto, de[sect. 21] pos ses sione sequestri minimè tractatur, imo potius supposito pro constanti, quod sequester pos sideat; quæ stio mouetur per Iureconsultum Iulianum, vtrùm pos ses sio illa, quæ penes sequestrem est, ad vsucapionem prosit victori? cui vt ipse satisfaciat, duos casus principaliter distinguit. Primus est, quando dimittendæ pos ses sionis causâ, res deponitur apud sequestrem; & tunc dicit sequestri pos ses sionem ad vsucapionem victori non prodes se. Secundus casus est, cùm res custodiæ causa deponitur, & tunc sequestri pos ses sio victori prodest ad vsucapionem: Et ita eleganter & subtiliter annotauit olim, & textum d. l. interes se puto, intellexit D. Sahagun de Villasante in commentariis ad textum, in d. cap. 1. de sequestratione pos ses sion. & fruct. n. 8. & n. 16. cui (vt vides) superiùs obseruata addidimus: Addidimus etiam ex eo videri veris simam interpretationem præfatam, quòd etiam cùm res deponitur custodiæ causâ, pos sidere sequestrem, dixerit expressè Iureconsultus, eámque pos ses sionem (vt dixi) ad vsucapionem prodes se: Et dumtaxat non procedere, nec prodes se scrip serit. cùm dimittendæ pos ses sionis causâ, res depo sita est, quasi non debeat eo casu alterius pos ses sio ei prodes se, qui pos sidere noluit, sed dimittere potiùs pos ses sionem contendit. Quòd ergo dimittere, vel non dimittere voluerit, non inspicitur sequestri tespectu; ille namque semper & regulariter pos sidere dicitur, sed ad effectum prædictum. an ea pos ses sio ad vsucapionem prodes se debeat, vel non; quia sine pos ses sionevsucapio non procedit, vt est certis simum: pos sidere autem quomodo videbitur, siue alterius, hoc est sequestri pos ses sione quo pacto iuuari poterit is, qui dimittendæ pos ses sionis causâ deposuit, & hoc apertè adeò approbauit, vt de eo dubitari non valeat. Denique & vltra eundem Authorem, & cæteros hucusque Scribentes. addimus, ex his apertè & verè subuerti ea, quæ in proposito scripta reliquit Ioannes Corrasius Miscellan. lib. 3. d.c. 2. num. 14. & 15. qui dicit, quòd vt Colophonem disceptationi huic addat, veris simum putat, vt neque per neces sariam, neque per voluntariam sequestrationem transeat in sequestrem pos ses sio, sed apud eum, qui sequestri tempore pos sidebat, permaneat, nisi constet dimittendæ; pos ses sionis causâ, rem depositam fuis se, idque velle textum, si sine calumnia intelligatur in d. l. interes se puto. Cæterùm (vt suprà vidimus) & contrarium ille textus voluit, siue alio fine & respectu ducitur: Et pos sidere sequestrem, adeò expressè dixit vtroque, casu, vt de hoc diuinare, siue textum illum torquere non liceat: Dimittendæ autem pos ses sionis causâ, factum sequestrum ant depositum, siue non factum, non pos ses sionis sequestri, sed vsucapionis respectu considerandum & attendendum, clarè etiam ostendimus suprà; dum verò Corrasuis ipse subiicit, non obstare textum in d. l. licet, §. rei depositæ, & intelligit, cùm sequestratio fit propter incertirudinem pos ses sionis, quia vterque se pos sidere contendebat; nullo modo subuertit As sumptum à nobis probatum. verè namque textus ille indistinctè probat, sequestrem pos sidere, siue vterque se pos sidere contendat, siue de iure suo experiatur; vtcumque enim res sit, tunc demùm sequester pos sidet, vt pos sidere dixit textus, & semper pro indubitato supposuit in dicta l. interes se puto. Sequestri autem nomen vnde dictum, & quid[sect. 22] olim, & quotuplex; optimè explicauit Ioannes Corrasius eodem c. 2. ex n. 1. vsque ad numerum 4. quem in hoc omninò probamus, quamuis in aliis sequuti non simus: eleganter explicant Franciscus Connan. commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. c. 4. n. 6. fol. 483. Petrus Gregorius in syntagmate, lib. 23. c. 3. n. 5. Et hactenus de pos ses sione rei depositæ. De dominio verò seu proprietate, idem quod de[sect. 23] pos ses sione statuitur in d. l. licèt, §. rei depositæ. Ex qua (vt anteà vidimus) expressè colligitur, depositæ rei dominium aut proprietatem ex ipsa depositi natura penes deponentem manere, & confirmat d. l. 2. tit. 3. partita 5. vbi Gregorius Lopez verbo, Recibe. Connanus d.c. 4. in principio, Petrus Gregorius lib. 23. d.c. 3. n. 4. vers. quod tamen aliter, Iacobus Menoch. in cons. 37. n. 26. lib. 1. Corrasius Miscellan. lib. 3. c. 10. num. 4. Bellonus supputationum iuris, lib. 1. cap. 7. Ioannes Franciscus de Ponte in cons. 56. ex n. 5. cum seq. & nu. 12. & 15. lib. 1. Qui omnes in hoc conueniunt; item in alio quod ex eodem sequitur, in deposito, inquam , restituendam es se eandem rem, l. 1. ff. de oblig. & action. §. præterea, Institut. quibus modis re contrahitur obligat. l. 2. tit. 3. partit. 5. pos se tamen contrahentium con[sect. 24] uentione effici, vt & rei depositæ dominium in depositarium transeat, & non eadem res deposita re stitui debeat, vel vt non idem, sed tantumdem reddere liceat: in quo etiam conueniunt, in alio etiam, videlicet pactione huiusmodi adiecta, vel cùm rei depositæ dominium transfertur, aut quòd vti pecu[sect. 25] niâ depositâ liceat, subiicitur, adhuc depositi contractum manere, nec depositum in alium contractum transferri. Id quidem quod expressè probant quæcunque iura in proposito loquuntur: sed præcipuè textus in l. Lucius 24. ff. depositi, melior textus in proposito, in l. die sponsaliorum, 25. §. 1. eodem titulo, vbi Papinianus sic scripsit: Qui pecuniam apud se non ob signatam, vt tantundem redderet, depositam, in vsus proprios conuertit; post moram in vsuras quoque iudicio depositi condemnandus est, & l. Publia Mæuia, 26. §. 1. eius dem tituli, ibi: Paulus respondit, eum contractum de quo quæritur, depositæ pecuniæ modum excedere: & ideò secundùm conuentionem vsuræ quoque actione depositi peti pos sunt, & l. 1. §. eleganter, vers. si pecunia, ff. eodem titulo depositi. Sed in contrarium, imò quòd depositi contractus non maneat, fortiter vrgere videtur textus in l. certi condictio, 9. §. finali, ff. si certum petatur, vbi Vlpianus Iureconsultus apertè probat, quòd si deposuero pecuniam, & eâ vti depositarium permisero, depositum transfertur in mutuum. Deinde si ea conditione pecunia à me deposita sit, vt si vellet accipiens, eâ vteretur, impita conditione transferri contractum in mutuum; non obscurè etiam probauit Iureconsultus idem Vlpianus in l. quod si ab initio, 10. statim sequenti, eiusdem tituli, nec absque ingenio & iudicio sic deduxerunt ex eo textu Alexander n. 1. Fulgosius n. 2. & Alciant. n. 3. in d. §. finali. Hæc autem iura vt componant Doctores, diuersimodè solent rem hanc explicare, & variis modis iurametipsa accipiunt, vt con stat ex superiùs relatis, & aliis statim referendis: Mihi tamen semper placuit communis interpretatio, adhuc scilicet depositum manere, nec pactione prædicta adiecta, in alium contractum transferri, propter ipsam tamen negari non pos se, quin depositum irregulare dici debeat (vt Doctores communiter: comminiscuntur,) vel notis simos depositi terminos excedat pactum huiusmodi aut conces sio, siue eo modo factum depositum. Quomodo expressè loquuntur ipsimet Iureconsulti in iuribus præcitatis suprà, n. 27. in principio. Et post Bartolum, Paulum, & Fulgosium probarunt Aretinus n. 8. Iason n. 6. Curtius num 4. Ripa nu. 10. Purpuratus num. 40. Alciatus, & Corrasius n. 3. Bolognetus n. 33. in l. 2. in principio, ff. si certum petatur. Emanuël Costa in l. si ex cautione, C. de non numerata pecunia, fallentia 2. n. 4. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. c. 4. n. 3. & 4. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 23. c. 3. n. 11. qui pecuniæ non obsignatæ vsu conces so, adhuc depositum manere, rectè probauit; quidquid aliter (sed malè quidem) defendat Bellonus supputationum lib. 1. d.c. 7. n. 3. communem quoque sententiam defendunt Antonius Gabriel commun. conclusion. lib. 3. titulo, de rebus creditis, conclus. 2. Ioannes Franciscus de Ponte, Ioannes Vincentius Hondedeus, Petrus de Barbosa, & alij quos statim referam: Et in praxi seruandam dixit Antonius Pichardus ad principium, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, nu. 69. in fine: qui tamen n. 79. & 80. rectè existimauit, Com[sect. 26] munem limitandam aut declarandam, vt scilicet ipsa procedat, dummodò tempore contractus, aut quo res in pondere, numero, mensuráve constans deponitur, præfata pactio expres sim adiicitur, vt tantundem reddere liceat, vel vt pecuniâ, réve deposita vtatur accipiens; tunc namque non desinit es se, sed potiùs manet depositum. Ratio est, quia contrahentes hoc agunt expressè, & depositi contractum celebrare intendunt, nec est credendum, quod pactione huiusmodi adiecta, videantur statim, siue in eodem actu ab eo recedere, siue sic in continenti intentionem suam mutare, eò magis quòd pactio ea licèt contractus modum aut terminos excedat, non tamen est contra ipsius substandam. Hæc autem duo adeò expressè traduntur & probantur in dictis iuribus, hoc est, d. l. Lucius, 24. d. l. die sponsaliorum 25. §. 1. d. l. Publia Mæuia, 26. §. 1. ff. depositi, & l. in naue Saupheli. 34. ff. locati: vt nullo pacto subuerti, aut torqueri valeant. In primis namque depositum manere, & depositi actionem competere, dicitur expressè: Deinde, pactionem eam es se contra substantiam contractus, nunquam exprimitur, nec vllo modo denotatur; Depositi tamen terminos excedere, cauetur expres sim, vt anteà dixi. Denique in eis terminis, rem hanc accipiendam, in quibus dicimus, clarè eadem iura expres serunt; semper enim eis verbis vtuntur, quæ ad tempus celebrati depositi referuntur. Id quod dilucidè constar, & veris simum est: Nam in. d. l. Lucius, 24. clarè agitur de conuentione aut pactione tempore ipsius depositi adiecta; dicitur enim: Nam si vt tantundem solueretur, conuenit, &c. Et in dicta l. die sposaliorum, §. 1. scriptum est: Qui pecuniam apud se non obsignatam, vt tantundem redderet, depositam: Et in d. l. Publia Mæuia, §. 1. sic dicitur; Conueni me fœnoris nomine daturum in vnumquemque mensem tibi pro singulis libris obolos quatuor, donec omne argentum reddidero. At verò si depositi contractu solemniter cele[sect. 27] brato absque vlla pactione, siue tempore quo pecunia, aliáve res in pondere, numero, aut mensura con stans deponitur, nihilo adiecto, postmodùm atque ex interuallo actum fuerit, vt accipiens tantundem reddere, vel vti deposita pecunia pos sit; tunc proculdubio depositi contractus alterari videbitur, & incipit es se mutuum noua conuentione ex interuallo adiecta. Et ita procedit textus in d. l. certi condictio, 9. §. finali, ff. si certum petatur: Vbi quod erat anteà depo[sect. 28] situm, in mutuum conuerritur vtriusque partis connectione, quæ postmodùm interuenit, vt constat ex illis verbis; Deposui apud te decem; postea permisi tibi vti. Ecce vbi Iureconsultus non absque maximo mysterio sic loquutus est, & dictione Postea vsus. Nec obstat, quod in l. sequenti dicitur: Quod si ab initio cùm deponerem, vti tibi (si voles) permisero Et tamen statim as serit Iureconsultus, creditam non censeri pecuniam, antequam mota sit; & sic à contrario creditam censeri ex permis sione illa, quamuis pecunia ipsa deposita fuerit, & ab initio ita conuentum. Nam (vt ex eodem textu clarè colligitur) facultas illa non fuit data simpliciter aut purè, sed potiùs sub conditione, si voles, ita vt ea conditione existente, credita censeri debeat pecunia; quoniam tunc, eáve existente, mutuum voluerunt es se contrahentes. His ita constitutis, quibus (vt vidisti) vltra Pichardum & alios addidimus nonnulla, alia etiam & vltra eosdem Authores annotanda, atque in proposito huius materiæ obseruanda duximus, quæ nullibi inuenientur sic elaborata, nec animaduersa: Et in pri[sect. 29] mis, Bellonium supputation. lib. 1. d.c. 7. n. 3. rectè improbatum suprà: is namque Author malè equidem constituit, depositum non es se, quando ab initio deponitur, vt tantundem reddere, vel vti pecuniâ deposità liceat: & contrarium verius es se ex dictis suprà deprehenditur manifestè; imò & iura relata ita expressè probant, & cum tempore ipso depositi sic cauetur, rectiùs firmauit Accursius per illum textum, in d. l. 1. §. eleganter in versiculo, si pecunia, verbo tenebris ff. depositi. Nam cùm textus dixis set, quòd si pecunia apud re ab initio hac lege deposita sit, vt si voluis ses vtereris, actione depositi te teneri; inquit Accursius in hunc modum: Aliter si permisit tibi po steà vti, quia hunc etiam anteaquam moueatur, fit mutuum. Quæ verba sunt notanda, quia confirmant distinctionem traditam suprà, num. 26. & 27. rcectius etiam intellexerunt, atque in proposito huius materiæ firmarunt Franciscus Connanus, & Petrus Gregorius relati suprà. n. 25. in fine, qui pecuniæ non ob signatæ vsu conces so, adhuc depositum manere, con stanter as seuerarunt; prout etiam as serunt & alij, quos ibid. commemorauimus, & referendi infrà, n. 39. cum seqq. Secundò deinde obseruandum erit, Ioannem[sect. 30] Corrasium (mihi equidem Virum valdè eruditum) deceptum etiam in hac materia; is enim Miscellan. iur. lib. 3. c. 10. n. 4. distinguendum existimat, vt quamuis rei depositæ dominium non transeat regulariter; tamen contraria pactione pos sit, vt non idem, sed tantundem reddatur, reíque depositae dominium ad depositarium transeat, & adhuc depositum maneat; in quo verum dicit, & superiùs traditis conuenit: Subdit postmodùm, id intelligendum dumtaxat in. pecunia numerata; cæterùm in aliis speciebus seu corporibus diuersum ius statuendum. Et consequenter tunc alterari contractum, siue non ex depo sito, sed ex mutuo agendum; quod verè repugnat communi Doctorum traditioni relatæ suprà: Item & his quæ cum aliis Antonius Pichardus scripsit dicto principio, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, num. 79. & 80. vbi non distinguit inter prædicta, sed dumtaxat insistit in hoc, an tempore depositi pactio hniusmodi adiiciatur, an verò post, siue pecunia numerata deponatur, siue res, quæ in pondere, numero, vel mensura consistat: Et sic præfatæ res æquiparantur in l. 9. tit. 3. p. 5. Tertiò obseruandum est, superiorem annotatio[sect. 31] nem contra Corrasium, apertiùs procedere de iure huius Regni; ex illo namque deposita re, quæ in pondere, numero, vel mensura consistat, dominium transit in depositarium, etiam absque conuentione, quòd tantundem reddere liceat, vt per illum textum intelligit Gregor. Lopez in.d. l. 9. tit. 3. partit. 5. & adhuc manet depositum, nec in dubium excitatur, an in mutuum transferatur: ipsam tamen rem depositam, vel tantundem reddere tenetur, sic vt in eius voluntate & electione totum hoc positum fuerit ex lege illa, quæ singularis est, & notanda, nec ab aliis sic ex proposito ponderata: ac etiam ex eadem dici pos set, quòd quemadmodum cùm pecunia numerata, non clausa. neque obsignata deposita est, tacitè conuencum intelligitur, nihil aliud debere eum, apud quem pecunia deposita est, nisi tantundem pecuniæ soluere, ve probat Corrasius vbi suprà, d. num. 4. & infrà dicetur; sic etiam, cùm res deponitur, quæ in pondere, numero, vel mensura con sistit, tacitè actum videatur non debere depo sitarium, nisi tantundem soluere, aut etiam rem eandem, provt pecuniam eandem soluere potest, cum pecunia deponitur: Idque ex dicta l. partitæ 9. electionem prædictam concedente, subtiliter ac verè quidem in illis verbis deducitur: E aun dezimos, que el senorio, è la tenencia de la cosa que es dada en guarda no pas sa aquel que la recibe, fueras ende si fues se de aquellas, que se pueden contar, o pesar, o medit, si quando la recibies se le fues se dada por su cuento, o por peso, o por medida. Ca estonce pas saria el señorio a el, pero seria tenudo de dar aquella cosa, o otro tanto, è a tal como aquello que recibio al que gelo dio en su guarda, Et coadiuuatur omninò consideratio superior ex his, quæ cum Azone, & Baldo scripta reliquit Gregor, Lopez in eadem l. verbo, Recibe: vbi dicit legem d. 9. partitæ limitandam, nisi res huiusmodi signatæ, vel clau s æ es sent depositæ; tunc namque tacitè videtur prohiberi, ne depositarius eis vtatur; sicut tacitè videtur actum, vt eis vti pos sit, cùm non signatæ, nec claus æ deponuntur. Quartò obseruandum est, eruditis simi Petri de[sect. 32] Barbosa resolutionem in hac materia veram non es se, atque ex dictis suprà, numeris præcedentibus, concludenter & verè conuinci: is namque Author in l. si cum dotem, 23. §. finali, ff. soluto matrimonio, num. 32. in versicul. vnde & in deposito, fol. 497. indistinctè nimis, ac multùm generaliter constituit, quòd si in deposito ita pecunia deponatur, vt eâ depositarius vti pos sit; depositum transit in mutuum: & tamen contrarium verius es se, & multis iuribus probari, ex eisdem quæ anteà notauimus, adeò clarè & verè constat: vt maiori comprobatione non indigeat: textus autem in dicta l. certi condictio, 9. §. finali, ff. si certum petatur (quem ipse Barbosa adduxit) eius As sumptum non probat, probat suprà vidimus num 27. & 28. vbi textum eundem declarauimus. In hoc ergo Author præfatus nullo modo saluari poterit: Eiusdem tamen alio in loco, hoc est[sect. 33] in l. si mora, 10. ex num. 82. vsque ad numerum 86. ff. soluto matrimonio: Atque in proposito huius materiæ traditæ resolutiones, & de regulari & irregulari deposito obseruationes scriptæ, notari debebunt; nam & veræ sunt, & superiori resolutioni contrariæ, vt infrà videbitur numer. 39. conueniunt autem his, quæ probanda duximus, vt ibidem notabitur. Quintò obseruandum est, Ioannem Vincen[sect. 34] tium Hondedeum in consilio 43. per totum, volum. 2. optimè loquutum in hac materia, multáque de deposito dixis se, quæ neces saria sunt, & in praxi valdè vtilia: Inter alia tamen, num. 12. & num. 13. & 21. rectè constituis se, quòd deponens pecu[sect. 35] niam numeratam; in dubio præ sumitur transferre voluis se dominium pecuniæ in depositarium, & tacitè egis se, vt tantundem in genere restitui sufficiat, nec ex hoc desinere es se depositum, siue in mutuum non conuerti, quamuis egredi fines depo siti, & mutuo as similari videatur: Inde infert ex hoc, deponentem constituere depositarium debitorem generis, & quia genus perire non potest, teneri depositarium quasi generis debitorem de periculo etiam aut casu fortuito, nec ob illum liberari, vt iure, & ratione, ac etiam plurimorum authoritate latiùs probauit. Et vltra eum idem quoque tenuerunt Antonius Gomezius tom. 2. variarum, cap. 7. num. 3. in principio. Gregorius Lopez in l. 2. tit. 3. part. 5. verbo. Fueras ende. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 3. num. 3. Sextò obseruandum est, prætermitti non pos se[sect. 36] Francisci Bursati lapsum in hac materia; is enim in consilio 155. num. 16. volum. 2. manifestè decipitur, dum tradit pro certo, depositarium pos sidere bona deposita penes se, siue pos ses sionem in eum transferri: Idque vt generale ac certum constituens ex toto titulo ff. & C. depositi. Vbi vides expressè probari contrarium, maximè in dicta l. licèt, §. rei depositæ: & adiiciens, quandoque depositarium dominium tenere, quod verum est ex dictis suprà; falsò tamen adiicitur ad differentiam pos ses sionis, quasi pos ses sio semper aut regulariter sit penes depositarium, dominium verò quandoque; cùm idem ius de pos ses sione, quod de dominio aut proprietate statutum fuerit in dict. §. rei depositæ: nec differentia hæc valeat constitui. Septimò obseruandum est, Ioannem Franciscum[sect. 37] de Ponte in cons. 56. per totum, lib. 1. eruditè & verè istam materiam percepis se: & cum iudicio in ea se habuis se; ipse namque ex num. 1. cum seq. rectè [sect. 38] constituir deposita aliquando dici regularia aliquando verò irregularia: & regularia dici. cùm pecunia obsignata datur alicui, vt eadem specie, & numero reddatur; ita quod illius dominium non transferatur iuxta terminos l. Lucius, 24. ff. depositi, cum concordantibus adductis suprà, num. 25. Irregularia verò deposita dici, cùm pecunia obsignata non deponitur, nec vt eadem in specie reddatur, sed in quantitate, sic vt cum alia confundatur, & dominium transferatur, actione tamen depositi agatur ad illius consequutionem, & adhuc depositum dici debeat ex eisdem iuribus, dict. num. 25. relatis, & communi Doctorum traditione ibidem: In quo (vt vides) communi Doctorum resolutioni, & anteà à me adnotatis conuenit omninò. Conuenit etiam his, quæ ex mente communi obseruauit etiam Vincentius Carocius de deposito, prima parte, quæ st. 2. num. 21. & part. 2. quæ st. 47. num. 15. in fine: dicens, quòd aliud est depositum regulare, aliud irregulare: & Regulare es se, quando deponitur aliquid, & idem venit restituendum, nec transfertur dominium, vel pos ses sio: Irregulare, quando egreditur terminos depositi, & transfertur dominium rei depositæ, illáque functionem recipit. Denique & conuenit traditis per Barbosam in l. si mora,[sect. 39] ex num. 82. ff. soluto matrimonio: quo loco veris simè obseruauit, in primis, quòd cùm pecunia deponitur non signata, transfertur dominium & pos ses sio in depositarium; nam tacitè viderunt facultas conces sa depositario, vt pecunia vti pos sit, & tantundem reddere sufficiat ex dict. l. Lucius, 24. ff. depo siti, & l. in naue Saupheli 34. ad medium, ff. locati, Glos s. finali in l. 3. C. depositi. Baldo, Iasone, Capel. Tholosana, & aliis ibi relatis: Deinde quòd cùm depositum ita sit, vt depositarius pecuniâ vti pos sit, adhuc dicatur depositum, quamuis irregulare, ex eisdem iùribus: Et non solùm depositi no[sect. 40] men habeat, sed & omnes illius effectus, vt Costa, Corrasius, & Rolandus ab eodem Barbosa relati notarunt: & inde ei competere omnia priuilegia re[sect. 41] gulari deposito conces sa, vt etiam iure, & authoritate ibidem confirmat: Et demùm probat, quòd sicut regulare depositum petenti non potest obiici compensatio, l. penultima, C. depositi, & diximus suprà, ex num. 10. ita etiam neque repetenti depo situm irregulare, ex eadem l. penultima, ibi: pecunias, vbi notat Salicetus num. 2. Similiter, quemadmodum depositum regulare potest statim repeti, neque valet pactum in contrarium, l. prima, §. penultimo, ff. depositi: Ita & irregulare statim repeti poterit, vt colligitur ex generalitate cap. bona fides, de deposito. Denique, & statim obseruat alia in hac materia, quæ ibidem videri poterunt. Et subdit Fran[sect. 42] ciscus ipse de Ponte vbi suprà, ex dictis inferri, quòd bancharij nostri temporis non sunt verè depositarij, iuxta notis simos terminos depositi, sed potiùs irregulares; quoniam accipiunt & habent pecuniam, non vt eandem reddant in specie, sed eandem in quantitate, & sic habent vsum illius, sed remanent obligati ad reddendum tantundem: Et depositi actione agetur ad pecuniæ consequutionem, quemadmodum in deposito quocunque irregulari dictum fuit suprà. Deinde ipsemet Author ex nu. 5. vsque ad numerum 12. obseruauit, quòd licèt aliàs ex permis sione vsus pecuniæ ex deposito, transeat debitum in mutuum, & ex mutuo agatur, iuxta text. in dicta l. certi condictio, in §. finali, ff. si certum petatur: tamen quando partes voluerunt sortiri hoc naturam depositi, & non mutui (prout inquit exploratum es se in banchis huius temporis;) tunc semper datur[sect. 43] actio depositi, vt in iuribus præallegatis, quæ etiam competit pro depositis irregularibus, & vbi vsus pecuniæ transfertur: competit denique, vt & vsuræ conuentæ petantur, vt tradit textus in d. l. Lucius, in fine, & ibi Paulus Castrensis declarat post Glos sam ibidem, in vers. seruabitur: idem textus in d. l. Publia, §.[sect. 44] Lucius, in fine, Nec pactum soluendi vsuras id alterat, imò efficit, vt ex deposito agi debeat, quia aliàs si es set mutuum, vsuræ peti non pos sent: Idque duplici ratione, quam ex mente communi rectè perpendit ibidem; & proptereà depositi prima obligatio durat, nisi probaretur, quod es set actum, vt ex mutuo agatur, ex Glos sa notabili in l. si sacculum, §. si ex promis so, vbi est textus in vers. vt in cæteris, ff. depositi. Et ratio[sect. 45] nem quare agatur depositi, tradit Glos sa singularis in d. l. die sponsaliorum, in vers. condemnandus, quia in spicitur initium, quod fuit deponere pecuniam, ex regula textus in l. 1. §. idem Pomponius, eodem titulo, & quod principaliter actum fuit, attenditur, l. si quis nec causam, ff. si certum petatur: Idcircò dum tradatur de istis depositis irregularibus, iam quòd datur permis sio vsus pecuniæ, etiamsi eiusdem interes se soluatur, depositum durat: nam omnia sunt contra naturam depositi, & ita impropriat illud perceptio interes se; sicut è conuerso pecuniæ vsum transferri : Et paria sunt, vel vsuras percipere, vel pecunia deposita vti: l. Quintus, ff. depositi; concludit ergo (& veris simè) quòd omnes isti erunt depositarij irregulares, siue interes se ex pecunia deposita habuerint, siue non habuerint: nec censentur voluis se ex per[sect. 46] ceptione interes se recedere à prima obligatione depositi iam contracta, illámque nouare: Et propter[sect. 47] istum casum dicit factam es se solemnem decisionem Rotæ in titulo, de deposito, n. 859. in antiquis, quæ propriè loquitur in eo, qui depositum irregulare fecit penes campsorem, qui de restituendo post annum fideius sores dedit, & tandem eo elapso, campsor conuenit cum deponente, vt per tres alios annos pecuniam penes cum dimitteret pro certo lucro dando quolibet anno; & determinat decisio illa, quòd non per hoc reces sum erit à prima obligatione depositi, nec inducta erit nouatio, & consequenter fideius sores semper erunt obligati, vt ibidem obseruat: Et vide eundem Ioannem Franciscum de Ponte eo[sect. 48] dem in loco, n. 13. & 14. vbi tractat, vtrùm depositarij generalis, aut bancharij fideiuis sores teneantur illis, qui de pecunia interes se percipiunt: Et decisionem Rotæ præfatam vide etiam probatam, & confirmatam per Benuenut. Strac. in tractatu, de decoctoribus, quinta parte, n. 1. in fiue: vbi & tractat illam quæ stionem, vtrùm fideius sor liberetur ex prorogatione termini facta à creditore reo, si reus decoxerit in termino prorogato. Et de his hactenus. Nunc verò tertio deinde loco & principaliter[sect. 49] constituendum erit, dubium præcipuum huius Capitis ineo considere, vtrùm scilicèt deponens res suas. vel pecunias apud alium, habeat ius prælationis contra bona depositarij, sic vt debeat ex speciali priuilegio Depositi, cæteris creditoribus etiam priuilegiatis circa actiones personales, vel reales præ ferri: Et quidem Baldus in cons. 400. num. 8. lib. 5. & in cons. 432. lib. 1. disputat istud dubium: Idem in l. pro debito, C. de bon. aut. iud. pos sid. dicens istam quæ stionem frequenter occurrere; mercator enim labefactata fide decoxit, & aufugit, insurgunt deponentes, & petunt depositum; vendentes instant, & petunt pannos, aut pretia: hypothecarij se offerunt, & se præferendos aiunt: vxores verò & nurus donum suarum causâ se potiores inquiunt, concurrant & alij pro extortis vsuris: denique & alij simplices priuilegiarij eorum causam meliorem es se dicunt. Quæritur ergo, quo ordine satisfieri debeat, quorúmve causa sit potior? Et Baldus prædictis in locis, absolutè res pondit, primo loco rationem habendam dominorum rerum, & ponit exemplum in deponente, si extat depositum, sed pleniùs rem non attigit; idcircò pleniùs tractare, & apertiùs altercationem hanc dis serere, omninò neces sarium es se, rectis simè obseruauit Benuenut. Strac. in tractatu de decoctoribus, vltima parte, num. 1. vbi & num. 2. & 3. & 4. ex profes so explicat, atque plenè resoluit: & eum non referens, siue non dicens sic explicas se, & casus nonnullos di stinxis se, transcribit Vincent. Caroc. de deposito, p. 2. quæ st. 47. fol. mihi 11. & seq. quibus (vt videbis) addemus nonnulla, & quid de iure huius Regni in proposito statutum fuerit, annotabimus, ac denique ab solutè adeò & plenè explicabimus, vt nihil vltra in præfato dubio desiderari valeat. Ante omnia tamen animaduertendum erit, dubi[sect. 50] tationi superiori initium, aut occasionem tribuis se Vlpianum Iureconsultum, qui duobus in locis contrarius sibi videtur, siue duo iura inuicem pugnantia nobis reliquis se ideò censetur, quòd in l. si hominem 7. §. quoties, ff. depositi, sentire videtur, deponentes omnibus præferendos etiam ante priuilegia; & in hæc verba scribit. Quoties foro cedunt Nummularij, solet primo loco ratio haberi depositariorum: hoc est eorum, qui depositas pecunias habuerunt, quas non fœnore apud Nummularios, vel cum Nummulariis, vel per ipsos exercebant, & ante priuilegia: Igitur si bona venierint, depo sitariorum ratio habebitur, dummodò eorum, qui postea vsuras acceperunt, ratio non habeatur, quasi renunciauerint deposito: At in l. si ventri, 8. §. in bonis, ff. de priuilegiis creditorum. contrarium sentit, siue prælationem istam denegat non obscurè, & in hunc modum sententiam suam profert: In bonis Mensularij vendendis post privilegia, potiorem eorum causam es se placuit, qui pecunias apud mensam fidem publicam secuti, deposuerunt: Sed enim qui depositis nummis vsuras à Mensulariis acceperunt, à cæteris creditoribus non separantur; & meritò: Aliud est enim credere, aliud depenere. Si tamen nummi extent, vendicari pos se puto eos à depositariis; & futurum eum qui vendicat, ante priuilegia. Hanc disceptationem, vt diluant & declarent DD. diuersimodè solent præfatam contrarietatem explicare: verè ta[sect. 51] men si Scribentes omnes hactenus, attentè & originaliter prælegeris, certum quid, aut distinctè satis, & absolutum in hoc dubio vix reperire poteris. Ex omnibus tamen rectiùs explicarunt, & nonnullas conclusiones deduxerunt Benuenut. Strac. in tractatu, de decoctoribus, vltima parte, ex n. 1. vsque ad numerum 5. & post eum, nihilque addens, ab eo potiùs transcribens, Vincent. Carocius de deposito, 2. p.q. 47. qui non as signant aliquem intellectum, aut interpretationem ad ea iura, sic tamen componenda exi stimant, vt ex mente communi Doctorum distinguendum sit in propositio: Ac primum quidem, quòd si deponens dominium non transtulit, quia fortè in sacculo deposuit. in te deposita, quæ extat, omnibus est præferendus. tam in realibus, quàm in personalibus: Quòd si dominium transtulit quia deponendo numerauit, tunc de hoc deposito idem iudicandum, quod de aliis bonis depositarij, quoniam in creditum abiit: Distinguendum tamen circa factum præ lationis; nam si deponens recipiebat vsuras, vel commodum aliquod, separandus non est à cæteris creditoribus, nec datur ei priuilegium: Si verò vsuras non recipiebat, tunc præfertur deponens aliis creditoribus priuilegia personalia habentibus; non tamen creditoribus hypothecam, ant ius reale obtinentibus, sed illi potiùs præferendi sunt. Denique statuunt, quod attinet ad depositarios inter se, simul ipsos concurrere , nec prioritatem temporis considerai, sed solùm, si aliquis vsuras recipit, vel non recipit; recipiens namque perinde habetur, ac si depositi titulum non haberet. Hæc dicti Authores, qui & iure, & authoritate confirmant. Ego verò hac in re ex profes so magis insistens, & longa consideratione aliorum platica inspiciens, nonnulla constituenda, atque obseruanda duxi (prout num. sequent. tradentur) quibus altercatio hæc iure omni attento (vt suprà dixi n. 49. in fine) & verè, & meliùs, quàm anteà erat, explicata manebit. Anteà ta[sect. 52] men existimaui (quod præfati Authores non faciunt ) referri debete, nec pos se prætermitti quorundam solutiones. siue ad præfata iura interpretationes. Et inprimis Glos. verbo, post priuilegia, in dict. §. in bonis, verbum, post priuilegia, positum in eo textu, explicat, idest, postpositis priuilegiis, siue, supra priuilegia: Sed nec iure probatur, nec sustineri potest ex iuribus anteà relatis, quæ (vt vides) expressè repugnant: Item ex communi Doctorum sententia, quæ alia est (vt statim dicetur.) Vnde alij interpretantur textum[sect. 53] in dict. §. quoties. vt intelligatur de priuilegiis personalibus: Textum verò in dict. §. in bonis, vt intelligatur de priuilegiis realibus. Quod tamen apertè diuinat, nec verum est quoad textum in dict. §. in bonis: Item conuincitur, quoniam & personalia etiam plerumque deponenti præferuntur, vt rectè aduertit, & exempla adducit Glos sa in dict. §. quoties, verbo depositariorum: quamuis ergo præfata doctrina in se vera sit, vt statim dicetur, non licet sic interpretari ea iura, quæ tamen sic (sed malè quidem) interpretatur Vdalricus Zasius in eodem §. in bonis, num. 2. dicens dumtaxat, quòd deponens est ante priuilegia, scilicet personalia, dict. §. quoties: Sed post priuilegia scilicet realia, iuxta textam in l. eos, C. qui potiores in pignore. Alij verò existimant, textum in dict. §. quoties, procedere in vendicatione, hoc est, cùm exe[sect. 54] cutio fit in re deposita, quæ adhuc extat; tunc namque rem meam contra dotalia, & funeralia priuilegia recte vendico: & ita accipiendum putant textum in d. §. quoties; textum verò in dicto §. in bonis, intelligunt procedere, quando res non extant, & sic quando actione depositi experitur deponens, atque in bonis depositarij fit executio; quo casu post priuilegia venit deponens: & ita declarat Ripa in eodem, §. in bonis, num. 12. ad finem. Sed cum rectè improbauit Petrus de Barbosa in l. si cum dotem, 23. §. finali, n. 33. vers. Ripa, fol. 498. ff. soluto matrimonio; & in contrarium expendit ipse textum in l. quod priuile[sect. 55] gium, 8. ff. depositi, quæ sequitur statim post dictum §. quoties: & denotat apertè, eiusdem §. decisionem procedere, etiam quando executio fit in rebus depositarij. Idque prius præ senserat Glos sa (sed non refert illam Barbosa) in dicto §. quoties, verbo, depositariorum, vbi in hunc modum scribit: Sed contrà infrà de priuileg. cred. l. si ventri, §. in bonis, Solut. hîc res depositæ extabat, ibi non. Quod non placet, vt in l. proxima, hoc est, dicta l. quod priuilegium 8. Sed & vltra Barbosam, manifestiùs conuincitur interpretatio hæc ex eo. quòd ipsa attenta, fateri deberemus coacta ratione, textum in dict. §. quoties, & in dict. l. quod priuilegium, minimè procedere pos se in deposito pecuniæ numeratæ, quod vtique & verbis eorundem iurium, & communi Doctorum traditioni valdè repugnat: Fateri etiam debetemus, priuilegium ipsorum iurium, potiùs rei vendicationi, quàm deposito dari; aut propter bonam fidem, & naturam illius non competere; quod es set maximum absurdum, & à verbis illorum, & mente Iureconsultorum alienum: illi namque dum ea priuilegia concedunt, depositi fauore, aut propter eiusdem peculiarem rationem, & naturam excitantur præcipuè, vt ibidem constat apertè. Quapropter aliis interpretationibus reiectis, communis intellectus ad ea iura, verior quidem mihi videtur, videlicet quòd in d. §. quoties, regula constituitur, deponentem, inquam, pręferri creditoribus etiam priuilegiatis; regula autem hæc in d. §. in bonis, limitatur, siue excipiuntur ibi ab ea regula maiora quędam priuilegia, quæ deponenti præferuntur. Maiora cen sentur. priuilegium pupilli, item mutuantis ad refectionem domus, item dotis, impensa etiam funeris; hæc namque cùm bona soluendo non sunt. præcedit, l. penultima, ff. de religios. & sumptib. funer. Idem in aliis casibus ab Accursio notatis in dictis iuribus, in quibus creditores illi priuilegiarij præferuntur, & ita intelligendus est d. §. in bonis: vbi dicitur, depositarios post priuilegia admitti; & extra illos casus deponentes admittuntur, sicque intelligendus est d. §. quoties, in quo dicitur ante priuilegia habendam es se rationem depositariorum: & ita explicarunt Glos s æ ordinariæ in d. §. in bonis, vbi Ripa n. 12. Cuman. n. 3. & in. d. §. quoties: vbi Paulus, Salicet. & Fulgos. Salicet. etiam & Bald. in l. vlt. C. depositi: Idem Bald. in cons. 382. nu. 17. volum. 5. Castrens. in cons. 285. n. 4. prima parte, Beneuent. Strac. in tractatu de decoctorib. vltim. parte, n. 3. in fine. Petrus de Barbosa in l. si cùm dotem, §. fin. ff. soluto matrim. n. 34. in Et vltra eum, communem quoque interpretationem probarunt Cuiacius in Nouella 88. ad medium. Reuar. varior. lib. 1. cap. 15. Fornerius select. lib. 3. cap. 8. Petrus Greg. in Syntagmate iuris, lib. 23. cap. 3. n. 19. Ipsáque veris sima est, & verbis dictorum iurium multùm conueniens, quæ tamen vt radicitùs magis intelligantur atque enucleentur, materia etiam hæc vt magis exornata remaneat, sequentia constituere neces sarium duxi, provt suprà promisi: Eò magis, quòd ex Recentioribus Flores Diaz de Mena, hac de re nouis simè omnium scribens, variar. quæst. lib. 1. quæ st. 6. artic. 3. nu. 25. breuiter nimis se habuerit, nec perfectè, aut absolutè explicauerit. Et inprimis constituo, deposita olim variis in lo[sect. 56] cis, maximè in publicis, & in æde sacra fieri solita, item & penes Nummularios, qui in foro erant; idque vt res depositæ tutiùs es sent conseruatæ. Quod latiùs non probo, sed in proposito ad Petrum Greg. me remitto: is namque in Syntagmate iuris, lib. 23. dict. c. 3. n 18. & 19. fol. mihi 150. id eleganter, & verè ob seruauit, atque probauit. Deinde, Nummularios, & Argentarios, publicas[sect. 57] olim reputaras fuis se personas, publicúmque officium , aut ministerium quodammodò obtinere, atque exercere, dici solitum; per textum, in l. argentarios, in principio, ff. de edendo. ibi: Quia officium eorum publicam habet causam. Et hæc principalis eorum opera est, vt actus sui rationem diligenter conficiant: Mensas etiam in foro cum ærario habuis se, l. qui tabernas, ff. de contrahenda emptione: Et apud eos emptiones,[sect. 59] vendictiones, permutationes, & alios contractus fieri, item & instrumenta; vt hodie apud Tabelliones fiunt, l. ait Prætor, l. si quis ex argentariis, l. quæ dam, ff. de edendo, l. item videndum, ff. de petitione hæ reditatis: Idcircò eorum officium in Republica valdè [sect. 60] neces sarium & vtile fuis se, & omnibus ordinibus gratiosum. Quod optimè adnotarunt Alciatus in l. 1. num. 14. C. de edendo, lib. 4. dispunction. cap. 22. & lib. 8. Parergon, cap. 18. & in l. boues, §. vltimo, ff. de verborum signification. Vbi etiam Rebuffus, Bris sonius, & Berrucius de verborum significatione, lib. 1. verbo, argentarios. Carolus Sigonius de antiquo iure Romanorum, lib. 2. capit. 11. Cuiacius lib. 10. obseruationum, capit. 14. Oroscius in dict. l. Prætor ait, ff. de edendo. Budeus in d. l. si hominem, §. quoties, ff. depositi: vbi cum campsoribus, hoc est, Banqueros, seu cambios argentarios, & nummularios confert: Et Rebuf. vbi supr. Corrasius in l. prima, §. prætereà. ff. de officio Præfecti vrbis. Vtcunque tamen res sit, cam[sect. 61] psores hodie, licèt priuati sint, eadem actione teneri, quâ olim in antiquo Romanorum foro, nummulario, Argentarios, & Mensurarios fide publica deputatos, teneri scriptum est per totum titulum, ff. de eden. & Authores relatos suprà, & debere librum rationum consicere, prout expres sum est in l. 10. tit. 18. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Secundò, & principaliter constituo, depositi cau sam (vt suprà n. 12. & 13. dicebam) multùm fauorabilem, & priuilegiatam; siue in deposito multa fuis se singulariter, atque specialiter constituta, vt ibidem [sect. 62] probaui, & aduertit Alciatus in l. prima, n. 3. C. de edendo; frequentius tamen apud nummularios, & campsores, vel pro fœnore, vel pro custodia deponi, vt constat ex dicta l. si ventri, §. in bonis, & dictal. si hominem, §. quoties: Vbi specialiter distinguuntur ij casus, vt ibidem apparet in vers. quas non fœnore, & in vers. sed enim qui depositis: Depositi tamen[sect. 63] priuilegia, dumtaxat dari pro custodia, non verò pro fœnore deponenti, vt iura præfata probant: quoniam pro fœnore deponens, illis renunciare videtur, vt constat ibi, & inde ex sententia quo[sect. 64] rundam, Depositum in hoc casu in Mutuum videri transire dixit Barbosa, quem referam statim: & vltra eum idem notauit Caballinus in tractatu de vsuris, quæ st. 83. num. 637. dicens Depositum pro fœ nore, siue cum cambiis, & interes se, solo nomine dici pos se depositum, quia re vera depositum non est, sed contractus potius fœneratitius: Sequitur Alexander Raudensis responso 50. num. 353. lib. 1. Deponens ergo in summa, si recipiebat vsuras, vel fœnus, aut aliud interes se, separandus non est à cæteris creditoribus, nec aliis præfertur: Cæterùm si vsuras non recipiat, nec commodum aliud, tunc regulariter præfertur aliis creditoribus habentibus priuilegia personalia: quod ita concludunt præfata iura, & cum aliis Barbosa in dicta. l. si cùm dotem, 23. §. finali, num. 33. ff. soluto matrimonio. Vincentius Carocius de deposito, 2. part. quæ st. 47. num. 5. & num. 13. Beneuenut. Strac. de decoctoribus, vltima parte, num. 1. 2. & 3. alios retuli suprà, num. 55. Ex sententia verò aliorum (quæ & verior est) [sect. 65] quamuis in mutuum non transeat, sed adhuc depo situm maneat, & prima obligatio depositi duret, & potiùs pactum soluendi interes se, faciat vt ex depo sito agi debeat, quia aliàs si es set mutuum, vsuræ peti non pos sent, tum quia illæ peti non pos sunt citra vinculum stipulationis: tum etiam, quia mutuum dantes, nihil inde sperantes, vt suprà dicebam, & Ioannes Franciscus de Ponte dict. cons. 56. ex n. 5. vs que ad num. 13. constanter tuetur: Semper tamen certum est, (nec in hoc vllus dis sentit) ex pecunia deposita interes se percipientem, non vti dicto priuilegio prælationis in personalibus conces so, vt idemmet Franciscus de Ponte agnoscit eodem in loco, num. 12. dicens, quòd in depositis huiusmodi irregularibus, vbi datur permis sio vsus pecuniæ, & eiusdem interes se præ statur, non habent locum iura in dict. §. quoties, & in dicto §. in bonis, nec dicta per Doctores ibidem: quia illa iura loquuntur in depositis regularibus, & dant prælationem inter creditores in actione personali; non tamen negant, quin alij depositarij, qui pecuniam recipiunt, depositarij sint, quamuis impropriè, & quamuis priuilegiis dictis prælationis non vtantur: Et hoc modo concordari potest con trarietas, siue differentia præfata Doctorum, an scilicet depositum sit. siue non , eo casu: Depositum namque manet, & dicitur tunc, quamuis impropriè. Vel ideò non manere dicitur depositum, quia dicta priuilegia eo casu non competunt, vt Ponte ipse fatetur; depositum tamen est, vt dicit etiam pater Lud. Molin, de iustit. & iure, tom. 2. disp. 526. ad finem, in vers. Quod attinet ad vltimum, fol. 1723. & 1724. vbi resoluit, quòd cùm depositum est regulare, & huiusmodi, quòd non transeat dominium rei depositæ in depositarium, atque res deposita extet, in illa deponens præfertur vniuersim creditoribus omnibus depositarij, de quo statim videbimus infrà: Si verò depositum est irregulare, & tale, quod depositarius comparat dominium illius; tunc si deponens nullum interes se ob id accipiebat, gaudet priuilegio, vn præferatur cæteris creditoribus non habentibus tacitam, nec expres sam hypothecam in bonis depositarij: Secus verò si interes se aliquod percipiebat (vt dictum est;) intelligendo tamen, vt Ioannes Franciscus de Ponte dict. cons. 56. intellexit, qui post[sect. 66] Ripam in dicto §. in bonis, dicit reuidendum es se textum in eodem §. in bonis, & in dict. l. si hominem, §. quoties, vt ea iuta intelligi debeant, quando effectualiter interes se suit receptum; nam se fundant in effectualiter receptione vsuræ, & hanc conditionem recipit conuentio: Vnde non sufficeret, conuentum dumtaxat fuis se fœnus, aut interes se; non enim ea iura considerarunt simplicem conuentionem (vt Ripa ipse eleganter animaduertit) sed effectualem receptionem. Et consequenter si vsuræ non fuerint exactæ, & habitæ, ces sat ratio illorum iurium, & in consequentiam eorum dispositio, nec dicta prælatio ob solam conuentionem denegabitur. Cuius rei rationem Ponte ipse num. 26. as signauit, quia quando actus facti inducit mutationem caus æ, tunc non sufficit conuentio, sed actus positiuus, & executiuus requiritur; partes enim noluerunt à deposito recedere, léxque hoc non obstante facit, vt detur prę latio: facit (inquam) hoc propter commoditatem perceptam à deponente, cuius conditio propter vsuras perceptas sit deterior. Vnde dum vsuræ non fuerunt exactæ, ces sat ratio legis; sic Author ille, qui nu. 17. concludendo sic scribit: Sed receptio interes se à iuribus ponderata, quæ consistit in actu facti, non consideratur in abstracto, seu in potentia, sed requirit realem receptionem, quia ipsa receptio est, quæ commoditatem causat, ex qua lex alios prætulit, vnde hoc ces sante remanet ca sus extra omnem dubitationem. Intelligi denique debet, vt alio etiam casu non[sect. 67] procedat; in pupillo, inquam, qui per receptionem vsurarum non perdit priuilegium prælationis, l. qui nominibus, §. fin. ff. de administrat. tutorum, cui post alios Authores quinque intellectus as signauit Vincent. Carocius de deposito, 2. parte, quæ st. 47. ex num. 6. vsque ad n. 12. Communior tamen fuit interpretatio Bartoli, quòd ibi priuilegium duplici de causa erat conces sum; vna erat, quia depositarius; alia, quia pupillus: vnde licèt prima ces set, non ces sat alia, quia pupillus: & ita respondere communiter DD. as serit Carocius vbi suprà. Tertiò, & principaliter constituo, iura præfata, hoc[sect. 68] est textum in d. §. in bonis, & in d. §. quoties, priuilegium præfatum prælationis concedentia, quando absque fœnore depositum sit, loqui in depositis, quæ apud Argentarios, & Nummularios olim fiebant, in quibus depositi fauore, & propter publicam fidem conseruandam ita statutum, agnoscunt Authores plures superiùs præcitati, & ibidem etiam diximus: Idcircò extra eum casum , siue cùm apud eas personas depositum non fieret, prædictum priuilegium non videri competere, as serit Cuman. eodem §. in bonis, n. 1. Et videtur probare Barbos. in d. l. si cùm dotem , §. fin. n. 33. vers. sed pro vera concordia, fol. 498. Vltra qué tamen , & alios animaduertendum erit in praxi, priuilegium præfatum sine distinctione de iure Regio admis sum, ex l. 9. tit. 3. p. 5. vbi deponenti simpliciter conceditur, nec distinguitur persona depositarij; sic potiùs absolutè in omni deposito statuitur, quod in deposito facto apud Argentarios, & Nummularios , statutum fuerat in dictis iuribus. Quod ex verbis dictæ l. Partitæ certis simum est, & de iure communi, non distincta etiam depositarij persona, sic in omni deposito statuerunt, & in personalibus priuilegium illud conces serunt Baldus, & Salicetus in l. vltima, C. depositi, idem Baldus in consil. 144. lib. 1. 80. consil. 382. num. 17. volum. 5. Castrensis in consil. 285. num. 4. lib. 1. Decius in consil. 645. num. 2. Zasius in dicto §. in bonis, num. 2. Curtius iunior in l. 2. in principio, ff. si certum petatur, num. 15. & in eisdem terminis, ac etiam in mercatore priuato quocumque penes quem depositum factum es set, loquuntur Beneuenut. Strac. de decoctoribus, parte vltima, ex num. 1. Vincentius Carocius de deposito, parte secunda, quæ stion. 47. num. 1. Et meritò quidem; nam, vt s æpe repositum est, fiducia custodiæ, & fidei bonæ depositarij depositum sit, idque cuicunque res deponatur: vnde priuilegio huiusmodi deponenti succurrere, æquis simum quidem est, propter bonam fidem in contractu depositi generaliter adeò, & indistinctè consideratam, cap. bona fides, de deposito, l. bona fides, ff. deposit. quàmque sequutus deponens, res suas, aut pecunias deposuit: & ita tenendum est, & videtur agnoscere Pater Ludouic.[sect. 69] Molin, de iustitia, & iure, tom. 2. dict. disputation. 526. ad finem. In primis namque dixit, dari priuilegium prælationis prædictum, quando depositum factum sit penes Argentarium, hoc est, publicum depositarium à Republica ad id constitutum, modò, (vt dictum est) interes se, aut fœnus non recipiatur; statim verò annotauit ex dicta l. 9. partitæ, extendi videri priuilegium huiusmodi ad deponentes penes quoscunque depositarios res, quarum dominium transit in illos: As serit tamen de iure communi, solùm competere priuilegium metipsum deponentibus penes personas publicas, & à Republica ad id constitutas: Idque propter publicam vtilitatem, quæ est in huiusmodi depositis & depositariis ad mercatorum negotiationem fouendam, & augmentandam; fatetur ergo ex dict. l. partitæ idem, quod probamus, quamuis de iure communi aliter existimet. Sed & eodem iure attento aliter existimas se, & tenuis se quamplures Authores, ex dictis nunc constat apertè. Quartò, & principaliter constituo, deponentem[sect. 70] absque fœnore, vel interes se pecuniam numeratam, vel rem, quæ consistit in pondere, numero, vel men sura, præferri (vt dictum remanet) anterioribus creditoribus personalibus, siue habentibus priuilegia personalia; non tamen præferri aliis creditoribus in hypotheca, & iure reali, sed illi præferendi sunt, l. procuratoris, §. si plures, vers planè, ff. de tributor. act. l. pro debito, C. de bon. aut. iud. pos sid. etiamsi (vt dictum est) absque fœnore, vel vsuris deponat: Quod vnanimiter probarunt Authores relati suprà, n. 55. atque ex communi omnium sententia tradiderunt Beneuenut. Strac. de decoctoribus, part. vlt. n. 3. Vincent Caroc. de deposito, 2. par. q. 47. n. 12. non etiam præfertur ci, quod expenditur in funus defuncti, vel in domus, aut nauis refectionem neces sariam: Sed nec Regi præfertur, si quid ei ex contractu, vel ex delicto debetur; nec etiam debito pro dote vxoris: Ita expres sum est in d. l. 9. tit. 3. part. 5. vbi ex principio, vsque ad versic. Mas las otras cosas, hæc omnia probantur: & in versic. o por mal fetrias, innui videtur, quod fiscus habeat tacitam hypothecam in bonis delinquentis, etiam contra creditores, & quamuis illi sint depositores: Quod ibidem aduertit Gregorius Lopez, & intellige, vt ipse declaranti & verbo, obligado. reddit rati onem eius, quod de hypotheca, & iure reali diximus, scilicet, quòd habens hypothecam , præfertur omnibus priuilegiis personalibus. l. eos, C. qui potiores in pign. habeant. & hypotheca sequitur ipsam rem, l. rescriptum, ff. de pactis. Denique & superioribus conuenit Flores Diaz de Mena var. lib. 1. q. 5. art. 3. n. 25. & n. 55. vers. suprà tradita resol. Cæterum si pecunia deposita sit clausa, vel[sect. 71] obsignata, vel etiam numerata, sed tanquam species, hoc est, cum conuentione, vt eadem nummorum corpora redderentur , tunc proculdubio de huiusmodi pecunia sic deposita, idem ius obseruandum erit, quod de specie aut alia re deposita, cuius dominium non transit, vt dicemus infrà, & Gregor. Lopez verbo, contar, in dicta, l. partitæ, obseruat: vt scilicet si res deposita extet, tunc deponens omnibus tam realibus, quàm personalibus præferendus sit indistinctè, vt infrà dicetur. Aliàs re non extante cæteris creditoribus personalibus præfetatur, sed non his, qui maiora habent priuilegia, quos num. Præcedenti excepimus: & vide nouis simè Cardin. Dominic. Tuscum tom. 2. verbo, depositum, concl. 200. ex fol. 568. Quòd si pecunia numerata deposita fuerit, ipsaque[sect. 72] extet, vtrùm deponens, debeat etiam tunc cæteris aliis præferri? maius proculdubio dubium est de iure huius Regni; nam de iure communi expressè videtur decisum, atque in hoc casu indistinctè deponenti conces sa prælatio in d l. si ventri, §. in bonis, ff. de priuil. credit. in illis verbis: Si tamen nummi extent, vendicari eos pos se puto à depositariis; & futurum eum qui vendicat ante priuilegia: per quem textum sic admittunt Scribentes communiter, exceptis nonnullis. quos statim referam: verùm ex dicta l. 9. tit 3. part. 5. innui videtur contrarium: ibi namque quoad priuilegium hoc prę lationis indistinctum, cùm res deposita extat, principaliter attenditur, an à principio in depositarium trans latum fuerit dominium, necne: quod negare non poteris, si prima verba legis eiusdem prælegeris, ibi: Dineros contados, ò otra moneda de oro, ò de plata, ò alguna de las otras cosas, que se suelen, e pueden contar, ò pesar, ò medir: recibiendo alguno en guarda de otro, &c. Et iungas ea cum finalibus verbis legis ipsius, ibi: Mas las otras cosas que fues sen dadas en condesijo, non por cuento, nin por peso, nin por medida, si fueren falladas entre los bienes del finado, ellas denen ser entregadas en todas gui sas à sus dueños, ante que se paguen las otras debdas, de qual manera quierque sean. Vbi (vt vides) prædictum priuilegium absolutum prælationis quoad omnes dumtaxat conceditur, cùm res extant, & in potestate depsitarij, vel hæredum eius inueniuntur, eius tamen conditionis, aut qualitatis sunt, vt in pondere , numero, vel mensura minimè consistant: Quasi in illis, etiamsi extent, nullum aliud priuilegium concedi debeat, quàm quod concedendum diximus suprà, nu. 63. & n. 70. Nec est authoritate destituta noua hæc nostra consideratio ex dicta lege Partitæ deducta; nam & Gregorius Lopez ibidem, verbo, contar, sic clarè præ sentiens, in hunc modum reliquit scriptum: De his rebus dicit, quia in eis transit dominium in depositarium, vt supra eod. l. 2. Nam si res deposita extaret, cuius dominium non transiret, tunc deponens indistinctè præferretur, l. in rebus: & ibi Baldus 2. lectura, C. de ture dotium, & ista l. in fin. Ecce vbi apertis simè inquit, non sufficerequoad priuilegium prædictum prælationis absolutum, quòd res extaret, sed quòd extaret res, cuius dominium non transiret: Idque lex illa clarè adeò voluit, vt nullo pacto torqueri valeat; ergo si pecunia numerata deposita fuerit, quamuis extet, non præferetur indistinctè deponens, sed fructur dumtaxat iure resoluto suprà dict. n. 63. & 70. Imò non visa, aut saltem non ponderata, nec adducta decisione dictæ l. nouæ partitæ: sed in terminis iuris communis loquendo , quòd deponens non pecunia, vt eâ vti liceat depositario, deponens non præferatur in illa, etiamsi extet, cum Alberico tuetur Petrus de Barbosa in dicta l. si cùm dotem; vigesimatertia, §. finali, n. 32. in fine, ff. soluto matrim. qui verè loquitur contra communem omnium sententiam, & contra textum in dict. l. si ventri, § . in bonis; ac præcipuum eius fundamentum destruit ex his, quæ numeris præcedentibus annotauimus: De iure tamen Regio probatur optimè ex dict. l. partitæ, ex quo transit dominium in depositarium, quod magis attenditur in ipsa quoad effectum prælationis indi stinctè, quàm aliud, scilicet rem extare, & deponentis fuis se: sicut in simili videmus, venditorem, ven[sect. 73] dita re, cuius dominium translatum fuit in emptorem, in re ipsa etiam extante, nullam habere prærogatiuam, etsi illius dominus fuit, sed simul concurrere cum aliis creditoribus, l. si procuratoris, §. si plures, vers. planè, ff. de tributoria act. l. quidam fundum, 16. ff. de in rem verso: & cum Dino concludit Bartol. in l. si cùm dotem, §. finali, in fine, ff. soluto matrim. vbi Alexander n. 5. & Barbosa plures referens num. 31. & 32. Couar. Resolut. lib. 1. cap. 7. num. 3. ad medium. Ioannes Gutierrez practic. lib. 3. quæ st. 98. num. 3. Flores Diaz de Mena var. lib. 1. quæ st. 5. artic. 3. num. 40. & suprà, hoc eodem lib. cap. 8. sic adnotaui: Nullo ergo pacto de iure conmmuni sustineri valet D. Barbos æ sententia, quamuis de iure Regio optimè procedat. Deinde, quamuis Patris Ludouici Molinæ de iustitia,[sect. 74] & iure, tom. 2. disput. 526. ad finem, in eodem proposito resolutio veris sima sit de iure communi, & in dict. §. in bonis, probetur: vbi & post Glos sam sic intellexit communis sententia; de iure tamen Regio, ac post decisionem dictæ l. partitæ non procedit: As serit namque præfatus Author, quòd quando eadem numero pecunia deposita, extat apud depositarium, aut aliquid ex ea emptum, in ea pecunia præfertur in particulari, qui illam deposuit, etiamsi vsuram ex deposito acciperet; & tamen contrarium (vt vides) decidit lex ipsa Partitæ, quoties rei, aut pecuniæ depositæ dominium transferri contingat: Et ita quoque intelligenda sunt tradita nouis simè per Tuschum tom. 2. dict. concl. 200. verbo, depo situm, fol. 568. Quintò constituo, certam es se, & generalem in[sect. 75] materia creditorum regulam, aut doctrinam, quòd qui rem aliquam vendicat, præfertur omnibus, & quibuscunque aliis creditoribus, l. in rebus, & ibi Baldus in secunda lectura, C. de iure dotium, l. vbi adhuc, C. eodem titulo, l. deposui, l. ex facto, in principio, ff. de peculio, l. vndecima, in fine, titul. 14. partit. 5. & cum communi sic resoluunt Authores præ citati suprà, num. 73. Matiençus in l. 7. titul. 16. glos. 5. num. 1. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Vincentius Carocius de deposito, parte. 2. quæ st. 47. num. 1. in fin. dicens, quòd vbicunque res mea reperitur penes te, & non est translatum dominium, ego liberè vendicare potero, & præferor omnibus creditoribus, tam in personali, quàm in reali. Ratio est, quia is qui vendicat rem, non creditor, sed dominus est, l. officium, l. in rem actio, cum vulgatis, ff. de rei vendic. creditores autem ad bona sui debitoris admittuntur, non ad bona aliena, tex. singularis in l. à Diuo Pio, §. si super rebus, vers. si fortè, ff. de re iudic. l. veniunt, ff. de priuilegiis creditorum, l. si non expedierit, ff. de bonis author, iudic. pos sidend. In[sect. 76] de & consequenter, si res deposita inueniatur in porestate depositarij, vel hæredum eius, nec fuerit de his, quæ in pondere, numero, vel mensura consistunt; deponens præfertur omnibus aliis creditoribus indistinctè. Quod ita expres sit dict. l. 9. titul. 3. part. 5. in finalibus verbis: & Gregorius ibi, verbo, Contar, Matiençus in dicta. l. 7. titul. 16. glos sa 5. num. 1. Vincentius Carocius dicta 2. part. quæ st. 47. num. 1. Beneuenut. Strac. de decoctoribus, vltima part. num. 1. Pater Molina de in stituta & iure, tom. 2. disputat. 526. ante finem. Et hoc est certis simum omni iure attento, prout sentit Flores Diaz de Mena variar, lib. 1. quæst. 5. artic. 3. num. 25. Sextò & vltimò constituo, quòd cùm creditores[sect. 77] nudam habent dumtaxat actionem personalem sine hypotheca & priuilegio, quos Chirographarios, siue Personales appellamus, tunc equidem simul omnes admittuntur, & simul veniunt in tributum, nec vnus alteri præfertur; imò si debitor soluendo omninò non est, omnes faciunt partes per concursum, & solutio fit pro rata eius, quod cuique debetur, l. pro debito, C. de bonis author. iud. pos sidend. l. si procuratoris, 5. §. si plures, & § planè, ff. de tributoria actione, l. 11. titul. 14. partita 5. & cum multis ex communi sententia tradiderunt Matiençus in l. 7. titul. 16. glos sa 5. num. 15. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Blazius Flores Diaz de Mena variar, quæ stion. libro 1. quæ st. 5. articul. 1. numer. 1. & 2. & sequent. Quod ipsum in nostra materia, ac depositariis si[sect. 78] mul concurrentibus, dixit Vlpianus in dicta l. si hominem, 7. §. quoties, ff. depositi; vbi scribit, depositarios simul inter se concurrere, si plures sint, nec habere inter se prælationem, siue prioritatem temporis non considenti, sed simul admittendos: Satisfieri ergo debet pro rata, nec prioritatis ratio habenda est, nisi alter vsuras receperit; is enim habetur, ac si depositi titulum non haberet, vt probat Salicetus in l. finali, quæ stione vltima, C. depositi, Ripa in dicto §. in bonis, numer. 8. Beneuenut. Strac. in tractatu, de decoctoribus, vltima parte, num. 4. Vincentius Carocius de deposito, parte, 2. quæ st. 47. num. 15. Pater Molina tom. 2. de iu stitia & iure disp. 526. in finalibus verbis, dicens, quòd deponentes omnes æqualiter admittuntur, vt eis soluatur de bonis depositarij; esto quidam eorum sint tempore anteriores, & quidam sint tempore posterioris: Ioannes Franciscus de Ponte dict. consil. 56. num. 12. lib. 1. dicens, quòd iura in dict. §. quoties, & in dict. §. in bonis, præferunt propriè deponentes illis, qui interes se percipiunt: & citat Ripam in dict. §. in bonis, vt probet, deponentes regulariter simul concurrere; cæterùm eos qui interes se non percipiunt, præferri eis qui ex deposito interes se, aut fœnus recipiunt: & repetit iterùm num. 17. Si ergo interes se nullus percipiat, nulla datur inter eos prælatio, nec priuilegium competit prędictum contra depositorem alium, qui eodem iure & priuilegio munitur: Idque ex vulgata iuris regula, quòd priuilegia[sect. 79] tus contra pariter priuilegiatum non gaudet priuilegio suo, l. verum, §. finali, ff. de Minoribus, cap. auditis, in fine, de in integrum restitutione, cap. cùm pro cau sa, de sententia excommunicat. Vbi Doctores sic notarunt communiter, & cum aliis multis latè explicauit Azeuedus in l. 10. tit. 3. num. 15. & 17. & 18. & 19. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ: latiùs atque eruditè nouis simè Alexander Trentacinquius variar. resolut. lib. 1. titul. de rescript. & priuileg. resolutione prima, & secunda, ex folio 15. cum sequentib. Ioannes Cephalus in consil. 7. num. 16. & 17. lib. 1. Petrus Surdus in consilio 335. num. 70. lib. 3. # 17 CAPVT XVII. Institutus in re certa, nullo dato cohærede vniuersali, vel dato nolente, aut non valente hæreditatem adire, siue ante testatorem decedente, iure nostro Regio, ac post decisionem l. primæ, titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, numquid habeatur loco hæredis, an loco legatarij? Vtrùm etiam vniuersam consequatur hæreditatem, & rei certæ mentio detrahatur, an rem ipsam in qua est institutus dumtaxat, sic vt reliquum hæredibus legitimis, siue ab intestato succes soribus debeatur? difficilis equidem & neces saria, dilucidè tamen nunc & singulariter, siue aliter, & meliùs, quàm cæteri huius Regni Scriptores fecis sent, explanata, atque elucidata quæ stio: Vbi & Burgensis Salon de Paz opinio aduersùs Ioannem Matiençum, & Neotericos alios, nouè defensa & recepta, eorundem argumentis verè & concludenter satisfactum; & plures casus, quàm anteà fuis sent, distincti & considerati per Authorem. Deinde, institutus in re certa an, & quibus casibus, siue quarum rerum respectu & effectu habeatur loco hæredis, vel loco legatarij? & de materia, & ratione ad textum, in §. si ex fundo, l. primæ, ff. de hæredibus instit. cum concordantibus, strictè & accuratè actum, & permulti Authores commemorati, qui eius dem §. materiam latis simè tractarunt, atque exornarunt. Demùm de prædictis omnibus quod attinet ad forum interius, siue conscientiæ: & vtrùm institutus in re certa habere debeat reliqua bona, quando testator hoc prohibuit, expres sáve testatoris dispositione & prohibitione, vtrùm ces set dispositio dicti §. si ex fundo; siue ius accrescendi in hac materia, an etiam regulariter, & quare illud fuerit introductum? vbi Dini, Bartoli, & aliorum Authorum contrarietas proponitur, & Dini opinio contra Bartolum, sic sustinetur, vt in tuto relinqui videatur, multáque & nouè & singulariter adnotantur, quæ sic tacta nullibi inuenies, nec absque studio & labore ingenti, ita ordinari potuis sent. SVMMARIVM. -  1 Proponitur dubium præcipuum, cuius occasione dis putatio huius Capitis excitatur, & resolutio traditur infrà, ex n. 123. vbi vide. -  2 §. Si ex fundo, l. primæ, ff. de hæredibus instituendis, materiam, latis simè, atque ex profes so tractas se Authores permultos, qui hoc numero, & sequent. commemorantur. -  3 Ioannis Imolensis in proposito huius materiæ, lectura originalis commendatur. -  4 Institutus in re certa, vtrùm succedere pos sit in feudo, & in emphyteusi conces sa alicui, & filiis, aut hæredibus suis? remis siuè. -  5 Institutus in re certa, si nullus alius datus sibi fuerit cohæres, vel si datus, modo quocunque hæres es se non pos sit; hæredis vniuersalis loco habetur, & totam hæreditatem consequitur. Et vide infrà, num. 12. -  6 Si verò cohæres vniuersalis datus fuerit, illéque adiuerit, erit vtique loco legatarij. -  7 Quòd si cohæres vniuersalis nec adiuit, nec repudiauit, siue non deliberat, ius eius ex futuro euentu decidi debebit, an scilicet cohæres deliberauit adire, vel non adire, vt hoc numero adnotatur. -  8 Ex euentu futuro multa in iure ciuili decidi. -  9 Institutum in re certa, non es se propriè legatarium, nec propriè hæredem, siue non pos se dici simpliciter & absolutè vnum aut alterum, sed potiùs anomalum succes sorem appellari, qui in aliquibus legatarij naturam, in aliquibus autem hæredis imitatur. -  10 Et rei singularis ratione, tanquam legatarius habetur, ac meritò personæ, & tituli institutionis, eorum etiam quæ extrinsecus accidunt, non nisi hæ res existimandus est, vt instar aliorum hæredum habeatur. -  11 Institutus in re certa, quibus in casibus, siue quarum rerum respectu sit loco hæredis, vel loco legatarij, siue participet de vno aut altero. Et vtrum actionibus hæreditariis vti pos sit, illísve conueniri, atque ex lege Falcidia detractionem pati? An etiam mitti debeat in pos ses sionem bonorum ex l. vltima, C. de edicto Diui Adriani, remis siuè. -  12 Institutum in re certa, dato cohærede vniuersali, habere ius accrescendi, si cohæres vniuersalis ante aditam hæreditatem, vel ante testatorem moriatur, siue hæreditatem repudiet. Et omnibus rationibus siue fundamentis, quæ in contrarium excitari pos sunt, plenis simè satisfactum ab aliis, vt hoc numero adnotatur. -  13 §. Si ex fundo, l. primæ, ff. de hæredibus instituendis, circa rationem, Scriptores omnes sic varias se, vt in resolutione, aut explanatione quæ stionum eiusdem materiæ variare & dis sentire, vis quodammodo fuerit; vtpote cùm eas sententias proponant, opinionésve tueantur, quæ dicti §. rationi, iuxta eorum placita magis conueniant. -  14 Emanuëlis Suarez à Ribera, ad textum in dicto §. si ex fundo, ratio adducitur (quæ fuis se Cumani ostenditur) & numeris sequent. improbatur. -  15 Impos sibiles conditiones, siue adiectiones omnes impos sibiles, de testamentis reiiciendas fore, & pro non scriptis habendas. -  16 Hæres succedit in vniuersum ius, quod defunctus habuit. -  17 Impos sibilitas aliqua, si in specie §. si ex fundo, dictæ l. primæ, ff. de hæred. instit. dari pos set, negandum non es se, quin ea ex verbis, siue ex facto ip sius, hoc est ex adiectione certæ rei particularis contingat. -  18 Perplexitatis impos sibilitas, institutiones, & legata vitiare solet. -  19 Instituto in re certa, reliquam hæreditatem obuenire propter ius accrescendi, siue in iure accrescendi fundari dicti §. si ex fundo, decisionem, ex multorum Authorum sententia. -  20 Contrà verò ex sententia aliorum, qui non es se propriè ius accrescendi in hac specie as serunt. -  21 Et eorum opinio ab Authore probatur, & num. seq. -  22 Portio deficiens in iure accrescendi, portioni, non personæ accrescit. -  23 Ioannis Marci Aquilini nullum hactenus mentionem fecis se in hac materia, & eiusdem obseruationem in proposito hoc loco adduci. -  24 Institutionem certæ rei ex sententia Aquilini, & aliorum, trahi ad vniuersam hæreditatem propter præ sumptam defuncti sic testantis voluntatem. -  25 In contrarium tamen grauis simorum Authorum authoritates, & iuris non incognita, vulgata potiùs, & certa principia vrgere, vt hîc adnotatur, & num. seq. -  26 Ioannis Imolensis in proposito resolutio adducitur, & ab Authore probatur, & n. seqq. -  27 Petri de Peralta obseruatio quædam in hac materia expenditur, & ab Authore probatur, & num. sequent. -  28 Petri eiusdem de Peralta traditio, quòd text. in d. §. si ex fundo, in fictione potiùs, quàm in præ sumptione fundetur, probatur, & numeris sequentibus. -  29 Præ sumptio semper versatur circa rem dubiam, quæ scilicet es se, vel non es se potest. -  30 Fictio est in re certa, eius quod est pos sibile, contra veritatem pro veritate à iure ficta as sumptio. -  31 Fictio dicitur quædam legis prouisio, siue dispositio ita constabilita. -  32 Præ sumptio est hominis dispositio multis in casibus, & versatur circa id, quod est gestum, sed ignoratur, qualiter gestum fuerit. -  33 Fictio & præ sumptio in multis differunt. -  34 Nicolaum Bellonum in hac materia constitutum, non sine mysterio dixis se, institutum in re certa, ex legis benignitate remanere hæredem in solidum, detracta mentione rei, nec de præ sumpta siue tacita testatoris voluntate aliquod verbum scrip sis se. -  35 Guil. Benedict. in proposito huius materiæ verba singularia proferuntur. -  36 Institutio in re certa cùm fit, lex (vt Author exi stimat) non tractat de interpretanda, siue coniecturanda, aut præ sumenda defuncti testatoris voluntate, sed de remonendo obstaculo illo, ne testator pro parte testatus, & pro parte intestatus decedat. -  37 Antonium Gomezium, & Franciscum Manticam, ad textum in d. §. si ex fundo, rationem optimè & verè percepis se. -  38 Institutum in re certa, non dato cohærede vniuer sali, ad vniuersam admitti hæreditatem ex beneficio siue dispositione legis, quæ eo casu rei particularis mentionem adimit, vt hoc numero, & sequent. obseruatur. -  39 Idque institutionis verba sic importare, vt aliud effici non debuerit. -  40 De institutione, certæ rei mentionem vt lex detrahat, in quo fundetur præcipuè? -  41 Institutio certæ rei, quare ad vniuersum trahatur, nec in ipsa sola re particulari sustineatur? -  42 Institutus in re certa, ne ad vniuersam hæreditatem admittatur, siue plus accipere prohibeatur, etiam nullo alio cohærede existente, vtrùm expres sa te statoris voluntate & dispositione effici pos sit, & multis numeris seqq. -  43 Vbi primo loco sententia Bartoli in proposito dubio præcitatur. -  44 Adducitur etiam præcipuum fundamentum eius dem, quod deducitur ex l. quoties, §. si duo, ff. de hæredibus instituendis. -  45 Et ostenditur, eius opinionis sequaces errore manifesto lapsos circa illius textus explicationem. -  46 Deinde, in eodem §. quæ stionem tractari, quæ ad di stributiones partium pertinebat. -  47 Et Bartoli argumentationi, siue inductioni contrariæ, rectè satisfactum ab Imola. -  48 Voluntas manifestis sima dicitur etiam ea, quæ apparet ex coniecturis. -  49 Voluntas manifestis sima, quare requiratur in dicto §. si duo, rectè explicatum ab Imola, & num. seq. -  50 Vlpianus Iureconsultus dicti §. si duo, author, quare attendere noluerit in eo textu ad coniecturam, quæ ex as signatione partium in institutione fundi deduci poterat? -  51 Bartoli secundum fundamentum adducitur, & res pondetur eidem. -  52 Ioannem Marcum Aquilinum iniustè carpere Imolæ, & Croti solutionem, provt hoc numero adnotatur. -  53 Pro sententia Bartoli expendi communiter duo iura, quæ hoc numero præcitantur, & Anguli ad ea solutio, remis siuè probatur. -  54 Bartoli fundamentum ex l. quidam cùm seruum, C. de neces sariis seruis hæredibus instit. deductum refertur. -  55 Et Ioannis Imolensis ad eam legem solutio, & arguta consideratio probatur. -  56 Ratio communis, quæ as signatur ad textum in d. §. si ex fundo, vniformis est, etsi testator prohibeat, ne institutus in re certa ampliùs petere pos sit, & sic vniformiter debet habere locum eius dis positio. -  57 Lex antiqua, vt induxit, quòd institutio partis traheretur ad totum, quare non ita induxit, quòd in stitutio serui traheretur ad libertatis donationem? remis siuè. -  58 Ioannis Marci Aquilini aduersùs solutionem Imolæ argumentationem propositam, veram non es se, & ex dictis suprà, ex numero 24. manifestè conuinci. -  59 L. Lucius, §. quæ habebat, ff. ad Trebellianum, quæ solet pro sententia Bartoli induci, expenditur. -  60 Et eidem textui vera & communis as signatur solutio. -  61 Ius accrescendi in legatis, & fideicommis sis, etiam vniuersalibus, prohiberi pos se, vnanimiter omnes docuis se. -  62 Ius accrescendi, etiam absque prohibitione testatoris ces sare in substitutione fideicommis saria, si vnus ex fideicommis sariis repudiet partem suam, & tunc hæredem institutum illam in se retinere. -  63 Ad textum in d. l. Lucius, §. quæ habebat, nouus intellectus adductus, remis siuè. -  64 Fundamenta & alia, quæ pro sententia Bartoli solent adduci, consultò, ideóque per Authorem omis sa, quòd debilia sunt, & rectè per Crotum confutata. -  65 Institutus in re certa, ne vniuersam consequatu hæ reditatem, nec expres sa testatoris prohibitione effici potest; ideò prohibitione non obstante, tota hæreditas ad sic institutum pertinere debet, ex sententia Dini. -  66 Pro qua expenduntur, & commemorantur hîc Authores permulti. -  67 Et tuendam es se contra Bartolum, & sequaces, con stanter defenditur, & num. seqq. -  68 Dini sententiam validis simo fundamento muniri, quod hîc expenditur, & n. seq. -  69 Testator sibi imputare debet, qui legem contempsit, quam scire debebat habere locum in suo testamento; & si aliter disposuit, standum est legi. -  70 Ioannis Gutierrez, in terminis quæ stionis Dini, verba quædam nouè ponderata, & prolata hoc loco. -  71 Ioannem Marcum Aquilinum contendis se euertere præcipuum fundamentum opinionis Dini. -  72 Sed eius solutionem falsam es se, vt nouè ostendit Author hoc loco. -  73 Textum in l. si quis ita, 74. ff. de hæredibus instituendis, expres sum es se pro sententia Dini. -  74 Nec valere aliquid solutionem Ioannis Marci Aquilini ad eam legem, & infrà, numero 98. & 99. -  75 Dini sententiam tertio quoque fundamento muniri, quod hîc expenditur, & numeris sequent. -  76 Institutus à milite ex fundo, vel alia re particulari certa, non efficitur hæres in vniuersum, nisi expressè constet de voluntate militis sic voluis se. -  77 Miles ex priuilegio decedere potest pro parte testatus, & pro parte intestatus. -  78 Textum in l. si miles vnum, ff. de militari testamento, non iuuare, nec probare sententiam Dini, habuis se pro constanti Ioannem Marcum Aquilinum. -  79 Sed eius verba vera non es se, nec sine nota prætermitti pos se, nouè probatum ab Authore, & num. sequent. -  80 Voluntatis coniecturæ, ac legis interpretationes, etiam in militis testamento recipiendæ sunt. -  81 Decisio textus in l. prima, §. si exfundo, ff. de hæ redibus instituendis, quare ces set in milite? vbi & Ioannis Marci Aquilini ratio nouè improbatur. -  82 Dini opinione retenta, Author ad plura infert, quæ noua sunt in hac materia, nec per aliquem hactenus sic adnotata. -  83 Doctorum opiniones, & distinctiones plures in hac materia, veras non es se, nec iuris rationi conuenire, ideò non admittendas, sed Dini opinionem ab solutè, & indistinctè tenendam. -  84 Ioannis Croti Dictum in hac materia, Authori non placere, vt hic obseruatur. -  85 Emanuëlis Costæ noua concordia in quæ stione præ dicta, nouè & argutè improbata, & num. sequent. -  86 Hæredes plures instituere sub conditione, si omnes acceptauerint, aut pluribus hæredibus institutis prohibere ius accrescendi, longè diuersa es se secundùm Authorem, contra Emanuëlis Costæ sententiam. -  87 Ius accrescendi introduci, qua ratione neces se fuit? -  88 Ius accrescendi à testatore prohiberi non potest. -  89 Iure accrescendi à testatore prohibito, quòd adhuc ipse testatus censeatur, non intestatus deces sis se. -  90 Et argumento cuidam, quod in contrarium videtur fortiter vrgere, optimè & verè satisfactum, remis siuè. -  91 Ius accrescendi descendere principaliter, siue immediatè inuentum, atque introductum fuis se à lege; secundariò tamen ex tacito iudicio testatoris, siue tacita & coniecturata mente ipsius. -  92 Ioannis Marci Aquilini, pro conciliatione contrarietatis Bartoli & Dini concordiam & distinctionem adductam, nec es se veram, nec etiam nonam, vt hic nouiter ostenditur, & numer. sequent. -  93 Imò expressè traditam per Baldum. -  94 Et communiter reprobatam. -  95 Et partem capere ab his, quæ in eadem quæ stione Angelus obseruauit. -  96 Quæ similiter improbari solent. -  97 Angelum varias se in hac materia, & longè diuer sas, siue contrarias opiniones sustinuis se. -  98 L. Si quis ita hæres institutus fuerit, ff. de hæredibus instituendis, Aquilini distinctionem de struere. -  99 Et eiusdem solutionem ad eam legem, violentam es se, & literæ textus repugnantem. -  100 Textus in dicto §. si ex fundo, ratio fundamentalis, quòd sic militet in institutione facta ex re certa, sicut in ea, quæ ex aliqua hæreditaria portione fiat. -  101 Aymon. Crauetæ distinctio & concordia in hac materia adducitur. -  102 Et nouiter improbatur per Authorem. -  103 Testator, qui expressè prohibet, ne institutus in re certa, reliquam hæreditatem obtineat, in totum videtur ab intestato decedere, velle tamen taliter instituto rem certam iure fideicommis si deberi; idque ex sententia quorundam. -  104 Quam es se falsam, concludenter & nouè ostendit Author; & n. seq. -  105 Testari quod quis voluerit, & potiùs testatus, quàm intestatus decedere, ex hæredis institutione clarè probatur. -  106 Institutus in re certa, & vltra capere à testatore prohibitus, residuum præter rem certam grauatus censetur ex fideicommis so venientibus ab intestato restituere, nec retinere poterit, siue ius accrescendi non habebit; idque ex sententia Saliceti. -  107 Pro qua tria fundamenta expenduntur. -  108 Sed contraria sententia (quæ ab Imola & aliis recipitur) ab Authore magis probatur. -  109 Ac pro ea textus in l. si ita quis hæres institutus fuerit, ff. de hæred. institu. ponderatur. -  110 Nec Bartoli ad eum textum solutio admittitur. -  111 Ea potiùs rectè improbatur ab Imola, vt hic ostenditur. -  112 Contra Salicetum concludens ratio proposita. -  113 Fundamento secundo respondetur, quod pro sententia Saliceti adductum fuit suprà. -  114 Textum in l. Peto, ff. de legatis secundò, Saliceti sententiam non probare, & in diuerso casu loquutum, rectè Imolam respondis se. -  115 Et in contrarium malè contendis se Gregorium Lopez, nouè & euidenter demonstratur hic. -  116 Saliceti fundamento tertio in eadem quæstione res pondetur. -  117 Institutus in re certa, habetur pro hærede vniuer sali, & totam hæreditatem consequitur, vbi cohæres vniuersalis datus non est, vel datus non adit, non solùm in foro exteriori, sed etiam inforo conscientiæ interiori. -  118 Et Petrum de Peralta, latis simè omnium in propo sito scribentem, eruditè & verè respondis se omnibus, quæ in contrarium poterant excitari. -  119 Patrem etiam Ludouicum Molinam, rectè in eius dem dubij resolutione se habuis se, & singulariter obseruas se nonnulla, vt hic adnotatur. -  120 Institutus in re certa, vbi testator expressè prohibuit, ne vltrà capere pos set, salua conscientia vltra capere, siue retinere non poterit, sed reliqua bona venientibus ab intestato tenebitur restituere, ex sententia multorum. -  121 Vbi & Patris Ludouici Molinæ obseruationes in proposito nouiter expenduntur. -  122 Contrà verò ex sententia aliorum, vt hic adnotatur. -  123 Institutus in re certa, nullo alio hærede scripto, vtrùm iure Regio vniuersam consequatur hæreditatem, sicut iure communi consequebatur, & multis numeris sequentibus vsque in finem capitis. -  124 Vbi Ioannis Matienci primo loco refertur sententia, quæ ius communis correctionem inducit, & in stituto in re certa ius accrescendi, siue in cæteris rebus incrementum denegat. -  125 Eiusdem fundamenta expenduntur, & ad duo principaliter reducuntur. -  126 Et Neotericorum duorum eiusdem opinionis sequacium, mentio fit. -  127 Deinde Burgensis Salon de Pace contraria omninò proponitur sententia, institutum, inquam, in re certa, alio cohærede non dato, etiam iure Regio ad vniuersam hæreditatem admitti, nec abrogari ius commune ex decisione l. primæ, tit. 4. lib. 5. compil. Aliorum etiam in eodem placito præcitatur opinio, & ipsismet conueniens Authoris ostenditur re solutio. -  128 Primúmque pro ea parte expenditur fundamentum, & numeris seqq. -  129 Lex noua interpretari debet, vt potiùs distinguatur per legem antiquam, siue communem, quàm quòd illam corrigere, siue abrogare voluerit. -  130 Legem nouam corrigere antiquam, vbi non constat, sed vnam generaliter, alteram specialiter loqui; tunc correctio non inducitur, sed vna potiùs ab altera declaratur. -  131 Interpretatio, per quam ius commune seruatur illæ sum, fauorabilis dicitur, & omninò amplectenda. -  132 Secundum adducitur pro eadem sententia fundamentum contra Matienzum; & declaratur l. prima, tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collect. Regiæ. -  133 Omis sum tunc dici in dispositione iuris communis relictum, quando nihil fuit omninò à lege noua, siue statuto determinatum. -  134 Testatorem nulla ex parte intestatum decedere, verum es se in casu adhuc proposito, quando scilicet ex re certa aliquem instituit. Id tamen non contingere ex eo, quòd Matienzus exi stimauit, sed potiùs ex alio, quod nouè & eleganter consideratur hic per Authorem. -  135 Argumentum præcipuum, in quo Matienzus insi stit, nihil vrgere, vt hoc loco euidenter ostenditur ab Authore. -  136 L. Prima, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, quid de nouo attulerit? -  137 Testator quoties non disposuit, ad quem hæreditas debeat peruenire, præ sumitur voluis se, quòd perueniat ad legitimes hæredes ab intestato. -  138 Testatorem, qui fecit testamentum, sed nullum hæ redem instituit, nulla ex parte decedere testatum sed in testatum iure Regio, ex sententia Ioannis Matienci. -  139 Contra verò ex sententia Telli Fernan. & D. Ferd. Vasq. de Menchaca. -  140 Quorum opinionem veriorem as serit, & nouè confirmat Author, & n. seq. -  141 Succedentes ab intestato, siue ex ficta morientis voluntate, siue tacita aut præ sumpta succedere dicantur, verè & propriè non dicuntur substituti, aut vocati à testatore, sed à lege. -  142 Succedentes ab intestato, non habere formalem titulum ab homine, sed à lege, & sic impropriè venire, idest, tacitè ex voluntate defuncti; propriè verò exlegis dispositione. -  143 Nec pos se dici hæredes institutos. -  144 Non etiam innouari ius commune iure Regio in hoc, contra Matienzum, noua Authoris con sideratio. -  145 Institutus in re certa, dato cohærede vniuersali, vtrùm iure Regio vniuersam consequatur hæreditatem, si vniuersalis cohæres ante testatorem moriatur, vel hæreditatem repudiet, aut alia quacunque ratione hæreditatem non adeat? & n. seq. vbi resolutio traditur & pars affirmatiua probatur. -  146 Ius accrescendi de iure huius Regni sublatum non es se. -  147 L. primæ, tit. 4 de los testamentos, lib. 5. Nouæ Collect. Regiæ, noua declaratio proponitur. -  148 Et quæ stionis agitatæ suprà, ex n. 145. concludens ratio, & resolutio traditur. -  149 Institutus in re certa, vtrum iure Regio ad vniuer sam admittatur hæreditatem, cùm testator expressè prohibuit, ne ex bonis aut hæreditate sua vltrà consequi pos set siue rem illam certam, aut partem tantùm haberet; & numeris seqq. -  150 Vbi Ioannis Matienci sententia in proposito recipi tur, eiusdem tamen ratio improbatur, & noua, diuersàque ratio redditur. -  151 Gregorium Lopez malè citari, siue expendi per Matienzum in quæ stione superiori, provt nouè & verè adnotauit Author hoc loco. -  152 Testatorem pos se hodie post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ius accrescendi expressé prohibere, imò & tacitè prohibuis se, sufficere, vt hic adnotatur. -  153 Institutio in re certa, facta per verba obliqua, aut communia, non directa, vtrùm iure Regio ad vniuersum trahatur, alio non dato cohærede vniuersali? Siue quid eo casu debeat obseruari? INstitutus in re certa, non dato sibi co[sect. 1] hærede vniuersali, siue nullo alio hæ rede scripto, numquid hodie post decisionem l. primæ, tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collect. Regiæ, vniuersam con sequatur hæreditatem: an verò rem illam, in qua est institutus dumtaxat, habere debeat, & reliquum ad hæredes legitimos pertineat? & sic de iure nostro[sect. 2] Regio, vtrùm etiam obtineat l. primæ, § si ex fundo, ff. de hæred. Instit. cum concordant. decisio, sicut de iure communi obtinet? Difficilis equidem est, & neces saria quæ stio, nec satis distinctè & plenè (vt credo) explicata: Enimverò Scriptorum huius Regni nonnulli intactam illam relinquunt, aut breuiter nimis absoluunt; alij verò latiùs aliquantulum insistunt, sed non omninò aut concludenter eam declarant. Quocirca, cùm adeò lata & profunda sit d. § si ex fundo, materia, & à multis Authoribus plena manu scripta, sciens consultóque prætermittenda duxi quamplurima, quæ ad eandem materiam pertinere, sed ad quæ stionis prædictæ explicationem neces saria non es se agnoui; & his dumtaxat hoc capite contentus ero, quæ pro dilucida & certa eiusdem dubij resolutione omitti verè non pos sunt. Et vt clarior præ sentis dis putationis cognitio, atque explanatio haberi pos sit, decreui primò & neces sariò constituendum, hisce de rebus, latis simè (vt anteà dicebam) multísque in locis scripsis se Authores nostros, & ab eis in proposito resoluta, atque obseruata, ex profes so, atque originaliter à me euoluta, atque prælecta fuis se: Sic enim (quamuis as siduo & importuno labore) quid ipsi dixerint & intenderint, quid etiam præ senserint, as seuerare potero, nec aliorum relatione (quod frequenter contingit) decipiar. Et ad rem accedendo, d. §. si ex[sect. 3] fundo, materiam tractarunt latis simè Glos sa ordinaria, Bartolus, Albericus, Cumanus, Angelus, & reliqui Scribentes communiter ibid. & in aliis legibus eiusdem tituli, provt statim aduertam. & præ cæteris diffusè, vtiliter etiam , magistraliter, & subtiliter loquutus est Ioannes de Imola, videndus omninò, atque originaliter. in d. §. si ex fundo, ex n. 1. vsque ad n. 92. & in l. quoties, §. si duo, per totum, & in l. ex facto, à n. 7. vsque ad n. 15. & in l. si ita quis, per totam, ff. eod. tit. de hæred. instit. Aretinus in l. cohæredis, §. finali, n. 6. & seqq. ff. de vulg. & pupil. subst. Iason in l. cùm quidam, ff. de liber. & posthum. idem Iason, Salicet Alex. Alberic. Fulg. Rom. Corneus, & Decius in l. 1. C. de testam. militis, & in l. quoties, C. de hæred. Instit. Decius ipse, & Cagnol. in l. ius nostrum, ff. de regulis iuris, Gozadinus in cons. 21. col. 6. Craueta de antiquitate temporum, in 4. part, numero 129. & in consil. 131. numer. 13. & in consil. 186. col. 1. & 2. Decianus in consil. 18. numero 25. libro 2. Franciscus Duarenus libro 2. de iure accrescendi, capite 14. & 15. Viglius in §. hæreditas, Institut. de hæred. instit. & ibidem Antonius Pichardus, Gregorius Lopez in l. 14. titul. 3. partita 6. per totam l. & in l. 6. eod. tit. & part, glos s. penultima, Bartholomæus Socinus regula 340. Gualdensis de arte testandi, titulo 6. cautela 15. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, quæ st. 7. à numero 2. Ioannes Crotus in l. re coniuncti, ff. de legatis 3. numero 57. & numero 61. cum sequentibus, Nicolaus Bellonus supputationum turis, libro 4. cap. 18. per totum, Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de te stamentis, verbo, in eodem testamento relinquens, el 1. ex numero 257. & numero 259. vsque ad numerum 274. Burgos Salon de Paz in l. tertia Tauri, prima parte, conclusion. 6. ex numero 857. vsque ad numerum 864. Couarru. in cap. Rainuntius, de testamentis § primo, numero 9. & 10. Iulius Clarus receptar, sententiar. §. testamentum, quæ stione 74. per totam. D. Anton. de Padilla in l. eam quam, C. de fideicommis sis, numero 93. & tribus sequentibus, Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, ex numero 27. vsque ad numerum 48. Menchaca de succes sionum progres su, libro 3. in præfatione, numero primo & tribus sequentibus, & numero 17. & sequentibus. Antonius Gomezius tomo primo variarum, capite 2. numero 16. & capite decimo, de iure accrescendi, ex numero 7. vsque ad numerum 16. Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. prima parte, verbo, in re certa, à numero 12. cum sequent. & 3. parte, verbo, pupillares, ex numero 2. cum sequentibus, Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 4. titulo tertio, numero 17. & titulo 10. ex numero primo, Michaël Gras sus receptarum sententiarum, §. institutio, quæ stione 21. & 22. & §. hæreditas, quæstione 3. per totam, Matiençus in l. prima, titulo 4. glos sa 10. ex numero 46. libro 5. nouæ collectionis Regiæ, Ioannes Gutierrez in l. nemo potest, ff. de legatis primo, ex numero 98. Vsque ad numerum 104. & in l. vnica, C. quando non petentium partes, à numero 18. Vsque ad numerum 26. Gratianus regula 821 Iacobus Mandellus de Alba in consilio 310. numero 16. & sequentibus, & ibi Additionator eius Vincentius Annibaldus litera D. Viuius in suis commun. opinion, verbo, filius institutus in re certa, Villalobos commun. opinion. verbo, hæres, numero 15. Menochius adipiscendæ pos ses sionis, remedio 4. ex numero 132. Vsque ad numerum 155. & libro 4. præ sumptione 20. per totam, & in consilio 194. numero 46. vsque ad numerum 53. lib. 3. & in consilio 194. numero 1. 2. & 3. libro 2. vbi tractauit, vtrùm institutus in re certa, succedere pos [sect. 4] sit in feudo, & in emphyteusi conces sa alicui, & filiis, aut hæredibus suis, de quo etiam Gras sus dicto §. hæreditas, quæ stione tertia, à numero octauo, & Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libro quarto, capite 20. tractarunt etiam eandem materiam, Simon de. Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, libro tertio, solutione 6. numero 78. folio mihi 97. & solutione tertia, in principio, folio 24. Ioannes Marcus Aquilinus in l. Centurio, ff. de vulgar. & pupil, substitut, tertia parte, à numero 20. Vsque ad numerum 50. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, libro 10. capite sexto, numero vndecimo, Biretta in con silio 122. numero sexto, Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 89. numero 52. cum sequentibus, Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæ stione nona, numero primo & tertio, Marcus Antonius Peregrinus de legatis & fideicommis sis, articulo tertio, numero septimo, articulo quinto, numero 13. & numero 33. cum sequent. articulo 9. numero tertio & quarto, articulo vndecimo, numero 65. & 66. articulo 34. numero 59. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libro quarto, capite 15. & cap. 20. & 21. Angelus Matheacius de legatis & fideicommis sis, libro primo, capite secundo, numero 20. & quatuor sequentibus, Pater Ludouicus Molina de iu stitia & iure, tomo primo, tractatu 2. disputatione 155. Hieron. de Cæuallos pract. communium contra communes, quæ st. 214. & 707. Ij omnes dubitarunt communiter, vtrùm in stitutus in re certa, simplicis legatarij loco habeatur, an verò tanquam hæres vniuersalis accipi debeat? Et quidem huius dubij resolutio facilè deduci potest ex nonnullis iuribus, quæ in proposito ponderarunt communiter, maximè ex dicta l. prima, §. si ex fundo, l. quoties, §. si duo, l. si alterius, l. si quis ita, l. si ita quis, l. ex facto, ff. de hæredibus instituendis, l. cum quidam, ff. de liberis & posthumis, l. cohæredi, §. finali, ff. de vulgar. & pupil. substitut. §. hæreditas, versiculo, & si vnum, Institut. de hæred. Instituend. l. quoties, C. eod. titul. l. 14. titulo tertio, partita 6. Nonnulli tamen aut non absolutè, vel distinctè satis, aut minùs perfectè explicarunt: alij verò ad iura præfata simpliciter se retulerunt: Idcircò ne confusè, sed clarè procedatur, perfecta etiam resolutio vt habeatur, sic distinguendum erit. Ac inprimis[sect. 5] dicendum, quòd hæres institutus in re certa, puta domo, vel fundo, si nullus alius datus sibi fuerit cohæres, vel si datus, modo quocunque hæres es se non pos sit; hæredis vniuersalis loco habetur, & totam hæreditatem consequitur, per textum in dicto §. si ex fundo, & in dicta l. cohæredi, §. finali, cum[sect. 6] aliis suprà citatis. Et in hoc omnes conueniunt, nec vllus hactenus dis sentit: Si verò cohæres vniuersalis datus fuerit, illéque adiuerit, erit vtique loco legatarij, dicta l. quoties, C. de haered., instit. vbi etiam Scribentes communiter in hoc conueniunt, nec aliquis contradicit. Quòd si cohæres vniuersalis nec adiuit, nec repudiauit, siue non deliberat, sed procrastinatur: Bartolus, & cum eo nonnulli in ea fuerunt sententia, vt existimarent, interim institutum in re certa fore hæredem, & bonorum pos ses sione potiri. Et reddunt rationem, nam cùm institutus in re certa, pos sit propria manu & authoritate rem capere, eiúsque pos ses sionem ingredi, multò magis id poterit Iudicis authoritate accedente. Hoc tamen Decio non placuit, quoniam hîc non agitur de ordinaria pos ses sione à Prætore decernenda, sed potiùs de extraordinaria & executiua testamenti, quæque iuris ordine non seruato, eo tamen ostenso non abolito, nec in aliqua sui parte vitiato, deferri solet. Quapropter Decij aduersùs Bartolum sententiam Recentiores propugnant, atque ex futuro euentu quæ stionem hanc decidendam, rectiùs arbitrantur; & constituunt, quòd si datus cohæres deliberauerit non adire, tunc equidem institutus in re certa, hæredis loco erit, & vniuersam hæreditatem consequetur: At si adierit, legatarius erit, nec ei deferenda erit hæc bonorum pos ses sio. Et ita ex communi sententia refert Angelus Matheacius de legat & fideicommis sis, libro primo, capite secundo, numero 24. in fine, qui di[sect. 8] stinctè & verè materiam hanc percipit, & Bartoli, & Decij superiores sententias refert, multáque in Iure Ciuili ex futuro euentu decidi, affirmat, & citat textum in l. sed & si quis §. in ter dum, ff. de vsufructu, l. sic, in fine, ff. de legatis 1. Ex his autem dilucidè apparet, institutum in re[sect. 9] certa, non es se propriè legatarium, nec propriè hæredem, siue non pos se dici simpliciter, & absolutè vnum ant alterum (modò sit filius, modò extraneus; in hoc namque nulla differentia est) sed tertiam quandam speciem constituere, siue anomalium succes sorem dici, qui in aliquibus legatarij naturam, in aliquibus autem hæredis imitatur: & rei singularis ratione (vt inquit Bartolus) tanquam le[sect. 10] gatarius habetur, at merito personæ, & tituli institutionis, eorum etiam, quæ extrinsecus accidunt, nonnisi hæres existimandus est, vt instat aliorum hæredum habeatur: sic docuerunt Bartolus in l. ex facto, la 2. numero primo, ff. de hæred. instit. idem Bartolus, Alexand. Castrensis, Salicetus, Iason, & Sichardus in dicta l. quoties, C. de hæred. instit. & sequuntur communiter Doctores omnes Antiqui & Moderni, vt firmarunt Guil. Benedictis in dicto capite Rainuntius, verbo, in eodem testamento relinquens, el 1. numero 257. & ibidem Couarru. §. primo, numero 9. Costa in dicto capit. si pater, prima parte, verbo, in re certa, numero 12. Bellonus supputation. iur. libro primo, capite 18. numero 1. Emanuël Suarez in addit. ad. Antonium Gomezium, primo tomo, capite 2. litera, G. Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæred. institut. numero 27. Michaël Gras sus receptar. sentent. §. institutio, quæ stione 22. num. 2. & §. hæreditas, quæ stione 3. nu[sect. 11] mero 12. & 13. Ioannes Gratianus regula 281. numero 14. Sfortia Oddi in consilio 37. numero 13. & 14. & 15. Angelus Matheacius de legatis & fideicommis sis, libro primo, capite 2. numero 21. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, libro 4. capite 15. in principio, in versiculo, postrema est sententia: Ibidem etiam Authoresmetipsi explicarunt; institutus in re certa, quibus in casibus, siue quarum rerum respectu sit loco hæredis, vel loco legatarij, siue participet de vno, aut altero: & vtrùm actionibus hæreditariis vti pos sit, illísve conueniri, atque ex lege Falcidia, detractionem pati? An etiam mitti debeat in pos ses sionem bonorum ex l. vltima, C. de edicto diui Adriani tollendo: de quo etiam Fachineus libro 4. capite 21. & commendo Imolam in dicto §. si ex fundo, numero 29. Guil. Benedictum in dicto capite Rainuntius, verbo, in eodem testamento relinquens, el 1. numero 257. & 258. & tribus sequentibus, & vide numero 265. vsque ad numerum 272. Vbi constanter[sect. 12] defendit, institutum in re certa dato cohærede vniuersali habere ius accrescendi, siue ad vniuersam hæreditatem admitti, si cohæres vniuersalis ante aditam hæreditatem, vel ante testatorem moriatur, siue hæreditatem repudiet: & omnibus fundamentis siue rationibus, quæ in contrarium excitari pos sent, plenis simè satisfacit. Quod ipsum ex profes so atque eruditê fecerat anteà Ioannes de Imola in dicto §. si ex fundo, ex numero 10. vsque ad numerum 18. & numero 33. & numero 76. vsque ad numerum 83. & in dicta l. quoties, §. si duo, numero 35. & 36. & eandem opinionem post alios multos, quos citat, es se communem, & iuris rationi magis conuenire, affirmat Costa dicto verbo, in re certa, numero 13. sequuntur Iulius Clarus §. testamentum, quæ stione 74. numero 10. Gras sus §. institutio, quæ stione 22. & §. hæreditas, quæ stione 3. numero 3. Gratianus dicta regula 281. numero 12. vbi refert Castillum, Couarr. Anton. Gomez. Villalobos, & Menchacam idem tenentes, Iacobus Mandellus de Alba in consilio 310. numero 16. & 17. vbi ex mente communi duplicem as signat huiusce doctrinæ rationem, quæ sic concludit, vt de ipsa dubitari nullo modo pos sit: Eandem quoque tenuit Angelus Matheacius de legat. & fideicommis sis, lib. 1. capite 2. num. 21. vt suprà vidimus numero 5. Secundò & principaliter constituendum est, pro[sect. 13] vera resolutione quæ stionis principalis huius Capitis, & materiæ, atque decisionis dicti §. si ex fundo, intelligentia, neces sarium es se inquirere veram rationem ad textum, in eodem §. si ex fundo, circa quam, sic inuenio Scriptores omnes variare, & dis sentire, vt in resolutione, aut explanatione quæ stionum eiusdem materiæ variare, & dis sentire, vis quodammodo fuerit; vtpote cùm eas sententias proponant, opinionés ve tueantur, quæ dicti §. rationi, iuxta eorum placita magis conueniant. Et inprimis Emanuël Suarez à Ribeira, ope[sect. 14] rum Antonij Gomezij additionator, in additionibus capitis secundi libri primi variarum, litera G. folio mihi 22. existimauit, veram rationem illius textus deducendam ex vulgato quodam iuris principio, quo in fauorem vltimarum voluntatum, siue testamentorum prærogatiuam & gratiam statutum est, im[sect. 15] pos sibiles conditiones, siue adiectiones omnes impos sibiles, de testamentis reiiciendas fore, & pro non scriptis habendas, l. obtinuit, vbi. Doctores communiter, ff. de condit. & demonstrat. §. impos sibilis, vbi plenè Pichardus, Instit. de hæred. instit. l. 3. titulo quarto, partita sexta, cum aliis iuribus adductis per Antonium Gomezium tomo primo variarum, cap. 12. de legatis, numero 67. Guil. Bened in cap. Rainuncius, de testament. verbo, reliquit, ex numero 11. cum sequent. Sarmientum selectarum libro secundo, capite primo, & secundo, & tertio, D. Spino in speculo, glos sa rubricæ, prima parte, à numero 38. & glos sa 14. à numero 138. Adiectio autem fundi, vel certæ rei particularis in institutione, vitioso atque impos sibili modoa concepta videtur, siue impos sibilitatem ideò inducit, quòd impos sibile sit, quòd hæres sit aliquis, & quod in certa re dumtaxat succedat: hæres[sect. 16] namque succedit in vniuersum ius, quod defunctus habuit, l. nihil aliud, ff. de verbor. significat. l. hæres in omne, ff. de acquirenda hæreditate, Michaël Gras sus receptarum sententiarum, §. hæreditas, quæ stione prima; & consequenter rei certæ mentio, siue fundi adiectio, tanquam impos sibilis, de institutione reiicitur: idque per textum, quem Author ipse ponderat coniuncta Raphaëlis Cumani argumenti interpretatione, in l. prima, ibi: Vel alio modo, ff. de conditionibus institut. & hanc rationem sequutus est etiam Emanuël Costa in dicto cap. si pater, prima parte, verbo, in re certa, numero quinto, versiculo, magis ergo, & tertia parte, verbo, pupillares, numero secundo, versiculo, huius sententia ratio, & selectarum libro primo, capite 8. numero octauo, & pro ratione dicti §. si ex fundo, constituerunt & alij Authores (quos ipsi non referunt,) Cumanus, inquam, in eodem §. si ex fundo, & in l. quoties, §. si duo, numero tertio, ff. de hæred, institu. Socinus in. l. 3. §. purè, numero 3. ff. de liberis & post humis, Aretinus in l. cohæredi, §. finali, numero sexto, ff. de vulg. & pupil. substitut. Verè tamen præcitati Authores ex eo decipiuntur manifestè, quòd ratio præfata (vt vides) non solùm vt fundi mentio de institutione detraheretur, non vrgebat, imò in contrarium potiùs trahi pos set, atque vt institutionem vitiaret, ipsaque dubitandi rationem potiùs præ staret, quàm difficultatem dilueret. Quod clarè constabit, si animaduertas, in specie[sect. 17] dicti §. si ex fundo, negari non pos se, quin si aliqua impos sibilitas dari pos set, ea ex verbis testatoris, siue ex facto ipsius, hoc est ex adiectione certæ rei particularis contingeret: Hæc autem vitiare solet institu[sect. 18] tionem, & itidem vitiare deberet, vtpote cùm es set perplexitatis impos sibilitas, quæ & institutiones, & legata vitiat, l. si Titius, ff. de condition. institut. cum aliis vulgatis, & à me addictis suprà, hoc eodem libro, c. 10. Et tamen in eo textu ex dispositione, siue fauore legis non vitiat, vt statim dicam, & videtur probare l. cum quidam, ff. de liberis & posthumis, quæ ex alio, non ex impos sibilitate fundamentum sumit. Vnde & se[sect. 19] cundo loco existimarunt alij (& in hoc conuenire videtur maior ferè pars eorum Authorum, quos in initio huius capitis commemoraui) decisionem dicti §. si ex fundo, in iure accrescendi fundari, & reliquam hæreditatem instituto in re certa accrescere, siue propter ius accrescendi illi obuenire. Cuius sententiæ & permulti fuerunt ex Doctoribus antiquis, vt con stat ex Imola in eodem §. si ex fundo, num. 33. & numer. 91. Corneo in dicta l. quoties, C. de hæred. instit. colum. 3. Maranta in l. is potest, num. 18. ff. de acquirenda hæreditate, Gras so dicto §. institutio, quæ st. 22. Antonio Gomezio tom. 1. variarum, cap. 10. numer. 8. Gratiano regula 357. numer. 3. & consilio incerti Author 88. n. 3. & num. 15. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine primo. Cæterùm contrariam sententiam, imò instituto[sect. 20] in re certa non accrescere reliquam hæreditatem, nec id prouenire ex iure accrescendi, rectiùs docuerunt Salicetus, & Angelus in dicta l. quoties, columna prima, Imola in dicto §. si ex fundo, numero 33. & numero 91. vbi dicunt non es se propriam locutionem dicere, quòd instituto in re certa reliqua hæreditas accrescat, nec es se propriè ius accres cendi, quod in dict. §. si ex fundo inducitur, sed potiùs delationem quandam hæreditatis ex tacita defuncti voluntate, vt Salicetus as serit, sed malè quidem, vt statim ostendetur: vel (vt inquit Imola) ex legis dispositione, quæ voluit, quòd institutiò in re certa trahatur ad vniuersum, ne quis decedat pro parte testatus, & pro parte intestatus; & rectè quidem, vt dicam statim. Mouentur autem prædicti concludenti ratio[sect. 22] ne, quòd in iure accrescendi portio deficiens, portioni, non personæ accrescit, l. si ex duobus §. si ali, iuncta l. si duo, l. si totam, & ibi Bart, notat, ff. de acquir. hæredit. & pro regula constituit, & multos refert Gratianus regula 557. in principio, & vltra eum sic etiam adnotarunt Iason in l. re coniuncti, numero. 193. ff. de legatis tertio. Ioannes Cephalus in consilio 390. numero septimo, libro tertio, Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio octauo, numero 59. sed in specie dicti § si ex fundo, nulla portio hæ reditatis instituto in re certa data est: Ergo eius dem textus decisio non potuit fundari in iure accrescendi; quod cum indiuio sic etiam defendunt Cumanus in l. ex facto, numero secundo, ff. de hæred. instit. Iason in l. cùm quidam, numero quinto, ff. de liberis & posthumis, Aretinus in dicta l. cohæredi, §. finali, numero sexto ff. de vulgar. & pupill. substitut. Berous in capite Rainuntius, de testamentis, numero 247. & Guil. Benedictus ibidem, verbo, in eodem testamento, el. 1. numero 270. optimè Antonius Gomezius tomo primo variarum, cap. 10. de iure accrescendi, numero 9. Vides ergo nec secundam istam rationem concludere ad textum, in dicto §. si, ex fundo. Quocirca & tertio loco, Ioannes Marcus Aqui[sect. 23] linus (cuius in hac materia hucusque nullus mentionem facit,) in l. Centurio, ff. de vulg. & pupil. subst. tertia parte, numero 20. securè scripsit certæ rei in stitutionem in vniuersam hæreditatem trahi, iuxta textum in dicto §. si ex fundo, ex præ sumpta defuncti voluntate, quia testator dum inquit,[sect. 24] hæres esto, vel, hæredem instituo, siue facio, videtur simpliciter siue partibus ex as se hæredem facere; verbum enim ipsum, hæres, hoc importat, vt interpretatur Vlpianus in l. ex facto, ff. de hæredibus instit. & dum etiam inquit ex re certa, putà ex illo fundo, videtur fundi mentionem, non restringendi, sed augendi causâ fecis se, perindêque habetur, ac si dixis set, præ sertim, seu maximè ex fundo, ne aliàs videatur voluis se decedere pro parte testatus, & pro parte intestatus, quod ius nostrum non patitur, l. ius nostrum, ff. de regulis iuris; sicque inutilem actum facere, atque viam ad impugnanda sua indicia eligere, quod neutrum præ sumendum est: Vnde cùm intelligatur ius ipsum vniuersale simpliciter relictum, fundi mentio nihil operabitur, perindéque erit, ac si non es set adiecta. Et hactenus Aquilinus, qui (vt vides) expressè intelligit, fundari decisionem textus in dicto §. si ex fundo, in præ sumpta testatoris voluntate, sed pro hac sententia nullum refert Authorem, cùm tamen quamplures Authores sic prius docuerint, aut in hac materia apertè præ senserint: Inprimis namque Salicetus, & Angelus in dicta l. quoties, C. de hæredibus instit. expres sim scribunt, & s æpè repetunt, instituto in re certa reliquam hæreditatem deferri ex tacita quadam defuncti voluntate, quæ colligitur propter titulum institutionis, quem dederit instituto in re certa, quia videtur velle, quod per hoc habeat totum, non dato, siue deficiente hærede vniuersali. Deinde Baldus in l. vnica, C. quando non petentium partes, numero 23. quem sequitur Costa in dicto capite, si pater, verbo, in re certa, numero 14. versiculo, si inprimis, ex be nignitate legis, & præ sumpta testatoris voluntate, id contingere arbitratur Gregorius etiam Lopez in dictal. 14. titulo tertio, partita 6. glos sa magna, Todos los bienes, in illis verbis: Et longe interest, an quis fuerit institutus in re certa sine prohibitione, quòd plus non petat, vbi ex mente testatoris capere totum videtur, &c. In eodem prætereà conueniunt Cumanus in l. quoties, §. si duo, num. 4. ff. de hæred. instit, Andreas Siculus consilio 2. columna finali, libro primo, & cons. 71. columna penultima, in principio, lib. 3. Antonius Rubeus in l. non solùm, §. morte, n. 365. ff. de noui operis nunciatione. Verùm nec ista ratio concludit ad textum in dicto[sect. 25] §. si ex fundo, nec etiam secura est; vrgent enim in contrarium grauis simorum Doctorum authoritates, & iuris non incognita, vulgata potiùs, & certa principia: Et inprimis Ioannes Imolensis in[sect. 26] dicto §. si ex fundo: mihi, numero 33. & numero 68. & 78. constanter firmauit, institutum in re certa, nullo sibi cohærede dato, non habere totum ex præ sumpta defuncti voluntate, sed potiùs ex legis dispositiones, quia testator hoc non dixit, hoc non expres sit, & sic credendum est, quòd noluerit amplius dare, ex regula l. vnicæ, §. sin autem ad deficientis, iuncta doctrina Baldi ibidem, C. de caducis tollendis, & potiùs præ sumi potest: oppositum, cùm assignando vnam rem, videatur de reliquis prohibere, l. maritus, C. de procuratoribus, l. cum Prætor, ff. de indiciis, capit. nonne, de præ sumpt. & in hanc partem velut expressè inclinant alij multi, dum as seuerarunt, decisionem dicti §. si ex fundo, procedere etiam contra voluntatem, siue contra prohibitionem testatoris volentis, quòd institutus in re certa, amplius petere non pos set, quos hîc consulto omitto; statim enim referam eos. Non ergo fundatur ille textus in tacita, aut præ sumpta voluntate defuncti; sic enim quoties de illa in contrarium con staret, siue cùm præfatam prohibitionem testator adiiceret, ipsius decisio ces saret. Prætereà eandem partem neruóse tuetur Petrus de Peralta in rubri[sect. 27] ca, ff. de hæredibus instituend. numero 27. & 28. & pluribus sequentibus, scribens, & s æpè repetens, in stitutum in re certa quoad reliquum bonorum habere tacitam voluntatem contrariam ipsius testatoris, & nihilominùs legem contra præ sumptam defuncti voluntatem, fundi mentionem detrahere: Deinde[sect. 28] num. 33. & seq. constituens, dict. §. si ex fundo, & similium iurium decisionem, fundari in fictione, non autem in præ sumptione. Quamuis enim fictio sit Contra veritatem per legem inducta; tamen disponit supercerto, idest super eo, quod lex habet pro certo, comperto, & explorato, licet sit contra veritatem: quo casu non cadit legis præ sumptio, quæ suapte natura non concernit nisi id, quod dubium & incertum est, & super eo cadit iuris præ sumptio. Et hoc modo loquendi vtitur Author præfatus vbi suprà, num. 34. cuius resolutio (quamuis ipse aliter non probauerit eam) satis confirmatur ex his, quæ scripserunt Doctores communiter in l. si is qui pro emptore, ff. de vsucapionibus: vbi Bartolus num. 21. Iason num. 166. Crotus n. 73. Bolognetus à n. 192. Curtius iunior in cons. 4. n. 15. Bartholomæus Philippus in tractatu fictionum, 2. p.c. 1. Corrasius in l. qui liberos, n. 79. ff. de ritu nuptiarum. Iacob. Menoch. lib. præ sumpt. 8. qui vnanimiter obseruarunt, præ sumptione semper[sect. 29] versari circa rem dubiam, quæ scilicet es se, vel non es se potest: Fictionem verò es se in re certa, eius quod[sect. 30] est pos sibile, contra veritatem pro veritate à iure ficta as sumptio: Fictio etiam dicitur quædam legis prouisio, siue dispositio, ita constabilita, vt ait Berous in[sect. 31] c. at si Clerici, in princip. n. 110. de iudiciis; & sequitur Menochius dict. præ sumpt. 8. n. 12. & 19. Præ sumptio[sect. 32] verò & hominis dispositio multis in casibus, ver satur circa id quod est gestum , sed ignoratur, qualiter gestum fuerit. Quod eleganter dixit Marius Salomonius in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liber. & posth. Denique Fictio, & Præ sumptio in multis differunt,[sect. 33] vt plenè reliquit scriptum Menoc. lib. 1. d. præ sumption. 8. per totam. Sequitur ergo neces sariò dicendum, textum in d. §. si ex fundo, in præ sumptiua te statoris voluntate fundari non pos se; si quidem in fictione fundatur, vt sentit Glos s. ibi, verb, detracta, & concludenter probauit Peralt. vbi supra. Sed & opinionis eiusdem multi etiam alij videntur fuis se; Bellonus namque supputationum iuris, lib. 4. c. 18. [sect. 34] num. 1. cùm in hac materia versaretur, non sine my sterio dixit, ex benignitate l. cum quidam, ff. de liberis, & posthum. detracta mentione rei, institutum in re certa remanere hæredem in solidum, nec de præ sumpta, siue tacita testatoris voluntate, aliquod verbum scripsit. Guill, etiam Benedictus in dicto[sect. 35] cap. Rainuntius, verbo, in eodem testamento, el 1. num. 262. Baldi doctrinâ relatâ, rectis simè adnotauit, quòd institutio rei certæ, licèt non sit verè vniuerfalis, est tamen vniuersalis interpretatiuè, quia lex, ne testator dicatur testatus, & intestatus deces sis se, eam interpretatur vniuersalem: Itaque secun[sect. 36] dùm hæc, quæ singularia sunt, & notanda in hac materia, non tractat in proposito lex de interpretanda, siue coniecturanda, aut præ sumenda defuncti voluntate, sed de remouendo obstaculo illo, ne testator pro parte testatus, & pro parte intestatus deces sis se dicatur, & propter illud sic disponit, siue interpretatur institutionem vniuersalem. In quo[sect. 37] sensu optimè etiam, & verè textum in dicto §. si ex fundo, intelligit Antonius Gomezius tom. 16. variarum, cap. 2. de succes sione vniuersali, numer. 16. & cap. 10. de iure accrescendi, num. 9. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 4. tit. 3. numer. 17. vnde nec Aquilini ratio probari potest, sed falsa potiùs redditur ex his, quæ hactenus diximus. Quapropter vt rem istam absoluam, & dilucidè [sect. 38] magis declarem, tertiò, & principaliter constituendum erit, veris simum es se (vt ex Imola, & multis aliis Authoribus superiùs dicebam) institutum in re certa non dato sibi cohærede, ad vniuersam admitti hæreditatem ex beneficio siue dispositione legis, quæ eo casu rei particularis mentionem adimit, l. cùm quidam, ff. de liberis, & posthumis: Et sic[sect. 39] cùm testator dicit, Titius ex fundo hæres esto, aut Titium ex fundo hæredem instituo, siue facio (in hoc enim nulla vis est) l. quoniam indignum, C. de te stamentis: ex prouisione siue dispositione legis remanent verba illa, Titius hæres esto, quæ ex sui proprietare vniuersam hæreditatem deferunt Titio; hoc enim ipsum importat verbum Hæres, l. ex facto proponebatur, ff. de hæred, instit. & sic totam consequitur hæreditatem Titius ex verbis quæ supersunt, sublata rei particularis mentione, ad quam tollendam fauor, siue dispositio, aut prouisio legis in eo[sect. 40] fundatur, quòd licèt adiectio rei particularis, eius naturæ es se videretur, vt tolli non deberet, siue haberi pro non scripta, vtpote cùm contrarietatem siue perplexitatem quodammodò induceret, tamen vt ex aliis inquit Ioannes Crotus in d. l. re coniuncti, num. 59. quia quando ex duabus qualitatibus contrariis, quæ contrarietatem, siue perplexitatem inducunt, dis solui tamen pos sunt, vt in terminis no stris scribit Ioannes de Imola in eodem §. si ex fundo, num. 68. vna est fauorabilior altera, illa præfertur, & sic valet actus. I. inter pares, ff. de re iudicata, cap. fin. eod. tit. Vnde cùm qualitas testamenti sit fa[sect. 41] uorabilior, l. si pars, ff. de inofficioso testamento, præ fertur, & valet institutie propter eius fauorem, vt clarè, & eleganter probatur in d. l. cum quidam, ff. de liber. & posthum. & ad vniuersum trahitur, nec in ipsa solare particulari sustinetur: Idque ideò, ne testator dicatur pro parte testatus, & pro parte intestatus deces sis se, quod ius nostrum non patitur, l. ius nostrum, ff. de regulis iuris. Et hæc est vera huius decisionis ratio, quæ colligitur ex dict. §. hæreditas, versic. & si vnum, Institut. de hæredibus instituendis: & traditur per Glos sam in dict. l. quoties, C. eodem titulo, per Imolam (qui ipse refert alios) in dict. §. si ex fundo, num. 68. & num. 78. & in l. quoties, §. si duo, num. 35. ff. de hæredibus instituendis. Aretinum in l. cohæredi, § final, num. 7. ff. de vulgar. & pupil. substitut. Guill. Bened. in dict. cap. Rainuntius, verbo, in eodem testamento, num. 262. Anton. Gom. variar. d.c. 2. num. 16. & d. cap. 10. num. 9. Ruinum in cons. 54. column. 2. volum. 2. Socinum iuniorem in consil. 95. num. 12. lib. 1. Burgos de Paz in l. 3. Tauri, num. 857. Padillam in l. eam quam, num. 93. C. de fideicom. Menoc. in cons. 224. num. 51. lib. 3. qui tamen (vt penes ipsos videri poterit) non ita dilucide, & distinctè rem hanc explicarunt. Quartò & principaliter constituendum est, ex[sect. 42] his quæ superiùs diximus, petendam es se solutionem, atque, explanationem quæ stionis admodùm difficilis, & inter Scriptores omnes hactenus controuers æ, vtrùm scilicet expres sa testatoris voluntate, atque dispositione effici pos sit, ne institutus in re certa ad vniuersam hæreditatem admittatur, siue plus accipere prohibeatur; etiam nullo alio cohærede dato, siue nullo alio hærede existente: quo in[sect. 43] dubio Bart. quidem, & alij permulti, qui eum sequuntur, tradiderunt communiter, decis. text. in d. §. si ex fundo, ex voluntate testatoris ces sare, & consequenter prohibitionem huiusmodi valere, atque ex ipsa sic testamentum corruere, vt tota res ad causam intestati reducatur, ac si certæ rei institutio nulla præces sis set: Id autem non vno modò, sed & multis in locis Bart. firmauit in d. l. quoties, §. si duo, ex num. 2. ff. de hæred. instit. in l. si ego, num. 2. ff. de iniusto, rupt. in l. re coniuncti, num. 35. ff. de legat. 3. in l. si quis priore, num. 3. ff. ad Trebell. & in cons. 136. Titius fecit, num. 2. latiùs in cons. 177. Mathæolus, Paul. Castr. in l. si posthumus à primo num. 2. ff. de liberis, & posthum. & in dict. §. si duo. Alberic. in l. seruo manumis so, ff. de condiction. indebiti. Bald in l. vnica, C. quando non petent. partes, nu. 23. & es se communem sententiam profitentur, atque sequuntur illam Corn. Curt. iun. Ias. & Paris. quos in vnum recenset, & istam partem amplectitur Emanuel à Costa in c. si pater, de testamentis in 6. verba, in re certa, num. 14. in princ. & in vers. ego imprimis resoluo. Gozad. in cons. 21. col. 6. Crauet. de antiquitate temporum, in 4. part. sectione prima, num. 130. & 133. Gregorius Lopez in l. 14. titul. 3. part. 6. verbo, todos los bienes. Ripa in l. re coniuncti, ff. de legatis 3. num. 13. & ibi Crotus num. 55. Cagnolus in rubrica, C. quando non petentium partes, num. 36. & ibi quoque Bologn. sub num. 41. versic. si tamen contingeret. Viglius in §. hæreditas, ad finem, Institut. de hæredib. institut. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 10. de iure accrescendi, num. 10. & 11. & Emmanuel Suares, eius additionator in addit. ad cap. secundum, tom. 1. littera G. fol. mihi 22. Guill. Bened. in dict. cap. Rainuntius, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, num. 105. cum sequentibus, & verbo, in eodem testamento relinquens, el 1. num. 272. Purpuratus in cons. 558. lib. 2. Iulius Clarus receptarum sententiarum, §. testamentum, quæ st. 72. num. 3. Michaël Gras sus §. institutio, quæst. 21. nu. 3. Iacobus Menochius in consil. 483. lib. 5. Ioannes Matiençus in l. prima, tit. 4. glos. 10. num. 47. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, Petrus Gregor. in Syntagmate iuris, lib. 46. cap. 11. nu 15. Ioannes Marcus Aquilinus in l. Centurio, 3. p.n. 21. 22. 23. & quatuor. sequent. ff. de vulg. & pup. Videamus ergo, numquid sententia hæc, quæ tantorum Patrum authoritate munitur, vera in se sit, idque cùm dignosci minimè pos sit, nisi eorundem fundamenta & rationes prius perpendantur atque expendantur, illa quæ magis vrgent, in medium proferre neces sarium omninò est, vt si ipsis concludenter responderi pos se ostendamus, nec verè concludere, in contrariam opinionem animum inclinare non dubitemus. Præcipuum ergo huius[sect. 44] partis fundamentum (vt ipsimet credunt) præ stat Vlpianus in l. quoties, §. si duo, ff. de hæred. instit. quo loco sic reliquit scriptum: & duo sint hæredes instituti, vnus ex parte tertia fundi Corneliani, alter ex bes se eiusdem. fundi: Celsus expeditis simam Sabini sententiam sequitur, vt detracta fundi mentione, quasi sine partibus hæredes scripti hæreditate potiantur, si modò voluntas patrisfamilias manifestis simè non refragetur. Hactenus Iureconsultus, ex quo superiores omnes Authores clarè existimarunt deduci, rei certæ mentionem adimendam non es se de institutione, quoties de contraria patrisfamilias voluntate manifestis simè constare pos sit, & inde constituunt, dict. §. si ex fundo, decisionem, ex textu. in. d. §. si duo, declarari, vel limitari, vt minimè procedat ex contraria, manifestis sima tamen testatoris voluntate. Verumenimverò, iidemmet Authores errore ma[sect. 45] nifesto labuntur; sic enim iuxta prædictum sensum, aut interpretationem dicendum es set, in eo §. quæ situm, aut dubitatum fuis se, an detracta fundi mentione, in vniuersa hæreditate succedere deberent hi, qui ex partibus inæqualibus alicuius fundi hæ redes instituti sunt. Quod certum erat; & indubitatum, & in dict. §. si ex fundo, & aliis iuribus similibus, ita clarè decisum, vt nullo modo sibi suadere aliquis pos sit, de hoc mouis se quæ stionem, siue dubitandi rationem habuis se Vlpianum Iurecon sultum: Et consequenter verba illa, quæ continentur in versiculo, si modo, ad limitationem eius, de quo Vlpianus nec tractauit, nec excogitauit, expendi non pos sunt. Quæ stio igitur, quæ in eo §. tra[sect. 46] ctabatur, ad distributionem partium pertinebat, quas in fundo instituti, in vniuersa hæreditate habituri erant, an scilicet ex æqualibus. portionibus succederent, an verò secundum partes, quas in fundo habituros eos expres sit testator? Et respondet Vlpian. detracta fundi mentione, æqualiter succes suros eos, quasi siue partibus institutos: Postmodùm verò limitat hoc, nisi voluntas testatoris manifestis simè refragetur, si voluerit, inquam, eos ex inæqualibus partibus hæredes es se: Et sic textus ille non debet allegari ad istum articulum, nec pro sententia Bartoli quidquam facit. Id quod post Salicetum, Baldum, & Angel, optimè probauit Ioannes de Imol. in d. §. si ex fundo, num. 59. in princip. & num. 61. & 65. & in eodem §. si duo, num. 37. in versic. aduerte tamen pro intellectu. Et in eodem sensu textum illum accipiunt Balduinus in Iu stinianum, pagina 73. & 74. Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. num. 11. in versic. imò, vt respondet Vlpianus. Et hos non referens, sibi potiùs intellectum istum tribuens Ioann. Gutier, in repetitione l. vnicæ, C. quando non petentium partes, num. 22. vbi rectè adnotauit, manifestis simam illam defuncti voluntatem non impedire vllo modo ius accrescendi, sed portionem vacantem distribuere certo modo inter hæredes: Sic etiam videtur intelligere Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 11. n. 66. in vers. cæterum aduersùs Dinum. Nec obstat huic veris simæ interpretationi id,[sect. 47] quod opponit Bart, in eod. §. si duo, num. 3. ad inducendam inæqualitatem inter cohæredes, manifestis simam voluntatem neces sariam non es se, sed manifestam sufficere, ex Vlpiano in eadem l. quoties, §. 1. ideò ad distributionem partium non videri prædicta verba referri pos se: Nam respondet Imo. in d. §. si ex fundo, num. 60. & in dicto §. si duo, num. 39. Inprimis, quòd manifestis sima dicitur es se vo[sect. 48] luntas, quæ etiam apparet ex coniecturis, vt est text. in. l. si quis locuples, ff. de manumis. testamento, & notarunt DD. communiter in l. licet Imperator, ff. de legat. 1. & de vsufruct. lib. 1. cap. 1. ad fin. latiùs probaui. Secundò, & eleganter respondet,[sect. 49] ideò manifestis simam requiri voluntatem in eo textu, quia videbatur, quod ex rata as signata in in stitutione particulari, deberemus præ sumere mentem testatoris fuis se, quòd haberent eandem rat am in hæreditate: tamen ista coniectura non sufficit, sed oportet quòd aliter manifestiùs constet de voluntate testatoris ad hoc vt non veniant æqualiter ad ipsam hæreditatem: Quapropter Vlpianus adiecit: Si modo voluntas manifestis simè non refragetur. Quasi requiratur aliter constare, quàm ex as signa[sect. 50] tione facta in institutione particulari, & ideò attendere noluit ad coniecturam, quæ ex as signatione partium in institutione fundi deduci poterat, quia videbat neces se es se, fundi mentionem de ipsa institutione prius detrahere, vt instituti in fundo, in vniuersa hæreditate succedere pos sent, iuxta textum in dict. §. si ex fundo: Detracta autem fundi mentione, & partium distributiones tolli neces se est, & sic remanent sine partibus instituti; idcircò succedere debent æqualiter, & hoc significant illa verba, Quasi siue partibus: Distributio ergo partium fundi, quæ legis dispositione tollitur, non potest inducere coniecturam voluntatis quoad distributionem partium hæreditatis, sed alia maiori coniectura opus est, vt ponens exemplum aduertit Imola in d. §, si ex fundo, num. 60. & in d. §. si duo, num. 39. Secundò deinde mouetur Bart. quia vt quis sine[sect. 51] hæreditate hæres sit, & perplexitas, & contrarietas est, quorum neutrum ratum habendum est, vt de primo est tex. in l. si Titius, ff. de condition, institutionum: Et de secundo in l. vbi repugnantia, ff. de regul. iur. Talis autem videtur es se dispositio testatoris prohibentis, ne institutus in re certa ampliùs petere pos sit, cùm non pos sit decedere pro parte te status, & pro parte intestatus; ideò vitiari debet tota dispositio. Sed huic obiectioni satis patet solutio ex his, quæ superiùs diximus, dum con stituimus veram rationem ad textum in dicto §. si ex fundo: Et eidem in terminis etiam respondent Ioannes de Imola in eodem §. si ex fundo, num. 67. & 68. & Ioannes Crotus in l. re coniuncti, sub num. 59. ff. de legatis tertiò. Quorum solutio vera est, & omni[sect. 52] nò tenenda; tametsi contrà senserit Ioannes Marcus Aquilinus in dict. l. Centurio, tertia parte, num. 22. Vbi dicit, prædictæ argumentationi non satis re spondere Crotum, & Imolam; ipse tamen nulla ratione aut fundamento eorum solutionem improbat, nec aliud dicit, vnde iniustè à doctis simorum Virorum doctrina discedit: Peregrinus quoque de fideicommis sis, artic. 11. sub num. 66. in ver siculo, aduersùs Dinum, fol mihi 94. fundamento Bart. respondet, & dicit istud es se de quo quæritur, an scilicet dispositio hæc iuri repugnans vitietur in hac parte; an verò vitiet institutionem tex. autem in d. l. si Titius, quòd locum habet, in perplexitate facti. Tertiò expendit Bartolus textum in l. penultima,[sect. 53] ff. de iniusto, rupto, & in l. si posthumus, versiculo, si cum duobus, ff. de liberis, & posthum. Circa quæ iura ampliùs non insistam, eorum potiùs solutionem ideò omittam, quòd Bart, opinionem non probare, Angelum etiam in eadem l. penultima, optimè eisdem respondis se non ignorem: & Angeli solutionem probauit Imola in d. §. si ex fundo, num. 68. & in d. §. si duo, num. 41. vers. item non obstat, Ioan. Crot, in dict. l. re coniuncti, num. 60. Quartò deinceps, & sequenti argumentatione[sect. 54] adducitur Bart. quod sicut institutio in re certa, tacitè attrahit ad se vniuersam hæreditatem, ex textu in dict. §. si ex fundo: ita institutio facta de seruo, tacitè attrahit ad se hodie libertatem, l. quidam cùm seruum, C. de neces sariis seruis hæred, instit. & tamen si testator expressè prohibuerit, seruum fieri liberum, institutio vitiatur, & seruus non erit liber: Ergo similiter (inquit ipse) si constet de voluntate te statoris, quod noluit institutum in re certa, ad vniuersam hæreditatem admitti, vitiabitur institutio, & res omnis reducetur ad causam intestati. Cæterùm huic argumento eleganter, & argutè re[sect. 55] spondet Imola in eodem §. si ex fundo, num. 68. & in dict. §. si duo, num. 41. scribens seruum à domino hæ redem institutum, ex præ sumpta eiusdem domini voluntate consequi libertatem, vt patet in d. l. cùm quidam: Dominus enim, qui seruum suum hæredem es se voluit, voluis se etiam videtur, eum es se liberum cùm aliàs siue libertate hæres es se non pos sit: Ideò nimirùm, vt cùm constet de expres sa voluntate testantis, quòd noluit illum es se liberum; tunc non habeat libertatem, quia in obscuris & incertis, non in claris, & certis locus est coniecturis. Sed in casu præ senti institutus in re certa, non habet totum ex præ sumpta mente testantis, quia imò præ sumi potest oppositum (vt in ratione ad textum in dict. §. si ex fundo, superiùs obseruabam,) sed potiùs ex legis dispositione, quæ rei certæ mentionem adimit, cùm non pos sit quis pro parte testatus, & pro parte intestatus decedere. Quæ ratio (vt[sect. 56] Imola ipse rectis simè inquit) est vniformis, etiam si testator prohibeat, ne institutus in re certa amplius petere pos sit; & sic vniformiter debet habere locum dispositio: Nam contraria voluntas testatoris quidquam operabitur, ex regula l. nemo potest, ff. de legat. 1. & hanc solutionem tradit etiam (sed Imolæ mentionem non facit) Menchaca de succes sionum progres su, lib. 1. §. 3. num. 61. Vbi quærit[sect. 57] vnum, quod ab alio in hac materia tactum non vidi, quare scilicèt, vt lex antiqua induxit tempore Digestorum, quòd institutio partis traheretur ad totum, non ita induxit, quòd institutio serui traheretur ad libertatis donationem: de quo curiosus Lector ibidem (cùm neces se fuerit) instrui poterit.[sect. 58] Prædicta ergo solutio omninò tenenda est, quidquid in contrarium insurgat Aquilinus in dict. l. Centurio, 3. parte, num. 23. cuius doctrina vera non est, & destruitur euidenter ex his, quæ diximus, suprà, ex num. 24. cum sequentibus. [sect. 59] Vltimò tandem pro opinione Bart. induci solet textus in l. Luclus, §. quæ habebat, ff. ad Trebell. Pro[sect. 60] cuius solutione animaduertendum erit, longè interes se, an simus in directa institutione, in qua te stator prohibere non potest, quòd directò, institutus, vniuersam non consequatur hæreditarem, ne resultet inconueniens d. l. ius nostrum, ff. de regul. iur. An verò in fideicommis saria versemur; in ea namque prohibere potest testator, ne vnius fideicommis sarij portio deficiens alteri accrescat, quia ex hoc non potest absurdum illud sequi, vt decedat quis pro parte testatus, & pro parte intestatus: Nam licèt portio deficiens non accrescat fideicommis sario coniuncto, recurrit tamen ad hæredem scriptum: Qua ratione ius accrescendi in legatis,[sect. 61] & fideicommis sis, etiam vniuersalibus prohiberi pos se, quia ces sat præ scripta ratio, tradiderunt Bald. Castr. & alij DD. communiter indict. §. quæ habebat. idem Bald. in l. unica, num. 13. & num. 23. C. quando non petentium partes. Ioannes Crotus in l. re coniuncti, num. 52. & 53. & ibi Ripa num. 179. ff. de legatis tertio. Iulius Clarus §. testamentum, quæ stione 74. num. 1. Curtius iunior, Paulus Pari sius, Aymon Crauet. Alexand. & Couar. quos refert, & resoluit Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 10. titul. 3. num. 2. in fine, & num. 21. & quamplurimos concordantes adducit Pereg. de fideicommis s. art. 9. sub num. 3. & artic. 11. num. 65. Menchac de succes. progres. lib. 3. §. 23. num. 103. Vbi ob rationem prædictam, textum etiam in d. §. quæ habebat, & alia iura, quæ allegat, magis, atque in fortioribus terminis probauit, ius accrescendi etiam absque prohibitione testatoris ces sare in substitutione fideicommis saria, si vnus[sect. 62] ex fideicommis sariis repudiet partem suam; & tunc hæres institutus, qui remanet hæres fideicommis si, partem repudiatam in se retinet, nec alteri fideicommis sario accrescit, quia testator in ea parte habet hæredem, vt ibi latè, & subtiliter comprobat; & in eodem §. 23. num. 102. agit de intellectu ad[sect. 63] textum in dicto §. quæ habebat: & as signat nonum, & verum intellectum, iuxta quem, siue superiorem interpretationem nullo modo probat ille textus Bartol. doctrinam: superiora denique fundamenta[sect. 64] concludenter in eius fauorem non vrgent; alia verò, quæ pro eadem etiam parte solent adduci, sciens consultóque omitto, cùm videam illa nimis debilia es se, & rectè per Crotum confutari loco à me relato suprà. Quocirca in eodem articulo, & quæ stione succedit[sect. 65] secunda, & omninò contraria opinio, vt scilicet, nec expres sa testatoris prohibitione effici pos sit, ne institutus in re certa, vniuersam consequatur hæ reditatem; ideò non obstante prohibitione, tota hæreditas pertinere debet ad sic institutum in re certa: Et hæc fuit opinio Dini in l. si quis ita hæres[sect. 66] institutus fuerit, excepto fundo, ff. de hæred, instit. quem sequuntur Alexand. in l. quoties, num. 11. C. de hæredibus instituend. &, in l. si quis priore, num. 9. ff. ad Trebellian. Vbi alios Authores refert, & as serit hanc es se communem opinionem, Baldus in eadem l. si quis ita hæres, idem Bald, in l. dominus, §. 1. ff. de vsufructu, & in consil. 468. & 480. lib. 7. & in cons. 379. column. 2. lib. 4. Angelus in consil. 148. D. Quircius colum. 3. Federicus de Senis in consil. 126. Ancharanus in cap. 1. in fine, de testamentis. Barbatia in cons. 71. colum. 8. lib. 3. Salicetus in l. vnica, num. 16. C. quando non petentium partes: Vbi Romanus num. 30. & Sapia num. 49. Philippus Francus in cap. si pater, de testamentis, in 6. num. 32. in versic. ergo quæritur. Curtius senior, qui latis simè loquitur in cons. 74. Faber in §. hæreditas, num. 4. Institut. de hæred. instituend. & ibi Angelus Aretinus num. 5. dicens, quòd hæc est veritas in hoc puncto, & hanc es se communem opinionem testantur Decius in rubrica, C. quando non petentium partes, in prima lectura, num. 3. & in secunda lectura, num. 21. Ripa in l. re coniuncti, ff. de legatis tertio, num. 134. & ibi Crotus num. 61. & Ioannes Bolognetus num. 296. Aimon Crauet. in consil. 360. num. 4. lib. 3. Capra in consil. 9. in tertio dubio, num. 15. Ruinus in consil. 109. colum. fin. circa principium, lib. 3. Ioannes Cephalus in consil. 438. num. 79. lib. 3. Iacobus Menochius in consil. 224. num. 52. lib. 3. & post longam, accuratámque disputationem, hanc es se veriorem sententiam constanter defendit Ioannes de Imola in dict. §. si ex fundo, num. 66. & 70. videndus ex num. 59. & in dict. l. si ita quis, num. 3. & in dict. l. quoties, §. si duo, à num. 37. vsque ad finem §. & in cap. Rainuntius, num. 64. de testamentis: & ibidem Ioannes de Anania num. 44. Franciscus Duarenus lib. 2. de iure accrescendi, cap. 14. Menchaca de succes sionum progres su, in præfatione, lib. 3. num. 4. & num. 17. 18. 19. & §. 23. num. 105. Gualdensis de arte testandi, titulo 6. cautela 15. num. 4. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum vo luntatum, lib. sexto, titulo 1. num. 6. Iulius Clarus receptarum sententiarum, §. testamentum, quæ st. 74. num. 3. Vbi dicit, opinionem Dini contra Bartolum es se magis communem, & consulit, quod de facili quis ab ea non recedat in praxi, quia sustinendo testamento fauet. Ioannes Gutierrez in l. nemo potest, ff. de legatis primo, num. 103. in fin. videndus ex n. 98. & in dict. l. vnica, C. quando non petentium partes, n. 19. ante finem: videndus ex n. 18. vsque ad numerum vigesimumsextum; quibus in locis hanc opinionem, & veriorem es se & communiorem profitetur: Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 2. dubitatione 2. versic. 29. & lib. 3. interpretatione prima, dubitatione 5. solutione 3. num. 11. fol. 25. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, art. 11. num. 66. & in hanc sententiam procliuior est Andreas Fachineus controuer siarum iuris, lib. 4. cap. 15. ad finem. Eandem etiam[sect. 67] libentiùs & ego amplector, & fundamenta, siue rationes vtriusque partis attentè, & cordatè perpendens, omninò sequendam, & probandam es se arbitror; & ad sic tenendum, sequentibus moueor fundamentis, quæ præcisè, & concludenter adstringunt. Ac primùm quidem, quòd ademptio mentionis[sect. 68] rei certæ (vt numeris præcedentibus dicebam) de in stitutione, legis ministerio, & dispositione, non autem ex voluntate testatoris contingit: Sed testator efficere non potest, ne leges in suo testamento locum habeant, l. nemo potest, ff. de legatis 1. Ergo voluntas testatoris etiam expres sa non poterit impedire adimpletionem rei certæ de institutione; & consequenter in repugnantia voluntatis defuncti, qui videtur pro parte testatus, & pro parte intestatus decedere voluis se, quod ius nostrum non patitur, via testati eligi debet, quæ fauorabilior est, l. pars, ff. de inofficioso testamento: Quod absurdum,[sect. 69] aut regulis iuris contrarium nullo modo est; sibi enim imputare debet testator, qui legem contempsit, quàm scire debebat habere locum in suo te stamento, & si aliter disposuit, standum est legi; vt iure, atque authoritate comprobans, rectè adnotauit Francisc. Mant. de coniect. vltim. volunt, lib. 6. tit. 6. num. 6. & num. 18. Et in terminis quæ [sect. 70] stionis nostræ (vt suum vnicuique tribuamus) optimè præ sentit Ioannes Gutierrez in repetitione dict. l. vnicæ, C. quando non petentium partes, n 19. in fine: Vbi scribit, quòd secundum vtramque opinionem Bart. & Dini, datur inconueniens, quòd voluntas testatoris non seruetur: In prima opinione Dini, quòd prohibitio testatoris non valeat, & habeatur ac si non prohibuis set: & hoc non dicitur inconueniens propriè; imò iuridicum est, quia nemo potest facere, quin leges in suo testamento locum habeant: In altera verò opinione Bart. datur maximum inconueniens, quod tota causa deuoluatur ab intestato, quod est absurdum; quid enim peccauit voluntas testatoris in ea parte, quâ fuit solemnis, vt per alteram particulam testamenti tollatur? Et hactenus Ioannes Gutierrez. Potiùs ergo vitiari debet expres sa voluntas testatoris, vtpote substantiæ testamenti contraria, ex dicta l. ius nostrum, ff. de regul. iur. quàm ipsa principalis institutio, l. cum precario, ff. de precario. Et quæ ibi notarunt Doctores communiter . Verùmenimverò, rationi huic, quam videbat[sect. 71] nimis vrgere, conatus est respondere Ioannes Marcus Aquilinus in d. l. Centurio, 3. par. n. 25. & in effectu respondet, regulam d. l. nemo potest, & dict. l. ius nostrum minimè obstare, quia iste, qui vnum tantùm in re certa hæredem instituit, & ne ei quid aliud accrescat, prohibuit; testatus ex aliqua parte non censetur (vt ipse credit) cùm ne de sua quidem testatus fuerit, sed in totum intestatus censetur. Hæc tamen solutio (vt vides) falsa quidem[sect. 72] est, nec sustineri valet aliquo pacto; tum quia sumit fundamentum ex distinctione, quam idemmet Author proposuit ibidem, num. 22. quæ tamen improbabitur statim illation. 2. cum etiam, quia dicere, testatorem in ea specie testatum ex aliqua parte non videri, maximum absurdum est, & ipsi veritati contrarium, vt statim illatione quinta, subiiciam, atque ex dictis hactenus constat manifestè. Deinde, & secundo loco pro opinione Dini pon[sect. 73] deratur tex. in l. si quis ita, 74. ff. de hæred, instit. Vbi scribitur, quòd si quis ita hæres institutus fuerit, Ex certo fundo, excepto vsufructu, hæres esto, perinde es se iure ciuili, atque si sine ea re hæres institutus fuis set: Idque authoritate Galli Aquilij factum es se. Vnde deducitur expressè, prohibitionem testatoris nihil operari quominus institutus in re certa, totam consequatur hæreditatem. Nec valet[sect. 74] aliquid solutio Ioannis Marci Aquilini in eadem l. Centurio, 3. part. num. 24. qui prosequendo distinctionem à se propositam ibidem num. 22. respondet in ea lege, institutum in fundo, censeri ex as se in stitutum, & ob id exceptionem vsusfructus reddi inutilem: Id enim est contra verba clara illius textus, vbi ex fundo fuis se quem institutum, non ex as se dicitur, & constitutum, quia institutus fuit ex fundo non adiecta hæreditatis portione, non solùm est diuinare, sed etiam violare literam illius tex. prout statim illatione 2. probabitur, Tertiò deinceps, & pro eadem parte facit, quod[sect. 75] speciale est in milite, ne in eo locum habeat deci sio textus in dicto §. ex fundo. Vnde in contrarium videtur ius commune in pagano, l. ius singulare, ff. de legibus: Et sic in nostra quæ stione argumentatur Imola in eodem §. si ex fundo, num. 61. in principio. Et vt clarius percipias, aduerte, institutum à mili[sect. 76] te ex fundo, vel alia re particulari certa, non effici hæredem vniuersalem, nec ad reliquam hæreditatem admittendum fore, nisi expressè constet de voluntate militis, quòd eum voluit admitti, licèt secus sit in pagano, vt suprà vidimus, & probat textus in l. si miles vnum, ff. de militari testamento: vbi si miles vnum ex fundo hæredem scripserit, creditur quantum ad residuum patrimonij, deces sis se intestatus: Miles namque ex priuilegio decedere[sect. 77] potest pro parte testatus, & pro parte intestatus, vt ille texens probat, & l. miles ita, in principio, eodem tit. l. cogi, §. sed si miles, ff. ad Trebellian. §. hereditas, Institut, de hered. institu. & ita tenent Glos s. in dict. §. si ex fundo, & in l. qui non militauerat, ff. de militari testamento. Fulgosius, Romanus, Alexander, Decius, & Caro Saccus in l. prima, C. de testamento militis. Cumanus in dict. l. si miles vnum, & in l. si duobus, eiusdem tituli, Angelus Aretinus num. 2. & Viglius num. 7. in dict. §. hæreditas. Vbi etiam Antonius Pichard, num. 32. 33. & 34. Et post longam disputationem, & omnium quæ in contrarium excitari solent, solutionem, Constanter defendit Ioannes de Imola in dict. §. si ex fundo, ex num. 43. vsque ad num. 50. & num. 74. & 75. & num. 85. vsque ad numerum 91. & in dict. §. si duo, num. 39. & in dicta l. cogi, §. sed si miles. Galiaula in l. Centurio, num. 147. ff. de vulg. & pupil. subst. vbi Ripa num. 24. & Alciatus num. 35. Menchaca de succes sionum resolutione, lib. 2. §. 9 num. 16. Mant. de coniecturis vltimar. voluntatum, lib. 6. titul. primo, num. 24. Menochius lib. 4. præ sumptione 86. numer. 8. Cæterùm, textum in dict. l. si miles vnum, non iuuare, nec probare sententiam Dini, sic conatur probare Ioannes Marcus Aquilinus in dict. l. Centurio, 3. parte, num. 26. quòd ex re certa facta institutio, ad vniuersum ex præ sumpta defuncti voluntare contra verborum proprietatem porrigitur: Sed talis præ sumptio in milite locum habere non potest cuius quidem voluntas, prout verba sonant. & litera iacet, seruanda est, I. prima, ff. de militari testamento: Ideò si miles vnum ex fundo hæredem scripserit, creditur quantum ad residuum patrimonij intestatus deces sis se. Et hactenus verba Aquilini, quæ nec vera sunt, nec siue aliqua nota prætermitti pos sunt: Tum quia, (vt superiùs dictum, & [sect. 79] s æpe repetitum est) institutio rei certæ non trahitur ad vniuersum ex præ sumpta mente defuncti; imò ex legis dispositione ad reliquam hæreditatem contra præ sumptam defuncti voluntatem porrigitur: Tum etiam, quia si ex præ sumpta voluntate testatoris id contingeret, idem & in militis testamento locum habere debebat, vt pote cùm voluntatis coniecturæ, ac legis interpretationes,[sect. 80] etiam in militis testamento locum obtineant, & debeant, vt eruditè comprobans, sic defendit Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. titul. 1. ex num. 6. vsque ad numerum 13. Et sic decisio textus in dicto §. si ex fundo, non ideò ces sat[sect. 81] in milite, quòd in eius testamento coniectura voluntatis locum non habeat (vt malè credebat Aquilinus;) sed quia militi conces sum est priuilegium, vt pos sit decedere pro parte testatus, & pro parte intestatus, l. miles ita, in principio, ff. de militari te stamento, l. prima, & 2. C. eodem titulo, & hanc rationem expres sit textus in dict. l. si miles vnum, in illis verbis, Miles enim, &c. & rectis simè as squuti fuere eam Mantica dict. tit. 1. num. 16. Menochius dict, præ sumptione 86. num. octauo. Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 15. ad finem. Vides ergo opinionem Dini, optimè & verè comprobatam, & argumentis siue rationibus Ioannis Marci Aquilini nouè & verè satisfactum: Reliquum erit[sect. 82] nunc, vt ea retenta, ad nonnulla inferam, quæ hucusque per aliquem sic tacta, vel adnotata non fuerunt, nouè potiùs à me expenduntur, atque con siderantur. Et primò infero, in eadem quæ stione[sect. 83] & dubio alias fuis se Doctorum opiniones atque distinctiones, quas in vnum conges sit Ioannes Imolensis in d. §. si ex fundo, à num. 59. & in d. §. si duo, num. 37. vsque in finem. Curtius iunior in consil. 12. ex num. 5. cum quatuor sequentibus, lib. 1. Andreas Fachineus lib. 4. dict. cap. 15. Pater Molina tom. 1. de iustitia & iure, disput. 155. Eas tamen veras non es se, nec iuris rationi conuenire, ex capite potiùs, non ex lege procedere; ideò non admittendas, sed Dini opinionem absolutè & indistinctè tenendam. Secundò infero, Ioannem Crotum in dict. l. re[sect. 84] coniuncti, num. 59. & num. 61. Minùs benè dixis se, vnam & alteram sententiam, Bartoli, inquam, & Dini in puncto iuris pos se defendi: Nam etsi vtraque communis sit (vt ipse etiam dicit) in puncto tamen siue ratione stricta iuris, Dini solùm opinio defendi potest, & contraria decisioni textus in d. §. si ex fundo, repugnat. Tertiò infero ad ea, quæ nouè (vt ipse existi[sect. 85] mat) in hac materia resoluit Emanuel Costa in cap. si pater, de testamentis in 6. prima parte, verbo, in re certa, num. 14. ver sic. ego in primis resoluo: Vbi postquam retulit Bartoli & Dini contrarias sententias, pro earum concordia constituit primò, quòd si in terminis legis primæ, §. si ex fundo, ff. de hæredibus instituendis, instituatur quis in re certa, vel in aliqua parte hæreditatis, non dato cohærede vniuer sali, eo casu institutio traheretur ad vniuersum, quod certum est & indubitatum, vt s æpe diximus. Secundò, quòd si in specie proposita in d. §. si ex fundo, voluntas testatoris manifestè refragaretur; si videlicet testator ita concepis set: Instituo Sempronium hæredem ex fundo, vel ex dimidia parte meæ hæreditatis dumtaxat; Ita quòd in reliquis bonis nullo modo sit hæres; nemo dubitaret, quin in stitutio in totum infirmaretur. Et reddit rationem, quia hîc exerceri non pos set benignitas, de qua in dicto §. si ex fundo; quoniam in repudiantem & inuitum testatorem non debet conferri, ex regula l. quod fauore, cum aliis iuribus, ff. de legibus, Hoc tamen verum non est, & manifestè conuincitur ex his, quæ diximus suprà, numeris præcedentibus, dum opinionem Dini ab aliorum obstaculis tuebamur: Item etiam, quia decisio textus in dict. §. si ex fundo, non fundatur in fauore testatoris (vt s æpè diximus;) quo casu ratio ista, & dictæ legis, quod fauore, regula militaret: Non etiam fundatur in præ sumpta eiusdem testatoris voluntate (quidquid lpse aliter, sed malè quidem sentiat;) potiùs enim contrarium præ sumi, siue potiùs odium, quòd fanor testatoris in hoc considerari poterat. In alio ergo lex illa fundatur, vt ostendi suprà, quòd vniformiter militat, cùm testator prohibuit, sicut quando non prohibuit. Tertiò constituit Costametidem, quòd si institutione ritè celebrata plurium hæredum, testator vel in eadem oratione, vel in alia testamenti parte præcepis set ita: Et volo, quod si portio Vnius ex hæredibus defecerit, non accrescat reliquis hæredibus, nec vlli illorum: in tali specie in stitutio erit valida, & nihilominùs portio vnius si vacauerit, non accrescet reliquis hæredibus. Quod in primis videbitur mirabile, est tamen facillimum secundùm eundem, nempe quod vtraque testantis voluntas siue repugnantia procedere pos sit, si intelligamus, cùm testator plures hæredes instituit,[sect. 86] & inter eos prohibuit ius accrescendi, videri eos instituis se sub conditione, si omnes acceptauerint, & non aliàs. Et hactenus Vir præfatus doctis simus, qui reuera fallitur in hoc, nec etiam aliquid noui adducit; aliud enim & longè diuersum est, plures hæredes instituere sub conditione, si omnes acceptauerint, quod ritè, & rectè à testatore fieri potest, vt de se patet: Aliud verò, pluribus hæredibus institutis, prohibere ius accrescendi, quod legis dispositioni repugnat, quippe cùm nemo decedere pos sit pro parte testatus, & pro parte intestatus; qua ratione ius accrescendi introduci, neces [sect. 87] se fuit, vt post Glos sam in l. seruus communis ab extero, ff. de acquirenda hæreditate, notarunt omnes antiqui & moderni Doctores in l. re coniuncti, ff. de legat. 3. & in l. vnica, C. quando non petentium partes, vt dicit Cagnol. in l. ius nostrum, num. 5. ff. de regulis iuris, & Romul. in dict. l. re coniuncti, num. 15. & multos referens, sequitur Menchaca de succes sionum progres su, lib. 3. in præfatione, numer. 1. Michael Gras sus receptar, sentent. §. ius accrescendi, quæ st. 3. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 4. titul. 10. num. 2. Simon de Præ tis de interpretat, vltim. volunt. lib. 3. dubitat. 5. solut. 3. num. 11. fol. 25. Angelus Matheacius de legatis & fideicommis sis, lib. 3. cap. 4. in principio, vbi vide, & [sect. 88] sic à testatore prohiberi non potest, vt securè & verè probarunt permulti, quos expendi suprà pro opinione Dini, & eos referentes, sic etiam tenent Menchaca vbi suprà, num. 4. & num. 17. & 18. Mantica dicto tit. 10. num. 6. Simon de Prætis dict. num. 11. fol. 25. Ioannes Gutierrez in repetitione l. nemo potest, ff. de legatis primo, num. 103. in fine, & in repetitione l vnicæ, C. quando non petentium partes, num. 19. in fine. Cuius contrarium malè equidem resoluit Costa vbi supra, nec aliud nouum detegit, quàm in effectu dicere, prohibitionem iuris accrescendi alia ratione valere, nec portionem vnius si vacauerit, reliquis accrescere; quod falsum est, & non nouum, ac re solutioni prædictorum repugnans, qui rectiùs ob[sect. 89] seruarunt, accrescendi iure per testatorem prohibito, testatum potiùs, quàm intestatum censeri deces sis se, & sic portionem vacantem non obstante prohibitione cohæredibus accrescere: Et ad argumentum quod in contrarium videtur fortiter vrgere, optimè respondet Ioannes Gutierrez in dicta l. vnica, num. 19. & num. 23. cuius solutio clarè comprobatur ex his, quæ post Bartolum, Alexandrum, & alios plures scripserunt Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 4. tit. 10. numer. 2. & 3. & num. 6. & 7. Iacobus Menochius lib. 4. præ sumptione 86. per totam, & præ sumption. 87. num. 1. Michaël Gras sus dict. §. ius accrescendi, quæ st. 2. vbi dicunt, ius accrescendi descendere[sect. 91] principaliter, siue immediatè inuentum atque introductum fuis se à lege; secundariò tamen ex tacito iudicio testatoris, siue tacita & coniecturata mente ipsius procedere; & sic testator non poterit legis dispositioni, illud prohibendo, derogare, vt latiùs explicant Ioannes Gutierrez, & Mantica vbi suprà: quamuis pos set expressè hæredes instituere sub conditione, si omnes acceptauerint, quod diuer sum est, vt suprà dicebam, & vide Angelum Matheacium de legatis & fideiciommis sis, lib. 3. cap. 3. Quartò infero, distinctionem Ioannis Marci[sect. 92] Aquilini in dict. l. Centurio, 3. parte, nu. 22. quam ipse vt nouam tradit, & nullum Authorem refert, nec veram es se, nec etiam nouam. quod ex ipsa satis constat apertè: dicit namque pro responsione siue conciliatione contrarietatis Bartoli & Dini, considerandum es se, quòd si testator vnum ex hæreditaria portione licèt minima, verbi gratia, ex vncia hæredem scripserit, & ius accrescendi prohibuerit; tunc nihilominus, ne ex vncia testatus, ex residuo intestatus decedat, totus as in vncia erit, & prohibitio adiecta cùm sit contra leges, reiicienda est, & causa restati tanquam magis fauorabilis præualere debet: Sed si vnum tantùm quis non ex aliqua hæreditaria portione, sed dumtaxat ex re certa hæredem scripserit, & ei ne ius vniuersale, vel pro vncia quidem accrescat, prohibuerit; quòd tunc non potest dici, quòd totus as in re illa particulari erit: & sic cùm testati causa penitus ces set, nec fauorem alicuius respiciat, prohibito iure accrescendi, refici non debet. Verùm (vt anteà dicebam) prædicta distinctio, siue conciliatio, nec vera est, nec noua, imò expressè tradita[sect. 93] per Baldum in l. vnica, quæ stione 9. num. 23. C. quando non petentium partes: vbi distinxit inter institutionem factam ex re certa, & institutionem factam ex aliqua hæreditaria portione, veluti tertia, aut quarta hæreditatis parte; & tamen non probauit illam Ioannes de Imola in dict. §. si ex fundo, num. 62. & nullum saporem habere dixit Ioannes Gutierrez in dict. l. nemo potest, numer. 98. & com[sect. 94] muniter reprobari testatur, & reprobat eam Ioannes Crotus in dict. l. re coniuncti, num. 57. Dein[sect. 95] de, eadem distinctio partem capit ab his, quæ adnotauit Angelus in l. si ego, columna 2. versic. tu conclude, ff. de iniusto, rupto & irrito. Quæ similiter[sect. 96] improbantur per molam in dict. §. si duo, num. 64. & 65. firma non es se profitetur Ioannes Gutierrez in dict. l. nemo potest, num. 99. in fine; idque vltra eum probatur euidenter ex eo, quod ipsemet Angelus variauit in hac materia: Nam[sect. 97] in dict, l. penultima, plures casus distinguit, & semper eò tendit, vt inspici debeat, quæ causa testati aut intestati sit potentior, nec curetur expres sa prohibitio? Et in hoc variauit expressè ab eo, quod dixerat in l. prima, C. de testamento militis: vbi in effectu sequutus fuit opinionem Bartoli, & sic voluit seruari expres sam prohibitionem. Præ [sect. 98] tereà, distinctio præfata conuincitur apertè per textum (cui nullo modo responderi valet) in l. si quis ita hæres institutus fuerit ex certo fundo, ff. de hæredibus instituendis: Vbi prohibitio non tenet, & institutio ex fundo, & sic ex re particulari, non ex vncia siue aliqua hæreditaria portione fa cta fuit. Nec admitti potest solutio eiusdem Aqui[sect. 99] lini, quæ violenta est, & literæ eiusdem legis repugnans, vt anteà notaui num. 73. & 74. Tandem,[sect. 100] si attentè & verè perpendatur fundamentalis ratio dict. § si ex fundo, sic militat in institutione facta ex re certa, sicut in ea, quæ ex aliqua hæreditaria portione fiat, & sic idem ius statuendum est, l. illud, cum aliis vulgatis, ff. ad legem Aquiliam. Vnde sequitur, quòd textus in dict. l. si quis ita hæres, 74. ff. de hæredibus instituendis, non probat distinctionem præfatam, quocunque modo legatur, siue quòd quis fuit institutus ex certo fundo, excepto vsufructu, vt in Pandectis vulgatis scriptum est, & sic intellectum à Glos sa ibi, dum ponit casum, quòd institui mihi hæredem Titium ex fundo meo Titiano, excepto vsufructu: Et respondet textus, videri hæredem in tota hæreditate institutum, detracta fundi mentione: Sic etiam intelligit Ioannes Gutierrez in l. vnica, C. quando non petentium partes, num. 18. dicit enim, quòd in ea lege, quidam ex certo fundo fuit hæres institutus, excepto vsufructu, & similiter intelligit idem Aquilinus loco relato suprà, num. 24. in illis verbis: Nec me mouet textus in dicta l. si quis ita hærs institutus fuerit ex certo fundo, excepto vsufructu, hæres esto. Quia & ibi ille institutus fuit exfundo, &c. Quapropter eiusdem intellectum meritò improbabam suprà, dicto numer. 74. vtpotè, cùm eâ lecturâ retentâ, manifestè literæ eiusdem repugnet: siue (vt magis communiter legitur) ex certo fundo, excepto vsufructu legatur; nam vtroque casu idem dicendum est coacta ratione: nec sentit contrarium ille textus, siue ex certo fundo excepto vsufructu quis instituatur, siue ex omnibus excepto fundo; vtroque enim casu hæres manet in solidum sic in stitutus, nec prohibitio aliquid operatur, vt claré præ sentiunt omnes, qui Baldi distinctionem impugnant, & Fachineus lib. 4. c. 15. in finalibus verbis. Quintò infero, an vera sint, siue iure procedere[sect. 101] pos sint ea, quæ in quæ stione prædicta adducit Craueta de duitate temporum, quarta parte, sectione prima, num. 130. versic. secundus casus, & numeris sequentibus, & in consil. 360. num. 4. in fine, lib. 3. & sequutus est, Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 89. num. 54. & 55. lib. 1. Qui dictas contrarias opiniones concordando, dixit, institutum in re cera, etiam cum taxatiua, succedere per ius accrescendi, quando est talis persona, quæ verisimiliter fuis set instituta in solidum, hærede vninersali non adeunte, vel non succedente: Sed si fuis set talis persona, quam testator verisimiliter in stituturus non erat, vt quia eum odio haberet, vel alij ades sent. tunc procedat illa opinio, vt institutus in re certa cum taxatiua non admittatur per ius accrescendi: Et pro hac distinctione allegat Ioannes Vincentius Hondedeus loco proximè relato, Iulium Clarum quæ st. dict. 74. in fin. & Bursatum in cons. 262. num. 33. lib. 3. dum dixerunt, ius accrescendi locum non habere, quando aliquæ adsunt coniecturæ voluntatis testatoris, vt quòd institutus non consequatur residuum hæreditatis. Verùm vterque decipitur apertè, tum quia prædi[sect. 102] cta distinctio nullo iure probari potest, nec in quæ stione hactenus proposita. lex tractat de coniecturanda defuncti voluntate, vt suprà dicebam numeris præ cedentibus, sed tantùm de remouendo illo obstaculo, ne testator pro parte decedat testatus, & pro parte intestatus, quod ita militat in persona dilecta. sicut in non dilecta, vt de se patet; & sic discriminis ratio constitui non debet inter vnam & alteram per sonam: tum etiam, quia coniectura illa, quòd persona dilecta, in re certa instituta, verisimiliter fuis set instituta in solidum, alio hærede non existente, elideretur equidem (si ad coniecturas consideratio haberi deberet) per aliam, & fortiorem coniecturam, quæ ex institutione facta in re certa cum taxatiua deduci pos set: vtpote cùm testator concepta sic in stitutione, manifestè videatur ex residuo hæreditatis suæ noluis se hæredem facere eum, quem ita instituit. Coniectura ergo admis sa, admitti ipse non deberet, sed potiùs excludi, nisi lex ob prædictam rationem alitet disposuis set. Vnde hac in re coniecturis locus non datur, sed Dini opinione defensa, disceptatio huiusmodi facilè soluitur. Sextò infero, errore manifesto lapsos fuis se quam[sect. 103] plures Authores ex his, quos suprà pro opinione Bartoli adduxi, & inter alios, Aquilinum in dicta l. Centurio, ff. de vulg. & pup. substitut. tertia parte, num. 25. Michaëlem Gras sum, receptarum sententiarum, §. institutio, quæ st. 3. in fine, Patrem Molinam tomo 1. de Iustitia & iure, disputation. 155. columna penultima. Ij namque existimarunt in quæ stione proposita, & s æpe repetita suprà, ces sare inconueniens dict. l. ius nostrum, ff. de regulis iuris, scilicet, quòd testator dicatur pro parte decedere testatus, & pro parte intestatus, nec pos se illud contra Bartoli sententiam ponderari ex eo, quòd testator, qui expressè prohibet, ne institutus in re certa, ad reliquam admittatur hæreditatem, in totum videtur ab intestato decedere; voluis se tamen admitti institutum iure fideicommis si ad rem in qua institutus fuit: & sic succes sores ab intestato, in ea parte grautos censeri pet fideicommis sum Sed errant quidem (vt[sect. 104] nunc dicebam, ) quippe coniecturam eam admittentes, quæ regulis iuris contrariatur, nec admitti potest: Nam qui testamentum facit, & verbis directis hæredem instituit, sine dubio vult cum testamento decedere, l. non codicillum, C. de testamentis, vbi Bartolus, Baldus, Alexander, Salicetus, & Iason; idem Bartolus, & omnes Doctores communiter in l. prima, §. si quis ita, ff. de verbor, oblig. Baldus num. 7. & Salicetus numer. 4. in l. filij, C. familiæ herciscundæ. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 8. numer. 29. & 34. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. titul. 3. num 1. & sequentibus. Menoch. lib. 4. præ sumptione 3. ex num. 1. & alibi pas sim adnotare solent, ex hæredis in[sect. 105] stitutione euidenter probari, quod quis testari voluerit, & potiùs testatus, quàm intestatus decedere: Nec prohibitio succes sionis in residuo, contrarium probat in specie proposita; licèt enim ostendat, in aliis præter rem certam voluis se testatorem ab intestato decedere: non tamen quòd in re certa noluerit habere hæredem ex testamento; vnde in hac contrarietate siue perplexitate, meritò via te stati potius quàm intestati à lege fuit admis sa; maximum enim inconueniens & absurdum es set, quòd tota causa deuolueretur ab intestato, & voluntas testatoris in ea parte, quâ fuit solemnis, deficeret. In super, quòd per vnam particulam testamenti, non quidem contrariam, quâ testator prohibuit ius accrescendi, destrueretur totum testamentum, vt optimè animaduertit Ioannes Gutierrez in repetitione dict. l. vnicæ; C. quando non petentium partes, num. 19. in fine. Septimò infero, neces sarium es se omninò ad per[sect. 106] fectam explicationem quæ stionis hactenus agitatæ, inquirere, numquid vera sit Saliceti traditio in hac materia; is namque in dict. l. quoties, num. 14. C. de hæ redibus instituendis, vt Bartoli & Dini opiniones concordaret, constituit, quòd si institutus in re certa, prohibitus fuerit à testatore, ne reliquam hæreditatem consequatur, prohibitio non teneat, imò tota hæreditas accrescat hæredi instituto in re certa, tenebitur tamen sic prohibitus, restituere residuum venientibus ab intestato, quorum fauore videtur facta dicta prohibitio Et hoc operabitur prohibitio ip sa, vt teneatur hæres ex fideicommis so id quod præ terrem certam habet, restituere: Vnde Saliceti opi nio videtur differre ab opinione Dini; nam Dinus (vt vidimus) indistinctè atque simpliciter voluit, quòd prohibitio reiiciatur, & sic institutus, effectualiter habeat totum: Salicetus autem aliter tenet, vt licèt institutus de rigore habeat totum; in effectu tamen non sit habiturus totum, quia cogetur residuum restituere venientibus ab intestato: Et Saliceti sententiam tenuerunt etiam Raphaël Cumanus im dicta l. quoties, §. si duo, nu. . ff. de hæredib instituendis. Andreas Siculus in consil. 2. columna finali, lib. 1. & in consil. 71. columna penultima, in principio, lib. 3. Curtius iunior in consil. 12. num. 8. prima parte, Iacobus Menochius lib. 4. præ sumptione 20. num. 4. in fine, constanter: defendit, & comprobat eam Gregorius Lopez in l. 14. titulo tertio, partita 6. verbo, Todos los bienes. Et pro hac parte (vt alia prætermittam consultò, tria[sect. 107] sunt fundamenta præcipua. Vnum colligitur ex Saliceto vbi suprà: reliqua verò adducit Gregorius dicto verbo, Todos los bienes, versiculo, ego verò adhuc resideo. Primum igitur deducit Salicetus ex l. peto, ff. de legatis secundò. Vbi si hæres institutus sit ex parte siue ex as se, & à testatore ius sus, siue grauatus sit contentus es se centum aureis, vel alia certa quantitate pro parte sua: respondet Papinianus legis 28. illius author, fideicommis sum induci, & hæredem sic institutum, dumtaxat retenturum, siue præ ceptum id quo contentus es se voluit defunctus; reliquum verò aut cohæredibus, aut legitimis hæ redibus restituere. Secundum consistit in hoc, quòd dubium non sit, quin ex coniecturis verisimilibus inducatur fideicommis sum ex coniecturata mente testatoris, & quomodocunque de eius voluntate constet, l. cum proponebatur, ff. de legatis secundò, l. vnum ex familia, §. finali & ibi Bartol. ff. eodem tit. & in fideicommis sis prædominatur mens & voluntas testatoris, l. ex facto proponebatur, ff. de hæredibus instituendis, l. in conditionibus, ff. de condit. & demonstrat. sed quando testator prohibuit, institutum in re certa plus accipere, nihil probabilius coniecturari potest de mente ipsius, quàm quòd fauore venientium ab intestato fecerit id, ergo tenebitur institutus ipsis ex fideicommis so reliquum restituere: & sic argumentatur Gregorius, Lopez vbi suprà. Tertium fundamentum, atque ex eodem Gregorio in eo con sistit, quòd nullo modo tolerandum sit, vt hæres habeat & retineat bona defuncti, contra expres sam prohibitionem testatoris, & contra eius voluntatem, maximè cùm pos sit capi alia via, quâ nec violentur leges, quæ prohibent, quem pro parte testatum, & pro parte intestatum decedere, neque etiam contra voluntatem testatoris eatur. Nihilominus tamen in contrariam sententiam[sect. 108] procliuior sum, & in casu prædicto, non obstante expres sa prohibitione testatoris teneo pro certo, ad institutum in re certa, vniuersam hæreditatem peruenturam cum effectu, sic vt ipse ex fideicommis so nequaquam teneatur residuum, siue aliquid venientibus ab intestato restituere. Hæc autem opinio apertè procedit de mente Dini vbi suprà, ac cæterorum omnium, qui eiusdem sententiam sequuntur, dum expressè affirmant, vitiari prohibitionem, & hæredem taliter institutum, in vniuersum succes surum: Et sic etiam tenuerunt expressè, & Saliceti traditionem constanter impugnarunt Ioannes de Imola in dict. §. si ex fundo, numer. 68. versic. item aduerte. Romanus in l. vnica, C. quando non petentium partes, num. 35. Ioannes Crotus in dict. l. re coniuncti, num. 58. Ioannes Gutierrez in repetitione dict. l. nemo potest, num. 100. & num. 103. in fine: Vbi dicit, Saliceti opinionem sibi non placere. Dini autem sententiam omninò probare: ipsorum autem fundamenta ad duo principaliter reduci debent. Primum[sect. 109] deducitur ex l. si quis ita hæres institutus fuerit, ff. de hæredibus instituendis. ex qua lege (quocunque modo legatur) apertè colligitur, exceptum à testatore, venientibus ab intestato non es se restituendum. Nam ibi dicitur, quod in dicto casu perinde est, ac si siue aliqua exceptione fuis set hæres institutus; sed si fuis set institutus simpliciter sine exceptione, clarum es set, quòd haberet totum in effectu, nec aliquid restitueret: Ergo eodem modo & in ca su præfato nihil restitueret; & consequenter nec institutus in re certa, & prohibitus reliquam hæreditatem capere, eam restituere tenebitur, cùm. vtroque casu adsit prohibitio te statoris. Nec satisfacit solutio Bartoli ad eam legem, qui[sect. 110] cùm videret ipsam nimis adstringere in d. l. quoties, §. si duo, in principio; respondet, quòd ideò ibi hæres ad vniuersam hęreditatem admittitur, quia non con stabat in contrarium de voluntate testatoris, quod vellet impedire ius accrescendi: tunc enim aliter dicendum es set; quod autem non constaret, in hunc modum probauit, quòd quando testator dicit, Talis sit hæres excepto fundo, videatur in effectu dixis se, Omnia mea bona illi do, excepto fundo, scilicet, quem non do. Et sic erit sensus, quòd non habebit fundum immediatè ex dispositione testatoris, sed tamen per hoc non videtur manifestè prohibuis se, quod non habeat ex dispositione legis, & ideò non videtur manifestè prohibuis se ius accrescendi. Sed non satisfa[sect. 111] cit (vt dixi) responsio hæc, aut interpretatio Bartoli euidenti ratione, scilicet, quòd exceptio debeat es se, & in dubio fuis se intelligatur de contentis sub regula, vt notarunt Scribentes communiter in l. 1. ff. de regulis iuris, Dinus & Ioannes Anania in rubrica, eodem tit. lib. 6. vnde testator qui dicit, Titius hæres esto, excepto fundo, videtur in effectu dixis se, quòd sit hæ res in aliis, & non sit hæres in fundo, & cùm exceptio fundi fiat ab eo, quod dictum est; manifestè apparet, quòd vult prohibere ius accrescendi, vt contra Bartolum rectis simè adnotauit Ioannes de Imola in eadem l. si ita quis, num. 3. Secundum deinde fundamentum contra Salicetum, colligitur ex his, quæ superiùs diximus, dum[sect. 112] quærebamus veram rationem ad textum in dict. §. si ex fundo: Imò & de mente Imolæ in lectura eiusdem §. dict. num. 68. procedit: Nam expres sa prohibitio te statoris habetur pro non scripta, & cum ipsa mentione rei certæ legis ministerio & dispositione de in stitutione tollitur (vt s æpè dictum est:) Si ergo in stitutus in re certa, & prohibitus aliquid amplius ex hæreditate consequi non ex indicio, neque voluntate testatoris (voluntas namque in contrarium potiùs apparet) sed ex legis dispositione reliquam hæreditatem consequitur, quomodo ferendum est, cùm non entis nullæ sint qualitates, vt fideicommis so grauatus dicatur is, qui non modò admis sus aut vocatus est ad bona, in quibus à Doctoribus fideicommis sum inducitur, aut constituitur; imò expres se ex dispositione testatoris exclusus. Quod argumentum (vt patet) nimis concludens est, nec hoc modo per aliquem ponderatum: Siue qua ratione ferendum etiam erit (quod alij attingunt) vt fideicommis si onus induci pos sit in ea hæreditatis parte, quæ ex legis beneficio defertur; contra textum in l. si arrogator, in fine, ff. de adoptionibus: Aut circa quam aliqua verba non sunt (quippe cùm adiecta pro non scriptis habeantur) ex quibus fideicommis sum inductum censeri pos sit. Vnde ces sat secundum argumentum, quod ex Gregorio Lopez pro Saliceti sententia suprà [sect. 113] adduximus: Nam verum est, fideicommis sum induci, quomodocunque de voluntate testatoris constet, sed in specie præ senti, de voluntate testantis non aliunde constare potest, quàm ex verbis ipsis prohibitionis (quod ipse Gregorius fatetur:) Sed verba prohibitiua, quasi continentia vitium siue re pugnantiam, legis ministerio tolluntur, & pro non scriptis habentur: Ergo verbis deficientibus, nec alia coniectura apparente, fideicommis sum induci non poterit; idque ex iuris ratione, item ex his, quæ scribunt Baldus in cap. secundò requiris, de appellationibus, num. 1. & in cap. mandatum, n. 2. de rescriptis, Decius in cons. 465. num. 7. Craueta in consil. 161. n. 12. & multa cumulat Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocandis donat. verbo, libertis, numer. 18. & 19. Prætereà non obstat primum argumentum dedu[sect. 114] ctum ex l. peto, ff. de legat. 2. cui respondet Imola in dict. §. si ex fundo, num. 68. versic. nec obstat prædictis, diuersam es se speciem eius legis ab ea. de qua nunc tractamus; nam ibi institutio vniuersalis præces sit super toto, & c deinde institutus ius sus fuit per testatorem contentus es se certis rebus pro sua portione: At in quæ stione nostra non præces sit in stitutio vniuersalis; imò à principio institutus fuit hæres ex certis rebus, & prohibitus aliquid petere præter ipsas res; quod est longè diuersum, quid quid contrarium conatus fuerit ostendere Gregorius Lopez dict. verbo, Todos los bienes; versic. neque satisfacit responsio: Vbi dicit, quòd in effectu Imolæ solutio[sect. 115] est diuersificare casus, non autem reddere rationem diuersitatis inter eos, neque enim est (vt ipse credit) diuersitatis ratio inter vnum & alterum casum: quia cùm institutus in re certa, debeat habere totum, perinde est, ac si es set institutus in totum : Et prohibitio plus habendi, & quod certa re contentus sit, idem debet operari in vtroque casu. Sed si verum amamus, negari equidem nullo pacto potest, quin inter hos duo: casus manifesta sit discriminis ratio & differentia, ad quam mirandum est, Virum aliàs doctis simum non attendis se; eò præcipuè, quòd expressè tradita sit ab Imola ibidem, dum dicit, quòd quando institutio à principio fuit vniuersalis, tunc nihil repugnat, id est, nullum vitium continet institutio; & ideò legem addere aut detrahere aliquid de illa, neces se non est: & consequenter verba illa, centum aureis contentus sis, vel alia similia, nihil aliud operari pos sunt, quàm fideicommis sum inducere in fauorem venientium ab intestato, quorum gratia videtur facta dicta dispositio. Sed in casu secundo, quando à principio institutio non præces sit super toto, sed ex certis tantum rebus facta est, & adiecit testator exceptionem, siue prohibitionem, quæ (vt dicit Imola) contra formam iuris est, lex habet neces se so intromittere, & prædictam exceptionem siue prohibitionem aut vitium, quod ex ea resultat, detrahere: & ideò tunc reiicitur illa exceptio aut prohibitio, & habetur perinde, ac si simpliciter hæres institutus es set. Vnde ex eo, quod contra formam iuris est, siue legis ministerio sublatum, induci fideicommis sum non potest. Tertium etiam & vltimum argumentum non ob[sect. 116] stat, quia in casu nostro dici non potest, iniquum es se, institutum in re certa, & prohibitum vltrà petere, contra voluntatem testatoris residuum hæreditatis obtinere, cùm de voluntate non constet legitimè, & perinde haberi debeat, ac si de ea non constaret. Deinde, quia in hac specie, voluntatem testatoris non seruari, non dicitur inconueniens propriè; imò iuridicum est, cùm nemo pos sit facere, quin leges in suo testamento locum habeant, & sibi imputate debeat testator, si voluntas eius non seruetur, cùm legem contempsit, vt numeris præcedentibus dicebam: Idque in foro exteriori veris simum arbitror, nec Saliceti sententiam sustinendam affirmo. In foro tamen con scientiæ, vtrùm idem obseruari debeat, nec-ne, neces sarium est inquirere. Et breuiter attingendo, pro[sect. 117] vera resolutione constituo, institutum in re certa, haberi pro hærede vniuersali, vbi cohæres vniuersalis datus non est, non solùm in foro contentioso, sed etiam in foro conscientiæ: Et sic quoad Deum etiam efficitur Dominus vniuers æ hæreditatis, in re certa institutus, vbi in contrarium non adest expres sa testatoris prohibitio. Et in his terminis loquuntur, & ita defendunt Abbas in cap. 2. de testamentis, num. 4. Petrus Ancharanus in cap. 1. eiusdem tituli, num. 11. & duobus sequentibus, & ibidem Imola num. finali, Perusinus in cap. 1. de testamentis, in 6. num. 33. Decius in cap. primo, de constitutionibus, prima lectura, columna 6. num. 28. Syluester in summa, verbo, hæreditas, el 3. num. 3. Lancelotus Galiaula in l. Centurio, num. 148. ff. de vulgar. & pupil. substitut. Guill. Benedictus in cap. Rainuncius, de testamentis, verbo, in eodem testamento, el 1. num. 262. Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. decimo, de iure accrescendi, num. 9. versiculo, & in tantum ista sententia: Et latis simè omnium, qui in[sect. 118] proposito scribunt, Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, ex num. 27. vsque ad numerum 48. eruditè tuetur istam partem, & subtiliter ac verè respondet omnibus, quæ in contrarium poterant excitari. Eandem quoque sententiam defen[sect. 119] dit Pater Ludouicus Molina tomo primo de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 155. versiculo, ad dubium propositum, fol. mihi 890. qui dicit, ita communiter respondere Doctores, & rationem reddere quoniam ius humanum, quando Diuino non aduer satur, vim habet in foro conscientiæ, sufficiensque est ad dominij translationem: Adhibere etiam limitationem, modò dolosè non fuerit testatori persua sum, reliqua ipsius bona non pertinere ad ita institutum in quota, aut in re certa, sed ad hæredes ab intestato; idque in causa fuerit, quod eo pacto suum condiderit testamentum. tunc namque notum est in conscientiæ foro, incrementum illud restituendum es se hæredibus ab intestato, quibus per fraudem iniustè est ablatum. Et quòd idem in exteriori foro iudicaretur, si de tali fraude constaret, & insuper pœna imponeretur iniusto inductori: & intelligit su periora Authormetipse, quando nullus alius es set simul institutus hæres, sed in re certa institutus dumtaxat aliquis fuis set; quoniam si alius institutus simul es set, tunc manifestum, atque indubitatum erit, etiam ab eo incremento voluis se excludere venientes ab intestato, ac proinde si per defectum hæredis, aut hæredum simul institutorum vacaret, quia mortui es sent ante testatorem, vel repudias sent hæreditatem, aut aliqua alia ratione, proculdubio per ius accrescendi, etiam in conscientiæ foro pertineret ad hæredem institutum in re certa, nec tunc es set aliquod dubium, vt dixi. Cæterum si testator expressè prohibuit, de insti[sect. 120] tutus in re certa, vltrà capere pos set, tunc quia voluntas manifesta refragatur, non poterit ipse vltrà capere, siue retinere in foro conscientiæ, in quo secundùm veritatem iudicatur, cap. tua nos, de sponsalib. cap. inquisitioni, de sententia excommunicationis. Et sic reliqua bona tenebitur venientibus ab intestato re stituere: Idque secundùm Federicum de Senis in cons. 126. incipit, Casus est talis, Perusinum in cap. 1. n. 34. de testamentis in 6. quorum opinionem sequuntur, & alios Authores referunt Villalob. in repetitione, l. re coniuncti, ff. de legatis tertiò, fol. 41. columna 3. & 4. & ibidem Ioannes Crotus num. 172. Paulus Patisius in consil. 69. num. 12. lib. 2. quod tamen Theologorum voto relinquit nec certè resoluit Ioannes Gutierrez in repetitione dictæ l. vnicæ, C. quando non petentium partes, num. 25. Verùm Pater Ludouicus Molina lib. 1. de iustitia & iure, dict. disputat. 155. in vers. cum hoc dubio,[sect. 121] ex fol. 890. vsque ad folium 894. latiùs in hoc insistit, & vt diluat difficultatem propositam, quando scilicet testator instituit vnum in quota, aut in re certa, nec dedit cohæredem, non etiam de aliis suis bonis disposuit, sed solùm expres sit, ne aduenirent, nec accrescerene hæredi ita instituto; tunc, inquam, vt resoluat, an ad hæredes ab intestato pertinere debeant in foro conscientiæ, congerit diuersas in eodem dubio sententias, quod attinet ad forum exterius & tandem dubium decidens in versic. opinio Bartoli, dicit Bartoli, & sequacium sententiam sibi placere tam in conscientiæ, quam in exteriori foro, vt scilicet hæreditas tota debeat eo casu pertinere ad. hæredes ab intestato; ipsi tamen ex fideicommis so teneantur restituere hæredi ita instituto rem illam certam, aut quotam, in qua institutus fuit: explicat tamen id procedere, quando testator illo modo es set testatus, ignarus iuris prohibentis quemquam decedere ex parte testatum, eáque de causa concedentis totam hæreditatem cuicunque hæredi ex testamento: Et subdit, quòd ea ignorantia regulariter præ sumenda est in omnibus, qui in Ciuili Iure non sunt versati, cùm hæc res non peruia, sed multùm abdita eiusmodi hominibus sit: Quòd si testator prudens & sciens id es se contra iuris dispositionem, eo pacto fuis set testatus; quòd tunc meritò hæreditas tota, in pœnam ipsius, adiudicaretur instituto solùm in re certa: quin meritò statueretur vt nullâ expectatâ sententiâ, hæreditas tota adueniret eiusmodi hæredi. Et hactenus Author prædictus, qui (vt vides) licèt diuerso modo, rem certam dumtaxat concedit hæredi instituto in vtroque foro in casu prædicto: limitat tamen, quando testator non ignorans inuincibiliter iuris dispositionem, eo pacto testamentum condidis set, & vtrumque membrum latiùs comprobat, atque exornat, vt ibi videri poterit. Addit etiam, te[sect. 122] nuis se nonnullos, stante etiam prohibitione testatoris prædicta, securum es se institutum in foro con scientiæ, nec teneri reliquam hæreditatem restituere: & ij citant Curtium seniorem in cons. 7. columna 4. Nec dicunt obstare, quòd totum retineat contra voluntatem testantis: Quia cùm lex iusta irritauerit eam voluntatem, & ipsa non obstante constituerit, institutum totum habere, de voluntate irritata per legem in foro conscientiæ curandum non est, vt colligitur ex cap. Raynaldus, in fine, de testamentis, & ex Theologis tradit Ledesma in secundam quarti, parte 18. artic. 1. fol. 227. quo modo (si hæc pars probabilis videatur) responderi poterit fundamento præ cipuo, in quo totam vim facit Pater Molina loco relato suprà. Et de his hactenus. Nunc verò & quinto loco principali, vt deue[sect. 123] niamus ad ea, quæ in initio huius capitis proposuimus, vbi quærebamus, vtrùm scilicet decisio textus in dict. §. si ex fundo, procedere debeat etiam hodie, stante dispositione, l. primæ, tit. 4. de los testamentos, lib. 5. nouæ collect. Regiæ An verò per illam legem correctum censeatur ius commune, ex quo (vt s æpè diximus) institutus in re certa, nullo alio hærede scripto, vniuersam consequebatur hæreditatem; constituendum erit, quòd verè hac in quæ stione, quamuis nonnulli huius Regni Authores scripserint, atque sententiam suam interposuerint; non tamen absolutè adeò explicarunt eam, vt nonnulla alia adiicere, siue ex profes so magis insistere neces se non sit: Idcircò plures ego proponam & distinguam casus, quam iidemmet huius Regni Scriptores proposuerint, aut distinxerint, vt sic in futurum res hæc dilucidè & indistinctè magis maneat explicata, nec ampliùs dubitari de ipsa valeat, diuersas etiam, aut contrarias sententias sustinendi (cùm occasio se offerat) locus non relinquatur. Sit igitur primus casus, cùm quæritur, vtrùm in stitutus in re certa, nullo alio cohærede scripto, vniuersam consequatur hæreditatem de iure Regio, sicut de iure communi consequebatur: loquimur autem in institutione facta simpliciter per testatorem ex re certa, siue dispositione alia, aut expres sione eius, quod ex suo patrimonio superest præter rem illam certam , ita quòd de cæteris bonis nullo modo disposuerit, sed dumtaxat, quem in re certa hæredem instituerit: Item loquimur in institutione ex re certa, verbis tamen directis aut ciuilibus facta, quæ ad inducendam institutionem sufficiant. Et quidem in hoc casu Ioannes Matiençus in d. l. prima, tit. 4. de los te[sect. 124] stamentos, lib. 5. recop. glos. 10. num. 47. securè firmauit, decisionem textus in d. §. si ex fundo, correctam manere ex decisione legis illius; ex illa namque nouè induci videtur, vt institutus in re particulari, vel certa parte hæreditatis, in ea re dumtaxat succedat, & reliqua bona ad venientes ab intestato pertineant. Vnde inquit ipse, quòd Regia lex illa prima decidit[sect. 125] hanc quæ stionem, quia cùm per eam legitimi hæ redes admittantur, ac si in testamento instituti fuis sent, atque scripti hæredes censeantur, vt constat ex illis verbis: Aunque el testador no aya hecho heredero alguno, y entonces herede aquel, que segun derecho y costumbre de la tierra auia de heredar en caso que el testador no hiziere testamento, y cumplas se el testamento, apertè videtur velle ex sententia eiusdem, quòd institutus in re certa, ad vniuersam hæreditatem non admittatur: Nam quoties quis institutus est in re certa, & sibi datur cohæres vniuersalis; habetur loco legatarij, nec aliquid præter rem certam consequitur, l. quoties, cum Glos sa, C. de hæredibus instituendis, l. 14. tit. 3. partit. 6. & suprà diximus: Sed ex decisione dictæ legis Regiæ, hæredes legitimi instituti videntur vni uersaliter: Ergo sequitur neces sariò dicendum, quod ipsa lex Regia prima corrigat decisionem textus in dict. l. 1. § si ex fundo ff. de hæredibus instituendis. Sequitur etiam (vt ipsemet Matiençus putauit) quòd in hac specie dici non pos sit, quem decedere pro parte testatum, & pro parte intestatum; imò in omnibus testatum decedere: ideò dicendum es se, quòd hæredes legitimi, scripti censeantur, & vocati: Dicendum etiam, eo modo institutum in re certa, datis cohæredibus vniuersalibus legitimis succes soribus ab intestato, loco legatarij habendum, & testatorem nulla ex parte intestatum deces sis se videri. Et ad hæc duo principaliter reduci debent fundamenta Ioan[sect. 126] nis Matienci in quæ stione præfata: atque eiusdem sententiam ita simpliciter amplectitur Antonius Pichardus ad §. hæreditas, num. 36. Institut. de hæredibus instituendis: Vbi dicit in primis, lege municipali effici pos se, vt pos sit quis pro parte testatus, & pro parte intestatus decedere. Quod in eodem §. notauit Minsingerus in fine. Decius etiam in l. ius nostrum, num. 12. ff. de regulis iuris. Deinde infert, quòd cùm hodie attenta decisione dictæ l. Regiæ primæ, pos sit quis decedere pro parte testatus, & pro parte inte status, institutus in re certa, eam tantummodò rem consequetur, non verò vniuersam hæreditatem. Et reddit rationem, quia scilicet ces sat ratio, propter quam ad reliqua bona institutio certæ rei trahitur, intelliguntúrque eo casu ex tacita mente defuncti in reliquis bonis venientes ab intestato vocati: In ipsa quoque sententia fuit (sed alia via, diuersáque ratione, aut fundamento; non fundamento aut con sideratione Matienci adducitur) Hieronymus Cæ uallos practicarum communium contra communes, quæ stione 214. per totam: vbi firmat hanc opinionem veram es se, & certis simam, & tenendam in iudicando & consulendo, & consequenter succedere venientes ab intestato in reliquis bonis, & institutum in re certa, eam dumtaxat consequi rem, non verò vniuer sa bona. Et quamuis (vt dixi) aliâ viâ ducatur, nec moueatur verbis dictæ l. Regiæ primæ (quibus Matien çus nitebatur præcipuè) totum tamen fundamentum in præ sumpta defuncti voluntate facit, qui tacitè videtur (vt ipse credit) in reliquis bonis sic institutum excludere, & venientes ab intestato vocare. Verùm in casu prædicto, ac in eisdem terminis,[sect. 127] quòd institutus in re certa, alio cohærede non dato, etiam iute Regio ad vniuersam hæreditatem admittatur, nec corrigatur ius commune ex decisione dictæ legis Regiæ primæ; primus omnium defendit Burgos Salon de Paz prima part. l. 3. Tauri, 6. conclus. num. 858. & 859. folio mihi 283. sequuntur D. Anton. de padilla in l. eam quam, num. 93. & 94. C. de fideicommis sis. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1.6.17. n. 23 Ioannes Gratianus (qui Matiençum refert & improbat) regula 281. num. 8. eiusdem etiam opinionis fuis se videtur Alphonsus Azeuedus; is namque in eadem l. 1. tit. 4. lib. 5. nu. 163. in fin. mouet prædictam quæ stionem, & se remittit ad ea, quæ Burgos de paz vbi suprà scripsit; & sic clarè videtur ilium sequi: Ipsam quoque sententiam, veriorem, & omninò tenendam ego arbitror, & libentiùs amplector: & vltra ea, quæ superiores Authores in proposito considerarunt, adnotabo nonnulla, quæ ab eisdem tacta non fuerunt, nec forsan excogitata; idque vt distinctè magis fiat, ea in primis expendi debebunt fundamenta, quibus ipsimet pro hac opinione excitantur præcipuè. Et in primis ideò addu[sect. 128] cuntur, quòd legum correctio, quantum fieri pos sit, vitari debeat, l. vnica, C. de inofficiosis donationibus, cap. cum expediat, de electione, lib. 6. cum aliis vulgatis: Sed in dicta l. prima nouæ collectionis Regiæ, nullo modo disponitur, hæredem in re certa institutum, cohæ rede non dato, à cæteris rebus hæreditariis excludendum es se; imò nec de hoc aliquo modo tractatur: Ergo nequaquam dicendum est, legem illam[sect. 129] correctoriam es se iuris communis, sic potiùs interpretari ea debet, cùm noua sit, vt distinguatur & declaretur per legem antiquam, siue communem, nec correctio aut innouatio inducatur, de qua non apparet: Idque iuxta sententiam Glos s æ singularis in l. sciendum, in principio, vbi Bartolus nu. 2. Angelus in principio. Iason n. 4. & Castrensis num. 5. ff. qui satisdare cogantur. Fulgosius in cons. 85. colum. 2. Socinus iunior in cons. 131. n. 36. lib. 1. Ruinus in cons. 29. num. 5. prope medium, lib. 3. & plura dicit Rodericus Suarez in proœmio legum fori, fol. 4. pagina 2. cum sequentibus. Menochius in cons. 187. num. 37. & 38. lib. 2. vbi aliis pluribus Authoribus relatis, doctrinam Glos s æ in[sect. 130] præcitara l. sciendum, tunc demùm procedere explicarunt, quando non constat, legem nouam corrigere antiquam, sed vnam generaliter, alteram specialiter loqui: Tunc enim vna ab altera declaratur; sic ergo & in casu præ senti declarari & interpretari debebit, nec correctio prædicta poterit admitti: Eò magis,[sect. 131] quòd talis interpretatio fauorabilis est, quia per eam ius commune seruatur illæ sum, & sic omninò amplectenda, Socinus iunior in cons. 105. n. 32. volum. 3. Craueta in cons. 135. n. 38. Deinde & secundò, pro eadem parte non medio[sect. 132] criter vrget, quòd negari non pos sit, quin dicta l. Regia prima loquatur in casu dis simili à nostro; nempe quando nullus est hæres scriptus in testamento, aut scriptus non adit hæreditatem: & sic in casu, quo hæres ex testamento deficit; vnde alter casus, quo hæ res scriptus sit, sed dumtaxat in re certa, vel in aliqua parte hæreditatis, omis sus est, & sic manere debet in dispositione iuris communis, iuxta quam institutio trahitur ad vniuersum. Nec deficit hæres testamentarius, cùm ex dispositione legis, institutus in re certa, alio cohærede non dato, habeatur pro hærede vniuersali, vt diximus suprà, in initio huius capitis, & in proposito rectè adnotauit Gratianus dicta regula 281. n. 8. & fuit priùs de mente Salon. Burgensis de paz vbi supra, n. 858. in versiculo, tum quia, & D. Anton. de padilla in dicta l. eam quam, C. de fideicommis sis, n. 93. qui inde atque ex eo rectè inferunt, etiam de iure Regio non ces sare rationem decisionis dicti §. si ex fundo, vt referens ipsorum opinionem & fundamenta expendit etiam Matiençus dicta glos sa 10. num. 46. in principio. Et prædictum argumentum comprobatur satis ex his, quæ scripserunt Berous in cons. 143. nu. 20. versiculo, non obstat, lib. 2. Riminaldus senior in cons. 187. nu. 22. versiculo, ad secundum, lib. 1. Menochius in cons. 187. n. 32. lib. 2. vbi declarando re[sect. 133] gulam l. commodis simè, ff. de liberis & posthumis constituunt, tunc dici relictum in dispositione iuris communis, id quod omis sum est, quando nihil fuit omninò à lege noua, siue statuto determinatum, prout in dict. l. contingit, vbi hac de re nullum verbum scribitur, nec aliquid noui determinatur (quod ne[sect. 134] gari non potest.) Fatemur ergo verum es se, in hac specie dici non pos se, testatorem pro parte testatum, & pro parte intestatum decedere; imò in totum deces sis se testatum (vt ipsemet Matiençus affirmat;) id tamen euenire ex eo, quòd beneficio & dispositione legis, institutio certæ rei ad vniuersum trahitur, sicut iure communi statutum erat, nec iure Regio correctum apparet; non verò (vt idemmet Author arbitrabatur) ex eo quòd hæredes legitimi censeantur scripti & vocati, & admitti debeant, cùm potiùs reuera excludendi sint, nec eo casu admittantur in ea lege: Vnde ces sat argumentum in quo principaliter insi[sect. 135] stit, & suam opinionem fundat Matiençus, quia in dicta l. Regia prima non sunt dati cohæredes vniuer sales, legitimi succes sores ab intestato, eo casu, quo aliquis institutus est in re certa, vel in aliqua parte hęreditatis, nec fit de hoc casu aliqua mentio ibidem; non etiam aliquid disponitur: & sic remanet incorrecta decisio textus in dicto §. si ex fundo, vtpote co[sect. 136] hærede vniuersali non dato. Tantùm ergo deciditur ibi de nouo, valere testamentum, & legata relicta deberi, etsi nullus in eo hæres institutus sit, vel institutus hæreditatem non adierit, quod aliter erat iure communi statutum, vt ibidem ipsemet Matiençus, & Azeuedus notarunt, Tellus Fernandez in l. 3. Tauri, 3. p.n. 1. & 2. & 3. & tunc eos succes suros. qui ex dis positione iuris, aut terræ consuetudine succes suri erant, si testator nullum testamentum fecis set, id quod iuris communis dispositionij, & voluntati te statoris valdè consonum es se videtur, ea ratione, quod testator quoties non disposuit, ad quem hære[sect. 137] ditas debeat peruenire, præ sumitur voluis se, quòd perueniat ad legitimos hæredes venientes ab inte stato. Paulus Castrensis in cons. 241. ad finem, versiculo, idem ergo, vol. 2. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 17. in finalibus verbis. Non tamen inde sequitur, quòd dicatur eos hæredes instituis se, aut pro parte testatum, & pro parte intestatum non deces sis se, cùm legatis relictis, aut aliis dispositis, hæredem non scripsit, vel scriptus noluit adire, cuius contrarium constanter tuetur Mariençus idem in d. l. 1. tit. 4. glos. 10. n. 47. & nu 56. & glos. 13. per totam, & glos sa 11. n. 2. Quibus in[sect. 138] locis in ea opinione est, vt existimet, intestatum non decedere iure Regio testatorem, qui fecit testamentum, sed nullum hæredem instituit, quia secundùm eum censentur scripti venientes ab intestato, seu ab eo tacitè vocati; & improbat Tellum Fernandez in[sect. 139] dicta l. 3. Tauri. 3. p.n. 2. & Ferdinandum Vasq. de Menchac. de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. n. 245. & n. 249. versiculo, ex quo patet: qui contrà tenuerunt, scilicet in terminis dictæ l. Regiæ primæ, testatorem decedere pro parte testatum, & pro parte intestatum: Eò autem dumtaxat improbat, quòd (vt anteà dicebam) succes sores legitimi, tacitè censeantur vocati, & sic non ab intestato, sed potiùs ex testamento succedere dicantur. Ego verò (vt suprà notabam) verius[sect. 140] contrarium arbitror, & Telli, & Ferdinandi sententiæ magis accedo, vt scilicet eo casu, pro parte testatus, & pro parte intestatus dicatur testator decedere, & hæredes legitimi non ex testamento, sed ab intestato ex lege vocentur, atque succedant: Ipsorum autem sententia, vt nouè & meliùs comprobari pos sit, neces se erit discutere prius, quid in hac re iure communi sancitum sit, & vtrùm iure Regio innouatum, siue correctum fuerit ex dispositione dictæ l. Regiæ [sect. 141] primæ. Et quidem iure communi, succedentes ab intestato, siue ex ficta morientis voluntate succedere dicuntur, vt scribit Glos sa in l. conficiuntur, ff. de iure codicillorum: & sequuntur Iacobinus à S. Georg. in inuestitura feudali, in verbo, Marchio, in fine, & Berous in cons. 84. in fin. lib. 2. siue ex præ sumpta defuncti voluntate, vt dicit Baldus Nouellus in l. Cum filiofamilias, num. 4. ff. de legatis 1. quem sequuti sunt Hugo Celsus in cons. 97. n. 4. Menochius in cons. 210. n. 50. lib. 3. siue ex tacita testatoris voluntate, vt docuit Baldus in cons. 118. Præ supposito, col. 2. lib. 4. quem sequuntur Craueta in cons. 176. in fine. Menochius lib. 4. Præ sumptione 27. num. 13. siue, vtcunque sit, verè & propriè non dicuntur substituti, aut vocati à testatore, sed à lege, vt constat ex his, quæ scribunt Bald. in l. si emancipati, in 8. oppositione, n. 11. C. de collationibus, Alexand. in cons. 44. in fin. lib. 4. Iason in cons. 202. col. 7. lib. 2. Petrus de Peralta in l. si quis in principio te stamenti, n. 69. ff. de legatis primo, Padilla in l. ab eo, n. 5. in fin. C. de fideicommis sis: Vbi dicunt succedentes ab[sect. 142] intestato non habere formalem titulum ab homine, sed à lege, & sic venire impropriè, idest tacita voluntate defuncti; propriè verò dispositione legis: & latiùs comprobat, & sequitur istam resolutionem Menochius dicta præ sumpt. 27. n. 7. & n. 13. & 14. & n. 15. refert Aretinum, Marium Salomonium, & alios dicentes, verum es se, succedentes ab intestato venire quidem ex tacita mente defuncti, non tamen pos se dici hæredes institutos. Quod etiam probauit apertè [sect. 143] Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 4. [sect. 144] tit. 1. n. 9. Iure autem Regio nulla lege hoc reperitur innouatum, nec verba d. l. Regiæ primæ contrarium denotant; quippe cùm potiùs verbis eiusdem clarè probari videatur, vocationem illam potiùs legis es se, quàm testatoris. Dicit enim lex ipsa: Y entonces herede aquel, que segun derecho, o costumbre de la tierra auia de heredar, si el testador no hiziera testamento. Ecce, vbi lex dumtaxat disponit id, quod ipsamet iuris communis dispositione contingeret, scilicet, succedere eos, qui aliàs nullo condito testamento succes suri erant, non verò alterat ius commune nouitate aliqua quoad id introducta, nec ex eo, quòd testator, qui nullum hæ redem instituit, videatur se conformare cum legis dispositione & vocatione, & voluis se succedere eos, qui ex lege ad succes sionem vocantur, Inde sequitur, dicendum es se, eos videri hæredes institutos propriè, aut ex testamento succedere, siue testatorem ex ea parte cum hærede deces sis se: cùm re vera (quod attinet ad institutionem) intestatus deces serit, qui nullum hæredem scripsit, quamuis quo ad alia testatus videatur, & sic eorum respectu dicatur, Y cumplas se el testamento: Non verò testatus iudicatur ex alia parte, qui reuera intestatus pro parte deces sit. Secundus casus sit cùm quæritur, vtrùm institu[sect. 145] tus in re certa, dato cohærede vniuersali, de iure Regio vniuersam consequatur hæreditatem, si vniuer salis cohæres ante testatorem moriatur, vel hæreditatem repudiet, aut alia quacunque ratione hæreditatem non adeat. Et quidem iure communi manife stum est, ius accrescendi habere locum in hoc casu, & sic institutum in re certa, ad vniuersum admitti iure accrescendi; id quod aliis Authoribus relatis in initio huius capitis probauimus: & tenuerunt expressè post alios, Costa in dict. c. si pater, verbo, in re certa, n. 13. Gras sus receptar. sentent. §. hæreditas, quæ st. 3. n. 3. & §. institutio, quæ st. 22. n. 3. Iure autem Regio quid dicendum sit eodem casu retento, non modò explicarunt Authores superiores, imò ex his omnibus quos adhuc præcitaui, nullus equidem tangit: Mihi tamen iuris rationem attentè consideranti, veris simum videtur, idem ius statuendum es se iure nostro Regio, quod statutum diximus lege ciuili, & sic innouatum non es se ius commune. Nam & iure[sect. 146] Regio iuri accrescendi locum es se, nec illud sublatum ex decisione dictæ l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, probatis simum est, & rectè tuetur Padilla in l. eam quam, n. 95. & 96. C. de fideicommis sis. Vnde reliqua hæreditas ex dispositione legis sic debet in hoc casu instituto in re certa accrescere de iure Regio, sicut de iure communi accrescebat. Deinde, nam in hac specie perinde haberi debet, ac si ab initio institutus in re certa fuis set hæres vniuersalis institutus, nec aliquis cohæres fuis set datus, vt in hac materia scriptum reliquerunt omnes ferè, qui de hac quæ stione tractarunt: & ex aliis notarunt Costa, & Gras sus in locis proximè præcitatis, Couar. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 1. n. 9. Bellonus supput. iuris. lib. 4. c. 18. in principio. Menoch adipiscendæ pos ses. remed. 4. n. 116. & seq. & sic idem dicendum est, quòd in casu præcedenti, cùm nulla pos sit congrua discriminis ratio as signari. Prætereà (& hoc est præcipuum fundamen[sect. 147] tum) quia d. l. Regia prima nihil disponit in hoc casu; loquitur enim illa lex, quando nullus scriptus suit hæres, vel scriptus repudiatur, aut noluit adire, & sic quando nullus est hæres: qui casus diuersus est à nostro, vbi ex legis dispositione, & iure accrescendi datur hæres vniuersalis qui ad vniuersam hæreditatem debet admitti, vel non dato cohærede vniuersali, vel dato repudiante: Procedit ergo Regia lex ipsa, quando institutus repudiat, & nullus alius reperitur hæres scriptus; tunc enim deuoluitur ius succedendi ad hæredes legitimos: secus tamen est, vbi alius hæ res existit, licèt in re certa institutus; quo casu nihil ibi de nouo deciditur, & sic ius commune remanet incorrectum: Imò si verum amamus, & communes[sect. 148] Doctorum resolutiones in hac materia euoluimus, atque subtiliter expendimus, inueniemus equidem, fortiùs ipsas in hoc casu, quam in præcedenti adstringere, & vrgere; namque instituto aliquo in re certa, & cohærede vniuersali dato, siue alio instituto simul, manifesta redditur atque indubitata testatoris voluntas, voluis se, inquam, cum, etiam ab eo incremento venientes ab intestato excludere. Idcircò, si per defectum hæredis, aut hæredum simul institutorum vacaret, quia mortui es sent ante testatorem, vel hæreditatem repudias sent, aut aliqua alia ratione; absque dubio ea pars ad hæredem institutum in re certa, pertineret de iure Regio, sicut de iure communi pertinere diximus suprà. Ratio namque ipsa, eadémque testatoris voluntas, sic vno iure attento, sicut alio mílitat, nec potest in hoc diuersum ius constitui: Iure autem communi attento, claram es se & indubitatam testatoris voluntatem, vt scilicet venientes ab intestato voluerit excludere, expres sim & verè as seuerarunt permulti citati suprà, in initio huius capitis, n. 12. & tam in exteriori, quàm in interiori conscientiæ foro id indubitatum es se, optime obseruauit P. Ludouicus Molina tom. 1. de iustitia. & iure, tract. 2. disp. 155. fol. 889. ad finem. Tertius casus sit, cùm quæritur, vtrùm institutus[sect. 149] in re certa, admittatur de iure Regio ad vniuersam hæreditatem, cùm testator expressè prohibuit, ne ex bonis aut hæreditate sua vltrà consequi pos set, siue quòd rem illam certam, aut partem tantum haberet. Et quidem in hoc casu nihil certum scripsit, nec aliquid resoluit, sed dumtaxat retulit se ad ea, quæ Greg. Lopez scripserat, Burgos Salon de Paz 1. p.l. 3. Tauri, concl. 6. n. 863. Matiençus verò in eadem l. 3. tit.[sect. 150] 4. lib. 5. glos. 10. n. 48. in ea opinione fuit, vt existimaret, sic institutum in re certa, & prohibitum ampliùs petere, iure Regio nihil præter rem certam consequi pos se, sed reliquum hæredi legitimo competere: & quamuis de iure communi contrarium ego neruosè (vt vidisti) probauerim; iure tamen Regio attento, & noua decisione d. l. primæ, tit. 4. lib. 5. extante, eandem sententiam Matienci libenter amplector; non tamen intelligo ex eo procedere, quòd hæres legitimus censeatur à testatore institutus (vt Matiençusmetipse, sed malè quidem putauit, & superiùs etiam ex profes so improbaui:) Ex alio ergo ita tenendum erit, videlicet quia ratio præcipua, propter quam iure communi attento, aliter resolui, ces sat hodie omninò ex nona decisione eiusdem l. primæ, & sumus in casu, in quo apparet manifestè, voluis se testatorem pro ea parte intestatum decedere; vnde ex ipsamet lege impleri debet testamentum quoad rem illam certam, & reliquum hæredi legitimo ideò concedi, quòd nullus alius à testatore hæres institutus fuerit, & potuerit paganus etiam pro parte testatus, & pro parte intestatus decedere, vt inquit Tellus Fernandez 3. p. l. 3. Tauri, n. 2. id quod aliter iure communi procedebat, vt certis simum & vulgatum est: Iure autem Regio attento, siue post decisionem Præfatæ l. primæ, contrarium resoluit Greg. Lopez, quidquid in eam sen sum, malè ipsum citauerit Matiençus loco relato suprà. d.n. 48. dicens hanc opinionem tenendam es se, quidquid iure communi, & Regio contrarium as seruerit Greg. Lopez; in quo equidem decipitur: id namque ab ipsa veritate, & eius viri resolutione & mente omninò alienum est: Tum, quia quæ stionem, quam[sect. 151] Gregorius ipse mouet in l. 14. tit. 3. partita 6. verbo, Todos los bienes, non inducit ad terminos iuris Regij, aut terminos d. l. Regiæ primæ: Tum etiam , quia Saliceti opinio, quam ipse tuetur ibi, huic opinioni potiùs conuenite, quàm contrariari videtur, & sic in contrarium allegari aut expendi non debet: Imò pro hac parte adduci potest idemmet Greg. in l. 2. tit. 2. partit. 6. ibi namque ab eo dicta, potiùs huic resolutioni conuenire, quàm aduersari videntur: conuenit etiam Hier. de Cæuallos pract. commun. contra communes, qu. 707. in fine, resolutio & obseruatio, quatenus ex decisione d. l. Regiæ primæ obseruauit, testatorem de iure Regio decedere pos se pro parte testatum, & pro parte intestatum; idcircò & ius accrescendi pos se expressè prohiberei: Vnde (ve ego considero) & tacitè [sect. 152] poterit prohibere, aut videbitur equidem prohibuis se, si specie superiori retenta, verba præfata adiecerit. Quartus & vltimus casus sit, cùm quæritur, vtrùm[sect. 153] institutio in re certa facta, trahatur de iure Regio ad vniuersum, alio non dato cohærede vniuersali, si facta fuerit per verba obliqua, & communia, non autem directa: & quidem in hoc casu, sicut de iure communi sic institutus, censetur legatarius, & non hæ res, vt communi consensu affirmare as serunt, & sic resoluunt Anton. Gomez, tom. 1. var. c. 10. de iure accrescendi, n. 12. Roderic. Suar. in l. quoniam in prioribus, q. 7. n. 2. Guill. Bened. in d.c. Rainuntius, n. 264. Iacob. Menoch. lib. 4. præ sumpt. 20. n. 3. & 4. dicens, quòd in stitutus in re certa, habetur loco legatarij, quando testator eum verbis obliquis vocauit, vt si dixit, iure institutionis reliquit, & legauit: hæc enim verba, relinquo, Lego, & similia, sunt obliqua, quæ ad hæredis institutionem non trahuntur, vt ibidem ipse probauit: Sic ergo & iure Regio legatarius, & non hæres censeri debebit: Erit tamen iure Regio verum, etiam alio cohærede non instituto, quidquid sit de iure communi, tamen legatarium rem illam certam habiturum, & reliquum ad legitimos hæredes peruenturum, cùm eo iure valeant legata, & cætera in testamento relicta, etiam absque hæredis institutione, vt scribit Tellus Fernand, in l. 3. Tauri, num. 3. & ibidem tradiderunt omnes communiter. # 18 CAPVT XVIII. Pœnas negantium, & de mendacio conuictorum, permultas es se in iure, quæ diffusè, remis siuè tamen enumerantur hoc cap. ac præcipuè agitatur, qu aliter, & quibus casibus locum habeat pœna constitutionis legis final, ff. de rei vendicatione, nonnulla ad propositum eiusdem adnotantur, legis 3. tit. 3. p. 3. decisioni applicantur, & permultis aliis commemoratis, Fuluij Paciani locus commendatur. Deinde, vtrùm negans rem habere, quam exhibere rogatur, si non constet ad eum peruenis se, pos sit iure negare, & eius as sertioni iuratæ credatur, tam si exter, quàm si non extet suspicio, rem ad eum peruenis se, vel si ipse fateatur, rem peruenis se, sed dicat amisis se eam? vbi Francisci Bursati cons. 354. vol. 4. expenditur in terminis. Tandem, instrumentum amis sum es se, quo pacto, quibúsve modis, aut testibus probari pos sit; an etiam iuramento probari valeat? & de materia l. finalis, C. de fide instrumentorum, remis siuè actum hoc loco. SVMMARIVM. -  1 Negans se pos sidere, si de mendacio conuincatur, priuatur pos ses sione, & transfertur in aduersarium sine aliqua traditione. -  2 Sed ius proprietatis saluum remanet neganti, sic vt super illa agere pos sit. -  3 Negans se pos sidere, quare pos ses sione priuetur? -  4 Negans se pos sidere, & de mendacio posteà conuictus, vt pos ses sione priuetur, nonnulla interuenire neces se est, quæ remis siuè traduntur; & num. seq. -  5 Author reddit rationem, ob quam huius Capitis latiorem explicationem reliquit. -  6 L. finalis, ff. de rei vendicatione materiam, absoluta & prena manu tractas se quamplures, qui hoc numero præcitantur. Vbi inter alios Authores, Fuluius Pacianus in propo sito commendatur. -  7 Negans narrata, provt narrantur, vtrùm incurrere debeat pœnam dictæ l. finalis? vbi opinio Bartoli magis probatur, & legis 3. tit. 3. partit. 3. decisioni applicatur. -  8 Negans narrata, prout narrantur, nec videtur præ cisè negare, nec præcisè confiteri. -  9 Negans, vt incurrat pœnam l. finalis, ff. de rei vendicatione, neces se est, quòd specificè, non autem vniuersaliter sub inuolucro verborum negaverit. -  10 L. finalis, ff. de rei vendicatione, praxis adducitur, & instruitur actor, qualiter negatione facta, debeat experiri. -  11 Negans, vt incurrat pœnam dicta constitutionis, neces se est, vt actor petat, reum pœnâ negationis puniri, quoniam illo non instante, pœna non committitur. -  12 Negans in omnibus casibus, in quibus non incurrit pœnam dictæ legis finalis, eo quòd simul non interueniunt multa, quæ ad incurrendam eam pœnam neces saria sunt; saltem in hoc punitur, vt teneatur ad omnia damna & expensas, quæ agens petitorio pas sus fuerit ob talem negationem, prout hoc numero declaratur. -  13 Negans se pos sidere, non priuatur pos ses sione, nisi actor as sumpserit in se onus probandi pos ses sionem suam, etiamsi constaret reum pos sidere, antequam actor probas set. -  14 Negans rem habere, quam exhibere rogatur, si non constet ad eum peruenis se, vtrùm pos sit iure negare, & eius as sertioni iurata credatur, tam si extet, quàm si non extet suspicio, rem ad eum peruenis se, vel si ipse fateatur rem peruenis se, sed dicat ami sis se eam. Et hac de re Francisci Bursati locus commendatus. -  15 Instrumentum amis sum es se, an & quo pacto, quibúsve casibus, iuramento probari pos sit? vbi & de intellectu. & materia l. finalis, C. de fide instrumentorum, remis siuè. -  16 Ibidem etiam, qualiter instrumenti amis si tenor, quibúsve testibus, aut modis probari pos sit? remis siuè. -  17 Negans in casibus omnibus prædictis, & in aliis similibus, ita demùm punitur, prout dictum est, si dolo & scienter facta fuerit negatio, vel in fraudem. -  18 Fideius sor, qui negat se fideius sis se; vtrùm perdat excus sionis beneficium? -  19 Vbi & quid de hærede negante rem hæreditariam es se. -  20 Et de negante se pos sidere rem iure pignoris, vel rem es se debitoris, cum ab alio creditore conuenitur. SIngularis extat in Iure constitutio legis[sect. 1] fin. ff. de rei vendicatione, quâ planè probatur, quòd negans se pos sidere rem petitam ab alio, si de mendacio conuincatur, priuatur pos ses sione, & transfertur in aduersarium, sine aliqua traditione. Id quod expressè docuit Iureconsultus ibi, in hæc verba scribens: In rem actionem pati non compellimur, quia licet alicui dicere, se non pos sidere, ita tamen vt si pos sit aduersarius conuincere , rem ab aduersario pos sideri, transferat ad se possessionem per Iudicem, licèt suam es se non probauerit: Et confirmat Regial. 3. tit. 3. par. 3. quę subdit, in propo sita specie saluum remanere ius proprietatis negan[sect. 2] ti, & de mendacio conuicto, sic vt super illa agere pos sit, quamuis (vt diximus) pos ses sione priuetur: Fortas sis hoc ideò quia mentitus est, & sic in pœnam[sect. 3] mendacij, vt pro certo tradunt Authores omnes referendi statim, qui pœnas negantium & de mendacio conuictorum, permultas es se in iure, diffusè ob seruarunt: vel quia metu actionis videtur derelinquere pos ses sionem, secundùm Bartolum in d. l. final. quem sequuntur communiter Scribentes, vt iidemmet Authores nunc commemorandi adnotarunt, & aduertit Gregorius Lopez in d. l. 3. partitæ: Verùm vt[sect. 4] negans se pos sidere, & de mendacio posteà conuictus, pos ses sione priuetur, nonnulla simul interuenire neces se est, quæ quidem, & alia nonnulla in[sect. 5] proposito vtilia, & neces saria, non mediocri studio & diligentia aliquando ego elaboraueram, atque distinctione, & resolutione explicata, in medium proferre proposueram: Nunc autem sciens, consultò que coactùs vt (vt ita dicam) prætermittenda duxi; & ideò, quod de ipsis, plena atque absoluta manu[sect. 6] scripserit, & quæ ad hanc quæ stionem conferunt siue spectant, plenè quidem, & cæteris aliis diligentiùs explanauerit Fuluius Pacianus, quem statim referam: Ipse autem disputationem hanc longa serie prosecutus est, pœnas etiam negantium diffusè enumerauit, & multis, atque diuersis casibus applicauit, sic vt omninò debeat in proposito commendari. Nec nocebit, eadem de re alios quamplures originaliter prælegis se, quos ego & prælegi, & in vnum conges si: Doctores, inquam, in dict. l. fin. ff. de rei vendicatione. Gregor. Lopez in dict. l. 3. partitæ, per totam, & in l. 5. tit. 13. partit. 2. glos. 1. & penultima, & in l. 8. titulo 7. verbo, El que negare, partita 3. Iasonem, qui adducit multos casus, in quibus mendax punitur priuatione rei, vel iuris, quod prætendit, in l. quod te mihi, numero 30. ff. si certum petatur, & in l. 2. ex num. 86. C. de iure emphyteutico, & in l. final. ex numero 3. C. de fideicommis sis. Afflictis decision. 18. Felin, cum ampliationibus, & limitationibus in cap. cæterùm, numero 28. Dueñas regula 335. Hippol. in singulari 242. Chas saneum in consuet. Burg. rubrica 4. §. 17. verbo, pour le prix, numero 5. Guill. Bened. in cap. Rainuntius, de te stament. verbo, si absque liberis, el 2. num. 164. qui rem hanc multis exornat atque corroborat doctrinis. Didacum Perez in l. 1. tit. 4. verbo, positiones, lib. 3. ordinamenti. Alexand. cons. 35. volum. 3. Barbatiam cons. 82. volum. 3. Roman, in cons. 59. Guidon. Papæum singulari 609. Modernus Paris. qui in vas sallo præ scrip sit regulam d. l. finalis, cum quinque limitationibus, in consuet. Paris. titulo primo, §. 30. numero 5. Marc. Anton. Cuccum in tractatu, de metiente circa pos ses sionem, per totum, vbi plenis simè de materia d. l. final. qui habetur tractatuum tomo 3. part. 2. fol. mihi 291. & sequentib. Catel: Cottam in memorabilibus iuris, verbo, negans, & verbo, mendax. Anton. Gabriel. communium lib. 5. titulo, de acquirenda pos ses sione, conclus. 5. per totam, vbi latis simè. Hippol. etiam in rubrica de fideius soribus, ex numero 322. vsque ad numerum 345. Rolandum in consil. 88. per totum, volumin. 4. Stephanum Gratianum disceptation. forensium, cap. 109. per totum. Bernard. Vvermens inter oper. Harmant. libro 1. practicarum obseruation. cap. vltim. Simonem de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. interpretatione 2. dubitatione 2. ex numero 278. folio 504. Petrum Surdum in cons. 214. lib. 2. D. Anton. Menes. de Padilla in l. quæ stionem, à principio, C. de fideicommis sis, vbi per totam legem explicat, limitat, atque extendit decisionem dictæ legis finalis. ff. de rei vendicatione. Anton. Galeat. Maluas. in cons. 101. num. 21. & 22. volum. 1. Iacobum Mandellum de Alba in consil. 606. Cacheranum decis. 29. & decision. 178. num. 8. & decis. 66. num. 15. Antonium Thesaurum decision. 50. Hippolyt. Ruminal. in cons. 382. numero 8. & num. 88. & numero 104. & seq. lib. 4. Matthæum Brunum in tractatu, de ces sione bonorum, quæ stione 50. principali, ex numero 104. & seq. Hieronymum Laurentium decisione Auenionensi 115. Osasc. deci sion. 66. ex num. 5. Ioannes Gutierrez in authen. sacramenta puberum, C. si aduersùs venditionem, num. 69. & de iuramento confirmatorio, capite 16. numero 72. & cap. 16. numero 20. Matthæ. Coler. in tractatu, de proces sibus execut. 1. par. capit. 10. numero 349. Hartman. practicarum obseruat. forens. libro 2. obseruatione 5. Ioannem Gratianum regula 312. per totam. Martin. Monter. à Cueua causar. ciuili. regni Aragonum, decisione 48. numero 37. & 38. Alphons. Azeued. in l. 10. titulo 2. numero 2. lib. 1. latiùs in l. 2. titul. 7. lib. 4. ex numero 54. vsque ad numerum 61. Hieronymum de Cæuallos, qui superiores non refert, praticarum communium contra communes, quæ stione 128. & 129. Arismin. Tepat. lib. 1. fol. 399. Fuluium Pacianum (qui vt dixi, latis simè explicauit) de probationibus, libro primo, capite 19. per totum. Antonium Fabrum in lib. 9. C. ad titulum de rei vendicat. definitione 7. folio 249. latè Seraphinum referendum infrà in vltimis verbis huius cap. Ij omnes vnanimiter dubitarunt, vtrùm negans narrata, prout narrantur, incurrere debeat pœnam, quæ in d. l. finali, statuitur contra negantem? Et non incurrere eam pœnam, nec pos ses sionem amittere, tenuerunt Salicetus, Bartolus, Ioannes de Imola, Paulus Castrensis, Baldus, Alexander, Hippol. de Marsil. Parisius, Anton. Gabriel, Trigon. Iason, & alij permulti, cum quibus sic defendit, & ab hac opinione in indicando & consulendo recedendum non es se, affirmat Fuluius Pacianus (mihi quidem valdè eruditus) d.c. 19. num. 108. & 109. & eum non referens, sic dixit tenere nonnullos, alios verè contrarium arbitrari, & neutram partem probauit Hieron. de Cæuallos pract. commun. contra communes, q. 128. n. 7. sed Bartoli sententiam expressè sequitur D. Anton. Menes de padilla in d.q.n. 10. C. de fideicommis sis, quam ita renendo, nonnulla vltra Authores relatos, & alios, erunt in proposito obseruanda. Ac primum quidem, sic intelligendam decisionem d. l. 3. tit. 3. par. 3. vt Bartoli doctrinæ ac resolutioni conueniat, & consequenter, vt pœna ibi posita, dumtaxat intelligatur in mendacio circa pos ses sionem commisso, intelligendo provt præfati Authores declarant, & in d. l. fin. ff. de rei vendicatione exprimitur, ibi: Quia licet alicui dicere, se non pos sidere: Non verò in eo, qui narrata negauit simpliciter, aut negat narrata prout narrantur: & discriminis ratio manifesta est, quoniam qui taliter negat, nec videtur præcisè negare, nec fateri præcisè, & ad pœnam prædictam incurrendam, neces se est, quòd negans, specificè, non autem vniuersaliter, & sub inuolucro verborum negauerit: quod singulariter docuit Salicet. in l. 1. in sin. C. de litis contestatione, & aduertit Fulu. Pacian. d.c. 19. n. 108. Steph. Gratian. discept. forens. c. 109. n. 9. cum seq. Deinde & secundò obseruandum erit, singularem[sect. 10] es se, & iuri consonam praxim, quam in proposito d. l. fin. cùm pluries sibi casus occurris set, obseruas se dicit Angelus in eadem l: fin. & cum iudicio probauit Greg. Lop. in d. l. 3. partit. verbo, De la tenencia, scilicet, quòd negatione facta, actor petat dari per Iudicem licentiam intrandi pos ses sionem rei peritæ, tanquam vacantis à reo, seruato iure cuiuslibet tertij, nec pos sit reus licentiæ contradicere, cum suâ non intersit; quia as serit, se non pos sidere, & quod Index id facere debeat, quoties de alterius tertij pos ses sione non constiterit: Et hoc fuit de mente Speculatoris (quem Gregorius non citat;) is enim in §. nunc aliqua, in q. 65. in fin. de emphyt. expres sim dixit, quòd ad hoc vt negans[sect. 11] incurrat pœnam constitutionis d. l. fin. neces se est, vt actor petat, reum pœnâ negationis puniri, quoniam illo non instante, pœna non committitur: & Speculatore eodem non relato, sic etiam probauit Angeli praxim Hier. de Cæuallos d.q. 128. n. 4. & pro cautela posuit Cæpola cautela 161. fuit etiam de mente d. l. 3. partitæ, in principio, vt satis ibi constat, dum dicitur; Si despues de auer negado, le fuere prouado, que la tenia, deue entregar at demandador de la tenencia de aquella cosa, maguer el que la pide, non probas se que era suya. Idemque obseruandum erit in quacunque alia actione reali, cùm lex ipsa finalis, ac eius decisio, in omni actione reali procedat, vt Glos sa, Albericus, & Angelus tenuerunt ibidem, & sequutus est Gregorius in eadem l. 3. verbo, Non dezir mentira. Præterea & tertiò obseruandum est, quòd in om[sect. 12] nibus casibus, in quibus negans non incurrit pœnam præfatæ constitutionis, ex defectu eorum, quæ in proposito Doctores requirunt communiter, ac inter alios plenè Fulu. Pacian. de probat. lib. 1. d.c. 19. ex n. 3. vsque ad numerum 11. vbi septem cumulat, quæ simul requirit interuenire, vt sic locus pœnæ d. l. fin. saltem negans punitur in hoc, vt teneatur ad omnia damna & expensas, quæ aduersarius agens petitorio, pas sus fuerit ob talem negationem: Idque ex singulari doctrina Baldi, Alba, & Præpositi, quam retulit, & in proposito probauit Octauian. Cacher. decis. Pedemont. 29. n. 14. vbi dicit, quòd si vas sallus feudum , vel feudi partem neget, & de mendacio sit conuictus, feudo spoliatur; potest tamen negationem vsque ad sententiam reuocare: sic tamen, vt reuocatione non obstante, ad expensas & damna teneatur propter negationem prædictam. Quod æquè militat in alio quocunque casu, in quo dubium es se potuerit, locus fuerit, nécne constitutioni d. l. fin. Sic enim hunc casum cæteris aliis æquipararunt in hac materia Iason, Roman. Anton. Gabriel, Roland. & Fulu. Pacian. vbi supra, qui n. 103. quamuis superiores non referat, satis videtur As sumptum prædictu probare, dum dicit, quòd reus mentiendo, facit conditionem suam deteriorem in alio, in expensis scilicet; & citat Baldum, Salicetum, Castrensem, & Aretinum sic tenentes, nec id excluditur ex decis. d. l. 3. partitæ: ibi enim de damnis & expensis nihil cauetur, sed dumtaxat approbatur decisio d. l. fin. ff. de rei vendicat. In qua etiam de expensis sermo non as sumitur, sed translationis pos ses sionis pœ na dumtaxat instituitur: sicut ergo de iure communi, ita ad d. l. fin. obseruarunt DD. vnanimiter; sic & de iure Regio obseruari debebit propter aliarum legum Regiarum decisionem, quæ ob dolum aut contumaciam, siue ob malam fidem, & iniustam causam, in expensis condemnant: item & propter verba generalia eiusdem l. 3. in versic. E porende se deue mucho guardar. Denique obseruandum est, negantem se pos sidere,[sect. 13] non priuari pos ses sione, nisi actor as sumpserit in se onus probandi pos ses sionem suam, etiamsi constaret, reum pos sidere, antequàm actor probas set. Quod sic supponunt, atque intelligunt communiter Doctores in d. l. finali, ff. de rei vendicat. & in terminis obseruarunt Guid. Pap. in cons. 3. n. 3. Gratus in cons. 37. n. 8. in versic. 4. Præ suppono, vol. 2. & cum aliis Fulu. Pacianus loco suprà relato, & sentit apertè d. l. 3. part. in illis verbis: Si despues destole fues se probado que la tenia. Quod est singulare, & notandum; videmus enim ex eo deduci, quòd negationi aut as sertioni alicuius non creditur in damnum ipsius, nisi actore probante: In[sect. 14] fauorem verò, vtrùm credendum sit, cùm quis negat se habere rem, quam exhibere rogatur, idque cùm extat suspicio, vel non extat, vel quando constat peruenis se, sed dicit rem amisis se: Vide meliùs forsan, quàm alibi, per Francisc. Bursatum in cons. 354. n. 21. & 22. & 23. & 24. vol. 4. vide etiam, sed non ita ab solutè Fulu. pacian, de probat. lib. 1. c. 45. n. 13. & 14. & iunge Achil. pedrocham in cons. 3. ex n. 21. vsque ad n. 32. & n. 67. & n. 142. Vbi etiam agit de intellectu, & materia l. fin. C. de[sect. 15] fide instrumentorum: Instrumentum, in quam, amis sum es se, an, & quo pacto, quibúsve casibus, iuramento probari pos sit? Et latiùs in cons. 4. ex n. 60. vsque ad n. 93. vbi congerit alios de hoc tractantes, & octo ca sibus, siue modis octa limitat vulgatam eiusdem legis allegationem: & vltra relatos ibi, vide etiam omninò Petrum Surdum in cons. 144. lib. 1. Felin. in c. sicut, de re iudic. num. 2. & 3. & 4. & 5. & n. 7. & 8. & 9. Iacob. Mandel. de Alba in cons. 192. n. 8. & in cons. 195. n. 8. & 9. & in cons. 34. n. 12. & in cons. 607. n. 15. Afflictis decis. 13. n. 9. & 10. & decis. 330. Roman. in cons. 126. Alciatum in cons. 28. per totum: & post Hippol. Bernar. Diaz, Oroscium, & alios, omninò Velasq. de Auend. in l. 41. Taur. glos. 4. ex n. 13. vsque ad num. 19. Gratian. reg. 31. Mascard. de probat. concl. 909. per totam , vbi latis simè; & vide eundem concl. 908. per totam, vbi[sect. 16] etiam latis simè, qualiter instrumenti amis si tenor, quibúsve modis, aut testibus probari valeat: De quo plenis simè etiam Auend. d. glos. 4. ex n. 20. vsque ad fin. glos s. & Felin. loco superiùs præcitato; nouis simè Alex. Trentacinquius var. resol. lib. 2. tit. de fide instrum. res. 4. ex fol. 266. & 267. Tandem & vltimò obseruandum erit, in proposito[sect. 17] huius Capitis, ac in his, quæ contra mendaces , & negantes statuuntur, de quibus (vt ibi dixi) plena manu tractarunt ij, quos in initio huius capitis commemoraui; generaliter præmittendum, ita demum hucusque dicta, & alia similia procedere, si dolo, & scienter, vel in fraudem facta fuerit negatio; in quo vnanimiter omnes conueniunt, atque ex mente communi obseruauit Greg. Lop. in d. l. 3. tit. 3. part. 3. glos. 1. Ant. The saur. decis. Pedemont. 50. n. 4. qui ex profes so disputat, vtrùm fideius sor, qui negat se fideius sis se, excus sionis beneficium perdat: Cæuallos etiam d.q. 129. vbi & [sect. 18] de hærede negante rem hæreditariam es se, & dene[sect. 19] gante se pos sidere rem iure pignoris, vel rem es se de[sect. 20] bitoris, cùm ab alio creditore conuenitur: Igitur is, qui ignoranter negaret, non puniretur pœna d. l. fin. secus tamen si lata culpa id fecerit, vt Greg. d. glos. 1. probauit, vel per calumniam, vt per Anton. Fabrum in lib. 9. C. ad titul. C. de rei vendicat. definit. 7. fol. 250. per Seraphinum de priuileg. iuramenti, priuil. 31. ex n. 41. vsque ad n. 50. vbi plenè probat, leges introduxis se multa singularia mendacij causâ, latis simè Marc. Anton. Cuccus in tractatu, de mentiente circa pos ses sionem, per totum. Steph. Gratian. discept. forensi, cap. 109. # 19 CAPVT XIX. 1 Repræ sentationis materiam circa succes siones legales, testamentarias, fideicommis sarias, feudales, emphyteuticarias, & primogeniorum, siue Maioratuum, permultos Authores tractas se, qui hoc capite commemorantur, & ingenti studio congregantur. 2 Repræ sentationis diffinitiones quamplures referuntur, ac vera, & noua diffinitio traditur; & ibidem nonnullæ regulæ, siue obseruationes generales in hac materia proponuntur. 3 Repræ sentatio vtrùm per rationem fictionis, potiùs quàm priuilegij, accipi, ac diffiniri debeat, siue lex dum repræ sentationem introduxit, vtrùm fingendo proces serit? vbi Doctorum contrariæ sententiæ proferuntur, & res hæc dilucidè, & subtiliter magis, quam anteà fuis set, explanata relinquitur. 4 Repræ sentatio an in casibus dumtaxat à iure expres sis admitti pos sit, & proptereà ei in dubio locus non sit: an etiam in his succes sionibus tantùm procedat, quæ iure hæreditario deferuntur, & non in alis? vbi Doctorum confusio, & contrarietas ponderatur, & melius quàm anteà fuis set, articulus hic declaratur. 5 Repræ sentationis introducendæ quæ fuerit ratio potis sima; vnde etiam introductionis eiusdem neces sitas effluxerit: quo denique iure Repræ sentatio, & eius effectus proces serit? vbi dicimus per repræ sentationem filium ingredi locum patris, an gradus repræ sentari potiùs, quàm corrumpi dicatur vbi horum omnium breuis, & dilucida traditur resolutio, atque explanatio. 6 Repræ sentationis priuilegium quibus personis communicatum, seu conces sum fuerit? vbi inprimis repræ sentationi locum non es se inter ascendentes, & quare deinde repræ sentationis beneficium descendentibus communicari, & in infinitum quoad omnes protrahi, idque præcipuè in Hispanorum primogeniis, siue in vinculis, aut Maioratibus perpetuis, prout singulariter declaratur: Inter transuersales quoque repræ sentationem admitti in filiis fratrum cum patruis suis succedentibus, in stirpes, & non in capita, sed vltra filios fratrum non porrigi, quamuis in primogeniorum succes sione, iure Hispano, inter transuersales etiam, in infinitum repræ sentatio porrigatur, dummodò pater, aut ascendens repræ sentatus, succedere pos set, si viueret, non aliàs, prout latiùs probatur; leg. 40. Tauri constitutio , quatenus de succes sione, atque repræ sentatione transuersalium, seu collateralium loquitur, vtiliter, & singulariter, & meliùs forsan, quàm anteà fuis set, explicatur, atque ex profes so discutitur, vtrùm repræ sentatio in Maioratibus collateralibus conces sa, absque graduum restrictione intelligenda sit; & an procedat, etiamsi ipsimet transuersales à primo institutore Maioratus non procedant: Ludouici Molinæ, & Velasquez Auendañi sententiæ contrariæ proferuntur, & Ludouici Molinæ opinione amplexa, egregiè admodum articulus hic dis soluitur: Prætereà difficilis illa quæ stio, atque inueterata Doctorum controuersia, vtrùm fratrum diuersorum filij, quando soli sunt, nec concurrunt cum patruo suo superstite, succedant alteri patruo suo in stirpes, repræ sentando patentum per sonas, ac in capita singulariter, & dilucidè extricatur, & tot Authores, originaliter anteà, & attentè prælecti, commemorantur , vt absque ingenti studio, & labore id effici non potuis se, libenter fateatur quicunque. Denique, quando plures patrueles, siue consobrini tractant inter se succedere alteri suo patrueli, siue consobrino , an succes sio fiat in stirpes, vel in capita, dilucidè etiam explanatur, & præfatorum omnium distincta admodùm, & notanda traditur resolutio. 7 Regnorum, & Maioratuum, seu primogeniorum succes sio vtrùm iure sanguinis, an iure hæreditario deferatur; repræ sentatio etiam in eis, an de iure communi procederet, & de iure huius Regni, recta iuris ratione, siue quâ præcipuè fuerit admis sa, vbi ratio decidendi ad l. 40. Tauri, as signatur: & quæ hactenus ab aliis, mille in locis tradita fuêre, suo ordine commemorantur, qualiter, siue quo ordine, & forma in Regno debeat succedi; & an ab vltimo Regni pos ses sore proximitas debeat accipi; quid etiam in aliis Maioratibus inferioribus? Demum tex. in c. licèt, de voto, & voti redemptione, & in c. grandi, de supplenda neglig. prælat. lib. 6. & in l. 2. & 3. & 4. tit. 15. p. 2. & in l. 8. & 12. tit. 1. par. eadem 2. cum aliis pluribus, in quibus adeò variarunt hucusque Scribentes omnes, vt ferè nihil certum reliquerint scriptum, sic dilucidè, & absolutè explanantur , vt multa & nouè, & singulariter adnotentur, nec ampliùs de ipsorum intellectu, ac vera præfatorum omnium resolutione, & veritate ambigi valeat. 8 Repręsentatio nepoti ex filio primogenito ante mortem aui defuncto in l. 40. Taur. conces sa, vtrum nepti etiam conces sa es se intelligatur, & consequenter neptis ex filio primogenito præmortuo, an secundogenitum à succes sione Maioratus excludat; neptis etiam eius dem reprę sentatio, vtrum excludatur ex Maioratu fœminas propter masculos excudente ? & masculus ex fœmina, & fœmina ex masculo ad succes sionem Maioratus simul concurrant , & de succedendo vltimo pos ses sori transuersali tractent, atque in eodem gradu sint, vter eorum debeat pręferri? Ex duabus etiam fœminis in eodem gradu existentibus, cui prælatio detur, & an qualitas mas culinitatis, siue sexus patris in filiam trans mitti, siue ab illa repræ sentari valeat? Denique tam de iure communi, in succes sione ascendentium , & transuersalium quoque, & in bonis liberis, & diuisibilibus, quam de iure huius Regni post decis. in l. 40. Taur. in Hispanorum primogeniis siue Maioratibus, vtrùm filius parentis personam repræ sentans, dicatur venire ex propria persona, & vocatione, atque proprio iure, vel ex persona parentis repræ sentati; & de effectu huius indagationis, breuis, & dilucida, atque in hoc vltimo notanda, & aliter quàm cæteri fecis sent, tradita resolutio. 9 Repræ sentatio vtrùm locum habeat, quando in patre, vel auo ius succedendi firmiter radicatum non fuit, siue ius certum, & firmum, atque inuariabile, vtrùm neces sariò requiratur, vt repræ sentatio admittatur; an verò sola potentia, siue spes, aut pos sibilitas succedendi, etiam remora sufficiat? Et de intellectu l. 40. Taur. circa istum articulum, dilucida equidem, atque egregiæ explanatio, vbi Taurinæ d. l. germanus & verus sensus adducitur, Conditorum eiusdem mens & intentio detegitur, Neotericorum quorundam aduersùs Ludouicum Molinam obseruationes, seu placita nonnulla nouiter, & verè subuertuntur, & quamplurima adnotantur, quæ nullibi fuerant anteà sic digesta, nec explicata. Deinde, an nepos institutoris ex filio ante Maioratum institutum , vel in vita institutoris præmortuo, patruum excludat; an etiam repræ sentationi locus es se pos sit, quando vltimo Maioratus pos ses sore absque descendentibus præmortuo transuersalis aliquis succes sionem prætendit, cuius pater si viueret, succes surus sanè es set, vt proximior; ipse tamen multis ab hinc annis, & ante Maioratum institutum, vel etiam post, sed in vita institutoris deces sit? vbi etiam in proposito considerantur accuratè, & subtiliter aliqua, quæ vltra Scribentes omnes, matura consideratione fuerunt excogitata. Ac denique de nepote mortuo viuentibus auo pos ses sore Maioratus, & patre primogenito, relicto tamen pronepote pos ses soris, & de filio incapacis, ante incapacitatem nato, & de posthumo, vtrùm patruum excludant, breuiter inquiritur. 10. Repræ sentatio in fideicommis si succes sione, an, & quando locum habeat? vbi de contrarietate Accursij, & Baldi, sic trita, & vulgata, vt nulli innotescat: an etiam dict. l. quadragesimæ Tauri constitutione edita, aliquid citra ius commune, aut Interpretum traditiones communes additum, vel innouatum fuerit in materia repræ sentationis circa fideicommis sa? Prætereà, de succes sione fundi, & emphyteusis, & quatenus in ea repræ sentatio admittatur, diligens equidem, atque notanda, & accurata magis, quam anteà fuis set, explanatio. 11. Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, vtrùm admittenda sit in primogeniis, seu Maioratibus, non solùm ex vltima voluntate, sed etiam ex contractu institutis? vbi non modò in terminis præfatæ l. Tauri, sed etiam in terminis iuris communis, articulus hic dilucidè magis, & aliter, quàm cæteri huius Regni Scriptores fecis sent, explanatus relinquitur: An etiam admittatur Repræ sentatio in Maioratibus, qui absque institutionis scriptura, ex sola antiquitate, aut consuetudine constant: in donatione Dominica, seu Regia conces sione, in his bonis, quæ iure Maioratus à Rege Henrico Secundo Nobilibus Hispaniæ fuere donata, in meliorationibus Tertij, & Quinti vinculatis, siue in vinculis ordinariis, quæ abs que Regia facultate instituunt quotidie, & in Anniuersariis, & Capellaniis, aut Memoriis perpetuis, quæ iure Maioratus deferuntur: vbi horum omnium breuis, & distincta traditur resolutio, & Petri Salazaris aduersùs Ludouicum Molinam, & alios opinio noua, nouiter, & verè, atque vel vno tantùm verbo, concludenter conuicta. 12. Repræ sentatio, vt exclusa censeatur, atque in primogeniorum, seu Maioratuum succes sione excludi debeat, vtrùm neces saria sit expres sa dispositio, vel etiam tacita, atque ex coniecturis deducta, sufficiat an etiam exclusa, aut admis sa Repræ sentatione alicuius personæ, aut gradus respectu, siue in aliqua parte dispositionis, in reliquis quoque partibus, siue aliorum quoque graduum, aut vocatorum respectu, exclusa, aut admis sa censenda sit; quàmque firmiter, siue qualiter in casu dubij standum sit dict. l. 40. Tauri, dispositioni, vt potiùs admittatur, quàm excludatur repræ sentatio: & an eiusdem legis decisio sit iuri communi consona in postrema sui parte, & procedat quoque respectu primi succes soris, vel vlteriorum, vt pos sint ipsi Repræ sentationem excludere, vel ces sione sua iuri nepotis præiudicare, ac secundogenito filio fauere. Deinde, ex vocatione proximioris, vulgò, el mas propinquo, ò mas cercano pariente, vel cùm dicitur, quòd aliquibus deficientibus, proximior succedat, aut proximior meus, vel proximior in gradu, vel quòd succedatur saluâ gradus prærogatiuâ, aut ordine succes siuo, vtrùm Repræ sentatio exclusa censeatur? An etiam ex vocatione filij maioris, aut filij primogeniti, vel filij superstitis tempore mortis vltimi pos ses soris, vel proximioris, eodem tempore superstitis, Repræ sentatio excludatur, vel non? Quid denique, si primogenitus mortuus fuerit, nondum qualitate, seu conditione ab institutore Maioratus adiecta, verificata? vtrùm qualitas in persona succedentis, ad succedendum requisita, præcisè ades se debeat tempore delatæ succes sionis; an verò sufficiat, quòd anteà adfuerit, etiamsi ante euentum succes sionis primogenitus mortuus fuerit; vbi horum omnium dilucida, & distincta, atque notanda resolutio traditur, & nonnulla (vt videbis) nouiter, & verè aduocantur per Authorem, quæ sic diligenter ordinata, atque digesta, nullibi antea fuerant: Inter alia tamen, articulus ille circa vocationem factam in Maioratu de filio primogenito superstite, hoc est, del hijo mayor, que fincare viuo al tiempo de la muerte del vltimo pos seedor, sic accuratè, & verè resoluitur, atque Ludouici Molinæ sententia recepta, fundamentis, plurimísque Auendañi rationibus in contrarium, nouiter, & subtililiter respondetur, vt attenta constitutione dictæ. l. 40. Tauri, ampliùs de ip sius articuli vera resolutione dubitari nequeat. SVMMARIVM. -  1 Repræ sentationis materiam circa succes siones legales, testamentarias, fideicommis sarias, feudales, emphyteuticarias, & primogeniorum siue Maioratuum Hispaniæ, permultos Authores tractas se, qui ex profes so, & latiùs quàm alibi, hoc numerò commemorantur, & congregantur. -  2 Repræ sentationis nomen, & ab ipsismet Iurecon sultis cognitum, & doctrinæ gratiâ à iuris quoque Interpretibus inuentum, siue introductum, prout hîc explanatur. -  3 Res in diem debita, quoties creditori simpliciter, aut præ senti die soluenda legatur, repræ sentationis commodum Iureconsulti considerant. -  4 Et vtrùm legatum creditori (quod repræ sentationis commodum facit vtile) perlegem Falcidiam sit resecandum de toto legato principali, an verò dumtaxat de ipso repræ sentationis commodo, in dubium excitant. -  5 In hoc autem sensu manifestum est, Repræ sentationis nomen alienum es se ab hoc tractatu, & materia præ senti. -  6 Hæredem defuncti personam repræ sentare, vulgò circumferri. -  7 Et in hoc etiam sensu, repræ sentationis huiusmodi ratio non conuenit disputationi Præ senti; illa namque de personis hæredum ad personas defunctorum, quibus succedunt, repræ sentatio, communis & ordinaria dicitur: hæc autem, de qua disceptatio præ sens est, extraordinaria, seu anomala, & exorbitans nuncupatur. -  8 Agitur ergo nunc de repræ sentatione quadam, quæ de patre per eius filium fit circa succes siones, ad eum effectum, vt filius sic succedere valeat, ac si pater ipse, si viueret, succedere pos set. -  9 Ex communi namque Doctorum sententia, succedere quem repræ sentando personam parentum, id significat, quòd filius as sumat gradum succedendi, qui patri competebat, & omnia iura gradui cohærentia, & quæ competerent parentibus, si viuerent. -  10 Ipsam tamen succes sionem, non ex persona parentum, sed ex propria persona consequuntur, prout Communis explicat, & latiùs declaratur infrà, num. 162. & 163. -  11 Repræ sentatio, de qua hoc in capite disputatio suscipitur, aliquando contingit in succes sione legali ab intestato, aliquando vero ex dispositione hominis in succes sione testamentaria. -  12 In succes sionibus deferendis, duplicem considerandam es se coniunctionem, vnam videlicet legalem, quam facit lex ob sanguinis coniunctionem, quæ solùm consideratur in succes sione ab intestato, nulla hominis affectione concurrente, cùm neque aliqua adsit eius dispositio, ex qua affectio colligi valeat. Altera est, ex testatoris dispositione, quia ex ipsius affectione regulatur, quæ tantum operatur, quantum testatoris affectio significat. -  13 Repræ sentationis diffinitiones quamplures quare periculosas Author iudicauerit? -  14 Repræ sentare ex sententia Iacobi Menochij, nihil aliud es se, quàm ex integro aliquem referre. -  15 Et ideò repræ sentari aliquis non potest pro vna parte tantùm. -  16 Repræ sentatio, & transmis sio ex sententia eiusdem Menochij, nihil aliud est, quàm quædam subrogatio, quæ fit de persona filij ad personam patris. -  17 Repræ sentatio, ex eiusdem Menochij placito, est quædam fictio, quam lex facit, fingendo, personam filij, es se illam patris. -  18 Repræ sentatio, ex sententia Lusitani Caldas Pereira, est fictio, per quam mortuus fingitur viuus. -  19 Ex sententia verò Hispani Auendañi, est fictio quæ dam à lege ciuili inducta, ad subrogandum nepotem in locum patris. -  20 Denique ex obseruatione Antonij Pichardi, fictio est, per quam is, qui in remotiori gradu constitutus est, in proximiori gradu consideratur. -  21 Ex sententia verò Authoris, sic potest, & magis generaliter Repræ sentatio diffiniri, vt sit priuilegium lege ciuili conces sum, quo filius in locum patris, ad succes sionem ascendentium in infinitum, vel patrui tantùm vocatur. Et in succes sione bonorum, sui naturâ non diuisibilium, nec plurium concursum admittente, veluti Maioratus, qualiter diffiniri valeat ex sententia Authoris vltra alios, vbi & singulæ diffinitionis prædictæ partes explicantur. -  22 Repræ sentationem, per rationem potiùs fictionis, quàm priuilegij diffiniri ex sententia multorum Authorum, qui beneficium huiusmodi fictionem vocant; & hoc numero congregantur. -  23 E contrario tamen, quòd per rationem priuilegij, & non fictionis introducta fuerit, alij quam plures as seuerarunt. -  24 Imò & in fortioribus terminis, hanc non es se fictionem, sed potiùs veritatem, & eam quidem naturalem, vt scilicet filius sit eiusdem gradus, quo pater, cùm sit eadem persona cum patre, constanter contendunt nonnulli, vt hîc obseruatur. -  25 Prætereà, repræ sentationem hanc es se Præ sumptam, non autem fictam, scripserunt alij nonnulli. -  26 Quorum contrarietatem distinctione quadam declarauit Menochius, & eam Author numero sequenti, nouiter improbauit. -  27 Quocirca, Authormetipse pro absoluta huius articuli explanatione, nonnulla nouiter considerat, atque constituit, vt hoc numero adnotatur, vbi prima traditur in eodem articulo obseruatio. -  28 Secunda traditur in ipso proposito obseruatio, & aliorum sententiæ singulariter declarantur. -  29 Traditur & tertia obseruatio, atque resoluitur, quòd lex ciuilis; quæ beneficium repræ sentationis conces sit, nullo modo finxit, filium in locum patris sui ita substitui, vt qui in remotiori gradu anteà constitutus erat, modò per fictionem ad gradum proximiorem reducatur. -  30 Eidem tamen in remotiori gradu existenti, ex iu sta causa, atque ex æquitate proximioris gradus priuilegium communicauit: quod latiùs hîc probatur, atque exornatur, & num. seq. -  31 Repræ sentationis ius, quòd olim descendentibus concedebatur, non differre à iure suitatis, & his dumtaxat conces sum fuis se, qui sui hæredes erant, vt latiùs hîc probatur. -  32 Et obstaculum quoddam remouetur, quod in collateralibus videbatur doctrinam superiorem dubiam facere. -  33 Generales etiam Doctorum omnium traditiones in hac materia, quòd quando agitur de succes sione ascendentis, vel patrui, nepotes ex filio, vel fratre prædefuncto, succedunt in locum & gradum patris, declarantur. -  34 Et ne ab ita receptis & communibus Doctorum sententiis recedatur, eo frequenter loquendi modo vsurum profitetur Author, quo ipsi Scribentes vtuntur, & considerato effectu, succedere filium in locum & gradum patris, dicendum. -  35 Repræ sentatio ex communi Doctorum sententia, non nisi in casibus à iure expres sis admitti potest. -  36 Et consequenter ei in dubio locus non est, quoniam iure quodam speciali fuit introducta, & proptereà extraordinarium est. -  37 Sed ex sententia Tiberij Deciani fauorabile, & in omni materia extendendum, & vide infrà, nu. 43. ad fin. & num. 44. -  38 Repræ sentatio ex communi Doctorum sententia dumtaxat habet locum in his succes sionibus, quæ iure hæreditario deferuntur, & non in aliis. -  39 Ipsi autem DD. communiter, duorum iurium authoritate adducuntur præcipuè, vt hîc obseruatur. -  40 Cæterùm repræ sentationem obtinere etiam in his, quæ iure sanguinis, & non iure hæreditario deferuntur, nonnullis rationibus demonstratur quæ fortiter videntur adstringere. -  41 Et Iasonis, aeque Sfortiæ Oddi contra Communem resolutio profertur. -  42 His etiam iuribus respondetur, quæ pro communi sententia adducta fuere suprà. -  43 Et si quis velit communem sententiam tueri, qualiter in proposito debeat regulam deducere, & ca sus nonnullos excipere, demonstratur: & Ludouici Molinæ obseruationes in proposito proferuntur. -  44 Vtcumque tamen sit in terminis iuris communis, ex decisione legum Partitarum, & Tauri, dubitari non pos se, quin repræ sentatio in quacunque dispositione, iure Maioratus facta, sit admittenda. -  45 Repræ sentatio quo iure inuenta, atque introducta fuerit, per totum num. Vbi etiam explicatur hæreditas, testamentum, & succes sio, quo iure inuenta sint; & diuers æ Doctorum sententiæ breuiter præcitantur. -  46 Repræ sentationis effectum à iure ciuili procedere, ipsámque repræ sentationem ex æquitate atque iure quodam speciali introductam. -  47 Imò & à iure Diuino, & naturali æquitate contingere, vt hîc probatur. -  48 Nec per eam corrumpi gradum, sed potiùs repræ sentari. -  49 Atque ita non remotior dicitur gradus, sed ille in quo pater repræ sentatus succederet. -  50 Et filius as sumit omnes qualitates, & omnes præ rogatiuas, quas pater ratione illius gradus habebat, dum viueret, & nunc habuis set, si vixis set. -  51 Legis 40. Tauri verba quædam, an potiùs ad qualitatem primogenituræ, quàm ad gradum referenda sint? & vide infrà, num. 159. & 160. & num. 161. & 162. cum seqq. vsque ad num. 172. -  52 Repræ sentationis introducendæ quæ fuerit ratio potis sima, & ibidem legis Tauri 40. iustificatio, & confirmatio vltra alios, notabilis. -  53 Repræ sentationis introducendæ neces sitas vnde effluxerit? vbi latè & distinctè per totum numerum; & ibidem de neces sitate introductionis, repræ sentationis in primogeniis, seu Maioratibus, de qua in dict. l. 40. Tauri. -  54 Repræ sentationi locus non est inter ascendentes, sed ipsi iuxta gradus prærogatiuam succedunt; ita quod prioritas gradus dumtaxat attenditur. -  55 Repræ sentationi inter ascendentes quare locus non sit remis siuè. -  56 Repræ sentationi locum es se inter descendentes, cùm de succes sione ascendentium agitur, idque ius, æquitate suadente, semper in succes sione ascendentium obseruatum fuis se; & ideò antiquum vocari. -  57 Nepotes namque ex filio præmorato, repræ sentant personam patris sui, & subintrant, atque tenent locum eius, & succedunt cum patruis suis in stirpes, & non in capita. -  58 Idque cùm agitur de succes sione aui, vel proaui, vel de succes sione auiæ, vel proauiæ, vel de succes sione abaui, vel ascendentis alterius. -  59 Repræ sentationis priuilegium in nepotibus auo paterno succedentibus, dumtaxat admis sum fuis se olim; hodie in omnibus, etiam maternis ascendentibus succedentibus admitti generaliter, non habita differentia sexus, & agnationis; idque ex communi & vera sententia. -  60 Cui conuenit Authoris resolutio, ex ipsa tamen, res magis elucidata relinquitur, & tria tempora in proposito fuis se, vltra alios consideratur. -  61 Repræ sentationi locum es se, & in stirpes, non in capita admitti, quando intestato auo, & nullo superstite relicto filio descendente, ex diuersis filiis plures nepotes ad succes sionem vocantur, provt hîc obseruatur, & vera ratio redditur. -  62 Repræ sentationem vsque in infinitum ad omnes de scendentes extendi in succes sione ascendentium, ex veriori & communiori sententia, & suprà, sub num. 21. -  63 Idque in Hispanorum primogeniis, siue vinculis, aut Maioratibus perpetuis, plusquam certum es se post decisionem l. Tauri, circa quam hoc loco adnotantur nonnulla vtilia, & notanda. -  64 Dummodò intelligatur in his casibus, & quoad ea, in quibus pater ipsi à filio repræ sentatus, succes sis set, non autem quoad ea, in quibus non succes sis set. -  65 Repræ sentationem in Maioratus succes sione, filio solùm concedendam es se in eo casu, quo eius pater, si viueret, pos set in Maioratu succedere. -  66 Repræ sentans aliquem non exclusum, nec ipse debet excludi. -  67 Repræ sentationem de iure antiquo, in succes sione transuersalium non fuis se introductam; in ea namque semper proximior admittebatur ad succedendum, & legis duodecim Tabularum tenor obseruabatur. -  68 Et sic nepos ad succes sionem patrui non admittebatur cum alio patruo, sed patruus tanquam proximior, & in priori gradu succedebat. -  69 Neque vnquam vsque ad ius Authenticorum admis sum fuit ius repræ sentationis, quo filius intraret in locum patris: superueniente verò Autenticorum iure, à Iustiniano edito, constitutum est; ad fratris intestati succes sionem, non solùm alios fratres superstites, sed & prædefunctorum fratrum filios admitti. -  70 Ad eàmque portionem, quam eorum parentes erant habituri, sicque in stirpes, & non in capita. -  71 Et quamuis in linea recta descendentium, in infinitum admitteretur repræ sentatio (vt dictum est suprà;) inter collaterales tamen, vltra filios fratrum non porrigitur, nec filiis filiorum fratris, vel sororis conceditur. -  72 Repræ sentationem inter transuersales concedi, quando agitur de succedendo patruo: idem, quando agitur de succes sione auunculi, qui dicitur trans uersalis, gradu proximior ex latere matris: idem, quando agitur de succes sione materteræ. -  73 Repræ sentationi locum es se inter transuersales, non solùm in succes sione delata iure communi, sed etiam in delata à statuto. -  74 Et quare filij fratris defuncti vocentur in stirpes, & non in capita, quando cum patruis succedunt patruo? remis siuè. -  75 Quare etiam repræ sentatio non extendatur vltra fratrum filios? remis siuè. -  76 Plures etiam nepotes cum filiis in succes sione aui, quare non succedant in capita, sicut filij, sed in stirpes? remis siuè. -  77 Repræ sentationi vtrùm locus sit, vt in stirpes, non in capita succedatur, quando fratrum diuer sorum filij soli sint, nec concurrant cum aliquo patruo superstite, & num. seq. -  78 Quo in dubio Accursius existimauit, quòd ex diuersis fratr: bus filij succedant patruo in stirpes, & non in capita, etiam quando non concurrunt cum altero patruo superstite. Et Accursium sequuti sunt permulti Authores, qui hoc numero commemorantur. -  79 Et eorum rationes, atque fundamenta remis siuè expenduntur. -  80 Remis siuè etiam diluuntur, atque subuertuntur. -  81 Quocirca contrariam sententiam, videlicet, quòd diuersorum fratrum præmortuorum filij succedant patruo suo intestato defuncto, in capita, & non in stirpes, quando cum patruo non concurrunt, infiniti alij Authores cum Azone tenuerunt, eam quoque tenet, & veriorem existimat Author; & vide infrà, numer. 84. per totum. -  82 Et de iure huius Regni procedere, nec alterari ex decisione l. 8. Tauri, post Tellum, Molinam, & alios defendit. -  83 Ac demum pro hac parte, concludentia fundamenta breuiter expendit. -  84 Plures patrueles, siue consobrini, quando tractant inter se succedere alteri suo patrueli, siue consobrino, an succes sio fiat in stirpes, vel in capita? Quòd fiat in stirpes, ex sententia Baldi. Contrà ex sententia altorum, quos Author hîc sequitur. -  85 Patruus in succes sione consobrini Præ sertur fratribus patruelibus, vt hîc explicatur, & exemplum proponitur. -  86 Repræ sentatio inter transuersales in Maioratus succes sione, vsque in infinitum admittitur iure Hi spano, & infrà, ex num. 91. Idque ex decisione l. 40. Tauri, quæ est l. 5. titulo 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. -  87 Cuius constitutio valdè videtur à iure communi exorbitare, vt hîc ostenditur. -  88 Ac pro vera & absoluta ipsius explicatione constituuntur sequentia. Primum, repræ sentationem in quacunque succes sione indiuidua, siue in Hispanorum primogeniis, vinculisque, & Maioratibus perpetuis inter fratres, fratrúmque filios, vnanimiter omnes conceßis se, nec aliquem in hoc dis sentire. -  89 Secundò, repræ sentationem in linea collaterali ad succedendam vltimo pos ses sori, eo ordine, atque forma admitti, vt hîc exprimitur. -  90 Tertiò, repræ sentationis ius transuersalibus in dict. l. 40. Tauri conces sum, procedere etiam in trans uersalibus, qui à primo institutore Maioratus non procedunt, & sic in transuersalibus vtrius que, nempe fundatoris, & vltimi pos ses soris, prout latiùs hîc probatur. -  91 Inde & consequenter, repræ sentationem in succes sione Maioratuum transuersalibus conces sam, absque graduum restrictione, & vsque in infinitum procedere, etiam inter descendentes à fratre, vel sorore, patruele, vel auunculo, vel alio quolibet consanguineo vltimi pos ses soris; idque ex sententia Ludouici Molinæ. Qui tamen firmiter in ea non remansit, sed deliberandum de hoc dixit, cùm casus contigerit. Alij tamen Authores firmiter eam partem sustinent, vt hîc adnotatur, & suprà, num. 63. & numer. 86. -  92 Et eorum fundamenta præcipua expenduntur. -  93 Cæterum contrariam sententiam, imò repræ sentationem non dari inter transuersales remotioris gradus, aduersùs Molinam Auendanus su stinuit. -  94 Cuius fundamenta debilia equidem sunt, nec multùm adstringunt, ac eisdem plenis simè satisfecit Ioannes Gutierrez, vt hîc adnotatur. -  95 Et dictæ l. 40. Tauri decisio sic exornatur, atque dilucidè & singulariter explicatur, vt Ludouici Molinæ, & sequacium Authorum sententia relata suprà, num. 91. veris sima demonstretur, ac in futurum in tuto maneat, vt latè, & meliùs quàm antea fuis set, per totum numerum: & vide tradita suprà, numer. 63. per totum. -  96 Repræ sentationis ius in succes sione Maioratuum, transuersalibus ex dicta l. 40. Tauri, vsque in infinitum conces sem, vtrum in Regni succes sione locum obtineat. -  97 Et obtinere, sicut in succes sione alterius Maioratus cuiusque, ex sententia Ludouici Molinæ. -  98 Contrà ex sententia Ludouici alterius Molinæ, è Societate Iesu Religiosi, ante quem etiam de opinione Molinæ Author dubitauerat, & nunc quoque dubitat, ac ipsiusmet Religiosi fundamen tum expendit, quod fortiter adstringit. -  99 Et vltra ipsum, & cæteros omnes hucusque Scribentes, sic dilucidè atque egregiè dict. l. 40. Tauri decisionem explicat, vt in Regni succes sione ipsa procedere non valeat, vt hîc ob seruatur. -  100 Maioratus, & Hispanorum primogenia, vtrùm iure sanguinis, an iure hæreditario deferantur? vbi duæ opiniones contrariæ commemorantur. -  101 Ludouici Molniæ distinctio & resolutio probatur (quam & alij sequuntur) videlicet, quod Maioratus respectu primi institutoris iure hæreditatio, respectu autem vltimi pos ses soris, iure sanguinis deferuntur. -  102 Ac demum Petri de Salazar contra Molinam ob seruationes nonnullæ nouiter carpuntur. -  103 Repræ sentatio in Hispanorum primogeniis, vtrùm deberet admitti, vel non, & prælatio nepotis contra patruum concedenda foret, quare dubium & anceps olim fuis set? -  104 Patrui & nepotis quæ stionem difficilem admodùm, atque inextricabilem reputatam communiter; nepotis tamen causam aduersùs patruum, ferè apud omnes nationes & gentes, quoad fideicommis si perpetui, & Maioratus succes sionem, potiorem semper fuis se. -  105 Et in Hispania lege Regia 40. Tauri edita, præ ualuis se, nec habuis se legis eiusdem Conditores in consideratione nonnulla, quæ repræ sentationi inducendæ impedimentum, & obstaculum præ stare videbantur, vt meliùs quàm anteà fuis set hîc ostenditur, & suprà, num. 87. rationibus nonnullis in contrarium respondetur. -  106 Taurinæ etiam eiusdem constitutionis vera decidendi ratio as signatur, & Didaci Couarruu. & Ludouici Molinæ obseruationes in proposito approbantur, & vide suprà, num. 52. in 4. & 5. & 6. columna. -  107 Demùm concluditur, dict. l. 40. Tauri circa repræ sentationem in primogeniorum succes sione, non es se iuris communis correctoriam, sed potiùs iuxta ipsorum naturam, quæ est, vt in eis succedat primogenitus, &c. & suprà, num. 95. in fine. -  108 Et Ioan. Lup. de Palaci. Rub. rationes duæ ad eandem legem, nouiter, & verè carpuntur apertè: Et vide infra, num. finali, vbi ostenditur, quàm neces saria fuerit dictæ Taurinæ legis con stitutio, & aliis numeris ibidem relatis. -  109 Regna olim electione constitis se, & in Hispania in Rege Pelagio principium obtinuis se, à quo vs que ad nostra tempora, iure Maioratus & primogenituræ Regnum defertur. -  110 Regum constituendorum summa, optimáque ratio est per succes sionem, iuréque gentium constitutum & nomen, & Regni succes sio. -  111 Regnum Hispaniæ succes sione deferri, certis simum es se, atque indubitatum. -  112 Regnum iure hæreditario deferri ex sententia quorundam, qui hoc numero præcitantur, & improbantur statim num. 117. -  113 Ij autem adducuntur præcipuè ex textu, in capit. licèt, de voto, & voti redempt. qui nihil probat, vt dicetur infrà, ex num. 119. vsque ad numerum 125. vbi meliùs quam anteà fuis set, de eo textu inquiritur. -  114 Ex textu etiam, in cap. grandi, de supplenda neglig. prælat. lib. 6. qui etiam nihil probat; imò contrarium denotat apertè, vt infrà adnotatur num. 118. -  115 Adducti fuere etiam ex decisione l. 14. tit. 15. partita 2. de cuius intellectu infra, ex num. 125. cum sequent. -  116 Denique in eandem sententiam expendunt leges nonnullas Partitæ, quæ cùm egis sent de succes sione Regni, expres sim vtuntur verbo, heredar, & verbo, herederos, & respondetur infrà, num. 128. cum seq. -  117 Regnum non iure hæreditario, sed potiùs sanguinis iure deferri ex sententia multorum, quos Author hoc numero congregauit, & eorum sententiam veriorem, & omninò tenendam dixit. -  118 Adduxit etiam fundamenta præcipua, quibus hæc pars euincitur concludenter, & ibidem interpretatur text. in dict. cap. grandi, de sup. negl. prælat. lib. 6. -  119 Agitur de intellectu text. in c. licet, de vot. & voti redempt. §. Ludouici Molinæ obseruationes adducuntur, quæ partim approbantur, partim verò improbantur. -  120 Ioannis Garsiaæ in eiusdem textus interpretatione, obseruationes quædam, nouiter & verè carpuntur. -  121 Carpuntur etiam Antonij Quæ sadæ annotationes in eodem proposito. -  122 Velazquez. Auendani ad text. in dict. cap. licet, placita quædam, & nouè, & verè taxantur. -  123 Patris Ludouici Molinæ è Societate Iesu Religiosi, ad interpretationem text. in eodem cap. licet, obseruationes duæ approbantur, aliæ verò duæ nouiter carpuntur. -  124 Et ad text. eundem, veris sima, & absoluta omninò interpretatio redditur, aliterque, & dilucidè magis, quàm anteà fuis set, explicatus reliquitur. -  125 Regis defuncti debita, vtrùm Rex succes sor in Regno soluere teneatur? vbi de intellectu l. 4. tit. 15. part. 2. agitur. -  126 Ludouici Molinæ ad eam legem, interpretationes tres referuntur. -  127 Ac pro earum defensione, & vera & genuina legis illius explanatione, obseruantur nonnulla, que nullus anteà sic annotauerat. -  128 Ad leges nonnullas Partitæ, in quibus Legislatores, cùm de succes sione Regni agerent, verbo, heredar, & verbo, herederos, vtuntur, generalis & vera solutio traditur, & num. seq. specificè magis leges metips æ declarantur. -  129 L. 7. & 8. tit. 1. partita, 2. verus sensus adducitur, & Pelaez à Mieres intellectus recipitur. -  130 L. 12. titul. 2. & l. 9. tit. 15. partita 2. explicantur. -  131 Et Patris Ludouici Molinæ obseruatio quædam in hac materia approbatur. -  132 Repræ sentatio vtrùm in Regni succes sione admitti deberet, dubium fuis se, & controuersum de iure communi. -  133 Sed ex decisione l. 2. titulo 15. partita 2. in hoc Regno antiquam difficultatem ces sas se, & repræ sentationem in Regni succes sione admis sam, vt hîc adnotatur. -  134 Et decisionis legis eiusdem ratio redditur. -  135 In Regno qualiter, siue quo ordine & forma debeat succedi? -  136 In Regni succes sione proximitas ab vltimo eiusdem pos ses sore considerari debet. -  137 Et vera ratio redditur. -  138 Proximitas in aliis Maioratibus inferioribus, an respectu vltimi pos ses soris, vel primi Maioratus institutoris debeat considerari, difficilis & controuersa quæ stio, & agitata à multis, qui hoc numero congregantur. -  139 In fideicommis sis quoque, & substitutionum materia, difficilis etiam & intricata quæ stio, & ab infinitis Authoribus pertractata, qui hoc numero præcitantur. -  140 Cæterum proximitatem respectu vltimi grauati, aut pos ses soris, non modò in Maioratibus, sed etiam in fideicommis sis considerari debere, defendit Author, & id explicat, prout hoc numero adnotatur. -  141 Vbi etiam redditur verus & germanus intellectus ad textum in l. cùm ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis. 2. -  142 Regni, & Maioratus succes sio perpetua es se debet, non solùm inter descendentes, sed etiam inter collaterales, inter quos in infinitum progreditur ad miliesimum vsque gradum. -  143 Est tamen differentia in hoc, quòd in Maioratibus inferioribus, in vltimo de familia Maioratus finitur, ita vt eius respectu bona sint libera, liberàque similiter bonorum dispositio. -  144 Intelligendo semper, prout latiùs intellectum, atque explicatum traditur remis siué. -  145 In Regni tamen succes sione, diuersum ius constituitur, nam licèt ad vltimum de familia Regnum perueniat, aut est liberum eius patrimonium, aut libera Regni ipsius dispositio non datur, sed populus eligit nouum Regem, à quo principaliter potestas Regalis effluxit. -  146 Fœminæ regulariter succedunt in quocunque Maioratu, & in Regno, & in Ducatu, sicut masculi, dummodò non adsint masculi in eodem gradu, licèt ætate minores, & sic cum in proximiori gradu sunt, excludunt masculum remotiorem, vbicunque expressé non excluduntur à succes sione. -  147 Nec sufficiunt ad earum exclusionem coniecturæ, quæ indubitatæ non sint, aut euidentis sima; requiritur enim, quòd euidenter & clarè constet de voluntate institutoris volentis à Maioratus succes sione excludere. -  148 Neptis ex filio primogenito præmortuo, secundogenitum excludit, & sic præfertur patruo, etiam masculo, idque in Regno, & in succes sione Maioratus cuiuslibet. -  149 Nisi ex institutoris dispositione, fœminæ sint propter masculos, etiam remotioris lineæ, & gradus exclus æ; tunc namque neptis à patruo excluditur. -  150 Quòd si fœminæ admittuntur in defectum masculorum eiusdem lineæ, & gradus, tunc repræ sentatio neptis non excluditur. -  151 Masculus ex fœmina, & fœmina ex masculo, si ad succes sionem Maioratus simul concurrant, & de succedendo vltimo pos ses sori transuersali pertractent, atque in eodem gradu sint, masculus fœ minæ Præfertur, ex sententia Ancharani, & aliorum. -  152 Et inde deducitur ex sententia Auendañi Hispani, potentis simum Hispaniæ Regem Philippum secundum, ad Regni Portugaliæ succes sionem, aduersùs Catharinam Ducem de Braganca, fuis se admis sum. -  153 Et in eodem placito fuerunt quoque expres sim alij Authores hîc commemorati, & infrà, num. 155. & 157. -  154 Maioratus institutus, si ad eius succes sionem mas culos inuitauit, & in defectum illorum, fœminas; si linea masculorum finiatur, & masculus & fœ mina ex linea masculina reperiantur, masculus fœminæ præfertur. -  155 Masculus Præfertur fœminæ in succes sione Maioratus, quando in eodem gradu sunt, etiam in casu dubio, ac etiam si filius maior vocetur. -  156 Fœminæ duæ, quæ in eodem gradu sunt, si ad succes sionem Maioratus concurrant, Præfertur fœmina nata ex masculo, & si vtraque ex fœmina des cendant, Præfertur maior ætate, & num. seq. -  157 Iserniæ, Gregorij Lopez, & Moderni Parisiensis re solutio, atque in terminis propositis suprà, n. 151. ex quibus masculus ex fœmina, Præfertur fœminæ ex masculo, obseruatio quædam adducitur. -  158 Et dubitandi ratio aduersùs superiora proponitur, quæ ex decis. l. 40. Tauri deducitur, & hic diluitur. -  159 Fœmina masculinitatem, siue sexum patris repræ sentare non potest; qualitas namque sexus mas culini in fœminam patrem repræ sentem, non transit. -  160 Et ideò priuilegiatam succes sionem, siue eam, quæ patri ob qualitatem masculinitatis competeret, si viueret, non potest prætendere. -  161 Repræ sentatio personæ propter succes sionem, duplex reperitur, eáque declaratur. -  162 Repræ sentatio in succes sione aui, vel proaui, nepoti conces sa, gradus potiùs dicitur, quàm personæ, quia non ex persona patris de medio sublati, sed ex propria persona succedit. -  163 Filius verò fratris in succes sione patrui vnà cum alio fratre defuncti, repræ sentat patrem, sed non ex persona sua propria succedit, sed ex persona patris sui. -  164 Repræ sentantis qualitas & conditio attendi debet, quando succeditur ex persona propria; quando verò repræ sentatur persona alterius, attenditur qualitas, conditio, & status ipsius repræ sentati. -  165 Repræ sentatio in l. 40. Tauri introducta, an ita introducta dicatur, vt filius ex persona patris, vel ex propria ipsius in Maioratu succedat, & quid rem hanc dubiam magis efficiat ex noua Authoris consideratione? -  166 Repræ sentatio in d. l. 40. Tauri introducta, non excludit, quin filius, ex persona magis propria, & proprio iure à lege sibi conces so, quàm ex persona patris dicatur succedere, & num. seq. -  167 In primogenij, seu Maioratus institutione, semper censetur vocata linea recta primogenitorum succes siuè in in finitum de primogenito in primogenitum; & sic quilibet eorum habet propriam vocationem iure proprio, atque ex propria vocatione, abs que iuris alterius transmis sione: & suprà, num. 95. -  168 Quo nedum procedit in linea recta descendentium, sed etiam transuersalium, vt hîc adnotatur. -  169 Idque ex propria natura primogenij, & consuetudine succedendi in Maioratibus. -  170 Atque ex intentione, & mente aperta dict. l. 40. Tauri, vt hîc obseruatur. -  171 Et inde qui repræ sentando personam parentis succedit, ex iure tamen proprio, & propria vocatione, (vt in linea recta descendentium in hoc Regno, ac etiam in linea collaterali, considerata proximitate respectu vltimi pos ses soris Maioratus contingit) incapacitas primogenitoris ipsi non nocet, si ipse etiam incapax non sit. -  172 Repræ sentatio vtrùm locum habeat, quando in patre, vel auo, ius succedendi firmiter radicatum non fuit, sed dumtaxat ius eius in spe, aut pos sibilitate consistebat. -  173 Dubium equidem intricatum & maximum, & cui occasionem præ stitis se videntur legis Regiæ 40. Tauri Conditores, vt hoc numero adnotatur. -  174 Repræ sentationi locum non es se, nisi in patre, vel auo radicatum fuis set ius succedendi certum & firmum, atque inuariabile, nec spem succedendi remotam sufficere, ex sententia Velasquez Auendañi. -  175 Cui & Blazius Flores Diaz de Mena acces sit, & contrariam Molinæ, Gutierrez, & aliorum improbauit, sed strictè magis rem ipsam accepit, nec ita indistinctè repræ sentationem exclusit, vt hîc adnotatur. -  176 Alexander quoque Raudensis in eodem placito fuit, qui etiam non ita indistinctè, sicut Auendañus, loquutus est, vt hîc obseruatur. -  177 In eandem quoque sententiam & alij Authores perpendi pos sunt, vt hoc numero adnotatur. -  178 Est denique & in eodem placito Iacobus Menochius in consil. 269. ex num. 12. atque ex num. 64. lib. 3. vt hîc commemoratur. -  179 Ac pro ipsis fundamenta nonnulla generalia perpendi valeat, quæ ideò omittuntur, quia ab eisdem traduntur, nec concludenter adstringunt. -  180 Sed ea magis adstringere, & fortiùs vrgere videntur, quæ Blazius Flores Diaz de Mena, relatus suprà, nu. 175. -  181 Fundamenta etiam nonnulla Auendañi, quæ in idem tendunt, & hîc adducuntur per totum numerum. -  182 Ad quæ in effectu reduci debent infinitæ Doctorum authoritates, allegationes, & doctrinæ, quæ pro eadem parte & As sumpto probando, videlicet, quòd spes vaga & incerta, & ex futuro euentu dependens, transmitti non pos sit, nec debeat in consideratione haberi, expendi pos sent. -  183 Reducuntur etiam Menochij traditiones dict. cons. 269. ex num. 8. atque ex num. 21. cum sequentibus, lib. 3. -  184 Quibus omnibus dilucidè & distinctè, nouiter etiam & meliùs quàm anteà factum es set, respondetur per totum numerum, & vide tradita suprà, nu. 52. columna 5. & 6. -  185 Respondetur etiam & alteri fundamento, atque ex responsione validis simum & vrgentis simum fundamentum deducitur pro opinione Molinæ contra Auendañum, & ibidem l. 40. Tauri, explicatur. -  186 Atque de fideicommis so conditionali, & an, & quando illud transmittatur, adnotantur nonnulla. -  187 Repræ sentationi locum es se inter transuersales, etiam quando in patre ius succedendi firmiter radicatum non fuis set, sed ius tantum de futuro, & in spe, aut pos sibilitate competeret, & quòd pater, si tempore delatæ succes sionis viueret, succedere pos set, ex decisione l. 40. Tauri, sufficere, quamuis actu non succes serit. -  188 Idque ex veriori & tenenda omninò sententia provt hoc numero adnotatur, ac pro ea Authores nonnulli commemorantur. -  189 Qui expres sim loquuntur in terminis prædictis, quamuis Blazius Flores Diaz de Mena aliter, sed malè quidem contenderit. -  190 Eiusdem tamen in alio obseruatio quædam contra Auenda num. probatur. -  191 Sed in linearum distinctione excogitatio quædam Blazij metipsius contra Molinam, improbatur ab Authore. -  192 Ac denique l. 50. Tauri verba, sic fortiter, & verè ponderantur pro sententia prædicta, vt post deci sionem eius legis, nullo pacto valeat contraria opinio defendi. -  193 Auendañi quoque rationes nonnullæ, siue ad eandem l. Tauri solutiones non admittuntur. -  194 Et ipsius Authoris lapsus duplex, & nouè, & verè detegitur. -  195 Blazij quoque Flores Diaz de Mena ad dictam l. 40. Tauri euasiones, siue excogitationes nonnullæ manifestè subuertuntur, & vide tradita suprà, num. 52. column. 5. & 6. -  196 Nepos institutoris ex filio mortuo ante Maioratus institutionem, an patruum excludit. -  197 Et quòd excludat ex Præ sumpta institutoris Maioratus voluntate in casu hîc proposito, non verò ex iure transmis sionis, aut repræ sentationis, ex sententia Auendañi, quam & Author sequitur. -  198 Sed vnum nouum & singulare circa eam excogitat, vt hîc videbitur. -  199 Repræ sentationi an locus es se pos sit, quando vltimo Maioratus pos ses sore, absque descendentibus præ mortuo, transuersalis aliquis succes sionem præ tendit, cuius pater si viueret, succes surus sané es set, vt proximior, ipse tamen multis ab hinc annis, & ante Maioratum institutum deces sit. Vbi considerantur nonnulla nouiter & acutè, vt hoc numero adnotatur, & vide tradita infrà, n. 212. -  200 Filius primogenitus, si filium habeat, nepotem pos ses soris, & hic nepos moriatur viuentibus auo pos ses sore, & patre primogenito, relicto tamen filio, pronepote pos ses soris: pronepos hic ad successionem Maioratus admittitur, & excludit patruos, item fratres aui primogeniti. -  201 Filius capacis ante incapacitatem natus, in succes sione maioratus patritum excludit. -  202 Intelligendo semper, prout latiùs declaratum traditur per Authorem. -  203 In vtero existentes eodem priuilegio gaudent, quo nati. & pro natis habentur, quoties de ipsorum commodo agitur. -  204 Ac impediunt sequentem in gradu. -  205 Posthumus ex primogenito, in succes sione Maioratus excludit patruum, siue secundo, aut tertiogenitum, quemadmodum & nepos natus excludit. -  206 Lex 45. Tauri procedit in succes sione Maioratus eius, qui adhuc est in vtero. -  207 Venter in dubio mittendus est in pos ses sionem, quamuis à Maioratus succes sione fœminæ excludantur. -  208 In materia fideicommis saria circa patruum & nepotem, obseruatio quædam Authorum quamplurimorum, vt scilicet nepos non intret in locum patris, quando non erat natus tempore mortis testatoris, minimè procedit in Hispanorum primogeniis post decisionem l. 40. Tauri. -  209 Imò & interminis quoque iuris communis, traditio ea difficultatem habet, vt ex eisdem Authoribus relatis numero præcedenti, apparet. -  210 Repræ sentationi vtrùm locus es se debeat, vt nepos patruum excludat, quando primogenitus in vita institutoris Maioratus deces sit. -  211 Vbi Auendañi resolutio inproposito approbatur, & concludenter , atque nouè corroboratur per totum nu. -  212 Repræ sentationi vtrùm locus es se debeat inter trans uersales, quando pater, vel aus, ex cuius persona succes sionem quis prætendit, in vita institutoris Maioratus deces sit. Dubium equidem singulare, & nouum, atque singulariter & verè explicatum. -  213 Repræ sentatio vtrùm locum habeat in succes sione fideicommis si, arduum & intricatum dubium, & ab ab infinitis tractatum , qui hoc num. congregantur. -  214 Repræ sentationem in succes sione fideicommis si, siue vniuersalis siue particularis admittendam es se, & consequenter nepotem ex filio præmortuo, vnà cum patruo, & in locum patris succedere. Idquè ex vulgata, & omnibus nota sententia Glos s æ in l. cùm ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis secundò, in verbo, proximo. Cuius traditionem sequuti fuere permulti, maximi nominis Authores, vt ex relatis supr. n. 213. apparet. -  215 Et validiora fundamenta pro ea, siue illa, quæ verè concludunt, hîc adducuntur. -  216 Repræ sentationi locum non es se in succes sione fideicommissi , & inde nepotes cum patruo non concurrere, ex sententia Baldi contra Glos sam, quem & alij multi Authores sequutur: vt hîc referuntur. -  217 Ac præcipua Baldi fundamenta adducuntur, & eisdem concludenter & verè respondetur. -  218 Baldi etiam eiusdem traditio in dicto §. in fideicommis so, ideò euitatur, & Authoritas loci illius minuitur, quòd ipsemet Baldus contrarium re spondit in consil. 488. Casus talis est, lib. 3. vbi Accursij sententiam relatam probauit. -  219 Euitatur etiam, & Accursij sententia in tuto manet, conciliando opiniones, vt illas Corneus, Iason, Curtius iunior, & Alciatus, ac post eos alij Recentiores permulti conciliant, & eorum conciliatio hîc præcitatur. -  220 Legis 40. Tauri pro singulari confirmatione, & iu stificatione, mirè vrgere ea, quæ singulariter & verè hic adnotauit Author. -  221 Repræ sentatio vtrùm hodie post decisionem l. 40. Tauri, in fideicommis sis familiæ, aut pluribus nomine collectiuo relictis, eo modo, atque ordine locum habeat, quo ea in lege in primogeniis, seu Maioratibus inducitur? vbi breuis & vera solutio traditur. -  222 Ludouicus etiam Molina nouiter explicatur. -  223 Repræ sentatio vtrùm locum habeat in feudi succes sione? & multis num. sequent. -  224 Feudum de sui natura ad proximiores deuoluitur. -  225 Filius in feudis intrat in locum patris, & succedit, vti succes sis set pater; est enim receptum, vt in illis locum habeat repræ sentatio. -  226 Tam in linea recta descendentium, quàm in linea transuersalium. -  227 Atque in descendentibus in infinitum in feudis, sicut in allodialibus: in collateralibus verò, vsque ad filios fratrum inclusiuè, non verò vltrà. -  228 Repræ sentationi locum es se in feudo hæreditario, & filium intrare in locum patris, vnanimiter omnes Interpretes tradidis se, nec aliquem in hoc hactenus dis sentire. -  229 Et quod dicatur feudum Hæreditarium, & in dubio Hæreditarium præ sumatur; quod etiam Familiare siue ex pacto & prouidentia? -  230 Repræ sentationi locum non es se in feudo ex pacto & prouidentia concedentis, siue Familiari, nec filium intrare in locum patris, vt Natta contendit & alios prose citat. -  231 Sed eiusdem fundamenta conuincit concludenter Hippolytus Riminaldus, vt hoc numero adnotatur. -  232 Et Cumani etiam, Rubei, & aliorum authoritati pro hac parte respondetur. -  233 Ac denique, constanter & veris simè defenditur, repræ sentationi locum es se in feudo, etiam ex pacto & prouidentia concedentis, & non hæreditario. -  234 Et pro hac parte, validis sima, & concludentia fundamenta expenduntur. -  235 In feudis, in quibus iure primogenituræ aut Maioratus succeditur, repræ sentationi locum es se. -  236 Ac in illis repræ sentationem iuxta formam l. 40. Tauri regulandam, & concedendam es se. -  237 Repræ sentatio an habeat locum in emphyteusi, & numeris sequentibus; vbi casus nonnulli distinguntur, & absolutè, atque distinctè in hoc articulo proceditur, & vide suprà, numero 40. -  238 Emphyteusis conces sa prose, & hæredibus à persona priuata, hæreditaria est; & ideò ad quemcunque hæredem extraneum institutum transire potest. -  239 Et regulatur secundùm naturam aliarum rerum hæreditariarum. -  240 Repræ sentationi locum es se in emphyteusi hæreditaria, cùm acquisitor ab intestato deces sit, & sic nepotem ex filio præmortuo, cum patruo concurrere. -  241 Idque procedere etiam, cùm ab Ecclesia fuit emphyteusis conces sa, modo illa hæreditaria sit. -  242 Repræ sentationi locum es se in emphyteusi hæreditaria, cùm acquisitor non ab intestato, sed testatus deces sit; & tunc nepotem etiam cum patruo concurrere ex veriori sententia, prout latiùs hoc numero declaratur. -  243 Emphyteusis Ecclesiastica conces sa pro se, filiis, & nepotibus, non est hæreditaria. -  244 Nec in ea ingreditur filius locum patris, atque ita eius personam non repræ sentat, ex sententia multorum Authorum, qui hoc num. præcitantur. -  245 Quorum ratio præcipua expenditur. -  246 Contrà verò ex sententia aliorum quamplurimorum, quæ verior est, & communior, & ab Authore probatur. -  247 Ac pro ea concludens & verum fundamentum expenditur, quod originaliter tradidit Corneus in consilio 131. & in consilio 24. vol. 2. -  248 Fundamento etiam partis contrariæ præcipuo, nouè & verè respondetur. -  249 Repræ sentationem in emphyteusi, iure Maioratus relicta, admitti, ac in ea seruanda es se omnia, quæ in aliis Maioratibus & primogeniis, ex deci sione l. 40. Tauri, & aliarum legum decisione disposita sunt. -  250 Repræ sentationi locum es se in iurepatronatus Ecclesiastico. -  251 Et si iure Maioratus aut primogenituræ fuerit relictum, repræ sentationem secundùm ordinem l. 40. Tauri futuram. -  252 Substitutiones, fideicommis sa, & Maioratus, non solùm in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & dispositionibus inter viuos pos sunt fieri. -  253 Maioratus in contractu instituti, vtrùm vim vltimæ voluntatis obtineant. -  254 Repræ sentatio vtrùm locum habeat, vt filij intrent in locum patris, in fideicommis so facto in contractu. -  255 Et ibidem, ex his, quæ in terminis iuris communis Interpretes tradiderunt nonnulli, resolutionis Ludouici Molinæ, de qua statim num. 257. noua & clara confirmatio, atque iustificatio deducta. -  256 Repræ sentationem absque omni dubio admittendam in Maioratu ex contractu instituto inter viuos, quando ex causa onerosa matrimonij, & in fauorem alicuius filij institutus fuis set Maioratus. Tunc namque indubitanter nepos patruum excluderet, etiamsi pater eius viuo auo moreretur. -  257 Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, admittitur in primogeniis, seu Maioratibus ex contractu institutis, sicut in his, qui ex vltima voluntate instituuntur, & num. seq. -  258 Primogenitus viuo patre decedens, spem sibi ex donatione competentem, in filium suum transmittere potest. -  259 Donatarius secundus, cui post mortem prioris, res donata restituenda est, si in specie l. quoties, C. de donat. quæ sub modo, viuo primo donatario decedat, an spem illius actionis in filium suum transmittat. -  260 Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, habet quoque locum in his Maioratibus, qui absque institutionis scriptura, ex sola temporis antiquitate, aut consuetudine constant, vt latiùs hîc explanatur. -  261 Et Aluari Valasci locus perpenditur, atque declaratur. -  262 Repræ sentatio vtrùm admittenda sit in donatione Regia, seu dominica, vt nepos primogeniti patruum excludat, vbi in primis recensetur Bartoli, & aliorum quamplurimorum sententia negatiua, repræ sentationem, inquam, non admitti in ea donatione. -  263 Adducitur deinde Emanuëlis Costæ, illatio quædam , in Regia quoque donatione, iure Maioratus facta, repræ sentationem non dari. -  264 Et ibidem Auendañi lapsus in allegatione Ludouici Molinæ, nouiter detegitur. -  265 Bartolique, & Acosta sequaces commemorantur. -  266 Et ratio quædam Auendañi nouiter, & subtiliter subuertitur. -  267 Adducitúrque præcipua ratio, quâ ducuntur ij. qui in Regia, seu Dominica donatione, repræ sentationem admitti negarunt. -  268 Ac Ludouici Molinæ sententia contraria, repræ sentationem admitti, etiam in donatione Regia, seu Dominica, si illa iure Maioratus facta fuerit, ab Authore defenditur. -  269 Et ab altero Ludouico Molina, è Societate Iesu Religioso approbatur, vt hîc obseruatur. -  270 Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, admittenda esti in his bonis, quæ iure Maioratus a Rege Henrico Secundo Nobilibus Hispanæ donata fuere, ex sententia Molinæ. -  271 Cuius rationes in quacunque Regiæ conces sione, iure Maioratus facta, concludunt, nec Auendañi sententia contraria placet. -  272 Atque eiusdem fundamenta debilia sunt, & eliduntur ex his, quæ ipsemet Molina in eodem proposito annotauit. -  273 Ex his etiam , quæ Author hoc numero obseruauit. -  274 Maioratus, seu primogenia, non modò cum facultate Regia, sed etiam absque ea, ex certa parte bonorum, aut ex vniuersis bonis pos sunt institui. -  275 Maioratus, si institutus sit per viam vinculi particularis, aut meliorationis Tertij & Quinti bonorum inter liberos, aut Anniuersarij, vel Capellaniæ, Iurisve patronatus perpetui, absque facultate Regia, verus quidem Maioratus est, ac leges omnes Regiæ, quæ de Maioratibus loquuntur, habent locum in eis, prout hoc numero diffusé probatur. -  276 Et Petri Salazaris in Iurispatronatibus, Anniuer sariis, & Capellaniis, aduersùs Ludouicum Molinam opinio noua, nouiter & verè, atque vel vno tantùm verbo, concludenter conuicta. -  277 Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, procedit, & habet locum in vinculis particularibus, in meliorationibus Tertij & Quinti vinculatis, in Anniuersariis, & Patronatibus, siue Capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure Maioratus relictis, & absque Regia facultate institutis. -  278 L. 41. Tauri procedit in vinculis particularibus, in Anniuersariis, & Patronatibus, siue Capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure Maioratus relictis. -  279 Proximitas quemadmodum in Maioratus succes sione, respectu vltimi Maioratus pos ses soris, inspicienda est regulariter; sic quoque & in vinculis particularibus, & in meliorationibus Tertij & Quinti vinculatis, & in Anniuersariis, atque Patronatibus, aliisque similibus dispositionibus, iure Maioratus relictis inspici debet. -  280 L. 45. Tauri remedium procedit etiam, & habet locum in vinculis particularibus, absque Regia facultate, authoritate legum huius Regni factis, & in Anniuersariis, atque Patronatibus, iure Maioratus relictis. -  281 L. 46. Tauri, procedit etiam in vinculis particularibus, absque Regia facultate factis, sed authoritate legum huius Regni, Tertij & Quinti, stantibus descendentibus legitimis, & his deficientibus, omnium bonorum, in Anniuersariis etiam defunctorum, & Patronatibus, atque Capellaniis perpetuis, quando iure Maioratus relinquuntur. -  282 Repræ sentationis totam materiam, ex præ sumpta voluntate, atque dispositione testatoris gubernari, atque interpretari debere; ex ipsa namque, vel admitti, vel excludi debet repræ sentatio. -  283 Vbi & legis 40. Tauri mentio fit, & Conditores eiusdem in præ seruando voluntatem primi institutoris studiosè semper se habuis se, dilucidè demonstratur -  284 Repræ sentatio semper excluditur in succes sione Maioratus, vbi ex verbis, ac dispositione institutoris, apertis simè comprehenditur, institutoremmetip sum repræ sentationem excludere voluis se; ex verbis tamen ambiguis & incertis repræ sentatio non excluditur. -  285 Et ibidem, eiusdem Taurinæ l. 40. vera ratio redditur. -  286 Repræ sentationi locus est ex voluntate testatoris, etiam in casibus, in quibus repræ sentatio non admittitur. -  287 Repræ sentatione exclusa in succes sione ascendentium , censetur etiam repræ sentatio exclusa in succes sione transuersalium. -  288 Repræ sentatione exclusa in aliqua parte dispositionis, aut institutionis Maioratus, siue in aliqua vocatione, aut substitutione, aut respectu alicuius nominati, vel nominatorum, vtrùm in alia par. te dispositionis; eiusdem, aut in cæteris vocationibus exclusa censeri debeat repræ sentatio. -  289 Repræ sentationem , si in aliqua parte dispositionis, aut in aliqua persona, aut gradu inducta, atque admis sa fuerit ab institutore Maioratus, credendum es se in cæteris quoque personis, aut gradibus admis sam; idque noua & singulari ratione, prout hîc adnotatur. -  290 Repræ sentationem in casu dubij, ac regulariter, stando verbis, & dispositioni dict. l. Tauri 40. admittendam, potiùs quàm excludendam. -  291 Repræ sentatio in succes sione Maioratus, vt ex coniecturis excludatur, quàm euidentes, & vrgentes, atque ex verbis dispositionis deductæ, siue quales coniecturæ neces sariæ sint. -  292 Repræ sentatio vt excludatur, sequentium succes sorum, aut Maioratus pos ses sorum declaratione, aut moderatione effici non potest, sed primi instituentis dispositio neces siaria est, vt latiùs hîc demonstratur. -  293 Et inde infertur, quòd pater ipsius nepotis, idemque filius primi instituentis, in vita sua non potest cedere iuri suo in præiudicium nepotis, & fauorem fratris minoris secundogeniti, etiam maioris nepote. -  294 Idemque ius in aliis descendentibus, siue succes soribus vlterioribus, similiter obseruandum est. -  295 Petrus de Peralta Authori semper eruditis simus. -  296 L. 40. Tauri, in postrema sui parte, es se iuri communi consonam, rectè obseruas se Peraltam. -  297 In cæteris quoque partibus iuri communi conuenire, vt hîc adnotatur, & numeris præcedentibus remanet dictum. -  298 Repræ sentationem admitti in testamentaria succes sione ex hominis dispositione, Taurinæ dictæ l. 40. constitutione cautum expressè, vt hîc adnotatur. -  299 Repræ sentatio vtrùm in succes sione Maioratus cen seatur exclusa, ex eo quòd eiusdem Maioratus institutor proximiores ad succes sionem vocauerit, vel quòd succedat proximior post aliquos nominatos præceperit; & num. sequent. -  300 Vbi inprimis refertur sententia negatiua eorum, qui ex vocatione proximioris exclusam repræ sentationem censuerunt. -  301 Atque eorum fundamenta remis siuè adducuntur, & illa non concludere, nec verè vrgere, resoluitur. -  302 Idcircò contraria proponitur, & verior quidem, atque omninò amplectenda opinio, videlicet, quòd repræ sentatio non excludatur ex eo, quòd Maioratus institutor vocauerit proximiorem, aut proximiores, vulgò, Al pariente mas propinquo, o mas cercano. -  303 Et plures huiusce opinionis rationes, atque fundamenta expenduntur remis siuè, quæ verè concludunt, nec vitari pos sunt aliquo modo; aliæ etiam breuiter commemorantur hoc loco. -  304 Et ibidem Pelaez à Mieres traditio, seu ad l. 40. Tauri restrictio, quæ improbatur. -  305 L. si libertus præterito, § primo, ff. de bonis libertorum, intellectus adducitur remis siuè. -  306 Ac denique concludens ratio pro sententia præfata proponitur remis siuè. -  307 Repræ sentatio potiùs admis sa, atque inducta es se videtur, quàm exclusa, cum institutor Maioratus proximiores ad succes sionem vocauit, & adiecit, secundùm ordinem & dispositionem iuris, & vera Authoris consideratio in hac materia. -  308 Cui non refragatur quorumdam Authorum traditio, qui ea in sententia fuerunt, vt existimarent, clausulam, succedant ordine succes siuo, operari debere repræ sentationis exclusionem. -  309 Quoniam ij loquuntur in terminis iuris communis, ac in fideicommis sis, ad quæ plures nomine collectiuo vocantur, non verò in primogeniis Hispaniæ, nec in terminis dictæ l. Regiæ 40. Tauri. -  310 Deinde, quoniam in fideicommis sis etiam, ac in terminis turis communis, repræ sentationem admitti in casu prædicto, rectius defendit P. Paul. Pari sius hîc præcitatus. -  311 Pro quo, concludentem & veram rationem Author considerauit. -  312 Francisci quoque Manticæ obseruationem quondam, atque in hac eadem materia traditionem ponderauit. -  313 Repræ sentatio in succes sione Maioratus non censetur exclusa ex eo, quòd eiusdem institutor proximiores suos vocauerit, vel (vt fieri solet) dixerit. suceda el pariente mio mas cercano. -  314 Aut etiam si proximiores in gradu vocauerit. -  315 Repræ sentatio vtrùm excludatur ex eo quòd Maioratus institutor præceperit, atque statuerit, quòd in eo succedatur, salua gradus prærogatiua. -  316 Quòd excludatur ex sententia quamplurimorum, qui hîc præcitantur, & in fideicommis sis loquuntur. -  317 Quòd non excludatur etiam in eisdem terminis fideicommis sorum, ex sententia aliorum, prout hîc commemorantur. -  318 Vtcunque res sit, quòd in primogeniis seu Maioratibus perpetuis, & vni dumtaxat deferendis (provt de natura Maioratuum est) repræ sentatio non cen seatur exclusa, nec excludatur, ex sententia Molinæ, & aliorum Hispanorum, quæ ab Authore probatur. -  319 Et post decisionem dict. Taurinæ legis 40 veris sima, atque indubitata ab eodem reputatur. -  320 Repræ sentatio vtrùm exclusa censeatur, atque excludi debeat ex vocatione filij primogeniti, aut filij maioris? & num. seq. -  321 Repræ sentatio exclusa censetur in Maioratus, aut primogenij, seu fideicommis si succes sione ex vocatione filij maioris, ex sententia Authorum quorundam, qui hoc numero præcitantur , atque fundamenta præcipua, quibus eorum opinio inniti potest, adducuntur. -  322 Alexandri quoque Raudensis traditiones in propo sito, nouiter, & vltra alios expenduntur. -  323 Nouè etiam perpenditur Antonij Galeatij Maluas siæ consil. 22. lib. 1. quò loci eruditè admodùm loquutus est Author ille, consultus de facto in conces sione quadam feudi, facta vas sallo, & eius des cendentibus, vt maior natu pro tempore existens, in feudo admittatur mortuo vas sallo. -  324 Sed in Hispanorum primogeniis, aut in Maioratibus perpetuis cuiusque nationis (si vni dumtaxat sint deferendi) ex vocatione filij maioris, aut maioris natu, repræ sentationem non excludi, Author cum aliis firmiter defendit. -  325 Et pro eorum sententia adducit fundamenta nonnulla, quæ in proposito concludunt, & num. seqq. -  326 Repræ sentatio non excluditur ex vocatione primogeniti, aut primogenitorum. -  327 Repræ sentationem exclusam non censeri ex vocatione filij maioris, concludenter probari ex his quæ. hoc numero adnotantur que ex illis subuerti etiam contrariæ partis rationes, vt noué, & verè hîc demonstratur. -  328 Maioria, aut maior ætas, virùm in persona succedere volentis in Maioratu, præcisè considerari debeat tempore, quo succes sio defertur?vbi Antonij Galeatiæ Maluas siæ, & Iacobi Menochij ob seruationes in proposito, breuiter recensentur, & latiùs explicantur numer. sequent. maximè numero 333. -  329 Repræ sentationi, an transmis sioni vtrùm locus sit, quoties primogenitus mortuus fuerit, nondum qualitate, seu conditione ab institutore Maioratus requisita, verificata. -  330 Qualitas, seu conditio in persona succes sorum, aut succedere prætendentium, præcisè ab institutore Maioratus requisita, vtrùm ades se debeat neces sariò tempore euenientis conditionis, an verò sufficiat, quòd viuente vltimo Maioratus pos ses sore interuenerit? -  331 Vbi primo loco refertur sententia eorum, qui euenientis succes sionis tempore, qualitatem verificari in persona succedere volentis, requirunt. -  332 Postmodùm contraria sententia probatur, sufficere in vita cuiuslibet pos ses soris Maioratus verificari, etiam si ante euentum conditionis is moriatur. -  333 Ac denique infertur ad succes sionem Maioratus, quo cauetur, quòd filius primogenitus, aut filius maior succedat, an scilicet sufficiat, qualitatem eam in vita pos ses soris Maioratus interuenis se; de quo etiam suprà, n. 328. -  334 Distinguitur etiam, an qualitas per modum causa finalis, & existentiæ, an per modum demonstrationis adiiciatur. -  355 Et Blazij Flores Diaz de Mena concordia quædam in proposito, quæ ex mente aliorum, atque obseruationibus Auendañi procedit, approbatur. -  336 Repræ sentatio vtrùm excludatur ex vocatione filij superstitis, aut primogeniti superstitis, hoc est, del hijo mayor que sincare viuo al tiempo de la muerte del vltimo pos seedor; siue cùm in defectum vocatorum, superstites proximiores vocantur. -  337 Quòd excludatur repræ sentatio in specie proposita, refertur prima quamplurimorum Authorum sententia, & opinio. -  338 Qui permultas expendunt rationes, atque fundamenta quamplurima considerant pro hac parte. -  339 Sed & iura quoque diuersa perpendunt, vt hîc adnotatur. -  340 Atque eisdem respondetur statim numero 345. & 350. -  341 Quòd verò in articulo præfato repræ sentatio non excludatur, nec censeri debeat ab institutore Maioratus exclusa, aliorum Interpretum sententia probatur, qui hoc numero commemorantur. -  342 Et hæc opinio verior, & probabilior, atque omninò tenenda Authori videtur, & numeris seqq. validis simé, & aliter siue meliùs, quam hactenus fuis set, ab eo defenditur, atque ab aliorum impugnationibus immunis redditur. -  343 Primum deinde huiusce partis fundamentum hoc numero expenditur. -  344 Et Velasq. Auend. ad illud imaginatæ quædam solutiones, siue euasiones nonnullæ, nouiter carpuntur, atque conuincuntur. -  345 Omnibus etiam fundamentis, quæ Auendañusmetipse contra Molinam, & eius sequaces perpendit, breuiter, & verè hoc num. respondetur. -  346 Secundum prætereà adducitur pro eadem sententia Molinæ fundamentum, quod deducitur ex l. 2. tit. 15. p. 2. atque ab impugnatione, siue solutione Auend. liberum & immunè relinquitur, & n. seq. -  347 Regnum est caput omnium primogeniorum. Hispaniæ, ab eoque cætera primogenia, tanquam à capite deriuantur succes sionísque ordinem, & rationem accipiunt. -  348 Auendañi lapsus, ordinem l. 40. Tauri præuertens nouè, & verè detegitur. -  349 Tertium denique & vltimum fundamentum adducitur pro eadem opinione Molina, quod deducitur concludenter ex l. 40. Tauri, nec diluitur aliquo modo ex traditione, aut solutione Auend. vt hîc perpenditur. -  350 Et fundamentis aliis ab eodem Auend. contra Molinam consideratis, nouè, & verè respondetur. -  351 Et Ludouici Molinæ in articulo hactenus agitato, mens clara, & velut expres sa sententia pro opinione, quæ defenditur, demonstratur. -  352 Patris etiam Ludouici Molinæ placitum nouè approbatur. -  353 Ac l. Taur. 40. in eodem articulo decisio iustificatur, & comprobatur. -  354 Quàm etiam neces saria fuerit in his Regnis eius dem decisio, vt tot ambages, atque contrarietates ces sarent, & primogenituræ ius mortuo filio in vita parentis, eiusdem filij descendentium respectu constitueretur, prout hîc singulariter obseruatur; & vide supr. n. 51. & n. 52. & n. 53. in fin. & n. 87 -  355 Nec super existentia ipsius neces saria es set. PRo dilucida, & singulari, atque notan[sect. 1] da huius Capitis explanatione, & interpretatione, inprimis constituendum atque præmittendum duxi, Repræ sentationis materiam (de qua hoc in capite disputatio, atque tractus suscipitur) altam es se, subtilem, difficilem, & intricatam, & in vsu forensi, siue in negotiis practicis frequentis simam; hactenus tamen, licèt variis, multísque in locis, de eadem permulta suerint scripta, atque adnotata, non ita absolutè, & dilucidè tractatam, vt anteà, siue hucusque dictis & scriptis, alia adiicere, siue ipsamet distinctè magis, & pleniori manu explanare, & contrarias sententias Authorum, ad concordiam reducere, quæve earum verior sit, aperire, neces se non fuerit. Quocirca non absque maxima vtilitate futurum iudicauimus, si in proposito huiusce materiæ, quamplurima hoc loco obseruaremus, quæ & vtilia valdè erunt, & futuris negotiis contingentibus multùm conducibilia: Alia verò (si quæ deficiant) consultò aliquando prætermittemus, & in as siduo ita, & frequenti articulo, quæ magis neces saria sunt, explanabimus. Ex ipsis autem, si integram librum conficere intenderemus, facile equidem nobis es set, nec plura euolueremus, atque prælegeremus, quàm quæ pro istiusmet Capitis elucidatione prælegimus: Attenté itaque, atque originaliter quamplures Authores à me præ lecti ideò fuere, quòd Repræ sentationis materiam circa succes siones legales, testamentarias, fideicommis sarias, feudales, emphyteuticarias, & Maioratuum cuiusque prouinciæ, atque primogeniorum Hispaniæ, vtiliùs, & meliùs scripserint; erunt autem ipsi hoc ordine commemorandi, atque cùm neces se suerit, inspiciendi; Bartol. Albericus, Fulgosius, Cuman. Baldus, Alex. Decius, Iason, Corneus, Aretinus, Salicetus, Sichard. Castrensis, Angelus, & alij ordinarij, quorum, & aliorum in suis locis vulgatis, & cognitis, Authores sequentes mentionem faciunt, idcircò eos. ex profes so magis non recenseo, Tiraquellus namque, & alij plures Ipsos commemorarunt. Philippus Decius in cons. 1. & in cons. 79. & in cons. 272. & in cons. 478. & in cons. 527. & in cons. 480. col. 3. & 4. & in cons. 217. Rubeus Alex. in cons. 36. & 37. & 38. & 39. & 40. vbi optimè. Carolus Ruinus in consilio 166. per totum, & in consiliis sequentibus, lib. 2. & in consil. 115. lib 3. Augustinus Berous in cons. 94. per totum. Thobias Nonius in cons. 34. per totum. Petrus Paulus Paris. in cons. 18. à n. 56. vsque ad nu. 90. & in cons. 9. & cons. 30. ex 17. cum pluribus seqq. & in cons. 40. n. 29. & seq. & in cons. 41. ex num. 46. & in cons. 36. & 38. lib. 2. & in cons. 8. & in cons. 42. col. 3. & 4. lib. 3. & in cons. 64. n. 33. & seq. & in cons. 90. nu. 48. cum seq. lib. 2. Anton. de Rosell. in tract. de succes sion. ab intest. ex n. 68. cum multis seqq. Bellonus in cons. 40. per totum. Marianus Socinus iunior in consil. 5. per totum, volum. 2. Curtius senior in cons. 51. per totum. Rolandus à Valle in cons. 68. per totum, lib. 1. & in cons. 59. per totum, lib. 4. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 60. per totum, & in con. 382. ex n. 65. cum seq. Capel. Tholos. quæ st. 434. Puteus decision. 18. Laurent. de Pinu in cons. 66. lib. 1. Guil. Bened. in c. Rainuntius, de testament. verbo, & vxorem nomine Adelasiam, ex n. 53. vsque ad 70. & n. 101. & 102. Bologninus in cons. 62. Andreas Tiraquellus de primogenitur. quæ st. 40. cum seq. Andreas Alciat. lib. 8. Parergon, c. 15. & inter consil. Grati, cons. 8. Ioannes Lecirier de primogenitura, quæ stione 25. & 26. Matthæus de Afflictis in rubrica, de succes sione feudi. Iacob. à Saa Lusit. in tractatu de primogeniis, vbi latè in proposito, & in cons. 224. Thom. Grammat. decis. 1. Iacobin. de S. Georg. in tractatu de feudis, §. quid si Rex? Anton. Gabriel communium conclusionum iuris, in tit. de succes sionibus ab intestato, conclusione prima, per totam, & in titulo, de fideicommis sis, conclu sione 3. Portius Imolensis in consil. 8. per totum, & in cons. 21. Tiberius Decianus in cons. 1. ex n. 344. vsque ad nu. 353. & 355. & 356. & 358. vsque ad numerum 368. & n. 371. & 374. vsque ad numerum 379. & n. 391. & 394. & 398. lib. 1. & in cons. 7. ex n. 78. vsque ad n. 91. & n. 106. & in cons. 28. per totum, eodem lib. 1. & in cons. 9. lib. 2. & in cons. 26. num. 66, 71. 74. & seq. lib. 2. & in cons. 43. ex n. 47. cum seq. eodem lib. 2. & in cons. 63. n. 7. & 16. cum seq. lib. 2. & in cons. 21. per totum, & in cons. 25. per totum, lib. 3. & in cons. 55. ex n. 10. vsque ad n. 27. & num. 34. & quatuor seqq. eodem lib. 3. & in cons. 23. in princip. lib. 4. & in cons. 13. ex n. 25. vsque ad numerum 31. lib. 5. Ioannes Cephalus in cons. 16. lib. 1. & in cons. 137. ex n. 30. lib. 2. & in cons. 215. & cons. 283. eodem libro, & in cons. 313. n. 45. 49. & 56. lib. 3. & in cons. 489. n. 59. & seq. eodem lib. 3. & in cons. 333. n. 25. cum seq. eodem libro, & in cons. 536. & 537. lib. 4. & in consil. 489. per totum, lib. eodem, & in cons. 600. ex num. 18. & in consil. 616. lib. 5. Anton. Scap. de consuet. lib. 2. c. 10. Durandus de arte testandi, tit. 5. cautela 27. Natta in consil. 129. per totum, lib. 1. & in cons. 682. lib. 4. Ferronus de testam. § 7. Marsilius singulari 33. Ioan. Baptista Ferret. in. cons. 384. Ludouic. Bolognet. cons. 9. per totum. Rupellanus in enchirid. iuris Galliæ, verbo, succeditur, per totum. Vdalricus Zazius singul. respons. lib. 1. c. 7. & in cons. 4. à principio, lib. 1. Guill. Haneton. libro 2. de feudis, capite 6. per totum. Didacus del Castillo, Cifuentes, Palacios Rubios, Tellus Fernandez, & Ceruantes in l. 8. & in l. 40. Tauri, illi duo posteriores in l. 8. tantùm. Marcus Salon de Pace in cons. 29. Anton. Gomez in l. 40. Taur. n. 65. & in l. 8. Taur. per totam. Velasquez Auendañus in eadem l. 8. & in dict. l. 40. Tauri, vbi materiam hanc repræ sentationis, singulariter, & vtiliter admodùm pertractat, atque latis simè omnium prosequitur, vt nihil ferè intactum relinquat, idcircò videndus est omninò, atque præ notandus. Renatus Chopinus lib. 2. de dominio Franciæ, tit. 12. per totum. Guillielm. de Monserr. in tract. de succes sione Regum Francorum, vol. 13. tractatuum, in antiquis, super primo dubio, per totum. Marzarius in epitome fideicommis sorum, quæ stione 18. & 33. & in consilio 3. per totum. vbi latis simè. Alcinus in cons. 59. Testamentum Nobilis, ex n. 12. cum multis seqq. lib. 9. Hieronymus Zanchus in repetitione §. cùm ita, legis, hæredes mei, ff. ad Trebell. ex num. 114. cum pluribus seqq. Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredib. instituend. ex numero 121. cum multis seqq. & in §. in fideicommis sio, l. cùm ita, ff. de legatis 2. ex num. 12. cum sequent. Aluar. Valasc. de iure emphyteut. q. 50. per totam, & cons. 122. & 147. tom. 2. Emanuël Costa in tract. de patruo & nepote circæ Maioratus bonorum Regiæ Coronæ, seu patrimonialium, & de Regni succes sione, per totum, fol. mihi 389. vsque ad fol. 449. vbi multa in hac materia, & de intellectu legis Regiæ mentalis Portuga. libro 2. titul. 17. §. 1. ordinat. l. etiam 40. Tauri, & l. 2. tit. 15. p. 2. latis simè. Ludouic. Molina de Hispan. primog. lib. 3. cap. 6. & 7. & 8. vbi ex proposito, atque eruditè, & maturè admodùm, materiam hanc Repræ sentationis pertractat, & in as sequenda eiusdem, atque Taurinæ d. l. 40. vera resolutione, & explicatione. alios multos, atque cæteros alios ad sua vsque tempora Scribentes antecellit, idcircò originaliter eum prælegere, atque ipsius resolutionibus adhærere, non modò neces sarium, sed etiam securius est. Didac. Couar. pract. qq. cap. 38. per totum, qui etiam eruditè (vt adsolet) in proposito scribit, & rationem decidendi ad dict, l. 40. Taur. subtili, & singulari ingenio as signat; quod ante ipsum, nullus sic perfecerat. Iacobus Cuiacius in feuda, lib. 2. tit. 11. & in capite 1. de gradibus succes sionis, in feudis, vbi, vt as solet, eruditè. Laurentius Chircou. communium opinionum, centur. 3. concl. 54. Iacob. Spiegel. in lexicon iuris ciuilis, verbo, succedere, & verbo, in capita succedere. Federic. Schenc. lib. 1. interpret. feudal. tit. 8. de succes sione feudi, pag. 46. Ludolph. Schrader. in consil. 3. numero 16. & sequent. lib. 1. Brunorius à sole in locis commun. verbo, consanguinei, fol. 259. Simon Schari. in lexicon iuridic. verbo, in capita, pagina 1064. & verbo, legitima nepotum, pag. 1264. Fabricius Lazar. in volum. consil. pro Triuultiis, fol. 89. col. 1. & 2. & tribus seqq. Collegium Ticinense in eodem volumine consiliorum pro Triuultis, ex numero primo, cum infinitis sequentibus. Petrus Herodius libro 3. rerum indicatarum, titulo 14. de suis & legitimis hæredibus, capite 34. & seq. Præpositus Alexandrinus in titulo de feudis March. Iacobus Bucherellus in §. si plures, Instit. de legitima agnatur. succes sione, & in §. cum autem quæritur, Instit. de hæred. quæ ab intest. defer. Valent. Forster. in tract. de succes sione ab intestato, lib. 4. conclus. 2. & 3. & 4. Matur. Montan. in eodem tractatu, libro 4. conclu sione 3. & 4. Matthæ. Busemberch. in consil. 83. per totum, lib. 2. Ferrar. Montan. in §. cùm filius, Instit. de hæreditatibus, quæ ab intestato. Ioannes Crispus à Montibus in eodem §. cum filius, & in §. item vetustas, eiusdem tituli. Franciscus Hotmannus in §. si plures, Instit. de legitima agnatorum succes sione, & lib. singular. quæ st. illustrium, c. 3. & 4. & c. 14. & ad leges 12. tabularum, in l. vt si quis ex suis hæredibus. Loriotus 3. parte feudorum, in titulo de succes sione feudi. Gaspar Caballinus milleloquiorum iuris, 2. p milleloquio, seu c. 619. Ioannes Fichard. lib. 6. communium opinionum, verbo, fratrum filij. Ioannes Antonius Canetius in extrauag. Siciliæ, si aliquem folio mihi 287. columna prima, & secunda, & tertia. Antonius Rosellus in tract. de succes sionibus ab intest. ex n. 30. & n. 37. cum seq. Isernia, quem nullus refert, atque vtiliter, & eruditè loquitur, in ærario, seu repertorio, super capitulis Regni, verbo, feudum hodie, mortuo feudatario. Franciscus Beccius in cons. 81. lib. 1. Octauianus Cacheranus in cons. 72. per totum. Petrus Gregorius lib. 7. reipublicæ, c. 10. per totum, & in Syntagm. lib, 45. capite 6. numero 5. vbi vtiliter, & eruditè. Hippolytus Riminaldus in cons. 283. per totum, lib. 3. & in cons. 40. per totum, lib. 4. & in cons. 542. n. 104. & seq. & in cons. 557. n. 491. lib. 5. optimè in cons. 526. per eotum, eodem lib. 3. & in cons. 690. per totum, lib. 6. & in cons. 65. n. 18. & in cons. 13. n. 34. & in cons. 31. n. 47. lib. 1. & in cons. 222. ex n. 119. lib. 2. Marius Anguis sola in cons. 134. & in cons. 191. & in cons. 194. Chas saneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 7. §. 10 ex folio 258. vsque ad folium 263. vbi doctè vt as solet. Oliuer. Textor. in tract. de succes sionibus ab intestato, in primo articulo, & in 2. Franciscus Bursatus in cons. 67. & in cons. 71. lib. 1. & in cons. 170. lib. 2. vbi opusculum fecit Repræ sentationis. Iacobus Menochius lib. 4. Præ sumptione 95. per totam vbi optimè, & distinctè, & in cons. 124 & in cons. 200. lib. 2. & in cons. 357. n. 27. & seq. lib. 4. & in cons. 215. num. 130. & seq. vsque ad numerum 158. lib. 3. & in consilio 528. ex numero 24. cum seq. vsque ad finem consilij, libro 6. Benintend. decis. 88. per totam. Ioann. Baptist. Villalobos in ærario communium opinionum, litera N.n. 5. fol. 122. Michaël Gras sus receptarum sententiarum, § fideicommis sum, quæ st. 11. & §. succes sio ab intestato, quæ stione 2. & 23. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. dubitatione 4. solut. 3. & vltima, ex num. 31. fol 225. vsque ad num. 33. & in cons. 73. num. 11. cum seq. Iacobus Reuardus ad leges 12. Tabularum, capite 19. Hieronymus Gabriel in cons. 86. per totum, libro 1. & in cons. 130. num. 31. & seq. & in cons. 135. per totum, lib. 2. Viuius Aquilan. decis. 502. lib. 3. Pelaez à Mieres, qui quamuis de Maioratu tractatum ex proposito susceperit, atque non mediocri studio & diligentia perfecerit, circa Repræ sentationis materiam modicùm insistit, & breuiter de ipsa agit 2. p.q. 6. ex n. 6. cum seq. vsque ad n. 22. & n. 31. & seq. & in initio eiusdem secundæ partis, numero primo, in fine, & num. 17. Arias Pinellus in l. 1. C.de bonis maternis, 1. p.n. 69. & in l. 3. n. 63. eodem titulo. Dominus Francisc. Sarmient. in d. §. in fideicommis so, l. cum ita ff. de legat. 2. ferè per totum. Petrus Antonius de Petra de fideicommis sis, q. 11. n. 8. & numero 14. cum pluribus sequentibus, vsque ad numer. 160. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 66. per totam, & lib. singulari quæ stionum forensium, q. 35. per totam, vbi vide omninò. Iacob. Beretta in cons. 134. & cons. 140. & 142. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, q. 17. per totam. Antonius Galeatius Maluas sia in consil. 22. per totum. Sfortia Oddi in cons. 38. ex n. 68. cum seq. & n. 74. & n. 83. & in cons. 39. per totum, lib. 1. Fabius Turretus in cons. 12. per totum, & in cons. 38. ex n. 1. vsque ad n. 16. lib. 1. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. c. 15. ex nu. 265. vsque ad numerum 280. & in appendice, 1. p. ex nu. 56. vsque ad numerum 69. & nu. 161. vsque ad numerum 173. & de succes sione Regni Portugaliæ, cons. 41. & 142. inter consilia vltimarum voluntatum, vol. 2. & variarum re solution. cap. 60. per totum, vbi latè de dis sidio inter patruum ac nepotes. Angel. Matheacius in tractatu de via, & ratione iuris, lib. 2. cap. 21. & de legatis, & fideicommis sis, lib. 2. c. 6. per totum. Rolandinus in flore testamentorum, rubrica 25. de Compendiosa, sub n. 12. Ioann. Matien. in l. 5. tit. 7. glos. 1. & 2. & 3. & 4. & 5. & 6. & in l. 1. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Alphonsus Azeued. in d. l. 5. tit. 7. & in l. 5. tit. 8. lib. 5. collect. Regiæ. Bartholomæus Humada in l. 2. tit 15. part. 2. glos. 17. & 18. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommis sis, art. 21. per totum, fol. 184. vbi plenè, an, & quando nepos ingrediatur locum patris. Petr. Surd. in. cons. 403. lib. 4. Francisc. Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 8. tit. 9. per totum. Mohedanus decis. 38. Ioannes Gutierrez pract. lib. 3. q. 67. & 68. vbi nonnulla tradit in hac materia, & Ludouici Molinæ ve stigia in omnibus sequitur. Minsinger. obseruat. centur. 3. obseru. 23. Roxas in epitome succes sionum, cap. 5. ex num. 36. cum seqq. Capic. & Salen. in c. moriatur, de succes sion. ab intestato. Petrus Barbosa in l. post dosem, 41. n. 53. per totum, ff. soluto matrimonio. Iosephus Ludouicus decision. Perusina 11. numero 1. & 2. & 3. Bonifacius Rogerius in consilio 43. per totum, libro 1. Syluester Aldobrandinus in cons. 31. ex n. 20. & n. 27. & seq. lib. 1. Cagnolus in proœmio, ff. n. 177. Rota Auenion. decis. 37. per totam. Rota in nouis simis, decis. 209. p. 2. Hubertinus. Zuchard. in cons. 2. ex nu. 40. vsque ad numerum 50. lib. 1. & in cons. 31. ex numero 98. cum seq. eod. lib. 1. Otth. Florentin. cons. fin. lib. 1. consiliorum Socini senioris. Anton. Faber. in libros 9. C. ad tit. C. de legitimis hæ red. definition. 1. fol. 757. & ad tit. C. de pactis, definit. 1. ex n. 15. fol. 102. & de erroribus Pragmat. tom. 3. decad. 55. errore 1. & nouèm sequent. ex fol. 98. vsque ad folium 123. Iosephus de Rusticis in cons. 2. ex n. 72. cum pluribus seqq. Quod habetur post tractatum, an, & quando liberi in conditione positi censeantur vocati. Franciscus Viuius in suis communibus opinionibus, opinione 121. & in decision. decisione 300. & 398. Borgninus Caualcanus decis. 9. n. 78. & n. 84. vsque ad numerum 90. & n. seq. p. 2. & decis. 33. n. 25. & decis. 21. n. 70. & seq. & decis. 29. n. 73. p. & decis. 25. n. 4. & decis. 31. n. 24. & decis. 24. n. 1. & n. 24. cum sequentibus 4. parte. Chiofius in cons. 7. lib. 1. D. Spino in Speculo testamentorum, glos sa 19. principali, de maioratu, ex numero 52. cum sequent. & num. 65. Floren. Milanens. decis. 9. per totam. Ioan. Vincent. Honded. in cons. 70. per totum, lib. 1. vbi plura vtiliter, & eruditè (vt adsolet) in hac eadem materia obseruauit. Ludouicus Morotius in responso 1. per totum, & in responso 91. per totum. Andreas Fachineus in consil. 83. lib. & in cons. 35. lib. 3. Iacobus Cancerius variar. resol. c. 5. ex n. 6. vsque ad n. 13. & n. 42. & quatuor seqq. Ioannes Oinotomi ad tit. Instit. de hæred. quæ ab intest. deferuntur. fol. 221. in addition. ad c. de succes sione filior. legitimorum, &c. de tertio ordine succedendi, ex nu. 11. fol. 232. Pater Ludouicus Molina è Societate Iesu Religiosus tom. 3. de iustitia, & iure, in quo agit de Maio ratibus. disp. 626. 627. 628. 629. & seq. Flaminius de Rubeis Vtinensis in consil. 35. per totum. Fulu. Pacian. in cons. 49. per totum. Cæ sar Barzius decis. Bononiæ 93. per totam. Hugo Donellus commentarior. iuris ciuilis, libro nono, capite quarto per totum, folio mihi 404. vsque ad folium 409. Antonius Pichardus ad titulum, Instit. de hæred. quæ ab intestato defer. ad principium tituli, §. 1. de repræ sentatione, & § 2. & 3. ex folio 1231. vsque ad 1263. Ludouicus Casanate nouis simè in consil. 59. per totum. Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad decision. Gam. 59. per totam, & ad decis. 93. per totam, & ad decisi. 174. per totam, & ad decisionem 308. per totam, & ad decis. 348. Omnium nouis simè Cardinalis Dominicus Tus cus pract. concl. iuris, tom. 8. litera R. concl. 352. per totam, fol. 915. & vide tom. 3. fol. 915. concl. 352. litera F. & Sebastianus Næuius selectar. iur. ad text. in authent. ces sante, & in authent. post fratres, C. de legitimis hæred. Si quos alios non refero, sciens, & consultò, atque ideò prætermitto eos, quòd ab aliquo prædictorum præcitantur, vel sub relatis suprà continentur. Secundò & principaliter constituendum est, Re[sect. 2] præ sentationis nomen, & ab ipsismet Iureconsultis cognitum, in alio tamen sensu, quàm in eo, in quo nunc accipimus, vsurpatum, & doctrinæ gratiâ à iuris quoque Interpretibus inuentum, siue introductum: Iureconsulti namque, quoties creditori res in[sect. 3] diem debita, simpliciter, aut præ senti die soluenda legatur, repræ sentationis commodum considerant, idest, medij temporis intervsurium: Et vtrùm lega[sect. 4] tum creditori (quod repræ sentationis commodum facit vtile) per legem Falcidam sit resecandum de toto legato principali, an verò dumtaxat de ipso repræ sentationis commodo, in dubium excitant, prout constat ex text. in l. 1. §. si quis creditori, ff. ad legem Falcidiam, l. 2. §. per contrarium, versiculo, idem quærit, ff. de dote prælegata, l. debitor, ff. de legatis 2. l. verbis, ff. ad legem Falcid. Et ex profes so explicat Emanuel Co sta in cap. si pater, de testamen. in 6. in. 1. p. verbo, legauit, ex n. 22. vsque ad numerum. 32. vbi plura iura declarat. Et in hoc sensu manifestum est, quòd Repræ sen[sect. 5] tationis nomen alienum est ab hoc tractatu, & materia præ senti. Similiter, quòd hæres censeatur vna & eadem[sect. 6] persona cum defuncto, siue quòd repræ sentet defunctum, vulgò circumferri solet, seu per manus quotidie traditur, & probatur per tex. in l. hæres, & in l. hæreditas, ff. de vsucapionibus, l. 2. §. ex his, ff. de verbor, oblig. & in authent. de iureiuran. à moriente præ stito, collat. 5. Et in hoc etiam sensu, repræ sentationis huiusmo[sect. 7] di ratio non conuenit disputationi præ senti; illa namque de personis hæredum ad personas defunctorum, quibus succedunt, repræ sentatio, communis & ordinaria dicitur; hæc autem, de qua disceptatio præ sens est, extraordinaria, & seu anomala, & exorbitans nuncupatur: prout ex omnibus, quos hactenus prælegi, & in hac materia aliqua ediderunt, solus Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæred. instituend. nu. 89. & n. 121. & nu. 130. animaduertit, cæteri omnes non sic adnotarunt. Agitur ergo nunc de repræ sentatione quadam,[sect. 8] quæ de patre per eius filium fit circa succes siones, ad eum effectum, vt filius sic succedere valeat, ac si pater ipse si viueret, succedere pos set: Ex communi[sect. 9] namque Doctorum sententia, succedere quem repræ sentando personam parentum, id significat, quòd filius as sumat gradum succedendi, qui patri competebat, & omnia iura gradui cohærentia, & quæ competerent parentibus, si viuerent, authentic. de hæred. ab[sect. 10] intestato venient. §. sic igitur 2. collation. 9. Ipsam tamen succes sionem, non ex persona parentum, sed ex propria consequuntur persona, l. 2. C. de liberis præteritis, & ibi Bar. cum similibus, de quibus per Tiraq. in commentariis de primogen. q. 40. n. 119. & latius declarabitur, siue quo modo id intelligi debeat, aperietur infrà numera 162. & 163. quòd autem ex communi Doctorum sententia, succedere quem repræ sentando personam parentum, significet ipsum, quod nunc diximus, ferè ex omnibus hucusque Scribentibus, vnanimiter constat, atque ex communi placito ob seruauit Petrus Barbosa in l. post dotem. 41. n. 53. folio 869. ff. soluto matrimonio. Alios plures referam statim, & latiùs id exornabo, atque corroborabo. Repræ sentatio autem huiusmodi, aliquando con[sect. 11] tingit in succes sione legali ab intestato, vt statim videbitur: Aliquando verò ex dispositione hominis in succes sione testamentaria, vt etiam videbitur infrà, in illa quæ stione, an in succes sione fideicommis si, & Maioratus locum habeat repræ sentatio? Et in terminis sic distinxit, atque adnotauit Iacobus Menochius lib. 4. Præ sumptione 95. num. 1. & 2. Qui Author, cùm agitur de succes sione ex testamento, siue ex hominis dispositione, rectè dixit, totum pendere à testatoris præ sumpta mente, an voluerit locum es se huic repræ sentationi, vel non: Id quod infrà, hoc eodem cap. latiùs exornabitur, atque decla rabitur, & harum quotidian arum controu. iur. lib. 2. cap. 20. numero 28. aliorum Authorum relatione comprobaui: Et vltra ibi tradita, confert, in primo genere succedendi, ex legis, inquam, dispositione, legem ipsam, repræ sentationem conces sis se, atque introduxis se ob rationes infrà as signandas, nulla hominis affectione, aut dispositione concurrente. In secunda verò ob præ sumptam testatoris voluntatem, & affectionem, vt etiam infrà dicendum est. Et conuenit[sect. 12] distinctio ab eodem Menochio tradita in cons. 124. n. 110. lib. 2. vbi ex relatione Ripæ in l. Lucius, n. 47. ff. de vulg. & pupil. substit. dixit duplicem considerandam es se coniunctionem in succes sionibus deferendis: Vnam videlicet legalem, quam facit lex ob sanguinis coniunctionem, quæ solùm consideratur in succes sione ab intestato, nulla hominis affectione concurrente, de cuius succes sione agitur, cùm neque aliqua adsit eius dispositio, qua affectione colligi valeat. Altera est ex testatoris dispositione, qua ex ip sius affectione regulatur, quæ tantum operatur, quantum testatoris affectio significat. His ita constitutis, repræ sentatio hæc in sensu[sect. 13] præfato accepta, & de qua sermo, & disputatio hoc in capite suscipitur, diuersimodè diffiniri solet; verè tamen Authorum omnium diffinitiones ad eum finem, eùmque effectum tendunt, vt repræ sentare quem personam parentum, nihil aliud sit, aut significet, quàm filium as sumere gradum, & ius succedendi, quod patri competebat, & si viueret, competeret, vt Barbosam ex mente, seu placito communi sic dicentem, suprà retuli numero decimo. Cæterùm diffinitiones metips æ, (vt statim apparebit) aut non perfectæ, nec absolutæ, siue non satis veræ videntur, aut fictionem quandam introducunt, quam lege ipsa introductam, siue sic appellatam non inuenimus, ac denique easdem periculosas, seu nonconcludentes nullus negare poterit, qui rem hanc deliberatè, & maturè perspexerit. In primis ergo Iacob. Menochius[sect. 14] in cons. 215. n. 145. lib. 2. scriptum reliquit, quòd repræ sentare, nihil aliud est quam ex integro aliquem referte: & ideò infert, quòd repræ sentari aliquis non[sect. 15] potest pro vna parte tantùm, sicuti manifestè respondit Curtius senior in cons. 75. col. 3. versic. sed præmis sis non obstantibus. Deinde Menochiusmetidem in cons.[sect. 16] 413. n. 39. lib. 5. aliter inquit, videlicet, quòd repræ sentatio, & transmis sio, nihil aliud est, quàm quæ dam subrogatio, quæ fit de persona filij ad personam patris: Et lib. 4. dicta præ sumpt. 95. n. 2. sic dixit, quòd[sect. 17] repræ sentatio est quædam fictio, quam lex facit, fingendo personam filij, es se illam patris, & as serit sic clarè probare text. in §. cùm filius, versiculo, Æquum enim es se, Instit. de hæred, quæ ab intest. defer. dum dixit Iustinianus, æquum videri, vt filius loco partis habeatur. Cæterùm Caldas Pereira de nominatione emphy[sect. 18] teutica, quæ st. 17. n. 42. fol. 17. mihi 191. dicit, quòd repræ sentatio est quædam fictio, per quam mortuus fingitur viuus. Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos sa 2. num.[sect. 19] 5. quòd repræ sentatio est fictio quædam, à lege ciuili inducta, ad subrogandum nepotem in locum patris, ex l. Gallus, § etiamsi parente, ff. de liber. & posthumis. Denique Anton. Pichar, ad titulum, Instit. de hæred.[sect. 20] quæ ab intest. defer. §. 3. de repræ sentatiue in Hispan. primog nu. 15. fol. mihi 1251. sic scribit, nec aliquem prædictorum Authorum recenset: Repræ sentatio fictio est, per quam is, qui in remotiori gradu constitutus est, in proximiori consideratur. Sed quia (vt dixi) præfatæ omnes diffinitiones,[sect. 21] aut integré non constant, aut sine scrupulo non transeunt, sic potest, & magis generaliter Repræ sentatio in hoc sensu accepta, diffiniri, vt sit Priuilegium lege ciuili conces sum, quo filius in locum patris ad succes sionem ascendentium in infinitum, vel patrui tantum inter transuersales vocatur. Et hæc quoad ius commune, atque repræ sentationem circa succes siones bonorum liberorum, & sui naturâ diuisibilium: Quoad succes siones verò primogeniorum, & Maioratuum, atque fideicommis sorum perpetuorum, in quibus sui naturâ, vnus dumtaxat succedere potest, ac debet, nec bona diuidi valent (vt compertum est,) dici quoque potest vltra omnes, tam exteros, quàm huius Regni Authores, quòd repræ sentatio in Hispanorum primogeniis, est priuilegium legibus huius Regni conces sum, quo filius in locum patris ad succes sionem tam ascendentium, quàm transuersalium, in infinitum vocatur, & personam parentum repræ sentando, sic succedit, ac si pater eius, si viueret, succes surus es set, aut succedere pos set. Dicitur autem quòd Repræ sentatio sit priuilegium, quia contra iuris regulas, & eos, qui verè sunt in proximiori gradu constituti, velut priuilegium quoddam iure speciali est introductum: & ita appellatur ab Imperatore, in authentic. de hæred. ab intestat. venient. §. si autem defuncto, versiculo, huius modi verò priuilegium, collatione 9. & es se priuilegium, repræ sentationis beneficium, post alios scribunt Andreas Tiraquel. de retractu, lib. 1. § 10. glos sa 9. numero 4. Tiberius Decianus in consilio 1. numero 369. lib. 1. Ioannes Cephalus in consil. 616. numero 200. lib. 5. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæ st. 50. numero 4. & numero 6. versiculo, & cum ius repræ sentationis, Guillelm. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, numero 63. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 8. numero 65. lib. 1. D. Spino in Speculo te stamentorum, glos sa 19. numero 52. Dicitur etiam lege ciuili conces sum, quia lege ciuili conces sum, & introductum , certis simi iuris est, vt statim probabitur. Deinde dicitur, quo filius in locum patris, quia tota repræ sentationis substantia in eo consistit, vt filij in locum patrum demortuorum constituantur. Quod probat textus singularis, & notandus in hac materia, in dict. § cum filius, Institut. de hæred. quæ ab intestat. defer. Ad succes sionem autem ascendentium in infinitum, ideò in diffinitione dicitur, quòd quando agitur de succes sione ascendentium, ius repræ sentationis nedum ad nepotes, & pronepotes, sed ad cæteros omnes descendentes, ex vera, & communi sententia (quidquid repugnent nonnulli) protrahitur, vt infrà obseruabitur, & post Glos. Ioann. Fabian. Salicet. Couar. & Greg. Lopez, constanter tuetur Ludouic. Molin. de Hispan. primog. lib. 3. cap. 7. numero 5. & 6. Antonius Gomezius tomo primo variarum, capite primo, numero 15. Antonius Pichard. ad dictum titulum, Institut. de hæred. quæ ab intes. defer. § 2. de repræ sentation. numero 18. & 19. Denique dicitur, vel patrui tantum, quia quando agitur de succes sione, vel hæreditate transuersalis, repræ sentatio vltra fratrum filios non extenditur, vt infrà dicetur, & probatur per text. in authent. post fratres, 1. & 2. C. de legitimis hæred. Quod attinet verò ad diffinitionem circa primogenia, seu Maioratus Hispaniæ, diximus Repræ sentationem es se priuilegium legibus huius Regni conces sum; quoniam repræ sentatio eadem, legibus huius Regni sic introducta, atque antiqua patrui & nepotis altercatio sublata fuit, prout sublatam fuis se, atque præfatam repræ sentationem introductam apparet ex l. 2. tit. 15. partit. 2. & l. 40. Taur. quæ hodie est l. 5. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Diximus quoque, quo filius in locum patris, §. c. quoniam verba ea omnia, eisdem legibus Regiis, sic clarè, & expres sim probantur , vt nullo pacto subuerti, aut negari valeant: Sed & verbum in infinitum, etiam respectu transuersalium adiecimus, quoniam repræ sentatio illa, Regia dicta Taurina constitutione introducta, etiam inter transuersales in infinitum accipitur: Fuit namque ad eum modum, ad quem ascendentium respectu accipitur, recepta; & ideò non aliter regulari, siue intelligi debet, quàm altera descendentium regulatur, atque accipitur: Id quod numeris seqq. latiùs probabitur, atque demonstrabitur. Verumenimverò, ad uersùs superiorem diffinitio[sect. 22] nem, & ea, quæ scripta fuere, vrgere videntur quamplurimorum Authorum obseruationes, & placita in eodem proposito, quamplures namque repræ sentationem, per rationem fictionis potiùs, quàm priuilegij diffiniunt, & beneficium hoc, Fictionem vocant: Id autem ex superius præcitatis Authoribus ex n. 14. cum seq. apparet manifestè: ipsi namque (vt vidimus) dum Repræ sentationem diffiniunt, fictionem es se, siue per fictionem introductam, profitentur, & alij etiam vltra ibi relatos, in eodem quoque placito sunt. Quocirca erit & tertio loco principaliter obseruandum, atque constituendum, dubium es se, vtrùm Repræ sentatio metipsa, fictione iuris sit introducta, nécne, siue ex fictione illa procedat, an verò iure speciali, & priuilegio absque aliqua fictione proces serit? Et quidem, quòd Repræ sentatio fictio sit, & quòd eadem introducta, lex fingit es se quod non est, scripserunt Baldus in authent. Ces sante, columna vltima, C. de legitimis hæredibus, Angelus in §. cùm filius, Instit. de hæred. quæ ab intest. not abili 2. Tiraquel. de primogenitura, quæ st. 40. n. 131. & n. 218. Aluarus Valasc. de iure emphyteutico, quæ st. 50. num. 6. Rubeus in con silio 39. numero 5. Ruinus in consil. 17. numero 11. lib. 2. Ioannes Cephalus in consil. 431. numero 29. libro 3. & in consil. 489. numero 9. lib. 4. Ioannes Crotus in consil. 9. numero 11. Tiberius Decianus in consil. 7. num. 85. libro 1. Didacus del Castillo in l. 8. Mauri, in principio, & ibidem Cifuentes numero 2. Roland. in consilio 68. numero 6. libro 1. Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 2. numero 5. & glos. 16. numero 5. Couar. practic. cap. 38. num. 4. in vers. 3. ad intellectum, ibi: In hoc quod verè proximior. Menochius libro 4. Præ sumptione 95. numero 2. & in consilio 200. numero 42. libro 2. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. numero 42. Petrus Anton. de Petra de fideicommis sis, quæ st. 11. numero 54. & numero 57. Martinus Monter à Cueua decision. Regni Aragon. 36. numero 46. & cum Baldo, Iasone, Alex. Grato, Rubeo, Cephalo, & Menochio, Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 70. num. 16. lib. 1. constanter Anton. Pichardus ad dictum titulum, Instit. de hæred. quæ ab intest. defer. de repræ sentatione, §. 2. numero 11. & 12. & 13. & §. tertio, numero 15. E contrario tamen, quòd repræ sentatio ex fictio[sect. 23] ne non procedat, siue quòd lex non per rationem fictionis, sed potiùs priuilegij, repræ sentationem introduxerit, ij Authores tenuerunt, quos præcitaui suprà, numero vigesimo primo, in versiculo, dicitur autem, qui & alios plures commem orarunt, idem as seuerantes: & vltra illos, ipsum quoque tenuit Chas saneus in consuet. Burg. §. 10. verbo, Representation, folio 261. Imò & in fortioribus terminis, hanc non es se fictio[sect. 24] nem, sed potiùs veritatem, & eam quidem naturalem , vt scilicet filius sit eiusdem gradus, quo pater, cùm sit eadem persona cum patre, constanter contendit Andreas Tiraquellus de primogenitura, dicta quæ st. 40. sub num. 31. & num. 37. & num. 134. & 219. & mouetur per textum in l. vltima, C. de impuber. & aliis substit. idem quoque videtur contendere Ruinus in cons. 115. num. 6. lib. 3. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 70. ex n. 63. lib. 1. & expres sim as serit, atque copiosè comprobat Iacobus Menochius in cons. 124. ex numero 100. vsque ad numerum 108. lib. 2. & in con[sect. 25] silio 211. numero 88. 89. & 90. lib. 3. Præterea repræ sentationem hanc es se præ sumptam, non autem fi ctam, scripserunt Petrus Paulus Parisius, Socinus iunior, Ioannes Cephalus, Tiberius Decianus, & alij nonnulli, quos retulit, & probauit Iacobus Menochius ipse in consilio 357. numero 33. lib. 4. & dicta Præ sumptione 95. numero 2. lib. 4. vbi in proposito articulo existimat, vtramque opinionem es se veram; illam scilicet, quæ Repræ sentationem fictionem es se[sect. 26] as serit; & hanc, quæ præ sumptam es se, non autem fictam affirmat: Sic declarando, quòd scilicet repræ sentatio sit quædam fictio, quam lex facit, fingendo personam filij es se illam patris; hæc tamen fictio fundata est in præ sumpta mente, & voluntate eius, de cuius succes sione & hæreditate agitur: lex enim præ sumit, quòd moriens, vt puta auus, vel proauus ab intestato, tacitè vocauerit filium loco patris, qui alioqui succes surus erat. Vides ergo inter Scriptores nostros miram varietatem, ac etiam contrarietatem existere, & vix dignosci pos se, quid sit receptius, aut verius, quid ve tenendum sit, nam & ipsimet Authores sibi non con stant, aliquando potiùs Repræ sentationem Fictionem, aliquando Priuilegium vocant; siue nunc dicunt, ipsam per fictionem procedere, statim verò as serunt, dispensatiuè, & per priuilegium fuis se introductam: Horum numero fuerunt Ioannes Cephalus, Tiberius Decianus, Iacobus Menochius, & Ioannes Vincentius Hondedeus, vt ex relatione eorum facta supra, num. 14. cum sequent. & num. 21. versic. dicitur autem, & n. 22. deducitur, & pariter se habuit Octauianus Cacheranus in cons. 72. is namque Author n. 20. in fine, & n. 24. quòd repræ sentatio procedat per fictionem as seuerauit: statim verò num. 25. quòd dis pensatiuè & per priuilegium fuerit introducta, dixit expres sim: Quocirca, vt res hæc dilucidè magis,[sect. 27] & meliùs quàm anteà fuis set, remaneat explicata, sequentia constituere, atque obseruare neces sarium erit. Ac primùm quidem, Repræ sentationem iniustè, & minùs verè ac propriè appellari Fictionem, con stanter & securè as seuerandum erit; ipsa namque non per rationem fictionis, sed potiùs priuilegij introducitur, siue non fictio, sed priuilegium appellatur, vt suprà vidimus, & ad id textum expres sum adduximus in authent. de hæredib. ab intestato venientibus, §. si autem defuncto, versic. huiusmodi verò priuilegium, collat. 9. qui textus cum adeò expressè id dixerit, nec de fictione meminerit, cùm etiam alibi fictionis mentio non fiat, subuerti nullo pacto potest, nec aliter repræ sentatio nominari, siue non per alium modum accipi, quàm per eum, per quem à lege ipsa accipitur, atque nominatur: Iustinianus autem in dicto §. cùm filius, Instit. de hæreditatib. quæ ab intest. defer. quamuis dixerit æquum es se, vt filius loco patris habeatur; nunquam tamen dixit per fictionem aliquam, siue ad modum fictionis id fieri, imò alio iure, non per fictionem filium loco patris haberi, satis apertè insinuauit, vt infrà dicetur. Non ergo de iure procedere potest eorum sententia, qui Fictionem Repræ sentationem appellant: nec etiam Iacobi Menochij concordia relata numero præcedenti: eo præcipuè, quòd ia succes sione ab intestato, de qua loco illo, hoc est, d. Præ sumpt. 95. n. 2. ipse Author agebat, præ sumpta illa mens & voluntas eius, de cuius succes sione agitur, non ita valeat deduci, imò eidem repugnent expressè ea, quæ ex eodem Menochio in cons. 124. n. 110. lib. 2. suprà adduximus, dum in succes sione legali, nullam hominis affectionem concurrere as seruit ipse securè. Deinde & secundò, si veritati simpliciter inhæ [sect. 28] remus, negari non pos se, quin alia sit persona patris, alia verò filij, cap. iam itaque, prima, quæ stione 4. & quòd text. in dicta l. vltima, C. de impuberum, & aliis substitut. vtitur dictione illa pene, & verbo, intelligantur, quæ improprietatem denotare, compertum est, vt vtrumque rectè obseruauit, & comprobauit Antonius Pichardus ad titul. Institut. de hæred. quæ ab intestato defer. §. 2. numero 11. & 12. folio 1239. Alij quoque Authores in eodem placito fuerunt, atque præfato, & aliis etiam modis explicarunt text. in dicta l. vltima, hos retuli libro primo, controuersiarum iur. de vsufructu, capite 63. numero 89. & 10. Cæterùm (quod Pichardus non animaduertit) negari etiam non pos se, quin quoad effectum succes sionis, filius censeatur verè & propriè eadem persona patris, siue es se idem, quod pater, nec ab eo differre; quia cùm in potestate legis fuerit efficere, quòd filius subintret in locum patris, & eius personam sustineat, dicto §. cum filius, sanè quoad succes sionem dici potest verè & propriè pater, atque ita æqualis cum cæ teris succedentibus, etsi ipsi in proximiori gradu inueniantur, & ideò cum eisdem succedere debet, quia quòd filius loco patris habeatur, æquum à lege visum est, vt in dicto §. cum filius, scribitur: & resolutionem hanc eleganter adduxit, atque latiùs comprobauit Iacobus Menochius dicto consilio 124. ex numero 104. vsque ad numerum 108. lib. 2. & dicto con silio 211. numero 87. & duobus sequent. libro 3. Ioannes quoque Vincentius Hondedeus dicto consilio 70. nu. 63. & duobus sequent. libro 1. & ita ad hunc sensum acceptæ, procedere pos sunt Tiraquelli, & aliorum Authorum rationes plures, ac etiam iura ab eisdem allegata, quibus contendunt, repræ sentationem es se potiùs veritatem, quàm fictionem; semper tamen (vt dixi) as serendum est, per rationem fictionis legem in hac materia non proces sis se, siue repræ sentationem fictionem non es se: quod apertiùs ex obseruatione sequenti constabit. Tertio ergo loco constituitur, quòd lex ciuilis,[sect. 29] quæ repræ sentationis beneficium conces sit, nullo modo finxit, filium in locum patris sui ita substitui, vt qui in remotiori gradu anteà constitutus erat, modò per fictionem ad gradum proximiorem reducatur: Eidem tamen in remotiori gradu existenti, at[sect. 30] que in eo succes sionis tempore inuento, ex iusta causa, atque ex æquitate, proximioris gradus priuilegium communicat, & ad succes sionem sic eum admittit, ac si in proximioris, aut proximiorum cum eo concurrentium gradu existeret: Quæ sententia & doctrina non obscurè, apertè potiùs probatur per textum notabilem ad hoc, in authent. de hæred. ab intest. venient, in principio, ibi: in hoc enim ordine gradum quæri nolumus, sed cum filiis & filiabus ex præmortuo filio aut filia, nepotes vocari sancimus: & in §. si autem defuncto, versiculo, vnde consequens, ibi: Licèt in tertio sint gradu; vbi notandum est, conces so iam repræ sentationis beneficio, fateri textum illum, quòd per ip sammet repræ sentationem lex ciuilis non finxit, consobrinum , qui est in tertio gradu, reponi, & constitui in secundo: aliàs enim sumpta fictione, dicere debuis set Imperator contrarium eius, quod dixit; gradum ergo non quærit in eo ordine succedendi, neque ad gradum fictionem aliquam introducit, sed dumtaxat fictione omni sublata, quod cum filiis de filiabus ex præmortuo filio aut filia, nepotes vocentur , statuit: Idque & verè etiam & singulari ratione demonstratur, quia repræ sentationis beneficium circa collaterales, introductum fuit ad similitudinem repræ sentationis, quæ in descendentibus erat iam introducta, vt colligitur ex textu, in d. authent. de hæred. ab intest. venient. in principio, iuncto versiculo, reliquum, cum seq. Sed sic est, quòd per repræ sentationem, quæ descendentibus concedebatur, lex ciuilis nullo modo fingebat, filium es se in eodem gradu, in quo pater eius fuit: Ergo idemmet procedere debet in repræ sentatione, quæ collateralibus fuit conces sa. Quòd autem[sect. 31] in repræ sentatione descendentibus conces sa, id ita fuerit, euidenter constabit, si animaduertamus, ius repræ sentationis. quod olim descendentibus concedebatur, non differre à iure suitatis, & his dumtaxat conces sum fuis se, qui sui hæredes erant. Quod apertè probatur in d. §. cum filius, Instit. de hæred. quæ ab intest. defer. Quoniam igitur in linea descendentium, patre sublato de medio, filius in locum eius succedebat, §. sui, Instit. de hæred. qual. & differ. cum vulgatis, nepotes patre sublato de medio, in loco sui hæredis succedebant, quia nemo eos præcedebat, sed non reponebantur in gradu parentum suorum, quia id neces sarium non erat, cùm omnes sui hæredes primo loco pariter vocarentur ad intestati succes sionem, §. 1. In stit. de hæred. quæ ab intest. Et sic (vt vides) aliud est succedere in locum patris sui, vel in locum sui hæ redis. aliud verò & longè diuersum reponi, & constitui in gradu, in quo pater fuit. Quòd si dixeris, in linea descendentium neces sa[sect. 32] riam non es se fictionem, quia nepotes, & alij liberi sub potestate, iure suorum hæredum succedebant, neque aliquis eos præcedebat, patre sublato de medio, ex d. §. sui: At verò in collateralibus cùm Ces set hæc ratio suitatis, neces sariam videri fictionem, quia ea remota, patruus tanquam proximior, succedere debuis set, §. si plures, cum iuribus aliis vulgatis, Instit. de legitima agnatorum succes sione. Responderi poterit, prout Virum equidem eruditum respondis se, mihi compertum est, quòd etiam in emancipatis liberis, iura suitatis deficiebant, vt certum est; & tamen in illis gradum non es se quærendum, dixit expres sim text. in d. authent. de hæred. ab intest. venientibus, in principio; vnde de in transuersalibus idem quoque dici poterit, ac debebit, in eis etiam beneficio repræ sen sationis introducto. Et iuxta hæc debebunt accipi, atque moderari ge[sect. 33] nerales, & nimis indistinctæ traditæ Doctorum omnium sententiæ, & obseruationes in hac materia, quatenus dicunt, quòd quando agitur de succes sione ascendentis, vel patrui, nepotes ex filio, vel fratre prædefuncto succedunt in locum & gradum patris, prout scripserunt post alios plures, Socinus iunior in cons. 252. n. 8. lib. 2. Iason in cons. 159. n. 2. lib. 4. Ruinus in cons. 12. n. 13. lib. 2. Tiraquellus de primogenit. q. 40. n. 166. Hieron. Gabriel in cons. 86. n. 3. lib. 1. Rolandus in cons. 68. n. 23. lib. 1. Francisc. Beccius in cons. 81. n. 1. & 2. Grammaticus decis. 1. Ioannes Bolognetus in cons. 8. in principio, & n. 8. & seqq. & quòd dicantur es se in eodem gradu, in quo erat pater, & sic in æquali cum patruo, non autem in remotiori, reliquerunt scriptum Iason dicto cons. 159. n. 4. lib. 4. & in consilio 215. columna 4. libro 2. Corneus in consilio 131. columna 4. numero 10. versiculo, præterea, libro 2. Parisius in consilo 36. numero 8. libro 2. Decius in cons. 87. in fine, & in cons. 97. numer. 4. & in l. 1. num. 19. C. de secundis nuptiis, Rolandus dict. cons. 68. n. 41. Bursatus in cons. 67. n. 23. & 24. lib. 1. Francisc. Beccius d. cons. 81. Ioannes Cephalus in cons. 489. n. 59. lib. 4. Verè namque, neque ad gradum proximiorem, per fictionem (vt ipsi existimarunt) reducuntur, neque in locum & gradum patris succedunt; de gradu enim non quæritur, vt in dict. authent. expres sum vides; sed ex æquitate (vt dixi) proximioris gradus priuilegium communicatur, hoc est, (vt eodem in loco dicitur) cum filiis, & filiabus ex præmortuo filio, vel fratre admittuntur. Cæterùm, ne ab ita receptis, & communibus[sect. 34] Doctorum sententiis, atque traditionibus recedamus, quamuis rem hanc sic intelligendam, atque interpretandam credamus, prout nunc intelleximus; eo frequenter loquendi modo vtemur, quo ipsi Doctores vtuntur, & succedere filium in locum & gradum patris dicemus, effectu, atque exitu considerato: communicatio namque illa. eum effectum operatur, quamuis non per fictionem procedat, vt dixi, sed ex æquitate cum filiis & filiabus, succes sio eiusmodi detur: Id quod in effectu voluit etiam communis illa Doctorum sententia relata suprà, num. 9. quatenus succedere quem repræ sentando personam parentum, id significare dixerunt, quòd filius as sumat gradum succedendi, qui patri competebat, & omnia iura gradui cohærentia, & quæ competerent parentibus, si viueret: Nam licèt text. in dict. authent. de hæred. ab intestat. venient. in principio, alio (& diuerso equidem) loquendi modo vtatur, ex quo tandem cum filiis & filiabus ex præmortuo filio, nepotes vocari statuit, id in effectu introducere intendit, vt iura patris filius consequatur, & sic admittatur, ac pater ipse si viueret, admittendus es set: Verbis ergo magis, quàm re, & effectu, præfati textus, & communis Scribentium obseruationis differentia est; semper tamen erit, vt dixi, intelligenda. Quartò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 35] que constituendum est, ex dictis hactenus, deducendam resolutionem articuli as sidui, & neces sarij in hac materia; vtrùm, inquam, repræ sentatio dumtaxat admitti debeat in casibus à iure expres sis: Et quidem ij omnes Authores, qui Repræ sentationem Fictionem legis appellarunt, siue per rationem fictionis introductam eam as seuerarunt; inde & quasi neces sariò, & consequenter inferunt, quòd cùm repræ sentatio iuris fictione introducta sit, non nisi in casibus à iure expres sis admitti poterit. Cuius sententiæ Authorem dicunt communiter Nicolaum de Matharenis in l. finali, C. de iurisdictione omnium indicum: prout eum retulit Angelus in dict. §. cum filius Institut. de hæred. quæ ab intestato defer. num. 7. Decius in consil. 1. num. 5. Emanuel Costa de patruo & nepote, prima parte, num. 18. fol. 399. & eundem sequuntur Guil. Benedictus, & Antonius Gama, cum quibus sic quoque obseruauit Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos sa 16. num. 4. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæ st. 50. num. 6. in fine, qui ea ratione excitatur, quòd si Repræ sentatio est ex priuilegio iuris (Priuilegium enim appellat textus iam allegatus in dict. §. sin autem defuncto, vers. huiusmodi autem priuilegium:) Sequitur (inquit ip se) quod non non pos sit habere locum nisi in casibus à iure expres sis; priuilegia enim iuris non inducimus, nisi lex inducat, §. sed & quod Principi placuit, Institut. de iure natur. gent. & ciuili: Si autem est fictio, idem etiam dicendum est; non enim fictionem inducimus, nisi quando lex fingit, quia fictio est opus legis, & ab homine induci non potest, vt ibidem probat Valascus: Eandem quoque regulam, quòd repræ sentatio locum non habeat, nisi in casibus à iure expres sis, generaliter in hac materia tradiderunt Tiberius Decianus in consil. 1. num. 398. lib. 1. Paulus Parisius in consil. 37. ex num. 1. cum sequent. volumine 2. Marcus Anton. Anguis sola in cons. 3. num. 49. lib. 3. Didacus Couarr. practicarum cap. 38. num. 4. sub versic. ex his poterit perpendi, in fine. Ioannes Matiençus in l. 5. tit. 7. glos sa prima, num. 1. lib. 5. nou. collect. Regiæ. Iacobus Cancerius variarum resolut. cap. 5. num. 7. in fine, Caldas Pereira de nominat. emphyteutica, quæ st. 17. num. 9. Anton. Pichardus ad titulum, Institut. de hæred. quæ ab intestato defer. §. 2. num. 13. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure, disputatione 626. num. 2. fol. 388. Inde etiam, quasi neces sariò & conse[sect. 36] quenter inferunt, repræ sentationem hanc es se iure quoddam speciali introductam, & proptereà es se quoddam ius extraordinarium, nec ei in dubio locum fore, sicuti scripserunt Iacobus Beluisius, Bartol. Castren sis, Aretinus, & Lofredus, quos retulit, & sequutus est Iacobus Menochius in consil. 200. num. 41. lib. 2. & in consil. 269. num. 61. vers. Octauò, lib. eodem, & lib. 4. Præ sumptione 95. num. 3. & idem quoque post alios scripsit Emanuel Costa de patruo & nepote, prima parte, num. 15. fol. 398. Raudensis etiam in consil. 141. num. 45. inter consilia vltimarum volunt. volum. 2. dum dixit, capiendam in dubio interpretationem contra repræ sentationem. Cæte[sect. 37] rùm ius repræ sentationis ex naturali ratione fuis se introductum, & consequenter fauorabile es se, & in omni materia extendendum: Tiberius Decianus profitetur in consil. 9. num. 3. lib. 2. qui autem sint casus expres si, in quibus representatio locum habere debet, iidemmet Authores declarant, & dilucidè magis constabit ex his, quæ obseruationibus sequentibus dicenda sunt, vbi suo ordine explicauimus, quibus personis repræ sentationis beneficium fuerit conces sum, & quando habeat locum, vel non, constat etiam; & quoad Regni succes sionem, & Maioratus, aut Primogenia, deducitur quando locum habeat, ex l. 2. tit. 15. partita 2. & l. 40. Tauri, quæ hodie est l. 2. tit. 7. lib. 5. nou. collect. Regiæ, & infrà etiam latiùs declarabitur. Et pro regula generali, quòd repræ sentatio dum[sect. 38] taxat habeat locum in his succes sionibus, quæ iure hæreditario deferuntur, & non in aliis, scipserunt in hac materia Nicol. de Matha. Bald. Bartolus, & post alios antiquos Emanuel Costa, quos retulit, & ita generaliter in hac eadem repræ sentationis materia obseruauit Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 40. & num. 47. Andreas Tiraquellus de primogenitura, quæ st 40. ex mm. 152. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, dict. quæ st. 50. num. 30. Natta in consil. 127. in fine, volumine primo, Tobias Nouius in consil. 4. num. 8. Paulus Parisius in consil. 37. num. 74. lib. 1. Decius in consil. 1. columna penultima. Curtius iunior in l. 2. num. 11. C. de succes sorio edicto. Guil. Bened. in cap. Rainuncius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, num. 60. Didacus Couarr. practicarum dict. cap. 38. num. 5. versic. sic sanè. Ioannes Matien çus in dict. l. 5. tit. 7. glos sa 5. in principio lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos sa 16. num. 3. Franciscus Bursatus in consil. 170. num. 47. lib. 2. Humada in l. 2. tit. 15. partita 2. glos sa 17. num. 2. Antonius Pichardus ad tit. Instit. de hæ red. quæ ab instato deferunt. de Repræ sentatione, §. 2. num. 25. fol. 1244. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure, dict. disput. 626. num. 1. in principio, fol. 386. Ij autem, & alij plures Authores, quos sciens,[sect. 39] consultóque prætermitto, excitantur præcipuè per textum, in l. tutela, §. si duo, ff. de legitimis tutoribus, & in l. si libertus præterito, §. primo, ff. de bonis libertorum. Sed aduersùs hanc communem, & rece[sect. 40] ptam Scriptorum sententiam, quamplurima quidem vrgent, quæ suspectam & periculosam eam reddunt. Ac primùm, quòd in emphyteusi, quæ iure sanguinis defertur de generatione in generationem, contrarium tenent communiter Doctores, ac in ea repræ sentationem admittunt, vt infrà, obseruationibus vlterioribus, latiùs ostenditur: & tenuit Alexander in cons. 26. num. 9. lib. 3. & in cons. 88. lib. 1. Ruinus in consil. 12. num. 13. & 14. lib. 1. & in cons. 17. num. 13. in fine, vbi de communi & veriori, & simul loquitur in vtroque loco de feudo, quod iure sanguinis debetur ex contractu; & tamen vult, quòd filius repræ sentet in eo patris personam: idem tenuit Rolandus in consil. 68. num. 24. lib. 1. vbi refert Concordantes, & de communi testatur, & de feudo paterno, quod iure sanguinis defertur, Ruinus in consil. 171. columna 4. lib. 2. vbi etiam loquitur in emphyreusi Ecclesiastica, quæ debetur iure sanguinis, idest masculis tantùm: idem Ruinus in emphyteusi Ecclesiastica, in consil. 163. lib. 1. id ipsum Corneus in consil. 131. per totum, lib. 1. & in consil. 24. columna vltima, eodem lib. Tiberius Decianus in consil. 9. num. 5. lib. 2. & in consil. 55. num. 18. lib. 3. pod alios, de quibus ibi: & loqui tur in fideicommis so facto in contractu, ac in eo repræ sentationi locum es se defendit; Molina quoque de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 47. & Sfortia Oddi in consil. 11. num. 39. lib. 1. in feudo, & in emphyteusi, locum es se repræ sentationi, as seuerarunt: ergo absolutè verum non est, quòd in his dumtaxat, quæ iure hæreditario deferuntur, sit locus repræ sentationi. Deinde, quòd in fideicommis sis familiæ relictis, locum habeat repræ sentatio, communis est post Accursium Scribentium quamplurimorum sententia, vt infra dicendum est; & tamen in fideicommis sis iure hæreditario non succeditur, imò fideicommis si titulus, cum titulo hæreditario simul concurrere non potest, l. legatum, 119. §. primo, ff. de legatis primò. Denique tam in Regni, quàm in Maioratus cuiusque succes sione, repræ sentationem habere locum, expres sum est in l. 2. titul. 15. partita 2. & in l. 40. Tauri, & latiùs infrà explicandum est; & tamen Regni succes sio, iure sanguinis, & non iure hæreditario defertur, vt latiùs statim probabitur, & post alios tenuit Molina lib. 3. de Hispan. primogen. cap. 6. num. 9. Mieres de maioratu, 4. part. quæ st. prima, num. 47. Gama Lusitanus decisione 174. num. 15. Similiter Maioratus seu primogenia, non iure hæreditario, sed iure sanguinis deferuntur, vt latè obseruauit Molina lib. 1. cap. 8. per totum. Quapropter solo feudi argumento adductus, at[sect. 41] que excitatus principaliter, à communi sententia discedere videtur Iason in l. si auiæ, num. 5. C. de succes sorio edicto, & eam non es se tutam ob rationes præ dictas, expres sim as seuerauit Sfortia Oddi in consil. 11. nunc præcitato, num. 39. quò loci multùm dubitat de veritate traditionis præfatæ, quòd repræ sentatio locum non habeat nisi in his succes sionibus, quæ iure hæreditario deferuntur: Sed non respon[sect. 42] det his iuribus, quæ pro communi præfata distinctione, an scilicet succedatur iure hęreditario, vel sanguinis , suprà adduximus: Eisdem tamen facilè poterit solutio præ stari, si in memoriam repetantur ea, quæ quotidianarum harum controuers. iuris, cap. 20. lib. 2. num. 35. per totum, obseruauimus; ideò, inquam, in dictis iuribus repræ sentationem ces sare, quòd non tractabatur de succedendo in bonis aui, sed de succedendo in bonis liberti: repræ sentatio autem olim solùm in succes sione ascendentium locum habebat, & quamuis succedatur ibi in iure patronatus, quod erat ipsius aui; tamen cùm ex illo iurepatronatus filius non consequatur ius succedendi in bonis aui, sed liberti, non inspicitur persona aui, nec seruatur ordo succedendi ab intestato ipsi auo, per text. singularem, in l. Paulus, §. Paulus respondit nepotem, ff. de bonis libertorum: Idcircò quia agebatur de succes sione liberti, in qua repræ sentationi locus non est, rectè adiicitur illatio, Quia proximum quemque, & c. Eaque ad excludendum nepotem sufficiens est, vt dict. num. 35. ostendi. Quòd si velis communem sententiam tueri, di[sect. 43] cere poteris, repræ sentationem in succes sione hæ reditaria semper admittendam, in aliis verò succes sionibus denegandam, nisi in feudo, in quo repræ sentatio iure singulari semper admittitur, etiamsi iure hæreditario non deferatur, prout pluribus probant Iason, Afflict. Tiraquel. Grammatic. Acost. & Rosellis, quos refert, & ita obseruauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. d. cap. 6. num. 47. Prætereà, regulam eandem, quòd in his, quæ iure hæreditario non deferuntur, repræ sentatio admittenda non sit, tribus in casibus non procedere. Primus est in succes sionibus, in quibus line a recta & iure primogenituræ succedendum est, vbi repræ sentatio admittitur, etsi iure hæreditario non deferantur: Et idem est in iuribus patronatus, & anniuersariis, atque emphyteusi, iure primogeni turæ relictis. Secundus casus est, vbi adest primogenitorum perpetua vocatio; illa namque efficit, vt omnes in infinitum ex reprę sentatione succedant; etsi iure hæreditario non deferatur. Tertius casus est in fideicommis sio familiæ, cognationi, seu propinquis relicto, in quo repræ sentatio semper admittenda est, etsi in eo iure hæreditario non succedatur: Et ita regulam superiorem, quòd in his, quæ iure hæreditario non deferuntur, repræ sentatio admittenda non sit, deducit. & præfatos tres ca sus excipit, & latiùs eos probat Ludou. Molin. de Hispan. primog. lib. 3. cap. 6. ex num. 41. vsque ad num. 48. & Molinam sequitur Humada in l. 2. tit. 15. part. 2. glos sa 17. num. 3. Antonius Pichardus ad titulum, Institut. de hæred, quæ ab intestat. defer. tractatu, de repræ sentatione, §. 3. ex n. 35. vsque ad nu. 40. Verumenimverò (vt suprà, num. 40. dicebam) negari non potest, quin præfata Doctorum sententia, quæ repræ sentationem in his dumtaxat admittit succes sionibus, quæ iure hæreditario deferuntur; doctrina etiam superior, quæ casus nunc relatos excipit, atque in contrarium regulam constituit, suspecta & periculosa reddatur ex eisdem, quæ dict. num. 40. fuere adnotata; nam si in feudo, & in emphyteusi repræ sentatio admittitur, etiamsi in illis iure hæreditario non succedatur, & iuris huius singularis (quod post alios in feudo constituit Molina) nulla ratio specialis ostenditur, aut si quæ iuris singularis ratio as signari valet, non modo non concludens, sed nec apparens est, si etiam in casibus aliis mox relatis, repræ sentatio admittitur, atque in illis non succedi iure hæreditario conceditur, proculdubio non leue argumentum deducitur ad probandum, quòd vbi subiecta materia, de qua tractetur, ratióve aliqua iuris contrarium non suadeat, repræ sentatio admittenda sit, etiam in his succes sionibus, quæ iure hæreditario non deferuntur. Vnde rectiùs pos set in contrarium regula generalis deduci, ius repræ sentationis fauorabile es se, atque ideò in dubio extendendum, & pro eo iudicandum, vt potiùs admittatur, quàm excludatur repræ sentatio, nisi ratio aliqua contrarium suadeat; id quod Tiberius Decianus relatus suprà, num. 37. rectiùs obseruauit, & vtcumque sit in terminis iuris communis, ex decisione legum partitarum, & dict. l. 40. [sect. 44] Tauri constitutione, coacta ratione id dicendum erit, ex qua legum illarum dispositione, iam dubitari non potest, quin repræ sentatio in quacunque dispositione iure Maioratus facta, sit admittenda; prout Ludouicus Melina de Hispanorum primogenus, lib. 3. dicto cap. 7. num. 13. in fine, profitetur expres sim. Auendañus etiam, qui ius repræ sentationis non habere locum, nisi in casibus à iure hæreditario deferuntur, anteà dixerat, vt numeris præcedentibus retuleram: tandem in eadem l. 40. Tauri glos. 16. num. 6. fatetur regulam constitui eadem in l. generalem, quoad repræ sentationem in omni dispositione iure Maioratus facta admittendam, & subiicit verba quædam, quæ Tiber. Decian. placitum, de quo suprà, d. num. 37. & nostrum, atque Sfortiæ Oddi relati suprà, num. 41. contra Communem, As sumptum mirè adiuuant; inquit enim Auenda ñus ipse in hunc modum: Et credo non immeritò, cum ius istud repræ sentationis æquam sit, & à naturali ratione, & aquilate procedat; & ideò extendendum est; & in dubio pro eo iudicandum, vt per Baldum in l. prima, §. in primo, per illum text. C. de caducis tollendis. Ecce vbi Author is velut expres sim tradit id, quod contendimus, & dicta Taurina constitutione clarè deduci, Conditores eiusdem eorum sententiæ acces sis se, qui etiam in succes sionibus non hæreditariis repræ sentationem admittunt: Imò adeò eam admis sis se, vt voluerint non modò concursum, sed etiam exclusionem aliorum operati debere repræ sen tationem , etiam in succes sione indiuidua, siue iure Maioratus facta, id quod iure communi attento dubium quoque fuerat, & ideò adiicitur verbum, Prefieran, in d. l. 40. Tauri, vt ibidem glos s. 13. Auendañus idem ostendit. Quintò & principaliter obseruandum, atque constituendum est, ex dictis hactenus, non obscurè quemlibet deducere pos se, quo, inquam, iure repræ sentatio inuenta, atque introducta fuerit, an[sect. 45] etiam neces saria fuerit, & quare introducta, inquirendum est. Atque vt suo ordine, & distinctè id explicetur, inprimis constituo, iuris nostri Interpretes dubitas se communiter, Testamentum, & hæreditas, siue testamenti factio, & succes sio ex eo, aut hęredis institutio, seu etiam succes sio ab intestato, quo iure sint introductæ. Et quidem hac in re quatuor fuere præcipuæ, ac etiam diuers æ Doctorum sententiæ, nam quod testamentum & hæreditas, siue succes siones omnes fuerint de iure Diuino, quidam existimauerunt; alij verò es se iuris naturalis dixerunt; alij deinde quòd hæc omnia sint iuris gentium crediderunt, quoad inuentionem; licèt quoad formam & solemnitatem iuris ciuilis positiui es se as seuerauerint. Denique, testamenta succes siones, atque hæreditates quòd sint de iure ciuili positiuo, alij contendunt, provt quatuor has Doctorum opiniones diuersas conges sit. Ferdin. Vazq. Menchac. de succes sionum creatione, lib. 1. §. 1. num. 1. per totum, & numeris sequentibus; duas verò, hoc est secundam, & tertiam, Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæred. institu. ex num. 140. vsque ad numerum 146. Vltimam verò Roxas in epitome succes sionum, cap. 7. num. 6. Mihi verò tertia opinio semper verior visa est, & magis placet communiter, videlicet, quòd testamenti factio, & succes sio, inuentione seu introductione, ac sub stantia sit de iure gentium, & sic ratione naturali introductæ; sed tamen approbatione, seu confirmatione, solemnitate, ac forma, vel modo, & sic quoad effectum & efficaciam sint de iure ciuili: quam sententiam tenuerunt Rainerius, & Bartolus, Romanus, Corneus, Castrensis, Fulgosius, Iason, Barbaria, Theophilus, Alexander, Fortunius, Couarr. Viglius, Decius, Angelus, Guil. Benedict. Parisius, & alij, quos retulit Menchaca dict. §. 1. num. 1. versic. Tertia fuit opinio, & firmiter ita re soluit Peralta in rubrica, ff. de hæred. instit. num. 140. cum sequent. & num. 144. ad finem, fol. mihi, 94. & num. 142. inquit idem dicendum es se in succes sionibus transuersalium ab intestato, quod in aliis as cendentium & descendentium. Quod est notandum ad repræ sentationem de iure inductam inter transuersales, atque in dict. l. 40. Tauri, ampliatam ad similitudinem succes sionis, aut repræ sentationis inter descendentes, vt infra dicetur. Denique Peralta metipse dict. num. 144. in finalibus verbis, dubij propositi resolutionem præ stat expres sam; nam cùm anteà dixis set, id quod nunc diximus, succes siones, inquam, introductione es se iuris gentium, approbatione tamen seu confirmatione es se iuris ciuilis, subdit statim in hunc modum: Item eædem dispositiones sunt, etiam de iure ciuili consideratis effectibus ciuilibus repræ sentationis. ac translationis quorumcunque iurium hæreditariorum de defuncto in hæredem, & aliis eiusdem generis effectibus. Et anteà num. 141. sic reliquit scriptum: Sicque vult Corneus, quòd ille textus intelliga[sect. 46] tur solùm quoad virtutem transmis siuam iurium hæreditariorum in hæredem, item & quoad repræ sentationem, siue virtutem repræ sentatiuam, qui sunt effectus succes sionis inuenti de ture ciuili. Vides ergo Petrum de Peralta expres sim adnotare, atque as serere, repræ sentationem, ac eius effectum à iure ciuili procedere; siue introductum fuis se: In quo ferè omnes conueniunt, qui hactenus in hac materia scribunt; nam à iure ciuili repræ sentationem, ac eius effectum procedere, atque introductum fuis se, vel expres sim as serunt, vel pro certo supponunt: & inter alios, ita sanè tenuerunt Tiberius Decianus in consil. 7. num. 85. lib. 1. & in cons. 28. num. 11. & 30. eod. lib. 1. & in consil. 9. num. 2. lib. 2. Franciscus Bursatus in consil. 67. num. 12. lib. 2. Iacobus Menochius lib. 4. præ sumptione 95. num. 2. Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 2. num. 5. Decius in consil. 427. num. 8. & in consil. 1. num. 8. Parisius m cons. 36. num. 8. volumine 2. Octauianus Cacheranus in consil. 72. num. 31. vbi dicit, quòd repræ sentatio à lege introducitur, §. reliquum, in authent. de hæred. ab intest. venient. §. cùm filius, Instit. de hæred. quæ ab intest. defer. nec alium facit gradum; substitutio autem, quòd ab homine fit, aliúmque gradum facit, l. 1. l. potest quis, cum innumeris aliis similibus, ff. de vulg. & pup. substitut. Fuítque repræ sentatio metipsa ex æquitate, atque iure quodam speciali introducta, in quo etiam omnes vnanimiter conueniunt; sic enim sancitum est in dict. authent. de hæred. ab intestato venient. §. sin autem, & in dict. §. cum filius, ibi: Æquum enim es se: Per quæ iura sic tenuerunt Socinus iunior in consil. 252. num. 5. lib. 2. Ioannes Cephalus in consil. 431. num. 25. lib. 3. & in consil. 489. num. 29. & num. 66. lib. 4. Tiraquellus de vtroque retractu, §. 11. glos. 9. num. 4. Tiberius Decianus in consil. 1. num. 371. lib. 1. & in cons. 55. num. 39. lib. 3. Alexander Rauden sis in consil. 142. num. 63. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. Iacobus Menochius in consil. 200. num. 43. lib. 2. Auendañus in l. 40. Tauri, glos s. 16. num. 6. Doctor Spino in speculo testament. glos. 19. num. 52. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iu stitia & iure, disputatione 626. num. 1. ad finem, & disputatione 632. in versic. posteà verò ex quadam humanitate, & in versic. ex quadam humanitate, & æquitate, sub num. 5. Quod quidem ius quia æquum, ideò & antiquis simum, vt inquit text, in §. si quis igitur, qui est primus eius tituli, in authent. de hæ red. ab intestato venient, ibi: Quam succes sionem in stirpes vocauit antiquitas. Et de iure, meritò hoc ius repræ sentationis æquum, & antiquum dicitur, cùm & iure diuino id apud antiquos Patres, & Patriar[sect. 47] chas fuerit obseruatum, etiam ante legem Moysis, vt habetur Genesis cap. 11. cùm sequent. vbi cum Thare duos habuis set filios, Abraham, & Aram, hícque Aram præmortuus fuis set relicto filio Loth, Abraham ipsum nepotem admisit ad succes sionem aui Thare, vocans eum fratrem, quod scilicet fratrem repræ sentaret. Fratres enim (inquit Abraham) sumus, vt Genesis cap. 13. & sic diuiserunt vniuer sam hæreditatem Thare, vti fratres. Quod etiam lege 12. tabularum receptum fuit, vt est textus, in l. 3. C. desuis & legit. hæred. quem in hoc citat Tiberius Decianus, dict. consil. 55. num. 40. lib. 3. & notant Alciatus, in respons. 670. Menochius, dict. cons. 200. num. 44. lib. 2. Imò & naturali æquitate contingere repræ sentationem, inquit textus in l. prima, §. si filius, ff. de suis & legitimis. Si quidem naturâ pater & filius, vna ferè & eadem persona censentur, l. final. C. de impuber. & aliis substitut. Vnus est enim filius cùm patre, & vna caro; inquit textus, in cap. iam itaque, ibi: Vnus erat, cum illo. 1. quæ st. 1. & tradit Baldus in l. vltima. C. de seruis fugitiuis. Paulus Castrensis in cons. 264. col. 3. lib. 2. Tiberius Decianus in cons. 55. num. 41. Auendañus in dict. l. 40. Tauri glos sa 16. num. 6. eandem quoque resolutionem, videlicet repræ sentationem non solum iure Ciuili, sed etiam Diuino, & Canonico videri inductam: firmarunt Hieronymus Gabriel in consil. 86. num. 3. Franciscus Beccius in consil. 81. num. 1. & 2. Franciscus Busatus in consil. 67. num. 12. & num. 20. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 70. num 47. lib. 1. Qui inde inferunt, per repræ senta[sect. 48] tionem, ex æquitate (vt dixi) & iure quodam speciali inductam, non dici corrumpi gradum, sed potiùs per eam ipsum repræ sentari. Vt tradunt Baldus in l. prima, C. de secundis nuptiis. Alexander in consil. 26. num. 10. & 14. lib. 1. Ruinus in consil. 63. column, 2. lib. 1. Socinus iunior in consil. 116. num. 28. lib. 1. Portius Imolensis in cons. 35. num. 88. versiculo, sed esto. Decius in cons. 527. num. 8. Petrus Paulus Parisius in consil. 90. num. 49. lib. 2. Iacobus Menochius in cons. 200. num. 44. lib. 2. & dicta præ sumptione 95. num. 5. lib. 4. Vbi pro regula generali[sect. 49] in hac materia constituit, quod quando dicimus filium ingredi locùm patris, gradus non dicitur corrumpi; sed repræ sentari, atque ita non remotior dicitur gradus, sed illemet, in quo pater repræ sentatus succederet. Idem quoque scripsit Tiberius Decianus in consil. 43. num. 17. & 18. lib. 2. & in cons. 55. num. 45. lib. 3. dicens, quòd quando per re[sect. 50] præ sentationem filius ingreditur locum patris, non corrumpitur gradus; sed filius ingrediens locum patris, as sumit omnes qualitates, & omnes prærogatiuas, quas pater ratione illius gradus habebat, dum viuebat, & nunc habuis set, si vixis set: Hieronymus etiam Gabriel in cons. 130. num. 32. lib. 2. Rolandus in cons. 68. num. 26. & seq. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommis sis quæ st. 11. num. 129. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 70. num. 49. & 50. lib. 1. Ludouicus Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. ex num. 48. vsque ad finem capitis. Auendañus in l. 40. Tauri, glos sa 17. num. 2. & 3. Humada in l. 2. tit. 15. partita 2. glos sa 17. num. 7. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 67. num. 21. & quæ st. 68. num. 25. cum sequent. & num. 45. Qui authores Hispani post Ludouicum[sect. 51] Molinam dict. num. 48. cum seq. vsque ad finem d. c. 6. inquirunt, vtrùm verba dict. l. 40. Tauri, ad qualitatem potius primogenituræ referenda sint, quàm ad gradum, & Molinæ ipsius vestigia atque resolutionem sequuti, securè credunt, verba illius legis Taurinæ, De manera, que el hijo mayor y sus hijos y descendientes legitin. os por su orden representen la persona de sus padres, aunque sus padres no ayan sucedido en los mayorazgos, valde generalia es se, & potius ad qualitatem primogenituræ, quæ residebat in per sona patris, quàm ad gradum referenda es se. Non enim dicitur, Representen el grado de parentesco, o de proximidad de sus padres, sed potius dicit, Que repre senten la persona de sus padres. Id autem triplici con sideratione probat, atque (vt ego arbitror) concludenter euincit Molin. d. num. 48. cum seq. qui rectis simè concludit, ex legibus Partitarum, & Tauri, non es se consideratam gradus, sed lineæ primogenitorum repræ sentationem, cùm vbi gradus non repræ sentatur, sola repræ sentatio lineæ primogenitorum, omnes in proximiori gradu existentes excludat. Et Molinam sequuntur Authores præfati (vt dixi) & meritò quidem; non enim verisimile est (vt considerationes Molinæ, & ab aliis tradita omittam) quod si gradum repræ sentari, lex illa intendis set, gradum ipsum repræ sentari, non dixis set, nec adiecis set adeò expres sim, & generaliter, Que representen la persona de sus padres. Idcirco eodem cap. 6. num. 51. in fine, rectis sime etiam obseruauit Molina metipse, quod quando aliquis vellet doctrinam superiorem inficiari, saltem negare non poterit, quod illud, quod principaliter in ea lege repræ sentandum es se disponitur, est qualitas ista primogenituræ, seu linea primogenitorum; quamuis gradus etiam ex eiusdem legis dispositione, neces sariò repræ sentandus es set. Addiderim ego (idque vltra Molinam & reliquos hactenus Scribentes) vsque adeò ex ipsamet lege, qualitatem illam primogenituræ es se illud, quod principaliter repræ sentandum est, vt gradus repræ sentatio, vllo modo requisita non fuerit, nec in consideratione habita ea in lege; non modò, quia id expres sum non est, quod non leuem præ stat rationem ad sic credendum; sed etiam quia eiusdem legis deci sio sic suadet, & maximè ratio illa Molinæ, id ita statutum, vt pleniùs succurreretur nepoti per representationem personæ, quàm gradus, cùm pos set gradus repræ sentari, & non per sona, & tunc neptis ex filio primogenito non pos set ex repræ sentatione gradus parentis, filium secundogenitum masculum excludere, vt dict. num. 48. & duobus seqq. Molina idem latius probauit. Cum etiam non es set, quare de gradus repræ sentatione agendum es set, cum etiam in casibus, in quibus gradus repræ sentatio non admittitur, is qui ex primogenito descendit, ex repræ sentatione solius primogenituræ, cæteris in proximiori gradu exi stentibus, in maioratus succes sione præferendus sit, vt Molina ipse, vbi supra, num. 50. cum iudicio adnotauit. Remanet ergo ex prædictis (vt firmiter ego existimo) legem illam nunquam voluis se, quod gradus proximitas es set repræ sentanda; sed intendis se dumtaxat, quod parentis persona repræ sentaretur: quasi apertis simè diceret, personæ parentis repræ sentationem conces sam, es se plenis simam & sufficientis simam, atque modis omnibus, melius ac plenius, quàm aliter es se pos set, succes suris in posterum, ac eorum descendentibus consulentem repræ sentationem. Nam qui patris personam repræ sentat, cum omnibus eius qualitatibus & prærogatiuis, & cum primo genitura, quæ personæ repræ sentatæ parentis inerat, ac eodem modo, quo pater suus, si viueret, admittendus foret, admittitur; prout hoc vltimum rectè inuenio adnotas se Velazquez Auendañum in eadem l. 40. Tauri, glos s. 17. La persona de sus padres, num. 8. dicens, quod in hoc lex illa non est correctoria iuris communis, sed declaratoria verioris opinionis: erat enim receptior opinio aduersus aliam opinionem relatam ibidem, num. 5. & 6. & 7. nepotem ex præmortuo primogenito facere deficere adiectionem primogenituræ, & in ea vocatione tanquam verum primogenitum, excluso patruo, comprehendi; quam sententiam tenuerunt quatuordecim Authores ibi relati, qui primogenituræ repræ sentationem dari as seuerarunt. Deinde Auendasius metipse, dict. glos s. 17. ex num. 11. vsque ad num. 17. nonnulla perpendit, atque resoluit, quæ (vt videbis) non leuiter vrgent aduersus ea, quæ idem Author, aliis in glos sis eiusdem legis, contra repræ sentationem transuersalium scripserat: nam si verum est (vt eodem loco num. 14. & 15. affirmat) quod is, qui viuo patre deces sit, nepotem, vel neptem relinquens, verè fuit primogenitus, nec tunc secundogenitus, primogenitus dici potest, sed nepos ipse à præmortuo filio relictus, in quem vera primogenitura statim transfertur: & in d. l. 40. Tauri, in succes sione transuersalium, idem statuitur quoad repræ sentationem, quod eadem in l. quoad descendentes proponitur: sequitur equidem, primogeniture qualitatem, sic considerabilem es se inter transuersales, vt filius ex persona parentis præmortui representata, atque ex vera primogenituræ qualitate translata, alium excludere valeat transuersalem, etiam proximiorem, ac inter descendentes, repræ sentatio eadem, & exclusio conceditur, & secundum hęc clarè deducitur, quàm neces saria fuerit dict. l. 40. Tauri constitutio, id quod num. penultimo infrà, ad finem huius cap. etiam adnotatur, statim quoque num. 53. in fin. Et hactenus de obseruatione superiori, quo inquam iure, repræ sentatio introducta fuerit. Et de dicta Molinæ consideratione ad l. Tauri Præfatam, vide etiam infra, num. 159. & 160. & num. 161. cum sequent. Nunc verò & secundo loco principali huius[sect. 52] quintæ obseruationis principalis constituendum est, ex dictis antea numeris præcedentibus, deduci pos se rationem, quare inquam lex ciuilis repræ sentationem, siue repræ sentationis effectum introduxerit: non enim concludit ratio quædam, per Tiberium Decianum tradita in consilio primo, num. 361. lib. 1. Nec alia, quam ipsemet Author tradidit con sil. 28. num. 32. eodem lib. Concludit tamen ea, quam ex mente communi adducit Decianus idem in con sil. 55. num. 41. lib. 3. & in consil. 9. num. 2. lib. 2. videlicet, quòd cùm pater & filius, vna & eadem persona es se intelligantur, non solum ciuiliter, verum etiam naturaliter, l. vltima, C. de impuber. & aliis substitat. cap. iam itaque, ibi, Vnus erat cum illo, prima, quæ st. 4. æquum videbatur, ac visum est, vt filius in locum patris sui succederet, & subrogaretur, & tantam ex hæreditate partem acciperet, quantam pater eius, si viueret, accepturus es set: neque enim pater, qui filium reliquerat, mortuus omnino videbatur, nepos enim dicitur es se de, & ex corpore aui sui, vt per Ruinum in consil. 115. num. 6. lib. 3. qui id ea ratione demonstrat, quod filius dicitur es se portio corporis paterni, cum vna pars corporis ipsius patris transfusa fuerit ad filij procreationem, l. cum scimus, ad finem. C. de agricolis & censitis, lib. 11. & licèt portio hæc transfusa sit in nouum hominem, ob nouam & diuersam animam; attamen negari non potest, quin remanserit vera caro, & vera portio paterni corporis, vt ex Philo sepho eleganter probauit Iacobus Menochius in consil. 123. num. 100. cum sequentibus, lib. 1. quoniam neque arbor, quæ antiquis radicibus mortuis nouas egit, mortua dicitur,: l. adeò, §. vltimo, l. quare, in. principio, ff. de acquirendo rerum domino, & probatur ex illo Ecclesiastici, cap. 30. Mortuus est pater eius, &c. Et ad hæc reduci debent quámplurima, quæ pro ratione introductionis Repræ sentationis reddenda, in eiusdem confirmatione, atque iustificatione adnotarunt Andreas Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. 40. ex num. 31. & num. 58. & nu. 85. as serens, patrem non dici extinctum, seu non extare, cùm adsint eius gradum, & locum ingredientes; ipsíque nepotes patri in succes sione adæquantur, habent enim cum illo omnimodam similitudinem, & eius iure vtuntur, ingrediuntúrque non tanquam filij, sed tanquam pater: Franciscus Bursatus in cons. 67. num. 24. & 25. lib. 1. Hieronymus Gabriel in consil. 130. num. 32. lib. 2. Tiberius Decianus in consil. 9. num. 2. & 3. lib. 2. Rolandus in cons. 68. num. 2. & num. 41. lib. 1. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 11. num. 1. & 2. & 3. Iacobus Menochius in cons. 123. ex num. 100. vsque ad num. 107. lib. 2. & in consil. 211. num. 88. 89. & 90. & in cons. 215. ex num. 148. vsque ad numerum 157. lib. 3. D. Spino in Speculo testament. glos. 19. num. 52. Ioannes Vincentius Honded. in consil. 70. num. 50. & 51. lib. 1. Antonius Pichardus ad titulum, Institut. de hæred. quæ ab intest. deferuntur, de repræ sentatione, §. 2. num. 10. & 11. fol. 1239. Pater Ludouicus Molina tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 632. num. 4. Ex quibus apparet, quare repræ sentatio in bonis liberis, & diuisibilibus sui natura, atque simul concurrendo cum aliis, fuerit admis sa, inste etiam & iuridice potuis se, atque debuis se eam introduci, vt per Tiraquellum de primogenitura, dict. quæ stion. 40. quem vide ex num. 47. vsque ad numerum 100. nam 45. rationes, quas conges sit contra patruum, pro nepote, in vulgata patrui & nepotis altercatione; sic in proposito vrgent, vt iure, ratione, atque æquitate introductam repræ sentationem euincant. Deinde si consideres 45. alias rationes, quas eodem in loco conges sit ex num. 100. vsque ad num. 123. pro patruo contra nepotem, & solutiones, quas eisdem tradidit rationibus, inspexeris; idipsum dilucide corroborabis, & repræ sentationis introductionem, iure, ratione, humanitate, atque æquitate (vt dixi) subsistere, concludenter probabis. In bonis autem sui natura non diuisibilibus, vt in succes sionibus primogeniorum, seu maioratuum, in quibus non simul concurrendo cum aliis (prout in succes sionibus iure communi fit) sed ad cæterorum exclusionem, atque vt vnus dumtaxat admittatur, & bona perpetuis vinculis, atque vnita perpetuo durent, quare ipsa repræ sentatio introducta fuerit, infra, dicetur, & Didaci Couarruu. atque Ludouici Molinæ traditiones probabuntur: Pro nunc tamen, vltra ibi tradita, vltra ea etiam, quæ Hispani alij Authores adnotarunt, prætermittendum non erit hoc loco (opportuna enim ex antea dictis sese nobis offert occasio) superiora omnia, quæ nunc dicebamus hoc eodem num. 52. à principio, notanda, atque pro iustificatione & confirmatione dicta l. Taurina constitutionis, perpendenda fore. Nam si pater extinctus, seu non extare, dici non valet, quando adsunt filij, eius locum ingredientes, & ipsius iure vtuntur, ingrediuntúrque non tanquam filij, sed tanquam pater; & cætera procedunt, quæ ex communi Interpretum traditione scripsimus; sequitur proculdubio, legis eiusdem Tauri Conditores, recta iuris ratione statuis se, Que el hijo mayor, y sus hijos y descendientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres, aunque sus padres no ayan sucedido en los mayorazgos. Perinde enim ex recta iuris ratione, atque superiori obseruatione habetur, ac si pater viueret, nec mortuus es set, vnde eodem modo atque ipse succes surus es set, quod succedant, ratio iuris suadet, & præfatos Conditores legis illius dubit adducere, vt nepotis contra patruum altercationem diluerent omnino. Deinde, si ips æmet rationes, atque omnia superius adnotata pro ratione introductionis repræ sentationis reddenda, æqualiter militant inter transuersales; inter transuersales namque procedit edam ratio illa, quod remanserit vera caro, & vera portio paterni corporis, quod filius dicatur es se vna & eadem per sona cum patre, nec videatur extinctus, seu non extare pater, cum adsint eius filij: nec potest differentiæ ratio aliqua as signari, sequitur etiam, merito Ipsosmet legis illius Conditores adiecis se in secunda sui parte, Lo qual no solamente mandamos que se guarde y platique en la succes sion del mayorazgo à los ascendientes, pero aun en la succes sion de los mayorazgos a los transuersales: demanera que siempre el hijo y sus descendientes legitimos par su orden representen la persona de sus padres, aunque sus padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Eadem enim (vt dixi) ratio militat. Denique, si verba præfata, adeò generalia & indefinita sunt (vt mox dicetur) nec vllo modo restringuntur, recte etiam & vere, ad quos cunque transuersales in infinitum ea protrahimus, ac cuiusque transuersalis respectu accipimus, vt infra, obseruabitur, & Molinæ traditiones probabuntur: in ipsis namque transuersalibus, & in quocunque in infinitum, etiam si in maioratu non succes sis set, & ante delatam succes sionem deces serit, militant rationes omnes, quæ in primo transuersali valent considerari, nec magis respectu vnius, aut primi, quam aliorum, vel vlteriorum procedunt rationes metips æ introductionis repræ sentationis, vtpote cum defuncto vno transuersali, quicunque ille fuerit, ac quocunque in gradu extiterit, dici valeat, ac iuxta tradita supra dicendum sit, quod non videatur extinctus, seu non extare, ex quo filium, aut descendentem reliquerit. Didaci etiam Couarruuias ad eandem l. Tauri 40. decidendi ratio as signata, & per Molinam probata, atque præ sumpta illa testatoris maioratum instituentis voluntas, sic vrget, & inter transuersales procedit, sicut inter descendentes, vt etiam infra dicendum est: idcirco, tam ex decidendi ratione illa, quàm ex ratione introductionis repræ sentationis, ponderata suprà, indistinctè, atque in infinitum inter omnes transuersales: lex illa accipi debet, nec in consideratione habendum, quod transuersalis, ante delatam succes sionem deces serit, cùm lex ipsa id in consideratione non habuerit, sed potius expres sim dixerit, Aunque sus padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Quæ sunt valde singularia, & iungenda his, quæ adiicientur infra, n. 89. 90. & 91. & seq. & num. 172. cum seq. non enim inuenientur alibi sic digesta, nec adnotata. Neces sariam autem fuis se repræ sentationis inuen[sect. 53] tionem, siue neces sariò introductam, satis constabit apertè, si animaduertas, iure communi attento, certum es se, quod tàm in succes sione ex testamento, quàm in succes sione ab intestato, is, qui est in gradu proximior succedere debet excluso remotiore. In succes sione intestati, res est clara, §. si plures, & §. seq. Institut. de legitima cognatorum successione, l. 2. §. hæreditas, & §. seq ff. de suis & legitimis, l. pater filium, ff. de inofficioso testamen. l. 1. §. proximus, & § gradatim ff. vnde cognati, l. lege 12. tabularum, versiculo, huiusmodi, C. de legitimis hæred. sed filius gradu vno proximior est nepote in linea recta descendentium, & frater in linea transuersa proximior est quam fratrum filij, est enim filius in primo, nepos in secundo gradu. Item frater respectu Patris est in secundo, filius autem fratris, respectu Patrui in tertio, iuxta ciuiles computationes, l. prima, versiculo ex transuerso, l. Iurisconsultus, 10. in principio, §. sunt & ex lateribus, ff. de gradibus. in principio, Institut. eodem titulo. Et sic iure communi inspecto, filius præferri debebat nepotibus, in vlteriori gradu existentibus, dict. §. si plures, Institut. de legitima agnatorum succes sione, cum alijs supra præcitatis. Frater etiam præferendus erat filijs aliorum fratrum, ex eodem §. si plures. l. consanguinitatis, C. de legitimis hæredibus. Idem in succes sione ex testamento, cùm is, qui est proximior, censeatur magis dilectus, & per consequens à testatore vocatus ante alios, vt post Crauetam & alios Interpretes, in eodem proposito, in quo versamur, animaduertit Iacobus Menochius in consil. 215. n. 130. lib. 3. Si ergo res ita se habebat, & proximitatis ordine succes sio ab intestato deferebatur, l. 2. §. hæreditas, ff. de suis & legit. hæred. l. prima, ff. si tabulæ testam. nulla extabunt. §. intestatorum, In stitut. de hæred. quæ ab intestato defer. consequens est, ad hoc vt nepos ex filio præmortuo concurrat in succes sione aui cum alio filio, item vt in succes sione patrui concurrerent fratris filij cum altero fratre superstite, iuxta text. in authent. ces sante, C. de legitimis hæred. authent. de hæred. ab intestato venient. §. si igitur, 2. vers si autem defuncto, collatione 9. l. 5. tit. 13. partita 6. l. 8. Tauri, neces sarium fuis se repræ sentationis beneficium & priuilegium, ex quo filij in locum patris succedendo, constituerentur in pari gradu cùm his, cum quibus æquè proximus futurus es set pater eorum in succes sione, si viueret; & cum proximioribus admis si, tantam ex succes sione partem consequantur, quantam ille, cuius personam repræ sentant, habiturus es set, si viueret, & ad succedendum veniret, l. prima, §. nunc videamus, versiculo, eueniet. ff. de coniungend. cum emancipat, dict. authent. de hæred. ab intest. venient, in principio, versiculo, sic tamen, dicta l. 3. partitæ, & infra latiùs declarabitur. Ita sane, ac expres sim prout dixi, neces sitatem hanc repræ sentationis introducendæ adduxerunt, & sic considerarunt Authores omnes ferè, qui de ipsa tractatum aut disputationem susceperunt, ac post multos alios Carolus Ruinus in consil. 123. in principio, lib. 2. Paulus Parisius in consil. 65. num. 42. lib. 2. Ioannes Cephalus in consil. 46. num. 21. & sequent. lib. 1. Hieronymus Gabriel in consilio 86. num. 3. lib. 1. Benintend. decisione 88. in principio, Rolandus in cons. 68. num. 1. & trib. seq. & num. 41. lib. 1. Francis. Burs. in cons. 67. ex num. 24. lib. 1. Iacobus Menochius in consil. 215. num. 130. lib. 2. Alexander Raudensis in consil. 142. num. 62. & 63. inter consilia vltimar. volunt. lib. 2. Tiberius Decian. in cons. 28. num. 1. & tribus seqq. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 70. num. 1. & duobus seq. & num. 44. lib. 1. & nullo prædictorum relato, Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure, disput. 632. num. 4. Antonius Pichardus ad tit. Institut. de hæreditat. quæ ab intestat. deferunt. de repræ sentat. §. 2. num. 5. & 6. & num. 9. & 10. Et hactenus de iure communi, atque in bonis liberis, & diui sibilibus, repræ sentationis introducendæ neces sitas vnde effluxerit. Quod attinet verò ad ius nostrum Regium, & dict. Taurinæ l. 40. constitutionem, si inquiras; vnde neces sitas repræ sentationis illius introducendæ in maioratibus, seu primogeniis, siue quare sic introducendum, neces sarium omninò legis, eiusdem Conditores putauerint? Respondebo equidem, neces sitatem illam ex his causis & rationibus effluxis se, quas adducebam supra, num. 51. in finalibus verbis, & num. 52. per totum, & infra proponam, dum as signabo rationem ad legem metipsam. Item, dum agam de quæ stione patrui & nepotis, & ad finem huius capitis, obseruatione vltima, num. penultim. & finali, ob rationem etiam introductionis de iure communi, adductæ supra; ius namque commune illud antiquum, etiam in primogeniis, & maioratibus locum haberet, aut saltem res dubia valde maneret, nisi repræ sentationis beneficium, sic plene & fauorabiliter, tam quo ad descendentes, quàm quoad transuersales fuis set conces sum: ex illo namque, primogenitum tempore succes sionis non superes se siue alium proximiorem es se, in consideratione haberi non debet, cum primogenituræ etiam qualitas repræ sentetur, vt supra dicebam, dict. 4. & 5. columna, sub num. 52. & ad finem capitis dicetur: dicitur etiam supra, num. 51. in fine, & per Auendañum in eadem l. 40. Tauri, glos sa 13. & 16. & 17. glos sa etiam 5. & 7. quibus in locis, omnes rationes dubitandi proponit, quæ ante legem illam Tauri, decisionem ip sius dubiam & ancipitem reddere pos sent, atque ex ipsis etiam deducitur, ex infra etiam à me dicendis, quàm neces sarium & vtile fuerit, legem ipsam sic decidere, prout decisum fuit. Sexto deinde principaliter obseruandum, atque constituendum est in hac materia, inquirendum ex proposito es se, Repræ sentationis beneficium seu priuilegium, quibus personis conces sum, atque communicatum fuerit? Et vt distinctè & absolutè procedatur, sequentia constituenda erunt. In primis, certis simi iuris es se, quod inter As [sect. 54] cendentes, repræ sentationi locus non est, sed ipsi iuxta gradus reprærogatiuam succedunt, ita vt proximior semper admittatur, & prioritas gradus dumtaxat attendatur. Itaque in succes sione descendentis Mater præfertur Auo etiam paterno, Auus præfertur Proauo, etiam in bonis vndecunque habitis: Pater similiter præfertur Alio materno, Auus Proauo, & sic de cæteris: Casus est m authent. de hæred, ab intestato venient. §. si igitur defunctus, ibi, Si autem plurimi ascendentium viuunt, hos præponi iubemus, qui proximi gradu reperiuntur . Et ibi, Glos sa ordinaria, verbo, proximi, & in authent. defuncto, C. ad S.C. Tertul. vbi etiam Glos sa, verbo, proximis. l. 4. tit. 13. p. 6. ibi: Maguer ouies se abuele, o abuela, no hæredara ninguno dellos ninguna cosa: vbi Greg. Lop. verbo, O abuela, in finalibus verbis, & in l. 3. eodem tit. verbo, Ningun pariente de los descendientes, col. 2. in fin. versi. aduerte etiam. Et ita tenent Cinus, Petrus, Bald. Salicet. Castren. Angel. Corn. Matthæ. Rolandin. Nicol, de Vbald. Ioan. Lup. & alij, cum quibus sic obseruant, atque re soluunt Anton. Gomez, in l. 6. Taur. num. 6. per totum, Tellus Ferdinan. num. 16. qui recte expendit legemmetipsam 6. Taur. ibi: Los ascendientes por su orden y linea derecha sucedan, &c. Auendañus ibidem, glos sa 2. num. 2. Ioannes Matiençus in l. prima, tit. 8. glos sa 2. num. 3. & glos sa 3. num. 12. & 13. & ibidem Azeuedus numero 7. libro 5. numæ collectionis regiæ. Couar. in epitome de succes sionibus ab intestato, num. 3. in versiculo, quarta as sertio: optimè Emanuel Costa de succes sione Regni Portugaliæ, pagina 178. versiculo, hinc infero, citans legem illius Regni, qua idipsum expres se cauetur: Roxas in epitome succes sionum. capit. 31. numero 30. folio 306. Michael Gras sus receptar, iur. sententiar. §. succes sio ab intestato, quæ st. 22. num. 6. Ioannes Cephalus in consil. 431. n. 55. lib. 5. Hippolyt Riminaldus in consil. 497. numero 59. lib. 5. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iustitia & iure, disputatione 626. num. primo, in versic. quare cum ascendentibus, in fine folij. 387. Quare autem repræ sentationi inter ascendentes[sect. 55] locus non sit, inquirit Antonius Gomezius in dicta l. Tauri, dicto numero 6. & duplicem rationem adducit, vt ibi videri poterit, ne in re ab alio diligenter explicata, nos immorari contingat. Et Anton. Gomezium sequutus est Ioannes Matiençus in dicta l. prima, nouæ compilationis, glos sa 3. num. 13. Et hactenus de primæ hac obseruatione, ex qua satis apertè con stat, inter ascendentes repræ sentationi locum non es se de iure communi, nec de iure Partitarum, quoad succes sionem in bonis liberis, & sui natura diuisibilibus. Quoad successionem verò in primogenijs, seu maioratibus, res quoque expedita, & clara est, repræ sentationem inquam non dari, nec pos se considerari: idcirco in dict. l. 40. Tauri, & in l. 9. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. regiæ. duntaxat inter descendentes as cendentium respectu, & inter transuersales, suorum parentum, & ascendentium quoque respectu repræ sentatio introducitur, nec de ascendentium repræ sentatione vllum verbum scribitur. Legis namque illius conditores , tam in prima, quàm in secunda, & po strema sui parte, erudite admodum atque iuridicè & consentaneè se habuerunt, nec aliquid (vt ego certum credo) statuerunt, quod iuris rationi aut æquitati obnoxium, siue contrarium cuique videri pos set, quod ad dictam l. ascendentium respectu, nullus sic animaduertit. Secundo deinde obseruandum est, certi quoque[sect. 56] iuris es se, repræ sentationis beneficium seu priuilegium descendentibus communicari, siue locum es se repræ sentationi inter descendentes, cum de succes sione ascendentium agitur. Idque ius, æquitate suadente, in succes sione ascendentium semper fuis se obseruatum, & ideo antiquum vocari, vt vtrumque probaui supra, num. 46. in vers. fuitque repræ senta[sect. 57] tio metipsa. Quoties igitur pater moritur intestatus, & filium, aut filios relinquit, atque ex altero filio præmortuo nepotes, ipsimet nepotes patris sui per sonam repræ sentant, & subintrant, atque tenent locum eius, & succedunt quotquot sunt in ea parte, & iure, in quo pater si viueret, succes surus es set, & sic cum patruis suis, ad hæreditatem aui sui, in stirpem vocantur, & non in capita: veluti si auus moriatur, superstite vno filio, & ex altero filio defuncto duobus nepotibus; dimidiam hæreditatis par tem solus filius superstes obtinebit, & alteram dimidiam præ dicti duo nepotes. Idque cum agitur (vt dixi) de suc[sect. 58] ces sione aui, vel proaui, vel de succes sione auiæ, vel proauiæ, vel de succes sione abaui, vel ascendentis alterius, vt Menochius statim referendus probauit. Et ita superiora omnia colliguntur, atque probantur per text. in l. vt intestato. C. de suis & legit. hæred. per Caium in l. posthumorum ff. de iniusto rupto. & in tit. 16. Inst. de intestatorum hæreditatibus. Papinianum in fragmentis, in titulo 11. de succes sione diuersorum, in versiculo, Patri, matriuè intestatis, & in §. cum filius Institut. de hæred. quæ ab intestato deferuntur. Vbi Iu stinianus hoc ius antiquum confirmans, æquum illud appellat; & in authent. de hæred. ab intestato venient. §. si quis igitur, ibi: Quoniam succes sionem in stirpes vocauit antiquitas, in hoc enim ordine gradum quæri nolumus, sed cum filijs & filiabus, ex præmortuo filio aut filia vocari nepotes sancimus, & in l. 3. tit. 13. part. 6. in illis verbis: Otro si dezimos, que si estos ñietos fues sen muchos nacidos de vn padre, todos heredan en lugar del padre con el tio, e auran aquella parte de los bienes del abuelo, que auria el padre dellos si viuies se. l. 7. tit. 6. lib. 3. fori, & apud Longobardos idem obseruatum es se, constat ex titulo de succes sionibus, cap. 18. & in hoc nemo vnquam dis sentit, concors potius & communis omnium sententia semper fuit, & hodie est. Prout Scribentes omnes in præcitatis iuribus tradiderunt, & in dicta l. vt intestato. Bartol. Angel. & Salicet. sic docuerunt. Decius in consil. primo, columna 2. Curtius Iunior in consil. 255. num. primo, & seq. Neuizan. in consil. 53. num. 8. Ruin. in consil. 96. columna penultima, lib. 2. & in consil. 167. num. 2. & numero 13. eodem libro. Alexander in consil. 44. columna finali, volumine 5. Paulus Parisius, in consil. 38. num. 15. & in consil. 40. num. 29. & seq. lib. 2. & in consil. 42. num. 25. lib. 3. Bellon. in consil. 50. num. primo. Franciscus Beccius in consil. 107. numero 10. libro 1. Antonius Gabriel, communium conclus. libro 4. de succes sionibus ab intestato, conclusione prima. Granut. Theor. decision. 16. num. primo. Syluester Aldobrandinus in consil. 31. num. 29. lib. primo, optimè Tiberius Decianus, in consil. primo, num. 366. & 367. libro primo, & in consilio 28. numero 2. eodem libro primo, & in consilio 9. numero primo, & 2. lib. 2. Rolandus in consil. 68. num. 41. libro primo. Chas saneus in consuetudinibus Burgundiæ, §. 10. num. primo, & num. 6. folio 257. Guill. Benedictus in capit. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, ex numero 53. & num. 59. & num. 65. & 66. Alexander Raudensis, in consil. 142. num. 115. & in consil. 141. ex numero 60. inter consilia vltimar. volunt, volumine 2. Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 11. num. primo, & 2. Hieronymus Gabriel, in consil. 136. num. primo, libro primo, Franciscus Bur satus, in consil. 262. num. 34. & 35. libro 3. & in consilio 170. num. primo, libro 2. Fabius Turretus, in consil. 12. num. 2. & in cons. 38. num. 2. lib. primo. Iacobus Menochius, lib. 4. Præ sumptione 95. num. 6. & 7. Michael Gras sus, receptar. sententiarum. §. succes sio ab intestato, quæstione 2. numero 6. Roxas, in epitome successionum, cap. 5. numero 17. & capit. 6. num. primo, & 2. Humada, in l. 2. tit. 15. part. 2. glos sa 17. num. 2. & 3. & 4. Aluarus Valasc. de iure emphyteutico, quæ st. 50. num. 30. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 43. & numero 61. Tellus Ferdinandez, in l. 8. Tauri, numero primo. Petrus Barbosa, in l. post dotem, num. 53. fol. 869. ff. soluto matrimonio. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommis sis, articul. 21. num. 6. Molina, de Hispanorum primogenijs, libro 3. cap. 7. num. 5. & 6. Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 14. num. 13. Iacobus Cancerius, variar. resolut. cap. 5. num. 6. in principio. Ioannes Vincentius Honded. in consilio 70. numero 21. & in cons. 8. n. 36. & 37. & in consil. 13. num. 38. libro primo. Pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 326. in principi. Anton. Pichardus, ad tit. Instit. de hæred qua ab intestato defer. de repræ sentatione. §. 2. num. 18. Quanquam autem lex antiqua (quam in stirpes[sect. 59] vocare diximus) loqueretur tantum de nepotibus auo paterno succedentibus, ita vt repræ sentationis priuilegium in nepotibus auo paterno succedentibus dumtaxat olim admis sum es set: hodie in omnibus, etiam maternis ascendentibus succedentibus admis sum fuis se generaliter, non habita differentia sexus, & agnationis, constat ex noua Iustiniani constitutione in d. authent. de hæred. ab intestato venien. §. si quis igitur, in illis verbis: Sic tamen vt si quem horum des cendentium filios relinquentem mori contigerit, illius filios, aut filias, aut alios descendentes, in proprij parentis locum succedere, siue sub potestate defuncti, siue suæ pote statis inueniantur, &c. Id quod rectè deducit Anton.[sect. 60] Pichardus, de repræ sentatione, dict. §. 2. n. 16. fol. 1241. & ante ipsum alij adnotarunt, quos idemmet Author non præcitauit; Tiberius Decian. dict. cons. 9. n. 4. lib. 2. Iosephus Ludouicus, decis. Perusina 11. n. 3. Michaël Gras sus, dict. §. succeßio ab intestato, quæ st. 2. num. 6. Ex noui ergo iuris constitutione & priuilegio, patria potestas hodie non desideratur, vt filij in locum & ius parentum succedant, & repræ sentationis beneficio fruantur. Quod dilucide magis (& vltra præ fatos & alios Authores) constabit, si animaduertas, tria in proposito fuis se atque considerari debete tempora: Primum tempus fuit legis duodecim Tabularum , & Digestorum, & tunc quidem priuilegium hoc dumtaxat concedebatur nepotibus, & aliis descendentibus ex filio procreatis, & sic nepotes ex filia, & alij per fœmineum sexum descendentes, non vocabantur inter suos, §. item vetustas, Instit. de hæred. quæ ab intestato deferun. & in princ. Instit. ad Tertul. Vnde cum huiusmodi personæ à succes sione excluderentur, tractari tunc non poterat, nec tractabatur de beneficio repræ sentationis eisdem communicando. Secundum tempus fuit, Valent. & Theod. qui lege noua lata decreuerunt, vt nepotes. & cæteri ex filia descendentes, in locum matris suæ; vel auiæ vocarentur, cum diminutione suæ partis, vt in l. si defunctus, C. de suis & legitimis hæred. Fuit denique tertium & vltimum tempus Iustiniani, in dict. nouella 109. de hæred. ab intestato venient. Qui, vt vidisti, simpliciter atque indistinctè, & sine aliqua diminutione, nepotes etiam per fœemineum sexum descendentes, in locum & iura parentum suorum admisit, atque eisdem repræ sentationis priuilegium communicauit, vt Authores superiùs præcitati, obseruarunt, & conuenit expressè dict. l. 3. tit. 3. partita 6. in illis verbis: Quando algun ome muries se sin testamento, dexando vn fijo con nieto de algun su otro fijo, o de fija, que ya fues sen muertos, &c. Et quod diximus, repræ sentationi locum es se inter[sect. 61] descendentes, vt nepotes cum patruis in stirpes, & non in capita succedant; vsque adeò atque indistinctè procedit, vt locum quoque habeat, quando intestato auo, & nullo superstite relicto filio descendente, sed pluribus nepotibus ex diuersis filiis, duobus ex primo, tribus ex secundo, quatuor ex tertio: nam eius hæreditas nec tunc in capita inter hos nepotes diuidetur, vt tot fiant portiones, quod sunt nepotum capita, sed trium filiorum consideratione habita, in tres dumtaxat stirpes fiet diuisio, quotquot sint ex tribus filiis relicta capita. Quem casum ita singulariter decidit Paulus, lib. 3. sententiarum, titul. de testamentaria succes sione, in versiculo, idque eueniet: optime etiam præcitata l. 3. titulo 3. partita 6. ibi: E si alguno muries se sin testamento, e fincas se vn niete de su fi jo, que fues se ya muerto, e ds otro fi jo, que fues se ya finado, le sincas sen tres nietos o mas, este vno solo, tanta parte auria en la herencia del abuelo, como todos los otros sus primos, porque pocos o muchos que sean, fincan en lugar de su padre, e herecdan todo loque heredaria, si viuies se. Ratio est ex eo, quod nepotes vocantur propter reprę sentationem suorum parentum, & in locum eorum succedunt, & sic in ea dumtaxat parte, succedere debent, in qua ipsi successuri es sent, si vi uerent, vt dict. l. partitæ insinuat, & in iuribus antea præcitatis probatur. Et ita superiorem resolutionem tradiderunt Guid. Pap. quæ st. 134. Roxas, in epitome successionum, cap. 6. num. 1. & 2. & communem sententiam profitentur Oliuer. Text. in tractatu succes sionum ab intestato, rubrica, qualiter naturales & legitimi, num. 22. Michaël Gras sus §. succes sio ab intestato, quæ st. 2. num. 14. & idem quoque clarè præ sentiunt Tellus Ferdinandez, in l. 8. Tauri, n. 2. Petrus Barbosa in l. post dotem, num. 53. in princ. ff. soluto matrimonio. Quamuis autem controuersum fuerit, an repræ [sect. 62] sentatio huiusmodi in succes sione ascendentium vltra pronepotes admittenda foret; & non admitti reliquerint scriptum Angelus, Ioan. Fab. Ioannes Lecirier, & alij Authores, quos infra præcitandi referunt, & suprà, hoc eodem cap. sub num. 21. commemorauimus: communior tamen & verior sententia fuit, repræ sentationem vsque in infinitum ad omnes descendentes extendi, nec ad aliquos debere restringi quam probauit Accursius: in §. multis, verbo, vsque ad quintum gradum, Institut. de succes sione libertorum, & post alios multos, quos ipsi præ citarunt, sequunti sunt Didacus Couar. practicarum cap. 38. num. 5. Antonius Gomezius, tom. 1. variarum, capite 1. num. 15. Tiberius Decianus, in consil. 9. num. 4. & num. 45. lib. 2. & in consil. 7. num. 88. lib. 1. & in consil. 28. num. 19. eodem lib. Vvesembec. Eguinarius Baro, & Minsinger, in dict. §. cum filius, Institut. de hæred. quæ ab intestat. deferuntur, & ibidem Antonius Pichardus, de repræ sentatione, §. 2. num. 19. & num. 20. quò loci respondet ad text. in dict. §. cum filius, & ad alia iura, quæ in contrarium ponderari solent, vt ibi videbitur. Eandem quoque sententiam defendunt Petrus Paulus Parisius in cons. 30. num. 43. volumine 2. Antonius Gabriel, commun. conclusion. titulo, de successionibus ab intestato, conclusione prima, num. 18. Roxas, in epitome successionum, cap. 5. num. 17. & 18. & 19. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 6. Michaël Gras sus, receptar, sententiar. §. successio ab intestato, quæ st. 2. num. 13. vbi de communi, & magis recepta sententia testatur, Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 15. num. 3. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, quæst. 50. num. 30. Humada, in l. 2. titulo 15. partita 2. glos sa 17. num. 4. Iacobus Menochius, lib. 4. præ sumptione 95. num. 6. Iacobus Cancerius variar, resolut. cap. 5. num. 6. Ioannes Matiençus, in l. prima, tit. 8. glos sa 4. num. 14. & in lib. 5. tit. 7. glos sa 3. num. 5. lib. 5. numæ collectionis regiæ. Marcus Anton. Peregrin, de fideicommissis, artic. 21. num. 6. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputat, 626. in princip. Et verè pro hac parte, non modo fortiter, sed etiam concludenter vrget text. in §. item vetustas, versic. ita tamen, Institut. de hæred. quæ ab intest. defer. & in aliis quoque iuribus, quæ Roxas, & Pichardus, in locis nunc citatis expendunt. In Hispanorum autem primogeniis, si[sect. 63] ue in vinculis & maioratibus perpetuis, plusquam certum est, ex decisione l. 40. Tauri, quæ hodie est l. 5. titul 7. lib. 5. numæ collectionis regiæ, repræ sentationem perpetuam es se inter descendentes, & ad omnes in infinitum protrahi, prout in eadem l. 40. Tauri notauit Auendañus, glos sa 12. quò loci, post Ludouicum Molinam ibi relatum, ordinem verum succedendi in maioratu præfixit; inquit enim, quod decedente primogenito in vita patris, nepos; & nepote mortuo, pronepos, atque sic deinceps cæteri filij primogeniti, & eius descendentes in infinitum succes siuè vnus post alium de primogenito in primogenitum in linea recta primogenitorum; ita quod finita linea primogeniti, ad secundam lineam secundogeniti fiat transitus ; & ex linea secundogeniti ad lineam tertiogeniti, & sic deinceps: & secundum hæc, clarè probat lex illa Tauri as sumptum præfatum: probat etiam, dum dicit, Estos tales decendientes del hijo mayor, quæ verba omnes descendentes comprehendunt in infinitum, tam masculos, quàm fœminas, vt Auendañus metipse alio in loco, hoc est, in eadem, l. 40. Tauri, glos. 10. num. 11. perpendit, sed tacuit Molinam de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 6. vbi postquam dixit, repræ sentationem inter des cendentes perpetuò, atque in infinitum protrahi, & maximè in maioratibus, expendit verba præfata dict. l. 40. Tauri, & Molinam, atque resolutionem præfatam sequuti sunt Humada, in l. 2. tit. 15. part. 2. glos. 17. num. 4. Matiençus, in l. 5. tit. 7. glos. 3. nu. 3. & ibidem Azeuedus, num. 3. & 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, idem Azeuedus, in l. 5. tit. 8. num. 4. eodem lib. 5. Didacus Couar. practicarum, cap. 38. num. 6. versic. ipse vero. Mieres, de maioratu, part. 2. quæ st. 6. num. 31. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæ st. 67. num. & 15. & num. 23. & 24. & 25. & quæ st. 68. num. 33. & 34. & num. 58. & 59. Vbi id latè declarat, & in fortioribus terminis, in succes sione inquam transuersalium, statim dicemus, atque in infinitum repræ sentationem extendi defendimus. Id autem, vt euitaret Auendañus metipse, alio in loco eiusdem l. 40. Tauri glos. 15. subuertere conatur verba quædam Taurinæ legis eiusdem, nam cum lex illa dixis set, Demanera que siempre el hijo y sus des cendientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres, &c. Primo adnotauit, inde videri confirmari sententiam Scribentium, in succes sione trans uersalium extendi debere repræ sentationem ad omnes transuersales in infinitum, nulla habita consideratione gradus. Postmodùm dixit, ex verbis eis dem extinctam dubitationem illam, an repræ sentatio es set perpetua, atque in infinitum extenderetur inter omnes descendentes; lex nam ipsa, vt dubium omnino submoueret, adiecit verba præfata, Demanera que siempre, constituens, ad omnes in infinitum extendi. Denique eadem glos. 15. num. 4. vt vitaret id, quod de transuersalium succes sione diximus, tandem & vltimò obseruat, & dicit in eo consistere verum intellectum dictorum verborum, Demanera que siempre. Videlicet, quod quamuis verior opinio sit, extendendam es se repræ sentationem inter descendentes in infinitum, non tamen ob eam controuersiam decidendam, adiecta fuis se verba præfata, Demanera que siempre Nec ex eis deducitur, Conditores voluis se ad omnes extendere repræ sentationem, cùm idem foret dicendum in succes sione transuersalium, si ea lectura admitteretur; contra sententiam, quam ipse aliis in glos sis defendit, sed propriùs eis in verbis Conditores voluerunt dirigere eam perpetuitatem, non ad gradus, sed ad casus contingentiam, vt quandocunque contingeret, velle admitti contra patruum nepotem in succes sione descendentium , seu transuersalium , concedatur repræ sentatio, & hactenus Author præfatus. Ego verò, qui repræ sentationem transuer salibus in dict. l. 40. Tauri conces sam, absque graduum restrictione, & vsque in infinitum procedere, verius semper credidi, & infra, ex num. 91. & aliis in locis constanter defendam: securè etiam crediderim, as sumptum præfatum, repræ sentationis inquam in Hispanorum primogeniis, siue in vinculis, & maioratibus vsque in infinitum extendendæ; clare probari, atque ex verbis præfatis, Demanera que siempre, deduci. Nam siue ad casus contingentiam , siue ad gradum ea verba referas, negare nullo modo poteris, dict. l. Taurinæ constitutione, primum statui, nepotem in succes sione ascendentium patruo præferri quoad primogenia: deinde & secundo, expres sis verbis ipsiusmet legis ex versiculo, Loqual no solamente, constitui, idem ius obseruandum es se in succes sione maioratuum inter transuersales : statim verò adiicitur, Demanera que siempre el fijo. y susdescendientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres: nunc sic, si semper personae parentum repræ sentatio futura est; idque non in prima parte, quando de succes sione maioratuum inter descendentes; sed in secunda parte, quando agitur de succes sione inter trans uersales, scribitur, compertum equidem est. sic conces sam repræ sentationem, vt quandocunque casus contingat, repræ sentatio admittatur, eaque, Para siempre, detur etiam inter transuersales, nec pos sit ad eum casum restringi, ad quem eius legis adeò generalis decisio restricta non est, vt infrà latiùs probabitur ex num. 91. cum seq. & num. 184. cum seq. Nunc tamen hoc loco omitti hæc non potuerunt, opportunè potiùs adducta fuêre, vt pote cùm eo in dubio versati simus, an in infinitum repræ sentatio extendatur, siue an perpetua, sit inter omines: cui hactenus dicta sic conueniunt, vt vides. Erunt tamen ipsa semper intelligenda, vt locum[sect. 64] habeant in his casibus, & quoad ea, in quibus pater ipse à filio repræ sentatus succes sis set; non autem quoad ea, in quibus non succes sis set: non enim plus iuris potest es se in filio causato, quam in patre cau sante, sicuti post Baldum, Alexandrum, Decium, Ioannem Andream, Iasonem, Oldrald. Parisium, Modern. Parisiens Afflictis, Nattam, & Amedeum, scriptum reliquit Menochius, lib. 4. dict. præ sumptione 95. nu. 7. versic. declaratur tamen, & in consil. 269. nu 63. lib. 3. & in terminis dict. l. 40. Tauri, dixit Gregorius Lopez, in l. 3. tit. 13. part. 6. verbo, Mugeres, columna 6. verbo, lex etiam Taurina, & tenent etiam alij Authores, quos retulit Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 1. dicens, repræ sentationem[sect. 65] in maioratus succes sione, filio solum concedendam es se in eo casu, quo eius pater si viueret, pos set in maioratu succedere: prout ibidem ratione, & dict. l. 40. Tauri inductione, optimè probat: atque in eodem placito fuerunt Tiberius Decianus, in consil. 7. num. 90. lib. 1. & in consil. 43. num. 46. lib. 2. Alexander Raudensis, in consil. 142. num. 116. & 117. inter consilia vltimarum voluntatum, lib. 2. Iacobus Cancerius, variarum resolutionum, cap. 5. num. 8. Ioannes Cephal. in consil. 616. num. 82. lib. 5. Qui è contrario arguit, & fundat, quod persona repræ sentans aliquam personam non exclusam, nec ipsa debet excludi. Sed & casu, quo pater, si viueret, in maioratu suc[sect. 66] cedere non pos set, filius ad succes sionem admittendus erit, si ponamus filium. metipsum, non ex repræ sentatione personæ parentis, sed ex proprio iure, atque propria persona, siue ex vocatione, aut voluntate institutoris maioratus, succes sionem prætendere: id quod suprà, hoc eodem lib. 3. cap. 15. plena manu, & dilucidè magis, quàm anrea fuis set, in casu mihi commis so, probaui, atque explicaui. Tertiò obseruandum est (atque in eadem 6. obser[sect. 67] uatione principali) repræ sentationem de iure antiquo dumtaxat admis sam fuis se in succes sione ascendentium, prout obseruatione præcedenti annotaui: in succes sione verò transuersalium non fuis se introductam; in ea numque semper proximior admittebatur, & legis 12. tabularum tenor obseruabatur, ex qua descendentibus deficientibus, Agnatus proximus familiam habeto, dicebatur. Vt per Caium, titul. 16. de legitim, succes s. Paulum, lib. 7. sententiarum, titulo, de testamentaria succes sione, & lib. 4. receptar. sententiar. tit. 8. de intestator. succes sione, & Iustinianum. in principio, Institut. de legitima agnatorum succes sione, & sic nepos ad succes sionem patrui non ad[sect. 68] mittebatur cum alio patruo, sed patruus tanquam proximior, & in priori gradu succedebat: l. auunculo. C. communia de succes sionibus l. 2. C. de succes sorio edicto, l. consanguinitatis iura, C. de legitim, hæred, §. si plures, Instit. de legitima agnatorum succes sione. Neque[sect. 69] vnquam vsque ad ius Authenticorum admis sum fuit ius repræ sentationis, quo filius intraret in locum patris inter transuersales. Superueniente verò Authenticorum iure, à Iustiniano edito, constitutum est, ad fratris intestati succes sionem, non solum alium fratrem superstitem admitti, sed & defuncti fratris filios ad succes sionem patrui, cum superstitibus patruis admitti, ad eámque portionem,[sect. 70] quam eorum parentes erant habituri, sicque in stirpes, & non in capita. Et quamuis in linea recta des [sect. 71] cendentium, in infinitum admitteretur repræ sentatio, vt dixi; inter collaterales tamen, vltra filios fratrum non porrigitur, nec filiis filiorum fratris vel sororis conceditur Prout hæc omnia deducuntur ex textu in authent. ces sante, & in authent. post fratres, 1. & 2. C. de legitimis hæred. & in authent. de hæred. ab intestato venientibus, §. si igitur, & §. si autem defuncto, collatione 9. l. 5. tit. 13. part. 6. ibi: E dezimos, que si alguno que as si muries se sin testamento, non ouies se de los parientes que suben o decienden por linea derecha, e ouies se hermano o hermana, que fues se ya muerta, que el hermano o el sobrino heredaran los bienes del tal defuncto egualmente, e maguer sean los sobrinos dos, o mas, nacidos de vn hermano o hermana, non auran mas quel la mitad de la heredad. l. 241. in legibus styli, l. 8. Tau. l. 5. tit. 8. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, ibi: Mandamos que sucendan los sobrinos con los tios in stirpem, y no en capita. Et eadem omnia, tam quoad ius antiquum, quàm nouum tradiderunt vnanimiter, atque communiter Interpretes omnes eisdem in iuribus, & post antiquos, & alios multos, sic resoluunt superiùs tradita Chas saneus, in consuetudinibus Burgundiæ, §. 10. num. 6. fol. 257. & num. 36. fol. 259. Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, num. 101. Roxas in epitome succes sionum, cap. 32. num. 17. Aluarus Valascus de iure emphyteutico, quæ st. 50. num. 30. Petrus Paulus Parisicus, in consil. 37. ex num. 1. vsque ad numerum 8. lib. 1. optimè Tiberius Decianus, qui sic tempora & iura distinguit, in consil. 1. ex num. 366. vsque ad numerum 370. & in consilio 28. num. 1. lib. 1. & in consil. 9. num. 1. cum seq. & in consil. 26. num. 71. lib. 2. & in consil. 55. num. 19. lib. 3. Costa, de patruo & nepote, prima parte, num. 10. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, tertia parte, lib. 45. cap. 11. num. 7. Didacus Couar, in tractatu de succes sionibus ab intestato, num. 5. versiculo, tertio est notandum, Hippolytus Riminaldus, in consil. 526. ex num. 1. vsque ad numerum 6. lib. 5. Iacobus Cancerius, variar. resolut. lib. 1. cap. 5. num. 7. Michaël Gras sus, receptarum sententiar. §. succes sio ab intestato, quæ stione 23. numero 3. & 4. Petrus Antonius de Petra, de fideicommissis, quæ stione 11. num. 61. Antonius Galeatius Maluas sia, in consil. 51. num. 3. Antonius Gomezius, in dicta l. 8. Tauri, ex num. 10. & ibidem, Tellus Ferdinandez, num. 2. Ceruantes, ex num. 1. & Velazquez Auendasius, glos sa prima, & glos sa 3. idem Auendañus, in l. 40. Tauri glos sa 14. num. 3. & 4. & 5. num. 8. Ioannes Matiençus, in dict. l. 5. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. regiæ, glos sa prima, num. 14. & num. 17. & Azeuedus ibi, in principio, & num. 3. Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum lib. 2. cap. 15. Humada, in l. 2. titul. 15. partita 2. glos sa 17. num. 5. & 6. Rolandus, in consil. 68. num. 23. lib. 1. Angel. Mathæacius, de legatis & fideicommis sis, lib. 2. cap. 7. in principio, Nicol. de Vbald. in tractatu, de succes sionibus ab intestato, in 3. parte principali, per plures columnas. Ioannes Vincentius Honded. in consil. 70. num. 24. & num. 52. lib. 1. Syluester Aldobrandinus, in consil. 31. num. 29. lib. 1. Alexander Raudensis, in con sil. 142. numer. 115. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. Antonius Gabriel, communium conclus. de succes sionibus ab intestato, lib. 4. conclus. prima, num. 13. Franciscus Bursatus, in consil. 170. num. 28. & 29. lib. 2. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæ stione 66. in antiquis num. 3. & 4. & 5. in nouis verò, quæ stione 67. eisdem numeris, Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & i ure, disputatione 326. num. 1. versiculo, in linea vero collaterali, versiculo, & vltra filios autem fratrum. Antonius Pichardus. ad titulum, Institu. de hæred. quæ ab intestato defer. de repræ sentatione. §. 2. num. 21. & 22. & 23. Iacobus Menochius, lib. 4. præ sumptione 95. num. 8. vsque ad numerum 13. qui post alios scripsit, filium repræ sentare patrem, quando agitur de succes sione transuersalis proximi gra[sect. 72] dus, nempe de succedendo patruo. Item quando agitur de succes sione auunculi, qui dicitur transuer salis gradu proximior ex latere matris. Item quando agitur de succes sione materteræ. Idque extendit, vt[sect. 73] locum habeat non succes sione delata à iure communi, sed etiam in delata à statuto, vt si statutum vult admitti proximiores; tunc si agitur de succes sione patrui, auunculi, materteræ, & similium, filius ingreditur locum patris. Et idem probauit in cons. 124. num. 76. lib. 2. Peregrinus etiam, de fideicommis sis, art. 21. num. 7. Et rationem, quare filij fratris defuncti vocentur[sect. 74] in stirpes, quando cum patruis succedunt patruo, & non in capita, reddunt Didacus del Castillo, in dicta l. 8. Tauri, in principio, & ibidem Cifuentes, num. 2. Hippolytus Riminaldus, in consil. 526. num. 5. lib. 5. Et quare vltra filios fratrum extendatur re[sect. 75] præ sentatio, vide per Chas saneum, in consuetudinibus Burgundiæ, dicto §. 10. num. 6. fol. 517. Nepotes[sect. 76] etiam plures cum filiis in succes sione aui, quare non succedant in Capita. sicut filij, sed in stirpes? vide per Guil. Benedictum, in cap. Rainuntius, de testam. verbo, & vxorem nomine Adelasiam, num. 66. fol. 116. Quod si fratrum diuersorum filij soli sint, nec[sect. 77] concurrant cum alieno patruo superstite, maximum equidem & intricatum dubium est, an alteri patruo prædefuncto in stirpes succedant, an vero in capita, ita vt si ex altero fratre existat vnus filius, ex altero duo, vnusquisque ex his tertiam hæreditatis partem habeat, an verò tantum habeat vnus ille, quam duo patrueles, vnius fratris personam referentes. Quo in dubio Accursius in dict. authent. ces [sect. 78] sante, C. de legitimis hæredibus, & in l. lege duodecim tabularum, C. de suis & legitimis hæredibus, & in l. prima, in fine, ff. si pars hæreditatis petatur, & in authent. de hæred ab intesta, venient. §. si autem defuncto, verbo, fratres succes serint. Quod ex diuersis fratribus filij succedant patruo in stirpes, & non in capita, etiam quando non concurrunt cum altero patruo superstite, probauit apertè Et Accursium sequuti fuere Dynus, Iacobus de Arenis, Petrus Guil. de Cun. Franc. à Ramponibus. Cinus, Faber, Bartolus, Angelus, Ca strensis, Fulgosius, Corneus, Bened. de Plumbino, Imola, Ysernia, Cardinalis, Mart. Laud. Baldus, Ioannes de Platea, Portius, Mathesilanus, Ludouicus Bolognin Nicolaus de Vbaldis, Per. Ferrara, Speculator, Aretinus, Modern. Paris. Guid. Pap. Iason, Decius, Ruinus, Bertrandus, Boërius, Guil. Benedictus, Oldendorpius, Socinus Iunior, Parisius, quos refert Andreas Tiraquellus de retractu. §. 11. glos sa vltima, num. 5. & 6. vbi hanc receptiorem attestatur sententiam, & pro ea tradit exemplum à natura ipsa profectum. Antonius quoque Gomezius, in l. 8. Tauri, num. 13. & 14. & eosdem Authores pro Accursio retulit, sed contrariam partem sustinuit (vt infra videbitur) Ioannes Matiençus ad l. 5. titul. 8. glos sa prima, num. 16. lib. 5. nouæ collectionis regiæ, retulit etiam pro Accursij sententia superiores omnes, & addidit alios plures Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 162. numero 3. videlicet Ioannem Andream, Iacob. de Belui. Barbat. Ioan. de Ligna. Cardinalem Zabarellam, Aluar. Iacobin. de Sanct. Georg. Curtium iuniorem, Rochum de Curte, Thom. Diplau. Papon. Arest. Fabian. de Gioch. Ioannem Oldendorpium, Claudium Cantiunculam, Ioannem Lup. Sombech. Viuium, Chas saneum Beccium, Albensem, Crauetam, Simonem de Prætis, Antonium Contium, qui latis simè disputat, Francis cum Bursatum, Hippolytum Riminaldum, & Federicum Scotum qui omnes (vt dixi) per ipsum The saurum recensentur, & congregantur. Et vltra relatos per ipsummet Authorem, eandem opinionem Accursij sustinuerunt & alij Authores, aliis in locis, Hippolytus Riminaldus alio in loco vltra ibi relatum, hoc est, in cons. 526. ex numero 6. vsque ad numerum 15. lib. 5. Iacobus Cancerius, variarum resolutionum. capite 5. numero 11. & 12. Michaël Gras sus receptarum sententiarum. §. succes sio ab intestato, quæ st. 2. num. 14. Et pro hac Accursij sententia perpenduntur, at[sect. 79] que ponderantur varia & diuersa iura, rationes etiam atque fundamenta expenduntur, ac inter alios, septem argumenta pro hac parte conges sit, atque con siderauit Ioannes Cephalus in cons. 431. ex n. 2. vsque ad numerum 8. lib. 3. Tria Velasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos sa 14. ex n. 16. Sex Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 6. cap. 3. folio mihi 682. Tria Ioannes Matiençus, in d. l. 5. tit. 8. lib. 5. glos sa 1. n. 16. Sex Angelus Mathæacius, de legatis & fideicommis sis, libro 2. capite 7. ex numero 1. vsque ad numerum 7. plura Antonius Contius, qui (vt dicebam suprà) latis simè disputat in sine sui libelli, de hæred. ab intestato. Verumenimvero, rationes præfatas, ab his Au[sect. 80] thoribus ponderatas, siue huius partis fundamenta quamplurima & diuersa, ideo nunc, atque sciens & consultò omitto, nec hoc loco recenseo, non etiam diluo vim eorundem, quod ipsimet Authores ex proposito, atque concludenter omnia diluant, & manifesta ratione subuertant, quae pro Accursio expendi, aut considerari valeant, vt penes eos videri poterit, si aliquando neces se fuerit. Quocirca contrariam sententiam, videlicet quod[sect. 81] diuersorum fratrum præmortuorum filij succedant patruo suo ab intestato defuncto in capita, & non in stirpes, quando cum patruo non concurrunt; veriorem ego arbitror, & omnino tenendam, atque eam tenuerunt Azo, in summa, C. de legitimis hæredib. §. item iure nouis simo, versiculo, illud dubitaui, & in authent. ces sante, C. eodem. Quibus in locis Azo voluit expres sim, quod hoc casu patrui hæreditas per capita diuidatur, ita vt quot sint filij, tot sint partes. Et Azonem sequuti fuere sequentes Authores Accur sius metipse sibi contrarius, & non constans. Rofred. Hostiensis, Vber. de Bob. Iacobus Butrigar. Cinus, Odofred. Alberic. Castrensis, Bald. qui licet aliàs contrarium consuluis set, dicit tamen, mutatâ sententiâ, hanc opinionem es se magis consonam: Salicet. Ioannes à Monte, Iacob. de Belu. Iacobus de Ardizone, Mart. Lauden. Aretin. Fortun. Garsia, Bulgar, Rayner. de Forliuio, Ioan. Ferra. Eguinar. Baro, Syluester Aldobrandin. Præposit. Senens. Zasius, Ferron. Didacus Couar. Petrus Rebuffus, Francisc. Hotoman. Iacobus Spiegell. Albertus Papien. Menchaca, Cuiacius, Duarenus, Hanneton. Minsingerus, Ioannes Imber. Rupellanus, Ioannes Vaudi, Maturin. Montan. Michaël Gras sus, Ioannes Schneideuin. Balduin. Vvesembecius, & Benedict. Capra, quos retulit, & pro sententia Azonis congregauit Anton. Thesaurus d. decis. Pedemontan. 162. n. 2. & n. 3. in fin. subdit, quod miratur, quomodo Doctores sola authoritate Glos s æ variabilis moti, in tam clara & bene per leges veteres, & nouas resoluta quæ stione, quasi nodum in scirpo quærentes, perplexi fuerint, & ipsam rei veritatem non cognouerint. Denique ex n. 4. pro hac senten tia, & iura expendit, & concludentia fundamenta adducit, & num. 7. profitetur, quod Azonis opinio frequentius fuit in contradictorio indicio obseruata, & vti verior recepta, & pro illa s æpis simè fuis se iudicatum, vt authoritate, & testimonio probat ibid. Eandem quoque opinionem acriter defendunt, & veris simam reputant Theophilus, præclaris simus Iu stiniani interpres, in §. hoc etiam, Instit. de legitima agnatorum succes sione. Ioannes Crispus à Montibus, in §. item vetustas, Instit. de hæred, quæ ab intestat. deferun. Ioannes Corrasius in l. hæres, n. 12. C. de impuberum & aliis substit. Loriotas. in l. prima. ff. de gradibus, pag. 28. & seq. Petrus Costalius, in l. prima, §. interdum, ff. de petitione hæreditatis, Ludou. Charondas, ad Vlpianum, Instit tit. 26. §. agnatorum, & ibidem Iacobus Cuiacius, Iacobus Reuardus ad leges duodecim tabularum, c. 19. pag. 62. Petrus Pithæus, in notis ad aliqua Iureconsultorum Fragmenta, pag. 106. in principio, verbo, iam dudum. Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 2. q. 4. a. 7. n. 14. Masuerius in practica, titulo, de succes s. & vltimis volunt. n. 26. Ioannes Mercerius, in notis ad Constan. Harmenopul. Curtius Burgensis, ad Theophilum in loco nunc præcitato. Gaspar Caballinus, in secunda parte milleloquiorum iuris, c. 619. Iacob. Ardizon. In summa, tit. de succes. feudi, versiculo, verumtamen si est frater. Martin Soliman. in rubrica, qui succedere in feudis, nu. 195. Federic Schneid. lib. 1. interpret. feudal. titul. 8. de succes sione feudi, pag. 46. Matthæus Busember. in cons. 83. per totum, lib. 2. Hieronym. Gabriel, in cons. 135. n. 3. lib. 1. Laurentius Cimeterius, inter responsa Iustini Globeri, cons. 7. nu. 1. Hanetonus, lib. 2. de feudis, c. 6. per totum. Ioannes Ficchardus, lib. 6. communium opinionum. verbo, fratrum filij. Præpositus Senensis, in suis quæ stionibus, casu 7. q. 6. Ioannes Lucius, lib. 8. placitorum summæ apud Gallos Curiæ, tit. 1. decis. 6. Minsingerus, practicarum obseruationum, Centuria 3. obseruation. 54. & en §. cum filius, Instit. de hæred. quæ ab intestat. deferunt. versiculo, item si ex duobus. Pyrrhus Angleberm. ad consuetud. Aurelian. tit. de succes sionibus, cap. 27. pag. 98. qui citat Aurelianensem scriptam consuetudinem, confirmantem expressè Azonis opinionem. Iacobus Bucherelus, in glos sa ad §. hoc etiam, Instit. de legitima agnatorum succes sione, pagina 339. Ioannes Cephalus, in Consil. 431. per totum, lib. 3. qui omnibus contrariæ partis fundamentis latis simè confutatis, negat cum Accursio es se crebriorem sententiam, nec in eodem Accursio vim aliquam es se faciendam, ideò as serit, quod sibi ipse contradixerit, & Azonis sententiam fuis se semper, & es se veris simam profitetur, ac pro ea ex num. 8. vsque ad num. 33. adducit duodecim fundamenta. Azonis etiam sententiam sequutus est Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. interpretatione 3. dubitatione 4. solutione 3. num. 30. fol. 229. Andreas Fachin. controuersiarum iuris, lib. 6. c. 3. per totum, qui tria præcipua fundamenta pro hac parte expendit. Angelus Matthæacius, de legatis & fideicommis sis, lib. 2. c. 7. ex num. 7. vbi fex præcipua fundamenta pro Azone perpendit, & concludit, Azonis opinionem, vt magis communem, magisque tutam, imperialique indicio atque authoritate confirmatam, hodie ab omnibus receptam es se, & es se firmam, stabilémque conclusionem, filios fratrum hæreditatem diuidere in capita, non in stirpes; propterea leges antiquas non fuis se â Iustinianeis nouellis correctas. Ex nostris verò, Hispanísque Authoribus fuere eandem opinionem Azonis sequuti Montal, in 16. titulo 6. lib. 3. fori, verbo, O sobrinos. col. 2. versic. item nota. Fortunius Garsia, in l. Gallus. §. idem credendum, num. 47. ff. de liberis & posthumis. Didacus Couar. de succes sionibus ab intestato, conclus 8. num. 8. Ioannes Olanus, in concordia antiqui iuris ciuilis & regni, verbo, fratrum filij. Ferdinand. Vasq. Menchac. de successionum resolut. lib. 2. c. 13. num. 13. Cifuentes in. l. 8. Tauri, num. 4. Ioannes Lup. ibidem, num. 6. Didacus del Castillo, glos sa prima, versic. si tamen est contentio Ferdinandus Atias, num. 12. versic. & vt liqueat[sect. 82] materia. Tellus Ferdinandez, num. 3. qui optime insurgit contra Antonium Gomezium, quatenus ille voluit, quod opinio hæc Azonis correcta es set ex decisione dicta l. 8. Tauri, & aduertit, adeò dubium es se Antonium eundem, vt n. 14. as seuerauerit in hoc regnoiudicandum es se secundum opinionem Azonis, quam constanter Tellus defendit etiam in terminis iuris communis, sic vt in patrui succes sione semper repræ sentationi locus sit inter dispares gradu, quo casu proprie loquitur d. lex 8. Tauri. Secus quando omnes sunt in tertio æquali gradu, tunc namque succedi in capita, omni repræ sentatione seclusa, non in stirpes, secure & vere affirmat. Nam in primo casu, videlicet, quando filius fratris cum patruo concurrit, ideo in stirpes succedit, quia venit ex sola persona patris, quam repræ sentat, non vero ex propria persona, quia alter proximior in gradu eum excludebat; ideo merito succedit in stirpem, & ad eam partem admittitur, quam ipse pater percepturus es set, si viueret, sed in secundo casu, quando succedit, cum alijs eiusdem gradus, quia nemo eum antecedit, & ex propria persona venit, merito in capita, & non in stirpem succedendum erit: Gregorius Lopez, in l. 5. tit. 13. partita 6. verbo, Por cabe ças, Roxas in epitome succes sionum, c. 32. num. 18. & 19. qui Telli Ferdinandez obseruationem superiorem sequitur, & Antonij Gomezij contrariam adnotationem reprehendit, dicens, quod dicta l. 8. Tauri, tantum loquitur in succes sione patruorum, quod consobrini succedant cum patruo superstite, in stirpes non in capita, cum sint in dispari gradu, quo casu datur repræ sentatio vlterioribus cum proximioribus, sed quando succes sio est inter eosdem eiusdem gradus, vt in specie proposita, nihil prorsus de hoc disponit d. l. 8. Tauri, & ideo ius commune seruandum est. Ludouicus Molina de Hispanorum primogenijs, lib. 3. capit 7. num. 21. & 22. qui dicit Azonis sententiam comprobaram es se ex decisione dictæ l. 6. tit. 13. partita 6. quæ sequuta fuit opinionem Azonis, eamque partitæ; legem nequaquam correctam es se ex decisione præfatæ l. 8. Tauri. Ioannes Matiençus in l. 5. tit. 8. glos sa prima, num. 15. Ceruantes in dicta l. 8. Tauri, num. 18. optime Humada in l. 2. tit. 15. partita 2. glos sa 17. num. 6. Auendañus in eadem l. Tauri. 8. glos sa prima. latiùs in l. 40. Tauri, glos sa 14. ex num. 9. vsque ad numer. 19. quo loci, dicto num. 9. eadem in proposito vtitur ratione, qua Tellus Ferdinandez, antea relatus, vtebatur. Deinde num. 11. expendit textum in authent. de hæredibus ab intestat. venient, dum repræ sentationem vocat priuilegium: non enim es set priuilegium, quando consobrini inter se concurrerent, cum tunc æquali gradu es sent. Eandem quoque Azonis opinionem tuentur Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæ st. 221. pater Ludouicus Molina, tom. 3. de Iustitia & iure, disput. 626. num. primo ad finem versic. vtrum filij fratrum, fol. 388. & disput. 627. num. 7. versic. præte, rea iuxta Azonis, fol. 148. Pro hac autem opinione (vt ex dictis hactenus[sect. 83] apparet) pos sunt & iura, & rationes, siue fundamenta quamplurima expendi, quæ fortis simè, & concludenter adstringunt, & expenduntur ex proposito per Ioannem Cephalum, Antonium Thesaurum, Andream Fachineum, Angelum Matthæacium, & alios in locis vbi supra citatis, sed alijs prætermis sis consultò, Telli Ferdinandez rationi superius adductæ (quæ ex mente communi procedit, & concludens est) inhærendum firmiter erit. Nam cum ex diuersis fratribus filij soli inter se concurrunt, nec ab aliquo patruo præceduntur, æquales gradu sint, quoad patrui prædefuncti succes sionem de qua agitur, non est cur inter ipsos repræ sentatio in ducatur, aut induci valeat, nec etiam forma succedendi in stirpes, quæ in casu diuerso omnino introducta est, vt ex superioribus constat: deinde inducendus est textus in authent. post fratres. 2. C. de legitimis hæredibus. quatenus docet, solum inter fratres, & fratrum filios admitti succes sionem in stirpes in linea transuersa: & sic apertè significat, quod cùm fratrum filij soli reperiuntur inter se, nec concurrunt cum patruo, succedunt patruo prædefuncto in capita. Et idem clare significat textus in dict authent. de hæredibus ab intestato venientibus. §. si igitur, el 2. in fine, versic. sed & ipsis. Inquit namque Imperator, nunc competere filijs fratrum priuilegium huiusmodi, quando cum patruis concurrunt; quapropter si nullus patruus superest, id dici non potest. quod ibi non dicitur, sed potius contrarium, ex ratione superius adducta. Et ita ponderat, atque fortiter inducit Fachineus dict. cap. 3. versic. quod autem ex nouella. Alia plura fundamenta (vt dixi) penes ipsos Authores, quos antea retuli, inuenientur; verè tamen hoc loco adducta sufficiunt, cum adeò euidenter concludant. Cæterum quando plures patrueles, siue conso[sect. 84] brini tractant inter se de succedendo alteri suo patrueli, siue consobrino, vtrum succes sio fiat in stirpes, vel in capita, dubitari solet? Et quidem Baldus in consil. 199. Ad euidentiam, lib. 3. in nouis, quod in stirpes futura sit succes sio, clarè tuetur, & Baldi traditionem, atque consilium sequi videtur Craueca in consil. 303. in fine. Contrariam tamen sententiam, imo quod in capita succes sio es se debeat, tenuit idem Baldus sibi contrarius in capit. primo. §. & quia vidimus, Qui feudum dare pos sunt. Brunus in consil. 76. num. 4. vbi tres conclusiones adducit, & firmat in transuersalibus. Prima est, quod vbi concurrunt filij fratrum cum patruo in succedendo alteri patruo, veniunt in stirpes, & non in capita, & hic est certus casus, vt supra vidimus. Secundus ca sus est, vbi filij fratrum soli veniunt ad succes sionem patrui; & tunc in stirpes veniunt, & non in capita, secundum opinionem Accursij, quam ipse Brunus sequitur, sed malè, vt supra quoque vidimus. Tertius & vltimus casus est, vbi filij fratrum veniunt ad succes sionem aliorum quàm patruorum vel auunculorum, & tunc inquit Burnus, quod veniunt in capita, & non in stirpes. Et idem quoque tenuit Curtius iunior in tractatu de feudis, tertia parte, quæ st. 4. ad finem. Riminaldus senior in consil. 424. ad finem, lib. 3. per textum in authent. de hæred. ab intestato venientibus, §. si verò neque fratres. Vbi est ca sus clarus, quod si defunctus neque fratres, neque filios fratrum reliquerit, omnes ex latere cognati eiusdem gradus, ad hæreditatem vocantur in capita, Berous in consilio 68. numero 36. libro primo Runinus in cons. 8. ad finem, volumine primo. Ioannes Cephalus in consil. 581. num. 19. lib. 5. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, nu 101. Hieronymus Gabriel in cons. 135. lib. 1. vbi optime in proposito, & ponit ca sum, in quo tractabatur de hæreditate cuiusdam Polydori defundi, nullis relidis ascendentibus , nec descendentibus , nec fratribus, nec eorum filijs, sed quibusdam consobrinis ; & inquit, quod sine dubio dicti consobrini inter se vocantur in capita, non autem in stirpes, sicque omnes pas sim tenere, & quod nemo (quod sciat) ausus vnquam fuit affirmare, quod succedant in stirpes, & rationem Concludentem adducit, & eum refert, & sequitur Hippolytus Riminaldus in cons. 526. ex nu. 22. cum multis sequentibus, lib. 5. vbi diffusè se habet in proposito: eandem quoque præ stat resolutionem Iacobus Canceritis variarum, cap. 5. num. 12. Patruus verò præfertur fratribus patruelibus in[sect. 85] succes sione consobrini, idcirco si aliquis vita functus est, relicto patruo, atque item duobus fratribus patruelibus, idest, filijs aliorum patruorum iam defunctorum (quos communiter primos appellant) patrui iura tunc potiora erunt, nec aliquid iuris fratres patrueles in succes sione habebunt, quia patruus in hac specie, propinquiori gradu defuncto attingit, quam fratres patrueles, quippe cum ille in tertio gradu, ij in quarto contingant. Et ita probat textus in l. auunculo, C. communia de succes sionibus, per quem ita in terminis resoluit Ioannes Parladorius rerum quotidianarum lib. 2. c. 15. Roxas in epitome succes sionum, cap. 5. num. 21. & cap. 32. num. 22. Franciscus Bursatus in consil. 170. numero 28. & 29. lib. 2. Verumenimuero, quamuis in succes sione bono[sect. 86] rum liberorum & diuisibilium, & vbi plurium concursus datur (vt dixi) præfata procedant, nec vltra fratrum filios repræ sentatio concedatur de iure communi; in maioratus tamen aut primogenij cuiusque succes sione, id de iure nostro regio nequaquam procedit: repræ sentatio namque inter trans uęrsales, etiam vsque in infinitum procedit iure Hispano, & filius fratris maioris, ab eóque descendentes præferuntur patruo, qui erat frater vltimi pos ses soris, licet illi sint in centesimo gradu, instituentis maioratum respectu. Denique, (vt statim dicetur) inter transuersales ( quocunque in gradu illi sint) vnusquisque fratrum suam lineam constituit, sic vt linea maioris præferatur lineæ secundi; linea secundi ; tertij lineæ, & sic deinceps; vt semper ac regulariter primogenituræ linea consideretur, eáque cum præcedentia ad alias lineas competat , vt statim probabitur. Hoc autem omnia probantur ex singulari decisione l. 40. Tauri, quæ hodie est l. 5. titulo septimo, lib. quinto, nouæ. collectionis Regiæ, in illis verbis, Lo qual no solamente mandamos, que se platique en la suces sion del mayorazgo a los ascendientes, pero aun en la succes sion del mayorazgo a los transuersales, per quam legem, ita in terminis, quod repræ sentatio in maioratibus, seu primogenijs non sit ad fratres, fratrumque filios coarctanda, sed quod ad omnes primogenitos, eorumque lineas, protrahi debeat, con stanter renuerunt Didacus Couarr. practicarum, cap. 38. n. 10. versic. Tertiò ad intellectum. Emanuel Costa in quæ st. patrui & nepotis. 2. parte, num. 32. & 3. parte, num. 59. Ludouicus Molina de Hispanorum primogenijs, lib. 3. cap. 7. num. 10. & 11. Ioannes Matiençus in dicta l. 5. tit. 7. glos sa 4. libro 5. nouæ collect. Regiæ, & in l. 5. tit. & glos sa prima, num. 17. & ibi Azeuedius n. 3. Humada in l. 2. tit. 15. part. 2. glos sa 17. num. 7. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. in nouis, quæ st. 67. ex num. 23. & 24. cum sequentibus, in antiquis verò quæ st. 66. eisdem numeris. Antonius Pichardus ad tit. Inst. de hæred. quæ ab intestato deferun. de repræ sentatione, §. 2. num. 23. & 24. & vide latius infra, ex num. 91. cum seq. Sed quò dilucidè magis Taurinaæ dictæ legis constitutio [sect. 87] perpendatur, & præfatorum Authorum ad eiusdem interpretationem, traditiones nonnullæ diseuriantur: operæpretium erit hoc loco aliquantulum circa ipsammet legem insistere, ac primum animaduertere, Taurinam dictam decisionem videri communiter iuri communi contrariam, ab illóque exorbitantem. In primis namque, ex recepta Interpretum sententia (à qua tamen meritò disces simus, num. præcidentibus) ius commune solum admittit repræ sentationem in his succes sionibus, quæ iure hæreditatio deferuntur, non vero in his, quæ iure sanguinis; quamuis (vt supra quoque dixi) dubia admodum hæc opinio sit ex his, quæ dicto loco contra communem perpendi, dicta l. verò Tauri 40. repræ sentationem admittit in maioratibus, in quibus non hæreditario, sed sanguinis iure, atque ex prouidentia & dispositione hominis succeditur. Huic tamen aduersus decisionem illam dubitandi rationi concludenter respondetur, negando as sumptum præfatum, & contrarium tenendo, vt supra quoque loco prædicto tenui. Deinde, ius commune (vt supra vidimus) in linea[sect. 88] collaterali, seu transuersa duntaxat admittit repræ sentationem vsque ad filios fratrum prædefunctorum, nec vltra conces sit eam ; ipsa vero lex 40. Mau. pleniùs prouidet, & inter transuersales quoque, sicut inter descendentes, absque graduum restrictione repræ sentationem inducit, & non modò post fratrum filios, sed & vlteriùs infra, vt statim probabitur. Verum rationi huic, facilè etiam & verè respondetur, iura adducta superius, quæ id probant, nempe tex. in d. authent. ces sante, & in dict. authent. post fratres, loqui in alijs succes sionibus extra maioratuum causam, in quibus diuersa ratio militat; in maioratuum vero succes sione contra es se, & quidem mortuo vltimo maioratus pos ses sore, sic plene concedi debet repræ sentatio, prout in d. l. Tauri, plenis simè concedi s æpè diximus, & infra dicemus. In rei igitur veritate, valde differunt in materia hac, in qua versamur, repræ sentatio illa de iure communi inter transuersales quoque introducta in bonis liberis, & cum concursu aliorum, in qua cum limitatione & restrictione, ius ipsum commune admisit repræ sentationem vsque ad fratres, & filios fratrum, vt in dictis iuribus, & repræ sentatio in succes sione primogeniorum, in dicta l. 40. introducta, in qua legis eiusdem conditores, indistinctè, & verbis vniuersalibus omnes gradus comprehendentibus, transuer sales ad succes sionem admittunt, vt parentum per sonas repræ sentent. Eò magis, quòd in succes sione ab intestato, duntaxat consideratur gradus, vt supra probaui, & deducitur ex iuribus præcitatis ibi, sub num. 67. & tribus sequent. & ex l. 12. §. hæc hæreditas, ff. de suis & legitimis hæredibus: In succes sione vero maioratus primò consideranda est linea, & deinde atque secundò gradus, vt per Molinam lib. 3. c. 4. ex num. 14. & capit. 6. ex numero 33. Sic autem in nostro proposito linea consideratur, vt ipsa cum præcedentia & continuatione linearum, atque dis currendo per lineam primogenitorum de vno primogenito in alium, in infinitum suo ordine, competat, idque sic in linea transuersalium, sicut in des cendentium linea procedat, vt infra probabitur, & tradit Ludouicus Molina de Hispanorum primog. libro 3. capit. 6. ex numero 29. alios plures referam statim. Præterea, repræ sentatio illa, quæ de iure communi in casibus superiori obseruatione propositis, inducta fuit, non ad excludendum omnino patruos, siue in succes sione ascendentium, siue transuersalium; sed ad concurrendum, & succedendum cum ipsis, concedebatur. Idcirco in succes sione indiuidua, in qua vnus tantum est admittendus, quod repræ sentatio dari non pos set, cum inde cæterorum resultaret exclusio, authores nonnulli, & quidem maximi nominis as seuerarunt, prout cos retulit, & sic annotauit Velazquez Auendañus in dicta l. 40. Tauri, glos. 13. num. 1. ius verò repræ sentationis in maioratibus seu primogenijs, legemet ipsa Tauri introductum, non modo concursum, sed etiam exclu sionem â toto operatur, & omnem difficultatem, atque Authorum altercationem lex illa submouet. Cæterum ratio hæc parum efficax in proposito mihi videtur, & decisionem d. l. Taurinæ, nullatenus subuertit, nam & si id renuis sent Authores nonnulli attento iure communi, quod nunc dicebamus; alij verò & summæ authoritatis Interpretes contraria in sententia suerunt, & ius repræ sentationis, etiam vim exclusiuam habere, & in succes sione quoque indiuidua admittendum fore cum cæterorum exclu sione firmarunt, prout Auendañus metipse dicta glos sa 13. num. secundo, obseruauit. Idcirco lex ip samet Tauri, sic rectè decisum reliquit, vt amplius de hoc difficultas non es set, vt eidem Auendaño placuit. Addiderim ego vltra ipsum, & alios, vtcunque res es set iure communi attento, ex decisione dictæ legis Taurinæ compertum es se, sic repræ sentationem introduci in primogeniis & maioratibus, vt concursus excludatur omnino, & vni duntaxat prælatio concedi debeat (id quod iuxta maioratuum eorundem naturam, ex qua vnus tantum succedere potest, ac debet, fieri debuit neces sario, vt infra dicetur) & ideo decisioni legis illius inhærendum erit tam in eo, quod vni prælatio detur, & cæ terorum exclusio inducatur, quàm in altero, quod ræpræ sentatio vsque in infinitum, etiam inter trans uersales procedat. Nam vt inquit Baldus in dict. authent. ces sante, num. 2. C. de legitimis hæredibus. Materia repræ sentationis non vadit omnino per naturales rationes, sed quia sic visum fuit Legislatori. Conditores autem dictæ l. Tauri, non quia sic sibi visum fuit, sed quòd rectam, strictámque iuris rationem obseruarent (vt ego credo) ita statuerunt. Primum namque, exclusionis inquam cæterorum, & prælationis vnius, naturæ primogeniorum seu maioratuum, sic conueniebat, vt aliter id statui non pos set, nunc dicebam, & in succes sione indiuidua reprę sentationem admittentibus Authoribus lex ipsa conuenit . Secundum vero, inductionis scilicet repræ sentationis vsque in infinitum inter transuersales; & eorundem maioratuum naturæ, præcedentiæ etiam illi, atque continuationi linearum, eademmet lege precipuè consideratæ, sic conuenit, vt primogenitura illa, & linearum præcedentia, atque continuatione inducta, aliter statui non pos set. Nam & iure communi attento, quoties maioratuum succes sio per lineas deriuatur, repræ sentatio vltra tertium gradum, & vsque in infinitum admittitur. Quod expres sim tradiderunt, Alexander in consil. 26. lib. 3. Socinus senior in consil. 37. volumine 3. Socinus iunior in consil. 116. num. 17. lib. primo, Parisius in consil. 36. num. 5. lib. 3. Tiberius Decianus in consil. 9. sub num. 54. vers. tertia coniectura, lib. 2. Philippus Portius in consil. 55. per totum, primogenituram autem inter transuersales quoque potuis se, atque debuis se considerai in infinitum, ex his probabitur, quæ numeris, sequentibus, & iterum ad finem huius capitis adnotabuntur. Et in terminis tenuerunt, atque etiam iure communi attento, considerarunt eam Authores relati per Auendañum, in eadem l. 40. Tauri glos sa 14. n. 20. Et quamuis alij contrà tenuerint, & res hæc dubia videretur, eodem iure communi inspecto, vt per Auendañum eundem n. 19. post decisionem tamen ipsius legis Taurinæ, dubitatio omnis ces sauit, sic que potuit iuridicè introduci ex eadem maioratuum natura (vt dixi) prout ex ratione decidendi ad eandem. l. Tauri, constabit. Denique & vltimo, iuxta Azonis sententiam supra relatam. quando filij diuersorum fratrum soli sunt, nec concurrunt cum aliquo patruo, per capita succedunt, idque iure, & ratione communi subsistebat: d. lex verò Tauri 40. repræ sentationem admisit ad succedendum in maioratu, etiam si nulli superstites sint fratres vltimi pos ses soris maioratus, sed soli consobrini ex multis fratribus. Atque adeò si ex fratre maiori defuncti, superstes sit vnus filius minor natu, quàm sint filij ex alijs fratribus, aut superstes sit filia, illa namque reprę sentando patrem suum, fratrem maiorem defuncti, excludit à maioratu filios masculos, etiam natu maiores aliorum fratrum minorum defuncti, cum tamen si locum non haberet repræsentatio , filij mas culi minorum fratrum excluderent fœminam illam, vt rectè annotauit pater Lud. Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disp. 627. n. 7. In fin. fol. 419. quod etiam nullo modo vrget, vtpote cum repræ sentatione in succes sione indiuidua (qualis est mairoatuum succes sio) inducta, id es se debeat quod nunc diximus, nec illa procedere pos sint, quæ iure communi attento, in aliis succes sionibus obtinebant. Cum etiam filia fœmina (vbi fœminæ à maioratus succes sione non excluduntur) patris sui personam repræ sentans. sic debeat patruum excludere, ac nepos masculus excludere, pos set, vt infra dicetur. Hæc inquam omnia per totum hunc numer adducta, & alia nonnulla (quæ ad hæc, & rationes communes in quę st. patrui & nepotis reducuntur) obstare videbantur, & nunc quoque quod obstent, aliquibus videtur, quod d. Taurinæ legis constitutio non ederetur, aut iam edita, quanto magis fieri pos sit, debeat restringi. Nihilominus tamen as serendum est, sic legis eiusdem constitutionem proditam fuis se, vt non iuris communis correctoria, sed potius iuxta ipsorum maioratuum naturam es se videatur, prout ex dictis hoc eodem n. & dicendis infra, constare poterit, quando ipsiusmet constitutionis ratio decidendi reddetur, & an in maioratu locus sit repræ sentationi, inquiretur. Et hactenus de prima obseruatio ne ad d. l. Tauri 40. quatenus de succes sione trans uersalium loquitur, & de his, quæ ipsam legem dubiam efficiunt, & à iute communi dis sonantem. Erit deinde & loco secundo obseruandum, post dictam Taurinam constitutionem editam, nullum vnquam dubitas se, quin repræ sentatio detur in quacunque succes sione indiuidua, sic que in Hispanorum primogeniis, atque vinculis, & maioratibus perpetuis, inter fratres, fratrumque filios, imo eam inter hos primi gradus transuersales, vnanimiter omnes conces sis se, nec aliquem in hoc dis sentire. Quod dilucide & clare constat ex his, quæ scripta reliquerunt Emanuel Costa in quæ st. patrui & nepotis, pag. 134. Didacus Couarr. practic. cap. 38. nu. 10. versic. secundò potest. Gregorius Lopez in l. 2. tit. 15. part. 2. verbo, El mas propinquo, column. 2. versic sed quid si aliquis Mieres de maioratu, part. 2. cap. 6. num. 31. Ludouicus Molina de Hispan. primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 9. 10. & 11. Ioannes Matiençus in l. 5. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, glos sa 4. in fine, & ibidem Azeuedus, ex num. 2. Humada in l. 2. tit. iij partit, 2. glos. 17. num. 7. Ioan. Gutier. praticar. lib. 3. in nouis, quæ st. 67. num. 23. & 24. in antiquis, quæ st. 66. eisdem numer. Pater Ludouicus Molina tom. 3. de Iustitia & iure, disput. 627. per totam Velazquez Auendañus in d. l. 40. Tauri, glos. 14. n. 20. in fine. Qui quamuis in transuersalibus in remotiori gradu existentibus dis sentiat, & ad terminos iuris communis legem ipsam Tauri restringat. & Ludouici Molinæ, atque cæterorum opinionem impugnet; in hoc tamen fatetur, nullum dis sentire, dict. n. 20. & num. 21. rationem decidendi in hoc reddit ad illam legem, & alios Authores tacet, cum tamen ratiomet ipsa, quam as signat, ex his Autoribus proces serit, quos nunc adduxi, & in terminis as signauit eam Molin, libro 3. dicto cap. 6. ex num. 36. & cap. 7. num. 10. Tertio etiam loco obseruandum est, ex eadem l.[sect. 89] 40. Tauri expres sim deduci, repræ sentationem in linea collaterali ad succedendum vltimo pos ses sori admitti, quando desunt descendentes ex illo, & inde vltimo mortuo pos ses sore, ad discernendum , quis collateralis succedere debeat, inspiciendum est, num ille habeat, aut habuerit fratres. Et quidem si super. stes sit frater masculus n maior natu comparatione cæterorum, is sine vlla repræ sentatione succedit, vt proximior, & coniunctior ipse præ cæteris. si vero sit defunctus, & descendentes reliquit, ij equidem omnes repræ sentando personam patris sui excludunt patruos suos, proximiores in gradu pos ses sori vltimo, quam ipsi sint. Idémque dicendum est de singulis descendentibus, siue de sobole omni illius fratris; singuli namque de eadem sobole, repræ sentando personam illius, præferuntur cæteris fratribus defuncti, & toti illorum soboli. Et idem de aliis fratribus dicendum est, id enim præcipue incendit dicta Taurina constitutio, prout in hoc, superiori ob seruationi relati Authores conueniunt, & nouis simè omnium rectè explicauit, atque percepit Pater Ludouicus Molina tom. 3. de iure, disput. 627. num. 6. fol. 417. Quartò præterea obseruandum est, post decisio[sect. 90] nem etiam d. l. 40. Tauri, quæ hodie (vt dixi) est l. 5. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. regiæ, vbi cauetur, quod nepos vltimi pos ses soris ex filio, maiori prædefuncto, repræ sentet personam patris sui, sicque præferendus sit patruo secundo, vel tertio, vel quarto, aut deinde genito: idque in succes sione maioratus intelligatur, tam in succedendo ascendentibus, quàm tran suersalibus: post decisionem, inquam, illam, dubitari communiter, de quibus transuersalibus lex ipsa intelligi debeat, an de his solis transuersalibus vltimi pos ses soris, qui à primo institutore descendunt, vel etiam de his, qui ab ipso non descendunt. Et quidem Gregorius Lopez in l. 2. tit. 15. part. 2. verbo, El mas propinquo, ibi, & quid si aliquis. Antonius Gomezius, in l. 8. Tauri, n. 19. circa finem, versic. aduertendum tamen. Mieres de maioratu, part. 2. quæ st. 6. num. 31. clare Voluerunt, quod dicta lex intelligenda sit, ac procedat duntaxat in his trans uersalibus, qui à primo institutore descendunt, eos que sequutus est Velazquez Auendañus in dict. l. Tauri 40. num. 25. 26. 27. & seq. & hæc opinio triplici ratione comprobari pos se videtur, vt Ludouicus Molin, de Hispan. primog. lib. 3. cap. 7. num. 9. in principio, comprobauit. Quatuor etiam rationes pro eadem parte adduxit Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. in nouis, quæ st. 67. ex num. primo, vs que ad num. 13. in antiquis quæ st. 66. eisdem num. Has ideo, atque sciens & consuto omitto, quod ipsismet eruditè, & verè, atque concludenter responderint Molina dict. num. 9. ex versic. nec obstat. Ioannes Gutierrez, vbi supra, ex num. 16. cum multis seq. ideo vt iam, quod opinionem istam salsam omnino, & menti, atque verbis dictæ l. Tauri contrariam, semper crediderim Quocirca totum contrarium firmi, ter as serendum est, imo quod dum lex illa Tauri agit de repræ sentatione transuersalium, non solum loquatur, & procedat in transuersalibus vltimi pos ses soris, sed etiam in transuersalibus primi institutoris, & sic in transuersalibus vtriusque, vsque in infinitum. Quam sententiam in terminis prædictis aduersus Gregorium Lopez, & sequaces defendunt acriter Didacus Couarru. practic. dict. cap. 38. n. 10. in versic. ad intellectum. Emanuel Costa, in quæ st. patrui & nepotis, pagina 134. versic. sexto & vltimo. Erudite Ludouicus Molina, qui & hanc partem comprobat, & contrariæ fundamentis respondet (vt supra dicebam) de Hispan. primogeniis, lib. 3. dicti. cap. 7. num. 9. per totum, Humada in dict. l. 2. tit. 15. part. 2. glos. 17. num. 7. & glos. 18. num. 2. Ioannes Matiençus in dicta l. 5. titul. 7. glos sa 4. num. 4. ad fin. & ibidem Azeuedus num. 1. Ioannes Gutierrez, qui ex profes so, atque latis sime omnium quæ stionem hanc pertractat, practicarum lib. 3. quæ st. 66. ex num. 13. in antiquis, in nouis vero quæ st. 67. eodem num. Sequitur etiam resolutionem eandem Pater Ludouicus Molina de Iustitia & iure, disput. 627. num. 9. fol. 420. tom. 3. & vere pro hac parte concludenter vrget, quod lex illa Tauri generaliter loquitur in omnibus transuersalibus, & sic generaliter & absolute intelligi, atque accipi debet, & cum non distinguat, nec nos distinguere debemus: l. non distinguemus, ff. de arbitris, l. de pretio ff. de public. in rem actione, l. prima. §. & generaliter. ff. de legat. præ stand. & consequenter lex illa, tam de transuersali vltimi pos ses soris, quàm institutoris intelligenda est, nam (vt inquit Molina) tam vnus, quàm alter transuer salis es se dicitur: & ad hoc vt succes sor transuerialis sit, non requiritur quod à primo institutore des cendat. Imo (vt ipse Molina cum iudicio annotauit) si vere consideretur verbum, transuersales, apertius significat eos, qui non descendunt à primo in stitutore, quam eos, qui ab ipso descendunt, cum primi non pos sint aliter, quam transuersales appellari; vltimi vero non pos sint tam proprie transuersales, quam descendentes respectu primi institutoris dici. Id quod vltra Molinam probatur per text. in l. Iurisconsultus, § sunt & ex lateribus. ff. de gradibus. l. 2. tit. 13. part. 6. cap. 1. de feudo Marchiæ, cap. primo, de succes sione fratrum, tradit Socinus iunior in cons. 116. num. 9. libro primo, ratione etiam, nam cum in succes sione fideicommis saria, & maioratuum, testatori, aut institutori, & non grauato, aut vltimo pos ses sori succedatur, vt certum est, & probatur in l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legatis secundo, l. cohæredi §. cum filiæ. de vulg. & pup. eo ipso quod lex illa dixit, Que lo mismo se guarde en la suces sion de los mayorazgos a los transuersales, sequitur neces sariò, quòd egerit de transuersalibus institutoris maioratus, cui succeditur, & non vltimo pos ses sori. Et ita recte ponderauit Ioannes Gutierrez dicta quæ st. 66. num. 14. & vltra eum, & reliquos, fortius adstringitur ex verbis eiusdem l. 40. si animaduertas, quod in repræ sentacione ibidem introducta, in prima part. in qua dicitur, quod nepos patruo præferatur, iam consultum fuit omnibus descendentibus institutoris maioratus; etsi transuersales es sent, vltimi pos ses soris respectu, vt constat ex illis verbis, Aunque el hijo mayor muera en vida del tenedor del mayorazgo, o de aquel a quien pertenece, & ibi, Estos tales descendientes del hijo mayor por su orden, prefieran al hijo segundo del dicho tenedor, o de aquel a quien el dicho mayorazgo pertenecia. Vbi ponderandum est verbum illud in principio positum, O de aquel a quien pertenece. Et verbum aliud simile adiectum statim, O de aquel a quien el dicho mayorazgo pertenecia. His namque verbis, non modo conceditur repræ sentatio inter filios, nepotes, & descendentes pos ses soris maioratus, sed etiam inter descendentes eius, qui si viueret. ius succedendi haberet, qui transuersales sunt vltimi pos ses soris respectu. Et sic verbum illud Aquien pertenece, refertur ad verbum Suces sion, positum in princ. legis. Vnde cum in secunda parte extendatur, atque amplietur positum in 1. parte, in qua comprehensi remanserunt omnes descendentes institutoris maioratus, quamuis es sent transuersales vltimi pos ses soris eiusdem: neces sario sequitur dicendum, quod in secunda parte, in qua dicitur, Lo qual no solamente mandamos que se guarde, &c. intelligi debeat non solum de transuersalibus vltimi pos ses soris, sed etiam institutoris maioratus, alioquin lex ipsa Tauri 40. quæ id voluit decidere, quod dubium erat de iure communi, & addere primæ dispositioni, siue parti primæ, nihil noui disponeret, quoniam repræ sentatio inter descendentes, de qua agitur in prima parte, iam erat inducta, & etiam habebat locum de iure communi. Idcirco neces sario intelligi debet, vt intenderit, atque clare voluerit, quòd repræ sentatio inter collaterales institutoris, quæ de iure Communi habebat locum inter fratres. fratrúm que filios, & vsque ad tertium gradum, in infinitum induceretur, sicut inducitur inter descendentes institutoris eiusdem , & sic vnus casus alteri adæquatus maneret, & adæquaretur omninò. Quod insinuat verbum illud, Pero aun, quæ ea in lege implicat maiora & diuersa ab expres sis. Probatur etiam & alia ratione, quæ deducitur ex æquiparatione repræ sentationis facta ab eadem l. ibi: Lo qual no solamente mandamos, &c. Inter as cendentes, & transuersales, sed in succes sione as cendentium, in infinitum descendentes admittuntur ex repræ sentatione, vt dictum est, ergo & tran suersales in infinitum admitti debent, & consequenter, etiam institutoris respectu transuersales, vt recte deduxit Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. dicta quaeſtione 66. num. 15. addiderim ego, præcipuam & fundamentalem illam repræ sentationis inducendæ in succes sione maioratuum rationem, quæ in linearum vniuscuiusque primogeniti constitutione, & omnium vniuscuiusque lineæ præcedentia & continuatione consistit: vt infra dicendum est, & supra quoque dixi, sic procedere in transuersalibus institutoris maioratus, & ab eo non descendentibus sicutin transuersalibus vltimi pos ses soris, ac in vtris que æqualiter, prout erudite annotauit Molina libro tertio, dicto capite septimo, numero 11. in versic. quæ omnia, ibi: Ita vt linea primogenitorum &c. Et ideo in transuersalibus vtriusque obtinere debet æqualitet. Addiderim etiam, prænotandum fore, non abs que mysterio in eadem l. 40. Tauri, dictum fuis se in principio, En la succes sion del mayorazgo. Et statim iterum, ibi: A quien el dicho mayorazgo pertenecia. Iterum etiam in secunda parte, ibi: Lo qual no solamente mandamos, que se guarde y platique en la succes sion del mayorazgo a los ascendientes. Ecce vbi tribus in locis præfatis, in quibus ipsa lex loquuta est de descendentibus , loquitur semper in singulari, El mayorazgo; quoniam descendentes solum poterant vno modo considerari. Cæterum quando agitur de succes sione, atque repræ sentatione transuersalium, dicit lex illa, Pero aun en la suces sion de los mayorazgos a los transuersales. quoniam ij duobus poterant modis considerari, hoc est, respectu vltimi pos ses soris, institutoris etiam respectu. ideo vsa est verbo illo, Mayorazgo, plurali, vt sic comprehenderetur omnis maioratus, sic ille in quo pos ses sor es set transuersalis, quàm alius, in quo institutor transuersalis fuis set. Nec credendum est otio se, aut absque mysterio id factum, cum verbum vnumquodque, imo & syllaba etiam in lege posita, aliquid velit, ac debeat operari, iuxta vulgatas iutis regulas, & communes doctorum traditiones, de quibus plena manu agendum est in tractatu de coniecturis atque interpretat. vltimar. voluntatum. Et de his hactenus. Erit & quinto loco obseruandum, atque in eodem proposito, ex dictis per totum numerum præcedentem, manifestè deduci, veram es se eam sententiam, quam suprà, num. 86. ex communi huius Regni Interpretum sententia adduximus, ex eisdémque, quasi in neces sariam & veram consequentiam infer[sect. 91] ri, repræ sentationem in succes sione maioratuum transuersalibus, in dicta l. Tauri 40. conces sam, abs que graduum restrictione, & vsque in infinitum procedere, etiam inter descendentes à fratre, vel sorore, patruele, vel auunculo, vel alio quolibet consanguineo vltimi pos ses soris. Non enim repræ sentatio ista regulis iuris communis subiicienda est, quibus (vt diximus) post fratres, fratrúmque filios inter transuersales repræ sentatio non admittitur, si enim non gradus, sed tantum persona parentis quoad qualitatem primogenituræ repræ sentatur, deriuando illam de patre in filium, & de primogenito in primogenitum, atque ex maioratus institutione omnes primogeniti ordine succes siuo vocati videntur, non est cur istam repræ sentationem ad gradus iuris communis restringamus; sicut nec vocationes maioratuum restringuntur, sed omnes agnatos, & cognatos, etiam in millesimo gradu existentes, comprehendere debent, prout Authores relati suprà, dicto n. 86. firmiter defendunt, & ante alios Lu douicus Molina (à quo superiora emanarunt) de Hi spanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. n. 10. & nu. 11. quò loci concludit, resolutionem hanc, nedum procedere, quando de descendentibus à fratre vltimi pos ses soris agitur, sed etiam vbi agitur de concedenda repræ sentatione inter filios, vel alios descendentes in infinitum à fratre, vel sorore, patruele, vel patruo, vel auunculo, vel alio quolibet consanguineo vltimi pos ses soris, vt nunc dicebam. Et quamuis addiderit, deliberandum de hoc es se, quando casus contigerit, & sic videatur firmiter in eo non residere, firmiter tamen, & absque omni dubio in eo residendum erit, etiam si transuersalis non descendat à fratre vltimi pos ses soris, sed ab alio consanguineo eius dem, iam prædefuncto. Sic enim firmiter ea in sententia remanserunt Didac. Couar. Emanuel Costa, Matiencus, Azeuedus, Ioannes Gutierrez, Humada, & Antonius Pichardus, relati suprà dicto n. 86. qui in his terminis, & in consanguineo non descendente à fratre vltimi pos ses soris, loquuntur: Prout loquitur expres se Emanuel Costa, eodem n. 86. relatus, vbi in hunc modum reliquit scriptum: Ex his resoluo, quod etiamsi is qui maioratum instituit, atque etiam vltimus pos ses sor, fuis set ex remotioribus transuersalibus patrui & nepotis, qui de maioratu contenderet, nepos ex sententia legis Tauri præferri deberet, quod ita resoluit Couar. dict. n. 10. cuius opinionem valde probo. Ecce grauis simorum duorum Virorum pro hac parte iudicium, & sententiam expres sam; prout etiam cæterorum, quos anteà retulimus, vt constat ex relatione ibi facta, atque ex Ioanne Gutierrez practicarum lib. tertio, in antiquis, quæ st. 66. ex num. 16. & num. 23. cum sequentibus: in nouis, quæ stione 67. eisdem numeris, & ij quidem omnes absque vllo timore sic acriter tuentur, nec relinquunt deliberandum: non etiam fortas sis deliberandum reliquis set Molina, si ob litem aliquam in supremo Hispaniæ Regio Senatu pendentem, sententiam suam resolutiuè & affirmatiuè proponere non timuis set. Rationes namque omnes, quas ipse adduxerat, alia etiam, quæ aliis in locis tradidit, sic veritatem hanc euincunt, vt attenta decisione dict l. Tauri 40. prout statim ponderabitur, de hac resolutione aliquatenus dubitare, nec aliter deliberandum relinquere liceat. Et in eisdem terminis fuit quoque in superiori sententia pater Ludouicus Molina (dicto num. 86. non. præcitatus) is namque tomo tertio, de iustitia & iure, in quo agit de maioratibus, disputatione 627. num. octauo, folio 419. dubium proposuit, quando pos ses sor maioratus deces sit, & fratres non habebat, nec descendentes ex fratribus, habebat tamen patruos, & tunc inquirebat, vtrum ad succedendum in eo maioratu, filius patrui, natu maioris defuncti, aut in defectum filij, filia maior talis patrui repræ sentet patrem suum, & excludat reliquos patruos, & sobolem reliquam eorum. Eodem modo, si is pos ses sor maioratus neque patruos habuit, habuit tamen plures patruos magnos, fratres aui sui, num filius patrui magni, maioris natu defuncti; aut filia in defectum filij repræ sentet patrem suum, & excludat reliquos patruos magnos, & totam eorum sobolem. Et tandem affirmatiuè, atque indistinctè responder, Vt quandocunque pater, auus, aut proauui alicuius, si superstes es set, successurus in maioratu es set vltimo illius pos ses sori, & exclusurus erat reliquos; filius eius, & in defectum nepos, & in defectum nepotis pronepos, & ita consequenter representet personas suorum anteces sorum defunctorum, perindèque succedat, reliquósque excludat, atque succederent & excluderent illi, quorum personas representat. Præfati equidem Authores, plura fundamenta[sect. 92] pro hac sententia expendunt, ac primus omnium Ludouicus Molina, de Hispan. primogeniis, lib. tertio, dicto Capite septimo, num. 10. & 11. tribus in locis, atque adeò fortiter & concludenter ponderat verba dictæ. 40. Tauri, vt triplici eorumdem verborum inductione perspecta, nullatenus valeat amplius de hac opinione ambigi, Cæteri relati suprà, dicto numero 86. ab eo accipiunt, nec aliquid addiderunt, non etiam addidit Humada, alio in loco vltra ibi relatum, in l. inquam 2. tit. 15. part. secunda, glos sa 18. num. primo, & 2. Ioannes vero Gutierrez, practicarum lib. tertio, in antiquis, dicta quæ st. 66. ex num. 16. vsque ad numerum 27. vestigia quoque, & fundamenta Molinæ sequitur in omnibus, Verè igitur superior as sertio & sententia clarè probatur in dicta l. Tauri 40. in illis verbis: Lo qual no solamente mandamos, que se platique en la succes sion del mayorazgo a los ascendientes, pero aun en la succes sion de los mayorazgos a los transuersales. Ecce vbi repræ sentatio inter ascendentes, & inter transuersales æqualiter admittitur, sed in succes sione ascendentium , descendentes in infinitum ex reprę sentatione vocantur , nec ad aliquem gradum restringuntur, vt suprà n. 62. & 63. annotaui, ergo idem dicendum est in transuersalibus, per argumentum ab æqui paratis. Idque maximè, quoniam æquiparatio facta fuit relatiuo illo, Lo qual, quod repetit omnes qualitates, vt rectè deduxit Molina, dicto c. 7. n. 10. in fine, & 11. quò loci concludenter satisfacit fundamento cuidam, quod pro parte contraria pos set perpendi, videlicet, dispositum ibi duntaxat, quòd repræ sentatio tam respectu as cendentium, quam transuersalium, locum habeat; hoc autem intelligendum es se, non alterando ipsiusmet repræ sentationis naturam, imo illam in terminis iuris communis relinquendo. vt scilicet in descendentibus in infinitum protrahatur, in transuersalibus verò filios fratrum non excedat: & rationi huic concludenter satisfacit (vt dixi) verba eadem ponderando. Idque veris simum & certis simum est ex verbis ipsis relatis, & alijs legis eiusdem, quæ nullatenus eam restrictionem patiuntur, sed generaliter atque indi stinctè accipi debent. Atque eodem modo, quo Molina respondit obiectioni præfatæ, respondet eidem Ioannes Gutierrez, dicta quæ st. 66. num. 27. in fine, & numero 28. Probatur etiam eadem sententia ex illis verbis: Demanera que siempre el hijo y sus descendientes legitimos por su orden representen las personas de sus padres, Ponderando verbum, semper, quoad omnes gradus, & ad casus omnes refertur, atque perpetuò, & omni tempore, & sine aliqua præfinitione intelligendum est, vt Molina, dicto capit. 7. num. 11. versic. Secundò ad hoc probauit. Et vltra eum Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, articulo 27. numero 2. Petrus Surdus. decisione 255. num. 7. nec fundamentum hoc (quod vltra Molinam dixerim) diluitur ex solutione quadam Velazquez Auendarñi, siue ad dicta verba intellectu nouo; ipsius potiùs consideratio, atque inanis euasio subuertitur manifestè ex his, quæ contra eum scripta reliqui supra, numero 63. atque ex infrà alio loco scribendis. Ex his etiam, quæ in eodem proposito contra Auendafium ipsummet iuridicè & verè annotauit Ioannes Gutierrez, dicta quæ st. 66. num. 28. versic. non etiam & secundò: & versiculo, denique & tertiò non oberit, vs que ad num. 29. Probatur etiam ex illis, verbis, El hijo y sus des cendientes legitimos, positis in secunda parte, in qua de transuersalium succes sione, atque repræ sentatione agitur, vt dubium omne submoueretur eius, quod as serimus; prout Ludouicus Molina, dicto num. 11. versic. Tertiò ponderatur, latiùs notauit. Denique & vltimò probatur hæc pars ex alijs statim dicendis, & maximè ex ratione decidendi ad dict. l. 40. Tauri, quæ in præcedentia & continuatione linearum consistit, vt scilicet succedatur per lineas primogenitorum, de vno primogenito in alium, in infinitum suo ordine, vt statim dicendum est. Verè namque, vbi linea consideratur, nihil refert, an quis sit nepos, vel pronepos, vel vlterioris gradus. Id quod ex mente Ludouici Molinæ procedit expres sim, atque etiam ex obseruationibus eius sequacium. Et in fideicommis so relicto masculis transuer salibus in stirpem, inuenies adnotas se Socin. iunior. in cons. 116. n 117. lib. 1. Parisium, in cons. 36. n. 5. lib. 2. Tiberium Decianum, in cons. 9. num. 54. lib. 2. Iacobum Menochium in consil. 124. num. 66. & 67. lib. 2. Et hactenus de prima hac, & veris sima sententia, quę Repræ sentationem inter transuersales quoque, vs que in infinitum admittit. Cæterum contrariam sententiam, imò repræ sen[sect. 93] tationem non dari, nec pos se considerari inter tran suersales remotioris gradus vltra fratres, & filios fratrum, sed proximiorem vltimo pos ses sori es se admittendum, seclusa repræ sentatione in. vlterioribus gradibus; nonnullis fundamentis conatur probare contra Molinam, & sequaces, atque ita con stanter defendit Velazquez Auendañus, in dicta l. 40. Tauri, glos sa 14. num. 25. & sequentibus, videndus ex num. 22. vsque ad num. 30. & num. 27. in fine, dicit hanc quoque opinionem renuis se Gregorium Lopez, in l. 2. tit. 15. part. 2. verbo, El pariente mas propinque, columna 2. versic. sed quid si aliquis. Antonium Gomezium in l. 8. Tauri, n. 19. ad finem, Pelaez à Mieres, de maioratu, 2. par. quæ st. 6. num. 31. Si tamen huius Authoris rationes & fundamenta[sect. 94] originaliter, atque maturè perpendantur, quilibet equidem libenter fatebitur debilia ea es se, nec multùm adstringere: Tum, quia vim rationum prioris sententiæ (quam tuemur) & verborum dictæ. Tauri, prout suprà remanent ponderata, nequaquam diluunt, nec aliquo modo conuincunt; Tum etiam, quia in effectu eò tendunt (sed non ita fortiter ad stringunt) quò fundamenta Ioannis Gutierez, pro ratione dubitandi, dicta quæ stione 66. in antiquis, in nouis verò, quæ st. 67. ex numero primo, vsque ad num. 13. adducta tendebant. Et tamen Gutierrez metipse ex num. 27. cum sequentibus, vs que ad finem quæ stionis, sic eisdem respondit, vt à priori sententia Ludouici Molina, & sequacium recedi nullo modo pos sit, nec secunda hæc opinio probari. Quamuis Molinæ eiusdem opinionem periculosam, minus bene scripserit Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 348. parte secunda, fol. 42. qui tamen ad decisionem 59. versic. Quarta est, folio 39. expres sim dixit, quod licèt in transuersalibus variauerint scribentes Hispani circa repræ sentationem, ex dicti l. 40. Tauri procedentem; magis tamen communis opinio est, quòd semper, & indistinctè admittitur repræ sentatio. Ego autem (& vltra ea quæ Ioannes Gutierrez[sect. 95] scripsit loco nunc præcitato) ideo es se Auendani fundamenta debilia, nec adstringere arbitror, quòd fundamento præcipuo, deducto ex decisione iuris communis, & dict. authent. ces sante, & dict. authent. post fratres, concludenter satisfactum fuerit suprà, numero 87. in versic. deinde ius commune. Nec pos sit à iuris communis decisione, & in bonis liberis, ac cum concursu aliorum succes sione, ad d. l. 40. Tauri sic expres sam, & claram decisionem, atque in maioratuum, seu primogeniorum succes sionem, argumentum aliquod efficax deduci, vt ibi obseruaui. Et consequenter, nec dici valet id, in quo Auenda ñus principaliter subsistit, legem illam Tauri, quantumcunque generalem, à iure communi declarationem recipere: nam cùm succes siones illæ, diuers æ naturæ sint, diuersimodéque & aliter deferantur, de vna ad aliam declaratio deduci non potest aliquo modo, nec etiam restrictio ex iuris communis decisione considerari, quam verba clara & expres sa legis nouæ non admittunt, vt compertum est. Quod autem ipse quoque Author inquit, leges Tauri non correctorias, sed declaratorias es se iuris communi: (vt vides) absolutè non procedit, nec procedere potest; aliquando namque, & in multis à iure communi deuiant, & cùm clara est, atque expres sa ipsarum decisio (prout dict. l. 40. decisio est) seruari omnino debet, nec ius commune attendi potest. Aliud denique eiusdem fundamentum, de iure de præ senti firmiter non radicato in persona defuncti, quæ repræ sentatur, & de spe vaga, & non certa omnino succedendi, in consideratione non habenda, destruitur manifestè, ex his, quæ plena manu adnotaruntur infrà, ex num. 172. cum multis seqq. sed ea quae contra rationes Molinæ ipse con siderat, siue solutiones, quas as signat, concludenter quoque conuincuntur ex his, quæ Ioannes Gutierrez, dicta quæ st. 66. num. 27. & 18. reliquit scripta. Sed & in maioratuum succes sione, iuridicè, & eruditè se habere eos, qui absque gradum restrictione, & vsque in infinitum inter transuersales quoque repræ sentationem admittunt, ex ea deducitur ratione, vltra verba dict. l. Tauri, quam supra pungebam, & tetigi s æpe, sed hactenus non comprobaui, statim tamen id fiet: atque singulariter perpenditur per Couarru. practicarum quæ stionum, cap. 38. num. 6. versic. etenim is qui maioratum constituit: Videlicet, quòd is, qui maioratum aut primogenium in fauorem agnationis, familiæ, aut domus suæ constituit, id præ sertim voluit, vt tàm in linea descendentium, quàm transuersalium, gradatim deferatur primogenito, & post primogenitum, & descendentes eius, secundogenito, qui iuris intellectu censetur vocatus extincto primogenito, & eius recta linea; sub vocatione namque primogeniti, non solum filius primogenitus, sed & nepos, & omnes primogeniti ex eo descendentes in perpetuum, tam ex linea descendentium, quàm transuersalium vocati es se intelliguntur; idque post ipsum Couarr. Abbatem, Castrensem, Tiraquellum, Palacium Rubi. Decium, Parisium, & Socinum iuniorem, annotauit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 29. & lib. 1. cap. 1. num. 17. quò sit, vt primogenitus vnius gradus, semel admis sus, reliquos de alio gradit, ab linea excludat, ita vt qui succedere intendit, ab eo descendere debeat, qui primum succes sionis gradum obtinuit, & illo defuncto, à secundogenito, in defectum descendentium à primogenito, nec transitus fiet ad tertiogenitum, & descendentes eius, licèt proximiores sint. Idcirco, inter quatuor, quæ in similibus succes sionibus obseruanda sunt, primo lineam obseruari oportet, vt qui ex linea; non modo vltimi pos ses soris, sed etiam eius, qui si viueret, lineæ præcedentiam haberet, procedunt, cæteris præferantur, nec transitus fiat ad alias lineas, donec ex illis descendentes, aut procedentes finiantur, vt in cap. 1. de natura succes sionis feudi, ibi: Ad solos & ad omnes, qui ex illa linea sunt, ex qua iste fuit. l. 2. titul. 15. partita 2. ibi: Heredas sen siempre aquellos que vinies sen por linea derecha. per quem textum sic obseruauit Molina de Hi spanorum primogeniis lib. 3. cap, 4. num. 14. & cap. 6. num. 30. & num. 32. & 33. Tiberius Decianus, in consil. 98. lib. 3. Franciscus Beccius, in consil. 101. num. 6. eo namque ipso, quòd tota succes sio primogenituræ ordine deferri debet, secundum voluntatem instituentis primogenium, statim in diuersas lineas ipsam diuidi, neces se est, ad hoc vt primogenituræ ordo primò seruetur in linea primogeniti, tanquam priori & potiori, & in eius des cendentes continuari debet, obseruata inter eos semper recta primogenituræ linea, & ordine, vt uunquam pos sit (vt dixi) succes sio ad alium transitum facere, neque etiam ratione gradus aut sexus, quovsque omnis ex illa linea finiti fuerint, licèt descendentes ex alia linea reperiantur in proximiori gradu, idque tam respectu vltimi, cui succedendum est, quàm primi, à quo succes sio originem sumpsit. Vt est de mente omnium quos Couarru. & Molina commemorant. Ex quorum etiam communi consensu veris simum quoque est, in maioratibus, atque his succes sionibus, quæ primogenituræ ordine deferuntur, etiam in defectum descendentium proximiori de familia ex transuersalibus deferendis, de quibus dict. l. 40. Taurinæ, in secunda sui parte loquitur expres sim, nunquam tractari oportere de proximitate gradus, dumtaxat inter eos, qui ad succes sionem vltimi concurrunt, sed de prioritate lineæ, respectu eorum, à quibus descendunt, ita vt remotior, dummodò descendæ abeo, qui si viueret, proximior, es set ad succes sionem admittatur, & excludat proximiorem ab vlreriori linea procedentem. Idque ex decisione dict. l. 40. Tauri, quæ fundamentum sumpsit à præ sumpta disponentis voluntate, & affectione, volentis succes sionem eius primogenituræ ordine deferri. Et hoc est, quod expres se disposuit dict. l. Tau. ibi. Si tal fijo mayor dexare fijo, o nieto, o descendiente legitimo, estos tales descendientes del sijo mayor por su orden prefieran al fijo segundo. Quibus verbis negari non potest, quin lineam rectam primogenitorum vocare semper intenderit, & tam in linea descendentium, quàm transuersalium linea id efficiat, ac in vtraque vniformiter primogenituræ dumtaxat ordinem seruandum statuat. Nam postquam lex illa statuerat, nepotem patruo præferendum es se, idque in succes sione transuersalium, sicut in succes sione descendentium induxit, statim regulam quoad om, nes constituens, sic & singulariter inquit: Demanera, que siempre el hijo, y sus descendientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres, aunque sus padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Vbi ponderandum est, quod Verbo ilio, Por su orden, nihil aliud intenditur, quàm inter transuer sales quoque, certis simam linearum diuisionem, inter omnes de familia constituere, & primogenituræ ordinem sic præfigere, vt tot inter eos, ac specificæ vocationes & substitutiones es se videantur, quot sunt in eadem familia personæ, non aliter, quam si vnicuique eorum, nominatim atque specialiter facta fuis set substitutio, vt eleganter explicauit alio in proposito Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 1. num. 17. Mieres de maioratu, part. 2. quæ st. 10. num. 4. & sic mortuo pos ses sore maioratus, ad quem tanquam ad primogenitum, suo ordine pertinuit succes sio, sequens primogenitus ex descendentibus, aut transuersalibus (in hoc enim differenda non est, sed in vtrisque El hijo y sus descendientes legitimos por su orden, dicitur æqualiter) loco eius subrogatur, ac subrogatus es se. & succedere magis ex propria vocatione, quam ex repræ sentatione videtur, quamuis vere parentis personam repræ senter, vt in 1. & 2. parte eiusdem l. dicitur, & obseruauit Molina, lib. 3. cap. 6. num 29. & num. 43. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. in antiquis, quæ st. 66. ex num. 66. cum seq, in nonis quæst. 67. numeris eisdem. Qui debebant ad hoc ponderare verba expres sa præfatæ. Taur. ibi: Por su orden. His (vt in principio huius considerationis dicebam) consequens est, ex verbis eisdem, & dicta Tauri constitutione, expres sim quoque euinci, in hac maioratuum succes sione, nullo modo gradum repræ sentari, aut attendi: quod dixit ipse Molina, eodem cap. 6. lib. 3. ex num. 48. & num. præcedentibus probaui: Ioannes Gutierrez, dicta quæ st. 66. num. 21. sed priùs, & ante omnia, primogenituræ qualitatem, linearum ordinem producentem, quæ totum succes sionis ordinem constituit, vt ipse Molina, eodem num. 48. obseruauit. Consequens denique est, secundum præfata, in dict. l. Tauri 40. non dici pos se ius commune correctum, aut alteratum, quàm nouum ordinem, & ius succedendi constitutum iuxta maioratuum naturam, & ea quæ Doctores permulti statuerant, quod infrà suo loco adnotandum est, num. 107. Erit & sexto loco obseruandum, decisionem dict.[sect. 96] l. Tauri 40. non solum in bonis maioratus cuiuslibet particularis, sed etiam in succes sione Regni intelligendam, atque accipiendam es se; idque non solum in eo, quod disponit, filio scilicet primogenito in vita parentis defuncto, nepotem patruo es se præferendum; hoc namque ex l. 2. titulo 15. partita 2. dispositum erat, nec ad hoc erat neces saria dict. l. Tauri dispositio, sed de his etiam accipi[sect. 97] debere, quæ de extensione repræ sentationis in infinitum, tam quoad descendentium, quàm quoad transuersalium succes sionem, ex ipsamet l. anteà deduximus, & inde in Regni quoque succes sione id ipsum obseruandum erit, si credimus Ludouico Molinæ, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 17. & 18. vbi subdit, hoc apertiùs in Regni Hispaniarum succes sione procedere, cùm non pos simus tractare de succes sione transuersalium, qui à Rege Pelagio non descendant. Vult igitur expres sim (vt vides) Molina, quod repræ sentatio in Regni succes sione habeat locum vltra filios fratrum, & vsque in infinitum inter transuersales, atque eadem in succes sione Regni dicenda, quæ in succes sione aliorum maioratuum nunc scripsimus, & Molinam sequutus est Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. in nouis quæ st. 68. num. 33. & 35. in antiquis, quæ st. 67. eisdem numeris. Hæc tamen sententia & resolutio, quamuis à nul[sect. 98] lo hactenus huius Regni Authore, vsque ad tempora patris Ludouici Molinæ, è Societate Iesu religiosi, viderim illam improbatam, nec etiam de ipsius veritate actum; ex eo mihi semper periculosa visa est, & displicuit, nunc quoque videtur, & displicet, quod præfatæ l. 40. Tauri, constitutio, de aliis inferioribus maioratibus pertractauerit, nullámque de Regni succes sione mentionem fecerit: dicta verò l. 2. Titul. 15. partita secunda, specificè atque peculiariter statutum reliquit, circa succes sionem in Regno, vt deficientibus omnibus des cendentibus vltimi pos ses soris, succederet consanguineus superstes, illi proximior: id enim insinuant verba illa, El mas propinquo pariente que ouies se. Quæ verè proximiorem requirunt, ac significant, & eum excludunt, qui per repræ sentationem propinquior videretur. Quo modo contra Molinam, & fortiter proculdubio argumentatur pater Ludouic. Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disput. 627. ex num. 2. quó loci Molinæ fundamenta expendit, ac postmodum ea refellit, siue concludenter admodum satisfacit eisdem, num. 4. per totum. Et denique concludit, quod in succes sione collateralium in ipso regno locum non habeat repræ sentatio, sed collateralis succedat, qui re ipsa, atque sine vlla fictione, repertus fuit proximior vltimo pos ses sori: & quòd dict. l. Tauri constitutio, nullo modo voluerit, nec etiam potuerit comprehendere regnum ea sanctione, quatenus ipsa de transuersalibus loquitur. Addiderim ego (idque vltra eundem Authorem,[sect. 99] & cæteros omnes hactenus Scribentes) dict. l. 40. Tauri dispositionem, quæ in indiuiduo loquitur in institutione maioratuum procedentium à sola instituentium voluntate & dispositione, vt constat ex verbis eiusdem: trahi non pos se quoad intellectum, atque interpretationem dict. l. 2. titul. 15. partita 2. loquentis de regni succes sione, in desectum descen dentium, proximiori de sanguine deferenda, tempore mortis Regis sine liberis defuncti, cùm non primogenituræ ordine, secundùm alicuius voluntatem ac dispositionem, sed natura, & lege, atque antiquis sima consuetudine deferatur, vt expressè cauetur eademmet l. 2. atque ita in ea succes sione dici non potest, iure repræ sentationis succedi, sed quemlibet iure sanguinis, ex suo ipsius capite succes surum, vt Iacobus Bucherel. in §. cum autem, glos sa, Videmus igitur, pagina 315. §. Institut. de hæreditatibus quæ. ab intest. deserunt. optimè & doctè obseruauit. Ratio itaque illa (quâ in aliis maioratibus præcipuè adducuntur nostri Interpretes, & nos quoque adducebamur) ordinis inquam primogenituræ, & linearum diuisionis, atque continuationis, præ sumpta quoque instituentis maioratum affectio & intentio, cum in regni succes sione ces set omnino (vt vides) dumtaxat habere debet locum naturalis sanguinis succes sio, à natura, à lege, & antiquis sima consuetudine procedens, per quam omnis repræ sentatio excluditur, nec dict. l. Tauri constitutioni locus relinquitur. Et de his hactenus, quæ attinent ad sextam principalem obseruationem in hanc materiam, quibus inquam personis, & qualiter repræ sentatio concedatur. Nunc verò, atque septimo loco principaliter[sect. 100] obseruandum, & constituendum erit (& hîc de regno, atque eius succes sione latiùs agendum) dubium es se in hac eadem materia, in qua versamur, neces sarium omnino, Vtrum inquam maioratus, & Hispanorum primogenia; iure sanguinis, an iure hæreditario deferantur. In quo equidem Interpretes iuris, non modò varia, sed etiam contraria protulerunt. In primis namque; quòd maioratuum succes sio iure hæreditario, & non iure sanguinis deferatur, per plura iura, & rationes probare contendit Oldradus, in consil. 93. column 3. cum sequen. & eam partem sequuti fuere Albericus, Lucas de Peña, Abbas, Ancharanus, Martin. Laudensis, Ioannes Lecirier, Modern. Paris. Andreas Tiraquel. Afflictis, Rodericus Suar. Cifuentes, Guil. Benedictus, Antonius Gomezius, Parisius, Gregorius Lopez, Iacob. Azaa, & Simancas, quos vt huius opinionis sequaces conges sit Ludouic. Molin. de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 8. num. 1. & hanc opinionem veriorem existimat, & constanter tuetur eam aduersus Molinam Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa prima, ex num. 8. vsque ad num. 30. ex quo num. 8. Vsque ad num. 16. rationes & fundamenta nonnulla pro ea expendit; demum ex num. 16. vsque ad num. 24. Molinæ fundamentis satisfacit. Verumenimverò, cum nec fundamenta, quæ ipse[sect. 101] Auendañus adducit contra Molinam, concludant; nec etiam plura alia, quæ conges sit Tiraquellus, de primogenitura, quæst. 35. per totam, vbi latis simè quæ stionem istam disputauit, finalitérque in ea opinione magis residere videtur. Cum etiam solutiones, quas idem Auendañus ad fundamenta Molinæ excogitauit, vim eorum non diluant, nec verè conuincant illa; veriorem, & omninò tenendam credimus sententiam & distinctionem Molinæ, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. cap. 8. n. 10. quò loci, cum antea num. 2. retulis set aliam opinionem præcedenti contrariam, imò quod maioratus iure sanguinis, non iure hæreditario deferantur, & pro ea Authores nonnullos adduxis set, demum concludit, quod si respectu primi institutoris agatur, dicendum est, primum maioratus succes sorem eidem institutori in ipso maioratu, iure hæreditario succedere; si autem non respectu primi maioratus institutoris, sed respectu sequentium succes sorum agatur, dicendum est proculdubio in eo casu, iure sanguinis, non iure hæreditario succedi, cum nihil ab vltimo pos ses sore, sed omne à primo institutore capiatur, l. cohæredi, §. cum filiæ, ff. de vulgar. & pupil. substitut. l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legatis secundo, possíntque succes sores maioratum ipsum absque vltimi pos ses soris hæreditate consequi, & retinere, nec ad aliqua onera, seu debita eiusdem teneantur. Præterea, per textum singularem & optimum, in l. tertia, ff. de interdictis & relegatis: quem si vere & fortiter (vt loquitur) ponderaueris, destrues quidem, atque conuinces omnia, quæ contra Molinam Auendañus adduxit, non enim inspiciendum est, quod antequam primogenia forent inuenta, succes siones erant, vel es sent hæreditariæ, sed à quo procedant succes siones ip s æ, inspicere nunc debemus, vt textus ille suadet expres sim, dixit namque: Eum qui ciuitatem amisit, nihil aliud iuris adimere liberis, nisi quod ab ipso venturum es set ad eos, si intestatus in ciuitate moreretur, hoc est hæreditatem eius, & liberos, & si quid aliud in hoc genere reperiri potest. Quæ vero non à patre, sed à genere, à ciuitate, à rerum natura tribuerentur, ea manere eis incolumnia, &c. Eandem quoque sententiam, & iterum tenuit Molina ipse, lib. 3. cap. 6. num. 9. sequuntur Antonius Gama, decisione Lusitaniæ 174. ex num. 15. Marcus Salon, Burg. de Paz, in proæmio legum Tauri, num. 101. Petrus de Peralta, Gregorius Lopez, Antonius Gomezius, & Caballinus, cum quibus Lara, in l. si quis à liberis, §. idem rescripsit, num. 136. Ioannes Matiençus, in l. sexta, titul. 7. Glos sa 3. num. 17. & decimooctauo, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Humada, in l. secunda; tit. 15. partita secunda, glos sa secunda, num. 2. & 3. fol. 131. sequitur etiam nouis simè omnium, pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputatione sexcentesima vigesima sexta, sub num. 7. in principio, fol. 390. Melius di sputat. septuagesima septima, num. 1. in fine, & num. 2. fol. 316. & 317. vbi as serit, recté addidis se Molinam, in fine operis, siue dicti tractatus, de Hispanorum primogeniis, in additionibus ad numerum tertium, eiusdem capitis octani, libri primi, quod quamuis maioratus institutor in eiusdem institutione vocauerit ad maioratum proximiorem hæredem vltimi pos ses soris, aut aliter in vocationibus mentionem de hæredibus succes sorum faciat, intelligendum id erit de hæredibus iure sanguinis, quales sunt, qui proxime ab intestato succedunt, non verò de hæredibus iure institutionis à pos ses foribus maioratus. Præterèa in maioratibus inferioribus à Regno, quod deferantur primogenia iure sanguinis, seu ex dispositione testatoris, dixit expres sim Emanuel Costa, in quæ stione de patruo & nepote, pagina centesima trigesima sexta, quamuis in Regno alitet dixerit (vt statim videbitur) in Regno quoque quamuis contra constituat Ioannes Garcia, de expensis & meliorationibus, cap. 16. ex num. 15. (vt etiam videbitur statim) in aliis tamen maioratibus inferioribus, quod iure sanguinis succes sio deferatur, in discursu eorum, quæ ibi tractauit, sentit aperte, & velut expres sim, num. 33. in principio. Nec Petri de Salazar, Granatensis Aduocati, ob[sect. 102] seruationes nonnullæ contra Molinam, in tractatu de vsu & consuetudine, cap. 12. ex num. 34. vsque ad numerum 39. negotium aliquod nobis faciunt, nec etiam vrgent. Tum quia Author ipse nunquam videtur certus de aliqua re, siue certam aliquam re solutionem, affirmatiuam, aut negatiuam non proponit. Tum etiam, quia num. 36. arbitratus est, non fore admittendam (saltem sine distinctione) concordiam, seu distinctionem Molinæ, suprà relatam, & cùm eam retulis set, subdit in hunc modum: Sed cupidus ad discendum interrogo, pos setne cui relinquitur hoc primogenium, absque insti tutione succedere maioratus? Igitur si expectat institutionem, non succeditur iure sanguinis, sed iure illo in stitutionis, ergo iure hæreditario, si inter viuos non acceperit? Et hactenus Author ille. Cæterum con sequentia ab eo facta, nec valet, vt vides; nec etiam Molinæ traditionem conuincit: non enim sequitur, Absque institutione maioratus non pos set quis, aut non potest succedere, ergo respectu vltimi pos ses soris, & reliquorum in futurum, iure hæreditario succeditur: Cum (vt supradixi) nihil ab vltimo pos ses sore capiatur, respectu autem primi institutoris, omnes succes sores sequentes eidem videri succedere, libenter atque expres sim fatetur Molina, dict. cap. octauo, num. decimo, in principio. Sed & id ipsum improbat statim Salazar idem, num. 37. ad finem; sic vt nunquam (vt dixi) in certa aliqua resolutione, aut propositione permaneat, neque dignosci dilucidè pos sit quid voluerit; & sic tenenda erit Ludouici Molinæ sententia, & distinctio præfata. Quâ equidem retentâ, succedit statim dubium[sect. 103] proximum, vtrùm inquam repræ sentatio in maioratibus, seu in Hispanorum primogeniis debeat admitti, necne? Et quidem repræ sentationi huius modi videbantur obstare, atque ipsam impedire quamplurima, prout ea obstabant, quæ transuer salium respectu, atque in eorum succes sione adduxi suprà, num. 87. in principio, & in vers. præterea repræ sentatio illa. Et nonnulla, quæ eidem repræ sentationi introducendæ impedimentum præ stabant, ponderarunt Caldas Pereira, de nominatione emphytentica, quæ st. 17. ex num. 1. Antonius Pichardus, ad titulum, Institut. de hæred. quæ ab intestat. defer. in tractatu de repræ sentatione, §. 3. num. 1. vs que ad numerum decimumnonum, quæ nonmodò inter transuersales militare videbantur, atque in succes sione eorum, sed in cuiusque, etiam descendentium succes sione. Idcirco non otiosè aut extra neces sitatem, sed re ipsa sic exigente, neces se est aliqua ex his repetere, quæ ibidem diximus, & num. 95. per totum: breuiter tamen id fiet. Inde contigit, quod in quæ stione patrui & nepotis, adeò vulgata, & trita, semper resolutio anceps, atque ob rationes quamplurimas, repræ sentationi obstantes, difficilis valde reputata est: nam (vt alia omittam, quæ Tiraquellus, & superiores Authores, alij etiam statim referendi, adducunt) filius secundogenitus ex persona propria, potiora iura habere videbatur, cùm vno gradu proximior sit, atque etiam vltimi pos ses soris filius. E contrario verò, nepos ex per sonæ parentis repræ sentatione, in eodem gradu, quo filius secundogenitus constituitur, ex lineáque primogeniti descendit, eundémque gradum cum qualitate primogenituræ repræ sentat. Quocirca,[sect. 104] cum quæ stio hæc ad partes fuis set ab infinitis agitata, & discus sa, quamplures patrui, quamplures etiam nepotis causam defendebant, & modò vnam, modò alteram partem sectantur. Id quod videri poterit penes eos Authores, qui nunc præcitantur, ipsi namque, & iura, & rationes quamplures, quæ pro patruo superstite contra nepotem, & pro nepote contra patruum vrgent, Doctorum etiam cateruam latis simè congregant. Nepotis tamen cau sam aduersus patruum, apud omnes ferè Nationes & gentes, quoad fideicommis si perpetui succes sionem, quoad primogenia, & maioratus, potiorem semper fuis se, as seueratunt post alios Didacus Couarruu. practicarum quæ stionum, cap. 38. num. 7. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 2. & consuetudine Hispaniæ probari, dixit Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa quinta, num. 9. qui per totam illam glos sam, & glos sam 6. & glos sam 8. & num. 35. & 36. latis simè agit de hac quæ stione. Nepotis etiam partem potiorem fuis se, ex aliis quoque Authoribus constat, qui eadem de re scripserunt plenis simè. Inter quos Andreas Tiraquellus latis simè omnium, vtriusque patris fundamenta expendit, de primogenitura, quæ st. quadragesima, per totam, Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 1. quæ st. 25. & 26. Matthæus de Afflictis, in rubrica de succes sione tendi, vbi plena manu prosequitur materiam, Iacobus Azaa Lusitanus, in tractatu de primogeniis, per totum, Emanuel osta, qui copiosè prosequitur, in quæ st. de patruo & nepote, Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 6. cap. 2. Antonius Chiofius, in con sil. 7. per totum, lib. 1. Ioannes Vincentius Honded. in consil. 63. per totum, lib. 2. Rodericus Suarez, Didacus del Castillo, Gualdensis, Antonius Gomezius, Antonius Gabriel, Burgos de Paz, Couarru. Molina, Ioannes Gutierrez, Hieronymus de Cæuallos, Bellonus, Decianus, Bursatus, Menchaca, Iacobus Mandellus de Alba, Michaël Gras sus, Ioannes Cephalus, Hieronymus Gabriel, Alexander Trentacinquius, Ioseph. de rusticis, Franciscus Mantica, Hippolytus Riminaldus, Iacobus Menochius, Simon de Prætis, Ziletus, Caldas Pereira, Aluarus Valascus, Aluaradus, Burgos de Paz iunior, Sfortia Oddi, Marcus Antonius Eugenius, Pet. Anton. de Petra, Antonius Thesaurus, Marcus Antonius Peregrinus, Bereta, Alexander Raudensis, Angelus Matthæacius, Blazius Flores Diaz de Mena, quos ideò sigillatim, atque suis in locis nunc non recenseo, quòd illos recensui, & conges si in vnum in hanc eandem patrui, & nepotis altercationem, quotidianar. controuer. iur. lib. 2. cap. 20. num. 2. Ioannes Matiençus, in l. 5. tit. 7. glos sa prima, & ibidem Azeuedus, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Humada, in l. 2. tit. 15. partita 2. glos sa 2. num. 4. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure (in quo tractatum de maioratibus suscepit) disputatione 626. Antonius Pichardus, ad titulum Institut. de hæred. quæ ab intestat. defer. tractatu, de repræ sentatione, §. 3. qui (vt dixi) plena, atque absoluta manu pertractant, & nepotis cau sam magis communiter (vt etiam dixi) sequuntur. Idque cum ita sit, cum etiam in Hispania, Regnís que his, lege Regia quadragesima. Tauri edita, ne[sect. 105] potis causa aduersus patruum præualuerit, atque repræ sentatio, non modiò inter descendentes, sed etiam inter transuersales conces sa sit, amplius in inquirenda huiusce articuli, sic plenè, multísque in locis agitati, veritate & resolutione immorari, siue insistere, otiosum, & absque vtilitate visum est. Labórque iste, si as sumeretur, inanis equidem futurus es set, vtpotè, cum transcribendorum aliorum Authorum placitorum occasio dumtaxat sumeretur, nec aliquid in proposito, vel pro vna, vel pro altera parte dici, aut excogitari valeret, quod à præfatis Authoribus, & à Tiraquello dictum, atque congestum non fuerit. Ces sauit itaque apud nos (vt dicebam) altercatio hæc patrui & nepotis, adeò antiqua, d. lege Regiâ 40. Tauri latâ. Nec mouit Conditores eiusdem obstaculum illud vulgatum, quod in his, in quibus succeditur iure sanguinis, & non iure hæreditario, repræ sentatio non admittitur: vel quia id falsum crediderunt, & etiam in succes sionibus, quæ iure sanguinis deferuntur, repræ sentationi locum es se debere, existimarunt, vt numeris præcedentibus contra Communem ego notaui, & in succes sione, atque repræ sentatione transuersalium scriptum reliqui, num. 87. in principio, vel etiam quod in succes sione maioratus nouaque in eis succedendi forma introducta, regula illa obtinere non pos set (quando vera es set, quod negatur) idquè triplici ratione, quam considerauit Ludouicus Molina, lib. 3. dict. cap. 6. ex num. 41. & sequuti sunt Humada, in dict. l. secunda, tit. 15. Partia secunda, glos sa 2. num. 3. Antonius Pichardus, de repræ sentatione, sub dicto titulo, de hæred. quæ ab intest. defer. dict. §. 3. num. 34. & quinque sequentibus, fol. 1257. Non etiam eosdemmet legis illius Conditores mouit, de iure communi, repræ sentationem ad concurrendum simul cum aliis, non verò ad excludendum cæteros alios omnino à succes sione concedi: in maioratibus vero repræ sentationem effectum exclusiuum operari, & aliorum exclusionem inducere. Verè namque maioratûs natura sic exigebat, vt suprà, dict. num. 87. obseruaui, atque ex ibi ingeniosè, & melius, quàm antea factum fuis set, adnotatis apparet, primogeniis perpetuis Iustitutis, aliorum concursum excludere, & vnum tantum ad succes sionem admittere, non modo neces sarium, sed etiam vim fuis se. Alia deinde, quæ contra nepotem perpendi solebant, & cætera, quæ vt impedimentum repræ sentationis introducendæ ostenderent, Interpretes nostri adnotarunt: non etiam excitare, aut mouere ita debuerunt Conditores metipsos, vt vel aliter, vel non ita (prout iuridicè & eruditè valde statuerunt) rem hanc definierint, vt pote cùm ad eum modum succes sione maioratuum introducta, maioratuumque ipsorum natura inspecta, ita effici ex iuris recta, atque stricta ratione debuis set, repræ sentatióque illa personæ parentis, omnia obstacula summoueat apertè, quæ pro patruo contra nepotem perpenduntur. Id autem euidentiùs constabit, si nunc (& neces sariò quidem) repetamus aliqua ex his, quæ suprà, num. 95. pro transuersalium suc[sect. 106] ces sione, atque repræ sentatione in infinitum admittenda, & dict. Taurinæ l. constitutione iustificanda, adduximus, & pro vniuersa legis ipsius decisione comprobanda, etiam descendentium re spectu, non modò transuersalium, neces saria adeò sunt, vt omitti non pos sint. Videlicet (prout ante alios, eruditè admodùm, & vere annotauit Couarruu. practicar. cap. 38. num. 6. in versiculo, etenim, & num. 12. in maioratibus & primogeniis ex præ sumpta primi institutoris voluntate & mente. succes sionem gradatim deferri ad discendentes primogenitorum per lineam rectam, si fieri pos sit, ita vt vni primogenito, ac maiori succes sio competat, qui primum gradum obtineat in eadem linea post vltimum pos ses sorem, eiusdem gradus primum locum habeat, & hoc præcipuè intendit is, qui maioratum instituit. Quod si maioratus in transuersam lineam transierit, id ipsum quoque intendit, quod in ea seruetur, sic vt maioratus in primogenitos, & eius liberos per lineam rectam deferatur, nec vnquam etiam inter transuersales (vt ibi probaui) secundogenitus admittatur, donec linea primogeniti (quæ magis prædilecta censetur) defecerit. Generaliter potius vnusquisque fratrum suam lineam efficiat, vt quovsque ex vna linea aliquis superest, ad alterius lineam maioratus transire non pos sit. Et Couarru. sequitur Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. ex num. 29. cum sequentibus. qui ex hoc deducendam existimauit veram rationem decidendi ad dictam l. Tauri 40. & tandem num. 52. Concludit, legem eandem aduersus iura communia nihil disponere, etiam si repræ sentationem ad casus extenderit, in quibus ipsa repræ sentatio iure non admittebatur. Imò cum ex maioratus institutione, omnes primogeniti vnus post alium, ex propria vocatione inuitati es se censeantur, constat vnumquemque, qui ex patre primogenito natus fuit, solum ex qualitate primogenituræ parentis in eo repræ sentata, tranfusa, atque subrogata admittendum es se Et Molinam in omnibus superioribus sequuntur Velaz quez Auendañus, in eadem l. 40. Tauri, glos sa prima, num. 15. & glos sa 16. num. secundo, Ioannes Gutierrez, practicarum lib. tertio, in antiquis, quæ stione 66. ex numero 16. vsque ad numer. 23. & quæ st. 67. num. 20. & 21. vbi etiam post Molinam dixit, dictam l. 40. Tauri, circa repræ sentationem in primogeniorum succes sione, non es se iuris commu[sect. 107] nis correctoriam, sed potius iuxta ipsorum primogeniorum naturam, quæ est, vt in eis succedat primogenitus. Et idem quoque in effectu dixit pater Ludouicus Molina, tomo tertio, de iustitia & iure, disputatione 626. numero 12. folio 403. & conuenit traditio Iacobi Menochij, libro quarto præ sumptione 95. numero 14. & 15. & 16. in versiculo, & huius quidem. Et dicto numero 16. vsque ad numerum 20. Et in consilio 205. numero 19. libro secundo, vbi post Ruinum, Celsum, & Hieronymum Gabrielem, inquit, quod vnusquisque filiorum suam constituit lineam, Guil. de Monser. de succes sione Regni Franciæ, sub 1. num. 17. Franciscus Beccius, in consilio 101. num. sexto, qui omnes expendunt, atque summa laude illius, citant Pauli Ca strensis consilium celebre, omnibus notum 164. numero quinto, libro secundo, vbi dixit, quod filius primogenitus efficit primum caput in linea des cendentium; secundogenitus autem secundum caput constituit, alterum tertiogenitus, vt eo ordine ad instar edicti Prætorij de bonorum pos ses sionibus, ad maioratus succes sionem filij admittendi sint, vt dum aliquis ex primo capite supererit, nullus ex secundo capite, in eo maioratu succedere pos sit. Et sequuntur alij plures, quos retulit, & sequitur, Molina, lib. tertio dicto cap 6. n. 31. Ex his proculdubio liquidè & dilucidè apparet, ad tempora vsque Didaci Couarru. Hispaniarum Præ sidis meritis simi, & ob summam eius eruditionem, atque virtutem, laude quacunque dignis simi, ad tempora etiam vsque Ludouici Molinæ (qui Couarruias considerationem atque traditionem latius exornauit, atque comprobauit) veram decidendi rationem ad eandem l. as signatam non fuis se, & superiora de linearum constitutione & forma, atque primogenituræ qualitate, eos es sequutos non fuis se, qui ad ipsammet legem commentaria ediderant. Nos etiam hucusque scriptis, atque adnotatis adiecis se quamplurima, & non absque consideratione tradidis se fatebitur vnusquisque, qui ab initio huius capitis scripta, & per totum eius discur sum explicata prælegerit ex profes so. Idcirco (& vltra Couarru. & Molinam, & reliquos hucusque Scribentes) prætermittendum hoc loco non erit,[sect. 108] placere nobis non potuis se, nec vlli placituram rationem duplicem, quam ad eandem l. quadragesimam Tauri, as signauit Ioann. Lup. de Palac. Rubi. ibidem numero 3. 4. & 5. ad quam nullus Recentiorum omnium hactenus Scribentium animaduertit; sed nec Molina, nec Couarru. ipsum referunt. Displicet autem ideo, quod neutra concludit; idque ad occulum patet. Inprimis namque quærit, quare in succes sione maioratus ius repræ sentationis locum habeat, & nepos præfertur filio, & dicit huius rei rationem multiplicem es se pos se. Primo, quia iure diuino, naturali, & scripto, primogenitura est approbata, & potest alienari, sicut alienauit Esaü, filius maior Isaac, in Iacob, filium secundogenitum, Genesis, capite 25. si est alienabile hoc ius primogenituræ, ergo transmis sibile ad hæredem, & sic transit istud ius in filium filij primogeniti, descendentis in vita patris, non acceptato iure ipso. Hæc autem ratio (vt dixi) nullatenus concludit id, de quo quæ stio est: quod inprimis probatur, quia licet maioratus à diuino instituto quodammodo originem trahant, vt probauit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis libro primo, capite 2. numero 2. & 3. Ioannes Gutierrez, Canonicar. libro secundo, capite 14. ex numero 15. Hispanorum tamen primogenia ab ipsis Legis veteris primogeniis valde dis similia sunt, vt ijdemmet Authores probarunt Mieres etiam, de Maioratu, in initio primæ partis, numero secundo. Deinde, quia id quod de alienatione, & de Esaü in sacra Scriptura dicitur, quamuis procederet in primogeniis Hæbreorum, & iure præcipui, quod in Gallia, & aliis Prouinciis primogenito defertur, vt vno actu succes sionis consummatur, liberéque eisdem deseratur, in primogeniis Hispaniæ procedere nullomodo potest, cum enim ex eorum natura perpetua sint, vt per Molinam libro primo, capite sexto, numero 44. & 45. alienatio prohibetur omnino, nec eo modo permittitur. Vnde (quod ad nos & deci sionem dictæ l. Tauri 40. attinet) concludenter conuincitur, atque destruitur ratio præfata: nam si primogenium alienabile non est, nec alienari potest: ergo nec transmis sibile; si ea ratio præfati Authoris subsisteret. Id autem, quamuis non sic accuratè considerauerit Didacus del Castillo, in eadem l. 40. Tauri, columna quarta, in principio, recte tamen agnouis se videtur, & rationem eam non concludere, vidit. Sed nec subsistit ratio secunda eiusdem Ioann. Lup. de Palac. Rub. scilicet, quod maioratus est quoddam beneficium, vel gratia, à Principe, vel à testatore proueniens, beneficia autem sequuntur lineam sanguinis descendentium potius, quàm tran suersalium, vt in l. in quibus, de secundis nuptiis, vbi dicit idem Palacios Rubios videndum es se Baldum. Sed quamuis Baldum videas, rationem corroborare non poteris, non enim inde sequitur, quod nepos deberet patruum excludere, nisi alia ratio subsi steret; nam & excluso nepote, patruísque admis sis, hoc est institutoris, vel pos ses soris maioratus, filiis secundò, vel tertiògenitis; lineam sanguinis descendentium, maioratus sequeretur, nec ideò nepotem sequitur; sed potius, quia institutor maioratus sic voluis se creditur, & primogenituræ, atque linearum ordo ille, ita suadet. Et hactenus de prima obseruatione in 7. principali huius materiæ obseruatione. Quod attinet vero ad regnum, erit & secundo[sect. 109] loco obseruandum, Regna olim electione constitis se, vt ex Chronicis antiquis probatur, & in Hispania in Rege Pelagio principium obtinuis se: ante illum namque Hisparniarum Regnum, vsque ad Roderici infælicis tempora, electione prorsus, non succes sione deferebatur. A Rege autem Pelagio vsque ad nostra tempora, alia cœpit es se forma Regnandi, quia ex succes sione iure maioratus & primogenituræ Regnum defertur; prout notat, & latiùs comprobat Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, libro primo, capit. 2. numero 11. & 12. & iterum annotauit in annotationibus positis in fine libri, num. primo, secundo, & tertio, & Molinam sequuntur Ioannes Garsia, de expensis & meliorationibus, c. 16. n. 17. Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri glos sa 2. num. 9. & 10. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæ st. 13. num. 39. & 40. & vide numero 64. & 65. D. Spino, in speculo testament. glos sa 19. num. 73. & idem quoque tenuit Pelaezà Mieres; de maioratu, parte 4. quæ st. prima, numero 46. dicens, quòd licèt antiquitus in origine mundi, Reges per electionem crearentur, vt constat ex cap. Moyses. 8. quæ st. prima, & cap. legimus. 39. distinctione, & ex Iustino Authore grauis simo, in 1. lib. suæ historiæ, in ver sic. non ambitio popularis. Postea tamen superuenientibus temporibus, regnandi cupido adeò creuit, vt neces se fuerit, Reges succes sione potius, quam electione creari, vt ex Iustino ipse Mieres probauit. Addiderim ego vltra ea, quæ præfati Authores dixerunt; inprimis, quod cum Regnorum succes sio in sui origine, in nullius bonis es set, neque alicui familiæ vllo iure debita fuis set, populus suæ conseruationis, & bonæ gubernationis cupidus, instigante natura, cooperantéque Deo, vnum Caput præ cæteris excellens constituit; quod cum sibi præes set, & dominaretur, regnare in perpetuum super omnes decreuit. Et hoc est in effectu, quod Pelaez à Mieres, dict. quæ st. 1. n. 46. intendit, dum dicit quòd Reges fuerunt inuenti de iure Gentium, & ipsemet populus, ad hoc vt commodiùs viueret, & regi pos set, eligebat sibi Regem, cui dabat obedientiam, & per illum regebatur, secundum Baldum, Oldrad. & Marant. quos retulit. Cæterum, cum Regum constituendorum summa,[sect. 110] optimáque ratio sit per succes sionem, eo quod semel creato Rege, nihil minus oporteat, quàm vt eius succes sores electione creentur: ideò iure Gentium constitutum est nomen, & succes sio Regnorum: l. ex hoc iure. ff. de iustitia & iure, ibi: Regna condita, & ibidem Baldus notat nu. 11. vers. Quartò quæritur. Ioannes Oroscius. n. 12. & in l. de quibus, n. 37. ff. de legibus, vbi singulariter inquit, summam huius rei diuisionem es se, vt cum administratio. solum conceditur, per electionem obuenire debeat, vt est in Imperio, cap. 1. de alienatione feudi, in vsibus feudorum: quando verò iurisdictio perpetua, per generis & sanguinis succes sionem, vt est in Regnis: cap. imperialem, §. praeterea, de prohibit feud. alienat. per Federi. in vsibus feudorum. Quamobrem, concordi omnium gentium voluntate, & quasi humani generis consensu, ius electionis fuis se abrogatum, & cæ pis se Regna gentilitia succes sione deferri, recte ob seruarunt Abbas, in cons. 12. num. 13. lib. 1. Baldus, in consil. 275. num. 3. lib. 2. affirmans, ita hodie obseruari de generali consuetudine, es séque ius Gentium, in consil. 389. num. 5. eodem libro, Francus in cap. grandi, de sup. negl. prælat. in 6. Ancharanus in consil. 339. Ludouic. Montalu in tractatu de reprob. sentent Pilat. artic. 4. num. 2. Laudensis, de Princip. Quæ st. 78. & quæ st. 332. Corsetus, in tractatu de potestate Regis, 2. Parte, quæ st. 9. & tertia parte, quæst. 103. Franciscus Marcus, decisione 974. num. quarto, Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 1. quæ st. 14. vbi communiter à Doctoribus traditum affirmat. Et multarum Nationum moribus, diffusè probat Andreas Tiraquellus, de primogenitura, in præfatione, numero tertio, Iacobus Mandellus de Alba, in. consil. sexagesimo septimo, num. 1. columna secunda, in principio, dicens, Regna ex generali consuetudine, succes sione deferri, vel ad similitudinem succes sionis. Et in Regno Hispaniæ, quod succes sionis. Deferatur; apertis simè constat ex l. 7. titul. 1. partita 2. ibi: E[sect. 111] aun demas, que el Rey lo tiene por hæredamiento, e el Emperador por eleccion, & in l. 8. statim sequenti, ibi: Ca ellos no tan solamente son señores de sus tierras mientras viuen, mas aun a sus finamientos las pueden dexar a sus herederos, porque han el señorio por heredad, lo qual no pueden hazer lo Emperadores, que lo ganan por eleccion, & in l. 9. eodem tit. 1. & part. 2. & in l. 2. tit. 15. partit. 2. ibi: E esto vsaron siempre todas las tierras del mundo, do quier que el señorio ouieron por linage, e mayormente en España. Deinde, atque his ita constitutis, obseruandum erit, Interpretes nostros dubitas se communiter, vtrum Regna iure sanguinis, an verò iure hæreditario deferri dicantur? & quidem, Regnum iure hæreditario deferri qui as serunt, existimarunt communiter ita tenuis se Oldradum in consil. 94. colum[sect. 112] na quinta, atque eius authoritate eosdem huius opinionis sequaces excitari, affirmarunt, & sic tenuerunt Afflictis, Rodericus Suarez, Simancas, Cifuentes, Caballinus, Tiraquellus, Guil. Benedictus, Antonius Gomezius, Albericus, Archidiaconus & alij cum quibus sic constanter defendit Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa prima, num. 22. & 23. & sequent. & num. 81. Emanuel Costa, in quæ st. de patruo & nepote, tertia parte, num. 2. & 3. quò loci expres sim affirmat, Regnum ad Regis liberos, aliósque Regis succes sores deuolui, quasi hæreditatem ipsiusmet Regis, & sic hæreditario iure; alia vero primogenia inferiora, iure sanguinis deferri inquit. Eandem quoque opinionem constanter sustinuit Ioannes Garcia, de expensis & meliorationibus, capite 16. ex numero 15. cum sequent. & num. 31. & 32. Humada, in l. 9. titul. 7. partita 2. glos sa 2. num. 3. Ij autem adducuntur præcipuè pet textum, in[sect. 113] in capite, licet, de voto & voti Redemptione, in illis verbis: Ne si onus à patre tibi iniunctum, & à te sponte susceptum, occasione qualibet detrectaueris, paterna te reddas succes sione indignum, & hæreditatis emolumento priueris, cuius recusas onera supportare: Et rursus ibi: Et iure, quod tibi, st dictus Rex sine prole decederet, in Regno Hungariæ competebat, ordine genituræ, priuandum. Atque ex his verbis inde colligunt, quod si Regni succes sor, quia præceptum patris non implet, succes sione priuatur, planum & compertum es se, quod iure hæreditario Regnum accipiat, quoniam pœna illa nullo modo locum habere pos set, nisi ageretur de succes sione hæreditaria, iuxta tex. in authent. hoc amplius, C. de fideicommis sis, cap. si hæredes, de testamentis, l. ab eo, C. de fideicommis sis, l. vnum ex familia §. 1. ff. de legatis secundo. Adducuntur etiam ex textu, in capite, grandi, de[sect. 114] supplenda negligentia prælatorum, lib. 6. vbi nominatim agitur de Regni Portugallie succes sione, & supponunt innuere Decretalem illam, quòd succes sio eius Regni hæreditario iure deferatur. Tertiò etiam pro eadem parte adducti fuere hu[sect. 115] ius Regni Scriptores nonnulli, ex decisione l. 4. tit. 15. partita secunda, vbi scriptum est, quod nouus Rex, idémque succes sor in Regno, debeat, & teneatur prædeces soris debita persoluere vt constat, ibi: E otro si en pagar sus deudas, e en cumplir sus mandas. Et subdit lex ipsa, Tenudo es por derecho, e por bien estança. Et sic non se restringit ad solam rationem boni & æqui, sed etiam ad iuris scripti verbum, & potestatem se refert. Quartò denique, ijdemmet huius Regni Inter[sect. 116] pretes excitati sunt ex aliis legibus Partitæ, in quibus earum Conditores s ępe vtuntur verbo Heredar, & verbo Herederos, & tamen in ipsis agebant de succes sione Regni. Ac primum ex dict. l. 2. tit 15. partita 2. ibi: Por heredamiento han señorio los Principes, & ibi: Deue heredar el Reyno & in l. 4. eodem titul. & partita, ibi: Pues finca en su luga, y hereda sus bienes, l. 3. eodem titul. & partit. ibi: Que ha de heredar, & ibi: Que no codicie en heredar. Et in l. 7. titul. 4. partit. 3. ibi: Pero siendo Reyna, o señora, que heredas se señorio de algun Reyno, l. 12. tit. 1. part. 2. ibi: Por heredamiento han señorio los Principes, y los Duques, y los otros grandes señores. l. 8. eod. titul. 1. & part. 2. quam dicit es se famosam, & à nullo quem viderit, ponderatam, Velasquez Auendañus, in l. 40. Tauri glos sa 1. nu. 27. in fine, ibi: Ca ellos no tan solamente son señores de sus tierras, mientras viuen, mas a sus finamientos las pueden dexar asus herederos, porque han el señorio por heredad, lo que non pueden fazer los Emperadores, que lo ganan por eleccion. His autem fundamentis, nullus hactenus ex profes so, siue sic concludenter responsum præbuit, vt vim eorundem diluat manifestè, quocirca si eisdem respondeamus, & in contrarium alia iura apertiora expendamus, sententiam præfatam conuincere, & contrariam sustinere non erit difficile. Succedit ergo secunda, & contraria sententia, vi[sect. 117] delicèt Regnum non iure hæreditario, sed potiùs sanguinis iure deferri, quam magis probarunt, & à superiori reces serunt Oldrad. ipse in cons. 224. colum 6. num. 27. in vers. hoc autem ius, & num. 28. Ioannes de Terra rubea, Baldus, Alexand. Cardinalis, Abbas, Caballinus, Crotus, Palac. Rubios, Gregor. Lopez, & Peralta, quos in id retulit Velazquez Auendañus, in dict. l. 40. Tauri, glos s. 1. n. 6. qui (vt supra vidimus) contrariam magis probauit. Eandem quoque partem, quod Regnum iure sanguinis de seratur, tenuerunt expressè Glos sa, verbo, dignitate, in cap. scripsit nobis Theberga, 27. quaest. 2. vbi dixit, quod ius Regni non transit in Monasterium, sed dumtaxat ad hæredes sanguinis, vbi per succes sionem habetur. Sequuntur Baldus, in l. Deo nobis, §. hoc etiam, n. 4. versiculo, quarto nota, C. de Episcopis, & Clericis, & in l. data opera, num. 20. versiculo, & hoc in omni iurisdictione, C. de his qui accusare non pos sunt. Et in l. final. in fin. C. de testam. militis, Alexander, in cons. 10. num. 4. lib. 5. Lancelot. Conrad. lib. 1. templi omnium Indicum, cap. 2. §. de origine Regum, quæ st. 2. num. 3. fol. 100. colum. 4. idem Bald. post Glos sam in cap. 1. num. 6. versic. & idem in Regno, de feudo Marchiæ vbi expres sim dixit, quod Regnorum succes sio defertur proximiori de sanguine, iure sanguinis, & consuetudinis. Et, Baldum sequitur Iacobinus, in inuestit. feud. verbo, Dux, num. 6. Curtius iunior, in tractatu feudorum, 3. part. quæ st. 17. in versiculo, succes siuè, Decius, in cons. 85. num. 3. Hippolyt. singulari 422. quem Caballinus allega in addit, ad consil. Decij. Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, num. 23. & verbo, duas habens filias, num. 7. Chas saneus, in consuetudinibus Burgundiæ §. 8. num. 35. Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 3. quæ st. 2. num. 5. Guill. de Monteferrat. de succes sione Regni, num. 39. Corsetus, de potestate regia, 5. parte, quæ st. 108. Bos sius, titulo de Principe, num. 94. Marinus Freccia, lib. 2. feudorum, differentia 10. fol 249. column. 2. Cathelianus Cotta, in memorabilibus iuris, verbo, cognati transuersales, column. 12. Caballinus, s æpè ab Interpretibus recentioribus præcitatus, in consuet. Parisien. titul. 1. §. 8. glos sa 3. num. 8. fol. mihi 197. colum. 3. vbi singulariter inquit, quòd vbicunque Regnum defertur primogenito lege, aut consuetudine (quod restatur quasi iure Gentium in omni Regno obtinere) illius succes sio deferatur iute sanguinis, & perpetuæ consuetudinis: Gregorius Lopez, in l. 6. tit. 13. partita 5. verbo: dezeno grado, & in l. 4. tit. 15. partita 2. verbo, sus deudas. Lara, in l. si quis à liberis. §. idem rescripsit, n. 136. ff. de liberis agnoscendis. Ferdin. Vasq. Menchac. de succes sionum creatione, lib. 3. §. 26. num. 86. & num. 90. Gama, deciſione 174. ex num. 15. Et constanter tuentur hanc eandem partem Mieres de maioratu, quarta parte, quæstione prima, num. 47. & 48. Ludouicus Molina, de His panorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. nono, & & lib. 1. cap. 9. num. 5. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia, & iure, disputatione 626. num. 5. 6. & 8. Ludouicus à Peguera, Catalanus, in repetionecap. 3. Regis Petri, vers. sexto, num. 105. fol. 84. col. 4. in fin. Ioann. Matienç. in l. 6. tit. 8. glos. 3. num. 13. column. 3. in principio lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Et his non relatis, sed Caballino, Gregorio Lopez, & Molina dumtaxat commemoratis Antonius Pichardus, ad titulum, Instit. de hæred. quæ ab intestat. defer. tractatu, de repræ sentatione, §. 2. numero 28. & pro hac parte (quam veriorem, & omnino tenendam arbitramur) sequentia fortiter adstringunt fundamenta. Inprimis, negari non pos se, quin succes sores[sect. 118] in Regno, illud non accipiant ab immediato an teces sore, neque ex dispositione, aut voluntate illius, sed potius ab ipsamet Republica, siue ex prouidentia illius, quæ Regnum instituit, & leges, quibus deriuaretur. Ex antiquis sima etiam consuetudine, atque succedendi ordine, vbique deferente indiuiduam, atque perpetuam succes sionem iure sanguinis, & generis: Et inde certum es se, quod nullo pacto dici valeat, iure hæ reditario Regnum deferri: Per textum singularem in dict. l. tertia, ff. de interdictis, & relegatis, ibi: Quæ verò non à patre, sed à genere, à ciuitate à rerum natura tribuerentur, &c. Et facit etiam tex. in l. si arrogator. ff. de adoptionibus. Secundò probatur ipsamet sententia per text. in capite, Moyses, octaua, quæ st. 1. Ex quo constat apertè, Regna quæ non deferuntur electione, deferri iure sanguinis. Tertiò per textum in dict. cap. grandi, de supplenda negligent. prælatorum, lib. sexto, qui (vt supra dicebam) loquitur in indiuiduo in succes sione Regni Portugaliæ, & inquit: Qui eidem Regi (si absque legitimo decederet filio) iure Regni succederet. Glos sa autem ibidem, verbo, iure Regni, approbata communiter, singulariter dixit, verba textus intelligenda es se, videlicet, quia ei debebatur ex succes sione. At succes sio, ius sanguinis est, secundum Baldum, in consil. 275. num. 5. lib. 2. ergo euincit manifestè, Rege sine liberis decedente, eius fratri debitam es se Regni succes sionem iure sanguinis, & naturæ: neque potuit alio iure neces sario sibi deberi, maximè fratris indicio repugnante, vt colligitur ex eodem textu, & communi Doctorum sententia. Atque ex eo etiam suadetur, quod nullibi eo in textu probatur, succes sionem illius Regni deberi Comiti Bononiensi iure hæreditario, sed iure Regni (vt dixi) idest, consuetudine Regni, secundum Ioannem de Terrarubea, & alios, quos suprà præcitaui, intelligentes, consuetudine illius Regni obseruatum fuis se ordinem naturalem deferentem Regni succes sionem iure sanguinis (Rege sine filiis decedente) fratri eius, tanquam proximiori de sanguine. Et secundum hæc (vt vides) non modo pro contraria parte vrget ille textus aliquo modo, sed etiam secundam hanc sententiam contrariam probat apertè. Quartò probatur per textum, in dict. cap. licèt, de[sect. 119] voto, & voti redemptione qui pro contraria opinione nec expendi potest, nec aliquo modo vrget (vt statim dicetur) pro hac autem sententia recte adducitur, inquit namque: Et iure quod tibi, si dictus Rex sine prole decederet, in Regno Hungariæ competebat, ordine genituræ, priuandum, & Regnum ipsum ad minorem fratrem tuum, appellatione postposita deuoluendum. Quibus verbis apertè demonstratur, qualiter Regni succes sio, Rege sine liberis decedente, defertur de vno in alium fratrem ordine genituræ, idest, propinquitatis in sanguine, secundum Baldum, in l. cum antiquioribus, num. 18. C. de iure deliberandi, Purpuratum, in cons. 419. num. 1. & omnia, quæ ibi adducuntur, iuris sanguinis significatiua sunt. Regnum enim ad Andream Ducem ordine genituræ pertinere, inquit Pontifex, quod est profecto idem, quod iure sanguinis, & quod eo iure eum priuandum es se minatur, nihil ad rem, id es se iuris sanguinis, ostendit. Atque id ipsum, quod minatur Pontifex, ius succes sionis in Regnum Ducem amis surum, id ius sanguinis es se demonstrat, ac propterea considerabile ad condemnationem ; quod non es set, si hæreditarium es set; nam antequam delatum fuis set, neque considerati pos set, neque in renuntiationem, neque in condemnationem veniret. Idque expressè satis probatur ex dict. l. 2. tit. 15. partita 2. ibi: E esto vsaron en todas las tierras del mundo, do quierque el señorio ouieron por linage, mayormente en España, & in l. 9. tit. 7. eadem partita 2. ibi: Que son sus señora naturalmente por razon del linage. Nec obstant fundamenta, quæ pro contraria expenduntur sententia, ac ea maximè, quæ ex dicti capitis verbis præposterè solent deduci: Pro vera namque, & absoluta eiusdem explicatione obseruanda erunt nonnulla, ad quæ Scribentium omnium nullus hactenus, sic ex profes so, atque dilucidè animaduertit. Ac primum quidem, Ludouicum Molinam, de Hispan. primog. lib. 1. cap. 6. num. 3. 4. & 6. recte improbas se intellectus duos ad illum textum; alterum Hostiensis, Ioannis Andreæ, & sequacium; alterum verò Cardinalis, Abbatis, & Imolæ. Rectè etiam obseruas se, Regnorum succes sionem iure sanguinis deferri, & non iure hæreditario, vt suprà dixi. Et notas se, ideo filium ibi Regni succes sione priuatum fuis se, quod ipse expres se ad votum paternum implendum se adstrinxit; quem intellectum ante ipsum Molinam tenuerunt Ioannes Lecirier, Guill. Benedict. Caballinus, Didacus Couar. Gregor. Lopez, & Padilla, quos ibidem commorauit Molina. In eo tamen Molinam ipsum defecis se, quod diuersos casus, diuersásve pœnas textus eius dem non distinxerit; absolutè potius, atque indistinctè, & sic male quidem dixerit, filium ibi Regni succes sione priuatum fuis se, cum verè non priuaretur, sed veniret priuandus, si contingeret, fratrem suum maiorem, qui in Regno succes serat, sine prole decedere. In quo etiam defecerunt & Authores nunc relati, quos dixi Molinam commemoras se Ioannem etiam Garsiam, Velasquez Auendañ. & Quesadam referendos infrà. Deinde, & secundò obseruandum erit, eodem in[sect. 120] errore fuis se Ioannem Garsiam, de expensis, & meliorationibus, cap. 16. qui videndus erit ex num. 32. per totum, vsque ad. num. 33. Is namque Author similiter credidit filium ibi statim Regni succes sione priuandum, nec as sequutus est, alium fratrem maiorem in Regno succes sis se, diuersásque pœnas ibi statutas, vt infrà declarabitur. Postquam etiam quatuor intellectus ad illum textum impugnauit, constituit tandem, Regnum Hungariæ, de quo ibi, hęreditario iure deferri, & filium Regem hæredem extitiffe parenti in Regno hæreditario; nihilominus tamen neces sariam adhuc fuis se filij regis obligationem, vt ad exequendum votum emis sum à parente compelli pos set, & Iustis simè Romanum Pontificem expendis se obligationem filij Regis, etiam si hæres es set, quia sine voluntaria illa obligatione filij, quantumuis hæredis, ire Hierosolymam, nunquam compelleretur, idque quia votum illud erat personale, vt latius Garsia ipse declarat. Cæterum quàm falsum id sit, nec dici pos se, filium hæredem extitis se patri in Regno, siue Regnum hæreditario iure deferri, ex dicendis infrà, adeò euidenter con stabit, vt huiusce Authoris traditiones, aut placita stare nullo modo pos sint. Tertiò prætereà obseruandum est, Antonij Quæ [sect. 121] sadæ, rerum quotidianarum, cap. 32. num. 4. intellectum incidere in effectu in intellectum Ludouici Molinæ, quamuis Velasquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos. 1. num. 85. vt diuersum eum retulit; haberéque eundem defectum, atque vitio superiori notandum, non enim distinxit Author ille pœnas diuersas illius textus, nec fratrem alium maiorem in Regno succes sis se, non filium eum, cui pœnæ illæ comminabantur, as sequutus est. Atque in eodem errore fuit Auendañus ipse, qui[sect. 122] eadem glos sa prima, ex num. 77. vsque ad numerum 91. quinque intellectus adducit ad textum in dicto cap. licèt. & eos improbat; inuoluit tamen Regni succes sionem cum legitimæ, siue bonorum hæreditariorum succes sione, cùm verè adeò diuer s æ succes siones fuerint, vt significatum est suprà, & infrà dicetur, Tandem dict. num. 91. dicit nouum, & verum intellectum ad eum textum es se, ideo filium non exequentem patris voluntatem, effici Regno, & legitimâ indignum, quod patri implementum voti sub pœna maledictionis paternæ, priuationisque Regni, & legitimæ sibi iniungenti, expleturum promisit. atque ex non implemento priuationi consensit, & sic quasi per nouationem de persona in personam, eam implendi voti obligationem in se suscepit. Hic tamen intellectus est, (vt vides) nec absolutus est, vt ex infrà dicendis constabit, nec etiam nouus. Quid enim quæro nouitatis continet, aut quid intellectui Molinæ addit? cùm dicere, ex non implemento filium priuationi consensis se, nihil nouitatis in effectu afferat; sed in Molinæ intellectum incidit, quem ipse Auendañus antea improprobauerat, num. 79. & 80. Quartò deinceps obseruandum est, Patrem Lu[sect. 123] douicum Molinam, è Societate Iesu Religiosum, tom. 3. de Iustitia & iure, disputatione 626. num. 8. in versiculo, quod attinet ad Caput, licèt, fol. mihi 393. & 394. in duobus optimè quidem se habuis se, nec præfatorum omnium Authorum defectu, aut morbo laboras se. rectiùs potiùs, & optimè distinxis se, atque percepis se. Cæterum in aliis duobus defecis se, siue non explicas se illius textus intellectum: Primò ergo Pater ille ad finem dict. num. 8. fol. 395. in princ. rectè constituit, Innocentium, dum de priuatione emolumenti hæreditatis paternæ agit, nullo modo nomine hæreditatis intellexis se, nec potuis se intelligere de Hungariæ Regno, quod non ad filium illum, sed ad alterum fratrem maiorem deuenerat. Similiter, dum de Regno ipso agit, si contingat fratrem maiorem sine prole decedere, colligi non pos se, Regnum illud hæreditatem es se, siue iure hæreditario deferri, sed potius clarè demonstrare summum ipsum Pontificem, ordine genituræ, & sic iure sanguinis, vt suprà, n. 119. dicebam, Regnum deuolui à fratre primogenito, in secundum Fratrem eiúsque defectu in. tertium. Secundò, rectis simè etiam constituit Pater ipse, eo in textu, filium illum in Regno non succes sis se, sed alterum fratrem suum maiorem, & pœnam illam comminari in euentu, quo frater ipse maior sine prole decederet, & sic separandam pœnam priuationis Regni, vt apertiùs dicetur statim: & hæc duo veris sima sunt, & recte (vt dixi) per hunc Authorem adnotata. In aliis verò duobus, ideo dixi eundem defecis se, quòd etsi superiora ita verè declarauerit, & casus diuersos succes sionis distinxerit, non tamen explicatum reliquit, quare scilicet, filius ibi priuetur emolumento paternæ hæreditatis, si votum non impleat, & an legitimâ etiam veniat priuandus, an verò dumtaxat aliis bonis hæreditariis vltra legitimam . Nec etiam explicauit, quare si contingat fratrem maiorem sine prole decedere, succedendi in Regno iure priuetur. Er hoc primum in quo defecit. Secundò in alio, nam inquit, sinistras es se interpretationes Molinæ ad text. in dict. cap. licèt, & quamuis Molinæ interpretatio absoluta non sit, & patiatur defectum, quem supra dixi, cura inquiritur, quare Regni succes sione in eo euentu priuetur; neces sarium est dicere, Regni succes sione eo ipso priuari, quod Molina post alios dixit, videlicèt, quod ipse filius ad votum paternum implendum se adstrinxit. Quintò, & vltimò obseruandum est, veris simam,[sect. 124] & absolutam omnino eiusdem Decretalis interpretationem habendam, si ante alia constituamus. Doctores nostros communiter parum maturé aut attente verba illius textus attendis se, & si attentius inspexis sent, nunquam profecto illum allegas sent, vt textum expressum ad hoc, quod Regnorum succes sio regulariter, Regnum etiam illud iute hæreditario deferatur. Et inde nullum ibidem verbum scriptum , ex quo deduci, aut colligi valeat id, ad quod Emanuel Co sta, Ioannes Garsia, Velasquez Auendañus, & alij Recentiores post antiquos, ponderarunt eum. Contrarium verò, imò iure sanguinis Regnum etiam illud deferri, probari euidenter ex illis verbis: Ordine genituræ competebat. vt suprà dict. nu. 119. ponderaui. Deinde constituendum est, quod Rex Hungariæ tres habebat filios, votúmque vouerat subueniendi Terræ sanctæ cum militibus, & sic votum non fuis se absolutè personale, sed partim es se reale, faciendi scilicèt sumptus; quod obligat ex ea parte post mortem, nisi sit quod excuset. Et quia fortè fuit negligens Rex ipse votum dictum implendi, dum viueret, tempore mortis, fidei Andreæ Ducis, filij sui secundogeniti (non primogeniti, ve malè tot Authores crediderunt) sub interminatione maledictionis paternæ commisit, vt illud exequeretur. Andreas verò filius as sumpto Crucis signaculo, promisit se sine vlla dilatione votum impleturum. Cæ terum mortuo patre bellum intulit fratri suo primogenito, qui in Hungariæ Regno patri succes serat, prout ex casu eius textus deducitur, & Panormitanus ibidem notauit. Deducitur etiam dilucidè magis ex. secundo tomo operum Innocentij, lib. primo Epistolarum, Epistola 10. Id autem cum Innocentius intellexis set, illi præcepit, vt vsque ad festum Exaltationis sanctæ Crucis, voti adimpletionem executioni mandaret, & cum exercitu Terram sanctam adiret, & subdit statim: Ne, si onus tibi à patre iniunctum & à te sponte susceptum, occasione qualibet detrectaueris, paterna te reddas succes sione indignum. & hæreditatis emolumento priueris, cuius recusas onera supportare. Sciturus ex tunc anathematis vinculo te subiacere, & iure quod tibi, si dictus Rex sine prole decederet, in Regno Vngariæ competebat ordine genituræ priuandum, & Regnum ipsum ad minorem fratrem tuum appellatione postposita, deuoluendum. Hactenus Innocentius author illius capitis, quod ex dicta Epistola 10. fuit desumptum, & in rei veritate duas præcipuas facti species, siue decisiones continet, & duas etiam, ac diuersas pœnas Andreæ filio imponit. Prior pœna est, quod filius hic hæreditate paterna, siue Ducatu, sibi iam tanquam patris hæreditate, acqui sito ex. hæreditate paterna, ipso non adimplente votum à patre emis sum, & à se sponte susceptum priuatur. Et hæc imponitur ex versiculo, ne si onus, vsque ad versiculum, sciturus, exclusiuè. Quo sanè versiculo non agit Romanus Pontifex de priuatione Regni, siue hæreditatis nomine non intelligit Hungariæ Regnum, cum illud eo nomine contineri non pos sit, cùm etiam Regnum ipsum ad fratrem maiorem deuenis set, sed intelligit bona libera eiusdem patris, & hæreditatem, Prout pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia, & iure, dicta disput. 626. num. 8. col. 3. fol. 394. rectis simè percipit; sed nullum refert pro hac obseruatione Authorem, cum tamen alij ante ipsum ita explicauerint, vt mox dicetur. Non etiam declarat, qua hæreditate, siue quibus bonis patris priuetur filius, si votum non impleat. Tunc etiam, quare eis bonis priuetur, cum certi iuris sit quod filius, etiam propter votum non impletum legitima priuari non pos sit, illa namque magis à lege ipsa, quàm à patre prouenire videtur, prout in terminis dicti cap. licèt, adnotarunt Didacus Couarr. in cap. si hæredes, nu, 9. de testamentis. Et port multos Ludouicus Molina, de Hispanor. primogeniis, lib. 1. dict. cap. 9. num. 6. & probatur in authentic. hoc amplius, C. de fideicommis s. Idcirco dicendum est, vel quod in huius modi pœna non comprehenditur legitima eiusdem filij, quæ ei debita erat in bonis paternis; est enim verisimiliter credendum, aut dubitandum non est (vt Pater ipse Molina dicto fol. 394. in principio, as seuerauit) facultates competentes ei obuenis se ex patre, vnde votum exequi pos set, imò & copiam pecuniæ ad eos sumptus paratam illi patrem reliquis se. Et tunc quidem verba illa, à te sponte susceptum, habere etiam locum, quando filius ad votum paternum adimplendum, propria voluntate se non adstrinxis set, sufficeret enim ad priuandum ipsum eius bonis, quæ vltra legitimam portionem fuerunt relicta, quod pater votum adimplendum ei adiunxis set, & ipse filius hæreditatem patris adiis siet, tunc namque voluntate tacita adeuntis, votum quoque sponte susceptum diceretur, atque ita meritò filius priuaretur eis bonis, quæ pater (licet non expressè) ea tamen lege, & conditione reliquis se videtur Grauamen namque in bonis vltra legitimam, & tacitè, & expressè iniungi potest, l. scimus, §. cum autem, C. de in officiosi testamento. Late Roderic. Suarez, in l. quoniam in prioribus, eodem tit. ampliatione 6. Molina de Hispan. primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 29. Si verò dicatur, etiam quo ad legitimam, vel in legitima tantum textum illum loqui, & procedere, tunc equidem verba illa: Et à te sponte susceptum, neces saria omnino fuere; aliàs enim quoad legitimam non pos set textus ille procedere, nec grauamen absque filij voluntate iniungi, vel iniunctum nocere. Idque iuxta ea, quæ Molina ipse dict. cap. 1. num. 28. in fine, & dicto num. 29. post alios Authores annotauit. Et hactenus de prima parte illius textus, quæ (vt dixi) durat vsque ad versiculum, sciturus. Ab eo autem versiculo, secunda apponitur pœna, & inquit Romanus Pontifex Innocentius, vltra anathematis vinculum filium illum es se priuandum iure, & spe sibi competente ad Regni succes sionem, si Rex Hungariæ (frater scilicet maior suus, qui vt s æpè dixi, in Regno succes sit) sine prole decederet, si votum non adimpleuerit. Hoc autem dum Innocentius affirmat, nullo pacto ex ipso colligi potest, Regnum iure hæreditario deferri. Tum quia contrarium, imò iure sanguinis deferri ex eo colligitur, vt suprà perpendimus. Tum etiam, quia huiusmodi pœna non imponitur propter votum non impletum, sed quia filius ipse expressè, & spontaneè ad illud implendum se adstrinxit, v t tribus in locis dixit idem textus. & Molina, de Hispanorum primogen. lib. 1. dicto capit. 9. num. 5. rectè ponderauit post alios. Omnésque in effectu, vel hac, vel illa via, eò tendunt. Id autem impleri, & promis sa seruari maximè neces sarium erat ad bonum commune, & Catholicam Religionem seruandam, vt scilicèt Terra illa sancta ab Infidelibus vendicaretur, propter Fidelium ibi degentium periculum, & propter aliorum deuotionem; quam ob causam Innocentius ipse multos Reges, & Duces, & totum populum Christianum ad illam expugnationem conuocauit. Et ideo tenebantur Reges omnes, & Principes ab eo vocati obtemperate. Et totum hoc spiritualis potestas in ordine ad spiritualia potuit efficere. Et ita obseruandum est, atquè inde deducendum, quam miserè hallucinati sint alij Authores in eiusdem. textus interpretatione, cum ita indistinctè fuerint alloquuti, nec ad diuersitatem præfatam pœnarum attenderint. Quæ & differebant in alio, si quidem in prima parte, & prima illius textus pœna, priuatur statim filius Ducatu iam sibi quæ sito, tanquam indignus hæreditatis paternæ. In secunda verò parte modò relata non priuatur statim, sed declaratur priuandus, si contingeret, fratrem maiorem, qui in Regno succes sit, sine liberis decedere. Et sic non agit Pontifex de priuatione Regni, sed de priuatione iuris, quod illi ad Regnum, vt fratri secundo competebat ordine genituræ. Quod ex integra prædicta Epistola constat apertè, atque eodem in cap. docuit magistraliter Hostiensis, columna quarta, dicens, quod de iure non potuit iste filius statim priuari Regno, quia illud habebat frater eius maior, qui statim mortuo patre Regnum fuit adeptus, sed quod solum priuatur Ducatu, qui verè fuit eius pars hæreditaria, quam erat consecutus ex hæreditate paterna: & sequitur ibidem Ioannes Andreas, columna secunda, & tertia, Butrius columna tertia, n. 16. in finalibus verbis. Cardinalis, num. quarto, columna tertia, versic. Secundò oppone. Et Hostiensis ipse, column. tertia, in principio, singulariter, & verè easdem tres pœnas distinxerat (ideo mirum est proculdubio ad eum non aduertere Recentiores) inquit namque, quod textus ille tres continet pœnas, Prima (dicit) est, in qua filius tanquam indignus, ipso iure priuatur hæreditate paterna. Secunda (inquit) est excommunicationis pœna, quia ex quo contempsit, & inobediens fuit præceptis Romani Pontificis, æquum & Iustum fuit, vt excommunicaretur ab illo. Tertia denique (inquit) pœna fuit priuationis iuris succedendi in Regno ordine genituræ, quia cum Regem defunctum offenderit, fidem fregerit, & subsidium Tetræ sanctæ subtraxerit, non mirum quod dicto iure priuetur, cùm sola violatio fidei ad id deberet sufficere, argumento textus, in capit, querelam, de iureiurando. Et hactenus de textu, in d. capit. licèt. Regia vero l. quarta, tit. decimoquinto part. secunda, non etiam obstat sententiæ prædictæ, (quam de[sect. 125] fendimus) nec Regnum deferri iure hæreditario probat, nam cùm l. secunda. eodem tit. decimoquinto, & part. secunda, probet expres sim Regnorum succes sionem iure sanguinis, & generis deferri, nihil aliud ibi agens, quam præ scribere, quo ordine, & regula eis succedendum sit, nullo modo suaderi potest, quod statim atque in continenti, alia in lege sequenti disponatur, eorundem Regnorum succes sionem iure hæreditario deferri: Maximè quoniam in eadem l. scriptum est: Pero esto deue ser fecho de manera que no mengue el señorio, as si como vendiendo, o enagenando los bienes del, que son como rayzes del Reyno, mas puedelo fazer de las otras cosas mueble, que ouiere, &c. Et sic apertè sentit lex ipsa 4. quod in proprietate bonorum Regni succeditur iure sanguinis, & non hæreditario, quamuis secus sit in aliis bonis mobilibus, quæ non sunt radices Regni: quod Pelaez à Mieres, de maioratu, 4. parte, quæ st. prima, num. 50. recte deduxit. Addiderim ego. quod si Regni dominium non potest à succes sore diuidi, neque alienari, nullum sanæ mentis dicturum, succes sorem in Regno iure hæreditario succedere, atque creditoribus hæreditariis obstrictum es se, tanquam defuncti Regis hæredem: cùm verè ipsius personam non repræ sentet respectu succes sionis eius, nec vniuersalis, aut particularis defuncti succes sor dici pos sit: non ergo sustineri poterunt ea, quæ aduer sus communem Interpretum huius Regni sententiam, anxiè ita, & constanter defendit Ioannes Gar sia, de expensis, & meliorationibus, dicto cap. 16. ex num. 15. semper contendens, quod Regnum non iure sanguinis, sed iure hæreditario deferatur. Quod etiam anxiè contendit Velasquez Auendañus, in dict. l. 40. Tau. glos. 1. & n. 27. dict. l. 2. & aliarum legum Partitæ verum sensum retorquet. Ad textum autem in eadem l. part. 4. tit. 15. res [sect. 126] ponderi potest tripliciter. Primò, vt lex ipsa de honestate procedat, non verò de rigore iuris, quia verecundum sit Regi, debita emortui Regis non soluere, prout insinuant verba illa, e por bien estança. Et secundum hanc interpretationem, si verecundiam hanc omiserit Rex (quæ facilè solet omitti) non poterit Rex ipse ad debita prædeces soris persoluenda compelli. Secundò responderi potest, quod eadem lex loquitur in Regni succes sore, qui in bonis liberis hæres est, quod probatur ibi: y heredas se sus bienes ac proinde tenetur ad debita ex eisdem bonis liberis soluenda. Tertiò respondetur, legem illam loqui, ac procedere in debitis Regni contemplatione, atque in eius vtilitatem contractis; quo casu ait teneri nouum Regem. Et ita prædictas tres interpretationes adduxit Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 10. n. 30. & lib. 3. c. 6. n. 12. vbi refert Gregor. Lop. Anton. Gomez Petrum de Peralt. & Padill. sic quoque tenentes. Verum has omnes interpretationes fortis simè videtur conuincere Ioannes Garsia, dict. capit. 16. n. 25. ex versic. sed hæ interpretationes, vsque ad numer. 16. & verè negari non potest, quin eius rationes, & fundamenta videantur prima facie concludere, nisi aliquid aliud vltra ea, quæ superiores Authores ob seruarunt, annotauerimus. Inprimis namque, dict. l. 4. part. non se videtur ad solam rationem boni & æqui restringere, sed ad scriptam quoque iuris scripti vim, & potestatem, rem videtur referre; inquit enim: Tenudo es por derecho, e por bien estança de fazer estas cosas por el Rey finado. Deinde, alia verba, quæ sequuntur eadem in lege, videntur, quoque, & ad Regni succes sorem referre ius illud debitorum soluendorum, vt Garsia ipse latiùs, & subtiliter quidem deducit. Cæterum vt superiores intellectus ad illam le[sect. 127] gem sustineri valeant, ac vera, & genuina eiusdem interpreratio deducatur, animaduertendum erit, totum negotium præ sens in hoc consistere, vt intelligamus verba illa; tenudo es por derecho, ad quod ius referri, siue quo de iure accipi debeant. Et an ius illud aliquò loci, siue apud easdem leges Partitarum, siue apud iura communia scriptum, aut traditum nobis fuerit. Et quidem certis simum est, legem illam loqui de iure duntaxat, quo fieri consulitur, quod Iustum & æquum est, vt in cap. est autem, prima distinctione, & quod in æquitate & honestate naturæ semper vsurpari consueuit illud verbum, Ca derecho es. idest, iustum est, ac. rationi consentaneum. In quo sensu intelligitur l. 2. eodem tit. 15. part. 2. ibi: Por derecho deue ser mas amado dellos, & ibi: E tuuieron por derecho, que el señorio del Reyno . Et tamen in tota legis serie non agitur de aliquo iure ciuili, sed duntaxat de iure, quod rationi naturali consentaneum est. Et inquit lex illa, por derecho, ad significandum, iustum, & rationi conueniens illud es se. Et in l. 42. tit. 13. part. 3. sic quoque frequenter sumi, probauit Franciscus Connanus, commentariorum iuris ciuilis, lib. 5. cap. 8. columna 2. ante medium, versic. illa enim obligatio. fol. 372. Vaconius, lib. 1. declar. iuris, cap. 17. num. 6. & lib. 5. cap. 66. num. 10. vbi probarunt, ex eo quod deceat, honestumque sit, multa fieri, ad quæ quis compelli non potest: Et in dicta l. quarta, sic accipi, & Regni succes sorem ex bono, & æquo, & quasi vinculo quodam æquitatis, velle Legislatorem ad debita defuncti Regis soluenda obligate, non verò ad id præcisè vinculo aliquo ciuili adstrictum ipsum succes sorem es se, euidentis simè probatur ex eo quod ibi præcipuè intendit Legislator præ scribere id, quod Rex succes sor in Regno tenetur facere in honorem Regis defuncti, ex titulo enim cui lex ipsa subiacet, ita constat. Et cùm in lege prima eiusdem tit. dictum es set, qualiter deberet prius custodiri filius maior; & in l. secunda, quis sit iste filius maior, cui Regni succes sio defertur: Et in l. tertia, quales oporteat es se tutores & curatores Regis impuberis: modò in dicta l. 4. statim sequenti, ostenditur, quid debeat fieri ab his tutoribus, & curatoribus, & ab ipso Rege, si es set iam ætate maior: & sic scribitur, Tenudo es por derecho, e por estança de fazer estas cosas por el Rey finado, ansi como en dar limosnas por su anima, e fazer dezir Mis sas, e otras oraciones, rogando a Dios, que le aya merced. E otro si en pagar sus deudas, e en cumplir sus mandas, en fazer algo a los suyos, que lo ouieren menester, que no finquem desamparados. E otro si enguardar su fama, as sique los que en su vida no dixeron mal del, nolo digan en su muerte. Verba sane hæc, sic accipienda es se vt dixi nunc, satis clarè demonstratur ex verbis sequentibus, ibi: E segun Iusticia, e derecho, como queria que fizies sen ael en su muerte, as si lo deue el fazer por el anima del finado, que es quien finca en su lugar. Ex his namque non potuit apertiùs ostendi, Legislatorem semper intelligere de eo iure, quod suprà diximus, scilicet æquo, & insto, quod iure naturæ, ac lege Euangelica præcipitur, vt quod quisque vult sibi fieri, teneatur facere, c. primo, prima distinctione: vbi traditur illud Euangelij Matthæi, capite septimo, non ergo pos sunt verba præfata: tenudo es por derecho. ad strictum aliquod ius ciuile, sed ad prædictum ius sunt referenda. Maximè propter verba sequentia. E demas aurà siempre buena fucia, que los que heredaren lo suyo, ansi faran por el quando finare. Quibus equidem euidenter ostenditur, nunquam in ea lege tractari de iure aliquo stricto, aut coactiuè præcipiente sed tantum de eo iure, quod diximus, quo (vt s æ pè repetitum est) consulitur. Eò magis, quia cùm Regnisucces sorem teneri ad debita prædeces soris persoluenda, nullibi dispositum antea fuis set, minime potuit lex illa se referre ad aliud ius, quàm id, quod prædiximus, nec ad id, quod nunquam alia lege latum, aut sancitum erat. Et sic neces sariò debent referri verba prædicta, Ca derecho es, ad proprium Alphonsi desiderium qui ex bono, & æquo voluit nouo suo iure, Regni succes sorem ad debita persoluenda adstringere. Et cum sciret, succes sorem ipsum de iure ad id non teneri, lata iam illa lege, in suo testamento prohibuit corpus suum sepeliri, donec omnibus suis creditoribus satisfactum foret, & eisdem fere verbis vsus fuit, quibus vtitur in dicta l. quarta. Quod quidem superfluè, & otiosè efficeret, si Regni succes sor de iure ad onus debitorum pos set adstringi, vt ipse cupiebat. Ad ius autem commune, quod verba eadem referri non valeant aliquo pacto, plus quam certum cuilibet erit, qui animaduertat, iure aliquo communi id sancitum non es se, nec aliqua lege succes sorem in Regno ad debita ea prædeces soris soluenda adstringi. Quod si ex generalibus, & veris simis aliis iuris communis principiis & regulis certis simis, rem ipsam metiamur, planum quoque idem erit, vtpote cum Regni succes sor, ab vltimo Rege prædefuncto Regnum non accipiat, & sic nec aliquod onus ex dispositione eiusdem debeat subire, l. tertia, ff. de interdictis & relegat. l. si arrogator, ff. de adoptionib. l. vnum ex familia, § si de Falcidia, ff. de legatis secundo. Eo etiam, quod in dict. l. quarta Partitæ, exprimuntur quamplurima, atque Regi succes sori imponuntur, ad quæ nec etiam hæ redes de rigore iuris tenentur, & sic ea etiam statuuntur, quæ honesta sunt, & decent Reges, & iuris apicibus, atque subtilitatibus non inspectis, quæ verecundiam, honestatem naturalem, & pudorem præ seferunt, ac si iure statuta fuis sent, Regibus succes soribus iniunguntur; & adiicitur: Onde el Rey, que esto no fizies se, auerloyan por enatio, y por desmesurado, y aun por torticero. Quæ præfatum nostrum as sumptum probant claris simè. Et hæc quidem notanda erunt, quia ingenti studio, & labore sic digeruntur, nec alibi erant antea sic explicata. Denique & vltimò, non obstant aliæ leges parti[sect. 128] tæ, adductæ suprà, num. centesimo decimosexto, quibus Ioannes Garsia, & Velasquez Auendañus contendunt, Regni succes sionem iure hæreditario deferri, eo quòd leges ips æ, cum de Regni succes sione sermonem Instituunt, vtuntur verbo, heredar, & verbo, herederos. Verè namque leges ips æ id non probant, nec ad hæreditariam succes sionem prouenientem ex testamentaria defuncti dispositione, vel legis ab intestato; sed ad generis, & sanguinis succes sionem referuntur, quo iure in Regno succedi; expres sum est in dicta l. 2. tit. decimoquinto, part. 2. vbi in Hispania Regna deferri, por linages dicitur & sic ex illa lege debent aliæ leges intelligi. atque declarari, & dum verbis prædictis vtuntur, iuxta sublectam materiam accipi, & ad eum modum succes sionis qui iam explicatus erat in dicta l. secunda, idest, por linage, sangre, mayoria, & primogenitura, sunt referenda. Intelligi quoque debent iuxta communem vsum loquendi, iuxta quem communiter, verbo, heredar, & verbo, herederos, vtimur omnes pro genere succes sionis, siue ea sit hæreditaria, siue sanguinis, & sic quamuis. iure hæreditario quis non succedat, sed iure sanguinis (vt in maioratibus contingit) dicitur: que heredo vn mayorazgo, ovna hazienda. Quod Segura in l. cum patronus, num. 44. ff. de legatis secundo, rectè animaduertit, & dicit, quod verbum, heredar, non sumitur pro titulo institutionis, siue pro succes sione hæreditaria, sed pro ordine succes sionis duntaxat, Idcirco eademmet, l. secunda, tit: decimoquinto, part. secunda, non vtitur semper illo verbo, heredar, sed aliis verbis, quæ generis. & sanguinis succes sioni conueniunt omnino, vt constat, ibi: Tuuieron por derecho, que el señorio del Reyno non lo ouies se, si non el fijo mayor, & ibi: Do quier que el señorio ouieron por linage. Sed vt specifice magis loquamur, & sigillatim legibus in contrarium adductis à præcitatis Authoribus respondeamus, non obstat l. septima, in fine, tit.[sect. 129] 1. part. secunda, ibi: E aun demas, que el Rey lo tiene por heredamiento, e el Emperador por election, & in l. octaua statim sequenti. ibi; Ca ellos no tan solamente son señores de sus tierras, mientras viuen, mas aun a sus finamientos las pueden dexar a sus herederos, porque han el señorio por heredad, lo que non pueden fazer los Emperadores, que lo ganan por eleccion, Nam in his legibus (vt ex ipsis aperte colligitur) duntaxat intendit Legislator constituere ius Regis in Regno suo, & apponere differentiam inter Reges, & Imperatores quoad succes sionem, vt scilicet Reges transmittant Regni succes sionem ad posteros suos, & isto respectu dicitur: Que los Reyes han el señorio por heredamiento, quia non est neces saria electio, vt eisdem Regnum deferatur, quæ in Imperatoribus neces saria est. Non verò eo respectu, quod iure hæreditario dicantur succedere, id si quidem compertum est dici non pos se extante decisione dictæ l. secundæ, tit. 15. part. 2. Ita sane & vere ex omnibus hucusque scribentibus, explicauit leges prædictas, solus Pelaez à Mieres, de maioratu, quarta parte, quæ st. 1. num. 49. & vide num. 50. vbi explicat l. duodecimam, tit. 1. part.[sect. 130] secunda, ibi: Por heredamiento han señorio los Principes e los Duques, e los otros grandes señores, & inquit verbum illud, par heredamiento, non es se intelligendum de succes sione hæreditaria, sed de succes sione sanguinis. Quod veris simum arbitror ex communi Interpretum sententia, dicentium, in maioratibus inferioribus succedi iure sanguinis, & non iure hæreditario, vt suprà vidimus. At lex illa non loquitur in Regni succes sione, sed aliorum inferiorum principatuum, obuenientium à Regali conces sione. Vnde validis simum argumentum ex ea deducitur, nam si in illis verbum, heredamiento, pro succes sione sanguinis, & generis accipitur, quare in Regni succes sione eodem modo accipiendum non erit? Et sic potius retorqueri poterit, nec vllo modo pro his Authoribus adduci, qui deferri Regna iute hæreditario, ex illa contendunt, quippe cum in aliis inferioribus maioratibus, in quibus iure sanguinis succeditur, verbum, heredamiento, sic accipiatur: sic ergo erit, atque æqualiter in Regni succes sione accipiendum, & ad eum sensum reducenda l. 9. tit. 15. pari. 2. ibi: La primera es, quando por heredamiento he reda los Reynos, id est succes sione sanguinis, & generis, vt suprà dixi. Et conuenit Pater Ludouicus Molina, tom. tertio,[sect. 131] de iustit. & iure, disput. 626. num. 9. in finalibus verbis, versic. ad confirmationem, fol. 397. vbi dicit, quod verbum, herectar, positum in dicta l. secunda, tit. 15. part. 2. sumitur latè pro eo, quod est succedere per mortem alicuius, siue titulo hæredis, siue alio titulo succedatur. Et quod hic modus loquendi frequens est in Hispano sermone. Et quod similiter dicitur, primogenium: Aun no auer heredado, ò auer ya heredado alios maioratus, in quibus succeditur iure sanguinis, neque habent rationem hæreditatis, sed fideicommis si, aut prælegati, aut maioratus. His ita constitutis, atque firmiter tenendo, quod in Regno succeditur, Iure sanguinis, succedit statim proximum, neces sarium dubium, vtrum inquam in succes sione Regni repræ sentatio admitti debeat? Et quidem cum dubium hoc penderet ex[sect. 132] resolutione præcedenti, an inquam in succes sione Regni, iure sanguinis, vel hæreditario succedatur, sicuti in illo fuerunt contrariæ, & diuers æ sententiæ, ita & in hoc, ij namque qui iure hæreditario succedi in Regno dixerunt, quasi neces sariò etiam repræ sentationem admittendam putarunt: qui verò iure sanguinis succedi in Regno as seuerarunt, diuisi fuere. Quamplures enim eo ipso repræ sentationi locum non es se putarunt: alij verò etiam repræ sentatione iure sanguinis conces sa, repræ sentationem admittendam docuerunt. Prout diuers æ hæ sententiæ colliguntur ex Tiraquello, de primogenitura, quæ st. 40. ex num. vndecimo, cum sequentib. Ioanne Lecirier, in eodem tractatu, lib. 2. quæ st. 25. ex num. 19. Grammatico, decis. 1. Alciato, lib. 8. Parergon. cap. 15. Couar. practic. cap. 38. num. 6. Acosta, de succes sione Regni, num. 29. & 30. & de patruo, & nepote, num. 2. & 3. Aluaro Valasco, de iure emphyteutico, quæ stion. 50. num. 2. & num. 12. Velasquez de Auendaño, in l. 40. Tauri, glos sa 2. ex num. 9. vs que ad num. 25. Ludouico Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 2. num. 9. & 10. & lib. 3. capit. 6. num. 3. Patre Ludouico Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 626. num. 4. & 5. & num. 12. per totum, latiùs disput. 632. & 633. Antonio Pichardo, ad tit. Instit. de hæreditatibus quæ ab intest. defer. tractatu de repræ sentatione, §. 2. numer. 29. & 30. & §. 30. numero 24. & 25. Ex quibus omnibus, & aliis quampluribus, quos ideo omitto, quia ab eisdem præcitantur, apparet, negari non pos se, quin articulus hic difficultatem contineret de iure communi, & valde controuersus es set; quamuis mihi magis placeret eorum Authorum sententia, qui etiam eo iure attento, repræ sentationi locum es se dixerunt. Apud nos autem, & [sect. 133] hisce in Regnis ex decisione l. 2. tit. 15. part. 2. antiqua difficultas ces sauit: ea namque lege Regia dis positum est, quod si filius primogenitus moriatur, antequam succedat in Regno, filio, vel filia primogenitis relictis, quod eius filius, vel filia debet cæ teris exclusis in Regno succedere. Idque in succes sione Regni expressè decisum est ex illa l. vt Molina, de Hispanorum primogen. lib. 3. dict. cap. 6. num. 3. recte animaduertit, & numer, sequentib. latiùs exornat. Pichard. etiam, vbi supra, & Auendañus, dict. glos s. 2. num. 17. qui num. 18. rectè annotauit pro ratione decidendi eiusdem l. secundæ, nihil obstare,[sect. 134] quod Regnum indiuiduum es set, & ob id videretur repræ sentationi locum non es se, sanguinis etiam iure deferri; & ideo etiam, videri, quod repræ sentatio admitti non deberet, quoniam ex vtroque repræ sentatio excludi non debuit sed potiùs admitti ex natura perpetuitatis, atque indiuiduitaris, & primogenituræ succes sionis eius. Quemadmodum in aliis primogeniis inferioribus pro ratione decidendi ad l. quadragesimam Tanri, suprà adduximus. Et in Regni succes sione, æqualiter procedere post tradita per Molinam, recte aduertit Auendañus, eadem glos sa 2. num. 14. & tribus sequent. Addiderim ego. dictæ l. 2. Partitæ decisionem, & iustam & æquam fuis se, atque etiam iuris decisioni, & rationi succes sionis Regni conuenientem omnino, & repræ sentationem eo in casu locum habere debere, potiùs declaras se, quàm de nouo induxis se: nam cùm ea opinio in Regni succes sione apud plures nationes, & gentes recepta fuis set, vt Tiraquellus, dicta quæ st. quadragesima, ex num. 13. probauit, atque fortis simis, & validis simis fundamentis, seu rationibus subsisteret, nec sine populi consensu, id introducere pos set, credendum equidem verisimiliter est, legem illam resecare voluis se antiquam controuersiam & difficultatem, atque eam opinionem amplecti, quæ & populi menti, & iuris rationi, magis consona videretur. Eò magis, quod rationes omnes illæ repræ sentationis introducendæ, videlicet quod pater & filius, vna & eadem persona reputentur, quod non videatur primogenitus defecis se, qui posteritatem, atque descendentes reliquit, quod potius repræ sentetur, quàm corrumpatur gradus, & filius adhuc videatur extare: rationes etiam omnes prolationis nepotis contra patruum sic fortiter, atque verè vrgerent in succes sione Regni, sicut in aliis succes sionibus, & ideo non diuersium ius debuit constitui, imò sic ex recta iuris ratione statui debebat, prout in dicta l. decisum inuenitur. Admis sa ergo in Regni succes sione repræ senta[sect. 135] tione, sic in eo succedi debebit, vt post mortem Regis vltimi Regni pos ses soris, linea recta semper succedatur, vt nec succes sio retrocedat, nec de vna linea ad aliam transitus fiat, vt probatur ex dict. l. secunda, tit. 15. part. 2. ibi: Pusieron, que el señorio del Reyno heredas sen siempre aquellos que vinies sen por linea derecha. Tradit Molina, de Hispan. primogeniis, lib. 1. cap. 3. num. 12. & sic nato, aut concepto vno primogenito post alterum, semper qui natus es set post alterum, censeretur immediatè vocatus ad Regnum post antecedentes, seu in defectum eorum, neque vnquam transitus es set ad collaterales, nisi deficiente omnino primogenito, aut linea recta primogenitorum in eo ordine. Inter eos autem, qui[sect. 136] in linea recta, atque in vno eodemque gradu sunt, maior natus cæteris est præferendus, ex eadem l. 2. ibi; Que el señorio del Reyno no lo ouies se sino el higo mayor. Et filius masculus, etiam ætate minor, præ feratur filiæ primogenitæ, vt ipsamet lege secunda, expres sum est. Masculo autem eiusdem lineæ, & gradus deficiente, filia fœmina cæteris masculis remotioribus præferatur, vt eadem l. secunda, probatur & deduxit Molina, lib. 1. dicto cap. 3. num. 8. & 9. quod si filius maior in vita parentis mortuus fuerit, filius vel filia eiusdem filij maioris filio secundogenito in Regni succes sione debet præferri, prout dict l. 2. expres sim decidit. Si autem linea recta descenden[sect. 137] tium deficiat, succes sio defertur proximiori, etiam transuersali, idque ex eadem l. Partitæ, ibi: Pero si todos es sos fallecies sen, deue heredar el Reyno el mas propinquo pariente que ouis se. Et tunc equidem debet considerari proximitas in Regni succes sione, non à primo Rege, sed ab vltimo eiusdem Regni pos ses sore, l. nona, tit. 1. part. 2. ibi: Que son mas propinquos parientes a los Reyes al tiempo de su finamiento. vbi Gregorius Lopez, verbo, de su finamiento, id notat. l. 2. tit. 18. part. 3. ibi: E si hermano no ouiere, nombrando el pariente mas cercano. Et ita declarauit Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. cap. 3. num. 13. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 326. num. 12. column. 1. fol. 400. in fine, ibi: Vltimo videlicet pos ses sori: Et ratio est vltra ipsosmet Authores, quia eam non sit persona instituentis, cuius proximitas valeat considerari, sed omnibus de sanguine, naturaliter, & neces sario succes sio deferatur, sequitur neces sariò, quod nulla alia proximitas considerari pos sit, quam Regis prædefuncti, in cuius locum sequens subrogatur. Quòd si Regni institutor fuis set, idem quoque dicendum es set ob eam rationem, quam in aliis maioratibus, mox re ferendi Authores considerarunt. In illis autem, an hæc proximitas considerari de[sect. 138] beat respectu vltimi pos ses soris maioratus, vel primi eiusdem institutoris: controuersa ideo, atquè difficilis quæ stio fuit, quod cum succes sio huiusmodi non fuerit naturaliter, aut neces sario alicui debita, sed de voluntate primi instituentis procedat, rectè potuit, ac iuridicè dubitati, vtrùm proximitas deberet considerari respectu primi instituentis, à quo omnes capere intelliguntur, an res pectu vltimi; pos ses soris, aut grauati. Et hanc quæ stionem in maioratibus inferioribus, & ordinariis, in quibus loquimur, tractarunt Hispani permulti, quos suo ordine commemorauimus. Gregorius Lopez, in l. 9. tit. 1. part. 2 : verbo, de su finamiento, & in dict. l. 2. tit. 15. part. 2. verbo, el mas propinquo pariente. Didac. Come, practicar. cap. 38. ex numero 1. cum seqq. Petrus de Peralt. in l. cum ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis 2. n. 15. & n. 23. D. Franciscus Sarmientus, in eodem §. in fidecommis so, ex num. 9. cum sequent. Ferdinandus Loazes, in l. filius familias, §. Diui, n. 107. ff. de legat. 1. Ferdinand. Vasq. Menchaca de succes sionum creatione. lib. 3. §. 27. n. 206. Tellus Ferdinandez, in l. 27. Tauri, n. 6. Roxas, in epitome succes sionum, cap. 32. numero 14. Optime Ludouicus Molina de Hispanorum primogenijs, lib. tertio, ca. 9. per totum, & libro 1. cap. 6. num. 27. Pelaez à Mieres, de maioratu, par. 2. quæ st. 8. Durandus, de arte testandi, tit. 5. c. 21. in fine. Caldas, de nominatione emphyteutica, quæ st. 24. num. 90. Velasquez Auendañus, in l. 40. Tau. glos. 20. numero 17. Humada, in l. secunda, tit. 15. part. 2. glos sa, el mas propinquo pariente. Iacobus Cancerius, variar. resolut. lib. 1. cap. 1. numero 59. Aluar, Valas. de iure emphyteutico, quæ st. 50. numero 34. Ioann. Gutier. pract. lib. 3. in antiquis, q. 66. num. 7. & 8. & 9. & in nouis, q. 67. eisdem numer. Pater Ludouic. Molin. tom. 3. & iustitia & iure, dis putatione 628. Hieronym. de Cæuall. practicar. commun. contra commun. quæ st. 398. Blas. Flor. Diaz de Mena, in addit. ad decis. Gam. 7. vbi latis simè, & ad decis. 200. num. 23. parte. 2. & ad decisionem 93. 1. parte. In fideicommis sis quoque & substitutionum ma[sect. 139] teria, difficilis eodem modo, atque intricata quæ stio visa est, & post vtrumque Socinum, & plurimos alios, quos citant, tractarunt eam ex profesto Roland. à Valle, in cons. 100. per totum, lib. 1. Ripa, Crot. Rubeus, Ruin. Caccialupus, Bologn. Zanch. Alciat. Fab. Accoromb. Fab. Eugub. Zuchardus, Iason, Tiraq. Marzarius, Castrensis, Alexander, Hieronymus Gabriel, Mantua, Beroius, Cephalus, Natta, Menochius, Hippolytus, Riminal. Tiber. Decian. Torniellus. Iulius Clarus, Marzar. Celsus Hugo, Gozadin, Paris. Tobias Nonius, Rota Auenion. Bursat. Osascus, & alij, quos vnum conges sit Antoniue Thesaurus decisione Pedemontana 64. num. 2. & 3. qui ipse per totam illam quæ stionem latis simè disputat: Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, libro tertio, interpretatione tertia, dubitatione quarta, solutione 33. à numero 33. vs que ad numerum 45. folio mihi 230. Matthæus Brunus, Rolandus, Cephalus, Pancirolus, Bursatus, Bonifacius Rogerius, Portius Imolensis, Francis cus Mantica, Franciscus Viuius, Iulius Clarus, Michaël Gras sus, & alij nonnulli, quos adduxit Blazius Flores Diaz, in addit, addictam decisionem 7. Gamæ. Et vltra relatos ibi, tractarunt etiam eandem quæ stionem, non solum in maioratibus, seu primogeniis Hispanorum, sed etiam in fideicommis sis, & substitutionibus, Hispani omnes, num. præcedenti præcitati. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. In. 2. & n. 64. & 76. optimè, & latè Alexander Trentacinquius, de substitutionibus, 4. part. cap. 12. per totum, Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 2. per totum, Iosephus de Rusticis, in cons. 2. num. 102. & multis sequentibus. Quod positum est post illius tractum, an & quando filij in condit. positi cense. vocati. Syluester Aldobrandinus, in cons. 31. num. 26. libr. 1. Sfortia Oddi, in cons. 39. num. 29. 30. & 31. Alexander Raudensis, post tractatum de Analogis, in appendice, prima part e, à num. 13. vsque ad numerum 67. & num. 118. Angelus Matthæatius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 2. cap. 15. per totum, & in commentariis, de via, & ratione iuris, lib. 2. c. 21. Ioannes de Monte Sperello, in cons. 125. num. 8. cum sequentib. Andreas Fachineus, controuersi. iuris lib. 5. c. 85. per totum. Ego verò, dubium hoc ex profes so disputandum, ideo, atque consultò non suscipio, quod videam ip sum à superioribus Authoribus, & aliis permultis, qui ab eisdem præcitantur, latis simè agitatum; nihilominus tamen, quia aliorum placita, & resolutiones duntaxat transcribere, seu referre, nec aliquid adiieere, siue sententiam suam non interponere, indignum equidem, & à quolibet, etiam mediocris viri ingenio alienum mihi videtur: & meam sententiam interponam, siue cui parti magis accedam, explicabo, & nonnulla (vt moris habeo) constituam. Et primo quidem, in omni succes sione id regu[sect. 140] late es se, vt vltimi molientis persona, non eius, à quo primó bona profecta sunt, inspici debeat: idque siue agatur de succes sione suorum, aut agnatorum, siue de succes sione cognatorum. Quod in succes sione suorum, probatur manifestè, in §. cum autem, Institut. de hæred. quæ ab intest. defer. l. 2. proximum, ff. de suis, & legitim, in succes sione agnatorum, in Lex duobus, & l. penultima, ff. vnde legitimi, §. proximus, Institut. de legitima agnat. succes sione: in succes sione quoque cognatorum expres sium est, in l. primæ, §. proximiores, §. proximum, & §. si quis proximior, ff. vnde cognati. Indéque, & consequenter es se, vt cum à lege pluribus defertur aliquid ea lege, vt aliquis eorum cæteris præferatur, tunc equidem donec ij, qui proximiores sunt in gradu, supersunt, posteriores non admittuntur, l. si filius qui patri, §. cum filius, in versiculo, & sine dubio, ff. de bonis libertorum, l. si plures, ff. de iure deliberandi, l. prima, §. si intra centesimum, versiculo: Si mortuus sit prior, statim sequens admitti debet. ff. de succes sorio edicto, l. peto, §. vltimo, ff. de legatis secundo. Idque in succes sione ab intestato rectè considerauit Molina (qui nullum textum citat) de Hispanorum primogeniis, lib. tertio, dicto capite nono, numero vndecimo, in versiculo, in succes sione autem, ibi: In successjione autem abintestato semper proximitas consideratur respectu vltimi morientis. Agnouit etiam Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 64. num. 3. in versic. addo ego textum. Deinde, in succes sione feudi proximitatem con siderandam es se respectu vltimi morientis, probatur ex decisione textus, in capite primo, de natura succes sionis feudi; vbi in feudo paterno quàmuis ex prouisione parentis deferatur, consideratur quoad succes sionem proximitas respectu vltimi pos ses soris, & is admittitur, qui proximior eidem reperitur: cuius dictum refert, & sequitur, & plura in eius comprobationem adducit Decius, in consilio 445. numero decimonono, & solo Decio relato, sic eum textum expendit Molina, dicto capite nono, numero decimoquarto, & vltra eum, sic quoque adnotarunt Calderinus, in consilio decimotertio, titulo de feudis, Angelus, in consilio 110. Cardinalis, in consilio 124. Rubeus, in consilio octauo, ad finem, quos rerulit Didacus Couarr. practicarum, capit. 38. numero primo, Socinus iunior, in consilio 86. columna vltima, lib. tertio. Tiraquellus, de retractu lignagier, §. 11 glos. 1. num. 19. Præterea, in succes sione Regni proximitatem es se considerandam respectu Regis vltimi pos ses soris, suprà deduximus, & ex dicta l. 2. titulo 15. Partita 2. & l. 9. titulo primo, eadem Partita, recte resoluit Molina libro 3. dict. cap. 9. num. 15. Denique, & in quacunque alia succes sione ac etiam in fideicommis saria, & substitutionum materia, idem quoque ob seruandum, & proximitatem respectu vltimi morientis considerandam fore: suadent sex illa fundamenta, quæ lib. 3. de Hispan. primogen. dict. capite nono, ex num. vndecimo vsque ad numerum 16. adduxit Ludouicus Molina: latiùs Angelus Matthæacius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 2. cap. 15. ex numero nono, vsque ad numerum 15. vbi pro hac parte expendit fundamenta decem. Sex Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, libro quinto, dicto capit. 85. alios plures sciens, consultoque hic non commemoro, quoniam ipsorum rationes, & fundamenta, ad ea in effectu reducuntur, quæ tres ij præfati, Authores afferunt. E contra tamen, atque in fideicommis saria, & sub stitutionum materia, non vltimi morientis, aut grauati, sed primi testatoris proximitatem considerari debere, suadere videntur sex aliæ rationes, quas eodem capite 9. dicti libri tertij, ex numer. 4. vs que ad numerum 11. Molina ipse perpendit, Fachineus quoque, dicto capite 85. ex versiculo, quod igitur, folio 510. Angelus Matthæacius, dicto capite decimoquinto, ex numero primo, vsque ad numerum 9. vbi etiam decem fundamenta expendit pro hac parte, sicut pro contraria expendere decem, suprà diximus, nonnulla Trentacinquius, de substitutionibus, 4. part. dicto cap. 12. Vtriusque autem partis rationes, & fundamenta, adeò Interpretes nostros excitarunt, atque dubios fecerunt, vt non modò in diuersas fuerint adducti sententias & opiniones, vt ex relatis apparet, sed etiam ipsimet sibi non constent, & modo vnam, modo aliam, atque contrariam opinionem fuerint amplexi. Quod videbit apertè, qui originaliter eos prælegerit, quos suprà præcitaui, maximè Rolandum dicto consilio 100. lib. primo, & consilio 70. numer, 73. lib. 3. Cephalum, in consil. 313. volum. 3. & in consil. 489. ex num. 67. & in consilio 493. ex numero 1. & in consilio 600. lib. 4. & in consil. 46. ex num. 20. libro primo, Tiberium Decianum, in consilio primo, n. 364. libro 1. & in cons. 21. & in cons. 25. & in consi 100. lib. 3. Franciscum Bursatum, in consil. 61. ex num. 18. libro primo, Bonifacium Rogerium, in consil. 43. ex num. tertio, libro primo Simonem de Prætis, Angelum Matthæacium, & alios relatos suprà. Aliquando etiam nec vnam, nec alteram opinionem amplectuntur indistinctè, sed dictinctione eas conciliant, siue distinguendo putant, veram re solutionem præfati dubij as sequendam. Id quod ex eisdem etiam Authoribus, quos suprà præcitaui, deducitur. Et per Thesaurum, dicta decis. 64. num. 4. & 5. Blazium Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decisionem 7. Gamæ. Horum autem contrarietas, & varietas adeò grandis ideò effluxit, siue proces sit, quòd verus intellectus §. in fideicommis so, l. cum ita, ff. de legatis secundo (ex quo præfatæ quæ stionis vera, & genuina re solutio pendet) certus non sit, sed potiùs sic incertus, atque difficilis, vt vtriusque opinionis Authores, eiusdem Iureconsulti placito, eademque, & vna decisione pro se adiuuentur, cùm verè pro duabus, ipsísque contrariis opinionibus vrgere non pos sit, sed vel vnam, vel alteram intendat probare. Ego verò, cùm textum illum magis crediderim[sect. 140] semper pro his vrgere, atque expendi debere, qui vltimi morientis, non primi testatoris proximitatem considerandam as seuerartunt, libentius equidem eam amplexus sum, & nunc amplector; nam & veriorem dixerunt infiniti ex superioribus Authoribus, prout in puncto, & rigore iuris as serit Alexander Trentacinquius, dicto c. 12. in finalibus verbis, & antea retulit multos, ipsam tenentes. As serunt etiam permulti, quos conges sit Antonius Thesaurus, d. decis. 64. n. 3. Iacobus Menoch in cons. 124. lib. 2. Tiberius Decianus, in cons. 25. & in cons. 100. volum. 3. & es se receptiorem profitetur, atque eam sequitur Marcus Anton. Pereg. de fideicommis siss, artic. 20. num. 3. idem quoque profitetur, quamuis contrariam su stineat, Angelus Mattheacius, de legat. & fideicommis sis, lib. 2. dicto cap. 15. num. 9. ac decem & octo fundamentis adductis, validis simè istam sententiam comprobat Ferdinandus Vasq. Menchac de succes sionum creatione, lib. 3. §. 27. ex num. 3. quamuis ergo aliquando ex præ sumpta testatoris mente, ex verbis adiectis, ex coniecturis contrariis, & circunstantiis occurrentibus, ex qualitate, & modo dispositionis, ex natura rerum, & aliis similibus, pars negatiua quod scilicet testatoris proximitas inspicienda sit, sustineri pos sit, ac etiam aliquando distinguere oporteat, ne erretur, prout distinguit, & nonnullos casus separat Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decision. 7. Gamæ, Thesaurus quoque dicta decision. 64. ad quos casuum specialium declarationem remitto, & semper verba dispositionis, modum loquendi, & præ sumptam mentem inspici debere admoneo, vt dixi: regulariter tamen ea erit probanda, & amplectenda opinio, quod scilicet proximitas respectu vltimi grauati, non primi testatoris sit inspicienda. Nec potest negari (si verum ama[sect. 141] mus) & verba dicti §. in fideicommis so, non torquemus, quin hæc pars eo in textu probetur, & triplex proponatur, & triplex proponatur ordo personarum quæ ad fideicommis sum admitti pos sunt. Ac primo quidem vocantur hi, qui nominati sunt, vt constat, ibi; In fideicommis so quod familiæ relinquitur, ij ad petitionem eius admitti pos sunt, qui nominati sunt. Secundò vocantur hi, qui in familia testatoris erant tempore mortis; proximiores tamen ipsis nominatis, id est, vltimis fideicommis sariis, quod constat ibi: Aut post eos omnes extinctos, qui ex nomine defuncti fuerint eo tempore, que testator moreretur. Tertiò, & vltimò vocantur, hi, qui ex illis qui admis si fuerunt post nominatos, procreati sunt proximo gradu: Vt optime, & verè explicauit Accursius ibi, verbo, ex his. Et con stat eodem in textu, ibi: Et qui ex his proximo gradu procreati sunt, quæ verba, siue referantur ad nominatos vi delicet, vt post nominatos extinctos, admittantur quiex his nominatis proximo gradu procreati sunt; quo modo post Socinum intellexerunt quamplures Authores ex his, quos suprà præcitaui. Siue referantur ad eos, qui in familia erant tempore mortis, vt sit sensus, post nominatos admitti eos, qui in familia erant tempore mortis, & post hos, qui ab eis proximo gradu procreati sunt, vt melius intellexit Accursius ibidem, & probarunt Rolandus, Menochius, Socinus, Decianus, & Menchaca, in locis antea relatis. Eruditè Molina, de Hispanarum primogeniis, lib. tertio, capit. nono, numer. 12. sequitur ergo, quod si in fideicommis so familiæ relicto, de quo in diti. §. agitur, post eos, qui ex nomine defuncti erant tempore mortis, admittuntur ij, qui ab eis proximo gradu procreati sunt, negari non pos se, quin proximitas non respectu testatoris debeat regulari, siue considerati, quoniam (vt vides) contingere potest, & frequenter contingit, quod existant alij de familia testatori proximiores, quàm ij qui ab vltimo fideicommis sario procreati sunt: prout Molina aduersus Couarru. optimè probauit eodem n. 12. nec rectè percipit Blazius Flores Diaz in additionib. ad dictam decisionem 7. Gamæ, quicquid magis circa eum textum se inuoluat. Secundò deinde & vltimò constituo, superiùs tradita, absque dubio & fortiori ratione in maioratibus perpetuis, & vinculis, atque in Hispanorum primogeniis locum habitura, in illis namque certis simum erit, proximitatem respectu vltimi pos ses soris considerandam es se, non verò respectu primi institutoris: modò vltimo pos ses sori proximior, à familia primi maioratus institutoris procedat: Prout rectè & constanter defendit Molina, lib. 3. dicto cap. 9. per totum: Et ita declarat num. secundo, & Molinam sequuti sunt omnes Hispani, suprà citati num. 138. & huic opinioni omnium prouinciarum vsum applaudere, & ita in praxi seruari as serunt post alios, Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæ st. 66. in antiquis, num. 8. & 9. Hieronymus Cæuallos, practicar. comm. contra communes, quæ stione 398. numero 3. Blazius Florez Diaz de Mena ad dictam decisionem Gamæ 7. in Versiculo, Quintus ca sus est, qui Author quamuis in fideicommis sis contrà tenuerit; in maioratibus tamen sic dicit communiter obseruari, atque apud omnes obseruandum. Quemadmodum ergo in Regni succes sione proximitas consideratur respectu vltimi Regis, cui succeditur, vt suprà probaui, sic & in aliorum maioratuum seu primogeniorum succes sione inspicienda, atque regulanda erit, vt nunc resoluimus. Similiter, sicut Regni succes sio perpetua est, non[sect. 142] solum inter descendentes, sed inter collaterales etiam, sic vt post filios & cæteros descendentes Regis vltimi, proximiori de domo & sanguine Regio in infinitum progrediatur, etiam vsque ad gradum millesimum: vt post Baldum, Iasonem, Decium , Ioannem Lecirier, Gratum, Curtium iuniorem, Rodericum Suarez, Cæpolam, & Guill. de Monferrat. resoluit Ludouicus Molin, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 3. num. 14. & post Couar. Gregorium Lopez, & Mieres, Velasquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 2. num. 11. & vltra locum Mieres ibi relatum, ipse quoque Mieres, de maioratu, 4. part, quæ st. prima, numero 50. in fine, & vltra eos, quos ipsi referunt, Martinus Laudensis, in tractat. de princip, quæ stione 443. Corsetus, de potestate Reg. 5. part. quæ stione 103. Antonius Gomezius, in l. 8. Tauri, numero 6. & in l. 40. num. 6. Roxas, in epitome succes sionum, cap. 32. num. 25. Marin. Freccia, lib. 2. de feudis, folio 249. columna 2. versiculo, Decimo, Lancelotus Conrad. lib. primo Templi omnium Iudicum, cap. 2. quæ st. 2. num. 5. & per totam, folio 100. columna 3. Franciscus Connanus, commentariorum iuris ciuilis, lib. primo, cap. vltimo, num. 8. fol. 74. columna prima, in principio, versic. at in Gallia, Andreas Gail. practicarum obseruationum, lib. 2. obseruatione 150. numero 6. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 8. titul. 12. numero 37. versiculo, sed hæc sententia, Simancas, de primogenitura, libro primo, cap. 10. ita etiam maioratuum omnium seu primogeniorum inferiorum succes sio perpetua es se debet, deferrique inter omnes de familia, etiam in millesimo, & vlteriori gradu exi stentes, vt copiosè & erudite comprobat. Didacus Couarru. variarum libro tertio, capite quinto, numero 4. & sequitur Molina, lib. primo, dict cap. 3. numero 14. Erit tamen differentia in hoc, quod licèt maio[sect. 143] ratuum inferiorum succes siones finiantur, finitis vocationibus omnibus, à primo institutore factis, adeò quod respectu vltimi, bona indicentur libera, & in eis vltimus pos ses sor liberam habeat dispositionem: argumento l. qui solidum. §. prædium. l. cum pater. §. libertis. ff. de legatis secundo. l. 2. C. quando dies legati cedat, intelligendo tamen iuxta ea, quæ latiùs obseruauit Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. [sect. 144] cap. 4. à num. 13. vt scilicet in maioratibus perpetuo familiæ fauore relictis, intelligi non pos sit res pectu vltimi vocati, sed vltimi de familia, quocunque gradu sit, ita vt eius respectu bona sint libera, liberáque similiter eorum dispositio, intelligendo semper, prout Molina ipse latiùs declarat, & ego prosecutus sum, harum controuersiarum iuris, lib. 2. [sect. 145] cap. 22. vbi plena & absoluta manu tractaui. In Regni tamen succes sione diuersum ius constituendum erit, nam licet ad vltimum de familia Regnum perueniat, non fit liberum eius patrimonium, aut libera ipsius dispositio Regi non datur, sed tunc tota Regia potestas, & dignitas, vniuersalis iurisdictio & Regni dominium in populum deuoluitur, vnde exiuit, vsquequo nouum Caput ab ipso eligatur, ita disponit Regia lex 9. tit. 1. part. 2. vbi Gregorius Lopez, verbo, Non auiendo, deducit, quod deficiente succes sore sanguinis, regnicolæ, seu populus eligit Regem de iure gentium, vt dicit Baldus ibi relatus. Ex quo colligitur, & suprà dictum fuit, Regnorum succes sionem non alicuius iudicio aut dispositione, sicut primogenia inferiora, sed antiquis sima consuetudine, & à iure gentium deferri, & deriuari. Sequitur Corsetus de potestate Regia, prima parte, quæ st. 2. numero 4. Laudensis, de Principe, quæ st. 175. Cos mas, in proœmio pragmatic. sancti. verbo, Primogenito, Tiraquellus, de primogenitura, quæ stione 17. opinione 9. numero 2. & 3. Antonius Gomezius, in l. 40. Tauri, num. 4. Emmanuel Costa, de succes sione Regni, pagina 195. versiculo, mihi: vbi commemorat à populo Lusitano ita factum fuis se tempore Regis Ferdinandi: nam cùm eo mortuo nullus es set de sanguine Regio legitimo populi, Magnatésque Regem sibi elegerunt. Cagnolus, in l. prima, numer. 46. ff. de origine iuris, Ferdinand. Vazq. Menchaca controuersiar. illustrium, cap. 22. num. 12. Et de his hactenus, quæ ad septimam principalem huius capitis obseruationem, & in Regnis succes sionem, atque repræ sentationem pertinent, Nunc vero, atque octauo loco principaliter con stituendum, atque obseruandum erit, dubitari communiter, vtrum dictæ l. 40. Tauri decisio, quæ in nepote ex filio prædefuncto loquitur, procedat etiam in nepte, & consequenter, vtrum neptis ex filio primogenito præmortuo, patris personam repræ sentet, & secundogenitum excludat. Et quidem pro huiusce articuli explanatione præ [sect. 146] mittendum erit inprimis, quod fœminæ regulariter succedunt in quocunque maioratu, & in Regno, & in Ducatu, sicut masculi; dummodò non adsint masculi in eodem gradu, licèt ætate minores, & sic cum in proximiori gradu sunt, excludunt masculum remotionem à succes sione, vbicunque expres sè non excluduntur à succes sione, vel per tam euidentes, & à iure approbatis simas coniecturas, vt salua mente testantis, ab eis recedi non possit. Prout vtrumque latiùs obseruarunt, atque comprobarunt Andreas Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. tertia, num. 6. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. capite quarto à principio, Antonius Gomezius, in l. 40. Tauri, num. 8. & ibidem Velazquez Auendañus, glos sa nona, à principio, & numero 33. Burgos de Paz senior, in consil. 29. num. primo, & numero 17. & sequent. & numero 66. & in proœmio legum Tauri, num. 126. & 127. Pelaez à Mieres, de maioratu, part, 2. quæ st. 6. num. 2. & num. 20. & 21. Ioannes Gutierrez, in consilio 13. num. 11. & num. 13. & 14. & 30. optimè Cephalus, in consil. 251. per totum, lib. 2. Couarr. Auiles, Roxas, Aluarus Valascus, Matiençus, Azeuedus, Peregrinus, Caldas Pereira, Achilles Pedrocha, & Blazius Flores Diaz de Mena, quos in hoc conges si, & ita quoque resolui, quotidianarum harum controuersiarum iuris, cap. 4. num. 159. & 160. libro 2. & vide eodem cap. 4. numero 65. 66. & [sect. 147] 67. vbi dixi, fœminas propter masculos remotiores, ex coniecturis non aliter exclusas censendas es se, quàm si coniecturæ indubitatæ fuerint, & euidentis simæ; vel nisi euidenter aut clarè constet de testatoris voluntate, aut verba expres sis sima sint. Et retuli Molinam, libro 3. de primogeniis Hispanorum, cap. 4. num. 38. Mieres, dicta quæ stione 6. num. 2. & numero 6. in fine. Aluaradum quoque, Ioannem Gutierez, Alexandrum Randensem, Petrum Surdum, Burgos de Paz, & Tiberium Decianum, in locis ibidem commemoratis, & per totum caput, late atque ex profes so explicaui, quando fœminæ propter masculos remotiores censeri debeant exclus æ, vel non, ita vt ibi dicta, huic quæ stioni maximè neces saria sint, & hoc in loco forent scribenda, prout Auendañus in hac eadem repræ sentationis materia scripsit, in d l. 40. Taur. glos sa 9. nisi ibi fuis sent sic plenè resoluta. Hoc ita supposito, facilis erit dubij propositi[sect. 148] resolutio, quemadmodum enim nepos ex primogenito præmortuo ante mortem aui, patruum excludit, & in maioratus succes sione præfertur; ita equidem & neptis patruum, siue filium secundogenitum excludere debet, ac in succes sione præferri: habet enim in hoc casu verum & solidum ius primogenituræ. Quod post Petrum à Bella pertica, Ca strensem, Socinum, Corneum, & Couarr. rectè resoluunt Molina, de Hispan. primogeniis, libro 3. cap. 8. num. 10. Auendañus, in dicta l. 40. Tauri, glos sa 9. num. 2. Mieres, de maioratu, parte 2. quæ st. 6. numero 7. & numero 17. & numero 20. & 21. Matien çus, in l. 5. titulo 7. glos sa prima, num. 5. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, & ibidem Azeuedus, numero 4. Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad deci sionem 59. Gamæ, versiculo, Quinta est, dicens, quod neptis ex filio masculo maiori, qui in maioratu debebat succedere, excludit patruum etiam mas culum, fratrem minorem sui patris; non quia repræ sentat eius masculinitatem, sed quia descendit ex linea primogeniti, & non debet fieri digres sus ad aliam lineam. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputatione 629. num. primo, versiculo, dubium est, & num. 2. folio 438. & 439. Idque in Regni succes sione expressè probatur in l. 2. titulo 15. part. 2. & in aliis succes sionibus l. 9. tit. 13. part. 6. & l. 4. tit. 4. part. 3. Sicque accipiendum erit regulariter, nisi ex voluntate institutoris maioratus expres sa, vel ex con[sect. 149] iecturis probatis simis & liquidissimis constet, fœ minam es se excludendam propter masculum, etiam lineæ & gradus remotioris; tunc namque neptis à patruo excludetur, vtpote cum ex voluntate institutoris, dictæ l. 40. Tauri dispositio, & superior resolutio debeat ces sare: & ita explicauit Molina, lib. 3. dicto cap. 8. numero 10. ad finem, sequuntur Auendañus, dicta glos sa 9. num. quinto, Matiençus, in dict. l. 5. tit. 7. glos sa prima, num. 5. Blazius Florez Dias de Mena, dicto versiculo, Quinta est, Mieres, dicta quæ stione 6. numero 20. & 21. Pater Ludouicus Molina, in loco supra citato. Idcirco, (vt suprà dicebam) quæ ad hæc spectant, vt pleniùs attingas, vide omnino ea, quæ lib. 2. harum quotidian. controuersiarum iuris, cap. 4. latè & vtiliter obseruaui. Pro nunc autem, dum quæritur, an repræ sentatio neptis excludatur ex Maioratu fœminas propter masculos excludente, distinguendum erit, prout distinxit Molina, libro 3. dict. cap. 8. numero 8. 9. & 10. & ex superioribus quoque colligitur; nam aut fœ mina in eo maioratu propter masculos etiam remotioris lineæ & gradus exclusa est, & tunc dicendum erit, neptem à filio primogenito relictam, à patruo in successione maioratus excludendam es se, quia masculinitatis qualitas non potest (vt statim dicetur) à nepte repræ sentari; maioratus autem instu tutor non tàm lineæ, & gradus propinquitatem, quàm masculinitatem & agnationem considerare voluis se censendus est, vt Molina, dict. num. 8. singulariter aduertit, & adducit, atque explicat textum, in c. vnico, de eo qui sibi & hæredibus suis, de quo etiam[sect. 150] textu vide Auendañum, in dicta l. 40. Tauri, dicta glos sa 9. numer. 30. & 37. Aut vero solum in eadem linea & gradu masculi fœminis præferuntur, vt communiter in omnibus maioratibus contingere solet; & in dubio credendum est, donec aliud apertissimè non constet; & tunc neptis præfertur, & patruum excludit, prout concludenti ratione Molina ipse, d. numero 10. probauit, & sequuti fuere suprà relati Authores. Eleganter Pater Dudouicus Molina, tom. 3. disputatione 629. num. 2. vbi Molinam sequitur, & latiùs id explicat, Auendañus etiam, dicta glos sa 9. numero 37. & ita tenendum est, quicquid aliter intellexerit Peralta, quem retulit, & improbauit Mieres, vbi suprà, dicto numero 20. & declarauit Molina, dicto numero 10. quicquid etiam Peraltam minus bene sequutus fuerit Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ stione decimaseptima, numero 31. Cæterum, si masculus ex fœmina, & fœmina ex[sect. 151] masculo ad successionem maioratus simul concurrerent, & agerent de succedendo vltimo pos ses sori transuersali , & in eodem gradu es sent, quod masculus fœ minæ debeat præferri, scripserunt Ancharanus, Bald. Fulgosius, Aretinus, Iason, & Tiraquellus, & magis in terminis Caballinus & Gregorius Lopez, quos omnes citauit, & ita in terminis annotauit Velazquez Auendafius, in dicta l. 40. Tauri. glos sa 9. num. 75. qui dixit, pro eis facere textum in dicto cap. vnico, de eo qui sibi & hæredibus suis, vbi masculus ex fœmina fœminæ ex masculo præfertur. Dixit etiam, hoc facere pro iure nostri potentis simi Regis Philippi secundi in succes sione Regni Portugaliæ ad[sect. 152] uersus Catharinam Ducem de Bragança, erat enim Catharina filia Infantis Eduardi, & neptis Emmanuelis, à quo omnes proces serunt, qui Regni succes sionem prætendebant, & Philippus Rex no ster, filius Infantis Isabellæ Imperatricis, & nepos etiam Emmanuelis, ambóque de succedendo patruo agebant: vnde Rex noster Philippus, à fœmina ætate maiori descendens, ipseque masculus, & maior, exclusit Catharinam, quæ licèt à masculo descenderet, non tamen repræ sentabat masculinitatem Eduardi patris eius, sed potius à masculo maiori ex fœmina descendenti excludebatur, secundum Ancharani, & aliorum doctrinam, quos suprà citaui. Et hactenus Auendañus. Vltra quem idip sum probauit expres sim, & masculum ex fœmina[sect. 153] prætulit fœminæ ex masculo, Ioannes Cephalus in cons. 251. n. 42. & 43. lib. 2. vbi in ducatu Alburchensi ex facto interrogatus, respondit, masculis & fœminis in diuersis lineis, simul concurrentibus, & ab eodem stipite prouenientibus, præferri masculum fœminæ. In eámque sententiam refert Curtium iuniorem, in tractatu de feudis, prima parte, num. 25. & Iserniam, in titulo, de eo qui sibi & hæredibus suis masculis, qui ita tenuerunt per textum, in cap. 1. illius tituli, fuit etiam in eodem placito, & Ancharani sententiam probauit Alexander Raudensis, in con sil. 141. num. 102. & num. 156. inter consilia vltim. voluntatum, lib. 2. Blazius Florez Diaz de Mena, in addit. ad decisionem 51. Gamæ, qui sic as serit practicari, & inquit communiter concludi; quod etiamsi maioratus procedat à fœmina, & masculus sit fœmina descendens, præfertur quamuis minor, fœminæ in pari gradu existenti, etiamsi descendat ex masculo. Pelaez etiam Mieres, relatus infrà, num. 155. & Isernia, & Gregorius Lopez, relati quoque infrà num. 157. & ij quidem Authores loquuntur, quando maioratus nunquam peruenit ad lineam aliquam maioratum prætendentium, siue in eorum Authoribus nunquam initium sumpsit, tunc namque si peruenis set, donec ea linea duraret, lis es se non pos set; Sed quando (vt dixi) vltimus pos ses sor transuersalis absque liberis, & descendentibus deces sit, nec caput lineæ alterius cœperat: Et in eisdem terminis eandem quoque tenuit sententiam Antonius Gomezius, in l. 40. Tauri, num. 63. dum dixit, quod si maioratum instituens, ad eius succes sionem masculos inuitauit, & in defectum eorum, fœminas; & contingat, quod sit finita & extincta linea masculorum, & tantum superest linea fœminina, & ex ea reperiuntur masculus & fœmi[sect. 154] na, quod masculus præfertur: Per textum in dicto cap. primo, de eo qui sibi & hæredibus suis. Et quia eo ipso, quod maioratum instituens, prius vocauit masculos, & in eorum defectum fœminas, videtur semper velle præferre masculum. Id quod & aliorum Authorum resolutione, & placito comprobari potest, videlicèt, vsque adeò masculos ex fœmina, fœminis in succes sione maioratus præferri, quod vbi dispositio tàm masculis, quàm fœminis conuenit, nec agnationis conseruationem re spicit, appellatione masculorum comprehenduntur masculi ex fœminis nati, & fœminas etiam ex masculis excludunt, quia tales verè masculi sunt, & tanquam masculi ex propria vocatione, atque speciali dispositione, succedere debent, nec ascendentium consideratio habetur, secundùm Castren sem, in l. prima, num. 3. in fine, C. de conditionibus insertis, Corneum, in cons. 246. num. 5. & 6. lib. & post alios tradunt Peralta in l. cum pater, §. à filia, num. sexagesimoquarto, ff. de legatis secundo, Modernus Paris. in consuetu. Paris. tit. 1. §. 16. num. 7. Molina, de Hispanorum primogeniis lib. 3. cap. 5. num. 48. Beroius, in consil. 120. per totum, maximè num. vigesimotertio, lib. 2. & indistincte, quòd[sect. 155] in quocunque casu, etiam in dubio, ac etiam si filius maior vocetur, quod masculus debeat fœminæ præferri, quando fœmina non est in gradu proximiori, sed in eodem gradu versatur, contra Gamam, & alios, cum aliis pluribus defendit con stanter Blazius Florez Diaz de Mena in additionibus ad decisionem 51. & 340. eiusdem Gamæ; vbi as serit ita practicati quotidie, & admonet videndos Authores ibi relatos. Et vltra illos, idem quoqua resoluit Pelaez à Mieres de maioratu, parte secunda, dicta quæ st. 6. num. 27. & 28. vbi retulit dictum consilium Ancharani, 339. & num. 29. inquit, mas culum in dubio fœminæ præferri, non habita con sideratione ascendentium eorum. Et repetit n. 67. & 96. & citat textum in dicto cap. primo, de eo qui sibi & hæredibus suis. Item eodem num. 67. obserua[sect. 156] uit, quod si fœminæ duæ ad succes sionem maioratus concurrant, quæin eodem gradu sint, præferri debet fœmina nata ex masculo. Denique supe[sect. 157] riora omnia confirmantur authoritate Iserniæ (quem nullus prædictorum citauit) is enim Author, in capitulis Regni, verbo, Feudum hodie mortuo feudatario, versiculo, Quæro feudatarius habet filium. Postquam dubitauit de articulo illo, quando mortuo primogenito, & secundogenito superstitibus nepotibus, minore natu ex primogenito, maiore vero ex secundo, auus moritur, cui ex nepotibus succes sio deferri debeat; vel si acciderit ex primogenito superes se fœminam, ex secundogenito masculum: concludit, inter nepotes istos seruandam es se prærogatiuam sexus, & ætatis sicut inter masculum & fœminam, vt masculus præferarur fœminæ, & inter masculos, maior minori. Et postmodum subdit in hunc modum: Sed quid in collateralibus, vt fratribus & nepotibus ex eis, an seruentur prædicta, dico quod sic, licet hic non dicatur hoc, vt glos sa, in verbo, succedant. Et sic secundum Iserniam inter collaterales non est alius succedendi ordo, quàm prærogatiuæ sexus, & ætatis, quod est notandum. Et apertius, atque eruditè traditur per Modernum, in consuet. Parisien. dict. titul. 1. & §. 16. num. 3. in hæc verba: Pone pos sidentem multa feuda, defectum es se sine liberis, relictis nepte ex fratre, & nepote ex sorore prædesunctis, vter succedat, & recte considerando totam nostram consuetudinem, omnino dicendum est, quod solus nepos ex sorore succedet, & non excludetur à nepte ex fratre, imò dicta neptis quantumcunque sit agnata defuncto, excludetur respectu feudalium dumtaxat, per dictum nepotem cognatum defuncti. Est autem notandum, quod consuetudo, de quæ ibi loquitur, masculum & fœminam vocat, vt ex verbis ipsius apparet, masculum tamen in æquali gradu præferendo. His non relatis, idem quoque, videlicet inter æquales gradu habendam es se considerationem prærogatiuæ sexus, & ætatis, nec alium quærendum succedendi ordinem, cùm plures transuersales ad succes sionem concurrunt: clarè tenuit Gregorius Lopez, in prima opinione, in l. 2. tit. 15. Partita 2. verbo, El mas propinquo pariente, versiculo, sed pone iuxta istam legem, vbi cum versaretur in succes sione Regni, quæ siuit, si moriatur Rex relictis duobus consanguineis in æquali gradu, quis eorum debeat præferri, & inquit, inter masculum & fœminam, habendam es se rationem prærogatiuæ sexus dumtaxat, vt masculus præferatur fœminæ; & ætatis, si ambo sint mas culi, aut ambo fœminæ. Hæc tamen omnia, licèt ita communiter recep[sect. 158] ta, atque à præfatis Authoribus adnotata, dubitandi rationem non leuem, maximum potius in se continent, attenta decisione dictæ l. 40. Tauri. Nam si verum est, repræ sentationem ibi vsque in infinitum concedi, non modò inter descendentes, sed etiam inter transuersales, vt cum Molina, & aliis constanter suprà resoluimus. Deinde ex deci sione eiusdem l. Tauri, non tam gradum, quàm per sonam patris repræ sentari, vt ibidem diximus, & validis simè tuetur Molina, lib. 3. dict. cap. 6. num. 48. & 49. fœmina proculdubio ex masculo, cùm mas culi personam repræ sentent, videtur, quod mas culo ex fœmina præferri debeat, vtpote cum ipse fœminam, & non masculum valeat repræ sentare. Sed huic dubio facilè satisfieri potest, si animaduertamus, masculum ex fœmina in casu proposito ideò præferendum, quod in æquali gradu est cum fœmina ex masculo, & in dubio atque regulariter[sect. 159] masculus fœminæ præfertur, vt suprà diximus, mas culinitatis autem qualitas in consideratione ideò non habetur, vt fœmina præferatur, quia nec illa transmitti in filiam, nec repræ sentari potest. Id quod omnes Authores relati suprà, ex num. 151. vnanimiter sentiunt, & apertè constituunt quòd quamuis filia personam & gradum patris in proximiori gradu existentis, repræ sentare valeat, vt alios à succes sione maioratus excludat, prout neptem excludere, quando fœminæ non excluduntur; suprà diximus: tamen masculinitatem, siue sexum patris repræ sentare non valet, qualitas namque sexus masculini in fœminam patrem repræ sentantem non transit, nec in genere, nec in specie pos sibile es se potest, quod illa in fœmina repræ sentetur, hec potest vllo tempore secundum naturam id contingere, Ita sanè docuit. Bartolus in l. liberorum, num. 13. ff. de verborum significatione, cuius doctrinam sequuti fuêre Fulgosius, Alexander, Iason, Alciatus, Craueta, Portius, Cephalus, & Peralta, quos adduxit Molina, & ipse sequitur de Hi spanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 49. qui inde deduxit cautè, & deliberatè appositum fuis se in dicta l. 40. Tauri, quod filius representet personam patris, per illa verba, De manera que el hijo mayor, y sus hijos y descenaientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres, aunque sus padres no ayan sucedido en los mayorazgos. Quibus ideo introducta est repræ sentatio ad eum modum, vt nulla in futurum maneret dubitandi ratio, quin qualitates personales filiis communicentur, lex enim non dixit, representen, simpliciter, siue non dixit, Representen el grado de parentesco, o de proximidad de sus padres: quo casu neptis ex filio primogenito non pos set ex repræ sentatione gradus parentis, filium secundogenitum masculum excludere; imò ex dicta doctrina Bartoli, à filio secundo masculo excluderetur, cum filia non pos set sexum patris repræ sentare, & sic merito disponitur, quod qualitas personæ parentis, quæ ibi repræ sentatur, & qualitas primogenituræ, ex qua neptis in linea primogenitorum constituitur, & subrogatur, & per sona parentum repræ sentata, præferuntur filij & descendentes omnibus illis, quibus pater, si viueret præferendus es set. Quòd autem qualitas masculinitatis in fœmina repræ sentetur, nec in ea lege statuitur, nec etiam statui potest, vtpote cum id (vt antea dicebam) nullo modo pos sibile es se pos sit: alias verò qualitates repræ sentare, & pos sibile, & facile est; idcirco, cautè & deliberatè (vt Molina dicebat) ita cautum fuit ea in l. imò & neces sarium omnino fuit: nam vltra præfatam doctrinam Bartoli (quâ solùm Molina adducitur) quod filius dumtaxat repræ sentaret gradum & locum patris, non autem eius personam, ætatem, & alias ipsius qualitates: velut expres sim dixit Bartolus, in l. is potest, num. 8. ff. de acquirenda hæreditate. quem ibi sequuntur communiter Doctores secundum Iasonem, num. 14. Marantam, in repetitione, num. 104. Grammaticum, decisione prima num. 8. idem Bartolus, in l. prima, §. si su nepos, ff. de collatione dotis, columna prima, ad medium, & in l. 2. num. 1. C. de liberis præteritis, vbi Baldus, num. 4. Salicetus, num. 3. Corneus, num. 1. Alexander, num. 6. Aretinus, num. 1. Iason, num. 3. idem Alexander, in consil. 20. num. 3. & num. 8. volumine primo, & ibi Caballin. in addit. qui alios Authores refert: Tiraquellus quoque, de primogenitura, quæ st. 40. num. 116. Cephalus, in consil. 16. num. 37. lib. 1. Chas saneus, in consuet. Burg. §. 10. num. 6. Bartoli denique doctrinam, masculinitatem inquam nunquam repræ sentari, vltra eos, quos Molina commemorauit, sequuti fuere Socinus, in consil. 153. num. 20. lib. 2. Socinus iunior, in consil. 1. num. 59. lib. 1. Ruinus, in consil. 161. num. 13. lib. 3. Cumanus, Castrensis, Alexand. Decius, & alij, cum quibus Grammaticus, decisione 63. num. 11. & 15. Curtius iunior, num. 25. in l. venia. C. de in ius vocando, & ibidem Curtius senior, in repetitione, num. 14. & 15. Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. 40. num. 53. Alexander Raudensis, in consil. 141. num. 156. inter consilia vltimarum voluntatum, lib. 2. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 42. ibi: Ergo per repræ sentationem neptis fœ mina nunquam potest as sumere naturam sexus masculini. Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 59. versiculo, Quinta est, vbi cum loqueretur de nepote ex filio primogenito, & dixis set ipsam per repræ sentationem excludere debere fratrem secundogenitum, patruum eius, à succes sione maioratus, subdit statim, Non quia repræ sentat eius masculinitatem, sed quia descendit ex linea primogeniti, &c. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iu stitia & iure, disputatione 627. num. 10. & 11. fol. 421. qui etiam sequitur Molinæ obseruationem ad dictam l. 40. Tauri, Ioannes Gutierrez. practicarum, lib. 3. quæ st. 66. num. 21. eandem etiam Bartoli doctrinam & iterum sequutus est Molina ipse, lib. 3. cap. 6. num. 8. Et secundum hæc, duo ex hactenus dictis deducuntur, ad quæ ita dilucidè & di stinctè, cæteri non animaduertunt. Primum, quod vbicunque fœmina ex repræ sentatione personæ parentis succedit, non potest repræ sentare qualitatem masculinitatis, quæ in ip sa non inuenitur: Et inde, quod filia priuilegiatam[sect. 160] succes sionem, siue eam, quæ patri ob qualitatem masculinitatis competeret, si viueret, non potest prætendere, quia sexum patris (vt dixi) non repræ sentat. Quod egregie scripsit Petrus de Monteforte, in consilio inserto in lectura Afflictis, de natura succes sionis feudi, sub num. 41. 45. & 46. Zanchus, in responso pro Triuultiis, sub num. 18. Ioannes Bolognetus, in consil. 8. sub num. 9. latiùs in consil. 9. num. 47. & num. 50. 51. & 57. Tiberius Decianus, in consil. 9. num. 18. lib. 2. Alexander Raudensis, in consil. 141. num. 64. & tribus sequentibus, inter con silia vltimarunt voluntatum lib. 2. Secundum, personæ parentis repræ sentationem, in dict. l. Tauri conces sam, sic concedi, vt filius, vel filia personam parentis repræ sentando, primogenituram, prælationem, & cæteras qualitates consequatur, quæ in patre erant, nec ad gradus dumtaxat repræ sentationem restringatur. Idque non otiosè, aut sine maximo mysterio ea in l. factum; ideò potius, quod de iure communi, solum gradum parentis repræ sentandum, aut filios in locum parentum ingredi, nonnullis in iuribus, aut fere in omnibus de hac materia loquentibus, dictum es set. Nam in §. cum filius, Institut. de hæred. quæ ab intestat. deferunt. dumtaxat dicitur, In patris sui locum, & in authent. de hæredibus ab intestat. venient. §. si quis igitur descendentium, sic scribitur: In proprij parentis locum succedere. & in §. si autem cum fratribus, ibi: In propriorum parentum suocedentes locum. Et in authent. vt fratrum filij, sic quoque cauetur in illis verbis, Paternum adingredientes gradum: ideò etiam, quod Interpretes nostri, Bertoli vestigia sequuti, quod filius solum repræ sentaret gradum & locum parentis, non autem eius personam, & alias qualitates, as serebant communiter, vt constat ex relatis supra, num. 159. in versiculo, imò & neces sarium omnino fuit. Ergo vt hæc omnia ces sarent, & filiis plenius remaneret in futurum consultum, plenior conces sa est repræ sentatio, nec ita restricta; quod est notandum, quia dilucidè magis (vt dixi) quam antea fuis set explicatum, nunc est; & addendum his, quæ in eodem proposito obseruauimus suprà, num. 51. Verumenimvero, adhuc remanet scrupulus alius, siue vt omnes dubitandi rationes euertantur, neces sarium est inquirere vnum, quod in eadem, l. 40. Tauri, expres sum non fuit, siue expressè non aperitur; supposito inquam, quod ex decisione legis illius, & communi huius Regni Interpretum sententia, planum equidem est, primogeniti defuncti filium, aut descendentes ab co, personam parentis repræ sentando, ad succes sionem maioratus admitti, & alios omnes excludere; vtrum scilicet filius ex persona patris, an vero ex propria ip sius persona succedere dicatur eo casu? Ibi namque dumtaxat dicitur, Que el hijo mayor y sus hijos por su orden representen la persona de su padre, sed non exprimitur, an huiusmodi repræ sentatio, ex propria filiorum, an ex persona parentis contingat? Et pro absoluta explicatione obseruandum erit, quod in hac materia succes sionis per viam repræ sentationis vnius in locum alterius; duplex tantum repræ sen[sect. 161] tatio reperitur, vt suprà in initio huius capitis dixi: vna quidem, quæ dicitur repræ sentatio gradus; alia, repræ sentatio personæ. Secundùm primam[sect. 162] speciem, nepos repræ sentat patrem in succes sione aui, vel proaui, & dicitur repræ sentare gradum, non personam, quia non ex persona patris de medio sublati, sed ex propria succedit. Secundum[sect. 163] verò alteram speciem, filius fratris repræ sentat patrem in succes sione patrui, & sic collateralium, & dicitur repræ sentatio personæ, quia nepos iste ex fratre, succedit patruo vnà cum alio fratre defuncti, non ex persona sua propria, quia es set remotio, sed ex persona patris sui, qui erat æqualis in gradu ipsi desuncto cum alio fratre superstite: Vt declarant communiter Doctores, & in specie Bartolus, in l. prima, §. si sit nepos, ff. de collatione dotis, & in l. prima, §. si sit filius, ff. de coniungend. cum emancip. liber. eius, & in l. si anus, quæ st. 2. per illum, & ibi Baldus, in 4. oppositione. Corneus etiam, & Aretinus, Alexander, Salicetus, & Iason, C. de liberis præteritis, idem Alexander, in consil. 4. num. 13. lib. 4. & in consil. 13. num. 20. lib. 1. Decius, in consil. 443. num. 29. Chas saneus, in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 7. §. 10. num. 1. & num. 7. versiculo, & ideo, & rursus num. 36. versiculo, verum, & in consil. 53. num. 18. Rubeus, in consil. 149. num. 10. Afflictis, decisione 21. columna 2. num. 6. Grammaticus, decisione 63. num. 5. & de communi sententia testantur Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 4. tit. de succes sionibus ab intestato, conclusione 1. num. 6. Franciscus Bursatus, in consil. 67. num. 24. lib. 1. Et ad hæc reduci debent quæ in proposito, vbique scripta hactenus fuerint, & in specie magis loquendo, quæ obseruarunt Authores permulti commemorati per Tiberium Decianum, in consil. 1. num. 351. & 352. & in consil. 7. num. 78. lib. 1. Ioannem Cephal. in consil. 16. num. 37. lib. 2. & in consil. 431. num. 23. & sequentibus, lib. 3. Franciscum Bursatum, in cons. 170. num. 2. lib. 2. Zanchum, in §. cum ita, l. hæredes mei, ff. ad Trebel, num. 851. Beroium, in consil. 149. num. 11. & 12. lib. 2. Auendañum, in l. 40. Tauri, glos. 17. num. 30. Petrum Antonium de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 143. Barbosam, in l. post dotem 41. num. 53. ff. soluto matrimonio, Iacob. Cancer. variar. resol. cap. 5. num. 10. Antonium Pichardum, ad titulum Institut. de hæred, quæ ab intest. defer, tractatu, de repræ sentatione, §. 2. num. 17. nam dum dicunt Authores illi ab eis relati, ac ipsi sequuntur, quod quando filij succedunt per repræ sentationem in locum parentum, dicuntur venire ex persona propria, non verò ex persona parentis; quod etiam ex communi profitetur Cacheranus, in consil. 72. num. 27. & declarat num. 28. Sic sane debent intelligi, prout nunc declarauimus, scilicet, an nepos repræ sentet per sonam patris in succes sione aui, vel proaui, & tunc dicatur venire ex propria persona: an verò in succes sione patrui, & sic collateralium, & tunc dicatur venire ex persona patris. Prout in hoc vltimo casu ita explicauit Tellus Ferdinandez, in l. 8. Tauri, num. 2. & in vtroque sic distinxit, & singulariter ac melius quàm cæteri præcitati suprà, fecis sent, explanauit Sfortia Oddi, in consil. 38. num. 68. & 69. lib. 5. qui num. 70. dicit, inde deducere Scribentes communiter, quod quando repræ sentatur gradus, & sic succeditur ex persona propria,[sect. 164] debet attendi qualitas, & conditio ipsius repræ sentantis: quando vero repræ sentatur persona, & sic succeditur ex persona ipsius repræ sentati, attenditur qualitas, status, & conditio ipsius repræ sentati, & ita Bartolus in locis præcitatis, maximè in d. §. si sit filius. Er latius ego explanaui suprà hoc eodem lib. cap. 15. vbi vide omninò; & Pater Ludouic. Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disputat. 627. num. 11. fol. 421. & 442. optimè as sequutus est, atque effectum præfatæ distinctionis adduxit quoad con siderandam capacitatem, aut incapacitatem repræ sentantis, vel repræ sentati: Aretinus quoque, in l. Gallus, §. nunc de lege Vellea, num. 52. & 53. ff. de liber. & posthum. Iason, in consil. 115. ex num. 4. lib. 4. Hoc ita supposito, quod ad succes sionem maio[sect. 165] ratuum, siue primogeniorum huius regni attinet, dicendum videbatur prima facie, in vtroque casu repræ sentationis, siue respectu succes sionis ascendentium, descendentibus conces s æ; siue transuer salium, similiter transuersalibus conces s æ; filium patrem repræ sentantem, ex persona potius patris, quàm ex propria persona dici venire: nam cum in ea lege expres sim caueatur, Que el hijo mayor y sus hijos y descendientes por su orden representen la persona de sus padres, & hoc ipsum determinetur in succes sione transuersalium, nec gradus repræ sentatio in eadem l. inducatur, sed potius personæ parentum, vt s æpè dictum est, planum videbatur proculdubio quod filius dicatur ex, persona patris venire; ac proinde quod lex illa auferre voluerit præfatam differentiam repræ sentationis gradus, atque personæ, quam iure communi attento, superiùs dixi vigere. Quod dubium quidem facit, nec Scribentium omnium huius Regni vllus, sic animaduertit. Præterea dubium facit, nam etiam de iure communi in hoc casu filium patrem repræ sentantem, ex persona potius patris, quàm ex sua ad succes sionem admitti, tenuit idem Bartolus sibi contrarius, & sequuti fuere Authores alij, quos commemorauit Velazquez Auend. in l. 40. Tauri, glos. 11. num. 29. qui dubium hoc excitauit, quamuis ad superiorem considerationem non animaduertat. Nihilominus tamen securè tenendum est, re[sect. 166] præ sentationem, in d. l. 40. Tauri, filiis, ac descendentibus sic conces sam, vt filius personam patris cum primogenitura & maioria repræ sentet, eidemque competant omnia iura, quæ patri competerent, si viueret; nequaquam excludere, siue non inducere, quin filius ex persona potiùs propria, atque ex proprio iure à lege sibi conces so, quam ex persona patris dicatur succedere. Contrarium namque in ea lege non cauetur, sed dumtaxat dicitur, Que el hijo represente la persona de su padre. Eo quod repræ sentationem personæ introducere, fauorabilius, & melius es set filiis, quàm si gradus repræ sentatio introduceretur, vt sæpè dictum est, quippe cum personam repræ sentare, sit non modo personam, sed etiam locum parentis cum omnibus eiusdem qualitatibus habere ad excludendum alios, quos pater ipse excluderet. Id autem quod as serimus, videlicet etiam post decisionem dictæ Taurinæ legis, filium ex propria persona, & proprio iure succedere, euidenti ratione demonstratur, nam in primogenij seu maioratus institutione, semper[sect. 167] censetur vocata linea recta primogenitorum succes siuè in infinitum, de primogenito in primogenitum ex propria vocatione, ac si vnicuique eorum nominatim atque specificè facta fuis set vnaquæque donatio, substitutio, vocatio, legatum, seu præ legatum: ideóque absque aliqua restitutione, qui libet vocatus consequitur dominium eodem in stanti ac momento, quo purificatur conditio, vel venit dies vocationis, ex persona propria, sublato de medio præcedenti pos ses sore, non autem ex iure ab eodem sibi transmis so. Sicuri eleganter declarant Paulus Castrensis, And. de Isern. Præpositus, Roder. Suarez, Decius, Parisius, Siluanus, Alciat. & Tiraquellus, quos refert, & ita egregiè constituit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 29. & lib. 1. cap. primo, num. 17. sequuntur Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos. 16. num. 2. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. in antiquis, q. 67. num. 20. in nouis 68. eodem num. Idque nedum procedit in linea[sect. 168] recta descendentium, in quo certis sima est superior doctrina, & post alios multos ita probauit, & filium repræ sentantem personam patris, succedere ex propria persona, & proprio iure, atque ex vocatione & voluntate institutoris: dixit expres sim Auend. in eadem l. 40. Tauri, glos. 17. num. 30. & d. glos. 16. num. 2. Ioannes Gutierrez, dict. num. 20. Tellus Ferdinandez, in l. 27. Tauri, num. 2. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 626. num. 12. fol. 403. sed etiam procedit, & habet locum in linea transuersalium; in ea namque, sicut in descendentium linea, sub vocatione primogeniti, non solum filius primogenitus, sed etiam nepos, & omnes primogeniti ex eo descendentes, in perpetuum vocati intelliguntur, & quilibet eorum censetur habere propriam vocationem, & sic ex iure proprio, & propria persona succedere. Quod sic opinantur Abbas, Castrensis, Tiraquellus, Parisius, Socin. iun. Palac. Rub. & Couar. cum quibus Molin. lib. 3. d.c. 6. num. 29. [sect. 169] Ioan. Gutier. lib. 3. d.q. 67. num. 21. qui subdit hoc es se ex propria natura & consuetudine succedendi in maioratibus Hispaniæ, & citat tribus in locis Ludouicum Molin. Didac. del Castillo, & Burgos de Paz. Addiderim ego vltra eosdem Au[sect. 170] thores, superiora omnia, decisioni d. l. 40. Tauri, es se valde conuenientia & conformia, & tam des cendentes, quàm transuersales vsque in infinitum ad succes sionem inuitari, atque vocari ex ea lege, vt supra plenè ostensum est. Et sic tam ex natura maioratus, quàm ex mente illius legis, ex quæ personæ parentum repræ sentatio introducitur, id contingere. Nec pos se ambigi, quin vnicuique ex propria persona, & proprio iure repræ sentatio, & ius succedendi detur. Obstaculum namque illud de iure communi circa transuersales, vt non ex persona propria, sed ex persona parentum dicerentur ipsi succedere. eo quod es set transuersalis remotior, qui succes surus es set, vt in filio fratris cum patruo succedente, suprà dicebamus: ex ea lege sub mouetur omnino, ex quo eodem modo statuitur, repræ sentationem personæ parentis es se circa succes sionem maioratus inter transuersales, sicut inter descendentes: planè inter descendentes, ex propria persona succes sionem obuenire, ex Communi superiùs tradidimus. Ex quo etiam diuęrsa ratio militat, vt ex propria persona, & proprio iure, succedere dicantur nunc in primogeniis, quàm de iure communi militabat in succes sione bonorum liberorum, & simul cum aliis concurrendo, vtpote cum primogenitura instituta, & primogenitorum vocatione facta, aut ex natura maioratuum subintellecta eo ipso, quod maioratus instituitur: id neces sario dicendum sit, quod de iure communi dici non poterat, idque ex diuersa natura, & ratione succes sionis. Et inde plane sequitur, effectum consideratum[sect. 171] suprà, num. 164. an scilicet repræ sentantis qualitas, status, conditio, & capacitas, vel repræ sentati in spicienda sit, vt inde sciamus, an capax quis sit succedendi in maioratu, vel incapax: dumtaxat habiturum locum, quando maioratus ita institutus es set, vt negari non pos set, quin succedens ex per sona propria aut proprio iure non succederet, sed ex persona alterius, quem repræ sentat; quod ex conceptione verborum, aut forma maioratus institutionis contingere pos set: Regulariter autem, cum ex primogenitorum natura, & primogeniti vniuscuiusque, ac descendentium ipsius vocatione vnus quisque ex propria persona, & vocatione, & proprio iure succedere dicatur; ambigi non poterit, quin incapacitas eius, quem repræ sentat, ipsi non noceat; si modo (vt dixi) proprio iure, propriáque vocatione iuuetur: Prout suprà hoc eodem lib. 3. cap. 15. latius ostendi, & multorum Authorum authoritate & testimonio comprobaui. Idque in terminis nostris ex omnibus Authoribus superiùs præcitatis, & aliis in proposito loquentibus (licet non ita dilucidè & distinctè explicet) solus Pater Ludouicus Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disput. 627. num. 11. fol. 421. & 422. sic intellexit, vt ex eius discursu satis expressè apparet, expres sim etiam in summario dict. nu. 11. vbi ita (& singulariter equidem (reliquit scriptum: Qui repræ sentando personam succedit, si repræ sentatus incapax erat tempore mortis, ipse quoque incapax similiter est, & excluditur à maioratu: qui verò vocatus ipse succedit, vt linea descendentium in hoc regno, & proximior in linea collaterali vltimo pos ses sori, incapacitas primogenitoris ipsi non nocet, si ipse etiam incapax non sit. Quod singulare est (vt dixi) & inter descendentes, regulariter atque indistinctè acceptum à præfato Authore: inter collaterales autem, respectu proximioris dumtaxat vltimo pos ses sori, vt vides. In quo etiam cautè res ipsa accipienda erit, sempérque inspiciendum, an is, cuius author si viueret, in maioratu succes surus non es set, aut succedere non pos set, proprio iure, propriáque vocatione, aut substitutione iuuari pos sit; siue illa specialis sit, siue ex decisione d l. 40. Tauri, clare subintellecta, idque iuxta ea, quæ d. c. 15. suprà hoc eodem libro, ex profes so, latiúsque à me annotata fuere, quæ in proposito admoneo legenda, atque obseruanda fore. Alioquin namque & regulariter, filius non pos set reptę sentare personam parentis, qui & si viueret, succes surus non es set, vel succedere non pos set, vel qui exclusus erat, vt in initio huius capitiis dixi, & per Molinam, de Hispanorum primogeniis lib. 3. cap. 7. nu. 1. & 2. quem dict. c. 15. latiùs quoque declaraui. Quocirca, inter collaterales, non absque maximo mysterio proposuit exemplum patet ipse Molina dumtaxat in proximiore vltimo pos ses sori, quasi ille, magis ex proprio iure, propriáque vocatione, atque legis, & institutoris maioratus di spositione, quàm ex persona alterius succedat. Et sic clarè innuit, diuersum ius statuendum in eo, qui vltimo pos ses sori proximior non es set, quamuis eius author proximior futurus es set, si tunc viueret, non tamen in maioratu ob aliquam rationem succedere pos set. Quod semper erit intelligendum vt dict. c. 15. remanet declaratum. Et hactenus de articulo præfato, an scilicet in materia succes sionis per repræ sentationem, dicatur quis venire ex propria persona, vel ex persona alterius, qui (vt vides) tam in terminis iuris communis, quàm in proposito dict. l. 40. Tauri, dilucidè magis, siue aliter, & melius quàm antea es set, remanet explanatus. Nunc vero & nouo loco atque principaliter ob[sect. 172] seruandum, & constituendum erit, dubium singulare, & frequentis simum, atque difficile admodum, etiam post decisionem dict. l. 40. Taur. es se in hac materia, vtrum inquam repræ sentatio locum non habeat, quando in patre, vel auo eius, eius personam quis repræ sentare contendit, ius succedendi firmiter radicatum non fuit, hoc est, ius aliquod de præ senti considerabile, certum, firmum, atque inuariabile? An verò sufficiat, quod in spe, aut in pos sibilitate ius succedendi haberet, ita quod in futurum, aut veniente die vocationis succedere pos set, imò si nunc viueret, succes surus es set, quamuis es se potuit, quod nunquam succedendi ius obtineret, si vltimus maioratus pos ses sor, qui absque prole deces sit, liberos, aut descendentes relinqueret? Et qui[sect. 173] dem dubium hoc (vt dixi) maximam in se continet difficultatem, & ambiguitatem, cui (vt ego arbitror & quoad primogenia nostra attinet) ansam & occa sionem præ stitis sie videntur hi, qui d. l. Taurinam condiderunt, vtpote cum id pos sent apertiùs, itáve explicare) vt dubitationi, aut varietati locum non relinquerent, sed omnem prorsus dubitandi rationem submouerent. Quamuis ipsi (vt ego quoque arbitror) nequaquam excogitauerint id obuenturum, imo mentem & intentionem suam satis declaratam crediderint, dum eis verbis, constitutionem ipsam confecerunt, quæ verè in alium sensum adduci, aut expendi non pos sunt, quam in eum, in quem Ludouicus Molina eius sequaces expendunt: quamuis contrariæ partis Authores præposterè, & contra legis eiusdem placitum, ea retorqueant. In primis ergo (vt ad rem accedamus) repræ sentationi locum non es se, quando in patre, auo, vel ascendente, ius succedendi firmiter, ac inuariabiliter radicatum fuit, ita quod certum omnino es set & eum succes surum, si viueret; nec vagam & incertam spem, siue solam pos sibilitatem succedendi, hoc est in futurum forsan pos se succedere, sufficere; constanter defendit Velazquez Auendañus, in d l. 40. Tauri, glos. 7. per totam. Quò loci, verba eiusdem l. 40. Tauri, ibi: O de aquel a qui en pertenece, sic arbitratur intelligenda fore, vt procedant dumtaxat, quando primogenitus illius, qui non est actualis pos ses sor maioratus, sed tantum habet ius succedendi; relicto filio, viuo patre moriatur: quia tunc ius illud transmitteret ad legitimum eius descendentem. Et ponit exemplum in nepote mortuo, viuo patre, relicto filio, quia licèt pater eius non es set actualis pos ses sor, sed auus tantum, tamen quia filius fuit illius, qui certam spem succedendi habebat, vt quia mortuo auo succes sio ad eum spectabat, decedente viuo patre, ad filium eam spem transmitteret. Voluit namque lex illa (vt ipsi Auendaño placet) in succes sione ascendentium concedere quandam perpetuam subrogationem iuris succedendi: quod neces sariò accipiendum est, quando primogenitus mortuus, filius est illius, ad quem ius succedendi spectabat firmiter, quamuis in spe: quia tunc licet non sit pater eius actualis pos ses sor, tamen linea eius, vtpote primogeniti, in nepote continuatur, & repræ sentatur. Sin verò in patre defuncti ea succes sio non fuit radicata, nulla lege (inquit) conces sum es se nepoti huiusmodi ius prælationis, nec priuilegium repræ sentationis, & tandem eadem glos. 7. sic concludit: Et ita secure constat, neces sarium es se, quod in patre radicatum fuis set ius aliquod succedendi de præ senti, considerabile, certum, firmum & inuariabile, vt verba nostræ legis, ibi: O de aquel a quien pertenece, proprie valeant verificari. Denique dicit, ex hac resolutione inferri ad explicationem alterius dubij, examinandi glos. 14. eiusdem l. Tauri 40. vt scilicet reprę sentatio non extendatur vltra fratres, & alios fratrum; cum in reliquis transuersalibus remotioribus non detur spes certa, neque firma succedendi, sed variabilis & vaga: & glos. illa 14. ex n. 22. in eodem proposito firmiter residet, atque ex n. 25. vsque ad n. 28. constanter ipsum affirmat, & mortuo parente in vita pos ses soris, nullum ius eum transmittere ad suos descendentes , neque lineam constituere, as serit. Prout suprà eum retulimus in illo articulo, vtrum repræ sentatio in d. l. Tauri transuersalibus conces sa, vsque in infinitum protrahatur, quo (vt suprà vidimus) constanter tuetur partem negatiuam, nec protrahi vltra filios fratrum, as seuerauit. In idem quoque Auendañi placito fuit & Moli[sect. 175] næ, atque sequacium sententia improbata; huic parti magis accedit Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 348. par. 2. fol. mihi 42. ibi: Et semper diximus, non procedere has decisiones, & confutauimus pericu osas extensiones Molinæ, & Gutierrez, cum Velazquez, & aliis. Latius Author metipse, in additionibus ad decis. 931. par. versic. 7. conclus. vbi inquit, quod quicquid dicant Molina, Gutierrez. & alij regnicolæ, nulla admittitur repræ sentatio, quando transuersalis fundatoris, aut pos ses soris maioratus non descendat ex lineis primogenitorum, siue vocatorum, sed in defectum nominatorum admittuntur proximiores. Idcirco as serit, quod ille proximior erit, qui realiter talis inueniatur tempore delatæ succes sionis, etiamsi ex maiori non des cendat; aliàs quod infinitæ lites, & confusiones orirentur: & quòd ipse non videt, qua ratione descendens à maiori, pos sit eum repræ sentare, aut ab eo aliquod ius accipere virtute transmis sionis, si ipse as cendens non fuit vocatus, nec de linea vocati, nec vnquam illum ius primogenituræ certum & probabile habuit, sed solum vanam spem, & remotis simam , scilicet sub conditione, si deficientibus nominatis, in humanis existat, tanquam proximior. Denique subdit, quod non intelligit, quo modo dici pos sit proximior tempore delatæ succes sionis, qui iam multis ab hinc annis mortuus erat, & si ipse non fuit proximior, nullum ius habuit, ac proinde transmittere non potuit, nec vocatus fuit, & per consequens nec vocati sunt eius descendentes, qui ab ipso initium sumunt, nec virtute repræ sentationis gradus admittetur, quia hæc repræ sentatio non admittitur nisi in casibus à iure expres sis & nullibi in iure, nec in feudis admittitur transuersa & remota repræ sentatio, & nullo iure fundata: Et hactenus Blazius Flores, Lusitani Gamę Additionator, qui tamen (vt vides) licet Velazquez Auendañi sententiæ accedat, non ita absolutè, atque indistinctè, vt Auendañus loquutus est; sed meritò distinguit, an transuersales sint de lineis nominatorum, aut pos ses sorum, & cum ex dictis lineis non descendunt, sed in defectum nominatorum contendunt se admittendos, vt proximiores, tunc repræ sentationem non admittit, & Auendañi sententiam tuetur. Dicit etiam, quod quicquid dicant Molina, Gutierrez & alij, & quicquid iudicent aliquando Iudices Cancellarium , sibi videtur hæc vera sententia & conclusio, & contraria irrationabilis, & falsa, & ex capite. Et quòd certò scit, quod in supremo Consilio, & in multis Tribunalibus exteris secundum eam iudicatum est. Idem quoque tenuit: Blazius ipse Diaz de Mena in additionibus ad decis. 308. in versiculo, Nisi vnum notandum ex hac decisione se offerret. Et quasi in neces sariam consequentiam re solutionis superioris infert, quod quando in fundatione maioratus, post nominatos vocatur consanguineus proximior, non admittitur repræ sentatio, sed ille admittetur, qui post nominatos, tempore delatæ succes sionis proximior fuerit, & excludet descendentes à proximiori & maiori iam mortuo, nec admittetur repræ sentatio, quia non debet repræ sentari proximior, qui forsitan ab hinc ducentis annis extiterit, & qui nullum ius primogenituræ habuit, nec aliquod ius certum & firmum, sed vanam dumtaxat quandam spem, de qua curandum non est. In quo vltimo, sicut in superiori decipitur, prout numeris sequentibus adnotabitur, & lib. 2. harum quotidianarum controuersiarum iuris, cap. 20. per totum, latiùs ostenditur, & representationi locum es se, etiam quando post nominatos, aut in eorum defectum vocatur proximior, constanter defenditur. Præterea, & in eodem Auendañi placito fuit,[sect. 176] & ipsam conclusionem probauit Alexand. Raud. (quem Auendañus non refert, nec Rauden, ipse Auendañi mentionem facit) in cons. 142. n. 125. in fin. & num. 126. inter consilia vltimarum voluntatum, vol. 2. quò loci animaduertendum erit, Authorem hunc, non ita indistinctè loquutum, sicut Auendañus in locis anteà relatis loquitur; sic potius rem hanc accipere, prout Blazius Flor. Diaz, in locis nunc relatis, accipit, quod constat in versiculo, Et tunc re spondeo, Odoardum non fuis se vocatum. Et in versiculo, Quare in Odoardo prædefuncto, lineam proximioris non potuis se initium accipere, certum est. Et in versiculo, Contrariæ authoritates procedunt, quando præ supponitur præcedens vocatio, & demonstratio personæ certæ, prout etiam loquitur Castren, in cons. 164. lib. 2. Ecce vbi Author hic qui repræ sentationem excludit inter trans uersales remotiores, in quorum authore prædefuncto linea proximioris initium non accepit, & in hoc conuenit Auendañi resolutioni; contrarium statuit, quando præ supponeretur vocatio, & demonstratio certæ personæ, hoc est, constaret aliquem vocatum, & demonstratum fuis se, tunc namque, descendentes eius admittit & repræ sentationem concedit, etiamsi in ipso initium linea non acceperit. Potest etiam pro Auendañi sententia & alio in loco Raudensis ipse expendi, in commentariis, inquam, de analogis, lib. 1. cap. 15. n. 274. vbi post Baldum, Ancharanum, Aluar. & Brun. contendit, in materia fideicommis saria ante euentum conditionis prædefunctum, non pos se considerari, vt caput lineæ. Pos sunt etiam & pro eadem sententia Auendañi expendi, atque adduci exteri alij Authores, qui dum contendunt quod Baldum, Ancharranum, Aluar. & Brun. Raudensem contendere, nunc dicebamus, nec in consideratione habent in succes sione feudi, vel fideicommis si, personam eius, qui est vita defunctus tempore, quo succes sio defertur, primogenituramque eo tempore præcisè requirunt. Exteri autem ij Authores deducuntur ex Curtio iuniore, Francisco Viuio, Ioanne Cephalo, Antonio Thesauro, Rolando, Simone de Prætis, Mantica, Beretta, Iosepho de Rusticis, Anton. Chiosio, Alexand. Trentacinquio, & Francis. Bursat. in locis relatis, ac in vnum congestis, per Blazium Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decis. Gama, 93. in principio, in versic. de primis duobus, & ad dictam decis. 308. in principio, & vltra eos ex Decian. in cons. 9. n. 42. & seq. lib. 2. & in cons. 55. num. 13. & seq. lib. 3. Marzario, de fideicommis sis lib. 2. quæ st. 18. Puteo decisione 18. Sfortia in consil. 38. ex num. 27. cum seq. lib. 1. Anguis sola, in cons. 80. in fin. lib. 6. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 24. In eodem quoque proposito perpendi debent[sect. 177] omnes Authores, qui in quæ stione patrui & nepotis, contra nepotem pro patruo responderunt, ij namque, cùm nec ex repræ sentatione prælationem nepoti concedant, nec etiam transmis sionem alicuius iuris admittant; fortiori & validiori ratione in casu præfato denegant illam. Imo & ij. qui in fauorem nepotis repræ sentationem introducunt, in his terminis non loquuntur, sed eo in casu quo pater ius primogenituræ certum habeat, si viueret. Perpendi etiam debent & Authores illi, qui inter transuersales primogenituram non constituunt, nec eam admittunt, sed inter descendentes tantum; & consequenter in iure primogenituræ non es se locum repræ sentationi inter transuersales as serunt. Quorum numero fuêre Antonius de Butrio, in cons. 47. nu. 3. Andreas de Ysern. in constit. In aliquibus, columna secunda, lib. 3. Ancharanus, in cons. 339. columna quinta, Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 2. quæ st. 4. articulo 6. vbi dixit, quod inter collaterales non est primogenitura, quia frater non generat fratrem: Bonifacius Lusitanus, in Peregrina, verbo, Rex, in versiculo, & scias. Petrus Paulus Parifius, in consil. 72. num. 11. cum seq. lib. 4. Afflictis, in cap. 1. § omnes filij, num. 6. cum seq. si de feudo fuerit controuers inter domi, & agnat. Rolan. in consi 39. n. 49. & 50. lib. 4. Modernus in consuet. Parisien. tit. 1. §. 3. glos. 1. num. 8. Denique in eodem Auendañi placito fuit in ter[sect. 178] minis iuris communis Iacob. Menoch. in cons. 269. ex nu. 8. atque ex num. 21. vsque ad nu. 28. & nu. 63. vsque ad n. 68. lib. 3. quibus in locis & alios inuenies commemoratos, qui eodem iure communi attento, repræ sentationem, atque succedendi ius denegarunt, ei qui tempore delatæ: succes sionis non reperitur viuere. Sed quæ sint præcipuæ huius opinionis rationes,[sect. 179] & fundamenta, & an ipsa concludant, videamus. Et quidem pro hac parte fundamenta nonnulla generalia adduci pos sent, quæ ex nunc præcitatis Authoribus deducuntur, atque ex Alexandro Raudense, dicto consil. 142. ex num. 118. vsque ad num. 125. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine secundo, sed ipsa sciens, & consultò, atque ideo præmittenda hoc numero institui, vel quod concludenter non ad stringant; vel ad ea in effectu reduci debeant, quæ mox adducenda sunt. Veré tamen (vt magis speci[sect. 180] ficé loquamur) ea fortius vrgere, atque rem adstringere videntur, quæ Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisione relatas suprà, num. 175. in hoc eodem proposito considerauit. Alia etiam, quæ infrà ponderabuntur, quibus & verum, atque omnino concludens responsum as signabitur. Deinde Velazquez Auendañus, in dict. l. 40. Tauri,[sect. 181] glos. 14. num. 25. 26. & 27. eo præcipuè excitatur, vt vltra filios fratrum repræ sentationem non dari, sed proximiorem vltimo maioratus pos ses sori admittendum, constanter as serat; quod dum lex ipsa Tauri 40. repræ sentationem extendit ad transuersales, quibus in succes sione indiuidua antea non concedebatur: intelligi debet non alterando ipsius repræ sentationis naturam, cum lex quantumcunque generalis, à iure communi declarationem accipiat, & sic intelligi debeat, vt minus quàm pos sibile sit, ius commune lædat. Deinde, quia ex receptis simis Scribentium sententiis, filius non repræ sentat personam patris, qui ius primogenituræ certum, & incommutabile non acquisiuit. nec attendi debeat vaga solum, & incerta spes succedendi, aliàs enim daretur in omnibus transuersalibus simul, quantumcunque remotioribus primogenituræ, atque succedendi ius; quod absurdum magnum es set, cùm vnus debeat es se primogenitus, & non plures, & succedendi certa, & firmiter radicata, & non vaga & remota ad filios per eam legem transmittatur; vt bene quoque Auendañus ipse inquit se dixis se, in glos sa septima, eiusdem l. quò loci numero primo, ad probandum hoc as sumptum, & quod si in patre succes sio non fuit firmiter radicata, repræ sentationi locus non sit, adducit textum in cap. 1. de natura succes sionis feudi. Vbi textus loquens de vltimo feudi pos ses sore, inquit, Respondeo ad solos, & ad omnes, qui ex illa linea sunt, ex quæ iste fuit, &c. Adducit etiam n. 2. Ludouici Molinæ: locum, de Hispan. primog. lib. 3. cap. 7. num. 12. & 3. dicentis, non es se admittendam repræ sentationem primogenituræ parentis in filio, cuius pater ius primogenituræ aliquo tempore non habuit, ex quo excluserit secundogenitum, & incluserit omnes illos, qui ex eius linea proces serunt: & subdit id voluis se singulariter Baldum in l. cum antiquioribus, num. 13. in versiculo, ergo quia primogenitus. C. de iure deliberandi, dicens, quod ex eo linea primogeniti mortui in filium continuatur, quia nascendo primogenitus se inclusit, & secundogenitum exclusit: ex quo colligitur, quod is, qui nunquam se inclusit, non pos sit eius lineæ priuilegio iuuari. Quod etiam dixit Paulus Castren sis, in consil. 164. num. 4. & 5. lib. 2. & plures alij id ipsum notarunt, quos retulit Molina, lib. 3. cap. 6. num. 30. cum sequent. Præterea, ad probandum, quod neces sarium sit in patre radicatum fuis se ius succedendi, & firmiter quæ situm de præ senti, & quod es set certum, & inuariabile, neque sufficere, quod sit ius in spe, aut in pos sibilitate, & quod spes remota, incerta, & variabilis non transmittatur, neque continuetur, siue repræ sentetur, adducit Auendañus idem num. 8. 9. & 10. text, in l. si ex pluribus, ff. de suis & legitimis hæredibus, & in l. si operarum iudicio, ff. de operis libertorum. Decium, in consil. 397. num. 8. textum etiam, in l. 2. ff. de iniusto, rupto. Per quem dixit Bartolus, in l. is potest, num. 9. ff. de acquirenda hæreditate, quod pos se succedere, non trans mittitur, quando non est aliquod ius de prę senti, nec probabilis causa sperandi succes sionem. Et iterum refert Bartolum eundem, in l. post emancipationem, §. illud, num. 1. ff. de liberatione legata. vbi singulariter, atque in hunc modum Bartolus reliquit scriptum: Nota, quod non debet haberi æ stimatio illius spei, quod quis potest alteri succedere, & licet appelletur spes, vt in l. finali, in princip. C. de pactis, non est legitima. Ratio est, quia nullum ius est fundamentum in eo. Idem Bartolus, in l. qui Romæ, §. duo fratres, num. 19. ff. de verbor. obligat. Lucas de Penna, in l. prima, columna 8. versiculo, ad secundum, & columna 10. versiculo, ad vndecimum. C. de de priuileg. eorum qui in sacro Palatio milit. lib. 12. & Iason, ab eodem Auendaño relati, n. 8. qui in specie fideicommis si respondit, quod spes remota & vaga non transmittitur. Et ad hæc in effectu reduci debent infinite Docto[sect. 182] rum authoritates, allegationes, & doctrinæ, quæ pro hac parte, & eodem as sumpto probando expendi pos sent, videlicet, quòd spes vaga, & incerta, & ex futuro euentu dependens, transmitti non pos sit, nec debeat in consideratione haberi, nec ex illa primogenituræ: linea constitui. Item quod primogenitus dici non pos sit, qui hoc ius in vita non acqui sierit, nec potentia sola remota, & quæ ad actum nunquàm deducta fuit, sufficiens es se pos sit. Quod ad eum modum vltra relatos per Auendañam, Blazium Flores Diaz de Mena, & reliquos suprà citatos adnotarunt etiam, & multis comprobarunt Petrus de Peralta, in l. cum pater, §. à filia, num. 68. ff. de legatis secundo. Fortunius Garsia, in l. Gallus, & quid si tantum, num. 29. ff. de liberis & posthumis. Tiraquellus de vtroque retractu, titul, 1. § 1. glos sa 9. num. 102. vbi dixit, quod qualitas proximitatis in consuetudine admittente proximiorem ad retractum, verificatur dumtaxat in eo, qui proximior reperitur tempore contractus, excluso filio ex prædefuncto, ante id tempus proximiore: Idque per textum, in § proximus, Institut. de legit. agnat. succes sione, & in l. ex duobus, ff. vnde legitimi , & in l. si quis ff. de suis & legitimis hæredibus. Quibus iuribus probatur, quod quando succes sio defertur proximiori tempore mortis, nunquam dicitur proximus, qui primo loco natus fuit, & à principio primum gradum obtinuit, sed ille dumtaxat, qui moriente testatore, & quando succes sio defertur, proximus reperitur, & idem tenuit Chas saneus, in consuetudinibus Burgundiæ, rubric. 10. §. 1. num. 12. & 13. pagina 235. Tiraquellus quoque ipse alia in proposito adducit, de primogenitura, quæ st. 21. num. 7. & quæ st. 43. num. 14. & quæ st. 40. num. 66. & 93. & 196. & in legibus connubialibus, glos sa 2. num. 35. cum pluribus sequentibus. Baldus, Albericus, & communiter Scribentes, in l. stipulationum, §. sed qui vinum, & ibidem Cuiacius, ff. de verborum obligat. Carolus Ruinus, in consil. 127. num. 7. lib. 3. Riminaldus senior, in consil. 95. num. 53. cum sequentibus, volumine primo, vbi retulit doctrinam Bartoli, in dict. 1. post mor tem, § 1. ff. de liberatione legata, & plures Authores, qui eam sequuti fuere. Paulus Castrensis, in consil. 164. num. 5. versiculo, ad secundum respondetur, lib. 2. dum constituit maximam differentiam in eo, quod primogenito deferatur succes sio, vel proximiori, & probat, verbum proximior intelligi per re spectum ad illum, cui succeditur; ideò si cum aliquis moritur, sit ei vnus proximior, licèt ante mortem alius proximior fuerit, ei succes sio defertur; quiæ verum est, eum es se tempore mortis proximiorem. Verbum autem primogenitus, non dicitur per respectum ad eum, cui succeditur, sed per respectum ad secundogenitum: si ergo nunc cùm Titius moritur, ego sum secundogenitus, licèt sim proximior Titio, non tamen est verum, quod ego fuerim primogenitus, sed frater meus, qui præmortuus est: & ideo si aliquis extat ex eo descendens, non pos sum vendicare mihi ius primogenituræ, sed ipse sibi nascendo vendicat pro se, & pro suis po steris, quia est qualitas habens actum instantaneum, & acquiritur in momento, quo nascitur; sed proximitas habet tractum succes siuum, ideo secundum qualitatem temporis variatur. Et Castrensem sequuti sunt Rolandus, in consil. 38. num. 24. lib. 4. melius in consil. 41. num. 49. eodem libro. Zanchus, in volumine consiliorum pro Triuultiis, fol. 102. col. 3. num. 20. cum multis seqq. vbi plura in proposito. Bolognetus, in consil. 9. num. 46. Ioan. Anton. Canet, in extrauag. si aliquem, fol. 286. Lazarus etiam, in eodem volumine consiliorum pro Triuultiis, fol. 89. num. 22. Præpositus Alexander, in cap. 1. num. 15. versiculo Respondeo, aut consideramus: de feudo March. vel Comit. In vsibus feudorum. Modern. in consuet. Parisien. § 8. glos sa prima, nu. 11. in versiculo, tamen sustinendo. Denique ad eadem superiùs tradita, reduci debent[sect. 183] Menochij traditiones, atque fundamenta plura in proposito, quæ ipse adduxit in volumine consiliorum pro Triuultiis, fol. 13. num. 137. cum seq. & in dicto con sil. 269. lib. 3. quo loci, ex num. 8. vsque ad numerum 16. & iura, & Doctorum authoritates cumulat, ad probandum, quòd qui tempore euenientis conditionis, vel delate succes sionis. non est in rerum natura, non potest dici, quod tanquam primogenitus fuerit comprehensus, & quod qualitas filiationis, aut primogeniture ades se debet delatæ succes sionis tempore, & si persona es se desinat, & decedat, antequam dies succes sionis veniat, perinde est, ac si ab initio non fuis set. Deinde, ex num. 21. vsque ad numerum 28. idem probando, prosequitur, & aliis multis commemoratis fundat, quòd quando primogenitus vocatur ad succes sionem feudi, vel fideicommissi , vel alterius succes sionis; semper intelligitur, quòd is qui est vita defunctus tempore delatæ succes sionis, non habeatur in consideratione, & dispositio semper. intelligatur de eo primogenito, qui reperitur viuere tempore, quo succes sio defertur; & ideo si præmoriatur is, qui primò natus erat, perinde sit, ac si non fuis set aliqualiter ab initio comprehensus. Ac denique, cùm num. 62. & 63. in contrarium videret vrgere, quod iure constitutum sit, filium ingredi locum patris, & illum repræ sentare: eodem num. 63. 64. 65. 66. & 67. sic respondet rationi huic, & repræ sentationis motiuo, vt doctrinas omnes superiores de qualitate primogenituræ. tempore delatæ succes sionis requirenda, in tuto manere, ostendat , & contendat, regulam illam iuris, quod filius repræ sentet patrem in succes sione, locum habere, quando pater vocatus fuis set, vel ipse ius certum succes sionis habebat, tunc namque non dicitur extinctus, sed durare quodammodo videtur, cum repræ sentetur in persona filij; aliàs secùs. Et hactenus de his, quæ pro hac sententia, & Velazquez Auendañi placito contra Molinam, & alios huius regni Authores, fortiùs videntur vrgere, & expendi pos sunt. Verumenimverò quid ea omnia,[sect. 184] & alia plura, quæ ex præfatis atque eisdem Authoribus, latiori & prolixiori calamo pos sent perpendi, cùm vel vno dumtaxat verbo pos sint ea subuerti, & dilui? Nam si veritatem amamus, & verba satis aperta, atque intentionem, & mentem Taurinæ dictæ Regiæ constitutionis, iniquè, & contra verum & genuinum sensum non torquemus, negari equidem nullo pacto potest, quin ea in lege dubium pręfatum, adeò clare & expres sim decisum fuerit, vt post ipsam nequaquam dubitari valeat, quid in articulo hoc dicere debeamus. Si ergo legis Regiæ casum expres sum, & apertam decisionem habeamus (quod negari non potest) & Didacus Couar. Ludouicus Molina, Ioannes Gutierr. Matiençus, Azeuedus, Humada, & Pater Molina, infrà commemorandi, optime & verius fuere as sequuti; quidne in adducendis friuolis, & generalibus, excogitatísque Interpretum rationibus, & doctrinis, seu theorici congerendis insi stimus? Nam & si fateremur de plano, ea omnia, quæ superius adduximus, veris sima in se es se, atque in terminis iuris communis procedere, quod tamen difficultatem, & grauis simorum aliorum Authorum contradictionem habet, vt infrà videbitur num. 188. & deducitur ex Menochio, dicto consil. 269. num. 64. & 65. lib. 3. vbi agnouit, Socinum Seniorem, Bellameram, & post alios Tiraquellum, de primog. quæ st. 40. num. 31. contrarium tenere eorum, quæ ipse numeris præcedentibus proposuerat, & adducta fuere suprà, num. 183. nec dici extinctum patrem, aut primogenitum non extare, qui in persona filij repræ sentatur, eos as seueras se. Quando inquam fateremur ea in terminis iuris communis vera es se, & procedere; post decisionem tamen dict. l. 40. Tauri, stare minimè pos sent; expressè namque contrarium ibi disponitur (vt dixi) & dictum est suprà in illo articulo, Vtrùm repræ sentatio transuersalibus conces sa eadem lege, vsque in infinitum procedat, & an respectu transuersalium quoque, qui à primo institutore non descendunt? Quibus. in dubiis resoluta suprà, & dilucidè à me adnotata, mitè adiuuant istam partem. Et fecundum hæc nequaquam subsistit ratio illa præcipua Auendañi, quod dict. l. Tauri intelligi debeat secundum naturam & dispositionem iuris communis, cùm lex quantumcunque generalis declarationem recipiat à iure communi, & lex etiam noua intelligenda sit, vt minus quàm pos sibile sit, lædat ius commune: ratio namque ea non procedit, vbi legis nouæ constitutione aliud exprimitur, seu apparet apertè. Item quando diuersa ratio militat, prout diuersam rationem militare in succes sionibus bonorum liberorum, & simul cum aliis concurrendo, in quibus terminis loquuntur iura illa authent. ces sante. & authent. post fratres, C. de legitimis hæredibus, & in succes sione bonorum maioratus, seu primogeniorum, in eisdem articulis suprà ostendemus, ideo non repetimus hic. Non etiam subsistit ratio altera Blazij Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decisionem Gamæ 93. quod repræ sentatio non admittit in casibus à re non expres sis, & nullibi in iure. nec in feudis (vt ipse inquit) admittitur repræ sentatio trans uersalium, vt pote nullo in iure fundata. Nam (vt dixi, & statim probabo) falsum equidem est dicere, nullibi repræ sentationem admitti, cum ea in lege, adeò expressè admittatur, vt à iure communi non pos sit aliquam declarationem recipere; aliter enim quam ius commune, circa primogenia obseruandum statnit. nec attenta eorundem primogeniorum natura, ad solos filios fratrum restringere repræ sentationem potuit, vt infrà dicetur. Idcircò Bartoli, in dicta liis potest, & in dicta l. post emancipationem, §. primo. Baldi, & cæterorum authoritates plures suprà relatæ, iura etiam quibus ipsi adducuntur, atque excitantur, vt probent, spem incertam, atque variabilem, & ex futuro euentu dependentem, siue ius nondum delatum, & quod variari potest, non transmitti, siue in consideratione non haberi, non concludunt, imo nec in contrarium aliquo modo vrgent, ips æ namque omnes in aliis terminis diuersis, & in hæ reditatibus liberis, siue fideicommis sis temporalibus, & ante decisionem dicta l. regiæ 40. Tauri, siue in terminis iuris communis, non vero in terminis eius dem l. procedunt, vtpote cum ex natura Maioratuum , & ordine succedendi in eis, sic alterentur iura communia, vt aliter quàm iure communi staturum erat, & ita vt contendimus statuere legem ipsam Tauri, & ad spem incertam, & de futuro, siue ius nondum delatum, & quod variari potest, attendere, non modò neces sarium, sed ex natura primogenituræ, atque institutoris maioratus præ sumpta voluntate & mente, vis fuerit, vt statim dicetur. Præterea Ludouici Molinæ authoritas, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 1. 2. & 3. quam pro se adduxit Velazquez idem Auendañus, glos. 7. num. 2. non facit, nec expendi potuit in eius fauorem: nam licèt Molina dixerit, non es se admittendam repræ sentationem primogenituræ parentis in filio, cuius pater aliquo tempore ius primogenituræ non habuit, ex quo excluserit secundogenitum, & incluserit omnes illos, qui ex eius linea proces serint: statim tamen n. 4. se ipsum explicat, & inquit, Quæ omnia, quando pater nullo tempore primogenituræ ius, nec in potentia . nec in spe habere potuit, intelligenda sunt, veluti si erat spurius, &c. Et iterum eodem n. 4. ibi: Non enim requirit dicta l. 40. Tauri, quod succes serit in maioratu, sed quod veniente die vocationis succedere pos sent, quamuis nec dies venerit, nec in ipso maioratu succes serint, &c. Et sic dumtaxat requirit potentiam succedendi, vt iterum eodem lib. 3. cap. 6. nu. 34. & 35. obseruat. Ratio autem alia Auendañi ipsius, Blazij quoque Flores Diaz de Mena, quod pater prędefunctus, nunquam proximior fuit, nec tempore delatæ succes sionis proximior dici potest, qui iam multis ab hinc annis mortuus erat; & si ipse non fuit proximior, nullum ius habuit; & consequenter nec eius descendentes habere pos sunt: nihil etiam facit ad rem, quoniam id efficit repræ sentationis personæ parentis virtus, & effectus, in dict. l. 40. etiam inter transuersales inductæ, ibi: De manera, que siempre el hijo y sus descendientes legitimos, por su orden representen la persona de sus padres. Et eadem in l. nunquam de proximitate gradus tractatur, vt s æpè dictum remanet, sed dumtaxat de primogenitura, & prioritate. lineæ, respectu eorum, à quibus descendunt. Sicque dumtaxat in consideratione habetur, quod pater, aut anus prædefunctus, cuius persona repræ sentatur, si hodie viueret, succedere pos set, & sic potentia illa, & quod nunc proximior es set, ita vt remotior, ab eo tamen descendens, qui si nunc in humanis existeret, proximior futurus es set, ad succes sionem admittatur excluso proximiori, ab vlteriori linea procedente; vt ibi significatur, Aunque ne ayan succedido en los dichos mayorazgos. Nec inconueniens est, quod multis abhinc annis mortuus fuerit, si verè hodie proximior es set, & ius succedendi haberet. Non etiam est inconueniens, quod inter plures quę stio & lis es se pos set super succes sione maioratus, & quod infinitæ lites, & confusiones orientur, ad hunc modum repræ sentatione inducta. Quod pro inconuenienti habuit Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decis. Gamæ 93. quod plures etiam eodem tempore haberent eam remotam spem succedendi, & consequenter omnes dicerentur simul reprę sentare primogeniturę qualitaté, contra eius naturam , quæ penes vnum tantum residet, Vnù sque vocatur primogenitus, & non plures. Quod etiam pro inconuenienti in hoc eodem proposito reputauit Velasquez Auendañus, dict. glos sa 7. num. 9. verè namque vtrumque inconueniens non est, nam & si plures litigent super succes sione maioratus, & primogenituræ qualitatem repræ sentare contendant, vni tamen duntaxat succes sio deferenda est iuxta primogenitorum naturam, atque ex iure eius, qui repræ sentatur, res merienda, & diffinienda erit; ira vt inter plures repræ sentantes plurium prædefunctorum personas, is ad succes sionem maioratus admittatur, ac de iure admitti debeat, cuius author si viueret, admittendus es set, nisi ob qualitatem sexus inter existentes in eodem gradu, aliter dicendum foret, iuxta ea, quæ numeris præcedentibus obseruata fuere. Sed nec officit alterum Auendañi fundamentum contra Molinam, eadem glos sa 7. dict. l. 40. Tauri, num. 5. de habilitate extremorum, scilicet quod cum paterius succedendi non habuerit, habilitas deficiat in extremo à quo, & sic ab eo fictio translatiua repræ sentationis dari non pos sit: quia (vt ex superioribus apparet, & in initio huius capitis dictum fuit) repræ sentatio etiam in terminis iuris communis, magis per rationem priuilegij, quam fictionis introducta fuit. Dictæ etiam Taurinæ; legis conditores subtilitatem hanc extremorum, nec respexerunt, nec etiam respicere voluerunt, aut debuerunt; sed duntaxat atque principaliter in consideratione habuerunt, quod parentes si viuerent, in maioratu succes suri es sent, & tunc eius descendentes, magis ex virtute repræ sentationis, siue vocationis aut substitutionis propriæ;, ex præ sumpta institutoris maioratus voluntate inductæ, vt Molina, lib. tertio, capite sexto, num. 43. in fine, non male obseruauit; quam ex vi transmis sionis prætulerunt, & velut proximiores ideo habuerunt, quod si patet eorum viueret, proximior es set, & reliquos excluderet. Et sic proximiores quoque descendentes cen sendi sunt, & debent alios excludere. Ad quod non modicum conducit ratio illa adducta suprà, n. 52. colum. quinta & 6. Denique & vltimò non obstat aliud Auendañi[sect. 185] eiusdem, & Blazij Flores Diaz fundamentum, videlicet, quod linea debet habere suum principium certum & determinatum, & quod non potest incipere nisi ab illo, qui succes sionem occupat, per textum, in cap. primo, vbi Scribentes, de succes sione feudi, & in cap. 1. de gradibus succes sion. feud. norat Alciatus, in consilio 494. num. 10. & in cons. 499. num. 3. & in consil. 523. num. 10. sequitur Hippolyt. Riminald. in consil. 117. num. 66. cum sequentibus, lib. 2. & ita in proposito nostro argumentatur Alexander Rauden. in consil. 142. num. 126. inter consilia vltimarum voluntatum lib. 2. & refert Alciatum, vbi suprà, citat etiam textum in l. Seia, versic. Quæ nondum initium. ff. de conditionibus & demonstrat. Molina etiam, qui difficultatem hanc mouet in terminis, lib. 3. de Hispan. primogeniis, dict. cap. 6. num. 34. & eidem respondet n. 35. cum sequentibus, & nunc respondebitur , atque ex responsione validis simum & vrgentis simum fundamentum pro opinione Molinæ deducetur, quod vt distinctè & dilucidè fiat, neces sarium erit (breuiter tamen) aliqua in memoriam reuocare ex his, quæ numer. præcedentibus, maximè pro ratione decidendi d. l. 40. Tauri, adduximus. Ac primum equidem, quod is qui maioratum aut primogenium instituit in fauorem suæ agnationis aut familiæ, illud præ sertim intendis se, atque voluis se creditur, vt tam in linea descendentium, quàm in linea transuersalium, gradatim deferatur primogenito, & post primogenitum & descendentes eius, secundogenito, qui iuris intellectu censetur vocatus extincto primogenito, & eius recta linea. Quo fit, vt inclusio primogeniti, omnes alias lineas excludat, quousque omnes ex prima linea deficiant, quoniam filius primogenitus efficit primum caput in linea descendentium, secundogenitus secundum, &c. Et idem est in collateralibus primi gradus. Quousque ergo aliquis extat de primo & potiori capite, & radice primogeniti, non vocatur sequens capite, secundogeniti: prout hæc omnia post Castrensem, & alios citatos numeris præcedentibus, obseruarunt eruditè Couar. practicarum, dicto capit. 38. num. 6. Molina, libro 3. dicto cap. 6. ex num. 30. cum seq. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. in antiquis, quæ stione 66. num. 17. 18. & 19. & quæ st. 67. num. 20. vbi dicit, in primogenij institutione, semper censeri vocatam lineam rectam primogenitorum, succes siuè in infinitum: idque procedere tam in linea recta descendentium, quàm etiam tran suersalium, prout numeris præcedentibus adnotauimus Parisius, in cons. 72. ex num. 109. num. seq. lib. 4. Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. 41. n. 1. & post Ruinum. Celsum, & Hieronymum Gabrielem, Iacobus Menochius, in consil. 205. num. 19. lib. 2. Ex quibus apparet, quod inter transuersales etiam consideratur linea primogenituræ (vt dixi) & ipsa cum præcedentia fratris maioris, & descendentium ab eo, fratris secundi respectu. Hoc ita supposito, obseruandum erit, quod in ea dupliciter accipitur, effectiuè, & contentiuè: si ergo quærimus de linea vltimi maioratus pos ses soris, verum est, quod linea non potest incipere nisi ab illo, qui in maioratu succes sit, & tunc solos des cendentes comprehendit siue quæramus de linea primogenitorum, hoc est in quantum filio maiori aut primogenito statim vt nascitur, acquiritur ius succedendi in habitu & potentia: & tunc veris simum est, quod etiam transuersales comprehenduntur; is namque qui primò natus fuit, illico ius primogenituræ acquisiuit, & lineam secundo geniti exclusit, lineam primogenitorum inter se, & illos qui ab ipso descendunt, constituens, & sic intereius descendentes continuari debet. seruata inter eos sexus prærogatiua, nec ad aliam lineam succes sio tran sire potest, quosque omnes descendentes à primo sint penitus extincti, tunc enim transitus propriè fit ad lineam secundogeniti, & sic deinceps, vt Molina, lib. 3. dict. cap. 6. ex num. 31. cum seq. optime declarauit sequitur Ioannes Gutierrez, in duobus locis nunc relatis, & idem in transuersalibus (vt dixi s æpè) constituit. Auendañus quoque, in dict. l. 40. Tauri, glos sa 1. num. 31. & num. 37. cum sequentibus, qui (vt suprà, numer. 52. annotaui, & ostendi) pluribus in glos sis illius legis, siue in discursu commentariorum eiusdem, nonnulla obseruauit, & conces sit, quæ sua opinione retenta, negari debuerunt, nec securè ab eo adducuntur; magis enim Molinæ obseruationibus, quàm eiusdem conueniunt, vt ibi ostenditur. Post decisionem ergo dictæ l. 40. Mauri post quam de proximitate gradus tractandum non est, sed de prioritate lineæ, respectu eorum à quibus descendunt, præfata doctrina certis sima est, sicut remotior, dummodo descendat ab eo, qui si viueret, proximior futurus es set, ad succes sionem admittatur (vt suprà dicebam) & proximiorem etiam excludat, qui tamen ab vlteriori linea procedat. Et hoc propriè est, quod disponitur expressè tam in linea descendentium, quam transuersalium, in dicta l. 40. Tauri, quando vnisormiter, tam in vna. quàm in altera, seruandus duntaxat est primogenituræ ordo, & prius, & ante omnia primogenituræ qualitas, linearum ordinem producens, attendi debet. Quod autem vniformiter in transuersalibus, sicut in descendentibus, lex illa id disposuerit: satis apertè constat ex his, quæ adnotata fuere supra num. 63. & numer. 95. & infrà dicetur. Probatur etiam solida & singulari ratione, ad quam cæteri Hispani hucusque scribentes non animaduertunt,; nam fi verba dictæ l. Tauri inspicimus in versiculo, De manera que, deducemus concludenter, effectum proprium repræ sentationis, & considerationis lineæ primogenitorum, in eo consistere, quod ex prima linea descendens, ascendentes suos repræ sentat, etiam si ipsi non succes serint. nam si pater, aut auus, vel alius ascendens lineæ eiusdem succes sis set actualiter, iam non es set propriè tractandum de repræ sentatione, sed potius de propria quadam & graduali succes sione quorundam, pos ses sorum ad alios. Idcirco in dicto versiculo, De manera que, dicitur, Aunque sus padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Et inde tollitur omnino atque diluitur quorundam obseruatio, & inductio ad eandem l. Tauri 40. quatenus ex ea deducunt, neces sariò requiri, quòd ius primogenituræ radicatum fuerit in ea persona, quæ repræ sentari prætenditur, quod in prima legis illius parte, etiam inter descendentes id neces sarium es se præ supponatur, dicitur namque, Aunque el hijo mayor muera en vida del tenedor del maiorazgo. Dicitur etiam, Si el tal hijo mayor dexare hijo, o nieto, o des œndiente legitimo. Item dicitur, Estos tales descendientes del hijo mayor. Statim in secunda parte legis ipsius, sic subiicitur, Lo qual no solamente mandamos, que se guarde y platique en la succes sion del mayorazgo a los ascendientes, pero aun en la suces sion del mayorazgo alos transuersales. Quod relatiuum repetit præcedentia cum suis qualitatibus, ideóque (dicunt ipsi) quod is qui inter transuersales prætendit parentem repræ sentare, neces sariò debet es se filius primogeniti vel saltem illius, qui primam causam obtinet in succes sione. Verumenimverò, cùm As sumptum illud, quod in prima præfatæ legis parte, etiam inter descendentes, id neces sarium es se præ supponatur, quod præ dicti contendunt, falsum omninò sit, & è mente dictae legis alienum, & contrarium euidenter euincatur ex superiori, ex dictis etiam numeris præcedentibus, maximè num. 95. & infra dicendis. Item & verbis illis, En vida del tenedor del mayorazgo, o de aquel a quien pertenece. Et ibi, Al hijo segundo deI dicho tenedor. o de aquel a quien el dicho mayorazgo pertenecia: Sequitur concludenter felsum quoque es se id, quod ex illo sequitur: & inde argumentum, quo ipsi adducuntur, in contrarium meritò retorqueri: Nam si relatiuum illud, Lo qual, repetit præcedentia cum suis qualitatibus, & inter descendentes, nequaquam neces sarium est id, quod præ supponitur; aliàs enim (vt dixi) non es set repræ sentationem introducere; sufficiet equidem, quod inter transuersales, is qui patrem repræ sentare contendit, sit filius primogeniti illius, qui si viueret nunc, primam causam in succes sione obtineret: Et ideò ad tollendum omne dubium, adiectum fuit verbum illud, Aunque sus padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Quibus verbis apertiùs destruitur eorundem intentio; nam si inter transuersales, ita statuitur, quo pacto inter descendentes dici poterit, quod præ supponatur illud, quod ipsi as serunt. Ex dictis hactenus diluitur & alterum fundamentum contrariæ partis, atque Menochij traditiones subuertuntur, quatenus post alios plures contendit, vocationem proximioris consanguinei, conditionalem es se in defectum vocatorum, & inde considerandum es se tempus cedentis fideicommis si, & conditionis euenientis, eùmque proximiorem, siue primogenitum dici, qui eo tempore talis fuerit, nec pos se intelligi comprehensum illum, qui tempore delatæ succes sionis non est in rerum natura: vt latiùs probauit Menochius idem, in locis relatis suprà, n. 183. Respondetur namque As sumptum vtrumque præfatum fatendo, id tamen as serendo, quod hactenus s æpè diximus, videlicet per repræ sentationem personæ parentis. adeo fauorabiliter & plenè in dicta l. Tauri 40. conces s æ, filium patrem repræ sentantem, sic succedere, locum patris sui consequendo, ac si pater eius, si viueret succes surus es set, atque eodem modo illis omnibus præferri ex repræ sentatione personæ parentis, quibus pater ipse præferendus foret. Indéque & proximiorem reputari, atque ex primo & potiore capite, considerata illa linearum creatione, & constitutione, provt suprà considerauimus; item iure præfato succedendi per repræ sentationem de quo anteà diximus; quod equidem nec impeditur, nec impediri debet ex eo, quod vocatio proximioris conditionalis es se intelligatur; nam & in l. 2. titulo 15. partita 2. filij maioris vocatio, conditionalis est, vt scilicet post; mortem patris sui succedat. vt constat ex verbis ipsius legis, quæ vocationem conditionalem inducunt, l. hæres meus, ff. de condit. & demonstrat. dicitur enim, ibi: Non lo ouies se si non el fijo mayor despues de la muerte de su padre . Et quamuis tempore mortis vltimi pos ses soris Regis, mortuus sit filius maior (quo tempore filius secundogenitus, proximior est in gradu, & maior) adhuc per repræ sentationem succedit nepos, filij maioris filius, vt eadem l. 2. vides dispositum. Denique & vltimo loco, ex eisdem etiam quæ numeris præcedentibus annotauimus, diluitur, atque dis soluitur aliud fundamentum, quo partis superioris sequaces, non mediocriter fuere adducti, videli[sect. 186] cet, quòd fideicommis sum conditionale ante euentum conditionis non transmittatur, Glos sa in l. vnica, quam omnes Doctores ibi sequuntur, C. de his qui ante apertas tabulas, Glos sa & Doctores omnes in l. hæ redes mei §. cum ita, ff. ad Trebellianum, Baldus, Bartolus, Parisius, Alexander, Socinus vterque, Gozadinus, & Ripa, quos adducit, & in hac eadem repræ sentationis materia, sic argumentatur Ioannes Vincentius Hondedeus in. consilio 70. n. 10. lib. 10. Afflictis etiam, in c. 1. §. omnes filij, n. 54. si de feudo fuerit controuersia, In vsibus feudorum, & latiùs prosequuntur, atque traditionem Glos s æ, in d. l. vnica exornant Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 20. num. 1. cum seq. Antonius Gabriel, communium conclusionum, lib, 4. titulo de hæredibus instituendis, conclusione 2. & extendunt ad suos quoque hæredes, & descendentes testatoris, & ad eorum liberos trans mis sionem fieri pos se negant: vt post alios multos scripserunt Mantica, d. tit. 20. nu. 1. Antonius Gabriel d. conclus. 2. n. 10. in prima ampliatione, Menochius in cons. 105. n. 37. lib. 1. Bursatus in cons. 71. num. 7. lib. 1. Zanchus in d. §. cum ita 4. p.n. 89. & 96. cum seq. Honded. d. cons. 70. n. 11. Achilles Pedrocha, in cons. 22. nu. 15. & 16. & in cons. 40. num. 298. & 299. hoc autem fundamentum (vt dixi) ex dictis hactenus diluitur, vtpote cùm in dicta l. Tauri 40. aliter sit statutum, & iuxta superiora, nec etiam nepos præferendus es set patruo, mortuo auo in succes sione maioratus, quando primogenitus filius, pater eius in vita aui, & sic ante delatam succes sionem deces sis set, cuius contrarium in d. l. statuitur, nec id consideratur, & meritò quidem, quoniam in maioratu, seu fideicommis so perpetuo diuersa ratio militat, nec ex vi transmis sionis, sed repræ sentationis personæ parentis id contingit, vt s æpè dixi. In fideicommis sis verò temporalibus, & in hæreditatibus liberis, in quibus hæ res vocati, tanquam eius hæres, atque ex vi trans mis sionis vult admitti ad hæreditatem, seu fideicommis sum prædeces sori relictum, is qui prædeces sit, & non superuiuit, cum non adiuerit, non trans mittit, & iuridicè equidem, quia cum regulariter hæreditas non adita non transmittatur, nec etiam fideicommis sum conditionale, vt superiores probarunt: neces se erat ad hoc vt eius hæredes ex vi transmis sonis admitti pos sent, quod succes sio, aut fideicommis sum irradicatum es set in prædeces sore. Sed & alia ratione ipsummet fundamentum diluitur euidenter, quæ ex præ sumpta illa maioratum instituentis voluntate, pro ratione decidendi dictæ l. Tauri deducta fuit suprà. Ex testatoris autem voluntate, traditiones omnes non transmis sibilis & conditionalis fideicommis si ces sant, etiam in terminis iuris communis, & non edita dicta Tauri con stitutione; ex voluntate namque testatoris non transmis sibile fit transmis sibile, vt Vincentius ipse Hondedeus. d. cons. 70. num. 31. declarat, & refert Decium Socin. Ruinum, Cephalum, Bursatum, Decianum. Sfortiam, & alios sic tenentes. Et subdit nullum ambigere, quin stantibus conieturis, à dicta Communi, quod fideicommis sum conditionale non transmittatur, recedi debeat; & quod vt fiat trans mis sio non transmis sibilis, sufficiat etiam tacita solum & coniecturata voluntas testatoris: vt tenent Baldus, Iason, Socinus, Ruinus, Cephalus Curtius iunior, & alij relati per eundem Authorem, Durandus, Parisius, Zanchus, Antonius Gabriel, Menochius, Alphanus, Celsus, Bursatus, Decianus, Cephalus, & Hippolyt. Riminaldus, quos refert, & multis modis ampliat Pedrocha d. cons. 22. n. 27. & d. consil. 40. ex n. 300. & vide multis numeris seqq. vbi adducit quamplurimas coniecturas, ex quibus in Hispanorum primogeniis, atque maioratibus perpetuis, plusquam certum redditur, regulam superiorem locum obtinere non pos se. Nec enim obtinet in fideicommis sis, quando apparet testatorem voluis se, suæ agnationi, aut familiæ prospicere, vel quando extat alienationis prohibitio, vel quando testator plures gradus substitutionum fecit. Vt cum aliis multis probarunt Ioannes Cephalus, in cons. 16. n. 42. & 44. lib. 1. Decianus, in cons. 88. n. 67. & 70. lib. 2. Mantica, lib. 11. dicto titulo 20. n. 23. Menochius, in cons. 95. nu. 105. & 109. lib. 1. Pedrocha, d. cons. 22. n. 22. & 23. & cons. 40. nu. 317. & 323. Si ergo ita est de iure communi in fideicommis sis, vbi aliquod prædictorum concurrit, ac etiam inter transuersales, in quorum fauorem non aliàs transmis sibilis, & fideicommis si conditionalis, atque etiam nondum delati, ex præ sumpta aut tacita testatoris voluntate transmis so fit, vt ad transuersales, expres sim extendunt post alios Authores Iosephus Ludouicus, decisione Peru sina 101. n. 6. & seq. p. 2. Hondedeus d. cons. 70. nu. 32. lib. 1. Quanto magis in maioratibus perpetuis obseruari idem debebit, in quibus non aliquod prædictorum cantum, sed ea omnia simul concurrunt, atque ex natura eorum & alia interueniunt, ex quibus iuris illius non modò non impediri transmis sio, sed etiam repræ sentatio personæ parentis concedi debuit, vt suprà ostensum fuit. Cum ergo Velasquez Auendañi sententia superior (de qua ex. n. 172. latiùs & meliùs quàm hactenus fuis set, atque sic diffuse actum, ideo est, vt nihil in futurum perpendi aut considerari valeat pro ea parte, cui concludenter & verè non sit satisfactum) cùm inquam ea sententia verbis, & decisioni d. l. 40. Tauri repugnet apertè, nec firmum aliquod fundamentum pro se habeat; reliquum est, vt ad secun[sect. 187] dam & omninò contrariam sententiam, atque opinionem accedamus, ex illa namque repræ sentatio conceditur vsque in infinitum inter transuersales, vt suprà resolui numeris præcedentibus; nec attenditur, quod in patre ius succedendi firmiter radicatum non fuis set, sed ius etiam de futuro, & in spe, aut in pos sibilitate tantum consistens, & quod pater, si tempore delatæ succes sionis viueret, succedere pos set, & succes surus es set, & sic sola potentia succedendi, in consideratione habetur. quæ in sententia[sect. 188] post decisionem dictæ l. 40. Tauri, fuerunt firmiter & constanter Didacus Couar practicarum, d.c. 38. nu. 6. & n. 10. 11. & 12. prout s æpe eum retulimus. Emanuel Costa, in quæ stione patrui & nepotis, folio 132. & seq. qui in terminis eiusdem l. Tauri loquitur, & dicit plerumque euenire, vt remotior ad succes sionem admittatur, si descendat ab eo, qui si viueret, succes surus es set. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. c. 6. ex n. 29. cum seqq. dum reddit rationem decidendi ad dictam l. 40. Taur. num. 34. & 35. quatenus distinguit duas lineas, alteram vltimi pos ses soris, alteram vero primogeniti; eo ipso quod primogenitus quicunque nascitur, statim eidem cum iure primogenituræ spem quandam certam, atque incommutabilem, & ius succedendi in habitu, suo loco & tempore vt succedat, inquit acquiri Et eodem lib. 3. c. 7. n. 4. in principio, dum dixit, sufficere quod parentes adueniente die vocationis, & succes sionis, succedere pos sint, quamuis deces serint, antequam dies venerit, vel succes sio contigerit. Et ibidem, n. 9. 10. & 11. vbi constanter as serit, repræ sentationem in maioratibus transuersalibus conces sam, absque graduum restrictione intelligendam es se, ita vt linea primogenitorum, etiam in transuer salibus, semper & in quocunque gradu omnibus aliis lineis præferatur, etiam si is, qui ex alia linea procedit, proximior sit. Et c. 8. eiusdem lib. 3. ex. nu. 11. cum seqq. vbi defendit, representationem in d. l. 40. Tauri conces sam, non excludi ex eo, quod maioratus institutor ad succes sionem proximiores vocauerit. Et Molinæ traditiones quoad præfatam linearum distinctionem, & quoad ius succedendi vnicuique primogenitorum eo ipso quod nascitur, conces sum, & quoad repræ sentationem vsque in infinitum transuersalibus conces sam, & cætera ab eo adducta; amplectuntur expres sim, & sequuti sunt Ioannes Matiençus, in l 5. tit. 7. glos s. 4. n. 4. & in l. 8. titulo 11. glos sa 20. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Azeuedus, in eadem l. 5. n. 4. in versic. Aunque sus padres no ayan sucedido. Humada, in l. 2. titulo 15. Partita 2. glos sa 17. nu. 7. & iterum glos sa 18. n. 2. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. in antiquis, q. 66. n. 15. & 16. vsque ad numerum 29. & q. 67. n. 15. & n 33. qui in omnibus vestigia Molinæ sequitur, eiúsque obseruationes approbat omnino pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 629. n 4. ad finem, folio 442 ibi, quoniam de iure huius Regni. Et disp. 627. n 8. folio 419. qui etiam expressè sequitur Molinam, & in hunc modum scribit: Secunda pars dictæ l. 40. Tauri, de linea tota collaterali loquitur Indistinctè, vt quandocunque, pater, anus, aut proauus alicuius, si superstes es set, succes surus in maioratu es set vltimo illius pos ses sori, & exclusus erat reliquos, filius eius, & in eius defectum nepos, & in defectum nepotis, pronepos, & ita consequenter repræ sentet personas suorum anteces sorum defunctorum, perindéque succedant, reliquósque excludant, atque succederent, & excluderent illi, quorum personas repræ sentant. Superiorem quoque sententiam clarè confirmant, atque protegunt eam Authores omnes illi, per Molinam commemorati in omnibus locis eius dem nunc relatis, quorum authoritate, & doctrinis, superiores obseruationes ipse confirmat, vt ibi apparet. Relati etiam suprà, n. 185. & ad finem huius capitis. reserendi, qui inter transuersales etiam considerant ius primogenituræ. Decianus etiam, Riminaldus, Menochius, Petra, Cephalus, Parisius, Peregrinus, Matthæcius, Anguis sola, Cæuallos, & permulti alij, quos harum quotidianorum controuer. iur. lib. 2. cap. 20. ego conges si. Ij enim as s seuerarunt ex vocatione proximioris repræ sentationem non excludi. Pro eadem parte Socinus senior in cons. 25. nu. 17. versiculo, ad tertiam, lib. 2. & post alios Tiraquellus de primogenitura, quæ st. 40. n. 31. Bellamera, in decis. 724. nu. 17. & columna penultima, versiculo, ad septimam debent ex pendi. Ipsi enim, si præmoriatur is, qui primo natus erat, quòd ad filios suos transmittat ius suum, illique repræ sentationis iure sint admittendi, dixerunt expres sim, prout in eis terminis, ae cùm aliquod ius nondum in re competebar, citauit eosdem Iacobus Menochius, in cons. 259. n. 27. & num. 63. & 64. lib. 3. Debent quoque pro eademmet sententia Accursius in l. cum ita, §. in fideicommis so, ff. de legatis 2. & omnes cius sequaces (qui infiniti sunt) præcitari, ex ipsis namque non modò in terminis d. l. 40. Tauri, in quibus res est omninò expedita, vt supradictum fuit, & dicetur statim; sed etiam iuxta dispositionem iuris communis deducitur; hec es se non es se, quod ius succedendi firmiter radicatum fuerit in prædefuncto, imò solam spem, solámque potentiam etiam remotam sufficere; de iure namque communi, quod repræ sentatio admittatur inter transuersales, quando ex vocatis specialiter, aut eius descendentibus, ipsisque extinctis, in collaterales transit succes sio: Accursius idem, & sequaces probarunt, communique Interpretum placito receptum est, vt infra videbitur. Et tamen certis simum est, quod posito. quod ille collateralis, qui ante nominatos extinctos deces sit (cuius filio, dixit Accursius repræ sentationem concedi,) habuerit potentiam succedendi, si omnes vocati eo viuo deficerent, euenientéque eo casu spem succedendi habebat: spes equidem hæc non erat propinqua, nec certa, imo vsque adeò variabilis, & incerta, vt aliquo nominatorum sobolem relinquente frustrari deberet, & nihilominus ex veriori, & communiori sententia repræ sentatio admittitur. Ergo neces sariò profiteri debemus sufficere solam potentiam, & aptitudinem succedendi, etiamsi spes sit incerta & vatiabilis. Id quod Bald qui in omnibus se inuenit, & nunquam deficit in aliquo, in fortioribus quoque terminis videtur probas se, is namque in cons. 488. Casus talis est: siquidam Titius, in fine lib. 3. non dubitauit as serere, admittendum es se nepotem cum patruo ad fideicommis sum, in quo est vocatus proximior testatori, quando tempore mortis testatoris, eius pater deces serat, quia per repræ sentationem inuenitur in eo qualitas proximioris requisita à testatore, & Baldi traditionem sequutus est Iason, in consil. 37. num. 3. inter consilia Rubei Alexandrini. Et idem tenuerunt Ioannes Cephalus, in consilio 465. num. 4. & num. 20. lib. 4. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. num. 12. & tamen si Baldum originaliter prælegeris, inuenies proculdubio, quod in casu, quem excitauit, pater ille numquam habuit spem aliquam, quamuis si viueret, es set in potentia succedendi. Idque magis indubitatè; & fortioribus rationibus procedit post decisionem dictæ. l. 40. Tauri, quæ inter descendentes & inter transuersales repræ sentationem induxit, & sic debet es se repræ sentatio, cum transit succes sio inter descendentes vnius lineæ, ad alterius lineæ: des cendentes, atque ex descendentibus ad collaterales, & inter ipsos collaterales, vnáque linea ipsorum ad aliam. Et tamen in omnibus his casibus certum est, quod defunctus, qui repræ sentatur. nec habuit, nec habere potuit certam spem, sed incertam omnino, & variabilem, atque dependentem ex eo, quod maioratus pos ses sor liberos haberet, vel non, sic nec succes sio potuerat initium sumere, & nihilominus lex ipsa generaliter inquit, quod semper su locus repræ sentationi, & sic iste quoque casus remanet comprehenius, quia (vt notum & vulgatum est) exceptio firmat regulam in contrarium, Ex his, atque authoritatibus præfatorum Autho[sect. 189] rum, sic distinctè citatis, dilucidè apparet, quantum ab ipsa veritate aberrauerit, siue quàm manifestè lap sus fuerit Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad dictam decisionem Gamæ 93. in versiculo: Nec obstant authoritates Gutierrez: as serit, quod authori tates citatæ à Ioan. Gutier. & ab aliis, loquuntur semper, quando maioratus, aut fideicommis sum intrauit aliquàm lineam, siue vocatorum, siue pos ses sorum; nam tunc non debet fieri digres sio ad aliam lineam ex natura rei, licèt defunctus voluis set, quod succedatur de proximiori in proximiorem, aut de maiori in maiorem: sed quando non intrauit, sed linea incipit in proximiori, in defectum nominatorum, inquit quòd non videt, quare proximiorem appellemus eum, qui nec est, nec fuit proximior. Et repetit in additi. ad decis. 308. sed certè decipitur (vt nunc dicebam) alitérque quàm debebat, à Molina præcitatas authoritates accipit, vtpote cum Molina ipse, Humada, Matiençus, Azeued. Ioan. Gutierrez, pater Ludouicus Molina, exteri etiam, qui in proposito scripserunt, & ab eodem Molina à me etiam sunt præcitari, non in eis terminis loquantur, in quibus Blazius contendit, sed exptes sim agant de eo primogenito, aut vocato, qui ante diem vocationis, aut aduenientis conditionis, & antequam ab eo initium sumeret linea, deces sit, & sic antequam maioratus lineam intraret, nec ius infallibile, aut certum competeret, & generaliter in eo, qui remotam, & valde incertam spem habere poterat. In quibus terminis loquitur etiam Lusitanus Anton. Gama, d. dec. 93. dum scripsit. quod in succes sione maioratus habetur respectus in consideranda proximitate. & repræ sentatione ad auum, qui nunquam succes sit, si ipse succedere debuiſ set, si suo tempore maioratus vocas set, ad excludendam lineam alterius fratris minoris, qui de facto se intromisit, Blazius tamen ipse, in eadem decis. 93. vers. Quinta[sect. 190] conclusio, & vers. Conclusio Sexta obseruauit veris simè, quod in lineis primogenitorum, & vocatorum, siue pos sederint maioratum, siue non, semper adsit perpetua repræ sentatio, & transmis so; & habetur res pectus ad ascendentem, qui si viueret, succes surus es set, quamuis non succederet. Et vocat lineam primogenitorum, & vocatorum, quando vocatur Petrus, & suus filius maior, & descendentes maiores, quæ est prima linea, & eis deficientibus, Ioannes & suus filius maior, & sic de singulis: tunc namque capita lineæ sunt primò vocati, & qui ab eis descendunt, statim ab ipsa natiuitate habent ius indubitabile primogenituræ, siue in prima, siue in secunda, siue in tertia linea, & pos sunt ad alios transmittere. Quod non ita distinctè dixit Auendañus, imo & in hoc casu repræ sentationem denegare videtur, vt ipse Blazius annotauit eodem in loco. in vers. Septima conclusio. Pos setque pro se expendere Iacobum Menoch. in cons. 269. n. 63. lib. 3. qui Author cum ex nu. 8. cum seq. insisteret in probando, primogenituræ: qualitatem ades se debere tempore delatæ succes sionis, nec pos se dici primogenitum, qui eo tempore non est in rerum natura, vt suprà dixi. Post modùm d.n. 63. vt respondeat argumentationi illi, quod filius defuncti debet admitti, & alios excludere, quia ingreditur locum patris, & illum repræ sentat, sic scribit. Attamen illa iuris regula locum habet, (quando pater vocatus fuis set, id quod non contingit in casu nostro, in quo nullum ius, nec in re, nec in spe competebat domino Clementi patri dicti domini Alfonsi. &c. Cæterùm Blazius idem decipitur manifestè (vt[sect. 191] supra dicebam) dum excludit repræ sentationem, quando transuersales non descendunt ex linea nominatorum, aut pos ses sorum; sed in defectum nominatorum contendunt se debere admitti; cuius contrarium rectius obseruauit Molina, & hactenus defendimus. Rectius etiam Molina ipse, primogenitorum lineam constituit, quamuis nominati non es sent, id namque ex natura maioratus, & præ sumpta institutoris mente intelligere in Hispanorum primogeniis neces se est, vt s æpè dictum fuit. Concludendo itaque, in linearum distinctione id erit atten dendam, quod anteà n. 185. obseruauimus, nec noua huiusce Authoris distinctio placet. Quamuis enim fateamur libenter, admitti omnino repræ sentationem debere, vt repræ sentetur per sona eius, qui specificè fuit vocatus, nusquam tamen ius succedendi certum, & non variabile habuit, & antequam succedere pos set, deces sit: id quod Menochius, & Raudensis etiam post alios Authores probarunt. Negamus tamen, ideò personam metipsam repræ sentari non debere, quod specificè vocatus non fuerit, cùm dicta lex Tauri 40. non vocationem aliquam, sed primogenituram illam, & potentiam succedendi solùm requirat, vt suprà diximus. Pro opinione autem Molinæ, & sequacium, quam ex n. 187. adduximus, & veris simam, atque omnino tenendam credimus, sequentia vrgent fortis sima fundamenta. Ac primò equidem ratio illa decidendi Didaci Couar. ad d. l. Tauri 40. quæ in transuersalibus, vsque in infinitum, sic æqualiter militat, atque veritatem hanc euincit, sicut in descendentibus, vt tribus in locis, suprà, hoc eodem capite dictum fuit, & in hoc metipso articulo, n . 185. an principio. Secundò, ratio illa legis Partitæ, & Tauri fundamentalis, & decisiua, & quæ semper præ oculis habenda est, quòd ad primogenij succes sionem semper censetur vocata linea recta primogenitorum succes siuè in infinitum de primogenito in primogenitum, tam ex linea descendentium, quàm transuer salium, prout latiùs d.n. 185. annotaui. Tertiò, ratio altera repræ sentationis de iure communi procedentis, quáve ipsam repræ sentationem subsistere de iure communi, atque introductam fuis se, suprà, nu. 52. dicebam, qua: in transuersalibus sic militat, vt in descendentibus, vt acutè, & noue ob seruaui ibidem. Quartò, traditio illa Glos s æ magis communiter receptæ, in d. §. in fideicommis so, l. cum ita, ff. de legat. 2. prout suprà, n. 189. col. 3. & 4. perpenditur, quæ velut concludens fundamentum nobis pro huius articuli resolutione præ stat, vt vbi diximus. Quintò denique & vltimò, & non eundo per alias[sect. 192] ambages, ex d. l. Tauri 40. constitutione, sic apertè, & expressè hæc pars probatur, vt verè eadem lex torqueri non pos sit; imò expres sim euincat, quod potentiæ & spei succedendi, sic ratio, & consideratio haberi debeat, vt ius certum , & inuariabile habuis se præ defunctum, neces se non sit, sed debuis se, & potuis se succedere, si viueret, solùm sufsticiat: id quod deducitur clarè ex multis, variisque ponderationibus factis de ipsa lege per totum discursum huius cap. maximè d.n. 52. & n. 63. & 90. & 95. & 106. & 107. ex ponderationibus quoque Ludou. Molin. l. 3. C. 7. n. 10. & 11. vbi pro hac parte Primò ponderauit legem illam, in versic. Lo qual no solamente, &c. Ex quo clare deducitur, quod æquiparatio illa repræ sentationis trans uersalium, & descendentium, intelligi, atque accipi debet cum omnibus qualitatibus, quæ indescendentibus appositæ erant, & sic in infinitum, sicut in des cendentibus. Secundò, ex versic. De manera que siempre el hijo mayor, quoniam verbum illud semper, perpetuò, & omni tempore, atque sine aliqua præfinitione intelligendum est. Ex natura etiam alterius verbi dicti versic. Y sus descendientes, cum appellatione descendentium, omnes descendentes in infinitum comprehendantur. Tertiò, ex eodem versiculo, ibi, El hijo, y sus descendientes legitimos, iuncto versiculo, De manera que, vbi ponderandum est, quod cum lex ilia respectu succes sionis ascendentium , in prima sui parte, in qua des cendentibus loquuta fuit, dixis set, Hijo, nieto, o des cendiente, & iterum , Estos tales descendientes: vt non dubitari pos set. idemmet ius respectu succes sionis trans uersalium statui, statim cum de transuersalium succes sione loquuta fuit, adiecit verba illa, De manera, que siempre el hijo y sus descendientes, ac si expres siùs dixis set, quod si ex antea dicto, videlicet quod dis positum in succes sione ascendentium, obseruandum etiam es set in succes sione transuersalium, comprehensum es set, repræ sentationem nedum ad filios, sed ad omnes descendentes protrahendam es se, vt tamen deinceps in his nulla dubitandi occasio superes se pos set, id rex illa expres sis simis verbis declarat, & adiicit De manera, que siempre el hijo, y sus descendientes . Quod ita subtiliter, & verè equidem expendit Molin. d.n. 10. & 11. & sequitur 10. Gutier. pract. lib. 3. q. 66. n. 24. & tribus seqq. quod si quis dixerit, legem illam, etsi repræ sentationem concedat respect transuersalium, sicut descendentium; intelligendam tamen secundum ipsiusmet repræ sentationis naturam, imò illam in terminis iuris communis relinquendo, vt scilicet in descendentibus in infinitum protrahatur; in trans uersalibus verò filios fratrum non excedat: Respondet singulariter Molin. eod. c. 7. n. 10. id quidem dici pos se, si lex illa dixis set, La qual representacion mandamos, attamen non est ita, sed adiecit relatiuum illud, l o qual no solamente mandamos. Genericum atque indefinitum, vt omnia præcedentia, cum suis qualitatibus, & ampliationibus in transuersalibus repetita es se censerentur , & sic vt intelligeremus, nedum voluis se eam legem in transuersalibus repræ sentationem admittere, sed etiam admittere eam cum omnibus qualitatibus, cum quibus repræ sentationem descendentium admisit. Nec vim superiorum ponderationum, atque ob[sect. 193] seruationum diluunt parùm firmæ, nec securæ Velasquez Auendañi solutiones, aut considerationes nonnullæ, in eadem l. Tauri 40. glos s. 14. n. 48. & 29. ex eisdem namque Ludouici Molinæ placitis, & verbis generalibus Taurinæ: illius constitutionis, sic manifestè subuertuntur, vt nullomodo pos sint stare. Ac in terminis eidem Auendaño concludenter res pondet Ioannes Gutierrez, pract. lib. 3. d.q. 66. n. 28. in versiculo, Non etiam secundo, vsque ad numerum 29. quo loci rectè animaduertit, se libenter fateri, legem illam principaliter venis se ad decidendam quæ stionem illam controuersis simam, & summè difficilem inter patruum, & nepotem ex fratre in vita pos ses soris maioratus prædefuncto, sed simul repræ sentationem in perpetuum in succes sione maioratuum cum ascendentibus succeditur per descendentes, nec non & transuersalibus introduxis se, vt manife stè lex ipsa disposuit, Addiderim ego vltra Gutierrez, Anendañum eundem, dicta glos sa 14. num. 30. iniustè proculdubio, & minus benè dixis se, authoritates Acostæ, & Couarr. quas pro se adduxit Molina, ideò pro ipso non vrgere, quod si diligenter considerentur, tantum loquuntur, quando agitur de succedendo primogenito per consobrinum & tertiogenitum; non quando inter transuersales remotiores hæc dubitatio prælationis contingit. Nam si originaliter præ legeris Acostam, inuenies proculdubio, loqui ipsum inter transuersales, in remotiori quoque cum alio proximiori concurrenti, cuius pater si viueret, succes surus es set: is namque proximiorem excludit, & succedit, quamuis in remotiori gradu sit. Idque ex decisione dictæ l. Tauri 40. in cuius legis, & l. 2. titulo 15. partit. 2. terminis Acosta ipse loquitur, & sic resoluit. Didacus etiam Couar, in locis antea relatis, & in ratione decidendi, quam ad dictam l. Tauri, as signat, & in solutione casuum, aut quæ stionum, quas num. 10. 11. & 12. excitauit, id apertè tenuit, & repræ sentationem inter transuersales in infinitum concedi ex illa lege probat expres sim. Prætereà, Auendañus idem, glos sa 15. eiusdem legis, perperam quidem, & malè percipit dictæ l. Tauri verba illa, De manera que siempre. Dicere namque quod ad casuum contingentiam dumtaxat, legis illius Conditores voluerint ea verba referre, vt quandocunque contingeret velle admitti contra patruum nepotem in succes sione descendentium, seu trans uersalium, concedatur reprę sentatio. nec alio in casu lex ipsa accipiatur: adeò verbis eiusdem legis repugnat, vt ex ipsis conuincatur apertè. Ad quid enim obsecro, sic multiplicarentur, si duntaxat id decidere intenderent, siue descendentium verbum, ibidem apposit um, quid eo modo acceptum operaretur. Verbum etiam semper, ad quid fuis set adiectum , si in des cendentibus eorundem verificandum non es set. Intellectum ergo ab hoc Authore traditum, nulla via, nullóque pacto sustineri pos se, nullus equidem negabit, qui Ludouici Molinæ ponderationes præfatas perpendat maturè. Denique & vltimò, nec etiam Blazij Flores Diaz[sect. 195] de Mena in decis. præcitata Gamæ 93. versic nec obstat, ad d. l. 40. Tauri, euasiones, siue excogitatæ quædam solutiones procedunt iuridicè, nec vim aliquam obtinent eius rationes: Dicere namque, quòd lex illa duntaxat admittit repræ sentationem eius, qui succes sit, vel succedere debebat, quia habebat ius firmum primogenituræ, vel quod non attenditur in maioratibus perpetuis proximitas, qua nullatenus potuit à fundatore imaginari: ex se quidem falsum est, atque ex verbis antea ponderatis destruitur euidenter, vtpote cum ex ipsis deprehendatur apertè, in d. l. 40. Tauri, potentiam solam, etiam remotam, & incertam aut pos sibilitatem duntaxat succedendi, sic in consideratione haberi, vt suprà dictum est, atque ex verbo Descendientes, & verbo Para siempre, colligitur. In maioratibus etiam (vt rationem eius Authoris retorqueamus) non modò excluditur proximitas ea, imò sui naturâ admitti debet; habent namque tractum adò succes siuum, & talem perpetuitatem in se continent, vt notum omnibus est. Illa autem cum durare non pos sit nisi per subrogationem, omnes equidem de familia gradatim, atque suo ordine (quocunque in gradu sint) censentur ad succes sionem inuitati eo ipso, quod maioratus perpetuus instituitur; & con sequenter & illi quoque de familia, qui in futurum nascentur, & erunt , & qui nec cogniti à testatore fuerunt, nec etiam potuerunt imaginari. Quod de se compertum est, & har. quotid. controu. iur. lib. 2. c. 22. per totum, plena, & dilucida manu à me comprobatum . Et de his, atque articulo agitato suprà, ex n. 172. hactenus, in quibus (vt vides) diligenter & accuratè proces simus, & quamplurima adnotauimus, quæ non erant ab aliquo antea sic scripta, nec adnotata. Eisdem tamen addendum erit, in illa quæ stione,[sect. 196] vtrum scilicet nepos institutoris ex filio mortuo ante maioratus institutionem nato, ex vi repræ sentationis patruum suum, & filium secundogenitum, post primogenitum institutum natum, à succes sione maioratus excludat, vel à secundogenito filio tempore institutionis maioratus nato, sit excludendus . Velasq. Auend. in eadem l. Tauri 40. glos. 6. ex n. 8. vsque ad nu[sect. 197] merum 12. rectè obseruas set, quod cum filius maior defunctus, ante maioratus institutionem, nullum ius succedendi habuis set, neque in spe, neque in potentia, nepos ex eo personam ipsius repræ sentando, secundogenitum non excluderet, quoniam non potest es se plus iuris in causato, quàm in causa efficiente, vt ibidem probauit, & alia fundamenta adducit, ac ponit casum, quando pater habens nepotem ex filio mortuo, & alium filium secundò, vel tertiogenitum superstitem, maioratum simpliciter instituit, dicendo, quòd in eius bonis iure maioratus succederetur, nulla facta specifica vocatione, & post institutionem filius secundus natus est, vel tempore institutionis iam erat natus. Et rectè quidem, nam si institutor vocationes fecis set, aut ordinem, & formam succedendi apposuis set (quod frequentius accidit, & rarò sic fuis se institutum maioratum continget) voluntas eiusdem, atque vocationum ordo obseruaretur ad vnguem, nec locus es set dubio præfato. Statim tamen num. 12. inquit, se credere, quod licèt non ex vi transmis sionis, aut repræ sentationis, ex præ sumpta tamen maioratus institutoris voluntate, atque tacita vocatione nepos ex præmortuo patruum excludat, quia credendum est, institutorem metipsum voluis se consulere posteritati suæ, maiorémque dilectionem habuis se ad nepotem ex filio præmortuo, quam ad secundogenitum. Et citat Gregorium Lopez, & Tiraquellum, Molinam etiam, de Hispanor. primogen. lib. 3. cap. 1. num. 3. qui tamen in aliis terminis loquuntur, in primogenito inquam, qui ante maioratum à parente acquisitum, natus est, & dicunt præferri cum secundogenito, post acquisitum maioratum nato, Et ita tenuerunt Gregor. Lopez, Tiraquellus, Anton. Gomez & Lecirier, quos refert Molina, d.n. 3. & in eisdem terminis loquitur Mieres, de maioratu, p 2. q. 4. illatione 5. Addiderim ego libenter, considendum es se maioratus institutori in casu præfato, & aliis similibus, ne ita vagam atque incertam succedendi formam præ scribat, litibúsque & contentionibus occasionem relinquat, sed potius certum succes sionis ordinem declaret, siue certas atque specificas vocationes efficiat, vt quem præferre voluerit, appareat manisestè. In dubio tamen, ac cum ita simpliciter maioratus institutus est (quod ratò sic fuis se factum continget, vt suprà dicebam) ambigi non debere, quin nepos ex filio primogenito, & maiori, præferri debeat secundogenito, & vlterioribus, idque tam ex primogenituræ ratione, & ordine, atque consuetudine ordinaria succedendi. à quibus succes sio eo in casu debet interpretari, quam ex præ sumpta testantis voluntate; qui in dubio credendum est, quod nepotem ex filio primogenito præferre voluerit. Et huic resolutioni mire conueniunt rationes plures, quas in primogenii, & eius descendentium fauorem considerauit Ioannes Lecirier, de primogenitura, lib. 1. q. 12. adducta etiam per Molinam, lib. 3. c. 1. in principio. Imò, & considera, an tentari pos sit, adhuc in casu[sect. 198] prædicto militare, atque obtinere locum decisionem, & rationem d l. 40. Tauri. Nam etsi tempore institutionis maioratus filius primogenitus es set prædefunctus, ita vt dum vixit, neque in aliqua spe pos set constituere ius aliquod primogenituræ, eius maioratus respectu, vtpote eum maioratus ipse nondum constitutus es set: quia tamen si viueret, & maioratus ita simpliciter constitueretur, certum es set ius succedendi eidem competere, atque succederet tanquam primogenitus; filij quoque & descendentes ab eo, videtur, quòd debeant succedere, atque ex repræ sentatione personæ parentis admitti, idque ex eiusdem l. Taur. 40. constitutione , quæ (vt s æpè dixit) non quod parentes succes serint in maioratu, aut quod deces serint eo tempore, quo succedere non potuerunt, sed quod adueniente die succes sionis, in maioratu succedere pos sent, inspicitur, & sola potentia succedendi consideratur. Sanè si filius hic primogenitus defunctus viueret, succes surus in maioratu es set: ergo, & filij, atque descendentes eius, non modò ex præ sumpta institutoris voluntate, sed etiam ex repræ sentatione personæ parentis, succedere poterunt, atque debebunt. Et tunc quidem ad ea, quæ in contrarium adduxit Auendan. d. glos s. 6. n. 9. 10. & 11. vt ex præ sumpta aui voluntate, non ex repræ sentatione nepotes admitterentur; responderi poterit, vt suprà respondebam n. 184. & 185. Verè namque ea omnia, & alia similia; vel in aliis casibus loquuntur, vel procedunt in aliis succes sionibus extra maioratuum causam, in quibus diuersa ratio militat, ac primogenituræ qualitas quoad omnes valde consideratur. Nisi dixeris in hoc casu nunquàm potuis se primogenitum se includere, & alias lineas, siue secundo, & tertio, & deinceps genitos excludere, ex quo nondum maioratus constitutus fuerat, & sic nec efficere primum caput in linea suorum descendentium, & consequenter ces sare ea, quæ eisdem numeris adnotauimus. Sed tunc etiam replicari potest, negari non pos se, quin filius ille primogenitus natus fuerit, & es se potuerit, quod in maioratu postmodum constituto succederet, si viueret, idque videri sufficere, maximè inter descendentes, inter quos adeò præcisè illa in lege repræ sentatio introducitur. Vtcunque tamen res sit, siue ex præ sumpta ani maioratum in stituentis voluntate, siue ex repræ sentatione id contingat, certis simum erit, nepotem hunc secundogenito filio præferendum, vt Auend. d. nu. 12. affirmat. Sed alium casum valdè neces sarium Author ipse[sect. 199] omittit, quando inquam vltimo maioratus pos ses sore, absque liberis, & descendentibus præmortuo, trans uersalisali quis succes sionem maioratus prætendit, cuius pater, si viueret, succes surus sane es set, vt proximior; ipse tamen multis abhinc annis, & ante maioratum institutum deces sit: tunc namque si ex vi repræ sentationis personæ parentis, vel aui, hic non admittitur, ex præ sumpta institutoris voluntate, admitti equidem nullo pacto poterit, vtpote cum in eo diuersa ratio militet, ac ces set ca præ sumptio voluntatis testatoris, quæ in nepote consideratur. nec dici valeat, testatorem de ipso aliquo modo sensis se, siue affectionem, quam ad nepotem, habuis se. Ex capite autem transmis sionis, aut repræ sentationis, vt non admittatur, ea equidem vrgent, quæ Auendañus in casu præfato, d. glos. 6. contra nepotem considerauit, quæ fortius vrgent contra transuersalem, quam contra nepotem (vt vides) ea etiam, quæ de iure nondum delato. & spe incerta, & remota, adduximus supra, ex n. 180. vsque ad n. 184. Fortius etiam vrgent in casu isto, quando aliquis maioratu nondum constituto deces sit, cum nec remota, nec aliqua spes valeat considerari in eo, qui ante maioratum institutum deces sit. Quod si dixeris ea omnia obstare dumtaxat in terminis iuris communis , ac in succes sionibus liberis, & fideicommissis temporalibus, non verò in maioratibus perpetuis, neque attenta constitutione d. l. 40. in qua non quod parentes succes serint in maioratu, aut quod deces serint eo tempore, quo succedere non potuerunt; sed quod adueniente die succes sionis succedere pos sent, tam in descendentibus, quam in trans uersalibus inspicitur: & verba eiusdem l. valde generalia, atque indefinita sunt, & omnes videntur , ac quos cunque casus comprehendere: Replicari equidem pos set, fundamenta quidem omnia, quibus pro Couar. & Molin. contra Auendañ. & sequaces, in quæ stione agitata suprà, ex n. 172. adducti. atque excitati fuimus, maximè ex d.n. 184. & 185. in hoc casu non videri aliquo modo vrgere, aut militare pos se, vtpote cum dici non pos sit, quod pater, aut ascendens ante maioratus institutionem prædefunctus. vt primogenitus se incluserit, & ideò excluserit perpetuo secundogenitum, siue omnes alias lineas; cùm (vt dixi) nondum es set creatus maioratus, cuius occasione inclusio hęc considerari pos set; & sic nec fuerit primogenitus post institutum maioratum, qui efficeret primum caput in linea suorum descendentium , ita ve deficiente initio lineæ omni respectu, nullum ius prætendere pos sit hic transuersalis; cum eius author perinde considerari debeat, ac si nunquam fuis set. Quod valde videtur Ludou. Molinæ intentioni, & placitis conuenire is namque Author, de Hispan. primog. lib. 3. c. 6. n. 34. & 35. licèt ita extendat decisionem d. l. Tauri 40. vt supra vidimus, & omnes transuersales in infinitum comprehendi voluerit, vt supra quoque probauimus; requirit saltem lineam primogenitorum fuis se, licèt vltimi pos ses soris respectu lineæ initium non fuerit ad hoc. vt descendens ab eo, qui succes sionem non occupauit, ius succes sionis prætendere pos sit; sed in casu proposito, lineæ initium etiam primogenitorum non fuit, eo quod nondum maioratus fuerat institu tus: ergo nec repræ sentatio locum habere potest. Et hæc quidem notanda, quia noua sunt, nec alibi sic considerata. nec scripta, atque ex ipsis cum occasio se offerat, res erit mature deliberanda, negari enim non potest, quin articulus hic difficultatem in se contineat, & quod si transuersalis iste viueret, succes surus es set, & sic pos sunt pro vtraque parte fundamenta adduci, quamuis semper ratio illa fortis simè adstringat; quæ deducitur ex defectu initij lineæ in eo, qui vt primogenitus se includere non potuit, deficente maioratu nondum instituto, & sic subiecto, in quo inclusio daretur, & sic quoque videtur deficere ratio illa decisiua d. l. 40. Taur. & totum fundamentum, ex quo inter transuersales in infinitum repræ sentationi; & ius succedendi conces sit Molina (vt dixi:) Nisi tu quoque replices, etiam hunc casum videri comprehen sum sub dispositione d. l. Tauri, 40. & verbis illis sub 2. p. ipsius, adeò generaliter appositis. Demanera, que siempre el hijo, y sus descendientes legitimas por su orden, repræ staten la persona de sus padres, aunque su padres no ayan sucedido en los dichos mayorazgos. Verba namque ista videntur quoque in casu proposito verificari, item & illa in 1. part. l. eiusdem scripta. Al hijo del dicho tenedor o de aquela quien el dicho mayorazgo pertenecia. Plane si iste transuersalis hodie viueret, ad eum pertineret succes sio: ergo videtur, quod repræ sentatio procedere debeat, eò maximè, quod in eadem l. non dicitur: En la suces sion del mayorazgo ya hecho, ô ya instituydo sed duntaxat scribitur: En la suces sion del mayorazgo, & iterum in secunda parte. Pero aun en la suces sion de los mayorazgos alos transuersales. Et sic in omni succes sione, maioratus videtur innuere lex ip sa, quod id procedat absolutè, siue maioratus institutus tunc es set, cum is ad quem hodie pertineret, si viueret, prædefunctus fuit, siue iam eo mortuo. Idcircò (vt dixi) maturè res hæc cogitanda, atque deliberanda erit, & vide infrà, n. 212. Cæterum, si filius primogenitus filium habeat ne[sect. 200] potem pos ses soris & hic nepos moriatur viuentibus ano pos ses soris, & patre primogenito, relicto tamen filio, pronepote pos ses soris; certum quidem, erit ex decisione d. l. 40. Tauri, quod hic pronepos admittendus erit ad maioratum post mortem proaui, etsi auus iam mortem obierit ante proauum, & excludet patruos, item fratres aui primogeniti, quod Didac. Cou. pract. d.c. 38. nu. 9. in finalibus verbis, rectè percipit, & sequitur Ioan. Matiençus in l. 5. tit. 7. glos. 3. n. 3. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Sed & filius incapacis, ante incapa[sect. 201] citatem natus, patruum excludit, & ad maioratum admittitur, vel repræ sentando personam propriam parentis, qui ciuiliter mortuus sit, vt cum Præposit. Isernia, Tiraq. Moderno, Greg. Lopez, Mieres, & Molina. adnotauit, & latius id explicauit Velasq. Auend. in eadem l. Taur. 40. glos. 4. n. 1. & 2. & seq. vel incapace[sect. 202] aut inhabili effecto patre ipso, ex propria persona, iuréque propriæ vocationis, aut substitutionis succedet, iuxta ea, quæ cap. 15. per totum, suprà, hoc eodem libro, latiùs resoluimus, ac exempla adduximus. Et in primo casu prædicto, quando per repræ sentationem filius succedit, exempla adducit Auend. d. glos. 4. ex n. 4. cum seq. & de vtroque latius videndum erit, d.c. 15. Denique, cum hi, qui in vtero sunt, eodem pri[sect. 203] uilegio gaudeant, quo nati, & pro natis habeantur, quoties de ipsorum commodo agitur, l. qui in vtero, ff. de statu hominum. l. si quis prægnantem, ff. de regulis iuris. l. inter §. quandiu, ff. vnde legitimi, l. prima, §. si quis proximior, ff. vnde cognati, l. intelligendus, ff. de verborum significat. l. antiqui, ff. si pars hæreditatis petatur. Ac impediunt sequentem in gradu, ex eisdem iu[sect. 204] ribus, & l. vltima, ff. de ventre inspiciendo. l. 2. §. vtique, ff. de suis, & legitimis hæredibus, l. 2. titul. 18. partita 6. & multis notandis, exornauit Petr. de Peralta, in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, ex hum. 123. ver siculo, visis itaque prædictis, vsque ad numerum 126. & post Tiraquellum, Mieres, de maioratu, p. 3. q. 2. per totam. Certum etiam est, quod posthumus ex primo[sect. 205] genito in succes sione maioratus, excludere debet patruum, siue secundo, aut tertio genitum, quemadmodum & nepos natus excludit. Et ita post Ioannem Lecirier, & Paulum Parisium scripsit, & latè fundauit Mieres. d.q. 2. n. 5. Auendañus, d. glos s. 4. n. 3. Indéque quod lex 45. Tauri procedat in succes sione ma[sect. 206] ioratus eius, qui adhuc est in vtero, & quod venter[sect. 207] in dubio sit mittendus in pos ses sionum, quamuis à maioratus succes sione fœminæ excludantur, latè probauit Mieres, n. 1. in d.q. 2. p. 3. & per totam illam quæ stionem, & vide p. 2. q. 6. n. 51. eius autem placita, & resolutiones confirmantur optime ex his, quæ ipsemet Author adducit. Addiderim ego ex eisdem obseruationibus Pe[sect. 208] laez à Mieres, atque ex traditis per Peraltam vbi suprà, deduci manifestè, in Hispanorum primogeniis, atque in maioratuum succes sione, & post deci sionem dicta. l. Tauri. 40. minimè pos se habere locum ea, quæ in materia fideicommis saria circa patruum, & nepotem, vt scilicet nepos non intret in locum patris, quando non est natus tempore mortis testatoris, sed quod patruus eum excludat: post alios multos scripta reliquerunt Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titulo. 9. n. 11. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis quæ st. 11. num. 115. cum sequent. Alexander Raudensis, in appendice post tractatum de analogis, 1. part. num. 166. vtpote, cum etiam si nepos natus non sit, sed in vtero existat, omnino seruari debeant ea, quæ Pelaez à Mieres, 3. parte, dicta quæ st. 2. per totam. Circa posthumos. & verè, & eruditè annotauit, atque ex proposito comprobauit. Molina quoque, de Hispan. primog. lib. 1. cap 6. num. 48. & 49. expressè obseruauit, quod quamuis ad legatum familiæ relictum, admittantur tantum hi, qui tempore mortis testantis nati sunt, in Hispanorum tamen primogeniis, non solum admittuntur nati tempore institutionis, sed omnes etiam, qui tempore delatæ succes sionis, & conditionis euenientis nati inueniantur. Imò, & in terminis[sect. 209] iuris communis loquendo, traditio ea difficultatem, atque Authores contradicentes habet, nam quod in succes sione fideicommis si, filius ingrediatur in locum patris, etiam quando tempore mortis testatoris, nepos ipse ex filio, vel pronepos ex nepote, nondum natus, vel conceptus erat, & adhuc patrem repræ sentet, vt concurrat cum patruo, tenuerunt Alexander, Corneus, Iason, Decius, Parisius, Rubeus, Socinus iunior, Cephalus, quos Menochius commemorauit, ac sequutus est, in consil. 124. n. 111. lib. 2. reiecta contraria opinione Socini senioris, Parisij sibi contrarij, ac etiam Curtij iunioris. Et illo in loco, num. 48. confutauit rationes, & argumenta præ fati Socini, & eodem n. 28. rationem veram huius re solutionis adducit. Et repetit lib. 4. præsumpt . 95. n. 17. Quod si ponamus, primogenitum in vita insti[sect. 210] tutoris maioratus mortuum fuis se, filium tamen, aut filiam reliquis se, & extare secundo, aut tertio genitum filium institutoris eiusdem; tunc equidem si maioratus irreuocabiliter institutus fuis set, vtputà aliqua ex causis, contentis in l. 17. & in l. 40. Taur. vel ex aliis quibuscunque, ex quibus maioratus irreuocabiles fiunt: certum & planum erit, nepotem, vel neptem primogeniti ex vi repræ sentationis, atque specialis vocationis, & præ sumptæ, claræque in stitutoris voluntatis ad maioratus succes sionem admitti, patrumque excludere, etiam si in vita institutoris maioratus mortuus fuerit, quod rectè animaduertit, & sic resoluit Velasq: Auendañus, glos s. 5. d. l. 40. Tauri, n. 1. Et reddit rationem, quia cum iam irreuocabiliter actuale ius succes sionis filius maior seu primogenitus acquisierit, dubitari non potest, quin ad filium eius illud transmittat, neque tunc ageretur de succedendo institutori (vt ipse Auend. subdit) sed primo donatario defuncto, cuius respectu filius maior proximior est cognatione, & gradu. Addiderim ego libenter, casum hunc in terminis[sect. 211] prædictis indubitatum es se, omnia enim quæcunque legis illius Conditores excitare potuerunt, vt ipsius constitutionem ederent, & sic statuerent, quæcunque etiam pro ratione decidendi eiusdemmet legis hactenus diximus, sic militant in eo casu, sicut in eo, qui ibi exprimitur, quando in vita pos ses soris primogenitus deces sit, nam & hic verum est, in vita pos ses soris eum deces sis se. Nec magis potest spes ea succedendi deficere tunc, quàm cum alius maioratum pos sidet, sicut enim pos ses sor non potest succedendi ius aliquo modo auferre his, qui de iure, aut ex dis positione testatoris succedere debent, neque vocationes, aut substitutiones quouis modo mutare, vel alterare, sic nec institutor ipse maioratu semel irreuocabiliter constituto, efficere potest, vt vtrumque suprà. hoc eodem lib. c. 10. ad l. perfecta donatio. C. de donat. quæ sub modo, latius probaui. Denique quia eo ipso, quod maioratus institutus fuit, & in es se persectè productus, primogenitis omnibus, ac maximè filio huic maiori præmortuo, & eius primogenitis, incommutabilis quædum spes, ac ius succedendi certum, & firmum acquisitum est. Idque iuxta ea, quæ s æpè hoc cap. adnotata fuêre, & tradita per Molin. lib. 3. c. 6. n. 25. & nu. 35. 36. & 37. cum seq. Mier. in initio 2. p.n. 54. & 65. Io Gutier. pract. lib. 3. q. 66. ex n. 17. & q. 67. ex n. 20. eundem Auendañ. glos. 1. eiusdem l. Tauri 40. ex n. 12. & n. 31. cum seq. quod equidem non variatur, nec immutatur, aut non minuitur ex co, quod primogenitus in vita institutoris deces serit, sicut non immutatur, aut non aufertur, quando in vita pos ses soris deces sit: in vtroque enim casu, æqualis, eadémque ratio militat, nec vlla differentiæ ratio potest constitui , & sic æqualis debet es se, atque ex præfata lege Tauri, eadem vtriusque determinatio. Verumenimverò, dum Auendañus dixit, quod in proposita specie non agitur de succedendo primo institutori, sed primo donatario, idest primogenito defuncto, cuius respectu filius eiusdem maior proximior est cognatione, & gradu: sano equidem modo id accipiendum, atque intelligendum est, nam & si eius respectu proximior sit, ex repræ sentatione tamen succedit, vt Taurina eadem lex expressè disponit, dicens , Repræ senten la persona de sus padres. Nec à primo donatario, id est primogenito, sed ab institutore maioratus procedit, atque defertur vt vulgatum est, & tradit Molin. lib. 1. c. 8. n. 2. idem Auend glos. 1. eiusdem l. Taur. n. 2. & 15. & sic quamuis proximitas, & primogenitura inspiciatur respectu filij defuncti, filius tamen ex repræ sentatione succedit, & à primo institutore succes sionem accipit, non enim sufficeret ei proximiorem es se, nisi repræ sentationis beneficium introductum fuis set, ex quo viuente institutore, pater ipsius deces sit, prout lex illa Tauri significat apertè, quatenus verba superiora, representen la per sona de sus padres, adiicit. Cæterum si primogenitus in vita institutoris maioratus deces serit, & maioratus ipse non irreuocabiliter institutus fuis set, sed potiùs reuocabiliter, aut ita sane, vt reuocari pos set; maius tunc dubium es se videtur, ex quo irreuocabiliter actuale ius succes sionis acquisitum non erat filio primogenito, imò si maioratus reuocaretur, & ius quoque primogeniti deficenter. Nihilominus tamen eo etiam in casu repræsentationem concedit, & patruo nepotem primogeniti præfert Velasq. Auendañ. in d. l. Tauri 40. d. glos. 6. n. 3. vsque ad n. 8. & concludit, non modò ex vi repræ sentationis, sed etiam ex vi specialis vocationis, aut substitutionis, nepotem debere admitti. Et ad sic dicendum adducitur theoricis, atque doctrinis nonnullis Doctorum in materia vulgaris, compendios æ, & fidei commis sariæ substitutionis, quibus substituto in vita testantis defuncto, à secunda substitutione te stamentum incipit, siue secundo loco vocatus, per fideicommis sum admittitur. Et verè Auendañi re solutio mihi admodùm placet, & in puncto iuris, attentáque decisione dict. l. Tauri 40. & eius ratione veris sima videtur. Pro ea autem, non modò vrgent, sed etiam fortiùs militant, atque adstringunt ea, quæ suprà, num. 196. cum sequentibus, adduxi in illa quæ stione, vtrùm nepos institutoris ex primogenito defuncto ante maioratus institutionem, patruum excludat. Nam si eo in casu excludere debere nepotem patruum, etiam nondum maioratu in stituto, & qui pos set nunquam institui, dicimus; quanto magis in casu isto id es se debebit, vbi eo ipso, quod maioratus institutus, & confectus fuit, statim primogenitis omnibus, & maximè filio tunc maiori, & primogenito, ac omnibus eius descendentibus, spes succedendi fuit acquisita Nec stat vis in eo, quod maioratus reuocari potuerit, vel non, non enim inspicimus, an reuocabiliter factus fuerit, vel irreuocabiliter; sed postmodùm maioratu ipso non reuocato, dumtaxat consideratur, quis eo tempore succedere deberet, tunc autem cum certum sit, quod primogenitus succederet, si viueret, certum etiam erit, & eius filium succedere debere, id enim atque potentiam, & pos sibilitatem succedendi, principaliter considerauit lex illa Tauri, nec distinxit, an reuocabiliter, vel irreuocabiliter maioratus institutus fuis set, sed dumtaxat dixit, En la suces sion del mayorazgo, &c. Vnde nec nos distinguere debemus, iuxta vulgatas iuris regulas, & principia. Quod admodum concludit; nec Auendañus ita perpendit, quamuis in resolutione (vt dixi) rectè se habuerit, dum nepotem patruo prætulit, & doctrinas illas substituti mortui, in vita donatarij, aut substituti vulgariter, fideicommis sariè, vel compendiosè, mortui in vita testatoris, adduxit, quæ sunt notandæ in proposito. In transuersali autem difficilior videtur, ac red[sect. 212] ditur casus metidem, quando scilicet mortuo vltimo pos ses sore, transuersalis aliquis ex repræ sentatione personæ parentis sui, vel aui, succes sionem prætenderet, & verum est, quod si auus, vel pater viueret, succes surus es set, ipse tamen in vita institutoris maioratus deces sit, quem casum Auenda ñus omisit. Et tunc quidem inquiritur, an succedere debeat, vel ab alio transuersali in proximiori gradu existenti, excludatur. Et proculdubio quamuis in alio casu simili, quando inquam transuersalis ante maioratum institutum deces sit, dubius fuerim & pro vna, & altera parte, rationes adduxerim, & ponderauerim verba dict. l. Tauri 40. sempérque negotium difficultatem mihi fecerit, vt vidisti suprà, num. 199. In hoc tamen Casu, quando maioratu, iam erecto, & constituto, in vita tamen institutoris, transuersalis deces sit, in eam sententiam procliuior sum, ac ita si casus occurreret, Consulerem, & obseruarem, quod transuersalis huiusmodi repræ sentando personam patris, vel aui sui, succedere debeat in maioratu, & alium con sanguineum transuersalem excludere, etiam in proximiori gradu existentem: lex illa Tauri (vt s æpè dixi) intertransuersales quoque, vsque in infinitum repræ sentationem concedit, in casu autem præfato certum est, quod si pater ille, vel auus vixis set, succes surus fuis set; nihil autem interest, quod invita alterius maioratus pos ses soris, vel in vita institutoris eiusdem deces serit. Non enim id inspicitur, nec in consideratione habetur ea in lege, vt suprà dicebam. Non etiam distinguitur eo modo, vt suprà quoque dixi; sed dumtaxat attenditur, quis eo tempore maioratu non reuocato succede. deberet; & iuxta id regulatur succes sio, atque repræ sentatio ob solam pos sibilitatem, & potentiam succedendi conceditur, quæ in prædefuncto negari non potest. Ratio autem illa, quod ante maioratus institutionem aliquo consanguineo defuncto, non potuerit ipse se includere, vt primogenitus, vt pote nondum instituto maioratu, cuius respectu inclusio consideraretur & primogenitus se includendo, omnes ex sua linea procedentes, etiam includeret, quæ principaliter dubium faciebat negotium in eadem quæ stione excitata, suprà, num. 199. quando transuersalis ante maioratus institutionem deces sit, vt ibi dixi; ces sat omnino in casu præ senti, vtpote cum primogenitus quicunque, maioratu semel, etiam reuocabiliter instituto, se includere potuerit, ac verè se incluserit, & spem quandam, atque in futurum potentiam, & aptitudinem succedendi suo loco, & tempore acquisierit, quæ de primogenito in primogenitum, ac de illo in omnes suos posteros, & descendentes transit, ita vt postmodum maioratu non reuocato, si viueret, sic succederet, ac si ab initio irreuocabiliter institutus fuis set maioratus, quod in consideratione dumtaxat lex illa habet præcipuè, nec distinguit, an in vita pos ses soris, vel institutoris maioratus transuersalis deces serit, sed simpliciter sic statuit. Et sic cum æqualiter militent in casu isto omnes illius legis rationes, ac etiam eiusdem decisio, & verba conueniant, sic & æquale ius debebit constitui, & in fauorem eius, qui ex repræ sentatione succes sionem prætendit, erit res definienda. Repetendæ etiam erunt legis Tauri ponderationes factæ suprà, dicto num. 199. quæ in hoc casu concludenter probant hanc resolutionem, ces sat enim dubitandi ratio illa præcipua, quæ militat, quando nondum instituto maioratu, transuersalis deces sit. Et hæc quoque notanda sunt, quia noua idem, nec alibi sic digesta, nec considerata. Et hactenus de noua principali ob seruatione in hoc tractaru, Nunc verò, & decimo loco deinde, atque prin[sect. 213] cipaliter constituendum, atque obseruandum erit, Interpretes quoque nostros dubitas se communiter, vtrum quando agitur de succes sione ex dispositione hominis, id est de fideicommis so, filius ingrediatur in locum patris; siue an, & quando in fideicommis so sit locus repræ sentationi, vt nepos cum patruo concurrat. Et quidem pro dilucida, & ab soluta, breui tamen, atque expedita huius articuli explanatione, constituere, atque præmittere neces sarium erit, proposito in dubio, & circa contrarietatis Glos s æ, & Baldi explanationem in l. cum ita §. in fideicommis so, ff. de legatis secundo. Plena manu scripsis se tot Authores, vt fere infinitus sit eorum numerus, siue valde prolixum, eos omnes suo ordine commemorare. Nihilominus tamen nonnullos prætermitti ideò non pos se, quod ipsi absolutè, atque ex profes so magis articulum hunc prosequantur, & plures casus distinguant. Dum ergo quæritur de articulo prædicto, & dictis sententiis Accursij, & Baldi contrariis, sequentes erunt omnino videndi Authores, vt alios antiquos omittam, qui præcitantur ab eisdem. Antonius Gabriel, commun. conclus lib. 4. titulo de fideicommis sis, conclus. 3. Rolandus à Valle, in consilio 68. per totum, lib. 1. Iacobus Menochius, qui plena manu scribit, & optimè explicat, in consil. 124. & in consil. 200. lib. 2. & in consil. 357. ex num. 20. lib. 4. & in con sil. 528. ex num. 24. lib. 6. & præ sumptione 95. ex n. 14. vsque ad num. 40. lib. 4. Ioannes Cephalus, in consil. 16. per totum, lib. 1. & in consil. 137. num. 30. & sequentibus, & in con sil. 215. ex num. 12. lib. 2. & in consil. 283. & in consil. 313. ex num. 45. cum multis sequentibus, & in consil. 489. ex num. 59. cum sequentibus, volumine 4. & in consil. 333. ex num. 25. cum sequentib. volum. 3. Tiberius Decianus, in consil. 1. num. 344. & 350. & 358. vsque ad numerum 364. lib. 1. vbi citat authores pro Glos sa, & contra Baldum, & pro Baldo contra Glos sam, & vide ibidem, num. 397. versiculo, non obstat, & in consil. 7. num. 79. eodem lib. 1. vbi sequitur Glos sam contra Baldum, sequitur etiam in consil. 28. vbi vide ex num. 4. vsque ad numerum 11. eodem lib. 1. & in consil. 9. lib. 2. vbi opinionem Glos s æ contra Baldum veriorem es se profitetur, & in consil. 55. num. 13. lib. 3. & in consil. 13. num. 15. lib. 5. Michaël Gras sus, receptarum sententiar. §. fideicommis sum, quæ st. 11. per totam. Franciscus Viuius, conclusione 121. lib. 2. commun. conclusionum. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. per totum. Hieronymus Gabriel, in consilio 86. num. 9. lib. 1. Franciscus Bursatus (à quo relatos omitto) in consil. 67. & in consil. 71. lib. 1. & in consil. 170. lib. 2. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, art. 21. per totum, vbi latè. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. dubit. 4. solut. 3. & vltima, ex n. 21. vsque ad numerum 33. fol. 225. Didacus Couar. practicarum, cap. 38. Ludouicus Molina, de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 7. num. 20. & 21. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. ex num. 8. vsque ad num. 64. & pluribus num. seqq. Humada, in l. 2. titul. 15. Partita 2. glos sa 17. ex num. 9. Hippolytus Riminaldus, in consil. 283. ex num. 7. vsque ad num. 19. lib. 2. & in consil. 690. lib. 6. vbi latè consuluit pro nepote, & in fauorem repræ sentationis contra Baldum. Syluester Aldobrandinus, in consil. 31. num. 28. Sfortia Oddi, in consil. 39. ex num. 27. & num. 36. & 43. lib. 1. Petrus de Peralta, in eodem loco, quo Accursius proposuit quæ stionem, videlicèt in dict. §. in fideicommis so, num. 18. D. Franciscus Sarmientus, in eodem §. num. 17. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, quæ stione 50. n. 31. vsque ad num. 35. & num. 41. Pelaez à Mieres, de maioratu, parte 2. quæ stion. 6. num. 11. Angelus Mattheacius, de legatis, & fideicommis sis, cap. 6. per totum, lib. 2. fol. 67. & 68. cum sequent. Borgninus Caualcanus, decis. 21. n. 70. & sequent. 3. part. & decis. 9. num. 86. part. 2. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 7. & num. 29. Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 60. per totum. Octauianus Cacheranus, in consil. 72. num. 29. per totum. vbi pluribus modis declarauit Glos sam, in dict. §. in fideicommis so. Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana 65. & 66. vbi latè. Iacobus Cancerius, variarum resolut. cap. nu. 43. 44. & 45. Alexander Raudensis, in appendice post tractatum de analogis 1. part. num. 170. Velazquez Auendañus, in. l. 40. Tauri, glos sa prima, ex num. 29. vsque ad num. 41. Fabius Turretus, in consilio 12. & in consilio 38. lib. 1. Optimè, atque eruditè (vt adsolet) Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 70. per totum, lib. 1. Azeuedus, in l. 5. tit. 7. num. 6. lib. 5. numæ collect. Regiæ. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 618. num. 2. versiculo, circa fideicommis sum. Et num. 3. fol. 432. vsque ad folium 436. inclusiuè. Antonius Pichardus, ad titulum institut. de hæred. quæ ab intest. defer. de repræ sentatione §. 3. ex n. 45. cum sequent. fol. 1260. Gualdensis, de arte testandi, titulo de substitutionibus, cautela 27. Franciscus Beccius, in cons. 107. num. 10. Petrus Surdus, in cons. 325. num. 1. lib. 2. Iosephus de Rusticis, in cons. 2. ex num. 84. Blazius Flores Diaz de Mena, qui in proposito huius articuli nullum ex superioribus refert, in additionibus ad decisionem Gamæ 93. versic. Prima conclus. fol. 47. Cæ sar Barzius, decisione Bononiæ 93. per totam. Flaminius de Rubeis, in consil. 35. Ludouicus Casanate, in cons. 59. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, conclusione 352. ex num. 55. vsque ad num. 63. Ex his manifestè apparet, quæ stionem superiorem perdifficilem es se, & non modò contrarios existere infinitos fere Authores, sed etiam eosdemmet Interpretes aliquando varios fuis se, & sibi ip sis contrarios; plerumque enim vnam, plerumque aliam partem sustinent, & communi, & communiori, & de vera, & veriori, & in iudicando sequenda, attestantur. prætereà, disputationem eandem, tam ampli, & vasti Pelagi es se, vt cum vtraque opinio, & Accursij, & Baldi, suos habeat, & permultos, maximíque nominis sectatores, & pro vtraque parte vrgentis sima adsint fundamenta, vix ex ipsorum traditionibus dignosci valeat dilucidè, vtra earum verior sit, atque tenenda. Cæterum ad rem accedendo, prima in proposi[sect. 214] to dubio fuit opinio Glos s æ, in dict. l. cum ita, §. in fdeicommis so, verbo. proximo. ff. delegatis secundo, quæ dixit, in fideicommis si succes sione admittendam es se repræ sentationem, & consequenter nepotes ex filio præmortuo, vna cum patruo, & in locum patris succedere, etiam in fideicommis so facto ab auo, purificato per mortem alterius patrui: in transuersalibus tamen id restrinxit glos sa metipsa vsque ad filios fratrum, quæ vere hoc dixit. Vt rectè obseruauerunt Hieronymus Gabriel, in consil. 86. num. 6. lib. 1. & Rolandus, dicto consil. 68. n. 55. lib. 1. reprobantes Decium, qui in consilio primo dicebat, Glos sam illam hoc non dicere. Reprobat quoque Decium, Ioannes Vincentius Honded. in consil. 70. num. 43. lib. 1. & Glos s æ opinionem sequuti fuere Imola, Corneus, Socinos, Alexander, Caballinus Antonius Rubeus, Gozadinus, Tiraquellus quamplurimos in id referens, Portius, Cephalus, Couarruuias, Acosta, Rolandus, & Marçarius, quos in vnum conges sit, & cum Glos sa firmiter tenuit, tam in fideicommis so particulari facto familiæ, quàm in vniuersali, Ludouicus Molina, de Hisanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 20. Angelus, Imola, Alexander, Aretinus, Gozadinus, Corneus, Bertrandus, Socinus, Ruinus, Bolognetus, Decius, Durandus, Socinus iunior, Alciatus, Benint. Ferretus, Iason, Curtius iunior, Chas saneus, Fabius à Corombonus, Craueta, Marçarius, Castrensis, Menchaca, Fulgosius, Rubeus, Alexander, Parisius, Hieronymus Gabriel, Capra, Laurentius Hircon. Thobias Nonius, Rota Bononien. Boërius, Mathesilan. Simon de Prætis, Cephalus pluribus in locis, quorum maiorem partem retulit, & ita constanter tenuit Iacobus Menochius, dict. consil. 124. num. 81. per totum, lib. 2. cæteros verò commemorauit, & de magis communi, & veriori, & in praxi obseruata opinione testimonium perhibuit Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 70. num. 43. per totum, lib. 1. Zanchus, in §. cum ita, l. hæredes mei, ff. ad Trebel. 4. parte, num. 145. Riminaldus iunior in duobus locis antea relatis, & in consil. 246. num. 29. lib. 2. & in consil. 681. num. 33. lib. 6. & in consil. 410. num. 37. lib. 3. Franciscus Viuius, Menochius, pluribus aliis in locis, Tiberius Decianus, & alij ex superioribus, quos refet, & ita securè tenet Fabius Turretus, in consil. 12. num. 6. & in consil. 38. num. 1. & 2. vbi contrariam opinionem reprobat, & de communi, & recepta sententia contra Baldum, quod in fideicommis sis locum habeat repræ sentatio, testatur. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, dicta quæ st. 11. & num. 54. vsque ad numerum 64. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, artic, 21. num. 11. per totum. qui etiam retulit aliquos ex prædictis. Et es se veriorem Glos s æ sententiam dixit Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 2. num. 37. & sequentibus, & num. 31. retulit pro ea Baldum, Decium, Alexandrum, Ruinum, Iasonem, Curtium iuniorem, Aretinum, Antonium Rubeum, Gozadinum, Socinum, Corneum, Rolandum, Tiraquellum, Antonium Gabrielem, & Molinam. Ij omnes pro sententia præfata Accursij, solidis [sect. 215] sima & concludentia fundamenta adducunt, sed inter alia illa magis adstringunt, nec in rei veritate responsum habent. In primis, quod in fideicommis so familiæ relicto, succeditur eodem ordine, quo ab intestato succeditur, l. vltima, C. de verborum significatione. Sed in succes sione ab inte stato, repræ sentationi locus est, & cum patruis nepotes concurrunt: §. cum filius, Institut. de hæred. quæ ab intest. defer. cum aliis vulgatis. Ergo id ipsum in fideicommis so familiæ relicto dicendum est; & consequenter in eius succes sione, vt proximiores hi admittentur: qui ab intestato admittuntur, vt tales. Ab intestato autem (vt supra dixi) filius subintrat in locum patris, ergo & in ea succes sione debet intrare. Nec potest ad hoc fundamentum congruum aliquod responsum as signari, vt Ludouicus Molina, lib. 3. dict. cap. 7. num. 20. rectè animaduertit. Et in terminis nostris, sic argumentantur permulti Interpretes, quos Ioannes Vincentius Hondedeus dict. consil. 70. num. 20. & 21. conges sit. Secundò pro eadem sententia facit; nam testator in dubio videtur suam dispositionem cum iuris communis dispositione conformare voluis se, vt vulgò circunfertur quotidie, suósque descendentes eo iure, eoque ordine ad fideicommis sum admittere, quo de iure in legali succes sione admittuntur, vt etiam adnotarunt Authores quamplurimi, quos ipse Hondedeus vbi suprà, num. 22. adduxit; & quòd ideò fideicommis sum secundum naturam succes sionis ab intestato regulatur, vt etiam idem relati probarunt, sed in legali succes sione repræ sentatio locum habet (vt dictum est) ergo & in dispositione testatoris debet locum habere. Tertiò & vltimò facit pro eadem parte coniectura l. cum auus, ff. de condit. & demonstrat. ex qua eadem affectio testatoris, quæ fuit erga filium suum, eadem extitis se creditur circa nepotem ex illo filio. Qua sane ratione ad hanc rem in specie vsus est Carolus Ruinus, in consil. 79. num. 15. lib. 3. Rolandus, dict. consil. 68. num. 50. lib. 1. Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. 40. num. 91. Menochius, dict. cons. 124. num. 83. lib. 2. latius Hondedeus dict. consil. 70. num. 25. qui dicit, præ sumendum non es se, testatorem minus dilexisse nepotes ex filio præmortuo, imò præ sumitur illos magis dilexis se, cùm per nepotes, & pronepotes longiorem nostri propagationem, & diuturnitatem videamus, ad quod tendit omnis nostra intentio in concipiendo, & producendo liberos. Et quia magis memoria ani extenditur per nepotes, quam per filios, & sic magis videtur ipsos, quam filios diligere. Vt concludunt Interpretes relati per Hondedeum dict. cons. 70. num. 25. qui etiam subdit eleganter, quod si non es set dicendum, auum magis diligere nepotes, debet saltem præ sumi æqualis affectio erga filios, & nepotes: vt considerant respondentes fundamento Baldi contrarium tenentis, Alexand. in consil. 26. num. 5. col. 2. lib. 3. Gozadinus, in con sil. 4. num. 13. & Benintend. decisione 88. in fine. Vnde sicut succedunt de iure communi nepotes, & subintrant in locum patris, & cum patruis concurrunt, ita debent & in fideicommis si succes sione succedere. Verumenimverò, repræ sentationi locum non[sect. 216] es se in succes sione fideicommis si, nec filios intrare in locum patris, & quæ hactenus dicta sunt de iure communi, procedere in succes sione legali, non autem in dispositione hominis; tenuit expressè Baldus, in eodem, §. in fideicommis so, & Baldum sequuti sunt permulti alij Interpretes, quos in vnum conges sit Menochius, dict. consil. 124. num. 80. lib. 2. nempe Corneus, Florianus, Angelus Aretinus, Alexander, Capra, Mathesilanus, Iason, Decius, Curtius iunior, Gratus, Crotus, Gozadinus, Bellonus, Veronensis, Fabianus Patauinus, Guillelm. Benedict. & Bertrandus, quorum aliquos retulit quoque Antonius Gabriel, communium conclusionum lib. 4. tit. de fideicommis sis, conclusion. 3. num. 2. idem Menoch. in cons. 357. num. 20. lib. 4. Teber. Decian, sibi contrarius, in cons. 1. num. 362. lib. 1. & in cons. 55. num. 10. lib. 3. dicens, hanc es se magis communem. Cumanus, Angelus, Aretin. Innocen. Nicol. de Matarelis, Iafon, Alexand. Cur. iunior. Florian. Dec. Capr. Rube. Alexand Iacob. de Put. Angel, de Periglis, Crotus, Ruinus, Paris. Bertrandus, Mathesilan. Guil. Bened. Gratus, Socinus senior, Gozadin. Corneus, Beroius, Alciatus, Socin. iunior, Marzar. Nat. Port. Imol. & Bolognet. quos vt sequaces opinionis Bal. contra Glos sam recensuit Ioan. Vincentius Honded. in cons. prædict. 70. num. 19. per totum, lib. 1. alios quoque, maximè Bellonium Nonium, Albanum, Portium pluribus in locis, Cel sum, Zanchum, & alios retulit P. Anton. de Petr. de fideicommis sis, dicta quæ st. 11. num. 15. & num. 52. & 53. retulit etiam alios M. Anton. Peregrin. de fideicommis sis, dict. art. 21. n. 1. & tuetur hanc partem Angelus Matthæat. de legatis & fideicomm. lib. 2. cap. 6. Rationes autem, & fundamenta, quibus Bal[sect. 217] dus, & eius sequaces excitantur, atque adducuntur præcipuè, ad id tendunt, atque redigi pos sunt in summa; Inprimis, quod maior est affectio testatoris erga proximiorem, atque ita erga filium, quam erga nepotem, & deinceps; & consequenter, quod patruus debet omnino excludere nepotem, & quia sola ipsa gradus proximitas consideratur, quamuis in succes sione legali aliter sit, vt suprà vidimus. Quæ tamen rationes nec in proposito concludunt, nec vere omnino sunt. ratio namque illa affectionis, sic perpensa, contra Bald. potius, & sequaces retorqueri potest, si ea in memoriam repetamus quæ de affectione aui circa nepotes, supra dicebamus. Vel saltem ita locum habet in filio ingrediente locum patris sui, quam in filio metipso, aut fratre defuncti. Quandoquidem (vt etiam suprà dicebam) testator disponendo, secundum ius commune disposuis se, atquè vocas se censetur. Quod saneius commune nullam adhibet differentiam inter patrem, & filium, sui patris locum obtinentem; quod Menochius dict. consil. 124. num. 83. singulariter, & vere animaduertit, & latius prosequitur Ioannes Vincentius Honded. dict. consil. 70. ex num. 44. vsque ad numerum 52. ex quo Authore, & alia ratio eliditur, quod scilicet sola gradus proximitas consideretur in succes sione fideicommis si, vtpote cum filius, qui locum patris sui obtinet, in eodem dicatur es se gradu, & sic gradus proximitas ex iuris communis dispositione ei obes se non pos sit. Prætereà, quia vt Imola, in dict. §. in fideicommis so, cum indicio animaduertit. & Menochius dict. num. 83. sequitur, non plus in casu dict. §. in fideicommis so, consideratur affectio testatoris, quam in casu dict. §. cum silus, Institut. de hæred. quæ ab intest. defer. cum vulgatis, & in casu authent. ces sante, C. de legitimis hæred. Sed solum inquit textus ille admittendos es se proximiores: quod intelligendum est vt diximus, secundum ordinem iuris, cum vocentur eo modo, quo ab intestato succederent. Et sequuntur multi Interpretes relati per Fabium Turretum, in cons. 12. num. 7. & 8. Denique quia permultæ ex authoritatibus, atque allegationibus pro Bald. adductis, facile vitari pos sunt, vt Menoch. dict. cons. 124. n. 82. cum iudicio animaduertit, idque efficit, atque ostendit. Baldi etiam authoritas præcipua, & traditio su[sect. 218] perior, in d. §. in fideicommis so. ita (ac facile quidem euitatur) quod ipsemet Baldus alio in loco contrarium responderit, in consil. 488. Casus est talis, quidam Titius, versiculo, sed in contrarium facit, lib. 3. vbi Accursij sententiam probauit. Quod vel tantum sus siceret, vt ea videretur in tuto manere, præualet enim eius opinio de iure respondendo, alij opinioni, quam in lecturis firmauit: Sicuti scribunt Socin. iunior, Rubeus, & Paris. quos Menoch d. num. 82. ad id præcitauit. In tuto etiam manebit, conciliando opiniones,[sect. 219] vt illas conciliant Corn. Iafon, Curtius iunior, & Alciatus, statim commemorandi, ac tres casus præcipuos distinguendo. Primus casus est, quando fideicommis sum fuit relictum ab aliquo ascendente, vt putà auo, & proauo, & simili; & quidem hoc in casu filium ingredi locum patris, atque ita eum repræ sentare, vt concurrat cum patruo, fere omnes affirmant; nec vllus, exceptis Baldo, & Comensi dis sentit. Eorum autem rationes, & argumenta ex dictis supra confutantur apertè. Secundus ca sus est, quando agitur de fideicommis so relicto à transuersali prioris gradus, vt putà à patruo, vel auunnculo, aut simili, in cuius succes sione locus est repræ sentationi in succes sione ab intestato. Et hoc sanè casu admittitur similiter in fideicommis si succes sione repræ sentatio. Tertius casus est, quando scilicet agitur de fideicommis so relicto à patruo vel alio simili transuersali, in cuius succes sione ab inte stato non datur repræ sentatio, & hoc sane casu nec in fideicommis so huius transuersalis locus est repræ sentatione. Hanc distinctionem probarunt Corneus, in l. vltima, num. 9. C. de verborum significatione, Iafon, in l. 2. num. 4. C. de succes sorio edicto. Et ibidem Curtius iunior, num. 9. Andreas Alciatus, in dict. §. in fideicommis so, num. 11. versiculo, ego à sententia. Couar. Nonius, Dec. Anton. Gabriel, Paris Decianus, Alciatus, Rubeus, & alij, quos retulerunt, & ita obseruarunt Antonius The saurus, decisione 65. num. 1. & 2. Menochius, qui prædictorum omnium casuum concludentem rationem adducit, lib. 4. præ sumptione 65. ex num. 14. vsque ad numerum 33. & dict. consil. 124. num. 84. lib. 2. & dict. consil. 357. num. 22. lib. 4. Michaël Gras sus, receptar. sententiar. §. fideicommis sum, quæ st 11. num. 3. & 4. vbi retulit permultos Authores sic distinguentes, & num. 2. recte inquit post Mo lineum, quod in terminis in quibus Glos sa loquitur, nullum Authorem inuenit nominatim eam reprobantem, nisi Baldum ibi. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 54. & num. 43. Peregrinus, dict. artic. 21. num. 7. & 8. Humada, in l. 2. tit. 15. part. 2. glos. 17. num. 8. in, princip. Couar. practicarum dict. cap. 38. num. 4. Octauianus Cacheranus, in consil. 72. num. 29. Iacobus Cancerius, variarum resolutionum, cap. 5. num. 45. versiculo, veritas est. Fabius Turretus, dict. consil. 12. num. 10. & 11. lib. 1. Ioannes Vincen tius Honded. in consil. 70. num. 25. & sequentibus, & magis expres se, num. 73. lib. 1. Antonius Pichardus, ad titulum Institut. de hæred, quæ ab intestato defer. de repræ sentatione, §. 3. num. 48. & 49. fol. 1261. Cæ sar Barzius, decisione Bononiæ 93. subdit[sect. 220] eleganter Menochius, dict. præ sumptione 93. num 19. & 32. prædictos duos casus primos, in quibus repræ sentatio conceditur locum habere multos magis, quando concurrit aliqua coniectura, qua te stator significauit, velle filium repræ sentare personam. patris sui. Sic & ab eis contrariis coniecturis recedi, si ex eis colligi valeat, testatorem noluis se filium patrem repræ sentare, atque eius locum ingredi: sic etiam, & tertio casu recedi à resolutione superiori, quando extat aliqua coniectura, quæ ostendit testatorem voluis se, filium repræ sentare debere patris personam. Quæ resolutio mirè conuenit dicendis infrà obseruatione penultima, & vltima. Et comprobatur testimoniis multorum Authorum, quos ipse Menochius commemorauit ibidem . Atque ex ipsa plane sequitur, atque deducitur singularis obseruatio ad consirmandam , & iustificandam d. l. Tau. 40. constitutionem. Nam si in materia fideicommis saria atque in fideicommis si cuiuslibet succes sione, etiam inter transuersales, quando extat aliqua coniectura, quæ ostendit testatorem voluis se, filium repræ sentare personam patris, repræ sentatio extenditur vltra terminos iuris communis, & succes sionis ab intestato, & sic vltra filios fratrum, vt Interpretes relati per Menoch. d. num. 32. ac ipse cum eis obseniant; quantò magis in Hispanorum primogeniis atque in maioratibus nostris attenta eorum consuetudine, & natura succedendi, item præ sumpta institutoris voluntate, de qua post Didacum Couar. & Ludou. Molin. sæpè meminimus: vltra filios fratrum, atque terminos iuris communis, potuit, & in infinitum inter transuersales quoque repræ sentatio introduci. Similiter etiam, si in terminis iuris communis, & succes sionis ab intestato, repræ sentatio inter descendentes in infinitum, & inter transuersales inter fratres, fratrumque filios inducta, ex præ sumpta testatoris voluntate in fideicommis sis ces sare potest, ac etiam multo magis habere locum, quando concurrunt aliquæ coniecturæ, quibus ostenditur testatorem voluis se, quod filius repræ senter personam patris: vt idem Menochius, dict. præ sumptione 95. num. 19. & in consil. 215. num. 339. post Ruinum scripsit. Rectis simè quoque dict. Tauri l. 40. introduxit repræ sentationem inter descendentes, & trans uersales ibi inductam, ex contraria institutoris maioratus voluntate ces sare, vt infra dicetur. His adiiciendum erit, veris simam es se Lndouici[sect. 221] Molinæ, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 7. num. 20. traditionem illam, scilicèt in fideicommis sis familiæ, vel aliis sub nomine collectiuo relictis, in quibus iure maioratus succedendum est, non es se admittendam repræ sentationem eo ordine, quo in d. l. 40. Taur. primogeniorum succes sione dispositum est, vt scilicèt inter transuersales quoscunque vsque infinitum repræ sentatio procedat. Quod probatur ex verbis eiusdem legis Taur. ibi: en succes sion dal mayorazgo. Ex quibus verbis deprehenditur, quod ad hoc, vt habeat locum repræ sentatio cum qualitatibus in ea lege contentis, prius considerandum est, an de succes sione maioratus tractetur. Si igitur de maioratus succes sione non agatur, sed de fideicommis so familiæ relicto, in quo iure maioratus succedendum non sit, id sane obseruabitur, quod iure communi attento, suprà obseruandum diximus, nec ex decis. d. l. 40. Maur. aliquid innouatum censebitur. Et ideo non vnus dumtaxat, ac sicut in primogeniis ex sui natura, sed plures, & nepotes cum patruo simul ad succedendum concurrent, vt etiam remanet resolutum, nec ipse Molina expres sit. Sic etiam tenuit Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decisionem Gam. 93. versic. prima conclusio, fol. 47. vbi dixit, quod in succes sione fideicommis si temporalis, in quo post mortem nominatorum vocantur proximiores, & sic plures pos sunt succedere, admittatur ea repræ sentatio, quæ admittitur in succes sionibus ab intestato, scilicet in linea descendentium absque distinctio. ne, & in linea transuersalium vsque ad fratres, & filios fratrum. Sed si vnus dumtaxat potest ac debet succedere, quod præfertur proximior. Cæterum si fideicommis si nomine, bona vnita, & [sect. 222] perpetuo vinculo coalligata, atque cum clausulis prohibitionis, alienationis, & perpetuitatis relinquerentur, & vnus dumtaxat ad succes sionem admitteretur, ita vt iure maioratus institutio fieret, atque succes sio futura es set, tunc equidem obtineret in eo fideicommis so decisio d. l. 40. Taur. & consequenter perpetua repræ sentatio in illo admittenda es se, tam in descendentium, quam in transuersalium succes sione, ita vt nepos ex primogenito admittendus es set, ac ipse solus exclusis aliis succederet non sicut de iure communi, quo nepos & patruus simul concurrebat, vt vidimus suprà, cum succes sio maioratus sui natura vni dumtaxat deferatur, nec pluribus pos sit competere. Quod certis simum est, & ita agnouit Auend. dict. glos. 2. n. 40. Humada, in l. 2. tit. 15. part 2. glos. 17. num. 8. Sarmientus, in dict. §. in fideicommis so, num. 17. & sic accipiendus est Molina loco supra citato. Loquitur enim ipse, quando simplex fuit fideicommis sum, nec fideicommis si nomine sic coalligata, & vnita, atque adiectis vinculis, & prohibitionibus fuere bona relicta. Sic etiam accipiendæ sunt conclusiones illæ, quas Blazius Flor. Diaz de Mena, in additionibus ad dictam decisionem Gamæ 93. ex versiculo, prima conclusio, vsque ad versiculum, quinta conclusio, confecit. Et hæc resolutio confirmari poterit ex his, quæ in vinculis, & anniuersariis perpetuis infrà dicenda sunt obseruationibus sequent. Deinde constituendum erit, atque sub hac ea[sect. 223] dem decima obseruatione principali obseruandum, quod ex his, quæ hactenus diximus numeris præcedentibus super contrarierate Glos s ę, & Baldi, petenda etiam, atque deducenda est resolutio alterius quæ stionis, vtrùm scilicèt in feudis habeat locum repræ sentatio? Nam si repræ sentatio locum habet, etiam in succes sione pendente ab hominis dispositione, vt cum Accur. & sequacibus, contra Bal. & sequaces defendimus: planum equidem erit, in feudis quoque atque indistinctè repræsentationem locum habere. Si verò dumtaxat habet locum reprę sentatio in succes sione ab intestato, quæ verè hæreditaria est, non verò in succes sione ex hominis dispositione proueniente, vt Bal. & sequaces affirmant, planum etiam videbitur in feudi succes sione hæreditaria, siue quæ ab intestato, iure hæreditatio deferatur, locum es se repræ sentationi; in succes sione vero feudi ex pacto, & prouidentia acquisiti, repræ sen tationem non admittendam. Et ita huiusce quæ stionis resolutionem, ex alterius vera resolutione, scilicet Glos s. & Bald. mentiuntur atque diffiniunt fere omnes, qui articulum hunc succes sionis feudi attingunt, atque post alios expres sim Menoc. in cons. 200. n. 56. in fin. & n. 57. 58. & 59. lib. 2. Aluar. Valascus, de iure emphyteutico, quæ st. num. 1. & num. 7. Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 28. & 29. Craueta etiam, Cephalus, & Bursatus, ac eos referens Petrus Antonius de Petra de fideicommis sis quæst. 11. ex num. 144. vsque ad num. 152. qui dicunt, in materia succes sionis feudi idem dicendum, quod in materia fideicommis si, quia æquiparantur in hoc. Natta etiam, in consil. 217. à succes sione fideicommis si, & doctrina Bal. in d. §. in fideicommis so. regulandam præfati dubij resolutionem existimauit; & ideo deceptus est, prout Hippol. Rimin. in cons. 410. n. 17. & tribus seq. & n. 28. cum pluribus seq. latius, atque eruditè (vt adsolet) ostendit. Ad rem itaque magis accedendo, inprimis consti[sect. 224] tuendum erit, quod in feudorum materia licet regula sit, quod deuoluantur in proximiores, c. 1. in fin. ibi: Et hoc est quod dicitur ad proximiores pertinere, in titulo de natura succes sio. feud. per quem ex communi sententia sic firmauit Tiber. Decian, in cons. 55. n. 49. lib. 3. attamen, & in feudis filius intrat in locum [sect. 225] patris, & succedit, vti succes sis set pater, est enim receptum, vt in illis locum habeat repræ sentatio: c. 1. §. his verò deficientibus, in tit. de gradibus succes sion. in feudis, Glos. in d.c. 1. de natura succes sionis feudi, & ibi Bald. & alij, & in c. 1. in princip. vbi etiam Bal. & Aluarot. qui dicit hoc es se indubitatum apud omnes per illum textum, de succes sione feudi. Et cum pluribus Authoribus sic resoluunt Tiber. Dec. d. cons. 55. n. 50. lib. 3. Didac. Couar. pract. c. 38. n. 13. Tiraquel. de primogenitura, q. 40. n. 20. Aluarus Valas cus, dicta quæ st. 50. num. 1. vbi subdit, id intelligendum in succes sione descendentium, nepos enim succedit in locum patris, & eum repræ sentat, tam si sit solus, quam ad concurrendum cum patruo filio vas salli defuncti. Idque probat ex generalitate textus, in cap. 1. circa principium, de succes sione feudi, dum vocat ad feudum filios, & nepotes in locum patris sui, ibi: Succedunt filij æqualiter, vel nepotes ex filio loco sui patris: & latius id fundat, atque eo ca su succedunt nepotes cum patruo in stirpes, & non in capita. Deinde Valascus ipse n. 3. notauit simili[sect. 226] ter, quod in succes sione etiam transuersalium, filij fratris præmortui repræ sentant patruum suum, & succedunt simul cum patruo in feudo fratris, qui sine liberis deces sit, vt notant multi Authores ibi relati. Auend. etiam, glos. 2. d. l. 40. Tau. n. 45. & est ca sus clarus, in cap. 1. incipit Per succes sionem, in titulo de succes sione fratrum, vel de grad. succedent. in feud. §. 1. ibi: His verò deficientibus, vocantur primo fratres, cum fratrum præmortuorum filiis. Denique eodem n. 3. [sect. 227] in fin. recte dixit, & alios Authores sic tenentes retulit Valasc. quod repræ sentationis ius est in linea recta descendentium in infinitum in feudis, sicut in allodialibus; in collateralibus vero vsque ad filios fratrum inclusiue; post fratrum autem filios non repræ sentat filius personam patris in feudis, sicut nec in allodialibus bonis, vt etiam Couar. ibi relatus ob seruat. Secundo deinde , atque in eodem articulo consti[sect. 228] tuendum est, in feudo hæreditario tradidis se vnanimiter omnes Interpretes, cum es se repræ sentationi, & filium intra locum patris, nec aliquem in hoc hactenus dis sentire, prout scripsit post Angel. Alex. Corn. & Curt. iuniorem, Menoch. in cons. 200. nu. 54. & 64. lib. 2. & in consil. 489. num. 20. & 21. lib. 5. & præ sumpt. 95. n. 41. lib. 4. Hippolit. Riminald. in consil. 410. ex num. 15. & 16. lib. 4. Roland. in con sil. vltimo, num. 15. & pluribus sequent. volum. 1. & in consil. 68. ex num. 28. eodem volumine. Francis cus Bursatus, in consil. 1. num. 24. volumine 1. Ioannes Cephalus, in consil. 313. num. 20. cum sequentib. lib. 3. & in cons. 124. num. 40. & pluribus sequentibus, lib. 2. Tiberius Decianus, in consil. 3. ex num. 152. lib. 4. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, dict. quæ st. 50. num. 4. Valasquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 2. num. 45. & 46. Peregrinus, Molina, Couar. Petra, Cald. Pereira, Matiençus, Pater Molina, & alij. quos infrà commemorabo. Et quidem hic casus definitur, atque comprobatur ex his, quæ numeris præcedentibus remanent re soluta, & scripta, cum idem iudicemus de feudo hę reditario, quod de aliis bonis hæreditariis, & liberis, siue de hæreditariis succes sionibus, in quibus repræ sentatio admittitur regulariter, vt Menochius, dict. præ sumpt. 95. n. 41. Aluarus Valascus, dict. q. 50. num. 4. & Auendañus, num. 46. glos sa 2. rectè perpendunt. Dicitur autem feudum hæreditarium illud, quod[sect. 229] scilicet, obtineri non potest nisi ab eo, qui sit hæ res, vt Valascus, dict. num. 4. Affirmat. Et quod conces sum est pro se & hæredibus, vt per Iserniam, Bal. Alexan. Decium, Parisium, Gozadin. Romanum. Iasonem, Curtium iuniorem, & alios, quos citat, & quando feudum dicatur hæreditarium, & an in dubio hæreditarium præ sumatur, vel ex pacto, & prouidentia, latius, atque eruditè explicat Tiberius Decian, in cons. 24. ex num. 64. vsque ad numerum 71. lib. 1. & in consil. 9. num. 5. lib. 2. & in consil. 3. ex num. 152. vsque ad numerum 155. & num. 169. vsque ad numerum 189. lib. 4. vbi inuenies maximam contradictionem in hoc vltimo puncto. Nam in dubio feudum censendum es se potius hæreditarium, quam ex pacto, tenuerunt permulti, quos ipse Decian, dict consil. 24. num. 70. volum. 1. retulit, & huic patri acces sit Didacus Couar. practicarum, dict. cap. 39. num. 13. Aluarus Valascus, dict. quæ st. 50. num. 4. in fine, qui secundum frequentiorem sententiam firmat, etiam in casu dubio feudum hæreditarium censeri, & pro succes soribus, & hæredibus datum, & ideo probabilius es se, tunc etiam es se locum repræ sentationi. E contra tamen, quod in dubio interpretatio capienda sit, vt ex pacto, & prouidentia censeatur potius, quàm hæreditarium: renuerunt permulti alij, quos citarunt Tiraq. de primogenitura, quæ st. 35. num. 11. Tiberius Decian, dict. cons. 3. num. 169. cum sequentib. lib. 4. vbi in hanc partem magis videtur animum suum inclinate, & es se veriorem dixit Matien. in l. 5. tit. 7. glos sa 5. num. 3. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Sed quod attinet ad effectum repræ sentationis, inuestigatio hæc & differentia, ideo modicæ vtilitatis visa est, quod in vtraque admittendam es se repræ sentationem defendemus statim. Ex pacto autem, & prouidentia, siue familiare, non verò hæreditarium feudum dicitur, quando alicui conceditur pro se, & suis liberis, & descendentibus, vel proximioribus de familia, nec fit aliqua mentio hæredum, vt ex superioribus Authoribus colligitur, & per Pinellum, 3. par. 1. l.C. de bonis mater. n. 84. Roland. in cons. 55. 9. lib. 3. & post alios, Hippol. Riminal. in con. 410. num. 17. lib. 4. In huiusmodi autem feudo ex pacto, & prouiden[sect. 230] tia, quem repræ sentatio non detur, constanter defendit Natta, in cons. 127. cum tribus seq. quo in loco, & in cons. 679. eum retulerunt Riminaldus, & Petra, infrà referendi. Audacitérque affirmat, memoratam conclusionem de repræ sentatione in feudo admittenda, procedere dumtaxat in feudo hæreditario; non verò in feudo ex pacto, & prouidentia concedentis. Et es se communem opinionem dixit Menoch. lib. 4. dict. præ sumpt. 95. n. 42. & in aliis locis ibi relatis. Probauit autem restrictionem, siue opinionem istam[sect. 231] Natta, in primis ex doctrina Bal. in dict. §. in fideicommis so, l. cum ita, ff. de legatis secundo, de qua plenè actum fuit num. præcedent. quod scilicet nepos non iugrediatur in locum patris in dispositione hominis, & sic quod in fideicommis so repræ sentationi locus non sit; quę tamen quam falsa sit, atque communiter reprobata, ex dictis etiam suprà, plusquam manifestè deducitur, & in terminis, vt Nattæ responderet. sic obseruauit Hippol Rimin. d. cons. 410. n. 37. lib. 4. Secundò mouetur Natta per Alexandrum, in cons. 204. Consideratis verbis, colum. 2. lib. 2. quem etiam retulit, ac etiam in cons. 129. lib. 5. Auendañ. glos s. 2. dict. l. 40. Tauri, n. 47. & dict. consilij Alexand. 129. mentionem etiam fecit Riminaldus ipse, ibidem n. 40. atque ex n. 38. vsque ad n. 44. eleganter atque erudite Alexand. satisfacit, sic vt in contrarium expendi non debeat, nec ipsius authoritas aliquid vrgeat. Tertiò corroborat opinionem præfatam Natta, argumento sumpto ab operis libertorum ad feuda, vt latius recenset Riminal. idem, eodem cons. 410. nu. 23. & 24. & numeris sequentibus, huic fundamento respondet adeò concludenter, vt nihil vltrà adiicere, neces se sit Postremò ponderat Natta ipse, vigere contra nepotem doctrinam Bart. in authent. post fratres, C. de legitimis hæredibus. vbi loquens in feudo Regni Apulliæ, Bartolus dicit, quod cum non habeatur iure succes sionis, sed ex donatione Dominica, nepos non as sumit locum patris: sic enim Barrol. sentit apertè, quod in feudo quod debetur ex prouidentia concedentis, nepos non ingrediatur paternum gradum. Sed & Bart. traditioni illi, satisfacit erudite Riminal. ipse, eodem cons. 410. n. 49. 50. & 51. & n. 52. dicit, nec eum etiam turbare Butrij cons. 47. de quo Natta non meminit, & idem Riminald. n. 27. ponderauit, & errore manifesto Butrium lapsum, dict. n. 52. demonstrat apertè. Vides ego Nattam nihil firmum aut validum pro se adduxis se, omnibus potius, quæ pro se ponderauit, Riminal. respondis se, vt ibidem inuenies, ne ab alio, & sic erudito admodum Viro plena manu adnotatum, atque scriptum transcribamus (quod maximum vitium est.) Cumani autem, Rubei, Curt. Couar. & aliorum[sect. 232] authoritas, quos Valascus, dict. q. 50. n. 5. & Auendañ dicta glos s. 2. l. 40. Maur. num. 47. retulerunt, turbare quoque nullum debet, vtpote cum ex his, quæ in succes sione fideicommis si, suprà diximus, atque ex his, quæ Rimin. ipse, dicto in loco annotauit, eorum obseruationes conuincantur , atque des truantur aperte, quamuis ipse horum Authorum mentionem non fecerit. Auendañus etiam, Curtij, & Couar. non meminit. Idcirco distinguendum non[sect. 233] es se, an feudum hæreditarium sit, siue ex pacto, & prouidentia concedentis procedat, sed quod indi stinctè in feudo etiam si iure hæreditario non deferatur, repræ sentatio semper admittenda sit, validis sime, & constantis simè tuetur Hippol. Riminald. dict. con. 410. ex n. 28. cum multis seq. lib. 4. & n. 44. 45. & 48. Isern. Ioan. Ant. de Ferrariis, Aretin. Bal. Curt. iunior. & plures alios, quibus se subscripsit Ioan. de Lignano retulit. In eodem quoque placito firmiter fuerunt, & etiam in feudo familiari, atque ex pacto, & prouidentia repræ sentationem admitti tenuerunt Aluar. Valas. de iure emphyt. dict. q. 50. n. 4. vers. verum hi Patres. Et ex pluribus probauit Ias. in l. si autæ, n. 5. C. de succes sorio edict. Afflict. Tiraquel. Grammaticus, & Acosta; cum quibus Ludouic. Molin. de Hisanor. primogeniis, lib. 3. cap. 6. num. 47. dicens, iure singulari in feudo repræ sentationem semper admitti, etiam si iure hæreditario non deferatur, & improbans Antonium de Rosellis, de succes sionibus ab inte stato, nu. 118. contrarium tenentem. Id ipsum pro barunt etiam Franciscus Bursatus, in consil. 1. num. 24. lib. 1. Ioannes Cephalus, in consil. 313. num. 20. & num. 25. cum sequentibus, lib. 3. Pancirolus, in consil. 200. num. 6. Tiberius Decianus, in consil. 55. ex num. 44. atque ex num. 49. lib. 3. & alij permulti, quos commemorauit Menochius, in consil. 200. num. 64. & in consil. 498. num. 21. lib. 5. vt ipse refert præ sumptione 95. num. 45. lib. 4. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. ex num. 144. vsque ad numerum 152. fol. 258. Hieronymus Gabriel, in consil. 86. columna 2. eruditè Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 21. num. 13. 14. & 15. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 28. Ioannes Matiençus, in l. 5. tit. 7. glos sa 5. num. 3. lib. 5. numæ collectionis Regiæ, Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 2. num. 49. Antonius Pichardus, ad titulum Institut. de hæred, quæ ab intest. defer, de repræ sentatione, §. 2. num. 27. fol. 1245. Sfortia Oddi, in consil. 39. num. 39. lib. 1. Borgninus Caualcanus, decisione 21. num. 70. 72. & 73. part. 3. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 626. num. 3. fol. 389. Et pro hac parte validis sima fundamenta, atque[sect. 234] ex eisdem Authoribus deducta, pos sent expendi; sed aliis consultò omis sis, illa concludenter ad stringunt: In primis, quod feuda licèt quandoque hæreditaria non sint, attamen admodum hæreditariorum, & legitimarum succes sionum deferuntur, cap. 1. §. his vero de succes s. fratrat. & grad. succes sion. Proinde licèt feudum hæreditarium non sit, nihilominus repræ sentatio admitti debet, ac si iure hæreditario succederetur. Et ita pro ratione præfata re solutionis considerauit Aluarus Valascus, dict. q. 50. num. 4. & repetit num. 7. Addiderim ego, absolutum non es se, nec satis certum, in his dumtaxat repræ sentationem admitti, quæ iure hæreditario deferuntur: cum etiam in his, quæ non eo iure deferuntur, repræ sentatio quandoque admittatur, vt s æpe suprà hoc eodem tractatu contendi; idcirco ex eo capite non debuis se in quocunque feudo excludi: maximè cum in feudis iuri singulari id fuerit admis sum, vt Molin. lib. 3. de Hispan. primog. d.c. 6.b n. 47. probauit. Deinde & secundo pro eadem sententia illud concludit, quod textus, in d.c. 1. §. 1. de succes sion. frat. & in cap. 1. de succes sione feudi, generaliter loquuntur de feudo, ad quod moriente vas sallo admittuntur filij, vel nepotes ex filio loco sui patris, & in defectum filiorum, & descendentium vocantur fratres cum fratrum præmortuorum filiis, nec distiuguunt ea iura inter feudum hæreditarium, aut ex pacto, & prouidentia concedentis, & sic generaliter veniunt intelligenda, vt Hippolytus Riminald. dict. cons. 410. n. 29. singulariter probat & n. 47. aliud, ac etiam concludens fundamentum adducit ad fauorem nepotis, videlicèt quod feuda regulantur, ac deciduntur secundum ius commune, si non reperitur aliud in contrarium decisum in ipsis feudis, vt est textus expres sus, & ibi Glo. Iaco. de Belui. Bald. Aluarot. & omnes, in c. 1. de feudi cognitione. Sed non reperitur expres sè decisum in feudis magis ex pacto, quam hæreditariis, quod patruus excludat nepotem; imò præfata iura simpliciter, & indistinctè nepotem cum patruo admittunt: ergo debet hic casus decidi secundum ius commune, quod pariter admittit nepotes cum patruo. Tertio, & vltimo atque in eodem feudi articulo[sect. 235] constituendum est, superius dicta, atque in omni feudo absque restrictione accepta, procedere etiam, atque locum habere in feudis, in quibus primogenituræ aut maioratus iure succeditur, in eis namque, & repræ sentationi locus erit (vt remanet dictum) & nepos patruo debet præferri: vt probat text. in c. 1. vbi Glos sa, verbo, solus, de natura succes sion. feudi, & ibi Bald. & alij; textus etiam in c. 1. in princip. & ibi Bal. & Aluarot qui hoc dicit es se indubitatum secundum omnes, per illum tex. de succes sione feudi: & cum Baldo, Bertrando, Abbate, Iason. Rolando, Lecirier, & Tiraquello, sic resoluit Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, dict. quæ st. 50. num. 7. & cum Molina, Couar. Tiraquello, & Acosta, Velasquez Auendañus, dict. glos sa 2. l. 40. Tauri, num. 50. & reddit rationem, num. 51. & 52. Idcirco si feudum iure maioratus relictum fuerit, ac[sect. 236] cum clausulis ordinariis, quæ in maioratuum in stitutione adiici solent, tunc proculdubio omnia in feudi succes sione obseruari debebunt, quæ in maioratus succes sione obseruantur, vt Auendañus ipse, dict. n. 52. rectè probauit, & Ludouicum Molinam retulit tribus in locis. Sed & alio loco expres sim magis, & magis in proposito nostro dixit, lib. inquam. 3. de Hispan. primogen. cap. 7. num. 19. quò loci obseruauit, quod repræ sentatio iuxta formam l. 40. Taur. admittenda est in feudo iure maioratus relicto. Quod certum equidem est, & confirmatur ex his, quæ in emphyteusi, iure patronatus, & anniuersario iure maioratus relictis, Author ipse annotauit ibidem. Et tunc equidem iuxta naturam maioratus, exclusiua aliorum erit neptis admis sio, atque repræ sentatio, sicut cæteros omnes excludet, cum ipse, ac vnus tantum iuxta naturam primogeniorum succedere debeat, vt compertum est. Et hactenus de feudi succes sione. Nunc verò de Emphyteusi agendum est, & quidem sicut in feudo, ita quoque in emphyteusi an[sect. 237] habeat locum repræ sentatio, dubia & anceps est apud Interpretes nostros indagatio, & resolutio. Quidam namque negant, repræ sentationi locum es se, quidam vero affirmant , alij denique distinguunt, an emphyteusis hæreditaria sit, an non hæreditaria, sed potius iure sanguinis deferenda: vt primo casu repræ sentatio admittenda sit, secundo verò deneganda; prout hæc omnia ex Authoribus statim commemorandis colliguntur. Sed quò absoluta, & dilucida, atque distincta eorum explicatio tradatur, sequentia erunt con stituenda, atque in primis obseruandum est, quod si quis recipiat emphyteusim pro se & hæredibus,[sect. 238] hæc emphyteusis dicitur mere hæreditaria, & ideo ad quemcunque hæredem extraneum institutum transire potest: Ita sanè Calderinus, in consil. 6. tit. de locato. Alexander, in l. quod dicitur, cum. 125. de verbor. obligat. & in cons. 129. num. 2. lib. 9. & Socinius iunior, in cons. 58. n. 8. lib. 2. Iacobus Menochius, in cons. 200. nu. 50. lib. 5. qui recte dixit, quod hæc emphyteusis regulatur secundum naturam aliarum rerum hæreditariarum. Supponamus ergo. quod emphyteusis acquisitor decedat intestatus relicto Caio[sect. 240] filio, relicto etiam Mæuio nepote ex Titio filio præ defuncto: Et hoc sanè casu Mæuius iste nepos concurrit cum eius patruo, & sic per repræ sentationem admittitur. Ratio est manifesta, quia hæc emphyteusis regulatur secundum alias res hæreditarias, in quibus dum ab intestato succeditur, filius ingreditur locum patris, §. cum filius, Institut. de hæred. quæ ab intest. defer. & in hoc in casu recte loquitur Angel. in l. Gallus, §. quidem, col. 2. versic. tertia concl. Alexander, in consil. 129. num. 6. versic. non enim obstat, lib. 5. & in consil. 26. num. 9. lib. 3. Corneus, in cons. 24. in fin. & in cons. 131. col. 2. lib. 2. Curt. iun. Crau. & alij. cum quibus erutè, & sic distinctè explicans, obseruauit Menoch. dict cons. 200. nu. 53. & 54. eodem etiam casu rectè se habuerunt in hoc articulo, quicunque hactenus scribentes Interpretes, qui quotiescunque emphyteusis est secularis, & priuata, atque hæreditaria, vt accepta pro se & hæ redibus, vel pro filiis tanquam hæredibus, repræ sentationem admittendam as seuerarunt, & nepotem cum patruo concurrere expres serunt. Quorum numero fuerunt Angelus ipse, Alexander, Curtius iunior, Craueta, Ruinus, cum quibus idem Menochius, præcitato consil. 200. num. 49. lib. 2. & præ sumptione 95. num. 41. lib. 4. Alexand. Bened. de Benedict. Iason, Corneus, Galiaula, Acosta, Couarru. & post alios Tiraquellus, quos retulit, & cum emphyteusis est hæreditaria, & à persona priuata pro se & hæredibus, aut pro filiis tanquam hæredibus accepta: constanter tuetur Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, dict. quæ st. 50. num. 5. per totum, Tiberius Decianus, in consil. 55. num. 50. lib. 3. & in consil. 28. num. 36. lib. 1. Rolandus, in consil. 68. num. 36. lib. 1. Angelus, Alexander, Corneus, Iason, Gozadinus, Ruinus, Tiraquellus, & Couarru. cum quibus Hieronymus Gabriel, in consil. 86. per totum, lib. 1. qui num. 5. & 6. de communi testatur. Ioannes Vincentius Hondedeus consil. 70. num. 67. lib. 1. Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 4. titul. de succes sionibus ab intestato, conclusione prima, num. 32. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 6. & 11. & 28. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 144. Peregrinus, eodem tractatu, artic. 21. num. 15. & cum Angelo, Alexandro, Corneo, Tiraquello, Aluaro Valasco, Portio, Gozadino, Galiaula, Rubeo, & Couarru. Velazquez Auendañus, glos sa 2. dict. l. 40. Tauri, num. 53. & 54. Matiençus, in l. 5. titul. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, glos sa 5. num. 4. Borgninus Caualcanus, decisione 21. num. 70. & sequentibus, parte 3. Sfortia Oddi, in consil. 39. num. 39. lib. 1. Hippolytus Riminaldus, in consil. 410. num. 25. & 41. lib. 4. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputatione 633. & cum Molina, Couarruu. & [sect. 241] Aluaro Valasco, sic quoque resoluit Antonius Pichardus, ad titul. Institut. de hæred, quæ ab intest. defer. de repræ sentatione, §. 2. num. 25. fol. 1245. & cùm emphyteusis est hæreditaria (vt dixi) hoc est alicui & hæredibus suis conces sa, idem quoque ius obseruatur, cum ab Ecclesia conces sa fuerit; nec aliqua constituitur differentia inter priuatum & Ecclesiam; & sic nepos ex filio præmortuo cum patruo succedit. In quo nullus. hactenus dubitationem proponit, sed communis est omnium Interpretum sententia, vt Matiençus, dict. num. 5. in fine, cum Tiraquello, & Couarru. & Auendañus, dict. glos s. 2. num. 58. cum eisdem affirmat. Secundo deinde atque in hoc articulo emphy[sect. 242] teusis constituendum est, & hic versamur in eis dem terminis, quibus obseruatione præcedenti versabamur; quando scilicet emphyteusis vel à per sona priuata, vel ab Ecclesia conces sa, hæreditaria est, hoc est alicui & eius hæredibus conces sa; sed differentia est in hoc quem casu superiori acquisitor ab intestato deces sit, relicto filio, atque ex filio præmortuo nepote, vt dixi: Nunc verò agitur, quando emphyteusis hæreditaria quoque est (vt nunc dicebam) sed acquisitor ille, vel is ad cuius manus tandem peruenit, decedit testatus relicto filio, atque ex altero filio præmortuo, nepote. Quem casum non ita distinctè considerarunt, nec à superiori casu separarunt præcitati omnes Authores. Solus Menochius sic dilucidè & apertè di stinxit, atque ad modum prædictum casus hos seperauit, dict. consil. 200. num. 54. in fine, & num. 55. vsque ad numerum 61. quò loci maturè Menochius considerauit, quæ stionem hanc diffiniendam es se eo modo, quo diffiniri solet similis quæ stio de dispositione testatoris super qualibet alia re hæreditaria. Et propterea erit considerandum, quibus verbis illa dispositio concepta fuerit, nam si testator particulariter disponat de ipsa emphyteusi, vt si dicat, Relinquo emphyteusim Caio filio meo, & Mæuio nepoti meo; siue nulla facta mentione speciali emphyteusis, filium & nepotem in vniuersum hæredem fecerit: clarum est, quod in primo casu nepos concurrit cum patruo, cùm ita copulatiuè fuerit à testatore vocatus. In secundo autem casu, quemadmodum concurrunt æqualiter ad succes sionem aliorum bonorum hæreditatis, ita etiam & ad emphyteusim, quæ nihil ab eis differt. Dubium ergo est, quando is auus testator vocas set in genere proximiores, eos instituendo, vel substituendo; vel quando hi qui de familia superes sent, post nominatos contenderent se admittendos. Hoc autem casu, cum simus in dispositione hominis, non autem legis, & ita cum non agatur de iure hæreditatio, sed de fideicommis sario, est dubium, an nepos ingrediatur in locum patris, vt concurrat cum patruo ad succes sionem huius emphyteusis hæreditariæ? Et tunc quidem meminis se oportebit, constanter nos numeris præcedentibus defendis se, quod etiam in dispositione hominis, & in fideicommis si succes sione habeat locum repræ sentatio. Et Accursij sententiam, in succes sionibus ex dispositione hominis, filium ingredi locum patris, vt concurrat cum patruo, communiorem, & veriorem agnouis se, Baldi etiam contrariam sententiam improbas se. Quod si ita est, plane sequitur, etiam in casu proposito emphyteusis, repræ sentationi locum es se futurum, & nepotem debere cum patruo concurrere: id quod præcitati supra Authores omnes satis apertè, & velut expressè præ sentiunt; nullum enim casum distinguunt, cum emphyteusis hæreditaria est, sed absolutè, atque indistinctè repræ sentationem concedunt, vt suprà vidimus. Prætereà, & in fortioribus terminis, scilicèt, quando emphyteusis hæreditaria, non est, idem quoque tuentur constanter, ac tunc etiam nepotis, & patrui concursum admittunt, nec aliquo casu repræ sentationem denegant permulti Authores, mox præcitandi. Ergo multo magis, ac indubitatè quidem in casu prædicto concedi debet repræ sentatio metipsa. Deinde, hac in sententia clare fuit Menochius (qui solus, vt antè dicebam, in nostris terminis casum hunc proposuit) nam cùm dict. consil. 200. ex num. 55. dubium proposuis set, & num. 59. Ruini consilium expendis set, quo Ruinus excitatus doctrina illa Baldi, in dict. §. in fideicommis so. Contra nostrum placitum casum superiorem emphyteusis resoluebat; tandem num. 60. agnoscit libenter, veriorem es se illam opinionem Accursij, vt in succes sionibus ex dispositione hominis, filius ingrediatur in locum patris, vt concurrart cum patruo. Attamen inquit, illam non procedere, quando testator nomine proprio filij expres so, illum vocauit: nam tunc is præfertur nepoti, & ipse solus excluso nepote admittitur. Dicit statim, quod eo casu ces sat doctrina illa Angeli, in dict. §. quidam rectè, & procedere potest Ruini con silium, ita intellectum, & declaratum. Et sic clare decidit, in casu superiori proposito, & regulariter locum es se huic resolutioni, & casum illum dumtaxat excipit. Denique huic nostræ sententiæ expres sim acces sit (sed Menochij mentionem non facit) Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, dict. quæ st. 17. num. 29. quod ex traditis eo numero deducitur apertè, apertiùs ex summario eiusdem numeri, vbi in hunc modum reliquit scriptum: Repræ sentatio habet locum etiam in succes sione pendente ab hominis dispositione, & consequenter in emphyteusi, & fideicommis so, contra Baldum, & alios. Ecce vbi author is loquitur in nostris terminis, & in terminis dicti §. in fideicommis so. Clarè quoque eidem acces sit sententiæ, & resolutioni (ac etiam Menochij mentionem non facit) Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, dicta quæst. 11. num. 144. quam uis enim quæ stionem hanc in terminis non excitauerit; generaliter tamen eo numero constituit, quod in materia feudi, vel emphyteusis, & eius succes sione quoad concursum patrui & nepotis, & repræ sentationem admittendam, vel non; idem dicendum est, quod in materia fideicommis saria, quia in hoc æquiparantur. Vt etiam agnouit Decius, in consil. 263. & consil. 217. si ergo in fideicommis si succes sione ita est: (vt s æpè diximus) ita quoque & in emphyteusis succes sione es se debet. Prout etiam atque in fortioribus terminis defendit Decianus, in consil. 28. num. 36. lib. 1. Et hactenus de hoc secundo casu, qui (vt vides) melius, & aliter quàm antea fuis set, remanet declaratus. Tertio deinde, atque in eodem emphyteusis articulo constituendum est, dubium maius es se, vtrum repræ sentatio admittenda sit, vel non, in emphyteusis succes sione, quando emphyteusis Ecclesiastica est, & accepta, (vt regulariter accipi solet) pro se, filiis & nepotibus. Et hæc sanè emphyteu[sect. 243] sis, hæreditaria non est, nec ob id tanquam hæreditaria regulatur, sed solum transit ad filios, & descendentes: vt obseruant Glos sa, Bartolus, & reliqui, in l. etiam, ff. soluto matrimonio, Imola, Alexander, Corneus, & alij, cum quibus Iulius Clarus, lib. 4. §. emphyteusis, quæ st. 28. Menochius, dicto consil. 200. num. 51. lib. 2. in ea etiam, vtpote[sect. 244] non hæreditaria, filius non ingreditur locum patris, atque ita eius personam non repræ sentat, qua in sententia fuerunt Bartolus, in authent. post fratres, C. de legitimis hæredibus. Cumanus, in dicto §. in fideicommis so, l. cum ita legatur, de legatis secundo. vbi etiam Baldus, Alexander, Ruinus, Curtius iunior, Antonius Rubeus, Iason, Decius, Benedictus de Bened. Ancharanus, & alij, quos recen sent Rolandus, in consil. 68. num. 12. num. 16. lib. 1. Menochius, dicto consil. 200. num. 63. lib. 2. & in consil. 498. num. 20. & 21. lib. 5. & repetit præ sumptione 95. num. 43. & ita videtur tenere. Alios etiam retulerunt Tiraquellus, & Couarr. in locis relatis per Matiençum, in l. 5. tit. 7. glos sa quinta, num. 5. in principio, lib. 5. nouæ collect. Regiæ. & hanc partem, siue distinctionem superiorem, an emphyteusis hæreditaria sit, vel non: firmiter sustinuit, & nepotem à patruo excludi, cùm emphyteusis est Ecclesiastica, & sic in quæ iure sanguinis debet succedi, defendit Aluarus Valascus, dict. quæ st. 50. num. 5. Hi omnes, & alij quicumque sunt, quos ipsi[sect. 245] commemorant, ea ratione vtuntur, atque principaliter adducuntur, quod succes sio ista non regulatur secundum succes siones legales ab intestato, siue secundum hæreditarias succes siones, ex quo non est quid hæreditarium, sed à Domino concedente prouenit, & sic repræ sentatio admittenda non est. Cæterum contraria in sententia, & alij per mul[sect. 246] ti, maximíque nominis Authores fuerunt, qui affirmarunt, etiam in hoc casu filium ingredi locum patris, vt ad succes sionem huius emphyteu sis Ecclesiasticæ, acceptæ pro se, filiis, & nepotibus, admittatur nepos cum patruo: Ita sane tradiderunt Fulgosius, in dict. authent. post fratres. Alexander, in consil. 88. num. 1. lib. 1. & in consil. 26. num. 9. lib. 3. Corneus, Ruinus, Rolandus, & Curtius iunior, quos pro hac parte commemorauit Menochius, dict. consil. 200. num. 64. lib. 2. & cum Angelo, Alexandro, Corneo, Curtio iun. Ruino, Rolando, Tiraquello, & Antonio Gabriele, hanc opinionem, secundam amplectitur Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa. 2. num. 57. & Matiençus, in l. 5. tit. 7. glos sa 5. num. 5. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, & es se æquiorem, & magis de verisimili mente, neque repugnantem verbis, di xit eruditè Modern. Paris. in addit, ad Alexandrum, consil. 129. num. 3. lib. 5. Thobias Nonius, in con sil. 4. in fine, Hieronymus Gabr. in consil. 86. num. 9. lib. 1. Secure Tiberius Decianus, in cons. 28. num. 36. & 37. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 70. num. 68. lib. 1. qui dicunt, filium ingredi locum patris, eiúsque personam repræ sentare, non solum in emphyteusi hæreditaria, sed etiam in emphyteusi Ecclesiastica, non hæreditaria: Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 21. num. 15. hanc etiam secundam opinionem libenter ego amplector, & veris simam puto, nec primam contrariam tenendam. Et ad sic dicendum mihi admodum placent, & vere concludunt ea, quæ in proposito considerauit, atque perpendit Corneus, in consil. 131. per totum, volu[sect. 247] mine secundo: vbi expres sim dixit, quod in emphyteusi Ecclesiastica, conces sa pro se, filiis & nepotibus, filij fratris præmortui admittuntur vnà cum fratre ad portionem alterius fratris defuncti sine filiis. Ea ratione, quia contrahentes censentur se velle conformare cum dispositione iuris Communis: & subdit, quod iura communia, vel municipalia disponentia circa succes siones, quæ ah intestaco deferuntur à lege, trahuntur etiam ad dispositiones hominum in particularibus succes sionibus, quæ deuoluuntur ex prouisione testatoris, vel contrahentium: & propterea quod dispositio iuris communis disponens, quod in hæreditate succedant ab intestato frater, & filius fratris, trahenda est ad interpretationem stipulationis paternæ, accipientis atque stipulantis emphyteusim pro filiis & nepotibus. Et quod ita consulit, & legendo hanc partem tenuit. Tenuit quoque, & consuluit idem Corneus, in consil. 24. columna finali, eodem volmnine 2. vbi dicit, quod hæc decisio probatur ex illa theorica, quæ habet, quod contrahentes censentur se velle conformare cum dispositione iuris, prout gradatim vocantur ad succes sionem. Et repetit, atque eadem ratione excitatur Rolandus, dict. consil. 68. num. 36. & 37. lib. 2. ipsa quoque ratione in proposito adductus est Tiberius Decianus, dict. consil. 28. num. 37. lib. 1. & vel vno verbo eruditè annotauit Additionator ad dictum consilium 129. num. 5. lib. 5. dum dixit, hanc opinionem es se de verisimili mente, hoc est (vt ego interpretor) iuxta verisimilem mentem petentis, & concedentis: qui dum concedit alicui, ac eius filiis & descendentibus, eo modo videtur eisdem concedere, atque ipsos admitti voluis se, quo de iure debent; in huiusmodi succes sionibus solent admitti. Dixit etiam Modernus idem, neque repugnare verbis; quod etiam veris simum est: non enim verbis conces sionis repugnat, quod nepos intret in locum patris, ac eius personam reprę sentet, cùm verum sit, eo casu filios, & nepotes succedere, pro quibus conces sio facta est. Fundamentum autem contrariæ opinionis præ [sect. 248] cipuum, quod scilicet succes sio ista non reguletur secundum succes siones ab intestato, ex quo non est quid hæreditarium, sed à Domino concedente prouenit, & sic quod in ea repræ sentatio non debeat locum habere: ad quod nullus respondet. Facile subuerti potest, si consideres, in primis, non es se omnino certum, repræ sentationem non dari nisi in his, quæ iure hæreditatio deferuntur, cùm etiam in his, quæ alio iure, ac quidem iure sanguinis proueniunt, aliquando concedatur, vt s æpe probatum, atque repetitum est. Deinde simul stare pos se, quod emphyteusis à Domino concedente proueniat, nihilominus in ea repræ sentatio locum obtineat, ex ratione prædicta, quod concedens videatur ad modum iuris communis conces sionem facere, & cum eo se conformare voluis se, & sic repræ sentationem non excludi. Denique, filium eo casu debere ingredi locum patris, ex quo exclusus non est à concedente, sed potius sub verbis conces sionis comprehensus, quibus filij, & nepotes, aut descendentes vocantur: Ex aliis etiam, quæ Hieronymus Gabriel, in consilio 86. lib. 1. cum iudicio perpendit. Quartò constituendum est, ex dictis hactenus[sect. 249] deduci resolutionem in eadem quæ stione emphyteusis, quæ tamen iure maioratus aut primogenituræ deferatur: nam cùm quæritur, vtrum in ea sit locus repræ sentationi, dicendum est, repræ sentationem semper admitti, siue hæreditaria sit, siue non hæreditaria. Idque tam in terminis iuris communis, iuxta ea, quæ nunc resoluimus: quamuis in non hæreditaria repugnent hi, quos suprà retuli: quàm post deci sionem d. l. Tauri 40. post quam tamen, si emphyteusis iure maioratus, ac cum clausulis ordinariis maioratuum relicta sit, semper repræ sentatio admittenda erit, & in ea omnia seruanda erunt, quæ in maioratibus & primogeniis disposita sunt. Et sic cum vni duntaxat succes sio pos sit, ac debeat deferri, nec pluribus conueniat ex natura maioratus, nepos patruo præferendus erit, sic vt illum excludat omnino à succes sione, prout Couarr. practicar. dicto cap. 38. num. 13. columna penultima, in fine, singulariter obseruat. Et sequuntur eum Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, dicta quæ st 50. num. 5. ad finem, Mariençus, in l. 5. titulo. 5. num. 7. lib. 3. numæ collectionis Regiæ, Ludouicus Molina, de Hispan. primog lib. 5. c. 5. nu. 42. & c. 7. n. 19. Auendañus, glos sa 2. d. l. 40. Tauri, num. 60. Quintò & vltimò constituendum est, in iure pa[sect. 250] tronatus Ecclesiastico repræ sentationem admitti, cum patruóque nepotem concurrere, quando ius patronatus ad plures deuenire potest, nec iure maioratus defertur. Idque tam inter descendentes, quàm inter transuersales, inter fratres inquam, & filios fratrum. Nam cum ius patronatus Ecclesia sticum, iure hæreditario censeatur, siue hæreditarium dicatur, & consequenter in eo ius repræ sentationis locum habere debet: vt pro ratione constituunt, & ita præmittunt, atque iure hæreditario censeri probant post Innocentium, Ioann. Fab. Angelum Guil. Bened. & Tiraquellum, Couarr. practic. dicto cap. 38. num. 13. versiculo, sed in iure patronatus. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, dicta quæ st. 50. num. 10. Acosta, Gregorius Lopez, Antonius Gabriel, & Pelaez à Mieres, quos refert, & sic resoluit Auendañus, glos sa 2. legis 40. Tauri numero 63. & 64. Matiençus, in l. 5. titulo 7. glos sa 5. num. 6. lib. 5. numæ collectionis Regiæ. Antonius Pichardus, ad titulum In stit. de hæred. quæ ab intestat. defer. de repræ sentatione, §. 2. num. 25. qui prædictos non refert. Cùm vero ius[sect. 251] patronatus (vt frequenter fit) iure maioratus atque primogenituræ relinquitur, & defertur, sic vt ad vnum duntaxat pos sit, ac debeat venire, nec plurium concursus admittatur (vt de natura maioratus est) tunc equidem certis simum erit, repræ sentationem in eo admittendam, atque ordinem dictæ l. 40. Tauri, in ea succes sione, sicut in maioratuum succes sione seruandum, omniáque in primogeniis disposita, locum habitura in eo, vt Couarr. dict. cap. 38. ad finem. Mieres in initio tractatus de maioratu, num. 7. Aluarus Valascus, d.q. 50. num. 10. Petrus de Peralta, in rubric. ff. de hæredibus instituendis, num. 123. Molina, de His. panorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. n. 42. & cap. 7. nu. 19 Matiençus, in d. l. 5. titulo 7. n. 7. & Velasq. Auendañ. d. glos s. 2. l. 40. Taur. expres sim & vere animaduertunt. Et hactenus de obseruatione 10. principali in hoc tractatu. Vndecimo deinde loco atque principaliter ob seruandum & constituendum est, dubium es se, vtrùm repræ sentatio admittatur in primogeniis seu maioratibus ex contractu, atque inter viuos institutis. Quod dubium in terminis d. l. 40. Tauri, atque eius decisione attenta, excitarunt Ludouicus Molina, & Velasquez Auendañus, infrà commemorandi: nec in terminis iuris communis aliquam Interpretum doctrinam seu theoriam adducunt, nec aliter inquirunt. Quocirca, vt radicitus atque dilucidè magis ipsum explanetur, sequentia constituenda erunt. In primis, explorari certíque iuris es se, substitu[sect. 252] tiones, fideicommis sa, & maioratus, non solum in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & dispositionibus inter viuos pos se fieri. Id quod in substitutionibus, & fideicommis sis, sæpè adnotarunt Interpretes nostri, ac in terminis scripserunt Doctores communiter, in l. quoties. C. de donat. quæ sub modo. Socinus iunior, in cons. 185. num. 6. & in consilio 118. num. 8. lib. 2. Rolandus, in cons. 34. num. 67. lib. 4. & in cons. 58. lib. 3. Craueta, in cons. 130. num. 10. & 11. Curtius iunior, in cons. 15. num. 19. lib. 1. Tiberius Decianus, in cons. 41. num. 17. & in cons. 31. num. 64. lib. 1. Cephalus, in cons. 511. num. 11. lib. 4. Bursatus, in cons. 229. num. 37. lib. 3 Castrensis Natta, Simon de Prætis, Cacheranus, Decius, Abbas, Socin. Francisc. Marc. & alij cum quibus Sfortia Oddo in cons. 39. num. 13. & tribus sequentibus, lib. 1. & in primogeniis seu maioratibus latè Ludouicus Molina, lib. 1. cap. 12. per totum, Velasquez Auendañus, in l. 44. Tauri, glos sa 3. Idque certis simum, atque indubitarum est. Secundò constituo, dubium es se, vtrum maiora[sect. 253] tus in contractu instituti, vim vltimæ voluntatis obtineant. Quod ex profes so disputare ad præ sens non attinet, eò etiam præcipuè prætermitti debet, quòd plenè explicauerit, & distinguendo resoluerit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. d. cap. 12. per totum. Ac post eum non ita plenè, nec absolutè Auendañus, d. glos sa 3. l. 44. Tauri, Molinæ tamen resolutiones, ideò ad propositum notandas, quod in casibus, in quibus ipse dixit, maioratum in contractu institutum, sequi vltimæ voluntatis naturam, planum videbitur, & in eo repræ sentationem admittendam, iuxta traditionem Accursij, in d. §. in fideicommis so. l. cum ita legatur, de legatis secundo, cuius opinionem in fideicommis sis veriorem diximus. Id autem es se, quoties maioratus reuocabiliter institutus fuerit: expres sim as seuerauit d.c. 12. n. 8. & n. 19. in quibus verò casibus dixit, maioratum in contractu institutum, quod omnia sequi naturam contractuum, quod cum irreuocabiliter maioratus in stitutus est, affirmauit ibidem, num. 21. huiusce articuli resolutio metienda erit ex his, quæ in fideicommis sis factis in contractu, adnotarunt Interpretes illi, qui an in eo locus es set repræ sentationi, inquirunt, & à me commemorabuntur statim. Cæterùm, cum etiam, quando maioratus reuocabiliter constituti sunt, habeant vim & naturam fideicommis si, & vltimæ voluntatis, vt opinatur Molina ipse. eodem cap. 12. num. 13. generalius, & verius videbitur dicendum in eis quoad repræ sentationem, idem quod in fideicommis sis in vltima voluntate relictis, dictum fuit suprà numeris præcedentibus, vbi semper sequuti fuimus sententiam Glos s æ, in d. §. in fideicommis so, quam etiam sequitur constanter Sfortia Oddo, in cons. 39. n. 36. lib. 1. Idcirco & tertiò constituendum erit, in terminis[sect. 254] iuris communis, & in fideicommis sis ordinatiis dubium fuis se, vtrum repræ sentatio admittatur, vt filij intrent in locum patris, quando fideicommis sum factum fuit in contractu. Quidam namque non modò repræ sentationem eo in fideicommis so concedunt, verumetiam fortius, aut securius admittendam putant eam in fideicommis so facto in contractu, quàm si in vltima voluntate fuis set factum. Alij verò repræ sentationem denegant, qui maiori ex parte fuere hi, qui in feudi, & emphyteusis succes sione repræ sentationem denegarunt. Alij denique ex iure transmis sionis, nepotis causam tuentur, dicunt namque, quod in actibus inter viuos habetur fortius ius, ideóque filius primogenitus moriens, antequam casus eueniat, transmittit tale ius ad filium suum, §. ex conditionali, de verbor. obligat. Institut. l. is cui ff. de obligat. & act, in testamento autem ces sat talis transmis sio ante ius delatum. l. vnica. §. sin autem aliquid. C de caducis tollendis. Sed repræ sentationis nomine nolunt ius huiusmodi transmitti in nepotem. Prout hæc omnia, atque diuers æ opiniones in articulo præfato de iure communi, colliguntur, atque deducuntur ex his, quæ in terminis reliquerunt scripta Præposit. Mediolanen. in cap. 1. de feudo Marchiæ. col. 7. versi. tertio deducitur istud. Decius, in l. si auiæ, col. 3. C. de succes sorio edicto. Socinus iunior, in cons. 73. Per totum, volum. 1. vbi latè, Antonius Rubeus, in cons 146. ex num. 6. Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 60. num. 10. lib. 1. latè quoque Ruinus, in cons. 162. ex nu. 4. cum sequent. & in cons. 104. lib. 2. Chas saneus, in consuet. Burgun. §. 10. num. 58. fol. 261. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 154. Tiberius Decianus, in cons. 55. num. 18. lib. 3. qui loquitur specifice in fideicommis so facto in contractu, ac in eo etiam procedere decisionem Accursij, in d. §. in fideicommis so, affirmat quoque, & con stanter defendit Sfortia Oddo, d. cons. 39. num. 39. & 42. lib. 1. & huic sententiæ clarè accedunt omnes, qui in feudo, & emphyteusi ex pacto, & prouidentia repræ sentationcm conces serunt qui (vt supra vidimus) fuerunt quamplurimi & maximi nominis Authores. Et quidem rationes ibi adductæ, æqualiter militant in fideicommis so facto in contractu, sicut in feudi, & emphyteusis conces sione militare pos sunt. Superior etiam contrarietas & varietas opinionis deducitur ex Aluaro Valasco, de iure emphyteutico, quæ st. 50. num. 44. per totum. Nam in quæ stione præcipua nostra, an inquam in maioratu constituto per contractum inter viuos, haberet locum repræ sentatio, partem negatiuam sustinuit, & repræ sentationis ius denegauit. Statim tamen in primogeniis per contractum institutis admisit nepotes aduersus patruos iure transmis sionis. Et de differentia Valasci amplius deliberandum censuit Couar. pract. dicto cap. 38. num. 6. in versiculo, & quamuis in maioratibus. Sed aliter non deliberauit, & de differentia Valasci eiusdem latius egit, & eius sententiam fal sam es se, & discrimen nullum, as seruit expressè pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, dis putatione 616. numero 16. & 17. folio 406. & tribus sequentibus. Ex ipsis tamen (vtcunque res sit) clara deducitur[sect. 255] confirmatio atque iustificatio resolutionis, seu ob seruationis Molinæ (de quæ statim sermo erit) dum nepotem prætulit patruo, in maioratu quoque in contractu instituto, & repræ sentationem admisit, attenta decisione d. l. 40. Tauri, ea namque attenta, iure repræ sentationis nepotem admitti pos se, & debere, ex ratione decidendi ad ipsammet legem, & tacita primogenitorum vocatione, clarè & concludenter valet deduci. Vtpote cum rationes illæ, quas superius ad eandem legem adduximus, sic militent in maioratu ex contractu instituto propter eius naturam, & perpetuitatem, sicut in maioratu in vltima voluntate instituto. Et cum in vtroque eadem natura, & perpetuitas, atque conseruationis familiæ æqualis ratio maneat, diuersum ius quoad repræ sentationem constitui non debebit, imò & citra l. d. Taur. 40. repræ sentationem nepotis debere admitti, ex Authoribus superioribus latis poteris confirmare, & his, quæ in feudi, & emphyteusis succes sione scripsimus, quæ in indiuidua primogenij seu ma ioratus succes sione fortius adstringunt. Ex ratione etiam, qua Molina ipse præcipuè excitatur, vt statim videbitur. Quartò constituendum est, vno in casu Ludoui[sect. 256] ci Molinæ sententiam atque resolutionem omnino indubitabilem es se, quando scilicet maioratus in contractu inter vinos institutus es set ex causa onerosa matrimonij, in fauorem alicuius filij, matrimonium contrahentis cum aliqua, atque vt cum ea matrimonium contraheret, & inito pacto, vt maioratus institueretur, (prout ex Tertio & Quinto bonorum frequenter fit) ac sub ea forma, scilicet quod pater instituebat maioratum in fauorem eius filij, & pos ses sorum, atque descendentium ipsius, tunc namque si talis filius in vita patris pos ses sores maioratus atque eiusdem institutoris decederet, & filios relinqueret, nepos ex eo filio præferendus es set patruo, filio secundogenito eiusdem institutoris. Quod pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 626. num. 17. folio 408. singulariter, & vere animaduertit. Et subdit, id procedere, etiam in Lusitania vbi non est repræ sentatio, sicut in Hispania, vt latius ibi obseruat. Et in hoc casu dubium non habet quæ stio illa excitata per Molinam, & reliquos, nec etiam exemplum positum per Aluarum Valascum, dicta quæ st. 50. num. 44. Procedit igitur quando ex linea eius primogeniti propter defectum descendentium ab ea, maioratus exierit, & ad aliam lineam transierit, tunc namque & repræ sentatio admittetur, & nepos patruo debebit præferri, etiamsi in contractu institutus fuerit maioratus. Procedet etiam & generaliter in aliis casibus præter suprà propositum, in quo ratione caus æ onetos æ matrimonij, ex qua institutus fuit maioratus, non potest es se locus quæ stioni patrui, & nepotis sed ad posteros & descendentes eius matrimonij, maioratus transire debet. Quintò constituendum est, regulariter (vt dixi) [sect. 257] veris simum es se, quod in primogeniis, non solum in vltima voluntate, verumetiam in contractu institutis, repræ sentatio, de qua in d. l. 40. Tauri admittenda sit. Nam quamuis eadem l. Tauri dixerit, En la suces sion del mayorazgo, quæ verba potius ad vltimam voluntatem, quàm ad contractum referenda es se videntur, l. fi. nihil aliud. ff. de verborum significatione. Verbum tamen, succces sio, genericè sumptum, tam ad succes sionem vniuersalem, quàm particularem refertur, & tam succes sorem ex vltima voluntate, quàm ex contractu comprehendit, l. fluminum. §. a iicitur. ff. de damno infecto, vbi Glos sa, & communiter Scribentes id notant, l. illud. §. 1. quorum legatorum. Quo fundamento vtitur, & sic in terminis resoluit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 7. num. 14. & 15. & subdit num. 16. id confirmari,[sect. 258] quoniam primogenitus viuo patre decedens, spem sibi ex donatione competentem, in filium suum transmittere valet: vt opinantur Oldraldus, Abbas, Castrensis, Decius, & Afflictis, ibi relati: & Molinam sequitur Velasquez Auendañus, in dict. l. 40. Tauri, glos sa 2. num. 81. quò loci & eo fundamento vtitur, videlicet, quod in specie fideicommis si in contractu relicti, locus sit transmis sioni, etiam substituto mortuo ante donatarium grauatum. Et refert Angelum, Rupam, Decium, Ruinum, Crauetam, & Guil. Benedictum, sic tenentes. Et repetit glos sa 6. num. 6. vbi dicit, quod in specie l. quoties. C. de donationibus, quæ sub modo, Secundus donatarius, cui post mortem[sect. 259] prioris, res restituenda est, si viuo primo donatario decedat, spem illius actionis in filium suum trans mittit, & reprobat sententiam eorum, qui dixerunt contrarium, videlicet quod ius secundi donatarij, si prædeces serit in vita prioris expiret, nec ad hæredem suum transeat. Valascus etiam, qui dicta quæ st. 50. num. 44. nepotes aduersus patruos in primoge niis per contractum institutis, iure transmis sionis admisit, iure tamen repræ sentationis admittendos negauit (vt vidisti supra:) eodem fundamento vtitur, & Oldraldi Consilium 224. istæ sunt allegationes, num. 28. in fine, Abbatis etiam, Pauli, & aliorum, quæ Auendañus adduxit, refert & sequitur, defendi pos se; nisi ex verbis donationis colligatur, quod noluit secundo donatario ius acquiti, nisi superuixerit, tunc enim secundus donatarius in vita primi, defunctus, cùm conditione defectus videatur, nihil habet, quod in suos hæredes transmittat: vt voluit eleganter Alciatus responso 9. ex num. 17. in illa specie, Dono Petro sua vita durante, & post eius, &c. Denique eandem Molinæ sententiam tenuit expressè Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæ st. 6. num. 33. dicens, quod dicta l. 40. Tauri procedit, non solum in maioratu facto per dispositionem testamentariam, sed etiam per viam contractus. Et subdit, quod id patet ex eadem l. Tauri 40. in illis verbis: Por el primero que instituyò. Et quia eadem est ratio in vno casu, quàm in alio. Quod est veris simum, & conueniens his, quæ suprà num. 255. adnotaui. Vbi etiam dixi, eandem militare rationem. Subdit denique Pelaez idem, ita tenendum es se quicquid in donatione facta primogenito, responderit Antonius Rubeus, in cons. 146. num. 6. cum seqq. addiderim ego, Antonij Rubei traditionem illam, in terminis no stris nihil obes se, tum ex natura maioratuum, seu primogenitorum nostrorum, & ratione eadem militante (vt nunc dicebam) tum etiam ex his, quæ Oldral. Abb Dec. & cæteri relati per Molin. d. num. 16. & nunc quoque relati animaduertunt, quæ vel efficiunt, Rubei resolutionem non obes se, vel nostram sententiam concludenter magis confirmant. Sextò constituo, repræ sentationem de qua in d.[sect. 260] l. 40. Tauri habituram quoque locum in his maioratibus, qui absque institutionis scriptura, ex sola temporis antiquitate, aut consuetudine constant: nam cum eorum institutiones non appareant, nec leges, aut conditiones, quibus à principio fuere in stituti aliunde sciri pos sint: is ordo neces sariò in eorum maioratuum succes sione seruandus erit, quem in aliis maioratibus, legibus Regiis inuenimus institutum, atque huius Regni vniuersali con suetudine in maioratuum succes sione obseruari solitus est. Maximè cum ex resolutione superiùs tradita, nihil intersit, an in vltima voluntate, an in contractu inter viuos ab initio institutus fuerit maioratus, de cuius origine, aut institutione non apparet. Et in dubio institutoris maioratus illius, mens & intentio ea fuis se videatur, vt nepos præferatur patruo in omni casu, iuxta communem obseruationem Hispaniæ, prout in terminis dict. l. 40. Tauri expres sim, & veris simè annotauit Couar. pract. d.c. 38. num. 9. versicul, Septimò ex his ipse infero, & lib. 3. variarum, cap 5. num. 8. quem refert, & sequitur Ioannes Matiençus, in l. 5. titul. 7. glos sa 1. num. 8. lib. 5. numæ collectionis Regiæ, dicens, quod si nullis clausulis adiectis, maioratus factus fuerit, sed per testes, vel sententiam constet, es se maioratum, quod nepotes ex filio primogenito ante mortem aui defuncto, patruo præfertur. Et confirmat ipse Matiençus ex his, quæ antea dixerat, in l. 1. eod. titul. 7. glos s. 7. per totam. Quo loci ex relatione aliorum plurimorum Authorum obseruauit, quem maioratus mentione in aliqua dispositione, vel scriptura facta, omnes clau sulæ censentur appositæ, quæ solent communiter apponi in maioratu; & inde, quod is ordo in succes sione eius maioratus obseruabitur, qui in aliis ob seruari solet. Ac proinde ad maiorem natu pertinebit, & ad masculos, & in eorum defectum ad fœminas, & ad omnes descendentes, & transuersales ordine succes siuo in perpetuum. Id quod ego latis si mè comprobaui, & plura in proposito vtilia conges si, harum quotidianarum controu. iuris. cap. 22. per totum, vbi ex num. 33. cum sequentibus, aliqua adduxi, quæ mire huic casui nostro conueniunt. Dixi namque quod si maioratus ex sola temporis antiquitate constat, ita vt de eius origine, atque institutione non appareat per scripturam, sed per immemorialis præ scriptionis probationem tantum, iuxta decisionem l. 41. Tauri, quod tunc perpetuus maioratus iudicari debet inter descendentes, & transuersales, & in eo succedendum est eo ordine, & forma, quo succedi debet regulariter in maioratibus perpetuis secundum ius commune regium, de quo in l. 2. titul. 15. partit. 2. quo etiam ordine succedendum, in eis dem terminis dixit Ludouicus Molina, de Hispan. primog. lib. 1. cap. 3. num. 22. qui quamuis non loquatur specificè in specie dictæ l. quadragesimæ Tauri, genericè tamen in terminis eiusdem legis, & cuiusque alterius de maioratu loquentis, obseruandum es se ordinem succedendi in Regno, cum maioratus ex sola temporis antiquitate constat. & ab ipsius Regni succes sione interpretationem recipere, probauit expres sim. Sanè in Regno nepos primogeniti patruo præfertur, vt in dicta l. 2. titulo 15. partita 2. exprimitur, ergo Ludouici Molinæ locus id apertè inducit. Idcirco pro hac sententia, videlicet, quod repræ sentatio admittatur in maioratu ex consuetudine inducto, citauit eum Auendañus, (tacito tamen Couarru & Matien ço, nunc à me relatis) glos s. 2. d. l. 40. Tauri, num. 7. & 8. & ibidem adducit simile ex feudo acquisito ex præ scriptione, in quo neces sariò es se succedendum secundum ordinem in similibus feudorum succes sionibus solitum obseruari, probarunt Baldus, Alexander, Caballinus, Iulius Clarus, & Tiraquellus, ibi relati, quos, & alios plures anteà retulerat Molina, lib. 1. dict. cap. 3. num. 5. & 22. Et ita tenendum est,[sect. 261] quamuis Aluarus Valascus (cuius etiam non meminit Auendañus vbi supra) de iure emphyteutico, dicta quæ st. 50. num. 43. absolute, atque generaliter constituerit. quod si succes sio per consuetudinem, vel statutum proximiori defertur, non sit locus repræ sentationi, si succes sio particularis fuerit, non hæreditaria. Ipse namque non loquitur in terminis iuris nostri Regij. nec maioratu, aut primogenito, nec attenta decisione d. l. 40. Tauri, loquitur etiam, quando consuetudo proximiorem vocat; non verò loquimur, quando ex sola temporis antiquitate, & absque vlla maioratus institutionis scriptura, aut vocatione aliqua maioratus subsistit; quo casu is debet ad succes sionem admitti, qui ex vniuersali huius Regni consuetudine admitti soler in aliis maioratibus, vt supra dixi. Prætereà, Baldi illa doctrina, qua ipse Valascus excitatur præcipuè, non omnino certa est, nec ab omnibus approbata, imò in contrarium tenent quamplures, & maximi nominis Authores, quos Guillelm. Benedict. Tiraquel. & Couarr. ab eodem Valasco citati erunt, vt ipse quoque fatetur. Septimò constituo. dubium es se, vtrum in dona[sect. 262] tione Regia, seu Dominica sit locus repræ sentationi, vt nepos patruum excludat. Et quidem Bart. in authent, post fratres 2. num. 1. C. de legitim. hæred. expres sim tenuit partem negatiuam, quod scilicet in ea repræ sentatio admittenda non sit, atque ex hoc defendit sententiam Bonifacij latam pro Rege Roberto aduersus Regem Hungariæ, Caroli Mattelli filium primogenitum: de qua in Clementina Pa storalis, de re iudicata, quod etiam sentit Bald. in l. liberti, libertæque, num. 18. C. de bonis libertor. & Ioann. Lecirier, de primogenitura, lib. 1. quæ st. 25. num. 8. Tiraq. de primogenitura. quæ st. 40. num. 220. vbi inquit, quod si conces sio Dominica, iure maioratus facta, sit feudalis, nepos patruo propter repræ sentatio nem, quæ in feudis admittitur, præferendus sit: si verò non sit feudalis, præferri debet patruus, quia in hoc casu repræ sentatio locum non habet. Bartol, quoque sequuti fuere Fulgosius. & Corneus, in dict. authentica post fratres. Socinus iunior, Ioannes Lecirier, Alexander, Antonius Rubeus, Couar. & A co sta, quos retulit Auendañus, d. glos sa 2. l. 40. Mauri, n. 70. Atque inde ex ea Bartoli doctrina, & aliis pluri[sect. 263] bus resoluit Emanuël Costa, in quæ stione patrui, & nepotis, Pag. 29. cum præcedentibus, & sequent quod bona quædam, quæ in Regno Portugaliæ, Reges Nobilibus illius Regni donarunt, quæ postea eisdem confirmata fuerunt, ea lege, vt illa iure maioratus pos siderent, prout in Regno Castellæ, in bonis à Rege Henrico secundo donatis, ex clausula sui testamenti factum fuit: ea inquam bona non nepoti, sed patruo deferenda es sent, & ita Acostam retulit Molina, lib. 3. cap. 7. n. 13. Quo loco sententiam quoque Bartoli superiorem commemorauit Molina; sed quando Regia, seu Dominica donatio iure maioratus facta fuit, non amplectitur sententiam Bartoli, nec Acostæ; imò contrariam sustinet validis simè, vt statim dicetur & expres sim dixit eodem num. 13. in versiculo, quicquid autem. Male igitur expendit, & [sect. 264] citat Molinam ipsum, quasi eius opinionis sequacem Auendañus, d. glos sa 2. num. 70. cum contrariam tenuerit expressè: vt dixi, sententiam tamen Bartoli,[sect. 265] ac etiam traditionem illam Acostæ, firmiter defendit Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, quæ st 50. ex num. 20. vsque ad numerum 28. vbi in effectu in duobus insistit. Inprimis, in donatione Dominica repræ sentationem non dari, iuxta superiorem Bartoli doctrinam, quam sequitur. Deinde, in donationibus bonorum Coronæ, quæ per modum maioratus deferuntur, repræ sentationem quoque non admitti, & inde patruum nepoti præferri, iuxta ob seruationem Acostæ, quam etiam probauit: & hic Author semper intelligit resolutionem hanc, prout Tiraquellus suprà relatus intellexit, quando conces sio non est feudalis: nam vbi conces sio feudalis est, nepotem patruo præfert, sicut in feudis præferri receptum est. Et reddit rationem differentiæ Auend. d. glos. 2. l. 40. Taur. n. 74. & anteà glos s. 1. n. 10. & 11. prout statim dicetur. Denique resolutionem eandem Bar. ac etiam Acostæ obseruationem superiorem, & differentiam illam Tiraquelli, an conces sio Dominica feudalis fuerit, vel non feudalis, amplectitur quoque constanter, & latius prosequitur Auendañus idem nunc relatus, dicta glos sa secunda, videndus ex num. 68. Vsque ad numerum 75. vbi inprimis, dicto numero 68. aduertit, articulum hunc, an in Regia, seu Dominica donatione, repræ sentationi sit locus, necne, non procedere, quando in ea donatione nulla fieret mentio maioratus, vel quando bona diuisibilia donarentur, vt latius ibi explicat. Sed dumtaxat, quando Regia, seu Dominica donatio fieret in aliquibus bonis, vt in eis iure maioratus succedatur, vel si oppida cum iurisdictione, titulo Ducatus, aut Marchionatus, alicui Nobili, & eius filiis, & descendentibus fuis sent conces sa in infinitum: quo casu censeretur eo ipso inductum verum primogenium, vt in eis bonis iure maioratus in perpetuum, atque de primogenito in primogenitum succederetur. Prout Anton. Gom. Greg. Lopez, Pinel. Mier. Molina, & Matienç. relati ibi num. 69. ob seruarunt. In his ergo terminis Auendañus ipse, num. 70. simul iungit Bart. doctrinam superius relatam, & traditionem illam Acostæ, atque firmiter (vt dixi) defendit, in donatione Dominica, in qua iure maioratus succedendum est, repræ sentationem non admitti. Statim tamen numero 74. ac etiam glos sa prima eiusdem l. quadragesimæ Tauri, num. 10. & 11. distinctionem communem Doctorum probauit (vt suprà dixi) quod si donatio feudalis non sit, repræ sentatio non admittatur: si verò feudalis fuerit, ad[sect. 266] mitti debeat repræ sentatio. Ea ratione, quod reductio de ea ad maioratum, primæuam eius naturam non mutauerit, nec mutare debeat. Idcirco, cùm est feudalis repræ sentatio admittitur, sicut in feudis: cum verò non est feudalis, ideo excluditur, quia ex propria eius natura Dominica donatio repræ sentationem non admittit, nec ex reductione de donatione ad maioratum, noua qualitas inducitur, aut inducta censeri debet. Et refert vtroque loco permultos Authores, sic tenentes: atque dicto num. 74. & num. 73. in fin. ex præfata differentia, & ratione infert solutionem ad id, quod antea dixerat, & constituit, non es se neces sariam consequentiam: Ex Dominica donatione cum dignitate Ducatus, & Marchionatus inducitur primogenium, siue sic facta ipsa cen setur, vt iure maioratus habeatur; ergo cum repræ sentatione haberi debet: tam ex eo, quod in donatione non diceretur eius natura conseruari ex reductione ad maioratum, sed de nouo nasci, & creari, quam quod maioratus absque repræ sentatione dari potest, provt plurima primogenia absque repræ sentatione reperiuntur, cum pos sit ea repræ sentatio ab instituente excludi. Præcipua enim primogeniorum natura in perpetuitate, atque indiuiduitate consistit. Cæ terum (vt ego verè existimo) ratio hæc non adeò fortiter adstringit (vt Auendañus idem arbitratur) nam ex quo iure maioratus habenda donatio Dominica fuis set facta, considerai non deberet, an eius natura primæua conseruaretur, siue noua qualitas in ea crearetur: ex quo enim iure maioratus concederetur, non modò inconueniens, aut mirum videri non deberet, quod eius natura immutaretur; imò eo ipso videbitur, cum omnibus qualitatibus, quæ in aliis bonis primogeniorum, & maioratuum insunt sui natura, concessa . Et sic qualitas quoque noua ex qualitate conces sionis iure maioratus facta es se debebit. Quod autem absque repræ sentatione maioratus dari pos sit, & s æpè detur, verum est, quia (vt Auendanus inquit) ab instituente repræ sentatio excludi potest. Cæterum quod vbi bona iure maioratus donata, seu conces sa fuere, nec repræ sentatio exclusa est, exclu sam eam intelligamus; & ab ordine succedendi in maioratibus, communíque in eorum succes sione consuetudine alienum est, & decisioni d. l. 40. Tauri, valde repugnans; quippe cùm ea in lege pro regula tradatur: inprimis, in succes sione maioratus repræ sentationem admittendam, atque nepotem patruo præferendum es se; postmodùm regula ea limitetur dumtaxat vno casu, quando scilicet maioratus in stitutor aliud statuerit, vt infrà dicetur. Post decisionem ergo eiusdem l. Tauri quadragesimæ, repræ sentationem quoque in huiusmodi Regia, seu Dominica donatione admittere, securius, & verius videtur, vt Molina, statim referendus, animaduertit; sed superiora non ita considerat, nec obseruat: in terminis autem iuris communis, ac etiam in primogeniis excluserunt repræ sentationem Authores suprà relati, vt ibi dixi. Ipsique ea excitantur, atque ad[sect. 267] ducuntur præcipuè ratione, vt Molina, libro tertio, dicto capite septimo, numero duodecimo, annotauit, & post eum Auendañus, eadem glos sa secunda, numero 71. & 72. & 73. scilicet, quod affectio Regis, vel alterius Domini donantis, non sit eadem consideratione censenda, prout censentur dispo sitiones parentum, cognatorum, vel agnatorum, vt primò filium, deinde nepotem ex eo, atque cæ teros eius descendentes ad succes sionem inuitas se Videantur. Rex namque donans id tantum, con sideras se videtur, quod potiùs suo obsequio, atque Regni commodo, & conseruationi conuenit, videlicet, vt is admittatur. qui ei melius seruire pos sit, atque Regnum prudentia, & fortitudine defendere. Qua ratione in Regia donatione semper videtur vocatus patruus, qui solet es se ætate maior, ac ideo prudentior, & fortior præ sumi debet: vt considerarunt Authores relati per eundem Molinam, d.n. 12. & Auendañum, dicto num. 72. qui. num. 73. subdit, id & alia ratione comprobari, scilicet, quod in Dominica donatione non iure hæreditario succedatur, ac proinde repræ sentatio admitti non debeat, iuxta illam theoricam, quod in his, quæ iure hæreditario non deferuntur, repræ sentatio admittenda non sit, quo fundamento ante Auendañum vsus quoque fuit Aluarus Valascus, d. quaest. 50. num. 22. & 23. sed quàm debile, & infirmum illud sit, satis constat ex his, quæ s æpè in contrarium repetita fuere, ex iliis namque, etiam cum iure hæreditario non succeditur, multis in casibus reprę sentationem admitti probauimus. Item ex his, quæ Molina ipse statim referendus, vt huic fundamento satisfaciat, obseruat. Molina igitur idem, de Hispanor. primogen. lib. 3. [sect. 268] d. cap. 7. n. 13. superioribus non obstantibus, contrarium firmiter, & rectius quidem tenet, & inquit quod quicquid sit in aliis Regiis donationibus, in quibus Bartoli doctrina, & sequacium traditiones procedere pos sunt; in Regia tamen donatione, seu conces sione iure maioratus facta, proculdubio dicendum es se, dispositionem d. l. 40. Tauri, seruandam fore. Cum enim in illis donationibus, iure maioratus succedendum sit, consequens est, vt ea lex quæ de maioratibus loquitur, ea omnia comprehendat . Cui enim verba legis conueniunt, lex etiam ipsa debet conuenire, l. 4. §. toties, cum vulgatis, ff. de damno infecto. Et secundum hanc resolutionem distinguendum non erit. an conces sio feudalis fuerit, vel non feudalis, quod apertis simè præ sentit Molina, licèt non ita expres serit, & differentia illa in maioratibus rectè exploditur ex his, quæ vltra omnes adnotabam suprà numeris præcedentibus. Nec obstat dicere, quod in huiusmodi donationibus iure hæreditario non succedatur, & consequenter in eis repræ sentatio admittenda non sit, nam huiusmodi fundamentum quàm debile, & infirmum sit, suprà perpendi, & vltra res pondet Molin. lib. 3. eod. cap. 7. n. 13. vers. fina. quod regula hæc in primogeniorum succes sionibus triplici ratione non procedit, prout c. 3. eiusdem lib. 3. ex n. 40. cum seq. ipse probauit. Idque præ sertim dicendum es se, extante decisione legum Partitarum & Tauri, ex quarum dispositione iam dubitari non potest, in quacunque dispositione iure maioratus facta, repræ sentationem admittendam es se. Id quod ego veris simum semper existimo, nec contrarium probabile puto post legum illarum Partitarum, & Tauri constitutionem. Et sic quoque verum putauit, & Mo[sect. 269] linam sequutus est in omnibus, atque traditionem illam Acostæ improbauit expressè alter Ludou. Molina, è Societate Iesu Religiosus, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 626. n. 13. per totum. fol. mihi 404. dicens, decisionem earundem legum Regiarum procedere in maioratibus de bonis Coronæ Regni institutis, siue ex donatione Principis factis, atque in eis repræ sentationem admitti, & filium ingredi locum patris. Dicit etiam, iuxta hæc approbandam es se sententiam Panormitani, & Castrensis, qui responderunt, in donatione facta à Rege Castellæ cuidam Petro Afan de Ribera cuiusdam maioratus sibi & liberis suis, nepotem ex primogenito defuncto præferendum fuis se patruo, propter reprę sentationem , qua in Regno Castellæ nepos repræ sentat suum patrem, atque eam sententiam immeritò improbari ab Emanuele Aco sta, de succes sione patrui, & nepotis, prima parte, numero 27. loquendo de hoc Castellæ Regno, de quo ipsi loquebantur, Molinam quoque sequitur Blaz. Flor. Diaz. de Men. in addit. ad decis. Gamæ 174. in fine. Probauit etiam securè Pater ipse Ludouicus[sect. 270] Molina, eodem in loco, d.n. 13. fol. 404. repræ sentationem de quæ in dictis legibus Partitarum, & Tauri, admittendam es se in his bonis, quæ iure maioratus à Rege Henrico secundo Nobilibus Hispaniæ donata fuere, quæque redeunt ad Coronam Regni eo ipso, quod vltimus eius maioratus pos ses sor absque descendentibus legitimis masculis, aut fœminis decedit, iuxta clausulam eiusdem Regis Henrici, in l. 11. tit. 7. lib. 5. numæ collectionis regiæ, & in hoc vltimo sequitur Ludouic. Molinam, de Hispan. primog. lib. 3. d cap. 7. n. 12. vbi constanter as seuerauit, in succes sione dictorum primogeniorum ex clausula testamenti dicti Regis Henrici, similiter seruandum es se repræ sentationis ordinem in d. l. 40. Taur. præ stitutum, cum omnibus extensionibus, & qualitatibus in eadem lege adiectis, cum in his bonis ex dictis legis dis positione, iure maioratus succedendum sit. Nec ob stare, si dicatur (vt ipse quoque tradit, num. 13. in ver siculo, Nec obstat) mentem Principis in hac parte non conuenire cum mente maioratus institutoris, ex rationibus quas in Dominica, seu Regia conces sione paulò ante adducebamus: Nam si bene id consideramus, potius ad mentem iuris, & legum de maioratibus loquentium, quàm ad proprium commodum dispositiones Principum referendæ sunt, l. ex facto, cum similibus ff. de vulgar. & pupil. substitut. Imò quamuis ad proprium Principis commodum, ac obsequium, dispositio Principis referenda es set: non est cur ex hoc censeamus eum à iuris regulis, ac generali Hispaniæ consuetudine in his primogeniis deuias se: cum enim in personis ignotis in po sterum primogenij institutio verificanda sit, nulla congrua differentiæ ratio as signari poterit, ex qua potius de patruo, quam de nepote Princeps confidat, cum pos sit es se nepos patruo prudentior, & fortior, atque etiam ætate maior; prout pluries compertum est, in quo casu nulla ratio particularis aduersus nepotem, & pro patruo in Regia donatione adduci potest, ideóque ex hac tam leui coniectura, à tam solidis simis, & firmis simis iuris principiis recedendum non erit Et hactenus Molina, cuius ratio[sect. 271] (vt vides) non. modò in donationibus Regis Henrici, sed etiam in quacunque Dominica, seu Regia donatione, aut conces sione concludit. Et ideo cum eo sic firmiter tenendum erit in hoc articulo, & superiori. Nec placere potest Auendañi contraria sententia, in d. l. 40. Tauri, glos sa 2. n. 78. & 79. Imò eius dem fundamenta debilia sunt, atque ex his eliduntur, quæ ipsemet Molina in eodem proposito annotauit, vt nunc vidimus. Sed & vltra Molinam eundem, ex eo Auendañi fundamenta non adstringunt, quod cum donationes huiusmodi Regis Henrici, maioratus iure factæ fuerint, maioratus, seu primogenij naturam, & qualitates in omnibus as sumunt, ac sic factæ videntur, vt legibus, & institutis ordinariis maioratuum regantur, & eisdem conueniant. Vnde non est facienda tanta vis in eo, quod donatio feudalis non fuerit, sed in eo quod iure maioratus sit facta, fieri debet. Non etiam in alio vis fieri potest, quod scilicet iure hæreditario non deferatur: cum vtrumque, in quo fixit magis pedes Auendañus, nihil intersit, vt suprà numeris superioribus dilucidé obseruaui, & ostendi. Dicere etiam (prout Auendañus dicta glos sa secunda, numero 80. dicit) quod primogenia Hispaniæ iure sanguinis non deferuntur, sed iure hæreditario; ex se con stat, quàm falsum sit; & contrarium veris simum, ex his, quæ obseruationibus præcedentibus plena manu adnotaui, & scripsi. Conces so etiam absque veritatis præiudicio, quod maioratus, qui ex Regiis donationibus Regis Henrici procedunt, magis ex Dominica donatione, quàm iure sanguinis videantur deferri, neque hæreditarij dicantur (in quo semper Auendañus insistit) quid inde deduci valebit, cùm pos sint ipsi non iure sanguinis, aut etiam non hæreditario, sed alio iure deferri; & nihilominus, etiam in terminis iuris communis, repræ sentatio admitti, vt s æpè annotaui, & probaui. In terminis autem iuris nostri Regij, & post decisionem legum Partitarum, & Tauri inspiciendum duntaxat erit, an iure maioratus deferatur succes sio, vel non, vt definiri valeat, an sit locus repraesentationi, vbi ab institutore repræ sentatio ipsa non excluditur, nec aliud inspiciendum, nullus equidem negare poterit, qui earundem legum ac earum conditorum mentem, & intentionem, & primogeniorum peculiarem naturam perspexerit. Male igitur in bonis à Rege Henrico iure maioratus delatis, repræ sentationem denegat Auendañus rectiúsque conces sit eam Molina. Et inde eiusdem Molinæ opinionem in his Regnis absque controuersia seruari, & d. l. 40. Tauri constitutionem habere locum in bonis Regiæ Coronæ, aut Henriqueños (vt vulgò profertur) resolutiuè testatur; nihil tamen ex superiùs à me nouè adnotatis, considerat Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decis. Gamæ 174. Octauò constituo, certi exploratíque iuris es se,[sect. 274] maioratus, seu primogenia non modo cum facultate Regia, sed etiam absque ea ex certa parte bonorum liberis existentibus, aut in defectum eorum ex vniuersis bonis pos se institui: idcirco in huiusmodi maioratibus omnia procedere, & habere locum, quæ in aliis maioratibus superioribus, aut cum Regia facultate institutis locum obtinent, prout Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 1. num. 25. & sequentibus. Mieres, in initio 2. partis, de maioratu, ex num. 4. vsque ad numerum 11. Auendañus, in l. 27. Tauri, glos sa prima, numero 1. latiùs probarunt; alios plures referam statim. Maioratus ergo, si institutus[sect. 275] sit per viam vinculi particularis, aut meliorationis Tertij, & Quinti bonorum inter liberos, iuxta ordinem l. vigesimæ septimæ Tauri, aut Anniuersarij, vel Capellaniæ, Iurisve patronatus perpetui absque facultate Regia; verus quidem maioratius est, ac leges omnes Regiæ, quæ de maioratibus loquuntur, habent locum in eis, sicut si ex Regia facultate institutus fuis set. Idque (vt dixi) non modo in vinculis, & meliorationibus Tertij, & Quinti bonorum vinculatis, sed etiam Iurepatronatus, Anniuersariis, Capellaniis, & aliis similibus dispositionibus, tam factis de bonis vniuersalibus, quàm particularibus procedit, modo iure maioratus hæc sint instituta. Ita sané superiora omnia annotarunt Rodericus Suarez, in repetitione l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, secunda limitatione ad l. fori, numero 17. Didacus Couar. variarum resolutionum lib. 3. capite 5. numero 6. Ferdinand. Vasq. Menchaca, de succes sionum creatione, libro 3. §. 26. numero 95. & 96. D. Antonius de Padilla, in rubrica, C. de fideicommis sis, numero 9. & 10. qui loquitur in vinculis, & anniuersariis iure maioratus relictis. Idem etiam cen suit Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de hæredibus in stituend. numero 123. folio mihi 75. vbi dixit, leges Tauri loquentes de maioratibus habere locum in vinculis, seu maioriis particularibus, & in meliorationibus Tertij, & Quinti per viam vinculorum, ex legibus Regiis constitutis, atque etiam procedere in Iuris patronatibus, quando per viam Iuris patronatus laicorum maioria instituitur, vt perueniat gradatim in eos, qui de familia institutoris sint, cum onere sustinendi, & administrandi Capellanias, quas vocant. Et Peraltam commemorat, ac ita quoque tenet, & Antonium Gomezium, Ferdinan. Gom. & Palac. Rub. contrarium credentes, improbat Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis libro primo, capite primo, numero 25. & 26. idem quoque tenuit, & pro ipsa sententia, Didacus del Castill. Ioan. Lup. Tellum Ferdinandez. Gomez. Arias, Gregorium Lopez, Menchacam, Couar. Molinam, & Antonium Gomezium sibi contrarium refert Ioannes Matiençus, in l. 7. titul. 7. Glos sa tertia, numero 5. lib. 5. numæ collectionis Regiæ. Velasquez Auendanus, in l. 27. Tauri, glos sa prima, numero primo. Azeuedos, in rubrica titul. 7. lib. 5. numero 7. & in l. 8. eodem titulo, & libro qui verbum illud: de mayorazgo, ea in lege positum, intelligit accipiendum quoque in vinculis particularibus factis inter vinos, vel in vltima voluntate, & in Anniuersariis perpetuis, & in Patronatibus, & Capellaniis ad modum maioratuum constitutis, Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 2. quæ st. 85. num. 1. versiculo, Secundò quia ita verus. Hieronymus Cæuallos, practicarum communium contra communes, quæ st 398. numer. 14. pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 576. numero 11. & 13. id ipsum latius quoque probauit, atque infert ad multa, quæ inde deduci, atque decidi pos sunt in materia maioratuum Pelaez à Mieres, in initio primæ partis de maioratu, ex numero 4. vsque ad numerum 12. qui rectè constituit, appellatione maioratus ex communi vsu loquendi, quodlibet vinculum contineri, & bona vinculata particularia appellari communiter maioratum, & omnes leges de maioratu loquentes, habere locum in eis, & in meliorationibus Tetrij, & Quinti à parentibus vincularis, & in Anniuersariis, & iurepatronatus, & aliis quæ testatores solent destinare ad sacrificia, prout frequenter in Hispania fir. Alia etiam vtilia Pelaez ibi deducit, vt videri poterit. Et verè resolutio præfata ex pluribus legibus Tauri probatur, vt deduxit Matiencus in locis relatis d. glos sa 3. l. 8. tit. 7. lib. 5. num. 5. ac inter alias ex l. 44. Tauri, quæ hodie est l. 4. titul. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. ibi: El que hiziere algun mayorazgo, aunque sea on autoridad nuestra. Ergo verus maioratus erit, & si absque Regia facultate fiat, adhuc enim maioratus appellatur ibi, atque id dictio ista, quamuis, importat, vt Molina d. cap. 1. num. 25. & Ioannes Gutierrez dict. quæ st. 85. num. 2. obseruarunt. Mieres etiam, in initio dictæ primæ partis, num. 4. colum. 3. qui & alio quoque modo expendit legem eandem in verbis sequentibus, iuncta l. 17. Mauri. Dicit enim, quod in casibus in quibus maioratus, cum facultate Regia institutus, reuocabilis est, aut irreuocabilis, in eisdemmet casibus liceat, aut non liceat reuocare maioratum, aut meliorationem absque Regia facultate factam. Sic ergo tenendum erit firmiter, prout præcitati suprà Authores omnes resoluunt, quicquid pauci illi à Molina relati dubitent. Quicquid etiam Petrus de Salazar Aduocatus Granatensis, in tractatu de vsu, & consuetudine, capite vltimo, in Iure patronatus. Anniuersario, & Capellania contrarium intenderit & Molinam, atque sequaces improbat. Sed præpostere equidem & inaniter torquetur is Author, dum tot congerit aduersus Molinam, & superiorem traditionem communem, atque adeò diffusè loquitur, vtcunque namque res sit; dato etiam, & conces so pro vero, quod Patronatus à Maioratu differat, seu illi Maioratus diffinitio non conueniat: dato etiam pro vero, quod differentiæ ab eo Authore consideratæ, & d. cap. vltimo congestæ, planè procedant inter maioratum, & ius patronatus, Anniuersarium, & Capellaniam: nihil inde ad rem proculdubio, nec pro ipso Authore aliquid vrgens deducitur; pos sunt enim ea omnia, quę ita anxie ipse conatur probare, procedere atque obtinere, & nihilominus ex dictis legibus Regiis, & natura, atque qualitate, & conditione maioratus peculiari, ex communi etiam consuetudine, atque vsu loquendi, qui arcendi quoque debet, certum, & verum erit, quod si Ius patronatus, aut Anniuersarium , vel Capellania instituatur, vt perpetuò duret inter omnes de familia instituentis , gradatim tamen, ac vni dumtaxat succes sio deferatur, & per viam vinculi, & maioratus perpetui id fiat, & bonorum alienatio prohibeatur siue quod iure maioratus in ea succedendum sit, exprimatur, verus, & proprius maioratus censeri debeat, siue omnia, quæ in aliis vinculis, & maioratibus obseruantur, seruanda in eis æqualiter sint, nulla enim differentiæ ratio excogitari, aut adduci valet, qua in eisdem diuersum ius, quàm in aliis vinculis, & maioratibus particularibus, perpetuò tamen relictis, pos sit constitui, si iure maioratus habenda, fuerint instituta, aut perpetuò ea duratura, & non alienanda, atque vni deferenda es se expres sum sit. Et ita communi praxi inoleuit, quod in istis idemmet ius, quod in primogeniis obseruatur, vt testatur Petrus de Peralta, in rubr. ff. de hæred. instit. num. 12. & Molina ac superiores sequuntur. Vides ergo, vel vno tantum verbo Salazaris nouam opinionem conuictam, & ideo alia sciens consultòque duxi prætermittenda, quæ aduersus eiusdem Authoris scripta, & considerationes, non absque subtilitate, & veritate pos sem perpendere, quod vel ex dictis tantum, ipsius sententia remaneat concludenter destructa. Non enim in proposito inspicimus naturam , conditionem, aut iurispatronatus, vel anniuersarij diffinitionem, nec alia; sed an iure maioratus dispositio facta fuerit, vt perpetuò duret, inspiciendum est. Quocirca (vt dixi) Salazaris sententia non subsistit; quam etiam falsam dixit, sed nihil ex superioribus considerauit Alphonsus Azeuedus, in rubrican tit. 7. n. 7. lib. 5. numæ collect. Regiæ, & in l. 5. in prin. & in l. 8. n. 1. eodem tit. 7. & lib. 5. Ex his proculdubio nonnulla in proposito infer[sect. 277] re, ac decidere placuit In primis (quod ad nostrum institutum attinet præcipuè) ex dictis hactenus ex n. 274. sequi, atque deduci manifestè, d. l. Tauri 40. constitutionem & repræ sentationem ibi inductam, procedere & habere locum in vinculis particularibus, in meliorantibus Tertij & Quinti bonorum parentum vincularis, in Anniuersariis & Patronatibus, siue Capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure maioratus relictis, & absque Regia facultate institutis, quando (vt suprà dixi) gradatim. ac iure sanguinis in omnes de familia debent deuenire, sed vni duntaxat suo ordine deferuntur. Idque ex paritate rationis: æqualis namque in eis, sicut in cæteris maioratibus ratio militat, nec diuersum ius quoad repræ sentationem constitui potest. ex quo in his iure maioratus succedendum sit, & in succes sione maioratus absolutè adeò, atque indistinctè repræ sentatio introducitur ea in lege. Quod in specie eiusdem legis quadragesimæ Tauri, verum es se censuit, & sic annotauit Didac. Couar. pract. d. cap. 38. num. 13. versiculo, Ego verò, vsque ad finem, Ferdinand. Vasq. Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 3. §. 26. num. 95. Petr. de Peralta, in rubrica ff. de hæred. instit. d.n. 123. dicens ita pronunciatum es se non semel in his terminis pro nepote superstite, patre præmortuo in vita aui contra patruum ipsius, hocque es se vsitatum, ac ex facto s æpè euenire in dispositionibus, quæ fiunt de certis bonis vincularis, aut per viam vinculi & maioratus, aut per viam iuris patronatus laicorum perpetui. Eandem quoque sententiam tenuerunt Ludouicus Molina, de Hispan. primog. lib. 3. cap. 6. n. 42. & cap. 7. num. 19. Antonius Gomeziu, in eadem l. quadragesima Tauri, num. 56. in fine, D. Antonius Meneses de Padilla in rubrica, C. de fideicommis sis, ex num. 8. Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio primæ partis, n. 5. in principio, & iterum secunda parte, quæ st. 6. num. 33. Ioannes Matiençus, in l. quinta, titulo septimo, glos sa prima, numero nono, & glos sa quinta, numero septimo & octano, libro quinto numæ collectionis Regiæ. Azeuedus in eadem l. 5. num. 1. & in l. 8. eodem tit. 7. & lib. 5. in principio, & in rubrica tituli eiusdem septimi, num. 7. vbi reddit rationem veris simam, atque ex his confirmatam, quæ ex dicto num. 274. adnotata fuere, videlicet, quod cum maioratus iure Anniuersarium constituitur, verus maioratus est. Tenet quoque in propriis terminis resolutionem eandem Velasquez Auendañus, in l. 27. Tauri, glos sa 1. num. 1. & in dict. l. quadragesima Mauri, glos sa 2. num. 61. & 62. Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 59. in versiculo Sexta & vltima resolutio est, folio 39. in illis verbis: Obtinent etiam in anniuersariis, & patronatibus, quando in eis succeditur per viam maioratus. pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 627. num. 13. folio 423. & nullo ex his relato, Antonius Pichardus ad titulum Instit. de hæreditatibus quæ ab intestato deferuntur, §. 2. de repræ sentatione, num. 25. Et idem dicendum quoque est, atque ex eadem[sect. 278] paritate rationis, in casu legis quadragesimæ primæ Tauri, prout in specie aduertit Pelaez à Mieres, in initio dictæ primæ partis, de maioratu, nu. 5. in principio. Et comprobatur concludenter ex generali Ludouici Molinæ obseruatione, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dicto cap. 1. num. 25. & 26. Et his, quæ numeris[sect. 279] præcedentibus diximus. Id ipsum dicendum etiam est quoad hoc, vt quemadmodum in succes sione maioratus, proximitas inspicienda est respectu vltimi maioratus pos ses soris regulariter, iuxta ea quæ suprà hoc eodem cap. resoluta fuere, sic etiam & eodem modo in vinculis particularibus, in Anniuersariis, & Capellaniis, atque aliis similibus dispositionibus, iure maioratus relictis, inspici debeat. Quod expres sim annotauit Molin. lib. 3. d. cap. 6. num. 42. idque veris simum est, & comprobatur etiam concludenter ex antea dictis. Secundò infertur, atque deducitur, l. 45. Tauri re[sect. 280] medium pos ses sorium, quæ hodie est, l. 8. tit. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Et sic benesicium ipsius legis procedere etiam, & habere locum in vinculis particularibus absque regia facultate, sed authoritate legum huius Regni institutis, & in Anniuersariis, atque Patronatibus, & similibus aliis dispositionibus, iure maioratus relictis. Et consequenter Competere ei, cui ex dispositione iuris, aut vocatione in stitutoris, ius succedendi competat in eisdem. Ita sanè tradiderunt Didacus del Castillo verbo, para siempre. Lupus, num. 77. Tellus, num. 2. Gomez. Arias, 59. in l. 28. Tauri, Gregorius Lopez, in l. 2. titulo 15. Partita 2. glos s. 1. in fine, Couar. variar. lib. 3. cap. 5. n. 6. Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 3. §. 26. nu. 95. & 96. Padilla, in rubric. C. de fideicommis sis, numero 9. Auendañus, responso 28. in princip. Molina, de Hispan. primogen. lib. 1. cap. 1. num. 26. & iterum lib. 3. cap. 13. n. 62. Mieres, in initio primæ partis, num. 5. & iterum atque latiùs 3. p.q. 1. per totam. Matiençus in l. 11. tit. 6. glos s. 11. num. 4. & in l. 8. tit. 7. glos sa 3. num. 4. & 5. l. 5. nouæ collectionis Regiæ. Azeuedus, in eadem l. 8. num. 1. Ioan. Gutier. pract. lib. 2. quæ st. 86. Velasquez Auenda ñus, in eadem l. 45. Tauri, glos sa 1. num. 3. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustit. & iure, disp. 636. num. 5. folio 521. Tertiò, & vltimò infertur, l. 46. Tauri, quæ hodie est[sect. 281] l. 6. tit. 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, de ædificiis in rebus maioratus factis loquentem, procedere etiam in vinculis particularibus, absque regia facultate factis, sed authoritate legum huius Regni, Tertij, & Quinti existentibus descendentibus legitimis, & his deficientibus omnium bonorum , in Anniuersariis etiam defunctorum , & Patronatibus, atque Capellaniis perpetuis, quando iure maioratus (vt semper dixi) relinquuntur. Ita sanè post D. Anton. de Padilla, Rodericum Suarez & Couar. tenuerunt Molina, lib. 1. dict. cap. 1. num. 27. Mieres, de maioratu, in initio primæ partis, num. 5. in principio, & 3. parte, quæ st. 1. prima parte quæ st 10. num. 21. in fine. Ioannes Garsia, de expensis, & meliorat. cap. 1. num. 46. Burgos de Paz iunior, ciuilum, quæ st. 6. num. 45. Matiençus, in l. vndecima, tit. vndecimo, glos. 11. num. 1. & in l. 4. glos. 1. lit. 7. & in l. 8. eodem tit. 7. glos sa tertia, num. 5. lib. 5. recopil. Ioannes Gutier. practicar. lib. 2. quæ st. 85. vbi hanc resolutionem legibus Regiis, & rationibus confirmat; & lib. 3. quæ st. 71. num. 36. Auendañ in eadem l. 46. Taur. num. duodecimo. Et hactenus de vndecima ob seruatione principali in hoc tractatu. Duodecimò denique & vltimo loco atque principaliter constituendum est, hucvsque adnotata, atque ex initio huius tractatus resoluta, multo magis habere locum, & procedere, quando constare potest, & vere constat legitimè, maioratus institutorem repræ sentationem admittere, ac filium repræ sentare personam patris sui voluis se; sic è contrario ea omnia non procedere, nec habere locum, quando legitimè constat, institutorem repræ sentationem excludere, ac filium non repræ sentare personam patris sui, voluis se. Ac denique repræ sentationis vniuersam mate[sect. 282] riam, totúmque tractarum ex expres sa, aut præ sumpta testatoris voluntate, eiusdèmque præcepto gubernari, & interpretari debere: ex ipsa namque, vel admitti, vel excludi debit repræ sentatio. Quod non modo in terminis dictæ legis quadragesimæ Tauri, referendi statim Authores probarunt: sed etiam in terminis iuris communis sic adnotarunt quamplures Interpretes, quos Iacobus Menochius in consil. 200. num. num. 72. lib. 2. & in consil. 215. num. 139. lib. 3. & præ sumptione 95. num. 19. in fine, & num. 32. commemorauit. Alios plures, ideò sciens, consultòque prætermitto, quoniam in hoc nullus hactenus dis sentit, & statim referam eos. Id autem eiusdem legis quadragesima Tauri Con[sect. 283] ditores, iuridicè & iustè considerarunt, ac præ oculis semper habuerunt: in præ seruando namque voluntatem, vel præ sumptam, vel dispositiuam primi stabilientis, hoc in casu studiosè & modestè proces serunt, nec eiusdem fines, aut terminos vllo modo egres si fuere. Inprimis namque cum succedendi modum in maioratus succes sione, quoad des cendentes in prima legis illius parte, & in secunda quoad transuersales statuis sent, & secundogeniti filij exclusionem, nepotisque ex primogenito admis sonem introduxis sent, qualitérque, & quovs que repræ sentatio in vtraque linea, formaliter aut virtnaliter locum haberet, declaras sent: & in eo semper præ sumptæ institutoris maioratus voluntati, ac maioratus eiusdem naturæ & qualitati acces sis sent, vt cum Couarru. & Molina, pro ratione decidendi eius legis, s æpis simè adnotaui. In tertia tandem ac postrema legis eiusdem quadragesimæ parte, rectè, & iuridicè, atque modestè (vt dixi) primi institutoris maioratus, voluntatem dispositiuam præ seruantes, omnia superiora, hoc est, in prima & secunda parte statuta, locum habere, atque intelligenda es se dixerunt: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta por el que primeramente constitu y ò y orden ò el mayorazgo, que en tal caso mandarnos que se guarde la voluntad del que lo instituyò. Ex quibus verbis sequentia prænotanda erunt, quæ ex ipsis deducuntur præcipuè. In primis, dubitatum atque certis simum es se,[sect. 284] repræ sentationem semper excludi in succes sione maioratus, quando id interueniat, quod, dictis in verbis specificè fuit requisitum: videlicet, quod maioratus institutor expres se ac dilucide, & clare id disponat. Et sic vbi maioratus institutoris voluntas adsit: quæ ex eius dispositione, & verbis, apertis simè deprehendatur, equidem est; sed non ex verbis ambiguis & incertis, & quæ aliud inducere pos sint, à communi horum Regnorum obseruatione, & locum Partitarum, & Tauri dispositione recedendum erit, consequenter nec ex eo solum excludenda, aut admittenda repræ sentatio est. Id quod Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. capite 8. num. 1. singulariter & vero percipit, sed alios Authores, vel consultò omittit, vel saltem eo loco tacet: & ante ipsum Didacus Couarruuias practicarum, dicto cap. 38. num. 10. ad finem, & num. 11. Sic quoque notauit Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, num. 122. columna tertia, versiculo, Prima quam modo dixi, folio mihi 72. qui rationem decidendi ad di[sect. 285] ctam l. in ea parte as signat, & dicit recte, atque modeste se habuis se legem illam in præ seruando voluntatem dispositiuam primi institutoris hoc casu, cum rei suæ vnusquisque legem quam velit à primordio dicere valeat, l. iure mandata, C. mandati, l. in traditionibus, C. de pactis, l. prima & secunda, & l. quoties, C. de donation. quæ sub modo, Matiençus in l. quinta, titul. 7. glos sa sexta, in principio, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Idem quoque ob seruauit, & ibidem Azeuedus num. 4. qui etiam rationem ad ipsammet legem Tauri quadragesimam, in ea parte considerai; videlicet, quod voluntas testatoris sequenda sit, & pro lege seruanda, & formam & conditionem inducat, ac primum locum obtineat, vt pas sim iura admonent, & vulgatis simum est, pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputat. 629. num. 1. fol. 437. & disputat. 631. num. 7. fol. 466. qui. rectè admonet, ante omnia cum tractatur de iure eius, qui succes sionem maioratus prætendit, tenorem dispositionis videndum, & dispositioni institutoris standum, illamque considerandam es se, vt dignoscatur, quis succedere debeat, Velazquez Auendan. in eadem l. 40. Tauri, glos. 20. quò loci verba ilia Que en tal caso mandamos que se guarde la voluntad del que le instituyò . intelligit de expres sa voluntate , cùm lex ipsa dixerit: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta. Quæ ad dispositionem expres sam maioratus institutoris sunt neces sariò referenda, vt ibi demonstrat, & glos sa 18. num. 1. & 2. Idemmet Author rationem etiam legis illius in postrema sui parte as signat, & in illis verbis: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta. Subdit in hunc modum: Et meritò, cùm prouisio hominis faciat ces sare prouisionem legis: & citat Ancharranum. & Tiraquellum dumtaxat, vt id confirmet. Verè tamen as sumptum id de prouisione hominis probare pos set per textum in l. vltima, C. de pactis conuent. tam super dote, &c. & in l. cum ex filio, §. filio, ff. de vulgar. & pupil. substitut. 1. & habet, §. cum quis, ff. de precario, atque multis Authoribus exornare, prout ego retuli eos, & ipsum as sumptum singulariter explicaui harum quotidianarum controuersiarum iuris, lib. 1. de vsufructu, cap. 19. num. 15. & tribus sequentibus. Deinde Auendañus quoque dict. glos s. 18. num. 2. 3. 4. & 5. rectè obseruauit, ad maioratus succes sionem tamen tantum admitti eos, quos admisis sé institutorem, ex verbis dispositionis constiterit. Vnde voluntas facit ces fare transmis sionem; & è contra transmis sibile, quod ex propria sua natura transmitti non poterat, vt multi ibi relati dixerunt; & numeris præcedentibus ego quoque notaui Sic etiam efficere testator[sect. 286] potest, quod in casibus in quibus non est locus repræ sentationi, ea admittatur, vt deducitur ex Socino, Decio, & Parisio, per eundem relatis: & vltra eos idem etiam tenuit Iacobus Menochius, in cons. 215. num. 139. lib. 3. & præ sumptione 95. num. 19. in fine lib. 4. Tiberius Decianus, in consil. 1. num. 155. & num. 347. lib. 1. Denique num. 6. & 7. eiusdem glos. 18. Rectè etiam annotauit ipse Auendañus, quod repræ sentatione exclusa in succes sione ascendentium, censetur etiam in succes sione transuersalium exclusa. Idque ea ratione fun[sect. 287] dat, quod repræ sentatio transuersalibus per am pliationem fuerit conces sa, & deficiente regula, ampliatio finitur, nec extensio potest sine regula sustineri, sicut nec acces sorium sine principali; licèt è contra principale pos sit sine acces sorio: potuis set ipse concludenter magis traditionem eam probare alia ratione, videlicèt in dubio credendum es se, maioratus institutorem habuis se maiorem affectionem ad descendentes, quàm ad trans uersales, vt compertum est; & inde exclusa, atque denegata in eorum succes sione repræ sentatione, multo magis in transuersalium succes sione exclu sam censeri debere. Eò etiam, quod in dubio, vna atque eadem dispositio diuerso iure censenda, siue accipienda non, est, l. eum qui ædes. ff. de vsucapionibus, quam nonnullis exornant Abbas, Tiraquellus, Menochius, & Martinus Monter à Cueua, quos harum quotidianarum controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 23. num. 28. commemoraui, vbi videri poterit, nisi ex verbis dispositionis aliud colligatur apertè. Inde etiam (& vltra Auendañum) dici[sect. 288] potest, quod si in aliqua parte dispositionis, aut institutionis maioratus, siue in aliqua vocatione, aut substitutione, vel respectu alicuius nominati, aut nominatorum ad maioratum, repræ sentatio fuerit exclusa; non leue, imò validis simum argumentum pos sit deduci ad credendum, in alia parte dispositionis eiusdem, aut in cæteris vocationibus exclusam fuis se repræ sentationem. Ex quo vna pars testamenti, aut dispositionis aliam declarat (vt notum est) & qualitas vni gradui, aut substitutioni adiecta, in cæteris quoque repetita es se censetur, nisi diuersa ratio, aut diuersitas rationis, aliave similis ratio contrarium suadeat. In quo equidem attentè & maturè procedendum erit, ne facile quisquam decipiatur, ac ea debebunt sano iudicio perpendi, & originaliter prælegi, quæ lib. 2. harum quotidianarum controuersiarum iuris, cap. 4. ex num. 10. Cum pluribus sequentibus, & num. 37. 38. 39. & 44. num. 68. 69. & 70. & num. 94. vbi vide omnino; & num. 126. cum aliis numeris scripta reliqui, vbi plene explicaui, An, & quando præcedentia declarent, siue determinent sequentia: quando etiam vna pars dispositionis, aut ordo datus, inter aliquos nominatos, seruari debeat inter reliquos substitutos, siue conditio, aut qualitas adiecta vni gradui, vel personæ iam nominatæ, quando censeatur repetita in persona alterius substituti. Deinde, quando, quibusve ex causis, atque dictionibus repetitio qualitatis præcedentis induci, aut ces sare debeat. Semper tamen (vt dixi) quid verisimilius sit, testatorem voluis se, quidve ex verbis dispositionis colligatur apertiùs, inspiciendum erit, cùm voluntas eiusdem totum efficiat. Vide etiam in proposito huius considerationis regulas generales nonnullas traditas per Ioannem Gutierrez, practicarum lib. 3. quæ st. 67. in antiquis, num. 6. 7. 8. 9. & sequentibus, & num. 55. 56. & sequentibus, vsque ad finem q. ex ibi namque traditis, poteris deducere aliqua ad superioris obseruationis resolutionem, seu declarationem. Ibi enim (vt constat ex specie proposita num. 1. ibi: vel fortè in repræ sentatione) loquutus est in terminis, quando testator in vna dumtaxat persona repræ sentationem admisit, vel ad eam se restrinxit, & tunc in proposito argumentatur pro & contra, siue generalia nonnulla, & vulgata Doctorum placita perpendit. Illud tamen certis simum erit, quod cùm in dubio (vt suprà diximus, & infrà dicetur) in hærendum sit regulæ, & generali decisioni dict. legis quadragesimæ Tauri, ac per consequens in casu dubio admittenda repræ sentatio sit, nec aliter excludenda, quam si sua dispositione eam excluserit institutor maioratus, (vt supra quoque dictum fuit) [sect. 289] quod si ponamus, repræ sentationem in aliqua, vel in aliquibus personis, vel in aliquo, aut aliquibus gradibus institutorem maioratus admisis se, vel induxis se; tunc proculdubio planum & certum erit, in cæteris quoque personis succedere volentibus, aut in cæteris gradibus locum habituram repræ sentationem: nam si nullo in casu, vel persona, vel nullo in gradu repræ sentatione inducta, vel admis sa ab institutore, repræ sentationem admittimus indistinctè ex dictæ legis quadragesimæ Tauri constitutione, nisi institutoris expres sa dispositione fuerit exclusa, quanto magis id dicendum erit, vbi aliqua in parte, vel in persona aliqua repræ sentatio admis sa fuerit, quo casu compertum est, in cæteris idem institutorem voluis se. Et hæc ratio concludit, vt in hac specie magis ex decisione & vocatione dict. l. Quadragesimæ Tauri, in cæteris personis admittatur, atque admitti debeat repræ sentatio, vel ex vi comprehensiua in cæteris (vt ego existimo) quam ex aliqua extensione casus expres si ad alium: & ita tenendum arbitror, quamuis Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. dict. quæ st. 67. ex num. 55. cum sequentibus, vsque ad finem quæ stionis, superiorem rationem non attingat, & virtute extensionis de casu ad casum, in cæteris personis admittat repræ sentationem, quando testator ad vnam personam se restrinxit in repræ sentatione, quam admisit. Regulariter tamen, ac cum nulla in parte re[sect. 290] præ sentatio excluditur, & sic in casu dubio standum est verbis, & dispositioni præfatæ legis Tauri 40. vt scilicet repræ sentatio admittatur, nec de facili, aut ex verbis ambiguis, & quæ aliud inducere pos sunt, censeatur exclusa, aut excludi pos sit. Quod pro regula, & certa doctrina tenendum est in hac materia; & sic securè obseruandum, prout securè, & verè obseruarunt, atque ex eadem Taurina constitutione deduxerunt Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. num. 1. in fin. & num. 5. ad fin. Ioannes Gutierr. practicarum, lib. 3. dict. quæ st. 67. num. 39. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. De iustitia, & iure, disputation. 629. num. 1. in princip. fol. 437. Et hactenus de prima obseruatione, siue illatione ex dict. l. Tauri 40. Secundò deducitur, quod quamuis dictum fue[sect. 291] rit suprà, ad hoc, vt præfatæ legis in postrema sui parte decisio obtinere pos sit, requiri neces sariò, quod testator id expres se ac specifice disposuerit, & sic quod neces saria sit expres sa dispositio; nec tacita dispositio, hoc est ex coniecturis collecta, sufficiat, prout authoritatibus, & traditionibus Interpretum, atque fortiter, & ingeniosè ponderando verba eiusdem l. 40. Tauri, probauit Molina, lib. 3. cap. 8. num. 2. 3. & 4. nihilominus tamen ad huius rei, & voluntatis institutoris probationem non excludi coniecturas legitimas, & quæ ex verbis ipsius dispositionis deprehendantur. Idcirco si coniecturæ ips æ adeò præcis æ sint, vt ex illis nihil aliud, quàm repræ sentationis exclusio deduci pos sit, ex eisdem à præfatæ l. 40. Tauri dispositione recedi poterit, ac debebit. Idque manifesta ratione deducitur, quoniam lex ipsa Tauri, voluntatem institutoris maioratus, & ab eo dispositum obseruari præcipit; voluntas autem non tantum dicitur ea, quæ expres sa est, sed etiam illa quæ tacitè, & coniecturaliter ex verbis deducitur; expres sum namque, & euidens, & manifestum dicitur id, quod ex coniecturis colligitur, si illæ legitimæ, & probabiles sint: Et ita eruditè resoluit Molina, lib. 3. dict. cap. 8. num. 5. per totum. Quò loci refert Palac. Rub. Didacum del Castill. & Greg. Lopez, qui in terminis dict. l. 40. Taur. sic obseruarunt. Couar. quoque practicar. dict. cap. 38. num. 10. ad fin. in eadem sententia fuit, inquit enim, quod ad excludendam repraesentationem in casu dict. l. quadragesimæ Tauri, requiritur dispositio expres sa, aut ira tacita, quod in dubium reuocari non pos sit. Et tandem Molina vbi suprà, concludit, id sibi veris simum videri, dummodo coniecturæ, ex quibus prætenditur, quod repræ sentatio excludatur, vrgentis simæ sint, atque eius conditionis, vt nihil aliud ex eis deduci valeat: aliàs autem quod legum dispositio sequenda erit, nec ab eius dispositione ex leuibus, aut incertis coniecturis recedi poterit: & eodem num. 5. in fine, & num. 6. Molina idem his fundamentis satisfacit, quæ antea num. 2. 3. & 4. adduxerat, vt probaret, quod repræ sentatio ex solis coniecturis excludi non pos set. Et Ludouici Molinæ resolutiones amplectuntur in omnibus Iacobus Menochius, lib. 4. præ sumptione 95. num. 4. quò loci as seuerauit, quod filij repræ sentatio in locum patris non potest dici sublata quibuscunque coniecturis, in illis casibus, in quibus, vel lege, vel hominis dispositione sancitum est, ei locum es se: sed illis tantum coniecturis, quæ ex verbis dispo sitionis colliguntur, Velasquez Auendañus, qui pluribus rationibus idem comprobat, omnes tamen eius rationes in id tendunt, quod expres sa dispositio dici debeat ea, quæ ex coniecturis colligitur, in dict. l. Tauri 40. glos. 20. ex num. 2. vsque ad num. 15. sequuntur etiam Ioannes Matienç. in l. 5. tit. 7. glos. 6. in princip. ibi: expressè, vel tacitè, vt Dominus Couar. &c. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, vbi (vt vides) Didaci Couar. & Molin. vestigia, atque traditiones sequitur, expressè sequitur etiam Azeued. in eadem l. 5. num. 5. & 6. in versiculo, Saluo si otra cosa. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 629. num. 1. in principio, fol. 437. & 458. in illis verbis: Si coniectura ex ipsamet dispositione sint tales (etiam si extrinsecus aliis coniecturis adiuuentur) vt semoto omni dubio securè intelligatur, id iustitutorem intendis se, ac voluis se, standum tunc erit eius ita perspicuè coniecturatæ voluntati, ac dispositioni, posthabita ea in parte dispositione legis Tauri; quoniam tunc vere dicitur disposuis se, ac voluis se. Si verò coniecturæ non sunt tales, quæ omne dubium semoueant tunc pos s habitis eis, standum est dispositioni legis Tauri. Didaci quoque Couarr. & Ludouici Molinæ vestigia & resolutiones amplectitur Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. Quæ st. 67. in antiquis, num. 37. 38. & 39. Et liquidis simas, atque apertis simas coniecturas requirit, prout præfati exigunt, & sic conciliat contrarias opiniones, prout Molina conciliauit. Quod etiam liquidis simæ coniecturæ neces sariæ sint, vt repræ sentatio in casu dubio excludatur, requirunt Tiberius Decianus, in consil. 1. num. 394. lib. 1. & in consil. 55. num. 24. volumine 3. Franciscus Molina, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titul. 9. num. 2. Et in terminis dictæ legis 40. Tauri, Petrus de Peralta, in Rubrica, ff. de hæredibus instituendis, num. 130. in versiculo, Et ne id prætermittam, & in versiculo, Si autem. Et ad hæc reduci debent ea, quæ post alios scripta reliquit Iacobus Menochius in proposito, in consil. 215. ex num. 137. vsque ad numerum 141. lib. 3. & præ sumptione 95. num. 19. in fine, lib. 4. dum sufficere coniecturas ad excludendam repræ sentationem as seuerauit. Decianus quoque, in consil. 1. num. 89. lib. 1. & in consil. 63. num. 7. & 16. lib. 2. Debent enim coniecturæ eiusmodi es se tales, quales neces sarias es se suprà diximus. Sic quoque intelligenda, atque accipienda sunt illa, quæ lib. 2. har. quoti. contro. iur. cap. 20. ex num. 28. in eodem proposito obseruaui. Deducitur & tertio loco ex eadem l. 40. Tauri in[sect. 292] postrema sui parte, ibi: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta por el que primer amente instituyò y ordenò el mayorazgo. Vbi (vt vides) de primo institutore dumtaxat lex ipsa mentionem fecit: succes soreni sequentem post illum, alios etiam succes sores in maioratu futuros, non pos se, neque in vltima mente id disponere, nec aliud disponendo, repræ sentationem excludere. Non enim potest aliquis succes sor in futurum disponere vllo modo in præiudicium nepotis, vel patris personam repræ sentantis, quem lex illa prætulit filio secundogenito vltimi pos ses soris maioratus, eiúsque patruo, aut proximiori consanguineo, nec ius illi auferre, quod ex legis, non hominis prouidentia eidem nepoti competit, I. si arrogator, ff. de adoptionibus, l. 3. ff. de interdictis & relegatis. Idque certis simum est, vt Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis, num. 122. versiculo Prima quam modo dixi, fol. 72. annotauit expres sim, & eo non relato, sic quoque obseruauit Velazquez Auendañus, glos sa 19. dictæ l. 40. Tauri. Et confirmatur ex his, quæ suprà, hoc eodem lib. 3. cap. 10. plena manu scripsi, vbi probaui, maioratus succes sores, aut pos ses sores, post primum institutorem non pos se vllo modo alterare, seu mutare vocationes, aut substitutiones ab institutore factas, nec ordinem succedendi ab eo præ scriptum, quouis, modo præuertere, vt Molina, Mieres, & alij multi eodem cap. 10. commemorati obseruarunt. Et ea etiam ratione innititur Peralta vbi suprà, dicens, quod nullus succes sor in maioratu post primum stabilientem illum, potest apponere aliquod grauamen personis vocatis ab illo stabiliente ad succes sionem eiusdem maioratus, cùm capiant illum de manu primi instituentis, vt plus quam vulgatum est, & probatur in, l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legat. 2. Et sic non modo pari ratione, sed etiam fortiori, nec repræ sentationem excludere, aut ius nepoti ex primogenito competens auferre, cum ille authoritate, & dispo sitione dict. l. Taur. 40. vocetur. Et inde inquit[sect. 293] es se, quod pater ipsius nepotis, idémque filius primi instituentis, in vita sua non potest cedere iuri suo in præiudicium nepotis, & in fauorem fratris minoris secundogeniti, etiam maioris nepote, vt pene in his terminis decidit Bald. in cons. 389. incipien. Consuetudo est, colum. penultima, lib. 5. Addiderim ego Petri de Peralta traditionem hanc, veris simam, & indubitatam es se, & eiusdem nullum Recentiorum omnium mentionem fecis se, confirmaríque concludenter & vere ex his, quæ eodem cap. 10. huius libri, cap. etiam 12. eiusdem libri, latius ego obseruaui, tam in illa quæ stione, Vtrum maioratus succes sor pos sit clausulas maioratus declarare, aut circa voluntatem obscuram, seu ambiguam institutoris, declarationem aliquam facere: quam in alia quæ stione, Vtrum maioratus pos ses sor pos sit cedere iuri maioratus in fauorem alterius, atque ces sione sua aliquibus præiudicium generare. Deinde addiderim, id quod in filio primi[sect. 294] instituentis Peralta ipse dixit, similiter quoque, atque eadem ratione in aliis descendentibus, siue succes soribus vlterioribus obseruandum es se: omnes namque suo, ordine ex eadem l. ad succes sionem inuitantur, atque ab ipso primo instituente capere dicuntur; idcirco alterius facto, aut dispositione grauari non pos sunt, nec eo iure priuari. Subdit de[sect. 295] nique Petrus idem de Peralta (mihi equidem semper eruditis simus, & in rebus nouis detegendis, atque ad leges huius Regni reducendis, cæteros alios Scriptores facile superans) dict. num. 122. dict. versiculo, Prima quam modo dixi, in fin. Præ fatæ l. 40. Tau. constitutionem in postrema sui par[sect. 296] te, dum ex voluntate primi institutoris maioratus excludi repræ sentationem statuit, es se iuri communi affabrè & ad amus sim consonam: quod etiam veris simum est, cum etiam in terminis iuris commu nis, ex voluntate testatoris induci, aut ces sare soleat repræ sentatio, etiam in casibus, in quibus alias haberet, vel non haberet locum, vt numeris præcedentibus remanet dictum, & alios scripsit à me s æpè relatus Menochius, dict. consil. 215. num. 139. lib. 3. & dict. consil. 200. num. 72. lib. 2. & præ sumptione 95. num. 19. In fine, & num. 32. lib. 4. sed[sect. 297] & in cæteris ante postremam eam partem statutis, legem ipsam Tauri es se iuri communi consonam, nec dici pos se iuris communis correctoriam, post Didacum Couarru. & Ludouicum Molinam, s æpè etiam suprà obseruaui. Et post ipsos, & alios tenuit etiam Ioannes Gutierr. practicarum, lib. 3. dict. quæ st. 66. num. 16. clare Auendañus, in eadem l. 40. [sect. 298] glos sa 18. ex num. 6. Vsque ad num. 13. quò loci in effectu resoluit, singularem es se legis eiusdem decisionem, quatenus repræ sentationem admittit regulariter in testamentaria succes sione ex hominis dispositione, quando à testatore non excluditur. Quod & iure communi attento receptius, & communiter magis probatum, atque verius fuit ex sententia Accursij, in dict. §. fideicommis so, l. cum ita legatur, de legatis secundo. Quam suprà sequuti fuimus, & veris simam atque omnino tenendam diximus, & Baldi sententiam contrariam reiecimus, prout eadem Tauri constitutio apertè reiicit, & sententiam Glos s æ sequuta, in maioratuum succes sione sic statuit, atque nouum ordinem. & formam succedendi in primogeniis præ scribit. Quarto deinde loco, atque ex ipsamet l. 40. Taur. [sect. 299] deducenda, atque petenda est resolutio quamplurimarum quæ stionum, eandem vltimam partem illius legis attinentium. Ac primo quidem, vtrùm repræ sentatio in dict. l. 40. Tauri introducta, tam inter descendentes, quam inter transuersales, vt ex 1. & 2. sui parte apparet, atque ob contrariam institutoris voluntatem, & dispositionem in vltima parte eiusdem exclusa, censeri debeat exclusa ex vocatione proximioris, aut proximiorum: vel cum institutione maioratus cauetur, quod deficientibus descendentibus, siué aliquibus vocatis succedat proximior (& vt vulgo dicitur) EI mas propinquo, o mas cercano pariente. Quo equidem in dubio, contrariæ omnino extant Interpretum sententiæ, & opiniones, prout ego quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 20. ex num. 5. cum pluribus seq. ostendi, atque retuli eas. In primis[sect. 300] namque, quod repræ sentatio exclusa censeatur ex vocatione proximioris, vel cum proximior post nominatos vocatur, tam in fideicommis sis, quàm in primogeniis tenuerunt expres sim Angelus, Ia son, Parisius Couar. Acosta, & Antonius Gomezius, quos retulit, & improbauit (vt infrà dicetur) Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. num. 11. Rolandus, qui pro isto casu respondit latis simè, in consil. vltimo, volum. 1. Latè Portius, in consil. 128. ex num. 8. cum pluribus sequent. & cum Riminald. sen. Parisio, Couar, & Roland. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. lib. 8. tit. 9. num. 10. Alex. Angel. Parisius, Socinus, Baldus, Ancharanus, Aluarus Valascus, Antonius Gomezius, Acosta, Couar. & Tiberius Decianus, quos pro hac parte conges sit Velazquez Auendañus, glos s. 20. dict. l. 40. Taur. num. 16. Ipse tamen contrariam firmiter sustinet, vt statim videbimus. Plures alios huius opinionis Authores commemorauit Menochius, lib. 4. præ sumptione 95. num. 21. Alexander Raudensis, qui firmiter eam sustinet, in consil. 142. ex num. 40. inter consilia vltimarum voluntatum volum. 2. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 100. Octauianus Cacheranus, in consil. 72. ex num. 10. cum seq. vsque ad numerum 22. vbi eadem quoque sententiam magis amplectitur. Antonius The saurus, decisione Pedemontana, 61. num. 1. & 2. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæ st. 17. num. 24. Michaël Glas sus, receptar. sentent. §. fideicommis sium, quæ st. 11. num. 9. Anguis sola, Marzarius, Gaspar Fabianus, & alij, quos pro eadem hac opinione retuli ego dict. lib. 2. cap. 20. num. 5. vbi etiam commemoraui Pelaez à Mieres, de maioratu, 2. part, quæ st. 9. num. 12. qui in terminis, dict. l 40. Tauri, securè probauit, quod in dispositionibus, quæ proximioribus deseruntur, non habet locum decisio eiusdem l. Taur. Blazium quoque Flores Diaz de Mena, idem dicentem, retuli ibidem. Et vltra tunc relatos, eandem inuenio opinionem tenuis se Menochium, in cons. 269. num. 49. lib. 3. qui tamen aliis in locis, atque ex profes so magis articulum attingendo, & specificè magis loquendo, contrariam sententiam probauit, vt statim videbitur. Præfati hi Authores, rationes & fundamenta[sect. 301] expendunt quamplurima, pro hac parte, verè tamen omnia ea ad tria, vel quatuor fundamenta reduci debent principaliter, vt dict. cap. 20. num. 6. Ego animaduertebam, atque hoc loco ideò non refero illa, quod ibidem ex proposito hanc quæ stionem scripserim, eo etiam, quòd Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. dict. Quæ sti. 67. ex num. 1. vs que ad numerum 18. adduxerit rationes præcipuas eiusdem opinionis, atque eisdem respondit ex n. 31. cum pluribus seq. Ego quoque dict. cap. 20. ex num. 22. cum seq. eisdem concludenter, & verè satisfeci, sic vt præfata sententia nullo firmo, aut vero fundamento, subsistat. Sed vltra ea, quæ præcitato loco dixi, monendum nunc lectorem institui, ex superioribus Authoribus negari non pos se, quin nonnulli minus bene pro ea sententia, & parte expendantur; posito namque quod in fideicommis sis ordinariis, & attento iure communi, siue in terminis §. in fideicommis so, leg. cum ita. ff. de legatis secundo. ei parti acces serint: in maioratibus tamen nostris; siue in primogeniis perpetuis, id non ita statuunt, nec verę pos sunt pro eadem sententia, sic simpliciter perpendi. Et vt alios omittam, Antonius Gomezius (qui pro ipsa sententia superiori semper adducitur) in lege 40. Tauri, num. 41. non loquitur in maioratu, sed in fideicommis so familiæ relicto, vt constat ex his, quæ antea scripsit nu. 40. quæ dict. num. 41. Prosequitur, & continuat. Nec ponit casum in nostris terminis iuris communis quæ stionem disputando, sequutus est opinionem Baldi contra Accursium, in dict. §. in fideicommis so. Et inquit, repræ sentationem non dari in succes sione, quæ prouenit ex hominis dispositione: quod etiam iure communi attento verum non est, & Accursij sententia contraria verior, vt suprà vidimus. Attento autem iure Regio Partitarum, & dict. l. 40. Tauri, adeò falsum est, vt in terminis eius iuris, ab erudito aliàs Viro dici non potuerit, nec dictum fuis se credendum sit, Didacus autem Couar. pract. cap. 38. num. 4. versic. 3. ad intellectum Glos s æ loquitur etiam in fideicommis so familiæ relicto, in quo vocantur proximiores per testatorem; & tunc disputat intellectum Accursij, in dict. §. in fideicommis so. Idque in terminis iuris communis. Postmodum autem multo, cum aggreditur tractatum repræ sentationis in maioratibus perpetuis, & agit de intellectu dict. l. 40. Taur. non modo id dicit, sed apertis simé contrarium statuit, idque tam in ratione decidendi ad eandem l. tradita ex num. 6 & ibidem dictis, quam in eo quod repræ sentationem statuit in infinitum, tam inter descendentes, quàm inter transuersales, vt sæpé dixi. Et secundum hæc minus bene præfatus Author (quem ad maioratus perpetuos attinet) dicto in loco pro ea parte citatur, cum numeris & locis sequentibus prælectis, contrarium eum clare tenuis se, deducatur apertè. Alij etiam exteri Authores in eisdem terminis, & iure communi attento, non in primogeniis Hispaniæ, nec attenta noua forma succedendi in eis, in d. l. 40. Tauri statuta, loquuntur. Sic Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana 65. num. 3. cum numeris præcedentibus, resoluis set, in succes sione fideicommis si non es se locum repræ sentationi, quando proximior vocatur, sequutus eos, quos antea retulerat; tandem dict. num. 3. id limitat, quando agitur de fideicommis so patrui carnalis, vel aui, quia tunc (inquit) filij fratris succedent, vti proximiores, cum sit repræ sentationi locus, sed in primogeniis, & maioratibus perpetuis, cum absque dubio sit, repræ sentationem absque vlla limitatione graduum admitti, post d. l. Tauri 40. vt suprà probatum est; in eisdem satis clare agnoscit Antonius Thesaurus, non superiorem opinionem traditam suprà, sed potius contrariam veram es se. Et apertius agnouerunt Marcus Antonius Peregrinus, & alij, quos statim commemorabo. Eò magis, quod etiam in fideicommis so familiæ: relicto, locum es se repræ sentationi, etsi proximior vocatus fuerit; tenuerunt permulti Authores, quos statim opinione sequenti recensebo. Qui & ipsam sententiam veriorem es se profitentur. Et in maioratibus nostris nullus equidem exterorum in casu proposito repræ sentationem denegaret ob vocationem proximioris, fi ipsorum naturam, & decisionem præfatæ l. 40. Taur. agnouis set, prout lib. 2. d.c. 20. n. 7. in fine annotaui, neque Humadam in eisdem nostris maioratibus tenuis se contrarium, demonstraui. Denique & vltimo loco (& vltra ea etiam quæ d.c. 20. obseruaui) monendum quoque lectorem duxi, Emanuelem Costam, in quæ st. patrui, & nepotis, pag. 130. aliàs 2. part. n. 27. quem pro superiori opinione, repræ sentationis negatiua, Lud. Mol. lib. 3. d.c. 8. n. 11. præcitauit minime pos se pro ea opinione, aut parte adduci. Ibi namque Costa disputat. vtrum si in Regno Portugaliæ ad succes sionem maioratus filius maior vocatus sit, debeat præferri nepos ex filio maiori patruo, qui est filius secundogenitus, aut è contrario patruus nepoti sit præferendus: quod claré constat in dict. 2. parte, in principio, vbi ex num. 1. Vsque ad numerum 9. arguit pro nepote filio filij maioris, & dict. num. 9. in versiculo Sed his argumentis. In fauorem patrui, hoc est filij secundogeniti, & contra nepotem, filium filij maioris, quæ stionem resoluit, & as serit repræ sentationi locum non es se, & fundat vsque ad numerum 20. ex quo numero, vsque in finem dict. 2. partis, ex hac sua opinione infert, quod illa in maioratibus Hispaniæ absurda es set, & nonnullas conclusiones conficit, quarum quinta, quæ: ad propositum præ sens attinet, & n. 26. in versiculo Quintò infero, apponitur, est: Quod in maioratu, cuius vocatio concepta fuit per ea verba, Ao parente maschegado, patruus præfertur filio fratris. Et loquitur in casu, quo prius vocatus, cum absque descendentibus deces sis set; lis & quæ stio erat inter fratrem fundatoris, & filium alterius fratris, ætate maiorem. Et dict. num. 27. intelligit Glos sam, dict. § in fideicommis so. l. cum ita, de legatis secundo. Quando testator fideicommis sum familiæ reliquit nomine collectiuo, & nu. 28. satis aperte ostendit, siue expres sim obseruat, qua præcipuê, atque decisiua ratione ad sic dicendum fundetur: verèque illa est, videlicet quod re spectu vltimi pos ses soris frater sit vt non gradu proximior, quam filius alterius fratris, & quod filius ille iure repræ sentationis succedere non potest, quia existit vltra gradus, in quibus ius admittit repræ sentationem inter transuersales. Et allegat text. In auth. post fratres C. de legitimis hæredibus. Et secundum hæc, & ea quæ præfatus Author ibi dicit, certis simum est, disputationem ipsius versari in terminis legum Portugaliæ, in quibus (vt idemmet opinatur) repræ sentatio non admittitur, Aut in terminis iuris communis, quod inter transuersales non admittit repræ sentationem post filios fratrum. Cæterum in terminis primogeniorum nostrorum, aut maioratuum perpetuorum ipsemet Costa resoluit statim n. 29. & seq. inter quoscunque transuersales attenta decisione dict. l. 40. Tauri, repræ sentationem admitti, prout numeris præcedentibus in eum sensum expendi: Et num. 32. eodem in loco inquit, hoc procedere, etiamsi vltimus pos ses sor, & institutor es sent ex emotioribus transuersalibus. Remanet ergo, quod cum Emanuel Costa, inter transuer sales id ita expres sim statuerit attenta dict. l. Tauri constitutione: cum etiam eius ratio in quæ stione illa proposita. quæ iure communi attento vigebat, post eandem tamen legem Tauri ces sat omninò: in maioratibus nostris locum non habeat, nec in eis decisio dict. authent. post fratres, pos sit adduci: vt numeris præcedentibus dilucidé ostendi: quod eius resolutio, aut authoritas pro sententia præfata negatiua, de qua suprà, ex n. 300. allegari, aut perpendi non pos sit. Succedit ergo secunda opinio affirmatiua, & [sect. 302] verior quidem, atque omnino tenenda, videlicèt quod repræ sentatio non excludatur, nec exclu sa censeri debeat ex eo, quod maioratus institutor vocauerit proximiorem, aut proximiores (vulgo al pariente mas propinquo, o mas cercano) quam sententiam non modo in primogeniis, & maioratibus Hispaniæ probarunt Hispani, nunc præcitandi sed etiam in fideicommis sis tenuerunt firmiter, atque validis simè comprobarunt sequentes Authores, Baldus, Alexand. Iason, Corneus, Decius, Ruinus, Craueta, Portius sibi contrarius, Cephalus, Decianus, Hippolytus Riminaldus, Petrus Antonius de Petra, Marcus Antonius Peregrinus, Iacobus Menochius, Angelus Matthæatius, Ludouicus Molina, Velazques Auendañus, Ioannes Gutierrez, Doctor Spino, Additionator decisionum Gamæ, & Hieronymus de Cæuallos, quos ego recen sui, & pro hac parte commemoraui, quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib. 2. dicto cap. 20. num. 7. per totum. Et vltra relatos ibi eandem[sect. 303] sententiam amplectuntur Gratus, in consilio 27. num. sexto, lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 51. numero quinto. Et alij quos retulit Iacobus Menochius, in consilio 357. numero 27. lib. 4. vbi sequitur, & copiosé comprobat: Et lib. 4. Præ sumptione 95. num. 21. pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, di sputat. 329. num. 3. fol. 440. Et vere pro hac parte concludunt rationes plures à me consideratæ, & adductæ dict. cap. 20. ex num. 8. cum pluribus seq. vbi videri poterunt. Rationes etiam, quas in propo sito ex mente aliorum conges sit Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. dicta quæ st. 67. ex num. 18. cum pluribus seq. quarum nonnulla adduxit Petra, dict. quæ st. 11. Ex num. 102. & Menochius, dict. num. 27. Et quod attinet ad maioratus nostros, rationem concludentem tradidit Molina, de Hispanor. primogen. lib. 3. cap. 8. num. 11. & Rursus in additionibus positis post librum 4. ad finem libri, num. 12. in fin. vbi dicit, nullo iure probari, quod constituenda sit differentia inter vocationem proximioris factam à lege, vel ab homine. Sane cum à lege proximior ad succes sionem vocatur, repræ sentatio admittitur, & proximior illa dicitur, qui mediante beneficio reprę sentationis, locum & gradum primogeniti prædefuncti occupat, & ingreditur, quamuis alter proximior sit, vt in l. 2. tit. 15. part. 2. probatur, ibi: Deue heredar el Reyno el mas propinquo pariente. vbi (vt vides) lex vocat ad succes sionem proximiorem, & nihilominus repræ sentatio admittitur, & idcirco idem quoque statui debet in hominis dispositione, ex vulgatis iuris regulis, & tritis Doctorum allegationibus. Eò præcipuè, quod is qui per repræ sentationem succedit, in linea cæteros præcedit, & quia ex linea primogeniti descendit, proximioris vocatio verificatur in eo, & cæteros omnes excludit, iuxta ea, quæ plena manu, suprà hoc eodem capite adnotata fuere: & textum singularem in proposito, in c. 1. de natura succes sionis feudi, ibi: Et hoc esi quod dicitur ad proximiores pertinere, isti vero proximiores es se dicuntur respectu aliarum linearum. Iuxta ea etiam, Alexand. Rauden. de analogis lib. 1. cap. 15. num. 267. singulariter, & notabiliter annotauit, qui ex hac maioritate, & præcedentia lineæ concludit locum es se repræ sentationi, vbi vocatur ad succes sionem maior: & reddit rationem; nam licèt vox illa maior, ex primæua significatione denotet primo natum, per Hispanos translata est ad procreatum ex linea primogeniti, idque ad imitationem sobolis Regiæ, in qua præfertur in succes sione Regni, ille qui est ex linea primogeniti. Addiderim ego id etiam Hispanos introduxis se, ex decisione dict. l. 40. Tauri, ex qua linearum distinctio illa, continuatio, & præcedentia introducitur, vt quovsque de linea primogeniti aliquis superest, ad lineam alterius succes sio transire non valeat, prout s æpè dictum fuit supra hoc eodem cap. & latiùs explanatum. Ex quibus equidem, & consideratione illa, tradi[sect. 304] ta à me dict. cap. 20. num. 28. ad fin. in versic. prætereâ. quæ valde adstringit, & concludens equidem est, nec ei valet congruum aliquid responsum as signari: superior sententia amplectanda erit omnino (vt dixi) & Pelaezà Mieres, ad dictam l. 40. Taur. traditio quædam, seu minus iuridica restrictio, de qua suprà, destruitur euidenter. Rectius proculdubio pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, dict. disp. 629. intellexit, dum dixit, quod clausula illa solita apponi in maioratuum institutione, videlicèt, quod semper succedat proximior cognatus, nihil derogat dispositioni dict. l. 40. Tau. Rectius etiam atque eruditè admodum intellexit Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis art. 21. num. 9. & 11. qui vbi vocatur ad succes sionem proximior, locum es se repræ sentationi, ex eo fundauit, quod vocatio illa, aut substitutio proximioris, intelligi debeat, atque vere intelligatur de proximitate re spectu ordinis succedendi, non respectu propinquitatis. parentelæ, vel sanguinis. Et citat Socinum, Corneum, Hieronym. Gabrielem, & alios Authores, sic tenentes. Subdit etiam n. 17. quod nepos respectu succes sionis est eiusdem gradus, & in eodem gradu cum patruo suo, vel consanguineo alio, prout eius Author; & quod præfata clausula ad iuris intellectum, & mentem est referenda, ex qua is, qui repræ sentat alium, proximior iudicatur repræ sentationis virtute, & effectu. Item secundum subiectam materiam succes sionis maioratus accipi debet, de qua testator loquitur, vt latius probauit Ioannes Gutierrez, lib. 3. disput. 67. ex num. 19. vsque ad num. 33. Ego quoque dict. cap. 20. ex num. 14. cum sequentibus, sic obseruauit: Atque ex num. 30. cum seq. vs que in finem capitis, dilucide explicaui, atque enu[sect. 305] cleaui textum in l. si libertus præterito. § 1. ff. de bonis libertorum. Quo præcipuè excitari, atque adduci solent Authores hi, qui ex vocatione proximioris, repræ sentationem excludi a as seuerarunt: vt ibi videri poterit. Atque ex ibidem dictis maximè n. 8. & 9. cum[sect. 306] seq. & n. 13. & n. 25. & concludentes alias rationes vltra superiores pro hac eadem parte deducere vnusquisque poterit. Sed & vltra ego considero, quod si ponere[sect. 307] mus, maioratus institutorem proximiores ad suc ces sionem eius inuitas se, & vocas se, dicendo, quod post tales, aut tales nominatos succederet proximior, Vulgo, el mas propinquo, o mas cercano pariente, & adiiceret secundum ordinem, vel dispositionem iuris: tunc proculdubio res es set clara, ex quo videretur eis verbis se conformare voluis se cum dispositione, & decisione dict. l. 40. Taur. ex qua in terminis tam inter descendentes, quàm inter trans uersales repræ sentatio admittitur indistinctè, si maioratus institutor sua dispositione aliud non statuerit. Sane ex eo quod ipse dixerit, secundum ordinem, vel dispositionem iuris, dici non potest, quod repræ sentationem excludere voluerit, ex quo expres sa sua dispositione repræ sentationem non exclusit, quod erat neces sarium ex eiusdem l. constitutione in tertia, & postrema sui parte. Imò aperte admisis se repræ sentationem eundem maioratus in stitutorem dicendum est, ex quo ex dispositione, & iure dict. legis Tauri 40. eo ordine, atque modo succes sio defertur, vt tam inter descendentes, quàm inter transuersales, filius aut descendens ex eo. qui si viueret, succes surus es set, ad succes sionem admittatur, & reliquos etiam proximiores excludat. Ad quam dispositionem, & ordinem se videtur institutor retulis se, ac cum ea se conformare voluis se, iuxta vulgatas iuris regulas, & communes Interpretum traditiones. Nec huic resolutioni obstabit vllo modo eorum[sect. 308] Authorum obseruatio, qui ea in sententia fuerunt, vt existimarent, clausulam ordine succes siuo operari debere, vt filius non intret locum patris, sed admittatur proximior in gradu, & consequenter, quod repræ sentatio excludatur: prout renuerunt Decius, Parisius, Marzarius, & Portius, quos in id retulit Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. nu. 131. Tiberius Decianus, in cons. 1. n. 373. lib. 1. qui dicunt, quod si testator ad fideicommis sum plures nomine collectiuo vocauit, & adiecit clausulam illam, ordine succes siuo, tunc patruum nepoti præferendum es se nec nepotem intrare in locum patris Non inquam obstat eorum tradi[sect. 309] tio; nam præter quam quod hi Authores loquuntur in terminis iuris communis, ac in fideicommis sis, ad quæ plures nomine collectiuo vocantur, nec di spositionem d. l. 40. Taur. agnouerunt , ex qua (vt dixi) diuersum ius resultar, & ipsummet constituis sent, si legem eandem vidis sent, vt pote cum in fauorem repræ sentationis, tam inter descendentes, quàm inter tranuersales, sic præcisè lex ipsa lata fuerit, vt qui ad iuris ordinem, & dispositionem in his Regnis se retulit, plane videatur repræ sentationem conces sis se indistinctè, nisi contrarium expressè disposuerit. Præter hoc, inquam, quod dict. l. 40. Tau. attenta con[sect. 310] cludit in terminis etiam iuris communis, quod imò prædicta clausula, ordine succes siuo, operetur, vt nepos intret in locum patris; rectius proculdubio defendit Petrus Paulus Parisius, in cons. 38. n. 20. in fin. & numeris seq. vol. 2. Cuius sententia ex eo mihi arridet[sect. 311] magis, quod licèt verum sit, proximiores vocari ad succes sionem veteri lege, nec ea attenta nepotes concurrere cum patruis: repræ sentationis tamen priuilegio & beneficio introducto, effectum est, vt remotior in proximiori gradu constituatur, ac in eo videatur es se, in quo pater eius erat, & sic ad succes sionem admittatur, ac si pater eius viueret admittendus es set. Plane cum inducto repræ sentationis priuilegio, ita de iute sit, vt nepos cum patruo concurrat, tàm inter descendentes, quàm inter transuer sales, vsque ad filios fratrum; certum equidem & planum redditur, etiam iure communi attento, ex vi eorum verborum, quæ ad ordinem & dispositionem iuris referuntur, repræ sentationem debere admitti: quæ est singularis & noua consideratio in hac materia, nec ab vllo Scriptorum omnium huius Regni tacta, atque ex ea, non modò attenta decisione dictæ legis 40. Tauri, sed etiam dispo sitione iuris communis, procedit ampliatio superior. Et confirmatur ex resolutione Francisci Manticæ, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. num. 9. in fine. Qui quamuis negauerit, repræ sentationi locum es se, quando adiicicitur clausula saluâ gradûs prærogatiuâ (vt infra dicetur) statim tamen dicit, id intelligendum es se, nisi testator dixerit, salua gradus prærogatiua, & seruato ordine succes sionis ab intestato, vel à iure tradito: tunc namque repræ sentationi locum es se affirmat, & ante ipsum sic adnotarunt Decius, & Couarr. ibi relati per eum, & sequuti fuere alij relati per Ioannem Gutierr. practic. lib. 3. q. 67. n. 51. vt statim dicetur. Nec id alia ratione contingit, quam quod ad iuris communis ordinem testator se retulerit, quo attento certum est repræ sentationi locum es se, vt filij intrent in locum patris defuncti. Procedit etiam eadem opinio, ex dicto num. 302. [sect. 313] approbata, etiam si institutor maioratus ad succes sionem eius non simpliciter proximiores (vt dictum fuit) inuitauerit, sed etiam si suos proximiores vocauerit, vt si dixerit: Suceda el pariente mio mas cercano, o el mas propinquo pariente de mi el testador: Nam adhuc non videtur, nec censeri debet repræ sentatio exclusa, imò fortior ratio militat, vt repræ sentatio admitti debeat, quàm cum simpliciter proximiores vocantur, vt tenent & fundat Auendañus, & pro hac sententia citat Baldum, Alexandrum, Socinum, Ruynum, Tiraquellum, Alciatum, Anguis solam, Ferretum, Iasonem, Manticam, Curtium seniorem, Portium, Torniellum, & Cardinalem Albanum, tenet etiam Ioannes Cutierrez practicarum lib. 3. quæ st. 67. num. 28. Idquè verissimum quidem est ex decisione dictæ l. 40. Tauri, § his rationibus, quas lib. 2. dicto cap. 20. ex num. 8. cum sequentibus. Et suprà hoc eodem capite, num. 303. ego adduxi, quæ sic concludenter militant, cum adiicitur pronomen istud meum, sicut quando simpliciter proximiores vocantur: semper namque verum ést, verba ea secundum iuris intellectum accipienda, & de proximitate respectu ordinis succedendi, non respectu propinquitatis parentelæ, vel sanguinis intelligenda, vt suprà dicebam, & post Baldum in alio loco, non in locis citatis per Auendañum, tenuit idem Alexander quoque, in consil. octuage simo octauo, num. 2. lib. 1. Iason, in consil. 215. columna quinta, lib. 2. in versiculo, Istam partem, tenet etiam Baldus, & in consil. 159. num. 2. lib. 3. Roland. in cons. 68. num. 31. lib. 1. Tiber. Decian. in cons. 9. num. 44. & num. 31. lib. 1. Iacob. Menoch. in cons. 357. nu. 27. lib. 4. Cou. pract. c. 38. n 11. qui ponit casum, quando institutor maioratus vocauit proximiorem ex suis descendentibus & agnatis, & loquitur in hac eadem repræ sentationis materia, qua versamur, & sic velut expressè profitetur, non excludi repræ sentationem, ex pronomine illo. meum, aut, suum, iuncto vocationi proximioris consanguinei. Et in simili casu, quod huiusmodi verbum, El pariente mio mas cercano. potius referendum sit ad consanguinitatem, quàm ad proximitatem, concludit Gama, decis. Lusitaniæ. 7. n. 6. Et latiùs prosequitur eius Additionator ibidem. Non ergo credendum est adiecta ea verba fuis se per maioratus institutorem, vt repræ sentationem excluderet, vel iuris succedendi ordinem, in dictis legibus statutum, præ uerteret; sed potius, vt disponeret secundum ius, & quasi diceret, succedat vnus consanguineus meus, debet enim consanguineus es se, vt in maioratu succedere pos sit: vt per textum, in cap. 1. § finali, de succes sione fratrum, obseruauit Molina, de Hispanorum primog. lib. 3. cap. 9. num. 19. In reliquis verò, siue, in modo definiendi, quis ex consanguineis præferendus sit, ad iuris dispositionem, & ordinem se retulis se: vt etiam profitetur Decianus in cons. 100. volum. 3. & ita tenendum est, nec repræ sentatio denegari debet ex adiectione dictionis, meum, aut, tuum, quicquid Ludou. Casanate in cons. 59. n. 16. dixerit. Denique, eadem resolutio, & sententia proce[sect. 314] dit, etsi maioratus institutor vocauerit proximiores in gradu, adhuc enim ex ea vocatione non excludetur, sed potius admitti debebit repræ sentatio, quoniam linea primogenitorum cæteras semper lineas præcedere debet; & in primis linea, postmodùm gradus consideratur; ac de vna linea non fit transitus ad aliam lineam, dum aliquis superest ex illa, nec proximior in gradu dicitur, nisi qui proximior sit consideratis lineis, prout considerari debere, s æpè diximus: Ita sane resoluit Auenda ñus, & in proposito casu repræ sentationem admitti, glos sa 20. dict l. 40. Tauri, num. 29. & citat pro hac resolutione Ludouicum Molinam, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 8. num. 17. qui quamuis loquatur eo loco, quando adiicitur clausula illa salua gradus prærogatiua, atque in. eis terminis rationem superiorem adductam per Auendañum, adduxerit; ex quo tamen eadem sic æqualiter militat, & in effectu idem est, proximiores in gradu ad succes sionem vocare, vel proximiores saluâ gradus prærogatiuâ inuitare: rectè potuit Molina per Auendañum ad id commemorari, & citari, sed & ipsum Auendañum, in ipsis terminis, in quibus idem loquitur, quando in qua proximiores in gradu vocantur, sequutus est, & eo ca su repræ sentationi locum es se probauit Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. Quæ st. 67. num. 28. & 53. Et hactenus de prima quæ stione, & dubio ad dictam l. 40. Tauri, in postrema sui parte attinenti. Nunc verò de alia quæ stione, quæ ad eandem[sect. 315] postremam partem attinet similiter agendum est, vtrùm inquàm repræ sentatio excludatur ex eo, quod maioratus institutor præceperit, quod in eo succedatur saluâ gradus prærogatiuâ. Quo in dubio sic extant diuers æ, atque contrariæ sententiæ, sicut in præcedenti, quando proximiores vocantur. In primis namque quod repæ sentatio[sect. 316] excludatur propter clausulam illam, salua gradus prærogatnia; deduci videtur ex auth. defuncto, C. ad Trebe. vbi disponitur, quod quando in aliqua hæ reditate succedendum est saluá gradus prærogatiuâ, in ea succes sione repræ sentatio non admittitur. Per quem textum sic adnotarunt, atque id verum es se profitentur Paulus Castrensi, & Raphaël Fulgo sius, & communiter Scribentes ibi; Curtius iunior, Decius, Paris. Didac. Couar. Gozadi. Crauet: Marzar. Peral, & Alua. Valascus, quos pro parte hac negatiua retulit Molina, de Hispan. primog. lib. 3. cap. 8. num. 16. & in eadem sententia fuerunt & alij iuris Interpretes, commemorati per Antonium Gabrielem, commun. concl. lib. 4. tit. de fideicommis sis, concl. 3. n. 3. per Menoch. qui ipse eos sequitur, in cons. 124. nu. 85. & in cons. 200. n. 39. & 40. lib. 2. & in cons. 215. nu. 138. & in cons. 269. n. 51. lib. 3. & in cons. 367. n. 31. lib. 4. & præ sumpt. 95. n. 20. lib. 4. vbi diuersis modis hanc sententiam declarat, regulariter tamen huic opinioni accedit. Quam etiam renent Authores alij relati per Franc Burs. in cons. 71. n. 5. lib. 1. Nonius latè, in cons. 34. ex n. 4. cum pluribus seq. Alexand. Raudensis, in cons. 2. Super succes sione Regni Portugaliæ, nu. 51. ex seq. contra alios contradicentes, quos ipse reprobat: Aliàs in consil. 142. ex num. 51. cum seq. inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. Ferretus, in consil. 272. num. 4. & sub num. 9. lib. 2. sequuntur etiam Octauianus Cacheranus, in consil. 72. num. 14. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. num. 9. qui limitat, nisi testator dixerit, salua gradus prærogatiua, & seruato ordine succedendi ab intestato, vel à iure tradito, quo casu post Decium, & Couar. repræ sentationem admittit. Probauit etiam sententiam superiorem indistinctè, Michaël Gras sus, receptarum sententiarum, §. Fideicommis sum, quæ st. 11. num. 8. Hippolyt. Riminaldus, in cons. 75. num. 29. & pluribus sequent. volumine 1. Tiberius Decianus, in consil. 44. num. 66. lib. 3. Pancirolus, in consil. 170. num. 16. vbi dicit, quod stante hac clau sula, nunquam datur gradus repræ sentatio. Et idem es se, si dictum fuerit, gradibus seruatis, vel gradibus in suo ordine seruandis, vt refert Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, art. 21. num. 3. Mumada, in l. 2. tit. 15. part. 2. glos sa 17. n. 13. qui decipitur proculdubio, dum dicit, quod fatetur Molina hanc es se veram opinionem, & procedere in fideicommis sis familiæ relictis: id enim Molina de plano non fatetur, sed inquit, quod quamuis communis hæc opinio, in fideicommis sis familiæ relictis, siue in aliis succes sionibus, quæ non iure maioratus deferuntur, admittenda sit, in primogeniorum tamen succes sione admittenda non videtur. Et sic non dicit de plano admittendam opinionem eam, sed quod in fideicommis sis licèt admittenda es set, non tamen in primogeniis. Fatetur tamen de plano communem sententiam es se, in quo sensu rectè eum expendit, atque citat Ioannes Gutierrez, practic. lib. 3. dict. quæ st. 67. num. 5. Verumenimverò, in fideicommis sis etiam, & [sect. 317] iure communi attento, quod repræ sentatio non excludatur, nec exclusa censeatur ex eo, quod testator præceperit, vt salua gradus prærogatiua, vel gradibus seruatis, siue gradibus in suo ordine seruandis, succedatur: alij quamplures Interpretes firmiter, atque è contrario tenuerunt, vt aduertit Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 127. & hanc partem sequitur n. 128. & 129. aduertit etiam, & eos commemorat Iacobus Menochius in consil. 269. n. 51. lib. 3. Simon de Prætis, qui hanc quoque sententiam veriorem putat, & sequitur eam, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. interpretatione 3. dubitat. 4. solutione vltima, n. 23. fol. 227. & n. 31. fol. 229. & in consil. 37. num. 26. 27. & 28. vbi refert alios. Et eandem opinionem aduersus communem constanter defendunt Socinus iunior, in consil. 126. num. 12. & 13. lib. 1. & Portius, in consil. 54. nu. 14. quos duos retulit Molina, lib. 3. dict. cap. 8. num. 17. in principio. Ioannes Cephalus, in consil. 489. nu. 80. lib. 5. eruditè Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, dict. art. 21. n. 20. quo loco, superioris sententiæ contrariæ fundamento præcipuo respondet, videlicèt, quod clausula prædicta gradus re seruatiua, refertur ad intellectum iuris, ideò non excludit gradus repræ sentationem, ex quo gradus ipse eam prærogatiuam habet, & ideò inter patruum, & nepotem ius repræ sentationem non immutat, quia nepos quoad effectum succes sionis est eiusdem gradus. Et subdit in hunc modum: Sic præ cisè, quod ea clausula ad mentem iuris referatur, nec per eam nepos repellatur, consuluit Paul. Castren. dict. consil. 454. ad finem, in 2. Socinus iunior, d. consil. 126. n. 13. & 14. & Portius Imolensis, cons. 55. num. 64. 65. & 105. Quod si in fideicommis sis relictis pluribus nomine[sect. 318] çollectiuo, ac etiam pluribus, non vni duntaxat, sicut in primogeniis, & cum exclusione aliorum deferendis: ita statuerunt Authores supradicti, & quamuis difficultatem, & contrarietatem contineat articulus (vt vidimus) negari non pos sit, quin ratio illa Castrensis qua post ipsum, & alios vtebatur nunc Peregrinus, videatur concludere: quantò magis id dicendum erit in Hispanorum primogeniis, atque maioratibus, qui vni duntaxat deferuntur sui naturâ, atque eius conditionis sunt, vt in eis linea primogenitorum, cæteras lineas præcedere debeat, etsi descendentes ex illa in remotiori gradu constituti sint, vt pluries diximus. Et sic linea potius, quàm gradus inspici debet, nec prærogatiua gradus infringere potest lineæ prærogatiuam. Eo præcipuè, quòd verba illa, salua gradus prærogatiua, si ad mentem iuris referantur, & maximè ad dict. l. Tauri 40. mentem, & decisionem ita claram, prout referenda dixerunt Castrensis, & sequaces nunc relati: sic intelligi sano modo debent, vt prærogatiua gradus seruetur inter eos, qui in eadem linea consticuti sunt, non autem inter eos, qui in potiori linea inueniuntur, hi namque debent cæteros ex alia linea procedentes præcedere, & si ab eis in gradus proximitate præcedantur. Et ita in terminis nostris obseruauit Molina, lib. 3. dict. cap. 8. num. 17. qui tandem concludit, quod ex verbis prædictis salua gradus prærogatiua, quæ nimis generalia sunt, pos suntque diuersimodè intelligi, atque præcisè repræ sentationem non excludunt, à dispositione dict. l. 40. Tauri, recedi pos se non videtur, tametsi (ipse inquit Molina) propter huius articuli difficultatem, id non præcisè verum es se profiteamur. Et Molinæ sententiam, atque resolutionem sequuti fuere Humada, in l. 2. tit. 15. part. 2. glos s. 17. n. 15. Velasquez Auendañus, glos sa 20. dict. l. 40. Tauri, num. 29. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. dict. quæ st. 67. qui latius prosequitur, atque confirmat ex num. 43. vsque ad num. 55. vbi videri poterit. Sed omnes eius considerationes, atque fundamenta ex mente Molinæ deducuntur, vel ad rationem superiorem Molinæ eiusdem reducuntur, siue ex aliis generalibus doctrinis ab eodem traditis, eliciuntur. Ego verò non modò sententia hanc in Hispano[sect. 319] rum primogeniis, atque maioratibus, & vinculis perpetuis veris simam, & omnino tenendam arbitror, atque eam admitto, sed etiam absque dubio, & formidine, & non timidus, sicut Molina, eam præcisè veram, & veris simam reputo, nec post decisionem dict. l. 40. Tauri, aliud dici pos se as sero, quamuis in fideicommis sis articulus sit disputabilis, vt suprà vidimus. Considero namque, regulæ generali dict. 40. Tauri, firmiter inhærendum (vt s æpè diximus) quotiescunque sua dispositione expres sim, aut tacitè, ita tamen, quod in dubium reuocari non pos sit: repræ sentationem institutor maioratus non excluserit, quare cum in articulo præ senti, ex adiectione verborum illorum salua gradus prærogatiua, expres sim exclusa non sit repræ sentatio, nec etiam tacitè, ita quod in dubium reuocari non pos sit: sane maximum dubium est, nec certe potest cuiquam de voluntate institutoris constare, quod neces se est post illam legem vt repræ sentatio nou admittatur, vt suprà quoque diximus. Cum etiam, licèt simpliciter gradus prærogatiua non seruetur; per repræ sentationem tamen, atque eiusdem l. Tauri constitutionem, nouùmque succedendi ordinem nouiter statutum, sic seruari videatur, vt descendens quicunque, ac etiam transuersalis repræ sentando personam patris sui, ad succes sionem admittatur, ac si in eo gradu es set, qui non corrumpi, nec alterari, sed repræ sentari dicitur (vt etiam pluries repetitum est) & sic eos excludere debeat, qui aliàs linearum distinctione illa, & primogenitura non considerata, in proximiori gradu es sent, vt reprę sentationem excluderent: credendum equidem est in dubio, cum eiusdem legis decisione se conformare institutorem voluis se, & gradus prærogatiuam seruari præcipientem, eo modo seruandam videri præcipere, quo in his Regnis in succes sione primogeniorum, atque legis illius dispositione seruari solet, nec eo solo verbo, repræ sentationis effectum, eadem lege introductum, & communem ordinem succedendi euertere intendis se, nisi simul adsint aliæ circunstantiæ & coniecturæ cum præfatis verbis, quæ simul persuadeant efficaciter, contrariam fuis se mentem maioratus institutoris. Quod singulariter dixit, atque etiam absque dubio, & formidine sententiam Molinæ amplectitur pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 629. num. 4. in fin. fol. 442. & 443. qui & ea ratione vtitur, quod in his Regnis linea primogenitorum præfertur cuicunque alteri lineæ, etiam si propter mortem antecedentium primogenitorum, is qui supersles ex illis manet, longiùs distet gradu ab vltimo pos ses sore, quam alij ex reliquis lineis (vt supra quoque ego defendi:) quare is, seruata graduum eius lineæ prærogatiua, quæ cæteris lineis præfertur, succedit vltimo pos ses sori; esto habita ratione soluis gradus, & non lineæ, alius sit proximior in gradu vltimo pos ses sori. Si ergo ita est, & vt certum tradidit pluries Molina, vt suprà vidimus, nulla ratio est, nec es se potuit (vt ego arbitror) ex qua sententia superior, quam defendimus, vera non videretur Molinæ: nam vel traditio illa, atque linearum & primogenituræ constitutio, de qua ipse nunquam dubitauit, vera non est, nec certa: aut si vera est, vt idem Molina as seuerauit, & veris simam ego credo, & hæc quoque vera es se debet. Er consequenter in casu proposito repræ sentationi locus es se debebit, & firmiter erit inhærendum regulæ generali d.d. 40. Tauri, in prima & secunda sui parte, nisi cum clausula illa, salua gradus prærogatiua, vel gradibus seruatis, aut seruandis, alia simul concurrant, quæ repræ sentationem excludere debeant, vt suprà pungebam, Erit deinde & tertio loco de alia quæ stione[sect. 320] agendum, quæ ad eandem & postremam præfatæ l. 40. Tauri partem pertinet: vtrum inquam repræ sentatio excludatur, atque excludi debeat, vel non, ex vocatione filij primogeniti, aut filij maioris. Et in primis quoad vocationem filij maioris, siue cum cauetur, quod filius maior natu succedat, & filius secundogenitus, nepote ex filio primogenito relicto, maior est: dubium videtur facere, quod maioratus institutor, qui dixit, quod succedat filius maior na tu, censetur solum prærogatiuam ætatis consideras se, ita vt is solus, qui verè ætate maior sit, censeatur vocatus. Qualitas autem maioris ætatis non est transmis sibilis de patre in filium, cum in hæreat per sonæ l. 3. §. si quis minori, in fin ff. de minoribus, priuilegium etiam conces sum propter qualitatem cohærentem personæ, non transmittitur, & verba præ fata, quod filius maior natu succedat, secundum veram & naturalem, & non fictam significationem sunt accipienda. Per textum in l. vltima. C. de his qui veniam ætatis impetr. prout hæc omnia adducit pro ea parte. atque ipsa Interpretum allegatione, & authoritate confirmat Velasquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glos sa 17. ex num. 17. vsque ad numerum 22. vbi dixit, inde quamplures, maximíque nominis Viros as seueras se, quod qualitas hæc maioris ætatis consideranda est in persona succedere volentis, tempore quo succes sio defertur, & dispositio ad effectum perducitur, quasi sentiant ipsi, mortuo filio maiore, nepotem ab eo relictum, cui qualitas maioris æta[sect. 321] tis, tempore euenientis succes sionis. verè non inest; sub ea vocatione filij maioris non comprehendi; sed à secundogenito excludi. Et ita in terminis iuris communis, quod in primogeniis, & fideicommis sis, repræ sentatio excludatur ex vocatione filij maioris, tenuerunt Alexander, Ancharanus, Decius, Alciatus, Socinus, Romanus, Beroius, & alij, quos Tiraquellus retulit, de primogenitura, quæ st. 40. num. 159. & 160. Idque in terminis etiam maioratus Hispaniæ loquens, resoluit Emanuël Costa, in quæ stione patrui, & nepotis, pag. 12. ad finem. Quem, & alios huius opinionis sequaces retulerunt, sed sequuti non sunt, Ludouicus Molina, de Hispan. primogen, lib. 3. cap. 8. num. 18. & Auendañus, d. glos sa 17. num. 17. & 22. vbi fatetur, superiores rationes fortis simas es se pro patruo contra nepotem, nisi dicta l. Taur. 40. prodita fuis set, quæ nepotem repræ sentare personam parentis sui statuerer, ex qua personæ repræ sentatione, quæ cum omnibus qualitatibus ipsi cohærentibus repræ sentatur, maioriæ etiam qualitas, atque prærogatiua transmittitur, & per nepotem repræ sentatur. Hanc etiam eandem opinionem[sect. 322] repræ sentationis negatiuam, & alij Authores probarunt, quos retulit Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 15. num. 267. fol. 91 & vide num. 270. & duobus seqq. vbi plures alios refert. Aliorum etiam traditionem siue distinctionem adducit, an scilicet maioris æratis qualitas sit adiecta verbo executio, vt tunc nepos patrem non repræ sentet, nisi ex aliis verbis sumeretur argumentum ad fauorem nepotis: An verò qualitas eadem maioris ætatis sit adiecta verbo dispositiuo. & tunc nepos admittitur: Sed iterum statim Raudensis, ipse aliter distinguit, eodem cap. 15. num. 176. & 177. & confusè equidem, atque intricatè loquitur, quamuis semper in Hispanorum primogeniis, atque in Hispania fateatur, quod hæc vox maior in famosiori sui significatu significat, atque considerat maioritatem respectu lineæ, vt videre licet, ibidem, numero 268. & suprà diximus. De[sect. 323] nique pro eadem opinione prædicta fortiter vrgent rationes, atque fundamenta Antonij Galeatij Maluas siæ (quem nullus hactenus ad propositum retulit) in consilio 22. ex num. 31. vsque ad numerum 70. lib. 1. qui ea, quæ Auendanus considerauit, & alia plura quoque considerat, & eruditè admodum loquitur, consultus de facto in conces sione quadam feudi facta vas sallo cuidam, & eius descendentibus, vt maior natu pro tempore existens, in feudo admittatur mortuo vas sallo. His tamen nequaquam refragantibus, in Hispa[sect. 324] norum primogeniis, atque in maioratibus perpetuis cuiusque Nationis (si eiusdem naturæ sint, & vni dumtaxat deferendi.) ex verbis præfatis, quibus cauetur, quod filius maior natu succedat, repræ sentationem non excludi, nec ab institutore exclusam censeri firmiter as seuerandum est, prout Ludouicus Molina, de Hispan. primogen. lib. 3. d. cap. 8. num. 19. as seuerauit. Et ante ipsum sic expres sim tenuit Didacus Couar. pract. d. tap. 38. num. 11. sequuntur Humada, in l. 2. tit. 15. part 2. glos sa 17. num. 16. Matiencus, in l. 5. titulo 7. glos sa 6. per totam, lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Velasquez Auendanus, d. glos sa 17. l. 40. Mauri, ex num. 23. cum seq. pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disput. 629. num. 5. folio 443. Et ij[sect. 325] quidem Authores, diuersis, nonnullísque adducuntur fundamentis præcipuè. ea tamen fortiùs adstringunt, ac in proposito concludunt. In primis, quod inter verbum hoc, filius maior, & filius primogenitus, nulla potest differentiæ ratio assignari ; imò verè vtrumque verbum idem significat. Quod dixerunt Baldus in l. cum antiquioribus, C. de iure deliberandi, num. 11. versicul. & primo præmitto. vbi inquit, quod filius primogenitus, idem est quod filius maior, vel primò natus: Abbas, Castrensis, Socinus, Barbatia, Pari sius, Palaci. Rubi. Ioannes Lecirier, Tiraquellus, & Couar. quos Molina, d. num. 19. præcitauit, aliósque retulit Auendanus, dict. glos sa 17. num. 23. Vnde sicut repræ sentatio non excluditur in succes sione maioratus, ad quem primogeniti vocantur, sed primogenitura transmittitur, & repræ sentatur; ita quoque excludi non debet, nec censetur exclusa ab eo maioratu, ad quem filius maior natu, aut filij maiores vo cantur, sed qualitas ea maioris ætatis, sic repræ sentari debet, ac transmitti, vt secundogenitus excludatur, sicut in casu prædicto, quando primogenitus, aut primogeniti vocantur. Prout in eis terminis[sect. 326] concludunt, ac ex vocatione primogeniti, aut primogenitorum non excludi repræ sentationem as serunt Molina, lib. 3. d.c. 8. n. 18. & 19. Couar. d. cap. 38. pract. n. 11 Petrus de Peralta, in l. cum ita, §. in fideicommis so, n. 15. de legatis 2. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 629. n. 5. in fin. versic. conuinit fol. 444. Matiençus, in d. l. 5. tit 7. glos s.. 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, Humada, in d. l. 2. tit. 15. part. 2. glos sa 17. num. 16. & cum Socino. Iasone, Gozadino, Decio, Ancharano, Afflictis, Romano, Parisio, Socino iun. Grato, Portio, Tiraquello. & Molina. Velas quez, Auend. d. glos s. 17. n. 24. qui subdit, num. 25. id à fortiori procedere, cum maioratus institutor illos filios filij maioris ad primogenium inuitauerit, aut aliter ad primogenium eos admittere voluerit: tunc namque filij maioris expres sio efficere non pos set, quod nepos admittendus non es set, & refert alios Authores sic tenentes. Eandem quoque sententiam, quod vbi primogenitus. aut primogeniti vocantur, admittatur nepos, & repræ sentationi locus sit. tenuerunt & permulti alij Authores, quos commemorauit Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. d.c. 15. n. 275. & 276. qui concludunt (vt ipse Raudensis inquit) quod verbum primogenitus, siue sit adiectum executiuo. siue dispositiuo verbo, nepotem significat, & repræ sentationem admittit. Idque confirmari poterit, ac confirmatur ex omnibus illis rationibus, & fundamentis, quæ arguendo conges sit Antonius Galearius Maluas sia d. cons. 22. ex n. 1. vsque ad numerum 30. lib. 1. Quamuis ipse casum sibi propositum decidendo, contrarium as seuerauerit in vocatione filij maioris natu (vt suprà dicebam) & ad id conuincendum, atque fundandum, quamplurima adduxerit fundamenta, (vt suprà quoque dixi:) Quibus ta[sect. 327] men, his etiam, quæ in contrarium considerauit Auendañus in vocatione filij maioris, vt anteà retuli, n. 320. facilis est responsio, si consideremus primogeniorum seu maioratuum Hispaniæ naturam, atque Partitarum, & Tauri legum decisiones perpendamus: ipsi namque maturè perspectis, nihil equidem in contrarium adduci, aut excogitari valebit, cum facile (vt nunc dicebam) non sit, verum & concludens responsum præbere. Et sic facile quoque & rationes omnes contrariæ Antonij Galeatij Maluas siæ subuerti poterunt: ips æ namque licèt in terminis iuris communis, ac in fideicommis sis, aut succes sionibus ordinariis vrgere videantur, quamuis in eis etiam contradictores habeant; in terminis tamen nostris, ac post decisionem earundem legum Partitarum, & Tauri, maximéque d. Taur. 40. constitutionis editionem, nullam proculdubio vim habent. In primis namque, certum & planum est, in maioratu semper lineâ rectâ succedendum es se. Id quod Molina, de Hispan. primog. lib. 3. c. 6. n. 33. plene confirmat. Deinde, in eiusdem maioratus succes sione, primò lineam considerandam es se, secundò gradum, tertiò sexum, & quartò ætatem; vt certum quoque, & latius probauit Molina, lib. 1. cap. 3. num. 12. & lib. 3. cap. 4. num. 14. & cap. 6. num. 33. Si autem linea recta succedatur. certum est etiam, nepotem es se ex linea patris prædefuncti, tametsi succes sionem non occupauerit filius, vt suprà diximus. Et tenuit Molina; lib. 3. d cap. 6. num. 34. quod si gradus consideretur, quicquid sit in aliis succes sionibus, in quibus filij primum, nepotes secundum, pronepotes tertium, ac deinceps cæteri descendentes gradum con stituunt, l. 1. §. 1. gradu. l. Iurisconsultus, §. transeamus. ff. de gradibus. l. 2. § legitima. ff. de suis, & legitimis. In succes sione tamen maioratus quilibet ex filiis diuer sum ab alio gradum constituit, filius primogenitus cum eiusdem descendentibus primum, secundogenitus secundum, tertiogenitus tertium, & sic deinceps, vt Molina, dictis in locis, & aliis pluribus singulariter obseruauit. Et in terminis nostris rectè Auendañus, d. glos s. 17. leg. 40. Tauri, num. 26. Nepos ergo cùm sit in primo gradu, ex qualitate primogenituræ, atque maioris ætatis patris sui in eo cum omnibus qualitatibus ipsi cohærentibus repræ sentatæ, atque subrogatæ, dictarum legum huius Regni virtute, & dispositione admitti proculdubio debet, iuxta traditiones, & resolutiones Ioannis Gutierrez practicarum lib. 3. quæ st 66. num. 27. Post Molinam, & alios plures ibi relatos. Idque etsi filius maior natu vocatus fuerit, quoniam si pater eius viueret, admitteretur, quod dumtaxat principaliter d. l. 40. Tauri, in consideratione habuit, & in nostris terminis etiam, d. l. 2. tit. 15. Partita 2. probauit. Ipsa namque mentionem faciens de filio maiore, nepotem ex filio præmortuo admittit, & patruum excludit, vt constat ibi, Que si el hijo mayor muries se ante que heredas se, si dexs so fijo, &c. Deinde, & pro eadem parte fortiter vrget, in dubio standum es se dispositioni dictæ l. 2. tit. 15. part. 2. & dictæ l. 40. Tauri, ac eorum verbis firmiter inhærendum, donec contrarium non appareat, institutorem maioratus sua dispositione statuis se, vt s æ pè diximus, & in postrema eiusdem legis Tauri parte cautum, pluries repetitum est. Sane ex eo[sect. 328] quod filius maior natu, aut primogenitus ad succes sionem inuitetur, non apparet claré expres sum, an institutor ipse repræ sentationem excluserit; aut excludere voluerit, nec etiam tacite, ita quòd in dubium voluntas institutoris reuocari non pos sit; quod est neces se (vt etiam pluries est repetitum) vt ex coniecturis à regula, & constitutione d. l. Tauri recedatur. Cum ergo in dubio versemur, maximúmque dubium sit (quod negari non potest) imò verisimilius contrarium videatur, atque ea lex generaliter, & indistinctè nepotem admittat, nec di stinguar istum casum. potius eidem legi inhærendum erit, ac credendum, cum dispositione ipsius se institutorem conformare voluis se, eàque verba ad intellectum, & mentem iuris referenda fore, & iuxta communem vsum, communemque sensum, & interpretationem horum regnorum accipienda, quàm quòd ex verbis non manifestis, & claris, à decisione legum ad eà clara, & expres sa recedatur, & repræ sentatio excludatur: prout Matiençus post Couar. dict. glo. 6. l. 5. tit. 7. num. 5. & pater Ludouicus Molina, tom. 3. dicta disputatione 629. num. 5. fol. 453. rectè contendunt, & nullo modo fundans, sic quoque atque in fortioribus terminis resoluit, & in praxi seruari affirmat Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decis. Gamæ 174. & decis. 308. vers. quæ obtinet. 2. part. fol. 31. & ita tenendum est, prout firmiter tenuit Auendañus, atque id declara uit d. glos s. 17. num. 27. & 28. qui tamen glos s. 18. ex num. 13. Vsque ad finem glos s æ, vt diluat sententiam eorum, qui requirebant præcisè, quod qualitas illa primogenituræ, aut proximitatis gradus, vel maioris ætatis ades set tempore, quo succes sio defertur; nec sufficeret, quod adfuerit antea, siue quod tunc ades set. si primogenitus mortuus non fuis set: & inde existimarunt, mortuo filio maiore, nepotem ab eo relictum, cui qualitas maioris ætatis, aut proximitatis gradus, vel primogenituræ, euenientis succes sionis tempore, verè non inest, sub ea vocatione filij maioris non comprehendi: prout Authores sic tenentes, aut saltem sic præ sentientes retulerat anteà glos sa 17. num. 22 vt suprà dixi, & in eodem placito firmiter fuit Antonius Galeatius Maluas sia, d. cons. 22. num. 32. quem nullus hactenus retulit (vt dixi:) ipse namque Author cum aliis iuris Interpretibus, d. num. 32. obseruauit, quod qui respectu ali cuius succes sionis maior es se debet, ad eam non admittitur, nisi tempore quo ipsa defertur, maior sit: Et num. 33. inquit, quod vbi in succes sione consideratur ætas, ex propria persona, & non alterius, succes sor metiri debet: Et numeris seqq. alia similia adducit, maximé num. 35. quod vbi quis ex aliqua dispo sitione vocatur cum certa qualitate, si in eo deficiat qualitas, ad ipsum dispositio non porrigitur. Menochius etiam (quem nullus in proposito refert) in consilio 269. num. 9. 11. 18. & 25. lib. 3. alia similia in proposito recenset, nec dici primogenitum eum, qui vita functus est, vt succedere pos sit, sed requiri quod tempore delatæ succes sionis existat, & primogenitus sit: latius obseruat, vt numeris quoque præ cedentibus diximus. Verum ea omnia, quæ iure communi attento, ac in fideicommis sis ordinariis vrgere viderentur: in terminis nostris, ac post decisionem dictarum legum Partitarum & Tauri, ex quibus repræ sentatio illa personæ parentis, cum omnibus eiusdem qualitatibus sic inducitur, vt antea dixi, nullam equidem vim habent, ex his quæ plena manu superiùs notata & scripta reliqui. Sed eisdem vt Auendañus idem satisfaciat dict. glos sa 1. 8. ex. num. 13. sequentem distinctionem proponit, ex qua etiam idem deducitur, quod contendimus, & superiora non obstare, deprehenditur manifesté. In primis namque, d. num. 13. 14. & 15. securè & verè ob seruat, quod quando maioratus institutor simpliciter ad eius succes sionem filium maiorem, seu proximiorem consanguineum vocauit, tunc repræ sentatio admittitur, vt dictum est, & comprobat aliorum Authorum relatione, & ratione etiam, videlicet, quod in dubio censendus est maioratus institutor voluis se dubiam suam dispositionem regulis iuris communis adæquare, & de legis dispositione cogitas se, idque ipsum quod lex disposuis se. Postmodum ex numero 17. vsque ad numerum 24. plene probauit,[sect. 329] repræ sentationi locum non es se, nec aliquod succedendi ius ad succes sores suos transmitti, quoties primogenitus mortuus fuerit, nondum qualitate, seu conditione ab institutore maioratus requisita, verificata. Idque siue maioratus instituatur in vltima voluntate, siue in contractu. Ea ratione, quod effectus conditionis cùm sit suspendere eo in casu actum, vsque ad eius implementum, & ipsius conditionis euentus debeat expectari, atque interim vocatio sit quasi somnium, decedente aliquo pendente conditione, aut nondum in eius persona qualitate verificata, nihil ad eius succes sorem transmittit. Prout in specie transmis sionis, seu repræ sentationis, in succes sione maioratus probarunt Oldraldus, Abbas, Rubeus Gratus, Tiraquellus, Portius, Acosta, & Aluarus Valascus, relati per eundem Auendañum, numero 21. & glos sa 8. num. 19. qui ipse num. 24. eiusdem glos s æ 18. Ex eo eam resolutionem confirmat, quod quando persona aliqua indeterminaté sub aliqua qualitate certo tempore neces sario verificanda vocatur. si ante ipsius existentiam mortua fuerit, non diceretur qualificatè vocata, sed omnino in dispositione omis sa, vt multi Authores relati ibi ab eodem Auendaño obseruant. Et in hac specie dicit quoque procedere decisionem dict. l. 40. Tauri, in postrema sui parte ibi: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta. Videtur namque tunc aliud dispositum, & ob id repræ sentationi locus non erit. De[sect. 330] nique ex num. 25. vsque ad numerum 29. ex profes so inquirit, quo inquam tempore qualitas, seu conditio in persona succes sorum præcisè requisita sus siciat verificari, an viuo vltimo eiusdem maioratus pos ses sore, ante actualem succes sionis executionem, quando solam spem succedendi primogenitus habet, vel tempore mortis maioratus pos ses soris, quando verè & actualiter defertur succes sio, veluti si duo reperiantur, quorum vnus filius est illius, qui conditionem, seu qualitatem ab institutore requi sitam, viuente vltimo maioratus pos ses sore, habuit, sed morte præuentus qualitas in eo verificata expirauit; quique patris sui personam repræ sentando, qualitatem etiam repræ sentare prætendit, & con sequenter alterum, cui verè tempore, quo defertur succes sio, qualitas inest, à maioratus succes sione excludere; & dicit, quòd huius difficultatis vera explicatio, clauis totius præ sentis materiæ est: & num. 26. vsque ad numerum 29. eorum sententiam refert, maximéque Alexan. doctrinam perpendit, qui tempore[sect. 331] euenientis casus succes sionis, qualitatem ades se, atque verificari in persona succedere volentis, requirunt; neque sufficere, existere in vita authoris eius, vel per aliquod tempus interuenis se, existimant, nisi duret, & perseueret vsque ad euentum succes sionis. Prout in qualitate maioriæ, siue maioris æ tatis, aut primogenituræ, & in vocatione proximioris, tenuerunt Authores ibi relati per Auendañum eundem, & vltra illos alij plures Interpretes, quos superius adduximus, & constanter Anton. Galeatius Maluas sia, & Iacobus Menoch. Commemorati suprà num. 328. & 329. Ij namque omnes, qualitatem illam maioriæ, aut primogenituræ, vel proximitatis, tempore quo succes sio defertur, existere, neces sarium es se affirmant constanter. Cuius tamen con[sect. 332] trarium in eadem vocatione proximioris, & in qualitate maioriæ, aut maioris ætatis, vel primogenituræ, tenuerunt alij permulti, & maximi nominis Authores, vt suprà vidimus. Qui è contrario eam qualitatem aliquando adfuis se, & viuente vltimo maioratus pos ses sore interuenis se, sufficere, validis simè probauerunt, & as seuerarunt, & consequenter nepotem patruum excludere, & repræ sentationi locum es se affirmarunt. Pro ipsis autem fortis simè, at[sect. 333] que concludenter vrgent ea, quæ in vnaquaque earum vocationum specificè superiùs diximus. Item etiam quamplurimorum Authorum sententia, superiori contraria, quam Auend. idem, d. glos sa 18. nu. 29. commemorauit. Ipsi namque firmiter existimant, atque as serunt, qualitatem eiusmodi in per sonis in futurum succes surus, ad succedendum requisitam, non tempore euenientis conditionis fore neces sariò verificandam, sed sufficere, quod in vita cuiustibet maioratus pos ses soris adfuerit qualitas illa, etiamsi ante euentum succes sionis ipse moriatur. Prout eos omnes recenset Auendañus, d.n. 29. & num. 30. & 31. Ex abundanti dicit responderi[sect. 334] pos se præfatæ doctrinæ Alexandri, & aliorum, intelligendo eam, quando qualitas fuit adiecta per modum caus æ finalis, aut existentiæ, & fundamentum dispositionis, quia tunc (inquit) veris simum es set, tempore quo dispositio ad effectum perducitur, in persona succedere volentis qualitatem debere verificati, vt dicunt Authores ibi relati. Si verò qualitas non per modum caus æ finalis, aut existentiæ, sed simplicis demonstrationis vocati adiecta sit, quod in dubio præ sumitur, vt Auendañus ipse num. 32. & 33. pluribus Authoribus relatis, notauit: veluti cum qualitas maioriæ, primogenituræ, vel alia similis adiicitur: tunc equidem non requiritur existentia, aut perseuerantia qualitatis huius, sed sufficit, quod in vita pos ses soris adfuerit in eo, cuius personam quis repræ sentat, licèt ante delatam succes sionem, mortemque maioratus pos ses soris deces serit. Quæ omnia mihi admodùm placent, veris sima namque sunt, maximè in Hispanorum primogeniis loquendo, & attenta decisione d. l. 40. Tauri. His etiam inspectis, atque in memoriam repetitis, quæ numeris præcedentibus, circa succes sionem transuersalium, & eiusdem legis decisionem, primogenitorùmque, & eorum descendentium inclusionem statim cum nascuntur; & secundogenitorum, aut vltra exclusionem, suprà adnotaui. Et post Molinam, & alios plures scripta reliquit Ioannes Gutierrez, pract. lib, 3. Quæ st. 66. ex num. 17. vsque ad numerum 21. & quæ st. 67. ex num. 20. ex his etiam, quæ Iacobus Menochius, in consil. 97. num. 150. Et in consil. 97. num. 106. & seq. lib. 1. Iacobus Bereta, in cons. 143. lib. 1. Iosephus de Rusticis, in cons. 2. impres so post tractatum, an & quando liberi, &c. ex num. 72. cum sequent. adnotarunt: Blazius deni[sect. 335] que Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 308. versiculo, quæ obtinet. fol. 31. qui in vocatione filij maioris, aut primogeniti, aut proximioris, singulariter, & verè requirit, vt repræ sentatio excludatur, quod ex aliis appareat, verba hæc ex proposito apposita fuis se à fundatore maioratus ad excludendam repræ sentationem; non si fortuitò ad demonstrationem succes soris, scilicèt, quia defunctus voluit solum, quod filius maior vltimi pos ses soris succederet, ad quem demonstrandum apposuit dicta verba; quod in dubio præ sumitur. Et ita dicit concordari discordantes opiniones. Ita quoque quod aliæ coniecturæ, & circunstantiæ vrgentes concurrant, cum vocatione sic facta, nec solam ip sam vocationem sufficere, tenuis se patrem Ludouicum Molin, è Societate Iesu Religiosum, & nobis placere, vt ex ipsis animus, & voluntas institutoris maioratus dilucidé, & claré appareat, nec dubitari aliquo modo valeat, quin repræ sentationem excludere voluerit, numeris præcedentibus ego dicebam. Et verè, si d. l. Tauri 40. constitutio, & Conditorum ip sius mens, & intentio perpendatur maturè, si etiam primogeniti vniuscuiusque, & eius lineæ s æpè repetita inclusio, & admis sio præ oculis habeatur, resolutionem hanc veris simam es se, nec es se neces se, quod tempore delatæ succes sionis is viuat, qui si viueret, lis non es set, nullus negare, imò coacta ratione fateri debebit, qui legis eiusdem Tauri verba perspiciat. Sane si inter descendentes, & inter trans uersales repræ sentatio introducitur ibi, vsque in infinitum, nec interes se, quod is, cuius persona repræ sentatur, ante succes sionem actualem deces serit, sic expres sim statuitur: consequitur euidenter, & neces sariò, nec etiam interes se quòd qualitas ea ante delatam succes sionem defecerit, quoniam vtrumque idem est, & æqualiter verbis eisdem deciditur, atque explanatur. Quod erit notandum, quia singulare est, nec hactenus sic fortiter, & concludenter fuit in proposito Taurinæ eiusdem l. constitutio ponderata. Denique, & vltimo ad aliam quæ stionem infer[sect. 336] tur, quæ eandem vltimam partem d. l. Tauri 40. attinet. Vtrum inquam repræ sentatio excludatur, aut exclusa censeatur ex vocatione filij superstitis, aut primogeniti superstitis, hoc est, Del hijo mayor que fincare viuo al tiempo de la muerte del vltimo pos seedor. Siue cum in defectum vocatorum, superstites proximiores institutor maioratus vocauit: & consequenter an eo casu filius secundogenitus superstes, nepoti ex filio primogenito in vita vltimi pos ses soris mortuo præferendus sit. Quo equidem in dubio pro vtraque parte diuers æ, atque contrariæ: extant Interpretum sententiæ, eorum autem quidam in fideicommis sis, quidam in primogeniis omnium gentium, & nationum, alij denique in maioratibus Hispaniæ loquuntur: & verè pro vna, & altera parte expenduntur, ac expendi pos sunt fortis sima fundamenta. Ad rem igitur accedendo, quod in simili[sect. 337] vocatione, de filio superstite facta, nepos ad filij secundogeniti exclusionem ex repræ sentatione per sonæ parentis admittendus non sit, imò quod ipse à filio secundogenito debeat excludi: verum es se censuit Glos sa ordinaria, in l. qui plures, verbo, ad superstites. ff. de vulg. & pup substitut. cui est alia consimilis, in lege Lucius, §. pater puerum, verbo, pertinere. ff. ad Trebellianum, & alia, in l. cum quidam, verbo, hæredes eius. Et in verbo, notat, ff. de legatis secundo. Et alia, in lege hæredes mei. §. peto, verbo, suscepis set, & verbo, vel vni. ff. ad Trebellianum. Et id ipsum voluerunt, & sic quoque consulendo quandoque, & quandoque decidendo, & legendo firmiter obseruarunt Azo, Gofredus, Baldus, Paulus, Ancharanus, Corneus, Bertrandus, Cumanus, Alexander, Socinus, Aretinus, Ripa, Romanus, Iason, Decius, Socinus, Sadoletus, Carolus Ruinus, Curtius iunior, Anton. Rubeus, Socinus iunior, Beroius, Riminaldus senior, Gozadinus, Chas saneu, Alciatus, Nata, Philippus Portius, Iacobus Mandellus de Alba, Aluarus Valascus, Acosta, & Antonius Gabriel, quos omnes in vnum conges sit, & pro hac parte commemorauit Ludouicus Molina, de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 8. num. 20. in principio. Et eandem opinionem veris simam, & communiter receptam dixerunt quamplurimi ex eisdem à Molina præcitatis. Et vitra ipsos sic quoque tenuerunt Cumanus, Ioannes Faber, Socinus vterque, Iaso, Caballinus Albanus, Sadoletus, Ancharanus, Baldus, Alexander, Ripa, Alciatus, Afflictis, Ruinus, Decius, Beroius, Gregorius Lopez, Cœpola, Bertrandus, & Acosta, quos refert, & hanc opinionem constanter defendit, etiam in Hispanorum primogeniis & maioratibus, Velasquez Auendañus in d. l. 40. Tauri, glos sa. 8. num. 37. videndus ex proposito per totam illam glos sam. Ipfe tamen Auendañus, d. num. 37. minus bené dixit, nullum ex superioribus Authoribus à Molina relatum, cum verè (vt nunc vidimus) Ioanne Fabro, Caballino, Afflictis, Cœpola, & Gregorio Lopez exceptis, cæteros Molina retulerit. Tenent etiam opinionem eandem Franciscus Bursatus, in cons. 41. num. 6. lib. 1. Michaël Gras sus, receptarum sententiarum, §. fideicommis sum, quæ st. 11. num. 10. Hippolytus Riminaldus, in consilio 75. num. 18. in fine, cum sequent. lib. 1. Petrus Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. num. 134. & 135. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 9. num. 5. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. interpretatione 3. dubitatione 4. solutione vltima, numero 26. fol. 227. Alexander Raudensis, in commentariis, de analogis, cap. 15. num. 275. folio 92. qui loquitur in maioratu, in quo fuit adiecta clausula, Quem maiorem reliquerit tempore mortis suæ, & dicit, quod tunc, siue verbo dispositiuo, siue executiuo adiecta sit qualitas ea, cum verbo reliquerit, patruus nepoti præfertur: & citat Iserniam, Mandellum Albensem, Alciatum, Cardinal. Albanum, Chas saneum, Corneum, Anton. Gabrielem, Socinum, & Berengarium. Idem Raudensis in appendice, prima parte, nu. 168. qui loquitur quando expressé vocantur filij, qui erunt superstites tempore mortis grauati, & tunc post alios multos as serit, nepotem non repræ sentare gradum patris. Antonius Galeatius Maluas sia, in cons. 22. per totum, lib. 1. qui proposuit quæ stionem, quando conces sum fuit feudum vas sallo, & eius descendentibus vt maior natu pro tempore existens, in feudo admittatur mortuo vas sallo: Iacobus Menochius, qui multos etiam huius opinionis Authores commemorat, & sequitur eos, in consilio 124. num. 95. & in cons. 200. num. 36. lib. 2. & in cons. 269. num. 54. lib. 3. & in cons. 795. in primo dubio, lib. 8. quò loci, & lib. 4. præ sumptione 95. num. 22. dixit, coniecturam hanc intelligi, nisi testator dixerit, quod superstites succedant eo ordine, & modo quo es sent succes suri ab intestato; vel etiam quando vocauit superstites, & eorum filios, & citat Alex. Ruinum, Decium, Alciat. Parisium, & Couarruuiam. Pro hac autem sententia & opinione repræ sen[sect. 338] tationis iuris negatiua, quamplurima expendunt fundamenta, & rationes permultas considerant Curtius iunior, qui latè & notabiliter id prosequitur, in cons. 57. num. 9. cum seq. & in cons. 69. ex num. 2. & in cons. 161. num. 16. Pansius, qui latis simè etiam prosequitur materiam, in consilio 37. numero 46. cum pluribus sequentibus, libro secundo, & in consilio 9. num. 19. & 23. cum sequent. eodem libro, & in consilio 63. nu. mero 4. cum sequentibus lib. 3. latè Antonius Galeatius Maluas sia, dicto consilio 22. ex num. 30. cum sequentibus, lib. 1. Latis simè Velasquez Auendañus, in dict. l. 40. Tauri, glos sa 8. ex num. 4. vsque ad numerum 37. qui & iura quoque diuersa pro ipsamet sententia perpendunt. Maximè, l. cum pater, §. hæreditatem, el primero, ff. de leg. 2. l. generali capite, §. filios ex Seio, ff. de vsufructu legato, l. quoties la 1. ff. de reb. dubiis, l. hæredes mei, §. cum ita. ff. ad Trebellianum. l. filiæ §. Attia. vxor mea; ff. de conditionibus, & demonstrationibus. Quibus[sect. 340] tamen iuribus, atque etiam eiusdem partis fundamentis statim verè, & breuiter respondebitur in confirmatione secundæ opinionis, superiori omnino contrariæ. Ibidem etiam respondetur rationi illi, qua præcipuè eadem opinio superior subsistit, videlicèt quod maioratus institutor ex verbis præfatis, dumtaxat voluerit ad maioratus succes sionem inuitare, atque demonstrare illum, qui tempore mortis vltimi pos ses soris, verè viuus ac superstes fuerit, atque ideò videatur nepotem excludere, & filium secundogenitum vocare, quoniam hîc verè filius superstes est, & non primogenitus, qui non superuixit. Succedit ergo contraria sententia, imò quod ex[sect. 341] verbis prædictis repræ sentatio non excludatur, nec ab institutore maioratus exclusa censeatur: quam firmiter tenuerunt, & secundum eam pluries res ponderunt permulti etiam, & maioris nominis Authores, Romanus in quam, Bellamera, Cuman. Fulgo. Corneus, Alexander, Barbacia, Modern. Paris. Iason, Crotus, Ruinus, Gratus, Riminaldus, Socin. iunior, Parisius, Grauera, & Zanchus, quos retulit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. dict. cap. 8. num. 20. versic. contrariam autem sententiam. Et subdit, quod in propriis terminis Hispanorum maioratuum, sic concludunt, atque resoluunt Abbas, in consilio 85. lib. 1. Romanus, in consilio 29. Castrensis, in cons. 164. lib. 2. Bologninus, in cons. 62. col. 6. in fin. cum sequent Bellamera, decis. 723. num. 16. & 17. cum sequent. Barbacia, in cons. 10. lib. 2. & in additionibus ad Baldum, in l. cum antiquioribus. C. de iure deliberandi, verbo, constat. Idem Barbacia vltra locum à Molina relatum, in cons. 61. lib. 1 vbi latè per quatuor columnas. In Hispanorum quoque primogeniis, & maioratibus nostris hanc sententiam amplectuntur Ioannes Matiençus, in l. 5. tit. 7. glos s. 6. numero 2. in principio, lib. 5. nouæ collectionis Regiæ. Ioannes Gutierrez, practicarum libro 3. Quæ stione 67. ex numero 35. vsque ad numerum 43. pater Ludouicus Molina, tomo 3. de iustitia & iure, dispositione 629. numero 5. versiculo, vtrum autem, folio 443. Blazius Flores Diaz de Mena, in additionibus ad decisionem Gamæ 308. ver siculo, quæ obtinent, parte 2. folio 31. qui dicit, nepotem patruo præferri in succes sione maioratus, post decisionem dictæ l. 40. Tauri, etiam si filius maior superstes vocetur, nisi ex aliis contrarium appareat, scilicet verba illa ex proposito à fundatore apposita es se ad exclusionem repræ sentationis, non si fortuitò ad demonstrationem succes soris (quod in dubio præ sumitur) & ita dicit practicari, nec solum ex his verbis repræ sentationem excludi, vt dixi. Et quidem secunda hæc opinio, atque sententia[sect. 342] verior est, & probabilior, atque in hisce Regnis, in nostris primogeniis seu maioratibus, omninò amplectenda, & vt alia plurima omittam, quæ ex Abbate, Castrensi, & Bolognino deduci pos sent pro validis simis huius partis fundamentis, ex Barbacia quoque, d. cons. 61. lib. 1. Ea dumtaxat perpendam fundamenta, quæ nullo pacto vitari pos sunt, & verè in proposito concludunt. Ac primum illud, videlicèt conditionem etiam[sect. 343] filio appositam eiusmodi, in nepote, patre defuncto per repræ sentationem verificati, vt superiores Authores longa serie probarunt, & infrà dicam. Deinde, conditionem eandem à iure tacitè ines se, cum semper filius maior, qui tempore mortis ipsius superfuerit, ad primogenij succes sionem admittatur, vt notum est, & probatur in l. 2. tit. 15. part. 2. & in dict. l. 40. Tauri. Vnde quamuis exprimatur, nihil operatur, nec operari debet, ex l. 3. ff. de legatis primo, l. 1. ff. de condit. & demonstrat. quo modo ex traditionibus quamplurimorum. hanc sententiam fundauit Molina, lib. 3. d. cap. 8. num. 20. versic. contrariam autem sententiam, in principio, nec satisfacit Velasq. Auen[sect. 344] dañus, d. glos s. 8. l. 40. Tauri, n. 8. dum dicit, quod in primogeniorum succes sionibus, id tantum ex ipsorum natura ines se dicatur, vt filius maior primogenitus semper admittatur, nepósque ex prædefuncto præferatur secundogenito ipsorum, & hæc qualitas seu conditio primogenituræ, aut maioriæ semper inest de iure tacitè, & ideò si exprimatur, nihil operatur. Aliæ verò qualitates seu conditiones extraordinarie, vt superexistentiæ, atque similes, dici non potest (vt ipse Auend as serit) quod de iure tacitè insint, imò contra ius, & ordinariam primogeniorum naturam es se videntur; & ideò si exprimantur, multum debent operari. Hæc inquam solutio, siue euasio Auendañi non mihi placet, nec satisfacit ex eo, quod si verum est (vt idemmet fatetur) conditionem seu qualitatem primogenituræ, & maioriæ, atque vt filius maior primogenitus semper admittatur, nepósque ex ipso prædefuncto præferatur secundogenitur , semper de ipsorum natura in primogeniis seu maioratibus ines se, & ideò si exprimatur, nihil operari: verùm etiam erit, qualitatem illam seu conditionem extraordinariam superexistentiæ, atque alias similes, de iure, atque ex natura eorundem primogeniorum in neces sariam consequentiam ines se videri, & consequenter repræ sentationem non excludere, nisi ita exprimantur, vt excludendi repræ sentationem animum, atque voluntatem denotent apertè. Idque ex decisione dictæ l. 2. titulo 15. Partita 2. satis clare probatur, si ipsa perpendatur, prout perpendi debet, & statim animaduertam. Expres siúsque ex decisione d. l. 40. Tauri, ibi namque (vt pluries repetitum est) nepotem patruo præferri, regulariter, atque indistincte statuitur, nec casus hic excipitur, aut distinguitur, sed dumtaxat casus ille excipitur, quando; expres sa dispositione aliud institutor maioratus cauerit, atque staruerit; ergo si expres sa dispositione id non statuat credendum erit, id semper ines se, atque præfatis verbis adiectis, dumtaxat ex pres sis se illud, quod de iure inerat secundum mentem, & intellectum iuris, atque iuxta decisionem l. partitæ, & Tauri, ea verba accepis se, ex quibus equidem, atque ex vi repræ sentationis personæ parentis prædesuncti, sic filio secundogenito nepos præponetur, & conditionem illam faciet deficere (si aperte, & expressè à decisione earundem legum non recedatur) cum vna, & eadem persona reputetur cum illo, & quoad effectum succes sionis iure metipso, maximéque Taurinæ illius legis decisione aperta (cui in hoc articulo firmiter est inhærendum) non modo eiusdem gradus videatur es se cum filio secundogenito, sed etiam præcedere eum propter primogenituram parris sui, cum in omnibus perinde res habeatur, ac si tunc pater prædefunctus superstes es set, vt cum Castrensi, Socino, & Portio, singulariter obseruauit Marcus Antonius Peregrinus (quem in idem retuli numeris præcedentibus) in commentariis de fideicommis sis, articulo 21. numero 20. Repræ sentatio ergo illa, sic fauorabiliter in dicta l. Tauri introducta, perinde facit rem in omnibus haberi, vt idem ius concedatur personam parentis repræ sentanti, quod ipsimet parenti concederetur; sane si parens viueret, nullam id dubitationem haberet, & ideò nec dubium quoque es se debet, cum filius ex repræ sentatione succes sionem prætendit. Idquę cum in fortis simis terminis versaretur, quando inquam adiecta fuit clausula. salua gradus prærogatiua, vel gradibus seruatis, aut gradibus in suo ordine seruandis, & in vocatione proximioris, aut maioris, vel primogeniti agnouit libenter Auendañus; nec ideò repræ sentationem denegauit, vt numeris præcedentibus vidimus. Et tamen eisdem in casibus certum est, qualitatem illam maioris ætatis, aut primoge ituræ, vel proximitatis tempore succes sionis non ades se, cum proximior, vel maior, aut primogenitus verè non adsit, sed mortuus fuerit, & nihilominus non excluditur repræ sentatio, sed adhuc locum obtinet, vt ipse Auendañus constanter & firmiter sustinuit. Vnde eodem modo, nec in casu præ senti excludi debet, nam licet ille superstes non sit, filius tamen eius qui superest, sic facit habere locum dispositionem, & decisionem d. l. Tauri, procedere, ac si verè pater superes set; quod si negetur, negari etiam deberet repræ sentatio in casibus prædictis. Non etiam satisfacit solutio secunda eiusdem Auendañi, d. glos sa 8. n. 32. Imò intentum nostrum, & quæ nunc obseruamus confirmat, iamiam enim Author hic, velut veritati magis accedens, in eodem nostro placito condescendit, & venit agnoscere id, quod nos profitemur, sed solutione superiori ipse negauit. Inquit namque d.n. 39. quod quamuis fateamur, prædictam superexistentiæ conditionem tacitè de iure ines se, negari tamen non pos se, expres sam multum operari, cùm exprimatur per viam conditionis, habentis se ad es se, vel non es se. per textum in l. si ita legatum §. illi si volet, ff. de legatis 1. Et communem Interpretum traditionem, quod in legato ita relicto, si legatarius voluerit, antequam voluntatem suam declaret, ipse deces serit, nihil ad hæ redes suos transmittet. Quod tamen (vt dixi) non satisfacit, tum, quia in casu proposito negamus, qualitatem illam per modum conditionis expres sam, aut superexistentiam neces sariam es se tempore euenientis succes sionis. Ex quo in d. l. 40. Tauri, (qua totus hic articulus, & repræ sentationis materia in hisce Regnis gubernari & regi debet) requisita non est, imò indistinctè repræ sentatio admis sa, & si is ad quem succes sio pertineret, si viueret, ante delatam succes sionem ipsam deces sit. Tum etiam, quia d. §. si volet. Casus, ad oculum patet quàm diuersus sit à casu præ senti, ex natura primogeniorum, in qua versamur, vtpotè cum ipsa inclusio primogeniti omnes alias aliorum vlteriùs genitorum lineas excludat, & nas cendo ipse primogenitus sic se, atque suos descendentes includat, & primum caput lineæ, quoad seip sum, & suam posteritatem efficiat, quod secundogenitum perpetuò excludat, etiamsi in vita pos ses soris maioratus, & sic ante delatam succes sionem decedat nec se velle succedere declarauerit. Id quod nec eadem legis Tauri constitutione requiritur, quoad transmis sionem, aut repræ sentationem, nec etiam ex ipsa primogeniorum natura, & perpetuitate effici pos set. Contrarium potius de nouo inducitur, atque admodum eruditè, & singulariter statuitur (vt vidisti) mortuo inquam eo, qui si viueret succes surus es set, viuente ad huc maioratus pos ses sore, repræ sentationem concedi, nec ius aliquod conditionale, conditionémve aliquam lege illa considerari, quæ repræ sentationi huic impedimento es se pos sit. Tertia autem eiusdem Auendañi solutio non etiam satisfacit, nec satisfacere potest alicui, inquit namque Author is, n. 40. quod quamuis ea superexistentiæ conditio tacitè de iure ines set, dici non potest, in es se de neces sitate, sed de voluntate, cum ex sola instituentis primogenium voluntate, facilè pos set variarti; quo casu non procedit d. l. 3. ff. de legatis primò, decisio, quod nos libenter admittimus: inde tamen contra eundem Authorem argumentum retorquemus, nam si de voluntate dumtaxat inest, atque ex sola voluntate instituentis maioratum variari potest, sane voluntas, sic es se videtur, vt repræ sentatio admittatur, nec excludatur, nisi tum institutor ipse aliud expressè statuerit, quod pro regula in eadem l. Taur. constitutum est. Non ergo potest ex voluntate id deduci, quod Auendañus contendit, nisi voluntas ex dispositione expres sa; aut si tacita, indubitata, & certa deducatur, atque colligatur. Idque ex ipsamet l. Tauri 40. ex qua rem hanc definimus, atque definiendam as serimus. Idcirco, & facilè etiam responderi poterit omni[sect. 345] bus illis iuribus, quæ pro opinione prima repræ sentationis negatiua. latè ponderauit Velasquez Auendañus idem. Nam præterquam quod omnia ea iura, quæ contra Molinam, & sequaces ipse perpendit, ex num. 12. vsque ad numerum 37. loquuntur in aliis dis positionibus, & in succes sionibus, factísque diuersimodè contingentibus de iure communi, in quibus iuxta subiectam materiam , de qua agebatur, verborum proprietatem, casuum circunstantias, & alia ibi simul concurrentia, recta iuris ratione sic statuitur, & procedunt: Non verò in primogeniorum seu maioratuum institutionibus, & succes sionibus, in quibus ex sui natura, & perpetuitate, atque per subrogationem omnium de familia, diuersorúmque diuersis temporibus succes sione, aliud statui, nec superexistentiæ qualitatem ades se præcisè tempore delatæ succes sionis, sed primogenitum quem natum, fuis séque aliquando, & ex tunc se inclusis se, sufficere, ipsamet eorundem primogeniorum natura, progres sus, & perpetuitas exigit; & d. l. Tauri 40. decidit expres sim, & in vocatione primogeniti, seu maioris, vel proximioris, agnouit firmiter Auendanus (vt dixi) præter hoc inquam, ex verbis manifestis, & claris, eisdem in iuribus adiectis, ipsorum prolationis modo, succes sionisque casu vno actu finiendo, sic apertè de voluntate testatoris in illis omnibus iuribus constabat , vt aliter dici salua disponentium voluntate, & mente, & verborum rigore, & proprietate non pos set, nec in dubium eadem voluntas reuocari valeat, siue aliquo modo in mortuis, aut tunc non existentibus verificari; quod secus es se in casu nostro, atque primogeniorum succes sione, etiam cum verba præfata adiecta fuerint, diuers æque naturæ, & qualitatis succes siones es se, nullus equidem negare poterit. Et secundum hæc apparet, ab eis iuribus non rectè argumentum sumi ad propositum decisionis d. l. Tauri. adeò apertæ, & in succes sione diuers æ naturæ loquentis. Apparet etiam, primum fundamentum adductum suprà pro hac parte repræ sentationis affirmatiua, fortiter, & verè hactenus vrgere, nec ex solutionibus Auendañi conuinci. Sed & secundum extat pro eadem sententia af[sect. 346] firmatiua fundamentum, quod deducitur ex s æpè præcitata l. 2. tit. 15. p. 2. vbi lex illa facit mentionem de filio maiore superstite tempore mortis vltimi pos ses soris, & nihilominus ex primogenito prædefuncto nepotem, vel neptem secundogenito filio in succes sione Regni præferendum statuit. Quod con stat ibi, El hijo mayor despues de los dias de su padre, quod idem significat, ac si diceret, El hijo mayor al tiempo de la muerte de su padre, cum expres se conferantur in tempus mortis patris, argumento l. Titius ff. de militari testamento l. ex facto §. penultimo. ff. ad Trebellianam. Et ita in proposito nostro l. illam 2. expendit Molina, lib. 3. d.c. 8. num. 20. ad finem, versic. pro eadem, & ante ipsum Panormitanus, Paulus, & Bologninus, quos ipse non refert: Panormitanus, d 85. vol. 1. Paul. d. cons. 164. col. 1. ante med. vers. videtur dicendum. Bologn. cons. 62. col. 6. ad finem. Nec etiam satisfacit, imò præcedentibus deterior est eiusdem Auend. solutio, tradita eadem glo. 8. n. 41. & 42. Primò enim dicit, legem illam 2. non bene inductam per Molinam, in quo equidem labitur, idque eademmet ratione, quæ statim notandus est in 2. solutione ad eandem l. tradita. Respondet secundò, quod ipsa lex 2. loquitur in succes sione regnorum quæ non ex hominis dispositione, sed ex iure sanguinis, & naturæ, vel ex antiquis sima consuetudine constant, atque deferuntur, in quibus habet locum repræ sentatio: nos verò loqui in longè dis simili primogeniorum succes sione, quæ ex dispositione hominis deferuntur, in qua non semper repræ sentatio admittitur, sed ita demum si ex voluntate expres sa, aut coniecturis deducta, primogenium instituentis, exclusa non reperiatur; vt est, quando superuiuentem filium vocauit, vel aliam similem vocationem reprę sentationis exclusiuam facit. Hactenus præfatus Author, circa quem attentè, atque ex proposito insistere neces se est. In primis namque inquit, quod lex illa loquitur in Regnorum succes sione, quæ non ex hominis dispositione, &c. Id autem nihil concludit: verum enim adhuc est, ea in l. vocari filium maiorem aut primogenitum cum hac adiectione: Despues de la muerte de su padre, quod idem est. (vt supra dixi) Ac si vocaretur el hijo mayor que quedare al tiempo de la muerte de su padre. Et nihilominus inquit præfata lex quod eo defuncto, nepos excluso patruo, ad Regni succes sionem admittendus sit. Aliud autem quod in secunda solutione statim dicit, nos loqui in succes sione ex hominis dispositione, & sic in aliis primogeniis inferioribus, non etiam concludit. Nam licèt lex illa loquatur in succes sione Regni Hispaniæ, idem locum habet, atque dicendum est in cuiuscunque maioratus priuati inferioris succes sione: quia regula est communis, & vera in Hispanorum primogeniis. Quod[sect. 347] Regnum ipsum est caput ipsorum primogeniorum Hispaniæ, ab eóque cætera primogenia, tanquam à capite deriuantur, succes sionisque ordinem & rationem accipiunt, adeò vt si de succedendi ordine in Hispaniæ maioratibus contendatur, ea lis secundum leges ad Regni succes sionem institutas decidenda sit. Prout ex Paulo Castrense, Abbate, Bolognino, Sigismundo, Peralta, Menchaca & Couaruu. obseruauit Ludou. Molina, lib. 1. cap. 2. n. 16. cum seq. & c. 3. per totum, & lib. 3. c. 3. n. 2. & c. 4. n. 5. Pelaez à Mieres de maior. p. 2. q. 6. n. 3. Ioan. Gutierr. pract. lib. 3. q. 67. n. 35. & 36. Idque alio in loco non modo negauit, imò pro regula certa in hac materia constituit, atque expres sim obseruauit Auend. idem, glos s 5. d. l. 40. Tauri, n, 14. dicens, quod omnia membra Hispaniæ, tanquam membra inferiora, à Regno capite ipsorum (quod verum & proprium primogenium est) deriuantur, & reguntur, & eisdem legibus, quibus Regnum, semper & vbique interpretantur, & lites circa eorum succes sionem finiuntur. Idque iustis simè fieri, as serit, & decipi Acostam contrarium dicentem, eodem nu. 14. & 15. & n. seq. probauit. Sed & dum dicit, nos loqui in longè dis simili[sect. 348] primogeniorum succes sione, in ea inquam, quæ ex hominis dispositione in posterum deriuatur, in qua (vt ipse cantat) non semper repræ sentatio admittitur, sed demum si ex voluntate expres sa, aut coniecturis deducta instituentis primogenium exclusa non censeatur, vt quando filium superuiuentem vocauit, &c. Iterum decipitur manifestè, & iniustè præ uertit ordinem d. l. 40. Taur. pro regula namque tradit id, quod pro exceptione traditur ea in lege, & eiusdem legis Regulam ad exceptionem reducit. Quod patet ad oculum ; in prima enim, & 2. p.d. l. Taur. 40. pro regula proponitur, atque indistinctè cauetur quod nepos ex primogenito viuo auo præmortuo, patruum excludit, tam inter descendentes, quam inter transuersales; & sic regula est, nepotem patruo præferri, & repræ sentationem admitti. Regulæ autem huius sic generaliter, atque indistinctè traditæ exceptio, siue declaratio est, quæ in 3. & postrema d. l. parte apponitur, ibi, Saluo si otra cosa estuuiere dis puesta, &c. Vbi casus huius articuli, quem ex n. 336. hactenus prosequimur, nequaquam expres sus, aut dispositus repetitur, nec etiam dici potest, quod comprehendatur, ex quo sua dispositione expres sa, & clara, repræ sentationem non exclusit institutor, nec ex verbis dubiis, à legis decisione tam clara recedi potest. In alio etiam, sic Auend. ipse decipitur, vt suprà suo loco notauimus, quod in eadem solutione, sicut in aliis locis, atque glos sis eiusdem l. 40. Taur. contendit semper, primogenia, & maioratus inferiores, non iure sanguinis deferri, sed potius hæreditario; quod falsum omnino es se, nec sustineri pos se, suprà quoque ostendimus. Tertio denique, & vltimo loco eadem sententia[sect. 349] repræ sentationis affirmatiua, quæ defenditur, probatur ex decisione d. l. Taur. inducendo eam, prout n. præced. nunc inducebam, quod in 1. & 2. parte, indi stinctè, ac pro regula repræ sentatio admittitur; postmodum in 3. & vltima parte, vt repræ sentatio excludatur, & ab ea regula recedatur, expres sa & indiuidua institutoris maioratus dispositio requiritur, quæ in specie proposita non interuenit. Nec satisfacit Auend. solutio, ead. glos. 8. n. 42. in fine, dum respondet non es se neces sariam expres sam & indiuiduam testantis dispositionem ad excludendam repræ sentationem . Deinde, quod superuiuentium vocatio expres sa, exclusio est filiorum præmortuorum, atque per eam repræ sentatio expressè excluditur. In primis enim libenter fateor, non adeò præcisè expres sam dispositionem requiri, vt tacita aliquando non sufficiat: cæ terum requiri semper, ac ex dispositione eiusdem legis Tauri, neces sarium es se, Vt dispositio tacita, ex qua excludendi repræ sentationem, voluntatem elicere quis contendit, euidens & aperta sit, & coniecturas ex verbis ipsius dispositionis deprehendi, vel aliunde, concludenter tamen, sempérque adeò præ cisas es se, vt ex illis nihil aliud, quàm repræ sentationis exclusio deduci pos sit: nec aliter recedendum ab eiusdem legis Tauri constitutione, firmiter & verè suprà resolui, & tenuit Molina, lib. 3. d.c. 8. n. 5. quem cæteri Hispani Interpretes communiter sequuti sunt, vt constat ex resolutione Ioan. Gutier. pract lib. 3. d. q. 67. n. 38. & 39. sane in casu proposito dubia adhuc remanet dispositio & voluntas, nec dici potest. quod superstitum, aut superuiuentium vocatio, exclusio sit expres sa filiorum præmortuorum, vt probatum fuit suprà, & de se patet manifestè. Coniecturæ autem ex solo verbo superstitum deductæ, fallaces multùm sunt, & plerumque nos deciperent, atque voluntatem institutoris torquerent, si ex ipsis duntaxat res hæc dicenda es set, & in casu dubio, à legis dispositione sic expres sa recederetur. Ex his, & hactenus numeris præcedentibus adnota[sect. 350] tis, facili quoque negotio fundamentis aliis respondebitur, quæ pro patruo contra nepotem, siue pro parte repræ sentationis exclusiua, in eadem specie proposita, longa serie Auendañus ipse deduxit dicta glos sa 8. ex num. 4. vsque ad numerum 22. ad quæ etiam reducuntur, atque reduci debent Antonij Galeatij Maluas siæ rationes plures, adductæ dicto consil. 22. ex n. 22. vsque ad numerum 70. lib. 1. Quæ verè fortiter adstringunt: vnius antem, atque alterius Authoris considerationes & fundamenta eò tendunt , quod verba illa, Qui superstes fuerit tempore mortis vltimi pos ses soris, neces sariò sint referenda ad illum, qui verè viuus & superstes fuerit tempore, quo defertur succes sio, neque pos sunt (si naturaliter & verè, ac in propria significatione accipiantur) ad filium prædefunctum referri, cum præmortuus non sit superstes, neque nepos ex præmortuo verè filius, neque etiam habens superexistentiam tempore requisito sit. Et quod non verbum superstes, ponitur ad differentiam prædefuncti, & habet vim taxatiuam, & inducit veram. atque propriam demonstrationem superuiuentis, aut saltem veram conditionem, proprietatem etiam quandam in ipsa nascendi origine demonstrat, vt latius exornant, atque iure, & ratione, & authoritate comprobant. Verumenimuerò, & eorum, & aliorum fundamentis omnibus, vel vno tantum verbo satisfieri potest, si considerentur, atque maturè perpendantur ea, quæ numeris præcedentibus contra solutiones Auendañi ad fundamenta Molinæ adduximus. Posito namque, quod ea omnia in terminis iuris communis ponderata, adstringerent fortiter (vt dixi:) adhuc tamen etiam eodem iure communi attento, certa omnino non sunt: ex quo repræ sentationis beneficium & priuilegium, iure etiam communi inductum est. non obstante, quod proximiores verè es sent ij, cum quibus ex repræ sentatione alij concurrunt. Ex quo etiam in eadem facti specie, sic contrarię extant sententiæ vt hanc partem, quam defendimus, securè & firmiter tueantur grauis simi Authores, qui dict. Taurinæ l. 40. constitutionem non agnouerunt. Sed posito (vt dixi) quod fundamenta eadem iure communi attento adstringant, post deci sionem tamen d. l. 2. part. & d. l. Tauri 40. Cui firmiter semper in hærendum, atque ex ipsa rem hanc definiendam, s æpè diximus: nec aliquo modo adstringunt, nec etiam in consideratione, ita haberi debent, vt ex eis, atque ex solis coniecturis in casu sadeò dubio, ab expres sa, & clara decisione legis Regiæ Tauri recedatur. Et verè superexistentiæ huius, aut alterius qualitatis circunstantia illa in consideratione haberi non debet, nisi sua expres sa, aut saltem si tacita, certa omnino dispositione, contrarium institutor maioratus statuerit. Quod equidem maturo, & singula[sect. 351] ri iudicio as sequutus est Lud. Mol. lib. 3. d.c. 8. n. 20. in fine. Ipse enim licèt resolutiuè, & decisiuè. expresseque sententiam suam, quia lis pendebat, non interposuerit (vt ibi dixit) satis tamen apertè eam demonstrauit, & clarè dixit, dubium hoc non tam decidi pos se ex rationibus iuris communis, quam ex eo eiusdem decisionem pendere, Vtrum stantibus legibus Partitarum, & Tauri, hodie ex his verbis, qui superstes fuerit, &c. Repræ sentatio exclusa censenda sit: Molinam autem firmiter eo loco credidis se, repræ sentationem non excludi, nec ab institutore exclusam censeri ex eis verbis, quamuis (vt dixi) quia lis pendebat, id non as seuerauerit decisiuè, satis clare insinuat ratio illa ab eo apposita in vers. cum l. Tauri, &c. Item alia ratio, quod hanc opinionem vltimo loco retulit, & pro ea citauit, atque ponderauit d. l. 2. p. in illis verbis: despues de la muerte de su padre, quæ dubium hoc decidunt apertè. Pater etiam Lud. Mol. è Societ. Iesu religiosus, tom. 3. [sect. 352] de iustitia, & iure, disp. 729. n. 5. in vers vtrum autem, fol. 443. in fin. & 444. in princ. maturè rem hanc percipit (sed nihil ex superius à me annotatis obseruat) dixit enim torum hoc operari decisionem dictarum legum Partitæ, & Tauri, & verba præfata ab institutore maioratus adiecta, iuxta ipsasmet leges, & con suetudinem huius Regni intelligi optimè pos se de filio maiori, qui tempore mortis vltimi pos ses soris viuus remanserit in se, aut in sobole legitima ab eo relicta, quæ locum illius subit ex dispositione eorum iurium in hoc Regno. Quæ sunt verba notabilia in proposito, & veris sima. Addiderim ego vltra vtrumque Molinam, non[sect. 353] modò sic expressè partem hanc amplecti videri d. l. Tauri, vt contendimus, sed etiam eandem leg. in huius articuli decisione, iuris principiis consonam, pos se contendi: vtpote cum ex repræ sentatione, in qua pater, & filius, vna & eadem persona es se censentur, & quodammodo non extinctus pater videtur. quando filius remanet, quia eadem caro, & pars viscerum patris iudicatur, vt latius suprà hoc eodem cap. reliqui proba tum: indistinctè potuerit repræ sentatio introduci, atque ad omnem casum trahi, illo excepto, quando contrarium institutor maioratus sua dispositione expres serit. Casus etiam præ sens aliis quoque rationibus comprehendi, aut pro nepote contra patruum, vel contra alium consanguineum inter trans uersales decidi potuit, & si Conditores eius legis. de eo specificé tractas sent, aut meminis sent, decideretur. quas perpendunt, atque ipsis ad ducuntur Interpretes hi, qui etiam interminis iuris communis pro nepote contra patruum responderunt, nec tanti in casu non expres so ea verba habuerunt, vt repræ sentationem excludere ausi fuerint, imò eam admiserint, vt ex superius citatis Authoribus, atque eorum fundamentis deducitur. Et plures rationes pro ea parte arguendo , in eisdem terminis vocationis superstitis, aut qui superstes remanserit, adduxit Anton. Galeatius Maluas sia, d. cons. 22. ex n. 1. vsque ad num. 30. lib. 1. quæ pro confirmatione, & iustificatione d. Taur. leg. si hic articulus expres sim decideretur ibi (qui tamen virtualiter. ita deciditur) pos sent perpendi. Quamuis pro eiusdem iustificatione, & iuridica ratione in omnibus ibi decisis, satis sit, totum hunc repræ sentationis effectum, & tractatum, in voluntate institutoris maioratus relictum, vt pos sit ipse sua dispositione expres sa inducere, aut excludere repræ sentationem: quod si expressè id non fecerit, sua dispositio eius dem legis decisioni potius consona videbitur, quàm contraria, nec ab ea recedetur in dubio, vt s æ pè dictum est. Ipsius autem Taurinæ legis constitutio, quam ne[sect. 354] ces saria fuerit in his Regnis, vt tot ambages, & contrarietates ces sarent , & certum ius ederetur, nemo est qui ignoret, atque ex notatis longa serie per discur sum totius huius tractatus euidenter deducitur, vtpote cum etiam in quæ stione patrui, & nepotis, sic difficilis articulus es set de iure communi , & contrarij extitis sent Doctores, vt suo loco suprà vidimus. Ij namque qui pro patruo contra nepotem respondebant, non es se vllum primogenituræ ius considerabile, & quod pos set aliqua ratione transmitti, si filius viuo patre moriatur, constanter as seuerarunt, vt ex relatis suprà in eo articulo constat. Et longa serie ostendit Tiraq. de primogen. q. 40. Aluar. Valasc. de iure emphyteut. q. 50. n. 6. Peralta, in rubr. ff. de hæred. instit. n. 121. pag. 69. col. 1. cum seq. Auend. glos s. 17. ex n. 5. quem retuli suprà, n. 51. ad fin. Ex his autem qui pro nepote contra patruum responderunt, permulti eodem in placito fuere libenter, & primogenitura: quoque ius eo casu denegarunt, siue considerabile non es se affirmarunt, vbicunque repræ sentatio non es set, vt ex eis dem quoque Authoribus ad quæ stionem patrui, & nepotis congestis suprà, colligitur. Alij verò, atque è contrario primogeniture ius considerandum in casu proposito, as seuerarunt, vt ex eisdem constat Authoribus, & ex Auend. d. glos s. 17. n. 8. Moderno in consuet. Paris. tit. 1. §. 3. glos 1. nu. 8. Deinde, articulus quoque ille de iure communi difficilis videbatur, Vtrum inquam repræ sentationis ius in succes sione quoque indiuidua admittendum es set, vt vim exclusiuam haberet, prout suprà n. 87. in 3. col. ad fin. & 4. col. adnotaui, atque contrarias sententias retuli. Et quamuis ex decis. l. 1. tit. 15. p. 2. in Regni succes sione antiqua difficultas ces saret, ea namque lege Regia dispositum est, quod si filius primogenitus moriatur antequam succedat in Regno, relicto filio, vel filia primogenitis, quod eius filius, vel filia debeat cæteris exclusis, in Regno succedere: idemque in cæteris primogeniis ex eademmet lege obseruari deberet, vt eruditè admodum, atque copiosè ostendit Molin, lib. 3. cap. 6. ex numero 3. vsque ad numerum 28. quia tamen plures lites super hoc oriebantur, & frequenter in controuersiam deducebatur, vtrum d. l. 2. decisio ad omnia primogenia trahenda es set, vel non, & super hoc quoque opiniones erant diuers æ: d. lex Maur. 40. edita, atque promulgata fuit, ex qua omnia dubia supprimerentur, & repræ sentationis ius sic amplè, & fauorabiliter concederetur (vt vides) quod vt plenius, ac melius fieret, personæ parentis, & non gradus repræ sentatio introducta est (vt s æpè dixi) primogenituræ quoque ratio sic habita, vt pluries repetitum est. Et non modò inter descendentes, sed inter transuersales quoque, & vsque in infinitum repræ sentatio conces sa fuit, nec ad filios fratrum restricta. Et sic inter ipsos etiam transuersales primogenituræ ius constitutum, quod Anton. de Butr. & alij Interpretes relati sup. num. 177. in fin. & per Auendañ. glos 14. num. 19. Ioan. Gutier. pract. lib. 3. q. 66. num. 4. denegabant, quamuis alij concederent, vt Auendañ, num. 20. & Gutier. num. 30. ibidem ostendunt. Fuit ergo valde neces saria, & vtilis eius legis decisio vt dubia præ fata, & alia sup. hoc eodem cap. adducta, ces sarent. Denique neces saria fuit ad effectum earum quæ [sect. 355] stionum, quæ num. præcedentibus agitatæ fuere, & & vltimam partem ipsius attinent. Ipsa namque si prodita non fuis set, maximum adhuc dubium remaneret in artic. superiori, quando superstes tempore mortis vocatur; in aliis etiam, quando proximiores, aut primogeniti, vel maiores, vocantur. Post eandem autem legem (vt supra quoque ostendi) omnia ea dubia ces sarunt (si ipsius intentioni, & decisioni verè, & firmiter, vt debetur inhærentur) nec superexistentiæ qualitas requisita est. Vt inde ces set omnino sententia eorum, qui as serebant contrarium; & superexistantiam tempore delatæ succes sionis requirunt. Et de his hactenus. # 20 CAPVT XX. Ad ea, quæ Hieronymus de Cæuallos sub quæ st. 749. nouis simè scripsit, & pœnas simul criminis falsi: Obiectionibus deinde eiusdem contra Authorem, non modò, falsis, & iniquis, verum etiam à veritate, & bono quoque Viro, maximè iuris profes sore, valde abhorrentibus non vt satisfiat (satisfactione namquè non indigent, & veritas patet, & clamat:) sed vt iustis aliis de causis responsum præbeatur hoc loco, & è Petri Richardi commentariis in titulum Institut. de vsufructu, multo pò st peractum, & absolutum tractatum de vsufructu ab Authore perlectis, & in hisce Regnis præhabitis, nec vnum nec syllabam Authorem metipsum subtraxis se; nihil etiam Ricciardum eundem attigis se, obseruas se ex infinitis, quæ per totum tractatum, & in vnoquoque capite de vsufructu, ab eodem Authore traduntur, & ingenti studio, & diligentia, originalíque, & prolixa omnium tunc vsque Scribentium lectura sic digeruntur, & vltra alios animaduertuntur, vt inuincibiliter ostendatur, ac etiam (vt aliis opus non sit, & tacuis se placeret) Ricciardum eundum in materia vsusfructus quatuordecim duntaxat (nec eas omnes ex profes so) Authorem vero centum, & qua draginta fere quæ stiones eo tractatu conges sis se, atque scripsis se; quò magis malitia eiusdem Cæuallos detegitur, & fal sitatis adeò grauis crimen euincitur, nec aliquid Authori detrahitur. Ricciardum potius, & Caualcanum ex proposito inquirere, & perlegere, & iuxta tractatum Authoris apponere, laborémque, & diligentiam vniuscuiusque metiri, nimis gloriosum, & iucundum futurum, modò eorum omnium, & aliorum quamplurimorum, quæ typis mandabuntur, honor, & gloria tribuatur soli Deo, à quo cuncta procedunt, & sine quo factum est nihil. SVMMARIVM. -  1 Hieronymi de Cæuallos obiectioni, & falsis simæ propugnationi, vt respondeat Author, præmittenda duxit nonnulla, quibus eiusdem malitia, & Authoris veritas magis euincitur, atque detegitur. -  2 Authorem quemque, siue Scriptorem neotericum, eorum omnium, quæ recenset, lectura originali non excusari; aliorum autem relatione satisfieri, maximum es se & detestandum vitium. -  3 Et eo vitio vtrum Cæuallos metipse notari pos set ab Authore in commentariis de vsufructu, & tamen consultò prætermiserint; viderint alij. -  4 Verè tamen, nec credi pos se, nec es se pos sibile, quod idem Author Petri Ricciardi commentaria in titulum Institut. de vsufructu, nec etiam tractatum de vsufructu Authoris prælegerit, imò nec quoquo modo viderit. -  5 Ricciardum namque si prælegis set, quomodò ab eo subtrahere omnia Authorem diceret, à quo nec verbum vnum, nec syllabam, nec aliquid subtraxit, vt hic ostenditur, & num. 14. -  6 Quomodo etiam Authores quamplures relatos in dicto tractatu de vsufructu per Authorem, in alium, atque omnino contrarium sensum, ita falsò aggregas set. Et respuere, atque improbare Authorem eos diceret, quos vel expres sim probauit, & sequutus est. Vel ideò improbare deducitur, quod communes Interpretum sententias, & traditiones tueri con stanter, & nouè duxerit. -  7 Quocirca non ei satisfacere (satis factio namque, & veritas patet omnibus) sed iustis aliis de causis respondere intendit, prout hic exprimitur, & Prouerbiorum locus expenditur. -  8 Falsi crimen grauis simum es se, imò atrocis simum, ac enormis simum delictum appellari, & ideò acriter puniendum. -  9 Falsi criminis, & olim, & hodie varias pœnas fuis se constitutas . -  10 Falsi crimen committi, quando veritas mutatur, siue alteratur. -  11 Falsitatem committi, & grauis simè puniri, concurrentibus tribus, quæ hic enumerantur. -  12 Hieronymi de Cæuallos notam aliquam non adiecis se, siue mentionem illius non ita fecis se Authorem, vt eum aliquo modo prouocare iustè potuerit, vt latius hic demonstratur, aliáque pronuntiantur contra illam. -  13 Hieronymum de Cæuallos, vsusfructus materiæ difficultatem, & subtilitatem, atque ipsorummet Iureconsultorum, & Imperatorum ambiguitatem, & altercationem, Doctorumque in resolutione eiusdem dis sensum, & contrarietatem ne gantem, ferri vllo pacto non pos se, & lapsum errore manifesto, vt hic probatur. -  14 Hieronymus de Cæuallos, dicens Authorem in commentariis de vsufructu, subtraxis se omnia à Petro Ricciardo, ita manifestè, & verè de falso conuictus, vt falsitas eius celari non valeat; excusari namque non potest vllo modo. Y entre otras cosas, que a este proposito, y para este fin se dizen, se nota aqui, que Pedro Ricciardio en materia de vsufructu, escriuio solas catorze questiones, y algunas dellas no de proposito, ni a la larga, sino explicando las glos sas, y con poca relacion de Autores. Y el Author en su libro de vsufructu, escriuio casi ciento, y quarenta questiones, y iuntò quanto en aquella materia se pudo des sear. Y en las catorze que escriuio el mismo Ricciardio, no ay sino cotejarle con el Autor, y verle atentamente, y no se hallarâ notada, ni obseruada por el cosa alguna, vna sola digo de tantas, como el Autor notò, y obseruò en todo el tratado, y en cada vno de los capitulos del. Ni citò infinitos Autores que el Autor cita, ni menos explicò sus lugares con tantas obseruaciones nueuas a ellos, como el Autor puso. Ni a los textos de la materia dio los entendimientos que el da. Y en las demas questiones, que son tantas en numero, como van de catorze a ciento y quarenta, no de escriue, ni habla, ni a vn de pas so, ni de manera alguna el mismo Ricciardio. Y de aqui es, que en mas de sesenta capitulos de su libro de vsufructu, aunque le huuiera visto, quando le acahò, no le pudiera citar el Autor, porque no trata, ni escriue cosa alguna dellos, ni de sus materias Ricciardio. -  15 El Autor a de yr ponderando vno por vno los Autores que Zauallos juncta contra el, diziendo con exclamacion, que oyga lo que escriuio dellos, para tres efectos que aqui se notan, y principalmente para que se vea como se ongaña tantas vezes por no ver los libros originalmente. Y que en realidad de verdad, no vio el Autor como deuiera, o si le vio (que es mas de admiracion) cayò en grandes errores. -  16 Zauallos se engaña deziendo, que vn lugar del libro de vsufructu imprueua el Autor a Alexandro, porque no le imprueua, sino dize, que alli no prueua Alexandro aquello para que Caualcano le cita. Cosa que al mismo Caualcano, en el tratado de vsufructu le sucede muchas vezes. Y en otro solo lugar, en que dize tambien, que el Autor imprueua al mismo Alexandro, y a el le atribuye la impugnacion, no aduierte, que antes del Autor, le improbaron Dotores antiquos, y ordinarios, de mucha autoridad, y nombre. Y que el tambien en esta tercera parte de las comunes, que hallegado amis manos estando se imprimiendo mi libro, a cada pas so imprueua opiniones de Autores grauis simos, que es lo que a mi me imputa. Y lo haze muchas mas vezes, que en la primera, y segunda parte. Que parece, que ha ya conocido, que quien escriue, no puede dexar de aprouar, y de improbar, segun lo que se ofrece. Y a Bartolo reprouò en la quæ stion 754. numero 5. -  17 El Autor no siguio vna destincion, y entendimiento de don Antonio de Padilla à vnos textos, laqual no siguen, ni los explican de aquella manera otros muchos Autores. Y por esto le nota, y arguye Zauallos en esta tercera parte de las communes. Y no aduierte, que en la misma parte, quæ stione ochocientos y quarenta y vna, numero treze, reprobo el tambien otro opinion de mismo don Antonio. -  18 El Autor en vn lugar del libro de vsufructu, no siguio vnas obseruationes de Alciato, que eran contra la comun sentencia de todos los Dotores, y defendio la comun, y dixo expres samente, que iniustamente Alciato improuaua a Aretino, a Imola, y otros antiguos. En otro lugar siguio al mismo Alciato, y le alabò, y dixo tratar muy bien aquella materia. Y Zauallos le nota, de que en estos dos lugares imprueua a Alciato, y le reprehende desto, siendo en el vno por defender la opinion comun (como se ha dicho) y en el otro todo lo contrario, pues le sigue y alaba, donde el dize que le imprueua, como alli se verà. -  19 El Autor en el capitulo tercero de vsufructu, numero cincuenta y dos, alabò, y siguiò a Hieronymo Gabriel, y encomendò vn consejo suyo, diziendò, que era notable en aquella materia. Y Zauallos tertia parte communium, contra communes, quæ stione setecientas y quarenta y nueue, numero setenta y seis, nota al Autor de que el imprueua, y dize con exclamacion, que oyga lo que escriuio contra Gabriel. Et vitium hoc an ferri vllo pacto pos sit, alij diiudicauerint. -  20 El Autor en vn lugar, que contra el nota Zauallos, no imprueua a Antonio Gomez, ni escrine cosa alguna contra el, sino dize que el Dotor Molina, y Lara le improuaron bien, y Zauallos le arguye, como que el le imprueua nueuamente. En otro lugar imprueua al mismo Antonio Gomez el Autor, y tan justamente como alli se verà, pues habla contra vnos textos, Y de que le imprueue le nota Zauallos, y no aduierte, que en esta parte tercera le imprueua el tres vezes, quæ st 751. ex num. 16. cum sequentibus, quæ stione 761. num. 18. quæ st. 806. num. 48. -  21 De Arias Pinelo dize Zauallos, que oyga el Autor lo que escriuio, y en sus libros todos no oye, ni ve cosa alguna contra el escrita, y en ellos y aora, y siempre confies sa ser sutilis simo, y eruditis simo Interprete del derecho. Y no por es so no puede el Autor apartarse de su opinion licitamente, quando otra le parece mas verdadera. Y en solo vn lugar se hallarà, que no le siguies se, o improbas se el Autor. -  22 Al señor Obispo Presidente Couarruuias alaba el Autor, y responde al lugar en que le calumnia Zauallos, y muestra ser diferente de lo que el dize, como alli se verà. Porque el Autor no le imprueua nueuamente, como Zauallos dize, si no sigue vna opinion del Dotor Nauarro, y de Barbosa, contraria a la del Presidente. Y el mismo Zauallos en esta tercera parte reprobò tres vezes las opiniones del mismo Presidente, notando el al Autor, de que vna vez lo hizo, y no lo hizo como ha dicho, sinosiguio los Autores dichos. Y que le reprobas se las vezes dichas, consta quæ st. 756. numero cincuenta y siete, & quæ stione 759. numero veinte y quarto, & quæ st. 802. num. 53. -  23 Zauallos arguye al Autor, porque improbò vna opinion del Dotor Nauarro, y de Barbosa, como que el sea el que la imprueua nueuamente; en que se engaña manifiestamente, porque no lo haze, sino sigue la opinion contraria del Presidente Couarruuias, y del Dotor Molina, que siempre se hà tendo por mas verdadera. Y el mismo Zauallos, que haze cargo desto al Autor, improbò a Nauarro tertia parte commun. quæ stione 802. à num. 71. y a Barbosa, quæ st. 756. num. quarenta y seis. -  24 Dize Zauallos al Autor, que oyga lo que escriuio en su libro de vsufructu, contra Pedro de Peralta, y el Autor le alaba, como a hombre de tanta erudicion, ingenio, y nouedad, y verdad, y que escriuio tan doctamente, y no halla, que contra el aya escrito cosa alguna. En el capitulo segundo, num. quarenta y nueue, dixo, que se deuia moderar vna opinion suya, y que no podia proceder tan absolutæ, y generalmente como el queria, antes que como se fundaua en sola presumpcion, podia faltar muchas vezes. Y alli citò à Aluarado, que antes que el Autor, se leuantò contra el mismo Peralta, y dudò de su opinion. Demanera, que si Zauallos leyera al Autor, no le imputara cosa alguna, ni dixera que le reprouaua, pues es diferente de lo que hizo. -  25 El Autor alaba a don Francisco Sarmiento, y aduierte el yerro de Zauallos, que reprehende al mismo Autor, y le dize, que oyga lo que escriuio del mismo don Francisco, del qual no halla dicha, ni escrita cosa alguna. Lo que hizo fue referit su opinion particular contra la comun opinion de infinitos, y casi de todos Autores, antiguos y modernos, y con verdad y nouedad (que hasta entonces ninguno lo auia hecho) respondere a sus fundamentos, y defender la comun constantemente. De manera, que demera ver al Autor Zauallos, para notarle desto mas de proposito, y si le viera, cierto es que no le notara; de que defendia vna comun, y respondia à las subtilezas de vn Moderno. Y el mismo Zauallos se quexa en otra ocasion en esta tercera parte, quæ st. 847. num. 7. del Doctor Feliciano de Solis, quod accuratiùs sua scripta non inspexerit, y le imprueua su opinion, y de aqui podra sacar, si el Autor se puede quexar iustamente, de que tantas, y tantas vezes, non modo accuratius, sed nec vllo modo scripta sua prælegerit. -  26 Zauallos dize al Autor, que oyga lo que escriuio contra Fulgosio, y notale de que le reprobò, y el Autor admirase de auer escripto cosa alguna contra el, porque es, y hasido siempre del otro Raphaël muy aficionado. Y halla, que no solamente escriuen cosa alguna contra Fulgosio, sino antes le sigue, y deficiende en dos lugares del libro de vsufructu, como aqui se verà. En otro lugar del mismo libro, pareciole mas seguro yrse con la razan comun de las glos sas de Bertolo, y de los Dotores, que seguir vna singular del mismo Fulgosio. -  27 Zauallos no pudo notar al Autor, de que huuies se escrito cosa alguna contra Quesada, como aqui se muestra. Vna distincion nueua de Quesada, contra las comunes dotrinas de los Dotores no aprobò el Autor, y siguiò la comun. Y sin ver esto, o no reparando en ello, le calumnia Zauallos, como aqui se vera. -  28 La opinion singular de don Fernando Vasquez de de Menchaca (a quien aqui alaba) no siguiò el Autor, y la improbò, por seguir la mas co mun, y mas verdadera opinion. Y desto le nota Zauallos, y dize que atodos imprueua, y que se ha hecho otro Martino, y no aduierter, que es en defensa de vna comun, y que al mismo Menchaca reprueua el en esta tercera parte dos vezes, quæ st. 757. num. vndecimo, & quæ st. 758. num. 20. De manera, que cae infinitas vezes en esto, de que tanto nota al Autor. Y no apurando, y disputando las cosas, como el Autor las disputa, las trabaja, y con letura original de todos las apura. -  29 A Antonio Galeacio Maluasia, y su opinion singular improbò el Autor, en el libro de vsufructu, por seguir la comun, y desto le notò Zauallos, porque mira solamente que le imprueua, y no en que ocasion, y porque razon, y que es defendiendo la opinion comun de los Dotores. -  30 De Francisco Connano dize Zauallos, que oyga el Author lo que escriuio, y si Zauallos lo viera, no le calumniara, antes le deuiera alabar, que defiende constantemente vna opinion comun de las glos sas de Bartolo, y de todos los antiguos y de infinitos Modernos. Y a los fundamentos, y subtilezas de Connano, y otros Modernos contra la comun satifaze, y la defiende, como alli parecera. Y pues aquella es vna question de las que escriuio Ricciardio de vsufructu, vayase a el, y verà si halla alguna cosa en el de tantas como notò, y obseruò nueuarnente el Autor, en el capitulo primero de vsufructu. Zauallos dize tambien, que oyga el Autor lo que escriuio del mismo Connano en otro lugar, y oyelo, y estalo viendo, y halla (colo halla à el lector, y le causarà no pequeña admiracion) que expres samente sigue, y alaba a Connano, a donde Zauallos dize, que le imprueua, y reprehende. Dize mas, que improuò al mismo Connano en otro lugar, y le calumnia desto, y no lo hiziera, si leyera al Autor en aquel lugar. Pues en el imprueua a Connano, porque el se atreuio a improbar la decison del Emperador Iustiniano, en la l. cum antiquitas, C. de vsufructu, que confirma vna ley de la Partida. De manera, que con subtileza quiso Connano deshazer, y reprobar la decison de vn texto, que no pudo sufrir el Autor. Y consiguientemente la quiere deshazer, y la ley de la partida tambien, quien le nota, y calumnia desto. -  31 Zauallos dize, que oyga el Autor lo que escriuio de Aretino, y Socino, y le arguye, y nota desto, y aqui se muestra, quan injustamente lo haze. -  32 Zauallos nota al Autor, porque en el libro de vsufructu improbò vna vez a Corneo; y no aduierte, que lo hizo por defender la comun, y que antes le improbò Menochio, y que el Autor truxo por si vna theorica, y distincion de Bartolo. -  33 A Federico de Senis, a Socino, y Bertrando, refutò el Autor en el libro de vsufructu, y Zauallos le nota desto, y no aduierte que lo hizo siguiendo la opinion comun de muchos Autores, y que truxo el Autor por si, y la commun, y contra ellos vn consiejo de Alexandro en terminos. -  34 Zauallos arguye, y nota al Autor, porque refutò à Cuiacio en dos lugares, y en ellos (como lo verà el lector) est à tan lexos de refutarle, que le sigue, y aprueua expres samente. En otros dos lugares, no siguio al mismo Cuiacio, por seguir las opiniones communes de los Dotores, como alli se verà . -  35 El Autor refutò vna opinion singular de Floriano de S. Petro, que es contra la commun, y defen diò a Bartolo, y la comun, y desto le nota Zauallo, como no vio su lugar. -  36 A Ripa refutò, o no siguiò el Autor, por seguir la opinion contraria de ocho Autores graues, que antes que el le refutaron, que fue en efeto seguir a Bartolo, y desto tambien le nota Zaualles, y le atribuye esta refutacion, que fue de aquellos Autores. -  37 A Vdalrico Zazio, improbò y refutò el Autor, porque el injustamente reprobò a Bartolo, y la común que el Autor defendió, y Zauallos le nota desto, como si fues se delito defender a Bartolo, y las comunes. -  38 Zauallos nota el Autor, de que improbò a Iuan Sichardo; y no aduierte porque lo hizo: & ideò labitur errore manifesto, vt hic ostenditur. -  39 El Autor en el libro de vsufructu improbò la opinion singular de Martina Monter a Cueba, por seguir la comun de Couarrubias, de Costa, y de Molina: de quo cùm eum notauerit Cæuallos, quanto errore lapsus fuerit, re ipsa demonstratur. -  40 Zauallos notando al Autor, porque improbò a Parisio, y a Paulo de Montepico, echase de ver, que se engaña, porque nunca lee al Autor. -  41 Hieronymi de Cæuallas error manifestus, eodem vitio nusquam legendi authorem, quatenus eundem carpit, quod Cephalum improbauerit, euidenter detegitur. Authorémque semper laboras se, atque insudas se in defensione communium opinionum, euincitur, & num. præcedentibus, & seqq. -  42 Ioannem Vincentium Hondedeum, quàm iustè Author in commentariis de vsufructu improbauerit: & è contrario ipsum non prælectum, nec visum arguerit iniquè Cæuallos, hic demon stratur. -  43 El Autor refutò a Parladorio, y su opinion, en el libro de vsufructu, porque se apartò de todas las obseruationes communes de los Dotores, las quales siguio, y defendio el Autor. Y desto le arguyò tambien, y notò Zauallos, como si el en su tercera parte, quæ st. 820. num. treinta y ocho, no reprobas se otra opinion de mismo Parladorio. -  44 A Azebedo refutò el Autor porque hablò contra la comun sentencia de los Dotores, y le conuenciò concluyentemente. Y Zauallos que le nota desto, erro manifiestamente, como aqui se muestra. Y el mismo reprouo en tres lugares las opiniones de Azeuedo en esta tercera parte, quid. 762. numero cincuenta y seys, quæ stione 808. numero cincuenta, quæ stione 815. numero 17. -  45 Zauallos arguye y nota al Autor deque refuto al Dotor Espino, à Medez de Castro, a Caualcano, y Morla en algunos lugares, en los quales pide el Autor al lector que le vean, y hallaran que no los refuta siempre (como el dize) y quando lo hoze, quam justa y juridicamente procede. Y en esta tercera parte de las communes, quæ stione 779. numero sexto, dixo, el de Espino estas palabras: Espino parum diligenter quæ stionem examinauit, nec eruditè resoluit, y ne dixe yo del otro tanto en el libro de vsufructu, como se vera. Incautè etiam eum loquutum dixit aliquando Doctor Fœlicianus de Solis, vt ipse refert tertia parte, quæ stione 847. numero septimo, nec ideo prouocatus est, sicut ex verbis à me dictis. -  46 Hieronymus de Cæuallos, si de Authore sume re vindictam æqualem intendis set, nec ita malitiosè & temere proces sis set, vindictam equidem sumeret, aut sibi satis faceret æqualiter. Si suarum communium loco aliquo diceret duntaxat, Authorem in aliquo dubio, aut quæ stione perfectè & accuratè satis non proces sis se, aut minus perfectè, vel imperfectè se habuis se. Quod de ipso tantum dixit Author, & alia consultò prætermisit, vt suprà num. 12. -  47 Eruditis simos s æpè Viros commentaria à se maximo studio & labore confecta, publicè edi, & Typis mandari, summa ratione noluis se, vt hic adnotatur. -  48 Et Diui Hieronymi ad Celantiam de institutione matris familias, locus expenditur. -  49 Hieronymus de Cæuallos, dicens ad se vsque, nullum alium aggregationis communium contra communes institutum & tractatum suscepis se, fallitur apertè, vt hic ostenditur. -  50 Communium contra communes aggregationis laborem, & studium comparari non pos se studio & labore, qui in stricta disputatione, resolutione atque enucleatione quæ stionum quarumlibet, & altercationum iuris accuratè peragenda adhibetur. Et ibidem quam facile sit, communium contra communes, infinitum fere numerum aggregare, & conficere. Imo integre, & absque alio labore ex Recentiori aliquo vnamquanque elicere, & transcribere, prout hic obseruatur. -  51 Et loco quodam Diui Bernardi, in libro de con scientia, cap. 2. res hæc circumscribitur, & ab soluitur. VT Intentio nostra exitum, & debi[sect. 1] tum finem as sequatur, & aduersus nos Hieronymi de Zauall. nouis sima (ne insolens sicuti iam vulgò fertur, dixerim) exclamatio; eiusdem etiam inæqualis, & falsa, ab homine quoque non solum sanæ mentis, sed & veritatis, & iuris, atque bonæ artis cuiusuis profes sore, adeò aliena, & indigna propugnatio, re ipsa, & veritate detegatur, & conuincatur, & non modo confusionis, verum & maximæ verecundiæ futura illi sit, nonnulla hoc loco commemorare, & silentio rem eiusmodi non prætermittere, vim ferè fuis se, fuis se, nec aliorum as siduis, importunísque suasionibus potuis se non obtemperare, qui & delendi, ab olendique præfati Authoris scripta potestatem haberent, si potius ea viuere, & stare, & ab omnibus diiudicari, maioris gloriæ, & honoris laborum nostrorum es se non existimaremus. Atque in primis obseruandum erit, maximum,[sect. 2] & detestandum vitium es se (ne crimen dixerim) Authorem quemque, siue Scriptorem neotericum aliorum Authorum relatione, aut allegatione ita satisfieri, vt eorum omnium, quæ recenset, lectura, & euolutione originali excusetur: sane quamplures Scriptores, rationes etiam, authoritates, & iura præcitantur, & commemorantur persepè, quæ si origine, & aspectu non discutiantur, eundem Scribentem, aut relatione sola contentum, non modo decipient, sed & fallacem, & suspectum reddent, vt pote cum soleant frequenter, vel id non probare ad quod perpenduntur, vel aliter enuntiari, atque proferri, quam in veritate expendantur, & sint; hoc autem vitio quempiam, vel mediocriter tantum de iure instructum, atque in eo versatum, notari, vel affici, & omnia originaliter non legi, ferri equidem nullo pacto non pos. se, nullus negabit, qui veritatem, & diligentiam in iuris vtriusque indagatione atque enucleatione perhabenda desiderauerit, & amauerit. An etiam[sect. 3] eodemmet vitio a me notari in commentariis de vsufructu Cæuallos potuerit, & tamen sciens con soltóque prætermiserim, ne ipsum recensere, aut aliquo modo afficere, videri pos sem, viderint alij, quibus diiudicandum relinquo. Coactus tamen at[sect. 4] que excitatus nunc dixerim, vix es se pos sibile, nec credi pos se, quod idem Author Petri Ricciardi in titulum institutionum de vsufructu commentaria, nec etiam tractatum nostrum de vsufructu prælegerit, imò necquoquomodo viderit. Ricciardum namque[sect. 5] si prælegis set, quomodo ab eo subtrahere omnia nos diceret, à quo nec verbum, nec syllabam, nec etiam annotationem, siue obseruationem aliquam, nec allegationem nec quid aliud subtraximus, vt ex vtriusque scriptis ita dilucidè apparebit, veritas enim omnia vincit, & clamat, nec fallaciis cooperiri potest. Quomodo etiam Authores quamplures ex his,[sect. 6] quos ego as siduo studio, & incredibili labore & diligentia in dictis commentariis de vsufructu commemoraui, & conges si, in alium, atque omnino contrarium sensum, ita falsò tertia parte commun. quæ st 749. num. 76. contra me aggregas set: vt vel respuere, atque improbare eos, quos expres sim probaui, & sequutus sum, me argueret, vel quod à communibus reces serim, quas vere vt sequeret, & immunes redderem, atque relinquerem subtilitates, argutásque rationes Recentiorum, subtilitate quoque diluebam, & eosdem communium sententiarum oppugnatores oppugnabam, § nouis, veris simisque rationibus & fundamentis respuebam, sicuti datim constabit. Hæc cum ita se habeant, rectius equidem, & [sect. 7] consultius es set. me tacere, nec aliter respondere ei, qui de me adeò falsam accusationem & querelam proposuit (satis facere namque absit omnino, cùm res satisfactione non indigeat, & veritas clamet, & dilucidè constet) nisi vel tacere suspicione apud aliquos non careret, vt si hominem ita audacter & libere loquentem, impunitum relinquerem, fallacem & malignum in hoc cum ostendere non potuis se, videretur forfan alicui, aut ideo præretmisis se diceretur: Vel nisi falsitatem adeò claram & grauem euincere, vis es set, vt suprà pungebam. Laborum etiam & studiorum alterius me detractorem, aut eiusdem prouocatorem non fuis se, ostendere debuis sem, vt mihimetip si, & dignitati consulerem. Et prouerbiorum cap. 26. in 4. & 5. commemorationem non omitterem. Secundo deinde obseruandum, atque constituen[sect. 8] dum est, falsi crimen grauis simum es se: imo atrocis simum, ac enormis simum delictum appellat, & ideò acriter puniendum: vt post Castrensem dixit Bos sius, titulo de falsis, num. 72. Iulius Clarus, lib. 5. §. falsum, in princip. Menochius, de arbitrariis, lib. 2. Centuria 4. casu 306. & seq. & lib. 1. præ sumptione 99. Ioannes Cephalus, in consilio 652. num. 2. & sequent. lib. 5. Francis. Marc. decis. 667. & 700. in prin. Francisc. de Platea, in tract. de examinatione, §. 22. Bonifac. Roger, in consil. 26. in prin. & in consil. 29. lib. 1. Marsilius in con sil. 105. num. 7. & seq. Petrus Greg. in syntagm. iuris, lib. 36. cap. 1. cum sequent. Chas saneus in consuetud. Burg. Rubrica 1. glos sa des iustices, ex num. 11. cum seq. fol. 14. Antonius Gomez, in l. 83. Tauri in princip. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion, iuris conclusion. 41. litera F. fol. 557. D. Ioannes Vela, de pœnis delictorum, cap. 10. in principio, & num. 4. Decisio Rotæ, 111. parte 2. in nouis simis, Ioannes Philippus, in summa vtriusque iuris, ad titulum, ff. de lege Cornelia, de falsis, Hyppolitus Riminaldus, in cons. 362. nu. 45. & sequient. lib. 4. vbi refert Angelum dicentem, crimen falsi detestabilius es se veneficio, & homicidio; & refert Hondedeus, in consil. 109. n. 9. & 10. lib. 1. Et falsi criminis turpitudinem perpendunt plures Authores relati per Prosper. Farin. primo torn. delictorum, de carceribus, quæ st. 33. num. 30. fol. mihi 342. qui & num. 31. agnoscit, crimen falsi habere multa specialia propter eius enormitatem, idcircò pro eo crimine pœnam quoque grauis simam impositam à iure, vt ibidem probat num. 33. Et vltra relatos ab eo, quod pro crimine falsi olim,[sect. 9] & hodie variæ pœnæ fuerint constitutæ, constat ex his, quæ post alios plures obseruarunt Authores suprà præcitati, maximè Bosius, Iulius Clarus, Chas san. Ioann. Philip. D. Ioann. Vela, & Petr. Greg. dicto lib. 36. cap. 5. ex num. 9. Hippol. Riminal. tn cons. 345. num. 20. lib. 3. Honded. dict. consil. 109. nu. 11. & 12. & quidem falsi crimen, siue falsitatem[sect. 10] committi, quando non verum enuntiatur, dicitur, seu scribitur, & sic quando veritas mutatur, seu alteratur, nihilque aliud dici falsitatem, quam veritatis mutationem, l. quid sit falsum, ff. de falsis, authent. de instrument. cautela & fide, in princip. collat. 6. l. 1. & per totum titul. 7. part. 7. Azo in summa, in tit. de fal sis. Hostiensis in sum. de crimine falsi, Marsilius, in cons. 7. num. 1. Riminald. senior, in cons. 7. num. 8. lib. 1. Ioannes Cephal. in cons. 652. num. 3. & sequentibus lib. 5. Antonius Gomez. in dict. l. 83. Tauri, num. 1. Cardinal. Thuscus, dict. conclus 41. Chas saneus, Bos sius, Iulius Clarus, & Menoc. in locis antea relatis, Hondedeus in consil. 109. num. 1. lib. 1. Hieronym. Gabriel in cons. 169. num. 14. & seq. & in cons. 180. num. 6. lib. 1. Beccius in cons. 78. à princip. vsque ad numerum 18. Petrus Greg. in Syntagmate iuris, dict. lib. 39. cap. 1. num. 3. parte 3. folio mihi 948. vbi inquit in hunc modum: Falsitas est veritatis immutatio, & falsum aliter, quàm verè factum, dictúmve, proinde veri suppres sio falsum habet, & quicquid verum non est, falsum est. Ioannes Philip. ad titulum præfatum. de lege Cornelia de falsis, in princ. fol. mihi 396. vbi ita reliquit scriptum. Generalis est falsi significatio, & comprehendit omne id, quod non est verum. Et ij omnes conueniunt, falsitatem grauis simè puniri, tribus copulatiuè concurrentibus. Primò, quod veritas sit mutata. Secundò, quod[sect. 11] dolo. Tertiò, quod alteri sit nocitura. Sicuti con stat ex ipsis, atque Cephalo, in cons. 355. num. 44. lib. 3. Hondedeo, dict. consil. 109. num. 55. & 56. lib. 1. Petro Gregorio dict. lib. 36. cap. 1. num. 6. Francisco Beccio, in consil. 78. ex num. 1. vsque ad numerum 18. Et inde inuincibiliter deducitur: non verum enuntiari, & scribi, & veritarem subuerti, mutaríque, grauis simum delictum fuis se. Id quod suo ore cum profiteatur Cæuallos ipse, tertia hac parte communium contra communes, quæ stione 801. ex numero primo, vsque ad numerum vndecimum, folio mihi, 193. & 194. vbi & num. decimo plura exempla Sacræ: Scripturæ perpendit, non poterit in eum casum informare, proprióque testimonio resistere, vt aliàs Imperatores profitentur in l. generaliter, C. de non numerata pecunia, & dolum, qui (vt certum & vulgatum est) coniecturis, atque indiciis probatur, magis argui ex eo, quod commentaria ea tertiæ partis, Toleti emis sa & scripta, & Romæ Typis mandata fuerint, vt de se constat manifestè. Rursus & tertiò constituendum erit, me in com[sect. 12] mentariis de vsufructu, nec in cæteris libri Secundi, & huius Tertij, Hieronymi præfati notam aliquam adiecis se, siue illius mentionem non ita fecis se, vt eum aliquo modo prouocare iustè potuerim. Verum est, sex in locis commentariorum de vsufructu, retulis se, & non sequutum Authorem eundem, vel ab eius sententia reces sis se, quod absque iniuria (dolus namque abfuit omnino) factum putauerim, cum ipse frequenter etiam aliorum quamplurimorum sententias improbet, & de me agnouerit expres sim, cæterorum opiniones respuere, atque improbare. Quod vere dici non potuit, quippe qui Bartoli opiniones, & communes vix vnquam probare, atque tueri constanter contra Recentiores de sierim, & pas sim multa adnotauerim, quæ sic explicata, nec digesta antea fuerant. Verum quoque est prædictorum duobus in locis dixis se duntaxat, nec vltra progres sum, nec perfectè nec absolutè, aut imperfectè, & minus accuratè tractas se ipsum, materiam, de qua eisdem in locis sermo fuerat institutus, hoc est, capite decimo sexto, num. 3. & num. 21. & capite 18. num. 12. & 13. An autem id meritò dixerim, nec præmittere, alibi etiam s æpis simè enuntiare potuerim, viderint alij. Si quidem non accuratè, nec perfectè proces sis se eum in quaestionibus dicto capite 16. & 18. à me excitatis, Baldique (adeò præcisam) mentionem non fecis se: quisque fatebitur, qui vel Ariam Pinellum duntaxat prælegerit. Non etiam vllus negabit Cæuallos eundem, qui dicit se es se Communium compilatorem, & Communes contra Communes aggregare, fere in omnibus, quas hucusque excitauit, quæ stionibus, non omnia aggregare, multa potius, quæ ad Communium neces sariam explicationem pertinent, intacta relinquere, & prætermittere, pas simque per multos iuris Authores (qui in proposito loquuntur) non recenset, & tacet eos à quibus communes illas ad literam transcribit. Frequenter etiam, cum sint aliæ sententiæ, atque opiniones diuerfæ, aut etiam contrariæ (& pariter communes) à duabus præcipuis, quas pro Communi & contra Communem expendit, aliæ similiter distinguentes, aut mediam viam eligentes, eas non adducit, & ita diminutè procedit. Antonius ille Gabriel, (vt alios plures sciens consultòque prætermittam) communium opinionum diligentis simus Aggregator, non quidem eo morbo laborauit, ad sua potius vsque tempora dicta & scripta, adeò diligenter in vnaquaque conclusione congerebat, vt nihil intactum relinqueret, omnia namque prælegerat, & non modò vnam & alteram sententiam, sed plures quoque & diuersas opiniones in articulo de quo agebatur, atque dicta Doctorum proferebat. Distinctiones quoque siue eorundem Doctorum in proposito conciliationes, aut mediam viam pronuntiabat. Quod Cæuallos non ita fecis se, licet tunc præ sensis sem, tacui tamen atque omisi, nec in dictis commentariis de vsufructu. Non etiam dixi, quod indoctè ipse tractas set quæ stiones illas, aut quanpiam aliam rem (litera viuit, & scriptura dicit, testimonio alio opus non est) quod accuratè & perfectè non tractuit materiam eorum capitum dixi duntaxat. Id autem protulerim eo loco, non vt illi detraherem in aliquo, quem nec noui, nec vidi, adeò alienus eram ab iniuria eius, de quo potius bene quam male affectus fueram. Non etiam honoris & gloriæ cupidus, aut alios, tam mortuos, quàm viuos improbandi gratia (vt verba eiusdem repetam) annotationes atque obseruationes, tot diligentiùs, quàm tunc vs que fuis sent, elaboratas, & aliorum censuras tradidi, quem ipse male de me profes sus est. Neces sitate equidem adstrictus sum, vt ita efficerem, & labori vlli non parcerem, is qui accuratè & eruditè, ingenio etiam, & subtilitate, atque omnium authorum lectura & re solutione pręferre commentaria intendit, obligationíque neotherici Scriptoris satisfacit, & transcribendi vitium ab horret, vis est, quod in materia de qua agitur, omnes iuris Interpretes tunc vsque Scribentes euoluerit, & commemoret vis etiam est. quod si stricta iuris disputatione, & ratione omniùmque antea Scriptorum dilucida annotatione, rei vniuiscu iusque veritatem absolutàmque resolutionem sit traditurus, nonnullus Scribentium amplectatur, & approbet, alios verò improbet, vt etiam quis rectius, quis subtilius, aut quis præposterè loquutus fuerit, explicet: prout regulariter fecis se magnos iuris Interpretes omnium Nationum noscitur. Atque ex nostris ita frequentis simè obseruarunt eruditis simi, & maximo nomine colendi, Fortunius Garsia, Roderic. Suarez Gregor. Lop. Didac. Couarr. D. Ferdin. Vasquez de Mencha. Simanc. Ludou. Molin. D. Francisc. Sarmient. Petr. de. Peral. Arias Pinel. Emanuel Cost. Tell. Ferdinan. Petrus Barbos. & alij plures, qui pas sim (vt vides) aliorum sententias improbant, siue annotant, & carpunt, aut aliter accipiunt, & diuersimodè explicant, nec cum aliorum detractione id fieri putant, prout ego aliorum vestigia sequutus, meritò, putaui, & incredibile equidem, as siduaque nouem annorum diligentia, & vigilia dictum tractatum de vsufructu confeci: Aliísque diiudicandum nunc relinquo, ab instituto, conditione, & mansuetudine mea, quam alienum sit alium prouocare, aut excitare siue vllo modo iniuria aliqua afficere: quo equidem verba quamplurima, barbarè proculdubio, & omni elegantia non modò, sed & methodo loquendi destituta omninò, quæ per dictum Cæuallos dict. 3. part. commun. q. 1. illius operis, & in ordine 749. ex n. 35. contra me inculcantur & iniquè proferuntur, magis damnantur, & in gloriam meam reducuntur. Vtpote cum insignis, aut eruditione præditus iuris, nec aliarum artium Interpres vnquam fuerit, qui inuidum aliquem, detractorem, & eiusmodi emulatorem non habuerit. Id autem vt dilucide magis appareat, silentio præ termitti non pos sunt, sed potius separatim, atque de per se, & distincte ponderanda duxi, & hoc loco enuntianda ea, quæ dicti. quæ st. 749. Hieronymus ipse de Cæuallos scripta reliquit. Ac pri[sect. 13] mum equidem dixis se ipsum & n. 74. firmas se, vsusfructus materiam, ita planam, & omnibus manife stam es se, vt nulla sit in toto iure difficultas, nulla Iis, quia omnes dubitationes, quæ pos sent oriri à Iuris consultis & Imperatoribus per varios & diuersos titulos & leges sunt terminatæ, quo equidem nihil deterius sibi, nominíque suo, & ab ipsa veritate abhorrens dicere potuis set, nec respondere expedit ei, qui rem eiusmodi pronuntiare, suàque propria voce protestari ausus est: consultò itaque tacens, & cæteris relinquens, errorem adeò grauem melius, euincam. Quis enim vnquam vsusfructus materiæ difficultatem summam, & subtilitatem, atque magnitudinem, & ipsorummet Iureconsultorum & Imperatorum ambiguitatem & altercationem, Doctorùmque in resolutione eiusdem dis sensum, & contrarietatem negauit, aut es se tractatum, qui de vsufructu suscipitur, de apicibus iuris & difficillimum, non agnouit expres sim. Fran. equidem Duare. Hotman. & Connan. Eguina. Iacob. Cuiac. & Reuard. Rebuff. Pet. Greg. Hug. Done. Rusard. Co stalius, Forcatulus, Ioannes Corrasius, Modern. Paris. Sichard. & Fachineus, ita materiam eandem & ipsius subtilitatem & difficultatem extollunt, vt ex difficilioribus iuris eam as seuerauerint. Ex nostris etiam eruditis simus & acutis simi ingenij Pinellus ille, alias materias, atque earum tractatum & disputationem omittens, huic materiæ industriam omnem suam, atque subtilitatem destinauit, eamque explicare contendit in commentariis, l. 1. C. de bon. mat. quo vel solo perlecto, quanta sit materiæ: eiusdem, atque iurium permultorum interpretationum difficultas, & ambiguitas, quisque diiudicauit. Ioan. etiam Garf. Gallæcus ille subtilis equidem & doctus, in tract. de expen. & meliorat. duo conficit de vsufructu ipso capita, vt iurium adeò contrariorum , quæ stionùmque variis, diuersísque & subobscuris Iureconsulto rum, Interpretúmque nostrorum hucusque valde incertarum, & diuisarum, interpretationem, re solutionemque reddendi, occasionem sumeret, & vires sui ingenij ostenderet, prout de hac materia ipse fatetur. Caualcanus etiam, D. Spino, Antonius Pichardus, & cæteri alij, qui deipsa sermonem instituerunt, profitentur dilucidè. Lites verò, & in vsu forensi, & practico altercationes, & conuectiones, & contentiones an sint, ex eisdem quoque Authoribus, & commentariis nostris deducitur manifestè. Exterorum etiam Authorum, tam antiquorum, quàm neotericorum volumina consiliorum fere infinita, veritatem hanc indicant apertius, vt pote cum ipsa tot, tantàque habeat in materia vsusfructus responsa, & consilia in casibus quotidie sibi occurrentibus, studio summo & laborare reddita, & confecta. Inquit prætereâ Hieronymus ipse de Cæuallos,[sect. 14] num. 75. quod vltra Doctores ordinarios in suis locis confecit integrum tractatum de vsufructu Ricciardus, & quòd ab eo ego omnia subtraxi, solum addendo Authores huius Regni, qui verè exterorum infinitum numerum non modò præcitaui, sed & traditionum eorundem notas nouas adieci, quos Ricciardus idem nusquam commemorauit. Et quidem obiectioni huic, vel vno solo verbo res pondere pos sem, si ad commentaria eiusdem Ricciardi me remitterem, quæ melius (si ex proposito prælegantur) pro me responderent, & falsitatem, loquendique temeritatem præfati viri detegere valebunt. Latius tamen, sed breuiter respondendum duxi, vt ex profes so, euidentérque diluerem eam omnino. Et ante alia animaduerto, Petrum Ricciardum, quem ex aliorum voce, & auditu Cæuallos recenset (nusquam enim in explicatione Communium retulit eum) nec integrum (vt ipse cantat) nec diminutum tractatum de vsufructu confecis se, sed cum aliis titulis commentaria edidis se ad titulum Institut. De vsufructu, quod est diuersum (vt vides) Borgninus Caualcanus (quod ipse Cæuallos contra me non animaduertit, ego tamen libentis sime profiteor) latiori, & maiori manu, quam Ricciardus tractatum de vsufructu mulieri relicto scripsit, & plenius prosequutus est; ipsum autem Ariam Pinellum, Ioannem Garsiam, D. Spino, Ioannem Sichardum, & Anton. Pichar. non modò tacui, sed pas sim, & in vnoquoque capite, & dubio, præcitaui, omnium etiam tunc vs que scribentium in initio, aut in progres su capitis cuiuslibet specificam mentionem faciebam, tunc nanque, & nunc ipsorum commentaria perlegi, & videri, & iuxta tractatum nostrum apponi, laborémque, & diligentiam cuiusque inspici, desiderabam, & desidero, & Ricciardi resolutiones, commentariàque reuideri, & prælegi attenté, gloriosum mihi valde futurum certus sum. Cæual. quoque tractatus si videatur (cæteri nanque Authores non ex profes so materiam explicauerant, & permulta reliquerant intacta, vt tractatus omnino neces sarius es set) dilucide deducetur, & clariùs, tractatus noster quàm vtilis, & neces sarius fuerit; vtpote cùm is Author multa quoque prætermiserit, aut distincte satis, & absolute non explicauerit, nec etiam tot Iurium explicationem, & interpretationem suscepit, imò nec textum aliquem in materia loquentem commemotauit, sed sola Authorum relatione, & congerie rerum confusa contentus est, vt ibi con stabit. Animaduerto deinde, que los comentarios de Pedro Ricciardio, y sus dos libros sobre la Instituta, vinieron a mis manos, y a estos Reynos tambien, mucho despues de auer y o acabado de todo punto y puesto en limpio el libr. de vsufructu, pero antes que sacas se priuilegio para imprimitle, ni que se Imprimies se, y etonces le vi, y porque no me notas sem, que dexaua de citar author que hablaua en la materia, y la escriuia, me obligo á hazer al fin del mismo libro vnas adiciones, y las hize, principalmente, por citarle, y añadirle, como alli se hallara citado, y ansi mismo quando se imprimia el libro, y me trahiau los pliegos para corregirlos, por la misma razon. Y para que se vies se que le auia leydo, le añadi y cité en dos capitulos, que pudo ser en ellos, sin detener se la imprenta, y en otros no pude, y as si me contenté con las adiciones. Rursus animaduerto, para que no aproueche calumnnia ninguna de Zauallos, que Pedro Riciardio (como el se verá) junta y trata en el titulo Institut. de vsufructu, muchas cosas, que no tocan à aquella materia, ni son peculiares de vsufructu, sino diuersas. Y en materia de vsufructu escriuio solas catorze questiones, y algunas dellas no de proposito, ni à la larga, sino explicando las glos sas, y con poca relacion de Autores, que casi siempre refiere pocos. Y yo en mi libro de vsufructu, escriui casi 140. questiones, y junté quanto en aquella materia se dudo des sear. Y en las catorze que escriuio el mis mo Riciardio. no ay sino leerle y cotejar le con mi libro, y verle atentamente, y no se hallará notada ni obseruada por el cosa alguna (vna sola digo) de tantas como y o note y obserué en todo el tratado, y en cada vno de los capituos del, ni citò (como arriba dezia) infinitos Authores, que y o cito, ni menos insistio en esplicar sus lugares con tantas obseruaciones nueuas á ellos, como y o in sisti, y las hize, ni â los textos de la materia dio los entendimientos que doy: y en estilo, resolucion, di stincion. y letura, y nouedad se vee con euidencia que no le vi, y que voy por diferente camino, y que vna sola palabra ni obseruacion no saquê del. Y en las demas questiones, que son tancas en numero, como van de catorze â ciento y quarenta, no escriue ni habla, ni aun de pas so, ni de manera alguna el mismo Riciardio. Y de aqui es, que en mas de sesenta capitulos de mi libro de vsufructu, aunque le tuuiera y huuiera visto quando le yua es criuiendo, no le pudiera citar; ni hazer mencion alguna del, porque Riciardio no escriue ni trata cosa alguna delios, ni de lo que toca á sus materias. Y en el cap 2. y. 3 del mismo libro de vsufructu, adonde del vsufructu de los padres, en los bienes aduenticios de sus hijos, y del que tiene y goza solamente in bonis alterius coniugis, coniux transiens ad secundas nuptias, y materia legis fœminæ, C. de secundis nuptijs, escriui tan latamente, y con resolucion de tantas cosas, y alegacion de tantos Authores, no pude hazer mencion del en las adiciones, porque no hablò en es sas dos materias, y fue lo mismo en otros 58. capitulos mas (como he dicho) Y si la palabra omnia, nihil excludit, sed omina comprehendit, iuxta tex. in l. Iulianus. ff. de leg. 3. de leg. 3. cum aliis vulgatis, come dize Zaballos, me omnia subtraxis se ab eo, que en tantos capitulos no escriue cosa alguna, & â quo en los que scriue, nec vnum verbum constabit me subtraxis se, vt dictum remanet. Rursus animaduerto, que Zauallos, d.q. 749. num.[sect. 15] 76. & 77. junta muchos Autrores, que dize que y o citê y reprobe enel lib. de vsufructu, y todos estos los tengo de yr ponderando vno pot vno, y de porsi, y sera para tres esectos principales. El primero, para que de hazerlo as si, resulte, y con euiencia se vea, que siempre trabajè quanto pude por seguir y defender las opiniones communes , y que en todas ocasiones las de fendi en efeto, y con grande estudio y trabajo respondi â las sutilesas de los Modernos que las impugnan. El 2. para que as si mismo se vea, que ningun Autor est à improuado por mi en todo el libro de vsufructu, que no sea por que habla ò escriue contra la comun, ò tan prouablemente, y con autoridad de de tantos Autores, y sobre todo stricta razon de derecho, que no seme puede imputar cosa alguna, si no condenar à quien a bulto dize, que reprueuo à todos, sin ver por que, y como, y en que ocasion, y si bien ò mal lo hize. El 3. paraque vltimamente se vea, como Zauallos, tantas vezes, y en tantos Autores como junta contra mi, diziendo con exclamacion, que oyga lo que escriui contra ellos (contra quos verè nihil scripsi) manifiestamente, por nover los libros originalmente, y que en realidad de verdad no me vio, ni leyô (tanto le cegò su pas sion) y si me vio (que es mas de admiracion) ipsum pers æpe longè ab ipsa veritate aberras se: y dezir, que imprueuo a los que sigo, ó condenar que refute a los que no pude dexar de refutar, si amaua la verdad, y seguia la razon que de apurada disputa del derecho sacaua. Inuehit ergo aduersus me dictus Author, & pri[sect. 16] mo loco inquit, quod audiam, quod scripsi de Alexandro, improbando eum cap. 74. de vsufructu. num. 47. quò loci, nec Alexandrum improbo, nec quid de ipso dico, quod audire cum admiratione debeam; sed notaui Borgninum Caualcanum citantem eundem Alexandrum duobus in locis, in quibus nihil in proposito scripsit Alexander, sicuti num. 8. & num 47. dict. cap. 47. protuli. quò loci si me prælegis set Cæuallos, non ita falsò vrgeret obseruationem illam. Alio autem in loco, vbi ex toto opere dumtaxat Alexandri sententiam confutaui, non nouiter (vt ipse inuehit) nec ex me dumtaxat, sed ex aliis, maximíque nominis Authoribus id feci, vt ibi constabit. Inquit etiam, quod audiam, quod scripsi de D.[sect. 17] Antonio Menes. de Padil. cap. 7. de vsufructu. num. 18. & verè ibi nihil contra eum scripsi, notaui verò di stinctionem eiusdem, & intellectum ad quædam iura, es se imaginarium, nec iuris aliqua decisione confirmari. Sic nec alij plures Authores eam sequuntur, sed aliter, & diuersimode explicant. Ipse autem qui impugnationem hanc contra Menesium adeò expendit, nouis simè nunc d. 3. p. communium, q. 831. n. 13. expres sim opinionem aliam eiusdem respuit, & impugnat. Sed & de Andrea Alcia. inquit quod audiam,[sect. 18] quod scripsi, cap. 31. n. 8. de vsufructu. Quod scripsi, non negauerim, repeti potius velim hoc loco, veras non es se traditiones quasdam Alciati contra communem Scribentium sententiam, & ipsum immeritò innuere contra communem, immeritò etiam reprehendere Aretinum, Imolam, & alios antiquos, quos ego cum Communi tueor co capite. Ecce vbi me arguit ex eo, quod communem defendam, & à singulari Alciati placito discedam. Alio autem loco, vbi inquit, quod audiam, quod de ipso Alciato scripsi, hoc est, cap. 13. num. 8. de vsufructu. Adeò errore manifesto lapsus est, quod me notauerit, improbare eum, quem laudaui, & sequutus sum. Profiteor namque ibidem, Alciatum eundem rectè intellexis se, & tractas se materiam eius capitis, vt lector inueniet. De Hieronym. Gabriele inquit deinde, quod au[sect. 19] diam, quod scripsi cap. 3. de vsufructu, num. 52. & quidem eo loco adeò alienus fui ab eo, quod Cæuallos falsò mihi imputat, vt expres sim laudauerim, & sequutus fuerim Gabrielem, imò & commendaui con silium eiusdem in articulo ibi excitato, dicens es se notabile in ea materia; an ergo vitium hoc ferri pos sit vllo pacto, nec dici me improbare eum quem sequor, alij viderint, & diiudicauerint. De Antonio quoque Gomezio inquit, quod au[sect. 20] diam, quod scripsi cap. 60. num. 12. de vsufructu, qui locus si prælegatur, alius detegitur Authoris ipsius vitio me non legendi error, siquidem ibi dumtaxat scribo, Antonium Gomezium constituentem de iure Regio differentiam inter Falcidiam, & Trebellianicam, recte confutatum per Laram, & Molinam, qui duo improbarunt eum, aliud non adiicio, sed ab illis improbari dico, Cæuall. autem mihimet improbationem hanc tribuit. Alio verò loco, quo Antonium metipsum refuto, cap. 66. num. 23. de vsufructu, quam iuste, & iuridicè id efficiam, & loqui illum contra iura quædam expres sa, alij similiter viderint. Quod si me Anton. Gomez, sententiam semel impugnare, exclamatione magna perpendit, quomodo non animaduertit ipsum non semel, sed iribus in locis huius tertiæ partis refutas se, atque improbas se eum quæ st 731. ex n. 16. cum seq. quæ st. 761. n. 48. quæ st. 806. num. 48. Sed & de Ario Pinello inquit Cæuallos, quod[sect. 21] audiam. quod scripsi cap. 3. num. 94. de vsufructu. Et quidem hactenus non video, nec audio quid à me contradictum Authorem scriptum, semper potius agnouerim vnanimiter, subtilis simum, atque eruditis simum iuris Interpretem eum es se, & vel vno tantum loco constabit me disces sis se, tunc autem iuridicè, & rectè ab eius sententia, & placito, & dicens dumtaxat, Pinellum ipsum, & Ioannem Matiençum, nimis generaliter, & indistinctè loquutos in quæstione ibi agitata, aliud non dixi, idque aliorum quamplurimorum Authorum authoritate corroboraui. Rursus Cæuallos inquit, quod audiam, quod de[sect. 22] Domino Præ side Episcopo Didac. Couar. scripsi, cap 79. num. 16. de vsufructu, & audio quidem libenter, dixi namque sententiam eius improbatam per Nauarrum, & Barbosam, & meritò quidem adieci. Quid ergo est, quod audire exclamationem debeam de Viro adeò erudito, præ stanti, & religioso, vt apud omnes gentes, & nationes commentaria eius, vtpote eruditione, & doctrina maxima plena, sic extollantur, & debitè laudentur. Quod autem Nauarrus, & Barbosa eo in dubio improbauerint eum, & ego illos secutus fuerim, quid inde contra me præ stat, aut qualiter me impugnationis huius Authorem reddet, qui Nauarrum, & Barbosam Authores eius ins picit. Videt etiam Cæuallos eundem, non semel (quod ita contra me, & falsò, vt dixi perpendit,) sed rribus in locis, & nunc nouis simè, atque eadem tertia parte, qua me arguit, eundem Dominum Præ sidem improbas se, & refutas se, quæ stione inquam 756. n. 57. q. 759. n. 24. & q. 802. n. 53. vbi & Roder. Suar. opinionem damnat, qui me nunquam aliud notaturum contendit. Prætereà arguit me Cæuallos ipse, quod Nauarri,[sect. 23] & Barbos æ opinionem refutauerim cap. 79. de vsufructu, quasi ego eiusdem oppugnationis Author fuerim aut nouè ita adnotauerim, nec videt eo in loco me non tueri opinionem aliquam nouam, aut nouè à me excogitatam, sed sequutum fuis se, atque probas se contrariam sententiam Didaci Couar. & Ludouici Molinæ, quæ: semper verior visa est, de quo equidem me arguere non potuit, nec argueret quidem, si commentaria mea prælegis set. Maximè cum Barbos æ ipsius præ stantis simi, atque accuratis simi Iureconsulti laudes cantauerim, & debitam mentionem fecerim cap. 1. de vsufructu. num. 18. non etiam videt, qualiter ipse eosdem refutauerit, atque improbauerit Nauarrum inquam, 3 p. communium, quæ st. 802. à num. 71. & Barbosam, quæ st. 756. num. 46. vbi num. 67. Bobadilæ opinionem reprobauit, qui ita acriter contra me insurgit, vt nullum improbem. De Peralta etiam inquit, quod audiam àme scrip[sect. 24] tum cap. 2. num. 49. de vsufructu, & quidem non inuenio quid à me contra dictum Authorem prola tum, aut excogitatum, eum potius Virum maximè eruditionis, nouitatis, veritatis, & ingenij semper existimauerim, & in vnaquaque re discutienda diligentis simum, & accuratis simum Interpretem inuenerim: dixi dumtaxat, obseruationem, siue opinionem quandam eiusdem Peraltæ: temperandam es se, nec pos se ita absolutè, & indistinctè procedere, vt ipse enuntiabat, cum s æpe præ sumptio illa (qua idem adducitur præcipue) deficere pos set, & dolus ac machinatio abes se. Et citaui Aluaradum, qui antea excitatur contra Peraltam in casu illo, & de eius opinione dubitat. Non ergo diceret Cæuallos, quod improbauerim noue Peraltam, si me prælegis set, nec de ipso male scripsis se, quem semper laudaui, nec ideo mirum est, quod aliquando eius sententia temperari potuerit. cum Cæuallos ipse, d. quæ st. 749. nu. 10. fateatur proprio ore, parum es se, quod subuerti non pos sit: & quæ st. 838. num. 11. Pauli Castrensis opinionem reprobauit: & quæ st. 797. num. 24. Gregor. Lopez resolutionem respuit, & improbat: & ibidem num. 15. Pichardi quoque opinionem refutat: & quæ st. 750. num. 20. Tellum Ferdinandez reprehendit. Escobarem quoque notauit quæ st. 790. num. 59. & quæ st. 750. num. 52. aliorum sententias damnat, & opinionem Bartholomæ de Ledesma reprobat, num. 67. atque ex commentariis patris Thomæ Sanchez totam illam quæ stionem transcribit, ex quo poterit etiam (quoad sponsalia, & matrimonia attinet, imò, & alias materias) communium contra communes permultas transcribere, & solum scribendi laborem adhibere: Ioannis quoque Gutier. distinctionem, & opinionem reprobauit quæ st. 755. num. 3. Didacum etiam Perez improbat quæ st 762. num. 56. Iasonem quæ st 768. num. 2. Matienç. & Ceruantes, quæ st. 779. num. 85. & 87. infinitos alios, quos ipse pas sim refutat, consulto prætermitto, nec id pos se vllo modo Scriptorem effugere siue excusare fateor vt suprà dicebam: non ergo Hieronymum de Cæuallos notauerim, quod eos improbet, quos s æpè iuste improbati continget, sed quod me nullum refutare neque improbare, ita stricte voluerit, qui tot tantos que Patres se improbare non animaduertit. De D. Francisco Sarmiento inquit etiam, quod[sect. 25] audiam, quod scripsi cap. 2. de vsufructu, num. 88. & 89. & num. 91. & 96. & 115. & quidem nihil scripsi, quod tanto Viro, & adeò erudito, atque religioso obes se pos sit aliquo modo: Lo que hize fue referir su opinion particular contra la opinion comun de infinitos, y casi de todos Autores, antiguos, y Modernos, y con verdad y nouedad (que hasta entonces ninguno lo auia hecho) responder a sus fundamentos, y defender la comun constantemente. De manera, que me deuiera ver, y leer Zauallos, para notarme, y si me viera, cierto es, que no me notara. de que defendia vna opinion commun, y respondia alas subtilezas de vn Moderno. Y el mismo Zauallos se quexa en otra ocasion en esta 3. parte. quæ st. 847. num. 7. del Doctor Feliciano de Solis, quod accuratiùs sua scripta non inspexerit, y le imprueua su opinion, y de aqu. Podrasacar, si me puedo yo quexar iustamente, de que tantas, y tantas vezes, non modò accuratiùs, sed nec vllo modo scripta prælegerit. Contra Fulgosium etiam inquit Cæuallos, quòd[sect. 26] audiam, quod scripsi; & quod eum improbauerim, me eodem loco notauit; de quo equidem instè admirabar, vtpote cum de vno, & altero Raphaele ita bene affectus semper fuerim, vt eorum scripta diligenter prælegerim. Et verer in commentariis de vsufructu, cap. 9) . num. 11. (quo loco ipse me citat) nec de Fulgosio mentionem aliquam facio, nec ipsum recenseo. Aliis autem duobus in locis non modò contra præfatum Authorem aliquid non scribo, sed potiùs expres sim approbo, vt dilucide apparet in eisdem commentariis de vsufructu, cap. 13. n. 7. vbi noue, & vltra alios adduxi, & pon deraui subtilem quandam, & ingeniosam eiusdem resolutionem, & eam sequutus sum: & cap. 35. n. 16. & sequent. Expres sim etiam sequutus fui Fulgo sium eundem, & defendi illum noue contra Pinellum, noue etiam Pinelli fundamentis contra ipsum Fulgosium, respondi, vt eum immunem redderem, nec Pinelli obseruationem placituram ostenderem: cap. autem 27. n. 15. securiùs equidem, & meliùs putaui cum ratione quadam communi Glos sarum, Bartoli, & Antiquiorum insistere, & manere, (quos & communiter omnes sequuntur) quam singularem quandam rationem Fulgosij eiusdem probare, quæ (vt ibi constabit) negari non potest, quin contra mentem Communis tendat in effectu. Quare ergo Cæuallos exclamet, quod audiam, quod de Fulgosio scripsi, cùm ita (vt dixi) scriptum à me appareat, vnusquisque etiam diiudicabit. Sed nec notare me potuit Cæuallos ipse, quod[sect. 27] aliquid scripserim contra Quesadam, ipse autem exclamat etiam, quòd audiam quod de Quesada scripsi cap. 4. de vsufructu, num. 49. Addiderim ego, & vltra eum, & numerum 53. eiusdem cap. & cap. 75. num. 15. quibus in locis Authorem illum commemoro. Cæterum d. num. 49. & 53. dixi dumtaxat, quod reiectis his, quæ Quesada, & Cæual. ad text. quendam notarunt; non aliud dixi. Eosdem etiam minimè as secutos fuis se cuiusdam legis rationem, d. num. 53. notaui; non aliud protuli: id autem an liceat, vel non, Scriptori, an etiam frequentis simé fiat ab aliis, & 3. hac parte communium contra communes ab eodem Cæuallos sit factum, lector viderit, & diiudicet. Videat etiam, an me nullo modo prælectum, notare iustè potuerit Cæuall. idem, quod Quesadam ipsum sequutus non fuerim cap. 75. num. 15. si quidem dilucidè ibidem inueniet. adduxis se Quesadam distinctionem quandam nouam contra communes Doctorum doctrinas, ipsósque improbas se, me autem communi Scribentium sententiæ magis accedendo, explicas se, atque nouè in eo articulo de quo ibi agebatur, easdem exornas se, & vere semper placitis communibus maiorem fidem, & authoritatem quám Neotericorum nouis obseruationibus exhibere. Ob eundem quoque defectum pariter, & me no[sect. 28] tauit, & inquit, quòd audiam, quod scripsi de D. Ferdinan. Vasquez de Mencha. (Viro equidem, & erudito mihi, & summa laude digno) verè autem cap. 17. de vsufructu, num. 26. (quò loci me arguit) ideo præfati Authoris opinionem improbaui, quod (vt ibi animaduerto) in contrarium extaret & verior, & communior omnium Scribentium sententia & singularis es set eiusdem traditio, nec probaretur ab aliis. An autem ob id iustè me notauerit Cæuall. ipse, dixerit quoque omnes improbare, & factum fuis se alium Martinum, diiudicent omnes, qui in defensione communis sententiæ improbas se Menchacam inuenient; qui etiam improbare eundem Mench. Cæuall. ipsum, 3. hac part. communium, quæ stione 757. num. 11. & quæ st. 759. n. 20. pariter etiam inuenient, idque pas sim efficere, de quo ita grauiter me notauit. Ob defensionem etiam eiusdem communis in eo[sect. 29] dem casu improbaui considerationem quandam, atque singularem opinionem Antonij Galeatij Malus siæ, & sequutus fui communiorem Interpretum sententiam, vt constat ex eodem cap. 17. de vsufructu, num. 28. iunctis num. præcedentibus, & sequentibus, de quo etiam me arguit Cæuallos, & dicit, quod audiam, quod de Authore præfato scriptum reliqui; nec animaduertit, me loco præcitato in deferenda communi opinione insistere, atque Maluas siam ip sum fateri postmodum verius es se id, quod ego tueor, vt ibidem aduerto d. n 28. & num. 30. postquam singulares sententias, atque obseruationes Neothe ricorum quorundam nouiter improbaui, sequutas sum expres sim communiorem, & veriorem sententiam, quod cum non viderit Cæuall. de eo me notat, de quo sine veritatis fraude, & malitia me laudare debuis set. Rursus & de Francisco Connano exclamat Cæ [sect. 30] uallos d. quæ st. 749. dicto num. 76. quod audiam à me scriptum in eisdem commentariis de vsufructu, cap. 1, num. 30. Que como no vio los lugares atentamente, ò no los vio de ninguna manera, no me cita en aquel cap. en otro num. mas que en el 30. dicho. Hablando tam bien como hablo del mismo Connano en el nu. 9. y en el num. 37. His autem in locis non as sequor quid audire pos sim, aut debeam, quod notari potuerit, Cæual. autem si me exaudierit, & verba, atque resolutiones d.c. 1. prælegerit, non sine maxima confusione id efficiet; inueniet si quidem. me eo in cap. nouiter, & constanter insudaſ se in defendenda Communi quadam Glos sarum, Bartoli, & omnium Antiquorum Neotericorum etiam permultorum: & num. 43. à communi illa opinione recedi nullo modo pos se profiteor expres sim. Fundamentis etiam & subtilitatibus Connani, & aliorum Recentiorum contra Glos s. Bart. & Communem nouiter, & subtiliter satisfacio, & in effectu relicta communi Doctorum sententia immuni, ita Neotericorum argutas rationes, & fundamenta elido, vt ipsorum placita placere cuique, vel mediocriter tantum de iure in structo nullo modo valeant in futurum. Y pues aquella es vna question de las que en materia de vsufructu escriuio Ricciardio, vayase a el, y verase si notô, apuntò, o escriuio el mismo Ricciardio alguna cosa de tantas como el Autor notò, y obseruò nueuamente, d. cap. 1. de vsufructu, en la distincion del vsufructu formal, y causal, que leer solo aquel cap. y cotejarle con Ricciardio, bastarâ, para que el lector vea la verdad de lo que queda dicho. Pariter etiam inquit, quod audiam, quod de eodem Francisco Connano, cap. 27. de vsufructu, num. 16. scriptum reliqui, idque non modo exaudire, sed & hoc loco repetere, siue transcribere, ideo decreui, vt non sine maxima cuiusque admiratione, atque indignatione id fiat. Itaque in summario dicti cap. nu. 12. sic scripsi: Franciscum Connanum, optimè & verè intellexis se istam materiam Et num. 18. in hunc modum adieci: Et Francisci Connani opinio magis probatur. Et num. 16. quo expres sim me arguit, quod Connanum eundem improbauerim, quem laudaui, & sequutus sum, ita scriptum apparet: Cuius rei rationem eleganter explicant Franciscus Connanus, & Hotmanus. Inquit deinde, & me non leuiter notat, quod cap. 28. de vsufructu, num. 28. & 29. eundem Connanum improbaui: id quod non efficeret, si me eo in loco prælegis set, quo neces sariò, & verè, atque ideò Connanum improbo, quod ipse ausus fuerit securè, atque expres sim improbare decisionem Iustiniani in l. cum antiquitas, C. de vsufructu, quam confirmat, & sequitur Regia lex 27. titulo 31. par. 3. De manera, que con su subtileza, y ingenio quiso Connano des hazer la decision de vn texto expres so (que no pude sufrir iustamente) y consiguientemente la quiere deshazer, y la ley de la partida tambien, quien me nota, y calumnia desto: y no aduierte, que en el c. 22. num. 4. eundem Connanum laudaui, & mihi semper eruditis simum profes sus sum. Prætereà: & de Aretino, & Socino inquit, quod[sect. 31] audiam, quod scripsi cap. 12. de vsufructu, num. 32. 33. & 37. & cap. 25. num. 4. quo loco (vt ibi videbitur) nec de Aretino, nec de Socino vllam ego mentionem facio, sed in alio proposito sum præfato num. 4. Eosdem autem commemoraui d. cap. 12. num. 32. & 33. & 37. & verè nihil de ipsis ibidem scriptum inuenio, quod mihi imputare Cæuallos potuerit, nec quouis modo tantorum Authorum authoritati detrahere; sed apparet dumtaxat, me eorundem opinionem quandam non probas se, imò & illam refutas se, vt probarem, & defenderem contrariam omnino sententiam, quæ fuit Innocentij, Baldi, Ca strensis, Romani, & Ripæ, eiusdem etiam Socini alio in loco, & aliorum quamplurimorum Authorum. quos Antonius Gomezius, & Antonius de Leon ibi relati conges serunt, & secuti sunt. Et pro Innocentio, Baldo, & sequacibus sunt adeò vrgentia iura vt ab eis recedi non potuerit, nec similium Authorum sequaces vllo modo argui. Alio etiam loco, non in relato suprà a Cæuallos, Aretinum iterum improbaui, siue sententiam eius secutus non fui, hoc est cap. 9. de vsufructu, num. 20. & ab eius opinione reces serunt antea Ripa, Alciatus Pinellus, Gras sus, & Dueñ. ibidem relati; ego etiam pariter reces si, & contra eum fundamenta concludentia consideraui, & adduxi Bartoli theoricam, & doctrinam omnino contrariam Aretino, atque Bart. eundem probaui, vt ibidem constat, num. 19. Sed & de Philippo Corneo dicit Cæuallos, quod[sect. 32] audiam scriptum à me cap. 30. num. 50. quò loci vere nihil contra eum scripsi, ipsum tamen in articulo de quo agebatur ideo dereliqui, nec secutus sum, vt communem Interpretum sententiam probarem, & defenderem, prout ibi feci, & Menochij locum adduxi, quo ante me, Corneum improbauit, sed intacta reliquit nonnulla, quæ ibidem scripsi, & Bartoli di stinctionem pro eisdem ponderaui, vt à Corneo recederem. Vlterius Cæuallos ipse inquit, quod audiam,[sect. 33] quod cap. 18. de vsufructu, num. 12. de Federico de Senis, de Socino, & de Bertrando scripsi; idque & audio, & video, & inuenio me Authores præfatos improbas se, quoniam ipsorum opinio erat omnino contraria communi, & receptæ sententiæ, contraria quoque & alteri permultorum opinioni, quæ à communi differt in eo articulo, de quo ibi agitur. Adduxi autem contra Authores eosdem, & pro Communi, Alexandri consilium in terminis, qui expressè tenet opinionem contrariam, quam, & cum aliis tenuit Pinellus ibi relatus. Hæc qui non vidit, nec con siderauit, quam iniquè & indigné de me querelam proponat, vnusquisque diiudicet. Inquit similiter, quod audiam scriptum à me[sect. 34] cap. 11. de vsufructu, num. 17. contra Cuiacium, y pido al lector, que en este lugar en que me cita Zauallos, para calumniarme, me lea originalmente, porque esto y tan lexos de improbar à Cuiacio (a quien el dize que imprueuo) que le aprueuo expres samente, y en el sumario d.n. 17. digo as si: Cuiacium, lectura, intellectu, & resolutione huius materiæ, alios antecellere. Et num. 18. sic scribo: Cuiacij interpretatio ad textum in l. 4. ff. de seruitutibus: relata, & probata per authorem. De manera que consorme a esto, el no me veia, ni leia, sino anduuo por los indices, y en hallando que de algun Autor hazia mencion, y todos los Autores que hallaua, los iuntaua para hazerme cargo de que imprueuo a los que sigo y defiendo, o no viendo la razon, porque alguna vez imprueuo a algunos Autores, y casi siempre en defensa de las opiniones comunes. Deinde, cap. 12. num. 24. vbi eiusdem Cuiacij obferuationem quandam carpebam, summa ratione, & velut neces sitate adstrictus, id efficere debui, vt ibi videbitur. Ab eius autem opinione recedens, Bart. Aretini, Castrensis, Corrasij, & aliorum Interpretum sententiæ magis acces si, vt ex numeris seqq. dilucidè constat. Denique num. 15. cap. 77. de vsufructu, quò loci expres sim me arguit, & notat Cæuallos, quod Cuiacium ipsum improbauerim, communem omnium Doctorum sententiam sequutus, ideò Authorem præfatum improbo, quod contra veris simam, & receptam non modò traditionem, sed etiam contra textum expres sum alloquutus fuerit. Quod etiam si Cæuallos vidis set, me nulla pos set nota afficere. Deinde inquit etiam Cæuallos, quod audiam,[sect. 35] quod de Floriano de Sancto Petro, cap. 2. de vsufructu, num. 3. scriptum reliqui. Et vere loco prædicto nihil scripsi, quod audire debeam, aut præfatus Author mihi iustè imputare potuerit: retuli tamen singularem quandam Floriani opinionem, quæ est directò communi Interpretum sententiæ contraria; & defendi communem opinionem constanter, quæ originaliter fuit sententia, & opinio Bartoli, prout Bartolum ipsum retuli, & sequutus sum in addit. ad Commentaria ipsa de vsufructu, additione tertia. Bartolum quoque in effectu, atque eius vestigia[sect. 36] sequutus, refutaui, aut minimè probaui Ripæ sententiam, cap. 70. de vsufructu, num. 31. de quo etiam Cæuallos me arguit; nec aduertit ante me Ripam eundem improbas se Authores octo à me citatos ibi, vt n. 33. nouè animaduerto, & cum Communi remaneo contra Ripam. Similiter, & Bartoli sententiam probaui, & con[sect. 37] stanter defendi cap. 13. de vsufructu, num. 6. quæ est fere ab omnibus communiter recepta, vt constat ex multis relatis à me in principio illius capitis atque n. 5. Vdalricum verò Zasium ideo improbaui, quod ipse iniustè non modò, sed etiam contra rectam, atque strictam iuris rationem, Bartolum impugnauerit, & securè refutare contenderit. Prætereà, & de Ioanne Sichardo inquit Cæuallos,[sect. 38] quod audiam, quod scripsi cap. 7. de vsufructu, num. 25. quò loci duntaxat dixi Sichardi sententiam mihi non placere; non aliud verbum contra illum protuli. Dixi etiam expres sim, quare mihi non placuerit, hoc est, quod in casu de quo ibi agitur, qualitatem quandam, & circunstantiam requirit, quam communis Interpretum sententia nec requirit, nec existimat neces sariam es se: sic ego tueor ibidem communem opinionem, aut saltem aliam quoque communem multorum Authorum seruandam, & sequendam fore as sero, nec singulari vnius Authoris traditioni accedo, quod mihi exclamatione imputare non absque iniuria, & malitia maxima fieri potuit, vt de se patet apertè. Singularem pariter Martini Monter à Cueua[sect. 39] opinionem quoad diuisionem fructuum inter hæ redes vltimi maioratus pos ses soris, & eiusdem succes sorem cap. 80. de vsufructu, num. 16. improbaui. Et sequutus sum communem sententiam, quæ Didaci Couarruuias, Costæ, Ludouici Molinæ, & aliorum grauis simorum Authorum fuit, & de hoc etiam me norans Cæuallos ipse, quanto errore lapsus fuerit, re ipsa, & veritate demonstratur. Sed & de Petro Paulo Paris. & Paulo de Monte[sect. 40] pico inquit etiam, quod audiam, quod scripsi cap. 17. de vsufructu. num. 27. & verè loco præfato dixi dumtaxat, horum Authorum opinionem improbas se Borgninum Caualcanum, & Achillin. Pedrocham, pro quibus (vltra ab eisdem dicta) iura nonnulla, & Ferdinan. Vasquez, Menchac. locum ponderaui, & communem sententiam magis probaui. Capit, etiam 25. num. 20. quo loco arguit etiam me Cæuallos, quod contra eundem Picum scripserim: ostendi duntaxat, Authorem illum deceptum fuis se in allegatione textus cuiusdam contra Communem, & eandem Communem defendi con stanter. Rursus & inquit, quod audiam, quod de Ioanne[sect. 41] Cephalo, cap 20. de vsufructu, num. 18. scriptum reliqui: & quidem sequutus sum eo loco Angeli, & Al berici opinionem, quæ est in effectu opinio communis, & per iura expres sa probatur, recipitùrque, & defenditur à Modern. Paris. & Antonio Galeatio Maluas sia. Inde neces sariò duxi notandum, deceptum Cephalum, qui contra communem, & iura præ fata tenuit contrarium, vt ibi videbitur. Similiter cap. 4. de vsufructu, num. 8. vbi etiam inquit Cæuallos, quod audiam, quod de ipso Cephalo scripsi, inueniet lector errore manifesto lapsum Cæ uallos eundem, ob ipsummet vitium nusquam me legendi: ibidem namque communem omnium sententiam sequutus, nouè animaduertebam, deceptum Cephalum in opinione quadam singulari contra communem, vt ibi constabit. De Ioanne quoque Vincentio Hondedeo, inquit[sect. 42] Cæuallos, quod audiam, quod scripsi cap. 79. nu. 14. de vsufructu: & verè eo loco Hondedeum notaui, quod in resolutione quæ stionis, quæ agitabatur, diminutè loqueretur, aut eam non explicas set cum omnibus qualitatibus, & circunstantiis, quas petit, & requirit; quod etsi nouiter obseruauerim, adduxi pro me communem quandam opinionem, quam sequor, retuli etiam Doct. Nauarrum. D. Franciscum Sarmientum, D. Barbosam, & D. Ioannem Gutierrez, qui expressè placitum meum adiuuant, & in illo articulo requirunt id, quod Hondedeus non exprimit, aut non aduertit; quem tamen Authorem aliàs valde eruditum, & in suis scriptis diligentem, non semel notaui. Deinde, & de Ioanne Parladorio inquit, quod[sect. 43] audiam, quod scripsi, cap. 75. de vsufructu, ex num. 10. cum seqq. quò loci contra Authorem hunc nihil à me scriptum inuenio, eundem tamen ideo notaui, nec sequutus sum, quod in articulo de quo ibi agitur, communes omnium Scribentium traditiones, atque resolutiones nouis quibusdam fundamentis, & rationibus impugnauit. Ego verò qui eisdem communibus magis accedo & ipsas nouè explico, nouè etiam obseruo quamplurima, quæ tunc vsque sic explicata, & obseruata non fuerant, ex ipsis tamen communibus, atque ex iure deducuntur; Parladorium idcirco atque iustè carpebam, quod ab eis reces serit, vt ibi constabit. Ipsum tamen Parladorium & Cæuallus notauit, atque refutauit 3. hac parte communium, q. 80. n. 38. opinionem illius. De Azeuedo etiam inquit, quod audiam à me[sect. 44] scriptum cap. 2. de vsufructu, num. 48. quo numero de Azeuedo nihil scripsi: cæterum num. 67. nouè animaduerto, ipsum deceptum in opinione quadam singulari, quam tenuit contra communem obseruationem permultorum, quos ibidem retuli num. 65. & maximè contra Imolam, Florianum, Corneum, Ioannem de Garronibus, & Palacios Rubios, qui verius se habuerunt in articulo illo, vt dilucidè ibidem ostendi. Ipse autem Cæuallos tribus in locis Azeuedum notat, atque eius opiniones refutat 3. hac parte communium, quæ st. 762. n. 56. q. 808. n. 50. q. 815. num. 17. Denique & me notat & arguit, quod D. Spino,[sect. 45] Mendez de Castro, Caualcanum, & Morlam nonnullis in locis improbauerim, & inquit, quod audiam contra eos à me scriptum, contra quos verè nihil scripsi, imò nec improbo aliquando (vt ipse malè profes sus est) aliquando verò non potui non improbare, & aliorum sententias recipere, vt ibidem latiùs apparet. Ipse autem Cæuallos 3. hac parte communium, quæ st. 779. num. 6. de. D. Spino verba sequentia profert. Espino parum diligenter quæ stionem examinauit, nec eruditè resoluit. Incautè etiam loquutum Cæuallum eundem dixit D. Felicianus de Solis, vt ipse refert 3. hac parte communium, quæ st 847. num. 7. nec ideo prouocatus est, sicut ex verbis à me dictis. De quibus & me si vindictam æqualem sumere intendis set, nec ita temerè & malitiosè proces sis set, vin dictam equidem sumeret, aut sibi satisfaceret æqualiter, si suarum Communium loco aliquo diceret duntaxat, me in aliquo dubio, aut quæ stione, perfectè & accuratè fatis non proces sis se, aut minus perfectè, vel imperfectè me habuis se, quod de ipso ego tantum dixi, & alia consultò prætermisi, vt suprà notaui. Aliter autem atque ita id efficit, vt eru[sect. 47] ditis simus s æpè Viros, magnò sque iuris Interpretos commentaria à se non mediocri studio & labore confecta, typis mandare, nec publicè edere voluis se, ne inuidi, aut ignorantis, siue ea non percipientis iudicio scripta sua subiicerentur, summa ratione mihi suadeam. Similiter etiam & notanda sin[sect. 48] gularia quædam diui Hieronymi ad Celantiam de institutione matris familias, verba, inquit namque in hunc modum: Eo fit, vt qui adulari nescit, aut inuidus, aut superbus putetur. Est sanè grande & subtile artificium laudare alterum in commendationem sui; & decipiendo, animum sibi obligare decepti: quódque hoc maximè vitio agi solet, fictas laudes certo pretio vendere. Quæ hæc tanta est leuitas animi, quæ tanta vanitas, relicta propria conscientia, alienam opinionem sequi, & quidem fictam atque simulatam. Subiicit tandem Cæuallos ipse d. quæ st. 749. num.[sect. 49] 75. vt sua scripta, & communium contra communes congeriem laudet, atque extollat, quod nec titulum, nec tractatum inueniemus de communibus opinionibus adinuicem contrariis: in quo equidem nollem notam aliquam adiicere, sed rem hanc silentio prætermittere, sicut aliquando prætermisi, & non modò in commentariis de vsufructu, sed & in libro 2. controuersiarum iuris, hoc quoque lib. 3. tacueram, & tacerem, nisi 3. hæc communium pars ad manus meas, ipso equidem iam absoluto peruenis set, & superiora legis sem. Verum autem qui profitentur, & Interpretum omnium iuris notitiam, atque as siduum lecturam habent, viderint melius, & diiudicauerint, an plena volumina extent communium opinionum adinuicem aduersantium. Quis namque hactenus communium aggregationem, & tractatum suscepit, qui relata in articulo, aut dubio de quo agitur communi Interpretum sententia, contrariam statim aliorum opinionem non attulis set Antonius ille Gabriel, & cæteri qui cum eo aggregantur communesque ediderunt, an aliquando id omiserint, an etiam qui plenos tractatus diuerfarum materiarum con fecerunt (de quibus tot extant simul iuncta volumina) aliquando in vnoquoque articulo, aut quæ stione excitata, non modò) duas communes contrarias, sed & plures inuicem aduersantes, aut diuersas sententias desierint recitare, ipsi pariter diiudicent. Nec ideo intenderem præfati Authoris labori in aliquo detrahere, nec etiam laborem eundem inanem vllo modo dicere, sed duntaxat suaderi Authorem ipsum (quod nullus negabit) difficilius[sect. 50] equidem es se, quæ stiones decem accurata & stricta iuris ratione, atque disputatione, & absque trans cribendi vitio peragere, eatenus ab aliis scripta congerere, & omnium quæ in proposito antea dicta fuerant, notas, & obseruationes veras adiicere, ac denique subtilitate, nouitate, & ingenio eas absoluere, quàm communium contra communes mille recitationem, & relationem suscipere; vtpote cum si viginti iuris Interpretes ex Recentioribus iunxeris, ex vnoquoque quamplurimas quæ stiones accuratè disputatas, & tunc vsque Scribentes omnes conge stos, & inde consequenter communes contra communes quamplures facile deduxeris, imò integre, & absque alio labore quàm transcribendi, ex Recentiori aliquo vnamquamque elicies, nec aliam quàm scribendi curam habebis. Quæ namque in iure quæ stio est, qui articulus, aut dubium excitatur, in quo statim Doctorum contrarietatem, atque diuersitatem maximam non inuenias; exemplo sunt vltima rum voluntatum, contractuum, rerum, personarum, cæterorúmque materiæ, cuiusuis generis illæ sint; in eis namque plenis simi sunt tractatus, & nouis simorum scripta, rerum omnium congerie exornata, vt alio quàm transcribendi labore opus non sit (vt dixi) si duntaxat recensere, & aggregare communes contra communes intentio, & finis fuerit, imò & iura, & rationes pro vna, & altera parte deduci valebunt ex eisdem, atque vniuscuiusque capitis, siue quæ stionis, aut communis omnia neces saria simul iuncta transcribi, & plura volumina communium confici. Et de his hactenus, quæ absoluenda, atque circunscribenda Diui Bernardi in libro de conscien[sect. 51] tia, cap. 2. loco quodam duximus, vbi inquit notabiliter, vt institutum huius capitis perficiam: Vnicuique liber propria conscientia est, & ad hunc librum emendandum & corrigendum, omnes alij scripti sunt, per hunc Dominus cum ex hac vita vnusquisque disces serit, rationem accipiet, an bene, an malè ges serit. # 21 CAPVT XXI. Ad Titulum, ff. ad S.C. Turpilianum, & de calumniatoribus, in Decretalibus. Vbi nonnullis de calumniatoris crimine (quod graue est) breuiter commemoratis, aliisque omis sis consultò, ne transcribantur; id præcipuè intenditur (quod in vsu forensi controuertitur s æpè, & dilucidè satis explicatum non est) vtrum calumniator etiam præ sumptus, is scilicet, qui vel accusationem non probauit, vel ab ea destitit, teneatur ad damna, expensas, & interes se: & ibidem Bartoli sententia (quæ in puncto iuris veris sima est, quicquid de consuetudine contra ipsum alij enuntiauerint) constanter, ac ita defenditur, vt omnino debeat obseruari, prout hic explicatur. SVMMARIVM. -  1 Accusatores temerarij, aut præuaricantur, aut tergiuersantur, aut calumniantur. -  2 Præuaricator, vnde, & quis dicatur remis siuè. -  3 Tergiuersator, quis dicatur, & vnde, & de pœnis eius, remis siuè. -  4 Calumniatores appellantur, qui falsa crimina intendunt. -  5 Idque eo ipso præ sumitur, quòd intentatum crimen non probauerint. -  6 Vt pos sint de calumnia sine aliis indiciis condemnari, & num. 9. -  7 Et ratio vera, ac communis redditur. -  8 Calumnia duplex, vera scilicet, & praesumpta, & vtriusque exemplum proponitur. -  9 Calumniator nedum verus, sed etiam præ sumptus de calumnia punitur. -  10 Calumniatoris crimen graue es se, & varias pœnas pro eo impositas. -  11 Regulariter tamen pœnâ arbitrariâ puniri. Idque tam in vera, quàm in præ sumpta calumnia; numero sequenti. -  12 Quoniam talionis pœna ab aula hodie reces sit omnino, de generali consuetudine. -  13 A calumnia excusure causas nonnullas, tam in ciuili, quàm in criminali. Modò probentur, quoniam non præ sumuntur. -  14 Succumbens in criminalibus, vtrum debeat in expensis condemnari, sicut in ciuilibus; & n. seq. Quod debeat, & sic affirmatiua pars probata per Bartol. quem sequuntur Authores innumeri hîc relati. -  15 Et pro sententia ipsius adducta iura nonnulla. -  16 Lex etiam quædam partitæ, nouiter ponderata per Authorem. -  17 Rationes quoque vrgentis simæ expenduntur. -  18 Et Iulij Clari fundamentum, aut ratio præcipua contra Bartolum, diluitur concludenter; & num. seq. -  19 Improbatur etiam eorum sententia, qui contra Bartolum in præfato articulo scripserunt. -  20 A calumnia, & eius pœna licèt causa iusta excu set, non tamen excusat ab expensis, & earum condemnatione, ex sententia quorundam. -  21 Contra verò ex sententia Prosperi Farinacij, quæ ab Authore probatur. -  22 Et per ipsum nouiter adnotantur nonnulla, quibus magis ipsa corroboratur, ac explicatur per totum numerum, & sequent. -  23 Et lex quadam Partitæ nouiter declaratur. -  24 Ac demum, boni, & discreti Iudicis arbitrium in proposito commendatur. -  25 Iustam causam non excusare accusatorem, quin pos sitipse actione iniuriarum conueniri ex sententia quorundam. -  26 Contrà ex veriori sententia, qua ab Authore probatur. -  27 Et pro ea singulariter, & nouè expenditur text. in §. sed non vtique, l. primæ, ff. ad Turpilian. PRo dilucida huius capitis explicatio[sect. 1] ne constituenda erunt nonnulla, antequam ad præcipuam eiusdem quæ stionem (quæ de expensis est) deueniamus, verè namque prætermitti illa non non pos sunt, siue eademmet quæ stio non ita distinctè, & dilucidè (vt neces se est) explicari, si ipsa non præmittantur. Ac primum quidem constituendum duxi, quod accusatores temerarij, præuaricantur, aut tergiuersantur, aut calumniantur, l. 1. ff. ad S.C. Turpilia[sect. 2] num. Præuaricator, vnde, & quis dicatur, & de pœ nis eius, ex eadem l. 1. §. præuaricatorem, cum seq. colligitur, & post infinitos alios Authores explicant plena manu Iacobus Menoch. de arbitrariis, lib. 2. casu 223. Ioseph. Mascard. tom. 1. de probationibus, conclusio. 322. Prosper Farinac, criminalium lib. 2. tit. 1. quæ st 4. num. 14. cum sequentib. vsque ad numer. 20. & vltra relatos ab eo Ioannes Philipp, in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. ad S.C. Turpilianum fol. 400. Sebastian. Næuius nouis sime, select. iur. ad eundem titulum, §. præuaricatorem, cum seq. folio mihi 345. tergiuersator similiter, vnde, & quis dicatur,[sect. 3] ac de pœnis, ex eadem l. prima, ff. ad Turpilianum colligitur, & explicant latè post: alios multos Tiberius Decianus, criminalium libro tertio, capite 35. & lib. nono, capit. 40. Petrus Gregorius, in Syntagmate iuris lib. 32. capit. 22. & sequent. Prosper. Farinacius, lib. 1. criminal. quæ st. 7. & quæst 10. ex num. 14. Ioannes Philippus, ad dict. tit. ff. ad Turpilian. & ibidem nouis sime Sebastianus Næuius, ex § si quis, cum sequen[sect. 4] tib. Calumniatores autem (quod ad nos attinet) appellantur, qui falsa crimina intendunt, per textum. in eadem l. prima. §. calumniari, ff. ad Turpilian. vbi Bartol. & Doctores communiter, cap. notandum, quæ stione tertia, Ioannes Philippus in eodem loco relato supra, fol. 400. in principio, Sebastianus Næuius eodem in loco, atque in dict. l. prima, & §. calumniari, & §. calumniatoribus, folio mihi 345. Prosper. Farinac. lib. 1. quæ st, 16. ex numero 14. cum sequentib. Hippolyt. Riminald, in consilio. 303. in principio, & per totum, lib. 3. Iacob. Menoch de arbitrariis, libr. 2. casu 321. num. 1. & n. 2. calumniati quid ex Laurent. Valla, Hieronymus Teutler. volumine 1. disput. in pandect. disput. 10. thesi final. Ioannes Baptist. Vveber. dist.[sect. 5] Bartoli 680. Idque eo ipso præ sumitur, quod intentatum crimen non probauerint. Et ideo Iudex in. dubio illum calumniatorem es se iudicauerit, qui accusationem quam intendit, non probauit, si quidem extat contra eum iuris præ sumptio, ita Barto lus, ini. prima, in princ. numer. 7. ff. ad Turpilian. Angel. Felin. Craueta, Petr. Benintendus, & Iulius Clarus, quos refert, & ita resoluit Menochius dicto casu 321. num. 4. & duob. sequentib. Glos sa, Bartol. Baldus, Abbas, Felinus, Craueta, & Iulius Clarus, cum quibus sic etiam Iosephus Mascar, de probationibus, lib. 1. conclusione 244. num. 1. vbi de communi omnium sententia fidem facit, & inquit numer. secundo, post Glos sam, Abbatem, & Benintend. quod de calumnia sine aliis indiciis potest puniri accusans, si defecerit in probatione. Bos sius in tit. de præuaricatorib. & calumniatoribus, num. 7. & 8. & clarè Prosper Farinarius criminalium libro primo, quæ st dicta 16. num. 11. Ioannes Baptist. Vveber. præcitata distinction. 680. Sebastianus Næuius ad tit. ad S.C. Turpilianum. §. calumniari, Ioannes Philippus, iu summa vtrius que iuris, ad eundem tit. & melius ad tit. de calumn. in decretal, fol. mihi 469. qui pro eadem sententia (scilicèt quod calumnia præ sumatur eo ipso, quod intentatum crimen non probatur) citat text in cap.[sect. 6] 2. illius tituli. Et reddit rationem communem, & veram, quia cum is, qui alium ad indicium prouocat, probationes suas paratas habere debeat, l. qui accusare 4. C. de edendo, si probatione defecerit, videtur sine causa, idest calumniosè litem mouis se: Petrus Gregorius, in Syntagmate iuris, lib. 32. capit. 20. fol. 499. in illis verbis: Accedunt & ad calumniam alij, qui non probant, quod intendunt. Verè igitur calumnia præfata ex defectu probationis resultans, præ sumpta appellatur communiter à Scribentibus nostris, & iuris vtriusque Interpretibus. Verè etiam ab eisdem, & placito communi ob[sect. 7] seruatum est, quod duplex est calumnia, vera scilicèt, & præ sumpta. Vera calumnia dicitur, quando quis sciens, aut scire debens aliquem innocentem, proponit contra eum accusationem, aut querelam Præ sumpta autem calumnia est, quando accusator (vt dixi) crimen obiectum, vel quod intendit, non probat, vel quando post cœptum iudicium, accu sationémque institutam, ab ipsa desistit; nam his casibus præ sumitur calumniari (vt dictum fuit supra) & ita expres sim distinxit Iulius Clarus, lib. 5. § finali, quæ st. sexagesimasecunda, num. 4. in versic. pro resolutione, & ita tenuis se Scribentes antiquos communiter ex Saliceto notauit, & ita pariter di stinxit Gregorius Lopez, (quem nullus citat) in l. 5. tit. primo, partita 7. verbo: tal malicia. Hippolytus Riminaldus, qui Iulium Clarum refert in con silio 303. num. decimo, & vndecimo, libr. Tertio, Mascardus, dicta conclusione 254. numero quadrage simo, & apertè præ sentiunt, Iacobus Menochius, Petrus Gregorius, Ioannes Philippus, Seba stianus Næuius, Ioannes Baptist. Vveber. & cæteri relati suprà. Prosper. Farinarius, lib. 1. dicta quæ st. decimasexta, numero decimo, & vndecimo, vbi vtitur expres sim distinctione præfata veri, & præ sumpti calumniatoris, pro qua miror equidem non expendis se relatos Authores text. velut expres sum in dicta l. prima, ff. ad Turpilianum, nam dum dixit, quod calumniatores appellantur, qui falsa crimina intendunt, subdit statim, quod non protinus calumniari videtur, aut dicitur, qui in probatione defecit, sed præ sumitur tantum , ac ideo calumniæ in contrarium , & pro accusatore probatio as sumitur, & res relinquitur inquisitioni Iudicis, qui causa cognitione præhabita, fortas sis pro eodem accusatore inueniet talia, quæ eundem excusent, & calumniæ præ sumptionem ex defectu probationis euenientem elidant, vt satis claré eodem in textu innuitur. Vbi postmodum dicitur, quod si iudex accusatorem in euidenti calumnia deprehenderit, & sic agitur de vera calumnia, quæ nulla ratione, nec causa excu sari, vel iustificari potest. Et de eadem agitur in dicta l. quinta, tit. primo, part. 7. subiicit deinde Farinacius eadem quæ st. 16. num. 10. & 11. Et post infinitos[sect. 9] alios Authores rectis simè probat, de calumnia, nedum verum calumniatorem, sed etiam præ sumptum, qui in probationibus defecit, vel ab ea destitit, pos se condemnari, per textum in l. prima, §. 1. C. de Aduocatis diuers. indic. per Glos sas etiam, Bart. Ho stiens. Præpositum, Angelum, Felinum, Crauetam, Hieronym. Cucchal. Aufrerium, Capel. Tholof. Salicet. Benintendum, Bernardum Diaz, Grammaticum Marsil. Conrad. Abbat. Alex. Villalob. Bos sium, Iulium Clarum, Mascardum, Menochium, Gigant, & alios ibi relatos. Et vltra eum idipsum firmauit apertè Gregorius Lopez, in dicta l. quinta, part. dicto verbo, la tal malicia. Petrus Gregorius, dicto cap. vigesimo, in principio, & iterum numer. septimo, Baiardus, in addition, ad dictam quæ stionem 62. Iulij Clari, numero 32. & 35. Ioannes Philippus, ad dictum titulum, ad Turpilianum, & ad titulum de calumniatoribus, in Decretalibus, in principio, iuncto versic. sin in euidenti. Nec excluditur præfata communis sententia (quod vltra omnes animaduertitur) ex deci sione dictæ l. primæ, ff. ad Turpilianum: Nam & si dixerit, quod Iudex eum, quem in euidenti, & sic in vera calumnia deprehenderit, legitima pœna coërcebit, non tamen denegat, quin etiam legitimam pœ nam ei irrogare valeat, quem in præ sumpta calumnia deprehendat, imò id efficiendi potestatem concedit apertè Iudici, quatenus eidem caus æ cognitionem & rei inquisitionem relinquit, quando crimen obiectum non probatur, ac etiam in præ sumpta calumnia, siquidem subdit, quod non protinus calumniari videtur, qui crimen obiectum non probat, sed quod Iudicis inquisitioni, & arbitrio id relinquitur: & consequenter conceditur eidem damnandi præ sumptum calumniatorem facultas, sicut & absoluendi , si iustas excusationis causas repererit, quod ibi exprimitur. Remanet ergo, præ sumptum quoque calumniatorem pos se condemnari, ac sine alijs indiciis equidem, vt ex communi Mascard. post relatos suprà, num. 6. obseruauit. Idipsum autem, vt dilucidè magis, & apertiùs[sect. 10] explicetur, reuocare in memoriam, atque obseruare neces sarium erit, calumniatoris crimen graue es se, & varias pœnas pro eo impositas, sicuti Farinacius ipse post multos alios Authores latiùs explicat, & prosequitur libro primo, dicta quæ stione decimasexta, ex numero primo, vsque ad numerum octauum, & numerum vndecimum, cum sequentibus, ad quem lectorem remitto, quoniam transcribendi vitium semper abhorreo. Regulariter tamen pœna arbi[sect. 11] traria puniri, ita vt Iudex iuxta obiecti criminis, & accusatoris qualitates, aliásque debitas circun stuntias, & rationes id arbitrari, & definiri de iure debeat. Quod Menochius, Bos sius, & Clarus relati, & sequuti per Farinacium vbi supra, n. quinto, & sequentibus (vbi ex profes so declarat) rectè animaduertunt Gregorius quoque Lopez eruditè resoluit in dicta l. quinta, partitæ, verbo, la tal malicia, Nec ob decisionem eiusdem legis tolli arbitrium, siue arbitrandi facultatem Iudici, claré præ sentit, dum arbitrio eius totam hanc rem relinquit, quamuis non ita expres sim animaduertat: Petrus etiam Gregorius, vbi supra, Didacus Couarruuias libro secundo variarum, capite nono, numero primo, Doctor Paz, in praxi, quinta parte, primi tom. capit. 3. §. 7. n. 54. fol. mihi 159. Sebastian. Næuius nouis simè, ad dict. tit. ad Turpilianum. n. 10. & 11. & 14. vbi Iureconsultorum verba repetit, & conclusiones elicit breuiter in materia, quod calumniatores lege Rhemia puniuntur, & magis ex Iudicis cognitione, & arbitrio, quam ex probationis desectu deprehenduntur. Facti etiam quæ stio, quod est in arbitrio indicantis, pœnæ verò persecutio legis authoritati reseruatur, vt exprimit textus, in §. calum. dict. l. primæ, ad Turpil. Ioannes Philippus, ad dict. tit. de calum. vbi etiam Iureconsultorum verba transcribit, & disquisitionem calumniæ Iudicis cognitione totam dependere obseruat, deberèque illum de accu satoris consilio quærerere, qua scilicet mente, & animo ad accusationem proces serit, ex eisdem Iure consultis reperit; & secundum hæc, sic etiam in vera calumnia, aut vero calumniatore pœna arbitraria non excluditur, & totum hoc Iudicis arbitrio relinquitur[sect. 12] Quoniam talionis pœna ab aula hodie reces sit omnino, de generali consuetudine, prout as serit Farinacius, & permultos Authores in id congerit. lib. 1. d. quæ st. 16. num. 4. vbi lector videbit, quamuis aliquando pos sit propter grauitatem, & atrocitatem criminis locum habere. vt ibidem ostendit; nec dis sentit Gregorius Lopez, in loco relato suprà; quanto magis in calumnia præ sumpta, arbitraria es se debebit pœ na, & totum id Iudicis arbitrio relinqui? In quo vnanimiter omnes conueniunt, & pœna arbitraria præ sumptum calumniatorem puniunt, sicuti expres sim dixit Gregorius Lopez, dicto verbo, la tal malicia, & concludit Farinacius post alios, vbi suprà n. 5. Imò & á calumnia, eiúsque pœna eundem ca[sect. 13] lumniatorem præ sumptum excusant propter cau sas iustas nonnullas, quæ etiam Iudicis arbitrio remittuntur, an scilicèt iustæ sint, necne, iusta namque causa excusat à calumnia tam in ciuili, quàm in criminali causa, modo probetur; quoniam non præ sumitur. prout hæc omnia post Bos sium, Iulium Clarum, Mascardum, Marsilium, Crauetam, Benintendum, Menochium, & alios quamplurimos obseruauit, & latè comprobauit Prosperus Farinacius, lib. 1. d. quæ st. 17. ex num. 33. Vsque ad numer. 70. qui erit videndus omnino, congerit enim ex profes so omnia in proposito neces saria, & causas illas iustas repetit, quas Menochius ante ipsum latè recensuit. Et vltra eum eodem in placito fuerunt Petrus Gregorius, l. 32. dicto capit. 20. Ioannes Philippus, ad dictum tit. de calumn. Sebastianus Næuius, ad dict. tit. ad Turpilianum, num. 15. & 17. Baiardus, in addition. ad quæ st. prædictam 62. Iulij Clari, Et hactenus de prima ob seruatione, aut primo præmis so, ex quo (vt vides) tituli illi ad Senat. Consult. Turpilianum, ff. & de calumniatoribus, in Decretalibus, exornantur, atque enucleantur in aliquibus, in cæteris verò scienter consultoque alia prætermittuntur, quoniam á præcitatis Authoribus suscipiuntur, & longa serie traduntur. Secundò deinde, & principaliter constituo, du[sect. 14] bium maximum es se, an quemadmodum calumniatores, qui salsa crimina intendunt, ex iustis illis cau sis á præfatis Authoribus commemoratis, & á Iureconsultis ipsis in consideratione habitis in §. sed non vtiquè, dictæ l. primæ, ff. ad Turpilianum, liberantur, atque excusantur; ita quoque, & ab expensis, earumque refectione, aut præ statione liberentur. Quod dubium antequam absoluatur, inquirendum erit, an. simpliciter loquendo, nec iustam aliquam causam considerando, siue iusta accusandi causa non probata, regulariterve succumbens in causa criminali debeat in expensis condemnari, & consequenter vtrum in criminalibus, sicut in ciuilibus victus victori in expensis condemnetur. Et quidem communis noster preceptor Barto lus, & iuris ciuilis Interpres insignis, in authent. de mandatis Principum. & deinde, numero 3. & in l. prima, in principio, circa finem, ff. ad Turpilianum, partem affirmatiuam sustinuit, & profes sus est teneri communiter, quod in criminalibus ille qui succubuit in causa, debeat in expensis condemnari. Et Bartolum refert Socinus iunior, in consilio 36. numero 14. lib. 2. hanc etiam opinionem dicit es se communem Aretinus, in cap. accedens, numero 13. de accusationibus. Quem refert Nicellus, in concord. Glos. cap. 47. idémque tenent Gratus, & Cardinalis Alexander, qui dicit, quod de iure Canonico ita communiter tenetur, Angelus Aretinu, Albericus, practica Conradi. Apostil. ad Angelum Marsilius, Bernardus Diaz, Viuius, Albanus, Padill. & Didac. Couar. quos retulit, licèt ipse contra Bartolum tenuerit (vt statim dicetur) Iulius Clarus, libro 5. §. final. Quæ stione 62. num. 4. & eosdem cumulauit Marsilius, in practica criminali, §. superest, in prima columna, & in l. patre, vel marito, numero 27. ff. de quæ stionibus, qui firmat hanc es se communem opinionem, & ab ea non es se recedendum. Cumulauit etiam eosdem Authores, Catald. etiam, Capel. Tholosanam, Augustin. de Arismin. & Hieronymum Cucadon. & Abbatem, Hippolytus Riminaldus, in consilio 303. numero quinto, cum sequentibus vsque ad numerum decimum, vbi firmat hanc receptis simam opinionem, & defendit, in criminalibus succumbentem in causa condemnandum es se in expensis reo absoluto. Commemorat etiam Bernardi Diaz Hispani obseruationem in proposito; ille namque dixit, eas impensas soluendas es se reo absoluto, quas verè constiterit expendis se in substituendis procuratoribus loco sui, in euocandis testibus, & ministrandis illis sumptibus itineris, ac in solurionibus Tabellionum, & similium rerum, in quibus certum erit, aliquid eum consumpsis se. Quod idem tenuit Lancelot. Conrad. ibidem relatus: commemorat etiam Hippolyt. ipse Riminaldus Glos sam notabilem in cap. cum dilecti, de dolo, & contumacia, quæ dicit, quod in causa criminali, siue agatur per viam denunciationis, siue accusationis, siue inquisitionis, locum habet condemnatio expensarum. Hanc quoque partem, & opinionem Partoli firmiter renuit Bos sius, in titulo de præuaricatoribus & calumniatoribus, numero 9. folio 405. vbi quod deficiens in probationibus in causa criminali, punitur in expensis, & damnis: & numero decimo. subdit, quod ad condemnandum in expensis non requiritur calumnia, sed sufficit temeritas. Et eo loco nullus Bos sium præcitauit. Alio tamen, hoc est titulo, de accusatione, numero vigesimeseptimo, & vigesimooctauo, fol. mihi 99. Mascard. & Menochius ipsum recensent, ibi autem reliquit Bos sius in hunc modum scriptum: Et ne erres, scias, quod pœna, calumniatoris est propriè pœna, condemnatio verò expensarum, est interes se respectu rei familiaris, non pœna, & ideo calumniator patitur vtramque condemnationem. Subditque sub eodem numero vigesimooctauo: Quis tamen excusabitur à calumnia, & tamen non excusabitur ab expensis, in his enim expensis non sus sicit color querelantis ad eum excusandum sed vbi succumbat etiam propter rei legitimas defensiones, vel penuriam probationum, vel alia causa tenebitur; nisi tamen es set tam magnus color, quod præberet iustam causam litigandi, sicut in ciuilibus, l. properandum, §. sin autem, C. de iudiciis. Et hactenus Bos sius. Sunt quoque eodem in placito condemnationis expensarum contra succumbentem in criminalibus, atque in fortioribus terminis, videlicet, data etiam iusta causa agendi criminaliter; & Abbatis sententia adducuntur Menochius, & Mascardus, ille de arbitrariis, libro secundo, casu 321. numero trigesimoquarto, iste tomo primo de probationibus conclusione 254. numero decimoquinto, eandem denique Bartoli sententiam putat veris simam in puncto iuris, & seruandam in vsu forensi, & praxi, Prosperus Farinacius, criminal, libro primo, dicta quæ stione decimasexta, numero 13. folio mihi 227. & cum ipsa remanet in effectu Baiard. ad d. q. 62. Iulij Clari, n. 36. Verè autem pro hac opinione (quæ erit omnino amplectenda cum occasio se offeret, modò bonus, & discretus Index iuxta obiecti criminis, & accusatorum qualitates, rei defensiones, aliásque debita circunstantias id arbitretur & definiat) & iura extant, & rationes fortis simæ. Ac primum quidem vr[sect. 15] get textus, in l. prima, §. calumniatoribus, iuncto §. quæri pos sit, ff. ad Turpillianum, quem ita simpliciter retulit Farinacius, dicta quæ stione 16. numero 13. nec induxit. Tamen id non probat textus ille vllo modo, quicquid magis legatur, & ponderetur, non enim de expensis agit, nec de alio sermonem instituit, quo expensarum condemnatio deduci valeat, quæ ex temeritate potest etiam iustificari. Sed eo casu, quando Iudex ita fuerit interlocutus: Lucius Titius temerè accusas se videtur. Quod eum calumniatorem pronuntias se non censetur, & in dubio temeritatis verba ad calumniam non referenda, Iurecon sultus exprimit: ex eo autem dumtaxat, ex dictis etiam in alio §. as sumptum prædictum elici claré non potest, nec eò tendit Iureconsultus, vt dilucidè constat ibidem. Marsilius autem, in dicto §. superest, in prima columna, & in dicta l. patre, vel marito, numero 27. ff. de quæ stionibus, pro Bartolo expendit text. illum in versicuIo: Mancipiorum, quæ mortua fuerint æ stimatio debetur. Et vere cum textus ille indicet apertè, quod pars succumbens in criminalibus teneatur ad interes se alteri parti, & teneatur resarcire illi damna, quæ pas sa suit; idem potest (& recta quidem iuris ratione) de expensis in causa criminali factis intelligi, cum discriminis ratio, aut disparitas non subsit, nec interes se aut damna pas sa recuperaret accusatus, si expens æ eidem non soluerentur. Et ita textum illum optime id probare dixit Riminaldus (sed non ita fortiter inducit) dicto consilio 303. numero 5. lib. 3. quò loci, & pro hac parte dicit es se textum pulcherrimum, in l. si postulauerit, §. si reus, ff. ad l. Iuliam, de adulteriis, vbi si serui fuerint accusati, & quæ stionibus subiecti, demúmque absoluti, inquit Vlpian, quod æ stimari per indices lex damnum voluit, siue mortui fuerint, quantæ pecuniæ ante quæ stionem fuerint; & siue viuerent, quantæ pecuniæ damnum in his datum fuerit, factúmve es set. Vnde subdit Riminaldus ipse patere, absoluto reo reficienda es se sua damna, sub quibus indubitanter continentur impens æ per eum factæ. Et ante Riminaldum sic quoque notauit Bartolus in eadem lege, dicens ibi es se quasi casum, quod in criminalibus victus victori debet ad expensas, & alia damna condemnari, sicut in ciuilibus, l. non ignorat, C. de fructibus, & litium expensis. Sed & Bartol. as sumptum atque indu[sect. 16] ctio præfata probatur quoque ex lege quadam Partitæ, quam nullus hactenus ponderauit, l. 5. tit. 1. p. 7. vbi in versiculo: e porque podria acaescer. Agitur de eo qui malitiosè, & per calumniam accusationem instituit, nec illam probauit, quo casu reo absoluto, similitudine supplicij accusatorem puniendum dicitut expres sim, ac statim in hunc modum subiicitur: E demas que peche todos los danos, e menoscabos que le viuieren por esta razon. Quibus in verbis ponderari debet verbum illud, todos, quod de sui natura cum omnia comprehendat, atque includat, & nihil excludat, l. Iulianus, cum vulgatis, ff. de legatis 3. expensas quoque litis comprehendit absque dubio, aliàs todos los danos, emenoscabos, non resarcirentur ; quod es set contra verba expres sa, & claram intentionem illius legis, cum ex erogatione, atque expensarum præ statione maxima damna incurrat accusatus. Quocirca Bartoli opinionem dixit etiam veris simam Antonius The saurus, libro singular. quæ st. forens quæ st. 45. n. 3. & pro ea es se text. ad literam, in c. accedens, de accusat. in fine. Ratione quoque pariter eadem Bartoli sententia[sect. 17] confirmatur; nam in criminalibus ad instar ciuilium procedi, idemmet Riminaldus post Riminaldum seniorem dicto consilio 303. numero 28. rectè adnotauit, sed in ciuilibus victus victori in expensis condemnatur, dicta l. properandum, §. siue autem, C. de indiciis, cap. calumniam, de pœnis, cap. finem litibus, de dolo, & contumacia, l. octaua, titulo tertio, & l. septima, titule 22. partita tertia, & latius explicant Didac. Cou practicarum cap 27. vbi de expensis, & earum condemnatione agit per totum caput D. Paz, in praxi, primæ partis, primi tomi, tempore 4. numero 37. & 38. fol. 39. Iacobus Menochius, de arbitrar. libro 2. centuria 2. casu 177. Andreas Gail. practicarum obseruat. libro primo, obseruatione 151. Minsingerus, centuria 4. obseruatione 55. & centuria 2. obseruatione 22. alios permultos prætermitto consulto. Ergo & in criminalibus condemnari debebit; nec ratio discriminis considerari potest, quæ vrgeat. Maximè cum temeritatem sufficere ad earum condemnationem, nec requiri calumniam, Bartolus & Doctores communiter sctipserint in l. eum quem temere, ff. de iudiciis, & in criminalibus as seuerauerit Bos sius, titulo de præuaricatoribus, num. 9. vt suprà vidimus. As serit quoque Riminaldus, d. cons. 303. n. 23. qui dixit, expensas deberi ratione temeritatis, & es se minoris præiudicij pœna corporali. Rursus, & pro sententia Bartoli vrget, quod cum is qui alium ad iudicium prouocat, probationes suas paratas habere debeat (maximè in criminalibus vbi ita claræ, & dilucidæ probationes requiruntur) profecto si probatione defecerit, videtur sine causa, idest calumniosè litem mouis se, cum debuerit in structus ad accusandum venire, vt suprà dixi, & Ioannis Philippi in summa vtriusque iuris, locum adduxi, & ideo excusari non potest ab expensis, qui à præ sumpta calumnia non excusatur, & probare adstringitur (si se excusare intenderit) innocentiam suam, scilicet quod non calumniandi animo ad huiusmodi crimen proponendum acces sit, vt inquit textus notabilis in cap. 2. ad finem, de calumniatoribus, debuitque prius peritiores consulere, & si inconsultè voluit instigare, vel querelare, damnum expensarum meritò incurrit; & tale damnum sua culpa contingens, debet sibi imputati, cap. damnum, de regul. iur. in 6. cum vulgat, quam rationem expendit Riminaldus, præcitato cons. 303. n. 12. & per eum dicit tolli rationem principalem, quam contra Bartolum, & sequaces expendit Iulius Clarus, d.q. 62. n. 4. nec eam es se tutam. As serit namque Clarus ipse contrarium[sect. 18] eius, quod Bartol. & permulti alij docuerunt, vt statim videbitur. Et ea præcipuè excitatur, atque adducitur ratione, ne metu condemnationis expensarum querelantes deterreantur ab accusando, & delicta remaneant impunita; quæ puniri Reipublicæ interest, l. si ita vulneratus, ff. ad legem Aquiliam. Addiderim ego (& vltra Riminaldum vtque fortius, & concludenter magis rationem eam diluam) verè ratione ipsam non concludere, nam sicut Reipublicæ interest, ne delicta impunita remaneant, ita quoque interest, ne innocentes vexentur, & quod ab accusando, atque de aliorum infamia, & molestia arceantur hi, qui probationes paratas non habent. Satius enim erit impunitum relinqui facinus nocentis, quam innocentem vexare, & molestare, ex ratione legis, absentem, ff. de pœnis, & textu in proposito valde singulari in d.c. 2. de calumniator. in final. verbis, quem text. ideo in hac materia commendandum, atque dilucidè expendendum duxi, quod tres in ipso conclusiones commemorandas, & notandas inuenerim, nec ab alio hactenus sic perpendantur. Primò namque resolutio illa s æpè tradita suprà, totam hanc materiam es se arbitrariam, & Indicis dis positioni relinqui, an quis per calumniam, an insta aliqua de causa accusauerit, deberèque ipsum qualitates personarum, rerum, & temporum, & alias debitas circunstantias inspicere, atque præ oculis habere. Singulariter equidem comprobatur ex illo textu; nam cum Magister quidam scholarum Palentinus ad Sedem Apostolicam acces sis set, & de suo Episcopo exces sus varios nuntias set, & ipsorum examinatio commis sa fuis set quibusdam: Innocentius tertius Pontifex maximus in hunc modum scribit: Cum autem proces sum negotij examinauerimus diligenter, nec intelligere potuerimus, probatum es se sufficienter aliquid de prædictis, &c. Ecce vbi diligens negotij examinatio præcedit, eademque iudicibus in futurum indicatur atque proponitur, quibus in effectu res relinquitur definienda, vt ibidem apparet. Deinde, & secundò, calumniatorem quem præ sumi, eo ipso quod obiectum crimen sufficienter non probatur, & innocentiam suam probandi, atque non calumniandi animo ad accusationem proces sis se, onus eidem accusatori incumbere: expres sim statuitur ibidem, in ver siculo, vobis mandantes, in hæc verba: Vobis mandantes quatenus memoratum magistrum scholarum, donec canonicè suam purgauerit innocentiam, scilicet, quod non calumniandi animo ad huiusmodi crimina proponenda proces sit, &c. Tertiò denique & vltimò, ratio illa à me considerata suprà, qua Iulij Clari rationem dilui concludenter notaui, ita expres se & singulariter eo in textu probatur, vt eiusdem Authoris as sumptum stare non valeat vllo modo, dicitur namque in finalibus verbis eiusdem: Vt cæteri simili pœna præteriti, ad infamiam suorum non facilè prosiliant prælatorum. Quibus equidem fatis clarè innuitur, atque ostenditur, quantum intersit puniri eos, qui in criminum obiectorum probatione deficiunt, non modo vt innocentes non vexentur; sed etiam vt alij ab accusando arceantur, nisi probationes paratas habuerint. Quocirca temeritatem non probantis & succumbentis in criminalibus, condemnatione quoque damnorum & expensarum coërcendam, atque puniendam rectis sime Bartolus docuit. & relati suprà sequuntur. Nec placere potest quouis modo contraria sen[sect. 19] tentia, quod scilicet accusator qui in causa criminali succubuit, non sit condemnandus in expensis; quam tenuerunt Albericus, Baldus, & Anania, & Cardinalis Alexander, qui dicunt rarò, aut nonnunquam vidis se in praxi talem condemnationem expensarum, & quod vsus communis contrarium ob seruat. Et eos refert, atque in præ sumpta calumnia, hoc est in ea, quæ ex defectu non probandi inducitur, vt supradictum est s æpè, defendit constanter Iulius Clarus d.q. 62. n. 4. Qui fallitur apertè. attento iuris rigore, & ratione stricta, vt suprà vidimus. Vsus autem quando in contrarium es set, attendi non deberet, nec etiam id quod fieri solet, sed quod de iure sieri debet; vt Grammaticus, decis. 39. in fine, obseruauit. Et contra Baldum, & Albericum commemorauit Farinacius, in loco relato suprà numero 13. Bartolum etiam constanter defendit Hippolytus Riminaldus, & authoritatibus Baldi, & Alberici, & sequacium satisfacit dicto consilio 303. ex num. 20. cum seqq. lib. 3. quæ ideò non repeto, quod eruditè & plenè scripta sint ibi. Dixerim tantum & vltra relatos, Clarum ipsum testari, vidis se multos in facto condemnari in expensis, cum in probatione deficiunt. Deinde in vera calumnia verius resoluis se, & distinxis se Iulium Clarum, eodem in loco, & eiusdem di stinctionem, excepto primo membro, calumniáque præ sumpta excepta, à me probari, seruandàmque fore, cùm occasio se offeret. Imò & in fortioribus terminis, quod licet caus æ nonnullæ iustæ ab Authoribus consideratæ, & à iure deductæ, excusent accusatorem à calumnia & [sect. 20] eius pœna, non tamen excusent ab expensis & earum condemnatione, post Abbatem, in cons. 78. columna finali, lib. 1. concludit Bos sius, dict. tit. de accusatore, num. 28. vt suprà retuli. & referunt, atque simpliciter alitet non inquirendo veritatem, sequuntur Menoch. lib. 2. de arbitrariis, dict casu 321. num. 9. & num. 34. Mascardus, dict. Conclusione 254. num. 15. Hippolyt. Riminald. dict, consil. 303. num. 8. volum. 3. Refert etiam, & simpliciter quoque transit, nec insistit Gregorius Lopez, in dict. l. 5. tit. 1. part. 7. Contrarium tamen rectius post Crauetam, in[sect. 21] cons. 178. num. 16. defendit Farinacius, dict. quæ st. 16. libri primi criminal. num. 70. & 71. vbi con stanter & verè quidem tuetur, quod causa iusta excusat à condemnatione expensarum, tàm in ciuili, quàm in criminali; & quòd in criminali fortius id es se debet, quod in ciuili causa est. Insuper adiicit, quod Doctores omnes in hac materia loquentes, quod causa iusta excuset ab expensis, dicunt generaliter; non distinguendo inter causam criminalem & ciuilem; & quod Bos sius ab eodem Farinacio, & à me suprà relatus, contrarium non probat, prout probare intendunt nonnulli, cum fateatur Bos sius ipse, quod quando color es set tam magnus, quòd præbuerit iustam causam litigandi, quod excusat ab expensis in criminalibus, sicut in ciuilibus, quia in effectu res redigitur ad pares terminos, & ita quod ad expensarum solutionem & condemnationem attendendum omnino, an iusta causa interuenerit, necne, & non dubitandum, quin iusta causa excuset ab expensis; atque ita quotidie practicari communiter concludit Farinacius dict. quæ st. 16. num. 13. & dict. num. 71. in fine. Quò loci re sponsum præbuit ad fundamenta, quæ in contrarium pos sent adduci, & Crauetæ rationem rectè ponderauit, maximum inquam aliàs Reipublicæ damnum futurum, nam si ab expensis non liberarentur, nisi qui perfectas haberent in manu probationes, pauci reperitentur, qui ob expensarum periculum & interes se non deterrerentur ab accu sando, & sic delicta non probarentur, nec punirentur. Eandem quoque sententiam defendit And. Fachin. in consil. 8. num. 56. & sequent. lib. 1. Addiderim ego (& vltra Crauetam, Farinacium, & cæteros) tria à me considerata, atque obseruata. Primum, huic sententiæ apertè suffragari, at[sect. 22] que ipsam iuuare textum, in dict. l. prima, ff. (ad Turpillianum, in §. sed non vtique, vbi dicitur, quod is qui non probauit crimen, quod intendit, non protinus calumniari videtur, sed quod eius rei inquisitio spectat ad Indicem, qui de consilio & animo accusatoris incipiet quærere, qua, scilicèt, mente & intentione ad accusandum deuenerit, & an iusto errore, iustàve causa motus fuerit, an per calumniam id fecerit. Et quidem quamuis calumnia præ sumatur, vbi non probatur, quod intenditur: probatio tamen in contrarium non excluditur, & Iudici inquisito remittitur, vt iustam, vel non iu stam accusandi causam inspiciat, & perpendat; ad quam, cùm lex habuerit expres sam adeò rationem, ideò videtur proculdubio fecis se, vt ei qui causa probabili & iusta defecerit omnino, pœna legitima irrogetur, prout statim in eodem §. exprimitur. Alioquin autem si iusto errore, vel colore, aut iu sta, & probabili causa excitatus fuerit, vt querelam, vel accusationem susciperet, in nihilo puniatur, qui iustæ caus æ cogitatione, & interuentu debet excusari, & verisimiliter crediderit, se crimen obiectum probaturum, quamuis postmodùm non probauerit. Secundò deinde, præfatam hanc distinctionem,[sect. 23] an scilicet iusta causa interuenerit, vel non, vt à condemnatione expensarum excusetur, vel non, succumbens; minime excludi in dicta lege partitæ, nam et si generaliter lex illa dixerit: Que peche todos los danos, è menoscabos. Loquitur equidem, ac intelligi debet in vera calumnia, & malitia, & cum iu stæ caus æ colore iuuari, vel excusari non potest vllo modo, qui accusationem instituit. Cæterum si iusta causa accusandi interuenerit, cum eo textu contrarium non dicatur, non excluditur, quin recta ratione iuris, ac illo quidem, quo iusta causa excusat in ciuilibus, quo etiam in dict. §. sed non vtique, in delictis sic statuitur, excusari debeat qui in criminalibus succubuit, cum ratio discriminis reddi non pos sit; & ita fortiter, atque expres sim adstringat textus ille, & in criminalibus militet fortior, aut ratio illa, quæ in ciuilibus non militat, interes se scilicet, aut damni Reipublicæ, delicta inquam non remanere impunita, quæ licet non attendatur quoad expensarum condemnationem, quando quis succubuit in criminalibus, nec iusta causa, aut color apparuerit accusandi, quando tamen illa adsuit, & probabilis est, & legitima, & qua quisque (etiam bonus, & probatus vir) adduci potuit & excitari, tunc equidem excusare debet omnino, & consequenter Farinacij sententia practicari, & obseruari, quæ fuit antea Crauetæ, vt suprà dixi, & per textum etiam, in d. cap. 2. de calumniatoribus, dilucide potest comprobari, cum diligens illa proces sus negotij examinatio, quæ illo casu tunc suit, & Iudicibus in futurum indicatur, vt suprà dicebam, non ad alium tendat finem, quam vt dilucidè constet, an crimen obiectum probatum fuerit, necne, an etiam iuste, vel iniustè, aut per calumniam quis criminale iudicium susceperit, vt statim ostenditur eodem in textu. Tertiò denique, & vltimo, iuxta facti occurren[sect. 24] tis, & criminis obiecti naturam, accusatoris, & accusati qualitates, aliásque debitas circunstantias rem hanc definiendam omnino, & boni discretíque Iudicis arbitrio protinus relinquendam. Ipse namque id arbitrari debebit ex his, quæ acta fuerint, & viderit ex diligenti etiam proces sus examinatione, vt nunc dicebam per text. in dict. cap. 2. de calumniatoribus. Ex cæteris denique, quæ in casu occurrerint, iuxta quæ aliquando succumbentem condemnabit in expensis, nec quocunque colore, causa ab eisdem liberabit eundem; sed ea duntaxat, quæ probabilis videatur, & iusta, & malitiæ, aut calumniæ suspicione caruerit. Aliquando ob iusti erroris, vel doloris, vel coloris, iustæve, & probabilis caus æ interuentum, & rationem non condemnabit. Et de consilio, atque intentione, & mente accusatoris sic inquirere debebit, vt da eiusdem animo instruatur, & placitum, atque finem dicta l. primæ, ff. ad Turpillianum, & dicti cap. secundi, de calumniatoribus, adimpleat. Quibus equidem iuribus materia hæc efficitur omnino arbitraria, & animi accusatoris inquisitio Iudici relinquitur. Quod si iusta causa á condemnatione expensa[sect. 25] rum excusat (vt dictum remanet) negari equidem vllo pacto non potest, quin ideo id contingat, quod dolus & fraus, siue machinatio, aut calumniandi, & iniuriandi animus, in accusatore deficiat, aut saltem ob iustam causam agendi non præ sumatur, siue non attendatur: & inde falsam videri omnino sententiam eorum, qui as serunt, iustam causam non excusare accusatorem, quin pos sit ipse actione iniuriarum conueniti, quod Alexander, Socinus senior, Bos sius, Menochius, & Mascardus tradiderunt simpliciter, & aliter non inquirendo veritatem. Cæterum eorundem sententiam non modò sibi non placere, sed nec veram credere, rectiùs dixit Farinacius ipse, criminal. lib. 1. dict. tit. 1. quæ st decima sexta, num. sexagesimo septimo, cum sequentibus. Cui ego acces serim libenter, & contrariam sententiam probandam crediderim, ob rationem illam, quod iniuria sine dolo & animo iniuriandi non committitur, l. quod Reipublicæ, ff. de iniuriis, l. prima, §. primo, l. tertia, §. penultimo, & §. finali, cum sequentibus, ff. eodem, l. si non conuitij, C. eodem titulo. Soláque culpa non sufficit, vt ibidem probatur per Farinacium; sed in eo, qui habet aliquam iustam causam, ces sat omnis dolus, & prauus animus, vt in crimine iniuriarum probatur specisicè in leg. item apud Labeonem, §. si quis Astrologos, ff. de iniuriis. Et tenent ibi relati per Farinacium: ergo iusta causa quemadmodum à calumnia excu sat, ita pariter & ab actione iniuriarum excusare debet. Et hactenus Farinacius, loco relato suprà, qui ipse ibidem num. 69. rectè aduertit, Bos sium alio in loco huius sententiæ fuis se, & iustæ caus æ interuentum ab actione iniuriarum succumbentem liberare, potiúsque omnium, quàm probationis desectum in spiciendum, expres sim dixis se. Addiderim ego (& vltra Farinacium & omnes) pro hac sententia textum expendi pos se singularem & apertum, in dicto §. sed non vtique, dictæ l. primæ, ff. ad Turpillianum, Iureconsultus namque eo loco dixit expressè, quod si accusator in probatione criminis obiecti defecerit, non protinus calumniari videtur: Sed absoluto reo, de accusatoris consilio quærendum est, qua mente ductus ad accusationem proces sit; nam iustus error excusat á pœna, qua euidens calumnia coërcenda est: idcirco eius rei, ac animi, mentis, & intentioni inquisitio Iudici relinquitur, in dicto §. & probatio in contrarium admittitur in dicto cap. 2. de calumniatoribus, vt Iudex ipse de præfatis diligenter inquirat, & errorem, vel iustam causam, aut non iustam consideret; quòd si eam considerandam, vt à calumnia & eius pœna accusator excusetur, Iureconsultus exprimit, apertè sentit excusandum ipsum non modò à calumnia, sed ab aliis criminalibus actionibus, cæterisque, in quibus animus & intentio attenditur, provt attendi in actione iniuriarum nunc diximus. Rursus in eodem §. sed non vtique, subjicit Iureconsultus, quod si in euidenti calumnia Iudex deprehenderit accu satorem, legitimam ei pœnam irrogabit; sane in euidenti calumnia non est, qui iusto errore, iustáve causa, & illis quidem, quæ ab Authoribus perpenduntur, adductus, accusationem instituit, siue crimen obiecit: ergo iniuriarum actione non tenebitur, qui nec de calumnia tenetur, & iustæ caus æ interuentum & ratione adeò iuuatur, vt eiusdem inquisitio in dicto §. sed non vtique, & innocentiæ probatio in dicto cap. 2. de calumniatoribus, Iudici commendetur. Et de his hactenus, quæ sunt notanda, quia nullibi sic explicata, nec ab Antonio The sauro in lib. singular. quæ st. forens. quæ st. 45. obseruata, vt ibi videbitur. Non etiam á Cardin. Thusc. practicarum conclusionum iuris, lib. 3. litera E. conclus. 634. fol. 492. nec á Cæ sare Barzio decis. Bononiæ 145. # 22 CAPVT XXII. Ex l. nihil. C. de vsucapione pro hærede. vbi quamplurimorum interpretationibus argutè, & subtiliter refutatis, & nouiter conuictis, multisque ingenti studio, & diligentia in proposito eius textus; suitatis etiam, & præteritionis, atque exhæredationis liberorum obseruatis; & viuo quoque patre, an dominium, an pos ses sionem bonorum paternorum habere, siue domini aliquo modo dicantur? Textus ille adeò vulgatus, vt in scholis per manus tradatur quotidie, ita dilucidè & ingeniosè enucleatus relinquitur, vt Authoris studium, & laborem fatearis libenter. SVMMARIVM. -  1 Authoris in confectione huius capitis finis & intentio, vtilitas etiam, labor & industria proponitur. Et in proposito decisionis l. nih. C. de vsucapione pro hærede; eiúsque dilucida & absoluta interpretatione, plures casus distinguuntur numer. sequentib. Et distinctè, atque absolutè magis proceditur, quam hactenus factum fuis set ab alio. -  2 Suitatis diffinitiones variæ, remis siuè. -  3 Suitatis effectus octo præcipui, remis siuè, & infra num. 38. -  4 Sui hæredes qui dicantur. -  5 Sui hæredes quare dicantur liberi, qui in potestate erant mortis tempore, & cum succes sio defertur, primum gradum obtinent. -  6 Vbi Glos s æ ratio, siue sententia probatur, quæ in effectu communis est, & ipsam lege quadam Partitæ confirmari, nonè adnotatur hoc loco. -  7 Vaconij etiam rationem in hac materia ex mente Glos s æ proces sis se, nouè animaduertitur. -  8 Filij viuente quoque patre, vtrùm patris hæredes dicantur, vbi sententia Glos s æ probatur, & contraria reijcitur, & numeris sequentibus. -  9 Tradita etiam in proposito per Alciatum, & Pinel. nouè declarantur, nec aliter procedere pos se, demonstratur, & n. seq. -  10 Ioan. Bolog. in eodem proposito optime & vere loquutum, noue consideratum ab Authore, -  11 Filij, vino quoque patre bonorum & hæreditatis eius domini veri dicuntur ex sententia Vaconij, & Ferd. Vasq. Mench. -  12 Ex sententia vero Bartoli & communi veri domini non sunt, sed impropriis simè, siue fictè domini dicuntur: & Communis probatur, & numero seq. -  13 Dictio quodammodo improprietatem denotat. -  14 Verbum, videtur, improprietatem inducit. -  15 Guill. Benedict. verba in proposito articuli excitati suprà ex num. 11. ponderata, & probata per Authorem. -  16 Filios viuente patre non habere dominium bonorum eius, coacta, & concludenti ratione faciendum, vt hic ostenditur. -  17 Hæreditatem veram, & effectualem mortuo patre incipere deferri filijs, Baldum rectè docuis se. -  18 Filij viuente patre quare domini vocentur quodammodò, verè tamen domini dici non pos sint. -  19 Filij viuente patre dicuntur improprijs simè bona pos sidere parentum, ex sententia communi. -  20 Sed nullo modo pos sidere, ex sententia Viglij, quæ ab Authore probatur, & num. seq. -  21 Et Ferdin. Vasq. Menchac. sententia contraria improbatur. -  22 Eiúsque fundamento præcipuo, nouè & subtiliter respondetur. Optimèque explicatur textus, in l. in suis, ff. de liber. & posthum. -  23 Filius suus hæres non acquirere hæreditatem paternam, sed retinere dicitur mortuo patre. -  24 Et non audire, sed se immiscere. -  25 Suitas in suis hæredibus tantum operatur, quantum in extraneis aditio. -  26 Adire, & repudiare, extraneorum hæredum proprium est, immiscere, & abstinere, suorum. -  27 Filij sui hæredes, titulo pro hærede vsucapere non pos sunt ex sententia communi. -  28 Communis sententiæ fundamenta, reduci principaliter ad tria, prout hic expenduntur. -  29 Filij sui hæredes, sicut & cæteri, titulo pro hærede vsucapiunt ex sententia aliorum contra Communem, quæ verior est, & probatur per Authorem, & num. seq. -  30 Vbi fundamenta fortis sima contra Communem expenduntur. -  31 Fundamento præcipuo, quo adducitur, atque excitatur Communis, respondetur, & num. seq. -  32 Hæreditas iacens, an detur in suis hæredibus. -  33 L. 2. §. filium, pro hærede, verus intellectus adducitur, & secundo fundamento Communis re spondetur. -  34 L. nihil, C. de vsucapione pro hærede, de intellectu, & vera interpretatione agitur, & multis, num seq. vbi adnotantur quamplurima, quæ alibi non erant antea sic digesta, nec obseruata per alium. -  35 Cald. Pereir. Lusitani inconstantia, & contrarietas in hac materia, nouè ponderata, atque notata per Authorem. -  36 Ioannis Garsiæ in proposito huius materiæ obseruationes, nouitatis nihil continere, quamuis ipse vt nouas afferat illas. -  37 L. nihil. C. de vsucapione pro hærede, nouus quidam intellectus, nouè etiam & concludenter confutatus per Authorem, & num. seq. -  38 Filij post mortem patris dicuntur, & sunt sui hæredes, licet tunc in potestate non sint. -  39 Ioannis Gutierrez ad text. in dicta l. nihil, noua interpretatio, nouè, & verè conuicta per Authorem. -  40 Contra suos hæredes vsucapere alios non pos se titulo pro hærede, & multis numeris seq. -  41 Suum hæredem existere, aliud es se; & aliud extare. -  42 Suus hæres quando existere dicatur, & quando extare. -  43 Iacobi Cuiacij opera omnia, attente, atque ex proposito prælegis se, euoluis se, numquam Authorem pœnitebit. -  44 Iacobi Cuiacij sententia in articulo præfato relata, & probata; & suprà num. 40. -  45 Suis hæredibus existentibus, quare alius titulo pro hærede vsucapere non pos sit. -  46 Titulus putatiuus iusto errore procedens, quamuis sufficere soleat ad vsucapionem. -  47 Non tamen sufficit ad vsucapionem titulo pro hæ redibus existentibus, cum Sarmiento contra Pinellum. -  48 Et pro Sarmiento contra Pinellum eundem ponderata ratio quædam per Authorem hoc loco. -  49 L. captum, C. de captiuis, & postlim. reuer. pro Pinello non vrgere, nouè, & argutè consideratum ab Authore, & num. seqq. -  50 Iuri adeundi contra extraneum legitimo tempore, id est, triginta annorum præ scribitur. -  51 Ius immiscendi suis hæredibus competens, quanto tempore præ scribatur. -  52 Vsucapio titulo pro hærede an procedere pos sit instituto alio cum filio, noua Pinelli consideratio. Que ab Authore probatur, & legibus huius Regni nouè etiam applicatur. -  53 Suis hæredibus existentibus, vtrum pos sit alius tertius non tanquam hæres patris, sed tanquam alterius hæres pro hærede vsucapere, & num. seq. -  54 Vbi resolutio traditur, & respondetur ad ea, quæ in contrarium excitari, atque considerari pos sunt. -  55 Contra suos hæredes potest quis cum titulo, & bona fide vsucapione se tueri, si tempore legitimo pos sideat. -  56 Et Antonij Pichardi sententia in proposito refertur & num. seq. -  57 D.D. Gabriel. Enriquez, olim in Salmanticensi schola iuris Cæ sarei primarij, insignisque moderatoris, nunc vero præ stantis simi, meritis simique Senatoris Regij sententia probata, & num. præ cedent. -  58 Suis hæredibus existentibus vsucapio pro hærede non procedit, non modo testato, sed etiam intestato decedente patre familias, & num. seq. -  59 Sui hæredes licet instituti hæredes non sint, domini tamen quodammodo censentur, & num. seq. -  60 Vbi expenditur l. in suis, ff. de liber. & posth. pro hac sententia. -  61 Filiorum in succes sione parentum prima causa est ab intestato patre defuncto. -  62 Ioannem Vaud. Ari. Pinel. & Iacob. Cuiacium, rectè se habuis se, atque verè loquutos in resolutione casus proposit suprà num. 59. -  63 Præteritus qui dicatur. -  64 Suis hæredibus existentibus etiam si illi præteriti sint à parente, hoc est, nec instituti, nec exhæ redati, vsucapio pro hærede non procedit ex sententia Pinelli. Quæ probatur, atque nouè, & verè exornatur, & num. seq. -  65 Testamentum, in quo filius in potestate præteritus est, ipso iure ciuili nullum est, & num. seq. -  66 Gallum Aquilium pro constanti habuis se, filium hæredem institutum fuis se, & de institutione posthumi nepotis dumtaxat dubium habuis se. -  67 Testamentum Galli formulâ factum, defendi non potuis se, si filius nec expres sim fuis set hæres in stitutus, nec etiam exhæredatus. -  68 Liberorum appellatione omnes descendentes vsque in infinitum veniunt. -  69 Vltra trinepotes etiam secundum propriam verbi significationem. -  70 L. inter cætera, ff. de liberis & posthum. explicatur. -  71 Instituendi, aut exhæredandi liberos neces sitatem, seculo & ætate Iureconsultorum, siue Iure Dige storum ad filios primi gradus suos hæredes re stringi. -  72 Filia, suus hæres est patri, quemadmodum filius. -  73 Et tamen ea præterita, testamentum Iure digestorum non erat nullum. -  74 Nepotes sui hæredes; & alij descendentes secundi, vel tertij gradus, vel vlterioris non efficiebant iure Digestorum nullum testamentum auitum, in quo præteriti fuis sent. -  75 Accrescendi ius olim filiabus, nepotibus, & aliis suis hæredibus præteritis conces sum fuis se, & quale illud es set. -  76 Hodie ex nouiori Iustiniani constitutione, differentiam inter masculos & fœminas, & inter liberos primi, vel secundi gradus, vel vlteriorum, sublatam. -  77 Vsucapio pro hærede quod procedat, nec habeat locum decisio dictæ legis, nihil, filia familias, vel alio descendente secundi gradus, vel vlteriorum, præteritis, noua & vera Authoris consideratio in hac materia. -  78 Testamentum in quo filius in potestate præteritus est, ipso iure ciuili quare nullum sit, & numeris sequentibus. Vbi Bartoli ratio recensetur, quæ à nonnullis recipitur, & improbatur ab aliis. -  79 D. Francisci Sarmienti, Bartoli rationem impugnantis, nota adiicitur. -  80 Contra rationem Bartoli primum motiuum adducitur. Et Caldas Pereiræ Lusitani solutio non probatur. -  81 Secundum motiuum contra rationem eandem proponitur. Et elegantiùs respondetur eidem, quàm à præfato Lusitano Pereira factum es set. -  82 Pos se etiam rationem Bartoli defendi dicitur, prout hic adnotatur. -  83 Et dilucida, atque notanda alia ratio proponitur, & diluitur dubium excitatum suprà ex num. 78. -  84 Diluitur etiam & dubium aliud, quare scilicet filia & nepotes nominatim exhæredari non deberent Digestorum tempore. -  85 Filius olim tribus emancipationibus de patris pote state exibat; filia & nepos, vnicâ. -  86 D. Ægidij Ramirez de Arellano insignis Iurecon sulti laus & mentio honorifica. -  87 Suis hæredibus existentibus, ipsis tamen exhæredatis, vtrum vsucapio pro hærede procedat, & num. seq. Vbi Iacobi Cuiacij sententia in proposito (quæ nouè expenditur) noué etiam declaratur. -  88 Exhæredare quid, & de exheredationis diffinitione. -  89 Exhæredatio quare inuenta, siue introducta. -  90 Exhæredari dicuntur propriè sui hæredes. -  91 Exhæredatio in extraneis inepta est. -  92 Matris, vel aui materni præteritionem pro exhæ redatione haberi, falsò sibi persuasis se Doctores, & num. sequentibus. -  93 Mater, vel auus maternus non habet liberos in potestate, nec suos hæredes. -  94 Text. in §. mater, Institut. de exhæredat. librorum, non probare id ad quod recensetur communiter, sed potius contrarium, vt hic ostenditur. -  95 Exhæredato filio non competit bonorum pos ses sio contra tabulas, sed inofficiosi testamenti quærela datur. -  96 Filio à matre præterito, ius dicendi nullum, vel bonorum pos ses sio contra tabulas non conceditur, sed inofficiosi querela datur. -  97 Præteritio matris, & militis præteritio, qualiter differant. -  98 Exhæredatio tollit suitatem ex sententia Bartoli, & aliorum. -  99 Exhæredatio duntaxat suspendit suitatem, non tollit illam ex sententia Angeli. Quæ ab Authore probatur, & iure ipso confirmatur. -  100 Ac denique Ioannis Bologneti locus commemoratur, vbi plena manu articulus hic discutitur, & omnibus respondetur, quæ contra Angelum excitari, aut considerari pos sunt. Nouè etiam Ioannis Marci Aquilini locus explicatur & notatur. -  101 Quæstionis propositæ supra num. 87. breuis, & vera resolutio, & num. seq. -  102 Parentibus licuis se olim, sine vlla causa liberos exhæredare, ius suitatis abscindere, & dominij continuationem illam impedire. -  103 Exhæredati liberi, si inique exheredati es sent, de inofficioso testamento parentum querebantur. -  104 Pater si hodie iure nouiori filium hæredem non instituat, neces se est, quod cum causa eum exheredet, & quod causa illa inseratur, & probetur. E Xtat sane Cæ sarea quædam, siue Imperatorum constitutio, in l. nihil. C. de vsucapione pro hærede. Qua duntaxat dicitur, Nihil pro hærede vsucapi pos se suis hæredibus existentibus: & nihil aliud præterea est in ea lege vt satis difficilis explicatu sit, prout Cuiacius ibidem profitetur. Et[sect. 1] quamuis ad ipsius legis enucleationem, atque interpretationem permulta tradidis se iuris Interpre tes multis in locis non ignorem, ea potius, quæ hactenus in proposito decisionis illius adnotata fuere ex profes so diligentèrque prælegerim, & euoluerim, non tamen ita distinctè, nec absolute declararunt eandem, vt plura alia adiicere, & nonnulla à me prolixa equidem Authorum omnium lectura nouè considerata, in medium proferre, atque hoc loco recensere, vtilis simum non videatur. Sic enim fiet, vt in futurum quamplurima, quæ subobscurè explicantur ab aliis, dilucidé, & explicité resoluta habeantur; & quod attinet ad legem prædictam, alibi quærendi, aut latius cogitandi neces sitate non grauetur quicunque. Idcirco, vt absolute, & di stincte magis procedatur, quam hucusque factum fuerit, plures casus distinguendos suo ordine duxi, quam per Interpretes constituantur, atque distinguantur communiter, & vere ex illis dilucida, & genuina decisionis præfatæ interpretatio elicietur. Sit igitur primus casus, cum quæritur, An sui hæredes pro hærede vsucapere pos sint? Et pro huius ce casus explicatione præmittenda sunt nonnulla, quæ clariorem præ stabunt rerum omnium intelligentiam, & adeò neces saria sunt, vt omitti non pos sint, vt infrà dicendum est. Ac Primò equidem cum[sect. 2] de suis hæredibus disputatio tota instituatur, ac de ipsis adeò expres sim in dict. l. nihil, agatur, suitatem, siue illam suorum hæredum in multis prærogatiuam , varie diffiniri per Scribentes, nec amplius in eo articulo immorandum, scienter consultóque potius prætermittendum, legendos tamen nonnullos, qui quamplurimas congerunt Suitatis diffinitiones. Sunt igitur in proposito legendi Fabius à Corombon. in l. qui se patris, n. 3. C. vnde liberi, Loriotus, de apicibus iuris, in rubrica de consanguin. & affinitate, Axiomate 15. Minsingerus, in §. sui, n. 4. & 5. Instit. de hæ red. qualit. & differt. Antonius Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 9. n. 16. Vaconius (qui nouam tradit diffinitionem suitatis,) declarat, iur. lib. 3. declaratione 50. num. 17. Menchaca, de succes sion. creatione, lib. 2. §. 19. n. 2. Ioannes Gutierrez, in repetit, ad text. in dict. §. sui ex n. 2. & n. 39. Ioannes Oinotomus, ibidem in principio. D. Francis. Sarmientu, ad l. in suis, num. 3. ff. de lib. & posthum. & ibidem Cuiacius, Michaël Gras sus, receptarum sentent, §. suitas, q. 1. late Ioannes Bolognetus, in dict. l. qui se patris, ex num. 4. Cum seq. C. vnde liberi, vbi num. 10. noue diffinit: Arias Pinellus 2. parte rubricæ. C. de bonis maternis, ex num. 36. Ioan. Marc. Aquilin. 1. part. §. & quid si tantum, l. Gallus, ex num. 1. & num. 32. & his non relatis Antonius Pichardus, in dict. §. sui num. 17. vbi inquit, Suitatis nomen veteribus Iureconsultis inusitatum fuis se, aptum tamen es se ad docendum, & ab Interpretibus nostris facilioris doctrinæ gratia inuentum, atque introductum, es s èque Suitatem in effectu qualitatem quandam, secundum quam quis dicitur suus hæres, in quo, & superiùs relati conueniunt, quamuis diuersimode diffiniant. Congerunt etiam suitatis effe[sect. 3] ctus permultos, vt penes ipsos pariter videbitur, & per Gras sum, d. §. suitas, q. 7. Anton. Gom. d.c. 9. variar. ex n. 17. vsque ad n. 20. vbi octo præcipuos suitatis effectus cumulauit. Octo etiam congessit Ioan. Oinotomus, in d. §. sui, n. 8. fol. mihi 230. Vigli. Pinel. Guil. Bened. Mencha. & Sarmien. quos infrà n. 38. in vers. suitatis etiam effectus, commemorabo. Secundò deinde præmittendum erit, suos hære[sect. 4] des dici, siue suos liberos, filios qui sunt in potestate patris morientis eiusdem mortis tempore, & primum gradum seu locum obtinent delatæ hęreditatis tempore; id est, quod nemo præcedit gradu eo tempore, vel à morte parentis, vel apertis tabulis secundum ius vetus, & nouum. Prout dixit Cuiacius recitat. solemni. in libros. C. ad titulum. C. vnde liberi, fol. 486. & probatur in præcitato. §. sui, Institut. De hæred. quali. & differen. §. ita demum, & §. Cum filius, Inst. de hæred. quæ ab intest. deferun. l. in suis. ff. de liber. & posthum. l. 1. §. qui sunt in potestate. ff. si quis omis sa causa testamenti. l. 1. cum suis §§. ff. de suis, & legit. hæred. l. 21. tit. 3. p. 6. in princip. ibi: E suyos son llamados aquellos que son fijos, o nietor, o visnietos del fazedor del testamento, si fueren en poder del, a la sazon que los fiziere herederos. Et ibi notauit Gregorius Lopez, glos. 1. 2. & 3. sic etiam notarunt, & latius explicarunt post: ordinarios in locis prædictis, Antonius Gomezius, tom. 1. variar, dict. cap. 9. num. 14. in fin. Menchaca, de succes sion. creatione, lib. 2. §. 19. nu. 4. per totum, Bris sonius, de verbor. signis. lib. 17. pag. 620. Minsingerus, in dict. §. sui, num. 2. Vaconius, declarat. iuris, lib. 3. dicta declaratione 50. num. 6. & 7. Francis cus Connanus, comment. iur. lib. 10. cap. 5. num. 7. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, mortuo itaque testatore, el 2. ex num. 9. cum seq. Ioannes Bolognetus, in dict. l. qui se patris, ex nu. 11. cum seq. Anton. Pichardus, in dict. §. sui, n. 1. & n. 10. vsque ad num. 18. vbi ex sententia communi diffinit, quod sui hæredes sunt liberi, qui in potestate morientis fuerunt, & quos mortis illius tempore nemo proximiori gradu antecellit. Et singula verba explicat, atque suo ordine prosequitur. Dicuntur autem liberi sui hæredes, siue suorum[sect. 5] nomen eis indultum est, quia domestici hæredes sunt, & suus quasi proprius domi, ex suo corpore natus, non aliunde accitus hæres, vel quasi sui ipsius hæres. Quia filius, & pater vna. & eadem persona es se censetur, & vox filij, vox patris, & è conuerso. Imò filius viuo etiam patre dominus quodammodo bonorum paternorum existimatur, prout in dict. §. sui, & in dicta l. in suis cum aliis citatis suprà, scribitur, & in dict. l. part. ibi: E llamaron los sabios antiguos a tale hærederos como estos suyos, porque son como vna persona, e vna cosa con el testador. E aun demos dixeron son como señores de la herencia, viuendo con sus mayorales, porque en su vida han todo lo que les es menester de los bienes, tambien como los padres, e los abuelos. E otro si, por que a la su fin no los pueden desheredar, sin cierta, e derecha razon. Et Glos sa in præcitato §. sui, ver[sect. 6] bo, existimantur, sic adnotauit, & aduertit expres sim, ex artisicio iuris ciuilis id euenire, quod fingit patrem, & filium, vnam & eadem personam es se, per textum vulgatum (quem in commentariis de vsufructu, multorum Authorum allegatione exornauimus) in l. finali. C. de impuber. & aliis substit, Item eandem vocem vtriusque, §. ei qui, Institut. de inutilibus stipulation. & ideò videri dominium bonorum paternorum viuo quoque patre, quia in bonis patris alitur, sicut ipse pater. Et Glos s æ sententiam (vt vides) sequuti sunt expres sim dictæ legis Partitæ: Conditores, sequuntur etiam Doctores ibidem communiter, & in dicta leg. in suis, vbi Iason, ex num. 14. & non facta mentione Glos s æ, rationem eandem adduxit Guil. Benedictus, in dicto cap. Rainuntius, dicto verbo, mortuo itaque testatore, secundo, num. 20. in principio. Et tanquam nouam sibi tribuit[sect. 7] Vaconius, dicta declaratione 50. lib. 3. num. primo, secundo, & tertio, postquam enim probauit, filium es se patris partem, & eandem personam etiam naturâ infert statim dicto numero tertio, hanc ob causam ius Ciuile videns patrem, & filium es se eandem personam, & bona patris ratione naturali, quasi debita filiis, imposuit eis nomen suorum hæredum. Et in idem pungit Sarmientus, in dict. l. suis, ante numerum 1. & num. 2. ad medium, & Viglius, in dicto §. sui, num. 1. Alciatus, lib. 4. de verbor. significat. pagina vltima. Et tenuerunt expressè Ioannes Oinotomus, in dict §. sui, n. 3. ibidem Pichardus, n. 16. & 18. Ioannes Corasius, Mis cel. lib. 3. cap. 16. Iacobus Cuiacius, recitation. solemn. in lib. C. ad titulum (vnde liberi, fol. 484. & 485. Antonius Gomezius, tom. 1. variar. dict. cap. 9. nu. 17. Franciscus Connanus, commen. iur. lib. 10. dict. cap. 5. n. 7. Caldas Pereira, in dict. l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, num. 22. Hæredes autem, & sui hæredes, vsque adeò di[sect. 8] cuntur, vt viuo quoque patre, & tempore præ senti, id est vitæ patris ipsius attento hæredes dicantur filij. Idque ex sententia Bartoli, Socini, & Cornei, quos retulit, & sequutus est Emanuel Costa, in relectione, §. & quid si tantum, legis, Gallus, ff. de lib. & posthu. 4. part. n. 8. & tribus seqq. vbi pro certo constituit. Quod etsi viuens, hæredem non habeat, l. 1. cum similibus, ff. pro hærede; Pater tamen suum hæredem, aut suos hæredes habet, & viuo parenti quis suus hæres dicitur. Cæterum atque in contrarium, quod id dici non pos sit tempore præ senti inspecto, id est vitæ parentis, sed inspecto potius futuro euentu, atque tempore, quo pater morietur viuo filio; colligitur ex sententia Glos s æ, in eodem §. sui, verbo, desierit. Quam cum aliis Authoribus defendit, & comprobat Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 2. §. 19. n. 19. in versiculo, & ita eo etiam viuo, & nu. 20. Vltra quem animaduerto, sententiam Glos s æ veriorem equidem es se, si effectum, & veritatem temporis præ sentis inspiciamus, tunc si quidem verum est, filios adhuc hæredes non es se; futuros tamen hæredes, cum pater morietur. Quod si iuris subtilitatem, & futurum tempus præoculis habeamus, dici sanè potest, quod viuo etiam parenti qui suus hæ res est, cum regulariter, ac nisi alia de nouo emergant, filij parenti futuri sint hæredes, verè tamen tunc hæredes non sunt, vt statim dicetur. Animaduerto[sect. 9] deinde, sic etiam intelligenda fore ea, quæ in hac materia reliquerunt scripta, atque obseruarunt Andr. Alciatus, in l. hæredes, 75. num. 4. ff. de verborum significat. Arias Pinellus, 2. parte rubricæ, C. de bonis maternis, num. 38. in versic. quibus addendum est. Nam etsi in pluribus legibus suorum hæredum viuentis mentio fiat, idque ob rationem præfatam identitatis, & coniunctionis personarum contingat, propter rationem etiam illam naturalem, quæ statim, vt nati sunt liberi, ad succes sionem parentum eos inuitat, ipsisque rationibus consideratis, & ad differentiam extraneorum, siuè non suorum, pater etiam viuens suos hæredes habeat, ipsíque viuenti etiam hæres, & suus hæres filius dicatur: quia hæres futurus est. Tamen quia es se potest, vt in futurum hæredes non existant, si sui es se desierint, aut viuo patre moriantur, si certis etiam de causis à succes sione remoueantur; negari non potest reuera ante mortem parentum eos hæredes non es se, quibus viuente patre succedendi ius non conceditur, quamuis eo etiam tempore suitas detur, vt dicetur statim. Idque as sequutus videtur Ioannes Bolo[sect. 10] gnetus (licèt non ita explicet) in dict. l. qui se patris, n. 13. in versiculo, item dum dicitur. Scribit namque, id quod dicitur, quod sunt sui hæredes, & in pote state, intelligi de suitate seu hærede sine executione cum sola spe, quia in vita suitas non operatur executionem, cum pater remaneat dominus verus, & administrator. Et contradictio est, quod viuat pater, & sit hæres, & ideò in vita est suus hæres, sed post mortem dicitur existere suus hæres. Item dicitur hæ res, id est, quasi dominus nunc, & suturus effectualiter dominus per mortem, sed post mortem hæres est propriè, & sic in effectu futurum euentum, siue suturum tempus considerat Bolognerus, & Glos s æ sententiam probat, quamuis eam non referat. Etsi aliter intelligatur resolutio illa Costæ, procedere non potest de iure, siue ita explicari debet, vt diximus; & nunc relatus Bolognetus explicat. Nam etsi suos hæredes habeat pater, qui liberos habet in potestate, futuros tamen hæredes sperari, non hæredes es se effectualiter, & de præ senti certum est Et Bologneto, non obscure conueniunt Iacob. Cuia. & Ioan. Oinotomus, vbi suprà Andr. etiam Fachi. controu. iur. lib. 6. c. 11. in final. verbis. dum dicit, quod filij sunt veri, & proprij hæredes, & hoc amplius quàm cæteri hæredes habent, quod viuente patre quodammodo domini existimantur, & ideò videntur potius liberam bonorum administrationem consequi, quam hæreditatem percipere. Sed quod non impedit hæc res quominus filij mortuo patre hæredes dicantur, erant si quidem viuente patre existimatione quadam hæredes, & domini, sed mortuo patre verè sunt hæredes, vere sunt domini; nec continuatio illa dominij ex legis interpretatione impedit, vt hæredes non dicantur post mortem patris. Conuenit denique Ant. Pichar (sed nullum ex præ citatis Authoribus, nec superiora commemorat) in d. §. sui, n. 18. & 19. vbi ex nonnullis ibi adductis concludit , quæ filius etiam viuo patre suus hæres dici potest, & quod dicitur hæres, non attento tempore præsenti , sed futuro euentu , quo pater morietur viuo filio. Domini etiam bonorum paternorum, quod dican[sect. 11] tur filij viuo quoque patre, dicebamus suprà ex ratione illa, quod cum filius sit vna & eadem persona cum patre, efficitur equidem, vt sicut pater est dominus bonorum, ita & filius bonorum eorundem dominus dicatur: imò & in fortioribus terminis, quod sicut mortuo patre penes filium est verum do. minium; ita & ipso patre viuente; quòd dominum es set verum, quippe cum illud idem sit continuatum; & consequenter, quod viuente etiam patre dicantur filij vere, & propriè domini, securè affirmat, & constanter tuetur Vaconius, lib. 3. d. declaratione 50. n. 4. in fin. & n. 15. & contra Communem tentauit Mencha. De. succes. creat. lib. 2. §. 19. n. 18. qui verè errore manifesto labuntur, vtpote cum iuri ipsi id repugnet, & multo verius sit, filios viuente patre interpretatione quadam siue fictione iuris ciuilis, atque impropriis simè dici dominos, aut bonorum paternorum habere dominium. Quod docuit Bartol. n. 4. & sequuntur Docto[sect. 12] res communiter in d.i. in suis. ff. de liber. & posthum. qua in lege Iureconsultus vtitur dictione quodammodo, [sect. 13] quæ improprietatem denotat, sicuti Bart. scripsit in l. si is qui pro emptore, n. 5. ff. de vsucapionibus, vbi communem sententiam profitetur Iason, n. 79. & n. 92. & ad interpretationem d. l. in suis, aduertunt Bartol. d. n. 4. Duaren. in tit. ff. de liber. & posthum. c. 3. pag. 910. Alij etiam Authores, quos statim commemorabo . Præ [sect. 14] tereà, & verbo videntur, vtitur, quod etiam improprietatem inducit, ex sententia eiusdem Bartoli, in d. l. si is qui pro emptore, n. 5. & Iason ibid. n. 90. & notauit Castrensis, in eadem l. in suis, n. 4 dicens, dominium illud consideratum à Iureconsulto, viuente quoque patre, à lege introductum fuis se; non tamen es se plenum. sed fictum quoddam dominium, quod ex permis sione legis potest pater auferre filio, & impedire, ne verum dominium acquiratur illi, vt verba finalia eiusdem legis ostendunt. Sic quoque & Bolognetus, in d. l. qui se patris, n. 13. notauit vt suprà vidimus, n. 10. Guil. Bened. in cap. Rainuntius, verbo, mortuo[sect. 15] itaque testatore, el 2. n. 20. vbi dixit singulariter in proposito, dominium illud, quod viuente patre habet filius in paterna hæreditate, es se dominium interpretatiuum, & intellectuale; quia ex quo lex interpretatur filium es se eandem personam cum patre, nostro intellectui declaratur illum, scilicet filium es se dominum, & patrem. Secus quoad dominium verum , & effectuale, quia dominium est quædam plenitudo, quæ plures non capit insolidum. Quam plenitudinem non habet filius, cum ei desit administratio & facultas disponendi, & sic impropriè, & fictè dicitur dominus. Et id ipsum ita pariter as secuerarunt, & ratione comprobarunt Franciscus Connanus, commentar. iur. ciu. lib. 10. d.c. 5. n. 7. Viglius, in d. §. sui, n. 1. in fin. Minsingerus, nu. 2. & 3. Ioannes Oinotomus, num. 4. D. Franc. Sarmientus in præallegata l. in suis, n. 9. in princip. & n. 10. in fine, & n. 11. vbi dominium, & alia, quæ viuente quoque patre in filio considerantur, siue eidem tribuuntur, dicit es se considerabilia impropriis simè, cum vere filij in vita patris nihil iuris habeant. Ioannes Gutierrez, in repetitione ad text. in d. § sui, n. 69. & n. 88. in versic. 1. quia filius in vita, & n. 89. & mutata priori sententia, quam periculosam profitetur, dominum impropriis simum es se filium patre viuente; agnoscit Mencha. Ipse, lib. 1. de succes. creat. d. §. 19. n. 18. in fine. Idque coacta ratione[sect. 16] concedendum est, & tenendum; aliàs namque si filij, aut sui hæredes domini es sent, parentes non pos sent es se domini, vt grauiter argumentatur Iureconsultus, in l. hæreditatem. §. pater peculij ff. de Castren si peculio, & cum iudicio expendit, & ita tuetur expres sim Emanuël Costa, ad §. cum in bello. l. qui duos. ff. de rebus dubiis, verbo, patris, n. 4. & 5. ne daretur ille concur sus duorum dominorum, vt præfatorum Authorum adnotarunt nonnulli, & optimè Iason, in d. l. in suis, n. 14. & tribus seqq. Atque ex his apparet, insignem[sect. 17] illum iuris Interpretem Bald. rectè dixis se in l. potuit, quæ stione 7. C. de iure deliberandi, veràm hæreditatem mortuo patre filio deferri, & ante mortem eius verum, & proprium dominium penes patrem fuis se. Apparet etiam, filios viuente patre dominos quo[sect. 18] dammodo vocari propter rationem eandem, propter quam dici hæredes, obseruauimus suprà, propter identitatem inquam, & coniunctionem personatum , & rationem illam naturalem, quæ velut quædam tacita lex filiis hæreditatem parentum tribuit, quasi ad debitam succes sionem eos vocando, & quia futuri sunt hæredes mortuo patre. Cæterum ratio illa naturalis, non adeò potens est, vt parentibus viuentibus pos sit, aut debeat quouis modo auferre dominium, nec filiis dominium aliquod considerabile tribuat, quamuis interpretatione, & ratione quadam s æpè repetita, dominos eos quodammodo dixerit in vita parentum, qui post mortem veri domini futuri sunt, nec antea dominium plenum, aut verum aliquod dominium consequuntur, quod & vltra relatos suprà agnoscit Alciatus (sed nullus ita dilucide explicat) in d. l. in suis. n. 14. & 17. & n. 8. & 20. & melius Iason, ibid. n. 40. optimè Ioan. Oinotomus, in d. §. sui. de hæredum qual. & differ. n. 3. & 4. vbi ex sententia communi obseruauit, illud quod dicitur, quod filius viuo patre dominus quodammodo bonorum paternorum existimatur, ita vt non dicatur acquirere nouum titulum seu dominium, sed in eum moriente patre illud continuari, d l. in suis. Ita etiam , quod sola administratio filio obueniat, non nouus titulus; illud inquam, quod ita dicitur, impropriis simè dici, proptereà quod de bonis paternis filius alendus est, sicut pater, & propter spem futuræ succes sionis. Verè tamen & plenariè filius consequitur bona post mortem patris, nec dicitur dominus quoad plenum dominium, quia res paternas viuo patre filius alienare non potest, nec etiam aliquod ius habet in legitima viuo patre, nec pater ei cogitur dare legitimam. Remanet ergo, filios viuente patre, impropriis simè, & quodammodo ex legis interpretatione propter rationes prædictas dominos dici; mortuo vero patre, veros dominos dici, & veros hæredes; vt etiam Fachineus, controu. iur. lib. 6. c. 11. in finalib. verbis (quem suprà retuli) rectis simè aduertit. Remanet deinde, ex superiùs obseruatis petendam[sect. 19] resolutionem alterius articuli, in quo (vt video) variant Interpretes nostri, & circa possessionem diuersimodè se habent. In primis namque quod propter easdem rationes, propter quas viuente quoque patre filij hæ redes appellantur, & domini; dicantur etiam, & bona paterna pos sidere, impropriis simè tamen, id dici, colligitur ex sententia Glo. in d. l. in suis, quæ firmat apertè, quod sicut filius viuo patre est quodammodo dominus, ita & quodammodo bonorum paternorum posses sor. Atque in hunc sensum acceperunt Glos sam, & sequuti sunt eam Baldus, Angelus, Cumanus, & Alexander ibidem. Et cum ipsis transit Ia son, num. 31. Franciscus Connanus, Commentar. iur. lib. 10. cap. 5. n. 7. & procedere posse Glos s æ sententiam in quadam impropriis sima siue imaginaria pos ses sione; adnotarunt Alciatus, n. 14. & Sarmientus, n. 11. in eadem l. in suis. Ioannes Gutierrez, in dict. §. sui, n. 69. qui articulum disputat, ex n. 66. & tandem impropriè filium dici pos sidere, resoluit. Cæterum contrariam sententiam, imò viuente pa[sect. 20] tre filios non quasi pos sidere, siue nullo modo pos sidere, contra Glos sam defendit Vigilius, in dict. §. sui, num. 5. vbi dicit, fictionem iuris ciuilis circa dominium tantum es se, non etiam circa pos ses sionem, hæredem namque dominium Veteres dixerunt, nus quam verò legitur, pos ses sionis ius filio communicatum fingi, cum pos ses sio non tam iuris sit, quàm facti. Et in idem videtur inclinare Cuiacius, in l. cum hæredes, ff. de acquirenda pos ses sione. Idque veris si[sect. 21] mum equidem est, & iuri magis conueniens, nec aliquo pacto sustineri pos sunt ea, quæ in eodem articulo reliquit scripta Menchaca, de succes sionum creat lib. 2. §. 19. num. 19. quo loco contra Communem tentauit, filium viuo quoque patre es se verum pos ses sorem bonorum patris. Et adducitur duntaxat ex textu, in d. l. in suis, in illis verbis: Itaque post mortem patris non hæreditatem percipere videntur, sed magis liberam bonorum administrationem consequuntur. Ex quibus infert, quod viuente patre nihil defuerat filiis præter liberam bonorum administrationem, & sic sequitur, quod habebant dominum, & pos ses sionem. Vere tamen errore manifesto decipitur,[sect. 22] nec ex verbis relatis in eum sensum inferre, aut aliquid deducere iure potuit, quocirca argumento prædicto (ad quod ex omnibus hactenus Scribentibus nullus præbuit responsum) facili negotio, ac vere quidem satisfieri, & responderi poterit non aliunde, sed ex his, quæ suprà dilucide adnotata, & scripta reliquimus, siquidem viuente patre dominos, & hæredes dici quodammodo filios, idque fictione quadam, siue interpretatione iuris, non rei veritate aut effectu, ibidem probauimus. Et ob eandem fictionem, atque interpretationem mortuo patre hæreditatem etiam non percipere de nono videntur, licèt reuera percipiant; quod vt Iureconsultus significet in eadem l. in suis. Vtitur verbo illo videntur, quod improprietatis significatiuum est, vt suprà quoque adnotaui. Et dum dicit, quod magis liberam bonorum administrationem consequuntur, vtitur prædicto verbo, consequuntur, quod veritatem, & non fictionem aliquam significat. Et ita in effectu Paulus Iureconsultus eruditè se habet, & maximo cum my sterio loquitur ibi, nam etsi dixerit, quod filij, viuente patre domini quodammodo existimantur; nusquam tamen dixit, quod pos ses sores, nec circa possessionem fictio es se potuit, quæ circa dominium legis interpretatione illa statuitur. Deinde, nec verbo improprietatis significatiuo vtitur, quando dicit, eos liberam bonorum administrationem consequi, cum eo vsus fuerit, quando illos dominos es se dixit. vt suprà notaui, atque ex his deducitur, quæ in eadem l. in suis, n. 14. & quatuor seqq. Iason scripsit. Ex his denique, quæ Ioannes Oinotomus in dict. §. sui, n. 3. & 4. ob seruauit, dicens, quod vt filius post mortem patris dicatur pos sidere bona ipsius, neces se est, vt pos ses sionem verè apprehendat, in quo rectè loquitur; dum tamen inquit, quod non nouus titulus, nec nona pos ses sio filio obuenit mortuo patre, sed sola administratio, fallitur apertè; nam sicut administratio obuenit, ita & pos ses sio, si eam apprehendat; non enim viuente patre vllam pos ses sionem obtinet, nec pos sidet vllomodo, vt rectius cum Viglio resolui. D. etiam Spino, in speculo testamentor. glos. 17. principali, num. 10. in versiculo, quo fit, rectè intellexit; dixit namque mortuo patre licèt continuetur dominium in filium, non tamen continuari pos ses sionem, nec in hoc filium habere maius priuilegium, quam habeat extraneus, in quem non transit pos ses sio, absque actuali apprehensione, l. cum hæred. ff. de acquir. pos ses sione. Et id ipsum post alios authores firmauit; sed D. Spino non retulit Antonius Pichardus, in dict. §. sui, num. 44. & 45. eleganter Cephalus, in cons. 30. n. 8. lib. 1. Decis. Perusina 69. n. 1. & tribus seq. & n. 10. & 11. vbi quod pos ses sio non continuatur etiam in suos. Cæterum licèt de pos ses sione, ita res se habeat, vt dixi aliter de dominio statutum, vt suprà resolui, atque impropriè siue largè loquendo, & propter rationem illam seu interpretationem consideratam suprà, domini quodammodo vocantur filij viuente quoque patre, & sui hæredes, quasi sibi hæredes, vt dictum quoque fuit. Atque ex hac continuatione[sect. 23] dominij, siue communicatione illa rerum familiarium, quæ est inter patrem & filium, descendit, vt filius suus hæres non acquirere hæreditatem, siue nouum titulum, sed retinere dicatur, dict. l. in suis, ff. de liberis, & posthumis, l. si patronus, versiculo vltim ff. de bonis libertorum. Et non adire, sed se immiscere,[sect. 24] l. impuberibus, l. cum bonis. ff. de acquirenda hæredit. §. in extraneis, Instit. de hæred. qual. & different. Quippe cum aditio neces saria non sit in suis hære[sect. 25] dibus, in quibus suitas tantum operatur, quantum in extraneis aditio, vt ex dictis iuribus deducitur, & ibidem obseruarunt Scribentes communiter; Antonius Gomez. tom. 1. variar. cap. 9. num. 17. Guil Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, mortuo itaque testatore, el 2. num. 1. & num. 21. 22. & 23. eleganter Cuiacius, recitation. solemn. in libros C. ad titulum C. vnde liberi, fol. 485 Adire ergo, & repudia[sect. 26] re, extraneorum hæredum proprium est; immiscere, & abstinere, suorum, Glos sa ordinaria in rubrica, ff. de acquir. hæred. quam sequuntur Cumanus, & Iason, qui bene explicatu ibidem, iste num. 2. Minsingerus, in dict. §. sui, in principio, & in §. in extraneis, num. 10. Instit. de hæred. qualitate, & differ. & plura congerit Ioannes Igneus, in authent. ex causa, num. 76. C. de liberis præteritis, Antonius Pichardus, in §. extraneis 6. num. 1. & nu. 14. & sequent. de hæred. qual. & different. Et hactenus de his, quæ non otiosè quidem, aut extra neces sitatem, vel propositum sic adnotata atque dilucidè magis quàm ab alio Recentiorum tradantur, resoluta fuere; sed quia ad explicationem, & veram interpretationem præfatæ decisionis dict. l. nihil, prætermitti non pos sunt, atque præoculis illa habere adeò neces sarium, vt si in memoriam non reuocentur superiora, & quæ ad suorum hæ redum priuilegia, & prærogatiuam attinent, vix constitutionis eiusdem iuridica, & vera ratio pos sit deduci. Et verè ex eisdem petenda est resolutio primi ca[sect. 27] sus, atque articuli illius propositi supra ante numerum 2. Vtrum inquam filij sui hæredes titulo pro hærede vsucapere pos sint? Er quidem Glos sa in eadem l. nihil. (de vsucapione pro hærede, & in l. 2. §. filium, ff. eod. tit. in ea opinione fuit, vt existimet, suos hæredes non habere ius vsucapiendi illo titulo pro hærede rem in bonis patris rectam, & ab eo sine titulo pos ses sam. Et sequuntur Bartolus, n. 2. Castrensis, nu. 5. Alexand. & Iason num. 7. in dict. l. in suis. Idem Iason in rubrica, ff. de acquir. hæred. nu. 8. Albericus, Alciatus, Angel. de Periglis, Baldus, Iacobus de Sancto Georgio, Baldus, Guil. Benedictus, Couar. & alij, quos recensuit Arias Pinellus, 2. part. rubricæ, C. de bonis maternis, nu. 38. in versic. sed omis sis. Socinus, in l. si filius qui patri, num. 16. ff. de vulg. & pup. substitut. Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 2. §. 19. num. 19. Antonius Gomezius, tom. 1. variarum. cap. 9. num. 19. Ioannes Bolognetus, in l. quise patris, num. 8. in principio. C. vnde liberi. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 33. num. 76. fol. mihi 311. & nouis sime omnium Sebastianus Næuius (qui superiores Authores non refert) Select. iur. ad tit. C. de vsucapione pro hærede, in dicta l. nihil, n. 1. Et communis huius opinionis fundamenta,[sect. 28] siue rationes præcipuę ad tria principaliter reducuntur. Primum ex his deducitur, quæ numeris præcedentibus adnotata fuere, vt huic loco deseruirent, nam cum filius viuo quoque patre quodammodo dominus existimetur, & hæres, & post mortem patris cen seatur continuari dominium ipsum, vt magis videatur continuare pristinum ius, quàm nouum acquirere; deficit equidem nonus titulus, ex quo ius vsucapiendi pro hærede competat, & tamen titulus hic neces sarius est, per text. in l. 1. & per totum, ff. & C. pro hærede. Et ponens exemplum ostendit Antonius Gomezius, dict. c. 9. n. 19. in versic. 4. infero. Secundum fundamentum deducitur ex l. 2. §. filium. ff. pro hæred. vbi Iulianus Iureconsultus, in hunc modum scripsit: Filium quoque donatam rem à patre pro hærede negauit vsucapere, Seruius scilicet, quia exi stimabat naturalem pos ses sionem penes eum fuis se viuo patre, cui consequens est, vt filius à patre hæres institutus res hæreditarias à patre sibi donatas pro parte cohæredum vsucapere non pos sit. Tertium & vltimum fundamentum ex textu deducitur in eadem l. nihil. quasi in illis verbis: Nihil pro hærede vsucapi pos se suis hæredibus existentibus: Suis hæredibus denegata sit expressè titulo pro hærede vsucapio; cum tamen illa concedatur hæredibus extraneis, vt certum, & indubitatum est, atque ex dictis iuribus probatur apertè. Cæterum sententiam contrariam, imò quod filij[sect. 29] sui hæredes, sicut & cæteri hæredes titulo pro hæ rede vsucapere pos sint; defendit constanter Vigilius in dict. §. sui, num. 4. & sequent. Forcatulus Æmilius Ferretus, Antonius Rubeus, Franciscus Connanus, & Iacobus Cuiacius, quos Arias Pinellus commemorauit, & hanc partem rectius tuetur, dict. 2. part. rubricæ. C. de bonis maternis, num. 39. in princip. & ante ipsos contra Glos. & communem ibidem tentarunt Raphaël Cumanus, in dict. l. 2. §. filium, & Raphaël Fulgosius, in l. 1. C. pro hærede, & istam opinionem longe veriorem es se, & iuri magis consentaneam , profitetur Emanuel Suarez à Ribeira, Antonij Gomezij additionator, in addit. cap. 3. lit. l. fol. 51. & 52. & addit. dicti cap. 9. lit. E. fol. 155. & forte magis veram es se in puncto iuris scripsit Michaël Gras sus, recept sentent. §. suitas, quæ st. 7. num. 9. sequuntur etiam Ioannes Vaudus Pedemontanus (cuius in hac materia nullus hactenus fecit mentionem) variar. q. lib. 1. quæ st. 4. in principio, fol. mihi 3. Ioannes Garcia, in commentariis de nobilitate, glos sa 12. num. 22. fol. 265. Emanuel Costa, in cap. si pater. de testamentis, n. 6. 2. parte, verbo, subsequenter ex filia. num. 7. & vehementer in eadem sententia insistit, & eruditè loquitur Sarmientus, in dict. l. in suis, num. 8. in fine, & num. 9. ac denique probarunt eam Ioannes Gutierrez, in repetitione dicti §. sui, num. 81. & tribus sequent. Caldas Pereira, in l. si curatorem habens. C. de in integrum restitut. verbo, sine curatore, num. 28. in versic. sed licèt hæc sit, D. Spino, in Speculo, glos s. 17. principali, de institut. hæredum, num. 9. qui dicit hanc opinionem veriorem es se. Constanter Cuiacius, alio in loco vltra locum relatum per Pinellum recitation. inquam solemn. in libros C. ad titul. C. vnde liberi, fol. 485. Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 6. cap. 11. per totum. Antonius Pichardus (qui Authores præcitatos non refert, nec etiam firmiter insistit in certa quadam dict. l. nihil, interpretatione, sicut nec D. Spino insistit) in dict. §. sui, num. 38. sententiam tamen hanc, quod sui hæredes, sicut & cæteri titulo pro hærede vsucapiant, longè veriorem profitetur ipse Pichardus. Et pro hac secunda sententia (quæ multo verior[sect. 30] est, & tenenda omnino) ne repetam hoc loco, quæ alius scripserit; sex adducit fundamenta Arias Pinellus, dict. num. 39. in versic. & antequam illis iuribus. Quorum vnumquodque verè concludit, & ad ea reduci debent omnia ferè argumenta, quæ in articulo præ senti cæteri expendunt, vtpote cùm ea omnia ex mente, atque obseruationibus eius dem Pinelli descendant, exceptis nonnullis, quæ ponderauit Sarmientus, in dict. l. in suis, num. 9. per totum, & ab illis differunt. Vnicum etiam expendit Ioannes Vaudus, dict. quæ st. q. in princip. Illo etiam, quo Doctores vtuntur communiter, deterioris conditionis non debere es se filios, quàm extraneos, cùm reuera fauorabiliores sint; adducitur principaliter Fachineus, lib. 6. dict. cap. 11. in principio, D. Spino, dict. glos. 17. principali, num. 9. qui adiicit, quod filiis suitas non debet es se damnosa, l. si filius, qui patri. ff. de vulg. & pup. substit. l. 3. §. si emancipatus, ff. de bon. pos s. contra tabulas. Et quod si filio suo hæredi denegaretur vsucapio pro hærede, deberet eidem etiam denegari hæreditatis petitio, quia titulus pro hærede, est titulus petitionis hæreditatis. I. pro hærede. ff. de petitione hæreditatis, & tamen suo hæredi etiam competit hæreditatis petitio, l. 3. vers ab intestato, ff. de petitione hæred. vnde & vsucapio pio hærede debet illi competere. Retenta igitur secunda hac sententia, facile & ve[sect. 31] re diluitur ratio illa, qua præcipuè excitatur Communis, continuationis scilicèt dominij in suos; ex his inquam, quæ eruditè, & cum iudicio adnotauit Pinellus, dict. 2. part. rubricæ, C. de bonis maternis, nu. 39. in finalibus verbis. Quem sequuti sunt Sarmientus, Caldas, & reliqui citati suprà. Ioan. Gutier. in repetit. dict. §. sui. num. 81. in vers. 3. probatur. Nam licèt in filium continuetur dominium, vt nulla videatur hæ reditas fuis se, ex textu in dict. l. in suis, hoc tamen procedit in rebus, quæ patris erant, in quibus vsucapio neces saria non est, non tamen obtinere potest continuatio illa dominij, quæ eò vsque rem perducit, in rebus alienis, in quibus dominium quod nunquam fuit, nec pater ipse habebat, continuari non potest. Ex regula l. nemo plus. ff. de regulis iuris. Idcirco in eis[sect. 32] neces saria est vsucapio, quam ex sua persona incipere potest filius titulo pro hærede, quia quoad suos hæredes licèt non detur hæreditas iacens, prout est persona ficta, quæ defunctum repræ sentat, vt glos sa 2. & multorum Authorum testimonio comprobantes, scripserunt Antonius Gomezius, tom. 1. variar. c. 9. n. 17. Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testament. verbo, mortuo itaque testatore, el 2. nu. 47. & 48. Sarmientus in dict. l. in suis, num. 6. in sin. Gras sus, §. suitas. q. 7. num. 7. Ioannes Gutierrez, in dict. §. sui. num. 98. Caldas, in dict. si curatorem habent, verbo, sine curatore, n. 31. datur tamen hæreditas, prout significat patrimonium defuncti, & tunc vere hęres est, quod negari non potest, & agnoscit Spino, in speculo, glos sa 20. principali, n. 11. & glos sa 33. n. 4. 5. & 6. ac proinde filius rem alienam inuentam in hæreditate vsucapiet titulo pro hærede. Prout etiam resoluit, & ita quoque respondet pręfato fundamento Communis, sed superiores Authores non citat, Antonius Pichardus, in dict. §. sui, n. 38. in versic. nec in contrarium. Eò magis, quòd reuera in suis hæredibus, & filiis, mortuo patre titulus nouus est, nouæ etiam hæreditatis tunc vsque nondum delatæ acquisitio, plenùmque, & perfectum dominium eo tempore datur, quod ante mortem patris improprium erat, siue imperfectum, & inefficax dominium, cùm domini quodammodo antea existimarentur duntaxat, qui vere domini non erant, vt suprà notaui. Et considerarunt rectè Sarmientus, in d. l. in suis, n. 9. in princip. Caldas, in d. l. si curatorem habens, dicto verbo, sine curatore, num. 22. in fin. optimè Fachineus, controu. iur. lib. 6. d.c. 11. in vers. postremum argumentum est. Qui eidem argumento Communis ex communione illa, & continuatione dominij, atque ex d. l. in suis, deducto res pondet, & inquit, filiis optimè ac præ cæteris conuenire titulum pro hærede, quia sunt verè, & proprij hæredes, & consequenter vsucapere titulo pro hærede pos sunt, & licèt hoc amplius, quàm cæteri hæredes habeant, quod viuente patre quodammodo domini existimentur; id non impedit titulum hæredis, nec facit quominus filij hæredes dicantur. Erant si quidem (vt suprà ex eodem Fachineo recensui) viuente patre existimatione quadam domini; mortuo verò patre verè sunt domini, verè sunt hæredes. Continuatio autem illa dominij ex legis acuta interpretatione, rei veritatem non immutat, nec filiis ius, & titulum hæredis aufert. Secundum etiam fundamentum, quo adducta est[sect. 33] communis, ex textu in l. 2. §. filium. ff. pro hærede, diluitur manifestè ex verbis eiusdem §. potiùs namque ille textus contra communem retorqueri debet, sicuti Viglius, in d. §. sui scripsit, & diligentiùs Pinellus, d. 2. parte rubricæ, C. de bonis maternis, num. 40. per totum . Ioannes Vaudus, variar. dict. q. 4. in versic. sed nec ad rem pertinet. Sarmientus, in d. l. in suis, num. 8. in fin. Caldas, dicto verbo, sine curatore, num. 29. Ioannes Gutierrez, in d. §. sui. n. 82. Ioannes Garcia, de nobilitate, d. glos sa 12. n. 22. Fachineus, lib. 6. d.c. 11. in versic. pri. num est. vbi Pinelli solutionem sequitur, & trans cribit. Filius ergo ea in lege vsucapere non potuit titulo pro hærede rem à patre sibi donatam, quia alio titulo pos sidebat, ex causa scilicet, siue titulo donationis: nec causam pos ses sionis sibi mutare poterat, §. quod vulgo, eiusdem l. 2. l. 3. §. illud, ff. de acquir. pos ses s. & consequenter, nec titulo pro hærede vsucapere, qui aliàs vsucapere pos set, vel dicendum es set, dubium eiusdem legis ineptè excitari, si nunquam vsucapere pos set, sicuti Arias Pinellus vbi suprà. subtiliter adnotauit. Rursus, nec fauet sententiæ communi argumen[sect. 34] tum deductum ex eadem l. nihil, C. de vsucapione pro harede. Qua etiam decipitur Communis; vere namque in eo textu pro hærede vsucapio suis hæredibus non denegatur, siue eos pro hærede vsucapere non pos se, verba eiusdem legis non indicanti, sed aliud, atque omnino diuersum statuitur, videlicet alium titulo pro hærede vsucapere non pos se, suis hæredibus existentibus. Male igitur contra suos hæredes expenditur, quod in eorum fauorem introductum apparet. Et ita legem illam rectius intellexerunt Fulgosius, & Cumanus, & cæteri commemorati suprà, n. 29. & vltra fundamenta adducta per Pinellum, & Sarmientum in locis ibidem relatis, & ea, quæ numeris seq. adnotabuntur in illo articulo, an contra suum hæredem vsucapi pro hærede pos sit: concludens mihi videtur illud, quod ex verbis ipsius met legis deducitur, dum dicitur: Nihil pro hærede vsucapi pos se suis hæredibus existentibus, quæ verba, Suis hæredibus existentibus, cum impersonalia sint, referri ad suos hæredes, vt ipsi pro hærede non vsucapiant, nullo modo pos sunt; ea siquidem est orationis impersonalis ratio, vt absolutè accipiatur, vt certum est; atque ex eo probatur etiam, quod verba ipsa, Suis hæredibus existentibus, cùm ablatiui absoluti sint, conditionem præ seferunt l. ab emptione, in principio, vbi Bart. ff. de pactis. l. euictis agris, ff. de vsur. l. à testatore. ff. de condit. & demonstr. & latius explicant Doctores in rubrica, ff. soluto matrimonio, vbi Iason, ex n. 1. Ripa, n. 30. & seq. cum aliis congestis a Ioanne Vincent. Hondedeo, in cons. 49. n. 26. & cons. 78. n. 23. & cons. 101. n. 34. lib. 1. Iosepho de Rusticis, qui ple ne agit in tractatu, an & quando lib. in cond. posi. cen sean. vocati, lib. 6. c. 1. & 2. Petro de Barbosa. qui optime tractar de hac materia, & de intellectu d. l. à testatore, 1. p. rubricæ, ff. soluto matrimonio, n. 24. & sequen. vt hîc non de suis hæredibus dispositum fuerit, vt ipsi pro hærede vsucapere non valeant; sed eo casu quo ipsi existunt, alium vsucapere non pos se pro hærede, decisum sit manifestè, nec pos sit vllo pacto negari. Et ita tenendo, ex præfatis inferam ad nonnulla,[sect. 35] quæ hucusque in hac materia sic considerata, aut per alium tacta non sunt. Et primo infertur, silentio prætermittendam non es se inconstantiam illam, siue varietatem, contrarietatem etiam Lusitani Caldas, in d. l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, nu. 28. & 29. Ipse namque eo loco communem sententiam improbat, & contrariam quam defendimus, vt scilicet pos sint sui hæredes titulo pro hærede vsucapere veriorem dixit, & profitetur es se verum sensum d. l. nihil, quod vbi suus hæres existit, non pos sit alius dici hæres, nec pro hærede vsucapere. Postmodum verò sub eodem verbo, sine curatore, n. 79. expres se sentit contrarium, & in sententiam communem incidit, vt suus hæres titulo pro hærede vsucapere non pos sit, & quamuis as serit, se nouum, & elegantem intellectum as signare, & qui. tollit omnes alios intellectus, & remouet omnem difficultatem d. l. nihil, tamen in effectu, & rei veritate communem tantùm intellectum tradit, & Communis etiam rationem as signat, nec nouum quid detegit. Idque euidenter colligitur ex verbis, quibus ipse Caldas vtitur, primò enim dicit, quod ea in l. ob eam rem titulus, & vsucapio pro hærede denegatur in suis hæredibus, quoniam sui hæredes consequuntur dominium rerum hæreditariarum per quandam dominij paterni continuationem, iuxta textum in d. l. in suis. Cuius verba eo sensu ponderat, quo Bart. & Communis (quæ improbata fuit suprà ) ponderabat illa, & illis ad eum modum ponderatis, adiicit statim, quod ex illa lege facilis apparet intellectus ad text. in d. l. nihil, in qua ideo remota est vsucapio pro hærede, quoniam ille titulus habet locum in extraneis, non verò in suis hæredibus, qui post mortem patris non hæreditatem percipere, sed magis liberam bonorum admini strationem consequi videntur, quod Communis dixit, & sequaces eius s æpe repetunt. Nihil ergo nouitatis Author ille affert, & non modò sibi contrariatur, sed verum, aut certum sensum d. l. nihil, non as sequitur. Secundo infertur, Ioannem Garciam, tractatu de[sect. 36] nobilitate glos s. 12. n. 22. dictorum superius immemorem, minus bene dixis se, quod sibi non placent intellectus omnes Doctorum ad text. in d. l. nihil, siquidem Fulgosij, Viglij, & aliorum intellectum (quem probamus) cum remis siue adduxis set, constituit statim, veris simum illius legis intellectum deduci ex d. l. 2. §. filium. ff. pro hærede. Videlicet, quod filius suus hæres titulum pro hærede habeat, sed in d. §. non dari eum titulum, quia ibi pos sidebat cum titulo filius viuo patre, quem morte eius mutare non potuit, nec amplius dixit; vnde hactenus obseruatis, & Pinelli traditionibus conuenit expres se, nec aliquid nouum profert in medium, qui sibi non placere intellectus omnes Doctorum, antea constituerat. Tertiò in fertur, nullo modo sustineri pos se, nec[sect. 37] es se verum, nouum quendam intellectum ad text. in d. l. nihil, quem priuatim Præceptores quidam tradiderunt, atque existimarunt, maxima in consideratione habenda verba illa, Suis hæredibus existentibus Supponunt etiam, suos hæredes dici illos, quorum proprium, & es sentiale, & suum est, patris hæredes es se. ex text. in d. §. sui, vnde subiiciunt, quod suitas, & sic signum illud, quo declaratur quis es se futurus neces sarius hæres, solum datur in vita eius, cui suus hæres est, & post eius mortem ces sat suitas, & succedit neces sitas, quoniam cum illud fore hæredem suum, reducatur ad veram existentiam hæredis, ces sat iam suitas. Sensus igitur d. l. nihil, secundum eos dem erit, quod donec sui hæredes sunt, hoc est, viuente eo, cui sunt sui hæredes, indistinctè non sit locus vsucapioni pro hærede, ex regula l. 1. ff. de vsucapione pro hærede, viuus enim hæredem non habet. Verè tamen (vt dixi) intellectus prædictus susti[sect. 38] neri non potest, atque ex eo manifestè conuincitur, quod suppositum illud primum falsitatem in se contineat, nec dici valeat, suos hæredes in vita tantum patris dici suos, cum etiam mortuo patre sui dicantur, qui mortis tempore in potestate erant, & primum locum in succes sione obtinebant, vt supra diximus, & probatur apertè, ex d. §. sui. d. l. in suis. l. 3. in sine. ff. de iniusto rupto. l. captum. C. de captiuis, & postlim. reuer. & his etiam, quæ in initio huius capitis adnotata reliquimus. Filij ergo post mortem patris, licèt non sint in potestate (patria namque potestas morte dis soluitur) sui tamen sunt, & tunc verè proprij hæredes, & domini ex ibidem etiam notatis, & Communi resoluta per Bolognetum in l. qui se patris n. 13. C. vnde liberi, suitatis etiam effectus, qui maximi sunt, & permulti, vt suprà quoque diximus, n. 3. mortuo etiam patre perdurant, siue magna ex parte tunc propriè incipiunt in executione, & effectu reduci, vt constat ex his, quæ: scripserunt Doctores communiter in d. l. in suis, & in d. l. qui se patris, & in l. si filius qui patri, ff. de vulg. & pupil. substit. Anton. Gomez. & Ioannes Oinotomius, relati d.n. 3. supra, Viglius, in d. §. sui. n. 6. Guil. Benedict. Igneus, Loriotus, Decius, & Tiraquel. in locis congestis per Pinellum, 2. p. rubricæ, C. de bonis maternis, n. 38. in versiculo, ex illis autem. Sarmientus, in d. l. in suis, n. 12. & Cuiacius ibidem: Gras sus, §. suitas, quæ st. 7. Menchaca, de succes sion. creation. lib. 2. § 19. per totum, Card. Thuscus, practic. conclus. iuris, tom. 8. litera S. conclusion. 1383. Suitate autem finita, siue ea ces sante, aut non exi stente, ces sant etiam, siue non dantur suitatis effectus, ex eisdem iuribus, & Authoribus. Et sic non modò viuente patre, sed etiam ipso præmortuo filius suus dicitur, vt antea dictum est, atque ex Communi resoluta per Caldas Lusitanum, in dicta. l. si curatorem habens, dict. verbo, sine curatore, num. 23. Conuincitur deinde, & concludenti ratione intellectus ipse; nam si ita es set, frustratoria aut indubitabilis videretur Cæ sarea illa constitutio, aut quid dubitationis es se pos set in eo, quod viuente illo, cui sui hæredes sunt. vsucapio non procederet indistinctè; Nam prædictæ interpretationis Authores, ant loquuntur de vsucapione pro hærede inchoanda à filio viuo patre, quo tempore re vera & effectu hæres non est, nec dominus (licèt hæres futurus speretur) nec res hæreditarias pos sidet (quippe cùm nondum hæreditas verè sit, nec pos ses sio viuente patre, vt supra dixi) & tunc qui nondum hæres est, qui etiam contingere potest vt nullo tempore futurus hæres sit, qui res paternas non pos sidet, quo pacto dici potest, quod pro hærede vsucapere pos sit, aut quod non pos sit, terminatum fuis se ab Imperatoribus ea in lege? Aut loquuntur de extraneo vsucapionem inchoare volente, & tunc viuente adhuc patre, quo titulo vsucapere poterunt, qui eo quoque mortuo vsucapere prohibentur suis hæredibus existentibus, sicuti adeò expres sim ibi dicitur? Quarto infertur, omitti non pos se alium intelle[sect. 39] ctum, quem vt nouum, & elegantem tradidit Ioannes Gutierrez, in repetition. dicti §. sui, n. 84. & eo non relato, eundem putat veris simum D. Spino, in Spe culo, glos s. 17. princip. n. 10. Tentari etiam pos se, vt ita intelligatur text. ille, eis non relatis dixit Antonius Pichardus, in d. §. sui, n. 43. & ij quidem constituunt, pro constanti habendum es se, suppositum fuis se in d. l. nihil, suum hæredem titulo pro hærede vsucapere posse, in quo conueniunt sententiæ prædictæ, quam defendimus, & dubitari dumtaxat, an sola exi stentia sui hæredis ad vsucapionem titulo pro hæ rede sufficeret? Et non sus sicere constitutione ea cautum; quia licet, sui hæredis existentia operetur alios multos effectus in iure, vt suprà, n. 3. & nu. 38. diximus, ad vsucapionem tamen existentia eiusmodi non sufficit, sed requiritur actualis immistio, & apprehensio pos ses sionis, sine qua vsucapio non procedit, l. sine pos ses sion, cum vulgatis, ff. de vsucapionibus. Et quamuis in filium suum hæredem continuetur dominium bonorum paternorum ipso iure, pos ses sio tamen eorum minime continuatur, prout supra ostendimus. Et post Glos sam docuerunt Bartol. n. 5. Sarmientus, n. 11. Cuiacius, n. fin. in d. l. in suis. Idem Cuiacius, recitat solemn. in libros, ff. ad l. cum hæ redes, ff. de acquir. pos ses sione, vbi huius rei differentiam, at que discriminis elegantem rationem as signat Iason, in eadem in suis, à n. 19. Gras sus, §. suitas, quæ st. 7. n. 7. Ioannes Gutierrez, in d. §. sui, ex n. 66. cum seq. D. Spino, d. glo. 16. n. 10. in fin. Caldas, d. verbo, sine curatore, n. 36. Verum interpretatio hæc placere mihi non potest vllo modo, tum quia certum ita non est, filium soum hæredem quoad effectum præ scribendi, pos ses sorem es se oportere, cum in contrarium tenuerint Authores nonnulli, quibus adductus Caldas, dicto verbo, sine curatore, n. 30. in fine, præfatum intellectum reiicit: Tum etiam, & vltra omnes, quod vere dici non pos sit, suppositum fuis se in d. l. nihil, filium suum hæredem pro hærede vsucapere pos se, id quod aliis iuribus expres sum erat; sicuti Pinellus, & Sarmientus in locis antea relatis obseruarunt contra communem. Non enim de eo agebatur, sed potiùs de alio, de vsucapione inquam contra suos hæ redes, & sic non dicitur suos hæredes vsucapere pos se, sed suis hæredibus existentibus minime vsucapi pos se, sicuti ex verbis impersonalibus, & ablatiui absoluti natura anteà ponderaui. Quocirca dici non potest, actualem immis sionem, siue apprehen sionem requisitam in suo, de cuius vsucapione sermo non erat, sed de vsucapione contra ipsum. Et verè si id decidere Imperatores in ea l. intendis sent, aut id exprimerent aperte, & de actuali immistione, aut apprehensione pos ses sionis mentionem facerent, aut saltem alio loquendi genere vsi fuis sent. Et hactenus de primo casu, ex quo remanet firmiter, suum hæredem titulo pro hærede vsucapere pos se. Remanet etiam in d. l. nihil, id non excludi, nec contrarium probari, sed id potius decidi, quod Raphaël vterque, atque Viglius, & Pinellus obseruarunt dilucidè. Ac denique ad textum eundem omnes alias interpretationes reiiciendas, eamque amplectendam dumtaxat, quæ verba eiusdem ita simpliciter vt iacent, intelligit. Secundus casus principalis sit, cum quæritur, an[sect. 40] contra suos hæredes titulo pro hærede vsucapere alij pos sint? Cuius resolutio deducitur negatiue ex his, quæ casu præcedenti scripta, atque obseruata sunt, ex tex. etiam in d. l. nihil, vbi deciditur adeò expres sim, vt nihil prætereà dici debuerit, siquidem dicitur, nihil pro hærede vsucapi pos se, suis hæredibus existentibus, magis obtinuis se; & sic intellexerunt legem eandem, & conclusionem hanc tuentur Fulgo. in l. 1. C. pro hæred. Cuman. in l. 2. §. filium. ff. eod. vt suprà retuli ipsos, Vigli. in d. §. sui, num. 4. Ioan. Vaud. variar. q. lib. 1. q. 4. in princip. Emanuël Suarez à Ribeira, Anton. Gomez. additionator in addit. ad cap. 9. lib. 1. varia. lit. E. nu. 7. & 8. fol. 155. Arias Pinellus, 2. parte rubricæ, C. de bonis maternis, n. 41. Sarmientus, in d. l. in suis, n. 9. in fine, & num. 10. Ioannes Gutierrez in d. §. sui, n. 83, Cald. Perei. in d. l. si curatorem habens, verb. sine curatore, n. 28. in fin. D. Spin. in Speculo, glos s. 17. in princip. n. 9. Andreas Fachin. controu. iur. lib. 6. cap. 11. per totum, Iacobus Cuiacius, in d. l. in suis, melius recitat. solemn. in libros C. ad titulum C. de vsucapione pro hærede, circa finem, folio mihi 670. vbi ad explicationem d. l. nihil, ingeniosè obseruauit, aliud es se, suum hæredem existente, aliud extare. Suus hæ [sect. 41] res existit statim ipso iure, etiam à morte patris, etiam clausis tabulis testamenti, si testatus pater deces serit, atque etiam inuitus, ignorans, & hæres exi stit, id est apparet: Sui ergo hæredes existunt statim[sect. 42] ipso iure; extant autem, si se immisceant bonis. Et horum verborum distinctio, l. si operarum. §. 1. ff. de operis libertorum, cum l. patronus §. 1. ff. eodem, subdit deinde, obseruandum es se, quod in d. l. 8. nihil, non dicitur, suis hæredibus extantibus, sed, suis hæredibus existentibus nihil pro hærede vsucapi pos se. Quia sui hæredes manent ipso iure, etiam si abstinuerint, hæ redes sui, l. cum quasi. §. sed & suus, ff. de fideicommis s. libertat. l. etsi ex modica. §. si filius. ff. de bonis libertorum, igitur siue suis hæredibus existentibus, licet abstinuerint se, agnati item legitimo iure venire non pos sunt ad hæreditatem, denique res alienas in hæ reditate pro hærede vsucapere non pos sunt, quia ipsi non sunt hæredes, sed sui, licet abstinuerint. Sed suis hæredibus se abstinentibus, agnati iure prætorio venire pos sunt, & vsucapere pro bonorum pos ses sore, non etiam pro hærede. Et hactenus Cuiacius, cuius[sect. 43] opera omnia olim, & nunc recitationes solemnes in libros, ff. & C. & Decretalium, attentè, atque ex proposito prælegis se, & euoluis se nunquam equidem[sect. 44] pœnitebit. Et eandem sententiam repetit Cuiacius ipse. ad titulum C. vnde liberi, sol. 485. dicens, quod sui existunt statim hæredes, etiam inuiti, & ignorantes, quod est, apparent, vt inquit l. vltima. §. si vero perpetuo. C. de curatore furiosi. Igitur si vel existant sui hæ redes, impediunt alios quoscunque, ne quid ex ea hæreditate pro hærede vsucapere pos sint, licèt ab stinuerint se hæreditate, existere satis est, nec neces se est, vt attingant, vel teneant bona, vel se immisceant. Nam & sui hæredes qui abstinent se, beneficio Præ toris, vel Principis, hæredes manent. Hæredes manent nomine, & iure; non re, quatenus re vltrò se ab stinent. id est, hæredes sine re, quæ res tamen, id est nomen hæredis excludit cæteros omnes, ne hæredes es se pos sint, & consequenter ne quid pro hærede vsucapere pos sint. Ratio autem quare contra suum hæredem titu[sect. 45] lo pro hærede vsucapi non pos sit, in eo consistit, quod ex verbis Cuiacij, nunc relati, colligitur expres sim. ex Pinello etiam, d. n 41. Ioanne Gutierrez, d. num. 83. & aliis suprà relatis. Quia non potest alius dici hæres, suis hæredibus existentibus, quia hæredes existunt sui statim ipso iure, atque in eos transit dominium rerum hæreditariarum, ex text. in d. l. in suis, & in l. 2. C. vnde liberi, & sic quia ipso iure hæ redes fiunt, & domini, etiam ignorantes; alij res alienas pro hærede vsucapere non pos sunt, quia ipsi non sunt hæredes, sed sui, licet abstinuerint: vt Cuiacius dicebat, qui præ stat eo verbo singularem ampliationem ad text. in d. l. nihil, vt procedat, etiam suis se abstinentibus. Et ad hanc rationem reducitur in effectu eiusdem Cuiacij, in eadem l. in suis, ratio Ioannis Vaudi, variar. d. quæ st. 4. in principio, dum dicunt, quod suorum conditio talis est, vt retrò paterna bona obtinuis se videantur, & statim magis hæres existant, quàm fiant, nec acquirere bona dicantur, sed retinere, & ideò ea bona, quasi viuentis pro hæ rede vsucapi non pos se. Imò quamuis iusto errore procedens titulus pu[sect. 46] tatiuus ad vsucapionem sufficere soleat, l. non solum. §. 1. ff. de vsucapionibus, l. quod vulgo, ff. pro emptore, l. pro legato, ff. pro legato, Bartolus, & Doctores communiter, in l. Celsus, ff. de vsucapionibus. Non tamen sufficit[sect. 47] ad vsucapionem titulo pro hærede, suis hæredibus existentibus, etiam si iusto errore ductus, quis se hæ redem crediderit; talis enim opinio, vel error, suo hærede existente, non admittitur; idque ex obseruatione quadam; atque sententia Sarmienti, in d. l. in suis, n. 10. qui duplici, & concludenti ratione excitatur, & iuridicè (vt arbitror) sic adnotauit, quicquid Arias Pinellus, in contrarium senserit, aut de hoc dubitauerit vbi suprà, n. 42. quem meritò Sarmientus ipse reprehendit præcitato n. 10. vbi videri poterit. Addiderim tamen, & vltra eum, rationem supe[sect. 48] riorem militare etiam hoc casu, ad impediendam vsucapionem, & verè ad concedendam, vel denegandam vsucapionem titulo pro hærede, inspiciendum dumtaxat, an sui hæredis existant, nec ne; sola namque sui hæredis existentia id operatur, quod ex Cuiacio, eodem Pinello, & aliis suprà diximus: Et in d. l. nihil, apertè probatur, vbi generaliter, & indistinctè dicitur, nihil pro hærede vsucapi pos se, suis hæredibus existentibus: nec attenditur opinio, aut error credentis se hæredem es se, cum error contrarius, vel opinio falsa existentiam sui hæredis, atque effectum eius impedire non valeat, nec errore, aut opinione contraria quis desinat es se suus. Quamuis ergo de hoc dubitari pos set propter rationem Pinelli, magis tamen obtinuit (vt rectius animaduertit Sarmientus) Suis hæredibus existentibus nihil pro hæ rede vsucapi pos se. Et sic ces sat difficultas prima, siue motiuum primum Pinelli aduersus prædictam doctrinam. Contra quam etiam, & secundo loco[sect. 49] ponderauit textum in l. captum, C. de postlimin. reuers. nec eidem respondit, ibidem autem sic scripserunt Imperatores: Captum ab hostibus filium (patre mortuo medio tempore) lex Cornelia reuersum, si in potestate patris tempore, quo capiebatur, fuit, suum facit hæredem. Vnde siue ex testamento ad te, siue intestato, succes sionem patris tui pertinere apud Præ sidem Prouinciæ probaueris, restitui tibi res hæreditarias iubebit; si non tantum postquam reuersus es, tempus effluxit, quantum intentionem tuam temporis prolixitate conquiescere facit. Cæterum responso præfato, & huic difficultati, vt euidenter satisfacerem, non inconsulto verba dictæ l. recensui: illa namque si & verè, & maturè perpendantur, ad vsucapionem pro hærede expendi, nec induci, minimè pos sunt; siquidem vniuersa hæreditas vsucapta es se potuit, & tamen non titulo pro hærede, si res hæreditariæ omnes sigillatim vsucaptæ es sent: ideò non absque mysterio textus ille dixit, Restitui tibi res hæreditarias iubebit. Cum pos set dicere, restitui tibi hæreditatem iubebit. Præterea, quod non agatur ibi de excludendo filio propter res hæreditarias ab aliis vsucaptas, ex eo neces sarium est agnos cere, quod licet vniuers æ res vsucaptæ fuis sent, adhuc filius ad intellectualem hæreditatem admittendus es set, l. hæreditas, ff. de petition. hæreditat. iunctis his, quæ ad ipsius explicationem lib. 2. obseruaui, es sétque maximum absurdum dicere, filium ab hæ reditate excludendum es se, proptereà quod res hæ reditariæ vsucaptæ fuis sent. Loquitur ergo ille textus de excludendo filio propter transcursum temporis, intra quod hæreditati se debuit immiscere, vel bonorum pos ses sionem ex aliis capitibus petere, vt in l. licet, l. si curatoris, l. cum in antiquioribus, C. de iure deliberandi, l. prima. § quemadmodum, ff. de succes sorio edicto. & cum enim receptum est, iuri adeundi[sect. 50] contra extraneum legitimo tempore, idest, triginta annorum præ scribi, vt cum glos sa, Bart. Imola Ca strensi, Aretino, Alberico, Alexandro, & aliis antiquis credit veris simum Antonius Gomezius, tom. 1. variarum. cap. 9. num. 27. in fine, & Additionator eius, litera F. fol. 155. D. Spino in Speculo, glos s. 33. de aditione hæreditatis, num. 53. & 54. Padilla in l. si emancipata, n. 40. C. de iuris & facti ignorantia, Menchaca, de succes. creat. lib. 3. §. 22. n. 26. Lara, in l. si quis à liberis, §. vtrum, n. 55. & 56. ff. de liberis agnoscendis, vbi in fine d.n. 56. explicat l. 2. tit. 6. p. 6. & vide Gregorium ibidem, verbo, alomenos, Padillam, vbi supra, n. 43. Sic & [sect. 51] in suis hæredibus ius immiscendi competens illis tempore triginta annorum excluditur. siue præ scribitur, sicuti permultorum Authorum relatione comprobantes, defendunt Antonius Gomezius, d. cap. 9. n. 28. in. versic. Sed his non obstantibus, Pinellus secunda parte rubricæ, C de bonis maternis, n. 42. Padilla in d. l. si emancipata, n. 41. & 42. Lara, d.n. 56. Rodericus Suarez, titulo, de las herencias, ex. n. 42. cum seq. fol. mihi 214. Antonius Gabriel, communium, titulo de præ scriptionibus, conclus. 9. Ioannes Gutierrez, in d. §. sui, n. 108. Caldas Pereira (qui latius declarat) in l. si curatorem habens, verbo sine curatore, n. 78. licet contra teneant Bolognetus, in l. vnica, C. quando non petentium partes, num. 31. & 32. Ioann. Marcus Aquilin. 1. part. §. & quid si tantum, ex num. 20. & 24. D. Spino d. glos s. 33. de aditione hæreditatis, n. 66. & præfatam interpretationem ad textum in d. l. captum, velut manifestè insinuant verba illa, Quantum intentionem tuam temporis prolixitate conquiescere facit: quæ referri non pos sunt ad pos ses sorem vsucapione tuendum sed ad filium, temporis prolixitate excludendum. Remanet ergo, non pos se alium vsucapere titulo pro hærede, existentibus suis hæredibus. Quod tamen explicandum est, nisi ponamus, te[sect. 52] stamentum validum dari, in quo cum filio institueretur extraneus tunc namque ex institutione negari non potest nomen hæredis extraneo, & consequenter, nec pro hærede vsucapio. Quod ex omnibus iuris Interpretibus, quos adhuc viderim, solus Pinellus adnotauit in hac materia, d. 2. p. rubricæ, C. de bonis maternis, n. 41. in fine: & in idem pungit apertè Ioannes Vaudus Pedemontanus, variarum quæ st. lib. 1. quæ st. 4. in princip. in illis verbis: Quid, an non vsucapere pro hærede pos sit, qui suo hæredi testamento cohæres datus est? Videtur etiam præ sentire Sarmient. in d. l. in suis, in principio, ibi: Cohæres enim pro parte cohæredis titulo caret. Ergo pro sua parte titulum habet. Id quod legibus huius Regni applicari potest, si ponamus, parentes relicta filiis debita legitima, hoc est, omnibus bonis excepta quinta parte eorum, coniugem superstitem, vel consanguineum, aut alium in Quinto bonorum instituis se, vel aliqua ex parte; tunc namque pro ea parte pro hærede vsucapio non negaretur. Explicandum etiam & similiter est, suis hæredi[sect. 53] bus existentibus, alium tanquam hæredem patris vsucapere non pos se titulo pro hærede, nisi cum filio institutus fuerit, vt nunc dicebam, sed tanquam hæredem alterius mero iure pos se, & idcirco con stituendum, at que obseruandum, quod licet sui hæ redis existentia impedire debeat, ne alius pos sit res ex hæreditate pro hærede vsucapere, hoc est, tanquam hæres patris, licet se hæredem diceret, & iu stis simo etiam errore duceretur, vt suprà dixi, & Sarmientum sequutus sum, tamen non debet impedire, quin alius tertius non tanquam hæres patris, sed alterius, penes quem res aliqua patris deposita fuerat, vel commodata, pos sit eam rem ex hæreditate pro hærede vsucapere, cùm ipse vere sit hæres, & rem alienam inuentam in hæreditate, putansque illam hæreditariam es se per legitimum tempus pos sederit, quo casu habet locum titulus pro hærede, vt docuit magistraliter Castrensis in l. prima, ff. pro hærede, & ex communi resoluit Antonius Gomez. variarum lib. 1. d. cap. 9. num. 19. nec excluditur in d. l.[sect. 54] nihil. Vbi re vera negatur vsucapio pro hærede suis hæredibus existentibus, quando quis tanquam ve rus hæres, vel putatiuus patris, qui suos hæredes reliquit, vsucapere vellet, idque ex ratione dicta supra, num. 45. Non tamen negatur ei, qui tanquam hæres alterius rem repertam in hæreditate titulo pro hærede vsucapiat, etsi defunctus vsucapere non pos set eam, quia sibi deficiebat titulus, nec huic re solutioni contradicit aliquis ex omnibus Authoribus relatis suprà, cum ipsi de eo loquantur, qui tanquam hæres patris, titulo pro hærede vsucapere intendit, non de eo qui tanquam hæres alterius; habet enim pro se regulam d. l. 1. & per totum. ff. & C. pro hærede, & lege nulla prohibetur vsucapere. Rursus, nec in contrarium vrget, alium non pos se dici hæredem, dum existit suus, atque in suos trans latum fuis se dominium rerum paternarum vbicunque existentium, ipso iure: quia verum est, & s æpis simè repetitum, existentibus suis, alium hæredem es se non pos se patris; alterius verò qui rem alienam patris absque titulo pos sidebat, es se pos se hæredem, vel re ipsa deducitur, & consequenter ius vsucapiendi pro hærede illi competere, & quamuis eius rei dominium fuerit ipso iure translatum in filium suum hæredem, nihil impedit ad vsucapionem, cum eiusdem virtus & natura ea sit, vt vero domino auferat dominium, & tribuat illud vsucapienti, l. 3. ff. de vsucapionibus, in princip. Instit. eodem titulo, & si vino patri, qui alicuius rei verum habebat & præ sens dominium, potuit alterius hæres titulo pro hærede vsucapiendo, auferre dominium, cur & filio auferre non poterit, cui per suitatis existentiam, plenius ius, aut dominium quæ situm es se non potest, quam quod ipse pater habebat. Præ sertim cum sciamus,[sect. 55] aduersus suos hæredes pos se quem cum titulo & bona fide vsucapione se tueri, si tempore legitimo pos sideat, vt ex Castrensi, Corneo, & Balbo obseruauit Arias Pinellus, d. 2. p. rubricæ, C. de bonis maternis, n. 42. in fin. & eo non relato tenuit idem Caldas Pereira, d. verbo, sine curatore, n. 30. Existentia ergo sui hæredis licet impediat vsucapionem pro hærede patris, non tamen eam, quæ titulo alio, & diuersa ratione procedit. Vt non sine mysterio maximo Cuiacius, Pinellus, & Sarmien, in locis antea relatis, loquuti semper fuerint, ac rem intellexerint in eo, qui tanquam hæres vsucapere intendit, & licet Pinellus de hærede putatiuo dubitet, vt suprà vidimus, de eo scilicet, qui errore aut opinione ductus, se hæredem patris existimat; Sarmien. tamen errorem aut opinionem in consideratione non habendam, rectius defendit, vt suprà quoque vidimus. Et superioribus conuenit expres sim Anton. Pi[sect. 56] char, (qui non ita ex profes so explicat, vt ibi videbitur) in d. §. sui, n. 40. & 2. seq. & dicit, se cum doctis simo, egregiòque D.D. Gabriele Enriquez, primario[sect. 57] iuris Cæ sarei inclytæ Salmanticensis scholæ Moderatore tunc, nunc verò Senatore Regio meritis simo, & præ stantis simo, tueri, quod de rebus alienis in hæreditate inuentis, quas putans hæreditarias, per legitimum tempus pos sidet alius, vsucapio procedat, vt nunc dicebamus. Sed non firmiter (vt debuis set) in eo placito, ac Viri præfati adeò eruditi sententia remanet, sed adhuc restare scrupulum ex eadem l. nihil, profitetur, & ideò aliter declarat legem eandem, cum verè ita intelligendo, scrupulus non restet, nec in casu prædicto lex illa loquatur, sed in alio protinus diuerso, & pro hærede vsucapio denegetur dumtaxat, vt dilucide apparet ex superioribus. Cum etiam intellectus as signatus ab eo nu. 43. verbis eiusdem legis non conueniat, & à me fuerit euidenti, atque concludenti ratione suprà conuictus . Nunc verò extenditer præfatus casus secundus,[sect. 58] & regula d. l. nihil, vt procedat non solum testato decedente patre familias; sed etiam intestato; verum namque est, hæredes suos existere, cum pater non facto testamento decedit, sicut quando testamentum condidit, & licèt hæredes instituti non sint, domini[sect. 59] tamen sunt, sicuti expres sim dixit Paulus Iurecon sultus, in dict. l. in suis. ff. de liberis, & posthumis, in ver siculo, hac ex causa. quæ verba cum Accursio ibidem, verbo, domini. Bartolo, numero 3. in versiculo, Quin[sect. 60] tum dictum est. Castrensi, in principio, in versiculo, Tertiò sequitur, Costa 3. parte. §. & quid si tantum, numero 56. & 57. neces sario intelligenda sunt ab intestato patre defuncto; quo etiam casu ipso iure, atque ex legis potestate existunt hæredes, qui viuo quoque patre sui hæredes, & domini quodammodo existimabantur; nec interest, hæredes eos institutos non fuis se, quorum causa in succes sione paren[sect. 61] tum ab intestato decedentium prima est, vtpote cum illa debeatur eis omni iure, sicuti latius probarunt, atque exornarunt Anton. Gomez. tomo primo variarum, capite primo, numero primo, & quatuor sequentibus, Guil. Benedict. in capite Rainuntius, de te stamen. verbo, & vxorem nomine Adelasiam. ex numero 176. & eodem verbo, decisione 5. ex n. 41. Chas saneus, in consuet. Burgund. rub. 7 §. 1. glos sa, Le plus. Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 297. & num. 320. Rodericus Suarez, in l. quoniam in prioribus, limitatione 2. ad l. fori à principio, Rojas, in epitome, succes sionum, cap. 7. per totum, Matiençus, in l. 1. titulo 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, glos sa 2. & 4. & Azeuedus, ibidem. Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 11. num. 11. D. Spino, in speculo, glos s. 17. num. 19. & seq. & glos. 19. num. 23. Et præfatam doctrinam,[sect. 62] videlicet quod text. in d. l. nihil, procedat etiam intestato patre defuncto, imò propriùs tunc habeat locum, & verificentur verba eiusdem, Suis hæredibus existentibus, obseruarunt singulariter Ioannes Vaudus Pedemontanus, variarum lib. 1. quæ stione 4. in principio, in versiculo, & dicendum est. Et eo non relato Arias Pinellus, dicta 2. parte rubricæ. num. 41. in ver siculo, quod propriè congruit, & nu. 43. in principio, quo loco non dubitauit as serere, in succes sione ab inte stato pro hærede vsucapionem contra suos non procedere, quamuis pos ses sor errore putaret, se habere titulum iustum cùm tamen in succes sione ex testamento dubius fuis set; immeritò tamen, vt cum Sarmiento scriptum reliqui num. præced. Idem etiam ante ipsos ingeniosè as sequutus est Iacobus Cuiacius in ead. l. in suis, & in ead. l. nihil. Et hactenus de casu 2. Tertius casus sit, cum quæritur, an decisio textus, in d. l. nihil, obtinere debeat suis hæredibus existentibus, ipsis tamen præteritis, hoc est, nec hæredibus institutis, nec exhæredatis. Præteritus namque ille[sect. 63] propriè dicitur, qui nec institutus est, nec exhæredatus, ex Glos sa, verb, præterierit, in principio, Instit. de exhæred. liberorum, quæ approbatur communiter, secundum Bellonium ibi, num. 4. Viglium. Pichardum, & Oinotomum, n. 1. per illum textum, & alia iura. Et[sect. 64] quidem decisionem textus, in d. l. nihil, propriè etiam obtinere, vbi suo præterito alius institutus sit; agnouit expres sim Arias Pinellus (qui solus casum istum attingit) dicta 2. part. rubricæ. C. de bonis maternis, n. 41. in versiculo, idem etiam conuenit, & n. 43. in principio, & reddit rationem, quia suo præterito testamentum non valet, & sic causa intestati succedit ipso iure: l. 1. ff. si tabulæ testamenti nullæ extabunt. Et verè Pinelli sententia veris sima est, atque in dicta constitutione Cæ sarea casus iste comprehenditur, clariùs etiam apparebit ex nonnullis, quæ: de filiorum præteritione inserere hoc capite velut neces sarium ad huiusce casus explanationem duxi Verum itaque est Pinelli motiuum siue fundamentum, si in memoriam reuocemus ea, quæ de dominio, & illius continuatione in filios viuente, & mortuo patre suprà dicta sunt, & statim dicentur. Item si aduertamus, testamentum in[sect. 65] quo filius in potestate præteritus est, ipso iure ciuili nullum es se: l. prima, cum sequentibus. l. filio præterito, ff. de iniusto, rupto, l. si filius, l. cum apud, l. inter cætera, ff. de liber. & posthum. l. si quis eum. §. finali. ff. de vulgar. & pup. substit. d. l. 1. ff. si tab. testam. nul. ex tab. l. maximum vitium , C. de liber præterit. l. 10. tit. 7. & l. 1. tit. 8. partit. 6. [sect. 66] l. Gallus, ff. de liberis, & posthumis. In qua credendum est, Gallum Aquilium pro constanti habuis se, filium hæredem institutum fuis se, ideóque institutionis filij mentionem non fecis se, quia de illa non dubitauit, sed solum de institutione nepotis posthumi habuit dubium, vti apertè colligi potest, ex §. quidam recte §. in omnibus, & §. idem credendum, legis illius; l. si mater. §. primo. ff. de vulgar. & pup. substitut. l. cum intestamento. ff. de hæred. institut. & tanquam certum obseruarunt Glos sa, verbo, pos se. & Bartolus, num. 5. in eadem l. Gallus in principio, & sequuntur communiter Doctores secundum Costam, prima parte, §. & quid si tantum, ex numero primo, vsque ad numerum 8. Sarmientum, in principio dictæ l. Gallus, numero 36. vbi numero 40. & Costa, dicta prima parte, ex numero 20. Bolognetus etiam, in principio eiusdem l. Gallus, numero 133. & Antonius Gomezius, tomo primo variarum cap. 3. numero 23. contra Bartolum ibi, dicto numero 5. Et alios plures rectè tuentur, testamentum[sect. 67] Galli formula factum, defendi non potuis se, si filius, nec expres sim fuis set institutus hæres, nec exhæredatus, vt latius ipsi comprobarunt, & deducitur ex decisione l. inter cætera ff. de liberis, & posthumis, de cuius intellectu post Costam, & alios agit Antonius Pichardus, in principio, de exhæredat. liberorum, numero 31. & Iureconsultus in hunc modum scribit: Inter cætera, quæ ad ordinanda testamenta neces sario desiderantur, principale ius est de liberis hæredibus in stituendis, vel exhæredandis, ne præteritis illis rumpatur testamentum, namque filio qui in potestate est præterito, inutile testamentum est. Et quamuis in ea l. Iurecon[sect. 68] sultus adiecerit verbum liberos, liberorum autem appellatione, omnes descendentes vsque in infinitum veniant, l. prima, in versiculo, & generaliter, ff. de legat. præstandis, l. liberorum, ff. de verborum significat. plene Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo, si absque liberis, C. de reuocand. donation. Pinellus, in l. prima, C. de bonis maternis, prima parte, numero 69. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 269. Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione decima quinta & decima sexta, Tiberius Decianus, in consilio 74. num. 10. & 11. lib. 3. Menochius, lib. 4. præ sumptione 84. numero 25. Et sic vltra trinepotes etiam secundum[sect. 69] propriam verbi significationem, vt contra alios Authores magis verum firmat, & multos pro se adducit Caldas Pereira, in l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, sub numero 48. versiculo, sed licet hæc sit communis sententia. Et idem tenuerunt Camillus Gallinus, de verborum significatione, libro 8. cap. 27. folio mihi 213. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 11. numero 24. folio 150. Carolus de Tapia, in l. final. ff. de constitut. Principum, 2. part. cap. 3. num. 51. & sequent. fol. mihi 199. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, articulo 22. numero 43. & articulo 25. numero 8. quicquid aliter inuoluat Ioannes Petrus Mollignati, de appellat: vtriusque iuris, significat. verbo, Liberorum, ex n. 641. fol. mihi 81. Tamen in d. l. inter cætera, liberorum [sect. 70] appellatio ex subiecta materia. de qua ibi agitur, re stringi debet ad filium in potestate & primo gradu constitutum, prout deducitur ex finalibus verbis eiusdem legis: Namque filio, qui in potestate est præterito, inutile testamentum est. Quibus in verbis as signatur ratio verborum præcedentium, atque ostenditur, seculo & ætate Iureconsultorum, siue Digestorum[sect. 71] tempore, neces sitatem instituendi, aut exhæredandi liberos, restringi ad liberos primi gradus, suos hæredes dumtaxat, eisdémque præteritis, nullum ipso iure es se testamentum . vt ibid. exprimitur, & in aliis iuribus citatis suprà, n. 65. & notarunt, atque explanarunt dilucidè Authores nonnulli, qui statim commemorabuntur . Deinde, & secundò filiam familias suam, & primi gradus, etiam præteriti à patre eo tempore potuis se, quamuis filia suus hæres sit patri, atque eo tempore fuerit, quemadmodum filius, sicuti probauit Pichardus, in princ. de exhæredat. liberor, n. 24. & consequen[sect. 72] ter ea præterita, non es se testamentum patris nullum quod filio in potestate præterito, nullum erat, vt in d. principio, Instit. de exhæredat. liberor. & in d. l. maxi[sect. 73] mum vitium. Nam illud ius, cui derogatur ibidem, obseruatum fuis se tempore Digestorum certum est, atque ex eisdem iuribus apertè colligitur, & Authores statim referendi latius probarunt. Præterea & tertiò nepotes, & alios descendentes[sect. 74] secundi, vel tertij gradus, etiam suos, non efficere nullum testamentum, etsi præteriti es sent, idque ex eisdem iuribus, vbi probatur, filio in potestate præ terito nullum testamentum es se, non tamen dicitur, ita solitum in aliis suis hæredibus, hoc est, filiabus, nepotibus, & deinceps cæteris. Rursus & quartò, filia & nepotibus, etiam suis[sect. 75] hæredibus præteritis, nullum ius illis competere, quo patremfamilias intestatum facerent, sed accres cendi ius dumtaxat ad certam portionem eisdem dari, ex d. princ Instit. de exhæred. liber. vbi Ant, Pichar. n. 2. & 3. & d. l. maximum vitium, l. certum §. filia. ff. de iniust. rup. in d. prin. de exhæred. liber, & Viglius ibi, n. 6. vbi dicunt, personas quæ accrescunt extraneis, totius hæreditatis semis sem auferre, suis verò tres tantum vncias, idest, quantum ab intestato erant habituræ. Et Viglij sententia probatur per Cost. vbi infra, n. 36. & authoritate Vlpiani, in fragmen. tit. 22. vers. in suis, Iulij Pauli, tit. de testam. lib. 3. sent. in vers. filio & extraneo, & tradit Caius lib. 2. Instit. titulo 3. Pichardus in d. principio, num. 29. & hoc ius accres cendi longe differt ab eo, quo non petentium partes petentibus accrescunt, vt de se patet apertè, & notauit Viglius, d.n. 6. in principio. Deinde, & 5. præfatam differentiam inter mascu[sect. 76] los, & fœminas, & inter liberos primi, & secundi gradus, & vlteriorum (quae Digestorum tempore vigebat, vt dixi) sublatam es se, & omnes liberos, & masculos, & fœminas ad æquale ius redactos fuis se, tam quoad præteritionem, quàm quoad ex hæredationem. Ex eisdem iuribus, & d. l. maximum vitium, & ita in effectu (prolixius tamen) resolutiones superiores probarunt Costa 3. part. d. §. & quid si tantum, ex numero 26. vsque ad numerum 54. Sarmientus, in l. 2. ex num. 18. cum multis seqq. ff. de liber. & posthum. Menchaca, lib. 2. de succes sionum creatione, §. 2. numero 112. & lib. 3. §. 30. numero 82. Theophilus, in dicto principio de exhæredat. liberorum, Cuiacius, lib. 8. obseruat. c. 18. Franciscus Connanus, comment, lib. 10. c. 2. num. 11. Ioan. Marcus Aquilinus, in dict. §. & quid si tantum. in versic. quod si nepos, ex num. 13. D. Spino, in Speculo, glos s. 20. principali, num. 7. & his non relatis Antonius Pichardus, in dict. principio de exhæredat. liberor. num. 30. Iureconsultus ergo in d. l. inter cætera, quod de filio tantum suo, & in potestate alloquutus fuerit, ex superioribus deducitur manifestè. Quocirca, & consequenter (quod est notan[sect. 77] dum, quia nonum, & singulare) Pinelli ad text. in d. l. nihil, declaratio, quod præterito filio suo hærede, lex illa obtineat, & vsucapio pro hærede suis hæredibus existentibus, etiam præteritis, non obtineat, quia succedit causa intestati, & nullus alius hæres es se potest; minime haberet locum in filiafamilias, & in nepotibus, & aliis descendentibus secundi, aut tertij gradus, vel vlteriorum, qui præteriti es sent. Et ratio discriminis ex resolutione, & differentia superiori petenda est; quia licèt sui hæredes sint, præteriti tamen à patre, vel ab auo potuerunt, nec præteriti faciunt nullum testamentum, nec remedium aliquod habent, quo patrem familias faciant intestatum, sed tantum con ceditur ius accrescendi ad certam portionem; vnde ces sat ratio illa Pinelli, quod causa intestati succedat, cum personae prædictæ non faciant intestatum patremfamilias. Similiter, & ces sat ratio fundamentalis d. l. nihil, cum alij hæredes tunc existere pos sint, & sic pro hærede vsucapio contra easdem personas rectè procederet olim, hodie verò præfatis differentiis sublatis, ex d. l. maximum vitium, æ qualis erit omnium conditio, æquale ius obseruabitur, id quod eorundem iurium rationi, & deci sioni valde conuenit, nec vllus hactenus sic explicauit. Prætereà, & 6. inquirendum hoc loco, quare te[sect. 78] stamentum in quo filius in potestate præteritus est; ipso iure ciuili nullum es set, in cæteris verò secundi vel tertij gradus, vel vlteriorum liberis, & in fœminis diuersum ius statutum fuis set, nec exhæredatio pro forma in eis requisita es set illo seculo. Et quod attinet ad filium in potestate, Bart. in d. l. in suis. n. 7. ff. de lib. & posthu. & in l. pater filium, n. 8. & in lectura, n. 3. ff. de inos sicioso testamento, ideò instituendum, aut nominatim exhæredandum filium existimauit, quod cum viuente patre sit quodammodo dominus (vt s æpè dictum est) in eum continuatur dominium, ideòque non potest alium hæredem instituere pater, vt in eum bona sua, & hæreditatem transferat. nisi prius per exhæredationem priuet filium illo dominio, ne aliàs duo in solidum domini remaneant, quod es se non potest, ex l. si vt certo. §. si duobus ff. commodati. Quod attinet verò ad matrem, & ascendentes ex linea materna, ex superiori quoque ratione deducit rationem Bart. in d. l. in suis, n. 8. dicens, matris & ascendentium ex linea materna præteritionem pro exhæredatione haberi, nec es se neces sariam exhæredationem, quia matris respectu suitas non consideratur, nec datur, nec etiam dominij continuatio illa locum obtinet, ideòque ces sat ratio illa principalis, qua in filio res pectu patris adducuntur DD. communiter. Quoad alios autem descendentes secundi, vel tertij gradus, vel vlteriorum, quare inquam ipsi nominatim exhæredari non debuerint illo iure, nec præteriti rumpebant testamentum; nullam rationem as signauit Bartolus eo loco: Scribentes, etiam fere omnes qui huiusce materiæ disputationem, & tractatum suscipiunt, rationem eandem prætermittunt, quam tamen adiiciemus statim. Et interim (quò di stincte magis, & dilucide procedatur) animaduertenda nonnulla duximus. Inprimis Bartoli rationem, probatam à multis, quos conges sit Anton. Gomez. (qui ipse dixit subtilem es se rationem Bart. & defendi pos se) var. resol. tom. 1. c. 11. de succes s. contra testam. n. 1. eandem etiam conantur defendere Aretinus, & Iason, in d. l. in suis, ex n. 39. vsque ad n. 45. & in l. si filius, qui in potestate, n. 16. & 17. ff. de libe. & posthum. Alciatus, in eadem l. in suis, num. 20. & 21. per totum, Minsingerus, Instit. in principio de exhæredat. liberor. n. 4. & 5. Hotman. enunciatione 1. Vvesembecius, n. 2. & 3. ibid. Francisc. Connanus, commentar. iur. lib. 10. c. 2. ex n. 2. cum seq. & cum eadem ratione Bartoli transeunt Guil. Bened. in cap. Rainun. de testa. verbo, mortuo itaque testatore, el 2. n. 59. Michaël Gras sius §. suitas, q. 7. n. 5. & §. testam. q. 35. n. 2. Cald. Pereir. in l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, n. 34. per totum, Ioan. Bolognetus, in auth. ex cau sa. C. de liberis præteritis. Secundo deinde animaduertendum erit, rationem præfatam Bartoli magis communiter improbari, quod & superiores Authores agnoscunt expressè, tametsi sequantur eam, & profitentur Rub. in repetit. l. pater filium, n. 101. ff. de inoffic. testam. Menchaca, de succes. creat. lib. 2. §. 20. n. 43. in fine, quem vide ex n. 39. Io. Gut. in d. §. sui, n. §. sui, n. 88. per totum, qui Bartoli rationem improbat, & Castrensis rationem sequitur. Nicolaus Bellonius, in rubrica de exhæredat liber. num. 3. & 4. & 5. vbi reddit nouam rationem, & vide eundem, in §. emancipatas, eiusdem tit. n. 3. Emanuël Costa, 3. p. §. & quid si tantum, num. 55. 56. & 57. vbi nonam rationem adducit. Quæ tamen in effectu conuenire videtur cum alia tradita per Anton. Gomez. d. cap. 1. n. 1. D. Spino, nouam (vt ipse dicit) rationem proponens, in. Speculo glos s. 20. de exhæred. & præterit. filior. ex n. 4. cum tribus seq. D. Franciscus Sarmientus, in d. l. in suis, n. 6. in ver[sect. 79] sicu. ego credo, quò loci iustè reprobari Bartoli rationem profitetur, & se verius constituere, filio præterito nullum es se testamentum, quia testator formam à lege datam non obseruar, nec aliquid prætereà dicit, ex quo magis ipse notari, atque refutari debuis set, vtpote cum eius, de quo quæritur, aut rationis eius rationem non as signet. Fatemur si quidem formam à lege datam fuis se, sed quare, atque ad eum modum data fuerit, dubitamus. Idcirco, non sine recto consilio Iason, in eadem l. in suis. n. 41. (quem Sarmientus non refert) postquam dixit, legem pro forma introduxis se, quod filius deberet institui, aut nominatim exhæredari, statim eius rei rationem inquirit, & subtilem as signat, vt ibi videbitur. Rursus, & tertio animaduertendum est, reuera negari non pos se; quin fortiter vrgeant fundamenta, & rationes nonnullæ. quæ contra Bartolum expenduntur communiter: inter alia tamen duo principaliter vrgere. Primum, quia in filiabus, in nepotibus,[sect. 80] & deinceps cæteris suis eadem es set ratio, cùm sui hæredes sint: l. vlt. ff. de collat. dotis, d. §. sui. Instit. de hæ redum qualitate, & differentia, §. intestatorum §. ita demum, Instit. de hæred. quæ ab intest. defer. & tamen illis præteritis testamentum non es se nullum, ex suprà adnotatis remanet certis simum. Nec huic rationi, & motiuo contra Bart. satisfacit Lusitan. Cald. d. verb. sine curatore, n. 34. in vers. ad 3. respondeo. Potest. tamen eidem motiuo satisfieri ex his, quæ adnotabuntur inferiùs, vbi inter has personas, & filios in potestate rationem differentiæ à Iureconsultis metipsis consideratam protulerim, Ipfa namque præcipuum illud motiuum ces sabit, quo etiam excitantur, præcipué Menchaca, d. §. 20. n. 40. in versic. & contra hanc rationem, Sarmientus, d.n. 6. & Costa, d.n. 55. Secundum etiam contra Bartolum eundem vrgere[sect. 81] fundamentum, quod prætertio, tacita exhæredatio sit, sicuti clare colligitur ex theorica, atque distinctione eiusdem Bartoli, in l. filio præterito, n. 5. ff. de iniusto rupto. & in authen. ex causa, n. 3. C. de liberis præteritis. Vbi docuit, exhæredationem accipi pos se tribus modis, strictè, largé, & largis simé. Et Bartoli doctrinam exornarunt, atque declararunt Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 4. tit. 11. nu. 8. & 4. seq. Ioan. Bolog in d. auth. ex causa, n. 23. & 24. n. 39. & 40. & sic pater qui extraneum hæredem in stituit, licet filium non exhæredauerit nominatim, eum tamen exhæredem facere, & á prædicto dominio bonorum excludere tacitè videtur eo ipso. quod alium hæredem facit: l. Paulus §. vlt. ff. de bon. libert. l. sicut certi. l. si cum vel in vtero. C. de testamen. militis l. si inter me. in vers. nam eo ipse, ff. de except. rei iudicat. l. sicut. ff. de adimendis legatis, & latius probarunt Mantica, vbi suprà, num. 9. & 10. & Bologn. n. 24. ideò filius præteritus, qui ob præteritionem satis exclusus videbatur, neces se non erat, vt nominatim exhæredaretur (si propter rationem Bartoli dumtaxat, id suis set introductum) vtpote cum institutio, & admis sio alterius, exhæredationem siue priuationem filij, vel vt expres sam induceret ex suprà citatis Authoribus. Cæterùm motiuo huic, atque contra Bart. argumentationi respondere conatur Cald. Lusit. d.n. 34. in versiculo ad primum, dicens, quod licet pater in stituendo extraneum hæredem, tacitè videatur filium exhæredare, tamen hæc tacita voluntas non est potens ad priuandum filium hæreditate sibi debita, vt vix solemnis exhæredatio admittatur. Potuis set ta men congruentius, & dilucidè magis respondere, argumentum prędictum non obstare, ex quo lex voluit pro forma filium nominatim exhæredari, quia voluit es se certa de voluntate patris (vt dicetur statim) & quod certo, & determinato iudicio filius excludatur: l. 1. & 2. ff. de lib. & posthum. l. sub conditione. ff. de contra tabulas Et sic tacitè, & in consequentiam exhæredatum videri filium, non sufficit; sed expres s è. & directo excludi, neces sarium est, vt aliàs dicebat Iason, in d. l. in suis, n. 42. in fin. Bellonius, in principio de exhæred. liber. num. 1. & ante ipsos enunciauit Angelus, in eadem l. in suis, n. 53. & videtur id ipsum clarè prosentire Viglius, in §. mater. n. 2. Instit. de exhæred liber. Dicit namque, in præteritione patris, in matris etiam præteritione, reuera es se tacitam voluntarem exhæredationis filiorum; sed præteritionem patris ideò pro exhæredatione non haberi, vt matris præteritio habetur, quia ius propter suiratem vel suitatis imaginem, certam solemnitatem in exhæredatione præ scripsit, vt tacita non sufficeret. Menchaca etiam d. §. 20. n. 40. vbi ob prædictum motiuum contra Bartolum fatetur, præteritionem sufficere ad impediendam illam dominij continuationem, adimendàmque tacitè hæreditatem filiis; loco tamen priuilegij datum es se illis, & sic contra strictam iuris rationem, vt non impediatur dominij continuatio, nec prætertione & alterius hæredis institutione exhæredati intelligantur, sed neces saria sit nominatim facta exhæredatio, reliquis verò non ita. Et id ipsum considerauit Emanuël Costa, 3. par. dict. §. & quid si tantum, ex num. 51. & numero 56. Ex[sect. 82] quibus Authoribus; & hucusque obseruatis. Bartoli rationem tueri quis poterit, cùm in Scholis occasio se offeret, aliis etiam fundamentis, quæ contra eum excitari solent; respondere cum Alciato, inpræcitata l. in suis, numero 20. & 21. & videre Iasonem ibidem, numero 39. & Caldas vbi supra, num. 34. per totum, Pichardum quoque in dicto principio de exhæredat. liberorum, ex numero 4. vsque ad numerum 23. qui nullo ex superioribus Authoribus relato, nec præfatis eorundem notis adiectis, omis sis etiam quamplurimis ex nunc à me obseruatis; ideò concludit num. 21. & 22. filium in potestate neces sariò hæredem institui, aut exhæredari debuis se Digestorum tempore; quia cum suus hæres sit, & quodammodo mortuo parte bonorum eius dominium continuet: suitatis illa qualitas à iure Ciuili introducta, ciuili aliquomodo debebat remoneri, ne mortuo eo filius adhuc es set suus, quamuis præteritus in testamento (quia præteritionis qualitas, suitatis qualitatem non tollit) & ideò ad succes sionem admittendus; repugnat enim suum hæredem es se, & non succedere, & sic neces sarius fuit certus, & constitutus modus remouendæ suitatis propter illam repugnantiam. Et consequenter exhæredatio requisira fuit meritò, quæ est ab hæreditate exclusio expres sa, & certis simam suitatis remotionem induct: & hactenus Pichardus metipse, cuius ratio (vt vides) ex sententia, & mente præfatorum Authorum procedit, & eorundem in ipso dubio rationibus comprobatur. Est denique, & quartò animaduertendum, ex[sect. 83] dictis per Iasonem, in dict, l. in suis, numero 42. Antonium Gomezium, tomo 1. variarum, dicto capite 11. numero 1. in fine. Costam, 3 part. dict. §. & quid si tantum, numero 56. Viglium, in dicto principio de exhæredat. liberor, numero 2. ex adnotatis etiam numeris præcedentibus, atque à me longa consideratione deductis, aliam quoque, & non modo apparentem, sed & veram rationem as signari pos se. Videlicet, olim filio suo hæ redi maximum fauorem, & priuilegium à iure tributum (quod Viglius, Menchaca, & Costa fatentur, vt suprà visum est, & communi Interpretum omnium placito corroboratur) probatur etiam velut expressè in §. emancipatos, Institut. de exhæredat. liberor. vbi proponitur, emancipatos filios de iure ciuili fuis se incognitos, siue non illo fauore, & priuilegio affectos; & redditur ratio, quia non sunt sui hæredes. Inde factum est, vt cùm patri neces sitatem imponi instituendi præcisè filios, iustum non es set, cùm fortas sis non instituendi eos, sed potius à succes sione remouendi, atque priuandi, iustis quibusdam de causis excitari, atque adduci potuis set; non etiam conueniret patriæ illi potestati, quam in liberos ita plenam habebant parentes, vt & occidere liceret, d. l. in suis. ff. de liberis, & posthum. l. 2. C. de patria potestate. Saltem eosdem filios nominatim exhæeredandi, atque certo, & expres so iudicio ab hæreditate, & succes sione debita excludendi, neces sitas imponi deberet; aliàs namque pos set contingere, vt per obliuionem, aut per errorem, siue tacitè, & in consequentiam filij metipsi hæreditate priuandi venirent, quos naturæ, & parentum simul commune votum, ad hæreditatem eorundem vocat, & inuitat, & qui viuo quoque patre, suorum hæredum nomen non modò habent, sed & domini quoque existimantur quodammodo. Sic enim exhæredatione (quæ fiat nominatim) pro forma requisita, non ita facilè filij à succes sione sibi debita excludentur, siue facilior ad eandem patebit illis aditus, si forma exhæredationis nominatim non sit seruata. (Nam vt pungit Iason, in d. l. in suis, num. 42. licet non ita declaret) faciliùs pater præteribit filium silentio, memoriam eius, siue nominis mentionem non faciendo, quam nominatim eum exhæ redabit; vel saltem de voluntate, & iudicio parentis lex erit certa, aliter autem non modò certa es set, sed vix credi pos set, quod pater vellet filium succes sione sua, & hæreditate adeò debita priuare, non etiam atque infamia eum afficere: l. multi non notæ causa. ff. de liber. & posthum. l. non putauit. ff. de contra tabulas. Cæterum in filiabus, & nepotibus, & deinceps[sect. 84] cæteris diuersum ius statutum fuit seculo, & ætate Iureconsultorum; eo quod Iureconsulti metipsi recta iuris ratione consideras sent, filias, & nepotes, & deinceps cæteros non tam arcta neces situdine cum patre, vel auo coniungi, nec suitatis rationem sic vigere in filiabus, & nepotibus, sicut in filiisfamilias. In filiabus, quia finem paternæ; familiæ eas es se in spiciebant, l. pronuntiatio §. familiæ ff. de verborum significat. In nepotibus, quia propter mediam patris personam sanguinis vinculum remis sius, & tempore ratum es se credebant . Ac proinde filius familias olim[sect. 85] non exibat de patris potestate, nec nomen sui hæredis amittebat nisi per trinam emancipationem, vt suprà probaui. Filia verò, & nepos vna dumtaxat emancipatione de potestate parentis exibant, vt suprà quoque dixi, & obseruarunt Costa, 3. p.d. §. & quid si tantum, n. 48. 49. & 50. Sarmientus, in l. 2. ff. de liberis & posthumis, num. 25. & 26. Pichardus, in principio de exhæredat. liberor. num. 28. & hanc puto subtilem, & veram rationem, & omnino tenendam, atque ideò libentius amplector eam, quod videam prædictorum Authorum placitis, & obseruationibus conuenire; & eandem probauerit olim excellentis simus, atque consummatis simus Iureconsultus D.D. Ægidius Ramirez de Arellano, tunc primariæ Ca[sect. 86] thedræ iuris Ciuilis, valde insignis, atque eruditus Moderator, & leg. Gallus. ff. de liber. & posthum. Interpres subtilis simus. Postmodum in Regia Cancellaria Vallisoletana, nunc verò in supremo Regio Senatu Consiliarius, & Senator Regius præ stantis simus, & vigilantis simus, quem habuis se Magistrum, & audiuis se, semper placebit. Subtilitates tamen prædictæ, & inter filiosfamilias, & filias & nepotes, & deinceps cæteros differentiæ illæ nimia subtilitate à Iureconsultis inductæ; scrupulos æ, & rigoros æ nimis vis æ sunt Imperatori bus, & nouioribus constitutionibus ideò abrogatæ, quod sanguinis vinculum, & succes sionis rationes inter has personas æquè vigere animaduerterent, quocirca in filiabus, & nepotibus, sicut in filiis familias æquale ius introduci, & vel institutionem, vel exheredationem requiri, disposuerunt æquè in d. l. maximum vitium. C. de liber. præterit. vt suprà diximus & optime explicat Sarmientus, in d. l. 2. ff. de liber. & posthum. n. finali. Quartus, & vltimus casus sit, cum quæritur, vtrum[sect. 87] suis hæredibus existentibus, ipsis tamen exhæredatis procedat d. l. nihil, decisio, vt scilicet titulo pro hæ rede vsucapi, pos sit contra eosdem. Et quidem huiusce casus articulum, & dubium, ex omnibus quos viderim, & legerim, excitauit solus Cuiacius, in d. l. in suis, in fine, & breuiter nimis absoluens eam, in hunc modum scribit: Sed si exhæredatus sit filius, ius sui abscinditur. l. 9. §. filium. ff. de lib. & posthum. Hoc est dicere, per exhæredationem tolli seu abscindi suitatem, & consequenter suitate abscis sa, non dici suos hæredes existere, & vsucapionem pro hærede contra filios exhæredatos procedere. Cæterum Cuiacij hæc[sect. 88] resolutio, vt dilucidè magis explicetur, constituenda erunt nonnulla, quæ prætermitti non pos sunt. Ac primum quidem, quod exhæredare nihil aliud est, quam eum qui alioquin futurus erat hæres, ab hæreditate remouere, & iure succedendi priuare; ita quod exhæredatio sit exclusio à succes sione, vel hæ reditate, quando scilicet liberi, quibus omni iure bona parentum debentur, ab illis excluduntur. l. quidam cum filium, in versiculo, sed videamus. ff. de verbor. oblidat. vbi Bartolus, nu. 6. Iason, n. 1. & 17. sic adnotarunt, Idem Bartol. in l. 3. §. filius, num. 4. ff. de liber. & posthum. & Iason, in l. 1. num. 1. ff. eodem titulo, Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 2. §. 20. num. 33. Viglius, in rubrica de exhæredat. liberor. num. 2. ibidem Ioannes Oinotomus, n. 5. D. Spino, in Speculo, glos s. 20. principali, n. 4. Michaël Gras sus, §. testamentum, quæ st. 38. in principio, Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 4. tit. 11. ex num. 1. cum seq. vbi n. 12. probauit diffinitionem Baldi, in d. l. in suis, n. 7. & in authent. ex causa, n. 42. C. de liber. præterit. vbi Baldus dixit, exhæ redationem es se exclusionem, siue priuationem alicuius ab hæreditate sibi debita, in testamento solemniter facta. Quam diffinitionem sequitur etiam, & declarat, atque defendit Ioannes Bolognetus in d. authent, ex causa, num. 4. per totum, Antonius Pichardus, in rubrica de exhæredat. liberor. qui Authores hos non recenset, inquit tamen num. 2. quod exhæ redatio est debitæ succes sionis, & hæreditatis ademptio. Videtur autem exhæredatio inuenta, atque intro[sect. 89] ducta, vt abscindatur ius illud seu priuilegium suitatis. vel impediatur ius succedendi, quod sit per legem à patre in filium, cuius aliàs in succes sione prima causa es set futura, nisi hæreditate priuaretur, idque ex adnotatis per Iason. in l. 3. §. pure, n. 8. ff. de lib. & posthum. Alexandrum, Cuman. & Socinum, in d. l. in suis. Vnde soli sui hæredes, qui l. 12. tabularum[sect. 90] hæredes futuri es sent, ipso iure, nisi hæreditate priuarentur, exhæredari propriè dicuntur. In extraneis[sect. 91] verò inepta exhæredatio est, ex text. in d. l. quidam cum filium, in fine principij, & constat ex formula creationis, quam retulit Vlpianus, in fragmentis, tit. 22. & vltra Authores suprà relatos (inter quos Mantica, & Menchaca sic adnotarunt. & eis non relatis latius explicat Antonius Pichardus, in d. rubrica, num. 4. 5. & 6. ) docet etiam Quintilianus, lib. 3. instit. cap. 6. Vt obiter, & breuiter animaduertens, non pos sim[sect. 92] non mirari, quanto errore lapsi fuerint Interpretes nostri variis in locis, maximè in d. l. in suis, vbi Baltol. n. 8. Alexander, & Iason, num. 43. & in §. mater. vbi Scribentes communiter, Instit. de exhæredat. liberor. Bellonius, & Oinotomus, in princip. Bolognet. in l. posthumo, num. 38. C. de contra tabulas, Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamen. verbo, mortuo itaque testatore, el 1. nu. 116. Lusitanus Caldas, in dict. l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, num. 35. Antonius Gomezius, tom. 1. variar. cap. 11. num. 35. D. Spino, in Speculo, glos sa 20. principali, ex nu. 116. Gras sus, §. testamentum, quæ st. 36. in principio. Ipsi[sect. 93] namque, & alij plures quos recensent, existimarunt equidem, matris, vel aui materni præteritionem pro exhæredatione haberi; quod vtique falsum es se ex superius dictis apparet; nam cum mater, & auus maternus liberos in potestate non habeant, §. fœmina. Institut. de adoptionibus. Nec suos hæredes, l. nulla fœmina. ff. de suis, & legi. hæred. §. cæteri, Institut. de hæred. quæ ab intest. deferun. Fatendum neces sariò est, præteritionem matris pro exhæredatione non haberi, quia ces sat ratio præcipua, qua in patre erga filios in potestate adducimur. Nec as sumptum præ [sect. 94] dictum probat text. (quo decipiuntur Scribentes communiter) in dict. §. mater. Institut. de exheredat. liberorum. Verè namque text. metipse in contrarium retorqueri debet, cum non dixerit Iustinianus, matris vel aui materni silentium, aut præteritionem pro exhæredatione haberi, sed tantum facere matris, vel aui materni præteritionem, quantum patris exhæredationem; sicuti in initio eius text. exprimitur. Nam quemadmodum exhæredato filio[sect. 95] non competit bonorum pos ses sio contra tabulas, l. non putabit. ff. de contra tabulas, sed inofficiosi testamenti querela datur, l. 1. & per totum tit. ff. de inofficioso testamento. Ita præterito filio à matre ius dicen[sect. 96] di nullum, vel bonorum pos ses sio contra tabulas, non conceditur, l. illud. §. ad testamenta. ff. de contra tabulas, cuius rei plures rationes as signat Ioannes Bolognetus in l. posthumo, num. 39. per totum. C. de contra tabulas, sed querela inofficiosi testamenti ei competit: l. 3. l. filiam. C. de inos sicioso testamento. in principio Institut. eodem titulo, & post alios multos sic obseruarunt Guil. Bened. dict. verbo, in eodem te stamento, el 1. num. 252. Antonius Gomezius, dict. cap. 11. num. 35. Caldas, dicto verbo, sine curatore, num. 35. Gras sus, dict. §. testamentum, quæ st. 36. n. 1. & 2. D. Spino dict. glos sa 20. num. 116. & eis non relatis Pichardus, in dict. §. mater, num. 3. & 4. Ex[sect. 97] quibus colligitur differentia inter præteritionem matris, & præteritionem patris militis, quæ deducitur quoque ex text. in dict. §. mater. in illis verbis, Nam silentium matris, aut aui materni, & cæterorùm per matrem ascendentium, tantum facit, quantum exhæredatio patris. Er textu in §. sed si in expeditione, eiusdem tituli, de exhæredat, liberor. vbi Imperator Iustinianus alio loquendi genere vsus est, non enim dixit, tantum facere patris militis præteritionem. quantum exhæredationem, vt in præteritione matris dicitur in d. §. mater, sed silentium & præteritionem patris militis pro exhæredatione nominatim facta valere, constitutionibus Principum cautum es se; quod non alia, quàm superiori ratione, & differentia factum, vnusquisque fatebitur, qui verba dictorum iurium perpendet maturè. Secundo deinde constituendum est, veram resolutionem quæ stionis propositæ suprà, num. 87. ex eo pendere, an scilicèt verum sit as sumptum illud Cuiacij, ius suorum per exhæredationem abscindi, & consequenter effectum d. l. nihil, ces sare. Et qui[sect. 98] dem eandem Cuiacij sententiam, videlicèt tolli suitatem per exhæredationem: tenuerunt antea Bart. in l. 1. §. sciendum. ff. de suis, & legit. hæred. Alex. in l. si filius, qui patri, num. 9. & num. 20. in fin. ff. de vulg. & pup. substit. Ias. in l. si quis posthumos. si filium, n. 10. ff. de lib. & posthu. & in l. 2. in fin. C. de posth. hæred. in stit. Socin. in consil. 75. num. 8. lib. 3. Aretinus, in l. 3. C. de iure deliberandi, num. 6. Guil. Bened. in d.c. Rainuntius, Verbo, mortuo itaque testatore, el 2. n. 211. Gregor. Lop. in l. 21. tit. 3. part. 6. verbo, Desheredar, & communem sententiam profitentur Anton. Gomezius, tom. 1. variar, cap. 11. num. 19. Ioan. Gutierrez, in dict. §. sui, num. 124. & pro hac parte, & iura, & rationes nonnullæ expenduntur per Authores prædictos, & congeruntur per Bolognetum, in l. qui se patris, n. 15. & 16. C. vnde liberi. Verùm, sententiam contrariam (quæ longè ve[sect. 99] rior mihi semper visa est) vt suitas exhæredatione suspendatur duntaxat, non verò tollatur, siue deleatur: firmauit Angel. in l. Papinianus §. si ex causa. ff. de inofficioso testament. & in l. si filius à patre, in princ. ff. de libe. & posthu. & Angelus ipse adductus est iuribus nonnullis, quæ velut expres sa videntur, ex textu inquàm, in dict. §. si ex causa, & in d. l. si filius à patre, & in l. filium. §. sed cum exhæredatio. ff. de contra tabulas, quia si filius exhæredatio, in querela inofficiosi testamenti obtinuerit, suus hæres patri ab intestato efficitur, & sic non fuerat sublata suitas in totum, quia non debet pos se per momenta tolli, & redire: argumens. l. finalis, & penul. ff. de curatore furiosi, & cum recis so testamento per querelam non pos sit adiri hæreditas ex testamento, sequitur, quod exhæredatio habere vires non pos sit, ex d. §. sed cum exhæredatio, Alciato, & Anton. Gomezio, in locis statim referendis. Et ita opinionem Angeli sequuntur, aliisque tuentur fundamentis eam Andreas Alciatus, in l. in suis, num. 21. in versic. ego vero didici, ff. de liber. & posthu. Curtius iunior, in l. qui se patris, num. 10. C. vnde liberi Anton. Gomez, tom. 1. variar. cap. 11. num. 19. in vers. aduertendum tamen. Menchaca, de succes sionum creatione, lib. 2. §. 21. num. 211. Vaconius, declarat, iuris, lib. 3. declarat. 50. num. 8. Caldas, dict. verbo, sine curatore, num. 26. in vers. sed licèt morte, qui ita declarat, & limitat doctrinam Bart. Ioann. Gutierrez, in dict. §. sui, num. 124. & 125. & constanter defendit hanc partem Ioan.[sect. 100] Bolognetus, in d. l. qui se patris, num. 15. & 16. vbi explicat text. in l. qui in aliena. §. interdum, ff. de acquir. hæred. & plena manu articulum præfatum prosequitur, & omnibus fundamentis responsum præbet, quæ contra Angelum excitari, aut considerari pos sunt. Et quàmuis Curtium iuniorem, & Bolognetum hallucinari, dum Angelum sequuntur, dixerit Ioannes Marcus Aquilinus, in præfatione §. & quid si tantum, legis, Gallus, ff. de liber. & posthum. num. 37. in effectu tamen eandem tenet sententiam, & suspendi suitatem exhæredatione, non tolli concludit: id quod dilucidè, & manifestè demonstrabitur, si verba eiusdem sub num. 36. transcribantur hoc loco, scripsit namque in hunc modum: At ego (omis sis aliorum responsionibus) dico quod exhæ redatus non simpliciter, sed limitatè suus hæres es se desinat, scilicèt, respectu hæreditatis, quæ ex testamento; non etiam, quæ ab intestato defertur nam quandiu valet testamentum, sen exhæredatio durat, hæreditas ex testamento, non autem ab intestato deffertur, l. quandiu. ff. de acquir. hæred. & exhæredatio operatur, ne exhæredatus ex testamento suus hæres existat: destituto autem testamento, siue non adita hæ reditate, siue quærelâ rescisso, hæreditas non ex testamento amplius, sed ab intestato proximiori defertur, dict. l. si quis filio exhæredato, cum concord. & tunc filius ces sante exhæredatione, cum in primo gradu, & in potestate patris manserit, suus hæres ipse existet. Hactenus Ioann. Marc. Aquilini verba, quæ si vt traduntur, accipiantur, ac s æpis simè prælegantur, non aliud equidem ex ipsis deduci valebit, quàm id, quod ex sententia Angeli, & sequacium suprà deduximus, & à Curtio iuniore & Bologneto probatur, vtpote cum exhæredatum non simpliciter, sed limitatè suum hæredem es se desinere per exhæ redationem, dixerit expres sim; cum etiam futurum euentum, destituti inquàm, aut querelâ rescis si te stamenti, siue non aditæ hæreditatis, expres sim etiam præ oculis habuerit, & eo casu filium suum hæredem futurum dixerit; quod in effectu nihil aliud est, quàm suitatem suspendere, donec appareat, an succes sioni ex testamento locus sit, vel non sit, vt ipse quoque ex regula d. l. quandiu, obseruauit, & quatenus num. 37. Aquil. metidem dixit, Curtium iun. & Bolog. halucinari, quia quoad hæ reditatem, quæ ex testamento defertur, suitas exhæredatione ipso iure tollitur, quo verò ad eam, quæ ab intestato defertur, hæreditatem, suitatem nec sublatam, nec suspensam vnquàm fuis se, cum illico destituto testamento, ab intestato hæreditas ipsi filio proximiori deferatur, ex d. §. si ex causa, & d. §. cum autem, proculdubio magis hallucinatus est ipse, nam ex testamento licèt hæres es se filius non pos sit facta exhæredatione, nec ex testamento hæ reditas eidem deferri, non ideò tolli suitatem dicendum est, cum illico testamento destituto, tanquàm proximiori, & suo hæreditas deferatur: quod ramen nec præ stat, vt suspensam etiam non fuis se suitatem eandem, siue suitatis effectum non obtinere, quousque appareat, an sit locus ab intestato succes sioni, vel non sit; meritò dixerint Authores præfati Cum igitur id spectari debeat, suspen sum suitatis effectum meritò dicimus, quem antea non as se quimur, nec impedit hæreditatem ex te stamento adiri à suo hærede non pos se, cùm aliud id sit, aliud verò quoad succes sionem ab intestato futurum euentum spectare. Si ergo filius in quere[sect. 101] la obtinuerit, siue destitutum testamentum fuerit, aut non adita hæreditas, suitas sic operatur, ac si exhæredatio non præces sis set, suus remanet filius; & decisio d. l. nihil, procedit absque dubio, cum & verba eius verificentur, & verum sit suos hæredes existere. Si vero ex testamento succes sioni locus fuerit, aditáque hæreditas, & victus in querela filius, ius sui abscinditur, & verba eiusdem text. non militant, Cuiaciíque sententia obtinebit. Idque iure antiquo Digestorum procedit, quo[sect. 102] iure licebat parentis, sine vlla causa, nec testamento expres sa, nec vera, suos hæredes exhæredare, suitatis ius, & dominij continuationem illam impedire ex d. l. in suis, ipsi tamen liberi exhæredati, de inofficioso testamento querebantur, colore quodam in uento, de quo in l. 2. ff. de inofficioso testamento, vt si inique se exhæredatos probarent, testamen[sect. 103] tum subuerterent, ex eadem l. 2. & l. 1. l. 5. §. fin. & per totum, ff. de inofficioso testam. l. liberi. C. eod. tit. atque ex sententia communi tradiderunt Emanuel Costa, 3. p.d. §. & quid si tantum, n. 58. & 59. Anton. Gom. tom. 1. variar. c. 11. num. 10. Hodie verò, vt ius suitatis abscindatur cum effe[sect. 104] ctu per exheredationem, vt etiam testamentum paternum vites obtineat, ac filius succes sione, & hæ reditate paterna priuetur; neces se est, quod pater exhæredans filium, causam exhæredationis inserat in testamento, & illa postmodum per hæredem probetur, ex auth. vt cum de appellat, cognoscitur, §. aliud quoque collatione 8. l. 1. & l. 8. & 10. tit. 7. part. 6. & latiùs explicant, atque prosequuntur Antonius Gomezius, dict. cap. 11. nu. 10. in vers. hodie vero. Chas sane. in consuet. Burg. rubrica. 7. §. 2. glos s. si non pour, per totam, & §. 3. in princip. Didac. Couarr. in cap. Rainuntius. de testam. in princip. num. 6. cum seq. & ibid. Guil. Bened. verb. in eodem testamento, el 1. Ludou. Molin. de Hispan. primog. lib. 1. cap. 9. ex num. 9. cum seq. Ioan. Garcia, de expen & meliorat. cap. 20. num. 2. D. Spino in Speculo, glos sa 20. num. 55. cum seq. & sic quoad dubium excitatum per Cuiacium, & resolutionem eiusdem, idem erit ius obseruandum, isto quoque nouiori iure attento, atque ex futuro euentu, an sublata fuerit suitas, vel suspensa tantùm, dif finiri debebit, vt inde locus sit, vel non sit deci sioni d. l. nihil. # 23 CAPVT XXIII. Ex Cap. Salubriter, de vsuris, vbi Pontificia ea constitutio, adeo vulgata, sed summè difficilis, cap. etiam Ad nostram, 11. de rebus Ecclesiæ non alienandis, & cap. ad nostram 7. de iureiurando, ita accuratè & verè explicatur, vt aliorum intellectus quàmplures verè & nouiter conuincantur, nonnulla in proposito dicti cap. Salubriter, dilucidè obseruata tradantur, & verus, atque genuinus sensus eiusdem decisionis ostendatur. Denique & infertur ad quæ stionem practicam, vtrùm hodie in terminis legis Regiæ taxantis dotes, procedat dicti cap. Salubriter, constitutio, si fructus ex pos ses sionibus pignori datis, excedant quantitatem dotis à lege Regia taxatam, & quæ stio metipsa accuratius, & dilucidè magis, quàm hactenus fuis set explicatur, & l. cum debitor, ff. in quibus caus. pignus, vel hypot. tacit. contrah. singulariter expenditur & declaratur. SVMMARIVM. -  1 Dos quid, ex sententia Azonis. -  2 Dos quid, ex sententia Bartoli. -  3 Azonis, & Bartoli contrarietas in quo consistat, & de concordia eorum, remis siuè. -  4 Generum à crimine vsuræ defendere in specie cap. salubriter, de vsuris: eximium laborem apud omnes turis Interpretes fuis se. -  5 Creditor tenetur in sortem principalem computare fructus ex re pignori sibi data perceptos, alioquin vsuram committit. -  6 Vbi de ratione, & materia l. 1. & 2. C. de pignoratitia actione, plenius actum, remis siuè. -  7 Creditor habitans domum pignori datam, tenetur in sortem debitam imputare pensionem; prout latiùs explicatur, remis siuè. -  8 Authores nonnulli recensentur, qui de intellectu, & materia dicti cap. Salubriter, tractarunt vtiliter. -  9 Authorem aliis scienter consultóque prætermis sis, insistere hoc loco dumtaxat in eis interpretationibus ad dictam Decretalem confutandis, quæ à nullo hactenus approbantur, nec confutantur. -  10 D. Spino ad text. in d.c. salubriter, intellectus, nouè notatus, & improbatus. -  11 Feliciani de Solis interpretatio ad eundem text. adducitur. -  12 Et confutatur nouè, & num. seq. -  13 Maritus an expellere pos sit vxorem à domo, & mutua cohabitatione, si dos sibi promis sa non soluatur. -  14 Vbi de sententia quorundam relata suprà, nu. 11. dubitatur. -  15 Fideius sor ob periculum fideius sionis, vtrum aliquid recipere valeat, & suprà num. 11. -  16 An etiam pignus pos sit recipere. -  17 Fideius sor aliquid recipiens pro fideius sione, conueniri potest priusquam principalis faciat bonorum excus sionem. -  18 De fideius sore ad maritum aequiparationem factam suprà num. 11. procedere non pos se, vt hic ostenditur. -  19 Maritus fructus ex pignore sibi dato perceptos non imputat in sortem dotis quamuis illi, & onera matrimonij, & interes se excedant. -  20 Cumani ad text. in dict. cap. salubriter, intellectus refertur, & numeris seqq. confutatur. -  21 Cumanni, & Nauarri ad eundem text. intellectum probari per D. Barbosam, vt hoc numero nouè adnotatur, & num. seq. improbatur. -  22 Vincentij, & Iason. aduersus Cumanum argumentationem, & motiuum, contra eosdem concludere, quicquid D. Barbosa in contrarium contendat, vt num. seq. obseruatur. -  23 Dicti cap. salubriter, decisio, an speciali fauore dotis procedat, specialitas etiam in quo consi stat ex sententia D. Barbos æ, quæ num. seq. improbatur. -  24 Cumani, Nauarri, & D. Barbos æ interpretatio ex quibus Authori displiceat, & numeris seq. -  25 Pactum est facti. -  26 Facta non præ sumuntur, nisi probentur. -  27 D. Barbos æ ad textum in dict. cap. salubriter, ob seruatio, & nouè, & verè confutata. -  28 Dicti cap. salubriter, de vsuris, decisio, vt procedere pos sit, neces sarium non es se tacitum, nec etiam expres sum pactum contra Barbosam cum sententia communi. -  29 D. Barbos æ motiuum siue argumentum præcipuum non concludere, prout hic adnotatur. -  30 Expenditur noua & singularis ratio aduersus Nauarrum, & Barbosam. -  31 Maritus etiam si diues sit, & habeat aliunde vnde viuere, & onera matrimonij valeat leuare, fructus pignoris suos facit. -  32 D. Barbosa sententia confutatur. -  33 Maritus facit suos fructus rei pignori sibi datæ, non ratione damni emergentis, nec lucri ces santis contra Didac. Couar. & sequaces, cum alis Authoribus. -  34 Et magis ex legis beneficio, & prouisione, quam ex tacita voluntate soceri, contra Barbosam, atque ex mente Iasonis, vt nouiter hic adnotatur. -  35 Traditur verus, & proprius intellectus ad text. in d. cap. salubriter, & num. seq. -  36 Vsura es se non potest, nisi quando datur lucrum. -  37 Lucrum dicitur illud quod superest deducto omni damno. -  38 Dotales res absque matrimoniò es se non pos sunt. -  39 Matrimonium habet onera maxima. -  40 Quæ subiturus est maritus. -  41 Dos datur propter onera matrimonij. -  42 Et licèt respectu vxoris contineat titulum lucratiuum, respectu mariti continet titulum onero sum. -  43 Emptor sicut consequitur rem venditam propter pretium, quod à suo patrimonio abest, & illud diminuit, sic & maritus dotis fructus consequitur propter onera matrimonij, quæ subeunt locum pretij. -  44 Matrimonij onera tot es se, vt vix fructus dotis illis ferendis sufficiant. -  45 D. Feliciani de Solis ad textum in dict cap. salubriter, de vsuris, consideratio quædam probatur, & num. seq. -  46 Onera matrimonij in quibus considerentur. -  47 D. Feliciani de Solis ad text. in cap. ad nostram, de reb. Eccle. alien. vel non alien. interpretationem Authori non placere, & conuinci, prout hîc adnotatur. -  48 Ecclesiæ, & Minori in conces sione feudi læ sis, fructus etiam restitui petita in integrum restitutione. -  49 Restitutionem in integrum propter læ sionem Minori, & Ecclesiæ competentem, fieri cum fructibus, etiam sine mora. -  50 Ad text. in cap. ad nostram, de rebus Eccles. alienand. vel non alien. plures intellectus, remis siuè. -  51 D. Sahagun de Villasante, ad text. in dict. cap. ad nostram, interpretatio probatur. -  52 Et quod de mente Abbatis proces sis se videatur, nouiter adnotatur. -  53 Antonij Pichardi ad eundem text. obseruationes ponderatæ, & nouiter in aliquibus approbatæ, in aliis verò reiectæ, vt hic obseruatur. -  54 Ioannis Marci Aquilini in eodem proposito resolutiones, eodem iure habitas. -  55 Petri quoque Aug. Morlæ in ipso articulo traditiones, eodem pariter iure diiudicatas. -  56 Iasonis verbum in hac materia, nonè ponderatum, & per Authorem. -  57 Maritum non imputare in sortem fructus rei sibi pignoratæ pro dote, & dict cap. salubriter, decisionem, explicari, ampliari, & restringi multis modis per Surdum. -  58 Maritus moram pas sus in dotis solutione, si tria concurrant, petit vsuras. -  59 Maritus recipiendo dotem simpliciter, an videatur remittere vsuras dotales, plena manu explicatum per Surdum. -  60 Dicti cap. salubriter, decisio, non habet locum in vxore, sed tantum in marito; & inde ipsa imputat in sortem fructus perceptos ex re pro dote sibi pignorata. -  61 Interes se lucri ces santis, & damni emergentis deberi mulieri viduæ moram pas s æ, ratione dotis non solutæ. -  62 Mulier vidua, an sit alenda ab hæredibus viri intra annum luctus, & post annum remis siuè. -  63 Antiqui, & neoterici iuris Interpretes maiori ex parte quod as sequuti non fuerint veram rationem specialitatis in marito, ad text. in d cap. salubriter. Nonnullos tamen ius speciale eo in casu rectè constituis se, vt hic obseruatur. -  64 Dicti cap. salubriter, de vsuris, constitutio, procedit aequaliter, siue pactum adiiciatur de lucrandis fructibus, siue non, & suprà num. 28. -  65 Creditor, nec etiam pacto, aut conuentione fructus pignoris suos efficit, sed illos computat in sortem principalem. -  66 Cum alioquin vsura committeretur. Quæ iure naturali, & Canonico, & vtriusque Te stamenti pagina detestatur, iure etiam Regio punitur. -  67 Ioannis Copi lapsus, nouè notatus. -  68 Vsura iure Ciuili, quæ permis sa fuis set. -  69 Vsura legitima iure Ciuili, ad quem numerum relata. -  70 Et Dominici Soti in proposito resolutio confutata. -  71 Glos sa etiam sententia damnata. -  72 Creditor tenetur computare in sortem fructus pignoris, etiam si longo tempore retinuerit illos tanquam proprios, & num. seq. -  73 In fructuum computatione, vel pignoris liberatione inutilis est longi temporis transcursus. -  74 Pos ses sor bona fidei per triennij vsucapionem fructus perceptos, irreuocabiliter sibi acquirit. -  75 In fructuum præ scriptione, non modò iure Pontificio, sed etiam iure Ciuili bona fides requisita. -  76 Creditor in pignoris fructibus bonam fidem habere non potest, quia scit, vel scire debet pignoris naturâ fructus in sortem imputandos. -  77 Cap. ad nostram, el 1. de iureiuran. difficultas proponitur. -  78 Et refertur as sumptum communem Doctorum ex illo textu, quod compensationem obijcere non pos sit is, qui certam quantitatem mutuo receptam, iurauit soluere. -  79 Adducitur etiam alia Communis in contrarium, quod compensationem obijcere pos sit, qui se soluturum iurauit. -  80 Didaci Couar. ad text. in dict. cap. ad nostram, intellectus refertur. -  81 Et nouiter, vere tamen, & concludenter confutatur. -  82 Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 228. nouè notatus. -  83 Beroum, Ancharan. & Alciatum as sequutos non fuis se veram rationem dicti cap. ad no stram. -  84 Proponitur Decretalis eiusdem vera relatio. -  85 Et ibidem vsuræ periculum nullum es se, vere con stituitur. -  86 Adducitur etiam vera ratio, quare ibidem debitores qui iurauerunt, compensatione non liberentur. -  87 Bartoli denique ad explicationem l. solutam, & l. solutionis, ff. de solut. distinctio, & concordia refertur, & probatur. -  88 Promis sio, siue obligatio soluendi pecuniam, in sola numeratione verificatur propter adiunctum verbum pecuniam. -  89 Promis so, siue obligatio soluendi, compensatione, & quacunque liberatione tollitur. -  90 M. Ant. Nattæ, & Ioan. Pet. Surdi obseruatio quæ dam probatur. -  91 Articulum, & dubium excitatum suprà ex num. 78. duplici via dilui, & explicari pos se, prout hic adnotatur. -  92 Interpretes nonnulli, qui in eodem articulo nimis indistinctè loquuntur, nouè & verè confutati. -  93 Dicti cap. salubriter, de vsuris, decisio, vtrum procedat hodie in terminis legis Regiæ taxantis dotes, si fructus ex pos ses sionibus pignori datis percepti, excedant quantitatem dotis lege Regia taxatam, & num. seq. -  94 Interes se dotis promis s æ, & non solutæ, non debet computari in legitima. -  95 Diluitur atque resoluitur dubium excitatum n. 93. & fructus eo in casu computari non debere ad effectum considerandi exces sum vltra summam lege Regia taxatam; nouæ Authoris consideratione defenditur. -  96 Expenditur etiam nouè, & subtiliter l. cum debitor. ff. in quibus causis pign. vel Hypoth tacit. contrahit. -  97 Et communis Doctorum interpretatio ad eum text. damnatur. -  98 Cogitatio etiam quædam Hotmanni reijcitur. -  99 Et nouè & eleganter explicatur textus metipse. -  100 Et superiùs dictis applicatur. -  101 Dict. cap. salubriter, decisio non procedit, vbi socero volente soluere dotem, gener illam recipere noluerit, petieritque sibi dari pignus fructiferum, caius fructus singulis annis percipiat, non computando illos in sortem. -  102 Et multo magis, si dote accepta iam actu à genero, ille sub eodem paño mutuet, vt quandiu illa apud socerum manebit, habeat ipse pignus fructiferum, cuius fructus ita faciat suos, vt non detrahantur à sorte illa mutuata. PRo dilucida huius capitis explicatione obseruandum, atque con stituendum erit primo loco inter alias plures, eam magis probari dotis diffinitionem ab Interpretibus nostris, quæ ab Azone quon[sect. 1] dam tradita fuit, in sum. C. de iure dotium. Dotem inquam es se illud, quod datur à muliere, vel eius patre marito, propter onera matrimonij supportanda, & Azonem sequuti fuere Lancel. Deci. col final. Bulgarius num. 6. Crot. num. 65. Alciat. num. 25. Zasius num. 14. & 21. in rubrica. ff. solut. matrim. Ioan. Coras. in l. qui liberos, num. 39. ff. de ritu nuptiarum, & alij plures, quos conges sit in vnum Pet. de Barbosa, tertia parte rubricæ, ff. solut. matrim. num. 1. fol. 93. vbi refert aliam Bart. diffinitionem[sect. 2] dicentis, dotem es se ius quoddam vniuersale, in se continens, quod à muliere, vel eius patre traditur marito ab sustentanda onera matrimonij: & improbantis Azonis diffinitionem: & Bartolum sequuntur Authores permulti ibidem num. 2. comme[sect. 3] morati ab eodem Barbosa, vbi eruditè (vt ad solet) ostendit, in quo consistat controuersia, siue contrarietas, quæ ex præfatis diffinitionibus inter Azonem & Bartolum considerari solet communiter, & tandem illos ad concordiam reducit, num. 8. in versiculo ex quibus ita præmis sis. Vtcunque tamen se res habeat; vtriusque Azonis scilicèt, & Bartoli diffinitio in idem tendit, & quod ad nostrum propositum attinet, vnum atque eundem dotis constituendæ, & tradendæ, finem demonstrat, vt scilicèt onera matrimonij sustinere valeat maritus, atque ex ea elici pos se videtur vera, & genuina decidendi ratio Pontificiæ cuiusdam deci sionis, quæ summè difficilis reputari solet ab omnibus, in cap. salubriter, de vsuris. Nam cùm Romanus Pontifex in hunc modum scripsis set: Sanè generum ad fructus pos ses sionum, quæ sibi à socero sunt pro numerata dote pignori obligatæ, computandos in sortem non credimus compellendum. Subdit statim, & pro decisionis præfatæ ratione præcipua: Cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda. Et quidem apud Scribentes omnes labor[sect. 4] est anxius, & eximius, generum à crimine Vsuræ in ea specie defendere, quatenus ipse in sortem non computat principalem promis s æ dotis fructus perceptos ex pos ses sionibus sibi pro dote pignori datis, imò potius, atque adeò expres sim respondet Pontifex idem, Vsurarium non es se generum, eriam si præcipuos percipiat, atque retineat sibi fructus vltra sortem ipsam. Cùm tamen, atque regulariter[sect. 5] creditor quicunque teneatur in sortem principalem computare fructus ex re pignori sibi data perceptos, alioquin Vsuram committat: cap. 1. & 2. cap. conquestus, de vsuris, cap. cum contra, de pignoribus, l. prima, & secunda, C. de pignoratitia action. l. prima, C. de distraction. pignor. ex quibus iuribus ita[sect. 6] adnotarunt, quamplurimis exornarunt, atque explicarunt post alios multos, Socin. regul. 3. Dueñ. regul. 308. Negusan. de pignorib. 5. p. memb. 5. num. 1. Medin. de restitut. fol. 133. col. 3. Didac. Per. in rubrica, tit. 2. lib. 8. Ordinamenti, pagin. 7. col. 1. in princip. Olanus, in antinomia turis, litera F. ex nu. 102. cum seq. Couar. in cap. quamuis pactum, 1. part. §. 4. num. 8. de pactis in 6. & vltra relatos à Petro Cenedo, collectan. 6. ad Decretales, num. 1. Iacob. Mandel. de Alba, in cons. 509. num. 14. Pater Ludouic. Molin. in commentar, de iustit. & iure, tractatu 2. tom. 2. disputatione 320. per totam. Pater Michaël Salon, de iustitia, & iure, in secundam secundæ Diui Thomæ, quæ stione 78. art. 2. controuersia duodecima, & 13. folio mihi 808. cum sequentibus, vbi congerit multa in proposito vtiliter, & huiusce rei tres as signat rationes, vt videri poterit. Denique & nouis simè, atque multo post hæc à me scripta, Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum volumine primo, lib. 3. de pignoribus, & hypoth. resolutio. 1. ex fol. 219. vbi doctrinam superiorem, quod fructus per creditorem percepti ex pignore, in sortem computentur. ampliat num. 2. 3. 4. 5. 6. & 7. & declarat num. 8. 9. 10. 11. 12. & 13. & subdit num. 7. quod sicut hæc conclusio procedit in pignore conuentionali, ita etiam, & in pignore prætorio, l. Titia, & ibi notat Bartol. ff. de solutionibus, l. is cui. §. quæri, ff. vt in pos ses sion. legat, l. si is qui §. primo, ff. de pignoribus, & Bartolus etiam ibidem. Addiderim ego, pro vtroque pignore extare, atque vrgere decisionem, l. 2. titulo 13. partita quinta, quæ singularis est, quatenus confirmat ius commune, & inquit: Pero que quier que esquilme, ò desfrute destas cosas sobredichas, el que las tuuiere a peños, tenudo es de lo descontar de aquello que dio sobre aquella cosa empeñada, o de lo dar al señor de la cosa. Et in l. 21. eodem titul. 13. & partita quinta, in illis verbis: Descontando en la debda los frutes que ouies se ende cogido aquel que la tenia empeños, & ibi: O el alquiler de la casa, si morò en ella. Vbi expres sim approbari[sect. 7] videtur opinio Glos s æ ordinariæ in dicta l. si is, §. primo, in verbo, habitanda, ff. de pignoribus, Ca strensis, in l. prima, ad finem, C. de pignoratitia actione. Alexandri, in consilio 141. num. 7. lib. 5. videlicèt, quod creditor habitans domum pignori datam, teneatur in sortem debitam imputare pen sionem, quia creditor habitando, dicitur fructus percipere, per text. in d. l. si is qui, quem ex aliis declarauit Gregor. Lopez, in eadem l. 21. in verbo: si morò en ella, vt intelligatur procedere quando creditor, aliam domum es set conducturus, si hanc non habuis set. Aliis etiam modis declarauit Vincent. Caroc, de locat. & conducto, par. 2. gradu 3. q. 2. per totam, fol. mihi 110. Quam igitur ob causam speciale adeò ius, & [sect. 8] singulare, atque ab aliis diuersum, vt vidimus circa generum statutum fuerit Pontificia dict. cap. salubriter, constitutione, difficile admodum videri solet Scribentibus, qui diuersimodè decisionem eandem explicarunt, sicuti constat ex infinitis ferè interpretationibus, quas & antiquiores, & recentiores iuris Interpretes ad illius Decretalis explicationem excogitarunt, & post ipsos antiquos Didac. Couar, var. resolution, lib. 3. cap. 1. ex num. 3. Nauarrus, in manuali, cap. 17. num. 213. & 273. & in cap. 1. 14. quæst. 3. ex num. 64. cum sequentib. Petrus à Nauarra, de restitutione, tom. 2. lib. 3. cap. 2. ex num. 352. Lara, in l. si quis à liberis, §. si quis ex his, ex num. 56. ff. de liberis agnoscendis. Caballinus, milleloquio 432. qui quamuis plurima inuoluat ad dict. cap. intellectum, nullum tamen certum, aut verum, & firmum as signat, & vltra relatos à Petro Cenedo, collectaneo 14. ad Decretales, num. 1. Aluarus Valascus, consultatione 8. per totam, qui de materia eiusdem cap. salubriter, excitat octo quæ stiones præcipuas, & vtiliter, atque practicè procedit, D. Spino, in Speculo, glos sa rubricæ, part. 13. num. 44. Pater Ludouicus Molina, tom. 2. de iustit. & iure, tractatu 2. disputat. 321. per totam. Mexia, de taxa panis, concl. 3. Anton. Thesau. decis. Pedemont. 43. & 45. Achil. Pedrocha, in consil. 14. num. 23. & 4. Petr. de Barbos. in l. 2. in princ. n. 40. & in l. de diuisione, ex num. 1. ff. solut. matrim. Pater Michaël Salon, de instit. & iure, controu. 14. per totam, fol. mihi 818. cum seq. D. Felicianus de Solis, in tractatu de cen sibus, lib. 2. cap. 5. ex num. 20. Alex. Trentacinquius, variar. resolut. tom. 1. lib. 3. de pignor. & Hyp. resol. 2. ex n. 13. fol. mihi 222. vbi pluribus modis limitat, atque decisionem eiusdem cap. salubriter. Et vere cùm Authores præfati permultos addu[sect. 9] xerint intellectus, & antiquiorum, neoterico rum etiam quorundam interpretationes retulerint, & improbauerint ad textum eundem, ego nunc aliis scienter consultóque prætermis sis, in eis duntaxat insistam interpretationibus confutandis, quæ à nonnullis ex superioribus Authoribus as signantur, & à nemine hactenus approbantur, nec confutantur; in aliis verò (quoniam transcribendi vitium abhorreo) ad eosdem me retulerim. Primò autem loco se se offert D. Spino ad di[sect. 10] ctam Decretalem intellectus quidam, quem ipse dicit es se verum vbi suprâ, glos sa rubricæ, dicta parte 13. num. 44. videlicet, quod cum maritus sit adstrictus de reseruanda dote illæ sa vxori, quoties matrimonium solutum fuerit, si fructus percepti ad sustinenda onera matrimonij es sent deducenda in sortem, iam maritus nullum commodum, imò potius incommodum ex dote perciperet; qua ratione, siue maritus negotiator sit siue non, fructus ex pignore percepti, præcipui illi sunt, cum præ sumendum sit, quod si dos sibi solueretur, vt fuit promis sa, emeret aliquam rem, quæ pos set sufficere ad onera mammonij, & familiæ supportanda. Et hactenus Doctor Spino; qui decipitur proculdubio, dum dicit, istum intellectum verum es se, & tanquam nouum recenset eundem, at Magistrum Dominicum Sotum ipsius authorem lib. 7. de iustitia & iure, quæ st. prima, artic. 2. ad secundum silentio prætermittit. Præterea, quod immemor fuerit quamplurimorum, quæ aduersus intellectum præ fatum adnotauit D Nauarrus, in dict. cap. 1. 14. quæ st. 3. num. 65. Pater Michaël Salon, dicta controuer. 14. in versic. loco citato, pag. mihi 821. quæ inuincibiliter, & concludenter ipsum elidunt. Denique, quod non attingat Spino metipse rationem præcipuam Pontificiæ illius constitutionis, in versiculo, cum frequenter, quæ aliò tendit, & diuerso fine, atque respectu excitari Pontificem demonstrat apertè. Quocirca, cum aliam quærere interpretationem[sect. 11] neces sarium sit, D. Fœlicianus de Solis, de censibus, lib. 2. dict. cap. 5. num. 20. Quinque in primis intellectus ad d. cap. impugnat, postmodum verò nonnullis præmis sis conficiendam veram ipsius interpretationem arbitratur. Et primo loco præmittit, quod maritus quandiu sibi dos non soluitur, non tenetur vxorem alere, quoniam ea obligatio patri incumbit, imò non solum alere non teneretur maritus, sed expellere à domo vxorem iure potest, ex sententia Glos s æ, in l. vltima, C. ad Senatus consultum Velleianum, per illum textum, Glos s æ etiam verbo, onera, in authent. de non eligen, secun. nuben. Lara, & nonnullis aliis Authoribus per eundem adductis ibidem. Præmittit secundò, quod is qui subit, sibíque imponit onus & obligationem, ad quam ipse non tenetur, potest percipere aliquid pro onere & obligatione illa subeunda. Ponítque exemplum in fideius sore, quia accipere potest aliquid à debitore pro ipsa fideius sione, vt frequentis simum est Doctorum placitum ex sententia eiusdem, qui Didac. Couarruu. Didacum Perez, Padillam, & Valascum ita tenentes retulit. Et vltra eum in eadem quoque sententia fuerunt Gaspar. Baëtius, de decima tutori præ standa, cap. 2. num. 82. & de inope debitore, cap. 5. num. 23. Matiençus, in l. prima tit. 11. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, glos sa 8. num. finali, Doctor Spino, in Speculo, glos sa rubricæ, part. 13. num. 41. Doctor Barbosa tertia parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 54. Pater Ludouicus Molina, de iustitia & iure, tractat. 2. disputat. 319. latè Rodriguez, lib. 2. de annuis redditibus, quæ st. 12. per totam, vbi plene, an liceat aliquid accipere pro fideius sione, & vide Ioannem Gutierrez practicarum lib. 2. quæ st. 142. Escobarem, lib. 2. computat. 16. per totam Ex his itaque conficitur (si D. Fœliciani placitis stamus) vera in terpretatio textus in dict. cap. salubriter. Quod cùm alendi filiam onus, quandiu dos promis sa non soluitur marito, incumbat patri, maritúsque subeat obligationem istam, suscipiátque in se onus alendi vxorem, potest iure optimo lucrifacere fructus ex pignore dotali, & de illis lucrifaciendis cum socero pacisici. Verum præfata interpretatio, nec verè conficitur[sect. 12] ex præcedentibus, nec noua etiam est, quicquid aliter ipse præ senserit, & manifestè innuit, quatenus ipsius Authorem nullum recenset, imò dum ab aliorum sententiis Vir equidem ingeniosus & eruditus se recedere firmat, incidit proculdubio in eas dem, vel in communem, generum inquam facere suos fructus pignoris dotalis, ratione damni emergentis, aut lucri ces santis, quæ aduersus antiquos Authores nonnullos, & Didac. Couarru. variarum resolutionnm, lib. 3. cap. 1. num. 3. improbari solet communiter; vel incidit in eam interpretationem, quam Nauarrus tradidit, in dict. cap. 1. 14. quæ st. 3. nu. 65. cum sequent. maritum facere fructus suos, tanquam neces sarios ad subeunda onera matrimonij, ne ex propriis bonis compellatur illa sustinere, ad quæ sustinenda minimè tenetur, interim dum sibi dos non soluitur. Deinde non ita certum est, quod[sect. 13] maritus expellere pos sit vxorem à domo & mutua cohabitatione, si dos promis sa non soluatur: nam contrarium, imò quod ob causam prædictam vxor expelli non pos sit per maritum, elegantis simè [sect. 14] comprobauit Couarr. in 4. secunda part. cap. 7. in princ. num. 2. & eandem sententiam tenuerunt Authore s alij. quos retulit Doctor Barbosa, 3. parte, l. primæ ff. solut. matrim. n. 55. vbi n.. 56. in hanc partem magis inclinat, dum approbat distinctionem Sylue stri in summa, verbo Dos, n. 11. vt ibi videri potest, & respondet etiam ad textum, qui videtur probare contrarium (sed non probat) in c. per vestras, de donat. inter vir. & vxor. Ac denique Laræ distinctionem in proposito confutat iuridicè, Stephan. Gratian. discept. forens. c. 65. n. 23. & sequent. Non etiam ita certum est, quod maritus quandiu sibi dos non soluitur, non teneatur vxorem alere, nam etsi renuerint ita Authores permulti; contrarium tamen & alij tenuerunt, quod imò alere teneatur, quamuis contra socerum habeat recursum ob retardatam solutionem dotis, sicuti ex his deducitur, quæ post alios multos scripta reliquerunt Lara in dicta lege, si quis à liberis, §. si quis ex his, num. quinquagesimo tertio, & numero quinquagesimo sexto, cum sequentibus, vbi quod maritus, cui tradita dos non fuit, dotis vsuras petere potest licitè: Alexander Trentacinquius variarum resolutionum, tomo primo, libro tertio, titulo de actionibus, resolutione tertia, ex folio septuagesimo secundo. Barbosa, prima parte leg. secundæ, in principio, num. 18. & 19. ff. soluto matrimonio. Rursus nec vrget id, quod de fideius sore præmit[sect. 15] tit Fœlicianus ipse; tum quia dubitationem quoque continet resolutio ea, tradita suprà num. 11. sicuti constat ex his quæ Gallinus, Laurent. Rodulph. & D. Anton de Padilla adnotarunt in locis relatis per Aluarum Valascum, consultatione 18. num. 2. Barbosam etiam 4. parte, l. prima, ff. soluto matrimonio, num. 108. Tum etiam, quia posito quod verior & communior sententia sit, quod sit licita receptio pretij pro fideius sione alterius, vt etiam in foro conscientiæ post Nauarrum affirmat Valascus, dict. num. 2. & tenent Authores citati suprà, dicto num. 11. longe diuersa ratio militar in eo, quipro alio fideiubet, quàm in marito, nec potest ex ea æquiparatione decisionis dict. cap. salubriter, & propositæ difficultatis solutio emanare: fideius sor namque ob periculum illud cui se submitti patitur, præmium aliquod, siue mercedem iuste percipit, iustéque conuenit de periculi pretio, pro quo pecunia accipi potest, l. periculi pretium, ff. de nautico fœnore, nec mutuat, vt plus accipiendo, dici pos sit vsutam exercere, quod es set neces sarium, vt conuentio es set illicita, sicuti post Nauarrum Valascus metipse, dicta consultatione 18. nu. 2. singulariter obseruauit. Sic de iure Cæ sareo licitam es se pactionem huiusmodi, probatur apertè in l. si verò non remunerandi, §. Maurus, ff. mandati in illis verbis: Mercedem pactus, ob suam fideius sionem, & in l. hoc iure, §. Laneo, ff. de donationibus, per quem textum ita resoluit Ia son in additionibus ad Porti, in principio Institut. de fideius soribus, Decius, in l. si fundus, ff. de regulis iuris. Vnde & pignus accipere potest pro fideius [sect. 16] sione l. si res, §. 1. ff. de pignoratitia actione. Periculo enim pro principali soluendi se exponit, & aliis molestiis se subiicit, Vt Didacus Couarruuias variarum resolutionum libro tertio capitulo secundo, num. sexto in principio, recte ostendit, & vltra eum Boërius, decisione 255. num. 5. vbi dicit, quod fideius [sect. 17] sor mercedem recipiens conueniri potest, priusquàm principalis faciat bonorum excus sionem: Maritus autem recipiens pignora pro dote sibi[sect. 18] promis sa, periculo alicui se non exponit, imò sibi magis consulit, & pro securitate maiori recipit illa, vt de se patet mani feste: quod si in marito consideratur onus & periculum respectu alimentorum & restitutionis dotis, sicuti in dotis restitutione considerauit Doctor Spino, vt suprâ vidimus, adhuc. æquiparatio eadem non recte procedit, & scrupulus restat, nam æquiparatione præ fata admis sa, sequeretur inde non pos se maritum lucrifacere omnes fructus rei pignori sibi datæ, imò lucrum illud, siue fructus percepti deberent commensurari oneri aut periculo: in fideius sore namque ita statuis se Interpretes nostros, ex relatis superiùs dicto num. vndecimo dilucide constat, & cum indicio adnotauit Didacus Couarruuias libro tertio, dicto capite secundo, numero sexto. Maritus[sect. 19] autem indistincte fructus omnes pignoris sibi retinet, nec comparat illos, etiam si excedant onera matrimonij & interes se, cum non habeatur consideratio verisimilis æqualitatis damni emergentis, aut lucri ces santis, siue certæ fructuum quantitatis, vt expres sim adeò innuit Romanus Pontifex in eodem capite, salubriter, in versiculo, cum frequenter; sed principaliter perpendatur id quod frequentius accidit, dotis inquam fructus non sufficere ad onera matrimonij supportanda. Vnde etsi pauciores sint fructus doris, quàm matrimonij onera, nihilominus tenetur maritus supportare, l. si filia, ff. familiæ herciscundæ, & cum Medina, Adriano, & Couarruuia, resoluit Aluarus Valascus, consultatione octaua, num. 3. tenent etiam relati per Barbosam, cuius statim specificam faciam mentionem. Eleganter pater Michaël Salon, de iustitia, & iure, dicta controuersia 14. fol. mihi 825. in versiculo, sed hæc ratio duplici nomine. Vides ergo Romanum Pontificem, alia equidem adductum, atque principaliter excitatum ratione, non illa periculi, quam Doctor etiam Spino, & alij Authores per multi, non modò Fœlicianus metipse, in proposito perpendunt præcipue. Vnde Cumanus in l. de diuisione, num. 2. ff. soluto matrimonio, aliter explicat textum eundem in dict.[sect. 20] cap. salubriter, & ideò arbitratur, maritum lucri sibi facere omnes fructus indistincte in ea specie, quod interuenerit pactum de lucrandis fructibus, & in sortem principalem non imputandis quod pactum admittitur fauore doris, quamuis extra. cau sam dotis non admitteretur, tanquam vsuram inducens: quem intellectum existimat verum, & se[sect. 21] quitur eum Doctor Barbosa, in eadem l. de diuisione, numero primo in fine, & numero secundo, folio mihi 807. vbi latius prosequitur, & declarat, & in effectu coniungit Cumani & Nauarri interpretationem, ex quibus vnam conficit, eamque retinet resolutiuè, & inquit, Cumani interpretationi prædictæ non obstare argumentum siue motiuum Vincentij, & Iasonis, num. 2. in dicta l. de diuisione, dicentium, diuinatorium videri, in specie dicti capitis, salubriter, prædictum pactum interuenis se; cum de eo in litera nulla mentio fiat: quia respondendum est (vt ipse Barbosa existimat) ipsummet pactum ex subiecta materia dotis semper tacitè censeri interuenis se: nam cùm dos detur, vt sit patrimonium mulieris, l. tertia, §. sed vtrum, in fine, ff. de minoribus, l. Pomponius Philadelphus, ff. familiæ herciscundæ. Et cum ea intentione, vt illa seruetur & custodiatur, nec consumatur, l. vbi adhuc, C. de iure dotium, ex illiusque fructibus onera matrimonij sustineantur; qui dotem promittit, tacitè præ dictos fructus marito videtur concedere, & consequenter qui dat fructus pro securitate huiusmodi obligationis, tacitè videtur velle, vt lucretur maritus fructus perceptos ex pignore dato pro securitate dotis, & sic cedant in solutionem illius tacitæ promis sionis quam videtur fecis se ille, qui dotem promisit. Quod neces sariò dicendum protestatur ipse Barbosa, si quidem in dict. cap salubriter, pro constanti prę supponitur illos fructus factos fuis se mariti; cùm alias si pactum saltem tacitum non interuenis set de lucrandis fructibus, maritus fructus perceptos ex re aliena suos non faceret. Inquit deinde idemmet Barbosa, quod ex supe[sect. 23] rioribus deduci debet vera resolutio ad eam Doctorum controuersiam, vtrum decisio dicti capitis, salubriter, fauore dotis speciali procedat?In qua variæ extant, & contrariæ sententiæ, sicuti ex his Authoribus deducitur palam, quos suprà numero octauo commemoraui, atque ex nonnullis relatis per eundem Barbosam, qui dotis specialitatem in hoc con sistere arbitratur, quod propter ipsius naturam videatur semper interuenis se tacitum pactum de lucrandis fructibus, donec dos soluatur. Quod autem huiusmodi pactum valeat, non procedit ex dotis fauore, sed potius quia illi fructus, vel cedunt loco damni emergentis, vel etiam loco satisfactionis, illius tacitæ promis sionis fructuum, quam videtur facere ille, qui dotem promittit. Et hactenus Doctor Barbosa, qui (vt suprà dixi) expressè approbat Nauarri interpretationem in capite primo, 14. quæ st. 3. num. 72. & 75. quam etiam probabiliorem, & tenendam dixit, sed Barbosam non refert Pater Michaël Salon, in tractaru de iustitia, & iure, controuersia 14. in versiculo, his ergo dimis sis, fol. mihi 826. in fine. Verumenimverò præfata hæc interpretatio, li[sect. 24] cet grauis simorum Virorum authoritate & sententia munita, nec per aliquem hactenus confutata, placere mihi nullo pacto, nec attenta iuris ratione stricta potest; & aliis omis sis, ex eo magis displicet, quod re vera negari non pos sit quouis modo, Vincentij & Iasonis motiuum, siue argumentationem superius aduersus Cumanum propositam, concludenter quidem vrgere, & in dict. cap. salubriter, de pacto huiusmodi vel expres so, vel tacitè subintellecto,[sect. 25] nullum verbum præmis sum, nec habitum, quo id dici potuerit, & cum pactum sit facti, l. si vnus, §. pactus ne peteret. ff. de pactis, & facta non præ suman[sect. 26] tur, l. in bello, §. factæ. ff. de captiu. & postlimin. reuers. non debemus præ sumere, quod in illo textu fuerit factum pactum. Nec satisfacit eiusdem D. Barbo[sect. 27] s æ solutio illa, quod saltem tacitum pactum censeatur interuenis se; cum etiam tacitum præ sumi non debeat, nec verisimiliter credendum sit, quod si virtute expres si, siue taciti pacti excitatus fuis set Romanus Pontifex, vt ita decideret, id non expres sis set, aut faltem aliquo modo id significare prætermisis set, quod suę decisionis fundamentum erat præcipuum. Deinde, longè diuersum est dicere, Cum frequenter dotis fructum non sufficiant ad onera matrimonij supportanda. Quod pro ratione præcipua constitutionis illius as signatur, quàm subintelligere tacitum, vel expres sum pactum de lucrandis fructibus, & in sortem non computandis. Quis enim suadere sibi poterit, eo loquendi modo vsurum, qui propter pactum ita stat. uis set, aut pacti rationem habuis [sect. 28] se, habiturúmve, qui ex ratione superiori ad fructus non computandos, expres sum nec tacitum pactum neces sarium fore, aperté demonstrauerat, prout communis, Doctorum sententia in eodem cap. salubriter, intellexit, & rectis simè obseruauit Aluarus Valascus consultatione octaua, numero primo, quò loci post Bartolum, quem refert, expres sim firmauit, dicti capitis, salubriter, decisionem procedere, nec fructuum computationem fieri, etiam nulla præhabita conuentione. Imò conuentionem generare suspicionis rationem, & præ sumptionem aliquando, & illicitam es se, ex his deducitur apertè, quæ ipsemet Valascus, eadem consultatione octaua, numero quinto per totum, scripta reliquit in illa quæ stione, An maritus pacisci pos sit, dari sibi certam quantitatem quotannis, interim dum sibi dos non soluitur. Ex his etiam, quæ in eodem dubio resoluit nouis simè Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, tom. 1. lib. 3. de pignoribus, & Hyppolit. resolut. 2. num. 13. pertotum fol. mihi 222. & 223. Nec prodest dicere intellectum eundem neces [sect. 29] sarium es se, aut neces sariò tenendum, quia aliàs male statutum fuis set, quod gener faciat fructus suos, nec teneatur eos in sortem computare: Id enim est de quo quæritur principaliter, & dubium insurgit, quare gener fructus suos faciat, nec computer: non tamen inde sequitur. dictæ Decretalis decisionem ad eum intellectum neces sariò restringendam es se, aut aliter dilui non pos se propositam difficultatem, quam si interpretatio Cumani admittatur. Præterea, quamuis fateamur verum, es se,[sect. 30] prædictorum Authorum as sumptum, quod dos detur, vt sit patrimonium mulieris, & cum ca intentione, vt illa seruetur & custodiatur, nec consumatur, sed ad sustinenda onera matrimonij illæ sa & salua permaneat: adhuc tamen non sequitur concludens ratio decisionis ipsius, quæ indistincte fructus omnes perceptos ex pignore marito concedit, vere namque si fructus onera ipsa matrimonij excederent, & extarent, nec es sent consumpti, ita quod socero restitui pos sent, dici non pos set, dotem in aliquo diminutam es se, nec desinere es se patrimonium mulieris. imò saluam remanere ad onera matromonij supportanda, etiam si fructus huiusmodi restituerentur, vnde à ces sante ratione restitui deberent, nec maritus eos sibi retineret, & lucraretur, & nihilominus omnes fructus, etiam extantes, & onera matrimonij excedentes, sibi retinere, seu lucrifacere maritum, Romanus Pontifex indistincte voluit ibidem, & firmarunt Authores relati suprà, num. 19. & ex Caietano, Soto, Nauarro, & aliis, secure quoque resoluit Salon, dicta controuersia 14. in versiculo, sequitur secundo, fol. 834. vbi dicit, quod[sect. 31] maritus, etiam si diues sit, & habeat aliunde vnde viuere, & onera matrimonij valeat leuare, fructus omnes pignoris suos facit. Denique Barbosa ipse minus[sect. 32] bene constituit, pactum huiusmodi tacitum, siue tacite subintellectum ab eo, non procedere dotis fauore, sed potius quia illi fructus, vel cedunt loco damni emergentis, vel etiam loco satisfactionis, illius tacitæ promis sionis fructuum, quam videtur facere ille, qui dotem promisit. Nam quod attinet ad primum, loco damni emergentis cedere non pos sunt, quia sequeretur inde; quod si nullum marito damnum euenis set, non lucri faceret ipse, nec retinere pos set fructus ex pignore perceptos, cuius contrarium indicat apertè textus in dict. cap. salubriter. Indistinctè namque fructus omnes genero concedit, nec damni respectum aut considerationem habet, quod communis Doctorum sententia in eodem textu fatetur, & probarunt Authores per multi relati supran. 19. sequerentur etiam & alia multa absurda, quæ eandem decisionem Pontisiciam non modo restrin[sect. 33] gerent, sed etiam refringerent, & quæ adnotari solent aduersus Authores eos, qui ratione damni emergentis, aut lucri ces santis, lucrari generum fructus, falsò existimarunt, sicuti eosdem improbantes, & non ratione damni emergentis, aut lucri ces santis fundari constitutionem illam, rectius obseruarunt, & fructus etiam excedentes onera matrimonij, genero conces serunt aduersus Didacum Couarruuiam, & alios, Aluarus Valascus, consultatione octaua, num. 3. Doctor Fœlicianus de Solis, lib. secundo, de censibus, dicto capite quinto, num. vige simo, Salon dicta controuer. 14. in principio, fol. 218. Similiter nec dici potest, quod fructus pignoris cedant loco satisfactionis, tacitæ illius promis sionis fructuum, quam videtur facere ille, qui dotem promittit; nam si ad tacitam istam promis sionem re spectus haberetur, potius dicendum es sertorum contrarium, imò satisfactionem debere es se conformem oneribus matrimonij, aut fructibus promis s æ dotis correspondere, non verò fructus omnes ita absolutè deducendos per maritum, quippe cum ille, qui dotem promisit, præ sumi non valeat, nec debeat, quod ita liberalis extiterit, vt ita liberaliter fructus omnes conces serit, etsi in magna quantitate illi es sent, argumento leg. cum de indebito, cum vulgatis, ff. de probationibus. Maritus ergo non tàm[sect. 34] ex voluntate tacita, siue tacita promis sione soceri, quàm ex legis beneficio & dispositione fructus omnes suos facit in ea specie, sicuti ingeniosè visus est præ sentire Iason in l. de diuisione, num. 2. in fine, ff. soluto matrimonio, qui postquam intellectum Cumani improbauit, totum hoc absolutæ illius fructuum acquisitionis tribuit principaliter legis beneficio, & æquirati iuris, quod sane ex dict. cap. salubriter, negari non potest, siquidem ita expres sim, atque ob illam rationem, Cum frequenter dotis fructus, &c. Ita statutum apparet, nec ad tacitam vllam promis sionem habetur respectus, sed ratio illa frequentiæ: dumtaxat attenditur respectu mariti, qua equidem attenta, illius Decretalis decisio generalis est, vt generaliter procedat, non modo in filia dotata, sed etiam in extranea alia quacunque muliere, cui dos promis sa fuerit; verum namque erit, ex rebus pignori datis, fructus omnes sibi percipere, atque indistinctè retinere maritum, nec pos se discriminis rationem vllam reddi, beneficium potius, atque prouisionem text, illius, sicut in genero, ita & in alio quocunque marito procedet, quod Doctor Nauar. in repetitione c. primi, 14. q. 3. n. 72. eruditè obseruat, & contra Fortunium, & Couar. rectiùs defendit Aluaros Valasc. consultatione 8. nu. 2. & fundamento Fortunij principali satisfacit concludenter; in hę rede autem mariti, quicunque ille sit, sanè non procedit eiusdem cap. constitutio, nec hæres ipse beneficio illo legis afficitur: idcirco quamuis perseueret in tenendo pos ses siones pignori datas pro dote, & fructus percipiar, tenebitur illos in sortem principalem computare, quia deficit ratio illa præcipua. Et ita adnotarunt expressè Abbas, & Innocentius, quæ st. 2. Hostiensis, Ioannes Andreas, & Ioan, de Ligna, in eod. cap. salubriter, & cum S. Anton. & Negusantio. Alexan. Trentacinquius, variar. resolut. tom. 1. lib. 3. de pignoribus, & Hisp. resolut. 2. num. 13. in princ. fol. mihi 222. Quapropter superioribus interpretationibus,[sect. 35] & aliis pluribus reiectis, quæ non conueniunt verbis, nec menti dictæ Decretalis, verus & proprius, atque genuinus intellectus eiusdem, ex verbis, & ratione ibidem præfixis, petendus, atque deducendus erit; nam cùm vsura es se non pos sit, nisi quando da[sect. 36] tur lucrum, cap. 1. cap. 2. cum sequentib. cap. consuluit, & per totum titulum, de vsuris, cap. 1. 14. quæ st. 3. & in dict. cap. salubriter, non detur lucrum, ces sat vsura, & consequenter recta & acuta iuris ratione ita decidit Romanus Pontifex, & eo casu fructus omnes indistinctè concedit marito. Et quod lucrum non[sect. 37] detur, pater in hunc modum, quia lucrum dicitur illud, quod superest deducto omni damno, l. Mutius. ff. pro socio, at vero quando datur, aut promittitur dos genero, vel alij marito, neces sarium est, quod conster matrimonium, quia absque matrimonio[sect. 38] res dotales, aut dos considerari non valent, l. 3. ff. de iure dotium, l. 26. titul. 11. part. 4. & latiùs tradit D. Barbosa, in l. de diuisione, in princip. ff. soluto matrimonio. Matrimonium verò tot habet onera,[sect. 39] & adeò grauia, vt non modò permulta illa es se lex diiudicauerit, sed etiam maxima in consideratione habuerit, l. si filia, § 1. ff. familiæ erciscundæ, Panormitanus, in consil. 79. col. 3. post medium, lib. 2. Petrus Gregorius, in Syntagmate iuris, lib. 9. cap. 19. & latius comprobans D. Barbosa, prima parte rubricæ, ff. soluto matrimonio, num. 6. fol. 6. quæ om[sect. 40] nia onera subiturus est maritus, dict. §. 1. dict. l. si filia, l. si maritus, eiusdem tituli, l. attiene, §. final. ff. pro socio, l. si is qui Stichum, §. ibi dos, ff. de iure dotium. [sect. 41] Ideo dos ipsa, quæ datur propter onera matrimonij, l. dotem, ff. de castrensi peculio, cum aliis multis vulgatis. Aluarus Valascus, consult. 2. num. 9. & consultatione 84. num. 2. Licèt respectu vxoris[sect. 42] contineat titulum lucratiuum, verè namque ex parte concedentis, atque ex parte mulieris dicitur mera liberalitas, & titulus lucratiuus, l. fina. C. de dotis promis sione, Bartolus, in l. 1. in principio, in ver siculo, quod videtur es se, ff. pro dote, cum aliis adductis per Phanutium de dote, glos s. 8. in verbo, & vir lucretur, vbi congerit multa ad resolutionem eius articuli, quando dos dicatur ex titulo lucratiuo, tàm ex parte vxoris, quàm viri: Stephanus Gratian. di sceptationum forensium, cap. 98. num. 27. & 28. tamen respectu mariti titulum onerosum continet, vt ex multis adnotarunt Phanutius, vbi suprà, Pinellus 3. part. l. 1. C. de bonis maternis, num. 62. Ioan. Matienç. in l. 5. titul. 1. glos s. 4. num. 4. & in l. 1. tit. 6. glos s. 11. num. 4. lib. 5. nouæ collect. regiæ, idest, si[sect. 43] cuti emptor consequitur rem venditam propter pretium, quod tradit, & à suo patrimonio abest, & illud diminuit, sic & maritus consequitur dotis fructus propter onera matrimonij, quæ subeunt locum pretij, ex text, singulari (qui ita enucleari, atque accipi debet) in l. ex promis sione, ff. de obligat. & action. & ita accipienda sunt ea, quæ ex Tiraquello breuiter resoluit Barbosa, in dict. l. de diuisione, num. 12. fol. 814. ideo quando gener in specie dict. cap. salubriter, ex pos ses sionibus pignori datis fructus percipit, cuiuscunque quantitatis, aut summæ illi sint, non computat eos in sortem, quia regulariter, & frequenter, idest secundum legem, quæ ad ea, quæ frequenter, aut frequentiùs accidunt, adaptatur, tot & tanta, atquè adeò grauia sunt onera matrimonio annexa, quæ maritus (vt dixi) subi[sect. 44] turus est, vt fructus dotis, iuxta ea, quæ frequentiùs accidunt, vix oneribus eisdem ferendis, & compensandis sufficiant, & sic illorum respectu nullum lucrum videtur consequi maritus, aut cum oneribus ita compensatur à lege, vt vsura dari non pos sit, nec etiam attendi, nisi id quod frequantiùs accidit, dotis inquam fructus non sufficere ad onera matrimonij supportanda (vt experientiâ apparet) licèt aliquando accidere pos sit, fructus dotis sufficere ad onera matrimonij supportanda, imò & aliquando etiam onera eadem superare, quod Romanus Pontifex maxima equidem, & recta iuris ratione habuit in consideratione principaliter, ve eò magis, atque frequentioris euentus ratione adduceretur, atque excitaretur, nec damni emergentis, aut lucri ces santis rationi; & disquisitioni rem relinqueret; vtpote cum ita frequenter, aut frequentiùs accidere, sic decisionem ipsam Pontificiam iustificet, vt omni ex parte, æquitate inquam, & iuris ratione, eadem sit munita. Et hic est veris simus & genuinus intellectus illius Decretalis, qui non aliunde quam ex ratione ibidem expres sa debuit deduci, & opportunam tribuit inferendi occasionem ad nonnulla, quæ nec scripta per alium, nec alibi sic adnotata hactenus erant. Et primo quidem infertur, intellectus quamplures Interpretum iuris vtriusque, ideo à me non modò con futatos, sed nec etiam relatos, quod viderim eos, nec intentioni, nec etiam verbis Romani Pontificis conuenire, vtpote cum aliunde, non ex ratione illa ab eodem R.P. principaliter considerata proces serint. Deinde, in proposito facilius equidem Interpretes omnes relatos suprà, n. 8 interpretationes aliorum improbas se, quam veram aliquam interpretationem as signas se, & idcirco intellectus quamplures per D. Nauarrum, Didac. Couar. D. Spino, D. Felician. de Solis, & alios, eodem num. 8 commemoratos, rectè confurari rationibus eisdem, quas ipsi excogitarunt ibidem. Rursus Felicianum metipsum, lib. 2. de censibus, d.[sect. 45] cap. 5. num. 20. in versiculo, adhuc etiam instabit aliquis. Recte constituis se (licèt interpretationem nunc traditam non as signet) in d. cap. salubriter, verbum illud, onera, non respicere solum sumptus, & expen sas, quas circa vxorem, & familiam facit maritus: Sed etiam onera quæcunque considerabilia, & sic[sect. 46] anxietatem, studium. & diligentiam, & laborem etiam mariti, quem erga vxorem ipsam, & familiam gerit, quæ equidem æ stimationem non recipiunt & inde maritum fructus omnes suos facere, nec cos computare quouis modo in sortem dotis constitutæ, aut promis s æ, quia non solum habetur consideratio in eo textu ad quantitatem pecuniarum siue expen sarum, quæ æ stimari pos sent iuridicè; sed etiam ad onera prædicta, & alia multa matrimonio annexa, quæ vix æ stimationem recipiunt. Addiderim ego D. Feliciani de Solis obseruationem veram equidem es se (vt dixi) nec excludi ex verbis illis: Cum frequenter dotis fructus, &c. nam etsi videantur expensarum magis, & sumptuum, quam aliorum onera respicere; omnium tamen, & quarumcunque rerum onera, sub eisdem verbis comprehendi, & à Romano Pontifice præ oculis habita, vt ita decideret, veris simum equidem est, & plane ex verbis eisdem deducitur. Prætereà D. eundem Felicianum expres sim existi[sect. 47] mas se, placitum prædictum corroborari ex interpretatione quadam, quam ad text. in capite, Ad nostram, de rebus Ecclesiæ non alienandis, excogitauit olim D. Hector Rodriguez primarius iuris Ciuilis Profes sor Salmanticæ, videlicet in specie eius text. Bernardum illum rescis so contractu non restituere fructus Monasterio, quoniam cum in feudum villam accepis set, ex natura feudi ad fidelitatem, & plurima alia obsequia & seruitia personalia tenebatur, quæ cum æ stimationem non recipiant, pro labore Bernardum ip sum retinere fructus, Pontifex maximus respondit expres sim. Cæterum placitum prædictum, atque ad text. in d. cap. salubriter, corroborationem, Hectoris etiam Lusitani interpretationem, nec tutam, nec veram mihi videri: tum quia beneficio, atque prouisione legis ius illud habendi percipiendíque sibi fructus omnes, genero conces sum expres sim in d. cap. salubriter, ob peculiarem illam rationem suprà as signatam; vas sallo similiter iure aliquo conces sum, nullibi equidem apparet apertè: tum etiam quia verum non est dicere, Innocentium tertium, d. cap. Authore, in seruitio, aut labore ordinario fundari dumtaxat, siue ordinaria seruitia feudatarij adeò habuis se, atque æ stimas se, vt ex eisdem fructus omnes Bernardo relinqueret, qui ex natura feudi ad ea teneri eundem sciebat; nec alia etiam perpendis se, quæ magis ipsum Pontificem excitarunt; nec sola ipsa feudatarij ordinaria onera, seruitia mouis se: quod ex verbis eiusdem text. deprehenditur: nec inde potest placitum illud generaliter ita deduci, vt propter onera & seruitia feudo annexa, fructus omnes sibi retineat feudatarius, si alia non interuenis sent, quibus eo in text. Pontifex ipse fuerat adductus. Eo ma[sect. 48] ximè, quod in restitutione feudi, census, vel emphyteusis, Ecclesiæ, & Minori læ sis fructus etiam restitui, petita in integrum restitutione, ex text. & communi Doctorum sententia, in cap. 1. de in integrum restitutione, deducitur manifestè. Ex his etiam quæ Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, quæ st. 32. scripta reliquit. Er Redoanus, in tractatu de rebus Ecclesiæ non alienandis, rubrica de feudi alienatione, quæ st. 26. n. 6. & 7. expres sim notauit, & dixit ex aliis, Ecclesiæ, & Minori læ sis in feudi datione, fructus etiam restitui debere. Quocirca ea interpretatione reiecta, pro vero d.c. ad nostram, intellectu, constituenda erant nonnulla, quibus dilucidè magis explicatus manebit text ipse, quam hactenus fuerit per Scribentes. Et primò qui[sect. 49] dem certis simi iuris es se, restitutionem in integrum propter læ sionem Minori, & Ecclesiæ competentem, fieri cum fructibus, etiam sine mora, l. quod si minor, §. restitutio, l. patri pro filio, § si pecuniam, versiculo, item ex diuerso, l. minor. §. 1. l. si res, ff. de minoribus, l. si præ sidium, C. de prædiis minorum, l. 1. C. si maior fact. alienat. rat. habue. c. 1. de in integrum restitut. l. 1. l. 8. tit. 19. part. 6. & cum Glos sa, Iason. Costa, Couarr. Pinel. Gregorio Lopez, Padilla, Menchaca, Gama, Simoncello, Octauiano, Caualcano, Ioan, Marco Aquilino, obseruarunt Antonius Pichardus, in §. extraneis, 6. n. 40. Instit. de hæred. qualit. & differ. Pet August. Morla, emporij, prima part. tit. 5. de in integrum restitutione, nu. 31. & vltra relatos ab eis, Bernard. Diaz, regul. 219. Gratianus, regul. 316. Sfortia Oddus, de restitutione in integrum, quæ st. 45. Mieres, de maioratu, 4. p.q. 23. ex n. 34. Menchac. controu. vsufrequent. c. 71. n. 6. Caualcan. de tutore, & curat, num. 145. fol. 88. Caldas Pereira, in l. si curatorem habens, verbo, implorare, numero 13. folio mihi 164. Iacobus Menochius, lib. 5. præ sumpt. 46. & 47. Secundò obseruandum est, Ecclesiam in restitutionibus iure Minoris fungi, capit. 1. capit. 3. cap. auditis, de in integr. restit. c. 1. eod. tit. lib. 6. l. Orphanotrophos, C. de Episcopis & Clericis, l. 10. tit. 19. part. 6. & exornant post alios, quos referunt Didac. Couar. variar. resolut. lib. 3. c. 17. n. 4. Costa, in c. 1. si pater, de testam. in 6. 2. p. verbo, ipsis pauperibus, n. 4. Caldas Pereira, in d. l. si curatorem habens, verbo, minoribus, n. 60. Sebastia. Medices, de acquir. rerum dominio, glos sa 2. p. 3. n. 195. Idque certis simum est, & tanquam indubitatum, vel præmis sum, vel saltem suppositum ab omnibus, qui pro interpretatione d.c. ad nostram, mox referuntur. Tertiò obseruandum est, eiusdem cap. casum colligi manifestè ex litera ipsius, atque ex integra Decretali, quam adduxit Anton. Augustin. collect. 3. decret. lib. 3. tit. 14. fol. 87. videlicèt, Monasterium Tu siens. onere maximo debitorum depres sum, villam quandam (quæ Iannuens. appellabatur communiter, vt ex integra constat) in feudum conces sis se Bone uardo laico ea condictione, & pacto, ve ipse laicus octoginta libras persolueret creditori Monasterij, pro quibus eadem villa extiterat obligata; quod laicus ipse impleuit, & primo anno ex prouentibus villæ prædictam quantitatem, & plus percepit: Monasterium enormiter læ sum post multos annos petiit, vt sibi restitueretur villa prædicta: & R.P. Innoc. 3. in hunc modum respondet: Mandamus quatenus, si prædictum Monasterium propter hoc inueneritis enorme dispendium incurris se, dictum laicum vt (pecunia quam pro exoneratione fundi, seu etiam pro vtilitate ipsius Monasterij expendis se noscitur, ab eisdem Abbate, & Conuentu recepta, cùm sibi fructus percepti sufficere debeant pro labore) præfatum feudum eidem Monasterio dimittat liberum & quietum, appellatione postposita compellatis. Quartò obseruandum est, Monasterium Tusiens, non intra quadriennium, sed & port multos annos egis se. auditúmque fuis se, sicuti egregiè as seuerauit Hostiens ibidem, & verè probauit Arias Pinel. 2. p.C. de rescin. vendit. c. 4. n. 14. vers. prima difficultas, & n. 15. quò loci ex Panorm. & Imol. ad difficultatem de lapsu quadriennij, rectè respondet, ex variis causis potuis se post quadriennium restitui Ecclesiam, prout ex enormis simo damno, vel quia vixerat idem Prælatus alienans. Et eodem modo respondet Morla, de in integrum restitut. dict. titu. 5. numer. 33. in vers. vnde tertio, & vltra quadriennium ex enormi læ sione Ecclesiæ competere restitutionem, per text. & Glos s. in c. 1. de in integrum restit. lib. 6. Abbatem, Couar. & Suarez, ibi relatos, Monasteriumque audiri debuis se, rectè animaduertit, & id ipsum probauit Ioan. Marcus Aquilinus, in §. quid si tantum, l. Gallus, in versicul. quid enim si aqua & ignis interdictionem pateretur, num. 139. folio mihi 59. Hostiens. autem as sertionem, & communem traditionem Doctorum es se veris simam, deprehenditur manifestè ex verbis eiusdem integræ ab Antonio Augustino relatis, ibi: Cum idem laicus primo anno de ipsius prouentibus vltra summam perceperit prætaxatam, & per multos postmodum annos suppres sit eius fructus. Quæ equidem ad quadriennium restringi nullo modo pos sunt, vt Pinellus non facta mentione integræ, nec verbis superioribus commemoratis, optimè probauit vbi suprà, & iterum, n. 23. Quintò obseruandum est, Monasterium metip sum Tusiens. auditum fuis se non ex capite nullitatis, quod feudi conces sio ex defecto formaæ, & solemnitatis nulla fuis set, aut Episcopi authoritas defuis set (vt male arbitrabatur Hostiensis) sed per auxilium restitutionis in integrum, ad cuius conces sionem Romanus Pontifex principaliter fundatur in eo textu ex dispendio, & laesione, non ex aliqua nullitate, siue solemnitatis defectu, quod ex integra eiusdem cap. negari non potest vllo pacto, & obseruarunt post alios constanter Arias Pinellus, dicto numero 15. & 16. Aquilinus, num. 133. & 134. Morla, num. 33. in versiculo, vnde tertio, in locis suprà [sect. 50] relatis; & repetit iterum, atque in eadem persistit sententia Pinellus, num. 23. qui num. 20. & 21. pertotum, eruditè, & verè contra Costam, & alios probauit, restitutionem eam Monasterio conces sam, non gratiæ, sed iustitiæ fuis se, atque ex iure ordinario, non de iure speciali proces sis se, & sequuntur post alios Aquilinus, vbi suprà, numero 133. ante finem. Morla, dicto numero 33. in versiculo, vnde tertio. Idque veris simum est ex verbis eiusdem integræ, in versiculo: Nos autem volentes Monasterio prouideri, vt aliis iniuriam non irrogemus. Quæ non extraordinariam, aut specialem, vel gratiosam, sed magis iuridicam, & ordinariam restitutionis conces sionem indicant apertè. Sextò obseruandum est, circa interpretationem dict. cap. ad nostram, nihil firmum, aut certum Inter pretes ferè omnes, tàm antiquos, quàm neotericos tradidis se, maximámque eorum varietatem fuis se, sicuti eis prælectis constabit, qui nunc commemorabuntur. Et quidem re vera eximiam es se eius text. difficultatem ob id quod de restitutione cum fructibus facienda, superiùs diximus. Item ex eo, quod & si Ecclesia ex causa nullitatis, non restitutionis in integrum, egis set in eo casu, restitui quoque debebant fructus cum re ipsa, ex text. in cap. si quis presbyterorum, eiusdem titul. l. si prædium, C. de prædiis minorum, l. 2. C. si quis ignorans rem minoris, l. iubemus nulli, §. sanè, C. Sacrosan. Eccles. & recte aduertunt Pinel. vbi suprà, num. 16. Aquilinus, num. 134. Morla, num. 33. Idcirco ob prædictam fructuum difficultatem magis varias se, & permultos excogitas se intellectus Interpretes omnes, qui hactenus in proposito commentaria ediderunt. Inter alios tamen, & antiquorum interpretationes commemoras se, & confutas se, & plures alias excogitas se ad text. eundem, Costam, in §. & quid si tantum, 2. part. num. 75. Menchacam latis simè controu. illust. lib. 3. cap. fin. num. 6. vbi quamplurimos recenset intellectus, Didac. Couar, variar, resolut. lib. 1. cap. 3. ex num. 3. Ariam Pinel. 2. part. l. 2. C. de rescindenda vendit. rap. 4. ex num. 14. vsque ad numerum 27. Padillam, in eadem l. 2. numero 50. Ioann. Marcum Aquilinum, in dict. versiculo, quid enim si aquæ & ignis, dict. §. & quid si tantum, ex numero 133. vsque ad num. 140. vbi antiquorum, Didaci etiam Couar. & Pinelli interpretationes improbat; P. Augustin. Morlam, emporij prima part, dicto tit. 5. de in integrum restitutione, ex num. 31. vsque ad numerum 37. vbi etiam antiquorum, & Couar atque Pinelli interpretationes improbat, quas ideo hoc loco non recenseo, quod transcribendi vitium abhorream, & penes præfatos Authores plena manu reperiam scriptas, non etiam (& iustè equidem) easdem recen suit Anton. Pichard. in d. §. extraneis, Instit. de hæred. qualit. & differ. n. 50. & duob. seqq vbi Costæ interpretationem improbauit dumtaxat, & suam as signauit statim, n. 52. Omis sis ergo prædictorum intellectibus, verior,[sect. 51] & securior mihi semper visa est interpretatio illa, quam ad text. in d. cap. ad nostram, olim excogitauit, & tradidit D. Sahagun de Villasancta, cùm textum eundem interpretaretur. & tunc Vespertinæ Cathedræ Sacrorum Canonum, postmodum verò primariæ Iuris eiusdem insignis, subtilísque, & valde eruditus Moderator existeret. Et constituit, regulam, siue doctrinam prædictam restitutionis fructuum cum re ipsa (quæ regulariter locum obtinet) limitandam es se, quoties æquitatis ratio contrarium po stuler, iudicémque ad remittendos fructus mouere pos sit, ac debeat, vt in d. cap. ad nostram, æquè & iustè Innocentius tertius obseruauit, qui sciens, & prudens feudatarium grandi labore, & maxima indu stria Monasterium ære alieno oppres sum, propria pecunia liberas se. eius negotia ges sis se, villámque in feudum conces sam diligenter coluis se, & admini stras se, fructus laico illi pio labore remisit, sicuti text. indicat in versicul. quod non distulit, & in versic. cum sibi fructus. Et inde, sicut Scæuola I.C. in l. quod si minor, §. non semper, in versicul. Scæuola, ff. de minoribus, ad partam pecuniam industria, & laboribus substituti, Minori restitutionem denegauit; ita & Innocentius tertius, in dict. cap. ad nostram, Monasterio quoad fructus restitutionem negauit, idque propter feudatarij laborem in colenda villa, & in exonerando Monallerio sic oppres so, & quamuis videretur pos se laborem, & industriam feudatarij ad æ stimationem aliquam reducere, & cum fructuum quantitate computare, vt iuberet Monasterio restitui, quod ex his superes set; tamen ob rationem superiorem (qua principaliter adducebatur, atque excitabatut) vtque liti finem imponeret, & circuitum vitaret, nec etiam feudi, seu villæ restitutionem, laboris, & industriæ feudatarij æ stimatione, & fructuum computatione inuolueret, ita equidem decreuit, atque prædictorum ratione, non sola seruitiorum ordinariorum (ad quæ præ standa feudatarij tenentur) ratione excitatus fuit, vt ex Hectore Roderico male sibi suadent nonnulli, & contrarium, atque nunc dictum ex integra decretali deducitur non obscurè. Et hactenus Doctor Sahagun, cuius interpretationem dicit se non latere, & eam refert, sed non commemorat ipsum, non etiam in ea insistit firmiter Pater Augustin. Morla, relatus suprà. nu. 50. in versiculo, nec me[sect. 52] latet, & penes eum, n. 35. in fine, & n. 36. Vltra quem & eundem Doctor Sahagun, nouiter ego adnotauerim, Abbatem in eodem c. ad nostram, n. 8. videri interpretationem hanc praesentire, siue superioribus magis accedere, licet non ita ea explicauerit: dicit namque, quod laicus ille feudatarius pro laboribus & sumptibus, quos pas sus est, sibi retinuit, atque percepit fructus: & quamuis pos set Ecclesia petere omnes fructus, & satisfacere illi de sumptibus, & laboribus; tamen Roman. P. ex officio suo fecit istam prouisionem, vt euitaret ut magnus circuitus. Et iterum dixit idem Abbas, eodem n. 8. in fine, quod ibi habetur respectus ad laborem proprium, putà, quia erat rusticus, & personaliter extirpauit terras: & n. 4. vbi pro notabili tradidit, ratione sumptus, & laboris dimitti fructus, quos aliàs feudatarius restituere teneretur, si non exposuis set labores, putà in extirpando terras incultas, & non fecis set sumptus. Et secundum hæc (vt ego nouiter, & verè animaduerto) cùm ob rationes superiores, non ob seruitia tantum ordinaria, ad quo feudatarij tenentur, excitatus fuerit R.P. (vt iam dixi) non inde deduci valebit as sumptum generale, siue regula generali decerni, vt in seudi datione, & conces sione, sui naturâ fructus non veniant restitutione petita, cùm id (vt etiam dixi superiùs, n. 47. ) nullo iure caueatur aliquo modo; contrarium verò, & iure metipso probetur, atque ex his deducatur Authoribus, quos retuli suprà, num. 48. Quocirca prætermittendum non erit, Antonium[sect. 53] Pichardum, in dicto §. extraneis, numero 52. rectè accepis se text. in dict. cap. ad nostram, in feudi datione, & conces sione, id namque ex integra constat, atque eodem textu cauetur expres sim. Deinde, Roman. P ad laborem laici illius feudatarij, magis quàm ad alia considerationem habuis se, recte etiam obseruas se ad finem dicti numeri, 52. Cæterum laborem ip sum, non ita strictè accipere ipsum debuis se, cum pos set is labor in multis interuenire, & verè interuenis set, vt rectis simè docuit Abbas nunc relatus, & suprà adnotaui. Prætereà textus eiusdem difficultatem as sequutum Pichardum eundem in loco prædicto ex numero 48. deceptum tamen in ipsius ratione, atque interpretatione reddenda: (quæ in effectu Hectoris interpretatio á D. Feliciano relata fuit) tum, quia in feudi restitutione fructus non venire, verum non est, vt suprà probaui, & deducitur ex Morla, vbi suprà, num. 36. tum etiam, quia Innocent. III. non habuit in consideratione obsequium, quod domino à feudatario præ statur dumtaxat, non etiam onera tantum, quo si occasio eueniat, subire debet feudatarius (vt arbitrabatur Pichardus) quia secundum id, etiam si occasio non euenis set subeundi onera, restitutio villæ fieret absque fructibus, si etiam onera, quæ subire pos set feudatarius, licèt ea non subiis set, in consideratione habuis set Pontifex (vt adeò apertè Pichardus ipse supponit) & tamen reuera. non onera, quæ non subiit, subire tamen pos set feudatarius, non obsequium tantum, & laborem ordinarium domino à feudatario præ standum, in consideratione habuit P.R. sed videns, & considerans ea omnia, quæ diximus supra in vtilitatem, & commodum Monasterij, actu, & re interuenis se, ita & iustè ipsemet. P. decreuit, vt dictum quoque remanet suprà. Prætermitti etiam non potest Ioannis Marci[sect. 54] Aquilini, in d. §. & quid si tantum, dicto versic. quid enim si aquæ, & ignis interdictionem pateretur, numero 139. ad text. in d. cap. ad nostram, interpretationem, eisdem rationibus displicere, atque confutari, quibus D. Feliciani, & Pichard. interpretationem confutauimus suprà, vtpote cum Hectoris Roderici mentionem ipse fecerit expres sim, & illius intellectum probauerit in effectu, nec ea considerauit eo in tex. interuenis se, & Romanum Pontificem principaliter excitas se, quæ nunc dicebamus, sed ad seruitia feudatarij ordinaria respectum tantum habuerit. Cæterum obseruationes omnes in eodem proposito, & circa intellectum eiusdem cap. traditas ab ipsomet Aquil. ex num. 133. vsque ad d. num. 139. & veras es se, & his conuenire, quæ suprà suo ordine, distinctè præmisimus. Denique nec prætermitti potest, Petri August.[sect. 55] Morl, de in integr. restit. d. tit. 5. ex num. 31. vsque ad numerum 36. obseruationes, eodem iure diiudicandas, quo Pichardi, & Aquilini adnotationes diiudicauimus nunc; omnia namque, quæ ad intellectum d. cap. ad nostram, præmittit, & in confutandis aliorum intellectibus considerat, rectè equidem, & de iure procedunt; deficit tamen Author metipse in duobus. Primò, quatenus Hectoris Roderici interpretationem relatam, videtur magis probare sub num. 33. ad finem, quæ tamen ex dictis suprà probari non potest. Secundò, quatenus statuit statim, num. 35. ad finem, & num. 36. se non latere, placere quibusdam nouis simè intellectum à me ex Abbate, & Doctor. Sahagun probatum suprà, & tamen dumtaxat refert, sed non approbat, neque improbat eum, siue certum quid non proponit pro dictæ Decretalis intellectu; aut saltem, cum Hectoris interpreta, tione magis videtur persistere. Et hactenus de his atque de intellectu d.c. ad nostram, de quo, eorum occatione, quæ D. Felician. ad textum, in d. cap. salubriter, adnotauit; tractatum, atque disputationem sus cepimus. Nunc verò ad text. metipsum in d.c. salubriter, re[sect. 56] deundo, & continuando ea, quæ ex num. 44. in ver sic. & primo quidem, & num. 45. suprà as sumpseram, & in eadem materia versando; Infertur secundò, Iasonem, in d. l. de diuisione, num. 2. in fine, ff. soluto matrimon. recte in hac materia agnouis se, legem statuis se, maritum lucrari fructus rei datæ in pignus, ratione cuiusdam æquitatis propter onera matrimonij, quæ subiit, quod est optimum verbum, & rationi dict. Decretalis, cum frequenter dotis fructus, &c. valde conueniens. Tertiò infertur, ex dictis hactenus, & d.c. salubri[sect. 57] ter, decisione, dilucide, & certo constare, maritum non imputare in sortem fructus rei pignori sibi datæ, non alia, quàm eodem in textu expres sa ratione, & idcirco procedere ipsius decisionem donec maritus viuit, & supportat onera matrimonij, nec in hærede mariti locum obtinere; & ideò si hæres per seueret in tenendo pos ses siones pro dote pignori datas, & fructus percipiat, tenebitur illos in sortem computare, vt suprà dixi, & cum aliis resoluit Alex. Trentacinquius, variarum resolutionum, lib. 3. de pignoribus, & hypoth. resolutione 2. num. 13. in principio, fol. 222. Similiter eiusdem capit. decisionem explicari, ampliari, & restringi multis modis iuxta Authores relatos suprà, num. 8. & latius per Surdum, qui late, & vtiliter declarat, & materiam exornat in tractatu de alimentis, titul. primo, quæ st. 42. per totam, cuius occasione consultò hic prætermitto nonnulla. Ma[sect. 58] ritus etiam moram pas sus in dotis solutione, vt petat vsuras, quod tria concurrere debeant copulatiuè, dotis inquam promis sio, nuptiæ, & quod maritus subeat onera matrimonij, ex aliis multis resoluit idem Surd. & latiùs explicat d.q. 42. n. 3. cum multis seq. & num. 147. & vide etiam ex num. 125. & num. 133. & 140. & 144. vbi explicat, quando mora contracta dicatur, vt maritus vsuras dotis exigere pos sit. Et recipiendo dotem simpliciter, an videatur mari[sect. 59] tus remittere vsuras dotales, vide eundem Surdum, d. tit. 1. q. 43. per totam. Quartò infertur, decisionem eiusdem c. salubriter, [sect. 60] dumtaxat procedere in marito, in quo specialiter loquitur propter onera matrimonij, quæ sustinet, non in alio quocunque; & inde nec etiam in vxore locum obtinere; & consequenter si habeat rem obligatam pro dotis restitutione, tenetur fructus computare in sortem, nec poterit soluto matrimonio vsuras dotis non solutæ petere. Ratio est, quia in vxore non consideratur ratio supportandi onera matrimonij, per quam inducta est decisio d.c. salubriter. ltem id permittitur marito ratione, & fauore dotis, & matrimonij; sed soluto matrimonio desinit non solum es se matrimonium, sed etiam dos; l. 3. ff. de iure dotium. Et sic ces sat ratio, vt Surdus, d. tit. 1. q. 45. n. 3. recte obseruauit. Et repetit num. 45. vbi quod vxor vidua fructus percipiens ex re pignorata, tenetur computare sibi ad extinctionem dotis. Et idem quoque ex sententia communi resoluunt Didacus Couar. variar. lib. 3. cap. 1. n. 3. versiculo Sextò. Aluarus Valasc. consultatione 8. num. 4. Antonius Quesada, diuersarum quæ stionum iuris, cap. 25. num. 17. Petrus Cenedus, collectaneo 14. ad Decretales, n. 3. Anton. Gama, decis. 71. n. 2. Alex. Trentacinquius, variar. resolut. lib. 3. de pignor. & hypoth. resol. 2. n. 14. in versicul. Tertius, & vltimus casus est, fol. 223. & eod. lib. 3. tit. de iure dotium, resolut. 6. n. 2. cum seq. fol. 308. erudite D. Barbosa 1. p.l. 2. in princip. ff. soluto matrimon. ex num. 40. vsque ad n. 48. fol. mihi. 593. cum seq. vbi inquit, quod text. in d.c. salubriter, permittens vsuras fauore dotis, loquitur in marito, qui sustinet onera matrimonij, in quorum compensationem licitè vsuras recipit: quæ ratio ces sat in muliere; & ideo ratione retardatæ solutionis, nihil recipere potest, cap. in ciuitate, de vsuris, & tenent Bartolus Panormitan. Rubeus, Alexander, Plotus, Menoch. & alij ibidem relati. Quicquid Molina, & Thesaurus, ibi etiam rectè improbati, inter maritum, & vxorem, in hac quæ stione nullam es se constituendam differentiam contendant, & inde infert ipse Barbos. quod si prædium as signetur mulieri, vt ex eo fructus percipiat, donec dos ei restituatur, quod fructus perceptos tenetur in dotem imputare, quia aliàs vsuram committeret, vt etiam & alij Authores permulti ibidem relati probarunt: Et n. 41. ampliat hæc procedere, etiam si in instrumento dotali dicatur, quòd vxor nomine alimentorum, vel interes se aliquid recipiat, donec dos restituatur; videtur enim color quæ situs, & semper ex prædicta receptione videtur resultare vsura prohibita. Ampliat 2. etiam si maritus in suo testamento caueat, quod aliquid annuatim soluatur vxori, donec ei dos cum effectu restituatur; nam cum id sit vsura, testator in suo testamento non potest cauere, vt vsura soluatur, vt tenent quamplurimi Authores per Barbos. congesti, qui Ampliat. 3. non valere conuentionem, quod ratione retardatæ solutionis aliquid soluatur mulieri, siue sit soluendum à marito, siue ab eius hærede, & d. num. 41. 42. & 43. aliorum Authorum sententias, & resolutiones contrarias rectis simè confutat: & num. 44. Ampliat 4. etiam si conuentio fiat nomine interes se, vt latius ibi videri potest, & iungi Surd. in locis suprà relatis. Alexand. Trentacinq. variar. resolut. lib. 3. de pignor. & hyp. resolut. 2. ex fol. 307. Aduertit etiam, pro dotis restitutio[sect. 61] ne retardata, pos se vxorem moram pas sam, percipere interes se damni emergentis, vel lucri ces santis, vt post alios obseruant Afflictis, decis. 284. n. 3. Couar. resolut. lib. 3. cap. 1. num. 3. in versiculo, Sextò. Thesaurus, decis. Pedemont. 45. num. 2. Menochius, consil. 7. ex num. 15. lib. 1. Anguis sol. consil. 2. lib. 5. Petrus Surdus, de alimentis, titulo primo, dicta quæ stione 45. numero 31. 32. & 33. Alexand. Trentacinq. de pignor. & hypol. & Hippolyt. dicta resolutione 2. numero 14. per totum, folio 223. & de iure dotium, dicta resolutione 6. ex fol. 307. eruditè Barbosa, prima parte dictæ legis secundæ in principio, ff. soluto matrimonio, numero 43. in versiculo, pro concordia, vbi inquit, quod quamuis mulier in propositis casibus, si petendo sibi promis sum, aut fructus vel interes se, solo instrumento dotali, aut sola promis sione niteretur non audiretur, quasi vsuram petens, si tamen articulet & probet interes se damni emergentis, vel lucri ces santis, obtinebit equidem, & audietur: nam certum est, etiam hodie licitè peti, & percipi pos se interes se, siue sit damni emergentis, siue lucri ces santis. Et quando in proposito dicatur interes se damni emergentis, vel lucri ces santis, vide omnino per eundem Barbos. d.n. 43. in versic. dicitur autem in hac materia, fol. 596. vsque ad n. 52. Obligatio autem alendi vxorem incumbens ma[sect. 62] rito, an ces set soluto matrimonio: & an mulier ipsa vidua sit alenda ab hæredibus viri intra annum luctus, & post annum? quid si diues sit, & quid si pauper, quid si prægnans? vide omnino Barbosam eundem, 1. p.d. l. 2. in principio, ex n. 17. fol. mihi 579. vsque ad num. 37. & iunge Surdum, de alimentis, dict. tit. 1. q. 44. & 45. Alexand. Trentacinquium, variarum resolut. lib. 3. de iure dotium, dicta resolutione 6. per totam, ex fol. 307. Quintò infertur, non modo antiquos, sed neote[sect. 63] ricos etiam iuris Interpretes maiori ex parte as sequutos non fuis se veram rationem specialitatis in marito, ad text. in d.c. salubriter, nonnullos tamen ius speciale eo in casu rectè constituis se; cum vere in marito dumtaxat, non in alia persona eiusdem capitis constitutio procedat, vt dictum latius remanet. Specialitatis autem rationem, non aliunde, quam ex ratione expres sa eodem in capite, atque ex oneribus matrimonij supportandis à marito, ex dictis etiam constat dilucidè, & obseruauit Surdus, de alimentis, tit. 1. q. 45. n. 4. Barbosa 1. p.d. l. in prin. n. 40. ff. solut. matrim. quamuis ergo Barbosamet ipse, Nauar Fœlician. & alij iustè improbauerint aliorum interpretationes ad illum textum: malè proculdubio ita ab solute eosdem damnarunt, quod ius speciale in marito constituis sent, siue iure speciali proces sis se eandem Decretalem dixis sent; cùm re vera ius speciale in marito fuerit: nec prosit dicere, neque ex causa dotis vsuram permitti debere (vt iidemmet Authores, vt specialitatem excludant, argumentantur) id enim speciale est in dote in hoc casu, vt absque periculo vsuræ maritus non computet fructus ex pignore propter onera prædicta, quæ matrimonio insunt, ad quæ supportanda frequentius fructus dotis non sufficiunt, vnde hoc es se speciale in dote, alia tamen ratione, quàm ea quam suprà as signauimus, agnoscunt Didac. Couar. variar. lib. 45. cap. 1. n. 2. vers. tertio constat, Aluarus Valascus, consulat. 8. Antonius Thesaurus, decis. Pedemon. 45. Anguis sol. cons. 2. lib. 5. Alexan Trentacinq. in duobus locis relatis suprà, n. 61. Barbosa etiam alio in loco, hoc est, in l. de diuisione, n. 2. in fin. in versic. sed ex prædictis, fol. 880. qui in principio illius leg. versi. infertur etiam explicatio, indistinctè impugnauit Castrensis, Vinc. Ioan, Andr. & aliorum sententiam, qui specialem es se decisionem d.c. salubriter, as seuerarunt, & tamen postmodum idipsum fatetur; alium tamen intellectum ad eundem tex. as signat, siue alia ratione procedere statuit: vtcunque ergo res sit, negari non potest, quin speciale ius sit in marito, quod alteri, nec etiam vxori com municatur, quicquid in intellectu eius text. aut in ratione Authores dis sentiant. Sextò infertur, dictæ Decretalis constitutionem[sect. 64] procedere æqualiter, in marito affirmatiuè, & in vxore aliisque personis negatiuè, siue pactum adiiciatur, siue non, de fructibus non computandis; nam cum in marito vtroque casu militet ratio cap. eius dem, & in vxore, & aliis personis ces set; idem ius obseruari debebit: nec pacti adiectio aliquid operabitur, vt vel ius illud mutetur, aut vxoris, & aliorum melioretur. Quod deprehenditur ex resolutionibus traditis, & interpretationibus quamplurimis relatis suprà, num. 28. & num. 60. per totum, & in terminis vltra commemoratos ibidem, obseruauit pater Salon, de iustitia & iure, in 22. Diui Thom. quæ st. 78. controuersia 14. versic. 4. si tempore matrimonij, folio 829. qui id intelligit procedere, siue à patre, siue ab alio dos fuerit constituta, & siue fructus excederent onera, siue non; nam contractus huiusmodi est licitus, etiam si pactum adiiciatur præ dictum, vt vir accipiens pignus, faciat fructus suos, quandiu illi non detur dos. Septimò infertur, creditorem nec etiam pacto, aut[sect. 65] conuentione fructus pignoris suos efficere pos se, sed illos computare in sortem principalem debere; quod ex textu, in d. l. 1. & 2. C. de pignoratitia actione, satis deprehenditur, & tenuerunt Authores relati suprà, num. 6. Dominicus, in cons. 12. Bald. in l. 1. C. de distractione pignorum. Negusantius, de pignoribus, in 5. membro 5. p. nu. 10. Alexand Trentacinquius, variar. resolut. lib. 3. de pignar. & hypoth. resolut. 2. n. 6. fol. 216. Cum alioquin vsura committeretur, quæ iure natu[sect. 66] rali, iure gentium, iure etiam canonico, & iure diuino, atque vtriusque Testamenti pagina detestatur, iure etiam Regio punitur. Sicuti iure naturali prohiberi vsuram ex his rationibus deducitur concludenter, quas post D. Thom. 2. 2. q. 78. art. 3. considerarunt Conradus, de contractibus, quæ st. 22. Villagutta, de vsuris, quæ st. 3. Ioannes Bapt. Lupus, Didacus Couar. Gaspar Rodericus, & alij Authores statim commemorandi & iure etiam gentium, ex ratione illa, quam ex mente communi perpendit Rodericus ip se, de annuis reditibus, lib. 3. quæ st. 4. nu. 4. Iure autem Canonico prohiberi, plusquam manisestum est ex cap. 1. cum sequentibus, cap. quia in omnibus, cap. super eo, cap. consuluit. cap. cum tu. & per totum, de vsuris, Clementina prima, eodem titulo, Iure etiam diuino, atque vtriusque Testamenti pagina vsuram detestatam fuis se, Exodi. cap. 23. Leuitici, cap. 25. Lucæ, cap. 6. dicto cap. consuluit, cap. quia in omnibus, & d. cap. super eo, & latius prosequuntur, atque eas authoritates explicant Couar. Ioan. Baptista Lup. Gaspar Rodericus & alij statim citandi, qui latius superiora probant, atque exornant post alios multos, Didac. Couar. variar. resolut. lib. 3. cap. 1. num. 5. per totum, Conradus de contractibus, quæ st. 22. Ioannes Baptista Lupus, de vsuris,, commentario 1. §. 3. ex. num. 20. cum pluribus seq. Menochius, de arbitrariis, lib. 2. Centuria 4. casu 398. Villagutta, de vsuris, quæ stion. 3. Maranta, in pract. 6. part. cap. de inquisitione, ex n. 110. Vincent. Carocius, de locato & conducto, quæ st. 13. rubricæ de vsuris, Lancelotus, in Institutionibus Canonicis, titulo de vsuris § 1. Renatus Chopinus, de domanio Franciæ, lib. 2. cap. 6. in fine, Iulius Clarus, receptarum lib. 5. § vsura, Nauarrus, in Manuali, cap. 17. num. 223. latiùs in cap. 1. 14. quæ st. 3. Palacios, in praxi Theologica, lib. 4. cap. 11. Petrus Cenedus, collectaneo 41. ad Decretales. numero 1. vbi congerit permultos D. Spino, in Speculo, glos s. rubricæ, parte 13. ex numero 13. vsque ad numerum 17. & latis simè omnium pater Michaël Salon, de iustitia & iure, controuersia 1. & 2. per totam, pag. 518. vsque ad pag. 584. Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 3. quæ st. 4. ex num. 1. vsque ad num. 8. Alphonsus Azeuedus. in l. 1. titul. 6. lib. 8. nouæ collection. Regiæ, qui & iure Regio prohiberi vsuram, ostendit, & probatur ex eadem l. 1. cum seq. l. 9. titulo 13. partita 1. l. 4. titulo 6. part. 7. & Couar. Spino, & Rodericus, vbi suprà adnotarunt. Imò & iuris Ciuilis traditione sustineri non pos set tale pactum in hoc casu ex decisione d. l. 1. & 2. C. de pignorat. actione, pactúmque huiusmodi omni iure illicitum fore hodie, & vsurarium, ex superioribus satis deducitur apertè, & Salon, vbi supra, controuersia 12. pagin. 807. & 808. Et inde sequitur, errore manifesto lapsum fuis se[sect. 67] quod nullus hactenus animaduertit) Ioannem Copum in tractatu de fructibus, lib. 4. cap. 3. num. 2. vbi contrarium tenet, & decipitur ex text. in l. si ea pactione. C. de pactis, & in l. si ea lege, C. de vsuris. Quæ [sect. 68] tamen obtinebant eo tempore, quo vsuræ permittebantur iure Ciuili, quæ reuera eodem iure non ita indistinctè permis s æ fuere, sed cum moderatione, aut taxatione quadam: quod euidentius constabit, si obseruemus Digestorum iure centesimam vsuram permis sam fuis se, & iure Codicis confirmaram, & à Iustiniano sequutam. Vnde ca appellatur vsura legitima, quæ Centesima erat, & si partium conuentione maior constitueretur, ad legitimam reducebatur, quia vltra Centesimam à Iureconsultis etiam prohibita fuit, si autem minor as signaretur, ea dumtaxat debebatur: l. 1. & 2. ff. de vsuris. l. si non sortem. ff. de condictione indebiti. l. eos. C. de vsuris, ante quam legem licebat de iure stipulari paulò suprà Centesimam in traiectitiis; & ante Iustinianum, leges Romanæ duplicem Centesimam infligebant debitoribus condemnatis, & post trimestre tempus non soluentibus, ex l. 2. C. de vsuris rei indicatæ, quod ibi moderatur. Aliàs autem, & regulariter Romanis legibus nunquam fuit communiter licita vsura maior Centesima, vt docent Authores permulti, qui mox referuntur, Nauarrus, in capite primo, 14. quæ st. 3. num. 14. Legitimáque vsura ad centenarium numerum[sect. 69] referebatur, vt qui Centum mutuo recipiebat, quolibet mense denarium vnum pro vsura præ staret. Sic Cencesima seu drachmalis vsura dicebatur, cùm pro Centum aureis, singulis annis duodecim pendebantur; secupla verò, seu hemiolia, cum pro Centum aureis, singulis annis decem & octo soluebantur. Ita sane superiora tradiderunt, & latius comprobarunt, atque exornarunt Hotomannus, de vsuris, lib. 1. cap. 7. Prateius, in suo lexico iuris, verbo, Vsura centesima, Bris sonius, antiquarum lectionum, lib. 3. cap. 1. Cuiacius, ad Iulium Paulum, lib. 2. tit. 14. & lib. 7. ob seruat. c. 35. Alex. ab Alex. Dier. Genial. lib. 3. cap. 7. Petrus Gregorius, in syntagmate iuris, lib. 22. cap. 3. Antonius Guibertus, quæ stionum iuris, lib. vnico, c. 1. per totum, D. Spino, in Speculo, glos sa rubricæ, p. 13. n. 14. & 15. pater Salon, de iustitia & iure, controuersia 3. pag. 585. & 586. & nullo ex his relato, Gaspar Roderic. de annuis reditibus, lib. 3. q. 4. ex n. 8. vsque ad n. 15. Ex[sect. 70] quibus conuincitur manifestè Dominicus Soto, de iustitia, & iure, lib. 6. q. 1. art. 1. ad finem, qui existimauit, in solis traiectitiis Centesimam licitam fuis se; cùm tamen ex superioribus euincatur aliter se rem habuis se, & in omnibus licitam fuis se, prout remanet explicatum. Conuincitur etiam Glos s æ opinio,[sect. 71] verbo, duplum , in d. l. si non sortem. ff. de condict. indeb. quæ docuit, Centesimam vsuram es se, quæ per vnius anni decursum, æquabar, vel implebat sortem principalem ; quod verum non est, & contra ea, quæ à præcitatis Authoribus adnotantur, & contra Glos sam aduertit parer Salon, d. controu. 3. versic. centesima non erat, pag. 585. & contra alias glos sas, ex Tiraquello, & Couar. id ipsum obseruat; sed Salonium non citat Gaspar Roderic. d.c. 4. lib. 3. n. 9. & 10. Octauò infertur, creditorem fructus pignoris te[sect. 72] neri computare in sortem principalem , etiam si longo tempore retinuerit illos tanquam proprios: Quia in[sect. 73] fructum computatione, vel pignoris liberatione, inutilis est longi temporis transcursus, l. vltima. C. de pignoratitia actione. Et sic in hoc casu ces sat om[sect. 74] nino vulgatum illud Doctorum as sumptum, quod ex sententia Glo. in l. sequitur. §. fructus. ff. de vsucapionibus, sequuntur Interpretes iuris permulti commemorati per Didac. Couar. variar. resolu. lib. 1. c. 3. n. 7. in versic. quarta conclusio, Menochium, recuperandæ pos ses sionis remedio 15. n. 588. Pinel. 2. p.l. 2. C. de res cindenda, c. finali, n. 48. videlicèt securum es se pos ses sorem, qui fructus perceptos triennio sibi habuerit, quia per triennij vsucapionem acquirit illos sibi irreuocabiliter. Illud namque ita demum procedit, si pos ses sor bonam fidem habuerit, quæ non solum[sect. 75] iure Pontificio neces saria est, ex generali decisione e finalis de præ scription. sed etiam Ciuili iure in præ scriptionibus huiusmodi. ex d. §. fructus, l. vnicæ, C. de vsucapione transformanda, & per totum titulum, C. de longi temporis præ scriptione. Et ita ex sententia com[sect. 76] muni explicarunt Couarruuias, Menochius, & Pinellus in locis præcitatis. Sed creditor in fructibus ex pignore perceptis bonam fidem habere non potest, quia scit, vel scire debet, pignoris natura fructus in sortem imputandos; ex conuentione autem vsuram resultare, etiam iure Ciuili, vt suprà dicebam; ergo longi temporis transcursus quoad prædictum effectum nihil operatur, ex d. l. vltima, C. de pignoratitia actione, sic intelligenda. Nonò infertur, superiùs dictis, & hactenus obser[sect. 77] uatis refragari videri Pontificiam aliam, & quidem difficilem explicatu decisionem, in c. Ad nostram el primero, de iureiurando, vbi statuitur, eum, qui datis creditori pignoribus, iurauerit quantitatem mutuo datam se soluturum, teneri præcisè ad eius solutionem, nec pos se obiicere fructuum ex pignoribus perceptorum computationem in sortem principalem: cum tamen alioquin contractus seu conuentio vsuraria futura sit, ex d. num. præced. nec alia persona, quam in marito procedere pos sit d.c. salubriter, con stitutio. Quocirca, vt propositam difficultatem diluant, & decisionis eiusdem capitis, Ad nostram, ratio[sect. 78] nem congruentem reddant, totum hoc effectui & virtuti iuramenti tribuere solent Interpretes infiniti iuris vtriusque, & inde statuunt, quod licet regulariter quando hinc inde versatur debitum liquidum, purum, & exigibile, siue de quantitate ad quantitatem , aut de specie ad speciem, compensatio fieri pos sit, l. vltima. ff. de compensat. l. si conuenerit, ff. de pignoratitia actione. Etiam si quantitates hinc inde pares non es sent, aut inter partes aliter conuentum, vt ex aliis Seraphinus probauit, in tractatu de priuilegiis iuramenti, priuilegio 74. num. 35. fol. mihi 597. Tamen quando interuenit iuramentum, etiam eius quantitatis, quæ certa & liquida sit, compensationem obiicere non pos se eum, qui se soluturum iurauit, quia iuramentum præcisè obligat ad soluendum. Ita sane ex eo textu deduxerunt, atque probarunt Innocentius, Hostiensis, Ioannes Andr. Collectarius, Antonius, & Imola, in d. cap. ad nostram, vbi communem sententiam profitetur, & eam sequitur Felinus, col. penult. omnes etiam DD. Baldo excepto, sequuntur ibidem, Alexander in cons. 91. vol. 2. Iason, in l. eum qui. § si iurauero. ff. de iureiurando, vbi latè disputat hunc articulum col. 2. & in §. in bonæ fidei, col. penult. Instit. de actionem, Afflictis, decisione 163. Gozadinus consilio 69. Marsilius, singulari 208. Gregorius Lopez, Rolandus, Mod. Paris Antonius de Fano, Syluester, & alij, cum quibus hanc opinionem, & iure veriorem, & magis communem, ac proinde tenendam in iudicando & consulendo, & ab ea non es se recedendum firmauit resolutiuè Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio 3. parte, capite 6. numero 3. 4. & 5. & numero 6. in versicul. Ego profecto, & es se crebriorem opinionem, dixit Osasc decision 92. numero 33. sequuntur etiam plores alij relati per Tiraq. de retract. lign. §. 3. glos s. 3. numero 6. per Anton. Gabriel, (qui ipse eos sequitur) commun. tom. 3. lib. 2. tit. de iureiuran. conclus. 7. Tindar, in tractatu compensat. artic. 7. numero 10. Matthesil. Aretin. Zasi. Corset. Gozad. & alij quos Couar. in cap. quamuis pactum, 1. p. §. 4. num. 9. folio mihi 503. recenset Natta, in consil. 54. Ioan. Cephal in consil. 47. num. 50. lib. 1. Vincent. Annibal. in addit. ad consil. 228. Iacob, Mandel. de Alba, litera A. & litera B. Franciscus Viuius, communium opinionum in verbo, iuramentum, versi. promittens soluere, & in versic. compensatio, Cotta in memerab. verbo, Iuramenti religio, column. fin. in fine, Anton. de Petru. Aufred Laurent. de Rodul. Negusantius, & alij, cum quibus Seraphinus, de priuilegiis iuramenti, dicto priuilegio 74. numero 36. qui latis sime omnium rem hanc prosequitur, & disputat vsque ad num. 140. quo loci, communem hanc opinionem retinet, quod stante iuramento non pos sit obiici compensatio. Et pluribus modis limitat eam ex numero 141. cum multis seqq. & omnes tenuis se opinionem eandem, testatur Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 15. num. 10. videndus ex num. 7. & es se veriorem opinionem, & rationibus melioribus comprobatam, & à Canonistis firmatam, post Nattam, & alios multos profitetur Petrus Surdus, in consilio 82. numero 25. lib. 1. & his non relatis, ex Angelo, Cumano, Negusantio, Socino, Cuttio, Castrensi, Capicio, Parisio, & Syluano, hanc eandem Canonistarum opinionem probauit nouis simè Alexander Trentacinquius, variar. resol. tom. 1. lib. 3. tit. de pignoribus & hypot. resol. 2. num. 12. folio mihi 222. Et hi quidem iuris vtriusque Interpretes si originaliter prælegantur, quamplurima expendunt fundamenta, & rationes permultas considerant pro hac parte, quæ ideò non repeto, quod penes ipsos videri poterunt, maximè penes Seraphinum, d. priuileg. 74. ex n. 37. vsque ad n. 100. vbi decem & sex motiua adducit pro sententia prædicta, eisdem etiam figillatim respondet, vt ex ipso constiterit, quanta sic huiusce articuli difficultas, cum nihil pro vtraque parte adducatur, nec expendatur, cui responderi non valeat dilucidè, ac ipse respondet, vt dixi. Constat etiam ex ipsismet Interpretibus, fundamenta vrgentiora eo inniti, quod iuramentum obliget, quem præ cise ad id, quod promisit, sicuti Didac. Couar. Ioan. Gutier. Cephal. Osasc. & Petrus Surd. in locis relatis adnotarunt. Deinde ex text. in d.c. Ad nostram, de iureiurando, & in c. debitoris, eodem titulo, nihil tamen adeò firmum, aut certum fundamentum es se, etiam pro hac Canonistarum sententia, quod dilui non pos sit, vt dixi. Quocirca, in eodem articulo contrariam senten[sect. 79] tiam, imò quod obiicere pos sit compensationem absque metu periurij, qui se soluturum pecuniam, aut quantitatem receptam promisit, tenuit Bart. sibi ipsi contrarius, in l. amplius non peti. colum. finali. ff. rem ratam haberi, & in l. Iulianus ff. de condit. & demonstrat. Panormitan. colum: vltima. in d.c. ad nostram, & in cap. cum dilectus, col. 8. de ordine cognition. sequuntur Alexand. & Imola sibi contrarij. Baldus, Cumanus, Angelus, Ioannes Faber, Modern. Paris. & alij, quos in vnum conges sit Didac. Couar. in d.c. quamuis pactum, 1. p §. 4. n. 9. versic. cæterum contraria sententia, qui ipse sequitur etiam, & contrariam supra relatam improbat: sequuntur etiam & plures alij relati per Afflictis, decis. 163. Rolandum, cons. 17. n. 5. lib. 1. Gratum, con silio 121. n. 10. lib. 1. Parberium, de virtute iuramenti, versiculo 33. Cenedum, collectaneo 155. ad Decretales, n. 1 Beroius, qui latè disputat, & hanc secundam opinionem amplectitur, in c. 1. de vsuris, n. 62. & n. 68. cum seq. Iacobus Mandellus de Alba, qui nonnullis comprobat, & sequitur eam, in consilio 228. per totum, Sebastianus Medices, de compensationibus, 1. par. q. 25. Gaspar Rodericus, de annuis redditibus, lib. 2. quæ st. 18. num. 5. & 6. qui dicit sibi magis placere Legistarum opinionem, de compensatione facienda ipso iure ad debita iurata, ad impediendum periurium, & conditionem soluendi, compensando impleri, contra Canonistas. Pro hac autem secunda opinione, & superiori contraria, quamplurima perpendi pos se fundamenta, atque rationes permultas considerari, ex eisdem etiam Authoribus deducitur, quos nunc citauimus & sex rationes recensuit Couarr. vbi suprà, concludens, veriorem es se hanc sententiam regulariter, & inde pos se iure defendi, quod debitor iurans soluere creditori certam quantitatem sibi mutuo datam sub pignoribus, optimè pos sit absque vlla periurij labe opponere compensationem fructuum, quos ex pignoribus percepit. Et ibidem respondet rationibus, atque fundamentis contrariæ partis. Pro eadem etiam secunda hac opinione multa adduci pos se fundamenta, rectè as sequitur, & septem principaliter expendit Seraph. d.q. 74. de priuileg. iuram. ex n. 101. vsque ad n. 127. sed nihil es se firmum, nec satis certum, ex ipsomet Authore deprehenditur, cum & eis dem omnibus responsum præbuerit, & primam opinionem, tanquam communiorem , & veriorem tenendam dixerit n. 127. præfato, & n 140. Et quidem maiori ex parte motiua præcipua huius sententiæ ad id reducuntur principaliter, quod soluere videatur compensans , & sic promissa implere, ex tex. in l. 4. §. soluis se, ff. de re iudic. 1. 2. in fine. ff. de compensat. iunctis his, quæ adnotarunt Ioan. Gutier. de iuram. confirm. 3. p.c. 6. n. 1. & 2. Cagnol. in l. nemo dubitat. ff. de regul. iur. & text. etiam, in l. si peculium. la 1. §. de illo, versic. quid si hæredi. ff. de statuliberis, vbi conditio , etsi in forma specifica impleri debeat (vt iura vulgata cantant) tamen compensando impletur, Ratione prætereà, quia debitor facto creditoris sui, qui quod debet, non soluit impeditur, & sic inutilis est actio ei, per quem stat, l. potior, in fin si. qui potiores in pig. habean. & eco ipso, quod impeditur à creditore, soluere, vel soluis se videtur: l. Iulianus. ff. de condit. & demonstr l. 3. in princ ff. de statu lib. quibus tamen motiuis (vt dixi) respondit[sect. 80] specisicè Seraphinus. Et adhuc instat decisio d.c. ad nostram, in contrarium, & primam opinionem magis videtur probare. Ad quem tamen Didac. Couar. vbi suprà n. 10. tres adducit intellectus, & eos improbat, tandem existimat in eo tex. ideò fructuum compen sationem admis sam non fuis se ante veram debitæ quantitatis solutionem, quia nondum erat liquidum , quantum creditor ex fructibus percepis set. compen satio verò nusquam admittenda est, nisi de ea liquidò fiat, ex l. si debeas. ff. de compensationibus, & traditis per Seraphin, d. priuil. 74. n. 66. quod autem in d.c. ad nostram, non fuerit liquida quantitas à creditore ex fructibus pignorum percepta, patet, quia expens æ erant ex fructibus deducendæ. Quod si quis dixerit, secundum hanc considerationem, nusquam fore locum compensationi fructuum in debitam quantitatem, cum semper sint expens æ deducendæ, respondet Didac. ipse Couar. vbicunque promis sio solutionis absque iuramento præces serit, pos se compensationem opponi, si breuiter Iudicis, aut boni viri arbitrio pos sit ad liquidum deduci quid ex fructibus deductis expensis creditor perceperit: sed si iuramentum præ stitum fuerit, tunc compensatio non potest opponi, nisi omnino & statim appareat liquidò, quod ex fructibus creditor perceperit. Et dicit hunc es se iuramenti effectum . & proprium intellectum d.c. ad nostram. Qui tamen, verè loquendo, nec verus est, nec pro[sect. 81] prius intellectus, nec cuilibet, vel mediocriter tantum in iure versato, placere poterit quouis modo, atque aliis omis sis, ex eo redarguitur neces sariò, quod diuinatorium non modo, imò decisioni, & rationi ipsius Decretalis valde repugnans videatur dicere, ideò compensationem ibi non admis sam, quia nondum erat liquidum quantum creditor ex fructibus percepis set, cum hoc longè diuersum sit à Romani Pontificis intentione, ex qua planè deducitur, compen sationem non admittendam, etiam si omnino liquidum es set quantum ex fructibus creditor percepis set, atque iuramentum sui virtute, & effectu, etiam liquidi compensationem excludere, ex generali text. eiusdem constitutione, quæ ita restringi non debet, cum liquidum, aut non liquidum id non operetur in illo casu; sed iuramentum interpositum principaliter excitauerit Romanum ipsum P. vt ita decideret. Idque manifestè deprehenditur ex illis verbis: Deinde debitores eius, qui prædictas pos ses siones, & redditus contra iuramentum subtraxis se dicuntur, si ita est, eos Ecclesia stica censura cogatis, vt hæc restituant: nec sibi molestias inferant donec ei pecunia persoluatur: cum autem ei pecuniam, sicut iurauerunt, persoluerint; vos ipsum ad restituendum quicquid, deductis expensis, vltra sortem recepis se constiterit, inducere studeatis. Quæ verba vltima fortis simè vrgent, nec cauillari pos sunt, probant namque apertis simè, solutionis vere actum (vtcunque res sit) præcedere debere ad satisfactionè & implementum iuramenti, postmodùm verò solutione iam facta pecuniæ illius restituendum es se quicquid deductis expensis vltra sortem receptum fuerit. Præ tereà, dici non potest, quod etiamsi iuramentum præ stitum fuerit, compensatio admittatur, vbi omnino & statim apparet liquidò quantum ex fructibus creditor perceperit, verè namque liquidatio ea, non ita apparere, aut breui fieri potest, vt statim expedita, & certa sit, cum potius computatio saltem aliqua fieri, & alia intercedere debeant, de quibus per Nartam, in cons. 510. & in cons. 536. n. 5. Ex illis autem molestiam aliquam inferri, & decisionem eiusdem capituli infringi, nullus negauit, qui superiora cum iudicio perpendat, verba etiam cap. illius consideret ibi: Vt hac restituant. nec sibi molestias inferant, donec ei pecunia persoluatur. Quod videntur præ sentire Innocentius, Ioan Andr. Hostiens Anton. & Imola, in eod. c. ad nostram. Aretin. in cons. 10. col. 2. dum intelligunt eo in text. compensationem admitti non debere, etiam eius quantitatis, quæ testa ac liquida sit, in quo sen su eos, & alios plures Authores retulit Couar. d.n. 9. in principio, & Pontificiam eam constitutionem accepit contra Couar. metipsum Ioan. Gutier. de iuramento confirmatorio, 3. p. cap. 6. n. 6. ad fin. in vers neque obstat intellectus, quò loci, & alia ratione Didaci intellectum recte damnauit, & de ipso dubitauit etiam Seraph. d. priuileg. 74. n. 70. videndus ex n. 66. Hi tamen duo, nihil ex superioribus adnotarunt. Ipse autem Seraphinus cum indicio animaduertit, promis sionem illam de nulla molestia inferenda, operari debere virtute iuramenti, vt non modo facti siue de facto molestia inferri pos sit, aut debeat, sed nec etiam de iure inferatur, & per iuramentum censeatur sublata molestia, quæ aliàs á iure permittebatur, qualis est compensationis molestia, vt aliquid operetur, sicuti ipse concludit ibidem, n. 51. & 52. videndus ex n. 38. non ergo placere potest, nec etiam stante decisione Decretalis illius, Didac. Couar. Interpretatio sustineri. Displicent etiam ea, quæ in eodem proposito ex[sect. 82] Socino tradidit, atque scripsit Iacob. Mand. de Alba, in cons. 228. per totum, ipsa namque vera non sunt, & apertè conuincuntur ex his, quæ adnotata suprà reliquimus, ex his etiam , quæ Did. idem Cou. sub eod. n. 9. in vers tertio, ex Bartholom. Socin. expres sim scripsit. Quamobrem pro vera d.c. ad nostram, enucleatione atque interpretatione, obseruanda, atque constituenda erunt nonnulla quibus ipsa distinctè, & dilucidè explicata, & ornata manebit. Ac primò qui[sect. 83] dem constituendum est Beroi. in cap. 1. de vsuris, ex num. 62. Anchar. ibidem, q. 31. Alciatum, de verbor. signific. lib. 2. num. 23. as sequutos non fuis se veram rationem d.c. ad nostram, eorúmque placita ex his dilui manifestè, quæ numeris præcedentibus adnotauimus, idcirco hoc loco præmittuntur con sultò, nec repetuntur. Secundò constituendum est, veram illius textus[sect. 84] relationem ex integra Anton. Consc. & Anton. Augustin. deducendam, ex qua colligitur apertè, debitores propria authoritate subtraxis se creditori pos ses siones pignori datas, eo quod ex pignoris fructibus sortem solutam es se creditori existimas sent, vt Constat ex illis verbis: Deinde debitores eius, qui prædictas pos ses siones, & redditus contra iuramentum subtraxis se dicuntur, &c. Creditorem ex iurisiurandi obligatione repetere, debitores fructuum computatione se defendere. Alex. III. consultus decidit, debitores statim compellendos es se, vt pignora creditori restituant, nec illi molestiam inferant; deinde vt pecuniam mutuam eidem soluant sicut iureiurando se obligauerunt, quod verba sequentia magis declarant (Si ita est, eos Ecclesiastica censura cogatis, vt hæc restituant: nec sibi molestias inferat donec ei pecunia persoluatur) tandem pecunia soluta creditorem ad fructuum restitutionem (deductis expensis) cogendum es se, ex illis verbis: Cum autem ei pecuniam sicut iurauerunt, persoluerint; vos ipsum ad restituendum, &c. Ex quibus sane verbis, & integra præfata, admitti non pos sunt distinctiones nonnullæ, quas ex Abbate, Socino, & aliis adduxit Seraphin de priuilegiis iuramenti, dict. priuilegio 74. ex num. 130. vsque ad num. 140. vt contrarias superiùs relatas opiniones concordaret; nam (vt constat ex verbis eisdem integræ illius) & casus ipsi repugnat, & Romani Pontificis intentionem, atque iuramenti religionem, & virtutem subuertunt, nec eo textu probantur. Tertiò constituendum est, in specie d.c. ad no[sect. 85] stram, el 1. de iureiurando, nullum es se vsuræ periculum, siquidem ex eadem integra ita apertè deducitur, creditorem protestatum fuis se, se pecunia, quam crediderat, contentum es se, fructuum etiam computationem, & restitutionem non auferri (quod vsuræ prauitatem induceret) sed differri dumtaxat, idque iuridice equidem, vt prius debitor iurisiurandi vinculo satisfaciat: quocirca Alexand III. P. M. prudentis simè statuit, compellendos es se debitores, vt prius soluant, creditorem statim etiam compelli, vt acceptum restituat. Quod vtrumque factum ideò fuit, quod iuramentum non implere, aut eidem quouis modo contrauenire, periculosum videretur; quod etiam iuramento impleto aliquid vltra sortem recipere creditorem, periculum etiam induceret vsurariæ prauitatis, cuius crimen detestabile, & horrendum profitentur non semel Romani ipsi Pontifices, dict. tit. de vsuris. Ita autem factum de iure, deducitur etiam text. in cap. debitores, eod. tit. de iureiur. vbi debitores, qui ad soluendas vsuras se obligauerunt, propter periurij periculum, iuramentum adimplere, atque illas soluere compelluntur, sed statim repetere pos sunt, & creditor reddere adstringitur, ne aliàs committeretur vsura. Et secundum hæc, cum fructuum computatio, & restitutio fiat effectualiter, licèt solutio quantitatis debitæ pręcedente debeat, nihil eo textu deciditur, quod superiùs obseruatis refrageretur aliquo modo nec etiam ius speciale d. cap. salubriter, alio in casu communicet. Quartò constituendum est, in specie eiusdem c.[sect. 86] ad nostram, debitores, qui se soluturos iurarunt, ideò non liberari compensatione, quod non simpliciter se obligauerint ad soluendum, quo casu promis sio soluendi tolli pos set compensatione, & quacunque liberatione, l. solutionis, 54. ff. de solutionibus, vbi Paulus Iureconsultus in hunc modum scripsit: Solutionis verbum pertinet ad omnem liberationem quoquo modo factam: magisque ad substantiam obligationis refertur, quàm ad nummorum solutionem. Sed se obligarunt ad soluendum pecuniam, quo casu, nisi numeratione, liberari non pos sunt, propter adiunctum verbum, pecuniam l. solutam, 49. ff. de solut. vbi Marcian. I. C. S. ita scripsit: Solutam pecuniam intelligimus vtique naturaliter, si numerata sit creditori, &c. Vnde ipsemet P. Alex. III. in eodem c. s æpè repetit promis sionem, siue obligationem soluendi cum adiuncto verbo pecuniam , quasi sentiat apertè, ea principaliter ratione debuis se debitores pecuniam prius numerare, vt constat ex illis verbis: ipsos iuramenti religione adstringens, quod super illis, donec soluerent sibi pecuniam, nullum ei grauamen inferrent. Et ibi, Nec sibi molestias inferant, donec ei pecunia persoluatur. Et ibi, cum autem ei pecuniam, sicut iurauerunt, persoluerint. Quibus ex verbis manife ste adeò comprobatur interpretatio prædicta, vt retineri debeat omnino. Et corroboratur authoritate[sect. 87] Bart. in d. l. solutionis, opposition. 1. vbi opponit de d. l. solutam, & pro solutione refert theoricam Dyni, dicentis, quod verbum solutionis accipitur largè quandoque, & ita l. solutionis, quandoque accipitur strictè, vt in lege contraria; sed dicit, quod ista doctrina nisi magis declaretur, est nullius momenti; Ideò Bar. ipse & magistraliter constituit, quod quandoque verbum solutionis non profertur simpliciter, sed cum adiuncto, v.g. tu promittis soluere pecuniam, vel dicit Statutum, si non soluens pecuniam. & similiter, & tunc accipitur strictè, & requiritur naturalis solutio rei adiectæ ad verbum solutionis, & ita loquitur, d. l. solutam. Ecce vbi Bart. tradit expres sim, promis sionem, si[sect. 88] ue obligationem soluendi pecuniam, in sola numeratione velificari propter adiunctum, pecuniam, Quandoque verò (subdit idem Bart.) adiungitur verbum obligationis, v.g. si soluta fuerit obligatio, vel promis sio, & isto casu refertur ad omnem liberationem, quouis modo; ita loquitur d. l. solutionis. Idem si verbum solutionis sine aliquo adiuncto profertus, quia refertur ad obligationem, & quacunque modo sit soluta obligatio, sufficit, & est casus in lege nostra (dixit idem Bart.) Vbi docet apertè, promis sionem[sect. 89] tolli compensatione, & quacunque alia liberatione. Et Bart. distinctionem sequuti fuere Castrens. in d. l. solutam, Ripa, in l. si se non obtulit, §. condemnatum, vers. soluis se, n. 2. ff. de re iudic. Alci. in l. liberationis, n. 2. ff. de verb. signif. Natta, in cons. 54. num. 5. & in cons.[sect. 90] 60. n. 4. lib. 1. Petr. Surd. in cons. 82. n. 15. in fin. lib. 1. vbi postquam hi duo dixerunt, veriorem es se sententiam, vt compensare non pos sit, qui iurauit soluere, subdunt, id multo magis procedere, quando debitor promittit cum iuramento soluere pecuniam vel in pecunia, & reddunt rationem, quia verbum soluere adiectum verbo pecuniæ, stricte accipitur, & importat veram, & naturalem solutionem; compen satio autem non est vera, sed ficta solutio, vt ipsi latius probant ibidem, & Bart. quoque sequitur Petr. Cened. collectaneo 155. ad Decretales, num. 2. Et secundum hæc vides apertè, intellectum superiorem differre ab intellectu communi: Interpretes namque communiter intellexerunt, compensationem obiici non potuis se in d.c. ad nostram, quia debitor iurauit: nullum creditori grauamen, aut molestiam illaturum, donec solueret sibi pecuniam, & sic tacitè visus suis iurare, non compensare. Quo modo explicarunt permulti ius Interpretes, quos retulit, & sequutus est Ioan. Gutier. de iuram. confir. 3. p.q. 6. num. 5. Sed quia aduersus hunc intellectum communem excitari pos sunt rationes nonnullæ, de quibus per Seraph. d. priuileg. 64. num. 40. 41. & pluribus seqq. licèt rationes metips ę etiam vitari pos sint, vt idem obseruat, tutius videtur, interpretationem præfatam probare. Vides etiam, articulum & dubium excitatum sup.[sect. 91] ex num. 78. duplici via dilui, atque explicati pos se; Primò, quod compensare non pos sit indistinctè, qui ad soluendum se iuramento adstrinxit: quam sententiam probarunt infiniti iuris Interpretes, quos eodem num. 78. retulimus, & iidem validis sima fundamenta pro ea parte adduxerunt. Eandémque sententiam multo magis, aut sine dubio procedere, vbi is, qui se soluturum iurauit pecuniam, compensationem obiiceret, idque propter adiunctum, pecuniam, vt suprà diximus ex eodem cap. ad nostram, & Natta, & P. Surd. ibi relati, ita quoque intellexerunt. Aut quando in promis sione iurata de soluendo, adiectum quoque fuerit de molestia non inferenda, ex communi interpretatione DD. & sententia ad text. in eodem cap. ad nostram. Secundò, quod compensare pos sit is, qui iureiurando se soluturum promisit: & tunc omnibus fundamentis, & rationibus contrariæ partis responderi, atque satisfieri, prout Didac. Couar. in d. cap. quamuis pactum, 1. p. §. 4. nu. 9. respondit: & latè Seraph. d. priuileg . 74. ex nu. 37. cum multis seq. Ad tex. etiam in eod. c. ad nostram, responderi potest, vt suprà, contrarium inquam ibi statutum propter adiunctum verbum pecuniam, & promis sionem soluendi non simpliciter, sed cum aiuncto soluendi pecuniam, factam. Vel communis respondet, ex adiectione de non inferenda molestia id proces sis se. Nihilominus tamen distinctionem, & concordiam suprà traditam videri veris simam ex eodem cap. ad nostram, & citata Bartoli doctrina.[sect. 92] Vides denique, nullo pacto excusari pos se, & errore manifesto lapsos eos Interpretes, qui indi stinctè arbitrati fuere, compensare pos se promittentem soluere simpliciter, & etiam promittentem soluere pecuniam, vel quantitatem receptam (in hoc enim non distinguunt, sed vniformiter vtrumque accipiunt) plures ex his Authoribus, quos retuli sup nu. 79. cùm tamen, quando cum adiuncto verbo pecuniam, promis sio facta fuerit, compensationem admitti non debere, ex decisione Decretalis eiusdem, & superiùs resolutis, plusquam manifestè constiterit. Et hæc sunt notanda, quia nullibi ita plene, & distinctè resoluta: alia verò, quæ pertinent ad limitationes Communis præfatæ, & decisionis d.c. ad nostram, vide latis simè per Seraphinum, dicto priuilegio 74. ex num. 141. cum multis sequent. Quoad text. verò in d. cap. salubriter, de quo adeò [sect. 93] plene num præced. Decimo & vltimò infertur, ex relata ad eundem text interpretatione, atque in terminis decisionis eiusdem Pontificiæ inferri pos se ad quæ stionem vtilem, & praxi neces sariam, nun quid attenta dispositione l. primæ, tit. 2. lib. 5. nouæ collect, Regiæ, vbi taxantur dotes, prout ibi adnotarunt & latius declarant Ioan. Matiençus, & Alphonsus Azeuedus, Gaspar Baëtius, de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 1. per totum, & cap. seq. Ioan. Gutierrez, pract. lib. 2. quæ st. 11. & duabus seq. si pater postquam promisit summam à lega Regia taxatam, vel minus, ante traditam dotem, certas pos ses siones pignori pro dote ipsa soluenda obligauerit, quarum fructus aliquot annis percepti, excedant in quantitate maxima, vel in aliqua quantitate summam à lege Regia taxatam, vtrum talis exces sus qui datur in fructibus, non pertineat ad generum, sed ipso iure debeatur hæredibus patris, ex decisione dictæ l. Regiæ. Et quidem in terminis, d.c. salubriter, quod[sect. 94] interes se dotis promis s æ, & non solutæ, non debeat computari in legitima; obseruarunt Gratus, in cons. 57. num. 5. lib. 1. Alex. in cons. 69. col. 1. lib. 1. Baldus, in cons. 237. in fin. lib. 1. Decius, in cons. 119. Corneus, in cons. 240. In præ senti consultatione, lib. 3. & reducens ad terminos præfatæ Regias legis dotes taxantis; quòd tale interes se non imputetur in legitima, nec habeat locum eiusdem legis constitutio, si dos non excedat de per se summam taxatam ibi, quamuis iuncta simul cum interes se, aut cum fructibus ex pos ses sionibus perceptis excedat; tenuit expres sim Gaspar Baêtius, & nonnullis rationibus confirmat, de non[sect. 95] melior. dot. rat. filiab. cap. 25. n. 7. & tribus seq. Cuius re solutionem, & veram, & iuridicam es se existimo, aliter tamen decidi debere eum articulum, & ratione, & lege confirmandum arbitror: Ratione, ex constitutione dictæ Pontificiæ decretalis salubriter, sic inducta; nam prohibitio d. l. Regiæ non potest maiori, aut fortiori ratione fulciri, quàm fulta sic ea, ex qua vsurarum prohibitio descendit, sed vsura tot iuribus, & rationibus prohibita, non impedit, quin maritus ob rationem illam superius consideratam, & in eodem cap. expres sam, fructus omnes indistinctè sibi retineat, nec eos teneatur in sortem principalem imputare, nec per hoc censetur contra prohibitionem vsurarum aliquid induci, nec fraudem committi, imò ex lege fructus conceduntur marito propter onera matrimonij, quæ sustinet: ergo similiter, atque ob eandem rationem vniformiter militantem, in terminis d. l. Regiæ, maritus sustinens onera matrimonij, debet fructus percipere, & sibi retinere ex pos ses sionibus pro dote constituta pignori obligatis, nec debent imputari ad effectum considerandi exces sum vltra summam ea leg. Regia taxatam, cum in ipsa dotis promis sione exces sus non fuerit. Lege etiam comprobari potest eadem resolutio,[sect. 96] ponderando text. valde singularem, & extraordinarium, in l. cum debitor. 8. ff. quibus in caus. pig. vel hyp taci. contrah. vbi Paulus I. C. S. ita scripsit. Cum debitor gratuita pecunia vtatur, potest creditor de fructibus rei sibi pignoratæ ad modum legitimum vsuras retinere. In cuius legis explicatione, ne aliàs sibi ipsi contradicat, dum dicit gratuitam fuis se pecuniam, idest, gratis datam, l. si gratuitam, ff. de præ scriptis verbis. Et dum dicit, competere retentionem vsurarum, cum non præces serit stipulatio, contra text. in l. 4. C. de vsuris, mirabile videri, id existimauerunt Glos sa, & Doctores communiter, qui diuinatoriè, & malè in[sect. 97] telligunt, ea in l. per pactum modum promis sas fuis se vsuras creditori; quod vel falsum es se, ex eo deprehenditur, vt alia prætermittam, quia secundum eam interpretationem iam non es set gratuita pecunia. Nec etiam sustineri potest cogitatio quædam[sect. 98] Hotomanni, obseruation. lib. 1. cap. 4. dicentis, negatiuè legendum es se eum text. cum tamen verus, & Germanus eiusdem sensus deduci debeat ex rubrica & titulo, cui ipse subiacet. Ex quibus neces sario equi[sect. 99] dem fatendum est, in ea l. de tacito pignore tractari, & Paul I. C. S. eò tendere, vt significaret, quod si aliquis postquam recepit mutuam pecuniam gratis, det pignori creditori pos ses siones aliquas, ipso creditore non petente, nec modo aliquo cogente, quod præ sumi debeat, voluis se constituere tacitum pignus in fauorem creditoris, vt fructus earum ipse lucretur, idque ex eo, quod ex beneficio recepto propter mutuum, remansit illi naturaliter obligatus, l. sed & si lege §. consuluit, cum vulgatis ff. de petitione hæ reditatis, quod beneficium censetur velle rependere ex ipsis fructibus, ideò Paulus metipse I. C. S. acutè, & eleganter decidit, pos se creditorem de fructibus rei sibi pignoratæ, ad modum legitimum vsuras retinere. Et non ineleganter ex eadem l. sumitur ar[sect. 100] gumentum ad resolutionem propositæ quæ stionis; nam cum dote semel constituta, siue perfecta iam promis sione dotis, nullo iure cogente, socer faciat hanc præ sumptam donationem genero in fructibus pos ses sionum, sicuti & cuilibet extraneo pos set, d. l. cum debitor, vel pos ses siones tradat, quia dotem promis sam non soluit; valere equidem, & de iure sub sistere debet, nec per hoc induci debet aliqua fraus ipsi legi Regiæ, quia non fit hæc donatio præ sumpta tempore, quo dos promittitur, neque vt fraudetur eadem lege quæ loquitur, quando in ipsa promis sione dotis, aut cùm dos constituitur, datur exces sus, sed post perfectam dotis promis sionem, socer sentiens beneficium quod sentit ex dilata solutione dotis, rependit tale beneficium ob causam dotis, quæ causa dotis in hac præ sumpta donatione non est finalis, neque præcisa quoad ip sum socerum, sed impulsiua, & præ stat aliqualem occasionem. Imò non solum ex ea Pauli I. C. S. subtilitate, & præ sumpta illa donatione, sed ex constitutione d. cap. salubriter, idem dicendum erit generaliter; cum ob illam rationem onerum matrimonij supportandorum (ad quæ frequentius fructus dotis non sufficiunt) gener fructus omnes sibi retineat, nec teneatur computare, quocunque tempore pos ses siones pignori obligentur; modo non subsit aliqua fraus, tacita, vel expres sa: si enim ob fraudandam d. l. Regiæ decisionem id fieret non procederet equidem superior resolutio, nec d. cap. salubriter, constitutio, iuxta ea, quæ Gaspar Baëtius, de non meliorand. dotis rat. filia. cap. 19. num. 14. scripta reliquit, & quoad decisionem eiusdem cap. salubriter, & l. Regiæ constitutionem, notanda erunt exempla duo fraudis, quæ ex communiter Theologorum sententia, & aliorum Interpretum traditionibus adducit pater Salon, de iustitia & iure, controuersia 14. in principio, fol. 817. Primum exemplum est, vbi socero volente soluere dotem, gener illam recipere noluerit, petie[sect. 101] rítque dari sibi pignus aliquod fructiferum, cuius fructus singulis annis percipiat, non computando illos in sortem, quia nolle recipere dotem, & manere illam penes socerum, perinde est, ac si illam traderet socero in mutuum, & ratione mutui perciperet fructus illos vltra dotem, & fortem eius principalem, quod est apertè vsura. Et idem erit in omnibus aliis casibus, in quibus magis ob præfatam rationem lucri fructuum, quam impotentiam, aut noluntatem dotis tradendæ, fraus aliqua præ sumi debeat iuridicè. Secundum exemplum est, si accepta iam actu dote à genero, ille sub eodem pacto mutuet, vt[sect. 102] quandiu illa apud socerum manet, habeat ipse pignus fructiferum, cuius fructus ita faciat suos, vt non extenuent sortem illam mutuatam, nec detrahantur ab ea. # 24 CAPVT XXIV. Leg. finalis, C. de edict. Diu. Adri. tol. materia diligenter, & dilucidè; breuiter tamen, & vtiliter discutitur: ac inter alia principaliter inquiruntur ex profes so nonnulla, legis inquam eiusdem, & l. 3. titul. 13. lib. 4. nouæ collection. Regiæ, (quæ l. Soriana, vulgò nuncupatur) remedium, quibus, & quando competat, vel non; quæ etiam adstringantur probare, qui legum earumdem beneficium implorant, siue quæ requirantur, vt quis in summario, pos ses sorióque eius legis iudicio obtineat. Deinde, an semiplenæ probationes sufficiant, an verò plenæ neces sariæ sint. Rursum, quando quis dicatur legitimus contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex dictis legi bus; & quæ vitia dicantur visibilia, aut inuisibilia, eam impediant, vel non? An etiam admittantur probationes, seu exceptiones altiorem indaginem requirentes, & quando incontinenti probationes fieri pos se, dicatur, vel non pos se. Succes sori deinde maioratus (quod hactenus absoluere satis explicatum non erat) an remedium dictæ legis finalis, competat, fideicommis sario etiam de iure communi, & hodie de iure Regio post decisionem l. primæ, titul. 4. lib. 4. nouæ collection. Regiæ, etiam nulla restitutione facta ab hærede (quod nullus itidem explicauerat absolutè:) An denique hæres hodie post decisionem eiusdem l. Regiæ primæ, pos sit a fideicommis sario compelli, vt adeat hæreditatem, & sibi restituat, & de intellectu præfatæ legis primæ. Vbi ingenti studio, & labore eximio, Authorem aliorum Interpretum placita, & resolutiones euolus sie, atque explicas se, & quamplurima dilucidè, & diligenter magis, quam antea factum es set, obseruas se, libenter fatebitur quicunque. SVMMARIVM. -  1 Authoris in scripta, & confectione huius cap. finis, & intentio præcipua, labor etiam eximius proponitur. -  2 Per aditionem hæreditatis transeunt omnia iura in hæredem ipso iure, & acquiritur hæreditati, sicuti erant penes defunctum. -  3 Pos ses sio autem rerum haereditariarum (nisi ipsa apprehensa sit) non acquiritur per simplicem aditionem hæreditatis. -  4 Nec continuatur pos ses sio defuncti, etiam in suos hæredes. -  5 Hæres potest propria authoritate ingredi, & apprehendere pos ses sionem rerum hæreditariarum, cum bona vacantia sunt, & à nemine pos sidentur, nec iudicis authoritate opus est. -  6 Pos ses sionem vacantem alicuius rei potest ingredi propria authoritate omnis ille, qui titulum habet. -  7 Vxor pro dote sua, an pos sit remanere in retentione domus, quam habitabat cum suo marito, remis siuè. Et vide infrà, num. 38. -  8 An etiam pos sit propria authoritate ingredi pos ses sionem hæreditatis ab alio tertio occupatæ, remis siuè. Et vide infrà num. 38. -  9 Filius, vel alius hæres, non modo ex testamento, sed etiam ab intestato potest propria authoritate pos ses sionem bonorum apprehendere, modò ab alio non sint pos ses sa. -  10 Filius absens tempore mortis patris reuersus, si inueniat fratrem pos sidere, potest propria authoritate ingredi pos ses sionem bonorum patris. -  11 Hæres si accipiat pos ses sionem bonorum hæreditariorum vacantium propria authoritate, debet in ea pos ses sione tueri, atque defendi, si alius Tertius in ea pos ses sione ipsium molestare voluerit. Intelligendo, & distinguendo, prout hic intelligitur, & distinguitur. -  12 Hæredem melius, & vrbanius facturum, si pos ses sionem rerum hæreditariarum Iudicis authori tate apprehendat, quamuis pos sit propria authoritate, & suo iure id efficere. -  13 Castrensis, & Decij sententia, quod l. finalis, C. de edict. diui Adrian. tol. ad bene es se tantum prodita sit, nec fuerit neces saria, refertur. Et adducitur Iosephi Ludouici Placitum quoddam; intellectus etiam eiusdem ad illum text. contra Communem. -  14 Qui ab Authore improbatur, ac etiam Castren sis, & Decij sententia, nouè & verè confutatur. -  15 L. finalis, C. de edict. diu. Adri. tol. remedium competit omnibus vniuersalibus succes soribus ex testamento, primis secundis, & vlterioribus. -  16 Primis, siue primo gradu scriptis ex sola ostensione testamenti, sequentibus verò non aliter, quam si notorium faciant Iudici, casum substitutionis euenis se. -  17 L. finalis, C. de edicti. diui Adria. tol. remedium, non competit succes sioribus ab intestato, sed succedentibus ex testamento. -  18 Succedentes ab intestato, cur non habeant remedium d. l. finalis. Vbi ex sententia Iacob. Menochij, Achil. Personal. & Ioan. Philippi, triplex proponitur ratio, remis siuè. -  19 Succedentes ab intestato, vtrum habeant remedium dict. l. finalis, vt officio Iudicis mittantur in pos ses sionem. Vbi Baldi, & aliorum sententia affirmatiua refertur. -  20 Et contraria magis probatur. -  21 L. finalis, C. de edicti, diui Adrian. tol. remedium, competere hodie ex decisione l. 3. tit. 13. lib. 4. compil. (qua vulgò Lex Soriana nuncupatur) etiam venientibus ab intestato. Et sic non solum filio, sed etiam aliis consanguineis transuersalibus testatoris. Vt latiùs hic probatur, & dict. l. Regia 3. de Soria, declaratur. -  22 Pelaez etiam à Mieres locus expenditur, & partim probatur, partim improbatur. -  23 L. finalis, C. de edict. diu. Adri. tol. remedium, legatariis, aut fideicommis sariis particularibus non competit. -  24 Nec id immutatum est decisione, d. l. Regiæ 3. de Soria, tit. 13. lib. 4. nouæ col. Reg. prout latiùs hic adnotatur. Et vulgatis sima illa, & per manus tradita quotidie quæ stio, vtrùm legata, & fideicommis sa particularia habeant executionem paratam, breuiter explicatur, & praxis hodierna ex aliis Authoribus commemoratur. -  25 L. finalis, C. de edict. diu. Adrian tol. remedium, succes sori maioratus competere pro consequenda actuali bonorum maioratus pos ses sione, siue vt efficiatur realis, & actualis pos ses sor. Idque ex sententia Anton. Gomez. & Ludouic. Molinæ, quæ ab Authore probatur, & num. seq. Nec dis sentit Pelaez à Mieres, imò conuenit apertè; vt nouè & verè notatur infra, n. 49. & seq. vs que ad num. 15. -  26 Pos ses sor ciuilis, & naturalis potest intentare interdictum adipiscendæ, pro consequenda actuali, & corporali detentatione. -  27 Pos ses sor ciuilis, & naturalis acquiritur ex Con stituto. -  28 Pos sidens ex Constituto, potest inter dictum adipiscendæ proponere, pro consequenda actuali pos ses sione. -  29 Interdicta recuperandæ, & retinendæ, competere maioratus succes sori. -  30 Et pos se ab eo diuersis respectibus cumulari. -  31 L. finalis, C. de edict. diui. Adri. tol. remedium competere non modo primis maioratus succes soribus, sed etiam secundis, & vlterioribus in infinitum, vt latius hic probatur, atque nouiter exornatur, & n. seq. & vide infra. n. 93. vbi singulariter declaratur. -  32 In maioratus succes sore longè diuersam militare rationem, quàm in fideicommis sario, & inde resolutiones communes Doctorum in quæstione fideicommis sarij ad remedium d. l. finalis, non vrgere contra resolutionem superiorem, vt hic adnotatur, & num. seq. -  33 In succes sores maioratus, vlteriores, transit dominium, & pos ses sio bonorum maioratus sine aliqua restitutione reali, nec verbali. In fideicommis sarios, contrà, de iure communi, vt nu. præced. -  34 L. finalis, C. de edicti, diui Adri. tol. remedium, competere fideicommis sario, etiam si nec verbo, nec facto restitutio fuerit facta, cùm à lege, vel statuto eidem deferuntur iura, & actiones. -  35 L. 45. Tauri, remedium, competere ei, qui prætendit maioratus succes sionem ex immemorabili præ scriptione. Nec vrgere in contrarium decisionem d. l. finalis, C. de edict. diu. Adri. tol. cum Molina probatur, remis siuè. -  36 Dict. l. finalis remedium, & competens succes sori maioratus, ex l. 45. Taur. dari contra titulo pos sidentem. -  37 Vxori pro medietate lucrorum, an competat remedium pos ses sorium dict. l. finalis, vel de manu hæredis ea capere debeat, & an pro eis sit legitimus contradictor, remis siuè, & vide relatos etiam supr. n. 7. & 8. -  38 An etiam pro dote habeat remedium d l. finalis, & pro ea sit legitimus contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex ead. l. finali, remis siuè, & vide quoque relatos dict. num. 7. & 8. -  39 Succes sor in maioratu, an legitimus sit contradicto ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex d. l. finali. -  40 Maioratus vltimus pos ses sor, si habebat & pos sidebat bona, tanquam bona maioratus, sequens qui de iure debet succedere, legitimus est contraditor, etsi non constet de titulo maioratus, & debet præferri hæredi in adipiscenda pos ses sione. Quod est notandum, cum frequenter contingere pos sit, vt exemplo nouè ostenditur hoc loco. -  41 Plures de familia institutoris maioratus, si concurrunt ad succes sionem, & vnus de facto se ingerit in pos ses sionem, an is tuendus sit in pos ses sione contra alios, & quando sequestrum fieri pos sit. -  42 Sequestrum, an, & quando admittatur in bonis maioratus, remis siuè. -  43 Remedium l. finalis, C. de edicto diu. Adri. tol. an competat filio meliorato, remis siuè. -  44 Et an filius ipse legitimus sit contradictor ad impediendum eius legis remedium, pro rebus, in quibus fuit melioratus cum reseruatione vsusfructus, aut clausula Constituti remis siuè. -  45 Remedium d. l. finalis, mis sio in pos ses sionem ex ea l. vel ex dict. l. 3. de Soria. tit. 13. lib. 4. compil. an habeat locum contra voluntatem testatoris, remis siuè. -  46 Et quid quando constat de iure pos ses soris, vel pos ses sor eandem mis sionem pos set petere, remis siuè. -  47 Via ordinaria intentata, an pos sit quis ad summariam, & pos ses soriam viam dictarum legum redire, remis siuè. -  48 Filij an pos sint agere ad pos ses sionem bonorum, quæ pater ante mortem conces serat filiis, & illorum tradiderat pos ses sionem, remis siuè. -  49 Pelaez à Mieres, loco hic adducto, nihil decidere, nec etiam scribere, quod aduersetur his, quæ soluta fuere supra, num. 25. & seq. -  50 Imò sententiam eandem tenuit expres sim alio in loco, vt nouiter hic adnotatur. -  51 Succes sor in maioratu, petens à Iudice bonorum maioratus pos ses sionem, non amittit pos ses sionem, quam ex l. 45. Tauri consequitur, imò eam confirmat. -  52 Non etiam amittit suam pos ses sionem, et si minus solemniter ei pos ses sio concedatur à Iudice. -  53 Et etiam agendo, adhuc est reus. & gaudet commodis pos ses sionis. -  54 Pos ses sor bonorum maioratus, si non consentiat pos ses sioni iudiciali alteri conces s æ, sibi non præiudicat. -  55 L. finalis, C. de edict. diui Adri. tol. remedium, an procedat etiam in feudalibus, & libellariis, remis siuè. -  56 An quoque procedat, vt vno ex hæredibus in pos ses sionem immis so, cæteri immis si videantur. Et quid in creditoribus in bonis debitoris immis sis, remis siuè. -  57 Mis sus, aut mittendus in pos ses sionem bonorum ex remedio dictarum legum, an sit etiam mittendus in pos ses sionem fructuum post mortem testatoris perceptorum, remis siuè. -  58 L. finalis, C. de edict. diui Adrian. tol. remedium competit nedum cum rerum pos ses sio est vacua, sed etiam cum occupata est, & res pos sidentur ab alio. -  59 Et aduersus singulares rerum pos ses sores, siue titulo particulari pos sidentes, nedum pro hærede, aut pro pos ses sore. -  60 Et cum hæres aliquas res hæreditarias pos sidet, alias verò non; nam pro illis, quas non pos sidet, datur. -  61 Citatio non requiritur in immis sione, quæ sit virtute dict. l. finalis, sed summariè proceditur, quando pos ses so est vacans. -  62 Vt nec citare venientes ab intestato opus sit. -  63 Nec etiam citatio generalis requiratur venientium ab intestato, vel aliorum, qui interes se pos sunt prætendere. -  64 Quamuis nonnulli citationem requirant saltem generalem. -  65 Cæterum, si pos ses sio vacans non est, sed res pos sidentur ab alio, si hæres agit duntaxat de pronuntiando se hæredem, citatio etiam pos ses soris neces saria non est. -  66 Quod si petit mis sionem in pos ses sionem ex beneficio dict. l. finalis, tunc pos ses sor citandus est ab hærede. -  67 Et eo non citato pos ses sio, vti nulliter data, infirmanda, & reuocanda est. -  68 Pos ses sor quamuis iniustus semper est citandus. -  69 Nam pos ses sio etiam iniusta nemini est auferenda. -  70 Pos ses sio data à Iudice non citato ipsius rei pos ses sore nulla est. -  71 Spoliatus à Iudice causa non cognita, ante omnia re stituendus est. -  72 Iudices cauere magnopere debent, ne quempiam in pos ses sionem mittant, nisi citato prius ipsius rei pos ses sore. -  73 Pos ses sio data à Iudice, non citato ipsius rei pos ses sore, vtrum conformanda sit, si constiterit, eum nullam defensionem habere, etsi citatus fuis set. -  74 Pos ses sor, siue iustus, siue iniustus, regulariter non est spoliandus inauditus. -  75 Nec etiam principis rescripto, nec Iudicis sententia, aut manu. -  76 Et hoc etiam si sit simplex detentator. -  77 Et etiamsi prædo: nam statim sine citatione restitui debet, & eadem celeritate, quæ fuit spoliatus, nec requiritur, quod pos ses sio aliter iustificetur. -  78 Et idem si de pos ses sione iuris incorporalis agatur: sufficit enim probare solam facti pos ses sionem. -  79 Iudex inauditum, non minus dicitur spoliare, quàm pars. -  80 Hæres si sine Iudicis authoritate in pos ses sionem, non citato pos ses sore, ingrediatur, à pœna l. meminerint. C. vnde vi, non excusatur, allegans se ignoras se, pos ses sionem fuis se plenam. -  81 Iudex immittens aliquem in pos ses sionem, debet dicerere, saluo iure pos ses soris. -  82 Pos ses sio, quæ opituletur pos ses sori, vt ipse citari debeat. Vbi quod etiam pos ses sio momentanea prodest. Nam per modicum tempus acquiritur pos ses sio mobilium, & immobilium. -  83 L. finalis, C. de edicto diui Adri. tol. remedium, dari hæredi scripto, ve inducatur de nouo in pos ses sionem bonorum hæreditariorum, sed etiam vt confirmetur in pos ses sione illorum, quam prius habebat. -  84 L. finalis, C. de edict. Diu. Andr. tol. remedium, es se adipiscenda pos ses sionis. -  85 Pos ses sorium adipiscenda est duplex, alterum summarium, citiùs expediendum, quod est dict. l. finalis; alterum verò plenarium, plena cognitione determinandum, quod est Interdictum Quorum bonorum. -  86 Remedium pos ses sorium dictæ l. finalis, differre in multis ab interdicto Quorum bonorum. -  87 Remedium dictæ l. finalis, quasi recuperandæ pos ses sionis dici. -  88 Remedium dict. l. finalis, C. de edict, diu. Adri. tol. es se summarium, & executiuum, ac celeriter, & de plano expediendum. -  89 In remedio dict. l. finalis, an sit neces sarius libellus, & lis contestetur, & qualiter libellus formari debeat, remis siuè. -  90 Remedium dictæ l. finalis, an cumulari pos sit cum interdicto Retinendæ, & cum pos ses sorio Recuperandæ, remis siuè. -  91 In remedio dict. l. finalis, quis sit Iudex competens, remis siuè. -  92 In remedio dictæ l. finalis, non admittuntur probationes, aut exceptiones altiorem indaginem requirentes, sed reseruantur in petitorio, & num. seq. -  93 Inde non auditur fideicommis sarius, qui de iure suo non potest docere incontinenti, quia non nominatus, sed ex interpretatione, aut coniectura succes sionem prætendit. Prout ex Decio, & Rolando hic adnotatur. Et infertur nouæ, & vtilis in praxi explicatio ad ea, quæ dicta fuere suprà, ex num. 25. atque ex num. 32. -  94 Exceptiones, quæ defectum proprietatis, & dominij respiciunt, si ob aliquam dubietatem iuris, aut facti, non facilè, & promptè sint liquidabiles, sed caus æ cognitionem requirant, relinquuntur alteri iudicio, & interim remoto contradictore hæres scriptus mittitur in pos ses sionem. & reus constituitur. -  95 In pos ses soriis Adipiscendæ obstare exceptionem de notorio defectu in proprietate, quæ sit facile liquidabilis. -  96 Secus in pos ses sorio Recuperandæ. -  97 Exceptio defectus dominij, an impediat remedium dict. l. finalis. -  98 In remedio dict. l. fin. an plenè probationes requirantur, an semiplenè sufficiant, & num. seq. -  99 Plenam probationem fore neces sariam ex sententia Menochij iuxta communem. -  100 Probationes luce meridiana clariores requirere iudicium illud pos ses sorium dict. l. finalis, ex sententia Hippolyt. Riminaldi post Baldum. -  101 Plenam etiam probationem requirere Simonem de Prætis hoc loco relatum. -  102 Et in eodem placito nouis simè omnium fuis se Alex. Trentacinquium, & duas Communes contrarias retulis se in illo articulo, an in pos ses soriis sufficiant semiplenæ præbationes. Et distinxis se, atque verè explicas se text. in d. l. final. C. de edict. diu. Adri. tol. -  103 Fuis se quoque eiusdem sententiæ Borgnin. Caualc. ad decis. 45. prima part. in add. n. 11. cum seq. prout hic notatur. -  104 Qui alio in loco, in decis. 20. num. 28. par. 3. temperari, atque explicari debet, prout hic adnotatur, & num. seq. -  105 Iudex quando in remedio dict. l. fin. & in iudiciis summariis non est seruata forma iudicij, sed ad vlteriora proces sum, miscendo petitorium & ordinarium cum summario, & executiuo, quomodo debeat pronuntiare, remis siuè. -  106 Donatio inter vinos reuocat testamentum prius factum irreuocabiliter, & impedit secundum, atque testamenti factionem super bonis donatis, & consequenter remedium d. l. fin. C. de edict. diu. Adrian. tol. -  107 In remedio d. l. fin. vtrum repulsatio testium admittatur, remis siuè. -  108 Sententia lata in remedio d. l. fin. vtrum sit diffinitiua, vel interlocutoria. -  109 Appellare an liceat ab interlocutoria lata in remedio d. l. fin. -  110 An etiam à diffinitiua, vbi duo principales casus dictinguuntur. -  111 Attentata post appellationem à sententia de mittendo in pos ses sionem hæredem ex remedio d. l. fin. an sint reuocanda, siue qualiter parti sit succurrendum, remis siuè. -  112 Contra sententiam latam in remedio d. l. fin. vtrum restitutio concedatur, remis siuè. -  113 De nullitate vtrum agi pos sit contra sententiam in eodem remedio lata, remis siuè. -  114 L. fin. C. de edict. diu. Adrian. toll. remedium, & constitutionem, nouam es se in multis. -  115 Iustinianus quid sanciuerit de hærede in pos ses sionem mittendo ex testamento defuncti, in dict. l. finali. -  116 Hæres institutus, si testamentum ex omni sua parte saltem iuxta primam fui faciem Iudici ostenderit legitimè, non abolitum, nec cancellatum, nec vitiatum, sed solemne, mittendus est in pos ses sionem bonorum, quæ testator tempore mortis suæ tenebat, & pos sidebat. -  117 Idque, siue testamentum in scriptis factum fuerit, siue nuncupatiuum sit, modo id intelligatur, prout de iure communi, & Regio hic explicatur, remis siuè. -  118 Adeò vt testamentum ex sola sui inspectione iudicandum sit in remedio d. l. fin. & prout in sui prima figura apparet. -  119 Et præ sumatur pro eo, sicut & pro actu quocunque, qui in forma solita factus reperitur. -  120 Et solam extrinsecam apparentiam testamenti ip sius consideret. -  121 Idcirco vitium visibile impedit mis sionem in pos ses sionem ex remedio dict. l. fin. -  122 Testamentum cancellatum, interlineatum abolitum, cum rasura, correctum à Notario, aut cum litera recenti, vel alio quouis modo suspicionem inducens, non debet exequi ex remedio dict. l. fin. -  123 Vitium inuisibile non impedit remedium d. l. fin. -  124 Hæres scriptus, an & quando non sit mittendus in pos ses sionem bonorum ex remedio d. l. fin. si hæ redes ab intestato opponant de nullitate testamenti ex defectu dementiæ, aut furoris testatoris, aut formæ statuti, vel iuris non seruati, remis siuè. -  125 Vitia inuisibilia, si incontinenti probari pos sunt, impediunt mis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. -  126 Remedium d. l. fin. non impediri ob exceptionem Testatorem testari non potuis se. -  127 Impediri tamen, cum incontinenti offertur probatio. -  128 Remedium d. l. fin. an competat indistinctè pro omnibus rebus, quæ testatoris fuerunt mortis tempore, tàm corporalibus, quàm incorporalibus, & pro præ stationibus, actionibúsque tantum personalibus, remis siuè. -  129 L. fin. C. de edict. diu. Adr. toll. constitutio qua ratione edita fuerit. -  130 In omni iudicio, quantumcunque summario & executiuo, debet persona legitimari. -  131 In remedio d. l. fin. personam hæredis petentis se in pos ses sionem immitti, legitimari debere. -  132 Remedio d. l. fin. vt locus sit, decem requiri, & per hæredem obseruari debere, quæ ex sententia Iacobi Menochij numerantur hoc loco. -  133 Et per Authorem probantur, vt hic adnotatur. -  134 Et pract. Pap. ex eisdem suppletur, atque explicatur. -  135 Hippol. etiam Rimin. in consilio 585. lib. 5. -  136 Et Azeu. qui etiam nouè, & verè explicatur, atque notatur. -  137 Borgninus quoque Caualcanus, decis. 21. n. 81. & 28. parte tertia. -  138 Et D. Spino, prout etiam hic adnotatur. -  139 Mors testatoris, vtrum probanda sit per hæredem, vt locus sit remedio d. l. fin. vbi duæ opiniones contrariæ referuntur. -  140 Et Iacobi Menochij conciliatio profertur. -  141 Achil. etiam Personalis earumdem opinionum conciliatio alia commemoratur. -  142 Et Authoris ex sententia communi, & alia Fulgosij, & Alex. contraria, ex conciliationibus etiam Menoch. & Personal. opinio noua, siue noua & vera conciliatio conficitur. -  143 L. finalis, C. de edict. Diui Adri. toll. remedium, non obtinere quoties legitimus adest contradictor; tunc namque causa cognita is in pos ses sionem mittendus, qui iura potiora legitimis modis ostenderit. -  144 Quis legitimus dicatur contradictor ad impediendum remedium dict. l. fin. maximum es se, & præcipuum huius materiæ dubium, & subobscurè, & diffusè explicatum, prout hic adnotatur. -  145 Atque in eo breuiter se habuis se, verè tamen, & de iure respondis se Roland. duobus in locis, hic præcitatis. -  146 Breuiter quoque se habuis se Burg. Sal. de Pace, prout hoc numero obseruatur. -  147 Hippol. etiam Rimin. iuridicè obseruas se nonnulla in hac materia, reliquis se tamen quamplurima intacta. -  148 Latius se expedire in eodem articulo Anton. Gom. & sex præcipuè obseruas se, quibus non absolutè satis articulus ipse explanatur. -  149 Ioannem vero Sichardum ad sententias Glos sarum, & Alphonsum Azeuedum ad Menoch. se retulis se, vt hic obseruatur. -  150 Iosephum Ludouicum, in eodem articulo legitimi contradictoris ad impediendum remedium dict. l. fin. non se ges sis se absolutè, siue ex profes so ipsum non explicas se. -  151 Non etiam explicas se accuratè articulum eundem Sfortiam Oddum, sed & tradidis se nonnulla, quæ maiori indigent declaratione, vt hic adnotatur. -  152 Ioannes Parlador. in proposito dubio contradictoris legitimi, quæ adnotauerit, & de tribus eiusdem conclusionibus in hac materia. -  153 Ioannes Francis. de Ponte in ipsomet dubio, quæ ob seruauerit. -  154 Borgnini Caualcani in eadem contradictoris legitimi disceptatione, obseruationes nonnullæ recen sentur. -  155 D. Spino, accuratè & dilucidè parum articulum præfatum contradictoris legitimi pertracta s se, & tria duntaxat constituis se, prout hic obseruatur. -  156 Marcum Anton. Peregrin. latius atque ex profes so magis, quàm alij suprà relati fecis sent, articulum eundem legitimi contradictoris explanas se, & plurima adduxis se quæ haberi præ oculis debent in hac materia, vt hic commemorantur. -  157 Author hucusque agitatam legitimi contradictoris disceptationem & materiam, qualiter resoluendam existimet, & de ipsius sententia, & nu. seq. -  158 Iacobum Menochium, diligenter admodum, atque eruditè, absolutè etiam magis quàm cæteri fecis sent, explanas se, & persequutum fuis se quæ stionem præfatam contradictoris legitimi. -  159 Latius etiam quàm alij fecis sent explicas se Achil. Personalem, qui eadem vestigia Menoch. tentauit, & sequutus est in effectu, vt num. seq. ostenditur. -  160 Legitimus contradictor ab initio caus æ quis dicatur, atque ita antequam Iudex licentiam mittendi in pos ses sionem conces sit. Vbi Iacob. Menoch. decem & septem casus præcipuos considerat, & distinguit, ex quibus aliorum Interpretum traditiones suppleri, atque explicari debent, prout hic adnotatur. Ex traditionibus etiam Personalis, vt hic obseruatur. -  161 Legitimus contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex remedio dict. l. finalis, est qui citatus fuit, etiamsi non pos sideat vel detineat. -  162 Contra, si non pos sideat, nec teneat, nec citatus fuerit. -  163 Aut si allegat titulum diuersum, cum nec pos sidet, nec detinet, nec citatus fuit. -  164 Aut si non simpliciter fuit citatus, sed pro suo interes se, aut si sua putat interes se, nisi doceat de suo interes se, hoc est, se ius habere in causa. -  165 Legitimum contradictorem ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex remedio dict. l. fin. es se eum, qui legitimam allegauerit causam, illámque incontinenti paratus sit probare. -  166 Incontinenti quemadmodum accipiatur, siue quid dicatur probari pos se. -  167 Et ex crebriori Interpretum sententia, id totum Iudicis statuendum es se arbitrio. -  168 Quamuis alij aliter explicent, vt hoc num. adnotatur; & ibidem Hippol. Rimin. post Bar. senten tia commemoratur; Authoris etiam resolutio proponitur. -  169 Legitimus contradictor quando dicatur, qui comparet post sententiam latam de mittendo in pos ses sionem: vbi duo casus constituuntur, & Authoris placitum profertur. -  170 Legitimus contradictor quando dicatur, qui comparet post mis sionem in pos ses sionem, vt obtineat eam reuocari, vbi quatuor casus constituuntur. -  171 Fideicommis sarius vniuersalis, vtrum legitimus contradictor sit ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. vbi communes DD. resolutiones probantur. -  172 Fideicommis sario vniuersali, an concedatur remedium pos ses sorium d. l. fin. vbi etiam proferuntur, atque probantur resolutiones communes Doctorum . -  173 Fideicommis sario vniuersali competere hodie remedium pos ses sorium d. l. fin. de iure huius Regni, citra restitutionem aliquam ab hærede factam, ex sententia Burg. Sal. de Pace. -  174 Contrà ex sententia Authoris, vbi hæres institutus velit adire, aut mis sioni in pos ses sionem contradiceret, vel detractionem Falcidiæ, Trebellianicæ, aut Legitimæ, aut aliam quamlibet contenderet locum habituram. Quod numeris seq. latiùs ostenditur, & melius atque dilucidè magis, quam antea factum es set explicatum relinquitur. -  175 Quartæ detractionem non ces sare hodie, ex eo quod testamentum valeat absque hæredis institutione, & inde Falcidiam, nec Trebellianicam hodie sublatam es se de iure huius Regni. -  176 Fideicommis sarium, etiam quando à lege transeunt iura & actiones, siue à lege fit restitutio, non pos se apprehendere possessionem , nisi de manu hæredis. Nec pos se obtinere in remedio d. l. fin. Quando hæres contenderet Quartam se deducturum. -  177 Fideicommis sarium, etiam pos sidentem, non es se legitimum contradictorum ad impediendam hæredi scripto immis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. quoties hæres ipse scriptus, potest detrahere Falcidiam, aut Trebellianicam. -  178 Non sequi sanè, Testamentum hodie valet absque hæredis institutione, ergo fideicommis sario absolute competit remedium d. l. fin. etiam nulla restitutione sibi facta, imò contrarium sequi, vt hic ob seruatur. Et in fortioribus terminis sustinetur contrarium eius, quod Burg. Sal. de Pace tuetur. -  179 Et l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collection Regiæ, verus intellectus adducitur. -  180 De iure communi certum es se, hæreditatem adire, cogi pos se eum, qui ipsam alteri restituere grauatus est, quoties actionum transfusio datur. -  181 Hodie tamen post decisionem l. 1. titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, hæredem grauatum cogi non pos se hæreditatem restituere, & correctum es se ius commune ex sententia quorundam. -  182 Contra ex sententia Burg. Salon de Paze, quem Author refutat, & d. l. primæ, verba singulariter explicat. -  183 Adducit etiam Ioannis Matiençi resolutionem, quod fideicommis sario fit hodie restitutio ipso iure absque hæredis, vel legatarij restitutione, & quod pos ses sio fideicommis si potest à fideicommis sario apprehendi absque hæredis restitutione. -  184 Et vtrumque dictum temperatur, atque explicatur. -  185 Præ scriptionis exceptionem hæredi obijci ita pos se, vt eum in pos ses sionem immitti, & remedium d. l. fin. impediat omninò, modò exceptio liquida sit, vel incontinenti liquidabilis. -  186 Præ scriptio namque tollit tam mis sionis in pos ses sio. nem articulum, quàm principalem petendæ hæreditatis. -  187 Præ scriptio quæ requiratur, vt beneficium d. l. fin. C. de edict. Diu. Adr. tol. excludatur. -  188 Remedium pos ses sorium dict. l. fin. & legis Sorianæ, anno non excludi, prout hic obseruatur. -  189 Authores permulti commemorantur, & ingenti studio, eximióque labore congeruntur in vnum, qui l. fin. C. de edict Diu. Adri. tol. materiam tractarunt, atque exornarunt. PRo dilucida huius cap. explicatione,[sect. 1] obseruandum, atque constituendum erit primo loco, materiam hanc vtilem equidem, & as siduam, atque in vsu forensi frequentem admodum, & quotidianam, & non modò in l. fin. C. de edict. Diu. adr. toll. agitatam plenis simè ab Antiquis, & Recentioribus, qui longa serie ediderunt repetitiones ad illum text. & materiam eandem prosecuti fuere latis simè, sed etiam in aliis, innumerísque locis tractatam ab aliis permultis iuris Interpretibus, quorum suo ordine specificam faciemus mentionem infrà ad finem huius cap. Interim verò, & ante alia lectorem monendum transcribendi vitio relicto, quod quidem ab instituto, & conditione nostra multum abhorret, id dumtaxat intendis se hoc loco, vt visis, & prælectis eisdem infinitísque iuris vtriusque Authoribus, & ipsis ingenti studio, & prolixo valde labore euolutis, & suo ordine illos recenseremus, vt & lectori vtilitatem afferat plerumque non modicam, & quærendi alibi neces sitate excusent omnino, vt etiam ex ipsis veriores sententias, & quæ frequentius contingunt, in medium proferamus dilucide equidem, atque ab solutè & indistinctè forsan magis, quam hactenus factum fuis set, quamplurima obseruemus, alia verò cęteris relinquamus, ac in effectu, distinctione, breuitate, & resolutione tradamus hoc capit. resolutiones quorumdam ex quibus tot, & adeò lata, atque prolixa commentaria in proposito præ sentis materiæ prodita ab aliis, prælegendi regulariter, & congerendi, cum casus, & dubia se offerant, neces sitas non immineat. Obseruandum itaque erit primo loco, per aditio[sect. 2] nem hæreditatis omnia quidem iura transire in hæ redem ipso iure, & hæreditati acquiri, sicuti fuerant penes defunctum, hæres namque defunctum ipsum præ sentat: l. cum hæres, ff. de acquir. pos ses sion. l. 1. C. si certum petatur, l. 1. & 2. & per totum titulum, C. de hæred. actionib. l. legatorum, ff. de legatis 2. l. si ego, §. si alicui, ff.[sect. 3] de iure dotium. Pos ses sionem autem rerum hæreditariarum (nisi ipsa apprehensa sit) non acquiri hæredi per simplicem aditionem hæreditatis, per text. in d. l. cum hæredes, l. prima, §. Scæuola, ff. si quis testam. lib. es se[sect. 4] ius s. fue. Nec continuari pos ses sionem defuncti etiam in suos hæredes, vt suprà hoc eodem lib. 3. cap. 22. num. 19. & tribus sequentibus, latius probaui, & permultos iuris Interpretes, ita tenentes adduxi. Et aduertit vltra locum ibidem relatum, alio in loco D. Spino, in Speculo, glos s. 34. principali, de apertura testamenti, num. 2. & quinque sequentibus, Angelus etiam Mattheatius, de legat. & fideicomm. lib. 4. cap. 1. num. 2. Deinde etiam obseruandum est, pos se hæredem[sect. 5] propria authoritate ingredi, & apprehendere pos ses sionem earumdem rerum hæreditariarum, cum bona vacantia sunt, & à nemine pos sidentur, nec Indicis authoritate opus es se. Quod scripserunt Bartol. num. 16. Bald. num. 3. Decius, num 4. & Zuchard. Num. 107. in dict. l. fin. C. de edict. Diu. Adri. toll. Ripa, in rubrica, ff. quorum bonorum, num. 2. Plotus, in l. si quando num. 85. & 93. C. vnde vi, Paris. in consil. 54. num. 1. & seq. lib. 3. & in consil. 37. num. 22. eodem lib. Socinus iunior, in consil. 75. num. 10. lib. 1. & cum aliis multis ita quoque obseruarunt Octauianus Cacheranus, decisione pedemontana 43. num. 5. Iosephus Ludouicus, deci sione Perusina 47. num. 2. prima part. & decisione 69 num. 5. & 16. parte 2. Mieres, de maioratu, part 3. quæ st. 17. num. 3. Ioann. Parladorius, rerum quotidianarum lib. 2. cap. 4. num. 1. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 48. nu 1. Angel. Matthæa cius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. cap. 1. num. 3. eleganter Aluarus Valascus, consultatione 191. num. 11. cum sequentibus, vbi post Bartol. Bald Tiraquel. & Roderic. Suarez, quod hæres vniuersalis potest occupare hæreditatem propria authoritate (si nemo alius pos sideat, vel contradicat) nec re quititur ad hoc licentia Iudicis, qui ex iure suo pos ses sionem suam iustificat, & hæc est authoritas habentis iura principalia, & directa, vt per se ipsum pos sideat, nec ab aliis quærat, & id ampliat num. seq. vt ibi videbis. Et repetit Valascus metidem, in commentariis, de partition. & collation. Cap. 3. per totum, vbi exornat permultis: & num. 3. de[sect. 6] ducit, quod pos ses sionem vacantem alicuius rei potest propria authoritate ingredi omnis ille, qui titulum habet: Menoch. etiam, adipiscendæ pos ses sionis remedio 4. num. 183. & an vxor pro dote sua pos sit[sect. 7] manere in retentione domus, in qua habitabat cum marito, explicat ipse Valascus, dict. consultatione 191. num. 44. & de partition. & collation. dict. cap. 3. num. 10. vbi an pos sit etiam propria authoritate in[sect. 8] gredi pos ses sionem hæreditatis ab alio Tertio occupatæ, & quod non pos sit, nisi prius eo citato, vt infra dicendum est, & latius ibi explicatur, & vide infrà, num. 38. Idem quoque, quod hæres pos sit propria authoritate apprehendere pos ses sionem rerum hæ reditariarum vacantium, obseruauit Achil. Per sonalis, de adipiscenda pos ses sione, num. 8. & num. 19. Ioannes Gutierrez, in §. sui, Institut. de hæred. qualit. & differ. num. 75. & practicarum lib. 1. quæ stion. 79. num. 1. & 2. Vbi inquit, quod filius, vel alius hæres ex te[sect. 9] stamento, vel ab intestato, si recta via bona ad se pertineant, potest propria authoritate ea occupare, dummodo ab alio non sint pos ses sa, nec incidit in pœnam l. tertiæ, titul. 13. lib. 4. nouæ collection. Regiæ, quæ est l. de Soria, & dict. num. 75. & n m. 2. in dicta quæ st. 79. inquit etiam, quod filius[sect. 10] absens tempore mortis patris reuersus, inueniens fratrem pos sidere potest propria authoritate ingredi pos ses sionem bonorum patris, vt in l. 8. tit. de las herencias, lib. 3. fori, & latius per Roderic. Suarez, ibi relatum, adeò potest atque suo iure hæres ingredi pos ses sionem bonorum vacantium, vt & debeat in ea pos ses sione à Iudice defendi, atque tueri, si alius Tertius in ea pos ses sione sic apprehensa ipsum molestare voluerit: Decius, in d. l. fin. C. de edict. Diu. Adr. toll. n. 5. in fin. & ibidem Zuchar. num. 102. Plautus in d. l. si quando, nu. 84. Paris. in cons. 41. nu. 35. lib. 1. Grammaticus, cons. 64. in Ciuilibus. Achil. Per sonalis, de adipiscenda pos ses sione, n. 10. & 11. Anton. Gomez. in l. 45. Taur. n. 118. ad fin. qui habetur post nu. 102. & disputans ex profes so Aluarus Valasc. d. consult. 191. per totam, vbi pro vna, & altera parte, quod[sect. 11] debeat, & quod non debeat pos ses sio huiusmodi, à Iudice confirmari, & defendi: plurima adducit notanda, & vtilia: tandem num. 23. & seq. resolutiuè inquit, quod si is, qui pos ses sionem occupauit propria authoritate Iudicis, nec titulo de colore tituli possessionem occupauit, deiiciendus est à pos ses sione, & tradenda , ei, qui facultatem habuerit à Iudice; quoniam huiusmodi in beneficialibus, etiam est propriè intrusus, vt ibidem probat n. 25. Quod si quis habet titulum verum (inquit ipse Valasc. nu. 26.) & ius ad bona, quamuis propria authoritate ingrediatur, non erit expellendus; nam talis etiam in beneficialibus non dicitur intrusus, nec incoloratus. Postmodùm n. 29. & duob. seqq constituit differentiam inter beneficialia, & prophana, vbi ad adipiscendam pos ses sionem vacantem, sufficit, quod quis tanquam dominus, vel quasi dominus ingrediatur, l. cum quærebatur, vbi Bartol. & omnes, C. unde vi, in beneficialibus verò pos ses sio dicitur decolorata, quando quis licèt titulum habeat, ingreditur tamen eam absque Superioris authoritate, & sic defectus licentiæ Superioris inficit pos ses sionem, vt per Innocentium ibi relatum, & alios Authores. Et Valasco satis apertè conuenit Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 1. dicta quæ stion. 79. num. 1. licèt articulum non disputauerit aliquo modo: dixit namque, pos se hæredem ex testamento, vel ab intestato apprehendere pos ses sionem bonorum propria authoritate, si recta via ea ad se pertineant, vt suprà dicebamus, quasi sentiat contrarium, vbi ad se non pertineant, vt suprà retuli Gutier. metip sum. Et ita quoque intelligi debet Azeued. in d. l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collection. Reg. num. 57. Mieres, de maioratu, part. 3. quæ st. 14. maximè ex num. 10. & iunge Menochium, de adipiscenda pos ses sione, remed. 4. ex num. 348. Quocirca, & consequenter appa[sect. 12] ret rectius, & vrbanius hæredem facturum, quamuis (vt dictum est) pos ses sionem bonorum hæreditariorum pos sit propria authoritate apprehendere, si eam Iudicis authoritate ingrediatur, & antequam in illam apprehendendo, ab alio præueniatur, iux[sect. 13] ta constitutionem dict. l. fin. C. de edict. Diu. Adri. tol. Cuius prouisio non fuit neces saria, sed ad bene es se tantum fuit sancita, proditáque secundum Castren sem, & Decium, ibidem, num. 17. in fin. & refert Per sonalis de adipiscenda pos ses sione, num. 20. & vltra relatos ab eo, Iosep ludou. decis. Perusina 69. num. 5. & subdit num. 16. sibi nunquam placuis se intellectum Castrensis, Decij, & aliorum, quod lex illa fuerit inducta ad bene es se, ea ratione, quia lex illa dat formam hæredibus scriptis, qui volunt adipisci pos ses sionem bonorum eis relictorum, vt adeant Iudicem, eique ostendant testamentum non abolitum, neque cancellatum, &c. Si ergo hæredes scripti pos sent ingredi propria authoritate, frustatoria fuis set dispositio illius l. finalis. Propterea Ludouicus metipse existimabat, vt inquit num. 17. ) intelligendam communem sententiam Doctorum inhæredibus non scriptis, qui per dispositionem illius l. finalis tenentur adire Iudicem: & quod iste intellectus sibi videtur veris simus, quamuis communis opinio sit in contrarium, à qua profitetur recedendum non es se. Ego verò vt meam sententiam interponam circa[sect. 14] prædicta animaduerto in primis, Doctores communiter (quod equidem mirum est) non explicas se placitum illud Castrensis, & Decij, ab bene es se duntaxat proditam constitutionem dictæ l. finalis, nec fuis se neces sariam. Verè tamen constitutionem eandem, nouam es se in multis, vt Zuchardus ibidem scripsit num. 48. & sequutus est Menochius, adipiscenda remedio 4. num. 13. & hæredibus non modo neces sariam, sed & fauorabilem, vt ibidem Zuchardus, num. 60. ad finem, num. 187. num. 199. & num. 251. post Decium, Curtium iuniorem, & Mantuam, in eadem l. finali, probauit, & sequitur Menochius, dict. remedio quarto, num. 37. 38. & 39. dari deinde legis ipsius benesicium, hæredibus scriptis duntaxat, vt dicetur statim, & inde falsum es se intellectum relatum Iosephi Ludouici, & contra textum eundem, & Communem probandam omnino, vtpote verbis expres sis legis illius deductum: nec iure procedere As sumptum illud, siue argumentandi modum: Hæres potest propria authoritate capere pos ses sionem bonorum hæredita riorum, cùm vacant, ergo neces saria non fuit dict l. finalis constitutio: fuit namque neces saria in eo. & aliis multis, & non tantùm ad bene es se, instituta; ob id etiam, quod hæredes scripti plerumque nolint propria authoritate, sed Iudicis licentia, & decreto hæreditariorum bonorum pos ses sionem apprehendere, & tunc quomodo id fieri debeat, & neces sarium fuit exprimere, & ea lege singulariter statuitur. Frequenter etiam, cum contradictores, & cohæredes etiam existant, inter quos magnæ sunt contentiones, & alia concurrant, quæ hæredem scriptum eius legis benesicio magis vti, quàm proprio iure pos ses sionem as sequuti suadeant, neces sarium adeò fuit, formam sine modum pos ses sionis petendæ statuere, vt prætermitti id adeò frequens, & neces sarium absque iniuria non pos set; cùm plerumque etiam, & si hæredes bona vacantia arbitrentur, pos sideantur, vel detineantur ab aliis, quamuis dict. l. finalis beneficium concedatur etiam nemine pos sidente, vt per Menochium, dict. remedio quarto, num. 49. & dis sentiones maximæ, atque rixæ impediantur, si ordo præfatæ legis ab hæredibus obseruetur: meritò ergo, atque iustis, & mul[sect. 15] tis de causis proditum fuit pos ses sorium, & summarium eius legis remedium. Quod competit omnibus vniuersalibus succes soribus ex testamento, primis, secundis, & vlterioribus, vt ibidem probarunt omnes Scribentes communiter, & eleganter Achil Personalis, de adipiscenda pos ses sione, nu. 185. [sect. 16] M. Anton. Peregrin. de fideicommis. articul. 48. num. 1. qui rectè obseruauit, inter hæredes scriptos in primo gradu, & inter alios hoc interes se, quod hæ res scriptus ex sola ostensione testamenti in forma probante, non aboliti, nec cancellati, notorium facit Iudici, in casu es se, vt in pos ses sionem mittatur. Sequentes verò, veluti substitutus vulgariter, exemplariter, aut pupillariter, non aliter, nisi notorium Indici faciant, euenis se casum substitutionis. Et idem est in hærede hæredis, nam hæreditatem. in eum transmis sam liquidare oportet. Et in fideicommis sario, nam casum fideicommis si, & sub stitutionis liquidare eum, neces se est. Et ita sanè obseruauit, atque magistraliter docuit Bartol. in d. l. fin. num. 9. 10. & 11. Et differentiam præfatam inter hæredem scriptum primo gradu, & alios sequentes, etiam vniuersales succes sores, post Angel. Salic. & alios multos probarunt Zuchar. in eadem l. fin. num. 211. Beroi. in cons. 57. col. 1. lib. 1. Menoch. d. remed. 4. num. 205. & 212. Anton. Gomez. in l. 45. Taur. num. 39. Achil. Personalis, de adipiscenda pos ses sione, num. 185. Hæredes autem ab intestato succedentes, non[sect. 17] fruuntur beneficio d. l. finalis, nec eo remedio pos ses sorio vtuntur, quia non sunt hæredes scripti, de quibus lex illa loquitur, ac proinde in eis ces sat suppositum ipsius legis; & sic concludunt Interpretes omnes, in eadem l. final, quos longa serie conges sit, & sequutus est Iacob. Menoch. dict. remedio 4. num. 54. & num. 64. vsque ad numerum 75. Roland, in consil. 1. num. 5. lib. 1. Parisius, in con sil. 60. num. 1. lib. 1. Cephal. in consil. 4. num. 34. lib. 1. Sebastianus Medices, in tract. de acquir. & conseruand. rerum dominio, glos sa 1. part. 2. num. 194. versic. Secundo declaratur, fol. 25. columna 3. Borgninus Caualcanus decisione 20. num. 25. part. 3. Achilles Personalis, de adipiscenda pos ses sione, ex num. 4. cum sequentibus, Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 44. & 51. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, articulo 48. num. 2. Ioannes Philip. in summa vtriusque iuris, ad titulum C. de edict. Diui Adriani tollendo, num. 2. fol. mihi 207. Ioannes Gutierrez, in §. sui, Institut. de hæred. qualitate & differentia, num. 74. per totum, Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 5. num. 2. Azeuedus in l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, num. 1. & num. 31. Mieres, de maioratu, parte 3. quæ st. 17. num. 25. Cæuallos, commun. contra communes, quæ st. 10. num. 6. & rationem, quare succedentes ab intestato non habeant remedium d. l. finalis, as signa[sect. 18] uit Menochius, d. remedio 4. num. 65. & seq. Aliam as signauit Personalis, vbi suprà, d. num. 4. quæ in idem tendit, aliam & ab illis duabus diuersam, Ioannes Philip. tradidit ad dictum titulum, vbi videri poterit. Officio tamen Iudicis, quod & succes sores ab in[sect. 19] testato in pos ses sionem bonorum mittantur, & con sequantur beneficium dict. l. finalis, ex glos sa, Baldo, Præposito, Parisio, Socino, & Guid. Papa, obseruauit Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, dict. artic. 48. num. 2. qui num. 3. proptereà inquit videri, nullam ines se effectualem differentiam inter hæredem scriptum, & inter legitimum, nam & hæres scriptus Iudicis officio nobili mittitur in pos ses sionem, etiam contradictore existente, vt Bald. Salicet. Castrensis, Decius, Mantica, Zuchardus, & Beroius ibidem commemorati tradiderunt, Rolandus in cons. 1. num. 7. lib. 1. vbi sequitur opinionem Baldi, ita demum, vt filio suo hæredi competat tantum officium Iudicis ab intestato, vt mittatur in pos ses sionem, non verò extraneo, & ibidem tenuit Achil. Personalis, de adipiscenda pos ses sione, num. 7. vbi inquit, filio ab intestato suo patri succedenti, non competere remedium d. l. finalis, secundum crebriorem Doctorum sententiam: per Iudicis autem officium, tunc fauorabiliter imploratum, in pos ses sionem immitti, ex Iasone. Parisio, Socino, & Maranta, ibi relatis, quorum opinionem de æquitate veram es se, censuit Personalis metipse, si non aliud eidem remedium competat. Et in his terminis, quando inquam filius succedit ab intestato patri suo, Iudicis officio (vt dixi) beneficium d. l. finalis conces serunt ei, & alij permulti; in extraneo verò denegarunt. Peregrinus autem (vt vidisti) omnibus succes soribus ab intestato Iudicis officium conces sit, quod Baldus, præcipuus huius sententiæ author, non ita generaliter statuit. Alij verò & è contra, absolutè & indistincte succedentibus ab intestato denegarunt beneficium eius dem l. finalis, & sic nec etiam Iudicis officio implorato. Et horum sententiam de rigore iuris, & at[sect. 20] tenta decisione, verbis etiam expres sis d. l. finalis, seruatis, veris simàmque equidem arbitror, & à Menochio, d. remedio 4. num. 75. & seqq, contra Baldum, & alios, rectius probatur. Verè namque etsi filius reipsa hæres sit, non tamen potest ostendere testamenti scripturam, qua notoriè constet se es se hæredem, quemadmodum constitutio d. l. finalis requirit, & Curtius iunior, num. 68. & Zuchardus, num. 11. post Castrensem rectis simè obseruarunt, & à sententia Baldi, reces serunt, & secundum hæc, æquitas illa DD. ex qua implorari Iudicis officium dicebant hi, qui Baldi partes amplectebantur, iure non modo subsistit, sed ex decisione d. l. finalis subuertitur omnino, aliàque via & remedio consultum es se poterat filio, vt de se notum est. Hodie verò apud nos ex decisione l. Regiæ, 3. tit.[sect. 21] 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ (quæ lex de Soria nuncupatur vulgariter) aliter statutum apparet, vt scilicet venientibus quoque ab intestato competat remedium. & beneficium d. l. finalis, quod est summarium & executiuum, vt mittantur in pos ses sionem rerum hæreditariarum, & eam consequantur; quod non solum in suis locum habet, prout Baldus, & cæteri de iure communi, ex officio Iudicis existimarunt, sed etiam in quibuscunque consanguineis, qui succedendi ab intestato in bonis defuncti, ius obtineant, vt probat d. l. Soriana, in sui principio, ibi: Si alguno finare, y dexare hijos legitimos, o nietos, o dende a yuso, o otros patientes propinquos, que ayan derecho de heredar sus bienes por testamento y ab intestato. Et iterum in versiculo, Y que las iusticias, & optimè deduxit Ioan. Gutierrez, in d. §. sui, num. 72. 73. & 74. & adiicit prædictum remedium non solum dari ex l. illa Regia, venientibus ab intestato, sed etiam hæredibus scriptis in testamento, vt probatur ex verbis ipsius, ibi: por testamento, o ab intestato. Et sic approbat in eo quod dicit de testamento decisionem d. l. finalis, & l. partitæ: in eo verò quod dicit de venientibus ab intestato, non erat dispositum sic de iure communi, imò contrarium dispositum, vt dictum remanet, præterquam de Iudicis officio Suis tantum competenti propter existentiam suitatis; non verò aliis, quàm Suis competebat dictum officium: imò (vt ego animaduerto vltra Gutierrez eundem) nec Suis competebat, ex sententia contraria, & veriori, quam suprà probaui, aut saltem id summam difficultatem habebat, nec ita expres sim fuerat, & clarè decisum. Hodie verò generaliter omnibus venientibus ab intestato, competit præfatum remedium pos ses sorium per d. l. Sorianam. Idcirco (vt rectè obseruauit Gutierrez metipse, d.n. 74. ante finem) omnia dicta & tradita per DD. in d. l. fi. C. de edict. D. Adrian. toll. & alibi s æpè, circa materiam l. eiusdem, quæ ex testamento loquitur, habebunt etiam locum ab intestato, & in casu d. l. Sorianæ, quam fecit practicari quotidie Rodericus Suarez, ibi relatus, & Gutierrez ipse practicauit vt quoque retulit eodem in loco. Et idem pariter obseruauit Ioan. Parlador. rer. quotid. lib. 2. cap. 5. num. 2. per totum, vbi recte animaduertit, remedium hoc Sorianæ legis, ab illo à l. final. differre, quoniam remedium hoc datur omnibus succes soribus, siue ij consanguinei fuerint, necne. Cæterum Sorianæ legis remedium solum datur liberis, aut con sanguineis. Rursum illud datur tantum ex testamento, Sorianum autem datur tam ex testamento, quàm ab intestato. Præter has igitur differentias (subdit ipse Parlad.) cæteris in casibus hæc duo remedia mutuo inter se conueniunt, sibíque inuicem respondent: proinde, quæ ad interpretationem d. l. fi, ibidem effusè à Doctoribus traduntur, ad dictam quoque l. Regiam pertinere, dicendum est, vt ibi probat num. 3. Obseruauit etiam idipsum Azeuedus, in eadem l. 3. tit. 13. lib. 4. recop. num. 1. vbi inquit, remedium eius legis non solum competere filio, verum etiam aliis consanguineis transuersalibus testatoris: & num. 31. vbi inquit, quod communis Interpretum sententia, quæ erat de iure communi, quod remedium d. l. fi. non competeret venientibus ab intestato, corrigitur hodie per legem illam: quod & Cæuallos adnotauit commu. contra commun. quæ st. 10. num. 6. Et quamuis Pelaez à Mieres, de maioratu, p. 3. quaeſt. 17. num. 25. rectè obseruauerit communem[sect. 22] opinionem es se de iure communi, quod filio succedenti ab intestato non competat remedium d. l. finalis, quia dicta lex loquitur condito testamento, & non aliter est locus eidem; in quo (vt vides) conuenit sententiæ eorum, quam cum Menochio probauimus. Quatenus tamen statuit Mieres metipse idem quoque hodie obseruandum post dict. l. Regiam 3. decipitur manifestè, siquidem contrarium adeò expres sim deducitur ex verbis ipsius legis relatis supra. Legatariis verò, aut fideicommis sariis particula[sect. 23] ribus non competere remedium d. l. finalis, C. de edicto Diui Adriani tollend. Planum equidem est, & communi Scribentium omnium placito probatum, quoniam de his non loquitur dicta lex finalis, nec tantus ipsis debetur fauor; & ita scripsit Baldus, in[sect. 24] eadem l. finali, ante numerum 39. & sequuntur quamplurimi relati per Menochium, adipiscendæ, dicto remedio 4. num. 132. cum seqq. & alij statim referendi. Nec id immutatur ex decisione d. l. Regiæ 3. titul. 13. lib. 4. Recopilationis. Nam etsi ea in lege expres sum fuerit, hæredibus vniuersalibus competere remedium executiuum, vt mittantur in pos ses sionem bonorum hæreditariorum: legatariis tamen, aut fideicommis sariis particularibus non idem ius conceditur in eadem l. nec alibi in iure, sicuti explicarunt latiùs, & disputarunt articulum eum, an scilicet legatum relictum in testamento habeat executionem paratam, post Rodericum, Seguram, & alios multos, Auiles, cap. 10. Prætorum, glos sa, execucion, numero 8. Padilla, in authen. hoc amplius, num. 25. C. de fideicommis sis, Petr. de Peralt in l. prima, num. 85. ff. de legatis 2. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. c. final. 1. p. §. 9. num. 2. D. Paz. in praxi, 4. parte primi tomi, cap. 1. num. 19. & 3. tomo, cap. 4. §. 1. num. 49. & 50. Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 23. per totam, Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 5. cap. 31. fol. 391. Humada, in l. 1. tit. 11. partita prima, glos sa prima, num. 4. Anton. Gomezius, in l. 45. Tauri, ex num. 137. Doctor Spino, in Speculo testamentorum, glos sa 34. principali, ex num. 35. Azeuedus, in l. prima, tit. 21. num. 20. lib. 4. nouæ Collectionis Regiæ, Ioan. Gutierrez, practicarum lib. 1. quæ st. 80. per totam, quò loci negatiuè, & Verè resoluit disceptationem hanc, videlicet testamentum pro legatis & fideicommis sis particularibus non habere executionem paratam, nisi præcepto Iudicis de soluendo præcedente, & recognitione, hoc est confes sione ipsius hæredis, vel si omittatur confes sio, non tamen dubitatur de vitibus testamenti, nec ipsum negatur, nec arguitur de falso, & præ ces sit præceptum de soluendo, hærésque non soluendi nullam rationabilem causem allegat: & subdit num. 3. & 4. testamentum habere paratam executionem pro legato corporis hæreditarij, vel speciei, vel quantitatis ad pias causas; secus tamen pro alio legato ad non pias causas, etiam hodie post decisionem d. l. Sorianæ, vt dixi, Iacobus Valdesius in additionibus ad Rodericum Suarez, ad l. quoniam in prioribus, §. 7. notabili 6. versicul secundus casus est, folio 107. Dueñas regula 15. Cæuallos, commun. contra commun. quæ st. 103. ex num. 38. vbi in omnibus conuenit superiori Ioan. Gutierrez resolutioni, & inquit, quod pro legato speciei non sit executio, sed statim sit mis sio in pos ses sionem ipsius rei; at verò pro consequendo legato quantitatis agitur via executiua, vocando hæredem coram Iudice. exhibito testamento, & interrogando, an sit hæres, necne?etsi confiteatur se hæredem es se, consequitur legatarius legarum via executiua, virtute confes sionis illius, & refert Doctor Paz, dicentem, receptum es se in praxi, quod legatum habeat paratam executionem, præcedente Iudicis mandato, facto hæredi de soluendo intra breue tempus, eóque transacto executioni mandari legatum. Similiter, quod filius melioratus, sicut nec legatarius, non pos sit petere se mitti in pos ses sionem ex edicto Diui Adriani, & benesicio d. l. finalis, sed quod de manu hæredis debeat accipere pos ses sionem meliorantis, sicut & legatarius rei legatæ, resoluit Iacob. Valdesius, vbi supra in §. 7. n. 10. & 19. folio mihi 96. Cæterum obseruandum est, remedium d. l. finalis,[sect. 25] C. de edict. Diui Adriani tollend succes sori maioratus competere, pro consequenda actuali maioratus pos ses sione, vt putà si sit institutus vniuersaliter, & in hæreditate sunt bona maioratus, vel maioratus eiusdem succes sione vniuersali delata, nam poterit petere se mitti in pos ses sionem bonorum, virtute & constitutione d. l. finalis. Id quod in terminis adnotauit Antonius Gomezius in l. 45. Tauri, num. 118. qui habetur post numerum 192. folio mihi 217. & pro ea sententia septem præcipua fundamenta expendit iuridicè. Verà namque in succes sorem maioratus, tametsi transeat Ciuilis & naturalis bonorum maioratus pos ses sio, ex ministerio & dispositione l. 45. Tauri, remedium autem d. l. finalis, sit adipiscendæ pos ses sionis, vt statim dicetur; quod dari non potest illi, qui pos sidet, nec illi qui desiit pos sidere, vt Antonius ipse Gomezius, d. num. 118. in principio, notauit, & vltra eum Iason, in d. l. fin. num. 9. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 13. n. 2. qui etiam dubium metipsum excitauit, videri inquam, quod cùm maioratus succes sor, verè, atque ciuiliter & naturaliter pos sideat, non pos sit intentare remedium adipiscendæ, Iacobus Menochius, de adipiscenda, remed. 4. num. 179. Nihilominus tamen obtinuit frequentius, pos se maioratus succes sorem intentare dictum remedium, ad hoc vt efficiatur realis & actualis pos ses sor. Et ita resoluit Molina, d.[sect. 26] cap. 13. num. 2. qui subdit num. 3. Quòd pos ses sor ci[sect. 27] uilis & naturalis potest intentare interdictum adipiscendæ, pro consequenda actuali & corporali detentatione: & num. 4. quod pos ses sio ciuilis & naturalis acquiritur ex Constituto, vt ibi probat, & ni[sect. 28] hilominus (vt etiam probat num. 5. ) pos sidens ex Constituto, potest interdictum adipiscendæ proponere, pro consequenda actuali pos ses sione: & num. 6. inquit ipse Molina, interdicta etiam recuperandæ,[sect. 29] & retinendæ competere maioratus succes sori: & n. 7. pos se à succes sore maioratus diuersis respectibus cumulari. Et secundum hæc, clarè sustinet Molina[sect. 30] Antonij Gomezij obseruationem præfatam, tam in loco relato, quàm per discursum totius illius cap. 13. remedium in quam d. l. finalis, C. de edicto D. Adriani tollendo, succes sori maioratus competere. Idque quod[sect. 31] attinet ad primum vocatum ad maioratum, siue ad succes sorem primum hæredem scriptum, indubitatum equidem erit hodie ex decisione eiusdem l. fin. etsi difficultatem propositam habere videretur: in aliis verò vlterioribus succes soribus, siue in vocatis, aut substitutis vlteriùs, vel qui progres su temporis succes sionis ius obtinuerunt, id ipsum statuendum equidem erit, & inde in infinitum competere succes sori, aut succes soribus maioratus, remedium adipiscendæ, ex d. l. fin. pro consequenda actuali & reali bonorum. pos ses sione, modo ipsi succes sionis casum euenis se ostendant, & scripturam maioratus authenticam, atque eiusdem institutionem, seu fundationem claram ostendant, siue legitimis aliis modis succes sionem prætendant. Idque ex dictis suprà hoc eodem cap. num. 15. & 16. remedium d. l. fin. competere omnibus vniuersalibus succes soribus ex te stamento, primis, secundis, & vlterioribus, modò Iudici notum faciant. casum substitutionis, aut vocationis suæ euenis se; prout Peregrinus relatus ibi animaduertit singulariter. Et confirmatur eadem re solutio, Ludouici Molinæ authoritate, lib. 3. d.c. 13. num. 2. & sequen. quò loci non distinguit inter primum vocatum, & cæteros substitutos, aut succes sores vlteriores, sed indistinctè tradit succes sori maioratus competere remedium adipiscendæ, pro con sequenda actuali & reali pos ses sione bonorum maioratus, quasi indistinctè & generaliter succes sori cuicunque competat at d. l. finalis remedium, adipiscendæ est, vt suprà dixi, & inferiùs obseruabitur. Authoritate etiam Antonij Gomezij in l. 45. Tauri, num. 139. confirmatur, & Iacobi Menochij resolutionibus, de adipiscenda, remedio 4. num. 199. & num. 208. vbi quod substituti, eueniente conditione in stituti dicuntur & num. 209. quod substitutus, hæ res dicitur: & num. 210. quod hæredis appellatione, substitutus venit: & num. 212. quod substitutus tunc consequitur remedium d. l. finalis, C. de edicto Diui Adriani tollendo, cum substitutionis casum euenis se probat: & num. 236. & 237. & num. 348. Quæ omnia ita pariter ex aliis multis Authoribus, resolutiuè tradidit Achilles Personalis, in commentariis, de adipiscenda pos ses sione, ex remedio d. l. fin. ex n. 185. cum seq. Comprobatur deinde eadem pars, nam etsi in[sect. 32] articulo fideicommis sarij, longa serie ab Interpretibus agitato, resolui soleat communiter, fideicommis sario non competere remedium d. l. finalis, cum nec re, nec verbo restitutio facta est, vt infrà dicetur atque ex communi sententia tradiderunt Antonius Gomezius, in d. l. 45. Tauri, num. 138. latius Menoch. d. remedio 4. ex num. 178. cum multis seqq. Personalis ex num. 186. In succes sore tamen maioratus longè diuersam militare rationem, deprehenditur manife stè ex his, quæ Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 1. num. 14. singulariter adnotauit, quòd quamuis de iure communi non dentur actiones fideicommis sario vniuersali, nisi re, aut verbo fideicommis so restituto, l. prima, in principio, l. restituta, ff. ad Trebellianum. In maioratibus tamen[sect. 33] Hispaniæ secus es se, nam transit in succes sores vlteriores, & vocatos, dominium & pos ses sio sine aliqua restitutione reali, nec verbali. Idque coadiuuatur ex resolutione alia Burg. Salon de Pace, & Antonij Pichardi, de quibus ad finem huius capitis agendum est. Rursus & comprobatur, quoniam cùm à iure, à [sect. 34] lege, vel statuto deferuntur iura & actiones fideicommis sario, etiam si nec verbo, nec facto restitutio facta fuerit, competit eidem remedium d. l. finalis, ac si restitutio sibi facta fuis set, sicuti post alios multos obseruarunt Menochius, dicto remedio 4. num. 199. cum sequentibus, Personalis, de adipiscenda, ex numero 186. & sequentibus quorum resolutiones, atque in eo proposito obseruationes mirè conueniunt casui præ senti, extante decisione dictæ leg. 45. Tauri. Denique & eadem resolutio confirmatur, & in[sect. 35] fortioribus terminis, ex singulari alia Ludouici Molinæ resolutione, lib. 3. eodem cap. 13. num. 50. & 51. quatenus resoluit remedium d. l. 45. Tauri, competere ei, qui prætendit maioratus succes sionem ex immemoriali præ scriptione; nec vrgere in contrarium decisionem d. l. fin. C. de edicto Diui Adriani tollendo, ostendit admodum eruditè, vt ibi videbitur. Et idem resoluit, & Molinam sequitur Azeued. in l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, num. 32. sed Molinam eundem, d. cap. 13. num. 54. dicentem, remedium dict.[sect. 36] l. finalis, adipiscendæ, & competens succes sori maioratus ex l. 45. Tauri, non dari contra titulo pos sidentem; meritò improbat Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 5. num. 8. & vltra eum, idem quoque quod Parladorius resoluit Marcus Anton. Peregrin. de fideicommis sis, art. 48. numero 51. 52. 53. Menochius, remedio 4. num. 48. vbi ex aliis multis authoribus affirmat, remedium d. l. finalis, dari etiam[sect. 37] contra titulo pos sidentem: & an vxori pro medietate lucrorum competat remedium d. l. finalis, vel de manu hæredis ea capere debeat, vide Azeuedum in d. l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, num. 19. & iunge[sect. 38] Parladorium rerum quotidianarum lib. 2. d. cap. 5. num. 13. vbi de eadem quæ stione, & an pro eis sit legitimus contradictor: & eodem num. 13. an pro dote habeat remedium pos ses sorium, & an pro ea legitimus sit contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex d. l. fin. & vtramque quæ stionem iuridicè equidem & verè resoluit: & num. 16. & seqq. an[sect. 39] succes sor in maioratu legitimus sit contradictor, & impediat beneficium d. l. finalis, optimè explicat: & num. 19. & seq. vsque ad num. 24. quod quando vltimus maioratus pos ses sor habebat bona, tanquam[sect. 40] bona maioratus, vocatus ad primogenium, est legitimus contradictor, etsi non constet de titulo maioratus; & debet præferri hæredi in adipiscenda pos ses sione: quod recte ibi resoluitur & iuridicè, & est notandum, cum frequenter contingat, maioratus vltimum pos ses sorem de bonis maioratus disponere & contendere, quod in ipso vocationes omnes, & simul maioratus finiuntur, aliumque hæredem in stituit, tunc namque, is qui de iure, ac iuxta ordinem succedendi admitti debet impediet equidem hæredi instituto remedium d. l. finalis, nisi ipse in continenti de iure suo paratus sit edocere, vt infrâ dicetur: quod tamen in succes sione maioratus, & in casu proposito rarò continget; cum nisi altiori indagine quæ stio ea, & an maioratus finitus sit, necne, definiri non valeat, vt alio loco lib. 2. quotid. harum controuersiarum iur. cap. inquam 22. latiùs scriptum reliqui. An etiam si plures de genere & familia insti[sect. 41] tuentis maioratum, concurrunt ad succes sionem ipsius, & vnus de facto propria authoritate, & non Iudicis se ingerit in pos ses sionem aliis reclamantibus, vel ignorantibus, aut absentibus, is sit tuendus in pos ses sione contra alios, vel aliis petentibus sint bona maioratus sequestranda: & quando sequestrum[sect. 42] fieri debeat, explicauit optimè Aluarus Valascus, consultatione 191. per totam, vbi vide omninò, & iunge Mier. de maioratu, p. 3. q. 7. per totam, vbi plenè, an sequestrum admittatur in bonis maioratus, vide etiam Stephanum Gratianum discept. forensi. cap. 114. per totum, vbi latè agit sequestri materiam, & pendente appellatione, quando sit concedendum sequestrum ex officio Indicis, siue ad instantiam partis, & an pos sit ab eo appellari: reuocatio etiam sequestri an debeat fieri in fine litis, & duret etiam in causa appellationis. Et de his & aliis neces sariis in materia sequestri, vide etiam nouis simè Alexandrum Trentacinquium, variar. resolut. iur. vol. 1. lib. 3. tit. de transactionibus, resolut. 12. fol. 85 vbi plene, an & quando sequestrum locum habeat; Cardinalem Thuscam, practicarum conclusionum iuris, tom. 7. litera S. verbo, Sequestrum, conclusione 201. cum sequent. vsque ad conclusionem 217. ex fol. 263. Vsque ad folium 270. An etiam filio meliorato competat remedium[sect. 43] d. l. finalis, vide Azeuedum, in d. l. 3. tit. 13. n. 16. lib. 4. Recop. & iunge Burg. de Paze in cons. 39. num. 8. & seq. vbi agit, an filius sit legitimus contradictor ad impediendum remedium d. l. finalis, pro rebus in[sect. 44] quibus fuit melioratus cum reseruatione vsusfructus, aut clausula Constituti, ex quibus transfertur pos ses sio, vt ibidem num. 8. & 9. & an mis sio in pos [sect. 45] ses sionem ex remedio d. l. finalis vel d. l. 3. tit. 3. lib. 4. Recopil. habeat locum contra voluntatem testatoris, in eodem cons. 39. num. 11. & 12. explicat. Et quid quando constat de iure pos ses soris, vel pos ses sor[sect. 46] eandem immis sionem pos set petere, ibidem tractat num. 2. & 3. Et via ordinaria intentata, an actor pos sit[sect. 47] redire ad summariam & pos ses soriam viam, vide ibidem, num. 7. Et an filij pos sint agere ad pos ses sionem bonorum, quæ pater ante mortem conces serat[sect. 48] filiis, & illorum tradiderat pos ses sionem, vide Mieres, de maioratu, 3. p.q. 17. per totam, vbi num. 21. singulariter explicat dictam l. Regni 3. tit. 13. lib. 4. Recopil. vulgò dictam l. de Soria. Ac etiam animaduerte, Mieres metipsum, eo in loco, ac per discursum quæ [sect. 49] stionis prædictæ, nihil decidere, nec etiam scribere, quod aliquo modo aduersari videatur his, quæ superius scripta, atque adnotata reliquimus, videlicet, remedium d. l. finalis, C. de edict. Diu. Adrian. toll. succes sori maioratus competere: nam loquitur alio in casu, ac in fauorem filiorum eorum, quibus pater in vita meliorationes fecit & pos ses sionem bonorum tradidit, vt scilicet ad eorum bonorum pos ses sionem agere non pos sint vllo modo alij filij, nec ex propria persona, quia nullam vnquam habuerunt, nec hodie habent pos ses sionem, nec ex persona parentis, quia pater ipse tempore mortis ea bona non pos sidebat, & iam amisit pos ses sionem illam tradendo, & ideò filij ex persona patris se iuuare non pos sunt, quia pos ses sio solo animo amittitur. Pro con seruatione tamen pos ses sionis filiis à parente con ces s æ, & in vita traditæ, omnia reliquit iura illæ sa Author metipse, & alio in casu, atque in quæ stione præfata, quando ipsimet succes sores in maioratu, aut in vinculo, vel melioratione remedium dict. l. finalis, vellent proponere, nec proponeretur contra eos (vt illo casu loquebatur) competere eisdem omnia remedia, & dictum remedium, si pos ses sionem actualem realem, & à patre traditam, non haberent (vt ibi habebant) apertè satis sentit Mieres metidem, nec vnquam aliquid in contrarium statuit. imò sententiam eandem suprà firmatam tenuit expres sim, d. 3. p.q. 16. per totam. Vbi multis Docto[sect. 51] rum doctrinis adductus. resolutiuè & rectè firmauit succes sorem in maioratu rectè facere, petendo à Iudice pos ses sionem bonorum maioratus, idque facturum tanquam succes sorem, & sequentem in gradu, virtute l. 45. Tauri, dummodo non dicat, quod pos ses sione caret, nec ob id amittere pos ses sionem, quam ex ministerio eiusdem l. 45. Tauri, consequi[sect. 52] tur. imò eam confirmari: & subdit n. 4. quod succes sor in maioratu, si minus solemniter pos ses sio ei concedatur, suam pos ses sionem non amittit, & adhuc pos ses sio valida est, & in illa tueri debet. Quia cum ex prædicta l. 45. ipso iure efficiatur pos ses sor, & hæc solemnitas non requiratur, licet interueniat, & minus solemniter, nihilominus est iustus & legitimus pos ses sor, vt latius probat ibidem. Et subdit etiam num. 5. quod pos ses sor bonorum maioratus, ex dispositione d. l. 45. Tauri, agens aduersus turban[sect. 53] tem, adhuc est reus, & pos ses soris commodis gaudet. Et repetit num. 7. quod pos ses sor, etiam agendo, gaudet commodis pos ses sionis. Et tandem inquit ea[sect. 54] dem q. 16. n. 6. quod pos ses sor bonorum maioratus, si non consentiat pos ses sioni iudiciali alteri conces s æ, sibi non præiudicat. Et sic in effectu Mier. metipse, per totam illam quæ stionem, vt certum supponi, & aperte tenet idem, quod suprà obseruauimus, pos se inquam maioratus succes sorem intentare remedium d. l. finalis, pro consequenda actuali bonorum pos ses sione, aut pro confirmatione eius, quam ex mini sterio & dispositione d. l. 45. Tauri, ipse habet. Denique an d. l. finalis. C. de edict. D. Adr. toll. pro[sect. 55] cedat etiam in feudalibus, & libellariis, vide omne omnino Ioan. Franc. de Ponte, in cons. 20. ex n. 5. vsque ad n. 9. & iunge post alios Roland. in cons. 1. n. 50. & seq. & n. 60. lib. 1. Borgninum Caualcanum, decis. 45. in addit. n. 17. prima parte, fol. mihi 243. Achil. Perso. de adipiscend. ex n. 104. vsque ad nu. 116. & an[sect. 56] procedat vt vno ex hæredibus in pos ses sionem immis so, cæteri immis si videantur, & quid in creditoribus immis sis in bonis debitoris: vide Azeuedum in d. l. tit. 13. lib. 4. num. 21. & 22. & iunge Parlad. rer. quot. lib. 2. d.c. 5. n. 32. vbi quid fieri debeat, omnibus hæredibus immis sis, & ipsis dis sentientibus. An etiam [sect. 57] mis sus, aut mittendus in pos ses sionem bonorum ex remedio d. l. fin. aut d. l. Regiæ de Soria, sit etiam immittendus in pos ses sionem fructuum post mortem testatoris perceptorum, explicat ipse Azeued. in dict. l. 3. n. 20 Et hactenus de prima obseruatione principali in tractatu & materia d. l. fin. C. de edict. D. Adri. toll. quæ continet quamplurima, vt vides. Secundò deinde & principaliter obseruandum,[sect. 58] atque constituendum est, eiusdem l. finalis, remedium competere, nedum, cum pos ses sio rerum est vacua, sed etiam cum occupata est, & res pos sidentur ab alio. Ita sane obseruarunt Bart sub num. 5. & sub num. 16. & num. 20. Bald. num. 25. & 27. & sub num. 43. & sub numero 49. Paul. Castr. col. 6. Alexan. numero 27. Decius, num. 41. Mantua in prima lectura, num. 164. Zuccard. num. 339. in eadem l. finali, Menochius, remedio 4. num. 582. Achil. Personalis, de adipiscenda, num. 244. & seq. Ioan. Franc. de Ponte, in cons. 20. num. 1. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 585. num. 35. lib. 5. lib. 5. Aluarus Valascus, consultatione 191. in principio, & omnes iuris interpretes id pro certo supponunt, qui pos ses sorem in proposito citandum neces sariò, dixerunt; sicuti enuntiarunt permulti, qui mox referuntur. Ac etiam competit, remedium metipsum ad[sect. 59] uersus singulares rerum pos ses sores, siue titulo particulari pos sidentes, nedum pro hærede, aut pro pos ses sore. Et post glos sam, Bart. Alex. Iason. Decium, Angelum, Fulgosium, Ruinum, Ripam, & alios rectis simè adnotauit Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 48. num. 20. & 21. Competit[sect. 60] etiam, si hæres aliquas res hæreditarias pos sideat, alias verò non; nam pro illis, quas non pos sidet, datur remedium d. l. finalis, vt post Alex. & Fulgosium tradit Carolus Ruinus, in cons. 28. in causa, numero 1. lib. 5. Franciscus Beccius, in consil. 3. num. 8. Est tamen in hoc differentia, an scilicet res sine vacuæ, vel[sect. 61] pos sideantur ab alio; quia citatio non requiritur in immis sione, quæ sit virtute dictæ l. finalis, sed summariè proceditur, quando pos ses sio est vacans: nam & hæres potest illam sua authoritate ingredi, vt suprà dicebamus. Et ita citationem eo casu non es se neces sariam, docuerunt Bart. in ead. l. finali. C. de edict. D. Adrian. tollend. sub num. 16. Bald. num 6. Angel. Salicetus, Castrensis, & communiter omnes secundum Mantuam, num. 129. Zucchardum, num. 311. Menochium, dicto remedio 4. num. 458. Ioannem Franciscum de Ponte, in consil. 20. num. 12. & 3. Caualcanum, decisione 45. in addit. num. 12. & 13. prima parte, Aluarum Valascum, consultatione 191. in principio, & in praxi partitionum, & collationum cap. 3. pertotum. Personalem, de adipiscenda, num. 244. & seq. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, d. art. 48. num. 25. Cæ sarem Barzium decision. Bononiæ 46. num. 42. Idque adeò verum est, vt nec citare venientes[sect. 62] ab intestato opus sit, nec alium quemlibet, qui non[sect. 63] pos sideat: imò nec citatio etiam generalis requira[sect. 64] tur venientium ab intestato, vel aliorum, qui interes se pos sunt prætendere; quamuis nonnulli iuris Authores citationem requirant, saltem generalem: id quod ex Curtio iunior, Zuchardo, Mantica, Craueta, & Menochio singulariter resoluit: & rationem reddit M. Anton. Peregrinus, d. art. 48. num. 26. & 27. vbi in effectu concludit iuridicè, præoccupationem pos ses sionis prodes se hæredi scripto, nec ex defectu citationis pos se dicere venientes ab intestato de nullitate immis sionis, sententiam autem eisdem, vtpote non citatis non nocere, quod ita pariter concludit Achilles Personalis, de adipiscenda, num. 244. & 245. dicens, verum es se. immis sionem valere; & sic quoad validitatem iudicij, & sententiæ, citationem non requiri, sed quoad præiudicium aduersarij non extendi. Cæsar Barzius, d. decis. Bononiæ 46. num. 43. vbi inquit, quod Iudices, quando sumus in causa intestati, satis est, si se informent, quis obtineat primum locum in gradu, & obtinentem, putà filium, vel filiam, vel sororem mittent in pos ses sionem bonorum defuncti, etiam quod talis diceretur incapax bonorum; & citat alios Authores ita tenentes. Cæ [sect. 65] terum, si pos ses sio vacans non est, sed res pos sidentur ab alio, si hæres agit dumtaxat de pronuntiando se hæredem, citatio etiam pos ses soris neces saria non est, quia in pos ses sione nullum infertur pos ses sori præiudicium, siue non agitur tunc de sua pos ses sione, nec de remouendo illum ab ea, sic sane post Pet. Cinum, Salicet. Alex. Zuchard. & Menoch. resoluit Peregr. eod. art. 48. n. 22. & vltra eum optime explicauit Personalis, de adipiscienda, n. 249. Si verò aliquis[sect. 66] pos sidet, tunc equidem pos ses sor citandus est ab hæ rede, qui petit mis sionem in pos ses sionem ex beneficio d. l. finalis. Et, eo non citato, pos ses sio vti nulliter[sect. 67] data, infirmanda, & reuocanda est: quod post Bartol. Baldus, Albericus, & alios multos obseruauit Peregr. metipse, ibid. n. 18. & n. 35. & vltra relatos ab eo Marsilius in l. de vnoquoque, nu. 145. ff. de re iudicata, Paris. in consil. 31. numero 29. & sequent. lib. 4. Vantius Craueta, Cephalus, & alij, cum quibus Perfonalis, num. 247. & 250. Ioannes Franciscus de Ponte, in consilio 1. num. 1. 2. & 3. & exornat nonnullis Aluarus Valascus, in praxi partition. & collation. cap. 3. Parladorius, lib. 2. rerum quotidianarum, cap. 6. per to[sect. 68] tum. Et est ratio, quia pos ses sor, quamuis iniustus, semper est citandus, l. meminerint, C. vnde vi, l. finali, C. si per vim, vel alio modo, l. prime, §. neces sario. ff. si ventris nomine, l. cum fundus, & l. colonus, ff. de vi & vi armata. Nam pos ses sio, etiam iniusta, nemini au[sect. 69] ferenda est, vt ex Innocentio, & aliis, tradit & exornat Peregrinus, dicto art. 48. num. 18. per totum, vbi etiam subdit, quod tenuta. ac in pos ses sionem mis sio conces sa á Iudice, non citato pos ses sore ad eius grauamen. vti de facto conces sa de facto, absque partis citatione reuocari poterit: quod ex multis ibi probat. Et vltra eum idipsum tenuit Parladorius, lib. 2. [sect. 70] dicto cap. 6. num. 1. vbi inquit, quod pos ses sio data à Iudice, non citato ipsius rei pos ses sore, nulla est: & num. 5. quod spoliatus à Iudice causa non cognita,[sect. 71] ante omnia restituendus est: quod vtrumque & iure, & authoritate probauit ibidem: & subiicit num. 7. quod cauere magnopere debent Iudices, ne quem[sect. 72] quam in pos ses sionem mittant, nisi cita o prius ip sius rei pos ses sore: & num. 2. & 3. disputat, vtrùm[sect. 73] pos ses sio data à Iudice, non citato rei ipsius pos ses sore, confirmanda sit. si constiterit, eum nullam defensionem habere, etsi citatus fuis set: vt ibi videbitur: & latiùs per Achil Personalem, de adipiscenda, numero 150. & quatuor sequentibus, quo Authore non relato, ex Romano Decio. & Alexandro affirmatiuè diluit dubium id Peregrinus, dicto articulo 48. numero 28. in fine. Ea ratione, quia cum constat. pos ses sori nullum ius competere, pos ses sio eo non citato sibi auferri potest. Eandem denique sententiam de pos ses sore citando. vltra locum partitionum supra relatum, tenuit & alio in loco Aluarus Valascus, in consultatione, inquam, 191. ex n. 2. cum seq. vbi inquit d.n. 2. quod pos ses sor, siue iustus, siue in[sect. 74] iustus, regulariter non est spoliandus inauditus. Nec etiam Principis rescripto, nec Iudicis sententia[sect. 75] interlecutoria, aut manu, vt ibidem probat num. 3. Et hoc etiam si sit simplex detentator, vt ibi num. 5. & etiam si prædo: nam statim sine citatione restitui[sect. 76] debet, & eadem celeritate, qua fuit spoliatus; nec[sect. 77] requiritur, quod pos ses sio aliter iustificetur, vt ibi n.[sect. 78] 6. & etiam num. 7. idem es se, si de pos ses sione iuris incorporalis agatur: sufficit enim probare solam facti pos ses sionem: & n. 8. Valascus ipse inquit, idem es se, si iudicis authoritate id fiat, quoniam Iudex inau[sect. 79] ditum, non minus dicitur spoliare, quàm pars; & citat tex. in c. conquerente, de restit. spoliat. & idem resoluit Personalis, de adipiscenda pos ses sione, num. 248. dicens, quod hæres, etiam si Iudicis authoritate in pos [sect. 80] ses sionem, non citato pos ses sore, ingrediatur, a pœna l. meminerint, C. vnde vi, non excusatur; allegans se ignoras se. pos ses sionem fuis se plenam: prout & multi alij Authores ibi relati tradiderunt. Caualcan. denique in addit. ad decis. 45. primæ partis, num. 12. tenuit idipsum: & n. 17. dixit, quod Iudex immittens ali[sect. 81] quem in pos ses sionem, debet dicere, saluo iure pos ses soris legitimi. Et post: alios Rota Bononien. decis. 83. num. 8. Menoch. remed. 4. num. 467. Peregr. d. art. 48. n. 36. vbi eleganter declarat. Et vide n. 38. vbi inqui[sect. 82] rit, quænam pos ses sio opituletur pos ses sori, vt ipse citari debeat? & concludit, quod pos ses sor per annum & diem, verus pos ses sor est. Cæterum (vt ex Innocentio, & aliis multis Authoribus probauit eod. num. 38. ) quod pos ses sor etiam momentaneus citandus est, & sic etiam pos ses sio momentanea apprehensa prosit, nec aliter de sua pos ses sione pos ses sor sit eiiciendus, nisi prius citetur: quasi ratione præuentionis sit potior in pos ses sione, nam per modicum temporis spatium acquiritur. pos ses sio mobilium & immobilium, vt eodem in loco ex multis aliis Authoribus ipse Peregrinus notauit. Et hactenus de his, ex quibus manifestè apparet, remedium dict l. finalis, competere etiam, quando bona non vacant, sed pos sidentur ab alio; & tunc vtrum agens in continenti debeat de iure suo edocere, & quæ teneatur probare, quid etiam fieri debeat: constabit ex his, quæ dicenda sunt infrà in eo articulo, quis legitimus sit contradictor in hac materia. Sed & remedium dict. l. finalis, nedum dari hæ [sect. 83] redi scripto, vt inducatur de nono in pos ses sionem bonorum hæreditariorum, sed etiam vt confirmetur in pos ses sione illorum, quam prius habebat, & propria authoritate acceperat: ex dictis quoque supra, & dicendis infrà deducitur; & post alios multos ob seruarunt Gregor. Lop z, in l. 2. tit. 4. part. 6. glos s. 1. in principio, Roland. in consil. 78. num. 12. lib. 3 Iacobus Menochius qui latius explicat dicto remedio 4. ex num. 348. cum seq. Anton. Galeat. Maluas sia, in consil. 54. num. 4. vol. 1. Ioannes Franciscus de Ponte, in consil. 20. num. 37. vbi inquit, dict. l. finalis beneficium competere etiam ad confirmandam pos ses sionem, Pelaez à Mieres. de maior. p. 3. q. 16. Rursus & principaliter, atque tertio loco consti[sect. 84] tuendum, & obseruandum erit, remedium pos ses sorium eiusdem l. final. C. de edict D. Adrian. tollend. es se adipiscendæ pos ses sionis remedium, de quo nullus ambigit, imò vt certis simum tradiderunt omnes communiter in d. l. finali. Sic de adipiscenda pos ses sione ex remedio l. ipsius finalis, titulum adiecerunt Iacobus Menochius, d. remedio 4. Achilles Personalis, dicto tractatu de adipiscenda. Et in terminis es se adipiscendæ remedium adnotarunt Parisius, in con sil. 12. num. 218. lib. 2. Ruinus, in consil. 27. num. 7. vol. 5. Roland in consil. 1. num. 25. lib. 1. & in consil. 78. nu. 4. lib. 3. Franciscus Beccius, in cons. 3. num. 1. Ioannes Franciscus de Ponte, in consil. 20. num. 52. & 53. M. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, art. 48. num. 30. Marcabrunus, in cons. 62. num. 27. Ioann. Parladorius, rerum quotidianarum, libro 2. cap. 5. numero 1. & 2. Simon de Prætis, de interpretationi. vltimarum voluntatum, lib. 5. interpret. 2. dubitatione 3. numero 18. & 19. folio mihi 516. Vbi inquit, quod pos ses sorium adi[sect. 85] piscendæ est duplex, alterum summarium, citius expediendum, quod est dictæ l. finalis; alterum verò plenarium, plena cognitione determinandum, quod est interdictum Quorum bonorum, vt ibidem pro sequitur, numero 23. & seq. Vbi etiam ostendit, re[sect. 86] medium pos ses sorium dictæ l. finalis. differre in multis ab interdicto Quorum bonorum. Quod ostendit si niliter Antonius Gomezius, in l. 45. Tauri, numero 252. cum seq. latius Menochius, dicto remedio 4. ex numer. 45. vsque ad numerum 56. vbi vndecim commemorat differentias. Sed & quasi recuperandæ pos [sect. 87] ses sionis dici remedium dictæ l. finalis, post Baldum, Decium, & Afflictis, notauit Rolandus, in cons. 1. numero 76. lib. 1. Franciscus Beccius, in consil. 3. num. 10. & vide latius per Menochium, eodem remedio 4. num. 504. & seq. Parladorivm, rerum quotid. lib. 2. cap. 5. Et[sect. 88] es se remedium summarium & executiuum, ac celeriter, & de plano expediendum, dictæ l. finalis remedium, expres sim deducitur ex loco Simonis de Præ tis relato suprà, num. 85. & etiam obseruarunt communiter Scribentes in eadem l. finali, & post alios scripserunt Beroi. in cons. 60. col. 2. & in cons. 56. col. 1. lib. 2. Roland. in cons. 78. n. 13. lib. 3. Francisc. Beccius, in cons. 13. n. 1. Ioan. Franc. de Ponte, in cons. 20. n. 51. & 52. M. Anto. Peregr. de fideicom. d. art. 48. n. 56. Cæ sar Barzius, decisione Bononiæ 46. numero 43. vbi inquit, quod pos ses sorium d. l. final. summariè expenditur, & sine figura iudicij, quia celeritatem desiderat. Et an[sect. 89] libellus neces sarius sit in eo remedio, & qualiter formari debeat, & an lis contestetur : explicat Peregrinus metipse, dicto num. 56. & num. 57. cum seq. vsque ad numerum 61. & iunge Hypolytum Riminaldum, in consil. 585. numero 86. lib. 5. Menochium. dict. remedio 4. ex numero 468. vsque ad numerum 476. & numero 485. cum sequentibus, & numero 551. & 552. Vide etiam eundem Menochium, ex numero 502. cum multis sequentibus, vbi longa serie discutit, an remedium d. l. finalis cumulari pos sit cum interdicto[sect. 90] Retinendæ, & cum pos ses sorio Recuperandæ: Et Iu[sect. 91] dex competens quis sit in dicto remedio, vide ip summet Menochium ex num. 402. cum multis sequentibus, & breuiter explicant Antonius Gomez. in l. 45. Tauri, num. 151. per totum, Azeued. in l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, num. 52. & seq Peregr.[sect. 92] d. art. 48. ex num. 62. Idcircò cum adeò executiuum & summarium sit remedium d. l. fin. non admittuntur in eo probationes, aut exceptiones altiorem indaginem requirentes, sed reseruantur in petitorio, id quod singulariter & vtiliter confirmat, atque multis comprobat Rolandus in consil. 1. num. 71. & tribus sequentibus lib. 1. & expendit text. in d. l. finali, C. de edicto Diui Adriani tollendo, & citat Decij con silium, singulare. 424. co. fin. & 467. coi. penultim. vbi[sect. 93] inquit Decius, quòd fideicommis sarius, qui offert in continenti probare de fideicommis so per inspectionem testamentorum, cùm non sit nominatus in te stamentis si per interpretationem verborum, quæ in testamento habentur, vellet eius intentionem probare, talis probatio non est admittenda in iudicio pos ses sorio, sed reseruari debet in alio iudicio cum requirat altiorem indaginem. Quod est quidem fummè notandum ad ea, quæ suprà diximus, quatenus succes sori maioratus competere remedium d. l. finalis resoluimus. Id enim erit intelligendum, si per scripturam. aut institutionem maioratus, ex præ scriptionéve, aut alio modo legitimo, se fore verum succes sorem ostendat in continenti: secus tamen si ex tacitis vocationibus, aut substitutionibus, aut per interpretationem verborum, siue ex præ sumpta tantùm, aut tacita defuncti voluntate se vocatum contenderet, nec expres sim & aliter tunc pos set de iure suo edocere, ita quod altiori indagine, atque exquirendo dubiam testatoris. vel institutoris maioratus voluntatem, res debeat definiri: quod ex præ citatis consiliis Decij, & traditionibus Rolandi certum est, & veris simum, & in eodem placito, quod scilicet in remedio d. l. sin. non admittantur probationes, seu exceptiones, quæ altiorem indaginem requirunt, fuerunt Alcia. in cons. 389. q. 1. n. 4. Paris. in cons. 10. n. 30. lib. 2. Becci. in cons. 3. n. 12. Ioan. Franc. de Ponte, in cons. 20. n. 23. Ioan. Philip. ad tit. C. de edict. Diui Adriani tollend. in vers. putat tamen Bart. Parlad. rerum quotid. lib. 2. c. 5. n. 25. Achil. Person. de adipis. n. 409. Menoch. d. remed 4. n. 689. & n. 753. & plurib. seq. latè Beroi. in cons. 56. & 57. lib. 2. Bertaz. in consil. 52. col. vlt. Osasc. decis. 23. Card. Thus pract. conclus. iur. tom. 3. litera E. concl. 409. fol. 345. Marc. Anton. Peregr. de fideicom. art. 48. n. 29. vbi inquit, quod ex[sect. 94] ceptiones, quæ ad effectum proprietatis & dominij respiciunt, si ob aliquam dubietatem iuris aut facti, non facilè & promptè sint liquidabiles, sed caus æ cognitionem requirant, relinquuntur alteri iudicio, & interim remoto contradictore, hæres scriptus mittitur in pos ses sionem, & reus constituitur, & es se casum in d. l. finali, C. de edicto Diui Adriani tollendo: [sect. 95] & limitat statim num. 30. cum aliis Authoribus quos citat, in pos ses soriis Adipiscendæ obstare exceptionem de notorio defectu in proprietate, quæ sit facilè liquidabilis. Et id ipsum probauit Rolandus, ibi non relatus, d. cons. 1. num. 26. lib. 1. & in cons. 78. n. 4. lib. 3. vbi ex aliis iuris Interpretibus notauit, pos ses sorium Adipiscendæ non excludere exceptionem proprietatis, quæ in continenti probari potest. Secus tamen in pos ses sorio Recuperandi, Menochius[sect. 96] etiam recuperandæ pos ses sionis, dicto remedio 4. numero 747. & sequentibus. Idemmet dubium, an exceptio[sect. 97] defectus dominij impediat dictum remedium d. l. finalis; cum tractas set, & resolutiue, cum aliis Authoribus dixis set, exceptionem defectus dominij hanc mis sionem in pos ses sionem retardare non pos se, atque obiici exceptionem requirentes altiorem indaginem: limitat statim num. 751. vt id non procedat, nec locum habeat, cum probationes in continenti super hac exceptione defectus dominij offeruntur; & citat Bald. Decium, Gozadi. Alcia. Neuizan. Craue. Nattam, Zuccar. & Roland. sic tenentes, & conuenit Azeuedus. in d. l. 3. tit. 13. n. 25. & 26. lib. 4. nouæ collect. Regiæ. Cæterum de iure huius Regni, atque in specie d. l. Regiæ 3. (quæ vulgò Soriana lex dicitur) admittendam non es se exceptionem dominij, vel proprietatis, etiam si pos ses sor paratus sit in continenti de iure suo docere; post Roder. Suar. & Didac. Per. constanter tuetur, & rationem reddit Parlador. rerum quotidian. lib. 1. d.c. 5. n. 6. & 7 qui inquit, idem dicendum es se in specie d. l. finalis, C. de edict. D. Adr. toll. nam cum Soriana illa lex edita fuerit causa ampliandæ illius legis fin. quod in ampliante definitum est, idem quoque, & in ampliato definiendum erit. Et idem statuit in inuasore rerum hæreditariarum, dicens eum audiendum non es se, etsi velit in continenti suum probare dominium. Quamuis fateatur eodem nu. 7. quod interdicto adipiscendæ pos ses sionis, dominij, admittitur exceptio, quando probationes offeruntur in continenti. Quamuis autem executiuum, & summarium[sect. 98] adeò sit remedium l. ipsius finalis, dubitari equidem communiter solet, vtrum in eo requirantur plenæ probationes, an semiplenæ sufficiant; & Vere hæc iuris quæ stio definiri potest ex his, quæ Iacobus ipse Menochius in commentariis de recuperanda pos ses sione, remedio 15. quæ st. 32. scripta, atque notata reliquit, quò loci veriorem es se existimauit communem illam opinionem, plenam probationem fore neces sa[sect. 99] riam, & in eadem sententia persistit in commentariis de Adipisc. remed. 4. n. 446. & n. 678. & seq. dicit etiam in specie ita respondis se Riminald in cons. 258. n. 32. lib. 2. & si dis sentiat Beroius, in consilio 43. numero 47. lib. 3. in specie huius remedij Adipiscendæ ex d. l. finali competenti. Et illa ratione cum cæteris adductus est principaliter Menochius. quod non leuis imò maximi momenti est pos ses sionis causa, §. commodum, cum vulgatis Instit. de interdict. & eodem loco confutauit rationes, & fundamenta eorum, qui ab hac vera sententia dis sentiunt, vt ipse quoque profitetur d. remedio 4. d.n. 678. & vide Achil. Person. de adipiscend. ex n. 485. cum infinitis seq. vbi longa serie disputauit istum articulum. Addiderim ego, & eandem sententiam, quod scilicet plena probatio neces saria sit in iudicio summario d. l. finalis, tenuis se, & alio in loco vltra relatum suprà, Hippolytum[sect. 100] Riminaldum, in cons. 585. n. 81. & 82. lib. 5. vbi inquit, quod iudicium pos ses sorium l. fin. C. de edict. D. Adr. tol. requirit probationes luce merediana clariores, ex doctrina Baldi, in l. si vnus, C. de testamentis. Idque non contigis se in quæ stione ibi agitata, nec ex illo instrumento testamenti extenso resultare probationem luce merediana clariorem, quia stante diuersitate inter scripturam secundam instrumenti releuati, & primam protocolli, standum erat primæ, vt ibt latiùs probat, & concludit, (quod attinet ad no strum propositum, vt dixi.) Deinde, & in eodem placito ex sententia Bartoli, Aretini, Alexandri, Ripæ,[sect. 101] Rolandi, Menochij, Ploti, Hieron. Gabriel. Miran. & Conrad. & plenam probationem requiri, firmas se Simon de Præt. in cons. 114. n. 25. lib. 1. & de interpret. vltimar. volunt. lib. 5. interpret. 2. dubitat. 3. ex numero 26. vsque ad numer. 34. qui hanc opinionem veriorem arbitratur, & tenendam omnino cum nonnullis declarationibus, quas ibidem adducit, & contrariam improbat, vt ibi videbitur. Et causam istam pos ses soriam reputari magni præiudicij ex magno commodo, quod affert pos ses sori, rectè considerat n. 28. Rur[sect. 102] sum, & nouis simè omnium sustinuis se hanc eandem partem, Alex. Trentacinq. variarum resolutionum, vol. 1. lib. 2. tit. de probationibus, resolutione 11. fol. 195. vbi inquirit, an in pos ses soriis sufficiant semiplenæ probationes, & refert duas Doctorum sententias. Prima est, semiplenas probationes sufficere, ex nonnullis Authoribus, quos ibi refert, & Decio, qui in terminis d. l. fin. C. de edict. D. Adr. tol. sic resoluit in ipsamet l. nu. 15. & huius partis sequaces adducti sunt præcipuè ex text. in l. 2. & in l. fin. in 2. p.C. de edict. D. Adr. tol. vbi in pos ses sorio Iudex sequitur apparentiam, & est facilis in mittendo in pos ses sionem, idque ex ratione illa per Menochium iuridicè confutata, & per Decium præposterè adducta, quod in iudiciis pos ses soriis dicatur agi de leui, & modico præiudicio, ita quod sufficit semiplena probatio per testem. & famam; cum imò pos ses sionis contentio maximi præiudicij sit (vt suprà dicebam) & pos ses sionis commodum maximum reputetur, & quandoque pos ses sionis causa proprietatem trahit, vt in cap. si à te, de præbendis, lib. 6. Secunda opinio est superiori contraria, quod plenæ probationes requirantur, in eo pos ses sorio d. l. finalis iudicio, quam tenent Authores nonnulli relati per ipsummet Trentacinquium, qui tamen eorum iuris Interpretum, quos ego suprà retuli, nullam mentionem facit; sed hanc secundam sententiam rectè tuetur, & ad text. in d. l. fin. C. de edict. D. Adr. tol. respondet, n. 2. quod quando dicit, quod Iudex sequitur apparentiam, procedit, vbi non adest legitimus contradictor, sicque de interes se Tertij non agitur; nam tunc Iudex facilis es se debet in faciendo mis sionem in pos ses sionem requisitam, & sufficit summaria cognitio, & probatio, ac instructio Iudicis, vt inducatur ad concedendum mis sionem in pos ses sionem. Denique, & videri apertè probas se eandem com[sect. 103] munem sententiam (licèt articulum in terminis non disputer) Borgninum Caualcanum, in addit. ad decis. 45. 1. p.n. 11. 12. & 13. vbi cum extat contradictor, inquit, quod Iudex debet audire partes, & supersedere in mis sione in pos ses sionem petita, & si de interes se contradictoris apparenter apparet, debet pronuntiare non es se locum summariæ cognitioni, sed agendum es se iudicio ordinario, & sic postea seruatis seruandis diffinitiuè pronuntiare, aliàs nulliter procederet, & pos set appellari, vt notarunt etiam alij quamplures Authores ibidem relati per Caualcanum eundem. Qui tamen ex superiùs dictis, atque ex his,[sect. 104] quæ ipsemet in loco relato notauit, temperari debet alio in loco, in quo apparet, nimis absolutè loquutum, decis. in quam, 20. n. 28. p. 3. fol. mihi 253. vbi inquit, quod quando hæres scriptus petit immitti in pos ses sionem bonorum ex remedio d. l. fin. si comparet alius, qui habet similem, vel dis similem titulum à testatore, vel à lege, per quem pos sit pos sidere bona petita, si in continenti arbitrio Iudicis potest semiplenè tantum veluti per vnum testem probare de suo interes se, non legitimè, & plenariè; quod tunc Iudex debet reiicere remedium d. l. fin. Id tamen nimis generaliter dictum, semiplenam etiam probationem, sic absolutè admis sam, communi Doctorum traditioni repugnare, viderit vniusquisque, quamuis Iudicis arbitrium eo casu multum valiturum, fateamur libenter, prout Prætis in loco relato suprà notauit. Et[sect. 105] Iudex quando in remedio d. l. fin. & in iudiciis summariis non est seruata forma dicti indicij, sed ad vlteriora proces sum, miscendo petitorium, & ordinarium cum summario, & executiuo, quomodo debeat pronuntiare; explicat ipse Caual. d. decis. 20. n. 49. p. 3. qui in addit. ad decis. d. 45. n. 11. 1. p. rectius constituit, quod Tertius contradictor ad hoc vt audiatur, debet saltem à principio summariè, & sic semiplene docere de iure suo, aliàs audiri non debet. Quod est iuridice dictum; ad hoc namque vt audiatur, semiplena illa probatio sufficit, vt ibi ex aliis Authoribus Caualca. ipse probauit, sed ad hoc vt remedium d. l. fin. excludatur, semiplenam sufficere probationem , malè equidem d. decis. 20. enunciatum, ex superius notatis apparet dilucidè. Sed & eadem decis. 45. in addit. ex n. 5. cum seq. fol. mihi 142. & 243. recte quidem, atque in[sect. 106] facti contingentia probauit, quod donatio inter viuos reuocat testamentum prius factum irreuocabiliter, etiam si donatarius nolit accipere donationem & impedit secundum, atque testamenti factionem super bonis donatis, & consequenter remedium d. l. fin. C. de edict. D. Adr. toll. & loquitur quando is, cui testator fecerat donationem inter viuos omnium bonorum suorum, cum reseruatione quadam, contradicebat hæredi, dandam es se pos ses sionem bonorum ex remedio d. l. fin. quod etiam impeditur ex testamento secundo, quod reuocat primum, vt ibid. probatur, per Caualcanum. Et in ipso remedio, vtrum[sect. 107] testium repulsatio admittatur, vide Menoch. de arbitrariis, lib. 1. q. 32. qui d. remed. 4. n. 680. inquit, hanc iuris quæ stionem proposuis se Zuccardum, in eadem l. fin. n. 302. & eam non infœliciter absoluis se. Et remed. eod. 4. n. 802. & quatuor seqq. in ea quæ stione, an[sect. 108] sententia lata in remedio d. l. fin. diffinitiua sit, vel interlocutoria; ex communi Doctorum sententia rectè constituit duos casus. Primus est, cum sine contradictore pronuntiatur, hæredem es se mittendum in pos ses sionem, & hoc casu sententia dicitur interlocutoria. Secundus casus est, cùm contradictor comparet , & tunc sententia in ea partium contentione, & controuersia lata, diffinitiua dicitur, siquidem de causa cognoscitur, & libellus datur, & finis imponitur controuersiæ, & sic est diffinitiua. Et q. 100. ex n. 807. cum multis seqq. vsque ad nu. 826. Eruditè, atque[sect. 109] ex profes so inquirit, appellare an liceat ab interlocutoria lata in remedio d. l. fin. & appellari non pos se concludit multis rationibus, & authoritatibus, de quibus ibidem. Subnectit tamen nonnullas limitationes, in praxi equidem vtiles, & quæ frequenter contingere pos sunt, vti ibi videre neces se est, cum casus se offeret. Et in eodem quoque placito, quod appellare non liceat à decreto pos ses sionis in remedio d. l. finalis, fuerunt etiam Octauianus Cacheran. decis. 47. per totam, vbi an sententiæ latæ super pos ses sorio, à qua appellatum fuit, executio suspendatur, Ioannes Franciscus de Ponte, in cons. 20. num. 53. D. Spino, in speculo testam. glos s. 34. principali, num. 34. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt lib. 5. interpret 2. dubit. 3. n. 35. & seq. Porgninus Caualcan. decis. 6. n. 2. & 3. & seq. & n. 18. vbi quod appellatio à mis sione in pos ses sionem non suspendit eam: & latiùs explicat decis. 7. p. 4. vbi vide omninò. Achilles Personalis, de adipiscenda, ex numero 330. cum multis sequent. vsque ad numerum 351. vbi latis sime declarat istum articulum: Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum lib. 2. cap 5. numero 31. vbi inquit, à pos ses sionis datione, quæ ex remedio dict. l. finalis, & legis Sorianæ fit, appellationi locum non fore de iure communi, nec etiam de iure Regio, quod attinet ad effectum suspensiuum, quamuis eodem iure Regio in cæteris iudiciis pos ses soriis appellatio admittatur, nisi quando duæ sententiæ fuerint concordes, vt in l. 8. titul. 20. libro 4. nouæ collectionis Regiæ, & per Authores ibi relatos. Denique, & id ipsum, quod in remedio pos ses sorio dict. l. finalis, cum sententia interlocutoria profertur, non admittatur, nec etiam in diffinitiua in casu statim dicendo; obseruarunt ex communi, & recepta sententia Antonius Faber, ad tit. C. de edict. diui Adri. toll. definitione prima, Cardinalis Thuscus, pract. conclusionum iuris, tom. 1. litera A. conclusione 40. sol. 367. A diffinitiua autem sen[sect. 110] tentia lata in iudicio, ex remedio dict. l. finalis, appellare an liceat, explicat etiam diffusè Menochius, eodem remedio 4. ex num. 826. vsque ad num. 879. vbi in effectu distinguit duos casus principales, sed vnicuique plures anectit declarationes, vt ibi videbitur. Primus casus est, cum lata fuit sententia ad fauorem hæredis scripti, qui petiit se mitti in pos ses sionem ex remedio dictæ l. finalis, contra reum conuentum; in quo recepta omnium opinio est, reum conuentum appellare non pos se à sententia contra se lata, qua pronuntiatum fuit, hunc hæredem in testamento scriptum, mittendum es se in pos ses sionem bonorum testatoris defuncti. Secundus casus est, cum iudicatum fuit contra actorem reo absoluto, quia fuit pronuntiatum, actorem non es se mittendum in pos ses sionem ex remedio dictæ l. finales, & tunc quidem appellatio hæredis scripti recipienda est, vt explicat ibid. ex num. 876. & in effectu post alios Authores sequitur hanc distinctionem Achilles Personalis, de adipiscenda, nu. 343. & 344. qui num. 351. vsque ad num. 356. explicat,[sect. 111] vtrum attenta post appellationem à sententia de mittendo hæredem in pos ses sionem lata, iuxta text. in dict. l. finali, C. de edict. diui Adr. toll. sint reuocanda, siue qualiter parti sit succurrendum. Et iunge Ioseph. Ludouicum, decisione Perusina 69. ex nu. cum sequentibus. Et restitutio an concedatur contra[sect. 112] sententiam latam in remedio l. eiusdem finalis: vide ipsum Menochium, dicto remedio 4. ex num. 906. cum seq. Et an de nullitate agi pos sit contra senten[sect. 113] tiam in eodem remedio latam? explicat idem Menochius, ex num. 879. cum pluribus seq. Et hactenus de tertia obseruatione principali in hac materia. Nunc verò quarto loco, & principaliter obser[sect. 114] uandum, atque constituendum est, dictæ l. finalis, C. de edict. diu. Adr. toll. remedium, & constitutionem, nouam es se in multis, sicuti Zuchardus, ibidem scripsit num. 48. Curtius etiam iunior, num. 36. & Sapia num. 35. Iacobus Menochius, præcitato remedio 4. nu. 12. qui rectius quàm alij fecerint,[sect. 115] animaduertit, quid Iustinianus sanciuerit de haerede in pos ses sionem mittendo ex testamento defuncti; & concludit, Vicesimam in vniuer sum ante Iustinianum sublatam fuis se, quemadmodum Iustinianus ea sua constitutione testatur; & animaduertens sublatam es se vicesimam, & captio sa es se ab Adriano de aperiendis tabulis, executionique mittendis testatorum dispositionibus sancita; sua hac constitutione in vniuersum Adriani lege abrogata, cauit: Quod si hæredes institutus testa[sect. 116] mentum ex omni sua parte, saltem iuxta primam sui faciem indici ostenderit legitime non abolitum, nec cancellatum, nec vitiatum, sed solemne, & legitimo numero testium vallatum, mittendus sit in pos ses sionem bonorum, quæ testator tempore mortis suæ. tenebat, & pos sidebat. Sicuti ex textu, in ead. l. final, deduxerunt omnes Scribentes communiter, & post infinitos alios Rolandus á Valle, in consil. 78. num. 11. lib. 3. Antonius Gomez, in l. 55. Tauri, nu. 134. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 585. ex nu. 6. cum seq. lib. 5. Simon de Prætis, de interpretat, vltimar. volunt. lib. 5. interpretatione 2. dubitatione 3. nu. 19. fol. 516. Azeuedus, in l. 3. tit. 13. nu. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Franciscus Beccius, in consil. 3. n. 4. Borgninus Caualcanus, decisione 20. nu. 24. part. 3. Angelus Matheacius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. cap. 1. ex nu. 1. cum seq. Ioannes Philippus, in summa vtrius que iuris, ad tit. C. de edict. diui Adr. tollen. in princip. fol. 206. Achilles Personalis, de adipiscenda pos ses sione, nu. 103. Sebastianus Næuius, selectar. iur. ad di ctum titul. C. de edict. diu. Adr. toll. nu. 3. fol. mihi 274. qui omnes, & alij quamplures, quos prætermitto consultò, nunc non commemoro: quoniam ad finem huius cap. aggregandos, & commemorandos duxi; conuenerunt vnanimiter, As sumptum præfatum,[sect. 117] & constitutionem dict. l. finalis, procedere, siue te stamentum in scriptis factum fuerit, siue nuncupatiuum sit, modo id intelligatur tam de iure communi, quàm de iure huius Regni, prout ex communi vtriusque iuris sententia, & de vtroque iure explicarunt, atque intellexerunt post ordinarios, & alios multos Iacobus Menochius, dicto remedio 4. ex nu. 91. cum seq. Antonius Gomezius, in dict. l. 45. Tauri. nu 135. per totum, Azeuedus, in dict. l. 3. titulo 13. lib. 4. nu. 2. & 3. Conueniunt etiam, te[sect. 118] stamentum ex sola sui inspectione iudicandum in remedio, & beneficio dictæ l. finalis, & prout in sui prima figura apparet, & præ sumi pro eo, sicut & [sect. 119] pro actu quocunque; qui in forma solita factus reperitur, sicuti ex communi Interpretum placito tradiderunt Franciscus Beccius, dict. consil. 3. nu. 4. 5. & 6. Hippolyt. Rimin. dict. consil. 585. num. 19. lib. 5. Et solam extrinsecam eiusdem apparentiam[sect. 120] per Iudicem considerari. Quod post alios multos considerarunt, atque scripserunt Menochius, dicto remedio 4. ex nu. 683. vsque ad nu. 699. Zuchardus, in ead. l. final. nu. 162. post Decium, nu. 15. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 48. nu. 30. Idcirco vitium visibile impedire mis sionem in pos [sect. 121] ses sionem ex remedio dict l. finalis, prout etiam firmarunt ibidem omnes Scribentes communiter, Bartolus, inquam, nu. 3. Baldus, nu. 42. in versiculo consideret. Decius, nu. 36. Curtius iunior, nu. 6. & 11. Sapia, nu. 37. & Zuchardus, nu. 94. Ioannes Philippus, in summa vtriusque iuris, ad dict. tit. C. de edict. diui Adr. toll. in principio, versiculo, dixi de vitio visibili. Achilles Personalis, de adipscienda, nu. 11. 9. cum multis seqq. Peregrinus, dicto articul. 48. nu. 28. & 29. Hippolyt. Riminaldus, qui loquitur vtiliter, & vitij visibilis plura exempla adducit; idcirco videndus erit omninò dict. consil. 585. ex nu. 5. vsque ad nu. 10. & nu. 48. vsque ad nu. 65. lib. 5. Menochius, dicto remedio 4. nu. 699. qui dicit exempla vitij visibilis afferri pos se plura, vt illud ex rasura, & cancellatione testamenti: siquidem cancellatio, & rasura reddit testamentum de falso suspectum, vt clare probant verba eiusdem l. finalis, ibi: Nec abolitum, nec cancellatum. Et nu. 701. vs [sect. 122] que ad nu. 726. plena manu explicat, an, & quando testamentum cancellatum, interlineatum, abolitum, cum rasura, correctum à Notario, aut cum lite a recenti, vel alio quouis modo suspicionem inducens; non debeat exequi ex remedio dict. l. finalis, & iunge Hippolyt. Riminaldum, dict. con sil. 585. lib. 5. fere per totum, Personalem videndum omninò, ex nu. 119. cum multis seqq. Inuisibile ve[sect. 123] rò vitium non impedire remedium d. l. finalis, vt puta si hæredi obiiceretur, testamentum falsum, inofficiosum, aut iuris dispositioni, vel solemnitari contrarium, vel testatorem fuis se intestabilem, aut institutum incapacem, vel alia similia, quæ non apparent: sicuti latius explicarunt, atque exornarunt Iacobus Menochius, dict. remedio 4. ex nu. 726. vsque ad nu. 735. & vide nu. 735. cùm originale testamenti non reperitur, an impediatur remedium dict. l. finalis: & nu. 739. 742. & 743. cùm protocollum deficit, Hippolyt. Riminaldus, dict. con sil. 585. ex nu. 10. cum sequentibus: & nu. 73. & fere per totum, lib. 5. vbi etiam visibilis, & inuisibilis vitia exempla plura, & resolutionem præfatam tradit. Franciscus Beccius, in consil. 107. nu 1. nu. 15. Achilles Personalis, de adipiscenda, ex nu. 119. vsque ad nu. 170. vbi plene agit de his, Marc. Anton. Peregrinus, de commis sis, dict. artit. 48. nu. 27. 28. & 29. Ioannes Philippus, in summa vtriusque iuris, ad d. tit. C. de edict. diui. Adr. toll. in princip. vbi inquit, vitium testamenti inuisibile, veluti salsitatis, & similium, non impedire hæredem mitti in pos ses sionem, ex text. in l. 2. illius tituli; quamuis petitio hæ reditatis ob propositam causam falsi differatur, l. 5. §. vltimo, ff. de petitione hæreditatis, Et reddit rationem, nam illa intenditur ad obtinendum dominium rerum hæreditariarum; hæc mis sio tendit tantum ad obtinendam pos ses sionem, Borgninus Caualcanus, decisione 20. ex nu. 24. cum seq. parte 3. Vbi vide latè explanatum, an, & quando hæres[sect. 124] scriptus non st mittendus in pos ses sionem bonorum, ex remedio d. l. finalis, si hæredes ab intestato opponant de nullitate testamenti, ex desectu dementiæ, aut furoris testatoris, aut formæ statuti vel iuris non seruatæ. Quod si vitium, aut vitia in[sect. 125] uisibilia incontinenti probari pos sunt, aut de illis incontinenti constare, impediunt mis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. finalis, ita sanè post alios iuris Interpretes scripsit Hippolyt. Riminald. d. con sil. 585. nu. 10. lib. 5. Menoch. remed. 4. nu. 730. qui dicit, hoc incontinenti, Indicis arbitrio relinqui, quod statim latius explicabimus. Idem Menochius, nu. 745. & 746. Quatenus cum aliis Authoribus[sect. 126] resoluit, exceptionem, Testatorem testari non potuis se, non impedire remedium d. l. finalis. Impedire[sect. 127] tamen, cum statim seu incontinenti offertur probatio, vt latius probat ipse Menochius ibidem. Et Personalis in locis antea relatis, & vide ipsum nu. 115. & tribus seq, vbi inquirit, an remedium d. l.[sect. 128] finalis, competat indistinctè pro omnibus rebus, quæ testatoris fuerunt mortis tempore, tàm corporalibus, quàm incorporalibus, & pro præ stationibus, actionibúsque tantum personalibus. Quinto deinde loco obseruandum, atque consti[sect. 129] tuendum erit, d. l. finalis, C. de edict. Diu. Adr. toll. remedium, & constitutionem ea ratione editam fuis se, quam ibidem Curtius iunior, nu. 64. ex mente communi considerauit, & sequutus est Menochius, d. remedio 4. nu. 44. vbi Zucardi considerationibus in contrarium, satisfacit dilucidé. Nempe constitutum ita es se, vt quamprimùm testatorum voluntates (quod Reipublicæ interest) adimpleatur, & exequantur, l. vel necare, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. prima, C. de SS. Ecclesiis, l. verbis legis, ff. de verbor. significat. & id ipsum sentit apertè Ioannes Philippus, in summa vtriusque iuris, ad d. tit. C. de edict. Diu. Adr. toll. ad finem. Cæterum con stitutionem eandem, non simpliciter, aut absolutè; sed cum pluribus qualitatibus, aut requisitis, pluráve requirentem, proditam fuis se. Ac primum equidem certi iuris es se, quod in[sect. 130] omni iudicio, quantumcunque summario, & executiuo, debet agens legitimari, id quod post alios multos Authores probauit Personalis, de adipiscenda, nu. 175. & exornauit nouis simè Cardinalis Thus cus, practicarum conclusionum iuris, tom. 5. litera L. conclusione 244. fol. 270. & vide conclusione 245. & 246. fol. 273. Idcirco in remedio, & iudicio d. l. finalis, per[sect. 131] sonam hæredis petentis se in pos ses sionem immitti, legitimari debere, quod as seuerarunt omnes in eadem l. fin. at nullus sit, qui ab hac opinione dis sentiat ex sententia Menochij, d. remed. 4. n. 441. & sex numeris seq. vbi firmat crebriorem es se opinionem, vt plena probatio neces saria sit ad eum effectum, cum de legitimatione personæ hæredis agitur: Personalis, num. 175. Roland. à Valle, in cons. 46. nu. 2. & seq. lib. 2. Deinde, vt beneficio & remedio l. eiusdem finalis, [sect. 132] & mis sioni in pos sessionem locus sit, decem requiri, & concurrere debere, quæ Iacobus Menoch. d. remed. 4. nu. 56. enumerauit. Primo, quod is, qui se in pos ses sionem mitti postulat, hæres sit in testamento scriptus: quod probant expres sim verba dictæ l. finalis, nec vllus Interpretum omnium dis sentit. Secundò, quod testamentum, in quo hæc hæ redis institutio scripta est, Iudici præ senterur: quod etiam ex verbis legis ipsius finalis probatur expressè. Tertiò, quod testamentum sit solemne, & in aliqua sui parte non sit cancellatum, vel abolitum: vt etiam probatur verbis eiusdem l. fin. Quartò requiritur, quod bona in quibus mis sio in pos ses sionem petitur, sint ex bonis à testatore pos ses sis tempore mortis ipsius, quod etiam expres sè probatur eadem in lege, in versic. mittatur equidem. Et pro requisito substantiali illius beneficij, & remedij scripserunt omnes Interpretes vnanimiter, vt ex referendis infrà deducitur, & ex Pelaez à Mieres, de maioratu part. 3. quæ st. 17. nu. 8. vbi inquit, quod remedium d. l. finalis, non competit nisi pro rebus, quas testator mortis tempore possidebat: quod probatur expressè in ipsa l. finali, ibi: Mittat quidem in pos ses sionem earum rerum, quæ testatoris mortis tempore fuerunt. Et ibi, Non autem legitimo modo ab alio detinentur. l. 2. tit. 14. part. 6. ibi: Deuelo meter en pos ses sion, y tenencia de heredad, e de todas las otras cosas que auia, y tenia el testador, al tiempo y sazon que fue muerto. Vbi Gregorius Lopez post Alexandrum singulariter limitat, & refert Mieres vbi suprà, & idem tenuit Burgos de Paz, in consil. 39. nu. 1. qui etiam expendit l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, ibi: Los bienes que el tal difunto dexare. Inde inferens, in bonis alienis immissionem fieri non pos se, & exemplis comprobat, num. 8. 9. & 10. Quintò, & consequenter requiritur, quod alius legitimè non possideat, idque ex verbis ipsius l. fin. suprà relatis, in vers. non autem. Sextò opus est, quod missio hæc in actis scribatur. Septimò, quod hæres, qui se in pos sessionem mitti postulat, non possideat, nec pos sederit, quia tunc non adipiscendæ, sed vel retinendæ, vel recuperandæ pos sessionis remedium concederetur. Octauò requiritur, quod Iudex coram quo missio hæc in pos sessionem petitur, sit competens, quod probat text. in eadem l. finali, ibi: Competenti iudici. Nonò requiritur, citatio, & libellus, prout ipse Menoch. enuntiat d.n. 56. & latius explicat alio in loco, vt suprà vidimus. Decimò, & vltimò requiritur, quod hæres mortem testatoris probauerit. Et hactenus Menochius præfato nu. 56. per totum, qui per discursum d. remed. 4. suis peculiaribus quæ stionibus superiora omnia declarat. Et quidem si verum amamus, & constitutionem[sect. 133] d. l. finalis, non modò, sed etiam communes Doctorum traditiones inspicimus; negari equidem nullo pacto potest, quin omnia superiora requisita, vel neces saria sint, vt dictio remedio locus fiat, vt saltem interuenire debeant, vt legitimè, & iuxta intentionem ipsiusmet legis procedatur. Idcirco quamuis permulti alij iuris Interpretes non tanta requirant, sine simul recenseant, verè tamen non excludere cætera, siue non intelligere, quin reliqua neces saria sint; sed ideò eadem non adiicere, quod vel certa sint, aut ad ordinem iudicij pertinentia, & sub eis, quæ ipsi principaliter perpendunt, comprehendantur, vel quod ex constitutione eiusdem l. finalis, ita intelligantur, vt maiori expressione opus non fuerit. Et inde Practic. Pap. in[sect. 134] form. libel. quo petit, hæred. ex testam. in glos sa, in verbo, pos sideat, num. 1. vbi tria tantum dicit requiri, & probari debere in iudicio d. l. finalis. Primò, quod testamentum sit solemne, & non in aliqua parte substantiali vitiatum. Secundò, quod res, in quibus petitur fieri immis sio, in bonis testatoris mortis eius tempore fuerint, & sic determinato tempore, aliàs succumberet, saltem quando legitimus extaret contradictor, vt explicat Personalis, referendus statim. Tertiò, quod testatoris mors probetur. Suppleri inquam, atque explicari debet iuxta superiora. Personalis etiam, de adipiscenda pos ses sione, n. 172. qui eadem tria requirit dumtaxat, nec probationem[sect. 135] aditionis hæreditatis exigit. Et eodem pacto accipiendus, atque supplendus erit Hippolyt. Rimin. in consil. 585. nu. 16. & 19. & 21. & 26. & 31. lib. 5. vbi inquit, quod is, qui petit se mitti in pos sessionem ex edicto diui Adrian. debet probare se filium. Item producere testamentum non abolitum, nec cancellatum, nec vitiatum, & legitimo numero testium vallatum. Item probare debet mortem testatoris. Demum, quod bona fuerint mortis eius tempore; quæ (vt vides) quatuor sunt in effectu, eà que potissima dicti remedij requisita, vt sub eis, vel alia comprehendantur, vel aliter non exprimantur, quia ex constitutione dictæ l. finalis, supponuntur vt certa. Rursum, & eodem modo explican dum Alphon[sect. 136] sum Azeuedum, qui in l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, num. 5. & tribus sequentibus, quatuor duntaxat dicit probare debere eum, qui ex remedio d. l. finalis, pos sessionem petit. Primò, quod testamentum sit solemne, & non vitiosum in aliqua parte substantiali. Secundò, quo res fuerint in bonis defuncti tempore mortis eius. Tertiò, probanda est mors testatoris. Quartò, quod Iudex ante omnia inquirat, an alius sit in pos sessione bonorum illorum, necne. Aliàs namque (vt vides) si Author hic non suppletur ad modum aliorum, de quibus supra, deficiunt & alia requisita, quæ missionem in pos sessionem minus legitimam efficerent. Ac deficit equidem Primum illud Hippolyt. Riminald. requisitum, cuius ipse mentionem non facit, nec etiam Riminaldum eundem refert in consilio nunc à me relato. Quartum autem, & vltimum requisitum Azeuedi, nullibi equidem in iure probatur, & si requiratur, quod alius legitimè non possideat, vt ex Menochio retuli suprà, & infrà dicendum est; attamen id intelligitur, quando legitimè obiicitur, siue comparet contradictor, aut alius, qui se pos sidere, aut impedire debere remedium d. l. fin. contendat: eo autem non apparente, nec aliquo obiecto, sed testamento ostenso in sui facie, & figura solemni, nec constito de impedimento aliquo legitimo, non etiam contradictore aliquo existente, Iudex non tenetur inquirere id, quod Azeuedus requirit, sed saluo iure pos ses soris hæredem in pos sessionem bonorum immittere, sat est, vt suprà dicebam. Sed & magis suppleri debebit Borgninus Caualca[sect. 137] nus, decis. 21. n. 81. & 82. part. 3. fol. mihi. 275. vbi tantum requirit, quod petens pos ses sionem ex remedio d. l. finalis, verificet se hæredem es se; aliàs missionem fieri non pos se, etiam parte non petente: verificet etiam Notarium es se Notarium publicum, & testamentum non es se vitiosum; cùm tamen (vt remanet dictum) plura alia verificari neces sarium sit, ex relatis suprà. Subdit tamen Caualcanus metipse, num. 82. post Roman. Guid. Pap. Bald. & alios, quod producens scripturam, & testamentum, vti hæres, vel procurator, præ sumitur es se illemet hæ res, & procurator, de quo loquitur testamentum, & scriptura: quod quidem procedere pos set, nisi alius contradiceret; & sic nullo contradicente: aliàs namque ex contradictione alterius non sufficeret ea præ sumptio, sed dilucidè constare oporteret, produ cenrem es se eundem, qui in scriptura, vel testamento refertur. Denique iuxta superiora intelligendus, atque[sect. 138] supplendus erit D. Spino, in Speculo testam. glos. 34. de apertura testamenti, qui ex num. 22. vsque ad num. 29. non absolutè satis, nec dilucidè explicat articulum præfatum, quæ inquam requirantur, vt hæres mittatur in pos sessionem ex remedio dict. l. fin. quamuis quinque requisita recensuerit, vi ibi videbis. Sed & notandum erit, superiores omnes Au[sect. 139] thores vnanimiter firmas se, mortem testatoris probandam fore vt locus sit remedio dict. l. finalis, quod tenuit indistinctè D. Spino, vbi suprà, dicto num. 22. Azeuedus, num. 7. in d. l. 3. tit. 23. lib. 4. dicens, quod hæc opinio obtinet, & seruatur in praxi, & cauti Iudices nolunt pos ses sionem præbere, nisi de morte testatoris prius constet, vel notorium sit es se mortuum, & quod ita ipse semper facit articulos de morte testatoris. Quam quidem opinionem, & probabilem satis & veram arbitror, & in praxi tutiorem, prout veriorem dixerunt Fulgosius, Alexander, & alij quos retulit Menochius, d. remed. l. num. 667. & 668. quamuis contrarium, imò testatoris mortem probandam non es se, firmauerint Bartol. Salicet. Iason. Decius, & alij, commemorati per eundem Menoch. num. 661. vsque ad num. 667. vbi & rationes, & fundamenta huius opinionis recenset. Et tandem num 669. conciliat opiniones præfatas, quando mors testatoris probari debeat in remedio d. l. final. duobus casibus propositi. Primus est, cum hæres, scriptus exhibet in[sect. 140] strumentum testamenti, quod sibi datum à Notario fuit Prætoris authoritate; & tunc neces saria non est alia probatio mortis testatoris, siquidem non permisis set Prætor ei testamenti copiam fieri, nisi cognouis set testatorem fuis se mortuum; & pro Iudice magna præ sumptio est: & ita procedit opinio Bartoli, & communis. Secundus casus est, quando hæres exhibet instrumentum testamenti, quod consequutus est aliunde, quàm iudicialiter Prætore authore: tunc quia eadem præ sumptio non est; vel est praesumptio quòd vel illud subtraxerit testatori, vel quod illud testator tradiderit, ita quod non constat aliunde testatorem mortuum fuis se; ideò mors probanda est, & Fulgosij, Alexandri, & sequacium sententia procedit, ex relata Menochij conciliatione, quæ vera equidem est, & probabilis. Aliter etiam conciliandas easdem opiniones pu[sect. 141] tauit Achilles Personalis, de adipiscenda pos ses sione, num. 170. in versiculo, ego autem in tanta Doctorum varietate: & in versic. si vero legitimus contradictor. Vt scilicèt non existente legitimo contradictore procedat Bartoli, & sequacium opinio, atque ex sola testamenti ostensione in sui figura solemni, & nulla ex parte vitiati, mis sio in pos ses sionem concedatur, etsi mors testatoris non probetur, quoniam Iudex facilis es se debet ad immittendum hæ redem in pos ses sionem, vbi non est contradictor. Si verò legitimus contradictor existat, tunc per solum testamenti exhibitionem, testatoris mors non probatur, sed requiritur, quod exquisitè testatoris mors probetur, vt latius ipse Personalis confirmat. Addiderim ego, ex superioribus meam equidem[sect. 142] es se, & confici opinionem, regulariter, ab eo qui petit mis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. mortem es se, atque aliunde, quam per testamenti ostensionem probandam, idque iuxta Fulgos. Alexand. & sequacium sententiam, cum aliàs contingere pos set, si mors non appareret, aut non probaretur, quod non mortui, sed viui bonorum pos ses sio concederetur; quod es set maximum inconueniens, & absurdum. Deinde, sententiam eam fortius, & validius obtinere, atque practicari debere, cum caus æ legitimus contradictor ades set, prout personalis iuridicè obseruat, vel quando sus picio aut præ sumptio aliqua Iudicem in contrarium moueret, vel instrumentum testamenti aliunde quàm iudicialiter, & Prætore authore consequutus fuis set hæres vt Menochius firmauit. Et quidem eis, & similibus casibus, mortem probandam es se ab hærede remedio d. l. finalis vtente, nec aliter obtinere pos se, sicuti omnes iuris Interpretes suprà relati arbitrantur, qui testatoris mortis probationem pro requisito adeò neces sario adduxerunt. Mortem verò testatoris probare, neces sarium non es se, vel cum notorium es set, testatorem mortuum fuis se, vt Azeuedius dicebat, vel nullus contradictor ades set, qui mis sionem in pos ses sionem impedire intenderet, cum saluo iure aliorum mis sionem fieri debere, suprà dixerimus. Vel etiam, quando instrumentum testamenti iudicialiter authore Præ tore, & eo modo, quo Menoch. constituit in primo casu relato, es set exhibitum. Et de his hactenus, quæ ita remanent explicata dilucidè magis, quàm alij fecis sent, & aliter quàm explicauerit Ioannes Sichardus, ad dict. l. fin. C. de edict. diu. Adr. toll. num. 34. Sextò deinde & principaliter constituendum, at[sect. 143] que obseruandum erit, d. l. fin. C. de edict. diu. Adr. toll. remedium non quidem obtinere, quoties legitimus adest contradictor; eo namque casu, atque causa cognita, is in pos ses sionem mittendus, qui iura potiora legitimis modis ostenderit, prout decidit text. in eadem l. fin. in §. fin autem aliquis. Vbi omnes iuris Interpretes vnanimiter obseruarunt. Ioan. Philippus, in summa vtriusque iuris, ad titulum. C. de edict. diu. Adr. toll. in vers. dixi dummodo, fol. 207. Iacobus Cuiacius, in paratitla, ad eundem titulum, in versiculo, pluribus autem postulantibus: Antonius Faber, ad ipsummet titulum, decisione prima & secunda, fol. mihi 679. Iacobus Menochius, d. remedio 4. num. 12. Anton. Gomez, in l. 45. Taur. num. 147. in princip. Burgos de Paz, in cons. 39. num. 13. Sebastianus Næuius, select. iur. ad dictum tit. C. de edict. diu. Adr. toll. num. 4. fol. 274. Cæterum quis, & quando dicatur legitimus[sect. 144] contradictor, maximum est, & præcipuum huius materiæ dubium, & adeò subobscurè, & diffusé explicatum, vt vix si omnes iuris vtriusque Interpretes ingenti studio, & labore prælegeris, certam aliquam aut firmam resolutionem deducere valeas ex eisdem. Ante alios tamen articulum præfatum tractarunt, atque explicarunt post Glos sam, Petrum Cynum, & alios Antiquos in eadem l. finali. C. de edict. diu. Adrian. toll. Bartol. ex num. 20. cum seq. Bald. num. 42. Salicetus num. 19 Angelus, num. 6. Alexander, num. 23. Decius, ex num. 40. cum sequentibus. Iason, num. 23. in versiculo, as sumo. Curtius iunior, num. 70. & sequentibus, Vbertinus Zuchardus, num. 316. & pluribus sequentib. Ioannes Sicardus, num. 30. qui equidem, & alij Authores, qui mox referentur, diuersimodè suscipiunt, atque diluunt disceptationem propositam, ita quo veritas vniuscuiusque casus aut dubij non satis dilucidè ex ipsorum dictis deprehendatur. Relictis autem eorundem antiquorum, & ordinariorum traditionibus. de quibus longa serie habetur per Menochium, & Personalem, in locis infrà referendis, & Recentiorum placita in eodem propo sito (breuiter tamen) suscipiendo. Id primum in proposito dubio, quisnam dicatur legitimus contradictor, vt pos sit impedire immis sionem & efficere, vt Iudex non summè cognoscat, aut facilè mittat aliquem in pos ses sionem; sed vtriusque, id est, petentis mis sionem, & contradicentis iura plene, & in forma indicij examinet, & cuiuscunque potiora iura reperiat, eum mittar in pos ses sionem bonorum: id inquam primo loco notandum duxi,[sect. 145] Roland. à Valle, breuiter nimis se habuis se, in cons. 1. num. 71. lib. 1. quò loci dixit duntaxat, quod legitimus contradictor vt quis dicatur, requiritur Primo, quod pos sideat, nec legitimè contradicit, qui non pos sidet. Secundò, requiritur, quod bona fide pos sideat. Tertiò, quod incontinenti doceat de iure suo, quæ tamen sola non sufficere, nec etiam ex sola pos ses sione legitimum quem effici contradictorem, ex infrà dicendis constabit, Et in cons. 78. num. 5. & num. 23. & 27. lib. 3. non etiam absolute resoluit dubiummetipsum Roland. idem, quamuis d. num. 5. rectè obseruarit, dici contradictorem legitimum ad impediendam mis sionem in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. qui allegat titulum & pos ses sionem, non tamen dici contradictorem legitimum, qui numquam pos sedit: & num. 27. rectè quoque statuerit, quod contradictor legitimus vt quis dicatur, requiritur, quod probet se pos sedis se ante mortem testatoris, vel quod habeat titulum similem, prouenientem à testatore; & non à diuersis. Breuiter etiam se habuis se (duxi pariter notan[sect. 146] dum) Burg. Sal. de Paze, in consil. 39. num. 13. & 14. nam cum inquireret d. num. 14. contradictor legitimus quis diceretur? Respondet, legitimum illum reputari contradictorem, qui ex titulo à defuncto habito pos sideret: quod est iuridicè dictum, non tamen comprehenduntur omnia neces saria in hac materia (vt vides) siue alia requisita omittuntur. Hippol. quoque Riminald. in cons. 585. num. 3. [sect. 147] cum seq. & num. 34. & 46. & num. 87. lib. 5. licèt obseruauerit nonnulla iuridicè in eadem materia contradictoris legitimi, reliquit tamen quamplurima alia intacta, nec prædictum articulum plene examinat. Per depositum tamen non impediri mis sionem in pos ses sionem, recte obseruauit num. 34. Latius equidem se expedit, sed non omnia du[sect. 148] bia dis soluit, Anton. Gom. in d. l. 45. Taur. num. 147. per totum, & num. 150. quò loci Primùm, & rectè constituit, quod legitimus contradictor in dicitur, qui detinet, vel pos sidet res, quando petitur immis sio, & similiter habebat, & pos sidebat eas, tempore mortis defuncti, prout ex textu, in eadem l. finali probauit dicto num. 147. in principio. Secundò, inquit, quod erit legitimus contradictor is, qui à defuncto titulum habuit, & de eius voluntate apprehendit pos ses sionem post mortem ipsius. Tertiò, quòd erit legitimus contradictor, qui post mortem testatoris habuit titulum verum, & habilem ad translationem dominij, & similiter pos ses sionem ab aliquo Tertio, etiamsi tempore mortis testatoris fuerint penes eum: Quod proculdubio difficultatem in se continet, & improbatur ab aliis, sicuti ex Personalis, & Menochij resolutionibus constat apertiùs. Quartò, quod legitimus est contradictor, qui diceret se filium, vel succes sorem ab intestato, & testamentum nullum ratione præteritionis, vel diceret nullum ex defectu persona: testantis, vel diceret testamentum falsum, & offerret se incontinenti probare, quia tunc impeditur mis sio, per text. in l. 1. C. de edict. diu. Adr. toll. quod est bene, & iuridicè dictum, atque comprobatur ex his, quæ infrà adnotabuntur; ex traditionibus quoque Menochij relati suprà, quod attinet ad defectum per sonæ testantis, & Parladorij, rerum quotidianarum lib. 2. cap. 5. num. 11. quod ad præteritionem, vel ex hæredationem attinet, dixit namque num. 5. quod filius exhæredatus, legitimus est contradictor, hæ rede instituto veras exhæredationis causas es se non probante. Imò ex ipso, & explicari debuit nouiter Gomezitis metipse, nam si filius se præteritum diceret, id equidem probare, & se consilium es se incontinenti sufficeret, causas autem hæres scriptus probare deberet nouiori iure, vt certum est. Quinto, inquit idem Antonius Gomezius, quod erit legitimus contradictor, quia allegat aliud te stamentum solemne, quod derogat priori; & inde infert ad quæ stionem, si duo, vel plura sunt testamenta contraria ab eodem testatore, vno, & eodem die ordinata, in quibus diuersi hæredes sunt instituti, quis inquam debeat admitti: de qua vide etiam D. Spino, in glos. 34. principali, num. 32. & post alios multos, Iacob. Menochium, remedio 4. num. 781. cum seq. vsque ad num. 798. M. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, dict. articul. 48. num. 24. Angel. Mattheacium, de legat. & fideicommis sis, lib. 4. cap. 1. Azeuedum, in l. 3. titul 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, num. 23. & duobus seq. Sextò & vltimò inquit ipse Antonius Gomezius, quod non erit legitimus contradictor ille, qui habuit titulum habilem ad translationem dominij ab aliquo Tertio in vita testatoris, vel post eius mortem, si nunquam habuit pos ses sionem, nec fuit sibi tradita; sed pos sidebantur, vel detinebantur res à defuncto tempore mortis: quod etiam est iuridicè dictum, & rectè probatur ibidem per Gomezium eundem, qui tamen (vt dixi) absolutè satis non explicat articulum præfatum contradictoris legitimi. Et in eodem Ioannes Sichardus, in dict. l. finali, C.[sect. 149] de edict. diui Adr. toll. nihil etiam absoluit, sed ad Glos sas se remisit, quæ tamen distinctè satis, nec absolutè non explicant, vt ex Menochio eodem infrà constabit. Ad ipsum autem Menochium in proposito articulo, non immeritò sed retulit Azeuedus, nec aliter ipsum explicauit, in dict. l. 3. tit. 13. num. 19. Numero autem 63. & duobus seqq. non male constituit, mis sionem in pos ses sionem impediri, si statim pos ses sionem petens, debet eam condictori restituere, vel si id ex voluntate testatoris valeat deduci, aut si non remaneat tuta causa proprietatis, putà quia non pos set postmodùm facile conueniri pos ses sor talis. Rursus in eodem dubio non se ges sit absolutè sa[sect. 150] tis, siue ex profes so non explicauit ipsum, Ioseph. Ludouicus decisione Perusina quadragesima septima prima parte, nam eum num. 19. perquireret, contradictor legitimus quis dicatur ad impediendam mis sionem in pos ses sionem, dumtaxat (iuridicè tamen) respondet, legitimum contradictorem dici eum, cui testator in vita pos ses sionem dedis set, vel licentiam ingrediendi post eius mortem, vel quando constituis set executores testamenti fideicommis sarios. Non etiam acuratè explicauit articulum eundem[sect. 151] contradictoris legitimi Sfortia Oddus, in cons. 22. lib. 1. Nam etsi in argumento, & summariis eius consilij dixerit, agi de legitimis contradictoribus in remedio dictæ l. finalis, C. de edict. diu. Adr. toll. dumtaxat constituit, num. 1. legitimum contradictorem es se, qui ad hoc iudicium citatus est; quod tamen maiori indiget declaratione, nec ita absolute procedere pos se, constat ex his, quæ Menochius, & Personnalis commemorandi infrà, obseruarunt dilucide. Eleganter etiam Hippol. Riminald. in consil. 585. num. 3. & 4. & 5. & num. 45. lib. 5. vbi dixit num. 2. legitimum es se contradictorem, qui habet iustum titulum ex instrumento celebrato ab ipso testatore; quod absolutè ita non procedit, cum de pos ses sione nihil dicatur, quam etiam eo casu requiri, alij Interpretes affirmarunt, ita vt res fuerit dubia, vt etiam constat ex eisdem traditionibus Personalis, & Menochij: & tandem num. 3. ipse Ssortia inquit, quod clausula Constituti efficit legitimum contradictorem in remedio dicta l. finalis, pos sidentem ex ea; id quod iuuari potest ex resolutionibus Burg. Salic, de Paze, in consil. 39. num. 8. & vide Borgn. Caual, decisione 45. in addit. 1. parte, num. 7. 8. & 9. & decisione 5. num. 29. quarta parte. D. Spino, in Speculo testament. glos s. 34. principali, num. 30. in princip. in versiculo, quo fit quòd etiam. Abi quando titulus deficit, contrarium sustinet. Deinde & Ioannes Parladorius, rer. quotidianar.[sect. 152] lib. 2. cap. 5. ex num. 3. 4. & 5. conclusione 1. & nu. 10. conclusione 2. & num. 26. conclusione 3. non etiam absolutè explicat præfatum dubium contradictoris legitimi; multa potius valde neces saria relinquit intacta, vtpote cùm dicto num. 3. duntaxat attulerit Alberi. & Azonis vulgatam illam, & antiquam dis sensionem, postmodùm verò tribus conclusionibus propositis, materiam hanc comprehendi, atque explicari pos se arbitratus fuerit, quæ vere, & altiorem indaginem, & conclusionum maiorem numerum expostulat (vt vides:) in effectu itaque tres præcipuas conclusiones in articulo adeò dubio conficit, quæ tamen & veræ sunt, atque ex decisione dict. l. finalis, deducuntur aperte, legitimúmque contradictorem dicit es se eum, qui testatoris mortis tempore legitime pos sidebat, & ad id expendit text. in dict. l. finali, C. de edict. D. Adrian, toll & in l. 2. titul. 14. part. 6. & latius explicat ex num. 5. sed an titulus vltra pos ses sionem neces sarius etiam tunc sit, non aperit vllo modo. Eum etiam reputat meritò contradictorem legitimum, qui quamuis testatoris mortis tempore non pos sideret, ostendit titulum legitimum, atque immis sione ibidem dignum, vt si contradictor habeat titulum potiorem, quàm hæres, ísque immis sionem itidem mereatur, præferendus sit in pos ses sione danda, ex textu in eadem l. finali: & in dict. l. 2. partitæ, quæ recte expenduntur ibidem. Eum denique legitimum appellat contradictorem ex num. 26. Parladorius metipse, qui legitima sit præ scriptione munitus, de quo infrà agendum est. Et secundum hæc quamuis Author præfatus vere, & ingeniose superiora proponat, non tamen absolute satis explicauit articulum præfatum contradictoris legitimi, & multa intacta prætermittit (vt dixi.) Prætermittit etiam quamplurima Ioannes Fran[sect. 153] ciscus de Ponte, in consilio 20. ex num. 25. vsque ad numerum 35. articulum tamen illum de habente titulum consimilem obtentum in vita defuncti, & pos ses sionem, aut non pos ses sionem; & quæ stionem ordinariam Glos s æ, in eadem l. finali, verbo, legitimo, discutit vtiliter; & in effectu ex Butriario, Bartolo, Alberico, Decio, Alexandro, & aliis Antiquis resoluit, dict. l. finalis remedium ces sare contra habentem titulum consimilem obtentum in vita defuncti, si pos sidet; secus si non possidet, & inde eo non possidente, iudicium summarium illius legis procedere in fauorem hæredis scripti: eo tamen possidente, qui contradicit, & titulum con similem producente, non es se locum summariæ cognitioni d. l. finalis. Sed agendum es se ordinario iudicio, & illum obtinere debere, qui potiora iura probauerit: in titulo etiam dissimili communem opinionem tueri, quod sit idem, quando contradictor allegat illum, & pos sessionem simul, & ces sare immissionem ex iudicio summario, & dis cuti de potiori in iudicio ordinario, ex aliis probat ibidem, num. 31. vsque ad numerum trigosimumtertium, quò loci concludit in eo etiam qui non adducit titulum consimilem, sed alium titulum habitum à testatore in vita; es se communem opinionem Azonis, quod pariter faciat ces sare iudicium sum[sect. 154] marium d. l. final. & conuenit Burgos de Paz, dict. consil. 39. Borgninus Caualcanus, decision. num. 29. part. 4. & decision. 45. in addit, prima parte, num. 5. cum sequentib. ipse tamen Caualcanus, decis. 20. part. 3. ex num. 24. vsque ad num. 56. & si conges serit nonnulla in proposito eiusdem articuli, non etiam absolutè explicauit ipsum, sed non malè, atque pro regula constituit primo generaliter dict. num. 24. hæredem scriptum ostenso testamento solemni, & non vitiato mittendum es se in pos ses sionem bonorum. Dixit autem statim ex num. 26. id fallere, Primò, quando alter haberet titulum à testatore, vel à lege, per quem pos set pos sidere bona hæ reditaria, & incontinenti apparenter pos set illum probare. Secundò fallere, quando tertius contradictor pos sidet, & dicit de nullitate testamenti, prout latius ibi, num. 27. & num. 42. & 43. Tertiò fallere, quando non es set seruata forma iudicij executiui d. l. finalis, sed sunt admis sa alia respicientia plenum pos ses sorium, & petitorium, vt num. 28. & 43. latius probatur per Caualcanum eundem. Quartò fallere, quando tertius contradictor excipit, & probat suas exceptiones plenè, vel apparenter ex actis, Quintò fallere, quando tertius contradictor pos sidet, & habet iustam causam retinendi pos ses sionem saltem coloratam, vt num. 31. & 45. probauit Author metipse. Sextò fallere, quando hęres ab intestato pos sidet, & dicit testamentum ex defectu dementiæ falsitatis, præteritionis, aut formæ statuti non seruatæ, & ex Iectura testamenti, vel ex actis statim potest apparere plenè, vel semiplene, vt latius ibid. n. 32. 41. 42. 47. & 48. Sed & D. Spino, in Speculo testamentorum, glos.[sect. 155] 34. principali, de apertura testamenti, n. 30. per totum, accuratè, & dilucidè parum articulum metipsum concradictionis legitimi pertractauit, imò nec Menochij locum retulit, nec fecit eiusdem mentionem aliquam, & in effectu tria obseruauit. Primò, quod legitimus contradictor dicitur, qui pos sidet, & allegat titulum similem; is verò, qui sola vtitur pos ses sione siue titulo, quod non est legitimus contractor, quia sola pos ses sio titulo non iustificata, vitiosa es se solet, quod est benè dictum, & iuxta communes Doctorum doctrinas procedit. Secundò, quod legitimus contradictor dicitur, qui allegat titulum à defuncto, & pos ses sionem à se ipso, vt latius ibi explicat. Quod etiam communi Doctorum placito probatur, licet dis sentiant Scriptores nonnulli, vt ex Peregr. dicetur statim. Tertiò, quod is dicitur legitimus contradictor, qui vitium visibile testamenti obiicit: quod etiam es se verum, ex dictis & notatis, n. præcedentibus deprehenditur manifestè. Denique & vltimò (vt alia sciens, consultóque[sect. 156] prætermittam) Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, dict. artic. 48. ex num. 39. vsque ad numerum 53. latius, atque ex profes so magis quam cæteri iuris Interpretes suprà relati fecis sent, articulum eundem contradictoris legitimi explanauit, atque prosequutus est, & plurima adduxit, quæ præ oculis haberi debent in hac eadem d. l. fin. materia, & de iure, atque ex communioribus Doctorum placitis procedit, rectiùs tamen fecis set, si Menoch. & Personal. obseruationibus atque distinctionibus inhærendo, materiam eandem contradictoris legitimi suo ipsorum ordine, distinctionibus etiam eorundem explanas set. Vtiliter tamen atque distincte constituit d. num. 39. quod pos ses sor allegans pos ses sionem ante mortem defuncti, & eam probans est legitimus contradictor: Idem si alleget se prius pos sidere ex testamento posteriori, vel pari in tempore, vt ibidem num. 40. Idem si alleget titulum à defuncto, & ab hærede pos ses sionem, vel à defuncto ipso, nam impediretur mis sio in pos ses sionem, vt ibi n. 41. Idem si alleget titulum ab hærede habitum, & pos ses sionem ab eodem, aut vacuam adeptam, vt ibi n. 42. Idem etiam si allegaret titulum à defuncto, & vacuam pos ses sionem per eum adeptam, vt tenent Authores permulti, relati ibidem à Peregrino, n. 43. & ex D. Spino supra proposui. Idem si allegaret titulum succes sionis ab intestato, & vitium visibile ex testamento apparens, vt ibid. n. 44. & 45. Idem etiam si allegaret titulum habitum aliunde quàm à defuncto, & promptas, atque in continenti haberet probationes; secus si de dominio, & proprietate non facile probari pos set, vt per eundem Peregrinum, n. 47. & 48. Si verò allegat titulum ab alio habitum viuente testatore, & pos ses sionem post eius mortem per eum apprehensam. vel de manu alterius, non est legitimus contradictor, & actor præ ualebit, vt per eundem peregrinum, d. art. 48. n. 49. & 50. & 51. quo pos ses sio, & titulus habitus post defuncti mortem ab alio, quàm ab hærede non impedit mis sionem in pos ses sionem remedio d. l. finalis, & hæctenus M. Anton. Peregrin. ex quo, & cæteris suprà relatis, quamplurima deducuntur (vt vides) quæ & vera sunt, & in praxi variis duiersisque causis, & negotiis poterunt deseruire. Et quamuis (vt quoque dixi suprà ) de per se non explicent satis absolute dictum articulum contradictoris legitimi, ea tamen ita iunxis se, & aggregas se, & sigillatim enumeras se, maximę vtilitatis futurum putem.[sect. 157] Et inde, at que in eodem articulo, meam ex ipsis, & aliis iuris Authoribus conficiam opinionem, con stituendo inprimis, certis simi iuris es se, mis sionem in pos ses sionem impediri, cum legitimus adest contradictor, & vtriusque, idest, petentis immis sionem, & contradicentis iura plenè, & in forma iudicij examinanda, vt cuius potiora sint iura, deducatur apertè; & is in pos ses sionem mittatur (vt suprà ex multorum aliorum sententiis probaui.) Præ tereà, in pos ses sionem & titulum contradictoris, siue exceptiones eiusdem inspici debere omnino, vt à quo titulus & pos ses sio prouenerit, an etiam sufficiens sit, nec ne, colligi valeat manifestius, & circa titulum, & pos ses sionem ea magis in consideratione habeantur, quæ ex M. Anton. Peregrin. præcipuè, & aliis etiam relatis suprà deduxi, atque ex ipsis in eodem articulo explicandam primùm illam quæ stionem Menochij, de adipiscenda, remed. 4. num. 554. [sect. 158] ex quo num. vsque ad num. 630. diligenter admodum, atque erudite, absolute etiam, & accurate magis quam cæteri omnes fecis sent, prosequutus est, atque explanauit disceptationem propositam. Quis, in[sect. 159] quam, dicatur contradictor legitimus. Latius etiam quàm alij permulti fecerint, explicauit Achillles Personalis, de ad piscenda, ex n. 391. vsque ad n. 444. eadem vestigia Menoch. tentauit, & sequutus est in effectu.[sect. 160] Prima igitur illa quæ stio ex tribus propositis per Menochium, dict. num. 554. quæ est, Quis dicatur legitimus contradictor ab initio caus æ, atque ita antequam Iudex licentiam mittendi in pos ses sionem conces set: explicati, atque dis solui debet ex omnibus doctrinis suprà relatis, & maxime (vt dixi) ex traditionibus Peregrini commemoratis ibidem; in nonnullis verò, in quibus doctrinæ ips æ antea relatæ deficiunt , supplendæ equidem sunt ex obseruationibus, & plurimorum Casuum distinctionibus eius dem Menochij, ex n. 555. vsque ad n. 611. vbi decem, & septem casus considerat: & n. 561. & 578. ex multorum Authorum placitis constituit contradictorem legitimum ad impediendum summarum proces sum non es se, qui pos sidet, si sine titulo est; & n. 574. & 582. contradictorem legitimum non es se, qui titulum habet sine pos ses sione: & n. 583. contradictorem legitimum ad impediendam eam licentiam de mittendo in pos ses sionem es se eum, qui pos sidet à defuncto, vel eum pos sidet, vel titulum habet à defuncto, vt num. 586. vel qui à defuncto titulum habuit, à se verò pos ses sionem, vt ibidem num. 588. & num. 609. vel qui viuente testatore pos sidebat, & nunc pos sidet, vt n. 597. & qui titulum dis similem habet ab illo hæredis, & in pos ses sione est, vt ibidem n. 593. vel qui titulum & pos ses sionem habuit mortuo testatore, vt ibidem n. 604. quibus & aliis numeris quamplurima alia similia continentur, ex quibus (vt dixi) plena & absoluta deducitur resolutio, atque Authorum præfatorum doctrina: & resolutiones supplentur, quæ & supplendæ quoque sunt ex traditionibus Achilles Person. de adipis. pos s. ex n. 392. cum seq. vbi conuenit in omnibus Menoch. obseruationibus, & primam illam quæ stionem Menochij ipsius de legitimo contradictore ab initio caus æ, atque ita antequam Iudex licentiam mitendi in pos ses sionem conces sit, prosequitur ex d.n. 392. vsque ad num. 439. & plures etiam casus considerat, qui in idem cum Menochio tendunt. Solum etiam titulum absque pos ses sione non proficere, testatur ex num. 392. vbi etiam vtrum neces sarius sit titulus similis titulo hæredis, vel dis similis sufficiat, accuratè discutit. Et hactenus de prima quæ stione Menoch. ex d. num. 554. vsque ad n. 626. iuxta quam, & quatenus ipse Menoch. inquit n. 555. 556. & 557. quod contradictor legitimus est, qui citatus fuit,[sect. 161] etiam si non pos sideat, vel detineat, quod repetit n. 567. Contra si non pos sideat, nec teneat, nec cita[sect. 162] tus fuerit, aut si allegat titulum diuersum, cum nec[sect. 163] pos sidet, nec detinet, nec citatus fuit: animaduertendum erit, superiores omnes Authores, ac maxime Person. post alios, in eodem quoque placito fuis se, & idem voluis se, vel supposuis se saltem apertè, atque expres sim sequutum fuis se Hippolyt. Rimin. in consil. 585. num. 3. lib. 5. vbi inquit, quod citatus dicitur legitimus contradictor ad impediendam mis sionem in pos ses sionem, & reddit rationem, num. 4. quia fuit approbatus. Cæterum n. 45. id explicas se,[sect. 164] vt procedat, quando fuit citatus simpliciter, secus si pro suo interes se, & si sua putat interes se, nisi doceat de suo interes se, hoc est, se ius habere in causa, vt ex aliis iuris Interpretibus obseruauit ibidem Hippol. Riminal. num. 45. Erit etiam aduertendum, Menochium eundem, maiori ex parte, & fere in eisdem, omnibúsque decem & septem casibus præ fatæ primæ quæ stionis pro certo tradidis se, legitimum contradictorem ad impediendum mis sionem[sect. 165] in pos ses sionem remedio d. l. finalis, es se eum, qui legitimam allegauerit causam, illamque in continenti paratus sit probare, tunc namque audiendus erit, vt docere de iure suo pos sit, qui vult in continenti probare. Et ita per text. in l. 2. iuncta sua glos sa, & in d. l. fin. Cod. de edict. D. Adr. toll. obseruarunt ibidem Scribentes omnes communiter, Menoch. dict. remedio 4. num. 605. Rolan. in consil. 1. n. 24. & duobus seqq. lib. 1. Caualcan. decis. 45. in addit, prima part. nu. 11. Hippol. Rimin. d. cons. 585. num. 67. lib. 5. Ioannes Francis. de Ponte, in cons. 20. n. 54. & 55. & consil. 21. n. 23. Peregrinus, de fideicommis sis, d. art. 48. n. 42. & 47. Burgos de Paz, in cons. 39. n. 2. & 3. Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 5. n. 4. qui duo rectè expendunt text. in. 2. tit. 14. part. 6. in illis verbis: Fueras ende si luego quisiere probar lo que dize sin alongamiento ninguno, ca entonces deuese detener la entrega, e oirle, e recibir las probanças sobre esta razon. In con[sect. 166] tinenti verò quemadmodum accipiatur, siuè quid dicatur probari pos se; dubitarunt quoque in hac eadem materia Doctores, & diuersimodè explicarunt, alij namque dixerunt, quod in continenti dicitur fieri, quod infra duos menses fit, alij quod infra octo dies fit, vel plures, alij aliter statuerunt; sicuti con stat ex his, quæ in proposito reliquerunt scripta Parisius, in cons. 11. ex num. 18. cum seq. lib. 3. Ioan. de Amicis, in consil. 63. n. 5. & seq. Octauian. Cacher. decis. Pedemon. 26. n. 16. Achil. Person. de adipiscenda, num. 408. Crebriori verò Interpretum sententia receptum[sect. 167] est, totum id Iudicis statuendum es se arbitrio: sicuti ex aliis Authoribus obseruarunt Guid. Pap. q. 132. num. 2. Plotus, in l. si quando, num. 92. C. vnde vi, Ioan. Sichard. in d. l. fin. C. de edict. D. Adr. toll. num. 18. Menoch. de remedio 4. num. 730. & num. 772. Ioannes Francis. de Ponte, in cons. 20. num. 55. & cons. 21. n. 23. Marcabrunus, in cons. 62. num. 35. Parlador. lib. 2. d.c. 5. n. 4. Petrus Surdus, decision. 333. n. 9. lib. 2. Steph. Gratianus, disceptationem fores. c. 47. num. 5. Et verius quidem mihi videtur, nec aliter pos se propter diuer sitatem casuum, & negotiorum, diuersasque eorum circunstantias, & qualitates dubium hoc explanari, nec regula alia generali definiri, quamuis aliter explicare contendat Personalis, d. num. 408. Et re[sect. 168] ceptam hanc, atque communem sententiam firmiter impugnet, & refutet Hippolyt. Riminald. in cons. 585. ex num. 67. vsque ad n. 72. lib. 5. qui posito, quod Iudex arbitrari debeat in articulo & dubio præfato, inquit, quod debet arbitrari eo modo, quo Bart. & sequaces eius docuerunt, vt scilicet exceptio dicatur in continenti probari, si non excedat tempus, intra quod causa expediretur exceptione non proposita; & subdit, quod Bart. sententia magnam habet æquitatem, eo magis quod Ripa relatus ibid. n. 70. per Rimin. non negauerit, quod Iudex pos sit ex causa hunc terminum coarctare, & isto respectu dicatur arbitrarium, & sic secundum eundem Rimin. poterit Iudex breuius tempus ad probandam exceptionem præfingere, quam detur ad executionem committendam, longius verò nequaquam. Et loquitur Rimin. metipse, atque versatur in materia d. l. fin. C. de edict. D. Adrian. toll. & quidem licèt arbitrium Iudicis attendi debeat regulariter in hoc dubio, ex sententia communi relata supr. Bartoli tamen doctrinam, & sententiam s æpè profuturam & seruandam arbitror. Et eidem iungendum Azeued. in l. 1. tit. 5. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, n. 71. quò loci, nulla Rimin. mentione facta, relato tamen Molin. de Hisp. primog. lib. 3. c. 13. n. 16. & Bart. etiam Theorica præcitata; adnotauit, quod exceptiones incontinenti probari, neque altiorem requirere indaginem dicitur. quoties intra terminum à iure as signatum in stantiæ, & proces sui probantur. Sed cum totum hoc Iudex bonus inspicere debeat & cætera quæ occurrunt considerare, nihil melius, ac securius statui potest (vt dixi) quam vt Iudicis arbitrio res ipsa relinquatur omninò. Quod attinet verò ad secundam quæ stionem[sect. 169] Menochij principalem, & secundum membrum di stinctionis, quando dicatur legitimus contradictor, qui comparet post sententiam latam de mittendo in pos ses sionem: duos casus principales distinxit Menochius dict. remedio. n. 611. & latius explicauit vsque ad num. 626. Primus casus est, quando is contradictor citatus fuit, quo quidem casu regula est, hunc es se legitimum contradictorem, quia per citationem censetur approbata persona citati; est ergo executio conces sa: licentiæ interim suspendenda, donec de iuribus citati discutiatur, vt latius prosequitur ipse Menoc. vsque ad n. 622. Personalis, de adipiscenda, ex n. 439. vsque ad num. 442. Secundus casus est, quando iste contradictor citatus non fuit, sed comparet post sententiam demittendo in pos ses sionem, vt pro suo interes se audiatur; & hoc casu solum auditur, si in continenti paratus est de iure suo probare, sicuti explicat ipse Menoch. ex n. 622. vsque ad n. 626. & conuenit Personalis, n. 440. & 441. Addiderim ego, & istam quæ stionem secundam eisdem regulis, & doctrinis gubernandam, atque definiendam, quibus primam definiri diximus; cum ab initio caus æ, & ante licentiam de immitendo conces sam contradictor apparet: & ita inspiciendum quo titulo, & pos ses sione, quáve de causa excitetur contradictor, vt immis sionem impedire contendat, & in continenti, idque probare paratus sit, an sufficiat de iure, necne: quod est certis simum. Quoad tertiam verò & vltimam quæ stionem[sect. 170] Menochij, quando dicatur legitimus contradictor, qui comparet post mis sionem in pos ses sionem, vt eam reuocari, vel nullam pronuntiari obtineat, quatuor casus constituit idem Menoch. dicto remedio 4. ex num. 626. vsque ad n. 630. Primus casus est, cum contradictor non venit directò ad contradicendum primæ: immis sioni, sed ipse requirit principaliter, se mitti in pos ses sionem pro suo iure, & te stamentum producit, quo hæres factus est, & in hoc casu audiendus est, & mittendus in pos ses sionem si ius potentius obtinet, quam obtineat hæres ille. Secundus casus est, cum hic contradictor directò venit contra mis sionem illam, petens ipsam reuocari, & annullari: pro suo iure, allegans se pos sidere, & citatum non fuis se: & tunc mis sionem hanc es se reuocandam, post Bart. & alios plures firmauit Menoch. num. 627. Tertius casus est, cum hic contractor, qui hoc tempore venit, non pos sedit, nec citatus fuit, vel si pos sedit, citatus non fuit: & tunc si allegat aliquod ius, quod exclusiuum sit intentionis hæredis, & benesicij d. l. fin. hæc mis sio in pos ses sionem reuocabitur, prout exempla adducens, explanauit ipse Menoch. num. 628. Quartus est casus, cum contradictor, qui eo tempore venit, non pos sedit, vel si pos sedit, vel non citatus fuit, non probauit ius aliquod, quo mereatur illa mis sio reuocari, tunc non reuocatur, sed ius suum proponere eis debet in iudicio ordinario, ex eodem Menoch, n. 629. cui in effectu conuenit Person. n. 442. per totum. Septimò deinde & principaliter obseruandum,[sect. 171] atque constituendum est, dubium maximum es se, vtrum superius dicta, & quæ: hactenus resoluta fuere, procedant quoque in fideicommis sario? Idque vt distinctè & breuiter absoluatur, cum ab aliis tractatum fuerit plena manu, duo casus constituendi erunt, siue duæ quæ stiones indistinctæ agitandæ. Prima est, vtrum fideicommis sarius vniuersalis legitimus contradictor sit ad impediendum missionem in pos ses sionem ex remedio d. l. finalis? Secunda quę stio est, vtrum fideicommis sario vniuersali concedatur remedium pos ses sorium eiusdem l. finalis? Et quidem quod attinet ad primam quæ stionem obseruandum est, plena manu explicatam, atque resolutam ipsam post ordinarios, & alios multos, per Menoch. de adipiscenda, remed. 4. ex n. 630. vsque ad n. 642. per Roland. in consil. 78. ex num. 1. & num. 14. cum seq. & n. 21. lib. 3. Personalem, de adipiscenda, n. 408. Iosephum Ludouicum, decisione Perusina 47. prima parte, Ioan. Francisc. de Ponte, in consil. 20. ex num. 38. & in consil. 21. num. 26. Marcum Anton. Peregr. de fideicommis. art. 48. num. 17. & n. 33. Petr. Surdum, decis. 333. lib. 2. Anton. Fabrum, ad tit. C. de edict. D. Adr. toll. definitione 2. fol. mihi 676. Stephanum Gratianum, disceptationum forensium, cap. 47. per. totum, Cardinalem Dominicum Thuscum, pract. Conclusionum iuris, tom. 3. lit. F. conclusione 267. fol. 822 alios permultos sciens consultòque prætermitto. Ex ipsis autem sequentia deducuntur expres sim, & vniformi as sensu. Primùm, fideicommis sarium es se legitimum contradictorem, cum ipse non pos sidet. Secundò, es se contradictorem, legitimum, cum pos sidet siue vitio, & paratus est statim & incontinenti probare de iure suo, secus si in continenti non sit paratus probare. Tertiò, cum apprehendit pos ses sionem præcedente restitutione verbali saltem, aut reali facta sibi ab hærede, aliàs secus. Addiderim ego, concurrentibus his, quæ (vt vides) de iure communi absque dubio, & ex communi Doctorum sententia procedunt. & de iure huius Regni certis simum es se, imò fortiori ratione fideicommis sarium es se contradictorem legitimum, prout apertius constabit ex his, quæ sequenti quæ stione dicentur. Quod verò attinet ad secundam quæ stionem,[sect. 172] vtrum fideicommis sario vniuersali concedatur remedium pos ses sorium d, l. finalis, obseruandum pariter erit, ipsammet plene agitatam, atque explicatam post ordinarios, & alios multos, per Menochium, d. remedio 4. ex nu. 166. vsque ad num. 206. Achil. Per sonal. Adipiscenda, ex n. 186. cum infinitis sea. Anton. Gomezium, in l. 45. Tauri, num. 137. Simonem de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. interpret. 2. dubitatione 3. ex num. 41. cum pluribus seq. fol. mihi 518. Peregr. de fideicomm. d. art. 48. ex n. 5. vsque ad n. 17. D. Spino, in speculo testamentorum, glos. 34.. principali, n. 29. Petr. Surd. d. decis. 333. Stephan. Gratian. Disceptationum forensium, cap. 47. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 64. num. 56. & tribus sequentibus, lib. 1. alios etiam plures sciens consultóque prætermitto, sicut quæ stione superiori feci. Ex relatis verò nunc, & communibus Doctorum sententiis, sequentia deducuntur expres sim. Primum, fideicommis sario vniuersali, cui nec re, nec verbo facta est fideicommis si restitutio, concedendum es se dict. l. finalis remedium. Secundò, fideicommis sario, cui re facta est fideicommis si restitutio, non concedendum l. eiusdem finalis remedium. Tertiò, concedendum es se fideicommis sario vniuersali, facta est restitutio verbo tantum, idque extendendum es se quoque ad fideicommis sum in codicillis relictum. Quartò, remedium metipsum dict. l. finalis, concedendum es se fideicommis sario illi, cui etsi aggrauato hærede nulla facta est fideicommis si restitutio, à lege deferuntur iura, & actiones sine aliqua hominis restitutione, quoniam idem operatur lex in hoc, quod verbalis restitutio ab hærede facta. Quintò, in omnibus casibus. in quibus fideicommis sario concedi benesicium d. l. fin. diximus, intelligendum es se, dummodo casus ipse fideicommmis si euenerit, atque ita probandum es se à fideicommis sario quod restitutionis casus euenit, sicuti Menochius vbi suprà n. 205. rectè obseruauit, Et hæc quidem de iure communi certis sima sunt:[sect. 173] cæterum de iure huius Regni videndum est, vtrum immutentur in aliquo, siue an fideicommis sario vniuersali competat dict, l. final. remedium, etiam nulla restitutione, nec verbali sibi facta per hæredem. Et quidem Burgos Sal. de Paze, in l. 3. Tauri, 1. parte, conclusione 7. num. 958. fol. mihi 298. in eam magis arridet sententiam, vt fideicommis sarius hodie extante l. ordinamenti, quæ est l. prima, titul. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, & validum efficit testamentum, etsi hæreditas non adeatur, fideicommissàque prorsus sustinet, & citra restitutionem ab hærede factam, habeat remedium d. I, finalis, vt mittatur in pos ses sionem omnium bonorum, & inquit idem tenuis se in propriis terminis Gregorium Lop. ibi relatum. Ego verò vt in hoc dubio meam sententiam in[sect. 174] terponam, dilucidè, atque absolutè magis, quàm hactenus factum fuerit, rem ipsam explicem, sequentia constituere, atque præmittere, neces sarium duxi. Inprimis, negari non pos se, quin lex illa Regia, in eo quod de missione in pos ses sionem iure communi staturum erat, nihil nonum disposuerit, nec innouauerit aliquit circa ea, quæ ex communibus DD. traditionibus suprà resoluimus; remedium, inquam, d. l. fin. non competere fideicommis sario, nisi restitutione saltem verbali facta, cum ante restitutionem saltem verbalem, nullum ius habeat in hæreditare, vnde ad hoc vt iura in ipsum tran seant, huiusmodi restitutio requiritur, l. facta, & l. restituta, ff. ad Trebel. & notarunt Authores suprà præcitati. Eleganter Petrus Surdus, decis. 333. ex num. 8. Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 47. num. 1. & seq. & num. 6. & 8. in fine, Anton. Pichardus, ad §. Restituta, el 2. ex num. 1. cum seq. Institut. de fideicom. hæred. quamuis ergo eadem lex Regia prima disposuerit, testamentum absque hæredis institutione validum es se, item quod si hæres institutus adire nolit, soluantur legata, & omnia alia in testamento contenta, firmitatem obtineant, cuius contrarium statutum era de iure communi: item quod nolente adire, vel acceptare primo instituto, vel legatario hæreditatem, vel legatum, nihilominus substitutus ad hæ reditatem, seu legatum admittatur, quod etiam aliter procedebat de iure communi, sicuti ex aliis Anton. Picard. obseruauit, in §. inprimis, num. 7. & 8. Institut. de fideicom. hæred. fol. mihi 1094. & 1095. non tamen decidit, quid faciendum sit hæ rede instituto adeunte, aut adire volente, quando per fideicommis sum vniuersale tenetur hæreditatem restituere, si fideicommis sarius contendat se mitti in pos ses sionem ex remedio d. l. fin. C. de edict. D. Adr. toll. Ideòque superiora omnia ex remedio l. Ipsius finalis, circa fideicommis sum, tanquam ab illa lege non innouata, in iuris communis dispositione remansis se videntur, l. commodis sime, ff. de libe. & posthum. cum aliis vulgatis. Ex quo fit, vt hodie, sicut & olim resolutiones illæ communes, quas adduximus suprà circa fideicommis sarium, ob seruandæ sint; maximè cum hæres adire velit, aut fideicommis sario petenti mis sionem in pos ses sionem bonorum ex remedio d. l. fin, contradiceret quouis modo, vt statim dicetur. Secundò deinde constituo, ex dictis obserua[sect. 175] tione præcedenti, & ad dictam l. Regiam primam, titul. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ adnotatis, deduci manifestè, hodie non ces sare Quartæ detractionem, ex eo quod testamentum valeat absque hæredis in stitutione, & inde nec Falcidiam, nec Trebellianicam hodie sublatam es se; imò hodie, sicut & olim de legatis & fideicommis sis vniuersalibus Trebellianicam, de singularibus verò falcidiam detrahendam fore: vtpote cùm eadem lex prima Regia deciderit duntaxat tria illa, quæ nunc obseruaui; non tamen decidat, quid faciendum sit in hoc ca su, quando testator hæredem pluribus legatis, & fideicommis sis onerauit, & ita in terminis post alios huius Regni Authores resoluit eruditè, & optimè comprobat Ludouicus Molin. de Hispanor. primog. lib. 1. cap. 17. num. 10. per totum, sequuntur Gratianus, regula 200. in fine, Lara, in l. si quis à liberis, in §. vtrum, num. 18. Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 1. cap. 11. Matiençus, in d. l. 1. titul. 4. lib. 5. glos sa 19. num. 5. & 11. & num. 18. & tribus seq. lib. 5. ibidem Azeuedus, num. 212. Antonius Pichardus, in principio, Institut. de lege falcidia, ex num. 27. vsque ad num. 44. fol. mihi 1042. & 1043. vbi respondet fundamentis nonnullis, quæ in contrarium excitari pos sunt. Et ita quidem tenendum est, tametsi D. Spino, in speculo testament. glos s. 8. ex num. 88. Cæuallos, commun. contra communes, quæ stione 30. in fine, & quæ st 665. num. 12. & 13. contrarium tueantur præposterè. Tertiò constituo, fideicommis sario vniuersali facta ab hærede restitutione saltem verbali, aut cùm à iure transeunt in eum iura, & actiones, & sic ab eodem iure restitutio habetur pro facta; competere remedium d. l. finalis, vt suprà ex Menochio, & aliis multis dicebam, & obseruarunt dilucide Petrus Surdus d. decis. 333. ex num. 8. Stephan. Gratian discepta. foren. d.c. 47. ex num. 3. Id tamen non procedere, siue limitari, quando hæres contradiceret, & contenderet se detracturum, aut Falcidiam, aut Trebellianicam, aut legitimam, vel quid aliud, quod detrahere de iure pos set: tunc namque fideicommis sarius non obtineret, si ex remedio d. l. finalis, pos ses sionem bonorum contenderet sibi dari; idque iuxta ea, quæ post alios Authores scripserunt Octauian. Cacheranus, decis. 34. ex num. 22. cum seq. Rolandus in cons. 78. ex num. 14. & num. 21. lib. 3. Iosephus Ludouic. decisione Perusina 47. ex num. 15. cum seq. Surdus & Grat. in locis relatis supra. Et comprobatur ex his, quæ adnotarunt vna[sect. 176] nimiter in hac materia Interpretes nostri, etiam hoc casu, quando à lege sit restitutio, siue ex iuris dis positione transeunt iura & actiones in fideicommis sarium ipso iure, non pos se ipsum apprehendere pos ses sionem, nisi de manu hæredis, vt ex multis tradidit Petrus Surdus, in cons. 73. num. 29. lib. 1. & d. decis. 333. num. 8. Steph. Gratian. d.c. 47. num. 15. Cardinalis Dominicus Thuscus, pract, conclu sionum iuris tom. 3. lit. F. conclusione 268. fol. 822. quod in dicta l. Regia prima (vt vides) non modò non innouatur, sed nec vllo modo disponitur aliquid circa prædicta. Comprobatur deinde, & in fortioribus terminis[sect. 177] ex alia Doctorum doctrina, & sententia in hac materia, fideicommis sarium, etiam pos sidentem, non es se legitimum contradictorem ad impediendam hæredi scripto immis sionem in pos ses sionem ex remedio dictæ l. finalis, quoties hæres ipse scriptus potest detrahere Falcidiam, aut Trebellianicam, aut Legitimam, aut quid aliud: tunc namque, & generaliter, quando ex aliquibus bonis detrctio competit aliqua, fideicommis sarius possidens tenetur bona restituere, donec fiat deductio. Ita sane post alios multos iuris Interpretes scripserunt Rolandus, d. consil. 78. num. 21. lib. 3. Menoch. d. remedio 4. num. 638. Petr. Surdus, d. decis. 333. num. 8. & per totam, Octauianus Cacheranus, d. decis. 47. num. 18. Steph. Giatian. d.c. 47. disceptation. forensium. Quatró constituo, ex hactenus dictis deduci[sect. 178] apertè, non sequi sané, Testamentum valet hodie absque hæredis institutione ex decis. d. l. Regiæ primæ, tit. 4. ergo fideicommis sario competit absolute remedium dict. l. finalis, etiam nulla restitutione sibi facta: imò contrarium sequi, atque ex ipsamet l. è contrario deduci palam, quod etiam hodie si hæres existat is, qui velit adire, impediri fideicommis sario remedium d. l. fin. aut non aliàs concedendum, quam hærede ipso scripto citato, cùm non constet, an ipse velit adire, necne; an etiam intendat se detracturum ea, quæ detrahere pos se ipsum, nunc dicebamus; aut non concedendum, nisi pos sidente sine vitio ipso fideicomis sario, sicuti de iure communi supra resoluimus. Imò absque dubio hæc procedere, & fideicommis sario denegandum remedium d. l. fin. quando hæres contradiceret, & ip se peteret missionem in pos sessionem, & allegaret detractiones prædictas, vel aliquam earum locum habituras, quæ etiam, & de iure huius Regni, & post decis. d. l. primæ Regiæ, locum obtinent. vt suprà notaui. Imò nec prodes set eo casu fideicommis sario pos sessio ad impediendam dictam immissionem, ex Rolando, Surdo, Stephan. Gratiano, & cæteris suprà relatis. Nec audiretur, si diceret, se velle docere de iure suo in continenti, cùm incontinenti constare non possit de prædictis, & de iure fideicommissi, atque es se possit, quod factis detractionibus nihil sit restituendum ob æs alienum, & alias causas, ex quibus non dicitur liquidum, quod est restituendum, qua liquidatione non facta, non potest abiici aliquis dolus hæredi, nec quod dolo faciat petendo pos ses sionem eorum, quæ statim restitutus est; id quod Stephanus Gratianus, disceptationum forensium dict. cap. 47. num. 4. & Petrus Surdus, d. decis. 333. num. 8. singulariter obseruarunt. Remanet ergo, Burg. Sal. de Paze sententiam relatam suprà; obtinere dumtaxat, vbi nullus hæres scriptus est, vel cum scriptus nolit adire hæreditatem; nec pos se procedere, vbi hæres velit adire, aut contradicat, & maximè cum detractiones præfatas obiiciat. Id quod apertè satis probatur ex verbis d. l. Re[sect. 179] giæ primæ, in versic. Y mandamos que el testamento. Et in vers. Y si el testador instituyere heredero, & in vers Y si alguno dexare. Vbi ita demum substitutus, aut fideicommis sarius ad hæreditatem, seu legatum, aut fideicommis sum admittitur, si primus in stitutus nolit adire, vel acceptare; dicitur enim, Y si alguno dexare a otro an su postrimera volunt ad por heredero, o le legare, o mandare alguna cosa, para que la de a otro alguno, a quien sustituye en la herencia, o manda, si el tal heredero, o legatario no qtisiere aceptar, o renunciare la herencia, o el legado, el sustituto, o sustitutos lo puedan auer todo. Ergo, Si quisiere aceptar, y no renunciare el heredero, no lo abran los sustitutos, o fideicomis sarios, sino los herederos: & restituent postmodum, sicut de iure communi statutum erat, & sic non dabitur fideicommis sario remedium d. l. fin. nec aliquid de iure Regio partitarum innouatum dicetur; quod est notandum, & à nullo hactenus sic explicatum. Quintò, & vltimo constituo, de iure communi[sect. 180] certis simum es se, hæreditatem adire, cogi pos se eum, qui ipsam alteri restituere grauatus est, quoties actionum transfusio datur, l. 4. l. ille à quo, l. nam quod, §. compulsus, l. recusare, l. tamen §. qui suspectam, ff. ad Trebel. l. non iustam, cum aliis vulgatis, C. eod. tit. l. 14. tit. 15. p. 6. l. fin. tit. 11. ead. 5. partit. & post alios Authores latiùs exornat Anton. Pichar. in §. sed si recu sabat, 6. Instit. de fidecom. hæredit. Hodie tamen post deci[sect. 181] sionem d. l. Reg. 1. tit. 4. lib. 5. nou. collect. Regiæ, in relatis verbis finalibus, hæredem grauatum hæreditatem restituere cogi non pos se, & correctum es se ius commune ex ea lege, qua non deciditur, vt hæres qui hæreditatem recusat, eam compellatur adire, sed tantùm vt eo casu substitutus, aut fideicommis sarius ad eam admittatur, reliquerunt scriptum Greg. Lop. & cum eo Ant. Pich. vbi sup. n. 9. fol. mihi 1142. & Matienç. referendus infrà, quem Pichardus non commemorauit. Cæterum contrariam sententiam, imò quod ho[sect. 182] die etiam post decis. d. l. Regiæ 1. hæres pos sit compelli à fideicommis sario vniuersali. vt adeat hæreditatem, probabiliorem putauit Burg. Salon de Paze (quem nec retulit, nec de hac contrarietate mentionem fecit Pichardus) in d. l. 3. Taur. 1. p. concl. 8. ex n. 994. fol. mihi 302. col. 4. vsque ad nu. 1001. vbi remanet in hac sententia, & verba legis eiusdem Regiæ primæ Sino quisiere heredar, & ibi: Si el tal heredero o legatario no quisiere aceptar, non ex eo apposita inquit, quod hæres ad adeundum compelli non pos sit, sed ob id, quod si hæres adire noluerit, fideicommis sario eum ad adeundum non coërcente, legata & fideicommis sa sint præ standa & ita cum non agitur de compulsione hæredis, dicta verba de ea non loquuntur, de qua si tractaretur, leges antiquæ obseruandæ es sent, quia non correctæ sunt: & ita intelligenda, atque accipienda est eadem l. Regia 1. vt Sal. ipse profitetur d.n. 1001. Ego verò non es se ad eum modum reducendam, nec intelligendam legem metipsam primam, nec verba eius torquenda, sed prout iacent intelligenda, verius equidem arbitror: & inde Gregorij Lopezij & Antonij Pichardi sententiam probauerim libentius: pro eis namque claram existimo decisionem legis illius, cum (vt antea dicebam) Si el hæredero no quisiere aceptar o renunciare la herencia, quid fieri debeat, statuatur expres sim; & non quidem statuitur, quod hæres adire compelli pos sit qui fideicommis so grauatus est, sed dicitur, Que el substituto o substitutos lo puedan auer todo. Et sic absque circuitu coactionis, maxima ratione lex eadem Regia prima ita statuit, & cogendi hæredem ius exclusit apertè, satiúsque fideicommis sariis, aut substitutis consultum putauit, quàm coactione ipsa consuli pos set, & ita hanc eandem opinionem contra Burg. eundem Sal. de Paze, tenuit Ioan. Matien. in d l. 1. glos s. 18. n. 4. lib. 5. Licèt à me nunc obseruata non ita explicauerit,[sect. 183] nec tradiderit. Et repetit num. 8. dicens, quod fideicommis sario fit hodie ipso iure restitutio absque hæredis, vel legatarij restitutione, licet iure communi secus es set: & addit, quod pos ses sio fideicommis si potest à fideicommis sario apprehendi absque restitutione: eo quod ius nostrum Regium voluerit tot ambages tollere, merámque veritatem, & testatoris voluntatem omninò sectari. Verè tamen di[sect. 184] ctum vtrumque Matienci temperari debebit: Primum ex his, quæ superius diximus, & eadem l. Regia prima, ex qua apparet, ipsum procedere, Quando el heredero no quisiere aceptar o renunciare. Vnde eo volente, non fiet etiam hodie restitutio ipso iure. Secundum ex ipsa quoque l. 1. & superius etiam notatis; ex quibus etiam cum iura & actiones transferuntur ipso iure, & restitutio habetur à lege pro facta, debere fideicommis sarium de manu hæredis pos ses sionem accipere, dicebamus, & ex aliis Authoribus obseruauit Petr. Surd. d. decis. 333. num. 8. vnde si hæres renunciauerit, aut acceptare noluerit, poterit fideicommis sarius pos ses sionem apprehendere absque restitutione, iuxta intentionem eius legis. Eo autem volente acceptare, contrarium es se de iure communi, atque etiam ex intentione legis dictæ Regiæ deduci, planum equidem & certum redditur ex eisdem, quæ superiùs obseruata fuere. Et hactenus de quæ stione fideicommis sarij, & de superioribus, quæ sunt quidem notanda, quia nullibi ita digesta, nec distinctè scripta. Nunc verò, & septimo loco, atque principaliter[sect. 185] obseruandum, & constituendum erit, exceptionem præ scriptionis ita hæredi obiici pos se, vt eum immitti in pos ses sionem, & remedium d. l. finalis, impediat omnino, modò exceptio liquida sit, vel incontinenti liquidabilis. Et ita ex sententia communi resoluit Iacobus Menochius, dicto remedio 4. n. 768. & quatuor seqq. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommis sis, art. 48. ex n. 51. cum seq. Angelus Matthæacius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. c. 1. ex n. 29. cum seq. D. Spino, in Speculo testamentorum, glos sa 34. principali, num. 33. Personalis, de adipiscenda pos ses sione, n. 409. & seq. Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 1. c. 5. nu. 26. Sebastianus Næuius, select. iur. ad d. tit. C. de edict. D. Adr. toll. Præ scriptio namque tollit tam immis sionis[sect. 186] in pos ses sionem articulum, quàm principalem petendæ hæreditatis, vt ex Baldo in eadem l. finali, numero 25. & 28. rectè obseruauit Næuius metipse, & conueniunt suprà relati Interpretes. Sed & probatur in d. l. finali. C. de edict. D. Adr. toll. in versic. Nullum ei temporis obstaculum. Ex qua colligitur, remedium[sect. 187] pos ses sorium d. l. finalis, non excludi, nisi præ scriptione temporis, per quam etiam causa principalis, idest proprietatis excluderetur, sicuti deducit Parladorius, d. num. 26. Menochius, d. remedio 4. numero 778. & 2. seq. qui eodem modo, ac in præ scriptione triginta, vel quadraginta annorum accepit textum illum post alios Authores, Peregrinus d. art. 48. num. 54. Dixit tamen num. 774. idem Menochius, obiici etiam pos se præ scriptionem triennalem cum titulo, & bona fide: & num. 775. obiici etiam pos se præ s criptionem decem, vel viginti annorum, vt latius ibidem declarat. Et sequitur D. Spino, in Speculo, dict. glos s. 34. num. 33. Remedium tamen pos ses sorium[sect. 188] eiusdem l. finalis, C. de edict. D. Adr. toll. & legis Regiæ Sorianæ, anno non excludi, nec præ scriptionem requisitam in ipsa l. finali, comprehendi sub decisione l. 3. tit. 15. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, qua statutum est, tuendum es se in pos ses sione eum, qui per annum & diem cum titulo & bona fide pos sideat. nec teneri super eius pos ses sione respondere, vt latius explicat Azeuedus, ibidem: concludenti equidem ratione, & veris simè obseruauit Parladorius, lib. 2. dicto cap. 5. num. 27. 28. & 29. nec id habet dubitationem aliquam (vt existimo.) Et hactenus de beneficio, & remedio d. l. finalis, & de ipsius materia, circa quam (vt vidisti) labore equidem, & ingenti studio. adnotauimus, & tradidimus nonnulla vltra alios, & quæ ita explicata non erant. In cæteris verò (quæ consultò, atque ex proposito omisimus) ad alios nos remittimus, & permultos Authores à nobis originaliter, & diligenter prælectos, & à cæteris prælegendos, atque pro vniuersa legis ipsius finalis materia præoculis habendos monemus, & suo etiam ordine commemorandos, duximus hoc loco. Tractarunt itaque d. l. finalis materiam, & à me[sect. 189] fuerunt originaliter (vt moris habeo) sequentes Authores prælecti, atque euoluti, Cinus, Rainerius, Foroiul. Albericus, Bart. Bald. Salicet. Angel. Castren. Alex. Ioan. Faber, Fulgosius, Corneus, Iason, Iacob. à S. Georg. Deci. Curt. iunior, Sapia, & Mantua, in eadem l. finali. Vbertinus Zuchard. qui materiam prosequutus est latis simè in ipsamet l. finali, & maiori ex parte, vel vestigia eiusdem Recentiores sequuntur, vel quæ stionum altercationes metipsas proponunt; aliquando tamen Menochius, Personalis, & alij Authores eum improbant, & à suis placitis dis sentiunt; aliquando verò, & s æpis simè sequuti sunt: nec potest ipse Author radicitus ex relatione aliorum percipi, nisi originaliter prælegatur. Decius etiam, in cons. 424. Proponitur, & in consilio 498. Viso casu. Iason etiam, in cons. 146. lib. 4. Ioannes Sichard. qui etsi breuiter, distinctè tamen & magistraliter materiam eandem explicauit, in d. l. finali. Iacobus Cuiacius, in paratitla ad tit. C. de edict. D. Adr. toll. vbi eius materiæ, & conclusionum legum illius tituli breuem summam adducit. Petrus Paulus Parisius, in cons. 81. n. 21. lib. 2. & in cons. 19. n. 119. & seq. eod. lib. 2. & in cons. 28. ex n. 45. cum seq eod. libro, & in cons. 54. ex n. 1. & in cons. 53. ex n. 14. cum seq. & n. 103. & seqq. lib. 3. & in cons. 111. ex n. 7. lib. 4 Rolandus à Valle, in cons. 1. per totum, vol. 1. & in consilio 78. per totum, volum. 3. & in consilio 48. volumine 4. Tobias Nonius, in consilio 80. ex numero 11. cum seq. Corneus etiam, in consilio 172. num. 10. cum seq. lib. 2. Natta, in cons. 352. lib. 2. Iacobus Menochius, qui quæ stionum omnium huiusce materiæ congerie, atque ipsarum resolutione cæteros alios antecellit; atque absolutè, & diligenter admodum materiam explicat, remedio 4. adipiscendæ pos ses sionis, per totum, & tradit etiam quamplurima in materia, de arbitrar. iud. lib. 1. quæ st. 32. & in cons. 116. ex n. 54. cum seq. & in cons. 180. ex nu. 32. vsque ad num. 33. lib. 2. & in cons. 443. num. 21. & seq. lib. 5. Antonius Galeatius Malus sia, in cons. 2. per totum, & in cons. 32. & in cons. 54. n. 4. lib. 1. Achilles Personalis (qui ex numero eorum est, qui materiam dictæ l. finalis, pleniori manu tracta runt) de adipiscenda pos ses sione ex remedio d. l. fin. ex n. 1. vsque ad n. 449. Beroius, in cons. 54. per totum, cum seq. vsque ad con silium 60. lib. 2. & in cons. 62. num. 17. & seq. lib. 3. & quæ st. 44. & 91. Mirand. in tractatu de adipiscenda pos ses sione. ex n. 1. cum multis seq. Hieronymus Gratus, in consilio 140. per totum, lib. 1. Tiberius Decianus, in cons. 17. ex nu. 1. cum seq. & n. 19. & n. 27. & seq. & n. 32. lib. 4. & in cons. 29. n. 93. lib. 2. & in cons. 22. n. 50. lib. 5. & in cons. 74. nu. 1. & 4. & 7. & 8. & n. 10. cum seq. eod. lib. 5. & in cons. 41. n. 46. lib. 3. Curtius iunior, in cons. 284. lib. 3. Ferrara, in praxi, titulo de forma libelli, quo pet. hæ red. ex testament, glos sa, pos sideant, & glos sa, non abolitum. Afflictis, decis. 119. Neuizanus, cons. 56. & consilio 81. numero 31. & seq. Boërius, decis. 156. per totam. Guid. Pap. decis. 132. & 206. & 362. & 473. Ripa, in responso finali, Priusquam discutiatur. Comensis, in cons. 43. Ioannes Cephalus, in cons. 4. & in cons. 30. lib. 1. & in cons. 258. lib. 2. & in cons. 402. lib. 3. Marcabrunus, in consil. 62. ex numero 27. cum seq. vsque in finem consilij, latiùs in cons. 76. ex num. 2. & in cons. 95. Hippolyt. singulari 349. Fabius de Anna, in cons. 20. Bellonus, in cons. 19. ex num. 13. cum seq. & in con silio 35. Petrus Pechius, de testamentis coniugum, lib. 2. c. 11. ex n. 5. cum seq. Forcatulus, in Necyomantia iuris, dialogo 22. Ferretus, in consilio primo, ex numero 4. cum seq. Alciatus, dispunction. lib. 3. c. 6. Antonius Augustinus, emendationum, libro primo, cap. 4. Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 4. tit. de fideicom. concl. 5. Bertazolus, in cons. 52. Hieronymus Gabriel, in cons. 45. ex n. 23. cum seq. lib. 2. Iacob. Philip Portius, regul. siue conclus. lib. 4. conclusione 30. Octauianus Cacheranus, decis. Pedemont. 34. per totam, & decis. 47. Osascus, decis. 23. & 32. Franciscus Bursatus, in cons. 129. ex nu. 45. lib. 2. & in cons. 234. ex num. 19. cum seq. lib. 3. & in cons. 349. lib. 4. Anguis sol. in consil. 22. ex numero 33. cum seq. lib. 3. Alphanus, collectaneo 213. fol. 67. Antonius Gomezius, in l. 45. Taur. ex n. 134. vsque ad n. 252. vbi breuiter agit de materia d. l. finalis, & communes Doctorum resolutiones recenset. Andreas Tiraquellus, in tractatu, Le more saisit, maximè in declarationibus sextæ partis. Grammaticus, in cons. 2. & in consil. 54. & in consil. 135. in Ciuilibus. Franciscus de Marchis, q. 223. p. 3. Franciscus Monald. in cons. 75. Ioan. de Amicis, in cons. 48. & in cons. 63. Vincentius de Franchis, decis. 204. ex num. 14. cum seq. Cæ sar de Vrsil. decis. 14. Franciscus Personalis, Miscellan. quæ stion. quæ st. 8. Vincentius Carocius, de deposito, ex num. 1. cum seq. fol. 270. D. Ferdinand. Vasq. Menchaca de succes sionum creatione, libero 3. §. 21. limitatione 7. ex num. 112. cum seq. Hippolytus Riminaldus in consilio 69. lib. 1. & in consilio 80. n. 35. & seq. eodem lib. 1. & in cons. 585. per totum, lib. 5. Contard. in repet. l. primæ, C. si de momentanea pos ses sione, ex n. 96. cum multis seq. Borgninus Caualcan. decis. 45. in additionibus, 1. parte, & decis. 20. per totam, & decis. 21. ex nu. 78. p. 3. & decisione 5. numero 29. & decis. 6. & 7. per totam, parte 4. Villalobos, communium lit. P. ex numero 122. cum seq. Franciscus Viuius, decis. 409. lib. 3. Francis Milanens. Rotæ Siciliæ decis. 12. Marcus Mantua, in glos sar. iur. clas si 4. c. 9. Rota Bononiensis, decis. 83. Verald. decis. 178. & decis. 317. p. 3. Vvesembec. in cons. 81. lib. 2. & in cons. 100. ex num. 20. eodem libro. Plotus, in l. si quando, ex n. 84. C. vnde vi. Sebastianus Medices, in tractatu de acquir. & Conseru. rer. dominio, glos s. 1. num. 162. & num. 187. & seq. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 771. num. 46. Franciscus Beccius, in cons. 3. ex n. 1. vsque ad n. 13. & in cons. 107. n. 1. & 15. Burgos de Paz, in cons. 39. per totum, & in l. 3. Tauri, num. 958. Iosephus Ludouicus, decis. Perusina 47. 1. p. & decis. 69. p. 2. Ludouicus Molina, de Hispanor. primog. lib. 3. c. 1. n. 1. cum seq. & n. 44. & seq. & n. 54. Pelaez à Mieres, de maioratu, 3. part. quæ stione 16. & 17. Ioannes Gutierrez, in §. sui. Instit. de hæred. qualitate, & differ, ex nu. 72. vsque ad num. 77. & pract. lib. 1. quæ st. 79. & 80. Ioannes Garsia, de expensis, & meliorat. capite 6. num. 19. Ioannes Botta, in cons. 45. num. 1. & 2. & num. 20. cum seq. Syluester Aldobrandinus, in cons. 32. n. 44. & 45. Fuluius Pacianus, in cons. 143. Franciscus Viuius, decis. 409. lib. 3. & decis. 516. lib. 4. Aluarus Valascus, consultatione 78. & 191. & in praxi partit. & collat. c. 3. Gerardus, singulari 23. Andreas Rauctibar. quæ st. 15. & 16. & 17. prima parte. Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 5. per totum, vbi vtiliter, & breuiter de iure communi, & de iure Regio summat, & resoluit materiam; & cap. 6. eiusdem lib. 2. & cap. finali, §. 9. primæ partis. Alphonsus Azeuedus, in l. 3. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Regiæ. Marc. Anton. Peregrin. optimè, & practicè, de fideicommis. art. 48. per totum. Fichard. lib. 6. Syntagm. tit. 22. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. interpretatione 2. dubitatione 3. ex num. 19. vsque ad numerum 58. folio mihi 516. cum seqq. Hugo Donellus. ad tit. C. de edict. D. Adr. toll. ex folio 467. vsque ad solium 474. Andreas Fachineus, in cons. 81. lib. 2. & in cons. 91. & 93. lib. 3. & in cons. 96. & 97. eodem lib. 3. & controu. iur. lib. 4. c. 22. Cæ sar Barzius, decis. Bononiæ 46. n. 41. & seq. Petrus Surdus, in cons. 16. n. 3. & in cons. 73. ex nu. 28. lib. 1. & in cons. 263. per totum, & in consil. 267. ex numero 34. libro 2. & decisione 333. per totam, parte 2. D. Spino, in Speculo testamentorum, glos sa 34. principali, de apertura testamenti per totam. Cornasan decis. 195. ex n. 1. cum seq. Sfortia Oddus, in cons 22. per totum. Ioan. Dauth. in commentariis de testamentis, rubrica, de materia testamentorum circa quam, limit. 24. ex n. 68. Ioannes Franciscus de Ponte, in cons. 21. per totum, & in cons. 22. Angelus Matthæacius, de legatis, & fideicommis sis, lib. 4. c. 1. per totum. Ioannes Vincentius Hondedeus, in cons. 64. ex n. 3. cum seq. & n. 56. & seq. lib. 1. Antonius Faber, ad tit. C. de edict. D. Adr. toll. definitione 1. & septem seq. ex fol. 679. Iacob. Valdesius, in addit, ad Rodericum Suarez, ad l. quoniam in prioribus, §. 7. notabili 4. folio 106. & §. 7. n. 10. & 19. folio 96. Ludouicus Casanate, in cons. 29. n. 17. & 18. Hieronymus de Cæuallos, qui ad præfatam l. Regni, dictam vulgò de Soria, dixit vnum verbum, practicar. commun. contra communes, quæ st. 10. n. 6. Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, tomo 1. libro 2. de probationibus, resolutione 11. folio mihi 195. Stephanus Gratianus nouis simè, disceptat. forens. cap. 47. per totum. Sebastianus Næuius selectar. iur. ad d tit. C. de edict. D. Adr. toll. folio mihi 274. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 3. litera F. conclusione 267. & 268. folio 822. & eodem tomo 3. litera E. conclusione 409. folio 345. & tomo 4. litera H. conclusione 35. folio 224. & tomo 5. litera L. conclusione 287. fol. 309. & conclusione 288. fol. 312. & 313. # 25 CAPVT XXV. Legis vnicæ, C. quando Imperator inter pupillos, & viduas, &c. constitutio, & materia exornatur; & priuilegium illud, quo pupilli, viduæ, & miserabiles Personæ euocare ad Curiam Principis aduersarios quoad primam causarum cognitionem pos sunt, sed non euocari; qualiter & quando, & quibus casibus ac Personis competat, tractatur vtiliter. De ratione etiam introductionis priuilegij ipsius, & an præfatis Personis, non modò pauperibus, sed etiam diuitibus concedatur, eleganter discutitur. Rur sus, an legis eiusdem decisio procedat post cœptum coram Ordinario iudicium, siue actoris, siue rei partes pupilli, & viduæ su stineant: aliter equidem, & dilucidè magis quàm hactenus factum fuis set, explanatur. Demum inquiritur, an personæ prædictæ eo priuilegio vti, fruíque pos sint, si tanquam hæredes succes serint in lite cœpta. Et de his omnibus vtilis traditur, atque notanda resolutio, & explanatio. SVMMARIVM. -  1 Legis vnicæ. C. quando Imperat. inter pup. & viduas, tractatus, & disputatio, quare per Authorem suscipiatur hoc loco, & legis ipsius verba recenseantur. -  2 L. vnicæ, C. quando Imperator inter pup. & viduas, materiam explicas se, atque exornas se permultos iuris Interpretes, qui commemorantur, & aggregantur hoc numero. -  3 Pupilli, viduæ, pauperes, & miserabiles aliæ Personæ non pos sunt trahi, neque vocari etiam per rescriptum Principis extra prouinciam, aut proprium domicilium, etiam ad curiam Principis, sed in proprio domicilio sunt conueniendæ. -  4 Ipsi tamen bene pos sunt trahere, atque euocare quoad primam causarum cognitionem, etiam in prima instantia aduersarios extra domicilium coram Principe, & in Curia, etiam per viam simplicis quærelæ; & quamuis longè distet ab eorum prouincia. -  5 Hodie nouiori iure Authenticorum, nemo potest vocari in ius extra prouinciam, nisi Iudex prouinciæ negligens fuerit in administranda iustitia. -  6 Sed id non procedi: in viduis, pupillis, & miserabilibus personis, quia etiamsi Iudex prouinciæ in administranda iustitia negligens es set, non pos sent personæ metips æ euocari extra prouinciam. -  7 L. vnicæ. C. quando Imp. inter pup. & vidu. priuilegio, nec per derogationem generalem rescripti Principis derogati; sed neces se es se, quod specifica mentio fiat de pupillis, viduis, & aliis miserabilibus personis. -  8 Actor regulariter debet sequi forum rei. -  9 Pro lite examinanda in prima instantia nemo potest etiam ad curiam Principis vocari, tametsi pos sit inuitus ad eam trahi per appellationem. -  10 Id tamen fallit in pupillis, viduis, & aliis Personis miserabilibus, & in quibusdam casibus, qui hic adnotantur, & casus de corte vulgò nuncupantur. -  11 Siue præfatæ personæ conueniantur coram Iudicibus ordinariis, quo casu electio est ipsorum eligendi curiam; siue coram Principe conuentæ fuerint, quo etiam casu pos sunt declinare forum Principis, & dicere, quod debent conueniri coram Indice ordinario eius loci, vbi degunt. -  12 Et quamuis Vinc. de Franchis, decis. 100. n. 21. as seuerauerit, præ sumptionem es se contra declinantem à tribunali supremo ad inferius. -  13 Verè tamen præ sumptionem ces sare debere, & locum es se decisioni d. l. vnicæ, prout hic explicatur. -  14 Et conuenire Didac. Couar. prout hic adnotatur. -  15 Vidua vocandi ad curiam Regis eius aduersarios in prima instantia, ita demum priuilegium obtinet, si honesta sit, honestámque vitam agat; secùs aliàs. -  16 Fœmina virgo cælibem agens vitam, vtrum gaudeat beneficio, & priuilegio d. l. vnicæ. C. quando Imp. inter pup. & viduas. Quod gaudeat ex sententia multorum. Quod non gaudeat ex sententia aliorum. Quæ ab Authore probatur, & concludentibus corroboratur rationibus. -  17 Pupilli & orphani, qui dicantur in proposito, vt priuilegio, & beneficio d. l. vnicæ, gaudeant. Et ita inter miserabiles connumerentur Personas. Qualiter etiam, & vsque ad quam ætatem priuilegium illud receperit praxis frequentior. -  18 Pauperes, vt priuilegio, & beneficio d. l. vnicæ fruantur, qualiter paupertas probari debeat, & an paupertatis definitio Iudicis boni arbitrio sit relicta. -  19 Miserabiles personæ, vt gaudeant priuilegio, & beneficio d. l. vnicæ, quæ dicantur, & quid praxis seruauerit circa Personas easdem. -  20 L. vnicæ. C. quando Imp. inter pup. & vid. beneficium, & priuilegium, obtinere, & competere, tam in causis criminalibus, quam ciuilibus. -  21 Et an competat negotiorum gestori. -  22 An etiam personis quibuscunque, quæ per admini stratores gubernantur, & reguntur. -  23 Rursus, an eidem priuilegio renuntiari pos sit expres sim. -  24 L. vnicæ. C. quando Imp. inter pup. & vid. beneficium, & priuilegium, qua ratione fuerit introductum, & conces sum. Vbi & l. cuiusdam Partitæ singularia verba in proposito præcitantur. -  25 Dictæ l. vnicæ, beneficium, & priuilegium, vtrum competat pupillis, & viduis, non modò pauperibus, sed etiam diuitibus. Quod pauperibus tantum competat, ex sententia quorundam. Diuitibus etiam competere, ex sententia aliorum. Et hæc posterior veris sima, & verior opinio, atque in puncto iuris, & in praxi tenenda omnino. Et pro ipsa concludentes rationes hic perpenduntur, & singulariter explanatur text. in d. l. vnica, vt latius hic per totum numerum. -  26 L. vnicæ, C. quando Imper. inter pup. & viduas. beneficio, & priuilegio, vt locus sit, potentiam alterius perhorrescere pupillos, & viduas, & similes Personas, neces se non es se de iure communi. Nec id immutari ex l. quadam Partitæ, prout Dida. Couarr. singulariter, & verè obseruauit, & Author sequutus est. -  27 Vidua, pupillus, & alij habentes fori, & d. l. vnicæ, priuilegium, vtrum pos sint eo vti aduersus simile & par ius habentes. -  28 Vidua dotem repetens, an habeat priuilegium sui iudicij, etiam si contra pupillum agat, remis siuè. -  29 Viduæ, pupilli, & miserabiles aliæ personæ, quando habent causam communem cum aliis personis non miserabilibus, an tunc personæ illæ propter communionem gaudere debeant eodem fori, atque d. l. vnicæ priuilegio. Et ibidem si communem. ff. quemadmod. seruit. amittantur, exornata quamplurimis, remis siuè. -  30 D. l. vnicæ beneficium, & priuilegium, vtrum Ecclesiæ Reipublicæ, Vniuersitati, & Communitatibus competat. -  31 Ces sionarius, viduæ, pupilli, aut pauperis, vtrum gaudeat priuilegio d. l. vnicæ, vt pos sit in prima instantia debitorem in Curia conuenire. -  32 Et an pupilli, viduæ, & pauperes metipsi ex ces sione alterius non priuilegiati gaudeant eodem dictæ l. vnicæ priuilegio. -  33 Cedens, vtrum pos sit agere post ces sionem inuito ces sionario, remis siuè. -  34 L. vnicæ, C. quando Imp. inter pup. & vid. priuilegium, & beneficium, vtrum obtineat, etiam post cœptum coram Ordinario iudicium. Quod non obtineat, ex sententia Did. Cou. Quod obtineat, ex sententia communiori multorum. -  35 Ex sententia verò Authoris, qualiter explicari debeat dubium prædictum, quod hactenus nec absolutè satis, nec dilucidè explicatum erat ab alio, prout hoc numero adnotatur, & distinctè, & nouiter obseruantur nonnulla, & n. seq. -  36 Pro Did. Cou. resolutione negatiua, quod d. l. vnicæ priuilegium locum non obtineat post cœptum coram Ordinario iudicium; expenduntur fundamenta nonnulla, & n. seq. -  37 Exceptiones dilatorias, & fori declinatoriam post litem contestatam opponi non pos se. -  38 Pro sententia affirmatiua, quod d. l. vnicæ priuilegium obtineat etiam post cœptum coram Ordinario iudicium, fortis sima expenduntur fundamenta, & n. seq. -  39 Iudicium finiri debere, vbi cæptum est, & litispendentiæ exceptionem obstare in quocunque iudicio, & inter personas quascunque; regulam illam tritam, & vulgatam, multifariam explicari, nec ita absolutè, atque indistinctè procedere, vt hic ob seruatur. -  40 Et non obtinere, quando in alio iudicio augeretur ex causa neces sitatis. Vel citatus, aut agens in alio iudicio, priuilegium haberet declinandi. Vel primus Iudex es set negligens in administranda iustitia. Aut coram primo Iudice non pos set quis consequi iu stitiæ complementum propter potentiam aduer sarij, vel de facto ortam. Vel in aliis casibus similibus. -  41 Et in his omnibus procedere absque dubio aliquo sententiam illam, quod d. l. vnic. beneficium, competat etiam post cœptum coram Ordinario iudicium . -  42 Procedere etiam sine dubio, quoties iure minoris ætatis aduersus litis contestationem, & iudicium cœptum, personæ prædictæ priuilegiatæ venirent. -  43 Nec admitti pos se Didac. Couar. sententiam contrariam, vt hic adnotatur, & n. seq. Vbi etiam supremorum Consiliariorum iudicium non subire, siue alium inferiorem Iudicem habere, modicum damnum dici non pos se. -  44 Minor vtrum restitui pos sit aduersus fori declinatoriam omis sam. -  45 Pupilli, viduæ, & similes Personæ; quæ declinandi forum, & auocandi causas ad Curiam, priuilegium obtinent, vtrùm eo frui, atque vti pos sint, si tanquam hæredes succes serint in lite cæpta. Vbi pars negatiua defenditur, quæ & nu. seq. comprobatur. -  46 Conditio defuncti non mutatur ex persona hæredum. -  47 Priuilegiatus quicunque sequitur forum defuncti quoad litem cæptam, & ea, qua contracta sunt; secus quoad litem non cæptam, vel contrahenda. -  48 Instantia cæpta transit in eodem statu, & cum omnibus suis qualitatibus in hæredem. -  49 Clericus laici hæres lite coram Iudice seculari cæpta cum defuncto, apud eundem Iudicem prosequi tenetur. Lite verò nondum cæpta, vocandus est pro actione hæ reditaria ad Iudicem Ecclesiasticum. -  50 Aluari Valasci in proposito quæ stionis excitatæ suprà, n. 45. placitum commemoratur. -  51 Lis cœpta in iudicio priuilegiato, an debeat remitti ces sante causa primordiali priuilegij, remis siuè. -  52 Vidua, pupillus, & miserabiles personæ habent priuilegium declinandi forum, & vtuntur beneficio d. l. vnicæ, & si tanquam hæredes, vel ex contractu alicuius defuncti conueniantur, modo lis cœpta non fuerit. EXtat Sane in iure nostro Cæ sarea quæ [sect. 1] dam Imperatorum constitutio in l. vnica, C. quando Imperator inter pupillos vel viduas, vel miserabiles Personas cognoscat, & ne exhibeantur. Adeò frequens, & in vsu forensi & practico neces saria, & as sidua, vt per manus tradatur quotidie, nec vlla alia frequentior equidem, vtpote cum pupilli, viduæ, & aliæ miserabiles personæ quotidie soleant & pos sint ad Curiam Regiam, quoad primam causarum audientiam, cognitionem in prima instantia quos libuerit vocare, sicuti eadem lex decidit expres sim; & de iure huius Regni confirmatur, vt infrà dicendum est. Idcircò non absque vtilitate maxima futurum ego existimaui, si hoc loco eorum dumtaxat tractatum, & disceptationem susciperem, quæ licet ab aliis permultis tractata, atque resoluta fuerint, non tamen ita satis absolutè & distinctè explicata, vt vel dubitationem non leuem adhuc obtineant, vel maiori declaratione, aut corroboratione non indigeant: aliorum verò, quæ vel tantam dubitandi rationem non obtinent, vel dilucidè satis explicata fuerunt ab aliis, resolutionem eisdem relinquam. Et ante omnia non otiosè proculdubio, vel extra neces sitatem, sed ideò, atque neces sariò dictæ. legis vnicæ verba recensebo hoc loco, vt eisdem præ oculis habitis, & maturè perpensis, an Interpretum nostrorum placita & traditiones, constitutione ea probentur, vel non probentur, siue an verbis ipsius conueniant, vel non, accuratè magis valeat deduci. Imperatores ergo eo in textu, in hunc modum reliquerunt scriptum: Si contra pupillos, vel viduas, vel diuturno morbo fatigatos & debiles impetratum fuerit lenitatis nostræ iudicium: memorati à nullo nostrorum Iudicum compellantur comitatui nostro sui copiam facere, quinimo intra Prouinciam, in qua litigator & testes, vel instrumenta sunt, experiantur iurgandi fortunam, atque omnis cautela seruetur, ne terminos suarum Prouinciarum cogantur excedere. Quod si pupilli, vel viduæ, alijque fortunæ iniuria miserabiles iudicium nostræ Serenitatis orauerint, præ sertim cum alicuius potentiam perhorrescant: cogantur eorum aduersarij examini nostro sui copiam facere. Et constitutio hæc de iure huius Regni confirmatur ex l. 5. tit. 3. de los demandados , p. 3. vbi in. prin. dicitur; Contiendas e pleytos ay, queson de tal manera, que segun fuero de España por razon dellos, son tenudos los demandados de responder ante el Rey, maguer no les demandas sen primeramente por su fuero, e son estos, &c. & statim adiicitur: O por pleyto que demandas se huerfano, o home pobre, o muy cuytado contra algund poderoso, de que no. pudies se tambien alcançar derecho sobre el fuero de la tierra, ca sobre qualquier destas razones, tenudo es el demandado de responder ante el Rey, do quier que lo emplacas sen, e nou se podria escusar por vinguna razon, por que estos pleytos tañen al Rey principalmente por razon del señorio. l. etiam 41. tit. 18. p 3. quæ singularis est, quatenus statuit non valere rescriptum ad trahendum litis causa extra locum domicilij, viduas, orphanos, senes, infirmos, pauperes, aut alios. miserabiles impetratum, sed ab istis contra alios impetratum validum es se: & as signatur notanda ratio, in versic. E esto touieron por bien, l. 20. tit. 23. ead. 3. p.l. 8. tit. de los emplazamientos, 3. lib. 4. nou. collect. Regiæ ibi: Pleyto de viudat, huerfanos. y personas miserabiles. Et materiam harum legum, & priuilegium d. l. vnic. [sect. 2] tractarunt, atque explicarunt, & exornarunt permultis, Glos ordinaria, Petr. Cinus, & Bartol. Alberic. Bald. Salicet. Fulg. Castrens. Florian. & alij, in ead. l. vnica. Alex. cons. 121. col. fin. lib. 1. & in cons. 124. lib. 4. Bald. in cons. 5. quæritur, vtrum viduæ, lib. 1. & in cons. 449. lib. 5. Socin. senior, in cons. 66. lib. 4 Ias. in l. Titiæ textores, col. vlt. ff. de legat. 1. Roman. singul. 240. Grammaticus, decisione 20. & in addit. ad constitut. Regni, Statuimus. Thom. Parpalia, in l. penul. C. de pactis, & in constit. Regni, de officio magnæ iustitiæ, q. 13 Matth. Afflict. in constit. Regni, constitut. Statuimus, & constitution. l. Præ senti, aliàs, lib. 1. rubrica 37. per totam, & decis. 257. vbi plena manu de hac materia, atque originaliter videndus, non enim sola aliorum relatione, prout neces se est, poterit degustari. Guid. Pap. decis. 566. Alban. & Pomat. in addit. ad Bart. ad l. metipsam vnicam, C. quando Imp. inter pup. & vid. Mut. super consuet. Panorm. c. 13. Fab. Anna, singul. 401. Didac. Perez, in l. prima, tit 1. lib. 3. Ordinamenti, col. 764. & seq. Rolandus à Valle, in cons. 76. ex n. 35. cum seq. vsque in finem consilij, lib. 1. & in cons. 20. per totum, lib. 2. Gregor. Lopez, in d. l. 41. tit. 18. p. 3. meliùs in l. 5. tit. 3. & in l. 20. tit 23. p. 3. Franc. Viuius, commu. opin. lib. 1. opin. 368. Optimè M. Ant. Natta, in cons. 590. per totum, lib. 5. Sylua nuptialis, lib. 6. tit. quomodo in dubio iudicandum sit pro communi opinione, num. 27. cum pluribus seqq. Bald. Nouel. in tract de dote, priuil. 12. p. 9. Palac. Rub. in c. per vestras. 2. notab. n. 12. de donat. inter. Didac. Couar. pract. c. 6. & 7. per tot. Vincen. de Fran. decis. 100. per totam, & decis. 187. & 188. & decis. 232. Ant. Thes. decis. Pedem. 177. per tot. Petrus Rebuf. in 1. tom. constit. Franciæ, tit. de sententiis prouis. art. 3. glos. vltima. Mexia, in l. Toleti, in 10. fundamento secundæ partis, ex n. 12. cum seq. Monterro. in praxi crim. & ciui. tract. 5. de los casos de Corte, fol. 75. cum seq. D. Paz, in praxi, 1. p. tom. 1. tempore primo, num. 19. & 20. & 21. Iacob. Menoch. de arbitrar. iudicum, lib. 2. casu 66. & vide casu 65. Marant. in praxi, part. 4. distinct 9. nu. 77. & seq. fol. mihi 104. Andreas Gail, practicarum obseruat. lib. 1. obseruat. 1. num. 40. & 41. Fuscus, singulari 20. Vocab. Fauore, fol. 166. Saraina. ad constitution. Siciliæ, sub verbo, Miserabiles. Vezin. in Syntagm. commun. opinion. lib. 3. tit 12. Arisminus Tepatus, variarum lib. 1. ad tit. C. quando Imp. fol. mihi 166. col. 4. Vvesembec. ad eundem titulum, fol. mihi 510. cum seq. Corsetus, singulari 144. Alciatus, in l. malum, §. viduam, ff. de verborum signific. Ioan. Sichard. in rubrica, & in d. l. vnica, C. quando Imp. inter pup. & vid. vbi breuiter, & distincte summat materiam, fol mihi 158. & 159. Iacob. Cuiac. in paratitla ad eundem tit. vbi etiam ipsam materiam summat breuis simè. Aluar. Valasc. consult. 57. & 136. Escobar de ratiociniis, cap. 7. ex nu. 56. vsque ad numerum 62. Petrus Barbosa, 1. p.l. primæ, ff. soluto matrimonio, n. 50. fol. 213. Marcabrunus, in cons. 84. n. 43. Fuluius Pacianus, in consilio 84. per totum, & in cons. 85. per totum. Hugo Donellus, commentariorum iuris ciuilis lib. 17. c. 20. fol. mihi 87. Alfonsus Azeued. in d. l. 8. tit. 3. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, vbi vide omnino. Ioannes Philippus, in summa vtriusque iuris, ad d. titul. C. quando Imperator, inter pupil. & viduas, folio mihi 58. Villalobos, commun. opinion. litera I. ex n. 269. Antonius Grauatius, in addit. ad Octau. Vestrium, in practic. Cancell. libro 3. capite 9. in prima additione. Prosper. Carauita latis simè, in commentariis super ritibus magnæ Curiæ, ritu 219. & seqq. & 230. & sequentibus. Petrus Belluga, in Speculo Principum, rubrica 38. §. consequenter. Cattelianus Cotta, in memorabilibus, in verbo, Vidua. Petrus Follerius, in pract criminali, in versicul. audiantur exceptiones, n. 85. Francisc. Viuius, decis. 521. per totam, lib. 4. & decis. 65. lib. 1. Gaspar. Roder. de annuis redditib. lib. 3. q. 4. ex n. 42. Alex. Trentacinq. variar. resol. tom. 1. lib. 2. tit. de citationibus, resol. 2. per totam, fol. mihi 96. & seq. Sebastianus Næuius, selectar. iur. ad dictum tit. C. quando Imp. fol. mihi 111. Cardin. Thuscus, practic. conclusionum iuris, tom. 8. lit. V. concl. 203. Antonius Faber, add. tit. C. quando Imp. definitione vnica. fol. mihi 222. Stephan. Gratianus, discept. forens. c. 182. ex n. 1. & quatuor seqq. fol. mihi 521. Ex his itaque iuris Interpretibus. & decis. d. l. vnicæ, deducuntur expres sim, atque obseruari, & constitui debebunt sequentia. Ac primum equidem, quod[sect. 3] pupilli, viduæ, pauperes, & miserabiles aliæ Personæ non pos sunt trahi, neque vocari etiam per rescriptum Principis extra prouinciam, aut proprium domicilium, etiam ad Curiam Principis; sed in proprio domicilio sunt conueniendæ. Et hoc est primum priuilegium conces sum in d. l. vnica, Personis miserabilibus, & quando ips æ conueniuntur. Iidem ta[sect. 4] men bene pos sunt trahere, atque reuocare quoad primam causarum cognitionem, etiam in prima in stantia aduersarios extra domicilium coram Principe & in Curia, etiam per viam simplicis querelæ, & quamuis longè distet. ab eorum Prouincia. Et hoc est alterum priuilegium, quod eisdem Personis miserabilibus conceditur in d. l. vnica, & quando sunt actores, & ita in effectu deduxit Baldus ex ead. I. atque summauit ipsam in hunc modum, Personæ miserabiles non debent trahi in ius extra Prouinciam, ips æ autem alios pos sunt trahere: & conueniunt cæteri Interpretes ibidem & suprà relati, sicuti ex communi tradit Ioan. Sichar. in rub.n. 1. & in d. l. vnic. n. 1. & 2. C. quando Imp. int. pup. & vid. Iacob. Cuiac. in paratitla ad ipsummet tit. dicens breuis simè, quod miserabiles Personæ, rescripto Principis euocare extra Prouinciam; non euocari pos sunt. Ioann. Philip. in summa vtriusque iuris, ad dictum titulum, & Sebast. Næu. ibid. Cou. pract. c. 6. n. 1. & 2. & 3. & c. 7. n. 1. in prin. & n. 2. in vers habent prætereà. Et secundum hæc (vt vides) maxima equidem sunt duo hæc priuilegia præfatis Personis conces sa, & ipsorum fauore receditur in pluribus à regulis iuris communis. In primis namque si iura communia repetantur in memoriam certis simum est, quod hodie nouiori iure Authenticorum , nemo potest vocare in ius extra prouinciam, aut proprium domicilium, vt dicitur in. §. 1. in authent. vt different. iudices, nisi iudex Prouinciæ negligens fue[sect. 5] rit in administranda iustitia. Sed id non procedit in viduis, pupillis, & miserabilibus Personis quia etiam si iudex Prouinciæ, aut proprij domicilij in admini[sect. 6] stranda iustitia negligens es set non pos sent præfatæ personæ euocari extra domicilium, seu Prouinciam: in quo conueniunt Bart. Bald. Castr. & omnes in ead. l. vnic. & ex communi Antiquorum sententia declarauit singulariter ibidem Ioan. Sichard. n. 2. per totum: A quo deduxit, sed non retulit eum Alex. Trentacin. variar. resol. tom. 1. lib. 2. tit. de citationib. resol. 2. in princ. & n. 1. fol. 96. & subdit n. 2. Nec per derogatio[sect. 7] nem generalem rescripti Principis censeri derogatum priuilegio d. l. vnicæ, sed neces se es se, quod specifica mentio fiat de pupillis, viduis, & aliis miserabilibus Personis Et ita limitat text. in l. criminali. C. de iurisdict. omni. iudic. vt non aliter pos sint pupilli, viduæ, pauperes, & aliæ miserabiles Personæ trahi extra proprium domicilium. Id quod latius etiam probarunt Grammaticus, decision. 20. Vincent. de Franchis, decisione 187. & 192. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 177. numero 9. Arisminus Tepatus, variarum libro 1. ad titulum C. quando Imperator, in principio, folio 66. & facere ad pulchram quæ stionem, quam Cinus dicit se de facto vidis se, refert, & adducit eam Ioan. Sichard. in d. l. vnica, n. 3. Prætereà, si ipsamet iura communia repetan[sect. 8] tur in memoriam, certis simum quoque est, quod actor regulariter debet sequi forum rei, per textum in cap. cum sit generale, de foro competenti, c. si clericus laicum, eod. tit. & ibi Glos. allegat plures concordantes, l. iuris ordinem , cum vulgatis, C. de iurisdict. omnium iudic. l. 32. tit. 2. p. 3. quæ est notabilis, quatenus vndecim modis limitat istam regulam: Socinus etiam regal. 10. Dueñas, regul. 21. Card. Thus. pract. concl. iur. tom. 1. lit. A. concl. 122. fol. 105. Humada in l. 15. tit. 1. p. 1. glos s. 4. per totam, qui regulæ eiusdem 47. fallentias adducit, & latè explicat, an & quando ratione loci, contractus, domicilij, rei, promis sionis, aut de stinationis, solutionis, vel delicti, quis forum sortiatur. Similiter, neminem pos se, etiam ad curiam Principis vocari pro lite examinanda in prima instantia, tametsi pos sit inuitus ad eam trahi per appellationem, l. nemo. C. de iurisdictione omni. iudic. authent. vt different. indices, §. 1. l. 8. & 9. tit. 13. lib. 4. nouæ collect. Reg. l. 21. tit. 5. lib. 2. eiusdem collect. Nihilominus tamen [sect. 10] pupillis, viduis, pauperibus, & miserabilibus Personis, licet in curiam Principis trahere, & vocare illos, à quibus in iudicio aliquid exigere velint, & aduer sus quos actiones habeant, & reos etiam extra proprium domicilium euocare ad eandem curiam in prima instantia, vbi actor sit pupillus, vidua, pauper, aut denique miserabilis Persona, vt supradictum est vel in casibus quibusdam, qui casus de Corte vulgò nuncupantur. Id quod rectè animaduertunt Couar.[sect. 11] pract. c. 6. ante n. 1. D. Paz, in praxi, 1. p. to. 1. primo tempore, n. 19. & duob. seqq. & ante alios lo. Sich, in rubr. C. quando Imp. inter pup. & viduas, nu. 1. & 2. Alex. Trentacinq. variar. resol. lib. 2. d. resol. 2. n. 4. qui num. 5. post Afflictum, quem ibi refert, rectè inquit, conclusionem eam procedere, etiam si præfatæ Personæ conueniantur coram Iudicibus ordinariis, nam tunc electio est ipsarum eligendi curiam Principis, vel si coram Principe conueniantur, nam ips æ pos sunt declinare forum Principis, & dicere, quod debent conueniri coram eorum Iudice ordinario, in loco vbi degunt, & vbi est copia testium, & scripturarum. Et quamuis Vincent. de Fran. decis. 100. n 21. (quem in proposito[sect. 12] non retulit Trentacin. metipse) as seuerauerit, præ sumptionem es se contra declinantem à Tribunali supremo ad inferius. Verè tamen præ sumptionem[sect. 13] eam ces sare debere, & locum es se decis. d. l. vnicæ, vbicunque pupillus, vidua, pauper, & aliæ similes per sonæ, vel propter expensas, & sumptus excusandos, aut faciliorem agendi modum, in suo proprio loco, vel ne extraherentur ab eo, id intenderent , quod præ sumi potius debet in dubio, aliàs namque damno sum es set eisdem legis illius priuilegium. Idque aper[sect. 14] tè præ sentire videtur Did. Cou. pract. c. 7. n. 2. in vers. habent præterea. Nam cum dixis set in initio illius cap. habere pupillos, viduas, pauperes, & alias miserabiles Personas priuilegium vocandi alios ad Curiam Regiam in prima instantia: subdit statim in dicto versiculo, Habent præterea. Et habere alterum priuilegium ab eo distinctum, vt scilicet Personæ præfatæ non teneantur extra proprij domicilij forum, apud Curiæ Iudices Regios cuiquam agenti respondere cuiuscunque priuilegij ratione. Quod etiam (vt vidisti) ego distinxi ab altero priuilegio suprà, & distinguit Regia leg. 41. titul. 19. partit. 3. Cum ergo iure suo vtantur pupillus, vidua, & similes Personæ in proposito casu, ac lege permittente id efficiant: nulla equidem præ sumptio erit contra eos, si nolint extra proprij domicilij forum, apud Curiæ iudices Regios cuiquam agenti respondere. Quod & in fortioribus terminis, quando inquam pupillus, vidua, & alij habentes fori priuilegium præfatum, vellent vti eo aduersus par & simile ius habentes, resoluit idem Couar. dict. cap. 7. num. 5. in vers. Quintus deducitur. Ex quo etiam deducitur veris simè, quod si pu pillus, vidua, pauper, & aliæ similes Personæ egerint in prima instantia coram ipsius domicilij rei conuenti Iudice ordinario, ibique eum conuenerint, non pos se reum ipsum iurisdictionem declinare illius Iudicis, petendo causam deferri ad Curiam Regis, quamuis Personæ metips æ pos sent id efficere. In eorum namque fauorem, non in damnum siue ipsis volentibus, non autem renitentibus, introductum es se apparent: quod est notandum Remanet ergo, viduam habere priuilegium vocandi[sect. 15] ad Curiam Regis, eius aduersarios in prima instantia, modò honesta sit ipsa, honestamque vitam agat, aliàs secus. Id quod ex communi omnium sententia tradiderunt Couar. pract. dict. c. 7. num. 1. in prin. Vinc. de Fran. decis. 232. per totam, vbi de meretrice, aut luxuriosè & inhonestè viuente, quod non gaudeat priuilegio d. l. vnicæ, Azeu. in l. 8. tit. 3. lib. 4. nou. collect. Regiæ, n. 11. & 12. vbi vide. Tunc tamen insurgit dubium agitatum commu[sect. 16] niter per DD. in hac materia, vtrum inquam fœmina virgo cælibem agens vitam, viduæ appellatione contineatur , & iisdem, maximèque d l. vnicæ priuilegiis gaudere debeat, quibus viduæ, & miserabiles gaudent Personæ: & quidem in ea idem ius statuendum quod in vidua firmarunt Azo, Cynus, Oldradus, Alberic. Bart. Fulgos. Ioan. Lup. Guid. Pap. Andr. Isern. Afflict. & Rebuf. quos retulit, & conges sit Couar. pract. d.c. 7. n. 2. in prin. & in eodem placito fuerunt etiam, & virgini huiusmodi conces serunt priuilegium, d. l. vnicæ, Ioan. Sichard in rubric. C. quando Imperator inter pup. & vid. nu 4. Vincent. de Franch qui constanter defendit, & late fundat hanc partem decis. 100. per totam, Greg. Lop. in l. 5. tit. 3. par. 5. glos sa, e son estos, vers. sed an dicatur vidua. Vbi inquit, quod in fauorabilibus dicitur vidua ea, quæ non habuit virum, l. malum, §. vidua, ff. de verbor. signific. Licet in materia stricta comprehenderetur tantum illa, cuius maritus mortuus est, vt ibidem probauit. Resolutiue etiam cum hac opinione in fauorem virginis reman sit Alex. Trentacinq. variar. resolut. tom. 1. lib. 2. titul de citationibus, resolut. 2. num. 16. in vers. hæc conclusio, vti procedit, fol. mihi 98. vbi & Bellugam, & Follerium, & alios tenentes eam retulit, tenuit etiam ipsammet sententiam Fulu. Pacian in cons. 85. per totum, vbi arguit late pro vtraque parte. Cæterum contrariam sententiam, imò fœminæ virgini, quæ cœlibem vitam agit, nec vnquamvirum habuit, nec de nuptiis tractat, non concedi priuilegium d. l. vnicæ, ex Accursio in eadem l. constanter, & concludenter defendit Couar. dict. c. 7. pract. d.n. 2. & veriorem opinionem dixit Andreas Gail practicar. obseruat. lib. 1. obseruat 1. nu. 41. eandem etiam tenendam omnino, & in praxi seruandam (si aliàs fœmina huiusmodi virgo, & vitam cœlibem agens, minor non sit, aut pauper, vel miserabilis Persona) semper ego crediderim, vtpote cum vidua proprie dicatur, cuius maritus mortuus est, nec in d. l. vnic. nec etiam in legibus partitæ, & nouæ collect. Regiæ, de virgine huiusmodi ad effectum præfatum mentio aliqua fiat, nec inde contineri pos sit, aut debeat aliquo pacto, idque ex duabus illis rationibus, quas Did ipse Couar. eodem n. 2. d.c. 7. vere, & erudite considerauit, ex quibus iuridice equidem, & iuste adductus est, vt existimauerit, priuilegium dict. leg. vnicæ, his tantum viduis conces sum es se, quæ maritum habuere, non his, quæ cœlibem egere vitam. Aliàs autem (vt ego adiicio) non modo præter legem, & vltra iura præfata in quibus de huiusmodi fœ mina mentio non fit, sed etiam contra ipsorum legum verba, & intentionem, concederetur priuilegium huiusmodi, quod negari non potest, si earundem verba perpendantur attente, & priuilegium ius speciale, & regulis communibus contrarium continens, extendi vltra casus expres sos, aut personas specificè nominatas non concedatur. Magis ergo ex capite, atque cerebrina æquitate, quam ex decis d. l. vnicæ., aut iuris stricta & accurata ratione opinio illa prima procedit, nec substineri debet, vt suprà dixi. Rursus atque ex prædictis remanet, & pupillum,[sect. 17] & orphanum habere priuilegium prædictum, vt pos sint reos ad Curiam trahere quoad primam cognitionem, etiam in prima instantia, ipsi verò extra proprium domicilium trahi non pos sint, & sic vti frui priuilegio, & beneficio d. l. vnicæ; pupillus autem in proposito dicitur, qui vel morte patris, vel emancipatione egres sus est patriam potestatem, idque intra annos decimumquartum, cum adhuc est impubes, l. pupillus, ff. de verbor. signification. quamuis nonnunquam pupilli larga significatione, & impropria accipiantur pro quibuscunque impuberibus, per textum in l. finali, §. primo, cum sua Glos sa, ff de verborum significat. Et ita notauit, & infert ad statuta nonnulla Ioann. Sichard. in rubrica, C. quando Imperator inter pupil. & viduas, num. 2. Rolandus à Valle, in consil 76. num. 41. libro primo, Vincentius de Franchis, decision. 100. num. 17. Cæterum Didac. Couar. practicarum cap. 6. num. 2. hac in parte, atque in terminis d. l. vnicæ, pupillum intelligit eum, qui simul sit patre orbatus, & minor pupillaris quidem ætatis, idque ex sententia Cyni, & Alberici, quos ibi refert, & nouis simè sequutus est Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 182. num. 1. ibi: Siue solum sit sine patre, qui tunc dicitur pupillus. Et eodem num. 1. adnotauit, pupillum miserabilem Personam dici, quod & tenuerunt Scribentes communiter, licèt nonnulli contrarium præ sentiant apertè, nisi pauper ipse sit: sicuti Albanus, in addit, ad Bartol. ad d. l. vnicam, num. 3. probauit, & alij sequuntur. Quod tamen verum non est, & contrarium tenendum indistinctè, videlicèt inter miserabiles enumerari per sonas, vt infrà dicetur, & ex aliis Authoribus scrip sit Alexander Trentacinquius, variar. resolution. lib. 2. dict. resolut. 2. num. 30. Orphanus verò dicitur, qui patre, & matre, & sic vtroque parente sunt orbati, prout notarunt Interpretes communiter, in l. orphanotrophos, C. de Episcop. & Clericis. Ioannes Sichardus, in rubrica, C. quando Imperator, num. 3. & eo non relato Stephanus Gratianus, disceptation. forens. dict. cap. 182. num. 1. ibi: Siue sit sine patre & matre, quo casu dicitur orphanus. Rebuffus, de sentent. prouision. glos sa vltima, colum. 2. versiculo, secundo orphani. Rolandus, in consil. 76. num. 43. lib. 1. Et inter miserabiles quoque enumerantur Personas, ex eisdem Authoribus, & Trentacinquio, dict. resolutione 2. num. 30. Azeuedo, in dicta l. 8. titulo 3. lib. 4. num. 7. Subdit tamen Couar. dict. cap. 6. practicarum, num. 2. quod praxis hoc priuilegium recepit in minore vigintiquinque annis, qui patre sit orbatus: nam & Regia 1. 14. tit. 2. lib. 3. ordinam, & l. prima, titul. 1. eod. lib. l. 20. titul. 23. l. 41. tit. 18. & l. 5. tit. 3. part. 3. l. 8. tit. 3. lib. 4. recopil. orphano simpliciter tribuit hoc priuilegium, non distinguens eius ætatem; quæ tamen neces sariò distinguenda est ad eos annos, in quibus alieno ductu & consilio viuendum est: quod est optimè dictum, & animaduersum, & probatur etiam per Gregorium Lopez, (cuius Couar. mentionem non fecit) in dict. l. 5. titul. 3. & in d. l. 41. titul. 18. partit. 3. nam in dict. l. 5. verbo, huerfano, dicit in hunc modum: In practica tamen in isto Regno intelligitur quoad istum casum, si sit orphanus carens patre, licèt maior 14. annorum, minor tamen 25. annis, & ita practicatur. Et in d. l. 41. verbo, a los huerfanos, vbi rectis simè aduertit, quod dict. l. vnica, C. quando Imperator, non ponit verbum illud: a los huerfanos, sed vocat pupillos, & verbum ibi positum est latius: nam comprehendit etiam adultum maiorem 14. annorum patre orbatum: & subdit, quod hinc fortè surrexit practica in Curia, vt sit casus Curiæ, etiamsi orphanus sit adultus, quicquid Castrensis, & alij contradixerint. Deinde atque ex prædictis remanet, pauperes[sect. 18] etiam idem ius habere, quod viduæ, orphani, ac pulli, & vti priuilegio d. l. vnicæ, vt pos sint reos ad Curiam trahere quoad primam causarum cognitionem, ipsi verò trahi non pos sint quod numeris præ cedentibus dicebamus, & tradit in terminis Couar. practicar. in d. cap. 6. num. 3. & ex omnibus legibus Regiis relatis in initio huius cap. comprobatur expres sim: & subdit Couar. ad cum effectum summariam quandam probationem paupertatis sufficere, sicut minoris ætatis, & aliarum qualitatum, quarum ratione potest quis ad Curiam vocari, Alex. Trentacinq. variar. resolut. lib. 2. tit. de citationibus, d. resolut. 2. num. 32. Et pauperes qui dicantur, Iudicis relinquitur arbitrio, sicuti resoluit Greg. Lopez, in l. 20. tit. 23. part. 3. glos. 2. Menoch. de arbitr. iudicum, lib. 2. casu 65. per totum, maximè num. 7. & vide Couar. pract, cap. 7. num. 3. in fin. Remanet etiam, & miserabiles alias personas vti[sect. 19] eodem priuilegio d. l. vnic. vt trahi non pos sint ad ius extra proprium domicilium, seu prouinciam, sed ipsi alios trahere pos sint, quod etiam dixi, & comprobaui numeris præcedentibus, & resoluunt Maran. in praxi, part. 4. distinct. 9. num. 77. Didac. Couar. dict. cap 6. practicar. num. 1. Anton. Thesaur. decis. Pedemoutana 177. num. 1. Et miserabiles Personæ, quæ dicantur, Iudicis relinquitur arbitrio, sicuti Menoch. resoluit, de arbitrariis iudicum lib. 2. casu 66. Alex. Trentacinquius, variar. resolut. lib. 2. de citationibus, d. resol. 2. num. 25. vbi refert plures per sonas. quæ miserabiles dicuntur: & num. 31. subdit, quod senes & decrepiti, & diuturno morbo fatigati & debiles, & omnes hi, de quibus mouetur natura ad miserandum, miserabiles personæ dicuntur, ex Azone, & Afflictis, quos ibi refert. Gregorius tamen Lopez, in d. l. 41. tit. 18. partit. 3. re stringit superiora. & dicit, quod quatenus in ea l. dicitur de senibus & infirmis, vt isti deducant ad Curiam causas suas, & non deducantur, non est in practica, si aliàs non sunt pauperes, vel miserabiles Personæ, iuxta leges Ordinamenti, & Partitæ: idque proculdubio seruatur in praxi quotidie. Prætereà, atque ex prædictis remanet d. l. vnicæ,[sect. 20] C. quando Imperator inter pupil & vid. beneficium & priuilegium, viduis, pupillis, & miserabilibus Personis conces sum, sic obtinere & procedere in causis criminalibus, sicut in ciuilibus, & sic etiam cum pupillus, vidua, & miserabiles Personæ delinquunt, quod ex Mathæo Afflictis, & Prosper. Carauita, obseruauit Alex. Trentacinquius, lib. 2. tit. de citationibus, d. resolutione 2. num. 13. fol. 97. vbi subdit, quod de iure illius Regni ad allegandum hanc declinatoriam fori, vidua, & pupillus debent Personaliter comparere, & non per procuratorem. Er idem quoque, quod dispositio d. legis vnicæ, habeat locum in causa criminali, Stephanus Gratian. adnotauit nouis simè, disceptationum forensium, cap.[sect. 21] 182. num. 5. & num. 4. dixit, priuilegium eiusdem legis vt quis trahat. & non trahatur, competere negotium gestori: Et citat Paulum Castrens in l. hæres absens, §. apud Labeonem, ff. de iudiciis, Romanum, sing. 240. Ang. singul. 401. & competere[sect. 22] quibuscunque aliis Personis, quæ per administratores gubernantur, & reguntur: ex ratione illa, quod omnia priuilegio pupillis conces sa, censeantur etiam conces sa cæteris Personis quibuscunque quæ reguntur & gubernantur per administratores, atque ex Glos s. Bald. & Socin. notauit Hieron. Card. Alb. in addit. ad Bart. ad dictum tit. C. quando Imperat. inter pupil. & vidu. in final. verb. Nec pos se[sect. 23] renunciari eidem priuilegio, etiam expressè per Personas prædictas, quibus conces sum est, ex communi Interpretum sententia resoluit ipse Albanus ibidem, num. 2. & cum aliis multis Authoribus ob seruarunt Natta, in cons. 590. num. 15. lib. 3. Ant. Thesau. decis. Pedem. 177. num. 2. & 5. And. Gail. practic. obser. lib. 1. obser. 1. num. 40. Vincent. de Franc. decis. 192. num. 7. Azeued. in l. 8. tit. 3. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, num. 14. Alex. Trentacinq. variar. resol. lib. 2. d. resol. 3. num. 37. fol. 99. qui reddit rationem, quia talis renuntiatio tolleret misericordiam, & sic es set contra bonos mores, & ideò non valeret, per text. in cap. finali, de pactis, cum similibus, Ioan. Sichar. (quem Trentacinq. non refert) in d. l. vnica, num. 5. vbi pro regula constituit, quod quandocunque datur priuilegium propter misericordiam, quia videtur ferè magis, dantis causa, quàm eius cui datur, conces sum, ideò ei renunciari non pos se. Apparet autem ex sententia horum duorum Au[sect. 24] thorum, miserationis gratia conces sum priuilegium d. l. vnic. si forte inquiras de ratione introductionis ipsius & quare conces sum fuerit beneficium illud Personis prædictis. Et conuenit Didac. Couarr. practic. dict. cap. 7. num. 4. in versiculo. Rursus idem constat. Notans expres sim, miserationis gratia id priuilegium conces sum, Marcus etiam Anton. Natta, d. consil. 590. num. 4. & tribui sequentibus, lib. 3. vbi ex conditione viduitatis, & pupillaris ætatis excitatum fuis se Imperatorem in dicta lege vnica, ob seruat, & in ipsorum litibus es se voluis se specialem protectorem, quoniam huiusmodi Personæ solent communiter premi, vt experientia docet, & probatur in cap. Regum, vigesima tertia, quæ st. 5. vbi dicitur, Regnum proprium es se officium, peregrinis, pupillis, & viduis auxilium ferre: Andreas Gaill. practicar. obseruat. prima, num. 40. vbi etiam considerat principaliter conditionem viduitatis, & pupillaris ætatis; & ideò Principi maximè omnium conuenire præfatas Personas contra omnem mole stiam & iniuriam tueri, ex d. cap. Regum, & cap. administratores, 25. quæ st. 3. Vincentius de Franchis, decis. 233. num. 4. qui (quoad viduas attinet) fragilitatem sexus consideratam fuis se in conces sione eius beneficij firmauit: Stephanus Gratianus, dis ceptationum forens. dict. cap. 182. num. 2. qui inquit, priuilegium illud fuis se conces sum miserationis gratia, quasi Personæ prædictæ gubernentur à tutoribus, qui plerunque in eorum officio delinquunt. Quæ ratio in administratoribus quibuscunque militat æqualiter ad confirmationem obseruationis illius ex Cardinali Albano suprà traditæ. Et de iure huius Regni extat singularis l. 41. titul. 18. part. 3. in fine, vbi dicitur in hunc modum: E esto touieron por bien los sobios antiguos, porque señaladamente los Emperadores, e los Reyes son juezes destos à tales mayormente que de los otros, e a ellos pertence de los fazer alcancar derecho, e de los mantener en iusticia, de manera que non reciban tuerto, nin fuerça de los otros, que son mas poderosos que non ellos, & in l. 5. tit. 3. part. 3. in fine, dicitur. Porque estos pleytos tañen al Rey, principalmente por razon de señorio. Et quidem si verum amamus, & rationi præfa[sect. 25] tæ introductionis dict. l. vnicæ, C. quando Imperator inter pupil. & vidu. & dictarum ll. partitæ, atque nouæ collect. Regiæ, verbis etiam ipsarum adhæremus, facilè deducemus ex eisdem veram resolutionem articuli illius, vtrum inquam priuilegium, & beneficium eiusdem l. vnicæ, competat pupillis, & viduis non modò pauperibus, sed etiam diuitibus: in quo certum est, & compertum, iuris nostri Interpretes diuersimodè se habuis se, quidam namque priuilegium præfatum restrinxerunt ad pupillos, vi duas, & miserabiles Personas pauperes, nec diuitibus competere as seuerarunt, quorum numero fuê re Innocentius, Abbas, Imola, Cardinalis Felinus, & Barbar. in cap. significantibus, de officio delegati. Speculator, in titulo de instrumentorum editione, §. nunc vero, versic. & scias, el secundo, Alexand. in consil. 131. col. fin. lib. 1. Iason, in l. Titiæ textores, colum. vltima, si de legatis primo. Tiraquel. in l. si inquam, C. de reuocan. donat. verbo, facultates, colum. 2. in princ. Maranta, 4. parte, d. distinctione 9. num. 79. & 6. part. num. 132. & seq. Ioannes Sichardus, in dict. rubrica, C. quando Imperator, num. 5. & defendit constanter Roland. in consil. 20. per totum, maximè ex num. 12. vsque ad num. 18. lib. 2. tenuit etiam opinionem eandem Cardinalis Thuscus, practicar. conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclusion. 203. in princip. fol. mihi 598. E contrario tamen, priuilegium, & beneficium d. l. vnicæ, competere etiam pupillis, & viduis diuitibus, nec distinguendum, an sint diuites, vel pauperes: firmarunt Innocentius, in cap. ex part. de verborum significatione. Abbas, in cap. ex parte, 6. col. 2. de foro competenti, & in cap. cæterum, de iudiciis, Bulgar. in l. 1. colum. 6. versiculo, tertius casus, num. 125. ff. soluto matrimon. Parpalia, in l. 1. C. de SS. Ecclesiis. Alexander, in l. Titia textores, num. 7. ff. de legatis primo. Baldus nouellus, in tractatu de dote, part. 9. priuilegio 12. Ioann. Lup. in cap. per vestras, de donation. inter. in 2. notabili, num. 12. Sylua nuptialis. lib.: 6. num. 34. & 35. Roland. sibi contrarius, in consil. 76. ex num. 45. lib. 1. licèt ex num. 38. cum seq. arguendo intenderit probare contrarium. Eleganter Marc. Anton. Natta, in consil. 590. ex num. 3. vsque ad numerum 8. lib. 3. vbi citat Azonem, & Albericum, ita tenentes Andreas Gail. practicar. obseruat. lib. 1. ob seruat. 1. num. 40. Gregor. Lopez, in l. 5. titul. 3. part. 3. in glos sa magna, e son estos, ante finem, ibi, vnde etiam in fœmina diuite. Afflictis, decis. 237. Iacob. Menoch. de arbitrariis iudic. lib. 2. casu 66. num. 4. & num. 5. eleganter text. in cap. significantibus, de officio delegati. Nec vrgere in contrarium, ostendit dilucide, vt ibi videri poterit. Couar. practicar. cap. 6. num. 2. in versiculo, obtinet tamen hoc priuilegium. Vincentius de Franchis, decis. 100. num. 19. dicens, ita iudicas se Sacrum Consilium. Anton. Thesaurus, decis. 177. num. 3. vbi firmat, ita quoque per illum Senatum decisum: Azeuedus, in l. 8. tit. 3. lib. 4. num. 9. vbi citat etiam Didac. Perez, ita tenentem. Alexander Trentacinquius variar. resolution. tom. 1. lib. 2. titulo, de citationibus, resolutione 2. num. 16. fol. 98. Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 182. dicens, veriorem es se opinionem istam, quicquid alij sentiant contrarium. Fuluius Pacianus, in cons. 84. num. 25. qui etiam firmiter defendit, non distinguendum, an Personæ prædictæ priuilegiatæ, diuites sint, vel pauperes: Barbosa prima parte l. primæ, ff. soluto matrim. num. 50. Et quidem si verum amamus (vt antea dicebam,) & rationi introductionis dicti priuilegij adhæremus, verbis etiam d. l. vnicæ, & ll. partitæ, & nouæ collect. Regiæ, maximam vim non facimus, negari vllo pacto non potest, quin hæc sit veris sima, & verior opinio, atque in puncto iuris, & in praxi tenenda omnino. Constat si quidem ex ratione introductionis priuilegij dict. l. vnicæ, non diuitias equidem, sed conditionem viduitatis, & pupillaris ætatis in con sideratione habitam fuis se, & miserationis Gratia priuilegium præfatum introductum. Nam huius modi Personæ solent communiter premi, & maximas pati iniurias, atque molestias, sicuti Andr. Gaill. d. obseruat. 1. n. 40. & Natta, d. cons. 580. ex n. 3. singulariter, & vere notarunt. Constat etiam pro hac secunda opinione constitutionis dict. l. vnicæ, verba clara es se & Perspicua dicitur namquè: Si pupilli, vel viduæ, aliæque fortunæ iniuriâ miserabiles iudicium nostra Serenitatis orauerint, cogantur aduersij examini nostro sui copiam facere. Et sic considerandum est, quod Imperator ibi vocat viduas fortunæ iniuriâ miserabiles, quia vidua amisit virum, pupillus amisit patrem, seu exiuit patriam potestatem, & hæc est fortunæ iniuria, quia ex hoc fit, quod neuter pos sit in causis sibi opem ferre, vidua propter sexum, pupillus propter ætatem. Hoc enim miseratione est dignum, vxores & filios videre, maritorum, & patrum subsidio orbatos. Idque procedit, etiam si vidua, aut pupillus sit diues: tum quia dictio, alij, similium repetitiua, ostendit inter miserabiles, viduas, & pupillos simpliciter ennumerari, vt optimè perpendit Menoch. lib. 2. de arbitrariis, dict. casu 66. num. 4. tum etiam quia dictio implicatiua. præ sertim, posi[sect. 26] ta in d. l. vnica, ibi: Præ sertim cum alicuius potentiam perhorrescant. ostendit idem es se in casu contrario, vt etiam si diuites sint, & nullius potentiam formident, tamen respectu viduitatis, & pupillaris ætatis, gaudeant priuilegio illo, quia Imperator vult es se in eorum litibus specialis protector. Quod singulariter considerauit Marcus Antonius Natta, dict. consil. 590. n. 3. cum seq. lib. 3. & sequutus est ad literam Alexand. Trentacinq. d. resolut. 2. lib. 2. n. 16. in vers. ab hac 2. opinione. Addiderim ego, & vltra eos, constitutionis dict. l. vnicæ, C. quando Imperator inter pupill. & vidu, verba, & clara etiam es se ex eo, quod dictum sit simpliciter: Quod si pupilli, vel viduæ, nec qualitas diuitiarum, aut paupertatis adiecta sit: vnde nec adiici à nobis, aut subintelligi debet; nec etiam di stingui, an pupillus, vel vidua, diues sit, vel pauper, quod lex illa non distinxit: idque iuxta vulgatas, & communes iuris regulas. Deinde, verba eadem, si pupilli, vel viduæ, in dubio es se intelligenda non secundum quid, & sic ex diuitiis, vel ex paupertate, sed simpliciter potius, iuxta text. in l. hoc legatum, in fine, ff. de legatis tertio, l. prima, §. simpliciter, ff. de verbor. obligat. & exornat Cardinalis Thu scus, practicarum conclusionum iuris, tomo 8. litera V. conclusione 92. fol. mihi 532. Denique verba illa pupillo, & viduæ cuilibet, etiam diuitibus conuenire, cum dicatur duntaxat, si pupilli, vel viduæ, pupilli autem, & viduæ, licet diuites sint, pupilli, & viduæ verè sunt, vnde debet ipsis, & eiusdem l. di spositio conuenire, & fouere, ex vulgata regula l. 4. §. Prætor ait, ff. de damno infecto, quam exornat Cardin. Thuscus, tom. 8. literal V. conclusione 89. fol. mihi 528. & in tractatu de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum, latiùs explicabimus. Doctores igitur relati suprà, qui contrariam sustinent sententiam, loquntur apertè contra text. in dict. l. vnica, & qualitatem paupertatis requirunt, quam nec lex ipsa expres sit, nec requirit, imò nec potentiam alterius perhorrescere Personas præfatas neces sarium es se, ex dictione illa, præ sertim, in dict. I. vnica, apposita, rectè deduxerunt Natta, & Trentacinquius, in locis relatis suprà. Optime Couarr. practicar. dict. cap. 6. num. 1. qui ex eadem dictione, præ sertim, deduxit intellectum ad text. in l. 5. titul. 3. partita 3. ibi: contra algun poderoso, dicens praxim recepis se, & admisis se idem, vbi miserabilis Persona agit contra eum, qui non est ex his, qui potiores in iure dicuntur. Quod ego credo veris simum, quacunque cum Persona agatur, vtpote cum in d. l. vnica, ita vt dixi cautum fuerit, cui dictam l. partitæ conuenire potius, quam dis sentire, credendum est in dubio. Eo maxime, quod in aliis legibus, nec potentia aduersatij habita fuerit in consideratione, nec de ipsa actum aliquo modo. Vidua autem, pupillus, & alij habentes fori, ac[sect. 27] d. l. vnicæ, priuilegium, vtrum pos sint eo vti aduer sus simile & par ius habentes: explicant dilucide post alios Gregorius Lopez, in dict. l. 5. titul. 3. par. 3. glos sa magna ante finem, versiculo, sed quid si vnus priuilegiatus. Didacus Couar, practicarum cap. 7. num. 4. & 5. Vincentius de Franchis, decision. 188. per totam. Antonius Thesaurus, decis. Pedemontana 177. sub num. 9. Alexander Trentacinquius, variarum re solution. lib. 2. de citationibus, dict. resolutione 2. num. 18. fol. 98. Azeuedus, in l. 8. titul. 3. num. 7. lib. 4. nouæ collect. Regiæ, & quidem cum in dicta l. vnica, & in dictis legibus partitæ hic casus decisus, nec expres sus non fuerit, erit dubium prædictum aliis regulis iuris, & legibus definiendus, ex quibus viduas, pupillos, & alias miserabiles Personas, de quibus in dict. l. vnica, non pos se inuicem vti illo priuilegio, sed quemlibet seruare ius commune, cum vnus non sit potentior altero, recte obseruarunt ipsimet Authores nunc relati. Et iunge eisdem[sect. 28] Antonium Fabrum, ad tit. C. quando Imperator inter pupil. & viduas, definitione vnica, fol. mihi 222. vbi quod vidua dotem repetens, habet priuilegium sui iudicij, etiam si contra pupillum agat, prout ibi probat dilucide, & ingeniose, vt ad solet. Similiter, quando viduæ, pupilli, & aliæ mise[sect. 29] rabiles Personæ habent causam communem cum aliis personis non miserabilibus, siue non eius qualitatis, an tunc Personæ illæ propter communionem gaudere debeant eodem fori priuilegio, & beneficio, dict. l. vnicæ, nec in eadem l. vnica, nec in dictis legibus partitæ, & nouæ collect. Regiæ exprimitur, idcircò ex aliis regulis, & iuris principiis rem hanc definiendam, certi iuris principiis rem hanc definiendam, certi iuris erit: vt etiam definiunt & explicant Natta, dict. consil. 590. numer. 16. & 3. seq. lib. 3. Couar. practicarum d. cap. 7. in finalibus verbis. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 177. num. 2. in fin. Fuluius Pacianus, in consil. 85. num. 10. & 11. Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum. lib. 2. titulo de citationibus, dicta resolutione 2. num. 9. ex quibus communis resolutio est, ratione Personæ miserabilis gaudere omnes eodem priuilegio, idque ex his fundamentis, & rationibus, quas Natta, & Trentacinquius latiùs considerarunt. atque deduxerunt in locis nunc relatis. Ex textu etiam, in l. si communem, ff. quemadmodum seruitutes amittantur. De quo vide Hippolytum, in rubrica de fideius soribus, num. 284. cum pluribus seq. Menochium, in cons. 2. num. 226. lib. 1. Mieres, de maioratu, prima parte. quæ stione secunda, num. 24. Ioannem Gutierrez, practicarum lib. 1. quæ st. 6. Alexandrum Trentacinquium omninò, variarum resolutionum, lib. 2. tit. de iudiciis, resolutione 15. per totam, fol. 33. & quidem ex his nunc relatis Authoribus, quos superiores non citant, & plurima deduces in confirmationem sententiæ prædictæ, & an, & quando per socium quis retineat, aut faciat quod per se non pos set, distincte percipies. Rursus & similiter, vtrum Ecclesiæ, Reipublicæ,[sect. 30] Vniuersitati, & Communitatibus competat remedium dict. l. vnicæ, & ius vocandi quemcunque ad Curiam quoad primam causarum cognitionem, quod (vt vides) non etiam exprimitur, nec deciditur in dicta l. vnica: ex his definiendum erit, quæ scripserunt Didacus Couar. d. cap. 7. practicarum, num. 3. Antonius Thesaurus, dicta decisione 177. num. 9. Afflictis decision. 257. num. 1. Azeuedus, in dict. l. 8. titul. 3. lib. 4. num. 8. Prosper. Carauita, in ritibus magnæ Curiæ, ritu 219. Alexander Trentacinquius, variar, resolut. lib. 2. dict. resolutione 2. num. 34. & 35. vbi resolutiue dicuntur, priuilegium d. l. vnicæ, Ecclesiis, & Communitatibus competere, vt penes ipsos videri poterit: ea namque, & alia nonnulla ex proposito, & consultò, atque ideo à me omittuntur, quod penes iuris Interpretes relatos in initio huius capitis, & nunc commemoratos, plene habeantur resoluta. & eorum duntaxat tractatum, atque disputationem suscipere intenderimus, quæ ab aliis dilucidè, aut absolutè satis explicata non sunt. Denique & similiter, ces sionarius viduæ, pupil[sect. 31] li, pauperis, & miserabilium Personarum, vtrùm gaudeant priuilegio d. l. vnicæ, & pos sint in prima instantia debitorem in Curia conuenire: vide Ga spar. Rodericum, de annuis redditibus, lib. 3. quæ st. 4. num 42. qui negatiuè resoluit: & num. 43. inqui[sect. 32] rit, si creditor non priuilegiatus cedat pupillo, aut viduæ, aut similibus Personis habentibus priuilegium d. l. vnicæ, an ces sionarius vtatur priuilegio prædicto, vt pos sit debitorem in Curia conuenire. Rectè etiam resoluit, distinguendo inter vltimas voluntates, & contractus, vt ibidem videbis. Et qua[sect. 33] tenus num. 46. excitat dubium, an cedens agere pos sit post ces sionem inuito ces sionario, iunge Burg. de Pace (non relatum ibi) in consilio 31. ex numero 21. Et hactenus de prima obseruatione in hac materia. Nunc verò secundo loco, & principaliter obseruandum, atque constituendum erit, dubium maximum es se, & à nullo hactenus nec mediocriter equidem, non modò dilucidè satis, aut absolute explicatum, & sic maiori proculdubio explanatione, & distincta resolutione indigens omnino: vtrum[sect. 34] dict. l. vnicæ, C. quando Imperator inter pupil. & vid. priuilegium, & benesicium procedat etiam post cœptum coram Ordinario indicium, & post litem contestatam, vt scilicet pupilli, viduæ. & aliæ mi serabiles Personæ non solùm in initio litis, siue ante litem alibi cœptam, sed etiam post litem conte statam pos sint ad Curiam causas quoad primam cognitionem trahere. Et quidem Didac. Couar. practicarum, d. cap. 7. in finalibus verbis, negatiuam partem amplectitur expres sim, inquit namque, quòd vbi lis cœpta es set per litis contestationem apud Iudicem inferiorem proprij domicilij, non pos set vidua petere, causam istam tractari in Curia Principis, nec ad eam referri, etiam si vidua iure minoris ætatis peteret in integrum restitutionem aduer sus litis contestationem ex causa erroris, quo decepta litem contestata fuerit absque fori præ scriptione, & declaratoria exceptione: & subdit Couarr. met. ipse, quod huius opinionis est ob fauorem ordinariæ iurisdictionis, & quia non admodum læditur ex hoc errore minor, etiam si Matthæus Afflict. in constitut. Neapolitana, in rubrica 37. n. 24. contrarium responderit. Cæterum, quod d. l. vnicæ priuilegium, & beneficium, etiam post cœptum coram Ordinario iudicium, & post litis contestationem obtineat, sicut ante cœptum indicium, & sic contrariam omninò sententiam firmiter tenuerunt Matthæus Affl. nunc relatus (vt vides) Neuizan. in silu. nut. lib. 6. verbo, in dubio quomodo indicandum, num. 38. versic. & propterea, vbi ita Iudicatum es se dicit Parpal. post Afflict. in constitut. Regn. de officio mag. iustitiar. quæ st. 13. num. 36. P. Belluga, in Speculo Principum, rubric. 23. vers. sed pone, col. 2. num. 9. M. Anton. Natta, in consil. 590. num. 16. lib. 3. vbi expres sim, & secure firmauit, viduas, & pupillos fori priuilegio conces so sibi in d. l. vnica, vti pos se non tantum in initio litis, sed etiam post litem contestatam, & sic in progres su caus æ pos se aduersarios ad tribunal Principis ab aliis auocare, Vincentius de Franchis decision. 100. num. 21. in fin. Antonius Thesaurus, dict. decisione Pedemontana 177. num. 6. qui subdit, quod quamuis Didac. Couar. contrarium sustinuerit (vt vidimus suprà) non tamen erit ab hac opinione rece dendum, & propterea re bene intellecta, & discus sa, cum opinione Afflictis, Neuizan. & aliorum, vti communiori, de iure loquendo transis se Senatum in causa cuiusdam viduæ de collegio, 1598. Martij 18. Idem quoque tenent Prosper. Carauita, in ritibus magnæ. Curiæ, ritu 231. & 233. Franciscus Viuius, commun. opinion. lib. 1. opinione 368. num. 6. Alphonsus Azeuedus; in dict. l. 8. titul. 3. lib. 4. num. 5. per totum. Subdit tamen, quod Licet hæc opinio sibi aliquando placuerit, in practica tamen non setuatur, & testatur vidis se iam Regiam prouisionem in Cancellaria Pinciana conces sam cuidam mulieri viduæ, vt lites suas ad Cancellariam deferre pos set, & ibidem ipsa conueniretur, & non alibi, dum tamen honesta es set, neque aliquis ex casibus; ex quibus non gaudet priuilegio prædicto occurreret, & præ sertim, quia lis illa, super qua isto priuilegio gaudere vidua illa volebat, non es set cœpta, nec lis contestata super ea coram inferioribus Indicibus. Tenet denique opinionem eandem, & variandi à Iudice ordinario proprij domicilij ad Curiam, etiam post litem contestatam, ius competere viduis, pupillis, & miserabilibus Personis, ex decisione d. l. vnicæ, firmiter & resolutiuè obseruat Alexander Trentacinquius, variar. resolut. lib. 2. titulo de citat, resolut. 2. num. 7. & num. 10. fol. mihi 96. & 97. Fuluius Pacianus, in consil. 84. num. 28. vbi quod dictis Personis licat variare de vno Iudice ad alium, etiam in fine litis. Ego verò vt meam sententiam interponam, & [sect. 35] aliter equidem, atque distincte & absolute magis, quam hactenus factum fuerit, in præfato articulo me habeam, nonnulla praemittenda, atque constituenda duxi, ex quibus clarior, & felior resolutio haberi poterit, nec ita indistincte quæ stio præfata proponetur, aut absoluetur. Ac primum constituo, difficultatem disceptationis huiusmodi dilui nequaquam pos se, nec resolui ex verbis, aut ex deci sione d. l. vnicæ, non etiam ex legibus omnibus partitæ, & nouæ. collect. Regiæ, suprà relatis, vtpote cum in eisdem casus hic nec expres sus, nec aliquo modo tactus, aut excogitatus forsan fuerit; idcirco regulis aliis atque principiis iuris definiendus erit cum in ipsismet legibus reperiatur omis sus. Secundò constituo, articulum eundem duplicem habere indagationem, vel cum pupilli, viduæ, & miserabiles Personæ præfatæ cœpto ab ipsismet iudicio coram Ordinario, & actoris partes cùm sustinuerint, pœnitentia ducti, aduersarios volunt ad Curiam auocare ab eo Iudice, coram quo iam eos conuenerant, & iudicium instituerant; quo casu maior videtur es se dubitandi ratio, vtpote cum voluntarie Indicem ordinarium iidem elegis sent, & ordinariæ iurisdictionis maximus ille fauor non leue variandi impedimentum videatur inducere; & nihilominus eo etiam casu superiores Authores affirmatiue loquuntur, & variandi facultatem concedunt. Natta etiam, Azeuedus, & Trentacinquius, dicta resolu. tom. 2. num. 10. in eis terminis, quando prædictæ Personæ actoris partes sustinuerant; sic re soluunt (vt dixi) indagationem etiam habet articulus metidem, cum viduæ, pupilli, & miserabiles personæ coram Ordinario conuentæ, & sic rei partes sustinentes, litem contestatæ fuere, nec declinatoriam aliquam opposuerunt, siue ius auocandi causas ad Curiam non obiecerunt, postmodum verò atque post litem contestatam, siue in progres su caus æ forum declinandi, atque deferendi causarn ad Curiam, ius obtinere contendunt, quo casu non tanta videtur ines se dubitandi ratio, cum inuitæ trahantur Personæ huiusmodi (redditur namque indicium in reos inuitos) nec voluntarie Indicem illum elegerint; quamuis eisdem etiam imputari iuridice pos se videatur, quare iure suo vsi non fuerint eo tempore, & ab initio fori declinatoriam non opposuerint. Tertiò constituo, vno & altero casu, & cum[sect. 36] personæ præfatæ actoris, aut rei partes sustinent, in fauorem ipsorum respondis se, atque variandi facultatem conces sis sie relatos omnes Authores suprà, vt nunc dicebam, nec differentiam aliquam constituis se, siue non distinxis se casus istos. Vtroque etiam casu videri in contrarium vrgere, ac æque militare nonnulla, quæ variandi facultatem adire, & ad Curiam causam auocandi omis so Iudice ordinario, ius impedire videntur. Ac Primò quidem vulgatam illam iuris regulam, & per manus traditam quotidie, indicium ibi finiri debere, vbi cœptum est, l. vbi cœptum, ff. de iud. & inde litis pendentiam coram Ordinario ab aduersariis obiectam contra dictas Personas priuilegiatas, tantum obstare, atque operari debere quod ad impediendum auocationis cau sam, quantum exceptio rei iudicatæ pos set operari, vt per Afflict. decis. 354. Azeued. in. l. 1. titul. 5. lib. 4. num. 1. & tribus seqq. Deinde & Secundò, elegantem vnum iudicium, non pos se postea variare, ex sententia Bald. in cons. 285. Quia non est opus, in princ. lib. 1. & in consil. 187. Super quæ st. eod. lib. 1. Guid. Pap. decis. 421. exornat Card. Thusc. pract. concl. iuris, tom. 4. litera 1. concl. 487. ex num. 1. cum seq. fol. 811. Rursus, & tertiò, pupillum & viduam, & priuilegiatas Personas, non pos se recedere indicio cœpto, siue actoris, siue rei partes sustineant, vt ad Curiam, & forum speciale auocent aduersarios, & causam: tradidis se Affl. d. decis. 154. Corsetum, in singul. 144. & retulis se Cardinal. Thusc. d. conclus. 487. num. 7. Præterea Quartò constitutionem d. l. vnicæ, C. quando Imper. inter pup. & vid. & legum similium huius Regni continere ius speciale, & contrarium iuri communi, sicuti suprà ostendimus post initium huius cap. & idcirco restringendam potius ad terminos, in quibus loquitur, & quando ab initio priuilegio vtuntur pupilli, viduæ, & similes Personæ, quam extendendum ad casum prædictum post litem cœptam coram alio Iudice, vt minus derogetur iuri communi, iuxta vulgatas iuris eius dem regulas, & traditiones communes Doctorum, & quia priuilegia sunt stricti iuris, nec patiuntur extensionem, cap. porro, de priuilegiis, & per Aluarum Valascum, Quintò iudicia elusoria reddi non debere, nec iniuriâ Iudicem ordinarium afficiendum, coram quo lis cœpta, & contestata fuerat, & ius quoddam acquisitum, quod absque nota & Iniuria adimi non pos se videtur, sicuti in proposito Azeuedus considerauit in d. l. 8. tit. 3. lib. 4. num. 5. in principio. Denique & Sextò ad eum casum quando pupilli, & viduæ, & similes Personæ rei partes sustinent, & conuentæ coram Ordinario proprióque Iudice, auocandi causam ad Curiam, nec alibi re spondendi iure vs æ non sunt; vrgere etiam in contrarium, exceptiones dilatorias post litem contestatam non pos se opponi, cap. inter monasterium, de re iudicata, cap. Pastoralis, de exceptionibus, l. finali, C.[sect. 37] de exception. l. exceptionem, C. de probationibus, l. 9. titul. 3. partita 3. l. prima, titul 5. lib. 4. recopilation. & latius probant Gratianus, regula 176. Doctor Paz, in praxi, in prima parte, primi tomi, quinto tempore, ex num. 14. Cum sequentib. Azeuedus, in d. l. prima, tit. 5. lib. 4. ex num. 6. cum sequentibus, & inde exceptionem fori declinatoriam ante litis contestationem es se opponendam, & postmodùm non pos se opponi, sicuti latius probarunt D. Paz, vbi suprà, num. 22. & sequent. Azeued. in d. l. 1. num. 6. & seq. & num. 14. & 17. Aluarus Valascus, consultatione 136. num. 4. eamque non opponentem Iudicis eius iurisdictioni acquiescere, consentire videri, & nolle alibi litigare, siue respondere, vt ex aliis obseruarunt Maranta de ordine indiciorum, 6. part. memb. 9. num. 1. Duen. regula 379. in fin. D. Paz, vbi supra, num. 22. & seq. Cardinalis Thusc. practicar. conclus. iuris, tom. 4. litera l. Conclus. 74. num. 5. fol. 445. Verum pro contraria parte, & in fauorem com[sect. 38] munis sententiæ relatæ suprà, quod variare liceat, etiam in fine litis, & quod d. l. vnicæ priuilegium obtineat, etiam post cœptum coram Ordinario iudicium: vrgere itidem quamplurima, & expendi pos se. Ac primum quidem verba d. l. vnicæ, ibi: Si pupilli, vel viduæ, aliæque fortunæ iniuriâ miserabiles iudicium nostra Serenitatis orauerint, coguntur aduer sarij examini nostro sui copiam facere, &c. Verè namque Licèt casus, & articulus præ sens non decidatur, nec admittatur expres sim in d. l. vnica, non tamen aliquo modo excluditur, imò verba ea nunc relata, ita indefinitè adiecta, non obscurè denotare videntur, cogendos aduersarios, Curiæ examini copiam facere, cum pupilli, & viduæ reclamauerint, & sic quocumque tempore, personarum ipsarum intersit reclamare, aut iudicium supremæ iurisdictionis orauerint. Deinde secundò, miserationis ratio illa præcipua, quâ dicta Imperatorum constitutio innititur, & ne præfatæ personæ miserabiles opprimantur, vel iniuriis, aut molestiis quibuslibet afficiantur, protectionis etiam Imperatorum, & Regum circa per sonas easdem, ita equidem & æqualiter militat post iudicium cœptum, & litem contestatam sicut ante cœptum iudicium, nec potest vlla discriminis ratio considerari, siue non es set satis consultum eisdem, si hoc etiam casu benesicio illo non iuuarentur, vnde eo etiam habere debet locum illius legis di spositio ex paritate rationis, iuxta iura vulgata; & ignoscendum est viduis, pupillis, similibus personis, si vel alibi iudicium susceperint, vel declinatoriam fori omiserint, cum ob fragilitatem ęta tis, vel sexus, consiliíve imbecillitatem, non ita dis cernere valuerint, quid ab initio intendere consultius es set. Prætereà & tertiò facit, beneficio d. l. vnicæ non pos se expres se etiam pupillos, & viduas, atque mi serabiles personas renunciare, communi Interpretum placito receptum, vt vidimus suprà; idcirco & à fortiori, tacitè etiam, aut alibi aduersarios, sine extra Curiam vocando, aut vocati iurisdictionem ab initio non declinando, siue quouis modo non dis sentiendo. Id quod Baldus acutis simus iuris Interpres docuit aliquando, quatenus in cap. de causis, num. 26. de officio delegati. Tradidit, non pos se viduas, pupillos, & miserabiles personas iurisdictionem alterius Indicis in sui damnum prorogare, & sequutus est Andreas Gail, practicarum obseruátionum libro 1. obseruation. 1. numero 40. Rursus & quartò, regulam illam, iudicium fini[sect. 39] ri debere, vbi cœptum est; & litispendentiæ exceptionem obstare in quocunque iudicio, & inter per sonas quascunque qua principaliter fulciri potest opinio contraria, ex text. in d. l. vbi cœptum, ff. de iudiciis, non ita indistinctè, aut absolute procedere: variis potius modis explicari, restringi, atque limitari communiter, sicuti constat ex his, quæ in proposito eius textus plena manu scripta reliquerunt, atque ad dictam regulam adnotarunt Felinus, in cap. ex tenore, ex num. 15. de rescriptis, vbi adducit plures fallentias ad illum text. Aretinus, in cons. 29. Socinus, in consil. 37. volum. primo. Menchaca, de succes sionum resolution. lib. 2. §. 18. num. 6. & 7. Aluarus Valascus, consultatione 57. Pelaez à Mier. de maioratu, part. 3. quæ st, 14. num. 3. Ioannes Franciscus de Ponte, in cons. 70. à principio. Anton. Gabr. commun. conclus. lib. 2. titul. de iudiciis, conclu sion. 1. per totam. Lancelot. de attentatis, secunda part. cap. 4. limitat. 2. ex num. 43. cum seq. & declaratione 30. per totam. Andreas Gail, practic. obseruation. lib. 1. obseruatione 32. Simon de Prætis, de interpretat, vltimar. volunt, lib. 5. interpretatione 2. dubitat. 2. num. 381. cum seq. fol. 504. & nouis simè omnium his non relatus Cardinal. Thuscus practicar. conclusion. iuris, tom. 4. litera 1. conclusion. 487. per totam, & tom. 2. litera C. conclusion. 976. fol. 320. Petrus Surdus, in cons. 542. lib. 4. Hugo Donellus, commentar, iur. ciuil. lib. 17. cap. 18. fol. 78. & 79. Alexand. Trentac. variar. resol. tom. i. lib. 2. tit. de iudiciis, resolut. 4. n. 17. fol. 10. latius resolut. 3. fol. 4. & seq. Iacob. Philip. Portius, regular. lib. 3. conclus. 22. Ac verè non obtinere regulam ipsam, quando[sect. 40] in alio iudicio ageretur ex causa neces sitatis, vel citatus, aut agens in alio iudicio priuilegium haberer declinandi, sicuti in proposito habent pupilli, viduæ, & miserabiles Personæ, vel quando primus Iudex es set negligens in iustitia administranda, aut coram primo iudice non pos set quis consequi iustitiæ complementum propter potentiam aduersarij, vel de facto ortam, vel in aliis casibus cum his cumulatis per Antonium Gabriel. Lancelot. Thus cum, & alios suprà relatos, vbi latius videri poterit. Et ita ad regulam. d. l. vbi cœptum. Respondet in terminis quæ stionis nostræ Azeued. In d. l. 8. tit. 3. lib. 4. num. 5. in illis verbis: Et hanc opinionem tenendo, non obstat regula dict. l. vbi captum, quia non procedit, quoties potest per priuilegium declinari forum. Quo vel solo verbo omnibus his fundamentis satis fieri pos set, quæ in contrariam partem ponderata fuere suprà, n. 36. & subdit statim Azeu. metidem, & rectè atque iuridicè notat, nullam iniuriam fieri Indici coram quo cœptum negotium suit, cum de iure permittente, ac ex beneficio, & priuilegio d. l. vnicæ, fiat, & nemini iniuriam faciat, qui vtitur iure suo. Pariter etiam, atque eodem modo ad regulam d. l. vbi cœ ptum, respondet Aluar. Valas. cons. 136. n. 5. Et secun[sect. 41] dum hæc opinio præfata communior, quod d. l. vnic. priuilegium obtineat etiam post cœptum iudicium, & litem contestatam, non modo probabilis, sed & vera, & verior videtur, & in praxi seruanda erit omnino, cum casus se offeret, ex ratione finali l. eiusdem vnic. & paritate ipsius in hoc casu. Et procederet abs que dubio, quoties in primo Iudice, coram quo cœptum fuis set iudicium, negligentia quælibet, siue non administrandæ iustitiæ timor aliquis detegeretur, aut quoties timeretur oppres sio aliqua prædictarum personarum, siue iniuria, vexatio, aut molestia, eásve quouis modo opprimendos, aut propter potentiam aduersarij vexandos , vel iure suo defraudandos: idque iuxta annotationes superiores, & latius tradita per eosdem Authores relatos suprà ad limitationem d. l. vbi cœptum. Et ita in præfatis Personis miserabilibus præ sumendum in dubio, ac earum oppres sionem & vexationem timendam, nec superiorum protectionem denegandam. Præterea & absque dubio, procederet sententia ea[sect. 42] dem communis, quando pupilli, viduæ, aut miserabiles aliæ Personæ per in integrum restitutionis beneficium, si in ea ætate sint, vt restitui valeant (sicuti pupilli, & orphani regulariter sunt) atque ex iure minoris ætatis aduersus litis contestationem venirent, & auocandi causam ad Curiam petita in integrum restitutione, ex benesicio d. l. vnicæ, C. quando Imperat. inter pupil. & vid. ius intenderent. Nec admittenda es set Didaci Couarruuias, practicarum, dict. cap. 7. in finalibus verbis, versiculo, non vbi lis. Ratio illa, ex qua, nec iure minoris ætatis,[sect. 43] & restitutionis, causam cœptam in alio iudicio referri ad Curiam, firmauit; videlicet, quod non admodum læditur ex hoc errore minor, cùm imò lædi admodum exeo errore pos sit, & ab his iniuriam, & vexationem pati, qui in Curia, & coram superioribus Iudicibus iniurias, & molestias inferre non audebunt. Cum etiam in Curia, & coram supremis Iudicibus facilius consequi iustitiam valeat, quàm coram ordinariis, & inferioribus Iudicibus; & verè amittere ea, aut per litis contestationem amisis se, modicum damnum iudicari non debeat. Id quod iuuari potest ex resolutione, & obseruatione singulari Ludouici Molinæ, de Hispanor. primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 61. in versiculo, sed dubitari poterit. Vbi scripsit, quod mortuo vltimo maioratus pos ses sore, si minor, qui prætendit maioratus succes sionem, remedium pro illa adipiscenda, coram Iudice ordinario, vel aliquo ex Regiis conuentibus proposuit, & tandem pœnitentia ductus, intra sex menses ad Regium supremum Consilium recurrit, remedium quod ex l. 45. Tauri sibi competit, ibidem proponens, peténsque aduersus primam actionem coram ordinariis Iudicibus propositam, in integrum restitutionem, eidem minori restitutionem concedendam es se, cum supremorum Consiliariorum iudicium amisis se, modicum damnum indicari non pos sit. Et quamuis eodem n. 61. dixerit, minorem ad[sect. 44] uersus declinatoriam fori omis sam restitui non pos se, eo quod ea læ sio considerabilis non sit. Et inde Azeuedus, atque generaliter statuerit in l. 1. titul. 5. num. 16. lib. 4. quod minor, vidua, & rusticus declinatoriam non opponentes in termino, non re stituuntur post terminum ad eam opponendam, ex ratione eadem. Postmodùm tamen Molina metipse, eodem num. 61. rationem eam parum tutam es se dixit, cum etiam aduersus declinatoriam fori minor pos sit restitui, quando ex eius omis sione graue damnum incurrit. Et citat Capicium, plura re soluentem, & Iudicis arbitrio id relinquentem, atque supremorum Consiliariorum iudicium non obtinere, maximi damni, & considerationis es se, aduertit expres sim, quod negari equidem non potest. Et maximè procedit in terminis d. l. vnic. atque attenta ratione illa miserationis, de qua suprà. Et hactenus de articulo superiori, qui (vt vides) absolutè magis explicatus remanet, quam antea fuis set. Nunc verò, & tertio loco, atque principaliter ob[sect. 45] seruandum est, dubium es se, vtrum pupilli, viduæ, & similes Personæ, quæ declinandi forum, & auocandi causas ad curiam, priuilegium obtinent, eo frui vtique pos sint, si tanquam hæredes succes serint in lite cæpta? Et quidem hoc in casu, neque ex verbis, d. l. vnic. neque ex priuilegio, aut constitutione ipsius iuuari poterunt Personæ prædictæ, vt declinandi ius habeant. Idque imprimis ex regula, d. l. vbi cœptum, ff. de iudiciis. Vbi cœptum est iudicium, ibi finiri debere. Secundò, quia conditio defuncti non mutatur, ex[sect. 46] persona. hæredum, l. 2. §. ex his, ff. de verbor. obligat. hæ res enim, & defunctus censetur es se vna, & eadem Persona, authent. de iure iurando à moriente præ stito, in principio, collatione 5. l. cum à matre. C. de rei vendicatione, quæ iura exornat quamplurimis Cardinalis Thuscus, practic. conclus iuris, tom. 4. litera H, conclus. 49. fol. 233. vnde sicut defunctus non poterat declinare, ita nec pupillus, aut vidua eius hæres lite iam cœpta. Vidua namque, & pupillus, etsi priuilegiati,[sect. 47] quemadmodum, & priuilegiatus hæres quicunque sequitur forum defuncti quoad litem cœptam, & ea, quæ contracta sunt, secus quoad non cœptam, vel contrahenda. Paulus Castrensis, in consil. 8. Ista bona paterna, num. 2. & columna finali, versic. item non obstat, lib. 1. Cardinalis Thuscus, vbi suprà, conclus. 48. num. 2. Tertiò deinde, quia instantia litis transit in eo[sect. 48] dem statu, & cum omnibus suis qualitatibus in hæ redem, l. prima, ff. ad Trebel. l. si cum hominem. Et ibi notat Castrensis, Imola etiam, ff. de iudiciis, Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 16. num. 33. & quotidianarum harum controu. iuris, cap. 9. lib. 2. latius notaui. Idcirco Clericus Laici hæres[sect. 49] litem coram seculari iudice cœptam cum defuncto, apud eundem Indicem prosequi tenetur. Lite verò nondum cœpta, vocandus est pro portione hæreditaria ad iudicem Ecclesiasticum, & sic quoad cau sas coram iudice seculari introductas, & cœptas viuente defuncto, Clericus ipsius hæres eundem Iudicem, & forum sortitur. Id quod latius comprobant, atque exornant, & agunt de intellectu l. 57. tit. 6. Partita prima, Didacus Couarruuias practicar. cap. 8. per totum, Humada, in eadem l. 57. glos. 5. per totam, Quæ sada diuersarum quæ stionum iuris, cap. 4. num. 7. Mench Olanus, Villalobos, Auiles, Parlador. Auendañus, Gregor. Lopez, & Didac. Perez, quos refert, & tandem ita resoluit Cæuallos, practic. communi. contra communes, quæ st. 36. maximè num. 13. eleganter Petrus Surdus, in consil. 222. lib. 2. & decision. 110. Stephanus Gratianus, disceptation. forens. cap. 16. num. 31. & seq. Cardinalis Thuscus, practic. conclus. iuris, tom. 4. lit. H. conclus. 48. fol. mihi 232. Quartò denique, & vltimò, quia pupilli, viduæ & similes Personę, quod habeant priuilegium, & beneficium d. l. vnicæ, & ius auocandi causas, & aduersarios ad Cutiam Regiam, quoad primam causarum cognitionem, est quidem conces sum per viam priuilegij contra regulas iuris communis, vt supra probaui post initium huius cap. ideò huiusmodi priuilegium non debet extendi ad casum in quo non loquitur d. l. vnica, hoc est, quando lis cœpta fuit cum defuncto. Priuilegia namque (vt suprà dicebam ) stricti iuris sunt, & non patiuntur extensionem, cap. porro, cum vulgatis, de priuilegiis. Et ita quidem tenem dum est in articulo prædicto, nec maius priuilegium concedi potest pupillis, & viduis eo casu, quàm Clericis, tot iuribus à Iudice seculari exemptis, & aliis quibuslibet priuilegiatis conces sum fuerit. Et ita te[sect. 50] nuit aperte Aluarus Valascus, consultatione 136. per totam, attenta iuris communis dispositione, quamuis in dubio ibi occurrenti, aliter statuis se Senatum dixerit ob decisionem legis Regiæ illius Regni, lib. 3. tit. 4. §. 3. ex qua vidua in lite cœpta cum marito proiudicium declinare ex priuilegio viduitatis, & sic pos se eam, & in lite cœpta cum Persona extranea, cuius hæres fuerit, ex aliis rationibus tuetur, vt ibidem videbis. Cæterum, cum in hoc Regno ea con stitutio, siue lex non sit, & iuris communis regulis, & constitutione res sit definienda, id proculdubio obseruandum erit, quod suprà diximus. Et videndus etiam Valascus metipse in consultatione 57. Vbi agit[sect. 51] de lite cœpta in iudicio Priuilegiato, an debeat remitti ces sante causa primordiali priuilegij. Aliàs au[sect. 52] tem lite non cœpta cum defuncto, certi iuris erit, pupillos, & viduas gaudere benesicio, & priuilegio d. l. vnicæ, tametsi litem suscipiant tanquam hæredes alterius, sicuti in Clericis, & aliis priuilegiatis statuitur, & Grammaticus, ad constitutionem Regni, Statuimus, num. 12. in fine, probauit aperte, quatenus dixit iuridicè, pupillum, & viduam habere priuilegium declinandi forum, & vti benesicio d. l. vnicæ, etsi tanquam hæres, vel ex contractu alicuius defuncti, vel paterno conueniatur. Et attento iure communi refert, & sequitur Alex. Trentacinquius, variar. resolut. lib. 2. tit. de citationibus, resolut. 2. num. 6. testatur tamen in Regno Neapolitano non habero locum virtute ritus magnæ Curiæ, ex quo statuitur contrarium, siue cum defuncto cœpta fuerit lis, siue non, vt Prosper Carauita relatus ibi firmauit, in quo equidem (vt ego adiicio) ritus ille à iure communi deuiat omnino. Et hactenus de his. # 26 CAPVT XXVI. Contractus, vel actus, qui geritur, an, & quando intelligatur, siuè præ sumatur in scriptis, vel absque scriptura celebratus, vt dicatur purus, & perfectus, vel imperfectus, & conditionalis, & pœ nitere liceat, vel non, ante instrumentum confectum, si inter contrahentes de instrumento conficiendo conuenit, vbi ad interpretationem l. contractus, C. de fide instrument. l. 6. tit. 5. part. & l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, & præfatæ dis ceptationis, inter Scribentes omnes, adeò controuers æ absolutam, & veram resolutionem, tam de iure communi, quàm de iure Regio, obseruantur ab Authore nonnulla, quæ aliter, atque dilucidè, & distinctè magis, quàm Recentiores omnes fecis sent, traduntur hoc loco. SVMMARIVM. -  1 Præcipua huius cap. disceptatio, & difficultas proponitur, & ex quibus consistat, atque radicitus, & absolute magis dis solui debeat, adnotatur. -  2 Authores permulti commemorantur, & aggregantur, qui articulum, & controuersiam huius cap. susceperunt, atque explicarunt ex proposito. -  3 Contractus in scriptis non censetur celebratus, sed potius præ sumitur purus, & absolutus, nec locus est pœnitentia, cum simpliciter inter contrahentes conuenit, vt instrumentum conficeretur, nisi dictum, & expres sum fuerit, quod alioquin contractus non valeret. Idque ex sententia multorum Authorum, quæ & communior, & verior est, atque attento iure communi placet omnino authori, vt infra n. 12. & seq. vbi latius declaratur. -  4 Et ratione quadam munitur principaliter, prout hic adnotatur. -  5 Nec ab ea separari potest opinio alia, cum ex ipsamet conficiatur, vt hic obseruatur. -  6 Non etiam differunt, siuè ab ea, & alia communi simul, & contraria separari non pos sunt tres aliæ opiniones, quas Ant. Thesaurus, vt diuersas commemorauit. -  7 Et fundamentis, atque motiuis contrariæ, partis, retenta eadem prima, & principali sententia, facili negotio responderi potest, ac respondetur ab his, qui præcitantur hoc numero. -  8 Et de intellectu l. contractus, C. de fide instrumentorum, agitur, remis siuè. -  9 Contractus in scriptis celebratus censetur, & conditionalis, & imperfectus, vt locus sit pœnitentiæ, quoties de instrumento conficiendo actum seu conuentum est, etiam simpliciter, nec dictum expres sim, quod alioquin contractus non valeat. Idque ex sententia Placentini, Azonis, Castrensis, & aliorum quamplurimorum, qui recensentur hoc numero, & relatæ sententiæ, n. 3. suprà, contrariantur omninò. -  10 Ac verè pro eadem sententia pos sunt etiam, & plura perpendi fundamenta, & rationes, ac primæ motiuis, seu fundamentis responderi etiam, vt hic adnotatur. -  11 Et sententia alia, siue ad concordiam relatarum opinionum contrariarum conciliatio quædam quorundam iuris Interpretum præcitatur, qua displicet nonnullis; placet verò aliis, vt hic ob seruatur. -  12 Author verò, vt tam de iure communi, quàm de iure Regio propositam controuersiam, & contrarietatem explicare valent, constituenda, atque obseruanda duxit nonnulla, quæ ex hoc num. cum seq. obseruantur. -  13 De iure communi non es se textum aliquem satis apertum, quo articulus præfatus dilui, & dis solui valeat, prout nouè, & verè obseruatione hac prima adnotatur. -  14 Articulum eundem iure etiam communi attento definiendum argumentis, & rationibus vrgentioribus: idcirco primam opinionem præualere debere, quæ vrgentiora pro se fundamenta habet: obseruat. 2. vbi latius id explanatur. -  15 Et ipsam sententiam locum habere multo magis, & seruandam es se, quando extant coniecturæ quæ ita suadeaut; obseruat. 3. vbi plures coniecturæ dinumerantur. -  16 Recedendum autem ab ea, & contrariam, secundámque sententiam admittendam, coniecturis contrariis ita fundentibus, vt hic explicatur. Et coniecturis, atque boni & discreti Iudicis arbitrio rem hanc diffiniendam, etiam hodie, statuitur, vt hic videbitur obseruat. 4. principali: -  17 Obseruandam tamen omnino eandem, secundàmque sententiam hodie post decisionem l. 6. tit. 5. p. 5. quæ Placen. Azonis, Castr. & sequacium, sententiam probauit expres sim, obseruat. 5. -  18 Caterum etiam temperandam, atque restringendam sententiam metipsam, & d. l. partitæ, ex traditionibus communibus Doctorum de iure communi; atque contrariis, legitimisque, & probatis coniecturis recedendum ab ea aliquando, vt hic adnotatur. -  19 Non tamen alterari ex decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, imò incorrectam manere l. eiusdem 6. partitæ constitutionem, prout hic adnotatur, obseruat. 6. principali. -  20 Et Hieronymi de Cæuallos, atque Blazij Florez Diaz de Mena placita temperantur. -  21 Ioannis etiam Gutierrez locus nouiter declaratur. -  22 Ac demum Petri Gyllenij in proposito altercationis huius cap. obseruationes nonnullæ commemorantur, quæ in effectu pro maiori parte Saliceti distinctionis conueniunt. PRo distincta, atque absoluta, bre[sect. 1] ui tamen huius cap. explicatione obseruandum, atque constituendum, erit primo loco, totam ipsius controuersiam , atque altercationem in eo principaliter consistere, vtrum inquam, & quando contractus dicatur, siue intelligatur in scriptis celebratus, & quando non. Et an in scriptis celebratus dicatur, si inter partes conuenit, vt fieret instrumentum, id duntaxar dicendo, aliúdve non adiiciendo: an verò neces se sit, additum es se, vt aliter non valeat contractus; vel vt non valeat, quousque instrumentum fiat; vel si id partes gerant in animo, vt in scriptis celebratus dicatur. Id quod de iure communi totum pendet ex interpretatione, atque enucleatione text. in l. contractus, C. de fide instrumentorum, & resolutionibus, atque traditionibus DD. ibidem, vbi & glos sas, & ordinarios, maximèque Bart. & Castren diuersimodè, & è contra se habuis se planum est. De iure verò huius Regni pendet etiam, ex decisione legis cuiusdam partitæ, quæ Placentini & Azonis opinionem videtur apertè confirmas se. Sed ex sententia quoque Didac. Perez. Mencha. Parladorij, Azeuedi, Matien. Ioan. Gutier. & aliorum, qui infrà commemorabuntur, pender etiam post legem ipsam partitæ, ex decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Verè tamen, vt radicitus percipiantur, atque dilucidè & distincté habeantur Interpretum omnium placita & resolutiones in prædicto articulo, & ipsorum rationes & fundamenta, non modò inquirantur originaliter, sed an vrgeant; necne, siue an dictis legibus conueniant, vel dis sentiant, certa resolutione tradatur, & quæ sint validiores rationes, siue vrgentiora fundamenta, certò & consultò as seratur, nec aliorum relatione (quod ego maximè abhorreo) lector satisfiat, vt etiam leges metips æ prædictæ vero sensu explicentur, ab Antiquioribus incipere, & ad Recentiores omnes vsque, originali, & attenta eorundem lectura progredi, neces sarium omnino es se. Inter alios tamen eos prælegendos, & euoluendos, quos ex proposito euoluis se, & prælegis se ad veram resolutionem dubij propositi, nunquam pœ nitebit. Erunt itaque in disceptatione & controuersia præfata videndi omninò, & originaliter, Glos. ordin. Pet. Cin. Odofred. Alberic Bart. Bald. Angel. Ca stren. Fulgos. & Salicet. attenté (qui loquitur notanter in hoc articulo) in d. l. contractus, C. de fide in strum. Aret. in cons. 159. Longa est ista consultatio, ex num. 8. cum seq. Socin. senior, in cons. 173. Reuerende pater, lib. 2. & in consil. 32. col. 3. vbi eleganter, lib. 3. Angel. in cons. 157. & cons. 262. Raphaël Fulgos. in cons. 200. & in consil. 241. col. vltima. Philip. Decius, in consil. 11. & in consil. 159. vbi latè, & in cons. 340. per totum, vbi vide omninò, & in l. pactum quod bona fide, n. 3. C. de pact. & in rubr. de consuet. in decretal. col. 1. Iason, in § fuerat, num. 87. de actionib. & in consil. 152. lib. 2. Ioan. Faber, qui videri debet originaliter, profert namque verba nonnulla magni ponderis, in propo sito, in §. 10. Instit. de empti. & vend. Angel. Aretin. videndus etiam, quia adducit nonnulla pulchra & notanda in eodem §. 1. Balduinus & Minsingerus (qui & videndi sunt originaliter) in ipsomet §. 1. Ioannes Sichard. in d. l. contractus, C. de fide in strum. Matthæ. Vvesembec. ibidem. Curtius iunior, in d. l. pactum quod bona fide, num. 7. C. de pactis, latiùs in consil. 303. ex num. 11. & in con sil. 304. ex num. 41. cum seq. & in consil. 348. per totum, lib. 3. And. Barbac. qui vtiliter & erudité loquitur, idcirco videndus est omninò) , in rubr. de empt. & vend. num. 7. & 8. Berous, in cons. 80. ex num. 21. cum seq. lib. 3. Marc. Anton. Nat. in cens. 357. col. 2. lib. 3. Afflict. decis. 39. ex num. 4. cum seq & decis. 105. num. 4. Marsilius singulari 666. Fabian. de Monte sanct. Sabi, in tract. de empt. & vend in q. 5. principali, ex num. 53. cum seq. Boët. deeis. 48. num. 11. & de vision. 183. num. 9. Hieronymus Gratus, qui est videndus omnino in 107. ex num. 4. Cum seq. lib. 1. Mansuerius, ad praxim Ferraræ, in tit. de forma libelli, in causa venditionis. verbo, vendidit, gl. quod scriptura apparet. Anton. Gabr. commun. concl. lib. 2. titul. de pactis, concl. 3. Carol. Ruin in cons. lib. 3. Vrsillus de Afflict, decis. 39. num. 6. Didac. Perez, in l. 3. tit. 8. lib. 3. ordin. col. 1054, & seq. Petr. Ioan. Ancharan. quæ stionum familiarium lib. 1. quæ st. 21. per totam, vbi accurate, & erudite examinat. Didac. Couar. in cap. relatum 1. num. 9. de testamentis. Ferdinand. Vasq. Menchac. controu. illustrium, lib. 1. cap. 28. n. 21. 22. & 23. & de succes sionum creat. §. 11. ex num. 3. Ioannes Cephalus, in consil. 66. num. 18. & seq. lib. 1. Erudite ad modùm, & vtiliter Tiber. Decianus, qui erit videndus neces sariò, in cons. 64. lib. 3. maxime num. 4. & num. 12. & num. 17. cum seq. vsque ad num. 40. Antonius Gomezius, tom. 2. variar. cap. 2. num. 17. per totum. Hippolyt. Riminald. in consil. 29. num. 18. lib. 1. latis simè in consil. 51. per totum, eod. lib. 2. Franciscus Bursatus, in consil. 10. ex num. 10. & num. 19. cum sequent. lib. 1. Marcabrunus, in consil. 20. ex num. 8. vsque ad num. 56. lib. 1. Iacobus Menoch. qui breuiter, & distinctè absoluit controuersiam prædictam, lib. 3. præ sumpt. 148. per totam. Rubeus, decision. Rotæ Romanæ 377. num. 6. prima parte. Iosephus Mascard. de probationibus, conclus. 435. tom. 1. Anton August. decis. 34. part. 3. lib. 1. Ludouicus Morotius, in responso 96. ferè per totum. Lancelotus, decis. 517. num. 2. prima parte. Anton Thesaurus, decis. Pedemontana 197. per totam, vbi quinque opiniones conficit in propofito dubio, cum verè duę tantum sint principales, & contrariæ sententiæ. Cæteræ verò, vel ex eisdem deducuntur, aut explicantur; vel ex coniecturis ita statuuntur, atque ab eisdem ipsarum duarum opinionum Authoribus perpenduntur. Rubeus, in consil. 29. ex num. 5. Petrus Salazar, de vsu, & consuetudine, cap. 2. ex n. 11. cum seq. Hugo Donellus, in d. contractus, C. de instrument. num. 6. folio mihi. 255. Petr. Gillenius, ibidem, fol. mihi 244. & 245. & seq. quò loci per totam legem vtiliter loquitur in proposito. Ioan. Matiençus, in l. 2. tit. 16. glos sa 7. per totam, lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Azeuedus, ibid. num. 29. & in l. 1. tit. 17. lib. 9. Ioannes Parladorius, rer. quotid. lib. 2. cap. 3. n. 47. per totum, vbi resoluit breuiter dubium propositum, & tam de iure communi, quàm de iure Regio, sententiam suam interponit. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 52. num. 3. & 4. & num. 18. cum sequent. vsque ad num. 31. lib. 1. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæ st. 95. ex num. 11. vsque ad num. 14. & num. 20. & 21. Petrus Magdalenus, de num. testium in testament. requisito, 2. parte, capite 5. num. 14. & vide ex num. 10. Ignatius de Lasorte, de decima venditionis, cap. 3. ex num. 3. cum seq. Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 97. qui etiam breuiter, & distinctione quadam adhibita absoluit quæ stionem. Et ante ipsum ex mente communi eandem tradidit distinctionem Antonius Gomezius, relatus suprà, & conuenit Menochius, num. finali, dict. præ sumpt. 148. sed dis sentire videtur Antonius Thesaurus in discursu opinionum, quas refert, dicta decision. 197. Vestan. Rot. Roman. decis. 34. Antonius Pichardus, in §. 1. Institut. de emption. & vendit. num. 32. & 33. fol. mihi 1934. Hieronymus de Cæuallos, pract. commun contra communes, quæ st. 90. & 91. Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decis. Gamæ 107. num. 7. Part. 2. fol. mihi 7. columna 4. qui contra legem ipsam partitæ, resoluit quæ stionem suprà propositam. D. Felicianus de Solis, in addit. ad c. 4. lib. 3. num. 3. fol. 167. Antonius Faber, ad tit. C. de fide instrument. definitione 14. fol. 365. Cardinalis Mantica nouis simè, de tacitis, & ambiguis conuent, lib. 1. tit. 10. per totum. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tom. 2. liter. C. conclus. 990. fol. mihi 326. & 327. Secundò deinde, & principaliter constituendum est, ex eisdem Authoribus deduci manifestè, duas es se præcipuas, & omnino contrarias in proposito articulo sententias, & opiniones; alias etiam confici pos se distinguendo, aut ipsam contrarietatem ad concordiam reducendo, ex placitis aliis, aut traditionibus Doctorum. Inprimis namque,[sect. 3] quod contractus dicatur, siue intelligatur in scriptis celebratus, cum conuênit inter contrahentes, vt inde fieret instrumentum, & alioquin contractus non valeret, & sic requiri, quod adiiciatur expres sim quod aliter contractas non valeat, vel quod in animo ges sis se contrahentes ipsos, deprehendatur legitimè, manifestè; nec sufficere quod simpliciter, eóque non adiecto conuentum sit, vt instrumentum conficiatur, solámve scripturæ mentionem in contrahendo non sufficere, vt scriptura pro forma censeri debeat, ideóque nec licere contrahentibus pœnitere, etiam ante instrumentum confectum: tenuit Ioan. glos sator antiquus, relatus à Glos sa, in d. l. contractus, verbo, in scriptis, C. de fide instrument & in §. 1. verbo, scriptura, Institut. de empt. & vend. glos s æ etiam multis aliis in locis relatæ per Tiberium Decianum, in consil. 64. num. 19. lib. 3. & sequuntur Speculator, Odofredus, Bartolus, Alberic. Bald. Angelus, Alex. Fulgosius, Socinus senior, Decius, Salicet. eleganter, Aretin. Curt. senior, Per. Ferrara, Iacob. Buttigarius, Andr. Siculus, iunior, Rubeus, Afflict. Gratus, & Iacob. de Sanct. Georg. quos referunt, & hanc partem tuentur con stanter Tiberius Decian. d. consil. 64. ex num. 19. vs que ad num. 28. Menochius, lib. 2. dict. præ sump. 148. num. 4. Mascard. de probation. tom, 1. de conclus. 435. n. 8. cum seq. Anton Thesaurus, decis. Pedemontana 197. num. 4. & 7. vbi etiam Brunum, Losredum, Puteum, & alios sic tenentes commemorat . Ludouicus Morotius, in responso 96. num. 9. Vrsillus de Afflict. decis 39. num. 6. Franc. Bursatus, in consil. 100. ex n. 10. cum seq. lib. 1. vbi dicit, hanc es se communem opinionem: & n. 20. firmat ita fuis se decisum in Rota Romana. Tenent etiam opinionem eandem Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 97. Matien çus, in l. 2. tit. 16. lib. 5. glos sa 7. n. 3. vbi refert Gregor. Lopez, Menchacam, & alios ita tenentes. Et magis videtur attento iure communi probare Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. quæ st. 95. num. 20. & eodem iure communi attento, opinionem hanc obtinuis se testatur D. Felicianus de Solis, in addit. ad cap. 4. lib. 3. num. 3. in principio, nouis simè Cardinalis Mantica, de tacitis, & ambiguis conuentionibus, lib. 1. tit. 10. n. 7. ad finem, dixit etiam magis communem, & videtur probare Marcabr. dict. cons. 20. ex num. 24. cum seq. Et ij quidem omnes, ca præcipuè ratione adducti[sect. 4] fuere, quod verba partium contrahentium intelligi debeant secundum naturam actus, seu contractus, qui geritur, l. si stipulatus, ff. de vsuris. l. 1. §. si sub conditione ff. vt legat. seu fideicommis. nomi. caueatur, cum vulgaris; atqui horum actuum, & contractuum natura. non requirit pro sui es se, & substantia scripturam, & instrumentum, l. prima, & 2. ff. de contrahenda emptione. §. 1. de emption. & vend. Idcirco qualitas hæc scripturæ conficiendæ non debet mutare substantiam contractus, & videri debet adiecta secundum dispositionem etiam iuris, vt scilicet scriptura fiat ad effectum perpetuæ, aut facilioris probationis; non autem ad Perfectionem contractus, l. contrahitur ff. de pignoribus, & ex iuris Authoribus in initio huius cap. relatis. obseruarunt dilucidè, Salicetus, Gratus, Barbacia, Menoch. Thesaur. & alij, & conuenit Tiberius Decianus, d. cons. 64. qui exornat, num. 12. & 13. cum seq. & pro ipsamet sententia duo alia Fundamenta expendit nouis simè Cardinalis Francisc Mant. de tacitis, & ambiguis conuent. libro 1. dict. titul. 10. num. 8. & 9. Et verè ab hac communi opinione separari non[sect. 5] potest alia opinio, siue sententia, cum ex ipsamet conficiatur, ne quid diuersum contineat, sed pro concordia opinionum dis sentientium adducatur; quam ante alios tradidit Tiberius Decianus, d. cons. 64. nu. 22. lib. 3. & eum non referens, tradidit etiam, & sequutus est Antonius Thesaurus, d. decis. 197. n. 7. Decianum etiam eundem non referens, sequitur Menoch. lib. 3. d. præ sumptione 148. num. 2. & num. 4. videlicet, quod aut agitur de illis contractibus, & actibus, qui pro sui substantia, & es se requirunt scripturam, sicuti sunt contractus censuum, emphyteu sis, & similium; & tunc non est dubitandum, quin contractus non dicatur absolutus, etiam ex mente contrahentium ante confectum instrumentum, sed potius conditionalis, & imperfectus. Aut verò agitur de illis contractibus, qui non requirunt scripturam pro sui substantia, & es se, sed ad faciliorem probationem, iuxta text. in d. l. contrahitur. ff. de pignoribus, & hoc sane casu, quando non adsunt, vel clara contrahentium verba, vel vrgentes coniecturæ, sed in dubio versamur, vt quia contrahentes solum dixerunt, quod contractus ipse redigatur in scriptis, atque ita conficiatur instrumentum? & hoc sane casu Decianus metipse, Thesaurus, & Menoch contraria improbata sententia, in ea persistunt, quam suprà retulimus, opinione, contractum censeri Perfectum, & absolutum, & non conditionalem. Et ante ipsos ita declararunt Salicet. in d. l. contractus. n. 9. & in l. te stium, num. 4. C. de testibus, latius in authent. sed nouo iure, num. 5. C. si certum petatur, Aretinus, in consilio 159. num. 10. Socinus senior consilio 173. num. 5. lib. 2. Verè etiam ab eadem communi sententia separari[sect. 6] non pos sunt tres aliæ opiniones, quas vt diuersas refert, & improbat Anton. Thesaur. d. decis. 197. num. 2. & 5. & num. 6. in vers aliam denique opinionem. Nam vel continentur sub relata prima sententia, vel ex ipsa, & ex contraria, referendi statim supplentur, nec aliquid vltra eas continent, sicuti perlectis dictis numeris Antonius Thesauri satis dilucidè constabit. Ac denique retenta sententia hac prima relata,[sect. 7] quæ verè communior est, & verior etiam attento iure communi, vt infrà dicetur, facili negotio res ponderi poterit argumentis omnibus, & fundamentis secundæ opinionis contrariæ, quæ nunc recen sebitur; idque ex his, quæ longa serie obseruarunt Salicet.; in d. l. contractus, Aretinus, d. cons. 159. Gratus, d. cons. 107. lib. 1 Philip. Decius, qui suo ordine, & sigillatim omnibus satisfacit, & Castrensis rationes confutat, d. consil. 159. & d. cons. 340. & in l. pactum, quod bona fide, in 2. col. C. de pactis, Tiberius Decian. dict. consil. 64. num. 22. & num. 30. & seq. lib. 9. ad text. etiam in l. contractus, C. de fide instrument. quo eadem[sect. 8] secunda, & contraria opinio nunc referenda, subsi stit principaliter. responderi potest ac text. ipse vitari, prout respondent præfatimet Authores: & eleganter Decian. ad quem me refero, eodem cons. 64. num. 29. & 30. & hactenus de prima opinione in articulo præfato, contractum dici purum, & non conditionalem. etsi de scriptura conficienda conuenerit, nisi adiectum insuper fuerit, quod non aliàs valeat contractus. E contrario verò, imò quod contractus dicatur, & [sect. 9] intelligatur in scriptis celebratus, & non perfectus, sed conditionalis, quoquomodo in contrahendo de conficienda scriptura mentio habita sit, etiam si simpliciter ita conuentum fuerit, & non adiectum, vt inde scriptura fieret, & non aliàs valeret contractus: & ideò ante scripturam confectam licere contrahentibus pœnitere, & à contractu discedere; Placentinus, & Azo existimauerunt, & sequuti fuere Cinus, & Nicolaus Mutizan. in d. l. contractus, C. de fide instrument. & ibi apertiùs Paulus Castren. n. 1. & 9. idem Castren. in l. cum res, num. 4. C. de probationibus, Iason, Natta, Alex. & Deci. sibi contrarius, Speculator, Bald. Socinus, Boërius, Anton. Gomez. & Didac. Perez, quos refert Ioan. Gutier. pract. lib. 3. quæ st. 95. num 12. Parladorius, rerum quotidianarum lib. 2. cap 3. num. 7. in fine, & hanc partem defendit constanter Ioannes Vincentius Hondedeus, in cons. 52. num. 18. & 19. lib. 1. & ex sententia Placentini, Azonis, Speculatoris. Castrensis, Aldobrandi, Cini, Iacobi Butrigarij, Baldi, Socini senioris, Portij, Decij, Fulgosij, Nattæ, Boërij, Suarez, Afflictis, & aliorum Authorum securè resoluit, quod quando sumus in dubio, & ex aliis non constat, partes habuis se contractum pro perfecto, antequam conficiatur scriptura, sed contraxis se simpliciter, & egis se, quod fieret instrumentum, licet non sit dictum, quod aliter non valeat; contractum dici imperfectum, & conditionalem, de licere pœnitere, & recedere ab eo ante confectum instrumentum. Et idem quoque tenuit firmiter Hippolytus Riminaldus, in cons. 29. n. 18. lib. 1. & in cons. 51. per totum, maximè, ex nu. 18. cum seq. eodem lib. 1. tuetur quoque resolutiue ipsammet sententiam Placent. Azonis; & Castrensis, & sequacium Hugo Donellus, in d. l. contractus, n. 6. C. de fide instrument. fol. mihi 255. Antonius Pichardus, in §. 1. nu. 32. Instit. de empt. & vendit. nu. 32. Lasarte, de Gabellis, c. 3. ex n. 14. cum seqq. Et verè pro hac secunda opinione pos sunt etiam[sect. 10] & plura perpendi fundamenta, & rationes apparentes adduci, quas sigillatim considerarunt Authores prædicti, ac inter alios Castrensis præcipue, in locis relatis, Riminaldus, vbi suprà, Iacob. Menochius, lib. 3. dicta præ sumptione 148. num. 5. qui tamen contrariam sententiam sustinuit, vt supra vidisti. Sed præcipue ponderatur textus, in d. l. contractus, C. de fide instrument. prout cum ponderauit Decianus, dict. cons. 64. num. 29. & 30. lib. 3. & eidem responderi, vt dixi suprà eundem Decianum responsis se. Vt etiam & alij ex relatis superius pro opinione prima res ponderunt. Ac denique, & ponderauit, & ipsi præ buit responsum Andreas Fachin. controuers. iur. lib. 2. d cap. 97. Præcipuè etiam expenditur ratio illa noluis se Contrahentes aliter consentire, aut contractum perficere, quàm si scriptura Conficeretur, quoties de instrumento conficiendo conuenerunt, & ita præ sumi debere. Rationibus autem opinionis primæ, relatæ suprà, & huic secundæ contrariæ omnino; atque fundamentis vrgentioribus eiusdem. suo ordine. atque sigillatim responderi potest ex his, quæ iidemmet Authores huius opinionis sectatores obseruarunt in locis antea relatis, & late respondet Hippol. Riminaldus, d. cons. 51. per totum, lib. 1. Sed & eiusdem opinionis secundae, ac primæ [sect. 11] etiam Authores aliquando conueniunt, aliquando dis sentiunt in alio placito, atque resolutione DD. quorundam, qui contrarietatem præfatam ad eum modum reducendam, atque concordandam arbitrati fuere; videlicet quod si ante contractu, vel actum, qui geritur, vel in limine contractus, seu actus ip sius. quod fiat instrumentum dicitur, siue de instrumento mentio habetur, tunc equidem contractus intelligatur in scriptis celebratus, & imperfectus, atque conditionalis. & ideò ante confectum instrumentum licitum sit pœnitere, & ab eo contractu recedere. Si verò Perfecto & absoluto iam contractu simpliciter, nec facta commemoratione ab initio de instrumento conficiendo, post contractum ipsum perfectum, vt fiat scriptura conuentum fuerit, tunc equidem perfectus, & absolutus intelligatur contractus, nec licita sit pœnitentia, etiam ante instrumentum confectum. Et ita sane intellexerunt permulti iuris Interpretes, antiqui; & recentiores, quos ad eum modum reduxit, atque accepit Ioannes Vincentius Hondedeus, d. cons. 52. n. 20. & tribus seq. lib. 1. expres sim Antonius Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 2. nu. 17. ir; principio, in versiculo, & adde quod hoc debent dicere. Et in versiculo, ex quibus infertur. Andr. Fachin. Controuersiarum iuris, lib. 2. dict. cap. 97. qui ea distinctione componendam putat contrarietatem præfatam, Iacobus Menochius, lib. 3. dicta præ sumptione 148. num. 16. & horum Authorum nulla mentione facta, ita pariter non modo de iure communi, sed etiam de iure huius Regni, atque post legem Regiam 6. tit. 5. part. 5. & l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, concordandam altercationem eandem existimauit Cæuallos, communium contra communes. quæ st. 90. num. 6. Cæterum (vt vides) distinctio hæc, siue conciliatio, etsi à præcitatis Authoribus recepta, displicet aliis pluribus Interpretibus, ac maximè his, quos suprà retulimus. Et in terminis improbatur per Antonium Thesaurum, d. decis. 197. num. 3. & num. 6. qui ea adducitur principaliter ratione, quam pro confirmatione opinionis primæ, relatæ suprà adduximus, quod verba contrahentium intelligi debeant secundum naturam actus, siue contractus, nec ex qualitate adiectionis scripturæ conficiendæ, contractuum ipsorum natura immutetur. Quæ ratio etiam in eo casu, quando ab initio, vel in limite contractus conuenit de instrumento conficiendo, militare æqualiter videtur, ex sententia eorundem Authorum primæ opinionis. Sed & displicet eadem sententia, & secundæ opinionis sectatoribus, qui ita absolutè contractum dici imperfectum facta commemoratione instrumenti conficiendi as seuerarunt. Nec probatur à Riminaldo, d. cons. 51. n. 18. cum seqq lib. 1. non etiam à Bursato, d. cons. 100. n. 19. & seqq. lib. 1. & hi quidem Authores attento iure communi. Attento verò iure Regio, & d. l. partitæ, & nouæ. collect. Regiæ, superiorum tamen Interpretum mentione non facta, Hieronymi de Cæuallos distinctionem, & conciliationem recto iudicio confutauit D. Felicianus, in addit, ad caput 4. libri 3. num. 3. folio mihi 160. in versiculo, inter verò has opiniones contrarias Quocirca, vt tam de iure communi, quàm de iu[sect. 12] re Regio propositam contrarietatem ego explicare, atque absolute, & dilucide explanare valeam, vt etiam meam sententiam proferam in medium, nonnulla (vt soleo) constituenda, atque obseruanda duxi, ex quibus distinctione, & resolutione quæ stio eadem absoluetur. Ac primum quidem constituo,[sect. 13] de iure communi reuera non es se textum aliquem satis apertum, quo articulus ipse, an contractus di catur in scriptis, & non Perfectus & purus, quando inter partes conuenit, quod instrumentum conficeretur, vel dicatur perfectus & purus, licet de conficiendo instrumento partes conuenerint, nisi expres se adiectum fuerit, quod interim non valeat. Textus namque in d. l. contractus, C. de fide instrument. quo Placentin. Azon. Castrensis, & eius sententiæ sectatores reliqui adducti, atque excitati fuere principaliter, vel id clare non probat, nec adeo expres sim vt vitari non pos sit (quod negari non potest vllo pacto) sic equidem, & eiusdem textus inductionem, & fundamentum vitarunt, atque eidem, & cæteris fundamentis pro ea parte ponderatis, responderunt Aretin. Dec. Grat. & Decian. prout suprà specificè adnotaui. Secundò deinde constituo, ipsomet iure commu[sect. 14] ni attento, cum hæc res adeò inter Scribentes omnes controuersa, & iuris aperti constitutione seu decisione destituta sit, & rationibus, atque iuris principiis veniat definienda, nec iure aliquo aperte definiatur (vt dixi suprà ) eam equidem sententiam præualere debere, qui validioribus rationibus, & argumentis vrgentioribus munita, atque vallata fuerit, & quæ iuris aliis regulis magis conuenire videatur. Idcirco primam illam opinionem contra Placentinum, Azonem, Castrensem. & sequaces (quæ & receptior, & receptis sima fuit, vt Ludouic. Morotius, Anton. Thesaur. Iacobus Menochius, Francisc. Bur satus. & permulti alij commemorati suprà fatentur) tenendam omnino, ac potius quàm secundam Placentini & sequacium, superiùs quoque relatam. Vere namque fundamenta & rationes sententiæ eius dem primæ, magis vrgent in dubio, quando de conficiendo instrumento simpliciter actum est, ne dictum expres sim, quod aliter contractus non valeat, magis etiam naturæ contractuum, siue actuum, qui geruntur, nec pro sui substantia scripturam requirunt, conueniunt. Secundæ verò, contrariæque opinionis fundamenta, vel non ita fortiter adstringunt, aut debilia sunt, vel eisdem saltem congruum res ponsum facilè datur, sicuti Decium Bursat. & Decia. dedis se suprà dicebamus. Tertiò constituo, sententiam ipsam primam, ex[sect. 15] eo quod de conficiendo instrumento conuentum fuerit, contractum non dici in scriptis celebratum, siue non es se imperfectum, vt pœnitentiæ locus sit, nec etiam conditionalem, nisi dicatur expres sim, quod aliter contractus non valeat: locum habere multo magis, & seruandam es se, quando extant coniecturæ, qui ita suadeant, & ex quibus colligatur, contrahentes ipsos habuis se contractum pro perfecto, & conuenis se de conficiendo instrumento ad faciliorem ipsius contractus probationem: in quo omnes conueniunt, etiam secundæ opinionis sectatores, ac maxime hi, qui primam eandem opinionem sequuti fuere indistincte, ita equidem obseruarunt expres sim, & ante alios erudire scripsit Aretinus m d. cons. 159. num. 10. versic. Ego autem, & cum aliis sequuti sunt Iacobus Menochius, lib. 3. d. præ sumptione 148. n. 6. cum seqq. vsque ad numerum 12. vbi sex enumerat coniecturas. Prima coniectura est, quando eo tempore confecti contractus volunt contrahentes ipsum contractum habere effectum, dum transferunt dominium, vt si dans in solutum dixit, ex nunc dat, & consignat. Secunda coniectura est, quando vnus contrahentium promittit facere instrumentum ad omnes requisitiones alterius, vt per Menochium, ibidem, num. 8. Tertia coniectura est, quando ipsi contrahentes iurarunt attendere, & obseruare. Quarta est, quando ipsi contrahentes subscripserunt contractum. Quinta est coniectura, quando conuentum fuit, quod ex tunc emptor perciperet fructus. Sexta coniectura est, quando venditor pro misit de euictione. Et hactenus Menochius, vltra quem & alia septima deducitur coniectura ex traditionibus Decij, dicto consilio 340. post numerum 2. quando inquam pretium solutum est rogatione in strumenti non spectata. Et sequitur Decium. Ludouic. Morotius, dicto responso 96. num. 12. Et idem erit, vbi emptor non integrum pretium, sed partem pretij venditori soluis set, arg. tex. in l. quæ de tota ff. de rei vend. quod superioribus non relatis considerauit optimè D. Fælic. de censibus in addit. ad cap. 4. lib. 3. num. 4. in vers. Idque veris simum est. Sed & octaua deducitur coniectura ex eodem Ludouico Morotio, d. resp. 96. num. 13. quando ponderando dicta, & verba testium (quod Iudices debent maxima deliberatione in proposito efficere) resultaret iuridicè, contrahentes ipsos habuis se contractum ex tunc pro absoluto & perfecto, licet de instrumento conficiendo conuenis sent, vt latius per eundem Authorem post Aretinum ibi relatum. Nona denique deducitur coniectura ex eodem Morotio, num. 14. ex traditione inquam rei, vel pos ses sionis alio modo, quàm ex donatione in solutum facta, & sic non ad eum casum restricta, sed generaliter accepta: Et in his duabus coniecturis conuenit, etiam Parlad. rer. quoti. lib. 2. d.c. 3. n. 48. Rursus & quarto constituo, sententiam illam[sect. 16] Placentini, Azonis, Castrensis, & sequacium (qui est secunda opinio principalis, relata suprà, num. 9. ) eodem etiam iure communi attento, non indistinctè ac semper respuendam, sed etiam ex coniecturis probatis, & legitimis admittendam aliquando: idcircò a prædicta prima opinione communi, relata suprà, num. 3. & à me magis probata (vt suprà quoque dixi) recedendum es se coniecturis contrariis; quæ suadeant contrahentes voluis se, confici instrumentum pro ipsius perfectione. Idque ex Saliceto, & Aretino dilucidè obseruauit Menochius, libro 3. dicta præ sumptione 148. num. 12. & quatuor numeris seqq. quatuor conges sit coniecturas. Prima est, si ipsi contrahentes, vel eorum vnus dixit, quod volebat contrahere in scriptis. Secunda est coniectura, quando res ciuitatis venditur per subhastationem. Tertia est coniectura, imò casus certus, quando partes dixerunt, quod de ipso contractu conficeretur instrumentum, & quod aliter, & alio modo non valeret contractus; quod & alij multi Authores relati per Menoch. probarunt. Quarta coniectura est quando ante factum contractum vnus contrahentium dixit, habeamus Notarium, qui sit de ipso contractu rogatus, vt per eundem Menoch. ibid. num. 16. & conuenit superioribus Marcabrunus, in cons. 20. num. 24. & seq. & maximè, num. 50. vbi aperte probauit, ex coniecturis diiudicari debere, an contractus censeatur in scriptis celebratus, necne, & ex animo contrahentium, qui ex coniecturis elici potest, rem definiendam: Petrus etiam Gyllenius, in d. l. contractus, C. de fide instrument, cuius statim specificam mentionem faciam. Et secundum hæc, firma ea traditur resolutio in hac materia contractus, vel actus, qui geruntur, censeri perfectos, & puros, vel non, secundum quod ex verbis contrahentium pos sunt sumi coniecturæ, quod voluerint, vel non in scriptis contrahere, siue ante instrumentum confectum, pro perfecto habere, vel non habere contractum, vt etiam per Cardinalem Thuscum, pract. conclus. iuris, tom. 2. lit. C. concl. 990. num. 7. fol. 327. idque non modò procedere de iure communi, sed etiam & de huius Regni, ac post dictam l. 6. partitæ, & l. 2. nouæ collect. Regiæ, de quibus statim obseruatione sequenti. Nam quicquid d. l. 6. partitæ disponat, adhuc vrgentibus, & legitimis coniecturis locus erit, atque ex ipsis, & animo contrahentium præ sumpto, ad quem principaliter finem de scriptura conficienda conuenerint, & vtrum contractus remanserit per fectus necne. discerni debebit. Ei in effectu boni, & discreti Iudicis arbitrium multum in proposito valiturum, qui & testium dicta, & verba, quibus, contractum est, cæteras etiam circunstantias diiudicabit, & inspiciet mature. Et vide infrà, n. 18. ad fin. & n. 22. in fine. Prætereà & quintò constituo, de iure huius Reg[sect. 17] ni, atque ex decisione l. 6. tit. 5. par. 5. sublatam dubitandi anxiam, & disceptationis præfatæ, adeò controuers æ occasionem omninò; vtpote cum lex ipsa partitæ probauerit expres sim Azonis. Castren. & sequacium sententiam-. contractum inquam videri in scriptis celebratum, & sic imperfectum, & conditionalem, antequam instrumentum factum fuerit, quoties de instrumento conficiendo conuenerit, & si dictum non sit, quod aliter contractas non valeat, & inde ante confectum instrumentum es se locum pœnitentiæ. Id quod negari non potest ex verbis ipsius legis, vbi in hunc modum scribitur: Compra, e vendida se puede hazer en dos maneras. La vna es con carta, e la otra sin ella: e la que se faze por carta, es quando el comprador dize al vendedor, quiero que desta vendida sea carta fecha. E la vendida que desta guisa es fecha, maguer se auengan en el precio el comprador, e el vendedor, non es acabada, fata que la carta sea fecha, e otorgada, porque ante desto puedese arrepentir qualquiera dellos; mas despues que la carta fues se fecha, e acabada con testigos, non se podria ninguno dellos arrepentir, ninyr contra la vendida, para desfazerla, e sin carta se podria facer la vendida, quando el comprador, e el vendedor se auienen en el precio, e consienten ambos en ello, As si, que el comprador, e el vendedor, se pagan cada vno de la cosa, e del precio, non faciendo mencion de carta, ca entonce dezimos que seria ac abada la vendida que as si fizies sen, maguer no dies se señal ninguna el comprador al vendedor, porque serian ambos tenudos de complir el pleyto que as si cuies sen puesto. Ecce vbi præfata secunda opinio expres sis & apertis verbis Confirmatur, & approbatur, & dumtaxat requiritur, instrumenti confici mentionem fieri in contractu, hoc est, dici simpliciter ab aliquo ex contrahentibus, de contractu ipso instrumentum conficiendum, ve pos sit ante ipsum instrumentum confectum quilibet eorum pœnitere, nec es se neces sarium addere, & quod aliter contractus non valeat, vel aliter de hoc, constare. Et sic in dubio ex decis. l. eiusdem quoties mentio sic scriptun conficiendi in ipso contractu, vel ante, quod in dubio videtur contrahi in scriptis, & ita deduxit Gregor. Lopez ibidem, verbo, quiere, & dicit in hunc modum: Approbat opinionem Azonis, C. de fide instrum. in summa, col. fin. & sic quod in dubio videtur contrahi in scriptis, quando in contractu, vel ante contractum conueniunt, quod inde scriptura fiat, quæ etiam fuit opinio Placentini, & approbat Glos s. Instit. de empt. & vendit. in princ. verbo, conficiuntur: & in l. contractus super verbo, in scriptis. C. de fide instru. &c. Et inferiùs subiicit, postquam contrarias opiniones retulit, Tene ergo menti istam l. & nota eam in practica. Et in eodem placito, quod l. eadem partitæ, altercationem præfatam submoueat, & Azonis approbet opinionem; fuerunt Couar in cap. relatum. 1. de te stam. num. 9. in fin. Mench. controu. illust. lib. 1. cap. 28. num. 22. Parlador. rer. quoti. lib. 2. d. cap. 3. num. 48. vbi inquit, hodie indubitanter sequendam es se Placentini, Azonis, Castrenf & sequacium sententiam, quoniam ipsa approbatur expres sim in d. l. 6. partitæ, & refert Dida. Per idem tenentem: id ipsum obseruauit quoque Ioan. Gutier. pract. lib. 3. d.q. 95. nu. 12. col. 2. Anton. Pichard ad §. 1. Institut. de empt. & vendit. numero 32. Lasar. de decima vendit, cap. 3. : num. 13. Felicianus de Solis, in addit. ad cap. 4. lib. 3. num. 4. Cæterum etsi dicta lex partitæ 6. ita statuerit, at[sect. 18] que expres sim adeò Azonis probauerit opinionem, explicari tamen, & limitari, atque restringi, siue temperari poterit, & debebit ex his, quæ in eodem articulo de iure communi, frequentiori, atque communiori Interpretum placito, Recentiores statuerunt; idcirco ex eisdem declarationes, atque limitationes recipiet, & præ oculis habendæ sunt coniecturæ relatæ suprà, & aliæ similes, ex quibus de animo, & intentione contrahentium poterit constare. Ex ipsis namque iuxta casuum occurrentium qualitates, & circunstantias diiudicandum erit, vtrum locus sit, necne, d. l. 6. partitæ constitutioni, siue an ab eis, & traditionibus communibus DD. declarationes, & limitationes recipiat. Sed & aliæ erunt etiam præ oculis habendæ coniecturæ, quas & suprà pariter commemorauimus, & ex quibus Azonis, & sequacium opinionem obtinere etiam de iure communi obseruauimus. ex eisdem etenim, & similibus multo magis locus erit eiusdem l. partitæ constitutioni. Id quod Parlador. d, num. 48. Ioan. Gutier. d.q. 95. nu. 13. Lasarte, d. cap. 3. num. 14. & Felicianus, vbi suprà, num. 4. col. 4. in vers. Authores verò nostri, recto iudicio probarunt, & expres sim notarunt, limitandam es se d. l. partitæ, & opinionem Azonis præfatam, quando ex coniecturis constaret legitimè de intentione contrahentium, nempe quod noluerint per hoc in scriptis contrahere, sed statim perfectum es se contractum, & scripturæ mentionem ad effectum tantum probationis fecis se. Erit itaque in praxi ob seruanda eiusdem l. partitæ constitutio regulariter, etsi ab ea pos sit ex legitimis, & probatis coniecturis recedi aliquando, quod post Areti. & Decium adnotauit etiam expres se Gregor. Lopez, ibid. dict. verbo, quiero, in fine, vbi scriptum reliquit in hunc modum: Limitarem tamen istam l. nisi ex aliquibus connecturis constaret de intentione partium, quod noluerunt per hoc in scriptis contrahere: sed voluerunt tantum scripturam ad probationem: vt tradit Franciscus de Aretio. in cons. 159. incipit. Longa est disputatio, secundo dubio, Decius d. cons. 340. Tradunt etiam Gyllenius, & nouis simè Mantica, de quibus in fine n. seq. Sextò etiam constituo, d. l. 6. partitæ constitutione,[sect. 19] incorrectam hodie manere, atque vim suam retinere, siue eidem derogatum non fuis se ex decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, in illis verbis: Pareciendo que vno se quiso obligar a otro, en qualquier manera que parezca. Veris simum namque est, que pareciendo que vno se quiso obligar a otro, que de obligado; sed id est, quod in d. l. 6. partitæ deciditur, vt Azonis, & sequacium sententia probetur, videlicet quod non videatur animus deliberatus, nec voluntas se obligandi, aut contractus perfectus, & absolutus non intelligatur, cum de instrumento conficiendo mentio habita fuerit, quovsque instrumentum ipsum conficiatur. Deinde, & id etiam es se, quod de iure communi anxiam, & dubitandi occasionem vnius, & alterius opinionis sectatoribus præ stabat, an scilicet perfecte, & pure se obligare voluis se viderentur contrahentes huiusmodi, an imperfecte, & sub conditione potius contraxis se, vel non, qui de in strumento conficiendo conuenis sent, ipsiúsve mentionem habuis sent, & idcirco iuridicè minus, nec rectè quidem ex eadem l. 2. & occasione ipsius excitas se dubium præfatum, an d. l. partitæ 6. innouetur in aliquo ex d. l. 2. nonnullos huius Regni Scriptores, & deterius proculdubio nonnullos alios existimas se d. l. 6. partitæ derogatum fuis se ex decisione d. l. 2. quo in numero videntur fuis se Matiençus, in eadem l. 2. glos sa 7. per totam, Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 207. num. 7. quos rectè improbauit D. Felicianus de Solis, in addit, ad d. cap. 4. lib. 3. num. 4. Rectius ergo (etsi excitandi dubiummetipsum occasionem non præ stiterit, decisio d. l. Regiæ 2. ) obseruarunt Gregorius Lopez, Didac. Couar. Anton. Gomezius, Didac. Perez, Lasarte, Par ladorius, Pichardus, & Azeuedus, quos suprà retuli, & recenset Felicianus, vbi supra, & manere legem dictam 6. partitæ hodie in viridi obseruantia, iuridicè, & verè obseruat. Non ergo erit ita liberum arbi[sect. 20] trium Iudicis stante decis. d. l. partitæ, sicut liberum arbitrati fuere Cæuallos, pract. commun. contra commu. q. 91. in fine, &c Blazius Flores Diaz de Mena, vbi suprà, sed vel seruanda erit l. eiusdem partitæ constitutio: vel non aliter quàm ex legitimis, & probatis coniecturis recedendum ab ea; quod ex hactenus dictis deprehenditur manifeste, & veris simum quidem est. Et ad eum modum reduci, atque explicari debet[sect. 21] Ioannis Gutierrez pract. lib. 3. d.q. 95. n. 21. resolutio (prout ipse prę sentire videtur) in eo namque dubio, vtrum decisio d. l. 6. partitæ corrigatur hodie ex decis. d. l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ (de quo dubitari non debuit, vt suprà dixi) & an liceat pœnitere, necne, cum de conficiendo instrumento mentio habita est? Resolutiuè inquit Matienzi sententiam non aliàs procedere pos se, quàm si ex modo contrahendi, aperte constare pos sit, perfectam omnino venditionem fuis se, tametsi scripturam de ea es se conficiendam, partes dixerint; secus alàs. Septimò denique, & vltimò constituo, post hæc[sect. 22] omnia à me scripta, & superiora sic dilucide, & noue obseruata, ad manus meas peruenis se Petri Gyllenij in præcipuos titulos Codicis commentaria, & quidem eum Authorem, in d. l. contractus, C. de fide instr. per totam, præ stum articulum disputas se, & tandem (licet longiori serie quàm Decianus, & Menochius fecis sent, & ipsis non commemoratis) in effectu, atque maiori ex parte Saliceti distinctionem probas se, quod Gyllenius ipse in summario, numeri 7. profes sus est. Adiecis se tamen tertium alium casum, quando scilicet sumus in contractibus , & dispositionibus, quę ad sui substantiam scripturam non requirunt, sed ad causam probationis. Cæteri namque Authores, duos illos dumtaxat constituerunt casus, quando sumus in contractibus, qui ad sui substantiam scripturam requirunt, vel in contractibus . qui nec ad sub stantiam, nec ad causam probationis scripturam exigunt, vt regulariter sunt omnes, non tamen recordati sunt de his, qui ad causam probationis scripturam desiderant. vt in pactis adiectis emphyteusi, in solutione census, vel si lege cautum sit, nonnullos contractus non nisi per scripturam probari pos se. Author igitur præfatus, primo loco in d. l. contractus, num. 3. refert sententiam eorum, qui requirunt, quod conuenerit, vt contractus in scriptis fieret, & additum sit. ne valeret, & congerit alios iuris Interpretes ita tenentes: & num. 4. refert permultos tenentes contrarium, sufficere inquam quod conuenerint, vt scriptura fieret, quamuis additum non sit, ne aliàs non valeret: & numero 5. adducit argumenta, & rationes huius sententiæ: & numero 6. recenset fundamenta primæ opinionis: & numero 7. refert distinctionem Saliceti, quam Author pro maiori parte amplectitur, vt in summario numeri septimi profiteri ipsum, antea notaui. Et se non videre conuenientiorem conciliandi rationem, quam eandem dicit dict. numero 7. in principio, vbi inquit, quos dam es se contractus, qui ex legis constitutione, sine scriptura consistere non pos sunt, vt est emphyteusis Ecclesiæ, & census, & similia. Quosdam, qui ad sui substantiam scripturam non requirunt, sed ad causam probationis, adeò quod per solam scripturam probari pos sunt, vt exemplis ostendit eodem numero 7. Es se & tertiò (inquit Gyllenius metidem) contractus, qui & obtinere firmitatem sine scriptura pos sunt, siue substantiam, siue causam probationis spectemus, vt regulariter omnes contractus sunt. Et in his constituit, nu. 8. quod pacto contrahentium effici potest, vt scriptura ad substantiam contractus, vel probationis exigatur, qua de causa si cùm aliqui contractum instituere vellent, profes si sunt, se in scriptis contrahere velle aut contractum scripturâ conficere, hoc casu nulla constituitur obligatio, nisi scriptura interuenerit. vt latius fundat d.n. 8. quod si inter contrahentes dictum es set (subdit n. 9. ) vt de his quæ agerentur fieret scriptura, tunc distinguendum es se, in quibus contractibus versemur, illis nimirum, qui scripturam ad sui substantiam requirunt, an aliis, etenim cum verba secundum naturam contractus intelligenda sint, per hanc clausulam in prioribus contractibus, hoc est, in his, qui ad sui substantiam scripturam desiderant intelligetur, vt ad substantiam eius relata videatur. In aliis verò, qui ad sui substantiam non defiderant scripturam, adhuc referre, an ante contractum, vel in ipso contractu, vel denique post contractum hæc verba prolata sint. Si post contractum, & consensum vtrumque interpositum, hæc adiectio nihil mutat de obligatione semel contracta. Quod si ante contractum vel inter contrahendum: interes se, an constet de animo, quod voluerint in scriptis dumtaxat contrahere aut quod decreuerint facilioris probationis gratia scripturam adhibere. Etenim si constet de animo contrahentium, seruandum erit, quod inter illos actum sit, l. semper in stipulationibus 34. ff. de reg. iur. in dubio autem non videri per hæc verba substantiam contractus impediri: sed si probatio per solam scripturam fieri pos sit, intelligetur eo animo prolata, vt fides probationis neces sariæ impleri per scripturam pos sit. Quod si promiscua sit probationis ratio, tunc eadem verba eò pertinere, vt propter memoriæ fragilitatem gratia commodioris probationis, scriptura interponeretur. Et hactenus Pet. Gyll. qui (vt vides) quando in his contractibus versamur, qui ad sui substantiam scripturam non exigunt, magis adhæret primæ opinioni, relatæ suprà ex n. 3. recedit tamen ab ea ex coniecturis contrariis, atque ex ipsis dici contractum in scriptis, vel non, prout ex animo contrahentium constare potest; resolutiuè firmat, & materiam es se coniecturalem probat post Fabrum, Aretiam, Baldum, & Minsingerum ibi relatos. Es se etiam materiam coniecturalem, & ex coniecturis diiudicandum, an videatur in scriptis celebratus contractus: & per contrarium ex pluribus coniecturis dicendum similiter, contractum non in scriptis videri celebratum; sed persectum, & absolutum, obseruauit nouis simè Cardinalis Mantica, de tacitis, & ambiguis conuentionibus, lib. 1. tit. 10. num. 12. & 13. Et de his hactenus. # 27 CAPVT XXVII. Alimenta, sumptúsque litis, an, & quando teneatur reus suppeditare actori, cum lite pendente, vel antequam iudicium promoueatur, actor petit sibi prouideri de alimentis à reo; & quando quis pauper dicatur, & eiusmodi, quod alimenta, & litis expensas iure valeat exigere, l. si instituta, §. de inofficioso, ff. de inof. testam. cum aliis iuribus in materia, intellectus verus adductus, & extensa eiusdem decisio ad alias personas quamplures; maximè ad eas, quæ non leuem iustitiæ præ sumptionem pro se habent, & quatenus præ sumptio operetur; an etiam inops dicatur, quæ maritum, patrem, vel filios habet diuites; notabilis equidem explanatio, atque huiusce materiæ vtilis admodum, & aliter, quam hacte nus factum es set, tradita resolutio, vt hic videbitur. SVMMARIVM. -  1 Quæ stionis, & materiæ huius capitis tractatum & disceptationem suscipiens Author, quid principaliter intenderit, & de ipsius diligentia, & studio in eiusdem confectione, & numeris sequentibus. -  2 Ioannes Petrus Surdus, iuris Interpres præ stantis simus, & eruditis simus. -  3 Authores permulti aggregantur, & commemorantur qui huiusce capitis materiam explicarunt, atque exornarunt. -  4 Alimenta, & litis expens æ diuitibus lite pendente præstanda non sunt. Sed vt præ stari debeant, requiritur, quod pauper sit litigator. Idque procedit regulariter, & indistinctè in litigatore quocunque. Ac etiam in filiis, & descendentibus, & ascendentibus. Et in aliis quibusque, qui alimenta lite pendente exigere iure pos sunt. -  5 Paupertas (cum omnino requiratur ex parte petentis alimenta, & litis expensas) debet neces sariò probari ab eo, qui se fundat in illa. -  6 Et Iudicis arbitrio relinquitur, quis in proposito pauper dicatur. -  7 Alimenta, & litis expensas præ standi lite pendente, causa finalis est paupertas. -  8 Alimenta lite pendente denegantur habenti dotem. -  9 Et habenti rem magni valoris, & parui reditus, quia cogitur proprietatem vendere, & ex pretio se su stentare. -  10 Alimenta semper prouidentur, vel negantur, attento præ senoi statu paupertatis, vel diuitiarum, abs que consideratione euentus futuri. -  11 Alimenta propter diuitias semel denegata, superueniente paupertate reuiuiscunt. -  12 Alimenta litiganti inopi semel prouisa, ex superuenientibus diuitiis deberi de sinunt, prout latius explicatum traditur, remis suè. -  13 Alimenta, & litis expens æ, vt litiganti lite pendente præ stari debeant, non solum requiritur, quod sit pauper, sed etiam quod habeat præ sumptionem iu stitiæ pro se super petitione sua, & meritis caus æ, vt latius hic exornatur. -  14 Requiritur etiam, quod vniuersa hæreditas, vel maior pars petatur; secus si personali actione pro aliquo credito, vel re singulari agatur. -  15 Alimenta, & litis expensas deberi lite pendente, licèt simus in habente maritum, & filios diuites; & latius n. seq. vbi id nouè comprobatur , & exornatur. -  16 Pauper non dicitur, qui potest ab alio alimenta petere, & consequi: & inde nec pauper dicitur mulier, quæ maritum habet diuitem, prout numeris seq. explicatur. -  17 Alimentorum, & dotis causa, an pertineat ad Ecclesiasticum, vel ad secularem Iudicem, remis siuè. -  18 Pauper non dicitur, qui patrem, vel auum habet diuitem. -  19 Vxor pauper non consequitur quartam in bonis mariti diuitis, si habet patrem diuitem, vel filios diuites, ex sententia multorum. Contra verò ex sententia aliorum, remis siuè. Et quid si habeat fratres diuites, & ipsa inopia laboret: plene explicatum per Cæ sarem Barzium decis. Bonon. 130. per totam, vbi vide omnino pro re solutione quæ stionis propositæ suprà, n. 15. & seq. -  20 Vxor satis dicitur habere vnde se alat, quando maritum habet sibi obligatum ad alimenta. -  21 Alimenta, sumptù sque litis petens, summariam informationem super iure suo, qualiter exhibere teneatur, & vide infrà n. 29. Et an vno vel solo teste interrogato. Et an eiusmodi testis debeat es se omni exceptione maior. Et qualitas ea vtrum articulanda, & probanda sit -  22 Agens tanquam filius, probare debet se talem. -  23 Agens tanquam talis, probare debet se talem. -  24 Agens tanquam agnatus, probare debet se agnatum. -  25 Alimenta lite pendente præ standa, qualiter taxanda. -  26 Alimenta, & sumptus litis præ stari vsquequò diffinitiuè fuerit pronuntiatum. -  27 Alimentorum, & impensarum as signationem, nullum penitus præiudicium facere caus æ, & iudicio principali. -  28 Alimenta, & litis expensas præ stari non debere lite pendente, quando Iudex ita prouidendo, decideret causam principalem. -  29 Iudicium in quo tractatur de alimentis, summarium est. -  30 Sententia lata in summario, non nocet in plenario iudicio. -  31 Probationes in causa summaria, non probant in plenaria. -  32 De alimentis, & litis expensis præ standis, vel non præ standis lite pendente, cum agitur, iura nonnulla præ oculis habenda, quæ hîc præcitantur. -  33 Alimenta deberi ei, cuius bona sunt ex aliqua cau sa sequestrata, & alia non remanent sibi, ex quibus se alat. -  34 Etiam si sequestrata fuerint propter delictum. -  35 Priuationis bonorum iudicio pendente, reus est de illis bonis alendus. -  36 Accusatus de crimine, vtrum sit alendus lite pendente, remis siuè. -  37 Alexandri Trentacinquij locus, nouè explicatur, atque temperatur. -  38 L. vltimæ, §. quod si ei, C. de ordine cognitionum. verus intellectus. -  39 Alimenta, & litis expensas lite pendente deberi ei, qui in quasi pos ses sione erat percipiendi alimenta. Et in hac materia distinguendum es se inter personas, quibus iure debentur alimenta, & qui in quæ si pos ses sione eius iuris, ac percipiendi alimenta erant, ab his, quibus & si alimenta deberi postmodum constiterit, in quæ si pos ses sione eius iuris ante non fuerant. Quod est notandum, & ex iure ipso deducitur apertè, & nullus hactenus sic dilucidè ob seruauit. -  40 Mulier de adulterio accusata, dum lis pendet, maritum cogit ad eam alendam, & neces saria subministranda. -  41 Et idem si agatur de separando matrimonio propter consanguinitatem, vel aliud impedimentum. -  42 Et quando vxor ob mariti inopiam repetit dotem. -  43 Et dum agitur, an licuerit ipsi à viro diuertere. -  44 Et quando agit ad dotis restitutionem ob mariti mortem. -  45 Monachus expulsus à Monasterio, dum pendet lis, ali debet à Monasterio. -  46 Idem in Clerico suspenso, vel deposito verbaliter. -  47 Et in collegiali, qui repellitur à Collegio. -  48 Et in Monacho agente contra Abbatem, vel illum accusante, & vide n. seq. -  49 Abbas, qui obiectum crimen innocentia expurgat, lite pendente, ali debet à Monasterio. -  50 Monachus etiam, dum contenditur an sit Monachus. -  51 Seruuus litigans eum domino, ali debet à domino lite pendente, si aliunde non habeat. -  52 Actori pauperi litiganti, regulariter non teneri reum etiam diuitem alimenta, neque expensas litis suppeditare, lite ipsa pendente. -  53 Idque tam in ciuili, quàm in criminali iudicio, & de ratione, ibidem. -  54 Filius pendente filiationis causa negata à patre, con sequitur alimenta, si ex præ sumptione, vel ex summaria cognitione de eius iure constiterit, quamuis alia non interueniant, vt latius hic obseruatur. -  55 Hartman. Pistor. traditio quædam nimis generalis in hac materia, nouè temperatur, atque explicatur. -  56 Iosephus Ludouicus, decis. Perusina 46. ex n. 3. pacto eodem temperandus, at que explicandus. -  57 Alimenta lite pendente consequitur filius, vel nepos exhæredatus in casu l. si instituta. §. de inofficio so testamento, tribus illis interuenientibus, quæ Doctores exigunt communiter, vt latiùs hic ostenditur. -  58 Et eius textus decisio ad descendentes omnes, & as cendentes, ad fratres etiam, & alias personas extenditur, vt hic adnotatur. -  59 Restringitur etiam in ipsis quoque filiis, & nepotibus, nonnullis in casibus, remis siuè. -  60 Aluari Valasci obseruationes, & placita nonnulla contra communes Interpretum resolutiones, hic expenduntur. -  61 Et ad certas conclusiones nouiter reducuntur, vt hoc numero apparet. -  62 Nouiter etiam, & retentis communibus Doctorum sententiis improbantur placita eadem per Authorem, & n. seq. vbi latiùs de eisdem. -  63 Fratri agenti contra fratrem iudicio communi diuidundo, vel familiæ erciscundæ, prouidendum interim de alimentis. Idem si agit ad alimenta testamento patris sibi relicta. Vel agit pro alimentis contra fratrem primogenitum, sicuti etiam sorori agenti ad dotem. Idem si agit ad bona, quæ prætendit communia. -  64 Fratri petenti fratris hæreditatem, non es se prouidendum de alimentis lite pendente. Nec minus consanguineis, aut extraneis, ex sententia communi. -  65 Contra verò ex sententia Petri Surd. quæ validis simis innititur fundamentis, & rationibus, in fauorem consanguineorum, indistinctè. -  66 Et ab Authore probatur, atque conducitur, & trahitur ad eos, qui se veros succes sores, aut succes suros in maioratu contendunt. -  67 Vt litiganti cuicunque ex genere, seu familia institutoris maioratus, lite pendente alimenta, & litis expens æ præ stari debeant, si ipse habeat iustitiæ præ sumptionem non leuem, & maioratus institutionis clausulæ patrocinari videantur eidem. Idque dilucide magis, quàm hactenus factum es set, defenditur; & aliorum iuris Interpretum resolutionibus, & placitis comprobatur. -  68 Alimenta lite pendente, non solum præ standa es se ei, qui vnam sententiam in sui fauorem obtinuit; sed etiam ei, qui pro se habet aliquæm non leuem præ sumptionem: & sic decisionem text. in dicto § de inofficioso, obtinere etiam in prima instantia. -  69 Nec vrgere in contrarium text. ipsum, vt hic ostenditur, & de intellectu §. eiusdem agitur. -  70 Alimenta lite pendente deneganda es se, quando exhibetur in iudicio scriptura, excludens omnino intentionem agentis. -  71 Alimenta, quæ lite pendente dantur pauperi litiganti iure prouisionis, an imputentur, vel restituantur: & an cautio, vel satis datio neces saria sit. Vbi contrariæ sententiæ proferuntur, & ea magis probatur, quæ nec cautionem, nec restitutionem exposcit, vt latius hic obseruatur, & Petri Surdi placita recipiuntur omnino. -  72 Alimenta lite pendente, an teneatur subministrare creditor debitori inopi, quem pro debito ciuili fecit in carcerem detrudi, remis siuè. -  73 A sententia in causa alimentorum non admittitur appellatio quoad effectum suspensiuum, secus quoad deuolutiuum. PRo dilucida huiusce capitis, & materiæ [sect. 1] resolutione, atque enucleatione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, tractarum, & disceptationem eiusdem ideo me suscepis se hoc loco, quod videam, certóque sciam, quæ ad ipsummet pertinent, frequentis simé, imò quotidie in vsu forensi, & practico non solum occurrere, sed & maximè neces saria fore, cum præ manibus as sidue habeantur, & s æpis sime dubitari contingat, an, & quando lite pendente præ stari debeant alimenta, sumptúsque litis per reum actori, cum de ipsis sibi prouideri vel dum lis pendet, vel antequam iudicium promoueatur, idemmet actor contendit. Quando etiam quis pauper dicatur, & eiusmodi quod id intendere, iuste & iuridice valeat, & alia id genus. Et quamuis de præfatis permulta variis in locis, longáque serie scripta, & resoluta inueniantur, vel adeò subobscure & diuersimodè. vel non absolute ita traduntur, quæ hactenus Interpretes omnes iuris adnotarunt, ad ordinem & distinctionem reducere; placita etiam diuersorum, vel eadem, vel diuersa, vel contraria, in vnum distinctium congerere, non mediocris vtilitatis futurum speremus; nec ideò prætermittere potuerimus, quod Ioan. Petr. Surd. iuris equidem Interpres[sect. 2] præ stantis simus, & eruditis simus, plena manu de hac materia, & dubiis prædictis reliquerit scriptum, cum distinctè admodum, atque breuiori summa, eorundem omnium resolutio vera tradatur, quæ non ita facilè ibid. nec alibi deducitur, ac etiam addita sint hoc loco nonnulla, quæ sic composita, & digesta, vel ad eum modum adnotata antea non fuerant, vt hic videbitur. Et ante alia lectorem monendum duxi primo lo[sect. 3] co, me pro accurata, & dilucida huius materis explicatione, sequentes (vt moris habeo) Authores, & originaliter, & attentè euoluis se, atque prælegis se, quos & prælegendi, atque euoluendi studio & labore grauaretur, qui præ sentem hanc resolutionem non præhabuis set. Videndi itaque fuerunt omnino (non enim aliorum relatione saris percipiuntur, nec degustantur) Matthæus Afflictis, decis. 10. & 11. Ægidius Bellamera, decis. 88. Stephanus Aufrer. in decision. Capellæ Tolosanæ, decis 77. Nicolaus Boerius, decis. 124. num. 4. & 5. & decis. 325. col. 2. Guid. Pap. quæ st. 461. Andreas Alciatus, de præ sumptionibus, regula 3. præ sumptione 9. n. 9. Petrus Rebuff. in constit. Gal. tom. 1. tit. de sentent. prouision. art. 1. glos sa 2. Didac. Couar. pract. cap. 6. ex nu 6. cum seq. vsque in fin. cap. Pelaez à Mieres, de maioratu 4. p.q. 28. n. 2. & duob. seq. & quæ st. 37. vbi breuiter nimis se habet, nec certam tradit resolutionem. Tiber. Decian in cons. 66. lib. 3. Ioannes Cephalus, in cons. 127. lib. 1. Hieron. Gabriel, in cons. 25. ex n. 14. cum seq. lib. 1. Hippol. Riminal. in cons. 377. à princ. lib. 4. Anton. Cordub. de Lara, in §. si vel parens, l. si quis à liberis, ex num. 42. cum seq. vsque in fin. §. ff. de liberis agnos çendis. Petrus Dueñas, in regula 365. Aluarus Valascus, rerum indicatarum consultatione prima, qui eruditè (vt adsolet) & distincte se habet in articulis propositis suprà. Ioannes Botta, in cons. 23. ex num. 10. cum seq. & in cons. 64. Anton. Quesada, quæ stionum iuris, c. 18. col fin. Pacirolus, in caus. 114. Petrus Anton. Anguis. in cons. 4. lib. 3. Iacob. Menoch qui breuitate, & distinctione rem absoluit, lib. 1. præ sumptio. 35. per totam, & in cons 484. lib. 5. Iosephus Ludouicus, decis. Perusina 46. ex n. 2. cum seqq. 1. parte. Simon de Prætis, de interpretatione vltimar. voluntat. lib. 5. interpretat, 2. dubitat, 2. n. 7. vsque ad num. 30. fol. mihi 497. Franciscus Milanensis, in decis. reg. Curiæ Sicilæ, decis 17. ex n. 19. lib. 1. Carpanus, in statutis Mediolani, 1. p.c. 313. Petrus Surdus, qui eruditè (vt dixi) & latis sime omnium materiam hanc pertractat, in commentariis de alimentis, tit. 1. q. 110. folio mihi 144. & multis quæ stionibus seq. vsque ad tit. 2. & fol. 165. Hartman. Pistor. quæ stionum iuris, q. 20. Petrus de Barbos. 1. p.l. primæ, ff. soluto matrim. num. 58. 59. & 60. ex fol. 218. Pancoruus, obseruat. Iuris, c. 26. Monter à Cueua, causar. ciuil. Regni Aragon. decis. 16. n. 26. & 27. & 28. Syluester Aldobrand. in cons. 28. n. 46. Fuluius Pacian. in cons. 96. Andreas Fachineus, controu. iur. lib. 12. cap. 62. & in cons. 42. n. 25. & 26. lib. 1. Cæ sar Barzius, decis. Bononiæ 69. & 8. Ludouicus Casanate, in cons. 25. per totum. Hieronymus de Cæuallos, practic. commun, contra communes, q. 734. n. 21. Stephan. Gratian. disceptat forens. c. 55. n. 49. & 4. sequent. Alexander Trentacinquius, variarum resolut tom. 1. lib. 1. tit. de alimentis, resolut. 1. ex n. 32. vsque ad n. 49. fol. mihi 118. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iur. tom. 1. litera A. verbo, Alimenta, conclusione 309. fol. 288. Secundo deinde & principaliter, ac pro regula certa & indubitata in hac materia constituendum, & obseruandum erit, totius huius capitis obseruationes intelligendas semper fore, vt in his dumtaxat obtineant, & procedant, qui lite pendente sibi prouideri de alimentis, te litis expensis ideo petunt à reo, quod se pauperes as serant, & sic in paupertate se fundent; atque in eis terminis loquutos semper iuris Interpretes omnes, qui hactenus in proposito, & in hac materia commentaria ediderunt, nec vllum dis sentire. Alimenta namque, & litis expense diuitibus lite pendente præ standa non sunt; sed vt præ stari debeant, requiritur, quod pauper sit litigator. Idque procedit regulariter & indistinctè in litigatore quocunque, ac etiam in filiis, & descendentibus, & as cendentibus, & in aliis quibusque, qui alimenta lite pendente exigere iure pos sunt, l. extraneo, ff. de vent. in pos ses sion. mitten. vbi Bartolus, & communiter Scribentes id notant, l. finali, C. de ordine cognitionum, vbi Glos sa, verbo non poterit, & cæteri Scribentes id ipsum profitentur. Et ex communi omnium sententia tradiderunt Didac. Couar. practicarum, dicto capite 6. numero 6. columna 4. ver siculo, Tertiò requiritur. Ludouicus Molina, de His panor. primogeniis libro 2. dict. cap. 16. num. 46. Lara, in dict. l. si quis à liberis, §. si vel parens, num. 42. Iacobus, Menochius, lib. primo, præ sumptione 35. num. 3. & 4. qui tam in filiis, quàm in alio litigatore quocunque id statuunt iuridicè. Petr. Surd. de alimentis, tit. 1. quæ st. 112. num. 29. fol. 150. vbi inquit. quod filio vt prouideatur lite pendente, requiritur paupertas, imò inopia, vt ibidem probauit, & dixi veriorem opinionem es se, quod filio diuiti alimenta debentur: & quæ st 110. num. 7. & 8. fol. 144. & vltra relatos ab eo, Aluarus Valascus, dict. con sultatione 1. num. 6. in fin. Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum lib. 1. tit. de alimentis, re solutione 1. n. 32. in versic. debet etiam filius es se pauper. Cæ sar Barzius, decis. Bononiæ 69. & 80. vbi latè: Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom, primo, litera A. conclusione 39. numer. 29. Hippol. Riminaldus eruditè, in consilio 377. lib. 4. num. primo, & numer. 17. & 18. Vbi quod[sect. 5] paupertas (cum omnino requiratur ex parte petentis alimenta, & litis expensas) debet neces sariò probari ab eo qui se fundat in illa. Vt per Boërium, decis. 365. colum. 2. Glos sam, Bartol. Castrensem, Alexan. Iafon. Decium, Afflict. & Benincasium ibi relatos, & vltra eos Valascus, dicta consultatione 1. numer. 1. in fin. Cæ sar Barzius, dict. decis. 69. num. 34. vbi post Alciatum scripsit, quod pauper. aut diues de præ senti quis non præ sumitur, sed ei, qui paupertatem, aut diuitias allegat, incumbit onus probandi, & n. 36. quod paupertatem allegans, quando ea estl suæ intentionis fundamentum, probare debet: & vide n. 20. & 21. vbi inquit, quod alimenta non debentur ei, qui diu litem est prosequutus, neque ea vnquam petiit. Et si peteret lite pendente, quod paupertas es set eo casu probanda. Et pro hac sententia citat Hippol. Riminald. in d. cons. 377. d.n. 18. text. vulgatum, in l. si vero, §. qui pro rei qualitate, ff. qui satis dare cogantur: & n. 19. subdit, quod Iudicis arbitrio relinquitur paupertas hæc, siue quis[sect. 6] in proposito pauper dicatur, cum in hoc articulo certa doctrina dari non pos sit, vt per relatos ibidem. Et per Menoch. de arbitrariis iudicum, lib. 2. centu. 1. casu 65. Petrum Surd. de alimen. 7. quæ st. 9. n. 10. & tit. 9. q. 37. num. 1. Cæ sarem Barzium, d. decis. Bononiæ 69. numer. 51. & in nostris terminis, ac eadem, qua versamur, materia, per Ludouicum Molinam de His panorum primogeniis, lib. 2. dict. capit. 16. num. 46. in illis verbis: Idque verum, ac probabile mihi videtur, dummodo paupertatis consideratio indicantis arbitrio relinquatur. Et superioribus omnibus conuenit Ludouicus Casanate, in cons. 25. n. 7. 8. & 9. Vbi quod alimenta, & litis expens æ, lite durante, prouidentur intuitu inopiæ & paupertatis; & non dantur haben[sect. 7] ti vnde se pos sit alere: & num. 12. quod paupertas est[sect. 8] causa finalis præ standi alimenta, & litis expensas lite durante: & n. 31. quod alimenta lite pendente de[sect. 9] negantur habenti dotem: Et eodem n. 31. quod etiam denegantur habenti rem magni valoris, & parui redditus, quia cogitur proprietatem vendere. & ex pretio se sustentare: nam & si in eo, qui præ stat alimenta, ad cognoscendum, in qua quantitate præ stare debeat, inspiciantur redditus, & eorum quantitas (inquit Casanate metipse:) tamen in eo, qui recipit alimenta, ad cognoscendum, an habeat, vnde se pos sit alere, non inspiciuntur redditus, sed proprietas. Si enim habet rem magni valoris, & parui redditus, cogitur rem vendere, vt. ex pretio se sustentet , & quamdiu , vel res, vel pretium superest, dicitur aliunde habere; re verò vendita, & pretio consumpto, obligatio alendi resurgit. vt tenet Tel. Ferd. in. l. 10. Tau. n. 13. & 14. & vide Cæ s. Barz. dec. Bon. 69. n. 45. & 46. Subdit[sect. 10] deinde Casana. eodem cons. 25. n. 23. & 24. quod alimenta semper prouidentur, vel negantur , attento præ senti statu paupertatis, vel diuitiarum absque conside ratione euentus futuri: & n. 25. quod alimenta pro[sect. 11] pter diuitias semel denegata, superueniente paupertate reuiuiscunt. Et per totum cons latè probat, alimenta litiganti inopi semel prouisa, ex superue[sect. 12] nientibus diuitiis desinere. vt ibid. latiùs inuenies re solutum, atque probatum, ex n. 7. cum seq. & videper totum cons. ( vt dixi) Burdum etiam de alimentis. tit. 3. quæ st. 5. n. 7. & tit. 7. quæ st. 42. n. 5. & id ipsum quod de paupertate diximus, vt alimenta exigi iure valeant, tenuit quoque nouis simè Stephanus Gratianus, discept. forens. c. 55. n. 49. vbi inquit, quod regulariter litis expens æ, & alimenta præ stari debent pauperibus: & n. 53. quod non omnibus debentur pari modo, sed arbitrio Iudicis secundum facultates, conditionem Personarum, dubium litis euentum, & valorem rei in iudicio deductæ. Quod est iuridicè, & rectè dictum, & conuenit Ludouici Molinæ re solutioni suprà traditæ; ac etiam Petrus Surdus ob seruat de alimentis, tit. 4. quæ st. 23. n. 41. & secundum hæc (vt vides) non aliàs quàm ex paupertatis causa,[sect. 13] alimenta hæc, & litis expens æ litigatoribus debentur lite pendente. Imò vt exegi, ac præ stari debeant de iure, non solum requiritur, quod sit pauper, led etiam quod habeat præ sumptionem iustitiæ pro se super petitione sua, & meritis caus æ. Id quod Speculator magistraliter tradidit, in tit. de inquisi. §. finali, col. prima. vbi dicit, seculari egenti. de bonis in quibus ius haberere præ sumitur, subueniendum es se, si paupertatem & præ sumptionem iustitiæ pro se habeat, & ponderat Speculator, sicut & Imola, textum, in c. ex part. ad finem, de accusatioribus, & conueniunt, idémque tradunt Aretinus, & Felinus, in cap. si qui testium de testibus. Afflictis, Crauet. Ioan Nic. & Ioan. Cephal. cum quibus eleganter, & eruditè Hippol. Riminal. d. cons. 377. ex n. 1. vsque ad n: 7. lib. 4. vbi in id inducit text. in l. fin. C. de ordin. cogn. qui text. ita verè probat propter sui rationem præcipuam. Idem quoque, videlicet paupertatem non sufficere solam, sed neces sariam es se præ sumptionem iustitiæ non leuem, vt alimenta decernantur actori lite pendente; adnotarunt dilucidè Didac. Couar, practic. d.c. 6. n. 6. in versic. non tamen negauerim. Ludouicus Mol. de Hisp. primog. lib. 2. i.d.c. 16. n. 36. Iacob. Menoc. lib. 1. d. præ sump. 35. n. 6. qui inquit, quod præ sumptio debet es se vrgens, & in eodem indicio, nec leuis sus ficit: & n. . 32. vbi quod sola inopia non est causa sufficiens ad consequendum alimenta, & sumptus litis. Petr. Surd. (qui Hippol. Riminal. non citar) de alimentis tit. 1. quæ st. 122. n. 27. 28. & 29. fol. 150. vbi inquit post Couarr. & alios, quod cautus Iudex diligenter examinet iura partium; & cognito quòd præ sumptio vrgeat magis pro actore, decernat ei alimenta; si verò contrà erit, non decernat. Latius Surdus metipse, eodem tit. 1. quæ st. 120. per totam. vbi etiam ex aliis multis Authoribus tradidit, quod sola paupertas in proposito non sufficit, sed quod iustitiæ non leuis præ sumptio neces saria est. Quo etiam in placito, & alij Authores manserunt, quatenus ex præ sumptione iustitiæ, etiam non concurrentibus his, quæ in § de inofficioso, l. si instituta, ff. de inofficioso testamento, exprimuntur, decernenda alimenta putarunt lite pendente, & horum mentionem faciam infrà, dum principaliter id inquiram i & an iustitiæ præ sumptio dicatur ades se necdum sententiâ latâ, & sic in prima instantia, si subsit alia præ sumptio, prout magis communiter tenuerunt iuris Interpretes, sicuti ibi videbitur, & per Andream Fachineum nouis simè, controuers iuris. lib. decimosecundo, capit. 52. & in consilio 42. numero 25. & 26. libro primo, tenuit etiam resolutionem eandem Stephanus Gratianus Disceptation. forensium, dicto capite 55. num. 4 Dummo[sect. 14] do pauper habeat præ sumpt. iustitiæ, & citat Speculatorem Imolam, Felinum, & Riminaldum; & in telligit in casu, in quo pauper peteret vniuersam hæreditatem, vel maiorem partem, secus si Personali actione experiretur pro aliquo suo credito, vel re singulari; & citat Surdum, de alimentis, iit. 1. quæ st. 120. num. 14. num. autem 52. Gratianus ipse dicit vnum verbum notandum, alimenta, & litis expen[sect. 15] sas deberi lite pendente, licèt simus in habente maritum, & filios diuites, quia non per hoc mater & vxor dicuntur diuites; & citat Guid. Pap. quæ st. 57. nec aliter fundat. Ego verò vt meam sententiam interponam in eo articulo, qui euenire non modo aliquando, sed etiam s æpè potest, credo equidem resolutionem eam veris simam, tum ex fundamento illo dicto, quod non per hoc mater, & vxor dicuntur diuites; tum etiam, quia ex communibus, & receptis omnium traditionibus in hac materia, vt alimenta, & litis expens æ præ stari debeant, duntaxat consideratur, atque principaliter inspicitur, an actor litigans, & alimenta petens, sit pauper, necne, an insuper iustitiæ præ sumptionem pro se obtineat (vt dictum remanet:) sequitur ergo, quòd si vxor, aut mater litigans, inops verè sit, & iustitiæ præ sumptionem pro se habeat, quamuis maritum, aut filios habeat diuites, quod iustè petat, & consequi debeat alimenta, & litis expensas, ea quo lex eius paupertatem, aut diuitias, non alterius cuiuslibet diuitias, aut paupertatem considerat. Er quemadmodum mariti, aut filiorum paupertas non prodes set, vt matri, aut vxori diuiti litiganti alimenta præ starentur lite pendente, ita & æqualiter nec nocere potest ipsum abundantia: eo magis, quod si ipsa pauper sit, & sumptus litis. atque alia adeò neces saria è marito, vel liberis non præ starentur, vel non æqualia, & quæ sufficerent, redderentur, vel iidem litem non prosequerentur, aut propter expensas & sumptus cogeretur ipsa mulier derelinquere ius suum, aut illud non prosequi. vel cederet illud modico recepto, ac denique eis bonis defraudaretur, quorum aliàs dominium obtineret & victoriam portaret, si in lite non desisteret, aut neces saria erogandi facultatem haberet. Et sic debetur eidem alimenta, & litis expens æ etiam hoc ca su præ stari, ex ratione l. 1. §. sed & si incertum sit, ff. de ventre in posses sion. mitten. æquius es se impendia frustra fieri, quàm ei denegari alimenta, qui aliquo casu futurus est dominus. Quocirca Ludouic. Casanat. dict. cons. 25. num. 31. (vt vidimus suprà ) muliere illa agente contra Ludouicum reum conuentum, considerauit duntaxat, an mulier ipsa haberer annuos redditus, & dotem, an etiam haberet rem magni valoris, & parui redditus; non verò an maritus, vel filij diuites es sent; superiorum tamen, & Stephani Gratiani nullam mentionem fecit, quibus & patrocinari videntur ea, quæ in terminis authent. præterea, C. vnde vir & vxor. quando inquam vxor inops filios, vel fratres habet diuites, vt non excludatur à beneficio illius authent. adduxit Cæ sar Barzius, decis. Bononiæ. 130. ex n. 54. cum seq. & Petrum Surd. referam statim. Nec vrgent in contrarium nonnulla, quæ Ludouicus ipse Casanate, in consil. 27. num. 9. & 10. scripta reliquit post alios multos iuri s Interpretes, quos citat, videlicet pauperem non pos se dici eum,[sect. 16] qui potest ab alio alimenta petere; & inde nec pauperem dici mulierem habentem maritum diuitem, quem potest ad præ standum alimenta compellere. Siquidem & is Author, & cæteri, qui commemorantur ibidem, intelligi debent in eo dubio, & articulo, & ad effectum & resolutionem ipsius, de quo ibi agebatur, an scilicèt causa dotis, & alimentorum pertineat ad Ecclesiasticum, vel ad secularem Iudicem: de qua etiam agit Barbosa, prima parte[sect. 17] legis primæ, ff. soluto matrimonio, num. 48. & seq. & distinctionem illam, an pauper, vel diues sit, quoad ipsum propositum mulieris, quæ maritum habet diuitem, procedere, vt non pos sit coram Ecclesia stico experiri, similiter, & ad effectum vt pos sit ab alio, alimenta petere, vel non veluti à fratre, vel alio, à quo iure exigere pos sit. Diuersum tamen est in terminis nostris, & quoad effectum petendi, & consequendi alimenta lite pendente, nam etsi à marito pos sit consequi alimenta, & sibi neces saria (vt certum est) non tamen potest eundem, etiam quantumcunque diuitem adstringere, vt alimenta, & expensas litis sibi suppediret, sicut nec filios ad stringit. Obligatio namque alendi vxorem, aut matrem, nusquam ad expensas litis extenditur, cum ab alimentis pro vitæ sustentatione. ac etiam honoris, & dignitatis conseruatione, sumptus hi, vel expens æ valdè differant. In dubio igitur proposito, quamuis mulier, quæ maritum, vel filios habet diuites, ex aliis causis, & maximè ob præ sumptam iniustitiam, aut ius valde dubium excludi pos sit, ne alimenta, & expensas litis consequatur lite pendente; non tamen excludi poterit ex eo, quod filios, aut maritum habeat diuitem, ex quo eos compellere non potest ad illos sumptus Et paria diiudicari debent, non habere filios, aut maritum diuitem, aut diuitem habere, ad stringere tamen non pos se ad ea alimenta, & sumptus litis neces sarios præ standos. Consideratio ergo illa, an maritus sit diues. vel filij diuites sint, quamuis obtineat quoad illum effectum, ne ab alio alimenta exigi iure pos sint, à quo aliàs exigi iure valerent: ne etiam coram Eccle siastico agere pos sit is, qui verè pauper non reputatur, ex quo alium ad alimenta retinet obligatum; non obtinet proculdubio quoad alimenta alia adeò diuersa, & quoad expensas litis, cùm non modò ratio diuersa, sed & diuersa militet obligatio; nec eas expensas præ standi neces sitas illa concurrat, quæ alimenta pro vitæ sustentatione præ standi neces sitas exigit, vt sic Guid. Pap. sententia relata supra, num. 15. obseruari debeat omninò. Quæ & coadiuuatur ex his, quæ in fortioribus terminis adnotarunt Socinus, in consil. 64. num 3. in versic. ex quibus infert, vol. 4. Capicius, decis. 24. num. 7. Lara, in l. si quis à liberis, § si quis ex his, num. 72. Craueta, in consil. 164. num. 4. prout refert Surdus, de alimentis, titul. 1. quæ stion. 33. num. 27. & sequentibus. Nec etiam vrgent in contrarium ea, quæ Surd. ipse ex aliis scripsit, & notauit ibidem, & quæ stion. 108. num. 6. & 7. & eodem titul. 1. quæ st. 23. num. 12. & 13. & quæ st. 103. num. 3. vbi quod pauper non dicitur, qui patrem, vel auum habet diuitem.[sect. 18] Er quod vxor pauper non consequitur quartam in bonis mariti diuitis defuncti, si habet patrem diui[sect. 19] tem, & dict. titul 1. & quæ st. 108. num. 6. quod vxor satis dicitur habere vnde se alat, quando ma[sect. 20] ritum habet sibi obligatum ad alimenta, & non dicitur pauper, quæ habet maritum diuitem. His namque, & verè, & concludenter responderi debebit, prout respondetur suprà, num. 17. & 18. vt scilicet pauper dici non pos sit, qui patrem, vel auum, vel maritum habet diuitem, quoad effectum vt alium adstringat ad alimenta pro vitæ sustentatione neces saria. quem aliàs iure adstringeret: prout in his terminis loquuntur expres sim, atque specificè Authores illi, qui per Surdum commemorantur: non verò quoad expensas litis neces sarias, quæ diuers æ adeò ab alimentis sunt, nec alimentorum nomine continentur; vt alimenta præ stare obligatus, eas præ standi neces sitate non adstringatur (vt dixi) Ad alterum verò fundamentum, quod vxor pauper non consequitur Quartam in bonis mariti diuitis defuncti, si habet patrem diuitem, vel filios diuites: responderi etiam debebit, id proculdubio non es se absolute adeò aut certò verum, cùm & alij permulti iuris Interpretes contrarium tueantur expres sim, sicuti constat ex eodem Surdo, in locis relatis suprà, vbi contrarias sententias recenset. Constat etiam ex his, quæ longa serie tradidit Cæ sar Barzius, dict. decision. Bononiæ centesimatrigesima, per totam. Vbi plenè, vtrum vidua habens patrem diuitem, vel filios diuites, excludatur ab ea Quarta? Et quid iuris, si fratres diuites habeat? Conces so autem sine veritatis præiudicio, quod verior sit ea opinio, quæ denegat Quartam in bonis mariti diuitis defuncti viduæ superstiti, si patrem, vel auum, vel filios, aut fratres, à. quibus consequi alimenta pos sit, habeat diuites, vt latius per eundem Cæ sarem Barzium, & Petrum Surdum. in locis nunc relatis: Id equidem nullo pacto superiora subuertit, nec obstat eisdem, vt pote cum causa finalis & vnica constitutionis d. authent. præterea, C. vnde vir & vxor, & dictæ Quartæ conces sionis, vere fuerit viduæ vxoris superstitis inopia, & vt extremæ paupertati illius, cui aliàs mendicandum es set, beneficio Quartae eiusdem succurreretur. Et sic duntaxat inspicitur, an ipsa aliunde habeat, vnde commodè, & iuxta dignitatem viuere, & alimenta percipere valeat, nec ad ipsam Quartam perueniatur, si quomodocunque (honestè tamen & congruè) pos sit habere alimenta, cùm & loco alimentorum Quarta ipsa censeatur subrogata: sicuti ex communibus Doctorum placitis tradidit Barzius, præcitata deci sion. 130. num. 28. & 93. & seq. & num. 37. & 42. & 49. & seq. & num. 85. & 86. vbi inquit, quod Quarta non est inducta, vt coniux superstes efficiatur diues, sed ne cogatur mendicare. Et quod est remedium subsidiarium, & nunquam competit mulieri, nisi sit omni alio remedio penitus destituta, quamuis (vt dixi) non adeò certa hæc omnia sint, vt contradictionem maximam, & dubitandi anxiam non habeant, vt constat ex decisione eadem 130. Bononiæ, & de hoc vltimo ibidem ex num. 91. cum seq. Vtcunque tamen res se habeat, & quicquid de Quarta illa dici pos sit, ac debeat, sententiæ superiori non refragatur, (vt dixi) ex ipsamet ratione antea considerata, expensarum & sumptuum litis neces sitatem eam, diuersam equidem es se ab alimentorum obligatione, nec eorum nomine comprehendi; idcirco, licèt simus in habente maritum, & filios diuites, aut fratres, etiam si iustitiæ non leuis adsit præ sumptio; alimenta & litis expensas pauperi deberi lite pendente nec ideò diuitem iudicandum, quod ab alio petere alimenta pos sit, qui ad eas expensas præ standas, eundem obligatum non habet, nec aliàs forsan litem prosequi valebit, non etiam expensas neces sarias, etiam à patre, vel marito diuite consequi; cùm etsi ipsam alere velint, fortas sis litis expensis, atque his sumptibus eidem non succurrerent, nec ad succurrendum pos sunt ad stringi; imò frequenter ob dubium litis euentum, expensas huiusmodi denegabunt, vel reddere nollent præfatæ Personæ, quas si actor haberet, litem fortas sis consequeretur. De his ergo cum occasio se offeret, maturo indicio articulus hic definiri debebit, ac etiam negotij & rerum qualitas præ oculis haberi, & an pos sit, nècne, litigans commodè habere, & consequi aliunde alimenta, & litis expensas neces sarias? Sed & animaduertendum erit, ex superius traditis, atque obseruatis vtiliter, indèque in foro, & in praxi illud primum solitum, vt dato libello super hæreditate, succes sionève, aut filiatione, aliáve[sect. 21] causa, filij metipsi, vel hi qui succes sionem prætendunt, & cæteri alij (quos alimenta exigere iure pos se, dum pendet lis, infrà dicemus,) exhibere debeant summariam informationem, qua demonstrent, vel se es se in quasi pos ses sione filiationis, si de filiatione tractent, vel ius habere, quod contendunt, vel quando res est eiusmodi, quod de iure agentis ex probatione statim oblata, constare non pos sit, vt in succes sione maioratus, vel alia qualibet, pro eis non leuem extare iustitiæ præ sumtionem ostendant, & clausulis institutionis maioratus, aut vocationibus, vel verbis eiusdem. aut dispositionis innitantur præ cipuè. Cùm sola inopia non tribuat hoc commodum consequendi alimenta, & litis expensas, vt dixi, & post alios multos obseruauit ita, & de praxi testatur Iacob Menochius, lib. 1. dict. præ sumption. 35. num. 31. in fin. Vbi etiam scribit, quod summariam hanc cognitionem, vno vel tantum teste interrogato sumere poterit Iudex: vt in specie adnotarunt Couar. Molina & Decianus, ibidem relati. Hic tamen testis debet es se omni exceptione maior, vt etiam probarunt per eundem Menochium relati Authores. Et rursus intelligitur, nisi aliqua repugnet præ sumptio, vt Iason, Afflictis, & Gratus, ibidem commemorati obseruarunt. Et repetit ipse Menochius, in consil. 484. lib. 5. atque ex eodem Menochio deduxit omnia superiora ad literam, Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, lib. 1. titul. de alimentis, dict. resolutione prima, num. 48. fol. 119. & conuenit Petrus Surdus, de alimentis, titul. 1. quæ st. 11. num. 11. fol. 147. vbi inquit post alios Authores, quod agens tanquam filius, tenetur pro[sect. 22] bare se talem: & per totam quæ stionem, qualiter filiatio probatur. Et num. 12. quod agens tanquam ta[sect. 23] lis, tenetur probere se talem. Et agens tanquam agnatus, probare debet, se agnatum. Et num. 21. [sect. 24] & sequentibus, vsque ad numerum 25. recitat ea omnia, quæ ex Menochio diximus nunc, & latiùs comprobat illa, nec dis sentit ab eis. Et subdit num. 24. quod testis si debet es se omni exceptione maior, & qualitas hæc debet articulari, & probari: & num. 22. & 23. an testis vnus sufficiat in causis summariis. Et hæc erunt notanda, atque ita practicanda in casibus quotidie occurrentibus, & maximè circa succes siones maioratuum, ad quas frequenter plures concurrunt, & succes sores contendunt, quicunque namque succes sionem maioratus prætendat, & tanquam talis agat, tenetur probare se talem, atque ex genere, seu famalia institutoris maioratus, vel ex vocatis es se, si alimenta petat sibi præ stari lite pendente, & insuper sola inopia inniti non debebit, cum sola non sufficiat (vt dixi) sed etiam, ac maximè ex præ sumptione iuris & iustitiæ pro se vrgentis, quibus equidem summariè, congruenter tamen inspectis, & examinatis, & clausulis, atque vocationibus, seu substitutionibus institutionis maioratus diligenter inspectis, ex quibus vrgentiores præ sumptiones elici poterunt (vt compertum est) an alimenta, & sumptus litis præ stari debeant, necne, Iudex discretus iuxta eadem poterit definire, & arbitrari congruenter. Nam dum quæritur, alimenta, præ standa lite pendente, qualiter taxanda sint, siue[sect. 25] quæ alimentorum quantitas præ standa: obtinuit equidem arbitrio Iudicis hoc relinquendum, prout ex Didaco Couar. Afflictis, & Rebuffo resoluit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. dict. cap. 6. num. 47. vbi subdit, se ita vidis se seruatum in pluribus causis, considerata qualitate per sonarum, quantitate fructuum, & considerato futuro euentu litis, & quantum in diffinitiua sententia præ standum sit, & Couar. atque Molinæ sententiæ accedit nouis sime Alexander Trentacinq. va riarum resolutionum, lib. 1. dict. resolutione prima, num. 46. fol. 119. Et ante ipsum Iacob. Menochius, lib. 1. dicta præ sumptione 35. num. 35. vbi inquit num. 34. alimenta, & sumptus litis præ stari, vsquequò diffinitiuè fuerit pronuntiatum: quod idem post alios tenuit Ludouicus Molina ibi relatus. Subdit[sect. 26] denique Menochius metipse eadem præ sumptione 35. num. finali, alimentorum, & impensarum as signationem, nullum penitus præiudicium facere cau[sect. 27] s æ, & iudicio principali: & ante ipsum ita quoque obseruauit Tiberius Decianus, dict. cons. 66. column. 3. versic. quæ as signatio, lib. 3. Et idem tenuit Lara, in dictal. si quis à liberes, §. si vel parens, num. 43. Trentacinquius etiam, dict. resolutione prima, num. 47. & comprobat, atque exornat permultis Petrus Surdus, de alimentis, dicto tit. 1. quæ st. 126. per totam, ex fol.[sect. 28] 16 . & num. 6. post alios dicit vtiliter, alimenta & litis expensas præ stari non debere lite pendente, quando Iudex ita prouidendo, decideret causam principalem. Resolutionis etiam superioris eam & concludentem rationem as signat ibid. n. 2. quod[sect. 29] iudicium in quo tractatur de alimentis, est summarium, & sit quædam leuis cognitio, non plena; & sufficit probatio præ sumptiua, vt dictum fuit suprà. At sententia lata in iudicio summario, non nocet in plenario. Ita etiam & probationes in causa sum[sect. 30] maria, no probat in plenaria, vt vtrumque Surdus metidem probauit, dict. quæ st. 126. n. 3. & 4. Et ha[sect. 31] ctenus de superioribus, quæ primam & notandam obseruationem in hac materia continent. Tertiò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 32] que constituendum est in hac materia, qua de alimentis & litis expensis præ standis, vel non præ standis per reum ac toti, quandiu lis pendet, agitur, præ oculis principaliter habenda, atque notanda es se iura nonnulla, ex quibus deducendæ equidem erunt ipsius materiæ resolutiones ferè omnes, quamuis diuersimodè; non enim pos sunt simul, aut in idem expendi, sed ex diuersis illis casibus, diuersis etiam rationibus & causis, quibus & Iureconsulti, & Imperatores excitantur, vel magis adducuntur, casuum etiam diuersorum resolutiones deduci valebunt. Eadem tamen iura ex omnibus iuris Interpretibus, quos adhuc prælegerim, Simonem duntaxat de Prætis conges sis se, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 5. interpretat. 2. dubitat, 2. num. 7. & quatuor sequent. fol. mihi 497. textum inquam, in l. fin §. quod si ei, C. de ordine cognition. qui est textus notabilis in hac materia, & in l. si instituta, §. de inofficioso. ff. de inofficioso testa. & in l. Antepenultima. ff. de iure deliberandi, & in l. si neget. ff. de liberis agnosc. & in l. 1. §. sed et si certum, ff. de ventre in pos ses sionem mittendo, & in capit, ex parte, in fine, de accusationibus. Vere tamen (vt dixi) non pos se iura ea simul, aut in idem expendi, prout Prætis ipse fecit: sed diuersis casibus distinctis ponderari debere, vt quoque dicebam nunc. Vt autem à textu, in d. l. vltim. §. quod si ei: incipiam, obseruandum equidem es se, ex ratione textus eiusdem deduci nonnulla, quæ sine hæ sitatione recipiuntur in praxi, vt Aluarus Valascus, consultatione prima, num. 5. in fine, profitetur, & communi Doctorum placito ad id reducuntur (sed non ita dictinctè proferuntur ab aliis) vel alimenta, & litis expensas præ standas ei, à quo bona quæ pos sidebat, auferuntur ex aliqua causa, vel qui in quasi pos ses sione percipiendi alimenta, ipso iure anteà fuerat. Et primùm satis apertè probatur ex dict. §. quod si ei, ex quo alimenta deberi ei, cuius bona[sect. 33] sunt ex aliqua causa sequestrata, & alia sibi non remanent, ex quibus se alat, post Glos s. Cin. Bald. Salic. Iasonem, Curtium, Couarru. & Laram, notauit Aluarus Valascus, præcitata consultatione prima, num. 1. qui subdit num. 2. idem ius es se in bonis sequestratis propter delictum. Et ita se vidis se mul[sect. 34] toties in prætoriis causarum criminalium, per textum in dict. l. fin. C. de ordine cognitionum, Vbi in terminis ita scripsit Albericus num. 1. qui etiam ad hoc ipsum allegat l. ait Prætor, §. vltim. & l. filius, ff. de iure deliberandi. Et idem tenet Lara in d. §. si vel parens, num. 62. Petrus Surdus, de alimentis, tit. 1. quæ st. 123. per totam, fol. mihi 159. vbi resoluit, quod sequestratis bonis, semper dominus rerum positarum sub sequestro, ali debet de illis bonis, & latius id explicat. Et subdit n. 8. quod priuationis bono[sect. 35] rum iudicio pendente, reus est de illis bonis alendus, argumento leg. pupillus, ff. de priuilegiis creditorum. Et vide eodem tit. 1. quæ st 129. per totam, fol. 164. vbi plene, an & quando accusatus de crimine, alen[sect. 36] dus sit lite pendente. Eandem denique sententiam, vt bonis sequestratis, dominus eorum ali debeat de ipsis, tenuit nouis simè, & vltra relatos per Surdum, Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, lib. 1. tit. de alimentis, resolut. prima, n. 39. qui tamen temperari debet, quatenus inquit, ei cuius bona fuerunt sequestrata, decernenda alimenta, & litis expensas, si constat de eius pos ses sione, vel[sect. 37] quasi, aut pro eo extat præ sumptio, & non habet vnde se alat, atque explicari. Et resolutis per Surdum, dict. quæ st. 123. num. 1. nam etsi Secundum requisitum, videlicet, quod non habeat aliunde, vnde se alat, neces sarium sit: Primum tamen neces sarium non est, quod bona semper illius præ sumantur, penes quem sunt reperta, quia ex pos ses sione præ sumirur dominium, sicuti contra Menochium, lib. 1. præ sumptione 35. n. 23. Recte animaduertit Petrus Surdus ibidem, renuit quoque sententiam eandem, vt dominus ali debeat de bonis sequestratis, Cardin. Thus. pract. conclus. iuris, tom. 1. lit. A conclus.[sect. 38] 309. n. 16. & ante alios Didacus Couarr. (quem superiores non citant) pract. dict. cap. 6. n. 6. vbi reddit verum intellectum ad textum, in d. l. vltima, §. quod si ei, C. de ord. cognitionum, vt non debeat ita simpliciter intelligi, prout intelligitur communiter, sed iuxta rationem & distinctionem ipsius, Hippolyt. Riminald. (quem etiam præcitati Authores non commemorant) dict. cons. 377. n. 5. lib. 4. qui inquit, in d. l. vlt. litiganti ministrari alimenta, & expensas litis, quia erat in quasi pos ses sione libertatis, ex qua vocabatur in seruitutem; & sic erat magna iu stitiæ præ sumptio pro eo, iuncta paupertate sua.[sect. 39] Ei etiam, qui in quasi pos ses sione erat percipiendi alimenta, deberi lite pendente alimenta, & litis expensas, etiam si adhuc nulla sit lata sententia, & ex eisdem, & aliis multis deducitur Authoribus, tametsi confuse quidem id annorauerint; nam dum enumerant personas permultas, quibus deberi alimenta lite pendente arbitrantur, non distinguunt personas, quibus iure debentur alimenta, & qui in quasi pos ses sione eius iuris, ac percipiendi alimenta erant, ab his, quibus etsi alimenta deberi postmodum constiterit, ipsi tamen in quasi pos ses sione eius iuris antea non fuerant. Et de his quidem agendum est infrà obseruat. 4. principali, vbi enumerabuntur personæ, quamplures, quibus lite pendente debentur alimenta, si pauperes sint, pro se habeant iustitiæ præ sumptionem, non tamen fuerunt vnquam in quasi pos ses sione iuris percipiendi alimenta. Nunc verò agimus de his, quibus & alimenta debentur, & qui in quasi pos ses sione eius iuris erant. Et his quidem, lite etiam pendente, & adhuc nulla lata sententia, alimenta deberi, recte statuerunt iidemmet Authores, quamuis ab Antiquis & Recentioribus nullus ita explicauerit. Nec etiam Petrus metipse Surdus, ad eum ordinem, atque distinctionem reduxerit, quamuis de hac materia egerit longa serie: Barbosa tamen, prima parte, legis primæ, ff. soluto matrimonio, num. 58. in versic. Et ideò verior videtur resolutio, fol. mihi 218. Etsi distinctionem præ fatam non ita dilucide & absolute tradiderit, nec expres serit eam, maturo equidem (vt adsolet) iudicio agnouit: quòd si agatur de persona, cui iure debentur alimenta, & persona sit in quasi pos ses sione illius iuris, alimenta huic præ standa es se, dum lis durat, etiam si adhuc nulla sit lata sententia, per tex. in dict. l. vlt, §. quod si ei, C. de ordine cognitionum. & in cap. penult. de accusationib. Et idem alij pariter Authores agnouerunt, (sed non ita explicarunt) quatenus pluribus in casibus lite pendente alimenta præ stari debere litigatoribus, statuerunt. Ac primùm equidem obseruarunt, quod mulier[sect. 40] de adulterio accusata, dum lis pendet, maritum cogit ad eam alendam, & neces saria subministranda; argumento text. in dict. l. penult, ff. vt in pos ses s. legat. Albericus, & Palacios Rubios, cum quibus Lara in dict. §. si vel parens, num. 64. Aluarus Valas cus, consult. prima, num. 4. Ioannes Botta, in cons. 13. ex num. 10. cum sequentib. Barbosa, prima part. l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 58. ad finem, Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, lib. 1. tit. de alimentis, dicta resolutione prima, num. 37. fol. 118. Hieronymus Cæuallos, pract. communium contra communes, quæ st. 733. Cardinalis Thuscus pract. cons. iuris, tom. 2. lit. A. dicta conclus. 309. in princ. Et idem[sect. 41] si agatur de separando matrimonio propter con sanguinitatem, vel aliud impedimentum, Abbas, Afflictis, Speculator, & Didacus Couarr. cum quibus Aluarus Valascus, dict. consultatione prima num. 5. Barbosa, dicto num. 58. in finalibus verbis. Et num. 59. in versic. Vnde & vxori, vbi vide, Lara, in d. §. si vel parens, n. 65. & duobus sequent. Petr. Surd. de alimentis, tit. 1. quæ st. 118. num. 1. num. 6. fol. mihi 154. [sect. 42] Idem etiam, quando vxor ob mariti inopiam repetit dotem, quia interim est alenda, ex sententia Cini, Socini. Baldi, & Felini, cum quibus Lara, vbi supra num. 68. Aluarus Valascus, dicta consultatione prima, num. 5. in fine, Petrus Surdus, referens alios[sect. 43] multos, & id declarans, dict. quæ st. 118. num. 7. & n. 5. quòd vxori dantur alimenta pendente lite, an licue[sect. 44] rit sibi à viro diuertere: & n. 8. quòd vxor agens ad dotis restitutionem propter mariti mortem, interim debet ali: & latiùs explicat num. seq. Alexan. Trentacinquius, dict. num. 37. Deinde, quod Mona[sect. 45] chus expulsus à Monasterio, ali debeat à Monasterio, dum lis pendet, & sic is, qui erat in quasi pos ses sione alimenta percipiendi ab eodem Monasterio post decisionem Rotæ, & Bologninum, tradidit Aluarus Valascus, dict, consultatione 1. num. 3. qui subdit, idem es se in Clerico suspenso, vel deposito[sect. 46] verbaliter. quod sit alendus de redditibus beneficij, si aliunde non habeat. Et refert alios sic tenentes Lara, in dict §. si vel parens, num. 62. & num. 60. in[sect. 47] quit, idem obseruandum es se in collegiali, qui re[sect. 48] pellitur à collegio & rectè fundat , vt; ibi videri potest. Monacho etiam agenti contra Abbatem, siue illum accusanti, quod interim ministrantur alimenta de bonis Monasterij, si proprium non habeat, per text. in cap. ex parte, de accusationibus, & multos alios Authores resoluit Lara, in dict. §. si vel parens, n. 55. [sect. 49] & num. 58. recte subdit, eadem ratione alendum Abbatem, qui obiectum crimen innocentia expurgat, vt latius ibi explicat. & id ipsum, quod Monacho argenti contra Abbatem, ministrentur interim alimenta à Monasterio, obseruarunt Alexander Trentacinquius, dict. resolutione prima, num. 36. Petrus Surdus, de alimentis, dict. tit. 1. quæ st. 121. n. 1. & per totam quæ stionem alia similia adducit. Ea autem, & alia etiam, ideo hic non repetuntur quod non pertineant ad eas personas, quæ in quasi pos ſessione percipiendi alimenta, anteà erant. Et quod Abbas, dum accusatur, recipiat alimenta, & litis expensas lite pendente, cum eodem Lara, & aliis permultis resoluit Surd. eodem tit. 1. quæ st. 127. & vide quæ st. 128. vbi quod Monacho accusato mini[sect. 50] strantur alimenta pendente lite, cum distinctione,[sect. 51] de qua ibi & n. 111. quòd Manacho, dum contenditur, an sit Monachus, alimenta præ stantur à Mo nasterio, Rursus, & quòd seruus litigans cum domino, alendus sit lite pendente, si non habeat aliunde, ex aliis multis tradidit idem Surdus, dict. tit. 1. quæ st. 122. Et hactenus de obseruatione 2. principali in hac materia. Præterea & quarto loco constituendum, atque obseruandum est principaliter, quasi pos ses sionem iuris percipiendi alimenta in omnibus casibus præ dictis, pos ses sionem etiam eorum bonorum, quæ sequestrata, aut ablata fuere, iuxta terminos dictæ l. vltimæ, C. de ordine cognition, id efficere, quod hactenus obseruauimus, videlicèt, quod alimenta dum pendet lis, præ stari debeant ei, cui iure debebantur, & in quasi pos ses sione percipiendi ea fuerat, vel ei, cui bona ablata fuerunt; regulariter tamen, atque aliàs. pro regula generali constituendum in hac ma[sect. 52] teria, actori pauperi litiganti, non teneri reum etiam diuitem alimenta, neque expensas litis suppeditare lite ipsa pendente. Idque per tex. singularem, in l. Imperatores, ff. de tutel. & ration. Distrahend. vbi Iureconsultus pupillo petenti expensas litis à tutoribus, contra quos agebat, respondet Imperatores res cripsis se: Non habet rationem postulatio tua, volentis in sumptum litis ab his tibi pecuniam subministrari. Ex quo textu notarunt Bartol. & Baldus ibi, quod nemo tenetur aduersario suo contra se ipsum suppeditare sumptus litis. Et post alios multos, ita pro certo, ac regula generali tradiderunt Lara, in dict. §. si vel parens, num. 48. & 49. Couar. practic. dict. cap. 6. num. 6. in princip. Hartman. Pistor. quæ st. 20. num. 1. & 2. Aluarus Valascus, dict. consultatione prima, num. 7. Vbi testatur in forensibus controuersiis se vltra annos triginta versatum, & tritum, numquam iudicatum meminis se, quod per reum diuitem actori pauperi litiganti subministrentur expens æ litis, dum pendet lis ipsa: Cardinalis Thuscus, practicarum conclus. iuris, tom 1. lit. A conclus. 309. num. 23. latius Petrus Surdus, de alimentis, tit 1. quæ st. 102 ex. num. 1. vsque ad numer. 8. vbi num. 5. inquit hoc procedere tam in ciuili, quàm in criminali iudicio. Et reddit rationem, quia nimis graue est, quod actor[sect. 53] compellatur præbere expensas, & alimenta contra se ipsum, l. nimis grane, C. de probationibus, cum quilibet teneatur ad sui conseruationem, non ad destructionem, nec alium iuuare debeat contra seipsum. Et ita Guidonis, & aliorum sententia contraria meritò improbatur, per Couarruuiam, dict. c. 6. practic. num. 6. Valascum, dicta cons. 1. num. 6. vtpote cum pro ea nec vrgeat textus, in d. l. vltima, §. quod si ei, C. de ordine cognition. quæ loquitur in ca su dicto suprà, quando inquam bona ablata fuerunt alicui, quæ ipse pos sidebat, & quæ præ sumebantur es se ipsius, vt suprà dicebam. Cum etiam textus, in d. l. si instituta, §. de inofficioso. ff. de inofficioso testamento. Id non probet aliquo modo, & ob rationes plures, quæ militabant illo casu, ita fuerit statutum, vt infrà dicendum est, & ad vtrumque textum post alios obseruauit Hartman. Pistor, dict. quæ st. 20. num. 3. Regula igitur præfata, regulariter est tenenda, & veris sima, quæ tamen non obtinet locum in casibus[sect. 54] prædictis suprà Non etiam obtinet, nec procedit, vbi aliquis as serit, se es se alicuius filium, & ex ea causa petat alimenta, vel se eius filium pronuntiari; tunc namque si præ sumptio est pro filio, qui de filiatione, aut de alimentis aduersus patrem contendit, hæc sane præ sumptio sus sicit, vt ipsi filio aliunde non habenti, decernantur à patre alimenta, & litis expens æ. Et sic in proposito neces se non est, vt pro filio sit lata prima sententia. Non etiam est neces se, quod sit in quasi pos ses sione filiationis, vel alterius iuris, sed sus sicit præ sumptio aliunde proueniens, modè vrgens sit. Quamuis multum releuet quasi pos ses sio filiationis; & paupertas simul requiritur, nam etiam filio, si diues sit, vel aliunde habeat, vnde viuere pos sit, alimenta non sunt præ standa lite pendente; præ stantur autem si pauper fit, & iustitiæ præ sumptionem pro se habeat, vt dictum est. Et ita superiorem resolutionem eruditè tradit Iacobus Menochius, l. 1. præ sumptione 35. ex n. 1. vsque ad n. 8. vbi alios multos citat Authores ita tenentes. Eos etiam improbat, qui non aliàs filio in proposito alimenta decernenda dicebant, quàm si tria concurrerent. Et respondet ad text. in d. lege, si instit. §. de inofficioso, ff. de inofficioso testamento. quatenus ibi fuit neces saria prima sententia pro filio exhæredato. Ac denique, quod in casu prædicto neces saria non sit, resoluit Aldobrandinus etiam, in cons. 28. n. 46. & Menochij obseruationes transcribit, & sequitur Alexander Trentacinquius, variarim resol. l. 1. de alimentis, d. resolut. prima, n. 32. & 33. fol. 118. & eo non relato sequitur etiam Petrus Surdus, de aliment. d.t. 1. q. 110. ex n. 10. fol. 144. vsque in finem quæ stionis, Vbi inquit, quod si filius est in quasi pos ses sione filiationis, vel super filiatione præces sit cognitio aliqua summaria, tunc præ standa sunt ei alimenta, dum plenè, cognoscitur super articulo principali. Pendente autem summaria cognitione, quòd filius non est alendus: & non es se neces se, quòd sit lata prima sententia, neque sit in quasi pos ses sione filiationis, quia satis est. quod pro eo sit vrgens præ sumptio. aut quod summariè constet es se filium , quamuis si sit in pos ses sione filiationis, hoc sufficiat abs que alia probatione. Et reddit rationem superiorum , n. 44. quia scilicet æquius est, impendia frustra fieri, quàm ei denegati alimenta, qui aliquo casu futurus est dominus: l. prima. §. sed & si incertum, sit ff. de ventre in pos ses sion. mittendo. & hæc quidem vel vno verbo eruditè, atque magistraliter tradiderat Didac. Couar. pract. dict. c. 6. n. 8. & eo duntaxat relato sequitur etiam ipsammet resolutionem Cardinalis Thu scus. pract. concl. iur. t. 1. lit. A. Concl. 309. n. 15. fol. 290. & iuxta hæc venit intelligenda, atque temperanda[sect. 55] generalis illa Hartman Pistor. traditio d.q. 20. n. 5. dum dixit, regulam illam traditam suprà n. 52. limitari, vt non procedat in personis litigantibus de alimentis nam hoc casu pauperi agenti, interim reus conuentus tenetur præ stare, tam expensas, quàm alimenta. Id namque (vt vides) ita demum procedit, si ea con[sect. 56] currant, quæ etiam in filio concurrere debere, nunc dicebamus: & ita pariter temperandus est Iosephus Ludouicus, decis. 40. ex n. 3. cum seq. qui etiam nimis generaliter alimenta concedit in eodem casu, nec ea exprimit, quæ ex Menochio, & aliis diximus suprà. Rursus nec obtinet regula generalis tradita su[sect. 57] prà, de alimentis non præ standis à reo diuite actori pauperi litiganti lite pendente, atque limitatur ex textu singulari in hac materia, in dict. l. si instituta. §. de inofficioso. ff. de inofficioso testament. in quo non dubitatur de alimentis præ standis lite pendente, cum filius, vel nepos exhæredatus, & inops in querela inofficiosi testamenti obtinuerit, quamuis scriptus hæres appellauerit, & sic in eo textu filius, vel nepos alimenta consequitur lite pendente, quia militabant plures rationes, quæ excitare Iureconsultum, atque ad ita decidendum, iuridicè suadere debuerunt, pluràque interuenis se, subintellgitur apertè, quæ & per Doctores communiter requiritur ad eum tex. Ac primò quidem, quòd sit filius, vel nepos testatoris, non enim vis debet fieri in eo, quod sit filius, vel nepos; idem enim omnino iuris est in vtroque; sicuti infinitis Authoribus relatis obseruat Petrus Surdus, de alimentis, tit. 1. quæ st. 111. n. 1. & 2. fol. 145. Secundò, quod obtinuerit, primàmque pro se habuerit sententiam in prima instantia. Tertiò, quod sit pauper, & non habeat aliunde. Et hæc tria requisita deducuntur apertè ex textu, in dicto §. de inofficioso, atque ex eo ita adnotarunt Glos sa, Bartolus, Albericus, Angelus, Paulus, & Fulgosius Ioan. del Castillo. Quotid. Controu. Iuris lib. 111. ibidem Afflictis, Rebuffus, Couarauu. Molina, & Lara, cum quibus Aluarus Valascus dicta consultat. prima, num. 16. Petrus Surdus: referens infinitos, dicta quæ st. 111. In principio, num. 1. qui quartum addit requisitum, quod tamen in dicto §. de inofficio so, non probatur. Hartman. Pistor. dicta quæ st. 20. num. 3. Alexander Trentacinquius variar, resolut. lib. 1. tit. de alimentis, dicta resolut. prima, num. 33. & 34. Cardinalis Thuscus, pract. Conclus. iuris, tom. 1. dicta conclus. 309. litera A. ex num. 23. qui num. 31. addit & illud requisitum, quod tamen nec deducitur ex textu, in dicto §. de inofficioso, nec pro requisito traditur à Couarruu. in loco ibi relato; nec etiam pro requisito addi potest, imò ne est neces sarium, vt infrà videbitur. Aliud autem requisitum, quod ipse Thuscus num. 27. proponit, ex hactenus resolutis deprenditur, quatenus solam inopiam non sufficere, vt actori alimenta præ stentur lite pendente, sed requiri, quòd constet de iure eius saltem summariè & præ sumptiuè, dicebamus superiùs, & ipsummet requisitum satis deducitur ex tex. in d. §. de inofficioso, quatenùs primam exigit sententiam pro actore, latam. Et quidem de hoc tertio requisito paupertatis inquam, & præ sumptionibus boni iuris pro actore: aliter hic discutere neces sarium ideo non erit, quòd suprà obseruatione prima principali plenè explicatum fuerit. Quoad primum verò requisitum, & textum in d.[sect. 58] §. de inofficioso, Animaduertendum est, extendi deci sionem eiusdem ad pronepotes, & alios quoscunque descendentes testatoris, & ad partem, & alios ascendentes, in quibus proculdubio, dubium non est. quin textus ipse locum obtineat, cum æqua in eisdem militet ratio. Sed & ad fratres, sorores, aliós que ex transuersa linea consanguineos, & etiam ad extraneos, si modo ex testamento non raso, nec cancellato agant, per Doctores extenditur, sicuti Aluarus Valascus breuiter adnotauit, dict. consultatione prima, num. 11. & in transuersalibus, & extraneis semper dubitauit, vt ibidem constat, & num. 9. per totum, & num. 12. per totum, vt infra dicetur: & quidem dicti §. decisionem obtinere etiam hodie in filiis, vel nepotibus emancipatis, & etiam in filiis legitimatis per subsequens matrimonium, & in filio existente in vtero, & in filio qui longo tempore fuit apud hostes captiuo. Et siue filius sit masculus. siue fœmina, & etiam quando filius conuenitur super hæreditate patris, etiam in quacunque parte iudicij petantur alimenta: quia hæc non est exceptio dilatoria, & etiam siue agatur pos ses sorio, siue petitorio, & etiam in patre, & etiam in filio, qui petit legitimam in bonis confiscatis, & etiam in nepotibus, & pronepotibus, & etiam in filiis naturalibus, & spuriis, & etiam in fratribus, aut sororibus agentibus ad alimenta, vel dotes, vel ad bona, quæ prætendunt communia, post alios multos Authores (quos ideo omitto, quia præcitantur ab eis) re soluunt Ludouic. Molina, de Hispan. primogeniis, lib. 2. dicto cap. 16. ex n. 31. vsque ad numerum 36. latius Iacob. Menochius, lib. 1. Dicta præ sumptione 35. num. 8. cum sequent. vsque ad numer. 18. Iosephus Ludouicus, decisione 46. ex numero 3. Alexander. Trentacinquius, variar. resolu. libro primo, d. titulo de alimentis, resolutione prima, numero 33. 34. & 35. latius Petrus Surdus, de alimentis, dicto titulo primo, quæ stione 111. per totam, vbi de ampliationibus superioribus & fratre, & sorore, quæ stione 116. & 117. & vide quæ st. 113. 114. & 115. vbi enumerat aliquot casus, in quibus filio agenti lite pendente alimenta non debentur, sicut nec descendentibus aliis, & ceteris personis: & ante ipsum enumeratos Iacobus Menochius, dicta præ sumptione 35. ex n. 24. vsque ad numerum 32. Simon de Prætis, de interpretatione vltimar. volunt. lib. 5. in terpretatione 2. dubitat. 2. ex n. 19. cum seqq. fol. 490. Cæterum Aluarus Valascus, d. consult. 1. n. 11. quam[sect. 59] uis communem, superioremque Doctorum exten sionem, non modò in filiis, & nepotibus, sed etiam in pronepotibus & aliis quibuscunque descendentibus, in patre etiam. atque aliis ascendentibus, indubitanter probauerit, quoniam in ipsis militat æqua ratio, in fratribus tamen, & sororibus, aliisque ex transuersa linea consanguineis; propterea inquit, quod non audet firmare. quia ces sat ratio, quæ in descendentibus, & ascendentibus versatur; quippe quibus ex præcepto legis portio legitima non debetur: & de ipsa[sect. 60] quoque sententia dubitat etiam n. 12. vt statim dicetur. Dubitauit etiam D. Barbosa, prima part. l. primæ ff. soluto matrimonio. n. 58. in vers. cæterum, sed in veritate non insistit, & Valascum refert duntaxat, ac inquit, quod tex. in d. §. de inofficioso. habet locum in quibuscunque descendentibus , vel ascendentibus . non sic in transuersalibus, vel aliis personis, quibus hæ reditas non videtur quasi debita. Imò & in fortioribus terminis Valascus ipse, eadem consult. prima, n. 9. tuetur, quod si vltra paupertatem actoris, es set etiam pro eo aliqua grauis præ sumptio iustitiæ in lite, quam prosequitur, veluti si habeant pro se primam sententiam, quod nihilominus si ab ea fuis set appellatum, non deberet consequi sumptus litis, nec alimenta, nisi es set filius litigator, & pauper: quia tex. in d. §. inofficioso. dum tria copulatiuè requirit, nempe quod sit filius, vel nepos, & quod pauper, & quod iam habeat pro se sententiam, vt suprà diximus, apertè insinuat, his, vel aliquo istorum deficientibus, sumptus, aut alimenta actori non deberi: id quod latius fundat, vt ibid. videbitur: & n. 22. in finalihus verbis, vsque adeo adstringit, vt etiam filio, & nepoti exhæredato, dixerit, quod non auderet alimenta decernere in prima instantia, antequam aliqua sententia ferretur pro eo, etiam si euidenter de paupertate doceret. Et inde, atque eod. n. 12. generaliter improbauit sententiam eorum, qui dixerunt es se locum decisioni d. §. de inofficioso, vt pauperi litiganti alimenta de bonis subministrentur, licet versetur in prima instantia, & primam adhuc non obtinuerit sententiam, dum tamen aliqua non leuis pro iure actoris ipsius adsit præ sumptio, & verbis eiusdem §. de inofficioso. ita. strictè adhæret, vt nisi eo casu, & illis tribus concurrentibus, alimenta lite pendente decernenda non es se, firmiter resoluerit. In effectu ergo vt distinctione, & ordine procedamus, nec termini aut casus quouis modo confundantur, sequentes ex præfato Authore deducuntur conclusiones, siue resolutiones. Prima conclu sio est, alimenta lite pendente præ standa filiis, nepotibus, & descendentibus, ac etiam patri, & ascendentibus quibuscunque dum tamen dicti §. de inofficioso tria illa requisita concurrant. Non tamen prostanda[sect. 61] fratribus, sororibus, multòque minus aliis ex tran suersa linea consanguineis. Secunda conclusio est, præfatis personis, hoc est, consanguineis omnibus ex transuersa linea, fratribus etiam, & sororibus lite pendente alimenta non deberi, etsi pro eis non leuis extaret iustitiæ præ sumptio, vt si pro se primam habeant sententiam, si tamen ab ea sit appellatum Tertia conclusio est, non modò fratribus, & sororibus, & cæteris ex transuersali linea consanguineis, sed nec filiis metipsis, & nepotibus, alimenta præ standa lite pendente. antequam aliqua ferretur sententia pro eis. etiam si de paupertate euidenter docerent & non leuis pro iure ipsorum ades set præ sumptio. Et semper (vt dixit) adhæres verbis, per sonis, & casui dict §. de inofficioso, nec extra terminos eiusdem. aliquóve illorum deficiente, alimenta exi stimat decernenda: & placito eidem videntur as sentire apertè Pet. Anton. Anguis. in cons. n. 1. vol. 3. quatenus text. eundem in d. §. de inofficioso. restringit ad eos, qui ex iuris dispositione alendi sunt de bonis, ad quæ agunt, & eum sequitur Lancelo, de attentatis, par. c. 4. limi. 11. n. 31. Verùm (vt vides atque ex superius resolutis & adnotatis apparet) conclusiones hæ Aluari Valasci; quamuis prima facie, & re aliter non discus sa, nec digesta, videantur applaudere, & accedere decisioni textus, in d. §. de inofficioso, communibus tamen Doctorum traditionibus repugnant. & contrariantur directò his, quæ ex iuris Interpretibus permultis obseruauimus suprà, quatenus d. §. decisionem ad eas personas extendimus, quas ibidem enumeraui[sect. 62] mus. Ac primum quidem, quatenus Valascus inquit textum metipsum in omnibus descendentibus, & ascendentibus, procedere indistinctè, & indubitanter, & quod in omnibus militat æqua ratio, & communi Doctorum sententiæ conuenit, à qua nullus vnquam reces sit, & id profert, quod nullam prosus dubitationem habet: Decipitur tamen manifestè, quatenus in eis etiam requirit primam sententiam præcisè, cum verè textus ille etiam procedat in prima instantia, & sententia nulla prolata, vt statim probabitur: idque non modo de scendentium, sed etiam transuersa linea consanguineorum , & multo magis fratrum, & sororum respect, vt infrà quoque dicendum est. Secundò deinde fallitur manifestè, quatenus as serit indistinctè, fratribus, & sororibus, multóque minus aliis ex transuer sa linea consanguineis alimenta non es se præ standa lite pendente idque intelligit. etiam si pro se primam haberent sententiam, à qua appellatum fuis set, vt in secunda conclusione diximus ipsum Authorem as serere, vel non leuis pro ipsorum iure vrgerer iu stitiæ præsumptio , sententia tamen prima lata non es set, vt in tertia conclusione ex eodem Valasco retulimus. Cum etiam (vt communis, & nostra fert opinio) nulla sententia lata, deberentur eisdem personis alimenta lite pendente, si de paupertate docerent, & iustitiæ ades set pro eis vrgens præ sumptio, quæ fortior es set, cùm primam obtinuis sent sententiam, à qua appellatum fuis set, vt statim dicetur. Verior itaque est communis, & comunior Doctorum resolutio, alimenta lite pendente non modo deberi filiis, & nepotibus, sed etiam & cæteris aliis personis, quas ex Menoch. Surd Trentacinquio, & aliis enumerauimus suprà, modò ea concurrant, quæ de paupertate, & præ sumptione iustitiæ, suprà remanent scripta, & statim dicentur. Vnde & verior est communis eadem resolutio, quæ fratri agenti contra fratrem iudicio communi diuidundo vel familiæ erciscundæ. prouidendum interim de alimentis dixit. Et idem quoque statuit, dum agit ad alimenta testamento patris sibi relicta. Idem etiam, quando agit pro alimentis contra fratrem primogenitum, sicut etiam sorori agenti ad dotem. Ac denique id ipsum decernit in fratre agente ad bona, quæ prætendit communia, ipsi namque interim ali[sect. 63] menta debentur, modo in his omnibus casibus aliquam non leuem iustitiæ præ sumptionem pro se habcant fratres: sicuti hæc omnia post altos plures resoluunt Didac. Couar. pract. d.c. 6. n. 6. Ludouicus Molina, de Hisp. primogen. l. 2. c. 16. n. 35. Ioan. Cephalus, in cons. 127. n. 7. & seq. l. 1. Iacobus Menochius, l. 1. præ sum. 35. n. 7. Iosephus Lud. dec. Perus. 46. n. 3. & 4. & 5. Petrus Surdus, de alimen. t. 2. q. 11. fol. 153. & q. 117. n. 3. & vltra relatos ab eo Alex. Trentacinq. var. resol. l. 1. t. de aliment. d. resolut. 1. n. 35. fol. 118. Hippolyt. Rimin. in cons. 377. n. 5. & 6. l. 4. Mieres, de maior. part. 4. q. 28. n. 3. Harma. Pistor. q. iuris. q. 20. n. 4. Simon de Prætis, de inter. vlt. vol. l. 5. inter, 2. dub. 2. n. 18. fol. 490. Card. Thauscus, pract. concl. iur. t. 1. lit. A. concl. 309. n. 22. & 25. Fratri tamen petenti fratris hæreditatem, non es se prouidendum de alimentis lite pendente; iidem Authores nunc relati obserua runt post alios. Et Couar. dict. Capit. 6. pract. n. 6. in versic. quo in loco est adnotatum, Dueñas, reg. 395. limit. 6. Menoch. d.n. 17. Simon de Prætis, vbi supra, nu. 27. Alex Trentacinquius, d.n. 35. Thuscus, d. conclus. 309. n. 25. qui cum in fratribus ita decreuerint, fortiori debuerunt ratione, & in consanguineis, qui peterent consanguinei defuncti hæreditatem idem statuere; prout statuunt, ac fortiùs in extraneis, nisi vnico casu, quando ex testamento non raso, nec cancellato agerent, & illud es set sine vitio visibili. Er ab intestato, idem quoque putauit Dida. Couar. d.n. 6. ad fin. col. 2. quoties ex aduerso non negaretur, bona illa, quæ petuntur, ad mortem vsque fuis se à defuncto pos ses sa, vel eorum dominium habuis se illum, donec mortem obierit, & præter hæc subsit non leuis præ sumptio pro iure agentis. Et concludit Didac. ipse, quod memoria tenet, semel in Granatensi Prætorio, Iudicum interloquutione coactum reum alimenta præ stare ad certa vsque quantitatem actori, qui fratris intestati hæreditatem petebat, quique nondum aliquam sententiam in eius fauorem obtinuerat, & referunt Authores supr. relati. Cæterum Petrus Surdus, de alimentis, d. tit. 1. [sect. [65]] quæ st. 117. in principio, fol. 153. communem hanc re solutionem ideò impugnat, quod dicat, se non videre, quæ sit diuersitatis ratio inter filium agentem ad paternam hæreditatem, & fratrem agentem ad hæ reditatem fratris, vel alterius consanguinei. Et inde fitmiter, atque contra communem defendit, fratri, vel consanguineo petenti hæreditatem fratris, vel consanguinei: lite pendente alimenta præ standa fore. Et in effectu breuiter satisfacit his, quæ in contrarium excitari pos sunt, atque excitantur. Nam si dicatur, quod fratri, aut consanguineo non ita debetur fratris aut consanguinei hæreditas, vt filio debetur paterna: l. in suis ff. de liberis & posthumis. l. nam etsi parentibus. ff. de inofficioso testamento, quo fundamento vtuntur præcipue partis contrariæ Sectatores. Respondet Surdus ipse, non per illam rationem decerni filio alimenta, dum agit ad hæreditatem patris, sed quia. non est iustum, quod per inopiam cogatur, derelinquere ius suum, vel illud cedere modico recepto. Item quia melius est, facere aliquando impendia superflua, quàm iuri nocere eius, qui aliquo casu futurus est dominus, per text. in dict. l. prima, §. sed & si incertum ff. de ventre in pos ses. mitten. Quæ rationes, & aliæ sicuti fratri, & con sanguineo æqualiter conueniunt, ita & in eis idem ius es set debet: l. illud. ff. ad legem Aquiliam. Præterea (subdit eruditè Petrus ipse Surdus) quod dicimus, hæreditatem patris es se magis debitam filio, quàm fraternam, vel consanguinei, fratri, aut consanguineo; procedit inspecto naturali vinculo, non quia sortior sit actio, quæ filio datur, quàm quæ fratri, quia inter actiones nihil magis est, nec minus, & si consideramus hæreditatem delatam, pari iure mouentur filius, & frater, imò & eandem experiuntur actione petitionis hæreditatis, aut quorum bonorum, vel etiam rei vendicatione. Non video (Surdus metidem adiicit) quare filio prouidendum sit, non fratri, vel alij ab intestato succedenti, cum igitur ratio concedendi prouisionem, sit generalis, & conueniat etiam consanguineo , debet ad eum extendi dispositio dicti §. de inofficioso; quia lex extenditur ad limites rationis. Dixit etiam Surdus ipse, eadem quæ st. 117. n. 2. vnum singulare in proposito huius materiæ, videlicet, quod Doctores non mouentur ad decernendum alimenta litigatori lite pendente, ea ratione, quod de iure illi sint debita, sed aliis rationibus, de quibus suprà, quæ & conueniunt (vt suprà dixi) & communes sunt etiam his, quibus de iure alimenta non debentur. Idque ex textu, in eodem. §. de inofficioso, clarè deducitur, cùm ibidem consideretur solum inopia, & sententia antè lata, atque ob eas causas dicit alimen ta deberi, non autem propter rationem naturalem. Quod si ratio naturalis sufficeret, ad quid mentionem faceret de sententia lata, cùm non minus alendus sit filius de iure ante sententiam quàm post. Et[sect. [66]] hactenus eruditis simi Petri Surdi obseruationes, & traditiones in hac materia, quas amplector equidem libentius, quòd verius, atque iuris rationi congruentius existimo, alimenta, & litis expensas deberi consanguineis etiam ex transuersa linea lite pendente, qui hæreditatem, aut succes sionem prætendant, modò ipsi pauperes sint, & iustitiæ non leuem præ sumptionem pro se habeant. Cum vtique & pro eis mi[sect. [67]] litent æqualiter rationes omnes superiùs adductæ, & per Surdum egregiè ponderatæ, & inde atque ad succes siones maioratuum id prænotandum, & præ oculis habendum, ad quas frequenter (vt suprà quoque in initio huius. c. dixi) plures concurrunt maioratus pos ses sore defuncto, & se succes sores veros, & succes suros contendunt; is namque, qui ex genere, & familia institutoris, siue eius consanguineum , & paupertatem simul probauerit, prout probandam , ibid. ex communi Interpretum sententia admonui, & pro se non leuem, siue vrgentem habeat iustitiæ præ sumptionem, quæ ex vocationibus, & clausulis institutionis maioratus, nec non substitutionibus, & conditionibus deduci valebit; interim equidem dum pendet lis, ali debebit, atque litis expensas obtinere, ne per inopiam cogatur derelinquere, vel amittere ius suum, quod es set irrationabile, & contra rationem tex. in d. l. 1. §. sed & si incertum. ff. de ventre in pos ses sion. mitten. contra voluntatem etiam institutoris maioris fortas sis, qui defuncto absque liberis maioratus pos ses sore eo, ex quo succes sio delata fuit, & succes sionis casu illo veniente, fortas sis eum admitti, qui propter inopiam litigare non potest, desiderauit, siue eidem ex iure debetur. atque defertur succes sio. Quæ (vt vides) fortiter adstringunt, sicuti & illa, quæ Petrus Surdus expendit, vltra quem & ex aliis adducor. Ac primum equidem, quod deci sio textus, in dict §. de inos sicioso, resolutioni huic nequaquam repugnet, nec tria illa requisita excludant quin aliis in casibus, & in aliis etiam personis ob identitatem rationis ius obseruari debeat. Id quod ex vera textus eiusdem interpretatione (de qua statim agetur) euidentius constabit. Imò præ sumptiones ip s æ, quæ excitarunt Iureconsultum ibidem, vt alimenta decernenda decideret. denotant, atque innuunt apertè. ex præ sumptionibus aliis, & vbi ips æ sufficienter & congruenter videantur vrgere, idem ius statuendum fore. Secundò deinde & adducor ex traditionibus per multis Doctorum, de quibus suprà obseruat. 2. principali, quatenus generaliter, & indi stinctè relati ibi statuerunt, alimenta lite pendente præ standa actori pauperi, & iustitiæ non lenem pro se præ sumptionem habent; & his duobus concurrentibus , de qualitate aut coniunctione personarum non distingunt. Moueor & tertiò ex verbis, & Granatensis Prætorij decisione relatis per Didac. Couar. pract. d. c. 6. n. 6. in vers. nec tamen negauerim. & iterum in. 4. col. ad finem, in vers. his igitur omnibus. Vbi si vrgentes militent pro actore præ sumptiones, nec rei vrgentiores appareant, dicernenda eidem alimenta lite pendente, as seuerauit Didac. ipse: & nihil vrgere in contrarium authoritatem textus, in. §. de inofficiosi, non dubitauit Regius idem Senatus grauis simus pronuntiare. Et rectè quidem, vtpote, cum magis ex facti contingentia in eo textu, id præfigatur, siue ad eum modum statuatur, quàm ad exclusionem iuris aliorum tot requirantur, nec consanguineis, aut aliis agentibus præ sumptio illa exhæredationis resistat, quæ contra filium , aut nepotem eo iure, adeò fortiter vrgebat, vt statim dicetur. Idcirco non modò pro con sanguineo ades se iustitiæ non leuem præ sumptionem requirimus, sed etiam pro aduersario no ades se vrgen tiorum exposcimus, sicuti ex Didac. Couar. nunc recensuimus. Sed & ipsius Didaci authoritate alia, d.c. 6. n. 5. in final. Verbis, excitari potuerim; nam cum in initio eius numeri contra Guidon. & alios statuis set, regulariter actori pauperi reum diuitem non cogendum lite pendente neces saria submini strare: subdit statim, & limitat, Guidon. sententiam seruandam fore, & alimenta suppeditanda, vbi perpenso statu litis, & caus æ constaret aliqua non leuis præ sumptio pro iure actoris pauperis, & Didac. retulit Cardinalis Thuscus, pract. conclus iuris, tom, 1. d. conclus. 309. n. 22. & 24. & 25. & 26. Rur sus, & quarto loco adducebar, authoritate, & sententia eorum, qui d. §. de. inofficioso, decisionem, extendunt ad omnes, & singulas personas cuiusque generis de alimentis disceptantes, vt scilicet eis dem prouideatur lite pendente, modò pauperes sint, & pro se habeant iustitiæ præ sumptionem non lenem, & inde non restringere exempla dict. §. de inofficioso, regulam hanc ob iustitiæ præ sumptionem vrgentem; iuridicè statuunt; qui in numero, & in sententia prædicta post alios plures fuerunt con stanter Aimon. Craueta, in cons. 164. lib. 1. Ioannes Cephal. in cons. 127. n. 7. cum seq. & n. 10. lib. 1. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 377. n. 1. cum seq. lib. 4. Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 46. num. 5. & 6. vbi dicunt, quod non solum pos sunt peti alimenta, sed etiam impens æ litis, quando litigator es set impos, post Cephalum, & Couarr. ibi relatos, & idem tenuit Surd. de alimentis. tit. 2. quæ st. 119. fol. 155. eandem quoque doctrinam ad omnes litigantes extendit indistinctè post alios Authores Hartman. Pistor. dicti, quæ st. 20. n. 4. Alexa. Trentacinquius, variar, resolution. lib. 1. de alimentis, dicta resoluitone prima, num. 41. Simon Prætis, de interpretatione vltimar. volunt. lib. 5. interpretatione 2. dubitatione 2. num. 12. & 13. & seq. fol. 490. vbi notauit ea, ex quibus Iudicis arbitrium fulciri debet, vt alimenta lite pendente decernenda diiudicet, Marti. Monter à Cueua, decisione Aragoniæ 16. n. 28. in fine, qui inquit, Aluarum Valascum Perfunctoria ratione malè sustinuis se contrarium, Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 54. n. 46. Cæuallos, pract commun. contra communes q. 374. n. 21. & num. 22. Deindè, & quintò moueor, Petri Surd. authoritate, & resolutionibus, dict. tit. 1. quæ st. 119. per totam, fol, 155. vbi ex Hostiensi, Speculatore, Alciato, Ioanne Lupo, Aretino, Rebuffo, Craue. & aliis statuit, ac resolutiuè affirmat, alimenta, & litis expen sas lite pendente, ces sante etiam affinitate, vel alia consanguinitate præ stari debere per reum diuitem actori pauperi, qui agit ad bona, quæ prætendit quouis titulo ad se spectare, & sic in fortioribus terminis, ac extraneorum respectu (vt vides) quoniam inquit (verè quidem) quoad litem prosequendam & ius suum non amittendum, in eiusmodi, quamuis extraneis, omnimodam militare rationem, quæ in filiis, & descendentibus, & consanguineis, modò vrgentes, & bonas pro se habeant, & ostendant præ sumptiones (vt ego ex dictis suprà adiicio.) Sextò tandem & vltimò excitatus etiam fui (vt alia omittam) authoritate Pelaez à Mieres velut expres sa, in commentariis de maioratu, 4. part. quæ st. 37. qui in eo articulo, vtrum litiganti super bonis, & succes sione maioratus sint præ standa alimenta, inquit non pos se dari certam regulam, quia hoc dependet à iusta causa, quam habet, & ostendit ille, qui perit bona maioratus, & ab aliis pluribus circunstantiis, quæ constare pos sunt, prout factorum contingentiæ docuerint, exactè obseruando nonulla, quæ Authores ibi relati tradiderunt, & proposuit quæ stionem generaliter, quando litigat aliquis, qui prætendit se es se legitimum succes sorem maioratus alicuius, vel status, cum pos sidente statum, vel bona maioratus, nec restrinxit terminos quæ stionis ipsius ad certam aliquam personam, vel ad filios tantum, aut descendentes (vt vides) & conuenit apertè Ludo. Molin. de Hispano. primog. lib. 2. d.c. 16. n. 36. dum etiam generaliter statuit, alimenta lite pendente præ standa eis, qui pro se habent aliquam non leuem præ sumptionem, tametsi qualitates aliæ deficiant eis, ex his, quæ in dict. §. de inofficioso, exprimuntur. Marti. etiam Monter à Cueua, d. decis. Regni Aragon. 16. n. 28. in fine. vbi contra Valascum resoluit, alimenta lite pendente præ standa à patruo nepoti, aut nepti. Et en etiam sine præ standa indistincte, disputat per totam quæ stionem illius decisionis. Atque ex his quidem deducitur manifestè, primam illam, & secundam Aluari Valasci conclusionem, quam ex ipso deduximus supr. n 61. veram non es se, & communi Interpretum resolutioni contrariam, nec sustineri pos se, ex suprà adnotatis. Ex his etiam, quæ sequuntur, ex quibus, & tertia ipsius Authoris conclusio deterior redditur. Ex quibus etiam temperandus, atque explicandus erit Barbo sa, 1. p.l. 1. ff. de solut. matri. num. 58. in vers. cæterum, §. & n. 59. post principium, & in vers. prout extra casum. Id autem vt dilucidè magis appareat, obseruandum erit, quod licèt DD. communiter statuerint, in d. l. si instituta §. de inofficioso. ff. de inofficioso testam. requiri, vt alimenta præ stentur lite pendente, quod filius, vel nepos habeat primam sententiam pro se iam aduersus rerum latam, Licèt ab ea fuerit appellatum, quia nihilominus sententia adhuc appellatione pendente quandam habet præ sumptionem iustitiæ, & rectitudinis: obtinuis se tamen eorundem Interpretum placito communi, alimenta lite[sect. 68] pendente, non solum præ standa es se ei, qui vnam sententiam in sui fauorem obtinuit; sed etiam eis, qui pro se habent aliquam non leuem præ sumptionem: quoniam & tunc subest eadem ratio, & æquitas, idemque ius, ex quo præ sumptio alia vrgens adest pro illis; & ita decisionem d. §. de inofficioso, obtinere etiam in prima instantia, as serunt constanter; nec es se neces sarium, quòd sit lata sententia in fauorem agentis: sicuti post alios Authores probarunt Didac. Couar. pract. dict. cap. 6. num. 6. In vers. secundum quod Doctores, Ioannes Cephalus, in cons. 127. n. 10. l. 1. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dict. c. 16. n. 36. Lara, in dict. §. si vel parens. l. si quis à liberis, num. 44. Iacobus Menochius, lib. 1. præ sumptione 35. num. 3. & 4. Rota Romana, Bellamera, Abbas, Rebuffus, Dueñas, Benincas. Hieronym. Gabriel, Iosephus Ludouicus, Simon de Prætis, Quinti. Mandos. Asin. & alij, cum quibus ita pariter resoluit Petr. Surdus, de alimentis, tit. 1. quæ st. 112. num. 18. & 19. fol. mihi 149. & vltra relatos ab eo idem quoque firmarunt Hippol. Riminald. dict cons. 377. num. 3. & 4. lib. 4. qui inquit, quod ad inducendam præ sumptionem iustitiæ, licèt exemplum posuerint Doctores ex textu in d. §. de inofficioso, quando pro actore sit lata sententia, attamen quia exempla non restringunt regulam, meritò idem erit, si simus in prima instantia, & alia præ sumptio subsit, quàm sententiæ latæ, quia æquitas d. §. militat etiam in prima instantia, vt per Afflictis, decis. 11. Andr. quoque Fachineus, eandem sententiam tenuit, controuersiarum iuris, lib. 12. c. 62. & in cons. 42. num. 25. & 26. lib. 1. Hieronymus de Cæuallos, pract. commun. contra commu. q. 734. n. 21. vbi inquit, quod licèt textus, in dicto §. de inofficioso. loquatur in causa appellationis, tamen ex identitate rationis, idem dicendum est in causa principali, Monter à Cueua, dict. decis. 16. Regni Aragon. n. 27. vbi quod non maior ratio est concedendi alimenta in causa appellationis, quàm in principali: Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 55. num. 51. vbi quod præ sumptio iustitiæ ades se dicetur, nedum lata sententia pro paupere, sed etiam in prima instantia, si subsit alia præ sumptio: Cardinalis Thuscus, pract. concl. iur. 1. tomo, lit. A.d. conclus. 309. n. 20. & seq. Nec huic resolutioni (quæ & vera est, & in praxi[sect. 69] seruanda omninò, & in Regio Granatensi Prætorio fuit aliquando seruanda, vt Didac. testatur pract. d.c. 6. n. 6. col. 4. in principio) obest decisio text. in d. l. si in stituta. §. de inofficioso. ff. de inofficioso testamento. Cui vltra communem conatur respondere, & nouiter res pondet Monter à Cueua, d. decis. 16. n. 27. Alij etiam aliter respondent, vt constat ex his, quæ tradiderunt Couar. vbi suprà. Aluarus Valascus, dict. consultatione prima, n. 12. versic. & ad textum, Menoch. lib. 1. d. præ sumptione 35. n. 4. Barbosa, 1. p.d. l. 1. ff. soluto matrimonio, n. 59. communiter tamen respondetur, procedere eum textum attento iure antiquo Digestorum, quo exhæredatio patris ita filio nocebat, vt filio incumberet onus probandi, nullam causam ingratitudinis commis sis se. cùm exhæredatio semper præ sumeretur iusta, ideò ad eneruandam præ sumptionem insurgentem ex hæredatione paterna, oportebat, quod filius exhæredatus haberet pro se sententiam, vt ei alimenta præ starentur, & præ sumptio illa extingueretur. Cæterum hodie cum exhæredatio paterna filio non adeò noceat, imò hæredi incumbat onus probandi, filium iustè fuis se exhæredatum, hodie etiam pendente instantia, & antequam feratur prima sententia pro filio, aut alio litigatore, alimenta ei præ standa sunt, dummodò loco illius ex sententia resultantis, alia concurrat præ sumptio, & ita superius præcitati Authores explicarunt, & Andreas Fachin. controu. iur. lib. 12. d.c. 62. & in cons. 42. nu. 25. & 26. lib. 1. Surdus verò, tit. 1. d.q. 112. n. 19. folio 149. inquit, magis arridere aliam solutionem ad eum text. videlicet, quod ex facti contingentia foret lata sententia in fauorem filij, eáque ratione dicit textum moueri ad decernendum alimenta: nec tamen ideò negat, quin si alia præ sumptio subes set, quàm sententia, idem omnino foret; nec dixerit, sententiam es se neces sariam, ideò vbi æquipollens cadit ratio, idem est dicendum. Et id ipsum, quod in eo textu, ita ex facto contigerit, nec fiat fundamentum in sententia lata, sed magis in paupertate, & quod ita statutum fuerit propter inopiam, non quod sententia lata es set pro filio; obseruauit Fachin. in duobus locis nunc relatis. Ego verò (vtcunque res se habeat) firmiter tenuerim; text. in d. §. de inofficioso, resolutionibus superioribus non obes se, ex eo potius validum deduci, atque confici argumentum, ad probandum, lite pendente alimenta, & litis expensas suppeditari deberi ei, qui paupertatem simul, & iuris præ sumptionem non leuem pro se obtinet, nam ex quo ex præ sumptione innititur textus ipse; ex aliis etiam præ sumptionibus, in aliis itidem casibus, & Personis idem proculdubio ius statui debebit, modò pro reo non vrgeat vehementior aliqua præ sumptio, vt suprà dictum quoque fuit, & circa prætendentes succes sionem maioratus adnotatum expres sim, clausulas in stitutionis ipsius, substitutiones etiam, vocationes, atque conditiones inspiciendas omninò, ex ipsis namque congruentius Iudices instruentur; & an debeant; necne, alimenta huiusmodi, & litis expensas litigatoribus subministrare, diiudicabunt maturiùs. Idcirco Ludo. Molin. de Hisp. primog. l. 2. d.c. 16. n. 45. [sect. 70] obseruatio illa, iuridicè, & rectè procedit, alimenta. inquam, lite pendente deneganda es se, quando exhibetur in iudicio scriptura, excludens omnino intentionem agentis, nisi dolus, & violentia præ sumatur, vt ibi explicat, atque ex his explicari latius poterunt, quæ hoc eodem lib. 3. c. 2. scripta reliquimus. Et vltra exemplum Molinæ poterit aliud subiici, quando inquam pos ses sor maioratus exhiberet in iudicio scripturam institutionis eiusdem, ex qua constaret dilucidè, actorem ius non habere ad maioratum eundem, vel ob defectum qualitatis, aut conditionis alicuius ab institutore expres s æ, & requisitæ, vel ob aliam quamlibet rationem probabilem & apparentem, & quæ Iudicum animum adducere pos sit, quorum arbitrio, & clausularum earundem, siue institutionum, & vocationum formæ, & verbis res hæc relinquitur omninò. Et hæc quidem si discutiantur, atque maturè ita[sect. 71] intelligantur, facilis erit alterius in hac eadem materia controuersiæ resolutio, Vtrum inquam alimenta, quæ lite pendente dantur pauperi litiganti iure prouisionis, imputentur eidem, si obtineat; vel restituantur per eum, si in causa succumbat. Et an alimenta metipsa non aliter præ stentur, quam prius præ stita cautione, & quid cautio continere debeat, & an iuratoria cautio sufficiat, si satis datio præ stari non pos sit. In qua equidem Didac. Couar. pract. dict. c 6. num. 7. dict. §. si vel parens, num. 54. Molina, de Hifpanor. primogen. lib. 2. d.c. 16. num. 41. & 42. & 43. Barbosa, 1. p. dict. l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 60. arbitrati fuerunt, dandam fore cautionem idoneam de restituendis his alimentis, & expensis, si actor ipse in causa succubuerit, aut imputandis, vbi is victoriam obtinuerit. Et formam fideius sionis huiusmodi scripsit Molina, nunc relatus. Et quando satisdatio præ stari non potest, totum hoc Iudicis arbitrio reliquit, considerando, an is qui litigat, se filium es se contendat, vel sit extraneus, qui non tantam pro se præ sumptionem habeat, sicuti etiam vt restituantur, vel non, alimenta, & expens æ metips æ, antea considerauerat, n. 40. & 41. & Couarruuias etiam eodem capite 6. numero finali, Cardinalis Dominicus Thus cus, tomo primo, dicta conclusione 309. num. 31. & duob. seqq. Cæterum contrariam sententiam, imò cum de alimentis prouidetur actori pauperi litiganti, fideius sionem aliquam, nec cautionem non es se neces sariam, tenuit Masuerius, in sua praxi, in titulo de pos ses so. n. 27. sequitur Menochius, lib. 1. d. præ sumptione 35. num. 36. & duobus seqq & veriorem sententiam dixit Petrus Surdus, de alimentis, tit. 1. q. 125. per totam, fol. mihi 161. vbi iuridicè, & rectè confutauit distinctionem, siue limitationem illam Menochij, traditam d. præ sumpt. 35. n. 38. ex eo, quod vbi Iudex de calumnia, vel fraude actoris suspicatur, non debet alimenta decernere, cum s æpis simè dictum fuerit, alimenta non deberi lite pendente, nisi stante præ sumptione iustitiæ non leui pro actore, & pro hac sententia concludentes rationes considerauit Surdus metip se, videlicet, quia fieri non debet, quod factum non releuat, & lex abhorret actus frustratorios, & difficile est fideius sores inuenire, præcipuè in eo, qui nihil pos sidet, & est egenus, qualis es se debet, filius, vel alius, qui lite pendente sibi prouideri de alimentis expostulat. Fieri autem non debere id. quod factum non releuat, vel quod frustratoriè fieret, ex eo deducit, quod eodem tit 1. q. 124. per totam, folio mihi 160. egregiè equidem, atque concludenter probauerat post alios Authores, quos ibidem adducit num. 4. in eandem sententiam; Alimenta, quæ lite pendente dantur iure prouisionis, neque imputari, neque re stitui ab actore, qui in causa vel obtineat, vel succumbat : & id non solum intelligit respectu mulieris, quę ventris nomine fuit in pos ses sionem mis sa, quæ non imputat sibi alimenta, quæ percepit, nisi dolose dixerit se prægnante, l. 1. §. interes se. ff. si mulier vent. nom. in pos s. calum. cau. es se dicat. & respectu filij, qui non restituit alimenta patri, quæ recepit pendente lite super filiatione, vt tenent Authores permulti relati per Surdum ibi, num. 2 & respectu mulieris, quæ suc cumbens non restituit viro alimenta, quæ percepit pendente lite super matrimonio, vt ibidem probat n. 3. Sed & generaliter (vt dixi) in aliis causis, & in per sonis quibuscunque, quibus ob paupertatem, & iu stitiæ præ sumptionem non leuem, alimenta deberi iure constiterit. Et ad text in dict. §. interes se. ad text. etiam in l. cum autem §. cum redhibetur, ff. de ædilitio edicto, quibus Didac Cou. & cæteri contrariæ partis Sectatores excitantur præcipuè, ingeniose respondet, & subtiliter; & concludit, hanc opinionem non solum approbatam, sed etiam veriorem, & humaniorem, rationibus etiam partis contrariæ satisfacit, ac principaliter ei, quod ita pauperes inuitentur ad mouendum indebitam molestiam. respondet singulariter, & iuxta ea, quæ superius adnotata reliquimus calumniam hanc ces sare, auertíque omnem suspicionem temeritatis ex præ sumptione, quæ est omnino neces saria, antequam Iudex alimenta decernat actori, in bonis, quæ petit. Nullo enim casu erit locus suspicioni, quandoquidem pro actore est sententia, aut boni iuris præ sumptio, & tunc ces sat sus picio calumniæ, aut non extat, & tunc Iudex alimenta non decernit. Quod est optimè, atque eruditè dictum, & ideò latius non agitatur hoc loco, quod d. quæ s. 124. tit. 1. plena, ac eleganti manu discutiatur per ipsum Surdum, qui & tit. 6. q. 20. fol. mihi 374. & 375. in principio, in eadem sententia Persistit, dicens quod repetitio non datur alimentorum, quæ lite pendente soluta fuere, etiamsi succubuis set, qui illa recepit. Et vltra relatos per Surdum, opinioni Ma suerij, & sequacium, se potius accedere, & contrariam. Didac. Cou. & sectatorum eius improbate, profitetur, & improbat eleganter, & ad tex. in d. §. interes se [sect. 72] Respondet etiam Alua. Valas. d. consult. 1. n. 7. per totum, & vide num. 8. vbi inquirit, vtrum alimenta lite pendente teneatur subministrare creditor debitori inopi, quem pro debito ciuili fecit incarcerari Sequitur autem iuxta superiora, quod quemadmodum ex sententia eorum, qui cautionem exigunt minus iuridicè, præ stari debent alimenta præ dicta post latam primam sententiam, à qua fuit appellatum, si litigator ipse præ stet idoneam cautionem de reddendis alimentis, & sumptibus litis, si victus fuerit, nec suspenditur dicta obligatio per appellationem, vt ex aliis resoluit Barbos. 1. p.l. 1. ff. soluto matrimonio, num. 60. ita pariter, & iuxta secundam hanc, & veriorem sententiam, alimenta eadem lite pendente præ standa fore post primam sententiam latam, & si ab ea fuerit appellatum, quamuis litigator non præ stet dictam cautionem, cum nec cauere, nec restituere alimenta percepta ipse teneatur, vt suprà diximus: Et à sententia in causa alimentorum non admittitur appellatio quoad effectum suspen siuum, licèt secus sit quoad deuolutiuum, vt ex aliis multis Authoribus resoluit idem Barbosa, eadem 1. p. l. 1. ex n. 56. & n. 57. fol. mihi 217. latiùs Petrus Surd. de alimentis, tit. 9. priuileg. 96. per. totum, fol. mihi 568. Cæ sar Barzius, decis. Bononiæ 69. per totum, & n. 18. & 32. Alexand. Trentacinquius, var. resolut. lib. 1. tit. de aliment. resol. 1. n. 17. & 18. vbi id ipsum explicat, fol. 116. # 28 CAPVT XXVIII. Ad ea, quæ cap 6. huiusce lib. 3. & cap. 28. lib. 2. scripta fuere, addenda nonnulla, quæ etiam pertinent ad potestatem Principis, vt tollere, aut mutare valeat testatorum voluntates quoad fideicommis sa, & maioratus ex causa publicæ vtilitatis. Et an procedat id duntaxat, quando non aliter consuli potest publicæ vtilitati. Principi etiam aliquid atestanti vtrùm plena fides adhibenda sit, ad Clemen. vnicam, de probat. & an caus æ cognitio, atque vocatorum, siue substitutorum citatio neces saria sit, vt iuri eorum præiudicium generetur, & derogetur. Deinde, clausulæ, ex certa scientia, & motu proprio, & de plenitudine potestatis, & pro expreßis habentes, cuius effectus, & virtutis sint in proposito, & in aliis quibuslibet regulariter. Rursus, in Principe iuri alterius præiudicante, an præ sumatur iusta causa, & an ipsius as sertio, siue expres sio sufficiat. Denique, de ratione, & interpretatione l. 7. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, circa diuisionem duorum maioratuum, qui ex causa matrimonij vniuntur, & excedunt summam prætaxatam ibi, breuis, & notanda resolutio, atque explanatio. SVMMARIVM. -  1 Cardinalis Dominicus Thuscus laudatur. -  2 Princeps, qui ex causa publicæ vtilitatis tollere, aut immutare valet testatorum voluntates quoad fideicommis sa, & maioratus, & iuri substitutorum præiudicare; vtrum id duntaxat efficere valeat, quando aliàs publicæ vtilitati consuli non potest. Et vide numeris seq. vsque ad n. 12. & notabilem re solutionem, atque superiorem omnium summam traditam, n. 11. -  3 Principis authoritas, ac potestas, qualis & quanta, generaliter loquendo. Qualis etiam Princeps ipse habeatur, & præ sumatur inter homines. -  4 Aimon. Crauetæ cons. 463. num. 7. & 8. lib. 3. explicatur. -  5 L. Regiæ 7. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Conditores, nequaquam consideras se, nec distinxis se, an aliunde consuli pos set publicæ vtilitati per Principem, vt iuri primogenitorum derogaretur. Sed duntaxat ex causa publicæ vtilitatis excitatos fuis se præcipuè, & legis ipsius constitutionem effluxis se; noua & singularis Authoris consideratio in hac materia. -  6 L. Regiæ 7. tit. 7 lib. 5. recop. constitutio, quæ ex causa ibi expres sa, quoad omnes casus generaliter iustificatur, & obtinet. Quod non leuem, imò vrgentem præ stet arguendi, & suadendi rationem, idem in casu particulari obtinere debere. Vt scilicet in casu particulari, quoad immutandam testatoris voluntatem, & iuri vocatorum, aut sub stitutorum præiudicandum, Principis dispositio, quæ ex eadem causa, vel alia simili publicæ vtilitatis emanauerit, iustificari debeat omninò. Noua etiam, & vera, atque valde notabilis Authoris consideratio in hac materia. -  7 Sub reptio, & obreptio vitiat ipso iure, & reddit nullam gratiam, seu conces sionem, aut priuilegium Principis. -  8 Raphaëlis Fulgosij cons. 20. ex n. 6. nouiter & subtiliter, verè tamen & dilucidè explanatur: & vide etiam n 11. -  9 Regiæ l. 7. tit. 7. lib. 5. consideratio proponitur, quæ superiùs dictis conuenit. -  10 Publicæ vtilitatis causam dici, vt Principis pote stas quoad derogandum iuri tertij iustificetur, quando ipse ex causa remunerationis seruitiorum excitatus fuerit, prout hic adnotatur. -  11 Et superiorum omnium, ex numero 2. prolatorum, summa quædam, atque notanda, & vera traditur resolutio. -  12 Principi aliquid attestandi, vtrum plena fides adhiberi debeat, ad Clementinam vnicam, de probationibus. -  13 Princeps vt ex causa publicæ vtilitatis immutare valeat maioratus clausulas, aut dispositiones, & iuri vocatorum, siue substitutorum præiudicium irrogare, vtrum caus æ cognitio, & probatio, atque eorundem citatio neces saria sit. Vbi in id commemorantur, atque permulti iuris Interpretes aggregantur, ex quibus in effectu diuer s æ emanant sententiæ pro casuum occurrentium diuersis qualitatibus, & circun stantiis. Sed regulariter loquendo, caus æ cognitionem es se neces sariam, citationem etiam requiri, frequentiori placito receptum apparet. Aliquando tamen neces sariam non es se, vel defectum eius non vitiare Principis dispositionem, vel conces sionem, ijdemmet notarunt Authores. Veluti cum pars nihil opponeret, quod proficiat, aut contradicere non potest. Siue contradicendo, actum impedire. Vel quando constat, quod voluit Princeps eisdem præiudicare, quomodocunque res se habeat. Aut cum Princeps, et si vocatos, aut substitutos non citauerit; plene tamen fuit de omnibus informatus, atque instructus. Siue clausulas, vocationes, & conditiones cognouit, & vidit, & nihilominus dispositionem immutare, & iuri vocatorum præiudicium irrogare voluit deliberatè. Vel alia similia interuenerunt, quæ Iudices debent maturè perpendere, vt conces sionem Principis, de iure obtinere firmitatem, vel non, deliberent iuridicè. -  14 Clausulæ ex certa scientia, & motu proprio, & de plenitudine potestatis, clausulæ etiam supplentes, & pro expres sis habentes: qualis, & quanta sit virtus, & vis. Vbi pro huiusce articuli explicatione aggregantur, & commemorantur Authores nonnulli. Ex quibus mira Scribentium omnium varietas, & inconstantia in hac materia deducitur, atque detegitur. Aliquando namque maximam vim, & effectum præ dictarum clausularum probarunt. Aliquando eam elidunt. Nec maiorem vim, aut efficaciam actui tribuunt, quam ipse de se habeat, clausulis eiusmodi deficientibus. Maiorem etiam vim tribuunt quandoque. Maiori verò ex parte (& verius equidem in puncto & rigore iuris) eam videntur sententiam sustinuis se, quàm ex Ario Pinello, hic adiicimus. A qua tamen aliquando recedendum ex casuum occurrentium contrariis qualitatibus, & circunstantiis, siue quæ contrarium suadeant, monemus. Et Iudicis discreti arbitrio definiendam rem, securius credimus. -  15 In Principe iuri alterius præiudicante, vtrum iusta causa præ sumatur, & an ipsius as sertio, siue expres sio sufficiat. -  16 Quòd sufficiat ex sententia multorum. -  17 Quòd non sufficiat ex sententia aliorum. -  18 Quod ita demum sufficiat, si expres sa fuerit, ex sententia quorundam, quæ ab Authore probatur, & aliorum authoritate comprobatur. -  19 Princeps ex causa publicæ vtilitatis, & legem generalem condendo, tollere, aut immutare valet testatorum voluntates quoad fideicommis sa, & maioratus, & iuri primogenitorum, siue substitutorum derogare, & præiudicare. -  20 Sicuti ex d. l. Regia 7. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ factum es se apparet, & iuri primogeniti derogatum, quando ex causa matrimonij vniuntur maioratus duo, qui summam ibi præfixam excedant. -  21 Et idem ius obseruandum es se, quando succes sione, vel alio modo extra causam matrimonij vniuntur, vt hic obseruatur, & numeris seqq. -  22 Ratio legis, vel dispositionis cuiusque est anima legis, & spiritus dispositionis, & potior pars ipsius, imo & ipsa dispositio. Et sic sufficit, quod casus decidatur in ratione legis, licet non decidatur in verbis. Expres sum enim dicitur, quod ratione legis comprehenditur. Nec dicitur fieri interpretatio extensiua, sed comprehensiua. -  23 Et ideò ratio legis attendi debet omnino, & principaliter in consideratione haberi, non aliter attento sono verborum. Idque in omni dispositione legali, contractus, testamenti, & qualibet alia. -  24 Ampliatùrque, vel restringitur, vel declaratur, aut verificatur dispositio quælibet ex ratione qua dis ponens motus fuit ad disponendum, inspiciendo principaliter, an intentio, & finis rationis seruetur ad vnguem. -  25 Pelaez à Mieres opinio contraria ei, quam Author probauit suprà, n. 21. confutatur nouiter per Authorem. -  26 Reg l. 7. tit. 7. lib. 5. constitutio, quod nouum decidat casum, & notatu dignum in materia repræ sentationis, nec l. Tauri 40. decisum; prout hic nouè, & singulariter obseruatur. -  27 Et circa l. eandem 7. noua consideratio profertur, vt hic videbitur. PRo vtili, & dilucida huiusce cap. explicatione obseruandum duxi primo loco, & principaliter, me suprà, hoc eodem lib. 3. cap 6. excitas se in terminis quæ stionem illam apud iuris Interpretes frequenter, & mille in locis (vt ibidem dixi num. 2. ) agitatam. Vtrum inquam Princeps de potestate ordinaria, vel absoluta pos sit aliquem dominio rei suæ, vel iure suo priuare; & tandem post Authores alios permultos, quos eò loci commemoraui, in ea sententia (vtpote, quæ verior est, & communior, ac etiam frequentius in praxi recepta) mansis se firmiter, vt Princeps absque causa publicæ vtilitatis, vel absque publica neces sitate non pos sit priuare quemquam dominio rei suæ, neque in foro interiori, neque in exteriori; cum causa tamen publica, quod id efficere valeat de iure, dummodò, cùm alteri aufertur res sua ob neces sitates, vel vtilitates publicas, iustum ei pretium soluatur, vel (vt Doctores nostri enuntiant communiter) bonum eidem detur cambium. Nec in Principe Christiano considerari pos se absolutam potestatem, sed ordinariam duntaxat, & eam quidem, quæ rationis, & iuris dictamini, & finibus conuenire magis videatur. Similiter, & cap. 28. lib. 2. quotidianarum harum controuer arum iuris, excitas se etiam in terminis dubium aliud, frequenter itidem, & multis in locis ab Interpretibus iuris vtriusque agitatum, atque expla natum, vtrùm inquam Princeps valeat tollere, aut mutare testatoris voluntatem quoad fideicommis sa, aut maioratus; & iuri vocatorum, vel substitutorum, eorúmve, qui succes sionem ad se pertinere, contendere pos sunt; derogare quouis modo, siue præiudicare. Et tandem ex sententia quamplurimorum, quos ibidem recensui, & conges si, in eo placito, & sententia fuis se (quæ & verior semper fuit, & communior) vt Princeps regulariter id efficere non valeat, nec fideicommis sorum, aut primogeniorum substitutiones, aut conditiones mutare, vel alterare de iure pos sit: ex causa tamen publicæ vtilitatis, vel neces sitatis publicæ, & vbi publicus fauor videtur ades se, quod de iure id efficiat. Qua in sententia vltra infinitos Authores, eodem cap. 28. à me præcitatos; fuerunt etiam Ioan. Matienç. in l. 7. tit. 7. glos s. 5. & 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Fuluius Pacianus, in cons. 29. Andr. Fachineus, in cons. 2. ex n. 22. vsque ad n. 61. lib. 1. Syluester Aldobrand, in cons. 1. ferè per totum, quem eò loci commendaui, & legendum omnino, admonui. Nouis simè Cardinalis Dominic. Thusc.[sect. 1] vir equidem, & eruditus, & admodum religiosus, qui tamen nullum ex Recentioribus relatis ibi commemorat; pract conclus. iuris, tom. 2. litera P. verbo, Princeps. concl. 668. & 669. & 670. & 671. & duabus seq. & magis specificè concl. 680. per totam, fol. 524. & 525. & vide concl. 681. & quinque seq. & hactenus, atque ex sola quamplurimorum Authorum relatione, & congerie, dictis duobus in locis me habui, nec vltra progres sus sum. Nunc verò quo ipsorum, & aliorum quorundam, quæ profatis conueniunt omnino, & in vsu Foren si, & practico versantur quotidie, nec absolutè satis, aut dilucidè explicantur ab aliquo, resolutio etiam habeatur, ac cùm occasio se offeret, maturè definiantur; obseruandum erit, habita pro vera resolutione ea, quam nunc tradidimus, & d.c. 28. libri secundi, ex multorum Interpretum sententia adduximus; dubi[sect. 2] tari insuper, vtrum id quod dicitur, quod Princeps ex causa publicæ vtilitatis tollere, aut immutare valet testatorum voluntates quoad fideicommis sa, & maioratus; & iuri substitutorum præiudicare atque succedendi ordinem præfixum alterare; procedat duntaxat, quando Princeps aliter prouidere, aut consulere publicæ vtilitati non valet, non aliàs, siue non, cùm potest aliter consulere. Et quidem si verum amamus, & hucusque Scribentes omnes, antiquos, & neotericos originaliter prælegimus, certius firmabimus, in terminis his, dubium præfatum à nemine excitatum, nec tactum; generaliter tamen, atque in eo articulo, in quo de auferendo iure, aut dominio alterius agitur, inquirere aliquando, adnotare etiam quandoque Scribentes nostros, vtrum Principis potestas ea restringatur ad casum, quo publicæ vtilitati aliter consuli non potest, sicuti fecis se nonnullos iuris Interpretes, dignoscitur ex his, quos eodem cap. 28. lib. 2. recensui, & specificè dubitauit nouis simè Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom 6. lit. P. conclusione 680. num. 65. fol. 527. qui se refert ad solum Fulgosium, in cons. 20. num. 5. cum seq. verè tamen est ex num. 6. pos set etiam se referre ad Aimon. Crauetam, in cons. 463. num. 7. & 8. lib. 3. quem ipse Thuscus non citat. Fulgosius tamen, & Craueta (prout ex ipsis constabit) non excitarunt dubium à me propositum, quando scilicet Princeps ex causa publicæ vtilitatis, quoad fideicomnis sum, aut primogenium, testatoris voluntatem immutare, aut iuri vocatorum præiudicare, siue ordinem succedendi alterare contendit; sed non aliter Principem iure, aut dominio rei suæ aliquem priuare pos se ex causa publicæ vtilitatis dixerunt, quam si publicæ vtilitati consuli aliter non pos set, nec casui proposito responsum aut resolutionem præ stant, nec etiam aliquid proferunt, ex quo Principis potestas ita restringi debere videatur in dubio nunc excitato; negari si quidem nullo pacto[sect. 3] potest, quin Principis potestas maxima sit, vt cùm ex causa publicæ vtilitatis aliquid facit in terminis omnibus prædictis, in disputationem trahenda non sit, nec neganda, quamuis causa legitima publicæ vtilitatis deficiente, iuridicè restringenda. Idque iuxta placita omnia eorum Interpretum, quos d.c. lib. 2. commemoraui, iuxta ea etiam, quæ conges serunt, & adnotarunt Mascard. de probationibus, tom. 3. conclu sione 1228. Cardinalis Dominicus Thuscus, tom. 6. litera P. conclusione 668. per totam, folio 516. & concl. 673. fol. 520. Iacobus Menochius, lib. 2. præ sumpt. 9. & præ sumpt. 10. num. 3. cum seq. vsque ad num. 11. vbi nonnulla pro Principe obseruat ex aliis Authoribus, quos adducit, ac inter alia suo ordine inquit, quod Princeps aliquid faciens, vel concedens, præ sumitur iustis cum causis, eàque præ sumptio non admis sit probationem in contrarium. Et dicitur loqui per os Dei: Et Deus inter homines secundùm Arist. Et veritate, non mendacio, Princeps moueri dicitur: Et cognoscens de causa, cognoscere tanquam Deus: Et talis, qualis de iure es se debet: Et iu stitia plenus, & non velle plus, quàm velit lex. Sine causa tamen iusta non potest, quæ sunt iuris diuini seu naturalis, vel gentium; cum causa tamen omnia potest: sicuti Mascardus, Menochius, & Thuscus, eis non relatis latiùs exornant. Ex ipsis ergo, & scriptis per Simonem de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretatione prima, dubitatione prima, solutione 13. numero 26. 27. & 28. folio 44. videtur, quod cum causa legitima, & iusta, & publicµ vtilitatis interuenit, non adeò restringi debeat manus, & potestas Principis, vt si aliter, vel aliunde consuli pos sit neces sitati, vel vtilitati publicæ, adeò, præcisè attendatur; sed ob publicam vtilitatem sic factum sufficiat, quamuis aliter fieri pos set. Idque ab his omnibus non attendi videtur, quos suprà hoc eodem lib. 3. cap 6. & lib. 2. dicto cap. 28. præcitaui. Ipsi namque causam publicæ vtilitatis requirunt, vt iuri vocatorum, vel substitutorum præiudicium irrogetur, velut succedendi ordo alteretur, non tamen requirunt, siue non distinguunt, an aliter consuli pos set publicæ vtilitati occurrenti. Idque maximè, si cum aliter, vel aliunde, siue ad alium modum non consulat, sed ita statuar, iustis aliis de causis excitatus fuerit. Quæ & alia si in consideratione habeantur, iuxta facti occurrentis qualitates, & circunstantias, commodiùs & congruentiùs, id definiri valebit, ita tamen quod si de dominio rei suæ alicui auferendo tractetur, restringi de iure debeat Principis potestas, vt non aliter id effici valeat, quam si aliter; vel aliunde publicæ neces sitati consuli non pos sit, vt ex l. item si verberatum, §. 1. ff. de rei vend. deduxit Fulgos. in loco præcitato suprà, de quo statim agetur. Animaduertendum etiam interim erit, Craueta,[sect. 4] cons. 463. n. 7. & 8. lib. 3. relatum suprà (quod Scriptorum omnium nullus recenset) non ita simpliciter induci, vel expendi pos se simpliciter ad probandum, quod Princeps iuri alterius derogare, vel præiudicium generare non valeat, si aliunde publicæ vtilitati con sulere pos sit, vel requiri. quod non aliàs consulere valeat. Verè namque (si originaliter prælegatur, is Author) id nequaquam probat, nec loquitur in terminis propositis suprà ex n. 2. sed publicæ vtilitatis causam interuenire, quod sufficiat, contendit potius apertè, nec an consuli pos sit aliunde, vel aliter con siderat, idque certius constabit, si constituamus, eo in loco Crauetam versari circa ciuitatem Albæ, eo iure vtentem, vt Prætoris officium anno finiatur, fiat que electio trium, ex quibus Dominus vnum confirmat, quem maluerit: quod ipsum ius præ scriptione immemoriali Ciuitas acquisierat. Dominusautem contendebat, ius sibi es se, continuationem officij permittere, ciues contradicebant neruis omnibus, non es se ius Domino, iura ipsa Ciuitatis frangere. Craueta autem in fauorem ciuium, & contra Dominum conficit illud consilium, & respondendo de iure, partem negatiuam defendit. Subditque d.n. 7. quod non admittitur causa derogandi iuri subditorum ob publicam vtilitatem, quoties vtilitati publicæ potest aliter prouideri. Respondet secundò, quod argumentum de publica vtilitate procedit, quando agitur de incommodo particularium, quod admittitur, quo prospectum eatur commodis publicis. Sed in eo casu sibi consulto, non agi de incommodo particularium dumtaxat, sed vt lædatur ius publicum, vt alteri, non publicæ vtilitati prouisum fiat. Ecce vbi expres sim & manifestè ob publicam vtilitatem contendit tertio priuato præiudicari pos se indistinctè; diuersimode tamen statuit, vt alteri, non vtilitati publicæ prouisum fiat. Et sic quo prospectum eatur commodis publicis, siue publicæ vtilitati, ab solutè concedit Principi ius præiudicandi tertio, etsi aliter consuli pos sit publicæ vtilitati. Et in eodem placito vel vt expres sim etiam fuerunt (vt antea dicebant omnes vtriusque iuris Interpretes, qui hactenus in proposito commentaria ediderunt, ipsi namque nemine excepto (vt ex originali lectura constabit) vt tertio præiudicetur in specie proposita suprà d. n. 2. & dispositioni vltimæ atque succedendi ordini derogetur, dumtaxat exigunt, atque considerant, an publicæ vtilitatis causa adsit; nec distinguunt, an alio modo, vel aliter eidem consuli pos set; id quod expres se constat (vt suprà quoque dicebam) ex omnibus his, quos d.c. 28. lib. 2. recensui Constabit etiam ex decis. l. Reg. 7. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. cum verè Conditores[sect. 5] ipsius nequaquam consideras se videantur, nec ibi di stinxerunt, an aliunde, vel alio modo, aut succedendi , & vniendi maioratus forma introducta, consuli pos set publicæ vtilitati per Principem, vt iuri primogenitorum , qui duos eos maioratus aliàs obtinerent; vel aliorum quorumcunque & cærterorum descendentium iuri derogaretur. Sed duntaxat ex causa illa publicæ vtilitatis excitati fuere præcipuè, & legis ipsius con stitutio effluxit. Et cum aliter consuli pos set; admittendo inquam . siue ad succes sionem maioratus, à quo primogenitus excluditur (ne duo maioratus iungantur ) alium descendentem ex linea primogeniti eius dem, non primogenitum ipsius, sed alium vlteriorem, id (vt vides) effectum non est, sed secundogenitus admis sus indistinctè. Vnde & tentari pos set iuridicè, l.[sect. 6] eiusdem 7. constitutionem. quæ ex causa illa publicæ vtilitatis, ibid. expres sa, quoad omnes casus, & Personas generaliter iustificatur, & obtinet: non leuem, imò vrgentem præ stare arguendi, & fundendi rationem, idemmet in casu particulari (ac maximè si ratio ea ab institutoribus maioratuum , vel aliquo ipsorum considerata fuerit) obtinere debere. Vt scilicet in casu particulari. quoad immutandum testatoris voluntatem, & iuri vocatorum , aut substitutorum præiudicandum, Principis dispositio, vel conces sio, seu facultas, quæ ex eadem causa, vel alia simili publicæ vtilitatis emanauerit. iustificari debeat omnino. Et sic quemadmodum pro causa iusta, & publicæ vtilitatis, in ea l. expres sa, habita est, vt lege generali lata, ita ad exclu sionem primogeniti, & eius lineæ quoad vnum maioratum, & ne duo iungerentur, statutum est. Ita & æqualiter, atque ob eandem rationem, vt iuri vocatorum derogetur, & succedendi ordo præfixus, alteretur à Principe, haberi debeat causa eadem, quæ in casu particulari occurrerit, & Principem adduxerit, vt testatoris voluntatem mutauerit quoad ordinem succedendi. Verè namque non est dare discriminis rationem inter vnum & alterum casum. nec Principis potestas, quæ generaliter statuendo, ibi non re stringitur, restringi poterit in casu particulari, si in ipso eadem de causa excitatum Principem apparue rit, qua in d. l. Regia, & eius præfatione generaliter excitatur. Quod vt vides & verbis legis ipsius, & iuris principiis valde conuenit, etsi lex illa recta, & iuridica est (vt dici debet in dubio, nec aliter dis seri) idem dicendum est in casu particulari, quod in generali dispositione ipsius. Et cum casus se offeret, iuxta facti occurrentis qualitates, & circunstantias, maturo iudicio inspici, & definiri Inspiciendum etiam , vt Princeps adductus fuerit. ad derogandum iuri vocatorum , siue ordinem succedendi ab institutore maioratus præfixum, vtrum subreptionis, vel obreptionis alicuius vitium interuenerit, & an cætera neces saria occurrerint, ex quibus dispositiones, siue conces siones voluntatis alterius, & ordinis succes sionis derogatoriæ factæ à Principibus, iustificari, atque subsistere, vel irritari, & non subsistere debent. Quoniam sub[sect. 7] reptio & obreptio vitiat ipso iure, & reddit nullam gratiam, seu conces sionem, aut priuilegium Principis, & maximè facultates has dispositionis aliter confectæ derogatorias: Clementina prima, de præbendis, & dignit. c. 2. de filiis presbyterorum, lib. 6. c. si motu proprio, de præbendis in 6. c. ad audientiam 2. de rescriptis, c. quod super his, de fide instru. & post multos Authores alios plena manu explicant Iacobus Menoch. de arbitrariis iudicum, lib. 2. centuria 3. casu 201. 202. & 203. maximè d. casu 201. nu. 16. & 17. Ipse Menoch. in cons. 1. n. 399. & seq. lib. 1. Alex. Trentac. var. resolut tom. 1. lib. 1. tit. de rescriptis, resol. 5. ex n. 2. cum seq. folio 23. Card. Domin. Thusc. pract. concl, iuris, tom. 7. lit. S. verbo, subreptio, concl. 722. & plurib. seq. ex fol. 801. cum multis seqq. Consilium autem aliud Raphaëlis Fulgosij 20.[sect. 8] quod in n. 5. cum seq Cardin. Domin. Thuscus retulit (vt vidimus suprà ) & verè est n. 6. non etiam probat indistincte (si originaliter pręlegatur) restringendam regulariter Principis potestatem, vt non pos sit ipse ex causa etiam publicæ vtilitatis, iuri alterius præ iudicare in casu proposito suprà dicto n. 2. si aliunde pos sit publicæ illi vtilitati consulere. Nec loquitur in casu illo. Nam etsi cum agitur de auferendo alicui rei suæ, quam pos sidet, dominio, ob publicam Vtilitatem, provt accidit in l. item si verberatum. §. 1. ff. de rei vendicatione, Principis factum ex neces sitate ipsius iustificetur, & adhuc satisfacere teneatur domino. Nec etiam aliter textus ille procedat (vt Fulgosius ex sententia communi profert erudite) quàm cum Principi ob publicas neces sitates parata non est pecunia pro stipendiis militum, nam vbi nulla subest causa, vel publica stipendiorum similis neces sitatis non procedit, vt compertum est, & recte notat ipse Fulgosuis. Non tamen inde deduci potest argumentum aliquo pacto, vt Principis potestas restringi magis debeat ad vnum, quàm ad alterum, ex quo vtilitati, vel neces sitati publicæ consuli pos sit: nam vbi causa publicæ vtilitatis, vel neces sitatis versatur, ex hoc, vel ex illo, siue vno, vel altero medio ei succurrere iure. valet. Sic sane in dicto §. 1. dictæ l. si verberatum, Consideratur duntaxat, an ob publicas neces sitates res priuatorum militibus as signauerit Princeps, vel eas ad eum finem distraxerit; non verò an etiam aliunde neces sitati consulere potuerit, siue an alterius priuati, & non illius rem as signare, vel distrahere pos set, quasi neces sitatis, vel vtilitatis publicæ causa inspiciatur, ac inspici debeat duntaxat, non verò quod aliunde, vel ad alium modum, siue ab alio rem auferendo, pos set neces sitati consulere (vt nunc dicebam.) Sic in d. l. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, inspici[sect. 9] tur duntaxat, ac finaliter consideratur causa illa publicæ vtilitatis, ne fama, splendor, & memoria institutorum maioratuum, ipsorum coniunctione confundatur, vel amittatur, aut minuatur, vt per Matiençum ibidem, glos sa tertia & quarta, vbi rationem finalem eius legis expendit, & exornat. Non verò in exclusione primogeniti, & eius descendentium, & lineæ ab vno ex duobus primogeniis, & secundogeniti admis sione, in consideratione habetur, quod rationi finali ipsius legis consuli aliter pos set, siue facili negotio effici, ne fama, & memoria institutoris maioratus amitteretur, vel minueretur, vocando scilicèt secundò, vel tertio genitum, vel alium des cendentem vlteriorem primo geniti, vt suprà dicebam Vnde & in dispositione particulari Principis, siue ad derogandum clausulis, & vocationibus, atque ordini succedendi in dispositione præfixo: idem obseruandum videtur similiter; modò publica ea vtilitas, vel alia similis adsit. Vbi & publicæ vtilitatis[sect. 10] causa quoad casum particularem dicetur, & Principis facultas, seu conces sio quoad derogandum iuri vocationum, seu ordinis succes sionis iustificabitur, quando Princeps ad sic immutandum, ex causa renumerationis seruitiorum (quæ maxima fuerint) excitatus sit, & ita in facultate, vt conces sione expres serit, idque iuxta ea, quæ scripserunt Decius, in con silio 271. numero 6. & 7. & in consilio 269. Ioannes Cephalus, in consilio 285. num. 29. lib. 2. Alciatus, regula 3. præ sumptione 19. in fine, Arias Pinellus, tertia parte, l. primæ, C. de bonis maternis, num. 62. illatione 4. Matien. in dialogo relatoris, 3. part. cap. 69. & in l. prima titulo 10. glos s. prima, num. 4. & 5. lib. 5. recopilat. M. Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, artic. 52. nu. 128. Petr. Antonius de Petra, de fideicommis sis, quæ st. 11. conclus. 75. in versicul. limitatur primo, fol. 266. colum 3. & eadem quæ st. 11. concl. 85. fol. 168. col. 2. in quo etiam maturè erit deliberandum, & seruitiorum, atque aliorum qualitatum, & circunstantiarum ratio in spicienda; nam cum vltimas defunctorum voluntates, & dispositiones obseruari, exitumque habere, Reipublicæ etiam interes se, siue causam publicam es se, dicatur, vt iura mille vulgata enuntiant, & aliter pos sit Princeps seruitia remunerare, non ita de facili moueri debebit, vt iuri vocatorum, & succedendi ordini statuto deroget, nec seruitiorum causa, ita vrgens videtur in damnum tertij, sicuti causa illa, quæ in d. 7. tit. 7. exprimitur, quæ in memoriæ, & famæ, atque nominis institutorum primogeniorum conseruationem adeò dirigitur, nisi cum ea alia concurrant, vel eiusmodi seruitia fuerint, quæ Iudicum animum adducere valeant Vel nisi ea conces sione, aut facultate idipsum efficiat, & in effectu intendat, quod eorundem maioratuum institutores, vel alicuius duorum desideras se, atque intendis sie, verisimiliter creditur. Quæ sunt quidem notanda quia prolixa proculdubio consideratione, & librorum omnium originali, & attenta lectura sic digesta, & resoluta, nec alibi sic elaborata. Erunt tamen cum casus occurrent matura deliberatione perpendenda. In summa igitur, vt discursum omnem, & adno[sect. 11] tata hactenus ex d. num. 2. ad breuem summam reducam, quemadmodum in d. l. item si verberatum, §. 1. & in cæteris iuribus similibus publicæ dumtaxat vtilitatis, vel neces sitatis causa attenditur, nec in consideratione vllo modo habetur, quòd Princeps ipse rem magis vnius, quam alterius ex neces sitate acceperit. siue quòd magis ex re vnius, quam alterius, publicæ vtilitati consuluerit, cùm istius, vel illius re potuerit consulere, ita (vt ego hucusque consideraui vltra omnes) quoties Princeps ex causa publicæ vtilitatis (veluti ea, quæ in d. l. 7. exprimitur, vel alia simili) excitatus fuerit ad sic concedendum, & succedendi ordinem peruertendum, inspici quidem tantum debebit, an ex causa publicæ vtilitatis, vel neces sitatis id efficat, non verò quare magis eo, quàm alio modo consuluerit publicæ illi vtilitati. Causa enim vtilitatis, vel neces sitatis publicæ tantum Principis authoritati præ stat, vt omnino suam Conces sionem iustificet, nec hoc magis, quàm illo modo adstringatur consulere, prout ex d. §. 1. dicta l. item si verberatum, & decisione indistincta d. l. Regiæ. 7. communi quoque Interpretum omnium resolutione, quan do adest causa publicæ vtilitatis, absque aliqua distinctione, an aliter pos sit consuli, suprà deduxi. Et hactenus de dubio præcipuo excitato suprà, ex d.n. 2. Rursus & iuxta id ipsum, & superius dicta defini[sect. 12] ri etiam debebit altercatio alia Doctorum, vtrùm inquam Principi seculari, vel Ecclesiastico aliquid attestanti, plenè fides adhiberi debeat, ad Clementinam vnicam, de probationibus, inspiciendæ namque erunt similiter qualitates, & circunstantiæ rei de qua actum sit principaliter; an etiam de præiudicio iuris alterius agatur, nécne, & an iusta, & probata aliqua causa interuenerit, necne in ea dispositione, in qua Princeps aliquid attestatur, cætera etiam præoculis habenda, ex quibus Iudices moueri debent, ac poterunt, vt maiorem fidem adhibeant, vel non tantam, ac negotij ipsius definitionem iustificent, quod & visa diligenter narratione, aut causa Principi expres sa, deducere valebunt. Erunt autem in eo dubio prælegendi omnino Antonius Gabriel, communium conclusionum, libro tertio, titulo de probationibus, conclusione secunda, per totam. Andreas Tiraquellus, de vtroque retractu, §. primo, glos s. 14. numero 49. Iosephus Mascardus, de probationibus tomo tertio, conclusione 1228. per totam, & tomo primo, conclusione 139. per totam. Iacobus Philippus Portius, regularum lib. 1. regula 27. Menochius, libro secundo præ sumptione 11. Syluester Aldobrandinus, in consilio primo, ex numero 230. Cum sequent. Ioannes Marcus Aquilinus, in §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber & posthum. in versiculo, quid enim si aquæ & ignis, numero 117. & quinque sequent. Borgnin Caual. decis. 35. ex num. 136. part. 2. Flamin. Paris. de resignatione beneficiorum, tom. 2. lib. 8. quæ st. 11. Alex. Trentac variar. resol. lib. 1. tit. de verborum signific. conclus. 2. num. 18. & tribus sequentibus, folio 402. Petrus Antonius de Petra, de potestate Principis, c. 13. conclusione secunda principali, n. 42. & 47. fol. 205. Sed & alia Interpretum eorundem, ac iuris ne[sect. 13] ces saria valde. & difficilis controuersia, ipsismet superiùs prænotatis, maturè consideratis, & perpensis, definiri poterit, & debebit; altiùs tamen, atque maturo indicio insistendum in ea erit, cum occasio se offeret, vtrum inquam, vt Princeps ex causa publicæ vtilitatis tollere, aut immutare valeat testatoris voluntatem quoad fideicommis sa, & maioratus, & iuri vocatorum, vel substitutorum præiudicare, sub stitutiones, aut vocationes, siue ordinem succedendi alterando: neces se sit, quod cum caus æ cognitione, & probatione id efficiat, & quod substituti, aut vocati, vel hi omnes, qui ius, aut interes se ad succes sionem prætendere pos sunt, citati fuerint: & sic non modò publicæ vtilitatis, vel neces sitatis publicæ caus æ interuentus exigatur, sed etiam caus æ eius dem cognitio, & prædictarum personarum citatio neces saria sit. Quo equidem in dubio, natura, & qualitas rei, vel negotij præ sumptio etiam, vel expres sio iustæ & publicæ vtilitatis caus æ, desectus etiam, vel interuentus. subreptionis, aut obreptionis, vel vitij alterius, aut eiusdem præ sumptio, sed & Principis voluntas deliberata, & certa, præ sumpta etiam alterandi dispositionem, aut succedendi ordinem præ uertendi, quomodocunque res se haberet, aut dato quod substituti vocarentur, & contradicerent, iusta eorundem contradictio, & alia similia multum iuuabunt, vt aliquando causam iustam & publicæ vtilitatis verè interuenis se, & fraudem, collusionem, subreptionem, & obreptionem defecis se omninò, Principémque de omnibus, quæ dici ac contradicendo allegari potuis sent, plenè in structum, & informatum, sufficere debeat, etiam absque caus æ cognitione, vel citatione præ dictorum. Aliquando etiam non sufficiat, si alia in contrarium suadeant, vel præ sumptionem fraudis, aut non ita deliberatæ Principis voluntatis, & alia similia inducant, quæ bonus & discretus Iudex maturo iudicio inspicere, ac præoculis habere debebit. Et pro resolutione articuli eiusdem, vtrum inquam caus æ cognitio, & citatio interes se habentium, vel prætendentium, aut vocatorum neces saria sit, sequentes Authores euoluere, & attente videre (non enim ex aliorum relatione, quod à conditione no stra multum abhorret, sed originali, & prolixa omnium Interpretum lectura commemorantur) ex ipsis autem, cum duæ contrariæ eliciantur sententiæ, altera negatiua, altera affirmatiua, ex dictis considerationibus tutiorem, & casui de quo agatur conuenientiorem opinionem eligere poterit. Videndi itaque erunt in proposito articulo permulti iuris Interpretes, qui nullibi inuenientur sic aggregati, & commemorati. Bart. communis omnium magister, & à quo rei cuiusque difficultatis initium sumi debet, in l. Gallus §. & quid si tantum, ff. de liber. & posth. n. 14. ad fin. Iason ibidem, n. 143. Alex. in cons. 2. n. 14. cum seq. lib. 1. & in cons. 11. lib. 1. & in cons. 123. lib. 4. Petr. Paul. Paris. in cons. 1. n. 49. cum seq lib. 1. Socin. senior, in cons. 266. n. 45. & seq. lib. 2. vbi di stinguit, & considerat septem casus principales. Hieron. de Tortis, in cons quod est post consilia Anton. de Butrio, n. 20. & seq. Anton. Gabriel, communium conclus. lib. 3. tit. de iure quæ sito non tollendo, concl. 3. n. 9. & 10. & vide Abbatem Ruinum, & alios ibi relatos. Idem Ant. Gabr. lib. 2. tit. de citat. concl. 1. ex n. 9. vs que ad n. 30. Dom. Ant. Menes. de Padill. in authent. res quæ, num. 331. C. communia de legatis. D. Franciscus Sarmientus, selectarum lib. 1. cap. 8. num. 3. per totum, & num. 12. & lib. 7. cap. 9. num. 3. vbi vide. Ludouic. Molin. de Hispan. primog. lib. 1. c. 8. nu. 28. & 33. latiùs lib. 3. c. 3. ex n. 23. vsque ad n. 29. & vide etiam lib. 2. c. 7. n. 19. Syluester Aldobr. in cons. 1. n. 38. & 39. & 40. & n. 171. & vide n. 329. & duob. seqq. Burg. de Paz. In proæmio l. Taur. ex n. 354. vsque ad num. 364. Iacob. Menochius, in cons. 1. n. 383. & vide duobus numeris præcedentibus, vide etiam n. 396. & duob. seqq. & n. 423. & 425. lib. 1. Franciscus Beccius, in cons. 56. per totum. Curtius iunior, in cons. 142. Habita diligenti, n. 8. in versiculo, nec obstant, & in consil. 1. ex numero 18. cum sequent. Nicel. concord. 52. in 7. fallentia. Hippol. de Marsil. (qui est videndus omnino) in repetit. l. de vnoquoque, ff. de re indicata, n. 14. & n 17. & 18. & 19. & 20. & 22. & 23. & tribus seq. & numero 113. & 114. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. l. interpret. 1. dubitat. 1. solutione 13. n. 23. & 24. & 25. fol. 44. cuius resolutionem, ac etiam commemoratos ibi Authores vide. Ioan. Vincen. Honded. in cons. 59. ex n. 18. vsque ad n. 22. lib. 2. Ludou. Surd. in tractatu de naturalib liberis, c. requisita in legitimatione impetranda, versiculo nono quæ ritur. Valent. Forster. lib. 6. de succes s. c. 35. ex n. 2. Bologninus, in addit. ad consil. Ioan. de Anania 81. num. 4. Petrus Gyllenius, in §. & quid si tantum, l. Gall. ff. de liber. & posth. n. 251. fol. mihi 725. Ioan. Petrus Surd. in cons. 1. ex n. 93. vsque ad n. 98. lib 1. Macabrunus, in cons. 13. n. 271. & seq. vsque ad n. 182. & num. 219. & tribus seq. & in cons. 23. ex n. 265. cum seq. Angel. Matthæatius, de legatis & fideicommis sis, lib. 3. c. 22. n. 12. & 16. Cardinalis Dominicus Thuscus nouis simè, pract. conclusionum iuris, tom. 6. litera P. verbo, Princeps, concl. 689. per totam, fol. mihi 536. & eodem tom. 6. & lit. P. concl. 669. n. 6. fol. 517. & concl. 682. n. 38. folio 530. & conclus 683. num. 7. fol. 531. & tom. 1. litera C. verbo, clausula, concl. 340. n. 38. & 39. vbi vide omnino. Et Beroi. Curt. Crauet. & Rotam nouam , ibi relatos, vide. Ex his autem, & aliis pluribus, quos ideo, ac confultò omitto, quod ab ipsis commemorantur, apparet equidem, diuersas fuis se in proposito dubio sententias, & opiniones, & pro casuum occurrentium diuersis qualitatibus, & circunstantiis contrarias omnino. Sed regulariter loquendo, caus æ cognitionem es se neces sariam, citationem etiam requiri, frequentiori placito receptum videri, & Lud. Mol. constanter defendis se, & D. Francis. Sarmienti fundamentis in contrarium responsum præbuis se. Aliquando tamen neces sariam non es se, vel defectum eius non vitiare. Principis dispositionem, vel conces sionem, pro subiectæ rei, de qua agebatur, qualitate, & diuersis circunstantiis, eosdemmet Authores notas se. Veluti cum pars nihil opponere potest. quod sibi proficiat, vel cum contradicere non valet, aut contradicendo, actum impedire non poterit. Vel quando constat, quod voluit Princeps eisdem præiudicare, quomodocunque res se habeat. Sicuti Hippol. Marsil. Petr. Surd. & Marcabrun. in locis antea relatis adnotarunt. Vbi scribunt, citationem substitutorum vel vocatorum non es se neces sariam, quando Princeps vtitur plenitudine potestatis, vel quando con stat, quod voluit eis præiudicare, vel quod ipsi contradicendo non pos sent actum impedire, prout ex multis probauit Pet. Surd. vbi supra, qui tamen quod attinet ad dictum nunc de plenitudine potestatis, temperari debet ex his. quæ dicentur statim: nam si verum sit, citationem es se neces sariam regulariter, iuxta sententiam communiorem, clausula plenitudinis potestatis (nisi & alia concurrerent) defectum illius non suppleret. Marcabrunus etiam in loco relato suprà, plené dis serit, an citatio, vel notificatio requiratur, vbi pars quæ læditur nihil opponere potest, nec cum effectu contradicere. Sic etiam, atque ex eisdem deducitur, citationem neces sariam non es se, quando interuenis sent in effectu ea, quæ citatio ipsa allatura es set, vt si Princeps quamuis vocatos, aut substitutos non citauerit, plené tamen fuerit de omnibus informatus, atque in structus siue clausulas, vocationes, & conditiones cognouit, & vidit, atque succedendi ordinem in dispositione præfixum habuit præoculis, & nihilominus ipsum immutauit, atque iuri vocatorum præiudicium irrogare voluit deliberatè Vel alia similia interuenerunt. quæ Iudices debent maturè perpendere, vt conces sionem Principis, de iure obtinere firmitatem, vel non obtinere, deliberent iuridicè. Securius ergo arbitramur, pro casuum occurrentium qualitatibus, & circunstantiis diuersis, diuersimodè rem definiendam (prout negotium suadeat) Iudicum arbitrio, & discretioni relinquere, quam vnam, vel alteram partem probare, vel improbare absolutè. Existimamus tamen supremi Regij consilij Senatores præ stantis simos , qui Regiæ Cameræ negotiis definiendis, & literis gratiæ expediendis præ sunt, non aliàs prædicta facturos, nec iuri cuiusuis præiudicaturos, quàm si caus æ cognitio & citatio interes se habentium, vel prætendentium interuenerit, & ita fieri ex stylo supremorum eorundem Consiliariorum testatur Ludouicus Molina vbi suprà, & rectè quidem: quamuis enim ipsorum facultas, & authoritas magna sit, non aliter se habent in actus cuiusque expeditione, quàm si omni ex parte illum iustificent, nec cuiquam non citato irrogent præiudicium. Idcirco stylus eiusmodi seruandus, & laudandus proculdubio. Cæterum sententia ea (vt etiam nostra fert exi stimatio) non ita strictè accipienda erit in Principe, nec manus eius, & potestas stylo præfato subiicienda aliquando; si enim subreptionis & obreptionis, & alterius cuiuslibet defectus vitium ab sit omnino, nec rerum occurrentium qualitates, & circunstantiæ contrarium suadeant collusionísve, aut fraudis alicuius timor adfuerit, & Princeps de omnibus, quæ dici potuerunt, aut contradicendo allegari, fuerit instructus, & informatus specificè, ac maximè si visis, & cognitis institutionis primogenij clausulis, aut conditionibus contrariis, ita easdem immutando statuerit, ac deliberatè (ex causa tamen publicæ vtilitatis) voluerit, tunc equidem videretur neces sariò dicendum, conces sionem ipsius. etiam absque citatione valituram, satis enim ex prædictis, caus æ cognitionem præces sis se, dici pos se videtur, & consequenter eo casu D, Francis. Sarmien. sententiam obtinere debere, nec Ludoui. Mol. rationes in contrarium vrgere, nisi cum ea concurrant, nec in supremi Senatus Regij Consiliariis, sed in ipso Principe versemur. Nihilominus tamen maturè hisce de rebus cogitandum, & deliberandum , semper suademus. Insuper & iuxta prædicta intelligi non modò,[sect. 14] sed etiam temperari debebit, ac aliquando restringi, aliquando etiam latiùs accipi, nec ita strictè, altercatio alia Doctorum in eo dubio, Clausulæ ex certa scientia, & motu proprio, & de plenitudine potestatis. clausulæ etiam supplentes, & pro expres sis habentes, qualis, & quanta sit virtus, & vis, siue quid clausulæ præfatæ, aut vnaquæque ipsarum in Principis gratiis, & conces sionibus valeant operari, maxime cum in his versamur, quæ à libera Principis voluntate non dependent omnino, sed in quibus de præiudicio tertij agitur. Et quidem si huc vsque Scribentes omnes originaliter, attentè prælegeris (prout ego prælegi permultos) miram ipsorum varietatem, & inconstantiam in resolutione, & doctrina huius materiæ deduces, & deteges. Aliquando namque maximam vim, & effectum prædictarum claufularum probarunt, & adeò magnam, vt ex ip sis actus cuiusque firmitatem & robur deduxerint indistinctè. Aliquando vim eandem elidunt, nec maiorem vim, aut efficaciam actui tribuunt, quam ipse de se habeat, clausulis eiusmodi non adiectis, & prorsus deficientibus. Maiorem etiam vim tribuunt quandoque, & magis enixam Principis voluntatem ex ipsismet clausulis eliciunt. Maiori verò ex parte (& verius equidem in puncto & rigore iuris) eam videntur sententiam sustinuis se, quam ex Ario Pinel. adiiciemus statim, & quæ dictarum clausularum effectum, & vim restringunt duntaxat ad vim, & effectum qui ex actu, qui geritur, & natura, atque terminis ipsius deduci commodè valet, nec vltra extendunt ipsarum valorem. Ab hac tamen resolutione, & sententia, quæ regulariter (vt dixi) verior est, & tenenda, (& maxime si de subreptione, vel obreptione aliqua timeatur) erit aliquando recedendum, & vis, atque efficacia dictarum clausularum probanda ex casuum occurrentium contrariis, qualitatibus & circunstantiis siue quæ contrarium suadeant. Non enim indistincte vigor ipsarum respuendus, cum aliquando plurimum operari valeant. Idcirco Iudicis arbitrio rem hanc definiendam, securius credidimus in hoc, sicut in præcedenti articulo. Iudicem tamen ipsum in struendum ex his, quæ in ipsomet articulo vis, & effectus dictarum clausularum scripta reliquerunt Interpretes nostri variis in locis latis simè, ex quibus equidem sequentes erunt, atque ordine sequenti prælegendi omninò, vt alios qui ab eisdem commemorantur, prætermittam consultò. Petrus Rebuffus, in commentariis ad concordata Regis Galliar. in forma mandati Apostolici, in verbo, motu proprio. Gozadin. in cons. 5. num. 25. & seq. & in cons. 8. num. 43. Carolus Ruinus, in cons. 175. n. 22. & in cons. 229. n. 2. lib. 1. Staphilæus, de lit. gratiæ, & iustitiæ, in prima part. in tit. de vi & effectu clausularum. Aymon Craueta, in cons. 96. lib. 2. Antonius Gabriel, communium conclusionum, lib, 6. tit. de clausulis. conclus 1. & 2. vbi latis sime. Hippol. de Marsil. in l. de vnoquoque ff. de re iudicata, ex numero 14. vsque ad num. 26. & num. 113. & 114. Ludouicus Molina, de Hisp. primogeniis, lib. 2. cap. 7. numero 16. & 17. & 18. qui temperandus equidem, atque explicandus est ex his Authoribus, qui mox referuntur. Domin. Francis. Sarmien. selectarum lib. 1. c 8. n. 12. in fin. Petrus Antonius de Petra, in tractatu de potestate Principis, cap. 40. conclus 2. n. 54. fol. 206. vbi ex Bald. & aliis, quod clausulæ motus. propij, ex certa scientia, & de plenitudine potestatis, non operantur vltra naturam dispositionis, cui adiiciuntur, nec eam immutant, vel ampliant Et de prædictis omnibus clausulis de Perse & etiam simul iunctis, & vi, & effectu ipsarum latis sime eod. c. 30. dubio secundo & seqq. ex fol. 210. vsque ad folium 225. vbi vide omnino, & latiùs quàm alibi. Syluester Aldobrandinus, in cons. 1. ex n. 75. cum infinitis seq. vbi late agit de clausula, Ex plenitudine potestatis, & n. 236. cum seq. vbi de clausula Motu proprio. Antonius Galeatius Maluasia, in cons. 1. num. 42. & tribus seq. vbi de clausula Motu proprio, ex certa scientia, & de plenitudine potestatis, & in cons. 13. n. 87. & seq. & in cons. 35. fere per totum. Petrus Surd. in cons. 278. ex num. 12. vsque ad n. 21. lib. 1. Iacobus Menoch. (qui de hac materia, & clausulis omnibus prædictis videndus est omnino, & pluribus in locis iungendus) de arbitrariis iudicum, lib. 2. centuria 3. cas. 101. ex num. 80. cum seq. & num. 142. & præ sumptione 9. n. 18. & 19. & n. 24. & quatuor sequent. & præ sumption. 13. ex n. 9. cum quatuor seq. eod. lib. 2. Menochius metipse, in cons. 1. ex num. 384. vsque ad num. 391. & n. 201. & n. 412. & 422. & n. 424. & 352. & n. 428. & 429. & 431. & 433. & 434. & n. 127. & n. 426. & 427. lib. 1. Quò loci, clausulæ, ex certa scientia. & clausulæ, de plenitudine potestatis, & clausulæ, supplentes omnes defectus, & clausulæ, pleno iure, vel liberè, vim, ius, & effectus multos, plena manu ostendit, nec alibi forsan ita copiose inuenietur. Menoch, ipse (vbi de omnibus prædictis clau sulis pluribus simul iunctis, vel mutiplicatis) in cons. 36. n. 17. & 18. & 19. & n. 59. Cum seq. vsque in fin. cons. lib. 1. Menoch. idem, in cons. 103. ex n. 77. cum octo seq. eod. libro 1. & in cons. 250. num. 87. & 88. & 117. & 118. & seq. lib. 3. Et dicto consil. 103. conuenit omnino resolutioni, atque Arij Pinelli sententiæ, quam nunc commemorabimus. Breuiùs in cons. 264. num. 80. eodem libro 3. Ioannes Matiençus, in l. 7. tit. 7. glos sa. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Ioannes Marcus Aquilinus, in l. Gallus, §. & quid si tantum, in versicul. quid enim si aquæ & ignis, numero 216. Andreas Alciatus, de præ sumptionibus, regula 3. præ sumptione 11. ad finem. Andreas Fachineus, in cons. 2. ex num. 24. vsque ad numer. 32. lib. 1. vbi congerit nonnulla pro effectu, & vi clausularum, Motu proprio, ex certa scientia, & de plenitudine potestatis. Post modo verò ex num. 57. vs que ad numer. 61. ea elidit; & in præiudicium iuris tetrij nihil operari, contendit. Et sic Arij Pinelli verbis, & sententiæ protinus adhæret, quamuis illius mentionem non fecerit. Fuluius Pacianus, in cons. 29. numero 91. & seq. & in consil. 80. numero 34. & sequent. & numero 53. Iacob. Philip. Portius, regularum lib. 1. regula 1. per totam. Antonius Faber, Iurispr. Pap. Scient. tit. 2. de iur. natu, gent. & ciu. principio 8. illatione 4. confutation. 3. fol. 70. vbi de clausula, Motu proprio. Cardinalis Thuscus, pract. conclus. iuris, tom. 1. lit. C. verbo, clausula, conclus. 340. & duabus seq. ex fol. 855. vsque ad fol. 859. & tom. 6. lit. P. verbo, Princeps, concl. 669. per totam, & 690. per totam, ex fol. 517. & concl. 682. n. 6. & num. 11. fol. 529. & conclusion. 683. ex fol. 531. & tom. 7. littera S. conclus. 749. num. 4. fol. 822. Alexander Trentacinquius, variarim resolut. tom. 1. lib. 1. tit. de rescriptis, resolutione 5. ex num. 30. cum seq. vsque in finem resolutionis, fol. mihi 27. vbi agit de prædictis omnibus clausulis, & vi atque effectu ip sarum, & an tollant vitium subreptionis, de quo etiam Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 1. tit. de clausulis, conclusion. 5. Thuscus, tom. 1. lit. C. conclus 339. fol. 854. Arius Pinellus, vir equidem mihi semper eruditis simus, atque præ stantis simus, & cuius resolutio, atque in hac eadem, qua versamur materia, obseruatio, in puncto, & ratione iuris scripti, est proculdubio veris sima, atque eidem (vt suprà dicebam) maiori ex parte Interpretes nostri acces sis se videntur, est tamen (vt suprà quoque dixi) temperanda, & restringenda aliquando ex rerum circunstantiis, & qualitatibus, quæ contrarium suadeant, ex ipsis namque & subiecta materia rei de qua agatur, & fraudis omnia, atque vitij, & collusionis defectu, ex eo etiam, quod Princeps de omnibus instructus, atque informatus fuis se videatur, non modicum operari s æpè debebunt. Author igitur is, 1. part. rubricæ, C. de rescindenda, cap. 2. n. 20. cum ex communi Interpretum sententia statuis set numeris præ cedentibus, Principem sine causa derogare non pos se testatorum voluntati, in testamentis, in fideicommis sis, maioratibus, maximè cum præiudicio tertij, inquit dicto n. 20. Quoad iustitiam, & honestatem nihil facere, quod Princeps auferendo his, vel dominium alicui, vtatur clausulis, Non obstantibus, Ex certa scientia, Proprio motu, & De plenitudine potestatis: quod enim sine illis clausulis iustè facere nequit, ijsdem adiectis, iniquum es se non desinet. Id enim ratio ostendit, id etiam euincunt iuris regulæ, verba enim rei veritatem non mutant, nec iustificabunt, quod de se iniquum est, nec iustam potestatem Principis augebunt. Et hactenus de tertia principali controuersia in hac materia. Cui iunge Petram de potestate Principis, quæ stione 8. conclus. 2. num. 54. fol. 106. & vide fol. n. 23. & 24. & 27. & 31. & seq. Prætereà, & alia Interpretum altercatio non le[sect. 15] uem obtinens difficultatem, ex eisdem à me anteà admonitis, & adnotatis, & pro natura, & subiecta materia negotij, atque eiusdem qualitatibus, & circunstantiis definiri debebit: vtrùm inquam in Principe iuri alterius præiudicante, præ sumatur iusta causa, & an sus siciat, quod Princeps causam ades se, sine ex causa iusta excitari, as seruerit, eámve exprimi, atque probari, neces se sit. Quo equidem in dubio, vt sententiam meam ego interponam, imprimis monendum lectorem duxi, triplex in eo articulo reperiri Doctorum placitum, siue tres ipsorum es se opiniones præcipuas. In[sect. 16] Principe namque rescribente, siue aliquid faciente, aut concedente, etiam in præiudicium tertij, & auferendo ius alterius, quod causa non modo præ sumatur, sed etiam iusta præ sumi debeat, & Principis as sertioni standum sit, tenuerunt Authores permulti, quos Antonius Gabriel conges sit communium conclus. lib. 3. tit. de iure quæ sito non tollendo, conclusione 2. num. 4. Iacobius Menochius, lib. 2. præ sumptione 10. num. 55. & 56. Iacob. Philip. Portius, lib. 5. regula 16. Ioseph Mascardus, de probationibus, tom. 1. conclus. 276. & tom. 3. conclus. 1228. n. 107. & 108. Menchaca, controuers. illust. lib. 1. cap. 25. num. 17. Ioannes Marcus Aquilinus, in dict. §. & quid si tantutum, in vers quid enim si aquæ si ignis, num. 112. vbi citat quamplures, vt Principis as sertioni standum sit; & n. 113. viginti Authores aggregat ad hoc, quod iusta causa præ sumatur in Principe, & si expres sa non fuerit. Et hanc partem magis probat (sed hos non refert) Cardinalis Dominicus Thuscus, pract. conclus. iuris, tom. 6. lit. P. verbo, Princeps, conclus. 682. fol. 528. & 529. vbi certam resolutionem non tradit, aut non exprimit, quam ex his opinionibus credat veriorem. E contrario tamen, quod iusta causa non præ su[sect. 17] matur, nec Principis as sertioni standum sit, defendunt alij per multi iuris Interpretes, quos Antoninus Gabri. conges sit, dict. conclusione 2. n. 1. 2. & 3. Menochius, lib. 2. d. præ sumptione 10. num. 52. qui dicit, hanc opinionem es se veriorem, & receptiorem, quando agitur de præiudicio tertij & sumus in his, quæ sine causa facere non potest Princeps. Et fundat eam vsque ad num. 55. Authores etiam huius partis refert, & in eam magis inclinat Ioseph. Mas cardus, de probationibus, tom. 1. d. conclus. 76. vbi facit regulam cum pluribus limitationibus, prout refert Thuscus, dict. conclusione 1228. ex n. 101. cum seq. refert etiam quamplures Authores, qui istam opinionem magis amplectuntur, Iacobus Philip. Portius, regularum lib. 5. regula 16. Ioannes Marcus Aquilinus, in dict. vers. quid enim si aquæ, & ignis, d. §. & quid si tantum, num. 111. & dicit, quod Doctores numerosiores tenet eam Francis. Topius, ad l. Princeps legibus, ff. de legibus, §. 8. n. 32. & 33. Deinde & tertio loco, quod in Principe iusta[sect. 18] causa præ summatur, si eam exprimit, & tunc eius as sertioni standum sit, secus si nullam exprimit cau sam, vel minus idoneam; tenuit Alciatus, in tract. de præ sumptionibus, regula 3. præ sumptione 8. num. 8. qui tres casus distinxit, vt Menochius dicta præ sumptione 10. lib. 2. ex n. 57. cum seq. refert, & latiùs commemorat eos. Sed in effectu ita obseruauit Alciatus ipse, vt breuiùs Fachineus retulit, controuers. iuris, lib. 8. cap. 63. columna vltima, in vers. Sexta quæ stio est. qui hanc distinctionem amplectitur. Ego verò (vt antea adnotaui) nec vnam, nec aliam opinionem probarem absoluè, negotij potius qualitates, & circunstantias inspicerem maturè, & quale tertij præ iudicium versaretur, ac eius pro quo gratia, aut conces sio fit, personam præoculis haberent, & iuxta hæc, & præ sumptiones vrgentiores rem definirem Explicarem etiam, & limitarem, atque pluri bus in casibus intelligerem, iuxta ea, quæ præfati Authores magis communiter obseruarunt dictis in locis, ad quos erit recurrendum omnino, cum de hoc articulo disputatio, & indagatio se offeret. Deficientibus verò fraudis coniecturis quibuslibet in contrarium, & non existente præ sumptione aliqua subreptionis, vel obreptionis vitij, aut similis alterius, crederem proculdubio, distinctionem hanc Alciati, vt Principis as sertioni credatur omnino, quando ab eo exprimitur causa, & pro ea præ sumendum sit, veriorem equidem, & seruandam. Verè namque valde durum es set, & ab omni iuris ratione alienum, suspicari Principem es se mendacem (quod nec imaginari debet) cum causam ita exprimit, sicuti Fachineus rectè animaduertit dicta quæ st. 53. in fine. Et his comprobatur, quæ suprà, hoc eodem cap. numer. 3. pro principe metipso, ex Menochio, Mascardo, & aliis resensui. Ex resolutis etiam per Cardinalem Thuscum, tom. 6. lit. P. conclus. 681. fol. 528. quod Princeps præ sumitur dicere veritatem, & causa in eo præ sumitur vera. Deinde & probatur ex ratione Clementinæ. vnicæ, de probationibus, prout eam rectè expendit Alciatus. Nec satisfacit Menochius, dicta præ sumptione 10. dicens, textum illum ad causas beneficiales pertinere: cùm & in aliis causis, & aliis Principibus, qui superiorem non recognoscunt, eadem ratio militet. Nec etiam in beneficialibus pos sit summus Pontifex absque iusta causa cuiquam ius suum auferrre, quod Fachineus non malè animaduertit. Prætereà id ipsum probatur; nam & si quamplures tenuerint sententiam relatam suprà, num. 17. indistinctè, quod causa iusta non præ sumitur in Principe, quando disponit de his, super quibus liberam disponendi faculcatem non habet, ac etiam quando præiudicat tertio, etiamsi exprimat iustam & legitimam causam, & hos conges serint relati dict. numer. 17. Gail. etiam pract. obseruation lib. 2. obseruatione 58. latiùs Francis. Topius, ad d. l. Princeps legibus, ff. de leg. d. §. 8. ex n. 32. cum sequentibus vsque ad finem, §. qui inquit, quod ea sententia verior est, & melioribus rationibus fundata, & cui ideo inhærendum est, quia aliàs, si iusta causa præ sumeretur in Principe, sequerentur, quod per indirectum ius alteri quæ situm, etiam sine causa tolleretur, cum pos sibile sit causam præ sumptam in Principe, vel ab eo expres sam, in veritate minime subes se, prout Felinus, Dec. Bos sius, Crau. & Fortun. Garc. relati ibi obseruarunt, & huic rationi minimè responderi pos se adnotarunt. Quamuis inquam ij Authores ita tenuerint, & latè Petrus Antonius de Petra, in commentariis, de potestate Principis, & inferiorum ab eo, c. 30. quæ st. 8. principali, de præ sumptione iustæ caus æ in facto Principis, per totam, & conclusion. 2. principali eiusdem, ex fol. 199. vsque ad folium 207. vbi tradit quamplurima in hac quæ stione. Attamen ijdemmet Authores reces serunt ab ea, quoties in conces sione Principis, & dis positione, etiam in præiudicium tertij facta, iusta aliqua & rationabilis causa valet excogitari, vel argui: & sic multo magis id obseruari debebit, quando causa ipsa exprimitur, & ex qualitatibus, & circunstantiis negotij pro ea præ sumitur, nec vrgentior ratio in contrarium apparet. Quocirca, Petrus Antonius de Petra, dict. 2. conclus. principali, num. 38. & duobus seq. & n. 43. & 44. licèt in dubio præ dicto, Principis as sertioni quod fuerit motus ex iu sta causa, an & quando standum sit, & quando non, plures casus distinxerit, vt ibi videbitur, & per totam illam conclusionem, & d.q. 8. principalem latis simè. Verè tamen statuit eadem conclus. 2. principali, num. 39. fol. 204 post alios multòs, quod Princeps vbi exprimit causam iustam, & prima facie veram, nec alia imaginari potest, præ sumi debet pro ea, & eius veritate; & as signat rationem: & num. 52. 53. & 55. fol. 206. subdit, quod causa præ sumitur in Principe, quando negotium tale est, ex quo causa argui, & præ sumi potest rationabilis, & plura adducit, ex quibus ita præ sumitur, ac etiam ex quibus Principis as sertioni non statur, & conucniunt Arias Pinellus, 1. part rubricæ, C. de rescind. c. 2. n. 7. qui dixerunt, accedendum non es se indistinctè opinioni relatæ suprà, d.n. 17. quod causa iusta non præ sumatur in Principe, sed magis attendendam mature qualitatem negotij, vt in multis credatur Principi as serenti, exprimentique iustam causam; quod vere negari non potest: & ita attendendo, facili negotio respondetur rationi illi, cui responderi non pos se, ex aliis Authoribus firmas se Franc. Top dicebamus nunc. Non enim indistincte hanc probamus, nec per indirectum liberæ Principis facultati, aut voluntati rem relinquimus, cùm negotij qualitates, & circunstantias, & cætera alia, quæ occurrant, inspici debere, atque ex ipsis definiendum, quid dici debeat, suadeamus. Ad aliud autem, quod præpostere equidem, & minus iuridice Topius ipse contendit in eadem l. Princeps legibus. ff. de legibus. §. 6. num. 2. fol. mihi 78. quò loci, potestatis ab solutæ & ordinariæ distinctionem, in humanis Principibus male à Doctoribus constitutam, secundùm Didac. Couarr. & Pinel (vt ipse dicit) & imò bene constitui. & probari, indéque & Angeli sententiam tuendam, quam suprà, hoc eodem lib. 3. cap. 6. improbaui, feliciori equidem negotio respondetur ex his, quæ eodem cap. 6. relati Authores (ac maxime Hippolyt. Riminald) quem ibidem commendaui, scripserunt, ex ipsis namque concludenter adeò responsum præbetur ei sententiæ, vt nullo pacto sustineri ipsam pos se, & præfatum Authorem eam probantem, errore manifesto lapsum fuis se, deprehendatur concludenter; quod & vltra relatos ibi, & cap. 28. lib. 2. commemoratos, deprehenditur quoque ex obseruationibus Petri Antonij de Petra, dicto tractatu de potestate Principis, & inferiorum ab eo, cap. 30. per totum, ex fol. 115. vsque ad fol. 189. vbi eorum capitum materiam, & an, & quando Princeps in iure iam quæ sito, vel in quærendo pos sit præiudicare substitutis, aut succes soribus, vel aliis quibuslibet, & an ex causa publicæ vtilitatis, vel ex aliis causis pos sit, tractat latis simè, & eidem d. fol. 189. in controuersia veritatis 7. quæ st. principalis, vsque ad folium 199. vbi longa serie adducit exempla ad cognoscendam causam vtilitatis, & neces sitatis, quibus Princeps excitari de iure potest, vt iuri tertij præiudicet. Ac denique animaduerte, sententiam illam, relatam suprà, dicto n. 18. quam Menochius, in loco ibi relato damnauit, alio in loco Menochium eundem probas se. Is namque in cons. 100. n. 23. & seq. lib. 1. post alios Authores, quos citat, ita vt ibi diximus, distinxit, prout eum retulit Mascardus (quem Fachineus non citat) de probationibus, tom. 3. conclus. dicta 1228. n. 109. vbi inquit, conciliari pos se opiniones contrarias relatas, distinguendo hoc modo, aut Princeps expres sit causam in literis, propter quam vult alteri præiudicare, & hoc casu illa causa creditur es se vera, & procedit prima opinio, de qua suprà num. 16. aut non expres sit causam, sed impliciter dixit id, quod conces sit, & aliqua causa verisimilis potest imaginari, & creditur similiter Principi; aut non expres sit causam, nec aliqua potest imaginari, & tunc non creditur Principi, & procedit secunda opinio. Et Mascardum sequutus est Cardinalis Dominicus Thuscus, tom. 6. lit. P. conclus. 981. num. 3. fol 528. columna 2. in principio, ibi: Amplia, quia si Princeps causam exprimat, præ sumitur pro ea, & non potest probari contrarium. Id tamen, atque articulus prædictus intelligi semper, & explicari debet, prout dicto num. 18. notaui, quamuis Mascardus metipse, dicta conclusione 1228. num. 110. & aliter conciliari pos se eas opiniones contrarias crediderit, vt scilicet Prima opinio procedat quoad inducendam præ sumptionem, & transferendum onus probandi in aduersarium. Secunda, quoad plenam probationem non inducendam: Cæterùm quod indistinctè inducit plenam probationem, si Princeps motu proprio, atque ex certa scientia in conces sione mouetur. Quod tamen (vides) difficultatem non leuem continet, cum nisi alia concurrant, quæ ita suadeant, iuxta ea, quæ dicto num. 18. adnotaui, clausulæ hæ nihil ampliare, aut immutare dispositionem super qua adiiciuntur, debeant, vt suprà quoque ex aliis Authoribus obseruaui, nisi etiam Princeps in conces sione, vel facto suo attestaretur de diligenti inquisitione facta, & caus æ cognitione plenis sima adhibita, & ex aliis iustis causis animum suum mouentibus, vt ex Gozadino scripsit Petra dict, conclusione 2. principali, numero 55. fol. 206. Vltimò tandem, atque eodem pacto deducitur[sect. 19] ex superioribus, recta iuris ratione placitum aliud Doctorum in hac eadem materia procedere, & explicandum fore, Principem inquam, legem generalem condendo, pos se iuri primogenitorum, eorúmve, qui aliàs succes suri es sent, derogare; & iusta ex causa, atque publicæ vtilitatis, præiudicare, siue ex publica vtilitate nouum, certumque succedendi ordinem, & formam præ scribere. Id quod euidenti & vera ratione elicitur ex his omnibus, quæ hactenus dicta fuere; nam si in casu particulari, siue priuata conces sione, aut gratia, id valet efficere ex causa, etiam certarum personarum damnum & præiudicium respiciendo: multo magis generali lata id efficere poterit: & ita in terminis post Alexandrum, Romanum, Castrensem, & alios obseruarunt M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 52. n. 113. & 114. Cardinalis Dominicus Thuscus, pract. conclus. iuris, tom 6. lit. P. conclusione 680. num. 7. & 18. fol. 524. & 525. Azeuedus, & Matiençus, statim referendi, Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio secundæ patris, num. 62. & 63. Idque in hisce Re[sect. 20] gnis probatur ex legis Regiæ. 7. tit. 7. lib. 5. nouæ col. expres sa decisione, ibi namque ex causa illa publicæ vtilitatis, quia Nobilibus Regnum defenditur, & Reipublicæ expedit domos Nobilium conseruari, & augeri; & si non conseruentur, & augeantur, damnum Reipublicæ euenit. Expedit etiam, ne eorundem nomen memoria, & splendor deficiat, siue consundatur aliquo modo; statutum est constitutione generali, leges, & conditiones primogenituræ, siue succedendi ordinem regularem variari in præiudicium succes sorum, vbi duo maioratus excedentes summam ibi præ scriptam, vniuntur per matrimonium, vt succedat genitus secundò, primogenito excluso in vno eorum, nec in vtroque primogenitus succedere valeat, sed in vno duntaxat, quem elegerit, & secundo genitus in eo, quem reliquerit primogenitus, & ita ex eadem l. rectè deduxit, & maioratus leges, clausulas, & conditiones tolli, & immutari pos se per Principem, per legem generalem, ex causa publicæ vtilitatis; atque ex eadem publica vtilitate, primogenitorum iuri dero[sect. 21] gari, obseruauit in eadem lege Ioannes Matiençus, glos sa 3. 4. 5. & 7. & Azeuedus, num. 1. & 2. Mieres, vbi supra, dict. num. 62. & quidem cum ratio legis ipsius 7. ibi: La memoria de los fundadores de los dichos mayorazgos, y la fama dellos, y de sus linages se ha disminuydo, y cada dia se disminuye, y pierde, consumiendose, y menoscabandose las dichas casas principales. Lo qual demas de ser perdida de los dichos linages, que por Ins buenos seruicios que a los Reyes nuestros predeces sores hizieron, como merecion ser honrados y acrecentados, merecen de nos y de nuestos succes sores ser soste nidos y conseruados, es as si mismo mucho des seruicio nue stro, y daño y perjyzio destos nuestros Reynos. Cùm inquam huiusce legis ratio, adeò generalis sit, & finalis causa constitutionis generalis ipsius, quamuis specificè loquatur, quando maioratus duo vniuntur per matrimonium, debebit etiam accipi, atque intelligi, absque dubio procedere, quando ijdem, met maioratus duo, etiam extra casum matrimonij vel succes sione, vel alio modo vniti fuerint. Militat enim eadem, atque æqualis ratio, nec aliqua differentiæ reddi potest inter vnionem ex causa matrimonij, & ex causa succes sionis, vel ex alia, nec etiam potest restringi ad illum casum duntaxat, & ideo generaliter (dixi) obtinebit, & etiam in primogeniis antiquis, & in quibus ab initio fundationis, primogenitus, & eius linea ius firmum habebant, non tantum in his, qui tempore celebrati matrimonij instituti & fundati fuerint. Quod ex verbis legis eiusdem fateri, atque ex ratione ipsius finali agnoscere, vis est. Et apertè accepis se videntur, nec aliquem casum distinxerunt Azeu. ibidem n. fin. verbo, sin embargo, Matien glo. 5. n. 1. Ratio namque legis, vel dispositionis cuiusque[sect. 22] est anima legis & spiritus dispositionis, & potior pars ipsius, imò & ipsa dispositio. Et sic sufficit, quoad casus decidatur in ratione legis, licet non decidatur in verbis. Expres sum enim dicitur, quod sub ratione legis comprehenditur, nec dicitur fieri interpretatio extensiua, sed comprehensiua. Sicuti ex Bal. Alex. Aret. Socin. Dec. Paris. Rolan. Curt. & aliis multis, obseruarunt Tiraq. in l. si vnquam, in verbo, libertis, ex n. 38. C. de reuocan. donat. Ludou. Molin. de Hispanor. primog. lib. 1. cap. 5. qui multis exornat ex n. 7. cum seq. Ioann. Gutierrez, pract. lib. 3. quæ st. 17. ex num. 75. cum multis seq. vsque ad num. 120. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum volutatum, lib. 6. tit. 14. per totum. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 4. dubitatione 2. solutione 3. ex num. 14. cum seq. fol. 270. Camillus Gallianius, de verborum significatione, lib. 5. cap. 11. num. seq. Alphon sus Villagutta, in tractatu de extensione legum, præludio 22. fol. 17. & nullo ex his commemorato, nouis simè Cardinalis Dominicus Tusc. pract, conclus. iuris, tom. 9. lit. R. conclus. 31. per totam, ex fol. 828. vbi latè quod ratio legis vbi militat, ibi lex loquitur & disponit: & conclus. 32. per totam, fol. 831. Quod[sect. 23] ratio legis regulat ipsam legem, & ideo attendi debet omnino, & principaliter in consideratione haberi, non aliter attento sono verborum, idque in omni dispositione legali, contractus, testamenti, & qualibet alia, l. emptor. § finali, ff. de rei vendication. l. prima, C. de condict. ob causam. Socinus, in cons. 251. column. 4. lib. 2. Parisius, in cons. 32. num. 42. & sequent. lib. 1. Rolandus, in cons. 99. num. 46. & seq. lib. 4. [sect. 24] Hondedeus, in cons. 29. n. 82. lib. 1. Ampliaturque, vel restringitur, vel declaratur, aut verificatur, dis positio quælibet, siue legalis, siue hominis, ex ratione, qua disponens motus fuit ad disponendum, inspiciendo principaliter, an intentio, & finis rationis seruetur ad vnguem, l. cum pater, §. dulcis simis, ff. de legatis secundò, l. nomen debitorum, §. finali, ff. de legatis tertiò. Quibus plura cumularunt Molina, Gutierrez, Mantica, Prætis, Gallinius, Villagutta, & Thuscus, in locis antea relatis. Tiberius Decianus, in cons. 5. ex num. 8. lib. 5. Peregrinus, de fideicommis sis, art. 11. ex num. 54. Mascardus, de probationibus, tom. 3. concl. 1417. num. 32. Borgninus Caualcanus, decis. 24. num. 27. & 29. parte tertia, qua vel sola ratione[sect. 25] & motiuo, quoad à ratione expres sa in dict. l. septima, & legis ipsius Conditorum intentione aperta deducitur, responderi, atque satisfieri poterit omnibus his, quæ vt contrariam sententiam tueatur, & decisionem l. eiusdem 7. restringat ad maioratus, qui per matrimonium iunguntur, nec procedere as serat in his, qui per succes sionem iuncti fuerint, siue extra casum matrimonij, considerauit, & conges sit Perez de Lara, in commentariis, de Capellaniis & aniuersariis, lib. 1. c. 5. ex n. 13. vsque ad n. 29. secutus Pelaez à Mier. in idem placitum & resolutionem, de maiorat. 2. p.q. 30. n. fin. in finalibus verbis. Verè namque Regia l. eadem 7 nec pœnalis ita absolutè dici potest cum fauorem maximum, & Reipublicæ vtilitatem in eo quod exprimit, contineat. Nec etiam in lege pœnali, aut correctorias ita indistinctè negari potest extensio, cum si eadem ratio militet, & mens Legislatoris id suadeat, fieri debeat extensio, & si lex fuerit correctoria, & pœnalis, nec extensio dicatur, sed magis comprehensio eo casu, quæ nunquam excluditur, quantuncunque pœnali, & correctoria lex sit, quod Villagut. relatus ab eodem Lara, n. 24. defendit constanter, atque ex his elicitur concludenter, quæ D. Barbosa, in l. si constante 25. in principio. ff. soluto matrimonio, num. 92. vsque ad 67. & n. 101. cum sequent. latius reliquit scripta, atque adnotata in eodem proposito legis pœnalis & correctoriæ, sic nec lex ipsa 7. restringi potest ad maioratus, qui tempore matrimonij instituuntur, vel fiunt, cum potiùs loquatur, & sine dubio procedat in maioratibus iam institutis & antiquis, & sic in quibus primogeniti & lineæ ipsius ius, originem & fundamentum habebat à principio, quamuis aliunde prouenerint, vt indistinctè accipiunt Azeuedus ibidem, & Matiençus, glos sa 5. & 7. Parladorius etiam hanc rectius tenuit 3. part. quæ st. 5. vbi defendit, dictæ l. 7. constitutionem comprehendere casum succes sionis, quamuis eum carpat D. Perez de Lara vbi suprà, n. 33. Remanet ergo ex sui ratione, atque ex causa illa, adeò considerabili & insta, sic iustisicari legis eiusdem 7. constitutionem, ad exclusionem filij primogeniti, & descendentium ab eo, & secundogeniti filij, aut filiæ admis sionem in eo maioratu, quem pri[sect. 26] mogenitus eligere noluerit, vt & ipsa lex generaliter debeat obtinere, & seruari (vt dixi:) ac etiam nouum & notandum decidat casum in materia repræ sentationis, nec lege 40. Tauri decisum. Lex namque ea Tauri, Licet nepotibus & patrui controuersiam dirimat expres sim, & lineæ primogenitæ prælationem, atque succedendi prærogatiuam conces serit, vt filij, & eorum descendentes omnes patrem suum repræ sentent, vbi aliud ab institutore dispositum non fuerit, vt suprà hoc eod. lib. 3. cap. 19. per tutum, longa serie adnotauimus, atque explicauimus, non tamen decidit casum dicta leg. 7. deci sum, in materia repraesentationis, adeò notandum, & nouum; vt in terminis eiusdem l. Tauri, ambiguus es set, & incertus, scilicet quando maioratus duo incomparibiles fuerint, iuxta terminos legis ipsius, vt in eis primogenitus simul succedere non pos sit, sed in vno tantum, quem elegerit, an succedere debeat filius primò, aut secundogenitus eiusdem primogeniti, siue aliquis ex descendentibus ab eo, ex lineæ prærogatiua, & iure repræ sentationis patris ipsius, vel succes sio deferatur, & competat fratri secundo, descendentibus ab eo, & sic patruo contra nepotem. Et quidem in hoc casu (qui lege dictæ 40. Tauri non erat decisus) Regia l. dicta 7. tit. 8. lib. 5. fratrem secundo genitum præfert, & filij primogeniti filios, & descendentes, non modo primogenitum ipsum excudit, quasi ca sus hic ex præ sumpta, & rectè coniecturata institutorum maioratuum mente, & prædicta l. ipsius 7. ratione, comprehensus non fuerit sub regula generali, & decisione dictæ l. 40. Tauri, sed potius contineri videatur in exceptione legis eiusdem 40. ibi, Saluo si otra cosa & sic in hoc casu diuersum ius constituitur ab eo, quod in dicta l. Tauri 40. constitutum anteà fuerat, & in diuersis terminis, vt pote cum in d. l. 40. Tauri, pater, aut ascendens, qui succes surus es set, si viueret, & qui repræ sentatur à filio vel descendente, pro supponitur mortuus, capax tamen succes sionis si viueret (vt dictum est) sed in l. 7. cit. pater, vel ascendens, qui repræ sentandus es set, vinus præ supponitur, & eligendi alterum ex duobus maioratibus, facultatem habens, exclusus tamen à succes sione vnius propter rationem finalem dictæ l. 7. quod est veris simum , & menti ipsius valde conueniens . Quod si dixeris, negari non pos se, quin si casus in dicta l. 7. tit. 7. lib. 5. decisus, ex præ sumpta, & rectè coniecturata institutorum maioratuum mente, sub exceptione magis, quàm sub generali dictæ l. 40. Tauri comprehenderetur, idem dici debuis se, atque in eadem l. 7. deciditur, etiam quando duo maioratus iungerentur, qui suam ibi prætaxatam non excederent; eadem enim ratio militat nec minor, aut maior maioratuum summa, vel quantitas dinersum ius inducere valet, sicut nec præ sumptam institutorum mentem diuersam arguere. Responderi equidem si aliquo pacto potest, respondendum erit, verum es se, in vtroque casu eandem præ sumi pos se, & debere institutorum primogenitorum intentionem & voluntatem, nec quantitatem maiorem, aut minorem, diuersitatem inducere valere: eadem tamen lege lata, adhuc institutorum mentem præ sumptam (non modo dispositionem expres sam) seruari debere ad vnguem, vt si expres sa, vel præ sumpta voluntate tantum (ex legitimis tamen & claris coniecturis deducta) constiterit apertè, noluis se institutores eorum maioratuum coniunctionem, siue id intendis se, ne confundantur simul (quod ex clausulis adiectis, & aliis grauaminibus deduci valebit) tunc proculdubio seruanda eorundem voluntas erit, etiam præ sumpta, quantumuis maioratus non excedant summam in dict. l. 7. prætaxatam; voluntas namque totum facit, & facit, & dispositiones principaliter regit, atque dominatur (vt iura vulgata enuntiant) nec ad eum casu m se extendit legis ip sius dispositio, sed in casu dubio duntaxat, & quando expres sa institutorum dispositio, vel præ sumpta tantum, (euidens tamen contrarium non indicat, bono rerum statui, & gubernationi lex dict 7. tit. 7. lib. 5. Prospicens, id ita statuit, & mediam eam viam eligens, ad eam vsque summam decisionem suam coarctat, quamuis intra eam quoque summam, præ sumpta institutorum mens vrgere videretur. Sed eam in consideratione non habet, nisi in ea summa, sic enim expedire, vel illam viam sumi, eo tempore visum est conueniens. Nusquam tamen excluditur, quin ex voluntate expres sa, vel ex præ sumpta (manifestè tamen deducta) etiam intra eam summam, siue duorum maioratuum minoris summæ coniunctio procedere nullo modo valeat; quod est notandum, quia subtili equidem, & longa con sideratione sic scriptum, nec alibi obseruatum. Notandum etiam & aliud, à nemine hucusque[sect. 27] tactum, nec adnotatum, quod ad exclusionem totius lineæ primogeniti, vnum ex duobus maioratibus, quem voluerit eligentis, & secundogeniti, ac eiusdem descendentium admis sionem, licet lex ipsa 7. rationem non as signauerit expres sim, quamuis quoad primogenitum ipsum, publicæ vtilitatis ratione illam in præfatione enuntiauerit, nec descendentium quoque ab eo exclusionis rationem expres si erit, negari non pos se, quin lex ipsa iustis de causis excitata, atque adducta fuerit, vt secundogeniti, & eius lineæ vtilitati consuleret, & primogeniti descendentibus, siue lineæ eam præferret. Quamuis durum aliquibus videri pos sit. id lege illa ita statutum, imò & iuris ratione, pos se legem eandem muniri, & iustificari, si neces se es set, nec sola legis authoritate, disputandi de ipsius iustitia, & ratione, facultas sublata videretur. Tametsi verum sit, quod aliquo ex descendentibus primogeniti, non eiusdem primogenito admis so, ces saret etiam inconueniens illud confusionis nominis, & memoriæ maioratus alterius, ex quo tamen lex ipsa id excludit, & secundogeniti causam prætulit, totius lineæ primogeniti considerationem iustis de cau sis non habuis se videtur. Imo & publicæ vtilitatis causa vera interueniente, non adstrictum Principem, vno potius, quam alio modo ei consulere, vt supra dilucidè & nouè obseruauimus. Et de his hactenus. # 29 CAPVT XXIX. Masculi ex fœminis, an, & quando masculorum descendentium appellatione comprehendantur, vel comprehensi dicantur in fideicommis sis, & vltimarum voluntatum dispositionibus, diligens, & breuis explanatio, qua (vt videbitur) resolutione, & distinctione adnotata relinquuntur nonnulla, quæ ita dilucidè explicata antea non fuerant. SVMMARIVM. -  1 Masculorum descendentium appellatione, vtrum masculi duntaxat ex masculis; an etiam Ma sculi ex fœminis comprehendatur, vel comprehensi præ sumantur. Articulum valde dubium es se, & de quo permulti tractarunt authores, qui commemorantur hoc loco. -  2 Masulorum descendentium appellationem, siue mentionem non comprehendere masculos ex fœ minis, sed masculos ex masculis duntaxat, in fideicommis sis, & vltimis voluntatibus, ex sententia multorum iuris Interpretum, qui hoc numero aggregantur. -  3 Et huiusce partis fundamenta breuiter & distinctè expenduntur. -  4 Masculi ex fœminis comprehenduntur, ac comprehensi præ sumuntur masculorum descendentium appellatione, & admittuntur ad fideicommis sum factum pro descendentibus masculis, ex sententia aliorum iuris Interpretum, qui recensentur hoc loco. -  5 Et ibidem fundamenta ipsorum adducuntur. -  6 Masculi ex fœminis, appellatione masculorum de scendentium veniunt, quando ratio agnationis nec expres sa, nec considerata est, & sic nullo modo habita. Secus tamen si habita, idque ex sententia aliorum, quæ in effectu non differt à secunda sententia relata suprà, n. 4. -  7 Masculi fœminis, vtrum descendentium masculorum appellatione comprehendantur, & comprehensi videantur, difficilem admodum, & controuersum articulum es se, nec certo aliquo iure decisum, ex sententia Authoris. -  8 Masculi ex fœminis, vt appellatione masculorum descendentium comprehendantur iura pro Authoribus relatis suprà, num. 5. adducta nequaquam eorum sententiam probare, vt latius hic ob seruatur. -  9 Socin. Castr. & aliorum placita, quæ expendi solent in fauorem opinionis secundæ relata suprà, n. 4. nequaquam eam probare, prout hic ostenditur, remis siuè. -  10 Masculi ex fœminis non sunt ita propriè & intrin secè masculi, prout masculi ex masculis, ex sententia quorundam. -  11 Contra ex sententia aliorum. -  12 Masculi ex fœminis, absque dubio non veniunt appellatione masculorum descendentium, quando expres sim, vel subintellectè (apertè tamen) habita fuit ratio agnationis. -  13 Descendentium appellatione, veniunt tam masculi, quàm fœminæ, & siue ex masculis, siue ex fœ minis in infinitum descendentes. -  14 Liberorum & filiorum appellatione, fœminæ, & masculi ex fœminis comprehenduntur. -  15 Filiorum appellatione, an, & quando veniant filiæ, & ipsarum descendentes, remis siuè. -  16 Filij masculi quando vocantur, masculi ex fœminis non comprehenduntur. -  17 Voluntatem testatoris in materia fideicommis saria, primo loco, & ante omnia spectandam. -  18 Quinimo & coniecturatam mentem præferri verbis. -  19 Masculi ex fœminis, vtrum appellatione masculorum descendentium comprehendantur, aut comprehensi censeantur, vel non, ex voluntate & coniecturis mentis testatoris potis simùm diiudicandum, vt hic obseruatur. Atque ex ipsa, & casuum occurrentium qualitatibus & circunstantiis diuersis, aliquando negatiuæ, aliquando etiam affirmatiuæ opinioni locum fore, prout coniecturæ & præ sumptiones concurrentes suadeant, & ibidem adnotatur. Ac etiam in idem quorundam Interpretum placitum & consensus, nouè ponderatur , & vide infrà n. 25. -  20 Iacobi Menochij in explanatione articuli præfati, vtrum masculi ex fœminis, appellatione masculorum descendentium comprehendantur, diligentiam, & industriam laudandam, & resolutionem ipsius commendandam. Nec ab eo facilè recedendum ex his, quæ Franciscus Mantica in contrarium longa serie adnotauit. Nisi cum illis præ sumpta mens, & voluntas testatoris & coniectura legitima ipsius concurrant. Non etiam recedendum ex his, quæ Antonius Faber pro masculis ex fœminis ingeniosè scripta reliquit. Nam licet vrgere videantur. & vrgeant, verè tamen in materia fideicommis saria, ac maximè in primogeniis Hispaniæ, non obtinebunt, nisi masculi ex fœminis coniectura, etiam præ sumptæ voluntatis aliqua se iuuent. Quas Iudices discreti maturo iudicio perpendere debebunt, vt pro casuum occurrentium qualitatibus, & circumstantiis diuersis, prout res, & præ sumptiones suadeant, diuersimodè etiam statuant. -  21 Masculi ex fœminis, vt exclusi censeantur, vel admis si, cum masculi descendentes vocantur, nihil interes se, cum agnatio non conseruatur, an à fœ mina, vel à masculo, aut fœminæ substitutio fiat. Sed præ sumptam mentem & voluntatem potis simum spectandam, quæ ex aliis in testamento expres sis poterit. -  22 Michaëlis Gras si in præfato articulo admis sionis, vel exclusionis masculorum ex fœminis, quando masculi descendentes vocantur, lapsus detegitur, & conuincitur. -  23 Masculinitatis nudæ, aut sexus masculini, & non agnationis rationem haberi pos se in vocatione descendentium masculorum, certis simi iuris es se. Et tunc (si modo id actum constet manifeste) masculos ex fœminis admitti. Aliàs excludi, vt numeris pracedentibus remanet scriptum. -  24 Masculorum descendentium appellatione, etsi ratio conseruandæ agnationis deficiat, aliæ tam en rationes vrgere pos sunt, vt masculi ex fœminis non admittantur, nec ipsos admitti testator voluerit. -  25 Antonij Fabri locus, conueniens his, quæ adnotata fuere supra, numero 19. nouiter expenditur. PRo dilucida, & distincta huiusce cap. [sect. 1] explicatione obseruandum, atque con stituendum erit primo loco, masculorum descendentium appellatione, vtrum masculi duntaxat ex masculis, an etiam masculi ex fœminis comprehendantur, vel comprehensi præ sumantur, idque maximè in testamentariis, & fideicommis sariis dispositionibus: articulum hunc, valde dubium equidem es se, siue maximam proculdubio difficultatem, atque inter Scribentes omnes contrarietatem continere. Idcirco dubium metipsum, quo diligentius, & maturius explanetur, non modò ex antiquioribus, & ordinariis permultos originaliter prælegis se, sat es se, sed etiam Recentiores omnes (nemine excepto) euoluis se, atque attentè vidis se, & cum occasio se offeret, prælegendos omnino, neces sarium fuis se (non enim aliorum relatione pos sunt omnes iuris Authores, qui præcitantur, degustari absolutè, nec etiam ipsorum placita, & resolutiones ad vnguem deduci) fuerunt ergo, & in eodem articulo sequentes sunt originaliter prælegendi in casu occurrenti. Fulgosius, in cons. 85. Aimon. Craueta, in cons. 22. num. 10. Hieronymus Gratus, videndus omninò, in cons. 120. lib. 2. Alciatus, in cons. 563. per totum, & in cons. 96. numero 33. Carolus Ruinus, in cons. 18. per totum, lib. 3. Corneus, in cons. 246. lib. 2. Rubeus Alexander, in consilio 22. & in cons. 128. Andreas Tiraquellus, de primogenitura, quæ st. 12. num. 12. & 19. Rolandus à Valle, in consil. 76. num. 11. & 15. lib. 3. Beroius. in cons. 77. n. 21. lib. 2. & in cons. 120. n. 52. 59. & 82. lib. 2. Hieronymus Gabriel, in cons. 96. n. 22. lib. 1. Riminaldus senior, in cons. 223. n. 23. & seq. Tiberius Decianus, in cons. 127. ex num. 15. vsque ad num. 26. lib. 3. qui citat Baldum multis in locis, vbi est omnino legendus, & maximè in cons. 40. Quidam magnus nobilis, lib. 3. videndi etiam sunt permulti alij Authores, qui ideò hic non commemorantur, quod ipse eos recenseat. Albanus, in cons. 86. & 87. Cremensis, singulari 21. Iacobus Mandellus de Alba, in cons. 86. & 87. Ioannes Cephalus, in cons. 581. per totum. lib. 4. Rota Romana, decis. 14. n. 1. 2. parte, in nouis simis. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, q. 41. numero 5. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. ex num. 41. cum seq. & maximè num. 45. & tribus sequentibus. Pelaes à Mieres, de maioratu, 2. p.q. 6. n. 52. & tribus seq. & numero 58. & 56. & 60. & 61. & 64. & 65. Velazquez Auenda. in l. 40. Tauri, glo. 9. num. 73. & 74. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 18. ferè per totum, maximè. numero 26. & sequent. & numero 48. & seq. & numero 54. Hyppolyt. Riminal. in consil. 782. num. 43. & 44. lib. 7. Franciscus Bursatus, in cons. 228. n. 63. lib. 3. Iacobus Menoch. qui in prosecutione, atque explanatione articuli prædicti alios antecellit, & excellenter loquitur; idcirco videndus est omnino; atque ex ipso, masculi ex fœminis, appellatione masculorum descendentium comprehensi minimè censentur, nec veniunt; in cons. 172. per totum, lib.[sect. 2] 2. maximè ex num. 12. vsque ad numer. 20. & num. 23. & 24. & num. 28. in fine, & num. 42. in fine, n. 33. cum seq. vsque ad num. 39. Menochius ipse, in cons. 522. num. 7. lib. 6. Ipse Menoch. in cons. 802. lib. 9. ferè per totum, maximè num. 35. & sequent. & num. 44. & numer. 53. & seq. & num. 58. vbi quod in vltimis voluntatibus appellatione descendentium masculorum non continentur masculi ex fœminis, & numero 71. Euerardus, in cons. 128. Sfortia Oddus, in tractatu de compendiosa, part. 6. conclus. 3. Fabius de Anna, in cons. 53. n. 117. lib. 1. Syluester Aldobran. qui contra masculos ex fœ minis, vt ipsi appellatione masculorum descendentium non veniant, nec comprehensi præ sumantur in omni dispositione, ac maximè in testamentaria, & fideicommis saria materia, strictè & fortiter loquitur, & permultas Interpretum authoritates recenset; idcirco videndua est originaliter, in cons. 3. ex n. 9. cum seq. & numero 33. cum seq & in cons. 5. ex n. 1. cum pluribus seq. & in consilio 6. ex num. 1. cum multis seqq. Marcus Anton. Peregrin, de fideicommis sis. art. 26. per totum. vbi vide omnino. Maximè, quod attinet ad fideicommis sa, & vltimas voluntates, ex n. 15. vs que ad n. 23. Michaël Aguirre, ad succes. Regni Portug. part. 1. num. 28. Vegius, in cons. 63. n. 74. Michaël Gras sus, receptarum sententiarum, § fideicommis sium, q. 35. n. 3. Alexander Trentacinquius, de substitutionibus, 4. parte, cap. 7. numer. 10. per totum, fol. 137. Ioannes Petrus Surdus, in cons. 85. n. 10. & seq. lib. 1. & in consil. 241. n. finali, libro 2. latius in cons. 316. n. 6. & 7. & 8. lib. 3. in cons. 317. n. 1. & in consil. 308. ex num. 1. vsque ad n. 9. & n. 14. & 17. eodem lib. 3. Surdus metipse, in cons. 475. num. 4. & 6. & 16. & 21. & 31. & in cons. 551. num. 31. lib. 4. Ludouicus Casanate, in cons. 23. ex num. 1. vsque ad n. 4. Decisio Rotæ 15. num. 1. part. 2. in nouis simis. Anton. Ciofius, in cons. 4. n. 7. lib. 2. Antonius Faber, qui videndus erit omnino, & à me commendatur ideò hoc loco, quod in proposito articulo ingeniosè equidem, & eruditè (vt adsoler) se habet, & pro masculis ex fœminis fortis sima fundamenta expendit, vt ipsos comprehendi sub vacatione masculorum descendentium probauerit; de erroribus pragmaticorum, tom. 2. decad. 28. errore 8. per totum, ex folio mihi 140. in fine, vsque ad folium 147. & vide eundem, eodemmet loco, errore 10. per totum, ex fol. 150. vsque ad fol. 154. vbi de conditione, si sine filiis masculis, posita in contractu, an nepotem ex filia comprehendat. Ij autem omnes, & alij iuris Authores, (quos ideò omitto, quia ab ipsis sunt commemorati) si prælegantur originaliter, tres apparebit in proposito dubio fuis se sententias, & opiniones. Prima quarum negatiua fuit, videlicèt masculorum descendentium appellationem, siue mentionem non comprehendere masculos ex fœminis, sed masculos ex masculis dumt axat in fideicommis sis, & vltimis voluntatibus, quam opinionem tenuerunt Bald. Angel. Paul. Alexand Corneus, Salicet, Socin. vterque, Bertrand. Deci. Ruin. Crotus, Ripa, Capra, & alij antiqui, quorum traditiones commemorauit Tiber. Decian. d. cons. 127. num. 15. & pluribus seqq. lib. 3. & in terminis est decisio Ioan. Andreæ, in annotation. ad Speculator. in rubr. de testam. ad finem vbi recenset disputationem Ricardi Malumbræ, qui quæ stionem ita proposuit. Titius habens duos fratres Seium scilicèt. & Mæuium; Seium hæredem instituit, rogans, quod si decederet sine liberis, hæreditatem restitueret Mæuio fratri, vel eius hæredibus masculis; mortuo Titio, moritur Mæuius, relicto nepote ex filia præmortua: demum moritur Seius hæres rogatus, si sine liberis deces sis set, & c Dubitabatur, an fideicommis so locus es set, & concludit Ioan. Andreas post Ricard. non es se locum fideicommis so ad commodum illius nepotis ex filia Mæuij, & sic quod testator dum de masculis descendentibus meminit, quod senserit de masculis ex masculis, & non de masculis ex fœminis. Et dicit Ioann. Andreas, quod sequuntur DD. communiter, in l. Gallus §. nunc de l. Vellea. ff. de lib. & posth. scripsitque Marc. Anton. Peregri. de fideicommis sis, d. art. 26. n. 15. vbi commemorauit, quamplurimos Authores sic tenentes, commemorauit etiam Tiber. Decian. d. cons. 127. ex n. 13. cum seq. lib. 3. & resolutionem eandem contra masculos ex fœminis in articulo proposito sequuti fuere Mathesilan Butrius, Ancharan, Salicetus, Florianus, Ioan. de Monte Generato, Alexan. Capra, Corneus, Socinus senior, Ruinus, Gratus, Deci. Natta, Alciatos. Socinus iunior, Ripa, Parisius, Ioan. Lupus, Albanus, & Francis. de Marchis, quos in vnum conges sit Iacob. Menochius, d. cons. 172. n. 12. & n. 24. lib. 2. qui ipse tuetur constanter hanc partem, quod masculi ex fœminis non comprehendantur, nec comprehensi præ sumantur masculorum descendentium appellatione. Idque d.n. 12. & num. 23. cum seq. & num. 23. & seq. & d. consil. 521. n. 7. lib. 6. latius dict. cons. 802. lib. 9. maximè num. 35. & seq. & n. 44. & seq. & n. & 71. vbi in vltimis voluntatibus as serit specificè, quod appellatione ma sculorum descendentium non continentur masculi ex fœminis. Et idipsum probarunt etiam Aimon. Craueta. in cons. 22. n. 10. Cremensis singulari 21. Michaël Gras sus, receptarum sententiarum, §. fideicommis sum, quæ st. 35. n. 3. defendit constanter, atque verius arbitratur in puncto, & ratione iuris, Syluester Aldobrandinus, in cons. 3. & in cons. 5. & 6. vbi dixit, maxime dict. cons. 3. n. 36. & 40. & 41. quod nepotes ex fœmina non comprehenduntur appellatione liberorum masculorum absolutè in qualibet dispositione, & maximè in testamentaria; & repetit dict. cons. 5. n. 1. & 2. & 19. dict. cons. 6. n. 1. & seq. & n. 7. & seq. & n. 17. sequuntur etiam ipsam hanc sententiam contra masculos ex fœminis, Corneus, in cons. 246. lib. 2. Riminald. senior, in cons. 223. n. 23. & 24. & seq. Ioann. Cephalus, qui contra masculos eosdem plures expendit rationes, in cons. 581. lib. 4. Franciscus Burlatus, in cons. 528. num. 63. lib. 3. Hippoly. Riminaldus, in cons. 782. num. 42. & 43. lib. 7. vbi dicit, quod masculi descendentes vbi sunt vocati intelliguntur nati ex masculis, non masculi nati ex fœminis Petrus Surdus, in cons. 317. num. 1. & in cons. 319. n. 6. lib. 3. relati etiam per Alexandrum Trentacinquium, de substitutionibus. part. dict. c. 7. n. 10. fol. 137. Huius autem sententiæ contra masculos ex fœ minis, fundamenta permulta, ex iisdem nunc rela[sect. 3] tis Authoribus deduci valent (si ipsi originaliter prælegantur) ac maximè ex Aldrobrandino, & Menochio, vbi suprà, sed ad sequentia reduci commodè pos sunt. Et primum elicitur ex textu, in l. prima, in fine, C. de conditionibus insertis, prout eum expendit Syluester Aldrobrandinus, dict cons. 3. num 37. Secundum, ex textu, in l. prima, in fine, & in l. immunitates, ff. de iure immunitatis, prout inducit Iacobus Menochius, dicto cons. 172. n. 24. lib. 2. Tertium, quia qui sibi non sufficiunt, nec aliis sufficere bebent: l. qui aliena. §. quanquam. ff. de negotiis gestis. l. filium. ff. ad S.C. Macedonianum. Quartum, ex l. si viua matre, in §. nam licèt. C. de bonis maternis. Cum ait, non debere filium es se melioris conditionis sua matre, cuius locum obtinet. Quintum & vltimum, ex regulis quibusdam vulgatis, traditionibus Doctorum permultis, quod filia, vel fœmina exclusa, pariter & omnes ab eo descendentes censentur exclusi, siue masculi, siue fœminæ, quia descendunt ex radice infecta, nec pos sunt es se melioris conditionis sua matre (vt nunc dicebam) quia causarum non potest es se potentius sua causa, & subrogatum obtinet ius illud tantum eius, cuius loco est subrogatum: & exclusio vnius gradus, exclusionem inducit nascentis ex illo, etiam si masculus fit. Et de structo ordine, destruitur & ordinabile, sicut destructo antecedente, destruitur & consequens: & in habilitas medij causat inhabilitatem in extremo, & extrema videntur sublata, sublatis mediis: & vitium auctoris, durat etiam quoad suos descendentes, & gradus præcedentes debent es se succes sibiles, vt sequentes admittantur. Sicuti hæc omnia, & iure, & authoritate latiùs comprobarunt, atque exornarunt in propriis terminis, ad exclusionem masculorum ex femina descendentium; Ioan. Cepha. in cons. 103. per totum, lib. 1. Iacobus Menochius, d. cons. 174. ex num. 1. vsque ad num. 13. & n. 30. 31. & 32. lib. 2. & in cons. 318. ex num. 21. vsque ad num. 19. lib. 4. & in. cons. 422. ex num. 7. & num. 11. lib. 6. & in consil. 802. lib. 9. Ludouicus Molin. de Hispan. primogeniis, lib. 3. c. 5. ex n. 41. cum seq. Pelaezà Mieres, de maioratu, par. 2. quæ st. 6. num. 52. & 53. M. Anto. Peregrinus, de fideicommis sis, articul. 27. n. 18. & 19. Syluester Aldobrandinus, qui vt omni materia, & dispositione masculi ex fœminis non comprehendantur appellatione masculorum descendentium, congerit quamplurima , & superiores omnes rationes late confirmat, dict. cons. 5. à principio, vsque ad num. 13. cons. 3. ex n. 33. & cons. 13. ex num. 20. quos etiam & suprà hoc eodem lib. 3. c. 15. n. 60. recensui. E contrario verò quod masculi ex fœminis com[sect. 4] prehendantur, ac comprehensi censeantur masculorum descendentium appellatione, & admittantur ad fideicommis sum factum pro descendentibus ma sculis, determinauit Socinus sen. in l. Gallus. §. nunc de lege Vellea, num. 5. in vers. quam tamen, &c. & in fine. ff. de liber. & posthum. qui se ita vnà cum aliis permultis respondis se aderit. Idem Socinus, in l. cum auus, n. 82. in vers. secundus casus. ff. de condit. & demonstat. & huius sententiæ fuis se Ancharan cons. 339. & hanc Socini traditionem sequuti sunt Claudius de Seysello, Rubeus Alexander, Fulgo sius, Socinus iunior, Albanus, & Castrensis, quos retulit Menochius, d. cons. 172. n 13. & 14. & num. 15. & 17. lib. 2. qui tamen (vt supradixi) contrariam partem tuetur constantis simè. Idem Socinus, Fulgosius, Socinus iunior, Claudius, Alexindrinus, Ancharanus, Beroius, Albanus, Alciatus, Ruinus, Rolandus, & Corneus, quos citauit, & sequutus est Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vlt. volunt. l. 8. t. 1. 18. n. 20. & eosdem retulit pro hac secunda opinione Peregrinus, de fideicommis sis, d art. 26. n. 27. Rota Romana. dec. 15. n. 1. 2. part. in nouis. retulit etiam eosdem Alexander Trentacinquius, de substitutionibus, 4. part. dicto cap. 7. sub numero 10. Pettus Surdus, in cons. 317. n. 2. lib. 3. qui tamen, n. 6. & 7. contrariam sustinet sententiam (vt supra quoque dixi ac in effectu conueniunt etiam & Authores illi, qui mox referuntur, & agnatione non conseruata, masculos ex fœminis admittendos, scribunt. Superiores autem huius secundæ opinionis Au[sect. 5] thores (si originaliter prælegantur) & rationibus permultis, & iurium quoque decisione adducti sunt. Præecipuæ rationes quidem eo tendunt, vt masculis descendentibus vocatis, exclusi masculi ex fœminis nequaquam videri pos sint in dubio, cum verè negari non pos sit, quin masculi sint, cum etiam subintelligendum non sit, de masculis ex ma sculis actum quod nec dictum, nec expres sum fuit; & facile testatori fuis set inter eos masculos distinguere, cum etiam & pro eisdem masculis ex fœminis, alia militent, quæ ipsimet Authores expendunt, & latiùs ponderauit Antonius Faber, cuius statim specificam mentionem faciemus, & ideò alias rationes non adiicimus. Iura verò inducuntur sequentia. Primùm, textus in. §. 1. in authent. de hæred. ab intestato venientibus. Secundò, textus in l. cognoscere §. liberorum ff. de verborum significat. Tertiò, textus in c. 1. de eo qui sibi & hæredibus suis masculis, prout eum expendit post Manticam & alios, Petrus Surdus d. consil. 308. num. 16. & 17. lib. 3. Alij denique, atque in eodem articulo & dubio[sect. 6] distinxerunt, masculum ex fœmina non venire, neque comprehensum censeri masculorum descendentium appellatione, vbi agnationis ratio habita fuerit; & in hoc nullus dis sentit, nam & primæ, & secundæ opinionis Authores, agnatione conseruata, masculos ex fœminis excludunt absolutè. Cæ terum, quando agnationis ratio habita non est, ma sculos ex fæminis admittunt, & non modò descendentes es se, & masculos, sed etiam vocatos, affirmant, indéque & secundæ opinioni conueniunt, siue in effectu id ipsum, quod secundæ opinionis Sectatores as serunt, nec ah eadem secunda sententia differunt, & ita resolutiuè diffinxerunt post Anchar Fulgos Aretin. Socin. Rubeum, Decium, & Mod. Paris. Ludouic. Molina, de Hispan primog. lib. 3. cap. 5. num. 48 vbi inquit, quod vbi in maioratu de conseruanda agnatione non agitur, sub appellatione masculorum, masculi ex fœminis descendentes comprehensi es se censentur, cum ex vocatione masculorum, quando fœminæ vocentur ad succes sionem, vel non excluduntur, non censeatur habita agnationis ratio, sed solum nudæ masculinitatis. Peleaz à Mieres, de maioratu, 2. part. q. 6. n. 58. Velazquez Auend. in l. 40. Tauri, glos sa 9. n. 73. & 74. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, q. 41. n. 5. Cardinalis Francis. Mantica, qui ita in effectu resoluit, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. dict. tit. 8. n. 20. quò loci dixit, quod masculi descendentes ex fœminis veniunt, si masculi sint substituti, nec habita sit agnationis ratio, & n. 54 quod masculi descendentes ex fœminis, non veniunt appellatione de scendentium masculorum, quando habetur ratio agnationis, aliàs secus. Et idem quoque firmarunt Michael Gras sus, receptarum sententiarum, §. fideicommis sum, quæ st. 35. n. 3. Alex Trentacinquius, de sub stitutionibus, 4. part. d. cap. 7. num. 10. eodem etiam modo distinxerunt, & alij iuris Interpretes, quos retulit M. Anton. Peregri. de fideicomm. d art. 26. sub num. 17. ad finem. Blazius Florez Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 295. part. 2. fol mihi 28. Ludouicus Casanante, in consil. 23. num. 1. & 4. seq. Antonius Fabet, de erroribus pragmaticorum, tom. 2. decad. 28. errore 8. per totum ex fol. 140. in fine, qui masculos ex fœminis admittit omnino, quando agnationis rationem habitam fuis se, non apparet. Re solutio igitur hæc, & sententia (vt suprà dicebam) non differt à secunda, relata suprà n. 4. imò eadem est cum illa, vtpote cum masculos ex fœminis admittat ad succes sionem, & eos contineri appellatione masculorum descendentium as serat, & duntaxat excipiat casum, quo agnationis rationem habitam fuis se constiterit; quod nullus eorundem secundam tuentur opinionem, negauit. Et sic contrariatur priori, relatas suprà, n. 2. & eis, qui masculos ex fœminis excludant indistinctè in proposito articulo, etiamsi agnationis rationem habitam fuis se, non constitetit, atque ex sola masculorum descendentium appellatione adducuntur, quasi is, qui mas culos ad succes sionem inuitauit simpliciter, non de aliis masculis, quam ex masculis descendentibus sensis se videatur, siue masculos ex fœminis ex his rationibus excludere, quas eiusdem opinionis Authores considerarunt. Et quamplures alij relati à me quotidian. har. controu. iur. lib. 2. cap. ex. num. 78. vs que ad num. 83. qui masculinitatis expres sionem, præbere coniecturam, vt prospectum sit agnationi, & verbum masculos, sui naturâ, absque vlla ratione conseruandas agnationis, expressé, vel subintellectè exclusiuum es se fœminarum, as seuerarunt, vt latiùs ibi videbitur. Ego verò vt in proposito dubio sententiam meam interponam, & quam ex superioribus tenendam magis. explicare valeam, nonnulla (vt moris habeo) [sect. 7] constituenda, atque obseruanda duxi. Ac primum quidem, articulum præfatum, vtrum masculi ex fœminis appellatione masculorum descendentium comprehendantur, & comprehensi videantur difficilem admodum, & controuersum es se, nec certo aliquo iure decisum; quod negare nullus poterit, qui relatos in initio huius capitis Authores prælegerit: omnes namque difficultatem ipsius agnouerunt expres sim. Et controuersum profitetur Peregr. de fideicomm. d art. 26. n. 17. ad fin. difficilem etiam Francis. Manti. lib. 8. d. tit. 8. n. 20 idcirco eosdemmet Authores, aliquando sibi ipsis contrarios existere, & modò vnum, modò aliud as serere, sicuti constat ex eisdem initio huius cap. commemoratis, & ex Petro Surdo (iungendo eum nonnullis in locis) hoc est, in cons. 85. n. 10. & seq. lib. 1. & in cons. 308. ex n. 1. vs que ad n. 9. & n. 14. & 17. lib. 3. & cons. 317. n. 1. eodem lib. 3. nec certo aliquo iure, certàve lege decisum, ideò me adiecis se, quod verè nulla lex nullúmve ius hactenus ipsum definierit. Iura namque illa, quæ prima opinione negatiua admis sionis masculorum ex fœmininis adducuntur, licèt aliquatenus vrgert videatur, non tamen apertè adeò siue non ita expres sim casum decidunt, vt vitari non pos sint, atque[sect. 8] eisdem responsum præberi, sicuti respondis se Manticam in loco prædicto, constat vnicuique. Alia verò iura, quæ pro secunda opinione affirmatiua admis sionis masculorum ex fœminis, adduximus suprà n. 5. vitari vsque adeò pos sunt, atque eis ita responderi, vt masculorum ipsorum ex fœminis admis sionem non adiuuent, & contrarium potius innuere, atque pro prima opinione vrgere videantur, sicque masculos ex fœminis inuocatione simplici masculorum descendentium non admittere. Textus namque in d. §. 1. in auth. de hæred. ab intestato venient. potius probat totum contrarium; nam cum primum Imperator nominas set masculos, si masculorum appellatione, descendentes masculi ex fœminis comprehenderentur, non erat opus adiicere postea illa verba, Siue ex masculorum, siue ex fœminarum prole: sed frustratoria fuis set: l. ait Prætor. §. 1. in principi. ibi, Non frustra adiecit ff. de iureiurando, cum concordantibus. Id quod Tiber. Decia. d. cons. 327. n. 20. in vers. non obstat etiam, lib. 3. singulariter animaduertit: Iacob. Menoch. d. cons. 172. n. 3. lib. 2. qui cum antea dixis set, iure non probari, quod appellatione descendentium masculorum, contineantur masculi descendentes à fœminis; ita respondit ad tex. in d. §. 1. prout ex Deciano nunc respondimus. Et quidem (& vltra eosdem Authores) si verum amamus negati nullo pacto potest, quin difficultatem hu iusce articuli fortiùs text. ipse adstringat; nam vs que adeò verum repu auit, difficilem es se, & des cendentium masculorum appellatione, vtrum mas culi ex fœminis comprehendantur, in ambiguo constituit, vt neces se Legislatori fuerit, relata verba adiicere, vt masculorum ex fæminis admis sionem induceret, Et siue ex fœminarum prole, verbo eo omis so, masculi ex fœminis quod admis si non censerentur, nec etiam de eis actum, iuridicè contenderetur Et secundum hæc vnusquis que diiudicare debebit maturè, si in legis dispo sitione res ita se habet, Et siue ex fœminarum prole, verba præfata adiicere, neces siarium adeò vi sum est, vt de masculis ex fæminis ambigi non pos set; in hominis dispositione, si eadem verba sint omis sa, ac de descendentibus masculis actum simpliciter, quod masculi ex fæminis potius exclusi, quàm admis si es se centeantur, siue non comprehensi, quam iuridicè ambigi quoque vsque adeò valeat, vt potius ipsorum exclusio, quam admis sio inducatur in dubio. Vt etiam verisimiliter credendum sit, testatorem, qui descendentes masculos ad succes sionem simpliciter inuitauit, nec verba illa, Siue ex masculorum, siue ex fœ minarum prole, adiecerit, aut alia similia, quibus masculis ex fæminis consuluerit, proferat, ideò sane, atque consultò fecerit, quod de masculis tantum ex masculis, non de masculis ex fæminis intellexerit, cum facile ipsi fuerit id exprimere, si eos etiam comprehendi voluis set. Textus etiam in dict. l. cognoscere. §. liberorum, ff. de verbor. significat. cum loquatur simpliciter de appellatione liberorum, potius repugnat sententiæ secundæ, admis sionis masculorum ex fæminis affirmatiuæ, & primam negatiuam confirmat, cum qualitas masculinitatis non adiungitur. Idque Menochius ipse, dict. consil. 172. numero 35. obseruauit dilucidè. Textus denique, in dict. capite primo, de eo qui sibi & hæreditatibus suis masculis, vitari vsque adeò potest, vt imò probet totum contrarium, videlicet, quod masculi ex fæminis, appellatione simplici masculorum descendentium non comprehendantur. Id quod apertè deducitur ex eisdem Authoribus, & Petrus Surdus, dict. consil. 308. numero 1. & 2. & 4. numero 9. & in consil. 317. numero 1. libro 3. Aldobrandin. dict. consil. 5. & 6. & in consil. 3. numero 79. vbi vel vno verbo post alios Authores respondet; & inquit, textum illum nihil facere, quia ibi erat facta mentio de fæminis. Deinde, quando in dicto capite primo, id probaretur expres sim in feudis; in fideicommis sis tamen, & vltimis voluntatibus, diuersum ius con stituendum, diuersa videtur suadere ratio, sicuti ex Albano, & Alciato eruditè adnotauit Menochius, dict. consil. 172. numero 35. libro secundo, qui textui metipsi concludenter ita satisfacit ibidem, numero 36. vt pro sententia eadem, quæ masculos ex fœminis admittit, expendi non valeat. Rursus, rationibus omnibus, quas nouis simè [sect. 9] ponderauit Antonius Faber, referendus statim, ex his satisfieri longa serie pos se videtur, quæ Menochius idem, dict. consil. 172. scripta reliquit. Et Socini authoritas illa, quæ pro opinione secunda adducitur, & alia Castrensis, in leg. 1. in 2. notabili, C. de condit. insertis, Fulgosij etiam, & aliorum authoritates, quam parum pro secunda eadem opinione, quæ masculos ex fæminis admittit, ad stringant, nec primæ, quæ ipsos excludit, resi stant, deduci velut concludenter potest ex adnotationibus Tiberij Deciani, dict. consil. 127. ex numero 13. vsque ad numerum 26. libro 3. Iacobi Menochij, dict. consilio 172. numero 35. in versiculo, non obstat secundum, & numero 37. vbi respondet Socino, & Castrensi, quos antea commemorauerat, numero 15. & 17. Remanet ergo, veris simum es se placitum illud, prolatum suprà, numero septimo, quod articulus hic, vtrum masculi ex fœminis[sect. 10] Comprehensi censeantur, necne, appellatione des cendentium masculorum, sit valde difficilis, & controuersus ob varias diuersà sque rationes, nec iure aliquo, affirmatiue, vel negatiue clare deci sus; indéque Authores quamplures as seueras se, quod masculi ex fœminis non sunt ita proprie & intrinsece masculi, prout sunt masculi ex Masculis sicuti firmas se Interpretes omnes, primæ opinionis relatae suprà, numero 2. & sequaces, compertum est, atque ex Alciato, & aliis scripsit Syluester Aldobrandin. dict. consil. 6. numero 2. E contrario ta[sect. 11] men (& quia certo aliquo iure duci non pos sunt vnius, & alterius opinionis sectatores) ex aliis obseruauit Petrus Surdus, dict. consil. 308. numero 2. vbi inquit, quod descendens masculus propriè dicitur quis, licet descendat per fœminam, quod etiam firmiter defendit Antonius Faber, in loco referendo infrà, & relato suprà, in initio huius cap. Et hactenus de prima obseruatione ad explicationem dubij prædicti. Secundo deinde & principaliter constituo, in[sect. 12] eodemmet dubio, vt certum, & indubitatum supponendum es se vnum casum, in quo nullus Scribentium ambigit vsquam, videlicet, vt masculi ex fœminis non comprehendantur, nec comprehensi censeantur appellatione masculorum descendentium, quando agnationis rationem habitam fuis se constiterit, quod vnanimiter omnes probarunt, vt relata opinione tertia, vidisti suprà, numero 6. atque ex aliis Authoribus scripsit Surdus, dicto con silio 308. numero 14. & 15. & in consilio 316. numero 8. libro 3. ita etiam & è contrario, quod masculi ex fœminis, & fœminæ ips æ admittantur, quando descendentium, vel liberorum, aut filiorum nomen adiectum fuerit, nec verbum masculos adiunctum. Quoniam descendentium appellatione, ve[sect. 13] niunt tam masculi, quàm fœminæ, & siue ex mas culis, siue ex fœminis in infinitum descendentes: authent. de hæredibus ab intestato venient. §. si quis igitur. l. finali, C. de legitimis hæredibus, cum concordantibus, de quibus post multos alios per Decianum, dict. consil. 127. numero 1. libro 1. lib. 3. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 8. titul. 11. numero 1. latius titul. 18. numero 1. & 3. Aldobrandinum, in consilio 3. numero 1. Petrum Surdum, dicto consilio 316. numero 1. libro 3. & decision. 84. numero 6. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, articul. 29. numero 14. Cæ sar Barzius, decisione Bononiæ prima, numero 14. & decisione 4. numero 15. vbi quod verbum, descendentium, est plurium collectiuum, & omnes descendentes in infinitum complectitur. Etiam sine adiectione in perpetuum, vt Peregrinus, vbi suprà profitetur. Idem Barzius, eadem decisione 4. numero 36. & decisione 7. numero 1. Iacobus Menochius, in consilio 1. numero 198. libro 1. & consilio 231. numero 88. libro 3. Surdus etiam, alio in loco, hoc est, in consilio 370. numero 22. libro 3. Liberorum etiam, & filiorum[sect. 14] appellatione, quod etiam fœminæ comprehendantur, & masculi ex ipsis fœminis, certi equidem iuris est, & probatur per text. in l. liberorum, ff. de verborum significatione l. sed si hac lege. §. liberos. ff. de in ius vocando, vbi Alexander, & Iason plures concordantes adducunt: Decius, in consilio 567. numero 4. & 5. Tiberius Decianus, dicto consilio 127. numero 2. libro 3. Alexander Trentacinquius, qui refert permultos, de substitutionibus, 4. part. capite 7. numero 10. in versiculo, appellatione liberorum. Marc. Antonius Peregrinus, de fideicommis sis, articulo 1. numero 31. & articulo 22. numero 43. & articulo 25. numere 8. Ludouicus Casanate, in consilio 48. numero 78. & in consilio 45. numero 188. Latiùs in con silio 6. ferè per totum, maximè ex numero primo, cum seq. & numero 9. cum seq vbi latè explicat, filiorum[sect. 15] appellatione, an, & quando, siue qualiter veniant filiæ, & earundem descendentes, post alios iuris Interpretes infinitos, quos congerit in vnum Et vltra relatos ibi explicant id ipsum latis simè Andreas Fachineus, in consilio 35. per totum, lib. 1. Fuluius Pacianus, in consilio 17. ex numero 1. cum sequent. Cæterum, quando filij masculi ex s œminis[sect. 16] ne quaquam comprehendantur, sed masculi ex masculis dumtaxat, rectè, & latiùs tuetur Antonius Faber, de erroribus pragmaticorum, tom. 2. docad. 28. errore 8. colum. penul. & vide errore 10. ex folio 150. Prætereà & tertio loco, atque principaliter con[sect. 17] stituo, vulgati, & indubitati iuris es se, voluntatem testatoris in materia fideicommis saria, primo loco, & ante omnia spectandam: l. penultima. ff. de legatis primò, l. hæredes mei. §. cum ita, ff. ad Trebellianum. l. cum pater. §. donationis ff. de legatis secundo, cum aliis permultis iuribus, & Authoribus, de quibus per Tiberium Decianum, dict. consil. 127. numero 8. libro 3. Peregrinum, de fideicommis sis, articulo 11. per totum, Manticam, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 3. titulo 3. per totum. Quinimo & coniecturatam mentem præferri ver[sect. 18] bis, l. cum auus. ff. de condit. & demonstrat. l. cum acutis simi. C. de fideicommis s. cum concordantibus, de quibus per Mantic. & Peregrin. vbi supra, Decianum. dicto consil. 127. numero 9. libro 3. Idcirco in eodem articulo, vtrum masculi ex fœminis compre[sect. 19] hendantur appellatione descendentium masculorum, in fideicommis sis, & vltimis voluntatibus, vel non comprehendantur, aut comprehensi non presumantur, voluntatem disponentis, & descendentes masculos verbum adiicientis, præ oculis habendam, & potis simum spectandam; etiam si coniecturata, & præ sumpta sit, modò ex probatis & legitimis coniecturis deducatur: ex ipsa namque, & casuum occurrentium qualitatibus, & circun stantiis diuersis, ex coniecturis etiam occurrentibus, iuridicéque deductis, s æpis sime opinioni prime locus erit, vt masculi ex fœminis nequaquam admittantur, imo exclusi censeantur omnino, prout coniecturæ, & præ sumptiones vrgentes suadeant, prout etiam ex affectione, & dilectione te statoris eiusdem circa alios vocatos, & ratione exclusionis alicuius dignosci poterit. Quoniam, affectio, & dilectio testatoris, vrgens coniectura est ad interpretationem voluntatis ipsius in casu dubio, sicuti in commentariis, de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum, latiùs nunc scribemus, & multa in proposito post alios Authores adnotauit Ludouicus Casanate, in con silio 10. numero 42. & in consilio 47. numero 27. & sequent. & in consilio 57. numero 21. ex aliis etiam, quæ aliunde deducentur legitime, & fine præcipuo, atque immediata causa, siue ratione, ita, vel ita, vel ad vnum, aut alterum modum disponendi. Sic etiam & pari modo, & aliis coniecturis probatis, s æpe etiam erit locus secundæ opinioni, vt masculi ex fœminis veniunt, & comprehensi præ sumantur, si descendentes masculi generaliter inuitentur, nec etiam ob eam solam rationem videri debeant exclusi, quod eorum author exclusus fuerit, nisi & alia ita suadeant, & in eorum exclusionem vrgeant: idque iuxta resolutiones Francisci Mantiæ, de coniecturis vltimarum voluntatem, libro 8. dict. titul 18. numero 25. & seq. & numero 48. & sequent. & numero 34. & sequent, ex diuersis itaque coniecturis, & præ sumptionibus, & voluntate testatoris diuersimode coniecturata, & ex aliis, quæ occurrant, locus erit, vel non erit primæ, & secundæ opinioni, suprà relatis; nec vlla aliqua generali doctrina adeò, quòd omnes casus comprehendantur, vel quæ omnibus deseruiat, res poterit definiri, aut certa regula circumscribi articuli præfati resolutio; non etiam absolute, aut indistincte probari, vel improbari aliqua ex opinionibus eisdem, quamuis negari non pos sit, quin pro prima, admis sionis masculorum ex fœmina negatiua, fortiter adstringant ea, que ipsius sequaces expendunt. Quin etiam eadem in casu dubio præ ualere debere videatur in primogeniorum succes sione, quando masculi ex fœminis coniecturam aliquam vrgentem, aut præ sumptam testatoris voluntatem pro se non inducerent, vt sub vocatione masculorum descendentium, viderentur ex aliis circunstantiis, & coniecturis comprehensi, vel admis si, quamuis ea quoque deficiente, negari non pos sit, quin articulus difficultatem habeat, vt suprà dixi. Placitum autem istud nostrum, & resolutio coniecturis, & præ sumptionibus adeò adhærens, non est quidem aliorum Interpretum sententiis, & velut expresis obseruationibus destitutum, imò & sequentium Authorum resolutionibus in hoc eodem articulo comprobatur apertè. Ac primum quidem ex traditionibus Pelaez à Mieres, de maioratu, 2. part. dict. quæ stione 6. is namque cùm ex numero 52. cum sequent. & numero 60. & sequent. in ipsomet dubio versaretur, vtrum masculi ex fœminis admitti deberent, necne; & iterum numero 64. & 65. nihil securius dici pos se existimauit, quam quod eo casu, quo quæritur, an masculi ex fœminis veniant appellatione masculorum descendentium, & in aliis similibus, mens defuncti diligenter sit æ stimanda, atque ex ea dubij occurrentis re solutio habenda, vt ex ipso Authore constat, dict. numero 64. ibi: est igitur in isto casu. &c. Et numero 65. ad fin. limitatur etiam. Authoritate etiam Iacobi Mand. de Alba, in consil. 86. numero 4. & 5. vbi cum approbas set opinionem eorum, qui masculos ex fæminis succedere dixerunt, quando masculi descendentes simpliciter vocantur: limitat statim, vt id procedat, nisi aliquid repugnet veluti subiecta materia, vel expres sa, aut præ sumpta mens dis ponentis. Et refert, & sequitur Francisc. Mantic. de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 8. dicto titulo 18. numero 20. in fine, corroboratur rursus expres sa Marcus Antonij Peregrini obseruatione, de fideicommis sis articulo 26. numero 18. qui cum antea numero 15. & 16. opiniones contrarias retulis set, & difficilem, ac controuersum articulum agnouis set (vt suprà dicebam) subdit statim dict. numero 18. in hunc modum: Item cum aliqua probabilis ratio suaderet, masculum ex fœmina non contineri ad exclusionem substituti, licèt de conseruanda agnatione non agatur, non vtique contineretur, & substitutus præualeret, & in his terminis rectè procedit decisio Bal. cons. 40. Quidam magnus nobilis, libro 3. &c. Imò in his terminis, nec eorum omnium, quos pro secunda, & tertia opinione retuli suprà, vllus dis sentit, quando scilicet ad exclusionem masculorum ex fœ minis, probabilis aliqua coniectura concurrit, & de voluntate testatoris legitimo aliquo modo ita præ sumitur, ipsi namque loquuntur semper, quando simplex adest duntaxat descendentium masculorum vocatio, nec contra masculos ex fœminis vlla extat ex toto tenore dispositionis in contrarium coniectura probabilis. Quamuis etiam nulla extante coniectura, ex sola descendentium masculo rum vocatio, nec Masculos ex fœminis excluserint indistincte Authores permulti, commemorati suprà, numero 2. & 3. & Iacobi Menochij pro hac parte[sect. 20] fundamenta dicto consilio 172. libro 2. fortiter vrgeant. Ipsius etiam in articulo præfato prosequendo, atque explanando diligentia, & industria laudari debeat. Nec ab eius as sertione, & resolutione facile recedendum, ex his, quæ Franciscus Mantica, libro 9. dict. titul. 18. longa serie adnotauit in contrarium, nisi cum illis præ sumpta quoque mens, & voluntas testatoris, & legitimæ coniecturæ ipsius concurrant (vt nunc dicebam) sed nec recedendum forsan erit ex his, quæ ingeniose equidem, & subtiliter, atque plena manu pro masculis ex fœminis scripta reliquit Antonius Faber, de erroribus pragmat. tom. 2. decad. 28. errore 8. per totum, ex folio 140. cum sequent. nam licet in fauorem ipsorum vrgere videantur, & vrgeant, verè tamen in materia fideicommis saria, ac maximè in primogeniis Hispaniæ non obtinebunt, nisi Masculi ex fœminis coniectura etiam præ sumptæ voluntatis aliqua se iuuent. Quæ omnia (vt suprà quoque dixi) iudices discreti maturo iudicio perpendere debebunt, vt pro ca suum occurrentium qualitatibus & circunstantiis diuersis, & prout res, & præ sumptiones suadeant, diuersimodè etiam statuant. Nec interest equidem[sect. 21] (cùm agnatio non conseruatur) vt Masculi ex fœ minis exclusi censeantur, vel admis si sub appellatione Masculorum descendentium, an à fœmina, an à Masculo dispositio facta fuerit, vel quod masculo, aut fœminæ substitutio fiat. Nam si coniectura aliqua, præ sumptáque mens testatoris non concurrat, etiam si à fœmina dispositio facta fuerit, vel fœminæ, aut Masculo substitutio fiat, Masculi ex fœminis admitti non debebunt, qui ex coniecturis admitti quoque poterunt, & sic præ sumpta mens, & voluntas potis simùm spectanda erit, quæ ex aliis in testamento expres sis elici poterit. Atque ita ex Socino, & Capra, eleganter animaduertit nec distinguit. an à Masculo, an à fœmina procedat dispositio, Tiberius Decianus, dict. consil. 127. numero 17. & 18. libro 3. vbi latius confirmat. Et in eis dem terminis loquitur Peregrin. de fideicommis s. dict. articul. vigesimosexto, numero decimosexto, vt ipse exprimit in summario eiusdem numeri. Quamuis verum quoque sit, facilius induci, & credi pos se, Masculos ex fœminis ad succes sionem inuitatos, & appellationem masculorum descendentium comprehendi, cum à fœmina dispositio procedit, siue maioratus factus est, quam cum à Masculo, idque iuxta resolutiones Authorum quamplurimorum, quos ego libro secundo, capite quarto, numero 143. & 144. recensui, nisi de contraria voluntate constare aliquo modo legitimo sine probatis coniecturis pos sit. nam & fœmina forsan masculos ex masculis duntaxat admitti velle, atque desiderari potuit, iuxta ea, quæ ibidem dixi, numero 145. & si appellatione masculorum descendentium, masculi ex fœminis, intrinsecè, atque ex præ sumpta mente non comprehenduntur (vt tot Authores contendunt) ex diuersitate personæ, diuersum non poterit constitui ius, vt Decian. firmauit expres sim, vbi suprà. Quartò denique & vltimò constituo, Michaëlem[sect. 22] Gras sum, receptarum sententiarum § fideicommis sum, quæ stione 35. numero 3. huiusce articuli, & dubij hactenus propositi terminos confudis se. nec distinctè percepis se; ipse namque masculorum descendentium mentione facta in dispositione, ex eo generaliter masculos ex fœminis excludit, nec contineri as serit, quod masculorum mentio fieri non potuerit, absque eo, quod agnatio conseruata fuerit: quod tamen quàm falsum sit, ex superioribus deducitur manifestè. Tum, quia nudæ masculinitatis, & non[sect. 23] agnationis, siue sexus masculini duntaxat rationem haberi pos se in vocatione masculorum des cendentium, certis simi iuris est, & ex multis agnouit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro 3. dict. capite 5. numero 48. Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, dict. quæ stione 6. numero 58. Tum etiam, quia omnes iuris Interpretes hucvs que scribentes, & qui in proposito articulo admis sionis, vel exclusionis masculorum ex fœminis affirmatiue, vel negatiue responderunt, loquuntur quidem in terminis, in quibus agnationis ratio habita non fuit, nec id constat, nam si agnationem consideras se institutorem maioratus constaret, res prorsus difficultate, & altercatione careret, iuxta opinionem illam relatam, suprà numero 6. & in eis terminis loquutos omnes, dignoscitur ore aperto ex eisdem antea relatis, atque ex omnibus in initio huius cap. commemoratos. Sic etiam obseruauit Petr. Surd. dict. consil. 316. n. 3. lib. 3. qui tamen Mich. Gras si notam superiorem non adiicit, nec commemorat ipsum. Vnde Si adiiciendum erit superioribus, & hacte[sect. 24] nus dictis, Ricard. & Ioan. Andreæ doctrinam, probatam ab his omnibus. quos retuli suprà, numero 2. non fulciri ea vnica duntaxat ratione, quæ à con seruatione agnationis deducitur, cum agnatione conseruata, dubitationi locus es se non pos sit (vt nunc dicebam, & maiori ex parte Interpretes loquuntur, quando agnatio conseruata non est) sed & aliis etiam, atque ex multis subsistere rationibus, quas eiusdem opinionis primæ sectatores considerarunt, & adduximus suprà, numero 3. nempe, quod exclusa matre, dicitur exclusus & i filius, & descendentes eius. Et quod es set absurdum, matrem proximiorem es se exclusam, & filium remotiorem es se admis sum, & quod causatum non potest es se potentius sua causa, vt latius ibidem dixi. Cæterum quando agnatio conseruata fuis set, quo casu ad exclusionem masculorum ex fæminis, res caret pror sus dubitandi ratione (vt dixi) non modò dictis nunc rationibus, sed etiam illa agnationis conseruatæ res fulciretur. Quocirca non sequitur; Agnatio conseruata non fuit, ergo nec Masculi ex fœ minis exclusi sunt: pos sunt namque vigere, atque testatorem ipsum excitas se rationes aliæ, ex quibus masculorum eorundem exclusio inducatur: idque ex eisdem Authoribus primæ opinionis, relatis dict. numero 2. ex Ruino, in consilio 18. numero 9. libro 3. Alciato, in consil. 563. column. 2. versiculo, restringitur etiam. Aldobrandin. in consil. 3. & 5. & 6. vbi latius, & in terminis nostris, quod præfata consequentia admitti non pos sit, cum etiam & aliis pluribus rationibus excludi potuerint Masculi ex fæ minis, etiam agnatione non conseruata: aduertit expres sim Iacobus Menochius, dict. consil. 172. numero 12. in vers. nec repugnat huic solido argumento, & numero 32. in vers. ex quo sequitur. Optimè Ioannes Cephalus, dict. consil. 581. numero 32. libro 4. Indeque cum non sufficiat dicere, agnationem conseruatam non fuis se (quod negari non potest) ad coniecturas legitimas, & præ sumptam voluntatem decurrere, vis equidem, & neces sarium omninò erit, iuxta ea, quæ superius remanent scripta, numero 10. Quod[sect. 25] & vltra Authores relatos ibidem, agnouit apertè in hac eadem materia Antonius Faber, de erroribus pragmat. tom 2. decad. 28. errore 8. Is namque pro masculis ex fœminis, licèt vrgenter scripserit (vt suprà dicebam) & masculos ex fœminis admitti in ea vocatione contenderit, ex coniecturis tamen, & præ sumpta voluntate in contrarium, aliter statuit, & ab ea sententia recedit, & masculos ex fœminis excludi ob contrarias coniecturas, tuetur ibi, col. 5. ad fin. folio 145 vt negari non pos sit, materiam eandem, coniecturalem es se, & præ sumptam, ac diuer simodè pro casuum occurrentium circunstantiis, & coniecturis diuersis definiendam, vt monui s æ pis simè. Et quemadmodum non de facili recedendum à sententia, & rationibus Menochij, dixi suprà n. 20. sic nec de facili à sententia, & rationibus Fabri recedi poterit; sed vnum, vel alterum ex validioribus, aut vrgentioribus coniecturis eligi debebit, prout negotij qualitas suadeat. # 30 CAPVT XXX. Regula illa, siue Interpretum omnium axioma commune, & per manus traditum quotidie, Si vinco vincentem te, multo magis vincam te, in succes sionum, & aliorum actuum materia, an, & qualiter procedat, & de aliorum variis in locis traditionibus (quæ hic aggregantur) breuis resolutio, atque explanatio. SVMMARIVM. -  1 Regula illa, Si vinco vincentem te, multo magis vincam te, diuersimodè explicata, atque exornata permultis remis siuè, vt hic videbitur. -  2 Et in omni actu, & materia, ac etiam in dispositionibus testamentariis, & fideicommis sariis, & in succes sionibus, regula ipsa accepta, vt hoc numero adnotatur. -  3 Si vinco vincentem re, regula prædicta, procedit duntaxat, quando eadem militat vincendi ratio, nec obtinet locum, quando adest diuersa ratio. -  4 Procedit etiam in eodem genere vincendi. -  5 Et quando vincens subrogatur, & succedit in locum victi formaliter, quasi illum repræ sentans, secus tamen si ob potentius ius. -  6 Vel quando vterque iure communi innititur; secus si aliter iure speciali, quia tunc iste vincitur. -  7 Nec habet locum regula eadem in statuto, vel alia dispositione iuris communis correctoria. -  8 Non etiam habet locum in materia fœminarum exclusiua. REgula illa, atque Doctorum omnium[sect. 1] axioma commune, Si vinco vincentem te, multo magis vincam te, adeò generaliter proferri variis in locis, & in omni materia tradi per manus quotidie solet, vt non modo expendatur, atque adducatu frequenter; sed etiam diuersimode applicetur, atque explicetur: quocirca, vt cùm occasio se offeret alibi quærendi neces sitate, atque congerendi placita diuersa interpretum nostrorum, labore excusaretur lector, non inutiliter visum est aliquando, si hoc loco commemorarentur, atque aggregarentur quicunque ferè, qui hactenus regulam eandem, vel adduxerunt, vel explicarunt, atque etiam exornarunt, qui & vnanimiter regulæ eiusdem probationem citarunt text. in l. de acces sionibus. ff. de diuersis & temporalibus præ scriptionibus, & in l. æquis simum. ff. ad S.C. Tertullian. & in c. Martini. in fine, de conces sione præbendæ, lib. 6. & Glos sam singularem commendatam ab omnibus, in l. vsucapio, C. de pignoribus, qui etiam, etsi frequentiùs ad modum præfatum regula prædicta vsi fuerint, scilicet, Si vinco vincentem te, multo magis vincam te: aliquando tamen ad alium modum regulam metipsam expendunt, videlicet, Excludens excludentem te, excludit etiam te, vt per Iacobum Philippum Portium, cuius statim specificam mentionem faciemus. Videndi itaque erunt in proposito, & pro dilucida explanatione regulæ, siue conclusionis superioris, Bart. in d. l. de acces sionibus. Baldus, in cons. 25. lib. 2. Alexand. in l. illam, col. 4. C. de collat. & in cons. 141. lib. 7. Aretin. in cons. 159. & in cons. 27. n. 1. Angelus, in cons. 252. per totum. Castrensis, in cons. 22. lib. 2. Corneus, in cons. 98. lib. 3. col. fin & in consil. 84. col. 2. lib. 4. & in cons. 271. col. 6. eod. lib. 4. Oldraldus, in cons. 198. n. 6. Felinus, in cons. 1. n 9. & in c. pastoralis, col. 1. de officio Ordinarij. Socinus senior, in consilio 28. numero 1. & 4. & numero 29. libro 4. & in consilio 102. columna 3. eod. lib. 4. Parisius, in consilio 47. colum. 3. libro 3. & in con silio 42. numero 113. eod. lib. 3. & in consilio 47. col. 11. lib. 1. Romanus, in cons. 436. n. 22. Iason in l. 1. §. veteres, num. 26. ff. de acquirenda pos ses sione. Socinus iunior, in cons. 6. n. 3. vol. 1. & in cons. 10. n. 17. vol. 2. Curtius iunior, in cons. 5. n. 8. Capra, in cons. 137. n. 7. Marc. Anton Natta, in consilio 187. colum. finali, lib. 1. Ioan. Campeg. in tractatu, quod stant. Masculis, &c. q. 28. n. 134. & seq. Afflictis, decis. 21. Ægid. Bellam. in cons. 31. col finali. Laurus de Palatiis, in tractatu, quod stantibus mas culis, n. 184. Gratus, in cons. 20. col. 2. lib. 1. & in cons. col. 5. lib. 5. & in cons. 103. col. finali, lib. 2. Carolus Ruinus, in l. Gallus, §. & quid si tantum, columna 57. & seq. ff. de liber. & posthum. & in cons. 39. lib. 3. Decius, in cons. 569. & in cons. 589. & in cons. 451. col. 2. & in cons. 625. col. finali. Albertus Brunus, in tractatu, quod stantibus mas culis. folio 18. art. 6. col. 3. in fine, & seq. n. 148. & seq. & num. 159. Didac. Couar. variar. lib. 1. c. 7. n. 3. in versic. item aduersus principalem conclusionem. Tiber. Decian. in cons. 13. n. 38. per totum, lib. 3. & in cons. 58. n. 20. lib. 5. Euerardus, in loco, à primo ad vltimum: numero 3. fol. 662. Tobias Nonius, in cons. 16. n. 17. Beroius, in cons. 150. n. 10. lib. 2. Niconitius, in rubric. ff. de noui operis nunciat. num. 255. Antonius Gabriel, communium conclusionum, lib. 4. titul. de succes sionibus ab intestate, conclus. 4. per totam. Iacobus Philippus Portius, conclus. Reg. & com. opi. lib. 3. reg. 27. vbi Vincens vincentem te, quemadmodum vincat te: & reg. 28. vbi, Excludens excludentem te, an, & qualiter excludat te, ex fol. mihi 625. vsque ad folium 632. Ioannes de Montesperello, in cons. 53. & in cons. 18. n. 44. Federicus Scotus, in responso 6. numero 4. tom. 2. lib. 3. Hieronymus Gabriel, in consilio 15. numer. 7. lib. 1. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 10. tit. 7. num. 6. Iacobus Menochius, in consilio 4. num. 33. lib. 1. & in consilio 126. num. 25. lib. 2. & in consilio 172. num. 11. eodem lib. 2. & in cons. 234. num. 16. & 23. lib. 3. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 16. Ludouicus Moro, in respons. 54. num. 7. Tobias Nonius, in consil. 16. num. 17. Syluester Aldobrandinus, in cons. 100. num. 12. & num. 35. lib. 1. qui inquit d. num. 12. regulam propositam, si vinco vincentem te, &c. es se infallibilem. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 553. numero 31. & in consilio 761. num. 37. & 38. vbi Vincentius Annibald. eius Additionator, lit. I. folio 91. Hippolytus Riminaldus, in consil. 759. num. 86. lib. 7. Laurentius de Pinu, in consilio 66. numero 7. & 8. Franciscus Bursatus, in consil. 302. num. 42. lib. 3. Cæ sar Thebaldescus, in consil. 1. num. 174. Claudius Pratus, de regul. iur. lib. 2. tit. 10. cap. 1. folio 86. Borgninus Caualcanus, decis. 12. numero 44. part. 3. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 8. n. 10. & 67. & in cons. 88. n. 35. lib. 1. latiùs in consil. 2. ex num. 60. cum sequent. vsque in finem consilij, & vide ex num. 35. vsque ad num. 45. lib. 2. Alexand. Terti. Bergomen. in consilio 162. numero 4. inter consilia vltimarum voluntatum, libro primo. Alexand. Raudensis decis. 47. num. 15. Petrus Surdus, in consil. 125. num. 14. & in consilio 138. num. 4. & 18. & 19. lib. 1. & in consil. 343. num. 5. & in consil. 416. num. 2. & num. 23. & 25. lib 3. Ipsemet Surdus, in consil. 439. n. 36. & in cons. 443. num 25. eod. lib. 3. Oldendorp. in tractatu suo form. inuestig. action. Cagnolus, in l. non debet cui, ad finem. ff. de regulis iuris. Portius, in §. præferuntur, post Glos sam ibi, instit. ad S.C. Tertull. Cardinalis Tuschus, in pract. conclus. iuris, tom. 8. lit. V. conclus. 208. per totam, fol. 599. Et quidem ex his omnibus apparet (vt dixi) [sect. 2] regulam hanc, si vinco vincentem te, multo magis vincam te, es se veris simam, & in omni actu, & materia, ac etiam in dispositionibus testamentariis, & fideicommis sariis, & in succes sionibus quibuslibet fuis se acceptam; & ita in succes sionibus loquitur text. in dicto cap. Martini, atque in eisdem ex multis aliis constituit, & pro sequitur Antonius Gabriel, dicta conclusione 4. per totam, modò regula eadem eis modis temperetur, & explicetur, quibus per ipsos Authores nunc relatos temperatur, & explicatur, ac maximè vt procedat dumtaxat, quando eadem militat vincendi ratio, nec locum obtineat, quando adest diuersa ratio. In quo omnes, qui huc[sect. 3] vsque scripserunt, conuenerunt vnanimiter, vt per Antonium Gabrielem, dicta conclusione 4. numero 3. Couarruuiam variarum, libro 1. dicto cap. 7. num. 3. in versiculo, item aduersius principalem conclusionem. Decianum, in consilio 13. numero 38. in principio, lib. 3. & dicto consilio 58. numero 20. lib. 5. Surdum, dicto consilio 138. numero 19. lib. 1. Iacobum Philippum Portium regularum, libro 3. regula 27. in versiculo, Secundò limita. & in versiculo, Quartò limita. Cardinalem Tus chum, tom. 8. litera V, conclusione 208. num. 4. & num. 16. & 17. Deinde, & secundò, vt regula met[sect. 4] ipsa procedat, si vinco vincentem te, in eodem genere vincendi, vt per Socinum iuniorem, in con silio 10. numero 17. libro 2. Manticam, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 10. tit. 7. numero 6. qui inquit, quod regula prædicta procedit sine dubio, quando idem est genus vincendi, seu certaminis, Tuschus, dicta conclusione 108. numero 5. & 15. dicens, quod regula hæc procedit, quando ille, qui te vincit, & tu, es setis eiusdem generis, rationis, & ordinis; aliàs secùs, Secus etiam, quando virtus, quæ est in vincente, non concurrit in vincendo illum, quem tu vincis, vt per Cagnolum, in leg. non debet, in fine, ff. de regulis iuris, Iacobum Philippum Portium, dicta regula 27. in fine. Rursus, & tertiò, procedit eadem regula,[sect. 5] quando vincens subrogatur, & succedit in locum victi formaliter, quasi illum repræ sentans, secus tamen si ob potentius ius, vt per Mandellum Albensem, dicto consilio 761. numero 38. & 39. & ipsius Additionatorem, ibidem, litera 1, Decianum, dicto consilio 13. numero 38. libro 3. & in consilio 58. numero 20. lib. 5 Surdum, in consilio 138. numero 18. libro 1. consilio 416. numero 23. lib. 3. Ioannem Vincentium Hondedeum, dicto consilio 8. numero 67. & in consilio 88. numero 33. libro 1. Vbi post alios multos iuris Interpretes scriptum reliquit, quod dicta regula, si vinco vincentem te, &c. locum tantum habet, quando ille, qui vincit vincentem me, succedit in locum eius, qui vincit me, quasi illum repræ sentans: sed quando vincens non subrogatur in gradum, & locum victi, sed sibi tantum ex aliqua causa ius potentius defertur, illi locus non est. Quod scripsit Bartolus in leg. 1. §. qui habet, numero quarto, ff. de bonorum pos ses sione contra tabulas, & sequuntur Authores ab eodem Hondedeo commemorati, ibidem. Præterea, & quartò, regula metipsa procedit,[sect. 6] quando vterque ius suum intendit ex regulis iuris communis, siue ex iure communi intentionem suam fundat; secus tamen si alter de iure speciali contenderet, quia tunc in dubio vinceret is, qui iure communi inniteretur, vt per eundem Mandellum Albensem, dicto consilio 761. num. 4. Denique, & quartò, ipsa regula, si vinco vin[sect. 7] centem te, locum non habet in statuto, vel alia dispositione iuris communis correctoria, sicuti ex aliis concludit Menochius, dicto consilio 134. numero 23. lib. 3. Surdus, dicto consilio 416. numero 25. lib. 3. Iacobus Philippus Portius, regularum, lib. 3. dicta conclusione 28. Decianus, dicto consilio 13. sub numero 38. in principio, lib. 3. Vbi inquit, quod regula dicta non procedit, quando ex ipsa volumus arguere contra regulas iuris communis, & ad correctionem ipsius, vt tenuit Alexander ibi relatus, Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro tertio, cap. quinto, dicto numero 16. vbi quod regula, si vinco vincentem te, &c. non habet locum in ma teria fœminarum exclusiua, & citat Bartolum, Alexandrum, & Curtium iuniorem, & vltra eum vide textum, in dicta leg. Æquis simum, §. ex filio, & in leg. 2. §. sed neque auus, ff. ad Senatusconsultum Tertullianum. Iacobum Philippum Portium latis simè, dicta libro tertio, regula 28. per totam, & dicta regula 27. in versiculo. Tertiò limita, vbi quod ista regula non habet locum in materia statutorum excludentium & succes sione. Cætera autem, quæ etiam ad regulam metipsam pertinent, sed ita as siduè in praxi non versantur, penes relatos Authores in. initio huius capitis videri potuerunt, & per Antonium Gabrielem, Tuschum, & Portium, vbi suprà, & in succes sionum materia commendo Ioannem Vincentium Hondedeum, dicto consilio 2. ex num. 35. vsque ad num. 45. & num. 60. & septem sequent. lib. 2. FINIS. LOCA IVRIS COMMVNIS Vtriusque, tam Cæ sarej, quàm Pontificij, & legum Partitæ, & Nouæ collectionis regiæ, quæ in hoc libro Tertio singulari equidem studio & diligentia explicantur, & quibus notabiles & germani intellectus as signantur. -  Ex Digesto Veteri. -  LEx Si instituta, §. de inofficioso, ff. de inofficioso testament. cap. 27. per totum. -  L. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahenda emptione. Latè, atque eleganter, cap. 3. ex num. 80. cum multis seqq. -  L. ilicet, §. rei depositæ, ff. depositi, cap. 16. num. 16. cum seqq. -  L. certi condictio, §. fin. ff. si certum petatur, c. 16. num. 27. & 28. -  L. quod si ab initio, 10. ff. si certum petatur, c. 16. num. 28 -  L. si communem, ff. quemadmodum seru. amitt. c. 25. n. 29. -  L. si hominem, §. quoties, ff. depositi, c. 76. ex n. 49. cum multis seqq. -  L. vbi cœptum. ff. de iudic. cap. 25. ex num. 39. cum sequent. -  L. finalis, ff. de rei vendicatione, cum sua materia, cap. 18. per totum. -  L. cum debitor, ff. in quib. caus. pign. vel hypoth. tacit. contrah. cap. 23. ex num. 96. -  Ex Infortiato. -  LEx prima, l. 2. & seq. & totus titulus, ff. si quis aliquem testa. prohib. vel coege. cap. 1. per totum, vbi latis simè, & meliùs, quam alibi. -  L. apud Iulianum, §. constat, ff. de legat. 1. cap. 7. num. 6. & n. 10. -  L. qui cum maior, post princ. ff. de operis libert. c. 7. num 11. -  L. intercidit, 58. ff. de conditionibus, & demonstr. cap. 7. num. 13. -  L. quidam relegatus, ff. de rebus dubiis, c. 7. ibid. -  L. 2. §. tractari, vers. finge autem, ff. ad Tertull. nouiter, & verè, cap. 7. num. 27. -  L. 3. §. quid ergo, ff. de contrario iudicio tutelæ, cap. 7. num. 24. -  L. Titia Seio, 89. §. Lucius, ff. de legat. 2. cap. 10. num. 44. -  L. si filius hæres, ff. de liber. & posthum. c. 11. n. 2. -  L. cum pater, § hæreditatem, el 1. ff. de legat. 2. c. 12. num. 90. -  L. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liber. & posth. cap. 12. num. 24. in fin. & n. 27. -  L. si quis filium, §. 1. ff. de acquirend hæred cap. 15. num. 9. -  L. vltima. ff. vnde liberi, cap. 15. num. 17. & vide ex num 2. cum seq. Ex ibi namque traditis, singulariter 1. illa exornatur. -  L. & si ex modica, §. si filius, ff. de bonis libert. c. 15. num. 74. -  L. qui in omnibus, §. fin. ff. de administr. tutor. c. 16. num. 67. -  L. prima, §. si ex fundo, ff. de hæredibus instituend. cap. 17. per totum: vbi plena manu de materia eius §. -  L. quoties, §. si duo. ff. de hæeredib. instit. cap. 17. ex num. 44. vsque ad num. 51. -  L. si quis hæres instituatur excepto, ff. de hæredibus instituendis, cap. 17. num. 73. & 74. & 98. & 99. -  L. peto, ff. de legatis 2. cap. 17. n. 114. & 115. -  L. Lucius, §. quæ habebat, ff. ad Trebel. c. 17. n. 59 & 60. & 63. -  L. si miles vnum, ff. de militari testament. cap. 17. num. 78. -  L. cum ita, §. in fideicommis so, ff. delegat. 2. cap. 19. num. 141. -  L. in suis, cum aliis pluribus illius tituli, ff. de liber. & posthum. cap. 22. per totum. -  L. Imperatores, ff. de tutel. & ratio, distrahend. cap. 27. ex num. 52. -  Ex Digesto Nono. -  LEx si is qui, ff. de iure fisci, cap. 4. num. 19. & num. 24. -  L. statu liberi à cæteris, §. Quintus Mutius, in vers. quoniam, ff. de statu liberis, cap. 6. num. 21. -  L. inter stipulantem, §. sacram, ff. de verb. obligat. cap. 7. num. 7. -  L. continuus 137. §. cum quis, ff. de verb. obligat. cap. 7. num. 8. -  L. prima, §. permittitur, ff. de aqua quotid & æ stiu. cap. 7. num. 12. -  L. quod quis, ff. de priuilegiis creditorum, cap. 8. in princ. num. 2. -  L. vbi repugnantia, ff. de regulis iuris & eius materia, cap. 10. ex num. 17. cum seqq. -  L. Statius Florus, § Cornelio Fœlici, ff. de iure fisc. c. 12. n. 28. & n. 82. & 88. -  L. ex ea parte, §. in insulam ff. de verb. oblig. cap. 12. num. 28. & n. 92. -  L. qui Romæ, §. Augerius, ff. de verb. oblig. cap. 14. per totum. Vbi eleganter & melius quàm hactenus de eius textus interpretatione. -  L. si ita stipulatus, §. pos sunt, ff. de verb. oblig. c. 14. num. 24. -  L. fideius sor obligari, 17. §. fin. ff. de fideius soribus, cap. 14. num. 28. -  L. interes se puto, 39. ff. de acquirend. pos ses s. cap. 16. cap. 16. num. 21. -  L. solutam, & l. solutionis, ff. de solut. cap. 23. n. 87. & vide ex num. 78. -  L. si ventri, §. in bonis, ff. de priuil. credit. cap. 16. ex num. 49. cum multis seqq. -  L. prima, §. primo, & tit. ff. ad S.C. Turpil. cap. 21. per totum. -  Ex Codice. -  LEx prima, l. vltima, & totus titulus, C. si quis aliquem testari prohibuerit; vel coeg. cap. 1. per totum, vbi latis simè. -  L. prima, & titulus, C. si aduersus donationem, c. 2. num 4. 5. & 6. per totum. -  Authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus venditionem, & eius materia, cap. 2. ex num. 1. vsque ad num. 37. -  L. as siduis, C. qui potiores in pignore habeantur: & eius materia, cap. 4. per totum. -  L. vltima, C. de iure deliberandi, cap. 5. ex num. 2. & num. 17. cum seq. -  L. vltima, §. sin verò postquam, C. de iure deliber. cap. 5. num. 23. -  L. 2. C. de communium rerum alienatione: & eius materia, cap. 6. num. 36. -  L. licet, C. qui potiores in pign. habeant. cap 8. -  L. vltima, C. de pactis: & eius materia, cap. 7. per totum: vbi latè & vtiliter. -  L. perfecta donatio, C. de donationibus, quæ sub modo: & eius materia, cap. 10. per totum, vbi plenè & vtiliter. -  L. sicut, C. de oblig & act. cap 10. n. 51. -  L. fin. C de reuocandis donat. & eius materia, c. 10. num. 59. -  L. res vxoris, in fine, C. de donationibus inter. c. 12. num. 90. -  L. vnica C. de his qui ante apertas tabulas, cap. 13. num. 8. & num. 23. -  L. vnica, §. cum autem, & §. in nouis simo, C. de caducis tollend cap. 13. num. 11. -  L. contractus. C. de fide instrum. c. 26. n. 8. -  L. veteris, C. de contrahenda, & committenda stipulatione. cap 14. num. 19. -  L. vnica, C. quando imper. inter pupil. & viduas, cap. 25. per totum. -  L. quoties, cum sua materia, C. de hæred. instit. cap. 17. per totum. -  L. quidam cum seruum, C. de neces sariis seruis hæ red. instit. cap. 17. n. 54. & 55. -  L. vltima, C. de fide instrum. & eius materia, c. 18. num. 15. & 16. -  L. vltima cum sua materia, C. de edicto Diui Adriani toll. cap. 24. per totum. -  Authent. post fratres, 1. & 2. & eius materia, C. de legitimis hæred. cap. 19. per totum. -  L. nihil, C. de vsucapione pro hærede. Accuratè & argutè cap. 22. per totum. -  Ex tribus libris Codicis. -  LEx prima, C. de vendit. rer. fiscal. cum priuat. commun. cap. 6. per totum. -  Ex Authenticis. -  § SI verò non fecerit, in authent. de hæredib. & falcidia, cap. 5. ex n. 2. & n. 10. -  §. His consequens, in authent. de æqualitate dotis, cap. 8. -  §. 1. cum seq. & §. liquidum, in authent. de hæred. ab intest. venient. cap. 19. num. 30. -  §. Si igitur, el 2. in fin. in auth. de hæred. ab intest. venient. cap. 29. num. 83. -  Ex Institutionibus. -  § EX conditionali, de verborum obligationib. cap. 14. num. 18. -  §. Cum filius, instit. de hæredib. quæ ab intestato deferuntur, & eius materia, latis simè cap. 19. per totum. -  Ex Decretalibus. -  CAp. cum simus, de regularibus, c. 12. n. 31. -  Cap. Bona fides, de deposito, c. 16. n. 10. & 11. -  Cap. 1. de sequestratione pos ses sionis & fructuum, cap. 16. n. 19. & vide ex n. 16. -  Cap. Licet, de voto & voti redemptione, latè & melius quam antea fuis set, cap. 19. num. 113. & num. 119. cum pluribus seqq. -  Cap. Salubriter, de vsuris, cap. ad nostram, de rebus Ecclesiæ non alienandis, cap. ad nostram 7. de iureiur. cap. 23. per totum. -  Ex libro sexto Decretalium. -  CAp. Quamuis pactum, de pactis in 6. & eius materia, cap. 2. ex n. 36. cum seq. vsque in finem capitis. -  Cap. Grandi, de supplenda negligentia Prælatorum in 6. cap. 19. num. 114. & n. 118. -  Ex legibus Partitarum. -  LEx 27. 28. & 29. & l. 26. tit. 1. part. 6. cap. 1. ferè per totum. Vbi latè de intellectu & materia eorum legum. -  L. 6. titul. 19. partit. & l. 16. in princip. tit. 11. part. 3. & earum materia, cap. 2. ex num. 1. cum multis sequent. -  L. 21. 22. & 23. tit. 8. part. 5. & earum materia, cap. 3. ferè per totum. -  L. 33. tit. 13. partit. 5. cap. 4. ferè per tot. -  L. 29. tit. 13. partit. 5. cap. 4. n. 33. & 34. -  L. 10. tit. 6. partit. 6. c. 5. num. 6. 7. & 8. -  L. 7. tit. 11 partit. 6. cap. 5. à principio, vbi plena & absoluta manu de eius intellectu & materia. -  L. 53. in vers. otro si dezimos, tit. 5. part. 5. cap. 6. per totum. -  L. 1. tit. 1. part. 2. & l. 31. tit. 18. part. 3. cap. 6. in principio. -  L. 14. in fine tit. 4. partit. 6. cap. 7. vbi latè & melius quam antea fuis set. -  L. 26. & 28. tit. 13. partita 5. dilucidè & melius quam antea explicatæ fuis sent, cap. 8. -  L. 30. tit. 13. partita 5. cap. 8. num. 27. -  L. 16. tit. 11. partita 5. cap. 14. num. 29. -  L. 9. tit. 3. part 5. c. 16. n. 31. -  L. 14 tit. 3. part. 6. c. 17. per tot. -  L. 3. tit. 3. part 3. c. 18. n. 2. -  L. 2. tit. 15. part. 2. decisio & materia, vtiliter & singulariter cap. 19. ferè per totum. -  L. 4. tit. 15. part. 2. cap. 29. num. 115. & n. 125. cum sequent. -  L. 7. & 8. tit. 1. part. 2. cap. 19. n. 129. -  L. 12. tit. 1. & l. 9. tit. 15. part. 2. cap. 19 n. 130. -  Leges aliæ plures partitæ in eodem proposito, d.c. 19. n. 18. -  L. 2. tit. 14. part. 6. cap. 24. per totum. -  L. 6. tit. 5. part. 5. cap. 26. n. 17. -  Ex legibus Tauri. -  LEx 17. Tauri, cap. 11. per totum, & cap. 12. num. 48. -  L. 40. Tauri decisio, sensus, intentio, & materia, latè & vtiliter cap. 19. per totum. -  Ex legibus Nouæ collectionis. -  LEx prima, tit. 4. lib. 5. Nouæ collectionis regiæ, cap. 1. ex num. 49. -  L. 2. tit. 9. lib. 9. Nouæ collectionis regiæ, c. 3. n. 69. cum seq. vsque ad num. 77. -  L. 2. tit. 16. lib. 5. Nouæ collectionis regiæ, cap. 14. num. 20. -  L. primæ, tit. 4. de los testamentos, lib. 5. plures declarationes, cap. 17. ex num. 123. cum multis seqq. vsque in finem capitis. -  L. 5. tit. 7. lib. 5. Nouæ collectionis regiæ, decisio, sensus, intentio, & materia, latè & vtiliter c. 19. per totum. -  L. 1. tit. 4. Nouæ collectionis regiæ, in finalibus verbis, cap. 24. num. 179. & 182. -  L. 2. tit. 16. lib. 5. Nouæ collectionis regiæ, cap. 26. ex. num. 19. -  L. 7. tit. 7. lib. 5. Nouæ collectionis regiæ, cap. 28. num. 11. cum seq. INDEX Eorum omnium, quæ in huius Libri Tertij Commentariis continentur, & tractantur, sic copiosè, & verè deductus, vt nihil vltra addi, aut prætermis sum reperiri potuerit. -  A. -  A Ctvs quicunque, spontaneus præ sumitur regulariter, nisi coactio probetur, lib. 3. cap. 1. num. 66. -  Additio quando sit dispositioni alicui, iudicatur de additione, sicut de principali, lib. 3. cap 10. num. 13. -  Addita terra regno, debet iudicari secundum leges Regni, ibid. num. 14. -  Admis sus semel, perpetuò debet durare admis sus, donec ipse seu omnes eius descendentes supererint, licet causa deficiat, vel causa de nouo emergat, quæ admitti eum de nouo impediret, lib. 3. cap. 15. num. 13. -  Afflictis decisio. 69. explicatur, lib. 3. c. 1. n. 193. -  Aimon Crauetæ distinctio, & concordia adducitur, & nouiter improbatur per Authorem, c. 17 num. 101. & 102. lib. 3. -  Contra Albericum, & eius sequaces, fortis simum argumentum deductum, lib. 3. cap. 8. num. 19. -  Alberici præcipua ratio, in articulo quodam rei venditæ habita fide de pretio, nouiter & verè conuicta, lib. 3. c. 8. n. 20. -  Aluaradi locus expenditur, quo sententia authoris corroboratur, monasteriíque, aut monachi ius in primogeniis eliditur, lib. 3. c. 12. n. 67. -  Alexandri Trentacinquij obstacula quædam contra ea, quæ cap. 12. huius libri traduntur, nihil concludens continere, nec verè vim eorum aliquo modo elidere, lib. 3. cap. 12. n. 101. vbi id ostenditur. -  Alexandri Trentacinquij in materia cap. 13. huius libri distinctio noua, concludenti tamen ratione conuicta, lib. 3. d. cap. 13. n. 22. -  Alexandri Raudensis in quæ stione quadam repræ sentationis traditiones, nouiter & vltra alios expenduntur, lib. 3. cap. 19. n. 322. -  Aluari Velasci locus perpenditur, atque declaratur, lib. 3. cap. 19. num. 261. -  Alciati, & aliorum interpretum rationibus, seu fundamentis contra communem interpretationem §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verb. oblig. ab Hugone Donello, & verè, & concludenter satisfactum, vt ibi ostenditur, lib. 3. c 14. n. 16. -  Alimenta finiri sola morte naturali dumtaxat, non verò ciuili, vt banno, deportatione, damnatione in metallum, & capitis diminutione, lib. 3. c. 12. num. 5. Et quare in alimentis mors ciuilis non æquiparetur naturali, ibid. remis siuè num. 6. -  Alimenta debita alicui, an finiantur eo ingres so religionem, & profes so. Vbi distinguitur inter religionem capacem bonorum in communi, vel incapacem etiam in communi, lib. 3. d.c. 12. n. 7. -  Alimenta præ standa litiganti lite pendente, vide cap. 27. per tot lib. 3. -  Angeli sententia explicatur, lib. 3. cap. 1. ex n. 182. & n. 190. -  Angeli, & Castrensis doctrina in materia cap. 15. huius libri 3. Optimè & verè explicata eodem cap. 15. num. 73. -  Angeli, & Castrensis eadem doctrina, explicata iterum, ibid. num. 75. -  Angelum varias se in materia cap. 17. huius libri 3. & longè diuersas, vide contrarias opiniones su stinuis se, eod. cap. 17. n. 97. -  Andream Fachineum, cap. 3. huius libri 3. materiam rectis simè percepis se, & text. in §. frumenta, l. fistulas, ff. de contrahenda emptione, ad verum retulis se intellectum, vt eodem cap. 3. n. 94. latius demonstratur. -  Andream Fachineum, in materia iuris substitutionis vulgaris, & iuris transmis sionis ex capite iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis, non rectè se habuis se, nonnulla potius minus bene obseruas se, vt lib. 3. cap. 13. n. 89 adnotatur. -  Andreæ Gail obseruatio quædam circa pactum mutuæ succes sionis refertur, & in proposito, cap. 9. huius libri 3. explicatur eod 9. num. 15. -  Andreæ ab Angulo ratio quædam, nouæ conuincitur, lib. 3. c. 11. n. 8 -  Antonij Gometij ratio quædam pro sententia communi ponderatur, eidémque nouiter re spondetur, lib. 3. c. 13. n. 7. -  Antonij Gometij obiectiones nonnullas in propo sito, cap. 13. huius libri 3. non vrgere, eo. cap. 13. num. 18. ostenditur. -  Antonij Gometij ad textum, in §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligat. intellectus damnatur, lib. 3. cap. 14. num. 21. -  Antonium Gometium, & Franciscum Manticam, ad text. in §. si ex fundo, l. primæ, ff. de hæred. in stit. rationem, optimè & verè percepis se, lib. 3. cap. 17. num. 37. -  Antonij Pichardi theoricam, siue distinctionem in materia, cap 14. huius libri 3. nouam non es se, sed procedere ex mente aliorum authorum, qui eodem cap. 14. num. 7. commemorantur. -  Antonij Quesadæ circa interpretationem, cap. licet, de voto, & vot. redempt. annotationes carpiuntur, lib. 3. cap. 19. n. 121. -  Arræ, an habeant priuilegium prælationis aduer sus creditores, sicut dos habet, lib. 3. cap. 4. n. 30. & vide num. seq. -  In rebus augmentatis in maioratu, cum sit eadem ratio, quæ est in aliis bonis maioratus, ab antiquo constitutis, idem ius seruari debet, lib. 3. cap. 10. n. 15. -  Augmentatæque res, eædem cum aliis iudicantur, nec aliquid distant ab illis, sed legibus & conditionibus ipsarum gubernantur, ibid. n. 16. -  Author reddit rationem, ob quam capitis primi huius libri 3. disputationem, neces sario suscipiendam putauit, eodem cap. 1. n. 1. -  Author recenset quamplurimos authores, quos pro dilucida explicatione, cap. primi huius libri 3. originaliter (vt solet) & s æpe prælegit, ibid. num. 2. -  B. -  BAldi traditionem in consilio 280. factum tale, libro primo, veram non es se, nec vim habere contra ea, quæ cap. 12. huius libri 3. remanent resoluta, prout eodem cap. 12. n. 121. & nouè, & verè, & eleganter demonstratur. -  Et Baldi eiusdem consilium 389. col. 3. lib. 1. expenditur, quo Baldus ipse contrarium de iure verius, innuit apertè, num. 122. -  Bartoli ad text. in §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verb. oblig. summarium, minimè conuenire eidem, nec ex verbis ipsius deduci pos se as sumptum commune? provt lib. 3. cap. 14. num. 4. ob seruatur. -  Bartoli in proposito, §. si duo, l. quoties, ff. de hæredibus instituendis: argumentationi, siue inductioni, rectè satisfactum ab Imola, lib. 3. cap. 17. num. 47. -  Bartoli in eodem proposito fundamentum expenditur, & eidem respondetur, ibid. num. 51. -  Bartoli sententiam in articulo instituti in re certa, & prohibiti plus accipere: probari communiter per duo iura, quæ eodem cap. 14. num. 53. expenduntur, & Angeli ad ea solutio, remis siuè probatur, ibid. -  Bartoli fundamentum ex l. quidam cum seruum, C. de neces sariis seruis hæredibus instit. deductum: refertur, ibid. num. 54. & Ioannis Imolensis solutio probatur, num. 55. -  Banchi nostri temporis non sunt verè depositarij, iuxta notis simos terminos depositi, lib. 3. c. 16. num. 42. -  Bellum inter casus fortuitos connumerari debere, quamuis à Principe moueatur. -  Cum Principes non moueant, nec mouere pos sint bella voluntariè, sed cum causis, quæ casus fortuiti iudicantur, lib. 3. cap. 3. num. 61. & 62. -  Ob bellum à Principe motum, si casus fortuitus eueniat, an inter insolitos connumeretur, necne? & conductori fieri debeat, vel non fieri remis sio, tam in gabellarum materia, & conductione, quàm inter priuatos, lib. 3. d. cap 3. vbi latis simè & infrà literis seqq. suo ordine adnotatur. -  Bellonij obseruatio, depositum non es se, quando ab initio deponitur, vt tantundem reddatur, velut accipiens, vti pos sit pecunia deposita: verè & concludenter conuicta, & Accursij sententia contraria probata, lib. 3. cap. 16. ex n. 29. cum seq. & num. 39. & seq. -  Blasij Florez Diaz de Mena in dubio quodam maioratus, obseruatio quædam adducitur, nec aliquid nouitatis contra Ludouicum Molinam ipsum detegis se, & nouè, & eleganter demon stratur, lib. 3. cap. 10. num. 9. -  Blasij Flores Diaz de Mena locus declaratur, lib. 3. cap. 12. num. 47. -  Blasij Flores Diaz de Mena in materia maioratus obseruatio quædam, nouiter comprobatur per authorem, lib. 3. c. 10. n. 18. -  Blasij Flores Diaz de Mena intentio, quod authores quidam non loquantur in terminis, in quibus citantur, carpitur per authorem. lib. 3. c. 19. num. 189. -  Eiusdem tamen in alio obseruatio quædam contra Auendañum probatur. ibid. n. 190. -  Sed in linearum distinctione excogitatio quædam Blasij metipsius contra Molinam, improbatur, ibid. n. 191. per authorem. -  Blasij Flores Diaz de Mena ad l. 40. Tauri euasiones, siue excogitationes nonnullæ, manifestè subuertuntur, eod. cap. n. 195. -  Blasij Flores Diaz de Mena, concordia quædam in materia qualitatis requisitæ ad succedendum in maioratu, quæ ex mente aliorum, atque ob seruationibus Auendañi procedit, approbatur, eod. c. 19. n. 335. -  Borgninum Caualcanum, & alios iuris interpretes videri fuis se in eadem sententia, quam in articulo quodam donationis defendit author, prout lib. 3. c. 10. n. 54. & seq. demonstratur. -  Burgensis Salon de Pace sententia, institutum in re certa, alio cohærede non dato; etiam iure regio ad vniuersam hæreditatem admitti, nec abrogari ius commune ex decisione l. primæ, tit 4. lib. 5. noui collection. regiæ: refertur, & late comprobatur, lib. 3. cap. 17. ex n. 127. cum seq. -  C. -  CAsus fortuitus quamuis eueniat ob factum regis, & bellum ab eo motum, vel ob sterilitatem, pestem, terræmotum, siccitatem, & pluuiam, vel ob alium quemlibet casum fortuitum, nulla conductori fit remis sio in gabellarum materia, & conductione earum, iuxta deci sionem l. 2. tit. 9. lib. 9. nouæ collect. Regiæ, lib. 3. cap. 3. num. 59. -  Pro cuius iustificatione, quorundam scribentium huius Regni considerationes proferuntur, & vera eiusdem l. ratio redditur, eod. cap. 3. n. 60. & seq. -  Casus fortuitos in se suscipiens, vel eis renuntians, quod non intelligatur sentire de insolitis, aut raro contingentibus, ex sententia Bartoli, quam permulti authores sequuntur, qui hoc numero præcitantur, lib. 3. cap 3. num. 80. -  Et huius partis plura fundamenta expendi pos sent, quæ ideo, consultóque omittit author, quod ab eisdem authoribus expenduntur, ibidem, num. 81. -  Dumtaxat referri debent duo, quibus in præfatam sententiam magis communiter adduci solent Doctores, ibid. n. 82. -  Primum deducitur ex textu. in l. fistulas, §. frumenta, ff. de contrahenda emptione, qui tamen text. verè ponderatus, & non cauillatus; contrarium probat expres sim, nec vllo pacto vitari potest, vt ibidem, num. 83. singulariter, & melius quam antea fuis set, ostendit author, ibid. -  Secundum fundamentum eo tendit, quod ad ca sum fortuitum insolitum, aut raro euenientem, renuntiatio ideo trahi non debeat, quod illi nunquam censeatur renuntiatum, quia nec cogitatum de eo videtur, ibid. n 84. -  Vnde conuentio, aut casus fortuiti susceptio, quantumcumque generalis sit, ad casum fortuitum trahi non debet, ibid n. 84. -  Quod fundamentum parum etiam, aut nihil sub sistit, vt ibid adnotatur, num. 85. -  Casus fortuitos in se suscipiens, quod intelligatur sentire etiam de insolitis, nec ex raritate casus obuenientis excusetur, ex sententia aliorum authorum contra Bartolum, eodem cap. 3. num. 85. -  Author vero, vt in præfato dubio sententiam suam interponat, quam plurima constituere neces sarium duxit, quæ nullus hactenus sic ex propo sito considerauit, & traduntur ibidem, ex numero 87. vsque ad finem cap. hic autem non tran scribuntur, quia neces se non est. -  Casus quis dicatur solitus, vel insolitus, rel inquitur arbitrio iudicis, dicto cap. 3. num. 104. -  Quanuis de hoc variæ fuerint, diuers æque Doctorum sententiæ, ibid. num. 105. -  Calumniatoris crimen & pœna, cap. 21. per totum. -  Campsor, deposito irregulari facto penes campsorem, qui de restituendo post annum fideius sores dedit, elapso anno si campsor se conuenit cum deponente, vt pecunia penes ipsum per aliquor annos detineatur pro cerro lucro, non videbitur per hoc reces sum à prima obligatione depositi, nec nouatio inducta censebitur, inde fideius sores remanent obligati, lib. 3. cap. 16. numero 47. -  Campsores hodie, licet priuati sint, eadem actione teneri, qua olim in antiquo Romanorum foro, numularios, argentarios, & mensurarios fide publica deputatos, teneri scriptum est: & debere librum rationum conficere, ibid. num. 61. -  Apud campsores, & numularios, vel pro fænore, vel pro custodia frequentius deponi, ibidem, num. 62. -  Contractus minoris iuratus, quam vim habeat, & vtrum prætextu enormis, aut enormis simæ læ sionis pos sit rescindi: vide litera M, & litera E, & plene lib. 3. cap. 2. ex num. primo, vsque ad numerum 37. -  Contractus firmitas, aut valor ipsius, durum es set, quod ab vnius dumtaxat ex contrahentibus voluntate penderet, & quod in eius arbitrio po situm es set, adimplere, vel non adimplere contractum pro parte sua, alterumque ad implementum contractus adstringere, lib. 3. cap. 3. num. 72. -  Quia (vt inquit Baldus) non debet claudicare conuentio, vt vnus teneatur eam seruare, alter non: quia quod claudicat, iustum non est. ibidem, num 73. -  Contractus sic interpretandus est, ne contrahentium alteri licitum sit, reddere pactionem alteri inutilem, dicto cap. 3. num. 74. -  Contractus in sui es se non pos se habere dependentiam à voluntate vnius, ibid. num. 75. -  Quod non solum respectu priuatorum locum habet, sed etiam respectu ipsius Principis contrahentis, vt ibid. num. 76. adnotatur, & singularia verba Baldi in proposito proferuntur. -  Conductor si propter factum, culpam, aut non implementum locatoris, vel propter damnum, quod pręterspem euenit. re conducta vti sit impeditus, sucurritur ei, vt remittatur pro ratione pensionis debiæ non nihil, lib. 3. cap. 3 num. 18. -  Quia præ stat pensionem propter vsum rei, & in recompensationem fructuum, & ideo si fructus absque propria culpa impeditur percipere, iuste petit remis sionem mercedis, ibid num. 19. -  Conductor regulariter non tenetur ex natura contractus de quocunque casu, aut impedimento, quod vsum & fruitionem rei locatæ impediat, sed id omne ad locatorem expectat. lib. 3. dicto, cap. 3. num. 20. -  Quod procedit, etiam si in se suscipiat conductor periculum simpliciter & absolutè, & sine aliqua adiectione. siue suscipiat cum signo vniuersali: nisi. aliàs teneretur de leuis sima culpa, ibid. n. 21. -  Vel nisi vnus casus fortuitus specificetur cum clau sula, & omne aliud periculum , tunc enim venirent casus fortuiti, similes tamen expres sis. ibid. n. 22. -  Conductor absque pacto non excusatur ex casu solito. sed ex insolito. euenientéque contra morem regionis: idcirco si ex consueto casu fortuito fructus corripiantur, non tenebitur dominus ad remis sionem mercedis seu pensionis, sed solùm tenebitur propter casus insolitos, ib. num. 24. per totum. -  Conductor quando non patitur damnum, remis sionem mercedis non petit, licèt non faciat solitum lucrum, ibid: num. 25. -  Conductor cum impeditur frui re conducta facto & culpa locatoris, non solùm consequi potest à locatore mercedis remis sionem, sed etiam potest agere contra eum, vt sibi resarciat omnem vtilitatem, & omne interes se, quod ex conductione percipere poterat, si ipse locator nihil faceret, quominus vteretur & frueretur re conducta, ibid. num. 26. -  Et inter alios authores, Francisci Connani locus optimus in id ponderatur, vbi ipse erudite & di stinctè rem hanc explicauit, & in summa distinxit. -  Quod si culpa locatoris non vtatur conductor, plectitur ille damno litis æ stimatione. quantum interest conductoris: sin casus impedimentum attulit, satis est conductorem indemnem es se, nec vltra locator ipse obligatur, quam vt remittat pensionem eius temporis, quo non est vsus conductor, ibid. num. 27. & 28. -  Conductor si re conducta non vtatur propter impedimentum à tertio præ stitum, quod locator diligentiam adhibendo, remonere poterat, & non adhibuit, ad plenum interes se agere potest, ibid. num. 29. -  Quod si etiam diligentiam adhibendo, illud remouere non potuit locator, tunc conductor liberatur à solutione mercedis, & si merces soluta non es set, eam repeteret à locatore, ibid. num. 30. -  Nisi conductor impeditus fuis set propter locatoris inimicitias, quia tunc factum & culpa ipsius tertij licet iniustum, cum dicatur factum & culpa ipsius locatoris, merito tenetur ipse locator ad damna, & interes se Conductoris, & ibidem materia. l. damnum. C. locati, remis siuè, ib. num. 31. -  Vel nisi impediens conductorem vti frui reconducta talis es set. quod ex iusta causa id efficeret. -  Aut ratione dominij, vel pignoris, vel ex alio iure, tunc enim si eam causam sciebat locator tempore locationis, & nihilominus locauit, tenebitur Conductori non solum ad damnum, sed etiam ad omne lucrum, quod inde habiturus erat conductor ipse, si prohibitus non fuis set. ibid. num. 32. -  Sed si ignorauit, tenebitur duntaxat ad recepta, vel si non recepit remittere, ibid num. 33. -  Si vero conductor tempore contractus sciuis set, iuste eum pos se impediri, tunc ipsi denegaretur actio contra locatorem, ibid. num. 34. -  Conductor quando facto, aut culpa locatoris impeditur vti, ideo plenum interes se & lucrum petere potest; quia tacite inter eos videtur actum , ne quid fiat per locatorem in præiudicium conductoris, propter quod impediatur vsus, & red dituum perceptio, quapropter si secus fiat, rectè potest non solum pro damno, sed etiam pro interes se agi, ibid. num. 35. -  Conductori cum damnum prouenit ex facto, impedimento, aut culpa locatoris, etiam si illud immodicum sit, reficiendum est absque distinctione, an sit magnum, vel paruum, lib. 3. dicto cap. 3. num. 39. -  Conductori resarciendum es se damnum ex facto locatoris illatum, absque distinctione aut con sideratione, an factum ex quo damnum sequutum est, principaliter & directè dirigeretur, aut nonad damnum conductoris, velut prohiberetur vti frui re conducta, siue secundario & incidenter illud eueniat, ibid. num. 40. -  Conductor gabellarum, æque non potest impediri per indirectum, ne colligat solitos redditus, quemadmodum si directè prohibitus fuis set, quia vterque casus eodem iure cencendus est, & eadem remis sio facienda, ibid. num. 41. -  Et hoc (vere & mature intellecta) disposuit. l. 21. tit. 8. part. 5. vt ibid. num. 42. noue considerauit author. -  Conductori mercedis remis sionem fieri debere, etiam si locator damnum inferens, habito res pectu ad causam, qua motus fuit, non videatur in culpa, si tamen ex eius facto damnum proueniat, ibid. num. 43. -  Et quanuis iusta, publicave, aut neces saria causa, quæ impellit locatorem ad ponendum impedimentum, ne conductor vtatur, pos sit forsam illum excusare, ne teneatur ad damna & interes se lucri ces santis, non tamen excusauit, quin pro rata temporis remittere pensionem teneatur, ibid. num. 44. -  Conductor cum re conducta vti frui prohibetur facto iusto locatoris, tunc ad totale interes se non tenetur locator, sed sufficit, quod pensionem pro residuo tempore remittat, si vero facto iniusto, tunc ad totale interes se, & lucrum agi potest, ibid. num. 45. -  Conductor quare agere pos sit contra locatorem ad damna, & interes se, aut lucrum, cum locator impedimentum ab alio prę stitum tollere potuit, & non fecit, è contra etiam, quando impedimentum tollere non potuit locator ipse quare ad damnum tantum, aut mercedis remis sionem agere debeat, ibid. num. 47. -  Conductor potest se adstringere ad casus fortuitos, siue casibus quibuscunque renuntiare, & se eisdem non obstantibus ad integram pen sionis solutionem obligare, ibidem, numero 48. -  Sic è contrario pacisci licet ad conductoris fauorem, quod certis casibus locator mercedem non exigat, siue vt fiat remis sio, etiam in casibus, quibus alioquin ex natura contractus non fieret, ibid num. 49. -  Quia non debent locator & conductor ad imparia iudicari, & cum sint correlatiua, dispositum in vno, debet locum habere in altero, ibidem, num. 50. -  Conductor, quanuis pos sit le obligare ad casum fortuitum, licet regulariter de iure ad illum non teneatur, tamen ita demum tenebitur, si talis casus fortuitus non adueniat culpa locatoris, tunc enim non tenetur de eo conductor, ibid. num. 56. -  Nec etiam tenetur si facto ipsius locatoris, etiam iusto, casus contingat, vt ibidem, num. 57. latius declaratur. -  Ratio est, quia quod casu fortuito euenit, inuoluntarium dicitur, vnde ad illud nullo modo applicari potest damnum, aut impedimentum culpa, aut facto locatoris contingens, ibidem, nura. 58. -  Conditiones, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendent, difficilibus magis, quàm impos sibilibus aptari debent, quia difficultatem duntaxat, non impos sibilitatem continent, lib. 3. cap. 7. num. 15. -  Quod adeo certum est, & ratione concludenti probatum, vt maiori comprobatione non indigeat, ibid num. 16. -  Conditio in testamento, vel in alia dispositione adiecta, quæ ad factum Principis referatur, vel eiusmodi sit, quod absque voluntate, aut gratia, vel dispensatione Principis impleri non valeat, cum impos sibilis dici non pos sit, in ea locum non habebunt iuris communis circa impos sibiles conditiones in testamentis, aut in contractibus tradita principia, sed absoluté potius de iure debebit subsistere, lib. 3. dicto cap. 7. num. 17. -  Conditio pendens à voluntate Principis, quoties est præambula, & neces saria ad dispositionis & actus valorem, non est reiicienda, & si summe difficilis sit, sed eius euentus expectatur, ibid. num. 18. -  Quod licet vnanimiter probauerint Scribentes, in modo tamen loquendi, atque in alio decipiuntur, vt ibidem, num. 19. & nouè & verè annotauit author. -  Conditio pendens ex voluntate, vel ex facto Principis non vitiat dispositionem, etiamsi difficultatem contineat, ibid. num. 20. -  Conditio cum adiicitur, quæ ex facto, aut voluntate Principis pendet, non excusatur, quis, etiam si conditio difficultatem contineat, aut Princeps non soleat facilè concedere, nisi à Principe postulauerit, & quantum in se sit efficiat, vt petitum obtineat, ibidem, numero 21. -  Conditio, aut præceptum de contrahendo cum consanguinea, in institutione maioratus adiecta, vtrum neces sariò à succes soribus adimplenda sit: dubium quidem maximum, in quo diuersimodè se habuerunt Scribentes. -  Nec adeò clarè, nec absolutè decisum reliquerunt, vt etiam hodie quæ stio præfata difficultatem non habeat, libro 3. capite 7. n. 31. -  Imprimis namque, conditionem adiectam maioratui, legato, vel aliæ vltimæ voluntati ducendi consanguineam existentem in gradu prohibito, inhonestam es se, & inualidam, & ea reiecta dispositionem manere puram, non dubitarunt as serere quamplures authores, qui prę citantur, ibid. num. 32. -  Et pro hac sententia videtur adeò expres sa quæ dam l. Partitæ, vt dici pos set non temerariè, ampliùs in hoc non insistendum, sed ita tenendum indistincté, quidquid alij quam plures aliter declarauerint, ibid. num. 33. -  Quoniam vbi habemus claram legis decisionem, non est ampliùs elaborandum, nec aliter dubitandum , sed ita tenendum, prout lex dicit, ib. n. 34. -  Decisionem autem es se expres sam & claram, vnicuique constabit, qui l. 14. in fine, tit. 4. part. 6. verba prælegerit, prout ibid. adnotatur, n. 35. -  Et eiusdem l. verba fortiter adstringere, vel fateri, vel saltem agnoscere nonnullos authores, prout ibid. num. 36. latiùs adnotatum inuenies. -  Vbi etiam duplex limitatio aut declaratio proponitur, quæ ad dict l. decimamquartam Partitæ, magis communiter tradi solet ab eisdem. -  Et circa vtranque nonnulla & nouiter, & verè animaduertit author, qui nullus antea sic annotauerat, nec scripserat, ibid. num. 37. & 38. & seq. -  Conditio, aut præceptum ducendi consanguineam, in institutione maioratus adiectum, vtrum obseruari debeat, necne? ex sententia Emanuelis Costæ distinctione explicandum es se, an scilicet præceptum factum fuerit simpliciter, vel adiecta conditione, si Romanus Pontifex dis pensauerit, lib. 3. dict. cap. 7. num. 42. -  Sed in vtroque casu præceptum prædictum ob seruandum es se, nec interes se, an exprimatur præfata conditio, si Romanus Pontifex dispen sauerit, siue non exprimatur: Ludouicus Molina rectius tuetur, & alij sequuntur eum, ibid. num. 43. -  Qui tamen loquuntur, quando consanguinitatis impedimentum intra quartum, vel etiam intra tertium gradum subsistit, ibid. num. eod. -  Cæterum, quando in secundo consanguinitatis gradu impedimentum versatur, tunc aperè præ sentiunt, prædictum præceptum non obligare, nisi exprimatur conditio: Si Romanus Pontifex dispensauerit: ibid. dict. num. 43. & num. 44. & vide num. 49. vbi contrarium nouiter, sed verè quidem, & concludenter defenditur, nec inter quartum, aut secundum gradum differentia præfata admittitur. -  Conditio, aut præceptum ducendi consanguineam. in institutione maioratus adiectum, vtrum obseruari debeat, quando consanguinitas est in secundo gradu, dict. cap. 7. ex num. 44. cum seq. -  Vbi aliorum sententiæ referuntur, & articulus hic aliter, & mulius quàm antea fuis set, explicatus relinquitur. -  Conditionem, si sine liberis, non intelligi in vulgari substitutione, & consequenter coniecturam. cum acutis simi. C. de fideicommis sis: contra fideicommis sarium dumtaxat procedere, non contra substitutum vulgarem, lib. 3. c. 13. n. 25. -  Conditionis implendæ ius, vtrum in contractibus adhæredes transeat, lib. 3. cap. 14. vbi ex num. 5. cum seq. diuersi sententiæ commemorantur, & articulus hic singulariter explanatur. -  Communis res si vendatur, pro æquali pretio præfertur socius, si eam vult, ex singulari deci sione l. 53. tit. 5. partit. 5. quod de stricto iure communi non erat ita expres sum, nec contra Principem procedit, lib. 3. cap. 6. num. 17. -  Communem rem cum vnus ex socijs locare vult, & alius non, vel cum vnus intendit locare vni, alius alij, quis debeat præferri, remis siue ibid. num. 23. -  Coniecturis locus non est in claris, lib. 3. cap. 15. num. 21. -  Contractus, an intelligatur in scriptis celebratus, cum de scriptura conficienda conuenit, vide late, cap 26. per tot. -  Creditores personales priuilegium prælationis non habere, sed simul admitti, ita vt si debitor soluendo non fit, omnes faciant partes per concursum , & solutio fiat pro rata eius, quod cuique debetur, lib. 3. cap. 16. num. 77. -  Curtij iunioris consilium 120. num. 9. lib. 2. ponderatum in terminis, & verba eius relata ad id de quo agebatur, lib. 3. cap. 10. num. 48. -  D. -  DEclaratio, seu interpretatio verborum aut scripturæ institutionis maioratus, an, & quando maioratus pos ses sori competere pos sit, lib. 3. cap. 10. ex num. 24. cum multis seq. -  Declaratio, seu interpretatio non facta circa verbum aliquod ambiguum, sed circa id, quod non erat dubium, aut quæ verbis dubiis, vel non dubiis principalis dispositionis proprie & vere non conueniat, non censetur es se declaratio prioris dispositionis, sed noua, atque alia dispo sitio, quæ sustineri non debet, nec est potens tollere ius quæ situm alteri ex priori dispositione, lib. 3. cap. 10. num. 29. -  Declarans dispositionem suam, nihil de nouo facit, sed ostendit, qualis fuerit voluntas eius in dispositiene, ibid. num. 30. -  Vbi id nonnullis exornatum, atque explicatum, traditur remis siue. -  Declarationem vltimi maioratus pos ses soris, alijs vocatis, vel qui ex legis, aut institutoris dis positione ad succes sionem admitti debent, non nocere, ibid. num. 31. -  Declaratio maioratus pos ses soris de sequenti succes sore, aut de rebus ad maioratum ipsum pertinentibus, cuius effectus sit, ibid. n. 32. & 33. seqq. -  Declarare animum prædeces soris circa facultatem datam ad faciendum maioratum succes sori Principis non licere, quia non potest attestari de animo prædeces soris, & declaratio cohæret personæ, ibid. num. 36. -  Declaratio hæredis circa testatoris voluntatem cuius effectus sit, ibid. num. 37. & 38. -  Decij consilium 259. num. 2. adducitur, atque singulariter exornatur, & declaratur, lib. 3. cap. 12. ex num. 72. cum seq. -  Ad descendentium admis sionem, & inclusionem, maxima inconsideratione habendum, quod eorum auctrix aliquando succes serit, & realem succes sionem obtinuerit, lib. 3. cap. 13. num. 79. -  Eradicata namque semel succes sione in vnius per sona, ita ius acquiritur succes soribus suis, vt ipsi cæteris aliis præferri debeant, ibid. num. 80. -  Depositum quid, lib. 3. cap. 26. ex num. 1. -  Deponendi verbum idem significare, quod credendi, & committendi ex sententia Francisci Connani, ibid. num. 2. -  Depositi contractus, bonæ fidei est, ibid. num. 3. -  Ad depositi probationem cum agitur, consentaneum non est de appicibus iuris disputare, ex sententia Baldi, cuius hoc loco mentio fit, ibid. num. 4. -  Quæ de deposito fiunt, fiduciæ iudicia es se dicuntur; quia deponimus fiducia custodiæ, & fidei bonæ depositarij, ibid. num. 5. -  Depositi instrumentum paratam executionem habet. -  Etiam si sit depositum simulatum & irregulare. -  Dummodo de deposito constet per instrumentum, ex sententia quorundam. -  Vel per confes sionem partis, ex sententia aliorum, qui depositum confes sionatum eodem iure cen seri debere existimarunt, quo verum & reale depositum, lib. 3. dict. cap. 16. ex num. 6. vsque ad num. 10. -  Depositum sui natura, adeo celerem restitutionem exposcit, vt neque compensatione rei quantumcunque liquidæ impediri debeat, eodem cap. 16. num. 10. & vide num. 11. vbi explicatur atque exornatur textus, in cap. bona fides, de deposito. -  In deposito multa es se, singulariter atque specialiter constituta, ibid. num. 12. -  Depositum excepta dote, alijs contractibus es se magis priuilegiatum, ibid. num. 13. -  Deposito vero, aut confes sionato, nunquid exceptio nonnumeratæ pecuniæ pos sit opponi, ibid. num. 14. -  Vbi breuis & vera traditur resolutio & in propo sito Hippol. Riminaldi consilia duo expenduntur, & commendantur, ibid. num. eodem. -  Depositæ rei pos ses sionem in depositarium non transferri, sed penes deponentem remanere, siue retineri per eum, si eam habebat, nisi aliter inter ipsos actum fuerit, ibid. num. 15. -  Deposita re penes sequestrum, vtrum ipse pos sideat, & de intellectu quorundam iurium, lib. 3. cap. 16. num. 16. & quinque seq. -  Depositæ rei dominium, aut proprietatem, ex ip sa depositi natura penes deponentem manere, ibid. num. 23. -  Pos se tamen contrahentium conuentione effici, vt rei depositæ dominium in depositarium tran seat, vel vt non idem sed tantundem reddere liceat, ibid. num. 24. -  Depositi contractus an maneat, cum rei depositæ dominium in depositarium transit, vel cum pactum adiicitur, vt tantundem reddere, veluti deposita pecunia liceat, ibid. ex num. 25. cum pluribus seq. vbi in effectu probatur communis Doctorum resolutio. -  Ipsa tamen intelligitur & moderatur, dummodo tempore contractus pactio ipsa adiiciatur, adhuc enim durat depositum, quanuis pactio eiusmodi notis simos depositi terminos excedere videatur, ibid. num. 26. -  Secus vero statuendum est, si pactum tale ex interuallo adiectum fuerit tunc namque depositi contractus alterari videbitur, ibid. num. 27. & vide num. seq. -  Deponens pecuniam numeratam, in dubio præ sumitur voluis se transferre dominium pecuniæ in depositarium, & illum constituere debitorem generis: idcirco quia genus perire non potest, depositarium, quasi debitorem generis, de periculo etiam, aut casu fortuito teneri, nec ob illum liberari, dict. cap. 16. n. 35. -  Deposita aliquando dici regularia, aliquando vero irregularia: & quæ dicantur regularia, & quæ irregularia, ibid. num. 38. -  Depositum cum ita fit, vt depositarius pecunia vti pos sit, adhuc depositum manet, ex sententia Petri de Barbosa quanuis irregulare sit, ibid. num. 39. & vide ex num. 25. -  Et non solum depositi nomen habet, sed omnes illius effectus, ibid. num. 40. -  Et inde competunt ei omnia priuilegia regulari deposito conces sa, vt ibid. num. 41. adnotatur. -  Depositi actio (quæ datur etiam pro depositis irregularibus, & vbi vsus pecuniæ transfertur) competit etiam, vt vsuræ conuentæ petantur, ibid. num. 43. -  Imo pactum soluendi interes se facit, vt ex depo sito agatur, quia si es set mutuum, vsuræ peti non pos sent, ibid. num. 44. -  Et initium inspicitur, quod fuit deponere pecuniam, & quod principaliter actum est. -  Nec à prima obligatione depositi censentur contrahentes recedere voluis se ex perceptione interes se pecuniæ, nec illam nouare, prout adno tatur, ibidem, numero 45. & 46. -  Deposito irregulari facto penes campsorem, qui de restituendo post annum fideius sores dedit, elapso anno si campsor se conuenit cum deponente, vt pecunia penes ipsum per aliquot annos detineatur pro certo lucro, non videtur per hoc reces sum à prima obligatione depositi, nec nouatio inducta censebitur, inde fideius sores remanent obligati, dict. cap. 16. num. 47. -  Depositarij generalis, aut Bancharij fideius sores, vtrum teneantur illis, qui de pecunia interes se percipiunt, remis siue, ibid. num. 48. -  Deponens, vtrum habeat ius prælationis contra bona depositarij, sicut debeat ex speciali priuilegio depositi, cæteris creditoribus etiam priuilegiatis circa actiones personales, vel reales præferri, & de intellectu quorundam iurium, atque Doctorum contrarietate & confusione in hoc articulo, dict. cap. 16. ex num. 49. cum multis sequent. vbi latis sime, & melius quam alibi vsque ad finem capitis. -  Deposita olim variis in locis, maxime in publicis, & in æde sacra fieri solita, item & penes numularios, qui in foro erant, idque vt res dispositæ tutius es sent conseruatæ, ibid. num. 56. -  Depositi priuilegia non dari pro fœnore deponenti, ibid num. 63. -  Depositum pro fænore; siue cum interes se, aut cambiis, ex sententia quorundam depositum non es se; sed contractum potius fænoratitium: contra vero ex sententia aliorum, inter quos circa prælationis ius eadem contrarietas ver satur. Vt ibid. ex num. 64. cum pluribus seq. demonstratur. -  Deponentibus olim apud argentarios & numularios, priuilegium prælationis competens, ex lege quadam partitæ competere hodie omni deposito indistincte, non considerare persona depositarij, noua & vera consideratio in hac materia. -  Vbi & Parris Ludouici Molinæ ê Societate Iesu Religiosi, in eodem proposito sententia, nouiter adducitur, ibid. num. 68 & 69. -  Deponens pecuniam numeratam sine fænore vel interes se, vel rem, quæ consistit in pondere, n. vel mensura, quanuis regulariter præferatur anterioribus creditoribus personalibus, siue habentibus priuilegia personalia. -  Tamen in hypotheca & iure reali, aliis creditoribus non præfertur, sed illi præferendi sunt. -  Etiam si (vt dictum est) absque fænore vel vsuris depositum factum sit. -  Non etiam præfertur ei, quod expenditur in funus defuncti, vel in domus, aut nauis resectionem neces sariam. -  Sed nec regi præfertur, si quid ei ex contractu, vel ex delicto debetur. -  Vel etiam pro dote vxoris, ibid. n. 70. per totum. -  Deposita pecunia clausa vel obsignata, vel numerata etiam, sed tanquam specie, hoc est, cum conuentione, vt eadem nummorum corpora redderentur: quod ad ius prælationis idem dicendum es se, quod de specie deposita, aut alia qualibet re, cuius dominium non transit: provt declaratur, ibid. num. 71. -  Deposita pecunia numerata, illaque extante, vtrum deponens indistincte debeat cæteris aliis præferri, tam in terminis iuris communis, quàm post decisionem. l. cuiusdam partitæ, quæ eleganter, & melius quàm hactenus enucleatur, & articulus iste dilucide explanatur, ibid. num. 72. -  Deponens, omnibus aliis creditoribus præfertur indistinctè, si res deposita in potestate depositarij, vel hæredum eius inueniatur, nec fuerit de his, quæ in pondere, numero, vel mensura consistunt. ibid. num. 76. -  Depositarios simul inter se concurrere, si plures sint, nec habere inter se prælationem, siue prioritatem temporis non considerari, sed solùm an interes se, aut vsuras recipiant, vel non recipiant, ibid. num. 78. -  Didaci Couarr. & Pelaez à Mires sententia, sic explicatur, vt l. 27. Tauri constitutioni conueniat (quod neces sarium est, contrarium non verisimile) nec dictis ab eisdem authoribus repugnet, lib. 3. cap. 12. num. 46. -  Didaci Couarr. locus probatur, atque explicatur, nec ipsius authoris sententia satisfacere Georgium de Cabedo, & noua, & eleganter ostenditur, ibid num. 62. -  Dini sententiam in materia, cap. 17. huius libri, validis simo fundamento muniri, quod lib. 3. eodem cap. 17. num. 68 & seq. expenditur. -  Alio etiam fundamento corroborari, quod ibidem adducitur, num. 75. -  Dini opinione retenta in articulo quodam materiæ, cap. 17. huius libri, author ad plura infert, quæ noua sint in hac materia, nec per aliquem hactenus sic adnotata, ibid. num. 82. -  Dispositio qualibet ex sua causa, & ratione regulari debet restrictiue, vel extensiuè, & causa in testamento expres sa, extendit, & restringit verba secundum mentem testatoris, lib. 3. cap. 15. num. 19. -  Dispositio præcedens expres sa, per verba sequentia non potest videri reformata, nisi in his, in quibus expres s è reformatur, non vero in aliis non expres sis, ibid num. 28. -  Dispositio referens, licèt alio modo referat, quam continetur in dispositione relata, modificari debet ad terminos relatæ, dicto capite 15. numero 39. -  Dictiones, is, ille, & ipse, de sui natura referuntur præcisè ad personas expres sas, & personalitatem quandam important, sic vt non pos sint ad alios referri, quam ad eos, qui in scriptura relata, specialiter continentur, lib. 3. cap. 15. num 42. -  Dictio dicha, latinè dicta, aut dictio, prædicta, repetitiua est rerum tantum, & personarum præ cedentium cum suis qualitatibus, dispositionémque ad præcedentia tantum restringit, ibidem, num. 43. -  Dolus, & metus æquiparantur quoad vltimas voluntates, & titulum, si quis aliquem testari proh. vel coege. lib. 3. cap. 1. num. 62. -  Per dolum alterius si institutio, aut legatum fiat, vel non fiat, quid iuris sit, vide infra, verb. legata. Et d. c. 1. c. 8. numero 57. cum seqq. -  Dolus alterius, quando est causa immediata acqui sitionis, quanuis ei, cui acquisitum fuit, noceat tamen ipsi aduersus alterum, qui metum adhibuit, succurritur, ibid. num. 56. -  Dolus ex natura actus, qui geritur, hoc est testamenti, quod liberè, & absquè aliqua coactione fieri debet, eo ipso interuenire videtur, quod quis alium immodice persuadet, aut precibus vtirur importunis, ibid. num. 136. -  Nec alius dolus requiritur de perse, vltra eum, qui ex immodicis persuasionibus, siue ex importunis precibus inducit: vt ibidem, numero 137. adnotatur, & Patris Th. Sanchez resolutio contraria taxatur. -  Alia vide infra litera. Enormis. -  Donatio facta à minore cum iuramento: vtrùm ob enormem, vel enormis simam læ sionem debeat rescindi, & quid si ex causa renumerationis, vel ob aliam causam facta fuerit. -  Vbi diuers æ sententiæ Doctorum commemorantur, & inter alios authores Marcus Antonius Eugenius, & Ioannes Vincentius Hondedei, magis commendantur, lib. 3. capite 2. numero 6. -  Donationi propter nuptias hypotheca competens, non habet ius prælationis ex communi sententia, lib. 3. cap. 4. num. 31. -  Communis autem sententia defenditur, & dilucide magis quam antea fuis set, articulus hic declaretur, ex numero 32. vsque ad numerum 40. -  Donatio facta inter virum & vxorem, ex causa remunerationis, non est propriè donatio, sed debiti solutio, & dicitur potius contractus onerosus permutationis, aut venditionis, quam lucratiuus donationis, & debet sustineri, etiamsi fiat constante matrimonio, maxime quando fit à viro ignobili, vel sene vxori nobili, aut iuueni, aut ipso nobiliori, lib. 3. cap. 4. n. 40. -  Nec in ea debent seruari regulæ iuris communis, & cæterarum donationum, vt ibidem latius probatur remis simè. -  Donatio, aut dos quam constituit vir ignobilis mulieri nobili, vel etiam nobilis mulieri ipso nobiliori, vel senex iuueni, vt effectum habeat matrimonium, deducenda est ex toto hæreditatis cumulo, tanquam æs alienum, & ita minuet legitimas filiorum postea natorum, dicto cap. 4. num. 41. -  Donationem propter nuptias cum fecit maritus, vel cum arras promisit, si liberis carebat, po stea his natis, an prædicta extrahi debeant de quinta bonorum parte duntaxat, vel de omnibus bonis? ibid. n. 42. -  Donatio ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa facta, filiorum natiuitate non reuocatur, ibid. num. 43. -  Donatio propter nuptias ex causa remunerationis, vel ab ignobili, aut sene viro, vxori nobili, aut iuueni facta pro argumento dotis credendum est quod fiat, ibid. num. 44. -  Donatio semel perfecta conditiones postea non capit, nec idem potest ex post facto modus, grauamen, vel conditio apponi, siue quid aliud de nouo adiici, lib. 3. cap. 10. n. 1. -  Et ibidem l. perfecta donatio, C. de donation. quæ sub modo, decisio, siue vulgatum Doctorum as sumptum ex illo textu, quam plurimorum authorum relatione, & doctrinis exornatum. -  Qui equidem variis in causis, diuersimodéque consulti, varia equidem & multa respondent, quæ negotiis multis frequenter occurrentibus, vtilis sima es se pos sunt. -  Idque procedit, etiam in Principe, adeò quod Princeps etiam non pos sit modificare, nec alterare aliquo modo donationem perfectam, per eum in fauorem alicuius factam, nec idem nouas conditiones adiicere, ibid. n. 3. -  Donationes Regiæ, etiam ex causa remunerationis factæ, quoties nimis læderent Regiam Coronam moderari postea pos sent, ibidem, numero 4. -  Donationis perfectæ, regula illa, ex d. l. quoties, deducta, procedit etiam in vinculis perpetuis, seu primogeniis, ac etiam in meliorationibus inter viuos factis, ibid. num. 5. -  Donator, vtrum pos sit in testamento suo hæredem instituere donatarium in rebus irreuocabiliter donatis, sub nouis conditionibus, aut pactionibus. ibid. num. 39. -  Vbi Guid. Pap. & Celsi Hugonis sententia refertur & num. seq concludenter confutatur. -  Donationi perfectæ, ex consensu donatarij modus, conditio, & grauamen adiici potest, ibidem, num. 40. -  Donatorem nullo modo pos se de re inter viuos donata, in testamento disponere in præiudicium donatarij, aut donationem reuocando, aut illam minuendo, ibid. num. 41. -  Quippè cum donatio perfecta, & irreuocabilis impediat testamenti factionem super bonis donatis, ibidem, num. 42. -  Et sicut expres se reuocari non potest, ita nec tacitè per aliam dispositionem quancumque in contrarium factam. ibid. num. 43. -  Donatio filio inofficiosa facta, reuocatur, & quando inofficiosa dici pos sit, & vt talis infringatur, remis siuè, lib. 3. d. cap. 10. num. 45. -  Donator de rebus etiam irreuocabiliter donatis, donatarium hæredem institutum grauare potest, si in aliis bonis præter donata, eum hæredem instituat, ibid. num. 46. -  Et eo casu si donatarius omnibus bonis frui velit, renebitur neces sario adimplere omnes, & grauamen adiectum in his, quæ antea sibi irreuocabiliter donata fuerunt, ibid. num. 47. -  Imò eo ipso, quod donatarius adierit hæreditatem, & fecerit se hæredem virtute ipsius testamenti, censetur consensis se modis, & conditionibus donationi, aut rebus antea donatis, adiectis. -  Ad quod in terminis ponderatur Curtij Iunioris consilium 120. num. 9. lib. 2. & verba eiusdem referuntur, ibid. num. 48. -  Donationi perfectæ ex sententia Socini, Did. de Couarr. & aliorum, modum, conditionem, & grauamen adiici pos se in continenti, ibid. n. 49. -  Contra ex sententia D. Francisc. Sarmient. quæ verior est, & concludentibus rationibus corroboratur per authorem, ibid. n. 50. & seq. -  Donatio hodie perficitur solo consensu, nudaque voluntate donantis, ibid. num. 53. -  Donatos in sua donatione inter viuos potest apponere pactum, conditionem, modum, & tempus, & facere illam reuocabilem, prout sibi videbitur, dum tamen hoc faciat à principio contraibis, & antequam sit ius quæ situm donatario, quod illi quæritur statim perfecta donatione, ibidem, num. 55. -  Donatio statim, vt perfecta est, perpetua sit, & irreuocabilis, nec amplius donantem pœnitere potest, ibidem, num. 56. -  Donatio omnium bonorum, vel maioris partis eorum, facta ab eo, qui liberos non habebat, natis liberis, statim reuocatur ipso iure, ibid. numero 58. -  Donatio quantuncumque perfecta, per ingratitudinem donatarij reuocabilis efficitur. Idque latis simè explicatur, traditur remis siuè, ibid n. 59. -  Donatio inter coniuges inualida, an sicut confirmatur morte naturali, confirmetur & morte ciuili, remis siuè, lib. 3. cap. 12. num. 3. -  Donatarius secundus, cui post mortem prioris, res donata restituenda est, si in specie l. quoties, C. de donat. quæ sub modo, viuo primo donatario decedat, an spem illius actionis in filium suum transmittat. lib. 3. cap 19. n. 259. -  Doti competens hypotheca, an, & quando cum prælatione detur, vel non? Vide infra litera H. & lib. hoc 3. cap. 4. per totum. -  E. -  EMphiteusis contractus vt celebretur, an aliquid à principio dari debeat, lib. 3. cap. 6. num. 19. -  Emphiteusis conces sa pro se, & hæredibus à per sona priuata, hæreditaria est, & ideo ad quencunque hæredem extraneum institutum transire potest. -  Et regulatur secundum naturam aliarum rerum hæreditariarum, lib. 3. cap. 19. num. 238. & 239. -  In emphiteusi, an habeat locum repræ sentatio. Vide infra litera R, & dict. cap. 19. ex num. 237. vsque ad n. 250. -  Emphiteusis Ecclesiastica conces sa pro se, filiis, & nepotibus, non est hæreditaria, ibid. n. 243. -  Emptionis, & venditionis appellatione comprehendi cæteros contractus, ex quibus dominium transfertur, vel perpetua vtilitas, commune es se, & vulgatum DD. axioma, nec verum quidem indistinctè, sed sic accipiendum, prout lib. 3. c. 6. num. 21. latiùs adnotatur cum aliis. -  Et ibidem de intellectu l. statu liberi à cæteris, §. Quintus Mucius, in versic. quoniam, ff. de statu liberis. -  Emanuelis Costæ, ff. ad text. in § Augerius, l. qui Romæ, ff. de verb. oblig. interpretatio nona: noue & vere conuincitur, lib. 3. cap. 14. num. 26. -  Emanuelis Costæ noua concordia in materia, l. 1. §. si ex fundo, ff. de hæred. instituen. noue & argute improbata, lib. 3. cap. 17. n. 85. -  Emanuelis Soarez à Ribeira, ad text. in d. §. si ex fundo, ratio adducitur (quæ fuis se Cumani ostenditur) & eodem cap. 17. num. 14. & seqq. improbatur. -  Ex enormis sima læ sione dolum præ sumi, & consequenter in eo verificari decisionem cap. quamuis pactum, de pact. in 6. dum vult, quod renuntiatio, etiam iurata, interueniente dolo non valeat, lib. 3. cap. 2. n. 39. -  Qui textus licet loquatur de dolo generaliter, non debet restringi ad dolum ex proposito magis, quàm ad dolum re ipsa, qui ex enormis sima læ sione causatur: & quanuis præ sumptus, vere tamen dolus est, siue proprio dolo comparatur, qui ex enormis sima læ sione resultat, ibidem, num. 40. -  Enormis simæ læ sioni, etiam cum iuramento valide renuntiari non potest. Ibidem num. 41. & vide num. 42. vbi quod totum hoc discreti, bonique iudicis arbitrio relinquitur. -  Expres sum quodammodo dici, manifestamque, & euidentem voluntatem inducere, quod ex euidentibus, aut valde vrgentibus coniecturis deducitur, lib. 3. cap. 12. n. 42. -  Et specialiter prouisum videri, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, ibid. num. 43. -  Exclusio non debet subintelligi, quæ in verbis dis positionis non reperitur expres sa, lib. 3. cap. 15. num. 22. -  Maxime contra eos, qui antea, atque in eadem dis positione fuerant vocati, ibid. num. 23. -  Excludens vnam personam dispositio, non trahitur ad aliam, & si casus dis similis es set, propter absurdum vitandum, quod minus dilectus magis dilecto præferatur, ibid. num. 24. -  Exclusio, vel inclusio non se extendit vltra personas nominatim exclusas, vel nominatim vocatas, ibid. num. 25. -  Exclusa filia, quando censeatur exclusus nepos ex ea, lib. 3. dict. cap. 15. n. 59. per totum numerum. Vbi Bartoli doctrina, seu theorica in proposito, eleganter exornatur, atque declaratur. -  Exclusa vna persona à succes sione, vel succedere prohibita, & omnes ab ea descendentes exclusos censeri, vel succedere prohibitos, prout ibidem num. 60. adnotatur, & plures authores congeruntur in vnum, qui assumptum hoc latius consequuntur. -  Ob exclusionem patris vel matris, non censeri exclusos filios, aut descendentes, qui se vocatos expres sim, aut sub verbis substitutionum contentos, prætenderent, ibid. num. 61. vbi latiùs id demonstratur. -  Excluso aliquo à succes sione, tunc demum eius descendentes exclusos censeri, quando eadem ratio exclusionis militaret in illis: secus tamen quando ratio æqualiter non militat, vel si ille excluderetur ob aliquam qualitatem, quæ in eius descendentibus ces saret, ibid. num. 63. vbi latiùs id explicatur. -  Et Philippi Cornei consilia duo, in proposito valde singularia expenduntur, & verba eorum pro seruntur, ibid n. 64. -  Exclusio. Pater, vel mater si propter aliquam cau sam excludatur, & filios, atque descendentes censeri exclusos, sed vbi exclusio fit propter delictum, tunc descendentes non censeri exclusos: idque ex communi quadam distinctione Doctorum, ibid. n. 65. -  Quæ tamen (vt supra dictum fuit) procedit, quando ratio exclusionis æqualiter militat in filiis, secus tamen si non militat, & cohæret personæ, quia tunc indistinctè non afficit filios, ibidem, num. 66. -  Exclusio semper restringitur ad suam causam, ibid. num. 67. -  Exclusionis causa limitata, limitatam producit exclusionem, ibid. n. 68. -  Exclusa vne persona, vel succedere prohibita, eius descendentes tunc demum censeri exclusos, quando ex persona exclusi, & per repræ sentationem venirent, secus tamen quando ad succes sionem venirent ex persona propria, & proprio iure, & non per repræ sentationem, ibid. numero 70. -  Ob exclusionem patris, vel matris filios non excludi, quando pater, vel mater nunquam fuit exclusa dum viueret, ex quo casus fideicommis si nunquam euenerat. -  Si autem euenis set, & fuis set exclusa, ita etiam & filios eius exclusos manere, ibid. num. 71. -  Vbi etiam Angeli, & Castrensis distinctio quæ dam in proposito adducitur, & Iacobi Menochij traditio noua contra Rubeum ponderatur, & num. seq. reiicitur. -  Exclusio parentum, vt filiis non noceat, quando ipsi dicantur venire ex persona propria, vel ex persona illorum, ibid. num. 72. vbi Baldi, & aliorum theorica in id ponderatur, & Philippi Cornei, atque Syluestri Aldobrandini consilia duo in eandem rem expenduntur, & præcitantur. -  Exclusio aliquo à succes sione, tunc demum eius filios, & descendentes exclusos censeri, quando exclusio fuit perpetua, & absoluta, atque exclusus fuit omninò inabilis, & incapax ad succedendum. -  Secus tamen, si non omnino exclusus est, sed potius aliquando vocatus, siue aliquo casu, aut tempore admis sus, tunc enim eius filij, & des cendentes exclusi non censentur, ibidem, numero 76. -  Ex euentu futuro multa in iure ciuili decidi, lib. 3. cap. 17. num. 8. -  Ex hæredationis, & præteritionis traduntur nonnulla argute, & similiter, cap. 22. per totum. -  F. -  FEudum de fui natura ad proximiores deuoluitur, lib. 3. cap. 19. num. 224. -  Feudum hæreditarium quod dicatur, & an in dubio hæreditarium præ sumatur: quod etiam familiare, siue ex pacto, & prouidentia, ibidem, num. 229. -  In feudis, an habeat locum repræ sentatio, vt filius intret in locum patris, lib. 3. dict. cap. 19. ex num. 223. vsque ad numerum 237. & infra litt. R, verbo, repræ sentatio. -  Fiscus, vtrum priuilegium prælationis haberet contra creditores habentes hypothecas tacitas anteriores, dubium fuis se de iure communi: de iure tamen regio post decisionem l. 33. tit. 13. part 5. certum es se, fisci & dotis causam æqualem es se, & sicut doti conces sam fuis se prælationem, lib. 3. capite 4. num. 14. -  Fisci priuilegium, de quo in l. si is qui, ff. de iure fisci non procedere aduersus pariter priuilegiatum, qui habebat hypothecam generalem omnium bonorum debitoris, ibid. num. 24. -  Et consequenter non obtinebit aduersus mulierem dorem suam repetentem, imo illa si prior sit tempore, etiam in bonis postea quæ sitis erit præferenda fisco, ibid. n. 25. -  Fiscus, aut Princeps, cum partis dominus erat, soliditatem iuxta proprium priuilegium vendere poterat, tam de iure communi, quam de iure partitarum, lib. 3. cap. 6. num. 13. -  Idque indistinctè, siue ex venditione totius rei sequeretur vtilitas, siue non, vt cum Accursio, & Odofredo contra communem, latius probatur dict n. 13. -  Fiscus habens rem cum priuato communem, an pos sit eam in totum in feudum, aut emphiteu sim dare, & locare: ibidem num. 18. vbi refertur sententia Baldi, in consilio 336. præmitto, lib. 5. contraria M. Antonij Peregrini probatur, & melius quàm antea fuis set corroboratur. -  Fiscus, aut Princeps, si rem habeat cum alio communem, an totam locare pos sit ad longum tempus, vel ad modicum, ibidem, num. 22. -  Fiscus, sicut vendit in totum ratione partis, ita & obligare, aut oppignerare in totum potest ex sententia glos s æ, quæ noue, verè tamen ab authore improbatur, ibidem, num. 24. -  Fisco, & alij, si res obligata sit, tunc potest res ipsa per fiscum vendi, dummodo ius creditorum non ledatur, & in primis præcedentibus, aut prioribus creditoribus satisfiat, ibidem, num. 25. -  Fiscus habens tantum ius hypothecæ, non verò dominium rei pro parte pro indiuiso, an in totum vendere pos sit bona communia, & per con sequens vtrum ad hunc casum extendi debeat priuilegium, l. 2. C. de commun. rer. alien. & l. prima, C. de vendit, rer. fiscal. cum priua. comm. lib. 10. ibid. n. 26. -  Vbi Marci Antonij Peregrini resolutio in propo sito refertur, & sententia authoris in medium profertur. -  Fiscus cum habet in re ius vsusfructus tantùm, & priuatus ius proprietatis, non potest, nec solet rem vendere, nisi pro iure suo ex sententia Baldi, quæ ab authore probatur, & nouiter, atque eleganter explicatur, ibid. num. 27. -  Filium, patre monasterium ingres so, & religionem profes so, adhuc viuente, an pos sit petere legitimam portionem, quæ ad eum mortuo patre peruentura es set, lib. 3. cap. 12. num. 31. -  Et ibidem de intellectu textus, in cap. cum simus, de regularibus, latè actum remis siuè. -  Filius quilibet, vel descendens pos ses soris maioratus, dicitur sequens in gradu post cum, lib. 3. cap. 15. num. 36. -  Filij vocati post mortem patris statim admittuntur, atque succedere debent post eum, etiamsi citra casum mortis contingeret, quod pater excluderetur, & non succederet, ibid. num. 49. -  Vbi quod maximè id procedat, cum eadem ratio subsistit. -  Filius primogeniti, furiosi, cæci, muti, surdi, aut alterius aliam inhabilitatem habentis, propter quam ex dispositione fundatorum succedere non potest in maioratu, fratrem secundogenitum excludit, dicto cap. 15 n. 55. -  Filius proditoris, seu hæretici in maioratu succedit, & sequentibus in gradu præfertur, ibidem, num. 56. -  Filios ob exclusionem patris, vel matris, non excludi, quando pater, vel mater nunquam fuit exclusa dum viueret, ex quo casus fideicommis si nunquam euenerat. -  Si autem euenis set, & fuis set exclusa, ita etiam & filios eius exclusos manere, ibid. num. 71. -  Filius non potest personam patris sui repræ sentare, quando pater fuit omnino exclusus, ita quod non potuit vllo tempore ius primogenituræ, nec in potentia, nec in spe habere, lib. 3. cap. 15. num. 78. -  Filij, aut descendentes, quod non debeant es se melioris conditionis, quam audior suus, à quo habuerunt causam: vulgatum illud Doctorum as sumptum, optimè, & verè declaratum, lib. 3. cap. 15. num. 83. -  Filius primogenitus, si filium habeat, nepotem pos ses soris maioratus, & hic nepos moriatur viuentibus auo pos ses sore, & patre primogenito, relicto tamen filio, pronepote succes soris, pronepos hic ad succes sionem maioratus admittitur, & excludit patruos, item fratres aui primogeniti, lib. 3. cap. 19. n. 200. -  Filius incapacis natus ante incapacitatem, in succes sione maioratus patruum excludit, ibid. numero 201. -  Intelligendo semper prout latius declaratum, traditur, num. 202. -  Fideicommis sum concernens fauorem familiæ, vel ita relictum, vt bona in familia conseruentur, monachis, vel monialibus non competere, etiamsi monasterium sit capax bonorum in communi, lib. 3. cap. 12. num. 72. -  Quia eo ipso, quod testator voluit, bona in familia conseruari, intelligitur noluis se, ea ad monasterium modo aliquo peruenire, ibid. num. 73. & vide latius numeris seq. per totum caput. -  Fideicommis sum conditionale, an, & quando transmitti pos sit, lib. 3. cap. 19. num. 186. -  Fictio est in re certa, eius quod est pos sibile, contra veritatem pro veritate à iure ficta as sumptio, lib. 3. cap. 17 num. 30. -  Fictio dicitur quædam legis prouisio, siue dispositio ita constabilita, ibid. num. 31. -  Fictio, & præ sumptio in multis differunt, ibidem num. 33. -  Fideius sor, qui negat se fideius sis se, vtrum perdat excus sionis beneficium, lib. 3. cap. 18. num. 18. -  Fœminæ regulariter succedunt in quocunque maioratu, & in Regno, & in Ducatu, sicut mas culi, dummodo non adsint masculi in eodem gradu, licet ætate minores, & sic cum in proximiori gradu sunt, excludunt masculum remotiorem, vbicumque expres s è non excluduntur à succes sione, lib. 3. cap. 19. num. 146. -  Nec sufficiunt ad earum exclusionem coniecturæ, quæ indubitatæ non sint, aut euidentis simæ requiritur enim, quod euidenter, & clarè con stet de voluntate institutoris, volentis eas à maioratus succes sione excludere, ibid. num. 147. -  Fœminæ duo, quæ in eodem gradu sint, si ad succes sionem maioratus concurrant, præfertur fœ mina nata ex masculo, & si vtraque ex fœmina descendat, præfertur maior ætate, ibid. n. 156. & seq. -  Fœmina masculinitatem siue sexum patris repræ sentare non potest, qualitas namque sexus mas culini in fœminam, patrem repræ sentantem, non transit, ibid. num. 159. -  Et ideo priuilegiatam succes sionem, siue eam quæ patri ob qualitatem masculinitatis competeret si viueret, non potest prætendere. ibid num. 160. -  Fortuitos casus in se suscipiens, de quibus casibus teneatur in contractu locationis, vel alio, lib. 3. c. 3. ex num. 80. Et dictum fuit supra, litera C. verbo casus. -  D. Francisci Sarmienti considerationes quædam in proposito amis sionis legitimæ filiorum ob non confectum inuentarium ex constitutione cuiusdam l. partitæ, sic subuertuntur, vt nullo pacto sustineri pos sint, lib. 3. cap. 5. num. 44. -  Francisci Manticæ locum, pro sententia authoris non mediocriter vrgere, & per Georgium Cabedum minus benè explicari, lib. 3. capite 12. num. 76. -  Francisci Manticæ ad l. & si ex modica, §. si filius, ff. de bonis libertorum, interpretatio aduersus Menochium probatur, lib. 3. cap 15. num. 74. -  Francisci Connani ad §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verb. oblig. interpretatio noua, nouiter & verè confutatur, lib. 3. cap. 14. num. 24. -  Francisci Bursati lapsus in materia, cap. 16. huius lib. 3. nouiter detectus, ibidem, num. 36. -  Fratribus minoribus relictum cum onere, cuius implementum requirit Pontificis licentiam, purum es se, reiecta conditione, tanquam impos sibili, ex sententia Bartoli, quæ authori displicet, lib. 3. cap. 7. num. 25. & seq. -  Fratribus minoribus, an alimenta valide pos sint relinqui, & ibidem actum etiam remis siuè delegato alio quocunque eisdem relicto, lib. 3. c. 12. num. 8. -  Fratrum quilibet constituit propriam lineam, & alter de alterius linea non dicitur, lib. 3. cap. 15. num. 52. -  Fuluij Paciani locus in proposito l. finalis, ff. de rei vendicatione: & materiæ eius commendatur, lib. 3. cap. 18. num. 6. -  G. -  GEorgij Cabedi ad Ludouici Molinæ locum interpretatio, seu declaratio, & nouiter, & vere conuincitur, lib. 3. cap. 12. num. 65. -  Georgij Cabedi, decisione 133. num. 9. ad consilium Decij 259. num. 2. interpretatio, seu declaratio: optime & noue conuicta, & eiusdem mens singulariter explicata, dicto cap. 12. numero 74. -  Georgij eiusdem Cabedi ad D. Anton. Menes. de Padilla locum explanatio, quædam, noue etiam, & vere confutata, ibid. num. 75. -  Georgium Cabedum, minus bene explicas se locum Francisci Manticæ, & aliter explicari debete, ibid. num. 76. -  Georgium Cabedum, male probare intentionem suam ex consilio Parisij 22. numero 9. volum. 3. & Parisium ipsum velle contrarium eius, quod Cabedus intendit, ibid. num. 77. -  Georgij Cabedi resolutio nouis sima, & Regni Lu sitaniæ in casu contingenti, & ad Senatum adducto decisio 96. prima parte expenditur, & exornatur, eod. cap. 12. num. 123. -  Glos s æ sententiam, in l. vter ex fratribus: verbo, consobrinam ff. de condit, institut. veram non es se, nec aliquo iure probari, lib. 3. cap. 7. nu. 41. vbi late & noue id demonstratur, & ad fundamenta eiusdem glos s æ, nouiter etiam responsum præbetur. -  Gradus secundus primum, vel tertius secundum quod peruertat, eumque excludat, absurdum es se, & contra rationem iuris: & ideo seruari debent gradus à testatore expres si, & omnes admittendi sunt eo ordine, quo sunt substituti, nec ordo substitutionum debet peruerti, lib. 3. c. 15. num. 26. -  Gradus sequens, quis sit, ex præcedenti gradu colligitur, ibid. num. 33. -  Quia vnus gradus alium declarat, ibidem, numero 35. -  Graduum computatio non potest fieri à persona, quæ maioratum amisit propter delictum, vel propter aliam causam, quia media scala est inhabilis & sine viribus, ib. num. 81. -  Quod procedit, vbicumque propter delictum, vel propter aliam causam, fuit incapax succedendi in maioratu, & maioratum adeptus non fuit, secus tamen si pos ses sionem apprehendit, vt ibidem declaratur, n. 82. -  Gregorium Lopez male citaui siue expendi per Matiençum in articulo quodam legis Regni: noue & vere adnotatum, lib. 3. cap. 17. num. 151. -  Guid. Pap. sententia refertur, & concludenter confutatur, lib. 3. cap. 10. num. 39. & seq. -  Guid. Pap. deceptum in allegatione. l. Titia Seio §. Lucius. ff. de legatis secundo, ibid. num. 44. vbi redditur vera ratio illius textus. -  Guil. Benedicti in proposito decisionis. l. primæ. §. si ex fundo. ff. de hæredibus instit. verba singularia proseruntur, lib. 3. cap. 17. n. 35. -  H. -  HAbilitatem ad maioratus succes sionem, tempore quo succes sio defertur, considerandam es se, nec antea existentem, vel post superuenientem prodes se, si tunc, cum defertur succes sio non existat, lib. 3. cap. 10. num. 103. & vide num. 105. -  Habilitas ad maioratus succes sionem tempore de latæ succes sionis consideranda est, & neque præcedens, neque subsequens inhabilitas in consideratione habetur, lib. 3. cap. 15. num. 3. -  Idque in quacumque materia generaliter procedit, quicquid postea contingat, ibid. num. 4. -  Ea namque, quæ vtiliter constituta sunt, durant, licet postea contigerit casus, à quo initium capere non potuerunt, ibid. num. 5. -  Nec debent ex superueniente quopiam casu reuocari illa, quæ iam perfecta & absoluta, atque consummata fuere, ibid. num. 6. -  Hæredem teneri de iure inuentarium conficere, aliàs non conficientem, omnibus creditoribus, legatariis, & fideicommis sariis, etiam vltra vires hæreditarias teneri, & falcidiæ commodo priuari, lib. 3. cap. 5. num. 17. -  Et in filio hærede, vtrum id procedat, ibidem ex num. 18. cum seq. -  Hæres non conficiens inuentarium, ex sententia communi Doctorum, quare teneatur vltra vires hæreditarias. ibidem, num. 27 & 28. in fine, vbi aliæ duræ rationes as signantur. -  Hæres quando pos sit interpretari testatoris voluntatem, lib. 3. cap. 10. num. 37. & ibidem num. 38. cuius effectus es se debeat eiusdem interpretatio aut declaratio. -  Hæres succedit in vniuersum ius, quod defunctus habuit, lib. 3. cap. 17. num. 16. -  Hæredes plures instituere sub conditione, si omnes acceptauerint, aut pluribus hæredibus in stitutis prohibere ius accrescendi, longe diuer sa es se secundum authorem, contra Emanuelis Costæ sententiam, ibid. num. 86. -  Hæres negans rem aliquam hæreditariam es se, qua pœna plectatur, lib. 3. cap. 18 n. 19. -  Hæredem defuncti personam repræ sentare, vulgo circunferri, lib. 3. cap. 18. n. 6. -  Hypothecam tacitam pro dote competere mulieri, & eius hæredibus in bonis mariti, lib. 3. cap. 4. num. 1. -  Hypothecam tacitam pro dote promis sa præ standa, maritum etiam habere, ibid. num. 2. -  Illam tamen non præferri aliis anterioribus: quia hoc iure cautum non inuenitur, prout ostenditur euidenter, ibid. num. 3. -  Hypotheca tacita pro dote inducta à iure, durat etiam si mulier speciali pignore, vel hypotheca sibi prouideat, ibid. n. 4. -  Hypothecam tacitam anteriorem præferri posteriori creditori habenti hypothecam tacitam, siue expres sam, ibid. num. 5. -  Tamen speciale es se in dote, vt mulier habens tacitam hypothecam, præferatur tacitis anterioribus: & à fortiori præferri debebit, si dotis hypotheca expres sa sit, ibid. num. 6. -  Hypotheca tacita pro dote competens, si anterior sit, præfertur expres s æ hypothecæ alterius po steriori, ibid. num. 7. -  Idque ex regula cap. qui prior. de regulis iuris, lib. 6. quæ in tacitis, & in expres sis hypothecis locum sibi vendicat, ibid. num. 8. -  Et conuenit verbis, & menti. l. 33. tit. 13. part. 5. vt noue, & vere, ibid. adnotauit author, n. 9. -  Hypotheca tacita dotis non præfertur aliis hypothecis tacitis anterioribus priuilegiatis, de iure communi. -  Et idipsum obseruandum es se de iure regio post decisionem, dictæ. l. 33. part. ibid. n. 10. & 11. -  Hypotheca tacita dotis non præfertur fisco habenti tacitam hypothecam anteriorem, de iure communi, ibid. num. 12. -  Nec etiam de iure regio post decisionem dictæ. l. 33. partitę. vt ibid num. 13. author animaduertit. -  Hypotheca tacita dotis, vtrum præferatur expres sis hypothecis anterioribus, tam de iure communi, quàm de iure regio, lib. 3. dicto cap. 4. num. 15. per totum, vbi breuis traditur, & vera resolutio. -  Hypotheca expres sa dotis posterior, vtrum præferri debeat aliis expres sis hypothecis anterioribus ibid. num. 16. Vbi iure communi attento, veriorem es se existimat author eam opinionem, quæ dotis hypothecæ prælationem concedit. -  Sed post decisionem dictæ l. 33. tit. 13. part. 5. contrarium defendit, vt ibidem, num. 17. latiùs, & melius quàm antea fuis set, explicatum inuenies. -  Hypothecam generalem anteriorem habens, præ fertur posterioribus creditoribus, non solum in bonis iam debitori quæ sitis, sed etiam in bonis postea acquirendis, ibid. num. 18. -  Id tamen speciale est in fisco, ipse namque licet posterior creditor sit, tamen in quærendis præ fertur creditori anteriori habenti hypothecam generalem, quanuis in antea quæ sitis non præ feratur, ibid. num. 19. -  In dote autem, vtrum hæc specialitas procedat, an vero obseruari debeat regula generalis: dubium quidem est, prout ibid. num. 20. latiùs adnotatur, & contrariæ sententiæ in proposito proferuntur. -  Author vero, vt contrarietatem hanc dilueret, & veriorem sententiam in mediam proferret, nonnulla adnotauit eodem in loco, num. 21. quæ fortiter vrgent, nec in proposito fuerant antea sic considerata. -  Et in eam sententiam procliuior fuit, vt fisci specialitas in dote non procedat de iure communi, vt ibid. num. 22. adnotatur. -  Nec etiam de iure regio post decisionem dictæ I. 33. tit, 13. part. 5. qui noue & vere in propo sito ponderatur, & dubium hoc accuratius, & melius quàm antea fuis set, explicatur, ibidem, num. 23. -  Hypothecam tacitam pro dote constitutam, & priuilegium prælationis inductum à iure, non obtinere vires in præiudicium alterius mulieris suam dotem repetentis, sed inter eas obseruari debere regulam capit. qui prior. de regulis iuris, libro 6. ibid. n. 26. -  Quæ regula obseruati etiam debet inter fiscum, & dotem, ibid. num. 27. -  Hypotheca generalis prior regulariter præfertur speciali posteriori, lib. 3. cap 8. num. 18. -  Hypotheca tacita, an contrahatur, cùm pecunia mutuetur ad domus, vel nauis refectionem, vel ad construendam eam de nouo. Item cum res venditur habita fide de pretio, vel mutuatur pecunia ad rem aliquam emendam. Vide plene lib. 3. cap. 8. per totum. -  Hieronymi de Zauallos obseruatio quædam in articulo amis sionis legitimæ filiorum, ob non confectum inuentarium, & eiusdem resolutio, nouiter, & verè confutatur, lib. 3. cap. 5. n. 45. -  Hieronymi de Zauallos as sertionem quandam refragari verbis expres sis, & claris legis partitæ, lib. 3. cap, 8. num. 25. -  Hieronymi de Zauallos considerationes nonnullæ in proposito §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verbor. obligat. nouè expenduntur, atque admittuntur, lib. 3 cap. 14. n. 12. -  Hippolyti Riminaldi in proposito articuli illius, vtrum Princeps de plenitudine potestatis pos sit absque causa aliquem dominio rei suæ priuare; ideo honorifica mentio facta, lib. 3. cap. 6. n. 10. Quod ipse author plenis sima manu scripserit, Angeli fundamentis latè respondet, pro communi sententia concludentes rationes, & fundamenta adducit, & quarundam legum verum sensum as signat. -  Hippolyti Riminaldi consilium 632. num. 133. & 134. lib. 9. expenditur, & verba eius referuntur, lib. 3. cap. 15. num. 69. -  Hippolyti Riminaldi in articulo illo, nunquid deposito vero, aut confes sionato exceptio non numeratæ pecuniæ pos sit opponi: consilia duo expenduntur, atque commendatur, lib. 3. cap. 16. num. 14. -  I. -  IAcobum Menochium, in materia cap. 1. huius libri, quæ ad titulum, si quis aliquem pote stati prohibuer. vel coege pertinet, distinctè, & vtiliter se habuis se, ac inter omnes recentiores, ipsum duntaxat circa resolutiones Bartoli insi stere, & optimè prosequi illas, lib. 3. cap 1. n. 4. -  Iacobi Menochij pro sententia authoris verba quædam aperta ponderantur, atque præcitantur, lib. 3. cap. 12. num. 63. -  Iacobi Menochij traditio noua contra Rubeum ponderata, lib. 3. cap. 15. num. 71. & num. seqq. reiecta. -  Iasonis, & aliorum authorum ad textum, in §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligat. summarium, ab authore probatur, lib. 3. cap. 14. num. 9. -  Contra impedientem, aut prohibentem quem te stari, ciuilis pœna, quæ statuta fuerit, lib. 3. c. 1. num. 18. & seq. -  Impedientes dolo aliquem testari, vel vi, aut metu, aliove modo prohibentes, aut inducentes: teneri prætendentibus interes se actione de dolo, alia subsidiaria in factum ad interes se, ibidem, num. 19. -  Impediens, ne quis instituatur hæres per testatorem, tenetur illi ad totale interes se, ibid. n. 20. & 21. in fine. -  Impediens aliquem, quominus consequatur aliquam hæreditatem, etiamsi ad illam non competeret aliquod ius agendi, tenetur tamen ad totale interes se, ibid. n. 21. -  Impediens alterum à consequutione legati, vel gratuitæ donationis, dolo, vi, vel fraude, tenetur eidem ad restitutionem arbitrio boni viri: secus si absque vi, aut dolo, vel fraude, etiam odio, vel vt sibi consulat, alterum ad mutationem voluntatis induxerit, ibid num. 22. & 24. in fine. -  Impediens, aut prohibens aliquem testari, an ad duplum læ sis teneatur: ibidem, numero 25. cum sequentibus, vsque ad numerum 36. Vbi diuer s æ sententiæ interpretum recensentur , & authoris placitum in eo articulo profertur. -  Alia in proposito vide infra, litera P. verbo, prohibens. -  Importunæ præces, vtrum habeant vim iusti metus, & actus inter viuos, vltimásque voluntates vitient, lib. 3. cap. 1. ex num. 114. cum seq & infr. litt. P. verb. præces. -  Impos sibile vtrum iudicetur id, quod à Principis voluntate dependet, lib. 1. cap. 7. ex num. 1. vsque ad numerum 17. Vbi plenè articulus hic dis cutitur, diuers æ sententiæ proseruntur, & authoris placita nonnulla vltra alios proponuntur. -  Impos sibiles conditiones, siue adiectiones omnes impos sibiles, de testamentis reiiciendas fore, & pro non scriptis habendas, lib. 3. capite 17. numero 15. -  Impos sibilitas aliqua, si in specie §. si ex fundo, l. primæ, ff. de hæredib. institue. dari pos set, negandum non es se, quin ea ex verbis testatoris, siue ex facto ipsius, hoc est, ex adiectione certæ rei particularis contingat, ibid. n. 17. -  Impos sibilitas perplexitatis, institutiones, & legata vitiare solet, ibid. n. 18. -  Interpretatio in testamentis, & vltimis voluntatibus ea sumi debet in dubio, per quam testatoris dispositio sustineatur, & actus magis valeat, quàm pereat. -  Nec recipienda est interpretatio, per quam dispo sitio reddatur inutilis, si per aliam potest sustineri. -  Quia non est credendum, testatorem voluis se iudicia sua subuerti, nec etiam voluis se, quod non potuit disponere. -  Et verba testamenti sunt pos sibiliter, non impos sibiliter intelligenda, lib. 3. cap. 7. n. 50. 51. 52. & 53. -  Interpretatio per quam ius commune seruatur illæ sum, fauorabilis dicitur, & omnino amplectenda, lib. 3. cap. 17. n. 131 -  De inuestitura noua si non appareat, sed de antiqua, præ sumitur quod noua sit facta secundum conditiones inuestituræ antiquæ, lib. 3. cap. 10. num. 11. -  Inuestituram primam, seu primam maioratus in stitutionem semper attendendam es se, nec pos se ei ex posterioribus derogari, ibidem, numero 33. -  Incapax pro mortuo reputatur, lib. 3. capite 15. num. 47. -  Nec obstat sequentibus in gradu, imo statim fit locus sequenti substituto post eum, ac si primus vocatus non fuis set, ibid. num. 48. -  Institutus in re certa, vtrum succedere pos sit in feudo, & in emphiteusi conces sa alicui, & filiis, aut hæredibus suis, remis siue, lib. 3. cap. 17. num. 4. -  Institutus in re certa, si nullus alius datus sibi fuerit cohæres, vel si datus, modo quocunque hæres es se non pos sit: hæredis vniuersalis loco habetur, & totam hæreditatem consequitur, ibid. num. 5. -  Si vero cohæres vniuersalis datus fuerit, illéque adiuerit, erit vtique loco legatarij, ibidem, numero 6. -  Quod cohæres vniuersalis nec adiuit, nec repudiauit, siue non deliberat, ius eius ex futuro euentu decidi debebit, an scilicet cohæres deliberauit adire, vel non adire, vt ibid. num. 7. adnotatur. -  Institutum in re certa, non es se propriè legatarium, nec proprie hæredem, siue non pos se dici simpliciter & absolutè vnum aut alterum, sed potius anomalum succes sorem appellari, qui in aliquibus legatarij naturam, in aliquibus autem hæredis imitatur. -  Et rei singularis ratione, tanquam legatarius habetur, at merito personæ, & tituli institutionis, eorum etiam quæ extrinsecus accidunt, non ni si hæres existimandus est, vt instar aliorum hæ redum habeatur, ibid. num. 9. & 10. -  Institutus in re certa, quibus in casibus, siue quarum rerum respectu sit loco hæredis, vel loco legatarij, siue participet de vno, aut altero. -  Et vtrum actionibus hæreditariis vti pos sit illisve conueniri, atque ex lege falcidia detractionem pati. -  An etiam mitti debeat in pos sessionem bonorum ex l. vltima. C. de edicto diui Adriani, ibid. num. 11. per totum. -  Institutum in re certa dato cohærede vniuersali, habere ius accrescendi, si cohæres vniuersalis ante aditam hæreditatem, vel ante testatorem moriatur, siue hæreditatem repudiet, ibidem, num. 12. -  Vbi etiam rationibus omnibus siue fundamentis, quæ in contrarium excitari pos sunt, plenis simè traditur satisfactum ab aliis, vt ibidem adnotatur. -  Instituto in re certa, reliquam hæreditatem obuenire propter ius accrescendi, siue in iure accrescendi fundari decisionem. §. si ex fundo. l. primæ. ff. de hæred. inst. ex multorum authorum sententia, lib. 3. dict. cap. 17. n. 19. -  Contra vero ex sententia aliorum, qui non es se proprie ius accrescendi in hac specie as serunt, ibid. num. 20. -  Et eorum opinio ab authore probatur, num. 21. & seqq. -  Institutionem certæ rei ex sententia Ioannis Marci Aquillini, & aliorum interpretum, trahi ad vniuersam hæreditatem propter præ sumptam defuncti sic testantis voluntatem, ibidem, numero 24. -  In contrarium tamen grauis simorum authorum authoritates, & iuris non incognita vulgata potius, & certa principia vrgere, vt ibid. adnotatur, num. 25. & seq. -  Institutio in re certa cum sit, lex (vt author existimat) non tractat de interpretanda, siue coniecturanda, aut præ sumenda defuncti testatoris voluntate, sed de remouendo obstaculo illo, ne testator pro parte testatus, & pro parte intestatus, decedat, dict. cap. 17. num. 36. -  Institutum in re certa non dato cohærede vniuer sali, ad vniuersam admitti hæreditatem ex beneficio siue dispositione legis, quæ eo casu rei particularis mentionem adimit, vt ibid. n. 38. & seq. obseruatur. -  Idque institutionis verba sic importare, vt aliud effici non debuerit, ibid. n. 39. -  De institutione, vt certæ rei mentionem lex detrahat, in quo fundetur præcipuè, ibidem, numero 40. -  Institutio certa rei, quare ad vniuersum trahatur, nec in ipsa sola re particulari substineatur, ibid. num. 41. -  Institutus in re certa, ne ad vniuersam hæreditatem admittatur, siue plus accipere prohibeatur, etiam nullo alio cohærede dato, siue nullo alio hærede existente: vtrùm expres sa testatoris voluntate, & dispositione effici pos sit: ibid. ex num. 42. cum multis sequentibus: vbi plena & absoluta manu articulus hic discutitur, atque examinatur, & n. 65. cum seq. -  Institutio partis quod traheretur ad totum, sicut lex antiqua induxit, quare non ita induxit, quod institutio serui traheretur ad libertatis donationem, remis siuè, ibid. num. 57. -  Institutus à milite ex fundo, vel alia re particulari certa, non efficitur hæres in vniuersum, nisi expres s è constet de voluntate militis, sic voluis se, dict. cap. 17. n. 76. -  Institutus in re certa, ne reliquam hæreditatem obtineat, cum testator expres s è prohibet, in totum videtur ab intestato decedere, velle tamen taliter institutorem certam iure fideicommis si deberi: idque ex sententia quorundam: contra ex sententia aliorum, de quorum veritate agitur, & res hæc explanatur, ibid. ex num. 104. cum seq. vsquè ad num. 117. -  Institutus in re certa, habetur pro hærede vniuer sali, & totam hæreditatem consequitur, vbi cohæres vniuersalis datus non vel datus non est, vel datus non addit: non solum in foro exteriori, sed etiam in foro conscientiæ interiori, dict. cap. 17. num. 117. & seq. -  Institutus in re certa, vbi testator expres se prohibuit, in vltra carpere pos set, salua conscientia vltra carpere, siue retinere non poterit, sed reliqua bona venientibus ab intestato tenebitur restituere, ex sententia multorum. -  Vbi & patris Ludouici Molinæ obseruationes in proposito, nouiter expenduntur. -  Contra verò ex sententia aliorum, ibid. num. 120. 121. & 122. -  Institutus in re certa, nullo alio hærede scripto, vtrum iure regio vniuersam sequatur hæreditatem, sicut iure communi consequebatur, lib. 3. dict. cap. 17. ex num. 123. cum multis sequentibus vsque in finem capitis. Vbi articulus hic dilucide, & melius quàm antea fuis set, explanatus relinquitur. -  Institutus in re certa, dato cohærede vniuersali, vtrum iure regio vniuersam consequatur hæreditatem, si vniuersalis cohæres ante testatorem moriatur, vel hæreditatem repudiet, aut alia quacunque ratione hæreditatem non adeat, ibid. num. 145. & seq. vbi pars affirmatiua probatur. -  Institutus in re certa, vtrum iure regio ad vniuer sam admittatur hæreditatem, cum testator expressè prohibuit, ne ex bonis, ant hæreditate sua vltra consequi pos set; siue rem illam certam, aut partem tantum habere, ibid. num. 149. cum seq. -  Institutio in re certa, facta per verba obliqua, aut communia, non directa, vtrum iure regio ad vniuersum trahatur, alio non dato cohærede vniuersali, siue quid eo casu debeat obseruari, ibid. num. 155. -  Ioannis Gutierrez ad l. vigesimam secundam, & vigesimam tertiam, titulo octauo, partita quinta, interpretatio, nouiter, verè tamen & concludenter damnatur, atque eiusdem l. finis, & intentio detegitur, lib. 3. cap. 3. num. 89. -  Ioannis Gutierrez in terminis quæ stionis cuius dam Dini, verba quædam, nouè ponderata, & probata, lib. 3. cap. 17. num. 70. -  Ioannem Cephalum, in cons. 762. ex num. 2. lib. 5. clare videri donationi propter nuptias prælationis priuilegium conces sis se, prout lib. 3. c. 4. num. 35, adnotatur. -  Cæterum authores ibi relatos, eiusdem Cephali as sumptum, aut sententiam non probare, nouè, & verè ostenditur, ibid. num. 36. -  Nouiter etiam, & verè notatur, eundem Cephalum saluari non pos se eo modo, quo Doct. Barbosa saluandum es se credidit, ibid. num. 37. -  Ioannis Cephali relatam supra num. 35. sententiam, fortas sis sustineri pos se in donatione propter nuptias, ex causa remunerationis, vel ex alia iusta causa; vt puta à viro ignobili, vel sene vxoris nobili, aut iuueni factam, prout ibid. num. 39. adnotatur. -  Ioannes Vincentius Hondedei, in consilio 40. lib. 1. ex num. 27. & num. 34. & 35. explicatur, lib. 3. cap. 9. num. 14. -  Ioannem Vincentium Hondedei, in consilio 43. per totum, lib. 2. Optimè, & vtiliter loquutum in materia depositi, & ibid. dixis se quamplurima, quæ circa depositum neces saria sunt, & in praxi conducibilia, lib. 3 cap. 16. num. 34. -  Ioannis Francisci de Ponte obseruationes in materia depositi, quas in consil. 56. per totum, reliquit scriptas: probantur ibid. num. 37. -  Ioannem Corras sium, recte, & accurate percepis se, atque intellexis se materiam cap. 13 lib. 3. ibid. num. 37. -  Ioannem Corras sium, diuinatoriè quidem, ac contra mentem Pontificis explicas se textum, in cap. 1. de sequestrat. pos se. & fruct. lib. cap. 16. num. 19. -  Ioannis Imolensis obiectionem quandam non obes se solutioni traditæ per authorem, lib. 3. cap. 13. num. 6. -  Ioannis Imolensis distinctionem in articulo quodam substitutionis vulgaris probabilem non es se, multa potius in contrarium considerari pos se, quæ ipsam destruerent, atque eliderent, ibid. num. 13. -  Ioannis Imolensis circa materiam §. si ex fundo, l. primæ, ff. de hæredib. instit. lectura originalis commendatur, lib. 3. cap. 17. num. 3. -  Ioannis Imolensis in proposito eiusdem §. resolutio adducitur, & ab authore probatur, ibid. num. 26. & seq. -  Ioannis Imolensis ad l. quidam cum seruum, C. de neces sarijs seruis hæred. institut. solutio, & arguta consideratio probatur, ibid num. 55. -  Ioannis Crothi in materia d. §. si ex fundo dictum quoddam, authori non placere, ibid. n. 84. -  Ioannis Marci Aquilini in materia dicti §. si ex fundo, nullum hactenus mentionem fecis se, & eiusdem obseruationem in proposito adduci, lib. 3. dict. cap. 17. num. 23 -  Ioannem Marcum Aquilinum, iniustè carpere Imolæ, & Crothi solutionem, prout ibid. adnotatur num. 52. -  Ioannis Marci Aquilini aduersus solutionem Imolæ argumentationem veram non es se, & dictis antea manifeste conuinci, ibid. num. 58. -  Ioannem Marcum Aquilinum contendis se euertere præcipuum fundamentum opinionis Dini: sed eius solutionem falsam es se, nouè ostenditur, ibid. num. 71. & 72. & seq. -  Ioannis Marci Aquil. ad l. si quis ita 74. ff. de hæred. instit solutionem, aliquid non valere, ibid. n. 74. & iterum num. 98. & 99. -  Ioannis Marci Aquilini ratio, quare in milite ces set decisio l. 1. §. si ex fundo, ff. de hæred. insti. improbatur nouiter per authorem, ibidem num. 81. -  Ioannis Marci Aquilini, pro conciliatione contrarietatis Bartoli, & Dini concordiam, & di stinctionem adductam, nec es se veram, nec etiam nouam, vt nouiter & vere ostenditur, ibid. n. 92. & quatuor seq. -  Ioannis Marci Aquilini distinctionem destruere text. in l. si quis ita hæredes institutus fuerit, ff. de hæred. instit. ibid. num. 98. -  Ioannis Bologneti consideratio in articulo illo, vtrum mors ciuilis denominari potuerit ab interpretibus, confutata, lib. 3. cap. 12. num. 21. -  Ioannis Bologneti in articulo illo, quibus in casibus mors ciuilis æquiparetur naturali, verba quædam præcitata, & probata, ibid. num. 26. -  Ioannis Matiençi refertur sententia, quæ iuris communis correctionem inducit, & instituto in re certa ius accrescendi, siue in cæteris rebus de iure huius Regni incrementum denegat, lib. 3. cap. 17. num. 124. & num. 125. Vbi eiusdem authoris fundamenta expenduntur, & ad duo principaliter reducuntur. -  Ioannis Matiençi sententia recipitur eiusdem tamen ratio improbatur, & noua. diuersáque ratio redditur, ibid. num. 150. -  Ioan. Lup. de Palat. Rubr. ad l. 40. Tauri, decidendi rationes duæ, nouiter & verè carpiuntur, lib. 3. cap. 19. num. 108. -  Ioannis Garsiæ circa interpretationem textus, in cap licet. de voto, & voti redemptione: ob seruationes quædam nouiter, & verè confutantur, lib. 3 cap. 19 num. 120. -  Ipsius dicto aut verbum personalis simum est, lib. 3. cap. 5. num. 78. -  Iserniæ obseruatio quædam adducitur, ex qua ma sculus ex s œmina præfertur fœminæ ex masculo, lib. 3 cap. 19. nun. 157. -  Iuramentum an confirmet contractum, & rescis sionem impediat? In terminis authent. Sacramenta puberum, C. si aduersus vendit. & cap. quamuis pactum, de pact. in 6. Et vtrum ea iura procedant enormi, aut enormis sima læ sione interueniente, lib. 3 cap. 2. per totum, vbi latè, & vtiliter agitur. -  Iuramentum excludit maiorem à beneficio l. 2. de rescindenda vendit, ibid. num. 35. -  Sed non excludit stante enormis sima læ sione, ibid. num. 36. -  Ius quando alteri est iam quæ situm ex aliqua dis positione, & si ces set dispositionis causa, non tamen subuertitur dispositio, lib. 3. cap. 15. numero 7. -  Ius quæ situm facilius conseruatur, quam ius nouum acquiritur, & difficilius excluditur quis à iure quæ sito, quàm à iure quærendo, ibidem, num. 8. & vide num. 9. & sequent. vbi id comprobatur. -  Iure accrescendi an reliquam hæreditatem obtineat, qui in re certa fuit institutus, lib. 3. cap. 17. ex num. 19. cum seq. & supra litera I, verbo, in stitutus, & institutio. -  In iure accrescendi portio deficiens, portioni non personæ accrescit, dicto cap. 17. num. 22. -  Ius accrescendi in legatis & fideicommis sis, etiam vniuersalibus, prohiberi pos se, vnanimiter omnes docuis se, ibidem, numero 61. -  Ius accrescendi, etiam absque prohibitione testatoris ces sare in substitutione fideicommis saria, si vnus ex fideicommis sariis repudiet partem suam, & tunc hæredem institutum illam in se retinere, ibidem, num. 62. -  Ius accrescendi introduci, qua ratione neces se fuit, ibidem, num. 87. -  Ius accrescendi à testatore prohiberi non potest, ibid. num. 88. -  Iure accrescendi à testatore prohibito, quod adhuc ipse testatus censeatur, non intestatus deces sis se, ibid. num. 89. -  Et argumento cuidam, quod in contrarium videtur fortiter vrgere, optime & vere satisfactum remis siue, ibid. num. 90. -  Ius accrescendi descendere principaliter, siue immediate inuentum atque introductum fuis se à lege, secundario tamen ex tacito iudicio testatoris, siue tacita & coniecturata mente ipsius, ibid. num. 91. -  Ius accrescendi de iure huius regni sublatum non es se, ibid. num. 146. -  Ius accrescendi hodie post decisionem. l. primæ, titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ expres se prohiberi pos se per testatorem, imo & tacite prohibitum, sufficere, ibid. num. 152. -  L. -  LEgata & cætera relicta, an debeantur ex testamento facto per vim, lib. 3. cap. 1. ex n. 49. cum seq. -  Legata ex testamento per vim facto, quando non debentur, legatariis erit saluum ius recuperandi interes se, aut damnum contra inferentem metum, ibid. num. 54 & 55. -  Legata an debeantur ex testamento, quod per dolum, non per metum factum fuit, ibid, ex n. 57. vsque ad num. 65. -  Legatum creditori (quod repræ sentationis commodum facit vtile) vtrum per legem falcidiam sit resecandum de toto legato principali, an verò dumtaxat de ipso repræ sentationis commodo, lib. 3. cap. 19. num. 4. -  Legis verba quantumuis generalia sint, recipiunt interpretationem restrictiuam, ne quis indebitè damnum patiatur, lib. 3. cap. 3. num. 70. -  Et ne lex ipsa iniquitatem aliquam, siue defectum rationis contineat, semper interpretatio admitti debet, ibid num. 71. -  Legis claram decisionem vbi habemus, non est amplius elaborandum, nec aliter dubitandum, sed ita tenendum, prout lex dicit, lib. 3. cap. 7. num. 34. -  L. 14. in fine, tit. 4 partit. 6. conditores, quid in con sideratione principaliter habuerint, vt eius decisionem sic compositam, aut scriptam relinquerent, lib. 3. cap. 7. num. 39. -  L. 14. tit. 4. part. 6. decisionem, velut destruere omnia, quæ in eiusdem proposito authores nonnulli huius Regni reliquerunt scripta, ibidem, num. 40. -  L. 41. Tauri procedit in vinculis particularibus, in anniuersatiis, & patronatibus, siue capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure maioratus relictis, lib. 3. cap. 19. num. 278. -  L. 45. Tauri remedium, procedit etiam, & habet locum in vinculis particularibus, absque Regia facultate, authoritate legum huius Regni factis, & in anniuersariis, atque patronatibus, iure maioratus relictis, ibid. n. 280. -  L. 46. Tauri, procedit etiam in vinculis particularibus, absque Regia facultate factis, sed authoritate legum huius Regni, tertij & quinti, stantibus descendentibus legitimis, & his deficientibus omnium bonorum, in anniuersariis etiam defunctorum, & patronatibus, atque capellaniis perpetuis, quando iure maioratus relinquuntur, ibid. num. 281. -  L. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, indistinctè procedit in dispositione, ac in persona quacunque, nec vlla causa, aut persona ab eius decisione excipitur, lib. 3. cap. 10. num. 2. -  Procedit etiam in Principe, adeò quod Princeps etiam non pos sit modificare, nec altera reali quomodo donationem perfectam, per eum in fauorem alicuius factam. nec eidem nouas conditiones adiicere, ibid. num. 3. -  L. perfecta donatio, C. de donat, quæ sub modo, procedit etiam in vinculis perpetuis, seu primogeniis, ac etiam in meliorationibus inter viuos factis, ibid. num. 5. -  L. vbi repugnantia. ff. de regulis iuris, septem limitationes, seu restrictiones, remis siue dict. cap. 10 num. 21. -  L. sicut. C. de obligat. & act. contra Socin. Couar. & sequaces, fortiter inducta, ibid n. 51. -  L. 27. Tauri, noua & notanda interpretatio, atque veris sima consideratio proponitur, & concluditur, non pos se eidem legi fraudem fieri appositis conditionibus eiusmodi, ex quibus priorum vocationum reuocatio, aut alteratio inducatur, lib. 3. cap. 12. num. 48. vbi latius id demonstratur. -  Legis dispositio, realis potius, quam verbalis es se debet, dict. cap. 12. num. 49. -  Legis dispositio & voluntas machinatione aliqua circunscribi non debet, ibid. num. 50. -  Legis 40. Tauri pro singulari confirmatione, & iustificatione, mire vrgere, ea quæ singulariter & vere adnotantur, lib. 3. cap. 19. n. 220. -  L. 40. Tauri, in postrema sui parte, es se iuri communi consonam, recte obseruas se Peraltam, ibid. num. 296. -  In cæteris queque partibus iuri communi conuenire, ibid. num. 297. -  L. primæ. §. si ex fundo. ff. de hæred. institu. circa rationem, scriptores omnes sic varias se, vt in resolutione, aut explanatione quæ stionum eius dem materiæ variare & dis sentire, vis quodammodo fuerit: vtpote cum eas sententias proponant, opiniones ve tueantur, quæ dicti §. rationi, iuxta eorum placita magis conueniant, lib. 3. cap. 17. num. 13. -  L. 40. Tauri, verba quædam, an potius ad qualitatem primogenituræ, quam ad gradum referenda sint, lib. 3. cap. 19. num. 51, & 159. cum seq. -  L. 40. Tauri, decisio quam neces saria fuerit in his regnis, vt tot ambages, atque contrarietates ces sarent, ibid. num. 354. & 355. -  Legitima filiorum propter inuentarium non confectum, vtrum amitti debeat, dubium es se, nulla lege iuris communis expres sim decisum, nec etiam Regia constitutione ita clare sublatum, vt dubitationi locus adhuc non sit, & es se potuerit, lib. 3 cap. 5. num. 1. -  Nam in §. si vero non fecerit, in authent. de hæ red. & falcidia, & in vltima. C. de iure deliberandi, duntaxat exprimatur, quod hæres qui non fecerit inuentarium, debeat de iure soluere legatarijs, & ne fruatur commodo falcidiæ, quæ locum habet, cum vltra probantem legata relinquuntur, ibid num. 2. -  Legitima tamen filiorum, quod ob inuentarium non confectum amittatur, nulla lege reperitur cautum, nec prouisum, ibid. num. 3. -  Nec etiam aliqua lege ad effectum prædictum. scilicet legitimæ non amittendæ præceptum filio impositum est, vt inuentarium conficiat, ibid. num. 4. -  Vbi etiam, quod si neces sarium id fuis set, æquum non solum, imo & neces sarium erat exprimere, vt filius sciret inuentatio non confecto legitimam amitti, sicut expres se cautum est in falcidia. -  Aliàs iniquum quidem videretur, filium priuari legitima ex postfacto, eo quod inuentarium non fecis set, cuius conficiendi nulla obligatio erat ei iniuncta, ibid num. 5. -  Præterea de iure regio partitarum, idem quod de iure communi disponitur in falcidia, vt scilicet propter inuentarium non confectum ab hærede amitti debeat, non verò declaratur, an etiam id intelligendum sit de filio hærede, aut respectu legitimæ filijs debitæ, ibid. num. 6. & vide pluribus numeris seq. vbi plura adnotantur circa solutionem præfati dubij. an legitima amittatur propter inuentarium non confectum, vide etiam n. 40. & seq. -  Dubium commune Doctorum, an scilicet legitima filiorum propter inuentarium non confectum amittatur, non versari circa creditores hæreditarios, sed circa legatarios & fideicommis sarios duntaxar. lib. 3. cap 5. num. 25. -  Quia cum legitima non sit, nec debeatur ni si deducto ære alieno. -  Imo si totam hæreditatem absorbeat æs alienum, nulla omnino debeatur legitima, etiam si inuentarium confectum es set, aduersus creditores legitima non detraheretur. -  Quia æs alienum præcedit legitimam, siue factum sit inuentarium, siue non, & ideo deductio legitimæ aduersus creditores locum non habet, ibid. dict. num. 25. -  Legitimæ deductio aduersus legatarios locum obtinet, & in illa potior est causa filiorum, etiam si inuentarium confectum non fuerit, Contra D. Franciscum Sarmient. dict. cap. 5, num. 26. & vide numeris seq. vbi eiusdem Sarmienti resolutio in proposito confutatur. -  Filius inuentarium non conficiens, dato quod ex decisione. l. 17. tit. 11. partit. 6. legitimam amittere non debeat, id tamen ita intelligendum erit, si ab eo dolus malus & fraus absit omnino, vt ibid. num. 29. adnotatur, & noua authoris declaratio traditur in proposito. -  Legitima filiorum, vtrum de iure naturali sit, vel de iure ciuili positiuo. vulgata equidem, & frequenter, varijsque in locis agitata quæ stio, vt constat ex multiis authoribus, qui lib. 3. cap. 5. num 30. recensentur. -  Legitima ex sententia Dini, & aliorum, nomine, origine, quantitate, & neces sitate quod de iure ciuili descendat, & consequenter, quod licet quodam instinctu naturæ, ac ratione quadam & cursu naturali debita videatur legitima. -  Eiusdem tamen relinquendo neces sitas, tam quoad ipsam legitimam simpliciter sumptam, atque alimenta, quam quoad eius quotam, & quantitatem ex iure ciuili procedat, non ex iure naturali, ibid. num. 31. per totum. -  Legitima ex sententia quam plurimorum authorum in totum tolli potest per legem, vel statutum, vel per consuetudinem aut rescriptum Principis, ibid. num. 32. -  Legitimæ quota, seu eius quantitas, ex sententia permultorum aliorum authorum, quod sit de iure ciuili positiuo: legitima tamen ipsa simpliciter sumpta, quod ex iure naturali, vel gentium primæuo descendat. -  Ideoque tolli non pos sit in totum per legem, vel staturum, nec etiam consuetudinem, vel Principis rescriptum. -  Quanuis in quantitate, quæ est de iure ciuili, lege, statuto, consuetudine, seu Principis rescripto minui pos sit, vt vsque ad naturam reuerratur, id est ad alimenta tantum ea enim tolli non pos sunt tanquam iure naturali debita, ibid. num. 33. per totum. -  Legitima ex sententia quorundam authorum, quod simpliciter atque indistincte debeatur filijs de iure naturali, ibid. num. 34. vbi ostenditur in quo hæc opinio à præcedentibus differat. -  Ex sententia tamen authoris, quod nonnulla con stitui debeant pro dilucida, atque absoluta præ fati dubij resolutione, quæ nouiter & vltra alios, verè tamen adnotantur, ibid n. 35. & seq. vbi in effectu secunda opinio magis probatur, & tertia declaratur, ibid. num. 39. -  Legitima aliquando à lege tolli potest in totum, vel minui iusta scilicet causa interueniente, quia tunc lex ipsa naturæ, siue ius naturale non modo repugnat, imo ratio alia naturalis, qua ius ciuile fundatur, sic suadet, vt ibid. num. 36. latius explicatur. -  Legitimam ob inuentarium non confectum non amitti de iure regio partitarum, sic elatum, atque indubitatum ex dictis antea remanere, vt omnino probari debeat, ibid. n. 41. -  Et inde inferri pos se ad nonnulla, quæ; notatu & scitu sunt digna, nec vllus hactenus sic adnotauit, ibid. d. num. 41. & vide vsque ad num. 47. vbi ea adducuntur. -  Legitima filiorum, vtrum admittatur propter inuentarium non confectum, in illo articulo, in terminis iuris communis loquendo, atque seclusa legis partitæ; constitutione, duas es se ex sententia communi opiniones, & illas contrarias omnino, ibid. num. 47. -  Verè tamen ex sententia authoris tres opiniones fuis se in præfato articulo, vt numeris sequentibus obseruatur, atque ips ęmet opiniones præ citantur. -  Et tandem numero 54. recensetur opinio eorum, qui simpliciter & indistinctè as seuerarunt, filios propter inuentarium non confectum legitimam non amittere, nec ad solutionem legatorum teneri, & num. 55. & 56. ab authore probatur. -  Legitimam non amittit patronus ob inuentarium non confectum, ibid. num. 57. -  In legitima vtrum substitutio vulgaris fieri pos sit, lib. 3 cap. 11. num. 1. & seq. -  Legitimam, vtrum patre monasterium ingres so & religionem profes so, statim non expectata morte naturali patris ipsius, filius petere pos sit, lib. 3. cap. 12. num. 31. per totum. Vbi diuers æ interpretum sententiæ proferuntur, & authori placitum proponitur. -  Lineam filiorum alicuius præcedentem in ordine scripturæ lineæ aliorum, qui post eos vocantur, præferendam omnino in ordine succes sionis, lib. 3. cap. 15. num. 27. -  Linea illius, qui semel maioratum acquisiuit, cæ teris præferenda est, nec admittendus alius, donec deficiant omnes, qui ex eius linea proces serint, ibid. num. 53. -  Linea initium videtur accipere per solam vocationem alicuius, & sic per solam aptitudinem potentiam succedendi aliquo tempore, & omnes descendentes eiusdem inclusi videntur virtualiter, ibid. num. 77. -  Locatio & conductio iisdem, quibus emptio & venditio consistit regulis, quamuis in aliquibus à contractu emptionis & venditionis differat, lib. 3. cap. 3. num. 1. -  Et contrahitur simul, atque de mercede conuenit, ibid. num. 2. -  Duplicémque actionem parit, ex locato, quæ locatori ad mercedem: ex conducto, quæ conductori ad vsum & fruitionem rei datur, ibid. num. 3. -  Locationis contractus, vt adimpleatur, liberè & plenè debet vti frui conductor, ibid. n. 4. -  Et sic locator tenetur ad factum, id est pati conductorem vti re conducta, & eam præ stare, nihílque facere, quominus liberè & pacificè fruatur, ibid. num. 5. -  Et quemadmodum venditor tenetur tradere rem, si pretium consequi velit, ita locator tenetur præ stare, vt conductor fructus & prouentus percipiat, non solum per simplicem traditionem rei, sed per continuam patientiam, & omnis obstaculi remotionem, ibid. n. 6. -  Et sicut in venditione rei constituitur pretium respectu rei, ita in locatione constituitur pretium gratia fructum, & habito respectu ad prouentus & fructus singulis annis, ibidem, num. 7. -  Vnde sequitur, quod sicut quando venditor non tradit rem, tenetur ad interes se, ita locator, si non facit, quod conductor pos sit fructus percipere, tenetur ad interes se, ibid. n. 8. -  Et quamuis in venditione, & in aliis contractibus, primo vsu etiam momentaneo quis censeatur tradidis se, & es se liberatus, tamen in contractu locationis & conductionis, locator non dicitur tradidis se nisi pro eo tempore, quo conductor frui licuit: quia vniuersa substantia eius contractus in eo versatur, vt liceat conductori vti, quod est factum succes siuum, ibidem, numero 40. -  Nec sufficit, quod in principio interueniat patientia, sed eius perseuerantia requiritur, ibid. num. 10. -  Sic vt non dicatur tradita libera pos ses sio rei locatæ, quando non durauit pro toto tempore conuento, vtendi & fruendi facultas, ibidem, num. 11. -  Quia præ statio patientiæ ad quam tenetur locator, dicitur indiuidua, & non sufficit pro parte impleri; atque ideo si locator non præ stitit integram patientiam, non dicitur pro sua parte impleuis se: quoniam in talibus indiuiduis, nihil actum intelligitur, cum superest agendum, ibid. num. 12. -  Locator, si toto tempore locationis, patientiam non præ stet, & omne obstaculum remoueat, pensionem exigere non potest, lib. 3. dict. cap. 3. num. 13. -  Quia in contractibus vltro citròque obligatoriis (vt est locatio) agere volens, oportet impleuis se pro sua parte implenda, aliàs obstauit exceptio non implementi, ibid. num. 14. -  Hæc autem exceptio, quod alter ex contrahentibus non impleuerit pro parte sua, semper opponi potest, etiam si statuto omnes exceptiones remoueantur, ibid. num. 15. -  Locator in libello, in quo petit pensionem, vt obtineat, neces sario adiicere debet, quod præ stiterit & accommodauerit liberum vsum, & patientiam, quia ex sola locatione non videtur adimpleuis se contractum ex parte sua, nisi in patientia perseuerauerit, ibid n. 16. -  Et sic non solum tenetur patientiam allegare, sed probare, ibid. num. 17. -  In locationis & conductionis contractu, vsus rei est ex substantialibus, vel naturalibus intrinsecis illius contractus, ibid. num. 65. -  Vnde pactum initum per quod vsus rei auferatur, siue renuntiatio casus prouenientis facto, aut impedimento locatoris, tanquam contra sub stantiam, vel naturam intrinsecam ipsius contractus nihil valeret, atque viribus non subsi steret, ibid. num. 66. -  Quia talis obligatio daret materiam delinquendi, adeò quod non firmaretur iuramento, ibidem, num. 67. -  Idcirco non solum Iureconsulti, sed etiam & legum partitarum conditores caute, aut cum my sterio fuerunt loquuti, vt nouiter & verè ibid. adnotauit author, num. 68. -  Ludouici Molinæ, è Societate Iesu Religiosi, ideo lib. 3. cap. 1. num. 5. factam mentionem ab authore, quod vel ipso solo prælecto, eorum omnium vera & distincta resolutio deduci pos sit, quæ in proposito materiæ eiusdem cap. primi, ad forum conscientiæ pertinent. -  Ludouici Molinae Religiosi traditio probatur, ibid. num. 32. -  Ludouici Molinæ Religiosi, verba quædam recen seatur, quæ authoris religionem confirmant, ibid. num. 166. -  P. Ludouici Molinæ in materia depositi sententia, nouiter adducta, lib. 3. cap. 16. num. 69. -  P. Ludouici Molinæ in eodem proposito, ac de iure communi veris simam resolutionem, dubiam reddi de iure regio post decisionem l. cuiusdam partitæ, ibid. n. 74. -  P. Ludouici Molinæ locus pro sententia & resolutione authoris, nouiter expenditur, lib. 3. c. 9. num. 24. -  P. Ludouici Molinæ ad interpretationem cap. licet, de voto, & voti redempt. obseruationes duæ approbantur, alię verò duæ nouiter carpiuntur, lib. 3 cap. 19. num. 123. -  P. Ludouici Molinæ in explicatione quorundam legum partitæ, obseruatio quædam approbatur, ibid. num. 131. -  P. Ludouici Molinæ in materia repræ sentationis placitum, nouè approbatur, ibidem, numero 352. -  Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2 cap, 3. n. 27. & 28. explicatus, lib. 3. cap. 2. num. 66. & n. 81. -  Ludouicus Molina, quare variauerit in articulo illo conditionis aut præcepti, ducendi consanguineam existentem in secundo gradu, lib. 3. cap 7. num. 47. -  Ludouici Molinæ in eodem articulo resolutionem, seruandam omnino in praxi, & eiusdem authoris ambiguitatem, aut varietatem, non debere aliis in futurum, variandi, aut diuersas sententias sustinendi, ansam aut occasionem præ stare, ibid num. 48. -  Ludouici Molinæ distinctio & resolutio in quæ stione quadam maioratus refertur, lib. 3, cap. 10. num. 9, -  Ludouici Molinæ in eadem materia maioratus, considerationes quædam ab authore probatæ. ibid. num. 35. -  Ludouici Molinæ locus explicatur, lib. 3. cap. 12. num 64. -  Ludouici Molinæ ad legem 4. tit. 15. partita 2. interpretationes tres referuntur, lib. 3 cap. 19. num. 126. -  Ludouicus Molina, nouiter explicatur, lib. 3. c. 19. num. 222. -  Ludouici Molinæ pro opinione quæ defenditur in articulo quodam repræ sentationis, meus clara, & velut expres sa sententia detegitur, ibid. num. 351. -  M. -  MAioratum factum in fauorem vnius filij, si pater reuocauerit persuasionibus alterius, qualiter filio consuli pos sit, lib. cap. 1. num. 111. -  Maioratum antea factum vt reuocet, persuasio nimia filij inducentis parentem, habetur loco compulsionis & coactionis, maximè si pater sit valde senex, ibid. num. 112. -  Maioratus institutor, siue pater, qui de propriis bonis maioratum instituit, meliorationemve in aliquem ex filiis aut descendentibus fecit irreuocabiliter, non poterit ex post facto in maioratu aut meliorationem addere alias conditiones, quam illas, quas tempore confectionis eius dem apposuit, nec de nouo modificare, aut quocunque modo alterare, lib. 3. cap. 10. num. 6. -  Contra tamen obseruandum erit, si maioratus, aut melioratio reuocabiliter facta fuerit. -  Nam cum eo pos sit pater, in totum reuocare, multo magis nouas conditiones adiicere. aut de nouo modificare poterit, ibid. num. 7. -  Maioratus primus institutor, siue pater, qui maioratum aut meliorationem irreuocabiliter con stituit. an pos sit alia bona subrogare, quam ea, quæ à principio comprehensa, siue expres sa, aut as signata fuerunt, ibid. num. 8. -  Maioratus irreuocabiliter facti primus institutor, siue eiusdem succes sor, aut pos ses sor alius quicunque, qui ipsi maioratui aliquid ex bonis proprijs adiunxit, siue propria bona libera addidit, an pos sit nouas conditiones antiquo maioratui adiicere, ibid. ex num. 9. cum seq. & num. 17. vera resolutio traditur, & duo casus principales distinguuntur. -  Maioratum, seu meliorationem tertij bonorum semel irreuocabiliter factam, sicut non potest: institutor reuocare, sic nec circa eam aliquam declarationem facere filio non consentiente, quæ illi præiudicium aliquod afferat, & si vult facere aliquam declarationem, debet stare in sinibus declarationis, nec vltra progredi, siue nihil de nouo disponere, ibid. num. 24. -  Maioratus, vel meliorationis etiam irreuocabiliter factæ scriptura, quoties obscura est, ad institutorem maioratus expectat declarare eam, ibi. num. 25. -  Maioratus institutori, in casu in quo licitum est declarare seu interpretati verba obscura, siue aliquam clausulam institutionis, vel dispositionis irreuocabiliter factæ: ita debet fieri declaratio, seu interpretatio, sicuti à lege ipsa sit, & non aliter, ibid. num. 26. -  Item vt verbis dispositionis, & subiectæ materiæ proprie conueniat, ibid. num. 27. -  Quod in quacunque dispositione obseruandum est, nec à sensu verborum recedi potest, quando actus non est reiterabilis, ibid. dict. n. 27. -  Posito etiam, quod maioratus declaratio fiat iuxta proprium sensum verborum, debent citari aut vocari hi, qui ex declaratione lædi pos sunt: maxime si ex dispositione iam fuerit ius aliquod quæ situm illis, & si vocarentur forsam, vel non, vel aliter declaratio fieret, ibidem, num. 28. -  Maioratus vltimi pos ses soris declarationem, aliis vocatis, vel qui ex legis, aut institutoris dispo sitione ad succes sionem admitti debent, non nocere, dict. cap. 10. num. 31. -  Maioratus primam institutionem seu inuestituram, semper attendendam es se, nec pos se ei ex posterioribus derogari, ibidem numero 33. -  Maioratus pos ses soris de sequenti succes sorè, aut de rebus ad maioratum ipsum pertinentibus declaratio, cuius effectus sit, dict. cap. 10. num. 35. & seq. -  A maioratu ex facultate legis Regni in tertia parte bonorum facto, filias propter masculos trans uersales, aut remotiores non pos se excludi: quanuis pos sint à primogenio ex Regia facultate instituto, lib. 3. cap. 12. num. 45. -  Maioratuum, siue primogeniorum finem præcipuum es se, vt familiarum dignitas, & nomen, ac institutorum memoria conseruetur. -  Idque de natura omnium primogeniorum es se, & si alter non exprimatur, ibid. num. 58. -  Maioratuum, seu primogeniorum institutiones, ipsaque primogenia, minime conuenire Monachus, ibid. num. 62. -  Maioratuum, seu primogeniorum institutiones sustineri, iustasque reputari nonnullis de causis, siue rationibus, ibid. num. 68. -  Illasque Monachorum, seu Monasteriorum succes sioni minime conuenire, aut non congrue adaptari, ibid. dict. num. 68. -  Maioratum, seu primogenium es se ius succedendi in bonis, ea lege relictis, vt in familia perpetuo integre conseruentur, proximoque cuique primogenito ordine succes siuo deferantur, lib. 3. dict. cap. 12. num. 69. vbi etiam dicitur, id secundum maioratus naturam, ac substantiam es se. -  Maioratum eo ipso, quod ex aliquibus bonis se facere quis profitetur, bona ipsa in propria familia velle perpetuo conseruari, ac familiæ ip sius fauore disponere, censendus est, ibidem num. 70. -  Idcirco neces sario dicendum videtur, quod nunquam ad succes sionem Monachus, aut Monasterium admitti pos sit. -  Quia nec vno momento pos sunt bona à familia extrahi. -  Extraherentur autem, si Monasterium pos sideret illa in communi, cum in particulari pos sidere, aut obtinere eadem Monacus non pos set, ibid. num. 71. -  Ad maioratus succes sionem habilitate, tempore quo succes sio defertur, considerandam es se, nec antea existentem, vel post superuenientem prodes se, si tunc, cum defertur succes sio, non existat, ibid. num. 103. -  Maioratus, seu primogenituræ ius renuntiari, cedi, atque etiam vendi, vel in alium transferri potest, lib. 3. dict. cap. 12. num. 107. -  Idque maxime procedit, si renuntiatio, ces sio, vel translatio fiat sequenti in gradu, ibidem numero 108. -  Potest tamen in quemcunque alium, etiam non sequentem, vel extraneum fieri, modo pro vita dumtaxatcedentis, & in sui præiudicium, commoditatísque, aut fructus, & prouentus maioratus, non iuris eiusdem renuntiatio fiat: prout ibid. num. 109. explicatur. -  Atque in proposito singularis, & noua, atque notanda resolutio traditur, qua distinctè dignosci poterit, vtrum ces sio hæc, aut commoditatis conces sio per ingres sum religionis, & profes sionem concedentis finiatur, an verò mors naturalis eiusdem expectari debeat, ibidem, numero 110. -  Maioratus, seu primogenituræ ius renuntiari, cedi, vel etiam quoquomodo transferri pleno iure non pos se in præiudicium sequentium maioratus succes sorum, & potius ius ces sionario habentium, ibid. num. 111. -  Imò sequentem succes sorem, ex legis, vel institutoris, dispositione ad succes sionem tunc venientem, statim pos se ces sionem, aut renuntiationem reuocare. -  Nec validè, ac cum effectu pos se fieri, nisi in eius dem fauorem fiat, ibid. d. num. 111. -  Et si aliter facta es set, à maioratus pos ses sore ius non discederet, sed potius illæ sum & intactum maneret, nec succes sionis vocatio contingeret, ibid. num. 112. -  Maioratus, aut primogenituræ ces sione, aut renuntiatione facta sequenti vocato, adeo plenum ius eidem acquiri, vt remedio l. 45. Tauri, pos sit ipse vti. ibid. num. 113. -  Modo pos ses sor integrum ius maioratus renuntiauerit, & à se illud penitus abdicauerit, nec enim sufficeret, solam pos ses sionem maioratus in alium transtulis se. ibid. num. 114. -  Maioratus, seu primogenituræ, aut fideicommis si renuntiatio, si à patre fiat in vita, & de præmatura hac restitutione, aut translatione cæteri filij, aut etiam creditores conqueruntur, quid tunc obseruari debeat, remis siuè, ibidem, numero 115. -  Maioratum quamuis de nouo acquirere quis non pos set, tamen quod illum retinere valeat, con siderata habilitate & capacitate, quæ tempore succes sionis in eo fuit, lib. 3. cap. 15. num. 2. -  Maioratum instituens, si alienationem bonorum eius prohibeat, vel aliquas conditiones appo suerit, quas à succes soribus seruari præceperit sub pœna, quod si succes sor contra fecerit, ad proximiorem, vel ad sequentem in gradu maioratus deueniat: si pos ses sor alienauerit, vel conditiones non seruauerit, filius eius, vel descendens debet admitti, lib. 3. cap. 15. num. 37. vbi latius id probatur. -  Ex maioratu, in quo plures gradus substitutionum continentur, quælibet substitutio iudicatur de per se; & vna non dependet ab alia, imo quot sunt personæ vocatæ, tot resultant substitutiones, ibid. num. 44. -  Inde fit, vt vno mortuo, vel aliter succedere non valente, siue à succes sione tempore, aut alio euentu excluso: ius substitutionis post eum vocati non deficiat. -  Imo ex persona sua tunc succedere pos sit, ibid. num. 45. -  In maioratibus, substitutione prima deficiente, tunc demum & sequentes corruere, quando dependerent à prima tanquam acces soriæ, & non pos sent absque illa subsistere, secus tamen si æque principales es sent, & per se subsisterent, ibid. num. 58. -  Maioratus, & Hispanorum primogenia, vtrum iure sanguinis, an iure hæreditario deferantur, lib. 3. cap. 19. n. 100. 101. & 102. -  Maioratum instituens, si ad eius succes sionem mas culos inuitauerit, & in defectum illorum fœ minas, si linea Masculorum finiatur, & mas culus & fœmina ex linea masculina reperiantur, Masculus fœminæ prefertur, ibid. num. 154. -  In maioratus, seu primogenij institutione, semper censetur vocata linea recta primogenitorum succes siue in infinitum de primogenito in primogenitum, & sic quilibet eorum habet vocationem iure proprio, atque ex propria vocatione, absque iuris alterius transmis sione, lib. 3. c. 19. num. 167. -  Quod nedum procedit in linea recta descendentium, sed etiam transuersalium, vt ibidem adnotatur, num. 168. -  Idque ex propria natura primogenij, & consuetudine succedendi in maioratibus, ibidem, numero 169. -  Atque ex intentione & mente aperta. 1. 40. Tauri, vt ibidem numero 170. obseruatur. -  Maioratus, fideicommis sa, & substitutiones, non solum in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & dispositionibus inter viuos pos sunt fieri, lib. 3. cap. 19. numero 252. -  Maioratus in contractu instituti, vtrum vim vltimæ voluntatis obtineant, ibid. numero 253. -  Maioratus, seu primogenia, non modo cum facultate Regia, sed etiam absque ea, ex certa parte bonorum, aut ex vniuersis pos sunt institui. lib. 3. cap. 19. num. 274. -  Maioratus, si institutus sit per viam vinculi particularis, aut meliorationis tertij & quinti bonorum inter liberos, aut anniuersarij, vel Capellaniæ, iurísve patronatus perpetui absque facultate Regia, verus quidem maioratus est, ac leges omnes Regiæ, quæ de maioratibus loquuntur, habent locum in eis: prout ibidem num. 275. diffuse probatur. -  Et Petri Salazaris in iuris patronatibus, anniuer sariis, & Capellaniis, aduersus Ludouicum Molinam opinio noua, nouiter & vere, atque vel vno tantum verbo, concludenter conuicta, ibid. num. 276. -  Maioria, aut maior ætas, vtrum in persona succedere volentis in maioratu, præcise considerari debeat tempore, quo succes sio defertur, lib. 3. cap. 19. numero 328. vbi Antonij Galeatij Maluasiæ, & Iacobi Menochij obseruationes in proposito, breuiter recensentur, & latius explicantur num. seq. -  Masculi ex fœminis succedunt in maioratu, à quo fœminæ repelluntur, quando non agitur de agnationis conseruatione, lib. 3. cap. 15. n. 57. -  Et an comprehendentur masculorum descendentium appellatione, maxime in vltimis voluntatibus, vide cap. 29. per totum. -  Masculus ex fœmina, & fœmina ex masculo, si ad succes sionem maioratus simul concurrant, & de succedendo vltimo pos ses sori transuersali pertractent, atque in eodem gradu sint, masculus fœminæ præfertur, ex sententia Ancharrani, & aliorum, lib. 3. cap. 19. num. 151. & 2. seq. -  Masculus præfertur fœminæ in succes sione maioratus, quando in eodem gradu sunt, etiam in casu dubio, ac etiam si filius maior vocetur, ibid. num. 155. -  Marcus Antonius Eugenius, in consilio 28. n. 37. & 38. lib. 1. explicatus, lib. 3. cap. 2. num. 85. -  Marci Antonij Peregrini resolutio in proposito cap. 6. huius lib. 3. relata ibidem, num. 26. & sententia authoris in eodem proposito prolata. -  Marci Antonij Peregrini resolutionem & obseruationem contrariam his, quæ cum Grato, & Hondedeo cap. 12. huius lib. 3. obseruauit author, de iure non procedere, nec vllo pacto sustineri pos se, vt eodem cap. 12. n. 120. adnotatur. -  Marci Mant. Benauidij, in proposito. l. perfecta donatio. C. de de donat, quæ sub modo: verba quædam, nouiter ponderata, & relata, lib. 3. cap. 10. num. 52. -  Metum plene probari coniecturis & præ sumptionibus, modo illæ legitimæ sint, & propinquæ, lib. 3. cap. 1. num. 69. -  Metus, aut dolus testatori adhibitus, qualiter debeat probari in proposito tituli, & legum, C. si quis aliq. test. prohib. vel coeg. ibid ex num. 83. cum seq. -  Metus testatoris arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis mole stiis, maxime si ille ægrotus erat, vel quando ob nimiam mariti reuerentiam sic testatus est, ibid. num. 109. -  Metu mariti mulierem præ sumi legatum ei fecis se ob ipsius mariti lachrymas, suasionem, & reuerentiam, ibid. num. 110. -  Metus & coactio, qualis es se debeat, vt propter timorem dicatur quis impeditus testari, seu primum testamentum mutare, aut aliquo modo de rebus suis disponere, vel non disponere, lib. 3. dict. cap. 1. num. 141. -  Metus quis, & qualis es se debeat, vt talis dicatur, quod etiam in constantem virum cadat, remis siue, ibid. num. 142. -  Metus quis sit iustus, iudicis arbitrio relinquitur, qui motum animi sui confirmare poterit ex variis præ sumptionibus, & rerum circunstantiis arguentibus metum, & iuxta personarum qualitatem id diffiniet, ibid. num. 143. -  Quoniam in muliere non requiritur ille metus, qui caderet in constantem virum, sed longe minor metus sufficiet quam in masculis, ratione sexus imbecillioris, qui facilius terretur, ibid. num. 144. -  Sic minor metus cadit in puerum, quàm in virum, ibid. num. 145. -  Metus quis sit iustus, etiam iure Regio Castellæ iudicis arbitrio relinquitur, nec censetur correctum hoc ex decisione. l. 7. tit. 33. part. 7. Imo etiam ex illa lege conces sum, vt contra Villalobos adnotatur, ibid. num. 146. -  Metus reuerentialis, vtrum in consideratione haberi debeat ad effectum irritandi testamentum, aut legatum, vel aliam dispositionem, vltimamve voluntatem quamcunque: item vt alios contractus, obligationesve voluntarias tescindere debeat: & an sola reuerentia & maioris præ sentia illatus censeatur, an etiam cum ipso alia interuenire debeant, & de diuersis Doctorum placitis in proposito: plena manu ibidem ex numero 147. vsque ad numerum 168. -  Metum reuerentialem illatum præ sumi, & actus gesti annullationem induci, quando interuenit expres sum mandatum eius, cui reuerentia debetur, etiam si minæ aut verbera non præces serint, ex sententia neotherici cuiusdam, ibidem numero 160. -  Quam probandam arbitratur author, modo patris, aut mariti iubentis magna sit authoritas, magnave reuerentia, aliàs enim solum mandatum non sufficeret, vt ibidem latius probatur num. 161. & seq. -  Metum reuerentialem dari respectu soceri, quia socer parentis locum obtinet, lib. 3. capit. 1. num. 168. -  Et respectu aui, & curatoris, ibidem, num. 169. -  Metus reuerentialis, an detur respectu matris ibidem num. 170. vbi author adnotauit nonnulla, quæ nullus antea, sic diligenter tradiderat, ibid. num. 170. -  Metus reuerentialis, an detur in sorore respectu fratris maioris natu, ibidem, numero 171. -  Et in fratre minore respectu maioris, ibidem, num. 172. -  Metus reuerentialis, an detur respectu patrui, hoc est tio de parte de padre, ac etiam respectu auunculi, que es tio herman de madre, ibidem, numero 173. -  Mercedis remis sio, quando propter agri sterilitatem, vel fructuum exiguitatem petitur, intolerabile damnum requiritur, aut quod magnum sit conductoris incommodum, lib. 3. cap. 3. numero 36. -  Similiter, quando petitur propter bellum, pestem, aut casum alium quemcumque sine culpa locatoris contingentem, neces sario requiritur, quod damnum sit intolerabile, vt remis sio fiat: quoniam modicum damnum æquo animo ferre debet conductor, ibid. num. 37. -  Mercedis aut pensionis remis sio, vt propter casum fiat, plura sunt neces saria: primò, quod casus. qui contigit, sit insolitus: secundò, quod magnum afferat damnum: tertiò, quod contingat ante perceptionum fructuum, ibid. n. 38. -  Alia in proposito vide verbo conductor, & verbo locator. -  Meliorato filio in tertio bonorum, an pos sit dari substitutus vulgaris, aut pupillaris extraneus, prætermittive ordo, qui in l. 27. Tauri præ scribitur, lib. 3. cap. 11. per totum. -  Minor iurans contractum à se gestum, censetur quodammodo, aut perfectionem maior, vnde aduersus contractum venire, aut in integrum restitui non potest, sed ab ipsius obseruantiam præcisè adstringitur, lib. 3. c. 2. n. 1. -  Quod procedit, quocunque modo minor contrahat, & quamuis contraxerit sine curatore, quem habebat, aut sine decreto super re immobili, vel cum aliàs contractus es set nullus, ibid num. 2. -  Idque iuxta intellectum communem, quem magis communiter probarunt Scribentes, vt constat ex multis commemoratis, ibid. num. 3. qui ex proposito, atque latis simè tractarunt, & exornarunt materiam authent. Sacramenta puberum, C. si aduers. vend. -  Textus in authent. Sacramenta puberum, C. si aduers. Vendit. locum obtinet in omni dispositione minoris, & etiam in donatione, quæ à minore facta, cum iuramento confirmatur, & validis sima reputatur, ibid. num. 4. -  Quamuis absque iuramento nulla sit, nec consen su curatoris, & iudicis decreto confirmetur ibid. num. 5. -  A minore cum iuramento facta donatio, vtrum ob enormem, aut enormis simam læ sionem debeat rescindi, & quid si ex causa remunerationis, vel ob aliam causam facta fuerit, ibidem, numero 6. -  Vbi diuers æ sententiæ Doctorum commemorantur, & inter alios authores, Marcus Antonius Eugenius, & Ioannes Vincentius Hondedeus magis commendantur. -  A minore iuramenti relaxatio petita, vtrum ei opitulari debeat dumtaxat, vt periurus non dicatur, non autem, vt ius partis lædere pos sit, siue quid relaxatio huiusmodi operari debeat, remis siuè, ibid. n. 7. -  Minor non certioratus de beneficio restitutionis in integrum, iurans contractum, vtrum beneficium illud amittat, necne? & quamplurimi authores congesti, qui de hoc dubio tractarunt, ibid. n. 8. -  Minor non certioratus de beneficio restitutionis in integrum sibi competenti, restitui non potest, etiamsi contractum iurauerit, ex sententia Dyni, quem & alij authores sequuntur. -  Ac de illorum fundamentis agitur remis siuè, ibid. num. 9. & 10. -  Minor iurans non contrauenire contractui, etiam non certioratus, excluditur à beneficio restitutionis in integrum. -  Idque ex sententia Bartoli, quem permulti authores sequuntur. -  Ac cum eo tendunt putat authori, vt ibidem adnotatur num. 11. per totum, & ostenditur, qualiter sententia hac retenta, Dyni rationibus re sponderi valeat. -  Minor enormiter, aut enormis simè læ sus, vtrum in integrum restitui pos sit, aduersus contractum iuramento firmatum, & relaxationem ab eo impetrare, lib. 3. d. cap. 2. num. 12. -  Et ibidem authores quamplurimi adducti, qui præfato dubio, magis ex profes so loquuntur. -  Ex eisdem autem authoribus nonnulla constitui pos se existimauit author, quæ magis communiter probantur, atque ex num. 13. vsque ad n. 26. adducuntur, & articuli huius dilucida, & absoluta resolutio traditur: & vide etiam num. 28. cum seq. -  Minor, vel alius, cum enormiter, aut enormis simè læ sus est, vtrum absolutio à iuramento neces saria sit, ibid. num. 26. vbi sententiæ diuers æ proferuntur, & tutius es se absolutionem impetrare, resoluitur. -  Minorem enormis simè, aut grauiter læ sum, pos se restitutionem petere aduersus contractum, seu renuntiationem, etiamsi læ sioni huiusmodi renuntiauerit, aut iurauerit, se illum ratione cuiuscunque læ sionis non impugnaturum, ibid. num. 28. -  Et clausulas generales nihil in proposito operari, vt ibidem adnotatur num. 29. & vera ratio redditur. -  Minor qua facilitate contraxit, eadem renuntias se, & non contrauenire iuras se præ sumitur, ibid. num. 31. -  In minore, muliere, ac rustico, semper præ sumitur simplicitas, & ignorantia, si contractus damno sus sit, quamuis iuramento firmatus, ibidem, num. 32. -  Minorem simplicitas contrahentem iuramento præ stito, solum renuntias se videri beneficio ætatis, nec per hoc excludi ab auxilio l. 2. C. de rescind. vend. ibid. num. 34. -  Minor renuntians cum iuramento hæreditati paternæ, vel maternæ acquisitæ, vel acquirendæ, non potest contra pactum venire, nec etiam ab solutionem obtinere, vt agat contra renuntiationem, quia per iuramentum maior efficitur, lib. 3. d. cap. 2. n. 37. -  Et ibid. num. 38. permulti authores congeruntur in vnum, qui materiam cap. quamuis pactum, de pact. in 6. latis simè explicarunt. -  A Milite institutus ex fundo, vel alia re particulari certa, non efficitur hæres in vniuersum, nisi expressè constet de voluntate militis sic voluis se, lib. 3. cap. 17. num. 76. -  Miles ex priuilegio, decedere potest pro parte te status, & pro parte intestatus, ibid. num. 77. -  In militis etiam testamento voluntatis coniecturæ, ac legis interpretationes recipiendæ sunt, ibid num. 80. -  In milite, quare locum non habeat decisio §. si ex fundo, l. 1. ff. de hæred. instituend. vbi & Ioannis -  Marci Aquilini ratio nouè improbatur, ibidem num. 81. -  De mis sione in pos ses sionem ex remedio l. finalis, C. de edicto Diui Adriani tollend. vide lib. 3. cap. 24. per totum. -  Michaelem Gras sum, in explicatione quæ stionis cuiusdam substitutionis vulgaris, & iuris trans mis sionis deceptum, nouè & manifestè ostenditur, lib. tertio, cap. 13. num. 38. -  Mortis indefinitia mentio, cum fit in legibus, statutis, contractibus, sententijs, testamentis, conces sionibus, & alijs dispositionibus quibus cunque: vtrum intelligatur de morte naturali, vel de morte ciuili, vel de vtraque: siue mortis appellatione simpliciter, an veniat mors ciuilis, sicut naturalis, lib. 3. cap. 12. num. 1. -  Vbi dicitur, dubium hoc intricatum es se, & varijs, diuersisque Doctorum distinctionibus, & doctrinis diuisum. -  Nec hactenus satis distinctê, aut absolutê explicatum. -  Quanuis tractatum ab infinitis authoribus, qui præcitantur, ibid. ex num. 2. vsque ad num. 12. -  Mors verbum, quoties profertur in dispositione hominis, nec sumus certi de mente disponentis: tunc semper debemus intelligere, quod homo velit, & se referre videatur ad mortem naturalem, non ciuilem, dict cap 12. num. 11. -  Mortis appellatione simpliciter, an veniat mors ciuilis in dispositione quacunque, disceptam sus ceptam: difficilem admodum es se ex sententia quorumdam, atque etiam ex sententia authoris, ibid. num. 12. -  Atquè in ea Doctores adeò varios fuis se, vt quot capita, tot sententiæ es se videantur, ib. num. 13. -  Verè namque moderniores in eorum repetitionibus, consiliis, & decisionibus, variis modis loquuntur, ibid. num. 14. -  Alij enim communes opiniones, aut communes theoricas impugnant, alij eas ab altis defendunt. -  Alij verò suo arbitrio, & diuersimodè materiam hanc declarant, ibid d. num. 14. -  Nec potest dari firma aliqua doctrina, vel adeò generalis theorica proponi, quæ valeat omnibus casibus æqualiter conuenire. -  Sed potius per regulas præ sumptiuas duntaxat, iuxta facti occurrentis qualitatem, materia hæc declarari debebit, ibid. num. 15. -  Mortis ciuilis nomen, non es se legale, quia non sic iura loquuntur, siuè mors ciuilis apud Iurecon sultos non reperitur, sed dicitur nomen imaginarium, siue sic à iuris præceptoribus compositum, ibid. num. 16. -  Mortis appellatione, in dubio intelligimus de naturali morte, non de ciuili, siue verè, & propriè loquendo, cum de morte mentio fit, ex vi verborum venit tantum vera mors. -  Mors autem ciuilis, ficta est, & non vera, ibidem num. 17. -  Moriatur verbum, & verbum deces serit, non verificatur in morte ciuili, sed in morte naturali tantum, ibid. num. 18. -  Mortis ciuilis denominationem, quibus rationibus siue fundamentis carpiant authores nonnulli, ibid num. 19. -  Mortes duas, naturalem scilicet, & ciuilem, non ineptè Doctores constituis se communiter, ibid. num. 20. -  Et ibid. contrarium tenentium rationi præcipuæ responsum præbetur. -  Ioannis etiam Bologneti consideratio in proposito, ab authore confutatur, num. 21. -  Mortis appellatione (quæ est vox analoga) quid contineatur ex sententia Alexandri Raudensis, ibid. num. 22. -  Mors ciuilis ex sententia communi, nunquàm æquiparatur morti naturali, nec è contra naturalis mortui ciuili, nisi in casibus à iure expres sis, dict. cap. 10. num. 23. -  Contra verò ex sententia authoris, qui quorundam scriptorum authoritate, ipsa etiam veritate, atque iuris ratione adductus, contrarium, & noue, & verè contendit. -  Et conclusionem præfatam, siue generalem Doctorum traditionem, aut doctrinam, aliter conficiendam, nec ita indistinctè (prout ipsi tradiderunt) procedere pos se arbitratur, vt ibidem num. 24. per totum latiùs adnotatur. -  Mors ciuilis non æquiparatur morti naturali, nisi in casibus, in quibus eundem omnino operatur effectum quoad casum de quo agitur, quem mors naturalis, vel quando militat eadem ratio, vel mens disponentis suadet, prout ibid. num. 25. & sequent. latiùs probatur: & authorum quorundam iu proposito obseruationes commendantur. -  Mors ciuilis, in casibus, in quibus naturali æquiparatur, & è contra naturalis morti ciuili: id quidem non fieri ex neces sitate naturæ, siue ex vi verborum, sed per interpretationem, & veri similem disponentis voluntatem, quam aucupiis verborum neglectis sequi oportet, ibidem num. 29. -  Mortem ciuilem in conditionibus implendis, minime æquiparari morti naturali ex sententia communi. -  Cum qua fere omnes simpliciter, atque indistinctè transeunt, nec aliter declarant. -  Ex sententia tamen authoris, nec id es se ita absolutè verum, nec indistincte accipi pos se, sed potius distingui debere, vt Ioannes Bolognetus vltra alios vere distinxit, ibid. num. 32. -  Mortem ciuilem minime comprehendi sub generali dispositione loquenti de morte, vbi de morte ciuili specialiter fuit prouisum. -  Quia specialis illa prouisio inducit coniecturam euidentem in contrarium, facitque mentionem mortis proprie ac vere accipi, ibid. num. 33. -  Idque multo magis procedit, quando in dispositione expres sum fuerit, de qua morte intelligatur, vel ex aliis in eadem dispositione dictis, aut scriptis deprehendi possit aperte. -  Tunc namque idem erit obseruandum, nec aliter hac de re inquirendum, ibidem, num. 34. -  Mors naturalis Monachi profes si, an expectari debeat, cum maioratui, vel fideicommis so bona subiecta pos sidens, religionem ingreditur, atque profitetur, lib. 3. dict. cap. 12. ex num. 35. cum multis seq. vsque in finem capitis, vbi latis sime, & cum distinctione quamplurimorum casuum. -  Mortuum es se aliquem, & sic non extare, siue extare, & non pos se succedere, paria sunt, lib. 3. cap. 15. num. 46. -  Pro mortuo reputatur incapax ibidem, numero 47. -  Monachum, tunc pro mortuo haberi, cum ingreditur Monasterium incapax, tam in particulari, quam in communi & vniuersali, aliàs secus, idque quoad effectus nonnullos, lib. 3. cap. 12. num. 10. -  Monachos, Religiosos, Moniales aut Monasteria, expres sim, atque de iure & valide à succes sione maioratum excludi pos se. -  Idque ex communi & vera sententia, quæ solida & veris sima ratione innititur, vt, ibid. num. 36. adnotatur. -  Et fundamenta eorum, qui opinati sunt, Monasterium, & Monachos à succes sione excludi non pos se, optime dilui per Menochium, & alios, qui præcitamur, ibid. num. 37. -  Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria, ad fideicommis si, vel maioratus succes sionem, valide & mero iure inuitari pos se, atque in eorum succes sione ordinem & formam ab institutore præ scriptam, obseruandam omino. -  Idque procedere, siue ex Regia facultate, siue ex legibus Regni magoratus fiat. -  Siue maioratus ex bonis patrimonialibus solum consistat, siue ei dignitas, vel iurisdictio annexa sit, ibid. num. 38. 39 & 40. -  Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria excludi à maioratus succes sione, non solum quando de eorum exclusione apparet expres se; sed etiam cum ex euidentibus, aut multum vrgentibus coniecturis id constat, vel constare potest, ibid. n. 41. -  Monachos, Religiosos, Moniales, & Monasteria à succes sione maioratus aut meliorationis ex tertia bonorum portione, atque ex legum Regiarum facultate instituti, excludi non pos se à parentibus, prout, ibid, num. 44. obseruatur, atque dilucide magis, siue melius quam cæteri fecerint, explanatur. -  Monachus, aut Monasterium, etiam cum in dubio versamut, nec de exclusione apparet in dispo sitione, non succedit in maioratu, cui annexa est dignitas, seu iurisdictio, sed statim facta profes sione sequens admittitur, qui de iure admitti debet. -  Idque ex communi & vera sententia, cui omnes accedunt, ib. n. 41. -  Solus Auendañus dis sentit, nec hoc etiam casu Monasterium, Monachumve excludit, ibidem num. 52. -  Sed eius sententiam author improbat, & præcipuo fundamento, quo adductus est, satisfacit ibid. num. 53. -  Monachum, aut Monasterium, etiam cum de exclusione non apparet, nec maioratui annexa est dignitas, vel iurisdictio, non succedere in in maioratu, quoties familiæ suæ, aut agnationis, vel cognationis conseruationi institutor præcepit. -  Vel arma & nomen succes sores deferre ius sit. -  Aliudve simile expres sit, ibidem numero 54. & seq. -  Monachus etiam si profes sus sit in Monasterio bonorum capaci in communi, quoad succedendum in maioratu, mortuus censeri debet. -  Cum non pos sit ipse memoriam familiæ institutoris neque agnationem, seu cognationem, atque splendorem conseruare. -  Imo eius succes sione supprimere, & abolere, vis est. -  Nec etiam potest arma, & nomen institutoris deferre. -  Sicut nec iurisdictionem exercere, aut Dignitatem Ducatus Comitatus, seu Marchionatus habere. -  Idcirco sequens in gradu statim admitti debet, ac si Monachus naturaliter mortuus fuis set, ibid. num. 55. per totum. -  Monachus, aut Monasterium succedit in maioratu, ex bonis tantum patrimonialibus instituto, & cui dignitas, aut iurisdictio annexa non est, nec etiam de familiæ, agnationis, cognationis, memoriæve institutoris conseruatione, siue nominis, aut armorum delatione specialiter actum. -  Idque ex communi sententia, & pro vita naturali Monachi duntaxat, ibid. n. 56. -  Contra vero ex sententia authoris, qui nouiter, vere tamen, & ratione subsistente (vt putat) intendit contrarium tueri, ostendereque, naturæ & conditioni maioratus, seu primogenij cuiuscunque, menti etiam, & intentioni primogenia instituentium, nihil magis repugnans dici pos se. -  Idcirco nec pro vira Monachi succes sionem Mona sterio deferendam, ib. n, 57. -  Monachorum succes siones in primogenijs & maioratibus, credendum es se in dubio, quod in stitutores abhorreant, & quod eas prohibuis sent, si eum euentum cogitas sent, ibidem num. 59. -  Eamque coniecturam & præ sumptam voluntatem seruandam es se, & pro expres sa habendam, ibid. num. 60. & vide numeris seq. vsque ad num. 64. -  Monachorum, aut Monasteriorum succes sionem in Hisponorum primogenijs, seu maioratibus, ipsorum naturæ, & fini, & præ sumptæ instituentium voluntati repugnare, fateri expres se Ludouicum Molinam, vt ibidem num. 64. adnotatur. -  Monachorum, seu Monasteriorum succes sionem in primogenijs, & præ sumptæ instituentium ea voluntati, atque ipsorum maioratuum rationi & naturæ repugnare; clare etiam obseruas se Pelaez à Mieres & huiusce articuli difficultatem agnouis se, vt ibidem numero 66. adnotatur. -  Vbi & mens, & intentio, varietas etiam eiusdem authoris, melius detegitur, & ostenditur, quàm antea fuis set. -  Monachos, & Monasteria, ad primogeniorum, seu maioratuum succes sionem admitti non debere, validis sima ratione comprobatur, ibid. num. 78. & seq. -  Monachi, aut Monasterij in primogenijs. aut maioratibus succes sioni, non suffragari decisionem text. in §. Cornelio fœlici. l. Statius Florus, ff. de iure fisci, nec eiusdem decisionem, aut rationem, primogenijs Hispanorum conuenire eleganter & melius quàm antea fuis set obseruatum, ibid. num. 82. & 88. -  Monasterium bonorum in communi, etiam incapax, certum es se, & absque controuersia, quod in maioratu non succedat, ibid. num. 83. -  Dubitari tamen communiter, & in controuersiam excitari, an eo casu, statim facta proses sione admittendus sit sequens in gradu, vel is, qui ex legis, aut institutoris dispositione admitti debet: an vero expectanda sit mors naturalis Monachi profes si, ib. n. 84. -  Et quidem in fideicommis sis, quam plurimi arbitrantur, mortem naturalem expectandam es se, nec antea cedere diem fideicommis si, prout ib. præcitantur num. 85. -  Ipsi autem, inde & quasi in neces sariam consequentiam eius opinionis statuunt, interim dum profes sus, & fideicommis so grauatus decedit, penes eius hæredes ab intestato, aut ex testamento, bona ipsa manere, vt ibidem. num. 86. ostenditur, & eorum fundamenta adducuntur, vsque ad num. 93. -  Monasterium succes sionis incapax, etiam in communi, si pos ses sor maioratus ingrediatur, statim facta profes sione ad succes sionem admitti sequentem vocatum, eumve, qui ex institutoris. vel ex legis dispositione admitti debet, nec Monachi mortem naturalem expectandam, ibid. num. 93. -  Imo eo casu l. 45. Tauri remedium pos ses sorium competere, quamuis lex illa non veniat ad decidendum hoc dubium principaliter, nec illud decidat. vt ibid. adnotatur num. 94. -  In fideicommis sis quinque idem statuis se, & fideicommis sum statim restituendum es se non expectata morte naturali Monachi, tenuis se authores quamplures, qui præcitantur, ibidem, num. 95. -  Eorundem verò, pro hac communi & vera sententia, plura fundamenta expendi pos sent. -  Omnia tamen principaliter in vnum tendunt, ad illúdque reduci debent, ibid. num. 96. -  Monasterium incapax bonorum, etiam in communi, profes sus omnino pro mortuo habetur, sicut si verè mortuus fuis set. ibid. num. 97. -  Et mors ista ciuilis quoad effectum fideicommis si, & bona ipsa, eundem effectum operatur, quem mors naturalis, & sic de illa iudicatur idem, quod de morte naturali, ibid. num. 98. -  Vnde substitutis, vel sequentibus vocatis, statim aperiri debet via succes sionis, ac si monachus verè, & naturaliter fuis set mortuus, ibid. n. 99. -  Nam etsi mors naturalis expectaretur, id nec monasterio, nec monacho prodes set, vtpote, cum acquirendi bona sint incapaces omnino, ibid. num. 100. -  Monachum quem ante profes sionem non dici, & idcirco in omnibus casibus proximitatem non es se considerandam tempore ingres sus religionis, sed tempore profes sionis, ibid. num. 104 & & num. 102. & 105. -  Monasterium ingredi volens, & in maioratum pos sidens, quod eiusdem renuntiationem faciat: sanum es se, & rectum consilium ex sententia Pelaez à Mieres. -  Circa quam latiùs insistit author ex num. 106. cum seq. vbi rem hanc dilucidè, & absolutè magis quàm hactenus factum es set, explicatam relinquit: & vide num. 116. vbi eiusdem Pelaez con silium verum es se, & de iure procedere obseruatur. -  Mulieres maximè minores, semper contra propria commoda laborare videntur, lib. 3. cap. 2. n. 33. -  Mulier in rebus dotalibus extantibus, indistinctè præfertur omnibus creditoribus, etiam hypothecas expres sas anteriores habentibus. -  Idque procedit etiam, quando mulier vendicaret rem perutilem vendicationem in subsidium, quia maritus non est soluendo, & res fuerunt datæ æ stimatæ ea æ stimatione, quæ faciat emptionem, lib, 3. cap. 4. num. 28. & 29. -  Mulier pro sua dote, an præferatur expres s æ hypothecæ posteriori, de qua in l. licet, C. qui potiores in pignore: & in l. 30. tit. 13. part. 5. Ac etiam habenti priorem tacitam ratione mutui ad refectionem, lib. 3. cap. 8. num. 27. -  Mutuans in refectionem domus, vel nauis, seu alterius rei, vtrum acquirat hypothecam super ipsa re, in cuius refectione pecunia consumpta est: negari non pos se, quin dubium sit de iure communi, lib. 3. cap. 8. num. 1. -  Sunt namque in hoc diuers æ, & contrariæ sententiæ, & responderi potest ad iura, quibus hypotheca concedi videtur, ibid num. 2. -  De iure tamen huius Regni, dubium præfatum sublatum est, atque in l. 26. tit. 13. partita 5. expressè decisum, quod is qui mutuauit ad fabricandam domum, vel nauem, vel aliam rem, vel ad eam reficiendam, habeat in tali re tacitam hypothecam, ibid. num. 3. -  Ius etiam prælationis ex eadem hypotheca consequatur, ibid. num. 4 & vide num. 5. & 6. -  Cum mutuatur pecunia ad domum, vel nauem construendam de nouo. vtrum tacita contrahatur hypotheca, & si nihil dictum sit, ibid. n 6. & 7. -  Mutuans pecuniam ad emptionem alicuius rei, & expres sim adiiciens, quod ea pecunia mutuo datur ad ipsius rei emptionem, si in eam conuertatur, habet in actione personali priuilegium prælationis, non verò habet tacitam hypothecam, nisi dictum fuerit, quod res empta expres sè sit pro mutuatæ pecuniæ solutione obligata, vel hypothecæ subiecta, lib. 3 d. cap. 8. num. 21. -  Idque iuxta veriorem, & communiorem Scribentium omnium sententiam. ibid. num. 22. -  Sed alij tenent contra, vt ibid. adnotatur num. 23. & num. seq. referuntur. -  Eorúmque præcipuo fundamento respondetur, & sententiam communem post legem partitæ neces sariò seruandam, concludenter ostenditur, ibid num. 24. & duobus seqq. -  N. -  NAturalia accidentalia siue (vt alij dicunt) adminicula, & qualitates contractuum, licet pos sint partium conuentione tolli, & mutari: tamen contra substantialia, vel naturalia intrinseca contractus pactum initum nullo iure valet, nec ex eo nulla nascitur obligatio, lib. 3. cap. 6. num. 64. -  Neothericorum contra rationem communem ad text. in §. Augerius, l. qui Romæ, ff. de verborum obligat. obstaculum quoddam diluitur, lib. 3. cap. 14. n. 13. -  Negans se pos sidere, si de mendacio conuincatur, priuatur pos ses sione, & transfertur in aduersarium sine aliqua traditione. -  Sed ius proprietatis saluum remanet neganti, sic vt super illa agere pos sit, lib. 3. cap. 18. num. 1. & 2. -  Negans se pos sidere, quare pos ses sione priuetur, ibid. num. 3. -  Negans se pos sidere, & de mendacio postea conuictus, vt pos ses sione priuetur, nonnulla interuenire neces se est, quæ ibid. n. 4. & seq. remis siuè traduntur: & l. fin. ff. de rei vendicat. materia exornatur. -  Negans narrata, prout narrantur, nec videtur præ cisè negare. nec præcisè confiteri, ibid. num. 8. Negans, vt incurrat pœnam 1. fin. ff. de rei vendicatione; neces se est, quod specificè, non autem vniuersaliter sub inuolucro verborum negauerit, ibid. num. 9. -  Negatione facta in terminis d. l. fin. ff. de rei vendicatione: qualiter actor debeat experiri, ibid. num. 10. -  Negans, vt incurrat pœnam dictæ constitutionis, neces se est, vt actor petat, reum pœna negationis puniri, quoniam illo non instante, pœna non committitur, ibid. num. 11. -  Negans in omnibus casibus, in quibus non incurrit pœnam dictæ l. finalis, eo quod simul non interueniunt multa, quæ ad incurrendam eam pœnam neces saria sunt: saltim in hoc punitur, vt teneatur ad omnia damna, & expensas, quæ agens petitorio pas sus fuerit ob talem negationem, prout ibid. n. 12. declaratur. -  Negans se pos sidere, non priuatur pos ses sione, nisi actor as sumpserit in se onus probandi pos ses sionem suam, etiamsi constaret reum pos sidere, antequam actor probas set, ibid. n 13. -  Negans rem habere, quem exhibere rogatur, si non constet ad eum peruenis se, vtrum pos sit iure negare, & eius as sertioni iuratæ credatur, tam si extet. quàm si non extet suspicio. rem ad eum peruenis se, vel si ipse fateatur rem peruenis se, sed dicat amisis se eam, ibid. n. 14. -  Negans in omnibus casibus, in quibus punitur, ita demum id fit, si dolo, & scienter facta fuerit negatio, vel in fraudem, ibid. n. 17. -  Negans fideius sor. se fideius sis se, vtrum perdat excus sionis beneficium, ibid n. 18. -  Vbi & quid de hærede negante rem hæreditariam es se, num. 19. -  Et denegante se pos sidere rem iure pignoris, vel rem es se debitoris, cum ab alio creditore conuenitur, ibid. num. 20. -  Neptis ex filio primogenito præmortuo secundogenitum excludit, & sic præfertur patruo, etiam Masculo, ídque in Regno, & in succes sione maioratus cuiuslibet, lib. 3. cap. 19 num. 148. -  Nisi ex institutoris dispositione, fœminæ sint propter Masculos, etiam remotioris lineæ, & gradus exclus æ, tunc namque neptis à patruo excluditur, ibid. num. 149. -  Quod si fœminæ admittuntur in defectum mas culorum eiusdem lineæ, & gradus, tunc neptis repræ sentatio non excluditur, ibidem, numero 150. -  Nepos institutoris ex filio mortuo ante maioratus institutionem, an patruum excludat, lib. 3. c. 19. num. 196. -  Et quod excludat ex præ sumpta institutoris maioratus voluntate in casu ibi proposito, non verò ex iure transmis sionis, aut repræ sentationis, ex sententia Auendañi. quam & author sequitur. -  Sed vnum nouum, & singulare circa eam excogitat ibid. n. 197. & 198. -  Nepos quando non erat natus tempore mortis te statoris, an intret in locum patris, tam in fideicommis sis de iure communi, quàm in Hispanorum primogeniis post decisionem l. 40. Tauri, lib. 3. c. 19. n. 208. & 209. -  Nicolaum Bellonium, non sine mysterio dixis se, institutum in re certa, ex legis benignitate remanete hæredem insolidum detracta mentione rei, nec de præ sumpta siue tacita testatoris voluntate aliquod verbum scripsis se, lib. 3. c. 17. num. 34. -  Nummularios, & argentarios, publicas olim reputatas fuis se personæ, publicúm que officium aut ministerium quodammodo obtinere, atque exercere, dici solitum. -  Mentias etiam in foro cum ærario habuis se. -  Et apud eos emptiones, venditiones, permutationes, & alios contractus fieri, item & instrumenta, vt hodie apud tabelliones fiunt. -  Idcirco eorum officium in Republica valde neces sarium & vtile fuis se, & omnibus ordinibus gratiosum, lib. 3. cap. 16. n. 57. 58. 59. & 60. -  Apud nummularios, & campsores, vel pro fœnore, vel pro custodia frequentius deponi, ibid. n. 62. -  O. -  OBligationum omnium materia, potis simum ab æquitatis consideratione, dependet, lib. 3. c. 3. n. 100. -  Obligatus ad impetrandum licentiam ad faciendum maioratum, vel ad extrahendum aliquam rem à maioratu, tenetur ostendere obnixæ, se omnia fecis se, quæ pertinent ad impetrationem facultatis regiæ, & quod tales licentias petiuit, & cætera neces saria fecit, lib. 3. cap. 7. num. 22. -  Nec distingui debet inter facile, & difficile, aut inter consuetudinem, vel des suetudinem concedendi, vel non concedendi, quicquid alij authores, sed malè quidem distinguant, ibid. n. 23. -  Et text. in l. 3. §. quid ergo, ff. de contrario iudicio tutelæ, optimè in id ponderatus, ibid. n. 24. -  Omis sum, tunc dici in dispositione iuris communis relictum, quando nihil fuit omnino à lege noua, siue statuto determinatum, lib. 3. cap. 17. num. 133. -  P. -  PAulum Parisium in consil. 67. lib. 3. coaceruando materiam tituli, si quis alius testar. prohib. vel coëg. & latè, & doctè loquutum, lib. 3. cap. 1. num. 3. -  Paulum Parisium in cons. 22. num. 9. vol. 3. probare contrarium eius, quod Georgius Cabedus intendit, lib. 3. cap. 12. num. 77. -  Pauli Castrensis decisioni, egregiè respondis se Decium, lib. 3. cap. 1. ex n. 191. -  Et ideò authorem eidem non respondere, ibidem, num. 192. -  Pauli Castrensis consultatio, & sententia refertur, & concludenti ratione confutatur, lib. 3. cap. 7. num. 26. -  Paulum Leonium deceptum in materia cap. 13. huius libri 3. & nouiter, & verè probatur, ibidem, num. 21. -  Pauli Leonij resolutionis nota adiicitur per authorem, ibid. num. 35. -  Patronus ob non confectum inuentarium, legitimam non amittit, lib. 3. cap. 5. num. 5. -  Pactum super hæreditate patris, seu alterius tertij viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, vsque adeò inualidum de iure, vt nec iuramento firmetur, lib. 3. cap. 9. num. 2. -  Quia improbum est, impium, & turpe, & contra bonos mores, ibid num. 2. vtpote, cum iniquum sit, quod tertio viuente. ac ignorante, alij de bonis suis paciscantur, & conueniant, & contra, aut præter domini voluntatem pacta inire præ sumant, ibid. num. 4. -  Solicitudóque versatur in hoc omnimodo inhonesta, & illaudabilis, ibid. num. 5. -  Pactum de hæreditate tertij certo modo habenda, vel diuidenda, vt valeat, neces sarium est, quod eiusdem consensu & voluntate fiat: imò non sufficit, quod ipsius voluntas, & consensus à principio accedat, sed in ea vsque ad mortem perseuerare requiritur, lib. 3. dict. cap. 9. num. 6. -  Aliàs pacta ista etiam iurata, nisi patre, aut tertio in eodem consensu semper perseuerante, effectum nullum habebit, eod. num. 6. -  Pactum de hæreditate patris, vel alterius cuiusque viuentis. certo modo habenda, vel diuidenda, improbum es se, & sine effectu, quanuis eidem iuramentum acces serit, ac etiam post decisionem cap. quanuis pactum, de pactis in 6. -  Quoniam ille textus duntaxat confirmat pactum absolutè negatiuum de non succedendo, non verò si extendit ad pacta de succedendo, aut de hæreditate patentum certo modo diuidenda inter fratres inita, ibid. n. 7. -  Pactum de hæreditate viuentis improbum es se, & sine effectu, etiamsi filij, aut cognati de hæreditate viuentis patris, aut cognati paciscerentur eo modo, quo erant ad hæreditatem venturi, & sic vt æqualibus portionibus, & non aliter succederent, ibid. num. 8. -  Quia non modus paciscendi, sed pactio ipsa est reprobata, ibid. num. 9. -  Pactum de certo modo succedendo, siue de hæreditate patris viuentis certo modo habenda, vel diuidenda, hodie iure nostro regio non es se validum, nisi in vno casu, nec corrigi ius commune ex constitutione legis Taurinæ, prout ibidem, num 10. Latiùs adnotatur, & Ferdin. Vazq. Mencha. noua consideratio, noue etiam declaratur. -  Pactum de hæreditate patris certo modo diuidenda, siue renunciatio de consensu patris per fratres si fiat, quod valeat reuocabiliter tamen. -  Et consequenter, vt tale pactum, cùm primum pater ipse, cuius de succes sione agebatur, cœpit pœnitere, & consensum præ stitum reuocare, statim euanescat. -  Idque ex sententia Baldi, quæ magis communiter approbatur, & bellis simè comprobatur. -  Et contraria opinio Didaci de Couar. sic explicatur, vt in effectu ostendatur, eundem authorem in sententiam Baldi magis se inclinare, quod alij authores non sic animaduertunt, ibidem, num. 11. -  Ac denique pro eadem Baldi doctrina Rotæ deci si., in terminis adducitur, ibid. num. 12. -  Et Vincentij Mancini Tyburtini aduersus decisionem Rotæ dubium excitatum, siue sententia eiusdem, concludenter, & noue diluitur, ibid. num. 13. & vide num. 14. -  Pactum mutuæ succes sionis, à pacto de hæreditate viuentis certo modo diuidenda, longè distare ostenditur, ibid. num. 14. -  Pactum de hæreditate patris adhuc viuentis, etiam si valide inter filios fiat, adhuc tamen propter enormen, aut enormis simam læ sionem, filiis eisdem vigintiquinque annorum minoribus succurrendum: prout lib. 3. dicto cap. 9. n. 17. obseruatur. -  Pactum de hæreditate viuentis, simpliciter es se reprobatum à iure Canonico. -  Et propterea nullam inducere obligationem, neque etiam naturalem, ibid. num. 18. & 19. -  Pactum de certo modo succedendo, etiam si ipsi paciscentes velint, adhuc non producere vllam obligationem pos se contrahi, ibid. num. 20. -  Pactum de certo modo succedendo, siue hæreditate viuentis diuidenda, es se contra ius diuinum, & contra bonos mores naturales, & nutrire peccatum, ibid. num. 21. -  Pactum de certo modo succedendo, siue hæreditate viuentis diuidenda, improbatum fuis se pluribus rationibus, quæ recensentur, ibidem, numero 22. -  Pactum super bonis & hæreditate viuentis initum, nec in conscientia obligare: prout, ibid. num. 23. & 24. melius quam antea fuis set, demonstratur. -  Pater & filius sunt in primo gradu inter se, lib. 3. cap. 15. n. 50. -  Patruum inhabilitatem in materia fideicommis saria, filiis non solere, nec debere nocere, ibidem, num. 54. -  Patrueles plures, siue consobrini, quando tractant inter se succedere alteri patrueli, siue consobrino, an succes sio fiat in stirpes, vel in capita? lib. 3. cap. 19. num. 84. -  Vbi quod fiat in stirpes ex sententia Baldi. -  Contra ex sententia aliorum, quos author ibidem sequitur. -  Patruus in succes sione consobri præfertur fratribus patruelibus, vt ibid. explicatur, num. 85. & exemplum ponitur. -  Patrui & nepotis quæ stionem, difficilem admodum, atque in extricabilem, reputatam communiter, nepotis tamen causam aduersus patruum, fere apud omnes nationes & gentes, quoad fideicommis si perpetui, & maioratus succes sionem, potiorem semper fuis se, lib. 3. capite 19. num. 104. -  Et in Hispania, lege regia 40. Tauri edita, præualuis se, nec habuis se legis eiusdem conditores in consideratione nonnulla, quæ iuri nepotis impedimentum & obstaculum præ stare videbantur, vt ibidem numero 105. meliùs quam antea fuis set, ostenditur. -  Et eiusdem legis Tauri vera decidendi ratio as signatur, & Didaci Couar. & Ludouici Molinæ obseruationes in proposito approbantur, ibid. num. 106. & vide num. 107. & 108. vbi circa eandem. l. Tauri 40. alia adnotantur. -  Persuasiones multæ arguunt dolum, lib. 3. cap. 1. num. 106. -  Persuasio nimia, aut immodica habet vim doli, ibid. n. 107. -  Et est plus quam violenta compulsio, ibidem, numero 108. -  Persuasio nimia filij inducentis parentem, vt reuocet maioratum antea factum, habetur loco compulsionis & coactionis, maxime si pater sit valde senex, ibid. num. 112. & vide num. 113. vbi expenduntur iura nonnulla ad probandum, quod persuasio nimia & violenta æquiparantur. -  Alia de persuasione vide infra, verbo preces, perplexitas siue repugnantia dis solui & remoueri debet in testamentis, quando potest aliquo modo fieri, maxime ad dispositionem vltimam con seruandam, lib. 3. capite 10. num. 19. -  Et ita semper interpretatio fieri debet, quoties aliàs dispositio corrueret, vel non pos set ad eum modum reduci, quem testator desiderauit, ibid. numero 20. -  Perplexitas dis soluenda est secundum verisimilem mentem testatoris, ibid. num. 22. -  Perplexitas solet vitiare dispositionem, quando nullo probabili modo potest dis solui, secus autem si dis solui pos sit aliquo modo, ibidem, numero 23. -  Perplexitas impos sibilitas, institutiones, & legata vitiare soler, lib. 3. cap. 17. num. 18. -  Petri August. Morlæ ad l. 2. tit. 2. de las conditiones generales, lib. 9. nouæ collect. regiæ declaratio quædam, nouiter, Vere tamen, & concludenter confutata, lib. 3 cap. 3. num. 46. & vide latiùs ex num. 59. cum seq. -  Petri Surdi, decisione 316. num. 16. traditio quæ dam (ad quam nullus hactenus animaduertit) & nouiter, & vere improbatur, lib. 3. cap. 5. num. 58. -  Petri Surdi consilium 90. lib. 1. excellens es se, & singulare in materia cap. 12. huius libri 3. ibid. num. 4. -  Petri de Barbosa in proposito materiæ cap. 8. huius lib. 3. obseruationes duæ (ad quas nullus hactenus animaduertit) sic dilucide enucleatæ, vt communi & receptæ sententiæ nusquam valeant refragari, lib. 3. d. cap. 8. num. 14. -  Petri de Barbosa viri eruditis simi resolutio in materia, cap. 16 huius lib. 3. nouiter & concludenter conuicta, ibid. num. 32. -  Petri de Salazar consideratio in proposito. §. Augerius. l. qui Romæ. ff. de verbo. obligat. noue expenditur, & probatur, lib. 3. cap. 14. num. 17. -  Petri Salazar contra Ludouicum Molinam obseruationes nonnullæ, nouiter carpiuntur, lib. 3. cap. 19. num. 102. -  Petri Salazaris in iuris patronatibus, anniuersariis, & Capellaniis, aduersus Ludouicum Molinam opinio noua, nouiter & vere, atque vel vno tantum verbo, concludenter conuicta, ibidem, num. 276. -  Petri de Peralta obseruatio quædam in materia. §. si ex fundo. l. primæ. ff. de hæred. instit. expenditur, & ab authore probatur, lib. 3. cap. 17. numero 13. -  Petri de Peralta traditio, quod textus in dicto §. si ex fundo in fictione potius, quàm in præ sumptione fundatur, probatur ibidem, num. 28. & seqq. -  Petrus de Peralta, authori semper eruditis simus, lib. 3. cap. 19. num. 295. -  Pelaez à Mieres, nec ex proposito, nec in transitu voluis se id, ad quod per Ioannem Gutierrez præcitatur, nouiter consideratum, atque detectum ab authore, lib. 3. cap. 11. n. 9. -  Pelaez à Mieres, malè citatum per Auendañum, nouiter & vere consideratum, ibidem numero 10. -  Pelaez à Mieres sententia, sic explicatur, vt & l. 27. Tauri constitutioni conueniat, nec dictis ab eo ipso repugnet, lib. 3. cap. 12. num. 46. -  Pelaez à Mieres in articulo illo, an Monachis, seu Monasteriis primogeniorum, succes sio conueniat sententia profertur, intentio etiam & mens detegitur eiusdem, atque etiam varietas ostenditur, ibid. num. 66. -  Pelaez à Mieres consideratio expenditur, ibidem, num. 79. -  Pelaez à Mieres distinctio noua in articulo illo, an Monachus, seu Monasterium in maioratu succedere pos sit (ad quam ex recentioribus nullus hactenus animaduertit) noue etiam, & vere confutata per authorem, ibid. num. 81. -  Pelaez à Mieres in eadem materia consilium, verum es se, & de iure procedere, ibidem, num. 106. & 116. -  Pelaez à Mieres resolutio, atque in proposito eorum, quæ cap. 15. huius lib. 3. tractantur, ob seruatio quædam ponderatur, quæ intentionem authoris non mediocriter iuuat, & ab adnotata, singulariter confirmat, lib. 3. dict. capite 15. num. 16. -  Pelaez à Mieres ad l. 40. Tau restrictio quædam improbatur, lib. 3. cap. 19. num. 304. -  Philippi Cornei consilia duo (quæ singularia sunt & notabilia in materia cap. 15. huius lib. 3.) expenduntur, & verba eorum proferuntur lib. 3. dict. cap. 15. n. 64. -  Politi resolutio probatur, lib. 3. cap. 13. numero 33. -  Portio deficiens in iure accrescendi, portioni, non personæ accrescit, lib. 3. cap. 17. numero 22. -  Posthumus ex primogenito, in succes sione maioratus excludit patruum, siue secundo, aut tertiogenitum, quemadmodum & nepos natus excludit, lib. 3. cap. 19. num. 105. & vide alia quæ de ventre dicuntur ex num. 103. -  Prohibens aliquem testari, vel non testari, vel alicui quid relinquere, qualiter teneatur: & de titulo si quis aliq. testa. prohib. vel coeg. vide plene lib. 3. cap. 1. per totum, & infra verbo te stator, & testamentum. -  Prohibitio alicui facta cum hoc verbo ipsi, adeò personalis est, vt hæredes prohibiti excludat, lib. 3. cap. 3. num. 79. -  Preces importunæ habent instar, imo effectum & vim iusti metus qui caderet in virum constantem, sicque actum factum prætextu earum reddunt meticulosum, & generaliter reces sioni ex edicto quod metus causa suppositum. -  Et in id expenduntur nonnulla iura, quæ sic probant. -  Adducuntur etiam remis siue quam plures authoritates Doctorum, qui in variis causis & negotiis respondent, per importunitatem obtenta, non debere valere, & dici fieri inuito dante, l. 3. cap. 1. n. 114. 115. 116. & 117. -  Preces importunæ, vtrum inferant metum viri constantis, & ita annullare debeant matrimonium, & rescindere alios contractus? ibidem ex num. 118. cum multis seq. vbi aliorum sententiæ recensentur, & in articulo hoc plena & ab soluta manu proceditur. -  Et quæ preces licitæ sint, etiam vt quis alium adducat, vt eum hæredem instituat, vel aliquid relinquat, licitéque vtilitatem suam pos sit procurare quicumque, ibidem, numero 112. 123. & 124. -  Preces importunæ dicuntur illæ, quæ sunt instantis simæ, & s æpius repetitæ, atque inculcatæ, ibid. num. 125. & vide ex num. 126. cum seq. vbi discutitur, an verum sit, quod preces importunæ coactionem, compulsionem, aut violentiam continere dicantur. -  Et an dolum admixtum, ibidem ex num. 134. cum seqq. -  Et an requiratur alius dolus de perse vltra eum, qui ex precibus importunis, siue ex persuasionibus in modicis inducitur, ibidem, num. 137. & 138. -  Preces nimis as siduæ & importunæ, quando in hac materia obligent ad restitutionem in foro con scientiæ, ibid. n. 139. -  Precibus importunis aut persuasionibus impediens legatum, tenetur restituere, quando preces mixtum in voluntarium continent, ibidem, num. 140. -  Principalia si dolosa sunt, & acces soria similitet eiusdem naturæ es se præ sumuntur, lib. 3. cap. 2. num. 30. -  Princeps vtrum de plenitudine potestatis pos sit absque causa aliquem dominio rei suæ priuare, tum causa etiam, vtrum iure communi, aut de communi & ordinaria, non absoluta potestate pos sit subditis rerum suarum dominia tollere: apud authores nostros frequenter, atque in mille locis agitatam dubium, lib. 3. cap. 6. numero 2. -  In quo duæ principales, & omnino contrariæ sententiæ reperiuntur, ibid. num. 3. -  Angelus namque (quem alij multi sequuntur) in ea fuit opinione, vt existimaret, Principem de plenitudine potestatis absque causa pos se alteri rerum suarum dominium tollere, ibid. dicto num. 3. -  Et Angeli fundamenta adducunt authores quamplurimi, ac inter alios latius recenset, & eruditè (vt adsolet) satisfacit omnibus Hippolyt, Riminald. ibid n. 4. -  Idcirco, cum sententia secunda contra Angelum, & sit in puncto iuris, & magis communis, ibid. num. 5. -  Probandum est indistinctè, Principem absque cau sa publica non pos se quem priuare dominio rei suæ, neque in foro interiori, neque in exteriori: cum causa tamen publica pos se, & tunc domino soluendum es se iustum pretium, vel dari debere bonum cambium, ibid. num. 6. -  Nec in Principe Christiano considerari pos se ab solutam potestatem. quæ potius tyrannis, quam potestas nominari deberet: imo in dubio iu stam causam præ sumendam semper in Principe, ibid. num. 7. -  Idque non solum de iure communi, sed etiam de iure regio partitarum, vt ibid ostenditur num. 8. & seq. vbi commemorantur authores plures in proposito articulo, & Hippol Riminald. commendatur. -  Princeps, cum partis dominus erat, soliditatem iuxta proprium, priuilegium vendere poterat, tam de iure communi, quàm de iure partitarum, lib. 3. d. cap. 6. num. 13. -  Vbi id intelligitur indistinctè, siue ex venditione totius rei sequeretur vtilitas, siue non, vt cum Accursio, & Odafredo latius probatur contra communem. -  Princeps ratione partis, totam rem donare potest alteri, etiam inuito domino partis, debet tamen reddere æ stimationem illius habenti communionem in re, ibid. num. 14. -  Idque ex singulari decisione l. 53. tit. 5. part. 5. nam de iure communi non ita reperitur expres sum, ibid. n. 14. -  Nec subsistentia alicuius caus æ legitimæ requiritur, ibid. num. 15. -  Princeps venditurus rem communem, requirere non tenetur consortem, nec ipsum aliis præferre, & quamuis hoc non faciat, non ideo ab æquitate deuia re videbitur, contra nonnullos, ibid. num. 16. -  Princeps si rem habeat cum alio communem, an totam locare pos sit ad longum tempus, vel modicum, ibid. num. 22. & quid si habeat ius hypothecæ, aut ius vsusfructus dumtaxat, ibid. n. 25. 26. & 27. -  Principis à voluntate quæ pendent, an impos sibilia reputentur, an etiam vt obtineantur, atque impetrentur, diligentia adhiberi debeat: & an obliget conditio faciendi aliquid, quod ab eius voluntate, aut gratia dependet, lib. 3. cap. 7. per totum, & verbo impos sibile, & verbo conditiones. -  Principis succes sori non licere declarare animum prædeces soris circa facultatem datam ad faciendum maioratum, quia non potest: attestari de animo prædeces soris, & declaratio cohæret per sonæ, lib. 3. cap. 10. num. 36. -  De Principis potestate ad derogandum vltimæ voluntati alterius, & tertio. aut vocatis præiudicandum, & an partes citare debeat, & de aliis similibus, vide lib. 3. cap. 28. per totum. -  Promis sio de contrahendo inter impeditos, sub conditione. si Romanus Pontifex dispensauerit, obligat ex veriori sententia. -  Quæ etiam à peccato liberat contrahentes, lib. 3. cap. 7. num. 29. & 30. -  Proximitas in maioratus succes sione, respectu vltimi pos ses soris consideratur, lib. 3. cap. 15. numero 51 & vide latius, tam in maioratibus, quàm in fideicommis sis, cap. 19. num. 138. & tribus seqq. -  Proximitas in regni succes sione, ab vltimo eius dem pos ses sore considerari debet, dict cap. 19. num. 136. & 137. vbi vera ratio redditur. -  Proximitas, quemadmodum in maioratus succes sione, respectu vltimi maioratus pos ses soris in spiciendus est regulariter, sic quoque & in vinculis particularibus, & in meliorationibus tertij & quinti vinculatis, & in anniuersariis, atque patronatibus, aliísque similibus dispositionibus iure maioratus relictis, inspici debet, ibid. num. 279. -  Priuilegiatus contra paritatem priuilegiatum non gaudet priuilegio suo, lib. 3. cap. 16. num. 79. -  Primogenitus viuo patre decedens, spem sibi ex donatione competentem, in filium suum trans mittere potest, lib. 3 cap. 19. num. 258. -  Primogenituræ qualitas, an transmittatur, & repræ sentetur quoad primogeniorum succes sionem, tam inter descendentes. quam inter trans uersales, vide infra, verbo, repræ sentatio. -  Præ sumptio semper versatur circa rem dubiam, quæ scilicet es se, vel non es se potest, lib. 3. c. 17. num. 29. -  Præ sumptio est hominis dispositio multis in casibus, & versatur circa id, quod est gestum, sed ignoratur, qualiter gestum fuerit, ibid. num. 32. -  Q. -  QValitas inhabilitans, quando à principio non adfuit. sed postea superuenit, non impedit, nec inhabilitat in iure iam delato, lib. 3. cap. 15. num. 12. & vide numeris seqq. vbi id corroboratur. -  Qualitas, seu conditio in persona succes sorum, aut succedere prætendentium, præcisè ab institutore maioratus requisita. vtrum ades se debeat neces sario tempore euenientis conditionis, an verò sufficiat, quod viuente vltimo maioratus pos ses sore interuenerit, lib. 3. cap. 15. numero 330. -  Vbi primo loco refertur sententia eorum, qui euenientis succes sionis tempore, qualitatem verificari in persona succedere volentis, requirunt, ibid. num. 321. -  Postmodum contraria sententia probatur sufficere in vita cuiuslibet maioratus pos ses soris verificari, etiamsi ante euentum conditionis is moriatur, ibid. num. 332. -  Ac denique infertur ad succes sionem maioratus, quo cauetur, quod filius primogenitus, aut filius maior succedat. vt scilicet sufficiat, qualitatem eam in vita pos ses soris maioratus interuenis se, ibid. n. 333. & 328. -  Distinguitur etiam, an qualitas per modum caus æ finalis, & existentiæ, an per modum demonstrationis adiiciatur, ibid. num. 334. -  Et Blasij Flores Diaz de Mena concordia quædam in proposito, approbatur, ibid. n. 335. -  R. -  REuerentia duplex est, vna simpliciter & in gradu positiuo, altera nimia, & sic in gradu superlatiuo: primo casu, quando est talis persona, cui solum reuerentia debetur simpliciter, procedit sententia eorum, qui dicunt ad rescis sionem actus, solum metum reuerentialem non sufficere. lib. 3. cap. 1. num. 162. -  Secundo vero casu, quando est persona ita grauis, quod ei debetur reuerentia nimia, tunc temporis procedit opinio illa, quod sufficiat sola præ sentia absque mandato, vel solus metus reuerentialis absque minis, vel verberibus, ibidem, num 163. -  Et in hoc casu induci debent duo iura, vt ibidem adnotatur, num. 164. -  Reuerentia, quibus personis debeatur, & quæ sit reuerentia quæ operetur ad effectum rescis sionis actus, remis siuè, ibid. num. 174. -  Renuntiationis hæreditatis paternæ vel maternæ ad materiam, cap. quanuis pactum, de pactis in 6. vide plenè, lib. 3 cap. 2. ex n. 37 cum seq. -  Renuntians cum iuramento minor hæreditati paternæ, vel maternæ acquisitæ, vel acquirendæ, non potest contra pactum venire, nec etiam ab solutionem obtinere, vt agat contra renuntiationem, quia per iuramentum maior efficitur, & ibidem commemorati permulti interpretes, qui hanc materiam tractarunt latis simè, nu. 37. & 38. -  Renuntiationis factæ tempus, semper & perpetuò considerandum, cum de læ sione in renuntiationibus agitur, etiam si ex post facto renuntiationes patris excreuerint, ibid. n. 43. -  Considerandum etiam, an filia, quæ hæreditati paternæ futuræ renuntiauit, dotem acceperit iustam eo tempore inspecto, quo dos ei data, & constituta fuerit à parente, & computatis illis bonis, quæ eo tempore pater habebat, non his, quæ vel habuit post, vel habere potuit, ibidem, num. 44. -  Quia tunc dotis datio non est ad rationem legitimæ consideranda, quo casu foret constituenda iuxta quantitatem bonorum, quæ pater habebat mortis tempore, sed est constituenda iuxta officium paternum, & sic secundum bona, quæ tempore nuptiarum, & constitutionis dotis pater habuit, ibidem, num. 45. 46 47. & seq vs que ad num. 50. vbi latiùs id explicatur, & an filia, quæ renuntiauit, aliquid petere pos sit pro supplemento dotis receptæ, aperitur. -  Renuntiatio iurata, vtrum iuranti noceat. si enormem aut enormis simam læ sionem contineat, tam si à minore, quàm si à maiore facta sit, ibidem ex num. 50. cum multis seq. vbi plena & absoluta manu articulus hic discutitur vsque ad num. 70. -  In renuntiatione iurata, facta per filiam de hæreditatibus paterna, vel materna patri, vel matri ipsi, metus aut dolus ad eius rescis sionem minime præ sumitur, ibid. num. 70. -  Imò renunciatio hæc, quæ fit patri, vel matri, fauorabilis debet reputari, ibidem, numero 71. -  Maxime si ex iusta. aut neces saria. vel pia causa facta fuerit, ibid. num. 72. -  Vel accepta dote congrua, ibid. num. 73. -  Siue Monasterio reseruata eleemosyna, dotéve competenti as signata: tunc enim non poterit dici filia enormiter læ sa, quæ Monasterium ingredi volens, hæreditati paternæ, vel maternæ, vel etiam vtrique renuntiauit, & multo magis, si iam ingres sa, & dote competenti ad Religionis ingres sum, siue ad Monasterium reseruata, vel obtenta, prædictam renuntiationem fecit, ibid. num. 74. -  Quia fecit illud, quod communiter faciunt multæ filiæ ingredientes Religionem, nihílque proprium habere potest, cum huiusmodi moniales paupertatem profiteantur, ibid. num. 75. -  Renuntiatio iuris iam delati & quæ siti, si à filia fieret, vel in fauorem patris, vel fratris, aut alterius, & dolus, aut enormis læ sio intercedat, an renunciatio rescindi debeat, ibidem latis sime ex num. 76. cum multis seq. vsque ad numerum 90. -  Renuntiationes generales cuiuscunque læ sionis. vel alterius remedij, aut remediorum omnium in genere, cum à minore, vel maiore adiiciuntur, quæ debeant pro oculis haberi, ibid. numero 90. -  Renuntiatio generalis casuum fortuitorum in contractibus facta, valet & tenet, quanuis in iudiciis specialis neces saria sit, lib. 3. cap. 3. num. 51. -  Et quanuis Vulgar. relatus per Glos sam, ita demum crediderit, valere renuntiationem casuum fortuitorum, si modo aliquis casus in specie exprimatur, & postea subiiciatur generalis renuntiatio, ibid. num. 52. -  Et sequuti fuerint authores nonnulli, ibid. numero 53. -  Tamen in contrarium veritas se habet, sat es se renuntiare generaliter casibus fortuitis, nullum in specie exprimendo, ibid num. 54. -  Idque legis 28. tit. 8. part. 5. decisione probatur expres se, vt ibidem adnotatur num. 55. -  Renuntiatio generalis casuum fortuitorum, de quibus casibus intelligatur, vide supra, verbo casus, & cap. 3. huius lib. 3. per totum. -  Renuntiari an pos sit iuri primogenituræ, & an sequenti vocato. vel habenti succedendi ius, ea renuntiatione damnum inferri, lib. 3. cap. 19. ex num. 107. cum seq. -  Remis sio mercedis, quando propter agri sterilitatem, vel fructuum exiguitatem petitur, intolerabile damnum requiritur, aut quod magnum sit conductoris incommodum, lib. 3. cap. 3. numero 36. -  Similiter, quando petitur propter bellum, pestem, aut casum alium quemcunque sine culpa locatoris contingentem, neces sariò requiritur, quod damnum sit intolerabile, vt remis sio fiat: quoniam modicum damnum æquo animo ferre debet conductor, ibid. num. 37. -  Remis sio mercedis aut personis, vt propter casum fiat, plura sunt neces saria: primo quod casus, qui contigit, sit insolitus: secundo, quod magnum afferat damnum: tertio, quod contingat ante perceptionem fructuum, ibid. n. 38. -  Religionis ingres su & profes sione, an finiantur alimenta debita alicui, lib. 3. cap. 12. numero 7. -  Religionis ingres su & profes sione, an finiatur ius annuatim. singulisve annis, vel pro vita, aut tempore, diebusve vitæ alicui competens, ibid. n. 9. cum seq. -  Religionis ingres su & profes sione, an statim tran seat in alium maioratus, quem ingres sus habebat, an vere maneat penes Monasterium, vide supra, verbo Monachus, & verbo Monasterium, & plena & absoluta manu, cap. 12. huius lib. 3. per totum. -  Retentio facilius, quam petitio conceditur, lib. 3. cap. 15. num. 9. -  Non est enim par causa, retinendi, & de nouo acquirendi, ibid. num. 10 -  Idcirco, qui non potest petere, vel acquirere, potest retinere, ibid. num. 11. -  Relatio cum fit, haberi debet in omnibus & per omnia, & cum omnibus qualitatibus. clausulis, & conditionibus, in termino ad quem refertur, contentis: quia quicquid continetur in termino relato, continetur etiam in termino referente, lib. 3. cap. 15. num. 38. -  Referens dispositio, licet alio modo referat, quam continetur in dispositione relata, modificari debet ad terminos relatæ, ibid. num. 39. -  Referentia se verba ad iam dispositum, nunquam veniunt augmentatiue, etiam quod ipsa videantur sonare in augmentum, ibid. num. 40. -  Ex referente scriptura velle quem plus consequi, quam ex scriptura relata, absurdum est, nec pati debemus, ibid. num. 41. -  Regna olim electione constas se, & in Hispania in Rege Pelagio principium obtinuis se à quo vsque ad nostra tempora, iure maioratus & primogenituræ Regnum defertur, lib. 3. cap. 19. numero 109. -  Regnorum constituendorum summa, optimàque ratio est per succes sionem, iuréque gentium constitutum est nomen, & Regni succes sio. ibid. num. 110. -  Regnum Hispaniæ succes sione deferri, certis simum es se, atque indubitatum, ibidem, numero 112. -  Regnum an iure hæreditario, vel sanguinis iure deferatur, ibidem ex numero 112. vsque ad numerum 132. vbi plena & absoluta manu articulus hic discutitur, & multa adnotantur, quæ nullibi fuerant antea sic scripta, nec adnotata. -  Regni & maioratus succes sio perpetua es se debet, non solum inter descendentes, sed etiam inter collaterales, inter quos in infinitum progreditur ad millesimum vsque gradum, ibidem numero 142. -  Est tamen differentia in hoc, quod in maioratibus inferioribus, in vltimo de familia maioratus finitur, ita vt eius respectu bona sint libera, liberáque similiter bonorum dispositio. -  Intelligendo semper, prout latiùs intellectum, atque explicatum traditur, ibidem numero 143. & 144. -  In Regni tamen succes sione, diuersum ius constituitur, nam licet ad vltimum de familia Regnum perueniat, non est liberum eius patrimonium, aut libera Regni ipsius dispositio non datur, sed populus eligit nouum Regem, à quo à principio potestas regalis effluxit, ibidem num. 145. -  Regnum est caput omnium primogeniorum His paniæ. ab eoque cætera primogenia, tanquam à capite deriuantur, succes sionísque ordinem, & rationem accipiunt, ibid. num. 347. -  Repræ sentare patris sui personam filius non potest, quando patet fuit omnino exclusus, ita quod non potuit vllo tempore ius primogenituræ nec in potentia, nec in spe habere. -  Secus tamen si potuit, quia tunc filius repræ sentando personam patris sui, maioratus succes sionem consequetur, lib. 3. capite 15. numero 78. -  Repræ sentationis materiam circa succes siones legales, testamentarias, fideicommis sarias, feudales, emphiteuticarias, & primogeniorum siue maioratuum Hispaniæ; per multos authores tractas se, qui ex professo, & latius quàm alibi, commemorantur & congregantur, capite 19. num. 1. lib. 3. -  Repræ sentationis nomen, & ab ipsismet Iureconsultis cognitum, & doctrinæ gratia à iuris quoque interpretibus inuentum, siue introductum, prout ibid. explanatur num. 2. & exempla traduntur num. 3. 4 & seq. quæ non conueniunt tractatui & disputationi repræ sentationis, quæ dicto capite 19. per authorem suscipitur. -  Eo namque tractatu agitur de repræ sentatione quadam, quæ de patre per eius filium fit circa succes siones, ad eum effectum, vt filius sic succedere valeat, ac si pater ipse si viueret, succedere pos set. ibid. n. 8. -  Ex communi namque Doctorum sententia, succedere quem repræ sentando personam parentum, id significat, quod filius as sumat gradum succedendi, qui patri competebat, & omnia iura gradui cohærentia, & quæ competerent parentibus si viuerent, ibid. num. 9. -  Ipsa tamen succes sionem non ex persona parentum sed ex propria persona consequuntur, prout communis explicat, ibidem, num. 10, & latiùs declaratur, n. 162. & 163. -  Repræ sentatio, de qua dict. cap. 19. disputatio sus cipitur, aliquando contingit in succes sione legali ab intestato, aliquando vero ex dispositione hominis in succes sione testamentaria, ibid. num. 11. & 12. -  Repræ sentationis diffinitiones quam plures, quare re periculosas author iudicauerit, ibid. numero 13. -  Repræ sentare ex sententia Iacobi Menochij, nihil aliud es se, quam ex integro aliquem referre, ibid. num. 14. -  Et ideo repræ sentari aliquis non potest pro vna parte tantum, ibid. num. 15. -  Repræ sentatio, & transmis sio ex sententia eiusdem Menochij, nihil est, quam quædam subrogatio, quæ fit de persona filij ad personam patris, ibid. num. 16. -  Repræ sentatio, ex eiusdem Menochij placito, est quædam fictio, quam lex facit, fingendo personam filij, es se illam patris, ibid. n. 17. -  Repræ sentatio ex sententia Lusitani Caldas Pereira, est fictio, per quam mortuus fingitur viuus, ibidem, num. 18. -  Ex sententia vero Hispani Auendañi, est fictio quædam à lege ciuili inducta, ad subrogandum nepotem in locum patris, ibidem numero 19. -  Denique ex obseruatione Antonij Pichardi, fictio est per quam is, qui remotiori gradu constitutus est, in proximiori gradu consideratur, ibid. num. 20. -  Ex sententia vero authoris, sic potest & magis generaliter repræ sentatio diffiniri, vt sit priuilegium, lege ciuili conces sum, quo filius in locum patris ad succes sionem ascendentium in infinitum, vel patrui tantum vocatur. -  Et in succes sione bonorum, sui natura non diuisibilium, nec plurium concursum, admittente, veluti maioratus, qualiter diffiniri, valeat ex sententia authoris vltra alios, vbi & singulæ diffinitionis prædictæ partes explicantur, ibid. num. 21. per totum. -  Repræ sentationem, per rationem potius fictionis, quam priuilegij diffiniti ex sententia multorum authorum. qui beneficium huiusmodi fictionem vocant, ibid. num. 22. vbi & ipsi authores congregantur. -  E contrario tamen, quod per rationem priuilegij, & non fictionis introducta fuerit, alij quam plures as seuerarunt, ibid. num. 23. -  Imo & in fortioribus terminis, hanc non es se fictionem, sed potiùs veritatem, & eam quidem naturalem, vt scilicèt filius sit eiusdem gradus, quo pater, cum sit eadem persona cum patre: constanter contendunt nonnulli, vt hic obseruatur. num. 24. -  Præterea, repræ sentationem hanc es se præ sumptam, non autem fictam, scripserunt alij nonnulli, ibid. n. 25. -  Quorum contrarietatem distinctione quadam declarauit Menochius, & eam author nouiter improbauit, ibidem, num. 26. -  Quocirca, author metipse pro absoluta huius articuli explanatione, nonnulla nouiter considerat, atque constituit, vt ibidem adnotatur numero 27. vbi prima traditur in eodem articulo obseruatio. -  Secunda traditur in ipso articulo obseruatio, & aliorum sententiæ singulariter declarantur, ibid. num. 28. -  Traditur & tertia obseruatio, atque resoluitur, quod lex ciuilis, quæ beneficium repræ sentationis conces sit, nullo modo finxit, filium in locum patris sui, ita substitui, vt qui in remotiori gradu antea constitutus erat, modo per fictionem ad gradum proximiorem reducatur, ibidem, num. 29. -  Eidem tamen in remotiori gradu existenti. ex iusta causa atque ex æquitate proximioris gradus priuilegium communicauit: quod latius probatur, atque exornatur, ibidem numero 30. cum seq. -  Repræ sentationis ius, quod olim descendentibus concedebatur, non differre à iure suitatis, & his duntaxat conces sum fuis se. qui sui hæredes erant vt latius probatur, ibidem num. 31. -  Et obstaculum quoddam remouetur, quod in collateralibus videbatur doctrinam superiorem dubiam facere, ibidem num. 32. -  Generales etiam Doctorum omnium traditiones in materia repræ sentationis, quod quando agitur de succes sion eascendentis, vel patrui, nepotes ex filio, vel fratre prædefuncto, succedant in locum & gradum patris, declarantur, ibidem num. 33. -  Et ne ab ita receptis & communibus Doctorum sententiis recedatur, eo frequenter loquendi modo vsurum profitetur author, quo ipsi scribentes vtuntur, & considerato effectu. succedere filium in locum & gradum patris, dicendum, ibidem, num. 34. -  Repræ sentatio ex communi Doctorum sententia, non nisi in cas à iure expres sis admitti potest, lib. 3. dict. cap. 19. num. 35. -  Et consequenter ei in dubio locus non est, quoniam iure quodam speciali fuit introducta, & propterea extra ordinarium est, ibidem, numero 36. -  Sed ex sententia Tiberij Deciani fauorabile, & in omni materia extendendum, ibid. num. 37. & vide num. 43. ad fin. & num. 44. -  Repræ sentatio ex communi Doctorum sententia, duntaxat habet locum in his succes sionibus. quæ iure hæreditario deferuntur, & non in aliis, ibid. num. 38. -  Ipsi autem Doctores communiter. duorum iurium authoritate adducuntur præcipue, vt ibidem obseruatur num. 39. -  Cæterum repræ sentationem obtinere etiam in his, quæ iure sanguinis, & non iure hæreditario deferuntur, nonnullis rationibus demonstratur, quæ fortiter videntur adstringere, ibid. numero 40. -  Et Iasonis, atque Sfortiæ Oddi contra communem resolutio profertur, ibid. num. 41. -  His etiam iuribus respondetur, qui pro communi sententia adducta fuere supra, ibidem num. 42. -  Et si quis velit communem sententiam tueri, qualiter in proposito debeat regulam deducere, & casus nonnullos excipere, demonstratur; & Ludouici Molinæ obseruationes in proposito proferuntur, ibid. num. 43. -  Vtcunque tamen sit in terminis iuris communis, ex decisione legum partitarum, & Tauri dubitari non pos se quin repræ sentatio in quacunque dispositione, iure maioratus facta, sit admittenda, ibid. num. 44. -  Repræ sentatio quo iure iuuenta, atque introducta fuerit, ibid. n. 45. per totum. -  Vbi etiam explicatur, hæreditas, testamentum, & succes sio, quo iure inuenta sit, & diuers æ Doctorum sententiæ, breuiter præcitantur. -  Repræ sentationis effectum a iure ciuili procedere, ipsamque repræ sentationem ex æquitate, atque iure quodam speciali introductam, ibid. numero 46. -  Imo & à iure diuino, & naturali æquitate contingere, vt ibid. probatur num. 47. -  Nec per eam corrumpi gradum, sed potius repræ sentari. ibid. n 48. -  Atque ita non remotior dicitur gradus, sed ille in quo pater repræ sentatus succederet, ibidem num. 49. -  Et filius as sumit omnes qualitates, & omnes præ rogatiuas, quas pater ratione illius gradus habebat, dum viueret, & nunc habuis set, si vixis set, ibid. num. 50. -  Repræ sentationis introducendæ, qui fuerit ratio potis sima: & ibidem l. Tauri 40. iustificatio, & confirmatio vltra alios notabilis, dicto cap. 19. num. 52. -  Repræ sentationis introducendæ neces sitas, vnde effluxerit: vbi latè & distinctè num. 53. per totum, & ibidem de neces sitate introductionis repræ sentationis in primogeniis, seu maioratibus, de qua in dictæ l. 40. Tauri. -  Repræ sentationi locus non est inter ascendentes, sed ipsi iuxta gradus prærogatiuam succedunt, ita quod prioritas gradus duntaxat attenditur, ibid. num. 54. -  Repræ sentationi inter ascendentes, quare locus non sit. remis siuè num. 55. -  Repræ sentationi locum es se inter descendentes, cum de succes sione ascendentium agitur, idque ius æquitate suadente, semper in succes sione ascendentium obseruatum fuis se, & ideo antiquum vocari, ibidem numero 56. -  Nepotes namque ex filio præmortuo. repræ sentant personam patris sui, & subintrant, atque tenent locum eius, & succedunt cum patris suis in stirpem, & non in capita, ibid. n. 57. -  Idque cum agitur de succes sione aui, vel proaui, vel de succes sione auiæ, vel proauiæ, vel de succes sione ab aui, vel ascendentis alterius, ibid. num. 58. -  Repræ sentationis priuilegium in nepotibus auo paterno succedentibus, duntaxat admis sum fuis se olim, hodie in omnibus, etiam maternis as cendentibus, succedentibus admitti generaliter, non habita differentia sexus, & agnationis, idque ex communi & vera sententia, ibidem, num. 59. -  Cui conuenit authoris resolutio, ex ipsa tamen, res magis elucidata relinquitur, & tria tempora in proposito fuis se, vltra alios consideratur, ibid. num. 60. -  Repræ sentationi locum es se, & in stirpes, non in capita admitti, quando intestato auo, & nullo superstite filio relicto descendente, ex diuersis filiis plures nepotes ad succes sionem vocantur, prout ibidem num. 61. obseruatur, & vera ratio redditur. -  Repræ sentationem vsque in infinitum ad omnes descendentes extendi in succes sione ascendentium, ex veriori & communiori sententia, ibid. num. 62. & sub num. 21. -  Idque in Hispanorum primogeniis, siue in vinculis, aut maioratibus perpetuis. plusquam certum es se post decisionem. l. 40. Tauri, ibid. n. 63. vbi circa eandem. l. adnotantur nonnulla vtilia, & notanda. -  Dummodo intelligatur in his casibus, & quoad ea, in quibus pater ipse a filio repræ sentatus succes sis sent, non autem quoad ea, in quibus non succes sis set, ibidem, num. 64. -  Repræ sentationem in maioratus succes sione, filio solum concedendam es se in eo casu, quo eius pater, si viueret, pos set in maioratu succedere, ibid. num. 65. -  Repræ sentans aliquem non exclusum, nec ipse debet excludi, ibid. num. 66. -  Repræ sentationem de iure antiquo, in succes sione transuersalium non fuis se introductam, in ea namque semper proximior admittebatur ad succedendum, & legis duodecim tabularum tenor obseruabatur, ibidem, num. 67. -  Et sic nepos ad succes sionem patrui non admittebatur cum alio patruo, sed patruus tanquam proximior, & in priori gradu succedebat, ibid. num. 68. -  Neque vnquam vsque ad ius authenticorum admis si tum fuit ius repræ sentationis, quo filius intraret in locum patris, superueniente vero authenticorum iure, a Iustiniano edito, constitutum est, ad fratris intestati succes sionem, non solum alios fratres superstites, sed & prædefunctorum fratrum filios admitti, ibid. n. 69. -  Ad eamque portionem, quam eorum parentes erant habituri, sic que in stirpes, & non in capi, ta, ibidem num. 70. -  Et quanuis in linea recta descendentium, in infinitum admitteretur repræ sentatio (vt dictum est) inter collaterales tamen vltra filios fratrum non porrigitur, nec filiis filiorum fratris, vel sororis conceditur, ibid. num. 71. -  Repræ sentationem inter transuersales concedi, quando agitur de succedendo patruo, idem quando agitur de succes sione auunculi, qui dicitur transuersalis, gradu proximior ex latere matris: idem quando agitur de succes sione mater teræ, ibid. num. 72. -  Repræ sentationi locum es se inter transuersales, non solum in succes sione declara à iure communi, sed etiam in delata à statuto, ibid. n 73. -  Et quare filij fratris defuncti vocentur in stirpes, & non in capita, quando cum patruis succedunt patruo, ibid. num. 74. -  Quare etiam repræ sentatio non extenditur vltra fratrum filios, remissiuè, ibid. num. 75. -  Plures etiam nepotes cum filiis in succes sione aui, quare non succedant in capita, sicut filij, sed in stirpes, remis siuè. ibid. n. 76. -  Repræ sentationi vtrum locus sit. vt in stirpes, non in capita succedatur, quando fratrum diuersorum filij, soli sint, nec concurrant cum aliquo patruo superstite, ibid. ex num. 77. vsque num. 86. vbi Accursij & Azonis contrariæ sententię proferuntur, & Azonis sententia defenditur. -  Repræ sentatio inter transuersales in maioratus succeisione, vsque in infinitum admittitur iure Hispano. -  Idque ex decisione l. 40. Tauri, quæ est. l. 5. tit. 7. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ibid. n. 86. -  Cuius constitutio valde videtur à iure communi exorbitare, vt ibid. ostenditur n. 87. -  Ac pro vera & absoluta ipsius explicatione constituuntur sequentia. -  Primum, repræ sentationem in quacunque succes sione indiuidua, siue in Hispanorum primogeniis, vinculisque, & maioratibus perpetuis, inter fratres, fratrumque filios, vnanimiter omnes conces sis se, nec aliquem in hoc dis sentire, ib. n. 88. -  Secundo, repræ sentationem in linea collaterali ad succedendum vltimo pos ses sori, ex ordine, atque forma admitti, quo ibid. exprimitur num. 89. -  Tertio, repræ sentationis ius, transuersalibus in in dicta l. 40. Tauri conces sum, procedere etiam in transuersalibus, qui a primo institutore maioratus non procedunt, & sic in transuersalibus vtriusque, nempe fundatoris, & vltimi pos ses soris, prout latius probatur, ibid. 11. 90. -  Inde & consequenter, repræ sentationem in succes sione maioratuum transuersalibus conces sam, absque graduum restrictione, & vsque in infinitum procedere, etiam inter descendentes à fratre, vel sorore, patruele, vel auunculo, vel alio quolibet consanguineo vltimi pos ses soris, idque ex sententia Ludouici Molinæ. -  Qui tamen firmiter in ea non remansit, sed deliberandum de hoc dixit, cum casus contigerit. -  Alij tamen authores firmiter eam partem sustinent, vt ibid. adnotatur. n. 91. -  Et eorum fundamenta præcipua expenduntur, ibid. n. 92. -  Cæterum contrariam sententiam, imo repræ sentationem non dari inter transuersales remotioris gradus, aduersus Molinam Auendañus su stinuit, ibid. n. 93. -  Cuius fundamenta debilia equidem sunt. nec multum adstringunt, ac eisdem plenis simè satisfecit Ioannes Gutier. vt ibid. adnot. num. 94. -  Et dictæ l. 40. Tauri decisio, sic exornatur, atque dilucide & singulariter explicatur, in Ludouici Molinæ, & sequacium authorum sententia, relata supra num. 91. verissimum monstretur, ac in futurum in tuto maneat, vt latè, & meliùs quam antea fuis set, ibid. n. 95. -  Repræ sentationis ius in succes sione maioratuum, transuersalibus ex dicta l. 40. Tauri vsque in infinitum conces sum, vtrum in Regni succes sione locum obtineat, ibid. n. 96. -  Et obtinere, sicut in succes sione alterius maioratus cuiusque, ex sententia Ludouici Molinæ, ibid. num. 97. -  Contra ex sententia alterius Ludouici Molinæ, è Societate Iesu Religiosi, ante quam etiam de opinione Molinæ author dubitauerat, & nunc quoque dubitat, ac ipsiusmet Religio si fundamentum expendit, quod fortiter adstringit, ibid. num. 98. -  Et vltra ipsum, & cæteros omnes hucusque scribentes, sic dilucide atque egregiè dictæ l. 40. Tauri decisionem explicat, vt in Regni succes sione ipsa procedere non valeat, vt ibidem ob seruatur num. 99. -  Repræ sentatio in Hispanorum primogeniis, vtrum deberet admitti, vel non, & prælatio nepotis contra patruum concedenda foret, quare dubium & anceps olim fuis set, ibid. num. 103. & vide vsque ad numerum 109. vbi ostenditur, altercationem hanc sublatam hodie in Hispania. l. 2. tit. 15. part. 2. & 1. Tauri 40. constitutionibus editis, & de eiusdem l. Tauri ratione decidendi, & iustificatione agitur. -  Repræ sentatio, vtrum in Regni succes sione admitti deberet, dubium fuis se & controuersum de iure communi, ibid. num. 132. -  Sed ex decisione l. 2. tit. 15. partit 2. in hoc Regno antiquam difficultatem ces sas se, & repræ sentationem in Regni succes sione admis sam, ibid. num. 133. -  Et decisionis legis eiusdem ratio redditur, ibidem num. 134. -  Repræ sentatio personæ propter succes sionem, duplex repetitur, eaque declaratur, dict. cap. 19. num. 161. -  Repræ sentatio in succes sione aui, vel proaui nepoti conces sa, gradus potius dicitur, quàm per sonæ, quia non ex persona patris de medio sublati sed ex propria persona succedit, ibidem num. 162. -  Filius verò fratris in succes sione patrui vnà cum alio fratre defuncti, repræ sentat patrem, sed non ex persona sua propria succedit, sed ex per sona patris sui, ibid. num. 163. -  Repræ sentantis qualitas & conditio attendi debet, quando succeditur ex persona propria, quando verò repræ sentatur persona alterius, attenditur qualitas, conditio, & status ipsius repræ sentati, ibid. num. 164. -  Repræ sentatio in l. 40. Tauri introducta, an ita introducta dicatur, vt filius ex persona patris, vel ex propria ipsius in maioratu succedat, & quid rem hanc magis dubiam efficiat ex noua authoris consideratione, ibid. num. 165. -  Repræ sentatio in dicta l. 40. Tauri introducta, non excludere, quin filius, ex persona magis propria, & proprio iure à lege sibi conces so, quam ex persona patris dicatur succedere, ibid. num. 166. & seq. vsque ad numerum 172. -  Repræ sentando personam parentis, qui succedit, ex iure tamen proprio, & propria vocatione (vt in linea recta descendentium in hoc Regno, ac etiam in linea collaterali, considerata proximitate respectu vltimi pos ses soris maioratus contingit) incapacitas primogenitoris ipsi non nocet, si ipse etiam incapax non sit, ibidem num. 171. -  Repræ sentatio, vtrum locum habeat, quando in patre, vel auo. ius succedendi firmiter radicatum non fuit, sed dumtaxat ius eius in spe, aut pos sibilitate consistebat, dicto cap. 19. num. 172. -  Dubium equidem intricatum, & maximum, & eu occasionem præ stitis se videntur legis Regiæ 40. Tauri conditores, vt ibid. adnotatur num. 173. -  Repræ sentationi locum non es se, nisi in patre, vel auo radicatum fuis set ius succedendi certum & firmum, atque inuariabile, nec idem succedendi remotam sufficere, ex sententia Velazquez Auendañi, ibid. num. 174. -  Cui & Blasius Florez Diaz de Mena acces sit, & contrariam Molinæ, Gutierrez, & aliorum improbauit, sed strictè magis rem ipsam accepit, nec ita indistincte repræ sentationem excludit, vt notatur, ibid. num. 175. -  Alexander quoque Raudensis, in eodem placito fuit, qui etiam non ita indistinctè sicut Auendañus loquutus est, vt ibid. obseruatur n. 176. -  In eandem quoque sententiam & alij authores perpendi pos sunt, vt ibidem adnotantur numero 177. -  Est denique & in eodem placito Iacobus Menochiusi in consilio 269. ex numero 21. atque ex numero 64. lib. 3. vt ibidem commemoratur num. 178. -  Ac pro ipsis fundamenta nonnulla generalia perpendi valent, quæ ideò omittuntur, quia ab eisdem traduntur, nec concludenter adstringunt, ibid. num. 179. -  Sed ea magis adstringere, & fortius vrgere videntur, quæ Blasius Flores Diaz de Mena adduxit, ibid. num. 180. -  Fundamenta etiam nonnulla Auendañi, quæ in idem tendunt, & ibid. adducuntur, num. 181. -  Ad quæ in effectu reduci debent infinitæ Doctorum authoritates, allegationes, & doctrinæ. quæ pro eadem parte & as sumpto probando, videlicet, quod spes vaga & incerta, & ex futuro euentu dependens, transmitti non pos sit, nec debeat in consideratione haberi, expendi pos sunt, ibid. num. 182. -  Reducuntur etiam Menochij traditiones, dicto consilio 269. ex num. 8 atque ex num. 21. cum seq. lib. 3. ibid. num. 183. -  Quibus omnibus dilucide & distinctè, nouiter etiam, & melius quàm antea factum es set, res pondetur ibid. num. 148. per totum. -  Respondetur etiam & alteri fundamento, atque ex responsione validissimum & vrgentis simum fundamentum deducitur pro opinione Molinæ contra Auendañum, & ibid. l. 40. Tauri explicatur, num. 185. & 186. -  Repræ sentationi locum es se inter transuersales, etiam quando in patre ius succedendi firmiter radicatum non fuis set, sed ius tantum de futuro & in spe. aut pos sibilitate competeret: & quod pater, si tempore delatæ succes sionis viueret, succedere pos set, ex decisione l. 40. Tauri sufficere, quanuis actu non succes serit, ibidem numero 187. -  Idque ex veriori & tenenda omnino sententia, vt ibidem adnotatur num. 188. ac pro ea authores nonnulli commemorantur. -  Qui expres sim loquuntur in terminis prædictis, quanuis Blasius Flores Diaz de Mena, aliter, sed male quidem contenderit, ibid. num. 189. -  Eiusdem tamen in alio obseruatio quædam contra Auendañum probatur, ibid. num. 190. -  Sed in linearum distinctione excogitatio quædam Blasijmet ipsius contra Molinam, improbatur ab authore, ibid. num. 191. -  Ac denique l. 40. Tauri verba, sic fortiter & vere ponderantur pro sententia prædicta, vt post decisionem eius legis, nullo pacto valeat contraria opinio defendi, ibid. num. 192. -  Auendañi quoque rationes nonnullæ, siue ad eandem l. Tauri solutiones non admittuntur, ibid. num. 193. -  Et ipsius aut horis lapsus duplex, & noue, & vere detegitur, ibid. num. 194. -  Blasij quoque Fiores Diaz de Mena ad dictam l. 40. Tauri euasiones, siue excogitationes nonnulla, manifeste subuertuntur, ibid. num. 195. -  Repræ sentationi an locus es se pos sit, quando vltimo maioratus pos ses sore absque descendentibus præmoratus, transuersalis aliquis succes sionem prætendit, cuius pater si viueret, succes surus sane es set, vt proximior, ipse tamen multis ab hinc annis, & ante maioratum iustitutum deces sit, idem num. 199. -  Vbi etiam considerantur nonnulla nouiter & acute, & vide num. 212. -  Repræ sentationi, vtrum locus es se debeat, vt nepos patruum excludat, quando primogenitus in vita maioratus institutoris deces sit, dicto cap. 19. num. 210. -  Vbi Auendañi resolutio in proposito approbatur, & concludenter atque noue corroboratur, numer 211. per totum. -  Repræ sentationi, vtrum locus es se debeat inter transuersales, quando pater, vel auus eius, ex cuius persona succes sionem quis prætendit, in vita inst tutoris maioratus deces sit ibidem numer. 212. vbi dubium hoc singulare & nouum, singulariter & vere explicatur. -  Repræ sentatio, vtrum locum habeat in succes sione fideicommis si, arduum & intricatum dubium, & ab infinitis tractatum, qui congregantur, ibid num. 213. -  Repræ sentationem in succes sione fideicommis si, siue vniuersalis, siue particularis admittendam es se, & consequenter nepotem ex filio præ mortuo, vna cum patruo, & in locum patris succedere, ibid. num. 214. -  Idque ex vulgata, & omnibus nota sententia glos s æ, in l. cum ita § in fideicommis so ff. de legatis secundo, in verbo proximo. -  Cuius traditionem sequuti fuere permulti, & maximi nominis authores vt ibidem demonstratur eodem numero 214. atque ex relatis, dicto num. 213 apparet. -  Et validiora fundamenta pro ea siue illa, quæ vere concludunt, adducuntur ibid. num. 215. -  Repræ sentationi locum non es se in succes sione fideicommis si, & inde nepotes cum patruo non concutrere, ex sententia Baldi contra glos sam, quem & alij multi authores sequuntur, ibidem num. 216. -  Ac præcipua Baldi fundamenta adducuntur, & eisdem concludenter & vere respondetur, ibid. num. 217. -  Baldi etiam eiusdem traditio, in dicto § in fideicommis so: ideo euitatur, & authoritas loci illius minuitur, quod ipsemet Baldus contrarium respondit in consilio 488. casus talis est, lib. 3. vbi Accursij sententiam relatam probauit, ibid. num. 218. -  Euitatur etiam, & Accursij sententia in tuto manet, conciliando opiniones, vt illas. Corneus, Iason, Curtius Iunior, & Alciatus, ac post; eos alij recentiores permulti conciliant, & eorum conciliatio præcitatur, ibid. num. 219. -  Repræ sentatio vtrum hodie post decisionem. l. 40. Tauri, in fideicommis sis familiæ, aut pluribus nomine collectiuo relictis, eo modo, atque ordine locum habeat, quo ea in lege in primogeniis, seu maioratibus inducitur, vbi breuis & vera resolutio traditur, ibid. num. 221. & numero 222. Ludouicus Molina in proposito nouiter explicatur. -  Repræ sentatio, vtrum locum habeat in feudi succes sione, lib. 3. dicto cap. 19. ex num. 223. cum multis seq. -  Repræ sentationi locum es se in feudo hæreditario, & filium intrare in locum patris; vnanimiter omnes interpretes tradidis se, nec aliquem in hoc hactenus dis sentire, ibid. num. 228. -  Et vide num. 229 vbi explicatur, quod dicatur feudum haereditarium. & an in dubio hæreditarium præ sumatur, quod etiam familiare, siue ex pacto & prouidentia. -  Repræ sentationi locum non es se in feudo ex pacto & prouidentia concedentis, siue familiari, nec filium intrare in locum patris, vt Nata contendit, & alios pro se citat; ibid num. 230. -  Sed eiusdem fundamenta conuincit concludenter Hippolytus Ruminaldus, vt ibidem adnotatur num. 231. -  Et Cumani etiam, Rubei, & aliorum authoritati pro hac parte respondetur, ibid num. 232. -  Ac denique, constanter & veris sime defenditur, repræ sentationi locum es se in feudo, etiam ex pacto & prouidentia concedentis, & non hæreditario, ibid. num. 233. -  Et pro hac parte validis sima, & concludentia fundamenta expenduntur, ibidem numero 234. -  Repræ sentationi locum es se in feudis, in quibus iure primogeniture aut maioratus succeditur, ibid. num. 235. -  Ac in illis repræ sentationem, iuxta formam l. 40. Tauri regulandam, & concedendam es se, ibid. num. 236. -  Repræ sentatio, an habeat locum in emphiteusi, lib. 3. dicto cap 19. ex num. 237. cum seq. vbi casus nonnulli distinguuntur, & absolute, atque distincte in hoc articulo proceditur. -  Repræ sentationi locum es se in emphiteusi hæreditaria. cum acquisitor ab intestato deces sit, & sic nepotem ex filio præmortuo, cum patruo concurrere, ibidem numero 240. -  Idque procedere etiam, cum ab Ecclesia fuit emphiteusis conces sa, modo illa hæreditaria sit, ibid. num. 241. -  Repræ sentationi locum es se in emphiteusi hæreditaria, cum acquisitor non ab intestato, sed testatus deceis sit, & tunc nepotem etiam cum patruo concurrere ex veriori sententia, prout latiùs declaratur, ibidem num. 242. -  Emphiteusis Ecclesiastica conces sa pro se, filiis, & nepotibus, hæreditaria non est, nec in ea ingreditur filius locum patris, atque ita eius personam non repræ sentat, ex sententia multorum authoruro, qui præcitantur, ibidem num. 243. & 244. & numero 245. præcipua eorum ratio expenditur. -  Contra vero ex sententia aliorum quamplurimorum, quæ verior est, & communior, & ab authore probatur, ibidem num. 246. -  Ac pro ea concludens, & verum fundamentum expenditur, quod originaliter tradidit Corneus, in consilio 131. & in consilio 24. volumine 2. ibid. nam. 247. -  Fundamento etiam partis contrariæ præcipuo, noue & vere respondetur, ibidem numero 248. -  Repræ sentationem in emphyteusi. iure maioratus relicta, admitti, ac in ea seruanda es se omnia, quæ in aliis maioratibus & primogeniis, ex decisione l. 40. Tauri, & aliarum legum dispositione statuta sunt, ibid. num. 249. -  Repræ sentationi locum es se in iure patronatus Ecclesiastico, ibid num. 250. -  Et si iure maioratus aut primogenitura fuerit relictum , repræ sentationem secundum ordinem l. 40. Tauri futuram, ibid. num. 251. -  Repræ sentatio, vtrum locum habeat, vt filij intrent in locum patris, in fideicommis so facto in contractu, ibid. num. 254. & 255. cum seq. -  Repræ sentationem absque omni dubio admittendam in maioratu ex contractu instituto inter viuos, quando ex causa onerosa matrimonij, & in fauorem alicuius filij institutus fuis set maioratus. -  Tunc namque, in dubitanter nepos patruum excluderet, etiamsi pater eius viuo auo moreretur, ibid. n. 256. -  Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, admittitur in primogeniis seu maioratibus ex contractu institutis. sicut in his, qui ex vltima voluntate instituuntur, ibid. n. 257. & seq. -  Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, habet quoque locum in his maioratibus, qui absque institutionis scriptura, ex sola temporis antiquitate, aut ex consuetudine constant, vt latius explanatur d.c. 19 n. 260. -  Et Aluari Valasci locus perpenditur, atque declaratur, ibid. num. 261. -  Repræ sentatio, vtrum admittenda sit in donatione Regia, seu dominica, vt nepos primogeniti, patruum excludat, ibid num. 262. vbi imprimis recensetur Bartoli, & aliorum quamplurimorum sententia negatiua, repræ sentationem inquam non admitti in ea donatione. -  Adducitur deinde Emmanuelis Costæ illatio quæ dam. in Regia quoque donatione, iure maioratus facta, repræ sentationem non dari. -  Et ibidem in allegatione Ludouici Molinæ, Auendañi lapsus detegitur, d. cap. 19. n. 263 & 264. Bartolíque, & Acostæ sequaces commemorantur, ibid. num. 265. & ratio quædam Auendañi. nouiter, & subtiliter subuertitur, ibid. num. 266. -  Adducitúrque præcipua ratio, qua ducuntur ij, qui in Regia. seu dominica donatione, repræ sentationem admitti negarunt, ibid num. 267. -  Ac Ludouici Molinæ sententiæ contraria, repræ sentationem admitti, etiam in donatione Regia, seu dominica. si illa iure maioratus facta fuerit, ab authore defenditur, ibid. num. 268. -  Et ab altero Ludouico Molina è Societate Iesu religioso approbatur, ibid. num. 269. -  Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, admittenda est in his bonis, quæ iure maioratus à Rege Henrico II. nobilibus Hispaniæ donata fuere, ex sententia Molinæ, ibid. n. 270. -  Cuius rationes in quacunque Regia conces sione, iure maioratus facta, concludunt, nec Auendañi sententia contraria placet, ibid. n. 271. -  Atque eius fundamenta debilia sunt, & eliduntur ex his, quæ ipsemet Molina in eodem proposito annotauit, ibid. num. 172. -  Ex his etiam, quæ author obseruauit, ibid. numero 273. -  Repræ sentatio, de qua in l. 40. Tauri, procedit, & habet locum in vinculis particularibus, in meliorationibus tertij & quinti vinculatis, in anniuersariis, & patronatibus, siue capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure maioratus relictis, & absque Regia facultate institutis, ibid. n. 277. -  Repræ sentationis totam materiam, ex præ sumpta voluntate, atque dispositione testatoris gubernari, atque interpretari debere, ex ipsa namque, vel admitti, vel excludi debet repræ sentatio ibid. num. 282. -  Vbi & legis 40. Tauri mentio fit, & conditores eiusdem in præ seruando voluntatem primi in stitutoris, studiosè semper se habuis se, dilucidè demonstratur, ibid. n. 283. -  Repræ sentatio semper excluditur in succes sione maioratus, vbi ex verbis, ac dispositione institutoris apertis simè comprehenditur, institutoremmet ipsum repræ sentationem excludere voluis se, ex verbis tamen ambiguis & incertis repræ sentatio non excluditur, ibidem numero 284. -  Vbi num. 285. eiusdem l. Tauri 40. vera ratio redditur. -  Repræ sentatio locus est ex voluntate institutoris, etiam in casibus, in quibus repræ sentatio non admittitur, ibid. n 286. -  Repræ sentatione exclusa in succes sione ascendentium, censetur etiam repræ sentatio exclusa in succes sione transuerfalium, ibid. n 287. -  Repræ sentatione exclusa in aliqua parte dispositionis. aut institutionis maioratus, siue in aliqua vocatione, aut substitutione, aut respectu alicuius nominati, vel nominatorum: vtrum in alia parte dispositionis eiusdem aut in cæteris vocationibus exclusa censeri debeat repræ sentatio ibid. num. 288. -  Repræ sentatio, si in aliqua parte dispositionis, aut in aliqua persona, aut gradu inducta, atque admis sa fuerit ab institutore maioratus: credendum es se, in cæteris quoque personis, aut gradibus admis sam: idque noua & singulari ratione, prout ibidem notatur num. 289. -  Repræ sentationem in casu dubij, ac regulariter, stando verbis, & dispositioni dictæ l. Tauri 40. admittendam potius, quàm excludendam, ibid. num. 290. -  Repræ sentatio in succes sione maioratus, vt ex coniecturis excludatur, quàm euidentes, & vrgentes, atque ex verbis dispositionis deductæ, siue quales coniecturæ neces sariæ sint, ibid. num. 291. -  Repræ sentatio vt excludatur, sequentium succes sorum, aut maioratus pos ses sorum declaratione, aut moderatione effici non potest, sed primi institutoris dispositio neces saria est. vt latiùs demonstratur, ibid. num. 292. -  Et inde infertur, quòd pater ipsius nepotis, idémque filius primi instituentis, in vita sua non potest cedere iuri suo in præiudicium nepotis, & fauorem fratris minoris secundogeniti, etiam maioris nepote, ibid. n. 253. -  Idémque ius in aliis descendentibus, siue succes soribus vlterioribus obseruandum similiter, ibid. num. 294. -  Repræ sentationem admitti in testamentaria succes sione ex hominis dispositione, Taurinæ d. l. 40. constitutione, cautum expressè, vt ibidem adnotatur num. 298. -  Repræ sentatio, vtrum in succes sione maioratus censeatur exclusa ex eo, quod eiusdem maioratus institutor proximiores ad succes sionem vocauerit, vel quod succedat proximior post aliquos nominatos præceperit, lib. 3. d. c. 19. n. 299. & seq. -  Vbi imprimis refertur sententia negatiua eorum, qui ex vocatione proximioris, exclusam repræ sentationem censuerunt, ibidem num. 300. -  Atque eorum fundamenta remis siue adducuntur, & illa non concludere, nec vrgere, resoluitur, ibidem, num. 301. -  Idcircò contraria proponitur, & verior quidem, atque omnino amplectenda opinio, videlicet, quod repræ sentatio non excludatur ex eo, quod maioratus institutor vocauerit proximiorem, aur proximiores, vulgo, al pariente mas propinquo, o mas cercano, ibid. num. 302. -  Et plures huiusce opinionis rationes, atque fundamenta expenduntur remis siuè, quae verè concludunt, nec vitiari pos sunt aliquo modo, aliæ etiam breuiter commemorantur, ibid. num. 303. -  Pelaez etiam à Mieres traditio quædam in propo sito improbatur, ibidem, num. 304. -  Et concludens ratio pro eadem sententia proponitur remis siue, ibid. num. 306. -  Repræ sentatio potius admis sa, atque inducta es se videtur, quàm exclusa, cùm institutor maioratus proximiores ad succes sionem vocauit, & adiecit secundum ordinem, & dispositionem iuris: noua & vera authoris consideratio in hac materia, ibid. num. 307. -  Cui non refragatur quorundam authorum traditio, qui ea in sententia fuerunt, vt existimarent, clausulam succedant ordine succes siuo, operari debere repræ sentationis exclusionem, ibidem, num. 308. -  Quoniam ij loquuntur in terminis iuris communis, ac fideicommis sis, ad quæ plures nomine collectiuo vocantur, non verò in primogeniis Hispaniæ, nec in terminis dictæ legis regiæ 40. Tauri, ibid. nam. 309. -  Deinde, quoniam in fideicommis sis etiam, ac in terminis iuris communis, repræ sentationem admitti in casu prædicto, rectiùs defendit P. Paulus Parisius, hic præcitatus, num. 310. -  Pro quo, concludentem, & veram rationem autor considerauit, ibid. num. 311. -  Francisci quoque Mantici obseruationem quandam, atque in hac eadem materia traditionem ponderauit, ibid. n. 311. -  Repræ sentatio in succes sione maioratus non cen setur exclusa ex eo, quod eiusdem institutor proximiores suos vocauerit, vel (vt fieri solet) dixerit, Suceda el pariente mio mas cercano, ibidem num. 313. -  Aut etiam si proximiores in gradu vocauerit, ibid. num. 314. -  Repræ sentatio, vtrum excludatur ex eo, quod maioratus institutor præceperit, atque statuerit, quod in eo succedatur salua gradus prærogatiua, ibid. num. 315. -  Quod excludatur ex sententia quam plurimorum, qui hic præcitantur, & in fideicommis sis loquuntur. ibid. num. 326. -  Quod non excludatur, etiam in eisdem terminis fideicommis sorum, ex sententia aliorum, prout hic commemorantur, num. 317. -  Vtcunque res sit, quod in primogeniis, seu maioratibus perpetuis, & vni duntaxat deferendis (provt de natura maioratuum est) repræ sentatio non censeatur exclusa, nec excludatur ex sententia Molinæ, & aliorum Hispanorum, quæ ab Authore probatur, ibid. num. 318. -  Et post decisionem dictæ Taurinæ l. 40. veris sima, atque indubitata ab eodem reputatur, ibidem num. 319. -  Repræ sentatio, vtrum exclusa censeatur, atque excludi debeat ex vocatione filij primogeniti, aut filij maioris, lib. 3. dict. cap. 19. num. 320. cum seq. -  Repræ sentatio exclusa censetur in maioratus, aut primogenij, seu fideicommis si succes sione ex vocatione filij maioris, ex sententia authorum quorundam, qui præcitantur, ibid. num. 321. atque fundamenta præcipua, quibus eorum opinio inniti potest, adducuntur. -  Alexandri quoque Raudensis traditiones in proposito, nouiter, & vltra alios expenduntur, ibid. num. 322. -  Noue etiam perpenditur Antonij Galeatij Maluasiæ consilium 22. lib. 1. quo loci erudite admodum loquutus est author is, consultus de facto in conces sione quadam feudi, facta vas sallo, & eius descendentibus, aut maior natu pro tempore existens, in feudo admittatur mortuo vas sallo, ibid. num. 323. -  Sed in Hispanorum primogeniis, aut in maioratibus perpetuis cuiusque nationis (si vni duntaxat sint deferendi) ex vocatione filij maioris, aut maioris natu, repræ sentationem non excludi, author cum aliis firmiter defendit, ibidem num. 314. -  Et pro eorum sententia adducit fundamenta nonnulla, qui in proposito concludunt, ibid. n. 325. & seq. -  Repræ sentatio non excluditur ex vocatione primogeniti, aut primogenitorum, ibidem numero 326. -  Repræ sentationem exclusam non censeri ex vocatione filij maioris, concludenter probari ex his, quæ adnotantur ibidem num. 327. atque ex illis subuerti etiam contrariæ partis rationes, vt noue & vere, ibi demonstratur. -  Rcpræ sentationi, aut transmis sioni, vtrum locus sit, quoties primogenitus mortuus fuerit, nondum qualitate, seu conditione, ab institutore maioratus requisita. verificata, ibid. n. 329 & seq. vsque ad num. 336. -  Repræ sentatio, vtrum excludatur ex vocatione filij superstitis, aut primogeniti superstitis, hoc est, del hijo mayor, que fincare viuo al tiempo de la muerte del vltimo pos seedor; siue cum in defectum vocatorum superstites proximiores vocantur, dicto cap. 19. num. 336. -  Quod excludatur repræ sentatio in specie proposita, refertur prima quamplurimorum authorum sententia & opinio, ibid. n. 337. -  Qui permultas expendunt rationes, atque fundamenta quamplurima considerant pro hac parte, ibid. num. 338. -  Sed & iura quoque diuersa perpendunt, vt ibidem adnotarur num. 339. -  Atque eisdem respondetur statim num. 345. & 350. -  Quod vero in articulo præfato repræ sentatio no n excludatur, censeri debeat ab institutore maioratus exclusa, aliorum interpretum sententia probatur, qui commemorantur, ibid num. 341. -  Et hæc opinio verior, & probabilior, atque omnino tenenda authori videtur, ibid. n. 342. & numeris sequentibus validis sime, & aliter siue melius, quam hactenus fuis set, ab eo defenditur, atque ab aliorum impugnationibus immunis redditur. -  Primum deinde huiusce partis fundamentum expenditur, ibid. num. 343. -  Et Velazquez Auendañi ad illud imaginatæ quæ dam solutiones, siue euasiones nonnullę nouiter carpiuntur atque euincuntur, ibid n. 344. -  Omnibus etiam fundamentis, quæ Auendañusmetipse contra Molinam, & eius sequaces perpendit, breuiter & vere hoc numero respondetur, ibid. n. 345. -  Et pro eadem sententia Molinæ alia adducuntur vrgentis sima fundamenta, ibidem ex num. 346. vsque ad numerum 353. -  Ripæ responsum 63. num. 6. & num. 8. expenditur, ac ita accurate, & vere ponderatur, vt aperte probet contrarium eius ad quod citatur ab aliis, lib. 3. c. 10 num. 57. -  Ripæ ad text. in l. 7. §. quoties. ff. depositi. cum aliis in eadem materia intellectum, fortius, quam antea factum es set, author confutauit, lib. 3. cap. 16. n. 54. -  S. -  SAliceti sententiam minime probari per textum in l. peto. ff. de legatis secundo, & textum illum in diuerso casu loquutum, recte Imolam respondis se, lib. 3. cap. 17. num. 114. -  Et in contrarium male contendis se Gregorium Lopez, noue & euidenter demonstratur, ibid. n. 115 -  Saliceti fundamento respondetur, ibid. num. 116. & contra eum concludens ratio proponitur, num. 112. -  Apud sequestrum cum res deponitur, vtrum sequester pos sideat, & an intersit, quod ex neces saria, vel ex voluntaria causa res deponatur, & de intellectu. l. licet. §. rei depositæ. ff. deposit, & l. interes se puto 39. ff. de acquirenda pos ses sione, lib. 3. capite 16. ex numero 16. vsque ad numerum 12. -  Sequestri nomen, vnde dictum, & quid olim, ibid. num. 22. -  Syluestri Aldobrandini consilium primum, ideo cap. 6. huius lib. 3. num. 11. commendatum, quod author ille de potestate Principis, latiùs, & vtiliùs tractauerit, quàm adhuc videri pos sit per alium. -  Syluestri Aldobrandini distinctio, in consilio 3. num 57. & 58. lib. 1. noue ponderata, atque explicata per authorem, libro 3. capite 15. numero 62. -  Ex sociis vnus cum rem communem locare vult, & alius non, vel cum vnus intendit locare vni, alius alij, quis debeat præferri, remis siue, lib. 3. cap. 6. n. 23. -  Socini Iunioris in materia cap. 12. huius libri 3. distinctio refertur, & ideo commendatur, quod author ipse totam illam materiam breuiter comprehendat , & in effectu duntaxat putet considerandum, an mens disponentis, & ratio dispositionis loquentis de morte reperiatur in alio ca su, vel non reperiatur, lib. 3. dicto cap. 12. num. 27. -  Indéque aperiri intellectum omnium iurium in hac materia loquentium, optime ostenderit, vt latiùs inuenies, ibid. num. 28. -  Socini Iunioris in eadem materia verba singularia præcitrantur, ibid. num. 28. -  Substitutio vulgaris ex veriori & recepta magis sententia in legitima fieri potest, & in vtrunque casum, impotentiæ, scilicet, & voluntatis, lib. 3. cap. 11. num. 1. -  Per substitutionem vulgarem nullum grauamen infertur filio, nec tollitur suitas, nec impeditur transmis sio, ibid. num. 2. -  Idque iuxta veriorem sententiam, quam ibi author probauit. -  Et l. si filius hæres. ff. de liberis & posthum. verum intelleictum reddidit. -  Substitutio vulgatis in tertio bonorum absque dubio fieri potest, ibid. num. 4. -  Substitutus vulgaris extraneus dari non potest filio in tertio bonorum meliorato, sed neces sario seruari debet in substitutione ordo & forma, quæ in l. 27. Tauri præ scribitur, aliàs ordine illo prætermis so. substitutio non valebit, ibid. n. 5. -  Et huiusce resolutionis, seu sententiæ, vera & fundamentalis ratio adducitur, ibid. num. 6. -  Substitui pupillariter filio in tertio bonorum meliorato extraneus non potest, si extent descendentes, ascendentes, vel alij consanguinei, sed in substitutione huiusmodi, præcisè obseruari debet dictæ Taurinæ constitutionis 27. decisio, ibid. num. 7. -  Idque ex veriori sententia contra nonnullos, quorum as sertio infra improbatur. -  Atque eorum fundamentis satisfit remis siue. -  Et superioris resolutionis vera ratio as signatur, & Andræ ab Angulo ratio quædam, nouè conuincitur, ibid. num. 8. -  Substitui vulgariter, aut pupillariter filio in tertio bonorum meliorato nec matrem ipsam pos se, filiis, aut descendentibus omis sis, ibid. num. 13. -  Substitutus sub conditione, si quis deces serit sine filiis, statim admittitur sequuta profes sione grauati religionis incapacis, etiam in præiudicium eius, cui grauatus donauerat ante ingres sum religionis, lib. 3. cap. 12. num. 117. -  Substitutum non excludi per Monasterium, quando grauatus non profitetur, sed ex testamento hæredem faceret Monasterium, ibid. num. 118. -  Vel si ante ingres sum religionis à granato in quos cunque vsus bona erogarentur, vel dispensarentur quoquomodo. ibid. num. 119. -  Substitutum vulgarem excludi per hæredem hæ redis instituti, si institutus deces sit ante aditam hæreditatem, tamen ex potentia iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis, ius adeundi transmisit. -  Idque ex sententia Bartoli, quem multi authores sequuntur, prout congeruntur, & sic obseruatur, lib. 3. cap. 13. num. 3. -  Et pro illis rationes & fundamenta expenduntur. atque eisdem respondetur ex num. 4. vsque ad num. 12. -  Substitutus vulgaris quod excludatur per hæredem hæredis instituti, si institutus deces sit ante aditam hæreditatem, sententia relata supra, nihil firmum pro se habere, aut saltim nullo iure, vel ratione fundari, cui congruè responderi non pos sit, ibid. num. 12. -  Substitutum vulgarem hæredi hæredis instituti, qui ex potentia sanguinis, vel iuris deliberandi transmisit hæreditatem, præferri debere ex sententia Angeli, & aliorum, quæ approbatur, ibid. num. 14. de seq. -  Et pro ea concludentia fundamenta expenduntur, & contrariæ opiniones rationes præcipuè diluuntur, ibidem ex num. 15. cum pluribus sequentibus. -  Substitutionem vulgarem præferri transmis sioni ex potentia suitatis contingenti, ex communi sententia, ibid. num. 26. -  Cuius præcipua ratio adducitur, ibid. n. 27. -  Et concludenter respondetur, ibid. n. 28. -  Substitutionis vulgaris iure potentiorem es se transmis sionem ex potentia suitatis, ibidem num. 32. -  Substitutio, vel scriptura, quod de aliquo non loquitur, semper dici potest ad exclusionem eius dem, lib. 3. cap. 15. num. 29. -  Substitutiones omnes reducendæ sunt ad rationem & intellectum institutionis prioris, & ipsius formæ cæteræ cædunt, ibid. num. 31. -  Substitutio secunda interpretationem recipit à priore, ibid. num. 35. -  Substitutiones, fideicommis sa, & maioratus, non solum in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & dispositionibus inter viuos pos sunt fieri, lib. 3. cap. 19. num. 252. -  Suitatem non tolli per dationem substituenti vulgaris, contra communem, lib. 3. cap. 13 n. 28. -  Suitas retinetur hodie, tametsi abstinendi beneficium filiis conces sum fuerit, ibid. num. 30. -  Suitas non tollitur per conditionem, si velit, ibid. num. 31. -  Succedentes ab intestato, siue ex ficta morientis voluntate, siue tacita aut præ sumpta succedere dicantur, verè & propriè non dicuntur substituti. aut vocati à testatore, sed à lege, lib. 3. cap. 17. num. 141. -  Succedentes ab intestato non habere formalem titulum ab homine, sed à lege, & sic impropriè venire, id est, tacitè ex voluntate defuncti, propriè verò ex legis dispositione, ibid. num. 141. -  Nec pos se dici hæredes institutos, ibid. num. 142. -  Non etiam innouari ius commune iure Regio in hoc, contra Matiençum noua authoris con sideratio, ibid. num. 144. -  In succes sionibus deferendis, duplicem considerandam es se coniunctionem, vnam, videlicet, legalem, quam facit lex ob sanguinis coniunctionem, quæ solum consideratur in successione ab intestato, nulla hominis affectione concurrente, cum neque aliqua ad sit eius dispositio, ex qua affectio colligi valeat. -  Altera est ex testatoris dispositione, quæ ex ipsius as sectione regulatur, quæ tantum operatur, quantum testatoris affectio significat, lib. 3. cap. 19. num. 12. per totum. -  Statutum, quod mulier non nubat cum hæreditate extra territorium, non comprehendit mulierem, quæ nupsit hæreditate iam adita, & sic tantum videtur eam excludere ab hæreditate acquirenrenda, non verò ab hæreditate iam acquisita, lib. 3. cap. 15. num. 14. -  Statutum disponens, quod mulier nupta extra territorium, non succedat in territorio non comprehendit mulierem, quæ prius se immiscuit paternæ hæreditati, & postmodum nupsit extra territorium, ibid. num. 15. -  Suitatis & effectus eius traduntur nonnulla subtiliter, cap. 22. per totum. -  T. -  TAcita hypotheca doti competens, qualiter conces sa fuerit, & quarum hypothecarum respectu prælationem habeat, vide supra, verbo hypotheca, & cap. 4. per tot. huius libri 3. -  Text. in auth. Sacramenta puberum, C. si aduersus vendit locum obtinet in omni dispositione minoris, & etiam in donatione, quæ à it minore facta, cum iuramento confirmatur, & validis sima reputatur, lib. & cap. 2. num. 4 & seq. -  Text. in cap. quamuis pactum, de pact in 6. decisio, vtrum habeat locum data enormi læ sione. ibid. num. 59. cum seq. -  Text. in l. si quis filium, §. 1. ff. de acquit. hæred. non vrgere pro sententia communi, lib. 3. c. 13. n. 9. -  Text. in l. vnica, §. cum autem, & § in nouis simo. C. de caduc. tollend. non probare communem sententiam, quicquid alij authores, aliter intellexerint, ibid. num. 11. -  Testatorum voluntates liberas es se debere, atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate libertatis plenæ, & sic omnino & absolutè liberum in disponendo, lib. 3. cap. 1. num. 6. -  Atque in id verba leg. Theodosianæ adducta, quæ pulchra quidem sunt, & notanda, ibid. num. 7. -  In testando leges volunt cuique liberam voluntatem es se, & odio habent adulationes, & sugge stiones, & importunitates, & cætera alia, quæ fiunt testatoribus, si ex illis quocunque modo, absoluta omnino, & plena, liberaque voluntas eorum impediatur, ibid. num. 8. -  Testatoris vltima dispositio, vt valida sit in soro conscientiæ, ac etiam in foro exteriori, neces se est, vt non sit inuoluntaria mixtè, vel errore, vel vi, vel metu iniustè illato, ita dispositioni cau sam dantes, vt secluso tali errore, vel vi, aut metu. testator nullo modo ita disponeret, quin potiùs vellet, vt nihil impediente sua illa dispositione, longè aliud de suis bonis fieret, ibid. n. 9. -  Ratio est, quia libera hæredis institutio legatum, & donatio causa mortis, merè gratis fiunt, sicut & donationes inter viuos, & promis siones merè gratis factæ, ibid. num. 10. -  Ad transferendum autem dominium, aut conferendum ius titulo merè gratuito, ea libertas in dante est neces saria, quæ inuoluntarium mixtè excludat, ibid. num. 11. -  Testatoris liberam voluntatem impediens, punitur: quod pœna primum ciuili constituit, Adrianus, deinde criminali Alexander Seuerus, ibid. num. 12. -  Et sic pœna haec duplex est, criminalis scilicet, & ciuilis. ibid. num. 13. -  Testari aliquem impediens, aut prohibens, qualiter puniatur, lib. 3. cap. 1. ex num. 14. -  Vbi imprimis Aluaradi adnotatio taxatur, ad quam nullus hactenus animaduertit, num. 15. -  Probatur deinde Menochij resolutio in proposito, criminalem pœnam à lege diffinitam non es se, sed iudicis arbitrio indicendam relinqui, n. 16. -  Ac denique, de iure partitarum, criminalem pœ nam nullam, nec etiam arbitrariam impositam fuis se vltra amis sionem bonorum, quod ex te statoris bonis prohibens erat habiturus: & nouiter, & verè adnotatur, num. 17. -  Testari quem contra impedientem, aut prohibentem, cuius pœna, quæ statuta fuerit, dict. cap. 1. ex num. 18. -  Testari aliquem dolo impedientes, vel vi, aut metu, aliove modo prohibentes, aut inducentes: teneri prætendentibus interes se actione de dolo, vel alia subsidiaria in factum ad interes se, ibid. n. 19. 20 21. & 22. Vbi de impediente, aut prohibente, ne quis hæres instituatur, vel legatum, aut aliam commoditatem consequatur. -  Testator, si vi, aut metu iniustè illato adducatur, vt instituat aliquem hæredem, aut legatum illi relinquat, inualidum id erit in conscientiæ, & in exteriori foro, cum onere restituendi illi, in cuius detrimentum id cædit. quia alioquin bona illa ad eum erant deuentura, ibid. num. 23. -  Quod etiam procedit de filio ad patrem, & è contra, vt ibid. adnotatur num. 24. -  Testari impediens vel prohibens alium, an ad duplum læ sis teneatur, ibid. num. 25. -  Et teneri duplam præ stare ex sententia multorum, num. 26. -  Qui omnes adducti sunt ex textu, in §. & hoc peruenit. num. 27. -  Contrarium tamen, imò, quòd pœna hæc dupli non habeat locum in quouis priuato prohibente, aut impediente, sed solum in administratore ciuitatis, in quo loquitur ille textus, probarunt alij, qui recensentur, ibid. n. 28. -  Menochius autem, neutram partem expres se probauit, & priori sententiæ potiùs acces sis se videtur, quatenus dixit, verba dicti §. & hoc peruenit, generalia es se, ibidem, num. 29. -  Author vero iure communi attento, posteriorem sententiam veriorem existimat, ibid. n. 30. -  Cæterùm de iure regio partitarum, priorem sententiam receptam, ambigi non potest post deci sionem leg. 29. tit. 1. part. 6. cuius verba referuntur, ibid. num. 31. -  Et Ludouici Molinæ traditio probatur, num. 32. -  Testari aliquem, contra impedientem, aut prohibentem, iuratur per illum, qui habet interes se in litem, tanquam contra dolosum, ex sententia quorundam. ibid. num. 33. -  Quæ tamen nulla lege partitarum probatur, imò in pluribus legibus in proposito loquentibus, iuramenti in litem nunquam mentio facta est, vt nouè, & verè adnotauit author, ibidem numero 34. -  Idcircò totum hoc religioni, & bono arbitrio iudicantis relinquendum es se, ipsemet author putauit, ibid. n. 35. -  Testari aliquem prohibens, aut impediens, si soluendo non fuerit, nec damnum, aut interes se læ sis prę stare pos sit. tunc equidem contra fiscum reuerti potest læ sus, idque ex recepta, & communi Doctorum sententia, ibid. n. 36. -  Quæ etiam hodie obseruari debebit de iure partitarum, ex noua, & vera authoris consideratione, ibidem num. 37. -  Testari aliquem prohibentem, aut impedimentum aliquod præ stantem, pœnas prædictas incurrere, licèt. postmodum impeditus potuerit condere testamentum: quia id non releuat impedientes à pœna incursa propter impedimentum perfectum, & consummatum, ibid. n. 38. -  Quod est singulare, & notandum pro ampliatione l. 29. tit. 1. part. 6. vt etiam hoc casu illius decisio procedat, ibid. num. 39. -  Testamentum, vi, aut metu factum, an sit ipso iure nullum, sicut hæreditas fisco deferri non debeat, cum testator, vi, aut dolo inductus est, vt me, vel alium hæredem institueret? an vero valere debeat me ro iure, sed postmodum annullari, & auferri cogenti hæreditas tanquam indigno, lib. 3. dict. cap. 1. ex num. 40. vsque ad numero 49. vbi accurate articulus hic discutitur. -  Ex testamento facto per vim, vtrùm legata, &c. relicta debeantur, dict. cap. 1. ex num. 49. vsque ad num. 57. -  Ex testamento facto per dolum, non per metum, vtrùm legata debeantur, ibid. ex num. 57. vsque ad num. 65. -  Testamentum in dubio non præ sumitur vi, aut metu, sed potius sponte factum, cum metus tanquam delictum non præ sumatur, & consequenter nec præ sumendum est, testatorem metu compulsum ad disponendum, ibid. n. 65. -  Testamentum semper validum præ sumitur, nisi contrarium probetur, ibidem, num. 67. -  Receditur tamen à prædicta regula coniecturis, quibus metus illatus præ sumitur, n. 68. -  Testatoris metum in testando. ex nonnullis coniecturis præ sumi, quas Mantica, & Menochius, plenius quam alij recensent, n. 70. -  Testamentum in dubio non præ sumitur dolo confectum, & consequenter nec testatorem dolo inductum fuis se ad testandum, ibidem, numero 71. -  Receditur tamen ab hac regula coniecturis & præ sumptionibus, quibus dolus in hoc casu præ sumitur, num. 72. -  Testatorem dolo fuis se inductum ad testandum, præ sumitur ex coniecturis nonnullis, quas Menochius conges sit, & ad illum se remittit author ibid. num. 73. -  Testamentum si fuit confectum noctis tempore, sine tot luminariis, quibus manifestè cerni pos sit persona ipsi vt testatoris, & testium, dolus præ sumitur. ibid. num. 74. -  Et in id Hippol. Riminald. & Pet. Surdi consilia tria commendantur, vbi etiam discutitur, an cortina existens circa lectum testatoris & impediens testes, ne videant testatorem, reddat te stamentum nullum, num. 75. -  Testamentum dolo factum præ sumi, quando extat nouerca, cuius suasionibus & delinimentis præ sumitur pater testator filium nouercæ hæredem fecis se, filium vero primæ vxoris, vel cohæredas se, vel minus ei reliquis se, n. 76. -  Testamentum patris factum ad præiudicium filij prioris matrimonij, & ad fauorem filiæ secundi matrimonij, an præ sumatur factum ad instigationem nouercæ contra priuignum, & ob id valere non debeat, remis siuè, vbi & Hippol. Riminald. cons. 428. lib. 4. in proposito commendatum, n. 77. -  Testator, quando filio prioris matrimonij integram legitimam iure debitam reliquit, dolus nouercæ præ sumi non debet, & consequenter quod pater dolo & suasionibus nouercæ fraudare voluerit filium, præ sumendum non est, ex singulari obseruatione Menochij, num. 78. -  Quæ est notabilis & neces saria pro melioratione tertij & quinti bonorum, quam filio, vel filiæ secundi matrimonij, & filiis ex primo matrimonio relictis, pater fecerit, vt scilicet, eo casu dolus aut fraus nouercæ præ sumi non debeat, si filiis prioris matrimonij integra legitima relicta fuerit à parente num. 79. -  Atque ex illa, dubia redditur Petri de Peralta re solutio. vt ibid. adnot. n. 80. -  Testamentum in dubio, libere existimandum est fuis se confectum, nonque importunis precibus, nec illicitis persuasionibus, lib. 3. dict. cap. 1. num. 81. -  Sed ab hac regula receditur, similiter contrariis coniecturis & præ sumptionibus, quibus testatoris liberam voluntatem impeditam fuis se ex precibus aut suasionibus ostendi pos sit numero 82. -  Testatori adhibitus metus, aut dolus, qualiter debeat probari, ibidem ex numero 83. vsque ad numerum 91. vbi plena & absoluta manu proceditur. -  Testatorem cum cogit quis, vt alium instituat, tunc ab illo instituto hæreditas aufertur, & fis co applicatur, idque de iure communi verius es se, dict. cap. 1. num. 91. -  Sed de iure partitarum videri aliud sancitum ex verbis. 1. 28. tit. 1. partit. 6. vt in casu prædicto, venientium ab intestato hæredit as sit, & non sisci, num. 92. vbi etiam reddit author rationem, qua forsan excitati, sic statuerunt legis illius conditores. -  Testamentum mutari prohibentis, cum institutus est filius, vel seruus, & hi tempore institutionis erant in ipsius prohibentis potestate. tunc instituti indigni indicatur, & fisco hæreditas defertur, ibid. num. 93 -  Et id procedit etiam, si filius, vel seruus tempore additionis hæreditatis, sui iuris effecti forent, quoniam tempus ipsius institutionis spectatur, num 94. -  Sed de iure partitarum aliter statuitur, & destruitur communis opinio, vt scilicet hoc casu non fisco hæreditas deferatur, sed proximiori testatoris consanguineo, num. 95. -  Testari, quem fuis se prohibitum, coactum, aut impeditum, multis modis probari, ibid n. 96. -  Testari prohibitus non solum dicitur ille, qui modis expres sis prohibitus est, sed etiam, qui alio quocunque modo impeditus est, ne testamentum condere pos set, aut primum iam conditum mutare, dummodo tale impedimentum dolose fuerit præ stitum, num. 97. -  Quod Paulus Parisius recte in hac materia adnotauit, & Regia l. 28. tit. 1. part. 6. expres sim dispo suit. ibid. n. 98 & 99. -  Testandi impedimentum, non dicitur præ stitutum alicui, si eo instanti procurabatur illi Medicinæ, aut si propter malam infirmi dispositionem, dilationis impedimentum præ stitum fuit, quia deficit dolus, num. 99. -  Testatori adhibiti impedimenti prohibitionis, aut coactionis, exempla nonnulla referuntur, quæ Menochius conges sit, numero 100. -  Ad testandum, qui dicit impedimentum, aut metum alicui illatum, neces se habet tria copulatiue, atque specialiter probare, aliàs obtinere non poterit, num. 101. -  Ac primum neces sario probandum est, quod ille fuerit prohibitus, & peractus innuentes prohibitionem & impedimentum, & à iure reprobatum tanquam dolosum. num. 102. -  Secundum requisitum neces sario probandum est, quod ille impeditus, tunc temporis, quo fuit prohibitus, volebat testari, & quod ces sante impedimento fuis set testatus, non enim satis es set: si vno tempore voluis set testari, & alio fuis set prohibitus, aut impeditus, num. 103. -  Tertio requisitum, & neces sario probandum ex parte querelandum est, vt neces se probari debeat, testatorem eos voluis se instituere. aut illis aliquid relinquere, vel in eorum fauorem disponere, eosque instituis set, Vel in fauorem eorum disposuis set, si prohibitus non fuis set, nec impeditus, num. 104. -  Testator, cum adductus immodicis persuasionibus, testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo testandum, aut de rebus suis disponendum, vel ad iam conditum testamentum reuocandum, vel non reuocandum, tunc equidem dolus præ sumitur, dict. cap. 1. n. 105. -  Testatoris metus arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis molestiis, maxime si ille ægrotus erat, vel quando ob nimiam mariti reuerentiam, sic testatus est, ibid. num. 109. & seq -  Testator si in graui infirmitate constitutus, propinquorum precibus legat, tale legatum metu factum dicitur, quia timet relinqui, si negat ea, quæ petuntur, ibid. n. 132. -  Testatorem amicum vel coniunctum, licitè pos se quem blandis verbis, & suasionibus leuibus inducere ad testandum, vel ad eum instituendum, aut de rebus suis certo modo disponendum, dict. cap. 1. n. 122. & 176. -  Quod procedit, tam in marito respectu vxoris, quàm in vxore respectu mariti, & idem in quocunque alio, vt ibid. adnot. num. 177. & Philippi Decij ratio probatur. -  Modo fraude omis sa, & absque dolo, vel fraudulenta suggestione aut instigatione, blanditiæ, aut suasiones interueniant, num. 178. -  Nec minæ, aut verbera immisceantur, num. 179. -  Nec etiam importunis precibus, & as sidua petitione, aut immodica persuasione quis inducatur, num. 180. & vide ex nam. 113. cum seq. -  Testatorem blandis verbis ad testandum pos se induci, velut alium instituat, aut in fauorem eius aliquo modo disponat nisi testator prius fecis set testamentum, & alium instituis set hæredem, quia tunc si eo modo testator induceretur licet testamentum valeat, tamen primus institutus per actionem de dolo, vel actione in factum, hæreditatem seu legatum reuocaret, dict. cap. 1. num. 181. -  Idque (vt Doctores existimant communiter) ex sententia Angeli, quæ præcitatur, ibid. n. 182. -  Et pro illa adduci potest resolutio Castrensis, quam expendit Decius, ibid. num. 183. -  Alia etiam eiusdem Castrensis doctrina. quam etiam ponderauit ipsemet Decius numero 184. -  Ac denique Afflictis decisio 69. provt ibidem ponderatur, num. 185. -  Verum in contrarium extat sententia glos s æ (quam alij authores probarunt) illa namque ad hoc, vt primus institutus pos sit agere contra secundum requirit, quod interueniat dolus secundi instituti, nec ex solis blanditiis actionem concedit, vt ibid. adnot. num. 186. -  Et authori verior videtur, atque pro ea concludentes rationes considerantur, num. 187. & seq. -  Testamentum primum tollitur per secundum, idque latis sime explicatur, remis siue n. 188. -  Pro testamento in dubio iudicandum est. lib. 3. dict. cap. 1. numero 189. -  Testatori licitum est blandis verbis persuadere, vt testamentum antea factum non mutet, siue vt secundum testamentum non faciat, ibid. n. 194. -  In testamento primo institutis, instare licet, ne illud mutetur aduersus alios satagentes, vt mutetur numero 195. -  Ne testator testamentum condat, venientium ab intestato desiderium, improbatum non es se numero 196. -  In testamentis, & vltimis voluntatibus ea interpretatio sumi debet in dubio, per quam testatoris dispositio sustineatur, & actus magis valeat quàm pereat, lib. 3. cap 7. n. 50. -  Nec recipienda est interpretatio, per quam dispo sitio reddatur inutilis, si per aliam potest sustineri num. 51. -  Quia non est credendum, testatorem voluis se iudicia subuerti, nec etiam voluis se, quod hon potuit disponere. num. 52. -  Et verba testamenti sunt pos sibiliter, non impos sibiliter intelligenda num. 53. -  Testator præ sumitur sensis se id, quod verbis non continetur expres sum, ne alioquin eius dispo sitio reddatur inutilis, libro 3. cap. 7. numero 54. -  Testamentum eius, qui profes sus est religionem fratrum Minorum, qui non sunt bonorum capaces etiam in communi, statim confirmari absque expectatione mortis naturalis, & ex eo statim pos se adiri hæreditatem, & legata deberi. -  De quo tamen, & an regulariter testamentum sequuta profes sione confirmetur, vel reuocetur, siue an mors naturalis Monachi expectari debeat, vt hæredi scripto locus detur, latius actum traditur remis siuè, lib. 3 capite 12. num. 30. -  Testator sibi imputare debet, qui legem contempsit, quam scire debebat habere locum in suo testamento: & si aliter disposuit, standum est legi, lib. 3 cap. 17. num. 69. -  Testator, qui expres s è prohibet, ne institutus in re certa reliquam hæreditatem obtineat, in torum videtur ab intestato decedere, velle tamen taliter institutio. rem certam iure fideicommis si deberi idque ex sententia quorundam. -  Quam es se falsam, concludenter & none ostendit author, lib. 3. cap. 17. num. 103. 114. & 105. -  Testari quod quis voluerit, & potius testatus, quàm intestatus decedere, ex hæredis institutione clare probatur, lib. 3. cap. 17. num. 105. -  A testatore institutus in re certa, & vltra capere prohibitus, residuum præter rem certam grauatus censetur ex fideicommis so venientibus ab intestato restituere, nec retinere poterit, siue ius accrescendi non habebit idque ex sententia Saliceti, lib. 3. cap. 17. num. 106 & num. 107. tria fundamenta pro ea parte expenduntur. -  Sed contraria sententia (quæ ab Imola & aliis recipitur) ab authore magis probatur, & de ipsa agitur ex num. 108. cum seq. & quid in foro con scientiæ dici debeat ex num. 120. aperitur. -  Testator, quando ex re certa aliquem hæredem instituit, quod nulla ex parte intestatus decedere videatur, ibid num. 134. -  Id tamen non contingere ex eo, quod Matiençus existimauit sed potius ex alio quod noue & eleganter consideratur, ibidem per authorem, & vide num. 135. & 136. -  Testator quoties non disposuit, ad quem hæreditas debeat peruenire, præ sumitur voluis se, quod perueniat ad legitimos hæredes ab intestato, ibidem numero 137. -  Testatorem, qui fecit testamentum, sed nullum hæ redem instituit, nulla ex parte decedere intestatum iure Regio ex sententia Ioannis Matienci. -  Contra vero ex sententia Telli Ferdinan. & D. Ferd. Vazq. de Menchaca. -  Quorum opinionem veriorem as serit, & noue confirmat author, ibid. num. 138. 139. & 140. & seq. -  Testatorem pos se hodie post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ ius accre scendi expressè prohibere, imo & tacite prohibuis se, sufficere, vt ibid. adnot. num. 152. -  Tertium bonorum parentum, legitimæ effectus sortiri, nec pos se filiis existentibus à parente extraneo relinqui, lib. 3. cap. 11. n. 3. -  Tellus Ferdinandez, in l. 27. Tauri, num. 9. cum seq. nouiter & singulariter declaratur per authorem lib. 3. cap. 13. num. 84. -  Patris Thomæ Sanchez, è Societate Iesu Religiosi, honorifica mentio facta per authorem, lib. 3. cap. 1. num. 117. -  Patris Thomæ Sanchez resolutio taxatur, ibidem num. 137. -  Patris Thomæ Sanchez obseruatio quædam, authoris resolutioni conueniens, adducitur, ibidem num. 165. -  Patris Thomæ Sanchez sententia & resolutio, pro sententia & resolutione authoris ponderatur, lib. 3. cap. 7. num. 28. -  Patris Thomæ Sanchez verba quædam dubia, eleganter & noue explicata, & pro sententia autoris ponderata, ibid. num. 55. -  Titulus si quis aliquem testari prohibuerit, vel coege. duo continet capita, coactionis scilicet, & impedimenti, lib. 3. cap. 1. n. 87. -  Et quatuor modis verificatur, primus est, quando ego cogo te, vt me instituas, vel vt mihi aliquid relinquas; secundus est, quando compello te, vt instituas alium, vel aliquid ei relinquas: tertius est, quando impedio aliquem volentem testari de nouo: quartus est, quando quis prohibet aliquem, qui volebat primum testamentum mutare: idque ex communi & recepta omnium sententia, ibid. num. 88. -  Et confirmat l. 27. titul. 1. part. 6 quæ addit alium casum, quando quis posito, quod alium testari non proh beat, facit tamen, quod ille ad libitum & voluntatem suam testamentum ordinet, aut de suis rebus disponat, ibid num. 89. -  Et his casibus hæreditas, seu relictum, quibus applicetur, an fisco, vel venientibus ab intestato, eleganter explicauit Bartolus, cuius. doctrinas sequuntur alij communiter, ibid num. 90. -  Transmis sionis species tres constitui communiter: prima ex potentia suauitatis: secunda ex potentia sanguinis: tertia ex capite iuris deliberandi, lib. 3. cap 13. num. 2. -  Transmis sio ex potentia iuris deliberandi, vel ex potentia sanguinis, an vincat substitutum vulgarem: plena & absoluta manu, lib. 3 dict. cap. 13 ex num. 3. cum multis seq. -  Inter transmis sionem inductam virtute l. vnicæ. C. de his, qui ante apertas tabulas, & transmis sionem procedentem ex capite iuris deliberandi, non inducendam differentiam, sed in vtraque potiorem es se iure transmis sionis substitutionem contra Politum, Zasium, & Trentacinq. vt ibidem optime probatur, n. 23. -  Et eorum rationi præcipuè satisfactum concludenter num. 24. & 25. -  Transmis sionem ex potentia suitatis, potentiorem es se iure substitutionis vulgaris, ibidem num. 32. -  V. -  VDalrici Zasij, & Alexandri Trentacinquij resolutiones notatæ, & declaratæ, lib. 3. cap. 13. num. 34. -  Vdalrici Zasij ratio quædam ab authore probatur, lib. 3 cap 14. n. 14. -  Vdalrici Zasij ad l. 7. §. quoties ff. depositi, & l. si ventri. §. in bonis, ff. de priuilegiis creditorum, interpretatio damnatur, lib. 3. cap. 16. numero 53. -  Velazquez Auendañi consideratio noua in materia cap. 11. huius lib. 3. noue, & concludenter conuicta, ibid. num. 11. -  Velazquez Auendañi sententiam in articulo illo, an Monasterium à succes sione maioratus excludi debeat: author improbat, & præcipuo fundamento, quo adductus est, satisfacit, lib. 3. c. 12. num 52. & 53. -  Velazquez Auendañi, ad text in cap licet, de voto & voti redempt. placita quædam, & noue, & vere taxantur, lib. 3. cap. 19. n. 122. -  Velazquez Auendañi rationes nonnullæ, siue ad l. 40. Tauri solutiones non admittuntur, ibid. num. 193. -  Et ipsius authoris lapsus duplex, & nouè, & verè detegitur. num. 194. -  Velazquez Auendañi in allegatione Ludouici Molinæ lapsus, nouiter detegitur, ibid. num. 264. -  Velazquez Auendañi solutiones nonnullæ, siue in articulo quodam repræ sentationis euasiones, nouiter carpiuntur, atque euincuntur , ibid. n. 345. -  Velazquez Auendañi lapsus, ordinem l. 40. Tauri præuertens, nouè & verè detegitur, ibid. n. 348. -  Velazquez Auendañi fundamentis nonnullis contra Ludouicum Molinam consideratis, nouè & verè respondetur, ibid num. 350. -  Venientium ab intestato desiderium, ne quis testamentum condat, improbatum non es se, lib. 3. cap. 1. n 196. -  Verbum ipsius est personalis simum, lib. 3. c. 3. n 78. -  Verba legis cui non conueniunt, nec conuenit eius dispositio, lib. 3. cap. 6. num. 20. -  Verbum deces serit, & verbum moriatur, non verificatur in morte ciuili, sed in morte naturali tantùm, lib. 3 cap. 12. num. 18. -  Verba illa, si hæres non erit, diuersimodè accipiuntur in suo hærede, quàm in extraneo, lib. 3. cap. 13 num. 29. -  Verba præcedentia cum sunt clara & determinata, omnino declarant & determinant verba sequentia obscura, & generalia, lib. 3. cap. 15. n. 32. -  Verba se referentia ad iam dispositum, nunquam veniunt , augmentatiuè , etiam quod ipsa videantur sonare in augmentum, ibid. num. 40. -  Venter in dubio mittendus est in pos ses sionem, quamuis à maioratus succes sione fœminæ excludantur, lib. 3. cap. 19. num. 207. alia in propo sito, vide ibid. ex num. 203. -  Venditor antequam pretium sibi soluatur, potest rem retinere quasi loco pignoris, lib. 3. cap. 8. num. 8. -  Tamen si res aut merces tradiderit emptori habita fide de pretio dominium rerum venditarum in ipsum venditorem transfertur: & ideo res ips æ venditæ & traditæ, non sunt hypothecatæ venditori pro pretio soluendo, nec in illis etiam extantibus vllam habet prærogatiuam, sed simul cum aliis creditoribus in tributum veniet, ibid. n 9. -  Nec etiam habet priuilegium personale, quo aliis creditoribus præferatur, qui personalem actionem obtineant, ibid. num. 10. -  Et sic in talibus rebus venditis, etiam extantibus, creditores hypothecarij præferuntur. ibid. n. 11. -  Cæterùm si venditor expressè conuenit, vt res venditæ, sibi sint & remaneant hypothecatæ, donec integrum pretium soluatur, tunc præfertur in illis cæteris creditoribus hypothecariis, etiam anterioribus, num. 12. -  Et idem erit, si in in contrahendo cauerit, vt res venditæ, precario, aut conducto sint penes emptorem quoad pretium vniuersum persoluatur, num. 13. & 14. -  Venditor cum res venditas tradidit, habita fide de pretio, & tamen non specialiter nec expres sim res ips æ donec pretium persolueretur, hypothe catæ fuerunt, sed generalis tantum hypotheca omnium bonorum emptoris constituta fuit, vtrum illa generalis alteri anteriori debeat præferri, lib. 3. cap. 18 n. 15. -  Vbi aliorum authorum sententiæ proferuntur, num 16. -  Et pro vera, distinctáque præfati dubij explicatione, nonnulla nouiter & verè adnotantur, quæ ibid. traduntur num. 17. & seq. -  Venditorem, vendit à re, cuius dominium translatum fuit in emptorem, in re extante, nullam habere prærogatiuam, & si illius dominus fuit, sed simul cum aliis creditoribus concurrere lib. 3 cap 16. num. 73. -  Vendicans aliquam rem, præfertur omnibus & quibuscunque aliis creditoribus, ibid. num. 75. -  Vincentij Marcini Tyburtini aduersus decisionem Rotæ dubium excitatum, siue sententia eius dem, concludenter, & nouè diluitur, lib. 3. cap. 9 num. 13. -  Si vinco vincentem te, &c. regula illa quemadmodum procedat, vide cap. 30 per totum. -  Vlpianus Iureconsultus §. si duo, leg. quoties. ff. de hæred. instit. author, quare in eo textu attendere noluerit ad coniecturam, quæ ex as signatione partium in institutione fundi deduci poterat, lib. 3. cap. 17. num. 50. -  Voluntas manifestis sima dicitur, etiam ea. quæ apparet ex coniecturis, lib. 3. cap. 17. num. 48. -  Voluntas manifestis sima, quare requiratur in §. si duo, l. quoties, ff. de hæred. instit. rectè explicatum ab Imola, ibid. num. 49. & seq. -  Voluntatis coniecturæ, ac legis interpretationes, etiam in militis testamento recipiendæ sunt, lib. 3 cap. 17. num. 80. -  Vsus rei in contractu locationis, & conductionis est ex substantialibus, vel naturalibus intrinsecis illius contractus, lib. 3. cap. 3. num. 65. -  Vnde pactum initum per quod vsus rei auseratur, siue renuntiatio casus prouenientis facto, aut impedimento locatoris, tanquam contra sub stantiam, vel naturam intrinsecam ipsius contractus nihil valeret, atque viribus non subsi steret, ibid. num. 66. -  Quia talis obligatio daret materiam delinquendi, adeò quod non firmaretur iuramento, num. 67. -  Idcirco non solum Iureconsulti, sed etiam & legum partitarum conditores cautè, & cum mysterio in proposito fuerunt loquuti, vt nouiter & verè adnotatur, ibid. num. 68. -  In vtero existentes, eodem priuilegio gaudent, quo nati, & pro natis habentur, quoties de ipsorum commodo agitur, lib. 3 cap. 19. num. 203. -  Ac impediunt sequentem in gradu, n. 204. & vide in eod. proposito num. seqq. vsque ad n. 210. -  Vxor fideiubens pro marito cum iuramento, vel tanquam principalis cum eo intercedens, an obligetur de iure Canonico. -  Et posito, quòd obligetur, an illi succurrendum sit stante enormi læ sione. -  Et an enormis læ sio dicatur tantum, quando indemnitatem consequi non potest in bonis mariti. -  Vbi infertur ad l. 61. Tauri, & Hieronymi de Zauallos resolutio atque obseruatio in proposito illius legis probatur, lib. 3. c. 2. num. 27. per tot. FINIS. [Vol. 4] D. IOANNIS DEL CASTILLO SOTOMAYOR I.C. NOBILISSIMI; OLIM COMPLVTENSIS ACADEMIÆ ANTECESSORIS PRIMARII, Postmodùm in Gallæciano, Hispalensi, & Granatensi Auditoriis, Regiísque Curiis, successiuè Senatoris Amplissimi; Demum in Supremo Dominicæ Rei, siue Patrimonji Regij Senatu Consiliarij præstantissimi; QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER QVARTVS: IN QVO DE CONIECTVRIS ET INTERPRETATIONE Vltimarum Voluntatum, ad alium finem, aliáque methodo quàm hactenus à cæteris factum fuerit, eruditissimè tractatur. Opus reuera Pragmaticis Forensibus pro interpretatione vltimarum quarumlibet dispositionum vtilissimum, & Regij Senatus Hispalensis Decisionibus plurimis illustratum, cum Summarijs, & Indicibus, ad subleuandum Lectoris laborem, opportunis: Nunc recèns Typis Lugdunensibus editum, ab innumeris veteris præli mendis expurgatum, & Characterum varietate distinctis allegationibus non mediocri labore adornatum. LVGDVNI, Sumptib. Lavr. Anisson, & Io. Bapt. Devenet. M. DC. LVIII: CVM PRIVILEGIO REGIS. ARGVMENTA OMNIVM CAPITVM, QVÆ in hoc Libro IV. continetur, Vbi dilucida, & distincta traditur summa rerum omnium, quæ in vnoquoque peraguntur, at que explicantur principaliter. -  Cap. I. DE præfatione huius tractatus, & fine, atque intentione Authoris præcipua in confectione ipsius, quibus etiam adductus, atque impulsus fuerit, vt coniecturarum, atque interpretationis vltimarum voluntatum disceptationem, & resolutionem absolutam ad eum modum susciperet, nec cuncta euoluere intenderit, quæ ab ipsarum vltimarum voluntatum materias, & tractatum pertinent; qualiter etiam Axiomata illa, siue Interpretum placita infinita fere, quæ per manus in proposito traduntur quotidie, nec hactenus ex professo explicantur ab aliquo, distinctione, & resolutione ordinauerit, & absoluerit. Rursus de coniecturis, & materia successionis ab intestato, & de testamentaria successione in vniuersum, omniúmque hæredum institutione: de coniecturis etiam, & materia præteritionis, atque exhæredationis liberorum, & substitutionum omnium, fideicommissorum etiam, Trebellianicæ, & Falcidiæ, & de Legitima, ita remissiuè tactum, & ab aliis permultis explicatum ex professo propositum, vt circa ea omnia longa serie insistere, & latiora commentaria conficere Authorem facili negotio potuisse, & consultò, atque ideò prætermisisse, quod transcribendi vitium, ab ipsius instituto & conditione multum abhorreat; dilucidè constet cuicunque. pag. 1 -  Cap. II. Quid voluntas, & vltima voluntas quid? Quid etiam coniectura, & vnde dicta, & quibus modis diffiniatur, seu describatur, & quotuplex. Interpretatio rursus quid sit, & quibus modis accipiatur, quotuplex, & in quot species distinguatur. Denique, quid præsumptio, & quotuplex, & qualiter multis modis diffiniatur, seu describatur, & an dici valeat interpretatio, breuis & dilucida explanatio, & resolutio. p. 9 -  Cap. III. Quot sint species vltimæ voluntatis, & de diuisione communi in quatuor species, Testamentum scilicet, Codicillum, Donationem causa mortis, & Epistolam fideicommissariam; ac denique de materia & tractatu absoluto vniuscuiusque actum plena manu ab his, qui hoc loco aggregantur, atque commemorantur. p. 15 -  Cap. IV. Ambiguum, obscurum, dubium, & incertum quid, & quemadmodum inter se distinguantur, atque accipiantur, & vnde proficiscantur; qualiter etiam eisdem interpretatione, atque coniectura congrua consuli, & prouideri valeat in casu dubio, & ab aliis iuris Interpretibus quemadmodum accipiatur, atque explicetur; ibidem denique, sententia Authoris in articulis propositis adducitur. p. 18 -  Cap. V. Ex voluntate, & potestate, & forma, aut solemnitate cùm actus omnes humani conficiantur, & perficiantur, & quolibet eorum deficiente corruant, prout nouiter explicatur per Authorem in eo dubio, an sint duo tantum, vel tria, quæ actus perficiunt, antequam ad interpretationem, & coniecturas vltimæ voluntatis, & dispositionis cuiusque deueniatur; præmittendum, atque inquirendum ante omnia, vtrum in actu, de quo quæritur, ea interuenerint, necne. Dispositio etiam quæcunque quemadmodum ad limites potestatis disponentis, & iuris dispositionis debeat restringi, aut etiam vitiari, vel ad modum iuris reduci, si legibus contraria fuerit. Rursus, donatione facta alicui, & filiis suis; vel sibi, & filiis suis, vel vt bona, quæ donantur, remaneant sibi, & filiis suis, vtrum possit donatarius in bonis donatis,{ Vide infrà, lib. 5. c. 68. per totum. } aliquem ex filiis meliorare, siue eisdem quouis modo præiudicare: vel an debeant æqualiter bona ipsa filiis omnibus remanere; vbi & de altercationibus Doctorum in dubio simili, an si pater acquirat feudum, vel emphyteusim pro se, & filiis, possit in eo eisdem præiudicare, vel vnum ex filiis meliorare, & Senatus Regij Hispalensis in casu ex facto occurrenti definitio, atque decisio adducto. Deinde, vtrùm donatio facta alicui, vt post eius mortem teneretur restituere alteri, donantis, & donatarij conuentione reuocari possit ad detrimentum eius, cui facienda erat restitutio: vbi eiusdem Regij Hispalensis Senatus definitio alia proponitur, cùm agitata esset quæstio vinculi irreuocabiliter constituti, & primi vocati consensu ab institutore reuocati; ac demum l. quoties. C. de donat. quæ sub modo. & l. 7. titulo 4. partita 5. decisio, exornata nonnullis remissiuè: & donatione facta vxori à fratre, vel consanguineo mariti, cui in effectu acquiratur, & de Senatus Regij Hispalensis definitione alia in eo dubio. pag. 22. -  Cap. VI. Ex verbis quemadmodum voluntas testatoris colligi, atque ipsius, & alterius cuiusque in dispositione qualibet mens deprehendi valeat iuridicè: quanti etiam æstimari debeant verba in hoc tractatu, vt voluntatis testatoris congrua interpretatio, atque iuridica coniectura possit deduci, & quemadmodum verba ipsa interpretatione actus cuiuslibet inspici ante omnia, & cæteris aliis præualere debeant; vbi denique ex vi verborum infertur ad multa, quæ alibi non inuenientur ita plenè exornata, nec coaceruata: & Petri Surdi ex eodem verborum effectu, & axiomate adeò vsitato, & communi, in consilio 129. libro primo, placita nonnulla, vtrùm inquam substitutio omissa à Notario, & error ipsius Notarij, siue ab eo non scriptum, testibus probari possit? commemorantur breuissime. Et de hoc vltimo, an, & quando corrigi possit error Notarij, & quot testibus probari; vide Stephanum Gratianum, decisione 161. 163. & 166. p. 36 -  Cap. VII. Ex mente quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, vt iuridice, ac verè procedatur, nec aliquo pacto in interpretatione erretur. Mens etiam testatoris, siue disponentis alterius cuiuslibet, quanta cum diligentia inquiri, atque elici debeat; vbi de vi, & effectu mentis in materia coniecturali, aggregantur nonnulla, & placita illa Doctorum in effectu contraria, & adeò vsitata, vt per manus tradantur quotidie, mentem magis attendi, quam verba, siue verbis præualere mentem in omni materia; è contrario autem, verba potius spectanda, quam mentem, quemadmodum conciliari, ac intelligi valeant, vt res ipsa distinctius explicata remaneat, quam antea fuisset. Ac denique in eodem articulo, quo inter mentem, & scriptum, & vtri potius standum, controuerti solet, cùm mens, & verba inter se non conueniunt, aut cum repugnant, vel res dubia videtur; quæ hactenus scripta fuerant variis in locis, diligenti studio, & Authorum omnium lectura enucleantur. p. 40 -  Cap. VIII. Ex voluntate disponentis, non modo expressa, sed etiam tacita, quemadmodum interpretatio fieri, atque coniectura deduci valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus: Deinde, quam verum sit, atque ab Interpretibus nostris exornatum, voluntatem testatoris, siue tacitam, siue expressam, prædominari in omnibus, & tanquam reginam primum locum obtinere, & ideo præcipue spectandam, atque obseruandam. Denique, an fideicommissa ex sola voluntate, etiam absque verbis dispositiuis, siue expressis inducantur (id quod vulgò circunfertur quotidie) siue qualiter conciliari debeant placita illa communia, ac etiam contraria Interpretum nostrorum, qui aliquando tradiderunt, fideicommissa non induci, nisi expresse de voluntate testatoris appareat, nec dici adesse, si testamenti verbis non demonstrentur. Aliquando verò ex sola voluntate, etiam cessantibus verbis, induci, & consistere asseuerarunt (idque magis communiter) vbi omnium fere hucusque Scribentium obseruationes in medium proferuntur, & articuli præfati communis, & vera resolutio probatur. p. 45 -  Cap. IX. Ex eodem capitis præcedentis tractatu, & materia, atque de fideicommissis, & primogeniis ex coniecturis inducendis, vel non inducendis; & vtrum in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, & communi Senatorum placito definito, maioratum perpetuum institutum videri, ac in futurum inducendum, iuridice statutum fuerit; vbi ipsius Senatus decisio proponitur, & nonnulla ingenti studio, & labore perpenduntur, quæ in praxi vtilia, & conducibilia esse poterunt quotidie, prout hic videbitur: & de eadem huiusce cap. præcedentis materia, vide etiam infrà, cap. 69. libri 5. p. 50 -  Cap. X. Dubiæ, siue ambiguæ voluntatis testatoris, aut alterius disponentis interpretatio, quemadmodum debeat iuridicè fieri, & an semper in dubiis, & in ambiguo, & nunquam in claris; ad l. ille aut ille, §. cum in verbis, & l. non aliter, ff. de legatis 3. ex quarum, & l. 5. tit. 33. partita 7. decisione adnotantur, atque deducuntur nonnulla, quæ ita dilucide & distinctè nullus hactenus adnotauerat: quando etiam ob mentem testatoris præsumptam, atque aliis de causis, siue ex solis coniecturis liceat in testamentis à propria verborum significatione recedere, & quæ dicatur propria, & impropria significatio. Denique, & Senatus Regij Hispalensis in materia vnius speciei monetæ pro alia soluendæ, vel debitoris pecuniæ in scutis auri, volentis in quocunque genere pecuniæ creditori persoluere: & authent. hoc nisi debitor, & l. eum à quo, C. de solut. materia; egregia & notanda, atque vberior, quàm alibi esset, definitio proponitur: & l. 2. §. item varus, ff. de aqua pluuia arcenda, explanatur, & exornatur nonnullis. p. 64. -  Cap. XI. Tastatoris mens, seu voluntas, ac dispositio quælibet, an, & qualiter elici, atque interpretationem recipere valeat ex eo, quod contenditur testatorem voluisse, vel intendisse, ipsum tamen in dispositionem transisse non apparet, siue non ostenditur: vbi Author ex proposito insistit circa vulgatam, & assiduam allegationem l. quidam cum filium, ff. de hæred. instit. quod non sufficit dicere, ita testatorem voluisse, nisi eius voluntas transiuerit in dispositionem; vel quod tacita voluntas, quæ non transiuit in dispositionem, non spectatur: & ipsam dilucidè, atque originali Scribentium omnium lectura exornat. p. 76. -  Cap. XII. Testatoris dubia dispositio, & qualiter elici, atque interpretationem recipere debeat ex eo, quod testator verisimiliter disposuisset, aut respondisset, si de eo meminisset, interrogatusve fuisset, & ob eam præsumptam mentem, vtrum id velut expressum diiudicari valeat; siue præfatum Interpretum omnium axioma; adeò vsitatum, & maximè apud Consulentes assiduum, vt per manus tradatur quotidie, & nullum sit frequentius, nec vtilius in interpretatione vltimarum voluntatum (vt ipsi existimant) quemadmodum explanari iuridicè possit, vt omnia in eo articulo necessaria tradantur, neo rationum plurium, quæ in contrarium expendi posse videntur (& à nonnullis expenduntur contra Communem) aliqua vrgeat: vbi in effectu quæ ad hæc spectant, distinctius, & aliter quam hactenus factum esset, exornata, atque explicata relinquuntur; & assumptum metipsum, quod dispositio quælibet recipit interpretationem, prout est verisimile disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus; quando in omni actu, & materia locum obtineat, diligenter, & absolutè resoluitur. p. 80. -  Cap. XIII. Ex eadem cap. præcedentis materia, & regula illa, qua de interpretatione agitur à verisimilimente disponentis, & ab eo, quod verisimiliter responsurus fuisset testator, si fuisset interrogatus; vbi in ea quæstione, vtrum is, qui nominare potest in secundam, vel tertiam personam, aut vitam, nominare valeat animam suam pro secunda, vel tertia persona, aut vita, vel instituendo hæredem animam suam, videatur eam nominare, (in qua præfata illa coniectura, si testator fuisset interrogatus, &c. Interpretes nonnulli adducuntur) Senatus Regij Hispalensis definitio in terminis Aluari Valasci consultatione 193. contraria proponitur, & ita eleganter, atque egregiè exornatur, & comprobatur, vt in futurum placitura videatur: Ibidem etiam explicatur text. in. cap. primo. §. donare qualit. olim poter. feud alienari & iurium quorundam allegationes vulgatæ, videlicet l. veteribus, ff. de pactis, l. finalis, C. de sacros. Eccles. l. hæreditatum; ff. de ædilitio edicto, explanatur nonnullis: ac denique emphyteusis materia quibusdam generaliter prolatis non inutiliter condecoratur. p. 86. -  Cap. XIV. Ex regulis quibusdam, atque Interpretum omnium generalibus adeò, & assiduis pronuntiatis, vt per manus ipsa tradantur quotidie, & nulla in hoc tractatu sint frequentiora, plena tamen periculi; nisi temperentur, atque ad certos terminos, siue doctrinas reducantur, videlicet; Testator hoc non dixit, ergo neque nos dicere debemus. Testator quod non loquitur; velle non præsumitur, cum facile illi fuit exprimere, & disponere, & non expreßit. Item Substitutio de te non loquitur, siue non loquitur in isto casu: ac denique Dispositio vbi generaliter loquitur, nec distinguit, nes nos etiam distinguere debemus; quemadmodum pro vltima quacunque voluntate coniecturanda, atque iuridicè interpretanda vti, & adduci debeamus, ne nos decipiant; an etiam, & qualiter procedant? Vbi eorum omnium diligens, & distincta traditur resolutio, & vulgatissimum illud Scribentium axioma, ex l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caduc. toll. deductum, de quo suprà, exornatur, atque declaratur dilucidè. Denique in eo articulo, vtrum fideiussor appellare possit à sententia lata contra principalem: & quando fideiussor contractus, vel iudicij teneatur, & contra eum non citatum fiat executio sententiæ latæ contra principalem absque nouo processu, & libello (qui occasione dictarum generalium regularum suscipitur) ad decisionem Senatus Regij Hispalensis infertur in casu occurrenti, vt hic videbitur. p. 93 -  Cap. XV. Ex casu omisso, verisimiliter tamen, atque præsumptiuè (vt creditur) subintellecto, quemadmodum duci, atque excitari debeamus, ne erremus, & coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio iuridicè fieri debeat in fideicommissis, substitutionibus, & testamentaria dispositione quacunque; inde & consequenter, vulgatissimum illud Interpretum Axioma, quod casus omissus in omni materia, & dispositione, & maximè in vltimis voluntatibus pro omisso habetur regulariter, aliquando verò haberi possit, ac debeat pro expresso: quibus regulis, atque doctrinis circumscribi valeat, vt in tuto eatur, & Interpretum omnium prolixa adeò commentaria, ad summam, & resolutiones certas reducantur. Hæredis deinde institutio, & substitutio directa, & non directa, fideicommissaria quoque dispositio quæcunque, an ex verisimili mente, & coniectura voluntatis extendatur de casu ad casum, & de persona ad personam, an solis etiam coniecturis, & præsumptionibus aliquid inducat; vbi horum omnium diligens, & distincta traditur resolutio. pag. 100. -  Cap. XVI. Ex eadem cap. præcedentis ma{ Vide infra, lib. 5. c. 7. per totum. }teria, & casus omissi, vel expressi tractatu, vbi in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, & propter sui grauitatem admodum controuerso, ac in articu{ De melioratione Tertij, & remanentis Quinti, & adiectio remanentis, quid operetur? vide etiam infrà hoc eod. lib. cap. 35. num. 53. }lo illo, vtrum melioratio Tertij & Quinti in contractu inter viuos facta, reuocari valeat respectu Quinti, quando cum Tertio ex causa onerosa fuit inita, vel intercessit traditio; & quando ex Tertio, & remanente Quinti facta fuisset duntaxat; adiectio illa remanentis, quid operetur, & an in fauorem aliorum disponendi facultatem inducat; eiusdem Regij Senatus definitio adducitur, & egregie corroboratur. In altero denique articulo, vtrum melioratio Tertij & Quinti extrahenda non sit ex dote, vel donatione propter nuptias, vel alia donatione ad collationem adducta, siue computatio qualiter facienda sit pro deductione Tertij & Quinti, quoties præcessit donatio, vel melioratio; ipsiusmet Senatus definitio altera in eadem causa commemoratur; & lex 25. Tauri, accuratius, atque elegantius, quàm hactenus factum fuisset, enucleatur, & ad casum expenditur, quo ipsi filio meliorato, aliquid antea donatum fuerat, vel propter meliorationem traditum. p. 116. -  Cap. XVII. Ex coniecturali, & præsumpto, quemadmodum voluntas testatoris elici, atque interpretatio fieri debeat in casu dubio, sicque coniecturæ, & præsumptiones quanti æstimari debeant, pondúsque habeant in testamentis, & vltimis voluntatibus interpretandis. Expressum etiam, an illud esse dicatur, quod ex præsumptionibus constat, & coniecturis, & quot modis expressum aliquid, siue tacitum dicatur in iure. Indéque, an expressa voluntas dici valeat ea, quæ ex coniecturis & præsumptionibus deducitur (id quod Interpretes omnes, ac maximè Consulentes enuntiant frequentissimè.) Rursus, quàm verum sit, expressionem eius, quod tacite inest, nihil operari; taciti etiam, & expressi idem esse iudicium, eandémque virtutem, & quando expressum silere faciat tacitum: quæ iuris axiomata, quacunque in materia necessaria sunt. pag. 133 -  Cap. XVIII. Voluntas testatoris cum ex coniecturis, atque præsumptionibus tacitè, & coniecturaliter colligitur, quales debeant esse coniecturæ ipsæ, & præsumptiones, maximè vt sint eiusdem virtutis, & ita operentur, ac si expressa interuenisset dispositio, an etiam vrgentes, necessariæ, & velut concludentes requirantur, nec fragiles sufficiant, aut leues. Rursus, coniecturæ eædem, an ex verbis expressis in testamento, siue ex aliis, quæ disposita proponuntur, deduci debeant, aliundéve, etiam extra testamentum elici valeant iuridicè, & quemadmodum testatoris voluntas declaretur, atque colligatur ex his, quæ dicta, vel facta sunt ante, vel post testamentum. Denique, ne in coniecturanda, atque interpretanda mente testatoris erretur (in qua Aduocati, & Iudices decipiuntur sæpissimè) quàm cautè, & diligenter debeat procedi. p. 142 -  Cap. XIX. De probanda vltima voluntate, & dispositione quacunque testamentaria per coniecturas, quæ substantiam, vel accidentia dispositionis concernunt, & de ipsis coniecturis probandis, ex quibus elici voluntatem contenditur, cum agitur, tam inducendo nouam voluntatem, quam declarando eam, quæ iam inducta fuit; cum etiam de probatione eius inquiritur, quod per errorem à Notario omissum, aut non scriptum, vel aliter prolatum; qui requiratur testium numerus regulariter? vbi in effectu, quæ variis in locis iuris Interpretes adnotarunt, suo ordine, & distinctè traduntur, & ita digeruntur, vt quotidianis, & practicis negotiis vtilia admodum sint futura; ac alia Petri Surdi consilium 129. lib. 1. in hac materia magis ponderatur, & commendatur, de quo etiam suprà per transitum, cap. 6. huiusce libri, & tractatus. p. 149. -  Cap. XX. De voluntate testatoris quotiescunque quæstio non est, sed de aliis circunstantiis, aut qualitatibus extrinsecis quibuscunque probandis tractatur, veluti quod conditum fuerit testamentum (quod in dubio conditum non præsumitur) quod solemnis numerus testium, aliáve solemnitas interuenerit (quæ etiam in dubio non præsumitur;) Tabellionem etiam, aut plures testes in loco conditi testamenti, aut codicilli, adinueniri non potuisse, testamentum amissum fuisse, testium rogitum præcessisse, testatorem sanæ mentis fuisse, ciues, aut oppidanos esse testes adhibitos, & alia similia. Qui testium numerus, requiratur, & an duo tantum testes sufficiant. Quid denique dicendum sit in ea dispositione, qua quis implicitè, vel explicitè per relationem ad aliam scripturam, schedulam scilicet alij traditam, aut concreditam, legat, vel instituit, & dicit, quod hæres det quod relictum est in schedula, quam posuit testator apud P. Guardianum sancti Francisci, vel quod in ea contentus sit hæres. Et vtrum sufficiat, quod ex comparatione litterarum, vel ex aliis legitimis coniecturis constet schedulam à testatore fuisse scriptam: vbi prædictorum omnium breuis, atque distincta traditur resolutio, & decisio illa Bartoli, in l. si ita scripsero. 38. per illum text. ff. de condit. & demonstrat. exornatur nonnullis. pag. 156. -  Cap. XXI. Testamentum imperfectum imperfectione (vt aiunt) siue ratione incompletæ, vel non consummatæ voluntatis, iuxta exemplum traditum in l. si quis cum testamentum, ff. de testament. & alia similia, quæ Doctores constituunt; an vsque adeo inualidum sit, vt nec fauore piæ causæ, nec liberorum sustineatur, etiam quoad perfectè disposita, idque etiam post nouam decisionem l. primæ, titu. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ: vbi & doctrina illa Bartoli, in l. in testamento, per illum text. ff. de fideicommissar. libert. quæ piæ causæ fauorem concernit (sed improbatur à multis) & an saltem eodem iure Regio attento, valeat subsistere. Rursus, testamentum perfectum & absolutum fuisse, vtrum præsumi debeat in dubio, dum non constiterit, nec probetur, testatorem vltra progredi, & ad alia disponenda, præter iam disposita per eum, procedere voluisse. Quandóve testatoris voluntas, siue dispositio præsumatur perfecta, necne, & quibus regulis, & doctrinis aptius, atque distinctius id possit explicari, vt etiam post decisionem dictæ l. Regiæ primæ, titu. 4. lib. 5. locum obtineat, ne nos in hac materia coniecturali, & præsumpta decipi aliquando contingat. Sed & testatorem, pro perfecta, & absoluta, dispositionem suam habuisse, vtrum testibus probari possit; & an duo tantum testes sufficiant, quemadmodum sufficere, cùm aliæ qualitates extrinsecæ probantur, capite præcedenti adnotatur. Quid etiam, si testator iusserit Tabellionem vocari, vt de eius ordinatione, & voluntate, quam coram testibus iam explanauerat, redigeret testamentum in publicam scripturam, nec id fuerit factum; an dicatur testamentum imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis: vbi consilium Oldradi 119. (quod assidue expenditur) illustratur, atque explanatur. Demum inquiritur, vtrum testamentum non lectum coram testibus, & testatore, imperfectione voluntatis, an dumtaxat solemnitatis, imperfectum dici debeat, ita vt valeat saltem quoad piam causam, & liberos, & qualiter vtrumque, de iure communi, & de iure Regio procedat? Diligens equidem non modò, sed & accuratior, atque distinctior, quam hactenus tradita fuisset, explicatio, & resolutio. pag. 160. -  Cap. XXII. Ex eadem cap. præcedentis materia, & tractatu, & de codicillo, quem coram testatore, & testibus non lectum, & consequenter nec validum; etiam ad pias causas, in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu partes litigan{ Vide circa eandem materiam huius ca. infra, ca. 72. per totum libri 5. }tes contendebant. Deinde, codicillis hæreditas vtrum hodie de iure huius Regni, post nouam decisionem l. 3. Tauri, directò dari, vel adimi possit? & quid inter liberos, & ad pias causas? Dotis etiam causa, quòd dicatur pia, quomodo intelligendum sit, & an probetur efficaciter ex iuribus vulgatis, maximeque ex textu in l. cum is, §. si mulier. ff. de condictione indebiti. & de distinctione communi Doctorum ad eum textum. Testator prætereà, an præsumatur sanæ mentis fuisse tempore conditi testamenti, vel codicilli, & probatio de sana mente præualeat in dubio? Sed & sanæ mentis defectus, an elici valeat solum ex eo, quod in articulo mortis constitutus testator condidit testamentum? dispositionem etiam testamentariam, & aliam quamcunque circa mortem factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri, quàm vere Angelus putauerit; & contrarium Alexander vtrum rectiùs docuerit? Testamentum quoque ad blanditias, siue persuasiones, & preces, aut etiam suggestiones alicuius factum, vel mutatum, vtrum de iure firmitatem obtineat, nécne; & quatenus liceat blanditiis alium allicere ad sic, vel sic testandum, vel ad mutandum testamentum præcedens, ipsæquè persuasiones iteratæ, & molestæ vim habeant coactionis. Rursus, legitimatio per amplissima etiam verba concessa, sed limitata in successione, an sit legitimatio, vel dispensatio, & in quo dignoscatur, atque distinguatur vna ab altera? Legitimatus etiam cum clausula consueta, vt succedat in eo quod, vel quatenus pater voluerit, aut reliquerit, & sic cuius successio ad voluntatem patris limitatur; dispensatus etiam (qualis est spurius natus ex his, inter quos matrimonium contrahi non poterat) contra voluntatem patris aliquid consequatur; siue possit dicere testamentum patris nullum, in quo præteritus est; aut inofficiosum, si exhæredetur; an etiam, in eo, quod sibi à patre relinquitur, onus, vel grauamen iniungi? Denique, quam verum sit, quod per codicillos testator non videatur recessisse à dispositione testamentaria, nec alterare legata in testamento relicta, tametsi in eisdem codicillis legata reliquerit; vbi nonnullis illustratur, atque exornatur leg. alumnæ. §. qui filias. ff. de adimend. legat. decisio. Ac denique horum omnium diligens admodum, & accurata traditur resolutio, & Senatus Regij Hispalensis in facto proposito, & lite valde controuersa, definitiones, seu decisiones egregiæ proferuntur; & legitimationis articulus, ingenti studio, & Interpretum omnium prolixa, & originali lectura discutitur. p. 181. -  Cap. XXIII. Coniecturæ, & præsumptiones plures, ac etiam diuersæ, & contrariæ, cum ex testamento, vltimáve dispositione quacunque apparent, & deteguntur; qualiter in coniecturanda, atque interpretanda mente, & voluntate testatoris dubia procedi debeat, siue quibus regulis, atque doctrinis coniecturæ ipsæ contrariæ terminari valeant, ne erretur, & iuridicè fiat. An etiam, & quando coniectura vna, siue præsumptio tollat aliam, siue altera validior, & potentior quæ dicatur. p. 211. -  Cap. XXIV. De coniecturis, & earum æstimatione cum agitur, voluntatis quæstionem, vt plurimùm arbitrio. Iudicis esse, quemadmodum accipiatur, & intelligatur. Rursus, de præcedentia, siue victoria coniecturatum, & de ordine superioritatis ipsarum, ad l. si seruus plurium, §. vltim. ff. de legatis primo, & de sententia, & resolutione Authoris, breuis, & notanda resolutio, atque explanatio. pag. 214 -  Cap. XXV. Ex eadem cap. præcedentium materia, & in conflictu coniecturarum contrariarum circa vltimarum voluntatum interpretationem victoria, siue præcedentia; vbi in casu ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrenti, egregia admodum, & notanda Senatus eiusdem definitio proponitur. Conditionis etiam casualis, potestatiuæ, & mixtæ materia breuiter commemoratur, & quando vnaquæque harum ex præsumpta testatoris voluntate pro impleta habeatur, vel non. Rursus, præceptum seu conditio contrahendi, vel non contrahendi matrimonium cum aliqua certa, & determinata persona, vel cum aliquo genere personarum, qualem de iure firmitatem obtineat. Quid denique, si præceptum ipsum de contrahendo matrimonio cum aliquo, vel intra certum tempus, imponitur virgini, quæ propter impedimentum à patre sibi illatum, adimplere illud non potuerit. Sícque conditio, si nupserit Titio, vel intra certum tempus nupserit, an habeatur pro impleta, si ex voluntate patris alteri nupsit, vel non nupserit intra terminum statutum, quod patris assensum, seu voluntatem expectasset (quæ de honestate, & secundum bonos mores expectari debet omnino, & de consilio Bertrandi 148. num. 10. lib. 1. Circa quod adnotantur, atque ingenti studio considerata traduntur nonnulla, quæ nullibi inuenientur hactenus sic obseruata, nec resoluta. pagina 217. -  Cap. XXVI. - Vxor ad exactionem, & restitutionem dotis propter inopiam mariti agens constante matrimonio, & quilibet alius creditor, vtrum possit bona maioratus, sibi ex Regia facultate, vel ex dispositione primi institutoris specialiter obligata, & hypothecata exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus posterioribus obligata sunt; atque ita, an l. 2. C. de pignor. & hypothec. constitutio, siue ex æquitate, & vt posterioribus, sicut anterioribus consulatur creditoribus, nouè introducta decisio: procedat etiam respectu bonorum maioratus, quæ specialiter hypothecata reperiuntur, vt nisi prius ipsis excussis, ad generalem bonorum liberorum exactionem procedi non valeat, vel è contra non possit creditor, nisi in defectum bonorum liberorum ad bona maioratus deuenire. Rursus, eiusdem l. 2. dispositio, vtrum non habeat locum, vbi inter contrahentes aliter cautum fuerit, & quando, & quomodo ipsa procedat. Quando etiam maritus vergere ad inopiam dicatur, vt locus sit decisioni l. si constante, ff. solut. matr. & iurium similium in materia loquentium: & ibidem horum omnium singularis admodum, & notanda, atque accuratior, quam antea fuisset, tradita resolutio: Regij quoque Hispalensis Senatus definitiones, siue decisiones quatuor præcipuæ in præfatis articulis proferuntur, quæ egregiam resolutionem multis aliis casibus, in praxi occurrentibus, in futurum præstabunt. Sed & post peractum, finitúmque cap. istud, adduntur, atque diligenter adnotantur nonnulla in eadem l. 29. tit. 11. part. 4. & mariti vergentis ad inopiam, materia, vt ex professo dignoscatur, in rebus dotalibus, in arrhis etiam, & donationibus propter nuptias, item & in paraphernalibus, & aliis bonis extra dotem, à quo tempore, constante, & soluto matrimonio, contra mulieres præscriptio incipere, procedere, ac perfici valeat. -  Quid denique, si tertij bonorum mariti possessores, aduersus mulieres ipsas; ex titul. C. si aduersus creditorem, iura sibi, ex tacita, vel ex expressa hypotheca, in omnibus bonis mariti competentia præscribere intenderint; & de consonantia, atque decisione l. 8. tit. 29. part 3. cum verbis, & decisione d.l. 29. tit. 11. part. 4. pag. 231 -  Cap. XXVII. Testamentum ad interrogationem alterius, & per responsionem{ Vide infra, cap. 73. per totum, lib. 5. } per verbum, sic, siue nutu, aut signis, vel capite annuendo, cum fit, tam instituendo, quàm legando, aut fideicommittendo; quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri debeat, ne erretur; & de regulis, & doctrinis, quibus duci atque excitari debemus, cum de signis, & coniecturis præsumptæ voluntatis agitur in hac materia adeò coniecturali, & præsumpta? An denique, de iure huius Regni post leges nouas Regiæ collectionis, aliquid nouum circa hæc fuerit introductum, necne: diligens equidem, & notanda resolutio, atque explanatio, qua (vt videbis) quamplurima adnotantur, atque ingenti studio explicata relinquuntur, quæ practicis, & quotidianis negotiis admodum erunt vtilia, & conducibilia. pag. 251. -  Cap. XXVIII. Testator, an, & quando præsumatur sanæ mentis fuisse, vel non, cum testamentum condidit; & de signis, & coniecturis, atque præsumptionibus, ex quibus dementia, insana mens, & furor detegi, ac interpretatio fieri valeat in hac materia iuridice. Rursus, testes ad probandum furorem, vel dementiam, inducti, quo pacto deponere debeant, & quibus maior sit adhibenda fides, an his, qui de furore, an verò eis, qui de sana mente deponunt: Notario quoque an credendum sit attestanti in principio testamenti testatorem esse sanæ mentis. Denique, semel furiosus, vel aliter constitutus extra sanam mentem, habens etiam dilucida interualla, an præsumatur postea talis, & sic actus ab huiusmodi gestus, vtrum furoris, an dilucidi interualli tempore factus præsumatur, vt valeat, vel non; breuis equidem, & distincta, atque vtilis resolutio; & explanatio, vbi & Senatus Regij Hispalensis in casu occurrenti definitiones, seu decisiones tres proponuntur. pag. 268 -  Cap. XXIX. Pro testamento sustinendo, & dispositione qualibet vltima conseruanda, quemadmodum coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat regulariter: & quàm verum sit, siue qualiter, & quando locum obtineat vulgatum adeò, & assiduum illud Interpretum omnium Axioma, ex l. si pars, ff. de inoffic. testamen. deductum, vt per manus tradatur quotidie; testamento fauendum, & pro eo pronuntiandum in dubio: quod exornatur, atque illustratur. Denique, an testamentum intelligatur reuocatum, & reuocari valeat per solam verbalem reuocationem, si testator coram legitimo numero testium dixerit, se nolle valere testamentum, antea conditum, nec causam expresserit; idque maximè, attenta noua decisione leg. primæ, titu. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ: vbi Bartoli, & Baldi sententiæ contrariæ proferuntur, & Regij Hispalensis Senatus in ipso articulo, & in casu ex facto occurrenti, decisio proponitur. Ac denique agitur, an ita, vel alio quouis modo reuocato testamento, legata auferantur, vel maneant. p. 284. -  Cap. XXX. In testamentis, & vltimis voluntatibus, ac in alia dispositione, & materia quacunque, an, & qualiter in casu dubio coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat regulariter, vt actus potius valeat, quam pereat, siue pro actus validitate præsumi; breuis, & dilucida explanatio. p. 290. -  Cap. XXXI. Ex eadem cap. duorum præcedentium materia, & de coniectura, ac præsumptione illa, qua pro validitate testamenti, & pro eo sustinendo præsumitur, vt scilicet actus, qui geritur, ac dispositio quælibet, & maximè testamentaria, potius valeat, & sustineatur, quam pereat, modò contra voluntatem testatoris, aut in perniciem eius aliquid non resultet. Et de ancipiti, & forensibus, atque practicis negotiis admodum assidua, & difficili ea quæstione, vtrum inquam in fideicommissis, & primogeniis, ad quæ filij legitimi, & de legitimo matrimonio nati vocantur, admittantur, & succedere debeant hi, qui per subsequens matrimonium legitimi fa{ Vide infra, cap. 75. lib 5. }cti sunt. Vbi ingenti studio, & diligentia res hæc inquiritur, & disseritur, vt alibi quærendi excusetur labor omnino; Regiíque Hispalensis Senatus in casu ex facto occurrenti definitio, seu decisio egregia proponitur. p. 293. -  Cap. XXXII. Testamentorum, & testantium voluntatum, quòd plenior, aut latior fieri debeat interpretatio, coniectura illa, & præsumptio adeò vulgata & assidua, vt per manus tradatur quotidie, quemadmodum accipi, atque intelligi valeat; & an respectu institutionis duntaxat, an etiam legatorum, fideicommissorum, codicillorum, & cuiusque speciei vltimæ voluntatis locum obtineat; l. in testamentis, ff. de regulis iuris, decisio: sic consequenter, vtrum legata strictam, an verò latam interpretationem recipiant; ex quo ad nonnullos casus practicos inferri potest, & maximè ad eos, quos Iacobus Menochius, Petrus Surdus, & M. Anton. de Amatis expendunt, prout hoc cap adnotatur: & prædictorum dilucida, & notanda traditur explanatio, & resolutio. p. 318. -  Cap. XXXIII. Pro hærede magis, quam pro legatario, vtrum præsumptio, & coniectura sumi debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, vt hæres quanto minus possibile sit, grauatus censeatur; siue an, & qualiter procedat ea præsumptio; ad explicationem iurium quorundam, & Hippolyti Riminaldi in consilio 240. ex numero 23. libro 3. obseruationes nonnullas: verba etiam cum impersonaliter proferunter, an onus in dubio præsumatur impositum hæredi: ac denique mobilium legato, & appellatione, an se mouentia contineantur, ad decisionem Vincentij Carocij 56. An etiam legatario, cui fuit legata annua pecunia de introitu, sint præstandi fundi, ex quibus possit tantum introitum recipere; & de intellectu l. fundi Trebatiani ff. de vsufructu legato. & l. si quis argentum, § sin vero reditum, C. de donat. quas Petrus Surdus, in consilio 319. libro 3. singulariter explicauit. -  Cap. XXXIV. Testamenti, & cuiusque vltimæ voluntatis verba dubia, siue obscura, vel ambigua vt regulariter contra eum interpretentur qui eis innititur, aut se fundat, vel qui substitutionem, aut vocationem obscuram, aut dubiam pro se expendit; vtrum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat, vel non, in casu dubio: sicque l. veteribus, ff. de pactis, cum similibus, allegatio vulgata, & assidua, quod verba contractus, & alterius dispositionis cuiusque interpretentur contra cum, qui se in illis fundat, & cuius causa, & ad cuius commodum concepta fuit dispositio, an in vltimis quoque voluntatibus locum obtineat, siue qua certa, aut generali, & vera doctrina articulus hic explanari possit, ac debeat: qui à nullo hactenus, nec absolutè, nec specificè ita elucidatus fuerat, prout nunc relinquitur: & dubium alterum, an dispositio incerta vitietur ratione incertitudinis, breuiter declaratur. p. 327. -  Cap. XXXV. Ex iure communi, aut municipali, quemadmodum coniectura fieri, atque interpretatio voluntatis testatoris elici valeat in casu dubio, & an ita fieri debeat, vt quanto minus possibile sit, ius commune lædatur; ac etiam præsumatur in dubio, testatorem voluisse suam voluntatem, & dispositionem esse legibus, aut iuris communis constitutioni conformem; vbi quoad praxim, & theoricam articulus hic illustratur. Denique inquiritur, maioratus irreuocabilis ex Tertio & Quinto institutus, vtrum reuocetur bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem, & dolum postmodum contractis: & consequenter, an debita contracta, etiam post factam meliorationem, aut maioratum irreuocabilem, ante ipsum deducantur; & Regij Hispalensis Senatus egregia, & notabilis in casu ex facto occurrenti decisio probatur, & singulariter corroboratur. p. 332 -  Cap. XXXVI. Meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut maioratum inter eos instituendi facultas, & commissio, an à parentibus in alterius voluntatem ita liberè conferri possit, vt meliorare, vel non meliorare, siue primogenium instituere, aut non, in eius voluntate reponatur omnino: & Taurinæ constitutionis 31. decisio, quid vltra ius commune contineat, & qualiter, & verè, & germanè accipi debeat. Vtrum etiam maioratus institutio commissa Tertio, habeatur pro facta, eo non eligente, vt maioratus successio ad primogenitum deferatur. Deinde, meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut maioratum inter eos instituendi, vel non; facultas, & commissio, cum ab vxore marito, vel è contra, aut cuilibet alteri conceditur, sícque personarum electio committitur, vtrum ea anno finiatur, siue in præfinitione termini, de qua in leg. 33. Tauri, contineatur: vbi articulus singulariter discutitur, & explanatur, leg. ipsius 33. Tauri, notanda interpretatio traditur, & Gregorij Lopezij sententia omnino probatur. Rursus, vtrum maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum instituit, in personarum vocatione teneatur seruare ordinem traditum à l. 27. Tauri: an verò vsque adeo eum omittere possit, vt prætermissis etiam filiis aliquibus, & eorum descendentibus, ad consanguineorum collateralium, & etiam extraneorum vocationes deuenire valeat. Vbi ita absolutè, & dilucidè, atque distinctius, & accuratius, quam hactenus factum esset, res hæc explanatur, & agitatur, vt ingenti studio, & summa diligentia absoluatur. Denique facultas & commissio alicui concessa ad instituendum maioratum ab eo, qui illum ex Regia facultate instituere poterat, vtrum intelligi debeat, vt regularem, & ordinarium maioratum instituere possit, sícque iuxta iuris communis regulas, & consuetudinem huius Regni, an verò, vt extraordinarium quoque & irregularem, sícque cum clausula exclusiua fœminarum valeat; vbi dubium hoc singulariter discutitur, & explicatur, superiorum etiam omnium diligens, & absoluta traditur resolutio, & Senatus Regij Hispalensis in eodem casu ex facto occurrenti decisiones quatuor præcipuæ, & egregiæ admodum, atque notandæ commemorantur. p. 349. -  Cap. XXXVII. Ex regula illa, atque Interpretum nostrorum assiduo, & vulgato adeo assumpto, vt per manus tradatur ipsum quotidie; testatoris videlicet voluntatem in dubio mutatam non præsumi, non modo incontinenti (testator namque incontinenti non videtur se corrigere voluisse, prout hic illustratur) sed etiam ex interuallo (prout latius enucleatur, atque exornatur) quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat, vt dilucidè appareat, an, & quando testator noluisse, vel voluisse suam reuocare, atque mutare dispositionem præsumatur. Legati etiam reuocatio ex quibus inducatur, atque probetur, siue quibus modis legatorum reuocatio facta censeatur, per cancellationem quoque, vel inductionem testamenti, aut per secundum testamentum, an testator videatur à priore voluntate recessisse, & illam mutasse. Rursus, de casibus nonnullis practicis, qui regulæ eidem mutationis voluntatis non præsumendæ, conduci, atque applicari per Doctores consueuerunt; ac maxime de vxore, mortuo marito, bona pro dote retinente: & de testatore qui pecuniam legatam postmodum consumpsit. De donatione denique absenti facta, stipulante Notario, an egeat acceptatione ad sui validitatem, & substantiam. Et vtrum acceptatio in donatione sit necessaria hodie, attenta decisione l. Regiæ 2. tit. 16. nou. collect. Reg. vt ante acceptationem reuocari valeat, necne, per donatorem; vel non euanescat, si vnus ex contrahentibus decedat ante acceptationem: vbi horum omnium distincta, & breuis proponitur resolutio, atque explanatio: & in articulo præfato donationis, singularis, & notanda traditur Regij Hispalensis Senatus in casu ex facto occurrenti definitio (cui Senatus Mantuani decisio 111. conuenit omnino) & Antonij Fabri obseruationes in proposito commemorantur, atque in stricta iuris ratione, & disputatione probantur. p. 372. -  Cap. XXXVIII. Superfluitatis vitium vt euitetur, & verba apposita in testamentis, vltimis voluntatibus, & aliis dispositionibus quibuscunque aliquid operentur, nec frustra, aut sine virtute & effectu aliquid operandi remaneant, quemadmodum interpretatio fieri, atque ex præsumpta disponentis mente coniectura deduci debeat, vt absolutè & dilucidè dignoscatur, an, & quando vulgata hæc Interpretum omnium traditio, & regula communis, quod verba testatoris ita intelligenda sunt, vt effectum aliquem operentur; procedat, necne: ibidem etiam l. 3. ff. de legat. 1. materia explicata, quando scilicet expressio eorum, quæ tacitè insunt, aliquid operetur, vel non; de quo latius suprà, cap. 17. ex num. 44. cum seq. Ac denique, ex regula superiore superfluitatis vitandæ, casus nonnulli practici deducuntur, qui regulæ eidem applicari per Doctores consueuerunt. -  Cap. XXXIX. Vt verba in dubio in potentiori significatu, & per prius, non per posterius in specie etiam, potius quam in genere, & simpliciter, non autem secundum quid accipi debeant, vtrum interpretatio fieri, atque coniectura sumi, & deduci debeat regulariter, & maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus. Ob præsumptam quoque testatoris mentem, quando ab eis regulis recedere liceat, necne: vbi vulgata hæc Interpretum omnium axiomata, & in interpretatione vltimarum voluntatum, adeo frequenter allegabilia, & multis casibus practicis conducibilia, nonnullis exornantur, atque illustrantur. Denique. § sermone, l. boues, ff. de verbor. significat. materia, quod dispositio aliquid concedens, verificetur in primo actu; siue quod sermo simpliciter prolatus, intelligatur de prima vice: an, & qualiter, siue quibus in casibus procedat, vel non: vbi & de differentia inter contractus, & vltimas voluntates, & Petri Barbosæ placitis nonnullis, accuratiùs, quam alij fecissent, traditis in eo articulo. An etiam donatio bonorum simpliciter facta, de præsentibus tantum intelligatur. p. 390. -  Cap. XL. - Vt verba in dubio intelligi, atque interpretari debeant regulariter eo tantum respectu, & fine, quo fuerunt prolata, nec extendantur, vltra quam gerantur; non etiam vltra intentionem agentium, aut contrarium, vel alium operentur effectum, quàm quem intendebat disponens, & inducta ad augmentum, non operentur diminutionem, & è conuerso; coniectura quæ in testamentis, & vltimis voluntatibus sumitur, quanti ad earum interpretationem æstimari, atque haberi debeat, & multis casibus practicis, quibus axiomata vulgata deseruiunt, remissiuè. Rursus, verba generalia adulatoria, siue complacentiæ, verba quoque consilij, an dispositionem, vel obligationem aliquam, aut saltem coniecturam inducant: & de quæstione illa Sfortiæ Oddi, in cons. 64. lib. 1. an testamentum, quod non reperitur, dicatur probatum, si aliquis pluries monitus, vt testamentum faceret, dixit, Ego feci testamentum, & talem institui. -  Prætereà, vtrum mulier, quæ simpliciter contraxit matrimonium, nulla dote expressa, præsumatur, vel non, omnia bona sua, vel partem in dotem dedisse: atque ita in dubio, an, & quando possit videri dos constituta. -  Deinde, paraphernalium bonorum materiam breuiter attingit Author, & infert ad quæstionem, an pro bonis paraphernalibus tacita hypotheca, à lege inducta, prælationis priuilegium contineat, vel saltem ex regula cap. qui prior, de regul. iur. lib. 6. posterioribus, etiam expressis, hypothecis præferatur; & à quo tempore tacita hypotheca incipiat, vbi & de intellectu l. primæ, ff. qui potiores in pignore habean. & obseruatione noua ad l. 17. titulo 11. partita 4. An etiam necessarium sit, præcedere excussionem in bonis mariti, antequam perueniatur ad tertios possessores. -  Denique (licet ea res egrediatur huiusce materiæ terminos) compensationis tractatus, & materia, propter sui necessitatem & frequentiam suscipitur, & ad summam dilucidè reducitur, & inquiritur, vtrum in causa dotis compensatio admittatur; an etiam locum obtineat, cùm compensatio non intenditur inter debitorem, & creditorem, sed opponitur contra tertium, qui erat creditor, & qui prius sibi debitum petierat: vbi horum omnium distincta, & notanda traditur resolutio, & Senatus Regij Hispalensis in eodem casu ex facto occurrenti, definitiones quinque præcipuæ commemorantur, & comprobantur. p. 399. -  Cap. XLI. Ex verbis generaliter, aut vniuersaliter prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri debeat; siue quanti haberi, atque æstimari debeant ad interpretationem vltimarum voluntatum, & dispositionis cuiuslibet verba generalia, aut vniuersalia. Ex quibus etiam eadem verba, atque dispositiones generales, aut vniuersales (quæ regulariter omnes casus, & species, quæ excogitari possunt, includunt) generalitatèsve debeant restringi de iure; vbi quod ex multis restringuntur, & de prouisione speciali post generalem, vel è contra; & quando generi per speciem derogetur, vel non. An etiam, & quando verba generalia ad specificata tantum, siue ad rem, vel casum expressum restringantur, seu ad omnia alia, etiam non expressa trahantur; ad explicationem, & materiam, l. si de certa, cum vulgatis, C. de transact. quando scilicet transactio generalis ad specificata tantum restringatur, siue generaliter accipiatur. Rursus, in testamentariis, & aliis dispositionibus, si adiiciatur verbum denotans genus, & quod solet participare vni speciei, vtrum in genere, vel in specie sumi debeat, & de communi Interpretum distinctione inter fauorabilem, & odiosam materiam, & quæ dicatur fauorabilis dispositio, quæ etiam odiosa. Stricti denique iuris, & sic strictè intelligenda; fauorabiliàve, & sic latè accipienda, quæ sint? vbi enumerantur quamplurima, & superiorum omnium diligens, & distincta traditur resolutio. p. 421. -  Cap. XLII. - Ex eadem capitis præcedentis materia, & tractatu, quo de verborum generalium, atque vniuersalium virtute, & effectu agitur, prout superiori agebatur, & ad casum assiduum admodum, & practicum, atque ex facto in Regio Hispalensi Senatu definitum, infertur opportunè, accuratéque, & diligenter discutitur, an, & quando transactio, siue quietatio generalis ad specificata tantùm restringatur, siue ad omnia alia etiam non expressa extendatur, maximè cum ratio recti sermonis ita suadet, vel liberatio aut quietatio generalis facta sit de omni eo, quod peti posset ex aliqua causa, & ex omni alia quacunque causa. Et latè declaratur materia l. si de certa, C. de trans. inquiritur etiam, vtrum transactio generaliter facta, extendatur ad casum per sententiam (à qua tamen prouocari potest) terminatum, vbi Senatus Sabaudiæ, & Mantuæ decisiones in terminis expenduntur. -  Rursus infertur ad casum alium practicum in ipsomet Senatu Hispalensi, ac inter easdem personas agitatum, & decisum, quo euictionis materia interpretatorem & venditorem exornatur, atque illustratur nonnullis, sed id præcipuè intenditur (atque accuratius, & diligentius, quam hactenus factum fuisset, perficitur) quando scilicet, siue quo pacto procedat titulus C. creditorem euictionem pignoris non debere. Et vtrum aduersus creditorem retineri valeat per emptorem pretium nondum solutum, re pignorata, & vendita euicta. Deinde, quande euictio imminet in limine contractus, an, & qualiter fideiubere teneatur venditor, aliàs pretium retineatur? quod exornatur. Prætereà, licet de euictione agi non possit ante sententiam, vel litem motam, vtrum emptor agere valeat ex empto contra venditorem, vt rem venditam liberet, si est obligata; & quemadmodum venditor teneatur, non solum tradere, sed etiam vacuam, & liberam rem venditam. Denique, venditoris ignorantia circa rei venditæ qualitatem, quemadmodum eum excuset ab interesse extrinseco, vt teneatur tamen quanti minoris emptor fuisset empturus, & de communi Interpretum distinctione in eo articulo. pagina 433. -  Cap. XLIII. Ex verbis referentibus ad relata; siue de referente, & relato, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus aliísque dispositionibus quibuslibet; & quam verum sit, quod relatum intelligatur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis, & certum dicatur, & expressum, atque specificatum illud, quod per relationem ad aliud exprimitur; siue qualiter intelligi debeat, vbi & de materia authent. si quis in aliquo documento, C. de edendo. quando scilicet vna dispositio, vel scriptura ad aliam se refert: breuiter actum. Denique, articulus ille, Relatum, cum non apparet, an standum sit, vel non, referenti; siue quando referens, etiam relato non apparente, inducere possit dispositionem efficacem; accuratè equidem, & distinctius forsan, quam hactenus factum esset; enucleatus, atque explicatus relinquitur: ac etiam agitur de testamento condito per relationem ad aliam scripturam, & de opinione Antonij Fabri contra communem, circa quam nonnulla nouiter adnotantur per Authorem. p. 454 -  Cap. XLIV. Ex indefinita locutione, siue ex verbis indefinitè prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, aliísque dispositionibus quibuslibet: & quàm verum sit, (quod per manus traditur quotidie) indefinitam æquipollere vniuersali, & vniuersalem significationem obtinere, vbi materia hæc breuiter, & distinctè explanatur. pag. 462 -  Cap. XLV. Ex verbis limitatis, siue restrictè, & limitatè appositis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, ad dispositionem quamcunque vltimam, limitatè, seu restrictè, & non aliter interpretandam. Et quàm verum sit vulgatissimum illud Scribentium omnium axioma, (quod traditur per manus quotidie) limitatam scilicet causam, limitatam voluntatem, limitatum actum, & limitatum consensum, limitatum producere effectum, & dispositionem limitatam; & qualiter in omni actu, & materia procedat? quod explicatur atque exornatur diligenter, & vtiliter, vt hic videbitur. pag. 465 -  Cap. XLVI. Ex verbis enuntiatiuis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, & qualis interpretatio fieri debeat, non modo in testamentis & vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & aliis dispositionibus quibuslibet. An etiam, & quando verba ipsa enuntiatiua probationem, aut dispositionem inducant, & quando coniecturam, aut præsumptionem tantum; diligens, & vtilis resolutio, atque explicatio. pagina 470. -  Cap. XLVII. Ex verbis in præfatione, aut in proœmio testamenti, siue vltimæ voluntatis, & dispositionis cuiuslibet alterius appositis, aut ex præfationibus ipsis, & proœmiis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat, vt præfationum vis, & natura non modò, sed intentio etiam, atque animus disponentis, qualis fuerit, dignoscatur dilucidè; vbi vulgatissimum illud Interpretum omnium axioma, ex l. finali, ff. de hæred. instit. deductum, quòd dispositiones omnes à præfationibus, & proœmiis rationem, atque interpretationem accipiunt; declaratur, atque exornatur nonnullis. Denique, in præfationibus, & tractatu, quæ dicta sunt, an in contractu repetita intelligantur, ad l. Titia 134. §. idem respondi, de verbor. obligat. breuiter, & distinctè explanatur. p. 480 -  Cap. XLVIII. Ex verbis, siue ex clausulis in executiuis (vt vulgò circunferri solet) non in principali dispositione appositis, quemadmodum coniectura voluntatis, & intentionis testatoris deduci, atque interpretatio fieri valeat in casu dubio, & quando verba ipsa, aut clausulæ in executiuis dispositionem, aut saltem coniecturam & declarationem, quando etiam præcedentium mutationem, aut alterationem, siue quid aliud inducere possint. Vbi vulgatum illud Scribentium axioma, ex Clementina prima, in fine, de præbendis, assiduè prolatum, quod clausulæ in executiuis, non ampliant principalem dispositionem, sed potius regulantur secundum naturam ipsius, exornatur permultis; & vtrum in testamentis, & vltimis voluntatibus locum obtineat, dilucidè explicatum relinquitur. pag. 484 -  Cap. XLIX. Ex verbis præsentis, vel futuri temporis, & quibus vno tempore dispositio fit, & quoad sui effectum in aliud dirigitur, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat. Ad tempus etiam facti testamenti, vt verba referantur, siue dispositio restringatur, necne, vtrum interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus; siue coniectura hæc, quæ ex eiusmodi verbis colligitur, quanti habenda sit regulariter. Denique, donatio inter virum, & vxorem (quæ de iure communi improbatur, prout hic explicatur) pactum etiam reciprocum de futura successione inter ipsos, vtrum de iure huius Regni valeat, si fiat post annum contracti matrimonij. Et an maritus possit augere dotes vxoris; breuis, & distincta resolutio, atque explanatio. pag. 489 -  Cap. L. Ex contextu omnium verborum totius testamenti, aut dispositionis cuiusque totius simul, ex vna etiam scriptura, aut dispositione; sed & supplendo vnam scripturam, aut dispositionem ex alia; ex vicinis quoque verbis, siue clausulis, ex his quæ præcedunt, vel quæ sequuntur, & sic præcedentibus circa sequentia, aut sequentibus circa præcedentia; item ex vna testamenti, aut dispositionis parte ad determinationem, seu declarationem alterius partis, quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus. Vbi trita illa, & assidua adeo Interpretum omnium axiomata, quòd per manus traduntur quotidie, videlicet quod vna testamenti, aut dispositionis pars ab alia interpretationem, atque declarationem recipiat. Clausula stans de per se, vel non, siue in principio, siue in medio, aut in fine dispositionis apposita; an & quibus in casibus referatur ad omnia præcedentia, vel ad omnia sequentia, siue proxima, vel remota, aut omnia concernat, vel non; singulariter, & dilucidè explanantur, & materia relatiua clausularum, ingenti studio peragitur. pag. 494 -  Cap. LI. Ex verborum dispositionis, siue litteræ, aut scripturæ ordine, quemadmodum voluntatis, atque intentionis coniectura deduci, & interpretatio fieri valeat, non modo in testamentis, & vitimis voluntatibus, sed in aliis etiam dispositionibus quibuscunque. Et quam verum sit, siue quemadmodum intelligi, atque explicari debeat vulgatum illud Interpretum omnium axioma, & pronuntiatum, quod ab ordine literæ elici sclitum est; vt scilicet ordo denominationis, & vocationis designet ordinem charitatis, & maioris dilectionis; quod breuiter, & dilucidè explanatur: Et infertur ad quæstionem, nunquid legatarij quantitatum simul concurrere debeant pro rata, nulla prænominationis, siue ordinis literæ habita ratione, cum hæreditas non sufficit ad integram legatorum omnium solutionem: & quid in casu magis difficili, & in quo mirè variarunt Interpretes nostri, quando legatarij corporum, aut specierum, & quantitatum reperiuntur, & hæreditas soluendo non est, ære alieno deducto: vbi Senatus Regij Hispalensis decisiones duæ in eodem casu in medium proferuntur, & articulus hic accuratè peragitur. pagina, 503. -  Cap. LII. Ex verborum, siue actuum geminatione, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat, vt geminata quælibet dispositio, & maxime in vltimarum voluntatum tractatu coniecturali, & præsumpto, enixam, & deliberatam magis voluntatem habere, & latiorem interpretationem recipere dicatur. Vbi axiomata nonnulla in proposito, quibus Interpretes nostri assiduè vti solent, vt geminationis effectus quamplurimos eliciant, exornantur, atque explicantur. Deinde, Aluaradi obseruationes quædam, quod scilicet geminationis effectus dubietatem sanæ mentis, aut meticulosæ; vel affectatæ, & solemnitatis suspicionem tollat; institutionem quoque nutu, seu alio trahente, & sustinente testatoris manum, factam, efficacem efficiat; nouè, & singulariter declarantur. Rursus, Philippi Decij, 181. numero 5. consilium, quod renuntiatio geminata, facta à filia minore 25. annorum, etiam prætextu enormissimæ læsionis non rescindatur, egregiè & verè temperatur; & Arij Pinelli opinio contraria, atque Pelaez à Mieres distinctio probatur. Præterèa, dubium alterum, ab ipso Mieres nouè excitatum, nec ab alio tactum, vtrùm inquam maioratus à parente geminato consensu in eundem filium factus, reuocari non possit, quamuis non interueniat aliquid eorum, quæ in l. 17. & 44. Tauri, vt maioratus, aut meliorationes irreuocabiles sint, exprimuntur; dilucidè, & melius quam antea factum fuisset, explanatur. Denique, vtrum confessio extraiudicialis geminata absente parte plenè probet: an etiam geminatio, siue inculcatio, & repetitio verborum in eodem contractu, tollat beneficium, & remedium, l. 2. C. de rescindenda vendit. & an id ipsum procedat in contractu geminato, siue stante (vt aiunt) consensu iterato: an etiam data, & probata scientia læsionis; singulariter, & vtiliter discutitur, & Senatus Regij Hispalensis decisiones quatuor præcipuæ commemorantur. p. 513. -  Cap. LIII. Ex eadem cap. precedentis materia, & tractatu, quo de vi, & effectu geminationis, siue actus, aut consensus iterati virtute agebatur, & nunc quoque de eisdem agitur, & circa donationem omnium bonorum præsentium & futurorum inquiritur, vtrum iteratus, siue geminatus consensus aliquid operetur. An etiam donatio ipsa omnium bonorum præsentium & futurorum, attento iure communi, vel omnium præsentium tantum, post decisionem l. 69. Tauri, iureiurando confirmetur; & vsufructu, vel aliquo reseruato, de quo donator disponere possit, de iure subsistat: vbi in articulo adeo assiduo, & vulgato, absolutè proceditur, & Senatus Regij Hispalensis in casu ex facto occurrenti definitio, egregiè, & dilucidè exornatur. p. 522. -  Cap. LIV. Ex verbis demonstratiuè prolatis, quemadmodum voluntatis coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus; & vtrum in dubio verba præsumantur potius apposita demonstratiuè, quàm dispositiuè, aut restrictiuè, siue qualiter accipi debeant, vt nonnullos, vtilissimósque, & quotidianos effectus producant, de quibus hic Rursus, designatio, vnde legatum, aut pro qualibet dispositione relictum, soluatur, an faciat ipsum conditionale, siue an conditionem, an demonstrationem inducat designatio rei, aut loci, vel personæ, in propositio, & de materia leg. quidam testamento, ff. de legatis primo, l. cum certus, ff. de tritico, vino, & oleo legato. Atque de communi illa Interpretum differentia, an vnica oratione exprimatur, quid solui debeat, & ex quo: an vero in vna oratione disponatur de quantitate præstanda, & in alia vnde sit præstanda. Denique, legatum de decem penes campsorem, aut in arca, vel quæ Titius debet; an dicatur speciei, aut corporis, vt non valeat, si nihil sit penes campsorem, aut in arca, vel nihil Titius debeat, ad l. si sic, §. 1. ff. de legat. 1. vbi etiam, vtrum hæres liberetur cedendo actionem legatario, cum legatur certa quantitas testatori debita; & horum omnium breuis traditur, & notanda resolutio; atque Senatus Regij Hispalensis decisiones tres præcipuæ in propositis articulis adducuntur, & Senatus Gallæci decisio altera commemoratur. p. 538. -  Cap. LV. Ex verbis conditionalibus, seu modalibus, aut sub conditione, siue conditionaliter, & sub modo prolatis; quemadmodum voluntatis testatoris, & intentionis eiusdem coniectura desumi, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus. Verba etiam conditionalia, quod dispositionem non inducant, siue in conditione quæ sunt, in dispositione non esse; vulgatum adeo Interpretum omnium illud pronunciatum, vt per manus tradatur quotidie, exornatum, atque illustratum nonnullis. Rursus, de modo, & conditione, & de differentiis, vtilitatibus & effectibus vtriusque, & an in dubio modalis potius, quàm conditionalis diiudicari debeat quælibet dispositio; adnotata, & resoluta nonnulla, quæ vtilia, & necessaria sunt, & practicis negotiis permultis assiduè conducibilia. Prætereà, legatum quando dicatur purum, quando conditionale, & quando modale, vt transmittatur, vel non, ad hæredes legatarij. Et quid de legato pro dote, vel causa dotis, siue pro maritandis virginibus, aut pro aliqua certa maritanda, vel vt aliqua nubat, aut nubere possit, vel cùm nupserit. Ac denique, fideicommissi conditionalis materia explanatur, & elucidatur, & permultæ commemorantur coniecturæ, ex quibus fideicommissum conditionale persæpè transmittitur. p. 548. -  Cap. LVI. - Ex eadem capit. præcedentis materia, & tractatu, quo de coniectura, atque interpretatione testamentorum, & vltimarum voluntatum, ex verbis dispositionis conditionalibus, aut etiam modalibus, & conditionis suspensiuæ, & modi etiam natura, & effectu agebatur, & nunc quoque agitur, & Senatus Regij Hispalensis decisionibus duabus, admodum egregiis, & notabilibus, ex facto occurrentibus adductis, (quæ & practicis aliis negotiis quamplurimis conducunt) id principaliter inquiritur, vtrum scilicet hæredibus testatoris substitutis post mortem alicuius legatarij, aut grauato legatario ipso, post mortem suam, aut si sine liberis decesserit, rem sibi legatam, hæredibus restituere, ex substitutione veniat tantum hæres scriptus, an etiam hæres hæredis prædefuncti; quod in effectu est dicere, an substitutio conditionalis transmittatur ad hæredes hæredis, vel non; siue hæredum appellatione veniant etiam mediati, si verba dirigantur in personam testatoris, & hæredum eius, non autem alterius. Et ibidem explicatum, an, & quando mentio hæredis in substitutionibus, & fideicommissis complectatur hæredis hæredem. Rursus, & è conuerso, vtrum legatarius, vel fideicommissarius prædecedens hæredibus grauatis, vel cui post mortem hæredum, aut sub aliqua conditione res relinquitur, ius conditionalis legati, vel fideicommissi ad hæredes suos transmittat, an potius superstitibus tantum collegatariis res ipsa integre debeatur, & accrescat, nec hæredes aliorum aliquo modo admittantur. Vbi etiam plene explicatur materia transmissionis legati, vel fideicommissi, in diem incertam, vel post mortem hæredis relicti; & quando temporis incertitudo apposita substantiæ, & dispositioni, aut solutioni, & executioni, conditionem inducat, & transmissionem impediat, vel non. Circa ademptionem quoque, & translationem legati, ad titul. ff. de adimend. & transferendis legat. nonnulla egregiè traduntur, & superiorum omnium diligens, & distincta proponitur explanatio, & resolutio. -  Demum ad finem cap. Hieronymi de Ceuallos resolutiones in proposito adducuntur, & commemoratione facta eorum, quæ in materia Repræsentationis, & decisionis leg. Tauri 40. aduersus Authorem obiicit, 4. parte commun. contra commun. pragmaticæ Regiæ sanctionis, post vtriusque scripta promulgatæ, verba recensentur, quibus Authoris placita omnia (ab eo adeò acriter impugnata) approbantur omnino, & pro lege obseruari iubentur. -  Ad examen etiam, & resolutionem nouè reducuntur nonnulla, quæ memorabilia sunt, & nota speciali digna, & eò principaliter diriguntur, an scilicet Pragmatica ipsa, tam iuris noui inductiua, quàm iuris in dicta leg. Tauri introducti declaratiua dici valeat, ex quo eam partem, quam in vim legis confirmat, pro veriori habuit, cùm hinc inde contrariæ, controuersæquè essent opiniones: & posito, quod ad negotia præterita, maioratùsque antea institutos, in vim legis trahi non possit, si contendatur, quod edita sit pro futuris, an saltem in vim rationis, quæ vna duntaxat & eadem est hodie, quæ olim, nec variata fuit, ipsa negotia præterita definire valeat & debeat. Vbi etiam, quàm verum sit quòd leges, & constitutiones sui naturâ respiciunt futura, & non præterita; & latè de materia remissiuè. -  Denique, an attendatur pro decisione causarum lex, vel constitutio, quæ tempore factæ dispositionis vigebat, an verò illa, quæ tempore perfectionis, & euenientis casus successionis, iam nouè edita fuerit, atque ita an lex noua trahatur ad actus habentes originem à præterito, quorum tamen perfectio, & complementum pendet à facto futuro. Et ibidem Socini iunioris, Rolandi, Hieronym. Gabrielis, Hippolyti Riminaldi Iacobi Menochij, Petri Surdi Iosephi de Rusticis, Sfortiæ Oddi, & Ioann. Vincentij Hondedei, pro vna & altera parte, longa serie resolutiones, & doctrinæ adductæ, commendantur, & ingenti studio, summaque diligentia obseruationes quamplures conficiuntur, prout hic videbitur. p. 558. -  Cap. LVII. Ex ablatiuis absolutis, siue absolutè prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio iuridica fieri possit, ac debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus. Rursus ablatiui metipsi absoluti (qui regulariter de sui natura important conditionem) quando etiam dispositionem importent, & fideicommissum quoque inducant; & quam varie resolui, & accipi soleant in omni actu, & materia, dilucida equidem, & diligens resolutio, & explicatio. p. 591 -  Cap. LVIII. Ex verbis Genitiui, & Gerundij, quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio iuridica fieri valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus in casu dubio: vbi etiam, Genitiuus, & Gerundium quid importent ex sui natura, & propria significatione; breuiter, & distinctè explanatur. Infinitiui quoque, & Subiunctiui verba, qualiter interpretanda; & de verbis distributiuis agitur remissiuè. pag. 597. -  Cap. LIX. Ex præsenti, & futuro rerum, & personarum statu, siue earum alteratione, aut mutatione, aut etiam persistentia, & clausula illa, rebus sic stantibus (quæ in omni materia, & dispositione subintelligitur) quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat regulariter; & quatenus regula ipsa vires suas extendat, etiam extra testamenta, & vltimas voluntates in actu quocunque. Quantum etiam prodesse valeat ad decidendos casus quamplurimos, qui assiduè occurrunt in praxi: & aliis omissis, vtrum euictis rebus hæreditariis extra testatoris cogitatum, legata quoque minuantur; vbi etiam, an de euictione rei in specie, aut in genere legatæ, hæres teneatur, vel non. Deinde, arrharum promissio, an minuatur, si promittentis bona aliqua postea euincantur, quæ tamen ab eo bona fide possidebantur. Propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personatum statu, quando debitor cogatur cauere; & de materia l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis. Quando etiam alium fideiussorem dare debeat, si fideiussor datus, efficiatur non soluendo: status beneficij ex mutatione personæ qualiter mutetur. Rursus, acceptans litteras an teneatur, si is qui scripsit, pendente termino solutionis sit decoctus, & statum mutauerit, vel etiam ante acceptationem mortuus fuerit, aut statum mutauerit. Periculum quoque nominis debitoris dati in solutum, an spectet ad creditorem, qui acceptauit, & datio in solutum liberet dantem totaliter. Nouatio, an inducatur per delegationem, siue interuentu nouæ personæ, tam de iure communi, quam de iure Regio, vbi de materia l. 3. C. de nouat. remissiuè. Prætereà, ob mutationem status in persona mandatarij, aut mandantis, quemadmodum reuocetur mandatum, & quæ mutatio necessaria sit. Fideiussor quoque an liberetur per mutationem status sui principalis. Rerum etiam valor. & status si tempore mutetur, commutatio voluntatis testatoris, qualiter, & per quem faciendas ad Clement. quia contingit, de religios. domib. & Trident. sess. 22. cap. 6. Sed & debitor ab alio, quàm à creditore exactus de mandato Iudicis, qualiter excusetur; & de requisitis vt iussus Iudicis excuset, & Senatus Hispalensis in casu occurrenti definitione. In fideiussione etiam, quemadmodum intelligatur clausula rebus sic stantibus, nec illa egrediatur rem, super qua interponitur, nec tempus, aut locum, nec etiam intentionem agentium. Deinde, datio in solutum, an, & quando liberet fideiussores, & extinguat pignora, & hypothecas, vt euicta re, quæ fuit data in solutum, agi possit, vel non, primæua actione; vbi cuncta materia euoluitur, & Senatus Hispalensis definitio proponitur. Articulus etiam fideiussoris, vtrum scilicet debitor dando rem in solutum, liberet ita fideiussorem, vt amplius conueniri non possit, re euicta; & si debitor ipse soluendo non sit, accuratè discutitur. Ac denique, definitione altera Senatus eiusdem Hispalensis, admodum egregia, & illustri, in causa fideiussoris Ducis de Ossuna, adducta; Antonij Fabri, Hugon. Donelli, & aliorum Neotericorum contra communes Scribentium sententias placitum, & opinio; re, inquam, in solutum data euicta, veterem actionem creditori manere; ad examen & disputationem producitur, & nonnulla ingeniosè & nouè adnotata traduntur, quæ ita absolute, & dilucide scripta non erant. p. 601. -  Cap. LX. Ex eadem cap. præcedentis materia, & tractatu, & clausula illa, rebus sic stantibus (quæ in omni dispositione subtelligitur) atque ex ea infertur ad casum practicum assiduè contingentem, & in Regio Hispalensi Senatu nunc definitum, sed ita specificè, & dilucidè nullibi explicatum; vtrum scilicet alimenta in certo termino, putà quatuor annorum, & in certa quantitate præstandi obligatio, & promissio à socero, dum filia nuptui tradebatur, facta, & annis illis nondum elapsis filiâ ipsâ defunctâ; per eius obitum extincta dicatur? an potius annorum sequentium alimenta, aut eorum æstimationem petendi ius, ad filium hæredem, patrémque eius nomine transmissum de iure dicatur? quod in effectu est dicere, vtrum alimenta finiantur cum morte filiæ, cuius occasione, & matrimonij ab ea contracti, vel contrahendi, fuerunt promissa, & præstanda à socero certo tempore, an verò transeant ad filios hæredes ipsius. Rursus, alimenta relicta, siue promissa alicui, domo, in qua præstanda sunt, non designata; in cuius domo debeantur, hæredis scilicet, aut promittentis, an legatarij, vel alendi; atque ita in simplici alimentorum promissione, vtrum alimentarius possit ea petere extra domum? Denique, alimenta in domo promittens, aut ex dispositione alterius debens, qui regulariter non tenetur extra domum ea præstare, quibus in casibus extra domum quoque præstare obnoxius esse debeat? Vide etiam ad finem huiusce cap. nonnulla post ipsum peractum, scripta, quæ ad explicationem casus alterius, in Regio Granatensi Senatu occurrentis, adduntur, atque adnotantur. pag. 620. -  Cap. LXI. - Ex eadem cap. præcedentis materia, & vulgata illa clausula; rebus sic stantibus, quæ per manus traditur quotidie, & in omni dispositione subintelligitur; cuius occasione infertur etiam ad Senatus Hispalensis, in causa Ducis de Alcala, definitionem alteram egregiam, & quamplurimis negotiis assiduè contingentibus conducibilem; vtrum inquam, is, qui reseruault sibi facultatem disponendi certis de rebus, siue pecuniis, non aliàs disposuisse de eis censendus sit, quam si de illis singulariter, & specificè disposuerit; atque ita generalis, vel præsumpta dispositio non sufficiat: vbi etiam, an disponere qui ex pacto potest, decedendo sine testamento, in fauorem successorum ab intestato disposuisse videatur; & disponendi facultas reseruata, in generali bonorum dispositione comprehensa censeatur. Rursus, an annuus reditus, siue census super bonis immobilibus, minoris absque decreto Iudicis constitutus, sustineri possit, & subsistat de iure, si ex causa necessaria, & in minoris vtilitatem à turore, vel curatore impositus appareat; vbi & de decreto in alienatione rerum immobilium, aut mobilium minoris, quæ seruando seruari possunt, & de his, quæ pertinent ad titulum C. de prædiis minorum: & an illud necessarium sit in venditione rerum minoris pro debito hæreditario, & vbi agitur de executione præcedentis contractus cum patre, vel cum tutore minoris celebrati, singulariter explicatur. Inquiritur quoque diligenter, an patruus nepotem, filium scilicet patris defuncti, sobrinus etiam, qui in primogenium auitum successit, patruos exhibere, atque alere cogendus sit. -  Ac denique pro Senatus eiusdem Hispalensis definitionis alterius dilucida enucleatione, l. pecunia, C. de priuilegio fisci, vniuersa materia, an scilicet, & quando prior creditor hypothecam, & priuilegium prælationis, vel solam hypothecam, aut priuile{ Vide infra, lib. 5. c. 78. }gium absque hypotheca, in actione personali habens, possit agere contra posteriorem creditorem, cui res in solutum data, aut pecunia soluta fuit per debitorem, etiamsi ea sit bona fide consumpta; absolutè, & dilucidè explanatur. pag. 636. # 4 QVOTIDIANARVM CONTROVERSIARVM IVRIS LIBER QVARTVS De Coniecturis & interpretatione vltimarum voluntatum. # 1 CAPVT I. De præfatione huius tractatus, & fine, atque intentione Authoris præcipua in confectione ipsius, quibus etiam adductus, atque impulsus fuerit, vt coniecturarum, atque interpretationis vltimarum voluntatum disceptationem absolutam, ad eum modum susciperet, nec cuncta euoluere intenderit, quæ ab ipsarum vltimarum voluntatum materias, & tractatum pertinent; qualiter etiam axiomata illa, siue Interpretum placita infinita ferè, quæ per manus in proposito traduntur quotidie, nec hactenus ex professo explicantur ab aliquo, distinctione, & resolutione ordinauerit, & absoluerit. Rursus de coniecturis, & materia successionis ab intestato, & de testamentaria successione in vniuersum, omniúmque hæredum institutione: de coniecturis etiam, & materia præteritionis, atque exhæredationis liberorum, & substitutionum omnium, fideicommissorum etiam, Trebellianicæ, & Falcidiæ, & de Legitima, ita remissiuè tactum, & ab aliis permultis explicatum ex professo propositum, vt circa ea omnia longa serie insistere, & latiora commentaria conficere Authorem facili negotio potuisse, & consultò, atque ideò prætermisisse, quòd transcribendi vitium, ab ipsius instituto & conditione multùm abhorreat, dilucidè constet cuicunque. SVMMARIVM. -  1 Author quibus impulsus, atque adductus fuerit principaliter, vt coniecturarum, atque interpretationis vltimarum voluntatum tractatum, & disceptationem susciperet. Et de fine, atque intentione ipsius præcipua in eo tractatu. Quare etiam vltimarum voluntatum materias, & tractatus omitti, & circa coniecturas generales insistendum præcipuè, existimauerit necessarium. -  2 Successionis ab intestato circa descendentes, & ascendentes, & omnes in vniuersum, materiam & coniecturas, qui tractauerint ex professo magis, siue vtilius & latius explanauerint. -  3 Successionis testamentariæ, & institutionis hæredum in vniuersum materiam & coniecturas, tractant dilucidè Authores hic commemorati. -  4 Præteritionis atque exhæredationis liberorum materiam, & vtriusque coniecturas & præsumptiones, absolutè explicasse Authores quamplures, qui recensentur hoc loco. -  5 Substitutionum omnium materiam & coniecturas, atque iuridicam circa vnamquamque substitutionem interpretationem; enucleasse infinitos ferè iuris vtriusque Interpretes, qui commemorantur hoc numero, & alij quamplures prætermittuntur consultò. -  6 Fideicommissorum materiam profundam, & latam ipsorum etiam, & primogeniorum in variis casibus coniecturas permultas; qui ex professo magis tractauerint. -  7 Trebellianicæ, & Falcidiæ materiam, & coniecturas absolutè magis explicasse recentiores nonnullos, qui enumerantur hoc loco. -  8 Legatorum materiam, & coniecturas, plena manu tractasse, atque absoluisse iuris Interpretes permultos, qui aggregantur hoc numero. Et ibidem notabiles quæstiones proponuntur remissiuè. -  9 Legitimæ tractatum, materiam, & coniecturas, dilucidè & latè explicasse, atque scripsisse Authores nonnullos, qui commemorantur hoc numero. -  10 Testamentorum materiam, plena & absoluta manu explanasse Authores quamplurimos, quorum specifica mentio fit: & de coniecturis circa testamenta, ipsos quoque scripsisse. PRo dilucida huiusce materiæ, & tra[sect. 1]ctatus explanatione, erit ante omnia, & hoc capite primo præfationis ipsius præmittendum, atque constituendum, finem nostrum, & in eiusdem tractatus confectione, & scriptis, intentionem præcipuam eò tendere, vt cùm in materia, & disputatione vltimarum voluntatum adeo lata & assidua nihil notabilius, nihil etiam frequentius sit, vtpotè ex facto quotidie eueniens, quàm inuestigare, & inquirere, quibus in casu dubio, & cùm de voluntate ambigitur, vt testatoris iudicium, & intentionem agnoscamus dilucidè, & debitis, atque à iure probatis modis assequamur, adduci & excitari debeamus præcipuè: cum etiam de eadem materia, & de coniecturis, aut interpretatione vltimarum voluntatum nonnulli, & pleni extent tractatus; nequaquam vltimarum ipsarum voluntatum tractatum generaliter suscipere, siue non omnia ad eas pertinentia, & prolixa serie ab aliis, non modò per tractatus congesta, sed etiam variis in locis, & in tractatu fideicommissorum agitata, & adducta, hoc loco recensete, & euoluere, (quoniam transcribendi vitium ab instituto, & conditione nostra multùm abhorret) sed dumtaxat atque specificè, distinctione etiam, & resolutione prosequi, & explicare ea omnia, quæ ad vltimam quamcumque voluntatem, siue dispositionem dubiam interpretandam, memorantur quotidie, & præ oculis haberi, magís que assiduè obseruari debebunt; sic enim in futurum eueniet, vt axiomata quamplurima Interpretum nostrorum, siue generales quædam regulæ, & doctrinæ, quæ hinc inde, & hactenus confusè nimis ab eisdem traduntur, & expenduntur, cum practicis & quotidianis negotiis adeò conuenire, & conducere appareat, nec ab vllo hucusque in vnum aggregatæ, nec minus enucleatæ fuerint; & absolutè, & distinctè, suoque ordine nunc aggregentur, & explicentur, quod cæteri omnes, tam de coniecturis, & interpretatione vltimarum voluntatum, quàm de fideicommissis, & substitutionibus scribentes, nequaquam conficiunt, vt vix eisdem omnibus ex professo euolutis, atque prælectis vel vnius dumtaxat axiomatis, non modò tot generalium doctrinarum, sine regularum perfecta resolutio haberi, nec deduci valeat. Sciens igitur & consultò prætermitto quamplurima à me equidem non mediocri, assiduo potiùs, & importuno labore, & studio resoluta, & prælecta, & quæ ad diuersas vltimarum voluntatum materias pertinent, vtpotè cùm earum quælibet speciales suas regulas, & doctrinas, atque distinctiones obtineat, specialibus etiam, & iuxta qualitatem vniuscuiusque, coniecturis, doctrinis, & interpretationibus regatur, & dignoscatur, sicuti omnes iuris Interpretes, qui hactenus in proposito commentaria ediderunt, suis in locis animaduertunt communiter, & maximè ij adnotarunt, qui eisdem de rebus tractatum, atque explicationem peculiarem susceperunt: quorum numero post antiquos & ordinarios, & infinitos ferè in consiliis, responsis, & decisionibus, & lecturis fuerunt Antonius Gabriel, Iulius Clarus, Guil Benedictus, Paulus à Monte-Pico, Marzarius, Ioannes Lecirier, Petrus Pechius, Ioannes Dilectus, Petrus de Peralta, D. Ferdinand. Vasq. de Menchaca, D. Anton. Menes. de Padilla, Didac. Couarr. Anton. Gomezius, Fortunius Garcia, Andreas Alciatus, D. Franciscus Sarmientus, Michaël Grassus, Emanuel Costa, Cardinalis Franciscus Mantica eruditè admodum & vtiliter, Simon de Prætis, Iacobus Menochius, Aluaradus, Petrus Antonius de Petra, Angelus Matheatius, Alexand. Trentacinquius, Ioannes Marcus Aquilinus, Ioannes Bolognetus, Ludouicus Molina, Pelaez à Mieres, Marc. Anton. Peregrinus, Andreas Fachineus, Franciscus Duarenus, Franciscus Connanus, Iacob. Cuiacius, Petrus Gregor. Hugo Donellus, Antonius Faber, Camillinus, Alexand. Raudens. Iacobus Cancerius, D. Spino, Antonius Pichardus, & multis in locis nouissimè Cardinalis Dominicus Tuscus, Stephanus Gratianus, Ioannes Philippus, Arisminus Tepatus, Thomas Cornerius, & alij quamplurimi, quos omitto consultò, vel quia ab eisdem nunc relatis commemorantur, vel quia ita latè, atque ex professo sicut superiores, non explicarunt materiam prædictam. In his ergo insistendum, atque elaborandum duximus, quæ generaliter nimia tradebantur ab aliis, pro vltimarum voluntatum interpretatione, nec hactenus simul congesta (vt anteà enuntiaui) nec etiam absolutè explicata fuerant, & eisdem vltimis voluntatibus coniecturandis, atque interpretandis adeò necessariò conducunt, vt mox videbitur. Deinde & secundò constituendum, atque Lectorem monendum duxi, cum occasio se offeret, ac in disceptatione & explanatione quæstionis vniuscuiusque vltimarum voluntatum (quæ cunque materia sit) ad præcitatos nunc decurrendum, & confugiendum Authores; ipsi namque ex professo attingunt, atque absoluunt articulum quemcumque. Inter alios tamen, atque specificè & in indiuiduo, quod attinet ad coniecturas, & materiam successionis ab intesta[sect. 2]to, tam descendentium omnium legitimorum, quàm illegitimorum; ascendentium etiam, & transuersalium, & aliorum, quibus ab intestato succedendi ius competit, post alios plures, quos ideò hoc loco non commemoro, quia ab eisdem nunc præcitandis recenseantur, sequentes videndos omninò.   Anton. Gabrielem communium conclusionum, lib. 4. tit. de successionibus ab intestàto, per totum.   Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, & vxorem nomine Adelasiam, ex num. 7. cum seq. & num. 76. cum multis seqq. & verbo, & sobolem quam gestabat in vtero, ex num. 38. vsque ad num. 46.   Ioannem à Roxas in epitome omnium successionum ex testamento, & ab intestato, iure communi & regio, c. 1. & quinque seqq. & c. 29. & 30. & quatuor seqq.   Matthæum Mathesilanum in tract. de successionibus ab intestato.   Nicolaum Vbaldum in eodem tractatu, vbi materiam explicat latissimè.   Rolandinum Passager. in eodem tractatu de successionibus ab intestato.   Antonium Rosellis, qui etiam latè & vtiliter, & in eadem materia tractatum conficiens.   Oliuerium Textor. tractatu etiam de successionibus ab intestato, per totum.   Chassaneum in consuet Burgundiæ, rubrica 7. §. 1. cum seq. glossa, Le plus.   Ferdinand. Vazq. de Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 297. cum. seq. latiùs de successionum resolutione, lib. 2. §. 12. 13. & 14.   Maturium Montanum in tractatu de successionibus ab intestato.   Didac. Couarr. in eodem tractatu.   Antonium Gomezium tom. 1. variar. c. 1. per tot.   Eundem in l. 6. & in l. 7. 8. 9. & 10. Tauri.   Tellum Fernandez eisdem in legibus Tauri.   Velazq. Auendañum in ipsismet Taurinis legibus.   Ceruantes in d.l. 6. Tauri, cum seq.   Humadam, in l. 2. tit. 15. partit. 2. gloss. 17.   Michaël. Grassum receptarum sententiarum, §. successio ab intestato, vbi distinctè & plena manu scribit materiam, & quæstiones 43. conficit præcipuas.   Bellon. lib. 1. supputatio. iuris, cap. 3.   Bacon. à Vacuna lib. 3. declarat. 114.   Alciatum lib. 5. parergon, cap. 14.   Ioannem Sichardum ad titulum, C. de legitimis hæredibus.   Franciscum Connanum commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 5.   Ioannem Matienzum, Alphonsum Azeuedum, in l. 1. 2. & 3. tit. 8. lib. 5. nouæ collectionis regiæ. Vbi latè de successione ascendentium, & descendentium: & in l. 4. & 5. cum legibus seqq. vsque ad l. 13. vbi latissimè de successione descendentium etiam legitimorum, & illegitimorum quouis modo, & de successione transuersalium, siue collateralium.   Ioannem Guttierrez practicarum lib. 3. quæst. 74. & seq. & lib. 2. quæst. 102. & seqq.   Antonium Thesaurum quæstionum Forensium, cap. 22. Petrum Gregorium, quem commendo, & legendum ex proposito admoneo, prout aliquando ex professo prælegi, maximè ab his qui iurisprudentiam, & vniuscuiusque materiæ resolutiones & principia redicitùs percipere intendunt, in syntagmate iuris, lib. 45. per totum, tom. Mihi 3. ex. 1. de intestati successione in genere, cum capp. quindecim seqq. ex fol. 1071. vsque ad fol. 1117. vbi de omni successione ab intestato, respectu omnium personarum & casuum, dilucidè & eruditè tractat, vt solet.   D. Spino in speculo testamentorum, gloss. 1. principali, per totam, de his qui succedunt ab intestato, mihi ex fol. 115. cum seqq.   Videndi etiam sunt de eadem materia, (qui & latissimè ipsam explicant) Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 9. ex cap. 1. & quatuor seqq. ex fol. 396. vsque ad fol. 409. vbi etiam Osualdus, eius Additionator.   Iacobus Cancerius, quem & sequentium nullus hucusque recensuit variarum resolutinum, cap. 5. per totum.   Bernardus Græueius in addit. Ad Andream Gall. lib. 2. conclus. 124. cum seqq. ex. fol. 372. vsque ad fol. 385.   Arisminus Tepatus variarum lib. 2. tit. de successionibus, ex fol. 404. vsue ad fol. 414.   Sebastianus Næuius, breuiter nimis, & nullum ex præcitatis commemorans, ad tit. ff. de suis & legitimis hæredibus.   Thomas Cornerius in Codice iuris Gallici & Romani, lib. 25. tit. 1. ex folio 1018. vsque ad fol. 1026. & tit. 17. ex fol. 1070. cum seqq.   Angel. Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 3. cap. 17.   Arias Pinellus 2. parte rubricæ, C. de bonis maternis, ex num. 36. cum seqq.   Ioann. Philippus ad tit. ff. de suis & legitimis hæredibus.   Cardinalis Dominicus Tusc practicarum conclusionum iuris tom. 7. littera V. verbo, successio, conclus. 858. cum seqq. ex fol. 959. vsque ad fol. 978. & tom. 4. littera, 1. verbo, intestatus, conclus 335. & duabus seqq. ex fol. 674.   Anton. Pichardus ad tit. Instit. de hæred. quæ ab intestato deferunt. ex fol. 1194. vbi de successione intestati in genere, & §. de legitima omnium, tam legitimorum, quàm illegitimorum descendentium successione, ex fol. 1222. cum seqq. & §. 5. de legitima filiorum legitimatorum successione ex fol. 1226. & §. 6. de legitima filiorum naturalium successione, ex fol. 1286. & §. 8. vbi de eisdem, & §. 9.   Pichardus etiam in §. intestatorum, eiusdem tituli, & §§. seqq. ex. fol. 1319. & ad tit. de legitima agnatorum successione ex fol. 1354. & ad titulum, de SC. Tertul. & de SC. Orficiano: & ad titulum, de successione cognatorum, ex fol. 1390. Et hactenus quoad successionem intestati, quæ cum adeò plenè scripta & resoluta fuerit, superfluum equidem esset, in aliorum placitis, & sententiis transcribendis dumtaxat insistere. Quoad successionem verò testamentariam, & om[sect. 3]nium, tam descendentium, & ascendentium, & transuersalium, quam etiam extraneorum, & quorumcumque institutionem in vniuersum, videndi erunt omninò, post alios multos iuris Interpretes, & ordinarios in suis locis, quos ipsi commemorant, & coniecturas etiam recensent,   Antonius Gabriel communium conclusionum, lib. 4. titulo de testamentis, per totum: & titulo de hæredibus instituendis, per totum.   Ioannes Gualdensis de arte testandi, tit. 4. de hæredibus instituendis, per totum ex fol. 125. cum seqq.   Ferdinandus Vasq. de Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 116. cum multis seqq. latiùs de successionum progressu, lib. 1. §. 3. 4. &. 5.   Iulius Clarus §. testamentum, per multas illius §. quæst.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, in verbo, reliquit, & verbo, in eodem testamento relinquens, el. 1.   Andreas Tiraquel. in tract. Le mort saisit, declaratione 5. per totam.   Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 6. per totum.   Ioannes Dauth. in commentariis de testamentis, in verbo, institutio.   Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 2. per totum.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. institutio, per totum, qui 29. quæstiones principales excitat, & distinctè resoluit in hac materia.   Hermanus Vulterius libro 1. iurisprudentiæ, capite 73.   Didac. Couarr. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 1. & 2.   Petrus de Peralta in rubrica, ff. de hæredibus instituendis.   Simon de Carzeres in tract. de coniecturata mente defuncti, verb. institutio. Rolandinus in tract. de testamentis, & vltimis voluntatibus, in principio, & rubrica 10. 11. 12. & 14.   Gracharius in §. testamentum, quæst. 35.   Dueñas regula 356.   Emmanuel Costa in cap. si pater, de testamentis in 6. in verbo, instituit.   Syluester Aldobrandinus in consilio 17. volumine 1.   Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 41. ex cap. 1. cum sequentibus, & lib. 42. cap. 1. cum seqq. & cap. 35.   Marcus Antonius Peregrinus de fideicom. artic. 32.   Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 21. parte, cap. 3. per totum.   Simon de Prætis de interpretatione vltim. volunt. lib. 3. interpretat. 1. dubitat. 1. solut. 1. & seqq. ex fol. 2. vsque ad fol. 27. vbi latè de materia, & coniecturis, atque interpretatione in casu ambiguo.   Cardinalis Franciscus Mantica distinctè & eruditè, vt adsolet de coniecturis vltim. volunt. lib. 4. tit. 1. cum seqq. vsque ad tit. 11. vbi plenè de coniecturis, quæ versantur circa hæredis institutionem, & successionem testamentariam.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 17. cum seqq. vsque ad 27.   Angel. Matheacius de legatis & fideicommissis, lib: 3. cap. 5.   Ioannes Philipp. in summa vtriusque iuris, ad tit. ff: de hæred. instituend.   D Spino in speculo testamentor. gloss. 18. principali, de institutione hæredum, per totam.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 6. cap. 11. & eodem lib. 6. cap. 17. & quinque seqq. Et vide etiam cap. 3. cum seqq. vsque ad cap. 12. & ad tit. C. de hæredibus instituend. ex fol. 379. vsque ad fol. 391. vbi etiam Osualdus, eius Additionator.   Antonius Pichardus ad tit. Inst. de hæredibus instit.   Sebastianus Næuius selectar. iur. interpretation. ad tit. eundem, ff. &. C.   Thomas Cornerius in Codice Iuris Gallici & Romani, lib. 20. tit. de hæredib. instituendis, ex fol. 758. vsque ad fol. 779.   Pet. Gilenius ad tit. C. de hæredibus instituendis.   Cardinalis Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, tom. 4. littera H. conclusione 16. cum infinitis sequentibus ex folio 200. vsque ad folium 298.   Antonius Faber definit. 1. & seq. ad tit. C. de hæred. instituend.   Thadæus Pison. variarum, lib. 2. cap. primo & seqq.   Hieronym. Treutler. in thesibus pandectarum, volum. 2. disputat. 11. thesi 1. & sequentibus ex fol. 326. Consultò itaque materiæ huiusce tractatum & disputationem prætermitto, cum adeò plenè explanatam ipsam appareat, & de coniecturis (quod ad nos attinet) absolutè ita & vtiliter actum per Manticam, Prætis, Menochium, & alios præcitatos suprà, fuerit. Quoad præteritionem verò, atque exhæredatio[sect. 4]nem, & coniecturas, quæ versantur circa vnam & alteram (vbi & de ipsorum liberorum institutione, non modò de præteritione, & exhæredatione agitur) videndi erunt omninò nonnulli, qui tam de iure communi antiquo, quàm nouiori, & de iure huius Regni omnia necessaria congerunt, & ita absolutè resoluunt, vt aliud adiicere, siue nunc transcribere, necessarium non fuerit: Et hi equidem post ordinarios in suis locis, & multos alios, quos referunt.   Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, in eodem testamento relinquens, el. 1. & 2. vbi latissimè prosequitur, atque explicat hanc materiam.   Chassaneus in consuetudinibus Burgundiæ, rubrica 7. §. 2. glos. Si non pour, per totam, & §. 3.   Ioan. Gualdensis de arte testandi, tit. 3. de liber. instit. vel exhæredandis, per totum.   Didac. Couuar, in cap. Rainuntius, de testamentis, in principio per totum.   Antonius Gomezius tom. 1. variarum cap. 11. de successione contra testamentum, per totum: vbi plenè agit de omnibus, quæ tam de iure communi, quàm de iure Regio Partitarum, & tam in theorica, quàm in praxi necessaria sunt in materia.   Ferdinand. Vasquez de Menchaca de successionum creatione, lib. 2. §. 20. ex num. 1. vsque ad num. 192. vbi latissimè.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 36. cum multis seqq.   Ioannes à Roxas in epitome successionum, cap. 4. ex num. 8. cum seq. vsque in finem capitis.   Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 9. cap. 10. & lib. 10. cap. 1. & tribus seqq.   Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 44. cap. 2. de præteritione filiorum, & cap. 3. de exhæredatione liberorum.   Gracharius in §. testamentum, q. 42. & 43. & 52.   Hermanus Vulterius iurisprudentiæ Romanæ, lib. 1. cap. 73.   Turretus in tract. de effectu. clausul. codicillar. quæst. 64. & seqq.   Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volun. lib. 4. tit. 11. vbi de coniecturis, quæ versantur circa materiam prædictam.   Simon de Prætis de interpretat. vltim. volunt. lib. 3. dub. 6. solut. 1. & tribus seqq. ex fol. 39. vsque ad fol. 53. vbi etiam de coniecturis, & interpretatione in hac materia.   Iacobus Menoch. qui id ipsum intendit lib. 4. præsumpt. 28. 29. & 30.   Rolandinus in tractatu de testamentis & vltimis voluntatibus, rubrica 3. & 14. & 15.   Gratianus regula 199.   Ludouic. Molin. de Hispanor. primogen. lib. 1. c. 9. ex num. 9. cum multis seqq. & num. 32. cum. seqq.   Ioannes Garsia de expensis & meliorationibus, c. 20. num. 2.   Decisio Rotæ 61. & 63. in nouis part. 2.   Ioannes Matienzus in l. tit. 4. gloss. 14. lib. 5. nouæ collect. regiæ.   D. Spino in speculo testamentor. gloss. 20. principali de exhæredatione liberorum, per totam.   Petr. Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 16. num. 57. & seqq.   Borgnin. Caualcan. decis. 24. part. 3.   Ioan. Bolognetus ad titulum, ff. de liberis & posthumis, vbi latissimè.   Thomas Cornerius in C. iuris Gallici, & Romani, lib. 24. tit. 1. ex fol. 944. vsque ad fol. 958.   Ioann. Oinothomi ad titulum Institut. de exhæredatione liberorum.   Anton. Pichardus ad eundem titulum, vbi latè de hac materia.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 6. cap. 6. cum seqq. vsque ad cap. 16. vbi etiam Osuald. eius Additionator.   Donellus ipse ad tit. C. de liberis præteritis, vel exhæred. per totum.   Arisminus Tepatus variar. lib. 2. tit. de exhæredatione & præteritione liberorum & parentum, ex fol. 347. vsque ad fol. 350.   Ioannes Philippus in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de liberis & posthum. fol. mihi 239.   Dom. Francisc. Sarmientus ad eundem titulum, vbi latè explicat materiam.   Thadæus Pison. variar. resolut. lib. 2. cap. 6. & pluribus seqq.   Ioann. Marc. Aquilinus ad l. Gallus cum suis, §. ff. eod. titulo.   Anton Faber ad titulum, C. de liberis præteritis, & tit. C. de posthum. hæred. instit. definitione prima, & seqq.   Sebastianus Næuius breuiter nimis ad tit. ff. de liberis & posthum.   Cardin. Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, lib. 4. littera C. concl. 577. & seq. ex fol. 465. & tom. 6. littera P. concl. 637. cum seq. vsque ad conclus. 664. ex fol. 485. vsque ad fol. 499.   P. Ludou. Molin. tom. 1. tract. 2. disp. 175. & 176. & fol. 1014. Quoad substitutiones verò in genere, & in spe[sect. 5]cie, & coniecturas omnes, quæ circa vulgarem, pupillarem, exemplarem, compendiosam, breuiloquam, & fideicommissariam versantur, & tractatum plenum huiusce materiæ, atque eiusdem in casu dubio interpretationem, post ordinarios in vulgatis, & adeò cognitis locis, extant sane tractatus integri Authorum quamplurium, qui in tractat. Doctorum habentur, & passim commemorantur ab his qui mox referuntur, & magis ex professo videndi sunt   Antonius Gabriel communium conclusionum lib. 4. titulo de substitutionibus, per totum.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis moreretur, el 2. per totum.   Rolandinus in tract. de testamentis & vltimis voluntatibus, rubrica 22. & seq. vsque ad rubric. 29.   Bartol. de Hucio, Sfortia Oddi, & Alexander Trentacinquius, qui longa serie materiam explicarunt.   Gualdensis de arte testandi, titulo de substitutionibus, cap. 5. per totum, ex fol. 137. vsque ad fol. 217.   D. Ferdin Vazq. de Menchaca de successionum progressu, in præfatione, & §. 1. cum seq. vsq. ad §. 19. & lib. 3. §. 23. 24. 25. & 26.   Didac. Couuarr. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 4. 5. 6. & 7.   Anton. Gomezius tom. 1. variar. c. 3. 4. 5. 6. 7. & 8.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. supstitutio, per totum; vbi latè scribit materiam, & 81. quæstiones conficit principales.   Paulus Leonius latissimè in tractatu de substitutionibus, per totum.   Emanuel Costa in cap. si pater, de testamentis in 6. verb. instituendo, & verb. moreretur, & verb. substituit.   Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 10. cap. 8.   Petrus Gregorius in syntagmate iuris, part. 3. lib. 42. cap. 10. cum pluribus seqq. vsque ad cap. 31. ex fol. 940. vsque ad fol. 995.   Baconius declarationum iuris, lib. 4. c. 60. & 61.   Franciscus Duarenus disputationem lib. 2. c. 7.   Hermanus Vulterius iurisprudentiæ lib. 1. c. 73.   Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltim. volunt. lib. 5. per totum: vbi de coniecturis, quæ versantur circa substitutiones, agit dumtaxat.   Simon de Prætis de eisdem coniecturis, & interpretatione in casu dubio, lib. 3. interpretatione 2. dubitatione 1. solutione 1. & seq. vsque ad solut. 11. ex fol. 53. vsque ad fol. 123.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 24. cum pluribus seqq. vsque ad præsumpt. 69. ex fol. 26. vsque ad fol. 64. vbi de ipsis coniecturis, atque in casu ambiguo variis præsumptionibus, & interpretationibus.   Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 5. num. 6. art. 15. num. 2. & seqq. art. 19. num. 3. & artic. 18. ex num. 13. cum seq. & art. 34. & 51.   Angelus Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 1. ex. cap. 7. cum seq. vsque ad cap. 20.   P. Ludouicus Molina tom. 1. tract. 2. disput. 18. cum multis seqq. ex fol. 1088.   Antonius Guibertus lib. 1. quæst. cap. 6. & 9.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 6. ex cap. 23. cum seqq. vsque in finem illius libri, & ad tit. C. de instit. & substit. & C. de impuber. & aliis substitut. ex fol. 391. vsque ad fol. 427. vbi etiam Osualdus, eius additionator.   Iacobus Cancerius variar. resol. cap. 1. de substitutionibus, per totum.   Bernard. Græueius in addit. ad And. Gaill. lib. 2. conclus. 131. cum seqq. ex fol. 395. vsque ad 423.   D. Spino in speculo testamen. glo. 19. 20. & 21. & seqq. vsque ad glos. 28.   Ioan. Philipp. in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de vulg. & pup. substit.   Anton. Pichard. ad tit. Instit. de vulgari substit & tit. de pupillari, ex fol. 614. vsque ad fol. 726.   Sebastianus Næuius breuiter nimis, & quasi remissiuè, select. interpret. iuris, ad tit. ff. de vulgar. & pup: substitut.   Arisminus Tepatus variarum lib. 2. tit. de substitutionibus, & tit. seq. ex fol. 379. vsque ad fol. 397.   Thom. Cornerius in codice iuris Gallici & Romani, lib. 21. tit. 3. de substitutionibus, ex fol. 818. vsque ad fol. 838.   Anton. Faber ad tit. C. de impuberum, definitione 1. & seqq.   Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 40. 41. 42. & seqq.   Cardinalis Dominicus Tusc. practicar. conclusionum iuris, tom. 7. littera S. verbo, substitutio, conclus. 773. cum multis seqq. ex fol. 838. vsque ad fol. 958. vbi latissimè. Quoad fideicommissa verò, & eorum coniecturas,[sect. 6] tractatum, & materiam fideicommissariam, primogenitorum etiam, siue Maioratuum, adeò frequentem & assiduam, & quæ habent maximam connexionem & conuenientiam in aliquibus, quamuis in aliis dissentiant, vt compertum est, extant equidem plena volumina, & tractatus quamplurimi diuersorum, decisiones verò, & consilia, siue responsa ferè infinita, vt qui consulentes omnes, tam antiquos, quàm neotericos euoluerit, libenter fatebitur. Eisdem igitur omissis (qui prout casuum occurrentium necessitas exigere videatur, prælegentur) videndi magis erunt in proposito   Antonius Gabriel communium conclusionum lib. 4. tit. de fidei commissis, per totum.   Andreas Tiraquellus, Ioan. Lecirier, & Marzarius de primogenitura, & de fideicommissis.   Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, vbi latè in materia.   Latiùs Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, per totum librum, qui omnem tractatum absoluit, & digerit manu plenissima.   Angelus Matheacius in commentariis de legatis & fideicommissis, per totum tractatum, maximè lib. 1. c. 1. & quatuor seqq. & lib. 2. ex c. 1. vsque ad c. 16. & lib. 3. ex capite 11. cum sequentibus, & lib. 4. ferè per totum. Muscul. Bonacos. in syntagmate commun. opinion. lib. 6. tit. 41. & 42.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimat. volunt. lib. 7. & 8. & lib. 10. & 11. vbi latè de coniecturis circa fideicommissa, & materiam fideicommissariam.   Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 3. interpret. 3. dubitat. 1. solut. 1. cum multis seqq. vsque in finem lib. 3. ex fol. 123. vsque ad fol. 281. vbi latissime.   Iacobus Menoch. lib. 4. præsumpt. 61. cum pluribus seqq. vsque ad præsumpt. 96. ex fol. 63. vsque ad fol. 115.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, per totum: vbi distinctione & resolutione pertractat materiam, & 68. quæstiones principales conficit.   Ferdinand. Vasq. de Menchaca de successionum progressu, lib. 3. §. 24. 25. & 26.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testament. verbo, si absque liberis, tract. de fideicommissaria substitut. el 2. per totum.   Didac. Couar. in cap. Rainuntius, de testament. §. 11. per totum.   Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 5. per totum.   D. Spino in speculo testamentorum, glossa 27. principali, per totam.   Ludouic. Molin. & Pelaez à Mier. qui in commentariis, de Hispanor. primog. & de maioratu, & de fideicommissis scripserunt in vnoquoque cap. permulta.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 15. 16. & 17. & cap. 20. cum pluribus seqq, vsque in finem lib. 7. & iterùm lib. 8. cap. 1. cum pluribus seqq. & ad tit. C. de fideicommissis, ex fol. 504. vsque ad fol. 526.   Anton. Pichardus ad titulum Instit. de fideicommissariis hæred. ex fol. 1072. vsque ad fol. 1171.   Antonius Faber ad tit. C. de fideicommissis, in lib. 9. codicis, definit. 1. & seqq.   Bernard. Græueius in addit. ad Andr. Gail. lib. 2. conclus. 131. cum multis seqq. ex fol. 395. vsque ad folium 425.   Arisminus Tepatus variar. lib. 2. tit. de fideicommissis, ex fol. 397. cum seq.   Ioannes Philippus in summa vtriusque iuris, ad titul. de legatis primò, & titulum C. de fideicommissis.   Thom. Corner. in codice iuris Gallici & Romani, lib. 21. tit. 2. per totum: ex fol. 792. vsque ad fol. 818. & lib. 22. tit. 1. ex fol. 838. cum seqq.   Cardinalis Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, tom. 4. littera, F. conclus. 225. cum infinitis seqq. ex fol. 778. vsque ad fol. 885.   P. Ludouicus Molina tom. 1. tract. 2. disp. 187. & seqq. ex fol. 1130.   Et hi quidem nunc relati Authores tractant etiam[sect. 7] de Trebellianica, & Falcidia, & de coniecturis, quæ ad vnam & alteram pertinent, ac inter alios absolutè magis explicant Anton. Gabr. communium conclus. lib. 4. tit. 4. ad Trebellianum, per totum.   Marcus Anton. Peregrinus de fideicommissis, art. 3. per totum, vbi latissimè & vtiliter; & idcircò videndus omninò.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vlt. volunt. lib. 7. tit. 11. & 12. & lib. 9. tit. 13.   Angel. Matheacius de legatis & fideicommissis, lib. 4. cap. 6. & cap. 15.   Michael Grassus receptarum sententiarum, §. Falcidia, & §. Trebellianicæ: vbi distinctè & breuiter.   Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 31. de Trebellianicæ deductione, & cap. 34. de lege Falcidia.   Antonius Corsetus in tractatu Trebellianica, per totum.   Rolandinus de testamentis & vltimis voluntatibus, rubrica 29.   Anton. Pichardus ad §. sed quia hæredis, & §. seq. Instit. de fideicommissar. hæred. Ex fol. 1118. vsque ad fol. 1154. & ad tit. Instit. de lege Falcidia, ex fol. 1034. vsque ad fol. 1072. vbi Duarenus, Goueanus, Connanus, Cuacius, Zazius, Anton. August. Prateius, Alexander ab Alexand. Viglius, Corras. Mencha. Alciatus, Sarmientus, D. Spino commemorantur.   Ioan. Philippus in summa vtrinsque iuris, ad titulum ff. ad legem Falcidiam, & ad S C. Trebellianum.   Sebastianus Næuius ad eosdem titulos.   Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 5. ex cap. 11. cum seqq.   Ferdinand. Vasq. de Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 8. per totum, & lib. 2. §11. per totum.   Hippol. Riminaldus in cons. 131. per totum, lib. 2. & cons. 510. lib. 5.   Iacobus Cancerius variar. resolut. cap. 2. de Trebellianica, & Falcidia.   Francisc Cofort. Commun. opini. verbo, Falcidia, & verbo, Trebellianica.   Villalobos commun. opin. verb. Quarta.   Francis. Hotmannus disp lib. 1. cap. 2.   Anton. Faber. ad tit. C. ad S C. Trebellianum, & tit. C. ad l. Falcid. definit. 1. & seqq.   Ioan. Matien. in l. 1. tit. 3. lib. 5. gloss. 19. per totam: & ibid. Azeuedius num. 101.   Arisminus Tepatus variar. lib. 2. tit. de Trebellianica, fol. 402. & tit. de lege Falcidia, fol. 378.   Thomas Cornerius in codice iuris Gallici & Romani, lib. 21. tit. 1. per totum: ex fol. 792. cum pluribus seqq. & lib. 23. tit. 1. de lege Falcidia, ex fol. 916. vsque ad fol. 933.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 7. cap. 30. per totum, vbi de Trebellianica, & lib. 8. cap. 22. & quinque seqq. ex fol. 292. vsque ad fol. 322. vbi de Falcidia, & ad tit. C. ad legem Falcidiam, ex fol. 553. vsque ad fol. 570.   Ioann. Vincentius Hondedeus in consilio 45. & 46. lib 2.   Petr. Surd. in cons. 342. lib. 3.   Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusion. iuris, tom. 8. littera, T. conclusione 375. cum multis seqq. ex fol. 372. vsque ad fol. 394. vbi de Trebellianica latissimè, & tom. 3. littera, F. conclus. 36. & tribus seqq. ex fol. 554. cum seqq. vbi de Falcidia. Hieronymus Cæuallos commun. contra communes, quæst. 26. & quinque seqq. vbi de Trebellianica, & Falcidia, & dicta quæst. 30. in fine, inquirit, vtrum hodie de iure huius Regni, Trebellianica, & Falcidia procedant, & refert Authores quamplures huius Regni; & quæst. 665. in fine, num. 12. vbi etiam alios commemorat, & iunge Azeuedum ibi non relatum, in dicta l. 1. tit. 4. lib. 5. num. 121. Pichardum etiam ad principium, Instit. de lege Falcidia, ex numero 26. vsque num. 51. quem ego recensui, & quæstionem excitauri in commentariis de vsufructu, cap. 60. ex num. 6. vsque ad num. 14. de Falcidia etiam latè agit Pat. Ludou. Molina tom. 1. tract. 2. disputat. 213. fol. 1292. & de Trebellianica, disput. 187. De legatis verò, & coniecturis omnibus circa le[sect. 8]gata, atque materiam eam adeo latam & vtilem vltra ordinarios in suis locis, & infinitos alios in suis responsis, decisionibus, & consiliis, vt ab eis relatos omittam, videndi sunt omnino Antonius Gabriel communi. conclusio. lib. 4. tit. de legatis, per totum.   Guill Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, el 2. tractat. de fideicommissaria substitutione, ex numero 137. cum multis seqq.   Gualdensis de arte testandi, tit. 6. de legatis, per totum, ex fol. 217. vsque ad 320.   Ferdinand. Vasq. de Menchac. de succes. progressu, lib. 3. §. 27. per totum, & §. 29.   Anton. Gomezius tom. 1. variar. cap. 12. de legatis, per totum, vbi latè scribit materiam.   Didac. Couarr. in cap. Rainuntius, de testamentis, §. 10. per totum.   Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 4. c. 1. ex num. 60. cum seqq.   Sebastianus Medicis de diffinit. Part. 2. diffinit. 78.   Cardinalis Francisc. Mantica de coniect. vlt. volunt. lib. 8. per totum, & lib. 9. per totum, & lib. 10. tit. 1. & tribus seqq. & lib. 12. tit. 1. cum seq. vsque ad tit. 7. quibus in locis dilucidè & distincte explicat coniecturas, quæ versantur circa legata.   Simon de Præris de interpretatione vltim. volunt. lib. 4. interpret. 1. circa legat, ex fol. 281. vsque ad lib. 5. & fol. 437. vbi latissimè coaceruat materiam, & cogerit, atque resoluit quamplurima vtilia, & assidua in negotiis forensibus, & practicis.   Michael Grassus receptarum sententiarum, §. Legatum, per totum: vbi etiam latè pertractat materiam, & distinctè admodum procedit, atque 80. quæstiones principales conficit.   Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, art. 31. &. 33.   Rolandinus de testamentis & vltimis voluntatibus, rubrica 8. & 9.   Iacobus Menoch. lib. 4. præsumpt. 105. cum multis seqq. vsque ad præsumpt. 165. qui videndus est omninò circa coniecturas, & materiam legatorum, loquitur enim vtiliter in proposito, & ad titulos omnes Infortiati, qui ad legata pertinent, commentaria conficit.   Pet. Greg. in syntagmate iuris, 3. part. lib. 42. cap. 34. & 35. ex fol. 1001. vsque ad fol. 1014.   Ang. Matheacius de legatis, & fideicommissis, lib. 1. cap. 1. 2. & 3. & lib. 2. cap. 1. & 2. & Cap. 16. cum seqq.   Ioan. Matienzus in l. 1. tit. 4. glos. 14. &. glos. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ.   P. Ludouicus Molina in commentariis de iust. & iur. tom. 2. tract. 2. disp. 193. cum multis seqq. vsque ad disp. 206. fol. 1188.   Ioann. Philipp. in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de legat. 1. ex fol. 253.   D. Spino in speculo testamentorum, gloss. 6. & 7. & gloss. 8. principali de legato purè relicto, & glossis seqq. vsque ad 15.   Sebastianus Næuius select. interpret. iur. ad tit. ff. de legat. 1. & C. de legatis.   Anton Pichardus ad tit. Instit. de legatis, ex fol. 900. vsque ad fol. 1034.   Anton. Faber in lib. 9. Codicis, ad tit. C. de legatis, definit. 1. & seqq.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 8. cap. 1. cum pluribus seqq. vsque ad cap. 22. & cap. 28. cum pluribus seqq. vsque ad tit. ff. de rebus dubiis.   Donellus ipse ad titulum, C. de legatis, ex fol. 483. vsque ad fol. 499.   Vincentius Carocius casu 56.   Arism. Tepatus variar. lib. 2. tit. de legatis conditionalibus, & tit. seqq. ex fol. 364. vsque ad fol. 378. & tit. de rebus dubiis circa legata, ex fol. 18. cum seq.   Thom. Cornerius in codice iuris Gallici & Romani, lib. 22. tit. 1. de legatis, ex fol. 838. vsque ad fol. 916.   Cardin. Dominicus Tusc. Practicar. Conclus. iuris, tom. 5. lit. L. conclus. 33. cum infinitis seqq. ex fol. 37. vsque ad fol. 143.   Anton. Cardosus in praxi, verbo, legatum, ex fol. 205. Anton. Thesaurus lib. singulari quæstionum forensium, quæst. 67. & 68. & vide quæst. 41. num. 7. vbi post Bellum in cons. 48. inquirit, vtrùm legatum præscribi possit, si debito tempore non petatur: & iunge eidem Gualdensem dicto titulo de legatis, cautela 31. Laram in l. si quis à liberis, §. vtrum, ex num. 101. cum seqq. Decium in cons. 211. eundem Thesaurum libro eodem singulari, quæst. 86. ex num 4. vbi an hæres legatum nondum agnitum possit præscribere: & an legati annui solutio possit præscribi: Et de vtroque D. Spino in speculo testam. gloss. 8. principali, de legato pure relicto, ex num. 65. vsque ad num. 69. Menchaca de succes. creat. lib. 1. §. 10. num. 37. Couarr. resolut. lib. 1. cap. 9. num. 5. vers. illud profectò. Optimè Ang. Matheacius de legatis & fideicomm. lib. 4. cap. 2. de eodem etiam, vtrum legata, & fideicommissa præscribi possint, & à quo tempore præscriptio incipiat, Pet. Surd. in cons. 73. num. 10. & 33. & vide num. 32. lib. 1. & in consil. 123. num. 10. eodem lib. 1. latiùs in comment. de alimentis, tit. 9. quæst. 6. num. 19. cum seq. fol. 580. vbi vide omninò. Ioannes Guttierr. canonicar. lib. 2. quæst. 26. Stephan. Gratian. disceptat. forensium lib. 1. cap. 2. & decis. 4. num. 7. cum seq. Surd. idem in cons. 251. num. 8. lib. 2. vbi an restituatur legatarius ex causa ignorantiæ aduersùs præscriptionem rei legatæ. De eadem etiam legatorum materia Ioan. Garfias de expens & meliorate. cap. 17. Hondedeus in cons. 61. lib. 1. & in consil. 57. lib. 2. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, sine curator, ex num. 118. Petr. Surd. decis. 76. &150. in cons. 191. num. 25. & n. 1. lib. 2. vbi an hypotheca detur pro legatis, siue hæredis bona sint ta citè hypothecata: latiùs idem Surd. in cons. 209. lib. 2. vbi vide omninò Ripam in l. 1. num. fin. de legat. 1. & quando hypotheca competat in solidum, & an extendatur ad interesse, & à quo tempore: an etiam, si hæreditaria bona alienentur per hæredem, sint affecta onere hypothecæ. Vide Ioan. Anton. Lanarium in cons. 10. num. 4. &. 5. Surd. d. cons. 209. Surd. ipse in cons. 211. nu. 7. lib. 2. vbi an legatum efficiatur caducum quando legatarius præcedit testatori. Et iunge Decian. in cons. 44. num. 98. lib. 3. & in cons. 20. num. 2. lib. 4. vbi in donatione, & omni alia dispositione loquitur, & in donatione, quando præmoritur donatarius. Vide Mascard. tom. 1. conclus. 564. & conclus. 75. Anton. Fabrum ad tit. C. de reuocand. donat. definit. vltim. fol. 1103. Tusc. tom. 2. littera, D. conclus. 204. fol. 920. Græueus in addit. ad. And. Gail. lib. 2. conclus. 40. consideratione 1. fol. 136. Surd. etiam ipse in cons. 209. & in cons. 191. lib. 2. vbi an hypothecaria quæ datur pro legatis, detur solum pro hæreditaria portione, & quæ exigat, & contra quos detur, vide etiam in cons. 51. num. 1. lib. 1. Marc. Anto. Peregrin. de fideicomm. art 4. ex. num. 57. Vbi euictis rebus hæreditariis extra testatoris cogitatum, an minuantur legata. Et ibid. num. 59. si ad legata omnia præstanda, hæreditas non sufficiat, quomodo legatarius solui debeat, Escobar computatio. 10. Et iunge Cæuallos commun. contra communes, quæst. 103. Vincent. de Franchis decis. 236. ibid. etiam Peregrin. d. art. 4. e. num. 55. vtrùm res hæreditariæ pereant periculo legatariorum. Et legatarius, si priuetur legato, quia non paruit præcepto testatoris, legatum cui applicetur. Vide eundem Peregrin. de fideicomm. art. 11. num. 134. Et legatarius quotæ hæreditatis, vel certæ rei, an teneatur ad æs alienum? vide Ceruantes in. l. 16. Tauri, num. 21. & seq. Achil. Pedrocham in cons. 2. n. 148. & 149. & n. 170. & seq. Ioan. Gutierr. practicarum lib. 2. quæst. 58. Azeuedum in leg. 5. tit. 6. lib. 5. num. 7. & in l. 8. tit. 10. eod. lib. 5. num. 8. Denique in hac legatorum materia, vide nonnulla vtilia per Bonifacium Rogerium in consil. 10. & in consil. 34. & in consil. 3. lib. 2. duas regulas valdè vtiles per Achil. Pedrocham in cons. 8. num. 46. & 51. Ex quibus etiam legatum renocetur, siue reuocatum censeatur tacitè, vel expressè vide omninò Petr. Surdum in consil. 14. lib. 1. vbi ponit exempla: & iunge Mascardum tom. 3. conclus. 1281. &. 1286. Mieres de maioratu, 1. Part. quæst. 43. per totam. Caualcan. decis. 31. part. 3. Grassum §. Legatum, q. 78. & duob. seqq. Simonem de Prætis lib. 4. ex fol. 425. Cum multis seqq. Achil. Pedrocham in cons. 23. ex num. 14. cum multis seqq. Vincent. de Franchis decis. 283. Gratianum regula 458. Anton Gomezium tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num. 55. & 66. Legatum deinde, quando dicitur Lego centum, quæ debeo, an valeat, etiamsi nihil debeatur. Et quid, quando testator credebat se debere? Vide Surdum in cons. 53. num. 20. lib. 1. & latiùs alio cap. infrà hoc eod. lib. & tractatu: Et legatarius mobilium, aut rerum, an consequatur pretium rei redemptæ post mortem testatoris per fiscum, vel per alium? Vide eundem Petrum Surdum in cons. 26. nu. 4. & 6. Et an agat contra tertium ad bona obligata excusso hærede, & agens hypothecaria, vtrum petere debeat, quod sibi satis fiat ex re obligata. Ipsemet Surdus agit in cons. 51. num. 5. & 6. lib. 1. Quod attinet verò ad Legitimam, & quantitatem[sect. 9] Legitimæ, & eius augmentum; species etiam, atque fauorem Legitimæ, atque cætera omnia, quæ ad eum tractatum pertinent, videndi erunt omninò Authores nonnulli, aliis permultis omissis, qui omnia necessaria, tam de iure communi, quàm de iure Regio, absolutè pertractant.   Marc. Anton. Cuccus in tractat. de legitima, vbi latè explicat omnia in proposito necessaria.   Emanuel Suarez receptarum sententiarum, versiculo, Legitima.   M. Anton. Cuccus in repetitione authent. Nouissima, C. de inofficioso testamento, vbi latè, & eruditè.   Anton. Gabr. commun. conclusionum, lib. 6. tit. de legitima, per totum,   Franciscus Viuius communium opinionum, lib. 1. opinione 199.   D. Ferdinan. Vasq. de Menchaca de succes. creatione, lib. 1. §. 10. ex nu. 168. vsque ad num. 668. & lib. 2. §. 20. ex nu. 192. vsque ad nu. 323. vbi latissimè, & absolutè. Michael Grassus receptarum sententiarum, §. legitima, per totum. Vbi distinctè & plenè, explicat materiam, & 48. quæstiones principales conficit.   Ioannes à Roxas in epitome successionum cap. 3. & cap. 8. & 9.   Chassaneus in consuet. Burgundiæ, rubrica 7. §. 5. glossa Meilleur.   Petrus Gregor. in syntagmate iuris, 3. Part. lib. 44. cap. 5. de legitima, per totum, fol. mihi 1059. cum seq.   Borgninus Caualc. de vsufruct. mulieri relicto, num. 192. & 193. & decis. 22. p. 3.   Ayora de partitionibus, 2. parte, ex fol 75. cum seq. & 3. part. ex fol. 123.   Vincentius Carocius casu 70.   Andr. Gail. practicar. obseruationum, lib. 2. obseru tione 119. & tribus seqq.   Francisc. Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 9. cap. 10.   Angel. Matheacius de legatis & fideicommiss. lib. 4. cap. 7. & 8. & cap. 13. & 14.   P. Ludouic. Molin. tom. 1. de iustit. & iure, disp. 236. cum seq. vsque ad 246.   Antonius Thesaurus decisione pedemontana 46.   Ioan. Philipp. in summa vtriusque iuris, ad titulum C. de inofficios. testamento, ex fol. 62. vsque ad fol. 91. vbi plenum tractatum conficit de Legitima.   Ioan. Matienzus, & Alphons. Azeuedus in leg. 3. tit. 8. lib. 5. nouæ collectionis regiæ; & in l. 1. eiusdem tituli. Idem Matienzus in leg. 1. tit. 4. gloss. 10. ex num. 51. cum seq.   Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 23. & seq. vsque ad cap. 35.   M. Antonius Peregrinus de fideicomm. art. 36. per totum, vbi optimè. Et in cons. 21. lib. 4. & in cons. 67. & 81. lib. 1.   Ioan. Vincentius Hondedeus in cons. 45. & 46. & in cons. 66. & 76. lib. 2.   Petrus Surdus in consil. 45. & 128. & 148. lib. 1. & in cons. 185. & 192. & 206. & 215. lib. 2. & in cons. 341. & 388. & 404. lib. 3. & in cons. 484. lib. 4.   Marcabrunus in consil. 79. per totum.   Hippolytus Riminald. in cons. 148. per totum, lib. 2. & in cons. 469. lib. 4. & in cons. 547. & in cons. 510. lib. 5.   Alexander Trentacinquius variarum resolutionum, lib. 1. titulo de legitima, resolutione prima, & quatuor seqq. ex. fol. 80. vsque ad fol. 99.   Iacobus Menoch. de arbitrariis, lib. 2. casu 163. & casu 149.   Fontanell. de pact. nuptial. clausula 4. glos. 24. ex num. 39. cum seq. vsque ad num. 57.   Iacobus Cancerius variar. resol. cap. 3. de legitima, per totum.   Bernard. Græueus in addit. ad Andream Gail. lib. 2. conclus. 119. cum seq. ex fol. 351. vsque ad fol. 361.   Aluarus Valascus in praxi partitionum, & collationum, cap. 17. & tribus seqq.   Arisminus Tepatus variarum lib. 2. titulo de legitima, ex fol. 354. vsque ad fol. 360.   Antonius Gomezius tom. 1. variar. cap. 11. num. 23. & 24. & seq.   Antonius Cardosus in praxi, verbo, legitima, fol. 210.   Emanuel Costa in cap. si pater, de testamentis, in 6. prima parte, verbo, si decederet, per totum, & 2. parte, verbo, debitæ, & verbo, priuare non possit.   Achilles Pedrocha in consil. 6. per totum.   Thadæus Pison. variar. resol. lib. 2. cap. 8.   D. Spino in speculo testamentorum, gloss. 17. principali.   Hieronymus de Cæuallos commun. contra communes, quæstione 23.   Antonius Pichardus ad §. igitur quartam, Instit. de inofficioso testamento, num. 38. & 39. & ad rubricam de hæred. quæ ab intestato deferuntur, num. 60. & seq. & ad rubricam de vulgari substitutione, num. 54. & seq.   Cardinalis Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, tom. 5. littera, L. conclus. 181. cum infinitis seqq. ex fol. 153. vsque ad fol. 222. Et verè si præfati Authores originaliter prælegantur, nihil in proposita materia euenire poterit, quod ex professo resolutum non fuerit. An autem Legitimæ præscribatur spatio triginta annorum (quod non attingunt maiori ex parte) vide Petrum Surdum in cons. 128. num. 15. lib. 1. Stephanus Gratianus decis. 4. Et bona patris an sint obligata filio pro Legitima, vide eundem Surdum in cons. 51. num. 4. & 5. & seq. lib. 1. Et Legitimam vtrum filius eligere possit in bonis aliis legatis, quando potest eam aliunde consequi, vide Surdum ipsum in cons. 148. num. 11. lib. 1. Denique (vt rem hanc absoluamus) quod attinet[sect. 10] ad testamenta quouis modo confecta, fauorem, interpretationem, solemnitatem, præsumptiones generaliter, & coniecturas iuridicas variis in casibus, & articulis, & plurima alia, quæ in tractatu testamenti in scriptis, & nuncupatiui, & coniecturarum, atque præsumptionum vtriusque inquiri frequenter solent, & latissimam habent Interpretum explicationem, videndi magis erunt Authores sequentes, vt infinitos alios scribens atque consultò omittam.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, el 1. & 2. & verbo, mortuo itaque testatore, el 1.   Ferdinand. Vasq. de Menchaca de successionum creatione, lib. 1. ex præfatione, cum pluribus §§. seqq. & l. 2. §. 2. per totum, & de successionum progressu, lib. 1. §. 1. per totum.   Gualdensis de arte testandi, tit. 1. de testamentis, per totum.   Iulius Clarus §. testamentum, per totum.   Chassaneus in consuet. Burgundiæ, rubrica 7. §. 4. gloss. 4. Parson testament.   Didac. Couar. in cap. cum esses, & in cap. relatum, de testamentis, & in rubri. 1. part. num. 3. & seq.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. testamentum, per totum, vbi latè, & distinctè.   Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 1.   Anton. Gabr. communi. conclus. lib. 4. titulo de testamentis.   Iosephus Ludouic. commun. opinionum, conclus. 58. & seqq. vsque ad conclus. 70.   Charondas lib. 2. verisimilium, ex cap. 10.   Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 9. ex cap. 6.   Gracharius receptarum sententiarum, verbo, testamentum, per totum.   Hieronymus Treutler in the sibus pandectarum, volum. 2. thesi 1. disp. 10. & seq.   Ioannes Dauth. in commentariis ad materiam testamentorum, titulo, siue rubrica 1. & seq.   Hugo Donellus commentariorum iuris ciuilis, lib. 6. cap. 1. & seq. & ad tit. C. de testamentis, vbi etiam Osualdus, eius Additionator.   Petrus Gregorius Tolosanus in syntagmate iuris, part. 3. lib. 42. cap. 1. cum seq. vsque ad cap. 10. ex fol. 940.   Catelianus Cotta in memorabilibus, verbo, testamentum.   Forcatulus dialogo 14. & 73.   Petrus Loriotus de testamentis, axiomate primo & seqq.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltim. volunt. lib. 2. per totum, vbi de coniecturis agit, quæ circa testamenta versantur.   Iacobus Cancerius variar. cap. 4. de testamentis.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione prima, & pluribus seqq.   Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 7. dubitat. 2. & seq. ex fol. 190. vsque ad fol. 216.   D. Spino in speculo testamentorum, gloss. rubricæ, part. 1. & 2.   Ioannes Philippus in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de testamentis.   Petrus Magdalenus latissimè in commentariis de testibus in testamentis requisitis, prima parte, per totam.   Alexander Raudensis de analogis, libro primo, c. 28. per totum.   Burgos de Paz, Tellus Fernandez, Ceruantes, & teliqui in leg. 3. Tauri.   Ioan. Matienzus & Azeuedus longa serie in l. 1. tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ.   Antonius Gomezius in d.l. 3. Tauri, ex num. 23. vsque ad num. 66.   Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 94. & 180.   Emanuel Costa in cap si pater, de testamentis, in 6. prima parte, verbo, adiiciens, & verbo, in suo testamento.   Hieronymus Cæuallos, comm. contra communes, quæst. 474. & quæst. 700. & quæst. 87. & 94.   Ioan. Gutierr. pract. lib. 2. q. 35. & seq.   Sebastianus Næuius selectar. interpret. iur. ad titul. ff. de testamentis.   Thom. Corner. in Codice iuris Gallici & Romani, lib. 20. tit. 1. de testamentis, ex fol. 742. vsque ad 786.   Antonius Faber in lib. 9. Codicis, ad tit. C. de testam. definit. 1. & seq.   Arisminus Tepatus variar. lib. 2. tit. de testamentis in genere, ex fol. 328. vsque ad fol. 339.   Cardinalis Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera, T. conclus. 89. & 90. & conclusionibus infinitis seqq. ex fol. 59. vsque ad fol. 146. vbi de testamentis, ipsorum coniecturis, & interpretatione agit latissimè.   Pet. Gylenius ad tit. C. de testament.   Thadæus Pison. variar. resolut. lib. 1. c. 1. per totum. # 2 CAPVT II. Quid voluntas, & vltima voluntas quid; quid etiam coniectura, & vnde dicta, & quibus modis diffiniatur, seu describatur, & quotuplex? Interpretatio rursus quid sit, & quibus modis accipiatur, quotuplex, & in quot species distinguatur. Denique quid præsumptio, & quotuplex, & qualiter multis modis diffiniatur, seu describatur, & an dici valeat Interpretatio, breuis & dilucida explanatio, & resolutio, vt hîc videbitur. SVMMARIVM. -  1 Terminos proprios ignorare, & priùs determinare, quàm terminos intelligere, turpe esse loquenti. -  2 Principiorum cognitionem, & doctrinam debere semper præcedere. -  3 Voluntas quid, & quid vltima voluntas, per totum numerum, vbi & quare vltima dicatur. -  4 Coniecturæ tres etymologiæ traduntur. -  5 Coniectura dicitur, quasi connexura, seu colligatura. -  6 Coniectura dicitur à coniectu, id est, directione quadam rationis ad veritatem. -  7 Coniectura dicitur à Coniecto, coniectas, frequentatiuo, quod idem est, quod Existimo. -  8 Coniectura, alia est hominis, alia iuris tantùm, alia autem iuris & de iure. -  9 Coniectura hominis est ea, quæ in iure non est expressa, sed iudicis arbitrio remittitur. -  10 Coniectura iuris est ea, quæ ab ipsa lege inuenta, & approbata est. -  11 Coniectura iuris & de iure, est dispositio legis aliquid præsumentis, & super præsumpto, tanquam sibi comperto statuentis. -  12 Coniectura alia leuis, alia grauis, seu vehemens, & alia violenta, & de exemplis earum. -  13 Coniectura alia est temeraria, & alia est probabilis. -  14 Coniectura temeraria est ea, quæ ratione caret, & longè à verisimili distat. -  15 Coniectura probabilis est ea, quæ à verisimili deducitur, & in ratione fundatur. -  16 Coniectura pluribus modis diffinitur, seu describitur. -  17 Coniecturæ diffinitiones nouem adducuntur. -  18 Coniecturæ diffinitiones aliæ proponuntur. -  19 Et Authoris placita nonnulla in medium proferuntur. -  20 Interpretatio quid sit, quibus modis accipiatur, & in quot species distinguatur. -  21 Interpretationis diuisiones permultæ remissiuè. -  22 Interpretationis diffinitiones nonnullæ ex sententia Baldi deductæ, & per Menochium, Simonem de Prætis, & Camillum Gallinium, congestæ. -  23 Cardinalis etiam Francisci Manticæ in eodem articulo obseruationes nouissimæ, quæ ex eiusdem Baldi doctrinis procedunt. -  24 Interpretationem diuersimodè accipi ex sententia Cardinalis Dominici Tusci, cuius ex sententia aliorum placita nonnulla commemorantur per totum numerum. -  25 Interpretatio accipitur variis modis, provt ex Cardin. Francisc. Mantica, & Camillo Gallinio latiùs recensetur hoc numero, & agitur de interpretatione declaratiua, item & de intellectiua. -  26 Et Authoris placitum quoddam proponitur. -  27 Interpretatio correctiua quæ dicatur. -  28 Et quæ extensiua? & ibidem de eadem adnotata nonnulla. -  29 Interpretatio restrictiua quæ sit. -  30 Præsumere verbum; habere plures significationes, de quibus remissiuè. -  31 Præsumptio alia est iuris tantum, alia hominis, & alia iuris & de iure. -  32 Præsumptio iuris quid sit, plenè explicatum post alios multos, per Farinacium hoc loco commemoratum. -  33 Præsumptio hominis quid sit ex eodem Authore, post alios quamplures. -  34 Quid etiam præsumptio iuris & de iure, ex ipsomet Authore. -  35 Præsumptionem multis modis diffiniri, seu describi. -  36 Præsumptionis diffinitiones septem adduxisse Franciscum Manticam. -  37 Duodecim Farinacium, prout hîc adnotatur. -  38 Præsumptionem semper versari circa rem dubiam quæ scilicet esse, vel non esse potest. -  39 Præsumptio versatur circa id quod est gestum, sed ignoratur qualiter gestum. -  40 Præsumptio, & coniectura quamuis in effectu differant. -  41 Idem tamen dici possunt, prout hic ad notatur. -  42 Coniectura ex sententia Socini significat præsumptionem. -  43 Et rectè quidem ex sententia Authoris, prout hic adnotatur. -  44 Præsumptionem interpretationem dici secundùm Baldum. -  45 Præsumptionem, & interpretationem differre secundùm Alciatum. -  46 Sed quod attinet ad tractatum, præsentem coniecturarum vltimarum voluntatum, non differre ex sententia Authoris, prout hic obseruatur. PRo dilucida, atque absoluta, breui tamen & distincta huius Capitis explanatione, ex[sect. 1] quo tria confici capita possent, inprimis constituendum; atque obseruandum erit, loquenti turpe quidem esse, proprios terminos ignorare, & priùs determinare, quàm proprios terminos intelligere, quemadmodum obseruauit Angelus in consilio 110. Sanctissima, in princip. Deinde principiorum[sect. 2] cognitionem, & doctrinam debere semper præcedere, vt colligit Baldus per illum text. in l. prima, ff. si certum petatur. Similiter, quòd omnis, quæ à ratione suscipitur de aliqua re institutio, debet à diffinitione proficisci, vt inquit Marc. Cicero lib. 1. officiorum, paulò post principium: & colligitur ex l. prima, ff. de testamentis, & l. de interdicto, ff. de aqua quotidiana & æstiua. Et post Baldum, Cagnolum, Mantic. & alios exornauit Sebastianus Medices de diffinitionibus, prima parte, in prooemio, num. 1. &c. Vtrumque etiam, videlicet quòd doctrina omnis, & omnis disciplina rectè à vocabulorum disciplina incipiat: & quòd termini sunt priùs intelligendi, antequam aliquid determinetur, sic enim & natura ab elementis incipit, & ars exordiri debet; obseruauit Prosper Farinacius commun. crimi. tom. 2. tit. 5. quæst. 36. n. 1. & seqq. idcircò de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum sermonem, & tractatum instituentes, nonnulla de voluntate, & vltima volumtate, de coniectura etiam, de interpretatione, & de præsumptione præmittenda velut necessariò duximus. Ac primum, Voluntas quid sit in quo equidem non insistendum ideò decreui, quòd Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 1. tit. 3. per totum: ex professo, atque latè se explicauerit: Aluaradus etiam de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 1. per totum. Simon de Prætis de interpretat. vltimarum volunt. Libro 2. interpretatione prima, dubitat. 1. in principio, & solut. 1. & fol. 130. vsque ad fol. 132. Breuiter tamen rem peragendo, & quod ad nostrum attinet propositum, voluntatem in hoc tractatu accipi pro actu ipsius voluntatis, hoc est, pro dispositione; nam si quis alicui donat, hæc dicitur esse voluntas donatoris, vt res accipientis fiat, leg. 1. in principio, ff. de donat. & id ipsum in testamentis, & vltimis voluntatibus quoties quis rem suam, vel etiam totum patrimonium in alium transferri desiderat, siue modo quocumque de bonis suis disponit; talis enim dispositio voluntas dicitur, quæ & pro lege seruatur, & modis omnibus adimpletur, sicuti expressim probauit, atque exornauit Mantica ipse dicto tit. 3. num. 7. & 8. num. 9. post Socinum, Rolandum, & alios rectè probauit: quod quamuis dispositio propriùs, aut frequentiùs ad vltimam voluntatem referatur, tamen potest etiam commodissimé, nec quidem impropriè intelligi de ea dispositione, quæ fit inter viuos, cap. 2. in principio, & cap. cùm in illis, de præbendis, lib. 6. §. vltimo, in fine, Instit. de acquisit. per arrogat. Vltima verò voluntas pluribus videtur posse diffiniri modis, sicuti quatuor diffiniuit Cardinalis Franciscus Mantica lib. 1. tit. 4. per totum, qui ex num. 3. vsque ad num. 8. duas adduxit, atque improbauit diffinitiones, & tandem num. 8. sic vltimam voluntatem diffiniuit, vt sit dispositio, quæ à moriente facta intelligitur, ita vt post eius mortem exitum habeat; & singulas eius partes ibidem declarat. Sed & num. 10. aliter putat diffiniri posse, vt sit legitima dispositio de eo, quod quis post mortem suam fieri vult: & singulas quoque partes latiùs explicat. Nec dissentit Simon de Prætis lib. 1. dubit. 1. solut. 3. fol. 132. de voluntate namque, licèt non ita exactè, sicut Mantica egerit, & dumtaxat, atque generaliter dixerit, quòd voluntas est affectio animi ad aliquid applicata, & deliberata acceptio eius, quod placet, idque ex sententia Baldi, & aliorum quos ibi refert, quòd voluntati testamentariæ, sicut & cuilibet aliæ inter viuos conuenit, vt vides, statim dubit. 1. in principio, fol. 130. num. 6. vltima voluntas quæ dicatur, inquirit, & respondet, quòd vltima voluntas est vnius hominis habilis dispositio, de eo quod fieri, vel capi velit post mortem suam, morteque sua effecta irreuocabilis & firma per alium adimplenda, vt latiùs prosequitur ibidem. Et solut. 1. fol. 131. inquit num. 1. quòd vltima dicitur, quia alia eam non sequitur, leg. 2. §. de legitima. ff. de suis & legitimis hæredibus: & post eam alia facta non est, leg 1. §. 1. ff. de bonorum possess. secundùm tabul. licèt sola promulgata, & condita sit, l. illa verba ff. de. verborum signif. vel mille ante eam factæ sint, quia vltima dumtaxat præualet, & attenditur, §. posteriore, Instit, quibus modis testament. infirment. cum similibus, de quibus per ipsum Prætis ibidem, & per Antonium Pichardum in dicto §. posteriore. Conueniunt itaque præfati ij duo Authores effectu, quamuis diuersimodè loqui videantur: Aluaradus autem lib. dicto cap. 1. per totum: quamuis nonnulla cumulat, nec voluntatis quoad nostrum, & ab eo institutum attinet tractatum, diffinitionem certam, nec vltimæ voluntatis aliquam proponit, vt ibidem videbitur. Sed & Sebastianus Medices de definitionibus, pariter diffinit. 76. testament. num. 32. quamuis dixerit, quòd vltima voluntas accipitur dupliciter, inconcreto scilicet, & in abstracto, & quòd datur vltima voluntas nominata, & innominata, eiusdem tamen, neque voluntatis in genere, diffinitionem aliquam adducit. Cæterùm Cardinalis Dominicus Tusc. practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclus. 279. fol. 635. quòd voluntas de fui essentia debeat esse libera, & quòd in omni actu requiratur, probauit ibidem, & nonnullis conclusionibus sequentibus. Voluntas tamen quid sit, siue qualiter diffiniatur, vel describatur (quod in argumento dictæ conclus. 279. proposuit, siue promisit) nequaquam explanauit, sic nec promissum aut propositum adimpleuit. Secundo deinde & principaliter obseruandum est,[sect. 4] cùm inquiritur, coniectura vnde dicatur, quòd coniecturæ tres etymologiæ constitui solent communiter. Ac primùm equidem coniecturas dici, quia con[sect. 5]iunguntur origini suæ, & esse quasi connexuras, & colligaturas; vt per Baldum in l. 1. num. 6. circa medium, vers. unde quæritur, C. de priuilegio dotis, quem referunt & sequuti sunt Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 1. num. 2. Mascardus de probationibus, tom. 1. quæst. 13. num. 6. Prosperus Farinacius communium criminalium lib. 2. titulo de indiciis & tortura, quæst. 36. num. 157. nec dissentit Iacobus Menochius lib. 1. præsumpt. 7. num. 23. Dici[sect. 6] etiam potest, coniecturam dictam esse à coniectu, id est, directione quadam rationis ad veritatem: vnde M. Tullius ad Herennium, statum coniecturalem appellat, cum per coniecturas quæritur, an aliquid factum sit, vel non, & hanc etymologiam ponit Fab. Quintilian. lib. Instit. orat. cap. 7. quem referunt Menochius d. præsumpt. 7. num. 30. & Mantica dicto tit. 1. eodem num. 2. versiculo, sed Quintilianus, Farinacius vbi supra, num. 158. qui num. 159. demùm subdit, dici etiam posse secundùm Menochium vbi suprà, Coniecturam dictam esse à Coniecto, coniectas, fre[sect. 7]quentatiuo, quod idem est, quod Existimo, vt ibidem ostendit. Rursùs coniectura alia est hominis, alia iuris tan[sect. 8]tum, alia autem iuris & de iure; sic primo loco distinxit Franciscus Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 1. tit. 2. num. 1. & Manticam referendo, secuti sunt Mascardus de probationibus, lib. 1. dicta concl. 14. num. 16. Farinacius lib. 2. titulo de indiciis & tortura, quæst. 36. num. 160. dicens, quòd coniectura & præsumptio, vnum & idem sint, ideò coniectura easdem recipit diuisiones, quas recipit præsumptio. Coniectura hominis, secundùm eumdem Manti[sect. 9]cam dicto num. 1. versiculo, prima autem hominis, dici potest ea, quæ in iure non est expressa, sed Iudici committitur, vt inspiciat, quid sibi videatur, & an aliquam fidem faciat, iuxta l. Minor 25. annis adito Præside, ff. de minoribus, & 1. vtrum, ff. de donat. inter virum & vxorem, 1. ob carmen, & si tester, ff. de testibus, & per Baldum in siue possidetis, num. 6. C. de probationibus, & in rubrica, de præsumptionibus, num. 3. vbi hanc ponit differentiam inter coniecturam iuris, & coniecturam hominis, quia iuris coniecturæ in legibus scriptæ sunt; Iudicum verò (& sic hominis) coniecturæ non possunt describi, quia pendent ex diuersis animi motibus, prout Farinacius sic explicauit dicta quæst. 36. num. 161. & in materia præsumptionis num. 96. & seqq. Coniectura iuris, secundùm eundem Manticam[sect. 10] dicto num. 1. versiculo, secunda autem coniectura, aliud non est, quàm ea, quæ ab ipsa lege inuenta, aut approbata est, vt in l. cùm auus, ff. de cond. & demonst. in l. cum acutissimi, C. de fideicommiss. in l. generaliter, §. cum autem, C. de Instit. & substit. in. l. licét Imperator, & in l. si seruus plurium, ff. de legat. 1. & alibi sæpiùs, vt per eundem Farinacium vbi supra, n. 162. & n. 92. Coniectura denique iuris & de iure, secundùm Manticam lib. 1. dicto tit. 2. num. 3. diffiniri potest, vt sit dispositio legis aliquid præsumentis, & super præsumpto, tanquam sibi comperto statuentis: Et Manticam secutus est Proserus Farinacius lib. 2. tit. de indiciis & tortura, d. quæst. 36. num. 163. qui subiicit, quòd præsumptionem iuris & de iure sic diffiniuit eadem quæst. 36. num. 101. & diffinitionem præsumptionis posse etiam applicari coniecturæ, sentit Mantica d. num. 3. cùm coniecturam & præsumptionem, tanquam synonyma accipiat, & promiscuè declaret, quocirca Farinacius ipsemet se remittit dicto num. 163. ad ea, quæ in simili, de præsumptione dixit ibidem num. 85. & seq. Prætereà coniectura etiam communi Scribentium placito diuiditur, quòd alia sit leuis, alia grauis seu vehemens, alia autem violenta, secundùm eundem Manticam de coniecturis lib. 1. d. tit. 2. num. 6. vbi hanc diuisionem, quam in præsumptione ponunt Doctores relati per Farinacium dicta quæst. 36. n. 110. ipse applicat etiam coniecturæ ea ratione, quia coniectura, & præsumptio idem sunt, & Manticam sequitur Mascardus de probationibus, lib. 1. dicta conclus. 14. num. 17. Farinacius dicta quæst. 36. num. 164. qui num. 165. coniecturæ leuis exempla inquit deducenda ex his, quæ de præsumptione anteà scripsit num. 111. & seq. & num. 166. coniecturam vehemenrem, post Bald. Aymon. Crauet. & Manticam esse dicit, eam, quæ ita adhæret animo iudicantis, vt contrarium ei persuaderi non possit. Et meliùs explicandum ex his, quæ de præsumptione vehementi scripta reliquit eodem in loco, num. 113. & tandem num. 167. subdit, coniecturam violentam dici eam, quæ habet persuadendi necessitatem, vt in cap. quia verisimile, de præsumpt. & in l. non est verisimile, ff. quod metus causa, & per Bald. Aymon. & Manticam in locis ibi relatis. Sed & distingui potest tertio loco coniectura, quòd[sect. 13] alia est temeraria, alia autem probabilis, vt per Manticam lib. 1. dicto tit. 2. num. 6. Mascardum lib. 1. dicta conclus. 14. num. 17. in fine. Farinacium lib. 2. dicta quæst. 36. num. 168. qui & præsumptionem sic diuisam ab eodem num. 18. & seq. adnotauit. Temeraria[sect. 14] coniectura ea est, quæ ratione caret, & longè à verisimili recedit: probabilis autem, quæ à verisimili[sect. 15] deducitur, & quæ in ratione fundatur, secundùm Baldum in l. Barbarius, num. 11. versicul quæritur ergo, de officio Prætoris, Manticam dicto tit. 2. num. 6. & tit. 1. num. 9. vers. nam coniectura, Mascardum dicta conclus. 14. num, 18. & 19. Denique, coniectura pluribus modis diffinitur,[sect. 16] seu describitur, sicuti ex Baldi doctrinis deducitur, atque expressim adnotarunt post alios Mantica, Prætis, Petra, Menochius, Mascardus, & Farinacius, quos statim commemorabo: ex eisdem autem sequentes deduci valent diffinitiones: Ac primùm equidem,[sect. 17] Coniecturam esse adeptionem, seu reputationem veri, ex aliquo alio sic verisimiliter ordinato: vel esse veri opinionem ex signo probabili deductam. Et hac diffinitione rectè quidem dicitur, ex signo probabili, quia propriè coniectura ea dicitur, quæ non à necessariis, sed à probabilibus oritur: si enim à necessariis oriretur, non dubia, sed certa res esset, & sic contra naturam coniecturæ, quæ est re dubia, & habet se ad esse, & non esse, quod post Manticam aduertit Farinacius, referendus statim num. 153. qui inde dicit, explodi diffinitionem alteram eorum, qui dixerunt, coniecturam esse præsumptionem à naturæ necessariis prouenientem: vel etiam diffinitur, Coniecturam esse verisimilitudinem quandam probabilem, animum inducentem ad aliquid opinandum: Vel, esse rationabilem argumentationem à verisimilitudine fidem facientem, non autem necessariò concludentem: Siue quòd coniectura sit quidam mentis conceptus indiciis, vel iuris authoritate comprobatus: Siue, rei latentis indicium, per rationes, signa, & tempora sumptum: Aut esse coniecturam rationabile vestigium latentis veritatis, vnde nascatur opinio sapientis. Ita sanè præfatas diffinitiones tradiderunt, & latiùs exornarunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 1. tit. 1. num. 5. & num. 8. & seq. Iacob Menochius lib. 1. præsumpt. 7. ex n. 21. cum pluribus seq. Petr. Anton. de Petra de fideicommis. quæst. 9. num. 93. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpretat. 2. dubit. 1. solut. 1. num. 1. & 2. fol. 78. Iosephus Mascardus de probationibus, lib. 1. d. conclus. 14. ex num. 2. Prosperus Farinacius commun. criminal. lib. 2. titulo de indiciis & tortura, dicta q. 36. ex num. 152. vsque ad num. 157. ex quibus & aliæ recenseri diffinitiones possent. Sed eis omissis, Simonis de Prætis diffinitio alia[sect. 18] adducetur dumtaxat, quam magis conuenientem tractatui nostro arbitratur, videlicet, quòd coniectura est æqua personarum, & rerum, & rationum comprehensio, & collectio ad vnum directa, qua tantundem quis mouetur, ad existimandum, & ferè credendum, affirmatiuè, vel negatiuè disponentem voluisse, vel noluisse conforme expressis, vel non expressis per eum: & sic dicit comprehendi coniecturam affirmatiuam, & negatiuam, & vtramque iure probari, vt de affirmatiua per tex. in l. cum pater, §. ab instituto, l. qui solidum, §. 1. ff. de legat, 2. l. nec semel, §. si inhabitationem, ff. quando dies leg. cedat, l. si seruus plurium, §. fin. & l. licet Imperator, ff. de legat. x.l. cum proponebatur, ff. de legat. 2. & de negatiua, per tex. vulgatum in l de pretio, ff. de Publ. in rem act. & in d.l. cùm pater, §. euictis, & in l. vnica. §. sin autem ad deficientes, C. de caducis tollend. l. si alienus, ibi: Quia rogatus non est, ff. de legat. 2. l. Lucius, §. collegio, in fin. ff. de legat. 3. cum aliis. Ego, verò, vt in proposito articulo diffinitionis con[sect. 19]iecturæ, sententiam meam interponam, nonnulla constituenda necessariò duxi, ac primùm equidem, Coniecturam in his dumtaxat casibus locum habere, in quibus facti quæstio versatur: nam ius ipsum certum est. quod Franciscus Mantica lib. 1. dicto tit. 1. num. 12. rectè fundat & animaduertit, & conuenit apertè in hac eadem diffinitionis coniecturæ materia Prosper Farinacius communi. criminal. lib. 2. d. quæst. 36. num. 153. Deinde, quod ad nostrum propositum & tractatum hunc attinet, satis sustentabilem esse Baldi diffinitionem in l. continuus, § cum ita, in fin. per illum tex. ff. de verbor. obligat. quem suprà retulimus, quòd sit quidam mentis conceptus, iudicis vel iuris authoritate comprobatus; quamuis enim non exprimat Baldus, ex quibus conceptus hic debeat formari, certum tamen est, supponere eundem, conceptum illum formandum esse ex his, ex quibus formari debet, vt coniectura deducatur probabilis. Item & alteram Baldi diffinitionem esse acceptionem, seu reputationem veri ex aliquo alio, sic verisimiliter ordinato: Siue esse rationabilem argumentationem, à verisimili deductam: Deinde Simonis de prætis diffinitionem (quod etiam ad nostrum pertinet tractatum) coniecturæ effectum, & finem continere, atque exprimere ea, ex quibus aliqud colligimus, siue colligendum verisimiliter contendimus, ex quibus etiam adducimur; atque excitamur ad credendum, sic voluisse, vel noluisse eum; de cuius dispositione, & in casu dubio, voluntate coniecturanda agitur. Si ergo communem loquendi vsum inspiciamus, provt inspiciendum, in hac eadem coniecturali materia, alio cap. dicendum est, non adeò difficile nobis videbitur, Coniecturæ diffinitionem elicere; facilè potiùs (quod ad ipsam hanc materiam & tractatum pertinet) & verè quidem asseuerari poterat, coniecturam communiter dici, quòd verbis dispositionis inspectis, & eiusdem ratione præcipua, siue disponentis fine, & intentione, ac etiam rerum, & personarum qualitatibus, aliisque circumstantiis consideratis, ex tacita voluntate, aut mente eius, qui disposuit, deduci, & colligi, siue necessariò deducendum, aut colligendum contendimus verisimiliter. Et sic in summa, ac breuiùs diffiniri posset, quod coniectura dicitur in casu non expresso ex mente & voluntate verisimiliter collectum; quod etsi expressim & apertè dispositum non est, ex aliis expressis, siue legitimis argumentis, & rationibus verisimiliter & aptè deducitur. Et inde probari poterit Tiberij Deciani diffinitio illa relata per Manticam d. tit. 1. num. 8. in fin. dicentis, coniecturam esse verisimilitudinem quandam probabilem, animum inducentem ad aliquid opinandum: nec esse necessarium vestigij verbum ab eodem Mantica additum, siue diffinitioni eidem nihil addere, vel detrahere, vtpote cùm certum adèo sit à verisimili coniecturam deducendam regulariter, nec aliter deduci valeat, quàm si vestigia voluntatis perscrutemur diligenter. Et hactenus de coniectura, in qua, vt vides, aliqua vltra præfatos Authores adnotauimus, quoniam turpe nimis est, aliorum scripta tantùm referre, & nihil noui addere, sicuti Baldus scriptum reliquit in l. non est dubium, num. 28. C. de legib. & in repetit. l.I. in fine, C. de sacrosanctis Ecclesiis. Tertiò deinde & principaliter obseruandum est, in eo articulo, in quo inquiritur, Interpretatio quid sit, quibus modis accipiatur, & in quot species distinguatur, animaduertendum fore, diuersimodè id explicatum per Tiberium Decianum in consil. 36. n. 4. lib. 5. per Sebastian. Medices post alios permultos in tract. de leg. & statutis, quæst. 16. part. 3. per Camillum Gallinium de verbor. significatione, lib. 5. c. 2. & 3. & 5. per Tuschum, Sim. de Prætis, & alios referendos infrà, & quidem Cardinalem Franciscum Manticam in commentariis de coniecturis vltimarum voluntatum, præfati articuli tractatum, & explicationem prætermisisse; postmodùm tamen, atque ex proposito suscepisse eam in commentariis de tacitis & ambiguis conuentionibus. Quod attinet itaque ad Interpretationem, quamplurimæ à Scribentibus traduntur eiusdem definitiones, prout constat ex loco Camilli Gallinij nunc relato, & alio Cardinalis domini Tusci, de quo infrà, & aliis[sect. 21] inferiùs commemorandis, atque ex Simone de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpret. 1. dubit. 1. solut. 1. per totam, fol. 9. & 10. Deinde, interpretatio[sect. 22]nem dici quinque modis, vt Baldus profitetur in l. 3. C. de liberis præteritis, qui concludit, quòd Interpretatio est commune nomen, quod adaptari potest ad omnem dispositionem, & repetit in l. vnica, §. ne autem, in fine, C. de caducis tollendis, dicens, quòd interpretatio omnis nihil aliud est, nisi quædam adaptatio; & latiùs Simon de Prætis vbi suprà, & num. 2. refert Castrensem in cons. 338. Quia exceptiones, col. 2. vers. pro declaratione, & in cons. 340. Præmissis allegationibus, in princip. lib. 1. qui dixit, quòd interpretatio sit congrua verbi dubij, vel orationis dubiæ explanatio, & declaratio: & in effectu conuenit Angel. in l. si quis intentione, ff. de iudiciis, Alex. in cons. 78. num. 12. lib. 5. dicens, quòd Interpretatio est voluntatis absconditæ declaratio, & refert Alexandrum Cardinalis Mantica, statim commemorandus. Atque quod attinet ad nostrum tractatum, satis propriè diffinitiones hæ procedunt: interpretari namq́ue communi modo & vsu loquendi tunc dicimus, cùm voluntatem dubiam, siue ambiguam, otationémve, aut partem aliquam dispositionis intelligere, percipere, atque explanare contendimus. Nec dissentit Aristoteles, quem expendit Menochius lib. 1. præsumpt. 27. num. 2. vbi dicit, quòd interpretatio illa esse dicitur, quæ ex verbis, & voce colligitur, ad declarandos animi affectus: similiter, quòd coniectura illa esse dicitur, quæ desumitur ex verbis & factis, aliisque signis, ad significandum quid aliquis censuerit; quod si ita est, rectè (vt vides) procedit coniecturæ diffinitio à me tradica suprà, atque etiam elicitur interpretationis introducendæ finis, siue quare interpretatio introducta fuerit, introductamque esse ad declarandum dubia, velambigua verba, siue dubiam dispositionem quamcumque explanandam, provt ex aliis Autoribus obseruauit in terminis Simon de Prætis lib. 1. dicta interpret. 1. solut. 4. in princ. fol. 13. & vide solut. 1. fol. 12. vbi post Baldum, & Alex. scripsit, quod interpretationes inuentæ & inductæ sunt, vt per eas actus roboretur, & non perimatur, & propter publicam vtilitatem, ne testamentum rumpatur; necnon ad ampliandum fauorem, & restringendum odium: vide etiam Camillum Gallinium de verborum significat. lib. 5. cap. 2. & 3. & 5. & hactenus Simon de Prætis. Nunc verò & nouissumè vt anteà dicebam Cardinalis Franciscus Mantica, in commentariis de tacitis & ambiguis conuentionibus lib. 1. tit. 16. num. 2. inquit, quòd interpretatio nihil est, quàm iudicium intellectus, & citat Baldum in cap. quanto, num. 1. in fine, de iureiurando, num. etiam 3. quòd interpretatio pluribus modis describitur, & potest diffiniri: & primùm,. vt nihil aliud sit quàm aperta verborum significatio, ex Gloss. 2. in. l. 1. in prin ff. de origine iuris, & Bartolo in l. cessat, ff. de publicanis & vectigalibus, quam ideò reiicit ipse Mantica n. 3. & 4. quia congruit solum interpretationi declaratiuæ, & interpretatio distinguitur à propria verborum significatione, l. 3. in prin. ff. de legitimis tutoribus, & Inst. de legitima patronorum tutel. & in§. illud non ex verbis, Inst. de lege Aquilia, inquit rursus num. 4. quòd interpretatio diffinitur secundò, vt sit sermonum difficilium & perplexorum expositio, secundùm Baldum in prooemio decretalium, num. 52. in vers. & generaliter, & num. 5. quòd tertiò potest diffiniri, vt sit ambiguæ, vel absconditæ voluntatis declaratio, ex Alexandro in consil. 78. num. 12. lib. 5. quem Prætis etiam commemorauit, vt diximus supra, & eodem num. 5. quòd quartò diffiniri potest, vt sit congrua quædam adaptatio, ex textu in l. item veniunt, §. præter hæc, in fin. ibi: Adaptanda est singulis verbis congrua interpretatio, ff. de. petitione hæreditatis: quam in proposito adducit Baldus in l. vnica, §. ne autem, C. de caducis tollendis: Camillus autem Gallinius de verbor. significa. lib. 5. cap. 2. cùm alias diffinitiones proposuisset, tandem num. 20. subdidit, secundùm ipsum, sic interpretationem diffiniri posse, vt sit interpretatio cuiusque dispositionis, citra eius mentis, ac verborum suapte natura occurrentium vim, iustè atque artificiosè facta expositio, & singulas partes explicat, ex num. 21. cum seq. Ego autem articulum hunc sic accipiendum existimo, prout suprà num. 22. obseruaui, & tunc adiiciendum, ex duabus anteà relatis à Mantica diffinitionibus, dicto num. 5. confici posse vnam, quæ ad nostrum tractatum proprissimè pertinet, vt scilicet interpretatio sit ambiguæ, vel absconditæ, aut dubiæ voluntatis declaratio, item & in eo dubio congrua quædam adaptatio, vt Mantica ipse notauit, nec dissentit Prætis in loco relato suprà, & sic diffiniri posse interpretationem in hac materia, quam non ita diffiniuit nouissimè Cardinalis Dominus Tuscus[sect. 24] practica. conclus. iur. tom. 4. littera. I. concl. 327. fol. 667. nam licèt in summario dixerit in hunc modum: Interpretatio quid sit, quotuplex, & quid operetur; in contextu tamen nullam tradidit diffinitionem, sed dixit dumtaxat num. 1. quòd interpretatio est duplex: quia alia est per modum declarationis, & ista nihil noui adducit, quia inest: alia verò est per modum suppletionis, & ista non inest veré & propriè, Baldus in consil. 212. Ea quæ veniunt, lib. 5. Deinde Tuscus ipsemet num 6. dixit, quòd interpretatio est duplex, necessaria, & probabilis: necessaria dicitur quæ fit per punctum rationis: probabilis, quæ fit per viam æquitatis, Baldus in cons. 411. Quidam Mediolanensis, circa principium, vers. sed certe, lib. 1. sequitur Crauera in cons. 3. Iudex habens, num. 3. rursus idem Tuscus conclus. 328. eod. tom. 4. littera I. cum dixisset in argumento conclusionis in hunc modum: Interpretatio multiplex, & qualiter sit permissa, vel non: inquit num. 4. quòd interpretatio coniecturalis dicitur, quæ oritur ex affectione, vel affectionis paritate, Baldus in cons. 428. num. 2. libr. 3. Interpretatiua est, quæ oritur, vel fit à rationis legalis præcisa identitate, Baldus in cons. 427. num. 2. lib. 3. sine ratio sit expressa, siue non; dummodò ratio vnica possit excogitari; aliàs namque ratione nulla expressa, tunc interpretatio dicitur expositiua, ex sententia eiusdem Baldi in dict. cons. 428. num. 2. in fine. & num. 3. Et secundùm hæc multiplex dicitur interpretatio, cùm triplex iam habeatur in dictis: subdit præterea Tuscus ipse num. 8. quòd passiua interpretatio, extensiua quoque est, quando agitur, vt lex, vel dispositio habeat interpretationem à iure communi, vel à lege antiquiori, vel quando oritur ex aliis, vt ibidem num. 9. Actiua verò, siue adiectiua interpretatio illa est, vt ibidem notat num. 10. per quam dispositio extenditur ad casus non comprehensos; & ita non habet locum in statutis, & dispositionibus, quæ sunt contra ius commune, ex sententia Bart. in consil. 159. Visa quadam constitutione, num. 2. lib. 1. sic etiam interpretatio aliquando dicitur lata, aliquando stricta, prout tradit Tuscus idem tom. 4. littera I. conclus. 331. fol. 663. stricta interpretatio constat ex suppleuandis; lata autem interpretatio constat ex suppletione. Baldus in consil. 343. num. 3. lib. 1. Stricta interpretatio fit in odiosis, lata in fauorabilibus, in vlcimis voluntatibus, in beneficiis Principum, & aliis, vt ibi inuenies, & vide conclis. 330. eadem littera I. fol. 669. vbi dispositio dubia qualiter debeat interpretari, per totam eam conclusionem explicat, ac concludit rei dubiæ interpretationem fieri debere secundum mentam disponentis, si de mente potest apparere, quia mens obtinet primum gradum, vt probant quamplurimi Authores relati num. I. vsque ad n 10. Si de mente non constat, attenditur verisimilitudo, & iste est secundus gradus succedens menti, vt eodem loco probatur, ex num. 10. attenditur etiam sensus, per quem absurdum vitetur: item & correctio dispositionis, vt ibi quoque obseruatur ex num. 30. cum pluribus sequentibus: item semper sit interpretatio, quòd dispositio sit licita, Craueta in consil. 25. num. 20. Tuscus vbi suprà, num. 63. & 64. ac denique ex aliis fit interpretatio rei dubiæ, de quibus per eundem Tuscum in dicto loco, & infra per discursum totius tractatus, & per Camillum Gallinium de verbor. significat. lib. 5. cap. 6. ex num. 14. Cæterùm Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis[sect. 25] & ambiguis conuentionibus lib. 1. tit. 16. num. 6. in fine, & num. 7. cum pluribus sequentibus, specificè magis & absolutè, distinctiùs etiam superiora explicauit: nam num. 6. eiusdem tit. 16. cùm dixisset, quòd interpretatio accipitur pluribus modis, & primò pro aperta vocabuli significatione, vt dictum est in prima diffinitione, secundò pro mentis declaratione, iuxta tertiam diffinitionem: tertiò pro correctione: quartò etiam pro extensione & restrictione, sicuti ea omnia comprobat ibidem, & vltra eum tradidit Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 9. cap. 21. num. 29. & quatuor seqq. dicens similiter, quòd interpretatio accipitur variis modis; nam quandoque accipitur pro aperta verbi significatione, vt in. l. fin. C. de legibus, iuncta l. si lenones, C. de Episcopali Audientia, & in l. Gallus, § videndum, ff. de liberis & posthumis, l. iusta, ff. de verborum significat. quandoque accipitur pro mente disponentis, l. 3. in principio, ff. de legitimis tutoribus, & Instit. de legitima tutela, in principio: quandoque sumitur pro sententia ex vi rationis, vt inl. Gallus, §. quid si is, ff. de liber. & posthum. quandoque accipitur pro extensione, ristrictione, & argumento de similibus ad similia, vt in l. 2. §. eodem, ff. de orgine iuris, l. 3. ff. de iureiurand. l. item veniunt, §. licet autem, iuncto §. aptanda, §. præter, §. in priuatorum, & §. petita, & l. sed & si lege, §. sed & fructus, ff. de petitione haereditatis; idem Camillus Gallinius lib. 5. c. 3. fol. 64. vbi ex Cæpola in rubrica de verbor. signific. sub num. 135. & 136. inquit, quòd interpretatio accipitur quinque modis. Primò, pro expositione vocabuli, dum redditur verbum pro verbo. Secundò, pro expositione, quæ fit perpensa potiùs ratione, quàm cortice vocabulorum. Tertiò, pro adhæsione intellectus. Quartò, pro modo significandi attributo distinctioni ab intellectu. Quinto modo, pro disputandi subtilitate, quæ prudentium authoritatem exigit, vt de his omnibus sunt iura & authoritates, quas Camillus ipse adducit per totum caput. Cum itaque præmisisset, atque dixisset Cardinalis Franciscus Mantica quibus modis accipiatur interpretatio, ex eisdem colligit, interpretationem in quinque species posse diuidi & distingui; alia namque est declaratiua, alia intellectiua, alia correctiua, alia extensiua, alia denique restrictiua: & conuenit Prætis de interpret vlt. volunt. lib. 1. solut. 1. num. 6. fol. 9. Quod attinet ad primam, quæ dicitur Declaratiua, illa nihil noui inducit, sed quod factum est, ostendit, l. hæredes palam, §. sed si notam, ff. de testamentis, l. adeò, §. cùm quis, ibi: Cùm enim grana, ff. de acquirend. rer. dominio, & debet esse congrua expositio, l. item veniunt, §. præter hæc. vers. aptanda, ff. de petitione hæreditatis: & dicitur interpretatio intrinseca, sicut ea quæ procedit ex diffinitione Baldi, quem refert ipse Mantica, & latiùs explicat superiora dicto articul. 16. lib. 1. de tacitis & ambiguis conuentionibus, ex num. 7. vsque ad num. 12. quo numero inquit, quòd interpretatio quæ ex ratione expressa, vel tacitè subintellecta colligitur, est intellectiua, & dicitur ex mente, & non extensiua, prout Bald. Aretinus, Curtius senior, Iason, Decius, Ripa, Angelus, & Aretinus ibi relati obseruant. Addiderim ego Camillum Gallinium de interpre[sect. 26]tatione collectiua. considerationem separatam habuisse, sed lib. 5. de verb. significat. cap. 5. folio mihi 65. colum. 3. & 4. expressim firmasse, interpretationem in genere quatuor continere species, cùm quinque constituerit Mantica, vt vides, extensiuam scilicet, restrictiuam, declaratiuam, intellectiuam, ac correctoriam: cui conuenit communis Scribentium sententia, vt constat ibidem ex relatione quamplurimorum. Subdit & ipse Gallinius, & verè quidem atque iuridicè, Baldi theoricam illam, quam & recenset & sequitur Mantica vbi suprà (sed Camillum non citat) qui interpretationem distinxit in intrinsecam, & extrinsecam, & sic in duas species: ad diuisionem communem in quatuor species prædictas ideò reducendam fore, quòd duæ ipsæ species à Baldo consideratæ non sint species substantificæ, sed potiùs qualitatiuæ & accidentariæ, quæ eisdem & omnibus quatuor interpretationis speciebus relatis applicari possunt. Earum namque vnaquæque potest esse intrinseca, vt rectè adnotauit ibidem, & num. 11. dum dicit: Interpretatio declaratiua quæ sit, conuenit apertè Francisci Manticæ placitis superioribus: scribit namque, quòd interpretatio declaratiua est, quæ fit per congruam verbi obscuri expositionem, prout ibi exemplificat, & latiùs explicat. De tertia specie quæ appellatur interpretatio col[sect. 27]lectiua, inquit Mantica ipse lib. 1. dicto artic. 16. n. 14. etiam seq. quòd non est necesse aliquid adiicere, quia ad Principem solùm pertinet, prout ibi probatur: Camillus autem Gallinius lib. 5. dicto cap. 5. ex num. 19. latiùs explicans, inquit, quòd tribus modis conficitur interpretatio correctiua, per abrogationem, cùm lex penitùs tollitur, atque aboletur: per derogationem, cùm pro parte legi detrahitur, vel derogatur: per ampliationem, cùm legi quidpiam adiicitur, vt probat ibidem, & exornat nonnullis, d. numero 19. vsque ad 26. Quarta species est, quæ dicitur interpretatio ex[sect. 28]tensiua, quæ ex paritate vel similitudine rationis inducitur, & ad similes casus porrigitur, l. non possunt, ff. de legibus; nam interpretatio extensiua dicitur, cùm verbis deficientibus, effectus dispositionis ad alios casus per similitudinem rationis trahitur, vt notat Baldus in l. si furiosi, num. 2. per illum text. C. de nuptiis. Neque aliud est interpretatio extensiua, quàm suppletiua; quia etsi verba deficiunt, non deficit ratio, l. oratio, ff. de sponsalibus, prout hæc omnia & alia tradidit ipse Mantica eodem tit. 16. num. 17. & 18. Cæterum de extensiua hac interpretatione latius equidem egit Camillus Gallinius de verbor. significatione, lib. 5. dicto cap. 5. & pluribus cap. seqq. & lib. 6. & 7. per totum, & in primis dicto cap. 5. libri quinti num. 2. inquit communem esse Scribentium sententiam, interpretationem extensiuam fieri, cùm lex, vel dispositio vno casu loquens, ad alium consimilem producitur, vt in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthumis, & in aliis iuribus ibi adductis, & num. 34. rectè aduertit, extensiuam, ac restrictinam, interpretationes illas duas esse præcipuas, circa quas magis insudant Doctores, & cap. 1. dict. lib. 6. num. 1. profitetur, materiam interpretationis extensiuæ esse valdè diffusam, ac periculosam: & ibidem, quid sit interpretatio extensiua, & quibus aliis synonymis nominibus nuncupetur, adducit: & num. 40. & seqq. interpretationi extensiuæ locum esse, vbiverba deficiunt, sed non deficit ratio, & cùm casus de quo quæritur, non contineatur in verbis, neque in mente, & si in mente continetur, quòd potiùs dicitur significatio, quàm interpretatio: & cap. 2. eiusdem lib. 6. interpretationis extensiuæ fuerit causa introductiua, ipse explicat, & cap. 3. per totum, quæ sint ipsius fundamenta præcipua, & cap 4. quæ causæ proficiscantur ex eisdem fundamentis, & cap. 5. quòd interpretatio extensiua diuiditur in duas species, in actiuam scilicet, & passiuam, & de diffinitione, & materia vniuscuiusque: Et iterùm cap. 21. Camillus ipsemet ex n. 7. cum sequentibus, & cap. 6. eiusdem lib. 6. & multis seqq. vsque ad lib. 7. de extensiua interpretatione in omni materia, & dispositione correctoria, & in materia simul correctoria & pœnali agit vtiliter, & lib. 7. per totum, de extensiua interpretatione, quæ fit in materia limitatoria, seu exorbitanti; & hæc quidem cùm adeò plenè habeantur in locis præcitatis, & penes dictum Authorem, nec hic, nec alibi hoc in tractatu repetere esset necessarium, nec vtile. Quinta & vltima species Interpretationis est re[sect. 29]strictiua, per quàm dispositio restringitur, quæ etiam modificatiua appellatur, l. quamuis, ff. de in ius vocando, & distinguitur à declaratiua, nam quando restringitur verbi significatio, non potest dici declaratio, quia per declarationem non detrahitur, nec adiicitur, sed quod est, detegitur, iuxta ea iura, quæ in declaratiua interpretatione adducta fuere. Ita sanè aduertit, & alia in materia enuntiat Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuentionibus, lib. 1. dict. artic. 16. num. 19. & 20. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 5. dict. cap. 5. num. 7. & sequentibus. Vbi inquit, quod excommuni Interpretum sententia, Interpretatio restrictiua est, quoties lex, vel dispositio generaliter loquens, certis casibus minuitur, vel coarctatur. Et repetit lib. 10. cap. 1. num. 3. vbi inquit ex sententia aliorum, restrictiuam interpretationem nihil aliud esse, quàm dispositionis generaliter loquentis, certis in casibus factam diminutionem, vel coarctationem. Et de hac interpretatione, & quando locum obtineat nec-ne, vide omnino, vt dixi, per totum illum librum decimum, vbi latè & vtiliter; & hactenus de Interpretatione. Nunc vero quarto loco & principaliter, quod ad[sect. 30] præsumptionem attinet obseruandum erit, præsumere verbum habere plures significationes, sicuti palam deducitur ex his, quæ cumularunt, atque scripta reliquerunt Mantica, Aluarad. Menoch. Prætis, & alij, quorum statim specificam faciemus mentionem. Camillus Gallin. de verb. signific. lib. 5. cap. 18. ex num. 1. vsque ad num. 37. Mascard. de probat. lib. 1. concl. 10. num. 1. & seq. vbi refert varias significationes huius verbi præsumere. Prosper. Farinacius communi. criminalium lib. 2. titulo de indiciis & tortura, quæst. 36. num. 83. Prima autem & principalis præsumptionis[sect. 31] diuisio hæc est, quòd alia iuris, alia hominis; alia autem iuris & de iure, secundum Baldum in rubr. C. de probat. num. 4. & in l. ea quidem, num. 5. C. de accusat. quem post alios sequuntur Cardinalis Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 2. num. 1. vers. præsumptio autem habet tres species, Mascardus de probationibus, lib. 1. quæst. 10. num. 17. Menochius praesumpt. 2. num. 3. & 11. lib. 2. Pet. Anton. à Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 81. & seq. Prosper. Farinac. dict. 2. & quæst. 39. num. 85. qui ex num. 86. vsque ad num. 93. post Bald. Menoch. Nouellum, Simancas, Alciatum, Manticam, Mascard. & Gand. sex recenset præsumptionis iuris diffinitiones præcipuas, inquit, quod est similitudo quædam sufficiens ad rem dubiam, de qua creduntur credenda. Vel est probabi[sect. 32]lis coniectura ex certo signo proueniens, quæ alio non adducto pro veritate habetur, Vel iuris præsumptio est, quando lex aliquid præsumit, & vlterius non procedit aliquid statuendo, siue cum aliquibus positis verisimilliter atque probabiliter, non autem necessario sequitur quod intendimus. Vel esse applicationem animi legislatoris ad versimile, onus probandi transferens. Nec ab ea differre diffinitionem alteram, qua dicitur præsumptionem iuris esse animi applicationem quandam ad alteram partium. Præsumptio hominis diuersimode quoque diffini[sect. 33]tur per Interpretes nostros, sicuti post eandem Manticam, Menochium, Mascardum, Gand. Sarmient. & alios obseruauit Farinacius ipsemet lib. 2. de indiciis, & tortura, dict. quæst. 36. ex num. 93. vsque ad n. 100. vbi secundum Baldum, quod præsumptio hominis est quidem conceptus causatus in mente ab aliqua probili coniectura: vel secundum Abbatem, est suspicio causata in animo judicis, vel alterius ex variis coniecturis, argumentis, vel indiciis; vel secundum Mascard. post Bald. quem allegat, illa propriè est hominis præsumptio, quæ à iure expressa non est, sed Iudici committitur, vel diuersimodè secundum Sarmientum, Menoch. &ibi relatos, provt videri poterit loco præcitato. Præsumptio autem iuris & de iure, diuersimodè[sect. 34] etiam diffinitur per eosdem iuris nostri Interpretes, sicuti post Manticam, Menochium, Mascardum, Alciat. Nouellum, Gandin. & Pet. Anton. à Petra, ostendit Prosperus Farinacius dict. quæst. 36. ex num. 100. vsque ad num. 100. vbi post Bald. scriptum reliquit, quod est status à iure promulgatus ex indubia coniectura, vel est dispositio legis aliquid præsumens, & super præsumpto, tanquam sibi comperto statuens; vel fidei certitudo secundum Menochium, non ab euidentia rei, non à ratione ducta, sed ab authoritate credibili: siue ex sententia Curtij senioris, præsumptionem iuris & de iure, esse animi legislatoris applicationem adverisimile, confirmatam sanctione, siue quod ea est iuris & de iure præsumptio, quæ in lege scripta est, & ita ab ea sancitum, ne contrarium probari possit, prout de his omnibus latiùs in dicto Farinacij loco inuenies actum. Rursùs obseruandum est, præsumptionem multis[sect. 35] modis diffiniri, seu describi, id quod euidenter deducitur ex obseruationibus Francisci Manticæ, post alios multos, in commentariis de coniectur. vltim. volunt. lib. 1. num. 5. & seq. Aluaradi de coniecturata mente de functi, lib. 1. c. 4. Iacobi Menochi præsumpt. 3. 4. & 5. & 8. num. 1. lib. 1. Iosephi Mascardi de probat. lib. 1. conclus. 10. ex num. 8. cum seq. Simonis de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpret. 2. solut. 4. fol. 83. Prosperi Farinacij commun. criminalium, lib. 2. dicto titulo de indiciis & tortura, quest. 36. ex num. 67. ulque ad num. 83. Per. Anton. de Petra in tractatu de fideicommissis, quæst. 9. ex num. 74. cum seq. & quidem[sect. 36] Franciscum Manticum vbi suprà, septem adduxisse diffinitiones, vti videbitur, Menochium, Prætis, Mascard. & Petram, alias adiecisse, Farinacium ve[sect. 37]rò duodecim congessisse ex d. num. 67. vsque ad n. 83. dicens in primis, quòd præsumptio ex sententia multorum, est conceptus in mente causatus ab aliqua probabili coniectura: sententia verò aliorum, quòd est cognitio rei veritatis ex circumstantiis resultans; vel asse (vt alij opinantur) suspicionem in animo iudicis, seu alterius causatam ex variis argumentis, coniecturis, vel indiciis, quæ quò magis vrgert, eò magis firmatur suspicio. Et esse similem aliorum diffinitionem, qui dixerunt, præsumptionem esse coniecturam, seu diuinationem in rebus dubiis, collectem ex argumentis, vel indiciis per circumstantias frequenter euenientibus. Siue esse ratiocinationem à verisimili sumptam, vel esse rei dubiæ rationabiliem coniecturam, à lege approbatam, ad aliquid in animo fingendum, vel quòd aliud non est præsumptio, quòm veritas, verisimilis, & non certa, vel quòd est quidam motus animi, per quem cogimur apparentiam sequi, donec contrarium probetur: Siue quædam verisimilitudo veritatis, necessariò non astringens, aut alicuius facti dubij ex quodam indicio, aut plena, aut semiplena probatio. Aut denique argumentum, ad credendum vnum factum, surgens ex probatione alterius. Et hactenus Prosperus Farinacius, qui in hæc verba concludit: Et ex prædictis diffinitionibus sumas quam velis, quia omnes tendunt ad idem, licèt per diuersa verba. Et vlter relatos ab ipso, aliis etiam modis præsumptionem diffiniunt Sebastianus Medices de diffinitionibus, par. 2. diffinit. 7. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tom. 6. littera P. conclusione 609. fol. 460. Ego verò, vt quid sentiam in proposito articulo diffinitionis præsumptionis dixerim, ita absolutè aliquam ex nunc relatis recipiam, nonnulla (quod attinet ad istum tractatum) obseruanda, atque constituenda duxi; ac primùm equidem, certissimi iuris[sect. 38] esse, præsumptionem semper versari circa rem dubiam, quæ scilicet esse, vel non esse potest; quod Iacob. Menochius cum iudicio reliquit scriptum lib. 1. præsumpt. 8. n. 2. & retulit Marium Salomonium in l. Gall. §. quidam rectè, n. 32. dicentem, quòd præsumptio versatur[sect. 39] circa id, quod est gestum, sed ignoratur qualiter gestum. Deinde, præsumptionem à coniectura differre, &[sect. 40] in effectu distingui, negari non posse, prout Iacob. Menochius lib. 1. præsumpt. 7. obseruauit. Verè tamen negari etiam non posse, quin præsumptio coniectu[sect. 41]ra etiam dici possit; quod Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. dicto tit. 1. num. 3. cum iudicio adnotauit, & citauit, text. in l. vtrum, cum Glossa, ff. de donat. inter. & in l. vnica, cum Glossa, verbo coniectura, ff. si tabula testam. ex tab. per quem etiam text. Socinus in l. cùm auus, num. 70. ff. de[sect. 42] condit. & demonstrat. reliquit scriptum, quòd coniectura significat præsumptionem: Et rectè quidem, vt[sect. 43] ego arbitror, maximè more solito, aut communi vsu loquendi attento; dum enim coniecturam deducimus, præsumimus sic actum, aut sic cogitatum id, quod coniicimus. Et videtur placuisse Baldo in l. penult. num. 4. C. communi diuidundo, & in l. ea quidem, num. 6. de accusationibus, dum dixit, quòd præsumptio est quidam mentis conceptus ab aliqua probabili coniectura deductus. Et id ipsum, videlicet, quod coniectura licet à præsumptione distinguatur, non tamen impropriè præsumptio etiam coniectura dici possit, sequutus Manticam, probauit Mascardus, de probationibus lib. 1. quæst. 14. num. 2. & num. 8. Prosperus Farinacius, commun. criminal. lib. 2. titulo de indiciis & tortura, quæst. 36. numer. 160. vbi expressim firmauit, quod coniecture & præsumptio, vnum & idem sunt, odeo coniectura easdem recipit diuisiones, quas recipit præsumptio. & num. 273. vbi præsumptionem. & coniecturam idem esse, & quandoque vnum pro alio poni, ex eodem Mantic. vbi supra, & iuribus ab eo ponderatis, probauit. Rursus, præsumptionem interpretationem dici,[sect. 44] secundum Baldum, in rubrica de præsumptionibus, num. 4. quem sequutus est Camillus Gallinius de verbor. significatione, lib. 5. cap. 18. num. 2. per text. in. l. si socius pro filia, ff. pro socio, ibi: Sic nobis interpretantibus. Vbi Papinianus Iureconsultus mentem sociorum in dotanda filia, appellauit interpretationem, cùm verè sit coniectura & præsumptio, qualis scilicet fuerit sociorum voluntas. Sic & in l. cùm pater, in principio, & in l. inter socerum, §. cum inter, ff. de pactis dotalibus. Et[sect. 45] quamuis Alciatus differentiam constituat inter præsumptionem & interpretationem, vt Iacob. Meno[sect. 46]chius, lib. 1. præsumpt. 27. n. 4. commemorauit. Idque si rem ipsam strictè consideremus, fortassis sit ita; attamen in materia nostra, & in hoc tractatu, idem dici posse, ex superiùs resolutis potest sustineri. Denique, præsumptionem illam dici posse, quæ sicut interpretatio, & coniectura desumitur, ex verbis, & qualitatibus, aliisque circumstantiis, & signis, & argumentis ad significandum quid aliquis voluerit, aut senserit, vt Menochius dicta præsumpt. 27. num. 3. probauit, & Baldus singulariter docuit, dum in rub. de probationibus, num. 4. scripsit, præsumptionem esse ratiocinationem à verisimili sumptam, quem sic refert Mantica de coniecturis vltimarium volunt. lib. 1. dicto tit. 1. num. 8. Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 74. in fine, Mascardus de probat. lib. 1. conclus. 10. num. 8. & num. 13. & 15. Farinacius dicta quæst. 36. ex num. 73. idcirco (quod ad hanc etiam coniecturalem & præsumptiuam materiam attinet) præsumptioni etiam in hoc tractatu applicari posse ea, quæ circaconiectu ram, & eius diffinitionem ex aliis multis Authoribus suprà obseruaui: & de his hactenus; de quibus etiam vide Iosephum de Rusticis ad l. cùm auus, lib. 1. cap. 3. ff. de. condit. & demonstr. # 3 CAPVT III. Quot sint species vltimæ voluntatis, & de diuisione communi in quatuor species, testamentum scilicet codicillum, donationem causâ mortis, & Epistolam fideicommissariam, ac denique de materia & tractatu absoluto vniuscuiusque actum plena manu ab his, quihoc loco aggregantur, atque commemorantur. SVMMARIVM. -  1 Voluntas nostra, aut est concepta, prolata, aut scripta. -  2 Concepta imperfecta est; prolata autem, vel scripta, perfecta. -  3 Et in dubio perfecta præsumitur. -  4 Voluntatum vltimarum species quamplures ab Interpretibus constitui, vt hîc adnotatur. -  5 Vltima voluntas ex crebriori & veriori sententia in quatuor species distinguitur, Testamentum scilicet, Codicillum, Donationem causâ mortis, & Epistolam. -  6 Testamenti in scriptis & nuncupatiui materiam, & vniuersum tractatum, atque coniecturas suscepisse ex professo, atque absoluisse Authores permultos, qui commemorati fuere suprà cap. 1. num. 10. -  7 Codicillorum tractatum, & materiam longa & serie explanasse Authores quamplures, qui recensentur hoc numero. -  8 Codicillis hæreditas dari, vel adimi vtrùm hodie possit de iure huius Regni, vbi in vnum aggregantur Authores quamplurimi, qui plena manu articulum hunc explanarunt. Et vide infrà, cap. 22. ex num. 2. & num. 70. & seq. -  9 Codicillis hæreditas directò dari in fauorem piæ causæ, siuè instituta hærede pia causâ, vtrùm possit? remissiuè. Et vide infra, cap. 22. num. 71. & seq. -  10 Donationis causâ mortis vniuersam materiam & tractatum explicasse absolutè Authores permultos, qui hoc numero commemorantur. -  11 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum caussâ mortis an valeat. -  12 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, de iure communi, & de iure Regio, quemadmodùm valeat, vel non: & de materia l. 69. Tauri, plena manu explicasse permultos iuris Interprets, quorum specifica mentio fit hoc numero. -  13 Donatio omnium bonorum facta à patre filio naturali, non existentibus filiis legitimis, vtrùm valeta, nec-ne, siue an comprehendatur sub decisione dict. l. 69. Tauri. -  14 Epistola fideicommissaria species est vltimæ voluntatis. -  15 Ipsius tamen in vltimis voluntatibus rarus est vsus. -  16 Et parùm differt à codicillis, de quo, & eiusdem fideicommissariæ epistolæ materia latiùs actum remissiuè. PRo dilucida huius Capitis explicatione, quo principaliter inquiritur, quot sint species vltimæ voluntatis, sicque vt commodiùs dignosci valeat, quænam sint vltimæ voluntates omnes, quæ interpretationem, atque coniecturam exigunt quomodocumque; obseruandum erit inprimis, voluntatem nostram esse aut conceptam, aut prolatam, aut scriptam, secundùm Baldum in tractati schema. colum. 3. Syluest. Aldobrandinum in consil. 32. n. 34. Martinum[sect. 1] Monter à Cueua, videndum decis. Aragoniæ 35. n. 11. & seq. concepta imperfecta est; prolata autem vel scripta, perfecta, vt ibidem declarat Baldus, & exor[sect. 2]nat Boërius deci. 1. num. 10. & seq. Aldobrandinus dicto num. 34. qui inquit num. 35. quòd in dubio voluntas perfecta præsumitur, l. si is qui, vbi Castrensis,[sect. 3] ff. de testamentis, quam lib. 2. quotidianar. har. controu. iur. cap. 22. num. 19. nonnullis remissiuè exornaui. Voluntatis deinde vltimæ prolatæ, aut scriptæ species quemplures ab Interpretibus nostris constitui, sicuti[sect. 4] ex Philippo Franco, Angelo, Aretino, & Guid. Papa obseruauit Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 1. dubit. 1. solut. 9. n. 1. 2. fol. 116. qui n. 8. concludit vltimarum voluntatum propriè duas esse species, scilicet testamentum, & codicillum, & largo fumpto vocabulo tertiam speciem vltimæ voluntatis dici donationem causa mortis. Communi tamen Scribentium placito receptum est, voluntatis vltimæ qua[sect. 5]tuor species esse, siue vltimam voluntarem diuidi in quatuor species, scilicet testamentum, codicillum, donatione causà mortis, & Epistolam. Legatum verò & Fideicommissum, etiamsi sint species vltimæ voluntatis, non tamen per se subsistunt; nam legate & fideicommissa, aut in testamento, aut in codicillis, aut in Epistola relinquuntur, sicuti etiam institutio hæredis, & substitutio, quamuis sint species vltimæ, quia vtramque in temen separatim considerantur, quia vtramque in testamento ordinari, necesse est: sanè & rectè resoluit Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 5. qui subiicit, quòd morris causâ donatori, & mortis causâ capio, vt aliqui putant, separatim fieri possunt, & extrinsecus considerantur: & eodem lib. 1. 4. de mortis causa capione agit, ad quem Lectorem remitto. Et vltra Manticam, distinctionem eandem voluntatis vltimæ in quatuor dictas factas species, testamentum scilicet, codicillum, donationem causà mortis, & Epistolam, fecerunt post alios Authores Sebastianus Medices de diffinitionib. 2. parte. diffini. 76. num. 32. Rolandinus in tractatu de testamentis, & vltimis voluntatibus, rubrica prima, num. 1. 2. &3. nec dissentit Petrus Gregorius in syntagmate iuris, 3. parte, lib. 41. cap. 1. num. 7. dixit enim expressim, successionum ex voluntate momento, ex codicillis, & ex contractu, hoc est, donatione causa mortis, prout explicat capit. 2. eiusdem libri, vel successione mortui, quæ pacto defertur; pactum namque de succedendo in hæreditate defuncti valet, sicuti obseruat ibidem capit. 3. non etiam dissentit Ioannes Matiencus in l. 1. tit. 4. glos. 2. lib. 5. nouæ collect. regia, tametsi de Epistola nihil dicar, provt nec dixit de ipsa Simon de Prætis dicto num. 8. vt suprà vidisti. Quod autem attinet ad primam speciem vltimaæ[sect. 6] voluntatis, quæ propriè dicitur Testamentum, atque testamenti in scriptis, & nuncupatiui materiam, & vniuersum tractum, & coniecturas, & cætera omnia ad id pertinentia, tam de iure communi, quàm de iure huius Regni, longa seria, & absoluta manu explicarunt Authores permulti, quos supra hoc eodem libro, cap. 1. num. 10. commemoraui, & congessi, vt nihil ferè intactum relinquant, idcircò ibidem relati videndi erunt omninò. Quoad secundam verò speciem vltimæ voluntatis,[sect. 7] quæ appellatur Codicillus, & codicilli materiam, coniecturas, quæ circa codicillos versantur, vniuersum tratatum, tam de iure communi, quàm de iure Regio, sequentes Authores euoluere, atque prælegere, & hoc loco in vnum recensete vel ideò duxi, quòd ipsammet materiam accurata & plena manu explanauerint iidem; & ideò videri debebunt ex proposito post ordinarios in suis locis, & alios ab eis relatos.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, 3. per totum.   Rolandinus in tractatu de testamentis, & vltimis voluntatibus, rubrica de codicillis.   Ferdinand. Vasq. de Menchaca de successionum progressu, lib. 3. §. 30. per totum, vbi latissimè cumuler, & resoluit materiam.   Bernardus Diaz regu. 390.   Socinus regul. 168.   Michaël Grassus receptaram sententiarum, §. codicillus, per totum.   Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. lib. 2. c. 8. ex num. 23. cum seq.   Burgos Salon de Paz in l. 3. Tauri, ex n. 1349. cum multiis seqq.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 8. 9. & 10. vbi plena manu de coniecturis, quæ versantur circa codicillos.   Simon de Prætis (qui id ipsum intendit) de interpretat. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 1. solut. 10. per totam, & solut. 11. per totum, fol. 162. & seq.   Turçanus in syntagmat. communi. opinionum, lib. 6. tit. 25.   Fabius Turretus de effectibus clausulæ codicillaris, ferè per totum tractum.   Valentinus Foster. in tractatu de successionibus, quæst. 20.   Antonius Gomezius in l. 3. Tauri, ex num 66. cum seqq.   Petrus Gregor. in syntag. iuris, & parte, lib. 43. cap. I de codicillis.   Gratianus regul. 74. per totam.   Franciscus Connanus commentariorum iuris ciuilis, lib. 9. cap. 6.   Rolandus Passagerius in tractatu peculiari de codicillis, tom. 8. part. I. fol. 198.   Iacobus Cuiacius lib. 2. ad Africanum.   Magonius decis. 4. & 32.   Catellianus Cotta in memorialibus verbo, codicilli.   Ioannes Guttierrez practicarum lib. 2. quest. 36. & 37.   Ioan. Matiençus in l. 2. tit. 4. glos. 9. per titam, lib. 5. nona collect. regiæ.   Alphonsus Azeuedus in eadem l. 2. num. 12. & n. 31. cum seq. vsque ad num. 47. & in l. 1. eiusdem tituli, & libri, num. 136.   D. Spino in speculo testamentorum, glos. 32. de codicillis, per totam.   Petrus Magdalenus de numero testium in testamento requisito, I. part. c. 6. &7.   Ioannes Phillip. in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de iure codicillorum.   Sebastia. Næuis select. interpret. ad eundem tit. & ad tit. c. de codicillis.   Antonius Pichardus ad titulum, Instit. de codicillis, ex fol. 1171. vsque ad fol. 1194.   Sebastianus Medices de diffinit. 2. diffinit. 76. per totam.   Hugo Donellus ad titulum C. de codicillis, ex folio 474. vsque ad fol. 483.   Arisminus Tepatus variarum lib. 2. tit. de codicillis, fol. 339. & 340.   Thadæus Pison. variar. resolut. libr. _.... cap. 1. & seq.   Franciscus Marcus quæst. 319.   Vincentius de Franchis decis. 156.   Thomas Cornerius in codice iuris Gallici & Romani, lib. 1. tit. de codicillis, per totum, fol. 786.   Antonius Faber in lib. 9. codicis, ad tit. C. de codicillis, diffinit. I, & seq.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 3. n. 6. & præsumpt. 117. num. 3.   Hieronymus Cæuallos commun. contra communes, quæst. 180. 185. 186. & 187. & quæst. 264.   Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tom. I littera C. conclus. 604. & quatuor seqq. ex fol. 906. Et vtrùm hodie in codicillis hæreditas dari, vel[sect. 8] adimi possit de iure huius Regni, post decisionem l. 3. Tauri, de iure namque communi certissimum est, in condicillis id fieri non posse, l. hæreditas, C. de his quibus vt indignis, l. 2. C. de codicillis, l. 2. tit. 12. partit. 6. explicant ex professo, atque vtriusque partis rationes & fundamenta expandunt latissimè Burgos Salon de Paz in eadem l. Tauri 3. num. 1338. & seq. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. ex num 103. vsque ad num. 108. D. Anton. Menessi. de Padilla, in l. eam quam, num. 78. C. de fideicommissis. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. capitu. 8. num. 28. & seq. Gratianus regul. 74. num. 8. Ioannes Matienzus in l. 2. tit. 4. glos. 9. ex num. 18. vsque ad num. 25. & ibidem Azeuedus ex num. 38. vsaue ad num. 45. Guillelm. de Ceruantes in l. 3. Tauri, n. 153. Antonius Pichardus in §. codicillis autem, ex num. 8. Instit. de codicillis. Hieronymus Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæst. 50. n. 2. & quæst. 264. per totam, & quæst. 730. & an in fauorem piæ causæ[sect. 9] siue piâ causâ instituta, hæreditas directò dari, vel adimi codicillis possit? vide Menchacam de successionum creatione, lib. 3. §. 25. num. 9. Azeuedum in dicta l. 2. num. 43. Deinde quoad tertiam speciem vltimæ voluntatis,[sect. 10] quæ appellatur Donatio causâ mortis, & inter species vltimæ voluntatis enumeratur, l. cùm antiquitas, & ibi notat Alexander, C. de testamentis, l. vnica, § vl. timo, C. de caducis tollendis, & ipsius naturam, effectum, & finem, & vniuersam materiam, tractatum, & quæ scilicet donatio causâ mortis dicatur, & an requiratur quòd fiat mentio mortis, & an eiusmodi donatio æquiparetur contractui, vel vltimæ voluntati, & qualiter reuocetur, & quid si dictum fuerit, quòd non possit reuocari, & cæteris omnibus, quæ ad eam pertinent, post ordinarios in suis locis, & alios multos Authores, quos ipsi commemorant, videndi erunt ominiò sequentes, qui ex proposito magis declarant.   Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, 4.   Iulis Clarus §. donatio, quæst. 4.   Franciscus Viuius receptar. sententiarum, lib. I. verbo, donatio.   Hyppolit. Riminaldus in principio, Instit. de donet. ex num. 316. cum seq. & num. 360. cum seq. & num. 570. & pluribus seqq.   Suarez in thesauro receptarum sententiarum, verbo, donatio.   Didac. Couarr. in rubrica de testament. 3. par. per totam, vbi vide omninò.   Michaël Grassus receptarum sententiarum, §. donatio causâ mortis, vbi breuiter & distinctè resoluit materiam, & 22. præcipuas quæstiones in materia excitat.   Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 12. per totum, & cap. 13.   Chassaneus, in consuet. Burg. rub. 7. §. 5. glos. Ne ordonance.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 12. & 13. vbi de coniecturis, ex quibus deprehendi possit, factam esse donationem causa mortis, vel inter viuos.   Simon de prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, libro secundo, interpret. 1. solut. 12. per totam, ex fol. 175. & solut. 13. per totam, ex fol. 179. & solut. 4. per totam. fol. 181.   Antonius Gomezius tom. 1. variarum, cap. 4. ex num. 15. vsque ad num. 23.   Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 12. ex num. 10. cum seq. & lib. 4. cap. 2. n. 44. & seq.   Pelaez à Mieres de maioratu, prima parte, quæst. 30.   Ioannes Matienzus qui materiam explicat plenissimè in l. 7. tit. 10. glos. 2. ex num. 33. cum infinitis seqq. & glossa 3. per totam, lib 5. nonæ collectionis rigiæ.   Alphonsus Azeuedus in l. prima tit. 4. num. 19. & 21. & in l. 4. eiusdem tit. 4. ex num. 18. cum seq. lib. 5.   Aluarus Valascus consultat. 102. prima parte.   Hippol. Riminald. in cons. 254. per totum, lib. 3. & in cons. 436. lib. 4.   Alexander Raudensis de analogis, libro 1. cap. 25. per totum.   Syluester Aldobrandinus in cons. 93. per totum, volum. 1.   Iosephus Mascardus de probationibus, tom. 1. concl. 561. & seq.   Octauianus Cacheranus decis. 118. 119. 120. 121. & seq.   Iacobus Menoch. lib. 3. præsumpt. 35. 36. & 37.   Ioannes Vincent. Hondedeus in consil. 44. lib. 2.   Petrus Barbosa in l. que dotis, dotis, 34. ex num. 84. vsque ad num. 135. ff. soluto matrimonio, vbi latè, & eruditè vt adsolet.   Achilles Pedrocha in cons. 20. num. 20. & seq.   Pat. Ludou. Molina tom. 2. tract. 2. disput. 287. & seq.   Ioannes Philippus in summa vtriusque iuris, ad tit. ff. de donationibus causa mortis.   Angulus ad leges meliorationum, in l. 1. tit. 5. lib. 5. gloss. 11. ex num. 12. cum seq.   Pet. Surdus, in cons. 171. lib. 2.   Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 41. c. 2.   Antonius Pichard. ad princip. Instit. de dona. per totum, ex fol. 326. vsque ad fol. 332.   Iacobus Cancerius variarum resolut. cap. 8.   Thomas Cornerius in condice iuris Gallici & Romani, lib. 23. tit. 3. ex fol. 933. cum seq.   Arisminus Tepatus, variar. lib. 2. tit. de donationibus causa mortis, fol. 227.   Franciscus Marcus quæst. 485.   Antonius Faber de erroribus Pragmaticor. tom. 2. decad. 43. & quatuor seqq. ex fol. 859. cum infinitis seq. vbi latissimè de donatione causa mortis, & eius materia, & in lib. 9. C. ad tit. de mortis causa donationibus, definit. 1. & septem seqq.   Eduard. Caldas variar. lectionum lib. 4. cap. 2.   Sebastianus Næuius select. interpret. ad tit. de donat. causa mortis.   Gracharius lib. 4. sententiar. §. donatio, quæst. 4. & 5.   Vincent. Carocius casu 84.   Francof. regular. lib. 4. verbo, Donatio.   Andreas Gaill practic. obseru. lib. 2. obseru. 38. & seq.   Petrus Heigius part. 1. quæst. 33. fol. 409.   Petrus Mozius de contractibus, tit. de donat. rubrica, Venio ad alium ordinem, ex num. 16. cum sequentibus, fol. 716.   Andreas Fachineus controuersiarum iuris lib. 5. c. 22. & 23.   Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusionum iuris, tom. 2. littera D, verbo, donatio, concl. 655. fol. 870. & concl. 661. cum multis seqq. vsque ad conclus. 674. ex fol. 874. vsque ad fol. . . . .   Thadæus Pison. variarum resol. lib. 4. per totum. Hieronymus de Cæuallos practicarum communium contra communes, quæst. 208. & 695. & dicta quæst. 208.[sect. 11] num. 4. inquit vnum singulare, videlicet, quòd donatio causâ mortis omnium bonorum præsentium & futurorum de iure communi, vel omnium bonorum præsentium, quæ de iure huius Regni non valet, ex decisione leg. 69. Tauri, valida sit, causâ mortis fiat, idque post Parladorium, & alios ibi relatos. Addiderim ego, articulum eum pendere ex alio in tractatu donationis causâ mortis necessario, vtrùm, inquam, donatio ipsa causâ mortis æquiparetur contractui, vel vltimæ voluntati, de quo ferè omnes supra relati Authores tractarunt in terminis, ac inter alios latè Couarru. Molina, Antonius Gomezius, Matiençus, & Barbosa vbi suprà: deinde ex tractatu & resolutione decisionis & materiæ dictæ leg. 69. Tauri. de qua omissis aliis, qui ab eisdem nunc referendis commemorantur, sequentes omninò erunt videndi Authores.[sect. 12]   Didac. Couar. in rubrica de testamentis, 2. part. ex num. 4.   Villalobos commun. opinion. littera, D, num. 1. 5. & seq.   Dueñas regul. 216.   Ioannes Mantienç. & Azeued. in l. 8. tit. 10. lib 5. nouæ collect. regiæ.   Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 10. ex num. 10. vsque ad num. 16.   Ioannes Cephalus in cons. 485. num. 125. & seq. lib. 4.   Laur. Hircon. in suis commun. opin. centuria prima, concl. 90.   Syluester Aldeobrandinus in consil. 104. volum. 1.   Hippol. Riminald. in consil. 242. ex num. 58. lib. 5.   Vincent. de Franch. decis. 168.   Roland. à Valle in cons. 39. lib latè.   Antonius Gomezius videndus in d. 1. 6. 9. Tauri.   Franciscus Viuis commun. opinionum, lib. 1. opinione 73.   Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 97. & 199.   Iulius Clarus receptar. sententiar. § donatio, q. 19.   Iacob. Menoch. in cons. 496. à num. 115. lib. 5.   Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 6. c. 87. cum seq.   Borgninus Caualc. decis. 12. par. 4.   Latissimè Franciscus Mantica de tacit. & ambiguis. conuent. lib. 13. tit. 26. & pluribus seqq.   Pater Ludouicus Moli. de iustitia & iure, tom. 2. disput. 280.   Petrus Surdus in cons. 452. lib. 3.   Sfortia Oddi in cons. 93. ex num. 37. cum seq. lib. 1.   Cardinalis Dominicus Tuscus practic. concl. iuris, tom. 2. littera D, concl. 648. & 519. fol. 859.   Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 39. lib. 1.   Alexander Trentacinquius variarum resolut. lib. 3. tit. de donationibus, resol. 3. fol. 195.   Michael Fer. per. 3. obseru. c. 306.   Iacobus Cancerius variarum resolutionum, cap. 8. ex num. 47. cum seq.   Blazius Florez Diaz de Mena in additionibus ad decis. Gamæ 166. fol. 65.   Hieronymus de Cæuallos practicar. commun contra communes, dict. quæst. 695. ex num. 34. Rojas in epitome successionum, cap. 12. num. 11. &12. vbi excitat in terminis quæstionem quandam, de facto nunc emergentem, vtrùm scilicet donatio omnium bonorum facta à patre filio naturali, non existentibus filiis legitimis, valere debeat, nec-ne, siue an compre[sect. 13]hendatur sub decisione dict. l. 69. Tauri. Denique & vltimò quoad Epistolam fideicommissariam, quæ dicitur etiam species vltimæ volunta[sect. 14]tis, vt suprà notaui, videndi sunt Authores nonnulli, Rolandinus, inquam, in tractatu de testamentis & vltimis voluntatibus, rubrica prima, in principio. Latiùs Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 11. per totum. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, part. 3. lib. 41. cap. 18. & quidem licèt Epistola species dicatur vltimæ voluntatis, vt nunc notatur, l. & in epistola, C. de fideicommissis, l. miles, in principio, ff. de legatis secundo, l. 1. C. de codicillis. Quis tamen ipsius in vltimis voluntatibus rarus est vsus, & vix, aut nunquam ad eam recurritur, cùm per quamlibet primarum trium, suæ vl[sect. 15]timæ voluntati sufficienter prouidere quis valeat, vt rectè adnotauit Rolandinus dicta rubrica prima, n. 2. quia etiam epistola parùm differt à codicillis, vt latiùs explicat Mantica vbi suprà, nec hæreditas dari, vel adimi potest nisi in testamento, vt suprà dicebam, & in terminis epistolæ fideicommissariæ notauit Petrus Gregorius dict cap. 18. numero finali. Ampliùs de ipsa sermonem instituere, siue ager, neque ad institutum nostrum attinet, nec necesse est, sed Franciscum[sect. 16] Manticam, Rolandinum, & Petr. Gregorium prælegere sufficit, & de his hactenus. # 4 CAPVT IV. Ambiguum, obscurum, dubium, & incertum, quid, & quemadmodum inter se distinguantur, atque accipiantur, & vnde proficiscantur, qualiter etiam eisdem interpretatione, atque coniectura congrua consuli, & prouideri valeat in casu dubio, & ab aliis iuris Interpretibus quemadmodum accipiatur, atque explicetur? ibidem denique de sententia Authoris in articulis propositis, quæ ita conficitur, vt aliter, & distinctius, quam cæteri hactenus fecissent, dubia ipsamet explanentur. SVMMARIVM. -  1 Ambiguum, obscurum, dubium, & incertum, quid, & quemadmodum distinguantur, confusè admodùm & subobscurè Interpretes omnes hucusque scribentes explicasse, prout hoc numero adnotatur, & nonnulli commemorantur, qui ex professo magis in proposito loquuntur. -  2 Glossæ in l. veteribus, ff. de pactis, sententia quæ fuerit in dubio præfato? -  3 Et quare ab Authore improbatur? -  4 Aliorum etiam in eodem proposito sententiæ quare Authori displiceant. -  5 Andreæ Alciati placitum in ipsomet articulo improbatur. -  6 Et Simonis de Prætis obseruationes nonnullæ nouiter reiiciuntur. -  7 Ambiguum, obscurum, & incertum, quid, & quemadmodum distinguantur, vt Author explicet, nonnulla præmittenda, atque obseruanda duxit, quæ numeris sequentibus adnotantur. -  8 In generalitate, & alternatione, siue generalitatis, & alternationis respectu, non dici ambiguitatem, neque obscuritatem, sed magis incertitudinem, vel incertum. -  9 Largè tamen & impropriè obscuritatem etiam in eis considerari. -  10 Ambigui & obscuri controuersiam omnem, vel facti, vel iuris quæstionem appellari regulariter: propriùs tamen dici voluntatis quæstionem, provt hic explicatur. -  11 In ambiguis, obscuris, & dubiis declarandis, certam, aut generalem adeò regulam dari non posse, quæ omnia comprehendat; cum variæ, & diuersæ sint hominum voluntates, nec omnia possit Legislator comprehendere, siue declarare, & præuenire. -  12 Idcircò in eisdem, ac cùm verborum ambiguitas, vel obscuritas est, valere equidem quod actum est, nec proptereà vitiari. -  13 Sed ex variis causis, & coniecturis voluntatem interpretari. -  14 Et triplicem considerari interpretationem, ex verbis perspicuis & claris, ex verbis & mente, atque ex mente tantùm per interpretationem, vt hic adnotatur. -  15 Ambiguum, obscurum, & dubium non differre inter se, ex sententia veriori, sed plerumque vnum pro altero poni, & accipi, nec dari ambiguum & dubium, quod non sit obscurum. -  16 Idque non modò in puncto iuris, & stricta ipsius ratione verum, sed & indubitatum & certum ex communi vsu loquendi, vt hic adnotatur. -  17 Ambiguum, obscurum, & dubium quibus modis accipiatur, & de sententia Baldi, & Socini. -  18 Ambiguitas, siue obscuritas verborum vnde proficiscatur, & de sententia Camilli Gallinij, qui ad quatuor capita principalia articulum reduxit. -  19 Ambiguam dispositionem interpretari primò à mente disponentis, deinde inspici id, quod est verisimilius, & his deficientibus, seruari proprietatem verborum. -  20 In ambiguis inspiciendum est illud, quod est verisimilius, vel quod plerumque fieri consueuit. -  21 Ambiguum verbum positum post alia, quæ sint clara, debere in dubio intelligi de casu simili. -  22 Ambiguam dispositionem optimè declarari ex facto posteà subsecuto. -  23 Verba dubia interpretationem, atque declarationem recipere ex quamplurimis, quæ remissiuè recensentur. -  24 Obscurum aliquid ex quibus reddatur, remissiuè. -  25 Obscuritas reprobatur in omni dispositione, quod exornatur nonnullis, remissiuè. -  26 Obscuritas quando nihil operetur, an verba obscura habeantur pro non appositis, remissiuè. -  27 Obscuritas ex quibus declaratur, remissiuè. PRo distincta huius Capitis explicatione obseruandum [sect. 1] erit primo loco & principaliter, ambiguum, obscurum, dubium, & incertum quid sit, & quemadmodum, siue quibus modis accipiatur, & vnde proficiscatur, confusè adeo, atque subobscurè huc vsque Scribentes omnes explicasse, vt vixsi eodem originaliter atque attentè prælegeris, certam & absolutam resolutionem deducere, atque habere valeas. Quoad propositum tamen huius tractatus, disceptationem, siue controuersiam eam plus theoricæ, & curiositatis, quàm praxis, & vtilitatis habere, cùm verè (vtcunque res sit) & siue ambigua, siue obscura, siue dubia, siue incerta sit dispositio, interpretatione congrua, & legitima coniectura eidem consuli, & prouideri necessarium sit. Id autem non negabis, si Glossæ, Bartoli, Baldi, Castrensis, Angeli, Alberici de Rosat. & Raphael. Fulgosij commentaria in articulo præfato, & in l. veteribus, ff. de pactis, euolueris diligenter, Glossæ etiam, & Doctorum communiter in l. quoties 2. in verbo, ambigua, ff. de verbor. obligat. Baldi etiam in l. potuit, num. 13. in fine, C. de iure deliberandi, & in l. liberti, num. 9. in fine, C. de operis libertorum. Castrensem in consil. 69. num. 2. lib. 1. Ioannem Andream, Decium, & alios in cap. vltimo de constitut. Bartholom. Socinum per plures columnas, & conclusiones in. l. in ambiguo, ff. de rebus dubiis. And. Alciatum in l. nepos Proculo, ff. de verbor. significat. And. Gamar. in tractatu de extensione, num. 77. Stephan. de Federicis in tract. de interpretat. iuris, in 3. parte, in principio. Hieronym. Cagnolum in l. semper in obscuris, ff. de regulis iuris. Aurelius Dauid de verborum significat. cap. 5. per tot. vbi latè in proposito, Simon de prætis de interpretat, vltim voluntat, lib. 1. interpret. 1. dubit. 2. solut. 5. per totam, fol. 15. Ex quo, vt videbis, nihil certum aut firmum deducere poteris. Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent, lib. 1. artic. 15. per totum, qui tamen in commentariis, de coniecturis vltimarum voluntatum, articulum præfatum omisit, sed nouissimè nunc in loco præcitato explanauit Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 3. c. 11. & cap. 13. 14. 15. 16. & 17. vbi, vt videbis inculcat quamplurima, quæ magis rem ipsam offuscant, & dubiam reddunt, quàm declarant, Angelus Matheacius, de via & ratione iuris, lib. 2. cap. 3. & 4. His itaque[sect. 2] originaliter & attentè prælectis, vt moris habeo, diuersas in dubio proposito sententias inuenio; Glossa namque in dicta l. veteribus, ff. de pactis, in ea opinione fuit, vt existimaret, obscuritatem esse in dictione: quæ plures habet significationes, siue multipliciter intelligi potest, iuxta iura, quæ allegat: ambiguitatem verò in oratione, quæ pluribus modis intelligi potest; ad quod etiam allegat iura nonnulla. Et Glossam in effectu sequuntur ibi Bartolus, Albericus, Paulus, & Fulgosius. Nam licèt in aliquibus dissentiant, in eo tamen conuenire videntur; quod non malè visus est præsentire Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 3. dicto cap. 11. ex num. 7. vsque ad num. 14. qui tamen etsi sententiam Glossæ non improbet aliqua expressa ratione, apertè tamen dissentit ab ea, vt statim apparebit num. 18. & 19. Glossæ etiam eiusdem præfatam doctrinam retulit, sed nec approbauit, nec improbauit Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuention, lib. 1. dicto tit. 15. num. 2. Mihi verò ex eo displicet omninò,[sect. 3] quòd negari non possit, quin termini præfati confundantur persæpè, non modò ex Interpretum nostrorum obseruatione, sed etiam ex ipsorummet Iureconsultorum responsis & traditionibus, vt statim dicetur. Eo etiam, quòd ambiguitas non modò in oratione tantùm, sed & in dictione, & quolibet puncto versetur, in quo multiplex & diuersus videatur haberi sensus, siue in quo plura significentur; quod Bartholom. Socinus in dicta l. in ambiguo, num. 2. & Cagnolus in dicta l. in ambiguis, clarè agnouerunt. Agnouit etiam, & directò tenuit oppositum Albericus in l. in ambigua, ff. de legibus, & in dictionario, in verbo, ambigua: dixit namque è contrario, quòd obscuritas sit in oratione, ambiguitas autem in dictione. Et secundùm hæc, sententia Glossæ in dicta l. veteribus,[sect. 4] non concludit in dubio hactenus agitato: Non etiam concludit doctrina alia Glossæ in dicta l. quoties, 2. ff. de verbor. oblig. in verbo, ambigua. De qua vide Camillum Gallinium lib. 13. cap. 13. num. 1. & tribus seqq. minùs etiam concludunt Ioannes Andreas in principio, & Philippus Decius n. 9. in fine, in dicto cap. vlt. de constitut. quorum sententias cùm retulerit Franciscus Mantica lib. 1. dicto tit, 15. num. 2. repetere hoc loco necessarium non erit. Sed nec omni ex parte satisfaciunt theoricæ, atque distinctiones illæ Socini in d.l. in ambiguo, num. 1. & 2. quamuis in aliquibus veritatai, & iuris rationi consonæ sint; in aliis namque, & terminis ipsismet Iureconsultorum refragari, & aliorum receptis sententiis aduersari videntur, vt vnusquisque diiudicauerit, qui eundem prælegerit. Alciati autem in dicta l. nepos Proculo, ff. de verbor.[sect. 5] significat. placitum illud, ambigua ab obscuris differre in eo, quòd ambigua dicantur, quæ in ambas partes agi possunt; obscura, quæ in quamplures: & confunditur ex text. in dicta l. in ambiguo, ff. de rebus dubiis. Vbi in ambiguo sermone (inquit Iureconsultus Paulus) non vtrumque dicimus, sed dumtaxat quod volumus; itaque qui aliud dicit, quam vult, nequeid dicit, quod vox significat, quia non vult; neque id quod vult, quia non loquitur. Et ab Aurelio Dauide de verb. signific. cap. 5. sub num. 10. Camillo Gallinio lib. 3. cap. 11. refutatur iuridicè. Nec etiam satissacit in ipsomet articulo, & du[sect. 6]bio, Simonis de Prætis lib. 1. dicta solut. 5. n. 6. fol. 15. placitum aliud, ad quod nec Franciscus Mantica, nec Aurelius Dauid, nec etiam Camillus Gallinius aduertunt, cùm nec ipsum retulerint, videlicet quòd tria vt diuersa habentur in iure, ambiguum, & obscurum, & dubium. Et inter ambiguum & dubium eam differentiam esse, quòd Dubium sit, in quo mouetur ratio indeterminatè super vtrumque contrariorum: Ambiguum autem, quando ambit vtrumque æquis rationibus. Inter obscurum autem, & ambiguum differentiam ideò esse, quòd ambiguum sit verbum plura significans; Obscurum autem, significans vnum tantùm latens & obscurum, & scitu difficile. Verè tamen ex eo non satisfacit doctrina hæc, vt dixi, quòd decisioni texus in dict. l. in ambiguo, clarè repugnet: quòd etiam termini præfati confundantur persæpè, & in eodem casu dubij, vel obscuri, vel ambigui vniformiter accipiantur, vel idem vniformiter, semper tamen dubium inducant: quòd denique obscurum versetur etiam circa id, quod multipliciter intelligi potest, provt ex Glossa, & sententia communi in dicta l. veteribus, suprà tradidimus. Et Siimonis de Prætis placitis his repugnant apertè quæ Stephan. de Federic. in dict. tractatu de interpretatione iuris, initio tertia partis, adnotata, atque scripta reliquit, Donellus etiam acutè in eadem l. in ambiguo. Et secundùm hæc apparet, vt vides, inter Scribentes omnes mia varietas, ac etiam diuersitas, & contrarietas magna, vt præsatum articulum dissoluant. Ego verò vt in eodem sententiam meam interpo[sect. 7]nam, & ambiguum, obscurum, dubium, & incertum quid sit, & quemadmodum distinguantur, explicem apertiùs, & distinctiùs, nonnulla, vt soleo, eàque clarioris distinctionis, & maioris resolutionis gratiâ obseruanda, atque constituenda duxi. Ac primùm equidem vnum necessariò præmittendum, videlicet certi iuris esse, in generalitate, & alternatione, siue generalitatis, aut alternationis respectu, non dici ambiguitatem, neque obscuritatem, siue non[sect. 8] ambiguum, aut obscurum considerari, sed incertitudinem, aut incertum: Id quod Baetol. Communis omniomnium Magister expressim atque singulariter obseruauit in dicta l. veteribus, in principio, ff. de pactis, ipse namque licèt doctrinam Glossæ probauerit ibid. quod attinet ad istum casum, dissentit, dissentit ab ea, & incertitudinem inesse dumtaxat asseuerauit, vt dixi, & id ipsum tenuit quoque expressè Paulus Castrensis in eadem l. veteribus, dum dixit, obscuritatem esse in dictione, ambiguitatem in oratione, incertitudinem in obligatione generis, vel alternatiuæ: tenuit etiam Simon de Præis lib. 1. dicta solut. 5. num 8. fol. 15. nec verè ab hac opinione recessit, præposterè potiùs contrarium existimauit Raphael Fulgosius in dicta l. veteribus, num. 2. eandem tamen sustinuit, sed superiores non retulit Angelus Matheacius de via & ratione iuris, lib. 2. cap. 3. n. 8. qui cùm num. 7. præmisisset, esse dubij species plures, videlicet dubium, ambiguum, obscurum, incertum, & horum omnium exempla adduxisset; sundit dicto numer. 8. incerti figuram talem esse, qui duos seruos habebat, seruum legauit; incertum est, qui erit legatus: vel quidam relegatus legauit ducenta danda vni ex hæredibus, qui pro eo liberationem impetrasset ab Imperatore; plures reant hæredes, & incertus est v nus ille, qui ex pluribus hæredibus impetraturus sit, & est incertus de certis: Largè tamen & impropriè etiam obscuri[sect. 9]tas in eis consideratur, prout ab eisdem nunc relatis authoribus deducitur non obscurè. Secundò constituo, ambigui & obscuri controuer[sect. 10]siam omnem, vel facti, vel iuris quæstionem appellari regulariter; quod tamen attinet ad nostrum tractatum, propriùs dici voluntatis quæstionem; tùneque est voluntatis quæstio, cùm voluntas incidit in ambiguum, obscurum, aut dubium, l. Mæuius, §. I. ff. de legatis secundo, l. illud, §. 1. ff. de iure codicillorum, l. ille aut ille, §. I. ff. de legatis tertio, l. voluntatis, C. de fideicommis. l. ex verbis, C de donationibus inter virum & vxorem. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. d. solut. 5. num. 5. fol. 15. qui rectè inquit, quòd quæstio iuris dicitur, quando facto posito pro constanti aut certo, quæritur quid iuris; vbi verò nihil ponitur pro constanti, dicitur quæstio facti, vel voluntatis, & tunc voluntas ipsamet incidit in ambiguum, vel obscurum: deberet Prætis idem adiicere, non modò in ambiguum, & obscurum, sed etiam in dubium, vel incertum, sicuti Matheacius anteà relatus, rectiùs constituit. Tertiò constituo, in ambiguis, & dubiis declaran[sect. 11]dis, certam, aut generalem adeò regulam dari non posse, quæ omnia comprehendat, cùm variæ & diuersæ sint hominum voluntates, nec omnia possit legislator comprehendere, siue declarare, & præuenire. Id quod Franciscus Mantica in commentariis de tacitis & ambiguis conuent. lib. 1. dicto tit. 15. num. 18. 19. & 20. rectè animaduertit, & latiùs fundat; idcircò in[sect. 12] eisdem, ac cùm verborum ambiguitas, vel obscuritas est, valere quidem quod actum est, nec proptereà vitiari, l. vbi est, l. si quis de pluribus, l. si ita fuerit, ff. de rebus dubiis. Angelus Matheacius, qui ita expressim, & recto iudicio adnotauit, de via & ratione iuris, lib. 2. dicto cap. 3. num. 10. & mentem coniici oportere[sect. 13] dilucidè ex variis causis & coniecturis, voluntatèmque proferentis spectandam esse præcipuè; quod si non apparet, eligi debet quodverisimilius est, aut quod plerumque fieri solet, l. in obscuriis. ff. de regulis iuris: eleganter Matheacius vbi suprà, & num. 11. 12. & 13. ac etiam interpretatio legitima, & iuridica coniectura confici ex aliis, quæ cap. sequentibus, & per discursum totius tractatus commemorabuntur: quamuis ergo dici soleat communiter, aliquid non dici. & ambiguè vel obscurè dici, paria esse, l. aut qui aliter, §. primo, ff. quod vi aut clam, l. de ætate, § nihil, ff. de. interrogatoriis act. non ideò interpretatio excluditur, ac maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus, quæ adeò fauorabiles sunt; ved potiùs interpretatio eadem, atque coniectura vsque adeò admittitur, vt & triplex consideretur: Prima est, quæ ex verbis perspicuis & claris deducitat, quæ omnem dubitandi[sect. 14] rationem, ac voluntatis quæstionem excludunt, l. ille aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis tertio. Secunda est, quæ non tantùm ex verbis, sed ex mente etiam elicitur, & ideò intellectualis etiam dicitur, in l. Gallus, §. & quid si tantum, cum vulgatis, ff. de legatis tertiò. Tertia est, quæ non ex verbis, sed ex mente per interpretationem colligitur, l. an hoc iure. ff. de vulg. & pup. substitut. l. quamuis, C. de impuberum. Ita sanè superiora adnotauit dilucidè Cardinalis Franciscus Mantica lib. 1. de tacitis & ambig. conuent. dicto articul. 16. num. 21. per totum, & conuenit Angelus Matheacius dicto cap. 3. ex num. 10. vsque in finem captis, quamuis non ita distinctè loquatur. Et vide omninò cap. 4. eiusdem lib. 2. de via & ratione iuris, vbi de rebus dubiis & ambiguis in prædicamenta deductis agit, siue ambigua in omnibus rerum generibus, vel prædicamentis explicat, & exempla quamplurima adducit, & cap. 5. agit de ambiguo temporis, & cap. 6. de ambiguo ex futuro euentu. Rursus & quarto constituo quoad propositum huius tractatus, & ea quæ frequentiùs accidunt, attinet disceptationem, siuè controuersiam ambiguum, obscurum, dubium, & incertum, an, & quomodo distinguantur, plus theoricæ, & curiositatis, quàm praxis, & vtilitatis in se continere, vt in initio huius cap. præmisi, cùm verè vtcunque res sit, & siue ambigua, siue obscura, siue dubia, siue incerta sit dispositio, interpretatione congrua eidem prouideri, & consuli necessarium sit, vt suprà quoque dixi; terminos tamen præfatos intelligere, & superiora determinare, non modò congruum, sed etiam necessarium ei, qui tractatus istius institutum, atque declarationem suscepit; id quod ex obseruatione Angeli in cons. 110. num. 1. atque ex Mantic. d. tit. 15. in princip. negari non potest. Vere autem ex sententiis relatis ab initio huius cap. & aliis consultò prætermissis, eam magis[sect. 15] placere, quæ nullum discrimen constituit inter ambiguum, obscurum, vel dubium, sed plerumque vnum pro altero accipi, & poni affirmat. Et etiam statuit, non dari ambiguum & dubium, quod non sit obscurum, eàque dici ambigua, obscura, vel dubia, quæ plura significant, siue quæ trahi possunt in plures sententias. Et huius opinionis, atque resolutionis fuisse velut expressim Angelum in dicta l. veteribus, ff. de pactis. Quatenus dixit, vocabula superiora, largè sumpta, posse dici synonyma, quòd vnum pro alio ponatur; & Angelum retulit Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. dicta solutio. 5. num. 7. fol. 15. quamuis ipse in ea sententia non fuerit, vt apertè deducitur ex his, quæ adnotata reliquit num. 6. &7. fuit etiam eiusdem sententiæ Odofredus in dicta l. veteribus, prima colum. is namque si originaliter prælegatur, per discursum ipsius non distinxit terminos præfrtos, sed vnum pro alio accipi, siue idem significare, docuit apertè Nullam quoque esse differentiam inter ambiguum, dubium, & obscurum, clarè præsentit Baldus in eadem l. veteribus, paulò post principium, quia vtrumque putat posse dici pluribus modis, vt statim obseruabitur, & Baldum ad eum sensum retulit, & hanc partem visus est amplecti Franciscus Mantica de tacitis, & ambiguis conuentionibus, lib. 1. artic. 15. num. 3. nam cùm retulisset aliorum sententias in ipsomet articulo, in fine, siue vltimo loco decreuit, inter ambiguum & obscurum nullam videri differentiam inesse: Et idem firmarunt securè Aurelius Dauid de verbor. significat. cap. 5. sub num. 9. Camillus Gallinius lib. 3. cap. 11. num. 18. & 19. fol. 42. & iterùm num. 9. eiusdem capituli dicens, ambiguitatem pro obscuritate plerumque poni, & è contra, fuit etiam eodem in placito Angelus Matheacius (quem hactenus nullus retulit) de via & retione iuris, lib. 2. c. 3. sub num. 8. in illis verbis: Hæc sanè omniæ, quamuis subtili ratione inter se differant inuicem, tamen comprehenduntur, ac tanquam synonyma plerumque accipiuntur. Et verè pro hac parte concludenter adstringit tex. in dict. l. veteribus, ff. de pactis, ibi: Pactione constitutionibus, ibi: Constitutio nihil debet obscurum, vel ambiguum continere. Et in l. si legatario, in fine, ff. de fideicommissariis libertatibus, ibi: Ne dubium & obseruum esset, cuius libertus foret, Prætorem pronunciare debere, &c. l. ita fidei, ad finem, ff. de iure fisci, & doctrina, siue resolutio hæc, quæ in puncto iu[sect. 16]ris probatur ex dictis iuribus, & per Glossatores antiquos; vt ex Glossa in dicta l. veteribus, deducitur, attento communi vsu loquendi, qui in omni actu & dispositione attendi multùm debet, vt alio cap. probabitur latè infra, est magis certa & indubitata; vulgariter namque, siue communi loquendi vsu, termini omnes præfati, siue dubij species illæ, ambiguum, obscurum, dubium, & incertum confunduntur, & accipiuntur pro eodem: quoties enim dispositio aliqua, seu vltima voluntas quæcumquæ, maioratusve institutionis clausula aliqua certa non est omninò, aut non satis clara, & expressa, dici communiter solet, voluntatem in eo casu dubiam, vel ambiguam, aut obscuram, siue incertam, ex quo de testatoris, aut disponentis animo certo non apparet. Nam ambiguum, & obscurum illud est, quod pro certo & claro non conceditur, sicut quod non est clarum, dubium est, & è contra vbi quid pro certo & claro conceditur id non esse ambiguum, nec dubium; id quod Simon de Præt. de interpretat. vltim. volunt. lib. 1. dicta solut. 5. num. 1. fol. 15. rectè obseruauit, quamuis in aliis confusè se habuerit. Et hactenus de primo dubio, qualiter verba prædicta inter se distinguantur. Quoad secundum verò, ambiguum scilicet, obscu[sect. 17]rum, & dubium quibus modis accipiantur, omissâ sententiâ Glossæ, in dicta l. quoties in stipulationibus, 2. ff. de verbor. oblig. in verbo, ambigua, omissis etiam his quæ recensuit longa serie Aurelius Dauid de verbor. significat. cap. 5. ex num. 23. cum seq. Camillus Gallinius lib. 3. cap. 13. per totum, ex fol. 43. dicendum erit, iuxta doctrinam & theoricam Baldi in d.l. veteribus, ff. de pactis, vtcumque posse dici pluribus modis. Et quidem primò ratione æquiuocationis; quia oratio, vel vocabulum, aut id quod dicitur, pluribus modis potest intelligi, d.l. quoties in stipulat. 2. ff. de verbor. obligat. Secundò dicitur aliquid ambiguum, vel obscurum ratione generalitatis, quia generalitas etiam obscuritatem parit, l. ita fidei, in fine, ff. de iure fisci, l. prætor ait, in principio, ff. de iniuriis, quamuis incertitudo propriè dicatur ex generalitate proueniens, vt suprà dicebam. Tertiò dicitur ratione alternationis, cùm oratio alternatiuè concipitur, d.l. prætor ait, §. quod autem. Quartò, ratione non coarctatæ loquutionis, l. item exigit, ff. de dolo. Quintò & vltimò, ratione indefinitatis: & Baldum sequitur Simon de Prætis de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 1. interpret. 1. dubit. 2. solut. 5. num. 7. fol. 15. refert Camillus Gallinius de verborum significat. lib. 3. cap. 13. num. 5. & ad ipsum Baldum se remittit Alexander Raudensis in indice, siue appendice de analogis, littera O. verb. obscurum: nec aliter explicat in eisdem commentariis. sequitur etiam Baldum eundem Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent. lib. 1. dicto tit. 15. num. 4. & quinque seq. & num. 10. iterum inquit, quod est obscurum, posse etiam dici ambiguum, & num. 11. vsque ad num. 15. Socini senioris doctrinam in dicta l. in ambiguo, in princip. commemorat, vbi quatuor modis intelligit esse ambiguum. Primò, quádo incertitudo oritur ex verbo generali, quod, vt dictum est, obscuritatem parit. Secundò, quando incertitudo ex propria verbi significatione non oritur, sed ex re. Tertiò, quando incertitudo oritur ex propria verbi significatione, quia plura ex ea comprehendi possunt, l. si seruitus, ff. de seruitut. vrban. præd. Quartò & vltimo, ambiguum dicitur, cùm incertitudo oritur ex aliquo verbo; quod pluribus etiam propriè potest intelligi, licèt is qui loquitur, de vno tantùm senserit, sicuti hæc omnia latiùs exornat Franciscus Mantica loco supra relato, & retulit quoque Camillus Gallinius lib. 3. cap. 11. ex num. 14. vsque ad num. 18. Quoad tertium verò, vnde scilicet proficiscatur[sect. 18] ambiguitas, siue obscuritas verborum, constituendum est, ex his equidem quæ dicta, atque obseruata hactenus fuêre, satis dilucidè resolutionem deduci, & maximè ex his, quæ ex Baldo & Socino nunc dicebamus. Ex his etiam quæ Angelus Matheacius de via & ratione iuris, lib. 2. cap. 3. & seq. scripta reliquit. Aurelius etiam Dauid de verborum significatione, cap. 5. num. 23. & 24. Simon de Prætis lib. 1. dicta solut. 5. in finalibus verbis. Cæterùm Camillus Gallinius de verborum significatione, cap. 13. lib. 3. ad quatuor capita existimauit reducendam fore omnem disputationem de obscuritate & ambiguitate, videlicet, æquiuocum, generalitatem, alternatiuitatem, & indefinitatem, in quo, vt vides, nihil noui præfatus Author adducit, vtpote cùm ea omnia capita, ac ipsorum vnumquodque ex mente communi, & Doctorum traditionibus communibus procedant, (nec vllum eorundem vltra ipsas obseruationes communes consideratur) & maximè sub his comprehendantur, quæ Baldus in dicta l. veteribus, magistraliter obseruauit; Æquiuocum in hac materia intelligit Camillus dicto lib. 3. cap. 14. vbi latiùs prosequitur, & explicat verbum, seu orationem, ex quibus multiplex possit intellectus haberi: generale verò, siue generalitatem, quando de vno tantùm intelligitur, & generali enunciatione, virtute generis plura comprehenduntur, l. ita fidei, in principio, ff. de iure fisci, l. prætor edixit, §. quod autem, ff. de iniuriis, l. cùm Stichus, ff. de solutionibus, l. in tradendis, ff. communia prædiorum: idq́ue latiùs exornat, & explicat cap. 15. per totum. Alternatiuitatem autem, siue alternatiuas conceptiones existimat esse eas, quæ concipiunt sub se tam disiunctiuas, quàm subdisiunctiuas orationes, sicuti earum exempla adducit, & latiùs explicat cap. 16. per totum. Indefinitatem denique intelligit Camillus, per quam non minus significamus vnum quàm alterum, & plura est oratio indefinita apta significare, & ideò ex ipsa res pariter obscura, vel ambigua esse dicitur, l. si seruitus, ff. de seruitut. urbanorum præd. & latiùs explicat cap. 17. eiusdem lib. 3. Denique & vltimò constituendum erit, Iacobum Mandellum Albensem superiorum omnium resolutionem nullam tradidisse; nam licèt in summariis quorumdam consiliorum dubia eadem proposuerit, in indice etiam ipsorum excitauerit illa in terminis; in contextu tamen, siue in eisdem nullam adhibuit theoricam, neque doctrinam, quâ dubiorum propositorum resolutio possit deduci. Cæterùm in cons. 119. num. 43. rectè obseruauit, ambiguam dispositionem[sect. 19] interpretari; primò, à mente disponentis, deinde inspici id, quod est verisimile, & his deficientibus seruari proprietatem verborum. Et repetit numer. 24.[sect. 20] eiusdem consilij, in ambiguis inspiciendum esse illud, quod est verisimilius, vel quod plerumque fieri consueuit. Et in cons. 163. num. 2. ambiguum verbum po[sect. 21]situm post alia, quæ sint clara, debere in dubio intelligi de casu simili. Et in consil. 64. num. 31. ambiguam[sect. 22] dispositionem optimè declarari ex facto posteà subsecuto. Deinde, & eodem modo se habuisse Cardinalem Dominicum Tuscum practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclus. 10. ex fol. 541. Nam[sect. 23] etsi eo loco congesserit quamplurima, ex quibus verba dubia declarationem, atque interpretationem recipiunt, ac inter alia ponderauerit septem illas coniecturas, de quibus in l. si seruus plurium, §. finali, ff. de legatis primo, non tamen explicauit verborum prædictorum differentiam, nec peculiarem rationem, & naturam: sicuti nec etiam explicauit tom. 5.[sect. 24] littera O. conclus. 52. fol. 1018. quamuis ibidem antiquorum Interpretum quamplurimorum placita cumulauerit in eo dubio, obscurum aliquid quando dicatur, vel non, siue ex quibus obscurum aliquid reddatur. Et conclus. 53. eodem tom. 5. fol. 1019. rectè pro[sect. 25]bauit, quod obscuritas reprobatur in omni dispositione. Et conclus. 54. eodem fol. 1019. quando obscuri[sect. 26]tas nihil operetur, aut verba obscura habeantur pro non appositis. Et conclus. 55. fol. 1020. obscuritatem[sect. 27] declarari ex mente proferentis, & ex aliis, quæ ibi aggregat. Sed nec eadem huius capitis dubia hactenus explanata; quid, inquam, ambiguum, quid obscurum, quid dubium, & quid incertum explicauit Tuscus ipsemet tom. 2. littera D. conclus. 800. fol. 1051. nec conclus. 801. nec conclus. 802. in quibus locis, vel à se dicta superioribus conclusionibus nunc relatis, vel alia similia inquirit, nec de propriis huius capitis dubiis resolutionem aliquam reddit. # 5 CAPVT V. Ex voluntate, & potestate, & forma, aut solemnitate, cùm actus omnes humani conficiantur, & perficiantur, & quolibet eorum deficientem corruant, prout nouiter explicatur per Authorem in eo dubio, an sint duo tantum, vel tria, quæ actus perficiunt: antequam ad interpretationem, & coniecturas vltimæ voluntatis, & dispositionis cuiusque deueniatur; præmittendum, atque inquirendum ante omnia, vtrùm in actu, de quo quæritur, ea interuenerint, necne: Dispositio etiam quæcumque, quemadmodum ad limites potestatis disponentis, & iuris dispositionis debeat restringi, aut etiam vitiari, vel ad modum iuris reduci, si legibus contraria fuerit? Rursus donatione facta alicui, & filiis suis, vel sibi, & filiis suis; vel vt bona, quæ donantur, remaneant si{ Vide infrà hoc eodem libro & tractatu, cap. 68. }bi, & filiis suis: vtrùm possit donatarius in bonis donatis aliquem ex filiis meliorare, siue eisdem quouis modo præiudicare; vel an debeant æqualiter bona ipsa filiis omnibus remanere? vbi & de altercationibus Doctorum in dubio simili, an si pater acquirat feudum, vel emphyteusim pro se, & filiis, possit in ea eisdem præiudicare, vel vnum ex filiis meliorare? & Senatus Regij Hispalensis in casu ex facto occurrenti definitio, atque decisio adducta: Deinde vtrùm donatio facta alicui, vt post eius mortem teneretur restituere alteri, donantis, & donatarij conuentione reuocari possit ad detrimentum eius, cui facienda erat restitutio? vbi eiusdem Regij Hispalensis Senatus definitio alia proponitur, cùm agitata esset quæstio vinculi irreuocabiliter constituti, & primi vocati consensu ab institutore reuocati: Ac demùm l. quoties, C. de donat. quæ sub modo, & l. 7. titulo 4. partita 5. decisio exornata nonnullis remissiuè. Et donatione factâ vxori à fratre, vel consanguineo mariti, cui in effectu acquiratur; & de Senatus Regij Hispalensis definitione in eo dubio. SVMMARIVM. -  1 Vltimam voluntatem, & dispositionem quamcumque, ita demùm coniecturâ adiuuandam, atque interpretatione fauorabili conseruandam, si in disponente voluntas, & potestas simul fuerit. Si etiam iuris forma, & solemnitas ab eo obseruetur. Neque enim sufficit, testatorem aliquid voluisse, nisi id potuerit. Nisi etiam debitis, atque iure probatis modis, & iuxta formam, actum conficiat. -  2 Sicut è contra non sufficit, testamentum aliquem facere potuisse, nisi id eum voluisse, atque expressim, vel tacitè (manifestè tamen) disposuisse apparuerit. Imò neque voluisse, neque etiam potuisse sufficit, si legis præcepto, aut dispositioni non paruerit, legisve ipsius formam, aut solemnitatem omiserit. -  3 Sic quamuis voluntas testatoris dominetur, & totum faciat in testamentis, & ideò præcipuè spectetur, atque obseruetur. Aliquando non valet ex defectu potestatis, vel transgressionis dispositionis, aut præcepti legis, vt hic obseruatur. -  4 Et sibi testator imputet, qui legem contempsit, quam obseruare debebat. -  5 Cùm voluntas inanis sit, cum qua non concurrit Jurisprudentia. -  6 Dispositio quantumuis generalis, debet intelligi de his, quæ sunt in potestate disponentis, cùm sic commodè accipi potest. -  7 Et nemo præsumitur velle id, quod in eius potestate non est. -  8 Quòd si id expressim, aut manifestè voluerit, vel eius dispositio non valet, & vitiatur. Quia nemo potest cauere, ne leges in suo testamento locum habeant. Vel ad modum, & dispositionem iuris reducitur. Et ibidem, l. nemo potest, ff. de legatis primò, materia exornata nonnullis remissiuè. -  9 Actum omnem humanum, voluntate, & potestate, & solemnitate confici, & perfici, vt hic adnotatur, & axioma id per manus Interpretum traditum quotidie, & multis, variisque casibus conducibile, exornatum remissiuè, & declaratum infrà, num. 12. -  10 Et axioma ipsummet in omni foro, & materia obseruandum, atque expendendum. -  11 Et vsque adeo procedere, vt quodlibet eorum, quod in actu deficiat, operetur eius corruptionem. -  12 Ex voluntate, & potestate, & sic ex duobus tantùm, actus omnes humani conficiuntur, & perficiuntur, ex sententia multorum. Ex tribus, voluntate scilicet, & potestate, & solemnitate aut forma, ex sententia aliorum. -  13 Et de conciliatione, atque explicatione, notabilis & vera Authoris resolutio traditur. -  14 Ex voluntate, & potestate, & solemnitate aut forma, cùm actus omnes humani perficiantur, antequam ad interpretationem, & coniecturas vltimæ voluntatis cuiusque deueniamus, præmitti, atque inquiri debere, an ea in disponente adfuerint, necne, prout hic adnotatur. -  15 Et casus ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrentis species proponitur, voluntatisque, & potestatis in omni actu requisitæ axioma præfatum ponderatur. Et Senatus eiusdem decisio, atque resolutio traditur infrà, num. 33. & seq. & num. 43. & seq. -  16 Donatione facta alicui, & filiis suis, vtrum possit donatarius in bonis donatis aliquem ex filiis meliorare; vel an debeant æqualiter bona ipsa filiis omnibus remanere, & resolutio traditur infrà numeris seqq. -  17 Verba dispositiua sufficere semper ad inducendum fideicommissum, siue testator cum grauato loquatur, siue cum honorato. -  18 Dominium rei donatæ ex iure communi donatario in sequentem vocatum, an ipso iure transferatur, vel non, dubium fuisse, vt hic adnotatur. -  19 Dominium, & possessio iure Regio Partitarum, donatario in sequentem vocatum transfertur, post decisionem l. 7. tit. 4. partita 5. & de ipsius legis intellectu, remissiuè. -  20 Vocati nomine collectiuo post aliquem, pro rata, & in viriles & æquales partes succedunt. -  21 Donatio facta alicui, vt post eius mortem teneretur restituere alteri, an possit donantis, & donatarij consensu reuocari ad detrimentum eius, cui facienda erat restitutio. Vbi latè in proposito articulo, remissiuè tamen ab aliis actum proponitur, & agitur de doctrina Bartoli in l. qui Romæ, §. Flauius, ff. de verbo. obligat. Et ibidem etiam, vtrùm conuentio facta inter coniuges, quod solus primogenitus succedat, possit per eos communi consensu reuocari. -  22 Pater, si inter viuos & irreuocabiliter filium meliorauerit, & ipsum grauauerit alteri restituere, non potest eo inuito meliorationem, siue conuentionem reuocare. -  23 Vinculum, siue Maioratus, si semel instituatur irreuocabiliter, non potest reuocari de consensu primi vocati in præiudicium aliorum. Et ibidem in casu ex facto occurrenti, Hispalensis Regij Senatus definitio, & decisio perpenditur. -  24 Pater si acquirit feudum, vel emphyteusim pro se, & filiis, emphyteusis, vel feudum illud ordine successiuo, ita filiis sicut ipsi patri acquisitum dicitur, vt non possit ab eo alienari, vel vni ex filiis totum prælegari in præiudicium filiorum, sed omnibus debeat esse commune, & æquale. Idque ex sententia, & authoritate quamplurimorum iuris Interpretum, qui hoc numero aggregantur. Et de contraria sententia infrà, numeris sequentib. maximè num. 33. & 36. & 43. -  25 Matrimonij onera sunt penè importabilia, & in eo venditur libertas. -  26 Profectitium illud esse dicitur, quod ex bonis patris acquiritur. -  27 Profectitium reputatur filiis concessum patris contemplatione, licèt pater de suo nihil refuderit. -  28 Donatum filio patris contemplatione, censetur ab ipso patre prouenisse, & pater videtur donasse. -  29 Vxori donata mariti contemplatione, marito acquiruntur, eíque, vel hæredibus eius, soluto matrimonio sunt restituenda. -  30 Dos data filiæ patris contemplatione, profectitia dicitur. -  31 Profectitium reputatur relictum filiis, aut descendentibus nascituris, & patris contemplatione concessum, cùm affectio, & dilectio non cadat in nondùm natos, & sic incognitos. -  32 Profectitia in totum acquiruntur patri. -  33 Pater si acquirit emphyteusim, vel feudum pro se, & filiis ex bonis propriis, potest de eo ad libitum disponere, aut vni filiorum totum relinquere. -  37 Concessione, aut donatione facta patri, & filiis, quando solius patris contemplatione facta censeatur. Et quid, quando filij nec nati erant, nec concepti vt supra, num. 31. -  38 Donatum, aut concessum patri, & filiis ob merita patris, in totum patri acquiritur. -  39 Mulier transiens ad secundas nuptias, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij, quidquid titulo lucratiuo habuit occasione prioris matrimonij. -  40 Potest tamen plus vni filio, quàm alteri relinquere, vel vnum filium ex Tertio & Quinto bonorum omnium meliorare, iuxta leges huius Regni. Provt latiùs explicatum traditur remissiuè. -  41 L. quoties, C. de donat. quæ sub modo, & l. 7. titulo 4. partita 5. decisionem superioribus non refragari, prout hoc numero adnotatur, atque eisdem responsum præbetur. -  42 Fundamento secundo respondetur, quod contra filium melioratum in casu proposito, & in fauorem cæterorum filiorum, ex doctrina Bartoli in d. §. Flauius, deducebatur suprà. -  43 Tertio & præcipuo fundamento respondetur, quo contendebatur, quòd pater præiudicare non possit aliquo modo filiis in feudo, vel emphyteusi pro se, & filiis acquisita. Et ibidem doctrinæ omnes contrariæ ad concordiam reducuntur, nec decisioni Senatus Regij Hispalensis obstare, ostenditur dilucidè, & Iulij Clari locus summè distinctus, & vtilis commendatur. -  44 Petri etiam Surdi, decisione 324. num. 8. & 9. obseruàtio, Authoris placito conueniens, nouiter expenditur, & decisio 322. ex numer. 47. cum seqq. -  45 Nouè etiam ponderatur Alexandri Trentacinquij in hac materia, ex mente communi resolutio, que Authoris, partiter & Menochij resolutiones confirmat. -  46 Pater in emphytheusi concessa pro se, filiis, & hæredibus, vel pro se, hæredibus, & successoribus, potest aliis filiis præiudicare, & vni eam prælegare. -  47 Eorum omnium, quæ ex num. 16. dicta fuêre, & casus propositi breuis & summa resolutio traditur. -  48 Donata vxori per fratres, aut consanguineos mariti, vtrùm videantur profecta ex bonis mariti, & cui in effectu acquirantur, & ibidem quid Senatus Regius Hispalensis decidendo, in facto occurrenti definierit? PRo dilucida huius Capitis explicatione, ob[sect. 1]seruandum erit primò, & principaliter, at que pro regula generali huius materiæ, vltimam voluntatem, siue dispositionem quamcunque, ita demùm coniecturâ adiuuandam, atque iuridica, & fauorabili interpretatione conseruandam, si in testatore, vel disponente voluntas, & potestas fuerit, si etiam iuris forma, & solemnitas ab eo obseruetur: neque enim sufficit, testatorem aliquid voluisse, nisi id potuerit, nisi etiam debitis, atque à iure probatis modis actum conficiat. Sicut è contra non sufficit, testatorem po[sect. 2]tuisse aliquid efficere, nisi id quoque voluerit expressim, voluisséve saltem, ex probatis & legitimis coniecturis deduci commodè valeat. Imò neque voluisse, neque etiam potuisse sufficit, si legis præcepto, aut dispositioni non paruerit, legisve ipsius formam, aut solemnitatem omiserit, vel contempserit: Sicuti hæc omnia deducuntur, atque verè comprobantur ex his, quæ Interpretes nostri variis in locis scripta, atque adnotata reliquerunt, & maximè hi, qui mox referuntur num. 8. Ac primùm equidem certi iuris esse voluntatem[sect. 3] testatoris in testamentis, & vltimis voluntatibus dominari, & totum facere; & ideò præcipuè spectandam, seruandamque esse: id quod infinitis iuribus, & Authoribus confirmarunt, atque exornarunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 3. per totum, Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, art. 11. per totum, Simon de Prætis lib. 5. interpret. 1. dubit. 1. solut 1. per totam, fol. 439. non tamen seruari, nec spectari circa ea, in quibus disponere non potuit, vel aliter quàm lex concesserit, disposuerit, vel in quibus disponendi potestatem lex abstulit, sicuti iisdem in locis ipsimet Authores latiùs obseruarunt, & eleganter Mantica vbi supra, & lib. 6. tit. 6. num. 1. & 8. M. Anton. Peregrin. dict. art. 11. ex num. 71. & num. 77. & 79. vbi ostendit, ex defectu potestatis, vel non seruatæ formæ, aut voluntatis legis, testatoris voluntatem etiam circa res suas, aliquando inualidam esse: Latè Simon de Prætis lib. 5. dicta solut. 1. ex num. 59. cum multis seqq. fol. 442. & seq. Burgos Salon de Pace quinta parte l. 3. Tauri, num. 1442. vbi ex defectu solemnitatis in testamento requisitæ, inualidum effici testamentum, sicuti ex defectu potestatis, aut formæ, probauit iuridicè. Quibus omnibus, & aliis casibus testator quidem si[sect. 4]bi imputare debet, si legem contempsit, aut formam eius, quam obseruare debebat, prout ex Baldo, & aliis scripsit Mantica dicto tit. 6. lib. 6. num. 6. & 18. Et[sect. 5] cùm voluntas inanis sit, cum qua non concurrit iuris potentia, ex eisdem Authoribus, & referendis infra num. 8. vltra quos ita expressim scripsit Purpuratus in l. more maiorum, num. 45. ff. de iurisdictione omnium iudicum. Et sic dispositio quantumuis gene[sect. 6]ralis, intelligi debet de his, quæ sunt in potestate disponentis, cùm sic commodè accipi, atque intelligi potest, l. Lucius, §. penultimo, ff. ad municipalem, cap. à nobis, & ibi notarunt Doctores de sententia excommunicationis. Bartolus in l. si quis sub conditione, ff. de conditionib. institut. Castrensis in consil. 347. Quia circa, lib. 1. & in consil. 389. columna vltima, lib. 2. Decius in consil. 218. num. 2. Socinus iunior in consil. 72. n. 55. lib. 1. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 6. num. 11. & in consil. 37. num. 12. & 19. lib. 1. Et nemo[sect. 7] præsumitur velle id, quod in eius potestate non est, Bartolus in l. vxorem, §. testamento, el 2. ff. de legatis tertio, Bald. & Decius, cum quibus Syluester Aldo[sect. 8]brandinus in cons. 27. num. 3. quòd si id expressim, aut manifestè voluerit; vel eius dispositio non valet, & vitiatur, quia nemo potest cauere, ne leges in suo testamento locum non habeant, l. nemo potest, vbi latè Bart. & Doctores antiqui, & recentiores; vel ad modum, & dispositionem iuris reducitur, prout multis in casibus exemplificarunt, & materiam dictæ legis, nemo potest; exornarunt Domi. Ferdinandus Vasq. de Menchaca de successionum creatione, lib. 1. §. 6. & quatuor §§. seqq. vbi latissimè in materia, Mantica, Prætis, & relati suprà num. 3. Ioannes Gutierrez absoluta & plena manu, in repetitione eiusdem legis, nemo potest, Michael Grassus receptarum sentent. §. testamentum, quæstione 64. & seq. M. Antonius Peregrinus in loco relato supra, num. 3. & in consil. 37. lib. 1. Marcabrunus in consil. 29. num. 20. & seq. Simon de Prætis lib. 2. interpret. 6. dubit. 2. solut. 2. per totam, fol. 134. Petrus Surdus decis. 30. & 62. quibus & multi ex referendis numero seq. adiungi possunt. Deinde obseruandum erit secundò & principaliter[sect. 9] actum omnem humanum voluntate, & potestate, & solemnitate confici, & perfici, secundùm Philosophum, sicuti de primis duobus, hoc est, voluntate & potestate, ex text. in cap. cùm super Abbatia, vbi Abbas, & Decius de officio delegati, l. cum te, vbi Baldus colum. 1. C. de donat. ante nuptias, l. nolle, vbi Bald. ff. de acquirend. hæred. l. 2. vbi etiam Bald. C. communia de legatis, deduxerunt, & exornarunt permulti, diuersis etiam casibus occurrentibus applicarunt, & aliquando actum non valuisse ex defectu voluntatis, licèt disponendi facultas, seu potestas adfuisset; aliquando ex defectu potestatis, licèt voluntas etiam expressa interuenisset, obseruarunt dilucidè post Glossas, & ordinarios, atque alios multos, Philippus Decius, in consil. 198. colum. 2. Neuizanus in cons. 2. n. 3. Socinus iunior in consil. 95. num. 4. lib. 3. & in consil. 99. n. 44. lib. 2. & in consil. 120. num. 4. eodem lib. 2. Barbatia inter consilia Curtij senioris, consil. 66. num. 14. Rolandus à Valle in consil. 29. num. 58. & in consil. 39. num. 20. & 21. lib. 1. & in consil. 1. num. 20. lib. 2. & in consil. 10. num. 7. & 8. in consil. 35. num. 21. lib. 3. & in consil. 100. num. 20. lib. 4. Berous in consil. 76. num. 26. & seq. lib. 1. Afflictis decis. 305. num. 7. Purpuratus in l. postquam liti, num. 106. C. de pactis, & in l. 1. num. 478. ff. de officio eius, Iacobus Mandellus Albensis in consil. 26. num. 1. & in consil. 256. in principio, vbi Vincent. Annibal. eius Addit. & in consil. 555. num. 7. Ioannes Cephalus in consil. 235. num. 24. lib. 2. Aimon Craueta de antiquitate temporum, prima sectione, incipit, Ampliatur nunc, num. 52. fol. 36. Franciscus Bursatus in consil. 396. num. 24. lib. 4. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 24. num. 24. Iacobus Menochius in consil. 108. num. 4. lib. 2. Hippolyt. Riminaldus in consil. 255. num. 32. & 33. lib. 3. Petrus Surdus in consil. 27. num. 13. lib. 1. Syluester Aldobrandinus in consil. 14. num. 2. & 17. & num. 4. & 45. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 27. num. 6. lib. 1. Monter à Cueua causar. ciuil. Regni Aragon. decis. 50. num. 1. Antonius Faber iurisp. Papinian. scientia, tit. 4. de ingenuis, princip. 6. illatione 7. fol. 150. Burg. Sal. de Pace in l. 3. Tauri, 5. parte, n. 1442. qui dicit, regulam[sect. 10] hanc, & axioma prædictum Doctorum, adeò vsitatum, in omni foro, & materia obseruandum atque expendendum: Ita etiam & ego in casu occurrenti annotaueram aliquando, & quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 26. num. 4. scriptum reliqui. De tertio autem, hoc est, de solemnitate, aut modo, idem scripserunt Socinus iunior in consil. 183. n. 8. lib. 2. & in cons. 72. n. 12. & seq. lib. 1. Iacobus Menochius post alios Authores dicto consil. 108. num. 4. lib. 2. Vincent. Annibal. in addit. ad cons. Albensis 26. littera A. Burgos de Pace in loco nunc relato. Et actum[sect. 11] humanum ex voluntate, & potestate adeò perfici, vt quodlibet eorum, quod in actu deficiat, operetur eiusdem corruptionem, relati omnes Interpretes probarunt vnanimiter, & ex Abbate, & Baldo, tribus in locis adnotauit Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. dicto cap. 24. num. 24. Ioannes Vincentius Hondedeus dicto consil. 27. num. 6. lib. 1. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclus. tom. 1. littera A verb. actus, conclus. iuris 127. fol. 109. vbi num. 1. ex Baldo in consil. 326. Rex Romanorum, n. 2. lib. 1. pro regula tradidit, quod actus omnes humani pendent, & regulantur à tribus, videlicet à potestate, voluntate, & modo; quia sine potestate nihil ad actum reducitur, sine voluntate nihil consensu perficitur, & sine modo nihil in finem dirigitur. Et num. 2. refert Baldum alibi dixisse, quòd tria requiruntur, voluntas, potestas, & scientia. Et num. 3. quòd scientia confunditur cum potestate: & num. 5. cum seq. adducit contrarietatem communem Interpretum in præfato articulo, & de qua constat in supradictis; alij nam[sect. 12]que existimauerunt, ex voluntate, & potestate actus omnes humanos confici: & sic ex duobus tantùm. Alij verò è contrario, ex voluntate, & potestate, & solemnitate aut forma; & sic ex tribus perfici, expressim asseuerarunt, prout de contrarietate hac inter Barbat. Bald. & Alex. testatur Tuscus ipse: Ego verò,[sect. 13] & vltra eum, & reliquos, contrarietatem prædictam facilè diluendam arbitror, vel vno solo verbo, videlicet, actus omnes humanos voluntate, & potestate, & sic duobus tantùm perfici; semper tamen requiri, quòd actus quilibet legitimè, & iuxta legis ordinationem fiat: quod, vt vides, vel apertè præsentiunt, vel expressim enuntiant omnes Authores suprà relati. Nec dissentiunt hi, qui duo duntaxat, hoc est, voluntatem, & potestatem in quolibet actu requirunt; supponunt namque, quamlibet voluntatem, & potestatem sufficere, modò actus legitimo modo fiat: id quod Barbatia etiam asseuerauit, cuius est consilium Alexandri 123. Scripsit Ecclesiasticus, In principio, lib. 4. Quocirca, si actus sit talis, qui ex sola voluntate, atque potestate dependeat, nec alia forma, aut solemnitas requiratur à lege, verum erit, sola voluntate, & potestate confici, & perfici, quòd si modus eius actus conficiendi, siue certa forma, aut solemnitas præfigitur à lege, cùm actus aliàs non valeat, quàm si legis modus, aut solemnitas seruetur, verum etiam erit, ex tribus, non ex duobus tantùm actum perfici, prout in testamenti conficiendi facultate, & forma, & in aliis actibus videmus, quibus certa forma, aut solemnitas à iure præfixa est. Et secundùm hæc planum redditur, quòd ante[sect. 14]quam ad coniecturas, & interpretationem vltimæ voluntatis cuiusque deueniamus, an in authore ipsius, siue disponente, tria ea requisita interuenerint, præmittere, atque in primis inquirere debeamus, ne inaniter, ac sine effectu in interpretatione, & coniectura voluntatis eius laboremus, quæ exitum habitura non est, ex defectu cuiuslibet requisiti trium prædictorum, iuxta ea, quæ iidemmet Authores obseruarunt expressim. Et ita ego aliquando in casu ex[sect. 15] facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu præmittendum, atque ante omnia discutiendum, siue non modò de voluntate, sed etiam de potestate, cum in articulo possessorij ab inferiori ad Regalem Audientiam res deuenerat, in primis monebam: Lis autem in iudicio possessorio, possessionéque pro indiuiso ab vno ex filiis, & hæredibus petita coram Iudice inferiori versabatur, & circa meliorationem Tertij & Quinti bonorum omnium dubium excitabatur præcipuum, Dom. namque Ioannes de Ribera Guzman, cum plures filios haberet, in extremis constitutus, ex Tertio & Quinto omnium bonorum suorum filium D. Petrum de Guzman meliorauit, qui pro sua parte, & Legitima, pro Legitima etiam sororis cuiusdam suæ,{ Regij Hispalensis Senatus decisio, vsque ad num. final. } quæ in eius fauorem renuntiauerat, & pro dicto Tertio & Quinto bonorum omnium ex melioratione possessioni petitæ contradicebat: Cæteri autem fratres meliorationem eam impugnabant firmiter ex eo quòd, quamuis dispositio & voluntas patris sui meliorantis expressa fuerit, & in fauorem dicti fratris, defuerit tamen potestas id faciendi: è contrario verò filius ipse melioratus dictus D. Petrus de Guzman non modò voluntatem, sed & potestatem adfuisse asseuerabat, propterea quod D. Catharina de Ribera soror dicti D. Ioannis de Guzman patris ipsius, cùm idemmet pater nubere vellet nobili & illustri cuidam mulieri, irreuocabiliter atque inter viuos certa quædam bona donauit eidem, & in prima clausula dixit: A vos, è para vos el dicho Don Iuan de Guzman, è para quien vos quisieredes, conuiene à saber, de las tres quartas partes que yo tengo, e me pertenecen en los bienes siguientes, &c. Postmodùm in alia clausula dictorum bonorum vsumfructum sibi reseruauit pro tempore vitæ suæ, & adiecit: E luego que yo falleciere, el dicho vsufructo se consolide, e iunte con la propiedad de los dichos bienes, e los ayays, e sucedays en ellos, como cosa vuestra propia. Deinde & in alia parte sic cauit, quòd in defectum filiorum dicti donatarij, res donatæ ad ipsam donatricem reuertantur: Pero si de vos el dicho don Iuan de Ribera mi hermano quedaren hiios legitimos, y descendientes dellos, los tales despues han de auer, e ayan como cosa suya propia los dichos bienes, de que assi vos hago esta dicha donacion, sin vinculo, ni condicion alguna. Denique & in vltima clausula donationis dicitur, E otorgo, que reteniendo, como retengo en mi el dicho vsufructo ve los dichos bienes, me de sapodero dellos, e del derecho, e señorio dellos, e vos los apodero, y entrego desde luego, para que sean vuestros propios, e de vuestros herederos, e successores, e de quien vos, y ellos quisieredes, para lo dar, e donar, e vender, y empeñar, trocar, e cambiar, e hazer, y disponer dellos a vuestra voluntad, como de cosa vuestra propria, y me constituyo por vuestra inquilina, &c. Occurrente igitur casu proposito, & super possessorio lite ad Regium Senatum Hispalensem ex appellatione deuoluta, dubium relatum meliorationis Tertij & Quinti bonorum, & valoris eius, principaliter excitari, vis erat; nam de cæteris nulla lis: filius autem melioratus, qui possessioni omnium bonorum ab ipso fratre, nomine D. Francisco de Guzman, petitæ, contradicebat pro parte sua, & pro Legitima sororis, quæ in eius fauorem (vt anteà dixi) renuntiauerat, & pro Tertio & Quinto bonorum meliorationis, statim & in continenti de iure suo paratus docere, & dictum instrumentum donationis sororis patris sui, & testamentum insuper ipsius, ac sororis renunciationem ostendebat, & iudicialiter exhibuit, & cùm de valore dictæ meliorationis ageretur, voluntatis, & potestatis in quolibet actu requisitæ axioma præfatum, & in hoc capite exornatum, vt vidisti, opportunè expendi in eo articulo, & capiti huic applicari, vel ex eo manifestè & opportunè deducitur, quòd Petrus Surdus, vir equidem, & eruditus, & ingeniosus admodùm, vt notum est, cùm in eodem versaretur dubio (in feudi tamen, fiue emphyteusis materia, & in illo articulo, vtrùm patre, qui feudum acquisiuit pro se, & filiis, possit illud relinquere totum vni filio,) pariter equidem & antequam rationes, & argumenta vtriusque partis expendat, idemmet voluntatis, & potestatis axioma, siue argumentum vulgatum præmittit, numero 2. in consilio 305. libro 3. quo loci, per totum consilium discutit quæstionem, & in hunc modum scribit: Et non obstat assertum fideicommissum factum à D. Bonifacio seniore, quia vltra voluntatem, necessaria est potestas ad validitatem actus, &c. Dum ergo quæritur, vtrùm in præfato casu cum[sect. 16] voluntate potestas concurrat, ac in effectu, donatione facta alicui, & filiis suis, an possit donatarius in bonis donatis aliquem ex filiis meliorare, vel an debeant æqualiter bona ipsa filiis omnibus remanere? Breuiter ergo me expediam, & vltra ea, quæ tunc dicebantur, adiiciam nonnulla, & qumplurima congeram in materia, quæ & casui præsenti, & aliis similibus, in futurum euenientibus conducibilia magis videntur, & vtilia erunt. In fauorem itaque aliorum filiorum, ac eius, qui pro indiuiso omnium bonorum possessionem petierat, & contra dictum filium melioratum, vt scilicet meliorari ipse non potuerit, respectu bonorum donatorum, & in eisdem bonis donatis omnes filij donatarij æqualiter succedere debuerint, sequentia magis videntur adstringere fundamenta. Ac primùm equidem, filios omnes dicti donatarij, non solùm in conditione positos, sed & expressim vocatos post mortem patris sui, & sic videri inter eos omnes fideicommissum inductum, vt nullus meliorari potuerit, ex regula text. in. l. miles ad sororem, in principio, l. cum pater, §. donationis, ff. de legatis secundo, Ex quibus M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articulo primo, numero 51. adnotauit, verba disposi[sect. 17]tiua sufficere semper ad inducendum fideicommissum, siue testator cum grauato loquatur, siue cum honorato: & ideò ex vocatione expressa filiorum, ad dicta bona donata, non modò vnicuique eorum videri quæsitum dominium ipsorum bonorum pro rata, juxta text. in. l. quoties, C. de donationibus, quæ sub modo, ex qua deduxerunt Scribentes communiter,[sect. 18] quòd dominium rei donatæ ex iure communi, donatario in sequentem vocatum ipso iure transferatur. Et quamuis ex ea lege, & eodem iure communi attento, non satis compertum esset, vtrùm dominium post mortem primi donatarij in sequentem ipso iure transferatur, sibíque actio vtilis in rem competat, an eidem sola actio personalis ad rem ipsam petendam præstetur, prout ex pluribus probauit eruditè Didac. Couarru. variarum, libro 1. cap. 14. num. 3. cum seq. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 12. num. 2. Octauianus Cacheranus decisione 169. num. 15. Forcatulus dialogo 63. num. 2. Fabius Turretus in cons. 61. n. 41. Mantica de tacitis & ambigu. conuention. lib. 13. tit. 18. Pelaez à Mierez de maiorat. 1. part. quæstione 24. numero secundo. D. Martha voto 49. Nihílque de translatione posses[sect. 19]sionis statutum esset eodem iure communi, donec superuenit decisio legis 7. titulo 4. partita 5. Ex ipsa tamen lege Partitæ, nedum dominium, sed etiam possessionem rerum donatarum transire ipso iure in illum, cui res aliquæ post certum tempus, aut diem, donatæ fuerunt, lex eadem adeò clarè probat in illis verbis: Y de aquel di a en adelante ganarian la possession, y el señorio della sus herederos del que ouiesse hecho la donacion, o el otro, a qui en nombrasse para auerla; vt nullum alium recipiat intellectum, sicuti Ludouicus Molina post Redericum Suarez, & Gregorium Lopez rectè animaduertit dicto capite 12. numero 3. & 4. Mantica dicto libro 13. titulo 48. Pelaez à Mierez dicto numero 2. Antonius Gomezius in leg. 40. Tauri, numero 26. & 27. &. 28. vbi latè de intellectu illius legis, Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæstione 55. numero 6. & quæstione 249. in principio. Indéque & consequen[sect. 20]ter, filios eiusmodi, nomine collectiuo vocatos, succedere debere pro rata, & in viriles & æquales partes post patrem suum, per text. in l. Lucius Titius testamento, § Lucius Titus, ff. de legatis secundo, l. interdum, ff. de hæredibus instituend. Bartol. in l. Gallus, §. quidam rectè, numero 6. ff. de liber. & posthumis. Ioannes Cephalus in consilio 607. numero 38. libro 4. Ruinus in consilio 62. ex numero primo, libro primo, Caldas Pereira de nominat. emphyt. libro 4. titulo 62. §. 3. quæstione 15. numero 10. Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent. libro 13. titulo 21. numero 6. Menchaca de successionum creatione, libro 2. §. 20. ex num. 116. cum seq. Grassus §. institutio, quæstione 20. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 70. numero 58. libro primo, Peregrinus de fideicommissis, artic. 17. ex num. 25. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iur. tomo 3. littera E. conclus. 170. fol. 123. Anton. Faber in libro 9. C. ad titul. C. de impuberum, definitione 7. fol. 116. Secundò deinde & pro eadem parte, atque contra filium melioratum facit, quòd in eo articulo, quando donatio facta est alicui, vt post eius mortem teneretur restituere alteri, an possit donantis, & donatarij consensu reuocari, ad detrimentum eius, cui facienda erat restitutio; licèt contrariæ, ac duæ præcipuæ fuerint sententiæ, altera affirmatiua; altera negatiua, sicuti ex multorum Authorum testimoniis, & resolutionibus apparet dilucidè, ac maximè (vt alios ferè infinitos, & ab eo relatos omittam) ex Roderico Suarez, Couarruu. Tello Fernandez, Matienzo, & aliis, quos Valdes. in addit. ad Rodericum Suarez, in l. quoniam in prioribus, quæst. 8. littera A. recensuit Menchaca controuers. illustrium, libro tertio cap. 63. Pelaez à Mierez de maioratu, prima parte, quæstione 24. numero sexto. Ioannes Cephalus in consilio 302. ex numero 88. libro tertio & in consilio 312. ex numero 13. eodem libro, Burgos de Paz in consilio 26. ex numero 6. Rolandus in consil. 19. numero 19. libro primo. Antonius Thesaur. decisione Pedemontana 70. Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 29. Molina de Hispan. primogen. lib. 4. cap. 2. ex num. 73. cum seq. Dueñas regula 216. Mendoza disputationum iuris ciuilis, libro 3. cap. 9. num. 45. & 46. Gratianus regula 410. Ioannes Gutierrez practicarum, libro 2. quæstione 52. Lara in l. si quis à liberis, §. item rescriptum, ex num. 21. vsque ad numerum 60. Borgninus Caualcanus decis. 42. num. 16. prima parte, Fabius de Anna in cons. 32. Andreas Fachineus controuers. iuris, libro 8. cap. 8. Pater Molina de iustitia & iure, lib. 2. disputatione 265. Fabius Turretus in cons. 61. ex numero 40. & num. 50. & seq. Iacobus Menochius in consilio 191. num. 43. & 53. lib. 2. & in consilio 388. ex num. 34. libro 4. & in consilio 286. numero 14. lib. 3. Peregrinus de fideicommis. articulo 51. numero 53. Cæuallos commun. contra communes, quæstione 249. Portius Imolensis commun. opinionum libro quinto conclusione. 36. Anton. Gabriel & Iulius Clarus, cum quibus Petrus Surdus decisione 209. num. 13. vbi quærit numero 14. vtrùm conuentio facta inter coniuges, quòd solus primogenitus succedat, possit per eos communi consensu reuocari. Et iunge Pelaez à Mierez de maioratu, prima parte, quæst. 22. num. 28. & de eodem dubio an donantis, & donatarij consensu donatio reuocari possit ad detrimentum alterius, Surdus ipse in consilio 305. num. 40. lib. 3. & in consilio 351. num. 35. eod. libro, Blasius Florez Diaz de Mena in addit. ad decisionem Gamæ, 8. numero 2. Antonius Faber, ad titul. C. de donat. quæ sub modo, definitione 2. fol. 541. & de error. pragmat. decad. 46. errore 7. & 8. Fontanella de pact. nupt. clausula 4. glossa 9. parte prima, num 6. folio 78. Mantica de tacit. & ambig. conuent. lib. 13. titul. 48. numero 8. Ex quibus, vt dixi, duas apparet communes esse, & contrarias opiniones: altera, quòd possit donator donationem reuocare, antequam ille tertius acceptaurit: altera, quòd indistinctè non possit, nec acceptatio necessaria sit, sed absque acceptatione acquiratur ius illi tertio, idque maximè de iure huius Regni, prout ex superiùs relatis apparet, & securiùs Mena tuetur, & vide etiam referendos statim num. 23. Ex his etiam Senatus Regius Hispalensis in causa Ioannis de Montesdoca, diebus præteritis definiuit,[sect. 22] ac resolutiuè firmauit duo: Primum, quòd si pater inter viuos, & irreuocabiliter filium meliorauit, & ipsum grauauit alteri restituere, non potest eo inuito meliorationem, siue conuentionem reuocare. Secundò[sect. 23] & consequenter, quòd si vinculum, siue maioratus instituatur semel irreuocabiliter, non potest reuocari de consensu primi vocati in præiudicium aliorum. Et{ Regis Hispalensis Senatus decisio. } inde nec in præiudicium dicti Ioannis de Montesdo ca fieri reuocationem potuisse: & tunc ex pluribus adducebatur, atque excitabatur præcipuè Senatus, ac maximè ex his iuribus, & rationibus, quæ à superiùs relatis Authoribus longa serie ponderantur contra Bartolum & eius sectatores in dicta l. qui Romæ, § Flauius, quibus & ego adiiciebam adnotata per Riminaldum iuniorem in cons. 112. num. 138. & seq. & in cons. 239. ex num. 10. & 46. lib. 2. per Bursatum in consilio 173. ex num. 68. volum. 2. per Rolandum in consilio 19. lib. 1. Pancirolum in consilio 60. ex num. 10. cum seq. Ioannem Franciscum de Ripa l. 3. responsorum, resp. 16. n. 3. & seq. Borgninum Caualcanum decis. 42. ex num. 13. vsque ad num. 28. prima parte, Fabium de Anna in consilio 32. per totum. Secundò adducebatur Senatus ex sententia Roderici Suarez in l. quoniam in prioribus, quæst. 8. ex n. 1. cum seq. qui cùm plura ingeniosè satis & eruditè scripsisset contra sententiam Bartoli in dicto §. Flauius, expressim tuetur, quòd si meliorauerit filium in tertia parta bonorum, & fecerit ei vincula, & substitutiones, quòd post tempus, aut in aliquem casum bona deueniant ad alium, pater, antequam veniat conditio, vel tempus, non potest reuocare vincula, seu grauamina. Et in allegation. 19. col. 2. vers. sed his adhuc cessantibus, vbi tradit, quòd si fratres consenserunt in fauorem alterius fratris, vt aliqua res esset Maioratus in vita illius fratris, & filij maioris, & descendentium; ex hoc fuit acquisitum ius irreuocabile per alios fratres fratri, in cuius fauorem fuit factus maioratus, & aliorum descendentium. Et refert Tellus Fernandez in l. 27. Tauri, num. 2. & seq. Antonius Gomezius in d.l. 40. Tauri, qui cùm num. 29. 30. 33. & 32. adduxerit tria iura principaliter contra dictum doctrinam Bartoli, in dicto §. Flauius. quæ fortiter vrgent pro relata decisione Hispalensis Regij Senatus, ac etiam his responderit, quæ pro sententia Bartoli expendi solent communiter, infert statim num. 33. ad l. 27. Tauri, vt si pater filium meliorauerit in Tertio bonorum suorum, & grauauerit eum restituere Tertium alteri filio, vel descendenti, vel in defectum eorum alteri personæ, secundum formam, & dispositionem dictæ l. 27. Tauri, quòd non possit pater solus, nec concurrente consensu filij primi meliorati, postea grauamen, aut vinculum tollere in præiudicium alterius filij, vel descendentis, vel tertij, in cuius fauorem positum est grauamen, cùm per illam legem iam sit ei quæsitum. Infert etiam num. 34. quòd si quis instituat maioratum ex traditione possessionis, vel alio modo legitimo irreuocabilem, & personam certam nominauerit, & post eius mortem alium, non potest ampliùs maioratus reuocari, etiam respectu tertij nominati, Mieres 1. parte, quæst. 22. num. 31. & quæst. 24. num. 22. Tertiò deinde & pro resolutione Senatus dicebam ego, fortiter, atque in terminis vrgere ea omnia, quæ obseruauit dilucidè Burgos de Paz in consilio 26. ex num. 6. vsque ad num. 34. vbi & septem præcipuas solutiones, siue responsiones considerat ad dictam doctrinam Bartoli, in dicto §. Flauius, & traditionem illam Roderici Suarez confirmat nonnullis, ac expressim statuit in casu proposito institutionis maioratus, sat esse, vt primus donatarius aut vocatus acceptet scripturam maioratus, & quòd non est necessaria aliorum vocatorum acceptatio, vt donatio ipsa, seu institutio irreuocabilis efficiatur, Mieres vbi sup. & quæstione 24. Molina lib. 4. cap. 2. num. 18. Angulo in l. 6. glossa 4. num. 9. Matienzo in l. 1. tit. 6. glossa 8. num. 6. Rursus & quarto loco, pro definitione, & decisione Senatus plures Pelaez à Mieres resolutiones, atque velut in terminis obseruationes ponderari debere, dicebam. Ac primùm equidem ab ipso Authore tradita, prima parte, quæst. 22. num. 23. & quatuor seq. vbi latiùs probauit, quòd quamuis pater possit reuocare maioratum semel factum, propter ingratitudinem filij, tamen quòd reuocare non poterit, quando ex causa onerosa, & in fauorem alterius, non modò filij, maioratus fuisset factus, vel quando etiam vocati essent filij eius, qui ingratitudinem commisit, vel alij quilibet, quibus ius acquisitum esset. Et eadem prima parte, dicta quæst. 22. num. 31. subdit, quòd pater, etiam ex consensu filij, non potest reuocare maioratum in præiudicium vxoris, cuius etiam occasione factus fuit maioratus; idque aliis modis extendit, & confirmat: ex quibus, vt dixi, Senatûs sententia corroboratur omninò, atque ex dictis ab eodem num. 33. 34. & 35. Ex his etiam, quæ ipse Mieres longa serie reliquit scripta eadem prima part. quæst. 24. ferè per totam, vbi ad confirmationem thematis, seu quæstionis principalis eius capitis, quòd si facto maioratu, pater tradit filio possessionem, est irreuocabilis maioratus, tam quoad ipsum, quàm, quoad alios vacatos, etiamsi filius primò nominatus reuocationi consentiat, vel viuo patre moriatur, vt ibid. dixit expressim num. 1. & num. 22. quibus, & multis ibi cumulatis, exornatur, equidem, & omninò comprobatur Senatus decisio proposita, prout dicta quæst. 24. adduxit ex num. 1. vsque ad n. 31. quo loci probauit, quòd maioratus factus ex causa matrimonji, non potest reuocari in præiudicium, seu in damnum vocatorum, etiamsi filius primò vocatus moriatur fine filiis. Et num. 33. subdit, quòd si primus vocatus delictum committat, pater non potest maioratum reuocare in præiudicium vocatorum, quibus ius acquisitum sit. Et n. 34. quòd nec potest in præiudicium ipsorum vendere, vel obligare bona maioratus. Et num. 26. probauit etiam expressim, quòd absque acceptatione acquiritur ius secundo vocato ad maioratum. Denique & vltimo loco, definitio eadem, siue decisio Senatus Regij Hispalensis comprobatur omninò ex adnotatis per Blasium Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem Gamæ 8. num. 2. qui & in fortioribus terminis loquitur, atque etiam absque acceptatione acquiri ius secundo, vel tertio vocatis, defendit: sic etiam vinculum, siue maioratum semel institutum, non posse reuocari de consensu primi vocati in præiudicium aliorum vocatorum, resolutiuè asseuerauit Hieronym. Cæuallos practicar. commun. contra commun. quæst. 249. num. 4. & latiùs fundat Ioan. Gutierrez practicar. lib. 2. quæst. 52. Et hactenus de secundo fundamento contra filium melioratum, in quæstione proposita ex num 15. cum seq. & in fauorem aliorum fratrum, à quo digressi fuimus, vt vides, propter decisionem aliam Senatus dicti Regij Hispalensis, hucusque confirmatam, atque exornatum. Nunc verò & tertio loco principaliter, & contra filium eundem melioratum, non mediocriter vrget, ex sententia quamplurimorum iuris Interpretum obseruatum constanter, quòd si pater acquirit feudum,[sect. 24] vel emphyteusim pro se & filiis, emphyteusis, vel feudum illud ordine successiuo ita filiis, sicut patri ipsi acquisitum dicitur, vt non possit ab eo alienari, vel vni ex filiis totum prælegari in præiudicium filiorum, sed omnibus debeat esse commune & æquale. Ita sanè, vt distinctiùs procedam, in emphyteusi, vt scilicet non possit alienari, vel tota vni filiorum prælegari, in præiudicium aliorum, adnotarunt expressim Alex. tribus in locis, Iason, Decius, Ruinus, Bertrandus, Gratus, Alciatus, Chassaneus, Couarruu. & Rubeus, quos cumulauit Iulius Clarus §. emphyteusis, lib. 4. sententiarum, quæst. 16. num. 1. Dinus, Baldus, Albericus, Angelus, Bartol. Castrensis, Ancharanus, Bertrandus, Caualcanus, Aretinus, Romanus, Curtius senior, Afflictis, And. Siculus, Laurent. de Palat. Alex. Corneus, Gratus, Alciatus, Decius, Iason, Ruinus, Socinus iunior, Didac. Couarr. & Anton. Gabriel. quos retulit & ita defendit Fabius Turretus in consilio 61. num. 44. per totum, quiex num. 36. quatuor præcipua iura, seu fundamenta expendit pro hac parte, atque ex num. 45. vsque ad numerum 68. fundamentis contrariæ sententiæ satisfacit abundè. Hieronymus Gabriel in cons. 85. num. 5. lib. 1. Aluarus Valascus post alios plures, quos citat, de iure emphyteutico, quæst. 49. num. 6. qui hanc putat veriorem opinionem, etiam in emphyteusi noua à patre accepta pro se, & filiis suis, Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, lib. 4. tit. 62. §. 3. quæst. 15. n. 3. fol. 165. Petrus Surdus in cons. 76. ex. num. 3. vsque ad num. 8. lib. 1. & in cons. 305. n. 9. & 36. lib. 3. & decis. 324. num. 2. & 3. Berous in cons. 155. ex num. 6. volum. 3. Ioannes Cephalus in cons. 29. num. 18. & 23. lib. 1. In feudo quoque idipsum obseruarunt, nec posse patrem habentem plures filios plus assignare, vel relinquere vni ex filiis, quàm alteri, & multò minus totum ipsum feudum prælegare vni ex filiis suis, scripserunt constanter Zasius, Ioannes Rayner. Ruinus, Alexander, Curtius iunior, Socinus iunior, & alij, quos commemorauit Iulius Clarus §. feudum, q. 40. num. 5. & 6. Alexand. Corneus, Iason, Ruinus, Decius, Gratus, Socinus iunior, Parisius, Alciatus, & Rolandus, quos commemorauit Iacobus Menochius in consil. 286. n. 1. lib. 3. qui n. 2. & 3. & 4. tria principaliter expendit iura, & fundamenta pro hac parte. Ipse Menochius in cons. 309. n. 2. lib. 4. vbi dicit, ita respondisse post alios Alex. Corneum, Iasonem, Ruinum, Decium, Gratum, Beroum Parisium, Socin. iun. Alciat. Syluan. & Rolandum ibi relatos, & num. 3. & tribus seqq. eadem tria fundamenta expendit, quæ in dicto cons. 286. adducit. Menochius etiam idem in cons. 155. num. 25. lib. 2. Videbatur ergo dicendum, nec patrem in proposita controuersia potuisse filium prædictum in damnum aliorum meliorare, siue totas res damnatas prælegare, cùm pro ipso patre, & filiis donatio facta esset. Re tamen ipsa, & tunc à Senatu diligentissimo studio, & nunc à me peruigili cura benè perpensa atque enucleata, contraria sententia visa est verior, & probabilior, quòd scilicet dictus D. Ioannes de Ribera & de Guzman potuerit dictum filium D. Petrum in Tertio & Quinto omnium bonorum, etiam donatorum meliorare, siue tota bona donata præ cæteris filiis prælegare, aut relinquere, modò Tertium & Quintum bonorum non excedant: Idque non modò ex verbis præfatæ donationis, quæ adeò clarè & expressè alienandi facultatum concedunt, eidem in vltimis clausulis, & disponendi quouis modo licentiam exprimunt, vt meliorandi vnum ex filiis facultatum multò magis, & à fortiori inducant, & superiorum verborum, quæ vocationem omnium filiorum absolute continent, declarationem adiiciant, & verum intellectum assignent, prout inferiùs attingam: sed etiam quando alienandi facultas, & quocumque modo disponendi de ipsis licentia non concederetur, ex iure ipso, & receptioribus, atque verioribus sententiis Interpretum, sic definiri debeat, prout Senatus Hispalensis iuridicè decreuit. Id autem multis rationibus, & argumentis comprobari potest concludenter, sed prius hoc vnum sciendum est, à quo primum, & fortissimum emanat fundamentum, donationem hanc factam fuisse ea de causa à sorore, vt dictus frater D. Ioannes de Ribera & de Guzman inuitaretur ad contrahendum matrimonium, vel saltem vt contraheret, sicque ex matrimonij causa, ex qua donatio subse[sect. 25]quens profectitia dici debuit, vtpote, quæ profecta est à re ipsius D. Ioannis, & quò faciliùs posset onera matrimonij ferre, quæ sunt importabilia, & duram seruitutem inducunt; ita sanè in propriis, in quibus versamur nunc, terminis & vt pater possit totam rem donatam vni filiorum prælegare, etiam pro patre, & filiis donatione facta simpliciter, absque alienandi facultate; & quòd donatio dicatur profectitia, & matrimonij onera iudicentur penè importabilia, atque infringatur liberta, adnotauit expressim in casu simili ex facto occurrenti, Iacob. Menochius in dicto cons. 286. num. 6. & 7. qui pro oneribus matrimonij, quæ adeò grauia diiudicauit, commemorat Neuizani dumtaxat locum lib. 1. syluæ nupt. ex num. 2. & seq. & vltra eum, ita pariter matrimonij onera diiudicarunt grauissima, Panormitanus in consilio 79. columna 2. lib. 2. Petrus Gregorius in syntagmate iuris,[sect. 26] lib. 9. cap. 19. D. Barbosa qui latiùs comprobat 1. part. rubricæ, ff. soluto matrimonio, num. 6. fol. 6. Quòd verò donatio hæc facta domino Ioanni de Ribera & de Guzman dicatur (vt nunc attigi) profectitia, probatur manifestè: nam profectitium illud esse dicitur, quod ex bonis patris acquiritur, l. depositi, §. vlt. de peculio, l. 2. §. 1. ff. soluto matrimonio, & apertiùs in l. profectitia, ff. de iure dotium, & l. dos à patre, C. de iure dotium, & scribunt Bartolus in rub. ff. de peculio, num. 5. & in l. cum oportet, num. 1. C. de bonis quæ liberis. Et ibidem Baldus num. 1. Iason in l. sed etsi plures, §. ad substitutos, num. 7. ff. de vulg. & pup. substitu. Decius in l. vt liberis, num. 20. C. de collat. Mendez Lusitanus in repetit. d.l. cùm oportet, 1. part. verbo ex eius sub[sect. 27]stantia, num. 6. Profectitium quoque illud esse intelligitur, quod filiis datur contemplatione patris ipsius, sicuti affirmarunt Bal. in d.l. cum oportet, num. 3. C. de bonis, quæ liberis, Alexander in cons. 189. lib. 5. Socinus iunior in cons. 91. num. 20. lib. 1. Paulus, Baldus, Riminald. Corneus, Iason, Decius, Crotus, Nauarrus, & Gregorius Lopez, cum quibus Caldas Pereira, & relati per Mendez Lusitanum in d.l. cùm oportet, num. 6. fol. 4. Simon de Prætis, Mantica, & alij, cum quibus Petrus decis. 118. num. 4. vbi citat text. in. l. sed si plures, §. in arrogato, ff. de vulg. & pup. & in l. Titio, §. Syluio ff. de cond. & demonst. & decis. 169. num. 3. vbi citat eadem iura, & addit text. in l. is qui hæres, §. finali, ff. de acquiren. hæred. & in d.l. cùm oportet, in princip. in vers. ex eius substantia. Surdus ipse decis. 322. ex num. 47. cum seq. & decis. 324. n. 9. vbi quòd profectitium reputatur, filio concessum patris contemplatione, licèt pater nihil de suo refuderit. Et in cons. 305. num. 62. & 63. lib. 2. indeque do[sect. 28]natum filio patris contemplatione, censetur ab ipso patre prouenisse, & pater videtur donasse, ex tex. in à. §. arrogato, Natta, Ioannes Lup. Simon de Prætis, Franciscus Mantica, quos refert, & sequitur Petrus Surdus d. decis. 322. n. 54. & decis. 169. num. 3. vbi adiicit, quòd id verè dicitur à patre prouenire, cuius contemplatione relictum est; nam videtur primò datum patri, & breui manu à patre ipsi filio, vt & notant Authores ibi relati, atque ex communi Mendez Lusitanus in d.l. cum oportet, prima parte, num. 11. sic etiam & vxori donata mariti contemplatione, marito[sect. 29] acquiruntur, eique vel hæredibus eius, soluto matrimonio sunt restituenda, vt post Bartol. Corneum, Iason. Decium, Ioannem Lup. Cagnolum, & Iulium Clarum scripsit Petrus Surdus decisione 118. n. 5. & decisione 322. num. 52. vbi quòd donatio facta sponte per consanguineos mariti vxori, censetur facta contemplatione mariti. Iacobus Menochius lib. 3. præsumptione 28. n. 9. & plures alios retulit Pater Thomas Sanchez, cuius ad finem huius cap. specificam faciam mentionem. Sic denique & dos data filiæ patris[sect. 30] contemplatione, profectitia dicitur, vt ex aliis probauit idem Surdus dicta decisione 118. numero 6. qui dicta decisione 322. numero 43. & 44. & 48. ex[sect. 31] aliis multis iuridicè, & multùm ad propositum tradidit, profectitium reputari relictum filiis, aut descendentibus nascituris, & patris contemplatione concessum, cùm affectio, & dilectio non cadat in nondum natos, & sic incognitos: eleganter Menochius, atque in terminis nostris, in consilio 286. n. 16. & 17. lib. 3. & repetit in consilio 309. num. 20. lib. 4. vbi versabatur in donatione facta patri, & filiis ac descendentibus, & plurimos alios refert idem tenentes, quod Petrus Surdus nunc annotauit, & concludit, quòd non attenditur denominatio ipsa personarum, sed solùm cuius contemplatione facta sit concessio. Idem etiam post alios Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 51. num. 10. & in cons. 90. num. 18. lib. 1. vbi quod in casu proposito, ad hoc vt dicatur datum, aut donatum filiorum etiam contemplatione, necessarium esse, quòd ipsi filij nomine proprio nominentur. His itaque omnibus modis inspectis, donatio hæc[sect. 32] in persona filiorum domini Ioannis de Ribera & Guzman dicitur profectitia: profectitia autem in totum acquiruntur patri, vt scribunt omnes in d.l. cum oportet, C. de bonis quæ liberis, Iacob Menochius d. cons. 286. num. 10. lib. 3. Petrus Surdus d. decis. 118. n. 4. & seq. & dicta decis. 169. n. 3. & dicta decisione 322. ex num. 47. & d. decis. 324. ex num. 5. & dicta consilio 395. ex num. 62. lib. 3. Mendez Lusitanus in repetit. dictæ l. cum oportet, prima parte, & num. 6. cum seq. & sic non modò meliorare vnum ex filiis de iure potuit dictus pater, sed etiam ea bona alienare, prout & donatrix ipsa concessit. Quòd autem omnibus modis inspectis donatio hæc profectitia dicatur in persona dictorum filiorum, probatur, atque ostenditur manifestè; nam iuxta primum modum profectitia dicitur, ex quo prouenit ob matrimonium à patre contrahendum, sic que in recompensationem eius, & onerum matrimonij ferendorum: est etiam profectitia, inspecto secundo illo modo, cùm contemplatione ipsius patris facta fuerit: & tandem dicitur profectitia iuxta tertium modum, cum occasione patris, nempe ob matrimonium quod contrahebat, & ob benemerita, & beneficia in sororem collata (prout ipsa exprimit) donatio facta fuerit. Et sic eisdem modis omnibus consideratis, atque ex vnoquoque ipsorum, melioratio de iure subsistit, nec vllo pacto impugnari valet, prout etiam deducitur ex traditionibus Menochij dicto consilio 286. num. 9. vbi commemorauit Socinum seniorem egregiè dicentem in consilio 91. n. 20. lib. 1. quòd aliquando profectitium significat illud, quod proficiscitur ex substantia illius, de cuius successione agitur, vel cuius contemplatione datur ab aliquo: aliquando etiam dicitur profectitium illud, quod acquiritur occasione patris, seu facto ipsius patris. Deinde & secundò principaliter ad rem expressim[sect. 33] confert singularis doctrina Baldi in l. 1. C. per quas personas nobis acquiritur, cùm dixit, quòd si pater acquirit emphyteusim pro se, & filiis, nempe pro se in vita, & pro filiis post mortem; si ex re, id est, bonis ipsius patris acquisita sit, potest de ea pater disponere ad libitum: nam potest eam vni soli filiorum relinquere, aliis exclusis. Et Baldum secuti sunt Aretinus, Maranta, Plotus, Martin. Laudens. Barbat. Calcan. Corneus, Ancharan. Gozadinus, & Crotus, cum quibus Iacobus Menochius dicto consilio 286. num. 12. & 13. lib. 3. qui concludit, eo casu, & quando con[sect. 34]templatione patris, aut ob matrimonium ab eo contrahendum donatio facta est, bona effici merè patrimonialia patris ipsius, atque ita, cum iure posse ea vni soli filiorum relinquere, vel etiam distrahere, quoniam emphyteusis iudicatur vt empta, aut à patre profecta. Quando autem ex propriis bonis est acquisita, planum equidem est, quòd pater potest vni soli filiorum eam relinquere, aliis exclusis, prout Iulius Clarus, Anton. Gabriel, Fabius Turretus Additionator Gamæ, Alex. Trentacinquius, Petrus Surdus, Syluester, Aldobrandinus, Hippolyt. Riminaldus, & cæteri infrà referendi agnoscunt vnanimiter. Et alio in loco adnotauit etiam iuridicè Menochius ipsemet in consilio, inquam 155. num. 29. lib. 2. vbi retulit Baldi & Angeli traditionem in l. ita videndum, §. nunc vi[sect. 35]deamus, ff. de petitione hæred. cum dicunt, quòd etsi fortè pater possit emphyteusim, vel feudum acquisitum pro se, & filiis prælegare vni ipsorum filiorum in præiudicium aliorum; attamen non potest sua repudiatione priuare omnes filios. Et idem responderunt Alexander, Corneus, Iason, Socinus iunior, & Berous ibi commemorati, qui de prælegato in fauorem vnius filiorum nequaquam dubitarunt: & superiora repetit quoque idem Menochius in cons. 309. num. 18. & duobus seqq. lib. 4. Rursus & tertio loco non parùm adstringit contra[sect. 36]rium eius, quod resolutum fuit supra num. 24. sustinuisse permultos, & maximi equidem nominis Authores, qui in eodem articulo constanter atque è contrario scripserunt, quòd pater in emphyteusi recepta pro se, & filiis suis, potest iisdem præiudicare; aut vni (quod magis indubitatum putant) filiorum totam relinquere, aliis exclusis, qui & in feudo idem statuunt, prout in emphyteusi affirmarunt Alexander sibi contrarius duobus in locis, Iason, Socinus, Gozadinus, Tiraquellus, & Bertrandus, cum quibus firmiter Iulius Clarus §. emphyteusis, quæst. 16. num. 1. in versiculo, contrariam autem sententiam; inquit namque, quòd pater stipulando pro se, & filiis, vel sibi, & filiis acquirens, censetur stipulari, aut acquirere ordine successiuo, scilicet primò sibi, deinde post mortem suam filiis: cùm ergo non videatur filiis aliquod quæsitum, nisi post ipsius patris mortem, meritò poterit de ipsa emphyteusi ad libitum suum disponere: Et si ea omnia inspiciantur maturè, quæ Iulius Clarus distinctè admodùm, & resolutiuè ibi considerat, casui præsenti vsque adeò conueniunt, & ipsum coadiuuant, vt de ipsius vera sententia dubitari non valeat. Et id ipsum in emphyteusi quoque obseruarunt Speculator, Imola, Paulus Castrensis, Iason, Ancharanus, Cumanus, Alex. Chassaneus, Gozadinus, Gratus, Socinus senior, & Ruinus, quos retulerunt Antonius Gabriel commun. conclus. tit. de iure emphyteutico, conclus. 2. n. 44. Fabius Turretus in consil. 61. num. 35. qui ex num. 27. quinque adducit fundamenta præcipua huius opinionis. Hyppolit. Riminald. in consil. 394. ex num. 31. vsque ad num. 36. lib. 4. qui quamuis dubitet de opinione ista, quando emphyteusis est antiqua, & generi atque familiæ antiquitùs acquisita, quando tamen pater fuit primus auctor, vel acquisitor, verissimam putat, prout etiam egregiè Natta in cons. 577. num. 8. ita pariter & in emphyteusi, in eodem placito constanter fuere, & quòd possit pater vni filiorum eam relinquere, aliis exclusis, asseuerarunt Arias Pinellus, Andr. Isern. Alex. Afflictis, Sigisd. Lofred. Ripa, Zazius, & Bertazolus, cum quibus M. Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 51. num. 58. fol. 489. & artic. 52. num. 82. & seq. fol. 507. Iacobus Menochius dicto consilio 286. ferè per totum, & maximè num. 12. & 13. lib. 3. & dicto cons. 309. per totum, lib. 4. Petrus Surdus consil. 76. num. 4. & seq. lib. 1. quo loci, licèt de emphyteusi antiqua dubitauerit, in noua tamen, & cuius auctor, vel acquisitor, pater fuit, libenter amplectitur eandem sententiam; & libentiùs in consilio 305. num. 65. lib. 3. & in consil. 395. vbi citat Baldum, Corneum, Speculatorem, Ancharan. Castrensem, Imolam, Aretinum, Nattam, Isern. Ruinum, Afflictis, Angel. Bartol. Decium, Zazium, Gozadin. Iason. Curt. seniorem, Cephal. Beroum, Beccium, Berret. Bellonum; Bursat. Tiraquel. Bertazol. & alios eodem lib. 3. & inquit in hunc modum: Quia cùm testator esset dictæ emphyteusis author, & primus acquisitor, potuisset illam vni filiorum totam relinquere, aliis exclusis, vt in terminis emphyteusis dixit Bald. &c. & inferiùs, ibi: Et sicuti poterat vni ex filiis prælegare, ita etiam potuit super ea fideicommissum constituere. Quæ sunt verba notabilia, & pro decisione casus à Senatu Regio Hispalensi definiti, valdè singularia; nam dictus pater D. Ioannes de Ribera & de Guzman, qui in Tertio & Quinto bonorum omnium suorum filium meliorauit, Tertiummetipsum & Quintum perpetuò vinculauit, & sic super rebus sibi donatis, fideicommissum perpetuum constituit. Quod etiam constitui posse, in eisdem terminis reliquerunt scriptum Curt. iunior, Socin. iunior, Gozadinus, Natta, Berreta, & Menochius, quos ipse Surdus commemorauit ibid. Surdus idem decisione 209. num. 16. vbi expressim, quòd pater, qui stipulatus fuit, vel acquisiuit emphyteusim pro se, & filiis, potest eam vni relinquere. Et decisione 324. ex num. 5. & decisione 322. ex num. 47. cum pluribus seqq. Blazius Florez Diaz de Mena, Alex. Trentacinquius, & Syluester Aldobrandinus, quorum specificam mentionem faciam statim num. seq. Et ij quidem omnes promiscuè loquuntur in feudo, & in emphyteusi, & quando nouum est feudum, siue à patre acquisitum, idem ius statuunt, quod in emphyteusi nunc dicebamus; specificè tamen in feudo loquentes, quòd pater possit feudum acquirens pro se, & filiis; in eo filiis ipsis præiudicare, & relinquere totum vni filio, post alios Authores defendit securè Iulius Clarus §. feudum, quæst. 40. num. 6. Franciscus Beccius in consilio 56. ex num. 20. Iacobus Menochius in locis relatis suprà, & in consilio 161. n. 6. lib. 2. Petrus Surdus dicta decisione 209. num. 17. & in consilio 305. num. 65. lib. 3. qui id defendit, siue feudum sit hæreditarium, siue ex pacto, M. Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo 51. num. 58. & magis specificè in feudo. artic. 52. num. 84. & duobus seqq. vbi quòd feudum nouum primus acceptor validè refutat in damnum sequentium. Et citat Bald. Isern. Afflict. Alex. Sigismun. Lofred. Iason. Socinum, & alias. Fabius de Anna in consilio 27. ex num. 4. Quarto prætereà loco pro eadem parte fortiter vr[sect. 37]get, quòd quando aliquid conceditur, aut donatur patri & filiis simul, si patris merita extant, vel iusta alia causa, & nulla causa affectionis donantis, vel concedentis est erga filios, quibus etiam concessio, aut donatio facta fuit, illa donatio, seu concessio censetur facta contemplatione solius patris, & ob id in totum, atque ita absolutè acquiritur ipsi patri: sicuti ex Isern. Afflicto, Angelo, Socino seniore, Guilielmo Perna, & Lofredo obseruauit dilucidè Iacobus Menochius dicto consil. 309. num. 18. lib. 4. & in consil. 286. num. 15. lib. 3. cùm itaque nostro in casu à Senatu iuridicè definito, nulla extiterit affectio donantis erga filios dicti fratris D. Ioannis de Ribera, & de Guzman, qui nec nati, nec concepti tunc erant, prout ex aliis Authoribus ibidem probat Menochius num. 16. & dixi supra num. 31. & è contra cùm merita extiterint D. Ioannis de Ribera, ab ipsa donatrice expressa, & maxima in consideratione habita, ac simul iusta ipsa causa, ex quo matrimonium ita assentiente, & exoptante sororemetipsa, contraxit; sequitur dicendum, donationem fuisse factam sua contemplatione, non autem filiorum, & proptereà ei fuisse liberè acquisita bona, quando donatrix non ita expressisset, prout expressit, vt de illis liceat ad libitum disponere, & filium, quem voluerit, meliorare, sicuti concludit Menochius dicto consil. 286. n. 15. & 16. & dicto consilio 309. num. 19. post Nattam in consilio 674. num. 14. lib. 4. adiicit vnum verbum valdè singulare, videlicet, quod dicitur de emphyteusi, aut feudo pecunia patris quæsito, idem dicendum, quando concessio facta est ob benemerita, quoniam illa pretij loco sunt. Et Iacobi Menochij traditionibus superioribus conuenit in omnibus Petrus Surdus dicta decisione 322. num. 43. & 44. & 48. & seq. tam in eo quod dicit, quòd solius patris contemplatione videatur facta donatio, aut concessio, quando patris merita extant, vel iusta alia causa, & nulla causa affectionis donantis est erga filios, quibus facta donatio fuit, quàm in alio, videlicet affectionem vllam non cadere erga filios, nondùm natos, nec conceptos; prout in casu præsenti fuit, & alios commemorat Authores ita tenentes Surdus ipse, Menochij tamen mentionem non facit. Et in fortioribus terminis inquit num. 53. quòd donatio facto filio meo, in quo non cadit meritum, quia sit anniculus, censetur facta mei contemplatione. Et dixerat anteà num. 49. quòd profectitium reputatur relictum nepoti nascituro. Et latiùs exornat dicto num. 43. & 48. conuenit etiam Menochij obseruationibus, & eum commemorat Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuention lib. 13. tit. 21. num. 6. folio mihi 48. vbi inquit, quòd quando donatio facta est filiis, & descendentibus contemplatione ipsius patris, tunc ipsi patri intelliguntur bona liberè acquisita, & ideò suo arbitrio potest de illis disponere. Conuenit denique M. Anton. Peregrinus dicto artic. 52. num. 84. Blazius Florez de Mena in addit. ad decisionem Gamæ 5. num. 7. vbi etiam quòd donatum, aut concessum patri, & filiis ob merita patris, in totum patri acquiritur, & æquiparari acquisitionem, siue donationem fieri ob merita, aut ex pecunia patris, vt ibi exprimit in vers. si verò sit noua; & in hoc casu, quando merita patris adsunt, vel alia iusta causa occasione ipsius, hucvsque Scribentium omnium nullus dissentit, omnes potiùs vnanimiter, liberam disponendi facultatem de re sibi & filiis donata, concedunt: sicuti quando ex affectione, & contemplatione ipsius factam concessionem apparet, prout infrà dicetur. Et Cardinalis Franciscus Mantica, qui indistinctè id admittit, & Menochij placitis adhæret, dicto n. 6. vt nunc dicebam, subiicit vnum verbum in proposito nostro valdè notabile, videlicet superiora non procedere, quando donatio non modò patri, sed filiis etiam, & descendentibus facta esset pro conseruanda familia, & propter affectionem, quam quis ad posteros habuit; tunc namque & filiorum, & descendentium contemplatione facta videretur, nec posset pater in eorum præiudicium ita liberè disponere. Quod est rectè dictum, & Senatus nostri decisionem adiuuat omninò, cùm à voluntate dictæ donatricis adeò alienum fuerit, conseruationi familiæ, & posteritati in futurum consulere, aut maioratum, fideicommissúmve instituere, vt potiùs alienandi ad libitum bona donata, facultatem concesserit expressam dicto suo fratri donatario, prout ex verbis donationis dictum remanet suprà. Et eo casu, quando intentio fuisset donantis, aut concedentis, maioratum perpetuum instituere, & in effectu institueretur, ac irreuocabiliter, procedunt longa serie adnotata, atque scripta à Pelaez à Mieres de maioratu, prima parte, quæst. 24. per totam, prout deducitur ex ipsis, & notatis num 5. vbi inquirit, an pater emphyteusim acceptam pro se, & filiis, possit vni prælegare, & num. 8. semper namque loquitur, quando maioratus irreuocabiliter institutus fuit, & tam in fauorem primi vocati, quàm cæterorum, & sic vt familiæ conseruationi consuleretur, in eisdémque terminis, in quibus Cardinalis Franciscus Mantica, limitationem adiecit. Et etiam deducitur ex argumento quæstionis & dubij præcipui dict. capit. 24. vbi sic dicit: Si facto maioratu, pater tradit filio possessionem, est irreuocabilis, tam quoad ipsum, quàm quoad alios vocatos. In terminis ergo nostris, & quando emphyteusis concessa est patri, & filiis, nec maioratus irreuocabiliter factus, nostræ resolutioni accedit apertè per discursum totius quæstionis, & maximè dicto num. 5. Denique & vltimo loco, ac pro dicta melioratio[sect. 39]ne à patre facta conseruanda, facit etiam, quòd mulier transrens ad secundas nuptias, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij, quidquid titulo lucratiuo habuit occasione prioris matrimonji, solo vsufructu eorum bonorum penes ipsam remanente; id quod in commentariis de vsufructu, capit. 2. ex num. 9. cum multis seqq. & quamplurimorum iurium, & Authorum allegatione latius comprobaui. Et nihilominus[sect. 40] mulier ipsa potest plus vni filio, quàm alteri relinquere, vel vnum filium ex Tertio & Quinto bonorum omnium meliorare iuxta leges huius Regni, quia reseruasse filiis prioris matrimonij videtur, dum nulli extraneo, vel etiam neque filiis secundarum nuptiarum reliquit, sicuti magis communiter probarunt post alios plures, Couarr. Tellus Fernandez, Ludouicus Molina, Mieres, Matiençus, Azeuedus, Menochius, Aluarus Valascus, Ioannes Gutierrez, & Angelus, quos in eisdem commentariis de vsufructu, dicto cap. 2. num. 29. recensui. Ergo in nostro casu, quando dictus D. Ioannes de Guzman alienare non posset bona donata, sed reseruare teneretur filiis suis, iuridicè posset vni ex filiis ipsis Tertium & Quintum titulo meliorationis relinquere, prout in alio simili casu ea ratione vsus est Paul. Castr. d. consi. 179. In causa quam magnificus, columna 3. vers. sed in contrarium, lib. 1. Qui respondit simili casu, nempe quòd pater potest feudum à se acquisitum vni filiorum prælegare, etsi acquisitio facta sit pro se, & filiis: Et rationem eandem considerauit quoque, & Pauli Castrensis dictum consilium commemorat Iacob. Menochius, dicto consil. 309. num. 13. 14. & 15. lib. 5. quo loci versabatur ita pariter in donatione, aut concessione facta patri, & filiis, & nihilominus potuisse patrem totam rem donatam, vni prælegare filiorum, defendit constanter. Et facit text. singularis in l. filiusfamilias, §. penultimo, ff. de legatis primo, ibi: Verum est enim in familia reliquisse, licet vni reliquerit. Vbi Bald. & Imola subtiliter expendunt eum: Ancharan. quoque facit in consilio 153. Pro Domina Paula, colum. 2. vers. & videtur quod possit: vbi resoluit, pro vita acquisitas domos pro se, & pro filiis suis, posse patrem vni filiorum relinquere, aliis exclusis, & sequitur Raphael Cumanus in consilio 116. Socinus senior in consil. 25. num. 14. lib. 1. Et ita tenendo, prout Senatus decreuit, non ob[sect. 41]stant nunc adducta in contrarium: Nam ad Primum argumentum de d.l. quoties, C. de donation. quæ sub modo, & dict. l. 7. tit. 4. partita 5. satis apparet responsum ex his, quæ longa serie hactenus scripta, atque adnotata fuere; induci, inquam, fideicommissum, & dominium, ac possessionem transire in filios ex dicta l. partitæ, nisi pater, cui de iure licet in casu proposito, ex eisdem hucvsque resolutis, & ex dispositione donatricis, vt etiam notauimus, aliter disposuerit, & vni duntaxat filiorum consulere, cæteris exclusis, intenderit: ita quod, si aliter non disposuisset, aut in casu nostro non disposuisset, & sibi disponere non licuisset, vel si ab intestato decessisset, dictarum legum decisio obtineret sine dubio. Non obstat secundum. Quia respondetur, diuersos[sect. 42] esse terminos quæstionis propositæ supra, numero 21. & doctrinæ illius Bartoli, in d.l. qui Romæ, §. Flauius, ff. de verbor. obligat. à terminis casus, & quæstionis præsentis; ibi namque agitur, quando ille qui dedit vel promisit, vel donauit, est ille qui ex suo consensu, & consensu simul donatarij vult reuocare in præiudicium alterius tertij, cùm adhuc non venerit dies vocationis eius: in casu verò præsenti, quando iam mortuo donatore, donatarius ipse dumtaxat, hoc est pater, cui pro se, & filiis suis donatum est, vni dumtaxat intendit res donatas integrè prælegare, aut ipsum præcæteris meliorare; idque ex natura concessionis pro se, & filiis, & causa, ob quam facta donatio fuit, ac etiam ex voluntate & licentia donatricis sibi licet, quia verum est, vni filiorum reliquisse: quod in terminis eiusdem doctrinæ Bartoli non ita militat, nec etiam affectio primi donatarij consideratur dumtaxat, prout in nostro casu considerari debere, probatum fuit suprà; nam & circa cæteros vocatos, affectio quoque datur, vt ibidem latiùs apparet penes Authores commemoratos. Rursus nec tertium & præcipuum obstat funda[sect. 43]mentum, quo contendebatur, quod pater præiudicare non possit aliquo modo filiis in feudo, vel emphyteusi pro se, & filiis accepta; & sic quòd nec possit totam vni prælegare, cæteris exclusis; Quoniam respondetur, sententias relatas suprà, num. 24. non ita indistinctè obtinere posse, plures potiùs pati limitationes, & declarationes, ac quidem procedere, quando concessio facta fuit ex mera gratia & liberalitate concedentis, vel etiam contemplatione filiorum, sicut patris, & tunc etiam articulus est controuersus, & permulti disponendi liberam facultatem patri concedunt, vt constat ex his quæ scripta remanent ex num. 26. cum seq. Cæterum quando aliqua ipsius recipientis, donatariive merita extant, & maximè si ob beneficia accepta fiat, iustiáve causa intercessit ex parte donatarij, quæ donantem excitauit ad donandum, vel concedendum, aut ipsius contemplatione facta fuit principaliter, tunc proculdubio planum est, licere patri totam rem vni prælegare, cæteris filiis exclusis, nec eo casu Scribentium omnium huc vsque aliquis contradicit; omnes namque relati supra dicto num. 24. & quicunque negarunt licere patri rem pro se & filiis acceptam, vni filiorum prælegare, loquuntur semper, quando nihil ex persona patris profectum est, & ita quando nec iusta aliqua causa intercessit, quæ in casu præsenti interuenit, scilicet matrimonij contrahendi, vel quando merita, aut beneficia non extant eius, cui donatio, aut concessio facta est: Ita sanè in propriis terminis nostris, contrariis Doctorum sententiis respondet specificè Iacob. Menochius dicto consil. 286. n. 26. lib. 3. & dicto consil. 309. num. 27. lib. 4. qui in eis terminis loquutos Interpreter omnes, obseruat iuridicè. Cùm itaque in nostro casu donatio facta fuerit ob matrimonium contrahendum ab ipso D. Ioanne de Ribera & de Guzman, ipsius etiam contemplatione, & propter merita, & beneficia; sequitur necessariò dicendum, ipsi D. Ioanni licere dictum filium meliorare, nec his omnibus concurrentibus, quæ concurrunt, dubitari posse de valore dictæ meliorationis, nec etiam dubitasse Interpretem aliquem in eis terminis, prout ex omnibus hactenus præcitatis videre licet, atque ex communi omnium resolutione per Additionatorem Gamæ adducta, de quo statim mentio fiet. Sic & hi omnes, qui per Fabium Turretum dicto cons. 61. ex num. 26. vsque ad num. 68. aggregantur, nusquam in his terminis aliquid in contrarium docuerunt, vt eisdem, & cæteris omnibus originaliter prælectis, constabit & loco summè distincto, & vtili in materia Iulij Clari, euidentissimè quoque demonstrabitur; is namque Author, cùm in quæstione proposita emphyteusis acceptæ pro se, & filiis, dicta quæstione decimasexta §. emphyteusis, versaretur, eruditè admodùm absoluit articulum, & ante omnia ad intelligentiam præmittit, quòd emphyteusis aliquando dicitur noua, aliquando dicitur antiqua. Noua dicitur, quæ habet originem in persona ipsius emphyteutæ, qui vult de ea disponere, quia scilicet ipse eam acquisiuit: Antiqua verò est, quæ habet originem ab alio ascendente. Item præmittit, quòd aliqua est emphyteusis hæreditaria, aliqua non hæreditaria, & aliqua mixta. Emphyteusis hæreditaria est illa, quam acquirens stipulatus est pro se, & hæredibus quibuscunque, vel pro se, & quibus dederit, vel etiam pro se, & hæredibus, si est accepta à priuato. Emphyteusis non hæreditaria est, quam acquirens stipulatus est pro se, & filiis, vel pro se, & descendentibus, vel huiusmodi, nulla facta mentione hæredum; hæc enim transit etiam ad ipsos filios, vel descendentes, etiam quòd non sint hæredes. Mixta est, quam acquirens stipulatus est pro filiis & hæredibus, & sic in qua succedere non potest filius, nisi sit hæres; neque hæres, nisi sit filius, vel descendens, sed vtraque qualitas requiritur. His præmissis, Iulius ipse Clarus ita propositam absoluit quæstionem, quòd aut quæritur de emphyteusi noua, an possit pater in illa filiis suis præiudicare; & tunc (siquidem emphyteusis est hæreditaria, scilicet acquisita pro se, & hæredibus quibuscunque, vel pro se, & quibus dederit) omnes concludunt, quòd pater potest in ea filiis præiudicare, neque vlla est in hoc apud Scribentes controuersia; nam huiusmodi bona potiùs censentur tanquam libera, & allodialia, quàm emphyteutica: Aut verò loquimur in emphyteusi non hæreditaria, & sic acquisita pro se, & filiis; & tunc variæ sunt inter Scribentes opiniones: Aliqui enim tenent, quòd ex stipulatione patris sit ius quæsitum filiis, ita ut non possit pater in ipsa emphyteusi illis præiudicare. Et hanc opinionem tenent permulti iuris Interpretes, quos Iulius ipse Clarus recenset. Contrariam verò, quòd scilicet possit pater in huiusmodi emphyteusi filiis præiudicare, tenent alij ibidem relati; & re vera hanc opinionem visam semper sibi veriorem, tam in emphyteusi, quàm in feudo, modò in feudo domini consensus accedat, testatur Clarus, & quædam verba adiicit, quæ solutionem traditam supra num. 43. & generalem distinctionem in hac materia confirmant omninò: sic etenim scribit: Benè verum est quòd si in inuestitura siue concessione emphyteutica, esset proprio nomine nominatus aliquis ex filiis, vel aliter apparere posset, quòd emphyteusis esset concessa, non solùm intuitu recipientis, sed etiam contemplatione filiorum, eo casu vtique transirem cum alia opinione, quòd non posset pater de ea in ipsorum præiudicium disponere, quæ multis auctoritatibus fouetur. Et conuenit Lofredus ab eo non relatus in consilio 7. num. 23. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 52. num. 84. in fine, vbi cùm magis probasset opinionem eam, quam defendimus, limitat eodem modo, quo Clarus, & ipsum commemorat in hæc verba: Nisi contemplatione filij ex forma inuestituræ concessio facta videretur. Et ita pariter limitauit Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent. lib. 13. cap. siue tit. 21. num. 6. Petrus[sect. 44] Surdus, (cuius obseruationes placito nostro conueniunt omninò) decisione 324. num. 8. & 9. decisione 322. num. 48. & seq. vt numeris præcedentibus ipsas expendi. Sic etiam eandem quæstionem resoluit, & ad benemerita, & contemplationem filiorum respectum habuit Blazius Florez Diaz de Mena in addit. ad decisionem 5. Gamæ, num. 7. fol. 6. qui totius materiæ resolutionem tradens (vt ipse dicit) in effectu Iulij Clari relatas obseruationes recenset; qui dicta quæst. 16. §. emphyteusis, quando emphyteusis est mixta; puta quia accepta sit pro filiis & hæredibus, diuersas sententias refert: tandem inquit, quòd ipse absolutè tenet, & semper tenuit, quòd pater acquirens emphyteusim, siue pro se & filiis, siue pro se, & filiis & hæredibus, siue alio quocunque modo concepta sit concessio, possit de ea liberè disponere; & quòd hæc omnia procedunt in emphyteusi noua: si verò loquimur in emphyteusi antiqua, (inquit ipse Clarus) quòd aut est simpliciter hæreditaria; & tunc domini accedente consensu, in quemcunque potest de eis bonis disponere: aut est simpliciter & absolutè non hæreditaria; & tunc non potest emphyteuta filiis in aliquo præiudicare: aut est mixta, scilicet concessa pro filiis, & hæredibus; & tunc quòd in emphyteusi tenet illud, quod tenuit in feudo eius qualitatis, in §. feudum, quæst. 42. & quæst. 40. per totam, id ipsum in feudo tenet in quæstione præcipua huius cap. quod in emphyteusi nunc diximus. Et Clari resolutiones adducit, & eas sequitur Morquechus, de diuisione bonor. lib. 1. cap. 6. ex num. 26. vsque ad num. 32. Alexandri denique Trentacinq. resolutio[sect. 45] in hac materia ex mente communi, & nostram pariter, & Menochij resolutionem, atque responsionem traditam supra, num. 43. confirmat expressim; ipse namque in eo dubio, an pater in feudo filio præiudicare possit, distinguit inter feudum nouum, & antiquum. Et in feudo nouo, an filij habeant contemplatione patris, distinguit, & an sit datum patri, & filiis sub nomine proprio; ac in effectu ea omnia adducit variarum resolut. volum. 1. lib. 3. tit. de feudis, resolut. 3. per totam, fol. 21. quæ ex Iulio Claro, & aliis Authoribus suprà resoluimus, vt ibi videri poterit. Ex ipso etiam superiora omnia magis indubitata remanent, quoniam in casu præsenti in Senatu definito, & in alia, ac præcipua dictæ donationis parte dicitur. Para que sean vuestros proprios, è de vuestros herederos, e successores. Nam licèt in articulo præfato, an pater in feudo, vel emphyteusi accepta pro se, & filiis, possit filiis præiudicare, vel alicui eorum totam rem prælegare, controuersia fuerit, vt suprà vidisti; tamen quando emphyteusis est hæreditaria, siue quando est concessa pro filiis & hæredibus, vel pro se, hæredibus, & successoribus, indubitati iuris est, quòd potest pater vnum ex filiis in ea hæredem in[sect. 46]stituere, siue totam vni filio prælegare, cæteris exclusis, prout ex communi repetit Iulius Clarus dicto §. emphyteusis, quæst. 16. & §. feudum, quæstione 40. Iason, Curtius, Campegius, & Parisius, cum quibus Syluester Aldobrandinus in consil. 3. num. 90. Iacobus Menochius in consil. 89. n. 60. seq. & in consil. 104. n. 15. lib. 1. & in cons. 286. ex n. 20. lib. 3. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, art. 51. n. 58. Blazius Florez Diaz de Mena in addit. ad decisionem 5. Gamæ, n. 7. Cardinalis Dominic. Tuscus practicar. conclusion. iur. tom. 3. littera E. conclusione 159. fol. 108. Fabius Turretus in consilio 61. ex num. 57. & seq. Remanet ergo ex hactenus dictis, superiores resolutiones circa feudum, vel emphyteusim pro se, & filiis acceptam, ita pariter & in donatione facta alicui, & filiis suis, vel pro se, & filiis suis, obtinere, ac omnia supradicta[sect. 47] non modò in feudi, vel emphyteusis concessione, sed & in donatione, & quacunque alia dispositione iuridicè expendi posse, prout in donatione, & concessione Principis loquitur Menochius dicto consil. 309. lib. 4. & quæcunque in feudi, vel emphyteusis concessione pro se, & filiis adduxerat in consil. 286. lib. 3. æqualiter in donatione expendit: ac proinde, ex ipsismet anteà resolutis, & aliis futuris casibus, resolutiones erunt præstandæ, quoties dubitari contingat, an ad eum modum pro se, & filiis donatione alicui facta, vel alia dispositione quacunque itá concepta, liceat patri, nec-ne, filium aliquem ex Tertio & Quinto bonorum meliorare, vel tes donatas integrè vni filio relinquere, aliis exclusis; in quo & magis considerandum erit, an patris dumtaxat contemplatione, & ob benemerita eius, nondùmque natis, & sic incognitis filiis donatio facta fuerit, vt tunc indistinctè liceat totam rem vni prælegare, aut iure meliorationis relinquere: An verò contemplatione filiorum quoque, & ob affectionem, & benemerita ipsorum, & sic ipsis natis, & cognitis facta fuerit; & an causa donationis veluti matrimonij interuenerit. In casu autem præsenti, vt validè posset pater filium prædictum in Tettio & Quinto omnium bonorum meliorare, & alia concurrebant, quæ rem minùs dubiam efficiebant, ac maximè clausulæ illæ donationis in initio relatæ, quæ & alienandi res donatas, & ad libitum de eisdem disponendi facultatem concedebant. Et sic vocatio illa filiorum omnium, quæ ex sequentibus clausulis declarationem recipit, non restringit facultatem, adeò expressim in posterioribus verbis concessam, prout ex eisdem manifestè deducitur. Et hactenus de his, quibus & addendam duximus[sect. 48] decisionem aliam Hispalensis Regij Senatus, quæ ex{ Regij Hispalensis Senatus decisio. } his oritur, atque fundamentum suscipit, quæ supra hoc eodem cap. ex numero 25. cum seq. scripta, atque adnotata fuêre: Diximus namque, & multorum Interpretum relatione comprobauimus, profectitia ea videri, & quasi ab eo data, vel profecta, cuius contemplatione donata fuerunt, & cùm ex appellatione in Auditorio eo Regio res tractaretur inter D. Mariam Ortis, & hæredes mariti sui defuncti super donatione, tempore quo matrimonium contrahebatur, facta à fratre quodam naturali mariti dictæ Mariæ, hæredes ipsi mariti sibi restitui debere res donatas cum cæteris bonis contendebant, vxor autem contradicebat, & dictam donationem à fratre mariti sibi in effectu factum, non marito; sibi etiam, & non marito cum effectu acquiri asseuerabat. Vnde præcipuè vertebatur dubium illud, vtrùm donata mulieri per fratres, aut consanguineos mariti, præsumantur ita donata contemplatione ipsius mulieris, vel mariti, vt vel vni, vel alteri acquirantur, & quasi ex bonis mariti profecta, vel non profecta censeantur. Et dubium metipsum ab Interpretibus nostris cùm maiori ex parte, coniecturis, & præsumptionibus definitum fuerit, siue coniecturale & præsumptum ab eisdem reputetur, prout expressim reputarunt Ioannes Gutierrez, Alphonsus Azeuedus, & alij referendi infra, & totam hanc disputationem coniecturalem esse, & præsumptam, difficilem etiam & perplexam præmittit ante omnia, cum ipsius explanationem suscepisset, Iacob. Menochius lib. 3. præsumptione 26. ante num. 1. Et ad nostrum tractatum pertinere, & breuiter adiici hîc potuisse, viderit vnusquisque. Et ante alia lectorem admoneo, Senatum, nec etiam partes ipsas litigantes nusquam dubitasse, nec in dubium reuocasse, an res huiusmodi donatæ, tanquam constante matrimonio acquisitæ, communicari, siue diuidi deberent cum aliis bonis, sed tanquam indubitabile supposuisse, siue marito, siue vxori acquirantur, communicabiles non esse, prout rectè ad eum modum percepit in terminis nostris Alphonsus Azeuedus in l. 3. & 4. titulo 9. lib. 5. nouæ collect. regiæ num. 7. Admoneo etiam, non versari Senatum in casu, quo dilucidè apparet, vel apparere potest, mulieris extare benemerita erga consanguineum illum donatorem; vtputa si ob causam quamlibet benemerita fuerit: donatio namque facta à consanguineo mariti, mulieri de se benè meritæ, præsumitur ipsius contemplatione facta, nec marito acquiritur. Sicuti è diuerso, quando mariti extant benemerita erga donantem vxori, præsumitur mariti contemplatione facta, prout vtrumque in hac eadem, qua versamur, quæstione, rectè obseruauit, & latiùs comprobauit Iacobus Menochius lib. 3. dicta præsumptione 26. num. 1. & 2. & 3. Ioannes Gutierrez practicar. lib. 2. quæst. 120. num. 15. vbi resolutiuè asserit, quòd donata à consanguineis mariti, acquiruntur vxori, & in remunerationem cedunt, quoties consanguineus, vel amicus mariti, qui vxori donauit, ab ea priùs aliqua seruitia recepisset, & num. 12. idem statuit, quoties constaret, donatorem voluisse donare vxori, & ipsius contemplatione, & maximè si id exprimeret, prout latius ibi explicat: Et conuenit Azeuedus in dict. l. 3. & 4. titulo 9. num. 10. in principio. qui idem è conuerso resoluit, quando constaret, propter maritum donationem factam fuisse, vt tunc ei acquiratur: De quo etiam non dubitauit Senatus, nec etiam donationem factam mulieri à consanguineo mariti, sub commemoratione mariti ipsius, vt si diceret Dono Caiæ vxori fratris mei, præsumi mariti contemplatione factam, prout ipse Menochius dicta præsumptione 26. num. 4. & 5. explicauit, vel quando vxor, cui donatur à consanguineis mariti, esset æque consanguinea, vel quando extaret consuetudo id declarans; prout vtrumque adnotauit Ioannes Gutierrez dicta quæst. 120. num. 12. in vers. 3. limitatur, & num. 13. Menochius vbi supra, num. 10. Casus itaque coram Senatu agitatus, ex superioribus non erat, sed verè versabatur in dubio, & sic de eo principaliter discuti, atque inquiri oportuit, quando verè sumus in dubio, vt quia nullæ extant coniecturæ, quibus possit coniici, fuisse donatum causâ, & contemplatione mariti, vel ipsius vxoris, vt vel vni, vel alteri acquiratur: tunc namque, cùm verè versamur in dubio, dubia est Doctorum disputatio, sicut & casûs præsentis resolutio, cum frater simpliciter dictæ D. Mariæ misisset è domo sua, siue donasset res nonnullas, nec aliud interuenisset, ex quo fortior præsumptio elici posset. Pro vxore itaque ipsa & nonnulla tunc ponderabantur, & alia adiici possunt, ac primùm equidem text. difficilis in l. si seruus communis, ff. de donat. inter vir. & vxorem, vbi iuxta tertiam ipsius legis conclusionem, maritus non potest auocare ab vxore partes, quas fratres habebant in seruo communi donato fratris vxori; res etenim, quæ erat communis mariti & duorum fratrum, donata fuit mulieri ab ipso viro, præsentibus & consentientibus fratribus suis: id quod perinde est, ac si duo illi fratres expressè donassent partes suas. Etsi ergo maritus in ea parte, quæ sua erat, dici non possit, quòd sui ipsius contemplatione donauerit; attamen in duabus aliis partibus, quæ erant fratrum, qui donasse dicuntur, contemplatione mariti fratris eorum censetur donasse; & nihilominus Iure consultus ibi dubitat, cui acquirantur duæ illæ partes, & tandem respondit, acquiri ipsi mulieri, & sic affirmat apertè, donata vxori contemplatione mariti acquiri ipsi vxori, non autem marito. Secundò pro vxore ipsa, vt soluto matrimonio non teneatur restituere marito prædictas res donatas, vrgere videtur text. in l. si te in vacuum, C. de donat. inter virum & vxorem. Vbi si socrus donet nurui, valet statim irreuocabiliter donatio, & in l. 3. §. socrui, ff. eod. titulo, & in l. si mater, & in l. si constante, C. de donat. ante nuptias. Tertiò facit simile illud, quo dicimus, donata per auum nepoti, præsumi aduentitia, atque ita donata, vt ipsi nepoti acquirantur, sicuti est communis sententia in l. quæsitum, ff. de legatis 1. Ergo idem à fortiori dicendum est in hoc casu, cùm facilius acquirat filius patri, quàm vxor marito. Quartò facit text. in. l. socium qui in eo, §. vlt. ff. pro socio, vbi donata socio propter ipsam societatem, atque ita contemplatione societatis, societati non acquiruntur, sed propria efficiuntur ipsius socij, cui donatum est. Sic & donata Legatis, quos Ambassiatores vulgò appellamus, non præsumuntur donata contemplatione Principis, qui Legatos misit, sed causa, & contemplatione ipsorummet Legatorum, ac proinde eis quæruntur, prout notarunt permulti iuris Authores relati per Ioannem Gutierrez practicar. lib. 2. d. quæst. 120. num. 5. per Menochium lib. 3. d. præsumptione 26. num. 23. Hieronymum de Cæuallos commun. contra communes, quæst. 35. Azeuedus in d.l. 3. & 4. tit. 9. num. 8. & 9. vbi expendit omnia, quæ ad istud quartum fundamentum attinent. Quintò denique & vltimò, vt alia plura, quæ non ita fortiter vrgent, omittam, ab huius Regni Scriptoribus expendi solet l. 3. tit. 9. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ibi: De donadio de señor, o de pariente, o de amigo. Quandoquidem lex illa non distinguit, an donetur à consanguineis mariti, vel ab extraneis; & sic videtur innuere quòd quamuis donetur vxori à consanguineis mariti, acquiretur vxori cum effectu, idque propter generalitatem legis eiusdem, quam ita expendunt Azeuedus, ibidem, num. 8. ante finem, vers. pro contraria verò parte. Ioannes Gutierrez dicta quæstione 120. num. 7. in vers. 6. & vltimo. Et inde præfatis fundamentis adducti, eam partem tenuerunt Ludouicus Romanus in cons. 172. num. 2. inde colligens quòd id quod donatur per fratres, vxori fratris, non censentur donasse contemplatione fratris, nec posse maritum quasi à se datum reuocare. Et alij per Alciatum relati, de præsumptionibus, regula prima, præsumptione 18. qui ipse istam opinionem amplectitur. Et Zazius lib. 2. singularium intellectuum cap. 9. ex num. 5. & multos idem tenentes, eorum repetens rationes commemorat Palacios Rub. in repetit. rubricæ, de donat. inter, §. 44. quibus adde Guidon. consil. 111. num. 2. & hanc videri magis communem asserit Berous in consilio 62. num. 23. lib. 1. Et latè defendit Menochius lib. 3. dicta præsumptione 26. ex num. 17. Emanuel Mendez in repetitione l. cum oportet, prima parte, verbo, ex eius substantia, numero 9. Auendañus in l. 29. Tauri, glossa 4. num. 10. & 14. Caldas Pereira in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 117. folio mihi 346. qui si originaliter prælegatur, ex num. 114. congerit quamplurima, quæ etiam istam partem multùm adiuuant. Et vide Tuscum tom. 2. littera D. conclus. 698. Quibus tamen non obstantibus, contrariam opinionem esse de iure veriorem, Senatui visum est, pro qua adduci solent text. in l. sed si plures, §. in arrogato, ff. de vulg. & pup. substitut. quo loci Vlpianus Iureconsultus respondit, substitutum filio arrogato, consequi quæ ipsi arrogato dedit pater arrogator, & inter ab eo data, connumerari, quod ab amico vel cognato relictum fuit ipsi arrogato. Et ratio est, quia illa relicta præsumuntur legata contemplatione patris arrogatoris, & proptereà tanquam ex eius bonis transeunt ad substitutum, vt constat ibi: Et si quid beneficio arrogatoris acquisiuit, & hoc substitutum posse habere; vt puta, si arrogatoris amicus, vel cognatus ei aliquid reliquit. Et sic similiter in casu præsenti dicendum est, restituendas res donatas hæredibus mariti, siue ad ipsum pertinere maritum, cuius contemplatione donare censentur. Et quamuis ad text. in dicto §. in arrogato, plures considerauerint Interpretes nostri solutiones, siue euasiones, vt ex eisdem contrariæ partis Authoribus nunc relatis apparet, atque ex Menochio dicta præsumptione 26. libri 3. num. 13. ex vers. & hac, & numero 14. & 15. Lusitano Mendez in dicta l. cum oportet, prima parte, verbo, ex eius substantia, num. 16. Ioanne Gutierrez dict. quæst. 120. num. 9. Caldas dicto verbo, læsis, num. 117. ex vers. minùs obstat etiam. Verè tamen negari non potest, quin textus idemmet expressim probauerit (nec valet in hoc cauillari) semper videri profectum ex bonis patris arrogatoris, ac ob id pertinere ab substitutum per eum datum. Id quod aduertit cum iudicio Petrus Barbosa (quem Recentiorum omnium nullus commemorat) in l. quæ dotis, 34. num. 24. fol. 662. ff. soluto matrimonio. Secundò adducitur textus pro eadem parte, in l. si quid earum, in principio, vers. in quibus, ff. de legatis tertiò. Vbi si maritus legauit vxori, quæ sui causâ comparata sunt, hoc in legato veniunt etiam. ea, quæ socer, nurûs nomine comparauit: Ergo non erant ipsius nurûs, sed mariti, prout eum text. ad rem perpendit Palacios Rubios in rubrica de donat. inter, §. 45. n. 3. Nec satisfacit Iacobi Menochij euasio illa, d. præsumpt. 26. num. 15. in vers. Secundò adducitur. Nam ad modum & finem prædictum, satis videtur definire Vlpianus eo in loco Assumptum præfatum, nec id potest negari. Tertiò vltra Menochium, & alios adduci potest tex. in l. aditio, ff. de acquirenda hæreditate. Vbi acquisita alicuius contemplatione, dicuntur acquiri ex re eius. Nec concludit Lusitani Cald. in d.l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 117. in vers. non obstat text. solutio, fol. 346. colum. 3. Nam ex re mea, Iureconsultum expressim dixisse, negari non valet vllo modo; sic nec potest negari, iureconsultum eo in textu, & in aliis iuribus, ex re sua videri processisse ea, quæ contemplatione possidentis acquiruntur, specificè statuisse, & inde quoquo modo id contingat, validè deduci argumentum præfatum. Quartò deinde, & pro eadem parte facit, quòd ad cognoscendum, cuius contemplatione aliquid fuerit legatum, vel donatum, inspicitur, & consideratur affectio donantis, l. donationes in concubinam, §. species ff. de donat. l. merito, ff. pro socio. Cùm ergo consanguinei mariti moti sint affectione & beneuolentia, quâ prosecuti sunt maritum, ad donandum eius vxori, cui alias donassent, & ita verisimiliter præsumi debet, & contrariæ etiam partis Authores non contradicunt; sequitur dicendum, præsumi donasse contemplatione ipsius mariti. Nec satisfacit Iacobi Menochij lib. 3. dicta præsumptione 26. num. 16. solutio, nam si verum est, prout ipse expressim eò loci agnoscit, contemplatione & causa ipsius contracti matrimonij, & ob affectionem, quâ prosequebantur consanguineum, donationem factam præsumi, validius procedit argumentum, quòd marito potiùs ipsi, quàm mulieri acquiri voluerint, cùm tota donandi ratio, consanguinitas fuerit. Quintò faciunt etiam eiusdem Menochij resolutiones post alios permultos iuris Interpretes, quos ipse commemorat lib. 3. præsump. 27. & 28. Petri Surdi decis. 322. & 324. Rolan. cons. 10. ex numero 8. lib. 1. Sextò facit etiam in eo dubio, vtrum donata vxori contemplatione mariti, & ècontra, reseruari debeant quoad proprietatem filiis prioris matrimonij, si secundae contrahantur nuptiæ; crebriorem fuise Interpretum sententiam, quòd reseruari debeant, tanquam si ex substantia mariti, seu coniugis processissent, sicuti apparet ex multis, quos in commentariis de vsufructu, cap. 2. num. 24. recensui, & vltra ibi relatos id ipsum resoluit Petrus Surdus decis. 118. num. 9. Septimò denique & vltimò facit sententia eorum, qui quando verè sumus in dubio, vt quia nullæ extant coniecturæ, quibus possit coniici, an sit donatum causâ & contemplatione mariti, vel ipsius vxoris, asseuerarunt securiùs, præsumi donatum contemplatione mariti, vt ei, & non mulieri acquiratur: Ita sanè asseuerarunt Bartol. Alexand. Castrensis, Aretinus, Iason, Angelus, Butrius, Barbat. Corneus, Ruinus, Decius, Ioannes Lup. Rolandus, & Rota Romana, quos recensuit Iacob. Menochius lib. 3. dicta præsumpt. 26. num. 13. Tobias Nonius in cons. 91. à n. 6. Iulius Clarus §. donatio, quæst. 10. num. 2. Franciscus Viuius commun. opinion. lib. 2. opinione 93. Antonius Gomezius in l. 52. Tauri, num. 67. Mascardus de probationibus, conclus. 564. ex num. 5. Ioannes Garcias, de coniugali quæstu, num. 116. Ayora de partitionibus, 1. par. cap. 8. num. 16. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 2. quæstione 120. num. 9. & seq. Pater Ludouicus Molina de iustitia & iure, tractatu 2. disputat. 430. conclusione 2. Pater Thomas Sanchez de sponsalibus. lib. 6. disput. 26. num. 11. & seq. vbi dicit hanc opinionem veriorem. Et vltra relatos ab eo, eandem veriorem putauit Pet. Barbosa in l. quæ dotis, 34. n. 24. & 25. Petrus Surdus decis. 118. n. 5. & decis. 322. n. 52. Tuscus tom. 2. litera D. concl. 698. ex fol. 909. Et quidem si præfati Authores originaliter, & attentè prælegantur, vel omnes indistinctè exceptis duobus, vel ipsi, & antiquiores, quos commemorantur, maiori ex parte, absolutè intelligunt traditionem superiorem, & sententiam hanc admittunt in rebus quibuslibet, siue cuiuslibet generis donatis, nec distingunt, an eiusmodi sint donatæ res, quod soli marito, vel soli vxori, vel vtrique conueniant, dumtaxátque considerant, cuius contemplatione donatæ fuerint, atque in dubio, & regulariter mariti contemplatione factam donationem præsumunt; & ita siue res conueniant soli viro, siue soli vxori, siue vtrique communes sint, acquiri asserunt coniugi consanguineo, cuius contemplatione alteri donantur. Et ratione concludenti adducuntur, quoniam adhuc intuitu & contemplatione mariti donantur vxori, & nulla est coniectura sufficiens, vt credatur voluisse donatorem acquiri ei, cui donatæ res conueniunt, si alterius, scilicet mariti, vel etiam vxoris, quando donaretur marito, contemplatione & intuitu factam fuisse donationem, apparet. Quocirca Senatus noster Regius Hispalensis nequaquam probauit distinctionem istam, neque Alphonsi Azeuedi in l. 3. & 4. tit. 5. libro 5. & Ioannis Gutierrez practicarum, lib. 2. quæstione 120. num. 14. in idem placitum, obseruationem expressam, sed potiùs contrariam indistinctè admisit, & veriorem putauit ex ratione illa, quam Ioannes de Imola, & Alexander in dicta l. sed si plures, §. in arrogato, num. 12. cum iudicio ponderarunt, & prædictam limitationem reiecerunt ideò, quòd licèt res donatæ conueniant tantùm mulieri; non sequitur inde in casu dubio, in quo versamur, quòd mens donantis fuerit donare mulieri, vt sint suæ, prout ipsi latius perpendunt, & sequuntur Palat. Rub. dicto §. 45. num. 9. Rolandus à Valle consilio 10. num. 11. ad finem, lib. 1. Ioannes Garcia de coniugali quæstu, num 119. & defendit constanter Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 6. disput. 26. num. 15. fol. 998. vbi respondet rationibus nonnullis, quæ in contrarium excitari solent. Ad argumenta verò pro contraria parte adducta ex versiculo, pro vxore itaque, suo ordine respondebitur: Nunc, ac primùm equidem ad text. difficilem in d.l. si seruus communis, ff. de donat. inter, pluribus modis responderi potest, provt ex aliis respondet Alciatus regula prima, præsumptione 18. Iason etiam in d. §. in arrogato, qui non malè concludit, Iureconsultum ibi non definire, cui, mortuo ipso marito, res illa donata acquiratur, Bartolus etiam ibid. num. 3. in fin. signanter dicit, post solutum matrimonium, maritum posse reuocare donata mulieri per cognatos mariti, quasi constante matrimonio reuocare non possit, & sic text. illum dumtaxat probare, quòd vxor non tenetur portiones fratrum reddere marito, quando maritus constante matrimonio vult reuocare; non autem negare, quòd post solutum matrimonium non teneatur vxor illud reddere. Et est ratio differentiæ, quia licèt dicamus, contemplatione mariti factam fuisse donationem, atque ob id per eum videri factam vxori: tamen cùm facta fuerit de re aliena, & quæ nunquam fuit in bonis mariti, non resultat donatio prohibita; & ideò constante matrimonio non est licita reuocatio: cæterùm post solutum matrimonium reuocabitur, quia quidquid per maritum donatum videtur vxori, post solutum matrimonium ei restituendum est, l. à marito, 18. C. de donat. inter, Barbosa in dict. l. quae dotis. 34. ff. soluto matrimonio, num. 23. & 24. qui inquit, quòd quamuis prædicta responsio Bartoli in se vera sit, attamen nimis restringit generalitatem dictæ l. si seruus, in fine. Et ideò ad veram resolutionem distinguendum esse; aut enim cognati mariti directò donant vxori, & procedit doctrina Bartoli in dicto §. in arrogato, quam hucvsque defendimus; aut verò maritus donat vxori rem communem de consensu cognatorum, & procedit generalitas dictæ l. si seruus, prout hos casus in materia distinguunt Authores ibi relati. Et vltra alios, rationem differentiæ inquit esse, quia primo casu, cùm cognati videantur donare contemplatione mariti, debet considerari illud, quod dederunt, tanquam datum à marito: sed quando maritus donat vxori de consensu fratrum, clarum est, quòd donat contemplatione vxoris; vnde & fratres consensum adhibentes prædictæ donationi, eundem animum videntur habere, & ideò cessat regula dicti §. in arrogato, cui locus non est, vbi fortior præsumptio suadet contrarium, ex Rota noua, Palat. Rub. Rolando & Menochio, ibi relatis. Cùm igitur hoc casu fratres censeantur consensisse, & donasse contemplatione vxoris fratris, & non sint prohibiti illi donare, meritò maritus nunquam per eos donatum reuocare poterit, l. si te in vacuam, 23. C. de donationibus inter. Et hactenus Barbosa, qui (vt vides) eleganter explicat istum text. Secundum fundamentum non obstat ex textu in dicta l. 3. §. socrui, & l. si mater, & l. si constante, & l. si te in vacuam, Facilè namque concedimus, socrum donare posse nurui, & statim valere donationem, cùm prohibitio legis, quâ maritus donare non potest vxori, cesset hoc in casu: Non tamen inde fit, quin donatio censeatur facta contemplatione ipsius mariti. Et in dict. l. si mater, cum similibus, quod socrus donauit genero suo sponso, efficitur proprium ipsius sponsi, & illud ad suos hæredes transmittit, quia sumus in claris, & constabat apertè, socrum donare voluisse ipsi genero; ex quo dicit, se donare animo repetendi, & eum etiam in possessionem induxit. Id quod fortè contigit, quia socrus voluit remunerare generum, prout Menochius lib. 3. dicta præsumptione 26. n. 20. intellexit. Tertium non obstat argumentum de donatis per auum nepoti: quoniam ab ea opinione permulti iuris Interpretes dissentiunt, prout dissentire probat Menochius, & argumento in terminis respondet, lib. 3. dicta præsumptione 26. num. 21. & 22. & posito quòd nullus dissentiret, diuersa equidem ratio esset à casu nostro, siquidem nepos non solùm patris, sed etiam aui consanguineus est; quare non est, cur magis contemplatione patris ipsius, quàm nepotis donare auum præsumere debeamus: quando autem à consanguineo mariti, vxori donatur ipsius viri contemplatione, & propter consanguinitatem donari duntaxat certum est in dubio, nisi aliter in contrarium appareat, prout Ioannes Gutierrez practicarum libro 2. dicta quæst. 120. num. 8. in vers. non obstat primum, respondit. Quartum fundamentum, non obstat de donatis Ambasiatoribus, & de textu in d.l. socium qui in eo, §. vltimo, ff. pro socio: Quoniam respondetur, ab ea opinione permultos dissentire iuris Interpretes, & multos casus distinguendos fore, prout multos distinguit, & latiùs explicat Menochius lib. 3. præsumptione 27. per totam, & communes duas contrarias in eo articulo recenset Cæuallos quæst. 35. & ita huic fundamento respondit in terminis Menochius eod. lib. 3. dicta præsumpt. 26. num. 23. vbi num. 24. agit de textu in d. §. vltimo, respondet etiam, sed minùs concludenter Ioannes Gutierrez dicta quæst. 120. num. 8. in vers. non obstat Secundum. Quintum denique & vltimum non obstat ex d.l. 3. tit. 9. lib. 5. nouæ collect. regiæ: Respondetur namque, quòd etsi lex illa non distinxerit, siue ita generalia verba protulerit, debet tamen iuxta terminos habiles intelligi, ac dum dicit, de pariente, intelligendam esse in donatis à consanguineis donatarij, non verò in consanguineis alterius coniugis, quàm cui donatur; lex namque ipsa non venit, nec intendit decidere casum nostrum, imò nec ipsum excogitauit quouis modo; & sic casus idem ex aliis iuris regulis & doctrinis, atque ex his omninò, quæ remanent hactenus scripta, decidi debet, quod Ioannes Gutierrez dicta quæst. 120. num. 9. in fine, non malè animaduertit. # 6 CAPVT VI. Ex verbis quemadmodum voluntas testatoris colligi, atque ipsius, & alterius cuiusque, in dispositione qualibet, mens deprehendi valeat iuridicè; quanti etiam æstimari debeant verba in hoc tractatu, vt voluntatis testatoris congrua interpretatio, atque iuridica coniectura possit deduci, & quemadmodum verba ipsa in interpretatione actus cuiuslibet inspici ante omnia, & cæteris aliis præualere debeant? vbi denique ex vi verborum infertur ad multa, quæ alibi non inuenientur ita plenè exornata, nec coaceruata, & Petri Surdi, ex eodem verborum effectu, & axiomate adeò vsitato, & communi, in consil. 129. lib. 1. placita nonnulla, vtrum, inquam, substitutio omissa à Notario, & error ipsius Notarij, siue ab eo non scriptum, testibus probari possit, commemorantur breuissimè. Et de hoc vltimo, an, & quando corrigi possit error Notarij, & quot testibus probari, vide Stephan. Gratianum decis. 161. 163. & 166. SVMMARIVM. -  1 Verba quid sint, siue qualiter accipiantur in hac materia? quâ de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum, sermo instituitur. -  2 Verba ad quid inuenta? & num. 4. & 5. -  3 In verbis quæ consideranda sint, & in quo consistat natura & intellectus verborum? -  4 Hominum commercia sine verbis esse non potuisse. -  5 Verborum effectus qui sint? remissiuè. -  6 Voluntatem testatoris exactissima diligentia (prout debemus) si perscrutari velimus, & eius vestigia sequi; -  7 Ante omnia testamenti, siue dispositionis verba inspicere, atque maturè & subtiliter considerare, & perpendere debemus. -  8 Tenor inuestituræ feudalis attendi, seruarique debet, etiamsi repugnet feudi naturæ. -  9 Tenor verborum emphyteusis, vel census considerari multùm debet. -  10 Tenor Regiæ concessionis, & priuilegij attendi debet. -  11 Verbæ contractus debemus diligenter perscrutari, quia sunt formæ, quæ dat esse rei, cui neque aliquid addi, nec detrahi potest. -  12 Verba contractus, & dispositionis cuiuslibet habentur pro textu, cui magis credendum est, quàm Glossæ. -  13 Verba testamenti maximum pondus habent ad cognoscendum voluntatem & intentionem testatoris, & quicquid ab eo gestum est. -  14 Ex verbis namque dispositionis, mentem disponentis comprehendimus. -  15 Verba autem cùm deficiunt, mens testatoris elici non potest. -  16 Et sic voluntas testatoris attenditur, quando illa ex verbis testamenti, atque dispositionis in eo percipitur, aliàs, secus. -  17 Notarius si quid omisit in testamento scribere, & id probatur testibus, seruabitur testamentum secundùm dicta testium. -  18 Substitutio omissa à Notario, potest probari testibus, infrà, num. 24. -  19 Error Notarij commissus in scribendo testamentum, probatur duobus testibus, vide infrà, num. 24. -  20 Substitutio probatur quinque testibus. -  21 Negatiua probatur ex inspectione verborum scripturæ; & qui substitutionem allegat, quæ in testamento non legitur, nec verbis exprimitur, tenetur eam probare. -  22 Præsumitur pro Notario, quòd benè & fideliter exerceat officium suum. -  23 Et quòd ipse scripserit quidquid à partibus fuit dictum, & ita quod ipse scribit, habetur, ac si à testatore ipso dictum fuisset. -  24 Omissum autem, vel ab eo non scriptum, qualiter probari debeat? remissiuè, & ibidem Petri surdi consil. 129. lib. 1. optimum & notandum expenditur. Et iuxta ipsum explicari debent tradita supra, num. 17. & tribus seqq. -  25 Voluntas testatoris cognoscitur ex forma verborum. -  26 Instrumentum quod intelligi verbis non potest, non valet. -  27 Testatoris mens vbi incerta sit, & erroris materiam præbeat, melius est inhærere verbis (quibus in dubio inhærendum est) & errare, & testatori imputare, cur apertiùs non sit locutus. -  28 Mens, & voluntas, & finis dispositionis sumitur ex verbis. -  29 Vox est nota voluntatis, & passionis in animo existentis. -  30 Voluntatis nostræ testimonium nullum maius est, quàm qualitas inspecta verborum. -  31 Verba sunt naturalia instrumenta, quibus intentio cordis exprimitur. -  32 Vnde voluntas hominis consistit in verbis, sicut facies in speculo. -  33 Nam lingua cordis est præco. -  34 Et vox est instrumentum voluntatis, & intellectus rationalis. -  35 Tubaque cordis est lingua loquentis, hinc Adagium, & exempla Socratis, & Diogenis. -  36 Mens ex verbis deprehenditur melius quæm ex ælio, cùm nemo præsumatur dixisse, quod mente prius non cogitauerit. -  37 In ore enim & mente præsumitur esse vnum & idem. Et ibidem de vi & effectu verborum adducta multa. remissiuè, & latiùs suprà num. 24. -  38 Interpretatio vera dicitur hæc, quæ legi potest. -  39 In minimo etiam verbo dispositionis, seu testamenti consistit magnus effectus. -  40 Siquidem verba testamenti sunt intrinseca forma, & essentialis dispositionis. -  41 Et idcircò non vnam tantùm clausulam testamenti, sed omnes clausulas, & tenorem integrum testamenti, ac verborum eius inspicere debemus, vbi de interpretanda voluntate testatoris agitur. -  42 Ex contextu namque verborum scripturæ testamenti, aptiùs & melius colligitur voluntas testatoris. -  43 Testamenti tota scriptura inspici, & legi debet. -  44 Et eam ipsam scripturam, in qua erit illud ambiguum de quo quæritur, ex omnibus partibus pertentare. -  45 Maioratus tenor omninò inspiciendus, quia ille derogat omni iuri, & Maioratuum obseruationi, & naturæ. -  46 Qualitas etiam verborum, quibus concepta est dispositio, debet inspici ante omnia. -  47 Verba etiam principalia dispositionis inspici debent, & ab eis non est recedendum, neque constituenda est vis in vnico verbo incidenter prolato, aut quod potest intelligi variis modis. -  48 Et cùm in verbis nulla est ambiguitas, non est facienda voluntatis quæstio, nec est locus coniecturis. -  49 Nam voluntas testatoris debet intelligi, vt verba sonant. -  50 Et iuxta ipsa interpretatio fieri. -  51 Verba testatoris quando habent propriam significationem, non est necessaria interpretatio, quia sic voluisse testatorem constat. -  52 Et ideò dicitur perspicua voluntas testatoris, quæ ex verbis colligitur, & sequenda est. -  53 Voluntas testatoris, quam verba non patiuntur, dicitur suspecta, & ideò non attendenda. -  54 Verba quando expressè repugnant voluntati testatoris, etiam quæ intentioni deseruiat, interpretatio non admittitur. PRo breui & distincta huius capitis explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, de coniectura, atque interpretatione, quæ à verbis testatoris, atque in testamento expressis deducitur (qua omnes alias superat) tractaturos, nonnulla hoc loco præmitti potuisse, quæ ideò & consultò prætermittuntur, vel quòd Camillus Gallinius in commentariis, de verborum significatione, lib. 1. ex cap. 1. cum seq. ea deduxerit, vel quòd theoricæ magis & curiositatis, quàm praxis, ant alieuius vtilitatis visa fuerint; idcircò decurrendum ad eundem Authorem, quatenus inquiri nunc posset, Verba quid sint, siue qualiter accipiantur in hac materia, quâ de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum, sermo instituitur: Ipse namque Camillus ex proposito explicat, & cap. 1. libri primi num. 10. post Aurel. Dauid. in eisdem commentariis de verbor. significat. cap. 1. diffinit, verba esse instrumenta, quibus res significantur, siue quibus res nominatas ab aliis discernimus, & num. 27. eiusdem c. 1. resolutiuè ex anteà dictis notauit, verba quoad nostrum attinet tractatum, accipi pro vocibus, quibus vtimur in enuntiandis rebus, animo nostro conceptis, per occasiones affirmatiuas, vel negatiuas, provt ibi exemplis demonstrat: & cap. 4. eiusdem libri primi,[sect. 2] inquit, verba inuenta esse, non vt per ea se homines fallant, sed vt eis in alterius notitiam quis cogitationes suas proferat; talis enim cuiusque animus præsumitur, qualia verba profert, l. penul. C. de institut. & subsit. & per Bald. in l. si non conuicij, C. de iniuriis. Et ideò lingua dicitur cordis nuntia, vt post Decium, Crauetam, Boërium, Corsetum, & Tiraquel. scripsit Menoch. in consil. 1. num. 262. lib. 1. & cap. 7. eius[sect. 3]dem libri primi, Camillus idem, quæ in verbis consideranda sint, annotauit, ac etiam traditionem Caepolæ supplet, & cap. 8. in quo consistat natura & intellectus verborum, tradidit, & cap. 4. eiusdem lib. 1. num. 4. & 13. in effectu concludit, hominum commercia sine verbis esse non potuisse, & verba inuenta esse, vt dicentis sententiam exprimant, l. Labeo, ff. de suppel[sect. 4]lect. legata. Ex quo text. & cap. is autem, 22. quæst. 2. cùm cap. 9. ipsius libri primi quæsierit, verborum ef[sect. 5]fectus qui sint, & duodecim esse probauerit: primum effectum verborum esse scribit, quòd per verba quisque cogitationes suas in alterius notitiam profert; & superioribus conueniunt Mantica, Riminaldus, Viuius, Simon de Prætis, Fachineus, & alij mox referendi, Sebastianus Medices de legibus & statutis, 3. parte, quæst. 16. ex num. 12. & de casibus fortuitis, prima parte, quæs. 1. Burgos de Paz ciuil. quæst. 2. num. 18. Secundò deinde & principaliter obseruandum erit,[sect. 6] quòd testatoris voluntatem exactissimâ diligentiâ, si perscrutari, prout debemus, velimus, & eius vestigia sequi, l. penultima, paulò post principium, C. de necessariis seruis hæred. instit. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 2. num. 1. in fine. Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volunt. lib. 1. fol. 13. num. 6. Fabius Turretus in consil. 92. n. 59. & in cons. 97. n. 72. Ioannes Vincent. Honded. in consil. 69. num. 4. & 6. & 7. lib. 1. ante omnia equidem testamenti, siue dispositionis[sect. 7] verba inspicere, atque maturè & subtiliter considerare, & perpendere debemus, §. nos igitur, in authen. de restitut. fideicommis collat. 9. ibi: Subtiliùs testamentum considerantes, in verbis ipsius inuenimus. Quem textum ad hoc notat Baldus in cap. 1. §. item, colum. 2. vers. quia verba, de feu. guard. & alia iura in id ipsum induxerunt, & ita quoque adnotarunt Socin. senior. in consil. 62. Vis, num. 4. vers. & in primis, lib. 3. Burgos de Paz in consil. 29. num. 46. & Burgos de Paz iunior quæst. 2. ciuilium, num. 14. Ioannes Borta in cons. 7. num. 10. Andreas Fachineus, in consil. n. 1. lib. 2. Syluester Aldobrandinus in consil. 30. ex. n. 37. cum seq. latiùs Simon de Prætis lib. 2. interpretat. 3. dubitat. 1. solutione 3. ex num. 219. vsque ad numerum 239. fol. 251. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 37. & 41. sic etiam & inuestituræ feu[sect. 8]dalis tenor attendi, seruaríque debet, etiamsi repugnet feudi naturæ, cap. 1. de natura successionis feudi, cap. si cui militi, de lege Corrad. c. 1. de duobus fratribus à capitaneo inuestit. & notarunt Romanus in consilio 33. columna 1. vers. inuestituræ enim, Decius in consilio 435. In causa mihi, num. 4. Iason. in consil. 17. Dubium, columna 1. lib. 3. Siluanus in consil. 30. Facti, num. 11. lib. 1. Ripa lib. 3. responsorum, tit. de reuocand. donat. cap. 18. num. 3. Rolandus in consilio 60. num. 14. & 15. & in consil. 67. num. 1. & seq. lib. 1. Ioannes Cephalus in consilio 183. num. 16. lib. 1. Tiraquellus de iure primogenituræ, quæst. 4. num. 56. Gratus, Æmilianus, Rebuffus, Neuizan. & alij cum quibus Burgos de Paz iunior, dicta quæst. n. 11. & 12. Similiter verborum emphyteusis tenor, aut censûs[sect. 9] forma considerari multùm debet, vt per eundem Burg. de Baz eadem quæst. 2. num. 15. vbi citat l. primam, & 2. C. de iure emphyteutico, l. ad probationem, C. locati, l. 28. tit. 8. partita 5. l. 68. Tauri, quæ est l. prima, tit. 15. lib. 5. nouæ collect. regiæ: vnde & te[sect. 10]nor Regiæ concessionis, & priuilegij debet attendi, ac considerari, cap. porrò, cap. recepimus, de priuilegiis, cap. accepimus, de fide instrument. textus etiam in authent. de mandatis principum, §. si quis autem, collat. 3. & tenet Castrensis in consil. 164. num. 2. vers. Secundò dico, lib. 2. Abbas in cons. 85. in præsenti, colum. 1. vers. moueor 1. lib. 1. Barbat. in cons. 2. Sapienter, col. 3. in medio, lib. 2. Iacob. Æmilianus in cons. 2. Quoad primum, num. 44. Ac denique verba[sect. 11] contractus debemus diligenter perscrutari, quia sunt forma, quæ dat esse rei, cui neque aliquid addi, nec detrahi potest, & sic à tenore non receditur, vt notat Baldus per illum text. in l. lecta, col. 3. vers. ex prædictis, ff. si certum petatur, idem Bald. in l. quoties, quæ est vltima, col. 1. vers. & ex hoc elicitur de suis & legit. hæred. Decius in consilio 305. num. 1. & in consil. 328. num. 3. in fine. Craueta in consilio 105. numero 2. Purpuratus in consilio 493. ex num. 20. cum seq. Iacob. Æmilianus dicto consil. 4. ex num. 1. l. sancimus. C. de fideiussoribus, ibi: Nisi pacti tenor ad hoc reclamauerit, l. vltima C. communia vtriusque iudicij, l. vt inter, C. de inutilibus stipulat. l. ad probationem, C. de probation. ibi: Tenor scriptura designat, l. si operas, in fin. C. de solution. l. vltima, post medium, ibi: Ex tenore, C. de pignoribus, l. stipulatus es, ibi: Respondi secundùm ea verba stipulationis, ff. de fideiussoribus, l. si quis stipulatus sit Stichum, aut Pamphilum, ibi: Quarentibus inspiciendus erit sermo stipulationis, ff. de verborum obligat. quorum iurium meminit Iacob. Æmilian. in dicto consil. 4. num. 1. Burgos de Paz iunior dicta quæst. 2. num. 16. latiùs Cardinalis Franciscus Mantica dè tacitis & ambiguis conuentionibus, lib. 2. tit. 5. ex num. 5. vsque ad num. 11. vbi latè de vi verborum in contractibus. Et num. 7. quòd[sect. 12] verba contractus habentur pro textu, cui magis credendum est, quàm Glossæ, post Oldrald. & Bald. ibi relatos; & in omni dispositione, & materia relati supra: & num. 6. & referendi infrà: latè Tiraquellus in l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 6. & multis seqq. Sebastianus Medices in loco relato supra, num. 5. in fine. Quòd si in omni materia & dispositione ita est, in testamentis equidem & vltimis voluntatibus, vbi voluntas prædominatur, à fortiori verba ipsa testamenti inspicere debemus maturè, vt iudicium defuncti seruemus ad vnguem: Verba etenim testamenti[sect. 13] maximum pondus habent ad cognoscendum voluntatem & intentionem testatoris, & quidquid ab eo gestum, ac desideratum est, vt dicebat Baldus in consilio 122. in fine, lib. 1. Boërius decisione 155. num. 22. Tiraquellus dicto verbo libertis, num. 9. & 10. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 34. in fine. Ioannes Gutierrez in consilio 1. num. 9. Pet. Anton. de Petra in prooemio de fideicommissis, num. 6. Franciscus Bursatus in consil. 381. num. 16. & 17. lib. 4. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 9. num. 1. Andreas Fachineus in consil. 1. num. 12. lib. 2. ex verbis siquidem dispositionis, mentem disponentis comprehendimus, l. Gallus, §. 1. ff. de liberis & posthumis, ibi:[sect. 14] Quæ ex verbis concipi potest, l. cùm virum, ibi: Verbis comprehensum esse, C. de fideicommissis, cap. ad audientiam, de decimis, cum aliis adductis per Iasonem in l. neque, columna finali, C. de testamentis. Petrum de Peralta in l. si quis in principio testamenti, numero 149. & duobus seqq. Simonem de Prætis de interpretat. Vltimarum voluntatum, lib. 2. dicta solutione 3. ex num. 219. vsque ad num. 232. fol. 251. Fachineum in consil. 1. ex num. 1. lib. 2. Verba autem cùm[sect. 15] deficiunt, mens testatoris elici non potest, vt per eundem Simonem de Prætis, dicta solutione 3. num. 168. fol. 247. M. Antonium Peregrinum in consil. 38. ex num. 1. cum seq. & in consil. 39. num. 27. lib. 1. Oldradus, Ancharanus, Mantica, & Simon de Prætis, cum quibus Ioannes Vincentius Hondede. in consil. 69. num. 52. & 55. lib. 2. Et sic voluntas attenditur testa[sect. 16]toris, quando illa ex verbis testamenti, atque ex dispositis in eo percipitur, aliàs secus, Baldus in l. 1. C. de his qui ante apertas tabulas, Decius, Mandellus de Alba, Socinus iunior, Sfortia Oddi, Hieronymus Gabriël, Mantica, Berous, & Simon de Prætis, cum quibus Ioannes Vincentius Honded. dicto consil. 69. num. 51. lib. 2. & in consilio 49. num. 58. eodem lib. 2. Hippolyt. Riminald. in consil. 482. num. 18. & seqq. & in consilio 502. num. 38. lib. 5. Petrus Surdus in consil. 129. lib. 1. qui cùm arguendo, siue pro ratione dubitandi dixisset, & fundasset num. 1. quòd Notarius[sect. 17] si quid omisit in testamento scribere, & id probatur testibus, seruabitur testamentum secundùm dicta testium: Et num. 2. quòd substitutio omissa à Notario,[sect. 18] potest probari testibus: Et num. 3. quòd error à No[sect. 19]tario commissus in scribendo testamentum, probatur duobus testibus: Et num. 4. quòd substitutio proba[sect. 20]tur quinque testibus, prout hæc omnia Authorum relatione, & arguendo, vt dixi, comprobauit: Statim & ad nostrum propositum resolutiuè affirmat, ex n. 15. In quæstione; atque omissæ substitutionis controuersia sibi proposita, de qua confecit illud consilium, ait conuentos esse absoluendos à petitis, quia actores nihil probarunt, nec de allegata substitutione ex verbis (quæ totum faciunt) apparet, & cùm in ea, de qua verba non extant, consistat fundamentum totum actorum, erat probanda, quia probare quilibet debet id quod est suæ intentionis fundamentum, siue agat, siue excipiat, & ex lectura verborum testamenti dignoscitur, nullam factam fuisse substitutionem. Ne[sect. 21]gatiua namque probatur ex inspectione verborum scripturæ, & qui substitutionem allegat, quæ in testamento non legitur, nec verbis exprimitur, tenetur eam probare; quia si facta fuisset substitutio aliqua, credendum est, quod Notarius eam scripsisset, quia[sect. 22] præsumitur pro Notario, quòd benè & fideliter exerceat officium suum, & quod ipse scripserit, quidquid[sect. 23] à partibus fuit dictum; & ita quod ipse scribit, habetur, ac si à testatore ipso dictum fuisset. Ac denique, quod vbi de actu scriptura facta est, eatenus præsumitur dictum, quatenus legitur scriptum, & non vltra verba expressa, quia error non præsumitur, nisi probetur, prout Surdus metipse latiùs comprobat ea omnia ex num. 15. vsque ad num. 23. & inde ex defectu verborum, propter quem nec mens, nec voluntas elici valet (vt nunc dicebam) infert idem Surdus statim in hæc verba: Cùm igitur in instrumento exhibito nulla extet substitutio, &c. Et num. 23. cum[sect. 24] sequent. vtiliter, & eruditè explicat, quemadmodum intelligi, atque explicari valeat, quod dictum fuit suprà num. 17. & tribus seqq. quòd substitutio omissa à Notario, testibus probari possit. Et num. 30. vsque ad num. 33. quemadmodum procedat, quod dicitur, errorem Notarij in scribendo, siue substitutionem ab eo per errorem omissam, aut aliud quodcumque non scriptum, testibus probari posse, id quod alio capite infrà, opportuniùs enucleabitur. Et secundùm hæc apparet dilucidè, maximum habere pondus verba, imò & cæteris omnibus præualere, ad dignoscendam testatoris voluntatem, & intentionem. Et idcircò à verbis expressis (quæ dubitationem omnem submouent, & decisionem necessariam inducunt) à verbis etiam omissis, siue non expressis, quæ mentem dispontentis non detegunt, sæpissimè arguere, atque fundamentum suscipere Interpretes nostros mille in locis, vbi & ad multa inferunt, in praxi valdè conducibilia, prout inferebant Aymon Craueta in consilio 161. ex num. 8. cum sequentib. Boërius in decisione 155. ex n. 5. Cephalus in consilio 114. num. 5. lib. 1. Curtius senior in cons. 29. col. 4. Tiraquellus in l. si vnquam, d. verbo libertis, ex num. 3. cum seq. Burgos de Paz in cons. 29. num. 46. & in consilio 34. Num. 14. Burgos de Baz iunior, qui aggregat multa in proposito, ciuilium, quæst. 2. ex num. 3. vsque ad num. 11. Laurentius Syluanus in consil. 64. num. 14. & seq. Iacobus Menochius in consil. 14. num. 6. lib. 1. & in consilio. 40. ex num. 2. eodem lib. 1. Quo loci, ac in consultatione illa, ante omnia præmittit, concessionis tenorem & verba esse diligenter perpendenda, atque ex ipsis totum fundamentum facit, vt ibi videbitur. M. Anton. Peregrinus, qui etiam hæc exornat, & de vi verborum dicit nonnulla, in cons. 28. num. 1. & sequen. & in cons. 39. num. 27. lib. 2. & in cons. 29. num. 20. lib. 2. & in cons. 54. num. 18. eodem lib. 2. & in consilio 23. num. 1. & 2. & seq. Lib. 4. Sfortia Oddi in consilio 67. num. 41. lib. 1. Hieronymus Gabriel in consil. 95. num. 14. lib. 1. Syluester Aldobrandinus, in cons. 30. ex num. 35. cum seq. Andreas Fachineus in consilio 1. ex num. 1. cum seq. lib. 2. Ioannes Botta in consil. 7. num. 10. & seq. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 46. num. 67. & tribus seqq. & in cons. 69. n. 51. & seq. lib. 2. vbi commemorat Petri Surdi traditionem illam substitutionis omissæ, de qua suprà. Simon de Prætis lib. 2. interpretat. 2. dubitatione 2. solutio[sect. 25]ne 3. num 231. fol. 251. Vbi quòd voluntas testaroris cognoscitur ex forma verborum. Et num. 228.[sect. 26] quòd instrumentum, quod intelligi verbis non potest, non valet. Franciscus Viuius decis. 281. & decisione 284. num. 9. Tiberius Decianus in consilio 1. num. 176. lib. 1. Hieronymus Magonius decisione 52. num. 15. vbi inquit post Castrensem in l. si pluribus, §.[sect. 27] si eadem, ff. de legatis primò. Et Marzarium in consilio 7. quòd verbis vsque adeò inhærendum est in dubio, ad interpretandam mentem defuncti, quòd vbi mens ipsa incerta sit, & erroris materiam præbeat, melius est, testatoris verbis inhærere, & errare, & testatori eidem imputare, cur apertiùs non sit locutus. Syluester Aldobrandinus in consil. 55. num. 42. vbi etiam inhærendum verbis omninò, & quammaximè ipsa consideranda, quoniam decipi multos contingit, qui non ponderant verba testamentorum. Hippolytus Riminaldus in consil. 458. ex num. 98. lib. 4. & in consil. 249. Ex num. 58. vsque ad num. 68. lib. 3. vbi dicto num. 58. quòd mens, & voluntas, & finis dispositionis sumitur ex verbis. Et num. 59. quòd vox[sect. 28] est nota voluntatis, & passionis in animo existentis,[sect. 29] prout etiam notauit Menochius in consil. 1. num. 162. lib. 1. & num. 60. Riminaldus idem dicit, quòd nul[sect. 30]lum est nostræ mentis maius testimonium, quàm qualitas inspecta verborum. Et num. 61. quòd verba sunt[sect. 31] naturalia instrumenta, quibus intentio cordis exprimitur: vnde voluntas hominis consistit in verbis,[sect. 32] sicut facies in speculo, vt ibidem num. 62. per eundem Riminaldum. Nam lingua cordis est præco, vt[sect. 33] ibidem num. 63. Et vox est instrumentum voluntatis,[sect. 34] & intellectus rationalis, vt ibid. num. 64. Tubáque[sect. 35] cordis est lingua loquentis, vt num. 65. & 66. & 67. Hinc Adagium, & exempla Socratis, & Diogenis, vt ibi etiam videri poterit, & prædicta omnia latiùs exornantur. Et per eumdem Riminaldum in consilio 28. num. 31. lib. 1. vbi omnia superiora repetit, & confirmat. Et in cons. 263. lib. 3. num. 50. & 47. quòd[sect. 36] mens ex verbis deprehenditur meliùs quàm ex alio, cùm nemo præsumatur dixisse, quod mente prius non congitauerit, l. Labeo, §. Idem Tubero, ff. de supellect. legata, l. prospexit. ff. qui & à quibus. In ore enim[sect. 37] & mente præsumitur esse vnum & idem, Baldus in consilo 472. columna 1. volumine 2. Relatus ibidem à Riminaldo num. 48. qui & num. 49. repetit dictum suprà, quòd voluntas hominis consistit in verbis, sicut facies in speculo. Superiora etiam exornat, & de vi verborum multa enuntiat Sebastianus Medices de legibus & statutis, 3. Parte, quæst. 16. ex num. 12. & de casonis fortuitis, prima parte, quæst, 1. Franciscus Viuius decisione 281. Marcus Anton. Peregrinus dicto consilio 23. ex num. 1. lib. 4. Simon de Prætis lib. 2. dicta solutione 3. ex num. 221. vbi etiam quòd voluntatis nostræ nullum est maius testimonium, quàm qualitas inspecta verborum. Et num. 225. quòd verba sunt sicut corpus, mens sicut anima. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 1. cap. 4. per totum, Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuentionib. lib. 2. tit. 5. num. 10. per totum, vbi repetit etiam nonnulla ex dictis per Hippolytum Riminaldum (sed ipsum nunquam commemorat) videlicèt, quòd verba dispositionis, seu contractus sunt inspicienda, quia nemo præsumitur dixisse, quod priùs mente non conceperit; nam cor datum est homini ad significandum Deo, labia autem ad significandum hominibus: etenim Vox est instrumentum voluntatis, & intellectus rationalis, vt Baldus ibi relatus notauit: & ideò quod verbum non sonat, non videtur quisquam sentire; quia virtus sermonis ad illud non porrigitur. Et in ore & mente præsumitur vnum & idem, & verba obtinent principatum significandi, quæcumque animo concipiuntur, & voluntas hominis ex verbis apparet, sicut facies in speculo; & ideò non est recedendum: nam & certitudo verborum declarat certitudinem intellectus, & ideò ad cognoscendum quid, qualiter, & quantum, quis ex contractu sit obligatus, verba contractus inspicere debemus. Et ex verbis colligitur mens contrahentium: Ac denique hæc vera dicitur interpretatio, quæ legi[sect. 38] potest, secundùm Decianum in consil. 21. num. 6. lib. 2. qui superiora omnia latiùs comprobat in contractibus, & sic in vltimis voluntatibus fortiori ratione vrgent, in quibus specificè loquuntur relati omnes Authores suprà, qui verba testamenti maximum habere pondus ad cognoscendum voluntatem & intentionem testatoris, dixerunt expressim. Imò & in mi[sect. 39]nimo etiam verbo testamenti consistit magnus effectus, vt inquit Castrenfis in l. vltima, num. 2. in fine, C. de indicta viduitate tollenda, Currius senior in consilio 45. in principio, Iason in l. si ancillas, num. 4. ff. de legatis 1. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. Voluntatum, lib. 3. tit. 4. num. 1. Andreas Fachineus in consil. 1. num. 3. lib. 2. Siquidem[sect. 40] verba testamenti sunt intrinseca forma, & essentialis dispositionis, l. si is qui, aliàs, si quis cùm testamentum. ff. de testamentis. Quem textum ad hoc propositum ponderauit Andreas Fachineus, post Aretinum, in dicto consilio primo, num. 4. lib. 2. Et idcircò non vnam[sect. 41] tantùm clausulam testamenti, sed omnes clausulas, & tenorem integrum testamenti, ac verborum eius inspicere debemus, vbi de interpretanda voluntate testatoris agitur, vt post Decium, Baldum, Iasonem, & alios obseruauit Simon de Prætis de interpretat. vltimarum voluntat. lib. 2. interpretatione 2. Dubitatione prima, solutione vltima, num. 214. fol. 250. Alexander Raudensis decisione 49. num. 5. Andreas Fachineus in cons. 1. num. 5. lib. 2. Ex contextu namque verbo[sect. 42]rum scripturæ testamenti, aptiùs & meliùs colligitur voluntas testatoris, l. Mæuia, ff. de manumissis testamento, l. nummis, ff. de legatis tertià, Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum lib. 6. tit. 13. num. 1. Simon de Prætis lib. 2. interpretatione 2. solutione 3. num. 7. & 8. folio 239. dicens, quòd tota scriptura testamenti debet inspici, & legi, vt in l. inciuile, ff. de[sect. 43] legibus, & ibi Baldus, & in consil. 301. Constitutio, colum. penult. Et eam ipsam scripturam, in qua erit[sect. 44] ambiguum, de quo quæritur, ex omnibus partibus pertentare, vbi idem Prætis ipse probauit; Peralta quoque in l. 3. §. qui fideicommissam, num. 133. idipsum ad scripturas Maioratuum, & ad facultates concessas, vt primogenia instituantur, expendit, di[sect. 45]cens, quòd ante omnia in illis sit inspiciendus institutionis, aut facultatis tenor. Et refert Mierez de maioratu, in initio secundæ partis, num. 2. Molinda de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 2. num. 27. vbi inquit, quòd tenor dispositionis derogat omni iuri, & Maioratuum obseruationi, & naturæ; idcircò verba legenda esse, nec ab eis recedendum: Burgos de Paz iunior ciuilium quæst. 2. num. 11. & 51. vbi etiam quòd Maioratus tenor semper debet attendi, & conuenit Hippolyt. Riminald. in consil. 52. num. 2. & 3. lib. 1. vbi quòd verba fideicommissi, seu dispositionis sigillatim consideranda sunt, & ponderanda, l. huiusmodi, ff. de verbor. signif. qualitas etiam[sect. 46] verborum, quibus concepta est dispositio, debet inspici ante omnia, prima, §. si is qui nauem, ff. de exercitoria actione, cum adductis per Iacobum Mandellum de Alba in consil. 60. num. 8. Curtium iuniorem in consilio 169. num. 3. Alciatum in consil. 8. num. 6. lib. 1. Tiraquellum in dicta. l. si vnquam, verbo, libertis, num. 17. & 18. Inspici etiam debent ver[sect. 47]ba principalia dispositionis, & ab eis non est recedendum, neque constituenda est vis in vnico verbo incidenter prolato, aut quod potest intelligi variis modis, vt post alios scribit Iacobus Mandellus de Alba in consil. 51. num. 2. lib. 1. Et cùm in verbis nulla est[sect. 48] ambiguitas, non est facienda voluntatis quæstio, l. ille, aut ille, §. Cùm in verbis, ff. de legatis tertiò, Iacobus Mandellus de Alba vbi suprà, Andreas Fachineus dicto consil. 1. num. 6. & 16. lib. 2. Hippolytus Riminaldus in consil. 457. ex num. 98. lib. 4. nam voluntas testatoris debet intelligi, vt verba sonant, Bartolus in[sect. 49] l. si arrogator, num. 27. ff. de adoptionibus, Corneus in consilio 44. num. 4. lib. 3. & iuxta ipsa, interpretatio fieri, Lucius Titius, la 1. ff. de hæred. instit. l. si alij,[sect. 50] ff. de vsufructu legato. Fachineus dicto consil. 1. n. 6. & 7. lib. 2. qui subdit num. 8. quòd verba testatoris,[sect. 51] quando habent propriam significationem, non est necessaria interpretatio; quia sic voluisse testatorem constat, post Bartol. in l. Centurio, num. 16. ff. de vulg. & pup. Hippol. Riminaldus dicto consil. 458. ex[sect. 52] num. 98. lib. 4. & ideò dicitur perspicua voluntas testatoris, quæ ex verbis colligitur, & sequenda est, l. Lucius Titius, §. Lucius Titius, ff. de legatis secundo Fachineus d. consil. 1. num. 8. lib. 2. qui subdit numero 14. post alios Authores, voluntatem testatoris,[sect. 53] quam verba non patiuntur, dici suspectam, & ideò non attendendam, Syluester Aldobrandinus in consilio 30. num. 37. & 38. & 48. vbi quòd interpretatio[sect. 54] illa reiicitur, quæ licet intentioni disponentis deseruiat, verbis apertè repugnat: Quia tunc dicitur quædam mens imaginaria, quæ non est considerabilis, Alexander in consil. 139. col. 3. lib. 6. Craueta in consil. 161. num. 13. Et de his hactenus, de quibus & cap. sequenti agendum etiam erit, vt ibidem videbitur. # 7 CAPVT VII. Ex mente quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, vt iuridicè, ac verè procedatur, nec aliquo pacto in interpretatione erretur: Mens etiam testatoris, siue disponentis alterius cuiuslibet, quanta cum diligentia inquiri, atque elici debeat? Vbi de vi, & effectu mentis in materia coniecturali aggregantur nonnulla, & placita illa Doctorum in effectu contraria, & adeò vsitata, vt per manus tradantur quotidie, mentem magis attendi, quàm verba, siue verbis præualere mentem in omni materia; è contrario autem, verba potiùs spectanda, quàm mentem, quemadmodum conciliari, ac intelligi valeant, vt res ipsa distinctiùs explicata remaneat, quàm anteà fuisset: Ac denique in eodem articulo, quo inter mentem, & scriptum, & vtri potiùs standum, controuerti solet, cùm mens, & verba inter se non conueniunt, aut cum repugnant, vel res dubia videtur, quæ hactenus scripta fuerant variis in locis, diligenti studio, & Authorum omnium lectura enucleantur, vt hîc videbitur. SVMMARIVM. -  1 Mens testatoris in interpretatione sui testamenti, & contentorum in eo, omni cum diligentia est perquirenda. & totum facit, & ipsam pedetentim sectari debemus, sicut venator leporem. -  2 Mens nedum expressa sed etiam coniecturata tantùm, potiùs attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas; & ita præualet. -  3 Mens testatoris, & cuiuslibet alterius disponentis, in omni actu & materia magis attenditur, quàm figura verborum. Et sic in testamentis, in contractibus, in legibus, in priuilegiis, in rescriptis, in iudiciis, statutis, & in dictis testium, & in pactis. -  4 Mens testatoris, quare magis attendatur, quàm verba? & de duplici ratione remissiuè. -  5 Intentio non verbis, sed verba intentioni de seruire debent. -  6 Menti testatoris vt deseruiamus, debemus offendere verba. -  7 Præponendæ enim sunt sententiæ verbis, sicut anima corpori. -  8 Quia verba se habent vt corpus, & superficies; & mens se habet vt spiritus & anima. -  9 Et mens est radix verborum, & eius substantiæ primæ, & cor est imperator linguæ, & habet eam, sicut mancipium sub iurisdictione sua. -  10 Et sub iugo mentis verba consistunt, tanquam sub suo proprio originali & digniori. -  11 Ad intentionem disponentis semper recurrendum esse. -  12 Interpretatio fieri non debet, contra mentem testatoris, nec in perniciem voluntatis eius. -  13 Mens contrahentium debet seruari, magis quàm verba, etiam secundùm intentionem secundariam, & etiam contra naturam actus, & aliis modis, remissiuè. -  14 Verba potiùs spectanda, quàm mentem disponentis, sæpissimè enuntiare Interpretes nostros variis in locis. Eosdem etiam adnotare sæpissimè, mentem potiùs attendi, quam verba, prout hîc obseruatur, & de intellectu vero, & communi conciliatione, latiùs num. seq. -  15 Dispositio testatoris, vel alterius cuiuslibet solet interpretari, vel ex verbis, vel ex mente. -  16 Mens expressa, vel tacita. -  17 Expressa cognoscitur verbis duntaxat. -  18 Tacita autem mens altero de tribus modis cognoscitur, prout latiùs hîc explicatur. -  19 Inter mentem & scriptum, cùm vertitur controuersia, vtri potiùs standum, menti, inquam, an verbis. Et quid, si mens & verba inter se non conueniunt, aut cùm repugnant, vel res est in dubio; an mens præualeat verbis, vel è contra? -  20 Vbi Simonis de Prætis in eo articulo, ex mente communi resolutio procedens proponitur primo loco. -  21 Et Marci Antonij Peregrini in idem, placitum & consensus commemoratur. -  22 Camilli quoque Gallinij resolutio in ipsomet articulo recensetur. -  23 Et Didaci Aluaradi sententia etiam profertur. -  24 Rursùs & Petri Antonij de Petra obseruationes in eodem dubio adducuntur. -  25 Et Iacobi Menochij distinctiones suo ordine commemorantur. -  26 Syluestri quoque Aldobrandini resolutio proponitur. -  27 Et Ioannis Marci Aquilini in eodem proposito obseruationes enuntiantur. -  28 Ludouici etiam Casanate consonæ superioribus annotationes duæ recensentur. -  29 Ac denique Francisci Manticæ circa coniecturas contractuum nouissima adnotatio eisdem Authoribus conueniens refertur. PRo dilucida huius Capitis explicatione (quæ intricatam non modò materiam, sed Interpretum nostrorum contraria omninò placita continet) obseruandum, atque constituendum erit primo loco, circa interpretationem vltimarum voluntatum, non solùm verba consideranda, & subtiliter atque accuratè ponderanda, prout capite præcedenti admonui, & probaui, sed etiam testatoris, siue disponentis mentem inspici debere diligenter & accuratè, quò eiusdem voluntas dignosci meliùs, atque ad vnguem obseruari valeat: sicuti hoc in placito, vel expressim, vel apertè præsentiunt Authores omnes mox referendi, quatenus obseruant, non solùm expressam voluntatem, sed etiam tacitam & coniecturatam, & mentem testatoris præsumptam obseruandam fore, & coniecturas eiusdem discutiendas maturè; & in terminis post Baldum, & alios adnotauit Rolandus Valle in consilio 20. num. 5. & 6. lib. 4. vbi inquit,[sect. 1] quòd mens testatoris in interpretatione sui testamenti, & contentorum in eo, omni cum diligentia est perquirenda, & quòd totum facit, & ipsam pedetentim sectari debemus, sicut venator leporem: Ipse Rolandus in consilio 70. ex num. 52. & num. 59. lib. 3. Anguiss. in consil. 73. n. 13. lib. 6. Franciscus Viuius decisione 281. lib. 2. Pet Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. ex num. 5. cum seq. maximè n. 11. & num. 16. Simon de Prætis in duobus locis referendis statim num. sequen. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. titulo 3. num. 9. & lib. 8. titulo 18. num. 10. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 1. cap. 21. ex num. 4. & seq. Angelus Matheacius de legat. & fideicommissis, lib. 2. cap. 11. num. 7. & cap. 25. num. 16. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusionem iuris, tom. 5. littera M. conclusione 199. fol. 684. & tom. 4. littera 1. conclusione 330. fol. 669. Ludouicus Molina de His[sect. 2]panorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 19. vbi dicit, post alios, quòd mens nedum expressa, sed etiam coniecturata tantùm, potiùs attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas; & ita præualet, l. quoniam indignum, C. de testamentis, l. ex facto, §. rerum, ff. de hæred. instituend. l. 3. C. de liberis præteritis, vbi Alex. & Iason multa deducunt, latè Paul. Parisius in consil. 79. lib. 2. Marcabrunus in consil. 4. numero 9. & in consil. 10. num. 35. & 36. vb quòd mens in vltimis voluntatibus prædominatur, & potiùs inspicitur, quàm figura, & significatio verborum. Mantica in duobus locis suprà relatis. Cæsar. Barzius decisione Bononiæ 6. num. 11. & 17. Syluester Aldobrandinus in consil. 30. num. 3. Marc. Anton. Peregrinus in cons. 41. num. 1. lib. 1. Hippolyt. Riminaldus in consil. 21. num. 23. & seq. & num. 62. lib. 1. & in consilio 624. num. 29. & seq. lib. 6. Fabius Turretus in consil. 8. num. 94. & in consil. 81. num. 62. Hieronymus Gabriël in consil. 114. ex num. 5. lib. 1. Petr. Anton. de Petr, qui pluribus authoritatibus confirmat, quòd mens potiùs attendi debet, quàm verba in vltimarum voluntatum tractatu & materia, & quòd mens sola regit, & gubernat dispositiones, & pares esse vires contemplationis, siue coniecturationis, & dispositionis, in tractatu, de fideicommissis, dicta quæstione 9. num. 6. & seq. vsque ad num. 11. & num. 16. & 17. & num. 24. & 26. & 27. Iacobus Menochius in consil. 30. num. 26. lib. 1. Achilles Pedrocha in consilio 16. num. 47. & seq. Sebastianus Medices, qui de vi & effectu mentis congerit nonnulla in commentariis de legibus & statutis, 3. parte, quæst. 16. ex n. 9. & de casibus fortuitis, prima parte, quæst. 1. Michaël Grassus §. fideicommissum, quæst. 4. num. 5. Petrus Surdus in consil. 10. num. 34. lib. 1. Mieres, qui etiam mentis virtutem & vim exornat nonnullis de maioratu, in initio secundæ partis, num. 7. per totum. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 3. dubit. 1. solunt. 3. n. 167. & 168. fol. 247. & eodem libro, interpretatione 3. solutione 1. ex num. 3. vsque ad num. 10. fol. 264. qui post alios[sect. 3] multos iuris Interpretes, & Tiraquellum (qui etiam de vi mentis cumulat quamplurima) ex communi placito notauit, quòd mens testatoris, & cuiuslibet alterius disponentis, in omni actu & materia magis attenditur, quàm figura verborum; & sic in testamentis, in contractibus, in legibus, in priuilegiis, in rescriptis, in iudiciis, in statutis, & in dictis testium, & in pactis & in quibuslibet aliis, vt ibi probauit: Et num. 7. eodem folio 264. quòd hoc est præcipuum & magis proprium in vltimis voluntatibus, in quibus inspici, atque adeò obseruari magis debent mens, quàm verba, & menti præ cæteris statur. Et citat Alexandrum, Curtium seniorem, Barbat. Parisium, Bolognetum, Tiraquellum, Corneum, & Zanchum (qui etiam de vi mentis aliqua adnotauit.) Inquirit[sect. 4] etiam Prætis, quare hoc ita sit in vltimis voluntatibus, scilicet, quòd mens præualeat, & verbis præferatur, & maximè in fideicommissis. Et num. 8. & 9. dicti lib. 2. folio eodem 264. duplicem assignat rationem, vt ibi videri poterit: superiora etiam exornat quamplurimis Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. cap. 21. per totum, & num. 5. mentem prædominari verbis, latè & appositè probat, & iura citat quamplurima, & commendat text. in cap. Marcion, & Basilides, 1. quæst. 1. & num. 9. mentem præferri verbis: & num. 10. mentem tacitam, æquè ac expressam seruari: & num. 11. mentem testatoris magis attendi, quàm vnitatem sermonis: & num. 8. in contractibus mentem prædominari verbis. Id quod Cardinalis Franciscus Mantica referendus statim latiùs confirmat: & num. 16. generale esse in quacumque dispositione, vt verba ancillentur menti, post Alciatum, Tiraquellum, & Cagnolum ibi relatos, etiamsi sequatur annullatio actus, vt ibidem probat num. 17. & num. 18. mentem esse verborum radicem, & eius substantiam primam: & num. 19. linguam cedere cordi, ac sub iugo mentis verba consistere: & n. 20. Ciceronis verba expendit ad ostendendum, verba debere sensui cedere: & hactenus Camillus Gallinius, qui superiora omnia ex aliis Authoribus deduxit, & comprobauit, ac maximè ex Tiraquello in l. si vnquam, verbo, libertis ex num. 5. cum seq. Zancho in l. hæredes mei, §. cùm ita, ex num. 133. vsque ad num. 140. ex Rolando etiam dicto consil. 70. ex num. 38. & num. 52. vsque ad num. 61. lib. 3. vbi inquit num. 52. quòd mens præsumpta testatoris magis attendi debet, quàm propria significatio verborum; in[sect. 5]tentio enim non verbis, sed verba intentioni deseruire debent, cap. humanæ aures, 32. quæst. 5. cap. in his, de verborum significatione. Et menti testatoris vt de[sect. 6]seruiamus, debemus offendere verba, vt ibidem probat num. 53. & 54. Præponendæ enim sunt senten[sect. 7]tiæ verbis, sicut anima corpori cap. sedulò, 38. distinctione, quia verba se habent vt corpus, & supersicies.[sect. 8] Et mens se habet vt spiritus, & anima, vt ibid. Probat Rolandus num. 55. & 56. Et mens est radix verbo[sect. 9]rum, & eius substantiæ primæ, & cor est imperator lingæ, & habet eam sicut mancipium sub iurisdidictione sua, Baldus in cap. Mandatum, de rescriptis, quam refert Curtius iunior in consil. 21. num. 12. Rolandus dicto consil. 70. num. 60. lib. 3. Eadem etiam omnia repetit Tiberius Decianus in consilio 7. ex numero 3. cum seq. lib. 1. & in consilio 7. 44. num. 1. cum seq. lib. 3. & in consil. 34. ex num. 20. vsque ad numerum 30. eod. lib. 3. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, lib. 5. littera M. conclusione 199. folio 684. & tom. 4. littera. 1. conclus. 330. folio 669. & vltra relatos ab eo eleganter, vt adsoler, Hippolytus Riminaldus in consil. 21. num. 23. & seq. lib. 1. vbi inquit post alios Authores, quòd mens testatoris magis attenditur, quàm verba, & quòd non est curandum de qualitate verborum, modò constet de mente testatoris, nec intentio verbis sed intentioni verba debent famulari, quia mens est radix verborum eius & eius substantia prima, & cor est imperator linguæ, & habet eam sicut mancipium sub iuris[sect. 10]dictione sua; & sub iugo mentis verba consistunt, tanquam sub suo proprio originali, & digniori. Et repetit Hippolyt. Riminaldus in consilio 52. num. 68. eodem lib. 1. & in consil. 624. num. 29. 30. & 31. lib. 6. qui inde infert, semper recurrendum esse ad intentionem disponentis, & pulchram rationem adducit: Et[sect. 11] in consil. 382. ex num. 96. vsque ad num. 104. lib. 4. & in consil. 394. ex num. 54. eod. lib. 4. ipse quoque Riminaldus in consil. 684. ex num. 13. cum. seq. lib. 6. latiùs in consil. 544. ex num. 41. vsque ad num. 60. lib. 5. vbi eadem & alia transcribit. Et num. 52. inquit, quòd[sect. 12] interpretatio fieri non debet contra mentem testatoris, nec in perniciem voluntatis defuncti. Et num. 58. quòd mens præponi debet, licèt sit contra verba testatoris: Nouissimè quoque in contractibus ea ipsa annotauit & comprobauit Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent. lib. 2. tit. 3. num. 2. & seq. vsque ad num. 14. vbi quòd mens contrahen[sect. 13]tium debet seruari magis, quàm, verba, etiam secundùm intentionem secundariam, & etiam contra naturam actus, & etiam aliis modis, latè probauit. Et vltra eum Tiberius Decianus in cons. 7. num. 5. lib. 1. vbi inquit quòd sicut mens & voluntas testatoris in dependentibus ex suo testamento præualet verbis, ita & mens paciscentium, & contrahentium. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 21. num. 87. lib. 1. Camillus Gallinius, & Simon de Prætis, quos suprà commemoraui. Et hactenus de prima obseruatione, pro vi effectu, & virtute mentis disponentis. Secundò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 14]que constituendum est, ex dictis hactenus ab initio huius cap. ex his etiam quæ cap. superiori remanent scripta, euidenter apparere, quam variè & diuersimodè Interpretes nostri mille in locis, ac maximè in casibus occurrentibus, & in consiliis, ac decisionibus arguendo, non modò pro diuersitate eorum, quæ occurrunt, sed etiam resoluendo, & decidendo se habuerint. Nam vt eisdem locis vidisti, iidem Interpretes aliquando asserunt, verba potiùs spectanda, quàm mentem disponentis, potiusque expressis, & sic verbis quam tacitis, & sic menti, standum: Aliquando verò, quòd mens testatoris potiùs inspici, & seruari debeat, quàm verba; & sic quòd menti standum omninò sit, etiam contra propriam verborum significationem, affirmant securè, prout primum & iure, & authoritate probaui eodem cap. præcedenti. Secundum verò ex dictis ab initio huius cap. apparet manifestè: quocirca nec placita illa communia dicto cap. præcedenti adducta, quæ ad vim verborum spectant, nec hoc ipso capite commemorata (quæ ad mentem attinent) absolutè ita, aut indistinctè accipi, aut procedere possunt, sed distinctione, & resolutione explicari, atque conciliari debebunt. Et ideò animaduertendum[sect. 15] erit omninò, quòd dispositio testatoris, vel alterius cuiuslibet solet interpretari, vel ex verbis, vel ex mente, l. scire leges, ff. de legibus, l. Labeo, ad finem, ff. de supellect. legata, & l. nominis & rei, §. verbum, de verborum significat. Verùm quod de mente di[sect. 16]citur, non de quauis intelligi debet, sed ita distinguendum, quòd vna sit mens expressa, altera tacita: expressa cognoscitur ex verbis dumtaxat, vt scribit[sect. 17] Decius in l. non vult, num. 6. ff. de regulis iuris, quando scilicet est certum, verba illa cum mente conuenire. Et hoc in casu satis vtrumque obseruatur, nempe mens, & verba, sicuti affirmant omnes ferè Interpretes, qui quæstione sequenti commemorabuntur, & in terminis tradit potest alios Authores Iacob. Me[sect. 18]nochius in consilio 110. num. 39. & 40. lib. 2. Tacita autem men altero de tribus modis cognoscitur: Primò, quando tacitum venit in consequentiam expressi, iuxta leg. 2. ff. de iurisdict. omnium iud. & hoc tacitum habetur pro expresso, cùm idem operetur, l. illud, ff. de acquirend. hæred. latiùs Menochius vbi suprà, num. 41. Secundo mod mens tacita cognoscitur, quando tacitum ex natura actus pro expresso est, iuxta l. interdum, ff. de verb. oblig. & istud tacitum similiter idem operatur, quod expressum, l. cùm quid, ff. si certum petatur. Et latiùs per eundem Menochium in ipsomet loco, num. 42. Tertio modo cognoscitur mens tacita ex coniecturis, & præsumptionibus, l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis 1. quoties, ff. de reb. dubiis: & tunc quidem in eadem contrarietate versantur passim iidemmet Interpretes, vtpote cùm mentem, etiam præsumptam & coniecturatam, non tantùm expressam seruari debere, etiam contra propriam verborum significationem, dixerint persæpè, ac expressim tenuerint omnes ferè Authores ab initio huius cap. relati. E contrario tamen, quod etsi de mente coniecturata & præsumpta apparuerit, attamen nihil illa operetur, vt recedi possit à proprietate verborum, quæ contrarium significare videantur; & iura expressa indicant, & authoritates permultæ euidenter probant, quæ alio capit. infrà recensebuntur. Et interminis nostris annotauit Menochius dicto consilio 110. num. 32. ad finem, libro 2. Quamobrem, & pro huiusce contrarietatis, siue[sect. 19] altercationis explanatione absoluta, opportunè in memoriam reuocabitur dubium illud, quo inter mentem & scriptum controuerti solet, vtri potiùs standum, menti, inquam, an verbis. Et quid si mens & verba inter se non conueniunt, aut cùm repugnant, vel res in dubio, an mens præualeat verbis, vel è contra? Et quidem Simon de Prætis de interpretatione[sect. 20] vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 4. dubitatione 2. solutione 1. folio 256. & 257. ex num. 6. vsque ad num. 19. articuli propositi explicationem suscipiens, in primis constituit, quòd mens potior est, & præualet proprio significato, & cortici verborum, & contra eorum proprietatem obseruatur, l. quisquis mihi, ff. de verbor. significatione, l. Labeo, ff. de supell. legata, cum multis Authoribus ibi relatis, dummodò per hoc non egrediamur verborum etiam improprium significatum, quoniam vbi mens omninò extranea est à verbis, & eis nullo pacto potest adaptari, pro nihilo habenda est: Glossa verbo, imperfecta, in l. cum pater, §. cum imperfecta. ff. de legatis secundò, Alexander, Iason, Ruinus, Ancharanus, Castrensis, & alij ibi relati: deinde in summa concludit Prætis ipse, quòd mens & verba vbi omninò discordent, quia propriè, vel impropriè, largè, vel strictè non possunt conuenire, & prolata sint verba ab homine, netrum seruatur, l. si quis in fundi vocabulo, ff. de legatis 1. quia quod dixit, noluit; quod voluit, non dixit, l. 3. ff. de rebus dubiis, l. Labeo, ff. de supellect. legata: è conuerso verò, vbi mens & verba omninò concordant, seruatur vtrumque, l. ab omnibus, ff. de legatis primò: vbi autem mens sit diuersa in verbis prolatis ab homine, in plus, vel minus mens seruatur, ex iuribus, & authoritatibus ibi relatis. Quòd si diuersa sit à verbis in totum, dispositum in verbis, non valet, l. si quis cùm ignoraret, ff. de testamentaria tutela. verbis etiam statur, & non menti, vbi tacitæ intentioni propriè, vel impropriè verba ipsa conuenire non possunt: ac denique eodem in loco, num. 17. mens & verba qualiter repugnare inuicem, aut non conuenire dicantur, ostendit. Et hactenus in præfato dubio, in quo, vt vides, distinctiùs se posset habere, quamuis in effectu communioribus Interpretum sententiis accessisse videatur. Marcus verò Anton. Peregrinus in tractatu, &[sect. 21] commentariis, de fideicommissis, artic. 11. num. 34. in ipsomet dubio, vtrùm scilicet scripto, an præsumpto standum sit, refert textum in l. Labeo, ff. de supell. legata, vbi iureconsultus idem disputat, an scilicet scripto standum sit, aut præsumptæ testatoris voluntati, & refert, Tuberonem existimasse pro voluntate præsumpta, quæ etiam per verba non sit importata: Seruium autem respondisse pro scriptura, & rationes vtrimque deducit: denique diffiniuit iuxta Seruij sensum, ratione illa, quia dici non potest, quem velle illud, quod voce non manifestauit, ideoque nemo præsumitur dixisse, quod priùs in mente non agitauerit, vti inquit ille textus solemnis, ex quo iuncto alio textu, in l. quisquis, ff. de verborum significatione, declaratur, quando scripto, & quando præsumpto standum sit; nam ex Iurisconsultorum diffinitionibus, tune mens seruatur, cùm verba secundùm corum significationem, etiam impropriam conuenire possunt, & non aliter. Quod etiam probat text. in l. ab omnibus, ff. de legatis primò, (quam etiam Prætis adduxit, vt vidisti) ibi: Cùm & significatio verborum huic non repugnet sententiæ, & voluntas testatoris congruat; optimus etiam text. in l. qui filium, §. Sabinus, ff. ad Trebel. ibi: Motus æquitate rei, & verbis testamenti. Ex quibus apparet, quòd rei æquitas sola non sufficeret, nisi verba testamenti trahi possent casum subiectum: & sic præfatus Author mentem per verba non importata, saltem secundùm eorum significationem impropriam, in consideratione non habet, prout etiam non habuit numeris præcedentibus eiusdem articuli 11. maximè num. 3. 4. & 5. & ita conuenit Simoni de Prætis resolutioni propositæ, quamuis Prætis ipse plures casus constituere intenderit. Conuenit quoque Camillus Gallinius de verborum[sect. 22] significatione, lib. 1. cap. 22. in cuius capitis argumento ita scribit: Tacita voluntas defuncti, vt producat effectum, an requirat saltem concursum impropriæ significationis verborum: & statim in contextu num. 1. inquit, quòd omnia ab eo dicta: cap. præcedenti, quòd mens debeat seruari, & verbis præualeat, intellexere Doctores omnes vera esse, vbi mens, voluntas, seu sententia disponentis ex impropria saltem verborum significatione percipitur, secus vbi neque propria, neque impropria significatio suffragaretur quia tunc verbis standum esset, neque mens primas teneret, & refert Bartol. Bald. Alex. Imolam, Salicet. Iason. & alios ita tenentes; ac denique Hieronymi Tornielli opinionem recenset & commendat, ipsámque explicat, & conciliat: cui etiam & communi Doctorum[sect. 23] resolutioni conuenit apertè Didac. Rodrig. ab Aluarado de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 2. numero 11. fol. 4. colum. 3. & 4. nam cùm anteà dixisset, quòd ad hoc vt probatio contrariæ voluntatis testatoris admittatur, necesse est, quòd ex verbis disponentis, vel saltem ex eorum consequentia, aut sequela alterius expressæ dispositionis, disponentis contraria mens euidenter deprehendatur, aut aliis legitimis & infallibilibus signis: concludit iu hunc modum: Si ergo testator aliquod verbum expresserit, ex quo largè, seu etiam impropriè eius voluntas comprehendi possit, mens eius deducenda est, etiamsi ad aliam dispositionem non transterit. Et citat Baldum, Socinum, Castrensem, Decium, Fortunium, & Ludouicum Molinam ita tenentes. Nec dissentit Pet. Anton. de Petra (latiùs tamen[sect. 24] articulum prosequitur) in commentariis, de fideicommissis, quæst. 9. ex num. 29. vsque ad num. 42. quo loci ante omnia probauit, verba dispositionis ante omnia attendenda, & inspiciendum, an menti deseruiant, Vel non, & quòd de mente non fit curandum, nisi verba possint applicari propriè, vel impropriè. Et sic quando saltem secundùm impropriam significationem eorum verba menti defruiunt; idipsum probauit Petra, quod ex communi Interpretum sententia, relati nunc Authores obseruarunt, & multorum allegatione comprobat. Demùm num. 43. inquit, pro concordia istius controuersiæ. an scilicet inspicienda sit mens, ita vt verbis præualeat, siue id quod actum est, non verò scriptum. distinguendos esse plures casus, quorum primus traditur num. 44. quando scilicet mens testatoris est præter sensum, & vim verborum propriam, vel impropriam: Et isto casu inquit procedere textum in l. cùm virum, C. de fideicommissis. Nam si tunc probetur, mentem testatoris talem fuisse, prout prætenditur, vtique audiendus est volens comprobare, vt dicit ibi text. & hoc casu mens potiùs, quàm verba est spectanda, aliàs non probata mente & voluntate disponentis per verba, quæ saltem improptiè possit impropriari, non erit à verbis recedendum: Et dicit ita signanter declarasse Alex. in consilio 179. sub num. 13. volum. 5. & in cons. 91. numero 1. volumine 1. dum concludit, quòd mens prædominatur, quidquid omissum est in expressione verborum: Rubeum etiam notanter in l. Gallus, §. quidam rectè, num. 27. ante finem. Secundus casus est (vt Petra ipse num. 45. enuntiat) vbi mens & voluntas testatoris est contra verborum proprietatem; impropriè tamen ei possunt conuenire: & isto casu idem resoluit, quod in præcedenti, vel etiam impropriissimè, vt respondit Alciatus in consil. 532. num. 9. & seq. prout etiam quando verba habent plures sensus; nam constito de voluntate, accipitur illa significatio, quæ magis conuenit voluntati: imò, & fortiùs Petra ipse existimat, quòd etiamsi verba dispositionis in casu expresso non conueniant propriè, ac impropriè, aut etiam impropriissimè ad casum, qui posteà contigit, imò illi contraria sint; nihilominùs adhuc ex verisimili mente & voluntate disponentis porrigi debeant ad eum casum, vt illum etiam comprehendant, vt latiùs ostendit ibidem, & verè temperari debet, ex receptis & communibus Doctorum placitis in hoc vltimo; apparet namque contrarium receptum communiter: Et ita contrarium tenuit expressim (sed vnus alterius mentionem non facit) M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, dicto articulo 11. num. 47. & 48. post alios Authores, quos citat, & ad ea iura responsu præber, quibus Petra dicto num. 46. principaliter excitatur. Tertius & Vltimus casus traditur per Petram eumdem dicta quæstione 9. numero 53. & 54. quando scilicet verba, nec propriè, nec impropriè conuenire possunt testatoris voluntati, imò ab ea discrepant, & reiectâ sententiâ Ripæ, quòd licèt verba repugnent, tamen menti est seruiendum, de qua constat, dicit inspicienda esse verba expressa, & reiiciendam opinionem eorum, qui tenent, voluntatem magis attendendam, quàm sensum & vim verborum; quoniam vbi verba sunt clara, & nulla est dubitatio in eis, non est recurrendam ad coniecturas, sed voluntas testatoris expressa in verbis, pro lege est habenda, & citat plures Authores sio tenentes, ac in effectu & communem resolutionem probat, traditam à superioribus; & quod suprà contra Communem tentata, improbat apertè. Rursus & Iacobus Menochius lib. 1. præsumptione[sect. 25] 26. per totam & in consil. 97. num. 46. lib. 1. superioribus accedit expressim, & distinctiùs procedit, cùm per casus distinctos, vt adsolet, quæstionem ex proposito absoluta, ac in effectu Socini traditionem in l. in ambiguo, colum. vlti. ff. de reb. dubiis, sequatur. Ex eodem autem Authore. primus casus in præfato articulo est, quando verba ita se habent, vt nec ex propria nec ex impropria significatione adaptari possint coniecturatæ menti disponentis, & hoc sanè casu verba ipsa omnino attenduntur, & ita loquitur tex. in l. non aliter, ff. de legat. 3. de qua latè cap. seq. & procedunt authoritates illæ Doctorum per Menochium congestæ, dicta præsumptione 26. num. 3. & 4. & 5. quæ euincunt vnanimiter, mentem testatoris attendi, si verba saltem secundùm impropriam significationem ei conuenire possunt; aliàs non attendi: prout etiam probat ipse Menochius d. cons. 97. ex num. 40. vsque ad 46. lib. 1. Secundus casus est, quando verba ex impropria saltem significatione adaptari possunt ad coniecturatam mentem testatoris: & hoc casu præsumpta hæc voluntas præuaualet ipsi proprietati sermonis, prout ipse concludit eadem præsumptione 26. num. 6. & tribus seqq. qui id concludit, siue intelligit, quando impropriando verba, illi voluntati possunt adaptari. Tertius est casus, quando ex aliquibus coniecturis non constat de mente mente & voluntate disponentis, & verba ipsa habent significationes proprias & improprias; hoc sanè casu nulla est disputatio de mente ipsa, ex quo de ea non apparet. ex aliquibus coniecturis & præsumptionibus, & proptereà ad solam verborum significationem recurrimus, vt ibidem probat Menochius num. 10. & quidem casus iste notandus est; præstat namque maiorem declarationem ad communem prædictam resolutionem, nec ab omnibus Authoribus ita specificè & distinctè consideratur. Quartus est casus, quando verba adeò sunt ambigua & obscura, vt nullus inde certus sensus colligi possit & ex coniecturis aliis colligitur disponentis mens & voluntas: & hoc casu, reiectis verbis, attendimus eam coniecturatam voluntatem, intelligendo tamen, prout latiùs explicat ipse Menochius d. præsumpt. 26. num. 11. &12. Quintus casus est, quando de mente & voluntate nullo modo constare potest, nec ex verbis, nec ex coniecturis: & hoc casu habetur hæc voluntas, vt in mente retenta, & ideò nihil operatur, l. quidam cùm filium, ff. de hæred. instit. & latiùs explanauit Menochius eodem in loco, num. 13. & quatuor seqq. & num. 17. concludit, Sextum & Vltimum casum esse, quando voluntas disponentis fuit quidem expressa, sed verbis adeò dubiis, & obscuris, vt intelligi nequeat, quid disponere voluerit: & in hoc casu recurrendum est ad interpretationem Iudicis, vt tradit post Socinum ibi relatum, & subdit, quòd Iudex declarauit ex illis coniecturis, quæ colliguntur ex l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primo. Addiderim ego, de his, & aliis coniecturis omnibus, ex quibus Iudex instrui debet, & potest, plena manu agendum cap. seq. Deinde circa probationem hanc, aut mentis, & voluntatis instructionem, contra sermonis & verborum proprietatem, omninò consideranda, atque maturè perpendenda ea, quæ eisdem cap. seqq. adnotabuntur. Notandum etiam, Petri Peraltæ locum, superioribus conuenientem omninò, in l. si quis in principio testamenti, n. 146. vers. Primus est, & num. 147. fol. mihi. 459. ibi namque dicit expressim, quòd sufficit constare de mente, siue de voluntate coniecturata ex larga verborum significatione; aliàs autem quòd si neque propriè, neque impropriè constare posset de mente, aut voluntate testatoris, staretur proprietati verborum expressorum, & eorum vero ac proprio significato, vt iacent & voluntatis inuestigatio esset superuacanea, vtpote chimærica, & phantastica. Et eidem Authori conuenit Syluester Aldobrandin.[sect. 26] in consilio 30. num 37. & 38. & 39. & 40. & 41. vbi post Bald. Alex. & Crauetam inquit, quód voluntas testatoris non attenditur, quando verba expressè repugnant; quia tunc dicitur quædam mens imaginaria, quæ non est considerabilis. Et quando mens est expressè contra verba, menti præferuntur verba, quia non possumus recedere à verborum proprietate, nisi in contrarium manifestissimus sensus sit; & mens testatoris quando est præsumenda, ita colligenda est, vt nihil supplendum sit alias si quid est supplendum, reiicitur mens, & attenduntur verba, l. finali, ff. de manumissis testamento: quam ad hoc ponderat cum aliis Authoribus, & latiùs superiora confirmat Aldobrandinus vbi suprà. Prætereà nec dissentit in aliquibus Ioannes Mar[sect. 27]cus Aquilinus in l. Gallus, §. & quid si tantùm, in vers. seà ex sententia legis Velleiæ, num. 52. & quatuor seqq. in aliis, verò tenenda erit resolutio suprà tradita; & tunc-dumtaxat attenditur scriptura, & non id quod actum est, quando de illo alià legitimè non constiterit, secus si constet legitimè, vt voluerunt Pet. Cinus, Roget. Din. Bartol. Albericus, Iason, Parisius, Cagnolus, Fortunius, & Socinus iunior, quos ipse refert, & iniustè refutat num. 55. prout iniuste refutare, apparet ex his, quæ ex Menochio, & aliis suprà commemorauimus; ex eodem quoque Menochio dicto consil. 97. num. 46. lib. 1. vbi refert, egregiè scripsisse Stephanum de Federicis, quòd mens, & verba se habent inuicem tribus modis: aliquando inter se conueniunt, & tunc sine dubio vtrumque obseruandum est: aliquando inuicem repugnant, & tunc neutrum obseruandum est: aliquando, & tertò non repugnant, sed se excedunt, quia - aut plus aut minus scriptum -est. quàm disponens voluerit; & tunc si claris argumentis constare potest de mente, mens ipsa attenditur, reiectis verbis: Iuxta superiora ergo temperanda, atque intelligenda est distinctio illa Ioannis Marci, Aquilini dicto num. 42. vbi contendit, quòd in his, quæ pro sui essentia requirunt verba (cuiusmodi sunt stipulatio, & legata, quæ sine verbis concipi non possunt) in his, inquam, quòd vtrumque attendi debeat, scilicet, mens, & verba. non mens sola, nec sola verba; nam etsi prior, atque potior est, quàm vox, mens dicentis, tamen nemo sine voce dixisse existimatur, ex textu, cuius verba refert in l. Labeo, ff. de supellect. leg. & concludit, in huiusmodi, quæ verba. requirunt, verba sola attendi debere, non mentem, licèt de ea constet; in his verò quæ pro sui essentia verba non requirunt, cuiusmodi sunt fideicommissa, mens potiùs, quàm verba debet attendi, vt ibidem probat. Deinde Ludouici Casanate annotationes duæ in[sect. 28] hoc eod. art. an mens præualeat. verbis, vel è contra in consil. 1. num. 28. & num. 283. & consil. 4. num. 32. & consil. 17. num. 19. & consil. 20. num. 7. conueniunt omninò superioribus resolutionibus; inquit namque post Bartol. Bald. Paul. Crauetam, Tiraquel. Decianum, Ruinum, Alex. Gratum, Aluaradum, Berretam, Rogerium, Zanchum, Manticam, Nattam, Purpuratum, & alios, quòd scilicet mens admittatur, & verbis præualeat, quando verba omninò non deficiunt. sed saltem largè, impropriè, vel per abusum possunt comprehendere casum, ad quem extensio fieri prætenditur; à verbis verò recedi non debeat & menti præponderent, quando verba omninò repugnant, vel omninò deficiunt, tam in sensu proprio, quàm in improprio. Et quamuis Author metipse citauerit pro ea sententia communi Franciscum Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. titu. 3. num. 18. & tit. 4. num. 6. & titulo 19. num. 5. verè tamen articulum, neque disputandum suscipit, neque ex professo explicat; pro verbis verò contra mentem congerit nonnulla, ac in effectu, vt voluntas testatoris seruetur, quòd verba possint aliquo modo deseruire, saltem impropria, & secundùm latam significationem, requirit expressim, & ita idipsum resolutiuè asserit, ad quod Ludouicus Casanate eum recenset. Nouissimè autem in commentariis, de tacitis & am[sect. [29]]biguis conuentionibus lib. 2. tit. 4. num. 12. ita expressim in materia contractum explanat propositum articulum idem Mantica; nam cum ex principio illius tituli plenè probasset, mentem contrahentium obseruari debere, magis quàm verba: restringit eam sententiam dicto num. 12. tv voluntas contrahentium debeat obseruari, si aliquo modo ex verbis concipi possit, & sic secus si verba non possint deseruire, quia tunc verborum sines seruare debemus, & quod de voluntate aliquo modo appareat ex verbis omninò necessarium est, vt latiùs probat ibidem, & reperit n. 55. vbi inquit, quòd contractus debet sustineri, si tamen verba secundùm aliquam significationem possint deseruire. Et de his hactenus. # 8 CAPVT VIII. Ex voluntate disponentis non modò expressa, sed etiam tacita quemadmodum interpretatio fieri, atque coniectura deduci valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus? Deinde, quàm verum sit, atque ab Interpretibus nostris exornatum, voluntatem testatoris, siue tacitam, siue expressam prædominari in omnibus, & tanquam Reginam primum locum obtinere, & ideò præcipuè spectandam, atque obseruandam. Denique an fideicommissa ex sola voluntate, etiam absque verbis dispositiuis, siue expressis, inducantur (id quod vulgò circumfertur quotidie) siue qualiter conciliari debeant placita illa communia, ac etiam contraria Interpretum nostrorum, qui aliquando tradiderunt, fideicommissa non induci, nisi expressè de voluntate testatoris appareat, nec dici adesse, si testamenti verbis non demonstrentur: aliquando verò ex sola voluntate, etiam cessantibus verbis, induci, & consistere, asseuerarunt (idque magis communiter): vbi omnium ferè hucvsque Scribentium obseruationes in medium proferuntur, & articuli præfati communis, & vera resolutio probatur. SVMMARIVM. -  1 Testatoris voluntatem in vltimis voluntatibus prædominari in omnibus, & tanquam Reginam primum locum obtinere, & ideò præcipuè spectandam, atque obseruandam ad vnguem, & totum facere. Nec circumueniri debere, nec nimia verborum subtilitate subuerti. Sed potiùs inquirendum esse ante omnia, quid testator senserit, & demonstrare, seu significare voluerit. Prout hîc adnotatur, & vulgatum illud axioma voluntatis præcipuè obseruandæ, & primum locum obtinentis, exornatum, atque comprobatum quamplurimis, remissiuè. -  2 Voluntatem testatoris ad vnguem obseruandum, & prædominari, & totum facere, non solùm expressam, sed etiam tacitam. -  3 Modò ex expressis in testamento, siue ex legitimis coniecturis voluntas tacita colligatur. -  4 Testatori censetur permissa dispositio de omnibus, quæ expressè prohibita non reperiuntur, quoniam sua dispositio est de genere permissorum. -  5 Testatoris voluntatem, & dispositionem ita interpretari semper debere, vt quantum poterat disponere, tantum voluisse, ac disposuisse dicatur. -  6 Voluntatem testatoris aliquibus in casibus non seruandam, remissiuè. -  7 Voluntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quàm verba, & prædominari, ac totum facere, etiamsi verba deficiant; & ita ex solis coniecturis induci, licèt ex verbis non constent. Idque vulgatissimum, & frequentissimè vsitatum Interpretum omnium axioma, prout hîc adnotatur. Atque Scribentes mille in locis, ita argumentando, atque decidendo, & resoluendo perpendere, & fideicommissa absque verbis consistere, asseuerare, vt etiam hîc demonstratur. -  8 Sæpissimè etiam, atque è contrario scribere, fideicommissa non induci, nisi expressè de voluntate testatoris appareat. Nec dici adesse, si testamenti verbis non demonstrentur. Et sic sola coniecturata mente testatoris non induci, cessantibus verbis. -  9 Idcircò ne adeò contrariis, & generalibus doctrinis quis decipiatur, sic ipsas accipiendas, ac temperandas, prout Interpretes magis communiter accipiunt, & declarant. Ac in effectu concludunt idipsum, quod cap. præcedenti fuit resolutum in articulo altero, cùm mens, & verba non conueniunt omninò. Videlicet in fideicommissis voluntatem spectari, atque obseruari debere, si modò ipsa quoquo modo colligi possit ex verbis, saltem secundum impropriam eorum significationem. Et Petri Peraltæ insignis admodùm, atque eruditi Iureconsulti locus pro ea sententia expenditur inprimis. -  10 A quo Franciscus Mantica non dissentit, & verba saltem secundum impropriam eorum significationem, aut concludentes, & multum apparentes coniecturas exigit, vt hîc adnotatur. -  11 Prout etiam Michael Grassus exigit expressim. -  12 Et conuenit M. Antonius Peregrinus, qui articulum propositum latè & singulariter explanat, & omnia ferè, quæcumque iura in proposito loquuntur, expendit dilucidè. -  13 Latè etiam explicat Pet. Anton. de Petra, vt hîc demonstratur. -  14 Et Camilli Gallinij in idem, placitum, & consensus ponderatur. -  15 Iacobi etiam Menochij obseruationes, & casus distincti recitantur. -  16 Et Hippolyti Riminaldi obseruationes commemorantur. -  17 Hondedei quoque, Blasij Floras Diaz de Mena, Ludouici Casanate, & Cardinalis Dominici Tusci adnotationes in ipsomet articulo recensentur. -  18 Et Ludouici Molinæ conueniens omninò sententia ponderatur. -  19 Antonij etiam Fabri locus in eodem dubio nouiter expenditur. -  20 Ac denique Ioannis Marci Aquilini resolutione, res hæc circumscribitur, & absoluitur. -  21 Et iuxta superiora, intelligenda atque temperanda aliorum Interpretum placita nimis generalia, adnotatur. PRo dilucida huius Capitis explicatione, quæ intricatam etiam continet materiam & ab interpretibus nostris acceptam diuersimodè, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, quò distinctiùs procedatur, inter omnes constare, ac cer[sect. 1]ti iuris esse, testatoris voluntatem in vltimis voluntatibus prædominari in omnibus, & tanquam Reginam primum locum obtinere, & ideò præcipuè spectandam, atque obseruandam ad vnguem, & totum facere, nec circumueniri debere, nec nimia verborum subtilitate subuerti, l. in conditionibus primum locum, ff. de condit. & demonstrat. l. si cui legatus, vers. neque enim, ff. eod. tit. l. fideicommissa, §. item eſt quis, l. quisquis, ff. de legatis tertiò, l. penultima, ff. de legatis primò, l. cùm quæstio, in fine, C. de legatis, l. ex facto, §. rerum autem, ff. de hæred. instit. l. si mihi, & tibi, §. finali, ff. de legatis primò, l. quoniam indignum, C. de testamentis, 1. si quis hæres, in fine, C. de institut. & substitut. l. 3. C. de liberis præteritis, l. 3. §. conditio, in fine, ff. de adimendis legatis, l. 3. ff. de rebus dubiis, l. 1. C. de sacrosanctis Ecclesiis, §. disponat, in auth. de nuptiis, l. 5. titulo 2. partita 6. l. cùm de lanionis, §. item cacabos, vers. optimum, ff. de fundo instructo, quæ est singularis, dum probat, inquirendum esse ante omnia, quid testator senserit, & demonstrare, seu significare voluerit; & ita sanè præfatum axioma voluntatis obseruandæ, & primum locum obtinentis, exornarunt, atque comprobarunt quamplurimis, variis in casibus consulentes, respondentes, atque docentes Ductores communiter in eisdem iuribus.   Pulchrè Alexander in consilio 52. & in consil. 104. libro 4.   Iason in consil. 203. columna 4. lib. 2.   Decius in consilio 412. numero 4. & consilio 425. numero 5. & in consilio 369. ex numero primo, & in consilio 637. num. 5. & in consilio 418. num. 2. & in consil. 577. num. 7.   Iacobus Æmilianus in consilio 14. num. 17. & in consilio 39. num. 6. & in consil. 118. num. 3.   Socinus iunior in consilio 95. num. 8. & in consilio 145. num. 13. lib. 3. & in consil. 112. num. 11. lib. 2. & in consil. 147. num. 21. lib. 2. & in consil. 184. n. 23. eod. lib. 2.   Berous in consil. 5. num. 46. lib. 1. & in consil 134. num. 4. lib. 2.   Iacobus Mandellus de Alba in consilio 19. num. 8. & in consilio 24. num. 6. & in consil. 15. num. 11. & in cons. 110. num. 2.   Neuizanus in cons. 35. ex num. 5. & in cons. 72. ex num. 2.   Natta in consilio 186. num. 3. lib. 1. & in cons. 484. num. 1. lib. 3. & in consilio 112. num. 5. lib. 1.   Rolandusà Valle in consil. 76. num. 30. lib. 1. & in consil. 35. ex num. 3. cum seq. lib. 3.   Tiberius Decianus in consil. 50. ex numero 10. cum seq. lib. primo, & in consilio 39. num. primo, lib. 2.   Didac. Couar. in cap. Rainuntius, de testamentis, in princ. num. 2.   Andreas Tiraquellus in l. si vnquam, verbo, liberis, ex num. 41. cum seq. & num. 52. & seq.   Ioannes Cephalus in consil. 16. num. 41. libro primo, & in consil. 37. num. 2. eod. lib. primo, & in consil. 259. num. 13. lib. 2. & in cons. 590. num. 4. & seq. lib. 4.   Berengar. Fernand. in repetitione l. in quartam, in prima præfatione, ex num. 4.   Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 76.   Burgos de Paz in cons. 29. num. 18.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vi timarum voluntatum, lib. 3. tit. 3. per totum.   Fortunius Garcia, qui copiosè loquitur in §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber. & posthum. ex num. 73. cum seq.   Iosephus Ludouicus decis. Perusina 61. ex num. 23. vsque ad numerum 31.   Simon de Prætis de interpretat. vltimar. volunt. libro primo, interpretatione prima, solutione 4. numero 6. & seq. & numero 18. folio 13. & 14. latiùs libr. 5. solutione prima, per totam, ex fol. 434. cum seq.   M. Antonius Peregrinus de fideicommissis, articulo 11. ex numero primo, cum seq. & in cons. 56. num. 17. & in consil. 62. ex num. primo, vsque ad num. 9. lib. primo.   Hippolyt. Riminaldus in consil. 21. ex num. 23. libro 1. & in cons. 117. ex num. 20. lib. 2. & in cons. 116. ex num. 12. eod. lib. 2. & in consilio 544. ex num. 26. libro 5.   Michaël Grassus §. fideicommissum, quæstione 4. num. 6. & §. testamentum, quæst. 76. num. 1. & tribus seqq.   Pelaez à Mieres in initio secundæ partis de maioratu, ex num. 2. vsque ad num. 8.   Aluaradus de coniecturam mente defuncti, lib. 1. c. 1. num. 9. & 10.   Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. ex num. 5. cum seq.   Ioannes Botta in cons. 7. n. 6. seq.   Angelus Matheacius de legatis & fideicomm. lib. 1. cap. 4. num. 5. & cap. 15. num. 5.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 23. num. 3. & lib. 1. præsumpt. 26. num. 8.   Franciscus Bursatus in cons. 8. num. 22. lib. 1. & in consilio 167. num. 7. lib. 2. & in cons. 431. num. 8. & in cons. 460. num. 19. lib. 4.   Ioannes Gutierrez in consilio primo, num. 38. & in cons. 26. num. 2.   Antonius Galearius Maluassia in consilio 21. numero 3. lib. 1.   Fabius Turretus in cons. 77. num. 6. & in cons. 97. num. 71. & in cons. 92. num. 2.   Pancirolus in cons. 59. ex num. 31.   Authores consiliorum vltimarum voluntatum, in cons. 80. num. 59. & in consilio 84. num. 6. & in consilio 78. numero 90. & in consilio 86. numero 2. volum. 2.   Ioannes Vincentíus Hondedeus in consilio 69. ex num. 4. cum seq. lib. 1. & in consilio 69. num. 1. cum seq. lib. 2.   Achilles Pedrocha in cons. 6. num. 84. & in cons. 7. num. 34. & in cons. 2. ex num. 191. cum seq. & in consil. 16. num. 48. & 49.   Syluester Aldobrandinus in cons. 29. ex num. 36. vsque ad numerum 43. vbi multis exornat.   Franciscus Vinius decis. 265. lib. 2. & decis. 480. lib. 3.   Petrus Magdalenus de numero tessium in testamentis requisito, prima parte, cap. 3. num. 38. & cap. 8. ex num. 6. cum seq.   Doctor Spino in speculo testamentorum, glossa rubricæ, prima parte, num. 16.   Ceruantes in l. 3. Tauri, num. 172. & seq.   Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 23. à principio.   Petrus Surdus in cons. 110. num. 11. & 12. & in cons. 112. num. 11. lib. 1. & in cons. 10. num. 17. & 27. eod. lib. 1.   Leandrus Galganetus de conditionibus & demonstrationibus, 2. parte, cap. 1. quæstione 50. per totam, solio 59.   Antonius Faber nouissimè, iurisp. Papinian. scientia, titulo 4. de ingenuis, principio 6. illatione 6. folio 150. vbi de spectanda semper & in omnibus testatoris voluntate, & mente, & quòd illa verbis præualeat, ingeniosè, & eruditè loquitur, vt adsolet. Cardinalis denique Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris tomo 8. litera T, conclusione 287. folio 638. vbi dicta conclusione 89. quod voluntas testatoris pro lege est obseruanda, & est fauorabilis, & semper adiuuanda. Et hi quidem omnes conueniunt vnanimiter, vo[sect. 2]luntatem testatoris prædominari, & totum facere, & ad vnguem seruandam, non solem expressam, sed etiam tacitam, atque ex coniecturis desumptam, l. licet Imperator, ff. de legat. primò, post principium, vbi Bartolus, & alij, l. si quis locuples, ad finem, ff. de manumissis testamento, l. cùm proponebatur, in fine, l. qui solidum, § primo, ff. de legatis secundo, l. Titius, §. primo, ff. de liberis & posthumis, l. inter vestem, ff. de auro & argento legato, l. 28. titulo 9. partita 6. in versiculo, otro si dezimos: & maximè in illis verbis, o otras semejantes dellas, porque puede ser entendida la intencion: & ita post alios multos adnotarunt, & comprobarunt Ioannes Cephalus dicto consilio 590. num. 4. & sequentibus, lib. 4. & in consil. 37. num. 14. lib. 1. Portius Imolensis in consil. 41. num. 3. Ruinus in consil. 179. num. 5. lib. 2. Menochius in consil. 95. num. 104. lib. 1. Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. titul. 3. num. 2. & 10. Iosephus Ludouicus dicta decisione Perusina 61. num. 23. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articula. 11. num. 2. Grassus dict. §. testamentum, quæst. 76. num. 2. Mieres in initio secundo partis, num. 3. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 6. num. 10. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 69. num. 7. & tribus seqq. & in cons. 71. num. 30. lib. 1. Petrus Surdus dicto consil. 110. num. 12. lib. 1. Leander Galganetus dict. quæst. 50. num. 6. Expressum enim dicitur, quod tacitè venit ex mente; atque ex coniecturis desumpta, obseruari quoque debet, atque ad vnguem adimpleri, sicut expressa, dum[sect. 3]modò ex aliis expressis in testamento, siue in dispositione, vel ex legitimis & probabilibus coniecturis deduci valeat; secus tamen si ex nullo eorum possit deduci, prout ex communi omnium Interpretum sententia dixerunt Mantica lib. 3. dict. titul. 3. num. 2. & num. 10. & eum non referens Ioannes Vincent. Hondedeus dict. consil. 69. num. 10. & 11. lib. 1. Galganetus dict. cap. 1. secundæ partis, quæst. 50. num. 5. & 6. Blasius Flores Diaz de Mena in additionibus ad decisionem Gamæ 27. num. 3. vbi ex communi omnium sententia tradidit, quòd voluntas testatoris omninò obseruari debet, quomodocumque ex verbis ipsius, siue dispositiuis, siue enunciatiuis constet de eius voluntate, aut ex aliis coniecturis ex verbis deductis, vel ex signis, vel ex ratione: Et confirmatur hæc resolutio ex his, que ex relatione quamplurimorum adnotauimus numeris seqq. maximè ex n. 9. Conueniunt etiam ijdemmet superiùs relati Au[sect. 4]thores, testatoris voluntatem in omnibus obseruandam, vt dixi, quoniam testatori censetur permissa dispositio de omnibus, quæ expressè prohibita non reperiuntur, quoniam sua dispositio est de genere permissorum, Craueta in consil. 174. num. 5. Paul. Parisius in consil. 24. num. 72. lib. 2. Decius in consil. 442. columna 4. Rolandus à Valle in consil. 84. lib. 1. & ante alios Baldus in l. nulla, C. de iure dotium, eleganter dicebat, in administratione ac dispositione rei suæ, omnia generaliter censeri permissa, nisi specialiter aliqua de causa ex legibus sint interdicta; idque per illum text. & text. in l. statuas, C. de religiosis & & sumptibus funerum, & pluribus exemplis propositis exornat M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articulo 11. num. 71. & quinque sequentibus. Simon de Pretis lib. 2. interpret. 2. solutione prima, num. 29. 30. & 31. fol. 217. & num. 1. adnotauit generaliter, testatoris dispositionem ita interpretari semper debere, vt quantum poterat disponere, tantum voluisse,[sect. 5] ac disposuisse dicatur, per textum in l. Lucius, §. penultimo, ff. ad municipalem, Et Authores ibi relatos, & repetit idem Pretis num. 6. & 7. Latiùs etiam dixi suprà, hoc eodem libro, & tractatu, cap. 5. ex num. 6. vbi addidi num. 8. & etiam dixi num. 1. per totum, voluntatem testatoris aliquibus in casibus non seruan[sect. 6]dam, ac tunc præcipuè, cùm lex resistit, vel disponendi facultas non adest. Et eodem num. 8. M. Anton. Peregrinum, Simonem de Pretis, Petr. Surdum, Marcabrunum, Menchacam, & alios commemoraui, qui recensent aliquot casus, in quibus dispositio testatoris seruati non debet, prout etiam retuli nonnullos quotidian. harum controu. iur. lib. 2. c. 13. num. 20. & 21. & tradidit Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iuris, tom. 8. litera, V. concl. 287. fol. 638. Secundò deinde & principaliter obseruandum est, superiora omnia, ab initio huius cap. adnotata, & scripta, in fideicommissis, siue substantionibus, & materia fideicommissaria multò magis, & fortiori ratione militare, & procedere; idcircò voluntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quam verba, & prædominari, ac totum facere, etiamsi verba[sect. 7] deficiant, & ita ex solis coniecturis induci, licèt ex verbis non constent. Quio in placito conueniunt vnanimiter permulti iuris vtriusque Interpretes commemorati capite præcedenti, quatenus in vltimis voluntatibus mentem prædominari verbis, & maximè in fideicommissis id procedere asserunt, vt ibidem vidisti. Conueniunt etiam & omnes Authores aggregati suprà, num. 1. qui maximè in fideicommissis axioma illud vulgatum voluntatis testatoris totum facientis expendunt, & omnia iura ibi adducta citant, ac præcipue text. in l. vnum ex familia, §. penultimo, & vltimo, & in l. cùm proponebatur, ff. de legaris secundò, & in l. penultima, ff. de legatis primo, & in terminis nostris obseruarunt post alios multos Petrus de Peralta in dict. l. si quis in principio testamenti, n. 145. fol. 485. vbi inquit, quòd legata & fideicommissa inducuntur, etiam cessantibus verbis testatoris dispositiuis, per voluntatem tacitam ex coniecturis elicitam, & plurima iura ponderat ad id probandum. Id ipsum resoluit etiam Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. titul. 1. ex num. 18. Michaël Grassus §. fideicommissum, qu. 4. num. 5. & 6. Hippolyt. Riminaldus in consil. 21. ex num. 23. lib. 1. M. Anton. Peregrinus, Petr. Anton. de Petra, Iacob. Menochius, Camillus Gallinius, & alij referendi infrà. Idem Peregrinus in cons. 62. ex n. 1. cum seq. lib. 1. Syluester Aldobrandinus in consil. 29. num. 36. & 39. & num. 43. & 46. vbi quòd voluntas in fideicommissis attenditur, omni prorsus verborum formâ prætermissâ, & quòd sufficit, quòd possit colligi aliqua subtili ratione. Fabius de Anna in cons. 10. ex num. 30. vsque ad numerum 38. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 6. num. 9. & 17. vbi quòd mens sola, etiam coniecturata, in fideicommissis spectanda est, quamuis verba deficiant. Berreta in consil. 118. ex num. 1. cum seq. Andreas Fachineus in consil. 47. n. 9. & seq. & num. 26. lib. 1. Ioannes Botta in cons. 7. n. 40. & in consil. 27. num. 40. & seq. & num. 56. & seq. & in consil. 28. ex num. 1. & in consil. 47. ex num. 2. cum seq. Ioannes Vincent. Hondedeus in consil. 69. ex n. 1. lib. 2. Ludouicus Casanate in consil. 4. n. 15. Cardin. Dominicus Tuscus in locis referendis infrà. Etij quidem omnes, & innumeri alij, mille in locis, ita quotidie arguendo, decidendo, atque resoluendo perpendunt, & fideicommissa absque verbis consistere, asserunt: prout etiam Hippolyt. Riminaldus asserit in consil. 651. ex num. 16. lib. 6. sæpissimè verò etiam,[sect. 8] atque ècontrario scribunt, fideicommissa non induci, nisi expressè de voluntate testatoris appareat, nec dici adesse, si testamenti verbis non demonstrentur; & sic sola coniecturata mente testatoris non induci, cessantibus verbis: sicuti scripserunt Decius, Ruinus, Ripa, Socinus, Albanus, & Craueta, quos recenset; & ita quoque contendit, aut contrarietatem saltem agnoscit expressè Iacobus Menochius in consil. 85. num. 87. lib. 1. vbi dicit ex sententia eorum, tacitam voluntatem non sufficere ad inducendum fideicommissum, aut ita testatorem voluisse, nisi disposuerit, per text. in l. Gallus, §. quidem rectè, ibi: Vt eo casu valeat, qui ex verbis concipi possit, l. quis in fundi vocabulo, ff. de legatis 1. & in l. ex verbis, C. de donationibus inter. Statim verò (vt nunc dicebam) agnoscit ipse Menochius num. 88. repugnare videri text. in l. cùm proponebatur, ff. de legatis secundò, & alia plura iura, quibus multis in locis scribunt, fideicommissum coniecturis induci. Idem etiam, videlicet, quòd fideicommissum cessantibus verbis, non inducatur ex sola coniectura, tenuerunt Iason, Ripa, Loaz. Alex. Parisius, Bolognetus, & Craueta, quos citarunt Franciscus Bursatus in consil. 13. lib. 1. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, to. 3. litera F. conclusione 260. num. 4. & 5. fol. 803. Hippolytus Riminaldus in consil. 645. ex num. 20. & n. 32. lib. 6. vbi inquit post alios Authores, fideicommissum, si testamenti verbis non demonstratur, non adesse, & sola coniecturata mente testatoris non induci, & cessantibus verbis nunquam dici, quia est onus: & repetit post alios etiam Authores num. 38. & seq. vbi quòd fideicommissum non debetur, licèt constaret testatorem illud facere voluisse, illud non expressit. Et id ipsum tenuit Decianus in consil. 39. volum. 3. Quocirca, ne adeò contrariis, & generalibus do[sect. 9]ctrinis quis decipiatur, sic ipsæ accipiendæ, atque temperandæ erunt, prout Intepretes nostri magis communiter accipiunt, & declarant, ac in effectu concludunt idipsum, quod cap. præcedenti fuit resolutum in articulo altero, cùm mens, & verba non conueniunt omninò; videlicet in fideicommissis voluntatem spectari, atque obseruari debere, si modò ipsa quoquoi modo colligi possit ex verbis, saltem secundùm impropriam eorum significationem, prout Petrus de Peralta insignis admodùm atque eruditus Iurisconsultus temperat, & intelligit, & nonnullis casibus distinctis, atque propositis, singulariter explicat in l. si quis in principio testamenti, ex num. 147. vsque ad num. 155. vbi inter alia quamplurima, quæ videnda ibi relinquo, ex communi sententia protulit dicto num. 147. & quinque sequentibus, fol. mihi 459. & 460. sufficere de colligendam defuncti voluntatem coniecturatam, relinquendi legatum, vel fideicommissum, de ea constare ex larga vel impropria verborum ab eo prolatorum significatione; aliàs autem si neque propriè, neque impropriè constare posset de testatoris voluntate, staretur proprietati verborum expressorum, & eorum proprio ac vero significato prout iacent, & voluntatis inuestigatio esset superuacanea. Vnde si non potest de mente defuncti constare per aliquam verisimilem coniectura, ex quibuscunque verbis testatoris elicitam, vel quomodolibet ex eius testamento, vel alia dispositione desumptam, vel resultantem, non recederetur à propria verborum significatione, vt ipse Peralta concludit, qui (vt vides) & verè & magistraliter loquitur, & ab eo Cardinalis Franciscus Mantica non dissentit, cùm[sect. 10] verba saltem secundùm impropriam eorum significationem, aut concludentes, & multùm apparentes coniecturas exigat; de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 1. ex num. 18. vsque ad 24. vbi inquit, quòd in eo dubio, fideicommissum quando inducatur sine verbis & sola mente, animaduertendum esse, quòd licèt fideicommissa inducantur ex coniecturis, etiamsi verba deficiant; tamen coniecturæ non debent ex capite, vel ex propria cuiusque opinione formari, sed colligi ex verbis in testamento expressis: & sic nec sola mens disponit, nec etiam solus verborum sonus, à quo mens absit; sed mentem, & verba, quæ aliquo modo menti subseruiant, interuenire necesse est, & coniecturas esse concludentes, & probabiles, vt latiùs ostendit ibidem. Et conuenit Michaël Grassus receptar. sentent. §. fideicommissum, quæstione 4. num. 7. qui cùm anteà generaliter obseruasset[sect. 11] num. 4. & 5. in fideicommissis mentem & voluntatem testatoris magis attendi, quàm verba; subdit statim dicto num. 7. in hunc modum: Scias tamen ad prædicta, quòd licet fideicommissa inducantur ex sola voluntate, & coniecturata mente testatoris, non tamen sufficit, quòd dicatur, testatorem ita voluisse verisimiliter: sed necesse est, quòd coniecturæ sint sufficenter necessariæ, & colligantur ex dictis per testatorem per verba inducentia dispositionem, &c. Et idem probat Fachineus in consilio 1. num. 18. lib. 2. Conuenit etiam, &[sect. 12] latiùs, atque vtiliùs articulum ipsum declarat Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 12. & 14. & 19. & 21. & num. 29. & 30. & 31. & 33. & 41. & 44. quibus in locis plurima congerit, in effectu tamen resolutiuè asserit, & repetit sæpissimè, ad inducendum fideicommissum, necessarium esse, quòd aliqua verba dispositiua, siue enunciatiua interueniant, ex quibus quoquo modo de voluntate disponentis possit constare; non enim sufficeret mens, nisi illa per verb aliqua testamenti significetur; vel nisi ventiat in manifestam, & necessariam consequentiam verborum expressorum, vel nisi sit importata per verba secundùm propriam, vel impropriam eorum significationem; & ita inquit procedere iura quamplurima, quæ optimè in id inquit procedere iura quamplurimè text. in l. liberorum, §. quod tamen Cassius, ff. de legatis 3. l. ex facto, ff. de hæred. instit. l. quisquis, ff. de legatis 3. l. cùm quæstio, in §. finali, C. de legatis, l. etiam hoc modo, l. & eo modo, ff. de legatis primò, l. vnum ex familia, §. finali, ff. de legatis secundò, l. fideicommissa, §. hæc verba, & §. item si quis, l. Pamphilo, in principio, ff. de legatis tertiò l. penultima, ff. de legatis primo. l. pater Seuerinam, ff. de condit. & demonstrat. in principio, & in §. conditionum verba, l. ex facto, § si quis rogatus, l. hæredes mei, §. cùm ita, ff. ad Trebel. l. vbi purè, §. te rogo, l. qui filium, §. Sabinus, & l. cogi, in principio, eiusdem tituli, l. 3. C. de liberis præteritis. Nam in his omnibus iuribus, & in aliis similibus, vt Peregrinus ipse ostendi ex num. 5. vsque num. 21. dicti articuli vndecimi, ita demum dicitur, quòd in fideicommissis voluntas sola spectari, atque obseruari debeat, si modò ex verbis quoquo modo colligi possit, saltem secundùm impropriam eorum significationem. Ad quod optimus textus in l. Gallus, §. quidem rectè, ff. de liberis & posthumis, ibi: Vt eo casu valeat qui ex verbis concipi possit; per quem text. Bald. Decius, Socinus, Craueta, & alij quamplurimi dixerunt, quòd voluntas debet comprehendi ex verbis. Sic quoque procedit text. in l. cùm proponebatur, ff. de legatis secundò, in illis verbis: Etenim in causa fideicommissi, vtcunque precaria voluntas quæreretur, coniectura potuit admitti. Ibi namque Iureconsultus Papinianus non admisit coniecturam voluntatis absque præordinatione testatoris, per verba, vel dispositiua, vel enunciatiua, sicuti Glossa, Bartol. Bald. Castrensis, & alij relati per Peregrinum scripsêre, & vltra eum cum aliis Ioseph. de Rusticis in commentariis, an, & quando liberi in condit. posit. censeant. vocat. lib. 2. cap. 1. num. 17. sic quoque procedit text. in l. cum virum, in illis verbis: In fideicommissis plerumque magis voluntas, quàm verba spectatur, C. de fideicommissis; nam text. non intelligit de voluntate, quæ non fuerit expressa per verba, sed admittit probationem de voluntate defuncti ad detrahendum verbis, vt non tantum importent, quantum eorum vis significat, & hoc fieri potest, quia est interpretatio declaratiua; sicuti post Cinum & Butrium, declarauit Bald. ibi, num. 19. vbi eleganter distinguit, & plenius declarat Peregrinus n. 23. qui (vt vides) singulariter & verè explicauit dictum articulum, & ante ipsum Pet. de Peralta relatus suprà, num. 9. vbi notauimus. Et in eodem placito fuit Pet. Pet. Anton. de Petra de[sect. 13] fideicommissis, quæst. 9. ex numer. 53. vsque ad n. 64. vbi adducit nonnulla in proposito, & tandem post alios resoluit num. 56. vulgatum illud dictum, quòd in fideicommissis sola voluntas spectetur, & mens magis quàm verba inspici debeat, intelligendum eo modo, quo diximus, quando scilicet verba secundùm eorum impropriam significationem saltem, menti deseruire possunt, vt dixerat anteà ex num. 30. & n. 36. vel quando ex verbis significatur aptè, vel quando in consequentiam verborum expressorum colligitur, vt etiam considerauit Torniellus inter consilia Portij, consil. 43. num. 16. & ita dicit explicandum Baldum in l. voluntas, col. 2. in principio, C. de fideicommissis, dum concludit, quòd si constet de voluntate qualitercunque, statur voluntati, & non interpretationi. Rursus & in eodem placito, & sententia est, &[sect. 14] singulariter declarat istam materiam Camillus Gallinius de verborum signific. lib. 1. c. 22. Imprimis namque statuit n. 1. (prout sup. c. præcedenti recensui) quòd ad hoc vt voluntas tacita defuncti producat effectum, requititur saltem concursus impropriæsignificationis nam vbi neque propria, neque impropria significatio refragatur, tunc verbis standum est, neque mens attenditur, & cita alios Authores sic tenentes, prout latiùs quoque retuli dicto cap. præcedenti. Deinde numero 2. refert Hieronymi Tornielli sententiam in §. cùm ita, l. hæredes mei, ff. ad Trebel. num. 22. existimantis, legem hoc induxisse specialiter, vt sola voluntas sufficiat in fideicommissis ad inducendum fideicommissum, quamuis verba dispositionis nullo modo id significent, vt latiùs per eum, qui texi. illum ad hoc expendit: refert etiam Fortunium Garciam, Marçar. Guiliel. Bened. & alios Authores, qui è contrario existimarunt, in substitutionibus, & dispositionibus fideicommissariis voluntatem omninò attendi, etiamsi verba omninò deficiant, sic vt nec propriè nec impropriè deseruiant; idque per text in eod. §. cúm ita, & in l. vnum ex familia, §. fin. de legatis secundò. Ac denique subdit, contrarias in hoc sententias sic concludendas, prout fecit Marçarius in consilio 4. & consil. 6. videlicet, voluntatem & mentem spectari in fideicommissis, magis quàm verba, quando voluntas testatoris, eiusque mens colligitur ex aliis verbis positis in testamento, licèt verba deficianti in casu, in quo contenditur, testatorem fecisse fideicommissum iuxta text. aureum in dict. l. vnum ex familia, §. si omissa: Vbi acutissimi ingenij Papinian. I.C. ait, quòd si omissa fideicommissi verba sint, & cætera quæ leguntur, cum his quæ quæscribi debuerant, congruant, rectè datum, & minús scriptum esse intelligetur: Et hanc sententiam Imperatorem quoque sequutum fuisse; & ita eum text. in eodem proposito valdè ponderat Curtius iunior in consilio 121. sub n. 10. vbi ait, standum esse coniecturæ, quæ elicitur ex eo, quod est expressum, & istud esse, quod ait text. in. d. §. si omissa, cui magis credendum profitetur, quàm dictis Doctorum, addique, illum text. iudicio suo semper habendum ante oculos, & ipsum in materia fideicommissaria semper solere inhærere testatoris voluntati, quando verba aliquo modo adaptari possunt; & concludit, per voluntatem solam non recedi à verbis in fideicommissis, quando in casu de quo agitur, neque in alia parte testamenti, verba propriè impropriè non deseruiunt menti, aut voluntati præsumptæ. Qua etiam in sententia fuit, & optimè explicauit[sect. 15] hanc materiam Iacobus Menochius; is namque lib. 4. præsump. 67. cúm in eo articulo versaretur, quando, inquam, fideicommissum à testatore relictum, atque constitutum debeat præsumi, & quales debeant esse coniecturæ, vt præsumi illud possit; & numeris præcedentibus plures & diuersas sententias recensuisset, tandem n. 14. & 15. distinguendo concludit, quod cùm nihil penitus fuit expressum in testamento, nec aliunde colligi potest, testatorem voluisse fideicommissum relinquere; tunc quidem coniectur nulla sumi potest, fideicommissum fuisse relictum, sed verbis & dispositioni expressæ debemus stare: Quando verò fideicommissum non fuit expressè relictum, sed tamen ex aliis in testamento expressis colligi potest, testatorem ipsum voluisse fideicommittere; tunc coniectura sumitur, & fideicommissum inducitur, vt ibi latiùs probat, & in cons. 85. & quatuor sequentib, lib. 1. licèt aliter explicet, & dixerit, quòd solet, in proposita controuersia distinguere; quòd aliquæ sunt coniecturæ à lege approbatæ, aliquæ verò consideratæ ab homine, vt ibid. videbitur; in effectu tamen id ipsum sustinet, quod in primo casu adnotauit in loco nunc relato. Idem etiam sustinet in effectu & resolutiuè quamuis[sect. 16] arguendo nonnulla in contrarium adduxerit Hippolytus Riminaldus in cons. 645. lib. 6. quo loci ex n. 20. latè probauit, fideicommissum cessantibus verbis nunquam dici, nec adesse præsumi, si testamenti verbis non demonstretur, soláque coniecturata mente testatoris non induci; postmodùm num. 41. adhærendo resolutioni communi suprà traditæ, inquit, testamentis, & fideicommissis leges fauere, vbi testatoris mens patet, nec verba prorsus deficiunt, indéque sufficere, quòd mens possit deduci ex aliis expressis in dispositione; suppletur enim quod deficit, & coniecturæ locum habent in fideicommisso, quando aliquid est dictum subobscurè, & quoquomodo voluntas colligi potest; secus quando est penitus omissum, vt ibid. probat ex num. 44. vsque ad num. 52. & n. 73. & ipsum tuetur in consil. 651. ex. n. 16. vsque ad n. 22. lib. 6. vbi inquit post alios Authores, fideicommissorum materiam taliter esse fundatam in voluntate defuncti, quòd quibuscunque verbis, coniecturis, seu præsumptionibus apparere potest, sufficit ad inducendum illud; nec esse simpliciter verum, non sufficere coniecturas, nisi voluntas transeat in dispositionem. Et Riminaldi traditiones sequuntur (eum tamen[sect. 17] non commemorant) Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 69. ex n. 7. vsque ad n. 12. lib. 1. Blasius Flores Diaz de Mena ad decisionem Gamæ 27. n. 3. & n. 6. vbi quòd fideicommissa inducuntur, quomodocunque ex verbis testatoris, siue dispositiuis, siue enunciatiuis constet de eius voluntate, aut ex aliis coniecturis ex verbis deductis, vel ex signis, aut ratione despositionis; secus quando de voluntate non apparet aliquo modo. Ludouicus Casanate in cons. 20. ex n. 4. vsque ad n. 8. vbi quòd in fideicommissis non admittuntur coniecturæ, seu præsumptiones ex capite excogitatæ, vel vbi verba omninò deficerent, vel repugnarent; admittuntur tamen sine dubio, quando resultant ex ipsamet litera, & expressis, & dispositis in litera. Et quando coniecturæ pro inducendo fideicommisso, & voluntate elicienda sint graues, vrgentes, efficaces, necessariæ, & multum probabiles; istæ enim admittuntur ad inducendum fideicommissum, quod velut expressum dicitur, sicut & mens dicitur expressa, quando coniecturæ ex expressis colliguntur, prout hæc omnia latiùs ibi comprobat; nouissimè in eodem placet, & resolutione communi remaneat Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, to 3. litera F. conclusi. 260. ex n. 1. vsque ad n. 12. & num. 18. & 19. fol. 802. & 803. Leander Galganetus de condit. & demonstrat. 2. part. cap. 1. quæst. 50. n. 6. Ludouici quoque Molinæ de Hispanorum primo[sect. 18]geniis, lib. 1. cap. 5. sententia, & resolutio in omnibus dubiis eiusdem capitis, atque coniecturis illis decum ibi propositis (de quibus etiam Mier. p. 2. q. 5. Aluarus Valascus, consultat. 82. Pater Ludou. Molina to. 3. de iustitia & iure, disp. 590.) conuenit superioribus resolutionibus omnino; semper namque id principaliter inquirit, ex quibus verbis primogenium quis instituere censendus sit, etsi id non expresserit: nec absque verbis, & coniecturis vrgentibus, efficacibus, & necessariis Maioratus institutionem, aut inductionem admittit, vt videre licet per omnes coniectures easdem ibi commemoratas; illa namque quæ ex verbis præfationis, siue ex ratione expressa colligitur, valdè vrgens est, atque non solùm ex mente, sed ex expressis deducta, vt videre licet ibid. Illa verò, quæ ex relicto facto primogenitis familiæ, siue propriæ cognationi, agnationi, seu familiæ deducitur, quàm vrgens & concludens sit, vt Maioratus, quàm vtomnes de familia inductus censeri debeat nullus equidem negare poterit, qui eiusdem Molinæ traditiones maturè prælegarit: Altera autem, cùm testator relinquit bona, vt in ex succedatur seruato ordine primogenituræ, siue ex armorum & nominis grauamine, siue ab expressione masculinitatis, vel ad plures gradus substitutionum digressione, vel vt bona transeant de maiore in maiorem, vel de primogenito in primogenitum, quàm iuridicè, atque concludenter procedat, atque ex verbis expressis & velut manifesta voluntate deduci videatur, quicunque etiam fatebitur, qui ipsummer Molinam prælegerit: ipse namque absque verbis, & aliis in dispositione expressis, nusquam voluntatis coniecturam, aut Maioratus instituti præsumptionem admitti. Quod vel ex duabus illis vltimis coniecturis apparet, de quibus num. 30. & 40. quando in scriptura institutionis eiusdem aliqua verba inueniuntur, quæ coniecturam Maioratus præse ferant: vel voluntas testantis, quòd voluerit Maioratum instituere, comprehenditur ex his, quæ dixit ante testamentum, veluti, si professus suerit, se Maioratum instituere velle, vt ibid. adnotauit, & comprobauit Molina, & vitra eum Flores Diaz de Mena variar. quæst. lib. 1. q. 17. vbi latè, an & quando Maioratus & fideicommissa ex coniecturis induncantur, & quæst. 13. num. 4. Prætereà & Anton. Fab. in lib. nouem Cod. ad tit.[sect. 19] C. de his quæ sub modo, definit. 3. n. 7. ex nudis coniecturis induci posse fideicommissum, agnouit expressim, & quamuis alio loco, cùm strictam iuris rationem maturiùs pensitasset, id restrixerit, nequaquam tamen superioribus aduersatur; imò eisdem, & supr. relatis Authoribus conuenit omninò, quatenùs vbi nulla sunt verba fideicommissi, si adsint vel minimæ coniecturæ volumtatis fideicommissum induci, rationi iuris repugenare asserit, & ita inducentas fideicommissum reprehendit: quod superiùs adnotata non modo euincunt, sed potiùs confirmant, cùm ex aliis expressis in testamento, coniecturas colligi, & eas non modo vrgentes, sed necessarias, & concludentes dixerint omnes Interpretes supr. commemorati, nec minimis vnquam coniecturis contenti suerint, quod ipsum is Author dilucidè & eruditè (vt adsolet) profitetur, & Iurisp. Papin. scientia, tit. 2. de iur. naturali, gent. & ciuil. illat. 3. confutat. 2. fol. 73. cùm de authoritate Prudentum, non etiam Interpretum iuris egisset, dict. illat. 3. rectè obseruauit dict. confutat. 2. peccare equidem Interpretes nostros contra principia iuris, quoties siue de legum, siue de contractuum, aut vltimarum voluntatum interpretatione agitur, cùm tantum sibi adrogant, vt audeant supplere, nunc inducendo fideicommissum, etiam vbi nulla sunt verba fideicommissi, si adsint vel minimæ coniecturæ voluntatis; quod iuris rationi repugnat, vt ipse enunciat. Denique & Ioannes Marcus Aquilinus prima par[sect. 20]te, §. & quid si tantum, leg. Gallus, ff. de liberis & posthumis, num. 73. & quinque seqq. eisdem resolutionibus communibus accedit, & constituit differentiam inter directam & obliquam substitutionè, in obliqua namque, siue fideicommissaria substitutione, inquit quòd sola testantis voluntas spectatur & obseruatur, quomodocunque, ac saltem ex verbis lata interpretatione acceptis, eliciatur illa, vt cum infinitis Authoribus probauit n. 74. & iura etiam adduxit quamplurima; directa autem substitutio non inducitur ex coniecturis, vt tenent infiniti Authores relati ibi n. 75. quotum sententiam n. 76. dicit probari per text. in l. vnic. ff. si tabulæ testam. nullæ ex tab. & in l. iam hoc iura, ff. de vulgari & pup. substit. & n. 77. improbat corum sententiam, qui directam quoque substitutionem posse induci coniecturis probarunt, & n. 78. nonnulla iura ex ea differentia explicat; & vide eundem dict. 1. par. §. & quid si tamtum, n. 10. & seq. Et animaduerte iuxta superiora intelligendas, ac[sect. 21] temperandas necessariò generales nimis Interpretum quorundam obseruationes in hac materia, qui variis in casibus consulti, non dubitarunt respondere, & asserere, fideicommissa ex solis coniecturis vsque adeò consistere, & induci, vt nulla verba necessaria sint: Cuius contrarium verius esse, ex hactenus resolutis apparet euidenter; sic equidem temperari debent Ioann. Cephal. in. cons. 523. & in cons. 517. n. 66. & in cons. 524. n. 48. & in cons. 455. n. 67. lib. 4. & in cons. 330. ex numer. 27. lib. 3. Hieron. Gabriel. in. cons. 132. Syluan. in cons. 63. lib. 2. Anton. Thesaur, decis. Pedemont. 248. num. 13. Fab. Turret. in cons. 77. lib. 1. Sfortia Oddi in cons. 45. à n. 26. lib. 1. Simon. de Pretis in cons. 27. & 37. aliter enim procere non possunt. Et hactenus de his, de quibus etiam c. sequent. adnotabuntur nonnulla. # 9 CAPVT IX. Ex eodem Capitis præcedentis tractatu, & materia, atque de fideicommissis, & primogeniis ex coniecturis inducendis, vel non inducendis; & vtrùm in casu, ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, & communi Senatorum placito definito, Maioratum perpetuum institutum videri, ac in futurum inducendum, iuridicè statutum fuerit; vbi ipsius Senatus decisio proponitur, & nonnulla ingenti studio, & labore perpenduntur, quæ in praxi vtilia, & conducibilia esse poterunt quotidie, prout hîc videbitur. Et de eadem huiusce Capitis & præcedentis materia vide etiam infrà, c. 69. SVMMARIVM. -  1 Bona in dubio præsumi allodialia, & libera, & alienabilia, non Maioratui subiecta, vel inalienabilia, nisi scriptura Maioratus ostendatur, & vide infrà, num. 68. -  2 Fideicommissum est odiosum, & in dubio non præsumitur, & interpretatio fieri debet, vt potiùs remoueatur, quàm inducatur, & sic non extare in casu dubio. -  3 Quocirca fideicommissum, aut Maioratum allegans, vel asserens extare, siue se in scriptura dispositionis vocatum, aut comprehensum, probare id astringitur, ex quo eidem obijci potest, substitutio hoc non dicit, siue, de te non loquitur in hoc casu. Quod argumentum irrefragabile est, & declaratur infrà, ex num. 70. -  4 Maioratum, aut vinculum instituere si testator voluisset, verisimile non esse, quòd in aliqua parte totius dispositionis de Maioratu mentionem non fecisset. -  5 Testator hoc non dixit, hoc non expressit, ergo neque nos dicere debemus; vulgatum & commune Doctorum axioma. -  6 Testatorem aliquid voluisse, allegare non sufficit, nisi ipse disposuerit, etiamsi de verisimili mente constet. -  7 Maioratûs iure bona deferri, aut deberi, nunquam est interpretandum, nisi expressè dicatur. -  8 Maioratus scriptura non est amplianda vltra limites eius, sed solerter restringenda. -  9 Maioratum non induci, nec inductum censeri ex solo grauamine, soláque oneris impositione, scilicet Missarum, vel alterius, vt ex eo dicatur, titulo & iure Maioratus succedendum esse perpetuò. -  10 Dispositio si ita concepta est, vt nomen vinculi, aut Maioratus non contineat, siue vinculi, aut Maioratus mentionem non faciat; tunc equidem nec perpetuus Maioratus erit, nec etiam alienationis prohibitio durabit perpetuò sed inter vocatos, ac eorum descendentes dumtaxat. -  11 In re fideicommisso subiecta, vltimo loca succedens, succedit liberè, & transmittit ad quemcunque hæredem vniuersalem, vel particularem, bona fideicommissi. -  12 Alphonsi Azeuedi resolutio, & casui præsenti valàè conducibilis expenditur, & eidem respondetur infrà num. 81. -  13 Ludouici Molinæ obseruationes nonnullæ expenduntur, que eò semper tendunt, vt Maioratus mentione non facta in dispositione, etiam fideicommisso relicto, & alienatione prohibita etiam perpetuò, Maioratus perpetuus induci non non valeat. -  14 Alphonsi Azeuedi consilium 18. nouè ponderatur, casus ibidem propositus commemoratur, & eidem respondetur infrà num. 82. -  15 Maioratus perpetuus institutus non censetur ex prohibitione alienationis bonorum. Nisi expressim dicatur, quòd bona in familia perpetuò remaneant: Aliàs autem prohibitio alienationis vltra nominatum non extenditur, & vide infrà, ex num. 83. -  16 Prohibitio alienationis sine causa facta, non valet, & vide infrà, num. 84. -  17 Ad inducendum Maioratum perpetuum, vnum, vel duos vocare, non sufficit, sed plures in infinitum vocare, necesse est. -  18 Vocationes factæ certarum personarum ad certa bona, personales, & non reales dicuntur. -  19 Maioratus perpetuus vtrùm probari possit aliis modis, quàm contentis in l. 41. Tauri, & vide infrà num. 85. -  20 Mens testatoris in interpretatione suæ dispositionis, nedum expressa, sed etiam tacita, & coniecturata tantùm totum facit, & potiùs attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas, & figura, & ita præualet. -  21 Voluntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quàm verba, & prædominari, ac totum facere, etiamsi verba deficiant: Et ita ex solis coniecturis induci fideicommissa, simplicia etiam, & perpetua, licèt ex verbis non constent, & quomodocunque appareat de voluntate. -  22 Et id ipsum in Maioratibus, ita pariter sicut in fideicommissis statuisse permultos iuris Interpretes, vt hîc adnotatur. -  23 Ex eo solùm quòd testator ad plures substitutionum gradus digressus fuerit, quamuis perpetuus Maioratus non inducatur, inducitur tamen, si id ex aliis coniecturis deducatur, & tunc in perpetuum, atque vltra personas nominatas extenditur. -  24 Coniecturæ plures simul iunctæ id efficere valent, quod vna de per se efficere non posset, vt Maioratûs institutionem inducant. -  25 Pelaez à Mieres in comprobationem eorum, quæ adnotata fuêre numeris præced. obseruatio quædam expenditur. -  26 Filiorum appellatione veniunt nepotes, & cæteri descendentes in infinitum, quando dispositio de filio incerto facta fuit, & quando materia est indifferens quoad gradus. -  27 Vel quando testator vltrà processit, alios gradus substituendo post filios. -  28 Idque maximè in Hispanorum primogeniis, & quando agitur de conseruatione familiæ. -  29 Et procedit etiam in vocatione transuersalis, & filiorum eius. -  30 Filij in conditione positi, regulariter non censentur vocati. -  31 Censentur vocati expressè, quando filiis in conditione positis, illa est adiuncta qualitas, vt sint de legitimo matrimonio procreati. -  32 Vel quando testator voulit conseruare agnationem, vel perpetuitatem in sua familia. -  33 Vel quando alios gradus substitutionum fecit. -  34 Et quando post filios in conditione positos, vocantur collectivè alij consanguinei. -  35 Et quando testator prohibuit bona alienari. -  36 Ex aliis etiam coniecturis, quarum leuissimæ etiam sufficient. -  37 Idque maximè in Hispanorum primogeniis, in quibus liberi in conditione positi, censentur positi in dispositione. -  38 Clausulæ præcedentis proprium est influere in sequentes, præsertim si continuato sermone proferantur. -  39 Est enim potior clausula præcedens ad influendum quàm subsequens ad refluendum. -  40 Clausulam non solùm præcedentum, sed & in fine positam, referri ad omnia præcedentia, maximè quando nulla subest differentiæ ratio. -  41 Enumerationem specierum factam etiam per modum taxationis, successionem non restringere, sed solummodò tribuere nominatis successionis prælationem. -  42 Verba de maiori in maiorem, vel de primogenito in primogenitum, vel de hærede in hæredem, vel de masculo in masculum, vel alia similia, inducere perpetuum Maioratum inter omnes, qui ex familia testantis processerint, & num. seq. -  43 Idem in verbis de descendente in descendentem, vel de antiquiori in antiquiorem. -  44 Vel quando dicitur, quòd bona transeant de vno ad alium. -  45 Vel quòd bona habeantur à masculis. -  46 Et de ratione prædictorum ex mante communi tradita per Menochium. -  47 Fideicommissum simplex & perpetuum induci, quando testator reliquit bona sua duobus antianis propriæ familiæ, nomina propria non exprimendo. -  48 Verbum Masculos multùm operari ad inducendam perpetuitatem, & conseruationem agnationis, vel familiæ. -  49 Verba potiùs impropriè, & contra eorum naturam interpretanda, quàm vt superflua reddantur, aut non operentur. -  50 Fideicommissum absolutum induci per clausulam generalem, quando aliter verba essent superflua, & nihil importarent. -  51 Clausula, quæ subiicitur, non refertur regulariter ad ea, super quibus facta est specialis prouisio. -  52 Indefinitæ orationis hoc esse proprium, scilicet æquipollere vniuersali. -  53 Idque in fideicommissariis vocationibus præcipuè locum habere. -  54 Verbum illud de varon en varon, collectiuum est, plures gradus, & successiones in se continens. -  55 Substitutionem plures gradus sub vnico verbo contineri, nouum non est. -  56 Voluntas testantis, quòd voluerit Maioratum instituere, comprehenditur ex his, quæ dixit ante testamentum. -  57 In Maioratibus fideicommissis, & vltimis voluntatibus, sicut præcedentia declarant, sic è conuerso dubia defuncti voluntas, quæ præcessit, declaratur, & coniecturatur ex subsequenti, quæ clara, & aperta sit. -  58 Voluntas testatoris obscura, ex aliis in testamento expressis declaratur. -  59 Vna pars testamenti aliam declarat, & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obscurum, eo modo intelligi debet, secundùm quem reperitur in alia parte testamenti. -  60 In vna patre testamenti quando apparet, quomodo testator verbum aliquod acceperit, eodem modo censeri debet acceptum in alia parte, & numero sequenti, in fine. -  61 Voluntas testatis ambigua, ex vicinis scripturis, hoc est, ex his, quæ præcedunt, & quæ sequuntur, declarari debet. Et sententia illa est reiicienda quæ non constat cum superioribus, & inferioribus sententiis. Nam ex præcedentibus, & subsequentibus intelliguntur quæ sunt in medio posita. -  62 Ex gestis prioribus præsumitur circa res posteà gestas. -  63 Quod etiam in gestis extra testamentum procedit. -  64 Dispositio omnis posterior intelligenda est cum exceptione præcedentis. -  65 Maioratus perpetuus inducitur ex qualitate bonorum, & quòd testator voluerit ea bona perpetuò in sua familia permanere. Vt bona illustria ad quæ affectionem habebat, vel Maiorum suorum reliquit. -  66 Maioratus inducitur, & institutus censetur, si ex verbis testatoris constet, velle conseruare familiam, vel agnationem, quomodocunque constet, etiam ex verbis enunciatiuis. -  67 Maioratus vtrùm institutus censeatur ex eo, quòd pater instituat filium, & disponat, quòd si ipse, & eius descendentes decesserint sine filiis, bona deueniant in filium? Et quid inter transuersales? -  68 Bona in dubio quòd præsumantur potiùs libera, & alienabilia, quàm fideicommisso, aut restitutioni subiecta; ab ea coniectura, & præsumptione recedi sæpissimè, ac recedi debere, quando aliæ in contrarium extant coniecturæ & præsumptiones. Si ex ipsis deducitur, testatorem voluisse fideicommissum simplex inducere, siue perpetuum Maioratum inter omnes de familia instituere. Modò coniecturæ ipsæ probabiles, & necessariæ, ac concludentes sint. -  69 Ad demonstrandum, testatorem induxisse fideicommissum, quemadmodum coniecturæ sufficiunt, sic & ad ostendendam ipsam primogenituram. -  70 Fideicommissa, quæ fiunt pro conseruatione bonorum in agnatione, vel in cognatione, vel in familia, existimantur fauorabilia, & pro ipsis conseruandis fauorabiles interpretationes, ac etiam extensiuæ admittuntur. -  71 Fideicommissum vtrum sit fauorabile, vel odiosum, vt Iacobus Menochius explicaret, duos constituit ex mente communi casus, qui hoc numero commemorantur. -  72 Maioratus Hispaniæ fauorabiles, atque propter bonum publicum introducti, & multis rationibus, iustisque de causis in vtroque foro sustinentur, cùm de familiarum conseruatione, & propagatione in eis agatur. Ideòque non sunt restringendi, sicut fideicommissa, sed potiùs ampliandi. -  73 Maioratus institui, vt bona conseruentur indiuisa ad familiæ decorem. -  74 Argumentum illud, Substitutus non es hoc casu, aut De te non loquitur scriptura, de quo suprà numero 3. ex contrariis coniecturis cessare. Hoc est, quando ex coniecturis iuridicis, & legitimis probationibus apparet, substitutum aliquem virtualiter videri, siue de eo scripturam loqui intellectiuè. -  75 Maioratus mentionem tametsi testator in sua dispositione non fecerit, ex vocationibus tamen, & clausulis adiectis, atque ex coniecturis, perinde haberi potest, ac si id expressisset. -  76 Expressum dici quodammodo, & idem quod expressum operari, atque euidentem voluntatam inducere, quod ex coniecturis, siue præsumptionibus, atque ex vi verborum colligitur. -  77 Expressum dicitur, quod ex præcedentibus, siue ex sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis apparet fuisse omissum. -  78 Testatorem omittere voluisse id, quod non expressit, & facilè exprimere potuisset; regulam illam, siue axioma adeò vulgatum cessare, quando adest coniecturata mens testatoris, quòd testator ita disponere voluerit. -  79 Voluntas quæ non transiit in dispositionem, attenditur, si ex coniecturis legitimis de ea constat. -  80 Maioratus etsi ex sola oneris pij impositione institutus non censeatur, institutus tamen censebitur, si præter onus anniuersarij aliæ adsint coniecturæ. -  81 Alphonsi Azeuedi locus adductus suprà num. 12. explicatur. -  82 Et consilium eiusdem Authoris 18. quod ponderatum fuit suprà num. 14. improbatur. -  83 Alienationis prohibitio, quando constat de voluntate testatoris, non modò expressa, sed etiam ex legitimis coniecturis deducta, extra personas nominatas, & in infinitum extenditur, & realis efficitur, tametsi personalis videatur. Idque maximè in Hispanorum primogeniis, & quando præsumpta mens suadet testatorem Maioratum instituere voluisse. Vel quando in dispositione inuenitur aliquis terminus comprehensiuus totius agnationis, vel familiæ. -  84 Alienationis prohibitio sine causa facta, in Hispanorum primogeniis valida est, impeditque rerum Maioratus alienationem. -  85 Ex l. 41. Tauri argumentum deductum suprà numero 19. diluitur. PRo huiusce Capitis distincta, & dilucida explicatione (quod eandem Capitis præcedentis, & fideicommissi, aut Maioratus ex coniecturis solis absque expressa dispositione inducendi, vel non inducendi, materiam continet) obseruandum, atque constituendum erit primo loco & principaliter, ex his, quæ eodem cap. præcedenti scripta, at qua adnotata fuêre, reuocanda necessariò in memoriam, atque hîc repetenda nonnulla, vtpote cum adeò huiusce capitis intentioni, atque affirmatiuæ, vel negatiuæ definitioni deseruiant, vt non modò prætermitti non valeant aliquo modo, sed nec certa absque ipsis resolutio deduci; id quod ad oculum demonstrabitur, si animaduertamus, ad Senatum Regium Hispalensem ex parte D. Ildefonsi Tello de Guzman cum D. Ildefonso del Castillo, & consortibus, ab inferiori lite allata, id principaliter controuerti, videlicet, domum, & cætera bona (super quibus lis vertitur ipsa) tiulo Maioratus deferenda perpetuò & ad eundem D. Ildefonsum Tello pertinere; è contrario autem D. Ildefonsum del Castillo, & consortes, bona esse libera & diuisibilia, nec ex verbis testamenti Martini de Fuentes inductum esse Maio{ Senatus Regij, Hispalensis decisio. }ratum perpetuum, aut induci posse, constanter asserere, & vtrumque ex eadem clausula testamenti Martini de Fuentes intentionem suam coadiuuare, siue eadem verba pro se vnumquemque expendere, ipsâ autem clausulâ in hunc modum caueri: Item mando a Martin de Fuentes mi sobrino, fijo del dicho Pedro de Fuentes mi sobrino, e nieto del dicho Comendador Alonso de Fuentes mi bermano, las casas de mi morada, con sus sobrados, y corrales, e con dos puertas, bien e complideamente, segum que yo las tengo, e posseo, Emandole mas el mi donadio de Barbinches, con sus prados, pastos, e aguas corrientes, e manantiales, e estanquia, segun que yo lo tengo, e posseo parague lo aya para si: e que lo non pueda vender, ni empeñar, nt trocar, ni donar, nin cambiar, mn enagenar las dichas casas, ni donadio, ni parte dello. E quiero, e mando, que si el dicho Martin de Fuentes falleciere desta presente vida sin dejar hijo legitimo, y heredero, procreado de legitimo matrimonio, que aya las dichas casas, y donadio el otro hermano suyo, que naciere en pos del, sucediendo de varon en varon. Præhabitis ergo his verbis clausulæ relatæ, vtrùm ex ipsis fideicommissi, siue Maioratus perpetui successio inducta censeri debeat, in Senatu dubitabatur, atque controuertebatur. Et inprimis pro parte negatiua, quòd Maioratus ex dictis verbis induci non valeat, nec inductus censeatur, sequentia magis adstringere, videbantur fundamenta. Inprimis, bona in dubio præsumi allodialia, &[sect. 1] libera, & alienabilia, non Maioratui subiecta, vel inalienabilia, nisi scriptura Maioratus ostendatur, cap. L. §. inter filium, & ibi Baldus num. 2. si de feudo fuerit controuer sia, cum multis relatis per Antonium Gabrielem commun. conclus. lib. 3. titulo de feudis, conclusione 3. Afflictis decis. 277. num. 6. & 7. Burgos de Paz iuniorem ciuilium, quæst. 2. num. 7. & num. 137. & quæst. 4. num. 23. & seq. Beroum in consil. 39. num. 6. lib. 3. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 11. num. 11. Mieres de Maioratu, part. 2. quæst. 20. num. 3. Aluarum Valascum consultat. 82. num. 6. Tiberium Decianum in consil. 119. num. 12. lib. 3. Achil. Pedrocham in cons. 36. num. 108. Pet. Anton. de Petra, de fideicommissis, quæst. 13. ex num. 501. Petrum Surdum in consil. 135. num. 24. lib. 1. Azeuedum in cons. 2. num. 12. Vincent. Carocium, casu 21. num. 37. Perez de Lara de capellan. & anniuersariis, lib. 1. cap. 4. num. 17. Iacob. Menoch. lib. 3. præsumpt. 90. & lib. 4. præsumpt. 67. ex num. 1. cum septem seq. vbi latiùs comprobat, & rationem adducit. Sequitur ergo, quòd si scriptura non ostenditur, prout hîc ostendi non videtur, quòd Maioratus institutus præsumi non debet, nec etiam bona, vt Maioratus iudicari valebunt. Secundò deinde pro eadem parte facit, quòd fi[sect. 2]deicommissum (vt per manus traditum est quotidie) odiosum est, & in dubio non præsumitur, & interpretatio fieri debet, vt potiùs remoueatur, quàm inducatur, & sic non extare in dubio, sicut post infinitos alios Authores latiùs probarunt, atque exornarunt Burgos de Paz senior in consil. 34. num. 19. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 34. Rota decisione 864. in fine, in antiquis, Iacobus Menochius in consil. 85. num. 50. lib. 1. & præsumpt. 67. ex n. 18. lib. 4. Hippolyt. Riminaldus in consil. 20. num. 37. & in consil. 50. num. 4. & num 55. libro primo, latiùs in consilio 645. ex numero 20. cum multis seq. & in consilio 651. num. 1. & num. 16. lib. 6. vbi inquit, quòd fideicommissum est facti, & res onerosa, quæ non præsumitur; vtque remoueatur, fit interpretatio, & in dubio contra fideicommissum iudicatur, quia est onus, Petrus Surdus decis. 238. num. 2. & in cons. 96. num. 2. lib. 1. & in consil. 236. num. 2. & in cons. 241. num. 23. & in cons. 443. num. 1. lib. 3. Franciscus Bursatus in consil. 51. num. 9. lib. 1. Ioannes Botta in cons. 50. Ludouic. Molin de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 4. num. 8. Mieres de Maioratu 3. part. q. 5. num. 20. Azeuedus in consil. 18. num. 27. & 30. Franciscus Beccius in consil. 119. num. 17. & in cons. 185. num. 11. &17. lib. 2. Antonius Faber in lib. 9. C. libro 6. tit. 18. definit. 4. num. 10. pag. 167. & definitione 25. num. 10. & tit. 8. definit. 8. num. 6. pag. 116. Hadrianus Gilmañus libro primo rerumiudicatarum, decis. 6. num. 5. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iuris, tomo 3. litera F, conclus. 261. per totam, ex fol. 811. vbi latissimè, quòd fideicommissum, aut Maioratum allegans, vel asserens extare, siue se in scriptura dispositionis vocatum, aut[sect. 3] comprehensum, probare id adstringitur, ex quo eidem obiici potest, Substitutio hoc nec dicit, siue, de te non loquitur in hoc casu: Ita sanè post Socinum, Decium, Parisium, Gozadinum, Crauetam, Rolandum, Alciatum, Siluanum, Iasonem, & alios adnotauit Cardinalis Tuscus num. 11. & tribus seq. fol. 812. Molin. lib. 1. d. cap. 4. num. 5. Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 8. titul. 1. n. 24. Grassus §. fideicommissum, quæst. 4. num. 7. in fin. & num. 9. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. n. 10. Pet. Surd. & Hadrianus Gilmannus vbi suprà, Surdus ipse in consil. 241. num. 4. lib. 2. Azeuedus dicto consil. 18. num. 18. Hippolyt. Riminaldus in locis anteà relatic, & maximè dicto consil. 645. ex num. 20. lib. 6. vbi inquit, quòd in substitutionibus, & fideicommissis, quise, vel talem casum in dispositione comprehensum dicit, id ostendere debet, & quòd hæc regula procedit, etiamsi diceretur, quòd testator tacit è id voluerit; non enim sufficit, testatorem ita voluisse, nisi disposuerit, vt latiùs probat ibidem & repetit num. 40. dicens, quòd hoc argumentum, De te fubstitutio non loquitur, siue, Substitutus non es hoc casu, & ideò admittendus non es, est irrefragabile: Ergo in casu proposito, in quo agitur de fideicommisso, & Maioratu perpetuo inducendo, interpretatio fieri debet in dubio contra ipsum fideicommissum, vel Maioratum; & contra eum, qui in dispositione se fundat, si se vocatum vltra specialiter nominatos vel in ipsa casum hunc comprehensum non ostendat in indiuiduo: idque ex eisdem Authoribus, & considerationibus nonnullis Burg. de Paz ciuilum dicta quæst. 2. ex num. 29. vsque ad numerum, 36. qui regulam præfatam num. 2. & 3. nunc traditam, ita patiter (& iuridicè equidem) accipit in Maioratu, sicut in fideicommisso, num. 34. & sic argumentatione proposita fideicommissi in dubio non inducendi, in Maioratu æqualiter vtuntur Molina, Mieres, Azeuedus, & Blasius Flores vbi suprà. Rursus & tertio loco, ipsamet pars confirmatur ex eo, quòd in clausula testamenti prædicta, Maioratus verbum omissum vsque adeò fuerit, quòd nusquam in ipsa, neque in tota dispositione Maioratus mentio habeatur, nec facta fuerit; quod non mediocre præstat argumentum ad credendum, testatorem non intendisse Maioratum perpetuum instituere: Maioratum namque, aut vinculum perpetuum in sua[sect. 4] familia si testator instituere voluisset, facilè equidem id exprimere potuisset, vel in aliqua parte totius dispositionis de Maioratu mentionem fecisset; quam cùm non fecerit, omisisse ex proposito videtur, & sic ipsa quoque dispositio haberi debet pro omissa, l. vnica, §. sin autem ad deficientis, & ibi notat Baldus, C. de caducis tollendis, l. qui soluendo, ff. de hæred. instituendis, l. si seruus, §. non dixit Prætor ff. de acquirenda hæreditate, cap. ad audientiam, de decimis, cap. inter corporalia, post medium, de translatione Episcopi, cum similibus, quæ congessit, atque rem hanc exornauit Andreas Tiraquell. in l. si vnquam, verbo, libertis, ex num. 3. cum seq. Hippolyt. Rimin. in consilio 45. num. 21. lib. 6. Iacob. Menochius in consil. 140. num. 4. & 16. lib. 2. & in consil. 233. n. 8. lib. 3. & in consil. 272. num. 15. & seq. lib. 3. Pet. Surdus in consil. 112. num. 27. & in cons. 127. num. 61. lib. 1. & in consil. 313. num. 90. lib. 3. Hieronymus Gabriel. in consil. 96. sub num. 8. lib. 1. Ioannes Botta in consil. 7. num. 39. Cæsar Varzius decis. Bononiæ 4. num. 44. Ioannes Cephalus, Bonifacius Rogerius, Achilles Pedrocha, & Ioannes Gutierrez, quos ego commemoraui, & ita quoque adnotaui lib. 2. cap. 4. num. 29. & cap. 22. num. 50. vbi & num. 30. exornaui vulgatum illud Doctorum axioma, Testator hoc non dixit, hoc non expressit; ergo neque nos dicere debemus: quod & alio cap. huius libri, & tractatu,[sect. 5] latiùs exornabitur, Burgos de Paz in cons. 34. num. 12. Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. num. 4. & 5. qui addit num. 8. quòd non sufficit, testatorem[sect. 6] aliquid voluisse, nisi ipse disposuerit, etiamsi de verisimili mente constet, & latiùs exornat, atque probat per text. in l. quidam cum filium, vbi Doctores, ff. de hæred. instit. l. Diuus Trajanus, ff. de testamento militis: exornat etiam Petrus Surdus in consil. 236. num. 8. lib. 2. & in consil. 443. num. 4. lib. 3. & in consil. 448. num. 34. lib. 3. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 6. Andreas Fachineus in consilio l. 1. num. 15. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 69. num. 10. lib. 1. Fuluius Pacianus in consil. 23. ex num. 151. cum seq. & infrà hoc eodem lib. cap. 11. latiùs, atque declarabitur. Addit etiam Burgos ipse de Paz iunior dicta quæst. 2. n. 52. post Tiraquellum, Rodericum Suarez, & alios,[sect. 7] quòd Maioratus iure bona deferri, aut deberi, nunquam est interpretandum, nisi expressè sicatur, & num. 35. & 40. post Burgos de Paz in cons. 34. n. 18. & 19. inquit similiter aliud, multùm ad propositum dictæ clausulæ, videlicèt, quòd Maioratus scriptura non est amplianda vltra limites eius, sed solerter re[sect. 8]stringenda. Videtur ergo secundùm hæc quòd in casu præsenti Maioratus perpetuus induci non valeat, cùm Maioratus mentio, vt dixi, nunquam facta suerit, Idque & vrgenter comprobari posse ex his, quæ vtiliter, & distinctiùs quàm anteà factum fuisset, ego adnotata, atque ingenti studio scripta reliqui quotidianarum rerum controuersiarum iuris, cap. 22. per totum, cùm verè in omnibus casibus ibi propositis, & accuratè admodùm explanatis, in quibus induci Maioratum perpetuum defendi, & ad ea vsque tempora Scribentium omnium placita recensui, atque conciliaui; Maioratus nomen adiectum, siue mentio facta semper fuisset, quamuis absolutæ vocationes non processissent, siue certis in gradibus, aut personis factæ essent, vel ad certos gradus, & personas retrictæ; & nihilominùs inter Scriptores nostros, & iuris vtiusque Interpretes multos, sententiæ dissentientes omninò fuerunt, etiam Maioratus mentione expressim facta, vt ibidem videbitur, atque ex his constat manifestè, quæ Burgos de paz iunior dicta quæst. 2. per totam, longa serie post Molinam, & alios reliquit scripta, quæ hîc non repeto, quia dicto cap. vigesimo secundo tradita à me fuêre latissimè, vt dixi; sic quoque quamuis cap. præcedenti ex num. 7. fideicommissa ex solis coniecturis induci dixerim; verba tamen omninò non deficere, sed vel late saltem, aut impropria significatione deseruire posse, & quoquomodo ex verbia constare, necessarium scripsi, & in id ipsum qumplurimorum Authorum conuenientes resolutiones adduxi, vt ibi videritur: Et eò quoque tendit communiter illa, & tam Antiquorum, quàm Recentiorum omnium crebrior resolutio, Ma[sect. 9]ioratum non induci, nec inductum censeri ex solo grauamine, solàque oneris imposition, scilicèt Missarum, velaterius, vt ex eo dicatur, titulo & iure Maioratus succedendum esse perpetuò, nisi præter onus anniuersarij alix adsint coniecturæ, quæ ita suadeant, prout crebriorem & receptiorem esse apparet ex his, quæ post alios multos scripserunt Alurus Valasus consultat. 82. Petrus Salazer de vsu & consuetudine, cap. 12. num. 43. Velazquez Auendanus in l. 40. Tauri glossa 2. ex num. 62. & num. 69. & in l. 41. glossa 2. num. 12. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 3. ex num. 11. & lib. 2. capitel. §. 1. num. 27. &. §. 2. num. 24. per totum, Caldas Pereira de nominat. emphyteutica, quæst. 13. à num. 35. & quæst. 24. à num. 47. Balsius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem Gamæ 30. & 287. & 224. aliàs 225. & vaiarum lib. 1. cap. 16. vbi latiùs. Rodriguez de annuis redditibus, lib. 2. quæst. 9. num. 69. colum. finali, fol. 190. D. Felicianu de Solis in addit. ad cap. 3. lib. 2. num. 19. fol. 112. & 113. D. Perez de Lara in commutarijs de capellaniis & anniuersariis, lib. 1. cap. 4. per totum, maximè ex n. 41. Quartò prætereà pro hac ipsa parte fortissimè faciunt ea, quæ matura equidem, & iuridica ratione, atque consideratione à me scripta, atque resoluta fuêre eodem cap. 22. libri secundi, ex n. 44. vsque ad[sect. 10] numerum 54. quò loci annotaui, quòd si dispositio ita concepta est, vt nomen vinculi, aut Maioratus non contineat, siue vinculi, aut Maioratus mentionem non faciat, tunc equidem nec perpetuus Maioratus erit, nec etiam alienationes prohibitio durabit perpetuò, sed inter vocatos, ac eorum descendentes dumtaxat; & consequenter in vltimo descendente bona manebunt libera & alienabilia, ad quod ibid. dixi num. 44. esse text. expressum in. l. qui solidum, §. prædium ff. de legatis secundò: vbi pater iure fideicommissi, filius suis prædium reliquit, & eius alienationem extra familiam prohibuit, & dicit text. quòd non obstante fideicommisso, & alienationis prohibitione, supremus e liberis, cui factum fuit fideicommissum, & alienatio inhibita, poterit in eo instituere hæredem etiam extraneum. Et ad idem est text. in l. cùm pater, §. libertis, in fine, ff. de legatis secundò, l. pater filium, §. fundum Titanum, ff. de legatis tertiò, l. 2. C. quando dies legati cedat, per quem text. dicit Baldus ibidem, quòd in re fideicommisso subie[sect. 11]cta, vltimo loco succedens, succedit liberè, & transmittit ad quemcumque hæredem vniersalem, vel particulrem bona fideicommissi; & cum aliis Authoribus ita quoque adnotarunt Iason, Decius, Castrensis, Angelus, Rolandus, Mieres, & Blasius Flores de Mena, quo ibid. num. 45. citaui; & dicto numero 44. posui exemplum, vbi disponens secutus legum Regiarum ordinationem, Tertij & Quinti bonorum meliorationem facit, & dixi, quòd quantumcunque sit adiecta alienationis prohibitio, ac etiam verba adiiciantur, quæ perpetuitatem denotare videantur; si tamen vocationes ad descendentes primò nominatirum restrigantur, Maioratus perpetuus non erit; vt puta si pater meliorationem Tetij, & Quinti bonorum faciat, & vocauerit talem filium, & descendentes eius, & in defectum eorum talem filium, & eius descendentes, & in defectum eorum, alium filium, & descendentes eius, & his deficientibus alterum filium, & descendentes ipsius, & bona perpetuò alienari prohibuerit, aut perpetuò durare cauerit, siue conseruari vella expresserit; Vinculi tamen, aut Maioratus verbum non adiecerit; tunc enim (dixi eò loci) nec perpetuus Maioratus erit, nec etiam prohibitio durabit perpetuò, sed inter vocatos tantùm, & eorum descendentes durare debebit. Similiter dixi ibidem num. 48. alienationis prohibitionem etiam perpetuum nihil operari eo casu, quo vinculi aut Maioratus mentio facta non est. Et. n. 51.[sect. 12] animaduertebam, ex infinitis iuris Interpretibus, à me originaliter prælectis, Alphonsum Azeuedum dumtaxat proposuisse in terminis casum illum, àme consideratum in rubrica tituli septimi de los mayorazgos numero 7. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ: Vbi postquam num. 6. in fine, is Author dixerat, quòd in contingentia facti consuluit in quadam donatione percontractum inter viuos facta vni filio per patrem, Tertij & Quinti bonorum ex causa dotis per viam vinculi, nihil ampliùs adiiciendo, quòd censebatur perpetuum vinculum; subdit statim num. 7. in fine, in hæc verba: Sed si mentio verbi Maioratus, vel Vinculi non fieret, etiamsi vocaretur filius maior, & in eius defectum alter filius eius maior nepos institutoris, itavt bona essent inalienabilia, non erit perpetua hæc institutio, sed durabit tantùm vsque ad nepotem vocatum, secundùm text. in authent. de restitut. fideicommissi, §. nos igitur. Ibidem etiam retuli Petrum de Peralta, in fortioribus terminis id probantem, vt eodem loco videri poterit: Et tandem num. 53. Ludouici Moli[sect. 13]næ in commentariis de Hispanorum primogeniis, authoritates, atque obseruationes diuersas recensui; quibus velut expressim, oreque aperto constituit differentiam inter fideicommissum absque expressione Vinculi aut Maioratus, & inter Maioratum; quasi ex verbo Maioratus, aut Hago Mayorazgo, perpetua agnationis, aut familiæ, aut generis totius in infinitum vocatio inducta censeri debeat, & sic in perpetuum Maioratus institutus sed ex fideicommisso hæ tantùm vocationes aut substitutiones factæ censeantur, & attendi debeant, quæ à testatore fuerunt expressæ, vbi aliud manifestè non apparet. Nunc verò vltra ea, quæ ibi scripta reliqui (vt di[sect. 14]ctum est) addiderim etiam, Azeuedum eundem alio in loco, hoc est, in consil. 18. per totum, idipsum, atque in fortioribus terminis sustinuisse; nam cùm sibi propositus, consultusque fuisset casus, in quo maior pars bonorum relicta fuerat à testatore sorori suæ Catherinæ: Con tal grauamen, que vaya por el inuentario, y los reciba, y que los dichos bienes, ni parte dellos non se puedan vender, ni trocar, ni cambiar, ni enagenar. Y con el mismo grauamen lo aya, y herede el hiio mayor, ò hija que ouiere, que tenga el apellido de Collazos, y que no auiendo hijos, lo aya mi hermano Iuan, ò el hijo, ò hija mayor, con que no se pueda vender, segun dicho es, è sucessiuamente suceda la dicha hazienda en el deudo mas propinquo, que oniere de mi padre, ò de mi madre. Cùm, inquam, præfatus testator ad modum relatum disposuisset, & tot adiecisset, atque impersonaliter alienationem bis prohibuisset, & cognomen de Collazos requisierit, ex eo dumtaxat, quòd verbum Maioratus non fuit expressum, constatnter defendit per totum illud consilium, Maioratum perpetuum non induci ex verbis dictis, & consequenter vltimum vocatum potuisse liberè de bonis eisdem disponere ad libitum. Quinto deinceps loco, pro eadem parte non leui[sect. 15]ter adstringit, quòd licèt testator in dicta clausula Martino de Fuentes primò & specialiter nominato, apposuerit grauamen non alienandi bona illa, non censetur ex hoc constituisse Maioratum perpetuum, vtpote cùm prohibitio personalis fuerit, sicuti ex Antonio Gomezio, Ludouico Molina, Gama, Peralta, Burgos de Paz, & Aluaro Valasco notauit, atque comprobauit Azeuedus dicto consil. 18. num. 5. & 6. qui, vt vidisti, in fortioribus terminis, & repetita bis prohibitione alienationis loquitur. Et id præsertim obtinet, vbi expressim non dicitur, prohiberi alienationem ea ratione, ne bona exeant extra familiam, sed vt remaneant in ea perpetuò; tunc namque prohibitio alienationis vltra nominatum non extenditur, prout hæc duo latiùs, atque ex aliorum Authorum relatione comprobarunt Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. ex num. 11. Burgos de Paz iunior ciuilium quæst. 2. num. 53. & 65. & 68. & num. 105. & 114. & seq. Azeuedus dicto num. 5. & 6. & num. 14. & 23. & seq. Franciscus Beccius in consil. 159. num. 16. Iacobus Menochius in consil. 98. num. 92. lib. 1. & cum Anton. Gomezio, Molina, Burgos de Paz, Bolognato, Natta, Cephalo, & Petra, ita quoque ego adnotaui lib. 2. cap. 22. num. 46. præ[sect. 16]sertim, etiam quando nulla expressa fuit causa à testatore in alienationis prohibitione: quia prohibitio sine causa facta non valet, ex vulgata decisione l. filiusfamilias, §. diui, ff. de legatis 1. de qua post Molinam, Mieres, & alios Azeuedus d. cons. 18. num. 7. Pet. Anton. de Petra fideicommissis, quæst. 1. ex num. 2. vsque ad num. 7. Cum ergo in casu præsenti prohibitio personalis fuerit, & non realis, & dumtaxat Martino de Fuentes adiecta, vt constat ibi: E que lo aya para si, è que lo non pueda vender, ni empeñar, ni trocar, &c. Videtur necessariò dicendum, quòd nec prohibitio alienationis ad alias personas extendi possit, nec etiam Maioratus perpetuus, aut simplex & absolutum fideicommissum induci. Idque[sect. 17] vel etiam ex alio, quòd ad inducendum Maioratum perpetuum, vocare vnum, vel duos non sufficit, sed plures in infinitum vocare necesse est, sicuti ex Craueta, & alia notauit Burgos de Paz ciuilium dicta q. 2. num. 51. Azeuedus d. consil. 18. num. 25. vbi inquit,[sect. 18] quòd vocationes factæ certarum personarum ad certa bona, personales, & non reales dicuntur. Denique & vltimo loco eadem parte expendi[sect. 19] potest tex. in l. 41. Tauri, quæ hodie est. l. prima, tit. 7. lib. 5. nouæ recop. ea namque lex duos dumtaxat casus enumerat probandi Maioratum, per instrumenta scilicet, vel testes, vel per consuetudinem, inter quos sanè noster casus non est, tametsi personæ in dicta clausula enumeratæ, vovatæ fuerint; & sic videtuer, quòd aliis probationum generibus, præter ibi expresfa, locus non sit. Verum enim verò superioribus omnibus non obstantibus, contrarium verius visum fuit Hispalensi Regio Senatui, ac Maioratum perpetuum institutum censeri, & perpetuò inducendum definiuit in casu proposito, nec dicti D. Ildefonsi del Castillo allegagationibus acquieuit: Senatus autem definitio sequentibus tationibus & fundamentis comprobari posse videtur. Ac primùm equidem, quòd mens testa[sect. 20]toris in interpretatione suæ dispositionis, nedum expressa, sed etiam tacita, & coniecturata tantùm, totum facit, & potiùs attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas, & figura, & ita præualet, sicuti ex multorum Authorum allegationibus longa serie comprobaui suprà, hoc eodem lib. & tract. cap. 7. per totum, vbi videri poterit, & vltra relatos ibi per Hadrianum Gilmañum lib. 1. rerum iudicatarum, decisione 6. num. 8. & tribus seqq. & num. 15. Deinde vo[sect. 21]luntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quàm verba, & prædominari, ac totum facere, etiamsi verba deficiant; & ita ex solis coniecturis induci fideicommissa, etiam simplicia & perpetua, licèt ex verbis non constent, & quomodocumque appareat de voluntate, cap. præcedent huiusce libri, & maximè ex n. 7. &. 17. plenissimè adnotaui, & comprobauit; & idcirco dicta ibi non repto hîc. Sed vltra relatos eo loco singulariter quoque obseruarunt Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. n. 19. Ioannes Cephalus in consil. 269. n. 9. & in cons. 330. num. 13. lib. 2. Petrus Surdus in consil. 67. num. 11. libro 1. & in cons. 241. ex num. 23. lib. 2. & in cons. 494. num. 2. & in cons. 573. num. 4. lib. 4. in consil. 129. num. 43. lib. 2. Aluatus Valascus consulatione 82. numero 2. &. 3. Fabius de Anna in consil. 10. ex n. 31. Hadrianus Gilmañus dicta decision. 6. num. 7. & n. 20. & 22. &23. Balsius Flores de mena variarum lib. 1. quæst. 18. num. 19. qui in id resert quamplurimos, Perez de Lara de capellan. & anniuers. cap. 4. num. 14. Et id ipsum in Maioratibus ita pariter sicut in fidei[sect. 22]commissis obtinere, & procedere, vt scilicet primogenia Hispaniæ ex quibuscumque verbis, & coniecturis, & quomodocumque de voluntate constet, inducantur, atque in ipsis mens coniecturata verborum figuræ præualeat, eisdem in locis scriptum & notatum reliqui, atque ex Didaco Couar. Burgo de Pace, Auendaño, Antonio Gomezio, Matienço, Mantica, Aluarado, Mascardo, Grasso, Menochio, & aliis multis probauit Flores de Mena dicta quæst. 18. n. 19. & 20. & vltra relatos ab eo Mieres de maioratu, parte 3. quæst. 5. Molina de Hispan. lib. 1. cap. 4. & 5. vbi latissimè, & de multis coniecturis in proposito. D. Felicianius de Solis in appendice lib. 2. c. 3. num. 19. Petrus Surdus in consil. 241. num. 34. lib. 2. Pater Molina to. 3. de iustitia & iure, disp. 590. Cùm ergo in casu præsenti coniecturata mens testatoris adsit, eaque velut manifesta, perpetuum instituendi Maioratum, de varon en varon. quamuis verbus Maioratus deficiat, & plus dictum, siue cogitatum, minusque scriptum fuerit, induci equidem perpetuus Maioratus debebit, nec verborum defectus tanti haberi, vt meliora sensu & intentione verba ipsa existant, contra text. in. l. 3. C. de liberis præteritis, quam & in capitib. præcedentibus ponderaui. Quòd autem in ipso casu proposito coniecturata mens testatoris, velut manifesta adsit, & simul vrgentes valdeè, ac concludentes, & multùm probabiles coniecturæ interueniant (prout eiusmodi requirunt Authores nunc citati, ac inter eos Aluarus Valascus, Flores Diaz de Mena, & Perez de Lara dicto capit. 4. num. 44. & 45. Hadrianus Gilmañus lib. 1. rerum iudicatarum, decisione 8. num. 20. 22. & 23. & in summario num. 7. ibi: Coniecturis nimirùm probabilibus, & necessariò concludentibus) quòd, inquam, tales interueniant, probatur. In primis; nam etsi ex eo solùm quòd testator ad[sect. 23] plures gradus substitutionum digressus fuerit, perpetuus Maioratus non inducatur; inducitur tamen, si id ex aliis coniecturis deducatur, & tunc in perpetuum, atque vltra personas nominatas extenditur. Id quod in terminis perpendit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 38. vbi concludit, si concurrant aliæ coniecturæ, cum hoc quòd testator filio primogenito, vel alij agnato, vel cognato, & suis filiis, ac descendentibus masculis fideicommissum reliquerit; quòd tunc Maioratus perpetuus institutus videbitur, quamuis absque aliis coniecturis id non sufficeret. Et loquitur Molina in fortioribus terminis, vt vides, & quando dumtaxat alicui agnato, vel cognato, & suis filiis ac descendentibus masculis fideicommissum relictum est: ergo multò magis in casu proposito id dici debebit, vtpote cùm testator non modò ad plures gradus substitutionum progressus fuerit, sed etiam adiecerit verbum illud: Sucediendo de varon en varon. Quod in terminis obseruationis Molinæ deficit; cùm aliæ concurrant coniecturæ, de quibus inferiùs. Et inde coniectu[sect. 24]ræ plures simul iunctæ id efficere valeant, quod vna de per se efficere non posset, & consequenter Maioratus institutionem inducant, sicut in terminis ferè nostaris, & quando de inductione Maioratus ex solis coniecturis agitur, post alios Authores obseruauit ipse Molina lib. 1. dicto cap. 5. num. 42. per tex. in l. 2. §. 1. ff. de excusationibus tutorum, l. instrumenta. vbi Glossa, C. de probationibus. Et conuenit Pelaez à Mie[sect. 25]res, (cuius resolutio ad casum præsentem multùm counducit, loquitur namque ipse, quando Maioratus aut vinculi mentio facta non est) de maioratu, 3. part. quæst. 5. num. 20. in versiculo, sed est considerandum: vbi inquit, Maioratum institutum videri, quando ex dispositione testatoris, & eius mente colligi potest quòd voluit facere vinculum, & Maioratum, & bona vinculare in fauorem successorum; & redditrationem, quia cùm Maioratus sint Regno honorabiles, in dubio iudicari debet, quòd testator voluit facere Maioratum, & grauare successores onere restitutionis ad primogenitos sequentes in gradu, maximè (vt subiicit ipse Mierez) quando non agitur de præiudicio descendentium ab illo, qui Maioratum fecit, sicuti non agitur in præsenti, sed inter transuersales lis est, vt vides. Secundò deinde & pro eadem parte fortissimè vrget, quòd post dictam primam vocationem Martini de fuentes, testator metipse adiecit. E quiero, emando que si el dicho Martin de Fuentes falleciere desta presente vida, sin dexar hijo legitimo y heredero procreado de legitimo matrimonio, que ayalas dichas casas y donadio el otro hermano suyo, que naciere empos del. Ex his namque verbis apertè videntur vocati filij, & omnes descendentes dicti Martini de Fuentes ad dictum Maioratum; nam Filiorum appellatione ve[sect. 26]niunt nepotes, & cæteri descendentes in infinitum, quando dispositio de filio incerto (vt in præsenti) facta fuit, & quando materia est indifferens quoad gradus, vt etiam hic fuit; sicuti post Ioannem de Imola, Bartol. Alex. Socin. Iasonem, Afflictis, Gozad. Couarr. Anton. Gabriel. Ruinum, & alios, notauit Ludouic. Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 6. num. 29. Simon de Prætis, Mantica, Mieres, Peregrinus, Riminaldus, Camillus Gallinius, & innumeri alij, quos infrà alio cap. huiusce tractatus commemorabo. Petrus Surdus de alimentis, tit. 9. quæ. 39. numero 35. Iacob. Beretta in consil. 130. per totum, Ludouicus Casanate in consilio 34. num. 1. Veniunt etiam[sect. 27] filiorum appellatione nepotes, quando testator vltrà processit, alios gradus substituendo post filios, prout fecit testator hic post filios dicti Martini de Fuentes; ita sanè post alios multos scripserunt Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. solutione 1. ex num. 36. cum sequent. Mieres de maior. 1. parte, quæst. 15. Mantica de coniecturis vlti. voluntatum, lib. 8. tit. 8. Peregrinus de fideicommissis, artic. 22. ex num. 44. Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 8. capit. 25. ex num. 19. Molina libro primo dicto capite 6. numero 29. Franciscus Beccius in consil. 150. n. 1. & in consil. 221. n. 11. lib. 2. Idque absque dubio locum obtinet, quando agitur de conseruatione familiæ, & sic in Hispanorum primogeniis & Maioratibus, & in casu præsenti, in quo id actum fuis[sect. 28]se probabitur statim; tunc namque filiorum appellatione nepotes, & omnes descendentes in infinitum comprehenduntur, vt ex multis probauit ipse Molina lib. 1. eod. cap. 6. num. 28. Mieres 1. p. dicta quæst. 25. M. Antonius Eugenius in cons. 84. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 56. num. 1. lib. 2. Ludouicus Casanate in consil. 34. num. 3. Saulius in tract. de non alienadis rebus, fideicommisso subiectis, quæst. 22. Antonius Faber in lib. 9. C. lib. 6. tit. 18. definitione 4. Peregrinus in consil. 14. num. 1. lib. 1. Rosental. in synopsi iuris feudalis, cap. 7. conclusione. . . . num. 8. & in addition. litera H. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tom. 3. littera F. conclusione 376. num. 37. Fabius de Anna in consil. 10. num. 49. qui post Decium, & alios, etiam in voca[sect. 29]tione transuersalis, & filiorum eius (prout in præsenti casu fuit) id obtinere Probauit, & verissimum est, idque de mente communi eorum omnium procedit, quos nunc recensui, vtique cùm nullus constituar differentiam in eo, quòd in descendentis, vel transuersalis vocatione versemur; latiùs constabit ex his, quæ alio cap. infrà latiùs adnotabuntur. Nec obstat superiori considerationi, filios dicti Martini de Fuentes positos fuisse in conditione, & ideò non videri vocatos, ex vulgata doctrina glossæ,[sect. 30] iuncta suo text. in l. Lucius, 2. ff. de hæred. instit. quam latissimè exornarunt, atque explicarunt innumeri illi Authores aggregati à me, lib. 2. harum quotidianarum controuers. iuris, lib. 2. capit. 12. per totum, & vltra relatos ibi, Vincentius Carociu decisione 48. per totam, Ludouicus Casanate in consil. 2. num. 49. & in consil. 4. num. 170. & num. 233. & num. 273. & in consil. 38. ex num. 94. Antonius Faber de erroribus Pragmaticorum, decad. 26. errore 1. & sequent. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclus. iuris, tom. 3. littera F. conclus. 369. per totam, ex folio 936. nam communis hæc, adeò vulgata Interpretum allegatio permultis modis limitari solet, qui casui præsenti mirè conueniunt, atque adaptantur: Et primò[sect. 31] equidem, vt liberi in conditione positi censeantur expressim vocati, quando liberis in conditione positis est adiuncta qualitas, vt sint de legitimo matrimonio procreati, prout adiungitur in clausula huius Maioratus relata, ibi: Et si el dicho Martin de Fuentas falleciere desta presente vida sin dexar hijo legitimo y heredero procredo de legitimo matrimonio. Ita sanè post Bartolum, Alexandrum, Iasonem, Socinum iuniorem, Crauetam, Decianum, Ioseph. de Rusticis, & Rotam Romanam firmarunt, & coniecturam hanc efficacem, & sequendam dixerunt Iacobus Menochius in consil. 325. num. 90. lib. 4. & præsumpt. 76. numero 48. lib. 4. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 3. ex. n. 7. M. Anton. Peregrinus in consil. 49. num. 1. lib. 1. Item[sect. 32] positi in conditione, censentur vocati, quando testator volut conseruare agnationem, vel perpetuitatem in sua familia, vt in nostro casu ex infrà dicendis, & post Ruinum, Socin iunior. Zanchum, & Rusticis, Menochius dicta præsump. 76. num. 37. lib. 4. Petrus Surdus, qui alios commemorat in consil. 96. lib. 1. & in consil. 336. num. 4. lib. 3. & in consil. 443. num. 47. lib. 4. Vel quando testator alios gradus substitutio[sect. 33]num fecit, vt in ipsa iam relata clausula, in qua post filios Martini de Fuentes, vocauit eius fratrem, cæterosque consanguineos: ita scripserunt Ancharanus, Alexander, Ruinus, Iason, Curtius, Parisius, Purpuratus, Gozadinus, Rubeus, Chassaneus, Celsus, go, Boërius, socinus, Albanus, Mantica, Cephalus, Salomonius, Nonius, Riminaldus, Alciatus, Decianus, & Iosephus de Rusticis, quos congessit, & secutus est Iacobus Menochius in consil. 173. nu. 55. libro 2. & dicta præsump. 76. num. 53. lib. 4. Alexander Trentacinquius de substitutionib. 4. parte, cap. 11. numero 27. Petrus Gyllennius in generaliter, num. 5. C. de institut & substitution. Petrus Surdus in consilio 448. numero 21. libro tertio, & in consilio 539. libro quarto. ita etiam liberi in conditione positi,[sect. 34] censentur vocati, quando post folios in conditione positos vocantur collectiuè alij consanguinei, vt in eadem clausula præsenti sæpè repetita, ibi: Sucediendo de varon en varon. Iunctis his, quæ infra adnotabuntur, & per Surdum post alios traduntur, dicto consil. 539. num. 4. vbi elegantem reddit rationem: Et num. 5. eiusdem consilij, idem esse ait ex aliorum[sect. 35] sententia, quando testator prohibuit bona alienari, vt in eadem clausula, iba: Que lo non pueda vender, ni empeñar, ni trocar. Quod ex multis etiam tradidarat ipsa Surdus in consil. 336. num. 3. & in consil. 434. num. 19. lib. 3. quin & aliæ plures coniecturæ sunt,[sect. 36] ex quibus liberi in conditione positi, censentur vocati, imò quæcumque etiam leuissimæ sufficiunt, sicuti post Castrensem, Alexander, Manochium, Decianum, Menchacam, Couarruu. Padillam, Molinam, & alios tradidit Petrus Surdus decis. 162. numer. 6. & 10. atque ex Molina lib. 1. cap. 6. num. 3. dicente leuis sufficit, Mieres etiam, & Aluarado: Ego etiam lib. 2. dict. cap. 12. num. 2. in fine, notaui. Id[sect. 37]que tunc maximè procedit, quando simplicis in dispositione Maioratus, aut fideicommissi simplicis; liberi namque in conditione positi, censentur positi in dispositione, vt post alios Authores scribit Molina lib. 1. dict. capite 6. num. 2. Fabius de Anna in cons. 9. num. 4. Petrus Surdus in consil. 241. num. 43. lib. 2. vbi in id citat Menchacam, & Bolognetum, & in Maioratu Hispaniæ loquitur expressim, atque consilium illud conficit in causa Domini Christophori Columbi. Ex dictis ergo hactenus consequitur manifestè, testatirem in est præsenti vocasse dictum Martium de Fuentes, & eius liberos in infinitum; siquidem filiorum appellatio (de qua in dicta clausula) extenditur ad omnes descendentes, qui censentur vocati, atque ad successionem inuitati, ex prænotatis coniecturis: ipsæ utum coniecturæ & qualitatis omnes sibaudirentur, & repetitæ intelliguntur in fratre nascituro dicti Martini de Fuentes, & eius liberi debent similiter censeri vocati in infinitum, ac liberi eiusdem Martini de Fuentes primò vocati, & prætereà alij consanguinei vocati, in defectum priorum decedentium sine liberis, per illa verba: sucedeendo de varon en varon, vt sequenti fundanto latiùs, atque fortissimè expenditur, debent censeri vocati eodem modo; quo dictus Martinus de Fuentes, & eius frater, ita vt ex consanganuineis vocatis per illa verba, de varon en varon, semper præferatur proximior, & eius descendentes præferantur, prout præferri debuit per Senatum dictus D. Ildefonsus Tello de Guzman, nunc proximior; hoc est enim regulare in causis primogeniorum Hispaniæ, vt omnes vocationes primam subsequetes, ab ea interpretationem recipiant, quia[sect. 38] proprium est clausulæ præcedentis influere in sequentes, præsertim si continuato sermone proferantur, l. 3. §. filius inter medias, &§. ante hæredis, ff. de liberis & posthumis, vbi omnes Scribenes communiter: latè Peregrinus de fideicommissis, art. 16. n. 106. Sapia, Auiles, Albaneus, Gratianus, Menochius, & alij quos harum quotidianarum controuersiarum iuris lib. 2. cap. 4. num. 126. & 127. commemoraui: Est[sect. 39] enim potior clausula præcedens ad influendum, quàm subsequens ad refluendum, ex eisdem Authoribus, & resolutis à Mieres post alios, de Mariatu, secunda parte, quæst. 12. num. 6. Petro Surdo in consilio. 282. ex num. 4. lib. 2. num. 6. Et tamen videmus, non[sect. 40] solùm præcedentem clausulam, sed & in sine positam, referri ad omnia præcedentia, maximè quando nulla subest differentiæ retio, l. talis scriptura, §. finali, ff. de legatis 1. l. doli, ff. de verborum obligationib. Marcus Anton. Eugenius in consil. 55. num. 29. & in consilio 89. num. 52. Petrus Surdus dicto consil. 282. numero 4. lib. 2. cum aliis pluribus, quos eodem cap. 4. lib. 2. num. 23. & dicto num. 127. ego recensui. Fabius de Anna in cons. 53. num. 102. hîc autem nulla congrua assignari potest differentiæ ratio, imò valdè vrgens est in contrarium, & quæ ab absurdo vitando deducitur, scilicet, quòd dictus testator in casu præsenti Mantinum de fuentes sic prædilectum, & primo loco ad successionem voluerit, descendentes quoque ipsius grauare voluerit, & grauauerit; fratris verò eiusdem nascituri secundò vocati, & vlteriorum descendentes non grauauerit, contra vulgatam allegationem text. in l. Publius Mæuius, §. 1. ff. de cond. & demonstrat. Iunctis his, quæ ex aliorum Scriptorum placitis, & communibus resolutionibu obseruauit Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 3. cap. 5. num. 52. & 53. obseruarunt etiam & alij permulti relati à me, eod. lib. 2. cap. 4. num. 10. & num. 108. & 110. iunctis etiam his, quæ Molina ipse alio in loco, hoc est, lib. 1. cap. 4. num. 34. & 35. post alios Autho[sect. 41]res scripsit, & dixit, enumerationem specierum, factam etiam per modem taxationis, successionem non restringere, sed solummodò tribuere nominatis successionis prælationem: & inde eodem num. 35. limitat omnia iura dicentia, enumerationem specierum restringere genus præcedens, vt non procedant, quondo dispositio sit inter personas, quæ non simul & eodem tempore, sed ordine successiuo debent succedere; tunc namque specificatio personarum genus præcedens non restringit, per text. in l. cùm ita, §. in fideicommisso, ff. de legatis secundo: ergo de primo ad vltimum (vt dici solet) consequitur ex his, quòd testator prædictus simplex & perpetuum constituere voluit, ac verè constituit fideicommissum, vel Maioratum inter suos consanguineos, & eos, qui ex sua familia processerint. Rursus & tertio loco istam partem multùm ad propositum & velut concludenter probàt verba dictæ clausulæ, de varon en varon; ex quibus Maioratum perpetuum institutum videri, ac verè testatorem ipsum instituisse, necessariò dicendum est; idque in primis ex resolutione illa Ludouici Molinæ de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 5. num. 39. nam cùm eo cap. septem illas coniecturas adduxisset, ex quibus Maioratum perpetuum institutum censeri, asserit firmissimè, inquit dicto num. 39. post Socium, Secium, Parisium, Gratum & Portium, Verba de maiori in maio[sect. 42]rem, vel de primogenito in primogenitum, vel de hærede inhæredem, vel de masculo in masculum, vel alia similia, inducere perpetuum Maioratum inter omnes, qui ex familia testantis processerunt. Et Molina ipse in eisdem, in quibus versamur, terminis loquitur, quando scilicet Maioratus seu vinculi mentione non facta, siue non exprimendo aliquo modo, quòd Maioratus instituitur, relinquutur bona filio primogenito, vt in eis succedatur, siue vt transeant, seu vadant bona de maiori in maiorem, vel de primogenito in primogenitum, vel de masculo in masculum. Et idipsum, videlicet, quòd simplex & perpetuum fideicommissum inducatur ex illis verbis: Volo vt bona mea vadant de hærede in hæredem, post alios plures notarunt Rolandus in consil. 23. num. 23. lib. 4. Tiberius Decianus, in consil. 50. num. 12. lib. 1. Petrus Surdus in consil. 241. num. 31. & seq. lib. 2. Franciscus Beccius in cons. 159. num. 14. lib. 2. Peregrinus in cons. 46. num. 7. lib. 2. &. de fideicommissis, art. 14. numero 14. & tribus seqq. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 68. num. 7. & præsump. 69. num. 12. Idem[sect. 43] si dicat, de descendente in descendentem, prout responderunt Ruinus, & Parisius, cum quibus Menochius dicta præsump. 68. num. 7. Vel, de antiquiori in antiquiorem, vt post alios motauit Fabius de Anna in consil. 53. num. 73. Vel, de vno in alterum, sicut ex Decio, Ruino, Gozadino, & Cephalo tradit Menochius dicta præsump. 68. num. 8. Bertazolus in consilio ciuili. 6. num. decimotertio. Vel, de maiori in maiorem, vt post Molinam, Manticam, Auendañum, & alios tenet Flores Diaz de Mena variarum lib. 1. dicta quæst. 18. num. 38. Vel, de vna linea in aliam, ex Molina, qui id ipsum ex verbis aliis similibus quibuslibet statuit, & ex aliis nunc relatis, Bursatus in consilio 227. lib. 3. Petrus Surdus dicto consil. 241. num. 31.[sect. 44] lib. 2. qui dicit, induci fideicommissum & Maioratum perpetuum, quando testator mandat, quòd bona transeant de ano ad alium; & citat Simonem de Prætis, à superioribus non relatum, Paschal. Saulius (quem nullus hactenus receset) in tract. de alienandis rebus fideicommisso subiectis, quæst. 8. per totam, vbi agit de omnibus superioribus: Et num. 9. idem iuris esse ait, quando testator dixit velle, quòd bona sua habeantur à masculis, ex Parisio in consil. 92. lib. 1. Quod mirè format intentionem nostram, & senten[sect. 45]tiam Molinæ lib. 1. cap. 5. num. 39. in eisdem terminis nostris interpretantis clausulam illam, sucediendo de varon en varon, & absque eo quòd expressum sit, Maioratum institui, dicentis Maioratum induci perpetuum. Prædictorum autem rationem conclu[sect. 46]dentem ex mente communi assignauit Menochius libro 4. præsump. 68. num. 8. nam cùm non possit res de vno in alterum transire, vel de vno in alterum peruenire, nisi mediante restitutione, & inducto fideicommisso perpetuo; qui vult consequens, videtur etium velle necessarium antecedens fideicommissi, aut Maioratus perpetui, vt etiam dixit ibidem num. 6. idque in Hispanorum primogeniis fortiùs procedit, & militat, ex his, quæ notauit ipse Molina lib. 1. capit. 6. num. 19. & 20. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 77. vtpote cùm aliàs perpetua esse non possint primogenia, quàm si multorum successorum de vno in alterum successionem requirant, nec in vna sola successione verificentur, & ita ex verbis tractum successiuum denotantibus (qualia sunt prædicta, de varon en varon) inducantur, ac inducta censeantur in perpetuum, ex ipso Molina, & cæteris anteà relatis: qui ipse Molina lib. 1. capit. 5. num. 19. idem statuit, ac fideicommissum perpetuum induci probauit, quando[sect. 47] testator reliquit bona sua duobus ancianis propriæ familiæ, nomina propria non exprimendo, post Ancharanum, & alios, quos citat: Et Ancharanum sequuntur etiam Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. num. 78. Perez de Lara de capellan. & anniuersariis, lib. 1. capit. 4. num. 41. Si ergo præfata verba omnia, & alia similia, ac ipsorum vnumquodque, scilicet de maiori in maiorem, de hærede in hæredem, de masculo in masculum, de vno in alium, & eiusmodi, fideicommissum simplex, & Maioratum perpetuum inducunt, quando magis inducere debebunt illa, sucediendo de varon en varon, quæ maioris efficaciæ & energiæ sunt ad inducendam perpetuitatem? Verbum namque ipsum masculus, meliùs, &[sect. 48] præ cæteris operatur inductionem perpetuitatis, atque agnationis, vel cognationis, siue familiæ conseruationem, vt ex Castrense, Socino, Alexand. & aliis, nouissimè adnotauit Rosental. in synopsi feudali, cap. 7. conclus. 36. num. 5. & in additione, littera D. atque ex Ludouico Molina, Alexandro Raudense, Albano, Aldobrandino, Bonifacio Rogerio, Hippolyto Riminaldo, Aluarado, Menochio, Prætis, Peregrino, Cephalo, Pedrocha, & aliis, lib. 2. cap. 4. n. 79. & 80. ego notaui. Nec obstat superioribus, si quis dixerit, (prout pars aduersa contendebat, sed non ita strictè, nec fortiter, vt ponderatur nunc) verba illa, sucediendo de varon en varon, adaptanda esse Martino de Fuentes, primo vocato, & eius filio, vel fratri nascituro, qui expressim fuerunt à testatore vocati, non verò aliis vlterioribus descendentibus: Nam respondetur, quòd secundùm hanc considerationem, & verba illa, sucediendo de varon en varon, essent prorsus superflua & insuper ea interpretatione admissa, verba essent improprianda ad effectum inducendæ superfluitatis, quo nihil absurdius dici, aut euenire posset, vtpotè cùm verbum quodlibet non modo in omni materia, & dispositione, ac maximè in testamentis, sic debeat interpretari, vt superfluitatem non contineat, ex. l. siquando, ff. de legatis primò, quam alio cap. infrà latè exornabimus: sed etiam & à contrario, verba potiùs, impropriè, & contra eorum naturam interpretanda sint,[sect. 49] quòm vt superflua reddantur, aut non operentur; idque ex eisdem & mille Authoribus, eodem capit. huiusce tractatus infrà referendis, & vltra relatos ibi Hadriano Gilmaño rerum iudicatarum lib. 1. decisione sexta, num. 223. & 232. & 233. Petro Surdo in consilio 241. ex num. 27. lib. 2. & decisione 84. num. 14. & 15. vbi inquit, induci fideicommissum perpetuum[sect. 50] per clausulam generalem, quando aliter verba essent superflua, & nihil importarent: Eò magis, quòd regu[sect. 51]lariter clausula, quæ subiicitur, non refertur regulariter ad ea, super quibus facta est specialis prouisio, l. vxorem, §. felicissimo, in fine, ff. de legatis terio, l. cohæredi, §. qui patrem, ff. de vulgar. & pupil. substitut. l. doli clausula, ff. de verborum obligation. latè Osascus decisione pedemontana 69. numero primo. Petrus Surdus in consilio 241. numero 9. lib. 2. & decisione 84. numero 4. Verba ergo illa, sucediendo de varon en varon, non ad masculos, de quibus facta est specialis prouisio, & vocatio, sed ad cæteros de familia referri debent; nam cum tractum habeant successiuum, constituunt gradualem, & perpetuam inter omnes de familia successionem. Quod vel ex eo euidentiùs apparet; nam si verba eadem, de varon en varon, ad eum modum acciperentur, quem pars aduersa contendit, hoc est, de varon varon, scilicet de Martino de Fuentes varon primero llamado, ad eius filium, vel fratrem eius nasciturum, varon secundo loco nominatum & vocatum; verba equidem ipsa (quæ indefinitè stant) essent omninò restringenda, & reducenda ad casum singularem, quam si testator denotate voluisset, verba alia procnldubio adiecisset, ac dixisset, sucediendo del vn varon en el otro, y el sucediendo vn varon despues delotro, de los nombrados, vel alia similia, nec ita generaliter, & indefinitè loqueretur, post factas dictas speciales vocationes dicens, sucediendo de varon en varon, quibus verbis nihil aliud voluit, quàm perpetuam inter omnes suos consanguineos, atque ex familia procedentes, successionis causá & seriem introducere, masculos scilicet fæminis præferendo; hoc enim peculiare[sect. 52] & proprium est orationis indefinitæ, scilicet æquipollere vniuersali, l. si pluribus, ff. de legatis secundo, l. si plures, ff. de legatis tertio, & alio capit. infrà exornabimus, que latiùs comprobabimus, ita vt verba illa indefinita, sucediendo de varon en varon, idem operentur, ac si testator subiecisset, y despues de estos llamados, o despues de los llamados nominatim, sucedan todos los demas mis parientes varones por su orden. Quod in causa fideicommissaria (in qua versamur)[sect. 53] præ cæteris locum habet, & procedit, ex traditis per Alexandrum, Curtium iuniorem, Tiraquellum, & alios quos refert, & sequitur Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 4. num. 12. Petrus Surdus (qui in fideicommissariis vocationibus, & dispositionibus præcipuè locum habere ait locutionem illam, Indefinitam æquipollere vniursali) in cons. 536. n. 7. lib. 3. Hadrianus Gilmanus lib. 1. rerum iudicatarum Germaniæ, decis. 6. num. 18. & alio cap. infr à de indefinita locutione, & vi ipsius in interpretatione vltimarum voluntatum latiùs comprobabitur, vt nunc dixi. Ex eo denique, quòd verbum illud, de varon en varon, collectiuum est, plures gradus, & successio[sect. 54]nes in se continens in defectum Martini de Fuentes, & eius lineæ descendentium, & fratris nascituri, secundo loco vocati, ita vt post eos extinctos, cæteri de familia & cognatione per necessarias consequentias veniant admittendi ordine successiuo, & gradatim, ex traditias à Petro Surdo post alios multos, decis. 84. num. 13. & deci. 238. num. 13. & in cons. 96. num. 15. lib. 1. & in cons. 247. num. 8. lib. 2. & in consil. 494. num. 1. lib. 4. Francisco Beccio in cons. 159. num. 14. Nec enim nouum est in iure, sub vnico verbo plures[sect. 55] substitutionum gradus contineri, & denotari, l. cohæredi, §. qui discretas, ff. de vulg. & pup. substitut. vbi Aretinus, cuius dictum exornat Molina, de Hispanorum primogeniis lib. 1. cap. 4. num. 16. Tiberius Decianus in consil. 41. num. 54. lib. 1. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. ita interpretans clausulam similem testamenti Regis Henrici Secundi, quæst. 2. num. 78. in fine: & num seq. post Molinam lib. 1. c. 5. num. 22. & 23. & cap. 6. num. 21. & seq. Quartò prætereà pro eadem parte, & in confirmationem definitionis dicti Senatus non leuiter adstringit, dictum testatorem multoties ante conditum testamentum (quo dictum clausulam adiecit) dixisse se velle facere, & facturum Maioratum Perpetuum in fauorem dicti Martini de Fuentes, & cæterorum ex familia; quod non leuem, imò euidentem, & concludentem præstat coniecturam, vt præcisè credatur, ex verbis relatis institutum fuisse Maioratum de varon en varon in perpetuum: idque ex traditione illa Ludouici Molinæ de Hispanorum primoge[sect. 56]niis, lib 1. cap. 5. num. 40. quò loci, cùm anteà numeris præcedentibus enumerasset nouem illas coniecturas, ex quibus Maioratus institutus censeri debet, subdit dicto num. 40. decimam coniecturam Maioratus instituti esse, si ante factum testamentum professus fuit, se Maioratum instituere vella; nam si posteà in ipso testamento aliquas vocationes primogenitorum fecerit, siue alia disposuerit, quæ coniecturam Maioratus, non tamen omninò concludentem arguere possint, hoc probato, dispositio ipsa, tanquam verus Maioratus censenda erit; quod in specie dixerunt Bartol. Alexand. Iason, Ripa, Corneus, & Parisius ibi relati, dum scribunt, quòd voluntas testantis comprehenditur ex his, quæ ipse testator dixit ante testamentum: Et id ipsum post alios Authores scripserunt Hippolyt. Riminaldus in consil. 158. num. 4. & 24. lib. 2. M. Antonius Peregrinus in consil. 35. num. 4. lib. 3. Mascardus de probationibus, tom. 2. conclus. 1046. Petrus Surdus in consil. 414. num. 56. & 64. lib. 3. & decisione 54. num. 6. & num. 16. Iacobus Menochius lib. 4. Præsumptione 67. num. 17. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 60. & 143. & Molinæ traditioni, in eisdem, in quibus versamur terminis, conuenit Hadrianus Gilmañus decisione 6. numero 156. Rursus & quinto loco, eandem partem vrgenter confirmat, certis iuris esse, quòe, quòd præcedentia declarant, siue determinat sequentia, & è conuerso; per text. in. l. finali, §. cui dulcia, ff. de vnio, tritico, & oleo legato, l. Titiæ, §. Titia, & l. vltima, ff. de verbor obligat. Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. libr. 6. titul. 13. num. 3. & 4. & lib. 2. har. quotidianar. controuer. iuris, cap. 4. num. 10. notaui, & cap. 26. eiusdem libri, num. 15. latiùs comprobaui, & dixi, quòd in Maioratibus, fideicommissis, & vltimis voluntatibus, sicut præcedentia declarant sequentia; sic è conuerso dubia defuncti voluntas quæ[sect. 57] præcessit, declaratur, & coniecturatur ex subsequenti, quæ clara, & aperta sit, & retuli Tiraquellum, Socinum iuniorem, Parisium, Mieres, Menochium, Maniticam, Pedrocham, & Ioannem Gutierrez. Dixi etiam numero 16. ex eisdem Authoribus, quòd[sect. 58] voluntas testatoris obscura, ex aliis in testamento expressis declaratur. Et numero 11. dicti cap. 4. quòd[sect. 59] vna pars testamenti aliam declarat, & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obscurum, eo modo intelligi debet, secundùm quem reperitur in alia parte testamenti, l. qui filiabus, l. si seruus plurium, §. vltumo ff. de legatis primo, l. quæsitum, §. Papinianus quoque, ff. de fundo instructo, cum aliis adductis per Manticam, Simonem de Prætus; Pet. Surdum, Ludou. Casanate, & alios innumeros referendos alio cap. infrà: vide etiam Ludouicum Casanate in consil. 47. n. 60. & 61. & num. 62. vbi multùm ad propositum in[sect. 60]quit, quòd quando in vna parte terstamenti apparet, quomodo testator verbum aliquod acceperit, eodem modo censeri debet acceptum in alia parte: Idque post Bartol. Ripam, Fulgosium, Gabrielem, & Gozadinum, tradit Alexander Rauden sis in consilio 35. numero 63. lib. 1. Qui addit numero 83. quòd hæc coniectura fortior redditur ex symbolitate clausularum, quæ sub eisdem verbis scriptæ sunt; nam cum in habentibus symbolum facilis sit transitus, sicut vna intelligitur, & ab ipsomet disponente accipitur; ita quoque alia similiter intelligi, & accipi debet. Et refert C sanate dicto consilio 47. numero 64. & numero 33. & tribus sequentibus, ibidem exorant nonnullis, & inquit, quòd vo[sect. 61]luntas testatoris ambigua, ex vicinis scripturis, hoc est, ex his quæ præcedunt, & quæ sequuntur, declarari debet, & sententia illa est reiicienda, quæ non constat cum superioribus, & inferioribus sententiis; nam ex præcedentibus, & subsequentibus intelliguntur quæ sunt in medio posita; & ideò verba quocumque modo dubia, ex vicinis scripturis declarationem recipere, post Manticam, Prætis, & alios, notauit ipse Casanate ibi, & in consilio 17. num. 25. & 26. & in consilio 52. numero 21. vbi inquit, quòd declaratio verbi dubij desumitur secundùm quod constat, testatorem verbum simile accepisse in alia parte; quod idem notarunt Albanus, Ruinus, Corneus, Craueta, & Sfortia, ibi relati, Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. ex numero 130. qui ex sententia Burg. de Paz genitoris sui, & Ludouici Molinæ, quem refert, hoc præcipuè obseruandum esse censet in scriptura Maioratus ambigua circa modum succendendi, vt ex prioribus, & posterioribus, siue subsequentibus veniat declaranda, & interpretanda. Vincentius Carocius decisione 113. num. 12. Sed sic quòd in casu præsenti, & eadem dispositione, ac testamento, quo testator noster clausulam in initio propositam adiecit, similiter accepit, atque intellexit verbum metipsum, sucediendo de varon en varon, & per illud, inductum perpetuum Maioratum in futurum, ac induci velle denotauit: Ergo necessariò idem dicendum erit in clausula, vbi verbum id adiectum inuenitur. Quod ad oculum demonstrabitur, si animaduertamus ad clausulam immediatè præcedentem ipsius testamenti (in eodem namque testamento alter Maioratus institutus fuit, & clausula ipsa adiecta) : in clausula autem immediatè præcedenti, vbi ipsemet tetator Martinus de Fuentes Maioratum præcipuum, & maiorem in fauorem alterius Martini de Fuentes filij Didaci de Fuentes, ex loco de Castulleja de Talbara, y de sus heredamientos, tributos, y otros derechos, y bienes instituit: ad denotandam perpetuam successionis causam, & maioratum perpetuum in futurum, non aliis equidem verbis vsus est, quàm eisdem, quibus in dicta clausula nostra vtitur; ita enim in ipsa, quæ (vt dixi) immediata est nostræ clausulæ, inquit: E mando a Martin de Fuentes mi sobrino, hijo del dicho Diego de Fuentes, toda la parte que yo be, y tengo en el dicho lugar de Castille ja de Talbara, y sus terminos, e vassallos, e jurisdicion, e iusticia, &c. sugun de la forma, e manera que yo lo be tenido, e posseydo, e tengo, e posseo, por el gran deudo y amor que con el be. E mando, que si el dicho Martin de Fuentes mi sobrino fallesciere desta presente vida, sin dexar hijo legitimo heredero, procreado de legitimo matrimonio, que aya todo lo sobredicho otra su hermano del dicho Martin de Fuentes, varon, el que viniere empos del dicho Martin de Fuentes, que sea el mayor de sus hijos del dicho Diego de Fuentes: y esto que lo aya para si, como cosa suya propria; saluo que lo non pueda vendor, nin empeñar, nin donar, nin trocar, nin cambiar, nin en ninguna manera enagenar; saluo, que sea, e suceda de varon en varon. Conclusa ergo ad hunc modum clausula ista Maioratus principalis, statim immediatè subsequitur clausula in initio huius cap. relata, quæ est fundatio dicti secundi Maioratus, facta in fauorem alterius Martini de Fuentes filij Didaci de Fuentes (vnus enim & alter Martinus nuncupabatur) ac in effectu cùm clausulæ dictæ in substantia conueniant omninò, ad denotandam perpetuam successionis causam, in vna & altera clausula tastator vtitur verbis illis, sucediendo de varon en varon, quæ est valdè vrgens, & concludens coniectura (vt vides) atque eâdem vtuntur in hac fideicommissaria (qua versamur) materia, Corneus in consilio 83. num. 1. libro 3. Hartman. Pistor. libro primo quæstione 7. numero 9. & sequent. Hadrianus Gilmañus libro primo rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 6. numero 155. dicens,[sect. 62] quòd ex gestis prioribus præsumitur circa posteà gesta, l. quædam mulier, ff. de rei vendicat. cap. scribam de præsumptionib. capit. si quis Diaconus, versic, cùm vero, 50. distinctione. Et quòd etiam id procedit in[sect. 63] gestis extra testamentum, inquit ipse Gilmañus numero 156. post Bartol. Afflictis, Manticam, Castrensem, & Simonem de prætis, & citat tex. in l. in his quæ, ff. de condition. & demonstrat. & num. 164. Quòd[sect. 64] dispositio omnis posterior intelligenda est cum exceptione præcedentis, l. qui filiæ qui patrem, ff. de vulg. & pup. substitut. l. non adea, ff. de condit. & demonstr. Sextò deinde comprobatur ipsamet pars ex qua[sect. 65]litate bonorum, quæ in dicta clausula, & secunda ista dispositione, de qua nunc agitur, continebantur; ex ipsa namque Maioratus perpetuus inducitur, & institutus censetur, & quòd testator voluerit, ea bona perpetuò in sua familia permanere; iuxta Glossam communiter receptam, in l. quoties, C. de fideicommissis, vbi loquitur de turri, quæ consueuerat esse tutela, & defensio familiæ: sequuntur ibi Cinus, & Baldus numero 8. Castrensis numero. 4. vbi dicit, quòd qualitas rei arguit affectionem testatoris. Corneus numero 6. vbi alios citat, dicens, prohibitionem censeri factam, ne res exeat de familia, ob talem rei qualitatem, Iason versic. Primò, quando fit contemplatione rei. Alexander in l. filiusfamilias, §. diui. ff. de legatis primo, in principio, vbi Ferdinand. numero 59. dicit communem, Socinus iunior num. 16. & Ripa num. 4. Rubcus in consil. 53. num. 3. vbi loquitur de domo. Rolandus, qui similiter de domo verba facit in consil. 23. ex num. 24. lib. 4. Baldus, Barbat. Decius, Corsetus, Lecirier, Tiraquellus, Modern. Paris. Peralta, & Molina, quos refert Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. numero 98. qui loquitur, quando res ipsæ fuerunt maiorum, vel si ad eas affectio habebatur per testatorem, vt in casu præsenti, quo testator dictus reliquit bona præfata, videlicet, las casas principales de su morada, con otras acessorias, y vn donadio de tierras con sus prados. Et id ipsum ita pariter adnotarunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 6. titulo 12. numero 7. Simon de Prætis de interpretat. vltimarrum voluntatum, libro tertio, solutione decima, numero tertio, folio 282. Marc. Anton. Eugenius in consilio 81. numero 45. & 46. Palezà Mieres de maioratu, tertia parte, quæstione quinta numero nono, & numero 21. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, quæstione prima, numero 85. & seq. Petrus Surd, in consilio 67. numero 11. libro primo, & decisione 125. numero tertio, quarto, & quinto. Iacobus Menochius libro quarto, præsumptione 68. numero querto. vbi quòd fideicommissum simplex censetur inductum, quando testator reliquit bona illustria, & digna, quæ conseruentur in agnatione, & familia perpetuò: & præsumptione 69. numero 18. vbi idem repetit, Blasius Flores Diaz de Mena variarum libro primo, quæstione 18. numero 41. vbi dicit, quòd Maioratus perpetuus institutus censetur, etsi de Maioratu mentio non fiat, si res grauata, erat maiorum, vt puta domus principalis antiqua, aut sola, vel talis, ad quam affectio habebatur verisimiliter, & num. 37. ipse Author inquit, quòd Maioratus inducitur, & institutus censetur, si ex verbis tavtatoris constet, velle conseruare[sect. 66] familiam, vel agnationem, quomodocunque constet, etiam ex verbis enunciatiuis, & citat alios ita tenentes; & quando constare potest ex verbis, tractum temporis, aut perpetuitatem donotantibus; ego quoque post alios multos libro secundo capit. 22. ex numero 39. & numero 77. 94. & 97. scriptum reliqui. Septimò & vltimò pro hac parte vrgere videtur obseruatio illa Gregorij Lopezij in leg. 2. titulo 15. partita 2. in glossa 1. in fine, & verbo, el mas propinquo,[sect. 67] in principio, dicentis, quòd si pater filium instituat, & disponat, quòd si ipse & eius descendentes decesserint sine filiis, bona veniant in filium secundam. censetur eo ipso factus Maioratus: & inquit, quòd ex quo filij filiorum sunt grauati, videntur vocati & honorati. Et quamuis Gregorij sententia Azeuedo displicuerit in consilio 18. numero 39. vel ex eo, quòd filij filiorum non debeant videri vocati, ex decisione illa Glossæ vulgatæ in l. Lucius, ff. de hæred. instituend. quod leue fundamentum est, atque ex his diluitur, quæ supra notauimus, vel quòd Gregorius loquatur inter descendentes, ipse autem eò loci versetur inter transuersales: verè tamen si cum ea vocatione aliæ coniecturæ concurrant simul, negari equidem nullo pacto potest, quin Gregorij adnotatio de iure procedat, nec in eo vis fieri possit, quòd inter descendentes, vel inter transue rsales versemur, cùm ex præsumpta voluntate, & eadem militante ratione differentia non sit, vt statim dicetur; cùm etiam ex coniecturis facilè inter eosdem idem ius statuatur, & à dicta doctrina Glossæ recedatur, vt suprà vidimus: Ita sanè iuridicè Senatus noster Regius Hispalensis, cùm pro hac secunda parte rem ipsam definierit, superiora omnia fundamenta & hactenus ponderatas doctrinas æqualiter accepit inter transuersales, aut in vocationibu ipsorum, ac inter descendentes, vel cùm in vocationibus descendentium versamur, prout æqualiter accipiunt, nec vllam differentiam constituunt relati suprà, numero 29. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, libro primo, capite 4. numero 37. & seq. Burgos, de Paz iunior ciuilium, quæstione 2. numero 83. Mieres 3. pate, quæstione 5. numero 20. in versicul. sed est considerandum. Menochius, qui nunquam in proposito distinguit, nec differentiam aliquam constituit, libro 4. dicta præsumptione 68. & 69. Hadrianus Gilmañus dicta decisione 6. ferè per totam, libro primo. Petrus Surdus dicto consilio 241. lib. 2. idque maximè procedit, quando his transuersalibus primo loco relinquitur fideicommissum, vel primo loco vocantur ad Maioratum, vt in præsenti contingit, ex eisdem Authoribus, & Molina libro primo, capite 5. & 6. Fachineo libro quarto, controuersiarum iuris, capite 49. in fine, per text. in l. cùm ita, §. in fideicommisso, & l. peto, §. fratre, ff. de legatis secundo. Superest nunc vt fundamentis & rationibus contrariæ partis suo ordine respondeamus: Et quidem quamuis ipsa vrgere tunc viderentur in contrarium, verè nec vrgent, nec obstant. Nam ad primum, quòd bona in dubio præsumantur libera & alienabilia, non[sect. 68] Maioratui subiecta, vel inalienabilia, facili negotio respondetur, fatendo regulariter id procedere, cæterùm ab ea coniectura, & præsumptione recedi sæpissimè, ac recedi debere, quando aliæ in contrarium extant coniecturæ, & præsumptiones, ex quibus deducitur, testatorem voluisse fideicommissum simplex inducere, siue perpetuum Maioratum inter omnes de familia instituere, modò coniecturæ ipsæ probabiles, & necessariæ, ac concludentas sint, prout Interpretes nostri requirunt, & suprà notaui. Et ita in terminis præfatum doctrinam generalem, quòd bona in dubio præsumantur libera, declarauit Iacobus Menochius libro 4. dicta præsumptione 67. numero 2. in versic. recedimus, qui eius limitationis, ac declarationis recensuit conuenientes Authores omninò; Baldum, inquam, Castrensem, Alexand. Salicet. Decium, Curtium seniorem, Gratum, Curtium iuniorem, Parisium, Socinum iuniorem, Corrasium, Crauetam, Paulum Leonium, Albanum, Buratum, Alciatum, Peraltam, Molinam, Mieres, & Padillam, & concludit in hunc modum: Quemadmodum, ergo ad demonstrandum, testatoram induxisse[sect. 69] fideicommissum, sufficiunt coniecturæ; sic & ad ostendendum ipsam primogenituram. Et in eodem placito fuerunt Authores ferè omnes, suprà relati, qui fideicommissa, & Maioratus ex coniecturis solis induci probarunt; ex ipsius namque recedi ab ea regula, quòd bona in dubio libera præsumantur, & alienabilia, non inalienabilia, dixerunt expressim, prout expressim asseuerauit Burgos iunior ciuilium, quæst. 2. ex num. 68. cum multis seqq. quamuis num. 7. eodem arguendi genera vsus esset pro ratione dubitandi: Blasius etiam Flores Diaz de Mena dicta quæstion. 18. variarum, ex num. 32. cum seq, & conuenit Hippolytus Riminaldas in consilio 643. ex numero 44. & in consilio 651. ex numero 16. cum seq. libro 6. Hadrianus Giamañus rerum iudicatarum Germaniæ lib. 1. decis. 6. num. 7. & 14. & num. 20. & 22. & 23. Petrus Surdus in cons. 241. lib. 2. Cùm ergo in casu præsenti tot extent, adeòque concludentes coniecturæ ad ostendendum enixam testatoris voluntatem, & quòd perpetuum instituere volueit Maioratum; de iure debemus ab regula recedere, & contrariam amplecti ex probabilibus, necessariis, & concludentibus coniecturis. Non obstat secundum argumentum, fideicommissum regulariter odiosum esse, & onus continere, & strictè interpretandum, & in dubio non præsumi, sed potiùs contra ipsum pronuntiandum, & iudicandum, vt ibi relati dixerunt, & vltra commemoratos ibidem, Ludouicus Casanare in consilio 4. numero 37. & sequent. & numero 154. & in consilio. 45. ex numero 108. cum sequent. & in consilio 56. numero 30. & in consilio 57. ex numero 45. cum sequent. Hadrianus Gilmañus decisione 6. numero 84. 88. & 89. Nam respondendeur in primis, in casu proposito dici non posse; quod versemur in dubio, fideicommissumve inducatur in dubio, cùm imò potiùs ex verbis dictæ clausulæ sæpè repetitis, atque omnibus coniecturis supra ponderatis, manifestè constare videatur, quod testator perpetuum Maioratum instituere voluerit, vt latiùs notatum est supra. Deinde & secundò respondetur, non adeò certum, aut absolutè verum esse, quòd fideicommissa adiosa dici debeant, cùm esse fauorabilia scripserint quamplurimi, (vt ex statim referendis constabit, si ipsa originaliter prælegantur) aut salutem aliquando fauorabilia magis, quàm odiosa iudicauerint, vt iidem obseruant, atque vnanimiter statuunt, fideicommissa quæ pro conseruatione bonorum in[sect. 70] agnatione, vel in cognatione, & vel in familia fiunt, fauorabilia existimari, & pro ipsis conseruandis fauorabiles interpretationes, atque etiam extensiuas admitti, vt cum aliis quamplurimis obseruarunt Ferdinand. Vazquez de Menchaca de successionum creation. libro 3. §. 26. numero 118. Franciscus Beccius in consilio 131. numero 46. & in consilio 177. numero 13. libro 2. Hippolyt. Riminaldus in consil. 279. ex numero primo, & num. 43. & 50. lib. 3. & in consil. 371. lib. & in cons. 645. ex num. 42. libro 6. & in cons. 739. ex num. 53. lib. 7. Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. ex num. 36. & num. 104. & seq. Burgos de Paz in consilio 45. ex num. 5. & seq. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, libro primo, cap. 18. ex num. 2. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 5. ex num. 2. cum seq. Marc. Anton. Peregrinus in consilio 65. numero 8. libro 2. Petrus Surdus in consilio 96. ex num. 38. libro primo, & in consilio 241. ex numero 36. libro 2. & in consilio 554. ex numero 21. & in consilio 559. numero 12. lib. 4. Ludouicus Casanate in cons. 4. num. 40. & in consil. 45. num 111. Bonifacius Rogerius in consil. 33. columna finali. Franciscus Bursatus in consil. 64. numero 3. libro primo. Ioannes Cephalus in consil. 137. ex num. 40. libro 2. Alexander Trentaciquius variarum resolut. libro primo, titulo de statutis, resolutione prima, numero 2. Antonius Faber in libros nouem C. lib. 6. titulo 20. definitione 4. numero 6. pag. 174. & titulo 23. definitione 17. numero 8. pagina 201. Hadrianus Gilmañus libro primo rerum iudicatarum Germaniæ decisione 6. num. 90. & vide omninò decisione 7. num. 39. in versiculo, Vltimo non magnam, folio 126. vbi singularia & notanda verba profert in proposito. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 67.[sect. 71] ex n. 19. cum seq. vsque in finem præsumpt. qui inquit, quòd in ea disceptatione, quæ grauis esse solet inter nostros Scribentes, an fideicommissum sit fauorabile, vel odiosum, ipse omissa aliorum explanatione, qui frustra multas membranas occupant, sic duos casus distinguere. Primus est, cùm manifestè constat, testatotem voluisse ceris in casibus, & certas ob personas fideicommissum constituere: & hoc casu fideicommissum iudicari debet fauorabile; nam agitur de conseruanda ipsius testatoris voluntate, quæ cùm pro lege habenda sit, obseruari omninò debet. Et hæc sententia tunc maximè procedit, quando fideicommissum ipsum relictum est ex causa fauorabili, vt illa est, quòd agnatio, & familia conseruetur; nam & familias conseruari, publicè interest, vt hæc omnia latiùs comprobat dicto num. 19. vsque ad n. 26. Secundus casus est, quando sum in dubio, a scilicet testator reliquerit fideicommissum; hoc sanè casu dicimus, fideicommissum non præsumi, cùm sit onus & grauamen, & consequenter odiosum, vt ibidem probat dicto num. 26. qui, vt vides, in primo casu ex sententia communi conuenit his, quæ defendimus, & superiùs dicta fuere: In secundo autem casu nullo modo contradicit eisdem suprà adductis; siquidem loquitur, quando in dubio sumus omninò, nec saltem ex coniecturis apparet, an fideicommissum reliquerit testator, nècne: Secus autem vbi fideicommissum apparet relictum, sed dubitur, an perpetuum sit, nècne, ex ipsimet Authoribus suprà relatis, & nunc referendis, atque eodem Menochio lib. 4. dicta præsumptione 68. & 69. vbi ex coniecturis solis fideicommissa admisit multis in casibus, vt suprà vidimus. Rursus & tertiò respondetur, nos versari in His[sect. 72]panorum primogeniis & Maioratibus, qui fauorabiles sunt, atque propter bonum publicum introducti, & multis rationibus, iustisque de causis in vtroque foro sustinentur, cùm de familiarum conseruatione, & propagatione in eis agatur (quas conseruari publicè interest, vt nunc dicebam) ideòque non sunt restringendi, sicut fideicommissa, sed potiùs ampliandi, vt ex pluribus probauit Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 28. in versic. similiter, & cap. 18. per totum, & lib. 2. cap. 1. per totum. Roias in epitome successionum, cap. 3. num. 20. 24. &43. Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. num. 36. & numero 104. cum seq. Hieronymus de Cæuallos practicar. commun. contra communes, quæst. 674. ex num. 11. cum seq. quos retuli dumtaxat lib. 2. cap. 22. num. 84. & vltra ipso, Mieres de maioratu, in initio primæ partis, num. 2. & quæst. 3. per totam, eiusdem primæ partis. Ioannes Gutierrez canonicarum lib. 2. cap. 14. per totum, Cæuallos quæst. 725. num. 34. Pater Molina to. 3. de iustiti & iure, disput. 58. per totam, & disputatione 576. num. 11. &12. Blasius Florez Diaz de Mena variarum lib. 1. quæst. 18. num. 23. 24. &25. qui Aluaradum, Salazar, Caldas, & alios citat. Petus Surdus in consil. 241. num. 41. lib. 2. vbi dixit expressim, cùm in Maioratu Hispaniæ versaretur, quòd Maioratus non est odiosus, sed fauorabilis, & citat Titaquellum, Couarr. & Menchacam. Et num. 14. dixit, Maioratus institui, vt bona conseruentur in[sect. 73]diuisa ad familiæ decorem, & eosdem citat Authores ita tenentes, & latiùs comprobant nunc citati. Ad alterum verò, quo fideicommissum allegans,[sect. 74] siue se vocatum, aut in dispositione comprehensum dicens, id probare tenetur, & quòd semper ei dici potest, quòd dispositio de ipso non loquitur, ex hactenus dictis satis apparet solutio; vtpotè cùm dictus D. Ildephonsus Tello de Guzman satis ostendat se in dispositione prædicta contineri, & velut expressim vocari. aut in scriptura comprehendi; ex quo concludentibus adeò, atque vrgentibus coniecturis contenditur, testtorem Maioratum perpetuum instituere voluisse, & verba illa, succediendo de varon en varon, ita indefinitè & generaliter prolata fuerint, vt omnes, & quoscumque masculos in futurum comprehendant, vt suprà probaui: & sic obtinere, nec procedere non potest axioma illud peruulgatum, quòd semper dici possit. De te non loquitur scriptura, vt ex eisdem Authoribus constat, quos dicto secundo fundamento adduxi, atque ex Menochio lib. 4. dicta præsumptione 67. num. 18. & seq. Hippolyto Riminaldo in consil. 645. ex num. 44. cum seq. lib. 6. nam cùm anteà arguendo, num. 40. dixisset, Substitutus non es hoc casu, aut de te non loquitur scriptura; ergo admittendus non es; irrefragabile esse argumentum: statim dicto num. 44. argumentum id ex contrariis cessare, probauit iuridicè: & repetit in consilio 651. num. 16. & seq. eodem lib. 6. dicens, quòd argumentum illud, quòd fideicommissum potiùs remoueatur, quàm inducatur, & quòd substitutio locum non habeat, vbi scriptura non loquitur; non habere locum, si aliter de mente, aut voluntate testatoris præsumpta constet ex coiecturis & præsumptionibus. Non obstat tertium argumentum; nam etsi testator[sect. 75] Maioratus verbum non expresserit in sua dispositione, siue se Maioratum instituere, non dixerit expressim; ex quo tamen vocationes ad modum relatum fecit, & verba illa sucediendo de varon en varon adiecit, atque vrgentes adeò, & concludentes instituti Maioratus coniecturæ extant; perinde haberi debet, ac si Maioratum se facere, specificè professus fuisset: idcircò Maioratus verbum in dicta clausula, ac dispositione omissum, suppleri ex aliis verbis in dispositione expressis, ex quibus de voluntate testetoris apparet apertè, & Maioratus perpetuus induci debet in Hispania, Vicut in aliis Regnis, & de iure communi inducitur fideicommissum perpetuum; atque ex ipsis videtur quodammodo id expressum, nec omninò[sect. 76] omissum; cùm expressum dici soleat frequenter & idem quod expressum operati, atque euidentum voluntatem inducere, quod ex coniecturis, siue præsumptionibus & ex vi verborum colligitur, l. licet Imperator, vbi Glossa, & Doctores omnes communiter, ff. de legatis primò. Decius, Socinus, Parisius, Molina, Prætis, Mieres, Mantica, Thesaurus, & Hondedeus, quos retuli, & ita notaui lib. 2. harum controuers. iuris, cap. 22. num. 71. & vltra relatos ibi latè Menochius lib. 1. præsumpt. 45. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 121. ex nu. 5. vsque ad num. 15. Hippolyt. Riminaldus in consil. 21. num. 68. lib. 1. Fuluius Pacianus in consil. 9. num. 25. Ludouic. Casanate in consil. 60. ex num. 5. vsque ad num. 16. & n. 27. expressum etiam dicitur, quod ex præceden[sect. 77]tibus, siue ex sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis apparet fuisse omissum, l. prima, versic. sin autem, ff. de hæredibus instit. l. cum pater, §. cum imperfecta, ff. de legatis secundò. Castrensis, & post alios Tiraquellus, & Mieres, & Prætis, quos retuli; & ita quoque adnotaui eodem libro 2. capit. 4. num. 74. prout omissum ita fuisse in casu præsenti dici debet præcisè, vel ex eo etiam, quòd dispositio fieret ab homine no iuris perito, & in antiqua adeò dispositione versemur; id tamen tastatorem clarè voluisse, ex quo cætera suprà ponderata expres[sect. 78]sit, quæ euidentum videntur inducere Maioratus perpetui instituendi voluntatem, ac etiam faciunt cessare vulgatam illam argumentationem de non expressis, aut omissis à testatore, vel quòd ex proposito videatur omissum id, quod facilè posset exprimi, & non fuit expressum: vt pote, cùm ea omnia, & regula dictæ l. vnicæ, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, cessent omninò, nec obtinere possint, quando adest coniecturata mens testatoris, quòd testator ita disponere voluerit, sicut infrà hoc eodem lib. & tractatu, cap. 14. latiùs comprobabitur, atque ex Curtio senior. Ruino, Parisio, Grato, Socino, Gozadino, Prætis, Menochio, Mantica, & aliis multis obseruauit Ludouicus Casanate in cons. 47. ex n. 45. vsque ad n. 52. maximè num. 50. & 51. cùm etiam ex eisdem rationibus, & altera arguendi ratio cesset omninò, videlicet testatorem aliquid velle non sufficere, nisi etiam disposuerit, prout infrà c. 11. latiùs comprobabitur; nam in præsenti casu non modo voluisse, sed & disposuisse dici debet ex præfatis omnibus coniecturis adeò vrgentibus. Et voluntas quæ non transiit in dispositio[sect. 79]nem, attenditur, ac si expressa fuisset, si ex coniecturis legitimis, aut aliquo verbo etiam generali & improprio deduci possit, prout infra hoc eodem libro, dicto cap. 11. pleniùs comprobatur. Et in terminis post Bald. Decium, Castrensem, Socinum, Fortunium, & Tiraquellum tradit Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 28. Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. num. 91. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 69. num. 10. & 11. libro 1. Ex eisdem quoque obseruationibus cessat simili[sect. 80]ter & alterum obiectum de Maioratu non inducendo ex sola oneris pij impositione; nam cùm ipsimet Authores ibi relati, vnanimiter agnouerint, quòd si præter onus anniuersarij, aliæ adsint coniecturæ, Maioratus perpetui institutio induci debeat, & latiùs probauerit Blasius Flores Diaz de Mena variarum c. 18. imò & absque coniecturis id tenuerit D. Felicianus de Solis, eodem loco commemóratus, quem D. Perez de Lara improbauit ex communiori Interpretum placito, vt ibidem apparet; sequitur planè idem iuris esse necessariò in casu præsenti, in quo vltra prohibitionem alienationis, & vocationes, atque substitutiones ad modum dictum confectas, aliæ adsint, & adeò vrgentes, atque necessariæ coniecturæ, vt ex hactenus adnotatis deducitur. Non obstat quartum fundamentum deductum ex[sect. 81] illis duobus locis Alphonsi Azeuedi, nouiter ponderatis; nam etsi primum fortiter astringere in proposito casu negari non valeat, atque eiusdem adnotationes in se verissimas, & regulariter procedere; Responderi tamen verè & congruenter potest, quòd licèt ex sola quorundam vocatione, & alienationis prohibitione, etiam perpetuò facta, Maioratus perpetuus non inducatur, vbi Maioratus, aut vinculi mentio omissa omninò fuit, nec se facere Maioratum testator professus est: ab ea tamen resolutione & doctrina recedendum plerumque, & Maioratum induci perpetuum, necessariò dicendum esse, vbi non modò quorundam vocatiò restrictiuè facta fuerit, & alienationis prohibitio adiecta, sed etiam verbum aliud appositum sit, quod in futurum, ac perpetuò omnium de familia vocationem, & Maioratus instituti præsumptionem vrgentem inducat, quale est illud clausulæ toties repetitæ, succediendo de varon en varon; cùm etiam vltra vocationes, & substitutiones, cæteraque alia numeris præcedentibus, ita fortiter ponderata, concludentes adeò, atque necessariæ primogenij instituendi coniecturæ adfuerint; tunc namque verbum illud, aut eiusmodi perpetuam vocationem omnium masculorum, de masculo in masculum continens, & inducens, defectum verbi Maioratus non expressi, aut mentionis eius non factæ supplere valebit; maximè quando cum ipso præsumpta adest, & verisimilis testatoris voluntas, quòd ipse Maioratum perpetuum efficere voluerit, nec in simplicis fideicommissi terminis remanserit. Et neque Ludouici Molinæ, neque Azeuedi, & aliorum authoritates refragari videntur; nam etsi ipsi Maioratus mentionem, aut expressionem requirant; ex aliis tamen circumstantiis, & vrgentibus coniecturis, atque ex præsumpta testatoris voluntate, quæ ita suadeat; suppleri posse defectum illum, non negant, nec eo casu loquuntur, quo ea omnia simul concurrunt, quæ in casu præsenti concurrere, superiùs adnotauimus: Imò Molina ipse, ex solis coniecturis absque mentione Maioratus, vel eo, quod testator Maioratum se instituere professus non sit, induci posse perpetuum Maioratum, non vno tantùm, sed multis casibus asseuerauit, vt videre licet lib. 1. dicto cap. 5. per totum: vbi maiori ex parte in omnibus coniecturis ibi congestis, Maioratus verbum adiectum non est; & tamen ex rerum circumstantiis, atque necessariis & concludentibus coniecturis, Maioratus inductionem perpetuam admisit in omnibus illis casibus, in quibus de iure communi perpetuum & simplex fideicommissum induci probarunt: & sic absque expressione, aut mentione verbi Maioratus, quemadmodum & de iure communi, absque eo quòd fideicommissi perpetui inducendi expressio facta esset. Et in eodem placito fuerunt Authores omnes numeris præcedentibus aggregati, qui Maioratus institutionem ex solis coniecturis admittunt, ac cum infinitis Blasius Flores Diaz de Mena variarum lib. 1. dicto cap. 18. per totum. Quocirca in casu illo sibi consulto, an benè & iu[sect. 82]ridicè, an potiùs præposterè, & contra testatoris voluntatem manifestam in ea dispositione, super qua confecit dictum consil. 18. ipse Azeuedius loquatur, & responsum præbuerit, alij diiudicauerint: vtpotè cùm eodem in casu tot vocationes & substitutiones successiuè factæ fuerint, ac primùm ipsa Catharina, postmodum filius, aut filia maior eius: & in defectum filiorum ipsius, alter frater testantis, nomine Ioannes, & filius aut filia maior ipsius, & in defectum eorum consanguinei proximiores vocati sint successiuè, & bonorum eorundem alienationis prohibitio impersonaliter, & bis facta. Et sic plura concurrebant simul, quæ instituendi Maioratum perpetuum, velut euidentem voluntatem inducunt, ac defectum, siue mentionem Maioratus supplent omninò: videlicet tot illæ vocationes, & filij aut filiæ ad Maioratum vocatorum substitutiones illæ duæ, prohibitio alienationis ad personam nullam restricta, sed impersonaliter & bis facta indistinctè, vt nunc dicebam, verba insuper illa, sucessinamente suceda la dicha hazienda en el dendo mas propinquo, que ouiere de mi padre, o de mi madre. Quæ equidem verba perpetuam successionis causam, & tractum successiuum in perpetuum, adeò clarè indicant, vt de sententia præfati Authoris in proposito casu meritò dubitem, ex quo illa omnia simul concurrunt, & voluntas etiam quæ in dispositionem non transiit expressim, siue quæ Maioratus verbum non continet expressim, attendi debeat omninò, si ex aliis, atque ex verbo quolibet etiam generali, & improprio possit deduci, vt supra dixi num. 78. & Molinam retuli, lib. 1. cap. 4. num. 28. ex cuius placitis ibid. num. 19. 21. 24. & seq. Ex placitis etiam, & communibus resolutionibus, cap. 5. eiusdem libri primi. Ex his etiam, quæ superiùs notaui, vsque adeò subuertuntur fundamenta omnia Azeuedi, atque eisdem responsum præbetur, vt stare nullo modo posse videantur: ex his quoque quæ adnotatuit Pelaez à Mieres de maioratu, 3. part. dicta quæst. 5. num. 20. Petrus Surdus, dicto consil. 241. num. 24. & 34. & seq. lib. 2. Blasius Flores Diaz de Mena dicta quæst. 18. ex num. 36. & num. 41. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 36. Ex cuius verbis eò loci diluuntur omninò fundamenta omnia Azeuedi, dict. consil. 18. vt statim num. 83. aduertam. Subuertuntur denique ex aliis verbis dispositionis eiusdem, quas Azeuedus ipse retulit, ibi: Y con el mismo granamen lo aya y herede el hijo mayor, o hija que ouiere, que tenga el apellido de Collazos. Ex his namque verbis tesator ea bona Maioratui subiicere censetur, etsi id aliter non expresserit, atque propriæ domus, ac familiæ memoriam conseruare: sicuti resoluit Molina lib. 2. cap. 14. num. 6. 7. & 8. Latiùs explicat lib. 1. capit. 5. num. 34. dicens: Quòd quando alienationis prohibitio, & aliquæ primogenitorum vocationes, vel alia Maioratus vestigia concurrunt, id indubitatum credit, & maioratus perpetuò instituti inductionem admittit, quamuis ex sola nominis seu armorum delationis conditione dubitet, quando bona simpliciter relinquuntur alicui, & eiusmodi grauamen apponitur, & Molinam sequitur Aluaradus con iecturata mente defuncti, lib. 2. §. 1. num. 22. Mieres de maioratu, parte 2. quæst. 4. illatione 8. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 270. Alexand. Raudensis in appendice, 1. Parte, ex num. 69. cum seq. Pater Molina tom. 3. de iustitia & iure, disp. 15. Marcabrunus in consil. 36. per totum. Non obstat quantum fundamentum, quatenus eo contendebatur, prohibitionem alienationis vltra personas nominatas non extendi: Respondetur namque id non procedere in casu præsenti, ex præsumpta illa testatoris voluntate adeò clarè deducta, ex tot etiam, sæpè que repetitis concludentibus illis coniecturis; alienationis siquidem prohibitio, quando con[sect. 83]stat de voluntate testatoris, non modò expressa, sed etiam ex legitimis coniecturis deducta, extra personas nominatas & in infinitum extenditur, & realis efficitur, tametsi personalis videatur: Idque maximè in Hispanorum primogeniis, & quando præsumpta mens suadet, testatorem Maioratum instituere voluisse: sicuti ex aliis multis Authoribus obseruarunt Didac. Coaurr. variar. lib. 1. cap. 4. num. 4. Ludouicus Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 29. & num. 30. per totum: & num. 36. vbi dicit, vnum verbum multùm ad propositum, videlicet argumentum illud, quòd prohibitio alienationis, vel consideratio agnationis personas nominatas egredi, aut non nominatas comprehendere non debeat: non procedere, quoties in dispositione inuenitur aliquis terminus comprehensiuus totius agnationis, vel familiæ: tunc namque agnationis, vel conseruationis familiæ consideratio, non solùm personas nominatas, sed etiam totam agnationem, vel cognationem, seu familiam comprehendit. Id quod in præsenti adest, & terminus comprehensiuus inuenitur ibi, succediendo de varon en varon: Burgos de Paz iunior, qui ob eandem rationem, & præsumptam voluntatem, & coniecturas concurrentes, prohibitionem in infinitum extendit, ciuilium dicta quæst. 2. num. 36. & num. 52. vsque ad num. 62. & num. 86. & num. 107. & 114. & seq. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 2. ex num. 12. vsque ad num. 22. folio. 25. M. Antonius Peregrinus in consil. 23. à num. 20. lib. 2. Ruinus, Personal. Vegius, & Riminaldus, quos ego ipse recensui, & ita notaui lib. 22. c. 22. n. 47. Hadrianus Gilmañus lib. 1. rerum iudicatar. dicta decisione 6. num. 49. & seq. Petrus Surdus decisione 125. ex num. 3. vsque ad num. 8. qui dicto num. 3. multùm ad propositum inquit, quòd qualitas rei, nedum vestit alienandi prohibitionem nudam & inualidam, sed etiam inducit fideicommissum inter omnes de agnatione, vel de familia: & n. 4. post alios multos, hoc casu prohibitionem videri realem, extendique ad alios vltra eos, quibus fuit iniuncta: & n. 5. prohibitionem alienandi factam fauore familiæ, censeri realem: & num. 6. agnationis, siue familiæ conseruandæ tacitam voluntatem idem operari, quod expressam: & dictis numeris omnib. ac maximè n. 8. prohibitionem alienandi nudam, non vestiri per rationem omninò tacitam à testatore, vestiri tamen ex qualitate rei, vel si ratio non sit omninò tacita, vt per Marcabrunum in consil. 85. num. 114. Hippolyt. Riminaldum in consil. 632. num. 110. & seq. lib. 6. Curtium iuniorem in consil. 43. ex num. 9. Ex quibus diluitur obstaculum illud de alienatione prohibitionis sine causa facta, ex his etiam, quæ scripserunt Doctores communiter l. filius familias, §. dui, ff. de legatis primo: vbi Alexander num. 21. Ripa num. 66. Crotus num. 42. Alciatus num. 49. & Ferdinand. num. 69. Angelus in consil. 9. num. 10. volum. 6. Surdus ipse in cons. 108. num. 4. & 5. & in consil. 67. num. 23. & 25. & in consil. 96. num. 44. lib. 1. Berous familiar. quæst. 43. Beccius in cons. 24. num. 25. & in consil. 159. ex num. 13. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. dub. 1. solut. 4. num. 13. & 14. M. Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 14. ex num. 1. cum seq. Saulius in tractatu de non alienandis rebus fideicom. quæst. 34. Ludou. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. c. 6. num. 30. & tribus seqq. vbi quòd alienationis prohibitio sine causa facta, in Hispanorum primogeniis[sect. 84] valida est, impeditq́ue rerum maioratus alienationem, Mieres 4. part. quæst. 1. num. 5. fol. 196. idque etiam si certarum personarum vocationes factæ fuerint, modò de voluntate testatoris, maioratum constituere volentis appareat iuridice; ex his omnibus, quæ adnotata fuere numeris præcedentibus, & à me traditis longa serie post alios multos, lib. 2. dicto cap. 22. per totum. Ex quibus concludens etiam redditur responsum ad ea, quæ ex Burg. de Paz, & Azeuedo in fine dicti quinti argumenti adducebantur; ex eo etiam, quod verbum illud, sucediendo de varon en varon, collectiuum est, plures gradus & successiones in se continens, atque omnes masculos de familia comprehendens, vt suprà quoque latius dixi. Non obstat sextum & vltimum argumentum, ex[sect. 85] l. 41. Tauri, deductum: Nam vltra ea, quæ plena manu ad ipsius legis explicationem scripta reliquerunt Antonius Gomezius, Velazquez Auendañus, Ioannes Matienzus, Alphonusus Azeuedus, Didac. Couarr. Ludou. Molina, Pelaez à Mieres, Burgos de Paz, Ioannes Garsia & Ioannes Gutierez, quos lib. 2. dicto c. 24. n. 22. in vnum recensui, & ibi videri poterunt; Facili equidem negotio respondetur, quòd licèt lex ipsa 41. disposuerit, duobus illis modis probari posse, bona aliqua esse Maioratus, non tamen excludit, quin aliis modis legitimis probari valeat, bona esse Maioratus, siue Maioratum institutum legitimè, nec probationum genera legem eandem coangustare; id quod latiùs fundauit Burgos de Paz iunior ciuilium, dicta quæst. 2. ex num. 20. vsque ad num. 27. quò loci citat Menchacam, & Molinam dicentes, quòd probatio Maioratus possit fieri vltra modos expressos in dictæ l. 41. Tauri. Addiderim ego, eodem in placito velut expressim fuisse Interpretes omnes illos relatos suprà, qui Maioratum induci, ac probari posse coniecturis dixerunt; nam ex quo concludentes, & necessarias admittunt coniecturas, vt institutus Maioratus censeatur, enuntiant apertè vltra terminos dictæ l. 41. Tauri, ex variis coniecturis probationem voluntatis admitti; sed eò magis in casu præsenti, quòd non aliunde, siue non aliis modis, quàm in d.l. 41. Tauri expressis sed ex ipsa potiùs dispositione, & scriptura, atque ex vetbis illis, sucediendo de varon en varon, & cæteris aliis suprà adductis, induci Maioratum contendimus, vt plenè probatum remanet. Et de his hactenus. # 10 CAPVT X. Dubiæ, siue ambiguæ voluntatis testatoris, aut alterius disponentis interpretatio, quemadmodùm debeat iuridicè fieri; & an semper in dubiis, & in ambiguo, & nunquam in claris, ad l. ille aut ille, §. cùm cum in verbis, & l. non aliter, ff. de legatis tertiò. Ex quarum, & l. 5. tit. 33. partita 7. decisione adnotantur, atque deducuntur nonnulla, quæ ita dilucidè & distinctè nullus hactenus adnotauerat. Quando etiam ob mentem testatoris præsumptam, atque aliis de causis, siue ex solis coniecturis liceat in testamentis à propria verborum significatione recedere; & quæ dicatur propria, & impropria significatio? Denique & Senatus Regij Hispalensis in materia vnius speciei monetæ, pro alia soluendæ, vel debitoris pecuniæ in scutis auri, volentis in quocumque genere pecuniæ creditori persoluere. Et authent. hoc nisi debitor, & l. eum à quo, C. de solut. materia; egregia, & notanda, atque vberior, quàm alibi esset, definitio proponitur: & l. 2. §. item Varus, ff. de aqua pluuia arcenda, explanatur, & exornatur nonnullis. SVMMARIVM. -  1 Voluntatem testatoris dubiam, vel obscuram, siue ambiguam, ex variis causis, rerùmque circunstantiis diuersis, interpretationem recipere, siue interpretatione semper iuuandam, cùm necesse fuerit, & num. seq. -  2 Verborum testatoris interpretatio fit, sicut verborum legis, & argui potest de verbis legis ad verba testatoris. -  3 Verba testatoris quantumcunque sint larga, & præcisa; tamen recipiunt interpretationem iuris. -  4 Modò ea interpretatio sumatur semper, quæ minùs lædat verba, ac mentem testatoris, & quæ verbis eiusdem, & menti magis conueniant. -  5 Modò etiam in casu dubio, & in ambiguo fiat. -  6 Interpretatio namque potissimùm habet locum, cùm versamur in ambiguis, non in claris, siue in certis, & expressis. Et vbi non est ambiguum, ibi non cadit interpretatio, nec est locus coniecturis. Quia verba clara non recipiunt interpretationem. -  7 Nec dici potest, aliam fuisse testatoris mentem. -  8 Credi enim debet voluntati testatoris, prout sonant verba, nec indigemus alia explicatione, quia determinata non egent determinatione. Et silent tunc Aduocatorum cauillationes. -  9 Et omittere certitudinem, atque indicia quærere, est infirmitas intellectus. Cauillosa etenim quælibet alia interpretatio videtur. -  10 Nec aliter à verbis testatoris recedendum, quàm si manifestum sit testatorem aliud sensisse. Et ibidem l. non aliter, & l. ille, aut ille, §. cùm in verbis ff. de legatis 3. exornata nonnullis, remissiuè. Obseruata etiam, atque dilucidè adnotata nonnulla num. seq. quæ nullus Recentiorum ita distinctè deduxerat. -  11 Legis non aliter, ff. de legatis tertiò, decisio illa, quòd non solùm procedat in vltimis voluntatibus, sed etiam in legibus, constitutionibus, atque statutis; in his namque à verborum proprietate non est recedendum in dubio. -  12 Procedit etiam in contractibus. -  13 Et in priuilegiis, & rescriptis. -  14 Et in sententiis. -  15 Et generaliter in omnibus dispositionibus, etiam pœnalibus & odiosis. -  16 Generaliter namque in omni materia verba accipi debent propriè, non impropriè. -  17 In aliquibus tamen casibus à dicta regula, & decisione dictæ l. non aliter receditur, prout hîc ex sententia aliorum adnotatur. -  18 Ac tunc maximè cùm subiecta materia repugnat, vel propriam interpretationem non patitur. -  19 Item vt reductio fiat ad ius commune, vel propter publicam vtilitatem. -  20 Vel quando in contrarium extat regionis communis vsus loquendi. -  21 Vel cùm ratio dispositionis suadet; tunc namque verborum impropria significatio admittitur, & ab eorum proprietate receditur. -  22 Item propter mentem disponentis præsumptam. -  23 Proprium quibus modis dicatur, siue propria significatio è quibus mediis desumatur, & quæ impropria dicatur? Et de varijs Camilli Gallinij post Bald. Cepol. Alciat. Gamar. Aurel. Dauid, & alios, obseruationibus in proposito. Quæ per totum numerum breuiter recensentur. -  24 A verborum, siue sermonis proprietate vt recedatur, necessarium esse, quòd disponentis mens expressim appareat. -  25 Nec sufficit de mente quoquo modo constare, sed manifestè, atque expressè constare, necesse est. -  26 Veluti si voluntas adeò manifestè appareat, vt interpretationem vel disputationem non recipiat. -  27 Vel quando efficax, & concludens coniectura interuenerit, quæ necessariò requiritur, vt à verborum proprietate recedatur. -  28 Requiritur etiam, quòd coniecturæ ad interpretandum huiusmodi voluntatem ex verbis testamenti desumantur. -  29 Verba testatoris etiam si sint clara & aperta; si tamen per eum cuius interest, probetur aliam fuisse mentem testatoris, quàm verba sonent, talis probatio admittitur; & si congruè fiat, prodest omninò. -  30 Aduersùs scriptum admitti sæpè probationem in iure. -  31 Voluntas testatoris potest allegari ad detrahendum verbis, vt non tantùm verba significent, & fieri potest per legitimas probationes. -  32 Potest etiam allegari ad addendum, modò verba secundùm aliquam significationem propriam, vel impropriam seruire possint, aut conuenire. -  33 Secus si nec propriè, nec impropriè conuenire possint voluntati, vt cap. præced. latiùs est dictum. -  34 Testatoris mentem aliam fuisse, quàm verba sonant, si probetur per eum, cuius interest, & probatio concludat, eiusmodi voluntas probata præualet apparentiæ verborum, & seruari debet. -  35 Senatus Regij Hispalensis decisionis cuiusdam casus proponitur. -  36 Quod tibi non nocet, & alteri prodest, faciendum est, & vide latiùs infr. n. 55. -  37 Creditorem compelli ad accipiendum vnum pignus pro alio æquè idoneo, ex sententia quorundam; contrà, ex veriori sententia inf. n. 56. -  38 Creditor cogitur liberare fideiussorem, si alius æquè idoneus offeratur, ex sententia Decij; contrâ verò ex communi, & vera sententia, de qua infrà, num. 56. -  39 Debitorem soluere posse in alia moneta quàm promissa, probari videtur ex iuribus nonnullis, quæ hoc numero expenduntur; vbi & sententia quorundam Authorum ita tenentium præcitatur. Et vide num. seq. -  40 Massam argenti, aurive qui accepit, vtrùm possit pro ea pecunias soluere? -  41 Debitor ex generali consuetudine potest vnam monetam soluere pro alia; & inde in quocunque genere pecuniæ soluat, liberatur, & cogitur creditor recipere aliam pecuniam Regia authoritate percusam, secundùm valorem eiusdem. -  42 Et de sententia Ioannis Parladorij in eo dubio, vtrùm debitor pecuniæ, in quocunque genere pecuniæ soluens, liberetur? -  43 Consignatio pretij ad retractum, vtrùm in pecunia argentea fieri possit, si pretium venditionis fuit in moneta aurea conuentum? -  44 Debitores posse debita sua in qualibet moneta soluere, ex decisione l. 6. tit. 21. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, de qua infr. num. 59. -  45 Contractus ex conuentione partium legem accipiunt. -  46 Monetæ certa species quando deducta est in pactum, -  47 Debitor non potest rem vnam soluere pro alia creditori inuito. -  48 Debitor, qui tenetur soluere oleum, vinum, siue triticum, aut aliam rem, quæ in pondere, numero, vel mensura consistit, non potest pro his rebus pecuniam soluere creditori inuito. -  49 Aliud pro alio solui non potest, si quantitas legatur vt species. -  50 Soluere qui promisit scuta auri in auro, non liberatur soluendo aliam monetam, -  51 Sententia, siue condemnatio non cadit super non petitis, vel deductis. -  52 Debitor vti non potest regulariter beneficio authent. hoc nisi debitor, C. de solut. nisi ob impotentiam soluendi in pecunia. Nisi etiam ea concurrant simul, quæ Doctores requirunt communiter, & hîc traduntur. Atque eiusdem Authenticæ decisio exornatur quamplurimis, remissiuè. -  53 Debitor, quando constat notoriè, quòd soluere potest in moneta promissa, nec potest in alia soluere, nec locus est decisioni d. authent. hoc nisi debitor. -  54 Promittens soluere in scutis auri, non potest soluere in alia specie monetæ, etiam argentea, ex veriori sententia. -  55 Regula illa, Quod tibi non nocet, aut prodest, & alteri prodest, faciendum esse: & l. 2. §. item Varus, ff. de aqua pluuia arcenda, quando procedat, vel non? -  56 Creditor, quamuis ex æquitate videatur, quòd teneatur recipere vnum pignus pro alio, si æquè idoneum offeratur; verè tamen, atque stricta iuris ratione non tenetur. -  57 Creditor ex veriori sententia non cogitur accipere vnum fideiussorem pro alio, etiamsi alius æquè idoneus, vel magis idoneus offeratur, prout hîc explicatur. -  58 Debitorem non posse consuetudine soluendi in alia & quacunque moneta, quàm promissa se tueri, nec creditorem auri, cogi argentum recipere, quando creditor ipse damnum sentire potest. Vel quotiescunque partes conuenerunt, vt omninò aurum soluatur. Vt per totum numerum latiùs ostenditur, & tertij, & quarti argumenti in contrarium adducti traditur solutio. -  59 Et l. 6. tit. 21. lib. 5. nouæ collect. Regiæ decisionem, in contrarium non refragari, nec obtinere posse, quando expressè conuentum est de certa specie monetæ soluenda, vt hîc adnotatur. -  60 Conuentione autem cessante, obseruandam omninò. -  61 Debitorem notabilis alicuius quantitatis non audiendum, si ipse velit soluere in pecunia minuta nigra totam quantitatem. Et aliquando Senatum dixisse, quartam partem debiti in tali pecunia solui, aliquando tertiam. Nec iudicantium arbitrium excludi post decisionem d.l. Reg. 6. vt hîc adnotatur. -  62 Monetæ valor intrinsecus, vel extrinsecus, quando considerari debeat, vel tempore testamenti, aut contractus, vel factæ dispositionis cuiuslibet, vel potiùs solutionis? remissiuè. -  63 Et ibidem in proposito conclusiones duæ, quæ ex communi omnium placito procedunt, vt hîc apparet. -  64 Mutationem monetæ esse in detrimentum & maximum scandalum populi. Et ponitur exemplum Regis Aragoniæ, qui mutauit pecuniam, & ex rescripto Innocentij Tertij reduxit ad pristinum valorem. PRo dilucida huius Capitis explicatione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco & principaliter, ex dictis hactenus capitibus præcedentibus, ex his etiam, quæ subsequentibus latiùs[sect. 1] dicentur, manifestè deduci, & certi iuris esse, voluntatem testatoris dubiam, vel obscuram, siue ambiguam ex variis causis, rerùmque circumstantiis diuersis, interpretationem reciperem siue interpretatione semper iuuandam, cùm necesse fuerit, l. si scriptum, §. finali. ff. de hæred. instit. l. si is qui, ff. de vulg. & pup. substitut. l. generaliter, §. cùm autem, C. de institut. & substitut. l. testamento, §. finali, ff. de manumissis testamento, ibi: Cuius interpretationem placuit tamen faciendam, l. Scæuola, ff. ad Trebellian. ibi: Tamen benigna interpretatione placet: l. pediculis, §. argento, ff. de auro & argento legato, ibi: Argento potorio, vel escario legato, in iis, quæ dubium est, cuius generis sint, consuetudinem patrisfamilias spectandam; non etiam in iis, quæ certum est, eius generis non esse: l. 2. §. finali, ibi: In ambigno tamen interpretandum erit: ff. de his quæ in testament. delent. l. in iis quæ, ff. de condit. & demonstrat. in illis verbis: In ijs quæ extra testamentum occurrunt, possunt res ex bono & æquo interpretationem recipere. Et Accursius, ibi, scholio primo subtiliter addit: in iis quæ extra testamentum occurrunt; vt mentis, & verborum eius interpretatio: atque idipsum, videlicet voluntatem ambiguam testatoris interpretatione iuuandam, cùm æquum, & necesse visum fuerit, obseruarunt post alios Authores Socinus iunior in cons. 136. num. 15. lib. 3. Rolandus in cons. 82. num. 24. lib. 3. Lofredus in cons. 34. num. 10. Baldus in cons. 136. Viso testamento, lib. 3. Abbas in cons. 4. lib. 2. & in cons. 78. eod. lib. 2. Corneus in cons. 72. colum. 1. lib. 1. Decius in consil. 278. Ruinusin cons. 201. colum. 2. lib. 2. Iosephus Ludouicus decisione Perusina 61. num. 7. Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpretatione prima, dub. 1. solut. 1. fol. 8. & 9. solunt. 2. n. 4. & 5. fol. 11. vbi inquit, d. fol. 8. num. 1. quòd interpretatio[sect. 2] verborum testatoris fit, sicut verbum legis, & arqui potest de verbis legis ad verba testatoris, vt latiùs ibi probat: Et idem de interpretatione testamenti facienda, quoties in ambiguo, vel obscuro versamur, progreditur eodem lib. 1. solut. 4. ex num. 1. fol. 13. Petrus de Peralta in l. si quis in princip. testam. num. 145. ff. de legatis tertiò, Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 3. tit. 1. & seq. Iacobus Menochius libro primo, præsumptione 26. in fine, & in consilio 97. num. 35. lib. 2. Ioannes de Montesperello in cons. 267. num. 11. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæstione 9. in principio. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, art. 11. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 71. num. 31. lib. 1. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris tom. 4. litera l. conclus. 327. & seqq. ex fol. 667. Idcircò quantumcunque verba testatoris sint larga &[sect. 3] præcisa, tamen recipiunt interpretationem iuris, l. si mihi, §. final. ff. de legatis 1. & ibi notat Albericus, & cum concordantibus, Iason in l. quamuis, ff. de in ius vocando, Socinus senior in cons. 113. num. 12. lib. 1. Tiberius Decianus in cons. 50. num. 10. & seq. volum. 1. modò ea interpretatio sumatur semper, quæ minus[sect. 4] lædat verba, ac mentem testatoris, & quæ verbis eiusdem, & menti magis conueniat; iuxta ea, quæ capitib. præced. longa serie adnotata fuêre. Et per Tiberium Decianum in cons. 129. num. 48. & 50. lib. 3. Alexandrum Raudensem de analogis, lib. 1. cap. 37. num. 30. fol. 443. Ludouicum Casanate in cons. 45. n. 157. mo[sect. 5]dò etiam in casu dubio, & in ambiguo fiat, in quibus terminis præfati Authores loquuntur, ac cæteri omnes, qui de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum sermonem instituunt. Et inter alios Simon de Prætis lib. 1. dub. 1. solut. 4. num. 1. folio 13. Camillus Gallinius de verbor. significatione, libro 5. cap. 4. num. 1. & cap. 5. num. 15. Dicens, quòd inter[sect. 6]pretatio potissimùm habet locum, cum versamur in ambiguis, non in claris, siue non certis & expressis, sed in dubiis; quia vbi non est ambiguum, ibi non cadit interpretatio, nec est locus coniecturis, cùm verba clara interpretationem non recipient, l. Ille aut ille, §. cum in verbis, l. non aliter, ff. de legatis 3. l. continuus, §. cum ita, ff. de verb. oblig. l. ancillæ, C. de furtis, l. quod constitutum, vbi Bart. ff. de militari testamento, l. cum qui Caldendis, in princip. ff. de verb. oblig. cum aliis cumulatis per Decium in l. 1. num. 68. C. de seruis fugitiuis, & in consilio 33. columna prima, & per Felinum latè in cap. qualiter & quando, el 1. de accusat. numero 28. Tiraquellum in l. si vnquam, verbo, libertis, ex num. 5. cum seq. Beccium in consil. 21. num. 22. Franciscum Manticam de coniecturis vltimarum volunt. lib. 3. tit. 4. & 5. lib. 2. titul. 3. num. 5. Borgninum Caualcanum de vsufructu, numero 99. Pet. Magdalenum de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 6. num. 30. & cap. 16. num. 126. Pedrocham in Consilio 12. numero 26. & in consil 23. numero primo, & in consil. 38. num. 33. & inter consilia vltimarum voluntatum, consilio 119. numero 5. & in consilio 59. numero 29. libro 2. Camillum Gallinium de verborum significatione, libro 5. cap. 4. ita quoque notarunt, atque exornarunt permultis Cæsar Barsius decisione Bononiæ 12. num. 17. & 18. Franciscus Viuius decisione 281. num. 7. & seq. & decisione 283. numero primo, & quatuor seqq. libro 2. Petrus Surdus in consilio 179. numero 48. & in consilio 242. numero 9. libro 2. & in consilio 456. num. 58. libro 4. & decisione 210. ex numero primo cum seq. Franciscus Bursatus in consilio 13. numero 37. libro primo. Iacobus Menochius in consilio 97. ex num. 41. libro primo, Hippolyt. Riminaldus in consilio 250. numero 8. & seq. lib. 3. Fuluius Pacianus in cons. 58. numero primo, & 5. Ioannes Botta in consilio 7. numero 8. & 9. Hadrianus Gilmañus libro 2. rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 41. numero 8. & decisione 44. ex numero 35. Ioannes Vincentius Hondedues in cons. 48. ex num. 28. cum seq. lib. 2. Pelaez à Mieres, Aluaradus, & alij, quos statim commemorabo, Ludouicus Casanate in cons. 45. num. 15. Marcus Anton Peregrin. de fideicomm. art. 11. n. 2. & 3. vbi inquit, & iure, atque authoritate confirmat, quòd in omni materia, & dispositione, quoties verba sunt clara, standum est dispositioni importatæ per verba, nec alia est admittenda voluntatis quæstio, nec de coniecturis agendum. Et reddit rationem, quoniam hæc sunt particulares hominum leges, §. disponat. in authen. de nuptiis l. legem, C. de pactis, l. legem, C. de pactis conuentis. Ideòque cùm verba sunt clara, texium habemus, nec indigemus Glossâ ad explicandam disponentis intentionem vt post Baldum, & alios ibidem obseruat. Nec dici potest aliam fuisse testatoris mentem, sicuti ipse Peregrinus probauit cum aliis, eodem articul. 11. numero 3. Camillus Gallinius lib. 5. dicto[sect. 7] cap. 4. ex. numero 1. cum seq. Credi enim debet voluntati testatoris, prout sonant verba, nec indigemus[sect. 8] alia explicatione, quia determinata non egent determinatione, & silent tunc Aduocatorum cauillationes; cauillosa etenim quælibet alia interpretation videtur, vt post Baldum tribus in locis, post Alex. Socin. Alciat. Roland. Tiraquell. & alios tradit Petrus Surdus dicta decision. 210. numero primo, & tribus seqq. Camillus Gallinius dicto cap. 4. lib. 5. ex numero primo, vsque ad num. 8. vbi vubdit post Bald. in d. l. continuus, §. cum ita, per illum text. quòd omittere[sect. 9] certitudinem, & quærere indicia, est infirmitas intellectus. Ioannes Cephalus in cons. 436. num. 19. 20. & 82. lib. 3. & in cons. 638. num. 34. & 44. & seq. lib. 5. Mar. Anguis. in cons. 8. num. 6. & seq. Ioann. Vincent. Hondedeus in cons. 48. num. 28. & 29. lib. 2. & numero 38. vbi inquit, quòd quando verba repugnant alicui interpretationi, voluntas testatoris nullo modo attenditur, etiam quòd vrgeat pro ea magna præsumptio, ex Alexandro, Croto, Menochio, Anguis. Riminaldo, & prætis ibi relatis; quia tali casu voluntas imaginaria appellatur, cuius nulla habetur ratio, l. si alij, ff. de vsufructu legato, Alex. in cons. 139. numero 6. in fine, libro 6. Craueta in cons. 161. num. 13. in fine. Ac in effectu, quòd verba, quando sunt clara, nullam recipiunt interpretationem, nec refricantur in dubium; non est enim recedendum à verbis testatoris claris per coniecturas, nec aliter, quàm si manifestè appareat, testatorem aliud voluisse, d.l. ille aut ille, §.[sect. 10] cum in verbis, l. non aliter, ff. de legatis tertiò, quæ singularis est, quatenus dicit: Non aliter à significatione verborum recedi, quàm cùm manifestum est, testatorem aliud sensissse. Et ipsam exornant permultis quotidie in practicis negotiis consulti, Iason in l. non dubium, num. 4. C. de legib. Petr. de Peralta in dicta. l. si quis in principio testamenti, num. 174. in vers. vbi autem, vsque ad num. 175. & in rubrica, ff. de legatis secundò, num. 3. cum seq. Pelaez à Mieres de maioratu, in initio secundæ partis, num. 11. per totum, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 4. Franciscus Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 3. tit. 4. numer. 5. & seqq. & tit. 5. per tot. Ioann. Gutier. in cons. 4. num. 5. Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 3. Iacobus Menochius in consil. 97. num. 40. & pluribus seqq. lib. 1. Rubeus in l. Gallus, §. quidam rectè, num. 27. ff. de. liber. & posthumis, Simon de Prætis de interp. vltimar. volunt. lib. 2. interp. 3. dubitat. prima, solutione 3. ex num. 280. vsque ad numerum 292. folio mihi 253. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommiss. artic. 11. ex num. 3. cum seqq. vsque ad numerum 25. Camillus Gallinius de verborum significat. libro 2. cap. 21. & quatuor seqq. & libro 3. cap. 4. & 5. Ioann. Cephalus, Mar. Anguis. Hippolyt. Rimin. Pet. Surdus, & Ioan. Vincent. Honded. in locis relatis supr. Alderanus Mascardus (quem hactenus nullus recensuit) in tractatu de interpret. statutorum, conclus. 4. num. 2. & n. 131. Ex quibus equidem originaliter atque attentè à me prælectis, ad text. in l. non aliter, & in d. §. cum in verbis, nonnulla hoc loco obseruare, atque in medium proferre placuit, quæ ita dilucidè & distinctè recentiorum omnium Scriptorum nullus hactenus, vt videbis deduxerat. Ac primum equidem[sect. 11] dictæ l. non aliter, decisionem confirmari ex verbis l. 5. tit. 33. partitæ 7. vbi sic scribitur: Las palabras del fazedor del testamento deuen ser entendidas llanamente, assi como ellas suenan: y no deue el iuzgador partir del entendimiento dellas. Fueras ende quando pareciere cirtamente, que la voluntad del testador fuera otra, que no como suenan las palabras que estan ciertas: obtinere etiam regulariter, atque exornari ex rationibus adductis ab eisdem Authoribus sup. præcitatis, & per Manticam lib. 3. de coniecturis vltim. voluntaum tit. 4. ex n. 5. Simonem de Prætis, Peregrinum, Gallinium, & relatos num. præced. & procedere non solùm in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in legibus, constitutionibus, atque statutis; in his namque à verborum proprietate recedendum non est in dubio, l. 3. §. hæc verba, ff. de negotiis gestis, vbi tradiderunt Bartolus, & omnes Scribentes communiter, l. constitutionibus, ff. ad municipalem, l. quod constitutum, ff. de militari testamento, Bart. in repetit. l. omnes populi, in 4. quæstione 6. quæstionis principalis, ff. de iustitia & iure, Iason in l. finali, columna 3. vers. item ex quo, C. de indict. viduit. tollend. Baldus in l. testamentum non ideò, in fine, numero 5. C. de testamentis, & in consilio 2. sub numer. 4. lib. 1. Alexander in consilio 153. sub numero 4. libro 7. & in consilio 190. sub num. 6. libro 2. Antonius Galeatius Maluassia in consilio 74. numero 6. Gerardus singulari 7. numero 10. Tiberius Decianus in consilio 43. numero 3. libro secundo, Ioannes Cephalus in consilio 277. numero 16. lib. 2. & in consilio 571. numero 59. libro 4. Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articulo. 11. numero 2. & 3. & in statutis latè prosequitur Alderanus Mascardus in tractatu de interpretatione statutorum, conclusione 4. à principio, ex folio 159. qui cùm dixisset ex numero primo, cum seq. quòd statuta sunt propriè intelligenda; & à verbis statuti quòd recedere non debemus; numero 2. & numero 3. dicere non debemus, quod non dicit statutum: & numero 4. statutum tansitum disponit, quantum loquitur: & numero 5. quòd statuta dicuntur sterilia tanquam mulæ: & numero 6. quòd intelligi debet statutum, provt cantat; statim ex numero 6. cùm infinitis seqq. permultas facit illationes ex eo, quòd statuta dicantur stricti iuris, & strictè intelligenda: Procedit quoque text. in d.l. non aliter, in contractib. l. quidquid ad[sect. 12]stringendæ, ff. de verborum obligat. l. veteribus, ff. de pactis, cap. cum dilectus, de donationibus. Per quæ iura ita in terminis annotauit Camillus Gallinius de verborum significatione, libro 2. cap. 21. numero 9. Pe[sect. 13]regrinus dicto articulo 11. numero 3. & in priuilegiis, & rescriptis, cap. ad audientiam, vbi optimè Abbas, de decimis, cap. sedes, de rescriptis, Iason in l. beneficia, numero 33. & 34. de constitut. principum, Gallinius dicto numero 9. & in sententiis, l. si expressim,[sect. 14] vbi Bartolus columna 2. ff. de appellat. l. Iulianus, ff. de condictione indebiti. Decius in consilio 607. sub numero 6. Camillus Gallinius dicto cap. 21. num. 11. &[sect. 15] generaliter in omnibus dispositionibus, etiam pœnalibus & odiosis, verba accipi debent, quatenus eorum proprietas patitur, nec aliter ab eis recedendum est, quam dicit text. in dicta l. non aliter, prout scribit Aretinus in l. cum lege, per illum text. ff. de testament. Calderinus in consilio primo. Decius in l. 2. colum. penul. ff. de iurisdict. omnium iud. & in consil. 5. ad fin. Camillus Gallinius lib 2. d. cap. 21. ex num. 1. vsque ad num. 8. qui cùm in eo dubio versaretur, vtrùm verba secundùm propriam significationem accipi debeant, atque in eo constituisset, difficile valdè esse, aliquid certi præfigere propter quatuor generals iuris regulas, quæ inuicem videntur repugnare; tandem d.n. 8. generaliter statuit, atque affirmatiuè, quòd[sect. 16] in omni materia & dispositione verba intelligi, & accipi debent propriè, non impropriè, ex iuribus anteà relatis, & l. 1. §. si is qui nauem, ff. de institor. act. l. eum, qui vectigal, ff. de verbor. signif. & idipsum tradidit ipse Gallinius lib. 3. cap. 4. num. 1. Cardin. Franciscus Mantica de coniectur. vltim. volun. lib. 3. tit. 4. ex num. 1. qui ampliat num. 5. verborum propriam significationem seruari etiam contra piam causam, vt per Crauetam in rubrica, ff. de legatis primo, numero 131. ad finem, in vers. ampliùs, & in consilio 294. numero 7. Secundò deinde obseruandum, atque constituen[sect. 17]dum duxi, dictæ l. non aliter, ff. de legatis tertiò, decisionem (à propria scilicèt verborum significatione recedendum non esse) aliquibus in casibus non obtinere, & ita restringendam nonnullis, in quibus ipsa non procedit, & ab Interpretibus nostris limitari solet, vt ex eisdem Authoribus apparet, quos ad text. in ipsamet l. non aliter, & l. ille aut ille, §. cùm in verbis, retuli supra, & per Iasonem in l. non dubium, n. 4. C. de legib. vbi regulam vulgatam dictæ legis, non aliter, septem modis labefactari ostendit, Camillum Gallinium de verbor. signif. lib. 2. cap. 21. & quatuor seqq. ex fol. 30. cum seq. & lib. 3. cap. 4. & 5. M. Anton. Peregrin. de fideicommissis, art. 11. ex num. 3. cum pluribus seqq. Simonem de Prætis de interp. vltim. volunt. ex n. 280. vsque ad num. 292. folio mihi 253. qui nouem modis[sect. 18] limitat eandem regulam; & tunc quidem principaliter, quando subiecta materia repugnat, vel propriam interpretationem non patitur: tunc namque verba non secundùm propriam significationem, sed impropriè secundùm subiectam materiam accipiuntur, per text. in l. si vno, in princip. ff. locati, vbi notatur per Gloss. & Doctores, & maximè per Baldum, Alberic. Odofredùmque & Fulgosium, sub num. 1. l. insulam, ff. de præscriptis verbis, cap. constitutus, de religiosis domibus, & multis exornat Camillus Gallinus de verbor. signific. lib. 3. cap. 4. per totum, & lib. 2. cap. 21. n. 7. Alicat. de verbor. signif. l. 2. sub num. 4. Veronens. in rubrica huius tituli, sub num. 25. & 128. Aurel. Dauid. de verbor. signif. cap. 7. sup num. 9. & alio cap. infrà latiùs probatur, & per Simonem de Prætis, Peregrinum, & reliquos supr. citatos. Item verba improprian[sect. 19]tur, vt reductio fiat ad ius commune, vel propter publicam vtilitatem, vt vtrumque probat ipse Camill. lib. 2. cap. 22. n. 19. & 20. & cap. 21. n. 7. & 8. vel quando in contrarium extat regionis communis vsus loquendi: Verba namque contra propriam significatio[sect. 20]nem secundùm communem vsum loquendi accipi debent, l. librorum, §. quod tamen Cassius, ff. de legat. tertiò, l. Labeo, ff. de supellect. legata, l si seruis legatis, §. finali, eod. tit. l. si ita fuerit libertas, ff. de manumissis testamento, l. vt Alfenus, l. anniculis, ff. de verbor. signif. l. cùm de lanionis, §. optimum, ff. de fundo instructo, & latiùs infrà dicetur alio cap. & per Camillum Gallinium lib. 2. cap. 21. num. 6. & 7. & cap. 22. & cap. 23. 24. & 25. eiusdem libri congerit alios casus, in quibus etiam verba impropriantur, siue impropria eorum significatio admittitur: Quando etiam ratio dispositio[sect. 21]nis improprietatem suadet. tunc namque proprietas verborum non attenditur, nec ipsa propriè intelliguntur, vt per eundem Camillum lib. 2. de verborum significatione, cap. 23. lib. 3. cap. 5. num. 5. item propter men[sect. 22]tem disponentis præsumptam; quando, inquam, mens testatoris, vel contrahentium suadet, vt verba impropria accipiantur; tunc namque à verborum proprietate receditur, siue ipsa verba impropriè accipiantur; prout d.l. non aliter: ita exprimit, & obseruarunt Bartol. in l. qui duos, in principio, numero tertio, & num. 16. ff. de rebus dubiis, Ioannes Cephalus in consilio 114. numero 22. & in consilio 188. num. 7. libro primo, Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 5. titulo 5. per totum, vbi agit, quando liceat in testamentis à propria verborum significatione recedere. Camillus Gallinius de verborum significat. libro 3. cap. 5. per totum, fol. 37. vbi impropriæ significationi locum non esse ex mente disponentis: Et cap. 9. eiusdem libri 3. vbi verisimilem testatoris mentam plerumque operari, vt impropria significatio propriæ præponatur: & libro 2. cap. 21. numero 5. vbi quòd reiecta verborum proprietate, disponentis mens debet attendi, per text. in d.l. non aliter, & alia iura ibi adducta, Aluaradus de coniecturata mente defuncti libro 4. cap. 2. num. 4. & 5. qui inde deducit nonnulla in praxi vtilia, Simon de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpretat. 3. dubitatione prima, solutione 3. num. 280. folio 253. petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, numero 174. in versiculo, vbi autem, Iacobus Menochius in consilio 97. ex numero 47. libro primo. Pet Anton. de Petr. de fideicommiss. qu. 9. n. 3. dicens, quòd regula dict. legis, non aliter, quæ habet, quòd in dubio à verbis disponentis non est recedendum, procedit ita demùm, si de mente clarè non constet, Mieres, in initio secundæ partis, num. 11. optimè Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articulo 11. num. 4. & 5. cum pluribus seqq. vsque ad num. 25. vbi latè & diffusè, & superioribus conueniens omninò: inquit namque, quòd quamuis verba accipi debeant propriè, vt dictum est, attamen cùm adinuenta fuerint, vt dicentis mentem exprimant, l. Labeo. §. id Tubero, ff. de supellect. legata, cap. is autem, 22. quæst. 2. & humanæ intentioni deseruiant, c. humanæ aures, 22. quæst. 5. cap. secundo requiris, de appellat. non ita proprietati verborum inseruire debemus, vt cum de voluntate testatoris constat, potiùs verborum proprietatem, quàm dicentis mentem seruemus, sed potiùs è contrario, proinde eo casu à propria verborum significatione recedere satius esse, acceptâ impropriâ, vt verba famulentur intentioni, & non intentio verbis, l. cum de lanionis, §. asinam, ff. de fundo instructo, dicta l. non aliter, in §. 1. ff. legatis tertiò l. inter vestem. ff. de auro & argento legato, l. quisquis, ff. de verbor. significat. cum aliis multis iuribus, quæ ipse Peregrinus adducit. Et secundum hæc, firma remanet regula illa, quòd verba propriè accipi debent in omni materia, à qua excipiuntur casus prædicti, & alij similes. Proprium autem quibus modis dicatur, siue pro[sect. 23]pria verbi significatio è quibus mediis sumatur, & quæ impropria dicatur, si quæratur, videndus est omnino Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 2. cap. 1. & septem seqq. ex fol. 18. vsque ad fol. 23. quò loci, & dicto cap. 1. ex Baldo, Cepola, Alciato, Fabio & aliis refert, Proprium dici inter plura, quæ sunt eiusdem nominis, vel cùm res communis pluribus, in vno aliquot nomen habet eximium. Rursùs Proprium illud esse, quo nihil significantius dici potest. Propriè denique significari, quod generali nomine appellatur, vel quod secundùm modum significandi fit, aut quod fit simpliciter, & non secundùm quid: propriam autem significationem inquit Author ipse desumi à tribus mediis, definition scilicet, etymologia, & authoritate, vt latiùs dicto cap. 1. annotauit: & cap. 2. Andr. Gamaræ, Aurelij Dauid, & aliorum sententias adducit, propriam scilicet significationem à subiecta materia sumi, vel ex conuenientia cum specie, vel ex legis auctoritate: Ipse autem cap. 3. eiusdem lib. 2. pro absoluta explicatione præmittit nonnulla, quæ in mera theorica consistunt, & ibi videri poterunt. Postmodùm cap. 4. adiicit, tres potissimùm esse significationes, in quibus propria versatur locutio, generalem, latam, & strictam, vt latiùs ibi disserit: & cap. 6. illam omnem dici propriam esse significationem, quæ vel ex generali demonstratione, vel ex æquiuoca, aliàsve suapte natura, pluribus æqualiter applicabili notione, vel ex stricta acceptione, siue ea in specie sit siue in indiuiduo, aut ex vi comprehensiua rationis desumitur, vt latiùs ibi comprobat. Ac denique cap. 7. resolutiuè inquit, proprias significationes desumi à definitione, ab etymologia, & ab authoritate, prout ex Bartolo, & communi Interpretum sententia ibi probauit, & tenuerunt Authores ab eodem relati, c. 1. eiusdem lib. 2. vt supra vidimus: & cap. 8. subdit, propriam significationem quandoque desumi ab his, quæ nuncupatim in lege scripta sunt; quandoque ex his, quæ tacitè ex menteque Legislatoris, vel disponentis proficiscuntur, prout hæc omnia penes dictum Authorem videri poterunt, ac ideò latiùs à me non repetuntur: & lib. 3. cap. 1. per totum, Camillus metipse, impropria significatio quæ sit, ex Baldo Alciato, Crispo, & aliis recenset, & inquit impropriam locutionem esse eam, quæ à propria significatione recedit; item quæ recedit à proprio effectu rei designandæ, aut quando vocabulum vnum ponitur pro altero, & quando subaudiuntur dicto quasi, vel ferè, & his similes, necnon & quando propria locutio concipit impropriam. Denique improprium esse, cùm vnamquamque rem sub nomine non appellamus; & illud, quod cum aliqua adiectione, non etiam simpliciter profertur. Improprium quoque dici, quando id quod significatur, non est secundùm regulas iuris: Ac denique vt rem concludat (inquit ipse Gallinius) dicto cap. 1. lib. 3. num. 23. quod ipse quam paucissimis negotium resolues, dicit illam esse verè impropriam vocis significationem, à qua remotæ repetiuntur illæ omnes qualitates, quæ faciunt propriam significationem, cùm posito, vel remote vno contrariorum, ponatur, vel remoueatur alterum vt certum est. Nouissimè autem, & post hæc à me absolutè scripta, ad manus meas peruenit Alderanus Mascardus, qui in tractatu de interpretatione statutorum, conclusione 4. num. 209. folio 198. quærit in terminis, propria significatio verbi à quo cognoscatur; & respondet, quòd cognoscitur ab auctoritate, vt si in aliqua lege sic dicatur, l. propriè, ff. de verbor. significat. & in multis aliis legibus eiusdem tituli. Secundò à diffinitione, vt in l. 1. ff. de testamentis, & in l. 1. ff. de tutelis & Institut. de obligat. in princip. & de actionib. in principio: Tertiò quòd quando prædicta deficient, sumetur propria significatio ex allusione, seu deriuatione vocabuli, vt in l. pupillus. §. territorium, ff. de verbor. signif. & in l. tugurij, ff. eodem, nec Camilli Gallinij præfatus Author mentionem facit. Rusus & tertiò, ad text. in d.l. non aliter, con[sect. 24]stituti, require necessario, expressam esse mentem disponentis, & de ea manifestè constare, vt à verborum siue sermonis proprietate recedatur; voluntas enim testatoris attenditur, non verba, quando manifestè constat, aliter sensisse testatorem, nec in interpretanda voluntate diuinare debemus, aut aliquid subaudire, cum nihil tam proprium sit in testamentis, sicut claritas, auth. de testament, imperfect. circa finem. Bald Natta, Craueta, Curtius iunior, Parisius, Anguis. & alij, cum quibus Ioannes Vincent. Hondedeus in consil. 49. num. 29. & seq. lib. 2. idque expressim induxit text. in eadem l. non aliter, ibi: quam cùm manifetum sit, aliud sensisse testatorem. Et declarat Socinus in d.l. in ambiguo, num. 9. ff. de rebus dubiis, optimè Menochius, sic intelligens istam materiam in consil. 97. num. 45. & num. 46. ibi: Quocirca vera est, lib. 1. Ioannes Vincent. Hondedeus in consil. 78. n. 51. lib. 1. Simon de Prætis lib. 2. interpret. 3. dubitatione 1. solutione 3. num. 280. fol. 253. Non ergo sufficeret, de[sect. 25] mente quoquo modo constare; sed manifestè atque expressè constare, necesse est, vt vides, & in l. tit. 33. parita 7. satis exprimitur, & dubitandi ratio omnis[sect. 26] submouetur, dicitur enim: Quando pareciere ciertamente, que la voluntad del testador fuera otra: diceretur autem manifestè atque expressè constare, quando voluntas est adeò manifesta, vt interpretationem, vel disputationem non recipiat, provt Ioannes Cephalus in cons. 259. ex num. 45. lib. 2. scriptum, atque[sect. 27] adnotatum reliquit. Vel quando efficax, & concludens coniectura interueniret, quæ necessariò requiritur, vtà verborum proprietate recedatur. Parisius in consil. 44. num. 25. & seq. lib. 2. Iason in consil. 228. colum. 2. lib. 2. Pancirolus in consil. 51. num. 54. & seq. Bursatus in cons. 371. num 11. lib. 4. Iacob. Menochius vbi supra, & lib. 1. præsumpt. 26. num. 4. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim. voluntat. lib. 3. tit. 5. num. 2. & 3. qui post Cephalum in d. cons. 259. num. 73. & 74. optimè distinxit in proposito, videlicet quòd cùm agitur de interpretation verbi ambigui, quod habet multiplicem significationem, tunc quælibet etiam leuis coniectura potest sufficere, cùm verborum significatio non repugnet; cùm verò agitur, vt à verborum significatione recedatur, tunc vladè efficax & manifesta coniectura requiritur, vt ibidem probat, & alios refert Authores, Et in eodem placito remanet Petrus de Perlata in dicta l. si quis in principio testamenti, num. 174. in vers. vbi autem vt ad præmissa, fol. 473. qui etiam requirit,[sect. 28] quòd ex verbis prolatis, ac scriptis eiusdem testamenti, siue ex verborum consequentia, aut relatione, aut sequela, alterius dispositionis ab eodem disponente confectæ, talis mens colligatur apertè, asseritque non sufficere, quod colligatur aliunde. Quod etiam asserunt & relati per Simonem de Prætis lib. 2. dubit. 1. dicta solutione 3. num. 290. fol. 254. qui ipse subbit, quòd limitationes ab eo adductæ ad tex. in in d.l. non aliter, tunc procedunt, quando ex verbis prolatis, ac scriptis coniectura voluntatis colligitur, non aliàs, Iacob. Menochius lib. 1. dicta præsumpt. 26. num. 4. qui inquit, id etiam procedere, quando quis vellet probare aliam fuisse disponentis mentem, quæ tamen ex verbis ipsis, nec ex ipsa coniecturata dispositione colligi potest; nam adhuc ipsi proprietati verborum standum est, reiecta mente illa extrinsecus probata: & concludit, ita docuisse Socinum in dicta l. in ambigno. colum. vltima, vers. Octaua conclusio, & Baldum in cap. 1. de controu. inuestituræ, & idipsum asserunt Parilius, Pancirolus, & Bursatus num. Præcedenti citati: vbi quòd coniecturæ ad interpretandam huiusmodi voluntatem, ex verbis testamenti desumi debent, probabilesque, certæ, ac concludentes esse. Ioannes Vincent. Hondedeus dicto consil. 48. num. 32. lib. 2. qui adiicit num. seqq. quòd aliàs si verba deficerent, saltem impropriè, & secundum latam significationem, nullum posset fieri fundamentum in voluntate testatoris, nec tacita voluntas testatoris attendi, quæ ex verbis, vel impropriè saltem non constaret. Et Vltra superiores, quòd à verborum proprietate vt recedatur, requiritur efficax & concludens coniectura, tenuit nouissimè post Alciatum, & Curtium iuniorem Hadrianus Gilmañus lib. 2. rerum iudicatarum Germaniæ, decis. 44. num. 36. Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 3. tit. 4. num. 6. Quartò & vltimò, ad eundem text. in dicta l. non[sect. 29] aliter, constituo, valdè singularem esse decisionem ipsius, quatenus probat vnum expressè, & aliud supponit pro certo: primum, quòd etiamsi verba testatoris sint clara & aperta; si tamen per eum, cuius interest, probetur aliam fuisse mentem testatorios, quàm verba sonent, talis probation admittitur, & si congruè fiat, ac eo modo, quo dictum est, prodest omnino; & ita præsentiunt velut expressim omnes Authores hactenus præcitati, & dicta l. partitæ 5. in vers. Fuer as ende: dicere namque, non aliter recedendum à verborum proprietate, quàm cùm manifestum sit, testatorem aliud sensisse; non aliud est, quàm admittere probationem eius, quod sensit, vel in mente habuit. Et ita eleganter atque specificè adnotauit eruditissimus Peralta in dicta l. si quis in principio testamenti, dicto num. 174. in vers. vbi autem, fol. 473. & in eadem, qua versamur material, admittit etiam (sed Peraltam non citat) Petrus Surdus decision. 210. num. 3. in illis verbis: Quinimò si constet, testatorem aliter voluisse, non attenditur eius voluntas, cui verba clara repugnant, & qui vult dicere, aliam fuisse intentionem testatoris, tenetur probare, l. qui vxori, in principio, ff. de auro & argento legato, & c. Et confirmatur id[sect. 30] ipsum ex textu singulari, in l. qui quartam. in principio, ff. de legatis 1. vbi aduersùs scriptum probatio voluntatis admittitur, & in l. generali, §. duas filias ff. de vsufructu legato, ibi: Verbis quæ proponerentur, perseuerare legatum, nisi manifestissimè probetur, aliud testatorem sensisse. Et sic voluntas testatoris potest de[sect. 31]clarari, ad detrahendum verbis, vt non tantùm verba significent, & fieri potest per legitimas probationes, ex dictis iuribus, & l. cùm virum, C. de fideicommissis, l. inter vestem, vbi est casus, ff. de auro & argento legato, cum aliis similibus, quæ in proposito optimè expendit Marcus Antonius Pèregrinus de fideicommissis, articulo 11. num. 23. & anteà dixerat numeris præcdedentibus, & capit. præcedentibus retuli, potest[sect. 32] etiam allegari ad addendum, modò verba secundùm aliquam significationem propriam, vel impropriam, seruire possint, aut conuenire, per text. in l. Sceuola, ff. ad Trebellianum, & in l. filiusfamilias, §. vt quis hæredem, ff. de legatis primo: Secus si nec propriè, nec[sect. 33] impropriè conuenire possint voluntati, quæ prætenditur, l. si alij, ff. de vsufructu legato, cum aliis multis, de quibus per Peregrinum dicto num. 23. & latiùs diximus capit. præcedentibus, & eo maximè, quo inquiritur, vtrùm mens præualeat verbis; è contra. Alterum & fecundum, quod singulariter dicta l.[sect. 34] non aliter, supponit, consistit in eo, quòd si probetur per eum cuius interest, aliam fuisse mentem testatoris, quàm verba sonent, & probatio concludat; tunc equidem talis voluntas probate præualet figuram atque apparentiæ verborum, & seruari debet tanquam legitima dispositio, quod Petrus de Peralta in dict. l. si quis in principio testamenti, num. 174. in dicto vers. vbi autem, optimè & ingeniosè animaduertit, & Socinum in l. in ambiguo, ff. de rebus dubiis, colum. 8. verè declarat; ipsa autem Peraltæ obseruatio clarè probatur ex textu in dict. l. non aliter: nam cùm manifestum est, testatorem aliud sensisse, dicit recedendum esse à verbis, & sic quod manifestum fuerit, pro legitima dispositione haberi, vt etiam clarè pungit dicta l. partitæ. Et confirmari potes ex infinitis iuribus, quæ Peregrinus dicto artic. 11. ex num. 5. vsque ad num. 24. adduxit: Item ex communi Doctorum traditione in hac materia; omnes namque, cùm manifestum est, testatorem aliud sensisse, ita rem intelligunt, vt id manifestum pro legitima dispositione, atque voluntate debeat obseruari, & verborum proprietati præferri. Et de his hactenus, quæ ad hunc nostrum tractatum coniecturalem & præsumptum interpretationis vltimarum voluntaum, & dict. l. ille aut ille, §, cùm in verbis, & d.l. non aliter, decisionem attinent. Cæterùm cùm dictum fuerit numeris præcedentibus, ex communi omnium Interpretum sententia decisionem ipsarum legum procedere quoque in contractibus, & in dispositionibus quibuslibet indistinctè vt vbi verba sint clara, non sit locus interpretationi, nec à verbis recedere liceat, Non abs re placuit hoc loco Hispalensis Regij no{ Senatus Regij Hispalensis decisio. }stri Senatus decisionem quondam in proposito adiicere, qua non modo partes litigantes, sed & ipse quoque Senatus ea principaliter adducebatur, atque excitabatur ratione, quòd à verborum proprietate ex imaginariis cauillationibus, friuolisque interpretationibus recedere non liceat, & quòd in verbis claris locus non sit coniecturis, vel interpretationi. Nam cùm Martinus Velman ex quodam negotionis contractu se obligasset, & promisisset soluere Francisco Buroni mille & trecentorum scutorum auri quantitatem certo tempore in auro, & non in alia re; postmodùm verò Martinus metipse in alia moneta ad volorem scutorum quantitatem eandem soluere contendisset, nec promissa vellet seruare, Iudex inferior ad solutionem dictorum scutorum auri in auro condemnauit eundem: à quo cum ad Senatum appellaretur, vtriusque partis iura in ipso Senatu per Aduocatos discutiebantur, ac primo pro eo ipso Martino, vt offerendo æquiualentem aliam pecuniam ad scuta aurea, absolui deberet, expendebantur tunc nonnulla, breuiter tamen; alia etiam pro actore adducebantur, ex quibus equidem atque ex his, quæ vberiùs ad præsens aggregantur, & Senatus decisio iuridicè effluxit, ac vel ideò eiusdem specificam mentionem facere placuit nunc, quòd & ad nostrum vltimarum voluntatum tractatum coniecturalem eadem quæstio pertinere possit omninò, si certam scutorum, siue aureorum in auro quantitatem legasse aliquem, eueniat, & dubitetur, vtrùm in auro præcisè fier debeat solutio, an verò in nummis argenteis, vel in aliis fieri possit: Sic etenim in eadem, qua versamur coniecturali & præsumpta vltimarum voluntatum materia, cùm Iacobus Menochius versaretur, quæstionem in terminis excitauit in cons. 138. lib. 2. & legato facto scutorum auri in auro, aliam monetam non posse solui, defendit, & num. 5. ex eo quòd proponebatur, testatorem in aliis testamenti partibus fuisse locutum de aureis in auro, ita debere fieri in aliis partibus adnotatuit. Pro parte igitur præfati Martini debitoris dictæ[sect. 36] quantitatis scutorum auri, facere videbatur inprimis trita, & vulgata illa regula, Quod tibi non nocet, siue non prodest, & alteri prodest, faciendum esse, l. 2. §. item Varus. ff. de aqua pluuia arcenda, l. 2. §. locum, ff. de religiosis & sumpt. funerum, qua in eisdem terminis nostris vtitur Vincent. Caroc. decision. 53. numero 1. & 2. & decis. 4. num. 4. vbi & alios Authores recenset, Bald. etiam in rubrica, ff. de rerum diuisione, num. 6. dixit esse notabilem ad multa text. in d. §. item Varus, Ioann. Cephal. in cons. 130. à n. 13. lib. 1. Iacob Menoch. in cons. 51. num. 4. & in cons. 62. num. 16. lib. 1. & de retinenda possessione, remedio 5. n. 112. & post alios exornat, atque optimè declarat ipsum text. Pet. Barbosa in. l. 2. in princ. ff. soluto matrimonio 2. par. ex num. 39. fol. 706. Ioan. Vincent. Hondedeus in cons. 208. num. 2. & 7. & 10. & 13. lib. 2. & inde creditorem prædictum compellendum in alia moneta, aut pecunia dictam quantitatem accipere, cùm sibi non noceat, nec prosit ita accipere, & alteri, debitori scilicet multùm noceat. Secundò pro eadem parte facit, creditorem com[sect. 37]pelli ad accipiendum vnum pignus pro alio, si aliud offeratur æquè idoneum, cùm in ea specie nulla vtilitas, nullàque ratio videatur ex parte creditoris, cui malignè tantum recusanti mos gerendus non videtur, ex I.C. in. l. in fundo, ff. de rei vend. prout singulariter aduertit; & ita resoluit Arias Pinel. in l. 2. C. de rescript. p. 2. cap. 1. num. 25. Vincent. Caroc. d. decis. 4. n. 3. & decis. 53. n. 3. quò loci refert Glossam, Angelum, Cremensem, & Negus. ita tenentes. Similiter creditor cogitur liberare fideiussorem, si[sect. 38] alius æquê idoneus offeratur, l. qui autem, §. 1. ff. de constituta pecun. l. illud, vers. vltimo, ff. quod metus causa l. Labeo, §. fin. ff. de recept. arbit. prout ea iura expendit, & ita defendit Philip. Decius in l. si pater, C. de collat. ergo & aliam pecuniam, quam auream. Tertiò per text. in l. Paulus, ff. de solut. vbi Iure[sect. 39]consultus videtur assentiri, solutionem in alia moneta fieri posse, si creditor ex hoc nullum damnum patiatur. Sed in casu præsenti nullum videtur creditor pati damnum considerabile, cùm debitor loco scutorum aurei in alia pecunia expendibili & currenti ad æstimationem eorum creditori persoluat, l. nummis, ff. de in litem iurando, vbi in nummis non cadit affectio, & nummorum certa est æstimatio: Quocirca Accursius, ibidem, verbo æstimatio, in fine, reliquit scriptum, quòd non interest meâ habere magis vnam speciem pecuniæ, quàm aliam, dummodò sit expendibilis: Ergo debitor audiendus est, eandem quantitatem. in alia moneta offerens; idque maximè ex text. in. l. 1. ff. de contrahenda empt. qui in illis verbis, Non tam ex substantia, quàm ex quantitate; probat apertè, pecuniam inuentam esse, vt difficultatibus permutationum subueniri valeret, vsumque & dominium non tam ex substantia, quàm ex quantitate perpendi, & ibidem Accursius in verbo, præbet, inquit, quòd tantum valet vnus nummus, quantum particella argenti: & sic videtur innuere ipse textus, quòd non attenditur materia; & si quòd sit aurum, vel argentum vel alia moneta, sed quantitas & valor: & consequenter quòd in casu præsenti si creditor habeat verum valorem quantitatis sibi debitæ, non dicitur damnum pati ex eo, quod fit in auro, vel argento, vel alia moneta: Id quod Arius Pinellus post Hieronym. Butigel. prima parte rubricæ, C. de rescindenda, cap. 3. num. 16. & 17. contra Bartol. & alios constanter defendit, & asserit, debitorem pecuniæ, vel massæ certi metalli, posse soluere in diuersa pecunia, & diuersi metalli, & concludit in hunc modum: Non igitur necessarium erit pro auri certo pondere, vel pro aurea moneta, auream tantùm solui. Et expendit quoque text. in l. quæ extrinsecus. 65. ff. de verborum obligat. & in l. si quis argentum, in fine principij, C. de donat. &id ipsum summo, strictèque iure verum putauit Pet. Augustin. Morla emporij prima parte, tit. 8. de rebus creditis, quæst. 13. num. 2. Antonius Pichard. in principio, quibus modis re contrahitur obligatio, numero 36. vbi ex multis resoluit, quòd massam argen[sect. 40]ti, auríve qui accepit, possit pro ea pecunias soluere, modò pecunia sit eiusdem bonitatis cum argento, vel auro, aliàs secus, vt ex aliis ibi adnotauit, & ex n. 37. vsque ad num. 45. idem quod Pinellus, & Morla defendit, vt scilicet soluere possit in nummis alterius generis debitor, qui in alio genere multùm accepit. Pro quo & vltra iura à præfatis Authoribus adducta, expendi potest text. in l. cùm certum, 9. ff. de auro & argent. legato. Cùm certum, inquit Iureconsultus, auri vel argenti pondus legatum est, si non species designata sit; non materia, sed pretium præsentis temporis præstari debet. Et in l. Titiæ, in principio. ff. eod. titulo. idem in specie respondisse videtur Paulus, dicit enim si ita legatum sit: Titiæ amicæ meæ auri pondo quinque dari volo. Quæro, an hæredes ad præstationem integræ materiæ auri, an ad pretium, & quantum præstandum compellendi sint? Paulus respondit, aut aurum ei, de quo quæritur, præstari oportere, aut pretium auri, quanti comparari potest. Et ita in eisdem terminis nostris duo hæc iura, ex omnibus Scribentibus, quos prælegerim, expendit nouissime Nicol. Reusnerius decisionum iuris singularium lib. 4. decisione 13. num. 3. folio 71. atque ipsis respondet statim num. 6. & 7. vt postmodùm videbimus. Rursus & quarto loco pro eadem parte vrget, quòd[sect. 41] debitor ex generali consuetudine potest vnam monetam soluere pro alia, & inde in quocunque genere pecuniæ soluat, liberatur, & cogitur creditor recipere aliam pecuniam Regia authoritate percusam secundùm valorem eiusdem, prout de consuetudine testantur post Bartol,. in. l. paulus, ff. de solut. & alios antiquos Curtius iunior, Rubeus, Didac. Couar. Boërius Natta, Tiraquellus, Cephalus, & Pinellus, quos pro dicta consuetudine recenset Petrus Surdus in consil. 242. num. 1. lib. 2. Pinellus autem vt superiori fundamento notaui, non modò ex consuetudine, sed etiam ex rigore iuris id defendit: De consuetudine verò præfata, ita omnes Scribentes fidem facere, testatur Vincent. Carrocius dicta decisione 53. num. 12. Ioannes Cephalus in consil. 31. num. 1. & 2. & 4. lib. 1.[sect. 42] Ioannes Parladorius rer. quotidianarum, lib. 2. §. 17. n. 17. & 18. vbi mouet quæstionem in terminis, vtrùm inquam debitor pecuniæ, in quocunque genere pecuniæ soluens, liberetur? Et inprimis Scriptorum sententias, atque leges veteres cum nostratibus coniungendo, ita distinguendum arbitrator: aut pecunia debetur ex mutuo, aut ex alia causa; planè si ex alia causa, quàm mutui debeatur, in potestate erit debitoris, vtram malit pecuniam soluere, l. prima, ff. de. contrahenda empt. l. prima, C. de veter. numismat. potestat. lib. 10. 16. tit. 14. lib. 6. nouæ collect. Regiæ: aut verò debetur ex mutuo; & tunc aliud leges, aliud mores ferunt: quod enim ad leges attinet, in diuersa materia non rectè soluitur, l. Paulus 1. ff. de solutionibus, & illic Bart. Mores autem si spectes, diuersum est comparatum; ex generali enim totius mundi consuetudine increbuit, quòd debitor in quocunque genere pecuniæ soluens, liberetur, ita quòd & argentea pro aurea, & ex diuerso ærea pro argentea rectè soluitur; & huius consuetudinis adiicit ipse Parladorius dicto num. 18. fidem facere Bartolum, Baldum, Abbatem, Curtium, Boërium, Rubeum, & Pinellum ibi relatos: Et huic consuetudini standum esse, vno ore consentire Scribentes omnes. Et reddit rationem, quia ea, quæ moris & consuetudinis sunt, etsi non exprimantur, tacite à partibus acta intelliguntur, l. quòd si nolit, §. quia assidua, ff. de. Ædilitio edicto, l. si prius, §. placuit, ff. de aqua pluuia arcenda, l. semper, ff. de regulis iuris, & Parladorij mentionem fecit Pet. Augustinus Morla (qui & de consuetudine testatur) emporij prima parte, tit. 8. de rebus creditis, quæstione 13. num. 3. similiter Ioannes Matiençus in l. 9. tit. 11. lib. 5. glossa 4. num. 8. cùm in materia retractus[sect. 43] versaretur, & dubitasset eò loci, vtrùm consignatio pretij ad retractum in pecunia argentea fieri possit, si pretium venditionis fuit in moneta aurea conuentum, & plures Authores commemorasset, statuit numero 9. ex generali consuetudine sat esse, pretium reddi in moneta argentea, quæ communiter versatur, modò valor non minuatur, & citat alios Authores: Et ad ipsum Matiencum se refert Azeuedus, in eodem dubio, quando emptor soluit pretium in auro, & ei offertur in pecunia argentea; in eadem l. 9. titul. 11. lib. 5. num. 15. demùm de consuetudine generali testatur Iacobus Menochius in consil. 49. num. 18. & 19. lib. 1. vbi inquit, quòd debitor potest vnam speciem monetæ pro alia soluere in regione Pedemontium, & hoc de consuetudine illius loci, & quòd ea consuetudo etiam generalis est omnium aliarum regionum, prout tenent permulti Authores ibi relati. Et ipse Menoch. repetit in cons. 138. num. 1. & lib. 2. Quintò & vltimò accredit decisio textus in l. 6. ti[sect. 44]tulo 21. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ex qua debitores possunt debita sua in qualibet moneta soluere, vt ibidem deduxit Azeuedus num. 3. dicens, in Senatu Parisiensi ita fuisse declaratum, vt testatur Rebuffus, 1. tom. constitut. Franciæ, titulo de litterarum obligat. articulo 5. glossa prima, num. 3. eadem autem lege Regia in hunc modum cauetur: Otro si ordenamos y mandamos que todas y qualesquier personas y Vniuersidades que vuieren de hazer pago a otros, de qualesquier deudas, y mercaderias, y contratos de qualesquier quantias de marauedis, o de qualquier en las dichas monedas de oro y de plata, de las que agora nos mandamos labrar qualm as quisiere el que vuiere de hazer la paga. Nihilominus tamen his non obstantibus Senatus noster contrarium statuit, & inferioris sententiam confirmans, dictam quantitatem scutorum auri, soluendam in auro decreuit iuridicè. Senatus autem definitio sequentibus rationibus & fundamentis comprobatur; eaque inprimis, quòd contractus ex conuentione partium legem accipiunt, l. 1. §. si conueniat.[sect. 45] ff. depositi, l. legem, cum aliis vulgatis, C. de pactis. Quid enim tam congruum est humanæ fidei, quàm ea, quæ inter eos placuerint, seruare, l. 1. ff. de pactis. l. 1. ff. de constituta pecunia. Cùm ergo conuenit, vt in certa specie monetæ solutio fiat, sicuti in casu præsenti conuentum est de solutione in scutis aureis de auro, & non in alia re soluendis, seruari debet pactum omninò, ac solutio fieri in specie promissa, & non in alia qualitatis alterius, sicuti post Baldum, Aretinum, Brunum, & Pinellum, obseruauit Petrus Surdus in consil. 242. num. 3. & 4. qui per totum consilium ita defendit, lib. 2. & inquit eò loci, quòd monetæ certa species quando deducta est in pactum, alia[sect. 46] solui non potest. Et id ipsum scripserunt Ioannes Cephal. Ioann. Parlad. Pet. August. Morla, Nicol. Reusner. & alij Authores, quos infrà ad solutionem quarti, & quinti argumenti commemorabo. Secundò quoniam verba illa conuentionis solutionem fieri debere in auro, & non in alia re, plusquam manifesta sunt, ad ostendendum voluntatem contrahentium, & excludendum solutionem in alia specie monetæ, & sic excludunt etiam concludenter interpretationem illam ad ea verba, quam pars ipsa debitoris maliciosè & contra proprium sensum contendit; cùm à verbis claris non sit recedendum, & vbi verba sunt clara, non egemus interpretation, vt suprà fuit longa serie adnotatum, & in dict. l. continuus, §. cùm ita, ff. de verbor. obligat. probatur expressim: sicque in eisdem, in quibus versamur terminis hoc argument vtuntur Ioann. Cepha. in cons. 13. num. 5. lib. 1. Pet. Surd. d. cons. 242. num. 9. lib. 2. Tertiò deinde, quoniam debitor (maximè stante[sect. 47] conuentione prædicta) non potest rem vnam soluere pro alia creditori inuito, l. 2. §. mutui datio, ff. si certum petatur, l. eum à quo, C. de solutionib. l. 3. tit. 14. partit. 5. & post ordinarios ibidem, maximè Iasonem, Decium, Curtium, Viglium, Bolognetum ex num. 21. Zuichemum ex num. 70. & alios, exornant permultis, & ampliant, atque limitant diuersimodè regulam istam Socinus in regul. 377. Dueñas in regula 159. Afflictis decision. 90. maximè num. 2. Asinius in tractatu de executionibus, §. 2. cap. 2. Ioannes Gutieerez de iuramento confirmatorio, 1. parte cap. 29. Hieronym. de Laurent. decisione Auenionensi 32. & 41. Ioannes Paradorius rer. quotidian. lib. 2. cap finali, §. finali, 5. part. §. 18. ex num. 17. Iacob. Menoch. in consilio 138. num. 1. lib. 2. Ioseph. Ludouicus decis. Perusina 64. ex num. 1. & decisione 101. num. 17. & 2. seq. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 153. ex num. 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 18. ex num. 24. lib. 1. Vincent. Carocius decision, 53. ex num. 25. Cardinalis Dominic. Tusc. practic. conc. iuris, tom. 7. littera S. Conclus. 354. fol. 395. Antonius Pichardus in principio, quibus modis tollitur obligatio, num. 48. & in principio, quibus modis re contrahitur obligatio, ex num. 28. Sebastian. Neuius select. iur. interpretat. ad tex. in dict. l. eum à quo, C. de solutionibus. Et hoc sine dubio etiam procedit in debitroe pecuniæ, ex text. in eadem l. eum à quo, & præcitatis Authoribus: atque ex communi Scribentium sententia & post Cephalum, & Ruinum, aduertit specificè Iosephus Ludouicus dicta decision. 64. num. 5. Ita pariter, quòd debitor, qui tenetur soluere[sect. 48] oleum, vinum, siue triticum, aut aliam rem, quæ in pondere, numero, vel mensura consistit, quod non possit pro his rebus pecuniam soluere creditori inuito, ex regula dicti §. mutui datio, & ex l. paulus, 99. ff. de solut. docuit magistraliter Bartolus in eodem §. mutui datio, num. 5. receptus communiter secundùm Purpurantum num. 17. Decium in prima lectura, colum. 2. Bolognetum num. 22. vers. Doctores tamen, Viglium num. 64. & sequitur Antonius Pichardus in principio, Institut quibus modis recontrahitur obligatio num. 31. & num. 30. refert aliorum sententiam contrariam, & num. 32. vsque ad num. 36. Bartoli opinione retenta, fundamentis omnibus contrariæ partis respondet: prout etiam retinet sententiam eandem ad litteram ita satisfacit fundamentis metipsis Pet. August. Morla dicto tit. 8. de rebus creditis, quæstion. 9. ex num. 2. Rursus & quarto pro eadem parte facit text. in l.[sect. 49] sed si certos nummos, ff. de legatis primò, qui apertè videtur probare, quòd quando quantitas legatur vt species, aliud pro alio solui non potest, & debetur quantitas vt corpus, & non recipit permutationem aliquam. Et quamuis id procedere respectu loci designati & appositi, post Castrensem, & Alexandr. Iason ibi contenderit; verè tamen Iureconsultus aliter sentit, cùm de assignatione loci per dictionem veluti, & sic exemplificatiuè loquutus fuerit, prout eum text. non malè inducit Vincentius Carocius decis. 53. n. 9. Quintò facit, quoniam germinatio illa scutorum auri in auro, & non alia re, quæ solet multùm operari. l. balista, ff. ad Trebellianum, cum aliis multis, de quibus infra lio capite; id proculdubio operatur in casu nostro, quòd promittens scuta auri in auro, non liberetur soluendo aliam monetam propter vim geminationis, sicuti post Curtium, & Brunum in simili[sect. 50] scutorum auri in auro promissione, ita argumentur, & defendit Petrus Surdus dicto consilio 242. num. 5. lib. 2. vbi dixit, (& argumento à vigeminationis in eodem casu vtitur) quòd promittens soluere scuta auri in auro, non liberator soluendo in alia specie monetæ. Et idem tenuit nouissimè Nicolaus Reusnerius lib. 4. decisionum Germaniæ, decisione 13. ex num. 4. cum seq. fol. 71. Sextò, quia sententia, siue condemnatio non ca[sect. 51]dit super non petitis, vel non deductis, vt per Burg. Salon de Paz in consil. 4. n. 5. Hadrianum Gilmañum lib. 2. rerum iudicatarum, decisione 1. num 27. per tex. in l. vt fundus, ff. communi diuidunda, in illis verbis: quia vltra id quod in iudicium deductum est, excedere potest as Iudicis non debet: quem exornat Iason in l, vinum, num, 23. cum pluribus seqq. ff. si certum petatur. Arius Pinellus in l. 2. C. de rescindenda, 3. parte, num. 12. Ergo dictus Martinus auditi non debet, nec etiam respectu remedij authent. hoc nisi debitor, C. de solutionib. quod nunquam deduxit, vt de se planum est, & probatur ab his omnibus Authoribus, qui statim, commemorantur: Eò magis, quòd debitor regulariter vti non potest beneficio dict. authentic. hoc nisi de[sect. 52]bitor, nisi ob impotentiam soluendi in pecunia, vel in eo genere pecuniæ, de quo agitur, scutorum scilicet auri, nisi etiam ea omnia simul concurrant, quæ Doctores exprimunt maiori ex parte in eadem l. 2. §. mutui datio, & in dict. authent. hoc nisi debitor, videlicet, quòd debitor Primò offerat, & exprimat causas. Secundò quòd probet se inhabilem in pecunia, vel eo genere monetæ soluere. Tertiò tenetur ostendere instrumentum, & ius bonum. Quartò dare fideiussores de euictione. Quintò præcedere debet discussio Iudicis. Sextò dominium transserre tenetur. Septimò sine conditione id efficere debet. Octauò offerre totum debitum, & sortem & interesse, prout hæc omnia colliguntur ex textu in authent. de fideiussoribus, §. quod autem, l. 3. tit. 14. part. 5. quæ non exprimit ea omnia, sed dicit dumtaxat: Pagamiento de las debdas debeser fecho a aquellos que las an de recibir, e denese facer de tales cosas, como fueron puestas e prometidas en el pleyto quando lo fizieron, e non de otras, si non quisere aquel a quien fazen la paga: pero si acaeciesse que debdor no pudiesse pagar aquellas cosas que prometiera, bien puede darle entrega de otras, a bien vista del iuzgodor. Et ibidem Gregorius Lopez verbo, del iuzgador, in hunc modum scribit: Non ergo tenebitur debitor dare meliorem rem, quàm habet, prout dicitur communiter in authent. hoc nisi debitor, C. de solut. sed sufficit, quòd sit mediocris, & sufficiens arbirio Indicis, prout hic habetur, quod tene menti; vel dato quòd procedat in meliori, intelligatur, dum tamen non generetur magnum præiudicium debitori: ut declarat etiam Saliet. qui & vult, quòd hoc resideat in Iudicis arbitrio. Et materiam d. authen. hoc nisi debitor, & superiora requisita necessaria, latiùs explanarunt, atque exornarunt Scribentes communiter in d. § mutui datio, vbi Ripa ex num. 2. cum seq.   Romanus in cons. 163.   Alexander in cons. 37. ex num. 24. cum seq. lib. 2. Iason in cons. 9. num. 9. &. seq. lib. 1.   Marc. Anton. Natta in consilio 344. per totum, libro 2.   Gozadinus in cons. 27. num. 28. per totum. Neuizanus in cons. 59.   Ioannes Cephal. in cons. 195. lib. 2.   Rolandus à Valle in cons. 6. num. 44. & in cons. 53. num. 47. lib. I   Petrus de Beninten. decis. Bonon. 28.   Brunus de cessione bonorum, quæst. 34. in. 4. parte principali.   Vincentius de Franchis decision. 81. per totam.   Pet. Molignati in suis quisquil. cap. 436.   Iosephus Ludouicus decisione Perusina 64. per totam.   Carolus Ruinus in consilio 65. ex num. 10. libro secundo.   Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 153. per totam.   Ioannes Gutierrez de iuramento confirmatio, 1. parte, capit. 29. per totum, latiùs practicarum lib. 1. quæst. 146. ferè per totam.   Gaspar Baëtius de inope debitore, capite 1. ex n. 46. cum seq.   Iacobus Mandel. de Albain cons. 162.   Alexand. Trentacinq. variar. lib. 2. titul. de solution. resol. 3.   Franciscus Bursatus in cons. 84. ex num. 6. atque ex num. 30. lib. 1.   Hippolytus Riminaldus in cons. 523. ex num. 20. cum seq. lib. 5.   Anconitius in tract. de mercat. in tit. de decoct. in 3. par. num. 44.   Ioannes Parladorius rer. quotidian. lib. 2. cap, finali, 5. parte. §. 17. num. 22. 23. &24.   Hierony. de Laurent. decisione Auentinensi 102. ex num. 2.   Regner. Sixtin. inter consilia Facultatis Iurecons, Maspurgens. cons. 12. num. 169. & 170.   Anton. Hering. de fideiussoribus, capit, 18. numero 69. &70.   Marcabrunus singulariter, & vtiliter in cons. 3. ex num. 40. cum seq. & num. & seq.   Fontanella de pactis nuptialibus, folio 309. ex num. 8.   Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 183. ex num. 2. cum seq. vsque ad numerum 9. & numero 25. cum seq. & num. 37. vsque ad numerum 48. libro I.   Pet. Augustin. Morla emporij, I part, tit, 8. de rebus creditis. quæst. 9.   Antonius Pichardus in principio, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, numero 28. & 29.   Vincent. Carocius de oblationibus par. 2. quæstione decima ex fol. 155. vsque ad folium 166.   Cardinalis Dominicus Tescus practicarum conclusionum iuris, tom. 7. littera S. conclus. 354. num. 16. cum seq, fol 394. Eò etiam magis, quia constare dicitur notoriè, di[sect. 53]ctum Martinum esse soluendo non modò in pecuniis, quas offert, sed etiam in ea specie monetæ auri, scutorum scilicet, in qua promisit, & ad præsens in hac Hispalensi ciuitate reperiri scuta aurea in magna quantitate, quo casu nec potest in alia moneta soluere, nec locus est decisioni dict. authent, hoc nisi debitor, vt ex omnibus suprà relatis Authoribus apparet, & in terminis ex communi sententia animaduertunt Vincent, Carocius decis. 53. sub num. 13. Ioannes Vincent Hondedeus, dicto consilio 18. num. 17. libro. I Septimò & vltimò facit sententia eorum, qui in[sect. 54] proposito casu sumiter asseuerarunt, debitorem non posse soluere in alio genere monetæ, quàm promisit, & promittentem soluere in scutis auri. non posse soluere in alia specie monetæ etiam argentea; idque verius esse, prout Authores ita tenentes referunt; & sic resolutiuè affirmant Ioan. Cephal. in consil. 31. lib. 1. Vincent. Carocius decis. 53. num. 11. Petrus Surdus in cons. 242. num. 3. 4. & 5. num finali, lib. 2. Arias Pinel. Ioannes Parladorius, Antonius Pichardus, Pet. Augustin. Morla, & Iacobus Menochius, quiad solutionem tertij, & quarti, & quiniti argumenti commemorabuntur infra. Nicolaus Reusnerius decisionum libro quarto, decisione 13. per totam, qui in hac quæsione (quæ admodùm frequens est, vt ipse enuntiat) ita firmiter defendit. Et vide Mastrillum decis. 7. Stephen. Gratianum disceptat. iur. lib. 1. c. 55. Nec obstant nunc adducta in contrarium: non[sect. 55] obstat primum, quoniam regula illa, Quod ubi non nocet, siue non prodest, & alteri prodest, faciendum esse; plures recipit limitationes, & declarationes, prout ex Authoribus in argumento commemoratis supra, numero 56. apparet. Et quatuor declarationes ad ipsam regulam tradiderunt Faber & Angelus in principio Institut. de lege Fusia Caninia tollenda: in terminis autem quòd text. in dicto §. item Varus, sit restringendus ad casum de quo loquitur, vt scilicet possit quis cogi, vt patiatur in suo refici, & reædificari illud, quod mihi prodest, & ei non nocet: Sicut etiam permittitur ei, cui seruitus debetur in alieno prædio, ea agere, quæ ad suæ seruitutis vsum sunt necessaria, vi ex hoc fundo alieno nullum præiudicium inferatur, l. si iter, ff. de seruitutibus, l. seruitutes, §. si duo. ff. de seruitut. vrbanorum, l. refectionis, & ibi Bartolus ff. communia prædiorum, nec textus ipse extra illum casum possit expendi, nec etiam quis cogi, vt patiatur in suo fieri id, quod sibi non nocet, aut non prodest, & alteri prodest, rectissimè aduertit, & eruditè, vt adsolet, obseruat Pet. Barbosa in l. 2. in principio, secunda parte, num. 40. ff. soluto matrimonio. qui dicit cauendum esse à Socino iuniore, Craueta, Cephalo, & Menochio, qui ex dicto §. item Varus, ponunt regulam generalem, quòd ego cogor facere id, quod mihi non nocet, & alteri podest; cùm imò regula sit ponenda in contrarium, & exceptio ex dicto §. item Varus, deducenda in casu prædicto: idque per tex. in l. Dinus, ff. de seruitutibus rusticorum, l. final. §. si stercus, iuncta Glossa, verbo, teneatur, ff. quod vi aut clam. Sic etiam nec regula ipsa, Quod tibi non nocet, & mihi prodest, faciendum esse, non habet locum, vbi præcessit contractus, prout in casu præsenti, vbi præcessit obligatio, & promissio de certa scutorum quantitate, in scutis auri soluendis, vt post Bartolum num. 31. & Iasonem in dicta l. 2. ff. soluto matrimonio, respondet Vincentius Carocius decisione 4. num. 11. vel cùm damnum aliquod consideratur; quibus in terminus loquuntur omnes suprà citati Authores, & cæteri alij, qui cùm alteri omninò non nocet, & mihi prodest, loquunter; verè namque si damnum aliquod datur, siue interesse quodlibet consideratur (provt in præsenti considerari, statim dicetur) regula eadem non procedit, prout non procedere iidem agnoscunt Authores, & velut expressim præsentit Vincentius Carocius dicta decisione 53. n. 13. in vers. Secundò dicta consuetudo, & num. 14. vbi meliùs. Non obstat secundum; nam respondetur, quòd[sect. 56] cerditor quamuis ex æquitate videatur, quod teneatur recipere vnum pignus pro alio, sicque idoneum offeratur; verè tamen, atque de stricta iuris ratione non tenetur, prout exprimit clarè textus in l. si rem alienam, §. omnis, ff. de pignoratitia actione: Semper enim Iureconsultus ibi præmittit, id non fieri, nisi volente creditore; dicit enim: Si vt ipse voluit, sibi cauit, licèt in hoc deceptus sit. Et quamuis generalia verba text. satis comprehendunt casum, in quo æquiualens pignus daretur; adhuc tamen id committitur voluntati creditoris, vt nec tunc compellatur aliud pignns accipere: Ita sanè in puncto iuris agnoscit erudirè Arias Pinellus in d.l. 2. C. de rescindenda, 2. parte, cap. primo, num. 21. quamuis num. 25. attenta æquitate aliud tentauerit. Et sic in eam sententiam, quòd nunquam creditor compellitur accipere vnum pignus pro alio, expendit Pinellum Gaspar Rodericus de annuis redditibus, lib. 2. quæst. 16. num. 8. & citat textum in dict. §. omnis. Ita similiter, quòd creditor non cogatur accipere[sect. 57] vnum fideiussorem pro alio, etiamsi alius æquè idoneus, vel magis idoneus offeratur, per text. in l. si mandato meo, 45. §. 1. vers. item si dum, ff. mandati, defendit ipsa Pinellus in dicta l. 2. C. de rescindenda, secunda parte, cap. primo, num. 22. & seq. vsque ad num. 25. qui ibidem distinguit inter fideiussorem non acceptum, sed tantum promissum, in quo receptum cst, sufficere alium æquè idoneum dare, quamuis textus in dicta l. qui autem, §. 1. ff. de constituta pecunia, ad id non videatur rectè expendi, vt ipse Pinellus aduertit dicto num. 23. & inter fideiussorem acceptum, in quo contrarium statuitur, & ad iura, quæ in contrarium per Decium expenduntur, respondet ipse pinellus num. 24. & sequitur Rodericus lib. 2. d. quæst. 16. numero 8. qui indistinctè dixit, creditorem non compelli accipere vnum fideiussorem pro alio, etiamsi alius æquè idoneus offeratur: Et latissimè distinxit Vincent. Carocius dict. decis. 4. ex numero 13. vbi plures casus considerat, & per totam decisionem pertractat quæstionem, ac in effectu eisdem Pinelli placitis accedit. Non obstat tertium, quia verè nullo eorum iurium quidquam deduci, aut probari potest, quod intentioni nostræ repugnet, vtpotè cùm text. in d.l. Paulus, diuersimodè explicari soleat, ac valeat, vt statim videbitur in solutione fundamenti sequentis, & per Vincent. Carocium decis. 53. n. 14. ac dixerit expressim, debitorem non esse cogendum in alia forma nummos accipere, si ex ea re damnum aliquod passurus sit, nec textus ipse loquatur, prout nec cætera iura loquunter, quando aliter, ac de solutione in certo monetæ genere facienda, actum est; quo casu & damnum eo ipso incurrere creditor videretur, nec in alio genere solutio fieri posset, vt placitis stetur, & agnoscatur bona fides; id quod nullo præfatorum iurium, nec alibi in iure negatur. Et ideò quamuis Pinellus, Pichardus, & Morla, contra Bartolum in quæstione proposita tenuerint; statim tamen limitant, vt opinio Bartoli omninò procedat, nec liceat dibitori soluere in diuerse pecunia, & diuersi metalli, ex vi conuentionis, quæ legem facit, nec eo casu (vt fatentur ipsimet aliquid vrgere, ne conuentio obseruaretur: Imò dicunt ex mente Doctorum omnium, asserendum omninò, vt solutio debeat fieri specialiter in pecunia promissa, non alterius qualitatis, sicuti ex Imola, Aretino, & Moderno Parisiens. concludit Pinellus prima parte rubricæ, C. de rescindenda, d. capit. 3. num. 17. in fine. Morla emporij, 1. parte, tit. 8. de rebus creditis, d. quæst. 13. num. 4. Ioan. Parladorius, rer. quotidianar. lib. 2. cap. finali, 5. parte. §. 17. numero 21. Anton. Pichardus in dict. princip. quibus modis re contrahitur obligatio, ex num. 43. qui id ipsum statuit, vbicumque interest creditoris, in vna magis, quàm in alia pecunia sibi solui, prout ibi casu præsenti creditor probauit, Iacobus Menoch. qui in fortioribus terminis ita probauit, in cons. 138. num. 2. & 3. lib. 2. Vincentius Carocius d. decis. 53. maximè ex num. 7. & num. 11. & 14. & Nicolau s Reusnerius lib. 4. decisione 13. Non obstat quartum, à consuetudine generali de[sect. 58]ductum, quoniam ipsum dilui omninò posset ex solutionibus illis quinque, quas ineisdem, quibus versamur terminus ad dictam consuetudinem considerauit Vincent. Carocius dicta decisione 53. num. 13. per totum. Inter quas primo loco non displicet illa, quòd consuetudo eadem interpretari debet, quoties in loco promissionis factæ non reperiretur pecunia, vel illa species monetæ promissæ; tunc enim audiri deberet debitor, æquiualentem pecuniam offerendo, secus alias, & quando species illa monetæ reperiri posset; quo etiam in placito indistinctè fuit Iacob. Menoch. d. cons. 138. num. 2. & 3. lib. 2. Ioan. Vincentius Hondedeus dicto cons. 18. n. 7. lib. 1. Mastrillus d. decis. 7. Stephen. Gratian. disceptation. lib. 1. c. 55. ex n. 34. & assentit Petr. Surdus dicto consilio 242. per totum, libro secundo, & suprà notaui numero 53. aliàs enim (inquit Carocius) nihil operatur adiectio illa, quòd solitio fieri deberet in auro, si posset darii monetæ æquiualens, contra text. in l. si quando, ff. de legat. 1. quæ alio cap. infrà, exorabitur permultis. Et eodem argumento vtitur in terminis ipse Surdus d. cons. 242. num. 3. in versic. Tertiò nisi pactum. Placet etiam altera illa solutio, quòd dicta consuetudo debeat limitari, vt non procedat, quoties creditoris damnum aliquod esse considerabile in mutatione solutionis monetæ, vel speciem non alterari, ipsius interesset; tunc namque solutio admitteretur in alia specie, vel pecunia, vt debitoris damnum vitetur omninò, prout Antonius Pichardus dicto n. 43. & Morla dicta quæst. 13. num. 3. adnotarunt expressè; & ante ipsos Ioannes Parladorius (qui damni, aut interesse exemplim proponit) dicto §. 17. num. 20. eleganter Menochius dicto consil. 138. num. 2. lib. 2. vbi ex sententia aliorum, etiam cessante conuentione, defendit, quòd creditor aureorum, quando sentire potest damnum, recipiendo argentum, cogi non potest argentum recipere: Et in fortioribus terminis num. 3. idem tuetur, etiamsi creditor non sentiret damnum: Et num. 4. repetir, statutum, & consuetudinem intelligi debere, quando creditor non sentit aliquod damnum. Et vlter relato idem quoque tenet nouissimè Nicolaus Reusnerius lib. 4. decisione 13. num. 6. in illis verbis: Dummodò, vt dixi, nihil intersit creditoris, aut aliter fortassis conuentum sit. Et anteà ibi: si vel species certa de signata sit, vel si ex re damnum non passurus sit. Sed & tertia solutio præter Carocium reddi potest, videlicet, quòd consuetudo generalis, quòd pro aurea alia moneta solui possit, cessat, quotiescunque partes conuenerunt, vt omninò aurum soluatur, quomodo specificè respondet ferè in terminis nostris, atque ita consuetudinem interpretatum Ioannes Cephalus dicto consilio 31. num. 10. in fine: & melius num. 11. &12. Arias Pinellus, Petrus Surdus, Ioannes Parladorius, Pichardus, Morla, Corocius, Menochius, & Reusnerius, relati suprà, num. 57. ni fine: qui ex vi conuentionis asserunt solutionem fieri debere in specie pecuniæ promissæ, non alterius qualitatis, quoniam id quod actum est, potiùsquàm idquod consuetum est, obseruari debit, l. semper in stipulationibus, ff. de verbos. obligat. Non obstat quintum & vltimum, cuius solutio ap[sect. 59]paret ex his, quæ ad explicationem præcedentium adnotata, atque scripta fuere, vtpote cùm dictæ l. Regiæ 6. tit. 21. libro quinto, nouæ collect. dispositio intelligi debeat, quando creditor non sentit aliquod damnum; sic etenim & lex, & statutum, & consuetudo interpretari debeat secundùm ius commune, quod non admittit, solutionem in alia specie, alióve genere pecuniæ fieri cum damno alterius, vt declarauit Brunus relatus per Menochium, qui ipsa ita in terminis nostris statutum declarat, dicto consil. 138. num. 4. lib. 2. in terminis etiam præfatæ legis Regiæ 6. & cùm antea mentionem eiusdem fecisset; ita quoque materiam hác intelligit Ioan. Parladorius dicto §. 17. num. 20. Et limitat quando damnum adesset creditoris, vt suprà vidisti: Morla etiam in terminis eiusdem l. 6. dicta quæst. 13. num. 3. lex namque noua declarari solet per antiquam, & distinguitur secundùm illam, l. sed & posteriores, ff. de legibus, Glossa, & communis Interpretum sententia in l. sciendum, ff. qui satisdare cogantur, vbi Iason num. 4. dicit hoc valdè notandum pro statutis, & reformationibus nouiter factis: & exornant Rodericus Suarez in l. 2. titulo, de emplacamientos, libro secundo fori: & in prooemio, folio 5. pag. 2. Alderanus Mascardus de interpretat. statutoram, conclusione 2. ex numero 103. cum infinitis seqq. ex folio 106. Secundò deinde respondetut, dictæ l. Regiæ 6. decisionem nouam non excludere, quin ex conuentione expressa contrahentium aliter valeat statui, nec eo casu loquitur, cùm in contrahendo expressim dictum sit, vt in eodem genere pecuniæ, non in alio solutio fieri possit; tunc etenim id quod actum, & conuentum est, seruandum omninò est: Sic sanè intellexi, (vt sæpè vidimus) Ioannes Parladorius d. §. 17. num. 21. ac ita eam materiam limitauit, quamuis etiam dictæ l. 6. titul. 21. libro quinto, mentionem specificam fecisset ibidem numero 17. Pinellus denique d. cap. 3. num. 17. cùm adduxisset ordinationem Lusitaniæ dicentem, vt quamuis contrahens specialiter se obliget ad soluendem in pecunia aurea, cogatur creditor accipere aliam pecuniam; contrarium inquit dicendum ex vi conuentionis, quæ legem facit, & omninò obseruari debebit. Meritò ergo stante conuentione, & promissione prædicta, ita (vt dixi) Senatus defi[sect. 60]niuit: qui etiam admisit indubitanter, conuentione cessante obseruandam fore decisionem dictæ l. 6. titulo 21. lib. 5. prout Azeuedus, ibidem & Matienzus in l. 9. titu. 11. libro 5. glossa 4. num. 9. obseruarunt, Parladorius etiam dict. §. 17. num. 21. admisit etiam[sect. 61] Senatus metipse frequenter, conuentione etiam cessante, debitorem notabilis alicuius quantitatis non audiendum, si velit soluere in pecunia minuta nigra totam quantitatem; id enim iniquum, & non permittendum esset, vt ex aliis adnotauit rectissimè Arius Pinellus prima parte rubricæ, C. de rescindenda, capit. 3. num. 17. Petrus Augustinus Morla vbi suprà. Et Antonius Pichardus in dicto principio, Institut. quibus modis re contrahitur obligatio, num. 43. refert Francisum Hotomannum quæst. 15. improbasse Arrestum Parisiense à Rebuffo relatum, quo decretum fuit, potuisse debitorem pro aurea moneta duplos & liardos soluere, quasi Hispanè diceremus quartos por escudos. Et inde Senatus idem Hispalensis aliquando sequutus est ordinationem Lusitaniæ, lib. 4. tit. 53. §. 2. vbi tantùm permittitur soluere qurtum partem debiti in tali pecunia vilioris vilioris materiæ, vt etiam Pinellus retulit dicto num. 17. aliquando etiam decreuit, & iussit, debitorem tertiam dumtaxat partem soluuere in tali pecunia, siue in ære. Et ita apud nos vsu receptum testatur Pichardus vbi suprà, numero 44. Morla dicto tit. 8. quæst. 13. num. 3. qui refert Parladorium existimantem, extra causam mutui posse totum debitum solui in quacunque moneta debitor voluerit, Quod mihi non placer, si debitum sit notabilis alicuius quantitatis, & contrarium Senatus admisit, vt dixi nunc ex Pinello: Atque Iudicis discreti arbitrio id relinquendum puto, prout personarum, & rerum qualitates & circumstantiæ, ac pecuniæ, de qua agitur, facultas, vel necessitas postulare videatur, prout hæc omnia in eodem Hispalensi Senatu considerari, iam sæpè vidimus: Eò magis (quod Scriptorum omnium huius Regni nullus hactenus animaduertit) quòd dicta l. 6. tit. 21. lib. 5. non loquitur de hac pecunia minuta nigra, sed aurea, vel argentea cuiuslibet generis, in qua inquit totum debitum posse persolui, quia in argento considerat, cuiuslibet generis moneta sit, congruam solutionem fieri; nigra autem, vel minutæ mentionem non facit, & sic iudicantis arbitrium pro rerum, & personarum qualitatibus diuersis non adimit, locusque reliquitur omninò Pinelli sententiæ relatæ, vt in ea pecunia minuta nigra totum debitum solui non possit, si notabilis alicuius quantitatis sit. Denique & in eadem materia vnanimiter admisit[sect. 62] aliquando Hispalensis Senatus, cùm verteretur dubium illud, monetæ scilicet valor intrinsecus, vel extrinsecus quando considerari debeat, vel tempore testamenti, aut contractus, vel factæ dispositionis cuiuslibet, vel potiùs solutionis tempore; de quo commendo post alios multos, quos ipsi referuntCephalum in consilio 31. libro primo. Tiraquellum de retractu lignag. §. 30. glossa 1. num. 18. Afflictis decisione 90. & decisione 149. Schurf. in consilio 10. centuria 1. Menoch. in cons. 49. per totum, libro 1. & in cons. 138. lib. 2. Corrasium miscellam. iur. lib. 3. cap. 13. Petrum Gregorium in syntagmate iuris, lib. 21. cap. 18. Petr. Surdum in cons. 454. ex num. 1. vsque ad num. 13. lib. 4. Annæum Robertum lib. 1. rerum iudicatarum, cap. 16. per totum. Nicolaum Reusnerium lib. 4. decisione 13. ex num. 9. admisit in[sect. 63]quam vnanimiter, Primò, monetæ solutionem fieri secundùm tempus testamenti, contractus, seu factæ dispositionis alterius, non autem secundùm rempus solutionis: idque cum in Hispania scutorum auri valor creuisset, vt notum est, & anteà scurorum certa quantitas legata esset. Secundò, solutionem annuam ex testamento debitam, solui debere secundùm valorem monetæ currentis tempore factæ dispositionis, seu contractum vt per Cephalum dicto cons. 31. n. 8. & 9. lib. 1. Surdum, Reusnerium, & reliquos, vbi supra, Menochium dicto cons. 49. vbi latissimè: & ibidem num. 37. dixit vnum notandum, videlicet muta[sect. 64]tionem monetæ esse in detrimentum, & maximum scandalum populi: & ponit exemplum Regis Aragoniæ, qui mutauit pecuniam, & ex rescripto Innocentij III. Pontificis maximi reduxit ad pristinum vlorem. # 11 CAPVT XI. Testatoris mens, seu voluntas, ac dispositio quælibet, an, & qualiter elici, atque interpretationem recipere valeat ex eo, quod contenditur testatorem voluisse, vel intendisse; ipsum tamen in dispositionem transisse, non apparet, siue non ostenditur: vbi Author ex proposito insistit circa vulgatam, & assiduam allegationem l. quidam cum filium, ff. de hæred. instituend. quòd non sufficit dicere, ita testatorem voluisse, nisi eius voluntas transiuerit in dispositionem; vel quòd tacita voluntas, quæ non transiuit in dispositionem, non spectatur: & ipsam dilucidè, & absolutè adeò, atque originali Scribentium omnium lectura exornat, vt nihil vltrà desiderari valeat, vt vt hîc videbitur. SVMMARIVM. -  1 Testatoris solam sententiam, aut voluntatem non esse idoneam, neque efficacem ad producendum aliquem effectum dispositiuè, nisi vltrà testator processisset ad dispositionem faciendam. -  2 Et consequenter testatoris voluntatem non attendi, nec alicuius effectus reputari, quæ non transiuit in dispositionem. -  3 Non enim sufficit testatorem aliquid voluisse nisi disposuerit, nec etiam sufficiens est, aliquid esse in intentione, nisi id etiam sit in dispositione. -  4 Quia propositum in mente retentum, nihil operatur. -  5 Nec accommodatur actui hominum. -  6 Et quando non apparet de voluntate, plus valet scriptura, quàm quod actum est. -  7 Testatoris voluntatem præ omnibus rebus obseruandam, iura quæ dicunt, ex superiùs dictis limitanda; scilicet si voluntas transiuit in dispositionem, aliàs secus. -  8 Et in hoc proposito, atque eorum, quæ dicta fuere ex num. 1. & vulgatæ allegationis l. quidam cùm filium, ff. de hæred. instit. elegantissimè omnium se habuisse, atque vtiliter & eruditè loquutum Petrum de Peralta, prout hoc numero adnotatur. -  9 Et permulti Authores aggregantur, atque commemorantur, qui legis eiusdem, quidam cum filium, assumptum adeò vulgatum, vt per manus tradatur quotidie, exornarunt, atque explicarunt quamplurimis. -  10 Circa eandem etiam allegationem, quòd voluntas quæ non transiuit in dispositionem, non spectatur, nonnulla constituenda, atque obseruanda ex sententia, & consideratione Authoris, quibus materia ipsa distinctiùs, atque vtiliùs remanebit explicata. -  11 Testatorem aliquid velle, aut voluisse, quod non sufficiat, nisi etiam ipse disposuerit; placitum illud, siue axioma Doctorum vulgatissimum, esse verissimum regulariter, & iuris rationi, atque decisioni conueniens. -  12 Imputandum est enim testatori, siue ipsemet sibi imputet, cur ad actum dispositionis non processerit, siue quare verba congruentia non adiecerit, quibus voluntatem suam declararet. Idque etiamsi actus reddatur nullus. -  13 Et ita limitari vulgata iura, & allegationes Interpretum communes, qui dicunt, haberi pro expresso id, quod tacitè, aut verisimiliter disposuit testator; quia ita demùm procedit, si verum est, disposuisse, aut tacitum in dispositionem transisse, non aliàs. -  14 Testatoris voluntatem tunc dici in dispositionem non transisse, & consequenter nullius effectus esse, nec attendi, quando de mente, aut voluntate nullo modo constare potest, nec ex verbis, nec ex coniecturis. Hoc namque casu habetur voluntas, vt in mente retenta, & ideò nihil operatur, Ac propriè obtinet allegatio textus in dicta l. quidam cùm filium, ff. de hæred. instituend. Prout nonnulli iuris Interpretes adnotarunt, quorum specifica mentio fit hoc numero. -  15 Testatoris voluntatem dici in dispositionem transisse, & obseruari debere, quando de coniecturata voluntate constare potest, vel apparet, saltem ex impropria verborum significatione, quæ tamen congruenter menti respondeat. -  16 Testatoris voluntatem dici in dispositionem transisse, & attendi debere, etiamsi de mente non constet per verba, quoties mens sequatur ad aliud situm expressum, siue ex aliis coniecturis in testamento, aut verbo aliquo generaliter prolato, elici, ac deprehendi valeat. Tunc namque mens, qut voluntas sic deducta, spectatur, atque obseruatur, etiamsi ad aliam specificam, aut indiuiduam dispositionem testator non transierit. Nec obtinet allegatio communis d.l. quidam cùm filiùm, ff. de hæred. instituend. -  17 Voluntas, & dispositio satis expressa dicitur, quæ ex iam dispositis, aut in testamento contentis coniecturaliter deprehenditur. -  18 Voluntas quæ non fuit expressa per verba, si tamen veniat in necessariam, seu manifestam consequentiam verborum expressorum, habetur pro legitima, etiam ad fideicommissum inducendum, vel non inducendum. -  19 E contrario, si voluntas non importata per verba, vel non veniat in necessariam & manifestam consequentiam verborum expressorum, regulariter non attenditur, etiam ad fideicommissum inducendum, sed standum est dispositioni importatæ per verba. -  20 Si tamen voluntas resultaret ex verborum indesinitorum, aliàs indefinite prolatorum ambigue significatione, vel ex dictione ambigua, tunc equidem seruanda esset. -  21 Testatoris voluntatem dici in dispositionem transisse, & attendi, atque obseruari debere, quando ex casu superueniente colligitur præsumptio à coniectura, quòd si disponens de eo cogitasset, ita disposuisset. -  22 Tunc equidem mentem coniecturatam eiusmodi attendi debere, nec obtinere regulam generalem dictæ l. quidam cùm filium, ff. de hæred. instituend. -  23 Ipsum etiam ius obseruandum, quando idemmet testator affirmauit, se aliquid omisisse disponere, quod tamen disponere volebat; nam per talem assertionem iunctis verbis præambulis, videtur legitimè ipsius intentio circa omissa probata. -  24 Obseruari denique idem ius, ac voluntatem attendi debere, vbi ipsa colligi posset ex erronea eiusdem testatoris, tolerabili tamen dispositione. Tunc enim statur ipsius menti, siue si error facti, siue iuris. PRo absoluta, & distincta huiusce capitis explicatione, obseruandum, atque constistuendum erit primo loco & principaliter, communem equidem fuisse, & assiduè mille in locis repetitam Scribentium omnium, tam legendo, quàm consulendo traditionem, & pronuntiatum frequentissimum, & vulgatissimum apparere, testatoris solam sententiam, aut voluntatem, non esse[sect. 1] idoneam, neque efficacem ad producendum aliquem effectum dispositiuè, nisi vltrà testator processisset ad dispositionem faciendam: Et consequenter testa[sect. 2]toris voluntatem non attendi, nec alicuius effectus reputari, quæ non transiuit in dispositionem: Idque per text. quotidie allegabilem, & nulli ignotum, in l. quidam cùm filium, ff. de hæred. institut. per quem Baldus ibi, notabili 3. & Imola num. 3. adnotarunt, Alexand. etiam in l. . 3. in fine, C. de liberis præteritis: & ibidem Iason col. 1. quòd non sufficit, testatorem[sect. 3] aliquid voluisse, nisi disposuerit, nec etiam esse sufficiens, aliquid in intentione haberi, nisi id etiam sit in dispositione. Quia propositum in mente retentum,[sect. 4] nihil operatur, l. si repetendi, C. de condictione ob causam. Nec accommodatur actui hominum, prout[sect. 5] dixit Baldus in l. iurisgentium, § pactorum, ff. de pactis. Parisius refert in consilio 89. sub numero 27. libro 2. & Rolandus à Valle in cons. 42. sub numero 22. volumine 4. ibique per text. in l. si alij. ff. de. vsufruct.[sect. 6] legato. Vbi quando non apparet de voluntate, plus valet scriptura, quàm quod actum est, prout declarant communiter Scribentes à me commemorati in commentariis de vsufructu, cap. 47. per totum: vbi latissimè Decius in l. semper in stipulationibus, numero 2. ff. de regulis iuris. Rolandus in cons. 6. num. 4. volum. 4. Hippolytus singulari 577. Pelaez à Mieres ininitio 2. partis, de maioratu, num. 10. Petrus Surdus in cons. 236. num. 8. lib. 2. vbi refert alio in loco Baldum, scilicèt in l. finali, C. de falsa causa adiect. legat. dicentem, quòd nihil vltrà inquiri debet, præter quod in instrumento scriptum est, Hippolytus Riminaldus in cons. 75. num. 25. & 26. lib. 1. vbi etiam refert Baldum dicentem, illud, quod omittitur à testatore in scriptura & prolatione verborum dispositiua, haberi pro omisso, nec in casu per testatorem omisso, præsumi adesse tacitam eius voluntatem: & sequuntur ibi relati, Riminald. ipse in cons. 250. num. 9. lib. 3. vbi refert Baldum eundem pluribus in loco dicentem, quòd illud, quod testator non loquitur, velle non præsumitur. Nec sufficit dicere, testator ita voluit, postquam id non dixit, nec expressit, l. quoties, circa principium, ibi: Neque enim quem voluit, &c. Quocirca Baldus, & Imola in d.l. quidam cum filium, rectissimè adnotarunt, non ex omni voluntate testatoris agi, sed ex ea, quæ transit ad dispositionem, & ex testamento similiter non agi, nisi expressè, vel tacitè in eo dispositum sit. Et inde, quàd non satis est dicere, ista est voluntas testatoris, sed debet dici, ista fuit voIuntas, & dispositio testatoris, ideò debet seruari. Inde etiam, ex nunc dictis limitari omnia iura, quæ exclamant, testatoris voluntatem præ omnibus rebus obseruandam, prout cap. præced. latiùs probatum est,[sect. 7] quia ipsa intelligere oportet, ac iure ipso intelliguntur, quando voluntas in dispositionem transiuit, aliàs secus, cùm tacita omninò testatoris voluntas non spectetur. Et conuenit Paulus Castrensis in l. recusari, ff. de acquirend. hæred. vbi scribit, quòd votas in mente retenta dicitur potiùs cogitatio, vel propositum, vel destinatio, quàm voluntas, & quòd ad exteriora debet esse processum, vt sit voluntas: Baldi autem, & Imolæ traditionem ad limitationem iurium dicentium, voluntatem testatoris præ cæteris rebus obseruandam, sequuntur Alexand. Castrens. Iason, Curt. Alciat. Oldrad. Socinus, Decius, Tiraquel. Roderic. Suarez, & Arias Pinel. quos recensuit, & ita notauit Pelaez à Mieres dicto initio secun[sect. 8]dæ partis, num. 9. idem etiam tenuit Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, ff. de legat. 3. ex num. 144. vsque ad numerum 188. qui equidem in hoc proposito, & circa ornatum, & declarationem vulgatæ allegationis d. l, quidam cum filium, ff. de hæredib. institu. elegantissimè omnium se habit, & quamplurima in ea materia vtiliter obseruat, quæ nullus anteà ita specificè & distinctè adnotauerat, & quæ (vti ipse inquit) sunt optimæ frugi, & quotidie versantur in practica. Exornarunt etiam, atque explanarunt permultis[sect. 9] allegationem eiusdem l. & infinitis casibus, atque negotiis practicis applicarunt (prout & applicari nunc posset ipsa lex) & alij Interpretes, qui suo ordine nunc commemorabuntur, & originaliter, atque attentè à me prælecti, & euoluti fuere.   Petrus de Peralta, qui præ cæteris videndus, & notandus est omninò, in loco nunc relato.   Pelaez etiam à Mieres in loco anteà relato, de maiorau, in quam in initio secundæ partis, num. 9. & 10. & 11.   Alexander in cons. 201. Visothemate, lib. 7. &. in consil. 81. col. penult. lib. 3.   Curtius senior in consil. 43. quia inquit, col. 10. & in cons. 46. sæpe reuoluta, col. 12. & in cons. 29.   Iason in l. si res obligata, num. 31. ff. de legatis 1. & in l. si ita legatum, §, illi, num. 2. eiusdem tituli: & in cons. 41. In hac ardua, col. 7. & in cons. 143. Ista quæst. col. 5. lib. 2. & in cons. 29. Videretur, col. penul. libro. 3.   Socinus senior in cons. 140. Quoniam præsens, col. 5. lib. 3. & in l. 3. ff. de rebus dubiis, n. 5.   Philippus Decius in cons. 63. column. 2. & in consil. 205. colum. 3. & in cons. 287. colum. finali, & in consil. 384. ad fin. & in cons. 465. colum. 2. & in cons. 513. colum. penultima, & in cons. 635. num. 10. & in consil. 636. num. 13.   Oldradus in cons. 21.   Neuizanus in cons. 31. num. 20.   Socinus iunior in cons. 2. n. 18. & in cons. 97. n. 50. & in cons. 55. num. 7. lib. 2. & in cons. 111. num. 28. libro primo.   Ioannes Cephalus in consil. 656. ex num. 66. lib. 5. & in consil. 436. ex num. 19. lib. 3. & in consil. 107. col. penul. lib. 1.   Marcus Antonius Natta in consil. 470. numer. 7. libr. 2.   Bolognetus in cons. 15. num. 24.   Aymon Craueta in cons. 161. num. 12. lib. 1. & in cons. 208. sub num. 30. eod. lib.   Alciatus in l. verbis ciuilibus, num. 13. ff. de vulg. & pup. substit. & in cons. 564. num. 1.   Petr. Paulus Parisius in cons. 60. n. 62. & in cons. 73. num. 34. lib. 1. & in cons. 87. num. 17. & in cons. 89. sub num. 15. lib. 2.   Rolandus à Valle in consil. 56. num. 5. & 6. & in cons. 59. num. 45. & 46. lib. 3. & in cons. 6. num. 3. 4. 5. & 32. & in cons. 18. lib. 4. & in cons. 42. ex num. 18. eod. lib. 4.   Pancirolus in cons. 51. ex num. 54. cum seq.   Francisc. Bursat. in cons. 371. ex num 11. lib. 4. & in cons. 433. num. 38. eod. lib.   Hieron. Zanch. in l. haeredes mei, §. cùm ita, ex n. 11. ff. ad Trebel.   Andreas Tiraquellus in l. si vnquam, C. de reuocand. donat. verbo, libertis, ex num. 18. cum seq. vbi num. 21. alios textus allegat ad idem, quòd voluntas, quæ in dispositionem non transiuit, non attenditur, hoc est, l. penult. §. finali, ff. de bonor. poss. secund. tab. l. iubemus, C. de testam. & l. si alij, in fin. ff. de vsufruct. leg.   Marc. Anguis. in cons. 8. ex num. 6. cum seq.   Arius Pinellus in l. 3. C. de bon. maternis, numero 27.   Ludouicus Molina de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 4. num. 7. qui etiam expendit text. in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de lib. & posthum. ibi, Qui ex verbis concipi possit. Et l. iubemus, C. de testamentis, Vbi testator duos tantùm hæredes instituit, & quamuis constaret, quòd plures alios instituere voluit, solùm habentur pro institutis illi, qui expressè instituti fuerunt, non autem alij, quos instituere volebat. Et dicit id ea ratione procedere, quòd voluntas testatoris in mente retenta, consideranda non sit.   Burgos de Paz in consil. 34. ex num. 12. atque ex num. 29.   Aluarad. de coniecturata mente defuncti, lib. 1. c. 2. ex num. 6. cum seq.   Iacob. Mandell. de Alba in cons. 31. num. 10.   Hieron. Gabr. in cons. 95. num. 14. & in cons. 111. num. 3. lib. 1.   Anton. Cathar. in cons. 81. num. 19. inter consilia vltimarum voluntatum, lib. 2.   Ludouic. Morot. in resp. 18. num. 8.   Tiber. Decian. in cons. 34. num. 8. lib. 1. & in cons. 54. num. 77. lib. 2.   Marsar. in cons. 7. ex num. 2. cum seq.   Ioseph. Ludouic. decis. 61. num. 5.   Port. Imolens. in cons. 43. ex num. 14.   Iacobus Menochius in consil. 85. num. 87. & 89. & in consil. 97. num. 96. lib. 1. & praesumpt. 67. numer. 16. & 17. lib. 4. & praesumpt. 26. num. 13. 14. & 15. lib. 1.   Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, qu. 9. num. 32. & 34.   Borgninus Caualcanus decis. 5. n. 44. part. 3.   Ioan. Bott. in cons. 7. num. 39.   Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 3. dub. 1. solut. 3. num. 168. fol. 247. latiùs eod. lib. 2. interpret. 1. dub. 1. solut. 5. ex num. 7. vsque ad numerum 17. fol. 152. in fin. & fol. 153.   Mantua in cons. 194. ex num. 11. cum seq.   Magonius in decisione Rot. Lucens. 82. num. 24. & seq.   Petrus Surdus in tractatu de alimentis, titul. 9. quœst. 32. num. 3. & decis. 238. num 4. & 15. & in cons. 129. num. 19. lib. 1. & in cons. 236. num. 8. lib. 2. & in cons. 443. num. 4. lib. 3. & in cons. 448. num. 35. libro eodem 3.   Alphonsus Azeuedus in cons. 15. num. 26. &. 27.   Hippolyt. Riminald. in cons. 37. num. 2. & 20. & in cons. 75. num. 25. & seq. & in cons. 80. num. 11. & quatuor sequentibus, & in cons. 110. num. 23. lib. 1. & in cons. 250. num. 8. & seq. lib. 3. & in cons. 287. numero 25. & 28. lib. 2. & cons. 412. ex num. 36. libro 4. & in cons. 544. num. 13. & 130. & 132. & in consil. 517. num, 34. lib 5. & in cons. 603. num. 27. & 36. lib. 6. & ibid. num. 33. & 43. & cons. 645. ex num. 20. eod. lib. 6. & in cons. 651. num. 17. & 18. eod. lib.   Marcabrunus in cons. 10. num. 24. & 25.   Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 69. n. 10. & 11. & in cons. 48. ex num. 34. lib. 2. & in cons. 82. num. 28. & 29. lib. eod.   Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 2. c. 18. ex num. 8. vsque ad numerum 13. & lib. 1. cap. 22. n. 1. in vers. quibus placuit.   Octauian. Cacherañùs decis. 110. nùm. 15.   Marcus Antonius Eugenius in consil. 74. num. 1. libro primo.   Achilles Pedrocha in cons. 19. num. 20. & quatuar seq. & in cons. 38. num. 40.   Antonius Thesaurus decisione pedemontana 248. numer. 2.   Marcus Antonius Peregrinus de fideicommmissis, art. 11. num. 35. & 36.   Martinus Monter à Cueua causar. ciuil. Reg. Aragon. decis. 35. num. 11. & tribus seqq. vbi eleganter explicat ex theorica quadam Baldi, quare voluntas non declarata, sed in mente retenta nihil inducit, sed actus exterior requiritur ad declarandum interiorem animi motum.   Fuluius Pacianus in consil. 15. num. 13. latiùs in consil. 23. vbi exornat nonnullis ex num. 151. vsque ad numerum 157.   Andreas Fachineus cons. 1. num. 15. lib. 2.   Ludouic. Casanat. in cons. 4. num. 35.   Hadrian. Gilmañus nouissimè, lib. 2. rerum iudicatarum Germaniae, decis. 26. num. 4. & 5.   Cardinalis Dominicus Tuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 3. littera, F. conclus. 260. num. 5. & num. 11. & num. 19. fol. 804. tom. 6. litera. P. conclus. 919. fol. 726.   Ioannes Marcus Aquilinus in repetitione § & quid sitantum, l. Gallus, ff. de liberis & posthum. in versiculo, sed ex sententia legis Velleœ, num. 58. & num. 61. cum pluribus seqq. vbi quòd voluntas non prolata, sed in mente retenta, nihil suapte natura operari debet, nec attendi, nisi transierit in dispositionem, ex text. in d.l. quidam cum filium, & aliis multis ibidem adductis. Secundò deinde & principaliter obseruandum est,[sect. 10] circa præfatam allegationem dictæ l. quidam cùm filium, ff. de. haered. instit. adeò visitatam, & assiduam, vt quotidie in ore & decisionibus Scribentium omnium ipsa versetur; nonnulla obseruanda, atque constituenda hoc loco, quibus axioma idemmet frequentissimum, distinctiùs, atque vtiliùs, quàm hactenus fuerit, explicatum manebit, ac etiam alibi quærendi necessitate, nullus in futurum grauetur, cùm quæri contingat, vtrùm aliquando tacita voluntas, quæ in dispositionem non transierit, attendatur, vel spectetur. Id[sect. 11] autem vt radicitus fiat, in primis constituo, regulariter verissimum esse, & seruandum omninò placitum illud, siue axioma Interpretum omnium vulgatissimum, iuris etiam rationi, atque decisioni conueniens, testatorm aliquid velle, aut ita voluisse, non sufficere, nec sat esse dicere, nisi eius voluntas in dispositionem transiuerit, cùm voluntas non prolata, sed in mente retenta, nihil suapte natura operari debeat, ex regulis communibus, & iuribus, rationibus, atque theoricis, adductis per Tiraquellam, Ioan. Marc. Aquilin. Monter à Cueua, & cæteros relatos suprà qui vltra text. in d.l. quidam cùm filium, alia plura iura expendunt, prout etiam expendit Simon de Prætis lib. 2. dicta solut. 5. num. 9. & 10. fol. 153. qui inquit facere etiam textum in l. si res obligata §. primo, ff. de legatis primo, l. fideicommissa, §. 2. ff. de legatis tertiò, l. si sponsus, §. finali, ff. de donat. inter. l. prima, §. si defunctus, ff. de rebus eorum, prout ipse ea iura inducit. Facit etiam textus in l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis tertio, prout ipsum acutè induxit Petrus de peralta ibidem, num. 143. & ita regula præfata verissima est, & adeò communi placito recepta, vt nullus hactenus dissentiat, vel contradicat. Imputandum est ergo testatori, siue ipsemet sibi im[sect. 12]putet, cur ad actum dispositionis non processerit, siue quare verba congruentia non adiecerit, quibus voluntatem suam declararet: idque etiamsi actus redatur nullus, sicuti obseruarunt Sicinus in l. vbi est, in 5. notabili, ff. de rebus dubiis. Castrensis in consil. 121. columna 2. lib. 1. Craueta in cons. 188. columna 2. Iacobus Menochius in consil. 97. num. 42. lib. 1. Petrus Anton. de Petra de fideicommissis, q. 9. num. 3. & 40. Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, art. 11. num. 36. Et ita limitantur iura vulgata,[sect. 13] & communes Interpretum allegationes, qui dicunt, haberi pro expresso id, quod tacitè, aut verisimiliter disposuit testator; quia ita demùm procedit, si verum est disposuisse, aut tacitum in dispositionem transisse, non aliàs, vt per Decium in consil. 205. numer. 8. & in cons. 365. num. 10. Alexandrum in consil. 201. lib. 7. Socinum iuniorem in cons. 185. num. 4. lib. 2. & latè per Tiraquellum in d.l. si vnquam, verbo, libertis, num. 18. & 19. Pelaez à Mieres initio secundae partis, num. 9. alios innumeros scien, consultóque prætereo, quoniam cap. sequent. commemorabo eos. Secundò constituo, testatoris voluntatem tunc di[sect. 14]ci in dispositionem non transisse, & consequenter nullius effectus esse, nec attendi, quando de mente, & vountate nullo modo constare potest, nec ex verbis, nec ex coniecturis verimilibus, atque probabilibus; hoc namque casu habetur voluntas, vt in mente retenta, & ideò nihil operatur: & in hoc casu propriè loquitur rextus, in d. l quidam cùm filium, ff. de bœredib, instit. vbi est casus, quòd cùm testator vellet hæreditatem suam peruenire ad filium familias, & quòd patri eius nihil de ea acquireretur, tractatau priùs cum eodem filiofamilias præhabito, amicum quendam ipsius filij hæredem instituit, nec eum rogauit, aut grauauit, vt restitueret hæreditatem filiofamilias, cui in effectu restitui, & acquiri omninò volebat, nec ad patris notitiam peruenirem: & Iureconsultus respondet, ab hærede scripto ex fideicommisso hæreditatem peti non posse, nisi probetur, testatorem id disposuisse expressè, & fidem eius sequutum. Sic etiam Baldi, Imolæ, & Angeli traditiones suprà relatæ procedunt. et post Castrensem, Bald. Alexand. Iasonem, Curtium, Parisium, Decium, & Socinum, sic in terminis eiusdem legis explicationem obseruauit Iacobus Manochius lib. 1. praesumpt. 26. numero 13. & lib. 4. praesumpt. 67. num. 10. 14. & 15. hoc etiam casu (si attentè perpendantur) loquuntur omnes fere iuris Interpretes, quos in vnum suprà congessi, Peralta etiam in dicta l. si quis in principio testamenti, num. 146. 147. & 148. in principio, ibi: Si ergo proximè vi dictum est. Quo in loco, atque in terminis communis allegationis dictæ l. quidam cùm filium, inquit, non videri, nec dici posse, testatoris voluntatem in dispositionem transisse, quando de mente testatoris constare non potest per aliquam verisimilem coniecturam, ex quibuscunque verbis testatoris elicitam, vel quomodolibet, & ex eius testamento, vel alia dispositione decerptam, vel resultantem: Peregrinus quoque de fideicommissis, art. 11. num. 19. & 32. & 35. & 36. in eodem placito residet apertè; resident etiam & alij quamplures, quos statim cap. sequent. commemorabo. Sic diceretur, te[sect. 15]statoris voluntatem in dispositionem transisse, & obseruari debere, quando de voluntate coniecturata constare posset, vel apparet, saltem ex impropria verborum significatione, quæ tamen menti congruenter respondeat. Id quod in nostris terminis, & in explicatione dictæ l. quidam cum filium, optimè obseruauit Petr. de Peralta in d.l. si quis in principio testamenti, num. 146. & 147. folio mihi 459. & conueniunt Menochius lib. 1. dicta praesumpt. 26. num. 3. & 4. Peregrinus dicto artic. 11. num. 4. & 5. cum pluribus seqq. Camillus gallinius de verborum significat. lib. 1. c. 22. in principio. Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 3. tit. 5. num. 4. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 4. n. 28. & confirmatur ex his, quæ suprà, cap. 7. & 8. & 9. scripta fuêre. Tertiò constituo, testatoris voluntatem è contra[sect. 16]rio dici in dispositionem transisse, & attendi debere, etiamsi de mente non constet per verba, quoties mens sequatur ad aliud dispositum expressum, siue exaliis coniecturis in testamento, aut verbo aliquo generaliter prolato, elici, ac deprehendi valeat; tune namque mens, aut voluntas deducta, attendenda, atque obseruanda est, etiamsi ad aliam specificam, aut indiuiduam dispositionem testator non transierit, nec obtinet vulgata allegatio dictæ l. quidam cùm filium, prout declarant Bald. in l. vnica, C. de his qui ante apertas tabulas, num. 10. Socinus in l. in ambiguo, num. 3. ff. de rebus dubiis. Paulus Castrensis in l. ab omnibus, in principio, num. 4. ff. de legatis 1. Forrius Garcia, Decius, & Socinus iunior, cum quibus Molina lib. 1. cap. 4. dicto num. 28. & ipsum referens Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 2. num 11. in vers. si ergo testator. Iacobus Menochius lib. 1. praesumpt. 26. num. 12. qui rectè aduertit, hoc idem esse, ac si diceretur, attendi voluntatem, quæ ex coniecturata mente disuncti prouenit. Menochius ipse lib. 4. praesumpt. 67. num. 15. dicens,[sect. 17] quòd voluntas & dispositio satis expressa dicitur, quæ ex iam dispositis, aut in testamento contentis coniecturaliter deprehenditur. Quod idem obseruauit, & pleniùs comprobauit Velazquez Auendañ is in l. 40. Tauri, glos. 20. num. 2. & num. 6. cum seq. vsque ad numerum 12. eandem quoque declarationem ad limitationem axiomatis communis deducti ex d.l. quidam cùm filium, tradiderunt Petrus de Peralta in d.l. si quis in principio testamenti, num. 152. in vers. Quintus casus, fol, 461. & anteà num. 148. folio 459. & num. 154. vers. Octauus casus. Rolandus in cons. 6. num. 32. lib. 4. Berous in cons. 139. num. 14. lib. 2. Hieronym. Gabriel. in consil. 6. num. 32. lib. 4. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 69. num. 10. & 11. lib. 1. dicens, quòd assumptum vulgatum desumptum ex textu, in d.l. quidam cum filium, procedit, quando de voluntate non constat iuridicè ex aliquibus contentis in testamento, secus tamen si ex coniecturis, seu ex aliis in testamento contentis eliciatur. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpret. 1. solut. 5. num. 13. 14. & 15. fol. 153. vbi ad limitationem dictæ l. quidam cùm filium, & conclusionis ex ipsa deductæ, inquit, quòd sufficit, voluntatem tacitè apparere ex coniecturis collectis, ex expressis, & dispositis in testamento, transisse ad dispositionem; & refert Curtium iuniorem, & Socinum iuniorem ita renentes. Secundò, quòd sufficit voluntatem etiam tacitam esse præsumptam à iute, vt disponat, ex l. 2. ff. ad municipalem, & Authoribus ibi relatis. Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 25. Vbi[sect. 18] plenè probat, quòd voluntas, quæ non fuit expressa per verba, s tamen veniat in necessariam, seu manifestam consequentiam verborum expressorum, habetur pro legitima, etiam ad fideicommissum inducendum, velnon inducendum, per text. in l. Tutia Seio, §. Seia libertis, secundùm communem intellectum, l. Titia cum testamento, §. Titia ff. de legat. 2. l. fideicommissa, §. item si quis, ff. de legat. 3. & latiùs ibi, & num. 26. 27. & 28. & idipsum tenuerunt Menochius, Thesaurus, Riminald. Prætis, & Auendañus, cum quibus Additionator Gammæ ad decisionem 17. n. 3. folio mihi 25. dicens, communem resolutionem esse, quòd quomodocunque ex verbis testatoris, siue dispositiuis, siue enunciatiuis constet de eius voluntate, aut ex aliis coniecturis ex verbis deductis, voluntas obseruanda est, maximè in fideicommissis, & quòd ita practicatur. SIc è contrario, si voluntas non[sect. 19] sit importata per verba, vel non veniat in necessariam, & manifestam consequentiam verborum expressorum, regulariter non attenditur, etiam ad fideicommissum inducendum; sed standum est dispositioni importatæ per verba, l. Titia cum testamento, ff. de legat. 2. in princip. l. pater filium, §. fundum, & l. vxorem, §. sorori, ff. de legat. 3. cum aliis multis, quæ adducit, & ita specificè declarat Peregrin. d. art. 11. num. 33. per totum: Si tamen voluntas resultaret ex vi verborum[sect. 20] indefinitorum, aliàs indefinitè prolatorum ambigua; tune equidem seruanda esset, per text. notabilem in l. si seruitus, vers. quod si ita, ff. de seruit. verbanor. præd. ibi: Humanius est, &c. Petr. de Peralta in d.l. si quis in principio testamenti, n. 151. vers. Secundus casus est: & conferunt tradita per Menochium lib. 1. dicta præsumpt. 26. num. 11. Quartò constituo, testatoris voluntatem dici in[sect. 21] dispositionem transisse, & attendi, atque obseruari debere, quando ex casu superueniente colligitur præsumptio, & coniectura, quòd si is disponens de eo cogitasset, ita disposuisset; & tunc quidem talem[sect. 22] mentem coniecturatam attendi, nec obtinere regulam generalem dict. l. quidam cum filium: & ita declarat Socinus in dicta l. in ambiguo, columna vltima, versic, Quinta conclusio, ff. de rebus dubiis: & eo dumtaxat relato, sic in terminis eiusdem l. quidam cùm filium, obseruauit Menochius lib. 1. dict præsump. 26. num. 14. tenuit quoque in eisdem terminis Petrus de Peralta in d.l. si quis in principio testamenti, num. 151. versic. Tertitus casus, qui num. 152. versic. Sextus casus, fol. 461. ipsum etiam obseruandum inquit, quan[sect. 23]do testator idemmet affirmauit, se aliquid omisisse disponere, quod tamen disponere volebat; nam per talem assertionem iunctis verbis præambulis, quibus prius significauerat talem disponendi voluntatem se habere, videtur ipsius intentio circa omissa, legitimè probata. Et subdit id probari, & deduci ex l. cum proponebatur, iuxta secundam lecturam, ff. de legat. 2. nec eo casu obtinere traditionem illam communem, ex d.l. quidam cum filium, desumptam; & per eundem textum, & Socini resolutionem in. l. in ambiguo col. vltima, vers. Septima conclusio: Sic quoque resoluit, sed Peraltam non refert Iacobus Menochius lib. 1. de præsumpt. 26. num. 15. Et idem quoque ob[sect. 24]seruandum esset, & voluntas attendi deberet, vbi ipsa colligi posset ex erronea eiusdemmet testatoris, tolerabili tamen dispositione; tunc enim statur ipsius menti, siue sit error facti, siue iuris, vt de hoc secundo est text. in l. qui fructus prædiorum, vbi Bart. ff. de vsufruct. legato, Gloss. etiam, vbi idem Bart. in l. si librærius, ff. de reg. iur. & de primo est etiam text. in l. Titius, §. Lucius, ff. de liber. & Posthum. prout eum expendit Peralta in dicta l. si quis in princip. testam. n. 152. vers. Quartus casus: & hactenus de his: Quod verò attinet ad coniecturam præfatam de eo, quod testator disposuisset, si cogitasset de illo, statim cap. sequent. latiùs dicetur. # 12 CAPVT XII. Testatoris dubia dispositio, an, & qualiter elici, atque interpretationem recipere debeat ex eo, quod testator verisimiliter disposuisset, aut respondisset, si de eo meminisset, interrogatùsve fuisset, & ob eam præsumptam mentem, vtrùm id velut expressum diiudicari valeat; siue præfatium Interpretum omnium axioma, adeò vsitatum, & maximè apud Consulentes assiduum, vt per manus tradatur quotidie, & nullum sit frequentius, nec vtilius in interpretatione vltimarum voluntatum (vt ipsi existimant) quemadmodum explanari iuridicè possit, vt omnia in eo articulo necessaria tradantur, nec rationum plurium, quæ in contrarium expendi posse videntur, & à nonnullis expenduntur contra Communem, aliqua vrgeat: vbi in effectu quæ ad hæc spectant, distinctiùs, & aliter, quàm hactenus factum esset, exornata, atque explicata relinquuntur; & assumptum metipsum, quòd dispositio quælibet recipit interpretationem, prout est verisimile disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus, quando in omni actu, & materia locum obtineat, diligenter, & absolutè resoluitur. SVMMARIVM. -  1 Testatorem in dubio disposuisse, atque voluisse id censeri, quod verisimiliter statuisset, vel respondisset, si fuisset interrogatus, & ob illam præsumptam mentem pro expresso illud haberi. Et fieri extensionem de casu ad casum, & de persona ad personam. Nam voluntas disponentis censetur inesse casui omisso, tali verisimilitudine subsistente. Idque vulgatissimo, & assiduo Scribentium omnium, maximè consulentium pronunciato, & placito. Pro quo expenditur communiter Glossa per illum text. in l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis. Cùm tamen pro eo sint iura Glossâ ipsâ apertiora. -  2 Circa regulam præfatam, quòd dispositio recipit interpretationem à verisimili mente disponentis, & prout est verisimile disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus. Et ita quòd testatoris dubia dispositio ex eo interpretari debeat, infinitas esse Doctorum remissiones, & allegationes, de quibus ingenti studio, & diligentia per totum numerum, & num. seq. -  3 Et regulia ipsa, quod dispositio &c. procedit in dubio, & nullo alio in contrarium apparente, aliàs secus, vt ex vebis taxatiuis, vel restrictiuis, vel vbi testator conditionaliter fuit loquutus. Et in vltimis voluntatibus præcipuè locum obtinet. -  4 Procedit etiam in omni actu, materia, & dispositione, & num. seq. -  5 Dispositio nulla tam generalis est, quæ non recipiat hanc interpretationem, prout disponens disposuisset, si fuisset interrogatus. -  6 Testatoris dubia dispositio, interpretetur, provt testator verisimiliter respondisset, si fuisset, interrogatus argumentum prædictum, non semper & indistinctè, siue non simpliciter accipiendum. Aliquando potiùs respuendum, siue saltem temperandum ex variis, & diuersis rerum, & causarum circumstantiis. Contra ipsum namque quamplures, & fortissimæ vrgere videntur rationes, sed & Interpretum quorundam contrariæ sententiæ extant. Prout hoc numero per totum latiùs adnotatur. -  7 Et pro vera, & dilucida, absoluta etiam eiusdem argumenti, & articuli propositi; quando, inquam, pro dispositio habeatur, quod verisimiliter quis disposuisset, si fuisset interrogatus, explanatione, & omnium rationem, quæ in contrarium expenduntur, resolutione, & responsione, obseruanda, atque constituenda nonnulla ex sententia Authoris. Quæ à nullo hactenùs, vt videbis, ad eum modum, nec ita distinctè attinguntur, nec adducuntur. Et præ oculis haberi debent, vt per totum numer. & seq. annotatur. -  8 Inter alia tamen, regulam eandem, quòd testatoris dubia dispositio interpretatur, prout testator verisimiliter respondisset, si fuisset interrogatus intelligendam omninò, atque procedere, si ex ipso testamento, & verbis eius id percipiatur, ita vt congruenter valeat deduci, aliàs secus. Et quando casus sit ex toto omissus, nec aliquo modo comprehendi possit sub expresso, vel ex natura dispositionis. Nam aliquid fuisse expressum, ex quo illud sequatur, necessariò requiritur. -  9 Secus etiam, si verborum qualitas repugnaret. -  10 Aut eadem, vel maior non subesset disponendi ratio. Sic cùm subest, absque dubio dicta regula procedit. -  11 Non autem procedit, quando testator plenè prouidisset in aliis casibus; nam tunc alium videtur ex industria omisisse. -  12 Nec etiam quando casus omissus fuit ignoratus à disponente. -  13 Ioannis Marci Aquilini contra sententiam communem, & assiduam dictam allegationem l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, singularis sententia, quòd facili negotio diluatur, & communis in tuto maneat ex his, quæ num. præced. adnotata fuere, & nouiter hoc numero adnotantur. -  14 Regulam eandem, quòd dispositum censeatur, quod verisimiliter, &c. procedere etiam è contrario, siue non solùm affirmatiuè, sed etiam negatiuè, prout hîc obseruatur. PRo huius Capitis singulari, breui tamen, &[sect. 1] dilucida explicatione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, vulgatissimum quidem, & frequentissimum fuisse Interpretum omnium axioma, & placitum, testatorem in dubio disposuisse, atque voluisse id censeri, quod verisimiliter statuisset, vel respondisset, si fuisset interrogatus; & ob illam præsumptam mentem pro expresso illud haberi, & fieri extensionem de casu ad casum, & de persona ad personam: Nam voluntas disponentis censetur inesse casui omisso, tali verisimilitudine subsistente, quod, vt dixi, si de eo meminisset, vel interrogatus fuisset, tempore quo alium casum expressit, idem quoque verisimiliter responsurus fuisset. Idque per text. notissimum, & per manus tradium quotidie in l. tale pactum, §. finali, iuncta sua Glossa finali, ad finem, ff. de pact. & ad idem citatur textus in l. Barbarius Philippus, in vers. sed & si sciuisset: vbi Baldus notabili primo, ff. de offic. Prætoris. text. etiam, quem ad id ponderauit Claudius in l. mulier, in principio, vers. decreuisse, ff. ad Trebellianum. Ad idem bonus text. secundùm intellectum Bartoli, Alexandri, & sequacium ibi, in l. finali, C. de posthumis hæred. instit. & in l. Titius, §. Lucius, ff. de liber. & posthum. & in l. generaliter, §. cùm autem, C. de institut. & substitut. & in l. in confirmando, & in vtilitatem, ff. de confirmando tutore: & bona Glossa in l. acutissimi, C. de fideicommissis, & ea iura commemorauit Petrus de Peralta (vt suum vnicuique tribuatur) in l. si quis in principio testamenti, ff. de legat. 3. num. 151. vers. Tertius casus, folio mihi 460. vbi rectè miratur, quòd Doctores semper citent illam Glossam in d.l. tale pactum, §. fin. & dicant eam esse valdê singularem, vt Iason ibid. & in d.l. Barbarius, 2. notabili, & alij Doctores passim in plerisque locis profitentur, cùm sit textus apertior quàm Glossa, in eod. §. vltimo, vbi est eadem Glossa, & sunt alia iura satis clara; & subdit ipse ipse Peralta, quòd Glossæ non sunt allegandæ (ne dicat, commendandæ) vbi sunt textus, vt inquit Glossa in l. sed licet, ff. de officio præsidis. Secundò deinde & principaliter constituo, circa[sect. 2] eandem, & vulgatam allegationem, quòd dispositio recipit interpretationem à verisimili mente disponentis, & prout est versimile, disponentem fuisse responsum, si fuisset interrogatus; & ita quòd testatoris dubia dispositio ex eo interpretari debet, frequentissimè, atque infinitis ferè in locis Interpretes nostros, ae maximè in consiliis, & decisionibus insistere, eòque arguendi genere vti, prout quotidie casus se offerunt, sic & eos permultis applicare negotiis. Quocircirca, vt veriores, & receptiores doctrinas in proposito articulo ego deducerem, & alibi legendi, aut quærendi necessitate lectorem in futurum excusarem omninò, ingenti equidem & assiduo studio, prolixa etiam Authorum omnium euolutione, & lectura, sequentes me vidisse, atque prælegisse originaliter iuris Interpretes, qui & legi, & videri deberent à quocunque, qui absolutam, & accuratam axiomatis præfati resolutionem optaret. Ex ipsis autem obseruari hoc capite nonnulla, quæ si præ ocula habeantur, rarò aut nunquam in ea iurium, & regulæ allegatione, atque intelligentia decipi quemquam, sed potiùs verisimili mente testatoris perpensa, iuridicè duci contingat.   Videndi itaque erunt sequentes Authores, Iason, post ordinarios, & antiquos, in d.l. tate pactum, §. finali, ff. de pactis.   Idem Iason in l. Barbarius philippus, ex num. 3. ff. de officio prætoris: & in l. si extraneus, à num. 9. ff. de condictione ob causam: & in cons. 171. columna vltima, lib. 4.   Andreas Tiraquellus in l. si vnquam, in præfatione, num. 56. C. de reuocand. donat. vbi permultæ sunt Doctorum remissiones, & allegationes.   Anton. Gabr. communium conclus. lib. 6. tit. de. regulis iuris, conclusione 10. per totam.   Francisc. Vin. commun. opinionum, lib. 2. verbo, casus non expressus.   Curtius senior in cons. 76. columna penultima.   Iulius Clarus lib. 3. sententiarum, § testamentum, quæst. 76.   Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, num. 151. ad finem, & num. 152. fol. 460. & 461.   Petrus Paulus Parisius in consilio 41. numero 51. lib. 2. & in consilio 75. num. 37. & in cons. 78. num. 14. eod. lib. 2. & in cons. 50. num. 52. & in cons. 35. num. 13. & seq. lib. 3.   Alciat. in cons. 101. num. 4. lib. 9.   Thob. Non. in cons. 16. ex n. 15.   Berous in cons. 148. num. 34. & seq. & in cons. 63. num. 36. lib. 2.   Port. Imol. in cons. 41. num. 4.   Roland. in cons. 6. num. 24. lib. 4.   Grat. in cons. 132. num, 3. & 4. lib. 2. in cons. 120. num. 17. eod. lib.   Burgos de Paz in cons. 34. ex num. 29. cum seq. Craueta in cons. 98. num. 2. & in cons. 62. num. 10. & 14.   Iacob. Mandell. de Alba. in cons. 106. num. 24.   Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. n. 70.   Ioan. Cephalus in consilio 17. num. 31. & in consilio 114. num. 17. lib. 1. & in consilio 513. num. 51. lib. 4.   Iacob. Æmilian. in cons. 143. num. 17.   Pancirol. in cons. 93. n. 24.   Crotus in cons. 349. num. 4. vol. 3.   Tiberius Decianus in cons. 41. num. 134. libro 1. & in consil. 1. num. 100. eod. lib. & in consil. 137. ex num. 62. lib. 2.   Syluester Aldobrandinus in cons. 30. n. 44. &. 45. & in cons. 105. n. 13.   Hieronymus Gabriel in consilio 111. numero 15. lib. 1.   Marsilius in l. si qui viduam, num. 9. & seq. ff. de quæstionibus.   Francisc. Bursat. in cons. 202. num. 38. lib. 2. & in consil. 337. n. 11. lib. 3.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 3. tit. 2. num. 7. & titul. 19. num. 4. 5. & 6.   Hippolyt. Riminald. in cons. 21. num. 29. & in consil. 37. num. 17. & in cons. 110. num. 63. lib. 1. & in cons. 80. num. 16. eod. lib. 1. & in cons. 144. num. 43. & 44. & num. 309. & in cons. 287. num. 6. & 28. libro 3. & in cons. 476. num. 54. & 55. lib. 4. & in consilio 458. num. 80. & tribus seqq. eodem lib. 4. & in cons. 358. num. 64. & 65. eod. lib. 4. latiùs in cons, 517. num. 1. cum seq. & num. 24. 34. & 35. lib. 5. & in consil. 639. num. 101. 102. & 113. lib. 6. & in cons. 739. n. 90. & tribus seqq. lib. 7.   Ioan. Francisc. de Pont. in cons. 1. n. 24. & in cons. 40. n. 10. & in cons. 65. n. 19.   Francisc. Viu. decis. 284. lib. 2.   Ludou. Molin. de Hispanor. primog. lib. 1. c. 4. n. 24. & cap. 13. num. 96.   Pelaez à Mier. de maioratu, prima parte, q. 51. n. 5. ad finem.   Ferdin. Vazq. de Menchac. de successionum creatione, lib. 2. §. 11. n. 35.   Iacobus Menochius lib. 4. præsumpt. 26. n. 8. & 19. & præsumpt. 35. num. 19. & praesumpt. 39. num. 75. & præsumpt. 65. num. 5. & præsumpt. 69. num. 16. eodem lib. 4. & in cons. 117. num. 24. & in cons. 141. n. 12. lib. 2. & in cons. 173. n. 66. &. duobus seqq. ibi. 2. & in cons. 204. num. 46. & in cons. 223. num. 33. lib. 3. & in consil. 339. numer. 18. libro 4. & in consil. . 452. numero 25. lib. 5.   M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 32.   Aluarus Valascus consultat. 58. num. 4. & consultat. 193. num. 5.   Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. dubitatione 4. solutione 1. num. 77. & 78. cum pluribus sequentibus, folio 211. & 212. vbi vide omninò.   Alexander Raudensus de analogis, lib. 1. c. 35. n. 16. decis. 30. n. 210.   Achilles Pedrocha in cons. 16. n. 67. & in cons. 38. ex num. 46.   Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 25.   Petr. Surd. decis. 37. num. 30. & decis. 202. num. 3. & in cons. 44. num. 4. lib. 1. & in cons. 88. num. 15. & in cons. 112. n. 100. & in cons. 125. n. 14. & n. 90. lib. 1. & in cons. 443. num. 24. lib. 3.   Anton. Gam. decis. 355. n. 4.   Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 1. num. 59. & tribus seqq. & in cons. 16. num. 61. & in cons. 60. num. 47. & 48. & num. 86. & 87. & in cons. 63. n. 100. & in cons. 71. num. 38. & in cons. 78. num. 11. lib. 1. & cons. 57. n. 7. & 35. & in cons. 64. n. 32. & in cons. 69. num. 6. & 68. lib. 2.   Gamill. Gallin. de verb. signific. lib. 9. cap. 1. &. o. 4. mom. 22. & 23.   Ioan. Lanar. in cons. 64. n. 4.   Marcabrunus in cons. 70. ex n. 1.   Claud. de Seisel. in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liber. & posthum. col. 1. in fine.   Natta Astens. in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, n. 209. C. de testam.   Fabius à Corbul. in l. hæredes mei, §. cùm ita, ff. ad Trebel. n. 39.   Mat. Solomon. in dict. §. & quid si tantum, n. 49.   Fortun. Gars. ibid. ex n. 103.   Paul. Leon. in tract. substitutionum, in titulo de vulgari, n. 88.   Iacobus Beretta in cons. 118. num. 27. & 29. & num. 39. & duobus seqq. & in cons. 62. num. 5. & tribus seqq. lib. 1.   Fab. de Ann. in cons. 84. n. 29. cum seq.   Cæs. Barz. decis. Bonon. 5. n. 15.   Fulu. Pacian. in cons. 6. n. 23. & 25.   Andreas Fachineus in cons. 47. num. 20. & 24. libro primo.   Nicol. Intrigliol. decisione Siciliœ 37. ex num. 10. cum seq.   Alderan. Mascard. de intrepret. statutor. conclus. 2 num. 260.   Ioannes Marcus Aquilinus in d. §. & quid si tantum, in vers. sed ex sententia legis velleiæ, num, 58. & seq.   Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iuris, tom. 1. littera A. conclus. 694. per totam, folio 439. Tertiò & principaliter constituo, testatoris voluntaatem quamcunque congruè equidem, & iuridicè, ac etiam frequenter interpretari dupliciter; Primò, quòd ita testator senserit, l. si seruus plurium. §. vltimo, l. licèt Imperator ff. de fundo instructo, cum aliis vulgatis. Secundò, quòd si cogitasset, aut meminisset, ita verisimiliter disposuisset; idque per omnia iura in initio huius cap. relata; l & ex Socino, Galiaula, & Caualcano, ita adnotauit Cardinalis Francisus Mantica coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 1. tit. 2. num. 7. Hippolyt. Riminald. in consil. 517. ex num. 1. lib. 5. vbi dixit post alios, quòd nulla esta vtilior regula in vltimis voluntatibus, quàm quòd attendi debeat, quod testator verisimiliter disposuisset, se de eo fuisset interrogatus: Et quòd ipsa regula frequentissima est apud Consulentes, vt ibi subdit num. 5. & dat exemplum num. 6. & numero 34. Quod procedit in dubio, & nullo alio in con[sect. 3]trarium apparente, aliàs secus, vt ex vebis restrictiuis, vel taxatiuis, vel vbi testataor conditionaliter fuit loquutus, vt videbis ibidem, dicto num. 34. & 35. & iterùm repetit num. 27. quòd nulla sit ad interpretationem vltimarum voluntatum vtilior regula, quàm supradicta, & quòd in ipsis vltimis voluntatibus præcipuè procedit; quod annotauit etiam post Alex. Castrensem, & Iasonem, & alios, Franciscus Mantica lib. 3. titulo 19. numero quarto, Iacob. Beretta in consilio 62. ex numero quinto, libro primo. Procedit etiam in omni materia, actu, & dispositio[sect. 4]ne regula eadem, quòd dispositio recipit interpretationem, prout est verisimile, disponentem fuisſe responsurum, si fuisset interrogatus, sicuti extra vltimas voluntates, in quibus maximè (vt dixi) locum obtinet, acceperunt Interpretes suprà commemorati: Et in terminis Iason in consilio 171. column. secunda, libro quarto, Socinus iunior in consilio 128. ex numero 16. cum seq. volumine tertio, Berous in consilio 90. numero 14. volumine secundo, Petrus Paulus Parisius in consilio 41. numero 51. libro secundo, Rolandus in consilio sexto, numero 24. libro. 4. Alexander Raufrnsis de Analogis libro primo, cate 35. numero 16. Aluarus Valascus consulatione 193. numero quinto, Syluester Aldobrandinus in cons. 29. numero 31. & in consilio 30. ex numero primo, Petrus Surdus in consilio 88. numero 15. libro primo, vbi quòd Glossa in dicta l. tale pactum, §. finali, habet locum in quacunque dispositione, nulla excepta. Et citat Decium, Ruinum, Parisium, & Crauetam ita tenentes. Idem Surudus in consilio 150. num. 14. eodem libro primo, vbi quòd dicta regula procedit in pactis, & statutis, in contractibus, & conuentionibus quibuslibet, & in omni materia, post alios plures, quos ibi citat, Iacobus Beretta in consil. 62. num. 5. & tribus seqq. lib. 1. Vbi etiam, quòd obtinet locum in omni actu, sed maximè in testamentis. Andreas Tiraquellus in præfatione dictæ l. si vnquam, numero 56. Antonius Gabriel commun. conclusion. lib. 6. titulo de regul. iuris, dicta conclusione 10. vbi ampliat num. 1. dictam regulam in statutis, in quibus fit interpretatio, prout est verisimile statuentes fuisse responsuros, & quòd hæc est magis communis opinio, prout esse magis communem opinionem apparet ex his omnibus Authoribus, quos suprà in vnum congessi & numero quarto, subdit idem Gabriel, quòd procedit in contractibus: & numero sexto, in vltimis voluntatibus? & numero 12. in legibus: & numero 13. in rescriptis gratiosis: ac denique subdit numero 15. vt nulla[sect. 5] sit tam generalis dispositio, quæ non recipiat hanc interpretationem, prout disponens disposuisset, si fuisset interrogatus: Et refert Angelum, & Iasonem ita tenentes. An autem procedat eadem regula in materia non fauorabili, siue exorbitant, aut poenali, vel correctoria iuris communis, vide Authores relatos suprà. Et per Anton. Gabrielem dicta conclusione decimal, numero quinto, Beroum in consilio 148. numero 34. & seq. libro secundo, Ioannem Vincentium Hondedeum in consilio 1. numero 62. libro primo. Cardinalem Dominicum Tuscum practicarum conclusionum iuris, tomo primo, litera A, verbo, argumentum, conclusione 694. folio 439. vbi quòd regula præfata dictæ l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis: procedit tam in reo, quàm in actore, tam in masculo, quàm in fœmina, & tam in feudo, quàm in emphyteusi, & in statutis etiam pœnalibus, & in testamentis, & in fideicommissis, & in omni materia, & dispositione, vt ibidem numero 23. & 24. & de materia exorbitanti vide ibidem numero 24. & 30. Quartò deinde constituo, argumentum prædictum,[sect. 6] quòd testatoris dubia dispositio interpretetur, prout testator verisimiliter respondisset si fuisset interrogatus, non semper & indistinctè, siue non simpliciter accipiendum, aliquando potiùs respuendum siue saltem temperandum ex variis, & diuersis rerum & causarum circumstantiis. Contra ipsum namque quamplures, & fortissimæ vrgere videntru rationes, sed Interpretum quorundam contrariæ sententiæ extant, prout mox videbitur: Non enim facilè diuinare debemus in interpretatione voluntatis vltimæ, de qua agitur, nec à verbis eius recedere, quando iuridicè, & manifestè non constat de contraria mente testatoris. Quod in nostris terminis sic specificè admonet Berous in consilio 63. numero 36. libro secundo, & in consilio 93. numero 13. eodem libro. Neuizanus in consilio 31. numero 21. sequuntur Simon de Prætis de interpretat. vltimarum voluntat. libro tertio, dubitatione quarta, solutione prima, numero 78. folio 212. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, libro tertio, titulo 19. numero quinto, dicens, diligenter esse aduertendum, quia circa regulam prædictam perniciosè erratur, cùm testatoris animus non inspicitur, vt in proposito inquit Rubeus Alexand. in consilio 49. in fine, coniuncto numero secundo, neque in colligenda testatoris voluntate oportet diuinare, sed illa ex verbis concipienda est, l. Gallus, §. primo, ff. de liber. & posthum. l. non aliter, in principio, ff. de legatis tertio, l. si alij, ff. de vsufructu legato, l. in ambiguo, ff. de rebus dubiis. Neque etiam debemus plus, vel aliud velle, quàm ipse testator dixerit; & quod testator non addidit, non debet intelligi, l. vnica, § sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis. Et imputandum est testatori, cur non prospexit eo casu, de quo dubitatur. Et tutius est verbis inhærere, quam errare in interpretatione vltimæ voluntatis. Nec testator præsumitur aliud velle, quam quod verbis expressit, l. Labeo, ff. de supel. leg. & casus contingens præter ordinationem testatoris, non includitur sub dispositione, etiamsi esset maior ratio disponendi, sicut omissus pro omisso habetur: Et ad præsumendum iudicium testatoris, nihil est subaudiendum: Nec dicitur expressum in testamento, quod eo lecto, non reperitur: Et quod testator non loquitur, velle non præsumitur: Et voluntas denique in mente retenta, nihil operatur: Siue non sufficit dicere, testatorem ita voluisse, nisi eius voluntas in dispositionem transiuerit; prout hæc omnia axiomata, siue Interpretum nostrorum pronunciata communia, vulgatissima sunt, & per Manticam libro tertio, dicto titulo 19. numero quinto, per totum, latiùs comprobantur, atque expenduntur contra communem, & receptam allegationem, dicta l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, cum sua Glossa; quæ (vt vides) fortiter vrgere videntur contra ipsam, nec ab eodem Mantica diluuntur, sed ponderantur dumtaxat: Ita pariter & nouissimè Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tomo primo, littera A, conclusione 694. cùm adduxisset regulam prædictam, quòd valet argumentum à verisimili mente disponentis, vel testatoris, & prout est verisimile ipsum responsurum fuisse, si interrogatus fuisset; statim numero quarto, & quinto, proponit contrarias regulas, hoc est, relatas nunc ex traditionibus Francisci Manticæ, quem ipsum etiam commemorat, sed nec eisdem contrariis regulis præbet responsum. In eodem etiam placito contra communem dictam allegationem, & alij iuris Interpretes fuisse videntur, qui argumentum ex dicta Glossa, in l. tale pactum, §. finali, desumptum, fallax esse asseuerarunt, prout ex Beroo, & alijs asserunt Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 60. numero 87. libro primo, & in consilio 57. numero 35. libro secundo, Fabius de Anna in consilio 84. numero 29. Borgninus Caualcanus decisione quinta, numero 34. parte tertia, Ludouicus Casanate in consilio quarto, numero 191. Petrus de Peralta (quam nullus in proposito citat) in dicta l. si quis in principio testamenti, numero 152. folio mihi 461. vbi eruditè (vt adsolet) aduertit, quòd theoricailla ex dicta Glossa deducta, est nimis generalis, & vaga; imò æquiuoca, seu amphibologica, & ingerit non paruam confusionem volentibus eam adaptare casibus, quibus non aptè quadrat, prout frequenter ab Scriptoribus attentatur aptari. Et idcircò (subdit ipse Peralta) quod parcè, & cum aduertentia, ac temperamento vtendum est præfata generali doctrina, aut (vt vocant) regula Doctorum Magistra. Et idem quoque clarè præsentiunt Socinus iunior in consilio 100. numero 25. & seq. libro 3. Ioannes Cephalus in consilio 17. num. 31. lib. 1. & in consil. 269. numero 11. lib. 2. & expressim contra communem superiorem traditionem tentauit Ioannes Crotus in l. Gallus, in §. & quid si tantum, numero 49. in versio. pro complemento: Vbi adducit plures decisiones, ex quibus colligi intendit, quòd casus ommissus habetur pro omisso, licèt posset videri, testatorem idem fuisse dispositurum, si cogitasset, vel si de eo fuisset interrogatus, prout etiam adduxit ipso commemorato Cardinalis Franciscus Mantica, quem nunc retuli. Sed & Ioannes Marcus Aquilinus (cuius nullus hucusque in proposito mentionem fecit) in eodem § quid si tantum, in versiculo, sed ex sententia legis Velleæ, numero 58. & pluribus sequentibus, constanter tuetur contra ipsam communem, axioma præfatum, ex dicta Glossa leg. tale pactum, §. finali, deductum, falsum esse, nec sustinendum ideò, quòd voluntas in mente retenta, & quæ in dispositionem non transierit, si attendi non debet, multò minùs operari debet voluntas, quæ in aliquo non est, cùm necius respectu rei, quam ignorat, nullam habet voluntatem, l. si per errorem, ff. de iurisdiction. omn. indic. & sic non sufficit, quod sic respondisset seu prouidisset testator, si de eo cogitasset, quia cùm nulla voluntas sit, fieri dispositio non potest, vt Author ipse contendit, qui etiam & iura nonnulla inducere tentauit, vt probet communem eandem allegationem, veram non esse. Quocirca, cùm rationes omnes ponderatæ suprà,[sect. 7] fortiter adeò (vt dixi) vrgere videantur, nec vllus hactenus responsum eis præbuerit, & pro vera, & dilucida, absoluta etiam eiusdem regulæ, & articuli propositi, quando, inquam, pro dispositio habeatur, quod verisimiliter quis disposuisset, si fuisset interrogatus, explanatione, & earundem omnium rationum, quæ in contrarium expenduntur, resolutione, & responsione, obseruanda, atque constituenda erunt nonnulla, vt arbitror quæ à nullo hactenus, vt videbis, ad eum modum, nec ita distinctè attinguntur, nec adducuntur, & præoculis haberi debent, ne erretur circa prædicta. Ac primum equidem, in hoc ipso, quo versamur dubio, necessarium omninò esse alterius dubij, siue articuli valdè controuersi, & difficilis resolutiones, & traditiones communes euoluere, atque inspicere, quando, inquam, casus omissus habeatur pro omisso quando etiam ex verisimili mente disponentis, velut expressus diiudicetur; ex theoricis namque, & communioribus Doctorum resolutionibus in ipso articulo, deduci etiam validè, & iuridicè, & absque errore poterit, quando præfatæ huic regulæ locus esse debeat, vt inclusus, vel exclusus dicatur casus, qui ab eo deducitur. quod verisimile est disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus. Id quod in proposito nostro cum iudicio inuenio assequutum, atque ex omnibus, quos hactenus prælegi, adnotasse Franciscum Manticam de coniecturis vltimarum voluntatum, libro tertio, dicto titulo 19. ipse namque, cùm numero quarto, & quinto, & sexto, adduxisset theoricam Glossæ in dicta l. tale pactum §. finali, & expendisset nonnullas iuris, & Authorum decisiones in contrarium, vt suprà vidimus; statim numero fexto, in finalibus verbis, inquit, quòd vt apertiùs, & perfectiùs possit intelligi dicta regula, quando videatur dispositum, quod testator verisimiliter disposuisset, si fuisset interrogatus; inquirendum & sciendum est in primis, quando casus omissus habeatur pro omisso, vel pro expresso; idque explicat ex numero 7. vsque in finem tituli: Prætis etiam de interpretat. vltimarum voluntat. libro 3. dicta solutione prima, num. 77. folio 211. cùm eandem Glossæ sententiam in dicta l. tale pactum, §. finali, adduxisset, & eius argumentum fallax esse, post Beroum dixisset; statim ex numero 81. folio 212. dicit videndas esse permultas Doctorum limitationes, & declarationes in illo articulo, quando casus omissus habeatur pro omisso, vel pro expresso: & eas recenset ex proposito ex numero 82. cum multis seqq. vt allegationis dictæ Glossæ, l. talepactum, §. finali, veritatem dilucidè magis declaret, & quando debeat obtinere, vel non, deducat distinctiùs. Horum ego Interpretum vestigia sequutus, id ipsum arbitror, & cap. seqq. eandem disputationem, & explanationem ex proposiro suscipiam, quando, inquam, casus omissus pro omisso, vel pro expresso habeatur, vt ex ibi dicendis, huiusce capitis obseruationes, huic erunt omninò adaptandæ, & in omnibus casibus, in quibus ibi dicitur, casum omissum pro expresso haberi, in eisdem cerrum erit, dispositum videri, quod verisimiliter testator fuisset responsurus, si fuisset interrogatus, & ita dici debere. Secundò deinde constituo, videnda etiam, atque nunc in memoriam reuocanda pro absoluta explicatione præfatæ Glossæ, dictæ l. tale pactum, §. finali, ea quæ à me adnotata, atque scripta fuere suprà hoc eodem libro, & tractatu, capite septimo, in illa quæstione, Quando mens verbis præualeat, vel è contra, & vtri potius standum, an scripto, & sic verbis; vel præsumpto, & sic menti: Repetenda etiam ea omnia, quæ capite octauo, suprà quoque distinctè, & vtiliter tradidi in eo articulo, An etiam tacita mens. seu voluntas debeat obseruari, sicut expressa, & na fideicommissa ex folis coniecturis absque verbis consistant. Rursus & prælegenda etiam, atque reuidenda illa, quæ capite decimo, suprà, hoc eodem libro, ex omnium Interpretum resolutionibus, atque ingenti studio adnotaui in eo articulo, Quando ob mentem testatoris præsumptam, siue ex solis coniecturis liceat à propria verborum significatione recedre. Ac denique obseruationes illas communes capitis præcedentis notandas omninò, quatenùs dilucidè & absolutè ibidem explanaui vulgatissimam illam Doctorum regulam, ex l. quidam cùm filium, ff. de hæred. instit. desumptam, quòd non sufficit dicere, ita testatorem voluisse, nisi eius voluntas transiuerit in dispositionem, vle quòd tacita voluntas, quæ non transiuit in dispositionem, non attenditur: Ita namque, & si ea omnia in memoriam reuocentur, circa allegationem, quòd dispositum quid censeatur, quando testator si fuisset interrogatus, id disposuisset, nequaquam errabitur, nec voluntati testatoris ipsius detrahetur in aliquo, & in omnibus casibus, in quibus diximus mentem præualere verbis, siue præsumpto standum potiùs, quàm scripto, & tacitam mentem obseruandam, & ex solis coniecturis dispositionem duci, atque ex ipsis, & voluntate præsumpta licere à propria verborum significatione recedere, & tacitam voluntatem, quæ in dispositionem non transiuit, attendi; in eisdem inquam, & iuxta declarationes in ipsis capitib. traditas, ita pariter dicendum erit, axioma, siue assumptum præfatum procedere, & dispositionem recipere interpretationem à verisimili mente disponentis, & prout est verisimile, disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus: vt pote cùm illis omnibus casibus, longa serie probatum fuerit, requiri necessariò, quòd verba omninò non deficiant, sed quòd ex verbis, saltem secundùm impropriam verborum significationem mens illa tacita, siue præsumptum deduci valeat, nec alias tacitam mentem attendi, nec dispositionem induci, nec etiam à propria verborum significatione recedi, ob solas coniecturas, nec denique attendi voluntatem, quæ in dispositionem non transiuit, si verba nullo modo deseruiant; deseruire namque saltem impropriè, necessarium esse, latissimè omnibus dictis cap. probauimus: in præsenti ergo articulo id ipsum ius obseruandum erit, quod eisdem omnibus capitibus præcedentibus obseruari diximus; & inde, atque consequenter ea omnia argumenta cessabunt, quæ contra communem hanc allegationem ponderabantur suprà, numero 6. per totum. Consequenter denique allegatio ipsa, toties repetita, dispositum censeri illud, quod testator verisumiliter fuisset responsurus, si fuisset interrogatus, ita demùm intelligi, ac procedere debebit, si ex ipso testamento, & verbis eius id percipitur, ita vt dicta verisimilitudo, quòd[sect. 8] ita disponens fuisset responsurus, si interrogatus fuisset, congruenter valeat deduci, alias secus, quando ipsius testatoris voluntas nuda est in dispositione eius, de quo agitur; prout verè & eleganter declarant Iason dicto cons. 171. in finalibus verbis, lib. 4. Petr. Paulus Parisius in consilio 35. numero 13. & seq. libro 3. Thobias Nonius in consilio 16. num. 15. Pancirolus in consil. 93. num. 24. Crotus in consil. 349. num. 4. volumine 3. Burgos de Paz in cons. 34. num. 29. & 30. Hieronymus Gabriël in cons. 111. n. 15. lib. 1. Achilles Pedrocha in consil. 38. num. 48. lib. 1. Alexander Raudensis decisione 30. num. 210. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 1. num. 61. & in consilio 16. num. 61. & in consil. 60. num. 47. & 48. vbi refert plures alios, lib. 1. Et inquit, non attendi verisimilem mentem testatoris, & quòd testator, si fuisset interrogatus, ita respondisset, respectu casus nullo modo expressi, sed ita, atque omninò omissi, vt nullo modo ex verbis concipi, aut deduci quouis modo potuerit. Ipse Hondedeus in consil. 71. num. 38. lib. 1. dicens, habere locum dictam regulam, quando ex coniecturis constat legitimè de verisimili mente testatoris, & quòd si fuisset interrogatus, ita respondisset: & in consil. 57. num. 35. lib. 2. vbi annotauit expressim, quòd argumentum illud, quòd si testator fuisset interrogatus, ita respondisset, non aliàs procedit, quàm si coniecturæ voluntatis testatoris eliciantur ex testamento, & verbis in eo prolatis, aliàs secus; & repetit in consilio 69. num. 69. eodem lib. 2. & id ipsum tenuerunt etiam Portius Imolensis in consil. 41. num. 4. Ioannes Cephalus in consil. 513. num. 15. lib. 4. Tiberius Decianus in consil. 41. num. 134. lib. 1. optimè Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 32. is namque Author cum versaretur circa explicationem dictæ Glossæ, in dicta l. tale pactum, §. finali, & præfati articuli, an habeatur pro cauto, quod testator verisimiliter respondisset, si fuisset interrogatus; inquit expresse, quòd argumentatio hæc non viuat, quando verba non consentiunt, & citat Ruinum in consil. 74. num. 11. volumine 1. Albanum in consilio 106. num. 24. ac proinde quòd Glossa illa accipi debet secundùm terminos primæ, & secundæ conclusionis, quas anteà Peregrinus ipse deductat num. 4. cum seq. & num. 25. voluntatem, inquam, dicit ex verbis elici, quando verba aliquo modo assentiunt, & secundùm propriam, aut saltem impropriam significationem, vel largam non contradicunt; tunc namque voluntas habetur pro legitima, atque obseruatur, prout ex multis iuribus, & Authoribus, latiùs probat ibidem; vel quando non fuit expressa per verba; venit tamen in necessariam, seu manifestam consequentiam verborum expressorum, tunc enim similiter obseruatur, vt ipse explicat dicto num. 25. optimè etiam Iason dicto consil. 171. in fine, lib. 4. vbi inquit, quòd Glossa in dict. l. tale pactum, §. finali, procedit, quando aliquid non est omninò omissum, sed sequitur ad aliquid expressum; tunc etenim reputatur cautum, & dispositum, secus quando aliquid est omninò omissum, prout infra dicetur in eo articulo, quando casus omissus habeatur pro omisso, & ibi permulti iuris Interpretes commemorabuntur, qui vnanimiter obseruarunt, casum omissum haberi pro expresso, quando sequitur ex eo, quod expressè dispositum est, & ex aliis obseruauit Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntat. lib. 3. dicto tit. 19. num. 15. vel quando verba impropriè saltem possunt deseruire, vt per Manticam ibid. num. 17. ac in aliis casibus, de quibus infra, in eodem artic. Et superioribus conuenit ex communi Scribentium placito Syluester Aldobrandinus in consil. 30. num. 140. & 36. & num. 44. & 45. & in consil. 109. num. 12. & 13. dicens, quòd Glossa in dicta l. tale pactum, §. finali. procedit quando aliquid fuit expressum, ex quo aliud sequitur, secus vbi est omninò omissum, & multò magis quando tale quid est expressum, quod contrarium arguit, vt notarunt Authores ibi relati: Secus etiam[sect. 9] quotiescunque verborum qualitas repugnat, vt dictis locis probauit post alios, Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 69. num. 51. & 55. & 68. lib. 2. conuenit etiam omnibus superioribus Hippolyt. Riminaldus in consil. 80. num. 16. lib. 1. & in cons. 517. numero 7. lib. 5. dicens, quòd regula dicta l. tale pactum, §. vlt. ff. de pactis, de plano procedit, quando aliquid fuit expressum, ex quo voluntas illa testatoris deprehendatur; secus tamen esse, quando casus omninò fuisset omissus, quia pro omisso haberetur, prout declarant, & distinguunt Authores ibi relati, Fabius de Anna in cons. 84. num. 30. & 31. Iacobus Beretta in cons. 118. num. 40. & 44. lib. 1. vbi quòd regula prædicata procedit sine dubio, quando tale quid reperitur expressum, ex quo possit coniectura fieri, testatorem si de eo fuisset interrogatus, ita verisimiliter dispositurum fuisse. Antonius Gabriël commun. conclusion. lib. 6. tit. de regulis iuris, dicta conclusione 10. num. 7. vbi inquit, quòd dispositio testa[sect. 10]toris recipit interpretationem, quam verisimiliter fecisset testator, si fuisset interrogatus, quoad eum casum, qui non sit ex toto omissus, sed aliquo modo comprehendi possit sub natura dispositionis, ex Baldo, Socino, Alberico, Decio, Parisio, Grato, Ruino, & Galiaula ibi relatis. Et idem tenuit Thobias Nonius in cons. 95. num. 5. quem referens dumtaxat, ita adnotauit Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclus. iuris, tom. 1. littera A, conclus. 694. n. 37. in illis verbis: Limita, quando verba possunt importare hanc mentam, aliàs secus. Vnde secus erit, si verborum qualitas repugnaret, aut à testatore expressum contrarium argueret, ex eisdem Authoribus, & Aldobrandino dicto consil. 30. num. 44. & 45. Simone de Prætis de interpretatione vltim. voluntat. libro 3. dubitat. 4. solutione 1. num. 81. fol. 12. vbi quòd si inspectis casu omisso, & casu expresso, comprehendatur quædam de altero in alterum casum similitudo mentis, vel rationis, vel effectus, vel charitatis, aut affectionis testatoris, aut alia similis, procedat illa regula, aliàs secus. Quod idem tenet Iacobus Beretta in cons. 62. ex num. 6. & quòd dicta regula procedat, cùm eadem, vel maior subest disponendi in altero casu reatio, Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusion, iur. tom. 1. dicta conclus. 694. num. 22. vbi num. 32. contrarium statuit, quando ex diuersitate rationis posset rationabiliter negari, quòd imò interrogatus contrarium respondisset, ex Alexand. & Ancharano ibi relatis: Ita etiam subdit num. 37.[sect. 11] quòd non sit locus dictæ regulæ, quando testator longam dispositionem fecit, & planè prouidit pluribus casibus; nam tunc ex industria videtur alium casum omisisse; & citat Alexandrum tantùm, Gratum autem citauit Iacob. Beretta dicto consil. 188. n. 41. lib. 1. & alios plures Casanate in consil. 4. num. 193. Antonius Gabriël dicta conclusione 10. num. 9. qui nu[sect. 12]mero 10. in ignorante limitat etiam dictam conclusionem: in quo etiam Tuscus dicta conclusione 694. num. 36. dicens, quòd argumentum Glossæ in dict. l. tale pactum, §. finali, non habet locum, quando casus omissus, fuit ignoratus à disponente. Et singularem rationem reddit Petrus Surdus in consil. 150. num. 90. lib. 1. dicens, quòd inter casum ignoratum, & non ignoratum ratio diuersitatis est, quia in primo casu, & in terminis Glossæ præcitatæ, in dicta l. tale pactum, §, finali, ad ita verisimiliter præsumendum poterat accommodari voluntas, & licèt dubium sit, an dispones ita voluerit, vel non, quia tamen potuit voluisse, lex eum voluisse præsumit, cùm posset velle, & non extet ratio, quare voluerit in vno, & noluerit in alio: sed casu ignorato, deficit omninò voluntas, & consequenter consensus, quia ignorans non consentit; & ideò lex non potest præsumere, quod potiùs voluerit, quàn noluerit, cùm ille non posset velle, ex quo ignorabat, & præsumptio cadit solum super dubio, &c. Et his autem omnibus, atque tuendo communem[sect. 13] dictam allegationem Glossæ in dicta l. tale pactum, §. finali, quòd dispositum censetur, quod verisimiliter disponeretur, &c. Facili negotio responderi potest motiuo, siue fundamento præcipuo Ioannis Marci Aquilini contra ipsam communem, de quo supra num. 6. ad. finem, in vers. sed. & Ioannes Marcus Aquilinus, atque inprimis negando, quòd nulla adsit voluntas, vbi versimilis mens testatoris est, quòd sic ipse prouidisset; seu respondisset, si interrogatus fuisset, aut de eo meminisset; nam etsi voluntas expressa non adsit, adest tamen præsumpta, & coniecurata, & quæ aliunde, atque ex verbis eiusdem testamenti, siue ex aliis expressis colligitur; & sic dici non potest, voluntatem eam in aliquo non esse, vt Aquilinus contendit: nam etsi expressa non sit, vt nunc dicebam; præsumpta tamen, & verisimilis est, nec videtur omninò in mente rerenta, cùm aliunde & tacitè colligatur, & sic attendi debeat. Cæterùm in eis omnibus iuribus, quæ ipsemet A quilinus ex num. 61. ponderauit contra Communem, tacita aliqua, aut verisimilis & præsumpta mens, nec verisimiliter, nec aliunde ex eadem dispositione colligi poterat, imò cessabat omninò, sicuti ex ipsis manifestè adeò deprehenditur, vt alia comprobatione res non indigeat, & communis præfata allegatio in tuto maneat. Vltimò tandem constituo, regulam eandem, & al[sect. 14]legationem vulgatam, quòd dispositio recipit interpretationem ab eo, quod verisimiliter creditur, testatorem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus, procedere etiam è contrario, siue non solùm affirmatiuè, sed etiam negatiuè; & inde sicut admittitur alius casus ex præfata ratione verisimilis mentis, ita atque ob eandem rationem dicetur exclusus casus, de quo disponens interrogatus, aut si meminisset, non disposuisset. Quod de mente eorum omnium Authorum procedit, quos suprà, n. 2. & 3. in vnum congessi: Et in terminis post alios Authores, ita argumentatur, atque obseruat Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 1. num. 56. & num. 60. lib. 1. Et de his hactenus. # 13 CAPVT XIII. Ex eadem Capitis præcedentis materia, & regula illa, quâ de interpretatione agitur à verisimili mente disponentis, & ab eo, quod verisimiliter responsurus fuisset testator, si fuisset interrogatus: vbi in ea quæstione, vtrùm is qui nominare potest in secundam, vel tertiam personam, aut vitam, nominare valeat animam suam pro secunda, vel tertia persona, aut vita, vel instituendo hæredem animam suam, videatur eam nominare (in qua præfata illa coniectura, si testator fuisset interrogatus, &c. Interpretes nonnulli adducuntur) Senatus Regij Hispalensis definitio in terminis, Aluari Valasci consultationi 193. contraria proponitur, & ita eleganter, atque egregiè exornatur, & comprobatur, vt in futurum placitura videatur: Ibidem etiam explicatur text. in cap. 1. §. donare, qualiter olim poterat feudum alienari: & iurium quorundam allegationes vulgatæ, videlicet l. veteribus, ff. de pactis, l. finalis, C. de sacrosanctis Ecclesiis, l. hæreditatum, ff. ad l. Falcid. & l. quod si nolit, §. quia assidua, ff. de. Ædilitio edicto, exornantur nonnullis. Ac denique emphyteusis materia, quibusdam generaliter prolatis, non inutiliter condecoratur. SVMMARIVM. -  1 Nominare in secundam, vel tertiam personam, aut vitam qui potest, vtrùm animam suam nominare valeat, vel instituendo hæredem animam suam, videatur eam nominare. -  2 Vbi inprimis refertur Aluari Valasci consultatione 193. opinio negatiua, & de ratione, & fundamentis eius, & numeris seqq. vsque ad num. 11. -  3 Voluntas, & intentio concedentis debet inspici in concessione emphyteusis, sicut & in cæteris contractibus. -  4 Clausula solita opponi, licèt omittatur, nunquam omissa censetur, sed potiùs expressa. -  5 Communis sensus semper attendendus est. -  6 L. tale pactum, §. finali, cum sua Glossa, de pact. regula illa, quod verisimiliter quis fuisset responsurus, si fuisset interrogatus, &c. habet locum non solùm in contractibus, & in vltimis voluntatibus, sed etiam in quacunque alia materia. -  7 Anima censetur persona prohibita ad nominationem, propter difficultatem conueniendi. Vide infrà num. 40. -  8 Vita hominis durare præsumitur secundùm vulgares regulas vsque ad centum annos, secundùm veritatem contra, vt infra, num. 41. vbi l. finalis, C. de sacrosanctis Ecclesis exornatur remissiuè. -  9 Feudum nec pro anima legari posse, etiam quoad æstimationem. Et vide infra, num. 42. vbi explicatur text. in cap primo, § donare. Qualiter olim poterat feudum alienari: vide etiam num. 17. -  10 Eligere seipsum non potest, qui habet potestatem eligendi. -  11 Nominare in secundam, vel tertiam personam aut vitam qui potest, quòd animam suam nominare valeat, intelligendo, prout latiùs hoc num. & sed. explicatur, & Regij Hispalensis Senatus decisio in terminis adducitur, atque num. seqq. comprobatur, & illustratur. Et id fortius, & absque omni dubio procedere, quando testator animam suam hæredem instituisset, prout eisdem numeris seqq. demonstratur. -  12 Nominandi facultatem in concessione emphyteusis competentem alicui, & cui post mortem ipse nominatum reliquerit, si non nominauerit, ad omnes eius hæredes, tam ex testamento, quàm ab intestato pertinere. Atque ex hoc conuinci manifeste Aluari Valasci sententiam, quando anima fuit hæres instituta, vt hîc ostenditur. -  13 Vtile per inutile non vitiatur in separabilibus, ac maximè in testamentis. -  14 Actum non facere, vel inualidum, aut inutilem facere, paria sunt; idque latiùs exornatur remissiuè. -  15 L. hæreditatum ff. ad l. Falcidiam, decisio locum habet in quibuscunque controuersiis, & in omni actu, & materia, in qua agitur de coniectura vitæ taxandæ. Etiam in dispositionibus inter viuos. -  16 Argumentum illud ex l. tale pactum, §. finali, cum sua Glossa, ff. de pactis, deductum, & pro se à Valasco principaliter ponderatum, in contrarium, & pro Hispalensis Regij Senatus definitione expendi debere, prout hîc adnotatur. -  17 Textum in cap. 1. §. donare, de quo supra num. 9. & communem Interpretum sententiam ex eo desumptam, non concludere ad probationem eius, quod Aluarus Valascus contendit, vt hic obseruatur, & latiùs infrà num. 42. -  18 Cald. Pereiræ resolutionem, Hispalensis Regij Senatus decisioni, & Authoris opinioni conuenire, vt hoc num. adnotatur, -  19 Maioratus ex omnibus bonis, si ab eo in testamento instituatur, qui nullos habet liberos, & in patrimonio defuncti existat emphyteusis, licèt illa Maioratui applicari, & annecti non possit, hæres tamen grauari potest, vt ipsam vendat, & redactam pecuniam in Maioratus bona conuertat. -  20 Et idipsum ex sententia Authoris obseruandum, etsi hæres ita expressim grauatus non fuerit, vt hîc obseruatur. -  21 Emphyteuta si ingrediatur Religionem, vtrùm emphyteusis transeat in Monasterium. -  22 Emphyteuticus contractus quis dicatur? -  23 Emphyteuticus contractus, primæuâ naturâ in perpetuum celebratur. -  24 Postmodùm verò primordiali ipsius emphyteusis naturâ mutatâ, permissum est, vt ad vitam concedentis, aut per duas, vel tres generationes fieri possit. -  25 Emphyteusis, quando temporalis, vel perpetua dicatur, & qualis in dubio præsumatur remissiuè. -  26 Ex quibus verbis, & argumentis emphyteusis contracta intelligatur? remissiuè. -  27 Et à locatione, & venditione qualiter distinguatur? -  28 Locatio ad longum tempus, an assimiletur contractui emphyteutico? -  29 Emphyteusis definitio, remissiuè. -  30 Emphyteusis licèt ita regulariter contrahatur, vt annuatim modicum aliquid soluatur, & ab initio detur certa quantitas, nec requirat pensionem, quæ fructibus respondeat, sicut locatio; Interdum tamen iusta præstatur, nec vitiat emphyteusim, ideò quòd rei fructibus correspondeat. -  31 Idque maximè in emphyteusi Ecclesiæ, in qua pensio æqualis est, & fructibus correspondens. -  32 Emphyteuticus contractus non habet propriam naturam, nec regulam, sed eam recipit, quæ sibi datur à contrahentibus accidentaliter. -  33 Emphyteusis potest inscio domino donari, & legari, siue in testamento quouis titulo relinqui. -  34 Et in dispositione generali comprehenditur. -  35 Aluari Valasci decisione 193. fundamentum illud præcipuum de quo supra, ex num. 2. ita diluitur, vt Senatus Regij Hispalensis decisioni nequaquam repugnet, & num. seq. -  36 Interpretatio fit in contractibus, contra eum, qui se non declarauit, & legem contractus apertè non dixit. Vbi & allegatio vulgata l. veteribus, ff. de pactis, exornatur nonnullis remissiùe. -  37 In contractibus an mens attendatur, vel verba? remissiuè. -  38 Clausula consueta apponi, haberi debet pro apposita, ex communi Interpretum sententia: vide tamen regulam in contrarium ex aliorum sententia. -  39 Actum non censetur, quod in scriptura non legitur. -  40 Anima quòd censeatur persona prohibita ad nominationem, argumentum illud, de quo supra numero 7. nihil obstare, vt hîc adnotatur. -  41 Cuiuslibet hominis vitam censeri vsque ad centum annos, communem illam traditionem, de qua suprà numero 8. falsam esse, vt hîc adnotatur. -  42 Feudo legato, æstimationem eius deberi, ex sententia quorundam. Et ibidem de intellectu text. in cap. 1. §. donare, qualiter olim poterat feudum alienari. -  43 Argumentum quoddam Aluari Valasci, de quo supra num 10. nequaquam vrgere in contrarium, vt hîc adnotatur. PRo dilucida, & notanda huiusce Capitis explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, eiusdem disceptationem, & resolutionem vsque adeò Capitis præcedentis materiæ, & resolutioni, atque regulæ illi ex l. tale pactum, §. finali, iuncta sua Glossa, ff. de pactis, desumptæ, conuenire, vt cùm in dubio præcipuo,& Senatus Regij Hispalensis definitione, seu decisione (de qua nunc agitur) Aluarus Valascus consultatione 193. versaretur, eo praecipuè arguendi genere vteretur, quod à verisimili mente disponentis, & quod verisimiliter ipse fuisset responsurus, fi fuisset interrogatus, deducitur, vt constat ibidem num 5. atque ipsomet argumento; (contrarium tamen eius sustinet, quod Valascus asserit, sed eum non citat, vt statim dicetur) Caldas Pereira adducitur, atque excitatur in ipsomet articulo, de emphyteusis extinctione, interitu, & resolutione, 4. part. cap. 10. sub num. 20. in verſ. quod satis verisimile est, eum responsurum, si interrogatus fuisset, folio mihi 115. Necessarium ergo, & eidem nostræ materiæ conueniens omninò visum est, idipsum hoc capite inquirere, & distinctiùs explanate, quod ab eisdem duobus, nunc præcitatis Authoribus aliquando inquirebatur: & in Senatu Regio Lusitano, in dubium excitari, de facto contigit, vt ibidem refert Valascus: Quod etiam in Hispalensi nostro Senatu non modò contingere aliquando poterit, sed etiam contigit, anima hærede instituta, vel pro vita nominata; & aliter statuisse, compertum equidem est. Quocirca, vt eius[sect. 1]dem controuersiæ distinctior resolutio appareat, & Senatus nostri decisio corroboretur, in eo dubium vertebarur, vtrùm anima, siue pia causa nominari possit in testamento in secundam, vel tertiam personam, aut vitam, ab eo, qui ita nominandi potestatem habebat, vel instituendo hæredem animam suam, videatur eam nominare; quomodo quæstionem proposuit Aluarus Valascus in argumento, & in initio dictæ consultationis 193. siue an liceat emphyteusim legare pro anima, aut Ecclesiam pro anima nominare, sicuti quæstionem eandem excitauit Caldas Pereira 4. Parte, d. cap. 10. ex num. 19. Et quidem Valascus[sect. 2] metipse defendit constanter eò loci, quòd non possit quis nominare animam suam pro secunda. vel tertia vita emphyteusis: Et num 8. commemorat, contrariam sententiam Iudicis residuorum pro ridicula fuisse reuocatam in Senatu, vbi ipse allegauit ea omnia fundamenta, quæ dicta consultatione continentur, & ad sequentia in effectu reducuntur. In primis, quia solita forma, quæ in huiusmodi contractibus solet obseruari, refragatur ideò, quòd tales emphyteuses solent concedi ita, vt finitâ secundâ, vel tertiâ vitâ ad concedentem reuertantur, quod. nequaquam potest contingere;si dicta nominatio teneret; quia anima est immortalis, & perpetuò durat, propter quod nulla remanet spes reuersionis, & futuræ consolidationis, quod concedenti non parum damnosum est, ab ipsius mente, & intentione maximè deuiatum. Et in emphyteufis concessione, sicut[sect. 3] in cæteris contractibus debet inspici voluntas, & intentio concedentis, l; finali, C. quæ res pignori obligari possunt, l. in conuentionibus, ff. de verbor. significat. latè Tiraquellus in l. fi vnquam, in verbo, libertis, num. 47. quæ solita clausula cùm à Tabellioni[sect. 4]bus in huiusmodi inuestituris soleat apponi, licèt omittatur, nunquam omissa censetur, argumento l. finalis, vers. finali, C. de fideiussoribus, & l. 1. §. 1. C. de rei vxoriæ actione, l. quod si nolit, §. quia assidua, ff. de Ædilitio edicto, & latiùs exornat ipse Valascus consultatione 146. per totam maximé ex num. 3. Quesada diuersarum quæst. iuris, cap. 20. per totum. Iacobus Menochius lib. 3. præsumpt. 43. per totam. Quamobrem (subdit ipse valascus) contrahentes hîc. non intelliguntur sensisse nisi de persona corporea & mortali, non verò de spiritu incorporeo, & qui nunquam moritur, vt est anima; & in ea regione hic est[sect. 5] omnium inuestiturarum sensus communis, quia attendi iubetur, l. in stipulationibus, ff. de regulis iuris, l. cùm de lanionis, §. item cacabos, in fine, ibi: In quacunque regione, ff. de fundo instructo. Et hactenus primum Aluari Valasci fundamentum. Item & secundò facit, (prout ipse Valascus argu[sect. 6]mentatur num. 5.) quia si de hoc verisimiliter concedens interrogaretur, idem sine dubio responderet, præcipuè propter spem renersionis, & futuræ consolidationis, ab eo multum desideratam: quare debet haberi, ac si expressè responsum, & dispositum fuisset, iuxta communem omnium resolutionem, per Glossam ibi, in l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, quæ non solùm habet locum in vltimis voluntatibus, & in contractibus, sed etiam in quacumque alia materia, vt ad omnem materiam generaliter trahunt omnes Authores ibi relati, & permulti commemo[sect. 7]rati supra, cap. præcedenti, num. 2. Item quia anima videtur persona prohibita ad nominationem, propter difficultatem conueniendi, & persona minùs idonea est, & intelligitur prohibita, vt expressè innuit text. in l. finali ibi: idoneas, vbi late Iason num. 9. cum seq. C. de iure emphyteutico, Caldas Pereira de nomination. emphyteut quæst. 20. num. 27. circa finem. Rursus & tertiò facit, quia non fine magno domi[sect. 8]ni præiudicio potest æstimari vita hominis; quia secundum vulgars regulas durare præsumitur vsque ad centum annos, l. finali. C. de sacro sanctis Ecclesiis, vbi Iason dicit communem, Alciatus, Antonius Gabriel, Didac. Couarr. Arias Pinellus, Menochius & Tuscus, referenda infrà. num. 41. quod vertitur in maximum domini præiudicium, cùm hominum vitæ breuiores, & maximè nostris temporibus sint, & graue esset expectare centum annos pro vna vita, quæ potest esse viginti, vel triginta annorum, & sæpissimè multò minor. Et ita argumentatur Aluarus ipsemet Valascus dicta decisione 193. num. 7. Quartò, & vltra Valascum facit doctrina illa Bal[sect. 9]di in. 1. C. de sacrosanctis Ecclesiis, in vers. quæ vlteriùs, dicentis, quòd vassallus quemadmodum non potest feudum irrequisito domino alienare, neque donare, ita non potest illud pro anima, seu ad pias causas legare: quod ibidem And. de Bessetis num. 122. ad emphyteusim extendit, vt similiter pro anima relinqui non possit: Et Baldus citat tex. in cap. 1. §. donare qualiter olim poterat feudum alienari, in illi verbis: Donare autem aut iudicare pro anima, aut in dotem dare pro filia nullius Curiæ poterat consuetudine. Vbi etiam adnotauit ipsum idem Baldus num. 3. Præpositus in principio, & num. 4. & Afflictus num. 9. cum seq. resoluentes cum Baldo, adeò hoc verum esse, vt neque æstimatio feudi sit pro anima expendenda, seu pauperibus eroganda, piove loco præstanda, si pro animæ redemptione illi feudum legetur: Baldum etiam sequuntur Felinus, Gozadinus, Alexander, Socinus vterque, Romanus, Abbas, Curtius iunior, Dueñas, & Parisius, quos congessit Caldas Pereira 4. parte de emphyteusis extinctione, cap. 10. num. 19. fol. 114. qui reddit rationem communem, quòd testator rem legans, super qua aliquod ius habet, illud tantum dicitur legasse, & non amplius. l. serui electione, §. 1. l si domus, §. finali. ff. de legatis 1. l. vxor patrui, C. de legatis. Quare cùm feudale ius, seu emphyteusis, quod testator habebat, quod pro anima legauit, eius morte extinguatur, nulla iuris ratio suggerit, vt hæres ad præstandam æstimationem possit compelli; & idem tenet Iulius Clarus §. feudum, quæstione 40. num. 4. vbi quòd testator non potest legare feudum etiam pro anima, nec æstimationem deberi, Grassus, qui alios plures refert ita tenentes, §. legatum, quæstione 14. num. 22. & rationes, atque sequaces eorum adduxit Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum, voluntatum, lib. 9. tit. 11. ex num. 1. vsque ad num. 8. Ergo videtur idem dicendum in casu proposito emphyteusis, vt neque valeat dispositio quoad æstimationem. Quintò facit, quia si admitteretur talis nomina[sect. 10]tio, nominaret quis seipsum, contra Glossam, verbo, potest, in l. planè, ff. quod cuiusque vniuersit. nomine: & quæ latè scribit Peralta in l. vnum ex familia, §. rogo, columna 3. ff. de legatis 2. & ita argumentatur ipse Valascus dicta consultat. 193. num. 8. & vltra eum idipsum notatuit Petrus Surdus in consil. 4. num. 39. libro 1. vbi inquit, quòd eligere seipsum non potest, qui habet authoritatem eligendi. Ad quod confert tex. in cap. vlt. de institut. quem exornat post alios Borgninus Caualcanus decisione 40. prima parte, & decisione 28. num. 43. & 44. parte 3. decisione 185. in nouis, pariter fol. 707. Vermutamen, his non obstantibus, cùm casus contingeret, & per appellationem ab inferiori ad Senatum Regium Hispalensem res fuisset allata, contrarium meritò definiuit, atque æquitatem non modò, & piæ causæ fauorem, sed etiam testatoris voluntatem adeò certam, & manifestam præ oculis habens, in quæstione proposita; vtrùm, inquam, qui[sect. 11] potest nominare in secundam, vel tertiam personam, aut vitam nominare possit animam suam, vel piam quamlibet causam, aut instituendo hæredem animam fuam, aut piam causam, videatur eam nominare? iuridicè & æquè ipse Senatus sustinuit partem affirmatiuam, & vitæ emphyteusis nominationem ad eum modum fieri debere, sentiebat vnanimiter, vt si anima, aut pia causa sit hæres instituta, tunc equidem possit ipsa tanquam hæres, per annum emphyteusim retinere, & vitam nominare, aut vendere, vel breuiùs, prout Iudici visum fuerit, id efficere, cùm eo ipso, quòd instituta est hæres, nominandi facultas ei concedi, atque de iure competere videatur, vt statim dicetur. Quòd si hæres instituta non sit anima, vel pia causa, sed pro secunda, vel tertia persona, aut vita, nominata per testatorem, siue emphyteusis simpliciter pro anima relicta; tunc si alius sit hæres institutus à testatore, poterit ipsa anima emphyteusim pro anno retinere, & vendere vitam, nec tenetur æstimationem ab hærede recipere, vt emphyteusis vita apud ipsum hæredem remaneat, prout contra alios rectè tuetur Caldas Pereira de nominationis extinctione, 4. parte, cap. 10. num. 21. quamuis si emphyteusis dominus non contradicat, & iusta æstimatio præstetur pro anima, aut pia causa, id etiam possit admitti; prout etiam admittendum esset, quòd si dominus directi dominij offerat quantum possit valere vna vita, & à communiter accidentibus sub incerto euentu longioris, vel breuioris vitæ valeat; statim res ipsa reuertatur ad directum dominum, & ipse conuentam præstet æstimationem, quamuis nec ipsa anima, aut pia causa, sicut nec hæres, quando nominandi facultas ei competit, id facere, possit adstringi, volens tamen ex voluntaria transactione, faciet aliquando. Ad modum igitur prædictum, nominationem animæ pro secunda, aut tertia persona, aut vita non vitiari, imò seruari debere, rectissimè statuit Senatus; & in hoc, in effectu sequutus est sententiam illam Iudicis Residuorum Lusitaniæ, quam Lusitanum Senatum improbasse, firmauit Aluarus Valascus dicta consultatione 193. num. 8. & dicti Iudicis decisionem retulit in initio, ante num. 1. sequutus etiam fuit Cald. Pereiræ Lusitani sententiam conformem, 4. parte, de emphyteusis extinctione, cap. 10. num. 20. & 21. & in causa Didaci Yañez, Domini directi dominij domus per duas vitas conecessæ, de qua agebatur, ita decreuit, & piæ causæ administratores intra certum tempus vitam nominare, aut vendere, siue de certa æstimatione cum directo domino pacisci, decreuit: Senatus autem nostri definitio in omnibus suis partibus, siue vt omnia comprehendantur, sequentibus videtur comprobari posse fundamentis, & rationibus. Ac primùm quidem, quoniam certi iuris est, nominandi[sect. 12] facultatem in concessione emphyteusis competentem alicui, & cui post mortem ipse nominatum reliquerit, si non nominauerit, ad omnes eius hæredes, tam ex testamento, quàm ab intestato pertinere: Idque ex doctrina illa Baldi in l. 1. in vers. Vltimò quæro, ff. de pactis, vbi inquit, quòd facultas nominandi aliquem in emphyteusi, si non nominauit, venit ad hæredes eius, ex textu in l. 4. C. de contrahenda, & committenda stipulat. Quem sequuntur Decius in consil. 578. num. 10. & in consil. 543. num. 3. Alexander in consil. 222. num. 5. lib. 6. Socinus in l. 1. §. per procuratorem, num. 5. ff. de acquirend. possessione, Iason in l. stipulatio ista, §. si quis ita, num. 2. ff. de verbor. obligat. Hippolytus singulari 280. Arias Pinellus in l. 2. C. de bonis maternis, num. 11. cum seq. Tellus Fernandez in l. 10. Tauri, num. 26. in fine, Caldas Pereira de nominat. emphyt. 2. parte, quæst. 7. num. 19. Morquech. de diuisione bonorum, lib. 1. cap. 6. num. 19. folio 37. Matienzus in l. 8. tit. 8. lib. 5. glossa 3. in fine, Stephan. Gratianus decisione 135. vbi vide. Hippol: Riminaldus in consil. 591. lib. 5. Sequitur ergo manifestè, quòd cùm testator animam suam hæredem instituit, non modò videatur ipso nominare eam pro secunda, vel tertia vita (quod Valascus præposterè negauit;) verum etiam eidem nominandi facultatem concedere, cùm facultas ipsa nominandi ad omnes eius hæredes tam ex testamento, quàm ab intestato pertineat, vt nunc dicebamus: aliàs autem deterioris conditionis esset anima, vel pia causa hæres instituta, quàm quilibet alius, qui institutus fuisset; quod esset impium, & contra omnem rationem iuris, quo tot, tantisque priuilegiis pia causa afficitur, vt notum est: & si Valascus ita perpendisset, fortassis Iudicis Residuorum sententiam non damnasset, nec animæ institutæ nominandi ad minùs facultatem adimeret, quæ hæredi cuicunque competit. Secundò facit, quoniam altero casu, quando qui nominare potuit in secundam, vel tertiam vitam, animam suam nominauit expressim, si tunc ipsam hæredem instituit, res equidem videtur prorsus difficultate carere; nam cùm ex sola institutione absque nominatione, eidem competeret nominandi facultas, & vitam nominare posset, vt nunc diximus: nequaquam equidem ex eiusmodi nominatione facultas eadem adempta, vel denegata videretur, aut non competere dici posset, posito quòd nomination ipsa vitiaretur, cùm in separabilibus vtile per inutile non vitietur, l. sancimus, C. de donationib. l. 1. §. sed si mihi, ff. de[sect. 13] verbor. obligation. vbi omnes Scribentes communiter, & latè Alciatus ex num. 30. cum seq. dicens numero 31. id maximè in testamentis procedere: Et ibidem num. 27. per text. in l. 2. ff. de his quæ pro non scriptis habentur, & in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testamentis, & cum Andrea Gail. Ioan. Marco Aquilino, Sarmiento, & aliis, lib. 2. harum quotid. controu. iur. cap. 7. num. 26. & quatuor seqq. ita notaui. Quòd si anima ipsa, aut pia causa nominate pro secunda, vel tertia vita à testatore, alter ab eo fuisset hæres institutus, tunc etiam si nominatio non valeret (vt Valascus per totam dictam consultationem 193. contendit) ad hæredem ipsum nominandi facultas reuerreretur, ex eadem Baldi doctrina in d.l. 1. ff. de pactis, suprà relata: nec ideò nominandi iure priuaretur, quòd anima nominata fuisset à testatore (idque vitiosè, vt ipse putat) cùm non esse factam nominationem (quo casu hæres nominare potest) vel inutiliter, aut vitiosè factam fuisse, à pari procedant, l. non putauit, §. non quænis, vbi Bartolus notauit,[sect. 14] quòd paria sunt, actum non facere, & inualidum facere, ff. de bonor. poss. contra tab. l. 1. §. quod autem, vbi Bald. ff. de officio præs. verb. l. quoties, vbi Iason. ff. qui satisdare cogantur. Et exornat permultis Pet. Surdus in consilio 3. ex num. 12. vsque ad num. 20. lib. 1. vbi num. 16. tradit regulam generalem, quòd dispositio quælibet mentionem faciens de actu, refertùr ad validum: Tex. etiam, quem citat Prosper Farinacius, criminalium tom. 1. tit. de inquisitione, quæst. 7. n. 61. fol. 52. in cap. proposuisti, de foro compet. in verbo, legitimè, & notarunt ibi relati: Tunc autem cogeretur, & de iure teneretur hæres vitæ nominationem ad commodum animæ, siue piæ causæ facere, vt pro ipsa prouentus, & fructus vitæ erogarentur, & voluntas testatoris seruaretur, l. ex qua persona, ff. de regulis iuris, cum his quæ ex aliis tradidit Petrus Surdus in consil. 237. ex num. 22. lib. 2. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 37. num. 104. & seqq. vel nominandi vitam, iuxta modum quem dicimus, testamentariis ius competeret, ac in effectu à testatore sic dispositum etiam in fortioribus terminis, & quando institutus nullus hæres fuisset in testamento, vel institutus non adiret, ex decisione l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collection. Regiæ, siue nomination animæ pro secunda vita ita facta, si non valeret, provt actum est, & per Valascum contenditur, ad eum modum reduci debebit, per quem valeat, prout meliùs de iure valere possit, maximè piæ causæ, siue animæ fauore concurrente; idque ex his, quæ lib. 2. harum controu. iuris, cap. 7. ex num. 19. vsque ad num. 25. ex Carolo Ruino, Curtio iunior. Mantica, Camillo Gallinio, Ioanne Marco, Aquilino, Baconio & aliis scripta reliquid, atque notaui, actum qui non valet, vt agitur, valere debere omni meliori modo, quo valere possit; idque maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus, & quando apparet de voluntate disponentis, etiam per coniecturas, quia non est præsumendum, quòd quis fecerit actum frustratorium, neque volucrit eligere viam, per quam impugnet iudicium suum, l. 3. ff. de militarij testamento, l. hæc stipulatio, §. diuus, ff. vt legatorum, seu fideicom. nom. caueat. Et in ambiguis id accipimus, quo res de qua agitur, in tuto sit, l. quoties, ff. de verbor. obligat. l. quoties, ff. de regul. iuris, & latiùs per Gallinium de verborum significat. lib. 9. cap. 36. ex num. 33. tantò magis cùm in casu proposito, & nominatione animæ pro secunda, vel tertia persona, aut vita defensa, quocumque modo ex dictis suprà, defendatur, non quidem perpetuò, nec absque spe reuersionis, & consolidationis cum directo dominio vita durauit, sed temporaliter tantùm, & pro vita vnius, prout dictum fuit suprà, & ad solutionem primi argument dicetur, itavi ex ibi notares remoueantur omninò motiua omnia contraria Aluari Valasci: Quæ vel ideò fortiùs non attenduntur in præsenti, quòd ex concordia partium, vitæ nominatione facta, & quòd statim directi dominij dominus rem consequeretur, & vitæ ipsius tempus arbitrio boni viri æstimaretur, tandem concordia ipsa taxatum tempus est, iuxta terminus l. hæreditatum, ff. ad l. Falcidiam, vt eo scilicet tempore à domino directi dominij certa pensio singulis annis præstetur, quæ pro anima aut pia causa erogetur: Decisio namque dictæ l. hæreditatum locum habet in quibuscumque controuersiis, & in omni materia,[sect. 15] in qua agitur de coniectura vitæ taxandæ, etiam in dispositionibus inter viuos, prout latiùs explicant, atque exornant dictam leg. Alciatus regula 1. præsumptione 44. Rolandus in consil. 29. num. 25. volumine 4. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, ampliatione 3. fol. 11. colum. 2. num. 9. cum seq. Couarr. resolution. lib. 3. cap. 9. num. 8. Pinellus in l. 2. C. de rescindenda 3. parte, cap. 4. num. 32. Antonius Gomezius tom. 3. variarum, cap. 3. num. 38. Padilla in authent. res quæ, num. 3. C. communia de legatis, Molina de Hispanorum primogen. lib. 1. cap. 19. num. 39. & 40. Mieres de maioratu, 3. parte, quæst. 9. num. 14. Escobar computatione 2. Lara in l. si quis à liberis, §. sed si filius, ex num. 109. vsq. ad num. 116. Ioan. Baptista de ratione ratæ, quæst. 1. Barbosa in l. maritum, num. 11. in fine: & num. 12. fol. 231. Stephanus Gratianus disceptationum forensium, cap. 55. Surdus de alimentis, tit. 4. quæst. 17. num. 14. & tit. 9. quæst. 11. num. 26. 27. & 28. fol. 588. & eodem tit. 9. quæst 19. num. 15. & quæst. 34. num. 26. & seq. fol. 664. & quæst. 35. n. 14. & quæst. 41. eiusdem tit. 9. num. 16. 17. & 18. fol. 682. Hippolyt. Riminaldus in consilio 170. ex numero 17. libro 2. Tertiò deinde facit, quoniam argumentum illud[sect. 16] à verisimili mente disponentium, & ab eo, quod responsuri fuissent interrogati, deductum, non modò in contrarium vrget, vt Valascus expendit; sed etiam pro hac parte retorqueri iuridicè debet: nam si à concedente rem ipsam in emphyteusim, vel in duas, aut res vitas (vt communiter dicitur) incipias; negari equidem nullo pacto potest, quin si interrogatus hoc de casu fuisset, ita respondisset, prout Senatus respondit, videlicet vitam pro anima, aut pia causa relictam, nequaquam duraturam perpetuò: id enim & à solita forma, quâ res hæ conceduntur, & voluntate, & intentione concedentis multùm abhorret. Cæterùm concessurum libenter, vt nominetur certa persona, siue pro vita ad modum prædictum nominandi, aut æstimandi tempus vitæ alicuius, fructus, vel emolumenta eius rei pro anima ipsa, vel pia causa expendi; nam ex quo ipse in duas, vel tres vitas concessit, casum hunc exclusisse non videtur, ex quo duæ, vel tres tantùm vitæ nominantur, nec concessio in longius tempus, aut alias vitas protenditur, sed dumtaxat nominatur persona, aut vita, quæ à defuncto nominari potuisset. Quod si ad testatorem ipsum, cui concessio facta fuit, attendamus, planum equidem erit voluisse ipsum valere suam dispositionem, prout meliùs valere possit, vt suprà dicebamus, & ita responsurum fuisse, si fuisset interrogatus, indeque vt vita vendatur, aut nominetur ad modum prædictum. Et ita in eisdem, in quibus versamur terminis, argumentum ex regula dictæ l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, expendit Caldas Pereira de emphyteusis extinctione. 4. parte, cap. 10. num. 20. in vers. quæ sanè traditio, dicens, quòd emphyteuta legans emphyteusim, non ignorauit, se alienam rem post mortem suam legare, de qua aliter quàm nominando sibi disponere non licet; & ideò voluisse, vt in omnem euentum, & casum saltem per æstimationem pauperibus erogandam, eius anima redimatur, & quòd id est satis verisimile, eum responsurum, si interrogatus fuisset; & ita quod habendum est pro expresso, ex d.l. tale pactum, §. finali, cum sua Glossa, quæ inquit, quòd accommodatur omni materiæ. Rursus & quarto loco facit, quoniam text. in cap.[sect. 17] 1. §. donare, Qualiter feudum alienari olim poterat, & communis illa Interpretum sententia, de qua sup. n. 9. verè expendi non potest, vt probet ipsam sententiam Valasci, vel præfatam nostri Senatus decisionem confirmet, cùm hoc casu, & intelligendo ad modum prædictum, non loquatur, prout in solutione tertij argumenti dicetur. Et ad eandem nostram opinionem tuendam,[sect. 18] resolutiuè adnotatuit Caldas Pereira dicta 4. parte de emphyteusis extinctione, c. 10. n. 20. & 21. per totum. vbi inquit quòd in proposito dubio huius capitis, & an emphyteusis pro anima relinqui possit, solitus est respondere, rei difficultatem à modo disponendi pendere; nam si quis emphyteusim habeat, pro eo quem nominauit concessam, vtique illam Ecclesiæ, aut Monasterio, aut pio loco relinquere non potest, vt ibi remaneat; quoniam Ecclesia est de his quæ nominari ad emphyteusim prohibentur, ex tacita concedentis voluntate: etenim efficeretur valdè deterior domini directi condito, cùm non subesset vlla spes luitionis, vel caducitatis, aut reuersionis rei propter finem lineæ, vt etiam tenent Parisius, & Iulius Clarus ibi relati: Cæterùm, quòd emphyteusi ita relicta Ecclesiæ, aut pio loco, dicendum non est absolutè, Ecclesiam incapacem esse nominationis vitæ, sed magis emphyteusim per annum retinere posse, & vendere, reiecta eorum opinione, qui credunt, scriptum hæredem teneri Ecclesiæ nominatæ aestimationem, retenta emphyteusi præstare, & quòd ita praxis obseruat. Et idem tenuit in tractatu de potestate nominationis, super titulo 37. capit. primo, numero decimotertio & decimoquinto, & dicto capit. decimo de emphyteusis extinctione, numero 20. in vers. pari etiam ratione, folio 215. in confirmatio[sect. 19]nem dixit, quòd pari ratione, si Maioratus, vel Capellania instituatur ex omnibus bonis ab eo, qui nullos habet liberos, & in patrimonio defuncti existat emphyteusis, licèt illa Maioratui applicari, & annecti non possit, vt est exploratum secundùm eum, & tenuit Blazius Flores Diaz in addit. ad decisionem 5. Gamæ, numero tertio in fine, fol. 6. latiùs, & citans plures alios Authores, ad decisionem 70. numero primo, folio 40. in fine: Tamen institutor Maioratus hæredem, seu successorem, cui emphyteusim reliquit, grauare potest, vt ipsam vendat intra certum & præfinitum tempus, & redactam pecuniam ex venditione, in bona libera, & allodialia conuertat, quæ vniantur, & annectantur Maioratui, seu Capellaniæ, sicut reliqua bona, de quibus ipse disposuit, quibus ea de nouo empta, ex nunc, prout ex tunc; & ex tunc, prout ex nunc, dicto Maioratui vnit, & incorporat, & annectit, & quod iam ita vidit in praxi. Addiderim ego, & idem futu[sect. 20]rum, ac fieri debere, si hæres grauatus non fuerit vitam vendere, ita expressim à testatore, & redactam pecuniam in alia bona conuertere; nam & tunc cùm nominare, & vendre possit, ex dictis suprà numero duodecimo, vendere tenebitur, & in Maioratus bona conuertere pretium, ex quo testatoris voluntas adeò clara apparet, quòd ex bonis omnibus Maioratus fiat; id quod adeò certum est, vt alia comprobatione non indigeat. Quintò denique & vltimò facit sententia eorum,[sect. 21] qui asserunt, quòd si emphyteuta ingrediatur Religionem, emphyteusis transit in Monasterium, & quamuis alij multi contrarium asseuerauerint; alij verò distinguendum putauerint, an emphyteusis à priuato concessa sit, an verò ab alia Ecclesia accepta, prout contrarias sententias adduxerunt Iulius Clarus libro 4. §. emphyteusis, quæstione 33. Alexander Trentacinquius variarum resolut. libro 3. voluminis primi, resolutione prima, per totam. Communiter tamen approbatur sententia illa Speculatoris videlicet, quòd emphyteusis in Ecclesiam transeat, ita tamen quòd teneatur infra annum vendere alteri priuato; & ita cessabit ratio illa præcipua, quòd efficeretur valdè deterior conditio domini directi, cùm non subesset spes vlla caducitatis, neque propter finem lineæ res ampliùs ad ipsum reuerteretur, prout Speculatorem retulit Iason in l. finali, num. 91. C. de iure emphyteut. & sequutus est Iulius Clarus dicta quæstione 33. quod idem pari ratione dicendum videtur in casu præsenti, & in ea emphyteusi à priuato concessa, siue locatione ad vitam, aut vitas, de qua agitur (quæ vulgò dicitur Arrendamiento de por vida, ò de por vidas) cum dictum fuerit suprà, animæ, siue causæ piæ executorem teneri vitam vendere, aut nominare, vel cum domino directi dominij pro certo tempore pacisci, vt fructibus, & prouentibus vtatur fruatur, atque illos percipiat. Quòd autem in contractu emphyteusis versemur, & quòd locatio eiusmodi ad vitam, vel vitas, contractus emphyteuticus appelletur, constabit ad oculum, si animaduertamus, quòd emphyteu[sect. 22]ticus contractus dicitur, cùm prædium alicui perpetuò fruendum traditur, ita vt quandiu pensio præstetur, nec conductori, nec eius hæredibus auferri possit, l. 1. & 2. C. de iure emphyteutico, §. adeò autem. Institut. de locat. & conduct. l. 28. & 29. tit. 8. partita 5. ita emphyteuticus contractus primæuâ na[sect. 23]turâ in perpetuum celebrabatur, vt ipsa iura enuntiant, & per Aluarum Valascum de iure emphyteutic. quæst. 1. num. 12. Anton. Pichardum in dicto §. adeò autem, num. 1. & 8. & 15. Postmodùm verò primordia[sect. 24]li ipsius emphyteusis natura mutata, permissum est, vt ad vitam concedentis, vel eius cui conceditur, vel per duas, vel tres generationes fieri possit, authent. de non alienandis, §. emphyteusim, collatione 2. Aluarus Valascus dicta quæst. 1. num. 12. Pichardus vbi suprà, num. 18. qui subdit iuridicè, quòd emphyteusis, quæ ad vnam, aut duas, plurèsve generationes fit, dicitur ad tempus fieri, ad differentiam eius, quæ fit perpetuò, dicta authent. de non alienand. §. si vero, collatione 2. Aliàs enim si ad certum tempus fieret, non esset emphyteusis, sed locatio facta in modicum, vel in longum tempus, vt latiùs probauit Pichardus idemmet ad rubricam illius tituli, de locat. & conduct. ex num. 27. cum sequen. & iunge Cardinalem Franciscum Manticam de tacitis & ambiguis conuent. lib. 22. titulo 5. per totum, ex folio 393. vbi plenè explicat, em[sect. 25]phyteusis quando temporalis, vel perpetua dicatur, & qualis in dubio præsumatur & titulo 8. ex fol. 401. vbi etiam latè explicauit, ex quibus verbis, & argu[sect. 26]mentis emphyteusis contractus intelligatur: A locatione etiam, qua præcipuè nota emphyteusis separatur, inquirit ipse Pichardus in eodem §. adeò autem,[sect. 27] num. 30. vbi Arij Pinelli sententia reiecta, & Ioannis Garsiæ placito amplexo (quod & Senatum Pincianum amplecti idem testatur) inquit, vt non ex vna dumtaxat re. sed ex pluribus simul concurrentibus, natura emphyteusis dignoscatur; inquirendum est enim, an ad vitas, an parua pensio, an in recognitionem dominij directi; his enim, aut ex ipsis duobus saltem concurrentibus, emphyteusis iudicabitur: Et concludit, id inquirere, vtilissimum esse propter impensas, & remissiones, quas in altero ex his contractibus quis præstat, & patitur; in alio non item, vt per Valascum de iure emphyteutico. quæst. 26. & 27. & iunge omninò Franciscum Manticam in dictis commentariis, de tacitis & ambiguis conuentionibus, dicto libro 22. titulo 2. per totum, ex folio 384. vbi longa serie explanauit, quemadmodum emphyteusis à locatione, & venditione distinguatur; & viginti differentias congerit præcipuas. Denique num. 1. vt vel vno verbo generalem tradat doctrinam, inquit singulariter, quòd emphyteusis habet propriam naturam, quæ à venditione, & locatione distinguitur, vt probant iùra suprà citata: Sed si locatio generaliter accipiatur, quòd etiam emphyteusim complectitur, vt Alex. & Craueta ibi relati, probarunt; sed si accipiatur in specie, ab emphyteusi distinguitur, & plures sunt differentiæ, scilicet viginti illæ relatæ ibi: Ad hunc itaque modum locatio illa (quæ nuncupatur communiter arrendamiento de por vidas) emphyteusis etiam dici poterit, cùm locatio ad lon[sect. 28]gum tempus vsque adeò assimiletur contractui emphyteutico, vt post alios multos scribit Caldas Pereira de nominatione emphyteutica, prima parte, quæstione 16. num. 8. & de emphyteusis extinctione, 4. parte, cap. 2. num. 7. Tiberius Decianus in consilio 123. numero 13. lib. 3. idq́ue quando negaretur, locationem ad longum tempus, non esse idem cum emphyteusi, nisi in casibus in quibus à iure æquiparantur, vt ipse Mantica contendit dicto lib. 22. dicto tit. 2. numero 55. & 56. & apertiùs num. 57. folio 388. nam in hoc contractu de arrendamiento de por vidas, fortior æquiparationis ratio miliat, quàm in locatione simplici ad longum tempus, vt de se patet manifestè & probatur euidentiùs ex l. 38. titulo 8. partita. 5. & com[sect. 29]muni illa emphyteusis definitione, de qua per Antonium Pichardum in dicto §. adeò autem, ex numero 20. cum seq. & alia, quam tradit Menochius in consilo 291. num. 6. lib. 3. quæ eidem contractui de por vidas conuenit omninò. Et id ipsum vel ex alio pro[sect. 30]batur, quòd etsi emphyteusis ita regulariter contrahatur, vt annuatim modicum aliquod soluatur, & ab initio detur certa quantitas, vt puta centum, nec requirat pensionem quæ fructibus respondeat, sicut locatio; interdum tamen iusta præstatur, nec vitiat emphyteusim, ideò quòd rei fructibus correspondeat, sicuti ex Aluaro Valasco resoluit Anton. Pichardus in dicto §. adeò autem, num. 46. & vltra eum, quòd emphyteuticus non desinit esse contractus ob magnitudinem pensionis, & sortitur naturam emphyteusis, per duodecim fundamenta probauit M. Anton. Natta in consil. 49. per totum, & in consil. 114. num. 6. Alciatus in consil. 49. ex num. 1. lib. 5. Ripa in responso 14. de iure emphyt. volumine 2. Cardinalis Franciscus Mantica, qui latiùs prosequitur, de tacitis & ambig. conuent. dicto lib. 2. tit. 2. ex num. 9. vsque ad num. 21. & num. 56. & titulo 6. num. 23. & 24. vbi inquit, quòd quando ab initio à recipiente nihil præstatur, non repugnat, imò naturæ emphyteusis maximè congruit, vt ea pensio soluatur, quæ respondeat fructibus, qui verisimiliter eo tempore quo contrahitur, percipi possunt: Ipse Mantica eod. lib. 22. tit. 8. num. 190. Hieronym. Gabriël in consil. 84. num. 11. lib. 1. Petrus Surdus decisione 198. num. 20. qui et si citet Authores contrà renentes, n. 1. & 2. decisionis eiusdem; ipsi tamen, & alij non negant, emphyteusim etiam dici eo casu, sed dumtaxat scribunt, emphyteusim propriè dici, quando pensio soluitur in recognitionem dominij directi tantùm, & non fructibus correspondens; imò quòd emphyteusis propriè dicatur, cùm fructibus pensio respondet, asserunt superiores: Idque maximè in emphyteusi[sect. 31] Ecclesiæ, in qua pensio æqualis est, & correspondens fructibus nec aliter Ecclesia ipsa concedit, quam si pensio æqualis sit, vt ex Capicio, & Vincentio de Franchis notauit idem Surdus dicta decisione 198. numero. 22. qui hoc ideò fieri ait, vt emphyteusis cedat in euidentem Ecclesiæ vtilitatem. Et ira quoque supponunt Corbulus de priuatione ob non solutum canonem, ampliatione 12. ex numero 3. cum seq. Fachineus controuersiar. iuris, lib. 1. capit. 89. Rolandus in consil. 96. num. 26. lib. 1. Et probatur ex textu (quem ipsi non citant) in authent. perpetua. iuncta Glossa, verbo, iusta, C. de sacro santis Ecclesiis, ibi: Res subtiliter æstimanda est, vt ex hac pensio iusta constituatur: Et textu, in §. quia verò Leonis, in authen. de non alienandis, quæ est nouella 7. vnde sumpta est dicta Authentica. Probatur denique, quoniam emphy[sect. 32]teuticus contractus non habet propriam naturam, neque regulam, sed eam recipit, quæ sibi datur à contrahentibus accidentaliter, vt rectissimè aduertit Natta dicto consil. 46. num. 18. & citat text. in d.l. 1. & 2. C. de iure emphyteutico, Petrus Surdus decisione 95. num. 15. Iacobus Menochius in consilio 444. n. 54. lib. 5. Eleganter Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuent. lib. 22. tit. 6. n. 21. & 22. & tit. 8. num. 2. Meritò ergo dicitur, ac dici debet emphyteuticus præsens hic contractus, qui arrendamiento de por vidas nuncupatur communiter, & æquali, ac fructibus correspondenti pensione constituitur sæpissimè, & ita Senatus noster obster frequenter: Et consequenter à Iulio Claro, d.q. 33. §. emphyteusis sta[sect. 33]tutum, opportunè adaptatur huic casui; vel ideò etiam, quòd emphyteusis possit inscio domino donari, & legari, siue, in testamento quouis titulo relinqui, sicuti ex Iulio Claro, Corbulo, Redoano, & aliis probauit: Petrus Surdus decisione 93. ex n. 1.[sect. 34] cum seqq. & in dispositione generali comprehenditur, vt ibidem Author ipse fundat, & in commentaris de vsufructu. cap. 39. ex num. 10. explanaui: Vnde pro anima multò magis potuit relinqui; ita tamen ne domini deterior fiat conditio, vt semper intelligimus, & suprà, diximus, atque Speculatoris sententiam probauimus, quam in eundem, quem citauimus sensum, retulit Aluarus Valascus dicta consultatione 193. numero 9. videlicet quòd quando persona nominata non potest retinere rem emphyteuticam, potest petere æstimationem, vel vendere intra annum, & sic illam habere; ipse tamen eam improbat ea ratione, quòd doctrina ipsa, & ordinatio Lusitaniæ, libro secundo titulo septimo, in principio, quæ: ex ea videtur desumpta, loquitur in casu, quo valuit nominatio, sed propter difficultatem, aut prohibitionem, non potest rem retinere. Cæterùm quòd in hoc casu Præsenti non valuit nominatio; quia anima, seu distributio pro anima non potest nominari tanquam persona, prout ipse Valascus contendit: nos tamen ex rationibus sup. commemoratis, negamus iuridicè vt suprà vidisti, & ad solutionem argumentisecundi constabit. Non obstant tunc argumenta pro contraria parte[sect. 35] adducta: non obstat primum, quia verum est, quòd tales emphyteuses solent concedi, & à. communiter accidentibus conceduntur; ita vt finita prima, vel secunda, vel tertia vita, ad comcedentem reuertantur, sed non ideò contingere, quòd non reuertantur, quòd dicta nominatio teneat; nam etsi anima sit immortalis, & perpetuò duret, emphyteusis tamen non est duratura perpetuò, sed temporaliter, ac pro vita vnius hominis mortalis dumtaxat, prout supra, num. 11. per totum, suit explicatum. Et voluntas, atque intention contrahentis, vel concedentis, quamuis in emphyteusis concessione, sicut in cæteris contractibus inspici debeat (vt Valascus contendit) non ideò excluditur quin ad modum prædictum nominatio animæ, siue piæ causæ sustineatur, vtpote cùm concessio pro duabus, aut tribus vitris, vel personis facta, duas vel tres vitas non egrediatur, & ideò conueniens potiùs, quàm dissrentiens concessioni videtur: eò magis, quòd concedens ipse sibi imputare debet, quare legem aper[sect. 36]tiùs non dixerit, atque eo casu animam, siue piam causam excluserit omninò; & ita omissum pro omisso haberi debet, maximè in contractibus stricti iuris, per text. vulgatum in l. veteribus, ff. de pactis: quod in eadem, qua versamur, quæstione, & in illo articulo, quando clausula consueta apponi in contractibus, haberi debeat pro apposita, obseruauit Valascus idemmet consultatione 146. num. & comprobatur ex his, quæ ad textum eundem, in d.l. veteribus, annotarunt post alios Authores Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, quæst 9. col. 3. fol. 102. Tiraquellus in l. si vnquam, in principio. num. 54. Franciscus Bursatus in consilio 197. num. 22. & duobus seqq. lib. 2. Petrus Surdus in consilio 27. num. 12. lib. 1. Achilles Pedrocha in cons. 1. num. 83. vsque ad num. 89. lib. 1. Tiberins Decianus in cons. 21. à principio, vsque ad[sect. 37] num. 11. lib. 2. vbi eleganter vtrùm in contractibus mens attendatur, vel verba; de quovide etiam Franciscum Manticam de tacitis & ambiguis conuent. lib. 2. tit. 4. & 5. ex folio 61. vbi latissimé, atque ex ibi resolutis crebriori Interpretum placito. Valasci fundamentum non vrgere, apparet dilucidè: Minùs etiam vrgere illud, quòd clausula solita apponi in emphyteusis concessione, licét omittatur, nunquam omissa censetur, Vel pro omissa non habetur, vel ex eo dumtaxat deducitur apertiùs, quòd Valascus ipsemet alio[sect. 38] in loco, hoc est, dicta consultatione 136. num 15. cùm in eius articuli explanatione, ex proposito inſisteret, regulam in contrarium constituit, & inquit, quòd vulgare illud, quòd clausula. consueta apponi, censetur, seu habetur pro apposita, non sic ruditer, generaliter, & simpliciter accipiendum est, vt plerumque Doctores faciunt in omnibus casibus; & materiis, imò contrà regula constituenda est, vt etiam consueta opponi, non veniaut, nisi in casibus iure expressis; id enim magis suadetur ex multis iuribus, quæ anteà retulerat ex num. 3. cum seq. vsq. vsque ad num. 6. idem Valascus, & eisdem respondet ex num. 16. vsque ad numero 20. vt ibi latiùs videbitur, & per totam quæstionem; ac denique subdit (& multum ad propositum) num. 13. quòd actum non censetur, quod non legitur[sect. 39] in scriptura, l. interest, ibi: Quantum lectio probat, C. de solut. Afflictis decisione 403. num. 1. post Baldum in l. cum pater, §. decissimis, ff. de legatis 2. Petrus Surdus in cons. 198. num. 1. lib. 2. Secundum argumentum non obstat, quia potiùs[sect. 40] ipsum in contrarium retorqueri potest, ab ipsa disponentis vetisimili mente ita deduci, prout deducendum asserimus, & probatum fuit suprà, num. 16. anima autem tunc videretur persona prohibita, & reuersionis, seu consolidationis spes deficeret, quando ipsa cum effectu successura esset inuita, vel perpetuò vitam emphyteusis habitura; quod aliter statuendum, & pro vita dumtaxat vnius, vel alterius (prout cautum fuit in concessione) faciendum, sæpè adnotauimus. Non obstat tertium, quia vita hominis in casu præsenti, non ad eum modum, sed regulariter accipitur, atque regulatur, & pro eo equidem tempore, quo nomiatus vixerit dumtaxat: Textus autem in dicta. l[sect. 41] finali, C. de sacrosanctis Ecclesiis, ne quaquam id probat, ad quod vulgò citatur communiter, videlicet iuris præsumptione, cuiuslibet hominis vitam censeri vsque ad centum annos, siue quem præsumi viuere vsque ad metam centum annorum, quia tantum inquit, posse hominem vsque ad centum annos viuere siue quòd longissimæ vitæ terminus hominis, est meta centum annorum, & quòd non est præsumptio, quòd quis viuat vltra illum terminum, non autem vt quis præsumatur viuere vsque ad illum terminum, prout ex Corneo, Decio, Iasone, Parisio, & Ruino obseruauit Antonius Gabriel commun. conclusion. lib. 1. titulo de præsumpt. conclus. 16. numero tertio. Didac. Couar. variarum lib. 2. cap. 7. sup num. 6. vbi quòd à communiter accidentibus id non præsumitur, quamuis possibile sit, quemquam centum annos viuere, Arius Pinellus tertia parte l. 2. C. de rescindenda, cap. vltimo, num. 33. Iacobus Menochius in commentariis de præsumptionib. lib. 6. præsumpt. 49. vbi latè explanauit articulum, & quinque retulit Doctorum opiniones: Ipse Menochius de arbitrariis, centuria 6. casu 508. Cardinalis Dominicus Tuscus practic. con clusion. iur. tom. 8. littera V. conclusion. 226. fol. 607. Fuluius Pacianus de probat. lib. 2. cap. 7. ex num. 22. vsque ad num. 33. Non obstat quartum argumentum; quia respon[sect. 42]detur, non adeò certum esse, feudum nec pro anima legari posse, nec æstimationem deberi, si fuerit legatum; nam contrarium, imò quòd æstimatio debeatur defendunt Authores nonnulli, quos retulit Michaël. Grassus §. legatum, dicta quæst. 14. num. 22. in principio, & constanter, ac fortissima ratione tuetur, & contrariæ partis fundamentis satisfacit Cardinalis Franciscus Mantica lib. 9. tit. 11. ex num. 8. Deinde in specie, de qua agitur, & ad modum præfatum, diuersam militare rationem, nec tex. in dicto cap. 1. §. donare, in emphyteusi procedere, nec ad ipsam eius decisionem trahendam, vtpote cùm emphyteusis iure communi, & non feudali, & sic exorbitanti regulanda sit, iuxta ea, quæ post alios scripta reliquit Petrus Surdus decisione 95. num. 17. & 26. & idcircò posse emphyteusim pro anima legari, non obstante constitutione dicti § donare, quæ adeò exorbitans Hostiensi, & quibusdam aliis visa est, vt minimè asserere dubitauerit, corruptara litteram illam esse. & temporis iniuriâ mendosè irrepsisse illa verba, Aut iudicare pro anima, asseuerauit, & ita tenuit resolutiuè Caldas Pereira de emphyteusis extinctione, dicto cap. 10. num. 20. in fine, in versiculo. Ex quibus procul dubio. Non obstat quintum & vltimum; quia responde[sect. 43]tur, in casu prædicto testatorem non videri seipsum nominare, nec eligere, sicut nec duas vitas habere, cùm nominandi vita, ab eius vita diuersa omninò sit, & vita ipsa nominata, aut vendita; nec emphyteusim duraturam perpetuò, sed pro ea dumtaxat; & sic duplicis vitæ in vno, eodémque homine, & eiusdem vitæ nominationis obiectum remouetur omninò. # 14 CAPVT XIV. Ex regulis quibusdam, atque Interpretum omnium generalibus adeò, & assiduis pronuntiatis, vt per manus ipsa tradantur quotidie; & nulla hoc tractatu sint frequentiora, plena tamen periculi, nisi temperentur, atque ad certos terminos, siue doctrinas reducantur, videlicet, Testator hoc non dixit, ergo neque nos dicere debemus: Testator quod non loquitur, velle non præsumitur, cùm facile illi fuit exprimere, & disponere, & non expressit: Item, Substitutio de te non loquitur, siue non loquitur isto casu: Ac denique dispositio vbi generaliter loquitur, nec distinguit, nec nos etiam distinguere debemus, quemadmodum pro vltima quacumque voluntate coniecturanda, atque iuridicè interpretanda vti, & adduci debeamus, ne nos decipiant; an etiam, & qualiter procedant: vbi eorum omnium diligens, & distincta traditur resolutio, & vulgatissimum illud Scribentium axioma, ex l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caduc. tollend. de quo suprà, exornatur, atque declaratur dilucidè. Denique in eo articulo, vtrùm fideiussor appellare possit à sententia lata contra principalem; & quando fideiussor contractus, vel iudicij teneatur, & contra eum non citatum, fiat executio sententiæ latæ contra principalem absque nouo processu, & libello (qui occasione dictarum generalium regularum suscipitur) ad decisionem Senatus Regij Hispalensis infertur in casu occurrenti, vt hîc videbitur. SVMMARIVM. -  1 Testatoris voluntatem intelligere, atque in casu dubio congruè, & iuridicè coniecturare, & interpretari vt valeant, Doctores nostros mille in locis, & maximè consulendo, seu decidendo, assumpto, siue pronuntiato triplici vti, atque excitari frequentissimè, tam affirmatiuè, quàm negatiue, vt per totum caput ostenditur. -  2 Testator hoc non dixit, hoc non expressit, hoc non disposuit; ergo neque nos dicere debemus, in coniecturanda vltima voluntate, siue dispositione quacumque, frequenter Scribentes dicere solitos, vt hîc adnotatur, & vide infrà num. 7. vsque ad 12. vbi declaratur. -  3 Testator quod non loquitur, vel quod non dixit, velle non præsumitur, cùm facile illi fuit exprimere, aut disponere, & non disposuit; assiduè etiam Interpretes omnes adnotasse in eodem articulo. Et vide infr. n. 12. cum seq. vbi regula vulgata l. vnicæ, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, quomodo, & quando procedat, singulariter, & vtiliter explanatur. -  4 Testamentariæ, vel alterius cuiuslibet dispositionis scriptura, quod non dicit, nec cantat, neque nos dicere debemus; pronuntiatum etiam commune Interpretum fuisse in hac materia. -  5 Dispositio vbi generaliter loquitur, nec distinguit; generaliter intelligenda est, nec distinguenda. -  6 Substitutio, siue dispositio de te non loquitur, siue hoc in casu non loquitur, nec disponit, & qui ex ea nititur, & contendit includere aliquem casum, debet id concludenter ostendere; habet enim intentionem suam fundatam, qui obiicit, dispositionem non loqui eo casu. Vulgatissimum etiam, & mille in locis repetitum Doctorium axioma fuisse, vt hîc videbitur, & declaratur infr. num. 22. cum seq. -  7 Testator hoc non dixit, hoc non expressit, hoc non disposuit; ergo neque nos dicere debemus. Assumptum præfatum, regulariter ex sententia Authoris allegabile, & verum esse, atque ex recta iuris ratione deduci. Sed & multis iuribus, & rationibus comprobari, vt hîc adnotatur. -  8 Recipere tamen omnes limitationes, atque declarationes, quas recipit pronuntiatum illud, non sufficit dicere, testatorem ita voluisse, siue non sufficit voluntas, quæ in dispositionem non transiuit; de quo supr. c. 11. per totum. Idcirco quoniam prædicta argumentatio non est tuta, & plerumque etiam videmus, id quod vno in loco fuit expressum, in alio intelligi repetitum, ita pariter intelligendum, atque temperandum, prout dict. c. 11. explicauimus. -  9 Explicandum etiam eisdem regulis, & doctrinis, quibus alterum, quod à verisimilimente testatoris, & ab eo quod si interrogatus fuisset, respondisset, deducitur, & latè explicatur suprà, cap. 12. per totum. -  10 Ab eis etiam, quæ in articulo altero, an scilicet casus omissus habeatur aliquando pro expresso, latiùs adnotantur. -  11 Ac denique tunc procedere, quando nuda proponeretur voluntas in dispositione eius de quo agitur, ita ut nullo modo dixerit, & omni modo omiserit. Secus tamen si ex verbis in dispositione prolatis, & contentis, vel aliquo verbò generaliter adiecto, vel ex aliis, quæ expressa fuere, aut ex verisimilibus, & probabilibus coniecturis dici posset contrarium; prout hîc obseruatur. -  12 Testator quod non loquitur, vel quod non dixit, velle non præsumitur, quia si vellet, facilè exprimere potuisset; argumentum illud ex l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, deductum suprà, num. 3. regulariter ex sententia Authoris allegabile, & verum esse, atque iure ipso probari. -  13 Recipere tamen limitationes, atque declarationes omnes adductas supr. n. 8. & tribus sequentibus, vt latiùs hîc adnotatur. -  14 Et non procedere, quando testator vsus est verbis generalibus. Et multo fortiùs, quando vsus est verbis vniuersalibus. -  15 Vel quando dispositionis ratio generalis est, & conuenit illi casui, qui singulariter non est expressus. -  16 Vel quando dispositio facta est ampliatiuè in fauorem eius, pro quo disponitur. -  17 Aut eadem ratio militat tam in casu omisso, quàm in expresso. -  18 Siue ratio diuersitatis reddi non possit, quamuis non constaret, adesse eandem rationem. -  19 Vel quando adest coniecturata mens testatoris, quòd ita disponere voluerit. -  20 Vel casus omissus, expressos similis est. -  21 Siue à sola voluntate disponentis non pendebat. Prout Iacobus Menochius in cons. 107. n. 29. lib. 3. declarauit egregiè. -  22 Substitutio, siue dispositio de te non loquitur, siue non loquitur isto casu, obiectum illud in tractatu substitutionum, & fideicommissorum, adeò vsitatum, & tritum, regulariter verum esse ex sententia Authoris, & obtinere, vt numeris seqq. demonstratur. -  23 Scriptura testamenti seruanda est. -  24 Scripturæ beneficio vti non debet is, qui in ea nominatus non est. -  25 Substitutio, siue dispositio de te non loquitur, vel non loquitur isto casu, argumentum illud adductum suprá, num. 7. aliquando locum non habiturum. Ac primùm inspiciendum fore, an simus in dispositione directa, siue institutione, aut substitutione directa. Tunc namque regula ista generalis regi, & gubernari debebit propositi articuli resolutione, atque explanatione, an scilicet institutio hæredis, & substitutio directa extendatur ex verisimili mente testatoris de casu ad casum, & de persona ad personam. Et idem obseruandum in hoc, quod in illo statuitur articulo. -  26 An verò simus in materia fideicommissaria; & tunc quidem reuocanda erunt in memoriam ea, quæ dicta fuere supr. c. 8. in eo dubio, vtrùm fideicommissum ex solis coniecturis possit induci, ac præsumi. -  27 Vtrùm etiam sit præsumpta mens testatoris, & verisimilitudo voluntatis eiusdem; tunc namque argumentum metipsum, De te substitutio non loquitur, non obtinebit. Imò ex præsumpta mente & voluntate defuncti cessabit, & de casu ad casum, & de persona ad personam substitutio extendi debebit. -  28 Cessabit etiam, prout etiam obtinebit inspectis, & perpensis his, quæ cap. sequenti adnotabuntur, quæ in hoc eodem articulo præ oculis haberi debebunt. -  29 Sententia lata contra principalem, exequi potest contra fideiussorem, etiam non citatum absque nono processu, & libello, quando sumus in fideiussore iudicij; secus verò in fideiussore contractus, & num. seq. -  30 Idque procedit, etiamsi lata sit sententia contra principalem absentem, & non citatum. -  31 Exceptiones fideiussoris iudicatum solui, summariè dum fit executio, cognoscuntur. -  32 Fideiussor iudicij soluens virtute sententiæ, habet executionem contra eum, pro quo soluit, secus tamen in fideiussore contractus, qui soluens non habet executionem paratam. -  33 Fideiussor vtrùm appellare possit à sententia lata contra principalem? & num. seq. -  34 Fideiussor causæ principalis non tenetur de eo, quod est iudicatum in causa appellationis. Et instantia cum mutatur, non committitur stipulatio iudicatum solui. Prout hîc adnotatur, atque remissiuè exornatur. Exornatur text. in l. cùm apud, ff. iudicatum solui. -  35 Fideiussor quòd appellare possit à sententia lata contra principalem, procedit etiam in fideiussore iudicatum solui. -  36 Appellatio est omni casu permissa, si non reperitur expressè prohibita; quod latè confirmatur remissiuè. -  37 Etiam quando dubium aliquod subesset. -  38 Fideiussor potest vti omnibus exceptionibus, quæ competunt principali. -  39 Et multas opponere exceptiones, à quibus principalis est exclusus. -  40 Idque etiam inuito & reluctante reo principali. -  41 Potest etiam assumere defensionem causæ, atque illi assistere tanquam necessarius defensor. -  42 Fideiussor datus in vna instantia, licèt liberetur, si principalis latâ sententiâ appellet; tamen non liberatur, quando ipsemet appellauit, sed tenetur iudicatum seruare. -  43 Contra fideiussorem de iudicatum soluendo fit executio absque libello, & nouo processu, dummodò non sit appellatum per principalem, vel ipsum fideiussorem. Cùm enim de vno contingit disputari, cætera præsupponuntur habilia. PRo dilucida, & singulari, breui tamen, at[sect. 1]que exacta huius capitis explanatione, primò & principaliter obseruandum, atque constituendum erit, Doctores nostros mille quidem in locis, & maximè consulendo, & decidendo, triplici & alio Assumpto, siue traditione simplici vti frequentissimè, vt testatoris voluntatem in casu dubio elici, aut coniecturari, aut è contra non coniecturandam, provt casus contingunt, scribant. Quæ etiam plerosque decipere possunt, & solent, si tia generaliter accipiantur, nec aliis eorumdem Doctorum placitis, atque iuris regulis moderentur, & terminentur; id quod ego breuiter, & distinctè magis efficiam, quàm recentiores hactenus Scribentus fecerint. Primum igitur Assumptum, siue generale pronun[sect. 2]tiatum sic se habet: Testator hoc non dixit, hoc non expressit, hoc non disposuit; ergo neque non dicere debemus: idque per textum in l. si seruum, §. non Prætor, ff. de acquirenda hæreditate, l. commodissimè, ff. de liberis præteritis. Et ita argumentantur Socinus in consil. 77. column. 3. lib. 3. Ioannes de Anania consil. 66. column. 4. Alexander in consil. 93. column. 2. lib. 3. & in consil. 55. column. 5. num. 13. libro 4. Decius in consil. 80. col. penul. & in cons. 211. col. 2. & in cons. 599. col. prima, num. 4. Craueta in consil. 161. column. 3. Parisius in cons. 31. num. 28. libro 2. & in consil. 87. ex num. 7. cum seq. eod. libro 2. Iacob. Menochius in cons. 233. ex num. 8. lib. 3. Simon de Prætis de interpretatione vltimar. voluntat. lib. 2. interpr. 3. dub. 1. solut. 3. ex num. 126. cum seq. folio 245. quem etiam retuli, & ita quoque notaui lib. 2. quotidianar. har. controu. iuris cap. 4. num. 30. Burgos de Paz iunior ciuilium quæst. 2. ex num. 2. vsque ad numerum 11. Secundum verò, & etiam frequentissimum Do[sect. 3]ctorum assumptum, siue pronuntiatum, eiusmodi est: Testator quod non loquitur, vel quod non dixit, velle non præsumitur; cùm facile illi fuit exprimere, aut disponere, & non expressit, neque disposuit; quia eo ipso consultò omisisse videtur, l. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caduc. tollend. cap. ad audientiam, de decimis, cap. inter corporalia, de trastatione Episcopi, in illis verbis: Vnde si circatranslationem idem fieri voluisset, quod decessione dixerat, & de translatione poterat exprimere. Et per tex. in dicto §. sin autem ad deficientis, & post Bald. ibi, ita quoque adnotarunt, & regulam ipsam infinitis casibus applicarunt Authores sequentes.   Alexander, qui hoc reputat valde notabile in l. 3. in fine, C. de liber. præterit.   Decius in cons. 63. num. 8. & in cons. 89. num. 2. & in cons. 287. num. 7.   Rub. in cons. 2. num. 4.   Socin. iunior cons. 3. n. 18. lib. 3.   Ruin. in cons. 134. in principio, lib. 1.   Socin. senior in cons. 69. n. 1. lib. 3.   Curtius iunior in consil. 33. in fine, & in consil. 49. numer. 7.   Gozad. in cons. 29. num. 16.   Roland. in cons. 6. n. 1. volum. 4.   Ioannes Cephalus in cons. 46. n. 18. & in cons. 114. n. 8. lib. 1. & in cons. 432. n. 39. lib. 3. & in cons. 525. n. 68. & seq. lib. 4.   Petr. Paul. Paris. in cons. 3. num. 18. & in cons. 39. num. 3. lib. 8.   Berous in cons. 84. n. 52. lib. 2.   Andr. Tiraquell. in l. si vnquam, verbo, libertis, num. 3.   Burg. Sal. de Paz in l. 3. Tauri, prima parte, num. 19. in vers. 5. & num. 231. & seq.   Tiberius Decianus in consil. 17. num. 47. lib. 1. & latiùs in cons. 2. num. 12. cum seq. lib. 3.   Hieron. Gabriel. in cons. 96. sub n. 8. lib. 1.   Francisc. Becc. in cons. 65. num. 29.   Hippolytus Riminaldus in cons. 75. num. 25. lib. 1. & in cons. 242. num. 35. lib. 3. latiùs in cons. 25. n. 84. & seq. eod. lib. 3.   Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltimar. volunt. lib. 3. titul. 19. num. 5. in principio, & num. 6. in fin.   Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 4. num. 6.   Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 1.   Francisc. Burs. in cons. 206. n. 8. lib. 2. & in cons. 354. num. 20. lib. 4.   Iacobus Menochius in cons. 30. num. 8. & in consilio 85. num. 110. & 111. lib. 1. & in cons. 140. num. 4. & in cons. 151. num. 44. lib. 2. & in cons. 220. num. 43. & 64. lib. 3. & præsumpt. 23. num. 2. lib. 4. quibus in locis annotatum, atque scriptum reliquit, quòd Interpretes nostri dicere solent, præsumptionem esse, quòd nec lex, nec testator aliquid voluerit, cùm facilè exprimere illud potuit, & non expressit.   Burgos de Paz iunior ciuilium, quæst. 2. ex num. 2. vsque ad num. 11.   Bonifacius Rogerius in consilio 41. numero 67. & 69. lib. 1.   Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntat. lib. 3. interpretat. 3. dubit. 1. solut. 11. num. 24. fol. 150.   Ioann. Gutierr. in cons. 13. num. 17.   Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, artic. 11. num. 15. qui eius doctrinæ rationem reddit, & in consil. 54. num. 17. lib. 2.   Alexand. Raudens. de analogis, lib. 1. cap. 15. n. 301. & 318.   Carolus de Tapia al l. finalem, ff. de constit. Principum, 2. parte, cap. 3. num. 51. & seq.   Achilles Pedrocha in consil. 5. num. 48. & 50. & in cons. 12. num. 6. & in cons. 30. num. 12. & in cons. 36. num. 195.   Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 48. ex num. 14. & in cons. 49. num. 69. & in cons. 82. numero 28. lib. 2.   Ioan. Bott. in cons. 7. num. 39.   Borgnin. Caualcan. decis. 5. num. 44. part. 3.   Cæt. Barz. decis. Bonon. 4. n. 44.   Petrus Surdus in cons. 112. num. 27. ibi: Quia facile erat testatorem exprimere, & declarare, & in consil. 127. num. 61. lib. 1. & in consil. 313. num. 90. libro 3.   Andreas Fachineus in cons. 47. num. 4. & in cons. 63. num. 6. & in cons. 63. num. 5. lib. 1.   Fulu. Pacian. in cons. 9. n. 36.   Hadrian. Gilmañus rerum iudicatarum Germaniæ, lib. 1. decis. 6. n. 147.   Sfortia Oddi in cons. 95. n. 83.   Ludouicus Casanate in cons. 4. n. 179. & in cons. 47. ex num. 45. vsque ad num. 52. qui inquit d. num. 179. & dicto num. 45. post Manticam lib. 6. titul. 13. num. 8. argumentationem hanc ex dicto§. sin autem ad deficientis, deductam, esse leuem, lubricam, & brocardicam, & in vtramque partem facilè ex causarum varietate declinabilem, & sic non absurdè posse ad ad alterutram sententiam accommodari, & reflecti. Ij autem nunc relati, & cæteri Authores, inde & generaliter, & quasi necessariò ex ea regula, siue traditone generali, & aliam deducunt vnanimiter, videlicet testamentariæ, vel alterius cuiuslibet disposi[sect. 4]tionis scriptura, quod non dicit, nec cantat, neque nos dicere debemus; quod Interpretum omnium commune, & vulgatum pronuntiatum fuisse, nullus ignorat; idque ex eisdem iuribus anteà relatis, & l. prima, C. de falsa causa adiecta legato, l. prospexit, ff. qui & à quibus. per quæ iura ita adnotarunt post alios Burgos de Paz in cons. 34. num. 12. Petrus Surdus in cons. 183. num. 15. lib. 2. Franciscus Beccius in cons. 35. num. 4. Hadrianus Gilmannus lib. 2. rerum iudicatar. decis. 6. num. 112. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, artic. 11. num. 15. vbi quòd verbis edicti, siue legis inhærere, & quod in scriptura legitur, ad vnguem seruare, iura suadent, l. prima, §. si is qui nauem, ff. de exercitoria actione, l. fideiussores Magistratuum, §. 1. ff. de fideiussoribus, l. interest, C. de solutionib. l. ex verbis, C. de donat. inter vir. & vxor. ita pariter & iidem, ac cæteri omnes enuntiant, quòd dispositio, siue legis, siue hominis, vbi generaliter loquitur, nec distinguit, generaliter est accipienda, nec distinguendum, l. 1. §. quod autem, ff. de alcatoribus, l. 1.[sect. 5] §. & generaliter, ff. de legat. præstandis, l. in fraudem, ff. de militati testamento: & exornant, atque latiùs explicane Decius in cap. sedes, num. 11. & 12. de rescriptis, & in cons. 20. num. 3. Mier. de maiorat. 1. part. quæst. 1. num. 30. & 31. vbi refert Tiraquell. & alios plures, Cephal. cons. 393. à num. 101. vsque ad n. 105. & în cons. 397. n. 18. lib. 3. Socin. regul. 12. vbi limitat infinitis modis, Roland. in cons. 61. ex n. 10. cum seq. lib. 3. Lapus allegatione 103. n. 8. Pet. Surd. in cons. 34. n. 3. & in cons. 132. n. 15. lib. 1. & in cons. 271. num. 28. lib. 2. Camill. Gallin. de verborum significatione, lib. 10. cap. 2. per totum, & c. 3. & 4. quem etiam retuli, & ita quoque notaui in commentariis de vsufruct. c. 3. n. 81. Cardin. Tuscus nouissimè tom. 2. litera D. conclus. 508. distinctio an adhibenda sit, quando lex non distinguit, fol. 728. & eod. tom. 2. & litera D. conclus. 488. dispositio generalis generaliter intelligenda; qui tamen, quòd distinguatur, siue restringatur ex causa, vel ratione, vel præsumpta disponentis mente, vel ex aliis causis, latiùs obseruarunt, vt ibidem videri poterunt. Ita denique, & ab eo, quod in scriptura non legitur, frequentissimè Interpretes nostri, ac maximè Consulentes in materia coniecturali, & præsumpta vltimarum voluntarum axioma aliud, siue pronuntiatum aliud vulgatum expendunt, ac mille in locis, contra eum, qui ex fideicommisso, ex substitutione, vel ex dispositione quouis modo ius prætendit, illud obiiciunt, videlicèt: Substiturio, siue dispositio de te non loquitur, siue hoc in casu non loquitur, nec disponit, & qui ex ea nititur, & contendit includere[sect. 6] aliquem casum, debeat concludenter ostendere; habet enim intentionem suam fundatam, qui obiicit dispositionem eo casu non loqui, siue substitutionis casum non euenisse, l. ei qui dicit, ff. de probat. l. actor, C. eod. ita sanè adnotarunt Ioann. Andr. in addit. ad Speculartorem, in titul. de testam. §. 1. vers. occurrit ad finem, Oldrad. in cons. 21. Thema taie est, Bald. in l. ad probationem, num. 1. C. de prob. Socin. Hug. Cels. Iul. Clar. Crauet. Francisc. Pisc. cúm quibus Ludouic. Molin. de Hispanor. primogen. libro 1. cap. 4. num. 5. Syluest. Neuizan. Socin. Rub. & alij, cum quibus Burg. e paz in consil. 29. numero 46. & in cons. 34. num. 14. & 21. Paris. in cons. 31. num. 6. & in consilio 38. numero 21. libro 2. Rolandus in consilio 56. numero 3. & in consilio 70. numero 12. libro 3. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. libro 8. titulo 1. numero 24. Marcus Antonius Peregrinus de fideicommissis, articu. 10 1. num. 26. & articulo 11. numero 37. Hippolytus Riminaldus in consilio 75. numero 27. & in consil. 80. numero 12. & seq. & in consilio 110. ex numero 15. libro 1. & in consil. 117. numero 64. & seq. libro 2. & in consilio 740. numero 34. &35. & in consil. 791. numero 11. libro 7. Petrus Surdus in consilio 44. numero 1. libro 1. & in consilio 326. numero 1. libro 3. latissimè Lanarius in consilio 60. ex numero 1. vsque ad numero 25. libro 1. Tiberius Decianus in consil. 10. numero 48. & in consilio 55. numero 9. libro 3. Grassus §. fideicommissum, quæstione 4. numero 7. in fine, & numero 9. Simon de Prætis de interpret. vltimar. voluntat. libro 2. interpretat. 3. dubitatione 1. solut. 3. num. 131. folio 245. Fabius de Anna in consilio 28. numero 8. & in consilio 36. numero 1. & in consilio 56. numero 1. libro 1. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 78. numero 9. & 10. libro 1. Ludouicus Casanate, qui multos commemorat in cons. 4. num. 8. & 9. & supra hoc eod. lib. & tractatu, cap. 9. num. 3. ita quoque notaui. Et hactenus de omnibus illis Doctorum regulis. siue pronunciatis, de quibus suprà. Nunc verò, atque secundo loco, & principaliter obseruandum erit, regulas omnes superiores, siue Interpretum nostrorum generales adeò traditiones, sic moderandas, atque explicandas, vt numeris seqq. subiiciam, ne si indistinctè ita accipiantur, sæpissimè quemcumque decipere valeant. Inprimis autem, Assumptum, siue pronuntiatum illud: Testator hoc[sect. 7] non disposuit; ergo nec nos dicere debemus; regulariter esse verum, & allegabile, & procedere, atque ex recta iuris ratione deduci, prout elicitur ex his, quæ in eius comprobationem scripserunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. libro 3. titulo 19. numero 5. & 6. Simon de Prætis libro 2. interpretatione 3. dubitatione 1. solutione 3. ex num. 126. cum seq. folio 245. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, articulo 11. numero 2. & 3. & numero 35. & 36. & relati supra, num. 2. & probatur per text. in l. ita, in principio, ibi: Nec possit vtile fideicommissum putari, quod datum non sit, ff. de legatis secundò, & in l. si alienus, ibi: Respondi non rectè peti, quod legatum non est, ff. de legatis tertiò, & in l. liber, §. largus, ff. de annuis legatis, ibi: Cuius testamento nulla exigende satisdationis commenmoratio fiat, & in l. prædia, §, affini, ff. de fundo instructo, ibi: Hæc respondi in huiusmodi scriptura posse responderi, hoc solum quærendum, an manifestè appareat, defunctam id de quo quæreretur dari voluisse. Ecce vbi non expressum non debetur, etiamsi erga aliquem plenissima testatoris voluntas manifestetur, l. hæreditas ad Statiu?, l. quoties, in principio, ff. de hæred. instituend. l. ex his, ff. de excusationibus tutorum, l. facta, §. si heres ante, l. epistola, in principio, ibi: Respondi Sempronium quidem non proponi rogatum; & in l. Lucius, §. tres, & §. filiam, ff. ad Trebellianum, l. vxorem, § sorori, ff. de legatis tertio, l. illud, in principio, ff. de iure codicillorum, ibi: Cùm ab ea parte nihil petierit. Quæiura in proposito dictæ allegationis communis Doctorum, ex omnibus huncusque Scribentibus optimè ponderauit Simon de Prætis dict. solut. 3. num. 126. fol. 245. Obseruandum deinde erit, argumentum metip[sect. 8]sum, siue assumptum generale à non dictis, vel non dispositis à testatore, recipere omnes limitationes, atque declarationes, quas recipit pronuntiatum illud, Non sufficit dicere testatorem ita voluniffe, siue non sufficit voluntas, quæ in dispositionem non transiuit, de quo suprà, cap. 11. per totum. Idcircò quoniam prædicta argumentatio non est tuta, & plerumque etiam videmus, id quod in vno loco fuit expressum, in alio intelligi repetitum; sicut omissum, aliquando suppositum, vel subintellectum, ita pariter intelligendum, atque temperandum, prout dict. cap. 11. explicauimus: explicandum etiam eisdem regulis, & doctrinis, quibus alterum, quod à verisimili mente testatoris, & abeo, quod si interrogarus[sect. 9] fuisset, respondisser, deducitur, & latè explanatur suprà, cap. 12. per totum. Rursus & doctrinis metipsis, quas recipit Assumptu, aliud de casu omisso ad casum expressum, & quando omissum pro expresso ha[sect. 10]beri possit, vt eundem effectum inducat. Ac denique & magis specificè loquendo, Testator hoc non di[sect. 11]xit, hoc non expressit, argumentum præfatum, adeò frequenter vsitatum, tunc procedere, quando nuda proponeretur voluntas in dispositione eius de quo agitur, ita ut nullo modo testator dixerit, & omnimodò omiserit; secus tamen si ex verbis in dispositione prolatis, & contentis, vel aliquo generaliter adiecto, vel ex aliis, quæ expressa fuere, aut ex verisimilibus, & probabilibus coniecturis, velut dictum, vel expressum possit haberi; idque iuxta communes resolutiones eisdem capitibus traditas, & cap. sequenti tradendas. Atque in terminis sic explicarunt Rolandus in consil. 6. numero 31. & 32. & in consilio 18. numero 18. volumine 4. Berous in consilio 139. numero 14. libro 2. Socinus iunior in consilio 42. numero 26. & in consilio 111. numero 26. libro 1. Hieronymus Gabriel in consilio 95. numero 14. libro 1. Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. libro 1. cap. 4. numero 28. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 3. tit. 19. num. 15. & 16. optimè Simon de Prætis lib. 2. dicta solut. 3. numero 172. solio 248. vbi inquit, quòd duæ regulæ adinuicem contrariæ; Hoc non dixit, hoc non expressit testator, &c. Altera, quòd dispositio facta in vno casu, porrigitur ad alium; conciliari debent, vt prima intelligatur de casu in quo testator non loquitur, & sic omninò omisso, & qui repugnante voluntate testamenti, vel non apparente ex expressis, habendus est pro omisso; altera verò intelligitur de casu, ad quem porrigitur, non dissimili, sed congruo expressis. Præterea & tertio loco & principaliter constituo,[sect. 12] Assumptum aliud, siue Interpretum nostrorum pronuntiatum illud, adeò frequens, Testator quod non loquiter, vel quod non dixit, velle non præsumitur, quia si vellet. facilè exprimere potuisset; quod ex textu, in dicta l. vnica, §. sin autem ad deficientis, Cod. de cadu. tollend. deducitur, & adductum fuit supra numero tertio, regulariter allegabile, & verum esse, atque iure ipso probari, vt ibi vidimus: recipere tamen limitationes, atque declarationes omnes, quibus præcedens Assumptum declarandum diximus supra numero 8. & tribus seqq. vt scilicet procedat, quando nullo modo dici pos[sect. 13]sit, testatorem voluisse id quod contenditur, quia ex aliis expressis, vel dispositis non deducitur; secus tamen vbi deduci posset, siue ex legitimis coniecturis voluntas elici valeret: Aut si id non disposuit, quia præ oculis non habuit, vel recordatus non fuit; non enim Omnia præuidere potest testator, maximè si in extremis constitutus disposuit, vt scribit Bart. in specie in l. pater filium, num. 2. in fin. ff. de collatione dotis, per l. hac consultissima, §. at cum humana, C. qui testamenta facere possunt: atque ex aliis refert Mantica lib. 3. tit. 19. num. 15. in fine: Vel etiam si sanus corpore fecerit testamentum, quia adhuc eadem ratio & coniectura locum habet, vt ipse Mantica probat. Ac denique si concurrat aliquid ex his, quibus limitari diximus vulgatam allegationem dictæ l. quidam cum filium, ff. de hæred. instit. quibus etiam obtinere regulam l. tale pactum. §. fin. ff. de pactis, cum sua Glossa, obseruauimus supr. c. 11. & 12. omnia namque eis locis dicta, axiomati huic, siue regulæ generali conueniunt: & superiora agnoscunt Roland. in cons. 6. num. 31. lîb. 4. Mantic. d. num. 15. Molin. de Hisp. primogen. lib. 1. cap. 4. num. 28. Verùm vt magis specificè superiora probentur, atque exornetur regula dict. l. vnicæ, §. sin autem defi[sect. 14]cientis, C. de caduc. tollend. quòd regula ipsa non procedit, quando testator vsus est verbis generalibus, post Glossam in cap. si forte, in verbo, dignitatem de electione, in 6. declarat Craueta in cons. 197. column. penult. vers. Sextò pro responsione. Iacobus Menochius in consilio 140. numero 16. libro 2. qui subdit, multò fortius id locum habere, quando vsus est verbis vuiuersalibus, sicuti in casu, de quo eo consilio agebatur, & per Crauetam vbi suprà, qui latiùs comprobat: Nam tunc sine controuersia satis expressit testator casum, qui omissus videbatur. Prætereà & secundò dictam regulam §. sin autem ad deficientis, locum[sect. 15] non habere, quando dispositionis ratio generalis est, & conuenit illi casui, qui singulariter non est expressus, scripsit idem Craueta dicto consilio 297. column. penult. vers. Septimò respondeo, & in consil. 62. numero 14. & in cons. 130. num. 7. Socin. iun. in cons. 77. in fin. lib. 3. Iacob. Menoch. d. consil. 140. num. 16. libro 2. qui applicat casui sibi consulto. Rursus & tertiò, quòd dicta regula non procedat, quando dispositio facta est ampliatiuè in fauorem eius, pro quo disponitur, &[sect. 16] sic quòd non restringatur ad specificè expressa tantùm, sed etiam includat ea, quæ aliàs omissa videntur; post eundem Crauetam in d. cons. 297. column. vltim. vers. Octauò respondeo, tradit idem Menoch d. cons. 140. num. 16. ad finem, libro 2. Deinde & quartò, quòd eiusdem §. sin autem ad deficientis, doctrina non procedit,[sect. 17] quando ratio eadem militat, tam in casu omisso, quàm in expresso, in claris terminis responder Craueta in cons. 62. num. 14. qui auctoritate multorum comprobauit: illo enim suo in casu, testator vocauerat Petrum, & eius liberos; Hieronymum verò, nulla liberorum mentione facta, pariter substituerat: Hieronymus erat magis dilectus à testatore: Respondit Craueta, quòd licèt in vocatione Petri, facta esset mentio filiorum eius, & non in vocatione Hieronymi; quòd nihilominus non censerentur omissi filij Hieronymi, quia eadem est ratio, immò maior, quòd ita vocati censeantur filij Hieronymi, vt filij Petri. Idem pariter respondit Craueta ipse in cons. 130. numero 7. qui à fortiori dixit, quòd si testator aliquos inuicem, & reciprocè substituit, & alios non ita substituat, quòd licet ex regula dictæ l. vnicæ, §. sin autem ad deficientis, videbatur dicendum illos posteriores non censeri inuicem substitutos, quia si substituere eos testator voluisset, ita expressisset, sicuti de primis expressit; nihilominus dixit Crauet. quòd cùm eadem ratio, immò maior ratio esset in secundis, quàm in primis; ita illi, ac isti censeantur inuice substituti. Et præter Crauetam idem in similibus casibus responderunt Decius, Socinus iunior, & Gozadinus, quos refert Iacobus Menochius, & simili casui applicat in consil. 552. num. 26. per totum, libro 5. & idipsum, quòd regula dicti §. sin autem ad deficientis, quando eadem est ratio in casu omisso, quàm in expresso, non procedat, obseruarunt cum aliis Fuluius Pacianus in consil. 9. num. 36. Ludouicus Casanate in consilio 47. num. 46. & 47. & num. 50. & 51. quem retuli suprà, cap. 9. num. 78. siue ratio diuersitatis reddi non possit, quare magis in vno casu, quàm in alio testator[sect. 18] voluerit, etsi non constet adesse eandem rationem, sicuti ex Rota Florentina, Bursato, & Sfortia tradidit Ludouicus Casanate vbi suprà, num. 48. Similiter & Quintò, quòd regula dicti §. sin autem ad deficientis, est fundata ex regula illa, quòd inclusio vnius, est exclusio alterius, iuxta l. cùm Prætor, in principio, ff. de iudiciis: & in regula, quòd casus omissus habeatur pro omisso, iuxta l. si extraneus, ff. d condict. caus data, & l. commodissimè, ff. de liber. & posthum. quæ sanè regulæ locum non habent, quando adest coniecturata mens testatoris, quòd ita disponere voluerit; & ita[sect. 19] nec eo casu habere locum possit ipsamet regula §. sin autem ad deficientis, ex Currio seniore, Ruino, Parisio; Grato, Socino iuniore, & Gozadino scriptum reliquit Iacob. Menoch. dict. cons. 552. num. 27. lib. 5. atque ex ipsis, Menochio non citato, Ludou. Casanate dict. cons. 47. n. 49. 50. & 51. qui ex coniecturis probabilibus, ex quibus concipi possit, quòd testator in casu dubij idem senserit, prout in alio casu expressit; recedendum affirmat à regula dicti §. sin autem ad deficientis: & citat alios Authores. Rursus & sextò, quòd eadem regula locum non obtineat, quando casus omissus, de quo quæritur, expresso similis est, quia non[sect. 20] videtur omissus; egregiè adnotarunt Curtius senior in cons. 52. column. vltim. Paris. in cons. 54. colum. vlt. & in cons. 72. n. 98. lib. 2. Iacob. Menoch. in cons. 552. n. 28. lib. 5. Denique & vltimò, regulam dicti §. sin autem ad deficientis, procedere, cùm agitur de re, cuius[sect. 21] dispositio pendet à sola voluntate disponentis, sicut in testatore, quando de re sua disponit: nam tunc si facilè potuit exprimere, & non expressit, dicitur noluisse; sed diuersum est, cùm dispositio non pendet à voluntate disponentis, sicuti in casu illo, de quo consultus respondit Menochius, & ita expressim annotauit in cons. 207. n. 29. lib. 2. in eo namque hæres grauatus non habebat in sua facultate alienate bona aliqua restitutioni subiecta; & sic nec asserere, aliqua ex bonis illis non esse subiecta restitutioni, vt Menochius ipse eodem in loco scripsit. Quarto & vltimo loco obseruandum, atque con[sect. 22]stituendum erit: Substitutio, siue dispositio de te non loquitur, aut non loquitur isto casu, obiectum illud in tractatu substitutionum, & fideicommissorum, adeò vsitatum, & tritum, regulariter verum esse, & obtinere plerumque, atque de iure procedere, prout comprobatur ex his, quæ numeris præcedentibus remanent resoluta; ex eo etiam, quòd scriptura testamenti seruanda est, l. fin. ff. de manumiffis testamento; per quam sic no[sect. 23]tauit, atque in casu occurrenti arguit Bald. in cons. 232. Proponitur in facto, colum. vltim. lib. 5. Crauet. in consil. 161. n. 15. Marc. Anton. Peregrin. de fideicomm. artic. 11. n. 27. nec debet vti beneficio scripturæ is, qui in ea nominatus non est, vt post alios, quos allegat, tradit Roland. in cons. 59. n. 44. lib. 3. Achill. Pedroch.[sect. 24] in cons. 38. n. 43. lib. 1. Deinde, quòd ita videatur deduci ex textu singulari, in l. si fuerit, §. primo, ff. de legatis tertio, l. si quis ita, l. si pater, l. si mater, §. finali, ff. de vulg. & pup. substitut. & ex aliis adductis supr. n. 7. ex traditionibus etiam Iacobi Menochij lib. 4. præsumptione 67. Cæterùm argumentum, siue obiectum[sect. 25] metipsum, aliquando locum non habiturum, ac primùm quidem inspiciendum fore, an simus in dispositione directa, siue in institutione, aut substitutione directa; tunc namque regula ista generalis, Substitutio, vel dispositio de te non loquitur, regi, & gubernari debebit propositi articuli resolutione, atque explanatione, an scilicet institutio hæredis, & substitutio directa extendatur ex verisimili mente testatoris, de casu, ad casum, & de persona ad personam: de quo eleganter per Decianum in cons. 1. n. 145. & 146. lib. 1. latiùs per Menoch. lib. 4. præsumpt. 26. per totam, & eodem lib. 4. præsumptione 65. per totam, & cap. sequenti dicetur. Ex his ergo, quæ adnotabuntur ibi, & per Menochium ex communi sententia traduntur, deducetur absolutè, an & qualiter dictum assumptum, De te substitutio non loquitur, & c. procedat: an verò simus in substitutione fideicommissaria; & tunc quidem in memoriam reuocari debebunt ea, quæ dicta fuere suprà, capite 8. in eo dubio, vtrùm fideicommissum ex solis coniecturis possit induci, & præsumi: & quæscribuntur per Camillum Gallinium[sect. 26] de verbor. significat. lib. 1. cap. 22. Peregrinum de fideicommissis, articulo 11. ex numero 4. vsque ad num. 44. Mieres de maioratu, secunda parte, quæst. 5. Menochium d. præsumptione 67. inquirendum etiam erit, vtrùm sit præsumpta mens testatoris, & verismilitudo voluntatis eiusdem; tunc namque argu[sect. 27]mentum metipsum, De te substitutio non loquitur, &c. non obtinebit: immò ex præsumpta mente & voluntate defuncti cessabit, & de casu ad casum, & de persona ad personam substitutio extendi debebit: idque iuxta communes Interpretum resolutiones, de quibus cap. sequenti agendum est. Et iuxta ea, quæ ex infinitis Authoribus libro 2. har. quotidianarum controners. iur. capite 22. num. 95. & 96. ego adnotata, atque scripta reliqui. Et in terminis sic explicauit Simon de Præris lib. 2. dicta solutione 3. numero 172. folio 248. cessabit etiam idem obiectum, provt obtinere poterit, perspectis his, quæ capite sequenti annotabuntur, quæ in hoc eodem articulo præ[sect. 28] oculis haberi debebit, sicut & alia scripta supra, cap. 11. & 12. Et hactenus de his, quæ attinent ad nostrum tractatum coniecturarum, atque interpretationis vltitimarum voluntatum; quibus & adiicere libuit Senatus nostri Hispalensis definitionem quandam in casu occurrenti, quæ eidem huiusce capitis materiæ conuenire videtur opportunè: quæd in caus, & lite Michaëlis de Faro, fideiussoris cuiusdam consanguinei sui, cùm Senatus Regius dubitasset, vtrùm ipse à sententia lata contra consanguineum suum appellare posset, eo præcipuè adducebatur, atque excitabatur fundamento, quod inter alia Interpretum nostrorum assidue, & generalia argumenta, siue axiomata adductum fuit supra; videlicet, quod lex, & alia dispositio quælibet, generaliter, & indistinctè loquens, generaliter debet intelligi, vbi lex ipsa, siue dispositio non distinxit. In casu ergo proposito, cùm Senatus noster vna[sect. 29]nimiter admisisset communem illam Scribentium resolutionem, quæd sententia lata contra principalem, exequi potest contra fideiussorem, etiam non citatum, absque nono processu, & libello, quando sumus in fideiussore iudicij, qui scilicet cauit de iudicatum soluendo; quando verò sumus in fideiussore de iudicio sisti, vel contractus exequi non possit absque nono processu contra fideiussorem non citatum, nec auditum, prout videtur texrus in l. finali, in fine, C. de vsuris rei iudicatæ: Vbi dicitur, fideiussorem statim compelli, illa dictio statim denotat non esse ferendam sententiam, vt in authent. de incestis nuptiis, §. primo: & significat summariam cognitionem absque aliquo iudicij ordine, vt eleganter ponderauit, & prædictam communem distinctionem fideiussoris iudicij, & contractus, probauit Petrus Surdus in decisione 218. ex numero 11. & consilio 271. ex numero 1. vsque ad numerum 5. libro 2. vbi commemorat Authores quamplures ita tenentes; Bartolum, inquam, in l. prima, ff. iudicatum solui, & in l. tale pactum, §. qui prouocauit, ff. de pactis: vbi Curtius iunior numero 4. Baldum dicentem, quæd ligatur fideiussor iudicatum solui, sententiâ latâ contra principalem, Socinum, Guid. Pap. Ioann. Andr. Cin. Guil. Cuneum, Albericum, Ancharanum, Iasonem, Riminaldum, Beroum; Marsilium, Cagnolum, Marantam, Bossium, Iulium Clarum, & Rocum Suarez, vbi ampliat etiam, quando fit pactum de præterito iudicato soluendo, & adducit text. quem dicit vnicum in dict. l. tale pactum, §. qui prouocauit, ff. de pactis, vbi Baldus column. 5. versic. Quartò sic oppono. Et subdit ipse Surdus numero 4. id adeò verum[sect. 30] esse, quòd etsi lata sit sententia contra principalem absentem, & contumacem; mittitur nihilominùs executioni contra fideiussorem, vt probatur in l. prima, & in l. cùm quærebatur, & in l. iudicatum solui, ff. iudicatum solui: & tradit Berous in consilio 202. numero 34. libro 3. qui numero 36. inquit, idem esse in quocumque fideiussore accepto in iudicio. Et sequitur Surdus eodem consilio 271. numero 5. & latiùs explicat numero 39. 44. 45. & 46. ibi, vide etiam Alexand. Trentacinq. variar. libro 2. titulo de expensis, resolutione 3. folio 369. Hortensium Caualcanum in fragmento 53. eandem etiam distinctionem fideiussoris iudicij, vel contractus, vt sententia possit exequi absque nono processu, vel non, quam ante alios tenuit Speculator in titulo de executione sententiæ, §. sequitur, numero 10. probarunt & alij Authores vltra relatos à Petro Surdo, Ioachimus, inquam, Minsingerus singularium obseruationum centuria 4. obseruation. 96. Ægidius Bellamera in cons. 3. Mastrill. decis. 20. Ioannes Baptista Costa de rata, quæstione 222. Vincentius Carocius casu 136. per totum, maximè numero 12. ex quo disputando ad partes, ita possent adduci fundamenta pro distinctione communi, ex num 9. vsque ad numerum 12. in contrarium etiam alia expendi possent à num. 1. cum seq. quibus satisfacit numero 15. & 16. Ioannes Gutierrez in consilio 29. vbi vide, Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iur. tomo 3. littera F. conclusione 311. folio 873. vbi latè & littera E, conclusione 479. folio 394. Escobar de ratiocinijs, cap. 34. Peguera decisione 199. Flaminius Chartarius decisione 119. Arisminus Tepatus variarum libro 1. titulo de fideiussoribus, folio 132. in principio, Franciscus Turizanus, Petr. Ancharan. Regiensis, Emanuel Suarez, Vrsillus, Nicellus, Chasaneus, Mazolus, Rebuffus, Hieronymus Gabriel, & alij multi, quos congessit in vnum Franciscus Bursatus in consilio 203. numero 15. per totum, libro 2. qui equidem latissimè, atque elegantissìmè omnium per totum illud consilium disputat præfatum articulum, & concludit, quòd fideiussor contractus non grauatur ex sententia lata contra principalem, eo non citato, nisi de nono contra eum procedatur: & quòd id intelligitur in sententia super meritis, vel debito lata contra principalem, quæ non nocet fideiussori contractus, & quòd iura quamplurima, quæ id probant, hoc casu loquuntur, non autem in sententia excussionis, idque secundùm omnes, vt ibi dicit, & iura metipsa, atque rationes plures pro ea parte, & pro fideiussore contractus expendit ex numero 4. vsque ad numerum 16. vt scilicet sententia lata contra principalem, executiuè non grauetur, & dicto numero 16. cum seq. contrariæ partis fundamentis, seu rationibus satisfacit: Fideiussorem autem iudicij sine nono processu grauari, ex sententia communi inquit, & rationem reddit numero 12. & numero 11. dixit singulariter, exceptiones fideiusso[sect. 31]ris iudicatum solui, summariè dum fit executio, cognosci, post Baldum, & Rodericum Suarez, quem citat, & numero 4. eiusdem consilij 203. cautelam dat creditoribus, quòd contractus specificè executorios contra fideiussores celebrent, addito pacto, vt coram quibuscunque Iudicibus possint exequi contra eos, ac si sententia lata contra principales, esset contra ipsos promulgata. Ac denique, quòd fideiussor iudicij soluens virtute sententiæ, habeat executionem contra eum pro quo soluit; & se[sect. 32]cus esse in fideiussore contractus, qui soluens, non habet executionem paratam, tenuit Rebuffus in constit. Reg. tract. de litter. obligat. artic. 6. num. 33. & seq. quem citat Arisminus Tepatus variarum lib. 1. tit. de fideiussoribus, fol. 132. in principio. Et vide Ioann. Gutierrez, dict. cons. 29. Admissa igitur vnanimiter à senatu nostro distinctione prædicta, dubium de eo vertebatur; vtrùm, inquam, fideiussor appellari possit à sententia lata contra principalem: dubitandi autem occasionem principalem præstare videbantur rationes quamplures, fortiter ponderatæ per Petrum Surdum dicto cons. 271. ex num. 6. vsque ad num. 21. lib. 2. quæ ideò hic non repetuntur, quòd ibidem singulariter expenduntur: ac illud maximè vrgebat, quòd si fideiussor posset à sententia lata contra principalem appellare, vtique contra eum nun[sect. 33]quam fieret executio, quia semper appellaret, & appellando liberaret se ab obligatione, & hoc modo eluderet Iudicem, partem, & iudicium; quoniam fideiussor causæ principalis non tenetur de eo, quod est iudicatum in causa appellationis, & mutatio in[sect. 34]stantiæ impedit, ne committatur stipulatio, cum lata prima sententia, finita sit fideiussio præstita, quæ est stricti iuris, l. cùm apud, l. cùm lite, ff. iudicatum solui: ex quibus iuribus ita annotauit Petrus Surdus dicto cons. 271. num. 6. vsq. ad num. 13. lib. 2. vbi citat Bartolum, Bald. Romanum, Imolam, Socinum, Decium, Mathesilan. Marsilium, Beroum, Franc. de Marchis, Bossium, Afflictis, & Iulium Clarum ita tenentes: & vltra eum id ipsum tenuerunt, atque exornarunt decisionem text. in dicta leg. cum apud, Antonius Gabriel commun. conclusion. lib. 3. tit. de fideiussoribus, conclus. 4. Ioannes Parladorius rerum quotidianarum lib. 2. cap. finali, 5. parte, §. 5. ex num. 8. cum seq. Antonius Thesaurus decisione Pedemontana 202. per totam. Vincent. de Franchis decis. 208. & 320. & 344. Cardinalis Dominicus Thuscus practicarum conclusionum iuris, tom. 7. littera S. conclus. 42. per totam, fol. 99. latiùs tom. 3. conclus. 326. & 328. ex folio 891. Fontanella de pact. nuptial. clausula 4. glossa 10. parte prima, ex num. 61. Nihilominus tamen Senatus Regius Hispalensis[sect. 35] contrarium meritò statuit, & dictum Michaëlem de Faro fideiussorem appellare posse à sententia lata contra principalem, etiamsi principalis non appellaret, iuridicè definiuit per text. in l. à sententia, ff. de appellat. vbi dicitur, posse fideiussorem appellare à sententia lata contra principalem: & ibi hoc notat Bart. num. 2. Imola in secundo notabil. Castrensis numero 4. Baldus in l. tale pactum, §. qui prouocauit, col. 5. vers. in contrarium arguit, ff. de pactis. Ioannes Faber. in §. alia, vers. sed quæritur, Institut. de satisdat. Castrensis in l. finali, in fine, C. de vsuris rei iudic. qui loquitur in fideiussore, qui promisit iudicatum soluere, quòd possit appellare à sententia lata contra principalem, per text. in d.l. à sententia: quæ licèt non loquatur expressè in fideiussore iudicatum solui, tamen quia indistinctè & generaliter loquitur. debet etiam indistinctè & generaliter accipi: idque ex quacunque ex tribus illis regulis generalibus adductis supra, in initio huius cap. cùm lex illa hoc dixerit, hoc expresserit in fideiussore vt dixi; & sic à contrario sensu regulæ propositæ suprà num. 2. idem dicere debemus in quocunque fideiussore absolutè: Ex altera etiam regula, cùm dici non possit, legem non expressisse, quod adeò expressim dixit, & sic in contrarium non vtgeat: alia verò vsque adeò militet, cùm dicta l. à sententia indistinctè, & generaliter loquatur, & sic debeat indistinctè intelligi in quocunque fideiussore, vt nunc notaui; & probatur per text. in l. de pretio, ff. de Public. in rem act. cum aliis iuribus citatis suprà num. 5. & cum Craueta, & Beccio, Petrus Surdus, qui in fideiussore iudicatum solui, & alio quocunque ita resoluit, & in terminis expendit argumentum præfatum, quòd dicta l. à sententia generaliter, & indistinctè loquatur; & pro ipsamet sententia latè fundat ex num. 17. cum sequent. quòd appellatio permissa sit in omnibus casibus, qui[sect. 36]bus non reperitur expressè prohibita, l. & in maioribus, C. de appellationib. Est enim defensio, quæ nemini debet denegari, & commune omnium condemnatorum auxilium, l. cum minor, in fine, vbi Glossa, ff. rem ratam haberi, & plura cumulant permulti ibi commemorati per eundem Surdum, qui subdit n. 30. quòd quando posset dubium aliquod subesse, adhuc pronuntiandum est, appellationem admittendam, secundùm Glossam, Innocentium, Bartol. & alios; &[sect. 37] in dubio Iudex debet appellationem deferre, prout dicunt Speculator, Archidiaconus, Ioannes Andreas, Butrius, Baldus, & Alexander ibi relati. Rursus & pro ipso fideiussore, non leuiter Sena[sect. 38]tum nostrum excitabat, certi iuris esse, quòd fideiussor potest vti omnibus exceptionibus, & defensionibus, quæ competunt principali, l. 2. C. quæ res Pign. oblig. poss. l. omnes, ff. de except. l. constitutionibus. C. de vsuris: vbi Baldus notat, quòd defensio ipso iure competens reo, competit & obligato pro eo, l. tam mandatori, C. de non numerata pecunia, l. si stipulatus, in fine, ff. de fideiussoribus: latè Marsilius in rabrica, ff. de fideiussoribus, num. 268. & seq. Parisius in consil. 96. num. 39. lib. 3. Beccius in consil. 45. n. 46. Et multas potest opponere exceptiones fideiussor, à[sect. 39] quibus principalis est exclusus; & sic exceptionem non numeratæ pecuniæ, quamuis principalis agnoscat debitum: Et potest dicere, vsurarium contractum, quem principalis fatetur verum, vti iidemmet Authores fatentur, Bursatus etiam in consilio 203. num. 10. lib. 2. egregiè Petrus Surdus in consilio 20. ex num. 1. cum seq. lib. 1. & in consil. 271. ex num. 23. lib. 2. Quini[sect. 40]mò potest excipere, inuito & reluctante reo principali, l. si cui, C. de non numerata pecunia, Surdus vbi[sect. 41] suprà, qui dicto consil. 20. num. 2. inquit, quòd potest fideiussor assumere defensionem causæ, atque illi assistere, tanquam necessarius defensor, l. idèmque, §. generaliter, ff. mandati, Natta in consilio 50. numero vingesimotertio. sicuti ergo in illo casu, per appellationem ab inferiori ad Senatum allato, posset appellare principalis, ita & fideiussor. Nec obstat argumentum illud in contrarium propositum, quòdscilicet stipulatio iudicatum solui, finiatur lata prima sententia, & sic fideiussor datus in causa principali, non teneatur in causa appellationis; ex quo videbatur di[sect. 42]cendum primafacie, quòd fideiussor appellare non posset, quia semper appellaret, & appellando liberaret se ab obligatione: Quia respondetur, non reddi elusoriam promissionem fideiussoris, licèt is appellaret; nam etsi fideiussor datus in vna instantia non teneatur in alia, nec coram alio Iudice: tamen hoc est verum, quando principalis ipse appellat, tunc enim liberatur fideiussor, etiamsi prima sententia esset confirmata: sed quando fideiussor appellat, tunc teneturpro eo, quodiudicat Index, quem ipse appellando elegit; videtur namque suam obligationem prorogare ad Iudicem appellationis. Et ita in termi[sect. 43]nis respondet Faber in dicto §. alia, in fine. Institut. de satisdat. & sequitur Petrus Surdus in cons. 271. num. 52. lib. 2. quinum. 32. rectè etiam respondet alteri fundamento, videlicet, quòd contra fideiussorem de iudicatum soluendo fiat executio absque libello, & nouo processu, quia hoc debet intelligi, dummodò non sit appellatum per principalem, vel ipsum fideiussorem, vt ibi latiùs comprobat. # 15 CAPVT XV. Ex casu omisso, verisimiliter tamen, atque præsumptiuè (vt creditur) subintellecto, quemadmodum duci, atque exercitari debeamus, ne erremus, & coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri debeat iuridicè in fideicommissis, substitutionibus, & testamentaria dispositione quacunque; inde & consquenter, vulgatissimum illud Interpretum axioma, quòd casus omissus in omni materia, & dispositione, & maximè in vltimis voluntatibus, pro omisso habetur regulariter, aliquando verò haberi possit, ac debeat pro expresso; quibus regulis, atque doctrinis circumscribi valeat, vt in tuto eatur, & Interpretum omnium prolixa adeò commentaria, ad summam, & resolutiones certas reducantur: Hæredis deinde institutio, & substitutio directa, & non directa, fideicommissaria quoque dispositio quæcunque, an ex verisimili mente, & coniectura voluntatis extendatur de casu ad casum, & de persona ad personam; an solis etiam coniecturis, & præsumptionibus aliquid inducatur? vbi horum omnium diligens, & distincta traditur resolutio. SVMMARIVM. -  1 Casus in vltimis testatorum dispositionibus, an, & quando dicatur omissus, vel non, vt tanquam omissus non attendatur, vel si pro expresso habeatur, velut expressus operetur; & quando pro expresso habendus sit? Articulus equidem difficilis, & admodum frequens, & qui latissimè patet apud Scribentes. Nec sub compendio breui verborum facilè comprehendi, certáve, aut generali doctrina comprendi valet. -  2 Idcircò pro huiusce capitis explicatione distincta, necesse fuisse, theoricas illas, & doctrinas communes Interpretum quamplurimorum euoluere, atque originaliter prælegere, prout hoc num. agregantur, atque commemorantur. -  3 Qui tamen (si perpendantur attentè) in eundem finem, easdèmque regulas, & doctrinas tendunt. Et Bartoli theoricam, atque distinctionem in præfato dubio, latiùs declarant. In effectùque prosequuntur maiori ex parte ea, quæ Bartolus ipse assumpsit, atque excitauit. Quamuis iidem, ac maximè consulentes diuersimodè, prout casus se offerunt, disputationem ipsam instituant. -  4 Casus à testatore, vel ab alio disponente omissus, quando pro omisso, quando etiam pro expresso haberi debeat, vt Bartolus ex professo explicaret, quemadmodum se habuerit? & per totum numer. vbi eiusdem distinctio recitatur ad vnguem. -  5 Andreæ etiam Alciati sententia refertur. -  6 Et Mariani Socini iunioris distincta, & absoluta resolutio commendatur. -  7 Ioannis etiam Bologneti, post longam disputationem summariæ conclusiones admittuntur. -  8 Et Simonis de Prætis ad summam Scriptorum omnium traditionem reducentis, obseruationes commemorantur. -  9 Quibus & Iacobus Menochius conuenit, vt hîc adnotatur. -  10 Et Ioannis Marci Aquilini resolutiones (quæ ex mente Bartoli omnia comprehendunt) breuiter enuntiantur. -  11 Ac denique Iacobi Berettæ placitis res circumscribitur. Vt Authoris ex mente omnium obseruationes veriores, & communiores proponantur. -  12 Casus omissus habetur pro omisso regulariter, & relinquitur dispositioni iuris communis, prout latiùs hîc probatur, & ratio redditur. -  13 Idque maximè in substitutionibus, & fideicommissis, & cæteris dispositionibus testamentariis procedit, -  14 In contractibus etiam omnibus, & in quacunque materia, & dispositione procedit, vt latiùs hîc exornatur, & etiamsi agatur de fauore piæ causæ. -  15 Casus omissus pro expresso habetur, quando talis casus subintelligi potest virtute expressi, vel ex natura actus, & tunc dispositio facta in vnum casum, porrigitur ad casum omissum. Idque, siue ex natura actus procedat, vel antecedentis, aut consequentis necessarij virtute. Siue ratione accessorij. Vel ratione necessarij resurgentis. Aut connexitatis gratia. Seu gratia correspectiuitatis. Et in omni materia, tam fauorabili, quàm odiosa. Ac etiam, quando casus omissus, dissimilis esset expresso, solitus tamen esset fieri. Quia casus ij sunt coniuncti, & sic testator videtur de eis cogitasse, & summa ratio est, ita dici. -  16 Nisi aliter constaret de mente disponentis, vel si verba repugnarent, etiamsi adsit mens testatoris, contra Fortunium. -  17 Omissus non dicitur casus, qui venit consecutiuè sub expressa. -  18 Vel qui includitur per verba implicatiua. -  19 Id quod virtualiter inest, & ex expressis resultat, pro expresso habetur. -  20 Casus omissus, non præsumitur consultò omissus, quando verisimile esset, quòd si testator de casu omisso cogitasset, idem quoque de eo disposuisset. Et tunc prouisio in vnum casum facta, porrigitur ad alium, etiam non comprehensum ex virtute expressi, quando verisimilis mens testatoris ita suadet. Idque iure, & authoritate latiùs comprobatur, atque exornatur. -  21 Et Ioannis Marci Aquilini sententia contraria damnatur, & improbatur. -  22 Casus non dicitur omissus, sed potiùs expressus, in quo militat eadem, aut maior ratio, ac in expresso. Et sic dispositio facta in vnum casum, porrigitur ad alium ex vi rationis. -  23 Vel quando potest comprehendi sub verbis generalibus ipsius testatoris. -  24 Vel si per testes ille concludenter probetur. -  25 Casus non præsumitur consultò omissus, cùm etiam tacitè dispositioni testatoris inest, & tacitè intelligi, & colligi potest ex præsumpta voluntate testatoris. -  26 Vel cùm testator vnum casum expressit, verisimiliter existimans, alium non esse euenturum, alioqui illum etiam expressisset. -  27 Casus omissus debet suppleri, si sit insolitus. -  28 Secus tamen, si à testatore cogitatus aliquo modo, quia videtur consultò omissus. -  29 Casus à testatore omissus, non præsumitur consultò omissus, quando id, quod deest, subaudiri debet, ne voluntas vltima ipsius testatoris corruat. -  30 Oratio imperfecta ex præsumpta defuncti voluntate perficitur. -  31 Casus omissus, quando est similis expresso, & habet eundem effectum, non præsumitur consultò omissus, & admittitur extensio, vt prouisio facta in vnum casum porrigi valeat ad alium similem, & habentem eundem effectum. Idque licèt aliàs de mente non constet, neque contineatur ex virtute expressi. Prout cum limitationibus, & extensionibus, latiùs exornatur remissiuè. -  32 Atque è contrario statuitur, non fieri extensionem ad casum dissimilem, seu contrarium casui expresso, quamuis in eo magna sit præsumptio voluntatis testatoris. -  33 Et id præcipuè obtinere in substitutionibus fideicommissariis, quæ afferunt onus. -  34 Casum omissum similem expresso, haberi pro expresso, tenendum cum Communi, ex sententia Authoris, nec Ioann. Marci Aquilini rationem quandam vrgere in contrarium, prout hîc adnotatur. -  35 Casus duo simplices, si in dispositione sunt expressi, & euenit casus mixtus omissus; si dispositio est fauorabilis, fit extensio ad casum mixtum omissum. Quando dispositio est odiosa, non fit extensio ad casum mixtum. Idque ex sententia Bartoli, & aliorum quamplurimorum. -  36 Quos si originaliter prælegeris, vix certam resolutionem in hoc articulo deducere poteris. Inuenies namque mirè in hac materia variasse Interpretes, & aliquando regulam negatiuam, aliquando verò affirmatiuam proposuisse. Quod Glossam, & Bartolum fecisse noscitur, vt hîc adnotatur. -  37 Cumanus autem & Aretinus aduersùs Bartolum expendunt iura quamplurima. -  38 Proptereà Ludouicus Romanus articulum hunc ad quinque reducit quæstiones. -  39 Ad sex Bartholomæus Socinus. -  40 Ad decem Ioannes Crotus. -  41 Ad tres conclusiones præcipuas Ioannes Marcus Aquilinus. -  42 Alciatus verò ad tria genera mixtorum semper restringit. -  43 Fortunius Garsia aliter se habet, & multas, communèsque Doctorum resolutiones destruit. -  44 Bolognetus autem, latissimè omnium, & per 58. columnas pertractat istam materiam. -  45 Latissimè etiam, & per multa capita Camillus Gallinius. Cuius occasione latiorem indagationem eiusdem articuli omisit Author hoc loco. -  46 Eidem tamen in proposito placuit omninò Mariani Socini iunioris generalis resolutio (quâ is Author totam hanc materiam declarandam putauit:) An scilicet considerari valeat eadem ratio, eadémque mens disponentis, vel non possit, vt hîc adnotatur. -  47 Et Camilli Gallinij obiectio quædam, siue obstaculum, & nonè, & verè diluitur omninò. -  48 Casus vnus si exprimatur per modum conditionis, non extenditur ad casus similes regulariter; & inde casus omissus regulariter non continetur. -  49 Idque pro regula constituitur, & accipitur, vt procedat in quacunque conditione, tam voluntaria, quàm necessaria, quando casus est dissimilis. -  50 Conditionalis prouisio, siue dispositio in vno casu facta, ad alterum expresso dissimilem, non extenditur. -  51 Quia conditiones dicuntur strictissimi esse iuris. -  52 Atque ideò in forma specifica debent adimpleri. -  53 Vnde tam conditionis natura, quàm casuum dissimilitudo facit, vt de casu expresso ad casum dissimilem non possit dari progressus in dispositione conditionali. -  54 Sed an casus sit similis, vel dissimilis, dependet à subiecta materia, & ab intentione proferentis. Et ita non potest dari certa, firmàque regula. Prout Ioannes Bolognetus, & verè, & sinqulariter animaduertit. -  55 In conditione voluntaria non dari progressum de casu ad casum, sed debere illam impleri in forma specifica, prout fuit ipsa prolata. Et sic inspicitur merum factum conditionis per testatorem ex sola eius voluntate appositæ. -  56 Quia ex adiectione conditionis, actus indiuiduus redditur, & ideò non potest aliter, quàm in forma specifica impleri. -  57 Sed non procedit, quando ex coniectura aliqua deprehendi potest, testatorem non modum, sed finem potiùs considerasse. Tunc namque datur progressus de casu ad casum: vt hîc adnotatur, & Ioannis Bologneti notanda resolutio in proposito commemoratur. -  58 Non etiam procedit, quando casus ad quem fieret productio, siue extensio, per omnia exæquaretur, subrogaretúrque illi, quem testator expressit: Tunc namque, etiam in conditione voluntaria daretur progressus de casu ad casum. -  59 Et quid, quando alia videretur fuisse mens testatoris? remissiuè. -  60 Casus quando exprimitur per modum conditionis necessariæ ad actum, vel ad effectum actus, tunc fit extensio ab vno casu ad alium similem. Et sic conditio ipsa impleri potest per æquipollens. Vbi & de intellectu l. commodissimè. ff. de liberis & posthum. l. fideicommissa, §. si cui, ff. de legatis tertiò: quæ in contrarium expenduntur communiter, remissiuè. Secus tamen, quando in oppositum appareret expressè, vel per alias coniecturas, vt hîc adnotatur. Et Ioannis Bologneti notanda animaduersio recensetur. -  61 Ac denique Leandri Galganeti in eodem articulo agitato suprà, ex num. 48. nouissimæ obseruationes (quæ communibus conueniunt omninò) breuiter commemorantur. -  62 Institutio hæredis, vtrùm solis coniecturis & præsumptionibus inducatur, aut censeri possit inducta: dubium maximum inter Scribentes nostros fuisse. -  63 Placuisse tamen magis communiter opinionem eorum, qui visi sunt distinguere, quòd aut coniecturæ non colliguntur ex verbis scriptis in testamento, sed extrinsecus; & tunc non sufficiunt coniecturæ ad inducendam hæredis institutionem. Aut coniecturæ colliguntur ex verbis ipsis; & tunc satis sunt, vt hæredis ipsa institutio inducatur. -  64 Requiritur tamen, vt eiusmodi sint, vt nulla dicatus subesse dubitatio, quin de eo hærede testator senserit. -  65 Sufficit tamen aliquando solas coniectura & præsumptiones extare; in milite, inquam, in testamento à patre condito inter liberos, & in testamento ad pias causas confecto. -  66 Substitutio directa, an, & quando solis coniecturis & præsumptionibus dicatur inducta? Et in hoc articulo tres fuisse Interpretum opiniones, sicuti & tres fuere in disputatione de institutione. -  67 Placuisse tamen magis communiter opinionem eorum, qui sic distinxêre, prout distinctum fuit suprà in hæredis institutione. Coniecturas, inquam, etiam ad inducendam directam substitutionem sumi posse ex his, quæ fuerunt in testamento scripta, non extrinsecus, aut aliunde. Et ibidem ponderatur text. in proposito in l. Titius & Seius, & l. seq. ff. de hæred. instituend. -  68 Institutio hæredis extenditur de casu ad casum, quando habet eandem rationem, & verisimilem mentem testatoris. -  69 Substitutio directa extenditur de casu ad casum quando habet eandem rationem, & extat præsumpta mens testatoris. -  70 Substitutio vulgaris directa in casu uoluntatis facta, extenditur ad casum impotentiæ, & è conuerso, cum sententia communi, & num. seq. -  71 Vbi expenditur pro ipsa sententia text. in l. Titius, §. Lucius, ff. de liberis & posthum. Menochij inductio, atque obseruatio probatur. Et Andreæ Fachinei noua animaduersio, nouè etiam, & verè diluitur. -  72 Expenditur etiam text. in §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber. & posthumis. Et quorundam placita reiiciuntur. -  73 Textus quoque in l. vltima, C. de institut. & substitut. Qui fortiter vrget pro sententia communi, nec validè vitari potest. -  74 Adducitur deinde textus in l. vltima, C. de posthum. hæred. instit. Nec in consideratione habentur Scribentium annotationes quamplures. -  75 Alia denique iura expenduntur pro eadem sententia communi. -  76 Rationes etiam, & authoritates excogitantur. -  77 Et pluribus in casibus sententia eadem communis limitatur, remissiuè. -  78 Prout etiam respondetur remissiuè iuribus omnibus, quæ in contrarium expendi solent communiter. -  79 Ac denique l. commodissimè, ff. de liberis & posthum. verus intellectus adducitur. -  80 Institutio hæredis extenditur de persona ad personam ex verisimili, & præsumpta mente testatoris. Idque ex veriori, & communiori sententia, contra quamplures. Pro qua adducitur text. in l. 3. C. de inofficioso testamento. Nec aliorum solutiones, nec obiectiones admittuntur. -  81 Substitutio quoque directa extenditur de persona ad personam, cùm eadem ratio militat, & præsumpta adest testatoris voluntas. -  82 Fideicommissa, ac fideicommissariæ dispositiones quæcunque, faciliùs solis coniecturis, & præsumptionibus inducuntur, aut inductæ censentur, quàm dispositiones directæ. -  83 Et vnde colligi valeant coniecturæ? remissiuè. -  84 Fideicommissa, ac fideicommissariæ substitutiones, & dispositiones extenduntur de casu ad casum, & de persona ad personam, quoties adest ratio, & verisimilis, ac præsumpta extat testatoris voluntas. -  85 Leg. si quis ita, §. penultimo, ff. de testamentaria tutela, plures intellectus adducuntur, remissiuè. -  86 Et verissimus, ac genuinus eiusdem text. traditur sensus. -  87 Noua etiam Ludouici Molinæ consideratione habita pro dubia, concludens, & magis apparens ratio redditur. PRo dilucida, & absoluta huiusce Capitis explanatione (quod vtilissimam, & in negotiis practicis frequentissimam, & quotidianam materiam, atque tractatum continet) & vt suo ordine, & distinctè satis omnia necessaria, & conducibilia rebus assiduis explicentur, constituendum, atque obseruan[sect. 1]dum erit primo loco, quòd articulus hic, siue disputatio tota præsens, an scilicet, & quando casus dicatur omissus, vel non, vt tanquam omissus non attendatur, vel si pro expresso habeatur, ac si expressus fuisset, operetur; & quando pro expresso habeatur, vel iuridicè debeat suppleri, latissimè patet, atque mille in locis tractatur apud Scribentes: nec facile possunt omnia, quæ ipsi in proposito reliquerunt scripta, sub breui verborum compendio comprehendi, minùsque regula aliqua generali terminari, vel circumscribi, quæ tot ambagibus, atque columnis iidem tradiderunt, & per integrum tractatum, aut librum prosequi, & enucleari po[sect. 2]tuissent: tunc autem si ita latè quæstiones omnes, quæ ad hæc spectant, tractandæ essent, & hactenus scripta euoluenda, ex Antiquioribus, & Recentioribus sequentes magis attentè, atque originaliter essent prælegendi Authores, quos ego & vidi, & euolui, vt distinctam satis, & absolutam disputationem eorundem resolutionem attingerem. Erit itaque ante alios videndus Bartol. in §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber. & posthum. num. 3. vt vt theoricæ omnes, atque doctrinæ eius percipiantur maturiùs, tam in vno casu, quando exprimitur casus per modum conditionis, quàm in altero, cùm exprimitur per modum dispositionis. Iason in eodem §. & quid si tantùm, ex num. 21. post Bald. Aretin. Alex. Socin. senior. Castrensem, Angel. Imolam, Fulgosium, & Cumanum, quos citat. Ioannes Crotus, Lancelot. Galiaula, Ioannes Bolognetus, Emanuel Costa, Marius Salomonius, Petr. Paul. Parisius, Claudius, And. Alciatus, & Fortunius Garsia, quos longa serie commemorauit, & disputationem hanc suscepit Ioannes Marcus Aquilinus in eodem §. in vers. sed ex sententia legis Velleiæ, ferè per totum. Carolus Ruinus in repetitione §. eiusdem, & quid si tantum, ex num. 45. cum seq. & etiam aliquibus præcedentibus. Marianus Socinus iunior ibid. ex num. 3. cum multis seqq. Andreas Alciatus alio in loco vltra relatum, de verborum significatione, lib. 3. sub num. 3. & septem seqq. vbi vide omninò. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 19. ex num. 7. vsque ad num. 18. Simon de Prætis de interpretatione vltim. voluntatum, lib. 2. interpretatione 3. dub. 1. solutione 3. ex numero 137. vsque ad num. 173. fol. 246. & lib. 3. interpretat. 3. dubitat. 4. solutione 1. ex num. 79. vsq. ad numerum 96. fol. 212. Franciscus Viuius commun. opinion. verbo, casus non expressus. Chassaneus in consuet. Burg. rubrica 6. §. 5. n. 12. verbo, & separez. And. Tiraquellus de retractu lignagier. §. 2. glossa 1. num. 19. & §. 20. glossa vnica, num. 11. & de primogenitura, quæst. 40. à num. 194. Ioannes Bolognetus in consil. 9. ex num. 81. cum seq. Tiberius Decianus in consil. 1. num. 85. & num. 94. & seq. & num. 145. & seq. & num. 185. lib. 1. & in consilio 28. ex num. 23. & in cons. 3. num. 44. & in cons. 4. num. 27. lib. 2. & in cons. 34. num. 13. lib. 3. Marsilius singulari 499. Licèt dispositio. Rolandus à Valle in cons. 56. ex num. 5. cum seq. & in cons. 59. ex num. 25. lib. 3. Ægidius Bellamera in consil. 9. numero tertio cum sequentibus. Hippolyt. Riminaldus in cons. 37. n. 1. & 4. & 17. & 22. lib. 1. & in cons. 110. ex num. 36. cum seq. eod. lib. 1. & in cons. 243. ex num. 5. cum seq. & num. 47. & seq. lib. 3. & in cons. 412. ex num. 36. cum seq. lib. 4. & in cons. 517. ex num. 48. lib. 5. Paulus Leonius in consilio 27. ex num. 92. inter consilia vltimar. voluntat. lib. 2. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. c. 2. & mulis seqq. vsque ad cap. 29. vbi latissimè. Bernardin. Alphanus in collectaneo 296. & 297. M. Antonius Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 35. & num. 46. & seq. & in cons. 55. num. 27. & seq. lib. 2. & in cons. 5. num. 13. & 14. eod. lib. 2. Syluester Aldobrandinus in cons. 30. ex num. 21. cum seq. & num. 29. & num. 43. & seq. Iacobus Menochius in cons. 4. num. 34. & in cons. 14. num. 15. lib. 1. & in cons. 211. ex num. 53. lib. 3. & in cons. 232. num. 6. & 34. & 35. eod. lib. 3. latiùsin cons. 243. ex num. 1. vsque ad num. 15. eod. lib. 3. & in cons. 326. Eo, num. 6. cum multis seqq. lib. 4. & lib. 4. præsumptione 26. ex num. 14. Osascus in consil. 72. ex num. 22. cum seq. Hieronymus Gabriel in consil. 95. ex num. 2. Iacobus Beretta in consilio 118. ex num. 42. cum seqq. Marcabrunus in cons. 10. num. 68. & quatuor seqq. Ioannes Botta in consil. 50. num. 12. Fabius de Anna in consil. 10. ex num. 38. cum seq. & in consil. 84. ex num. 32. Franciscus Viuius decisione 284. vbi latè, an, & quando casus omissus habeatur pro expresso. Iosephus Mascardus de probat. to. 3. conclusion. 1136. vbi latè, & distinctè. Rota decisione 141. num. 6. parte 2. in nouissimis. Andreas Fachineus in cons. 47. num. 19. & 20. lib. 1. & in cons. 1. ex num. 28. cum seq. lib. 2. Petrus Surdus in cons. 125. in principio, lib. 1. & in cons. 55. num. 35. & seq. lib. 4. & decisione 202. ex num. 1. vsque ad num. 5. Petr. Barbosa in l. si cùm dotem, in princip. n. 29. 35. & 50. Antonius Faber in lib. 9. C. ad titul. de institut. & substitut. definitione 1. Ludouic. Casanate in cons. 1. ex num. 15. cum multis seqq. & num. 36. & seq. & in cons. 4. ex num. 42. cum multis seqq. & in cons. 15. ex num. 49. Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 6. numero 39. & quæst. 15. num. 267. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusion. iur. tom. 5. litt. O. conclus. 115. & 116. ex fol. 1051. Leand. Galganetus nouissimè in commentariis, de condit. & demonstrat. parte 2. cap. 1. quest. 103. numero 24. & 25. Et ij quidem omnes, ac cæteri alij, si perpendan[sect. 3]tur attentè, & originaliter prælegantur, in eundem finem, easdèmque regulas, & doctrinas tendunt, & Bartoli Theoricam, atque distinctionem in præfato dubio latiùs declarant, in effectùque prosequuntur maiori ex parte ca, quæ Bartol. ipse assumpsit, atque excitauit; quamuis iidem, ac maximè Consulentes, diuersimodè (prout casus se offerunt) disputàtionem ipsam instituant. Bartolus ergo in dicto §. & quid si tantum, ex n. 3. vt articulum prædictum explanaret,[sect. 4] quando scilicet casus à testatore, vel ab alio disponente omissus, pro omisso, aut pro expresso habendus sit; distinguendum putauit, an versemur in dispositione pura, vel conditionali, vel facta in casu simplici. Et quando versamur in dispositione pura, sic inquit: Aut virtute expressi casus omissus potest intelligi, & ad illum porrgitur, §. illud, Institut. pro socio. Et se dixisse ait in l. commodissimè, ff. deliber. & posthum. soluendum contrarium eius: Aut virtute expressi non potest intelligi; & tunc aut is casus potest constare ex voluntate disponentis, volentis expressum trahi ad omissum, & ad illud porrigitur, leg. Titius, §. Lucius, ff. de liber. & posthum. l. vltima, C. de posthum. hæred. institu. secundùm intellectum quem dedit idem Bartol. in d.l. commodissimè: Aut de mente non potest constare; & tunc aut casus fuit penitus omissus, aut fuerunt expressi duo casus, qui obuenerunt coniunctim: Primo casu, aut casus omissus similis est expresso, & habet eundem effectum, & ad illum extenditur, vt in l. finali, in fine, ff. mandati. Secundo casu, quando fuerunt duo casus expressi coniunctim, tunc aut loquimur in materia in qua fit interpretatio plena, vt in testamentis, & ad illum porrigitur, l. si ita, in principio, ff. de liber. & posthumis, vbi se quoque dixisse, profitetur idem Bartolus, aut loquimur in materia non fauorabili, in qua non debet fieri plena interpretatio; & tunc ad illum non porrigitur, vt in l. vim passam, §. præscriptione, ff. ad l. Iul. de adult. & colligitur ex d.l. si ita: sed ait restringi fauore vitandæ contrarietatis, vt dicit se docuisse in l. 2. in principio, ff. de verbor. obligat. Secundus casus principalis Bartoli est, quando prouisio in vnum casum fit per modum conditionis; & tunc eodem num. 3. sic distinxit; Aut casus omissus est dissimilis expresso, & ad illum non porrigitur. l. si cùm dotem, in principio, ff. soluto matrim. l. si ita quis, §. 1. ff. de legat. 2. l. finali, C. de his qui veniam ætatis impet. & d.l. commodissimè: Aut casus omissus est similis expresso, & tunc ad illum porrigitur, nec refert quid ex æquipollentibus fiat, vt in eodem §. & quid si tantum, l. mulier, in princip. ff. ad Trebel. l. si mater, C. de institut. & substitut. cum similibus: Si verò loquimur de conditione voluntaria; tunc debet impleri in forma specifica, nec porrigitur ad alium casum non expressum, l. qui hæredi, & l. Mæuius, in principio, ff. de condit, & demonstrat. Tertius casus est, quando dispositio fuit facta in casu simplici, quem casum non explicauit Bartolus in dicto §. & quid si tantum, dicto num. 3. sed in principio, ff. de verbor. obligat. quò loci regulam proponit negatiuam, à qua statim tres casus excipit, vt infrà videbimus hoc eodem cap. & alio cap. infrà repetendum est: & hactenus doctrinæ Bartol. à quibus And. Alciatus recedere non[sect. 5] videtur; is namque dicto lib. 3. de verbor. significat. ex num. 3. cum septem seqq. ad methodum Iason. in eod. §. & quid si tantum, num. 21. cum quatuor seqq. magis accedit, & sic à vestigiis Bartoli deniare non videtur. Inprimis namque regulam negatiuam proponit, (vt Iason quoque fecit) quòd prouisio, quâ aliquid purè dispositum est in vno casu, non producitur ad alterum per text. in l. si alij. ff. de vsufructulegato, l. si quis ita, §. si quis cum, ff. de testamentariæ tutela: & l. si cùm dotem, ff. soluto matrimon. Deinde regulam ipsam restringit quatuor casibus: Primus est, quando casus omissus ab expresso potest decidi, vel ex natura casus, vel ex antecedenter, & consequenter necessario; vel qui se inuicem recipiunt, vel quia per argumentum à contrario sensu id suadetur, vel quia in simplicibus prouisum esset, & de casu mixto agatur, vel quia testator plus expresserit; nam & de eo, quod est minus, vtique verisimile est, fuisse prouisum, sicuti hæc omnia iure, atque authoritate Alciatus ipse confirmat. Secundus casus est, quando ex verisimili mente testatoris, idem ius militat, ac constitui potest in casu omisso, vt in l. Titius, §. Lucius Titius, ff. de liber. & posthum. & in l. finali, C. de posthum. hæred. instit. & tunc extensionem admittit, & casum hunc latiùs declarat, vt ibi videri poterit. Tertius casus est, quando casus potest dici non omninò omissus, prout etiam idem Alciatus latiùs declarat. Quartus denique & vltimus casus est, quando casus omissus potest dici similis expresso, & eundem habet effectum, vt plura exempla adducens, prosequitur ibidem, & in effectu (vt dixi) nec à methodo Iasonis, nec à vestigiis Bartoli recedit. Non etiam recessit Marianus Socinus iunior in eo[sect. 6]dem §. & quid si tantum, sed potiùs ex num. 33. vsque ad num. 62. omnia dicta, atque resolutiones Bartoli prosequitur, vrgentiora fundamenta contra eas expendit, & satisfacit eisdem, ac denique ex professo Bartoli distinctionem declarans, octo deducit præcipuas conclusiones, quibus totam hanc materiam, & Bartoli doctrinas comprehendit, quas etiam & Iason deduxisse vidétur in eodem §. dicto num. 21. cum seq. licèt non ita latè, nec diffusè. Sed & Ioannes Bolognetus in ipso §. & quid si tan[sect. 7]tùm, ex num. 92. usq. ad num. 132. æqualiter se habuisse videtur; ibi namque theoricam superiorem Bartoli latissimè prosequitur; argumenta etiam contra eam expendit, ac denique easdem deducit conclusiones, quas alij deduxerant communiter, & numero 200. post longam disputationem non malè concludit, quòd tota distinctio, siue resolutio Bartoli cum limitationibus Doctorum dependet ab intentione testatoris, & quòd extensio fit ad casum omissum, & ad personam omissam, & alios actus dissimiles, si apparet de intentione testatoris, & si non apparer, non fit extensio: quæ est notanda, & singularis resolutio in hac materia. Et conuenit Simon de Prætis de interpretation vl[sect. 8]timarum voluntatum, lib. 2. interpretat. 3. dubitione prima, solutione 3. num. 164. fol. 247. concludens, quòd in summa Scriptorum omnium resolutiones tendunt ad id, quòd casus omissus includitur in expresso, trahitur ad prouisum, & habetur pro, expresso, vbi in expresso, & omisso concurrunt eadem æquitas, omnimoda similitudo, eadem mens disponentis, vel eadem ratio, aut aliæ coniecturæ: & citat Alexand. Barbat. Curt. senior. Iason. Crauetam, Parisium, & Beroum. Menochius etiam lib. 4. præsumpt. 26. num. 14.[sect. 9] & 19. summauit etiam totam hanc disceptationem, & post Ripam, Decianum, Ruinum, Parisium, & alios reliquit scriptum, quòd casus omissus habetur pro omisso, quando est omnimodò dissimilis expresso, quoad mentem, rationem, & effectum à testatore consideratum, vel quando non est eadem ration, & verisimilis mens testatoris: quod repetit in consil. 232. ex num. 1. vsq. ad num. 15. eod. lib. 3. Rursus & Ioannes Marcus Aquilinus in dicto §. &[sect. 10] quid si tantum, in versiculo, sed ex sententia legis Velleiæ, ferè per totum, sed maximè ex num. 48. ad quinque præcipuas conclusiones reducit totam hanc materiam, & distinctionem Bartoli relatam, & illam declarat; in aliquibus autem à communi sententia recedit, prout infrà adnotabitur, semper tamen ex rationis identitate, vel ex eo, quod comprehenditur virture expressi, vel ex verisimili mente testatoris, qut ex solitudine ad casum omissum ab expresso extensionem admittit. Et ita pariter materiam hanc declarat Iacobus Beretta in cons. 118. ex num. 42. cum seq.[sect. 11] qui ita existimat componendas contrarias Interpretum regulas in proposito. Ego verò ex eisdem nunc raltis Authoribus, & in initio huius cap. aggregatis, atque cæteris omnibus hactenus Scribentibus, Bartoli vestigia sequutus conclusionibus quibusdam, siue obseruationibus propositis, materiam hanc explanandam, atque resoluendam duxi, prout Marianus Socinus distinctè admodùm (vt adsolet) & alii fecerunt; sic etenim nullus casus euenire poterit, qui sub eisdem obseruationibus, siue conclusionibus, non comprendatur, & Bartoli singula distinctionis membra explicata manebunt. Inprimis ergo regula quædam generalis, siue ne[sect. 12]gatiua conclusio proponenda erit, videlicet quòd casus omissus, habetur pro omisso regulariter, & relinquitur dispositioni iuris communis, & ita regulariter prouisio facta per modum dispositionis puræ in vnum casum. non trahitur ad alium: ita sanè post Bartol. to num. 3. in præcitato §. & quid si tantum, adnotaruntu, atque pro regula negatiua constituerunt omnes Interpretes communiter secundùm Iasonem ibid. 1. lectura, num. 21. Alciatum 2. lectura, num. 16. Marian. Socin. iunior. num. 33. Ioan. Bolognetum n. 95. & Ioannem Marc. Aquilin. in dicto versiculo, sed ex sententia legis Velleiæ, num. 49. & post alios multos pro regula constituunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 12. num. 8. Menochius in cons. 232. num. 6. lib. 3. Petrus Surdus in consil. 553. num. 35. lib. 4. Ioannes Vincentius Hondedeus consil. 1. num. 23. lib. 1. Burgos de Paz in consil. 2. num. 1. & in consil. 29. num. 19. Simon de Prætis lib. 2. interpretatione 3. dubit. 1. solutione 3. num. 137. & num. 161. fol. 246. & 247. & libro 3. interpretatione 3. dubit. 4. solutione 1. n. 79. folio 212. Camillus Gallinius de verborum signification. lib. 9. cap. 2. num. 18. Marc. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 11. num. 35. Hippolytus Riminaldus in consil. 75. à num. 24. lib. 1. Pet. Barbosa in l. si cùm dotem, num. 50. ff. soluto matrim. Ioseph. Mascard. de probat. tom. 3. conclus. 1136. num. 1. Leand. Galganetus de condit. & demonstrat. Parte 2. cap. 1. quæst. 103. num. 24. fol. 243. Probatur autem præfata conclusio, atque regula negatiua per text. in l. si extraneus, ff. de cond. ob causam, l. si cùm dotem, ff. soluto matrimonio: l. commodissimè, ff. de liberis & posthum. quò loci Pomponius respondit, quòd si quis posthumum ita instituat. si me viuo nascetur, non intelligitur institutus posthumus, qui mortuo testatore oatus esset; sicut è contrà non præsumitur institutus, qui natus esset viuo testatore, cùm facta esset institutio, si post mortem testatoris natus esset; per text. etiam, in cap. susceptum, de rescriptis in 6. sed & ratione illa fundatur, quam Ioannes Bolognetus in dicto §. & quid si tantun, num. 95. tradidit, videlicet, quòd nomina sunt inuenta ad distinguendas res, §. s quis in nomine, Institut. de legatis, & l. ad recognoscendas, C. de ingenuis manumis. e qui exprimit nomen vnius rei, de ea solùm videtur disponere, & non de aliis. cùm verba sint notæ animi, & intentionis nostræ, Labeo, in fine, ff. de supel. legata, & à proprietate verborum non est recedendum in dubio, l. non aliter, cum vulgatis, ff. de legatis tertiò: & qui dixit dena, non dixit decem, l. si quis Titio. ff. de legatis 1. & quamuis Camillus Gallinius lib. 9. cap. 2. num. 19. dicat rationem huius conclusionis assignare Baldum, prout ibi refert (sed Bologneti mentionem non facit;) verè tamen ratio illa eadem est cum dicto, siue Baldus ibi relatus, non intendit rationem reddere, sed tantùm summare text. in d.l. commodissimè; eiusdem etiam conclusionis & regulæ negatiuæ propositæ rationem reddit Mascard. de probationib. tom. 3. d. conclus. 1136. in principio: ibi namque num. 1. regulam dictam deducit, videliter, à testatore non expressum nominatim, præsumi consultò omissum, nec habendum esse pro expresso, & citat tex. in d.l. commodissimè: & statim reddit rationem num. 2. & seq. vsque ad num. 8. quòd testato non præsumitur aliud velle quam quod verbis expressit, vt dicebat Tubero relatus à Celso in l. Labeo. ff. de supel. legat. . & colligitur ex Modestino in l. Ti-. tia cum testamento, §. vltimo. ff. de leg. 2. & si strictè loquatur, structè est intelligendus, vt inquit relatus Author: præsertim cum non dicatur in testamento expressum, quod eo lecto non reperitur, l. vxorem, ff. de manumissis testamento: & l. fideiussores magistratuum, in princip. ff. de fideiussorib. quod enim testator non loquitur, nec velle præsumitur, nec voluntas in corde retenta consideratur, vt latiùs ibi comprobat num. 5. ipse Mascard. & cap. precedentib. latiùs probauimus; cùm etiam ad præsumendum iudicium testatoris, nihil sit subaudiendum, nec possit quidquam addi, vel immutari, vt etiam probat ibid. n. 7. Et ita pariter explicauit Ioannes Marcus Aquilinus, in dicto vers. sed ex sententia legis Velleiæ, num. 49. dicens, quòd ideò casus omissus relinquitur dispositioni iuris communis, & pro omisso habetur, quia in dubio standum est verbis, nec testator videtur aliud velle, quàm quod expressit. Nec dissentit Cardinalis Dominicus Tuscus practic. concl. iuris, tom. 5. littera O. conclus. 155. & 116. vbi etiam, quòd omissum dicitur, nisi palam verbis exprimatur, vel quod litteraliter legi, & oculis inspici non potest, vt latiùs ibi probat Leander Galganetus de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 11. d. quæst. 123. num. 25. vbi quòd casus omissus dicitur ille, de quo actus non cantat, vt notarunt Authores alij relati. Et procedit regula prædicta, quòd casus omissus,[sect. 13] habeatur pro omisso regulariter; & remaneat in dispositione iuris communis, maximè in substitutionibus & fideicommissis, & cæteris dispositionibus testamentariis, ex ratione relata, quòd verbis standum sit, nec testator aliud videatur velle, quàm quod verbis expressit, prout ex aliis multis tenent Mascardus, Aquilinus & Tuscus vbi sup. Socinus iunior cons. 95. lib. 2. Cephalus in cons. 17. sub num. 31. lib. 1. Craueta in cons. 261. sub num. 20. Hippolyt. Riminaldus cons. 110. ex num. 21. lib. 1. Camillus Gallinius de verborum significat. lib. 9. cap. 2. num. 19. Simon de Prætis lib. 2. dicta solutione 3. num. 141. fol. 246. Procedit etiam in contractibus omnibus, & in qua[sect. 14]cunque materia, & dispositione, cuiuscunque generis sit, & sic in legibus, in rescriptis, in concessionibus, in consuetudine, in sententia, & in statutis, prout ex multis Authoribus tradidêre Camillus Gallinius libro 9. d.c. 2. n. 20. & 21. Simon de Prætis d. solut. 3. n. 143. fol. 246. Bolognetus in cons. 9. ex n. 81. Leand. Galganet. 2. p.d.c. 1. 9. 103. n. 24. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclus. iur. tom. 5. littera O. conclus. 116. per totam. Et etiam si agitur de fauore piæ causæ, Parisius in cons. 74. ex num. 10. lib. 3. Simon de Prætis dicta solutione 3. ex num. 145. & lib. 3. interpretat. 3. dubitat. 4. solutione 1. ex num. 81. fol. 212. vsque ad n. 96. fol. 214. vbi facit in contrarium regulam generalem, quòd casus omissus habetur pro expresso, quando quædam comprehenditur de vno in alterum casum similitudo mentis, rationis, affectus, charitatis, & affectionis testatoris. Et quòd ipsa regula fallit in tredecim casibus ibi enumeratis, & qui continentur sub dicta regula generali negatiua, prout videri poterit penes dictum Authorem. Et hactenus de prima obseruatione siue conclusione in hac materia, & regula dicta generali negatiua; quòd casus omissus habetur pro omisso regulariter. Secunda verò obseruatio, atque regula sit, & erit[sect. 15] prima limitatio dictæ regulæ negatiuæ, quòd casus omissus pro expresso habetur, quando talis casus subintelligi potest virtute expressi, vel ex natura actus; & tunc dispositio facta in vnum casum, porrigitur ad casum omissum: ita sane ex Bartolo n. 3. in dicto §. & quid si tantum, quem retuli supra in initio huius cap. communis est sententia ibid. secundùm Iasonem num. 22. Aretinum colum. 3. Claudium num. 5. Crotum n. 49. Alciatum 2. lectura, num. 19. Marianum Socinum iuniorem num. 33. in principio, Ioan. Bolognetum n. 96. Ioan. Marc. Aquilinum in dicto vers. sed ex sententia Velleiæ, num. 50. & id ipsum tenuerunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 19. n. 8. in fine, & num. 15. Simon de Prætis lib. 2. dicta solutione 3. num. 196. & 170. & 172. folio 247. & lib. 3. dicta solutione 1. num. 83. fol. 212. Socin. Decius, Ruinus, Rubeus, Alexander, Parisius, Craueta, Natta, Rolandus, & Gozadinus, cum quibus Mascardus dicta conclusione 1136. num. 14. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. capit. 3. qui inquit, communem. hanc sententiam procedere, siue id ex natura actus eueniat, vel antecedentis, aut consequentis necessarij virtute, siue ratione accessorij, vel ratione necessarij resurgentis, aut connexitatis gratiâ seu gratiâ correspectiuitatis, & in omnis materia, tam fauorabili, quàm odiosa: Ac etiam, quando casus omissus, dissimilis esset expresso, solitus tamen esset fieri. Et ante ipsum Ioannes Bolognetus, non relatus ab eo, in eodem §. & quid si tantum, numero 95. & 96. qui assignat rationem casuum omnium prædictorum, videlicet, quia casus sunt coniuncti, prout esse coniunctos ostendit: & sic testator videtur de eis cogitasse; & summa ratio est, ita dici, vt ibidem quoque obseruat, & materiam istius conclusionis dicit videndam omninò, si casus occurrat, disputatam per eum, in l. 2. ff. de iurisdictione omnium iudicum: & subdit dicto num. 96. in finalibus verbis, quòd hæc limitatio Bartoli est vea præsumptiuè, &[sect. 16] inde quòd non procedit, vbi apparet contraria voluntas per coniecturas, quæ est singularis declaratio ad dictam conclusionem, & procedit de mente omnium, qui hactenus in proposito scripserunt, vt de mente communi adnotauit, & ita restringendam secundam hanc conclusionem, quando scilicet de mente disponentis aliter constaret, iure fundauit Camillus Gallinius libro nono, dicto capit. 3. num. 22. quo loci ex num. 10. & aliter limitat post Crotum num. 48. in dicto §. & quid si tantum, quando scilicet verba repugnant, quia tunc casus expressus non trahitur ad omissum, etiamsi adsit mens testatoris, quia vbi verba testatoris adaptari non possunt ad casum omissum, tunc mens testatoris non attenditur in casu omisso, l. fideicommissa, §. si filio, ff. de legatis tertio. Denique refert Fortunium Garsiam, qui in eodem §. ex numero 107. cum seq. multis rationibus impugnare contendit secundam hanc eandem obseruationem, siue conclusionem, prout etiam fecit socinus iunior numero 33. cum seq. & numero 17. & duobus seqq. vel vno verbo satisfacit rationibus Fortunij contrariis, prout etiam satisfieri potest, ex his, quæ Andreas Alciatus, libro 3. de verborum significat. numero secundo, & sub numero 6. ad finem, reliquit scripta. Ita pariter & responderi potest obiectionibus Aquilini in dicto versiculo, sed ex sententia legis Velleiæ, numero 51. & quinque seqq. & non modò in fideicommissis tantum, vt ipse contendit, sed etiam in testamentaria alia dispositione quacunque, doctrina ipsa alia Bartoli admittenda erit, prout hac secunda obseruatione admittimus, nisi aliud suadeant contrariæ coniecturæ, vel in contrarium adsit præsumpta testatoris voluntas, vt nunc annotaui; & ita Bartolum ipsum indistinctè sequitur Petrus Surdus in consilio 553. numero 35. libro 4. vbi in[sect. 17]quit, quòd omissus non dicitur casus, qui venit consecutiuè sub expresso, & citat Socinum, Parisium, Crauetam, Rolandum, Riminaldum, & Menochium, ita tenentes: Et ita pariter, quòd omissus[sect. 18] non dicatur casus, qui includitur per verba implicatiua, post Baldum, & Rotam Romanam scripsit idem Surdus decisione 202. numero 4. Et generaliter, quòd[sect. 19] id, quod virtualiter inest, & ex expressis resultat, pro expresso iudicetur, post alios plures Authores obseruarunt Iacobus Menochius in cons. 325. num. 27. & 29. libro 4. Ludouicus Casanate in consilio 15. num. 51. Tertia deinde obseruatio, siue conclusio sit in eo[sect. 20]dem articulo, & erit limitatio secunda regulæ negatiuæ propositæ supra, num. 12. quòd casus omissus, non præsumitur consultò omissus, quando verisimile esset, quod si testator de casu omisso cogitasset, idem quoque de eo disposuisset; & tunc prouisio in vnum casum facta, porrigitur ad alium, etiam non comprehensum ex virtute expressi, quando (vt dixi) verisimilis mens testatoris ita suadet. Et hæc conclusio probatur per text. in l. Titius, §. Lucius Titius, ff. de lib. & posthum. & in l. finali, C. de posthum. hæred. instit. quæ licèt loquatur, quando prouisio fit per modum conditionis, & sic extra terminos conclusionis Bartoli (vt Ioannes Crotus contendit ibid. sub n. 15.) tamen pro sententia eiusdem Bartoli facit à fortiori; nam si fit porrectio, aut extensio eo casu, fortius fieri debet in casu Bartoli, cùm facilius fiat per modum dispositionis, quàm per modum conditionis; & sic cessat obiectio Croti, prout cessare aduertit singulariter Marianus Socinus iunior in eodem §. & quid si tantum, num. 36. in principio. Nec satisfacit Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. c. 4. n. 2. Bolognetus autem optimè respondet num. 97. inquit enim, quòd Bartolus allegat textum in d. 1. finali, non in decisione, quoniam ille textus loquitur de expressione per modum conditionis, sed in ratione, quia ibi extenditur conditio ad casum dissimilem, contra l. commodissimè. Et non est ex alio, nisi quia casus omissus erat cogitatus à testatore, vel ex mente eiusdem veniebat: Inquit tamen Bolognetus idemmet, quòd melius facit pro hac conclusione text. in l. 3. C. de inofficioso testamento, vbi erat dispositio vnius casus, & alter casus omissus, scilicet alter filius, & tamen fit extensio propter verisimilem mentem testatoris, vt latiùs prosequitur Aquilinus num. 63. 64. & 65. Camillus Gallinius lib. 9. dicto cap. 4. num. 3. qui cùm num. 4. retulisset Fortunium Garsiam in d. §. & quid si tantum, num. 111. quo loci existimauit, tertiam hanc conclusionem, siue limitationem secundam ad regulam negatiuam priorem, esse vnam & eandem cum relata sup. priori loco;statim n. 6. rectissimè aduertit, limitationem hanc, siue conclusionem differre à secunda conclusione, siue prima limitatione regulæ generalis traditæ sup. n. 15. & seq. nam prioris limitationis eiusdem casus consistit in eo, vt quod omissum est, subintelligatur ex vi expressi in ipsa principali dispositione per aliquam necessariam illationem, veluti antecedentis, aut consequentis, aut connexi, aut accessorij & aliorum similium locorum: Secundæ autem huius limitationis casus consistit in alio quando scilicet non per aliquam necessariam illationem casus expressi, casus omissus comprehendi protest, sed aliunde sumitur coniectura voluntatis ipsius testatoris, per locum à verisimili mente, & præsumpta voluntate testatoris, qui locus separatam habet naturam à casu expresso, vt ipse Author ita in effectu, sed latiùs explicat. Et ante eundem Marianus Socinus iunior (quem Camillus non citat) in d. §. & quid si tantum, vel vno tantùm verbo id significat; in principio namque dictæ tertiæ conclusionis & n. 35. inquit, quòd prouisio in vnum casum facta, porrigitur ad alium, etiam non comprehensum ex virtute expressi, quando verisimile esset, quòd si testator de casu omisso cogitasset, idem quoque de eo disposuisset; & sic inter istos duos casus manifestam ostendit differentiam, & separat eos, prout etiam ostendit, & separauit Ioann. Marc. Aquilinus in d. versic. sed ex sententia legis Velleiæ, n. 57. Præfatam itaque tertiam hanc obseruationem, siue conclusionem Bartoli in d. §. & quid si tantùm, num. 3. per iura superiùs adducta, & regulam generalem l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, cum sua Glossa, de qua suprà, cap. præcedentib. sequuti sunt Scribentes omnes communiter, secundùm Iasonem n. 22. & 23. Crotum num. 51. Galiaulam, n. 22. Socinum iuniorem n. 35. & 36. qui n. 45. & 46. ipsam exornat, Ioannem Bolognetum num. 97. & tribus seq. Carolum Ruinum in cons. 170. num. 2. lib. 2. Curtium seniorem, Ripam, Parisium, Tiraquellum, & alios, cum quibus Iacob. Menochius lib. 4. præsumptione 26. num. 14. 15. & 16. & in cons. 243. ex num. 11. libro 3. & in cons. 211. num. 55. eod. lib. 3. vbi quòd omissus dici non potest, quando adest coniectura voluntatis testatoris, quòd ita voluerit disponere: & in cons. 232. num. 34. eod. lib. vbi ex aliis Authoribus scripsit, quòd casus non potest dici omissus, quando coniecturis apparet de mente testatoris, qui voluit illum comprehendere: & num. 35. quòd omissum non dicitur, quod venit ex mente disponentis. Probarunt quoque ipsammet conclusionem Bartoli, Simon de Prætis de intepretat. vltim. volunt. lib. 2. interpr. 3. dubit. 1. solut. 3. n. 164. & 165. & 172. fol. 247. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. c. 4. vbi adducit quamplurima, quibus conclusio hæc magis exornatur, atque corroboratur, ac etiam aliorum Interpretum traditiones explanantur. Et vide etiam cap. 3. n. 20. eiusdem libri. Petrus Surdus in cons. 553. num. 37. lib. 4. & dicis. 202. num. 3. Iosephus Mascardus de probat. conclus. 1136. ex num. 8. cum seq. Iacobus Beretta in cons. 118. num. 44. Ioannes Botta in consilio 50. num. 12. Marcabrunus in consilio 10. n. 68. cum seq. Andreas Fachineus in consilio 47. num. 19. & 20. lib. 1. & in consil. 1. ex num. 28. lib. 2. Sylucster Aldobrandinus in cons. 30. num. 43. & seq. M. Antonius Peregrinus in consilio 55. ex num. 27. lib. 2. Fabius de Anna in consilio 10. ex num. 38. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, tom. 5. d. conclus. 116. fol. 1052. Et ita tenendum erit, quid[sect. 21]quid Ioannes Marcus Aquilinus in dicto vers. sed ex sententia legis Velleiæ, ex num. 58. vsque ad num. 70. quamplurimis rationibus communem hanc conclusionem labefactare contendat, prout consequenter labefactat communem illam allegationem l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis, cum sua Glossa, pro expresso habendum esse id, quod testator verisimiliter fuisset responsurus, si fuisset interrogatus, vt suprà adnotaui cap. 12. num. 13. & ibidem respondi: Nunc etiam retenta sententia Bartoli communi dicto numero 3. §. & quid si tantum, facilè & verè respondetur ad omnia, quibus præcipuè excitatur, atque adducitur contra Communem Aquilinus, constituendo, prout dicto loco constitui, non dici voluntatem omninò, siue tantùm in mente retentam, vt nihil operari debeat; non etiam nullam esse voluntatem, vbi dispositio expressa non est, quoties ex dictis & prolatis in testamento, siue ex alia parte dispositionis, ex legitimis quoque, & concludentibus coniecturis, & circumstantiis, verisimilis adest voluntas, & quæ colligitur legitimè aliunde. Quocirca eis concurrentibus, & verisimili data voluntate, iuridicè porrigitur dispositio ad alium casum, idque verissimum est, atque ex his comprobatur concludenter, quæ ad regulam l. cùm quidam, ff. de hæredib instituen. ad regulam etiam dictæ l. tale pactum, §. finali, capitibus præcedentib. scripta reliquimus. Idque in substitutionum, & fideicommissorum materia magis certum, & indubitatum est, in quibus mens magis attenditur, quàm aliud, prout ipse Aquilinus in 1. parte eiusdem §. & quid si tantum, num. 74. latissimè probauit, & dictum fuit suprà alio cap. Quarta deinceps obseruatio, siue conclusio in ipso[sect. 22] articulo sit; & erit tertia limitatio regulæ generalis negatiuæ propositæ suprà, dicto numero 12. & 13. videlicet, quòd casus non dicitur omissus, sed potiùs expressus, in quo militar eadem, aut maior ratio, ac in expresso; & sic dispositio facta in vnum casum, porrigitur ad alium ex vi rationis, Baldus in leg. per diuersas. per illum text. columna prima, numero 3. C. mandati, & in authentica quas actiones, columna 2. numero 4. versiculo, sed ego dico, C. de sacros. Ecclesiis: per text. in l. his solis, C. de reuocand. donation. & cum aliis multis Andr. Tiraquellus in leg. si unquam in verbo, libertis, numero 45. vers. quorum sententia. Iacob. Menochius in consilio 14. numero 15. libro primo, Camillus Gallinius de verbor. significatione libro none capit. 3. numero 20. Ioseph. Mascard. tomo tertio dicta conclus. 113. num. 25. & 26. Iacobus Beretta in consilio 118. numero 43. Petr. Surdus decisione 202. n. 1. & 2. decisio Rotæ 141. n. 6. in 2. p. in nouissimis, Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, tom. 5. littera O, conclus. 115. numero 10. & conclus. 116. num. 90. Et[sect. 23] idem iuris erit, quando id quod videtur à testatore esse omissum, potest aliquo modo comprehendi sub verbis generalibus ipsius testatoris, nam tunc quod hoc modo potest includi, non præsumitur fuisse omissum, cum expressum dicatur illud, quod sub generalibus verbis continetur; sicuti ex sententia Bartoli, Parisij, Alexandri, & Beroi annotauit Mascard. d. conclus. 1136. num. 21. qui dicit num. 22. non obstare huic limitationi quod dixerat anteà in principio illius conclusionis, & repetitum fuit suprà, quod testator velle non præsumitur id, quod non expressit, & loquutus est: nam debet intelligi, vt procedat, quando quis vellet extendere verba ad casum, qui non potest sub eis comprehendi; aliàs secus est, vt colligitur ex traditis per Castrensem, & Abbatem, & relatos per Mascard. & vltra eum, per Hipolyt. Riminald. in consilio 21. num. 66. lib. 1. Fabium de Anna cons. 10. num. 42. & 45. qui alios multos commemorat. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 121. ex num. 5. cum seq. & voluir Franciscus Mantica de coniecturis vltimar volunt. lib. 3. tit. 19. num. 17. vbi quòd casus non dicitur omissus, quando verba possunt impropriè deseruire, neque etiam si verba repugnant, vt ibi probat. Quando etiam casus omissus, per testes concludenter probaretur, haberetur pro expresso, etsi verbis omissus, & supplendus esset, vt colligitur ex l. quoties, §. sed si[sect. 24] non in corpore, ff. de hæredib. instit. quo textu adductus Romanus ita decidit in cons. 385. In casu præmisso, num. 7. in fine, Alexander in consil. 215. Visis probationibus, num. 3. lib. 2. Paulus Castrensis in consilio 18. Si benè consideretur, colum. 2. sub num. 1. vers. illud autem constat, volu. 2. per d.l. quoties, & l. errore, C. de testam. quos refert Mascar. de probat. d. conc. 1136. num. 13. & vltra cum Card. Franciscus Mant. de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 3. titul. 19. numero decimotertio, vel cùm aliquid etiam tacitè dispo[sect. 25]sitioni testatoris inest, & ita intelligi, & colligi potest ex præsumpta voluntate testatoris; tunc namque casus non præsumitur consultò omissus, sicuti ex multis iuribus, & Authoribus tradidit etiam Mascardus dicta conclus. 1136. num. 15. vel si testator vnum casum expressit, verisimiliter existimans, alium non esse[sect. 26] euenturum; alioqui illum etiam expressisset: tunc enim non præsumitur, hunc consulto omississe, l. mulier, in principio, in illis verbis: quia non crediderat patrem; ff. ad Trebel. & l. 3. C. de institut. & substit. Mantica dict. tit. 19. num. 16. Mascardus dicta concl. 1136. num. 16. & 17. Casus etiam omissus debet supple[sect. 27]ri, quando est insolitus, quoniam testatori non debet imputari, si casum insolitum non cogitauerit, vt declarat ipse Mantic. num. 14. cui conuenit in effectu Simon de Prætis lib. 3. dict. solutione prima, numero 85. & 86. fol. 212. vbi etiam tradit, quòd testator quando aliquo modo cogitauit casum omissum, vi[sect. 28]deatur consultò omisisse, nec possit haberi pro expresso, quia cessat ratio præsumptæ mentis, si testator cogitasset, aut meminisset, siue mentis verisimilis eiusdem, & refert Ripam, Beroum, Socinum vtrumque, Gratum, & Tiraquellum, ita tenentes. Ac denique quando id, quod deest, subaudiri debet, ne voluntas vltima ipsius testatoris corruat; tunc nam[sect. 29]que non expressum ab ipso testatore, non est præsumendum consultò ab eo prætermissum, sed potiùs haberi debet pro expresso: sæpissimè enim plus nuncupatum, & minus est scriptum, vt inquit text. in l. 1. §. si ex fundo, & in l. quoties, §. 1. ff. de hæred. instit. cum[sect. 30] similibus; & oratio imperfecta ex præsumpta defuncti voluntate perficitur, l. vnum ex familia, §. penultimo, ff. de legatis 2. & in §. vltimo, eiusd. leg. l. si in testamento, ff. de legatis 1. & ita cum aliis Authoti bus obseruauit ipse Mascardus d. conclus. 1136. n. 18. & 19. Et hactenus de quarta conclusione, siue obseruatione in hac materia, quæ plures continet limitationes, vt vides regulæ negatiuæ propositæ supra, num. 12. & 13. Quinta prætereà obseruatio; siue conclusio sit in[sect. 31] eodem articulo, videlicet, quòd casus omissus, quando est similis expresso, & habet eundem effectum, non præsumitur consulto omissus, & admittitur extensio, vt prouisio facta in vnum casum, porrigi valeat ad alium similem, & habentem eundem effectum, licet aliàs de mente non constet, neque contineatur ex virtute expressi; ita sanè obseruauit Bart. in d. §. & quid si tantum, n. 3. quem sequuntur Aretin. n. 19. Ias. n. 23. Crotus n. 88. cum seqq. Fortunius n. 117. & seq. Galiaula n. 26. Claudius n 8. cum seq. Alciatus 2. lectura, n. 26. Socinus iunior n. 46. Bolognet. n. 101. Aquilin. in dict. vers. sed ex sententia legis Velleiæ, n. 70. Camill. Gallin. de verb. significat. lib. 9. cap. 5. & 6. Peregrin. de fideicom. art. 11. num. 46. Iacob. Menoch. in cons. 211. n. 55. & in cons. 243. num. 12. lib. 5. Petrus Surdus decis. 202. n. 2. Cardin. Domin. Tuscus practicar. concl. iur. to. 5. littera O, concl. 106. n. 89. fol. 1055. & pro hac conclusione expenditur primo loco tex. in l. finali, §. fin. ff. mandati, vbi si mandatum fit vt fideiubeat, obligatur si non fuit fideiussor, sed mandator; qui duo casus sunt diuersi; sed tamen quia est idem effectus, & habent eundem finem, & reputantur similes, ita fit extensio. Et quamuis Aretinus contendat ibidem, textum illum non probare hanc conclusionem; verè tamen probat, & communis intellectus procedit, si ea consideres, quæ Ioannes Crotus, Socinus iunior, & Bolognet. nunc relati considerarunt. Et post alios Camillus Gallinius dict. cap. 5. libro. num. 3. & tribus seqq. & num. 13. & 14. vbi vide, & num. seqq. vbi extensiones adducit nonnullas, ac etiam limitationes ad istam conclusionem; Bolognetus etiam d.n. 101. cum quinque seqq. quatuor modis limitat conclusionem eandem. Et latè Socinus iunior ex n. 47. vsq. ad n. 54. qui etiam expendunt pro hac eadem quinta conclusione tex. in l. si quis mihi bona, §. sed quid si mandauit, ff. de acquir. hæred. inducendo, vt per Iason. d. num. 23. textum etiam in l. finali, C. de rebus alien. non alien. quem induxit Crotus vbi suprà, num. 58. & Camillus Gallinius dict. capit. 5. numero 7. & 8. sed & alia iura adducit, atque exornat Peregrinus artic. 11. d.n. 46. atque statim num. 47. è contrario constituit, non fieri[sect. 32] extensionem ad casum dissimilem, seu contrarium casui expresso, quamuis & in illo casu magna sit præsumptio voluntatis testatoris; & dicit id præcipuè[sect. 33] procedere in substitutionibus fideicommissariis, quæ afferunt onus; & esse casum in l. ex facto, §. si quis autem, & §. fin. ff. ad Trebel. & reddit rationem, dicens se scripsisse post Bartol. in artic. 29. ex num. 22. vbi vide, & d. art. 11. n. 48. & seq. vbi satisfacit nonnullis iuribus, quæ in contrarium excitari posse videntur. Et vltra eum addiderim ego, eandem Bartoli sententiam communem tenendam, & sic quintam hanc obseruationem tuendam, quamuis Ioannes Marcus Aquili[sect. 34]nus in d. vers. sed ex sententia legis Velleiæ, ex n. 72. cum seq. ipsam subuertere contenderit; nec verè vrgere præcipuam illam rationem, quâ magis adducitur, videlicet quòd quando casus est similis, & eundem habet effectum, non dicatur omissus, sed ex mente comprehensus, quia esse similem, est in effectu eandem habere rationem: id autem quod venit ex mente, & ratione, ex ipsa lege, & non ex extensione dicitur venire, vt ipse latiùs probat ibidem; non autem vrgere, ex eo crediderim, quod Assumptum ipsum Aquilini præterquamquod difficultatem habet, negari non potest, quin dispositio porrigi videatur ad alium casum, etsi ipse similis sit, ex quo expressus non est, & ideò nec ex mente colligitur, vt censuit Bartolus & Communis; quamuis, vt arbitror, negari non possit, quin ex mente videatur venire, ex quo similis est, nec dici possit ex mente non venire, in quo Aquilinus arguere posset, & tacitè arguit Bart. & Communem; quæ ideò defenditur, quòd negari non possit (vtcunque res sit) quin casus etsi similis, expressus non fuerit, & sic omissus in verbis. Rursus & sexta obseruatio, siue conclusio sit,[sect. 35] quòd casus duo simplices, si in dispositione sunt expressi, & euenit casus mixtus omissus, si dispositio est fauorabilis, fit extensio ad casum mixtum omissum, l. si ita scriptum, ff. de liber. & posthum. quòd si dispositio est odiosa, non fit extensio ad casum mixtum omissum, l. vim passam, §. præscriptione, ff. ad l. Iuliam, de adulter. & ita Bartol. scripsit in d. §. & quid si tantum, num. 3. & ibidem Iason num. 24. Crotus n. 68. cum seq. Fortun. Garcia sub num. 132. cum pluribus seqq. Socin. iun ex num. 54. vsque ad num. 56. Ioannes Bolognetus ex num. 106. vsque ad num. 117. Ioannes Marc. Aquilinus in vers. sed ex sententia legis Velleæ, num. 84. cum seq. vsque ad num. 93. & in l. 2. in principio, vbi latissimè ex num. 13. ff. de verbor. obligat. Alciatus lib. 3. de verborum significat. num. 29. Guido Pancirolus in Thesauro variar. lection. lib. 3. cap. 1. folio 342. vbi latè in proposito articulo, an sub simplicibus contineatur casus mixtus, Iacob. Menoch. lib. 4. præsumpt. 26. num. 28. Camillus Gallinius de verbor. signif. lib. 9. cap. 19. quos omnes, &[sect. 36] alios quamplures, ordinarios etiam in d.l. 2. si originaliter & attentè prælegeris, vix certam resolutionem in hoc articulo deducere poteris; inuenies namque mirè in hac materia variasse Interpretes, & aliquando regulam negatiuam, aliquando verò affirmatiuam proposuisse, prout Glossa, & Bartol. in eadem l. 2. fecerunt; Glossa namque affirmatiuè, & pro regula docuit, casum mixtum comprehendi sub simplicibus; Bartol. verò è contrario, atque negatiuè constituit, casum mixtum sub simplicibus non contineri, & ab ea regula excipit tres casus, materiæ scilicet fauorabilis, & contrarietatis euitandæ, ac expressionis legis: Cuman. autem, & Aretin. aduersùs do[sect. 37]ctrinas Bart. expendunt iura nonnulla. Proptereà Ludouic. Roman. in eadem l. 2. articulum hunc reduxit.[sect. 38] ad quinque quæstiones. Ad sex Bartholom. Socin. ibidem, vbi sex casus distinguit. Ad decem Ioan Crot.[sect. 39] in d. §. & quid si tantùm, num. 68. cum tribus seqq. Et ad tres conclusiones præcipuas Ioan. Marc. Aquil.[sect. 40] in duobus locis relatis supra num. 35. Alciat. verò ad tria genera mixtorum rem perstringit, lib. 3. de[sect. 41] verbor. signif. sub d. num. 29. Fortun. aliter se habet in d. §. & quid si tantum, ex num. 132. cum seq. & mul[sect. 42]tas, communésque Doctorum resolutiones destruit. Bologn. autem, latissimè omnium, & per 58. colum[sect. 43]nas pertractat istam materiam, in d. §. & quid si tan[sect. 44]tum, ex num. 106. vsque ad num. 117. & in d.l. 2. vbi latiùs quàm in d. §. vbi breuius processit, & ad summam, certamque resolutionem, articulum hunc reduxit, vt ibi videri poterit. Denique Camil. Gallin.[sect. 45] lib. 9. de verbor. signif. cap. 19. cum multis seqq. vsque ad cap. 36. adeò latè, & diffusè tractatum hunc suscipit, & per conclusiones, diuersásque, & distinctas quæstiones procedit, vt velut necessitate adstrictus, ea prosequi omittam, quæ ita plenè tractantur, atque[sect. 46] traduntur ab alio, contentus pro nunc Lectorem monere (quoad institutum præsens, & tractatum hunc attinet) placere mihi admodùm, & placituram aliis Mariani Socini iunioris generalem resolutionem, quâ totam hanc materiam explicandam, cum iudicio putauit in dicto §. & quid si tantum, num. 55. vers. dico itaque. Vbi obseruauit, quòd si in casu mixto, qui euenit, & qui non reperitur expressus in dispositione, potest considerari eadem ratio, eadèmque mens disponentis; tunc prouisio in simplicibus, etiam ad mixtum porrigitur (cuncta etenim Socin. ipse à ratione diiudicanda arbitratur, vt anteà dixerat num. præcedentibus) & hoc putat in odiosis etiam procedere: Si verò ratio, & mens eadem disponentis cessat, cessabit & dispositio, etiamsi essemus in fauorabilibus; non enim ex eo quòd sit quid fauorabile, debet aliquid contra mentem disponentis induci, nec etiam debet impedi mens disponentis ex eo quòd quid sit odiosum, vt latiùs Socin. ipse iunior explicat, & ante cum idem voluit Aretin. in d. l sio ita scriptum, ff. de liber. & posthum. quò loci docuit, quòd quando eadem, vel maior militat ratio in mixto, atque in simplicibus, tunc casus mixtus semper comprehenditur sub simplicibus, siue materia fauorabilis sit, siue odiosa. Addit tamen (vt vides) Socin. ad eadem sit mens testatoris, vel non, & idem quoque voluit Lancel. Galiaul. in d.l. 2. in prine. ff. de verbor. oblig. sub num. 16. Et hæc sententia (vt nunc dicebam) mihi admodum placet; considero enim, negari non posse, quin præsens materia tota coniecturalis atque voluntatis disponentis interpretatiua sit; ideóque & consequenter semper considerari debebit, an eadem mens testatoris, eadèmque ratio sit, vel non sit, quemadmodum ad cognoscendum, an casus omissus pro omisso haberi debeat, vel pro expresso; post alios multos Authores inspiciendum scripsit Menoch. libro 4. præsumpt. 26. num. 16. & dumtaxat in consideratione habendum, an eadem esset ratio, & verisimilis mens testatoris: & ita in proposito nostro diiudicandum erit ex præcitatis Authoribus, & Aquilino in dicto vers. sed ex sententia legis Velleiæ, num. 86. Nec vrget in contrarium ratio quæda, siue ar[sect. 47]gumentum, quo obseruationem hanc imperfectam esse dixit; & ab ea recedens, alitor articulum hunc explanauit Camil. Gallin. de verbor. signific. lib. 9. d. cap. 19. num. 8. videlicet quòd ipsamet resolutio esset imperfecta, nec comprehendat casum illum, quando sumus in dubio: Verè namque (quod fatebitur quisque) debilis est, & infirma obiectio hæc; in dubio namque dicimus, inspiciendum esse, vtrùm eadem ratio, eadèmque mens disponentis sit, vel non sit: ex his etenim securè coniecturari poterit disponentis intentio, & voluntas; nam si essemus in certis, nec coniecturis, nec interpretationi locus esset, vt cap. præcedentibus diximus, nec poterit adeò dubius esse testatoris sermo, aut dispositio, vt verbis eiusdem attente perpensis, ratione etiam, siue fine dispositionis inspecto, ac mente iuridicè coniecturata, quid inde dici debeat, elici non valeat verisimiliter; totum ergo hoc ex ratione, & mente (maximè in nostra materia) definire, & securius equidem, & iuris rationi conuenientius videtur. Et hactenus de sexta hac conclusione, de cuius materia & alio cap. infrà, quo de dispositione facta in casu simplici agitur, & ibidem Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iur. tom. 5. litera M. concl. 264. ex fol. 764. & alij Authores commemorabuntur; vide etiam Guidon. Pancirolum variar. lection. lib. 3. cap. 1. Septima deinde obseruatio, siue conclusio in eodem articulo, ac in secundo membro distinctionis Bartoli, quando sumus in prouisione facta per modum conditionis, ita conficienda est, vt sub ea plures includantur, ac verè contineantur conclusiones, siue obseruationes: ac primum equidem regula generalis proponitur, casus si exprimatur per modum conditionis, non extenditur ad casus similes regulariter, & inde casus omissus regulariter non continetur, l.[sect. 48] qui hæredi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. de quarum intellectu vide Ioannem Marc. Aquilin. in d. §. quid si tantum, in vers. sed ex sententia legis Velleiæ. num. 9. & tribus seqq. & num. 13. 14. & 17. & per illam regulam, quia casus omissus, pro omisso habetur regulariter, de qua supra num. 12. & 13. id autem procedit, & pro regula constituitur in quacunque dispositione conditionali, siue conditio sit ne[sect. 49]cessaria, siue voluntaria, quando casus est dissimilis, iuxta quatuor illa iura, quæ allegauit Bart. d. num. 3. in d. §. & quid si tantum; ex quo in effectu tres colliguntur conclusiones, prout Ioan. Bolognet. in eodem §. numer 117. & 118. cum iudicio adnotauit. Prima itaque conclusio est, quòd conditionalis[sect. 50] prouisio, siue dispositio in vno casu facta, ad alterum expresso dissimilem non extenditur, l. si cùm dotem, ff. soluto matrim. in princip. 1. commodissimè, ff. de liber. & posthum. l. fideicommissum, ff. de condit. & demonst. per rationem etiam, quia conditiones dicuntur strictissimi esse iuris, vt notarunt statim referendi Authores, & scripserunt Crauet. in consil. 113. num. 1.[sect. 51] Gozad. in cons. 100. sub num. 23. & ideò in forma specifica impleri debent, d.l. qui hæredi, & d.l. Mæuius. ff. de condit. & demonst. Leand. Galganet. in com[sect. 52]mentariis de condit. & demonst. part. 2. cap. 1. quæst. 41. num. 1. & 2. & quæst. 82. fol. 207. vnde tam conditionis natura, quàm casuum dissimilitudo facit. vt de ca[sect. 53]su expresso ad casum dissimilem non possit dari progressus in dispositione conditionali; quod ex sententia communi rectè animaduertit: multa etiam in proposito huius conclusionis adducit, & contrariis satisfacit Camill. Gallin. lib. 9. de verbor. signific. cap. 7. per totum. Ludouicus Casanate in cons. 1. ex num. 18. cum seq. & num. 39. & num. 226. & cons. 4. n. 75. Ioannes Bolognetus in d. §. & quid si tantum, n. 118. & 119. vbi dicit, quòd hæc conclusio Bartoli est vera, præsupposito in facto, quòd casus sit dissimilis: sed tamen an casus sit similis, vel dissimilis, dependet à subiecta materia, & ab intentione proferentis, itavt[sect. 54] non possit dari certa, firmàque regula: idcircò inquit, quòd necessarium erit inspicere subiectam materiam, an secundùm eam sit casus dissimilis, & coniungere intentionem proferentis, vt ipse Bolognetus animaduertit, quem Camillus non citat, nec cæteri sic animaduertunt. Secunda conclusio est, in conditione voluntaria[sect. 55] non dari pogressum de casu ad casum, sed debere illam impleri in forma specifica, provt fuit ipsa prolata, d.l. Meuius, in principio, & d.l. qui hæredi; & sic in conditione voluntaria inspicitur merum factum conditionis per testatorem ex sola eius voluntate appositæ: ita sanè Bartolus in dict. §. & quid si tantum, dicto num. 3. cum quo transeunt communiter omnes secundùm Alexandr. & Iasonem, num. 27. ibidem, Socinum iuniorem num. 59. Ioann. Marc. Aquilin. in d. vers. sed ex sententia legis Velleæ, num. 110. & n. 9. cum seq. & Bolognetum num. 120. qui contra istam conclusionem & iura, & rationes expendunt, & eis respondent, vt penes ipsos videri potest. Et per Camillum Gallinium de verbor. significat. lib. 9. cap. 17. in principio, & cap. 16. per totum, quò loci scripsit, communem esse sententiam Bartoli, & omninò tenendam, refert etiam Fortunij Garciæ opinionem contrariam, & plura eiusdem fundamenta proponit, ac demùm eisdem satisfacit iuridicè, prout etiam satisfieri poterit prælectis his, quæ Marian. Socin. iun. d. num. 59. 60. & 61. adnotauit in proposito latissimè. Reddit denique ipse Camillus post Alciatum conclusionis prædictæ rationem, videlicèt quòd ex adiectione conditionis, actus indiuiduus redditur, l. cui fundus. ff. de condit. & demonst. & ideò non[sect. 56] potest aliter, quàm informa specifica impleri, vt iura citata probant; & vltra citatos tenuerunt quoque prædictam doctrinam Bartoli, videlicet quòd conditio voluntaria non extendatur ad alium casum, Angel. Anchar. Socin. Dec. Ripa, Alciat. Cephal. Osasc. Menoch. Hieronym. Gabriel. Corn. Paris. Zanch. Riminald. & alij, quos refert Ludouic. Casanate in cons. 1. ex num. 18. cum seq. & num. 36. & seq. vsque ad num. 42. & in cons. 4. ex num. 42. vsque ad numerum 59. vbi citat num. 46. Bartolum, Iasonem, Socinum vtrumque, Crotum, Ruinum, Galiaul. Fortun. Sarmientum, Ripam, Decium, Gratum, Riminaldum, Bolognetum, Curt. iun. Rolandum, Nattam, Alexand. Gozadin. Menoch. Mazol. Pedroch. Hondedeum, Prætis, Anton. Gabr. Trentacinq. Costam, & Osasc. ita tenentes, & num. 48. dicit rationem esse, quia in conditione voluntaria, testator solùm cogitauit de forma; & sic nudus verborum cortex, & merum factum inspicitur, nec alia vtilitas, vel effectus requiritur, quoniam conditio pro sufficienti causa habetur, vt multi Authores ibi relati obseruant, & num. 52. per totum, ex eo constituit, voluntariam dici conditionem, quòd potuerit testator sine illa conditione disponere, & quòd voluntariè fuerit adiecta; non autem ex eo quòd eius implementum requitatur necessariò, quia aliàs nulla conditio diceretur voluntaria, vt Emanuel Costa quinta parte, dicti §. & quid si tantum, numero 10. singulariter obseruauit, & id ipsum tenent alij ibi relati. Limitatur autem ista conclusio in primis, vt locum[sect. 57] non habeat, quando ex coniectura aliqua, siue ex coniccturis deprehendi potest, testatorem non modum, sed finem potiùs considerasse; tunc namque voluntaria conditio à necessaria non differt (de qua statim agendum est;) & sic datur progressus de casu ad casum, & ita restringit, & declarat memoratam conclusionem Andr. Alciat. lib. 3. de verborum signific. sub num. 24. & num. 25. vsque ad numerum 29. latissimè exornat, atque declarat, eruditè etiam obseruat, semper, ac diligenter animaduertendum esse, qualis fuerit testatoris mens, & sententia, vt ex ea vel ad casum omissum progrediamur, vel intra cancellos verborum permaneamus. Et Alciatum sequitur, latiùsque limitationem istam declarat Camillus Gallinius de verbor. signific. lib. 9. cap. 18. & apertè videtur probare Ioannes Bolognetus (qui nec à Gallinio refertur, nec Alciati mentionem facit) in dict. §. & quid si tantum, dicto num. 120. dicens, quòd dicta conclusio Bartoli seruit tantummodò pro quadam præsumptione, vt disponens præsumatur cogitasse de forma; tamen si ex coniecturis appareat, quòd cogitauerit de effectu, & non de forma, fit extensio ad casus similes habentes eundem effectum, & repetit ibid. num. 89. & 90. vbi ex num. 86. adducit duodecim iura, quibus resolutio hæc comprobatur; idcircò cùm casus se offerat, videndus is Author erit omininò. Et id ipsum, videlicet conditionem voluntatiam ex coniecturis, seu verisimili mente testatoris posse extendi ad casum omissum, tenuerunt Aldobrandinus in cons. 30. num. 10. Castrens. Alex. & Socinus, cum quibus Leandr. Galganet. de condit. & demonst. parte secunda, cap. 1. quæst. 41. num. 3. fol. 160. & Authores illi commemorati per Lodouic. Casanat. dicto cons. 1. num. 15. 16. & 17. qui tamen ex num. 18. cum seq. & maximè num. 27. constanter tuetur contrarium, ac etiam ex mente non admitti extensionem, & dict. num. 27. citat Raudensem, Surdum, & Cephalum, ita tenentes, & repetit num. 37. vbi inquit, quòd substitutiones quamuis extendantur in aliquò casu ex mente, & coniecturis; tamen in conditionibus voluntariis extensio nunquam admittitur. Et iterùm tenet in cons. 4. num. 51. vbi defendit, conditionem voluntariam non extendi, etiam ex mente, & coniecturis, & citat alios Authores ita tenentes; & n. 54. idipsum tuetur, asserens falsum esse, conditiones voluntarias posse ex mente extendi, cùm in illis casus contingens præter voluntatem testatoris, numquam censeatur comprehensus, etiamsi adsit maior ratio disponendi: idque etiamsi adesset agnationis conseruandæ fauor, vt ibi notauit num. 55. & num. 57. ponit exemplum in conditione, si masculi nascantur, vel moriantur, quæ non comprehendit casum non natiuitatis, neque ex mente, neque ex coniecturis, prout aduersùs alios quamplures tenuerunt ibidem relati. Cæterùm (vt anteà ego admonui) cùm casus se offerat, videndus omninò erit Ioannes Bolognetus in loco relato, eiusdèmque obseruationes in puncto iuris securius procedunt, ex iuribus ibi relatis; Ludouici autem Casanate annotationes non sine periculo, & maxima contradictione se habent, vt ipsemet fatetur, & ingenti studio aliorum traditiones commemorat; periculum autem in eo vertitur, quòd dictis locis extensionem denegat indistinctè. Nam si intelligatur idemmet Author, iuxta ea, quæ dicto cons. 1. num. 39. 40. & 41. specificè scripsit, & absque periculo probari potest, & non modò iuridicè loquitur, sed etiam Ioannis Bologneti placitis accedit, siue ab eo non dissentit, videlicet, quòd conditio voluntaria quamuis possit extendi ex mente, & coniecturis de vno casu simili ad alium similem, quoad mentem, verba, & effectus (quod asserit Bolognetus tantùm) non tamen ad casum dissimilem, & penitùs oppositum; & ideò infert, quòd casus natiuitatis & mortis, & casus non natiuitatis non sunt similes, sed prorsus dissimiles, & prorsus oppositi, & ita quòd neque ex rationis identitate, neque ex verisimili mente admittitur extensio, prout tenent Socinus, Angelus, Riminaldus, Cephalus, Alciatus, Osascus, & Menochius, ibi relati, & per totum dictum consilium primum agit, quando in substitutionibus conditio mortis comprehendat casum non natiuitatis: Vide etiam d. cons. 4. num. 53. vbi refert Socin. vtrumque, petris, Alciatum, Rusticis, ad hoc quòd in conditionibus voluntariis extensio admittatur, quando effectus (inspecto finali exitu) à testatore consideratus, nobis demonstrat finem, seu effectum debere attendi; verè tamen num. seq. semper contrarium tuetur. Secundò limitatur dicta conclusio tradita suprà,[sect. 58] num. 55. vt minimè procedat, quando casus ad quem fieret extensio, seu productio, per omnia exæquaretur, subrogaretùrque illi, quem testator expressit; tunc namque etiam in conditione voluntaria daretur progressus de casu ad casum, l. ita conditionibus, §. paternus, ff. de condit, & demonstrat. l. is qui, §. finali, ff. de legat. præstandis, l. paterfamilias, ff. de vulg. & pup. substit. l. 3. . §. finali, ff. de fideicommissariis libert. & latiùs explicat limitationem hanc Camillus Gallinius videndus omninò lib. 9. de verborum significatione cap. 17. per totum, & num. 7. cum seq. vbi etiam de[sect. 59]clarat, quid dicendum sit in proposito, quando alia videretut fuisse mens testatoris, & refert theoricam Alciati in proposito, lib. 3. de verbor. signific. sub numero 22. & seq. Tertia denique & vltima conclusio sit, quòd quan[sect. 60]do casus exprimitur per modum conditionis necessariæ ad actum, vel ad effectum actus, tunc fit extensio de vno casu ad alium similem; & sic conditio ipsa impleri potest per æquipollens, vt per Bartolum numero 3. in dicto §. & quid si tantum, qui allegat text. in l. mulier, in principio, ff. ad Trebellian, & in l. si mater, C. de institut. & substit. & facit etiam l. si ita esset, ff. quando dies legati cedat, l. Iulianus ait, ff. de condit. & demonst. & cum Bartolo transeunt magis communiter omnes, vt constat ex Iasone ibid. num. 27. cum seq. Galiaula sub num. 37. Socino iunior. num. 59. 60. & 61. Alciato num. 38. & lib. 3. de verbor. significat. num. 71. Ioanne Marco Aquilino in eodem, §. & quid si tantum, in vers. sed ex sententia legis Velleæ, n. 109. cum seq. Hippolyt. Riminald. in cons. 37. num 3. lib. 1. Magonio decis. 27. num. 45. Sarmiento selectar. lib. 2. cap. 1. num. 12. Simone de Prætis de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpret. 2. dub. 2. solut. 14. num. 37. latè Menochius lib. 4. præsumpt. 185. per totam, maximè num. 6. qui latiùs distinguit, & declarat, & multa in proposito dicit, Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. tit. 16. ex num. 4. vsque ad num. 9. Tiberius Decianus in cons. 48. num. 13. lib. 4. Euerard. in loco ab æquipollentibus, num. 17. per totum, fol. 632. Ioseph. de Rusticis in cons. 1. num. 70. Hondedeus, Pedrocha, Beretta, Burg. de Paz, Roger. Trentacinq. Fachineus, & Casanate, quos referam infrà, hoc eodem tractatu, in cap. ab æquipollentibus, idem Casanate in cons. 4. numero 45. & 47. & seq. Petrus Surdus decis. 209. numero 3. & de alimentis, tit. 5. quæst. 3. num. 15. & 16. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. cap. 8. per totum. & vide cap. 9. & 10. vbi ex professo suscipit declarationem, atque interpretationem l. commodissimè. ff. de liber. & posthum. & l. fideicommissa, §. sicut, ff. de legat. 3. quæ contra istam conclusionem expenduntur communiter; suscipit etiam Socin. iunior d. num. 59. & seq. vbi vide omninò, Ioann. Bologn. sub num. 131. Aquilin. vbi supra, ex num. 9. & ex num. 11. cum seq. & vide num. 48. vbi conciliat iura nonnulla, nempè text. in d. §. & quid si tantum, & in d.l. commodissimè, & in l. vltima, C. de posthum. hæred. instit. & dictis in locis sentit apertè, conditionem necessariam appellari eam, quæ iure, vel natura necessaria est, & præcisa ad ipsam dispositionem ex præuia ratione rei, non sola testatoris dispositione, quia si ab eius voluntate pendeat, non necessaria, sed voluntaria dicitur. Et post Bartol. Bald. Socin. Nattam, Salomon. & Costam, expressè annotauit Ludouic. Casanate d. cons. 4. num. 52. & num. 47. reddit rationem communem, quare scilicet in conditione necessaria extensio admittatur, quia in conditione necessaria testator magis censetur considerasse effectum, quàm modum; & sic dicitur necessaria quoad effectum, non quoad verba, & citat Decium, Socinum, Peregrinum, & Prætis, ita tenentes. Limitatur tamen ea doctrina, & conclusio tradita in conditione necessaria, vt locum non habeat, quando in oppositum appareret de mente ipsius disponentis, vel expressè, vel per coniecturas legitimas; id quod deducitur ex mente omnium Interpretum, qui hactenus in proposito scripserunt: & in terminis adnotauit Alciatus lib. 3. de verborum significatione, num. 28. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 9. cap. 11. eruditè, atque elegantissimè omnium Ioann. Bolognetus in d. §. & quid si tantum, num. 122. qui cùm anteà num. 121. memoratam conclusionem Bartoli retulisset de extensione admittenda in conditione voluntaria; inquit statim, quòd inspici semper debet in proposito, an disponens cogitauerit de forma, vel de effectu actus; & habita resolutione, quid firmauerit, tunc colligetur decisio, an extendatur ad casus similes, & quòd colligetur coniectura principaliter ex subiecta materia, & posteà ex natura verborum, & ex aliis de facto incidentibus, quæ diligens Iudex inuestigare debet. Et non multa differentia erit (vt Bolognetus ipse subdit) an casus exprimatur per modum conditionis, vel per modum dispositionis, quoniam in vtroque articulo recurrendum est ad illud principium, an testator cogitauerit de effectu actus, vel de forma verborum. Quod (vt vides) notabile est, nec ab alio, quàm à Bologneto adnotatum; & consequenter materia tota hæc coniecturalis, atque præsumpta, & interpretatiua remanet, sic vt in vna & alter conditione coniecturis, atque interpretationi mentis, & voluntatis locus adhuc sit. Quod videtur probasse Sim. de Præt. lib. 2. interpret. 3. dub. 1. solut. 3. num. 165. cum quatuor seqq. iunct. n. 161. & 162. fol. 247. Nec dissentit Leander Galganetus in commenta[sect. 61]riis de condit. & demonst. sed potius communibus, & suprà traditis Interpretum resolutionibus conuenit omninò, nec aliquid nouum, aut eisdem placitis communibus contrarium adducit; inquit namque part. 2. dicti tractatus. cap. 1. quæst. 41. fol. 160. regulam esse, quòd conditio debeat impleri in forma specifica, nec ideò possit impleri per æquipollens, maximè cùm conditio est voluntaria: limitat statim septem modis, ex num. 3. cum seq. Ac primùm, nisi id per æquipollens ex verisimili mente testatoris fieri possit, quoniam ex verisimili mente, & coniecturis, ab ea regula receditur. Deinde limitat, nisi conditio esset necessaria, quia conditio necessaria potest impleri per æquipollens, vt ibi probat nouissimè. Rursas dicto cap. 1. partis secundæ, quæst. 82. sol. 207. quærit, vtrùm sit semper verum, quod sæpè in eo tractatu repetit, videlicet quòd conditio debeat impleri in forma specifica; & facit distinctionem illam communem, an conditio sit necessaria, vel voluntaria. Denique quæst. 103. eiusdem cap. primi, partis 2. ex professo magis disputationem suscipit, & inquit, ex voluntare conditiones apponentis clara, vel coniecturata, & sic ex præsumptionibus posse conditiones per æquipollens adimpleri, ves non; quoniam præsumpta voluntas testatoris est regina, & totum facit, ex iuribus vulgatis, & Authoribus ibi citatis num. 2. Præmittit etiam num. 3. duas esse conditionum spectes vltra alias multas, Necessariam scilicet, & Voluntariam; Necessariam inquit esse eam, quæ rei naturæ inest, vt in exemplis ibi propositis: Voluntariam verò illam, quam testator sua voluntate adiicit, & apponit, vt in exemplis adductis ibi, & quacunque conditione voluntariè apposita, distinguit statim inter Voluntariam, & Necessariam quoad effectum extensionis, & plures alios casus considerat, vt ibi videri poterit. Et hactenus de casu omisso, & quando haberi debeat pro expresso, vel non, vt extensio admittatur, vel non admittatur, ex quo etiam deduci posset resolutio, atque explanatio eorum, quæ mox dicuntur; regulæ namque superiores ad omnem dispositionem adaptari possent, cuiuscunque generis illa sit. Sed magis specificè loquendo, vt omnia explicentur, nec alibi quærendi necessitas immineat, erit & Secundo loco, atque principaliter obseruandum, du[sect. 62]bium maximum inter Doctores nostros fuisse, hæredis institutio, an scilicet, & quando coniecturis, atque præsumptionibus inducta censeatur, siue censeri possit: & verè tres esse, contrariásque Interpretum opiniones in proposito. Vna fuit eorum, qui dixerunt, institutionem hæredis induci non posse solis coniecturis, & præsumptionibus: ita Castrensis in consil. 263. Circa primam, columna 3. versiculo nec obstat, lib. 2. Corneus in l. captatorias, num. 20. C. de testamento militis, Ruinus, Socinus, Menchaca, Costa, & Aquilinus, quos refert, & ratione, atque iure hanc sententiam comprobat Iacobus Menochius libro 4. præsumpt. 19. ex num. 1. vsque ad numerum 6. Secunda fuit opinio affirmantium, imò hæredis institutionem solis coniecturis & præsumptionibus induci: Qua quidem in opinione suerunt Baldus, & Angelus in l. in tempus, §. primo, ff. de hæred. institu. Iason, & Riminaldus senior, quos ipse Menochius dicta præsumpt. 19. num. 6. recenset. Tertia fuit opi[sect. 63]nio eorum, qui visi sunt distinguere, quod aut coniecturæ non colliguntur ex verbis scriptis in testamentis, sed extrinsecus; & tunc non sufficiunt ad inducendam hæredis institutionem: ita procedit prima opinio: Aut coniecturæ colliguntur ex ipsis verbis; & tunc satis sunt, vt hæredis ipsa institutio inducatur; sic locum habet secunda opinio: Ita sanè voluerunt Baldus, Aretinus, Barbatia, Ruinus, Romanus, & Aquilinus, quos refert ipse Menochius dicta præsumptione 19. vbi ponderat optima iura, & hanc distinctionem videtur sequi. Sequitur etiam expressè eod. lib. 4. præsumpt. 26. num. 18. vbi expendit text. in l. Titius, §. Lucius Titius, ff. de hæred. institu. Requiritur ergo necessariò, quòd coniecturæ colligantur ex his, quæ fuerunt in testamento scripta, & eiusmodi sint, vt nulla subesse dicatur dubitatio,[sect. 64] quin de eo hærede testator senserit, vt Menochius ipse animaduertit dicta præsumpt. 19. num. 5. & statim num. 9. cum seq. dixit extare casus nonnullos, in[sect. 65] quibus solæ coniecturæ, & præsumptiones sufficiunt ad inducendam hæredis institutionem. Est sanè primus casus in milite. Secundus in testamento condito à patre inter liberos. Tertius in testamento ad pias causas condito, vt latiùs ibi comprobat: & vide eodem libro 4. præsumptione 64. per totam, vbi in sub[sect. 66]stitutionum materia suscipit disputationem eandem, an scilicet, & quando substitutio directa dicatur inducta solis coniecturis, & præsumptionibus: & dicit, tresfuisse in hoc articulo Doctorum opiniones, sicuti & tres fuerunt in disputatione de institutione; Prima quarum est, coniecturas, & præsumptiones sufficere ad inducendam directam substitutionem, quam tenuerunt permulti Authores congesti ibidem, numero 2. & in consil. 303. num. 45. lib. 4. & per Manticam lib. 5. tit. 1. num. 16. Secunda fuit opinio, directas substitutiones non induci coniecturis, & præsumptionibus; quam tenuerunt permulti alij, per eundem Menochium reltai, num. 3. vbi supra; imò & aliquando hanc opinionem sibi placuisse scripsit idem Menochius in cons. 97. num. 48. lib. 1. Ter[sect. 67]tia fuit aliorum opinio, sic distinguentium: Aut coniecturæ sumuntur ex his, quæ in testamento expressa fuere; & tunc locum habet opinio prima, nempe directam substitutionem coniecturis & præsumptionibus induci posse: Aut coniecturatæ sumuntur extrinsecus; & tunc procedit secunda opinio: Ita scripserunt Baldus, Aretinus, Alciatus, Socinus iunior, Zanchus, & Aquilinus, quos ipse Menochius commemorauit in cons. 97. num. 48. lib. 1. & dicta præsumptione 64. num. 4. quo loci vltta text. in d.l. Titius, §. Lucius Titius, & 1. Lucius, 2. ff. de hæred. instit. expendit quoque textum in l. Titius, & Seius, cum 1. seq. eiusdem tituli, quæ in hunc modum scripsit: Titius, & Seius, vtérve eorum viuet, hæres mihi esto: existimo, si vterque viuat, ambo hæredes esse, altero mortuo, eum qui supererit, ex asse hæredem fore. Subiungit Vlpianus: Quia tacita substitutio inesse videtur institutioni. Est certum ibi agi de vulgari substitutione, & tamen præsumpta est, cùm colligatur solùm ex institutione; & Vlpianus appellat tacitam, vtitúrque illo verbo videtur. Et secundùm hæc elicitur apertè, vim omnem dispositionis cuiusque, ex voluntate disponentis præcipuè pendere, voluntatémque non modò expressam, sed etiam tacitam, ex expressis tamen deductam, in institutionibus quoque, & substitutionibus sufficere (vt Menochius resoluit;) & vltra eum, idem quoque tuetur, & tres easdem opiniones recenset, quas Menochius, remanens eodem in placito Camill. Gallin. de verbor. signif. lib. 9. c. 18. ex n. 9. cum seq. vt non otiosè, aut extra propositum dicta nunc, & dicenda statim fuerint; imò ad explanationem præcedentium, & sequentium capitum prętermitti non potuerint. Non modò autem substitutio directa, & institutio[sect. 68] coniecturis & præsumptionibus inducitur, si ex expressis in testamento eliciantur; verùm etiam extenditur institutio hæredis de casu ad casum, quando habet eandem rationem, & extat præsumpta mens testatoris, sicuti probat textus in l. Titius, §. Lucius, ff. de liber. & posthum. quo loci respondit Paulus Iureconsultus, instituto hærede eo, qui nascetur, extensionem fieri ad casum illum, quando is natus iam erat tempore conditi testamenti, ignorante ipso testatore; est enim verisimile, quòd si testator sciuisset filium illum esse natum, magis expressè eum vocasset, cùm iam constet, affectionem habuisse erga partum illum: probant etiam & alia iura, quæ in substitutione facta in vno casu, recensebuntur statim: Et uta cum aliis multis defendit constanter Menochius lib. 4. præsumpt. 26. ex num. 2. vsque ad num. 19. & tenendum est, quidquid alij Authores relati per eundem Menoch. num. 11. contrà tenuerint: Quorum opinio vera non est, atque conuincitur ex his, quæ dilucidè præcitato in loco scripta reliquit ipse Menochius: Ex his etiam quæ Camillus Gallinius annotauit lib. 9. de verbor. significat. cap. 18. ex num. 9. & maximè num. 14. & tribus seqq. Substitutio quoque[sect. 69] directa extenditur de casu ad casum, quando habet eamdem rationem, vel extat præsumpta mens testatoris: Ita sanè specificè firmarunt Bartolus, Bald. Albericus, Angelus, Salicetus, Fulgosius, Aretinus Imola, Anania, Raynerius, Gulliel. Cun. Alexander. Bologninus, Calcaneus, Rosellus, Socinus senior, Corneus, Curtius senior, Iason, Ruinus, Decius, Socinus iunior, & Bertrandus, quos sequitur, & commemorat Tiberius Decianus in consil. 1. ex n. 128. vsque ad num. 143. lib. 1. & post eum, eosdem quoque Authores recenset Vincentius de Franchis decisione 2. in 2. p. vbi ex num. 1. vsque ad num. 34. ex proposito defendit istam partem, limitat etiam, & extendit, vt ibi videri poterit plenissimè. Vide etiam num. 13. ad finem, vbi retulit etiam Ruinum, Alciatum, Marsarium, Crauetam, Hieronym. Gabriel. Zanchum, & Balduinum sic tenentes, & ita iudicasse consilium Neapolitanum testatur. Tenuerunt quoque sententiam ipsam camillus Gallinius lib. 9. cap. 18. ex numero 14. & vide ex num. 9. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 5. tit. 1. num. 14. tiberius Decianus aliis in locis, scilicet in consil. 2. num. 25. lib. 2. & vide num. 44. vbi eleganter declarat: & in consil. 3. num. 44. & in consil. 4. num. 27. lib. 2. & in cons. 10. num. 21. & in cons. 34. num. 13. lib. 3. Franciscus Viuius communium opinionum, verbo, Casus non expressus, Bartol. Baldus, Alex. Aretinus, Cumanus, socinus, Imola, Ripa, Iason, Salomonius, Galiaula, Fortunius, & alij cum quibus Emanuel Costa quinta parte dicti §. & quid si tantum, numero primo & septimo, & ibid. Ioannes Marc. Aquilinus in scholiis ad versiculum sed ex sententia legis Velleiæ, ex num. 9. cum seq. Ioannes Corrasius in l. post aditam num. 26. C. de impuber. Bald. de Vbaldis in tract. de substitut. rubrica de vulgari, num. 6. per totum. Et ibidem Bartolus de Hussio num. 5. Vdalricus Zasius num. 6. & 7. latissimè Paulus Leonius in eodem tract. de vulgari, ex num. 71. vsque ad num. 113. Guil Benedictus in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, ex num. 25. vsque ad numer. 44. & ibid. Couarr. §. 4. num. 5. Sfortia Oddi in præludiis Compendiosæ, parte 2. quæst. 3. numero 8. 9. & 10. Menchaca de successionum progressu, lib. 2. §. 12. num. 3. Antonius Gomezius tom. 1. variarum cap. 3. num. 10. Et ibi Suarez in addit. littera F. Michaël Grassus §. substitutio, quæst. 7. num. 7. Gregorius Lopez in l. 1. tit. 5. partita 6. verb. Esso mismo. Paulus Æmilius in tractatu substitutionum, cap. 1. num. 71. Simon de Prætis de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 3. interpretat. 2. dubitat. 1. solutione 1. ex num. 12. fol. 64. Iulius Clarus §. testamentum, quæst, 76. regula 9. Marcus Anton. Eugenius in consilio 74. num. 10. & 19. & 41. & in cons. 99. ex n. 6. Hippolytus Riminaldus in consil. 567. num. 19. & 26. 27. & 28. lib. 5. Petrus Gregorius in syntagmate iuris, lib. 42. cap. 12. num. 4. Alexander Trentacinquius de substitut. 1. p. cap. 1. ex num. 25. cum multis seqq. vsque in finem cap. Petrus Surdus in consil. 232. n. 11. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 48. per totum, lib. 2. & nullo ex his relato, D. Spino, in speculo testam. glossa 22. numero 32. antonius Pichardus in principio, Institut. de vulg. substitut. num. 20. Et ij quidem omnes non modò admittunt, substitutionem directam extendi de casu ad casum, quando habet eandem rationem, atque extat præsumpta[sect. 70] mens testatoris, sed etiam specifice adnotarunt post ordinarios multis in locis, substitutionem vulgarem directam, in casu uoluntatis conceptam, extendi ad casum impotentiæ, & è conuerso. Verùm quoniam in substitutione, & in institutione directa tenuerunt Authores nonnulli contrarium, nec de casu ad casum etiam ex præsumpta mente defuncti extensionem admittunt, prout Menochius retulit eos lib. 4. dicta præsumpt. 65. num. 13. in fine, & num. 20. & 21. & præsumptione 26. num. 11. Atque in eisdem terminis vulgaris substitutionis, ita pariter extensionem denegant de casu uoluntatis ad casum impotentiæ, & è contra, Authores nonnulli, ac inter alios commemorati per Alexand. Trentacinquium de substitut. 1. parte, dicto cap. 1. ex num. 25. cum multis seqq. per Fachineum controu. iur. libro 4. capit. 61. qui etiam contra Communem tuetur constanter, in substitutione vulgari directa, de casu ad casum extensionem non admitti; Lancelotus etiam Politus dicto tractatu substitutionum, particula 6. ex num. 1. vsque ad num. 36. vndecim fundamenta pro hac parte adducit contra Communem, & fundamentis Communis eiusdem respondet latissimè. Et ipsum sequutus est Thomas Calcaneus in repetitione l. 1. num. 6. & 7. ff. de vulg. & pup. subst. Quoniam etiam articulus vtilis est, & frequens; discutere equidem placuit, an communis sententiæ de casu uoluntatis ad casum impotentiæ, & è contra, extensionem admittentis (quam & veriorem, & omninò tenendam arbitramur, & in commentariis de vsufructu, cap. 31. assertione 8. defendimus) fundamenta adeò vrgeant, vt contrariæ partis rationes ex eis elidi, atque conuinci valeant. Ipsa autem & pro institutione directa, & pro substitutione directa, & sic etiam pro vulgari directa in vno casu facta, æqualiter militant, nec secerni debebat; & ita æqualiter militare admonuit cum iudicio Menochius, & simul ponderauit, atque commemorauit ea, dicta præsumpt. 26. & dicta præsumpt. 65. lib. 4. In primis ergo pro institutione, & substitutione directa quacumque, & sic etiam pro vulgari in casu uoluntatis, vel impotentiæ facta, quòd extendi debeat de casu ad casum, quando habet eandem rationem, &[sect. 71] extat præsumpta mens testatoris, vrget fortiter textus in dicta l. Titius, §. Lucius, ff. de liberis, & posthumis, prout consideraui, & induxi in institutione supra num. 68. considerauit etiam Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 26. num. 3. vbi eiusdem sensum adduxit; & quamuis textus ille loquatur de institutione fauorabili, procedit tamen æqualiter in substitutione directa quacunque; quoniam & illa fauorabilis est, & ob id largam admittit interpretationem, quod Menochius ipse præsumpt. 65. lib. 4. num. 2. in fine, & num. 3. optimè animaduertit. Et in id ipsum recenset Bartolum, Baldum, Iasonem, Crauetam, & Cephalum, nec tollitur vis, aut inductio eiusdem §. Lucius, ex eo quòd And. Fachineus controiu. iur. lib. 4. dicto cap. 61. in versiculo ad tertium, fol. 475. contendit; nam cùm ipsemet Author adduxisset eum text. pro communi sententia, dicit eidem responderi debere, sicuti respondet ibidem, ad textum in l. vltima, C. de posthumis hæred. instit. Verè namque negari non potest, quin testator in dicto §. Lucius, vnum tantùm casum expresserit, eius scilicet, qui esset in vtero matris, (quod Fachineus idem negare non potuit, & fatetur expressim) & nihilominùs institutio locum habet in alio casu, quando natus iam erat tempore conditi testamenti, ignorante ipso testatore; quod equidem non alia ratione, quam ob præsumptam, & verisimilem mentem testatoris contigit, vt suprà dicebam, & Fachineus etiam agnouit. Iuridicè ergo & validè deducitur argumentum generale ex eo textu ad casum alium, siue speciem quamcunque, in qua eadem ratio, atque præsumpta mens testatoris interueniar. Secundò pro eadem parte ponderatur textus in di[sect. 72]cto §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber. & posthum. vbi institutio facta de nepote in casu mortis filij, extenditur ad alium casum, nempè si is filius patiatur interdictionem aquæ & ignis, vel si emancipetur: cùm & his casibus locum habeat dispositio testatoris, qui voluit nepotem esse loco filij, quoquomodo is filius desinat esse talis: idcircò Iureconsultus in hunc modum scribit: Sed ex sententia legis Velleiæ, & hæc omnia admittenda sunt, vt ad similitudinem mortis, cæteri vasus admittendi sint. Et quamuis huic textui triplicem assignauerit solutionem Alexander Trentacinquius de substitut. prima parte, dicto cap. 1. num. 26. per totum: Verè tamen ab huius Authoris, & aliorum Scriptorum obiectionibus, seu calumniis facile est textum ipsum defendere, prælectis his, quæ in proposito, latè & subtiliter adnotata reliquit Paulus Leonius dicto tract. substitutionum, c. 1. vulgaris substitutionis, ex num. 72. vsque ad num. 85. Ex quibus etiam & omninò diluitur solutio illa Fachinei dicto cap. 61. in versiculo, nec difficile est ad argumenta: nam (vtcumque res sit) negari vllo pacto non poterit, quod eo textu enuntiatur expressim, admissos, inquam, fuisse cæteros casus ad similitudinem mortis (qui tamen nec expressi, nec enuntiati fuerant;) vnde rectissimè potest generale argumentum deduci, vt ex similitudine, eadémve ratione, atque ex præsumpta mente disponentis extensio fiat in alio quocunque casu, siue in alia dispositione quacunque. Tertiò, adduci solet textus in l. finali, C. de institut.[sect. 73] & substit. vbi substitutio facta eo casu, quo posthumus natus non erit, extenditur ad casum, quo natus, & mortuus fuerit, vel repudiauerit, prout Bartol. Bald. Albericus, Angelus, & communiter Scribentes ibi notarunt. Et huic textui multipliciter responderi posse contendit Trentacinquius dicto cap. 1. num. 27. per totum. Respondere etiam conatur, & in effectu respondet Fachineus dicto capite 61. in versiculo, ad leg. vltimam. Re tamen vera textus ipse pro communi sententia fortiter & clarè vrget, nec vitari potest concludenter, idque ex considerationibus his, quas Paulus Leonius (quem nullus refert) optimè perpendit d. cap. 1. vulgaris substitut. n. 85. 86. & 87. Quartò expenditur textus in l. vltim. C. de posthumis hæred. instit. vbi Iustinianus Imperator respon[sect. 74]det, quòd institutio facta de posthumo nascituro post ipsius testatoris mortem, trahitur ad casum, quo posthumus nascatur in vita. Et huic textui variastradiderunt Interpretes nostri solutiones, atque interpretationes, quas ordinatim prosequitur Fernandus Berengarius in eadem l. vltima, num. 18. Emanuel Costa in d. §. & quid si tantum, in 5. parte, num. 94. Iacobus Menochius in consil. 171. num. 26. lib. 2. & in consil. 326. num. 23. lib. 4. & præsumpt. 26. num. 4. & 5. lib. 4. Franciscus Connanus commentarior, iur. ciuil. lib. 10. cap. 1. num. 2. eidem etiam respondent Alexander Trentacinquius dicto capit. 1. num. 27. in versiculo, mouentur 3. & Andreas Fachineus lib. 4. dicto cap. 61. in versiculo, ad tertium. Horum interpretationes ideò ego ad præsens non recenseo, sive aliquas ex eis non improbo, ideò quòd manifestè improbari, atque conuinci valeant ex his, quæ Paulus Leonius vbi suprà, num. 88. ad finem, & num. 91. & seq. singulariter adnotauit Item etiam, quia (vtcumque res sit) si iidem Authores prælegantur attentè, apparet equidem, conuenire ipsos in vno, videlicet præsumptam ibi extitisse testatoris voluntatem, ratione fultam, vt casus ille ab eo expressus deberet extendi ad non expressum. Quod Iacobus Menochius lib. 4. dicta præsumpt. 26. num. 5. in fine, cum iudicio annotauit. Idem ergo generaliter statuere, vbicumque eadem ratio, & præsumpta mens testatoris existat, non modò ab eo textu alienum, imo eiusdem decisioni, & rationi valdè conueniens. Rursus & quintò pro eadem sententia ponderatur[sect. 75] etiam text. in l. ab exhæredato, §. vltimo, ff. de legatis 1. vbi substituti nascituro, admittuntur eo non nato; & in l. iam hoc iure, 4. ff. de vulg. & pup. substit. & in l. humanitatis, C. de impuberum, & in l. si mater, C. de institut. & substitut. Rationes etiam validissimæ proferuntur per Menochium dicta præsumpt. 26.[sect. 76] numero septimo, & octauo & dicta præsumptione 65. num. 5. vbi & traditiones multorum similes in proposito congerit: & num. 22. rectè concludit, veram esse præfatam opinionem communem, quòd directa substitutio extendatur de casu ad casum: & numero 23. & 24. communem eandem resolutionem extendit: ac denique ex num. 25. vsque ad num. 34. ad[sect. 77]ducit quinque casus, in quibus communis ipsa sententia locum non habet. Vndecim etiam casus ad limitationem adducunt, & latiùs prosequuntur & alij Authores (quos Menochius ipse refert) Sfortia, inquam, in præludiis Compendiosæ parte 2. quæstione 3. num. 10. per totum, Guill. Benedictus in dicto cap. Raynuntius, verbo, si absque liberis, tractatu de vulgari substitutione, ex num. 28. vsque ad num. 42. Michaël Grassus §. substitutio, quæstione 7. num. 8. & duobus seqq. latè Alexander Trentacinquius de substitut. 1. parte, dicto cap. 1. ex numero 31. vsque in finem cap. Paulus Leonius dicto capite 1. substitutio[sect. 78]nis vulgaris. Et is quidem Author, si ex num. 90. vsque ad numerum 112. prælegatur, omnibus iuribus, & rationibus responderi poterit facilè ac verè, quæ pro contraria parte expenduntur communiter; & ideò sciens, consultóque respondere eisdem, nunc prætermitto. Ibidem etiam respondet ad text. in d.[sect. 79] l. commodissimè, ff. de liberis & posthum. quo principaliter adduci, atque excitari solent hi, qui directam substitutionem non extendi de casu ad casum, etiam ex præsumpta mente testatoris contendunt: Pomponius namque Iureconsultus (vt numeris præcedentibus dicebam) eo in textu respondit, quòd si quis posthumum ita instituat, sime vino nascetur, non intelligitur institutus posthumus, qui mortuo testatore natus esset: sicuti è contra non præsumitur institutus, qui natus esset viuo testatore, cùm facta esset institutio, si post mortem testatoris esset natus. Et sic dispositio illa testatoris in vnum casum expressa, non trahitur ad alium, qui videbatur similis; & textuimetipsi varios assignarunt intellectus, atque interpretationes Bartol. & Doctores communiter in l. 1. ff. de vulg. & pup. substit. vbi Ripa numero 92. & 93. Socinus num. 14. & Ruinus numero 42. Curtius iunior in consil. 92. in fine. Socinus senior in cons. 87. col. penult. lib. 3. Tiberius Decianus in consil. 1. n. 145. & 146. lib. 1. idem Bartolus, & Doctores communiter in dicto §. & quid si tantum, vbi Fortunius num. 89. Emanuel Costa in 5. parte, n. 94. & 95. Lancelot. Galiaula num. 38. Sarmientus num. 25. Socinus iun. num. 72. Ioan. Bolognetus num. 78. & n. 131. & Ioan. Marc. Aquilinus in vers. sed ex sententia legis Velleiæ, num. 48. Paulus Leonius d.c. 1. de substitut, vulgari, ex n. 90. Vsque ad n. 98. Anton. Gabriel commun. opinion. lib. 6. tit. de regulis iuris, conclus. 10. num. 9. Ludouicus Molina de Hispanor. primog. lib. 1. cap. 4. num. 4. Menochius in consilio 326. numero 8. & 9. lib. 4. & præsumpt. 26. numero 14. lib. 4. Guil. Benedictus in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, de vulgari, numero 26. versiculo, similiter non obstat, & numero 27. Alexand. Trentacinquius de substitut. dicto cap. 1. numero 28. Camillus Gallinius de verborum significat. libro nono, capit. 9. ex quibus verior, & communior interpretatio est, textum illum ita id statuisse, ac procedere, quoniam casus omissus erat omnimodo dissimilis, imò contrarius expresso, quoadmentem, quoad rationem, & quoad effectum à testatore consideratum. Idcircò quamuis substitutio, & dispositio testamentaria extendatur ad casus similes, tamen ad casum contrarium non extenditur, prout singulariter obseruarunt Angelus in l. si pater filium, ff. de vulgari. & pup. subst. Baldus in l. qui ex duabus, ff. de acquir. hæreditate, & Socinus in consilio 218. colum. finali, libro 2. Ripa in dicta l. prima, ff. de vulgari, numero 93. & Decianus dicto consilio 1. num. 146. in versiculo, respondetur & aliter, lib. 1. Meritò ergo casus omissus non continetur sub expresso in dicta l. commodissimè, quia non modo dissimilis, sed etiam contrarius ex eo; nam illi conditioni, si me viuo nascetur, contraria est illa, sime mortuo natus fuerit: ideò vnâ illarum expressâ, non debet alia videri contenta, vel subintellecta, sed potiùs exclusa: idque ex regula illa vulgata, quod datum sub vna conditione, sub contraria videtur ademptum, l. legata inutiliter, ff. de adimendis legatis. Atque ita qui posthumum instituit, si me vino nascetur, dicendo, videtur excludere velle eum, qui post mortem nascetur, & sic casus ille natiuitatis post morte, in casu expresso contineri non potest, quia magis exclusus quam omissus dici debet; idque post Ripam, & Decianum (licèt non ita explicitè) voluisse videtur in effectu Menochii. lib. 4. dicta præsumpt. 26. n. 14. & 15. dum dixit, quòd in casu illius legis non ad Pomponius extensionem de casu ad casum, quia coniecturam fecit, noluisse patrem prouidere in vtroque casu; quoniam in vno solo prouidit, & vtriusque casus rationem assignauit, vt ibi videri poterit. Voluit etiam Aquilinus dict. num. 48. (sed ad modum prædictum nullus explicat) ibi: Quia hac conditio, si vino me natus sit, est dissimilis illi, si me mortuo natus sit: Ideò vna non comprehendit alteram sed vtraque impleri debet in forma specifica, &c. Remanet ergo secundùm hæc firma conclusio in hac materia, quòd scilicet tam institutio hæredis, quàm substitutio quælibet directa extenditur de casu ad casum, cùm eadem ratio militat, & præsumpta disponentis adest voluntas; imò & de persona ad[sect. 80] personam extenditur hæredis institutio ex versimili & præsumpta testatoris mente: Ita sanè Castrensis, & Imola, Aretinus, Iason, Crotus, Socinus, Fortunius, Curtius senior, Socinus iunior, & Parisius, quos in id commemorauit Menochius lib. 4. dict. præsumpt. 6. num. 19. & num. 23. vbialios recensuit, contrariam opinionem tenentes: recensuit etiam, & visus est sequi in cons. 97. num. 92. lib. 1. & in cons. 171. num. 20. libro 2. Cæterùm dicta præsumpt. 26. num. 19. cum seq. vsque ad numerum 33. priori sententiæ magis accedit, & omnibus fundamentis contrariæ partis ordinatim, atque ex professo respondet, & adducit etiam num. 20. textum pro hac opinione expressum in l. 3. C. de inofficioso testamento; quò loci Mater duos instituerat filios, tertium verò, quem post confectum testamentum peperit, non; deinde mater in puerperio sic decessit, vt mutare testamentum non potuerit: Dubitatum fuit, an posthumus ille diceretur præteritus, vel potiùs institutus vnà cum aliis? Responderunt Imperatore Scuerus, & Antoninus, censeri institutum: atque ita illa institutio de duobus iam natis facta, extenditur ad hunc tertium: repentini enim casus iniquitas (vt dicit textus ipse) per coniecturam maternæ pietatis emendanda est; quare decidit, ipsi filio, cui nihil præter maternum fatum imputari poterit, virilem portionem tribuendam esse, perinde ac si mater hæredes filios omnes instituisset; nec concludenter vrgent Alciati, & aliorum considerationes; Aquilini quoque placita in dicto vers. sed ex sententia legis Velleæ, num. 63. & tribus seqq. ipsis namque, & nonnullis rationibus, quæ in contrarium excitari possunt, ex professo Menochius idem satisfa[sect. 81]cit, & superiorem sententiam defendit. In substitutione quoque directa eandem partem sustinet constanter; & quamuis Authores nonnulli asserant contrarium, substitutionem tamen directam extendi de persona ad personam ex verisimili, & præsumpta mente testatoris, eleganter declarat lib. 4. præsumpt. 65. ex num. 34. vsque ad numerum 39. eandem opinionem tenuerunt Fortunius Garsia, Socinus iunior, Parisius, & Curtius iunior, ibi commemorati. Decianus quoque in cons. 1. num. 101. lib. 1. Cardinal. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 9. titul. 1. num. 16. fol. 135. Quòd si in hæredis[sect. 82] institutione, & substitutione quacumque directa, ita se res habet; certum quidem redditur, in fideicommissariis substitutionibus, siue fideicommissaria dispositione quacumque, faciliùs solis coniecturis, & præsumptionibus inductas ipsas censeri, prout ex Menochio lib. 4. præsumpt. 67. latiùs declarauimus suprà, & tenuit Mantica dicto num. 16. dicens, & aliorum relatione probans, directam quoque substitutionem posse induci ex coniectura voluntatis testatoris, sed tamen in fideicommissaria magis coniecturis locum esse, quàm in directis: Et idipsum probauit Camillus Gallinius de verborum significatione, lib. 9. cap. 18. num. 14. & 15. ena manu comprobaui, atque explanaui supra, cap. 8. huiusce libri, & tractatus: vbi etiam ex aliis Authoribus atque ex[sect. 83] Menochio lib. 4. præsumptione 67. num. 17. & Petra de fideicommissis, quæstione 9. numero 60. & numero 143. explanaui, coniecturæ hæ vnde colligi valeant, & an ex ipso testamento, non aliunde eliciendæ sint; quæ hîc non repeto, quia dicto loco latè traduntur. Certum denique redditur, fideicommissum, siue[sect. 84] fideicommissariam dispositionem quamcunque extendi, non modo de casu ad casum, sed etiam de persona ad personam, quoties eadem adest ratio, & verisimilis, ac præsumpta extat testatoris voluntas. Quæ quidem & verior est, & tenenta omninò opinio, ac etiam crebriori Scribentium omnium placito recepta, quamuis nonnulli Interpretes contrariam tenuerint, vt retulit eos Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, libro 1. cap. 4. numero 4. statim tamen num. 24. & 25. rectè asserit, opinionem contrariam, quòd fideicommissum non modo de casu ad casum, sed etiam de persona ad personam ex præsumpta testatoris voluntate extendatur, veriorem esse, & in Hispanorum primogeniis admittendam ominò: Et refert Angelum, Bald. Paulum, Imolam, Iasonem, Crotum, Fortunium, Albertum Brunum, & Parisium ita tenentes: Alios etiam Authores huius partis, & opinionis Angeli sequaces retulit Ludouicus Casanate in consilio 4. numero 59. in fine, qui tamen eodem numero 59. in principio, infinitos congessit Authores, qui contrariam Aretini opinionem sequuntur, ac etiam in dispositione fauorabili de persona ad personam extensionem denegant: Et ipse magis accedit huic sententiæ, & latè comprobat eam ex numero prædicto 59. vsque ad numerum 75. Contrariam tamen (quam veriorem, & crebriorem nunc diximus, & extensionem iuridicè arbitramur admittere) tenuerant rectiùs vltra Molinam, & relatos ab co, Marianus Socinus iunior in dicto §. & quid si tantùm, ex num. 37. cum seq. & Ioannes Bolognetus numero 99. Rolandus in consilio 100. ex numero 80. cum seq. lib. 4. & in consilio 94. numero 20. libro 2. & in consilio 55. numero 2. lib. 3. Ioannes Cephalus inconsilio 472. num. 97. & consil. 455. num. 8. & in consilio 490. numero 9. libro 4. in consil. 408. numero 66. lib. 3. Tiberius Decianus in consilio 1. ex numero 24. numero 36. 44. 85. 101. 120. & 139. cum seq. & numero 158. cum seq. volumine 1. vbi cleganter de hac materia, & cum multis declarationibus, & in consil. 4. num. 34. lib. 2. & in consilio 10. numero 43. & 44. lib. 3. Hieronymus Gabriel in consilio 83. à numero 61. & in consil. 95. ex numero 13. libro 1. & in consilio 111. num. 13. eodem libro. Burgos de Paz in consilio 2. ex numero 77. & in consil. 9. ex numero 13. & in consilio 31. numero 1. Scotus in consilio 41. ex numero 7. tomo 2. libro 4. Hippolytus Riminaldus, Bonifacius Rogerius, Ioseph. de Rusticis, Alexander Trentacinquius, Franciscus Mantica, Grassus, Beretta, Pet. Anton. de Petra, Paulus Leonius, Patauinus, Camillus Gallinius, Syluester Aldobrandinus, Ioannes Botta, Alexander Raudensis, & Ioannes Vincentius Hondedeus, quos lib. 2. har. controu. iur. cap. 22. n. 93. 95. & 96. in vnum congessi. Et vltta relatos ibi probarunt idipsum, & latiùs exornarunt, atque in fideicommissaria materia de casu ad casum, & de persona ad personam ex coniecturis, & verisimili mente præsumpta extensionem admiserunt Iacobus Menochius libro 4. præsumptione 73. vbi vide omninò, & in consilio 232. numero 11. & in consilio 235. numero 7. & in consilio 220. numero 36. & in consilio 530. numero 21. & in consilio 500. numero 8. libro 6. & in consilio 427. numero 7. libro 5. Franciscus Bursatus in consilio 13. & in consilio 52. libro 1. Fontanella de pactis nuptial. clausula 4. gloss. 25. numero 41. Sfortia Oddi in consilio 56. ex numero 56. & in consilio 66. ex num. 80. & in consilio 67. ex numero 18. Simon de Prætis de interpretat. vltimarum voluntatum, libro 2. interpretatione 4. dubitatione 1. solutione 2. ex numero 89. & ex num. 101. vsque ad numerum 129. folio 265. & libro 3. numero 95. folio 211. Achilles Pedrocha in consilio 19. numero 84. & 85. & in consilio 12. numero 27. & seq. & in consilio 38. numero 58. & num. 61. & 62. & in consilio 39. ex numero 12. vsque ad numerum 17. Ioseph. Mascardus de probationibus, tom. 3. conclusione 1136. ex numero 8. vsque ad numerum 13. Ioannes Vincentius Hondedeus alio loco in consilio 55. ex num. 14. & ex num. 43. & num. 47. lib. 2. Ludouicus Casanate in consilio 4. & in consil. 55. Blazius Flores Diaz de Mena in addit. ad decisionem Gaonæ 27. sub num. 2. Fabius de Anna latissimè, & explicans multis modis in consil. 84. per totam, maximè num. 7. & seq. & num. 17. & seq. Idem Author in consil. 10. ex num. 38. cum seq. Cardin. Dominic. Tusc. practicar. conclus. iur. tom. 3. littera E, conclus. 659. fol. 50. & vide omninò Ioseph. de Rusticis ad l. cum auns, in proœmio, lib. 1. cap. e. ex num. 62. & lib. 3. c. 13. Et ij quidem omnes maiori ex parte suscipiunt inter[sect. 85]pretationem, atque explicationem textus admodùm difficilis in proposito (vt putant) in l. si quis ita, §. penultimo, ff. de testamentaria tutela: Ex eius namque decisione præcipuè adducti, atque excitati fuêre hi, qui non fieri extensionem de persona ad personam, etiam ex vertisimili mente disponentis, defendunt: Et sic Aretinus eius opinionis Author, Ponderauit ipsum textum ad hoc propositum in d.l. Gallus, §. & quid si tantum, column. 4. quem multi doctores sequuntur, prout Ludouic. Casanat. relatus suprà, commemorauit eos; inquit enim textus ille, quòd datio tutelæ facta à patre filiis, non extenditur ad filium illum, quem pater ignorabat habere: cùm tamen mens præsumpta, ac verisimilis credatur testatoris, qui sicuti prouidit aliis, prouidisset etiam & illi, si sciuisset se eum habere: post Crotum autem tres adduxit intellectus ad istum text. Iacob. Menoch. libro 4. præsumpt. 26. ex num. 24. vsque ad numerum 30. Syluest. Aldobrandin. dicto consil. 105. ex num. 14. Camillus Gallinius, qui etiam recenset tres intellectus, lib 9. de verborum significat. cap. 4. num. 30. 31. & 32. quorum nullus concludit, vt constat ex his, quæ ipsimet tradiderunt, & Fabius de Anna dicto consilio 84. ex numero 8. atque ex num. 86. Molina etiam de Hispanorum primogeniis, libro 1. cap. 4. num. 26. & 27. qui aliorum interpretationes improbat, & nouissimè[sect. 86] inquit declarari textum præfatum, ac verum eius intellectum esse, ideò dationem tutoris non extendi ad eum filium, quem testator se habere ignorabat, quòd certum sit, impossibile esse de hoc filio testatorem sensisse; & idcircò eius dispositio ad id non extenditur, quod ab ipso testatore cogitatum non fuit, cum actus agentium non debeant contra corum intentionem operari, l. non omnis, ff. si certum petatur. Quæ ratio in ipsa lege expressa est, vt Molina ipse aduertit, & conuenit Paul. Leon. Patauin. (quem nec ipse Molina, nec vllus postmodùm refert) d. cons. 27. num. 114. inter consilia vltim. volunt. lib. 2. & folio mihi 54. vbi singulariter annotauit, quòd ratio decisionis illius textus est illa, quam textus ipse exprimit, videlicet defectus voluntatis testatoris; quia cùm ignoraret se filium illum habere, sua dispositio ad ignorata trahi non potest, l. mater decedens, ff. de inofficioso testamento, cum similibus. Et sic (inquit Author ipse) abusio manifesta est allegare textum in d. § penultimo, ad hoc propositum; ac in eo fundare, quòd extensio non fiat de persona ad personam. Quòd si dixeris, considerari posse verisimilem pro[sect. 87]uisionem in casu præfato, & quòd si pater sciuisset, verisimiliter dedisset, sicut aliis filiis eundem tutorem dedit, & ita extensionem concedi debuisse, ac si casus ignoratus, cogitatus fuisset, ex regula d.l. tale pactum, §. finali, cum sua Glossa, ff. de pactis. Respondetur, id non semper regulare esse; cùm enim tutor personæ, non rebus principaliter detur, & iuxta pupilli mores, ac qualitatem dandus sit, forsan eum quem aliis filiis pater tutorem idoneum reputauit, filio quem viuere ignorabat, si de eius vita certus esset, idoneum non censeret. Cùm igitur hoc modici præiudicij respectu eiusdem filij esse possit, cùm cessante tutela testamentaria, illicò ad legitimam, seu datiuam deueniendum sit, meritò Iureconsultus in eo textu conuenientius esse existimauit, filio tutorem legitimum, aut datiuum tribuere, quàm testamentarium, de quo pater non cogitauit præstare. Et ita respondet obiectioni prædictæ Molina dicto num. 27. & dicit, quòd hic est notius, ac germanus intellectus ad eam legem; qui quidem mihi placet, vt dixi: solutio tamen hæc ad id, quod obiicitur de coniecturata mente testatoris, & verisimili prouisione in eo casu, quòd si sciuisset, verisimiliter dedisset, & pro expresso haberi debeat, ex eo non videtur concludere; quòd non videam, quare dici possit, vt quem pater aliis filiis idoneum existimauit tutorem, filio etiam, quem ignorabat viuere, idoneum non censeret, cùm omnes filij, & pupilli essent: Nec etiam qualitas diuersa, diuersíve mores tanti deberent haberi, (maximè de quorum diuersitate non apparet) nec ad quam vllam habuit considerationem Iureconsultus, vt eo excitaretur aliquo modo. Meliùs ergo procedit intellectus præfatus, quòd in casu dicti §. penultimi, non fit extensio, quia testator ignorabat filium habete; & sic casus non fuit cogitatus, nec datio tutelæ potuit ipsum comprehendere. Ad id autem, quod oppositum est de verisimili prouisione, & quòd si pater sciuisset, verisimiliter dedisset, aliter equidem quàm Molina responderit, respondetur, videlicet, quòd ibi deficiunt omninò coniecturæ, quibus verisimilis hæc prouisio, aut præsumpta voluntas elici valeat, nec aliquod verbum reperitur expressum, quo possit admitti coniectura illa voluntatis; at verò vt coniectura admittatur, atque extensio fieri valeat, vt etiam procedat regula illa, de eo quod veririfimiliter testator respondisset, si fuisset interrogatus, aut meminisset; verisimile id non omnimodo verbis destitutum, aut præsumptum, dispositione, etiam secundùm impropriam significationem non carere, sed ex aliis in testamento expressis, siue dispositis, commodè deduci, necessarium vsque adeò esse, vt non aliàs coniecturis sit locus, sed verbis stetur, sæpè monuimus atque ex aliorum quamplurimorum Interpretum traditionibus obseruauimus capitibus præcedentibus, ac maximè eo, quod à verisimili, & eo quod testator, si fuisset interrogatus, respondisset, coniecturam fecimus. Et in terminis dicti §. penultimi, ita singulariter (sed exactius nunc) traditur per Paulum Leonium dict. cons. 27. n. 115. Et sic datio tutelæ trahi non potest ad incogitatum, nec id præsumi, quod ex nullo verbo dispositionis potest deduci, nisi forsan (vt nouiter, & vltra præfatum Authorem animaduerto) instes, verisimile illud non omninò verbis destitutum, immò vt considerari posset verisimilis prouisio, & præsumpta mens, sufficere debuisset, filiis tutores datos, cùm sub verbo filiis, tacitè videretur de omnibus actum. Verùm rationi huic satis apertè respondet Iureconsultus ipse, dum dicit: Et magis est, vt huic dedisse non videatur, licèt nomen filiorum admittat & ipsum. Ecce vbi proponit dubitandi rationem de verbo filiis, quod omnes videtur comprehendere, subdit statim: Sed quia de ipso non sensit, dicendum est, cessare in personam eius dationem. Ecce vbi dubio proposito respondet, quia verbis relatis non potest videri comprehensus is, de quo testator non sensit, quoniam ignorabat, se Titium filium habere. Et idipsum statuit statim, quando credebat filium decessisse, qui supererat; nec enim ei videtur dedisse, quem obiisse credebat. Cùm ergo in co fundetur Iureconsultus expressim, admitti non potest, ideò non fieri extensionem in eo textu, quòd tutelæ datio respectu tutoris sit onus, & proinde stricti iuris, prout rectè aduertunt superiores, ac maximè Molina dicto cap. 4. num. 26. quidquid in onere neruosè insistat Fabius de Anna dict. cons. 84. ex num. 36. vsque ad num. 41. Et de his hactenus. # 16 CAPVT XVI. Ex eadem Capitis præcedentis materia, & casus omissi, vel expressi tractatu, vbi in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi{ Vide infrà, cap. 70. per totum. } Senatu, & propter sui grauitatem admodùm controuerso, ac in articulo illo, vtrùm melioratio Tertij & Quinti in contractu inter viuos facta, reuocari valeat respectu Quinti, quando cum Tertio ex causa onerosa fuit inita, vel intercessit traditio; & quando ex Tertio, & remanente Quinti facta fuisset dumtaxat, adiectio illa rema{ De hoc ipso, adiectio scilicet remanentis, quid operetur? Vide infra, cap. 35. num. 53. }nentis quid operetur, & an in fauorem aliorum disponendi facultatem inducat? eiusdem Regij Senatus definitio adducitur, & egregiè corroboratur. In altero denique articulo, vtrùm melioratio Tertij & Quinti extrahenda non sit ex dote, vel donatione propter nuptias, vel alia donatione ad collationem adducta, siue computatio qualiter facienda sit pro deductione Tertij & Quinti, quoties præcessit donatio, vel melioratio; ipsiusmet Senatus definitio altera in eadem causa commemoratur, & l. 25. Tauri accuratiùs atque elegantiùs, quàm hactenus factum fuisset, enucleatur, & ad casum expenditur, quo ipsi filio meliorato aliquid anteà donatum fuerat, vel propter meliorationem traditum. SVMMARIVM. -  1 Eorum, quæ hoc capite principaliter peraguntur, & casus in Regio Hispalensi Senatu de facto occurrentis, breuis ratio, & summa proponitur. -  2 Melioratio inter viuos facta, vt reuocari non possit, duos casus æquiparari in l. 17. Tauri, fieri scilicet meliorationem ex causa lucratiua, interueniente rei, vel scripturæ traditione, vel ex causa onerosa, traditione non interueniente. -  3 Et in l. 22. Tauri, non solùm meliorationem, sed & pactum de melioranda in Tertio & Quinto ex causa onerosa matrimonij irreuocabile fieri. -  4 Vnde ex ea æquiparatione, & rationis identitate dicendum videtur necessariò decisionem dict. l. 17. Tauri, respectu etiam Quinti seruari debere, quamuis lex ipsa non expressit Quintum. -  5 Et idipsum euinci quoque ex l. 44. Tauri, constitutione, prout hîc adnotatur. -  6 - Meliorationem Tartij & Quinti irreuocabilem esse, etiam respectu Quinti, quemadmodum respectu Tertij irreuocabilis est, non modò si ex causa onerosa matrimonij fiat (in quo vnanimiter omnes huius Regni Interpretes conueniunt;) -  Sed etiam tradita possessione corporali, vel incorporali per scripturam, aut constitutum, ex sententia Pelaez à Mieres. -  Contrà verò ex sententia Telli Fernandez, Ioannis Gutierrez, & aliorum, imò quòd etiam tradita possessione, vel scriptura reuocari possit, si ex causa onerosa non fiat. -  Et sic quòd solus casus causæ onerosæ, non autem traditionis, reuocationem, aut dispositionem Quinti impedit. -  Et hac distinctione, atque opinione retenta, facilè responderi posse fundamentis contrariæ partis, prout longa serie respondit Ioannes Gutierrez. -  Quòd si Pelaez à Mieres sententiam (prout iuridicè videtur etiam fieri posse) tueri quis contendat, fortissimis quoque rationibus adduci, atque excitari poterit. -  Atque eisdem satisfieri non modò argumentis, sed etiam solutionibus traditis à Ioanne Gutierrez. -  Imò pro eadem parte Tellum Fernand. expendi posse, prout nouè, & acutè hîc demonstratur. -  Ac denique Alphonsi Azeuedi sententia refertur, quòd quarta pars Quinti meliorato seruari debeat, quando traditio interuenit, set ex causa onerosa melioratio facta non fuit. -  7 Meliorationem solius Quinti à parentibus factam irreuocabilem esse (sicut Tertij & Quinti simul meliorationem) non modò ex causa onerosa matrimonij, sed etiam ex causa lucratiua factam, modò traditio rei, vel instrumenti interueniat. Idque ex sententia Velasquez Auendañi. -  8 Melioratio Tertij & Quinti in contractu inter viuos, atque ex causa onerosa facta reuocari non potest, ex communi Scribentium placito, nisi respectu impensæ necessariæ pro funerali defuncti. Idque propter onus reale Quinto annexum, quod sequitur possessorem quemcumque, vt latiùs hîc adnotatur. Atque Scribentes omnes huius Regni aggregantur, qui articulum hunc pertractant. -  9 L. 30. Tauri decisio vtrùm procedat, quando Quintum fuit in vita donatum, sequuta traditione rei, in qua fit donatio, vel melioratio, vel non sequuta? Vbi adducitur communis Interpretum huius Regni distinctio, an in testamento, vel inter viuos de Quinto disponatur. Cùm legata voluntaria non reuocent donationem, vel meliorationem inter viuos; quia iam erat consumpta facultas disponentis, nec ipsemet mutare, nec minuere poterat. -  10 Melioratio Tertij & remanentis Quinti, cùm ex causa onerosa fit, vt meliorans totum Quintum consumere non possit in præiudicium meliorati, vel respectu eiusdem Quinti meliorationem reuocare, fortissimam vrgere rationem, cui respondetur infr. num. 32. -  11 Meliorationem Tertij & Quinti, vel Tertij & remanentis Quinti, idem in effectu videri, cùm semper intelligatur de residuo Quinti, vt hîc adnotatur, & num. seq. Et infrà respondetur, num. 33. -  12 Legatarium Quinti teneri soluere ex Quinto sibi legato, sumptus funeris, & alia gratuita. -  13 Meliorationis remanentis Quinti verbum, vt aliquid operetur, nec superfluè adiectum dicatur, videtur quòd meliorato aliquid remanere debeat. Et respondetur infrà, num. 33. -  14 Donatio, siue melioratio Quinti si fiat ex causa onerosa, & cum Tertio, irreuocabilis est omninò, sicut donatio, vel melioratio Tertij, siue traditio interueniat, siue non. -  15 Senatus Regij Hispalensis in casu ex facto occurrenti, & proposito suprà, ex num. 1. cum seq. definitiones nonnullæ recensentur, & infrà num. 33. -  16 Melioratio Tertij & Quinti, vel Quinti in contractu inter vinos facta cum Tertio ex causa onerosa, vel interueniente traditione rei, vel instrumenti, quòd in Quinto reuocari possit omninò, ex sententia Antonij Gomezij. Quæ tamen impugnatur communiter. -  17 Ex sententia verò Pelaez à Mieres, in magna eius parte dumtaxat, quæ etiam improbatur communiter, nisi respectu impensæ funeris necessariæ, vt numeris præcedentibus dictum est. -  18 Et eorum omnium breuis & absoluta summa, atque resolutio proponitur iterùm, vt hîc adnotatur. -  19 Expenditur etiam textus in auth. contra rogatus, C. ad Trebell. & nonnullis ornatur remissiuè. -  20 Institutus in reliqua parte, si nihil superest, in nihil videtur institutus. -  21 Verbum remanente, intelligitur, id est, quod reliquum fuerit. -  22 Et ita verificari potest, etiam in minima quantitate, sicut verificantur dictiones Aliquid, & Quidquam. -  23 Reliqui, vel Residui appellatione etiam nihil continetur. -  24 Aliquando verò Residui, vel Reliqui commemoratio totum admittit. -  25 Ac in effectu ex subiecta materia, de qua agitur, ex verisimili, & præsumpta disponentis intentione, vel certa aliqua iuris dispositione, atque ex aliis circumstantiis res æstimanda erit, vt vel totam, vel nullam, vel partem aliquam comprehendat. -  26 Melioratio ex causa onerosa matrimonij, vel ex alia causa irreuocabili filio facta, reuocari potest, quoties parens cùm meliorationem fecit, sibi reseruauit reuocandi facultatem. Quoniam reseruatio huiusmodi, loco conditionis est. -  27 Reseruatio conseruat reseruanti ius quod habebat. -  28 Et est quædam exceptio, quæ modificat actum. -  29 Et semper regulatur à iure, & secundùm illud interpretari debet. -  30 Et operatur effectum conseruatiuum actus, perinde ac si eodem tempore factus fuisset, dato quòd postmodùm fiat. -  31 Argumentis quinque principalibus adductis supra, ex num. 1. cum seqq. vel vno tantùm verbo responderi, vt hîc adnotatur. -  32 Argumentum sextum propositum suprà, num. 10, explicandum, atque diluendum prout hoc numero obseruatur. Et ibidem in proposito enucleatur textus in l. Lucius Titius, 54. ff. ad Trebellianum. -  33 Meliorationem Tertij & Quinti, vel Quinti tantùm fieri in testamento, vel in vltima voluntate, vel fieri Tertij & remanentis Quinti, nihil interesse videri, vt hîc adnotatur, fieri tamen inter vinos Tertij & Quinti, aut Quinti simpliciter, vel remanentis Quinti, valdè differre. Nec haberi in consideratione, quod in aliquo remanenti verificetur verbum ipsum remanentis Quinti, vt hîc adnotatur. Aliquando verò habitum fuisse in Senatu ex variis rerum, & personarum causis & circumstantiis, vt hîc obseruatur, & suprà, num. 15. -  34 Melioratio Tertij & Quinti vtrùm extrahi possit, ac debeat de dote, vel donatione propter nuptias; & de aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur. -  35 Vbi affirmatiua pars quatuor præcipuis fulcitur rationibus, siue fundamentis, & num. seq. -  36 Si pater meliorauit filium in Tertio & Quinto bonorum, vel in vna re, quæ faciat Tertium & Quintum bonorum, quæ habebat tempore, quo dotauit filias; nunc verò deductis dotibus ex bonis, quæ habebat tempore mortis, excedit Tertium & Quintum, an valeat melioratio, vel inofficiosa sit? -  37 Melioratio Tertij & Quinti non extrahitur ex dote, vel donatione propter nuptias, nec de aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur. Idque de iure huius Regni indubitatum esse ex clara decisione l. 25. Tauri, quæ hodie est l. 9. tit. 6. lib. 5. Et quatuor rationibus, siue fundamentis decisio ipsa munitur, prout numeris seqq. ipsæ recensentur. -  38 Bona in dotem data, vel ob causam donata, eo ipso exierunt de patrimonio parentis donantis, vel meliorantis, & effecta sunt proprium patrimonium ipsius filiæ dotatæ, vel filij, cui donatio facta est, nec in bonis eiusdem parentis remanent. -  39 Donationes quæ meliorationem præcesserunt, licèt collatæ sint, verè tamen non fuerunt in bonis defuncti tempore mortis. -  40 Melioratio regulanda est secundùm valorem bonorum tempore mortis, & sic respicit tantum bona, quæ parens habet & possidet; quoniam omnis quota regulanda est secundùm tempus mortis. Et Tertium & Quintum ita regulatur. -  41 Disponere quem de bonis alienis, nunquam præsumitur, sed tantùm de propriis. -  42 Collationis introducendæ rationem potissimam, propter æqualitatem filiorum seruandam, fuisse. -  43 Dos, donatio propter nuptias, & donatio ob causam conferuntur. -  44 Donatio propter nuptias, de qua in legibus Tauri, & nouæ collectionis Regiæ fit mentio expressa, vtrùm dicatur ca, quæ datur filio, vt in matrimonium eat? Vbi receptior opinio probatur. -  45 Ac in ea dictæ l. 25. Tauri constitutio accipitur, prout hîc adnotatur. -  46 Dotem, aut donationem propter nuptias promissam vel datam, eodem iure censeri, & inde l. 25. Tauri decisionem procedere in dote, aut donatione promissa, nondum tradita, nec soluta. Idque ex sententia communi Interpretum huius Regni. Quam in effectu amplectitur Author, licèt dubitandi occasionem lex ipsa Tauri sibi præstiterit, vt hîc adnotatur. -  47 Melioratio Tertij & Quinti irreuocabilis præcedens, non minuitur per dotem, vel donationem propter nuptias sequentem. Et inde dicta l. 25. Tauri procedit, & loquitur, quando præcessit dos, vel melioratio propter nuptias meliorationem Tertij & Quinti; secus verò si melioratio irreuocabilis præcessisset eas. Idque ex sententia communi Interpretum huius Regni contra Azeuedum. Contra quem & vera, & concludens ratio proponitur. -  48 L. 25. Tauri decisionem obtinere, sine melioratio fiat in contractu inter vinos, sine in testamento: & vtroque casu ipsam procedere, ac limitari dumtaxat, quando melioratio Tertij & Quinti irreuocabilis præcessit. Prout hîc adnotatur, & specificè magis quàm anteà factum fuisset, explanatur. -  49 L. 25. Tauri vtrùm procedat, etiam respectu ipsius filij meliorati, cui anteà donatum est, vel cui facta Tertij & Quinti melioratione, res aliquæ in vita traditæ fuere. An verò respectu aliorum filiorum tantum, quibus dotes traditæ, aut donationes factæ fuere? Vbi vtriusque partis rationes, & fundamenta perpenduntur maturè, & nonnulla adnotantur ingenti studio, quæ nullibi erant anteà scripta, nec ponderata. Ac denique lex ipsa 25. indistinctè, ac respectu eiusdem filij meliorati, cui anteà traditum, vel donatum fuerat, accipitur, & singulariter explanatur. Et Telli Fernandi, & Azeuedi sententia damnatur. -  50 Explicatur, & subtiliter diluitur ratio quædam dubitandi fortissima, quæ aduersùs superiora subtiliter & nouè ponderatur. -  51 Altera quoque ex penditur difficultas quæ notabiliter etiam & verè explanatur. -  52 L. 23. Tauri, hodie l. 7. tit. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, licèt de Quinto non tractet, in ipso tamen procedit, sicut in Tertio. -  53 Donatio certæ rei regulatur secundùm tempus mortis, vt appareat, an sit inofficiosa, & non secundùm ius nostrum Regium, licèt secus esset de iure communi. -  54 Donatio quæ à Principio non fuit inofficiosa, si ex postfacto fiat, reuocatur de iure huius Regni, quamuis iure communi non reuocaretur. -  55 Differunt autem in hoc certæ rei donatio, & Tertij & Quinti melioratio, prout hîc adnotatur. -  56 Meliorationis Tertij in re aliqua designati, potest peti augmentum auctis facultatibus. -  57 Diminutionis autem quemadmodùm solutio, & computatio fieri debeat, breuiter explanatur. -  58 Argumentis tribus adductis suprà, numero 35. in contrarium eius, quod Taurina 25. constitutione fuit statutum, responsum præbetur. -  59 Antonij de Ayora locum adductum suprà num. 36. in alis terminis obtinere, quàm in eis de quibus agitur in d.l. 25. Tauri, vt hîc adnotatur. PRo dilucida, & absoluta huiusce Capitis ex[sect. 1]planatione, quod intricatam equidem, nec distinctè adeò (vt res exposcit) solutam materiam continet, animaduertendum erit, ipsius tractatum, atque explicationem ideò me, atque opportunè hoc loco suscepisse, quòd melioratione Quinti facta in contractu inter viuos, ex causa onerosa, vtrùm ipsa reuocari possit, nécne, cum Interpretes nostri dubitauerint, & subobscurè admodum explanauerint, leges etiam 17. & 22. Tauri, cùm principaliter expenderint, à casu meliorationis Quinti ex causa onerosa factæ, & in dicta l. 17. omisso, vt debeat ipse in dispositione iuris communis remanere, nec possit terminari ex decisione legis eiusdem 17. in Tertio loquentis, non modò frequentiùs arguere, sed etiam adduci, atque maiori ex parte excitari soleant principaliter, vt ex iisdem etiam referendis constabit: Vulgatamque potiùs eam allegationem casus omissi, pro omisso habendi, tam in terminis propositis, quàm in casu l. 25. Tauri, de qua statim, quàm vtriusque rei, & legum dictarum eandem, sine æqualem rationem, atque doctrinas superiori capite traditas, præ oculis habuerint nonnulli. Quocirca cùm in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, de his aliquando ex professo inquiri, & matura deliberatione dubia præsentia definiti necesse fuisset, cùm Senatus ipsemet in melioratione Tertij, & residui, siue remanentis Quinti ex causa onerosa matrimonij facta, versaretur; ac etiam l. 25. Tauri materia in eodem casu agitetur (vt infrà dicetur) vtile admodùm visum est futurum, si eiusdem Senatus definitiones nonnullæ, hoc capite inserantur, ac simul ingenti studio & labore digesta, atque postmodum adnotata tradantur nonnulla, quæ futuris aliis practicis casibus conducibilia, & notabilia esse poterunt. Præsupponitur ergo in facto, Ludouicam Mexia, & vxorem eius, vinculum, sine Maioratum perpetuum inter viuos fecisse in fauorem D. Francisci filij ipsorum maioris, ex suis legitimis, & Tertio, & remanente Quinti bonorum, idque ex contractu oneroso cum tertio, hoc est, eum D. Eluira de Cordoua, & parte, eius celebrato, & inito, vtque cùm illa nobilis admodùm, & illustris generis matrimonium contraheret; postmodùm dictum Ludouicum Mexia,{ Regij Hispalensis Senatus decisiones duæ insignes. } & dictam vxorem eius, in suis testamentis in magna quantitate, de Quinto suorum bonorum disposuisse, amplaque legata reliquisse, vt ferè totum Quintum consumpserint, atque erogauerint. His ita factis, & parentibus prædictis defunctis, magnæ equidem & inextricabiles lites inter dictum D. Franciscum, & D. Mariam de Guzman sororem eius, ac filios ipsius (quibus magna legata aui fecerunt) ortæ fuere, ac maximè dispositionis, atque erogationis ferè totius Quinti occasione, quoniam d.D. Franciscus contendebat, legata de iure non subsistere, nec fieri potuisse in excessiua adeò quantitate, sed in necessariis pro funerali, æqua moderatione, & iuxta parentum qualitatem dumtaxat. Sic etenim & Tertium cum quo contractum fuit ab initio, & meliorationem ipsam fraudari, contigit; D. autem Maria soror è contrario asseuerat, iuridicè & validè de Quinto etiam integrè disponere, & legata ampla facere parentes potuisse, cùm melioratio Tertij & Quinti simpliciter facta fuerit, sed Tertij & remanentis Quinti sit; imò quamuis de Tertio & Quinto facta fuisset, idem ius prætendebat. Vt igitur ad rem ipsam magis accedamus, pro parte dicti D. Francisci filij maioris meliorati, & quòd melioratio in fauorem eius ex causa onerosa facta in Quinto etiam reuocari non potuerit, siue dictis parentibus in damnum dicti filij non licuerit de toto ferè Quinto disponere, sequentia videbantur vrgere fundamenta. Ac primùm equidem, quòd ex l. 17. Tauri deduci[sect. 2]tur, quæ est hodie l. 1. tit. 6. lib. 5. . nonæ collectionis Regiæ, iuncta l. 22. Tauri, quæ est l. 6. eiusdem tituli, & libri. Nam cùm in dicta l. 17. Tauri, vt melioratio reuocari non possit, duo illi casus æquiparentur, fieri scilicet meliorationem ex causa lucratiua, interueniente rei, vel scripturæ traditione, vel ex causa one[sect. 3]rosa, traditione non interueniente; & in dicta l. 22. Tauri, non solùm melioratio, sed & pactum de meliorando in Tertio & Quinto ex causa onerosa matrimonij irreuocabile fiat; meritò ex ea æquiparatione, & rationis identitate dicendum videtur necessariò, decisionem dictæ l. 17. Tauri. respectu etiam[sect. 4] Quinti seruari debere, quamuis lex ipsa non expressit Quintum, sicuti in hac eadem, qua versamur, materia, post alios Authores adnotatum specificè, & ita induxerunt dictas leges, Pelaez à Mierez de maioratu, prima parte, quæstione 28. num. 2. ad finem, in versiculo, prætereà hæc conclusio nouiter. Ioannes Gutierez practicarum lib. 2. quæst. 50. num. 1. ad finem, in vers. respectu patris. Velasquez Auendañus in eadem l. 17. Tauri, glossa 3. column. 2. in principio, vers. contrariam tamen sententiam: qui subdit, non minùs apiè id probari ex l. 44. Tauri, supposito, quòd eadem lex procedit in Maioratu ex Tertio & Quinto instituto, vt ibidem se probasse testatur ipse Auendañus, & legem eandem 44. fortiùs inducit, vt Quinto, sicut in Tertio lex eadem 44. Tauri, & l. 17. procedant. Mierez idemmet d. quæstion. 28. num. 2. in vers. quod ultra omnes ego probo. Secundò deinde, & pro eadem parte facit id, quod in fortioribus terminis defendit Pelaez à Mierez, de maioratu, prima parte, dicta quæstion. 28. num. 2. in principio, vbi contendit, meliorationem Tertij & Quinti factam à parente alicui filio, & ei tradita possessione corporali, vel incorporali, per scripturam, aut per constitutum, respectu etiam Quinti irreuocabilem esse, quamuis ex causa onerosa matrimonij non fiat, quemadmodum respectu Tertij irreuocabilis est: Idq́ue, coniungendo dictas tres leges, videlicet, 17. 44. & 22. Tauri; nam cum in dicta l. 17. & 44. æquiparentur hi tres casus, scilicet, traditionem scripturæ, vel rerum donatarum possessionem, vel meliorationem fieri ex causa onerosa matrimonij: sequitur apertè, quòd quemadmodum melioratio Tertij & Quinti non potest reuocari, quando fuit facta ex causa onerosa matrimonij; ita similiter reuocari non valeat, vbicunque à parentibus fuit tradita scriptura, aut possessio rei melioratæ, vt sic lex noua loquens in vno ex æquiparatis per legem antiquam, extendatur ad alium, provt ipse Mieres longa serie comprobat ibi, num. 3. per totum, Ioannes Guttierez practicarum, lib. 2. dicta quæst. 50. num. 2. qui ita pariter argumentatur n. 3. verùm n. 8. post Tellum Fernandez tenet contrarium expressè; imò quòd melioratio Quinti facta in contractu inter viuos, etiam tradita possessione, vel scriptura, reuocari possit, si ex causa onerosa non fiat, siue facta fuerit à patre filio in potestate, vel emancipato, siue à matre. Et idipsum tenuit apertè Matienzus (quem Gutierrez non citat) is namque d. glossa 4. num. 20. expressè tenet meliorationem Quinti inter viuos factam, etiam interueniente traditione reuocari posse; & hoc casu sequitur opinionem Ant. gomezij (de qua inferiùs) cæterùm n. 21. expressim affirmat, renocari non posse, quando ex causa onerosa facta fuit melioratio Quinti, quemaddum nec reuocari posset venditio, vel alienatio bonorum à parente facta ex causa onerosa, fraude cessante: Quòd si hanc opinionem, atque distinctionem admittas, argumentationi contrariæ ex coniunctione dictarum legum Tauri respondere poteris, provt respondet latè Gutierrez d. quæst. 50. ex num. 8. per duas columnas, vsque in finem quæstionis, vers. ex superioribus, vt nihil sit neccesarium adiungere. Cæterùm Pelaez à Mierez obseruationem contrariam, quòd ex traditione, etiam non interueniente causa onerosa, melioratio Quinti sit irreuocabilis: quam etiam clarè tenuit, & fortissima ratione comprobauit Velasquez Auendañus in d.l. 17. Tauri, Glossa 3. columna finali, & eum, quasi eandem cum Mieres ipso sententiam tenentem retulit Gutierrez dicto num. 8. si sustinere contendas, etiam in praxi, atque meliorationem Quinti inter viuos ex sola traditione, quamuis causa onerosa non interueniat, irreuocabilem tueri, iuridicè equidem (& forsan verè) efficere poteris: ram ex ratione illa Pelaez à Mieres, quàm ex identitate rationis, & quia verè dici non potest, quòd dicta lex 17. Tauri, ex quo Quinti mentionem non facit, videatur Quintum ipsum in dispositione iuris communis reliquisse, vtpote cùm legum earum Conditores, non ideò ibi omiserint mentionem Quinti, quòd de eo vellent iudicari secundùm ius commune, quasi de casu omisso, sed potiùs omisisse eum, tanquam casum minùs dubitabilem: Non enim potest reddi congrua ratio, quare magis donatio Tertij (quæ verè est Legitima inter filios) facta vni, fiat irreuocabilis per traditionem, sine discrimine emancipationis, & patriæ potestatis; donatio verò Quinti non fiat irreuocabilis, tanquam casus omissus: id quod rectissimè animaduertit solus Angulus ad leges meliorationum, lege prima, Gloss. 3. num. 2. qui adiicit, quòd ratio quæ statim se offert, quòd id fiat fauore animæ, vt pro ea possit testator de Quinto disponere, incongrua est; nam cùm pater possit esse in hoc minùs cautus, & suæ animæ fauori renunciare, donando Quintum extraneo, vel filio emancipato, non videt ipse, cur onus hoc animæ potiùs & arctiùs adstringat filium in potestate, cùm patria potestas quoad Tertium non consideretur. Et hactenus Angulus, qui tamen non remanet firmiter in hac sententia, vt statim apparet num. 3. eiusdem glossæ 3. vbi conciliat, siue admittit in vno casu, in quo omninò admittendum credo, provt ibi videri potest in fine dictæ glossæ 3. posset tamen ex ratione relata, & ab eo obseruata, ex eo etiam, quod constantius obseruauit Auendan. dict. glos. 3. l. 17. in fine, quòd si melioratio Tertij bonorum sequuta traditione irreuocabilis est, à fortiori irreuocabilis debet esse ea, quæ de solo Quinto fiat, cùm minus præiudicialis sit filiis, & descendentibus, & sub Tertio comprehendatur: Si enim de Tertio ad libitum pater disponere valebat, & irreuocabilis erat melioratio, cur non de minore portione irreuocabilis est? Eo etiam, quòd si omnes donationes sub nomine Tertij non fierent, in Tertium & Quintum necessariò computarentur, ex l. 26. Tauri, quasi non fieri sub nomine Tettij, non mutet earum donationum substantiam; & ideò sequuta traditione irreuocabiles esse debeant, ac si de parte Tertij specifice fierent, provt ibidem inquit, & Tellum, & Molinam improbat. Vides igitur in articulo præfato Tertij & Quinti, quando eius melioratio facta non fuit ex causa onerosa, quamuis traditio interuenerit, maximam prædictorum Authorum contrarietatem, vt Quinti reuocatio liceat, vel non parenti: Pelaez à Mieres sententiam, quòd ex sola traditione reuocare non liceat, sicut in Tertio, fortassis dictarum legum Tauri menti magis conuenire atque solutiones illas Ioannis Gutierrez, ex eisdem, quæ nunc annotauimus, non modò subuerti, verùm & responsum deduci ad argumenta, quæ pro contraria parte perpendit Author ipse; imò Tellum Fernand. in l. 30. Tauri, num. 1. in eandem videri apertè incidere Pelaez à Mieres sententiam, quam in l. 17. Tauri, num. 10. & seq. improbauit, vt videbitur infrà ad quintum fundamentum: Azeuedus autem in l. prima, titulo 6. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, num. 18. in vers. vt scilicet cùm ex causa onerosa, quando interuenit traditio, & non causa onerosa, magis accedit opinioni eorum, qui dicunt, quòd reuocari possit Quinti donatio, seu melioratio; sed tamen quòd quarta pars Quinti remanere debeat meliorato: inquit namque, magis fauere leges contractibus onerosis, quàm gratuitis; & ideò distinguendum, vt præcitati Authores distinguunt, & causæ onerosæ plus iuris tribuendum, quam traditioni. Vtcumque ergo sit, negari non potest, quin Pelaez Meires traditio, de qua ab initio n. 6. rectè pro parte dicti D. Francisci ponderetur, vt melioratio nec respectu Quinti reuocari possit, & in casu præsenti quòd fortiùs adstringar, vt statnn dicetur. Prætereà & tertiò pro eadem parte facit id, quod in terminis contra Tellum, & Molinam defendit, & fortissimè comprobat valasquez Auendan. dict. glos. 3. l. 17. Tauri, columna vltima, versicul. aut melioratio non terty & Quinti simul, vbi constanter tuetur, meliorationem solius Quinti, non Tertij & Quinti simul (& sic in fortioribus terminis) à parentibus factam, irreuocabilem esse, non modò ex causa onerosa matrimonij factam, sed etiam ex causa lucratiua. modò traditio rei, vel instrumenti interueniat: Nec interesse, an Tertij & Quinti, an solius Quinti facta sit melioratio, cùm interueniente aliquo ex tribus, in eadem l. 17. contentis, id ipsum dicendum sit in Quinto, quod in Tertio, tametsi Quinti mentio non fiat in ea lege, vt suprà diximus, & Auendañum eundem commemorauimus: Cui & expressim assentire videtur (sed eum non citat) Azeuedus in d.l. prima, titulo 6. lib. 5. num. 18. circa finem, in illis verbis: Quam teneo, sine melioratio fiat insimul cum Tertio, sine tantùm de Quinto, & secundùm hæc est declaranda sententia Antonij Gomezij & c. Rursus & quarto loco facit, quod in articulo ha[sect. 8]ctenus agitato, & numeris precedentibus adnotato, vtrùm, inquam, melioratio Tertij & Quinti in contractu inter viuos facta, reuocari possit respectu Quinti, quando fuit inita cum Tertio ex causa onerosa matrimonij: in quo post ordinarios omnes antiquos legum Tauri Glossatores scripserunt longa serie Tellus Fernand in l. 17. Tauri, num. 10. & seq. & in l. 22. Tauri, numero 14. & in l. 30. Tarui, numero primo, Baeça de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 1. num. 28. per totum, Gregorius Lopez, Ioann. Lup. Roder. Suar. Cifuentes, & Peralta, cum quibus Pelaez à Mieres de maioratus prima parte, questione 28. ex numero primo, vsque ad numerum 5. Ludouicus Molina de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 12. num. 19. & lib. 4. cap. 2. num. 84. Velasquez Auendañus in l. 17. Tauri, glos. 3. Matiençus in l. prima, tit. 6. glos. 4. num. 20. 21. & 22. lib. 5. nouæ collect. regiæ, Azeuedus ibidem, numer. 18. per totum, & in l. 13. numer. 2. eiusdem libri, & tituli. Ayora de partitionibus 2. part. quæst. 14. & 16. Ioan. Gutierrez practicarum, lib. 2. quæstione 50. & 51. Angulus ad leges meliorationum, in l. 1. glos. 3. per titam, & in l. 13. glos. 3. ex num. 8. cum multis seqq. crebrior equidem, & receptior fuit sententia, quòd etiam respespectu Quinti irreuocabilis sit, quando ex causa onerosa cum Tertio facta sit: Non enim sufficit fieri ex causa onerosa, nisi cum Tertio, cui ius quæratur, fiat; & sic vtrumque requiritur copulatiuè, provt ex Tello Fernand. & Matienço, rectè obseruauit Ioannes Gutierrez practicarum, libro 2. dicta quæstione 50. numero 3. in fine, in versiculo, nempe quod ad hoc vt procedat; & id ipsum tenuerunt Azeuedus in dicta l. prima, titulo 6. lib. 5. num. 40. & ibidem Angulus glossa 10. num. primo: quando autem non causa onerosa, sed traditio interuenit, contrarietatem Authorum huius Regni vidisti suprà. Cæterùm quod respectu impensæ necessariæ pro funerali defuncti (quæ dicitur de corpore præsenti) debeat limitari, & moderari eadem communis sententia, quæ etiam respectu Quinti reuocandi facultatem denegat, cùm impensa funeris sit pensio, seu hypotheca cohærens Quinto bonorum, & sic onus reale ei annexum, quod sequitur quemcunque possessorem Quinti, & ab eo exsoluenda est, provt latissimè omnium comprobauit Angulus dicta glos. 3. ex numero 9. vsque ad numerum 27. qui rectè obseruat, istum non fuisse casum omissum in dict. l. 30. Taur. sed qui necessariò ex eius mente, & ratione deducitur, cùm Legitima filiorum non possit lædi, nisi in Quinto; nec læsa in Quinto, lædi amplius possit in impensa funeris, & sic velut in ea comprehensus censeri debeat; iuxta ea, quæ c. præcedenti adnotata remanent. Et idem quod Angulus de onere reali Quinto annexo, adnotarunt Ioann. Gutierrez pract. lib. 2. dict. quæstione 52. num. 7. in vers. nostra tamen præcedens, post alios Authores, quos ibi refert, & latius eod. lib. 2. quæstione 51. colu. 2. ex vers. quid tenendum, vsque in finem quæstionis. Velasquez Auendañ. dicta glos. 3. l. 17. Tauri, columna 2. in fin. in vers. quam intrepidè veram existimo, ibi: Deductis funeris impensis, & aliis ad exonerationem conscientiæ necessariis, Matiençus in dicta l. prima, titulo 6. sub numero 18. in versiculo, licèt fateri non verebar, glos. 4. Azeuedus in eadem l. prima, sub numero 18. ibi: Illa tantùm donans, & meliorans possit in testamento expendere, quæ necessariò sunt expendenda pro sepultura, & Officiis diuinis dicendis corpore præsenti, vt dicitur in l. 13. numero finali. eod. titul. & lib. sed non ita extendi potest, provt extendit Mieres dicta prima parte, quæstione 28. num. 24. vt infrà dicendum est in quarto fundamento principali partis contrariæ. Videtur ergo, quòd reuocari non potuerit melioratio, siue Maioratus prædictus in fauorem dicti D. Francisci ex Tertio & Quinto, & causa onerosa matrimonij factus, nisi dumtaxat pro ea impensa necessaria funeris, iuxta qualitatem testatoris, seu donantis, non verò quod in magna adeò, & excessiua quantitate in damnum & præiudicium filij eiusdem meliorati, & in fauorem nepotum alterius filiæ, extraneorum etiam disponere potuerit.[sect. 9] Facit etiam & quinto loco, quoniam in altero dubio, quando Quintum fuit in vita donatum sequuta traditione rei, in qua fit donatio, vel melioratio, vel non sequuta; vtrùm dicta lex 30. Tauri procedat, quæ hodie est l. finalis, titul. 6. lib. 5. nonæ collect. Regiæ, & inquit: La cera, y Missas, egastos del enterramiento, se saque con las otras mandas, graciosas del quinto del testador, y no del cuerpo de la hazienda, aunque el testador mande lo contrario. Tametsi diuersæ fuerint sententiæ, ac Tellus Fernand. ibidem num. 1. in certa aliqua sententia firmiter non sistat, & cogitandum relinquat, quia est magni effectus inuestigatio, & resolutio, vt in fine dicti numeri profitetur; inquit tamen æquiorem fortè, & securiorem opinionem esse, quòd si in testamento, vel eadem dispositione de Quinto disponatur, tunc impensa funeris, & cætera legata voluntaria absque dubio deducantur de eo, vt in ipsa l. 30. statuitur a partè; & in hoc casu, non verò in Quinto inter viuos donato loquitur: Si verò Quintum sit donatum inter viuos, licèt irreuocabiliter, non tamen tradita fuerit possessio verè, vel fictè; tunc quòd ex ipso Quinto funeris impensa detrahatur, per text. in l. in eum, & in l. Neratius, ff. de relig. & sumpt. funer. Si verò res donata, erat tradita, ita quòd effectum esset proprium patrimonium donatarij, quòd non deducetur ex eo funeris impensa, cùm iam nec nomen, nec effectum Quinti retineat, provt ex ipso Tello Fernand. latiùs commemorat, & comprobat Ioannes Gutier. lib. 2. practicarum, dicta quæstione 51. columna prima, ex versiculo, vera resolutio forsan, vsque ad versiculum, quid tenendum: breuiùs Angulus in dicta l. 13. glos. 3. num. 7. qui inquit, quòd duos casus in effectu distinguit Tellus; aut cùm res irreuocabiliter donata, nondum erat tradita, & tunc impensa funeris deducitur ex Quinto; aut erat iam tradita, & deducitur ex corpore hæreditatis: & quamuis duo ijs Authores in hoc vltimo Tellum Fernand. carpant iuridicè, vtpotè cùm ex corpore hæreditatis, etiam re tradita, impensa funeris deducenda non sit, sed ex ipso Quinto, cui impensæ funeris onus reale adeò cohæret, vt præcedat omne æs alienum, & cum Quinto ipso in quemcunque possessorem transeat, vt Ioannes Gutierrez d. quæst. 51. & Angulus dict. glos. 3. legis 13. latissimè probarunt: vnanimiter tamen admittunt distinctionem illam vtrùm in vltima voluntate de eodem Quinto disponatur; an verò inter viuos ir reuocabiliter donatum fuerit, vt hoc vltimo casu dumtaxat deducatur ex Quinto impensa funeris necessaria; legata vero gratiosa, & cætera alia deduci non valeant. Et ita pro parte dicti D. Francisci, & Telli Fernand. & horum Authorum sententia vrget omninò; cùm verè ipsi in eo dumtaxat different, quòd ex corpore hæreditatis detrahi impensam nullo casu admittant, sed ex Quinto omninò detrahendam affirment; immò & in alio contrariari videtur sibimet ipsi Tellus, ac repugnare his, quæ in d.l. 17. Tauri reliquit scripta; vtpote cùm ibid. dixerit generaliter, Quinti interviuos donati meliorationem irreuocabilem esse dumtaxat, quando ex causa onerosa cum Tertio melioratio facta fuerit quòd si non ex causa onerosa, quamuis traditio interueniat, reuocabilem esse donationem: in quo & alij quamplures, excepto Mieres, & Auendaño, ipsum Tellum sequuntur, vt suprà vidimus, n. 6. quamuis etiam Angulus dubitauerit, vt ibi quoque diximus: Et tamen vsque adeò dixit, irreuocabile esse Quintum in d.l. 30. Tauri, n. 1. vt & funeris expensam non detrahendam ex eo affirmet, sed ex corpore hæreditatis. Nisi saluando Tellum ipsum dixeris, loqui eum, quando ex causa onerosa cum Tertio donatio, vel melioratio fuit facta, ac etiam tradita possessio, vel scriptura, non verò quando traditio sola interuenit, sed ex causa onerosa non fuit facta melioratio. Verè tamen indistinctè loquitur Tellus, & tam vno, quàm altero casu, vt verba eius complectantur vtrumque; inquit enim, quòd legata voluntaria, non reuocant donationem inter viuos, quia iam consumpta erat facultas disponentis, nec ipsemet mutare, nec minuere poterat, l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo; quod etiam pro parte dicit D. Francisci non mediocriter videtur vrgere. Deinde & sextò facit, quòd in casu præsenti, ac in[sect. 10] dicta melioratione, sine Maioratu inter viuos constituto ex causa onerosa, & in fauorem dicti filij, quamuis melioratio ipsa facta non fuerit Tertij & Quinti simpliciter (quo casu omnes relati Authores loquuntur) sed Tertij, & remanentis Quinti facta sit; adhuc tamen eadem causæ onerosæ ratio, & matrimonij cum dicta D. Eluira de Cordoua contracti, expostulare videtur, vt idem omninò ius statuatur nec differeutia constituatur, an Tertij & Quinti; an verò Tertij, & remanentis Quinti melioratio fiat: aliàs namque, si de Quinto liceret patri melioranti liberè disponere, & tertius ille, cuius respectu melioratio facta est, hoc est, dicta D. Eluira remaneret decepta, quæ non aliàs forsan matrimonium contraheret, quàm si Quintum sicut Tertium habiturum maritum crederet: quod videtur esse contra mentem omnium legum Tauri, de melioratione loquentium; & donans ipse, seu parens, qui meliorauit, non modò bonam fidem non agnosceret, sed etiam fraude, & dolo, & vltra boni viri arbitrium, totum Quintum consumeret legatis gratiosis, & aliis vltra necessitatem funeris, & animæ, voluntariè relictis. Quod videtur maximum inconueniens, & contra decisionem textus valdè singularis in proposito, in l. Lucius 54. ff. ad Treb. vbi sic scribitur: Lucius Titius rogætus est, quod ex hæreditate superesset, Mæuio restituere. Quod medio tempore alienatum, vel diminutum est, id quandoque peti non poterit, si non interuertendi fideicommissi gratia tale aliquid factum probetur: Verbis enim fideicommissi bonam fidem inesse constat. Denique & vltimo loco facit, idem videri, quod Ter[sect. 11]tij, & remanentis Quinti, vel quòd Tertij & Quinti simpliciter melioratio fiat; nam vtcumque Quinti legatum, vel melioratio fiat, dumtaxat effectum habebit in remanente: vix etenim dari potest casus, in quo totius Quinti futura sit, cùm ad minus ex eo impensa funeris necessaria detrahenda sit: & sic integrum dici non potest, quia non est integrum, cui pars aliqua deest, l. sciendum, ff. de re iudicata, l. qui Romæ, in princ. ff. de verb. obligat. vnde in effectu idem videtur esse, Quintum donare vel relinquere quod est remanens Quinti, cum ex sui natura transeat in quemcunque cum eo onere reali impensæ funeralis, vt sup. diximus, & Angul. d. glos. 3. l. 13.[sect. 12] ex n. 7. cum infinitis seq. latiùs probauit, & ibid. glossa 1. n. 7. vbi dixit, legatarium Quinti teneri soluere ex Quinto sibi legato sumptus suneris, & alia gratuita: & n. 8. vbi scripsit, legatum Quinti semper intelligi de residuo, prout sup. rétuli; vnde in casu præsenti dicendum videtur, non constituendam differentiam in hoc, quod Tertij & Quinti, vel quòd Tertij, & remanentis Quinti melioratio fiat, quoad effectum vt non possit reuocari. Eo[sect. 13] maximè quòd si de integro Quinto meliorans disponere posset, verbum meliorationis remanentis Quinti, omninò remaneret superfluum, & frustratorium, nec aliquid operaretur; & consequenter deceptus maneret tertius ille, qui remanens nullum haberet, & non potest fieri interpretatio, vt dispositio reddatur superflua & elusoria, quoniam verba semper debent aliquid operari in omni materia, iuxta text. in l. si quando, ff. de legat. 1. & ea, quæ alio c. infr. latiùs adnotabuntur. Et idcircò do[sect. 14]natio, siue melioratio Quinti, si fiat ex causa onerosa, & cum Tertio, irreuocabilis est omninò, sicut donatio, vel melioratio Tertij, siue traditio interueniat, siue non, Baëça de non meliorandis dotis ratione filiab. c. 1. n. 28. Anton. Gomez. in l. 7. Tauri, n. 10. & Tellus ibi, n. 9. Auend. ibid. glos. 3. in fin. Ioan. Gutier. pract. lib. 2. d. quæst. 51. Angul. in d.l. 13. glos. 3. num. 10. Nihilominus tamen his non obstantib. in casu pro[sect. 15]posito sup. ex n. 1. cum seq. & facta Tertij, & remanentis Quinti melioratione inter viuos ex causa onerosa (prout in præsenti contigit) non Tertij & Quinti simpliciter, contrarium visum est Senatui nostro Hispalensi, & reuocandi, atque alterandi, siue (vt propriùs dixerim) in Quinto disponendi id fauorem aliorum, siue eorum, in quorum fauorem disponere voluerit, facultatem habuisse dictum Ludouicum Mexia, & vxorem eius, non obstante quòd Tertij & remanentis Quinti meliorationem ex causa onerosa matrimonij in fauorem dicti filij D. Francisci fecissent, definitiuè decreuit, & eorundem dispositiones, atque Quinti bonorum erogationem adimpleri, & seruari iussit: idque iuridicè equidem, cùm Senatus idemmet præ oculis habuisset, non fraude, non dolo, nec ob iniuriam, aut odium filij meliorati, eiúsve vxoris, sed pro anima, aliisque legatis, licèt gratiosis, iustis tamen de causis factis, ob remunerationem etiam seruitiorum, & sanguinis coniunctionem, personas præfatas adductas, atque excitatas ad disponendum de maiori parte Quinti bonorum suorum; aliquam verò eiusdem Quinti partem remansisse filio meliorato, omnibus his, quæ in testamento fuerant disposita, adimpleris, & inde bona quædam remansisse, in quibus verbum, y remamanente del quinto, verificari potuerit: immò & aliquando Senatus ipse Hispalensis (prout mihi constat) etiam minima parte Quinti remanente, dispositionem testatoris, qui in vita inter viuos ad eum modum meliorauerat, in reliquo admisit omninò, nec meliorati querelam habuit in consideratione, cùm iure ipso, atque ex doctrinis adducendis statim, id fieri posse videatur legitimè, atque ex verbo, y remanente del quinto, dumtaxat induci id, quod voluntariè remaneat, prout infrà probabitur: Aliquando etiam cùm testator, qui inter viuos ex causa onerosa matrimonij meliorationem Tertij, & remanentis Quinti fecerat, amplum patrimonium haberet, ita quòd Quintum magnæ quantitatis esset, & totum legatis, & aliis dispositionibus absorbuisset testator, ipsam dispositionem Senatus restrinxit, & moderauit, vt Quinti eiusdem certa pars filio meliorato cum Tertio maneret, quoniam remanentis Quinti adiectio supponit aliquid remansurum. Matura ergo deliberatione, ex variis causarum, & personarum qualitatibus, & circunstantiis, & iuxta quantitatem Quinti, & patrimonij, aliáque occurrentia inspicere, cùm casus se offeret, vnusquisque debebit, quid de iure congruentius obseruari valeat, prout Senatus inspexit. Præ oculis etiam habendum erit, verbis meliorationis bonam fidem inesse constare; & inde attendendum, an meliorationis interuertendæ gratia tale aliquid factum probetur, vt tunc bonus, discretúsque Iudex succurrere debeat meliorato, argumento textus in d.l. Lucius Titius 54. ff. ad Trebel. & aliquid ei ex Quinto remanere, consulere; aliàs autem dolo & fraude cessante, si idem qui meliorationem ita fecit non in odium meliorati, sed vt iure suo vtatur, totum Quintum in fauorem animæ, & aliorum erogauerit, iure equidem fecisse videbitur, nec melioratus conqueri poterit, qui ab initio cautius sibi non providit. Verè namque in puncto & rigore iuris, indistinctè videtur verius, quòd Tertij, & remanentis Quinti melioratione facta, possit pater meliorans de Quinto disponere in fauorem aliorum, vel animæ; & consequenter Quinti respectu meliorationem reuocare. Vnde forsan (vt ego animaduerto) Interpretes huius Regni, & legum Taurinarum, & nouæ collectionis Regiæ Glossatores, ideò quæstionem hanc Tertij, & remanentis Quinti non excitarunt, sed tantùm in dubium reuocarunt alteram, Tertij scilicet & Quinti, de qua suprà num. precedentib. quòd indubitatam crederent, & supponerent, de toto Quinto licere iuridicè disponere el. qui non Quinti cum Tertio simpliciter, sed Tertij, & remanentis Quinti meliorationem fecerat, quasi de eo sensisset dumtaxat, quod superesset, si aliquid superesse contingeret, non de alio. Nec verisimile est, quòd negligentiâ, vel obliuione quæstionis eius tractatum, atque explicationem prætermisissent (si dubium haberet) qui in altera quæstione meliorationis Tertij & Quinti, longa adeò commentaria ediderunt. Præsens igitur Senatus nostri decisio, quæ non obstante melioratione Tertij, & remanentis Quinti, ex causa onerosa matrimonij facta, dispositionem in maiori parte Quinti (prout facta fuit per testatorem) conseruauit, ex sequentibus comprobari posse videtur rationibus, & fundamentis. Ac primùm equidem, quoniam eiusmodi donatio, siue melioratio ex Tertio, & remanente Quinti facta, si ob causam onerosam matrimonij, Quintum sicut Tertium contineret præcisè, vt vtrumque reuocari non posset; siue cùm ex Tertio & Quinto fit simpliciter, si reuocari non posset, cùm respiceret bona præsentia, & futura, vt in l. 69. Tauri, hodie l. 8. tit. 10. lib. 5. parentes donantes, siue meliorantes, intestabiles efficerentur, cùm nihil haberent, ex quo disponere possent; quocirca reuocare meliorationem in Quinto, videtur quòd iure ipso valeant, argumento textus cum sua materia, in l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obligat. & eorum, quæ ex infinitis aliis Authoribus scripsi supra hoc eod. lib. & tract. cap. 3. n. 12. prout etiam videtur, quòd ead. l. 17. Tauri, cum mysterio loquatur in melioratione Tertij tantùm, vt ipsa fiat irreuocabilis vno ex tribus actibus, quibus decidit, meliorationem Tertij effici irreuocabilem, & non[sect. 16] expresserit Quintum. Ob quam rationem, affirmatiuam hanc opinionem, vt scilicet melioratio Quinti in contractu inter viuos reuocari possit, quando fuit facta cum Tertio ex causa onerosa, vel intercessit traditio rei, vel instrumenti; in terminis ipsius l. 17. Tauri, tenuit Anton. Gomez. ibi n. 10. & idem sentit in l. 22. n. 26. & quamuis Gomezij sententiam damnauerint communiter Interpretes omnes huius Regni, relati sup. n. 6. & 8. & 9. & fundamento relato responderit Ioannes Gutier. lib. 2. practic. d.q. 50. n. 4. ipse tamen multùm adstringere fundamentum idem, fatetur expressim n. 8. in principio fol. 420. vers. nec obstat, quod supra est dictum & ideò restringit sententiam contrariam ad casum dumtaxat, in quo melioratio facta fuit ex causa onerosa, & amplectitur Gomezij sententiam in alio casu, quando scilicet traditio rei, vel instrumenti interuenit, vt d.n. 8. specificè apparet. Quanto ergo magis hoc ipsum dici debebit, cum non Tertij & Quinti (prout Anton. Gomez. loquitur) sed Tertij, & remanentis Quinti melioratio fuerit facta. Secundò deinde facit, quod in fortioribus terminis, atque in melioratione Tertij & Quinti in contra[sect. 17]ctu inter viuos facta irreuocabiliter ex causa onerosa, tenuit Pelaez à Mieres de maioratu. d. 1. p.a. 28. n. 4. is namque cùm probasset communiorem Interpretum huius Regni sententiam, vt melioratio ipsa in Quinto reuocari non possit, sicut in Tertio non potest; subdit statim, quòd tali promissione, & contractu non obstante, licèt non de toto quinto, saltem de magna eius parte licet patri disponere pro anima, quæ cunctis rebus est præferenda. Et quamuis opinio hæc non conueniat receptiori Interpretum sententiæ, vt sup. vidisti; & inter onerosam, & lucratiuam causam disinguat Azeued. in l. 1. tit. 6. lib. 5. n. 18. in onerosa contrarium statuit; in lucratiua, quòd quarta pars remaneat, contendit: atque ex eadem communi sententia per Ioannem Gutierrez improbetur ipse Mieres practicar. lib. 2. d.a. 50. n. 7. in casu præsenti absque dubio obtinere videtur, vtpote, cùm non Tertij & Quinti melioratio facta fuerit, sed Tertij, & remanentis Quinti: id quod Gutierrez idem in fine eius quæst. admisit libenter, atque expressim notauit; nam cùm defendisset constanter communem sententiam, irreuocabilem scilicet esse meliorationem Tertij & Quinti ex contractu inter viuos, atque ex causa onerosa factam, nisi respectu impensæ necessariæ pro sepeliendo corpore defuncti, & Antonij Gomezij opinionem contrariam damnasset, in fine d.q. 50. inquit in hunc modum: Ex superioribus deducitur, supràdicta num. 8. in princ. procedere, quando talis melioratio fuit facta totius Quinti: secus verò si non totius Quinti, sed alicuius partis, vel quantitatis eius fieret, remanente sufficienti quantitate, de qua possit meliorans testari, & pro anima disponere, vel si fieret del remanente del quinto; tunc enim cùm intestabilis non sit effectus, prædicta melioratio uno ex dictis tribus modis, vel casibus irreuocabilis effecta, reuocari minimè poterit à ratione cessante; quod est sufficiens argumentum, &c. Ecce vbi maximam differentiam constituit in hoc, quòd totius Quinti, aut Quinti simpliciter & Tertij melioratio facta fuerit; an verò alicuius quantitatis dumtaxat, vel partis fieret, remanente sufficienti quantitate, de qua possit meliorans testati, & pro anima disponere: tunc etenim pro ea parte, vel quantitate est omninò irreuocabilis, etiam pro anima, cùm de aliis partibus possit meliorans testari, & pro anima disponere: Et idem ius statuit, si fieret del remanente del quinto: quia eo casu, cùm non tantum Quintum, sed remanens videatur à meliorante donatum, & sic remanentis Quinti, solutis legatis, & dispositis per testatorem adimpletis, fiat tantùm melioratio; consequens est, vt nec dicatur intestatus eiusmodi donator, cùm disponendi de Quinto facultatem sibi reseruauerit, & remanentis Quinti fecerit dumtaxat meliorationem. Et ita præfatus Author clarè sentit, remanentis Quinti melioratione facta, vel quod remanserit, tantum deberi, vel esse perinde, ac si donatio non ficret, cùm possit meliorans de toto Quinto liberè disponere. Et id ipsum agnouit quoque Angulus (quem Gutierrez non citat) in d.l. 13. glos. 1. n. 8. quò loci singulariter adnotauit, Legatum Quinti, etiam simpliciter factum, semper intelligi de residuo; & ideò quòd quotidie Tabelliones experti, cùm scribunt legatum Quinti, prout est quota, non loquuntur indistinctè, sed cum adiectione residui, vt legata particularia, & funeris sumptus priùs deducendos significent; quod eis legibus, & menti testantis conforme est. Ecce locum expressum Anguli, vbi relicto, vel donato Quinto Cum adiectione residui, vel remanentis, asserit legata particularia, & funeris sumptus priùs deduci, & residuum deberi dumtaxat; imò (& in fortiorib. terminis) legato Quinto simpliciter ad eum modum legatum videti, vt nunc dicebam. Rursus & tertiò facit, quoniam fundamenta illa[sect. 18] quinque, quæ pro contraria parte ponderauimus supra, ex num 1. cum multu seq. verè non possunt huic casui adaptari, nec vrgent in præsenti, vtpote cùm ea omnia, quæ eisdem quinque fundamentis adduximus, in eis terminis procedant, in quibus ibidem notauimus expressim, quando scilicet melioratione Tretij & Quiniti in contractu inter vious ex causa onerosa matrimonij facta cum tertio, vel traditione interueniente, dubitatur, vtrùm respectu Quinti reuocari possit; & eo casu Anton. Gomez. (vt suprà vidimus) reuocandi facultatem concessit, etiamsi ex causa onerosa facta fuisset melioratio, ratione illa, quæ ex l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obligat. cum sua materia, deducebatur quoque ibi. Pelaez verò à Mieres reuocationem negauit in vtroque casu; ex causa, inquam, onerosa, contractu cum tertio inito, vel traditione interuenient, ab æquiparatione corum casuum, & iuxta inductionem l. 17 &. 22. 44. Tauri, de qua etiam suprà. Hoc autem vltimo casu, quando traditio interuenit, & non causa onerosa, alij contradicunt, vt numeris præcedentib, diximus. Admittit tamen ipse Mieres, eiusmodi promissione, aut melioratione non obstante, posse patrem, qui ex Tertio & Quinto meliorationem fecit, quamuis non de toto Quinto, saltem de magna eius parte pro anima disponere; idque ex decisione l. 30. Tauri: Crebrior autem Interpretum sententia, non modò reuocandi meliorationem respectu Quinti, quoties ex causa onerosa cum Tertio donatum, aut promissum est Quintum, facultatem denegauit præcisè, prout ex multis ostendimus num. præcedentibus, sed etiam contrarium eius, quod Pelaez à Mieres inquit, probarunt omninò, ac dumtaxat respectu impensæ necessariæ funeralis limitunt, nec ita extendunt, prout Mieres extendit; decisiones ergo illæ Interpretum omnium huius Regni, quæ facta melioratione Tertij & Quinti loquuntur (quo casu Quinti & Tertij eadem videtur esse ratio, cum vna, ac eadem dispositione, & integrè vnum & alterum fuerit relictum) trahi non posfunt ad casum præsentem, quo Quinti non integrè, & simpliciter, sicut Tertij, sed Tertiji, & remanentis Quinti meliorationem factam fuisse, noscitur: idque vt euidenter demonstretur, vltra ea, quæ num præcedentibus adnotata fuere, animaduertendum nunc erit, quòd in Scriptura Maioratus, aut meliorationis, & in capitulationibus matrimonialibus, de quibus agitur, non fit mentio Quinti; siue non Quinti, sicut Tertij melioratio fit simpliciter, sed remanentis Quinti; & sic Tertium, & remanens Quinti donatur: quod in effectu idem est, ac si pater donans diceret, ex eo quod supererit, satisfactis, atque adimpletis omnibus his, quæ ex Quinto extrahenda sunt, & de quibus dispositum fuerit, & ita pater ipse in Tertio, & remanente Quinti meliorans dictum filium, verbis eis ideò vtitur, vt significet, quòd in se reseruat liberam dispositionem bonorum Quiniti, & quòd ex Quinto id intendit dumtaxat donare ipsi filio, vel ad eum peruenire, de quo non disposuerit. Eiusmodi autem interpretatio, & propriæ significationi dicti verbi, del remanente del quinto, & iuris dispositioni conuenit omninò; prout in simili casu, probatur in authent. contrà rogatus, C. ad Trebellianum, vbi dubitabatur, instituto aliquo[sect. 19] hærede, & grauato, vt eo sine liberis decendente, quod tunc ex hæreditate superest (quod idem est, ac dicere el remanente) alteri restituat; quid fieri debeat in hoc casu, & de quo possit hæres in præiudicium fideicommissi disponere? Et textus respondet, ex eo quod grauamen erat solius remanentis, vel ex eo quod supersit, posse hæredem omnibus bonis, & hæreditate quouis modo disponere, & teneri dumtaxat hæredi referuate quartam partem, prout latiùs explicarunt, & exornarunt, atque ex eo textu deduxerunt omnes Scribentes ibi, Angel. in l. cogi, § inde queritur, ff. ad Trebel. Alex. in l. à filia, n. 13. ff. eod. tit. Fulgos. in consil. 8. 2. Factum. Oldrad. in cons. 107. Anton. Gom, to. 1. variarum. c. 5. n 16. Tiberius Decianus in cons. 78. n. 6. volum. 3. Perisius in cons. 27. n. 68. & seq. volum. 3. Anton. Gabriel commun. conclusion. tit. de Trebellianicaconcl. 3. Iacobus Menochius in cons. 266. in 107. 108. & 109. & in consilio 226. numero 16. libra tertio, Francisc. Bursat. in cons. 48. n. 3. &. 4. lib. 1. Petr. Surd. decis. 272. n. 7. &. 37. & in cons. 294. n. 10. & 13. lib. 2. & in consil. 352. num. 2. & 18. lib. 3. & in consil. 557. num. 2. & in cons. 382. n. 90. & in cons. 304. n. 3. lib. 3. Ioann. Vincent. Honded in cons. 22. n. 134. lib. 1. Sebastian. Næuius selectar. interpretat. iuris. in d. authent. contrà rogatus. Qui ex communi Interpretum placito ita summauit illum text. Rogatus de restituendo, quod ei supererit ex hæreditate, tenetur saltem quartam patrem reseruare; Et textus ipsius in eadem, qua versamur, materia, & quæstione meminit, atque allegauit eum Azeuedus in l. 1. titul. 6. lib. 9. sub n. 18. in vers. cùm verò ex causa lucratiua: text etiam eundem, & materia latè explicauit Cæsar Barzius decis. Bononiæ 121. Quòd si dixeris, textum ipsummet videri euincere, quòd meliorans in Tertio, & remanente Quinti, ad minus quartam partem eiusdem Quinti reseruare teneatur, vt in ea saltem remanens verificetur: Respondetur statim, diuersum esse casum illum à casu prætenti, vtpote cùm textus idem loquatur in eo, qui grauatus est ab alio de restituendo quod ei supererit ex hæreditate; quo casu iuridicè statuitur, reseruandam ad minus quartam partem, ne fideicommissum, & grauamen inutile futurum sit, si in potestate grauati remanaret, nihil reserurate, & totum consumeret; id enim contra voluntatem tastatoris grauatis esset, qui cùm voluit restituendum quod superesset ex hæreditate, aliquid velle supereffe demonstrauit apertè. In casu verò præsenti non versamur in terminis eius, qui ab alio in fauorem alterius grauatus fuerit, sed in eo ipso, qui meliorationem Tertiji faciens simpliciter, Quinti non ita simpliciter, sed remanentis mentionem fecit, id dumtaxat donate intendens quod remaneret; nihil autem, si ex Quinto nihil remaneret. Nec eo casu interest, quòd nihil remaneat, cùm ratio superior, ne inutile sit fideicommissu, vel grauamen in ipso disponente, non militer nec sine effectu sit dispositio, ex qua totum Tertium quis consequitur; & quod superest ex Quinto: si autem nihil superest; Tertium integrum habet. Et sic eius textus decisio non vrget, vt quarta pars meliorato debeat relinqui ex Quinto. Idque quando melioratio facta fuit ex causa lucratiua, quamuis putauerit Azeuedus d. vers. cum verò ex causa lucratiua, & tunc expendat text. in d. authen. contra rogatus: quando tamen fuit ex causa oneosa, non ita statuit, nec etiam loquitur in terminis nostris, quando scilicet Tertij & remanetis Quinti melioratio facta est, sed quando ex Tertio & Quinto simpliciter, & quæ est singularis explicatio in hac materia, & notanda obseruatio, quia nullus hactenus ita tradiderat. Et pro solutione præfata, an simus in eo, qui ab alio grauatus est de restruendo quod superesset, an verò in ipsomet disponente, qui quod supersit, vel remaneat, donat, vel relinquit; facit text. singularis in l. item quod Sabinus, 17. § unde idem, vers. aliter atque. ff. de hæred. instit. in illis verbis: Aliter atque si ita scripsisset expleto. asse, ex reliqua parie hæres esto, quoniam cùm nihil reliquum sit, ex nulla parte hæres institutus est. Ecce textum singularem, & expressum ad hoc, quòd si restaror in suo testamento vniuersam hæreditatem suam distribuit inter aliquos[sect. 20] hæredes, & alterum ex remanente, siue ex reliquo, aut ex eo quod remanserit (quæ idem sunt) hæredem scripsit; quòd si nihil remaneat, ex nullo videbitur institutus; Et sic eius institutionis, aut dispositionis vis, & effectus alius non est, sicut nec testatoris intentio, quàm si quòd aliquid remaneat, in eo institutio teneat, si autem nihil reliquum fit, ex nihilo videatur institutus, vt per eum textum annotauit Petr. Rebuff. in l. potest reliquorum appellatio, in vers. incipit, ff. de verbor. signif. vbi in hunc modum scribit: Si quispiam esset institutus in reliqua parte, si nihil superest, in nihil videtur institutus. Ita pariter in casu præsenti, si omnibus ex Quinto relictis, satisfactis, & adimpletis, siue iis quæ ex Quinto deduci debent, prout funeralia, legata, cæteràque relicta, nihil ex Quinto remanet, siue reliquum est; filius melioratus, quod non remanet, petere non potest: nam, vt inquit Rebuf. si non remanent, non fuerunt melio[sect. 21]rato relicta. Et dictum verbum remanente, intelligitur, id est, quod reliquum fuerit, ex dicto textu. Ex textu etiam in l. si quidem, vbi Baldus n. 4. C. de transactionibus, & l. deducta 58. §. penult. & vlt. ff. ad Trebellian. Alexand. cons. 216. n. 4. lib. 7. Præterè & quarto loco, atque in confirmationem eorum, quæ nunc dicebamus, facit textus in l. rescriptum, ff. de his quibus vt indignis, & in l. 4. §. lege India, ff. ad legam Iuliam Peculatus; & in l. ex pluribus, ff. de acceptilationibus. Ex quibus apertè deducitur, quòd verbum hoc remanente, idem est, quod residuum, aut reliquum; & ita quod verificari potest etiam in minima quantitate, sicuti verificantur dictiones Aliquid, & quidquam; de quibus latè per Tiraquell. in l. si[sect. 22] vnquam, verbo, omnia, vel aliquam partem, n. 16. & 17. Menoch. in cons. 4. n. 18. & in cons. 32. num. 9. & in cons. 71. num. 17. & in cons. 90. num. 94. lib. 1. & probatur per text. in l. seruum filij, §. Prætor ait, vbi Bart. & DD. ff. de acquir. hæred. Clementina 1. de fore competenti. Immò (quod magis est) reliqui, residui, vel remanentis appellatione, etiam Nihil continetur, siue[sect. 23] significantur, l. qui non militabat, §. fin. ff. de hæred. instit. ibi: Residuæ portio non inuenitur. Et verè dicitur de quacunque parte, siue portione, quæ superest, prout ipse Tiraquellus latiùs ostendit in loco relato suprà. Sic etiam aliquando eadem reliqui, vel residui appellatio, seu commemoratio totum admittit, vel conti[sect. 24]net, iuxta textum singularem, & notabilem, in l. 2. C. de hæred. instit. l. vxori suæ, 32. ff. de legat. 3. l. quod si Mæuius, iunctis duabus legibus præcedentibus, ff. de hæred. instit. l. potest, 95. & l. cæterorum, & reliquorum, ff. de verbor. significat. Ac in effectu, ex subiecta mate[sect. 25]ria, de qua agitur, ex verisimili, & præsumpta disponentis intentione, vel certa aliqua iuris dispositione, atque ex aliis circumstantiis res æstimanda erit, vt vel totam, vel nullam, vel partem aliquam comprehendat, vt notat Aliciat. in d.l. potest, & in l. portiones, ff. de verbor. significat. Tiraquell. in dicto verbo, omnia, vel partem aliquam, n. 21. & ideò ex diuersis rerù, & personarum qualitatibus, & circumstantiis, atque ex prævumpta meliorantis voluntate, eiusque fraude, aut delo, vel odio, ex diuersis etiam coniecturis, & præsumptionibus, diuersimodè definisse Senatum nostrum Regium Hispalensem, adnotauimus ad initium argumentorum, seu rationum huius partis. Denique & quinto loco facit, quòd melioratio ex[sect. 26] causa onerosa matrimonij, vel ex alia causa irreuocabili filio facto, reuocari potest, quoties pater, vel inter cùm meliorationem fecit, sibi reserauit reuocandi facultatem, prout in d.l. 17. Tauri disponitur, quæ hodie est l. 1. tit. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ: Quoniam reseruatio huiusmodi, loco conditionis est, vt tradit Speculator in titulo, qui filij sint legitimi, vers. sed numquid, & Innocentius in cap. verum, de foro competenti: vbi etiam Archidiaconus, & Doctores. Didac. del Castillo in eadem l. 17. Tauri, n. 70. & 71. Ioann, Matienzus in d.l. 1. tit. 6. gloss. 10. n. 3. & in l. 4. tit. 7. gloss. 6. n. 1. Sed sic est. quòd donatio, vel melioratio ad eum modum, & remanentis Quinti facta, in effectu est velut melioratio, cum reseruatione disponendi de Quinto pro arbitrio testatoris; verba namque ea nihil aliud denotant, & clarè inducunt, quid ex Quinto remansurum sit, reseruare sibi meliorantem ipsummet, & in sua voluntate reponere. Idcircò quemadmodum pares, si meliorationem non fecisset, posset de Quinto liberè disponere, ac filiis ex ipso Quinto nihil relinquere; ita pariter potest, prædicta reseruatione facta, ex decisione d.l. 17. Tauri: & quia reseruatio conseruat reseruanti ius quòd habebat, Bart. in l. penultima, C. de[sect. 27]positi. Francisc. Becc. in cons. 74. n. 16. & 34. Iacobus Menochius in cons. 2. n. 57. lib. 1. Petr. Surd. in consilio 152. n. 29. lib. 2. & in cons. 402. n. 4. lib. 3. Et est[sect. 28] quædam exceptio, quæ modificat actum, vt scilicet id tantùm remanens dicatur, vel remanere, quod disponens remanere voluerit, & non ampliùs; aut nihil, si nihil remanserit, Glossa in l. item Labeo, §. sed si purè, ff. familiæ herciscundæ. Beccius dicto cons. 74. n. 14. Decianus in cons. 32. num. 127. lib. 2. Petrus Surdus dicto cons. 152. num. 30. & decisione 163. num. 18. quòd si non disposuerit, aut ex Quinto nihil aliis legauerit, ex vi donationis, seu meliorationis remanentis Quinti, ad eum pertinebit Quintum cum dicto onere impensæ necessariæ suneris; nam consequenter continet totum, quod alteri non datur, argumento l. cæterùm, ff. de verbor. significat. l. cùm optio, ff. de optione legata, & eorum, quæ post alios Authores scripsit M. Anton. Peregrin. de fideicommissis, art. 9. num. 6. fol. 77. & reseruatio semper regulatur à iure,[sect. 29] & secundùm illud interpretari debet, l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati, l. Gallus, §. 1. secundùm verum intellectum, ff. de liber. & posthum. tradit Bartol. in l. uxorem, §. testamento, 2. ff. de legatis 3. Decianus in consil. 10. num. 27. lib. 1. De iure autem non modò communi, sed nostro Regio Hispano nullibi cautum extat, remanentis Quienti melioratione facta, de Quinto disponere non licere pro arbitrio, aut aliud quàm remanens (si quid fortè remeneat) censeri donatum:[sect. 30] Et sic operatur effectum conseruatiuum actus, perinde ac si factus fuisset eodem tempore, dato quòd postmodùm fiat, l. item Labeo. §. 1. ff. familiæ herciscundæ, & per Decian. in cons. 41. n. 15. lib. 3. vnde quemadmodum meliorationis factæ tempore totius Quinti dispositionem sibi reseruare posset meliorans; ita ex post facto disponendi de ipso facultatem habere debebit, ex dictis verbis. Nec obstant argumenta in contrarium adducta;[sect. 31] non obstant quinque illa priùs proposita; eisdem namque plenum apparet responsum ex his, quæ superiùs, fundamento tertio huius secundæ partis, ex n. 18. annotauimus ac vel vno verbo vt dixerim, ea omnia procedere, cùm melioratio ex causa onerosa matrimonij cum tertio facta est Tertij & Quinti; & ita simpliciter Tertium & Quintum donatur; Nos verò (vt sæpè enuntiaui) & in aliis terminis versamur, & cum Tertij & remanentis Quinti facta fuit melioratio; quo casu diuersa militat ratio, & diuerfa quoque extat iuris decisio, vt suprà probaui. Non etiam obstat sextum; quoniam respondetur,[sect. 32] ad modum prædictum, melioratione facta & Tertij, & remanentis Quinti (vt dixi) non Tertij & Quinti simpliciter, non modò malam fidem non præsumi ex eo, quòd de Quinto donans disposuerit, sed etiam bona fide, & citra fraudem, atque ex reseruatione iure sibi competenti id factum censeri: verbis enim meliorationis quamuis bonam fidem inesse constet, vt in fideicommisso inquit textus in d.l. Lucius Titius 54. ff. ad Trebellianum: Non ideò mala fides inducitur, quod de Quinto meliorans ipse disponat, (si non aliunde mala fides, aut fraus probetur) cùm in fortioribus terminis, atque in hærede grauato id quod medio tempore alienatum, vel diminutum est, non aliàs peti posse dixerit textus ipse, quàm si interuertendi fideicommissi gratiâ tale quid factum probetur. Quando ergo magis in ipso donatore, qui remanentis Quinti cum Tertio meliorationem fecit, id ipsum dicendum erit, ex quo disponendi facultatem sibi reseruauit manifestè, qui ad eum modum meliorauit; nec tertuius conqueri potest, qui meliùs & apertiùs sibi non consuluit, & Quinti sicut Tertij meliorationem fieri simpliciter eo tempore non intendit, quo debuit inspicere, totum negotium respectu Quinti in voluntate meliorantis manere. Et sic si aliud tempore meliorationis actum, vel dolum, aut fraudem, seu malam fidem in meliorante adesse contendat, onus probandi ei incumbit, ex decisione dictæ l. Lucius Titius. Non obstat septimum & vltimum: quoniam res[sect. 33]pondetur, quòd si in vltima voluntate, Tertij & Quinti melioratio fiat, vel Quinti dumtaxat, nihil interesse videri, an Quinti simpliciter, an verò remanentis Quinti legatum, seu melioratio fiat; cùm semper intelligi debeat, legatum, vel meliorationem fieri de residuo Quinti, & legatarius eiusdem Quinti teneatur soluere ex eo non solùm sumptus funeris, sed etiam alia gratuita, vt ibidem diximus. Cæterùm si inter viuos meliorato fiat ex causa onerosa matrimonij cum alio tertio, maxima equidem vertitur differentia, cùm remanentis Quinti melioratione facta, residuum, vel remanens dumtaxat fuerit donatum, & ita donatori liceat de Quinto ipso, prout voluerit, disponere, & remanens tantum debetur: Quinto autem simpliciter donato, aliud iuris esse, ex dictis suprà, redditur certum; cùm legata voluntaria non reuocent donationem inter viuos irreuocabiliter factam, vt etiam remanet dictum: nec interest dicere, quòd si ex Quinto nihil remaneat, verbum illud remanentis Quinti; superfiuè videretur adiectum, nec aliquid operaretur in fauorem meliorati. Nam (vt etiam colligitur ex superiùs quoque notatis) verbum huiusmodi ex sui natura id tantùm operatur, ac continet, quod remanet; & si nihil remanserit, nihil continet, quia remanens cauetur, ac imputer sibi, qui partem, vel quantitatem remansuram exprimi non curauit, vt nihil ampliùs quàm quod remaneat, petere possit: quamuis (vt etiam dixi) fraude cognita, atque ob magnam quantitatem valoris Quinti, & ne tertius deceptus maneret, qui remanens aliquod considerabile putauit, ex eo etiam, quod aliud videretur actum, atque ex variis rerum, & personarum causis, & circumstantiis, diuersimodè Senatus noster definierit, qui tamen his cessantibus, atque regulariter veriorem credidit præfatam sententiam, quam defendimus, & etiam in puncto iuris amplectendam asserimus, vt supr à quoque diximus, & maximè n. 15. Et hactenus de prima decisione Senatus nostri{ Ex altera Senatus Hispalensis definitione. } Regij Hispalensis in dicto articulo, de quo ex n. 1. cum seq. Nunc verò de articulo alio agendum est, de quo in eadem lit, & causa hactenus agitata, Senatus ipsemet vertitatem inquirebat diligenter; eiusdem namque inuestigatio post dicti primi articuli definitionem statim, & consequenter se offerebat. Vtrum, inquam, melioratio Tertij & Quinti ex[sect. 34]trahi possit, ac debeat de dote, vel donatione propter nuptias, & de aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur. In quo equidem dubio Didac. del Castill. Ioan. Lup. Cifuentes, Anton. Gomezius, Tellus Fernand. & Velasq. Auendañus in l. 25. Tauri, ex professo commentaria ediderunt, cùm lex eadem dubium veniat decidere, quod de iure communi controuersiam posset habere: Matienzus etiam, & Azeuedus in l. 9. tit. 6. : lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Ayora de partitionibus, 2. parte, quæst. 3. per totam: & 3. parte, quæst. 26. num. 85. & in exemplis partitionum, folio 202. in versiculo, esto presupuesto: folio 103. per totum. And. Angulus ad leges meliorationum, in d.l. 9. gloss. 1. & quinque sequentibus. Ioann. Gutierr. Practicarum, lib. 2. quæst. 61. & 62. Aluar. Valasc in praxi partitionum, cap. 19. ex num. 6. vsque ad num. 18. Francisc. Muñoz de Escob. de ratiociniis, lib. 2. computatione 1. ferè per totam, maximè ex num. 7. vsque ad num. 14. Horum autem omnium scripta, & rationes si briginaliter & attentè prælegantur, pro parte affirmatiua, vt scilicèt dote, vel donatione propter nuptias,[sect. 35] vel ex aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur, melioratio Tertij & Quinti extrahi valeat, sequentia magis vrgere videntur, ac expendi possunt fundamenta. Ac primum equidem quod eo ipso quòd bona conferuntur, habentur perinde, ac si nunquam exissent à patrimonio, & substantia parentum, & efficiuntur sicuti alia bona, quæ in hæreditate manserunt, l. 3. §. 1. ibi: Sicut haereditatem, ita & collata sunt, præstet, ff. de collatione bonor. & in l. si soror, C. de collationibus, ibi: cum bonis dotem confundi iubebit. Et sic lex illa vult apertè, quòd dotes non censeantur alio iure, quàm reliqua bona: & in l. fin. ff. de collatione dotis: & in l. vt liberis, cum similibus, C. eod. tit. de. collat. & in authent. vnde si parens, C. de inofficioso testamento; quæ iura simul ad hoc propositum expendunt Anton. Gomez. in dict. l. 25. Tauri, in princip. Matienz. in d.l. 9. tit. 6. lib. 5. gloss. 1. n. 2. & pro tertio, & quinto fundamento huius partis ponderauit separatim eadem iura Aluar. Valasc. dicto cap. 19. Praxis partitionum, n. 7. in vers. tertiò suffragatur, vbi expendit textum, in d. l. 3. §. 1. de collatione bonorum: in vers. quintò facit, eiusdem numeri 7. citat text. in dicta. l. si soror. Videbatur ergo, meliorationem Tertij & Quinti extrahi debere ex dote, vel donatione propter nuptias, & cæteris, quæ ad collationem adducuntur, ex quo hæreditaria censentur: Eò magis, quòd cùm lex iubeat, dotem, & donata conferri, non se restringit ad vunum effectum, sed simpliciter & generaliter confusione facta omnium bonorum; & sic videri poterat, non esse separanda vt de illis Tertium, & Quintum non extrahatur, quod de bonis aliis defuncti extrahitur. Secundò deinde facit textus in l. illam, C. de collationibus, in finalibus verbis, ibi: Commixitis huiusmodi collationibus cum bonis mortuæ persone. Videtur enim probare apertè, quòd bona collationum, cum bonis quæ parens reliquit tempore mortis, commisceri debent, vt fiat diuisio hæreditatis, quasi pari iure vtraque bona censeantur, & vnam hæreditatem faciant; vnde consequens etiam videtur, vt vtrisque Tertium & Quintum meliorationis extrahi debeat. Vel ex eo etiam, quòd dotes, & donationes propter nuptias, quando à parentibus dantur, & fiunt filiis, vel filiabus, censentur fieri, vt post mortem conferantur, & ad hæreditatem donatis reducantur; idque ex eisdem anteà relatis iuribus, & tex. in auth. ex testamento; & l. dotis, & per totum titulum, C. de collat. & ff. de collat. bonor. & sic multò magis videbatur, de omnibus meliorationem extrahendam, prout hanc rationem expendit in terminis pro hac parte, & ita argumentatur Aluar. Valsc. dict. C. 19. n. 8. Rursus & tertiò facit, quoniam si diceremus, quòd de dotibus, aut donationibus datis vni, vel aliquibus ex filiis vita, non esset deducendum Tertium & Quintum, sicut de aliis bonis in hæreditate inuentis, coarctaretur per indirectum facultas illa, tot legibus huius Regni parentibus concessa, vt de Tertio & Quinto omnium bonorum suorum disponere valeant; inter filios, inquam, de Tertio, & Quinto; vel inter extraneos etiam de Quinto, cum ad eum modum de dictis bonis Tertium, & Quintum non extrahatur. Quartò & vltimò facit resolutio illa Antonij de Ayora in commentariis de partionibus bonorum communium, 2. parte, quæstione 3. per totam, ex fol. . 75. columna 3. & seq. vsque ad folium 78. vbi in eo du[sect. 36]bio, si pater meliorauit filium in Tertio, & Quinto bonorum, vel in vna re, que facit Tertium & Quintum bonorum, quæ habebat rempore, quo datauit filias; nunc verò deductis dotibus ex bonis, quæ habebat tempore mortis, excedit Tertium & Quintum, an valeat talis melioratio, vel sit inofficiosa; quod proponit Hispanis verbis in initio dictæ quæstionis, & postmodum n. 4. in fine resolutiuè affirmat, meliorationè Tertij & Quinti valituram, tam respectu bonorum, quæ tempore mortis habet, quàm eorum, quæ tempore daræ dotis, vel donationis propter nuptias factæ habebat, nec futurum patrem deterioris conditionis dantem in vita filiis legitimas, quam eum, qui vsque ad mortem non dedit, & inde etiam dotium, aut donationum propter nuptias meliorationem habituram effectum, nisi pater se restringeret ad bona, quæ de præsenti habebat; quoniam tunc melioratio Tertij & Quinti eorum bonorum præsentium duntaxat intelligeretur, vt ibidem distinxit n. 4. & 5. & putat verissimum, atque citat Tellum, & Anton. Gomezium, idem tenentes. Nihilominus tamen Senatus noster Regius Hispalensis communiorem Interpretum huius Regni, &[sect. 37] Glossatorum dicta l. 25. Tauri, quæ est l. 9. titulo 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, sententiam sequutus, & ipsius legis verbis expressis adhærens, El Tertio y Quinto de mejora hecho por el tesador, ne se saque de las dotes, y donationes propter nuptias, ni de las otras donaciones, que los hijos, o descendientes traxeren a colacion, o particion; contrarium statuit in ipsamet causa, & lite, & inter easdem personas (vt suprà dixi;) ita enim ex clara dictæ Taurinæ legis constitutione, quòd melioratio Tertij & Quinti non extrahitur ex dote, vel donatione propter nuptias, nec de aliis do. nationibus, quæ ad collationem adducuntur; tenuerunt vnanimiter Interpretes omnes huius Regni, suprà commemorati, vbi inter alios vide Ayoram 2. part. d. quæst. 3. num. 4. vbi in hunc modem scripsit: De las quales dichas dotes, y donaciones no se puede sacar la me ora de Tertio y Quinto, conforma a la dicha ley 25. de Toro, aunque despues la traygan los hijos a collacion, y partician, & c. Et iterùm eadem quæstione. 3. sub num. 6. ibi: En tal caso podra el padre disponer de todo el Tertio y Quinto de sus bienes, iuntando las dotes, y donaciones propter nuptias, y baziendo todo un cuerpo, no para sacar la mejora que hiziere, de las dotes y donationes propter nuptias, &c. Iterum etiam Ayora ipsemet in praxi partitionem, sine in exemplis earum, fol. 202. ibi: Porque aunque es verdad, que de las dotes, y donaciones propter nuptias, que se iraen à collacion, y particion, no se pueda sacar la mejora de Tertio y Quinto como lo dispone la dicha ley 25. de Toro; pero ba se de hazer curepo de bienes de todo ello, ansi de los bienes que dexa el difunto al tiempo de sumuerte, como de las dotes dadas, no para efecto que se saque nada de las dotes, o donaciones propter nuptias, para que lo lleue elmejorado, sino para que se sepa quanto monta la dicha mejora, y de quanto pudo disponer el testador, y de aquello se le dè entera la mejora al que es mejorado en aquellos bienes, que le quedaron al tiempo que murio, no tocando, ni sacando nada de las dotes, ni donaciones proper nuptias, saluo en aquello que fueren inofficiosas; Nam si inofficiosæ sint, etiam ex dotibus extrahi poterit quod inofficiosumest, vt tenet expressè Glossa in l. 1. in Glossa magna, C. de inofficios. donat. quam sequuntur ibi communiter Scribentes, & in authent. vnde si parens, C. de inofficioso testamento: vbi est textus expressus, si benè consideretur, & clariùs & expressiùs hoc asseuerat Tellus Fernandez in l. 25. Tauri. num. 4. Et iterùm in exemplis eisdem, fol. 203. ibi: Secundo dubitatur, supuesto lo arriba dicho, que se ban de traer a collacion y particion las dotes dadas a las bijas, no para efecto que dellas s e saquen las mejoras de Tercio y Quinto, que es lo que probibe la ley 25. de Toro. Praxim etiam hanc recepiss Hispaniam communiter, profitetur Aluarus Valascus dicto cap. 19. praxis partitionum, num. 10. & iterùm num. 16. Pro hac autem parte, vt non sola legis Tauri constitutione expressa, sed recta quoque iuris ratione adduci, atque excitari videamur, vt etiam lagis ipsius decisio corroboretur, sequentia vrgete videntur fundamenta. Ac primùm fortiter vrget fundamentalis illa eius[sect. 38] legis ratio, videlicet, quòd bona in dotem data, vel ob causam donata, eo ipso exierunt de patrimonio parentis donatantis, vel meliorantis, & effecta sunt proprium patrimonium ipsius filiæ dotatæ, vel filij, cui donatio facta est, nec in bonis eiusdem parentis remanent, l. 3. §. fin. ibi: Quia in bonis eius non sunt: & l. finali, ibi: Abscessit enim à bonis patris, ff. de collatione dotis, l. Pomponius Philadelphus, ff. familiæ herciscundæ: vnde quando pater reliquit, siue donauit Tertium & Quintum bonorum suorum, non videtur intelligere nisi de bonis, quæ habet, vel habuerit tempore mortis, nec continentur bona, quæ dederat filiis in dotem, vel donationem propter nuptias, cùm illa non sint in bonis suis, sed iam discesserint ab eo in vita sua, & transierunt in alienum patrimonium, & dominium filiorum suorum; & sic facta melioratione, censetur semper meliorans de residuis rantùm bonis meliorare, provt Castellus, Palacios Rubios, Cifuentes, & Anton. Gomezius in d.l. 25. Tauri adnotarunt, & ibidem Velasquez Auendañus glossa vnica, num. 1. Matienzus in l. 9. titulo 6. lib. 5. glossa 1. num. 3. vbi inquit, quòd hæc ratio sibi applaudit, quamuis eam impugnat Tellus Fernandez ibidem, num. 1. & seq. & aliam rationem assignat; communem etiam nunc relatam rationem sequitur Ayora 2. parte, dicta q. 3. num 4. col. 3. in principio. Ioann. Gutierrez practicarum lib. 2. quæs. 61. in principio. Angulus, vel vno solum verbo, in dicta l. 9. glossa 2. num. 1. in illis verbis: Ratio decidendi est ex l. 3. & 7. suprà, quiatales[sect. 39] donationes, quæ meliorationem præcesserunt, licèt collatæ sint, verè tmen non fuerunt in bonis defuncti tempore mortis. Aluarus Valascus dicto cap. 19. Praxis partitionum num. 9. & cæteri alij relati suprà. Deinde & secundò facit, quoniam in l. 19. Tanri, quæ hodie est l. 3. tit. 6. libro 5. nouæ collect. Regiæ. dicitur expressim, Con tanto que no exceda el dicho Tertio de lo que montare, o valiere la tertia parte de todos sus bienes al tiempo de la muerte. Et in l. 23. Tauri, quæ est l. 7. eiusdem tituli, & libri, dicitur: Quando el padre, o la madre por contrato entre vinos, o en otra postrimera voluntad biziere a alguno de sus hijos, o descendientes alguna mejora del Tercio de sus bienes, que tal mejora aya consideracion a lo que sus bienes valieren al tiempo de su merte, e no al tiempo, que se hizo la dicha mejora. Ex quibus apparet, quòd[sect. 40] melioratio regulanda est secundum valorem bonorum tempore mortis; & sic respicit tanùm bona, quæ parens habet, & possidet tempore mortis: Quoniam omnis quota regulanda est secundum tempus mortis, vt latiùs fundat Angulus in d.l. 7. ex num. 2. cum seq. in glos. 2. qui num. 1. rectè deduxit, quòd non solùm Tertium, sed etiam Quintum regulandum est secundum tempus mortis, non autem ea, quæ nec habet, nec possidet tempore mortis, vt suprà dicebam, atque ex dictis legibus Tauri 19. & 23. rectè deduxit Anton. Gomezius in d.l. 25. in versiculo, confirmatur, quia melioratio. Prætereà tertiò facit pro ipsamet parte, quòd nunquam quis censetur disponere de bonis alienis, sed tantùm de propriis, l. conficiuntur, §. 1. ff. de iure codicillorum, authent. ingressi, C. de sacros. Eccles. Vnde si de in dotem datis, & de donatis aliis filiis in vitadiceremus meliorationem censeri relictam in testamento, aut inter viuos constitutam, & in tempus mortis collatam, testaretur procul dubio, siue disponeret parens de rebus alienis, & quæ in alterius dominio, hoc est mariti, vel filiorum sunt; iuxta text. in l. doce ancillam, C. de rei vendicat. & in l. in rebus, cum vulgatis, C. de iure dotium. Idque quatenus attinet ab bona data in dotem: Quoad bona verò donationem, iuxta iura quamplurima, quæ in primo fundamento huius partis adduximus suprà numer. 38. Ergo de eis bonis nequaquam censeri debet facta melioratio, sed de his tantùm, quæ meliorantis verè fuerunt tempore mortis, nec ab eius dominio, aut patrimonio discesserant. Quartò & vltimò facit, quòd per collationem fi[sect. 42]lij ad æqualitatem reducuntur, & ob id à iure inducta videtur collatio, l. vt liberis, §. illud, C. de collationibus, l. finali, C. communia vtriusque iudici. Et per Anton. Gomezium in l. 29. Tauri, num. 2. Menchacam de success. creat. lib. 3. §. 20. Matienz. in l. 3. tit. 8. glos. 1. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Si autem dice[sect. 43]remus, quòd ex dote, & donatione propter nuptias, & donatione ob causam, quæ conferuntur, vt dictum est, & per Matienzum in d.l. 3. tit. 8. glos. 1. numer. 5. & 6. extrahenda esset melioratio Tertij & Quinti, vel Quinti tantùm à parentibus facta, maior equidem inæqualitas resultaret, & inducta effectum præfatum, adeò contrarium operaretur, contra textum in l. legata inutiliter, ff. de adimend. legatis, cum vnlgatis; prout retionem hanc rectè expendit Aluarus Valascus dicto capit. 19. Praxis partitionum, num. 9. Retenta autem, & ita corroborata dictæ Taurinæ l. 25. constitutione, & Senatus nostri Regij Hispalensis ei conueniente definitione admissa, legis ipsus decisio exornanda, atque explicanda erit modis nonnullis, quibus explicandam non modò in casu ex facto occurrenti prædicto, & ab initio huius capitis proposito, sed etiam in duobus aliis me præsente, & votum emittente, Senatus ipse admisit vnanimiter. Et primùm quidem, apud Scribentes huius Regni,[sect. 44] & dictarum legum Tauri, & nouæ collectionis Regiæ Glossatores controuersum admodùm fuisse, quænam sit donatio hæc propter nuptias, de qua in eisdem legibus toties sit mentio expressa; & vtrùm dicatur ea, quæ datur filio, vt in matrimonium eat? Et quidem iidemmet Authores diuersimodè, ac etiam è contrario articulum hunc explanarunt, sicuti ex his deducitur, quæ post Antonium Gomezium, Tellum Fernand. Didac. Couarr. & alios, scripserunt longa serie Matienzus in l. prima, titulo 6. glos. 8. num. 7. & seq. & in l. 6. eod. titulo 6. glossa 6. Angulus in eadem l. 9. glossa 4. per totam, vbi latè: Ayora de partitionibus, secunda parte, quæstione. 13. ex numero 17. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 2. quæstion. 65. numer. 3. &9. communiori tamen ipsorum placito receptum est, quód in dictis legibus Regiis donatio propter nuptias censetur ea, quam pater dat filio causa contrahendi matrimonij, non quidem in genere, vt ditius matrimonium inueniat, sed in specie causâ contrahendi cum certa; ita vt donation ex cansa onerosa per viam matrimonij, de qua in l. 17. & 22. Tauri, quæ sunt l. prima, & 6. titulo 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, sit eadem, quam dict. 125. Tauri, & l. 3. & 9. eod. titulo 6. & lib. 5. appellant propter nuptias quoad collationem, provt suprà relati Authores tenuerunt; & in hunc sensum libenter, & iuridicè etiam admisit Angulus dicta glossa 4. l. 9. in versiculo, quocirca si ex prædicto fundamento. Ioannes Gutierrez dicta quæstione 65. num. 9. qui ita limitat ea, quæ anteà tradiderat num. 3. vbi dixerat post alios Authores, quòd donatio, quæ sit filio, vt in matrimonium eat, non dicitur propter nuptias, sed ob causam matrimonij; & sic putat intelligendum, provt Angulus intellexit, Pater Thomas Sanchez de sponsalibus, lib. 6. disputatione prima, numero primo. Textum ergo in dicta l. 25. Tauri, prohibentem ex dote, & donatione propter nuptias, & aliis do[sect. 45]nationibus, quæ ad collationem adducuntur, deduci Tertium & Quintum meliorationis, intelligendum de his donationibus, quæ fiunt filiis à parentibus ca usâ contrahendi matrimonij cum certa persona, in ea perte, In qua de donationibus propter nuptias loquitur, post alios antiquos asseuerauit expressim Matienzus in præcitata l. 9. titu. 6. glossa 2. & ibidem Angulus dicta glossa 4. numer. 18. ex versiculo, quocirca, qui Didac. Couar. & alios ita tenentes commemorat, Ayora dicta glossa 4. numer. 18. ex numer. 17. qui etiam alios Authores refert, & inquit, quòd in Hispanis, leges, quæ loquuntur in donationibus propter nuptias, intelligi debent de donationibus, quas parentes filiis suis masculis faciunt ex causa matrimonij, quod contrahunt: ij autem Authores Telli Fernand. sententiam contrariam longa serie confutant, & fundamentis eius plenè satisfaciunt, provt satisfacit Angulus in d.l. 9. dicta glossa 4. sub num. 18. in versiculo, nec bis obstant fundamenta, fol. mihi 186. Matienzus in dicta l. 1. titulo 6. glossa 8. ex num. 7. & Ayora in loco nunc relato: ex quibus etiam & satisfieri concludenter potest Azeuedi traditioni in d.l. 9. titul. 6. lib. 5. num. 5. per totum: vbi sequutus Tellum, affirmat, dictam l. 25. Tauri, intelligendam de vera & propria donatione propter nuptias, non verò de ea, quæ ob causam matrimonij contrahendi. Quod verum non esse, vel ex eo deprehenditur manifestè (vt alia omittam, quæ ab eisdem Authoribus ponderantur) quòd in l. 53. Tauri, hodie l. 8. titulo 9. libro 5. inuenitur scriptum, vbi absque vlla cauillatione, vel suppletione, quod datur filio per parentes, vt contrahat matrimonium, donatio propter nuptias appellatur; in ipsa quoque l. 25. Tauri, dicitur: No se saque de las dotes, y donaciones propter nuptias, ni de las otras donacitones, que los hjos, o descendientes traxoren a collation, o particion. Si autem verbum illud, y donaciones propter nuptias, intelligitur de ea donation, quam dicimus, contrahendi scilicet matrimonij cum certa persona facta, vel alia simili, remanet equidem verbum ipsum superfluum, nec alia donatione posset verificari, ac etiam contra manifestam legis intentionem restrigeretur. Rursùs & contra Azeuedum, & vitra relatos, quòd in Hispania, & apud nos vera & propria dicitur donatio præfata, quæ fit ob causam matrimonij contrahendi, sicuti ex eisdem legibus, & vltra ipsos, ex his, quæ adnotarunt Aluatus Valascus consultatione 2. ex num. 7. & num. 9. & numer. 12. & 13. Quesada diuersarum quæstionum iuris, cap. 28. ni principio. Et ita Senatus noster in proposito casu intellexit. Rursus & secundò adnotarunt præcitati Autho[sect. 46]res, dictæ l. 125. Tauri constitutionem procedere etiam in dote promissa, nondum tradita, nec soluta, vt sic de ipsa, vel de donatione propter nuptias non detrahatur Tertium, nec Quintum: nam etsi defiat ratio illa fundamentalis legis ipsius, quòd dos, vel donatio de patrimonio parentis exierit; melioratio autem debeat esse de bonis defuncti relictis tempore mortis, vt suprà dicebam, cùm autem tradita non fuit dos, vel donatio; in patrimonio remanet donantis: aliæ quidem militant & fortissimæ retiones, quæ accuratè expenduntur per Ioannem Gutierrez lib. 2. practicarum, quæstion. 61. per totam, qui ipse hanc partem afirmatiuam tuetur, & sequitur Cifuentes ita tenentis sententiam; sequitur etiam Auendañus in eadem l. 25. glossa unica, numer. 10. Angulus in dicta l. 9. glossa 3. numero 6. qui subdit, inter datum & promissum hac in re nullam esse differentiam, l. cum post mortem, §. primo, versiculo, sed is de quo, iuncta Glossa, verbo, promiserit, ff. de administratione tutorum, l. si mandato, §. item si dum negotia, ff. mandari, l. si quis mandato, in fine, ff. de negotiis, l. prima, §. accedit, C. de rei vxoriæ actione. considera tamen, vtrùm vrba illa, ni de las otras donaciones, que los hijos, o descendientes traxeren a collacion, o particion, conuenire possint doti, vel donationi propter nuptias, nondùm traditæ, cùm nondum tradita ad collationem trahi non possint, vel non dicantur propriè conferri: An etiam satisfaciat concludenter Ioannes Gutierrez dicta quœstione 61. eod. finem, ibi; Potest intelligi tam dotem, quàm actionem, quam habent ad dotem ipsam petendam, vt in l. si pater, C. de collat. qui in hunc modum respondit verbis illis, traxeren a collacion, o particion. Item & secundò respondet, quòd etsi lex ipsa 25. expressè de dote, & cæteris donationibus ob causam traditis loqueretur, adhuc iuris ratio postulat, vt idem dicendum sit in dote, aut donatione promissa, nondùm tradita, in fauorem eorum, quibus ex promissione fuit ius quæsitum. Denique, atque ex ipso Cifuentes inquit, deducendam priùs ex bonis parentis præmortui eam quantitatem dotis, aut donationis promissæ, tanquam æs alienum, & sic meliorationem Tertij & Quinti ex eis non deduci, quemadmodum si traditæ fuissent, ob rationes illas, à Ioanne Gutierrez latiùs consideratas. Et quia si ex causa onerosa, vel ob causam fuisse factam donationem, introductionis, atque decisionis dictæ l. 25. occasio fuit, & ne in earum præiudicium & diminutionem Tertium & Quintum detrahatur; id ipsum in promissione videtur necessariò dicendum, vt promissum, inquam, absque Tertij & Quinti deductione præstetur integrè, quemadmodum integrè haberetur, si traditum à principio fuisset. Idque vltra præcitatos corroborari potest ex multis, quæ congessit Aluarus Valascus consultatione 3. per totam, maximè num. 1. & 2. vbi ex relatione quamplurimorum Authorum probauit, quòd dos promissa tantùm, licèt non tradita, dicitur propriè dos, & quoad omnia habet effectus veræ dotis, & traditæ. Et inde, quòd lex, vel statutum, aut dispositio alia quælibet, quæ in dote loquitur, procedit in dote promissa, sicut in tradita, provt tenent iidem Authores ibi commemorati. Deinde & terriò, in alio conuenibat Seuatus ipsemet, cùm dubij, & articuli propositi veritatem ex proposito inquireret, & dictarum, legum Tauri materiam euoluerer diligenter, videlicet, dictam l. 25. Tauri, dicentem, que el Tercio y Quinto de mejora hecho por el testador, no se saque de las dotes, y donaciones propter nuptias, ni de las otras donaciones, que los hijos, o descendientes traxeren a collacion, y particion; loqui, & procedere, quando præcessit dos, vel donatio propter nuptias; secus verò quando cas præcessit melioratio irreuocabilis: tunc etenim ex[sect. 47] eis detrahetur Tertium & Quintum; aliàs namque prima donatio irreuocabilis, reuocaretur in parte, quod fieri non potest, & esset contra decisionem textus in l. 17. Tauri, quæ est l. prima, tit. 6. lib. 5. nouœ collect. Reg. Et ita rectissimè defendit, atque iuridicè annotauit Tellus Fernandez in eadem l. 25. Tauri, numer. 2. & 3. quem sequuntur ibidem Auendañus glossa vnica, num. 2. Matienz. in d.l. 9. tit. 6. glos. 1. numer. 2. Angul. in ead. l. 9. glos. 1. num. 2. vbi singulariter scripsit in hunc modum: Hinc deduces, legem loqui, & procedere in casu, quo praecessit dos, vel donatio. Vnde si prius esset facta melioratio Terty & Quinti irreuocabilitor, & alteri postmodùm fieret donatio dotis, vel alin: tunc melioratio irreuocabilis, quœ præcessit, extraheretur à tali donatione, nec per eam in aliquo minueretur: Nam licèt melioratio sit extrahenda secundùm tempus mortis, l. 7. suprà; omnis tamen fraus abesse debet, vt ibi dixi: Adesset autem, si patri permitteretur taliter donare in praeiudicium præcedentis meliorationis irreuocabiliter factæ, quam ita lex irreuocabilem iudicat, vt per secundam minui non possit, vt in l. seq. & hoc tenet hic Tellus. Et idem tenuit ipse Angulus iterùm, glossa tertia eiusdem l. 9. num. 9. in fine, in illis verbis. Quœ omnia planè procedunt, quoties dotes, seu donationes præcesserunt meliorationem; non si melioratio præcedit, vt dixi suprà, glossa prima, cùm ea minui non possit per sequentes dotes, seu donationes, necessariò prædictus cumulus faciendus est, vt melioratio non minuatur. Defendit etiam constanter Ioannes Gutierez practicarum lib 2. quœst. 62. per totam; vbi latiùs fundat, & contrariæ partis fundamentis satisfacit; & repetit lib. 3. quæst. 109. n. 11. Moñoz de Escobar de ratiociniis, lib. 2. computatione prima, num. 11. & 12. & 13. & idem vidtur voluisse Ayora de partition. 3. parte, quæst. 27. num. 85. & velut expressim sentit Antonius Gomezius in dicta l. 25. Tauri, ibi: Quia postquam pater, vel mater dotauit, vel donauit, iam acquisitum fuit recipienti; vnde si postea alteri meliorationem facit, videtur de residuis bonis tantum meliorare. Et ita tenendum erit, quidquid constanrer (præposterè tamen) tucatur contrarium Azeuedus in d.l. 9. titulo 6. lib. 9. in principio, columna prima, & 2. per totum numerum primum: vbi numero 2. concludit in hunc modum: Et sic colligo veram, ac tenendam meo videri vonclusionem scilicet, quòd dotes, ac donationes propter nuptias, ac alia ad collationem & partitionem trahenda, nullo modo esse tretianda, neque quintanda, siue anteà præcesserit melioratio Tertij & Quinti, siue sequatur. Verè namque fundament eius debilia sunt; nec elidunt vim rationis illis, quam Tellus considerauit; non etiam earum, quas Ioannes Gutierrez vbi suprà expendit. Argumentum autem illud, quòd dicta l. 25. Tauri loquuta sit generaliter in sui decisione, ac negatiuè, & sic videatur indistinctè intelligenda; facili equidem negotio diluitur, vtpotè cùm lex ipsa intelligi debeat, datis terminis habilibus, & iuxta ea, quæ aliis, eisdèmque legibus Tauri, & maximè l. 17. quæ hodie est l. 6. titulo. 9. lib. 9. fuerat suerat statutum; ne aliàs earundem legum (vel eo solo verbo) correctio, & contradictio inducatur, quod non est credendum, argumento l. si quando, C. de inofficioso testamento; ac cuenire possit, meliorationem Tertij & Quinti ex causa onerosa priùs factam. vsque adeò minui, vel reuocari ob dotes postmodùm constitutas, vel donationes factas, si ex ipsis non detraheretur Tertium & Quintum, vt nihil ferè remaneat, ex quo possit deduci, quode esset maximum inconueniens; & contrarium dictæ legis Tauri constitutioni, generaliter etiam dicentis, meliorationem Tertij & Quinti ex causa onerosa factam reuocari non posse; sic sanè reuocari posset omninò. Et ita manifestè deducitur, legem ipsam loqui, & procedere in casu, quo præcessit dos, vel donatio, vt suprà probaui; & in hoc casu, & quando dos, vel donatio præcessit, versabatur Senatus nostri inuestigatio: deducitur etiam, procedere æqualiter (provt ex dictis deprehendi valet,) siue melioratio fiat in testamento, siue in contractu inter[sect. 48] viuos; nam cùm Interpretes nostri relati suprà, dixerint meliorationem Tertij & Quinti irreuocabilem præcedentem, non minui per dotem, vel donationem propter nuptias sequentem, sed procedere tantùm in casu, quo processit dos, vel donatio; nec, quando sequitur melioratio, distinguant, nec etiam in consideratione habeant, an inter viuos vel in testamentro facta sit melioratio, quæ sequitur; elicitur manifestè, meliorationem sequentem, etiam inter viuos, non modò in testamento, non esse extrahendam ex dote, & donatione propter nuptias præcedenti, nec esse aliquam differentiam, an inter viuos, atque ex causa onerosa, an in vltima voluntate melioratio sequens facta fuerit, sed indistinctè admittendam dictæ l. 25. Tauri decisionem, ac limitandam dumtaxat in casu, quo melioratio præcesserit, vt dictum fuit suprà. Nec ab aliquo hactenus dubium excitatum de hoc, vt ex eisdem Authoribus obseruatione præcedenti commemoratis, apparet, qui apertissimè sentiunt, meliorationem in contractu irreuocabili factam, non deduci ex dotibus, vel donationibus propter nupter nuptias præcedentibus. Nec obstat verbum illud, el Tercio y Quinto de mejora hecho por el testador, &c. in dicta l. 25. Tauri appositum; quod denotare videur, legem eandem loqui in melioratione facta in testamento, & non in contractu: Quoniam respondeetur, decisionem, & rationem legis eiusdem generalem esse vtrique casui, modò melioratio irreuocabilis non præcedat; nec interesse, si melioratio sequatur, quòd inter viuos, vel in vltima voluntate fiat, vt dixi. Ex quamuis lex ipsa dixerit, de mejora hecho por el testador: non inde deducitur, quòd non procedat etiam in melioratione facta in contractu, quia non dixit, Hceho en testamento, sino hecho por el testador. Eo autem loquendi genere vtitur, quia cùm sermonem, & decisionem faciat de casu post mortem testatoris definiendo (quo tempore bonorum valor inspicitur,) vicauit eum testatorem; non tamen differentiam constituit, an subsequens melioratio ex contractu inter viuos, an ex testamento facta sit, sicuti nec distinxerunt Interpretes omnes huius Regni, & legum earum Glossatores. Idque ex aliis legibus redditur euidens, & verissimum; nam in l. 17. Tauri, quæ est lex prima, tit. 6. lib. 5. meliorationes factæ ex contractu inter viuos, vel in vltima voluntate æquiparantur, ibi: En testamento, o en otra postrimera voluntad, o por otro algun contracto entre viuos: & in l. 19. Tauri, ibi: En vida, o al tiempo de su muerte, quæ est l. 2. eodem titulo, & lib. & in l. 20. Tauri, quæ est l. 4. titul. 6. lib. 5. loquitur in melioratione facta per testatorem, & absque dubio intelligitur etiam in melioratione facta in contractu: & in l. 23. Tauri, quæ est l. 7. titulo 6. eodem libro 5. vbi etiam æquiparatur melioratio facta por contracto entre viuos, o en otra postrimera voluntad: & in l. 26. Tauri, quæ est l. 10. titul. 6. eodem lib. 5. fit eadem æquiparatio; sicut etiam fit in l. 27. Tauri, quæ est l. 11. eodem titulo, & libro: & in l. 28. Tauri, quæ est l. 12. præcitati tituli, ibi, En vida, y muerte. Denique & vltimò, in eo, quod maiorem equidem difficultatem continet, & à nullo, Scribentium omnium, non modò explicatam, sed nec ita specificè hactenus tactam, Senatus prædictus Regius Hispalensis magis insistebat, vtrùm, inquam, dicta l. vigesimaquinta Tauri, quæ statuit, meliorationem non extrahi ex dote, vel donatione propter nuptias, vel aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur, procedat non solùm in donationibus factis alteri filio, vel filiis vltra melioratum, sed etiam respectu donationis propter nuptias, vel alterius eidem filio meliorato factæ, vel respectu carum rerum, quæ sibi traditæ fuere ex contentis in melioratione, aut partis, vel quantitatis alicuius meliorationis statim solutæ: vtputa quia donatio propter nuptias, vel ob causam vni filio facta fuisset, & postmodùm in Tertio & Quinto à parente idem melioratus: Vel cùm in Tertio & Quinto bonorum parentes eum meliorassent, aliquam partem, vel quantitatem ei tradiderunt; postmodùm verò mortuo parente, qui meliorauit, & faciendo Tertij & Quinti bonorum, quæ remanent tempore mortis, computationem, contendit filius ipse melioratus, deducendam suam meliorationem ex donatione etiam propter nuptias anteà sibi facta, vel ex parte meliorationis, a cuenta (vt vulgò dicitur) de la mejora de tercio y quinto, sibi tradita, seu soluta. Et insuper decisio{ Ex Senatus Hispalensis definitione altera in casu admodum necessario, assiduo, & practico. }nem dictæ l. 25. Tauri, non obtinere, nec procedere respectu ipsius meliorati, cui anteà donatum, vel ex melioratione aliquid traditum est: è contrario verò cæteri filij contradicunt, & casum esse expressum dictæ Taurinæ constitutionis contendunt, vt scilicet melioratio Tertij & Quinti non extrahatur de dote, nec de donatione propter nuptias, nec aliis, quæ ad collationem adducuntur; & inde legem ita generaliter loquentem, in donatione, siue melioratione cuicunque anteà facta, procedere, cùm verba legis ipsius, donationibus eisdem filiis factis, sicut quæ aliis non melioratis fierent, conueniant æqualiter, & illas comprehendant; & ita dispositio ipsa debeat conuenire respectu eorum, quæ tradita fuere, & Interpretes dictarum legum huius Regni ita supponant pro certo, cùm in omni donatione loquantur indistinctè, nec inter ipsum melioratum, cui anteà donatum, vel traditum est, aliòsve filios distinguant, quasi omnibus sentiant, legem ipsam loqui, & procedere: Melioratus autem ex eo non acquiscit, sed potiùs resistit, quòd contendit, se esse ipsum melioratum (vt dixi) & bona sibi non eo animo tradita, vt Tertium & Quintum ex eis tempore mortis denegaretur, vel vt Tertij & Quinti deductio diminueretur; sed potiùs, vt ad dictum Quintum & Tertium, & computationis eius partem, illa haberet: & idcircò in sui commodum & fauorem factum, vtque statim eis vteretur, & frueretur, sibíque propria ipsa haberet, non debere in damnum & odium retorqueri, vt ex eisdem sibi traditis non deducat Tertium & Quintam, ex quibus deduceret traditione non interueniente, si in patrimonio meliorantis mansissent mortis eius tempore. Et hæc quidem diligenter ego considerabam, cùm in casu prædicto de facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, & inter easdem personas, de quibus dixi suprà in initio huius cap. huiusce articuli disputatio, & controuersia versaretur, postmodùm etiam longa consideratione perpendi: Nam cùm dictus Ludouicus Mexia filiæ cuidam ante factam dictam meliorationem, dotem tradidisset, nec alteri filio donationem aliquam fecisset, præfatum autem D. Franciscum filium in Tertio, & remanente Quinti meliorasset, & statim certam partem tradidisset, ex parte in vita tradita meliorationem non deducendam, (sicut non deducitur ex bonis ex causa donatis, vel donationis propter nuptias aliis filiis donatis, & traditis) sed dumtaxat ex bonis defuncti, quæ remanserunt tempore mortis in eius patrimonio; decreuit Senatus definitiuè. Eiusdem autem decisio, vltra rationes præfatas, & illam, quòd lex ipsa non distinguat, & generaliter loquatur, & sic comprehendat traditum, vel donatum in vita filio ipsimet meliorato; sequentia magis adstringunt fundamenta. In primis, quòd ratio illa fundamentalis eius legis, bona scilicet in dotem data, vel ob causam donata, eo ipso exiisse de patrimonio dotantis, siue donantis, & effecta esse proprium patrimonium filij; itque ideò de eis, vtpote alienis, atque extra patrimonium extantibus, non videri factam meliorationem, & eam regulandam esse secundùm tempus mortis, iuxta bona tunc relicta; tunc autem quæ tradita fuerunt in vita, non posse censeri aliquo pacto relicta (abscesserunt enim à bonis patris,) ita æqualiter procedat respectu dotis traditæ, vel donationis propter nuptias alteri filio non meliorato factæ, sicut respectu eorum, quæ a cuenta de la mejora traduntur in vita filio ipsi meliorato, vel donationis propter nuptias, quæ fit eidem; nec posse aliquam reddi differentiæ rationem, quòd exemplum proponatur in bonis alteri filio, vel descendenti traditis, vel donatis, vel in bonis traditis eidemmet filio meliorato: Tertium namque & Quintum, cum (vtcunque res sit) non ex aliis bonis deducendum sit, quàm ex his quæ tempore mortis in suo patrimonio, vel (vt vulgo dicitur) por bienes suyos meliorans reliquit; ex his equidem, quæ iam tradita fuerunt, deduci poterit vllo modo, iuxta leges Truri 19. &. 23. hodie legem tertiam, & legem septimam, titulo sexto, libro quinto nouæ collectionis Regiæ, ibi: Q valiere la tercia parte de todus sus bienes al tiempo de su muerte. Et ibi: Que la tal mejora aya consideracion a lo que sus bienes valieren al tiempo de su muerte. Quæ in vtraque lege inueniuntur, & apertè excludunt bona, quorum dominium transiuit in filium ex donatione, aut melioratione irreuocabili, quia non possunt dici sus bienes, cùm sint aliena, & verbum suus denotet proprietatem, & dominium eius, ad quem referuntur, qui est donans, l. is qui suis nummis, ff. de manumissis testamento, §. si quis insuo solo, Institut. de rerum diuisione. Et ita in simili casu argumentatur Iacobus Mandellus de Alba in consilio 41. numer. 5. in illis verbis: Prætereà statutum dicit quartam bonorum suorum; & ita debet intelligi de bonis, de quibus poterat Dominus Ioannes Baptista liberè disponere, l. is qui suis nummis, in principio, &c. Nec lex ipsa 23. Tauri: quæ est dicta lex septima, contenta fuit dicere de sus bienes, sed vt remoueret dubium omninò, addidit al tiempo de su muerte, dicens verba prædicta, que la tal mejora aya consideracion a lo que sus bienes valerien al tiempo de su muerte. Et in dicta l. 19. Tauri, quæ est dicta lex tertia, id ipsum scribitur, vt suprà vidisti, ibi: la tertia parte de sus bienes al tiempo de su muerte. Non ergo sufficit, quòd tempore donationis, siue meliorationis sua essent, nisi tempore mortis sua sint; & ideò in dicta lege septima, titulo sexto, lib. 5. dicitur, y no al tiempo que se hizo la dicha mejora. Quid ergo interest, si sua non sint tempore mortis, quòd sint alterius filij, vel filij eiusdem meliorati. Aliàs autem maximum sequeretur absurdum, quòd etsi consumpta, vel in Tertium donata, alienata fuissent per filium, Tertium & Quintum deducendum esset de ipsis, quo nihil absurdius dici posset. Rursus, & pro eadem parte facit, quod in dicta l. 25. Tauri, non absque mysterio dicitur, que el Tercio y Quinto de mejore hecho por el testador no se saque, &c. Sed ideò impersonaliter profertur, vt significentur, non deducendum indistinctè, nec de donationibus factis aliis, nec de his, quæ eidem filio meliorato fierent, aut a cuenta de la mejora, o parte della traderentur in vita; & ob id non dixit, el mejorado no saque, ita enim denotari videretur, ius illud non deducendi ex donationibus aliis factis, non denegari sibi ex his, quæ in vita recepit, cuius contrarium non modò præsentit lex ipsa, sed etiam decidit manifestè, vt vides. Prætereà non leuiter adstringit pro eadem parte, quòd in eisdem, quibus versamur terminus, non esse differentiam in hoc, quòd ipse melioratus sit, qui in vita donationem propter nuptias, vel a cuenta de la mejora, aliquid effectiuè recepit; vel quòd sit alius filius, vel descendens, aduertit expressim in exemplis, quæ proponit Andreas Angulus in dicta l. 9. glossa 3. n. 3. ibi: Demùm in testamento fuit idem, vel alius in Tertio & Quinto melioratus. Et ibi: Postmodùm in morte eundem, seu alium esse in Tertio & Quinto melioratum. Et quamuis ipse Author dum refert Tellum Fernand. ita dixertit;statim tamen in ipso exemplo loquens, dicit in hunc modum n. 4. eiusdem l. 9. & dictæ glossæ 3. At finge in supracitati Authoris exemplo, donata priùs decem; ista numquid valebunt simul cum melioratione respectu bonorum tempore mortis, vel deducentur à dicta melioratione: supracitatus Author in vtroque magnum inconueniens reperit; mihi quæstio facilis apparet, duobus suppositis. Primum, quòd omnis donatio simplex facta in vita, iudicatur melioratio, & in Tertio & Quinto computatur; de hoc est expressa decisio legis sequentis. Secundum, quòd Tertium & Quintum, de quo pater potest disponere, debent regulari secundùm bona relicta tempore mortis: de quo est qxpressa decisio l. 7. supra. Et id ipsum tenuit quoque expressim, & Angulum sequutus est Franc. Muños de Escobar de ratiociniis, lib. 2. computatione prima, n. 7. ibi: Et posteà in testamento residumm eiusdem tertij, vel Quinti eidem, vel alij legauit, vel prælegauit. Et n. 9. in fine, vbi concludendo inquit: Ex quibus manifestè patebit, Gomezium, & Tellum in hoc à scopo veritatis aberrasse, quatenus senserunt, donationem priùs factam coaceruandam esse cum bonis tempore mortis relictis, pro deductione Tertij, vel Quinti, vel vtriusque, vel residui illorum; nimis enim ex tali accumulatione Legitimæ filiorum decrescerent, & Tertium & Quintum augeretur contra mentem l. 27. Tauri, &c. Et quamuis Authores hi duo loquentur in donatione anteà facta eidem filio, qui postmodum est melioratus; eadem, atque omninò æqualis ratio militat in rebus traditis, vel in quantitate soluta a cuenta de la mejora, nec aliqua differentiæ ratio reddi potest. Et ipsamet euidentiùs demonstrabuntur, si animaduertas, Tellum Fernand. in dicta l. 25. Tauri, existimasse, pro metienda Legitima tempore mortis, verbaliter cumulari donationes præcedentes; & fingit filio in vita donata esse decem, quæ ex l. 26. Tauri, hodie l. 10. titulo sexto, libro 5. nouæ collectionis Regiæ, pro melioratione Tertij & Quinti iudicantur, & in eo debent computari; postmodùm in morte eundem, seu alium esse in Tertio & Quinto melioratum, relictis tempore mortis centum viginti in bonis, ex quibus Tertium & Quintum sunt quinquaginta sex; arguit ipse, Si filius melioratus in morte reportat integra quinquaginta sex, non deductis inde decem, quæ in vita fuerunt donata, cæteri filij grauantur in illis decem: Sed si ex prædictis quinquaginta sex deducuntur decem, quæ fuerunt filio in vita donata, pater solùm disponit de quadraginta sex, & non de integro Tertio & Quinto, cùm decem soluantur ex bonis extra patrimonium defuncti existentibus, & non de his, quæ reliquit tempore mortis, ex quibus Tertium & Quintum extrahendum erant. Concludit itaque Tellus, verum esse, vt id quod in vita donatum erat, in rationem Tertij & Quinti verbaliter accumuletur cum bonis relictis tempore mortis, & inde deducatur Tertium & Quintum, & ex eo Tertio & Quinto deducantur decem in vita donata, & reliquum remaneat huic meliorato. Et adducit iuridicum (vt ipse puta) fundamentum, ac id ipsum firmaret, si in alio casu, quando filio meliorato pars aliqua, siue quantias tradita fuit, interrogaretur, aut de eo meminisset, & eius sententiam probauit Azeuedus in dicta lege nona, titul. 6. lib. 5. n. 10. per totum. Cæterùm contrariam sententiam constanter, & veriùs tuentur (qui & latiùs opinionem, & fundamenta Telli recitant) Angulus in ipsamet lege nona, glossa tertia ex numer. 3. vsque ad numerum sextum. Escobar dicta computatione prima, ex n. 7. vsque ad num. decimum: qui singulariter & iuridicè animaduertunt, à mente dictarum legum Tauri, nihil magis alienum esse, quàm ad deductionem Tertij & Quinti, alia bona aliena, & extra patrimonium testatoris existentia accumulare, præter illa, quæ defunctus pater tempore mortis reliquit; & inde in prædicto Authoris exemplo, cùm tempore mortis sint relicta centum viginri, Tertium & Quintum de quo pater potest disponere, sunt quinquaginta & sex; necessariò inde sunt deducenda decem priùs in vita donata. Nam cùm illa in Tertium & Quintum, de quo pater potest disponere, debeant imputari, & pater non possit disponere nisi de quinquaginta sex, cùm reliqua sint filiorum Legitima; ergo in morte disponit tantùm de quadraginta sex, nec computantur ad augendam quantitatem damnationes, quæ in vita præcesserunt, provt ipsi Authores latiùs obseruant: nec videtur dissentire Aluarus Valascus (licèt atticulum hunc non proponat) in praxi partitionum, c. 19. n. 12. Addiderim ego, computationem hanc (vt vides) æqualiter, ac iuxta modum prædictum faciendam, si non donationes præcesserint, sed facta melioratione, aliqua eius pars, vel quantitas sit soluta, siue tradita aliqua res; nam cùm restricta sit quantitas meliorationis ad tempus mortis, id ipsum obseruari debebit, nec in morte disponi poterit, nili ex Tertio & Quinto, & inde prius deducenda sunt in vita soluta. Addiderim etiam, iuxta superiorem resolutionemm, & dicta legis 25. & dictarum legum 19. & 23. Tauri decisiones ad vnguem obseruari, ac etiam feruari dicta legis 17. Tauri constitutionem, quatenus ipsa dicit, quod melioratio Tertij & Quinti facta ex causa onerosa non reuocetur; non enim hîc reuocatur, nec reuocari potest, sed pro ea deducenda, tempus mortis consideratur omninò; quod eisdem superiùs traditis conuenit apertè, & iuridicè. Denique & vltimò pro ipsa parte, & Senatus nostri decisione, fortissimè vrget, ex decisione dictarum legum Tauri, non modò licere parentibus in Tertio & Quinto bonorum suorum filium aliquem meliorare, sed etiam & bona meliorationis, vel partem aliquam tradere, aut quantitatem promissam, vel partem soluere: Sed sic est, quòd vbi solutio iure permittente facta fuit, ipsamet lex 25. Tauri vetat, ne ex ea aliquid extrahatur; & inde ex solutione facta pro solutione Legitimæ, o a cuenta de la legitima (vt vulgò circumfertur communiter) nihil detrahitur: Ergo nec detrahi debebit ex eo, quod pro melioratione Tertij & Quinti, vel a cuenta eius, solutum appareat. Quòd autem nihil extrahatur ex solutis pro Legitima, aduertit expressim Tellus Fernand. in eadem lege 25. num. 1. versiculo, & ideò verus intellectus, & ratio nostræ legis est: & in versiculo, Ergo lex nostra tantùm: & in fine eiusdem numeri primi, ibi: Nihilominùs, quia fuit solutio Legitimæ iure permittente facta, vetat hæc lex, ne ex ea extrabatur aliquid. Ecce vbi ex eo, quod pro Legitima fuit in vita solutum, negat quòd possit detrahi Tertium, nec Quintum. In quo tamen animaduertendum erit vnum singulare, & nouum, & à nullo superiorum Authorum traditum, videlicet, quòd quemadmodum melioratio Tertij & Quinti irreuocabilis præcedens deducit Tertium & Quintum ex dote tradita, donatione propter nuptias, quæ subsequitur, & præcedens dumtaxat dos, vel donatio, non subsequens, non detrahitur; ita pariter atque ex eo, quod pro Legitima soluitur à parentibus in vita post factam meliorationem irreuocabilem, ex causa onerosa, de trahetur Tertium & Quintum: Aliàs qutem in potestate parentis esset post factam meliorationem irreuocabilem ex causa onerosa, eam frustare, & ad nihilum reducere, soluendo Legitimas filiorum aliorum in vita;sic etenim nihil in eius bonis, & patrimonio maneret, ex quo Tertium, aut Quintum posset deduci. Quemadmodum ergo ex dote, & donatione propter nuptias, vel aliam ob causam non detrahitur Tertium, nec Quintum, quando dos, vel donatio præcedit; ita nec detrahendum est ex eo, quod soluitur pro Legitima, si solutio meliorationem præcedat;secus tamen si post eam sequatur, quoniam eadem ratio militat. Et ita est intelligendum quod tradit Tellus num. 1. in dict. l. 25. Tauri: Et conuenit his, quæ statim scripsit ipse n. 2. & eiusdem leg. 25. Tauri constitutioni: nam ex omnibus quæ conferuntur, non detrahitur Tertium, nec Quintum, nisi melioratio præcedat, vt dixi: conuenit etiam resolutioni illi communi Interpretum huius Regni, de qua num. 47. nam si ex eo, quod soluitur pro dote ex postfacto, detrahitur Tertij & Quinti melioratio irreuocabilis præcedens, quantò magis ex quocunque alio, quod pro Legitima soluetur extra causam dotis detrahi debebit. Nec interest, si aduersùs resolutionem prædictam,[sect. 50] ex num. 49. traditam, dixeris, quòd iuxta eandem, melius futurum esset filiis melioratis in Tertio & Quinto, aut quibus in vita aliquid donatum est irreuocabiliter à parentibus, qui & meliorati postmodùm fuerunt in testamento; quòd sibi rerum aliquarum, siue partis, aut quantitatis alicuius meliorationis solutio, vel traditio statim non fieret in vita, quando meliorati fuerunt, vel quòd donatio irreuocabiliter facta non, quando postmodùm sunt meliorati, cùm si res donatæ non traderentur, vel pars aliqua earum, nec à patrimonio donantis, seu meliorantis exirent, ipso mortuo, eorum, sicuti cæterorum omnium, quæ remanserunt in bonis, & patrimonio meliorantis, deduceretur Tertij & Quinti, aut Tertij melioratio, quæ tamen ex anteà traditis rebus non detrahitur, sed attenditur tempus mortis, (vt sæpè dictum) ne ex aliis bonis, quàm ex his, quæ tunc remanent, melioratio deducatur. Et inde tantò maius incommodum, & damnum prouenire videri, quantò maior quantitas, vel pars bonorum traditafuerit, cùm tantò minus Tertium & Quintum, vel Tertium futurum sit, nec ex eis Tertium & Quintum deducatur; & tamen si in testamento, aut tempore mortis melioratio fieret, siue donatio inter viuos non præcessisset; & ex omnibus bonis melioratio deduceretur, & insuper bona ipsa in Tertio & Quinto remanerent meliorato. In casu autem proposito licèt bona tradita in vita, eidem filio meliorato, siue cui donatio facta est, remaneant irreuocabiliter acquisita, non tamen ex eis detrahit tempore mortis Tertium nec Quintum, vel Quintum, vt dixi. Verumenimverò considerationi, atque argumentationi huic respondetur, filio in vita meliorato, vel cui inter viuos donatio facta est irreuocabiliter rei alicuius, vel quantitatis, satis consultum esse;siquidem lex vsque adeò ipsi prospexit, vt non modò donandi, aut meliorandi in vita, facultatem patri concesserit, sed etiam & rem ipsam, vel res tradendi, vt sic non modò rei dominio, sed etiam fructibus, & commoditatibus pater priuetur, & filius ipse statim fruatur, vtatùrque eisdem: Contentus ergo debebit esse fructibus, ex eo tempore percipiendis, & qui aliorum filiorum Legitimam, & ius augerent, si traditio non interuenisset, nec vltrà rei eiusdem, aut rerum traditarum Tertium & Quintum prætendere, cùm fructus semetipsi commodè compensari valeant cum ea parte Tertij & Quinti, quæ ex Tertij & Quinti superare, aliquando æqualitatem cum ea continere, contingere poterit: & vtcunque res sit, etiam ex breui vitæ parentis meliorantis tempore, minoris quantitatis fructus esse contigerit, ex dubio, futuroque euentu conqueri filius non poterit, & satius ei fuerit, in vita parentis rerum dominium, & fructus consequi, quàm parente ipso mortuo, nudum dominium, & Tertij & Quinti partem obtinere: Alioquin autem multa specialia, & contra iuris rationem, & æqualitatem inter filios desideratam contigerent, videlicet quòd pater filio, etiam in potestate constituto, donationem inter viuos facere potuerit: Quòd etiam rem, aut res donatas statim tradere, & a se nedum dominium, sed etiam fructus abdicare potuerit, qui & aliorum filiorum Legitima essent: Ac denique, quòd eorum, quorum verum habuit dominium, & fructus percipit, Tertium & quintum extraheretur, cùm in dominio patris non remanserint, & lex sæpè dixerit de sus bienes, aut los bienes, quæ remanserint tempore mortis dumtaxat detrahendum Tertium & quintum. Sed nec interest, si dixeris, ex dictis hactenus, &[sect. 51] ęqualiter acceptis in ipso filio meliorato respectu eorum, quæ in vita accepit, sicut in altero filio respectu dotis, aut donationis propter nuptias, vel donationis alterius, quæ conferuntur, maximum sequi inconueniens videri, videlicet quòd si facta melioratione alicuius quantitatis, tunc non excedente Tertiuim & Quintum, veluti trium mille ducatorum argenti ex causa onerosa matrimonij, vel facta Tertij & Quinti simpliciter, aut Tertij, & remanentis Quinti melioratione, & statim traditis aliquibus bonis, vel quantitate; postmodùm tempore mortis meliorantis, vel parentis, qui filio donationem facit in vita irreuocabiliter, & Tertium & Quintum deducatur, vel adeò tenue patrimonium remanere, veluri mille dumtaxat ducatorum; tunc equidem nullam meliorationem esse in effectu, vel futuram dumtaxat Tertij & Quinti bonorum, quæ remanent; & inde fortassis, nec pro ea parte, aut quantitate, quæ tradita est, non modò pro promissa, posse meliorationem subsistere, cùm Tertium & Quintum bonorum, quæ remanent, aut multò minus valeat, aut ferè nihil. Respondetur equidem, quòd cùm leges metipsæ Tauri, & nouæ collectionis Regiæ absurdum, siue inconueniens præditum in consideratione non habuerint, nec nos habere debemus aliquo pacto, vt à superiorum verissima resolutione discedamus; idque ratione illa sæpe repetita, quòd melioratio Tertij, & Quinti regulanda sit secundùm valorem bonorum meliorantis tempore mortis, non autem tempore factæ meliorationis, siue donationis, ex dicta l. 2. 3. Tauri, hodie l l. 7. tit 6. lib. 5. quæ licèt de Quinto non tracter; in ipso tamen pro[sect. 52]cedit, sicut in Tertio, & ita non solùm Tertium, sed etiam Quintum regulandum est secundùm tampus mortis, vt suprà dicebam, atque ex aliis obseruarunt Matienzus in eadem. l. 7. glossa prima, & glossa 2. n. 1. & 2. Angul. ibidem, glossa secunda, n. 1. & seq. Clarè ergo comprehendit lex ipsa casum propositum; & absurdum, siue inconueniens nunc consideratum; nec in consideratione habet aliquo modo, an pauca, vel multa, vel etiam minuma bona sint tempore mortis; generaliter potius statuit (vt cum eo periculo, & qualitate filius quicun que sit meliorandus) meliorationem regulandam esse secundùm valorem bonorum tempore mortis, idque tam in commodum, & vtilitatem, quàm in damnum filij meliorati (vt incertus, communisque, & promiscus euentus sit;) quocirca donatio certæ rei regulantur secundùm tempus mor[sect. 53]tis, vt appareat, an sit in officiosa, & non secundùm tempus factæ donationis, secundùm ius nostrum Regium, licèt sacus esset de iure communi, cùm talis donatio ad Tertium & Quintum ad tempus mortis referatur, vt rectè percipiunt, & annotant sic specificè Matienz. in eadem l. 7. gloss. 2. num. 4. &. Angul. glossa 2. num. 4. qui subdit num. 5. quòd donatio, quæ[sect. 54] à principio non fuit inofficiosa, etiamsi ex postfacto fierert, reuoncatur de iure huius Regni, quamuis iure communi non reuocaretur: Differre autem donationem certæ rei à donatione Tertij & Quinti in hoc,[sect. 55] quia Tertium & Quintum potest crescere, si valor bonorum tempore mortis creuerit; donatio autem certæ rei refertur ad mortem, non vt crescat, quia non potest, etiamsi bona creuerint, sed vt decrescat, si bona fortè decreuerint. Quod etiam admisit Matienzus dict. gloss. 2. num. 8. vbi inquit, quòd melioratonis Tertij in re aliqua designat: potest peti augmentum, aut is facultatibus, licèt pater filio tradide[sect. 56]rit rem aliquam, quæ tempore donationis inspecto, integrum esset Tertium. Non est ergo (vt suprà dicebam) de quo conqueratur filius melioratus, nec etiamm tertius, cum quo contractum est ex causa onerosa matrimonij, si id contingat; cùm meliorationes omnes, & donationes parentum ei subiaceant ex legis generalis dispositione sit secundùm tempus mortis, & cum qualitate dict. l. 25. Tauri fiant; Cùm etiam lex fraudi, & dolo malo patris prouideat, ne dolosè, aut in odium, & fraudem filij bona perdiderit, vel distraxerit; Cessante autem dolo malo, & fraude, sicut Tertium & Quintum potest crescere in vtiliatatem, & commodum meliorati, ita & decrescere in eius damnum: & ne res claudicare dicatur (maximè in[sect. 57]ter filios, qui æquali adeò iure debent censeri) idem ius statuendum, ac resoluntiuè dicendum quod si donatio certæ rei facta fuisset eidem filio postmodum meliorato, vel cum melioraretur, res aliqua tradita, vel quantitas soluta, mortuo parente, qui meliorauit, soluenda erit in eo, quod accepit; & si minus valet, supplendum erit ex bonis, quæ in hæreditate remanserunt rempore mortis: si autem excendat, & Tertium & Quintum quod accepit, facta computatione, provt ex Andr. Angulo, & Muñoz de Escobar, faciendam diximus suprà, excedat etiam ipsam Legitimam, tenebitur redderetanquam inofficiosè datum, quod plus acceperit: quod si acceptum plus valet, quàm Tertium & Quintum, sed non plus quàm Tertium & Quintum, & Legitima; tunc equidem pro ratione Legitimæ habebit quod plus receperit, quàm Tertium & Quintum valeat, & reliquum ex bonis hæreditariis supplebitur; & ita tempus mortis attendendum erit omninò, prout superiora colliguntur ex eisdem Authoribus, & vero sensu, atque ratione dictarum legum Tauri. Non obstant nunc argumenta illa pro contraria[sect. 58] parte adducta, & contra superiora, dictæque Taurinæ l. 25. Tauri constitutionem ex num. 35. cum seq. ponderata suprà: Non obstat primum, & secundum, quæ eò tendunt, vt efficiantur bona, quæ conferuntur, hæreditaria, & velut ea iudicentur, quæ mortis tempore reliquit testator; Quoniam respondetur, verè id nullo iure, nullàque lege cautum, & text. in dicta l. 3. §. 1. ff. de collatione bonorum, loqui per illa verba, sicut haereditatem, quæ denotant similitudinem, & non identitatem, quia verè non possunt dici hæreditaria, cùm non sint in bonis testatoris tempore mortis, sed in bonis aliorum, & ab extra ad collationem veniant. Commiscentur autem quoad collationem, & æqualem diuisionem, non verò quoad deductionem Tertij & Quinti meliorationis iure communi incognitam, prout Aluar. Valasc. respondet ad text. in d.l. soror, & in d.l. illam, d. cap. 19. Praxis partitionum; & in eandem solutionem videtur incidere (licèt alia via) Matienz. in. dict. l. 9. gloss. 2. n. 4. in vers. nec oberit: quatenus respondet, quòd iura, quæ dicunt censeri hæreditaria bona, quæ conferuntur, intelliguntur hæreditaria quoad Legitimam filiorum, vt circa eam æqualitas seruetur, non autem vt de his extrahatur Trtium & Quintum meliorationis, quæ testator ignorabat, post mortem futura hæreditaria, cùm ad ignorata voluntas nunquam extendatur, vt ibi per dictum Authorem. Non obstat tertium, quia facultas parentibus concessa, vt possint de tertia & quinta parte bonorum snorum, etiam ex contractu inter viuos, filium aliquem, vel descendentem meliorare, non coarctatur ex eo, quòd Tertium & Quintum non deducatur ex dote, & propter nuptias donatione, & aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur; immò id conuenit facultati, & concessioni metipsi, & his, quæ legibus eisdem Taurinis sunt statuta, vtpote cùm melioratio regulanda sit secundùm valorem bonorum, quæ remanent tempore mortis, vt sæpissimè dictum est: ea autem bona non remaneant, & sic non coarctatur, sed intelligitur, provt in cæteris bonis, cùm ex eis dumtaxat deducatur, quæ in hæreditate remanent, & ita non ex eis, quæ alienata fuissent, vel consumpta, nec de ipsis quæ ob donationes à patrimonio meliorantis exierant. Non obstat quartum & vltimum ex loco illo, siue[sect. 59] obseruatione Antonij de Ayora 2. par. de partit. q. 3. quoniam respondetur, decisionem illam non fuisse in terminis, nec in casu dict. l. 25. Tauri, sed in alio casu quæstionem proponi, & tradi resolutionem, videlicet quando filius melioratus in Tertio, & Quinto, non vult illud extrahere ex dotibus datis, & donationibus propter nuptias factis, sed vult, vt imputent filij in suam Legitimam id quod receperunt in dotibus, & donationibus ob causam factis, ad quod de iure tenentur; quod est valdè diuersum, ac etiam de iure certum, prout apparet ex his, quæ Ayora ipsa latiùs obseruat præcitato loco, vbi videri poterit: Et ibidem ita explicat, vt significet, casum eundem differre à casu dictæ l. 25. Tauri. Et hactenus de his, & duabus Senatus Regij Hispalensis definitionibus. # 17 CAPVT XVII. Ex coniecturali, & præsumpto quemadmodum voluntas testatores elici, atque interpretatio fieri debeat in casu dubio, sicque coniecturæ, & præsumptiones quanti æstimari debeant, pondùsque habeant in testamentis, & vltimis voluntatibus interpretandis? Expressum etiam an illud esse dicatur, quod ex præsumptionibus constat, & coniecturis, & quot modis expressum aliquid, siue tacitum dicatur in iure? Indéque, an expressa voluntas dici valeat ea, quæ ex coniecturis, & præsumptionibus colligitur (id quod Interpretes omnes, ac maximè Consulentes enuntiant frequentissimè:) Rursus quàm verum sit, expressionem eius, quod tacitè inest, nihil operari; taciti etiam, & expressi idem esse iudicium, eandémque virtutem, & quando expressum silere faciat tacitum (quæ iuris axiomata quacunque in materia necessaria sunt, & adeò vulgata, vt per manus circumferantur quotidie:) ac denique horum omnium non modò distinctior, sed & diligentior, & accuratior traditur explanatio, & resolutio, vt hîc videbitur. SVMMARIVM. -  1 Taciti & coniecturati parem esse virtutem, & vim in interpretandis testatorum vltimis voluntatibus. -  2 Parèsve esse vires coniecturationis, & dispositiones in scrutanda vltima defunctorum voluntate. -  3 Testatori voluntas vel ex verbis constat, vel ex coniecturis. -  4 Et sufficit, quòd sit declarata ex coniecturis. -  5 Velle enim aliquid dicitur ille, cuius voluntas colligitur ex coniecturis, & præsumptionibus. -  6 Et huiusmodi voluntas testatoris coniecturatæ, siue præsumpta, ita operatur, ac si verbis expressa fuisset. -  7 Dicitur enim expressa, quæ ex coniecturis colligitur, & per eam euidenter constare de intentione testatoris, et si verbis expressa non fuerit. -  8 Et sic debet seruari, sicut voluntas verbis expressa. -  9 Immò & specialiter prouisum dicitur, quod ex mente aut intentione disponentis apparet per coniecturas. -  10 Scriptum etiam illud censetur, quod ex coniecturis, & præsumptionibus colligitur. -  11 Et propter vim coniecturarum recedimus à præsumptione inducta à legali dispositione; siue legis præsumptio non attenditur in substitutionibus, vbi constat de contrariamente testatoris, saltem ex coniecturis. -  12 Ac denique coniecturæ plurimùm possunt, & fortiter euincunt in perscrutanda testatoris vltima voluntate. -  13 Et sufficiunt ad faciendam rem certam cùm clarum & certum dicatur illud, quod appare ex coniecturis. -  14 Sufficiunt etiam, quando nominatim aliquid fieri requiritur. -  15 Et voluntas quæ colligitur ex coniecturis, tollit omnia obiecta; & altera dicitur expressa, altera tacita: & de exemplis vtriusque. -  16 Hominis dispositio interpretari solet vel ex verbis, vel ex mente. -  17 Mens autem vna est expressa, altera tacita: & qualiter vltraque cognoscatur? -  18 Expressum aliquid, siue tacitum pluribus in iure modis accipi, vel significari, de quibus actum latissimè ab his, qui commemorantur hoc loco. -  19 Expressum dici, siue considerari solet tribus modis, generaliter, specialiter, & singulariter, ex sententia communi. Ex sententia verò Iacobi Menochij, expressum dicitur, siue consideratur altero de quatuor modis, hoc est verbis vniuersalibus, generalibus, specialibus, & singularibus. -  20 Expressio verbis vniuersalibus fit, cùm quis verbis vniuersalibus vtitur. -  21 Expressio in genere fit, cùm verbis generalibus aliquid profertur. -  22 Expressio in specie dicitur, quando aliquid specialiter exprimitur, id est, quando species ipsa sub qua indiuidua continentur, exprimitur. -  23 Expressio verò singularis dicitur, quando aliquid erprimitur in indiuiduo. -  24 Expressa voluntas, siue dispositio expressa dicitur eisdem modis, quibus expressum in iure dici nunc annotauimus. -  25 Expressum dicitur, quod voce profertur; vel per scripturam apparet: & sic quod scriptum, vel dictum reperitur. Tacitum verò, quod colligitur solùm per rationem intellectus. Seu quod virtualiter comprehenditur. Seu quod venit in consequentiam expressi. Siue quod magis intellectu percipitur, quàm loquutione exprimitur. -  26 Scriptum, siue voce prolatum videri quoque illud, quod ex scriptis colligi potest, quamuis verbis expressis non sit annotatum. -  27 Quemadmodum & expressum dici solet id, quod verbis etiam generaliter prolatis, siue ex vi verborum colligitur, aut necessariò importatur ex verbis, quamuis verba illud non exprimant. -  28 Expressum dicitur, siue directè, siue indirectè contineatur in instrumento. -  29 Expressum dicitur, quod ex generaliter enuntiatis proficiscitur, vel ab antecedentibus, & consequentibus necessariis. Et quòd non est omninò, sed sequitur ad expressum. -  30 Tacitum quod includitur ex natura expressi, & expressum, in puncto iuris non differunt. -  31 Expressum dicitur, quod sub generali vocabulo continetur, vel ex natura dispositionis comprehenditur. -  32 Et quodcunque inest ex natura verbi expressi hoc importantis. -  33 Antecedens necessarium censetur expressum, si exprimatur consequens, quamuis secus in antecedenti non necessario. -  34 Expressum dicitur illud, quod ex mente, & intentione disponentis, & ex ratione, & causa finali venit. -  35 Ex coniecturis, & præsumptionibus quæ progrediuntur, neque generaliter, neque specialiter, neque singulariter expressa esse, sed pro expressis haberi. -  36 Tacitum non esse verè expressum, sed haberi pro expresso. Et ibidem Ioannis Bologneti locus annotatus, & relatus. -  37 Expressum illud dici non potest, quod ex præsumptionibus constat, & coniecturis, octo in casibus, qui ex Menochio commemorantur hoc loco. -  38 Tacitum vtrùm habetur pro expresso in forma, in substantialibus, in naturalibus, & in accidentalibus dispositionis cuiuslibet? remissiuè. -  39 Taciti & expressi disceptatio proponitur. -  40 Taciti & expressi eandem vt plurimum esse virtutem, & potentiam, & idem operari. Sic ab expresso ad tacitum, argumentum deductum, probabile reputatum communiter, & vtile esse, & frequens. -  41 Tacitum operatur plusquàm expressum multis in casibus, remissiuè. Idque quemadmodum intelligatur? -  42 Taciti & expressi eandem esse causam, virtutem, & effectum, siue tacitum haberi pro expresso, contingere posse multis modis, ad quos hucusque Scribentium omnium placita reducuntur, vt hîc adnotatur. Et communes Interpretum obseruationes commemorantur. Ac denique And. Alciati in proposito huius materiæ resolutio notabilis profertur. -  43 Et eorum, quæ dicta fuêre num. 42. suprà, summa quædam breuiter traditur, & taciti & expressi materia continuatur. -  44 Expressio eorum, quæ tacitè insunt, regulariter nihil operatur. -  45 Siue per conditionem, siue per modum, siue per aliam qualitatem. -  46 Et idem esse, si per modum dispositionis insint. -  47 Et tacita multis modis exprimi posse per modum dispositionis: Vide infrà, capit. 38. num. 42. -  48 Expressionem eorum, quæ tacitè insunt, aliter factam, quàm inesset, plurimum operari, sed eo modo quo inest, factum, nihil operari. -  49 Veluti si exprimatur per modum conditionis habentis se ad esse, vel ad non esse, quia tunc operatur. -  50 Expressio eius, quod tacitè inest, aliquid operatur, quando aliquid inducit, quod non esset, si expressio non fieret. -  51 Operatur etiam, quando non inest ex necessitate, sed actus est de voluntate exprimentis. -  52 Et vt includantur omnes casus in expressione, qui aliàs tacitè non venirent ex natura rei. -  53 Et in dubio videtur facta alio modo, quàm in sit, ex sententia Bolognet; contrà verò ex sententia communi. -  54 Et semper operatur duos effectus, vnum, quòd tacitum efficitur expressum; alium quòd facit esse de voluntate. -  55 Operatur etiam, quando expressum non inest ex natura actus, sed est qualitas extrinseca. -  56 Vel ex præsumpta testatoris voluntate, quæ magis debet attendi. -  57 Ac denique, quoad hoc, vt expressum non dicatur superfluum quoad ea, quæ supponit inclusa esse. -  58 Superfluum non dicitur, quod ad tollendam dubitationem exprimitur. -  59 Vel ad maiorem declarationem. -  60 Vel quod magis distinctè exprimit illud, quod absque aliqua distinctione subintelligebatur. -  61 Expressio operari debet omni casu, iuxta sententiam quorundam, etiamsi eodem modo inesset ex natura rei tanquam facta ad tollendam dubitationem. -  62 Seu apposita ex speciali & abundantiori prouisione. PRo dilucida, atque distincta huiusce Capitis explicatione, quod intricatam, & ab Interpretibus nostris confusè admodùm resolutam, atque explanatam materiam continent, obseruandum, atque constituendum erit primo loco ex hactenus dictis, & adnotatis capit. præcedentibus, & capite 16. suprà, plena manu resolutis, deduci manifestè, taciti & coniecturari parem esse virtutem, & vim in interpretandis testatorum vltimis voluntatibus, & ita casum omissum, ex variis causis pro expresso haberi, aut tanquam expressum operari, d. cap. 16. latissimè ad[sect. 1]notaui, & infinitos Authores ita tenentes commemoraui: Et idipsum, videlicet taciti & coniecturati eandem esse virtutem, & potentiam in hac eadem coniecturali, qua versamur, materia, parèsve esse vires coniecturationis, & dispositionis in scrutanda vltima defunctorum voluntate, post alios Authores relique[sect. 2]runt scriptum Hieronymus Gabriel in consil. 140. num. 92. lib. 1. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 10. Iacobus Menoch. in cons. 110. num. 40. 41. & 42. lib. 1. & praesumpt. 45. ex num. 1. cum multis seqq. Petrus Surdus in consil. 21. num. 4. libro 1. Cæsar Barizius decisione Bononiœ 121. num. 9. Ioannes Vincentius Hondedeus in conſilio 61. numero 48. libro secundo. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera T, conclusione septima, num. 13. infinitos alios sciens, consultòque prætermitto, quoniam statim pert discursum referam eos; Sicque restaroris voluntatem, & intentionem non solùm ex verbis, sed etiam ex coniecturis elici posse, ex his dilucidè constat, quæ eisdem superioribus cap. huiusce lib. & tracstatus, & maximè cap. 7. & 8. latissimè obseruaui, & in terminis regulare esse, quòd testatoris voluntas ipsa constare dicatur vel ex verbis, vel ex coniecturis, tradi[sect. 3]derunt Bald. in. l. si pate, quæst. 4. C. de institut. & substitut, Carolus Ruinus in consil. 179. num. 5. lib. 2. Decius in cons. 197. num. 5. Iacobus Menochius in consilio 95. num. 104. lib. 1. & sufficere, quòd sit declarata ex coniecturis, per tex. in l. 2. §. voluntatem, ff. soluto matrim. scripserunt Iason in consil. 202. colum. 5.[sect. 4] lib. 2. Paris. in cons. 25. ex num. 34. volum. 3. Menochius in cons. 110. num. 43. lib. 3. latiùs lib. 1. dicta conclus. 45. num. 1. & mulis seqq. velle enim aliquid dicitur ille, cuius voluntas colligitur ex coniecturis, & præsumptionibus, vt Iason idem in 3. notabili, in[sect. 5] dicto §. voluntatem, admonuit; Socinus iunior in cons. 101. num. 11. & in cons. 102. num. 17. lib. 1. Parisius in cons. 48. num. 13. lib. 2. Decius in l. sub numero 4. C. de collat. Menochius dicto cons. 210. numero 24. & sequentib. lib. 3. Barbosa in dicto §. voluntatem, num. 28. & huiusmodi voluntas testatoris coniecturata, siue præsumpta ita operatur, ac si verbis expressa fuisset, l. inter vestem, ff. de auro & argento[sect. 6] legato, iuncta l. cum proponeratur, ff. de legatis 2. Glossa notabilis in l. prætor, §. interdum, in versic. expressum, ff. de noui operis nunciat. Decius in cons. 68. num. 13. Cephalus, in consil. 37. num. 14. lib. 1. & in cons. 590. ex num. 4. cum seq. lib. 4. Hieronymus Gabriel in consil. 111. num. 52. lib. 1. Iacob, Menochius in cons. 56. num. 52. lib. 1. & dicta præsumpt. 45. n. 1. 3. 4. 5. &9. lib. Mieres de maioratu, in initio 2. p. numero 3. cum seq. Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 148. num. 3. Simon de prætis de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. solutione 5. à num. 13. fol. 153. & dubitatione 1. num. 178. fol. 248. Dicitur enim ex[sect. 7]pressa, quæ ex coniecturis colligitur, & per eam euidenter constare de intentione testatoris, etsi verbis expressa non fuerit, l. licet Imperator, ff. de legatis 1. l. cùm auus, ff. de condition. & demonstrat. l. qui solidum, §. 1. ff. de legatis 2. l. quidam tesamento, ad fimen, ff. de vulgar. & l. si quis locuples, in fine, ff. de manumissis testamento. Decius, Tiraquellus, zanchus, Molina, Mieres, Decianus, Riminaldus, & Menochius, quos lib. 2. quoeidian. har. controu. iuris, capit. 4. num. 53. recensui, & cum infinitis Authoribus probauitipse Menochius dicta præsumption. 45. ex numer. 3. vsque ad numer. 7. & numer. 9. cum seq. & in consil. 232. num. 37. & 38. & in consil. 236. numero 24. & seq. lib. 3. Mantica de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 3. tit. 19. num. 4. in fine, & tit. 3. n. 10. Surdus in consil. 21. num. 4. & in consil. 110. num. 12. lib. 1. & in consil. 294. num. 21. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 50. num. 32. & in consil. 61.[sect. 8] num. 64. & seq. lib. 2. & sic debet seruari sicut voluntas verbis expressa, ex eisdem Authoribus, & iuribus nunc relatis, & per Decium in consil. 15. num. 2. Ruinum in consil. 179. num. 15. lib. 2. Gratum in cons. 41. num. 3. Auendañum in l. 40. Tauri, glossa 20. num. 2. & n. 6. cum seq. vsque ad num. 12. Cæsarem Barzium decisione 121. num. 9. Rolandum in consil. 70. ex num. 52. cum seq. lib. 2. Ioannem Vincentium Hondedeum in consil. 69. num. 7. & seq. lib. 1. pet. Magdalenum de num. testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 15. num. 10. & 11. part. 1. immò & specialiter[sect. 9] prouisum dicitur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, l. cum acutissimi, C. de fideicommissis. And. Sicul. de Barbat. in consilio 11. columna. 5. parte. 2. Sigmorolus in consil. 176. n. 7. & referens multos Tiraquellus de legibus connubialibus, verbo, expres, glos. 7. provt cap. quarto, num. 54. lib. 2. reuli eum: Afflictis decisione 44. num. 15. Menochius lib. 1. dicta præsumptione 45. num. 3. Scriptum etiam illud censetur, quod ex coniecturis, &[sect. 10] præsumptionibus colligitur (tanta coniecturæ vis est;) ita sanè Alexander in l. num. 15. in fine, C. qui admitti, Zuccardus in l. vltima, num. 194. C. de edicto Diui Hadriani tollendo. Angelus in l. quoties, per illum text. ff. de hæred. instit. & in consil. 17. ad finem. Bartol. Baldus, Curtius senior, Parisius, Ancharanus, & Cephalus, cum quibus ita annotauit Velaquez Auendañus in d.l. 40. Tauri, dicta glossa 20. num. 7. & vltra eum Menochius in consilio 95. num. 37. lib. 1. & de adipiscenda possessione, remedio 4. num. 122. & lib. 1. dicta præsumptione 45. num. 10. quò loci, n. 11. extendit traditionem superiorem, vt expressum dicatur. quod ex coniecturis colligitur, etiam quando lex requirit aliquid nominatim exprimi; nam & tunc legi est satisfactum, cùm ex coniecturis id colligitur, provt tenuerunt alij Authores ibi relati: extendit etiam num. 12. vt procedat in his, quæ strictam tantum admittunt probationem, & exemplum tradit, propter vim etiam coniecturarum recedimus à præsumptione inducta à legali dispositione, siue legis præsumptio non attenditur in substitutionibus, vbi constat de contraria menta testatoris, saltem ex con[sect. 11]iecturis: Comensis in consilio. 2. in primo dubio. Socinus senior in consilio. 6. numero 13. libro 3. Rolandus in consilio. 82. numer. 40. lib. 3. Parisius in consil. 19. num. 95. lib. 2. Ruinus in consil. 168. num. 30. lib. 3. Menoch. in consil. 95. num. 26. & 32. lib. 1. Ac denique, vt generaliter dixerim, coniecturæ quòd[sect. 12] plurimùm possint, & fortiter euincant in perscrutanda testatoris voluntate obscura, firmarunt Socinus senior in consilio 27. num. 5. lib. 3. Parisius in consilio 38. num. 13. & in consilio 39. num. 7. & in cons. 40. num. 9. & in consilio 91. num. 28. lib. 2. Socinus iunior in consilio 116. num. 15. lib. 1. petrus Surdus in consilio 112. num. 12. lib. 1. Menochius in consilio 124. numer. 55. lib. 2. & in consilio 232. num. 37. lib. 3. vbi quòd coniecturæ sufficiunt ad faciendam rem cer[sect. 13]tam; cùm clarum & certum dicatur illud, quod apparet ex coniecturis. ex d.l. licèt Imperator, cum similibus, & numer. 38. quòd coniecturæ sufficiunt,[sect. 14] quando nominatim aliquid fieri requiritur, sicuti dixerat in loco relato supra, num 10. vbi distinxit; & voluntas, quæ ex coniecturis colligitur, quòd omnia obiecta tollit, post Fulgosium, Castrensem, & alios[sect. 15] tradidit Surdus in cons. 21. n. 4. & in consilio 110. n. 11. lib. 1. Et hactenus de prima obseruatione, ex qua colligitur, maximam esse vim, & virtutem coniecturarum ad interpretandam vltimam voluntatem quamcumque, provt etiam colligitur ex resolutis suprà hoc eodem lib. & tractatu, capit. 7. & 8. & 9. vbi de coniecturis ex mente, & tacita voluntate egimus, & de fideicommissis ex sola voluntate inducendis. Secundò deinde & principaliter obseruandum, atque constituendum est, ex his, quæ de coniecturato & tacito hucusque diximus, velut expressim deduci, quòd voluntas, siue dispositio quælibet vltima, duplex est; altera expressa, & altera tacita: & ita colligitur ex theorica Bartoli in l. 1. in principio, in 2. columna, ff. de vulg. & pup. subst. vbi Socin. colum. 7. Ripa colum. 8. & seq. ex Bald. etiam in l. centurio, colum. fin. eiusdem tituli, Alexand. in cons. 95. in principio, lib. 5. & in consilio 201. colum. 3. lib. 6. Afflict. decis. 44. num. 14. & 15. Ruin. in cons. 79. circa finem, lib. 2. Tiraquel. in legibus connubialibus, glos. 7. ex num. 81. & eo dumtaxat relato in terminis obseruauit Aluarad. de coniecturata menta defuncti, lib. 1. cap. 2. numer. 1. latiùs Simon de Præt. de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 1. dubitation. 1. solutione 5. numer. 46. in fin. & num. 47. fol. mihi 155. & sentit apertè Camillus Gallin. de verbor. significat. lib. 2. cap. 8. in principio; & vtriuque diffinitione, ac etiam conuenientias, & differentias adduxit Tiraquel. d.n. 81. cum pluribus seqq. & eo non relato Simon de Præt. nunc commemoratus ex d.n. 47. vsque ad num. 62. qui scripsit, quòd voluntas, aut dispositio expressa dicitur, quæ voce, vel scriptura à natura verborum expressorum, seu prolatorum, taliter est composita, & demonstrata, quòd intellectus in ea intelligenda non laborat, & necessariò talis apparet, qualis est; idque per text. in l. certum, ff. si cert. petat. §. si verò expressim, in authen. de hæred. & falcidia, Bald. in l. sed & si quis, §. quæsitum, colum. 3. ff. si quis cautionibus, vel breuius dici potest ex doctrina Baldi eiusdem, quòd voluntas expressa dicitur illa, quæ scripta, vel dicta reperitur, ex iuribus præcitatis, & alio textu, quem Camill. Gallinius expendit de verbor. significat. lib. 2. cap. 8. n. 3. in l. oratio, ff. de sponsalibus, ibi, Locuta est; siue quæ voce profertur, vel per scripturam apparet: Tacita verò voluntas, siue dispositio dicitur intellectus subauditus, siue qui indirectè colligitur, sicuri Bald metipse docuit in l. 2. C. de cond. insertis. Dec. in cons. 597. In causa Mutinensi, prope finem, Camill. etiam Gallin. dict. c. 8. n. 4. dum inquirit, quid dicatur expressum, seu tacitum, conuenit omninò, ac in effectu concludit, quòd tacita voluntas dicitur, quæ colligitur solùm per rationem intellectus, idque per textum in l. iam hoc iure, ff. de vulg. & pupil. subst. l. 1. ff. de his, quæ in testam. delen. l. non rectè, C. de fideiussoribus, & quæ consistit in interpretatione iuris, vt Baldus quoque ibi relatus, alio in loco annotauit. Addiderim ego intellectum subauditum dicere, nihil aliud esse, quàm ex coniecturis, argumentis, & præsumptionibus voluntatem, atque intentionem elicere, quod est indirectè colligere, & per rationem intellectus: Et ita racitam voluntatem dici (tametsi prout expressa operetur, vt suprà diximus) obseruarunt Socinus in d.l. cùm auus, num. 62. Alexander in consilio 201. Perspectis, columna 3. lib. 6. Afflictis decisione 44. num. 14. & 15. Simon de Prætis dicta solutione 5. num. 54. & conuenit Iacobus Menochius in consilio 110. num. 40. 41. & 42. lib. 2. quatenus in[sect. 16]quit, quòd hominis dispositio interpretari solet, vel ex verbis, vel ex mente, l. scire leges, ff. de legibus, l. Labeo, ad finem, ff. de supell. legata, l. nominis & rei,[sect. 17] §. verbum ex legibus, ff. de verborum signif. mentem vnam esse expressim, alteram tacitam: Expressam cognosci verbis dumtaxat, quando scilicet certum est, verba illa cum mente conuenire, provt ibi explicat, & alios Authores citat: Tacitam autem mentem altero de tribus modis cognosci: Primo, quando tacitum venit in consequentiam expressi, iuxta l. 2. ff. de iurisdict. omnium iudicum; Vel quando tacitum ex natura actus pro expresso est, iuxta l. interdum, ff. de verborum obligat. & vtrumque tacitum idem operatur, quod expressum (concludit ipsemet Menochius) vt de primo est tex. in l. illud, ff. de adquir. hæred. & de secundo in l. cùm quid, ff. si certum petatur. Tertio modo cognoscitur mens tacita (vt Menochius etiam enuntiat) ex coniecturis & præsumptionibus, ex quibus tacitam voluntatem procedere dicimus, l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primo, l. quoties, ff. de rebus dubiis: quæ omnia (vt vides) in placitum illud Baldi tendunt, tacitam voluntatem dici intellectum subauditum, siue qui indirectè, & sic per coniecturas, atque interpretationem[sect. 18] colligitur. Cæterùm vt dilucidè magis, atque distinctiùs quàm soleant, ipsa exornentur, animaduertendum erit, non modò in hac coniecturali, & præsumpta, atque interpretatiua vltimarum voluntatum materia, & tractatu, sed etiam in alia dispositione quacumque, expressum aliquid, siue tacitum pluribus modis accipi, siue significari de iure, sicuti post Bartol. Bald. Alex. Socinum, Aretinum, Imolam, Ripam, Decium Iasonem, & alios permultos ordinarios, & antiquos annotarunt, atque exornarunt Authores sequentes (vt eos prætermittam) quia ab eisdem commemorantur. Andreas Tiraquellus latissimè post leges connubiales, glossa 7. ex num. 81. folio mihi 309. vsque in finem glossæ, qui sub nem. 179. enumerat tredecim genera Expressi. Aymon Craueta in l. cum filiofamilias, in tertia parte, sub num. 9. ff. de legatis primo, & in consilio 130. columna 3. & in consilio 157. columna prima. Ioannes Cephalus in consilio 74. ex n. 20. lib. 1. & in cons. 169. ex num. 12. cum seq. lib. 2. Tiberius Decianus in consilio 1. n. 126. & in consilio 10. n. 15. lib. 4. Pet. Paul Parisius in repetitione l. hæredes, ff. de vulg. & pup. substitut. ex n. 46. cum seq. Hieronymus Zanchus in l. hæredes mei, §. cùm ita, n. 249. ff. ad Trebel. M. Anton. Natta in consilio 474. n. 13. Iacobus Mandellus de Alba in consilio 147. n. 7. & in consilio 164. numero 12. & in consilio 171. num. 30. & in consilio 188. num. 3. & in consilio 355. num. 12. & in consilio 561. num. 9. & in consilio 765. num. 12. & tribus seqq. Guil. Benedictus in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, si absque liberis, 2. ex num. 14. cum seq. Brunorus à Sole in compendio resolutorio propositionum iuris, littera E verbo, expressum, el 1. folio 81. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. c. 2. in principio. Rolandus à Valle in cons. 27. num. 34. & seq. lib. 4. Hieronymus Cagnolus in l. expressa, numer. 5. de reg. iuris. Hieronymus Gabriel in cons. 169. n. 78. lib. 1. Sfortia Oddi in compendio substitut. prælud. part. 2. quæst. 3. num. 2. Ioannes de Montesperello in cons. 267. n. 5. Iacobus Menochius remedio 4. adipiscendæ, n. 255. 226. & 232. & de arbitrariis, casu 270. n. 30. & seq. & lib. 1. præsumpt. 45. Idem Menochius in consilio 210. num. 28. & seq. lib. 3. Simon de Prætis de interp. vltimar. volunt. lib. 2. d. solut. 5. ex n. 47. cum seq. fol. 155. Camillus Gallinius de verborum significat. lib. 2. cap. 8. per totum, quem etiam vide cap. seq. Hippolytus Riminaldus in cons. 21. num. 68. & in cons. 37. n. 8. lib. 1. Petrus Surdus in cons. 294. n. 21. lib. 2. Fuluius Pacianus in cons. 9. n. 25. Cæsar Barzius decis. Bononiæ 121. ex num. 5. vsque ad num. 15. Achilles Pedrocha in cons. 16. num. 43. & 14. & 17. & in cons. 5. n. 174. & in conv. 37. n. 149. Ludouicus Morotius in responso primo, num. 12. & responso 24. num. 21. & responso 2. num. 15. & responso 89. num. 5. & responso 80. num. 10. & responso 18. num. 12. Nicolaus Intrigliolus decis. 36. n. 17. Cardinalis Franciscus Mantica de tacit. & ambig. conuentionibus lib. 3. tit. 1. num. 27. & 28. & tit. 9. n. 3. & lib. 6. tit. 9. n. 9. Ludouicus Casanate in cons. 60. num. 5. cum quinque seqq. vsque ad n. 11. & n. 27. Prosper Farinacius in addit. ad consilium 27. littera B. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclus. iuris tomo 3. littera E. conclusione 650. folio 500. & vide conclusione 651. folio 501. vbi an, & quando expressio generalis, seu specialis, seu singularis dicatur: Et conclusione 653. folio 504. vbi quando expressio generalis sufficiat vel non: & conclusione 652. vbi expressio indiuidua, & specialis quando requiratur, vel non: Et conclusione 654. vbi an sufficiat tacitum, vel præsumptum, quando expressum requiritur. Et prædictorum Authorum nonnullos ego recensui in commentariis de vsufructu, cap. 1. ex numer. 46. & 47. alios verò adiicio nunc, ac etiam distinctiùs, & latiùs explanandum duxi, & constituenda ex communi eorundem authorum placito sequentia. In primis, quòd Expressum in iure dici, siue con[sect. 19]siderari solat tribus modis, generaliter, inquam, specialiter, & singulariter: Generaliter, quando verbis generalibus aliquid exprimitur: specialiter, quando verbis specialibus: singulariter, quando verbis particularibus & in indiuiduo; in quo (vt dixi) omnes Authores suprà relati conueniunt, vt per Camillum lib 2. de verborum significatione, dicto cap. 8. num. 6. Pedrocham dicto consilio 16. num. 13. Sfortiam, Prætis, & relatos suprà, & Tuscum d. conclus. 651. ex sententia verò Menochij d. cons. 210. num. 28. lib. 3. Expressum dicitur, siue consideratur altero de quatuor modis, hoc est verbis vniuersalibus,[sect. 20] generalibus, specialibus, & demum singularibus. Verbis vniuersalibus fit expressio, cùm quis verbis vniuervalibus, putà omnibus, vniuersis, vtitur, vt tradit egregiè Bartolus in l. 2. ff. de nouationibus, qui ait, quòd vi quis promittit centum, computato omni alio instrumento, dicitur facta nouatio per illa verba vniuersalia, & tamen nouatio non sit, nisi expressè agatur, l. vlt. C. de nouationibus, & apertiùs cù Bartolo idem censuit Craueta in cons. 297. columna antepenultima, versiculo respondeo. Expressio in[sect. 21] genere sit, cùm verbis generalibus aliquid profertur, l. vltima C. quod cum eo, Bartolus in l. 1. in principio, num. 5. ff. de vulgar. & pup. substitut. Et ibidem Ripa num. 50. vbi Bartolum sequitur, & septem modis limitat: Sequitur etiam A rentius ibi, num. 9. Imola in l. illud, ff. de acquirenda hæreditate, Alexander num. 10. Iason. num. 14. qui limitat quatuor modis, Socinus num. 13. in dicta l. 1. ff. de vulg. & pup. substitut. Lancelotus Politus in tractatu sub stitutionum quæst. 2. priuileg. §. vbi latè. Tiraquellus latiùs dicta glossa 7. vbi num. 87. cum seq. limitat viginti modis. Expressio in specie dicitur, quando aliquid spe[sect. 22]cialiter exprimitur, id est, quando species ipsa, sub qua indiuidua continentur, exprimitur, vt declarat ipse Bartolus in dicta leg. 1. in principio, num. 6. vbi Ripa num. 67. Lancelotus vbi suprà, dicta quæst. 7. num. 7. Expressio verò singularis dicitur, quan[sect. 23]do aliquid exprimitur in indiuiduo, vt declarat Bartolus in eadem l. prima, in principio, num. 7. & ibidem Ripa num. 75. & Bartoli theoricam, siue distinctionem prædictam sequuti sunt Scribentes communiter, vt constat ex his, quæ Tiraquellus, Menochius, Aluaradus, Prætis, Gallinius. Guil. Benedictus, & Sfortia in locis relatis reliquerunt scripta: Sic quoque expressa voluntas, siue dispositio expres[sect. 24]sa dicitur eisdem modis, quibus expressum in iure dici nunc annotauimus, quod iidemmet Authores præsentiunt expressim, ac maximè Aluaradus lib. 2. dicto cap. 2. in principio. Simon de Prætis lib. 2. dict solut. 5. num. 47. fol. 155. & vide Farinacium in addit. ad dictum consil. 27. littera B. fol. 130. Prætereà ex ipsismet deducitur Authoribus, expres[sect. 25]sum dici quod voce profertur, vel per scripturam apparet. & sic quod scriptum, vel dictum reperitur: Tacitum verò, quod colligitur solùm per rationem intellectus, seu quod virtualiter comprehenditur, siue quod venit in consequentiam expressi, aut quod magis intellectu percipitur, quàm locutione exprimitur, provt ex Baldo nonnullis in locis obseruarunt Cagnolus in dicta l. expressa, num. 5. Camillus Gallinius lib. 2. de vervorum significatione, dicto cap. 8. num. 2. & tribus seqq. & conueniunt suprà commemorati: Scriptum tamen, siue voce prolatum videri quoque illud, quod ex scriptis potest, quamuis verbis expressis non sit annotatum: Ipsi quoque vel ali[sect. 26]quando enuntiant, vel aliquando præsentiunt apertè; & notarunt Hieronymus Gabriel in consilio 127. num. 41. lib 1. Anguissol. in consilio 166. num. 8. & in consilio 277. num. 9. lib. 1. Syluester Aldobrandinus in consilio 109. num. 7. lib 1. quemadmodum[sect. 27] & expressum dici solet id quod ex verbis generaliter prolatis, siue ex verborum colligitur, aut necessariò importatur ex verbis, quamuis verba illud non exprimant, l. certum, ff. si certum petatur, l. nominatim, ff. de condit. & demonstrat: authent. de de hæred. & Falcidia, §. si verò expressim, Angelus, Simon de Prætis, Affictus, Craueta, Cephalus, Zuccardus, & Tiberius, quos in ipsum propositum ego adduxi in commentariis de vsufructu, cap. 1. num. 49. & vltra relatos ibi, Velasquez Auendañus in lib. 40. Tauri, glossa 20. num. 7. 8. & 9. Matienzus in lib. 1. titul. 4. lib. 5. glossa 19. num. 15. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 121. num. 8. Alexander Raudensis de analogis, lib. 1. cap. 34. num. 158. Ludoui[sect. 28]cus Cassanate in consilio 60. num. 5. Vbi quod expressum dicitur, siue directè, siue indirectè contineatur in instrumento, per textum in cap. cùm olim, in fine, de censibus, & inductionem quam facit, &[sect. 29] Authores, quos citat: Et num. 6. vbi quòd expressum dicitur, quod ex generaliter enuntiatis proficiscitur, vel ab antecedentibus, & consequentibus necessariis, & quod non est omninò omissum, sed subsequitur ad expressum, vt ibi probat num. 7. &[sect. 30] num. 9. Quòd racitum quod includitur ex natura expressi, & expressum in puncto iuris non differunt: Et num. 10. quòd expressum dicitur, quod sub gene[sect. 31]rali vocabulo continetur, vel ex natura dispositionis comprehenditur. Et quodcumque inest ex natu[sect. 32]ra verbi expressi hoc importantis, vt ibidem num. 12. & num. 15. quòd antecedens necessarium censetur[sect. 33] expressum, si exprimatur consequens, quamuis secus in antecedenti non necessario, vt num. 21. & num. 23. quod eo casu non dicatur expressum simpliciter, sed expressum tacitè: Et num. 27. quòd expressum dicitur, vbi ex expresso sequitur tacitum, quod etiam multis Authoribus relatis annotauit Petrus Surdus in consil. 249. num. 21. lib. 2. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 121. num. 5. vbi quòd expressum dicitur, quod in necessariam consequentiam venit, iuxta theoricam Bartoli ibi relatam, & tradita per Doctores ibi commemoratos: Et num. 6. 7. & 12. expressum id dici, quod ex propria significatione, vel ex natura verbi prolati necessario sequitur, vel quod sequitur ex expresso: Et num. 13. expressum dici, quidquid natura verborum fert, & sub verbis expressis comprehendi potest, etiamsi pro forma expressio requireretur. Rursus expressum dici illud, quod ex mente, & intentione disponentis, &[sect. 34] ex ratione, & causa finali venit, vt per Raudensem de analogis, lib. 1. dicto cap. 34. num. 129. Fuluium Pacianum de probationibus lib. 1. cap 19. num. 64. Hieronym. Laurent. decision. Auenion. 145. sub n. 1. Fabium Turretum in consil. 92. n. 12. Petrum Surdum (qui multos alios recenset) in consil. 294. n. 21. lib. 2. Cæsarem Barzium dicta decisione 121. n. 10. & 14. Ioannem Gutierrez practicarum lib. 3. q. 17. n. 82. Camillum Gallinium de verbor. signific. lib. 2. cap 10. Deducitur quoque ex eisdem Authoribus anteà relatis, superiùs dicta, videlicet expressum illud esse dici, quod ex coniecturis & præsumptionibus colligitur, siue dicamus esse præsumptionem iuris, & de iu[sect. 35]re, siue solam iuris, siue solam hominis, provt Iacobus Menochius exactè explicauit, atque iure, & authoritate comprobauit, & ampliauit etiam multis modis, lib. 1. dicta præsumptione 45. ex num. 1. vsque ad num. 15. similiter voluutatem ex coniecturis elicitam, sicut expressam obseruanduam esse, aut expressam videri, provt etiam probauimus suprà, c. 7. 8. & 9. ea, inquam, ita accipienda, vt verè expressa non fuerint, nec expressa simpliciter dici valeant, sed pro expressis haberi in casibus præfatis, ex communi Interpretum sententia, & maximè ex Cæsare, Barzio, & Ludouico Casanate suprà relatis: Id quod ipsimet Authores, ac cæteri omnes, qui hactenus de hac materia sermonem instituunt, pro certo supponunt, & verbis improprietatem denotantibus, semper vtumtur: Inter alios tamen Camillus Gallinius de verborum significatione, & cap. 11. num. 4. singulariter, atque specificè annotauit; dixit namque Ex coniecturis, & præsumptionibus, quæ progrediuntur, neque generaliter, neque specialiter, neque singulariter expressa esse, sed pro expressis haberi, provt ibi probauit iuridicè, & repetit cap 15. eiusdem lib. 2. num. 9. vbi inquit, quòd expressum generaliter, vel ex coniecturis, non potest dici expressum, idque ex doctrina Bartoli, & Alexandri, quos ibi refert: Et vltra eum, tacitum[sect. 36] non esse verè expressum, sed haberi pro expresso, in puncto, & ratione iuris annotauit, & fundauit iuridicè Ioannes Bolognetus, (quem nullus Recentiorum commemorat) in l. cùm quid, num. 14. per illum text. ff. si certum petatur, vbi in hunc modum reliquit scriptum: Quartò notandum est, in vers. nam quòd illud, quod tacitè actum est, habetur pro cauto, id est, habetur pro expresso in contractu: nam si præsupponitur actum esse, non est opus vt ampliùs caueatur; vnde necessariò illud verbum, pro cauto, exponi debet, id est, pro expresso: ex quo infertur, quod tacitè actum non est verè expressum, vt probatur in verbo, habeatur, quod denotat improprietatem, l. iure ciuili, ff. de regulis iuris: & per Bartolum in l. si is qui pro emptore, col. 3. & ibi latè Iason ff. de vsucapionibus: Item verbum pro, denotat improxrietatem, vt per Bartol. in l. 1. ff. de suis& legitim. hæred. & hoc etiam pater ad sensum, quia oculis non videtur scriptum, nec auribus auditur, ideò non est verè exprssum, l. 1. ff. de his quæ in testam. delent. Iuxta autem nunc traditam obseruationem, apparebit etiam dilucidè (quod nullus Recentiorum hactenus animaduertit) Iacobum Menochium lib. 1. dicta præsumpt. 45. ex num 15. cum seq. vsque in finem præsumptionis, octo ilis modis congestis, &[sect. 37] singulariter adnotatis, rectè explicasse ea, quæ ex num. 1. vsque ad num. 15. tradiderat: nam cùm probasset diffusè, expressum illud esse dici, quod ex præsumptionibus constat, & coniecturis; statim ex dicto num. 15. vt ostendar, tacitum non esse veré expressum, sed haberi tantùm pro expresso, enumerat præfatos octo casus, in quibus expressum illud dici non potest, quod ex præsumptionibus constat: Quorum primus est, quando lex requirit aliquid fieri expressè ob id, quod factum simpliciter est contra dispositionem iuris communis; nam tunc non sufficiunt coniecturæ, & præsumptiones, sed requiritur expressio verbis specialibus. Secundus casusest, quando expressio pro forma requiritur, quo etiam casu non sufficit expressio facta signis, & coniecturis, etiam indubitatis. Tertius casus est, quando requiritur euidens, vel patens expressio. Quartus, quando requiritur expressio verbis facta; nam tunc non sufficit, quòd colligatur ex præsumptionibus, cùm id non dicatur fieri verbis expressis, l. 3. in principio, vbi Bartolus, ff. de legitim. tut. Et ex hoc quarto casu (vt ego animaduerto) comprobatur traditio illa Camilli, & Bologneti, de qua suprà. Quintus casus est, quando coniectura non colligitur ex scriptura, sed solùm ex mente tacita; nam tunc non dicitur expressum. Sextus casus est, quando expressio requiritur respectucertæ personæ constitutæ in magna dignitate; nam tunc non sufficit expressio, quæ ex coniecturis resultat. Septimus casus est, quando lex, seu hominis dispositio requirit specialem expressionem; nam tunc non sufficit hæc, quæ prouenit á coniecturis & præsumptionibus, quandoquidem hæc non dicitur expressio specialis. Octanus casus elt, quando requiritur propria expressio; nam tunc non sufficeret expressio his coniecturis facta, cum impropria hæc dicatur. Et hactenus Menochius, qui præcitatos omnes casus latiùs comprobat, nec ab eo dissentit in effectu Ioannes Bolognetus (quem idem non citat) in dicta l. cùm quid, num. 54. & tribus seqq. in illis dubiis, vtrùm tacitum habea[sect. 38]tur pro expresso in forma, in substantialibus etiam, in naturalibus quoque, ac denique in accidentalibus dispositionis cuiuslibet: Et loco præfato Menochij iunge Simonem de Prætis de interpretat. vltimarum volunt. lib. 2. interpretat. 1. dubitat. 1. solut. 5. num. 61. fol. 156. qui cùm dixisset, voluntatem, atque dispositionem tacitam, & ex coniecturis collectam, sufficere pro expressa, siue pro ea, quæ expressa requiritur, idq́ue Iasonis vestigia sequutus, pro regula constituisset, statim post iplum Iasonem limitat quatuor modis: Primò, quòd ea regual non procedit, quando aliquid requiritur expressum verbis, & pro forma. Secundò, quando debet fieri mentio expressa respectu certæ personæ in magna dignitate constitutæ. Tertiò, quando essemus in materia odiosa. Quartò, quòd regula non habet locum, quando lex requirit aliquid fieri expressè pro eo, quod factum simpliciter est contra iuris dispositionem, provt ipse Iason & iure, & authoritate confirmat, & Præris metidem alio & quinto modo limitat, & tendit hæc limitatio in secundam traditam supra, quando sumus in aliqua magna & notabilire; quia nisi de ea expressè dicatur, nulla verborum generalitate includitur, vt probat Oldradus in cons. 185. Thema tale est, Titius Canonicus, in vers. Tertiò est considerare. Denique & vltimò, atque ex ipsis antea relatis Au[sect. 39]thoribus apertè deducitur, non modò in testamentdis, & vltmis voluntatibus, taciti (& sic coniecturarum, & præsumptionum) & expressi (& sic scripti, aut verbis prolati) eandem esse virtutem & potentiam, & tacitum præsumptum pro expresso haberi, sed etiam in contractibus, & in aliis dispositionibus quibuscunque idipsum ius obseruari; textus namque in l. cum quid, ff. si certum potatur, & in l. triticum, & in l. interdum, ff. de verbor. obligat. ex quibus taciti & expressi æqualem virtutem deduxerunt Interpretes nostri vnanimiter, non in testamentis, seu vltimis voluntatibus, sed in contractibus loquuntur; quocirca, vt taciti & expressi axiomata illa adeò vulgata, vt per manus circumferantur quotidie, & frequentissimè ab Interpretibus nostris, & maximè à consulentibus vatiis in casibus expendi soleant, diligentiùs & accuratiùs, quàm aliquis Recentiorum omnium hactenus fecerit, explanentur, breuíque summa, & distinctione, atque certis regulis circumscribantur, sequentia obseruare, atque suo ordine constituere necessarium duxi: ac primo loco obseruandum, eosdem Interpretes nostros mille in[sect. 40] locis tradidisse, nec regula alia frequentiùs vti, taciti, inquam, & expressi eandem vt plurimùm esse virtutem, & potentiam, & idem operari: Sic ab expresso ad tacitum argumentum deductum, probabile reputatum communiter, & vtile esse, & frequens; idque per textum in l. de quibus, in fine, ff. de legib. in dicta l. cum quid, & in dicta l. triticum;sicuti deduxerunt Oldard. in consilio 141. Baldus in consilio 209. casus talis est, Titius, lib. 1. Paulus Castrensis in consil. 28. ex num. 1. lib. 2. Alexander in consil. 109. num. 17. lib. 7. Romanus in consil 176. num. 10. & in consil. 271. num. 4. Tiberius Decianus in consil. I. num. 232. & seq. lib. 1. Federicus de Senis in consil. 269. latè Nicolaus Euerardus, qui cùm regulam hanc generalem in loco ab expresso ad tacitum, deduxisset num. 1. ex fol. 212. subdit statim eodem. n. 1. regulam ipsam facere ad multa, & quatuordecim casus, sine exempla commemorat vsque ad num. 8. Andreas Tiraqtiellus de legibus connubialibus, glossa 7. n. 16. & pluribus seqq. vbi latè comprobat multis in casibus, consensum tacitum idem operari, quod expressu: Matienzus in l. 3. gloss. 1. n. 5. & quinque seqq. titul. 3. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, qui infert ad tacitum consensum mariti in casu illius legis, vtrum, inquam, tacitus consensus sufficiat vt vxor contrahere valeat: Syluester Aldobrandibus, qui etiam ex facto consultus, taciti & expressi argumentationem, atque æquiparationem adducit in consil. 3. num. 27. Achilles Pedrocha in consil. 38. num. 158. Iacobus Menochius in consil. 10. num. 41. lib. 2. Ioannes Bolognetus, And. Alciatus, Simon de Prætis, Cæsar Barzius, Petrus Surdus, & alij, quos statim commemorabo. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris, tom 8. littera T. conclus. 7. fol. 3. & conclus. 8. fol. 6. vbi tacitum operari quantum expressum multis in casibus, probat latissimè: Et vide conclus. 11. ex fol. 7. vbi quòd tacitum operatur[sect. 41] plus quàm expressum multis in casibus, provt ibi eos recenset; & antea adnotauit Euerardus in dicto loco, ab expresso ad tacitum, num. 17. folio 210. Hoc autem vltimum (vt ita absolutè non transeat) vel ex subiecta materia, aut natura actus, qui geritur, vel ex præsumpta disponentis voluntate, vel ex legis dispositione iustis de causis ita statuente procedit, cùm aliàs tacitum operari non valeat plus quàm expressum, vt dicam statim: Taciti denique & expressi æquiparationem, atque argumentationem adduxit Ioannes de Montesperello in consilio 98. num. 19. & in consil. 508. num. 7. Stephan. Gratianus disceptationum forensium, lib. 2. cap. 306. ex n. 20. & num. 41. Secundò deinde & principaliter constituo, axioma[sect. 42] præfatum, taciti & expressi eandem esse causam, virtutem & effectum, siue tacitum haberi pro expresso, verificari, & contingere posse multis modis, ad quos Scribentium omnium hucusque placita, & resolutiones in hac materia debent reduci; eò namque traditiones, atque obseruationes quorumcunque tendunt regulariter, videlicet tacitum haberi pro expresso, velex natura rei, quæ ita suadet, iuxta textum in dicta l. cùm quid, ff. si certum petatur, l. interdum, ff. de verborum obligat. & l. triticum, eiusdem tituli: Vel ex natura causæ, vt in l. prima, C. de diuersis rescriptis, & in l. si te. C. in quibus causis infamia irrogetur: & in c. 2. de rescriptis: Vel ex præsumpta voluntate, vt, in l. Labeo, ff. de pactis: & pluribus in casibus adductis, & longa serie comprobatis suprà hoc eodem libro, & tractatu, cap, 7. 8. & 9. & cap. 16. vbi latissimè: Vel ratione conuentionis subiectæ contractui, vi in l. ea lege, in principio, ff. locati: Vel ratione consuetudinis, vt in l. quod si nolit, §. quia assidua, ff. de Adilitio edicto: Vel rartione præcedentium, vt in dicta l. triticum. Quæ enim in præfationibus dicuntur, in subsequentibus repetita intelliguntur, l. Titia, §. idem respondit, ff. de verborum obligation. Vel ratione sequentium per quæ declarantur præcedentia, l. si cùm fundum iuncta Glossa, verbo, inferiore, ff. de verborum significat. l. si seruus plurium, §. finali, ff. de legatis primo, cum similib. Vel ex legis dispositione, aliàve coniectura sumpta ex legis præsumptione, vt in l & quia, ff. de pactis, in l. vnica, §. primo, C. de rei vxoriœ actione, in l. assiduis, C. qui potiores, in l. aufertur, §. fiscus, ff. de iure fisci, in l. pro officio, C. de administrat. tutorum, & in l. semper in stipulationibus, ff. de regulis iuris, & in aliis casibus, in quibus tacitè contrahitur hypotheca ex dispositione iuris, provt hæc omnia ad litteram tradidit Nicolaus Euerardus dicto loco, ab expresso ad tacitum, num. 8. per totum: à quo cæteri postmodùm accipiunt, sed nullus ita diffusè tradit: & Euerardo conueniunt Authores commemorati obseruatione praecedenti: Bolognetus etiam in dicta l. cùm quid, num. 58. de quo statim specificam faciam mentionem: Iacobus Menochius dicto consil. 110. num. 41. & 42. lib. 2. qui non ita copiosè, sed tribus in casibus tacitum dixit haberi pro expresso, & idem operari; quando scilicet tacitum venit in consequentiam expressi, vt in l. 2. ff. de iurisdiction. omnium iudicum. Vel quando ex natura actus pro expresso est, vt in dicta l. cum quid, & in d.l. interdum: Vel quando ex coniecturis, & præsumptionibus colligitur, vt in d.l. si seruus plurium, § vltimo, ff. de legatis primo, & in l. quoties ff. de rebus dubiis. Cæsar Barzius, qui idipsum in effectu concludit, sed alios casus vltra ters à Menochio relatos recenset dicta decis. 121. num. 15. cum seq. vsque ad num. 25. quem supr. commemoraui in eo articulo, Expressum aliquid quando dicatur, siue quot modis accipiatur: Et eisdem modis, quibus dixi ibid. aliquid expressum diiudicari, eisdem racitum pro expresso haberi, & idem operari; obseruari debebit Cardinalis Dominicus Tusus practicar. conclusionum iuris, tom. 8. littera T. dicta conclusion. 7. num. 1. ibi: Tacitum quando includitur de natura expressi, &c. & num. 2. ibi: Tacitum quod inest vel resultat ex expresso, dicitur accessorium ad expressum: Et num. 13. ibi: Taciti & coniecturati par est virtus cum expresso. Quod in effectu ad tres illos casus Menochij reducitur, nec dictis in locis Euerardi, & superiorum commemoratio habetur: Non etiam ita copiosè, aut distinctè explanatur Andreas Alciatus (quem in hoc tractatu, & taciti, atque expressi axiomate, immeritò filentio prætereunt Recentiores omnes;) is nameque in eadem l. cum quid, ff. cerium petatur, cùm aliorum Authorum sententias retulisset, à quibus, & à superioribus non videtur dissentire quoad effectum relatum; Zazij obseruationes in ipsamet l. cùm quid, sicut & Iasonis placita ad quinque considerationes reducta, inquit tandem regulam esse ex sua sententia, quòd tacitum habetur pro expresso, quando tacitum ex coniecturis validis demonstratur, sed quando sunt aliæ coniecturæ, tunc cessat virtus taciti: Et sic præsupponit, quòd tacitum habens coniecturas fortes, est æqualis virtutis cum expresso, per illum textum; & in effectu facit regulam, quòd par est virtus taciti & expressi, vbicumque militat eadem ratio, secus si non militat eadem ratio: & ita soluit iura illa contraria, in quibus dicitur, quòd tacita non habentur pro expressis, siue non est pars virtus taciti & expressi, vt in l. finali, C. de nouat. l. expressa, l. actus legitimi, ff. de regulis iuris, cum aliis fere infinitis, quæ Ioannes Bolognetus in d.l. cum quid, num, 60. adducit. Item est par virtus taciti & expressi (inquit Alciatus ipse,) si disponentes habeant hanc mentem; sed si non constat de mente, secus est, & ita etiam tollit multa contraria, vt latiùs ibi ostendit, & rectè, cum tacita ista dispositio, quæ coniecturis inducitur, eatenus valeat, quatenus apparet, quòd illa voluntas se extendit: Camillum etiam Gallinium de verborum significatione, lib. 2. cap. 8. ad tres illos Menochij casus, disputationem hanc reduxisse, apparet ex his, quæ ipse scripta reliquit ibidem, num. 1. in principio, & num. 8. & num. 10. Simonem quoque de Prætis (quisubobscurè loquitur, & minùs absolutè) de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione 1. dubitat. 1. solut. 5. num. 54. & 56. folio 155. & lib. 3. interpretat. 2. dubitat. 1. solut. 11. num. 7. & 8. fol. 148. quò loci in effectu id concludit, quod Iacobus Menchius relatus suprà, in illis tribus casibus annotauit: Et idipsum obseruarunt Ioannes de Montesperello in consil. 267. num. 5. Cardinalis Franciscus Mantica de tacitis & ambiguis conuentionibus, libro 3. titulo 1. numero 27. solio 105. Gratianus discept. forens. lib. 2. cap. 306. ex num. 20. Remanet ergo conclusio firma, taciti & expressi[sect. 43] oandem esse causam, virtutem, effectum, siue tacitum pro expresso haberi modis præfatis, aut aliquo eorum concurrente; & idcircò subsequitur, atque eorundem Interpretum placito vniformi probatur, quòd si aliquod eorundem deficiat, siue subiecta materia, aut diuersa ratio, vel legis, aut hominis præsumpta mens (non modò expressa) aliud suadeat, taciti & expressi non esse eandem, sed diuersam virtutem: id quod Euerardus obseruauit specificè & iuridicè in dicto loco, ab expresso ad tacitum, num. 18. ibi: Triatamen nolo te ignorare: primum est, quòd tunc demum tacitum œquiparatur expresso, quando de hoc constat clarè, vel saltem praesumptiuè per aliquem ex modis suprà commemoratis, aut similem, aliàs autem mens in animo retenta nihil operatur, &c. Et quantum conueniat his, quæ capitibus praecedentibus huiusce libri, & tractatus, & maximè cap. 11. 12. & 13. renabebt resoluta, vides apertè: Et ita quoque videtur concludere (sed non exprimit, prout nunc exprimitur specificè) Iacobus Menochius dicto consil. 110. num. 42. in fine, libr. 2. Simon de Prætis lib. 2. dicta solut. 5. num. 65. & 66. folio 156. qui concludendo, inquit in hune modum: Tunc verò par est virtus taciti & expressi, quando sumus in his, quæ tacitè veniunt ex natura actus, vt per Iasonem in dicta l. cùm quid, secunda lectura, columna 3. & quando tacitum & expressum procedunt ex eadem potentia causæ efficientis, secundùm Baldum, in l. in testamento, ff. de testamentaria tutela; quod maximè procedit in vltimis voluntatibus, in quibus sequimur mentem testatoris tactitam, sicut expressam, &c. Sic ergo in eisdem vltimis voluntatibus, propter subiectam materiam, de qua agitur, rei naturam, rationis diuerstatem, aut prædictæ regulæ vulgatæ, taciti & expressi idem esse iudicium, prout in illis casibus aggregatis per Bolognetum in d.l. cùm quid, num. 60. ac maximè quod ad nostrum attinet propositum, & tractatum, regula ipsa locum non habebit, quoties coniecturæ tales non adsint, & concurrant (ex quibus tacitum contendatur) quales adesse, & concurrere debere, cap seq, dicendum est; vel cùm legitimè non probentur, vt etiam dicetur ibidem: Tunc namque scripto standum erit, & sic expresso; & non præsumpto, & sic racito, prout suprà, cap. præcedentibus dilucidè tradidi; dumtamen semper intelligatur, expressum circa vnum casum, non tollere tacitum circa alium, ex sententia Bartoli in l. si constante, num. 54. ff. soluto matrimonio, vbi Crotus in secunda lectura, num. 106. Alexander, Ripa, & Bellonus, cum quibus Petrus Surdus in consil. 198. num. 24. lib. 2. Sic etiam expressum non facere silere tacitum, qunado tendunt ad diuersum finem, & effectum, vt declarat Decius in consil, 386. num. 6. Ruinus in consil. 32. num 6. libro. 2. Socinus iunior in consil. 130. num. 12. voluprine 2. Petrus Surdus dicto consil. 198. num. 25. lib. 2. Prætis de interpr. vltim volunt. lib. 2. d, solut. 5. num. 70. & 71. fol. 156. Rursus & tertiò, atque principaliter constituo, iuxta superiora euinci manifestè, negari non posse, imò cerit iuris esse, expressum latiùs patere, quàm tacitum, iuxta Glossam notabilem, in Clementia, sæpè, in verbo, partibus, de verborum significatione; quam singularem dicit Castrensis in consil. 334. num. 5. libro 1. & in l. si conuenit, ff. de iurisdict. omn iudic. ac etiam Romanus Consil. 133. in versiculo breuiter, & refert Cæsar Barzius decisione Bononiæ 70. numero 24. & esse refulariter maiorem vim & potentiam expressi, quàm taciti, ex communi omnium sententia annotauit Iacobus Menochius dicto consil. 110. numero 49. lib. 2. Petrus Surdus in consil. 10. num. 24. lib. 41. & in consil. 71. num. 14. eod. lib. 1. & in consilio 198. num. 19. lib. 2. qui inde deducit post Crauetam, in consil. 34. num. 3. tacitum voluntatem non ita latè interpretari, sicut expressam: Et idipsum scripsit dict. consil. 10. num. 25. & dicto consil. 71. numero 14. lib. 1. & assentit apertè in distinctione, quam adducit Iacobus Menochius d. cons. 110. ex num. 39. & 40. lib. 2. tebuerunt etiam Laurentius de Pinu in consilio 69. num. 12. Franciscus Beccius in consil. 39. num 23. & 24. ita sanè expressum plus operari, quàm tacitum multis in casibus, immò & regulariter, vndecim exemplis probauit Nicolaus Euerardus in dicto loco, ab expresso ad tacitum, ex num 10. vsque ad numerum 17. infinita etiam commemorauit exempla Ioannes Bolognetus in d.l. cùm quid, num 60. & 61. per totum. Achilles Pedrocha in consil. 38. num. 148. & in consil. 40. num. 20. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclus. iuris, tom. 8. littera. T conclusione 7. ex num. 14. vsque ad numerum 23. & numer. 31. cum seq. & conclusione 9. per totam, Vbi etiam latè, tacitum minùs operi, quàm expressum, & multis, comprobat exemplis tomo. 3. littera E. conclus. 655. fol. 506. Simon de Præris de interpr. vltim. voluntat. lib. 1. interpret. 1. dubit. 2. solut. 5. num. 57. fol. 34. vbi post Crauetam, & Gomezium inquit, tacitam voluntatem non esse tantæ ponitentiæ, sicut expressam ad aliquid inducendum: Quod etiam intendit num. 56. ita etiam & tacitam voluntatem testastorisfaciliùs reuocari, quàm expressam, ex Iasone, Baldo, & Aretino obseruauit Achilles Pedrocha in consil. 40. num. 170. Quocirca & consequente, expressum superare, siue facere silere tacitum apud Interpretes nostros enunciatur frequentissimè, & per Consulentes traditur quotidie variis in casibus: Idque per text. in l. finali, C. de pactis conuentis, l, si fundum sub conditione, §. Stichum, & ibi Paulus Castrensis ff. de legatis primo, l. cùm ex filio, § filio, ff. de vulg, & pup. substit. l. maritu. C. de procuratoribus, l. 2. § si duo, ff. de bonor. posses. secund. tabulas. l. qui ad certum. ff. locati, & cùm multis exemplis adnotarunt Nicolaus Euerardus dicto loco, ab expresso ad tacitum, num. 20. & 21. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum tom. 3. littera E. conclusione 656. folio 506. latè Franciscus Viuius decis. 283. lib. 2. Tiberius Decianus in consil. 18. num. 163. lib. 1. & in consil. 97. num. 6. lib. 2. & in consil. 64. n. 19. & 36. eod. lib. 2. Menochius in consil. 111. num. 39. libro 2. latiùs Hippolytus Riminaldus in consil. 164. num. 16. cum seq. libro 2. & in consil. 330. num. 5. lib. 3. Iosephus de Rusticis in tractatu, an & quando liber. in condit. posit. censeant. vocati. lib. 2. cap. 3. num. 7. Achilles Pedrocha in consil. 38. num. 149. & num. 159. & in consil. 40. num. 271. Petrus Surdus in cons. 156. num. 22. lib. 1. & in consil. 198. num. 4. lib. 2. Cardinalis Franciscus Mantica de tacit. & ambig. conuen. lib. 14. tit. 18. num. 6. Simon de Prætis lib. 2. d. solutione. 5. num. 68. folio 15. vbi etiam quòd quando concurrunt tacitum & expressum, non est par virtus taciti & expressi, quia expressum facit cessare tacitum, ex dicta. l. cùm ex filio, §. primo, ff. de vulg. & pup. substit. & l. doli clausula, ff. de verbor. obligat. & proponit exemplum, rationem autem reddit Hadrianus Gilmañus rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 6. num. 92. & 93. vbi inquit, expressum facere cessare tacitum, atque præsumptum; maior siquidem, ac certior voluntatis declaratio consistit, in eo, quod expressè disponitur, quàm quod in consequentiam colligitur, argumento. l. item. apud. §. ait. Prætor, ff. de iniuriis. Nec obstat (subdit Author ipse) qùod dicatur, taciti & expressi esse eandem virtutem etiam in testtamentis, in quibus sequimur mentem testatoris tacitam, sicut expressam: Quoniam hoc procedit (vt ibi probat num. 94. &95) quando concurrunt tacitum & expressum; tunc enim expressum facit cessare tacitum, Cardinalis Franciscus Mantica libro 12. titull. 26. num. 2. Ita sanè & tacitum resultans ex expresso cessat, siue vitiatur, cessante aut vitiato expresso, vt per Euerardum in dicto loco, ab expresso ad tacitum, numero finali, latiùs per Cardinalem Tiscum practicar, conclusionem iuris, tomo 8. littera T. conclusione 12. folio 8. & per Barbosam in l. sicum dotem, num. 23. ff. soluto matrimonio, Hippolytum Riminaldum in consil. 502. num. 115. libro 5. Simonem de Prætis lib. 2. solut. 5. num. 8. fol. 155. vbi limitat tacitum non vitiari, vitiato expresso, quando non subest eadem ratio vitiandi tacitum, quæ vitiandi expressum: vel quando tacitum per se stare potest, & continetur æquè principaliter, & non accessoriè sub expresso, & aliunde originem trahit, per tex. in l. si fideiussor, ff. de legatis 1. & in l. prima, §. primo, ff. quibus modis pignus, vel hyp. per quæ iura idipsum scripsit Alex. Trentacinquius de substitutionibus, prima parte, cap. 21. num. 2. folio 75. Quartò & vltimò, atque in eodem articulo taciti & expressi constituo, ex hactenus dictis inferri ad ea, quæ Ioan. Bologn. in d.l. cum quid, ff. si certum petatur, n. 60. & 61. annotauit (circa quem Recentiorum omnium nullus insistit;) is namque Author iuridicè & verè reliquit scriptum, expressum esse maioris virtutis, & potentiæ, quàm tacitum regulariter, sicuti ex iisdem constat Authoribus, quos tertia obseruatione principali nunc recensui; quamuis aliquando tacitum eiusdem virtutis sit, quod expressum, intelligendo semper, prout declaratum fuit suprà, annotatione 2. principali. Rursus Bolognetum eundem in præfato dubio, an taciti & expressi eadem virtus sit, in effectu in videri remanere sententia, quam probauimus, & ita in communem reincidere distinctionem, cùm verè differentia illa, quam ipse constituit, magis verbalis sit, quàm realis, siue nominis magis, quàm rei, aut in eo dumtaxat consistat, quòd fiat regula negatiua, taciti & expressi non esse eandem virtutem, cùm tamen Doctores communiter affirmatiuam fecerint regulam, taciti, taciti & expressi eandem esse virtutem & potentiam: Nam ex quo Bolognetusmetidem fatetur, textum in d.l. cùm quid, ff. si certum petatur;& in d.l. triticum, ff. de verborum obligat. probare apertè, quòd tacitum attendatur, & non neligatur, & quòd seruatur tanquam expressum; negauerit tamen, quòd leges eædem dixerint, parem, aut eandem esse virtutem, & potentiam taciti & expressi; in idem equidem cum Communi reincidit (vt dixit:) Communis siquidem dum notauit, taciti & expressi eandem esse virtutem, effectum magis, & rem, quàm verba, seu loquendi modum considerauit; & sic dixit expressim, tacitum attendi, & seruari tanquam expressum, ipsemet Bolognetus: quod in effectu idem est ac dicere, eandem esse virtutem taciti & expressi: dum autem Bolognetus ab ea regula, quam conficit negatiuè, scilicet quòd taciti & expressi non est eadem virtus, siue quòd tacitum non habet omnes virtutes, & prærogatiuas expressi, excipit in hunc modum: Conclusio igitur remanebit, quòd tacitum non habet omnes virtutes, vel prærogationas expressis, nisi ex aliquo adminiculo, & in casibus à iure expressis; cogitandum relinquit in hæc verba: Cogita tamen. Iterùm & apertiùs reincidit in sententiam communem, quæ licèt dixerit, taciti & expressi eandem esse vietutem, & potentiam, statim explicat, ac intelligit id procedere, modò alia adminicula, siue legis, siue hominis concurrant, vt saprà vidisti; aliquòdve eorum interueniat, de quibus suprà, dicta secunda obseruatione principali. Iuxta hæc ergo nihil interest, an regula sit negatiua, taciti & expressi non est eadem virtus (sicet Bolognetus contendit;) siquidem statim excipit, nisi ex aliquo adminiculo, & in casibus à iure expressis (provt communis in effectu probauit:) vel quòd regula sit affirmatiua, taciti & expressi eadem est virtus & potentia, iuxta Communem, exceptio autem sit negatiua, non est eadem vis & potentis, ex diuersitate rationis; quia diuersa militat ratio, vel ex defectu voluntatis præsumptæ legis, aut hominis, aliquàve ratione earum, quas suprà notaui, si aliqua earum non concurrat: Et ita, vt dixi, in eo dumtaxat consistit contentio Bologneti contra Communem, quàd pro regula sit statuendum id, quod pro exceptione Communis statuit; quod etiam iura quæ in hac materia loquuntur, non dixerint, quòd par est virtus taciti & expressi, sed dicunt solum, quòd tacitum attendatur, siue pro expresso habeatur, & seruetur tanquam expressum, quod idem in effectu esse, siue sufficere, quòd ea iura enuntient, vt inde communis Interpretum sententia post Glossas, & Bartolum deducere potuerit, teciti & expressi virtutem æqualem, nullus proculdubio negabit, qui eorundem iurium verba, & mentem perpendet maturè. Et hactenus de tacito & expresso, & quando vtriusque eadem virtus, vis, & effectus: Quando verò tacitum, siue id quod tacitè inest, specialiter exprimitur, an vltrà aliquo modo, siue quid operetur, vel in terminis taciti vtrùm remaneat, inuestigandum erit, & quemadmodum ex eo, quod tacitè inest, si exprimatur specificè, coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat in hac eadem coniecturali, & interpretatiua, quâ versamur materia, quod admodùm necessarium, & quotidianum est: Quocirca meminisse oportebit, Interpretes no[sect. 44]stros frequentissimè quoque eo vti axiomate, & regula generali, ipsàque sæpissimè excitari, atque adduci in vltimis voluntatibus interpretandis. Vnde pro regula generali obseruandam, atque constituendum erit primo loco, quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt, regulariter nihil operatur; ad quod quotidie allegatur textus in l. 3. ff. de legatis primo, prout dixit Iason ibidem, num. 13. qui num. 8. citauit textum etiam ad idem, in conditionibus, §. hæc scriptura, ff. de condit. & demonstr. atque ex num. 34. cum seq. & num. 40. cum sed. latiùs explicauit, & membra distinctionis Bartoli ad vnguem prosequitur: Pro eadem etiam regula citari solet textus in l. aliquando 106. ff. de condit. & demonst. vbi Glossa, & Bartolus ita notarunt; & in l. si dies, 21. §. finali, & in l. si Tutio 22. §. quædam, ff. quando dies legati cedat; & in l. non rectè, C. de fideiussorib. de cuius intellectu latè agit Ioannes Bolognetus in d.l. 3. de legatis 1. num. 177. & præfatam regulam, quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt, nihil operetur, exornarunt, atque explicarunt, & variis applicarunt negotiis, & rebus, omnes Scribentes communiter in d.l. 3. vbi latè Iason, Socinus, & Ripa, Ancharanus in cons. 404. Tria dubia, num. 7. Castrensis in cons. 338. num. 2. & in l. quibus diebus, §. quidem Titio, in fine, ff. de cond. & demonst. qui accipit tam in legis, quàm in hominis dispositione, Ioannes Cephalus in consilio 158. numer. 38. lib. l Franciscus Bursatus in consilio 40. num. 44. & in consilio 36. num. 62. libro primo, & in cons. 177. numer. 16. lib. 2. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 66. numer. 29. & 30. Antonius Galeatius Maluassia in consilio 81. num. 36. Nicolaus Intrigliolus decisione 3. num. 122. Ludouicus Morotius responso 32. num. 11. & responso 5. num. 10. vbi inquit, quòd expressio eius, quod tacitè inest, dicitur simplex quædam locutio, quæ nihil operatur, Carolus Ruinus in consilio 168. numer. 14. & 15. lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in cons. 119. num. 58. & in consilio 120. num. 6. Petrus Surdus in consilio 110. num. 4. & 5. & 6. lib. primo, latè Guido Pancirolus, de quo infrà, in fine capitis. Cardinalis Dominicus Tuscus practicarum conclusionum iuris tomo 3. littera E, conclusione 657. ex folio 507. Ludouicus Casanaste in consilio 1. num. 55. Camillus Gallinius de verborum significatione. lib. 1. cap. 10. per totum, ex folio 7. Leander Galganetus de condit. & demonstrat. prima parte cap. 17. folio 53. Iacobus Menochius in consilio 110. num. 42. lib. 2. vbi reddit rationem regulæ prædictæ, prout etiam tradit Galganetus vbi suprà; latissimè omnium Ioannes Bolognetus in d.l. 3. ff. de legatis primo, ex num. 126. cum multis seqq. & num. 146. vbi theoricam præfatam, quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt, nihil operatur, breuiter re[sect. 45]fert cum ampliationibus, & limitationibus: Et numer. 150. quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt, nihil operatur, siue per conditionem, siue per modum siue per aliam qualitatem, quia eadem est ratio, argumento dictæ l. non rectè, C. de fideiussoribus: Et idem esse, si per modum dispositionis insint, longa[sect. 46] serie probauit ex num. 162. cum multis seqq. vbi explicauit iura quamplurima in ea materia: Et num. 179. theoricam Bartoli refert, & declarat pleniùs, quia est diminuta (vt putat:) & num. 181. tacita multis mo[sect. 47]dis per modum dispositionis exprimi posse, quæ ibi exemplificat: Et n. 183. quòd materia hæc habet dno capita; vnum de substantialibus expressiuum; aliud de iussu legis expressiuo: Inquit etiam num. 151. ex communi illa Interpretum distinctione, expressionem[sect. 48] eorum, quæ tacitè insunt, aliter factam, quàm inesset, plurimum operari, sed eo modo quo inest, factam, nihil operari, per textum in l. Titia, ff. ad legem Falcidiam, & in l. prima, ff. si pendente appellat. per quæ iura ita quoque tradiderunt Alexander in consilio 33. numero 5. libro primo, & in consilio 22. numer 18. lib. 5. Tiberius Decianus in consilio 99. n. 6. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 4. num. 19. lib. 2. Petrus Surdus in consilio 198. num. 5. lib. 2. Camillus Gallinius de verbor. significat. lib. 1. d. cap. 10. n. 4. Ioseph. de Rusticis in tractatu, an, & quando liber. in condit. positi censeant. vocati, lib. primo, cap. 2. num. 12. parte 2. & libro 2. cap. 2. numer. 22. Ludouicus Casanate in consilio primo, num. 61. Cardinalis Dominicus Tuscus tomo 3. littera E. conclusione 657. n. 21. veluti se ad esse, vel ad non esse, quia tunc operatur, provt docuit Bartolus in d.l. 3. ff. de legatis primo, num. 2. vbi Iason. num. 38. & Socinus n. 40. Baldus in l. vnica, in principio, num. 15. C. de caducis tollendis, Valasquez Auendañus in l. 40. Tauri, glos. 8. num, 39. Ludouicus Casanate in consilio primo, n. 62. Petrus Surdus decisione 114. num. 16. Cæsar Barzius decis. Bononiæ 73. num. 21. vbi quòd expressio eius,[sect. 50] quod tacitè inest, aliquod operatur, quando aliquid inducit quod non esset, si expressio non fieret, vt in exemplo ibi proposito; Semper etiam operatur effectum, quando actus est de voluntate exprimentis, prout explicauit Ioannes Bolognetus in d.l. 3. n. 153. Camillus Gallinius lib. 1. d. cap. 10. num. 3. vbi quòd[sect. 51] expressio eius, quod non ex necessitate, sed ex voluntate inest, semper operatur, sicuti & iure, & authoritate ibi comprobat, Casanate dicto consil. 1. num. 59. & 60. Operatur etiam, vt in ea includantur omnes[sect. 52] casus, qui aliàs tacitè non venirent ex natura rei, vt notanter dixit Tiberius Decianus in consil. 35. numero 45. & in consil. 41. num. 51. lib. 2. sequitur Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 4. num. 20. lib. 2. & in dubio expressio eorum, quæ tacitè insunt, vide[sect. 53]tur facta alio modo, quàm in sit, ne sit sine vtilitate aliquid operandi, argum. l. si quando, ff. de legatis 1. Et ita notauit Bolognetus in d.l. 3. num. 223. contrarium tamen, imò quòd cùm expressio est ambigua, in dubio præsumendum sit, quòd fuerit facta per eum modum, per quem tacitè inest; & quod potiùs toleratur isto casu superfluitas verborum absque aliquo effectu, tenuerunt Baldus in l. vnica, §. videamus, num. 2. C. de rei vxoriæ actione, Alexander in d.l. 3. col. 2. vers. & subdit Paulus de Castro, ff. de legatis 1. Carolus Rainus in cons. 98. num. 17. lib. 2. & in consil. 168. num. 14. & seq. lib. 1. & in consil. 105. post num. 7. lib. 3. Curtius senior in consil. 77. Exordiente, post numerum 7. circa finem. Ludouicus Morotius in responso 32. num. 12. & 13. qui num. 14. dicit, id præsertim procedere, quando ex eiusmodi: expressione dispositio iuris communis restringeretur: & loquitur d. numer. in expressione prægnantiæ vxoris in institutione posthumi his verbis facta; quia vxor mea prægnans est, aut quæ prægnans est, & subdit, quòd expressio ipsa nihil operatur, quando restator sciebat eam esse talem, quia dicitur facta per eum modum, per quem tacitè inest, prout latiùs ibi explicat: Duos autem effectus operatur semper ex[sect. 54]pressio eius, quod tacitè inest; vnum, quòd tacitum efficiatur expressum: aliud, quod facit esse de voluntate, vt latiùs comprobat Bolognetus ibid. num. 189. & repetit num. 193. vbi resolutiouè, & congerendo ea, quæ latissimè adnotauerat numeris præcedentib. inquit tres esse casus, siue limitationes tres d.l. 3. ff. de legatis 1. & in quibus expressio aliquid operatur, & in hunc modum scribit: Prima quæ est generalissima, quando tacitum exprimitur alio modo, quàm in sit tacitè; nam in his quæ possunt alterari per disponentem, semper aliquid operatur. Secunda est, quòd semper facit tacitum, desinere esse tacitum, & effici expressum. Tertia est, quod facit expressum semper esse de voluntate, quamuis tacitum esset contra, vel præter voluntatem: vnde sequuntur multi effectus suprà relati. Nec dissentit Camillus Gallinius lib. 1. de verbor. significatione, dicto cap. 10. num. 11. vbi Ioannem Bolognetum laudat, & remissiuè refert eius theoricam in materia eius, quod tacitè inest: & num. 12. vbi pro notabili casu scripsit, expressionem eius, quod tacitè inest, quantum ad inducendam voluntatem exprimentis, in eo quod tacitè inerat, semper operari: & num. 6. quatenus ex sententia communi statuit, expressionem eius, quod racitè inest, operari quantum ad hoc, vt non dicatur ampliùs tacitum: Ita etiam expressio eius, quod tacitè inest, nihil operatur, si insit ex na[sect. 55]tura actus, non si sit qualitas extrinseca, sicuti materia fideicommissorum, & substitutionum post alios multos Authores obseruarunt Auendañus in dicta 1. 40. Tauri, glossa 8. num. 40. Ludouicus Casanate dicto consil. 1. num. 57. & 58. vel ex præsumpta testa[sect. 56]toris voluntate, quæ magis debet attendi, iuxta ea, quæ superiùs tradita fuere, & resolutionem Ludouici Casanate dicto consil. 1. num. 59. & 60. Iosephi de Rusticis in tractatu, an, & quando liber. in condit. posit. censeant. vocati, lib. 1. cap. 2. parte. 2. num. 10. folio 23. qui ex voluntate testatoris, expresionem eorum, quæ tacitè insunt, semper operari, post alios scribit. Ac denique expressio eorum, quæ tacitè in[sect. 57]sunt, nihil operatur quoad ipsum, quod exprimitur, vt scilicet maioris sit efficaciæ, vel effectus; tamen operatur quoad hoc, vt expressum non dicatur superfluum, quoad ea, quæ supponit inclusa esse: Baldus in l. ex verbis, C. de donationibus inter. Aretinus in consil. 8. Aliunde, numero 3. in versiculo. præterea. Dominic. de Sancto Geminian. in cap. 1. numero 22. de summa Trinitate. libro 6. per Glossam ibi: Decius in consil. 77. sub num. 7. & in consil. 517. sub num. 2. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, tomo 3. littera E. conclusione 657. numer. 24. Iacobus Mandellus de Alba in consil. 119. ex num. 47. & in consil. . 120. num. 6. Syluester Aldobrandinus in consil. 3. num. 71. & 72. vbi inquit, quòd expressio eorum, quæ tacitè insunt, non dicitur frustratoria, aut superflua; & ideò si ea, quæ tacitè insunt, exprimantur, & declarentur expressè, non per hoc dicitur fieri aliquid superfluum, aut frustratorium: quoniam superfluum non dici[sect. 58]tur, quod ad tollendam dubitationem exprimitur, vt responderunt Rolandus à Valle in consilio 56. numero 29. libro 3. Tiberius Decianus in consilio 108. num. 34. & seq. lib. 3. Craueta, & Albanus, cum quibus Achilles Pedrocha, in consilio 24. num. 62. vel ad maiorem declarationem, per text. in §. ius[sect. 59] autem, quem ibidem ad hoc notauit Aldobrandinus num. 10. Institut. de patria potestate. Pedrocha ipse in consilio 32. num. 137. vel quod magis distinctè exprimit illud, quod absque aliqua alia distinctione etiam[sect. 60] subintelligebatur, cap. primo, in principio, de excessibus prælatorum, vbi Hostiensis, Ioannes Andreas, & Anton. de Butrio, cap. primo, de summa Trinit. & fid. Cathol. in 6. Pedrocha dicto consilio 82. num. 178. Ioannes Vincent. Hondedeus in consilio 4. num. 21. lib. 2. qui inquit ex sententia Decij, Socini senioris, Rotæ Romanæ, & Cephali tribus locis, quòd expressio operari debet omni casu, etiamsi eodem[sect. 61] modo inesset ex natura rei, tanquam facta ad tollendam dubitationem, l. qui mutuam, ff. mandati, l. quæ dubitationis, vbi latè Decius, ff. de regulis iuris: seu apposita ex speciali, & abundantiori prouisione, vt post alios tradidit Franciscus Bursatus in consilio[sect. 62] 86. num. 27. lib. primo: Et idem voluit Mantica de tacitis & ambiguis conuentionibus, lib. 22. titulo 25. numero 19. folio 460. vbi generaliter tradidit, quòd expressio eius, quod tacitè inest, non est superuacua, quia apertiùs declarat mentem disponentis, & aliud est, si quid tacitè continetur; aliud, si verbis exprimatur, vt dicitur in l. si ita legatum, §. illi si volet, ff. de legatis primo. Iacobus Mandellus de Alba dicta cons. 119. num. 47. & 48. & dicto consil. 120. num. 6. vbi inquit, quòd exprimitur aliquando illud, quod tacitèinest, & non causa disponendi, sed potiùs enuntiandi illud, quod futurum est: Exprimitur etiam aliquando aliquid ad abundantem cautelam, & ad tollendam dubitationem, de qua non est curandum, prout ibi probauit latiùs Guido Pancirolus in thesauro variarum lectionum, lib. 3. cap. 4. per totum, fol. 344. # 18 CAPVT XVIII. Voluntas testatoris cùm ex coniecturis, atque præsumptionibus tacitè, & coniecturaliter colligitur, quales debeant esse coniecturæ ipsæ, & præsumptiones, maximè vt sint eiusdem virtutis & ita operentur, ac si expressa interuenisset dispositio; an etiam vrgentes, necessariæ, & velut concludentes requirantur, nec fragile sufficiant, aut leues? Rursus, coniecturæ eædem an ex verbis expressis in testamento, siue ex aliis, quæ disposita proponuntur, deduci debeant, aliundéve, etiam extra testamentum elici valeant iuridicè; & quemadmodum testatoris voluntas declaretur, atque colligatur ex his, quæ dicta sunt ante, vel post testamentum? Denique, ne in coniecturanda, atque interpretanda mente testatoris erretur (in qua Aduocati, & Iudices decipiuntur sæpissimè) quàm cautè, & diligenter debeat procedi; diligens equidem, & distincta explanatio, & resolutio, quâ (vt videbis) adnotantur nonnulla, quæ aliter ordinantur, atque digeruntur, quàm anteà fuissent. SVMMARIVM. -  1 Coniecturarum diuersas species constitui per Doctores communiter; & infrà n. 6. -  2 Coniecturam dupliciter dici posse, & dici communiter, hominis, inquam, vel legis; & infrà n. 6. -  3 Legis coniectura dicitur, quæ ab ipsamet lege inuenta est, vel approbata, cuius plura exempla traduntur. -  4 Hominis coniectura dici potest, & verè dicitur illa, quæ iure non est expressa, sed tamen ex variis, diuersisque fontibus, siue causis deducitur. Et regulariter intellectu magis, quàm verbis percipitur. Nam cùm frequenter quis plus significet, quàm loquatur, id coniectura assequi necesse est. -  5 Coniecturam in vltimis voluntatibus nullam reperiri, quæ iuris & de iure præsumptio dici possit. Quia in testamento non est aliqua præsumptio, contra quam probatio non sit admittenda. -  6 Coniecturarum plures species tradi per Franciscum Manticam. -  7 Coniectura per gradus distingui potest; alia namque est leuis, alia grauis, alia violenta. -  8 Coniectura leuis in proposito nequaquam sufficeret, nec per eam induceretur effectus tacitæ voluntatis, quem induci per coniecturas, cap. præcedenti diximus. Generaliter namque in dispositione qualibet vltima non debemus, nec possumus adduci leuibus coniecturis. -  9 Etiamsi multæ coniecturæ sint simul vnitæ. -  10 Coniecturæ vt sortiantur effectum, quando admittuntur ad cognoscendum mentem testatoris, & interpretationem voluntatis eius faciendam, debent esse manifestæ, vrgentes, verisimiles, necessariæ, & concludentes, & non hominis, sed legis, nec fragiles, aut debiles admittuntur. -  11 Mentem verbis non expressam elici, atque probari debere ex coniectura manifesta & necessaria, aut valdè vrgente, & probabili, provt latiùs hîc adnotatur. -  12 Coniectura vna, in vltimis voluntatibus non sufficeret, vbi ex coniectura aliquid inducitur, vel probari contenditur, sed coniecturæ duæ necessariæ essent ex sententia multorum. -  13 Contra verò ex sententia aliorum, etiam cùm agitur de fideicommisso inducendo, dummodò coniectura vna sit vrgens necessaria, & concludens. -  14 Cæterùm ex sententia Authoris, vtriusque articuli definitio, vtrùm scilicet in interpretatione vltimarum voluntatum vna sola coniectura sufficiat; quæ etiam dicantur manifestæ, necessariæ, aut concludentes coniecturæ, Iudicis arbitrio relinquendum erit. -  15 Ipse namque perpensis, & consideratis nonnullis, quæ hîc adnotantur an coniecturis vel etiam vna sola adduci, vel non adduci debeat, meliùs diiudicare poterit, provt hîc adnotatur. -  16 Nec solis imaginariis, aut ex capite procedentibus, siue non iuridicè, ac velut concludenter deductis coniecturis excitari debebit. -  17 Arbitrium enim eius non est liberum, sed à iure regulatur. -  18 Idcircò vna sola coniectura maximi erit aliquando effectus, & momenti, ac debebit omninò in consideratione haberi, si eiusmodi sit, vt in casu occurrenti necessaria, aut concludens, aut multùm probabilis videatur. -  19 Plures etiam coniecturæ nihil aliquando proderunt, vel prodesse debebunt, etsi concurrant simul, si eiusmodi sint, vt quælibet non dicatur concludens, nec efficax, aut necessaria. -  20 Quamuis regulariter plures coniecturæ simul iunctæ id efficere valeant, quod vna coniectura per se sumpta efficere non posset. -  21 Et coniectura specialis tanquam fortior, vincere debet generalem. -  22 Coniecturalem materiam totam esse arbitrariam. -  23 In qua Iudicis prudentia dominatur, cùm ea nulla iuris constitutione in vniuersum definiri possit. Nec propter infinitam multitudinem factorum, & accidentium varietatem possit commodè terminari generaliter. -  24 Voluntatis testatoris interpretatio plena periculi est, & persæpe in illius cognitione errare solemus. -  25 Ambulare enim dicimur in tenebris, cùm agimus de interpretanda mente testatoris, cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire. -  26 Nec de mente hominis vllum certum testimonium est, quia soli Deo nota est. -  27 Ideò magis inhærendum est verbis certis quàm menti imaginariæ. -  28 Coniecturæ enim non debent esse phantasiæ, & imaginationes, quæ pro libito voluntatis constituantur, sed reales & in opinionibus bonorum virorum fundatæ. -  29 Et cauendum est ab his, qui dicunt talem esse testatoris mentem coniecturatam, nec id concludenter, & probabiliter ostendunt. -  30 Quare exactissima diligentia testatoris voluntatem perscrutari opertet, & eius vestigia semper sequi debemus. -  31 Nec in eius interpretatione diuinare. -  32 Quia in testamentis nihil est tam proprium quàm claritas. -  33 Et difficillimum, mentem defuncti diiudicare. -  34 In cuius coniecturatione frequenter decipimur. -  35 Idcirco cautè, & attentè procedendum erit in hac material. -  36 Non enim est somnianda testatoris mens, & voluntas. -  37 Sic potiùs Iudex debet in propositorem examinare, sicut exanimandam dixit Petrus de Peralta hîc præcitatus. -  38 Quoniam Aduocati, & Iudices super interpretatione mentis testatoris sæpissimè prophetizant in graue damnum voluntatis eius, & hæredum. Quod est periniquum, & fieri non debet, ne iudicia defunctorum defraudentur. -  39 Coniecturæ, & præsumptiones, in hac coniecturali, & præsumpta vltimarum voluntarum materia, vt dicantur verisimiles, necessariæ, & concludentes, vt etiam ex eisdem validè inducatur id, quod contenditur, vtrùm necessariò debeant ex dictis, & dispositis in testamento, siue ex verbis dispositiuis deduci. An verò aliunde etiam, & extra testamentum colligi possit mens, & voluntas coniecturata, de qua contenditur. -  40 Dubium equidem maximum, in quo interpretes nostri diuersimodè se habent, nec certam tradunt resolutionem, imò ipsimet sibi non constant. -  41 In primis namque, voluntatem testatoris cognosci, & declarari etiam ex his, quæ extra testamentum dicta, vel facta sunt, tenuerunt Authores permulti, vt hic adnotatur, atque exornatur; & vide infrà n. 49. ad medium. -  42 Idque etiam, vt sit locus transmissioni fideicommissi conditionalis, ex sententia multorum. -  43 Nec contrarium inficiatur Baldus, vt Cardinalis Franciscus Mantica eruditè & verè adnotauit. -  44 Fideicommissum quoque ex coniecturis extra testamentum deduci, alij asseuerarunt, quorum hîc mentio fit specificè. -  45 E contrario tamen, & generaliter, quòd coniecturæ voluntatis in consideratione haberi non debeant, nisi eliciantur ex eo, quod est expressum in testamento, & non aliter, permulti alij tenuerunt Authores, provt hîc præcitantur. -  46 Similiter, fideicommissum non induci, aut non desumi ex coniecturis extra testamentum, sed colligi debere ex verbis in testamento expressis, siue ex his, quæ testator in ipso disposuit; tenuerunt alij quamplurimi, vt hîc obseruatur. -  47 Regulam etiam generalem in idem tendentem fecit, & esse optimam maximam in materia vltimarum voluntatum, dixit Petrus de Peralta, provt hîc adnotatur. -  48 Ac denique pro fideicommisso conditionali transmittendo ad suos, ac pro coniectura positorum in conditione, quòd sint vocati; sic pariter annotarunt alij permulti, qui hoc loco commemorantur. -  49 Author verò vt sententiam suam interponat, & articulum præfatum distinctiùs, quàm alij fecerint, explanet, nonnulla duxit adnotanda, atque obseruanda, quæ nullus anteà (vt videbis) ita specificè tradiderat. -  50 Simonis etiam de Prætis in explicatione articuli eiusdem distinctionem, & resolutionem (quæ in effectu ex mente communi procedit) approbauit hoc loco. -  51 Coniecturis faciliùs interpretari fideicommissum iam inductum, vel probari inductum, quando dubitatur de illo, quàm in nouo induci. QVoniam cap. præcedenti, longa serie annotatum fuit atque scriptum, taciti & expressi in vltimis voluntatibus, siue tacitæ voluntatis ex coniecturis, & præsumptionibus elicitæ, eundem esse effectum, eandemque potentiam, & virtutem, sicut verbis prolatæ, aut scriptæ; operæ pretium erit nunc inuestigare, quæ, & cuius qualitatis debeant esse coniecturæ eiusmodi vt sic operari possint, sicut operaturas ibidem demonstrauimus. Id autem vt distinctius, & accuratius appareat, non nulla costituenda duxi suo ordine quæ sic dilucidè, & absolutè neque ordinata neque explicata anteà fuerant. Ad rem igitur accedendo, constituendum erit primo loco, coniectu[sect. 1]rarum diuersas, species constitui per Doctores communiter, sicuti suprà, hoc eodem libro, & tractatu cap. 2. annotaui: vbi hactenus Scribentes comme[sect. 2]moraui; ibidem etiam dixi, coniecturam dupliciter dici posse, & dici communiter, hominis, inquam, vel legis. Legis coniectura dicta est, quæ ab ipsamet lege inuenta est, vel approbata: Cuius primum exem[sect. 3]plum esse potest ex l. cùm auus, ff. de condit. & demonstrat. l. cùm acutissimi, C. de fideicommissis, & generaliter, §. cùm autem, C. de institut. & substitut. Secundum ex l. licet Imperator, ff. de legatis primo. Tertium ex l. si. seruus plurimum, §. vltimo, ff. de legatis primo, quo textu cùm plures coniecturæ tradantur, quibus duci debemus, cùm de coniecturanda vltima dispositione quacunque tractetur, planè omnes illæ, legis[sect. 4] coniecturæ dici possunt, fiue à lege ipsa inuentæ, aut approbatæ; Hominis autem coniectura dici potest, & verè dicitur illa, quæ in iure non est expressa; sed tamen ex variis, diuersísque fontibus, siue causis deducitur, & regulariter intellectu magis, quàm verbis percipitur. Nam cùm frequenter quis plus significet, quàm loquatur, id coniectura assequi necesse est; ita sanè in proposito obseruauit Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum volunta[sect. 5]tum, libro primo, titulo 2. qui numero 3. & 4. optimè asseuerauit, coniecturam nullam in vltimis voluntatibus reperiri, quæ iuris & de iure præsumptio dici possit, quia in testamento non est aliqua præsumptio, contra quam probatio non fit admittenda, vt ibidem probat ipse Author: Et demùm ex numero 6. cum multis seqq. coniecturarum alias species adducit, vt etiam ibidem poterit videri: & dixi supra, cap. 2.[sect. 6] numero 12. præfatam distinctionem (alium scilicet esse legis, & aliam hominis coniecturam) admiserunt quoque vlta Manticam, Corneus in consilio 202. Pluries, num. 6. & in consilio 230. num. 7. lib. 3. Ripa in l. hæredes mei, §. cum ita, num. 17. ff. ad Trebellian. Hieronymus Gabriel in consilio 97. num. 12. lib. primo. Ioseph. Masc. & Francis. Mant. quos supra, dict. cap. 2. huius lib. 4. num. 8. commemoraui: Et de vtraque loquitur, sed non ita distinguit Marc. Anton. Peregrin. de fideicommis. artic. 11. num. 40. & 43. de vtraque etiam hominis, & legis coniectura sermonem faciunt (sed nec ita distinguunt) Iacobus Menochius in consilio 85. num. 83. & seq. lib. 1. Marçarius in consil. 7. columna 83. Ioannes Cephalus in consilio 517. ex num. 65. cum seq. lib. 4. Petrus Anton. de Petra de fideicommis. quæst. 9. num. 146. & 192. Rursus, & per gradus quoque distingui potest, & distinguitur communiter coniectura; alia namque est.[sect. 7] leuis, alia grauis, alia violenta, quod post Ancharanum, Socinam, & Decium, annotauit Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum lib. 1. d. titul. 2. num. 5. Mascardus etiam & Farinacius. & Menochius, cum quibus suprà, hoc eodem tractatu, cap. 2. num. 12. obseruaui. Corneus in consilio 97. sub num. 3. volumine primo, & in consil. 146. num. 19. in fine, volumine 2. Ruinus in consil. 157. num. 13. lib. 2. Ioannes Cephalus in consilio 252. numer. 74. lib. 2. Socinus iunior in cons. 145. numer. 36. volum. 3. Alciatus in cons. 482. num. 8. Petr. Anton, de Petra de fideicommissis, quæstione 9. num. 62. & numer. 199. Vt ergo ad propositum nostrum deueniamus, leuis equidem, aut fragilis coniectura in hac interpretatiua, & coniecturali, qua versamur mate[sect. 8]ria, nequaquam sufficeret, nec per eam induceretur effectus tacitæ voluntatis, quem induci per coniecturas diximus suprà, cap. præcedenti, vt expressæ dispositioni æquiparetur: ita sanè, ac generaliter, quòd in dispositione qualibet vltima non debeamus, nec possimus adduci leuibus coniecturis obseruarunt Iason in cons. 228. colum. 3. lib. 2. Albanus cons. 31. n. 9. Corn. in consil. 230. num. 7. volumine 3. Roland. in consil. 43. num. 49. volumin. 4. Tiberius Decianus in cons. 10. num. 71. volum. 3. Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltimar. volunt. lib. 3. num. 10. Alciat. in cons. 585. colum. penultim. in fine, & seq. qui dixit id procedere, etiamsi multæ coniecturæ sint simul vnitæ, vt ibi per eum, & per Socinum in cons. 116.[sect. 9] lib. 3. Cephalum in consil. 476. ex num. 17. cum seq. volum. 4. & in cons. 517. ex num. 65. lib. 5. Parisium in cons. 87. num. 16. lib. 2. & in cons. 66. num. 13. lib. 3. Hippolyt. Riminald. in cons. 358. num. 171. lib. 4. Torniell. inter consilia Portij, cons. 43. num. 6. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, artic 11. num. 43. Coniecturæ ergo ipsæ vt probent, & eiusdem effe[sect. 10]ctus faciant esse tacitam dispositionem, seu voluntatem tacitam ex eis deductam, cuius expressam esse cap. præcedenti diximus, & quando admittuntur ad cognoscendam mentem testatoris, & interpretationem voluntatis eius faciendam, debent esse manifestæ, vrgentes, verisimiles, necessariæ, & concludentes. & non hominis, sed legis, nec fragiles, aut debiles admittuntur Id quod in eadem nostra materia post Iasonem, Socinum, Ripam, Baldum, Castrensem, Corneum, Grauetam, Tiraquellum & alios, rectè obseruauit Simon de Prætis de interpretat. vltimarum volunt. lib. interpretat. 2. dub, 1. solut. 1. num. 11. folio mihi 79. Ioannes Cephalus in consil. 443. num. 35. & 36. lib. 3. Iacobus Menochius in consil. 85. n. 88. & seq. lib. 1 Bursatus in cons. 51. sub num. 9. lib. 1. Alciatus in cons. 528. num. 1. Berous in cons. 84. n. 50. column. 2 Hieronymus Gabriel in cons. 69. num. 27. lib. 1. Iacob. Beretta in cons. 63. num. 16. lib. 1. Borgninus Caualcanus decis. 5. num. 19. 40. 56. & 58. part. 3. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, articulo 11. num. 39. & seq. folio mihi 90. quem in idem recensui lib. 2. har. quotidianar. controuers. iur. cap. 4. num. 63. Petrus Surdus in cons. 120. num. 23. lib. 1. Ioannes Botta in cons. 28. num. 39. Cardinalis Franciscus Mantica libro 3. dicto titulo 3. num. 10. qui post Alciatum, & Curtium iuniorem generaliter admonet in hac materia, mentem verbis non expres[sect. 11]sam, elici, atque probari debere ex coniectura manifesta, & necessaria, & valdè vrgente, & probabili: Et refert Cephalum in cons. 269. numero finali, lib. 2. qui coniecturas concludentes, & necessarias exigit; ipse tamen existimat, probabiles posse sufficere, quoniam ex his opinio sapientium nascitur. Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, quæstione 9. numero 143. & numero 146. Mantica quoque idem lib. 11. titulo 20. numero 9. & meliùs libro 8. titulo 1. num. 23. Hieronymus Gabriel in cons. 121. numero 29. lib. 1. qui vt fideicommissum conditionale transmittatur ex coniecturis, necessarias, aut multùm probabiles coniecturas requirunt, & in fideicommisso coniecturis inducendo, necessarias pariter & concludentes requirit coniecturas idem Mantica lib. 8. dicto titulo. 1. numero 23. Peregrinus dicto titulo 11. numero 39. Menochius in consil, 399. num. 5. lib. 4. Cephalus in consil. 419. num. 43. & pluribus seqq. lib. 4. Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 9. n. 62. & num. 148. & num. 177. & 190. in fin. Antonius Gabriel commun. conclus. lib. 4. titulo de fideicommissis, conclus. 4. numero 29. Tiberius Decianus in consil. 12. ex num. 22. cum seq. lib. primo, qui postquam ostendit, coniecturæ quales esse debeant, vt ex ipsis aliquid inducatur, vel inductum probetur; tandem concludit, voluntatem testatoris coniecturis probari posse, dummodò coniecturæ Vrgentes sint, & necessariæ, & quæ id solummodò importare possint. Michael. Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 4. num. 7. qui etiam dicit necesse esse, quòd coniecturæ sint sufficientes, & necessariæ. Immò nec sufficere coniecturam vnam in vltimis[sect. 12] voluntatibus, vbi ex coniectura aliquid inducitur, vel probari contenditur, sed coniecturas duas necessarias esse post alios Authores in hoc eodem, quo versamur tractatu, reliquit scriptum Simon de Prætis lib. primo; dicta solutione prima, numero 14. in versiculo, & vbi coniecturis, folio 79. cuius resolutio adiuuari potest ex his, quæ in eodem proposito scripserunt, & ita concludunt Carolus Ruinus in consil 110. numero 11. lib. 2. & in consil. 131. numer. 13. lib. 3. Ripa in l. prima, num. 9. C. de pactis, & in l. centurio, numero 165. ff. de vulg, & pup. subst. Rolandus à Valle in consil. 51. num. 11. lib. 3. Antonius Gabriel dicta conc. 4. num. 49. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 79. in finalibus verbis. Et generaliter, quando agitur de iudicando ex coniecturis, & præsumptionibus, quòd coniectura vna non sufficiat, latè probat Ioannes Cephalus in cons. 476. numero 16. libro 4. Contrarium tamen, immò ad fideicommissum in[sect. 13]ducendum, & aliam dispositionem quancumque, vnam solam sufficere coniecturam, modò ipsa sit vrgens, & necessaria, nec duas requiri, tenuerunt permulti alij Authores prout eos referunt Portius in cons. 40. num. 22. & seq. Craueta in cons. 62. Corneus in consil. 97. sub num. 3. volumin. 1. & in cons. 146. num. 19. in fin volumin. 2. Thobias Nonius in cons. 31. num. 13. & in cons. 32. num. 9. Ioannes Cephalus in cons. 476. num. 17. & seq. & in cons. 517. num. 66. lib. 4. Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 9. num 190. vbi diuersas in hoc articulo sententias recenset. Ego verò cùm vtriusque articuli disceptationem[sect. 14] controuersam videam, nec certa aliqua doctrina, aut generali regula, quæ omnibus casibus occurrentibus æqualiter adaptari valeat, siue conuenire videatur; posse definiri (nulla enim omnibus negotiis æquali iure poterit commode applicari) in vno, & altero dubio, quando scilicet in interpretatione vltimarum voluntatum inquiritur, an vna sola coniectura sufficiat, vel plures necessariæ sint, quæ etiam manifestæ, & necessariæ, siue multum vrgentes, & probabiles coniecturæ diiudicari valeant; totum hoc Iudicis arbitrio & religioni relinquendum, atque committendum arbitror; ipse namque iuxta subiectam materiam, & naturam rei, siue dispositionis, de qua[sect. 15] agitur, ex variis etiam rerum, & personarum circumstantiis, & verbis vltimæ dispositionis maturè perpensis, præsumptámque voluntatem, & coniecturas diligenter inquirens, vtra harum opinionum in vtroque dubio, & in casu occurrenti præualere debeat, commodiùs deducere, & maturiùs diffinire valebit. Et quidem, cùm voluntatis testatoris quæstio ad eum pertineat, l. voluntatis, C. de fideicommissis, l. stichus, ff. de legatis tertio. Ludouicus Molina de Hispanorum primogeniis, libro 1. cap. 5. num. 41. Peregrinus de fideicommissis, articulo 11. numero 40. maturè (vt dixi) perpendere, atque perscrutari debebit omnia, quibus ex coniecturis adduci, vel non adduci debeat, nec solis imaginariis, aut ex capite proce[sect. 16]dentibus, siue non iuridicè, ac velut concludenter deductis coniecturis excitari: sicuti eleganter aduertit Socinus senior in consilio 100. numero 8. libro 3. Corneus in consilio 61. numero 2. libro 2. Berous in consilio 67. numero 8. volumine secundo, Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 3. titulo 19. numero 5. & 6. Peregrinus dicto articulo 11. numero 40. Simon de Prætis libro 1. dicta solutione 1. numero 12. folio 79. dicens, quòd arbitrium hoc Iudicis non debet esse liberum, sed à iure regulari: Verè itaque negari non potest, quin[sect. 17] aliquando vna sola coniectura maximi futura sit effectus & momenti, ac omninò debeat in considera[sect. 18]tione haberi, si eiusmodi sit, vt in proposito, & in casu occurrenti necessaria, aut concludens, aut multùm probabilis videatur. Id quod specificè adnotarunt Craueta, & Iulius Clarus, cum quibus rectiffimè annotauit Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, dicta quæst. 9. numero 190. column. 3. in versiculo, ego verò puto: & sub eodem vers ibi: fieri enim potest, sol. 209. & ita procedit eorum opinio, & sententia, qui, in interpretatione vltimarmn voluntatum vnam solam coniecturam sufficere contendutur. Plures verò coniecturæ nihil aliquando proderunt, vel prodesse debebunt, etsi concurrant simul,[sect. 19] fi eiusmodi sint quælibet non dicatur concludens, nec efficax, aut necessaria, vel cùm omnes leues sunt, & fragiles, etsi plures; idque ex sententia Petri Pauli Parisij in cons. 35. num. 26. 27. &8 28. lib. 3. Lanarij in consil. 60. num. 48. Alexand. Rauden. decis. 27. n. 85. quibus non commemoratis, ita quoque apertè voluit Pet. Anton. de Petra in loco nunc relato. Quamuis[sect. 20] regulariter plures coniecturæ simul iunctæ id efficere valeant, quod vna coniectura per se sumpta efficere non posset, vt post alios multos Authores annotauit Ludouic. Molina lib 1. de Hispan. primog dict. cap. 5. num. 42. Margarius de fideicommis part. 2. quæstione 20. Alexand. Raudens, d. decis. 27. num. 253. Hippolyt. Riminald. in cons. 1. num. 21. 22. & 23. lib. 1. Semper tamen coniectura specialis tanquam fortior[sect. 21] vincere debet generalem, l. cùm de indebito, & ibi notant Bartol. & Bald. ff. de probat. Hippolyt Riminald. in loco nunc relato: Et cum infinitis Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. volunt. lib. 12. tit. vltim. num 17. & alio cap. dicemus infrà. Remanent ergo in vtroque articulo, an vna sola sufficiat coniectura, & quæ dicatur concludens, aut necessaria; præfatam resolutionem tenendam, ac etiam coniecturalem ma[sect. 22]teriam, totam esse arbitrariam, & Iudicis discreti arbitrio, relinquendam; qui tamen concludentibus, atque iure approbatis coniecturis adduci, atque excitari debebit, nec leues in consideratione habebit, etiamsi plures concurrant (vt suprà dixi) sicuti ex Curt iunior. Crauet. Iul. Clar. vtroque Socin. Antonio Gabr. Iacob. Menoch. Ripa, Portio, Toruiello, Ruino. & Ceph. concludit Petra d. quæst. 9. num. 190. colum. 3. ex vers ego verò puto, folio 209. & num. 191. & 192. & num. finali, & vltra relatos ab eo, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 3. num. 11. & 12. Molina lib. 1. dict. cap. 5. num. 41. Simon de Præris lib. 1. dicta solutione 1. num. 12. folio 79. Mantica libro 12. dicto titulo. finali, numeris 42. & 43. qui singulariter inquit, quòd in omnibus coniecturalibus quæstionibus Iudicis prudentia dominatur, cùm ea[sect. 23] nulla iuris constitutione in vniuersum definiri nec possit, nec propter infinitam multitudinem factorum, & accidentium varietatem, possit commode terminari generaliter, Peregrinus dicto artic. 11. num. 41. Semper tamen debebit Iudex (vt dixi) & debebimus quoque nos cautè procedere, dum in interpretatione eiusmodi tacitæ voluntatis versamur; interpretatio namque voluntatis testatoris plena periculi est, &[sect. 24] persæpe in illius cognitione errare solemus: Simon de Prætis de interpretatione vitimarum voluntatum libro primo interpretatione 1. solatione 2. num. 5. fol. 11. vbi citat Sociuum vtrumque Iasonem, Ruinum, Crauetam, & Menochium ira dicentes; Petrus Antonius de Petra de fideicommissis quæt. num. 28. & num. 146. qui post Bald. ibi relatum scribit in pro[sect. 25]posito, quòd ambulare dicimur in tenebris, cùm agimus de interpretanda mente testatoris, cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire: Tiberius Decianus in cons. 10. num. 71. lib. 3. vbi refert Baldum pluribus iu locis dicentem, quòd de mente hominis nullum certum testimonium[sect. 26] est, quia soli Deo nota est: Ideò magis inhærendum[sect. 27] est verbis certis, quàm menti imaginariæ, ex eodem Authore, & Peregrino de fideicommissis, articulo 11. num. 40. quem lib. 2. har, quotidianar. controuersiar. iuris, cap. 4. num. 60. retuli, atque ex num. 56. superiora notaui: Coniecturæ enim non debent esse phan[sect. 28]tasiæ, & imaginationes, quæ pro libito voluntatis constituantur, sed reales, & in opinionibus bonorum virorum fundatæ, sicuti ex communi Doctorum sententia firmauit Petra de fideicommis. quæst. 9. d.n. 146. & Cauendum est ab his, qui dicunt, talem esse testatoris mentem coniecturatam, nec id concludenter,[sect. 29] & probabiliter ostendunt, vt respondit Rota Bononiensis inter consilia Marçarij cons. 7. col. 83. vers. restat. solum labefactare. Corn. in cons. 61. num. 2. lib. 2. Alciat. in cons. 499. Petra d.n. 146. Peregrin. d. art 11. n. 40. Quare exactissima diligentia testatoris volunta[sect. 30]tem perscrutari oportet, & eius vestigia semper sequi debemus, l. penultima, C. de necessar. seru. hæred. institu. Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltim.[sect. 31] volunt. lib. 3. titu. 2. num. 1. in fine, nec in eius interpretatione diuinare: quia in testamentis nihil est tam[sect. 32] proprium, quàm claritas, vt in authent. de testamentis imperfectis; per quem text. ita dixit Bald. in cons. 235. in princip. lib. 5. Craueta in cons. 161. n. 12. Rolandus in Cons; 59. n. 47. lib. 3. Mantica lib. 3. dict. artic. 2. n. 2. Iacob. Menoch. in cons. 97. n. 94. lib. 1. Peregrin. d. ar. 11. n. 40. Cum ergo mentem defuncti diiudicare difficillimum sit, l. ex facto ff. ad Trebellian iunctis his, quæ[sect. 33] specificè notarunt Simon de Prætis de interpret vltim. volunt. lib. 1. d. solut. 1. n. 4. fol, 11. Mieres de maioratu, in initio 2. p.n. 1. Iacob. Menoch. in cons. 117. num. 48. lib. 2. & d.c. 4. lib. 2. n. 57. ita quoque notaui, & in[sect. 34] eiusdem interpretatione, atque coniecturatione decipiamur frequenter; vt scribit Baldus in l. precibus n 23. C. de impuberum: quem referunt, & multis exornant Tiraq. in l. si vnquam, in verbo, libertis ex n. 10. Aluaradus de coniecturatamente defuncti, lib. 1. c. 1. num. 1. Mantica de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 2. num. 1. Quos etiam d. cap. 4. lib. 2. num. 56. recensui: Meritò[sect. 35] dictum est suprà, cautè & attentè procedendum esse in hac materia, & Iudicis arbitrium non liberum futurum, sed à regulis iuris, & probatis præsumptionibus regulandum esse; item eas duntaxat coniecturas attendi debere, quæ necessariæ, aut valdè vrgentes, & concludentes videantur, quod & d.c. 4. lib. 2. n. 63. scriptum reliqui: Non enim somnianda est testatoris[sect. 36] mens, & voluntas, vt dixit Alciatus in cons. 44. n. 33. in fin lib. 9. Corneus in cons. 61. num. 2. lib. 2. Berous in cons. 67. num. 8. volumin. 2. Sic potiùs Iudex debet in proposito rem examinare, sicut examinandam dixit Petrus de peralta in l. fi quis in principio testamenti,[sect. 37] num. 174. ad finem, in vers. vltim. & num. 175. & seq. fol. 474. vbi vide omninò: Vide etiam Borgninum, Caualcanum decisione 5. n. 19. 20. 22. & 23. parte 2. vbi inquit post Corneum, & Crauetam, quòd. Aduo[sect. 38]cati, & Iudices super interpretatione mentis testatoris sæpissimè prophetizant in graue damnum voluntatis eius, & hæredum; quod est periniquum, & fieri non debet, ne iudicia defunctorum defraudentur. Et hactenus de prima obseruatione principali huius capitis. Secundo deinde loco obseruandum, atque constituendum erit, dubium esse omninò necessarium in hac materia, nec ab vllo hactenus, quem viderim, ab[sect. 39]solutè explicatum; vtrum, inquam, in hoc tractatu coniecturali, & præsumpto voluntatis testatoris, vt coniecturæ, & præsumptiones dicantur necessariæ, concludentes, probabiles, & verisimiles; vt etiam ex eisdem validè deducatur id; quod contenditur, necessariò debeant ex dictis, & dispositis in testamento, siue ex verbis dispositionis deduci; an verò aliunde etiam, & extra testamentum colligi possit mens, & voluntas coniecturata, de qua contenditur? Et quidem si in dubio hoc Scribentes omnes hactenus originaliter prælegeris, inuenies ipsos diuersimodè se habere, nec[sect. 40] certam tradere resolutionem, mirè potiùs variasse; imò & sibi non constare eosdem, maximè pro varietate casuum occurrentium. consulendo. Inpri[sect. 41]mis namque, voluntatem testatoris cognosci, & declarari etiam ex his, quæ extra testamentum dicta, vel facta sunt, probari videtur ex doctrina illa Bartoli in leg. 2. in principio, numero 39. 40. 41. & 42. ff. de vulg. & pup. subst. & in l. hæredes palam, §. sed si notam, ff. de testamentis. Angeli in l. fideicommissi, §. cum Pollidius, ff. de vsuris, tenuerunt Ripa in dict. l. 2. num. 52. vbi Ruinus num. 62. & Socinus iunior num. 112. idem Ripa in l. serui electione, §. cum fundus, numero primo, in fine, ff. de legat is primo Iason in l. 2. ff. de bonor. posses. secund. tabul. Socinus sen. in consilio 23. num. 9. lib. primo, Ruinus in consilio 73. num. 15. lib. 2. Alexander in consilio 100. num. 11. lib. 4. Parifius in consilio 79. num. 12. & seq. libro 2. Ioannes Cephalus in consilio 144. num. 29. libro 2. & in consilio 452. numero 37. lib. 4. Afflictis decisione 44. sub numero 29. Pancirolus in consilio 103, numero 14. Tiberius Decianus in consilio 37. numero 33. libro primo. Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. libro 3. titulo primo, numero 4. Iacobus Menochius libro 4. præsumptione 67. numero 17. & in consilio 266. num. 74. libro 3. & in consilio 349. numero 12. libro 4. & in consilio 198. numero 18. libro 2. quò loci dixit, testatoris affectionem maiorem circa aliquem ex vocatis, detegi non solùm ex his, quæ eodem in testamento sunt scripta, sed etiam ex his, quæ aliunde extra testamentum colliguntur: Cardinalis franciscus Mantica lib. 3. de coniecturis vltimar. volunt. tit. 1. numero 5. & libro 11. tit. 20. num. secundo Achilles Pedrocha in consilio 2. num. 104. & 105. vbi quòd voluntas testatoris declaratur ex prælocutionibus ipsius extra testamentum: Et id ipsum, ad hoc vt sit locus[sect. 42] transmissioni fideicommissi conditionalis, vtque declaretur voluntas extra ea, quæ sunt in testamento disposita responderunt Socinus iunior in consil. 167. columna 3. libro 2. Rubeus in consilio 8. in fine. Parisius in consilio 5. num. 17. lib. 3. Menochius præsumptione 67. numero 17. libro 4. & vltra eum idem quoque notarunt Alex. Ruinus, Socinus iunior, & Curtius iunior, quos refert, & seq. Zanchus in l. hæredes mei, §. cum ita, in. 4. parte, numero 183. ff. ad Trebellian. Decianus in consilio 88. num. 64. & 65. lib. 2. Achilles Pedrocha in consil. 40. num. 302. vbi asserit etiam ex coniecturis extrinsecus extra testamentum collectis transmissionem induci: Craueta etiam in consi[sect. 43] silio 776. num. 12. volumine 5. nec contrarium inficiatur Baldus in l. vnica, numero 10. C. de his qui ante apertas tabulas: Nam etsi sentiat, coniecturas ex his, quæ scripta sunt in testamento, deduci oportere; non negat, quin etiam coniecturæ possint deduci ex his, quæ testator dixit extra testamentum, antè, vel pòst, vt Baldum declarans, optimè aduertit Mantica lib 11. dicto titulo 20. numero 9. qui dum dicit, sic posse eo casu elici coniecturas, ac in cæteris casibus deducuntur, ex variisque causis, & diuersis fontibus procedere, apertè superiori se subscribit sententiæ: Ac denique desumi fideicommissum ex conie[sect. 44]cturis extra testamentum asseuerarunt Pasetus. in consil. 92. in principio, & in cons. 134. num. 5. Celsus Hugo in consil. 5. num. 8. & in consil. 93. num. 10. Anguissola in consil. 14. num. 10. & in cons. 26. numer. 2. & in cons 29. numer. 10. Crotus in cons. 349. numer. 17. volum. 3. & alij plures, quos congessit Franciscus Bursatus in consilio 202. num. : 3. lib. 2. & nullum referens, securê tenuit Menochius lib. 4. dicta præsumptione 67. num. 17. quò loci dixit expressè, quòd si in testamento nihil fuerit expressum, tamen aliunde probari potest testatoris voluntas, quòd etiam hoc casu sufficit coniectura ad inducendum fideicommissum: nouissimè Fuluius Pacianus in consilio 15. numer. 76. & num. 74. & num. 9. vbi resolutiuè firmauit, quòd coniectutæ ad probandum mentem testatoris, non solùm debent sumi intrinsecus ex testamento, iuxta ea, quæ ibidem probauat dicto n. 9. sed etiam extra testamentum. E contrario tamen, & generaliter, quòd conie[sect. 45]cturæ voluniatìs in consideratione haberi non debeant, nisi eliciantur ex eo quod, est expressum in testamento, & non aliter, responderunt, Decius in consilio 397. num. 6. Socinus iunior in consilio 117. n. 33. libro 1. Paulus Castrensis in consilio 152. in fine, lib. 1. Gozadin. in cons. 89. colum. 1. Hippolyt. Riminald. in cons. 75. num. 28. lib. 1. Carolus Ruinus in cons. 181. num. 6. lib. 2. Franciscus Bursat. in cons. 395. num. 5. libro 4. Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 15. num. 10. vbi ad hoc vt tacita voluntas ex coniecturis collecta, idem operetur, quod expressa, requirit necessariò, ac generaliter iu omni vltima dispositione, quòd coniecturæ ex testamento resultent: Paris. in cons. 87. numero 18. volumin. 2. Marçarius in consil 7. Petrus Antonius de Petra de fideicommis. quæstione nona, numero sexto, & numero 142. Portius in consilio 14. numero 2. & in cons. 43. numero 1. & seq. Molina de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 4. numer. 38. & quòd fideicommissum non inducatur aut[sect. 46] non desumatur ex, coniecturis extra testamentum, sed colligi debeat ex verbis in testamento expressis, siue ex his, quæ testator in ipso disposuit, post alios multos Authores obseruarunt Socin. iun. in cons. 29. num. 2. volum. 4. Paris. in consilio 44. num. 25. & seq. lib. 2. Tiberius Decianus in consil. 44. num. 10. & 11. lib. 3. Hieronym. Gabriel. in cons. 121. num. 39. lib. 1. Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. libro 8. tit. 1. numer. 18. & numer. 23. Torniellus in consil. 33. numer. 1. cum seq. Michaël Grassus §. fideicommissum, quæstione 4. num. 7. ibi: Et colligantur ex dictis per testatorem per verba inducentia dispositionem: Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 60. & num. 62. per totum, & num 148. & n. 177. constanter Marcus Antonius Peregrin. de fideicommissis, articulo 11. ex numer. 44. & seq. Petr. Surdus in cons. 129. num. 47. lib. 1. Petrus de Peralta in l. si quis in principio testamenti, num. 148. in fin. & num. 152. versic. Quintus casus est, & num. 147. vide omninò num. 154. vbi facit regulam generalem, quam dicit[sect. 47] esse optimam, maximam in hac materia vltimarum voluntatum, videlicet quòd vt tacita voluntas testatoris sit, vel censeatur esse legitima, ac dispositiua, debet euinci ex ipsius verbis expressis, id est, debet consequi ex eiusdem dispositione expressa, seu fluere ex[sect. 48] dispositis apertè per eundem, aliàs non potest quis ea niti ad legatum, vel fideicommissum consequendum. Ac denique, pro fideicommisso conditionali transmittendo ad suos, ac pro coniectura positorum in conditione, quòd sint vocati ita pariter annotarunt, atque voluntatem testatoris necessariò colligendum ex his necessariò, quæ scripta, aut disposita fuerunt in testamento, nec posse colligi extrinsecus tenuerunt Interpretes multi, quos citauit Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volunt. libro 11. titulo 20. numero 9. Simon de Prætis de interpret. vltimar volunt. libro primo, interpret. 2. dubitation. 1. solutione prima, numero 6. folio 78. Petr. Anton. de Petra de fideicommissis, quæstione 9. numero 146. & 147. numero 60. & 62. Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 60. num 51. & in consil. 74. numero 50. libro primo. Vides ergo in definitione articuli præfati non modò ambiguitatem, sed & contrarietatem inter Doctores, atque Scriptores nostros communiter, & à nonnullis eorundem attingi, siue agnosci, non tamen dissolui, provt Petr. Paul. Parisius d. consil. 5. numero 16. & 17. libro tertio, Portius, Torniel. & Petra in locis relatis suprà, indissolutam, reliquerunt: Ego verò vt ipsam diluam absolutè, & distinctè magis me habeam, sequentia (vt moris habeo) constituere, atque obseruare necessarium duxi: Et inprimis eiusdem dubij explanatione videnda omninò, atque in memoriam reuocanda ea omnia, quæ suprà, hoc eodem libro, & tractatu, cap. 8. cum seq. & cap. 15. scripta, & resoluta reliqui: Nam quae ibidem diximus, regulariter erunt obseruanda, idque cùm in dubio versamur, vel in casu omisso, aut verbis non expresso, provt latiùs explanauimus. Deinde & secundo, in vnoquoque negotio, & casu occurrenti, ac proposito articulo, ex numer. 39. agitato, Iudicis arbitrium multum valiturum; ipse namque si verba dispositionis attentè prælegerit, & mentem eiusdem diligenter inquirat, & perscrutetur, an ex dispositis, siue expressis in testamento deducantur, vel non deducantur coniecturæ voluntatis, siue aliunde, aut extrinsecus deductæ sufficiant; ex personis etiam, & causis, & rebus, de quibus agitur, aliísque circumstantiis, meliùs definire poterit, quàm hic à nobis certa regula, aut doctrina generali demonstrari, provt diximus suprà; in eodem dubio, fideicommissi, inquam, inducendi, vel conditionalis transmittendi, siue in conditione positorum, quòd sint vocati, ac denique in omni materia, in qua de inducendo aliquo ex coniecturis agitur, obseruarunt Socinus iunior in const 141. numer. 23. volumine 2. Curtius iunior in consilio 48. num. 6. Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titulo. 20. num. 10. in fine. Petrus Antonius de Petra fideicommissis, quaestione 9. num. 152. Prætis lib. 1. dicta solutione prima, num. 11. Prætereà & tertio constituto, coniecturas nonnullas eius qualitatis, & conditionis aliquando esse, vt non modò ex testamento intrinsecus, siue ex dispositis, aut expressis ibi colligi, atque probari valeant, verùm etiam aliunde, & ita extrinsecus eas colligere, atque deducere vis quodammodo fit; immò congruentiùs, atque concludentiùs colligantur: quod enim testator faciebat vinus, vel solitus erat facere, quod ante, vel post testamentum fecit, aut dixit, quam affectionem ad aliquas personas habebat, & an maiorem ad vnum, quàm ad alterum & multa alia similia, meliùs aliquando (immò & regulariter) extrinsecus colligi, & probari valent, quàm ex ipso testamenro, aut ibidem dispositis colligi possint: Voluntatem ergo testatoris aliunde, atque extrinsecus colligi posse, rectê obseruarunt Authores omnes, quos supra retuli, num. 41. pro quibus (vt alia iura omittam) expendi solet textus valdè singularis, l. quoties 1. ff. de hæred. instit. vbi testator extra testamentum dixit se velle instituere talem hæredem in quadrante, deinde in testamento scripsit semissem pro quadrante; & textus inquit, quòd cùm mens testatoris esset de quadrante ex dictis extra testamentum, quod solùm erit hæres in quadrante: & textus ipse ex eo notabilior est, quòd loquatur, quando apparet, vnum voluisse testatorem extra testamentum, & aliud contrarium reperitur scriptum: Et ideò quòd verba prolata extra testamentum, perinde haberi debeant, ac si essent apposita in scriptura eiusdem testamenti, post alios multos ad interpretationem vltimæ dispositionis cuiusdam adnotauit Burgos de Paz in cons. 7. num. 13. & repetit in consilio 14. n. 50. & in cons. 27. n. 7. & 24. latè Fuluius Pacianus in cons. 15. n. 74. & 76. vbi infinitos cumulat Authores ad probandum, quod dicta à testatore ante, vel post conditum testamentum, efficaciter probant voluntatem eius, Wesembec. in consil. 34. num. 41. lib. 1. Peregrin. in cons. 35. num. 4. lib. 3. Hadrianus Gilmañus rerum iudicatarum Germaniæ, lib. 1. decis. 7. num. 10. Pedrocha in consilio. 2. num. 104. & 105. eleganter Petrus Surdus in cons. 414. num. 56. lib. 3. dum dixit, voluntatem testandi colligi ex his, quæ dicta sunt ante, vel post testamentum, & ideò in casu illo institutionem factam fuisse secundùm voluntatem ipsius testatoris, quia antequam testamentum faceret, dixit sæpiùs, velle vniuersalem hæredem instituere Dominam Elisabetham eius sororem: Et num. 64. & 66. vbi idem repetit post alios Authores, & post Baldum, Cardinalem Manticam, Simonem de Prætis, & alios, subdit id procedere, etiamsi ex interuallo post actum verba protulerit: Idem Surdus decis. 54. n. 6. & 16. quò loci separatim fecit conclusiones duas; dicto namque num 6. inquit inprimis, voluntatem testatoris declarari ex his, quæ dixit ante testamentum, idque procedere, etiamsi verba à testatore non sint prolata in forma testandi, vt dicunt Authores ibi relati: Deinde eodem n. 6. limitat singulariter, quando post verba prolata ante testamentum, disposuit quis in contrarium eius, quod perfunctoriè loquendo professus fuerat; tanc namque non attenduntur verba dicta ante testamentum quia posteriora prioribus derogant, l. pacta nouissima C. de pactis, l. Diuo, §. licet, ff. de iure codicillorum: Et Simon de Prætis ibi relatus. Denique dicto num. 16. secundam fecit conclusionem, quòd ex his, quæ post testamentum dicta, vel facta sunt, colligitur testatoris voluntas; idque secundum Baldum in l. precibus, n. 10. C. de impuberum dicentem, quòd actus perfecti recipiunt formam declaratoriam, non dispositoriam: Et secundùm hæc deducitur manifestè, sustineri non posse indistinctè (vt vides) sententiam eorum, qui asserunt, coniecturas voluntatis colligi non posse extrinsecus extra testamentum, nec aliunde, quàm ex expressis, aut dispositis in testamento, cùm in contrarium sit veritas, & crebriori Interpretum omnium placito recepta opinio, vt ex eisdem constat Authoribus. Rursus & quarto loco constituto, coniecturas ex ipso testamento deductas, siue ab expressis elicitas, faciliùs demonstrari, & probari, quàm eas, quæ extrinsecus colliguntur; immò & aliquando non egere probatione aliqua, si probabiles sint apud Viros sapientes: ipsas tamen extrinsecus & aliunde collectas, non reiiciendas, nec parui habendas, si eiusmodi sint, quòd verificari, atque verisimilitudine, & necessitate magna possint: Et ita in vno genere coniecturarum probatio maior requiritur, quam in altero; non verò reiicitur onus probandi, si ab eo, qui illis iuuatur, sumatur. Quod in proposito singulariter animaduertit, (sed apertiùs nunc expono) Cardinalis Francisc. Mantica coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titulo 20. n. 10. is namque Author, in eo quòd coniecturæ deducantur ex ipso testamento, vel non deducantur, sed aliunde, atque extrinsecus colligantur ex his, quæ non sunt scripta, dumtaxat differentiam constituit quoad maiorem numerum testium; provt etiam constituit Michael Grassus receptarum sententiarum, §. fideicommissum, quæst. 4. n. 10. & cap. seqq. latiùs dicemus: Non verò negat, quin coniecturæ illæ attendi atque in consideratione haberi debeant, ac si ex testamento colligerentur; si tamen verè, ac numero testium requisito probentur, quod etiam statim dicetur, nec alij sic explicant: optimè tamen percipit Ioseph. Mascardus de probationibus, tom. 1. conclusione 406. n 11. & 12. quem Recentiores non citant. Denique & vltimò constituo, Simonem de Præ[sect. 50]tis in proposito articuli prædicti distinctiùs se habuisse, cæterósque alios antecellere in altercationis præfatæ contrarietate dissoluenda; ipse namque libro primo de interpretatione vltimarum voluntatum, interpretatione 2. solutione prima, numero 6. superiorem contrarietatem considerat; ac demum numero 8. folio 78. in fine, & 79. in principio, sic putat conciliari posse, aut resolui contrarias Scribentium sententias, quòd si coniectura adducatur ad dilucidandum ambiguum, vel obscurum aliquid voluntatis testatoris, quòd sapiat dispositionem extendere, vel includere alias personas, quæ specialiter dispositæ, ac expressæ non sunt; tunc vera sit opinion, quòd coniectura debet probari, & apparere ex dispositis, & expressis in testamento, & non aliunde, nisi probetur dispositiuè per legitimum numerum testium requisitum ad probationem vltimæ voluntatis: In quo vltimo (vt vides) & Francisci Manticæ resolutioni, & superiori à me traditæ obseruationi conuenit omninò, nec ita animaduertunt Authores quamplurimi relati suprà, ex n. 45. cum seq. qui absque distinctione reiiciunt coniecturas, quæ aliunde, & extrinsecus, siue extra testamentum colliguntur: Si verò (inquit Prætis ipse n. 8.) coniecturæ sint necessariæ pro declaranda voluntate testatoris ambigua, & sic ad solam declarationem tendant, quòd tunc est vera alia opinio, quòd sufficit eas haberi, & colligi aliunde ex qualitatibus scilicet, factis, & circumstantiis, & in effectu, ex factis, & dictis extra testamentum, vt ibidem Prætis probauit, & vide suprà tradita cap. 8. cum seq. & cap. 15. ex illis namque dilucidè, & explanatur, atque deducitur, quando casus, vel persona non expressa, de quibus contenditur, admitti debeat, vel non: Iunge etiam Pet. Anton. de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 61. qui rectè adnotauit, coniecturis faciliùs interpretari fideicommissum iam inductum, vel probari inductum, quando dubitatur de illo, quàm de nouo induci, & refert Alexand. Socin. Albanum, Gratum, Cephalum, & Rolandum, & idem respondit Marc. Anton. Peregrinus in cons. 34. num. 4. & 5. lib. 3. Pet. Surdus, Mascard. & Honderus, quorum, & aliorum statim duobus cap. seqq. specificam faciam mentionem. # 19 CAPVT XIX. De probanda vltima voluntate, & dispositione quacunque testamentaria per coniecturas, quæ substantiam, vel accidentia dispositionis concernunt, & de ipsis coniecturis probandis, ex quibus elici voluntatem contenditur, cùm agitur, tam inducendo nouam voluntatem, quàm declarando eam, quæ iam inducta fuit; cùm etiam de probatione eius inquiritur, quod per errorem à Notario omissum, aut non scriptum, vel aliter prolatum, qui requiratur testium numerus regulariter? vbi in effectu, quæ variis in locis iuris Interpretes adnotarunt, suo ordine, & distinctè traduntur, & ita digeruntur, vt quotidianis, & practicis negotiis vtilia admodùm sint futura, ac inter alia Petri Surdi cons. 129. lib. 1. in hac materia magis ponderatur, & commendatur, de quo etiam suprà per transitum, cap. 6. huiusce libri, & tractatus. SVMMARIVM. -  1 A testatore quæ dicta fuere, & à Tabellione prætermissa, per testes possunt probari: ita ut suum sortiantur effectum. Quia interdum minus scriptum, & plus nuncupatum est. -  2 Omissum in testamentis, suppleri debet, si per testes sufficienter probatur, quia præsumitur omissum per errorem, & obliuionem. -  3 Testator si post conditum testamentum asseruerit se aliquid omisisse, quod voluisset disponere, eius intentio probatur testibus. -  4 Substitutionem à Notario omissam in instrumento, posse probari testibus. -  5 Scripturam suppleri per viuam vocem. -  6 Errorem scripturæ posse probari testibus. -  7 Testes quando omissum in scriptura supplere possint remissiuè. -  8 Substitutionis omissionem probari etiam per impropriam probationem, quæ fit per coniecturas. -  9 Substitutionem errore omissam fuisse, non posse per Notarium ipsum probari. -  10 Notarius quando admittatur ad testificandum de, his, quæ in instrumento continentur remissiuè. -  11 Errorem à Notario commissum in scribendo testamentum, posse probari testibus. -  12 Ad probandum omissum aliquid fuisse in testamento, errore, aut obliuione tabellionis, siue ad probandam voluntatem omissam, qui requirantur testes necessariò? Vbi in effectu concluditur per totum numerum, tot testes requiri, quot sunt necessarij, si omissum expressè disponeretur, vel si expressa probatio fieret directæ dispositionis. -  13 Coniecturæ, quibus; præsumptiuè probatur dispositio testatoris, probandæ sunt per septem testes, sicut ipsum testamentum: & infrà, num. 24. Idque in testamentis; in codicillis autem per quinque. Et de iure communi, de iure autem Regio, eodem numero testium probari debebunt, qui in confectione testamentorum, & codicillorum exigitur de iure huius Regni. Quoties de noua dispositione inducenda tractetur. Idque ex communi interpretum omnium sententia. Quæ deducitur ex singulari illa theorica, atque doctrina Baldi. -  14 Quod circa substantiam testamenti vbi fit probatio, requiruntur tot testes in probando errore, aut in voluntate inducenda probanda, quot in voluntate testantis probanda, & in dispositione ipsa conficienda, requiruntur. Circa certitudinem verè, duo testes sufficiunt. -  15 Et eò tendere Petri Surdi (ex mente communi) singulares; & notandas resolutiones in hac materia, in consil. 129. lib. 1. Qui, quotiescunque de noua voluntate inducenda agitur, & sic de substantia, non de qualitate, aut circunstantia, non etiam de aliqua declaratione, testes requirit præcisè. Duos autem sussicere rectè asserit, quando agitur de probanda voluntatis iam deductæ declaratione. Quod est dicere, circa substantiam errorem, aut omissionem dispositorum, vel non dispositorum, septem septem testibus probari debet. Circa accidentia verò duos testes sufficere. -  16 Et id ipsum circa solemnitatem, provt latiùs ex eodem Surdo hîc adnotatur, & vide statim cap, sequenti, per totum. -  17 Ac denique de errore à Notario commisso in scribendo testamentum, & quibus testibus probando, eiusdem Petri Surdi nonnullæ obseruationes commemorantur, & probantur. -  18 Et Ioannis Vincentij Hondedei in idem, placitum, & consensus nouè expenditur, & num. seq. -  19 Legati verba dubia declarantur coniecturis, sed quando mutatur substantia vel aliquid additur, debet probari per septem testes in testamentis, vel quinque in codicillis. -  20 Addens qualitatem, ita demùm declarare dicitur, si non alterat substantiam, aliàs, secus. -  21 Testes tot requiruntur in probando id, quod sapit dispositionem extendere vel addere, quot requiruntur ad probandum dispositionem principalem: & cap. præcedenti, num. 50. -  22 Ad probandum voluntatem testatoris contrariam primæ directæ, & vniuersali dispositioni, idem testium numerus requiritur, qui ad ipsam expressam dispositionem necessarius est. -  23 Quemadmodum testamento reuocando, eadem solemnitas exigitur, quæ in eo conficiendo desideratur. -  24 Ad probandam voluntatem testatoris per coniecturas, & coniecturas ipsas, (quibus quis innititur) probandas, solemnis requiritur numerus testium, qui ad probandum ipsum testamentum requiritur, intelligendo, provt statim dicetur. -  25 Simonem de Prætis in proposito huius materiæ plures casus distinxisse, qui tamen omnes comprehenduntur sub resolutione prædicta, atque eò tendunt, vt si id, quod venit probandum, concernit dispositionem, & voluntatem testatoris, debeat probari per numerum testium ad probationem vltimæ voluntatis requisitum. Si verò respicit declarationem eorum, quæ disposita fuere, potest probari per duos testes; & suprà num. 15. -  26 Voluntas testatoris per coniecturas probanda, vel coniecturæ ipsæ, ex quibus voluntas ipsa resultat, quare probari debeat per solemnem numerum testium, ad probationem vltimæ voluntatis requisitum. -  27 Testium numerus in probandis indiciis idem requiritur, qui requiritur in probanda veritate. -  28 De probanda testatoris voluntate, non dispositiua, sed declaratoria cùm agitur, duo tantùm testes sufficiunt. -  29 Et Simonis de Prætis in proposito, duobus in locis repetita distinctio, atque vera, & notanda prosita resolutio, quæ equidem duci debebit vnusquisque, ne decipiatur in hac materia. -  30 Qui declarat, nihil de nouo facit, sed iam factum aperit, & significat. -  31 Idcircò declaratio non requirit illam solemnitatem, quæ requiritur in ipsa principali dispositione. Quia declaratio trahitur ad ipsam principalem dispositionem, & fingitur vna & eadem cum ipsa. -  32 Dummodò sit propria, & vera declaratio. -  33 Quam iure potest testator post conditum testamentum coram duobus testibus facere, siue dubium quodlibet, siue incertum coram duobus testibus declarare. -  34 Quam etiam si non declarasset, committeretur res declarationi Iudicis, qui posset eam ex variis declarare. -  35 Secus tamen si declaratio non esset propria, & vera, siue respiceret dispositionem, quæ de iure erat certa, & aliter declararetur; tunc etenim requireretur solemnis numerus testium, qui in testamentis requiritur, vt latiùs hîc adnotatur. -  36 Declaratio an respiciat circunstantias, vel substantiam actus, cùm inquiritur; vtrùm distingui debeat, provt Baldus, & alij distinguunt. -  37 An verò inspici duntaxat debeat, quòd sit propria, & vera declaratio respiciens dispositionem dubiam, & obscuram, vel per eam, an mutetur ipsa principalis dispositio, quæ erat à principio certa? Vbi Petri Magdaleni obseruatio noua contra Communem recipitur. -  38 Et Simonis de Prætis in eodem placito sententia conformis adducitur, nouáque concordia proponitur. -  39 De probanda testatoris voluntate declaratoria cùm agitur, quòd duo tantùm testes sufficiant quod dictum est sæpè, procedit etiam, cùm mortuo testatore ad probandam ipsius voluntatem, testes adducentur. Et etiamsi testes testamentarij non sint. -  40 Declaratio voluntatis etsi personalissima sit, vt nec ad hæredes transeat regulariter. -  41 Transit tamen, vbi declaratio non consistit in mera voluntate disponentis, sed ex variis, & diuersis rerum argumentis deprehendi potest. -  42 Vel quando testes audiuissent ab ipso testatore eius voluntatem, sic vt possent de ea disponere; nam tunc talis declaratio ad quencunque transire potest. -  43 Petri Surdi in consil. 129. num. 32. lib. 1. sententia illa, errorem commissum in testamento, probari non posse nisi per testes rogatos à testatore, non contrariari dictis suprà, num. 39. de testibus non testamentariis. Provt nouè, & verè animaduertit Author hoc loco. -  44 Voluntas testatoris cùm declaratur, vsque adeò fauorabilis materia dicitur, vt etiam testes aliàs inhabiles, & qui omni exceptione maiores non sunt (quales mulieres sunt) admittuntur. -  45 Immò & per testes singulares voluntatis declaratio fieri. -  46 Et per vnum testem in indiuiduo, & directè deponentem. -  47 Et per vnum de testamentariis. -  48 Maximè quando alia adminicula cum vno teste coniunguntur. -  49 Testamenti verba vnico solùm teste posse declarari, -  50 Immò & stipulatio, quæ est stricti iuris, & non ita fauorabilis sicut testamentum, vnius testis dicto declarari potest. -  51 Voluntatis testatoris declaratio fieri potest per vnum testem, de quo testator consiltus est, siue cui testator voluntatem suam declarauit, aut declarandam commisit. -  52 Coniectura vnaquæque quòd probari debeat saltem per duos testes regulariter; quamplures iuris Interpretes tradidisse indistinctè, nec aliter declarasse. -  53 Et quidem in aliis materiis id verissimum esse, & regulariter procedere. -  54 Cæterùm, cùm versamur in interpretatione, & probatione vltimarum voluntatum, & coniecturarum earum, non ita absolutè id esse accipiendum; ita potiùs distinguendum, provt distinctum est numeris præcedentibus. -  55 An scilicet de inducenda voluntate dispositiua, & ea probanda agatur, vel de inducta declaranda, tractetur. PRo dilucida, atque absoluta huiusce capitis explicatione, & quò distinctiùs procedatur, constituendum, atque obseruandum erit primo loco, certissimi iuris esse, quòd[sect. 1] ea, quæ dicta fuerunt à testatore, & à Tabellione prætermissa, per testes possunt probari, & ita suum effectum sortiantur; quia interdum minus scriptum, & plus nuncupatum est, l. quoties; §. 1. ff. de hæredib. instit. l. cum auus, ff. de condit. & demonstr. l. cum proponebatur, ff. de legat. 2. l. errore, C. de testam. Ita sanè iu specie responderunt Paulus Castrensis in cons. 18. n. 3. lib. 2. Romanus in cons. 385. num. 7. in fine; vbi inquit, quòd si aliquid fuerit omissum, de[sect. 2]beat suppleri, si per testes sufficienter probetur, quia præsumitur omissum per errorem, & obliuionem, per text. in d.l. quoties, §. 1. Pet. Paul. Parisius in cons. 3. col. 5. lib. 3. Decius in cons. 105. col. 2. Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltim. volunt. lib. 12. tit. 16. num. 1. qui post Socinum seniorem in l. in ambiguo, num. 7. ff. de rebus dubiis, scribit, quòd si testa[sect. 3]tor post conditum testamentum minuerit, se aliquid tor post, quod voluisset disponere, eius intentio probatur testibus: Iosephus Mascardus, qui latiùs de prædictis agit tom. 3. de probationib. conclus. 1344. vbi ex num. 1. vsque ad num. 7. inquit, substitutionem à Notario omissam in instrumento, posse probari testibus:[sect. 4] per text. præcitatum in d.l. quoties, §. 1. ff. de hæred. instit. vbi Bald. in 4. notabili. deduxit, scripturam sup[sect. 5]pleri per vinam vocem: Et errorem scripturæ posse probari per testes, alio in loco docuit Baldus ipse, Bar[sect. 6]tolus etiam, & alij iuris Interpretes tradiderunrt, provt Mascard. refert. vbi suprà, n. 3. & num. 4. explicat, quando testes omissum in scriptura supplere possint:[sect. 7] Et num. 5. inquit post alios Authores, substitutionis omissionem probari etiam per impropriam probatio[sect. 8]nem, quæ fit per coniecturas; idque per text. in l còm proponebatur, ff. de legatis 2. Et 7. singulariter admonet post Baldum, tribus in locis, Bartolum etiam, & Barbat. substitutionem errore omissam fuisse, non[sect. 9] posse per Notarium ipsum probari: Et num. 8. latiùs explicat, quando Notarius admittatur ad testifican[sect. 10]dum de his, quæ in instrumento continentur. Superiorem quoque resolutionem, videlicet substitutionem à Notario omissam, posse probari testibus: similiter, errorem à Notario commissum in scribendo testa[sect. 11]mentum, testibus probari, adnotauit, & ex multis comprobauit Petrus Surdus in cons. 129. num. 2. & tribus seqq. lib. 1. & ante ea dixerat num. 1. quòd Notarius si quid omisit in instrumento scribere, & id probetur testibus, seruabitur testamentum secundùm dicta testium: Idque per quatuor illa iura relata suprà, num. 1. & Surdi præfato in loco mentionem feci suprà, hoc eodem libro, & tractatu, cap. 6. num. 15. & seq. eandem etiam tradit resolutionem Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 51. ex n. 71. & singulariter explicat numeris seqq. lib. 2. Cæterùm qui testes requirantur hoc casu ad probandum, omissum aliquid fuis[sect. 12]se in testamento, er rore, aut obliuione Tabellionis, siue ad probandam voluntatem omissam; & iure nostro Regio attento, an testes ciues sint necessarj, cùm de probatione prædictorum agitur, siue de errore eorum, quæ in testamento expressa fuere, post Glossam, castrensem, Angel. Baldum, Iasonem, socinum, Seguram, Felinum, Guid. Pap. Decium. Mainerium, Vincentium, Parisium, & Tiraquellum tractauit Burgos Salon de Paz in l. 3. Tauri, 1. p. num. 806. fol. mihi 275. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 3. num. 3. qui concludunt, quòd per eundem testium numerum probari debet error certæ dispositionis, siue directa probatio offeratur, siue per coniecturas, nam ad probandas coniecturas eadem solemnitas requiritur, per quam dispositio ipsa probari deberet Et consequenter, in terminis l. 3. Tauri, quemadmodum quinque testibus vicinis testamentum nuncupatiuum probari posset, sic & error in eodem testamento contentus, eodem numero testium probari debebit, nec maior, aut minor numerus requiritur, vt Burgos ipse de Paz dicto num. 806. in fine, rectè obseruauit: Et idem quoque notauit Simon de Prætis de inierpretat. vltimarum voluntat. lib. 1. interpretatione prima, dubitatione; solut. 5. num. 28. folio mihi 29. quo loco post Glossam, Bartol. Baldum, Albericum, castrensem, & Imolam in l cùm proponebatur, ff. de legatis 2. Iason. Castrensem, Decium, Socinum, Guid. Pap. & Anton Gomezium resoluit, & communem opinionem esse dicit quòd testes quinque, vel septem, qui requiruntur ad probandam dispositionem principalem testatoris, iidemmet requiruntur ad probanda dicta per testatorem ampliantia dispositionem non scriptam in testamento, & errore omissam: Fuit etiam in eodem placito, atque ex communi Doctorum sententia pariter resoluit Ioseph. Mascard. de probationibus, tom. 1. conclus 406. num. 3. qui Author ad probandum substantiam dispositionis, seu voluntatem testatoris omissam per errorem Notarij, tot testes requirit, quot sunt necessarij, si fieret directa probatio expressæ dispositionis: Et num. 4. tradit etiam ex aliis iuris interpretibus. quod coniecturæ, quibus præfumptiuè probatur dispositio testatoris, probandæ[sect. 13] sunt per septem testes, sicut ipsum testamentum; provt etiam tradidit Petrus Surdus in cons. 129. num. 43. lib. 1. quem statim latiùs commemorabo: & num. 5. & 6. inquit ipse Mascardus, quòd ad probandas coniecturas requiruntur in testamento septem testes, & in codicillis quinque; si dispositio testa toris sit in certa: Idque de iure communi; de iure autem Regio, eodem numero testium probari debebunt, qui in confectione testamentorum, & codicillorum exigitur de iure huius Regni: Et num. 12. idem concludit, dicens, quòd si coniecturæ extrinsecus colliguntur ex his, quæ non sunt scripta in testamento, & agatur de noua dispositione inducenda, per septem testes probari debent: Et tom. 3. dicta conclus. 1344. cùm ex num. 9. cum seq. in eodem dubio versaretur, substitutionem, inquam, errore omissam fuisse à Notario, quibus testibus probari deberet contrarias sententias profert, & tandem resolutiuè tenet præfatam sententiam, videlicet, quòd inter extraneos septem testes requirantut, & inter liberos duo testes; vt quemadmodum septem testes requiruntur in condendo testamento, ita etiam in probanda substitutionis omissione, septem testes desiderentur: Et n. 13. adducit egregiam illam distinctionem Bald in d.l. errore, col. 2. n. 4. C. de testamentis: vbi magistraliter docuit quòd circa substantiam[sect. 14] testamenti vbi fit probatio, requiruntur tot. testes in probando errore, quot in voluntate testantis probanda: Et quòd hoc casu loquitur text. in d.l. cum proponebatur, cum Glossa, ff. de legatis 2. aut circa certitudinem probatio fit; & tunc duo testes requiruntur & ita dicit procedere quod habetur in l. hæredes palam, §. sed si notam, ff. de testamentis: Et id ipsum eruditè ad[sect. 15]modùm resoluit (vt adsolet) Petrus Surdus in consil. 129. lib. 1. vbi inquit num. 28. substitutionem factam in testamento, probari debere septem testibus, nec minori numero probati posse: Idque procedere, siue agatur de probanda expressa, siue tacita voluntate, quotiescunque de noua voluntate inducenda agitur, & sic de substantia, non de qualitate, vel de aliqua declaratione: Et magis se explicat num. 20. vbi ex communi tradidit sententia, septem testes requiri in testamento, quando agitur de probanda voluntate, de cuius substantia nihil apparet, sed duos sufficere, quando agitur de probanda voluntatis iam deductæ declaratione: Et num. 31. vbi quòd error circa substantiam dispositionis in testamento, septem testibus probati debet; circa verò accidentia duo testes sufficiunt: Et eodem num. 29. adducit nonnulla notabilia, & vtilia, & concludit quòd si de probanda voluntate testatoris principaliter tractetur, septem testes requiruntur; si verò de solemnitate, duo tesetes sufficiunt: Et infert, quòd si fateatur aduersa[sect. 16]rius, testatorem fecisse testamentum, & talem instituisse hæredem, sed neget eum fuisse sanæ mentis, vel testes fuisse negatos, poterit per duos testes probari, quòd erat sanæ mentis, & quòd testes fuerunt rogati: si verò negaret, testamentum fuisse factum, vel talem fuisse institutum, vel tale legatum fuisse factum, tali casu septem testes sunt necessarij: refert etiam Cottam in memorab. incipien. inimicitiæ, col. 2. vbi dicit, quòd si tractetur de probanda expressa legati reuocatione, tot debent adesse testes, quot requiruntur ad legati validitatem: Si verò agatur de probanda tacita, vel præsumpta reuocatioue, tunc duobus testibus probatur inimicitia: Ac denique ex omnibus præcitatis ibidem Authoribus infert, sufficere duos testes ad probandum, quòd decesserit testator; quòd relictum fuerit factum titulo institutionis; quòd testator non sic declarauerit; quòd is, qui fuit institutus, esset filius testatoris; quòd testes, qui fuerunt adhibiti, fuerint rogati; quia in his non agitur de inducenda noua voluntate, sed declarando eam quæ iam inducta fuit: quod secus est, quando agitat de probanda testatoris dispositione. Rursus in eodem consilio 129. lib. 1. dicto num. 29. in versiculo, & non obstas, quod ex quo ista, & num. 1. vt Surdus ipse respondeat his, quae ex num. 1. cum seq. arguendo proposuerat, vbi adduxerat Interpretum quorundam authoritates nonnullas ad probandum, errorem à Notario commissum in scribendo testamentum, vel in omittendo substitutionem, probari posse per duos testes; animaduertit iuridicè, quòd id posset subsistere, si constaret de substantia substitutionis, & solus error omissionis esset probandus. : eo enim casu duo testes probarent, eam fuisse per. errorem omissam, sed quando in dubium reuocatur substitutio ipsa, non posse agi de illius errore, nisi primò probetur eam fuisse factam, quia omissio præsupponit existentiam, & non entis nullæ sunt qualitates, vt latiùs comprobat, &: ad rem nostram expendit doctrinam illam Bartoli in d.l. cum proponebatur, num. 3. ff. de legatis secundò: vbi inquit Bartolus, quòd aliquando quis vult probare. testatorem sic disposuisse, & tunc septem testes requiruntur in testamento, & quinque in codicillis: Aliquando dispositio testatoris est certa, & iam in esse producta, sed vult quis probare, quòd circa. eam fuit erratum in qualitate, vel quantitate; & tunc minor numerus testium sufficit, vt ibidem ostendit, & citat quoque Angelum in d.l. quoties, in principio, ff. de hæred. instit. dicentem, quòd si error est in substantia voluntatis, & dispositionis, tot testibus probandus est. quot requirit ipsa dispositio:si verò versatur error circa demonstrationes, vel alia. accidentia, sufficit eum probari per duos testes; & cum Angelo transeunt alij, Authores, quos idem Surdus commemorat: & num. 31 in casu illo, de quo consultus respondit, in hunc modum concludit: Hîc igitur non est quæstio de qualitate, seu accidentibus substitutionis, idcircò error illius, vel omissio probari debet septem testibus, &c. Et num. 23. post alios Authores dicit vnum singulare & ab omnibus superioribus prætermissum, videlicet, quòd error commissus in testamento, probari non potest, nisi per testes rogatus à testatore: Et Surdi in præcitato consilio 129. lib. 1. specificam mentionem fecit, & eum[sect. 18] sequutus est Ioannes Vincentius Hondedeus in consil. 51. ex num. 72. cum seq. lib. 2. dicens, quòd quoties non agitur de declaranda voluntate, & dispositione testatoris, de qua constat, sed est dubia; sed agitur de probanda ipsa voluntate, & dispositione, in cuius omissione prætenditur fuisse erratum, tunc in dispositione fauore extranei quæ non sit inter liberos, requiruntur septem testes, fi agitur de testamento; & quinque in codicillis & si quòd substitutio errore omissa, per septem testes probari debet, quando prætenditur facta in testamento. Et vltra Surdum, & relatos ab eo, recenset num. 74. Nattam in consil. 363. lib. 2. qui respondit, quòd quoties agitur de decla[sect. 19]rando aliquod verbum ambiguum positum in legato, tunc ex coniecturis potest declarari; sed vbi mutatur substantia legati, vel additur qualitas, quæ alterat legatum, opus est quinque testibus deponentibus de voluntate testatoris, subdens post Baldum in l. hæredes palam. §. si quis potest, in 3. notabili, ff. de testamentis, quod tunc ille, qui adiicit qualitatem. dicitur potiùs declarare, quàm aliquid de nouo facere,[sect. 20] quando qualitas illa fungitur loco demonstrationis, nec alterat subiectum: & num. 76. adiicit Hondedeus ipse vnum ex relatione Simonis de Prætis lib. 1. folio 17. num. 28. & num. 40. versiculo & si quis: & melius fol. 47. num. 3. & 8. quod in fine cap. præcedentis, specificè ego expendi, quòd quando agitur de pro[sect. 21]bando eo, quod facit dispositionem extendere, vel includere alias personas, vel aliter dispositioni iam factæ addere, fieri debet probatio per tot testes, quot sunt necessarij ad probationem principalis dispositionis: Ac denique eodem num. 76. in hæc verba concludit: Vnde cum probatio substitutionis dictorum filiorum alteret subiectum, addatque nouam qualitatem & personam, quæ non continetur in substitutione expressa, & sic non agitur de declaratione verbi ambigui, sed de probatione voluntatis testatoris, & sic dispositionis substantialis, clarum videtur, quòd ad probationem requiratur numerus testium requisitus in testamento. Et id ipsum ita pari ter resoluunt Cardinalis Francis cus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 12. tit. num. 13. Petrus Magdelanus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 13. num. 13. Peregrinus in consil. 34. num. 4. & 5. lib 3. Burgos de Paz in consil 27. num. 7. Parisius in consil. 79. num. 12. lib. 2. Cephalus in consil. 525. num. 52. lib. 4. Et ad probandum, voluntatem testatoris con[sect. 22]trariam primæ directæ, & vniuersali dispositioni, quòd idem numerus testium requiratur, qui ad ipsam dispositionem expressam necessarius est, quemadmodum in testamento reuocando eadem solemnitas exi[sect. 23]gitur quæ in eo conficiendo desideratur, post alios Authores ex sententia communi obseruarunt Burgos Sal. de Paz l. 3. Tauri num. 813. Couarr. in rubrica de testamentis, 2. num. 19. in versiculo, Quarta concluso: vbi congerit modos 17. ad probandum contra voluntatem expressam, Aluaradus de coniecturata mente defuncti lib. 1. cap. 3. princip. Et hactenus de prima obseruatione principali in hac materia, & de errore à Notario commisso in omittendo, vel in scribendo, vt dixi: Quâ equidem (vt apparet) vt ex relatione Ioseph. Mascardi, Petri Surdi, & Ioan. Vincent. Hondedei, & in dicto articulo erroris à Notario commisso, dicta fuêre nonnulla, quæ sine vitio repetenda seq. obseruationibus ideò duxi, vt distinctiùs, atque specificè magis materia ipsa explanetur Secundo igitur loco obseruandum, atque constituendum erit, ex eisdem tribus Authoribus, & dictis supra num. 13. satis dilucidè, atque expressim[sect. 24] constare, quod ad probandum voluntatem testatoris per coniecturas & coniecturas ipsas (quibus quis innititur) probandas solennis requiritur numerus testium, qui ad probandum ipsum testamentum requiritur, dummodò id semper intelligatur, prout statim dicitur, atque ex ipsis anteà relatis Authoribus dictum fuit suprà: Et vltra eos: ita quoque obseruarunt post ordinarios in suis locis, & alios multos Authores Decius in consil. 107. num. 3. & in consil. 315. num. 7. Romanus in consil. 65. num. 2. Iason in l. errore, C. de testamemtntis, in fiue. Bellamera decisione 742. licet obsternet. Burgos Salon de Paz in dicta l. 3. Tauri, prima parte, num. 806. & num. 813. Aluaradus de coniecturata mente de functi, lib. 1. cap. 3. num. 3. & 7. in principio. Michael Grassus receptarum sententiarum, §. fidei commissum, quæstione 4. num. 10. Antonius Gomezius tomo primo variarum, cap. 5. num. 24. in versiculo, etenim in causa. Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur vltimar. volunt. lib. 11. titulo 20. num. 10. in versiculo sed si coniecturæ:[sect. 25] & lib. 12. titulo 16. num. 9. & quinque seqq. Ceruantes in l. 3. Tauri, num. 187. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretatione prima, dubitatione 3. solutione 5. ex num. 27. vsque ad num. 34. fol. 29. & num. 40. in versiculo, & si quis diceret. vbi plures casus distinxit, qui tamen omnes sub resolutione præhabita, obseruatione prima principali comprehenduntur, atque eò tendunt, vt si id, quod venit probandum, concernit dispositionem, & voluntatem testatoris, debeat probari per numerum testium, ad probationem vltimæ voluntatis requisitum, si vero fecit declarationem eorum quæ disposita fuere, possit probari per duos testes, prout Prætis ipse in summario dicti num. 27. & dicto num. 4. expressè obseruauit; & repetit eodem lib. 1. interpretatione 2. dubitatione prima solutione prima, num. 3. folio 78. vt statim dicetur: & eandem resolutionem communem amplectitur inter consilia vltimarum voluntatum, volumine 2. consil. 23. ex num. 18. vsque ad num. 23. Ioseph. Mascardus de probat. tomm primo, conclusione 406. num. 4. & num 12. prout suprà retuli num. 13. latiùs Petrus Surdus dicto consil. 129. num. 43. lib. 1. cuius verba hoc loco inserenda eò duxi, quòd communia interpretum nostrorum placita, distinctiùs, atque elegantiùs exprimant, & ostendant, quàm hucusque Scribentium omnium recentiorum commentaria efficient; inquit ergo Surdus dicto num. 43. in hunc modum: Præterea, huiusmodi coniecturæ concernentes substantiam substitutionis, & itarespicientes prinipalem dispositionem, vt admittantur, probari debent singula septem testibus, qui in testamentis indicia & coniecturæ tot testes requirunt, quot sunt necessarij ad probandum veritatem, vt volunt Glossa in l. cùm proponebatur. ff. de legatis secundo; & ibi Bald. colum. prima, versic. nota ex Glossa, dicit, quòd idem numerous testium requiritur in probandis iudicijs, qui etiam requiritur in probanda veritate directa; & subdit, hoc esse notabile dictum: & dicit Castrensisi ubi num. 6. quòd conientura, quæ concernit substantiam dispositionis, tot testes requirit, quot ipsa dispositio, sed ad probandam qualitatem, seu dispositionem, quam constat fuisse factam, minor numerus requiritur; & addit, Glossam illam ad id semper allegari; & infrà etiam num. 8. dicit, quod quando constat dispositionem esse factam tunc coniecturæ probantur quinque testibus, si quæritur an testator perseuerauerit in eadem voluntate, si vero non constat eam fuisse factam, & inducuntur coniecturæ ad probationem, septem testes requiruntur: Et hoc ait Imola colum 2. esse benè notandum; & ante eos hoc voluit Bartolus ibi num. 3. dicens, quòd dispositio testatoris, siue directè probetur, sine per coniecturas septem teste requirit, si agitur de tesramento; & quique, si de codicillis: & dicit Bald in loco præcitato, quòd etsi vnus testis regulariter faciat iudicium, tamen hoc est verum, quando certus testium numerus non requiritur pro solemnitate; & illud etiam sequitur Vital. in dicto tract. clausul. vhi ait de clausul. testam versic. sequitur qualiter probetur error, col 1. in fine, & col. 3. tamen intelligit dictum Baldi, quando tractatur de probanda dispositione, quæ non apparet, & quæ non est certa, & subdit post Bald. quod testes, qui inducuntur ad probandas coniectur as, eo casu debent esse rogati: Neuizan in cons. 34. num. 42. & vltimo loco hoc tenuit Franciscus Mantica de coniect. vltimar. volun. lib. 12. titul. 16. num. 12. Cum igitur hæ coniecturæ duobus tantùm testibus probentur, non relenant, Gomez. de testam. cap. 5. num. 24. Hactenus petrus Surdus, qui communes, & certas profert resolutiones (vt vides) & easdem sequitur Petrus Magdalenus de num, testinum in testamentis requisito, 1. part. cap, 15. num. 3. & 5. & num. 10. & duobus seqq. & cap. 30. in princip. qui d. num. 5. cap. 15. rectè animaduertit (ex mente tamen com[sect. 29]muni in d.l. cum proponebatur) quod mirum videri non debet, quòd voluntas testatoris per coniecturas probanda, vel coniecturæ ipsæ ex quibus voluntas ipsa resultar, probari debeant per solemnem numerum septem restium, quia si tot testes sunt necessariji ad probandam voluntatem expressam testatoris, & ea, quæ sunt expressa in testamento, quæ sunt clara, & apertè patent, multò magis idem ius esse debebit respectu voluntatis, quæ non est expressa, nec ita clarè patet, sed tacitè ex coniecturis deprehendi, & colligi valet, in qua maior probatio videtur requirenda, argum. text. in hæredes palam, ff. de testamentis; & in. l. iubemus: & ibi notat Baldus num. 1. & seq. Paul. & Alex. num. 2. & post alios Iason ex num. 1. C. de testamentis & eodem cap. 15. ex numero 6. latiùs comprobat: & num. 10. & 11. aliam rationem adducit & num. 12. obiectioni cuidam in proposito satissacit; ac denique resert doctrinam illam Baldi in d.l. cùm proponebatur, col. 1. ff. de legat. 2. (de qua suprà per Surdum,) quod idem numerus testium requiritur in probandis[sect. 27] indiciis, qui requiritur in directa probatione veritatis. prætereà & tertio loco obserundum erit, ex dictis hactenus prima, & secunda obseruatione, atque ex relatione Ioseph. Mascardi, Simonis de Pratis, Petri Surdi, Ioan. Vincentd. Hondedei, & aliorum, dilucidè apparere, quòd de probanda testatoris voluntate cum agitur, tametsi id fieri non possit nisi per numerum septem testium, de iure communi; vel de iure regio per numerum testium apud nos requisitum; cæterum de probanda testatoris voluntace non dispositiua, sed declaratoriæ, & inducta cum agitur, duo tantùm testes sufficiàt, nec solennis numerus septem testium necessarius, est, vt dictum fuit suprà, per text. iuncta Glossa, verbo posse, in l. haeredes pala. §. si quid post, ff. de testament. & ibi benè declarat Bartol. n. 4. & Caltrensis num. 13. & Baldus in §. sed si notam, in fine: idem Bart. Bald. Iason, Alex. Oldrad. Socinus, Curtius iunior, Romanus, Decius, Signorolus, Aretin. Salicet. Corneus, Paris, Barbartia, Bellonus, & Capicius, cum quibus sic resoluit, & de communi, & verissima sententia profitentur Mantica de coniectur. vltim. volunt. lib. 3. tit. 1. num. 12. & lib. 5. tit. 14. num. 12. & lib. 11. tit. 20. num. 10. & lib. 12. tit. 16. num. 2. & seq. vbi latiùs declarat: Antonius Gabriel commun. conclusion. lib. 6. titul. de reglis iuris, conclusione 3. num. 29. Burgos Salon de Paz 1. part. dictæ l. tertia Tauri, num. 813. Aluaradus de coniecturata mente defuncti: lib. 1. cap. 3. num. 7. 8. & 9. Molina de Hispanorum primogeniis, libro 1. capit. 5. num. 40. fine. Grassus § fideicommissum, quæst. 4. num. 10. & § substitut. quæst. 31. in principio. Ceruantes in l. 3. Tauri, ex num. 182. vsque ad num. 187. Ripa, Socin. iunior, Baldus, Salicet. Alex. Ias. Calcaneus, Corneus, Oldrad. Paris. Berous, Crotus, Crauet. Gozadin & Bursat. cum quibus Achilles Pedrocha, in cons. 2. ex num. 107. vsque ad numerum 117. Petrus Surdus dicto cons. 129. num. 29. libro 1. & in cons. 414. num. 57. éod. lib. Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 30. ex num. 1. cum seq. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, tom. 8. littera V. conclusione 284. fol. 637. & tom. 2. littera D, conclus. 94. fol. 473. Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 67. num. 11. lib. 2. Azeuedus in l. 1. tit. 4. lib 5. num. 66. 67. 76. &77. Simon de prætis de interpretat. vltimar. volunt. lib. 1. dicta solutione 1. numero 3. fol. 78. & dicta solutione 5. ex num. 26. & num. 32. & num. 40. fol. 31. vbi resolutiuè, & verè constituit, quòd coniectura potest diuersimodè probari; si enim tendit ad aliam dispositionem, siue quæratur probari aliqua dispositio de nouo, vel addendo, vel minuendo, aut adimendo, vel corrigendo, vel aliquo modo alterando dispositionem iam apparentem, tot testes requiruntur, quot sunt necessarij ad probationem principalis dispositionis: Si verò tendit ad declarationem ambiguæ dispositionis iam factæ, tunc sufficiunt duo testes, vt ibi comprobat; & repetit eod. lib. 1. & dict. solutione 5. num. 32. & 33. fol. 29. dicens, generalem esse doctrinam in hac materia, quòd quotiescunque à lege, velà Doctoribus in aliquo articulo vltimarum voluntatum inducitur, vel elicitur, sic esse coniecturam voluntatis testatoris, vel dicitur (vt sæpissimè in legibus ipsis exprimitur) nisi contrarium constet, vel probetur testatorem voluisse, dummodò non vergat in nouam dispositionem, expressè dando, vellimitando, vel adimendo, aur alterando; de hac contraria voluntate, vel declaratoria potest per duos testes constare. Prædictorum autem ratio est, quòd qui declarat, nihil de nouo facit, sed iam factum aperit, & signifi[sect. 30]cat, sine qualis fuerit voluntas in dispositione, ostendit, dicta l. hæredes palam, §. si quod post, ff. de testamen. vbi Glossa allegat concordantes, l. adeò, cùm quis ff. de acquirendo rerum dominio, l. asse toto, ff. de hæred. instit. l. scripsero, ff. de condit. & demonstrat. & exornant permultis Decius, Gomezius, Anania, Barbatia, Anton. Gabr. Simon de prætis, Hippoly. Riminaldus, Burgos de Paz, Mascard. Achilles Pedrocha, & Petrus Magdalenus, quos ego in idipsum congessi, & commemoraui, quotidian. bar. contròuers. iuris, lib. 3. c. 10. num. 30. Idcircò declaratio non requirit illam solemnitatem, quæ requiritur in ipsa principali dispositione, quia declaratio trahitur ad ipsam principalem dispositionem, & fingitur vna & eadem cum ipsa, vt alios cumulans, aduertit Anton. Gabriel commun. conclusion. lib. 6. dicta conclus. 3. ex n. 9. Petrus Magdalenus 1. parte, cap. 30. num. 4. Vnde subsequitur, ad limites istius rationis accipienda, atque explicanda esse superiora, & consequenter communem hanc resolutionem traditam ex num. 28. tunc procedere,[sect. 32] cùm sumus in vera & propria declaratione, quæ consistit circa dispositionem dubiam & obscuram, & multipliciter intelligibilem. Exemplum attulit nobis Iureconsultus in dicto §. si quid post, de legato facto Titio, & Sticho, cum plures essent eiusdem nominis: Et ibidem dicit Glossa in verbo Stichum circa institutionem; putà si fuit institutus hæres Titius amicus testatoris, cùm duo amici eius essent eiusdem nominis. Et simile in datione tutelæ est vulgatum exemplum in l. duo sunt Tity, ff. de testamentariatutel. Hæc enim incertitudo personæ licèt vitier legatum, institutionem, & tutuelam, nisi declaretur, iuxta, d.l. duo sunt Tity & l. si ita fuerit, ff. de rebus dubiis: Tamen quia in rei veritate valet ista dispositio, quæ apud legem est certa, licèt impediatur executio, donec certificatur, quia non deficit ius, sed tantùm probatio: Iure[sect. 33] igitur potest testator post conditum testamentum, hanc incertitudinem coram duobus testibus declarare, quia ex hoc nihil de nouo disponit, sed dispositionem iam perfectam, & apud se certam, licèt apud nos obscuram aperit, & declarat, quam etiam si non declarasset, committeretur declarationi Iudicis, qui[sect. 34] posset eam ex variis circumstantiis declarare, vt post Bart. & Castrensem, optimè declarat Petrus Magdalenus de numer. testium in testanentis requisito, prima parte, dicto cap. 30. num. 6. cum seq. vsque ad num. 11. Non verò procederent resolutionesmetinsæ, sed[sect. 35] declaratio non esset propria, & vera, siue respiceret dispositionem, quæ de iure erat certa, & aliter declaratur; tunc etenim, ipsius etiam testatoris respectu, solemnis requirertur numerus testium, qui in testamentis requiritur, quia ista non est propria declaratio, sed noua iuris datio, & noua dispositio: Idque per text. sæpè allegatum in dicto §. si quid post, in principio;& ibid. Gastrensem d. verbo posse Dinum, & Bartol. num. 4. & Castrensem num. 2. & num. 4. in fine: qui id expendit ad gratias, quæ solent per Pontifices in præiudicium alicuius declarari: Et latiùs explicant Antonius Gabriel lib. 6. tit. de regulis iuris, dicta conclusione 3. num. 62. & 63. cum seq. Mantica lib. 3. tit. 1. num. 14. & lib. 12. dicto tit. 16. num. 8. & vide nonnulla, quæ adnotata, atque scripta reliqui in proposito, lib. 3. d cap. 10. num. 26. & quinque seqq. Pet. Magdalenum d. cap. 30. num. 11. &12. qui rectè concludit, præfatam communem sententiam, quæ ad declarationem, duorum tantum testium numerum requirit: procedere, vbicunque declaratio tendit ad reddendam certam dispositionem iam factam, quæ erat obscura & sic quando sumus in vera, & propria declaratione; secus verò quando declaratio eos terminos egreditur, & in noua dispositione versamur, prout dicto cap. 10. scriptum reliqui, & alio cap. huiusce libri dicetur; & conueniunt Prætis, & relati supra. Subsequitur etiam, ad sensum nunc dictum supe[sect. 36]riùs resoluta, intelligenda, quando dubitatur, an declaratio respiciat circumstantias, siue substantiam actus; nam etsi Baldus in l. quoties, § sed si non in corpore, ad medium in vers. per quos autem testes ff. de hæred. instit. & l. errore, ex num. 4. C. de testam. Iason ibid. ex num. 7. Decius in l. 1. num. 9. C. de impuberum & cum multis Anton. Gabr. dicta conclus. 3. numero 61. Mantica lib. 12. d. tit. 16. num. 13. & 14. expressim docuerint, præfatam communem resolutionem, iuxta quam ad declarandum vltimam voluntatem, duo testes sufficiunt, procedere dumtaxat, vbi declaratio respicit circumstantias, non verò obtinere, cum respicit substantiam actus: Verè tamen, licèt ea sit communis, & recepta, atque regulariter in praxi seruanda opinio, & per Mascardum probetur to. 1. conclus. 406. ex num. 3. Petrum Surdum in cons. 129. num. 29. & 30. lib. 1. prout suprà retuli obseruatione 1. principali: Verè, inquam, tota vis non stat in eo, sed[sect. 37] in alio, quod nunc dicebamus, an scilicet declaratio sit vera, & propria, & respiciens dispositionem dubiam, & obscuram; tunc namque, & cùm in terminis veræ & propriæ declarationis versemur, siue declaratio respiciat circumstantias, siue substantiam actus, non requiritur ea noua solemnita, quæ requiritur in ipsa principali dispositione. vt in terminis probat textus in d. §. si quid post, iuncta Glossa in verbo, Sticbumr, vbi Glossa extendi illum text. etiam vbi declaratio respiceret institutionem hæredis in qua equidem institutione consistit substantia totius testamenti, § ante hæredis, Inst it. de legatis. Et tamen licèt ambiguitas versetur circa hæredis institutionem, adhuc ea declarari potest per duos tesdtes, vt in terminis tradit, & declarat Paul. Castrens. in d.l. errore, sub n. 5. C. de testam. in versic. sed quot testes. Peralta in l. vnum ex familia, §. si de Falcidia, num. 11. ff. delegatis 2. Ceruantes in. l. 3. Tauri. num. 184. An veròfimus in propria declaratione, per quam immutatur ipsa principalis dispositio, quæ erat à principio certa, iuxta tradita, suprà;& tunc quia in effectu videtur noui iuris concessio, non veteris declaratio, semper (vt anteà dixi) requirit eandem solemnitatem, quæ requiritur in ipsa principali dispositione & ita loquitur, & declarat Paulus Castrensis in d. §. si quid post, num. 2. etiamsi simus in circumstantiis: & cæteris aliis recentioribus elegantius obseruat Pet. Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, 1. parte, d.c. 30. num. 13. per totum: Et iunge Simonem de Prætis in[sect. 38] duobus locis antea citatis, scilicet lib. 1. fol. 29. ex numero 27. vsque ad num. 32. & num. 40. & fol. 78. n. 3. qui id ipsum in effectu voluit; non enim inquirit, an circa substantiam, vel circa circumstancias versemur, sed dumtaxat inspicit, an fiat vera propria declaratio circa ambiguum, aut incertum, vel aliquid de nouo addatur, adiiciàtve, vel adimatur, siue in nouum aliquid introducatur, prout etiam comprobatur ex his, quæ dicto cap. 10. lib. 3. ex. num. 26. ego adnotaui. Saluando tamen doctrinam Baldi relatam, & communiter approbatam, considerabam dici posse, communem ipsam Interpretum sententiam, non accipere substantiam ad eum modum, siue iuxta exemplum Castrensis; eo namque casu, duobus etiam testibus Communis esset contenta, sed ad alium modum accepisse semper, hoc est, ad differentiam dispositionis non inductæ, nec factæ, & sic quæ nullibi constat: nam in exemplo Castrensis, dispositio aderat, sed declaratio necessaria erat; quo casu verum est, cùm de sola declaratione voluntatis inductæ agatur, non esse differentiam, quòd declaratio respiciat substantiam actus, vel circumstantia: Aliàs autem, & voluntate expressa non apparente, esse maximam differentiam; nam voluntatis dispositiuæ, & non inductæ, solemnis numerus testium necessarius est, sicut ab initio requiritur: inductæ autem, & apparentis, sed de qua dubitatur, probatio fieri potest per duos testes: In quo equidem communis est sustinenda omninò necà placito deuiat Magdaleni; non etiam ipse deuiat, cùm differentiam reiiciat dumtaxat substantiæ, & circumstantiæ, quando de substantia dispositionis apparet, sed declaratio necessaria est, non verò quando non apparet; & sic posito casu voluntatis inducatæ, sed dubiæ est aliqua circumstantia, etiamsi sit circa substantiam, vt in institutione iuxta exemplum Pauli Castrensis facta: Idque apertiùs declarauit Bartolus, & magis ad terminos prædictos inductæ, & sic apparentis, vel non inductæ, & sic non apparentis dispositionis, quàm ad substantiam, vel circumstantias respexit: Inquit namque (vt suprà vidimus, atque ex Petro Surdo dicto cons. 129. num. 30. retulimus,) quòd aliquando quis vult probate, testatorem sic disposuisse, cùm tamen non appareat: & tunc septem icstes requiruntur in testamento, & quinque in codicillis, vt in d.l. cùm proponebatur, num. 3. fundauit: Aliquando dispositio testatoris est certa, etiam in esse producta, sed vult quis probare, quòd circa eam fuit erratum in qualitate, vel quantitate; & tunc minor numerus testium sufficit. Rursus atque ex prædictis subsequitur, quæ ha[sect. 39]ctenus adnotata fuere de voluntate declaratoria dispositionis iam inductæ, procedere non solùm, quando testator ipse declarasset suam dispositionem, vt loquitur textus præcipuus in hac materia, in dicat. hæredes palam, dicto §. si quid post; verùm etiam si mortuo testatore adducerentur testes, ad declarandam, & probandam eius voluntatem, quia in huiusmodi voluntate declaratoria, duo tantùm testes, & etiam non testamentarij sufficerent; puta in terminis dicti §. si quid post, vt si testator legauit Titio eius amico, cùm plures Titios amicos haberet, vel in legato non fuerit expressa nummorum qualitas, vel de qualitate alia agatur; ex his etiam, quæ ante, vel post testamentum factum, testator dixit, vel fecit: ea namque, & similia poterunt posteà duo testes, etiam non testamentalij (vt dixi) declarare, iuxta Glossam notabilem, & singularem in dicto §. si quid post, verbo, posse;& ibi Bartol. numero 4. & infinitos alios Authores supr. relatos: qui omnes in his terminis loquuntur, dum dicunt, quòd ad probandam coniecturam, quæ respicit declarationem voluntatis testatoris, duo testes sufficiunt; intelligunt namque indistinctè id procedere, quando mortuo testatore testes ad effectum probationis huiusmodi adducuntur: Sci quoque intelligit Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, 1. parte, dicto cap. 30. num. 15. qui in proposito rectè animaduertit, quod etsi decla[sect. 40]ratio voluntatis sit personalissima, vt nec ad hæredem transeat, vt ibid, probat ex resolutione quamplurimorum, & Anton. Gabr. commun. conclusion. lib. 6. tit. de regul. iuris, conclusione 3. ex num. 71. Tamen resolutio præfata procedit, quando declara[sect. 41]tio talis esset, quæ non consisteret in mera voluntare tanùm disponentis, sed ex variis, & diuersis causis, & argumentis deprehendi posset; iuxta text. in eodem §, si quid post, in fine: Vel quando ijdem testes[sect. 42] audiuissent ab ipso testatore eius voluntatem, sic possent de ea deponere (quocunque modo id contingat;) tunc nanque declaratio talis ad quemcunque transire potest, vt Magdalenus ipse probauit, & vnanimiter acceperunt cæteri omnes, qui hactenus in proposito sermonem instituunt; nunquam enim in dubium excitarunt, an in alios transeat: transire namque & duobus testibus declarationem probari, pro cerro supponunt, vt super ea deponere iure valeant: Et vltra citatos suprà, post Baldum, & Guillielm. Benedictum, obseruauit Petrus Antonius de Petra de fideicommissis, quæst. 9. num. 253. dicens, coniecturatæ voluntatis testaroris probationem fieri per duos testes saltem, qui dicant, testatorem ita voluisse, & intentionem suam declarasse apud eos. Et quamuis Petrus Surdus dicto consilio 129. nu[sect. 43]mero 32. lib. 1. post Bald. & alios authores, in ea fuerit sententia, vt firmiter crediderit id, quod suprà, hoc eodem cap. 19. obseruatione prima principali, ex relatione eiusdem tradidimus, videlicet errorem à Notario commissum in testamento, probari non posse nisi per testes rogatos in testamento: Et in coniecturis probandis repetit num. 43. in fine; dicens post Bald. & Vitalem, quòd dispositio testatoris, non modò vbi directè probatur, sed etiam vbi indirectè per coniecturas, testes debent esse rogati, qui inducuntur ad probandas coniecturas: Et idem tenent Neuizan. & Mantica ibi relati: Quamuis inquam, ita Surdus tenuerit, ipsius resolutio nequaquam obstat nunc traditæ obseruationi, quâ etiam non testamentarij, nec rogati testes admittuntor, vtpote cùm Interpretum doctrinæ, quæ ponderantur à Surdo, ac etiam placita ipsius procedant, quando versamur circa dispositius, siue agimus de dispositione testatoris directè, vel indirectè per coniecturas probanda: tunc namque, vel quando tractatur de errote omisionis, non alij admittuntur testes, quàm hi, qui in testamento fuerunt adhibiti, & per testatorem rogari, quia vt constet de errore, probari debet, rem aliter se habere: id autem probari non potest in restamento, nisi per septem testes, qui sint rogati; ergo septem testes rogati quoque requiruntur ad probationem erroris, vel dispositionis testatoris inducendæ: Quod secus tamen est, quando circa voluntatem inductam, & de qua apparet, & sic declarandam eam, quæ iam inducta est, testes admittuntur; tunc namque duo sufficiunt, etiam non testamentarij, vt dixit, & per Surdum in eodem consil. 129. num. 30. libro 1. Immò fauorabilis adeò est huiusmodi probatio,[sect. 44] siue fauorabilis materia vsque adeò dicitur, cùm de voluntate testatoris iam inducta declaranda agitur, vt etiam testes alias inhabiles, & qui omni exceptione maiores non sunt (quales mulieres sunt) admittantur; quemadmodum egregiè firmauit Oldrad. in consilio 297. numero 8. & sequuntur Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 1. num. 13. Simon de Prætis de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. interpretat. 1. dub. 3. solutione 5. numero 40. folio 31. Ioseph. Mascardus de probat. tomo 1. conclusione 485. numero 3. Petrus Surdus in consilio 129. sub numero 38. lib. 2. Achilles Pedrocha in consilio 2. num. 108. & 109. Cardinalis Dominicus Tuscus practicar. conclusion. iuris, littera[sect. 45] D. conclusione 94. fol. 473. quinimò testatoris ipsa voluntas per testes singulares declarari, & probari potest, vt specificè, atque singulariter respondit Castrensis, quem refert, & sequitur, & latè comprobat eius opinionem Aymon Craueta in cons. 73. num. 33. Corneus in cons. 56. num. 11. in sine, lib. 2. Alexand. in cons. 79. num. 13. & 14. lib. 5. Petr. Paul. Parisius in cons. 94. sub num. 46. lib. 2. Socin. iunior in cons. 178. ex num. 6. cum seq. lib. 2. Gozadin. in cons. 3. sub num. 2. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. lib. 12. tit. 12. num. 18. Bursatus in cons. 118. num. 23. volum. 1. Bargos de Paz in cons. 27. num. 24. Mascard. tomo 1. conclusione 466. num. 8. Simon de Prætis lib. 1. dicta solutione 5. num. 35. fol. 30. Achilles Pedrocha in consil. 2. num. 110. & 125. & num. 111. post Castrensem, Crauetam, & Simone de Prætis, inquit valere testimonium testium singularium affirmantium; sed ita audinisse dici à testatore, vel eius hærede: Et vo[sect. 46]luntatem, seu mentem declaratoriam testatoris, probari per vnum testem in indiuiduo, & directè deponentem, aut saltem facere magnam præsumptionem voluntatis testatoris, scripserunt Socinus senior in consil 37. col. 3. vers. & pro certo, lib. 3. Corneus in consil. 56. col. 3. lib. 2. Simon de Prætis dicta solutione 5. numero 35. folio 30. Et probari per vnum de[sect. 47] testamentariis, dixit Calcaneus in consilio 84. numero 6. & non esse necessariam plenam probatio[sect. 48]nem, maximè quando alia adminicula cum vno teste coniunguntur, post Alexand. & Socinum tradit Simon de Prætis dicto num. 35. fol. 30. generaliter[sect. 49] etiam, testamenti verba vnico solum teste posse declarari, firmauit Baldus in l. directas, C. de testament. manumis. Socin. senior in l. sita scripsero, numero 3. ff. de condit. & demonst. Gozadin. in consilio tertio, num. 27. Achilles Pedrocha in cons. 2. num. 116. Im[sect. 50]mò & stipulationem, quæ stricti iuris, & non ita fauorabilis, sicut testamentum, vnius testis dicto declarari posse, probat text. in l. 1. . §. finali. ff. de verbor. oblig. vbi Doctores communiter, & Pedrocha vbi supà, n. 114.[sect. 51] Ac denique per vnum testem, de quo testator confisus est, siue cui testator voluntatem suam declarauit, siue declarandam commisit, declaratur voluntas eius, per textum in l. Theopompus, ff. de dote prælegata & in l. quem hæredi, ff. de condit. & demonstrat. & latiùs declarat Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 3. titulo 1. num. 13. & 15. & 16. & vide Mascardum de probationibus, tomo 1. conclus. 485. ex num. 4. cum septem seqq. Denique & vltimò subsequitur, iuxta distinctio[sect. 52]nes superiores necessariò intelligendam quamplurimorum Interpretum generalem traditionem in hac materia probatoria coniecturarum; inter quos fuere Baldus in l. quamuis, num. 1. C. de impuberum; quem refert, & sequitur Petr. Anton. de Petra fideicommissis, quæst. 9. num. 100. ad finem, num. 253. Guid. Pap. singulari 658. incipit, coniectura vltimis voluntatibus. Guid. Bened. in cap. Rainuntius, de testam. quem etiam retulit Petra dicto num. 253. Parisius in cons. 34. num. 36. & in cons. 94. numer. 46. lib. 2. & in cons. 13. num. 14. lib. 3. Natta in consilio 363. num. 16. Alexander in cons. 54. num. 3. lib. 3. & in consilio 29. num. 21. lib. 7. Mantica de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 12. titul. 19. num. 9. in fine: ij namque & alij iuris Autho[sect. 53]res indistinctè obseruarunt, coniecturam quamcunque probari debere per duos testes: Et quidem in aliis materiis id verissimum est, & regulariter procedit; requiritur namque; eadem probatio, siue idem numerus restium in iudiciis, & coniecturis probandis, qui requiritur in directa probatione veritatisl, vt post Baldum, supà animaduertebam: Regulariter autem in cuiuscunque rei, aut negotij probatione duo, vel tres testes sufficiunt, vt notissimum est, & valdè vulgatum, & probatur in l. vbi numerus, & ibi Glossa, ff. de tesibus, cap. in omni negotio, & cap. licèt vniuersis, de testibus, & optimè explicat, atque prosequitur Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. primo. per totum: Et id circò regulam generalem, quòd coniectura vnaquæque probari debeat saltem per duos testes, rectæ post alios Authores tradit Mascardus tomo primo, dicta conclusione 406. numero primo. Cæterùm, cùm versamut in interpretatione, & proba[sect. 54]tione vltimarum voluntatum, & coniecturarum earum, non ita absolutè id erit accipiendum, sed potiùs sic distinguendum, provt distinctum est numeris præcedentibus, an scilicet de inducenda volunta[sect. 55]te dispositiua, & ea probanda agatur, vel de inducta declaranda tractetur; nam in primo casu, siue de indirecta per coniecturas agatur, duo testes non sufficiunt, sed septem, aut quinque requiruntur, vt etiam coniecturæ ipsæ probentur, provt ex ipso Mascardo, & Surdo retuli suprà, num. 13. & 24. & eadem conclusione 406. num. 2. aduertit idem Mascardus: in secundo autem casu duo testes sufficiunt, & eisdem coniecturæ voluntatis declaratoriæ probantur, vt suprà quoque obseruari, & plurimos sic tenentes commemoraui. # 20 CAPVT XX. De voluntate testatoris quotiescunque quæstio non est, sed de aliis circumstantiis, aut qualitatibus extrinsecis quibuscunque probandis tractatur, veluti quòd conditum fuerit testamentum (quod in dubio conditum non præsumitur,) quòd solemnis numerus testium, aliàve solemnitas interuenerit (quæ etiam in dubio non præsumitur) Tabellionem etiam, aut plures testes in loco conditi testamenti, aut codicilli, adinueniri non potuisse, testamentum amissum fuisse, testium rogitum præcessisse, testatorem sanæ mentis fuisse ciues, aut oppidanos esse testes adhibitos, & qui testium numerus requiratur, & an duo tantum testes sufficiant? Quid denique dicendum sit in ea dispositione, quâ quis implicitè, vel explicitè per relationem ad aliam scripturam, schedulam scilicet alij traditam, aut concreditam, legat, vel instituit, & dicit, quòd hæres det; quod relictum est in schedula, quam posuit testator apud Guardianum Sancti Francisci, vel quòd in ea contentus sit hæres: Et vtrùm sufficiat, quòd ex comparatione literarum, vel ex aliis legitimis coniecturis constet, schedulam à testatore fuisse scriptam? vbi prædictorum omnium breuis, atque distincta traditur resolutio, & decisio illa Bartoli in l. si ita scripsero, 38. per illum text. ff. de condit. & demonstrat. exornatur nonnullis. SVMMARIVM. -  1 De voluntate, & dispositione testatoris vbicunque quæstio non est, nec agitur de ea probanda, sed duntaxat de probanda aliqua qualitate, siue circumstantia extrinseca, etiamsi sit de substantialibus pro validiate dispositionis, duo testes ad eius probationem sufficiunt. -  2 Idque generaliter procedit in omnibus qualitatibus, ac circumstantiis extrinsecus, ex sententia communi. -  3 Vt testamentum ab aliquo conditum, cùm de eius successione agitur, quamuis non præsumatur. -  4 Quoniam condere testamentum, est quid facti. -  5 Ea autem, quæ facti sunt, non præsumuntur: -  6 Et sic legitimus hæres non tenetur probare, testamentum non esse factum; nam cùm ipse petit legitiman hæreditatem, satis habet fundatam intentionem, quòd proximior est, & à lege vocatur. -  7 Tamen ad probandam, quòd testamentum conditum fuerit, duo tantum testes sufficiunt, sed ad probandum sic, vel sic actum, septem requiruntur. -  8 Testamenti solemnitas, quamuis in dubio non præsumatur, nisi quatenus eius prima facies ostendit, siue requisitam à lege formam habet. -  9 Tamen cùm ipsa solemnitate probanda dumtaxat agitur, quia non negatur, testamentum conditum, sed debitam solemnitatem non interuenisse dicitur; tunc equidem duo tantùm testes sufficiunt, etiam non rogati, & non testamentarij & infrà n. 14. -  10 Testamenti conditi loco, Tabellionem, vel vltra tres testes vicinos adinueniri non potuisse, duobus tantùm testibus, etiam non vicinis probari posse. -  11 Et cui hoc casu onus probandi incumbat? remissiuè. -  12 Testamenti amissio vtrùm duobus tantùm testibus, etiam non vicinis probari possit? Et amissione ipsa probat, an eiusdem testamenti tenor duobus tontùm testibus probari possit? remissiuè. -  13 Testmento immixtus contractus, quibus testis probari debeat? remissiuè. -  14 Testori ab hærede de eius voluntate adimplenda, facta promissio, vtrùm duobus testibus probari possit? -  15 Rogitus testium in testamento vsque adeò est de eius substantia, vt alias testamentum sit nullum: Et vide infrà, num. 22. in fine. -  16 Rogitus testium per duos tantùm teses, etiam non testamentarios probari potest. -  17 Testes in testamento adhibitos, ciues, aut vicions esse ipius loci, in quo testamentum conditum est, duobus testibus, etiam, non ciuibus probari potest. -  18 Testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantum testibus, etiam non ciuibus probari potest. -  19 Electio in testamento commissa vtrùm duobus testibus probari possit? remissiuè. -  20 Legatorum tacita ademptio, vtrùm possit duobus testibus probari remissiuè. -  21 Testes in testamento descriptos, & adhibitos, præsumi fuisse rogatos, quia est solemnitas, quæ tunc temporis potuit interuenire. -  22 Legitima filiorum licèt relinqui debeat titulo institutionis, ad hoc vt testamentum valeat. -  23 Tamen quòd filio simpliciter relictum, fuerit relictum titulo institutionis duo tantùm testes possunt probare. -  24 Notario si obiiciatur, quod erat excommunicatus, & sic quod non potuit rogari de testamento, per duos tantum testes probari potest, quòd eo tempore fuerat resolutes. -  25 Testatoris habilitas ad testandum, duobus tantum testibus probari potest. -  26 Ad probandum testatoris voluntatem, quòd sub vulgari expressa substitutione contineatur tacita pupillaris, duo testes sufficiunt. -  27 Pupillaris substitutio tacita quòd matrem excludat ex coniectura voluntatis testatoris, duobus testibus probari potest. -  28 Testator si voluerit, & disposuerit, fidem adhiberi memoriali eius manuscripto, quoad interpretationem suæ voluntatis; dubium non esse, quin talis scriptura fidem faciat dummodò constet ex comparatione literarum, vel ex aliis legitimis coniecturis, scriptam fuisse manu ipsius testatoris, & infrà n. 32. & 35. Et ibidem de memoriali, aut schedula tradita, & concredita à testatore, Guardiano, vel alteri, & de Bartoli decisione per illum textum, in l. si ita scripsero 38. ff. de condit. & demonstr. -  29 Testamentum valere quoad hæredis institutionem, & quoad legata, si testator instituat illum, qui continetur in tali scriptura, vel in tali schedula, vel si dixerit, quòd fiat, vel adimpleatur scriptum in schedula, quam reliquit penes Guardianum Fratrum Minorum, dummodò legitimè constet, schedulam esse testatoris. -  30 Maioratus, aut melioratio rectè constituitur in filium, quem testator nominauit in quadam schedula, dummodò de veritate schedulæ constet. -  31 Et sufficit, quòd ex comparatione, vel ex aliis legitimis indiciis, & coniecturis appareat, quòd illa schedula est testatoris: & num. 35. -  32 Testator si in testamento solemni refert ad aliquam priuatam scripturam non solemnem, omnia contenta in scriptura priuata censentur expreßè disposita, & expressa in ipso testamento referente. -  33 Et in huiusmodi censetur sufficiens probatio confessio filiorum dicentium schedulam esse scriptam, vel subscriptam manu parentis. -  34 Comparatio etiam literarum sufficiens censetur (vt dictum est num. præcedentibus) etiamsi aliqui testes, vel inscripti, vel præsentes non fuerint. -  35 Et sic multò magis duorum testium probatio sufficiens censebitur. -  36 Executores non tenentur sequi voluntatem scriptam in epistola, nisi veritas epistolæ per quinque testes comprobetur, quia potest esse suppositia. -  37 Erratum circa qualitates extrinsecas testamenti, per duos tantam testes probatur. PRo dilucida, atque absoluta huiusce Capitis explicatione obseruandum, atque constituendum erit, quòd cùm cap. præcedenti plene explicatum fuerit, cùm agitur de inducenda, atque probanda voluntate, siue ex expressa, siue tacita, cùm etiá de inducta probanda, & declaranda tractatur, qui numerus testium requiratur? Restar nunc videre, quæ probatio necessaria sit, cùm agitur dumtaxat de qualitatibus, seu circunstantiis quibuslibet extrinseca probandis: Et quidem de voluntate, & dispositione testa[sect. 1]toris vbicunque quæstio non est, vec agitur de ea probanda, sed dumtaxat de probanda aliqua qualitate, siue circunstantia extrinseca, etiamsi sit de substantialibus pro validitate dispositionis, duo testes ad eius probationem sufficiunt, nec maior testium numerus desideratur; ita sanè docuerunt Bartolus, Castrensis, & Imola in d.l. cùm proponebatur, ff. de legatis 2. Baldus notanter in l. 2. ex n. 2. vbi Alex. Ias. in l. Decius & alij, C. de bonor. posse. secund. tabul. Ias. in l. errore, ex n. 7. & ibidem Castrens. col. 1. c. de testamentis. Ancharan. in cons. 337. n. 2. Socinus senior in consil. 92. n. 10. lib. 3. Alciatus in cons. 111. num. 9. lib. 9. Calcan. in cons. 47. colum. 2. Parisius in cons. 94. sub num. 45. & num. 46. lib. 2. Cardinalis Franciscus Mantica de coniect. vltimar. voluntas. lib. 12. tit. 16. n. 13. in fine, & n. 14. cum seq. Simon de Prætis interpret. 1. dubit. 3. solut. 5. num. 34. fol. 30. Michaël Grassus §. fideicommissum, quæst. 4. n. 10. in fine, & §. substitut. q. 31. in principio. Burgos Sal. de Paz in l. 3. Tauri. 1. ex. n. 804. vsque ad n. 814. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 3. n. 2. 4. 5. & 10. & his non relatis Iosephus Mascardus de probationibus, tom, 1. conclus. 406. n. 2. Petrus Surdus in consil. 229. num. 29. lib. 1. Vbi plura proponit exempla, provt eum retuli cap. præcedenti, num. 16. Petrus Magdalenus de num. testium in testamentis requisito, 1. p. cap. 15. n. 13. & 14. fol. 159. latiùs cap. 31. n. 2. 3. & 4. & num. 9. tribus seqq. vbi ex sen[sect. 2]tentia aliorum Interpretum inquit, generaliter id procedere in omnibus, ac quibuscunque qualitatibus, & circunstantiis extrinsecis, provt Prætis etiam dict. num. 34. notauit. Et hinc sanè eo (vt exemplis rem hanc demonstremus, & specificè magis loquamur) quòd testamentum[sect. 3] ab aliquo conditum, cùm de eius successione agitur, quamuis non præsumatur; Quoniam condere testa[sect. 4]mentum, est quid facti: Ea autem quæ facti sunt, non[sect. 5] præsumuntur, l. in. bello, §. factæ, ff. de capt. & postlim. reuers. plenè Menochius lib. 6. præsumptione 14. Ita sanè adnotarunt, & testamentum ab aliquo conditum non præsumi, probarunt Alexander num. 19. & Iason num. 84. in l. is potest. ff. de acquir. hæreditate. Qui scripserunt ita Bartolum ibi sensisse, n. 25. idem Alexander, Corneus, Ruinus, Gratus, Iason, Curtius iunior, Hippolyt. Riminaldus, Sapia, Cagnol. Guid. Pap. Bolognetus, Guil. Benedictus, Bertrandus, Gail Mainer. Natta, Anton. Gabriel, & Didac. Couarruu. quos referunt, & hanc partem amplectuntur, & contrariæ opinionis fundamentis ex proposito satisfaciunt Franciscus Mantica de coniectur, vltimar. voluntat. lib. 2. tit. 1. per totum. Ioseph. Mascardus de probationibus, tom. 3. conclusione 1353. ex num. 1. cum seq. vsque ad num. 13. Iacob. Menochius lib. 4. præsumpt. 1. per totam. Qui rectè[sect. 6] adnotarunt, legitimum hæredem non teneri probare, factum non esse testamentum; nam cùm ipse petit legitimam hæreditatem, satis habet fundatam intentionem, quòd proximior est, & à lege vocatur, l. 1. ff. de petit. hæred. l. obuenire, ff. de verbor. significat. l. 3. §. de illo, ff. pro socio, & in omnibus titulis, in quibus agitur de legitimis hæredibus ab intestato venientitibus: Idcircò qui tentamentum conditum dicit, id probare, atque, testamentum ostendere debet. Tamen (vt à proposito nostro non discedamus) ad probandum, quòd testamentum conditum fuerit, duo tan[sect. 7]tùm testes sufficiunt, licèt ad probandum sic factum, siue ad probandam testatoris voluntatem, septem testes requirantur; & sic primum probare, parum prodest, nisi probetur secundum, iuxta Glossam ordinariam, & notabilem, in l. 2. in Glossam magna, ad finem, C. de bonor. possession. secund tabul. quæ communiter approbatur per omnes Doctores ibi: & per Oldrad. in consil. 297. num. 7. Socinum seniorem in cons. 92. numero 10. lib. 3. Manticam de coniect. vltimar. volunt. lib. 12. tit. 16. num. 15. Mascardum de probationibus, tomo 1. conclus. 406. num. 2. & conclus. 1153. num. 51. Azeuedum in l. 1. tit. 4. lib. 5. num. 32. Petrum Surdum dicto consil. 129. sub num. 29. Pet. Magdalenum de num. testium in testament. requisito, 1. parte, cap. 31. num. 14. Aldobrandinum in cons. 32. num. 33. Similiter, vbi de voluntate, & dispositione testatoris quæstio non est, sed tantùm de solemnitate testamenti, quæ in dubio non præsumitur, nisi quatenus[sect. 8] eius prima facies ostendit, siue requisitam à lege formam habet, vt latiùs explicat Menochius lib. 4. præsumptione 9. per totam. Mascardus de probat. conclusione 1354. vt puta, si succedentes ab intestato non negauerint, testatore m testamentum condidisse, sed[sect. 9] debitam solemnitatem interuenisse negant; nam tunc duo testes sufficiunt, etiam non rogati, nec testamentarij, prout etiam concludunt Doctores communiter in l. hæredes palam, in principio, vbi optimè Bartolus sub num. 5. Castrensis num. 8. & cæteri communiter ff. de testamentis: Communiter etiam Doctores in l. 2. C. de bonor. possession. secund. tabul. vbi Decius colum. 2. & 3. & prius Iason num. 10. & 11. Mascardus conclus. 1353. num. 51. Petrus Surdus d. cons. 129. sub n. 29. lib. 1. Glossa Ostiensis, Speculator, Aretinus, Afflictis, Chassaneus, Parisius, Ioann. Lub. Didac. del Castrillo, Montaluus, Boërius, Socinus, & Sylua Nuptialis, cum quibus Burgos Salon de Paz in dicta l. 3. Tauri, prima parte, num. 804. & inquit numero 805. quòd si quis probare nititur in loco, in quo[sect. 10] testamentum est conditum, Tabellionem, vel vltra tres testes vicinos adinueniti non potuisse, id duobus testibus, etiam non vicinis probari potest & num. 822. vsque ad num. 825. vbi de eodem agit, & cui hoc casu onus probandi incumbat: & num. 807. agit ipse Bur[sect. 11]gos Salon de Paz, an testamenti amissio duobus testibus, etiam non ciuibus probari possit, vel maiori nu[sect. 12]mero testium, ac de iure huius Regni oppidanorum debeat probari: De quo etiam Malseardus dicta conclusione 1353. num. 52. vbi quòd testament scriptura vbi est deperdita, tenor eius duobus testibus probari potest, idque ex sententia multorum Authorum, quos ibi refert: Et per eundem Burg. Sal. de Paz vbi suprà; latiùs per petrum Magdalenum de num, testium in testamentis requisito, prima parte, capit. 28. per totum, testamento etiam immixtus contractus quibus testibus probari debeat tractat ipse Burg. Sal. de Paz, in[sect. 13] dicta l. 3. Tauri, num. 808. & num. 809. testatori ab hærede de eius voluntate adimplenda, facta promissio, vtrùm duobus testibus probari possit? Et latiùs per[sect. 14] Magdalenum prima parte, cap. 27. num. 23. Superiorem quoque resolutionem, videlicet duos tantùm testes sufficere ad probandum, quòd in testamento, aliàve vltima dispositione, solemnis numerus testium interuenerit, probarunt Cardinalis Franciscus Mantica de coniecturis vltimarum voluntat lib. 12. dicto titulo 16. num. 14. & 15. Magdalenus 1. part. cap. 13. numero. 13. & 14. capit. 31. numero. 2. 3. & 4. Surdus d. numero 19. qui Burgensis Salon de Paz, & prædictorum, quos ipse refert, mentionem non faciunt. Prætereà, licèt, rogitus testium in testamento, sit[sect. 15] de substantia testamenti, vsque adeò, vt aliàs testamentum sit nullum, l. hæredes palam, §. in testamentis: vbi Bartol. & omnes notarunt, ff. de testamentis, l. hac consultissima, in principio, C. eodem. Boëtius decisione 34. num. 8. Iulius Clarus §. testamentum, quæsione 58. Quia tamen hoc non de pendet principaliter à voluntate, nec in eo consistit principalis[sect. 16] dispositio testatoris, sed est solemnitas introducta de iure ciuili, potest talis rogitus probari per duos restes, etiam non testamentarios, vt concludit Bald. in d.l. 2. C. de bonor. posses. secund. tabul. ante num. 4. Alexand. num. 6. Ias. num. 13. & optimè Decius num. 8. vbi declarat; fuitque opinio Martini, prout notauit ipse Bald. in l, comparationes, in. 3. notabili, C, de fide instrumentor. Alexandri (qui testatur de communi sentenia) in consil. 47. num. 3. lib. 2. & ita quoque obseruarunt Iason in dicta l. hac consultissima, in principio, num. 3. Decius in consil. 11. colum. 8. in fin. Ruinus in cons. 1. num. 8. in fine, cum seq. lib. 2. Alciatus in cons. 111. num. 9. lib. 9. Prætis lib. 1. dubit. 3. solutione 5. num. 30. in fine, folio 51. Mantica lib. 12. dicto tit. 16. Surd. dicto cons. 129. sub num. 29. lib. 1. Petrus Magdalenus 1 p.d. cap. 31. num. 56. & 7. Burg. Salon de Paz in dict. l. 3. Taur prima parte, num. 810. vbi resoluit, testium rogitum duobus testibus, etiam[sect. 17] non ciuibus posse probari: sit citat Cornenum, quem superiores non citant; & num. 813. in fin. tradit etiam testes in testamento adhibitos, ciues, aut vicinose esse ipsius loci, in quo testamantum conditum est, duobus testibus etiam non ciuibus probari posse. & num. 809. testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantum testibus etiam non ciuibus probari posse as[sect. 18]serit, & dicit videndum Ruinum in consilio 1. numero 12. & 15. & 18. lib. 3. & latiùs videri poterit Pet. Magdalenus prima parte, cap. 29. per totum: & numero 812. inquit etiam ipse Author, vtrùm electio in testamento commissa, duobus testibus probari possit:[sect. 19] & num. 812. an tacita legatorum ademptio possit duobus testibus probari. De quo etiam vide Couar. in[sect. 20] rubrica de testamentis, 2. part. num 21. Prætis libro 1. interpretation. 1. dubitatione 3. solutione 5. num. 30. folio 29. Petrus Surdus dicto consilio 29. lib. 1. immò & testes in testamento descriptos, & adhibitos, præ[sect. 21]sumi fuisse rògatos, quia est solemnitas, quæ tunc temporis potuit interuenire, post alios responderunt Decius in consilio 11. numero 17. versic quod notari. Socinus iunior in consilio 178. numero 4. libro. 2. Boerius quæstione 35. Menochius libro quarto præsumptione 9. numero 2. vbi extendit, vt etiam idem dicamus de quocunque alio actu, qui requirit solemnitatem vt illa præsumatur, si in actu fuit enuntiata, & eo tempore potuit interuenire: Et idem quoque scripsit libro tertio præsumptione 132. num. 32. idem quoque tenuit, & præsumit testes rogatos dixit Azeued. in l. 1. tit. 4. numero 54. & 55. libro quinto. Ceruantes in l. 3. Tauri, numero 115. videndus ex num. 109. vsque ad num, 124. vbi concludit id ipsum, & dicit verius esse, quòd etiam hodie post legem illam regiam, testium rogitus necessarius sit. Rursùs Legitima filiorum licèt relinqui debet titu[sect. 22]lo institutionis, ad hoc vt testamentum valeat, iuxta tex. in authent. vt cum de appellatione cognoscitur, § aliud quoque capitulum iuncta Glos. in cap. si pator, verbo, instituit, de testamentis in 6. & post alios multos Authores ita tradiderunt Iul. Clar. §. testamentum, quest. 38. Couar. in cap. Rainuntius, de testam, §. 1. num. 1. Gualdensis de arte testandi, titulo 3. cautela prima, numer. 1. Menchaca de successionum creatione, §. :1. num. 68. & seq. Marc. Antonius Cucchus in traetatu, de Legitima, pagin. 75. num. 1. cum seq. vbi latè in proposito: Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 16. ex num. 57. cum seq. D. Spino in speculo testamentorum, glossa n. 17. principali, ex num. 15. Ludouicus Molina eruditè (vt adsolet) de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 15. ex num. 14. vsque ad num. 20. quò loci resolutiuè firmat, Legitimam ex iure communi, atque Regio partitarum, filiis titulo institutionis relinquendam esse; idque etiam hodie procedere, nec innouari e decisione l. primæ, titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regæ vt ibi fundat dilucidè. Et id ipsum sequuntur permulti huius Regni Authorés, quos congerit, & ita resoluit Cæuallos commun. contra commun. quæstione 23. & quæstione 711. num. 5. tamen[sect. 23] quod relictum filio simpliciter, fuerit relictum titulo institutionis, duo testes possunt probare, ita Baldus in l. 2. C. de bonor. poss. secund. tabul. num. 2. & ibidem Caltrens. num. 5. in fin. & Alexand. num. 6. Iason sub num. 13. Decius num. 7. idem Iason in l. errore, numer. 8. cum seq. C. de testament. Ruinus in consilio primo, n. 8. lib. 2. Mantic. de coniecturis vltimar. volunt. lib. 12. titulo 16. num. 4. Petrus Surdus dicto consilio 129. sub dict. num. 29. libro primo, Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 15. numero 54. & cap. 51. num. 8. & reddit rationem Decius, vbi suprà, quia in hoc casu, & superioribus non agitur principaliter de voluntate, sed de probanda solemnitate legali, in qua regulariter duo tantum testes sufficiunt, ex sententia communi, in d.l. 2. C. de bonor. poss. secund. tabul. & in d. errore, C. de testam. & latius per petrum Surdum sub dicto numero 29. vbi etiam, quod si quis fateatur, testatorem fecisse testamentum, sed neget eum fuisse sanæ mentis, vel quod testator non sic declarauerit, aut quod non decesserit; hæc omnia, scilicet quod testator erat sanæ mentis, quod sic declarauit, & quod decesserit, ad quod talis fuerit hæres institutus, & alia similia; per duos possunt testesprobari. Vt etiam per Magdalenum dicto cap. 31. num. 2. 3. & vide num. 9. 10. & 11. vbi dicit idem es[sect. 24]se, si obiiciatur Notario, qui fuit rogatus, vt testamentum conficeret, quod erat excommunicatus, & sic quod non potuit de testamento rogari, vt ibidem comprobat; poterit namque per duos testes probari, quod ipse tunc temporis fuerat absolutus, vt eodem[sect. 25] loco obseruat. Et idem iuris esse inquit, si obiiciatur, quod persona testatoris fuerat inhabilis ad testandum, potest enim habilitas duobus tantum testibus probari, vt per Baldum, & Castrensem, num. 5. in d. 1. 2. C. de bonor. posses. secund. tabul. & eundem Castrensem in l. cum proponebatur, in fine, ff. de legatis secundo. Ancharanum dicto consil. 337. numer. 2. ad finem. Sic quoque ad probandam voluntatem testatoris, quod scilicet sub vulgar expressa non conti[sect. 26]neatur tacita pupillaris, duo testes sufficiunt; provt scripsit Bartolus in l. 2. num. 39. ff. de vulg. & pup. substit. & ibi Claudius num. 25. & Iason num. 36. Baldus in l. quamuis, numero 1. & ibi Salicetus numero 4. & Alexander num. 2. C. de impuberum. Baldus in l. precibus, num. 12. C. eodem. Mantica de coniectur. vltiumar. volunt. lib. 12. dicto titulo 16. numer. 5. &6. Grassus §. substitutio, quæstione 31. in principio. Petrus Surdus in consilio 356. num. 13. lib. 3. qui dicit, hoc esse extrinsecum, & ideo duobus testibus probari. Infe[sect. 27]runt etiam iidem nunc relati Authores, duos testes sufficere ad probandum, quod tactia substitutio pupillaris ex coniectura voluntattis excludat matrem. Quod ante ipsos tenuerunt Angelus num. 5. & Salicetus num. 7. in dicta l. precibus. Ac denique Mantica adiicit lib. 12. dicto titulo 16. num. 2. 0. dubium non esse, quin si testator voluerit, & disposuerit fidem[sect. 28] adhiberi memoriali eius manu scripto, quoad interpretationem, fiue quo ad scientiam suæ voluntatis; talis scriptura fidem faciat; dummodo constet ex comparatione literarum, vel ex aliis legitimis coniecturis, hanc schedulam scriptam fuisse manu ipsius teitaroris: idque per text. qui ad hoc allegatur communiter in l. si ita scripsero 38. ff. de condition. & demonstr. vbi Bartolus ita notauit, & deduxit: latiùs Socinus senior colum penult. & finali. Alexander in consilio 76. numer 5. & seq. lib. 3. Alciatus in consilio 57. num. 2. lib. 9. Gozadinus in consilio 3. num. 16. Signorolus in consilio 176. num. 7. Corsetus in singulari 276. Burgos Salon di Paze in l. 3. Tauri, Prima parte, num. 808. in versic. Quibus, vbi inquit, an possit id duobus testibus probari. Et agit de dicta decisio[sect. 29]ne Bartoli, quod si testator dixit, Volo quod hæres meus der illud, quod scriptum est in scedula, quam reliqui apud Guardianum fratrum Minorum: si Guardianus ostendit Scedulam, valet relictum quod in ea reperitur scriptum, & adimplendum est ibi dispositum; siue fuerit legatum, vt plerique intellexerunt Bartolum, fiue sit institutio, vt voluerunt Baldus, & Angelus in l. asse toto, ff. de haered. institut. Castrensis, Alexander, Socinus, & alij, cum quibus firmiter hanc partem sustinet Hippolyt. Riminaldaus in cons. 598. ex num. 48. vsque ad num. 56. lib. 5. qui inquit num. 50. etiam quo ad institutionem, hanc esse opinionem communem: & num. 51. esse magis communem, & ab ea in praxi non esse recedendum. Nec requiri, vt testator dicat, Instituo talelm, puta Petrum, aut Ioannem, de quo in tali scedula; sed satis esse, si quis implicitè, vel explicitè, per relationem ad aliam scripturam instituatur, ex eo defendit contra Diadac. Conuarruu. ex num. 53. vsque ad num. 56. quod reltio ad aliam scripturam, vel ad alias personas, vim specialis expressionis habeat, vt latiùs probat ibidem, & id ipsum tenuerunt, atque exornarunt decisionem præfatam Bart. in d.l. si ita scripsero. Parisius in consilio 19. ex num. 12. cum seq. & numer. 26. lib. 3. Burgos ipse de Paz. in consilio 1. num. 6. Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 4. colum. 2. & quæsione 36. Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 1. titulo 7. num. 7. Riminmaldus idem, in principio, de testament. num. 486. Guil. Benedictus in cap. Rainutius, de testamentis, verbo, in extremis positus, num. 41. Padilla, in l. cum quidam, num. 2. ff. de legatis secundo, Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 11. Gualdensis de arte testandi, titulo 2. cautela 4. Stephan. Gratianus, decisione 103. ex numer. 9. Fontanella Clausula 4. glossa 18. parte 2. ex num. 22. Cæuallos quæstion. 44. Hector Felicus allegatione 45. part. 3. Ioann. Gutierr. practicar. lib. 2. quæstion. 41. Mastrillus decisione 190. Alexander Ambrosius decision. fori episcop. Perusini 13. Anton. Gabriel: communium conclusion. lib. 4. titulo de testamentis, concl. 11. per totam, Iosephus Mascard. de probation. concl. 1353. num. 73. Michaël Grassus §. institutio, quæst. 16. Petr. de Peralta in rubrica. ff. de hæred. institut. numer. 76. & 77. Tell. Ferdin. in l. 3. Tauri, 5. part. num. 34. & in l. 37. num. 2. Ioannes Guttier. pract. lib. 2. quæstion. 41. num. 4. & 5. Pet. Magdal. de numero testium in testamentis requisito, 1. part. cap. 27. n. 9. Ioan. Matienc. in l. 1. tit. 4. gloss. 16. n. 13. lib. 5. nonæ collect. Regiæ. Pelaez à Mieres, de maioratu, 1. parte, quæst. 54. & 68. num. 54.[sect. 30] vbi inquit, quod maioratus, aut melioratio rectè constituitur in filium, quem testator nominauit in quandam schedula, dummodo de veritate schedulæ constet. Et duntaxat requirit, quod ex litterarum coparatione, vel ex aliis legitimis indiciis, & con[sect. 31]iecturis appareat, quod illa schedula est testatoris. Refert etiam Castrensem in consilio 387. lib. secundo, Crauetam in cons. 143. n. 6. dicentes, quod sit testator in[sect. 32] testamento solemni se refert ad aliquam priuatam scripturam, non solèmnem, omnia contenta in scriptura priuata, censentur expresse disposita, & expressa in in ipso testameuto referente. Ac denique inquit, quod[sect. 33] in huiusmodi casibus erit sufficiens probatio filiorum, confitentium schedulam esse scriptam, vel subscriptam manu parentis, idque ex Authoribus, & doctrinis ibi relatis, & per Manticam dicto titul 16. num. 22. conuenit etiam superioribus Grassus dicto § institut. quæst. 16. num. 4. & 5. dicens veriorem, & communiorem opinionem esse cum Bartulo, vt præfata decisio procedat tam in institutione, quam in particularibus relictis, dummodo constet, quod dicta schedula sit scripta manu testatoris; & quod sufficit constare id ex comparatione, vel ex aliis legitimis coniecturis, vt suprà dicebatur; & asseuerarunt Natta, Ludou. Lana. Ludon. Zunt. & alij per eundem Grassum commemorati; qui subdit statim num. 7. quòd talis comparatio litterarum procedit & habet effe[sect. 34]ctum, absque eo quod aliqui testes vel sint inscripti, vel præsentes fuerint: Et refert Bart. Bald, Alex. Felin. Deci. & Ludou. Zunt. sic renentes, & secundum hæc, certius quidem erit, duobus tantum testibus dictam schedulam multo magis probari posse, siquidem[sect. 35] sola comparatione, vel solis coniecturis probari valere, præfati asserunt Authores, & ita duobus testibus probari pungit Burg. Sal. de Paze, d. num. 808. in d. l. 3. Taur. executores tamen, quod non reneantur se[sect. 36]qui voluntatem scriptam iu epistola, nisi veritas epistolæ per qu inque testes comprobetur, quia potest esse supposita; post Alciatum in consil. 107. n. 12. lib. 9. scripsit Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. volun. lib. 12. d. tit. 16. num. 21. Denique & vltimò obseruandum, atque constituen[sect. 37]dum est, quod è contrario erratum circa qualitates huiusmodi extrinsecas, vel alias similes, potest etiam per duos tantum testes probari, quamuis secus sit, vbi agitur de errore circa substantialia testamenti, siue de errore substantiali aliquo: quia non potest probari, nisi per eundem numerum testium, per quem testamentum probatur; sicuti vtrumque post glossam. Cinum Bartol. Castrensem, Bald. Angel. Roman. Fulgosium, Alex. Decium, Iason. Felin. & Pariſium obseruauit, atque comprobauit Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, dicto cap. 31. num. 13. folio 339. Parisius in consil. 3. num. 35. lib. 3. # 21 CAPVT XXI. Testamentum imperfectum imperfectione (vt aiunt) siue ratione incompletæ, vel non consummatæ voluntatis, iuxta exemplum traditum in l. si quis cum testamentum, ff. de testament. & alia similia, quæ Doctores constituunt, an vsque adeò inualidum sit, vt nec fauore piæ causæ, nec liberorum sustineatur, etiam quod perfectè disposita, idque etiam post nouam decisionem legis primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, vbi & de doctrina illa Bartoli in l. in testamento; per illum textum, ff. de fideicommissar. libert. quæ piæ causæ fauorem concernit (sed improbatur à multis) & an saltem eodem iure Regio attento valeat subsistere. Rursus, testamentum perfectum, & absolutum fuisse vtrum præsumi debeat in dubio, dum non constiterit, nec probetur, testatorem vltra progredi ad alia disponenda, præter iam disposita per eum, procedere voluisse: quandóve testatoris voluntas, siue dispositio præsumatur perfecta, necne; & quibus regulis, & doctrinis aptiùs, atque distinctiùs id possit explicari, vt etiam post decisionem dictæ l. Regiæ primæ, titul. 4. lib. 5. locum obtineat; ne nos in hac materia coniecturali, & præsumpta decipi aliquando contingat. Sed & testatorem pro perfecta, & absoluta dispositionem suam habuisse, vtrum testibus probari possit; & an duo tantum testes sufficiant, quemadmodum sufficere, cum aliæ qualitates extrinsecæ probantur, cap. præcedenti adnotatur. Quid etiam si testator iusserit Tabellionem vocari, vt de eius ordinatione, & voluntate, quam coram testibus iam explanauerat; redigeret testamentum in publicam scripturam, nec id fuerit factum, an dicatur testamentum imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis; vbi consilium Oldradi 119. (quod assiduè expenditur) illustratur, atque explanatur. Demum inquiritur, vtrum testamentum non lectum coram testibus & testatore, imperfectione voluntatis, an dumtaxat solemnitatis imperfectum dici debeat, ita vt valeat saltem quod piam causam, & liberos, & qualiter vtrumque de iure communi, & de iure Regio procedat. Diligens equidem non modò, sed & accuratior, atque distinctior, quàm hactenus tradita fuisset, explanatio, & resolutio: vbi superiora omnia (quæ adeo assidua, & necessaria sunt, vt per manus traditur quotidie) ita dilucidè explanantur, vt absque ingenti studio, & labore, omniúmque Interpretum originali, & prolixa lectura, id effici non potuisse, libenter fateatur vnusquisque. SVMMARIVM. -  1 Testamentum quotiescunque imperfectum est ratione incompletæ, aut non consummatæ voluntatis, videlicet quando testator cœpit facere testamentum, & morte præuentus, vel aliter perficere non potuit, aut noluit; vel quando se tantum præparauit ad testandum, tunc equidem inualidum est quoad omnia. -  2 Idque generaliter in omni testamento, & dispositione, ac in quacunque persona. -  3 Et etiam in testamento condito ad pias causas, & inter liberos. Nam etiam fauore piæ causæ, & liberorum testamentum imperfectum ratione voluntatis, non sustinetur: & latiùs infra, ex num. 22. cum seq. provt hæc latissimè probarunt, at que exornarunt Authores permulti, qui in vnum aggregantur, atque commemoratur hoc numero. Et l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, decisionem illustrarunt quamplurimis. -  4 Testamentum inperfectum ratione voluntatis incompletæ, vel non consummatæ, neque iure codicillorum valere, neque etiam si in eo contineretur clausula codicillaris. -  5 Testamentum imperfectum ratione voluntatis dici, & nihil valere, si probetur voluisse testatorem vltra procedere, etiam per modum legandi, & fideicommittendi particulariter, & sic per dispositionem particularem, non solum vniuersalem. -  6 Testamentum non esse perfectum, quando testator iam scripta hæredis institutione, erat facturus lagata. -  7 Nisi diu superuixerit, & nihil legauerit, tunc namque etsi destinasset facere legata, testamentum illud dicitur habuisse pro perfecto, & illius destinationis pœnituisse. -  8 Sed & cum testator erat adscripturus conditionem suæ dispositioni, & non adscripsit, tota dispositio redditur imperfecta. -  9 Idque in dubio præsumitur. -  10 Et sufficit, si tacitè vel expressè constet, quod testator volebat aliquid addere, vel detrahere. -  11 Et vbicunque aliquid erat adhuc dicturus, quod complere non potuerit, dicitur testamentum imperfectum esse. -  12 Et quando constat, quod testator non habuit dispositionem illam pro perfecta. -  13 Et hæc commendantur, quia quotidiana, & singularia, & ita obtinent de iure huius Regni, sicut de iure communi, nec aliqua lege Regia alterantur, & latiùs infra ex n. 30. -  14 Quamuis Antonius Ayora aliter intellexerit (sed præposterè quidem) & l. si quis cum testamentum, ff. de testament. verum sensum malè percipiat, vt latius nouè hic adnotatur. -  15 Et eorum, quæ n. præcedenti dicuntur, summa, & resolutio breuis proponitur. -  16 Testamentum imperfectum ratione voluntatis quare non valeat, & n. seq. -  17 Testamentum est quid indiuiduum, cuius qui partem fecit, nihil fecisse videtur. -  18 Et ideo in vltimo puncto indiuisibili stat forma essentialis ipsius, à quo vires & perfectionem recipit. -  19 Ita vt in vltima littera, aut syllaba conclusiua eius forma dicatur concludi. -  20 Quælibet enim forma ex consummatione operis contingit. -  21 Et ideo nihil actum dicitur, quando aliquid superest agendum. -  22 Testamentum imperfectum ratione voluntatis, vsque adeo valere, vt etiam id procedat quoad perfectè disposita in fauorem piæ causæ, vel liberorum. Idque generaliter enuntiatur ex sententia quamplurimorum Authorum. -  23 Sed specificè magis loquendo, atque in dispositione inter liberos, vt ipsa non valeat indistinctè, si vitium imperfectionis existat, etiam quoad perfectè disposita quoad ipsos liberos; tenuerunt Authores nonnulli, qui præcitantur hoc numero. -  24 Nec repugnat Antonij Ayoræ resolutio, & in casu assiduo obseruatio quædam, provt nouè, & verè hic adnotatur. -  25 Testamentum imperfectum ratione, voluntatis sustineri, saltem quoad perfectè disposita, in fauorem piæ causæ. Idque ex sententia Bartoli, quem alij sequunter, provt hoc n. referuntur. -  26 Contra verò ex sententia aliorum multorum, quæ & communior, & verior est, & tenenda omninò. -  27 Nec sustineri potest differentia illa, quam inter liberos, & piam causam Dida. Couar. constituit, vt Burg. Sal. de Pace eleganter & verè probauit. -  28 Et in casu contingenti, eiusdem consultationem, & Regij Senatus definitionem adduxit. -  29 Ad text. etiam in l. in testamento, ff. de fideicommissariis libertat. (quo Bart. & sequaces excitantur præcipuè) plures assignauit intellectus. -  30 Testamentum imperfectum ratione voluntatis incompletæ, siue non consummatæ, indistinctè non sustineri quoad omnes, & quoad piam etiam causam, & liberos etiam quoad perfectè disposita, non solum de iure communi, sed etiam de iure Regio. -  31 Immo nec inueniri verbum aliquod apud dictas leges Regias, quo alicuius alterationis, seu emendationis ansam, siue occasionem sumere valeamus. Id quod nouè, & latiùs hic adnotatur, & l. 1. & 2. tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ verus & germanus sensus adducitur. -  32 Voluntatis imperfectæ defectus, dicitur defectus à lege naturali procedens, in quo leges non dispensunt. -  33 Lex noua in dubio non videtur corrigere velle legem antiquam. -  34 Et restringenda est, vt quanto minus fieri possit, recedatur à iure communi. -  35 Et in terminis, in quibus loquitur, strictè intelligatur. -  36 Nec extendatur ad alios casus, quàm ad eos, de quibus ibi nominatim fit mentio. -  37 Lex noua vbi enumerat aliquem casum specificè, alij casus censentur sub dispositione iuris communis remanere. -  38 Testamentum imperfectum ratione voluntatis non completæ, non sustineri; etiam quoad perfectè disposita inter liberos, vel ad piam causam, vel inter alios quoscunque, etiam de iure Regio probasse Interpretes nonnullos, quorum specisica, & noua mentio fit hoc num. -  39 Testamenti perfectio quadruplex est, remissiuè. Et ibidem Ioannis Matienzi in eodem placito superiori sensus nouè detectus, & numeris seqq. -  40 Testamentum ex legibus Tauri, & nouæ collectionis Regiæ, potest in vita testantis incipi, & post eius mortem ab alio perfici, & finiri: qui ad id faciendum habeat facultatem. Et vnum & idem iudicatur testamentum à testatore, & commissario factum. -  41 Commissarius tamen huiusmodi ad perficiendum testamentum, à testatore incœptum, non potest vltra quintam bonorum defuncti partem disponere. -  42 Nisi fuerit sibi specialis ad id concessa facultas. -  43 Nec censetur ex noui hac iuris Regij constitutione aliquatenus derogatum iuri communi, quod testamentum imperfectum ratione voluntatis improbauit, & suprà num. 39. -  44 Testamentum, vt tanquam imperfectum ratione voluntatis incompletæ vitietur, oportet quòd constet, & probetur testatorem vltra disposita per eum in eodem testamento, vltra voluisse ad aliæ disponenda procedere, In dubio namque præsumitur testamentum fuisse perfectum, nec ibidem dispositum vitiatur. -  45 Testamenti actus in dubio, præsumitur perfectus, & consummatus. -  46 Voluntatis imperfectio in dubio non præsumitur. -  47 Idque magis, & magis coadiuuatur, quando Notarius, qui testamentum ipsum conscripsit, adiecisset causulam illam, Actum, &c. Nam clausula illa significat, testatorem habuisse testamentum pro perfecto, & absoluto, & infrà; num. 62. -  48 Testamenti perfecti coniectura est; quando illa dispositio conuenit cum voluntate iam ab ipso testatore propalata. -  49 Testamentum in dubio præsumi perfectum (vt dictum est) donec contrarium non constiterit, & dici non constare, eo ipso, quod non apparet testatorem vltra voluisse procedere ad aliud disponendum, & sic in casu dubio, vel cum apparet noluisse aliud disponere, & sic in casu certo. -  50 Quæ tamen doctrina adeo generalis, nec aliter declarata, nimis vaga & periculosa est, nisi aliis doctrinis aut distinctionibus clarior fiat. Idque ex sententia Telli Ferdinandez, quam agnoscit veram, & probauit Author hoc loco. -  51 Testamentum ex eo dignosci non esse completum & perfectum, sed fieri cœptum & non consummatum, quod appareat. vel apparere possit, testatorem omnino se non firmasse in prolatis, vel dispositis, sed velle aliquid pro perfectione, & complemento dispositionis. -  52 Quod quidem, & voluisse testatorem ad alia disponenda transire, probabitur; quando post vnum, vel plura disposita, à quibus inchoauerat facere testamentum, subiecit verbum dispositiuum cum præcedenti distinctione repetitiua, putà Iem volo, vel hoc amplius volo, & confestim obmutuit. Nam his, & similibus casibus, satis apparet de imperfectione voluntatis testamentariæ, quæ regulariter vitiat. -  53 Testamentum fuisse perfectum, & consummatum, vel non, quomodo percipiatur vel non, eleganter declarasse Carolum Ruinum in cons. 15. lib. 2. & in cons. 7. n. 7. & seq. lib. 3. -  54 Surdum etiam decisione 292 adnotasse nonnulla. Ac maximè num. 11. testamentum dici imperfectum ratione voluntatis, si post scriptam à Notario dispositionem, testator publicationem distulit in aliud tempus. -  55 Testamentum habitum pro perfecto, absoluto & completo, deduci atque probari posse ex dictis testium deponentium, habuisse testatorem dispositionem suam pro perfecta, & absoluta. -  56 Et ad id probandum, duos tantum testes sufficere. -  57 Item probari ex confectione testatoris, quando testator post factum testamentum dixerit, se iam fecisse testamentum, vt hic adnotatur. Et Simonis de Prætis in casu sibi occurrenti rosolutio proponitur. -  58 Testamentum in dubio imperfectione, siue ratione voluntatis imperfectum non præsumi, doctrinam superiorem toties repetitam, nulla alia distinctione clariorem effici posse, quàm ea, quam in proposito adduxit, atque ex mente aliorum Authorum Tellus hîc relatus considerauit. -  59 Et quid quando versamur in dubio, & num. seq. -  60 Testamentum ad cuius confectionem à principio fuit vocatus Notarius, & de quo conficitur scriptura, imperfectum dici ratione voluntatis, ex non perfectione scripturæ, hoc est, quando non est absoluta, etiamsi testator plura disposuerit perfectè. -  61 Et consequenter, etiam post decisionem legis primæ, titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, nec cætera in eo contenta peti possunt, vt nouè atque eleganter hic obseruatur. -  62 Testamentum de quo fuit confectum publicum instrumentum, dici perfectum ex clausula conclusiua Notarij, & suprà, num. 47. -  63 Item ex appositione signi tabellionis, quod denotat illud habitum pro perfecto & absoluto. -  64 Item quando Notarius asserit se rogatum, & apposuit diem. -  65 Et cum testator postquam totam suam voluntatem coram Notario & testibus expresserit, licentiat eos. -  66 Testamentum purè nuncupatiuum, vt dignoscatur, an perfectum, vel imperfectum fuerit, quæ debeant animaduerti ex sententia Authoris, & vide suprà, n. 58. -  67 Testamentum dici imperfectum imperfectione voluntatis, quando expreßè, vel ex probatis & verisimilibus coniecturis constat, testatorem non aliter testatori voluisse, etsi coram testibus voluntatem suam antea explanauit, quàm si eius voluntas per Notarium in publicam scripturam redigatur, & tamen scriptura facta non fuit. -  68 Testamentum imperfectum dici imperfectione voluntatis, ita vt non valeat, nec piæ causæ, nec liberorum fauore, ex eo quod testator iusserit vocari Notarium, vt de eius ordinatione, & voluntate, quam coram testibus iam explanauerat, redigeret testamentum in publicam scripturam, & morte præuentus, non potuit de testamento se rogare. Provt contigit in casu illo, de quo Oldrald. consultus, consilium 119. (adeo cognitum) confecit, & scripsit. -  69 Et Oldrald. sequuntur Authores quamplurimi, qui hoc numero præcitantur. -  70 Atque ea ratione excitantur communiter, quod voluntas testatoris in casu prædicto, videtur suspensa, donec de illa Notarius se rogauerit. Vnde antequam id fiat, non potest dici testamentum, nec voluntas perfecta, sed potius præparatio quædam ad testandum. -  71 Quæ non sufficit, nec testamentum ipsum probat. -  72 Maximè quia testatores sæpe mutant, addunt, & reuocant plura per eos ordinata. -  73 Et multa tractantur, quæ non perficiuntur, & non veniunt ad conclusionem, & finalem effectum. -  74 Et ideo non sufficit probare tractatum. -  75 Quò tendunt permulta, quæ à Simone de Prætis congeruntur in vnum, provt hic adnotatur. -  76 Cæterùm contrariam sententiam aduersus Oldrald. tenuerunt, & ab eo prorsus dissentiunt permulti alij, qui concludunt, testamentum in illo casu non censeri imperfectum ratione voluntatis, sed solemnitatis tantùm, & ideo ad pias causas valere. -  77 Alij verò eodem in casu distinxerunt, atque concordias nonnullas adduxerunt, vt hic adnotatur. -  78 Et Ludouici Iunti in responso pro vxore prædictæ contrarietatis concordia refertur. -  79 Quam Petrus Magdalenus improbat. -  80 Author verò in sententiam Oldraldi procliuior semper fuit, & nunc quoque veriorem eam existimat, & regulariter obseruandam, vt latiùs hîc adnotatur. -  81 Et Petri Magdaleni concordiam, nouam non esse, sed potius ex placito, seu mente communi procedere eorum, qui Oldraldum sequuntur, nouè & verè obseruauit. -  82 Probauit etiam traditionem quorundam, asserentium, in quæstione, ac termini Oldraldi, manifestam potius probationem imperfectæ voluntatis, quam coniecturam esse. -  83 Ac denique, remissiuè adduxit casus, siue exempla nonnulla, in quibus testator volens testari, coram testibus dixit, quòd vocaretur Notarius, quia volebat testari, aut etiam sua bona tali, aut tali, vel sic, aut sic relinquere, & distribuere ad hunc, vel illum modum, & sic exprimendo, qualiter vellet id fieri. Et nihilominus tale testamentum valere, responderunt quamplurimi iuris Interpretes. -  84 Sicuti respondendum, & sustinendum hodie quoque de iure huius Regni, etiam post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, & nouè, & verè Author ipse probabit. -  85 Testamentum dici perfectum ratione voluntatis, cùm testator ordinato, & publicato eo coram testibus, & Notario, & sic eo completo, & absoluto dixit Notario, non facias aliud vsque cras, rogauit Notarium & testes vt cras reuertorentur, sed inde cras nihil fecit. -  86 Quia præsumitur, testatorem penituisse illius suæ destinationis, quam habebat addendi aliquid ipsi testamento iam perfecto. -  87 Testamentum in publicam scripturam per Notarium redactum, non tamen lectum, nec publicatum coram testibus & testatore, dici imperfectum imperfectione, siue ratione incompletæ voluntatis, ex sententia multorum Authorum, qui hoc numero commemorantur. -  88 Adeo vt ex defectu voluntatis, & solemnitatis non valeat etiam quoad liberos, nec quoad piam causam, ex eorundem sententia. -  89 Idque non modo de iure communi, sed etiam de iure huius Regni, ex sententia quorundam, qui hoc numero præcitantur, & infrà numer. 102. & 105. -  90 E contrario tamen, quod testamentum non lectum coram testibus, & testatore, non dicatur imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis non consummatæ, sed dumtaxat ex defectu solemnitatis. Et consequenter quod valeat inter liberos, & ad pias causas, tenuerunt permulti alij, qui commemorantur hoc loco. -  91 Et casus in Pinciana Regia Cancellaria de facto occurrens, adducitur. -  92 Adnotatur etiam, contrarietatem præfatam, verè ac concludenter componi non posse, si reciptatur aliqua concordia ex his, quas nonnulli Authores considerarunt. -  93 Quocirca pro absoluta eiusdem articuli explicatione, & certa in futurum vt remaneat resolutio, nec vndique sub nubibus, & ambagibus amplius deambuletur, nonnulla & nouè, & verè per Authorem adnotantur, quæ suo ordine, & distinctè traduntur n. seq. -  94 Et in primis, certissimi iuris esse, testamentum nuncupatiuum de iure communi legendum esse coram testibus, & testatore, idque pro forma requiri. -  95 Et de iure Partitarum quoque procedere. -  96 De iure etiam nouiori legum Regiarum nouæ collectionis Regiæ, vt hic probatur. -  97 Et vera ratio huius decisionis redditur. -  98 Declaratur etiam, vt procedat in terminis, in quibus Doctores loquuntur communiter. Quando, inquam, ad conficiendum testamentum nuncupatiuum vocatur, atque rogatur Notarius. Secus tamen, quando nec vocatur, nec rogatur, sed testator ipse coram testibus exprimit suam voluntatem absque Notario, vt hoc num. & seq. latiùs explicatur. -  99 Testamentum nuncupatiuum de iure communi, & de iure etiam huius Regni nouæ collectionis Regiæ, absque Notario confici potest. -  100 Testamentum non lectum, nec publicatum coram testibus & testatore, dici imperfectum ob defectum solemnitatis, non vero ob defectum voluntatis. Idque ex sententia veriori eorum, qui præcitati fuere suprà, num. 90. Contra alios quamplures relatos suprà, num. 87. vt eleganter, & melius quàm antea factum esse, explicatur. -  101 Caroli Ruini lapsus duplex in hac materia in consilio primo, ex numero 7. vsque ad numerum 11. lib. 3. nouè, & verè detectus per Authorem, vt hic adnotatur. -  102 Testamenti lectionis, seu publicationis defectum non haberi in consideratione quoad liberos, nec quoad piam causam; rectè constituisse Authores quamplures, & contrarium tenentes errore lapsos, vt hic probatur. -  103 Testamentum nuncupatiuum, ac etiam in scriptis, inter liberos confectum; eandem hodie de iure huius Regni nouæ collectionis Regiæ exigere solemnitatem, quam id, quod fit inter extraneos. Et in hoc correctum fuisse ius commune. -  104 Intelligendo, correctionem huiusmodi procere, quoad numerum testium duntaxat, nam in cæteris ius commune manet illæsum. Et inde, cætera concessa specialiter testamento inter liberos, remanent in sua obseruantia. -  105 Nec defectus lectionis, seu publicationis testamenti nocebit in testamento condito inter liberos, sicuti de iure communi non nocebat, vt latiùs, & nouè hic obseruatur. -  106 Modo adhibeatur numerus testium à legibus Regiis requisitus. -  107 Vnde testamentum conditum inter liberos, etiam cum Tabellione, testius probari poterit, etsi coram testibus lectum non fuerit. -  108 Testamentum nuncupatiuum inter extraneos conditum, nihil referre, quòd lectum non fuerit coram testibus, si per legitimos testes, testantis nuncupata voluntas probetur, vt latiùs hic adnotatur. -  109 Et Caroli Ruini sententia contraria, ratione concludenti damnatur, vt hic videbitur. -  110 Azeuedij etiam locus pro eodem placito expenditur. -  111 Et Antonij Ayoræ resolutio, nouè coadiuuatur, atque explicatur. -  112 Testamentum nuncupatiuum an necessariò sit relegendum coram testius & testatore, cùm testator antequam id absolui potuisset, esset mortuus, vel mutus effectus, vel aliter omnino impeditus. -  113 Et non relectum, vtrum sit sustinendum in terminis d.l. si quis cum testamentum, ff. de testam. Vbi adducitur doctrina quædam præsupposita per Doctores ibidem, ex qua limitantur ea, quæ de relectione testamenti scripta fuere suprà. -  114 Adducitur etiam Petri de Peralta subtilis & noua consideratio in proposito. Quæ approbatur, & aliquantulum exornatur per Authorem. -  115 Item & nouè adduntur nonnulla post peractum, & scriptum hoc cap. vt hic videbitur, & Bertazoli, atque Flores Diaz de Mena obseruationes in proposito expenduntur. -  116 Agitur etiam, an dicatur imperfecta dispositio, quando testator in aliud tempus reseruauit aliarum rerum dispositionem. QVæstionibvs præcedentibus proxima videtur & alia quæstio, quæ valde vtilis, & frequens est; vtrum inquam, testatorem vltimam suam voluntatem, siue dispositionem pro perfecta, & absoluta habuisse, nec vltra progredi, aut aliud disponere voluisse, testamentùmve perfectum, & absolutum fuisse, testibus probari possit; & si possit, duo tantum testes sufficiant, quemadmodum sufficere, cùm aliæ qualitates extrinsecæ probantur, cap. præcedenti explanatum, atque scriptum reliquimus. Et quidem quò dilucidè, & absolutè in proposita disputatione sermo instituatur, an etiam, & quando testatoris voluntas perfecta præsumatur, vel incœpta tantum diiudicetur; explanetur radicitus, sequentia erunt suo ordine, atque distinctè admodum (vt moris habeo) constituenda, atque obseruanda. At primo loco adnotandum erit, quod testamen[sect. 1]tum quotiescunque est imperfectum imperfectione (vt aiunt) siue ratione incompletæ, aut non consummatæ voluntatis, videlicet quando testator cœpit facere testamentum, & morte præuentus, vel aliter perficere nec potuit, aut noluit, vel quando se tantum præpatauit ad testandum: tunc equidem inualidum est testamentum quoad omnia: idque per text. satis notum, & frequenter allegatum ab omnibus, in l. si quis cum testamentum. ff. de testamentis, vbi exemplum traditur & in l. ex ca scriptura, eiusdem tituli, & in l. fideicommissa, §. quoties, ff. de legatis 3. & alia quamplura exempla, quæ Interpretes expendunt communiter, prout constat ex his, quæ commemorantur statim: & obseruarunt Bartolus numero tertio. & Castrensis numero quinto in dicta l. si quis testamentum, & ibidem Cumanus num. 2. & Aretinus ad finem in versiculo, Secundo casu, Baldus in d.l. ex ea scriptura, & in l. 1. num. 61. C. de sacrosanctis Ecclesiis, & quamplurimi alij, quorum ego specificam mentionem feci lib. 2. harum quotidianarum controuersiarum iuris, cap. 22. num. 18. & 19. qui procedere id genera[sect. 2]liter in omni testamento, & dispositione, ac in quacumque persona. Et etiam in testame to condito ad pias causas, & inter liberos, vt scilicet nec fauore piæ[sect. 3] causæ, nec liberorum sustineatur testamentum imperfectum ratione voluntatis (vt latiùs dicendum infrà, ex n. 22. cum seq) asseuerarunt assidué, & omnia quæ ad decisionem d.l. si quis cum testamentum, & materiam hanc spectant, plenissimè attingunt, & longa serie illustrant, atque exornant infiniti ferè iuris vtriusque Authores, quos ego non modò aggregandos, atque suo ordine, prout eos originaliter prælegit, commemorandos duxi, sed etiam lectorem monendum, vniuscuiusque relati rationem, atque considerationem habendam ideo, quod variis in casibus, & diuersimode (prout facta occurrebant) & antiqui, & recentiores responderint, atque resoluta reliquerint quamplurima, quæ etiam frequenter occurrere, & distinctiùs resolutione, atque specifico loco cuiusuis eorum, quàm generalibus regulis, seu doctrinis desiniri valebunt. Vltra ordinarios ergo in dictis iuribus videnti erunt omnino in præsenti disputatione Abbas in consil. 105. Videtur primò lib. 2. per totum, vbi late loquitur in testamento condito inter liberos, vel ad pias causas, & nondum perfecto, nec absoluto, quia superuenit turbario magna, & febris ardens ex qua decessit.   Oldradus in cons. 119. Titius condidit testamentum, qui loquitur, quando pauperes Christi erant instituti, & testator videbatur magis se præparare ad testandum, quàm testamentum perficere, ex quo ea non adhibuerit, quæ ibid. ponderantur, & facilè adhiberi potuissent.   Ioannes de Imola in consil. 95. qui loquitur erudite, & casu, quo post scripturam, in qua instituit locum pium testator dixit, quod volebat præmeditari quid, & quantum suis consanguineis deberet relinquete.   Bartolus in cons. 46. Viso quodam, qui loquitur, quando testator nominauit aliquos hæredes, & alios volebat nominare, & non nominauit.   Paulus Castrensis, qui pulchre, & erudite loquitur, in consil. 75. volumine 1. vbi loquitur, quando testator voluntatem suam iam declarauit, sed in aliam horam aliquid distulit; & contra piam causam respondet.   Idem Castrensis, in consil. 101. ex num. 3. cum seq. lib. 2. & in cons. 450. per totum, eidem libro 2. & in consil. 457. ex num. 3. cum seq. lib. 1.   Castrensis ipse, in cons. 137. In causa quæ vertitur. per totum lib. 2.   Alexander, in cons. 4. Attentis, lib. 7. qui latè in testamento, manu testatoris, vel coram testibus facto qui dixit esse suum testamentum, & quod veniret Notarius, vt de eo rogaretur, & interim mortuus est, antequam Notarius veniret: & in cons. 105. numero 3. & 9. lib. 7. & in cons. 119. lib. 4.   Raphaël Fulgosius, in cons. 29. Punctus quæstionis, & in cons. 116.   Ioannes de Annania, in cons. 57. vbi latè.   Corneus in cons. 129. lib. 3. & in cons. 49. & in consilio 77. ad finem. lib. 1.   Iason, in cons. 8. lib. 3. in cons. 196. lib. 2. & in cons. 155. libro 4.   Curtius iunior, in cons. 12. & in cons. 303.   Ancharanus in cons. 337. ex num. 1. & in cap. 2. numero 10. & in cap. cum esses, num. 22. de testamentis.   Barbatia in cap. relatum 1. de testamentis, num. 22. & pluribus seq. & in cons. 58. lib. 4.   Socinus iunior in cons. 157. num. 29. in fine, & numero 30. cum seq. & in cons. 198. num. 94. lib. 2. & in consil. 71. num. 24. lib. 4.   Philippus Decius (qui vtiliter admodum, & singulariter loquitur) in consil. 159. aliàs 158. per totum, incipit Casus qui proponitur, & in cons. 488. per totum: & in cons. 626. ad finem, & cap. 1. num. 15. de fide instrumentorum.   Laurentius Calcanus in cons. 91. lib. 2.   Carolus Ruinus, videndus omnino, in cons. 15. & in cons. 193. & in cons. 204. lib. 2. & in cons. 7. ex num. 6. cum seq. lib. 3. & vide omnino in cons. 1. lib. 2.   Guid. Pap. decisione 538. columna finali.   Boerius, decis. 240. numero 5. & quæstione 35. num. 6.   Lofredus, cons. 14. num. 65.   Marsilius singulari 464.   Socinus, regula 38.   Grammaticus, decis. 62. & in consilio ciuili 53.   Paulus Parisius, in cons. 24. ex num. 12. cum pluribus seq. & in cons. 89. lib. 3. & in cons. 146. ex n. 7. cum seq. lib. 4.   Natta, in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testament. ex num. 139. cum multis seq. vbi latissimè.   Andreas Tiraquellus, priuilegia 7. piæ causæ.   Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 4. tit. de testamentis, conclus. 9. per totam, de testamento non perfecto.   Gualdensis, de arte testandi, tit. 2. cautela 11. ex num. 6. cum seq.   Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius, de testament. verbo testamentum, 1. num. 72.   Franciscus Viuius, communium opin. lib. 1. verbo, Testamentum imperfectum ratione voluntatis, opinion. 339.   Ioannes Cephalus, Videndus omnino, in cons. 99. per totum, lib. 1. & in cons. 294. ferè per totum, maximeque ex num. 3. & num. 9. cum seqq. lib. 2.   Bertazolus singulariter, in consilio ciuili 86.   Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 7. & 9. vbi distinctè, & breuiter (vt adsolet) materiam resoluit.   Gregorius Lopez. in l. 23. tit. 1. partit. 6. verbo acabasse.   Ferdinand. Varq. Menchaca, de successionum creatione, lib. 1. §. 21. num. 62. & lib. 3. limitatione 12. §. 22. num. 6. cum seq.   Ludou Iunt. in responso pro vxore, ex num. 11. & ex num. 266. & num. 291. cum seq.   Crescent. decis. 164. lib. 1.   Rota Romana, decis. 173. in 2. parte, in nouissimis.   Diac. Couar. in cap. relatum 1. de testamentis, ex num. 9. cum seq.   Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, quæst. 4. in declaratione ad legem Regni.   Aluaradus, de coniect. mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 1. num. 3. & 14.   Optimè Petrus de Peralta, in l. si quis in principio testamenti, ex num. 39. vsque ad num. 46. vbi originaliter vide omninò, vt pote cùm eius Authoris resolutiones, adeò strictæ, & veræ iuris rationi conueniant, & maturè digerantur, vt inuenies ibidem.   Anton. Gomez. in l. 3. Tauri, num. 18. & 19. & num. 105. & 106.   Flores Diaz de Mena, variarum libro 1. quæst. 1. ex num. 39.   Michael Grassus, § testamentum, quæst. 19. qui in co dubio, vtrum scilicet testamentum ad pias causas valeat, si imperfectum sit ratione voluntatis, distinctiùs se habet quàm alij explicent, & tres illos casus iuridicè constituit, vt infrà obseruabitur: & quæst. 12. per totam, vbi de testamento inter liberos.   Ayora, de partitionibus, 3. part. quæst. 24.   Iacobus Menochius, lib. 4. præsumpt. 5. per totam, qui Author, quando testamentum perfectum, & absolutum præsumatur, egregia declaratione tractauit, & sex illos casus constituit satis distinctè: & vide omnino in cons. 45. num. 28. & 29. lib. 1.   Cardin Francisc. Mantic. de coniect. vltim. volunt. lib. 2. tit. 4. ex num. 4. cum seq. & lib. 3. tit. 20. num. 2. in principio.   Tellus Ferdinandez, 2. parte, l. 3. Tauri, num. 18. & 19.   Ioan. Matienz. in l. 1. tit. 4. gloss. 14. ex num. 1. lib. 5. nonæ collect. Regiæ, latiùs in l. 11. eod. tit. & lib. glossa 1. per totum.   Azeuedus, in l. 2. titul. 4. libro 5. num. 61. & 62. & seq.   Burgos Sal. de Pace, in d.l. 3. Tauri, num. 227. cum seq. vsque ad numerum 232. & numerum 238. cum seq.   Ioseph. Mascardus, de probat. tom. 2. conclus. 1353. numero 70. & duobus seq. & numero 74. vsque ad num. 85.   Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum volunt. lib. 1. dubitat. 1. interpretat. 3. solut. 5. ex numero 5. vsque ad num. 40. folio 30. & libro 2. dubitat. 2. solut. 1. ex num. 27. vsque ad numerum 45. folio 186.   Achill. Pedroch. in cons. 17. num. 127.   Petrus Magdalenus, de numero testium in testamento requisito, secunda parte, cap. 5. ex num. 1. cum pluribus seq. vbi videas omninò, & 1. parte, cap. 16. num. 266.   Ludouicus Morotius, responso 34. ex num. 25. cum seq.   Petr. Surd. in cons. 258. n. 19. 20. & 21. lib. 2. vbi de testamento imperfecto ratione voluntatis, in fauorem liberorum, & piæ causæ.   Surdus ipse, in decis. 292. per totam, vbi latiùs de prædictis, & de cons. 119. Oldradi, de quo supra: & an testamentum non publicatum, dicatur imperfectum ratione voluntatis.   Par. Ludou. Molin. tom. 1. disp. 127.   Cardinalis Dominicus Tuscus, practicarum conclusionum iuris tomo 8. littera T. conclus. 133. ex numero 59. cum seq. vsque ad num. 90. fol. 118. in fine, & 119.   Steph. Gratian. discept. forens. lib. 2. cap. 220. ex n. 12. & num. 28.   Hadrianus Gilmannus nouissimè, lib. 2. rerum iudicatarum Germaniæ decis. 26. ex num. 12. cum seqq. & num. 70.   Andr. Fachin. controuers. iur. lib. 4. c. 4.   Anton. Faber. in libr. 9. C. ad tit. de testamentis, definitione 27.   Faber ipse de errorib. pragmat. tom. 2. decad. 35. errore 8. fol. 354.   Marth. decis. 8. per totam. Et quidem hi omnes, vsque adeò concludunt cir[sect. 4]ca propositam resolutionem, vt asserant, testamentum imperfectum ratione voluntatis incompletæ, vel non consummatæ, neque iure codicillorum valere, neque etiam si in eo continerentur verba codicillorum, vel clausula codicillaris fuisset adscripta, vt Petrus de Peralta, in dicta l. si quis in principio testamenti, n, 45. folio mihi 403. & Antonius Gomezius in d.l. 3. Tauri, num. 106. ad finem, ex communi adnotarunt sententia, & plures alios Authores sic tenentes retulerunt, & per tex. in d.l. ex ea scriptura, ff. de testamentis, & in d, l. fideicommissa. §. quoties, ff. de legat. 3. Sic quoque ante alios tenuit Bart. in l. 1. ff. de iure codicillorum, & Ioan. de Imol. in d.l. ex ea scriptura: Sed & communiter intelligunt, atque reducunt textum, in d.l. si quis cum testamentum, ad eum sensum, vt te[sect. 5]stamentum imperfectum ratione voluntatis dicatur, & nihil valerat, si probetur, testatorem vltrà voluisse procedere, etiam per modum legandi, & fideicommittendi particulariter, & sic per dispositionem particularem, non solùm vniuersalem:, quod Petrus ipse de Peralta, in d.l. si quis princip. testament. n. 40. magistraliter atque eruditè animaduertit, & refert Aretinum, & Imolam sic tenentes. Repetit etiam n. 41. ad fin. dicens, quòd vbi constat, testatorem vltrà priùs inchoata disponere voluisse, & vltrà illa procedere, vel ad instituendum alium hæredem, vel ad substituendum, vel ad faciendum legat, & fideicommissa, præter iam facta, aut aliter disponendum, quod tunc dicitur testamentum imperfectum ratione voluntatis. Et idem rectè quoque agnouit Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, numero 18. in principio: inquit namque quod deciso dictæ l. si quis cùm testamentum extendi debet, vt procedat etiam si testator iam fecisset institutionem, & versaretur circa legata; repetit num. 106. quamuis dixerit, quod ita tenuit solus Castrensis, in eadem l. si quis cum testamenutm, col. 2. num. 5. verè tamen idipsum tenuit Aretinus ibidem, prout eum, & Imolam refert Peralta, vbi suprà, & post ipsos tenuerunt etiam Carolus Ruinus, in consil. 204. num. 8. lib. 2. Patrisius, in consil. 27. num. 17. lib. 2. Ioannes Matienzus, in l. 11. titulo 4. lib. 5. glossa prima, num. primo, Iulius Clarus §. testamentum, quæstione 7. num. 5. Grassus, in eodem §. testamentum, quæstione 19. num. 2. qui loquitur expressim in his terminis quando testator institutâ piâ causa, & volens legat relinguer, & alia designare, morte præuentus non fecit: tunc namque, inquit, magis communem opinionem esse, quòd tale testamentum ratione voluntatis imperfectum, nec ad piam causam valeat. Cardinalis Thuscus, dicta conclusione 133. ex num. 62. cum seq. & num 73. tomo 8. fol. 119. Iacobus Monachius, lib. 4. præsumptione 5. num 5. versiculo Secundus est modus, qui dicit, testamentum non esse perfectum, quando testator iam scripta hæredis institutione erat facturus legata: nam & tunc totum testamentum demonstra[sect. 6]tur imperfectum. Et eodem numero 5. Menochius ipse declarat hanc doctrinam, vt locum non habeat, quando testator, qui destinauit facere legata, diù su[sect. 7]peruixit, & nihil egit: nam tunc testamentum illud dicitur habuisse pro profecto, & illius destinationis peœnituisse. Et ita egregie ante Menochium declarauit Curtius iunior in consil. 12. num. 2. versiculo, Tertio ad idem, & in consil. 304. num. 18. & 28. Castrensis etiam in l. iubemus, versiculo, Item nota. C. de testamentis, & Ruinus, in consil. primo, colum. penul. & finali, lib. 2. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione prima, num. 44. folio 187. Sed & cùm testator erat adscripturus[sect. 8] conditionem suæ dispositioni, & non adscripsit, quod tota dispositio, vt imperfecta habeatur: tradidit ipse Ruinus, in consil. 204. num. 8. lib. 2. & Craueta in cons. 117. num. 6. prout etiam annotauit Menochius, d. præsumptione 5. num. 6. & vltra eum latissimè Natta in §. ex imperfecto, leg. hac consultissima, C. de testamentis, ex num. 139. cum. seq. Petrus Surdus, in consil. 258. num. 19. lib. 2. vbi ex aliis obseruat, quod in dubio[sect. 9] præsumitur, vt scilicet non videatur dispositio perfecta, quando si testator non defecisset, aliud disposuisset, veliam dispositis, conditiones, aut alias qualitates adiecisset, vt per Parisium in cons. 145. num. 7. & seq. lib. 4. & sufficere, si tacitè, vel expressè con[sect. 10]stet, quod testator volebat aliquid addere, vel detrahere, vt testamentum dicatur imperfectum ratione voluntatis, post Bart. & Baldum scripsit Surdus, d. cons. 258. num. 19. lib. 2. qui etiam asserit, commu[sect. 11]nem esse opinionem, vt si testator aliquid erat adhuc dicturus, quod complere non potuerit, dicitur testamentum imperfectum esse, vt per Deciam, Lofredum, Riminaldum, Menochium, & Menchacam ibi relatos. Quia videmus quotidie, quòd testatores in ipso actu testandi mutant, addunt, & reuocant multa, iam per eos disposita, sicuti ipse Surdus concludit post Iulium Clarum, & alios. Et adiicit num. 21. Ioannem Cephalum habuisse id pro absoluto, quan[sect. 12]do constat, quòd testator non habuit dispositionem illam pro perfecta. Quod potest verificari vltra ipsum Surdum in casu illo Ioannis de Imola, in consilio 91. num. 2. quo testator instituta iam causâ piâ dixit, quod volebat præmeditari quid, & quantum suis consanguineis deberet relinquere: & hæc sunt notanda, quia quotidiana, & vtilia & ne quis facile[sect. 13] decipiatur circa decisionem dictæ l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, si intelligeret, testamentum imperfectum ratione voluntatis tunc tantum dici, quando testator vltrà voluisset procedere, alios hæredes instituendo, & sic per dispositionem vniuersalem, non verò cum vltra procedere vellet ad facienda legata, vel alia præter iam facta, aut aliter disponendum: & sic per dispositionem particularem: nam troque casu (vt dixi) & Petrus de Peralta, & cæteri suprà relati animaduertunt, testamentum dici imperfectum ratione voluntatis, & nihil valere. Idque procedit æqualiter de iure huius Regni, sicut de iure communi, nec vlla lege Regia quouis pacto alteratur prout latiùs annotauit statim, & ita tenendum est,[sect. 14] quamuis Antonius de Ayora, in tractatu, siue commentarijs de partitionibus, 3. parte, quæstion. 24. aliter (& præposterè quidem) intellexerit, atque ponderauerit decisionem d.l. si quis cum testamentum. Ad quem recentiorem omnium huius Regni, nullus hactenus animaduertit: inquit namque Ayora ipse ex decisione l. eiusdem colligi, & probari quod quamuis testator non perfecerit suum testamentum, sed vltrà procedere voluerit, si tamen ad hæredis institutionem accessit & hæredem instituit, in quo (vt ipse (enuntiat) vis, & substantia testamenti consistit, quod tunc si non constaret, quod vltra priores, alios volelebat hæredes instituere, & infirmitate grauatus, id non perfecit, valeret quidem testamentum cum legatis, & omnibus aliis in eo contentis; & etiamsi constaret, alia legata voluisse facere, non ideo minus valeret testamentum factum, & dicit, hoc esse val de notandum: non enim ait ille textus, si constaret, testatorem aliud disponere voluisse, hoc est, alia legata facere, quòd tunc non valeat testamentum; sed solum dixit, si constaret, plures hæredes pronuntiare voluisse, tunc enim non valere testameutu, quia nescitur quot hæredes esse voluit testator hæreditatis suæ. Et hactenus Author præfatus, qui (vt vides) expressè loquitur contra superiorem resolutionem, nec eiusdem assertio probatur Roderici Suarez, & Antonij Gomezij authoritate, quos ipse pr se citat. Gomezius namque (vt suprà vidimus num. 5.) contrarium resolutiuè obseruauit. Rodericus autem asserit dumtaxat, testamentum valere, si testator cœpit id facere, & hæredes instituit coram legitimo numero testium, si non constaret, quod testator plures hæredes pronuntiare voluisset. Id quod verissimum est, & libenter concedimus; quoniam in dubio, quandiu non probatur, nec apparet contrarium, testamentum præsumitur perfectum, vt infrà dicetur. Idcirco si aliquibus hæredibus institutis, testator vltrà non processit ad aliorum hæredum institutionem, nec voluisse ipsum procedere apparet, testamentum debet perctum præsumi, vt textus ipse cantar in d.l. si quis cum testamentum. Non tamen inde sequitur, excludendum esse casum, quo apparere atque constare possit, voluisse testatorem vltrà procedere ad dispositionem aliorum, etiam particulariter, non solùm vniuersaliter: tunc namque sic diceretur imperfectum testamentum ratione voluntatis, sicut quando ad aliorum hæredum institutionem, testatorem procedere voluisse constaret, nec is casus excluditur in dicta l. si quis, cum testamentum. Iureconsultus namque non facit vim in eo, quòd alios hæredes, is qui testamentum condidit, voluisset pronuntiare quasi in vuiuersali dispositione versaretur, nec in particulari idem fuisset responsurus, si de particulari interrogaretur; sed ita futurum id esse dixit, cum constaret, plures eum, qui testamentum fecisset, hæredes pronuntiare voluisse: quia tunc testamentum non diceretur perfectum. Idem tamen iureconsultus ipse æqualiter dixisset, cum constaret aliud vltra testatorem disponere voluisse. In eo ergo, quod constet vltra procedere voluisse testatorem, vel non, vim facit iureconsultus; non veò in eo, quod in particulari, vel vniuersali dispositione versemur, cùm verò voluntatis perfectæ, & actûs consummati defectus in vtroque casu interueniat: quicquid Ayora aliter (sed contra veritatem) statuat: & videtur quoque (sed non ita expressè eandem differentiam admittere & sic æquali morbo laborare, Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. primo, num. 13. Et secundum hæc non absque dubio procedere poterit eiusdem Ayoræ resolutio, quam in casu contingenti adduxit d. quæst. 24. partis 3. nisi intelligendo, prout ipse supponit in principio, quòd testator verè perfecerat suum testamentum, quod in dubio præsumitur: vt fatentur statim, tunc namque iuridicè poterit resolutio ibi tradita procedere; quia non potuit constare quòd vltrà vellet testator procedere. In summa itaque (vt rem absoluam) quamuis ad[sect. 15] hoc vt valeat testamentum, necesse sit de iure communi hæredem aliquem institui, tamen vt imperfectum iudicetur ratione voluntatis, non requiritur necessariò, quod constet, testatorem alios hæredes vltra nominatos instituere voluisse, sed vltrà eum procedere voluisse ad alia, etiam particularia, præter disposita, sufficiens quidem est, prout Petrus de Peralta, dicto num. 5. suprà, cæteris elegantiùs animaduertit. Nec Iureconsultus, qui respondit primos hæredes ex testamento illo non futuros, si constaret, testatorem plures alios hæredes pronuntiare voluisse, casum hunc excludit, cùm in vtroque non perfecta dicatur voluntas, & sic in particulari, sicut in vniuersali. Id autem vel ex eo euidentius quoque constabit,[sect. 16] quod vera & fundamentalis ratio dictæ l. si quis cùm testamentum, quare, inquam testamentum imperfectum ratione voluntatis non valeat in eo consistat; ex quo & Ayoræ obseruatio concludenter euincitur, & communis corroboratur sententia (in vtraque enim, tam particulari, quam vniuersali dispositione æqualiter locum obtinet, & militat) videlicet quod testamentum) vt in proposito eiusdem Doctores enuntiant) est quid indiuiduum, cuius qui partem fecit, nihil fecisse videtur, cum non possit valere pro parte, l. furiosum, vbi Glossa, & communiter Scribentes, C. qui testamentum facere possunt, Baldus, in l. si veritas, num. 3. C. de fideicommissis, & in l. testamentum, ante num. 4. C. de testamentis, Decius, in cons. 532. num. 5. Petrus Surdus. in consil. 258. num. 19. lib. 2. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum lib. 2. titulo 4. num. 41. Petrus Magdalenus, de numero 41. in testamentis requisito, primæ part. cap. 8. num. 7. & num 23. & cap. 16. num. 261. & ideo in vltimo[sect. 18] puncto indiuisibili stat forma essentialis ipsius, à quo vires & perfectionem recipit, & à syllaba conclusiua, vt inquit Baldus, in dicta l. si quis cùm testamentum, quam legit, sub l. si is quis in principio, ff. de testamentis, vbi etiam Castrensis, num. 2. & num. 6. Aretinus ibidem, in principio, & Imola, in 4. notabili, Socinus, & Iason, in rubrica, ff. de legatis 1. sub num 12. & 13. & ibidem Ruinus, num. 4. & Socinus iunior, num. 37. idem Socinus iunior, in cons. 147. num. 16. lib. 2. Ioannes Cephalus, in cons. 294. ex numero 5. cum seq. lib. 2. Petrus Surdus, dicto consil. 158. sub dicto num. 19. & ab vltimo puncto sic capit vires, vt in vltima[sect. 19] littera, aut syllaba conclusiua, eius forma dicatur concludi, sicuti in Baptismate, & aliis Sacramentis. Prout respondit Iason, in cons. 8. colu. 5. versic. Item testamentum, lib. 3. Socius senior in consilio 2. num. 3. lib. Sutdus vbi supra, sub. d. numero 19. & decision. 292. num. 16. quælibet enim forma ex consummatione operis[sect. 20] contingit, l. is qui quadrigenta, §. quædam, ff. ad l. Flacidiam. Et ideo nihil actum intelligitur donec ali[sect. 21]quid superest agendum, l. cum Syllanianum, in fine, C. de his quibus vt indignis, Mantica, lib. 2. dicto titulo 4. num. 4. Petrus Surdus, dicto num. 19. & ita post ordinarios, & alios Authores, superiorem rationem ad textum, in dicta l. si quis cùm testamentum assignarunt Antonius Gomezius in d.l. 5. Tauri, num. 19. Petrus de Peralta, in dicta l. si quis in principio testamenti, num. 45. in princip. folio mihi 503. Petrus Magdalenus: de numero testium in testamentis tequisito, prima parte, cap. 16. num. 261. & 262. Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 5. num. 5. Azeuedus, in l. prima, tit. 4. lib. 5. num. 63. & 64. & facit l. 24. titulo 1. part. 6. Superiora autem quòd scilicet testamentum im[sect. 22]perfectum ratione voluntatis non valeat, etiam fauore piæ causæ, vel liberorum; vsque adeo vera sunt, vt procedant etiam, quando dispositio testatoris perfacta est respectu piæ causę, vel liberorum, licet imperfecta sit quoad reliqua: & consequenter, voluntatem testatoris non sustinendam quoad perfectè disposita quoad piam causam, vel liberos, si respectu aliorum imperfecta sit: quamuis non apparet, quod testator circa piam causam, vel liberos, voluerit vltrà aliud disponere, quàm quod disposuit; sed ad alia transierit, & morte, aut furore præuentus non potuerit testamentum perficere: quoniam adhuc militat ratio prædicta actus indiuidui testandi, & vltimi puncti in indiuisibilis tenuerunt maiori ex parte & ferè omnes iuris Interpretes, commemorati suprà numero 3. id[sect. 23]que tam piæ causæ quàm liberorum respectu, vt ex eisdem apparet, atque specificè magis loquendo, & in dispositione inter liberos, vt ipsa non valeat indistinctè, si vitium imperfectionis existat, etiam quoad perfectè disposita, quoad ipsos liberos, tenuerunt Baldus in l. finali, num. 6. C. familiæ erciscundæ, Alexander in consil. 76. columna 2. lib. 3. Antonius Rubeus in consil. 24. Præsupponitur, col. finali, Ioannes de Anania in consil. 57. in fine, Franciscus Viuius commun. opinion. lib. 1. opinione 339. Ioannes Cephalus d. cons. 99. lib. 1. Rodericus Suarez in l. quoniam in prioribus, C. de inofficioso testamento, quæstione 4. sub num. 10. colum. 4. folio mihi 89. Natta, qui latè fundat in dicto §. ex imperfecto, l. hac consultissima, numero, 40. Petrus Surdus dicto consil. 258. num. 21. lib. 2. Burgos Sal. de Pace in l. 3. Tauri, ex num. 227. cum seq. iuncto num. 238. & num. 249. in fine, Antonius Gomezius in ipsa l. 3. Tauri, num. 18. qui postquam ex decisione textus in dicta l. si quis cum testamentum generaliter statuit, testamentum imperfectum imperfectione, siue ratione (vt aiunt) voluntatis non consummatæ, dicit id procedere etiam inter liberos, quoriescunque constiterit quòd testator vlterius procedere volebat. Et melius ibidem numero 106. vbi dicit hoc esse valde vtile in casu, quo sunt instituti filij inæqualiter, vel vni eorum est facta melioratio Tertij & Quinti bonorum vel alicuius partis eorum & sic loquitur in dispositione perfecta quoad liberos. Idem quoque ex aliis multis Authoribus tenuit Petrus Magdalenus dicta prima parte, cap. 16. num. 263. qui in his terminis loquitur expressè, & resolutiuè inquit, testamentum imperfectum ratione voluntatis non completæ, non subsistere inter liberos, etiam quoad perfectè disposita. Ac denique in eodem placito & resolutione fuere, ex Authoribus in initio huius capitis præcitatis ferè omnes, qui ibi commemorantur: ipsi namque, vel specificè id adnotarunt vel indistinctè & generaliter enuntiarunt, testamentum imperfectum ratione voluntatis, non valere, etiam respectu liberorum; nec distinguunt, an dispositio esset perfecta, & absoluta quoad aliquid, vel respectu eorum, quæ ad liberos ipsos attinent, vel non esset: sed duntaxat, atque principaliter inspiciunt, an in se perfecta & absoluta fuerit dispositio, ita vt aliquid aliud non superesset, nec vltrà voluisse testatorem procedere, appareret. Ita sane post Curtium iuniorem, Nattam, & socinum iuniorem inspicit Iulius Clarus dicto §. testamentum, quæstione 9. per totam, qui cum numero primo probasset, testamentum inter liberos imperfectum ratione voluntatis non sustineri, subdit in hunc modum, num. 2. Hinc infertur, quod si testator cœperit inter lib eros testari, & facta institutione, & aliis legatis, priusquam faceret vnum legatum, quod adhuc restabat faciendum, morte præuentus illud facere non potuit; tale testamentum non valet, neque sustinetur etiam quoad perfectè disposita. Et hanc dicit communem opinionem esse, &c. idipsum in hac disceptatione testamenti inter liberos imperfecti ratione voluntatis, tenuit Michael Grassus, §. testamentum, quæstione 12. numero 1. & 2. qui & in fortioribus terminis loqui vidfetur in illis verbis: Tu pro clariori resolutione considera quatuor casus Primus est, quando constat perfectè de imperfectione voluntatis, vt quia testator cœpit disponere de rebus suis quibusdam, & cum voluntas esset de reliquis disponere, in medio testamenti superuenit furor, vel mors; vel etiam de omnibus bonis iam dispo suisset, tamen tutelas, vel similia cùm vellet ordinare, fato abreptus non potuit clarum est, quod ista dispositio non valet. Ita communiter teneri firmant omnes supra allegati, & c. Et incasu proposito idem etiam tenet apertè, ac duntaxat contrarium, quando scripto manu sua testamento, & absoluto, iussit pater Tabellionem vocari, Andreas Fachineus controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 4. folio mihi 385. & 386. Nec repugnar Antonij Ayoræ in tract.[sect. 24] de partitionib. 3. part. d. quæst. 24. resolutio illa: potiùs namque in ea quæstione, & dubio illo, quod excitauit ibidem, duo supponit: Primum, quod testator pro absoluta habuit dispositionem suam, & perfecit illam: Secundum, quod in casu proposito non constabat, quod vltrà procedere ad aliud disponendum testator voluisset, vt ipse Author fundauit num. 70. & sic nihil obstabat, quod dispositionis validitatem impediret. Id autem vel euidentiùs apparet ex specie illa, in qua proponitur, quod pater fecit testamentum coram Tabellione, & quinque testibus, & filios suos hæredes instituit, & vnum eorum in tertio & Quinto bonorum meliorauit, & testamento, & omnibus legatis factis (vt dixit expressim) antequam ipsum testamentum firmasset, & otorgasset (vt vulgò dici solet communiter) amisit loquelam, & intellectum: tunc autem dubitauit, an testamentum valeret, saltem quoad meliorationem? & respondet valere, latiusque fundat vt dixi. Quòd si replices, scrupulum siue difficultatem adhuc manere, ad quam Ayora ipse nunquam aduertit, nec eam ponderat, videlicet defecisse eo casu solemnitatem lectionis, seu relectionis eorum, quæ fuerant scripta, nec fuisse factam absolutionem ipsorum vltimatam, vulgò (vt dixi) otorgamiento nuncupatam: Respondebo equidem, quòd in eo casu talis defectus non debuit nocere, quoniam testator amisit loquelam, vel morbo impeditus, aut morte præuentus, ea efficere non potuit, quo casu minimè nocet, prout Petrus de Peralta in proposito huius materiæ elegantissimè animaduertit, in d.l. si quis in principio testamenti, num. 43. folio 401. & apertius exponetur inferius. Remanet ergo, testamentum imperfectum ratione voluntatis, non sustineri inter liberos, etiam quoad perfectè disposita. Quod attinet vero ad pias causas, animaduerten[sect. 25]dum erit in primis, quod Bartolus in l. in testamento. ff. de fideicommissariis libertatibus in ea fuit opinione expressim, vt existimaret, testamentum imperfectum ratione voluntatis, siue dispositionis non consummatæ sustineri saltem quoad persectè disposita fauore piæ causæ. Et loquitur Bartolus, quando dispositio perfecta erat quoad vnum capitulum, & quoad ipsam piam causam, licèt imperfecta sit quoad reliqua. Et firmat Bartolus ipse, se consuluisse in quadam causa diuitis de Marchia, quod cum idem miles conficere cœperat testamentum, & scriptum iam esset, quòd Ecclesia in certo loco constitueretur, idemque Ecclesiæ legata fecisset, statim decessit testator ipse non absoluto residuo testamenti, & postmodum tutores filiorum testatoris eiusdem curauerunt adimpleri illud testamentum, iuxta quod controuersum; dubiumque fuit, an de iure tutores possent, adimplere dictam scripturam testamenti confecti in fauorem illius Ecclesiæ: & Bartolus ibidem respondit, eam dispositionem perfectam esse, & id ab eis fieri posse, ex textu illo. Et Bartolum refert, & sequitur Ioannes de Imola in dicta l. si quis cum testamentum, col. 2. Decius in cons. 159. Casus qui proponitur, post nu. 3. vers. quarto & vltimo, vbi quod satis dicitur perfecta voluntas respectu illius instistutionis, vel relicti: licet totum testamentum perfici non potuerit. Et ideo quod fauore piæ causæ substineatur: Angelus etiam in. §. ex eo. colum. na finali, Institut. quibus modis testamenta infirmentur, Nicolaus, in tractatu concordiarum Bartoli, in concordia 210. Carolus Ruinus in consil. 15. numero 18. versic non obstat etiam quod, lib. 2. & alij multi congesti per Tiraquellum, priuilegio 7. piæ causæ, vbi sententiam Bartoli asserit magis communem, Menchaca, de successionum creatione, lib. 3. limitatione 12. §. 22. numero. 6. Gregorius Lopez in l. 23. titulo 1. partit. 6. verbo, acabasse. Idem quoque tenuit Couarru. in cap. relatum, 1. n. 10. de testamet. vbi in proposito articulo constituit differentiam inter liberos, & piam causam; ea præcipuè adductus ratione, quod ius magis faueat piæ causæ, quam liberis extra legitimam portionem iure naturæ debitam; ad quod citat Authores nonnullos. Menochius etiam in hanc partem, & in sententiam Bartoli videtur animum inclinate, lib 4. præsumpt. 5. num. 6. in vers. declaratur autem primo hæc traditio, qui omnes (vt dixi) ideo sententiæ Bartoli se subscribunt, quòd dispositio illa perfecta erat quoad ædificationem. Ecclesiæ, & summam quandam ad id relictam, & ad alia transiuerat testator. Verum contrariam sententiam, immo testamen[sect. 26]tum imperfectum ratione voluntatis, siue dispositionis non consummatæ, non sustineri etiam fauore piæ causæ quoad perfectè disposita, contra Bartolum tenuerunt permulti alij, inter quos fuit Abbas, in consil. 105. Casus, columna 2. lib. 2. Aretinus in dicta l. si quis cùm testamentum, colum. finali. Ancharanus in cap. 2. de testamentis, colum. 3. Ioannes de Anania in consil. 57. columna 1. qui opinionem superiorem Bartoli reprobat latissimè, Ludouicus Romanus, qui etiam tanquam falsam reprobat eam, in auth. similiter, iu decimooctauo piæ causæ priuilegio, num. 68. C. ad legem Falcidiam. Sigismundus in consil. feudali 14. num. 65. Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius, de testament. verbo, testamentum, 1. num. 72. qui asserit, reprobari communiter: Boer. in decif. 93. num. 10. & decif. 240. num. 5. vbi attestatur de sententia communi contra Bartolum. Et quod dispositio imperfecta ratione voluntatis, non valeat indistinctè, etiam quoad perfectè disposita, & fauore piæ causæ, si testator decessit priusquam integrè voluntatem suam explicauit, resolutiuè defendit, & testatur esse communem opinionem Iulius Clarus §. testamentum, quæst. 7. num. 5. Grassus eodem §. testamentum, quæst. 19. num. 2. vbi etiam citat Menchacam, & inquit, hanc esse magis communem opinionem. Natta quoque latissimè in dicto §. ex imperfecto, legis, hac consultissima, num. 140. Ioannes Cephalus in cons. 99. num. 1. 5. & 8. lib. 1. Ruinus Loazes, Menochius, Antonius Gabriel, Calcanus, Parisius, Viuius, & alij, cum quibus Petrus Surdus decis. 292. ex num. 11. vsque ad numerum 17. & in consil. 158. num. 20. lib. 2. Fuit etiam firmiter in eadem sententia contra Bartolum Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 16. num. 263. latiùs secunda parte, cap. 50. num. 3. & quatuor seq. dicens Bartoli opinionem falsam esse, & reprobari communiter: & adiiciens meritò, hallucinatum fuisse Tiraquell. dicto priuilegio 7. piæ causæ, asserentem, dictam Bartoli traditionem communem esse, cùm verè contraria sit communior, & verior: prout etiam veriorem credit, & Bartolum refutat Burg. Sal. de Paze, dicta prima parte l. 3. Tauri, videndus ex num. 238. colum. 2. vsque ad num. 251. folio mihi 202. & num. 250. in fine subdit, opinionem hanc contra Bartolum, probabiliorem esse, & veriorem. Differentiam etiam, quam inter filios, & causam piam assignauit Didac. Couarr. in cap. rela[sect. 27]tum 1. num. 10. de testamentis: & rationem eiusdem concludenter adeò refellit ex n. 249. vsque ad numer. 251. vt nullo pacto ipsam sustineri valere, ex dictis ibidem, atque etiam ex dictis à me supr. ex n. 22. cum seq. appareat euidenter: atque euidentius constabit, si Natta, in dicto §. ex imperfecto; num. 140. originaliter prælegatur. Remanet ergo, testamentum imperfectum ratione voluntatis, vsque adeo inualidum esse, vt nec fauore piæ causæ, & quoad perfectè disposita, non subsistat. Rationem etiam assignatam ad text. in dicta l. si quis cum testamentum. Quod in vltimo puncto indiuisibili stat forma essentialis testamenti, & testamentum esse quid indiuiduum, quod vires, ac perfectionem recipit ab vltimo puncto, aut syllaba conclusiua; ita militare in hoc casu, sicut in alio quocumqu, quo integrè voluntatem suam non explicasse, sed ad alia procedere vlteriùs voluisse testatorem, possit constare. Quod non obscurè præsentit Ioannes Cephalus, in cons. 99. num. 21. lib. 1. & contra piam causam in eisdem, in quibus versamur, terminis, expendit hanc rationem Petrus Surdus dicta decisione 292. num. 16. Magdalenus etiam, dicto cap. 16. primæ partis, n. 262. & 263. Burgos de Paz, in dicta l. 3. Tauri, n. 244. qui pro hac parte rectè expendit textum in l. ex ea scriptura, ff. de testamentis, & in l. si iure, C. de testamento manumiss. & doctrinam Bald. in l. iubemus, colum. 2. C. de testam. ex imperfecto non posse perfectum euenire. Et anteà dixerat n. 238. quod in qua[sect. 28]dam graui causa consuluit contra quandam piam causam, in qua contigit, quod quidam strenuus miles Salmantinus testamentum conficere incœpit, in quo aliqua legata pia conscribi fecit, & cum exinde vltrà tendere voluisset, ad finem ipsius testamenti decessit, & illi, quibus legata pia relicta fuerunt, ea esse perfecta prætendentes, ipsa petierunt; & ipse Author constanter consuluit legata non deberi, & testamentum illud, vtpote imperfectum ratione voluntatis, carere viribus quoad omnia in eo contenta. Et denique quod ita fuit per Iudices regios definitum, etsi causa hæc fuisset, vt ambigua, ad alios Iudices remissa. Ad textum autem in dicta l. in testamento, ff.[sect. 29] de fideicommissariis libert. quo Bartolus excitabatur (vt vides) concludenter equidem, & quinque modis Salon ipse de Paze respondet, in dict. l. 3. Tauri, num. ;246. & 248. vbi videri poterit. Respondet etiam Petrus Magdalenus, 2. p. dicto cap. 5. & 6. qui duntaxat adducit intellectum communem, quem etiam adducit Burg. de Paze, dicto num. 246. videlicet quòd lex illa loquitur, cum testamentum est imperfectum ratione deficientis solemnitatis, & non voluntatis, & sic tantum probat, ex testamento imperfecto deberi libertatem, & sic legata pia; non tamen loquitur ipse textus aliquid disponit, quando est imperfectum ratione voluntatis, cùm iste sit defectus procedens à iure naturali, in quo leges non dispensant. Denique & vltimo, ex dictis antea, atque ex ratione assignata ad text. in dicta l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, infertur necessariò, testamentum[sect. 30] imperfectum ratione voluntatis incompletæ, sine non consummatæ, indistinctè non sustineri quoad omnes, & quoad piam etiam causam, & liberos, etiam quoad perfectè disposita; non solum de iure communi (vt remanet probatum) sed etiam de iure Regio: id autem vt dilucidè & absolutè demonstretur, atque probetur, animaduertendum erit imprimis, ius commune relatum, adeo certum, & in dicta l. si quis cum testamentum, apertè probatum; nullibi apud nos; & leges Regias, siue de iure huius Regni non inueniri mutatum, vel aliquo modo alteratum. Nullibi etiam reperiri[sect. 31] verbum aliquod apud leges ipsas Regias, quo alicuius alterationis, aut emendationis introducendæ ansam, sine occasionem sumere valeamus. Nam in l. prima, & 2. titulo 4. lib. 5. nouæ collect. regiæ. duntaxat statuitur testamenti in scriptis, & nuncupati, & codicillorum solemnitas, tam inter extraneos, quàm inter liberos; & ad correctionem iuris communis introducitur, testamentum valere quoad legata, & cætera in eo disposita, etsi nullis à principio fuerit hæres scriptus, vel scriptus noluerit hæreditatem adirę, & in vtroque casu dicitur: Valga el testamento en quanto a las mandas, y las otras cosas, que en el se contienen. Valeretamen testamentum quoad legata, & cætera in eo contenta, supponit clare lex ipsa prima, quando nullum aliud vitium, nec defectum, quàm à principio non instituti, vel ex pòst facto instituti non existentis hæredis, haberet. Supplere autem voluntatis defectum, & imperfectionem, & non integrè consummatæ dispositionis vitium; non modò lex illa intendit, aut quouis modo denotat, verum etiam in contrarium sentit manifestè: & quidem loquitur, quando testator absolutè, atque integrè suam vltimam dispositionem ordinauit, atque voluntatem perfecit, ita vt ratione voluntatis imperfectio non sit (in qua vim facimus) tamen hæredem non instituit, qua noluit, vel institutus, postmodum hæreditatem adire recusat: quo casu legis eiusdem decisio de nouo introducitur, vt defuncti voluntas circa cætera contenta in dispositione, siue testamento impleatur, & seruetur, cui iura a omnia fauent, vt adeò vulgatum, & compertum est. Iniquum namque, aut rationabile minus lex ipsa Regia prima iudicauit, contra defuncti voluntatem ob id legata non præstari, quod hæres in testamento non sit scriptus, vel quod scriptus hæreditatem non adierit, quod Burgos Saloñ de Paze in dicta l. tertia Tauri, num. 833. & 834. singulariter animaduertit, & post eum Matiençus, in eadem l. prima, titul. 4. lib. 5. glossa decima, num 2. Sanè quando ratione voluntatis, & non adimpletæ integrè dispositionis imperfectio, & vitium adest, nec lex illa loquitur (vt dixi) nec de hoc casu meminit. Non etiam legis ipsius ratio militar, cùm defectus voluntatis ob imperfectionem eiusdem id impediat, & defectus dicatur à lege naturali procedens, in quo leges non dispensant, vt nunc annotaui, & Petrus[sect. 32] Magdalenus, de numero testium in testamem is requisito, 2. parte, cap. 4. num. 65. & 66. & cap. 5. num. 5. singulariter, atque eruditè probauit. Nec vllo pacto credendum est, legem illam in eo dispensare voluisse, & minus corrigere legem antiquam, idque iuxta vulgatas iuris regulas, & communes Interpretum[sect. 33] omnium traditiones, quas exornat Ioann. Cephalus in consilio 343. num. 19. & in consilio 431. num. 30. & 21. lib. 3. Iacobus Menochius, recuperandæ possessionis, remedio 9. num. 385. & 387. immo cum eadem lex deuiet à iure communi, & noua, atque eius[sect. 34]dem correctoria sit; restringenda est, vt quanto minus fieri possit, recedatur à iure communi, per textum in cap. cum dilectus. Vbi notant Doctores, de consuetudine, Corneus etiam in consilio 1. colum. 4. in fine lib. 3. & in cons. 180. num. 3. lib. 3. Aimon Craueta (qui latius comprobat) de antiquitate temporum, in prin[sect. 35]cipio, num. 42. & in cons. 307. num. 4. & in terminis, in quibus loquitur; strictè intelligenda est, ex communi Doctorum resolutione, de qua plene per Rolandum à Valle in consil. 74. num. 17. & 18. lib. 1. Bursat. in cons. 76. n. 8. & in cons. 120. n. 31. lib. 1. Nec debet ex[sect. 36]tendi ad alios casus, quem ad eos, de quibus nominatim ibi fit mentio, l. ius singulare, l. quod verò contra, ff. de legibus, l. si vero, §. de viro. ff. soluto matrimonio. vbilatè notant DD. cap. constitutionem vbi Glossa aduertit, de regularibus: lib. 6. Tiraq. in l. si vnquam, C. de reuocand. donat. verbo, libertis, n. 23. Mier. in initio 1. p. n. 11. Barbosa in l. si constante, in princ. n. 101. ff. solut. matrim. nam vbi enumerat aliquem cisum specificè (provt institutionis hæredis casus ibi enumeratur) alij[sect. 37] censentur sub dispositione iuris communis remanere, vt post Baldum, & alios scribit Thomas Grammaticus cons. ciuili 76. n. 1. & in commentariis de vsufructu, cap. 2. num. 35. adnotaui. Et Grammaticum eumdem retuli. Cur ergo dictæ l. si quis cum testamentum, decisio stare, aut in viridi obseruantia manere prohibeatur, quæ nulla alia lege innouata inuenitur, & cuius ratio & constitutio ita æqualiter militat, & obtinet hodie, sicut olim de iure communi militabat, provt nunc obseruabam, & nonnulli huius Regni Authores agnoscunt libenter (sed nullus hactenus sic ponderauit superiora, nec hanc partem fundauit) Inprimis namque Burgos Sal. de Paze. 1. p. dictæ l. 3. Tau[sect. 38]ri, postquam ex num. 200. eruditè, atque vtiliter tractauit, atque explanauit materiam dictæ l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, & eiusdem decisionem obtinere etiam in testamento inter liberos, & ad pias causas, constanter defendi: tandem num. 251. in fine, folio mihi 2203. columna vltima, in fine, sic reliquit scriptum: Et constanter illud teneo, quod cum proximè dicta priusquam nostra constitueretur lex, iure obtinebant, minime ambigi posse, etiam locum habere post haus legem. Antonius etiam Gomezius in ipsa l. 3. Tauri, n 106. id aperte sentit. Sed apertiùs, atque expressim dixit num. 19. cùm enim præcedenti numero de materia dictæ l. si quis cum test amentum, egisset, subdit statim iu hunc modum: Ex quibus maxime declaratur in isto regno, l. prima, titulo de los testamentos, libro quinto ordinamenti, & antea dixerat, obtinere ipsam legem etiam inter liberos, & ad pias causas, tunc autem ex eiusdem decisione declarari decisionem dictæ l. Regiæ primæ, titul. 4. lib. 5. quasi diceret, legata, & cætera in testamento relicta, absque hæredis institutione, ex lege illa regia valitura, modo ratione impetfectionis voluntatis defectus non interueniat: ratione namque voluntatis non consummatæ imperfectio, cùm diuersa sit ab ea, de qua in ipsa lege tractatur, redderet equidem nullam totam dispositionem, nec ipsius legis Regiæ primæ constitutio, defectum eum validaret. In eodem quoque placito clarè mansit Petrus de Paralta in dicta l. si quis in principio testamenti, num. 45. dum innuit manifestè, dicatum l. si quis cum testamentum. illæsam, atque intactam manere hodie, & in praxi seruatam, nec vllo iure nostro abrogatam. Et subdit, quòd casus eiusdem l. si quis cum testamentum, est singularis, & vtilis, & quitidianus, & sæpè solet accidere, & per aliam legem (quod ipse sciat) non posset ita bene decidi, vt per illam deciditur, ideo est valde notabilis: & quòd non semel vidit eum ex facto obuenire. Idem etiam, & apud nos obtinere hodie decisionem dictæ l si quis cum testamentum, sicut obtinebat de iure communi, aperto ore præsentit) quamuis dubium hoc non excitauerit in terminis) Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, libro 3. cap. 2. §. primo, num. 14. & in melioratione Tertij bonorum filio facta sermonem faciens, Rodericus Suarez, in dicta l. quoniam in prioribus, quæstione 4. pagin. 200. in fine. Rursus, ex decifione dictæ l. primæ, & 2. titulo 5. non innocari, nec alterari decisionem dictæ l. si quis cum testamentum velut expresse tradiderunt) si originali prælegantur) Tellus Ferdinandus, & Ioannes Matiençus. Tellus namque, secunda parte dictæ l. 3. numer. 18. & 19. cum versaretur in materia eiusdem l. si quis cum testamentum, dixit inprimis, testamentum imperfectum ration voluntalis, etiam inter liberos, vel ad pias causas, esse nullius momenti: & subdit statim, quòd in hoc non eget dubitare; quia certum est. Et tamen (vt vides) explicabat materiam dictæ l. Regiæ, ex cuius decisione dubium excitauimus adhuc, vtrum aliquo modo innouetur, vel alteretur constitutio dictæ l. si qum testamentum. Denique inquit, instare dubitatio em duntaxat, qualiter cognoscatur, esse testamentum imperfectum ratione voluntatis, & cui incumbat onus probandi testamentum esse imperfectum ratione voluntatis: id autem vt explicet, non dictæ l. Regiæ primæ, titul. 4. lib. 5. nonæ collect. Regiæ, constitutio, sed iuris communis regulis, & Doctorum resolutonibus communibus in hac materia, atque dictæ l. si quis cum testamentum, decisione ducitur, & adiuuatur, nec vnquam aliquid nouitatis, aut iuris noui introducti ad correctionem eiusdem l. si quis cum testamentum, detegit, vt statim dicetur. Nec verisimile est, quod in articulo adeò assiduo, & neccessario, si ius commune corrigeretur per dictas leges Regias, ab ipso Tello prætermitteretur silentio. Non etiam Ioannes Matiençus aliquid nouitatis detegit, sed iuris communis regulis, & decisioni dictæ l. si quis cum testamentum, adhæret in eadem l. 1. titul. 4. lib. 5. glos. 14. ex num. 1. cum seq. In primis namque, eò loci obseruauit, quod testamenti perfectio quadruplex est, vt ibidem ostendit. Et di[sect. 39]cit, quod prima perfectio consistit in perfectione voluntatis ipsius testatoris per eum bene declaratæ, & completæ, per text. in d.l. ex ea scriptura, & in l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, nam si testator priùs decedat, quàm voluntatem suam explicet, testamentum erit imperfectum, nec valebit ad pias causas. Deinde adducit secundam, tertiam, & quartam perfectionem, ac demum, quamuis quoad alias perfectiones adducat iuris communis ex iure regio introductam correctionem, tamen quod attinet ad nostrum propositum, semper stat in decisione iuris communis, nec iuris Regij quoad decisionem dictæ l. si quis cum testamentum, nouam introductionem considerat: & repetit in l. 11. eodem titul. 4. lib. 5. gloss 1. vbi id ipsum tradit, quod dicta glossa 14. dixerat: addit tamen num. 2. quod testamentum iure Regio, ex[sect. 40] decisone legis illius 11. potest in vita testantis incipi, & post eius mortem perfici, & finiri ab alio, qui ad id faciendum habeat facultatem. Et quod vnum & idem iudicatur testatamentum à testatore, & commissario factum, Et sic dicit limitari regulam dictæ l. si quis cum testamentum, & aliam regulam, qua statutum est, testamentum fieri debere vno contextu, vt in l. hæredes palam, §. vltimo, ff. de testamentis, & l. 3. tit. 1. part. 6. & quod commissarius huiusmodi ad perficiendum testamentum à testatore incœptum, consti[sect. 41]tutus, non potest vltra quintam bonorum defuncti partem disponere, vt in eadem l. 11. glos. 2. explicat, nisi fuerit sibi specialis ad id concessa facultas vt lex[sect. 42] ipsa 11. exprimit, & Matiençus declarat ibidem glossa 3. Vides ergo quoad id emendari, atque alterari ius commune, ex dicta lege Regia 11. quoniam tunc ex commissione, & facultate alteri à testatore data,[sect. 43] magis vnum & idem iudicatur testamentum, & magis perfectum, quam cœptum, & non completum dici debet, cùm iam testator voluntatem suam plenè compleuerit, & perfecerit, ex quo ostendit, eius voluntatis esse in effectu, vt bonorum suorum hæres, atque successor sit is, quem ipse nominauit: quoad alia verò præter institutionem, committit alteri, vt testamentum perficiat, nec perfectionis libera voluntas eidem relinquitur, sed potius certa forma à iure statuitur, vt ex eadem, l. Regia 11. & seq. constat. Id autem alter contingit, quando cœpta dispositione, & non completa, nec alio ad perficiendam eam nominato, testator decedit, vel vltra ad disponendum non progreditur, & sic remanet intacta dictæ l. si quis cum testamentum, decisro, ex dictis hactenus, quæ sunt notanda, quia nullibi antea sic digeruntur. Nunc verò, atque secundo loco & principaliter[sect. 44] obseruandum, & constituendum erit, quod ad hoc vt testamentum, tanquam imperfectum ratione voluntatis vitietur, oportet quòd constet, & probetur, testatorem vltra disposita per eum in eodem testamento, voluisse ad alia disponenda procedere: in dubio namque, cum nullum adest vitium significans imperfectionem voluntatis, sumitur præsumptio, voluntatem hanc vltimam, sicq́ue testamentum fuisse perfectum: Et ideo dum non constat de hoc, licèt testatori superueniret morbus, reddens eum mutum, vel impotentem ad testandum, aut mors præpropera, non vitiaretur id, quod supra iam erat in eodem testamento expressum, ac dispositum: ita sane probat textus singularis, & valde notabilis, in dicta l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, in illis verbis: Labeo tamen hoc verum esse existimat, si constares, valuisse plures eum, qui testamentum fecit, hæredes pronuntiare. Et in specie adnotarunt Baldus, Aretinus, & Imola; & idem scripserunt Angelus Aretinus, in §. ex eo. in fine, Institut. quibus modis testamenta infirmentur. Fulgos. in consilio 117. Ioannes, colum penult. vers. cæterum si non probatur. Alexander, in consilio 74. num. 3. lib. 1. Barbacia, in consilio 58. colum. 4. lib. 4. Ruinus, in consilio 204. num. 1. in fine lib. 2. Iason, in consilio 8. colum. 1. versiculo, Secundò facit. lib. 3. & in l. penultima, num. 1. C. de institut. & substit. Anania, in consilio 57. Laurentius Calcanus, in consilio 91. columna 2. Petrus de Peralta in dicta l. si quis in principio testamenti, num. 39. 40. 41. & 45. ad finem. Burgos de Paz, in dicta l. 3. Tauri, prima parte, num. 251. & ibidem Antonius Gomezius, num. 105. in principio. Qui inde & generaliter deducit ex communi Doctorum resolutione, quod testamenti actus in dubio præsumitur perfectus & consummatus, & respondet nonnullis iuribus, quæ videbantur in contrarium vrgere. Voluntatis etiam imperfectio, quod in[sect. 45] dubio non præsumatur, generaliter probari ex textu in dicta l. si quis cum testamentum, deduxit Petr. de Peralta, vbi supra, num. 42. In eodem quoque placi[sect. 46]to suerunt, & testamentum in dubio perfectum potiùs præsumi, quàm imperfectum ratione voluntatis; asseuerarunt Simon de Prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpretatione 2. solutione prima, num. 41. folio 187. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 1. num. 14. Aiora, de partitionibus, 3. parte, quæst. 4. num. 70. Tellus Ferdinandez, in dicta l. 3. Tauri, 2. parte, n. 19. Matiençus, in l. 11. glos. prima, n. 1. titul. 4. lib. 5. Azeuedus, in l. 2. eod titul. & lib. num. 65. Pat. Molina, tom. 1. disp. 127. num. 1. Rota Romana in decis. 173. num. 1. secunda parte, in nouissimis. Iacob. Menoch. lib. 4. præsumpt. 5. num. 1. 2. & 3. vbi inquit, quod hæc ipsa iuris præsumptio magis, & magis coadiuuatur, quando Notarius, qui testamentum[sect. 47] ipsum conscripsit, adiecisset clausulam illam, Actum, &c. Nam clausula illa significat, testatorem habuisse testamentum pro perfecto & absoluto, & dicit ita in specie sentire Bartolum, Castrensem, Baldum, Ludouic. Bologn. Iason, & Ruinum, ibi relator. Et rursus inquit, quod coniectura perfecti testamenti est, quan[sect. 48]do illa dispositio conuenit cum voluntate iam ab ipso testatore propalata. Et ita tenuit etiam Rota Romana, dicta decis. 173. num. 4. & vt generaliter dixerim, testamentum perfectum, & consummatum,[sect. 49] præsumitur semper, donec contrarium non constiterit; & dicitur non constare eo ipso, quod non apparet, testatorem vltrà voluisse procedere ad aliud disponendum, & sic in casu dubio; vel cum apparet noluisse aliud disponere, & sic in casu certo, vt per Bartol. Bald. & Imolam in eadem l. si quis cum testamentum, Ananiam, dicto cons. 57. Simon de Prætis dicto num. 41. libri secundi, fol. 187. Ayoram, dicto num. 70. Peraltam, dicto num. 40. & 41. & alios præcitatos suprà: qui tamen circa præsumptionem negatiuam dictæ l. si quis cum testamentum, duntaxat constituunt, dictam regulam generalem in casu dubij, nec vltra declarant: Idcircò & alia prænotare necesse erit, ac primum quidem, negari non posse, quin hæc doctrina, quia generalis, & vaga, nec aliter declarata, valde periculosa sit; & ideo maiori distinctione, aut[sect. 50] aliis doctrinis coadiuuari debeat, vt clarior fiat: quod ex omnibus à me hucusque prælectis, & commemoratis, solus Tellus ita adnotauit, in dicta l. 3. Tauri, secunda parte, num. 19. dicens, quod regula prædicta generalis, quòd testamentum non præsumitur imperfectum ratione voluntatis, sed quod alleganti imperfectionem, incumbit probatio, periculosa est, nisi fiat clara distinctione illâ, quam ibi adducit, vt mox videbitur. Deinde, ex eo dignosci, testamentum non[sect. 51] esse completum, & perfectum, sed fieri cœptum, & non consummatum, quod appareat, vel apparere possit, testatorem omninò se non firmasse in prolatis, vel dispositis, sed velle quid aliud pro perfectione, & complemento dispositionis: vt per Castrensem, in cons. 307. ad primum quæsitum, colum. penult. lib. 1. & in fortioribus terminis, in cons. 75. colum. 2. lib. 1. Ananiam, in dicto cons. 57. circa medium, vers. facit etiam Iasonem, in cons. 155. ex num. 5. lib. 4. Decium, in cons. 488. ex num. 10. cum seq. Carolum Ruinum, in cons. 7. num. 7. & seq. lib. 3. Cephalum, in cons. 199. num. 1. & seq. & num. 8. lib. 1. Imolam, in consil. 91. Grammaricum, decis. 62. Simonem de Prætis, lib. 2. dicta solutione 1. num. 39. fol. 187. Petrum Surdum, decis. 292. ex num. 11. vsque ad num. 13. quod quidem, & voluisse testatorem ad alia[sect. 52] disponenda, vltrà transire vel procedere, probabitur, quando post vnum, vel plura disposita, à quibus inchoauerat facere testamentum, subiecit verbum dispositiuum cum præcedenti dictione repetitiua, purà, Item volo, vel Hoc amplius volo, &c. & confestim obmutuit, vel vlterius procedere nequiuit; nam his, & similibus casibus, satis apertè constat de imperfectione voluntatis testamentariæ, quæ regulariter vitiat; vt ex mente communi Doctorum, tradiderunt Pet. de Peralta, in d.l. si quis in principio testamenti, num. 41. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. primo, num. 14. latiùs, atque elegantiùs Carolus Ruinus, in cons. 15. per totum, lib. 2. qui vtiliter explicat, testamentum fuisse perfectum, & consummatum, vel non; quomodo percipiatur, vel non; & in cons. 7. lib. 3. maximè ex num. 7. cum seq.[sect. 53] & iunge Simonem de Prætis, de interpretat. vltim. volunt. lib. 2. dicta solut. 1. num. 43. & 44. fol. 187. Petrum Surdum, dicta decis. 292. per totam, vbi in[sect. 54] proposito adnotauit nonnulla vtilia: ac maximè numero 11. testamentum dici imperfectum ratione voluntatis, si post scriptam à Notario dispositionem, testator publicationem distulit in aliud tempus, prout latiùs ibi exornat: & adiungit aliqua de testatore, qui distulit executionem actus in aliud tempus. Prætereà, testamentum habitum pro perfecto, absolu[sect. 55]to, & completo à testatore, nec voluisse ipsum vltrà procedere ad alia disponenda, deduci, atque probari potest ex dictis testium deponentium, habuisse testatorem dispositionem suam pro perfecta, & absoluta. Et ad id probandum duo tantum testes sufficerent, quemadmodum ad probandum alias quas[sect. 56]cumque qualitates extrinsecas sufficere explicatum, & plene comprobatum reliquimus cap. præcedentibus, provt vtrumque tenuerunt Oldradus, in consilio 297. colum. finali. Baldus, in consil. 179. Quando sapiens, vers. præterea esto, lib. 4. Alexander, in consil. 411. lib. 7. & in nostris terminis, ac super examine trium testium deponentium habuisse testatorem suam voluntatem pro perfecta, Philippus Corneus, in cons. 307. Videtur prima facie, colum. 4. in principio lib. 3. Paris. in cons. 33. num. 44. lib. 2. optimè Simon de Prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpret. 1. dub. 3. solut. 5. ex num. 35. vers. octauus casus est, vsque ad num. 40. vbi cum ex num. 24. versaretur in materia, & tractatu eorum, quæ cap. præcedentibus explanauimus: qualiter inquam, & quot testibus, testatoris voluntas declaratoria, vel dispositiua posset, & deberet probari, & plures casus congessisset, qui eò tendunt, an id, quod venit probandum, concerneret dispositionem, an verò declarationem dispositorum, vel aliarum qualitatum extrinsecarum duntaxat; tandem num. 35. in vers. Octauus casus, dubium nostrum excitauit, & inquit, quod quamuis tota testamenti validitas, & omne eius emolumentum dependeret, & demonstraretur ex his, quæ testator ante, & post factum testamentum dixerit; tamen ea sufficere, & ab extra posse probari per duos tantum testes: veluti si testes duo deponant, quod te[sect. 57]stator ipse post factum testamentum agnouerit, & professus fuerit, se iam fecisse testamentum, & pro perfecto, & absoluto illud habuisse, ex quo ita dixit, nec amplius vltrà disposuit, vel vltra confessionem testatoris, ex aliis id colligerent, atque deponerent, vt num. 36. & tribus seq. Prætis ipse annotauit, & posuit exemplum, atque quæstionem in facto sibi obuenientem, in qua obtinuisse inquit num. 35. quod cum quidam infirmitate valde grauatus, bene tamen intelligens, volensfacere testamentum, accersitis Notario, & testibus hora tarda, illud satis nuncupauit ore proprio, & Notarius summatim scripsit in quadam chartula legatum dotis sororis nubendæ, institutionem filiorum nominatorum rectè hæredum, & dationem tutelæ: quod vxor cum audiuisset, se in testamento non nominari, cœpit ita alta voce exclamare, & vociferare, quod fecit testatorem totum fremere spiritu, quasi extra mentem exire, adeo quòd testamento non aliter lecto, nec publicato coram testibus, aliquantulum sedato clamore vxoris, Notarius cœpit interrogare testatorem, qui aliter non respondebat; iterùm Notarius dixit ei, Quem vis facere hæredem? ipse hac voce respondit, filios meos. Notarius dixit, quo nomine appellantur filij tui, respondendo diuersa, & alia nomina quàm filiorum expressit: quo intellecto Notarius dixit, iste vacillat, & modò non est in recto intellectu, & sic testes recesserunt: in nocte sequenti respirans, & ad vltima mortis dilucida interualla aliquantulum rediens, ægrotus, luminibus accensis, ibi pluribus personis adstantibus, voce intelligibili, & mente sana pluries dixit, & replicauit se lætum esse, & mori libenter, quia testamentum fecerit, & facta sua bene composuerit, sic pluries voce sua manifestauit; suum testamentum habuisse pro perfecto, & completo, & sequenti mane spiritum emisit, & totius facti serie legitimè probata, & defendendo dictum testamentum, Prætis obtinuit: vt anteà dixi: & idipsum, videlicet habuisse testatorem dispositionem suam pro perfecta & absoluta, testibus probari posse adnotauit Tellus Ferdinandez, cuius statim faciam specificam mentionem: Ruinus etiam in consil. 12. num. 15. & seq. volumine secundo. Mascardus, de probationibus, tom. 3. conclus. 1353. num. 84. Item etiam obseruandum est, doctrinam superio[sect. 58]rem toties repetitam, atque ex dicta l. si quis cum testamentum, deductam, quod scilicet testamentum non præsumatur imperfectum ratione, siue imperfectione voluntatis in dubio; nulla alia distinctione clariorem effici posse, quàm ea, quam in proposito adduxit, atque ex mente aliorum considerauit Tellus Ferdinandez secunda parte dictæ l. 3. Tauri, num. 19. quòd aut loquimur in testamento, de quo fuit confecta scriptura; aut in testamento purè nuncupatiuo, quod ipse semper vocat, quando non interuenit scriptura. De primo Tellus constituit, satis constare ex non perfectione scripturæ, hoc est, quando non est absoluta, quia tunc magis cœpisse, vt testamentum faceret, quàm fecisse videtur, vt Iureconsultus ipse inquit in dict. l. si quis cum testamentum, vbi Baldus, & Paulus exemplificant hoc, quando post institutionem, vel legata obmutuit. Rationem ponunt, quia potuit addere conditiones, vel mutare testamentum, & ideo dicitur imperfectum: & hoc sequitur Parisius, in consilio 140. num. 7. 8. & 9. lib. 4. & rationem viuam posuit Baldus in eadem l. si quis cum testamentum, quòd vbi vltimus punctus testamenti deficit, dicitur imperfectum: & quòd forma essentialis testamenti concluditur vno puncto, & cùm non deuenerit ad illud testator, dicitur imperfectum secundùm eius voluntatem, quia testamentum est indiuiduum, vt supra annotaui, & probaui ex num. 17. cum seq. Et hæc de testamento nuncupatiuo in scriptis. Respectu verò testamenti nuncupatiui, in quo non interuenit scriptura, pendet, vt sciatur an sit imperfectum ratione voluntatis, ex testium depositione, vt constet nolle vlteriùs progredi, sed quod expressis finem fecit dispositioni: ideò inquit Tellus ipse, quòd sit cautus Iudex in eorum examine, & Aduocatus in confectione articulorum, & si ad manus suas perueniret, quod nunquam committeret examinationem eorum alicui; & si coram aliquo extra iudicium de posuissent, iterum eos adduceret, & interrogaret, vt integrè dignosceretur, an testamentum esset ratione voluntatis perfectum, vel non. Et hactenus Tellus, qui (vt vides) maturè rem hanc perpendit, & verum dicit in casu, in quo loquitur, quando scilicet constat, cùm scriptura, nuncupatiuè tamen, testatum fuisse aliquem; vel absque scriptura, nuncupatiuè purè, hoc est, solis testibus, testari. Idcirco, in casu dubio quid dicendum sit, ne[sect. 59]cessarium est explicare, quando scilicet non constat apertè, an purè nuncupatiuè, vel in scriptura nuncupatiuè testator testati voluerit, vt quia vtroque casu voluntatem suam explanauit coram testibus, cæterum vocari Notarium, vt de ea conficeret scripturam, intendit; & ideo res hæc maiorem disputationem requirit, in qua ego sequentes consideraui, distingui atque constitui posse casus, quo absolutè & distinctiùs procedatur. Ac primùm equidem, certissimi iuris esse, & regulariter obseruandum, testamentum, ad cuius confectionem à principio fuit vocatus Notarius, & de quo[sect. 60] conficitur scriptura, imperfectum dici ratione voluntatis, ex non perfectione scripturæ, hoc est, quando non est absoluta, etiamsi testator plura disposuerit perfectè: Et consequenter, etiam post decisionem le[sect. 61]gis primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. regiæ, nec legata, nec cætera in eo contenta, peti posse. Nam quamuis (vt dixi) suppleatur ibi defectus non instituti, vel non existentis hæredis; non tamen suppletur, nec suppleri potest defectus voluntatis, quoniam hoc casu magis cœpisse testari cum, quàm testamentum fecisse dicimus, & secundum voluntatem testamentum imperfectum est. vt ibidem etiam notaui. Et ita loquitur, ac verissimè in his terminis resoluit Tellus Ferdinandez, vbi supra, dicto num. 19. Addiderim ego, datis eisdem terminis, hucusque Scribentes omnes id ipsum pro certo tenuisse, aut saltem supposuisse, nec vnquam in eo casu dubitasse, sed tantùm in alio, videlicet in terminis consultationis, atque decisionis Oldradi in consilio 119. (quod adeo communiter expenditur, atque celebratur) ibi namque iuxta speciem propositam non interuenit scriptura siue ab initio non fuit vocatus Notarius: sed testator cùm voluntatem suam testibus explanasset, iussit postmodùm, voluntate ipsa enuntiata, vocari Notarium, qui ordinationem suam scriberet, & antequam Notarius veniret, decessit; hoc autem casu Oldradus consuluit, quod talis dispositio non valet in vim testamenti, etiam fauore piæ causæ: & Oldradum magis communiter sequenti fuêre vtriusque iuris Interpretes, vt statim videbitur, quamuis nonnulli contrarium tenuerint, vt etiam statim demonstrabitur. In hoc igitur primo casu, non modo non dubitarunt Interpretes nostri, vtrùm in fortioribus terminis (vt vides) ex non perfectione scripturæ, idemmet responderunt. Et qui contra Oldradum tenuerunt, semper sententiam suam restrinxerunt ad terminos ipsos Oldradi, nec nostros attingunt; rem potius eandem, vt indubitaram, silentio prætermittunt. Et hic est primus casus eorum, quos ego pro articuli propositi explicatione constituendos, atque distinguendos duxi. In quo etiam vltra Tellum? ani[sect. 62]maduerte, testamentum, de quo fuit confectum publicum instrumentum, dici perfectum ex clausula Notarij, cùm Tabellio apposuerit illa verba, quæ apponi solent communiter, Actum, & c. per illam namque significatur rem perfectum esse, vt post alios tenuisse Menoch. dicebamus supra, num. 47. & tenuerunt quoque Cagnolus in l. si librarius, num. 71. ff. de regulis iuris. Carolus Ruinus, in cons. 159. num. 11. lib. 4. Gualdensis, de arte testandi, tit. de testamentis, cautela 11. sub num. 6. Couarr. in cap. relatum 1. de testamentis, num. 11. Cardinalis Franciscus Mantic. de coniecturis vltim. voluntatum, lib. 2. tit. 4. num. 7. Petrus Magdalen. de num. testium in testamentis requisito, secunda parte, cap. 5. num. 18. Similiter signum Tabel[sect. 63]lionis appositum in testamento, denotat illud habitum pro perfecto & absoluto, & voluntatem testantis integrè completam, quia est quidam terminus dispositionis redactæ in scripturam, sicut termini lapidei sunt sines agrorum, vt notanter declarat Bald. in l. 1. num. 22. C. de fide instr. & iur. hast. Fiscal. lib. 10. & post cum Iason, in l. si ita sit scriptum, sub num. 15. ff. de legatis 1. Couar. dicto num. 11. in prima conclus in fine, Magdalen. vbi supra, dicto num. 17. qui post alios Authores, idem concludit num. 18. quan[sect. 64]do Notarius asserit se rogatum, & apposuit diem, quia ambo significant rem perfectam; vel post quam testator totam suam voluntatem coram Notario & testibus expresserat, licentiat eos, videtur enim habere testamentum pro perfecto, & absoluto. Prout idem, quando post instrumentum confectum, partes ad[sect. 65] actus extraneos diuertunt, sicut ex glossa, Cino, Fulgosio, Salicero, Alexandro, Decio, Castrense, & Tiraquello, annotauit Per. Magdal. dicta 2. p. cap. 5. numero 19. & 20. & hactenus de primo casu. Secundus casus, & etiam indubitatus sit, quando[sect. 66] testamentum purè nuncupatiuè fit, quod intelligo (vt antea dixi) vbicunque non interuenit scripturae & tunc quidem vt dignoscatur an sit imperfectum ratione voluntatis, ad testium depositionem decurrendum est, vt etiam annotabam supra numero 58. ipsi namque declarare debebunt, an testator dispositionem suam pro perfecta & absoluta habuerit, vel non; provt Tellus Ferdinandez, relatus suprà, singulariter & verè animaduertit. Et eidem addendus erit Simon de Prætis commemoratus ibidem. Mascardus etiam de probationibus, tom. 3. conclus. 1353. numero 83. & 84. Tertius casus sit in terminis consulationis, siue decisionis Oldradi, dicto cons. 119. in quo præmittendus est alius casus indubitatus, quando scilicet expressè, vel ex probatis, & verismilibus coniecturis constat, testatorem non aliter testari voluisse, & si coram[sect. 67] testibus voluntatem suam anteà explanauit quàm si eius voluntas per Notarium in publicam scripturam redigatur; tunc namque dicitur testamentum imperfectum imperfectione, siue ratione (vt aiunt) voluntatis nisi publica, & solemnis scriptura interueniat, in quo vnanimiter omnes Interpretes conueniunt, tam hi, qui Oldradi sententiam amplectuntur, quàm qui eam improbant, vt verè nullus Scribentium omnium in hoc dissentiat, vt constabit ex his qui mox referentur, & ita specificè adnotauit Didacus Couar. in d. cap. relatum, 1. de testamentis, sub n. 11. vers. 3. conclusio. Zuntus, in responso pro vxore, n. 290. & seq. &. num. 337. &. seq. Natta, in d. §. ex imperfecto, num. 147. sic è contrario in his terminis Oldradi sententia non procedit, vt statim exponam. Et vide Alex. Raudens. decis. 47. 1. parte. Cæterùm quando hoc clare non constat, sed versamur in dubio, maiorem disputationem[sect. 68] articulus exigit, & inprimis, testamentum dici imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis, ita vt non valeat, nec ad pias causas, nec inter liberos, ex eo, quod testator iusserit vocari Notarium, vt de eius ordinatione, & voluntate, quam coram testibus iam explanauerat, redigeret testamentum in publicam scripturam, & morte præuentus non potuit notarium de testamento rogare, provt fieri destinauerat; respondit, & resolutiuè sustinuit Oldradus, dicto consilio 119. vbi concludit, quod si infirmus adhibuit duos testes, & idem per quendam Clericum fecit scribi, quòd piam causam. siue pauperes Christi instituebat, deinde iussit adhiberi Notarium, sed morte præuentus, anteà decessit testator, & sic Notarius non accessit; quòd talis dispositio nullam vim habet, & illa scedula vnà cum depositione illorum duorum testium, non facit fidem: Et sic contra pauperes Christi institutos, ex pluribus iuribus, & rationibus sustinet. Et Oldradum referunt, & sequuntur Ioannes Andr. Alberi[sect. 69]cus, Castrensis, Ancharanus, Imola Fulgosius, Anania, Guid. Pap. Corneus, Iason, Decius, Parisius, Guil. Benedictus, Grammaticus, Ruinus, & Lanfranc. cum quibus Burgos Sal. de Paze, in l. tertia Tauri, prima parte, num. 232. & num. 235. 237. & 238. cum seq. constanter, & indistinctè hanc sententiam amplectitur. Eosdem etiam commemorauit, & addidit nonnullos alios, Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 5. num. 6. per totum. Iosephus Mascardus, de probationibus, tom. 3. conclusione 1353. num. 76. qui duo Authores nihil certum resoluunt, nec firmiter resident in aliquo, sed aliorum traditiones recensent duntaxat. Plures etiam Interpretes, qui Oldradi sententiam amplectuntur, congessit Antonius Gabriel, commun. conclusion. titulo de testament. conclusione nona, numero primo, & quarto, per totum, & num. 6. firmat, dispositionem non valere in casu prædicto, etiam fauore piæ causæ. & Oldradum sequitur constanter. Provt etiam cum Iasone, & Episcopo Loaçes sequutus est Iulius Clarus, §. testamentum, quæst. 7. num. 4. Didac, Coouar. in dicto cap. relatum, 1. de testamentis, num. 9. Ioannes Andreas, Ancharanus, Albericus, Castrensis, Anania, Alexander Aretinus, Nelus Corneus, Decius, Ruinus, Couarruu. Menochius, Calcanus, Grammaticus, Boërius, Cephalus, & Parisius, quos refert, & cum Oldrado firmiter tenet atque contrariæ partis authoritatibus satisfacit Ioan. Pet. Surd. decisione 292. per totam, maximè num. 11. cum seq. Ludouicus Zunt. in responso pro vxore, num. 12. & num. 292. cum seqq. Cardinalis Franciscus Mantica de coniectur. vltimar. voluntat lib. 2. titul. 4. numero 6. Simon de prætis, cuius statim specificam mentionem faciam: Socinus vterque, Barbacia, Gualdensis, Viuius, & alij, quos cumulat Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, numero 2. & 8. vsque ad numerum 14. quo numero, & seq. constantissimè amplectitur, hanc partem, & contrariam respuit; & num. 11. inquit, quòd in terminis piæ causæ, in casu isto, vbi fuerat vocatus Notarius ad effectum se rogandi de testamento, ipse secundum hanc opinionem anno 1579. in facto obtinuit in quadam causa matris suæ, contra Oeconomum Capellanum, & Canonicos S. Laurentij in Damasco, super quodam prætenso relicto Capellæ de Pichis in dicta Ecclesia sancti Laurentij, per quendam Achillem de Pichis facto, Alexand. Rauden. decis. 46. 1. parte. Ratio autem decisionis præfatæ Oldradi, & senten[sect. 70]tiæ adeo communiter receptæ, ex mente communi Doctorum ea est, quòd voluntas testatoris in terminis prædictis, ex quo voluit ipse dispositionem suam redigi per Notarium in publicam scripturam, videtur suspensa, donec Notarius de illa publicè se rogauerit, & ideo antequam id fiat, non potest dici testamentum, nec voluntas perfecta, sed potius quædam præparatio ad testandum, & sic non tam videtur de bonis suis disposuisse testator, quàm præparasse id, quod disponere volebat; vt ipse Oldradus notauit, & præcisè declarat Castrensis in consilio 75. columna finali, libro primo, & in consilio, 451. columna secunda, in principro, lib. 2. Parisius in consilio 24. ex num. 10. in fine, cum seq. libro 3. Iulius Clarus, dicto §. testamentum, quæst. 7. num. 4. Petrus Surd. dicta decisione 292. numero 11. in principio. Quæ quidem præpa[sect. 71]ratio non sufficit, nec testamentum ipsum probat, vt sustineatur in vim vltimæ voluntatis, vt post Decium, Alexand. & Iulium Clarum annotauit Mascardus, vbi supra, num. 77. Petrus Surdus, dicto numero 11. & seq. maximè, quia testatores sæpè mu[sect. 72]tant, addunt, & reuocant plura per eos ordinata, vt supra dicebam; & Iulius Clarus dicta quæstione 7. numero 5. in fine animaduertit: Surdus etiam in consilio 258. num. 19. lib. 1. & multa tractantur, quæ non perficiuntur, & non veniunt ad conclusionem, & finalem effectum, vt dicit Baldus, in l.[sect. 73] multum, num. 2. ad finem, vers. quandoque procedit tractatus, C. si quis alteri vel sibi. Idem Baldus, in l. cum allegas, n. 8. C. de vsuris. Alexander, in consil. 13. num. 17. & in consil. 18. num. 2. lib. 1. & in nostris terminis Decius, in consil. 159. colum. 3. vers. & retenta conclus. & in cons. 488. sub n. 9. & 10. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 2. p. cap. 5. num. 13. vnde non sufficit probare tractatum, vt Magdalenus ipse, eodem num. 13. concludit, &[sect. 74] eò tendunt variæ, atque diuersæ, Doctorum obserua[sect. 75]tiones in proposito, quas in vnum congessit Simon de Præt. de interpr. vltim. volunt. lib. 2. interpretat. 2. solut. 1. ex num. 27. vsque ad n. 41. fol. 186. & 187. vbi videre proderit, diuersis namque casibus applicari, atque vtilia esse poterunt eo loco adnotata, & resoluta & hactenus de opinione Oldradi, & sequacium eius. Cæterum contrariam sententiam aduersus Oldra[sect. 76]dum tenuerunt, & ab eo prorsus dissentiunt Interpretes alij, quos referunt, & congerunt Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 3. titul. de testamentis, conclusione 9. num. 9. Ioannes Cephalus in consilio 99. num. 6. cum seq. & num. 18. lib. 1. Gratus in consil. 107. columna 1. volumine 1. Natta in l. hæc consultissima, §. ex imperfecto, num. 146. & 147. C. de testamentis. Peregrinus decisione 34. lib. 1. Curtius iunior multos refert, & argumentis Oldradi satisfacit in consilio 303. num. 22. & in consilio 304. num. 59. versic. nec præmissæ, Raudensis, decisione 46. num. 12. qui (vt dixi) commemorant nonnullos, qui tenent contra Oldradum, & eos etiam recenset Petrus Magdalenus, dicto cap. 5. partis secundæ, num. 14. Grassus, qui contra Oldradum, & in hanc secundam opinionem magis animum inclinat, §. testamentum, quæst. 12. num. 6. vbi citat Alex. Boerium, & Menchacam contra Oldrad. & inquit, quod hæc sententia verior est, & tenenda, quando voluit sine scriptis testari, licèt intentionis eius fuerit; vt de eius voluntate publicum testamentum conficeretur, adhibitis testibus, & Notario ad faciliorem probationem, quod in dubio præsumitur vt ipse putat quia non est credendum, testatorem se voluisse restringere ad vnam viam testandi in scriptis, nisi de hoc apertè constet, quo casu non potest dici actus perfectus. In quo (vt vides) communi, & receptæ Oldradi sententiæ refragatur, quæ in dubio contrarium præsumit; in certis namque, & claris, & quando constat aliud; dubium non est: loquitur Grassus, dicta quæst. 12. in testamento inter liberos, & quæst. 19. num. 4. eiusdem §. testamentum, in testamento ad pias causas; & in terminis quæstionis Oldradi, id ipsum firmat, & resoluit, quod nunc dixi in testamento inter liberos: qui ergo hanc amplectuntur opinionem, eo præcipuè adducuntur, atque excitantur fundamento, quod crediderint, testamentum in eo casu non dici imperfectum ratione voluntatis, sed solemnitas duntaxat, & ideo ad pias causas valere debere. Alij verò Interpretes, vt contrarietatem hanc diluant, diuersimodè distinxerunt, atque concordias nonnullas adduxerunt; sicuti constat ex his,[sect. 77] quæ reliquerunt scripta Iacob. Menoch. lib. 4. dicta præsumpt. 5. num. 6. ad finem, vbi duplicem recenset concordiam, Ioann. Cephalus, dicto consil. 99. num. 12. lib. 1. Alexander Raudensis, dicta decisione, 46. n. 12. cum seq. ipsæ verò nec concludunt, nec veræ sunt, nec etiam omnes casus complectuntur, provt deprehendi potest ex traditionibus Burg. Sal. de Paze, in d l. 3. Tauri, num. 237. & 238. Petri Magdaleni, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, dicto cap. 5. num. 2. & num. 8. vsque ad num. 15. quò loci Ludouici Zunti refert concordiam, in dicto responso pro vsore, ex num. 290. cum seq. vt scilicet distinguen[sect. 78]dum sit, quod aut constat ex verbis testatoris, ipsum voluisse differre dispositionem suam in aliud tempus, & in aduentum, & rogitum Notarij, & isto casu licet explanasset eam coram testibus, videretur potiùs ea testamenti præparatio, quàm testamentum, aut dispositio. Et procedit Oldradi, & sequacium sententia suprà relata: aut inspectis verbis, & qualitatibus, & circunstantiis apparet, testatorem voluisse omni mora postposita testatori, quia forte laborabat in extremis, & totam eius voluntatem coram testibus expressit, & pro perfecta, & absoluta illam habuit, & isto casu licèt suerit missum pro Notario adhibendo; non tamen inde arguitur, quòd voluntas fuerit suspensa in aduentum ipsius Notarij, sed quò magis eius voluntas patens esset, de ea conficeretur publicum instrumentum; quod licèt factum non fuerit, quòd testator morte forsitan, aut phrenesi præuentus, fuit, nihil impedit quo minus eius voluntas ad pias causas, & inter liberos sortiatur effectum, postquam per testas legitimè probari potest, quamuis de illa confectum non fuerit instrumentum, vt testator ipse desiderauit; & ita procedat sententia secunda, quæ Oldradi sententiam improbat: & hactenus dicus Author, in præallegato responso pro vxore. qui repetit ibidem, num. 337. & seq. & fuit consideratio Nattæ, in d. §. ex imperfecto, num. 147. vt patet ex finalibus verbis eius; & suffragari videtur eidem Couar. in dicto relatum, sub num. 11. in vers. tertia conclusio, ad finem. Nec Michaël Grassus, in duobus locis relatis suprà, numero 76. aliud in effectu adducit, quàm ex Zunto nunc relatum, quamuis silentio prætermittat eum. Verumenimverò, commemoratam hanc distin[sect. 79]ctionem ideo reiiciendam atque reprobandam arbitratur Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, dicto cap. 5. num. 15. in vers. verum quia Zunt. quod ipsa duntaxat decidat difficultatem propositam, & procedat in casu claro salem ex ipsius negotij occurrentis qualitatibus, & circumstantiis; nec per eam declaretur, quid dicendum sit in casu dubio. Addiderim ego (& vltra Magdalenum ipsum) Oldradi sententiam, sic obtinere in casu dubio, vt eo ipso, quod de eius ordinatione, & voluntate fieri scripturam publicam, & vocari Notarium iusserit testator, credi debeat voluisse ipsum differri dispositionem suam, ac eius effectum in tempus, quo Notarius accederet, vt tot Authores relati supra, num. 69. vnanimiter tradiderunt; & contra Grassum aduertebam suprà, num. 76. Deinde, nisi in casu expresso, & cum in claris versemur, dignosci minimè posse, testatorem voluisse omni mora postposita id esse, quod Zuntus dixit, cùm semper voluerit vocari Notarium, & semper in extremis, siue infirmitate grauatum, versari eundem supponamus. Quocirca in sententiam Oldradi procliuior ego sem[sect. 80]per fui, & nunc vetiorem non solum arbitror, sed & regulariter obseruandam, adeo vt iuxta ipsam rectè constituerit regulam generalem Magdalenus, secunda parte dicto cap. 5. num. 15. ad finem. Videlicet, quod ex vocatione Notarij, voluntas semper imperfect arguatur, & suspensa videatur in futurum Notarij aduentum, & rogitum, vt ita magis se præparasse, quàm disposuisse videatur testator. Regula tamen ipsa limitari, atque restringi debeat in casu, in quo clarè ex verbis prolatis, vel ex negotij circunstantiis, & qualitatibus occurrentibus, vel præsumptiuè constet de voluntate contraria testatoris. Et ita opinio[sect. 81]nes has contrarias concordat Magdalenus, nec aliquem Authorem recenset. Eidem autem libenter, & necessariò adhærendum existimo; sed tamen distinctionem, aut concordiam relatam, nouam non esse, sed potiùs ex placito, seu mente communi procedere eorum, qui Oldradum sequuntur. Ipsi namque licèt Oldradi eiusdem opinionem amplectantur firmissimè, nunquam tamen negarunt recede posse ab ea, cum ex verbis prolatis, vel ex legitimis coniecturis constare posset contrarium, habuisse inquam testatorem dispositionem suam pro perfecta, & absoluta, & magis resolutiuè & finaliter disponere, quàm se præparare voluisse, quamuis de ea confici publicum instrumentum, & sic vocari Notarium, voluerit. In quo etiam cautè & prudenter procedi debebit, nec de facili coniectura hæc admitti, cum in contrarium iuris ratio, & decisio adeo communis existat, vt inde iuridicè equidem scripserint Authores nonnulli in eisdem, in quibus versamur, terminis, hanc non esse coniecturam (quæ de re dubia esse[sect. 82] solet, vt vides) sed manifestam probationem imperfectæ voluntatis, cùm velut manifestè apparere dicatur, testatorem non habuisse dispositionem suam pro perfecta. Et sic non modò iuuat, sed etiam expressè confirmant considerationem vltra Magdalenum, & alios, contra Zuntum propositam à me suprà, videlicet, sic in dubio credendum esse, vt Oldradus affirmat, atque eius sententiam regulariter obtinere, & seruari debere: ita sanè responderunt, in eodem casu Oldradi esse manifestam probationem voluntatis imperfectæ, non coniecturam solam: obseruarunt Carolus Ruinus, in consil. 15. num. 18. libro secundo, Natta in dicto §. ex imperfecto, num. 146. Ioannes Cephalus, dict. consilio 99. num. 9. in fine. lib. 1. Iulius Clarus, §. testamentum, quæst. 7. num. 4. Petrus Surdus, dicta decisione 292. ex num. 11. & in cons. 258. ex num. 19. lib. 2. qui scripserunt, testatorem in specie proposita, magis videri se præparasse ad testandum & disponendum, quàm quod disposuerit: & id ipsum annotauit Iacobus Menochius, lib. 4. præsumpt. 5. num. 6. in versic. verum scripserunt permulti, & exornat quamplurimis Simon de Præt. lib. 2. interpret. 2. solut. 1. ex num. 28. cum seq. fol. 186. vbi in terminis Oldradi[sect. 83] (de quibus hactenus) asseuerauit, testatorem non præsumi habuisse suam dispositionem pro perfecta, sed potius dici præparationem quandam, quàm testamentem fecisse. Et adducit nonnullos casus, & exempla, in quibus testator volens testari, coram testibus dixit, quod vocaretur Notarius; quia volebat testari, & etiam sua bona tali, aut tali, personæ, vel sic, aut sic relinquere, & distribuere, exprimendo etiam qualiter vellet id fieri, & nihilominus pro testamento id non valere asseuerarunt Authores relati ab ipso, & maximè Grammaticus, in consil. ciuili 53. vbi quamplurima considerauit ad intellectum l. pamphilo. 5. propositum, ff. de legat. 3. & iunge Antonium Gomezium, in l. Tauri, n. 115. D. Spino, in speculo testamentorum, glo. 31. n. 31. & sic in casu dubio semper præsumitæ contrarium, nec Zunti distinctioni, aut concordiæ (cuius tamen mentionem non facit) nunquam locum relinquit: & n. 29. cum seq. adducit singularia Doctorum placita, quibus resolutio hæc, & sententiam Oldradi confirmatur omnino, & hodie apud nos post leges Regias nouæ collectionis Regiæ, sic obtinebit,[sect. 84] & seruanda erit, sicut de iure communi obtinuisse, atque præualuisse eam, asseuerauimus suprà. Vere namque in eisdem legibus Regiis, & maximè in l. 1. titulo 4. lib. 4. nouæ compilat. nullum inuenitur verbum scriptum, quo aliquid de nouo introductum valeamus elicere, nec etiam emendationis, siue alterationis cuiuslibet vestigium remansit addictam decisionem Oldradi, quod negari non potest, atque ex his comprobatur omnino, quæ ad eiusdem l. primæ explicationem annotauimus numeris præcedentibus. Quartus casus sit, cum testator ordinato, & pu[sect. 85]blicato coram testibus & Notario testamento suo, & sic eo completo, & absoluto dixit Notario, Non facias aliud vsque cras, & rogauit Notarium & testes cras reuerterentur, sed inde cras nihil fecit; tunc namque non dicetur testamentum imperfectum ratione voluntatis, provt responderunt Antonius de Pratoue teri inter consilia Alexandri, in cons. 73. n. 3. & Alexander ipse, in cons. 74. n. 3. lib. 1. Ruinus, in consil. 15. num. 19. lib. 2. Iason, in l. penultima, num. 2. C. de institut. & substitut. Iacobus Menochius. lib. 4. dicta[sect. 86] præsumpt. 5. num. 6. in fine. qui subdit, eam esse rationem, quia præsumitur, testatorem pœnituisse illius suæ destinationis, quanta habebat addendi aliquid ipsi testamento iam perfecto. Quintus & vltimus casus sit, cùm quæritur, vtrùm testamentum dicatur esse imperfectum ratione volun[sect. 87]tatis, si in publicam scripturam per Notarium redactum fuerit, non tamen lectum, nec publicatum coram te¦tibus: quo equidem in dubio contrariæ extant Doctorum sententiæ: inprimis namque, quod testamentum dicatur imperfectum imperfectione voluntatis, vbicunque lectum, & publicatum non fuerit à Notario coram testibus & testatore, nec in dubio lectum præsumatur à Notario, nisi ab eo dictum fuerit, Actum coram me, & testibus, &c. Tenuerunt Bartolus, Angelus, Alexander, Decius, Bolognetus, Ruinus, & Campegius, quos refert & sequitur Iacobus Menochius, in consil. 42. num. 14. alib. 1. & præsumptione 5. num. 7. lib. 4. Glossa. Bartolus. Baldus. Castrensis. Cumanus. Felinus. Ruinus. Campegius, Socinus, Mantica, Couar. Celsus Hugo, & Euerardus, cum quibus Petrus Magdal. de numero testium in testamentis requisito, 2. parte, cap. 5. num. 16. & latiùs num. 12. vbi retulit Baldum, Bartol. Castrensem, Cumanum, Salicetum. Angel. Anchar. Guid. Pap. Ruinum. Campegium, Celsum Hugonem, Manticam, Couar. Socin. & alios. Mascardus. de probationibus, tomo tertio, concl. 135. num. 74. Petrus Surdus. in cons. 414. n. 16. lib. 3. & præterquam inter liberos, & ad piam causam, eandem sententiam admittunt Iulius Clarus, §. testamentum, quæstione 7. num. 3. Grassus, in eodem §. quæstione 12. num. 3. sicque superiores concludunt, ex de[sect. 88]fectu publicationis, & lectionis, testamentum dici imperfectum quoad voluntatem, & quoad solemnitatem, & sic non valere, etiam inter liberos, vel ad causas; cum nec liberorum, nec piæ causæ fauor, defectum voluntatis supplere valeat, quamuis solemnitatis suppleri posset; provt ipsi obseruarunt, & petrus Migdalenus ex relatione aliorum probauit: nec ob liberorum, vel piæ etiam causæ fauorem id admittant, quod Clarum, & Grassum admittere nunc dicebamus. De iure etiam huius Regni, post leges Tauri, & nouæ collectionis Regiæ, id ipsum pro forma[sect. 89] requiri in testamento nuncupatiuo coram Tabellione facto, nempe vt legatur coram testibus, & testatore, nec aliàs valere; tenuerunt Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 107. & Cifuentes, ibi, num. 1. Castillo, verbo, nuncupatiuo, fol. 31. columna 2. in fine. Rodericus Suarez, allegatione 1. num. 39. Didacus Perez, in l. prima, titulo 2. libro quinto, ordinamenti, columna secunda, Tellus Ferdinandez, secunda parte dictæ l. tertiæ Tauri, num. 19. post principium. Couarr. in cap. relatum, 1. de testamentis, n. 11. qui dicit, quòd sequitur hanc opinionem tanquam omnium frequentissimam, & Regia sanctione probatam, hoc est, l. 103. in fine, titul. 18. partita. 3. ibi: E tal testamento deue ser leydo. Explicat tamen id procedere, non ex eo, quòd ante scripturæ lectionem, actus sit imperfectus quoad agentis voluntatem, sed ob defectum huius solemnitatis, quæ seruanda est ob publicam vtilitatem, nempe vt fraudes Tabellionum euitentur, & certior sit eorum fides. Tenuit quoque eandem sententiam de iure huius regni Ioannes Mantiençus in l. prima, titul. 4. lib. 5. glos. 3. n. 4. & ibidem Alphonsus Azeuedus. n. 63. & 64. D. Spino, in speculo testamentorum, titulo, de testibus, n. 24. Burgos Salon de Paze, dicta, l. 3. Tauri, ex n. 204. & inde testamentum non lectum coram testibus & testatore, etiam de iure huius Regni non sustineri, nec etiam quoad liberos, nec quoad piam causam, satis apertè præsentit Tellus Ferdinandez, in dicta 2. p.l. 3. Tauri, n. 19. & expressè tenuerunt Antonius Gomezius ibidem n. 108. dicens expressè, non valere testamentum non lectum, etiam inter liberos, vel ad piam causam, Palacios Rubios, n. 10. & Castellus, dicto verbo, nuncupatio, colum. 3. præcipuum eorum fundamentum adducit Burgos de Paz, in ipsa l. 3. Tauri, dicto num. 204. qui inter extraneos fatetur verissimum esse, quod ante, & post illam legem testamentum nuncupatiuum debeat legi, inter filios tamen asserit constanter ex n. 200. quod etiam hodie, lege illa non obstante, non requiratur quòd testamentum legatur. Onus autem probandi testamentum fuisse lectum, quòd ei incumbat, qui testamento se fundat; nec præsumatur fuisse lectum, nisi probetur ab eo, iidemmet probarunt nunc relati Authores; qui testamentum legi, adeò præcisè requirunt, atque ex aliis iuris Interpretibus obseruarunt Couarruu. in dicto cap. relatum, num. 11. in versic. prima. Petrus Surdus, dicto consilio 414. num. 18. lib. 3. Ruinus in consilio primo, n. 9. lib. 3. Mantica de coniectur. Vltim. volunt. lib. 2. titul. 4. n. 6. ibi: Neque testamentum præsumitur lectum coram testibus, nisi Tabellio dixerit, & ideo non valet: Matiencus, in l. prima, tit. 4. lib. 5. glossa 3. num. 4. Grassus, d. §. testamentum, quæst. 12. num. 5. & vide infrà cap. 72. E contrario tamen, quòd testamentum non le[sect. 90]ctum coram testibus & testatore, non dicatur imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis non consummatæ, sed duntaxat ex defectu solemnitatis, & consequenter quod valeat inter liberos, & ad pias causas, tenuerunt permulti alij vtriusque iuris Authores: Dinus inquam, Bartolus, Socinus, Imola, Alexander, Romanus, Iason, Castrensis, Aretinus, Anania, Decius, Guid. Pap. Boërius, Couarru. & Tiraquellus, quos commemorauit Petrus Magdalenus, de num. testium in testamentis requisito, secunda parte, dicto cap. 5. num. 21. à principio, vsque ad n. 22. Ioannes Cephalus, in cons. 99. num. 7. & 8. lib. 1. qui latè disserit: Iulius Clarus, & Grassus, quos retuli supra, num. 87. in fine: idem Cephalus, in cons. 409. numero 11. lib. 3. Simon de Prætis, in cons. 85. ex numero 9. cum s. Ludouic. Zunt. in responso pro vxore, num. 285. & quatuor seqq. & num. 502. cum seq. vbi post alios plures per eum relatos testatur de communi sententia, quod defectus lectionis & publicationis testamenti nuncupatiui coram testibus & testatore, est defectus solemnitatis, non voluntatis, & idcirco quod non attenditur inter liberos, nec ad piam causam, vt per Tiraquellum, priuilegio 6. piæ causæ. Et idem quoque constanter testatur Burg. Sal. de Paze, in dicta l. 3. Tauri, prima parte, num. 202. vbi refert quamplurimos Authores sic tenentes, Bartolum inquam, Castrensem Alexand. Ananiam, Imolam, Corneum, Iasonem, Barbaciam, Curtium iuniorem, Decium, Boëtium, & Guid. Pap. & concludit, testamentum huiusmodi non lectum, esse tantùm imperfectum ratione solemnitatis, non verò ratione voluntatis; & ideò irritum non esse quoad liberos, nec de iure communi, nec de iure Regio post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Idque ex decisione l. hac consultissma, §. ex. imperfecto, C. de testamentis. Nec quo ad piam causam, ex capit. relatum, & cap. cùm esses, de testamentis. Inquit etiam num. 205. quòd anno 1553. in Regia Cancellaria Pinciana, in[sect. 91] causa magni ponderis dubium hoc contigit; nam pater duas habens filias, in eius testamento primogenitæ legauit complura bona vinculo maioratus: alteri verò filiæ pauciora bona reliquit: & cùm testamentum illud cœpisset publicare coram quinque testibus, Notario dixit, quod ipsum coram testibus non legeret, quia longum, latum, prolixùmque erat: & idem testator aliqua ex his, quæ in testamento scripta erant, coram testibus declarauit; & exinde cùm testator fuit mortuus, magna lis inter dictas sorores fuit mota super viribus dicti testamenti, quia non fuit lectum coram dictis testibus, etsi tandem obtinuerit filia primogenita defendens testamentum; cùm ipse Burgos causam exoraret. Vides ergo inter Scriptores omnes quoad explicationem propositi articuli magnam contrarietatem, atque controuersiam, nec hactenus ab vllo Recentiorum, certa doctrina, aut resolutione explanatam, sic potius vt antea fuit, & nunc erat, sub dubio, & non leui confusione relictam. Videbis etiam, si eorundem[sect. 92] Scriptorum placita, & resolutiones originaliter prælegeris, prout prælegere moris ego habeo, & ad præsens prælegi, altercationem eandem verè & concludenter componi non posse, recepta aliqua concordia ex his, quas nonnulli eorum Interpretum, quos supra recensui, considerant: ac inter alios Carolus Ruinus, in cons. 1. ex num. 7. vsque ad n. 12. lib. 3. Ludouic. Zuntus, in responso pro vxore, eisd. num. antea præcitatis. Ioseph. Mascard. de probationibus, conclus. 1353. ex num. 74. cum seq. Franciscus Hotmanus, in cons. 55. num. 12. & 13. Iacobus Menochius, lib 4. præsumptione 5. num. 7. Crescentius decisione 164. lib. 1. Petrus Magdalenus, de num. testium in testamentis requisito, secunda parte dict. capit. 5. num. 21. per totum. Quocirca pro absoluta eiusdem articuli explanatio[sect. 93]ne, atque certa in futurum vt omnibus maneat resolutio, nec vndique sub nubibus, & ambagibus amplius deambuletur; sequentia duxi in proposito necessario obseruanda, atque constituenda, eisdem namque, sic omnia, quæ ad rem hanc attinent, comprehenduntur, vt nihil videatur intactum relinqui. Et inprimis, certissimi iuris esse, testamentum, nun[sect. 94]cupatiuum de iure communi, legendum, siue publicandum esse coram testibus & testatore; idque pro forma vsque adeò requiri, vt non sufficiat, testamentum ipsum continere numerum testium à lege requisitum, & totum fuisse perfectum, nisi ante mortem testatoris coram testibus lectum fuerit, vt in l. fideicommissa, §. quoties, ff. de legatis tertio. Quem toxt. ad hoc expendunt Glossa, Bartolus, Baldus, & omnes relati upra num. 87. Petrus Surdus, in consil. 414. num. 16. lib. 3. Iacobus Menochius, in cons. 42. num. 12. lib. 1. & in hoc omnes conueniunt, sicuti ex eodem num. 87. & tribus seqq. apparet, cùm dissentiant duntaxat in eo, an sit defectus voluntatis, vel, solemnitatis. Quòd verò sit defectus efficiens testamentum nullum, vnanimiter obseruarunt, & ita receptum placito communi Scribentium, constat ex longa relatione Petri Magdaleni, secunda parte, dicto cap. 5. n. 21. Mascardi, Surdi, Menochij, Ludouici Zunt. & Crescentij, in locis antea relatis. Manticæ, lib. 2. tit. 4. num. 6. Burg. Sal. de Paze, Antonij Gomezij, Telli Ferdinand. Matiençi, & Azeuedi, quorum nunc specificam faciam mentionem. Didaci Couar. in dicto cap. relatum 1. de testamentis, num. 11. in vers. 1. ibi: Testamentum nequaquam probari per scripturam à Notario dictante testatore ordinatam, si post ordinationem lecta non fuerit testatori, & testibus. Et id ipsum de iu[sect. 95]re huius Regni partitarum procedere, constat expressim ex l. 103. in fine, tit. 18. partita 3. ibi: E tal testamento deue ser leido. Et specificè adnotarunt Burgos Sal. de Pace, Rodericus Suarez, Antonius Gomezius, & Matienzus, referendi statim, & relati supra, numero 89. quidictam l. partitæ expendunt: de iure etiam[sect. 96] nouiori legum Regiarum nouæ collectionis Regiæ, ius commune, testamenti lecturam, & publicationem coram testatore, & testibus requirens, non alterari, nec emmendari aliquo modo, ex l. 3. Tauri, & l. 1. & 2. tit. 4. lib. 5. compilat. decisione; obseruarunt Palacios Rubios, num. 1. c. Didacus Castellus, in verbo, uuncupatiuo, columna 3. Burgos de Paz, numero 201. Antonius Gomezius num. 108. in ead. l. 3. Tauri, Matienzus, in dicta l. 1. tit. 4. lib. 5. glossa 3. num. 4. & Azeuedus ibid. num. 63. & 64. qui ita resoluunt, nec legibus eis Regiis censeri minutam aliquam qualitatem, à lege, siue iure communi requisitam pro validitate testamenti nuncupatiui, & si minutus fuerit numerus testium, firmiter asserunt. Rodericus etiam Suarez, dicta allegatione 1. ad finem. Menchaca, de successionum creatione, §. 14. num. 35. & 36. & Couar. vbi supra. Ratio huius decisionis ea est, quæ ex eisdem Au[sect. 97]thoribus deducitur, atque in publica vtilitate innititur, nempe vt fraudes Tabellionum euitentur, & certior sit eorum publica fides, prout Couarr. dicto numero 11. annotauit. Item, ne aliud contineret scriptura, quàm quod testator dixit, sicuti Antonius Gomezius, in dicta l. Tauri, num. 107. in principio, scripsit: item, vt videat testator ipse, an velit aliquid addere, vel abradere ex scriptis, vt Azeuedus, dicto num. 63. obseruauit, & in l. fideicommissa, §. quoties, ff. de legatis tertio, scripserunt Doctores communiter. Et sic erunt ipsa iuxta terminos d. §. quoties, intelli[sect. 98]genda, in quibus loquuntur semper iuris Interpretes, quando inquam ad testamentum nuncupatiuum conficiendum vocatur, atque rogatur Notarius: tunc namque dicimus, testamentum nuncupatiuum legendum, & publicandum esse coram testibus, Cæterum quoties Notarius non vocatur, nec rogatur ad[sect. 99] testamentum ipsum conficiendum, sed testator idem coram testibus exprimit suam voluntatem absque Notario, quod iure communi, & Partitarum permittitur, l. hac consultissima, §. per nuncupationem, cum similibus, C. de testamentis. l. prima, titulo primo, partita. 6. Permittitur etiam nouo iure collectionis Regiæ huius Regni, sicuti constat ex verbis dictæ l. primæ, titulo 4. libro 5. vbi testamentum nuncupatiuum si fiat absque Tabellione, vel in scriptura priuata, quinque testes sunt necessarij, vicini eius loci, vbi fit testamentum, vel tres tantùm vicimi etiam, si locus adeo desertus sit, quòd in eo copia testium non adsit, vt in ipsa legæ prima, Matienzus resoluit, glossa 3. numero 5. & glossa 7. numero primo. Quoties inquam non vocatur, nec rogatur Notarius, disputare non est necesse, an testamentum legi debeat, necne; sed ipsa sola voluntas coram testibus expressa sufficiens est, vt in dicto §. per nuncupationem: Et ita post Alexand. Iasonem, Ruinum, explicauit Burg. Sal. de Pace, in dicta l. 3. Tauri, prima parte, numero 206. 212. & in ipsis terminis loquuntur, atque accipi debent quicunque hactenus in proposito loquuntur. & expressim loquitur Antonius Gomezius ibidem, dicto num. 107. & D. Spino, in speculo testamentorum, tit. de testibus, n. 24. Secundò & principaliter constituo, testamentum[sect. 100] non lectum, nec publicatum coram testibus, & testatore, apud omnes imperfectum esse, & inualidum, iure omni attento, vt supra notaui: dici tamen imperfectum ob defectum solemnitatis, lectionis scilicet, seu publicationis, non verò ob defectum voluntatis. Verè namque dici nullo pacto potest; quod ante testamenti lectionem, actus sit imperfectus quoad agentis voluntatem, perfectus siquidem & absolutus est, cum testator absolutè perfecerit, atque ex parte sua quioquid voluit, compleuerit. Non ergo interuenit in hoc casu voluntatis imperfectio, seu defectus; nihil enim voluntati defuit, nec addi desideratum est; sed solemnitatis tantùm. Et longè diuersi termini sunt hi ab eis terminis, in quibus sermonem facit Iureconsultus, in d.l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis: ibi namque verum existimauit illud Labeo, cum constaret testatorem vltrà procedere, siue alios hæredes pronuntiare voluisse, & sic in casu, quo voluntatis fuit imperfectio, quæ in præsenti ex defectu lectionis non datur, vt dixi. Planum ergo, & compertum mihi est, defectum hunc solemnitatis tantum esse, non voluntatis: & ita rectissimè affirmarunt Authores omnes relati supra, numero 90. & 91. Grassus etiam, & Iulius Clarus relati numero 87. in fine, suprà. Anania, in cons. 57. num. 2. Guid. Pap. decis. 538. Boëtius decis. 93. num. 10. Simon de Prætis, in cons. 85. ex num. 9. cum sequentibus, Ludouic. Iunt. in responso pro vxore, numer. 285. & seq. & num. 502. cum seq. eleganter Couarr. in d. cap. relatum 1. d. numero 11. versic. vnde in hac controuersia, colum. 2. planum etiam, & compertum est, labi errore manifesto Authores omnes relatos superiùs, numer. 87. & 88. & à Petro Magdaleno commemoratos, secunda parte, dicto cap. 5. num. 21. in vers. contrariam opinionem. Sed & Carolus quoque Ruinus labitur dupliciter[sect. 101] in consilio primo, ex numero 7. cum seq. vsque ad num. 11. quatenus, in noua consideratione fuit, quòd aut loquimur in testamento condito inter extraneos, & tunc defectus lectionis, & publicationis testamenti, non solùm est defectus solemnitatis, sed etiam imperfectionis voluntatis, idemque indistinctè testamentum non valet: aut loquimur in testamento inter liberos, vel ad piam causam, & tunc defectus lectionis testamenti dicitur defectus solemnitatis, & non voluntatis. Sed labitur (vt dixi) quomodò enim statui iuridicè potest, quod in vno casu, ac inter extraneos sit defectus voluntatis, & in alio non, siquidem idem omnino quod in altero iuris militat: & vtroque testator quioquid voluit, perfecit, & dixit, & lectio, seu publication defecit duntaxat, sicq́ue non potest diuersitas personarum diuersos producet effectus circa voluntatem, eisdem qualitatibus, & circunstantiiis interuenientibus, quamuis diuersos valeat solemnitatis respectu ob personarum prærogatiuam inducet. Inter liberos ergo, & piam causam, & inter extraneos, diuersitas sit quoad valorem, & validitatem: quia sustinetur testamentum de iure communi inter liberos, & ad piam causam, quamuis solemnitas illa publicationis, siue lectionis testamenti deficiat, ex dicto §. ex imperfecto, & dicto cap. relatum. Inter extraneos autem non sustinetur: quoad effectum tamen voluntatis differentia non est, sed æqualitas maxima, sicq́ue ratione voluntatis dispositio imperfecta, nec etiam inter liberos, vel ad piam causam subsistit, vt numeris præcedentibus fuit latè probatum. Vnde & in eo deficit Ruinus: nam concessa imperfection voluntatis, non modò solemnitatis inter liberos, ad pias causas testamentum sustinuit, cuius contrarium verius est, vt ibidem apparet. Deducitur etiam ex dictis hactenus manifestè,[sect. 102] And. Tiraquellum, priuilegio 6. piæ causæ, post infinitos alios Authores, quos refert Ludouicus Iunt. dicto responso pro vxore, numero 285. & seq. & numero 502. & seq. & multos alios congestos per Magdalenum, secunda parte, dicto cap. 5. numero 21. in principio, Iulium Clarum, & Grassum, relatos supra, numero 87. in fine, rectè constituisse, defectum publicationis, seu lectionis testamenti, ideo quoad liberos, piam causam in consideratione non haberi, quòd hic solemnitatis, & non voluntatis defectus sit, qui non attenditur, sed voluntatis imperfectæ duntaxat, vt nunc dicebam, & probant per text. in dicto §. ex imperfecto, & in dicto cap. relatum. Decipitur ergo clarè Magdalenus ipse, dicto num. 21. qui cum aliis Authoribus contrarium tuetur, & rectiùs docuerunt id præcitati Interpretes, & Couarru. in eodem cap. relatum 1. num. 11. in vers. secunda conclusio, Simon de Prætis, dicto consilio 84. ex numero 9. cum sequentibus & Iulius Clarus, dicto §. testamentum, quæst. 7. num. 3. Tertiò & principaliter constituo, verissimum esse[sect. 103] iure nostro Regio attento, atque ex decisione l. 2. titulo 4. libro 5. nouæ compilat. testamentum nuncupatiuum, ac etiam in scriptis, inter liberos confectum, eandem hodie de iure huius Regni exigere solemnitatem, quam id quod fit inter extraneos: & inde corrigi ius commune Imperatorum, ac etiam ius Partitarum, de quibus in dicta l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testamentis: & in l. 7. titulo 1. partita 6. eisdem namque iuribus licebat patri inter liberos nuncupatiuè, vel in scriptis coram duobus testibus testari, hodie verò aliter in dicta lege 2. statuitur, provt ex ipsa deducitur expressim, & notarunt vtrumque tam in testamento nuncupatiuo, quàm in scriptis Gregorius Lopez, Cifuentes, Ioannes Lup. Castellus, Ferdinandus Arias, Antonius Gomezius, Rodericus Suarez, Marcus Salon de Pace, & Tellus Ferdinandez, cum quibus Ioannes Matienzus, in eadem l. 2. glossa prima, numero 3. 4. & 5. & vide num. 17. vbi reddit rationem nouæ illius, & correctoriæ iuris communis decisionis: & idipsum tenuerunt Padilla, Molina, & Menchaca, cum quibus Azeuedus, in dicta l. 2. numero primo, Couar. & Ioannes Gutierrez, & Angulus, cum quibus Hieronymus Cæuallos, commun. contra commun. quæstione 50. numero 2. Ceruantes, in l. 3. Tauri, ex num. 82. & num. 87. Antonius Pichardus, in §. sed cum paulatim, num. 18. Institut. de testamentis. Deinde, certissimum etiam esse, & securè tenen[sect. 104]dum, ex decisione dictæ l. 3. Tauri, & dictæ l. 1. titulo 4. libro 5. derogari numero testium duntaxat, & quoad ipsum tantùm numerum correctionem procedere: & inde in cæteris ius commune manere illæsum, Et sic cætera specialiter concessa testamento inter liberos remanent in sua obseruantia, sicut antea erant: nam cùm perogentur per legem illam priuilegia filiorum, & parentum quoad numerum testium, quoad alia omnia, comprobata, & confirmata censentur priuilegia ipsa; sicuti adnotarunt specificè & rectè, Tellus Ferdinandez, prima parte dictæ l. 3. Tauri, numero 13. & 17. Burgos Salon de Pace, ibidem numero 134. cum sequentibus & Matienzus, in dicta l. 2. glossa 2. numero 13. quocir[sect. 105]ca, cum legibus ipsis Regiis non explicetur, nec determinetur dubium illud. vtrùm testamentum inter liberos conditum nuncupatiuè, coram testibus & testatore sit legendum, ita quod aliter corruat; nec iura communia, quibus probatur testamentum nuncupatiuum inter filios confectum, legi non debere necessariò, aliquot modo alterentur, siue emendentur in hoc; sequitur procul dubio, necessariò dicendum, quod etiam hodie in his Regnis post dictas leges Regias, non requiratur quòd testamentum de necessitate legatur: & inde adhibito numero testium[sect. 106] eisdem legibus Regiis requisito, valere testamentum nuncupatiuum inter liberos confectum, licet coram testibus & Tabellione lectum non fuerit. Quod Burgos Salon de Pace in dicta l. 3. Tauri, ex numero 200. vsque ad numerum 206. & verè, & eruditè defendit. Ipsum quoque securè resoluit Tellus Ferdinandez, in prima parte eiusdem l. 3. numero 17. vbi dicit quod etsi de iure in testamento nuncupatiuo requitatur publicatio eiusdem coram testibus, & testatore, tamen in testamento inter liberos hoc non requiritur: nam valet, quamuis non legatur, nec publicetur. Et id procedere etiam stante decisione d.l. 3. Tauri, quia (vt dixi) per illam solùm derogaretur numero testium. Tenuit etiam eandem sententiam Couar. in dicto cap. relatum. numero 11. in vers. secunda conclusio, Azeuedus, in l. prima, titul. 4. libro 5. numero 65. vbi verè animaduertit, valere hodie testamentum nuncupatiuum inter liberos confectum, & dictatum per testatorem coram testibus, licet lectum fuerit, modò adhibeatur numerus testium à lege illa requisitus. Quod ego verissimum arbitror, & falsum existimo id, quod nonnulli Interpretes per eundem Azeuedum relati crediderunt, videlicet duos testes sufficere: semper etenim numerus testinum necessarius erit, qui legibus dictis Regiis exprimitur, siue legatur, siue non legatur testamentum, vt Matienzus, & cæteri omnes anteà relati tradiderunt. Planum ergo secundum hæc redditur, defectum publicationis siue lectionis testamenti nuncupatiui inter liberos, testamentum ipsum non vitiare: quioquid contrarium perperam intenderit Antonius Gomezius, in dicta l. tertia, Tauri numero 8. Planum etiam redditur, testamentum inter libe[sect. 107]ros conditum, etiam cum Tabellione, testibus probari posse, temetsi coram eis lectum non fuerit, vt Burgos Salon de Pace, num. 216. in dicta. l. 3. Tauri, singulariter animaduertit, & apertè intellexit Tellus Ferdinandez, dicto numero 17. atque statim dicetur: semper tamen necessarius numerus testium, prædictis legibus Regiis requisitus, vt Azeuedus, dicto numero 65. rectè contendit. Et vtrumque ita intelligi, atque accipi debebit, provt suprà, cap. 19. & 20. intellectum, & latiùs explanatum remanet, & rectè percipit Ludouicus Morotius responso 34. numero 25. Quartò & principaliter constituo, verissimum es[sect. 108]se, quòd testamentum nuncupatiuum inter extraneos conditum non aliter valeat (vt dictum, & probatum remanet numeris præcedentibus) quàm si coram testatore & testibus lectum fuerit: nihilominus tamen nihil referre, non esse lectum coram testibus, si per legitimos testes, testantis nuncupata voluntas probetur. Idcirco ipsis testibus præsentibus, & voluntatem testatoris audientibus, atque intelligentibus, probari poterit testamentum, etsi ante eos lectuam non fuerit. Ita sanè obseruauit glossa singularis, in l. hac consultissima, §. sed quia, C. qui testamenta facere possunt, quam Doctores communiter sequuntur, vt asserunt nouiores, ibi, & Carolus Ruinus, in consilio primo, numero 21. libro 2. & post Castrens. Nicol. Neapol. And. Pisan. Alexandrum, & alios sic expressim tenuit, atque concludenter probauit Didac. Couar. in dicto cap. relatum 1. numero 11. in versi. tertia conclusio. Sequitur Burgos Salon de Pace, in dicta l. 3. Tauri, prima parte, numero 214. 215. & 216. Et quamuis Rainus, dicto consilio primo, num. 9. libro 2. constanter tueatur contrarium, præ[sect. 109]dictorum ego sententiæ accedo libentiùs: considero namque, quod cùm testamenti scriptura ad probationem non adducatur in proposito casu, nullam esse rationem, ob quam de eius solemnitate tractari oportear. Deinde, testamentum nuncupatiuum, & de iure communi, & de iure Partitarum, ac de iure nouiori Regiæ collectionis huius regni absque Tabellione confici posse, vt supra diximus: & sic Tabellionem adhibitum fuisse, nocere nequaquam debet, si aliàs testatoris voluntas probetur legitimè: nam etsi Notarium ad scribendum testamentum vocauerit, non inde sequitur, quod ita necessariò scripturam exegerit, vt aliter testari noluerit, vel eam viam excludere, per quam voluntas eius in tuto manere debeat. Quo vel solo verbo satisfieri poterit rationi præcipuæ, qua in contrarium adducebatur Ruinus, loco nunc relato: Vnde Burg. Sal. de Pace: & Didaci Couar. ex mente communi superiorem resolutionem sequitur quoque Matienzus, in l. prima, titulo 4. lib. 5. glossa 3. numero 3. dicens, quod testamentum nuncupatiuum potest probari per testes, quibus non fuit lectum. Et in eodem placito expressim fuit Azeuedus in l. 2. titul. 4. lib. 5. nouæ compil. numero 21. & 22. inquit namque, quod testamentum nuncupatiuum coram Tabellione factum, etiamsi signum Tabellionis non habeat, quod pro forma substantiali requiritur in eo, sicut in testamento in scriptis, valet nihilominus, si sufficienti numero restium com[sect. 110]probetur, & subdit in hunc modum? Bene tamen verum est, quod tale testamentum nuncupatiuum carene signo tabellionis, licet non valeat, nec hæres eo vti possit poterit tamen se iuuare ex dictis testium ibidem scriptorum si sufficiens numerus eorum sit, & qualitatum de iure requisitarum, probando cum eis, qualiter testator voluntatem illam in fine mortis voluit esse suam, ordinaueritque contenta in testamento illo: licet in testamento in scriptis, hac vti cautela non possit, si voluntas testatoris fuit testandi in scriptis, quia tunc neque vt nuncupatiuum valebit. Et ex his quidem deducitur manifestè, testamentum mero iure valere debuisse in quæstione proposita per Ayoram, in commentariis de partitionibus tertia parte, quæstione 22. de qua supra, hoc eodem cap. & pater, qui meliorauit vnum ex filiis in Tertio & Quinto bonorum, antequam firmasset testamentum, & perfecisset, hoc est, vt vulgò dicitur, le otorgasse, amisisset loquelam, & intellectum. Idque iuxta adnotata, & scripta numeris præcedentibus: & quia quinque testes viderunt, & audierunt, quod pater instituebat omnes filios suos æqualiter hæredes, excepta melioratione facta vni ex eis, & sic sufficiens est id probari legitimo adeo numero testium quamuis scriptura probari non posset ex his, quæ nunc dixi, ad quæ nullo modo aduertit, nec considerat ea Ayora: tum etiam, quia si voluntas perfecta fuit, vt perfectam ipse Author supponit, defectus perfectionis, id est, del otorgamiento, lectionisve eiusdem nocere nou debuit, iuxta ea, quæ Petrus de Peralta nunc referendus, singulariter, & vltra alios scriptum reliquit. Quintò & vltimò, atque principaliter constitio,[sect. 112] aduertendum esse ad vnum, quod est valde notabile, nec potest prætermitti ad maiorem explicationem eotum, quæ numeris præcedentibus remanent resoluta, videlicet Glossam, & omnes Doctores communiter, in d.l. si quis cum testamentum, ff. de testamentis, præsupponere semper, quod cum non probatur, testatorem voluisse amplius, vel vltra disponere, & sic (vt latiùs probaui supra) præsumitur noluisse eum vltra procedere ad aliquid disponendum, quod ad valorem eorum, quæ fuerant iam disposita, in terminis eiusdem legis, non requiritur solemnitas lectionis, seu relectionis eorundem, de qua traditur,[sect. 113] in dicta l. fideicommissa, §. quoties, ff. de legatis tertio, cun glossa singulari, & ordinaria ibi, & dictum fuit latè uprà. Nam cùm scriptura imperfecta, præuento testatore per mortem, vel per impedimentum ex quo illo sublata fuit omnimoda potentia illam perficiendi, coram eo non potuisset relegi, vt ab ipso approbaretur: omnes Scriptores habuerunt pro completo, & expedito, istum esse casum, in quo non requiritur relectio testamenti nuncupatiui, per eundem §. quoties, cum Glossa, pro solemnitate eiusmodi testamentorum aliàs requistita. Et ideo istud non attigerunt clare, in dicta l. si quis cum testamentum, quanquam sub nube illud videatur præsupposuisse Aretinus ibi in resolutione, quam post Ioannem de Imola ponit per duos casus, atque ex omnibus huc vsque scribentibus, solus de Peralta subtili consideratione id expendit in dicta l. si quis in[sect. 114] principio testamenti, num. 43. per totum, folio mihi 401. qui vt rem hanc explicet, subdit in hunc modum: Sed (vt dixi) non est opus de ea re in præsentiarum tractare, ex quo lectio scripturæ testamenti nuncupatiui debet, & solet fieri in præsentia testatoris, & testium. Item & post, ad scripturæ perfectionem oportet à testatore fieri ipsius absolutionem vltimatam, vulgò otorgamiento appellatam, sed in casu de quo dgimus, dictæ l. si quis cum testamentum: quum testator iam esset mortuus, vel mutuus effectus, vel aliter omnino impeditus, perdita intelligentia, & sic non potuisset aliquam absolutionem, vel comprobationem eiusmodi scripturæ, ad quid coram eo est relegenda, vt ibi præsupponit Raphael post Bartolum. Secus si nondum esset mortuus, licet esset priuatus omnino facultate loquendi, si tamen intellectum non amisisset. Tunc enim talis imperfecta voluntas testamenti nuncupatiui esset per Tabellionem, vel Tabellarium coram eo, & testibus relegenda; argumento l. quoniam indignum, C. de test amentis. Nihilominus tamen in vtroque casu suprà proximo, quando testator cœpto testamento moreretur, vel ex aliquo casu superuentiente omnino redderetur inhabilis ex defectu intellectus ad disponendum vlterius, ad abundantem cautelam probationis, vt præscinderetur occasio in hac re dubitandi, consulerem, vt is, qui testamentum scripserit, statim mortuo testatore, vel eius intelligentia omnino amissa, coram testibus, qui ibi affuerunt, antequam diuertetur ad actus extraneos, vno contextu relegeret id, quod in eadem scriptura esset per testatorem coram testibus dietarum, & per eundem Tabellionem scriptum; vel esiam per testatorem coram Tabellione scriptum (vt dicunt) authenticaret, & eam coram testibus vn à cum ipso testatore haberet pro perfecta & absoluta. Et hactenus, atque eruditè, & magistraliter (vt adsolet) Petrus ipse de Peralta, ex quo elicitur expressè distinctio illa, quam ex mente communi deduxit, testamentum regulariter relegendum, atque absoluendum esse coram testibus, & testatore, vt etiam numeris præcedentibus obseruaui. Id tamen non obtinere, nec testamenti valorem impedire (modò aliàs ex imperfectione, siue ratione voluntatis defectus non interueniret (quotiescunque mors testatoris, vel morbus, aut aliud impedimentum superueniens, perdita intelligentia, id impediret. Quod singulare proculdubio est, atque inter liberos, & ad piam causam indubitatè magis procedit, ex his, quæ superius dixi. Procedit etiam inter extraneos, ex aliis etiam superiùs dictis, posse inquam testamentum non lectum sustineri, si per legitimos testes nuncupata voluntas testantis probetur, vt ibidem obseruaui. Et eisdem sanè adiiciendum erit, Petri de Peralta consilium notandum esse, & securiorem efficere dispositionem ipsam: sic enim (vt ipse dixit) hac in te dubitandi ratio præscinderetur omnino, & obtineret regulariter, cum quis velit probare testamentum per testes, qui fuerunt præsentes tempore, quo testator ante eos voluntatem suam declarauit, & nuncupauit, nec per ipsam scripturam illud probare intenderet. Et de his hactenus, tempore confectionis, atque[sect. 115] scripturæ huius cap. nonnullis vero diebus, ac temporibus post ipsum scriptum, atque absolutum, addendum, atque notandum duxi, Ioannem Parladorium, sesquicenturia quotidianarum differentiarum, differentia 15. numero 11. in eodem Petri Peralta fuisse, de quo supra, ex numero 112. 113. & seq. atque ex Pauli Castrensis sententia, in consil. 307. volumine primo, de qua etiam post Couar. & alios lib. 2. rer. quotidianar. cap. 20. numero 14. scripsisse, quod si quis in extremis constitutus, coram legitimis testibus & Notario nuncupasset voluntatem, sed antequam lectum fuisset testamentum decessisset, tanquam nuncupatiuum validum esse testamentum, testibus illud ante iudicem comprobantibus, cùm ad nuncupatiuum testamentum scriptura opus non sit, sed testes tantum sufficiant: Quod etiam probarunt Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, n. 108. Aluaradus de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 1. num. 14. Azeuedus, in l. 1. tit. 4. numer. 64. lib. 5. Flores Diaz de Mena, variar. libro primo, quæstione prima, num. 43. qui reddit rationem: quia lectio, & consensus, siue otorgamiento non est de substantia testamenti nuncupatiui, ad hoc vt sit testamentum, sed tantum est de substantia ipsius scripturæ, ad hoc vt sit publicum instrumentum: vnde si deficiat consensus, siue otorgamiento, licet vitietur scriptura, non vitiatur testamentum ipsum, quod remansit perfectum quoad voluntatem, vt ipse Flores Diaz de Mena ibi obseruat, & num. 37. inde deducens, quod ante lectionem, hoc est, el otorgamiento, actus perfectus, quoad gentis voluntatem; sed ipsa scriptura est imperfecta propter defectum huius solemnitatis, vt per Couarru. in dicto cap. relatum, el 1. numero 11. Ruinum, in consilio primo, numero 22. libro secondo, in illis verbis: Et per hoc etiam respondetur ad aliud, scilicet, quod testamentum non dicitur perfectum, nisi sit coram test bus lectum, & publicatum, quia hoc procedit, quando quis probare vellet testamentum per instrumentum, quo casu, quia publicatio est de solemnitate instrumenti, aliter non probaret. Sed quando probatur per testes, de publicatione Notarij non est tractandum, sed sufficit probatio testium. Et ita expressè declaret, &c. Id ipsum concludunt Matienzus, in dicta l. prima, titulo 4. libro 9. gloss 7. numero 4. Ayora, de partitionibus, tertia parte quæstione 24. numero 69. Martha, voto 8. num. 13. Nec ideo imperfectum dici debebit testamentum, quod testator Notarium adhibuerit ad scribendum testamentum, & coram illo testatus fuerit, & nondum perfecta fuerit scriptura testamenti: quia defecit consensus, aut el otorgamiento testantis Testator namque licèt Notarium adhibuerit, non videtur se adstrinxisse ad testandum in scriptis; ita vt nolit testamentum aliter valere, quàm si scriptura de eo conficiatur, nisi id expressè probetur; aliàs in dubio, ex eo quod deficiat el otorgamiento, non præsumitur imperfectio voluntatis, sed testamentum potius sustineretur, vt nuncupatiuum, vt dictum est, & per Matienzum, vbi supra, numer. 5. Azeuedum, numero 65. Ioannem Gutierrez, practicarum libro 4. quæstione 46. Flores de Mena, dicta quæstione prima, numero 38. & cum aliis Ludouicu Morotios, responso 34. numero 27. qui sequutus Didaci Couarru. sententiam, dicto numero 11. conclusione 2. in versicul. nec oberit, singulariter inquit in hunc modum: Cauendum est enim ab opinione istorum: quia non sit bona consequentia, testator ad testamentum scribendum Notarium vocauit: ergo de necessitate ita scriptum exigit, vt aliter noluerit testari: hæc enim consequentia falsa est, ex Didaci assertione. Idem quoque quod post Castrensem, Alexandrum, Ruinum, & alios, ex Perladorio nunc retulimus, eruditè probauit Pertazolus, in cons. ciuili 88. per totum, libro primo, qui numero 1. & seq. in hæc verba scripsit: Et licèt Notarius, qui de eo debebat rogari, non legerit, vel publicauerit testamentum ipsum, cum interim dum scriberetur, mors obuenit testatrici, hoc non infringit, vel annullat testamentum iam perfectum, ad cuius validitatem nulla erat necessaria scriptura, Corneus, consilio 77. columna finali, volumine 4. Socinus iunior, consilio 144. numero 27. & seq. volum. 2. Federic. Scotus, consilio 1. num. 31. lib. 2. tom. 1. cons. Et quod casu valeat testamentum factum per testatorem, Notario dictatum, licet per Notarium non scriptum nec publicatum, ex quo obierit testator, modò probetur per testes, qui illi fuerunt adhibiti, quod sic fuit conditum, non autem per illam scripturam imperfectam, est textus expressus, in l. Lucius, in princ. & ibi optimè Baldus, quem alij sequuntur, ff. de milit. de testam. & illic respondet Bald. ad l. si is qui. ff. de de testam. & illic responnon valere testamentum imperfectum ratione voluntatis testatoris, qui antequam totam voluntatem suam expressisset obierat, vt procedat, quando testator dictabat testamentum non autem dictauerat, & sic testamentum erat in fieri, non in facto esse, quoad officium testatricis, provt in casu d.l. Lucius. Et num. 10. Bertazolus, ipse citat quamplures Authores, ad hoc quod valeat testamentum, licet antequam Notarius illud publicaret, testator obierit, ex quo fuerat perfectum, si sit probatum per testes illi adhibitos ad propositum: & num. 5. inquit, authoritates quorundam in contrarium procedere, quia illis casibus constabat, testatorem non perfectè declarasse suam voluntatem, sed alia addere voluisse, quæ morte præuentus addere non potuerit, Quod secus est, quando per testes, probatur, testatorem totam suam voluntatem coram testibus expressisse: quia testamentum dicitur perfectum, nisi constet, quod testator eo tempore aliud disponere voluisset: quod vtique est probandum pro parte impugnantis testamentum, ex quo actus non præsumitur imperfectus, nisi probetur, &c. Et hactenus Bartazolus, qui & alia multum vtilia in proposito tradit eò loci, provt ibi videri poterit. Conuenit etiam superioribus Flores Diaz de Mena, variar. lib. 1. d. cap. 1. ex num. 34. vsque ad numerum 44. qui d. num. 34. in dubium excitauit, an lectio, & publicatio testamentum, vt sit de substantia, vt ea deficiente, testamentum ipsum vitietur. Et refert quamplures Authores, eosq́ue intersse admodum dissentire obseruat, & septem conclusionibus eum absoluendum, circunscribendumq́ue existimat, à qui. bus non dissentit, sed eum non commemorat, solumque Didac. Couar. & Anton. Gomezium recenset Pat. Gabriel Vasquez, in opusculis, titulo de testamentis, cap. 1. §. 4. dubio 5. per totum, folio. 407. & conuenit marta, voto 8. per. totum. Prima conclusio, de qua Flores ipse de Mena, numero 35. certissima, & indubita est, vt nulla publicatio requiratur, quando testamentum fit coram testibus sine scriptura. Tertia quoque conclusio, de qua numero 37. verissima est, & communiter recepta, vt publicatio eitam non requiratur, quando testator integer expressit suam voluntatem coram testibus, & post iussit, vt Notarius adduceretur, vel si præsens erat, quod scriberet ea quæ nuncupauerat, ita quod si id non fiat; non erit scriptura publica, valebit tamen vt testamentum nuncupatiuum, ex depositione testium, provt ibi explicat, & suprà dictum fuit. Conuenitque Pater Vasquez, vbi suprà, Bertazolus, d. cons. 86. num. 8. Marta d. voto 8. Quinta autem conclusio, de qua num. 4. à tertia separari non deberet, sed potius simul iungi: continet enim declarationem, atque limitationem tertiæ ipsius conclusionis, vt scilicet ea procedat, quando testes intellexerunt omnia, quæ agebantur, & manifestè appareat, quod testator habuit dispositionem pro perfecta, & absoluta, nec vltra ad aliud disponendum, siue addendum, aut minuendum procedere voluit; secus tamen, vbi pro perfecta & absoluta dispositionem non habuit, aut testes non omnino intellexerunt, quia tunc testamentum non valebit, si Tabellione vocato, coram eo de nouo dictet suam voluntatem, & tamen testamentum ipsum non legatur, nec publicetur, & constet quòd testator voluit testari in scriptis. Ego tamen existimo necessarium esse, quòd manifeste constet, quod in scriptis testari voluerit; aliàs in dubio, si coram Tabellione, quem vocari iussit, de nouo dicter suam voluntatem, & nihil addat, vel detrahat præcedenti voluntati, quando Tabellionem vocari iussit, credendum esse, quod nihil addere, aut detrahere voluerit, sed quod dispositionem pro perfecta & absoluta habuerit: idque iuxta resolutiones communes, de quibus suprà, & tradita per Alexandrum, in consilio 74. libro primo, Simonem de Prætis, libro 2. interpretat. 1. in dubitatione 2. solutione prima, numero 41. folio 113. Idq́ue velut manifestè apparet, ex quo testator expressit, vocari Tabellionem, vt de omnibus fidem daret; quasi magis ad probationem, quàm ad substantiam, vel vt in scriptis testari velit, id fiat. Sed & septima conclusio, de qua numero 42. fub eisdem conclusionibus definiri deberet, sub tertia, scilicet, & quinta: & idipsum statui, an scilicet testator pro perfecta, & absoluta suam dispositionem habuerit, & testes audierint eam perfectè, it quod perfectè memoriale lectum fuerit, & tunc dispositio valeat, provt ipse Author concludit in 2. parte eius conclusionis: secus tamen, vbi contrarium colligatur, provt in prima eiusdem conclusionis parte. Secunda verò conclusio, quòd quando testamentum fit in scriptis coram Tabellione, absque testibus, sit necessaria scripturæ lectio & publicatio, provt ibi, numero 36. certa quoque est, sed quemadmodum absque testibus testamentum fieri possit, ipse Author non explicat, nec mihi compertum est. Sexta verò, indubitata equidem, quod vbi testator per viam memoriæ, communicationis, aus consilij suam voluntatem expressit, & ante aduentum Notarij eâ, nec lectâ, nec publicata decessit, testamentum erit nullum, defectu voluntatis, & solemnitatis: provt ibi, numero 41. quod verum arbitror: quia nec ipse suam voluntatem absolutè explicauit, nec etiam integè eam nuncupauit, nec pro perfecta & absoluta habuit, sed de ea duntaxat tractatum, & communicationem suscepit, postmodum perfecturus eam, quòd cum minimè fecerit, sustineri non potest talis dispositio, vtpotè in fieri, & imperfecta. Quarta denique conclusio, de qua num. 38. quando scilicet testator coram testibus rogatis & Notario testamentum dictauit, & constat quòd voluit testari in scriptis, & ideo vocauit Notarium; indubitatè quoque procedit, vt scilicet necessaria sit lectio: aliàs testamentum. ex vtroque defectu non valeat; prout latiùs ibi, vsque ad num. 40. vbi & de intellectu l. in testamento. ff. de fideicomm. libertat. & iuridicè dictum quod constet, quo voluit testari in scriptis, quia aliàs ex sola Notarij vocatione, & præsentia id non inducaretur, prout ex Didaco Couarr Morotio, & aliis, supra adnotaui. Iuridicè quoque dictum, quod in testamento inter liberos, & ad pias causas sustinetur testamentum, etsi in defectu lectionis, id est, del otorgarmiento deficiat; dummodo non deficiat in alio, hoc est, quod voluntas integrè & perfectè non sit nuncupata, & manifestata coram testibus audientibus, & intelligentibus cam: prout ibi numero 43. quod tamen fauore piæ causæ, & personæ priuilegiatæ præsumi posset, idque maximè ex antiquitate temporis, prout ipse Blasius Flores obseruat eodem numero 43. ad finem. Post scriptum etiam, atque absolutum hoc caput,[sect. 116] dictis, atque resolutis supra, ex num. 1. cum multis seqq. addendum, adnotandùmque duxi aliud, quod vnanimiter Interpretes tradiderunt, sed difficile mihi videtur, videlicet, testamentum imperfectum ratione voluntatis dici, quando apparet, quod testator in ipsa confectione testamenti, in ipso actu testandi erat aliud dicturus, quod non dixit, quia non potuit, forte præuentus morte; sic procedit dict. l. si is qui, aut d.l. si quis cum testamentum. Sed si reseruauit aliquid dicere in aliud tempus, vel in aliam diem, tunc secus; quia talis reseruatio non arguit imperfectionem voluntatis, nec facit quin testamentum dicatur perfectum, idque ex l. penult. C de instit. & substit. ex qua post Alexand. Aretinum, Castrensem, & alios Menochius, in cons. 45. num. 28. vers. non inquam hoc repugnat, lib. 1. & cum Aretino, Iasone, Ruino, Curtio Iuniore, Menochio, & Bertazolo, Stephan. Gratianus, disceptat. lib. 2. cap. 220. num. 28. hoc inquam difficile mihi videtur; tum quia ex decisione d.l. si quis cum testamentum: declaratio ea, siue limitatio non colligitur, nec ita ibi distinguitur, sed indistinctè potiùs contrarium statuitur, & dici testamentum imperfectum ratione voluntatis, si constiterit & probetur, testatorem vltra per eum disposita in eodem testamento, voluisse ad alia disponenda procedere; an autem eadem; vel altera die procedere voluerit lex ipsa in consideratione non habet, immò clarè respondet in oppositum; ex quo enim testator in alteram diem, vel in aliud tempus, aliarum rerum dispositionem reseruauit, manifestè apparet, quod vltra ibi per eum disposita, ad alia disponenda procedere voluerit: atque ita ex eadem ratione id ipsum dicendum videtur, siue tunc in ipso actu testandi ad alia procedere vellet, & morte præuentus non potuisset, siue ad alteram diem, vel aliud tempus id reseruauerit. Verum est enim quòd vltrà ad alia disponenda procedere volebat, & quòd testamentum pro perfecto & consummato non habuit, qui aliarum rerum dispositionem alteri diei, vel ad aliud tempus reseruauit. Et quemadmodum, quando apparet in ipso actu testandi, quòd ad alia disponenda procedere volebat testamentum dicitur imperfectum ratione voluntatis, nec valet etiam respectu eorum, in quibus perfectè disposuit, & nihil superest agendum, quia vltrà procedere volebat, ita in legando, & fideicommittendo. sicut in hæredibus instituendis, prout suprà, ex numero 5. cum seq. ita quoque imperfect un dicetur, etiam respectu eorum, quæ perfectè explicauit, si ea, in quibus vltra procedere vult, ad aliud tempus, siue alteri diei reseruauit, quia eo ipso dispositionem pro perfecta & absoluta non habuit. Imò (nisi mea me fallit cogitatio) clarior res videtur in his terminis, quàm in aliis 3 in his namque dubitari non potest, non vltrà ad alia disponenda ipse procedere voluerit, ex quo id expressim dixit, & in aliud tempus, siue diem aliarum rerum dispositionem reseruauit, quod in dicta l. dumtaxat attenditur, & per Surdum consideratur in loco relato suprà, num. 54. aliis verò terminis, quando nullam fecit reseruationem, in dubio versamur, an ad alia disponenda procedere voluerit, atque ideo voluntatis imperfectio in dubio non præsumitur, nisi probetur, prout latiùs suprà, num. 54. sic sanè in casibus occurrentibus, maturè res erit definienda; hæc enim, non ideò in medium proferentur, quod communes Doctorum sententias, & Doctrinas subuertere intendamus (eisdem namque adhærere. securius est) sed vt cogitandi, maturiùsque deliberandi, ansa, & occasio præstetur in futurum: Nec vrget in contrarium textus, in l. cùm pater, §. vltimo ff. de legatis secundo. Ibi namque dispositio, ex omni parte remansit perfecta & absoluta, nec testator vllo modo vltrà procedere voluit ad alia disponenda, idcirco valuit legatum illud, quamuis qualitas adiecta non fuerit, quam testator adiecturum se dixit, prout deduxit cum iudicio Bartolus ibi, dicens, legatum insui substantia perfectum remansisse, nec vitiari, quòd testator, qui vicos legauit, dixerit se fines eorum significaturum, & certaminis formam, quam singulis annis celebrari voluit, & id non fecerit. Aliud est enim, dispositionem non perfectam, nec absolutam remanere, sed testatorem procedere velle ad alia disponenda: aliud verò, perfecta omninò & absoluta dispositione, nec vltrà ad alia disponenda testatore procedere volente, qualitatem aliquam non adiicere, quam se testator adiecturum expressit: prout etiam Imperator significat in l. penult. C. de institut. & substitut. vbi si testamentum ita scriptum fuerit, Ille hæres esto, secundùm conditiones infrascriptas, & nihil infrà sit scriptum, nec adiectum. dispositio, quæ in sui substantia non deficit, sed omninò & absolutè remanet perfecta, propter accidentia quæ deficiant non vitiatur, prout ibidem adnotare solent Doctores communiter & eleganter Cuiacius, ad ipsam l. penult. vt eam, & text. in d.l. cum pater, §. vltim, conciliet cum l. quoties, §. tantundem, ff. de hæred. instit. Sichardus tamen ibi non sic percipit, sed illationem Aretini ex illo textu deductam probauit. De his tamen (vt nunc dixi) maturè deliberandum erit, cum occasio se offerat. Verè autem prædicta ipsa illatio ex eis iuribus non probatur, cum longè termini differant. Considera etiam, an de iure procedat distinctio alia, de qua ex mente Iasonis, & aliorum, per Martam; n. 7. & 8. an scilicet, dilatio habeat tempus certum, vel incertum, provt latiùs per eum Authorem, dicto voto 8. # 22 CAPVT XXII. Ex eadem capitis præcedentis materia, & tractatu, & de codicillo, quem coram testatore & testibus non lectum, & consequenter nec validum, etiam ad pias causas, in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, Partes litigantes contendebant. Deinde, codicillis hæreditas, vtrum hodie de iure huius Regni, post nouam decisionem l. 3. Tauri, directò dari, vel adimi possit; & quid inter liberos, & ad pias causas? Dotis etiam causa, quòd dicatur pia, quomodo intelligendum sit; & an probetur efficaciter ex iuribus vulgatis, maximèque ex textu, in l. cum hi, §. si mulier, ff. de condictione indebiti. & de distinctione communi Doctorum ad eum textum. Testator prætereà, an præsumatur sanæ mentis fuisse tempore conditi testamenti, vel codicilli, & probatio de sana mente præualeat in dubio. Sed & sanæ mentis defectus an & elici valeat solùm ex eo, quod in articulo mortis constitutus, testator condidit testamentum? Dispositionem etiam testamentariam, & aliam quamcumque circa mortem factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri, quàm verè Angelus putauerit, & contrarium Alexander vtrum rectiùs docuerit. Testamentum quoque ad blanditias, siue persuasiones; & preces, aut etiam suggestiones alicuius factum, vel mutatum, vtrum de iure firmitatem obtineat, necne: & quatenus liceat blanditiis alium allicere ad sic, vel sic testandum, vel ad mutandum testamentum præcedens, ipsæque persuasiones iteratæ, & molestæ vim habeant coactionis. Rursus, legitimatio per amplissima etiam verba concessa, sed limitata in successione, an sit legitimatio, vel dispensatio, & in quo dignoscatur, atque distinguatur vna ab altera. Legitimatus, etiam cum clausula consueta, vt succedat in eo quod, vel quatenus pater voluerit, aut reliquerit, & sic cuius successio ad voluntatem patris limitatur; dispensatus etiam (qualis est spurius natus ex his, inter quos matrimonium contrahi non poterat) contra voluntatem patris aliquid consequatur; siue possit dicere testamentum patris nullum, in quo præteritus est; aut inofficiosum; si exhæredetur: an etiam, in eo, quod sibi à patre relinquitur, onus, vel grauamen iniungi? Denique, quàm verum sit, quòd per codicillos testator non videatur recessisse à dispositione testamentaria, nec alterare legata in testamento relicta, tametsi in eisdem codicillis legata reliquerit; vbi nonnullis illustratur, atque exornatur l. alumnæ, §. qui filias, ff. de adimen. legat. decisio: ac denique horum omnium diligens admodum, & accurata traditur resosolutio, & Senatus Regij Hispalensis in facto proposito, & lite valde controuersa, definitiones, seu decisiones egregiæ proferuntur; & legitimationis articulus, ingenti studio, & Interpretum omnium prolixa, & originali lectura discutitur. SVMMARIVM. -  1 Regij Hispalensis Senatus definitionis, & casus ex facto occurrentis species proponitur, & commemoratur. -  2 Codicillis hæreditatem neque dari, neque adimi posse directò, de iure communi certissimum esse. Et huius decisionis quamplures rationes, remissiuè. -  3 Codicillis etiam hodie, de iure huius Regni, post nouam decisionem l. 3. Tauri, hæreditas iure directo nec dari, nec adimi potest, ex veriori & communiori sententia. -  4 Cui conuenit Antonij Pichardi noua, pro eius articuli explicatione, distinctio, vt hîc adnotatur. Et superioris resolutionis vide limitationes, & declarationes nonnullas infr. ex num. 70. cum. seq. vbi melius quàm alibi antea esset, explicatur. -  5 Dotis causa vtrùm censeatur pia: & num. seq. vbi Laurentij Calcani contra communem allegationem, sententia ponderatur. Et Petri de Peralta locus singularis expenditur, & num. seq. Ac in effectu, cum sententia communi concluditur, dotis causam, siue legatum, dici ad piam causam, quando dos datur, vel promittitur, vel in testamento relinquitur pauperi mulieri, non aliàs. Et idem ius in legato alimentorum constituitur. Et quod paupertas debet probari. Nec sufficere, quod testator dicat, se legare pauperi. Et de his omnibus agitur etiam infra, ex num. 80. cum seq. -  6 Coniecturæ duæ in dubio cùm capi possunt; vna, quòd dispositio sit facta contemplatione consanguinitatis; altera quod sit facta intuitu paupertatis magis præsumitur facta contemplatione, consanguinitatis, inspecta causa naturali quæ potentior est, quàm accidentalis. -  7 Et inde legatum relictum pauperi, sanguine coniuncto, non præsumitur ad piam causam, & ob paupertatem factum, sed ob sanguinis affectionem; idque ex communi sententia, contrà ex sententia aliorum, de qua infr. n. 90. -  8 Legatum relictum consanguineis pauperibus, debetur consanguineo propinquiori, etiamsi alius consanguineus sit pauperior. -  9 Piæ causæ priuilegia minimè concedi, nisi quando legatum primariò & principaliter relinquitur ad pias causas, non verò quando secundariò, deficiente prima & principali dispositione. -  10 Causa pia sit, necne, vt dignoscatur, debet attendi principalis dispositio. -  11 Legatum non dicitur ad pias causas, quando relinquitur vxori, & deinde post eius mortem substituitur Ecclesia. -  12 Fideicommissum patitur detractionem quartæ Trebellianica ex relictis ad pias causas, quando incertum est, piam causam successuram. -  13 Mentis sanitas, & integritas in testatore desideratur omninò. -  14 Testamentum valere non potest, nisi conditum sit ab eo, qui sanam mentem, & iudicium integrum retinet. Etiam si fauore piæ causæ dispositio fieret, vide infr. ex num. 91. cum. seq. -  15 Testator demens potiùs, quàm sanæ mentis præsumitur, qui non habet memoriam ordinatam. -  16 Testator constitutus in articulo mortis, præsumitur mortis propinquæ cogitatione turbatus, & non integræ, & sanæ mentis, ex sententia quòrundam. Contrarium inf. n. 103. nisi ex aliis coniecturis, & præsumptionibus id deducatur. -  17 Testamentariam, & dispositionem aliam quamcunque in mortis articulo factam, præsumi à lege, dolosè & fraudulenter fieri, ex sententia Angeli, & aliorum. Contrà verò ex sententia Alexandri, quæ probatur infrà, num. 105. & 106. -  18 Iteratæ & molestæ persuasionis, atque solicitæ suggestionis testatori adhibitæ materiam singulariter explicasse Petr. Surd. in cons. 373. lib. 3. & vide infr. ex num. 107. Cuius verba, in proposito huius cap. singularia, commemorantur, hoc numero. -  19 Testatorum voluntates liberas esse debere, atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate libertatis plenæ, & sic omninò & absolutè liberum in disponendo. -  20 In testando leges volunt, cuique liberam esse voluntatem, & odio habent adulationes & suggestiones, & importunitates, & cætera alia, quæ testatoribus adhiberentur, si ex illis, quocunque modo absoluta omninò, & plena, liberáque voluntas eorum impediatur. -  21 Testator, cùm adductus immodicis persuasionibus, testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo testandum, aut de rebus suis disponendum, vel ad iam conditum testamentum reuocandum, vel non reuocandum; tunc equidem dolus præsumitur. -  22 Persuasiones multæ arguunt dolum. -  23 Iteratæ & molestæ persuasiones habent vim coactionis. -  24 Persuadere, est plus quàm compellere, & cogere sibi parere. -  25 Solicita suasio, plus est quàm compulsio. -  26 Testatoris meius arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis molestiis, maximè si ille ægrotus erat. -  27 Ægroti intempestiuis suasionibus non audent refragari. -  28 Persuasionem nimiam, & violentiam æquiparari, ex iuribus nonnullis probari, vt hic adnotatur. -  29 Importunæ preces habent instar, immò effectum, & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem, sicque actum factum prætextu earum reddent meticulosum, & generaliter rescissioni ex edicto Quod metus causa, suppositum. -  30 Per importunitatem obtenta, non debere valere, & dici fieri inuito dante, ex authoritate, & resolutione quamplurimorum Authorum probari, qui variis in causis, & negotiis sic responderunt. -  31 Persuasiones iteratæ & molestæ, quod iustam causam metus; & coactionis inferant; doctrinam superiorem multo magis procedere, si à coniunctis, & consanguineis fiant. -  32 Vel si testator in graui periculo, atque infirmitate constitutus sit. Tunc namque facile aliorum precibus acquiescit. Quia timet ne ab eis derelinquatur, si ea negauerit, quæ sibi petuntur. -  33 Iteratas & molestas persuasiones, atque importunas preces, eo ipso dolum admixtum continere, quod iterantur, aut instanter & nimiè repetuntur, nec alium dolum de per se requiri. -  34 Testamentum primum, si suasionibus, vel suggestionibus alicuius mutetur, auocatur hæreditas à scripto hærede in secundo testamento, & applicatur ei qui datus fuerit in primo testamento, præsertim interueniente dolo, & falsa suggestione. Idque ex sententia Angeli; contrà verò, & magis communiter ex sententia aliorum, de qua infrà, num. 117. & vide num. 118. -  35 Testamentum nuncupatiuum in publicam scripturam per Notarium redactum, non tamen lectum, nec publicatum coram testibus & testatore; dici imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis non completæ, nec consummatæ. -  36 Et sic non valere ex defectu voluntatis, & solemnitatis, etiam quoad liberos, & quoad piam causam. Vtrumque ex sententia quamplurium Authorum. Contrarium ex veriori, & communiori sententia, de qua infrà, n. 122. Scilicet, quod defectus non sit voluntatis, sed solemnitatis dumtaxat. Et sic inter liberos, & ad pias causas, non noceat: & vide latiùs sup. cap. 21. -  37 Testamentum nuncupatiuum coram testatore, & testibus legi debere, non modo de iure communi, sed etiam de iure huius Regni, & vide infrà, ex n. 119. & d.c. 21. -  38 Onus probandi, testamentum fuisse lectum, ei incumbere, qui in testamento se fundat, nec præsumi fuisse lectum, nisi probetur ab eo. -  39 Testamentum legi debere coram testatore, & testibus, vt clarius appareat de deliberatione testatoris, nec decipi possit. -  40 Legitimatos assequi iura omnia legitimorum, & suorum, & successiones omnes, quas habent illi, qui ab initio legitimi nascuntur, nihil ab eis differentes. -  41 Et legitimationis causâ, incipere esse in patris potestate. -  42 Et connumerari in numero duodecim filiorum ad immunitatem obtinendam. -  43 Et iura communia loquentia de filiis verè legitimis, locum habent in filiis legitimatis. -  44 Legitimatus vtrùm deficientibus legitimis possit ad maiorarum admitti, remissiuè. -  45 Dispositio, siue hominis, siue legis tractans de filio simpliciter, vel filio legitimo, an comprehendat legitimatum, remissiue. -  46 Legitimatus per scriptum Principis, efficitur verè legitimus, ex sententia Bartoli. -  47 Fictè dicitur legitimus, ex sententia Iasonis, & aliorum. -  48 Concordiâ componitur contrarietas, ex sententia Cardinalis Francisci Mantica. -  49 Legitimatio secundum Baldum, est verus status legitimorum, licèt non sit verum principium. -  50 Legitimi appellatione non venit legitimatus, secundùm famosius significatum. -  51 Legitimatio est similis Alchymiæ. -  52 Legitimatus dicitur legitimus per posterius, id est, gratia, regeneratione, & dono. -  53 Et videtur renasci, & est similis manumisso, & posthumo. -  54 Legitimationis materiæ laceratæ per Doctores resolutio pendet à theoricis analogorum, ex sententia Alexandri Raudensis. -  55 Legitimandi quatuor modi introducti per Iustinianum. -  56 Legitimatio est filiationis ciuilis noua creatio, à Superiore facta per restitutionem naturæ, vel alios modos à iure permissos. -  57 Legitimato per rescriptum Principis debetur legitima, prout legitimè nato. Et si integra non fuerit relicta legitima, potest agere ad supplementum, prout potest verus legitimus. Et succedere ab intestato patri simul cum aliis legitimè natis. Et præteritus habet ius dicendi nullum testamentum, prout legitimus. Et iniustè exhæredatus, querelam. Et præteritus à fratre, qui instituit turpem personam fraternum testamentum expugnare. Ac denique, cætera omnia facere, quæ faceret, si legitimus & naturalis fuisset. -  58 Legitimatus debet institui, sicut legitimus. -  59 Legitimatus extantibus legitimis, nouissimo Hispano iure non succedit. -  60 Sed quintam tantummodo bonorum paternorum, seu maternorum consequi potest. -  61 Legitimatis, etiam legitimis existentibus, alimenta sunt relinquenda, si vnde commodè ali possint, non habent. -  62 Legitimatus, legitimis non extantibus, testamento, & ab intestato, suorum iura etiam hodie habet post leges nouas Tauri, & nouæ collect. Regiæ. Et à parentibus præteritus, testamentum rumpit, & impugnat. -  63 Legitimato cum clausula, sine præiudicio venientium ab intestato, vel ex testamento; vel vt patri succedat in eo, quod pater ipse voluerit, legitimam deberi, quando aliàs plene est restitutus, & legitimatus. Et præteritum ipsum, vel exhæredatum, ea iura omnia habere, quæ filiis legitimatis competere, dictum fuit supr. ex num. 40. & num. 57. & seq. Sic & legitimæ supplementum petere posse. Idque ex sententia quamplurimorum Authorum, qui hoc numero commemorantur. Et ratio fundamentalis, & præcipua eorum redditur. Sed contrarium defenditur infrà, n. 158. & 159. Et sic definisse, atque pro certo habuisse Senatum Regium Hispalensem, proponitur ibidem. -  64 Legitimatio vera & propria dicitur, facta à Principibus laicis de filiis eorum, inter quos non poterat esse matrimonium, quando Principes ipsi nihil disponunt super matrimonio, sed restituunt personam primis natalibus, & antiquæ ingenuitati, & natiuitatis maculam abstergunt, tollentes differentiam legitimitatis, & illegitimitatis, iure ciuili inuentam. Idque ex sententia quamplurimorum iuris vtriusque Interpretum, qui hoc loco recensentur. Et ipsorum præcipua ratio adducitur. Sed contrarium defenditur infr. n. 160. -  65 Legitimatus, cuius successio est limitata in legitimatione, à patre institutus, & grauatus onere fideicommissi, retinet legitimam, & Trebellianicam in restitutione fideicommissi. Et sic in eo, quod à patre sibi relinquitur, grauari non potest. Idque ex sententia Decij, & aliorum. Quæ longa serie commemoratur, atque comprobatur. Sed contraria defenditur infr. n. 161. & 162. -  66 Pater vtrum possit filio spurio grauamen restituendi post mortem apponere in Quinto ad alimenta relicto, remissiuè. -  67 Voluntas testatoris modis omnibus obseruari, & ad vnguem adimpleri debet, nec quouis modo impediri. -  68 In codicillis correcta, & aliter quàm in testamento disposita, vti vltima, sunt obseruanda. -  69 Dispositio facta in testamento, & in codicillis, debet interpretari, ne contradicat, sed concordetur. Sed si contradictio euitari non possit, statur dispositioni factæ in codicillis, vt postremæ. -  70 Codicillis hodie de iure huius Regni hæreditatem dari, vel adimi posse iure directo, post decisionem l. 3. Tauri, quæ testamentorum & codicillorum solemnitatem exæquauit. Idque ex sententia quorundam. Contrà verò ex sententia quamplurimorum, qui relati fuêre suprà, n. 3. & 4. -  71 Codicillis hæreditas dari, & relicta in testamento adimi potest, ad fauorem piæ causæ. -  72 In dispositione ad pias causas, magis testatoris voluntas, quam iuris solemnitas spectatur. Et sic quomodocunque de ea constet, obseruari debet. Quia remissa est quæcunque inhabilitas, tam circa efficaciam dispositionis, quam personam testatoris, proueniens à iure positiuo. -  73 Improbus dicitur, qui nititur infringere pia defunctorum iudicia. -  74 Codicillis hæreditas dari, vel adimi potest in omnibus casibus, in quibus non attenditur solemnitas iuris ciuilis. -  75 Codicillis hæreditas, quamuis ex rigore iuris nec detur, nec adimatur directò, ex æquitate tamen illa ademptio hæreditatis facta in codicillis, quæ aliàs erat nulla, & inualidæ sustinetur, & valet in vim fideicommissi. -  76 Hæreditas si ab hærede scripto in testamento, adimitur in codicillis, & datur alteri, hæres scriptus in testamento tenetur hæreditatem per fideicommissum restituere hæredi scripto in codicillis. -  77 In codicillis potest fieri declaratio, etiam si per eam hæres institutus in testamento, priuaretur tota hæreditate. -  78 In codicillis possunt induci onera, & apponi grauamina hæredi scripto in testamento, & aliis personis. -  79 Codicillis declarari potest, quod substitutio in testamento facta, detegatur pupillaris, ita quod in totum mater excludatur. -  80 Legatum pro virginibus maritandis, videtur relictum respectu diuini Numinis, & potest dici quodammodo relictum ipsi Deo immortali. -  81 Dotis causa est maximè pia & fauorabilis. -  82 Testator si reliquit centum nummos distribuendos inter pauperes, potuit executor in maritandis virginibus distribuere. -  83 Pro virginibus dotandis quæ relinquuntur, non possunt in alium vsum, quantumcunque pium, etiam vt ingrediantur religionem, conuerti. -  84 Executor testamenti si aliquis Nobilis datus fuerit, vt distribuat certam summam inter pauperes, & habeat filias ita pauperes, quod secundùm eius qualitatem non potest illas dotare, saluâ conscientiâ, ex illa summa potest eis subuenire pro sua dote. -  85 Obligatus restituere bona malè acquisita, si non inueniantur persona, quibus erat facienda restitutio, potest illa bona pro dote filiarum relinquere. -  86 Legatum factum pauperi & inopi, dicitur ad pias causas, & piæ causæ priuilegia consequitur, tametsi paupertatis mentio non fiat. -  87 Et idem si fiat ei, quæ pro conditione, & qualitate suæ personæ bona non habeat, quibus honestè nubere possit, & si aliqua haberet. -  88 Legatum factum pro anima, & pro redemptione captiuorum, est pium. -  89 Coniectura ea accipi debet in dubio, quæ animæ testatoris suffragatur. -  90 Legatum in dubio censeri magis relictum intuitu pietatis, & animæ, quam contemplatione consanguinitatis, ex sententia Francisci Mantica: contrà ex sententia quamplurimorum, vt annotatur supr. n. 6. & 7. -  91 Testatorem semper præsumi sanæ mentis fuisse, donec contrarium manifestissimè probetur, & ei qui sanam mentem negauerit, vel dementiam allegauerit, probandi onus incumbit. -  92 Est namque naturæ præsumptio, vt sensus, & ratio naturalis in quolibet homine præsumatur. -  93 Et id maximè, quando animæ suæ, & de se benemeritis testator consuluit. -  94 Vel quando loquitur verba ordinata, & discreta, & talia, quæ ab homine sanæ mentis proferri solent. -  95 Nam ex qualitate dispositionis, sapiens, vel furiosus, aut demens præsumitur quis. -  96 Testator sanæ mentis præsumitur in dubio, quamuis sit senio confectus. -  97 Et quamuis Notarius scripserit, sanus corpore, licet mente languens. -  98 Et etiamsi testes sint vtrinque pares. -  99 Nam probatio de sana mente præualet in dubio. -  100 Quamuis testes de sana mente deponentes, essent pauciores. -  101 Quia magis duobus de sana mente, quam mille de dementia, est credendum. -  102 Testator præsumitur sanæ mentis, quando Notarius ita affirmat. -  103 Et quamuis in extremis sit constitutus. -  104 Moribundus in articulo mortis potest testari, si tamen articulatè loquatur. -  105 Testamentariam & aliam dispositionem quamcunque, in mortis articulo factam, absque fraude & dolo fieri præsumi, si non extent aliæ fraudis & doli coniecturæ, & præsumptiones. -  106 Actus quicunque in articulo mortis validè fieri potest, & sortiri effectum. Bene articulus mortis esset considerabilis, quando esset tam prope mortem, quòd sensus deficeret. -  107 Potest quis alium blanditiis allicere, ad sibi relinquendum. -  108 Vtilitatem suam procurans, non præsumitur facere, vt alij noceat, etiamsi in consequentiam inferatur damnum tertio. Persuasiones, & preces eas duntaxat damnari quoad gerentem testamentum, quæ importunæ adeo fuerint, vt iteratæ, & nimiæ, & sic immodicæ, & instantissimæ, & sæpè repetitæ fuerint. -  109 Vt puta cùm cogere ipsæ videantur aliquo modo, aut genus quoddam violentiæ continere; immo coactionem, aut violentiam excodere. -  110 Dolus in dubio non præsumitur, sed ab allegante probari debet, & maxime ab eo, qui testamentum impugnat. -  111 Testamentum in dubio non præsumi vi, aut metu, sed potius sponte factum, cum metus tanquam delictum non præsumatur. Et consequenter nec præsumendum est, testatorem metu compulsum ad disponendum. -  112 Actus quicunque spontaneus præsumitur regulariter, nisi coactio probetur. -  113 Testamentum validum semper præsumi, nisi contrarium probetur. -  114 Testamentum non præsumitur in dubio dolo confectum, & consequenter, nec testatorem dolo inductum fuisse ad testandum. -  115 Testamentum in dubio, liberè existimandum est fuisse confectum; non importunis precibus, aut iteratis, vel illicitis persuasionibus. -  116 Sed ab his omnibus, traditis num. 111. 114. & 115. contrariis coniecturis, & præsumptionibus receditur, quibus testatoris liberam & absolutam voluntatem impeditam fuisse, aut dolum, vel vim, vel suggestiones interuenisse probari, & constare possit. -  117 Testamentum secundum factum ad blanditias alicuius, nullo tamen interueniente dolo, reuocat primum. Et Petri Surdi, in cons. 373. lib. 3. resolutiones in proposito commemorantur. Sicque contrarium eius defenditur, quod prolatum fuit supra, num. 34. -  118 Testamentum secundum ad blanditias adiuncto dolo, ex falsa suggestione, & sic per dolosas instigationes, non reuocat primum. -  119 Testamentum nuncupatiuum de iure communi, legendum, seu publicandum esse coram testatore & testibus, idque pro forma requiri de iure communi. -  120 Idem de iure Partitarum. -  121 Et de iure nouiori nouæ collect. Regiæ. -  122 Testamentum non lectum, nec publicatum coram testatore & testibus, dici imperfectum ex defectu solemnitatis dumtaxat, non voluntatis. Et consequenter valere quoad liberos, & quoad piam causam. Quibus solemnitatis defectus non nocet. Idque etiam post decisionem l. primæ, tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, vt hic adnonatur. -  123 Testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantum testibus probari posse. -  124 Testes singulares non probant. -  125 Testes de auditu in facto recenti nullam faciunt fidem. -  126 Testis vnicus non probat, nec iustificat, nec condemnat. -  127 Notarij, & testium rogitus, an pro substantia testamenti requiratur, & an præsumatur, & quot testibus probetur, remissiuè. -  128 Legitimare aliud esse, & aliud dispensare. Sicque inter legitimationem, & dispensationem; maximam differentiam versari. -  129 Dispensatio namque odiosa est, & sui natura restringibilis, nec in ea admittitur vlla extensio, etiam ex maioritate rationis. -  130 Legitimatio verò est fauorabilis, & inuenta in solatium parentum non habentium legitimos. Et sic extendenda, & amplianda. -  131 Dispensationis vocabulum duobus modis accipi. Vno modo capitur in genere pro quadam iuris communis relaxatione; & hoc modo quælibet legitimatio, quamuis ampla, dispensatio dicitur. -  132 Secundo modo capitur dispensatio in specie, vt à dispensatione in genere, ac etiam à legitimatione differat. Et enim dispensatio in genere sumpta, distinguitur in dispensationem in specie, & legitimationem. -  133 Legitimatio duplex est, vna restitutiua, altera dispensatiua. Restitutiua est, quando restituitur persona ad ius. Idque duobus modis fit: primò, quando quis retrò natalibus, & primæuæ naturæ eiúsque iuri plenè restituitur. Quo casu propriè legitimatio restitutiua dicitur. Secundo modo, quando superficies prolis refertur ad ius primæum naturæ, non retrò, sed prout nunc quæ propriè dicitur legitimatio collatiua. Cum ipse legitimans conferat tunc, non retro legitimationem. -  134 Legitimatio autem dispensatiua est, quoties quis dispensatur ad successionem, vel aliquos actus ciuiles, quorum quis antea incapax erat de iure, non obstante quod sit, & remaneat illegitimus. Et hæc proprie dicitur dispensatio, quia ius relaxatur, persona autem non alteratur. -  135 Legitimatio secundum Rosellum quatuor modis fit; primo, quando disponitur super vitio matrimonij, super quo solus Pontifex habet dispensandi facultatem. -  136 Secundo modo, quando non super matrimonio, sed prole, disponitur per modum restitutionis antiquæ naturæ. Putà cùm Princeps restituit illegitimum antiquæ naturæ, & ingenuitati, absque eo, quod aliquid de matrimonio disponat. -  137 Tertio modo, quando nouiter, prout nunc legitimus quis creatur, quæsecundum eum dicitur legitimatio inductiua, quia non refert se retrò ad antiquam ingenuitatem, & tempus suæ natiuitatis, sed inducitur nunc, prout de collatiua dictum fuit suprà. -  138 Quarto modo, quando Princeps cum aliquo dispensat, non obstante, quod remaneat illegitimus possit frui his, quæ tantum legitimiis conferuntur. -  139 Tribus primis modis legitimatio, vltimo verò dispensatio propriè est. -  140 Legitimare propriè est, abolere maculam, & defectum natalium, etiam quòd modus succedendi restringatur. -  141 Verbum, legitimare, importat, vt quis plenè sit restitutus antiquæ ingenuitati. -  142 Plenaria restitutio personæ ad iura naturæ, legitimatio est. -  143 Remouens omnem inhabilitatem, & genituræ maculam, facit legitimationem. -  144 Dispensare vero, est tollere obstantiam defectuum, & efficere, vt aliquis inhabilis aliàs, succedat non obstante defectu. -  145 Legitimatio limitata in successione, quòd non sit legitimatio, sed potius dispensatio, ex sententia multorum. Et sic quod legitimatus cum hoc, quod non succedat patri extantibus legitimis, aut agnatis, aut in eo tantum, quod patri placuerit, vel quod ipse voluerit, aut reliquerit; quod non sit verè legitimatus, sed dispensatus. -  146 Et de ratione huius sententiæ. -  147 Iuxta quam videtur, omnes legitimationes huius Regni, & aliorum Regnorum, esse dispensationes potius, quàm legitimationes. Cùm omnes fere legitimationes cum clausula supradicta concedantur. Et in Hispania nobilitatis casus excipiatur, vel non exprimatur, quia de iure huius Regni non comprehenditur. -  148 Legitimatio vera & propria dicitur, quando quis restituitur ad primæua naturæ iura, quamuis facultas succedendi sit limitata, & restricta ad patris voluntatem. Idque ex veriori, & communiori Interpretum sententia, quæ latè comprobatur, & defenditur. Ratio etiam eiusdem, adeo concludens redditur, vt superioris, contrariæque sententiæ ratio diluatur omninò. -  149 Legitimationes, quæ in hisce Hispaniarum Regnis, & in aliis, cum prædicta clausula, quatenus pater voluerit, vel pro eo, quæ pater reliquerit, conceduntur; verè & propriè legitimationes esse, prout hic adnotatur. Et sic facultas succedendi limitata, & restricta ad patris voluntatem, non alterat ipsam legitimationem, & num. seq. -  150 Persona quando plenè & integrè legitimatur, & natalibus restituitur, etiamsi excipiatur aliquis casus, non ideo dicitur, non verè & plenè legitimatus. Sicque in Hispania dici non potest, quod non sit verè legitimatus quis, quando aliàs plenè & integrè legitimatur, ex eo quod casus nobilitatis excipiatur. -  151 In legitimatione quamuis non sint omnes casus plenæ legitimationis specialiter & expressè enumerati, sufficit tamen aliquos enumerare, & adiicere, clausulam generalem, quæ communiter adiici solet, & vim casus expressi habet, vt legitimatio plena, & non limitata dicatur. -  152 Legitimatum ex Principis rescripto, quantumcumque amplo, non gaudere nobilitate, nisi esset filius naturalis, qui absque legitimatione gaudet. -  153 Legitimationes in Hispania, maiori ex parte pro filiis spuriis concedi, pro naturalibus etiam filiis quandoque, sed non ita assiduè. Et si pro eisdem naturalibus filiis concedantur, cuius effectus, aut vtilitatis futuræ sint, attentis Hispaniæ etiam legibus recentioribus, & num seq. vsque num. 158. -  154 Naturales filij ex testamento patris, in sola quinta bonorum parte succedere possunt, extanibus filiis legitimis, etsi rescripto Principis legitimati fuerint. -  155 Naturales filij non succedunt ab intestato parentibus, extentibus filiis legitimis, vel legitimatis. -  156 Eis autem deficientibus succedunt in duabus vnciis, hoc est in sexta parte bonorum. -  157 Naturales filis post leges Tauri, & nouæ collect. Regiæ, possunt hæredes institui à patre, deficientibus descendentibus legitimis, etiamsi extent ascendentes legitimi. -  158 Legitimatum, cuius successio limitata est, verè & propriè legitimatum dici (vt supra annotatur) non tamen inde sequi, quod ei legitima debeatur præcisè, vel supplementum legitimæ petere possit, siue aliquid contra voluntatem patris consequi, vt latius his adnotatur. -  159 Et rationibus contrariæ partis, vel vno solo verbo respondetur. -  160 Legitimatus, si sit habitus ex parentibus, inter quos esse non poterat matrimonium, stante impedimento iuris canonici, vel diuini; tunc etsi successio non sit limita, nec in persona demus diminutionem legitimationis, erit dispensatio, & non legitimatio. Et consequenter filius spurius legitimatus, succedet tantum secundùm voluntatem patris dispositiuam, vel permissiuam; contra voluntatem verò patris nihil consequetur, nec legitimæ petendæ, vel supplementi ius habebit. -  161 Legitimatum, cuius successio est limitata, vel dispensatum, in eo quod sibi relinquitur à patre, posse grauari, sibíque onus imponi, prout latiùs hîc obseruatur. -  162 Et Iacobi Menochij, ex sententia Baldi traditio quædam in proposito singularis admodùm, & opportuna expenditur. -  163 Mutationem voluntatis in dubio non præsumi, sicque nec testatorem suam renocasse, atque mutasse dispositionem. -  164 Exclusio vnius, est inclusio alterius. -  165 In parte qui reuocat, reliqua omnia confirmare censetur. -  166 Comiti si data est potestas reuidendi statuta, & ipse quædam improbat, cætera confirmare videtur. -  167 Testator in codicillis recessisse non videtur à dispositis in testamento, sed ab his tantum rebus, quas reformauit; sicque in dubio interpretatio sumitur, quod testator in codicillis non videatur mutare ea, quæ in testamento disposuerat. -  168 Legata, & fideicommissa tamet si in codicillis adimi possint; id verum existimatur, nisi in contrarium constet de mente testatoris, de qua constare dicitur apertè, vbi limitata fuit ademptio fideicommissi in codicillis, & non in totum. -  169 Per ademptionem vnius rei, non sequitur ademptio alterius, quando res sunt separabiles. -  170 Testator quod voluit tempore testamenti, semper postea voluisse præsumitur. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis explicatione, atque Regij Hispalensis Senatus definitionibus, seu decisionibus nonnullis illustrandis (de quibus nunc agitur) obseruandum, & constituendum erit primo loco, inter D. Franciscum[sect. 1] Nuñez de Prado ex vna parte, & patrem Fr. Franciscum de Prado, piæ causæ, siue patronatus à testatore instituti patronum, ex altera parte, super successione bonorum. And. Nuñez de Prado, lite mota, & ab inferiori ex causa appellationis ad eundem Senatum allata, quamplura etiam (sicut grauamina{ Regij Hispalensis Senatus in materia us cap. decisiones quatuor illustres. } quamplura proponebatur) in controuersiam, & litem excitara fuisse: inter alia autem id principaliter inquiri, & agitari, vtrum scilicet testamento priori, & solemniter confecto, an codicillo posteriori, & prioris voluntatis testamentariæ circa modum vocationis, atque erectionis dicti patronatus derogatorio, standum esset nec ne? Nam si ex codicillo post testamentum condito, alterari, siue mutari testamenti dispositionem circa eiusdem patronatus institutionem valide potuisse, de iure compertum fuerit; planum equidem adeo erit, ipsius piæ causæ ius, vt de iustitia eius ambigi non valeat vllo modo; quamuis & tunc, ex aliis contentiones nonnullæ oriantur inter partes, quæ ex processus actis latius apparent. Si verò testamentum in suo robore mansisse, non obstante codicillo postmodum confecto, dixerimus; necessariò equidem sequetur, non antea eiusdem piæ causæ institutioni, siue patronatus erectioni locum futurum, quam si dictum D. Franciscum Nuñez Prado absque liberis, & liberos etiam eius sine prole decessisse contigerit. Idcirco breuiter præmittendum, quò clarior, & distinctior res demonstretur, quòd an. Domini 1605. dictus And. Nuñez de Prado defunctus (qui dictum filium D. Franciscum legitimauerat per rescriptum Principis, & legitimationem in forma communi, & amplissima sibi concessam) & D. Elisabetha de Mercado vxor eius, viginti millium ducatorum donationem inter viuos irreuocabilem fecerunt in fauorem dicti D. Francisci Nuñez de Prado, filij spurij dicti Andreæ, & ab eo ex soluta habiti, constante matrimonio cum dicta D. Elisabetha, & conditiones nonnullas adiecerunt, vt ex tenore scripturæ eiusdem donationis apparet. Postmodum pater ipse in quodam testamento, & in alia scriptura inter viuos confecta, conditiones ipsas primæ donationis alterauit, de quo non ambigitur. Deinde etiam, alio & vltimo testamento condito, idemmet And. Nuñez de Prado dictum filium spurium (sed iam rescripto Principis legitimatum, seu dispensatum) hæredem instituit vniuersalem omnium bonorum suorum, & adiecit, que si no tuuiere hijos legitimos de legitimo matrimonio, y estos no tuuieren hijos, que en tal caso funda un patronazgo de sus bienes, para casar, o entrar monjas donzellas de su linage, y las nombra, y señala, & c. Y que en caso que no aya donzellas de su linaje, se distribuyà sus bienes en probres de la parrochia, redempcion de captiuos, y capellanias; y nombra por sus patronos a la dicha doña Ysabel de Mercado su muger, y al dicho fray Francisco de Prado su hermano; y que las dichas dotes se den a las donzellas mas probres, & c. Post hæc autem, atque eodem anno codicillum fecit testator ipse, quo in effectu statim post mortem suam, & non expectata dicti filij, nec filiorum eius morte, statuit, quod dicta causa pia erigeretur, atque institueretur, cuius contrarium (vt vides) in testamento statuerat, nec antea voluerat incipere causam piam, siue patronatum, quam mortuo dicto filio absque liberis. Sicque testamenti dispositionem in dicto codicillo non modo alterauit, sed etiam reformauit omnino, & in hæc verba: Item digo, que por quanto por el dicho mi testamento yo mandè cierto patronazgo, y casamiento de donzellas, para que gozassen de los dotes, quæ por el dicho patronazgo dexo nombrados y señalados despues delos dias de la vida de don Francisco de Prado mi byo, como mas largamente se cuntiene en la clausula de la fundacion del dicho patronazgo, a que me refiero. Aora es mi voluntad, y mando que luego que yo fallezca desde el dia de mi fallecimiento adelante se cumpla, y pague el dicho patronazgo, que por el dicho testamento dexo instituydo, y fundado, y conforme a las clausulas y llamanientos del, sin que sea necessario esperar a que fallezca el dicho don Francisco mi hijo, &c. His ergo (vt dixi) contingentibus, & dicto And. Nuñez de Prado testatore defuncto, personæ relatæ ad diuisionem, & partitionem bonorum prouocarunt, & nominatis Tertiis, qui partitioni præessent, & ipsam iuridicè conficerent, ad eum modum ipsimet tertij partitores diuisionem fecerunt, vt institutionem dicti filij testamento factam pro reuocata, & annullata ex dicto codicillo & dispositione eius haberent, atque statim piam causam, siue patronatum incipere non expectata morte eius, declararunt. Eidem autem filio ex corpore hæreditatis tanquam æs alienum viginti mille ducatorum ex dicta donatione dederunt, atque ex cæteris bonis, dimidia parte vxori applicata, alteram dimidiam integram dictæ causæ piæ reliquerunt. Et Iudex inferior diuisionem & partitionem approbauit in omnibus, à qua cum appellatum esset. Senatus noster eiusdem sententiam, & dictam diuisionem bonorum confirmauit; addidit tamen, dictum filium pro tempore vitæ dictæ D. Elisabethæ vxoris testatoris defuncti, habiturum dimidiam partem reddituum, & prouentuum patronatus, siue dimidiæ partis bonorum, quæ causæ piæ assignata fuere, vsumfructum pro dicto tempore, prout testator ipse in codicillo ordinauit expressum. Alia denique pro vita ipsius filij dari eidem decreuit Senatus. In cæteris autem ipsius filij prætensiones in consideratione non habuit, prout nec habuit legitimationem Principis in fauorem dicti filij. atque in forma communi legitimationum huius Regni expeditam, & datam, cuius virtute, atque ex testamenti dispositione vniuersam patris hæreditatem filius ipse petebat, sicque maiori ex parte in fauorem dicti patronatus, siue causæ piæ, & pro codicillo contra testamentum definiuit Senatus. Decisio autem ipsa Senatus nostri Regij Hispalensis, vt iure, & ratione, atque authoritate comprobetur, ea inprimis commemorabuntur, quæ pro parte dicti filij legitimati, & in testamento instituti ponderabantur, atque expendebantur tunc, & latiùs ponderari at que expendi nunc valent: postmodùm verò contrariæ partis fundamenta, & rationes adducentur quæ Senatus eiusdem definitiones, seu decisiones comprobant omnino, ac eisdem partis alterius rationibus solutionem præstant verissimam: & in articulo legitimationis nonnulla detegunt, hactenus forsan non ita dilucidè, & distinctè, nec etiam ingenti adeò studio, & labore, & librorum omnium originali & prolixa lectura elaborata & resoluta, prout nec etiam sic digesta. Primò itaque pro parte dicti D. Francisci contra dictam Causam piam, siue patronatum, & patronos, vt ex dicto codicillo, hæredis institutio testamento facta reuocari non potuerit, neque dictus testator statuere, quòd dicta Causa pia, & patronatus inciperet statim ipso mortuo, nec tempus mortis dicti filij spectaretur, quod in effectu fuit racitè adimere hæreditatem, quam in testamento dederat; & piam Causam in codicillo instituere; adstringere non parum videbatur: non modò de iure communi certissimum esse, codicillis hæreditatem neque dari, neque adimi posse iure directo, l. quidam cum testamanto. §. sed cum ve[sect. 2]teres, C. de necessariis seru. hæred. instit. l. hæreditas. C. de his quibus vt indignis. l. 2. C. de codicillis, l. non codicillum. C. de testament. §. codicillis, cum §. seq. Institut. de codicillis, l. 2. tit. 12. partit. 6. & exornant permultis Menchaca, de succession. creatione, lib. 3. §. 25. numero 2. vbi huius decisionis rationes duodecim assignat. Ioannes Matienzus, in l. 2. tit. 4. lib. 5. glos. 9. ex numero 16. vsque ad num. 25. qui num. 21. triplicem reddit rationem cæteras autem nouem traditas per Menchacam, existimat non esse finales, sed persuasiuas: Ioannes Gratianus, regula 74. per totam, Michaël Grassus, §, codicillus, num. 13. & 14. D. Spino, in speculo testamentorum, glos. 32. principali. ex num. 8. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. solut. 10. ex n. 14. vbi exornat, fol. 163. Petr. Gregorius, in syntagmate iuris, lib. 43. cap. 1. ex d. num. 3. Antonius Pichardus, in §. codicillis, ex num. 1. Institut. de codicillis. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 2. littera, C. conclus. 406. fol. 908. Verum etiam de iure huius Regni, post decisionem l. 3. Tauri, quæ[sect. 3] hodie est l. 2. titu. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Id ipsum seruandum, nec posse hæreditatem directò dari, vel adimi codicillis. Nam licèt ex eisdem legibus Regiis, & testamentum, & codicillorum solemnitates exæquatæ fuerint, & per consequens videri posset eo ipso, quem in codicillis directò posse institui, sicut & in testamento olim poterat, cùm ratio, quare in codicillis hæres institui non poterat de iure communi, ea esset, quia scilicet minor erat solemnitas codicillorum, quàm testamentorum: tamen quia non ea fola ratione, sed aliis pluribus rationibus id ab antiquis Iure consultis decisum fuerat, vt eleganter obseruauit Ludou. Molin. de Hispanor. primog. lib. 2. capit. 8. num. 30. qui articlum disputat ex num. 28. vsque ad num. 40. quod non obstante constitutione dictæ l. 3. Tauri, hodie non possit hæreditas dari, nec adimi in codicillis; crebrius tenuerunt huius Regni Interpretes, prout asserit Molina, vbi supra, num. 29. qui hanc opinionem semper veriorem sibi visam fuisse asserit. Et eandem sequuntur rodericus Suarez, in l. quoniam in prioribus, in prima limitatione, num. 32. Anton. Gomezius, in d.l. 3. Tauri, num. 71. Tellus Fernandez ibidem, num. 25. Ferdinand. Vazq. Menchaca, de success. creatione, lib. 3. §. 25. ex num. 7. 8. & 9. & num. 19. D. Spino, in speculo testamentorum, dicta glos. 32. num. 26. & 27. Guill. de Ceruantes, in ipsa l. 3. Tauri, num. 15. & seq. vbi contrariæ partis fundamentis satisfacit, & respondet: Ioan. Gratian. regul. 74. num. 7. & quatuor seqq. vbi hanc partem tuetur, & contrariam improbat: Aluarad. de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. 1. num. 103. & tribus seqq. vbi Ludouici Molin. opinionem relatam sequitur constanter, & inquit, quòd opinio contraria nunquam sibi placere potuit, vel eo solum fundamento, quòd non ex sola ratione, quòd adæquata in testium solemnitate sint testamenta, & codicilli ex dictis legibus Regiis, sequitur inde, quòd in codicillis sicut in testamento hæreditas dari, & adimi possit, cum sunt quamplures aliæ differentiæ inter testamentum, & codicillos, & ius antiquum commune adeo expressum, nec iure Regio correctum, seruandum sit, nec eiusdem correctio per tacitos, atque subauditos intellectus inducenda, vt Molina ipse probauit vbi sup. num. 29. quam etiam & superiorem sententiam amplectitur Azeuedus, in l. 2. tit. 4. lib. 5. num. 40. per totum, dicens, quòd semper tenuit, & tenet, quòd etiam hodie non possit directè dari, vel adimi, vel immutari hæredis institutio in testamento facta, & subiicit verba sequentia: Nam cum lex nostra hoc non dicat, tanquam minutiua solemnitatum, & correctoria, intelligendum non est, id disposuisse, neque velle in hoc corrigere iura antiqua. Item quia cum lex nostra quoad solemnitatem obseruandam in confectione test amentorum & codicillorum loquatur, & disponat, quorsùm quæso est intelligendum disposuisse circa hæredis institutionem, directè, vel iure obliquo relinquendam in codicillis. Item quia quantumuis lex præcedens disponat valere testamentum quoad in ea contenta, quamuis nullus ibidem hæres instituatur, quid hoc, quoad propositum nostrum, vbi testator de hærede prouisit. Et inferius concludit eodem num. 40. in fine: Hanc opinionem veriorem esse, & tenendam in iudicando, & consulendo, & secundum eam sciuisve consultum per maximos Aduocatos in facti contingentia: tenet etiam ipsam sententiam Hierony. de Cæuallos, practicar. commun. contra communes, q. 264. n. 4. in illis verbis: Sed verius existimo, quod etiam hodie neque dari, neque adimi possit hæreditas codicillis, neque substitutio pupillaris facta in testamento possit in codicillis reuocari, quia dicta lo. 3. Tauri, non est correctoria iuris communis. Et latiùs comprobat idem Cauallos, quæst. 730. vbi defendit, quòd hæreditas directò dari, vel adimi codicillis non potest, etiam fauore liberorum. Idque ex sententia Baldi, quem magis communiter sequuntur quamplurimi Authores ibi relati contra Bartolum, & eius sequaces: & subdit, videri hodie approbatam per leg. tertiam Tauri, vbi eadem solemnitas requiritur in testamento inter liberos, quæ inter extraneos, & quòd hæc opinio est verior, & tenenda, tam de iure communi, quàm de iure Regio, vt scilicet nec dari, nec adimi codicillis possit hæreditas, & sequenda in Palatiis, & Scholis, cùm sit verior, & communior. Denique & in eodem placito fuit expressim Antonius Pichardus, in dicto §. codicillis, In[sect. 4]stitut. de codicillis, numero 12. nam cum excitasset præfatum dubium, vtrùm hodie codicillis iure directo hæreditas dari, vel adimi possit, & nouam (vt ipse profitetur) pro rei explicatione distinctionem constituisset; tandem quod attinet ad nostrum propositum concludit n. 12. in hæc verba: Factum autem testamentum, si vel ante codicillos, vel post codicillos sit, intrepidè affirmo, codicillis (si codicilli sint) hæreditatem testamento relictam, nec adimi, nec minui posse, quia testamentum primum nonnisi alio æquè idoneo tolli potuit, &c. Et sic adhæret omnino communiori Interpretum huius Regni sententiæ, hæreditatem etiam hodie nec dari, nec adimi codicillis posse, si testamentum antea factum sit; quo nihil opportunius, & magis in terminis nostris dici potuit, cùm in eisdem versemur; & in testamento ante codicillum facto, quo pater filium prædictum hæredem vniuersalem omnium bonorum instituerat, postmodum autem, sic minuit, vel adimit in codicillo, vt nihil vltra anteà in vita, & irreuocabiliter donatum, & dimidiam partem vsusfructus bonorum patronatus pro tempore vitæ vxoris reliquerit, & ita in effectu adimitur hæreditas anteà. Quando verò nullo facto testamento, codicillos aliquis fecit (inquit ipse Pichardus) quod directò etiam in eis hæreditatem dare poterit, cum eorum, & tementorum eadem sit solemnitas ex legibus huius Regni; sed hoc casu magis testamentum nuncupandum quam codicillos, vt latiùs ibi fundat, & post dictas leges Regias, iuridicè (vt arbitror) per dictum Authorem annotatur. Deinde & secundò pro eadem parte vrget in casu præsenti dici non posse præfatam dispositionem in fauorem piæ Causæ factam, siue Causam ipsam esse piam, cuius fauore id disponitur in codicillo, quod supra enuntiaui, vt sic in eo adimi, & dari potuerit hæreditas modo prædicto; nam in illo dubio, vtrum do[sect. 5]tis causa censeatur pia, Laurent. Calcan. in cons. 31. col. 5. post medium, animosè, & contra communem Scribentium sententiam defendit, quod communis illa Doctorum allegatio, quòd dos sit causa pia, est error communis; & quod non est, neque esse potest causa pia respectu sui ipsius dotis, & in se ipsa; & quod sententia Glossæ, & Doctorum non probatur in l. cum is, §. si mulier, ff. de condictione indebiti. Quia dicit, quod loquitur de pietate respectu dotantis, non autem respectu dotis. Quæ etiam responsio adaptauit ad alterum text. nempè ad l. 1. §. sed si libertus, ff. si quid in fraudem patroni, in illis verbis: Sed si libertus filiam dotauit, non videtur patronum fraudare, quia patris pietas non est reprehendenda. Et sic videtur probari, quod pater dotans filiam, exercet circa eam actum pietatis. Et cum textum allegat Baldus in cons. 456. in fine, vol. quinto. & responsionem nunc traditam sic adaptari, vt dixi, notauit, & Calcani specificam mentionem fecit Petrus de Peralta in l. 1. ff. de legat. 2. num. 27. in princip. fol. mihi 20. & id ipsum quod Calcanus tenuerunt alij Authores relati per Andr. Tiraquellum de priuilegiis piæ causæ, in præfatione, in vers. sed aduerte quod communis opinio, per Cephalum etiam in consilio 216. ex numero 3. cum seq. libro 2. & quamuis ita simpliciter, atque indistinctè sententia hæc Calcani, & sequacium non admittatur, cum distinctione tamen admitti solet communiter, videlicet, quòd dotis causu, sine legatum dicatur ad piam causam, quando dos datur, vel promittitur, vel in testamento relinquitur pauperi mulieri, non aliàs; sicuti scripserunt Bartol. in l. alio, n. 2. ff. de alimentis legatis, Bald. in authent. nisi rogati, num. 7. : C. ad Trebellian. Corncus, Roman. Alexan. Ripa, Ruinus, Iason, & alij multi, cum quibus sic scripsit Tiraquel. in præcitata præfatione, colum. 12. versic. item cum dos: & in priuileg. 114. in fine, colum. 123. Baldus Nouellus, in tractatu de dote, p. 5. num. 2. & per totam, dicens, quod dos non concernit causam piam stricto modo sumendo, & sic non habet priui egia causæ piæ, nisi quando donaretur, vel legaretur pauperibus Ioan. Cephal. d. cons. 219. num. 3. lib. 2. Benincas, tractatu de pauper. quæst. 5. num. 14. cum seq. Marin. Freccia, de feudis, lib. 2. quæst. 5. num. 18. pag. 121. D. Franciscus Sarmientus, in l. si quis Titio, §. si hæres, n. 5. ff. de legat. 2 Petrus de Peralta, in dicta l. 1. ff. de legatis 2. dicto num. 27. vbi inquit, tenendam esse communem sententiam, quòd dotis causa sit pia, etiam respectu eiusdem dotis, habita relatione ad ipsam fœminam dotandam, vel dotatam, quando dos datur, vel promittitur pro muliere paupere; aliàs non diceretur causa dotis pia, provt aiebat Calcanus. Nam si dotatur diues, dos non est causa pia, quia neque dotans aliquid pietatis gerit, licèt sit donatio gratuita, & opus laudabile. Et per contrarium, si dotatur persona inops, ipsum opus est in se pium, & pariformiter ipsa dos, non potest non esse causa pia in seipsa. Quod (vt vides) eleganter & eruditè traditur per Peraltum. Qui etiam ponderat l. 35. tit. 14. partit. 5. & dicit, sic intelligendam, utque temperandam, provt dictæ leges iuris communis temperantur communiter, an scilicet pauperi, vel non pauperi, vel diuiti dos detur, vel testamento legetur, Et eandem resolutionem ex pluribus aliis Authoribus tradidit Cardinalis Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 6. titul. 3. n. 22. & 23. vbi resoluit, dotis & alimentorum legatum non intelligi ad pias causas, nisi pauperi relictum sit, & quòd sit pauper, debere probari; nec sufficere quòd testator dicat se legare pauperi. Et verumque, tam in alimentis, quam in dote probauit Menoch. lib. 4. præsumpt. 115. num. 13. & tribus seqq. Francisc. Bursatus, in cons. 179. num. 28. 29. & 30. lib. 2. vbi expendit textum extraordinarium, in authent. de restitutione, §. si verò & ipsam, Marcus Antonius Natta, in cons. 666. n. 3. vol. 4. Alex. Trentacinquius, variar, resolut. lib. 1. titulo de pia causa, n. 13. & 14. fol. 186. sed in casu præsenti dispositio non fuit pro pauperibus maritandis, sed absolutè pro maritandis virginibus de sua cognatione, nec paupertatis mentionem fecit, nec eam qualitatem requisiuit testator; ergo dici non potest, hoc opus pium esse loquendo de opere pio priulegiato, nec legatum, siue dispositionem ita factam, piam causam dici. Et vrgetur difficultas, quoniam cum testator virgigines de sua cognatione, & sic consanguineas (vt dixi) vocauerit, non videtur dici posse causam piam esse, iuxta communem illam Interpretum traditionem,[sect. 6] quòd in dubio cùm duæ possunt capi coniecturæ, vna quòd dispositio sit facta contemplatione consanguinitatis, altera quod sit facta intuitu paupertatis, & consequenter pro anima testatoris magis præsumitur facta contemplatione consanguinitatis, inspecta causa naturali, quæ potentior est, quam accidentalis: argumento l. tutot, §. quætutoribus, ff. de excusat. tutorum, per quem textum ita sane scripserunt Baldus, Romanus, Decius, Alciatus, & Cephalus, quos recensuit Cardinalis Mantic. de coniectur. vltimarum volunt. lib. 6. titul. 3. num. 19. fol. 215. vbi dixit, ab hac sententia (licet dubitauerit) non tamen ausum esse recedere Andr. Tiraquel. in præfatione tractatus piæ causæ fol. 9. & ipse ab ea recessit, vt infra videbitur num. 90. superiorem autem ex Baldo, Romano, Decio, & aliis nunc relatam sequuti etiam fuere Tiraquellus idem in l. si vuquam, in verbo, donationem. num. 57. Azebue dus, in consilio 16. num 14. 15. & 16. vbi citat Bartol. Bald. Socinum senior. Calcanum, Crauetam, Romanum, Parisium, Cephalum, Laram, & Peral. tam, ita tenentes: Iacobus Menochius, lib. 4. præsumptione 115. num. 5. & num. 9. qui post Glossam. Baldum, Romanum, Decium Tiraquellum, Alciatum, &[sect. 7] Cephalum tradidit, quod legatum relictum pauperi sanguine coniuncto. non presumitur ad piam causam, & ob paupertatem factum, sed ob sanguinis affectionem: Ludouicus Casanate in consilio 27. num. 11. & 12. & inde Ioannes Gutierrez, canonicarum quæstionum, lib. 2. cap. 11. num. 39. ex Corduba, &[sect. 9] Lambertino probauit, quod legatum relictum consanguineis pauperibus, debetur consanguineo propinquiori, etiamsi aliquis consanguineus sit pauperior, quia scilicet consanguinitatis causa præferri videtur à testatore. Denique, atque ex alio augeri difficultas videtur, quod in consideratione haberi non debeat, testatorem ipsum in dicto codicillo ordinasse, atque disposuissequòd deficientibus virginibus de sua cognatione, dicta bona inter pauperes distribuerentur: & pro redemptione captiuorum, & tres erigerentur, atque fundarentur capellaniæ; Nam adhuc videtur quòd causa pia dici non debeat quantum ad priuilegia, quia illa non conceduntur, nisi quando legatum primariò & principaliter reliquitur ad pias causas, non verò quando secundariò deficiente prima & principali dispositione; ita sane annotauit Bartolus in l. vltima, num, 1. ff. de his quæ pro non scriptis habentur. Et dicit singulare Iason, in l. Marcellus, num. 36. & 37. ff. ad Trebellian. firmarunt Trianquellus, de priuilegiis piæ causæ, priuileg. 2. in versic. hoc autem. Couarr. in cap. relatum. 1. num. 2. de testamentis. Alexander etiam, in l. extraneum. num. 7. & 8. C. de hæred. instit. vbi inquit,[sect. 10] quod ad cognoscendum, an causa sit piam necne, debet attendi principalis dispositio: Baldus in consil. 230. in fine, lib. 5. Castrensis in consil. 197. in principio, lib. 1. Federicus de Senis, in consil. 217. per totum. Calderinus, in consil. 337. aliàs 8. de testamentis. Vbi singu[sect. 11]lariter inquit, quod legatum non dicitur ad pias causas, quando relinquitur vxori, & deinde post eius mortem substituitur Ecclesia. Quocirca M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, artic. 2. n. 85. ex Romano, in[sect. 12] cons. 206. Alexandro, in cons. 20. circa finem, lib. 3. concludit, regulam non detrahendi Falcidiam, aut Trebellianican ex relictis ad pias causas, habere locum in relictis purè, aut in diem certam, secus in relictis conditionaliter, quorum euentus est incertus, provt etiam tradidit Alexander ipse, in l. cum dotem, ff. ad. legem Falcidiam. Verè tamen, ex hoc non modò non augetur, sed nec inducitur aliquo modo difficultas, vtpote cum ab initio, ex præsumpta non tantum, sed etiam velut manifesta dicti testatoris voluntate, pro virginibus consanguineis pauperibus maritandis, & pro his quæ pauperiores existimant, pro anima etiam, & intuitu pietatis principaliter dispositionem esse factam, ex his cliciatur apertè, quæ infra hoc eodem cap. ad finem secundi fundamenti partis contrariæ adnotabuntur. Sicq́ue causam ipsam ab initio fuisse piam credendum est necessariò, nec pendere ex futuro euentu; cum vnum, vel aliud non possit non euenire, vtrumque autem ex vetbis testatoris, & præsumpta, euidenti tamen voluntate ipsius ad causam piam pertineat. Ex futuro autem euentu pendeat duntaxat, an consanguineæ pauperes, & de cognatione extiterint, nusquam verò quod dfipositionis modus feruetur, iuxta quem, cum tractum successiuum, & in futurum perpetuum dispositio ipsa habeat, etiam considerato futuro euentu, traditiones Interpretum superiores locum obtinere non possunt, cum ita re accepta, non modò parte aliqua, aut nomine tenus piæ Causæ, sed omni commodo bonorum, & effectu ipso voluntatis, & dispositionis expressæ testatoris, pia Causa defraudata remaneret; quod impium esset, & voluntari ipsi adeò repugnans. Prætereà & tertiò, pro eadem parte dicti filij legitimati, & à patre in testamento hæredis instituti, vrgere videbatur, ex dictis quorundam testium constare, ac deduci, patrem ipsum tempore codicilli confecti, sanæ mentis non fuisse, sed potius mente ipsa, & intellectu, ob morbi grauitatem turbatum, sic vt[sect. 13] testatori, vel codicillum ordinare non potuerit: cum autem mentis sanitas, & integritas in testatore desideretur omnino, l. 2. ff. de testamentis, l. senium, C. qui testamenta facere possunt, l. 13. tit. 1. partit. 6. & exornant Authores quamplures statim & commemorandi, Menochius etiam, lib. 4. præsumpt. 8. num. 31. sequitur proculdubio codicillum ipsum non valuisse, nec minus institutionem prædictam, testamento factam alterari potuisse; vtpote cùm codicillus, aut testamentum valere non possit, nisi conditum sit ab eo, qui sanam mentem, & iudicium integrum retinet,[sect. 14] aliàs sit inutile, ex eisdem iuribus: & l. furiosum, C. qui testamenta facere possunt, §. præterea, Institut quibus non est permissum fac. testament. etiamsi fauore piæ causæ dispositio fieret (provt factam in præsenti pars altera contendit) ita sanè post alios multos, etiam fauore piæ causæ non obstante annotarunt, atque exornarunt Iulius Clarus, §. testamentum, quæst. 5. Burgos de Paz in consil. 11. num. 12. & 13. Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 6. Iosephus Ludouicus, decisione 1. Hippolytus Riminaldus, in cons. 809. lib. 7. Sfortia Oddi, in cons. 93. Cardinalis Mantica, de coniect. vltim, volunt. lib. 2. titul. 5. Ioseph. Mascard. de probat. conclusione 1048. Iacob Menochius, lib. 6. præsumptione 45. Petrus Surdus, in consil. 89. libro primo, Nicolaus Reusnerius, lib. 1. decisione 8. ex num. 43. Antonius Pichardus, in d. §. præterea, ex num. 1. cum seq. Cardinalis Thuscus, practicar, conclusion, iuris, lib. 4. littera F. conclus. 541. fol. 99. Vincentius Carocius, casu, siue decis. 23. nouissimè Ioseph. de Sese, decisione Regni Aragonum 56. per totam: infinitos alios sciens, consultoq́ue prætermitto: quoniam alio cap. infrà referam eos, vbi de coniecturis sanæ, vel insanæ mentis, aut dementiæ, vel[sect. 15] furoris agetur: sanæ autem mentis non præsumitur, sed potiùs demens testator, qui non habet memoriam ordinatam, provt relatis aliis Authoribus adnotauit Petrus Surdus, d. cons. 89. num. 5. lib. 1. Burg. de Paz, d. cons. 11. num. 12. qui expendit, dictam l. 13. titul. 1. partita 6. in illis verbis: Otro si el que fuesse salido de memoria, no puede hazer testamento mientras que fueredes memorado. latiùs Mantica, lib. 2. titul. 5. num. 13. sicuti etiam is, qui in extremis est constitu[sect. 16]tus, provt constitutum testatorem in casu præsenti, & intra vnam horam decessisse probatur. Ita sanè tradiderunt, & testatorem constitutum in articulo mortis præsumi mortis propinquæ cogitatione turbatum, & non integræ nec sanæ mentis, scripserunt Præpositus, in cap. tanta, num. 7. qui filij sint legitimi, Butrius, in cap. per venerabilem, num. 13. eod. titulo, Roselus, in tractatu legitimationum, de effectu matrimonij, n. 38. & 41. Celsus Bargal. de dolo, lib. 3. cap. 7. num. 25. in fine, Paulus Castrensis in nostris terminis, in cons. 155. num. 2. lib. 1. per text. in l. hac consultissima, §. ac cum humana fragilitas, C. qui testamenta facere possunt, qui subdit, eum mortuo similem esse, per l. iubemus, C. de testamentis, & sequitur Socinus iunior, in cons. 183. ex num. 10. lib. 2. refert Cardinalis Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 2. titul. 6. num. 3. qui confirmat ea ratione, quod tunc temporis memoria redditur imbecillis, & totus languet intellectus, nec præsumitur quis habere animi consilium, nec intellectum, vt ex mente Aristotelis scribit Baldus, in l. vlt. circa principium, n. 14. C. de bonis quæliberis: & idipsum tradit Franciscus Patauinus, inter consilia vltimarum voluntatum, lib. 1. cons. 158. num. 37. 38. & 39. ibi: Quia, vt præsupponitur, illa testatrix erat constituta circa mortem, quia parum pòst decessit, & ideo præsumitur non deliberatione, sed mortis cogitatione turbata id fecisse, &c. Facit Menochius, lib. 4. præsump. 8. n. 33. 36. & 40. facit denique, testamentariam, & dispositio[sect. 17]nem aliam quamcunque in mortis articulo factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri, vt probatur in l. filiæ meæ, ff. soluto matrimonio, vbi Albericus, Imola, & Alexander, Angelus, Præpositus, Albertus Brunus, Castrensis, Ioannes de Anania, & Lud. Bologninus, quos Franciscus Bursatus retulit in cons. 40. num. 62. lib. 1. Quartò etiam facit, ex depositionibus quorundam testium videri deduci, dictam codicilli dispositionem persuasionibus, & coactionibus, atque importunis & dolosis precibus, & sic per vim & merum factam fuisse, ac ex consequenti nullam, nec ad infirmandum testamentum precedens in fauorem filij factum, potentem. Id quod probatur in primis Petri Surdi authoritate,[sect. 18] atque in eadem filij legitimati, qua versamur, specie, & resolutione, in cons. 373. sub n. 10. & n. 11. cum seq. lib. 3. quò loci in hunc modum scripsit: Quibus tamen non vrgentibus, arbitror iustiorem esse causam domini Antonij Mariæ, & ad eum pertinere hanc domini Hieronymi hæreditatem, qui fuerat in priori testamento scriptus hæres, & ad quem etiam spectasset hæreditas ab intestato, cùm sit domini Hieronymi filius legitimatus, qui propter legitimationem nihil differt à legitimis. Vnde sublato de medio vltimo patris sui testamento, vel succederet ex priore, vel haberet patris hæreditatem ab intestato, ac si nullum testamentum condidisset. Et quamuis testamentum vltimum quoad extrinsecam formam, habeat solemnitates omnes necessarias, tamen nullius est valoris aut momenti, & vbi validum sit, venit reuocandum, seu annullandum. Fuit enim conditum per blanditias & suggestiones, quæfuerunt adhibitæ ab vxore Domini Vincentij, quæ, vt testes dicunt, importunè illum stimulabat, & continuis hortationibus impellabat ad reuocandum primum testamentum, & nouum aliud faciendum, & absque intermissione aliqua vexatus, & tandem expugnatus, vt à molestia se redimeret, deuenit ad factionem testamenti prædicti, & alterius reuocationem, Dici enim potest, eum testamentum fecisse, non ex sui animi sententia, sed ad alienum arbitrium, & sic impellentibus suasionibus prolatum non valere, quia iteratæ & molestæ persuasiones vim habent coctionis, & c. Hæc quidem à me non otiose, aut extra propositum sed ideo, at que ad litteram transcripta, quod in eadem specie filij legitimati, in priore testamento instituti & codicilli postmodum alterantis, vel reuocanris testamenti dispositionem: ob ipsammet rationem iteratæ & molestæ persuasionis, & quod codicillus fuisset conditus per blanditias & suggestiones quorundam religiosorum fratrum, & consanguineorum præfati testatoris, qui importunè illum stimulabant, & continuis hortationibus impellebant; eundem codicillum infirmandum, & ipso sublato de medio, vel annullato, ex priore testamento filium legitimatum successurum, pars eiusdem filij instanter petebat: pro quo & prædicta Petri Surdi resolutione fortiter etiam adstringit, testatorum voluntates liberas esse debere atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate[sect. 19] libertatis plenæ, omnino & absolutè liberum in disponendo, l. 1. C. de sacrosanctis Ecclesiis, ibi: liber sit stylus, & in terminis sic aduertunt Iac. Menochius de arbitriis, lib. 2. centuria 4. casu 395. n. 1. Constantius Rogerius, in l. 1. ff. de testamentis, n. 2. Petrus de Paralta, in l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis 3. n. 94. in vers. ex quibus manet, & num. 132. vbi citat verba legis Theodosianæ, quæ sic concludunt: Ioannes Baptista de Plotis, in cons. 168. n. 52. inter consilia vltimarum volun. volu. 2. dicens, quod leges volunt, cuique[sect. 20] liberam voluntatem esse in testando, & odio habent adulationes, & suggestiones, & importunitates, & cætera alia, quæ fiunt testatoribus, si ex illis quocunque modo absoluta omnino, & plena, liberq́ue eorum voluntas impediatur: Molina etiam, in commentariis de iustitia & iure, lib. 1. tractatu 2. disputatione 153. in vers. quod ad secundum attinet, folio 371. & in id ipsum pungit l. 26. titulo 1. partita 6. provt annotaui, & hæc eadem scripta reliqui, quotidian. har. controu. iuris, lib. 3. cap. 1. num. 6. & quinque seq. & ibidem num. 105. post Iac. Menochium, d. casu 395. n. 41. & lib. 1. præsumpt. 12. n. 8. dixi etiam, quod te[sect. 21]stator, cum adductus immodicis persuasionibus, testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo testandum, aut de rebus suis disponendum, vel ad iam conditum testamentum renocandum, vel non reuocandum: tunc equidem dolus præsumitur. Et n. 106. ex[sect. 22] eodem Menochio reddidi rationem: quia persuasiones multæ arguunt dolum, l. cum quis, vbi Bartolus, & Glossa, l. apud Celsum, ff. de doli mali except. Peregrinus, referentes alios, de iure fisci, lib. 2. a. 6. num. 12. Petrus[sect. 23] Surdus, dicto consilio 373. num. 14. lib. 3. vbi quod iteratæ & molestæ persuasiones habent vim coactionis, per text. in l. 1. §. persuadere, ff. de seruo corrupto, vbi dicit Iureconsultus: Persuadere est plusquam compelli,[sect. 24] & cogi sibi parec. l. 3. §. si quis volentem, ff. de libero homine exhibendo: quinimo solicita suasio, plus est quam compulsio, vt ex Oldrado, Castrense Deciano, Craue[sect. 25]ta, & Curtio iuniore aduertit ipse Surdus, n. 15. & vltra eum Cardinalis Mantica, de coniect. vlt. volunt li[sect. 26]bro 2. titulo 7. num. 4. vbi obseruauit, quod testatoris metus arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, acvariis molestiis, maximè si ille ægrotus erat: quoniam (vt dicit Alex. Raudensis, decisione 45. numero 2.) ægroti intempestiuis suasio[sect. 27]nibus non audent refragari: & eleganter Afflictis, decisione 69. numero 4. & ibidem Cæsas Vrsillus, in addit. numero 10. Parisius, in consilio 67. numero 70. lib. 3. Petrus de Paralta, qui superiora comprobat nonnullis, in dicta l. si quis in principio testamenti, numero 94. Pelaez Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 25. provt eos retuli quoque dicto cap. primo, libri 3. numero 110. & duobus seqq. & numero 113. expendi iura nonnulla ad proban[sect. 28]dum, persuasionem nimiam, & violentiam æquiparari, textum videlicet, in l. prima, C. ne filius pro patre, & in l. 5. C. de apostatis, & in l. vnica, C. de raptu virginum, & in l. prima, titulo 19. partita 7. ibi; Como manera es de fuerça, es sol zacar. Et numero 114. & 115. adduxi quoque iura nonnulla ad probandum,[sect. 29] quod importunæ preces habent instat, immo effectum, & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem, sicq́ue actum factum prætextu earum reddunt meticulosum, & generaliter rescisioni ex edicto Quod metus causa, suppositum: & num. 116. & 117. commemoraui quamplures authoritates Doctorum, qui variis in causis, & negotiis responderunt, per importunitatem obtenta, & ad persuasiones mo[sect. 30]lestas facta, non debere valere, & dici fieri inuito dante: & n. 126. & seq. latiùs superiora omnia exornaui; atque n. 130. & duob. seq. dixi multo magis ea procede[sect. 31]re, si à coniunctis, & consanguineis preces, persuasionésve inferantur, (provt in casu præsenti illatas contenditur) vel si testator ægrotus sit, & in graui infirmi[sect. 32]tate, atque periculo constitutus, (provt etiam erat in præsenti) tunc namque facilè aliorum precibus acquiescit: quia timet ne ab eis derelinquatur, si ea negauerit quæ sibi petuntur, sicuti ex Vrsillo, in addit. ad decis. Afflict 69. n. 9. Parisio, d. cons. 67. n. 70. & 71. lib. 3. Alex. Raudensi, decis. 45. n. 32. parte 1. Hieron. Albano, in addit. ad Bart. in rub. ff. quod metus causa, n. 16. & 17. ibi notaui: Et tandem, ipsomet cap. 1. d. lib. 3.[sect. 33] concludendo materiam, scripsi, iteratas & molestas persuasiones, atque importunas preces, in hac specie dolum admixtum continere eo ipso, quod iterantur, aut instanter, & nimiè repetuntur: nec alium dolum de per se requiri; provt in terminis adnotarunt Tib. Decianus, in consil. 65. num. 2. lib. 2. Iac. Menochius, præsumpt. 12. num. 8. & 9. lib. 4. Alex Raudensis, decis. 45. num. 15. parte 1. Palaez à Mieres, de maioratu, parte 1. d. quæstione 25. numero. 9. & apertè sentit Petrus Surdus, d. cons. 373. n. 14. & 15. lib. 3. Quintò, atque pro ipsamet parte vrget similiter, hactenus numeris præcedentibus adnotata: iteratasq́ue & molestas persuasiones dictorum fratrum, & consanguineorum, fortiori ratione in casu præsenti militare, & obtinere debere, propterea quod institutio dicit filij legitimati in testamento priùs tacta, per codicillum posteà (vt sæpè dixi) conditum alteratur, & reformatur omninò: idcirco codicillus ipse in præiudicium dicti filij instituti effectum habere non debet de iure, idq́ue iuxta sententiam illam Angeli in l. non enim, ff. de officioso testamento, vbi con[sect. 34]cludit, quod testamentum primum, si suasionibus, vel suggestionibus alicuius mutetur, auocatur hæreditas à scripto hærede in testamento, & applicatur el qui scriptus fuerit in primo testamento, præsertim interueniente dolo, & falsa suggestione; & dicit ipse Angelus, quòd habuit in facto, cum vnus testamentum factum ad fauorem quorundam Religiosorum reuocasset instigationibus alterius, qui dicebat, illos malè erogaturos hæreditatem, & non esse bonæ conditionis (provt de dicto D. Francisco Nuñez de Prado, dictum patri eius sæpissimè ab eisdem Religiosis, & quod Iudendo consumeret patrimonium, asserunt testes nonnulli) idem Angelus, in l. vlt. C. si quis aliq. testatori prohibuer. vbi idipsum tenet, & sequuntur Cæpola, Iason, Marsilius, Ruinus, Barbatia, Parisius, Afflictis, Socinus iun. Guil. Bened. Neuizan. Costa, Craueta, Menochius, quos tetulit Petrus Surdus, d. cons. 373. num. 16. per totum lib. 3. atque in eum sensum accipit eos, vt dolum non exigant, sed solis contenti sint instigationibus: & consequenter dicit hoc procedere, etiamsi non interueniant falsæ suggestiones, sed solæ preces, & instigationes ad præiudicium alterius iam instituti: quia multa honestè accipiuntur, quæ inhonestè petuntur: Et eiusdem Petri Surdi specificam ego mentionem feci lib. 3. d. cap. 1. num. 181. vbi sententiæ Angeli relatæ recensui sequaces, Castrensem, Alex. Cæpolam, Palacios Rubios, Gregorium Lopez, Bernardum Diaz, Auiles, Crauetam, Ioannem Gutierrez, Marsilium, Socinum, & Neuizanum, Alexandrum etiam Raudensem, decisione 45. ex num. 53. cum seq. prima parte: qui etiam in ea opinione residet, quod cum agitur de testamento iam condito reuocando, blanditiæ solæ, & persuasiones absque probatione, quod fuerint dolosæ, sufficiunt: & addo nunc Burg. Sal. de Pace idem tenentem in cons. 11. n. 22. Facit etiam & sexto loco pro eadem parte codicilli ipsius nullitatem aliam ex eo deduci, & probari, quòd dictum codicillum coram præfato testatore & testibus fuisse lectum non appareat, nec fuisse lectum præsumatur in dubio, nisi probetur ab eo, qui se fundat in ipso codicillo cui onus probandi incumbit: sicuti hæc duo longa serie à me prolata, atque probata fuere superiori cap. præcedenti, n. 87. 88. & 89. quò loci ex relatione Bartoli, Baldi, Alexandri, Angeli, Decij, Bolognini, Ruini, Campegij, Castrensis, Cumani, Felini, Socini, Celsi, Francisci Manticæ, Didaci Couar. Menochij, Surdi, Mascardi, & Petri Magdaleni obseruaui, testamentum nuncupatiuum in publicam scripturam per Notarium redactum, non tamen lectum, nec[sect. 35] publicatum coram testibus, & testatore, dici imperfectum imperfection, siue ratione voluntatis non completæ, nec consummatæ; provt iidem Authores obseruarunt, relati dicto numero 87. & vsque adeo[sect. 36] procedere ex sententia ipsorum, vt ex defectu voluntatis, & solemnitatis non valeat, etiam quoad liberos, nec quoad piam causam, vt ibidem notaui dicto num. 88. & 89. vbi Authores quamplures ita tenentes recensui. Addidi etiam idipsum procedere, non modò[sect. 37] de iure communi, sed etiam de iure huius Regni, nec aliàs testa mentum nuncupatiuum coram Tabellione factum valere, quam si coram testatore, & testibus lectum fuerit, & retuli Cifuentes, Castellum, Anton. Gomezium, Rod. Suarez, Didac. Perez, Tellum Fernandez, Couar. Burg. Sal. de Pace; Matienzum, Azeue[sect. 38]dum, & D. Spino. Addidi denique eod. num. 8. onus probandi testamenrum fuisse lectum, ei incumbere, qui testamento se fundat, nec præsumi fuisse lectum, nisi probetur ab eo. Et retuli Couar. Ruinum, Surdum, Grassum, Manticam, & Matienzum, ita tenentes, quos ideo non repeto, nec latiùs superiora comprobo, quod d. cap. præcedenti, adeo longa serie exornauerim atque comprobauerim; & eadem iterum adduxerim ex num. 94. vsque ad num. 99. Et idipsum, videlicet quod testamentum non valeat, si non fuit publicatum, relictum, & confirmatum, nec publicationem præsumi, alios Authores referens obseruauit Surdus, in cons. 515. n. 16. & 17. lib. 3. singulariter declarauit. num. 78. in fin. in vers. pari modo non vrget, & num. 79. Cum ergo in præsenti non appareat, dictum codicillum (qui à Tabellione publico confectus fuit) coram dicto testatore & testibus lectum fuisse, nec id præsumatur in dubio, & alia simul fraudis, siue suspicionis adminicula adsint, videtur necessariò dicendum, quod dictum testamentum antea factum, in viridi obseruantia remanserit, nec potuerit alterari per dictum codicillum, siue codicillus ipse vires habere non potuerit contra ipsum testamentum: idque maximè ob rationem illam à Barbatia in hac eadem le[sect. 39]ctionis, seu publicationis testamenti materia consideratam; testamentum inquam ideo legi debere, vt clariùs appareat de deliberatione testatoris, & ne decipi possit: ob rationem etiam alteram, quam eod. cap. præcedenti n. 97. adduxi. Septimò deinde, hæc ipsa pars filij prædicti legitimati fundatam videtur de iure habere intentionem suam (quando superiora non interuenirent) ex rescripto solo inuictissimi, & religiosisimi Regis nostri Philippi, legitimantis eum in amplissima forma, & cum omnibus clausulis legitimationis plenissimæ, vt ita legitima saltem ei deberetur, & relinqui debuerit tanquam filiis legitimis, nec in ipsa potuerit præiudicium eidem quouis modo infligi, nec grauamen aliquod adiici, quæ tamen in casu præsenti relicta non fuit. Id autem ad oculum non modò putet; sed & facilis quoque probationis est: nam in terminis iuris[sect. 40] communis nullus ambigit, legitimatos assequi iura omnia legitimorum, & suorum, & successiones omnes, quas habent illi, qui ab initio legitimi nascuntur, nihil ab eis differentes, vt in l. site parens, vbi Baldus notat, C. de suis & legitimis, & in authen. quibus mod. natur. efficiant. legitimi, §. sit igitur, collat. 8. & in l. 9. titul. 15. partita 4. ibi: E si los ouiere, herederan su[sect. 41] parte, como los otros hijos legitimos, que ouieren de mugeres legitimas: & legitimationis causâ incipere esse in patris potestate, vt in d. authent. quib. mod. natur. effician. legitimi, §. liceat igitur, collat. 6. ibi: Et suos de cætero, & in patris potestate habere: & in §. quibus connumerari, Institut. de hæred. quæ ab intest. de ferun. ibi: Suorum iura nascuntur, & in l. certum, ff. de iniusto rupto: & in specie notarunt Baldus, in l. eam quam, C. de fideicommissis, colum. 1. Iason, in consil. 202. in 5. colum. lib. 2. Craueta, in consil. 138. colum. 2. Parisius, in cons. 33. ex num. 1. lib. 1. Antonius Galeatius Maluassia, in consil. 18. ex num. 33. cum seq. volum. 1. & exornant quamplurimis Gregorius Lopez, in dicta l. 9. titul. 14. partita 4. in verbo, si los ouieren. Andr. Tiraquellus, in l. si vnquam, in verb. susceperit liberos, num. 78. vbi multa de his subdit: Ioannes à Rojas, in epitome successionum, cap. 23. per totum, maximè ex num. 34. cum seq. & num. 47. & seq. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 3. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib 11. titul. 10. M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 23. n. 26. fol. 212. Alexander Raudensis, de analogis. lib. 1. cap. 36. Cæuallos, commun. contra commun. quæst. 2. vbi latè. Andreas Fachineus, in cons. 2. & in cons. 3. lib. 2. Georgius de Cabedo, decisione Lusitaniæ 69. ex n. 2. cum seq. Borgninus Caualcanus, decis. 32. n. 19. & 20. parte 3. & decis. 33. num. 4. & num. 9. cum seq. parte 4. Petrus Surdus, in consil. 75. ex num. 1. lib. 1. Guillerm. de Ceruantes, in l. 12. Tauri, ex num. 43. cum seq. Azeuedus, in l. 10. titul. 8. lib. 5. ex num. 2. cum seq. & n. 43. & ibidem Matienzus, gloss. 1. & seq. Franciscus Viuius, decis. 213. lib. 2. Michaël Grassus, §. successio ab intestato. quæst. 19. ex num. 9. Caldas, de nominatione emphyteutica, 1. p. quæst. 21. per totam. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 5. littera L. conclus. 219. fol. 223. Sfortia Oddi, in consil. 1. per totum, quò loci in materia legitimationis facit nonnullas, & notandas regulas, siue conclusiones generales, quibus duci aliquando vnus quisque debebit, ne in eadem decipiatur materia: Aliqua etiam scribit in cons. 16. & Marcus Antonius Eugenius in cons. 57. n. 16. vsque ad num. 32. qui coaceruando traditiones Doctorum in hac ipsa materia, inquit, quod legitimatus per rescriptum æquiparatur legitimis & naturalibus, vt ibi dicto n. 16. & nihil differt a legitimato per subsequens matrimonium, vt ibidem num. 17. nec à legitimis, vt num. 18. & habet verum statum legitimorum, vt n. 20. & æquiparatur filio legitimè nato quoad successionem, vt num. 21. & habet existentiam suorum hæredum, vt num. 22. & est agnatus, & agnatio per eum conseruatur, vi num. 22. Cuius tamen contrarium Ludou. Molina, & alij relati suprà, tuentur: & agnascitur non solum patri, sed etiam omnibus, vt n. 24. & 88. & connumeratur in numero duodecim filio[sect. 42]rum ad immunitatem obtinendam, vt per eundem Eugenium, num. 25. post Ruinum, in cons. 124. n. 5. lib. 4. Rolandum in cons. 67. n. 18. lib. 3. & iura omnia[sect. 43] loquentia de filiis verè legitimis, locum habent in filiis legitimatis, l. liberos, C. de iure deliberandi, Rojas, in epitome successionum, d. cap. 23. n. 35. &36. Guill de Ceruantes, in d.l. 12. Tauri, num. 44. qui inde post Ludou. Molinam, de Hispanor. primogen. lib. 3. dicto cap. 3. & alios Interpretes ad quæstionem infert, & ipsam latè prosequitur ex num. 42. cum seq. vtrùm inquam[sect. 44] legitimatus deficientibus legitimis possit ad maioratum admitti: cui iunge Azeuedum, in dicta l. 10. titul. 8. lib. 5. num. 4. & n. 17. Blasium Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 279. vbi septem conficit conclusiones in hoc articulo, & materia successionis filij legitimati: Et maximè vide (quod attinet ad fideicommissa & maioratus) in 4. 5. 6. & 7. conclusione. Cæuallos, comm. contra commun. quæst. 3. n. 25. & n. 50. cum sequent. relatos per eum ibidem, in versic. ad secundam conclusionem, Fachineum etiam, dicto cons. 2. & 3. lib. 2. Caualcanum, in locis relatis suprà, M. Anton. Peregrinum, de fideicommissis, dicto art. 23. n. 28. & 29. vbi duodecim exemplis, & iuribus ostendit, leges etiam exorbitantes, loquentes de filiis, & filiis legitimis naturalibus, locum quoque habere in legitimatis, modò plenariè legitimentur: Aquilinus etiam, in repetitione l. sis is qui pro emptore, em num. 155. vsque ad num. 177. vbi longa serie agit, vtrùm dispositio, siue legis, siue[sect. 45] hominis, tractans de filio simpliciter, vel de filio legitimo, comprehendat legitimatum: de quo etiam agunt Authores citati suprà num. 41. & nonnullos retulit Azeuedus, in d.l. 10. num. 5. Caldas Pereira, d. quæst. 22. ex. n. 25. cum multis seqq. Sicq́ue iuxta superiora, legitimatus per rescriptum, efficitur legitimus, provt tenuerunt Bartol. Bald. Paul. & Alex. quos consulendo, sequutus fuit Philip. Decius, in consil. 365. num. 5. & complures alij relati per Tiraquel. in d.l. si vnquam in verbo susceperit liberos, num. 77. & constanter defendit Ioannes M. Aquilinus, in dicta l. si is qui pro emptore, ex num. 154. vbi huius partis rationes, & fundamenta adducit, & contrariæ partis argumentis satisfacit plenissimè. Concludit etiam, legitimatum legitimum simpliciter propriè appellari, & licet in multis à legitimo ipse differat, non tamen ob id fieri quin sit verè legitimus; & refert alios Authores ita tenentes. Iason tamen, in eadem l. si is qui pro emptore, ex num. 259.[sect. 47] vsque ad num. 285. Pro fictione tenuit securè, & sic legitimatum, non verè, sed fictè dici legitimum. Et eius opinionem quamplurimi sequuntur relati per Tiraquellum, in dict. verbo, susceperit liberos, num. 96. Octauianus Cachranus, decis. Pedemontana 121. num. 6. & alij commemorati per Peregrinum, dicto artic 23. & 30. qui articulum absoluit, dicens, legitimarum non effici verè legitimum, æquiparari tamen legitimo: Antonius Galeatius Maluassia, in cons. 116. ex num. 66. vsque ad num. 78. volumine 1. Cardinalis autem Franciscus Mantica, de conie[sect. 48]ctur. vltimar. volunt. lib. 11. tit. 10. num. 4. & num. 6. & num. 10. 13. 14. 15. & 31. rem hanc eandem disputat, & contrarietatem adducit: subdit tamen foedere distinctionis opiniones has repugnantes posse concordari. Et verè distinctio, atque concordia eiusdem verissima est, vt scilicet legitimatus, non sit verè legitimus ordinaria legitimatione: quia non est natus ex matrimoniali coniunctione, sed habetur pro tali, & perinde accipitur, ac si legitimè conceptus fuisset. Prout verò legitimitas est actus iuris ciuilis, dicitur verè legitimus, cum nihil aliud sit esse legitimum, quam esse idoneum ad ea, quæ deferuntur iure ciuili, & tunc quidem iure negari non potest, quin legitimatus beneficio Principis, sit verè & propriè legitimus: Et tandem Mantica ipse adducit doctrinam illam Baldi, in,. cùm acutissimi, num. 7. C. de fideicommissis, dicentis, quòd legitimatio est verus[sect. 49] status legitimorum, licèt non sit verum principium. Et eundem Baldum retulit Marcus Antonius Eugenius, in consilio 57. numero 20. Alexander quoque Raudensis, de analogis dicto capit. 36. num. 66. vbi[sect. 50] numero 71. inquit quòd legitimi appellatione non venit legitimatus, secundum famosius significatum: & numero 63. quòd legitimatio est similis Alchi[sect. 51]miæ: & numero 64. quod legitimus dicitur legitimus per posterius, id est, gratia, regeneratione, & do[sect. 52]nos & videtur renasci, & est similis manumisso, &[sect. 53] posthumo: & num. 59. quod legitimationis materiæ[sect. 54] laceratæ per Doctores resolutio pendet à theoricis analogorum. Et idem in effectu resolutiuè tenuit Petrus Gyllenius, in §. & quid si tantum, l. Gallus, ff. de liber. & posthum. num. 128. & duobus seqq. Ioannes Bolognetus, in rubrica, ff. de. lib. & posthum. num. 31. & seq. & num. 37. & seq. vbi aduertit, legitimandi[sect. 55] quatuor modos introductos fuisse per Iustinianum, vt ibi latiùs explicat. Et Marc. Ant. Eugenius, in consilio 53. num. 10. cum seq. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 23. numero 32. qui rectè annotauit, hæc omnia pertinere ad legitimationem restitutiuam, quæ plenariè conferrit iura omnia legimòrum, sicut etiam obseruauit Bolognetus, in dicta rubrica, num 36. dicens, Quod legitimatio est[sect. 56] filiationis ciuilis noua creatio à superiore facta per restitutionem naturæ, vel alios modos à iure permissos. Quæ omnia euincunt planè, legitimatum dici legitimum prout secundæ opinionis Authores declarant, sicq́ue perinde esse, ac verè legimus esset, licè principio non sit verè legitimus (vt Baldus dicebat) & ita post alios concludit Antonius Galeatius Maluasia, in cons. 18. ex num. 33. cum seq. & in cons. 116. ex num. 66. volumine 1. Georgius de Cabedo, decis. Portugalliæ 69. num. 2. nec ita distinguit Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, libro. 4. tit. 62. §. 4. d.q. 21. num. 25. & 26. Indeque fit, legitimato per rescriptum Principis[sect. 57] deberi legitimam, prout legitimè nato; etsi non fuerit relicta integra legitima, posse agere ad supplementum prout potest verus legitimus; & succedere ab intestato patri simul cum aliis legitimè natis; & præteritum habere ius dicendi nullum testamentum, prout legitimus habet; & iniustè exhæredatum, querelam; & præteritum à fratre, qui instituit turpem personam, fraternum testamentum expugnare: ac denique cætera omnia facere, quæ faceret, si legitimus, & naturalis fuisset, prout hæc omnia, ita dilucidè adnotauit, atque ex relatione aliorum comprobauit Authorum M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, ar. 23. n. 27. per totum: comprobarunt etiam, atque adnotarunt Marc. Anton. Eugenius, d. cons. 57. n. 26. & quinque seqq. Georgius de Cabedo, d. decis. 69. n. 2. Ioannes Mar. Aquilinus, in d.l. si is qui pro emptore, n. 174. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. tit. 10. num. 29. Iulius Clarus, §. testamentum, q. 84. Petrus Surdus, in cons. 75. num. 2. 3. & 4. lib. 1. qui adiicit, quòd legitimatus debet insti[sect. 58]tui sicut legitimus. Tradiderunt etiam superiora omnia Couarr. in 4. 2. cap. 8. §. 8. n. 2. Ioannes à Rojas, in epitome successionum, c. 23. n. 34. & 45. & 46. Antonius Gomezius in l. 11. Tauri, n. 66. Antoninus Thesaurus, decis. Pedemontana 84. Ioannes Cephalus, in cons. 277. num. 4. lib. 2. Ioannes Gutierrez, in §. sui, de hæred. qualit. & differen. n. 178. & in repetit. l. nemo potest, ff. de legatis 1. n. 334. & 335. Antonius Galeatius Maluasia, in cons. 18. n. 6. volumine 1. Cæsar de Grassis. decis. 4. n. 2. in tit. qui filij sint legitimi, Azeuedus, in l. 10. tit. 8. lib. 5. n. 16. & 54. Cæuallos, commun. contra commun. q. 2. n. 7. 16. & 22. Aluarus Valascus, in praxi partitionum, c. 7. ex. n. 39. vsque ad n. 44. vbi agit, an collationis materia conueniat legitimatis: Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decis. Gamæ 134. fol. 59. Petrus Gillenius, in §. & quid si tantum, n. 230. qui ex n. 225. agit, an pater filio legitimato plus relinquere possit, quàm liberis iusto matrimonio quæsitis? Quæ quidem quæstio apud nos iam hodie dubium non habet ex nouis huius Regni constitutionibus, vt statim dicetur: Guill. de Ceruantes, in l. 12. Tauri. n. 49. Ioannes denique Bolognetus, in d. rubrica, ff. de liber. & posthum. qui cum ex n. 48. vsq ad num. 53. instricta iuris disputatione agitasset propositam, quæstionem, vtrum legitimati per rescriptum Principis, possint rumpere testamentum, si prætereantur, & contrarias opiniones adduxisset, atque fundasset; tandem d.n. ex veriori, & communiori (vt ipse enuntiat) sententia constituit regulam, quod legitimatus per rescriptum Principis, nihil dissert à legitimis, & habet iura suorum hæredum, ac cum clausula motu proprio, & ex certa scientia, potest si est preteritus, rumpere testamentum; siue sit legitimatus ante testamentum, siue post testamenum factum sicut legitimè natus. Et id ipsum resoluit, & nonnullas ex dictis doctrinis pro legitimatis expendit Steph. Gratianus, disceptationum forensium, c. 138. n. 38. & quinque seq. Hæc autem omnia ex n. 40. ponderata, dicti filij legititimati ius (vt vides) sic inducere, atque probare videntur, vt velut expressa pro eo sint, nec primo aspectu vitabilia, & quamuis nouissimo iure l. 12. Tauri, quæ est, l. 10. tit 8. lib. 5. nouæ collect. regiæ. longè diuersa sit ob[sect. 59]seruatio; nam indistinctè filij per rescriptum legitimati (si extent ex iustis nuptiis procreati, aut per subsequens matrimonium legitimate filij) neque ex testamento, neque ab intestato succedere possint, præter quam in quinta[sect. 60] parte bonorum patris, matrisve suæ, quam eis duntaxat relinquere possunt, quemadmodum extraneis, iuxta dispositionem l. 9. tit. 5. lib. 3. fori, quam quintam bonorum partem[sect. 61] si parentes filiis legitimatis non reliquerint, neque ipsi aliàs vnde commodè ali possint, habeant; ex testamento, & contra testamentum, & ab intestato consequi poterunt, aut eam saltem quintæ partis portionem, quæ vnicuique iuxta statum, & conditionem sufficiat, prout ex communi Interpretum huius Regni resolutione, & ipsarum legum constitutione aperta adnotarunt Ioannes à Roxas, in epitome successionum, d. cap. 23. n. 37. & 38. Guillen de Cerbantes in l. 12. Tauri, n. 45. & 49. Antonius Pichardus, ad tit Institut. de hæred. quæ ab intest. deferunt. §. Quintò, de legitima filiorum legitimatorum successione, ex n. 13. cum seq. idque adeò indubitatum sit, vt maiori comprobatione non indigeat: quamuis inquam hæc ita se habeant de iure huius Regni, filiis legitimis extantibus, & inde cesset disputatio illa controuersa Michaëlis Grassi,[sect. 62] §. successio ab intestato, quæst. 19. n. 10. ipsis tamen deficientibus (prout in casu præsenti deficiebant & solus legitimatus filius extabat) ex testamento, & ab intestato iura suorum hæredum retinent hodie ipsi filij legitimati, sicut olim; & à parentibus præteriti testamenrum rumpunt & infirmant, nec isto casu ius commune alteratur in aliquo. Quod ipse Pichardus, vbi sup. n. 17. fol. 1271. post Matiençum, in d.l. 10. tit. 8. lib. 5. glossa 7. n. 3. & Ceruantes, in d.l. 12. Tauri, n. 43. & seq. & n. 49. rectè animaduertit. Cæuallos etiam, commun. contra commun. d.q. 2. num. 30. & quinque seqq. & num. 36. vbi inquit quod filius legitimatus, deficientibus filiis legitimis succedit in omnibus bonis parentis. Sicque non modo in terminis iuris communis, sed etiam legum nouissimarum huius Regni, præfatæ omnes doctrinæ, traditæ ex n. 40. atque ex n. 57. dicti filij legitimate partes coadiuuant strictissimè; & intactæ remanent: atque in aliis casibus coadiuuabunt, & illesæ manebunt, vbicunque legitimatio in forma amplissima, & plenariè facta fuerit, nec filij extent legitimi. Et obtinebunt etiam ex sententia quamplurimorum, quamuis legitimatio ipsa sit limitata ad iura successionis, & in ea, verba illa adiiciantur, quæ in dicta legitimatione reperiuntur, & communiter in aliis legitimationibus inseruntur in hoc Regno, videlicet; Para que pueda auer, y heredar todos y qualesquier bienes muebles, rayzes, y semouientes, que por vos en vuestra vida, o al tiempo de vuestro fin y muerte por vuestro testamento, o vltima voluntad, o por otra manda, o donacion, o por otras qualesquier personas le fueren dados, dejados, o mandados en qualquier manera. Idque iuxta placitum & resolutionem eorum, qui asseuerarunt, legitimato cum clausula, sine præiudicio venien[sect. 63]tium ab intestato, vel ex testamento, vel vt patri succedat in eo, quod pater ipse voluerit, vel reliquerit, vel si voluerit, legitimam deberi, quando aliàs est plene restitutus, & legitimatus. Et præteritum ipsum, vel exhæredatum, ea iura omnia habere, quæ filiis legitimatis plenariè, & simpliciter competere dicebamus sup. ex n. 40. & num. 57. & seq. sic & legitimæ supplementum petere posset ita sane Philipus Decius, in consil. 257. vbi fortissimis (vt ipse putat) defendit rationibus, quod legitimatus sub formula memorata, non prohibetur retinere legitimam, & Trebellianicam, habènsque minus legitimâ, agit validè ad supplementum, quamuis in legitimatione dictum esset (etiam si minor esset legitima) nisi talem à Principe habeat facultatem, & constet specificè eâ vti voluisse; Castrensis etiam id ipsum tenuit, in consil. 200. colum. 2. lib. 2. Alexander, in consil. 30. volumine 4. & in consil. vltimo, volumine 5. Albanus, in consil. 7. num. 2. lib. 1. Rolandus, in consil. 69. num. 50. lib. 3. Paul. Paris. in consilio 7. num. 15. & num. 24. & num. 45. cum seq. lib. 2. Carolus Ruinus, in consil. 86. num. 14. lib. 3. vbi consilium conficit pro quadam Margareta, spuria & legitima cum clausula, quod de omni quocunque relicto per partem, acquiescat, quod eidem relinquere voluerit; & nihilominus tenet, & probat, legitimam illi deberi, ex quo fuit in reliquis plenè legitimata. Tiberius Decianus, in cons. 49. num. 43. lib. 2. in illis verbis: Quinimo dato, quod in ipsa legitimatione dicatur, quod ex testamento Ioanninus possit succedere in eo tantum, quod voluisset pater ei relinquere, attamen si reliquisset ei minus legitimâ, sic posset de fideicommisso integram detrahere legitimam, quia cum per hanc etiam legitimationem fuit quoad natales plene restitutus, & sic factus verè legitimus, licèt postea restrinxerit potestatem succedendi, talis restrictio, debet intelligi, modò illud, ad quod restringitur successio, non sit minus legitimus, neque natalibus restitutus, & c. Et dicit hoc in terminis consuluisse Parisium, in consil. 7. num. 15. libro 2. per multas rationes ibi adductas, & Ruinum, in consil. 145. num. 9. lib. 3. & idem tenet, & probat Ioannes Cephalus constanter, in consil. 117. ex numero 7. cum seq. lib. 2. vbi plures adducit rationes: Iacobus Menochius, in cons. 737. num. 6. lib. 8. qui dicit in hunc modum: Secus casus est, quando legitimatio ita fuit facta vt legitimatus sit habilis, & idoneus ad omnes honores, dignitates, & commoda, sitque restitutus ad primana iura naturæ, sed quod succedere posset ab intestato, & ex testamento in eo, quod visum fuerit patri, ei relinquere. Hoc in casu cum iste dicatur vere legitimatus, non autem dispensatus, sequitur dicendum, ei deberi legitimam in bonis patris; ita consequentiam hanc faciunt Didac. Couarr. de sponsalibus, secunda parte, cap. 8. §. 8. num. 1. Parisius, Cephalus, Decianus, & c. idem Menochius, præsumpt. 79. n. 49. lib. 4. Couar. etiam alio in loco, hoc est, variar. lib. 4. cap. 21. num. 3. in vers. 2. ratio. Gozadinus, in cons. 48. num. 22. Alciatus, in rubric, ff. de liber. & posthum. ex num. 30. cum seq. decisio Rotæ 355. num. 1. & 14. prima parte. Hipolyt. Riminaldus, in cons. 469. numero 13. lib. 4. Petrus Surdus, in consil. 185. num. 25. lib. 2. vbi inquit, quod filius legitimatus limitatè, ita quod non succedat contra patris voluntatem, habet ius petendi legitimam, & ipsam detrahit ex veriori sententia (vt ipse asserit) si hæreditatem restituere grauatur, & refert Decium, in dict. consil. 257. num. 2. & in l. precibus, num. 24. C. de impuberum, Ripam, Albanum, & Cucchum, ita tenentes. In hanc etiam sententiam magis animum suum inclinat Ioannes Garcia, de nobilitate, glossa 21. num. 81. nam admisso pro vero, quòd filius in proposito legitimatus dicatur, & non dispensatus (quod inferiùs lucalentius probabitur) infert statim quasi in necessariam consequentiam in hæc verba: Retenta autem hac opinione, tatis legitimatus habebit querelam, nec grauabitur in legitima portione: denique (vt sæpius diximus) habebit omnia, quæ iure concessa sunt legitimis, &c. Subdit etiam conclusiuè: Tu cogita, difficillima est dubitatio, in reque ambigua obscurior decisio. Et numero 84. iterum, atque in eodem remanet dubio, ex ipsa ratione, quòd si talis filius plenè legitimatur, & restituitur; ergo legitima ei debetur, etsi successionis ius limitetur, & sic scribit: At vero cum simpliciter ait, quod succedat in eo, quod patri videbitur, tunc quia apertè non constat de voluntate Regis concedentis rescriptum, quod ex iure scripto interpretandum est, plane insurgit dubitatio, de qua superiùs. Et quamuis quæstionem hanc in terminis non proponat Hieronymus Cæuallos, commun. contra commun. quæstione secunda, vbi per totam ipsam quæstionem legitimationis materiam pertractat, prout ibi videbitur: Huic tamen resolutioni conducere videntur rationes illæ adductæ per eumdem, ex num. 34. cum seq. immò & Decij opinionem probare. Et vide d. quæstione secunda, ex numero 41. cum seq. in illa quæstione, Vtrùm filij spurij, vel adulterini, non succedant matri, extante filio legitimato, ac si legitimus extaret. Præfatæ autem Decij, Ruini, & aliorum sententiæ fundamentalis & præcipua ratio in eo consistit (vt vidisti) quod cum hic sit verè legitimatus, & sic tanquam verus filius habeatur, legitima debetur ipsi in bonis patris sui, & restrictio, seu limitatio intelligitur, dummodò successio, vel id quod à parte relinquitur, non sit minus legitimâ; quia aliàs non posset dici legitimus, neque natalibus restitutus, nec generalis exclusio sufficit, vbi agitur de legitima, quia cum pater voluerit filium esse legitimatum, ac si natus effer de legitimo matrimonio, consequenter etiam voluit eum non esse legitima sua defraudatum, quæ debetur ex legitimo matrimonio natis alioquin induceretur quædam perplexitas, vt ipse Cephalus dicto consil. 117. ex num. 7. vsque ad num. 15. lib. 2. & Parisius dicto consil. 7. lib. 2. latiùs probarunt, & cùm hæc ita habeant ex prædictorum Authorum sententia, non mediocriter videtur etiam ex ipsis fundari, & probari dicti filij legitimati iustitia, & intentio. Quæ etiam vel ex alio fulcitur, atque comprobatur, quod superiores omnes illæ doctrinæ, & resolutiones adductæ suprà ex num. 40. atque ex num. 57. legitimatum dici verè legitimum, & habere legitimam, possèque agere ad ipsius supplementum; præteritum, vel exhæredatum, habere ius dicendi nullum, vel querelam inofficiosi, procedunt etiam si le[sect. 64]gitimatus sit filius spurius, & non simpliciter naturalis; idque iuxta sententiam quamplurimorum Authorum, qui asseuerarunt, quod legitimatio vera & propria dicitur, facta à principibus laicis de filiis corum, inter quos non poterat esse matrimonium, quando principes ipsi nihil disponunt super matrimonio, sed restituunt personam primis natalibus, & antiquæ ingenuitati & natiuitati is maculam abstergunt, tollentes differentiam legitimitatis, & illegitimitatis iure ciuili inuentam: ita sane adnotarunt Aretinus, in l. ex facto, in principio, ff. de vulg. & pupil. substitut. in principio, quæst. 10. Antonius de Rosellis, in tractatu legitimationis, in §. vbi tractat de effectu legitimationis. socinus, in l. Gallus, §. s eius, num. 5. in versic. sed aduerte si ista opinion. ff. de liber. & posthum. Præpositus, in cap. per venerabilem, num. 76. Qui filii sint legitimi. Fulgosius, in consil. 16. num. 2. & hanc opinionem allegando Bartolum, Bald. Castrensem, Alex. Calderinum, Innocentium, Hostiensem, & Ioan. Andream. dicit communem Zuchardus, in l. post humo, num. 21. & 22. C. de bon. poss. contra tabulas, vbi dicit, quod Imperator legitimando filium eorum, inter quos esse non poterat matrimonium, efficit eum verè legitimum, quia non disponit de matrimonio, sed tollit iuris ciuilis impedimentum sibi subiectum: & adiicit, quod Imperator legitimat incestuosum, & filium clerici, qui erat in Sacris constitutus. Sequitur Carolus Ruinus, in consil. 74. numero 14. lib. 3. & in consil. sequenti, num. item 14. & in consil. 67. num. 4. & in consil. 86. ex num. 11. eod. lib. 3. & ad rubricam, ff. de liber. & posthum. num. 13. & idem quoque voluit Alexander, in l. sed si hac, §. Patronum, ff. de in ius vocando, Iason, in consil. 11. colum. 4. lib. 3. Decius in l. pactum dotali, num. 15. C. de collationibus, & in cons. 52. columna finali. Latè etiam hanc sustinet partem Rolandus à Valle, in consilio 12. per totum, volumine 4. vbi num. 61. ver sic. non obstat etiam, & pluribus num. seqq. allegando Iasonem, Ruinum, Gozadinum, Socinum iuniorem, & alios, defendit, esse veram & propriam legitimationem filii spurij. Idem Rolandus, in consil. 61. num. 50. volumnie 1. & in consil. 99. num. 26. & seq. lib. 3. Hieronymus Gabriël, in consil. 30. num. 3. & seq. volum. primo Paulus Paris. in rubrica. ff. de liber. & posthumis num. 30. & 31. Alciatus, pariter ibid. num. 24. & strensis fundamento; quia secundum cum, si ratio Castrensis vera esset, nulla esset omnis legitimatio facta à Principe seculari, quia nullum habet ius super matrimonio: sed aliud est; quia etiam filium Sacerdotis legitimat. Et dicit procedere contrarium, quando filio remanente in suo illegitimo statu, habilitatur ad aliqua, putà honores, vel successionem. Et Alciatum refert, ac sententiam eius amplectitur Petrus Surdus. in cons. 453. num. 29. lib. 3. . M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 23. num. 36. . qui dicit hanc esse communem resolutionem. & in consil. 20. num. 3. libro 1. Gozadinus, in consil. 6. num. 62. & seq. Fortunius Garica. in l. Gallus, §. & quid si tantum, num. 283. Crotus ibid. num. 131. ff. de liber. & posthum. Pet. Anton. de Petra, de fideicommis. quæst. 11. conclusion. 120. in versic. declaratur. Natta, in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, quæst. 12. num. 19. & seq. C. qui testamento facere possunt. & in consil. 624. colum. 2. . Ioannes Bolognetus, in rubrica, ff. de liber. & posthum. num. 51. & 56. Beroius, in consil. 172. per totum, lib. 2. . Albertus Leonius, in consilio 78. num. 13. Franciscus Bursatus, in consil. 355. num. 8. & libro 4. Cardinalis Mantica. de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 10. num. 31. Marcus Anton. Eugenius. in consil. 53. numero 34. & 35. & seq. qui firmiter in hac residet sententia, & contrariæ fundamentis præbet responsum: & subdit in fine dicti numeri 34. esse magis communem opinionem, & secundùm eam iudicasse Rotam Romanam; & Senatum Neapol. explosa opinionc Castrensis, Decij. Ludouici de Sardis, & aliorum. Idem Eugenius in consil. 57. num. 48. . vbi etiam defendit, quòd legitimatus, non dispensatus dicitur, quando legitimatur is, inter cuius patrem & matrem matrimonium consistere non poterat, si modò extet amplissima legitimatio, per quam quis restituatur natalibus, & primæuæ naturæ. Inquit etiam vnum notabile, communem contrariam procedere, quando impedimentum matrimonij est ex parte mulieris, vt quia sit coniungata, secus si ex parte viri, vt quia sit vxoratus, quia tunc filius non dicitur dispensatus, sed legitimatus: & citat Socinum iuniorem, qui alios refert in consil. 93. sub num. 56. & seq. lib. 3. Eandem etiam opinionem tuetur Anton. Galeatius Maluassia in consil. 18. numero 50. &51. lib. 1. qui subdit numero 53. quòd dispensatio vbi generalis est, eundem operatur effectum, quem vera & propria legitimatio. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit ad decisionem Gamæ 11. in vers. & licet censeatur in dubio dispensatio. Pater Ludouicus Molina, tom. 1. de iustitia & iure, tract. 2. disputatione 173. in vers. quamplurimi, fol. 677. vbi eandem cum Didaco Couar. probat sententiam; & dicit, quòd sufficienter probat illa ratio in initio eiusdem disputationis assignata, per rescriptum inquam Principis, non solum naturales filios, sed etiam spurios posse ac solere legitimari; ideo quòd cum inhabilitates illegitimorum omnium iure positiuo sint introductæ, accedente voluntate, seu decreto Principis, cui tale ius positiuum subiaceat, abolitæ manent; ac proinde idem dicendum etiamsi spurius sit legitimatus: Andreas Fachineus, controuers. iuris, lib. 3. cap. 57. fol. 336. vbi hanc ipsam opinionem veriorem esse arbitratur ex eadem ratione, quia cùm spurius talis à Principe scienter legitimatur, & natalibus restituitur, in consequentiam legibus derogatur, quæ eum indignum omni clementia dicunt; ita enim Princeps vult, & verè potest; ex quibus duobus modiis omnis actio nostra perfectionem suscipit. Principem velle, Patet (inquit ipse Fachineus) ex rescripto: posse vero Patet ex eo, quod hæc iuris ciuilis & positiui esse constat: & quamuis Imperator dicat. tales filios eius clementiâ dignos non esse, non tamen eos legitimari posse negat, ex speciali quadam ipsius Principis voluntate, & beneficio. Et hactenus de his, quæ (vt vides) euincunt etiam, dictum filium litigantem in præsenti casu, etsi natum ex eis, inter quos matrimonium contrahi non poterat, habere tamen ob legitimationem adeò plenè factam, iura omnia, quæ filiis legitimis, aut naturalibus legitimatis competunt, & consequenter Legitimæ iura, vt dixi. Idque certius reddi videtur ex alio quo que; nam posito quod eidem filio vigore præfatæ legitimationis, à principio non deberetur legitima, & non prodessent ea, quæ tot, & granissimis iuris Interpretibus tradita fuêre, & num. præcedenti relata; supposito tamen, quòd iam pater dictum filium hæredem insti[sect. 65]tuit in testamento, & vt legitimum agnouit & tractauit in dicta institutione, non potuit postmodùm, nec tunc etiam eumdem fideicommisso, neque alio onere grauare, & à fortiori non potuit postea in codicillis disponere, quod dictum fideicommissum, & grauamen inciperet à die obitus testatoris ipsius; cum aliter, & post mortem dicti filij legitimati, & filiorum eius dumtaxat incipere, in testamento cauisset expressim, vt in initio huius cap. proposui. Id autem probatur inprimis ex resolutione illa, & sententia Philippi Decij, in l. precibus, num. 24. C. de impuber. & aliis substitut. vbi loquendo in terminis nostris, ac de filio legitimato cum clausula succedendi in eo, quod pater illi relinquere voluisset; inquit, quod legitimatus institutus, & grauatus onere fideicommissi, quia semel habuit voluntatem patris per institutionem, non prohibetur retinere legitimam, & Trebellianicam in restitutione fideicommissi. Et idem tenuit ipse Decius, in consil. 256. num. 2. cuius verba ad literam hoc loco commemorare, ideò necessarium duxi, quod in facto præsenti adeo expressa sint, quòd dicti filij ius concludenter videantur probare; quòd etiam eiusdem Authoris rationi præcipuæ, concludens inferiùs assignetur responsum. Et concludo (inquit Decius) quod prædictus legitimatus in restitutione fideicommissi legitimam & Trebellianicam retinere possit. Et pro fundamento huius conclusionis præsupponendum est, quod si ista legitimatio facta fuisset simpliciter, iste legitimatus legitimam habere debuisset, & præteritus rumperet testamentum. Sed difficultatem facit, quia non fuit facta legitimatio simpliciter, sed limitatiuè. & secundum quid. Vnde pro responsione, & vera resolutione considerandum est, quod verba limitatæ legitimationis respiciunt primam acquisitionem, cum dicitur (quod ex testamento succedat duntaxat, prout parti videbitur, & si contingat in testamento minus legitimâ relinqui, non possit petere supplementum legitimæ neque querela inofficio si testamenti) & sic patet, quod legitimatio fuit limitata ad istum effectum, ne test amentum impugnare possit. Et in casu nostro hoc non cadit, quia legitimatus fuit institutus in testamento, & habuit vltra Legitimam de expressa voluntate testatoris, & in casu isto agitur de retentione Legitimæ, & Trebellianicæ, in qua quidem retentione non fuit legitimatio limitata, & illa limitatio facta respectu primæ acquisitionis, non videtur habere locum in retentione, & subit postmodùm: Et hoc confirmatur, quia fideicommissum fuit iniunctum simpliciter filio legitimato decedenti sine liberis, ergo videtur, quod iniunctum fuit secundum iuris dispositionem, quæ est, quod filius possit vtramque Quartam deducere, quod lex disponit. Et iterum in illis: Et ad hoc etiam facit, quia instituendo illum legitimatum, tractauit vt filium; idem ergo in fideicommisso dicendum est, quod illum vt filium grauare voluerit, quia onus fideicommissi ab institutione regulatur, arg. l. ab eo. C. de fideicommissis. Si grauauit vt filium, videtur voluisse, quod detrahere posset legitimam, & Trebellianicam, prout filius detrahere potest. Et reperio, quod hoc consuluit Bened. Capra, insignis Doctor Perusinus, in consil. 19. & c. Et eandem Decij opinionem adeò expressam & in indiuiduo ad casum præsentem tenuit eius Additionator, in eodem consil. 256. num. 48. 2. in verbo, concludo, Ripa, in dicta l. Centurio, num. 48. ff. de vulg. & pup. substitut. vbi refert Decium in dictis duobus locis relatis: Lancellotus Galliaula, in repetitione eiusdem l. num. 80. vbi etiam dixit expressim, quod legitimatus, vt non succedat nisi in eo quod patri videbitur, si sit institutus, & grauatus onere fideicommissi, non prohibetur detrahere legitimam, & Trebellianicam: Curtius iunior, in cons. 254. num. 10. tom. 3. Cucchus in tractatu Legitimæ, in principio, num. 4. Petrus Surdus, in consil. 185. num. 25. lib. 2. vbi hanc dicit esse veriorem sententiam: Ioannes Bolognetus, in rubrica, ff. de liber. & posth. num. 59. Azeuedus, in l. 10. titul. 8. lib. 5. num. 41. Antonius Gomezius, variarum tom. 1. cap. 11. de successione contra testamentum, numero 28. tam in principio, quàm in versic. Secundò nouiter. vbi in hunc modum scribit: Secundo nouiter, & subtiliter infero, quod si pater, vel mater impetrauit, à Principe legitimationem, seu dispensationem, vt filius naturalis, vel spurius succedat in eo tantum, quod pater, vel mater ei velit relinquere, & postea instituat eum in aliqua quantitate, vel re; non poterit in ea apponere aliquod onus, vel grauamen, sed ipso iure reiicietur, tanquam de legitima necessaria. Et iunge Matiençum post Anton. Gomezium, & alios, in l. 8. titulo 8. libro 5. glossa tertia, num. 5. Azeuedum, l. 7. eodem titulo, & libro num. 17. 18. & 36. in eo dubio, Vtrum[sect. 66] pater possit filio spurio grauamen restituendi post mortem apponere in Quinto ad alimenta relicto. Et hactenus de septimo fundamento principali huius partis, quod ad legitimationis materiam attinet, & adeò diffusè propositum est, vt legitimationis ipsa materia quoad præfatos articulos, ex dictis nunc, & dicendis infrà ad Sextum fundamentum partis contrariæ, absolutè & dilucidè, latiùs etiam & distinctiùs, quàm antea fuisset, explicata remaneat. Verùm superioribus omnibus minimè refragantibus, contrarium equidem iuridicè definiuit Senatus noster Regius Hispalensis, atque dispositioni vltimæ dicti codicilli vsque adeò stetit, vt non obstante testamenti præcedentis dispositione, statim mortuo testatore ipso Andr. Nuñez de Prado, erigi, atque incipere causam piam, siue patronatum, & ex residuo omnium bonorum institui iusserit, nec institutionem dicti filij testamento factam, impedimento esse crediderit, non etiam refragari legitimationem, deciderit. Eiusdem autem Senatus definitio, sequentibus fundamentis & rationibus comprobatur omninò. Ac primum equidem, testatoris ipsius voluntatem in codicillo, sic manifestam & expressam, vt nullo pacto eadem vitari, vel excusari valeat: nam etsi in testamento præfatus And. Nuñez de Prado filium suum hæredem instituerit, & eo absque liberis defuncto, filiis etiam suis absque liberis decedentibus, & sic posteritate eius deficiente piam Causam, siue patronatum institui desiderauerit, & disposuerit; tamen in dicto codicillo institutionem eiusmodi reuocans, siue alterans in effectu, & vocationis dicti patronatus modum, & tempus præueniens, statim mortuo ipso testatore, nec filij morte expectata, piam Causam, siue patronatum erigi, at que incipere ordinauit expressim; & sic voluntas eius modis omnibus obseruari, & ad vnguem adimpleri debet, nec quouis modo impedi[sect. 67]ri, vt iura vulgata enuntiant, & præcedentib. cap. probaui latissimè ex textu etiam in l. conditionibus primum locum, in principio, ff. de condit. & demonstrat. l. cum quæst. in fin. C. de legatis, l ex facto, §. rerum autem, ff. de hæred. institu. §. disponat. in authent. de nuptiis, cap. vltima voluntas, 13. quæst. 2. & aliis multis iuribus, exornarunt, & latius comprobarunt Fortunius Garcia, in l. Gallus. §. & quid si tantum, ex num. 77. Sarmientus, selectarum lib. 1. cap. 8. num. 23. M. Anton. Peregr. de fideicommissis, articulo 11. ex numero primo, cum multis seqq. & magis specificè, atque in[sect. 68] terminis, quod in codicillis correcta, & aliter quàm in testamento disposita, vti vltima sunt obseruanda, probatur in l. ante tabulas, in fin. &. l. diuus. §. licet, ff. de iure codicillorum, & l. si mihi, §. in legatis ff. de legatis, 1. & notauit Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 1. dubit. 1. solut. 10. n. 22. fol.[sect. 69] 164. qui subdit num. 23. post Parisium, in duobus locis ibi relatum, quòd dispositio facta in testamento, & in codicillis, debet interpretari, ne contradicat, sed concordetur: sed si contradictio euitari non possit, statur dispositioni factæ in codicillis, vti postremæ; & idem tenuit Decius, in cons. 327. num. 2. in vers. non obstat. vbi ad id adducit plures decisiones, & loquuntur Paris. & Dec. in his, in quibus expressa sit prouisio, & aliter quam in testamento, cùm vltima derogent prioribus. Quod si replices, voluntatem hanc, sic expressam (vt dixi) tunc demum obseruandam fore, quando in codicillis hæreditatem dari, vel adimi posse certum esset; cæterùm etiam de iure huius Regni, ac post decisionem d.l. 3. Taur. id ipsum obtinere, quod de iure communi expressim decisum fuerat, provt n. 3. & seq. latiùs suprà probaui, & permultos huius Regni Authores ita tenentes retuli, & consequenter, institutionem filij in testamento factam adimi, seu reuocari non potuisse in codicillo, ex præmatura illa Causæ piæ, siue iuris patronatus erectione atque fundatione: tunc equidem responderi poterit, non vsque adeo id certum esse, vt difficultatem, & contrarietatem non habeat; vtpote cum in eodem articulo, contrariam sen[sect. 70]tentiam, videlicet, codicillis hodie iure dicto hæreditatem dari, vel adimi posse decisionem l. 3. Taur. quæ testamentorum, & codicillorum solemnitatem exæquauit; tenuerint Gregor. Lopez, in l. tit. 12. p. 6. in glossa, herederos. Idque ipsum sequutus fuerit Burgos de Paze, in eadem l. 3. Taur. num. 1338. cum seq. & neruosè defendit, & fundat Ioannes Matienç. in l. 2. tit. 4. lib. 5. glos. 9. n. 20. & tribus seqq. cuius fundamenta fortiter adstringere videntur, si originaliter prælegantur & perpendantur, cùm ipse contendat, rationes illas omnes, quæ iuris communis decisione iuuabant, ita de iure nostro Regio cessare, vt correctæ omnino videantur (vt ibidem videbis) concesso autem sine veritatis præiudicio, quod contraria sententia sit communior, & verior (quod vt vidisti in initio huius cap. num. 3. & 4. profitentur communiter nostri Regni Interpretes) adhuc tamen in casu præsenti rectissimè definiuit Senatus, cum etiam in terminis iuris communis posset dictus testator, in præfato codicillo disponere, provt disposuit, & ipse codicillus, & tunc, & nunc valere deberet ideo, quòd codicilli dispositio, & testamenti præcedentis alteratio in fauorem piæ Causæ,[sect. 71] atque ob patronatus institutionem processerit, & facta fuerit (provt infrà piam Causam esse probabitur) & sic in eo hæreditas dari, & relictum testamento adimi potest ad fauorem ipsum piæ Causæ: vt notanter tenuerunt Alex. & Ias. in l. 2. C. de codicillis. Socin. sequutus Bald. in reg. 169. incipien. Hæreditas per fideicommissum, quos citat, & sequitur Bern. Diaz de Lugo. in regul. 309. limitat. 3. Barbat. in consil. 68. Quidam fecit, num. 2. in vers. nec obstat si dicatur, lib. 2. Guil. Benedict. in cap. Rainunt. de testamentis, verbo testamentum, 3. n. 58. Ioannes Gratian, in regul. 74. num. 15. Alphonsus Azeued. in l. 2. tit. 4. lib. 5. num. 43. vbi inquit, quòd ad pias causas testando, potest quis in codicillis directò instituere: Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 1. littera C. concl. 406. num. 29. fol. 909. Et ratio est, quoniam in dispositio[sect. 72]ne ad pias causas, magis testatoris voluntas, quàm iuris solemnitas spectatur, & sic quomodocumque de ea constet, obseruari debet; provt textus singularis id probat, in cap. relatum, 1. de testamentis, quem ex quamplurimis aliis Authoribus obseruaui cap. præcedenti: & cum Bart. Alex. Ioanne Dilecto, Francisco Viuio, Corneo, Alciato, Boërio, Menchaca, & aliis tradiderunt Michael Gras. §. testamentum, quæst. 18. per totam & maximè num. 2. Iulius Clarus, eodem §. tesamentum, quæst. 7. Anton. Pichardus. in §. sed cùm paulatim, Institut. de testament. num. 19. & 20. latissimè Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 2. parte, cap. 3. ex num. 1. cum multis seqq. & cap. 4. vbi latissimè fundat, & probat quòd in testamentis, & dispositionibus ad pias causas remissa est quæcunque inhabilitas, tam circa efficaciam dispositionis, quàm personam actoris, proueniens à iure positiuo; iuxta hæc autem nihil interest, quod piæ Causæ institutio vel in codicillo, vel in testamento facta fuerit; siquidem quodcunque à Parte contraria impedimenti, aut difficultatis opponitur, ex iuris communis & positiui decisione prouenit, quæ non attenditur in dispositione ad pias causas, sed duntaxat (vt dixi) quod vltimæ defunctorum voluntates custodiantur, & adimpleantur, nec aliquo modo defraudentur. Quia improbus dicitur, qui nititur infrin[sect. 73]gere pia defunctorum iudicia, l. nulli, licere, C. de Episcop. & Clericis. vbi Bald. & Scribentes communiter, Mantica de coniect. vltim. volunt. lib. 6. tit. 3. num. 1. & sic cum de voluntate dicti testatoris appareat adeò expressim volentis, quòd à die mortis suæ erigatur, atque executioni mandetur dicti patronatus, & causæ piæ dispositio; volunras ipsa ad vnguem obseruari, & exequi debet, quomodocunque de ea constet in testamento, vel in codicillo, vel alio quocumque modo duobus testibus probetur iuxta resolutiones communes Doctorum in d. cap. relatum, de testam. & Petri Magdaleni, vbi suprà. Cardin. Mantic. lib. 6. tit. 3. n. 4. 8. & 10. Atque ex his deducitur singularis alia limitatio, & doctrina ad dictam regulam, quod hæreditas codicillis nec dari, nec adimi potest iure directo; in omnibus namque casibus, in quibus non attenditur solemnitas[sect. 74] iuris ciuilis, provt in dispositionibus ad pias causas, hæreditas potest dari, & adimi codicillis: ita sanè atque eleganter docuit Castrensis. in cons. 93. Viso dicto testamento, in fine, num. 6. & 7. lib. 1. vbiin hunc modum, & ad propositum nostrum valde singulariter scribit: Item non obstat, quod iste se restrixit ad speciem codicillorum, in quibus non potest dari hæreditas directò: Quia hoc fallit in casibus, in quibus remittitur solemnitas testandi, vt in milite, dicta l. hac consultissima, §. si quis autem. C. de testament. sed hic est eiusmodi propter piam causam. Et Castrensis mentionem fecit Cardinalis Thuscus, Practicar. conclusion. iuris, tom. 1. litera C. concl. 406. n. 34. fol. 909. Rursus, vt eadem pars, & Senatus definitio magis comprobetur: quamuis ex rigore iuris, codicillis non detur, nec adimatur. hæreditas directò, ex æqui[sect. 75]tate tamen illa ademptio hæreditatis facta in codicillis, quæ aliàs erat nulla, & inualida, sustinetur, & valet in vim fideicommissi, per textum ad id expressum, in l. scauola 76. ff. ad Trebel. & in l. 2. C. de codicillis. l. 2. §. fin. ff. de iure codicillorum, ibi, sed ex fideicommisso petitur. vbi Bart. & communiter Scribentes id notant Paul. Parisius, in cons. 41. num. 52. & seq. & in consil. 91. numero 21. lib. 2. & in consil. 25. numero 5. libro tertio, Pichardus, in §. codicillis, numero 12. Institut. de codicillis. Ludouic. Molina, de Hispanor. primogeniis, lib. 2. cap. 8. num. 38. dicens quod superiùs ab eo tradita, quod hæreditas in codicillis, etiam testa mentorum solemnitatem habentibus, dari non possit, intelligenda sunt, vt ex codicillis quis possit iure directo hæreditatem consequi; sed si antea in testamento præcesserit hæredis institutio, secunda institutio facta in codicillis, obliquatur, valetque iure fideicommissi, ex iuribus suprà citatis: Et cum Alex. Imola, Gregor. Lopez, & Guil. Benedict. id ipsum notauit Matienzus, in l. 2. tit. 4. lib. 5. glos. 9. n. 16. & 17. Ioan. Gratian. regula 74. n. 18. vbi[sect. 76] inquit, quod si hæreditas adimitur ab hærede scripto in testamento, & datur alteri in codicillis, tunc hæres scriptus in testamento tenetur hæreditatem per fideicommissum restituere hæredi scripto in codicillis. Id autem nullo casu congruentius, quam in præsenti verificari potuit, si quidem codicilli in fauorem piæ causæ dispositio, eadem quæ in testamento, & fideicommissum continet cum suis vocationibus: in testamento namque pia causa substituta fuit descendentibus dicti filij testatoris legitimati, & hæredis instituti, siue post eos vocata. Codicillo autem duntaxat abstulit testator substitutionis gradus, eamque primo loco reposuit, vt sic statim testatore ipso defuncto, restitutio fieret eidem causæ piæ, & sic verba non tantum ad fideicommissum inducendum apta, sed expressa fideicommissi prolata fuere, vt ad casum requiruntur in l. 2. tit. 12. partit. 6. quia tantum anteriores factas substitutiones omisit, quod de iure potuit, per text. in. l. 3. §. filius autem, ff. de. lib. & posthum. & in fortioribus terminis ad reuocationem fideicommissi, per Decium, in consilio 360. n. 5. vere igitur dici non potest, quod, quod in codicillo adempta fuit hæreditas hæredi instituto in testamento, & data piæ causæ, quia (vt ex ipso testamento apparet) in eo remansit dictus filius institutus hæres, & fideicommisso grauatus si sine liberis decederet, & sic pia quoque causa in eodem testamento nominata, & in codicillo duntaxat declaratur modus, & tempus succedendi, & executio dictæ causæ piæ, & patronatus, quæ vocata remansit in testamento (vt dixi) mutatis gradibus duntaxat, absque eo quod mors eiusdem filij spectetur. Sicque in eodem codicillo nunquam hæres nominata fuit pia causa, nec nominatur; institutio namque, & erectio iam erat facta in testamento licet in longius tempus, atque in liberorum defectum. Fateri ergo coacta ratione debemus, casum præsentem non esse in terminis quæstionis propositæ, vtrum in codicillis possit dari hæreditas, siquidem non datur piæ causæ in codicillo hæreditas, sed in testamento antea data erat ad modum prædictum, eoque tantum declaratur tempus successionis, & execurtionis dictæ causæ piæ, quod potuit de iure dictus testator efficere, quamuis non esset dispositio ad pias causas, quia in codicillis potest fieri declaratio, etiam si per eam hæres institu[sect. 77]tus in testamento, priuaretur tota hæreditate; provt egregiè declarauit Simon de Prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 2. solut. 10. n. 26. fol. 164. dicens, quod declaratio in codicillis potest fieri taliter, quod hæres institutus, erit priuatus tota hæreditate, vt si codicillum conficiens, suum hæredem scriptum esse indignum hæreditate, per text. in l. hæreditas. C. de his quibus vt indignis, ibi: Quia tamen testatrix voluntatem suam, non mereri vnum ex hæredibus, declarauerat, merito eius portio, non iure ad alium translata, à fisco vendicata est. Per quem text. ita tenuit Decius, in consilio 361. Visa longa serie, num. 5. in versiculo, non obstant allegata supra & num. seq. Ioannes Gratianus, dicta regula 74. num. 20. Cardinalis Thuscus practicar. conclusion. iur. tom. 2. littera C. conclus. 406. num. 26. dicens, quod licet hæreditas non possit dari in codicillis, tamen potest declarari iam data, & totum tribuitur disponenti, non declaranti: post Signorolum, in cons. 227. num. 8. Romanum, in cons. 179. Amplissime Doctor. num. 7. versic. 1. quia. & num. finali inquit ipse Thuscus post Dinum in consil. 26. Quætio talis est, Quædam domina. quòd in co[sect. 78]dicillis possunt induci onera, & apponi grauamina hæredi scripto in testamento, & aliis personis: & idem tenuit Capra, in cons. 3. col. 3. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. dicta solution. 10. num. 25. fol. 164. remanet ergo, declarationem in codicillis factam valere, quamuis per eam hæres scriptus in testamento priuetur hæreditate sibi in eo data. Et consequenter dicendum similiter, in casu præsenti valere debere, declarationem dicti Andr. Nuñez de Prado, qua in dicto codicillo declarauit, causam piam, & patronatum exequi, atque incipere ex die mortis suæ, quamuis ex eo inde resultet, dictum filium hæreditate priuari, cum ipsa pia causa post mortem eius, & filiorum eiusdem defectum, in testamento admissa fuisset, & per codicillum tempus executionis declaratur duntaxat, vt supra dicebam. Sicque non vocatur codicillaris, sed potius testamentaria dispositio, codicillo tamen declarata, vt in simili docuit Baldus, in cons. 439. Inprimis videndum, num. 3. cum cons. seq. vol. 2. in illis verbis: mihi videtur, quod codicilli non contineant nouam substitutionem, sed declarationem substitutionis testamenti, quia testator declarat, quod intentio suae est, quod illa substitutio sit pupillaris, & verba hoc patiantur, quia erant verba communia, vnde dico matrem excludi vi testamenti declarati per codicillos, ff. de testamentis. l. hæredes palam, §. sed si notam, & c. Et in consil. 340. eod. libro, ibi Nam licet in codicillis pupillaris substitutio vertatur in obliquam, & non excludat matrem à legitima, vt ff. ad Trebelliani l. Scæuola. tamen codicilli potius veniunt declaratiue ad testamentum, quam de per se, vi patet ibi, dum dicit, quod substitutio facta contineat, & c. & Baldi in dicto cons. 439. mentionem fecit Simon de Prætis, lib. 2. dicta solunt. 10. num. 28. fol. 164. vbi notauit codicillis declarari, quod substitutio in testamento facta, detegatur pupillaris, ita quod in to[sect. 79]tum mater excludatur. Et per hæc (vt vides) concludenter comprobatur primum huiusce partis, & decisionis Regij nostri Senatus fundamentum: ac etiam responsum præbetur ad ea, quæ pro contraria parte adducebantur suprà, primo fundamento principali, ex numero primo, cum seq. Secundo deinde, & pro eadem parte non mediocriter vrget negari non posse, quin in casu præsenti versemur in dispositione ad pias causas, in qua superiùs dicta indubitatè magis procedunt, & voluntas potius testatoris, quam scrupulosa iuris solemnitas spectatur, sicuti hoc eodem cap. suprà, & præcedenti cap. latiùs probaui. Quod autem dispositio in fauorem piæ causæ facta fuerit, & quod pia causa ipsa dicatur, ex eo deducitur, quod Baldus tradidit in l. post mortem, numero 10. C. de fideicommissis.[sect. 80] vbi scripsit, quod legatum pro virginibus maritandis, videtur relictum respectu diuini Numinis, & potest dici quodammo relictum ipsi Deo immortali. Et in consil. 456. in 5. volumine, in fine, inquit, quod dotis causa est maximè pia, & fauorabilis. Et[sect. 81] id ipsum dixit l. 35. titulo 14. partitæ 5. in illis verbis: Esto es, porque este donadio es obra de piedad, vbi Gregorius Lopez, glossa prima: & exornant quamplurimis Palacios Rubios, in repetitione cap. per vestras, tertio notabili. §. 12. num. 4. Gaspar Boëtius, de non meliorandis dotis ratione filiabus, cap. 11. n. 53. Gomez Arias, in l. 30. Tauri, num. 42. cum seq. Petrus Surdus, de alimentis, titul. 9. quæst. 16. num. 27. fol. 602. latiùs Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 2. p. cap. 2. per totum, maximè ex num. 39. cum seq. & num. 80. qui indistinctè asserunt, legatum dotis piam causam esse, nec distinguunt, an pauperi, vel diuiti sit relictum: provt etiam non distinxit Lara, in l. si quis à liberis, § si vel parens, num. 8. ff. de liber. agnoscend. non etiam D. Spino, in speculo testamentor. glos. 10. principali de legato pro dote relicto, num. 22. fol. mihi 276. qui inde atque ex eo, quod dos sit causa pia, & inter opera charitatis connumeretur; infert ad nonnulla, & maximè num. 21. Quod si testator reliquit centum num[sect. 82]mos distribuendos inter pauperes, poterit executor in maritandis virginibus distribuere: Et num. 25. quod illa quæ relinquuntur pro dotandis vorginibus, non possunt in alium vsum, quantumcunque pium, etiam[sect. 83] vt ingrediantur religionem, conuerti: Et num. 26. quod si aliquis Nobilis sit datus executor testamen[sect. 84]ti, vt distribuat certam summam inter pauperes, & habeat filias ita pauperes, quod secundum eius qualitatem non potest illas dotare, saluâ conscientiâ ex illa summa potest eis subuenire pro sua dote: Et[sect. 85] num. 27. quod obligatus, & adstrictus restituere bona, male acquisita, si non inueniantur personæ, quibus erat facienda restitutio, potest illa bona pro dote filiarum relinquere, vt latiùs ibidem probat: & tanto magis in casu præsenti, in quo negari non potest, quin testator manifestè senserit de virgibus pauperibus suæ cognationis, ipsasque maritari, aut religionem ingredi voluerit, immò & pauperiores præferri statuerit expressim. Nam & si in principio eius clausulæ, in qua de virginibus ipsis agit, paupertatibus qualitatem non expresserit specificè, ex sequentibus tamen verbis, & aliis eiusdem dispositionis, velut manifestè deducitur, respectu diuini Numinis, & pro anima, ac seruitio Dei reliquisse, opus pium semper in consideratione, & mente habuisse. Sed & personas pro dotibus nominatas, pauperes esse constat; sicque legatum dotis factum pauperi, & inopi, dicitur ad pias causas & piæ causæ priuilegia conse[sect. 86]quitur, temetsi paupertatis mentio non fiat, sicuti Baldo, Romano, & Tiraquello obseruauit Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 115. num. 6. & repetit num. 16. Constat etiam, nullam earum, quas te[sect. 87]stator ex cognatione sua nominauit, pro conditione, & qualitate suæ personæ bona, vel dotes habere, quibus honestè nubere valeat, iuxta statum suum, & ob id legatum ad piam causam censetur relictum, & priuilegia piæ causæ consequitur, quamuis aliqua ex eis aliqua bona haberet, provt etiam ex Tiraquello, & aliis Authoribus annotauit ipse Menochius ibidem numero octano, Et quod opus pium in consideratione semper habuerit, ac in legato pro virginibus maritandis de sua cognatione, de eo, quod opus, & causam piam inspicit, semper senserit, ex aliis, etiam legatis pro redemptione captiuorum, Missisq́ue, & diuinis officiis celebrandis, & eleemosyna elargienda, elicitur, quæ ad causam piam pertinent, ex eodem Menochio, numero decimosecundo, & decimotertio, vbi ex aliis Authoribus probauit, quod legatum factum pro anima, & pro re[sect. 88]demptione captiuorum, est pium. Idque latiùs comprobauit D. Perez de Lara. in commentariis, de anniuersar. & Capellan. libro primo, cap. 22. ex numero primo, cum sequentibus, Et hæc quidem cum ita se habeant, parum, aut nihil interest, legatum prædictum relictum fuisse pauperibus sanguine coniunctis; nam ex prædictis de voluntate testraoris appareat adeo manifestè, quod animæ, & pij operis causam potius, quàm aliud in consideratione semper habuerit, siue animæ, & pij operis intuitu, & fauore semper disposuerit; atque ab ea præsumptione, quod ob sanguinis affectionem, magis quam ob paupertatem videatur motus, ex coniecturis, & præsumptionibus contrariis recedi debeat, vt nunc referendi Authores obseruant, sequitur equidem non vrgere in contrarium ea, quæ suprà fundamento secundo partis contrariæ principali, ex numero 6. annotaui: vel eo etiam, quod in dubio potiùs[sect. 89] videatur accipienda coniectura, quæ animæ testatoris suffragatur, quia illa cunctis rebus, & personis debet anteponi, l. sancimus. in fine. C. de sacros. Ecclesiis, cap. cum infirmitas, de pœnitent, & remission. & cap. præcipimus. in principio 11. quæst. 1 quod in vltima potissimùm voluntate locum habet, in qua quis cogitat se moriturum, l. hac consultissima, §. at cum humana fragilitas, C. qui testamenta fac. pos. & ita dixit Iason, in cons. 183. columna 2. verisic. Sextò, volumine 2. & in hanc sententiam Tiraquellus quoque videtur esse procliuior, provt refert, & manure aduerrit Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum. lib. 6. titul. 3. n. 19. in versic. sed in dubio mihi magis, & numero 20. & 21. qui[sect. 90] eruditè, & iuridicè (vt arbitror) recedit à communi Scribentium placito, quod legatum in dubio censeatur potiùs relictum contemplatione consanguinitatis, quàm pietatis; & contrarium tuetur, quòd magis inquam pietatis intuitu videtur relictum: de quo etiam vide nouissimè cum aliis pluribus, quos citat; Iacob. Cancerium, variar. c. 20. de legatis. ex. n. 385. & num. 401. & seq. Id quidem, quod aliis concurrentibus, & his omnibus, quæ superiùs scripsi, admittendum esset omnino. Atque ex ipsis dilucidè manet dissolutum secundæ partis argumentum contrarium. Rursus & tertiò pro eadem parte facit, testatorem[sect. 91] semper præsumi sanæ mentis fuisse, donec contrarium manifestissimè probetur, & ei, qui sanam mentem negauerit, vel dementiam allegauerit, probandi onus incumbere, cap. vltimo, de succession. ab intest. l. nec codicillos quidem, C. de codicillis. vbi omnes Doctores notant, l. vltima, & ibi etiam notant Doctores, maximè Salicetus num. 2. C. de hæred. instit. Glossa, Bartol, Baldus, Aretinus, Socinus, Decius, Parisius, Imola, Curtius iunior, & Alciatus, cum quibus Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. tit. 5. num. 2. qui subdit, hoc quidem certo certius esse, nam hæc præsumptio est naturæ, vt sensus & ratio naturalis in quolibet homine præsuma[sect. 92]tur: & id ipsum post alios multos scripserunt Mascardus de probationibus, conclusione 1048. num 14. & 25. Sfortia Oddi, in cons. 93. num. 11. Petrus Surdus, in cons. 89. num. 3. lib. 1. Burgos de Paz, in consilio 7. num. 3. & 4. & in consilio 11. numero 4. Iacobus Menochius, libro 6. præsumptione 45. numero 20. & in consilio 82. num. 215. & seq. lib. 1. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 78. num. 53. lib. 2. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tom 4. littera F conclus. 541. fol. 99. Ioseph. de Sese, decisione Regni Aragon. 53. n. 4. cum seq. Idque maximè, quan[sect. 93]do animæ suæ, & de se benemeritis testator consuluit, vt in fortioribus terminis, & in testatore respondente ad interrogationem alterius, consuluit Alexander, in cons. 12. columna penul. versio. & dictum Petrum. lib. 1. Sequitur Menochius, lib. 4. præsumptione 8. num. 35. vel quando loquitur verba ordinata, & dis[sect. 94]creta, & talia, quæ ab homine sanæ mentis proferri solent, vt post alios Authores probarunt Iason, in in l. furiosum, num. 3. & 4. & ibidem, Decius, n. 29. C. qui testamenta facere possunt, idem Decius, in cons. 448. num. 1. Parisius, in consil. 88. num. 1. lib. 3. Suarez, Grammaticus, Ruinus, Boerius, Craueta, & Surdus, cum quibus Menochius, lib. 6. dicta præsumptione 45. num. 39. Mantica, de coniect. vltim volunt. lib. 2. dicto tit. 5. n. 7. vbi quòd sapiens, vel prudens, vel[sect. 95] furiosus, aut demens, præsumitur quis ex qualitate dispositionis; & latiùs ibi comprobat: Et tit. 6. num. 7. id ipsum, quod testator præsumatur sanæ mentis in[sect. 96] dubio, procedit etiam, quamuis sit senio confectus. Et quamuis Notarius scripserit, sanus corpora, licet[sect. 97] mente languens: Etiam si testes sint vtrinque pares, quia adhuc magis præsumitur testator sanæ mentis[sect. 98] fuisse, provt hæc tria adnotauit, & comprobauit Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. libro secundo, titulo 5. numero 3. 5. & 6. Cardinalis Thuscus, dicta conclusione 541. in princip. & regulariter,[sect. 99] quod probatio de sana mente præualeat in dubio, cum Decio, Parisio Grammatico, Antonio Gabriele, Portio Imolen, Deciano, & Mascardo obseruauit Ioannes Vincent. Honded. dicto cons. 78. num. 73. lib. 2. qui subdit num. 4. Id procedere, quamuis testes[sect. 100] de sana mente deponentes essent pauciores, videlicet duo, alij verò deponentes de non sana mente, vel de furore, aut dementia, essent longè plures, aut mille; quia magis duobus de sana mente, quam mille de[sect. 101] dementia est credendum: vt per eundem Mascardum dicta conclusione 1048. num. 12. 13. & 26. vbi reddit rationem: Burgos de Paz, dicto cons. 7. num. 4. Thusc vbi suprà num. 6. Ioseph. de Sese, dicta decis. 56. n. 5. Surdus, in cons. 89. num. 7. lib. 1. Præsumitur[sect. 102] etiam sanæ mentis, quando Notarius ita affirmat, Bertazolus in cons. 102. in ciuibus. Grammaticus decis. 73. Sese dicta decis. 56. n. 5. Surdus dicto cons. 89. num. 7. & quamuis in extremis sit constitutus, vt notat Abbas[sect. 103] perillum text. in cap. vltimo, num. 9. de succession. ab intest. & ex communi Doctorum sententia tradidit Mantica de coniectur. vltimar. volunt. lib. 2. tit. 6. num. 1. vbi dicit, quòd moribundus in articulo mortis potest testari, si tamen articulatè loquatur: idque per text expressum, in l quoniam indignum, C.[sect. 104] de testamentis, ibi, quæ fortè seminecis, & balbutiens lingua profundit. & ibi notant Angelus cum Glossa, Paul. Castrens. n. 3. Alexander n. 4. & Iason n. 3. idemque colligitur ex l. Seia. §. vlt. coniuncta l. Marcellus, in principio, & §. 1. ff. de donat. causa mort. & ex aliis iuribus, quæ Mantica ipse ponderat erudite: Ex textu etiam, in cap. Raynutius, ibi, in extremis constitutus. vbi latè Guil. Benedict. eodem verbo, de testament. Et quod in articulo mortis constitutus testari possit, & sanæ mentis præsumatur in dubio, si articulatè loquatur tenuerunt & alij Authores, quos ipse Mantica dicto tit. 6. n. 4. & 5. per totum, recenset, & fundamento partis contrariæ præcipuo, atque ex l. hac consultissima, §. at cum humana fragilitas, C. qui testamenta facere possunt, adducto respondet concludenter: Surdus etiam, in cons. 414. n. 58. & 59. lib. 4. Non ergo sufficit dicere, in extremis constitutum, aut non sanæ mentis testatorem testamentum condidisse, nisi aliunde & iuridicè, atque ex coniecturis legitimis & probabilibus impedimentum probetur, provt ipse Mantica obseruat, & vnanimiter amplectuntur omnes Authores suprà relati, & qui latiùs commemorabuntur alio cap. infrà hoc eod. lib. & tract. Atque ideo scienter, & consulto hic prætermittuntur. In casu autem præsenti, si dicta omnium testium attentè prælegantur, & acta processus dilcidè inspiciantur, superiora omnia absque dubio concurrebant simul. Inprimis namque, non duo tantum testes de sana mente, & integro iudicio testatoris tempore codicilli conditi, sed & quamplures deposuerunt, & vnanimiter affirmarunt; & de non sana mente, aut iudicio integro mortis cogitatione perturbato, tres tantum, & minus concludenter, vnusq́ue exauditu, dicebant; Tabellio autem, ac cum eo testes, instrumentales eiusdem codicilli de sana mente omnimodò asseuerarunt, de qua, & ex qualitate dispositionis, & verbis dispositiuis apparuit dilucidè. Deinde, vt animæ suæ consuleret idemmet testator, & in fauorem cause piæ, seu patronatus tempus præueniens, sic (vt dixi) in ipso codicillo disposuit, & non expectato tempore mortis dicti filij, provt in testamento ordinauerat, sed statim ipso præmortuo, causam piam incipere, expressit; quod sanæ mentis, & integri iudicij maximum argumentum est, iuxta ea, quæ multum ad propositum tradiderunt Socinus, in consil. 98. num. 5. libro 3. Alexander in consil. 147. num. 6. lib. 7. Corneus in consil. 21. num. 11. lib. 2. Iason in cons. 141. num. 7. lib. 4. Rodericus Suarez allegatione 1. num. 10. & 11. ac denique, & alia nonnulla in pios vsus destinauit, vt ex eodem processu deducitur, & post conditum codicillum eundem, sanæ etiam mentis apparuit, vt iidem testes, & Tabellio affirmant. Et per hæc concludens redditur responsum ad ea, quæ tertio argumento, pro contraria parte ponderato suprà ex n. 13. adnotaui. Ad aliud tamen quod in eodem argumento, ex Angeli, & aliorum sequacium sententia adduxi num. 17.[sect. 105] videlicet testamentariam & aliam dispositionem quancunque in mortis articulo factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri; satis clarè apparet solutio, si animaduertamus minimè id esse verum, nec obtinere, si non extent aliæ fraudis & doli coniecturæ & præsumptiones, sicuti contra Angelum Alexander tenuit, & cum sequuntur Aretinus, Socinus, Felinus, Decius, Albertus Brunus, Antonius Gabriel Sarmientus, & alij, cum quibus sic resoluit Francisus Bursatus in consil. 40. num. 70. & singulariter explicat numeris seqq. libro primo. Aliàs namque sequeretur, quòd si solus mortis articulus induceret fraudis præsumptionem, profectò nec etiam valeret ingressus Religionis, nec legitimatio filiorum contracto matrimonio cum concubina in articulo mortis, in præiudicium substituti, immo nec legitimatio facta post testamentum à sano in eiusdem præiudicium, quia semper præsumeretur secundum eos factum, vt frauderetur substitutus, contra omnes conclusiones traditas per doctores, in locis relatis per eundem Bursatum, qui subit numero 72. quod[sect. 106] omnis actus potest valide fieri, & sortiri effectum, licet in extremo vitæ celebretur, vt late per Barbatiam in cap. Rainutius, de testament, columna 3. & per Guil. Benedict. dicto verbo, in extremis constitutus: Et tandem profert hæc verba Bursatus ipse, Bene articulus mortis esset considerabilis, quando esset tam prope mortem, quod sensus deficeret, vt in prædictis quæstionibus, & c. Et id ipsum quod Bursatus, contra Angelum tenuit Anton. Gomezius in l. 10. & 11. Tauri n. 59. Prætereà & quarto loco facit, codicillum præfatum continere omnes solemnitates ad illius validitatem necessarias, & præcipuè testium numerum, Notarij, ac testium rogitum, & alia. Nec repugnare, quod testator fuerit inductus blanditiis ad reuocandum testamentum prius, & tempus vocationis causæ piæ præueniendum; Quia respondetur, non ideo minus codicillum ipsum esse validum, nam potest quis alium blanditiis allicere ad sibi relinquendum, l. finali, ff.[sect. 107] si quis aliq. testament. prohib. idem probatur in l. finali. C. eod. titulo. vbi præmittitur vxori virum prouocare, vt eam instituat, & licet mutuis affectionibus inuicem se prouocare ad instituendum. Et procedit etiam in contractibus, quia eadem militat ratio, & procurans se institui, non præsumitur in dolo, licitum etenim est procurare suam vtilitatem, nec est interdictus vsus blanditiorum; sicuti ex aliis multis Authoribus obseruauit Petrus Surdus, in consilio 373. numero 2. per totum, libro 3. & vltra eum id ipsum annotarunt Burgos de Paz, in consilio 7. num. 14. & Authores permulti, quos har. controu. quotidian, iur. lib. 3. cap. 1. ex numero 122. vsque ad num. 126. ego recensui, Crauetam inquam, Bursatum, Marium Riminaldum, Menochium, Flaminium, Peraltam, Mieres, Peregrinum, Raudensem, & alios. Patrem etiam Thom. Sanchez, de sponsalibus, lib. 4. disputatione 7. num. 8. 9. & 10. fol. mihi 719. atque ex ipsis conclusiones illas deduxi, videlicet persuasionibus aut etiam precibus (modo ab illis dolus absit fraus, & calliditas) licitè posse quemcunque allicere amicum, vel coniunctum, vt eum instituat, vel vt aliquo modo in fauorem eius disponat, licitèque vtilitatem suam procurare quemcunque, nec dolum ex eo induci, vt etiam notauit idem Surdus dicto cons. 373. n. 4. & 5. qui subdit, quòd vtilitatem suam procurans,[sect. 108] non præsumitur facere, vt alij noceat, etiam si in consequentiam inferatur damnum Tertio: Et sic necessarium esse, quod probetur, id fuisse factum malis, artibus, vt ex aliis Authoribus comprobat. Deduxi etiam, atque ob eandem rationem doli mali, & machinationis requistæ num. 124. & 125. persuasiones,[sect. 109] & preces eas dumtaxat damnari quoad facientem testamentum, quæ importunæ adeò fuerint, vt iteratæ & nimiæ, & sic immodicæ, & instantissimæ, & sæpe repetitæ fuerint: vt putà cùm cogere ipsæ videantur aliquo modo, aut genus quoddam violentiæ continere, vt ibidem & iure, & authoritate probaui num. 126. & tribus seq. immò coactionem, aut violentiam excedere, vt etiam ibi adnotaui, Cæterùm in casu præsenti, non modo hæc ita non euenerunt, immò ex dictis quamplurimorum testium, ac maximè corum, qui eidem codicillo conficiendo, & legendo interuenerunt tanquam testes instrumentales, atque ex aliis (vt dixi) plenissimè probatum est, testatorem præfactum liberè & spontaneè, atque cum qualitate libertatis plenæ, & omni violentia, siue illicita aut dolosa persuasione Religiosorum seclusa & remota, præfactum codicillum ordinasse. Et quamuis ex aduerso testes nonnulli (qui verè non concludunt, nec ita vt debuerunt, in proposito deposuerunt in contrarium dictæ qualitatis libertatis plenæ, & pro fraudulenta persuasione) & eorum maior pars, immò omnes duobus exceptis ex auditu deponunt: quamuis inquam testes ipsi in contrarium deponerent, pars ipsa piæ causæ multis de causis, iure ipso corroboratis, præualere deberet; & ob id maximè, quòd[sect. 110] dolus in præsenti facto non concurrit, & in dubio non præsumitur; sed ab allegante illum, probari debet, & maximè ab eo, qui testamentum impugnat, sicuti ex relatione Decij, Cornei, Crauetæ, Beccij, Mascardi, Bertrandi, Socini, Deciani, & Manticæ, annotauit Petrus Surdus dicto cons. 373. num. 4. lib. 3. & vltra eum id ipsum ego quoque notaui, scriptum reliqui, lib. 3. dicto cap. 1. num. 65. vbi dixi, testamentum in dubio non præsumivi, aut metu, sed potiùs sponte factum, cùm metus tanquam delictum non[sect. 111] præsumatur; & consequenter nec præsumendum est, testatorem metu compulsum ad disponendum, quod in tenminis consuluit Baldus, in cons. 350. n. 1. lib. 3. quem sequuntur Mantica, lib. 2. tit. 7. num. 2. Menoch. lib. 4. præsumpt. 11. ex num. 2. cum seq. & libro 3. præsumpt. 126. ex num. 1. & num. 6. Mascardus, de probationibus, conclusione 1054. num. 1. & 2. qui lenius comprobant, & rationem. reddunt: Ioannes Vincent. Honded. in cons. 29. num. 9. lib. 1. Et in eadem suasionis, & suggestionis materia, sic etiam notarunt Corneus in cons. 77. Viso dicto themate, col. 3. vers. non obstant, lib. 4. Decius, in cons. 489. num. 6. cum seq. Burgos de Paz, in cons. 7. num. 7. vbi quòd restamentum liberè existimandum est fuisse confectum. nònque metu, nec dolo: Parisius in cons. 67. num. 61. volumine 3. Et addidi eodem cap. 1. num. 66. Quòd[sect. 112] actus quicunque spontaneus præsumitur regulariter, nisi coactio probetur, vt cum Decio, Alciato, & Neuizano probauit Hondedeus, dicto consilio 29. numero 8. lib. 1. Ac denique num. 67. scripsi, testa[sect. 113]mentum validum semper præsumi, nisi contrarium probetur, idque ex aliis Authoribus, quos ibidem retuli, & Menochio, libro 4. præsumptione 10. per totam, & in consilio 224. numero 32. libro 3. ita pa[sect. 114]riter, quod testamentum non præsumatur in dubio dolo confectum, & consequenter, nec testatorem dolo inductum fuisse ad testandum: responderunt Socinus iunior, in consil. 113. num. 8. libro 3. Tiberius Decianus, in consil. 65. num. 10. lib. 2. & sequuti sunt Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. . lib. 2. titul. 7. num. 1. Menochius, lib. 4. præsumptione 12. in principio,, & ego notaui, atque cosdem Authores recensui, lib. 3. dicto cap. 1. num. 71. & num. 81. tradidi quoque id ipsum quoad persuasio[sect. 115]nes & suggestiones, videlicet quòd testamentum in dubio, liberè existimandum est fuisse confectum, nònque importunis precibus, aut iteratis, vel illicitis persuasionibus, & retuli Baldum in l. vltima, C. si quis aliq. test. prohib. ita notantem per illum text. in col. vltina, vers. sed nunquid. Decium, in cons. 489. In casu Occurrenti, num. 6. Corneum, in consil. 77. viso dicto themate. col. 3. versic. non obstant adducta in contrarium, libro 4. Burgos de Paz, in consil. 7. numero 7. Et quamuis à regulis tribus prædictis,[sect. 116] quòd testamentum in dubio non præsumatur vi, aut metu, aut dolo, neque importunis precibus, aut illicitis persuasionibus consectum; contrariis coniecturis, & præsumptionibus recedatur, quibus testatoris liberam & absolutam voluntatem impeditam fuisse, aur dolum. vel vim, vel suggestiones interuenisse probari & constare possit; ibidem ex relatione quamplurimorum obseruarim num. 68. & seq. & num. 72. & 82. & seq. & tenuerint Hondedeus in dicto consilio 29. ex numero 21. cum seq. lib. 1. Mantica, de coniectur. vltimarum voluntat. lib. 2. titulo 7. ex numero 3. cum seq. Menochius, libro 4. præsumptione 11. & 12. Alexander Raudensis decisione 45. per totam, prima parte. Peregrinus, de iure fisci. lib. 2. titulo 6. ex num. 21. cum seq. Surdus in cons. 185. libro 2. Decianus, in cons. 65. num. 2. & seq. lib. 2. Mieres, de maioratu, 1. parte, quæst. 25. num. 7. per totum, Vrsillus, ad decisionem Afflictis 69. num. 4. In præsenti facto, vel coniecturæ, quæ allegantur, non modò non probantur, sed nec in articulis deducuntur; vel non inferunt dolum, aut vim, vel suggestiones aliquo pacto; ac propterea sustineri debet codicillus Omninò, cùm dolus, & fraus, aut machinatio non adsit, nec probata fuerit: sicque resolutiones ipsæ obtinent, etiamsi præcesserit aliud testamentum, quia nihilominus sequens factum ad blanditias ali[sect. 117]cuius est validum, & reuocat primum, si tamen præter blanditias non interuenerit dolus: ita videtur voluisse Glossa, in l. quicquid, C. arbitrium tutelæ, vbi Martin. Silim. & Cinus: eius sententiam probauit quoque Iason, in l. 1. num. 4. C. si quis aliq. test. prohib. vbi reprehendit. Angelum contrarium tenentem: Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, condidit. 2. num. 25. in fine, vbi hoc modo intelligit dictum Angeli, qui in contrarium allegatur: Decius, in cons. 489. num. 6. Durandus, de arte testandi, titul. 11. cautela 4. num. 4. ita quoque intelligit Surdus, dicto consilio 373. num. 3. qui in proposito dolum (vt vides) præter blanditias requirit, nec in dubio ex eo, quod primum mutatur restamentum, præsumit dolum ipsum. Et quamuis numero 17. referat ipse Surdus Authores quamplures, qui sententiam Angeli, de qua supra numero 34. sequuti fuere, etiam si non interueniant falsæ suggestiones, sed solæ preces, & instigationes ad præiudicium alterius iam instituti, quasi eo ipso videantur huiusmodi suasiones non carere dolo; & sic in simplicibus instigationibus sine alio extrinseco dolo eam admittant: in contrarium tamen extare veriorem & communiorem opinionem, ex iisdemapparet Authoribus, & ipso Surdo, sub num. 17. & num. 18. loquitur namque is Author in casu illo sibi proposito, & consulto, quo nedum importunæ suggestiones interuenerunt, sed etiam dolosæ, & falsæ instigationes: suadebatur enim testatori, quod hæres primò scriptus illum tollere de medio viuentium tentauerat, non solum veneno, sed ferro etiam; quòd ei continuò maledicebat; quòd in eius substantiam inhiabat; quòd vitæ illius longitudinem odio habebat, multàque alia supponebantur, quæ dolum malum manifestè ostendebant; quo dolo stante (vt ipse Surdus inquit eruditè) nemo negat, immo verò admittunt omnes, teneri hæredem vltimo loco institutum hæreditatem testuere priori instituto, actione de dolo, vel in factum; prout tenent Angelus, Cæpola, Barbat. Iason, Afflictus, Ruinus Parisius, Neuizan. Socinus Iunior Corta. Craueta Decius Baldus, Fulgosius, Alexander Ripa, Guil. Benedictus, Menochius Hieronymus Gabriel, Pechius, Mantica, Simon de Prætis, Lancelot. Galiau. Peregrinus, Mazolus, & Mieres, quos idemmet Surdus, dicto num. 18. recensuit in vnum. Et id ipsum ego constanter defendi lib. 3. dicto cap. 1. ex numero 186. nam cùm retulissem Angeli sententiam num. 182. & tribus seqq. dicto num. 186. annotaui. in contrarium extare sententiam Glossæ, in eadem l. vltima C. si quis aliq. test. prohibit. scilicet quod ad hoc, vt primus institutus possit agere contra secundum, requiritur quòd interueniat dolus secundi in[sect. 118]stituti, nec ex solis blanditiis competit actio: & retuli quamplurimos Authores, qui Glossam sequuntur, & decisionem Angeli intelligunt, quando ex falsis causis, & suggestionibus testamenta secunda captentur, & sic quando secundum testamentum factum fuerit per dolosas, vel fraudulentas instigationes, aut machinationes: non enim reuocatio sufficit ad blanditias, vel preces facta, sed per dolum malum ex falsa suggestione reuocationem fieri oportet. Inter alios autem iuris Interpretes recensui nonnullos, qui per Surdum non referuntur, Peraltam, inquam, in l. si quis in principio testamenti, num. 92. in vers. decimatertia, ff. de legatis 3. Hippolit. Riminaldum, in cons. 234. num. 15. & 16. lib. 3. & in consil. 624. num. 35. lib. 6. Plotum, in cons. 17. num. 59. Bonifacium Rogerium in consil. 17. num. 142. lib. 1. Ioann. Baptist. de Plotis, in consilio 168. numero 59. inter consilio vltimarum voluntat. volumine 1. fol. 222. Cæsar. Vrsillum, in addit, ad decisionem Afflictis 69. num. 10. Sfortiam Oddi, in consil. 87. numero 89. lib. 1. Hondedeum, in consilio 32. numero 58. lib. 1. Alexandrum Raudensem decisione 45. ex numero 53. prima parte, & eodem lib. 3. dicto cap. 1. ex num. 187. vsque ad numerum 194. hanc eandem resolutionem comprobaui, & corroboraui, & traditiones Angeli, Castrensis, & Afflictis, quæ in contrarium ponderari solent communiter, non posse ad eum sensum ponderari, dilucidè explanaui; vt ibi videri poterit. Et per hæc patet responsum ad quartum, & quintum fundamentum partis contrariæ. Quintò deinde facit, quoniam rationes, & doctrinæ illæ, ponderatæ suprà, ex numero 35. cum quatuor seqq. dicti nostra penatus definitioni, & huius partis iuri non obstant aliquo modo, ob defectum relatum, quòd codicillus coram testatore & testibus lectus, seu publicatus non fuerit, sicuti euidenter apparet ex his, quæ cap. præcedenti, ex n. 90. cum multis seqq. annotata, atque scripta reliqui, quæ breuiter hic recensete vis erit, non modò necessarium. Ac primùm equidem certissimi iuris esse, testa[sect. 119]mentum uuncupatiuum de iure communi, legendum, seu publicandum esse coram testibus & testatore, idque pro forma require de iure ipso communi, iuxta text. in l. fideicommissa, §. quoties, ff. delegatis 3. quem text. ad id expendunt, & ita obseruant Glossa, Bart. Bald. Didac. Couarr. Menochius, Surdus, Mascardus, Mantica, Crescensis, Anton. Gomezius, Tellus Ferdinand. Matienzus, Burgos de Paz, & Azeuedus à me relati ibidem numero 94. vbi numero 95. de iure quoque Partitarum id procedere asseueraui, ex l. 103.[sect. 120] in fine, tit. 18. partita 3. ibi, el testamento deue ser leydo. Et retuli Burgos de Paze, Rodericum, Suarez, Antonium Gomezium, & Matienzum sic tenentes, & dictam l. partitæ expendentes, quam & expendunt alij ibidem relati, num. 89. sed & iure nouio[sect. 121]ri legum Regiarum nouæ collectionis Regiæ, testamentum nuncupatiuum coram Tabellione conditum, legi, seu publicari coram testatore & testibus, necessarium etiam esse, sicut de iure communi, eodem cap. præcedenti, num. 96. obseruaui, & retuli Palacios Rubios, Castellum, Burgos de Paze, Rodericum Suarez, Antonium Gomezium, Menchacam, Couarr. Matienzum, & Azeuedum, sic tenentes; & n. 98. & 99. declaraui. Fatemur ergo libenter, verissimum esse de iure communi, & de iure Regio Partitarum, & nouæ collect. Regiæ, testamentum nuncupatiuum, & codicillum à Notario confectum, legi, & publicari debere coram testatore & testibus, vt dictum remanet: aliàs non valere: Negamus tamen firmi[sect. 122]ter, testamentum non lectum, nec publicatum, dici imperfectum imperfectione, siue ratione voluntatis, cùm verè imperfectum dicatur dumtaxat ex defectu solemnitatis, & consequenter valeat quoad liberos, & quoad piam causam. Liberis siquidem, & piæ causæ quamuis imperfectio, siue defectus voluntatis ratio obsistat, vt ipso cap. præcedenti latissimè probaui: solemnitatis tamen defectus non obsta: id quod ex veriori, & receptiori sententia sustinui, & infinita vtriusque iuris Interpretum allegatione probaui, dicto cap. præcedenti, num. 90. & 91. vbi casum in Pinciana Regia Cancellaria de facto occurrentem, & ita decisum, ex relatione Burgos de Paze adduxi, & id ipsum resolutiuè firmaui iterum num. 100. 102. 105. & 106. vbi nouè singulariter annotaui, procedere resolutionem eandem, etiam post nouam decisionem, l. primæ & 2. titul. 4. lib. 5. vt ibi videri potest, atque ideo gic non repeto, non etiam Authores iterum commemoro, quoniam permultos longa serie, dictis in locis recensui. Cùm ergo in casu præsenti codicilli ordinatio, & confectio ad fauorem fati codicilli ordination, & confectio ad fauorem piæ causæ processerit, siue ad pias causas dispositio facta fuerit, quando pro vero, & certo daretur, & codicillum ipsum non lectum, nec publicatum coram testatore & testibus, adhuc ex his dicendum esset, sustineri debere, nec corruere. Et hæc quidem tanto magis indubitatè, quod ex eodem Tabellione, & testibus instrumentalibus eiusdem codicilli appareat, ex aliis etiam plenè probatum sit in processu, dictum codicillum lectum fuisse in præsentia eiusdem testatoris, & testium, cùm verè ad id probandum,[sect. 123] duo tantùm testes sufficerent, sicuti suprà hoc eodem libro, & tractatu, cap. 20. num. 18. ex relatione Burg. de Paze, in l. 3. Tauri, num. 809. Caroli Ruini in, consil. 1. num. 12. 15. & 18. lib. 3. annotaui, & dixi, testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantùm testibus posse probari. Et latiùs videndum penes Petrum Magdalenum, de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 29. & tenuit etiam Petrus Surdus, in consilio 129. numero 29. libro 1. Ex aduerso autem testes illi tres, qui non fuisse lectum codicillum firmarunt, singulares equidem fuerunt, qui regulariter non probant, cap. nihilomi[sect. 124]nus, & ibi Glossa, 13. quæst. 9. cap. tam litteris, de testibus, vbi Glossa, in verbo, soli: late Anton. Gabriel, commun. conclusion. libro 1. titulo de testibus, conclusione 2. per totam. Fuluius Pacianus, de probationibus, lib. 1. cap. 14. Ioseph. Ludouicus, decisione 70. Craueta, de antiquitate temporum, prima parte, sectione vltima, Viso de fama: Et de auditu in fa[sect. 125]cto, codicillòque recenti deponebant, ac propterea nullam de iure faciunt probationem, l. testium, C. de testibus, cap. inquisitionis, de accusat. l. 29. tit. 16. partita 3. & exornant Antonius Gabriel, commun. conclusion. libro 1. dicto titulo de testibus conclusione 3. Mascardus, de probat. conclusione 1314. numero 20. Alexander Trentacinquius, variarum resolut. libro 2. resolutione 6. per totam, numero 221. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. litera T. conclusione 180. per totam fol. 172. ac vnus dumtaxat de visu, cuius testimonium non[sect. 126] iustificat, nec condemnat, maximè cùm tot testes de visu in contrarium, & verisiliùs deponant; cap. admonere, 32. quæstione 2. cap. licèt, cap. veniens, cap. iurisiurandi. de testibus, l. 32. titulo 16. partita 3. latè Antonius Gabriel, dicto titulo de testibus, conclusione prima, per totam: & vtrumque exornauit Thuscus, littera T. conclusione 235. & conclusione 264. folio 269. Tanto etiam magis indubitatè procedunt, quod vltra lecturam dicti codicilli, adeò plenè probatam, ea omnia in præsenti casu concurrant, quæ in simili concurrisse adnotauit Surdus in consilio 414. numero 78. in fine, &, & num. 79. lib. 3. Quod quidem est excellens, & ad multa notabile consilium: Et maximè ad tria; Vtrùm inquam No[sect. 127]tarij, & testium rogitus pro substantia testamenti requiratur, & an præsumatur, & quot testibus probetur? Tstamentum etiam, an valeat ad interrogationem alterius? de quo statim alio cap. Ac denique, testamenti, & instrumenti alterius fides quemadmodum vacillet, si aliquis ex testibus, aut aliqui contradicant, vi ibi videbitur. Rursus & sexto loco eadem pars ex sequentibus vrgenter comprobatur, ac primum equidem constituendo, præfatam Principis legitimationem, qua pars dicti Francisci innititur, adeò strictè loqui, vt dispensationem potiùs quàm legitimationem fuisse constet: siquidem dictus D. Franciscus natus fuit ex patre vxorato, & sic ex parentibus, inter quos matrimonium contrahi non poterat vllo modo: cùm etiam, posito quòd legitimatio, & non dispensatio fuisset, ex quo successio fuit limitata in ipsa legitimatione, nihil contra voluntatem patris, nec aliud, quàm ab eo relictum, consequi posset idem filius. Id autem vt distinctiùs appareat, & doctrinæ omnes illæ, pro contraria parte ponderatæ, & commemoratæ suprà, ex num. 40. vsque ad num. 67. subuertantur omninò, nec in rei veritate iuridicè stare valeant, sequentia erunt suo ordine, atque resolutione, & distinctione (vt moris habeo) constituenda; licèt decisio ipsa Senatus nostri longiùs detrahatur, quàm decisionis scribendæ modus pati videtur. Et inprimis, aliud esse legitimare, & aliud dispen[sect. 128]sare; sicque inter legitimationem, & dispensationem, maximam esse differentiam: dispensatio namque odiosa est, & sui natura restringibilis, nec in ea ad[sect. 129]mittitur vlla extensio, etiam ex maioritate ratinis, cap. 1. & 2. cum aliis, de filiis presbyterorum; legitimatio est fauorabilis, & inuenta in solatium parentum, non habentium legitimos, vt inquit text. in au[sect. 130]thent. quib. mod natur. effic. sui, §. si igitur licentia, & §. hoc dicimus: & sic extendenda, & amplianda, sicuti ex multis Authoribus, atque ex communi Interpretum sententia vtrumque dictum de dispensatione, & de legitimatione tradiderunt Couarr. in 4. secunda parte, cap. 8. §. 8. num 5. & 6. Tellus Fernandez, in l. 12. Tauri, num. 323. Ioannes Matienzus, in l. 10. tit. 8. lib. 5. glossa 1. num. 7. Sfortia Oddi, in consilio 1. num. 33. & 62. & num. 34. & 35. vbi inquit, quod legitimatio vera est fauorabilis, dispensatio vero est odiosa, & sic non admittit extensionem, neque tetrotractionem, etiam à maioritate rationis: Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. capite 36. numero. 1. & num. 81. Andr. Fachineus, in consilio 2. numero 46. & 49. libro 2. Ludouicus Morotius, in responso 9. numero 3. Marc. Anton. Eugenius, in consilio 53. ex numero 5. cum seq. & vide numero 21. & 22. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 23. numero 32. in fine, & num. 33. Molina, de iustitia & iure, tom. 1. tractatu 2. disputat. 173. folio 679. columna prima, in vers. illud antequam vlterius progrediamur. vbi dicit, longè diuersum esse, legitimare aliquem illegitimum, & dispensare cum illo dispensatio namque est stricti iuris, eàque de causa, neque plus valet, quàm verba strictè intellecta sonant, neque effectus & priuilegia habet, quæ legitimatis competunt: Legitimatio autem amplè est intelligenda. Alios quamplures sciens, consultóque prætermitto; quontam quicumque hactenus in hac materia loquuntur, pro certo & indubitato id suppouunt, aut animaduertunt expressim: inter alios tamen, ex Recentioribus regulas nonnullas generales in proposito constituit Marc. Anton. Eugenius, in dicto consilio 53. ex num. 5. cum seqq. quæ notandæ, ac pro oculis habendæ erunt, ad dignoscendum, vtrùm quis legitimatus, vel dispensatus dici debeat. Et primo loco annotauit dicto num. 5. dispensationis[sect. 131] vocabulum duobus modis accipi; vno modo capitur in genere pro quadam iuris communis relaxatione: & hoc modo quælibet legitimatio, quamuis ampla, dispensatio dicitur, cap. per venerabilem, vbi notant omnes, qui filij sint legitimi, Alciatus in consilio 207. in principio. Ideóque ista vocabula multoties confunduntur, & quotidie Dispensationis vocabulo pro Legitimatione vtimur. Secundo modo[sect. 132] capitur Dispensatio in specie, vt à dispensatione in genere, de qua supra, ac etiam à legitimatione differat. Etenim dispensatio in genere sumpta, distinguitur in dispensationem in specie, & legitimationem, vt in simili de adoptione dicitur in l. prima. ff. de adoptionibus, & in §. 1. eiusdem tituli, Institut. vt inquit ipse Eugenius, num. 6. & subdit num. 7. Le[sect. 133]gitimationem esse duplicem, vnam restitutiuam, alteram dispensatiuam: Restitutiua est, quando restituitur persona ad ius, quod secundum Butrium ibi relatum, duobus modis fit, Primò quando quis retrò natalibus, & primæuæ naturæ, eiúsque iuri plenè restituitur, quo casu propriè Legitimatio restitutiua dicitur. Secundo modo, quando supersicies prolis refertur ad iur primæuum naturæ, & non retrò, sed prout tunc, quæ proprie dicitur legitimatio collatiua, cùm ipse legitimans conferat tunc, non retrò legiti[sect. 134]mationem. Legitimatio dispensatiua est (secundum eundem Butrium per Eugenium relatum) quoties quis dispensatur ad successionem, vel aliquos actus ciuiles, quorum quis antea incapax erat de iure, non obstante quòd sit; & remaneat illegitimus: quo modo habilitatur ius ad personam. non persona ad ius, vt si quis licèt spurius sit, habilitetur ad succedendum patri: & hæc propriè dicitur dispensatio, quia ius relaxatur, persona autem non alteratur, secundum eundem, & alios sequaces, & Marc. Anton. Eugen. dicto cons. 53. num. 9. Addiderim ego, id ipsum tenere, & affirmare in Regno Lusitaniæ, legitimationes omnes, dispensationes potiùs esse, quàm legitimationes, Aluarum Valascum, patrem Molinam, & Georgium de Cabedo, quos infrà commemorabo. Adiicit etiam ipse Eugenius, eodem consilio 53. ex num. 10. vsque ad numer. 16. quòd legitimatio se[sect. 135]cundum Rosellum quatuor modis fit: Primo, quando disponitur super vitio matrimonij, super quo solus Pontifex habet dispensandi facultatem. Secun[sect. 136]do modo, quando non super matrimonio, sed prole disponitur per modum restitutionis antiquæ naturæ; putà, cùm Princeps restituit illegitimum antiquæ naturæ, & ingenuitati, absque eo, quòd aliquid de matrimonio disponat; vt regulariter & communiter fiunt legitimationes, & propriè intelligitur loqui textus, in §. licèt autem, in authent. quib. mod. naturales effician. legitimi. Et hæ duæ secundum eum sunt restitutiuæ, quia vtraque (licèt diuersimodè) illegitimum antiquæ ingenuitati, & legitimationi restituit. Tertio modo, quando nouiter, prout nunc, le[sect. 137]gitimus quis creatur, quæ secundum eum dicitur legitimatio inductiua, quia non refert se retrò ad antiquam ingenuitatem, & rempus suæ natiuitatis, sed inducitur nunc, prout de collatiua dictum fuit suprà cum Butrio. Quarto modo, quando Princeps[sect. 138] cum aliquo dispensat, non obstante, quod remaneat illegitimus, vt nihilominus possit frui his, quæ tantum legitimis conferuntur. Tribus primis modis le[sect. 139]gitimatio; vltimo verò, dispensatio propriè est (inquit idem Eugenius, eodem cons. 53. num. 13.) & hæ duæ opiniones in vnam, eandémque reincidunt, si aduertatur; eásque communiter DD. approbant, vt per Alex. Curt. senior. Gozadinum, Alciatum, & Couar. ibi relator: ex quorum omnium sententia concludit ex num. 14. cum seq. quòd Legitimare propriè est, abolere maculam, & defectum natalium, etiam quòd modus succedendi restringatur: & numero 16. quod verbum legitimare, importat, vt quis plenè sit restitutus antiquæ ingenuitati: & num. 18. quòd ple[sect. 141]naria restitutio personæ sf iura naturæ, legitimatio est: & num. 23. quòd remouens omnem inhabilita[sect. 142]tem, & genituræ maculam, facit legitimationem. Dispensare verò, est tollere obstantiam defectuum,[sect. 143] & efficere, vt aliquis inhabilis aliàs, succedat non obstante defectu. Et de vtroque dicit communem[sect. 144] resolutionem Rolandus, in cons. 96. num. 25. lib. 3. Gozadinus, in cons. 29. num. 31. Marc. Anton. Eugenius, in cons. 53. num. num. 14. & 15. & conueniunt omnes Authores hactenus præcitati post Butrium, in dicto. cap. per venerabilem, Corneus, Iason, Gozadinus, Socinus iunior, Rolandus, Thobias Nonius, Beretta, Ruinus, Castrensis, Didac. Couarruu. & Bursatus, quos recensuit, & ita pariter obseruauit Peregrinus, de fideicommiss. articul. 23. num. 32. & 33. vbi inquit, iuxta communes omnium resolutiones, Legitimationis triplicem esse speciem: prima, per quam disponitur super radice matrimonij: secunda restitutiua, de qua supra per Eugenium: tertia est species, quæ inductiua, seu collatiua appellatur, vt ibi obseruat, & concludendo subdit in hunc modum. Et siquidem plenariè confert, quia personam faciat legitimam, prout sunt illi, qui ab initio nascuntur legitimi, & naturales, eidem conferendo omnia iura legitimorum, hæc vera dicitur legitimatio, & ille verus legitimus. l. qui in prouincia §, diuus, ff. de ritu nuptiarum. Si verò non omnia legitimitatis iura conferantur, sed tantum quædam, tunc non est propriè legitimatio, sed dispensatio: nam legitimatio est abolitio illegitimitatis; dispensatio verò est circa quædam concessa obstantium remotio, consequenter minus est in dispensatione, quàm in legitimatione, &c. Quod etiam notauit Pater Molina, de iustitia, & iure, disp. 173. in vers. hoc autem discrimen. Et hæc quidem omnia non otiosè, aut extra propositum aliquo modo, sed opportunè, atque necessariò omninò, & ideò dicta, vt vera deducatur resolutio eorum, quæ mox peraguntur, vt etiam illis respondeatur, quæ pro contraria parte ponderata, atque scripta fuere suprà septimo fundamento partis contrariæ, per totum, quo de legimatione actum est. Nam cum ex iisdem nunc scriptis appareat, legitimatum eum dici, qui in omnibus, & per omnia quoad ea, quæ pertineant ad essentialia legitimationis, est natalibus, & primæuo iuri naturæ restitutus. Sispensatum verò dici eum, qui non est plenè, sed quoad aliqua legitimatus, & natalibus restitutus; quod vltra Peregrinum, & superiores tradidit etiam Ioan. Garsia, de nobilitate, gloss. 21. num. 83. Menoch. lib. 4. præsumpt. 79. num. 50. & 51. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 11. in vers. & dispensatus dicitur, fol. 18. in princip. Pater Ludouic. Molina, vbi suprà, & in vers. Possumus verò confirmare. Stephan. Gratian. disceptationum Forensium, cap. 138. num. 41. fol. 399. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 5. littera L. conclus. 220. num. 3. & num. 18. vsque ad num. 24. folio 234. inde equidem, atque necessariò sequi videtur, quòd legitimatio limitata in successione, non sit legitimatio, sed potiùs dispensatio; & sic quòd[sect. 145] legitimatus cum hoc, quod non succedat patri, extantibus legitimis, aut agnatis, aut in eo tantum, quod patri placuerit, vel quod ipse voluerit, aut reliquerit: non sit verè legitimatus, sed dispensatus: quod in specie dixit Paulus castrensis, in l. sed si hac, §. patronum, num. 5. ff. de in ius vocando, idem Paulus, in l. pactum quod dotali, num. 9. C. de collat. & in l. si ab eo, num. 3. C. de legitimis hæred. & in l. 1. C. de iure aureor. annulor. col. 2. vers. vltimò vidi dubitari. vbi inquit, quod hæc non est legitimatio, sed quod transit in aliam speciem, hoc est in dispensationem. Et quod verba Rescripti licèt sonant in legitimationem, intelligenda sunt iuxta subiectam materiam, & sic in dispensatione, cum legitimatio esse non possit, cum in aliquo limitatur. Et idipsum tenuerunt Alexander, Curtius senior, Præpositus, Bald. Corneus, Decius, Socin. Chassaneus, Ruinus, Alciatus, Parisius, & Anton. Gomezius, quos refert Tellus Fernand. in l. 12. Tauri, num. 21. in vers. hanc consequentiam facit Paulus. Refert etiam eosdem, & Georgium Nattam, Ioann. Matienz. in l. 10. tit. 8. lib. 5. gloss. 1. num. 5. in vers. ex quibus. Paulum etiam, Alexand. Curtium senior, Præposituum, Iason. Decium, Chassaneum, Ruinum, Alciatum, Parisium, & Laurentium Siluanum, pro hac parte retulerunt Ludouic. Molina, de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 3. num. 38. Ioannes Cephalus, in cons. 278. num. 28. lib. 2. & id ipsum tenuerunt Hieronym. Gabr. in consil. 30. num. 26. & seq. lib. 1. Tiberius Decianus, in cons. 19. num. 25. seq. lib. 1. & in cons. 40. num. 31. lib. 3. Hippolyt. Riminald. in cons. 446. num. 42. & seq. lib. 4. Capra, in cons. 157. num. 44. & seq. Honded. in cons. 66. num. 30. 31. & 32. lib. 1. Stephanus Gratianus, disceptatione Forens. cap. 138. num. 41. 42. & 43. Aluarus Valascus, in praxi partitionum, cap. 7. num. 41. & 42. qui ex eo, quod legitimati in forma Regni Lusitaniæ non succedunt parentibus, nisi secundum eorum voluntatem, non autem contra testamentum; quasi in necessariam consequentiam infert, quòd magis propriè dicuntur dispensati, quàm legitimati: & citat Costam, & Cald. Pereiram, Lusitanos etiam, idem tenentes. Ipsum quoque dixerunt Georgius de Cabedo, decisione Lusitaniæ 69. num. 3. qui etiam citat Costam, & addidit Gamam, tribus in locis, atque ex primo, eodèmque præsupposito ipsam consequentiam facit etiam Pater Molina, de iustit. & iure, disputation relata 173. Ratio autem huius sententiæ (qua principaliter[sect. 146] ipsius Sectatores adducuntur, atque excitantur communiter) in eo consistit, quod ex legitimatione (vt superiùs dictum fuit) consequitur legitimatus iura omnia quæ legitimi de iure habebant, sed filius legitimatus impossibile est, quòd habeat successionem limitatam extra pactum, vel statutum, quia omnia comitantur legitimationem; sed in legitimatione limitata diuersum statuitur, nam ex eodem actu natiuitatis, hoc est, legitimationis, oritur defectus: & sic ex ipsomet actu oriuntur contrarij effectus. Rescriptum Principis efficit legitimum, & ipsummet rescriptum tollit effectum legitimationis. Quod clarius patet, legitimatio nihil est de per se, sed est effectus, quem producit matrimonium; sed ex matrimonio filius est successibilis ex necessaria consequentia, quia hæres; quam nem potest tollere, nisi pactum, vel statutum, vel Principis dispositio: sed hîc nihil horum interuenit, quia etsi Princeps limitet successionem, est limitando legitimationem, & licèt hoc valeat, erit in vim dispensationis, non tamen in vim legitimationis, quia detrahit ei: ita sane ex omnibus Recentioribus, quos viderim, elegantius rationem hanc ex mente communi tradidit Tellus Fernandez, in d.l. 12. Tauri, num. 21. & in eandem tendunt omnes hucusque iuris Interpretes, qui in proposito sermonem instituunt, prout constat ex Matienzo, in dicta l. 10. titulo 8. lib. 5. gloss. 1. num. 4. Molina, de Hispanor, primogen. lib. 3. dicto cap. 3. num. 37. ibi, Non enim potest quis pro parte legitimus, pro parte autem illegitimus esse. Peregrin. dicto art. 23. num. 34. & cæteris suprà commemoratis. Qui cum affirment vnanimiter, ferè omnes le[sect. 147]gitimationes Regum Christianorum, esse limitatas in successione, vt inquit Tellus ipse, num. 20. & subdit, quod in hoc Regno tenor legitimationis est, absque præiudicio ascendentium, & descendentium, & secundum voluntatem parentum, & in aliquibus etiam inseritur clausula, sine præiudicio venientium ab intestato, vt affirmat Rod. Suar. ibi relatus: Et in Italia asserit Socin. quem refert ipse Tell. & subiicit in hunc modum: Et in hoc Regno est indubitatum secundum communem cursum huiusmodi legitimationum, quæ nunquam conceduntur in forma plenæ restitutionis natalium, sed secundum voluntatem parentum, vel hæredum: & in legitimationibus, quas facit summus Pontifex semper solet apponere dictas clausulas, vt inquit Corneus, in consilio 34. volumine 1. num. 6. idem in consilio 9. volum. 4. num. 5. Alios etiam retulit Authores Stephanus Gratianus, disceptationum Forensium, dicto cap. 138. num. 43. vbi post Castrensem testatur, paucas reperiri legitimationes, in quibus non adsit ea claufula, quod legitimatus non succedat nisi in ea portione, quam pater sibi assignauerit: Et in Hispaniarum Regnis omnes legitimationes concedi solitas hac lege, & clausula, vt legitimatus patri succedat in eo quod, pater ei reliquerit, aut relinquere voluerit; cum Roderico Suarez, & Gregorio Lopez testatur Couarr. in 4. secunda parte, cap. 8. §. num. 2. in vers. in Hispaniarum verò Regnis. Cum inquam Interpretes nostri, ac iuris vtriusque Doctores, ita vnanimiter affirment; videtur equidem, nec in his Hispaniarum Regnis, nec in aliis quibuslibet, nunquam legitimationem, sed semper dispensationem concedi: & quod verba Rescripti licèt sonent in legitimationem, intelligenda sunt iuxta subiectam materiam, & sic in dispensatione; cum legitimatio esse non possit propter repugnantiam, sicuti ex Castrensis, & sequacium doctrina, adnotaui numeris præcedentibus. Et quoad hæc Hispaniarum Regna, ex alio res videtur difficilior reddi, quòd non modò successionis causa limitetur (vt dixi) sed etiam quantum ad personam nobilitatis casus excipiatur, ad quam legitimatus non restituitur per rescriptum legitimationum commune: vnde non videtur quantum ad personam plenè & integrè restitutus, & legitimatus; quo casu vnanimiter omnes Scribentes concordant (vt ex plurimorum relatione, ac maximè M. Anton. Eugenij, Peregrini, & aliorum obseruationibus suprà vidisti) dispensationem, & non legitimationem dici debere: cùm ergo necessarius adeo, & frequens sit articulus, resolutio eiusdem strictior, & accuratior inquiri debebit; & an scilicet limitatio in successione reddat rescriptum in vim, & effectu legitimationis, an verò dispensationis; cum ab hoc principalis effectus dependeat, & dignoscendum sit, an in his Regnis legitimationes dici debeant ea rescripta, vel dispensationes, quæ regulariter, & vulgò legitimationes nuncupantur communiter, & eo quoque nomine legitimationis per Principem ipsum, & Regios Senatores, qui supremo Cameræ Senatui præsunt, semper appellantur. Et pro vera explicatione obseruandum erit primo[sect. 148] loco, quòd legitimatio vera & propria dicitur, quando quis restituitur ad primæua iura, quamuis facultas succedendi sit limitata, & restrictiua ad patris voluntatem; idque inprimis (vt aliorum Antiquorum, qui à Recentioribus præcitantur, relationem omittam, & transcribendi vitium ab institutio meo semper abhorreat) probatur ex his, quæ Tellus Fernandez, in d.l. 12. Tauri, num. 22. per totum, reliqui scripta, quò loci refert Ioan. Andr. in addit. ad Speculatorem, in tit. de successionibus ab intestato, §. 1. vers. sed ex facto quæritur: vbi tenet, legitimationem posse fieri conditionalem respectu successionis. Et rationem assiguat, quia successionis ius est separatum ab ipsa legitimatione; idque iuxta doctrinam Bartoli, Pauli, Alexand. Aretini, & Iasonis, in l. is potest, ff. de acquiren. hæred. quod potest esse, quod filius legitimus non succedat patri, siue ex præambulo statuto, siue ex pacto parentum, secundum text. in cap. 1. de filiis natis ex matrimonio ad morga. contracto. Et iuxta hanc doctinam corruere omnia fundamenta Doctorum, qui contrariam sustinent partem, provt suprà retuli num. 63. & rationes eorum: cum omnia inuitantur illa consideratione, quod legitimitas, & successio sint idem; quod verum non est, sed potius contrarium, immò diuersa esse: & refert Angeli Socinum seniorem, Curtium seniorem, Decium, Parisium, Alciatum, Gozadinum, Ruinum, Tiraquel. Couar. & Emanuel. Acostam, ita tenentes, quod vbicunque legitimatio plena est in persona, quantunmcunque successio sit limitata, dicitur vera legitimatio: & subdit d. numero 22. in finalibus verbis, in hunc modum: Itaque ista videtur communis opinio ex relatione Authorum, & ex eo, quod maior pars tenentium contrarium, resipuit, affirmando hanc conclusionem, quæ manifestior apparebit ex respponsione ad contraria, & Tellum Fernand sequitur in omnibus Ioann. Matienzus, in l. 10. titul. 8. lib. 5. gloss. 1. num. 3. qui eosdem recenset Authores, quos Tellus: Eandem etiam sententiam sequitur Burgos de Pace, in l. 3. Tauri, num. 324. & 325. Marc. Anton. Eugenius, in cons. 53. num. 54. Alexander Raudensis, de analogis, libro 1. cap. 36. num. 47. Ioannes Garsin, in commentariis de Nobilitate, glos. 21. num. 80. in vers. contrariam tamen opinionem, & numero 81. qui in effectu hanc probat resolutionem; quamuis in aliis variauerit: Iacobus Menoch. in cons. 306. num. 23. lib. 4. & præsumpt. 79. numer. 48. & num. 50. lib. 4. qui cum aliquot casus distinguat; in proposito tamen nostro concludit dicto n. 48. quòd quando illegitimè natus, fuit restitutus ad primæua iura naturæ, & honores, & dignitates, & reliqua iura personalia, sed quoad succedendi facultatem dictum fuit, quòd succedere possit ab intestato, vel ex testamento in eo, quod visum erit patri ei relinquere; hoc in casu dicitur verè legitimatus; Et adiicit, quòd ita rectè scripserunt Authores multi relati, & probati per Molinam, de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 3. n. 38. in versic. sed quamuis hæc opinio, quitestatur, sic in summo Castellæ Senatu fuisse iudicatum. Et verè Molina ipse, vt Menochius firmat, resoluit, & duodecim Authores, ita tenentes commemorat: accedunt quoque congesti ab Anton. Gabriele, in lib. 6. commun. conclusio. in tit. de legitimatione, in conclus. 8. in fine. Quando verò illegitimè natus (inquit ipse Menoch. d. num. 50.) non fuit restitutus ad primæua iura naturæ, ad honores, & alia, sed simpliciter dictum fuit, quod posset succedere ab intestato, vel ex testamento in eo solum, quod pater ei reliquerit: hoc in casu iste non dicitur legitimatus, sed dispensatus, & refert alios Autores ita tenentes. Et id ipsum voluit idem Menochius, num. 51. statim sequenti. Hippolyt. Riminald. in cons. 469. num. 26. lib. 4. & in cons. 46. num. 1. & tribus seqq. lib. 1. Anton. Galeatius Maluassia, in cons. 18. num. 41. & 42. vol. 1. Beroius, in consil. 172. num. 31. lib. 2. Peregrin. de fideicommis. articul. 23. num. 34. qui eosdem retulit Authores, quos Tellus, & Molina: & addidit Abbatem, & Cuman. & inquit, quòd sententia Castrensis, & sequacium, qui dicunt, legitimatum, cuius successio est limitata ad voluntatem patris, non esse verum legitimum, sed dispensatum; de plano procedit, cùm quis legitimatur ad certos actus, & de persona nihil dicitur:secus autem, nisi quoad personam fuisset plenè & simpliciter legitimatus, remotâ genituræ maculâ; facultas autem succedendi fuisset restricta, vel inhibita; nam non dicetur propterea minùs legitimus, quia ius succedendi est separatum à iure filiationis, & legitimitatis: & refert doctrinam illam Bartoli, & aliorum, in d.l. is potest quam Tellus retulit. Sfortia Oddi, in cons. 1. num. 38. & 39. & 40. Surd. in cons. 453. numer. 30. libro 3. vbi id ipsum tuetur, & inquit, quod cum succedendi ius, sit quid diuersum, & separatum à legitimatione non limitat legitimationem limitatio successionis, nec eam reponit in diuersa specie, nec facit desinere esse propriam, & veram legitimationem: & quòd contraria opinio procederet quando non legitimata persona, concederetur succedendi limitata facultas: & addit vltra relatos per Tellum, & Molina Març. & Hieronymum Gabr. sic quoque asserentes, Ludouic. Morot. in responso 9. numero 18. qui rectè in quit post alios quamplures, quod licet effectus succedendi sit limitatus, attamen persona est plenè reintegrata, & habilitata, quæ in legitimatione principaliter consideratur; & modus succedendi, qui est separatus à filiatione, quamuis restrictus, & limitatus sit ex legitimationis forma, nihilominus non restringit legitimationem ipsam respectu status personæ legitimati, & ideo non dicitur dispensatio, sed plena legitimatio. Et subdit, quod est communis declaratio omnium Scribentium verissima, & approbatissima, Castrensem (à quo cæteri eius partis sequaces accipiunt) loqui, quando habilitatus fuit aliquis ad succedendum ex priuilegio, aut legitimatus cum clausula, vt succedat in eo, quod patri placuerit, nulla facta legitimatione personæ, quo casu legitimatio illa, respectu successionis tantum facta, & ad eam limitata, bene producit effectum limitatum: sed quando persona prius legitimatur integrè, & exinde restringitur causa successionis, tunc qualitas adiecta legitimationi, quæ modum succedendi raspicit, non efficit, quin dicatur plena legitimatio: Blasius Flores Diaz de Mena, in addit ad decisionem Gamæ 11. vbi scriptum reliquit in hæc verba: Dispensatus dicitur, quando non est plene, & in omnibus, & per omnia legitimatus, & natalibus restitutus: legitimatus verò, quando à non recognoscente Superiorem, in omnibus, & per omnia, quoad ea, quæ pertineant ad essentialia legitimationis, est natalibus restitutus: quod constabit ex verbis legitimationis, etiamsi quoad effectus ex ipsa legitimatione procedentes, aliqua limitatio annectatur, quæ secum compatiatur legitimorum statum, & quæ etiam ex potestate legis ciuilis filiis legitimis & naturalibus posset conuenire, legitimitate manente, vnde posset etiam successio limitari, etiam quoad legitimam ex testamento, & ab intestato, manente salua causa alimentorum, quæ filiis ex iure naturali debentur, &c. Georgius de Cabedo decisione Regni Lusitaniæ 69. num. 8. qui licèt inuoluat materiam, nec certam tradat resolutionem numeris præcedentibus: attamen dicto numero 8. hanc eandem partem securissimè amplectitur. Pater Ludouicus Molina, tomo primo de iustitia & iure, disputatione 173. in versic. dubitant Doctores, folio 678. quo loci cum hac remanet sententia, & contrariam respuit, & inquit, quod Gama optimè dixit in loco ibi relato, tunc dici dispensationem, quando substantia ipsa legitimationis restringitur, vt dicatur, sit legitimatus quoad hoc, vel hoc; secus autem quando non legitimatio, sed effectus, qui ex illa sequi deberet, restringitur, vt si dicatur, nullum inde fiat præiudicium legitimis, aut possit nihilominus pater ei relinquere quam portionem voluerit, vel aliud simile. Et quod nequaquam idem Gama sibi repugnat dum decisione 383. & decisione 11. numero tertio, & decisione 134. numero primo, affirmat eum, qui legitimatur, vt succedat patri ab intestato, aut in portione, quam illi pater relinquere voluerit (quo pacto ait moris esse in Lusitaniæ Regno legitimari spurios) non esse legitimatum, sed dispensatum; loquitur namque quando legitimatio fit ad id tantum, & non quoad alias partes, quas integra legitimatio concludit. Et secundum hæc patet (vt vides) concludens responsum ad eam rationem, qua contrariæ partis Sectatores innitebantur præcipuè, nec ratio ipsa aliquatenus vrget. Cui etiam & specificè magis respondet Tellus Fernandez, in dicta l. 12. Tauri, numero vigesimo tertio, dicens, non obstare, quod non potest dari legitimitas pro parte: nam fatetur pro nunc oppositionem, sed negat consequentiam, scilicet quòd sit pars integralis legitimationis successio, quia est effectus, circa quos valet limitatio, & ampliatio; & non pars integralis: & quòd hæc est vera, & communis opinio: & hactenus de prima obseruatione. Secundò deinde constituo, ex dictis hactenus, plusquam manifestè apparere, atque iuridicè deduci debere, legitimationes, quæ in hisce Hispaniarum Regnis, & in aliis, secundum communem cursum earum cum dicta clausula voluntatis parentum, vel quo[sect. 149]ad ea, quæ pater reliquerit, aut relinquere voluerit, expediuntur: de iure equidem validas esse, & ad eum modum posse concedi, nec veræ & propriæ legitimationis nomen ex ipsamet clausula amittere, sicque legitimationes nuncupari iuridicè: provt omnes superiores iuris Interpretes admittunt, & in terminis adnotauit Ioannes Cephalus, in consilio 117. numero sexto, libro secundo, Stephanus Gratianus, disceptationum forensium, cap. 138. numero 42. & 43. vbi alios Authores citat, & inquit, quod valet legitimatio facta sub prædicta forma, quod non succedat nisi in ea portione, quam pater sibi assignauerit, & quòd omnes legitimationes ferè cum ista clausula fiunt. Quod vel etiam comprobatur ex eo, quia eædemmet legitimationes ad reintegrationem personæ, & quoad omnia amplè, & generaliter conceduntur, licèt successio limitetur in ipsis, & quia exprimunt semper legitimationis verbum, nusquam autem dispensationis verbo vtuntur; vnde cum in dubio à proprietate verborum recedendum non sit, l. non aliter, ff. de legatis tertio, l. prima, §. si is qui nauem, ff. de exercitoria actione, & alio cap. suprà, late explanaui. Consequens equidem fit, quòd legitimationes ipsæ, verè & propriè legitimationes dicantur, & non dispensationes; & præsertim cùm in ipsis dicatur, quòd is, qui legitimatur, primæuis natalibus, & antiquæ naturæ restituitur, & defectus natalium, ac omnis macula, ex robore concessionis, & genituræ vitium in lea deletur, cancellatur, tollitur, aboletur, & abstergitur & cancellatus, & abolitus per litteras ipsius legitimationis decernitur, & iura naturæ, & quiliber actus legitimi reintegrantur, & restituuntur; vt in eisdem legitimationibus pleniùs dicitur, & eo ipso veras esse legitimationes denotatur, provt Antonius Galeatius Maluasia, in consilio 18. numero 41. volumine primo, ita singulariter, & specifice animaduertit; & vltra eum, Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 23. num. 35. post Angel. ruinum, & Aretinum, & optime in proposito animaduertit, quod legitimare verbum, designat propriam & veram legitimationem, & inde, quod si Princeps vsus fuerit, verbo legitimamus, ea equidem plena videtur legitimatio quo ad personam, ac ideo modificatio quoad ius succedendi, non faceret eum dispensatum. Secus autem, si Princeps vsus fuisset verbo, dispensamus, aut habilitamus, vt inquit eleganter Ruinus, in consilio 86. numero sexto, relatus ibi cum aliis. Cum ergo Princeps noster inuictissimus, verbo legitimamus, & legitimamus, semper vtatur in legitimationum expeditione, planum equidem & certum est, legitimationes esse, & non dispensationes, nisi ex alio impedimento (vtputa) quia is, qui legitimatur, esset spurius, vt statim dicetur) vel nisi ex alio legitimatio deberet in aliam speciem transire, hoc est, in dispensationem. Et id ipsum apcrtè diffinitur in dicta l. duodecima Tauri, quæ hodie est lex decima, titulo octauo, libro quinto, nouæ collect. Regiæ. nam legitimatus non succedit cum aliis fratribus, sine ante, siue pòst, habitis ex legitimo matrimonio, & sic successio est limitata à legitimè nato, & nihilominus lex vocat eum legitimatum in omnibus & per omnia, nihil differens à legitimis: Quod Tellus Fernandez rectè & ingeniosè ponderauit ibidem, num. 23. in fine, & sequitur Matiençus, dicta glossa prima legis 10. numero tertio, & quamuis in Reno Lusitaniæ, legitimatio eiusmodi, potius dispensatio, quàm legitimatio diiudicetur communiter, vt ex Aluaro Valasco, Georgio de Cabedo, & Patre Molina adnotaui numeris præcedentibus: tamen quando persona plenè & integrè legitimatur, & iura primæua naturæ restituuntur, quod legitimatio vera & propria dicatur, & non dispensatio, tametsi successio limitetur; expressim annotarunt, atque obseruarunt Georgius ipse de Cabedo, dicta decisione 69. numero octano, vt supra retuli: & Pater Molina, de iustitia & iure, dicta disputatione 173. in versic. dubitant Doctores. Sic explicans Gamæ decisiones primo aspectu contrarias, & agnoscens, Regni Lusitaniæ legitimationes dici, nec dispensationes vocari ob effectum limitatæ successionis, provt etiam legitimationes vocarunt Rodericus Suarez, Gregorius Lopez, & Didac. Couar. suprà commemorati. Nec refragatur eisdem, quod casus Nobilitatis semper exceptus videatur communiter, & pro excepto habeatur in legitimationibus Hispaniæ, provt suprà in dubium excitaui: Ex eisdem namque numeris præcedentibus adnotatis, & doctrinis relatis patet solutio, quia quando persona legitimatur, & restituitur plenè & integrè natalibus, etiamsi excipiatur aliquis casus, non ideo dicitur, non verè & plenè legitimatus. Quamuis aliter statuatur, quando legitima[sect. 150]tio fieret quoad aliqua sine prædictis clausulis plenæ & integræ legitimationis, quo casu dicitur dispensatio, & non legitimatio, vt adeo plene comprobaui vtrumque numeris superioribus. Et in terminis Nobilitatis, in quibus versamus, quod restrictio quoad effectum, aut effectus aliquos, non impediat veram rationem legitimationis, probauit Pater Molina, dicta disputatione 173. in versic. possumus vero, vt statim dicam, & apertè sentiunt in nostris etiam terminis, & in clausulis legitimationum Gozadinus, in consilio 6. num. 66. Alexander, in consilio 187. num. 15. lib. 5. Iacob. Menoch. in cons. 306. num. 22. lib. 4. quatenus obseruarunt, quod si casus exceptus in legitimationibus sit de iure, non ideo possunt dici dictæ legitimationes limitatæ, & non veræ, & propriæ legitimationes; dicta etenim verba, quæ tacitè insunt; quando exprimerentur, nihil operarentur, & solum important quandam monitionem, sique nihil de nouo inducunt, vt dicit Ancharan. in consilio 404. num. 7. Castrensis, in consilio 338. num. 2. lib. 2. Lapus, allegatione 61. num. 2. cùm ergo exceptio Nobilitatis in legitimationibus insit de iure communi, vt testantur Otalota, de nobilitate, 2. parte, tertiæ partis principalis, cap. 3. num. 4. Pater molin. in d. vers. possumus vero, & ita cautum est de iure nostro Regio in l. 20. titulo 11. lib. 2. nouæ collect. Regiæ. sequitur quod dictns casus Nobilitatis exceptus, vel etiam non expressus in legitimationibus, non possit facere legitimatio[sect. 151]nem defectuosam: & quamuis in legitimatione non sint omnes casus plenæ legitimationis specialiter & expressè enumerati, sufficit tamen aliquos casus enumerare, & adiicere clausulam generalem (quæ in hisce Regnis adiicitur regulariter) & vim casus expressi habet, vt legitimatio plena, & non limitata dicatur, vt probarunt Decius, in consilio 66. Gozadinus, dicto consilio 6. numero 53. & in consilio 25. numer. 13. Menochius, in consilio 19. num. 14. libro primo: immò (quod magis est) ex ipsa exceptione casus Nobilitatis, vel suppositionis exceptionis, etsi non exprimatur, possumus confirmare, restrictionem quoad eum effectum non impedire veram rationem legitimationis, sicuti exceptio alterius casus non impedit veram legitimationem de iure communi (vt remanet dictum:) alioquin enim, eo ipso, quòd à Carolo V. & Philippo eius filio explicatum fuit, in nullius legitimationis rescripto Principis factæ consequi quenquam in Regno Castellæ, eam Nobilitatem parentum quam hidalguia vulgus nuncupat, vt tomo primo, tractatu 2. disputation. 170. folio 670. pater ipse Molina annotauit: dicendum esset, nullam omnino inibi esse legitimationem spuriorum, sed omnes quantumcunque amplas, esse dispensationes, strictéque in omnibus esse intelligendas; quod esset valde absurdum, sicuti ex Hispanis omnibus, solus pater Molina, tomo primo, disputatione 173. folio 679. in versic. possumus vero, ita singulariter, & ingeniosè animaduertit. Et sic remanet, legitimationem Principis[sect. 152] rescripto quantumcunque amplo factam, non gaudere Nobilitate, nisi esset filius naturalis, qui absque legitimatione gaudet: nec propter legitimationem subsequutam debet priuari illo Nobilitatis honore, cum legitimatio non ad eum effectum concedatur, vt legitimatus aliquid admittat, sed potius vt magis honoretur, sicque ad augmentum, non ad diminutionem tendat, vt vtrumque rectè aduertit Guillem. de Ceruantes, in dicta l. 12. Tauri, numer. 129. & 130. & ante eum Tellus Ferdinand. in l. vndecima Tauri, numero secundo, vbi quod filius naturalis gaudet nobilitare, etiamsi non sit ex retenta in domo: latiùs Hieronymus de Cæuallos, commun contra communes, quæstione secunda. ex numero 43. vsque ad numer. 50. vbi late prosequitur articulum, vtrum scilicet filius legitimatus gaudeat nobilitate patris quoad officia, & honores, & contributiones; & refert sententias diuersorum, scilicet Didaci Perez, Gregorij Lopez, Matienzi, Otaloræ, Olani, Ioannis Gutierrez, Ioannis Garciæ, D. Spino, & aliorum, & ad concordiam legum quarundam nouæ collect. Regiæ, quæ contrariæ videntur, constituit vnum, quod est indubitatum & certum, & ab Authore prædicto traditum; scilicet, filium spurium, & his parentibus natum, inter quos matrimonium contrahi non poterat, non gaudere nobilitate patris ex rescripto legitimationis, nisi expressè in ipso id concedatur. Cæterum leges casdem Regias non excludere, quin legitimatus gaudeat nobilitate à iure sibi concessa, si filius naturalis sit, sicque non teneatur ad contributiones; quaniam leges ipsæ circa filios naturales legitimatos nihil disponunt, vt inquit Matiençus, in l. decima, titulo octano, lib. quinto, glossa finali, numero quarto, & concludit Ioannes Gutierrez, practicarum, libro quarto, quæstione 23. per totam, vbi latè, an filij legitimati gaudeant nobilitate patris quoad tributa, & alia? & tres præcipuas conclusiones adducit. Ex his palam deducitur, legitimationes in Hispania, maiori ex par[sect. 153]re pro filiis spuriis desiderari, atque concedi, & expediri communiter, pro naturalibus etiam filiis quandoque (vt legitimi ipsi dicantur, qui legitimi dici non possent aliàs, sed naturales) sed non ita assiduè. Immò primo aspecta modicæ vtilitatis videri esse eas, quæ pro naturalibus filiis concederentur, vtpote cum naturales filij, etiam legitimati, extantibus filiis, & descendentibus legitimis, in sola Quinta bo[sect. 154]norum parentum parte possint succedere, quam possunt parentes, etiam filiis legitimis extantibus, in testamento eis, & cuicumque extraneo relinquere, vt ex l. decima, & vndecima Tauri, adnotarunt ibidem omnes huius Regni Scriptores communiter: & Matiençus in l. nona. titulo octauo, libro quinto, glossa prima, num. quinto, in fine. Azeuedus, in l. decima. eod. titulo, & libro, num. vigesimo secundo, & vigesimo tertio. Ioannes à Rozas, & Antonius Pichardus, quos suprà, hoc eodem cap. in id ipsum commemoraui: ita pariter, naturales ipsi filij non succedunt ab intestato parentibus, extantibus filiis legitimis, vel legiti[sect. 155]matis, provt ex aliis Authoribus rectè deducitur Matiençus dicta glossa prima, l. nona, titulo octano, libro 5. numero secundo, deficientibus autem filiis legitimis, succedunt in duabus vnciis, hoc est in sexta parte bonorum, vt in l. octaua, & nona, titulo decimo tertio[sect. 156] partita sexta. Et ex Roderico Suarez, Couarr. & Antonio Gomezio tradit idem Matiençus, in dicta l. 9. dicta glossa prima, num. 1. per totum. Si ergo legitimi extant descendentes, & absque legitimatione (quæ nobilitatem non tribuit in his Regnis, vt suprà dixi) gaudent ipsi filij naturales nobilitate, & aliis honoribus, vt probaui ex Cæuallos, & aliis, dicto num. 152. & per Matiençum, in l. 11. titulo 8. libro 5. glossa 8. & per Azeuedum, in l. 10. eod. titulo, & libro, ex n. 55. successionis autem capaces non fiunt, vt cum legitimis succedant, siue concurrant; cuius effectus dicta legitimatio erit, siue quid proderit filiis eisdem naturalibus. Verè tamen non absque vtilitate erit dicta legitimatio, sed vtilis potius, filiis etiam naturalibus ad effectum prædictum, vt scilicet legitimi dicantur, qui aliàs legitimi non sunt; ad eum etiam, vt in dispositione loquente de legitimis, ipsi comprehendantur in omnibus casibus, in quibus legitimatos comprehendi, vel ad successionem Maioratus admitti; adnotarunt Doctores communiter, quos suprà commemorauimus, ac cum Ruinus Cephal. Curt. Roland. Bonifac. Roger. Menoch. Molin. & alij, cum quibus Blas. Flores de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 2. num. 7. folio 2. Cæuallos etiam in quæstione maioratus, dict. quæstione 2. ex numero 50. cum seq. vt etiam ab intestato succedant, non modo in duabus vnciis, sed etiam in tota hæreditate, provt legitimi succedunt, argumento dictæ l. 12. Tauri, in fine, & eorum, quæ tradit Matiençus, in l. 10. titul. 8. libro 5. glossa 9. vt etiam alios filios non legitimos, etiam naturales excludant à successione ab intestato, iuxta præfatam Matiençi resolutionem in d.l. 9. titulo 8. lib. 5. glossa prima, numero 2. conuenit Azeuedus, in dicta l. 10. dicto titulo 8. & lib. 5. num. 33. per totum. vbi concludit, legitimos filios excludere in successione patris ab intestato omnes alios ab intestato successores, modo deficiant filij, & descendentes legitimi, & obtenta sit legitimatio in vita patris, & ante delatum ius successionis. Si autem non extant filij, nec descendentes, sed ascendentes legitimi, cùm naturales filij possint institui hæredes à patre, deficientibus[sect. 157] legitimis, etiamsi extent ascendentes legitimi, vt in d.l. 10. Tauri, quæst. l. 8. titul. 8. lib. 5. vbi Matiençus gloss. 5. & in l. 9. glos. 1. num. 4. in fine. eod. tit. & lib. Tellus, in d.l. 10. num. 19. ad quid etiam tunc legitimatio vtilis: Sed verè tunc etiam vtilis ad eosdem effectus suprà commemoratos, successionis scilicet ab intestato, & vt legitimus nuncupetur, ac intelligatur, qui aliàs legitimus dici non posset, vt etiam ingenuitati, & primæuæ naturæ restituatur, & in dispositionibus pręfatis comprehendatur, aliàque legitimorum iura consequatur, vtilem esse etiam filij naturalis legitimationem, quæ vere legitimatio dicitur, & si successionis ius limitetur. Spuriis autem filiis quantùm legitimationes ipsæ vtilitatis afferant (quæ eorum respectu Dispensationes dicuntur) nemo est, qui ignoret; & vtilitas patet ad oculum, vtpote cùm de iure ciuili spurius filius nihil à patre consequi valeat, nec de iure Canonico nisi quoad alimenta, vt per Azeuedum in l. 8. titul. 8. lib. 5. & per Matienç. in l. 7. eod. tit. & lib. glossa 4. num. 1. iure autem Regio nouissimo pater, vel matet potest filio spurio, vel ex damnato coitu in vita, vel in morte quintam bonorum suorum partem donare, vel relinquere, quam etiam extraneo relinquere, poterat, sed vltra non potest; sicuti ex l. 9. Tauri, hodie l. 7. titul. 8. lib. 5. deduxerunt omnes Interpretes ibidem, & Matiençus, glossa 4. numer. 1. Id ergo operabitur legitimatio, spuriorum ipsorum respectu, quod etiam post dictas leges Tauri patri non liceret; vt scilicet iuxta tenorem legitimationis ex testamento, & ab intestato omnium bonorum successionem obtineant, quamuis contra testamentum non possint succedere (provt infrà dicetur) vt etiam eadem omnia ipsis competant, quæ competere, suprà annotauimus. Et hæc sunt notanda, nullibi anteà sic digesta, nec specificè adnotata. Rursus & tertio loco constituo, verissimum esse, legitimatum, cuius successio limitata est, verè &[sect. 158] proprie legitimatum dici, non tamen inde sequi, quod ei legitima debeatur præcissè, vel suplementum legitimæ petere possit, siue aliquid contra voluntatem patris consequi: sicque respuendam consequentiam illam, quam fecerunt permulti Authores, quos supra hoc eodem cap. retuli, numero 63. per totum. Legitimatus cum clausula, vt patri succedat in eo, quod sibi placuerit, vel reliquerit, verè est legitimus; ergo præteritus, habet ius dicendi nullum, & exhæredatus querelam, nec grauabitur in legitima portione: Contrarium namque verius esse, atque ex veriori, & communiori Interpretum sententiam deduci, ex his apparet manifestè quæ Paulus Castrensis, Socinus senior, Iason, Alexander, Decius, Siluanus, & Alciatus, in proposito docuerunt, atque affirmarunt securè; eos retulerunt, & ita quoque legitimatum cum limitatione successionis, videlicet, ex testamento, & ab intestato, vel sine præiudicio ascendentium, vel descendentium, vel in eo, quod patri placuerit, succedere duntaxat secundum voluntatem patris dispositiuam, vel permissiuam; contra verò, vel præter voluntatem nihil consequi asseuerunt: & eos sequuntur Didac. Couarr. in quarto Decr. secunda parte, cap. 8. §. 8. num. 1. in fine. Tellus Ferdinandez, in dicta l. 12. Tauri, numero 26. Ioannes Matiençus, in l. 10. titul. 8. libro quinto, glossa prima, numero sexto. Azeuedus ibidem, num. 10. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 36. num. 9. folio 327. vbi dicit, quod cum quis legitimatur, successione ei seruata in eo, quod pater sibi reliquerit, aut donauerit, non debetur ei legitima, aut illius supplementum, nec succedit contra voluntatem patris; & citat Alexandrum, Corneum, Iasonem, Decium, Alciatum, & Angelum: & subdit, quòd licet in his terminis contrarium responderint Parisius & Cephalus, vbi sic legitimato deberi legitimam profitentur, vt vidimus suprà, dicto numero 63. Verior tamen est hæc contraria opinio. Quam etiam veriorem dicunt, & sequuntur Ripa, de substitutionibus, responso 19. num. 17. parte secunda, in nouissimis. Capicius, decisione 177. & 179. titulo qui seq. filij sunt legitimi. Anton. Gabriel, commun. conclusion. libro 6. in titulo de legitimatione, conclusione 8. Hieronym. Gabriel, in consilio 24. num. 15. Franciscus Bursatus, in consilio 355. num. 23. & 28. lib. 4. Petr. Anton. de Petra, de fideicommissis, quæstione 15. num. 26. Ioannes Cephalus, sibi contrarius, in consilio 44. num. 23. & seq. lib. 3. quem pro hac parte retulit, & ipsam sustinuit Hondedeus in cons. 66. n. 32. & 33. lib. 1. Stephanus Gratianus. disceptationum forensium, cap. 138. numero 41. folio mihi 399. Angel. Matheacius, de legat. & fideicomm. lib. 3. cap. 21. numero 20. folio 153. Georg. de Cabedo, decisione Lusitaniæ 69. num. 3. Caldas Pereira, in l. si curatorem habens, verbo, sine curatore, num. 52. vbi inquit, quod ex legitimatione quamtuncunque amplissima, si adiiciatur clausula prædicta, non inducitur contra patrem necessitas relinquendi, sed solum filius habilis efficitur ad successionem: Aluarus Valascus, in praxi partitionum, cap. 7. num. 41. tenuit quoque hanc eandem opinionem in stricta iuris disputatiue, & Ioannes Bolognet. in rubrica, ff. de liber. & posth. numero 58. & 59. qui cùm ex numero 48. cum seq. constanter defendisset, quod legitimati per rescriptum Principis, si prætereantur, rumpunt testamentum, & resolutiuè ita pro regula statuisset numero 53. tandem dicto numero 58. limitat, vt ea regula communis non procedat, quando legitimatio fuisset facta cum aliqua modificatione, vt possint succedere tantum secundùm voluntatem patris, vel eatenus, quatenus ei pater voluisset relinquere, vt d. num. 59. statuit. Quæ in effectu sunt verba ipsa, aut æquippollentia his, quæ in hoc Regno in legitimationum concessione, & rescriptis adiiciuntur, nec est necesse multiplicare verba ad cum modum, ad quem existimauit Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 79. num. 51. quoniam ex vulgata clausula, in his Regnis Vsitata, satis intentio patris deducitur, atque declaratur, vt nihil præter, vel contra voluntatem patris ipsius legitimati filij consequantur, præter id, quod sibi relictum fuerit à parentibus, vel à iure concessum. Denique hanc ipsam sententiam defendit nouissimè Ioannes Baptista Costa, in commentariis, de ratione ratæ, quæst. 156. folio 212. maximè ex n. 3. vsque ad num. 8. qui inquit, non obstare[sect. 159] rationes omnes contrariæ partis, quandoquidem legitimato debetur legitima, & legitimæ supplementum, quando est legitimatus simpliciter, vel absolute; non verò quando conditionatiuè, & limitatiuè quoad effectum, quem communiter appellant dispensatum. Addiderim ego communiter in casu proposito non appellari dispensatum, sed Legitimatum) nisi aliud resistat) vt pote cùm vere legitimatus, sit, nec inde repugnantiam aliquam, siue perplexitatem subsequi; nam cùm successionis ius separatum sit ab ipsa legitimatione, nec limitatio ipsa in successione sit pars integralis legitimationis (vt suprà annotaui) quod pater voluerit, filium esse legitimatum, ac si natus esset ex legitimo matrimonio, & sic legitimam ei deberi ex vna parte, & eidem auferri posse sine causa legitimam ipsam, perplexitatem non continent (quicquid Ioannes Cephalus a liter statuerit) cum neque ei deberi legitimam pater voluerit, nec aliquid aliud, præter, vel contra voluntatem suam, sicque nec causam aliquam requiri ad dandum, vel faciendum id, quod in voluntate patris omnino repositum est. Quo vel solo verbo diluitur ratio illa, qua præcipuè excitatur, atque adducitur Ioannes Cephalus, dicto consilio 117. n. 12. lib. 2. vt contrariam opinionem sustineat: pater namque, qui ea clausula limitatiua successionis, filium legitimati intendit, & legitimationis rescriptum impetrat, quamuis filium legitimari, ac si natus esset ex legitimo matrimonio, voluerio non etiam consequenter voluit, eum non posse sua legitima defraudari, quæ debetur ex legitimo matrimonio natis: immò contrarium, legitimari scilicet, ac si natus esset ex legitimo matrimonio, legitimæ tamen, siue patrimonij, aut quantitatis relinquendæ ius, in eius voluntate remanere omnino, non modo vult, sed etiam exprimit specificè. Et ita Senatus intellexit, atque definiuit vnanimiter. Quarto præterea loco constituo, quæ superius diximus numeris præcedentibus, intelligenda esse in filio naturali; hic namque legitimatus personæ respectu, etsi successio sit limitata, dicitur verè legitimus, & consequetur omnes effectus, præter in legitimatione modificatos, quos consequitur natus ex vero matrimonio. Tamen legitimatio filij non natura[sect. 160]lis, non est legitimatio, sed dispensatio; & idcirco, si filius legitimatus est habitus ex parentibus, inter quos esse non poterat matrimonium, stante impedimento iuris Canonici, vel diuini, tunc etsi successio non sit limitata, nec in persona demus diminutionem legitimitatis, erit dispensatio, & non legitimatio. Et consequenter filius spurius legitimatus, succedet tantum fecundum voluntatem patris dispositiuam, vel permissiuam; contra voluntatem verò patris nihil consequetur, nec ius legitimæ petendæ, vel supplementi habebit; provt vtrumque tradit eruditè, & sæpè repetit Tellus Ferdinandez, in dicta l. duodecima Tauri, numero vtgesimo quarto, vbi refert Castrensem, Barbar. Curtium senior. Decium Socinum senior. Laurent. Silnan. Crotum, Gozadinum, Gratum, & Parisium, ita tenentes, & concludit in hunc modum: Et sic est communis opinio, quod vbicunque filius, qui legitimatur, nascitur ex parentibus, inter quos non poterat esse matrimonium propter impedimentum iuris diuini, vel canonici, & si plenissima sit dicetur dispensatio. Et exinde oritur, quod hic tantum consequetur id, quod in rescripto contentum est; cætera verò, quæ non sunt expressa, quæ venirent in consequentiam legitimitatis, secundum quod in nostra lege diffinitur, etsi maior ratio esset, non veniunt, & c. Et iterum numero 25. in fine, & numero 26. sic scribit: Secundo intelligenda est hæc lex, & eius materia, quod si vel loquamur in vera legitimatione filij naturalis, cuius successio est limitata, videlicet, ex testamento, & ab intestato, vel sine præiudicio ascendentium, vel descendentium, vel in eo, quod patri placuerit, vel sit dispensatus ad succedendum patri ex testamento, vel ab intestato, vel alio quouis modo, hic talis filius, tantum succedet secundum voluntatem patris dispositiuam, vel permissiuam; contra verò vel præter voluntatem nihil consequetur. Et iterum in fine eiusdem numeri 26. Itaque hic legitimatus, cuius successio est limitata, siue dispensatus, contra voluntatem patris nihil consequetur. Et hactenus Tellus ipse, cuius sententiam, & resolutionem in vtroque Senatus definitiuè amplexus fuit, vt dixi: Telli quoque traditiones in vtroque sequutus est ad litteram Ioannes Matiençus, in dicta l. 10. titul. 8. lib. 5. glos. 1. numero 2. & in numero 6. primum etiam; scilicet quod filius spurius, quamuis plenissimè legitimatus sit, dici non possit legitimatus, sed potius dispensatus, cum Castrense, Socino, Baldo, Curtio sen. Decio, Socino iun. Siluano, Croto, Gozadino, Grato, Couar. & Tello Ferdinand. resoluit Ludouic. Molina, de Hispanorum primog. libro 3. cap. 3. numero 36. & vtrumque apertè admisit Ioannes Garcia, de nobilitate, glossa 21. num. 84. in vers. dum tamen intelligamus: vbi asserit, quòd dispensato non debetur legitima, nec alia iuris beneficia conceduntur, quæ legitimis dantur; & in vers. ideoque spurios: quòd spurij nunquam censentur legitimati, sed dispensati, vtcunque legitimentur: & limitat numero 85. quando Princeps aliter vellet, atque in legitimatione apparet clausulam, non obstante, quod talis legitimatus sit spurius, aut incestuosus, natus ex his, inter quos matrimonium contrahi non potest: & ad id esse plurimùm aduertendum. Et conuenit Azeuedus, in l. 10. titulo 8. libro 5. numero 31. & 32. vbi quod Princeps potest efficere, vt legitimatus concurrat cum legitimis & naturalibus, modo id exprimatur specificè. Idem etiam, quod spurij legitimatio, quantumcunque ampla sit, potius dispensatio dicatur, quàm legitimatio; tenuerunt & Alij Authores relati per M. Anton. Eugen. in cons. 52. numero 12. & 13. & in consil. 53. numero 1. 2. & 3. Burgos de Paze, in l. 3. Tauri, numero 320. Sfortia Oddi, in consilio primo, numero 38. & numero 41. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 7. numero 4. Octauianus Cacheranus, decisione 119. vbi latè defendit, & in materia legitimationis dicit nonnulla notabilia: Georgius de Cabedo, decisione Lusitaniæ 69. numer. 5. Iacobus Menochius, lib. 4. præsumptione 79. num. 51. in illis verbis: Hoc in casu dicitur dispensatus, ac propterea si pater vel minus legitima, vel nihil reliquerit, conqueri non potest filius. Hieronymus Gabriel, in consilio 24. numero 4. lib. 2. Hipolit. Riminaldus, in consilio 469. numero 26. libro 4. vtrumque etiam, provt ex Tello Ferdinand. & Matienço tradidimus, obseruauit Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 5. littera L. conclus. 220. numer. 4. & 2. sequentibus folio 234. Ioannes Cephalus, dicto consilio 117. libro primo, qui quamuis legitimato, cuius successio est limitata, legitimam deberi, constanter firmauerit (vt supra vidimus;) in spurio aliter statuit, & inter alias solutiones, quas ad primum argumentum, à se in eo consil. propositum, præstat, altera est, quando filius legitimatus, natus fuit ex parentibus, inter quos matrimonium contrahi non poterat, quasi tunc nec legitima ei debeatur, nec contra voluntatem patris agere possit. Idem denique tenuit Andreas Fachineus, in consilio 2. sub numer 45. in fine, & numero 46. libro 2. quamuis controuersiarum iuris, libro 3. cap. 57. folio 336. contrarium defendat, vt supra vidimus. Cum ergo dictus D. Franciscus filius spurius esset, & quando naturalis fuisset, successionis causa limitata suerit in legitimatione, vt dixi; meritò Senatus noster Regius Hispalensis, contra, vel præter voluntatem patris, nihil eum, nec amplius quàm sibi inter viuos donatum, & in codicillo relictum, ac etiam ex testamento non reuocatum, consequi posse definiuit. Vel ex eo etiam, quod præfata opinio contra spurium, veidelicet vt dispensatus potiùs dicatur, quàm legitimatus: & crebrior est, & etiam verior, & fortissimè comprobatur ex fundamentis nonnullis, quæ pro eadem parte ponderauit longa serie Octauianus Cacheranus, dicta decisione 119. per totam. Atque etiam ex tribus illis, quæ adduxit Fachineus, dicto cap. 57. in principio, & M. Anton. Eugenius, dicto consilio 53. num. 2. 3. & 4. sicque vis non est facienda in eo, quod integra & ampla fuerit legitimationis concessio, si spurius sit legitimatus; quicquid in amplitudine legitimationis ipsius fundamentum faciant Anton. Galearius Maluassia, dicto consilio 57. num. 53. volumine primo, Pater Ludouicus Molina, tomo primo, de iustitia & iure, tractu 2. disputatione 173. in versic. hoc autem discrimen, sed facta etiam in amplissima forma legitimatione, rectiùs docuerunt, atque substituerunt contrarium omnes Authores suprà commemorati. Quinto denique & vltimo loco constituo, ex dictis hactenus, atque ex præfatis doctrinis, quòd legitimatus, cuius successio est limitata, siue dispensatus, contra voluntatem patrius nihil consequatur, planè sequi, legitimatum ipsum, cuius successio est limitata, vel dispensatum, in eo quod sibi relinquitur à patre, posse grauari, sibique onus imponi. Et inde Decium conuinci à iusto deuiasse (vt vtar verbis Telli[sect. 161] Ferdinand. quem statim adducam) in consilio 256. provt eundem, & alios sequaces, suprà hoc eodem cap. num. 65. recensui. Nam si (vt ipse fatetur & latiùs remanet probandum suprà) pater non tenetur aliquid relinquere contra eius voluntatem, illud quod relinquitur cum grauamine, & onere, illo grauamine minuitur. Itaque non de relicto simpliciter computatio habenda est, sed de relicto cum onere, & sic tantum minus dicitur patrem reliquisse filio, quantum valoris habent grauamen: & cùm si nihil reliquisset, non posset conqueri; quia legitimatio ad hoc non porrigitur, a fortiori, si modicum, vel grauatum reliquisset: Et ita magistraliter declarat Alexander, in consilio 30. volumine 4. & Iason, in consilio 162. numer. 2. & 3. quos refert & sequitur Tellus Ferdinand. in dicta l. 12. Tauri, numero 27. vbi citat Parisium, ita tenentes: immò & Decium ipsum, alio in loco, hoc est, in consilio 264. referendo eadem verba, quæ in dicto consilio 256. apertè tenuisse contrarium, eruditè aduertit Tellus ipse, qui in fine dicti numeri 27. in hunc modum concludit: Vnde ex supradictis remanet clara conclusio, quod legitimatus, vel dispensatus, cuius successio est limitata, siue ex natura rei, sine ex pacto, poterit grauari secundum formam pacti, vel conditionis. Itaque successio relicta ad patris voluntatem, de eo quod reliquit, potest grauare, vel onus imponere. Et idipsum eleganter tradidit, & ita quoque tenuit Didac. Couar. (quem Tellus non citat) in secunda parte, cap. 8. dict. §. 8. numero 2. in versic. verum hæc minime probant, vsque ad versic. Secundò infertur, & reddit eandem rationem: quia cum de necessitate pater non teneatur ei aliquid relinquerem poterit in eo, quod reliquit, grauamen imponere, ex l. scimus, §. cum autem. C. de inofficioso testamento. Sequitur Ioannes Matienzus, in dicta l. 10. titulo 8. libro 5. glossa prima, numero 6. in versic. hanc conclusionem limitantes: & in dispensato admittit Ioannes Garsia, de nobilitate, d. glossa vigesima prima, numero 84. in versic. dum tamen intelligamus, & numero 85. in versic. ad quod plurimum, quamuis in legitimato, cuius successio est limitata, semper dubius extiterit, & in contrarium magis animum suum adduxerit, propter consequentiam illam, quam fecit num. 81. in principio: statim tamen sub eodem numero dixit: Tu cogila, difficillima est dubitatio, in rèque ambigua obscurior decisio: in legitimato autem, & in eadem superiori sententia conuenit Cardinalis Mantica, de coniect. vltim. volunt. libro 7. titulo 11. num. 11. vt scilicet legitimatus limitatè, ita quod ex testamento solum succedat in ea parta, quam pater relinquere voluerit, vt non detrahat Legitimam, & Trebellianicam, si instituat cum onere restituendi, & sic quod teneat grauamen: vbi refert alios Authores, Alciatum etiam in quodam consilio dicere, quod etsi Decius contrarium tenuerit, tamen facile est respondere eius rationibus, & se vidisse responsum à Domino Rolando, & Curtio: quod etiam refert Petrus Surdus, in cons. 185. n. 10. lib. 2. idem quoque tenuit M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 36. num. 9. folio 327. ex quo superioribus præcitatis præbetur concludens responsum ad argumentum pro contraria parte adductum suprà, num. 65. nam cùm eod. num. 36. scripsisset securè, legitimatum, cuius successio limitata est ad beneplacitum patris, nihil contra eius voluntatem consequi posse, in hunc modum, & in terminis casus nostri scribit statim: Maior difficultas est, vbi sic legitimatus fuisset institutus hæres universalis cum onere fideicommiss: nam licèt modus legitimationis impediat illum à petitione fideicommiss, non tamen videtur resistere retentioni: Hæc enim diuersa sunt, & retentio vtique faciliùs conceditur, & sic concludit Decius, &c. Veruntamen decisio illa Decij tuta non est, & contrarium aduersus eius consilium fuit iudicatum, sicuti Alciatus retulit d. consil. 98. nihil mirum, quia huic legitimato, nullo aliquo iure legitim a erat debita, ideoque ob omnino indebitum retenio dari non potest. Et confert Menochij obseruatio alia, in proposito singularis, lib. 4. præsumpt. 79. num. 52. quò loci refert doctrinam illam Baldi, in l. omnimodo, in princip. num. 4. C. de in officioso testam. & in auth. ex causa, numero 46. C. de liberis præteritis, quem sequuti suit Castrensis, Iason, & Menchaca (quos ipse recenset) quod si pater filio dispensato reliquit titulo institutuonis multa bona in testamento, & deinde in codicillis reuocet institutionem, reuocatio valebit, etsi aliàs in codicillis reuocari non possit institutio in re certa facta filio, alio hærede vniuersali instituto. Et quamuis Menochius ipse concludat, quod in casu à se proposito id locum non habet, nec Baldi doctrina, cum loquatur Baldus in filio cui debetur legitima, quæ efficit, vt ex ea dependeat substantia testamenti; & si valereret reuocatio, filius remaneret præteritus, atque ita testamentum esset nullum; sed non potest annullari in codicillis, in quibus hæreditas nec dari, nec auferri directò potest: tamen ratio ipsa concludenter euincit; nam cum loquitur in filio limitatiuè circa successionem legitimato, vel quantumcunque amplè dispensato, cui legitima non debetur, & in eisdem terminis casus huius decisionis fuerit, planum equidem est, deficiente eo quod scilicet versemur in filio, cui legitima debeatur, Baldi traditionem locum habituram, & consequenter mirè casui præsenti conuenire. Et hactenus de his, & de materia legitimationis, ex quibus (vi vidisti) concludens, & verum præbetur responsum ad ea omnia, quæ pro dicto filio legitimato adducta fuere suprà, ex n. 40. vsque ad n. 67. & confirmatur præcise eiusdem nostri Senat. Hisp. definitio alia in hoc vlt. art. quatenus legitimato, cuius successio est limitata, vel dispensato, onus, & grauamen adiici posse in eo, quod sibi relinquitur à patre, in casu præsenti de iure definiuit. Ac denique & vltimo, in alio quoque de quo inter easdem partes lis, & controuersia excitata fuerat, iuridicè statuit Senatus ipse, filio præfato legitimato vltra viginti mille ducatorum summam, à patre in vita donatam, & nonnulla alia temporaliter in codicillis relicta, certam etiam num morum quantitatem præstari, quæ ab eodem patre in testamento relicta fuerant, nec in codicillo renocata: cùm eodemmet codicillo cauisset expressim, in testamento disposita, stare, atque impleri debere, provt disposita fuerant, præterquàm in his, quæ in ipso codicillo reformauerat, & à priore illa voluntare recesserat. Senatus autem eiusdem decisio, ex eo validè com[sect. 163]probatur, quod per manus quotidie traditum est, mutationem scilicet voluntatis in dubio non præsumi, sicq́ue testatorem suam reuocasse, atque mutasse dispositionem; provt primum generaliter statuit Vlpianus Iureconsultus, in l. eum qui, ff. de probat. & secundum probatur in l. Lucius Titius, in fine, ff. de legatis secundo, l. Paulus, §. primo, ff. de legatis tertio, l. Mæuiæ, §. vltimo, ff. de annuis legatis, l. rem legatam, ff. de adimendis legatis, l. sancimus, in fine, l. omnium testamentorum, C. de testamentis, & exornant latissimè Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimarum voluntatum, lib. 12. titulo primo, per totum, Menochius, lib. 4. præsumptione 34. & in consilio 203. ex numero 20. libro 3. Hippolytus Riminaldus, in consilio 381. ex num. 29. vsque ad num. 37. lib. 4. & in consilio 517. numero 57. & 58. lib. 5. Petrus Surdus, decisione 111. maximè num. 9. Mascardus, de probationibus conclusione 1419. Adrianus Gilmanus; libro primo rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 6. numero 159. Fuluius Pacianus, in consilio 9. num. 19. & n. 26. & in consilio 22. numero 9. Cardinalis Thuscus, littera 1. conclusione 80. littera V. conclusione 286. & alio cap. infrà, latius declarabitur. Deinde, ex regula alia vulgata, quæ habet, quod[sect. 164] exclusio vnius, est inclusio alterius, l. cum Prætor, ff. de iudiciis, l. maritus, C. de procuratoribus: & exornabo alio cap. huiusce libri & tractatus. Sed in casu præsenti, cùm testator alterauerit dispositionem factam in testamento, duntaxat quoad præuentionem temporis erectionis, siue fundationis dicti patronatus, & causæ piæ, per dictam dispositionem codicillarem, & inclusio remanserit in aliis non exclusis: quia[sect. 165] qui reuocat in parte, reliqua omnia confirmare censetur, l. Tribunus, §. 1. ff. de militari testamento, vbi Baldus summauit, Emendatio, vel correctio in quibusdam, est cæterorum confirmatio: Alexander, in consilio 18. columna penult. libro 2. Carolus Ruinus, in consilio 23. columna 4. volumine primo. Rolandus, in consilio 31. num. 21. lib. 4. qui inde infert num. 22. quod si Comiti est data facultas reuidendi statura, & ipse quædam improbat, cætera confirmare vi[sect. 166]detur. Rursus & tertiò, atque magis specificè loquendo adest in terminis nostris textus expressus, in l. alumnæ, §. qui filias, ff. de adimendis legat. vbi dicitur, quod[sect. 167] testator in codicillis recessisse non videtur à dispositis in testamento, sed ab his tantum rebus, quas reformauit. Et summando text. eundem, sic inquit Bart. ibi: Quantum ad res reformatas, videtur testator voluisse mutare voluntarem, non quantum ad alias. Aretinus, in consilio 21. columna 2. versic. & istud, Natta, in consilio 483. num. 2. 4. & 13. in consilio 527. num. 7. Parisius, in consilio 34. num. 49. lib. 2. & in consilio 108. num. 50. libro 3. Rolandus, in consilio 31. ex numero 23. & sequentibus lib. 4. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. prima, dubitatione prima, solutione 10. numero 21. & 3. sequentibus folio 164. Decius, in consilio 189. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 18. numer. 33. in versic. Tertiò, quia per codicillos. Mascardus, de probat. conclusione 1449. num. 14. & 19. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum. lib. 12. titulo 1. num. 7. vbi quod legata relicta in testamento, non præsumuntur reuocata in codicillis, etiam factis ex interuallo in longinqua regione: Et num. 11. vbi quod testator per legata relicta in codicillis, non præsumitur recessisse ab his, quæ reliquit in testamento: Menochius in consilio 945. num. 30. lib. 6. & præsumptione 34. num. 8. lib. 6. & præsumptione 165. numero 9. lib. 4. vbi quòd in dubio non præsumitur testator in codicillis mutasse ea, quæ in testamento disposuit, & citat Abbatem, Decium, Alciatum, Curtium iuniorem, Nattam, & Crauetam, ita tenentes, Baldum etiam in l. vltima, §. vltimo, ff. de legatis secundo, qui scripsit, quòd si testator Florentiæ confecit testamentum, in quo reliquit legata, & inde in Anglia conscripsit codicillos, si legatarij petant legata, obiici eis non potest, quod exhibeant codicillos, in quibus legata fortè fuerant reuocata: non enim præsumitur hæc voluntatis mutatio, sicq́ue legatorum reuocatio: & quod Baldi traditionem probat textus, in dicta l. alumnæ, §. qui filias. Et his accedit Rolandus, dicto consilio 31. numero 26. libro 4. vbi scribit, quod le[sect. 168]gata, & fideicommissa, tametsi in codicillis adimi possint, id verum existimatur, nisi in contrarium constet de mente testatoris, de qua constare dicitur apertè, vbi limitata fuit ademptio fideicommissi in codicillis, & non in totum: provt in casu præsenti limitatam fuisse respectu præuentionis temporis erectionis, siue initij institutionis patronatus, aut causæ piæ, ex dictis suprà deducitur apertè. Regulare namque est, vt per ademptionem vnius rei, non sequatur ademptio alterius, quando res sunt superabiles, vt ip[sect. 169]se Rolandus, dicto consilio 31. num. 24. probauit, & confirmat Mantica, libro duodecimo, dicto titulo primo, & maximè num. 11. & adiicit Mascardus, dicta conclusione 1419. num. 20. quod testator, quod voluit tempore testamenti, semper postea voluisse præsumitur, & alios Authores citat. # 23 CAPVT XXIII. Coniecturæ, & præsumptiones plures, ac etiam diuersæ, & contrariæ, cum ex testamento, vltimave dispositione quacunque apparent, & deteguntur: qualiter in coniecturanda, atque interpretanda mente, & voluntate testatoris dubia procedi debeat, siue quibus regulis, atque doctrinis coniecturæ ipsæ contrariæ terminari valeant, ne erretur, & iuridicè fiat, an etiam, & quando coniectura vna; siue præsumptio tollat aliam, siue altera validior, & potentior quæ dicatur. SVMMARIVM. -  1 Coniecturarum, siue præsumptionum contrariarum, simul concurrentium materiam, latè, & vtiliter explicasse Cardinalem Manticam, Menochium, Simonem de Prætis, & Mascardum, provt hic adnotatur. -  2 Voluntas expressa facit cessare tacitam, quæ colligitur ex coniecturis per legis interpretationem. -  3 Facit etiam cessare dispositionem legis, ac præsertim coniecturalem, dispositio testatoris expressa. -  4 In coniectura voluntatis testatoris, quoties lex fundatur, cessante coniectura, cessat dispositio. -  5 Coniecturam, siue præsumptionem aliquam ex testamento, siue de voluntate defuncti non esse, quæ non admittat probationem in contrarium, siue quæ infringi non valeant contraria probatione. -  6 Et idcirco coniectura, siue præsumptio quælibet tollitur per lucem probationum. -  7 Ex coniecturis quod inducitur, ex coniecturis etiam tollitur. -  8 Et inde controuersia esse, coniecturam vnam, seu præsumptionem, alteram tollere, & superare, & fortiorem, siue validiorem perimere debiliorem, siue minus fortem. -  9 Verisimilitudo potentior tollit verisimilitudinem minus potentem. -  10 Et indicium vnum aliud tollit. -  11 Coniecturæ, aut præsumptiones duæ, vel plures, cum vni simul aduersantur, vincunt, & diluunt vnam. -  12 Coniectura vna sola, vel præsumptio, multum vrgent, valida perimit, ac diluit plures, quæ infirmiores, seu debiliores essent. -  13 Inter plures coniecturas, benignior, & fauorabilior accipienda est. -  14 Coniecturæ posteriores derogant prioribus. -  15 In concursu, & conflictu coniecturarum plurium, & cùm dubitatur, quæ ipsarum debeat præualere, Iudicis arbitrium multum valere. -  16 Dummodo ipsum ex iuris decisione, & ratione, & regulis nonnullis ab Interpretibus traditis, accipiatur, atque moderetur, siue gubernetur. -  17 Et Iacobi Menochij, Simonis de Prætis, & Francisci Manticæ obseruationes nonnullæ præ oculis habeantur, provt hic recensentur, & numeris sequentibus. -  18 Coniectura, siue præsumptio faciens consistere, & valere actum, siue quæ stat pro validitate actus, creditur firmior, ac cæteris potentior, & eis præfertur. -  19 Coniectura, & præsumptio proueniens ex substantia, dicitur potentior illa, quæ descendit à solemnitate. -  20 Coniectura, & præsumptio illa iudicatur potentior, quæ est benignior. -  21 Coniectura, & præsumptio iuri communi adhærens, firmior reputatur ea, quæ iuri speciali innititur. -  22 Coniectura, & præsumptio specialis, generali potentior est. -  23 Causæ duæ quando concurrunt, vna in specie, altera in genere, causa illa quæ est specialis, præualet. -  24 Coniectura, & præsumptio magis specialis alteri speciali præualet, cum duæ simul coniecturæ speciales concurrunt. -  25 Coniectura, & præsumptio accidentalis debilior est naturali. -  26 Coniectura, & præsumptio, quæ verisimilitudini magis accedit, validior; & potentior est. -  27 Coniectura, & præsumptio, quæ est pro reo, firmior, & potentior iudicatur illâ, quæ est pro actore. -  28 Pro reo magis, quàm pro actore, & è contra quando præsumi, aut interpretatio fieri debeat, & de l. fauorabiliores, ff. de regulis iuris, remissiuè. -  29 Coniectura descendens à quasi possessione, potentior est eâ, quod quælibet res præsumatur libera. -  30 Coniectura, & præsumptio negatiua fortior est affirmatiua. -  31 Et illa, quæ est fundata in ratione naturali, eâ, quæ fundatur in ratione ciuili. -  32 Et quâ absurda, & inæqualia vitantur. -  33 Coniectura, & præsumptio ducta à facto, firmior, & potentior est eâ, quæ sumitur à non facto. -  34 Coniectura, & præsumptio, quæ fauet animæ, sicque saluti æternæ, potentior est. -  35 Coniectura, & præsumptio illa est firmior & potentior, quæ deducitur ex inæquali onere iniuncto, quod arguit qualitatem lucri, quàm quæ eritur ex affectione personarum. -  36 Coniectura illa, quæ colligitur ex ratione recti sermonis, tollit eam, per quam dicimus, quod prædilectus in institutione, intelligitur prædilectus in fideicommisso. -  37 Coniectura illa præualet, quæ propiùs ad certitudinem accedit. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis explicatione, obseruandum erit primo loco, quod cùm capitibus præcedentibus, plena manu adnotatum fuerit quamuis æstimari, atque haberi debeant ad interpretationem vltimæ voluntatis cuiusque coniecturæ, & præsumptiones; voluntatem etiam ex coniecturis collectam, velut expressam reputari plerumque, necesse esse omnino nunc explanare, qualiter, sine quibus regulis, & doctrinis regi, atque adduci debeamus in hac eadem materia coniecturali, & præsumpta, quotiescunque ex testamento, aut alia vltima dispositione quacunque coniecturæ quamplures, ac etiam diuersæ, & aliquando contrariæ sic resultent, vt pro, & contra eædemmet expendi, & ponderari valeant: quomodo etiam, & quando coniecturæ, seu præsumptiones contraria probatione, ac etiam coniecturis, siue præsumptionibus contrariis tollantur, aut elidantur. Et quò distinctiùs procedatur, & præsens disceptatio circunscribi, & explanari valeat, constituendum ante alia erit, coniecturarum, siue præsumptionum[sect. 1] contrariarum simul concurrentium materiam, & tractatum hunc, quem suscipimus nunc, latè & vtiliter explicasse Cardinalem Manticam, Menochium, Simonem de Prætis, & Iosephum Mascardum, quorum statim specificam mentionem faciam, & referam eos. Cæterùm ipsorum Authorum placita & resolutiones, cùm ad istam materiam vsque adeò pertineant, vt absque vitio prætermitti non valeant, non grauabor paucis ab eis iam dicta repetere: & nonnullis regulis generalibus propositis, rem eandem absoluere. Sit igitur prima regula ea, quæ ex cap. præcedentibus, non modò deducitur, sed etiam eisdem latiùs corroboratur, atque specificè in tractatu Taciti, & Expressi, siue tacitæ & expressæ voluntatis virtute adnotatur, videlicet, quod voluntas expressa facit cessare tacitam, quæ colligitur ex coniecturis per legis[sect. 2] interpretationem, l. cum ex filio §. primo, l. & qui plures, in principio, ff. de vulg. & pup. substitut. Facit etiam cessare dispositionem legis, ac præsertim coniecturalem, dispositio testatoris expressa, vt notat Ia[sect. 3]son, in l. iam hoc iure, num. 4. vers. secundo limita, ff. de vulg. & pup. substit. vtrumque comprobauit Cardinalis Mantica, de coniectur. vltim. volun. lib. 12. tit. 17. num. 2. Menochius, lib. 1. præsumpt. 31. numer. 5. qui adiiciunt, quod vbicunque lex est fundata in coniectura voluntatis testatoris, cessante coniectura, cessat[sect. 4] dispositio: & citat Socinum seniorem, in l. cum auus, num 35. & 72. ff. de condit. & demonstr. & latiùs firmat Mantica idem, lib. 10. . titul. 8. & dicetur infrà alio cap. à ratione cessante, qua testator excitatus fuit principaliter. Secunda deinde regula, siue obseruatio sit generalis in hac materia, coniecturam, siue præsumptionem aliquam ex testamento, siue de voluntate defuncti non esse, ex verbis quomodocunque prolatis, siue[sect. 5] aliter illa resultet, quæ non admittat probationem in contrarium, siue quæ infringi non valeat contraria probatione; provt colligitur ex dicta l. iam hoc iure, ad finem, ff. de vulg. & pup. substit. l. licet Imperator, ff. de legatis primo, l. in testamento, in fine, C. de militari testamento, & in specie tradit Bartolus, in l. 3. §. filius in fine, ff. de liber. & posthu. Iason, in l. prima, numero e.C. de liberis præteritis, Socinus senior, in consilio 77. numero 2. volumine 3. Petrus de Peralta, in l. si quis in principio testamenti, n. 181. & 182. ff. legatis tertio, folio 475. qui dicit hoc esse satis memorabile, vt pote quotidianum, eo non relato, Cardinalis Mantica, lib. primo, tit. 2. num. 4. & lib. 12. dicto tit. 17. num. primo. Menochius, lib primo, præsumptione 13. num. 2. & 3. & idcirco coniectura, seu præsumptio[sect. 6] quælibet tollitur per lucem probationum, l. vlt. in fine. C. si minor se maior; dix. l. nuptura, in fine, ff. de iure dotium, exornant Rolandus in consil. 9. ex. num. 25. volumiue 3. Ioannes Cephalus, in consil. 180. num. 15. & in consil. 203. num. 11. Mantica dicto tit. 17. num. 4. & 5. Menochius, lib. primo, dicta præsumptione 13. per totam. Quò loci, & latius exornat,& rationem concludentem assignat, & alia iura citat vltra superiora, text. videlicet, in l. si chyrographum & in l. cum de indebito, in principio, ff. de probationib. & in cap. is qui fidem, de sponsalibus, arguendo ab inclusione vntus ad exclusionem alterius. Rursus & tertia regula fine obseruatio sit, ex con[sect. 7]iecturis quod inducitur, ex coniecturis etiam tolli, iuxta. l. nihil tam naturale, ff. de regulis iuris, & l. non solum, §. vno, ff. de ritu nuptiarum, & in l. quidem, vbi Baldus ita notauit num. 2. ff. de condit. & demonst. & cum multis Authoribus annotauit Mantica, lib. 12. dicto tit. 17. numero 6. per totum, vbi latè. Ioseph. Mascardus, de probationibus, conclusione 405. numero 5. & 6. & inde sine controuersia esse, coniecturam[sect. 8] vnam, seu præsumptionem, alteram tollere, & superare: & fortiorem, siue validiorem perimere debiliorem, siue minus fortem, l. diuus, ff. de in integrum restitut. & ibi notat Glossa, verbo existimari, l. non solum, ff. de ritu nuptiarum, l. qui autem, §. non simpliciter, ff. si quis omissa causa testamenti, l, mater, C. de calumniatoribus: & ibi Angelus, & Salicet. l. prima, in fine, C. qui & aduersus quos, cap. ex transmissa, qui filij sint legitimi, cap. litteras, & ibi Abbas in 4. notabili, de præsumptionibus. Ita sanè post alios Authores permultos tradiderunt Andr. Tiraquellus, in l. si vnquam, in verbo, donatione largitus, num. 156. & seq. Riminaldus in consilio primo, numero 21. libro primo, Surdus, in consilio 80. numero 21. lib. primo. Mantica, libro 12. dicto titulo 17. numero 7. Malcardus, de probationibus, conclusione 1225. per totam. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, littera P. conclusione 613. Meuochius, libro primo, præsumptione 30. numero primo, & 2. adiiciens numero 3. & 4. sic[sect. 9] quoque dici, quod verisimilitudo potentior tollit verisimilitudinem minus potentem: sicuti scripsit Baldus, in l. siue possidetis, in sine C. de probationibus.[sect. 10] Et indicium vnum aliud tollere, vt ibi probat: & regulam quoque superiorem exornat Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 6. numero 40. & fortius ipsa procedit,[sect. 11] quando coniecturæ, seu præsumptiones duæ, vel plures vni simul aduersantur: tunc etenim vincunt, & diluunt illam: immo & vna sola multùm valida &[sect. 12] potens, perimit, ac diluit plures minus potentes siue quæ infirmiores aut debiliores sint prout vtrumque notauit, & multorum allegatione comprobauit Menochius, libro primo, dicta præsumptione 30. numero 4. in fine, & numero 5. & 6. vbi vide Riminaldus in consil. primo, numero 22. libro primo, & in consil. 147. num. 63. libro 2. Mantica, lib 12. dicto titulo 17. numero. 16. Surdus, in consilio 7. numero 50. lib. primo, & in consil. 315. num. 14. lib. tertio, Mascardus, conclusione 1225. num. 11. & 26. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 121. numero 53. inter plures autem. coniecturas benignior[sect. 13] & fauorabilior accipienda est. Id quod latiùs comprobab, atque exornat Mantica lib. 12. dicto titulo 17. numero 21. & tribus seq. vbi etiam declarat, quæ coniectura dicatur fauorabilis: vide etiam eodem titulo[sect. 14] 17. numero 19. vbi quod coniecturæ posteriores derogant prioribus; vt etiam eodem loco comprobata. Quarta præterea regula, siue obseruatio in hac[sect. 15] eadem materia sit, in, concursu, & conflictu coniecturarum plurium, & cum dubitatur, quæ ipsarum debeat præualere, Iudicis arbitrium multum valiturum,[sect. 16] dummodò ipsum ex iuris decisione, & ratione, & regulis nonnullis ab Interpretibus traditis, ex rerum quoque & personarum q́ualitatibus, circunstantiis moderetur, siue gubernetur, Síeque vt rectè arbitretur, & diiudicet, aliqua prænotate debebit, quæ ex iure ipso deducuntur, & à nostris solent potentiores, & firmiores coniecturæ, ac præsumptiones diiudicari, prout vtrumque adnotauit Menochius, de arbitrariis, lib. 3. centuria 5. casu 472. num. 1. & lib. 1. præsumptione 29. num 1. & 2. vbi Abbatem, & Euerardum re[sect. 17]tulit, & dicto casu 472. declarauit vndecim modis, quæ dicatur potentior, & validior coniectura, aut præsumptio: dicta verò præsumptione 29. alias coniecturas, & præsumptiones adduxit, & disceptationem hanc quindecim modis, &, adeo exactè declarauit, vt nihil vltra valeat desìderari: maximè si iungantur alia nonnulla, quæ idemmet Author reliquit scripta in consilio 121. ex num. 95. cum seq. lib. 2. Eandem quoque materiam latè declarauit Cardinalis Mantica, lib. 12. dicto titulo. 17. Mascardus, de probationibus, dicta conclusione 1225. per totam, vbi num. 15. id ipsum de iudicis arbitrio annotauit quod nunc dicimus, Iosephus de Rusticis, ad l. cum: auus, lib. 1. cap. 4. exfolio 65. Prætis etiam, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 1. interpretat. prima, solutione 4. num. 9. folio 14. & solutione 5. ex num. 13. cum seq folio 88. vbi primum notauit, quod concursus, vel, conflictus, & repugnantiæ verisimilium, coniecturarum, iudiciorum, argumentorum, ac præsumptionum, solent quandoque adesse adeo vt non solum his non elucescit veritas, sed obumbratur: & idcirco, quod reconciliatio non melius fieri potest, quàm prænotatis singularibus verbis, à Iureconsulto in simili prolatis, in l. ob carmen, §. finali, ff. de testibus, vbi ex natura, & qualitate negotij confirmare debet Iudex motum animi sui, & ex argumentis, quæreiaptiora, &: verisimiliora compererit, non respiciendo multitudinem, se l ea potius, quibus lux veritatis assistit, & de quibus late per Baldum ibi relatum. Et in hoc primo (vides) conuenit omnino Prætis Menochij resolutioni prædictæ, dum rem hanc Iudicis arbitrio reliquit. Postmodùm autem num. 14. per totum Prætis ipse aliqua quoque adducit, ex quibus etiam deducitur resolutio disceptationis in initio huius cap. propositæ, videlicet verisimiliora esse, & magis tenenda; quæ iuri communi consonant. Et præualere illum intellectum, in quo est maior proprietas verborum, & idem in quo est minor ratio. dubitandi & ille per quem minus derogatur iuri communi; & qui in materia stricta, est in stricto significatu: &?ille qui facit actum valere: & quod existentibus præsumptionibus & coniecturis in genere, & in specie quodammodo diuer sis, præualent, hæ, & attenduntur, quæ sunt in specie, & intelligitur de specie, de qua agitur, vt ibidem probat. Similiter quod in conflictu verisimilium, & præsumptionum, illud dicitur verisimilius, & attendendum, quod magis adhæret, loco à. communiter accidentibus, vt frequentioribus, ad quæ se aptat lex, & Iudex eius minister, vt Baldus, Fulgosius & alij Authores ibi relati obseruant. Deinde fortiores coniecturas, aut præsumptiones esse eas, quæ factis ostenduntur, quàm quæ verbis, exemplo, &. casu adducto Prætis ipse demonstrat, &. specialem coniecturam præualere generali inquit, & coniecturam, quæ habetur à remotis, facilius tollit: existentibus autem paribus hinc inde probationibus, esse magni effectus pro vna parte adesse aliquam præsumptionem, quia pro ea præualent probationes, vt post Iasonem dixit ibidem: Stephanus etiam de Federic. in tractatu, de interpretatione iuris in tertia parte, numero 53. aliqua adducit ad cognoscendum, quæ sint efficaciores coniecturæ, & præsumptiones: Mantica quoque vt dixi suprà) regulas quasdem generales proposuit lib. 12. dicto titulo 17. num. 17. vbi inquit, quod coniectura specialis, tanquam fortior vincit generalem: & latiùs comprobat: Indeq́ue infert, quod qui voluntatem testatoris habet in specie, præfertur ei, qui illam habet in genere, etiam si sit posterior in gradu: Subdit præterea num. 20. quòd cùm omnis voluntatis coniectura, aut ex lege, aut ex testamento deducatur, illa fortior intelligatur, quæ sumitur ex ipso testamento, vt Authores ibi relati probarunt, & alio capite supra, latius explanaui: Tandem num. 29. cum seq. regulas alias recensuit, quas ideò non repeto: quia statim ex relatione Menochij ipsæ constabunt. Menochius ergo ipse (vt concludamus) duobus in locis relatis, cæteris omnibus latiùs, articulum propositum tractauit, & regulas quamplures com[sect. 18]memorauit: Primò itaque dixit, quod illa coniectura, & præsumptio creditur cæteris firmior, & potentior, quæ actum valere, & consistere facit, siue quæ stat pro validitate actus. Ita sane dict. casu 472. numero 2. & 3. vbi refert Authores nonnullos, qui de virtute, & vi huius præsumptionis scribunt, & dicta præsumpt. 29. num. 3. Mantica etiam dicto titul. 17. num. 12. & alio cap. infra plenius comprobabitur, Mascardus, dicta conclus. 1225. num. 20. & quatuor seq. & num. 25. quod præsumptio, quæ stat pro validitate actus, dicitur Regina aliarum præsumptionum, post Cephalum, & Riminaldum ibi relatos, Secun[sect. 19]dò illa coniectura, & præsumptio, quæ à substantia prouenit, dicitur potentior illâ, quæ à solemnitate descendit, ex eodem Menochio dictis duobus in locis, & Mantica, lib. 12. dicto titul. 17. num. 33. vbi dicit esse casum in l. non codicillum, & ibi notari, C. de testamentis. Tertiò, illa coniectura, & præsumptio[sect. 20] iudicatur potentior, quæ est benignior. Quartò, quæ[sect. 21] iuri communi inhæret, firmior est illâ, quæ iuri speciali. Quintò illa, quæ est specialis, præualet etiam[sect. 22] generali: ita copiosè idem Menoch. d. cas. 472. n. 14.[sect. 23] dicens esse simile quod dicimus, quod quando duæ causæ concurrunt, vna in specie, & altera in genere, causa illa, quæ est specialis, præualet, l. si seruis vrbanis, §. ult. ff. de legat. 3. & repetit dicta præsumpt. 29. num. 7. & idipsum Mantica, & Prætis notarunt, vt ex relatione facta supra colligitur: Petrus Magdalenus referens alios, 1. parte, c. 6. n. 1. fol. 68. Sextò, illa con[sect. 24]iectura, & præsumptio est potentior, quæ est magis specialis: si enim duæ coniecturæ, aut præsumptiones in specie concurrant, sed vna est alterâ specialior, hæc alteri præualet; vt etiam Menochius scripsit dicto casu 472. n. 16. vbi aliis similibus comprobat: & repetit dicta præsumpt. 26. libri primi, num. 8. & post Bartol. Baldum, Decium, Alex. Parisium, Crauetam, & Grammaticum, idem Menochius, in cons. 121. num. 93. lib. 3. Hippolyt. Riminald. in cons. 1. num. 23. lib. 1. Petrus Surdus, in cons. 7. num. 51. lib. 1. & in cons. 315. n. 15. lib. 3. Ioseph. Mascardus, de probationibus, conclusione 1225. num. 6. & 7. Septimò, illa est firmior[sect. 25] & potentior, quæ est naturalis, & illa debilior, quæ est accidentalis, sicuti etiam comprobat latiùs idem Menochius, dicto casu 472. num. 20. & 21. & dicta præsumpt. 29. num. 9. Mantica, lib. 12. dicto titul. 17. num. 29. & duobus seqq. vbi vide Mascardum, quoque, dicta conclus. 1225. n. 17. & 18. vbi Cephalum, Beroum, Decianum, & Riminaldum refert dixisse, quod coniectura, & pręsumptio affectionis naturalis, & quæ est secundùm ordinem naturæ, dicitur fortiori, & cæteris præualet. Octauò, illa est potentior, & validior,[sect. 26] quæ verisimilitudini magis accedit, quod eleganter comprobat Menochius in præcitato casu, num. 22. & duob. seq. & repetit dicta præsumptione 29. num. 19. Mascardus, citans quamplurimos, dicta conclusion. 1225. num. 14. Nonò, illa coniectura, & præsumptio[sect. 27] iudicatur firmior, & potentior, quæ est pro reo, quam illa, quæ est pro actore; sicuti idem Menochius scripsit dicto casu 472. num. 25. & dicta præsumptione 29. num. 11. & vide latiùs lib. 2. præsumpt. 90. per totam,[sect. 28] vbi latè explicat, l. fauorabiliores, ff. de regulis iur. an scilicet, & quando, pro reo magis præsumatur, quam pro actore, & è contra, siue pro quo in dubio interpretatio fieri debet. Et iunge eundem Menochium, dicto consil. 121. num. 97. libro secundo, vbi post Crauetam, in consil. 8. num. 9. quòd coniectura, quæ est pro reo, præualet coniecturæ, quæ est pro actore: Mascardum, dicta conclusione 1225. num. 9. & 10. vbi post Cephalum, idipsum annuotauit; subiicit, quòd præsumptionibus paribus hinc inde existentibus, reus obtinete debet. Decimò, illa coniectura, & præsum[sect. 29]ptio, quæ descendit, à quasi possessione, est potentior illa, quæ est, quod quælibet res præsumatur libera, ita Menochius, præcitato in casu, num. 25. & d. præsumptione 29. num. 12. & de retinenda possessione, remedio 5. num. 53. Vndecimò, illa est potentior & firmior,[sect. 30] quæ est negatiua, illâ quæ est affirmatiua: & quæ est[sect. 31] fundata in ratione naturali, illâ, quæ est fundata in ratione ciuili: & quâ absurda, & inæqualia vitiantur,[sect. 32] provt dictis modis adnotauit Menochius, dicta præsumpt. 29. num. 13. 14. 15. & 16. & primo modo, Menochius ipse, in consil. 121. num. 93. lib. 2. Decimo[sect. 33]quartò, coniectura & præsumptio, quæ ducitur à facto, est firmior, & potentior eâ, quæ sumitur à non facto: Ita Abbas, & Alciatus, cum quibus idem Menochius, d. præsumpt. 29. num. 17. Mantica, lib. 12. d. tit. 17. num. 32. qui iure & ratione fundat. Decimoquin[sect. 34]tò, ea, quæ fauet animæ, sicq́ue saluti æternæ, potentior est, & firmior, ex eod. Menochio, d. præsumpt. 29. num. 18. & duob. seqq. & alio cap. infrà, latius exornabitur. Decimosexto, ea, quæ deducitur ex inæ[sect. 35]quali onere iniuncto, quod arguit qualitatem lucri, quam quæ oritur ex affectione personarum, vt ostendit, & comprobat Mantica, d. tit. 17. num. 34. Deci[sect. 36]moseptimò, coniectura illa, quæ colligitur ex ratione recti sermonis, tollit eam per quam dicimus, quòd prædilectus in institutione, intelligitur prædilectus in fideicommisso: ita Mantica ipse d. titu. 17. num. 35. Ac[sect. 37] denique coniectura illa præualet, quæ propiùs ad certitudinem accedit, vt Menochius, in d. cons. 121. num. 92. lib. 2. scriptum reliquit. Et hactenus de his, quæ cum adeo neccessaria sint, & generalia ad istum tractatum, prætermitti non potuerunt, tametsi à superioribus tradita fuissent: & vide etiam Ioseph. de Rusticis, ad l. cum auus, lib. 1. cap. 4. # 24 CAPVT XXIV. De coniecturis, & earum æstimatione cum agitur, voluntatis quæstionem, vt plurimum in arbitrio Iudicis esse, quemadmodum accipiatur, atque intelligatur. Rursus de præcedentia, siue victoria coniecturarum, & de ordine superioritatis ipsarum, ad l. si seruus plurium, §. vlt. ff. de legatis primò, & de sententia, & resolutione Authoris, breuis, atque notanda resolutio, & explanatio. SVMMARIVM. -  1 Testamentorum interpretationem, & coniecturarum, ac voluntatis quæstionem, vt plurimum in arbitrio, & æstimatione Iudicis esse, & num. seq. -  2 Ipsum autem iudicem præ oculis habere debere nonnulla, de quibus hoc num. remissiuè. -  3 Ex legitimis quoque coniecturis adduci. -  4 Et id arbitrari, quod iuris regulis, & rationi, ac etiam æquitati magis conuenit. -  5 De coniecturarum præcedentia, cùm dubium, & conflictus est, & quarundam simul concurrentium, quæ validior, & firmior altera dicatur, siue quæ alteram vincat, dubitatur. Cum etiam inquiritur, quo ordine enumerari debeant coniectura, vt vna alteram præcedat. Ex sententia Cardinalis Francisci Manticæ, & Iacobi Menochij (qui absolutè & eruditè rem explicant) quid obseruandum sit. -  6 An etiam ex sententia ipsorum debeat præcisè & formaliter obseruari ordo legis, si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primo, vt prima coniectura præferatur secundæ, & ita de cæteris successiuè. -  7 Denique in vno, & altero articulo, quæ sit resolutio, atque sententia Authoris. Et l. si seruus plurium, §. vlt. ff. de legat. 1. notanda, & noua proponitur explicatio. PRo breui, & dilucida huius Capitis explicatione, primo loco obseruandum, & constituendum erit, c. præced. (vt vidisti) regulas nonnullas, siue doctrinas generales propositas, quibus regi, atque adduci debeamus præcipuè, quoties in interpretatione vltimæ voluntatis cuiusque dubiæ versamur, ac plures extant, & etiam contrariæ coniecturæ, & præsumptiones; siue quæaltera validior, & firmior sit, dubitatur; Nunc autem, vt specificè magis procedatur, nec adeò generalibus regulis explicationem articuli relinquamus, prætermittendum ante alia duxi, earum omnium coniecturarum, & præsumptionum, quæ per discursum totius huius tractatus commemorantur, aliarum etiam (si quæ aliæ possunt excogitari, vel se offerant, vltra eas, quæ hoc in eodem tractatu aggregantur) vim & virtutem, quanti etiam ipsæmet haberi, atque æstimari debeant ad interpretandam vltimam voluntatem quamcunque. Vt denique iudicium, mens, & intentio testatoris dilucidè & verè dignoscatur, & obseruetur, Iudicis arbitrio, & definitioni relinqui. Sic sanè testamentorum interpretationem, & con[sect. 1]iecturarum, ac voluntatis quæstionem, vt plurimum in arbitrio, & æstimatione Iudicis esse, per text. in l. voluntatis, C. de fideicommissis, vbi omnes tradunt: & adnotarunt post alios multos Authores Simon de Prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 1. dubit. 1. solut. 4. num. 33. fol. 39. & lib. 5. dub. 1. ex. n. 1. vsque ad n. 78. ex fol. 563. vsque ad fol. 567. & lib. 1. interpret. 1. solut. 4. num. 9. fol. 14. quibus in locis Cornei in cons. 83. col. finali, lib. 1. mentionem fecit, qui dixit, quod in coniecturis, quæ magis consistunt in facto, cum non possit dari certa doctrina, Iudex debet ex circumstantiis arbitrari, & diiudicare, & citat textum vulgatum, in l. prima, ff. de iure deliberandi, & in cap. de causis, de officio delegati: & idipsum post Thom. Parpal. Franc. Duaren. & Eguin. Baro. tradidit Iacob. Menoch. lib. 1. de arbitrariis, c. 1. & præsumpt. 44. lib. 1. Iul. Clar. §. testamentum, q. 79. in finalibus verbis, Ludouic. Molin. de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 5. num. 41. vbi etiam notauit, voluntatis quæstionem ex arbitrio Iudicis pendere: Et num. 42. subdit, quod si aliqua coniectura in dispositione inueniatur, quæ ius dicenti non satisfaciat, respiciendum erit, vtrùm simul cum ea alia etiam concurrat: solent enim plures coniecturæ simul iunctæ id efficere, quod vna per se sumpta efficere non potest, l. secunda, §. primo, ff. de excusat. tutorum, l. instrumenta, vbi Glossa, C. de probationibus, Cardin. Mantic. de coniectur. vltim. volunt. lib. 3. tit. 1. num. 30. vbi nonnulla in proposito dicit, & concludit, quod si non constat, testatorem aliquid certè sensisse, & ambiguum sit, declaratio ad Iudicem pertinet, & ipse coniecturas perpendit, ac voluntatem dubiam interpretatur: Petrus Surdus, in cons. 403. num. 76. lib. 3. peregrin. in cons. 68. num. 22. lib. 3. tenetur tamen[sect. 2] præ oculis habere quamplurima, quæ superiores Authores in proposito perpendunt, ac maximè ponderat Simon de Prætis in tribus locis nunc relatis. Ea[sect. 3] quoque quæ cap. præcedenti, longa serie fuerunt scripta. Atque ex legitimis, & probatis coniecturis, non quibuslibet adduci, prout cap. præcedentibus latiùs probaui, & per Manticam, lib. 5. tit. 15. num. 8. Cardinalem Thuscum, practicar. conclusion. iuris. littera V. conclusione 104. quod ego verissimum arbitror, & vltra ipsos animaduerto, quod licèt voluntatis quæstio, cùm de coniecturis agitur, in Iudicis arbitrio posita fuerit, non tamen liberum ita arbitrium concessum eidem est, vt iuris terminos egredi, aut Interpretum nostrorum doctrinas negligere valeat; sicq́ue obseruare omninò debet ea, quæ ex iute ipso, & communioribus Scribentium placitis, & sententiis[sect. 4] procedunt, ac in effectu id arbitrari, quod iuris ipsius regulis, & rationi, ac etiam æquitari magis conueniat, siue quod probabilius, ac verius sibi videatur. Et ita sanè scripserunt Baldus, in cons. 177. colum. 2. lib. 1. & in cons. 145. colum. finali, lib. 3. & in consil. 211. lib. 4. Decius, in cap. ne innitaris, col. 1. de constit. Craueta in cons. 190. num. 5. Simon de Prætis, lib. 1. dicta interpret. 1. solut. 4. num. 9. fol. 14. nec dissentit Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 5. cap. 20. ex num. 1. cum seq. & lib. 10. cap. finali, num. 15. & 17. Menochius, in duobus locis relatis suprà. Secundò deinde obseruandum est, cum de præce[sect. 5]dentia coniecturarum dubium, & conflictus est, & quarundam simul concurrentium, quæ validior, & firmior alterâ dicatur, siue quæ alteram vincat, dubitatur: cum etiam inquiritur, quo ordine enumerati debeant coniecturæ, vt vna alteram præcedat, siue alterâ superior dicatur, necesse omninò esse, in memoriam reuocare ea, quæ ex Francisco Mantica, Simone de Prætis, Iacobo Menochio, & Iosepho Mascardo, capite præcedenti adnotaui (quæ semper per[sect. 6]pendi debebunt, vt suprà dicebam) animaduertere etiam, eundem Menochium, lib. 1. præsumpt. 28. propositum dubium explicasse, quo scilicèt ordine enumerari debeant coniecturæ, vt vna alterâ superior, ac potentior diiudicetur. Et septem illas coniecturas Iuliani Iureconsulti, in l. si seruus plurium, § finali, ff. de legatis primo, suo ordine commemorasse dixisseq́ue num. 2. & num. 20. ordinem illius legis ad inuestigandam voluntatem testatoris, formaliter & præcisè obseruari debere; ita ut prima coniectura præferatur secundæ, & sic successiuè. Quod etiam firmarunt Iason, in eodem §. finali, num. 2. Iul. Clar. §. testamentum, quæst. 76. in versic. secunda regula, quos refert ipse Menochius, & Castrensem contrarium dicentem improbat dicto num. 20. retulit etiam Cardin. Mantic. de coniect. vltim. volunt. lib. 12. tit. finali, num. 26. vbi latiùs insistit, quàm lib. 3. tit. 1. numero 30. cùm eò loci dixerit dumtaxat in hunc modum: Et quidem Iudex debet verba obscura testamenti interpretari ex illis coniecturis, quæ habentur, in l. si seruus plurium, §. vltimo. ff. de legatis primò, vt dicit Socinus senior, in l. in ambiguo, num. 7. de rebus dubiis. Ego verò, vt in eodem proposito præfati §. vltimi,[sect. 7] d.l. si seruus plurium, sententiam meam interponam; addiderim libenter vltra ipsos nunc relatos Authores, in primis verum esse, Iureconsultum Iulianum, septem illas coniecturas suo ordine enumerasse, & in hunc modum scriptum reliquisse: Si numerus nummorum legatus sit, neque appareat, quales sin legati, ante omnia ipsius patris familias consuetudo, deinde regionis in qua versatus exquirenda est: sed & mens patris familias, & legatarij dignitas, & charitas, & necessitudo, item earum, quæ præcedunt, vel quæ sequuntur summarum scripta sunt spectanda. Deinde, in casu ibi proposito, ac iuxta subiectam materiam legati nummorum, de quo agebatur, ordinem illum præcisè seruari debere quoad præcedentiam, & cætera, vt ita successiuè vna coniectura alteri præferatur, non etiam alias coniecturas, quam ibidem enumeratas desiderari, nec excogitari potuisse, iuxta eundem casum propositum, & subiectam legati materiam. Ac denique congruentius & melius ordine eodem obseruato, dubiam defuncti voluntatem diiudicari valere, quàm si ordo ipse præuerteretur: & ideò non absque maximo mysterio, acuto quoque ingenio Iureconsultum eundem in dinumeratione, & ordine coniecturarum ipsarum se habuisse. Rursus aliis in casibus, & in hoc vltimarum voluntatum tractatu, iuxta dispositionis naturam, & rei de qua agitur materiam subiectam, alias per multas vltra illas septem coniecturas esse, sicuti ex cap sub. sequentibus atque etiam ex præcedentibus, apparet manifestè, & per Tuscum, littera V. conclusione 104. quod ipsas tamen nec ordinem, nec præcedentiam lege aliqua, veliure datam, quod negari non potest, cùm extra casum prædictum non inueniatur. Lege autem alia generaliter statutum, voluntatis quæstionem, & coniecturarum æstimationem ex arbitrio Iudicis esse: idcirco ordinem illum (maximè aliis in casibus, siue extra illum casum) non esse adeò perpetuum, aut infallibilem, vt plerumque præuerti, & mutari non debeat, immò nec eo ordine coniecturæ occurrentes casui forsan proposito conuenire, cùm ex diuersitate, aut varietate casuum, coniecturarum quoque ordo præuerri deberet, & inferior aliâ earum coniecturarum superior reputati. Nam etsi verum sit, quod re ita in genere, aut generaliter accepta, coniecturæ ipsæ septem, quocunque etiam alio in casu extra ibi propositum, maximè æstimari debeant, atque suo ordine ad inuestigandam testatoris voluntatem formaliter obseruari, ex circunstantis tamen aliis, atque rerum, & causarum specialibus aliquibus qualitatibus, negari equidem nullo pacto potest, quin sæpe ab eo ordine recedi possit, maximèque (vt iam dixi) si casus eiusdem §. vltimi mutetur. Et erunt hinc præ oculis habenda ea, quæ capite præcedenti scripta reliqui: nam cùm certi iuris sit, quod coniectura vna, siue præsumptio tollit aliam, & fortior ac validior perimit debiliorem, sicuti clarè probat textus, in l. diuus, ff. de in integ. restitut. & ibi notat Glossa, verb. existimari, l. non solum, ff. de ritu nuptiarum, lege qua autem, §. non simpliciter. ff. si quis omissa causa testamenti, lege prima, in fine, C. qui & aduersus quos, & late exornant Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo donatione largitus, numero 156. & seq. Menochius, libro primo, præsumptione 46. Mantica, libro 12. titulo 17. numero 6. coniecturæ etiam plures vincant vnam, & specialis superet generalem, vt per eosdem Authores, & per Mascardum, conclusione 115. numero 6. & 7. Surdum, in consilio 315. numero 15. libro 3. & superiori cap. adnotaui. Certi etiam iuris erit, coniecturam alteram validiorem, siue coniecturas plures simul iunctas, aut vnam specialem, & potentiorem vincere posse iuxta subiectam materiam, quæ se offerat, vnam quam que ex coniecturis illis relatis, in dicta l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primo, ac etiam efficere, vt ordo ipse præfixus ibidem præuertatur, & secunda fortassis, ac etiam vlterior coniectura, primam, vel superiores ex circunstantiis aliis, vel adminiculis vincat, & diluat, cum id & iuri, & rationi consonum sit, nec Iureconsulti placito, aut decisioni aduersetur. Nam etsi idemmet Consultus ad eum ordinem coniecturas illas reduxerit, non tamen excludit, quin ex aliis legitimis, & validioribus coniecturis, siue ex aliis adminiculis, ex eisdem quoque coniecturis, ibi relatis, quòd ex diuersitate casus, vna magis quâm alia coniectura conuenire videatur, ab ipso coniecturæ verisimiles, & probatæ (cum aliæ permultæ sint vltra illas enumeratas, vt suprà dicebam) suum locum obtineant, & aliquando eisdem relatis superiores, & potentiores sint, quamuis æqualiter, & generaliter coniecturis septem illis consideratis, nec aliis specialibus adminiculis ponderatis, siue aliis non concurrentibus, quæ contrarium magis suadeant in casu de quo agatur; ordo eiusdem §. seruari debeat. Cùm ergo non possint omnia generaliter circumscribi, nec comprehendi, nihil congruentius dici in proposito valet, quàm vt Iudicis arbitrio committantur ea, quæ sub certa regula comprehendi non possunt: & inde iudex ipse in eo conflictu ex variis, & diuersis, atque validioribus, & vrgentioribus coniecturis, ex præsumpta quoque testatoris voluntate, quæ dominari, & primum locum obtinere debet, ex aliis etiam rerum, & personarum qualitatibus & circumstantiis motum animi sui confirmare debebit, vt quæ coniecturæ potiores, aut magis vrgentes videantur, maturè definiat: Idque ex dictis per Castrensem, in consil. 380. numero primo, libro primo, Decium, in consilio 578. numero 12. Bertrandum, in consil. 154. numero 7. volumine 3. Franciscum Beccium, in consilio 52. numero 86. & seq. Portium Imolensem, in consil. 139. num. 5. & ante omnia attendere verisimiliora, iuxta ea, quæ alio capite infrà, latiùs annotabuntur: & per Cephalum, in consil. 603. n. 25. & seq. lib. 4. Hippolyt, Riminaldum, in cons. 509. num. 90. lib. 5. & in consil. 704. num. 18. lib. 6. Hondede, in consilio 102. num. 52. lib. primo: aliàs namque inutiles, aut parui effectus, & virtutis essent tot, tantæq́ue aliæ coniecturæ vltra illas septem à Doctoribus enumeratæ, & hoc tractu deductæ, iureque ipso probatæ, si septem eisdem, in dicto §. vltimo, relatis, inferiores semper suturæ essent, aut si nunquam ex eo, quod magis verisimile, & voluntati testatoris conuenientius appareat, earundem septem aliquam, vel aliquas vincere, & superare non possent. Idque vel eò maximè, quòd & consuetudini patriæ, seu regionis consuetudini etiam testatoris ipsius, consanguinitati etiam, & præcedentibus, & subsequentibus voluntas præsumpta testatoris eiusdem refragari valeat aliquando, & aliqua alia speciali ratione, magis quam eisdem septem coniecturis, testator ipse adduci. Sicque defendi posset opinio illa Castrenfis, quem Menochius libro primo, dicta præsumptione 28. num. 20. improbauit (vt supra retuli) Castrensis namque ipse, ordinem dictæ l. si seruus plurium, §. vltimo, ad inuestigandam voluntatem testatoris, non esse præcisum & formalem, sustinuit, nec semper primam coniecturam, siue anteriorem ex ibi relatis præferri secundæ, vel vlteriori: Menochius autem tenuit contrà vt suprà quoque dixi) Cardinalis autem Mantica (qui superiora non ita explicat, vt videbis) de coniecturis vltimarum voluntatum, libro, 12. dicto titulo 17. cum numero 26. retulisset coniecturas easdem dicti §. vltmi, animaduertendum putauit numero 27. id non esse perpetuum, & aliquando alias coniecturas præferri primo loco relatæ ibi per Iurisconsultum: & numero 43. & 44. omnium coniecturalium quaestionum resolutionem arbitrariam esse, & in ipsis diiudicandis prædominari Iudicis prudentiam, annotauit expressim, sicque superiori nostræ obseruationi conuenit apertè. # 25 CAPVT XXV. Ex eadem cap. præcedentium materia, & in conflictu coniecturarum circa vltimarum voluntatum interpretationem victoria, siue præcedentia, vbi in casu ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrenti, egregia admodum, & notanda Senatus eiusdem definitio proponitur. Conditionis etiam casualis, potestatiuæ, & mixtæ materia breuiter commemoratur; & quando vnaquæque harum ex præsumpta testatoris voluntate pro impleta habeatur, vel non. Rursus, præceptum, seu conditio contrahendi, vel non contrahendi matrimonium cum aliqua certa, & determinata persona, vel cum aliquo genere personarum, qualem de iure firmitatem obtineat. Quid denique, si præceptum ipsum de contrahendo matrimonio cum aliquo, vel intra certum tempus imponatur virgini, quæ propter impedimentum à patre sibi illatum, adimplere illud non potuerit, sicque conditio, si nupserit Titio, vel intra certum tempus nupserit, an habeatur pro impleta, si ex voluntate patris alteri nupsit, vel non nupserit intra terminum statutum, quod patris assensum, seu voluntatem spectasset (quæ de honestate, & secundum bonos mores spectari debet omninò) & de consilio Bertrandi 148. num. 10. lib. 1. Circa quod adnotantur, atque ingenti studio considerata traduntur nonnulla, quæ nullibi inuenientur hactenus sic obseruata, nec resoluta. SVMMARIVM. -  1 Regij Hispalensis Senatus in casu ex facto occurrentis species, & eiusdem definitionis thema, seu resolutio proponitur. -  2 Voluntas testatoris in testamentis totum facit, & in primis seruari debet, ea etenim tanquam Regina primum locum obtinet, & in omnibus prædominatur. -  3 Et tanquam lex obseruanda est modis omnibus. -  4 Nam facit, vt quod scriptum est in testamento, valeat. -  5 A verbis dispositionis expressis recedendum non est. -  6 Verba geminata denotant magis enixam testatoris voluntatem, & ipsam augent, & apertius detegunt. -  7 Gerundia, verbo futuri temporis iuncta, important, atque inducunt conditionem sui naturâ. -  8 Ablatiui absoluti conditionem inducunt. -  9 Conditio ad vnguem, & in forma specifica adimpleri debet. -  10 Et solum inspicitur id quod fuit expræssum & specificatum. -  11 Limitatio temporis à testatore adiectæ, aliud quodcunque tempus vlterius excludit, & vide infrà, 13. & 14. -  12 Conditio vbi est ad certum tempus limitata, nec restricta, potest quandocunque impleri; secus tamen si sit restricta. -  13 Conditio potestatiua vtrum possit sine mora quandocunque in perpetuum impleri, remissiuè. -  14 Temporis limitati lapsus continet dispositionem contrariam, & excludit quem à beneficio concesso ad tempus. Quoniam ad tempus concessum, censetur post tempus prohibitum. Et tempus non obseruans, non obseruat formam, immò renunciat. -  15 Transacto tempore, intra quod conditioni quis parere debet, post tempus non admittitur, etiam libertatis fauore. -  16 In conditionibus moræ purgatio locum non habet. -  17 Conditio potestatiua non habetur pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum, quominus impleret conditionem ipsam. -  18 Et idem in conditione mixta, quando non impletur facto ipsius legatarij, vel cum non deficit ex parte eius, cui impleri debuit, sed ex parte alterius, scilicet tertij, quod tamen latiùs explicatur infrà, n. 31. & n. 56. & seqq. -  19 Metu pœnæ licet non possit quis adstringi ad matrimonium contrahendum, tamen spe lucri optimo iure potest ad matrimonium allici, atque inuitari. -  20 Conditio contrahendi cum certo genere personarum, vel cum certa, & determinata persona, valida est. Quia ex hoc non censetur adempta facultas contrahendi, licet ex parte restringatur. -  21 Sicque condito, seu præceptum à testatore iniunctum fœminæ, vt alicui nubat, sub pœna priuationis hæreditatis, vel legati, vel maioratus instituti, de iure subsistit, & adimpleri debet. -  22 Et non modò per viam conditionis, sed etiam modi adiici potest. -  23 Et non modò vt fæmina nubat alicui extra familiam, sed etiam de familia. -  24 Potest etiam adiici conditio, qua hæreditas auferatur, si quis contraxerit matrimonium cum certo genere personarum. -  25 De voluntatis declaratione cùm agitur, quia actus est iam in esse productus, voluntas probatur per duos testes. Si verò agatur non de declaranda voluntate; sed de inducenda, & de eius substantia non apparet, iidem testes necessarij sunt, qui in ipsa dispositione interuenerunt, nec duo sufficiunt. -  26 Substitutio, quæ prætenditur omissa in testamento, probanda est per septem testes. -  27 Legati verba dubia declarantur coniecturis, sed quando mutatur substantia, vel aliquid additur, debet probari per quinque testes. -  28 Declarare ille dicitur, qui addit qualitatem, quæ non alterat subiectum; aliàs secus. -  29 Testes tot requiruntur in probando id, quod sapit dispositionem extendendo, vel addendo, quot requiruntur ad probandum principalem dispositionem. -  30 Testator si in testamento aliter disposuerit, quam inter viuos dixerat, per contrariam dispositionem censetur voluntatem suam mutasse. -  31 Conditio pro defecta, non autem pro impleta habetur, quoties impedimentum à tertio illatum fuit, sicque grauato præstatur actio ad interesse aduersus ipsum tertium impedientem. Quod tamen intellige, & declara, vt infrà, num. 56. & seq. vsque ad n. 64. -  32 Pelaez à Mieres in proposito consilij Bertrandi 148. n. 10. lib. 1. obseruatio quædam profertur, & contraria pars defenditur infrà, n. 82. & vide num. 63. -  33 Conditionis cuiusuis, etiam casualis, defectus numquam vitiat dispositionem, quando verisimiliter disponens legatum esset etiam defecta conditione, relicturus. -  34 Idque maximè, si aliæ coniecturæ concurrant. -  35 De conditionis implemento cum agitur, voluntas magis, & quod principaliter intendit testator, quàm verborum figura spectanda est. -  36 Et magis consideratur verisimilis mens testatoris, quàm rigor verborum. -  37 Conditio limitatur ex præsumpta voluntate defuncti. -  38 Et propter mentem testatoris, non veniente etiam conditione, relictum quandoque debetur. -  39 In omni materia, & dispositione interpretatio nulla melior est, quàm ea, quæ colligitur ex eo, quod testator si viueret, aut si interrogatus fuisset, verisimiliter fuisset responsurus, vt pro disposito, & expresso habeatur, tametsi dispositum non fuerit. -  40 Ancharani consil. 219. expenditur, & de ratione eius agitur, & numero sequenti. -  41 Conditio, quæ præfinito tempore adimpleri non potest propter angustiam temporis, quasi ex qualitate temporis impossibilis, non vitiat legatum. -  42 Conditionis implendæ tempus non currere ignoranti, sed tantum à die scientiæ. -  43 Tempus à iure, vel ab homine statutum contra legitimè impeditum, & maximè eum, qui impedimentum non potuit remouere, non currit. -  44 Conditionis implendæ tempus præcisum à testatore appositum, ignoranti etiam, & impedito currit. -  45 Causa quæ respicit solum fauorem, & commodi legatarij, non restringit legatum. -  46 Sicque causa ipsa respiciens solum fauorem legatarij, impulsiua dicitur, & non finalis, & non restringit legatum, quin debeatur, etiam si illa deficiat. -  47 Et id maximè inter coniunctas personas. Inter quas legatum potius ex naturali affectione, & ex causa motiua, quam limitatiua factum præsumitur. -  48 Conditio contrahendi cum certa persona, vel cum certo genere personarum, quamuis de iure valida sit regulariter; Id tamen intelligi, atque moderari debet, modò honestè adimpleri valeat conditio ipsa: nam si honestè adimpleri non potest, reputatur impossibilis de iure, & non obligat, nec legatum amittitur. Quomodocunque ipsum contingat, etiam extra casum expressum, in l. cum ita legatum, in versic. videamus, ff. de condit. & demonst. & num. seq. -  49 Dispositio testatoris continens conditionem inhonestam de iure, vel secundùm mores ciuitatis, reiicitur à matrimonio, provt hic adnotatur; & num. seq. -  50 Ea quæ non possunt commodè, id est, salua dignitate, & honore nostro fieri, dicuntur in iure impossibilia factu. -  52 Filia in patris potestate constituta, licet præcisè ad validitatem matrimonij non teneatur exigere patris consensum, nam etiam eo non petito, tenet contractus coniugalis, nec ob id potest exhæredari: Ex honestate tamen exigere debet patris consensum: nec absque eo honestè contrahere potest: quod exornatur. -  53 Conditio illa, si vxorem duxerit, si dederit, si fecerit, ita accipi oportet, quod per grauatum non stet, quominus ducat, det, aut faciat. -  54 Legatum virgini factum, si Titio nupserit, minimè amitti, si ipsa legataria alteri nubat ex consensu patris. Vel si expectans consensum patris, intra tempus à testatore præfixum, non nupserit, vt numeris seqq. & præcedentibus. Et de consilio Bertrandi, 148. lib. 1. & num. seq. -  55 De persona ad tempus validum esse argumentum iure, maximè eadem existente ratione. -  56 Circa sententiam Bertrandi relatam, quatuor Authoris nouissimæ, & verissimæ obseruationes proferuntur, quæ scitu, & notatu reputabuntur dignissimæ. -  57 Aliæ etiam duæ excogitantur, vt hic videbitur. -  58 Ludouicum Molinam indistinctè probasse Bertrandi sententiam. -  59 Didac. etiam Couarr. potiùs probasse, quàm improbasse videri, vt nouè, & verè hic demonstratur. Et Emmanuelis costæ obseruationes (ad quas Author ipse se refert) ponderantur. -  60 Voluntates testatoris, quantumcunque fauorabiles, legis rationi, atque interpretationi, & dispositioni subiici, ac ita demum obseruari debent, si honestatem, & possibilitatem præse ferant, nec turpitudinem, aut inhonestatem, vel quid aliud legibus eisdem contrarium, contineant. -  61 Conditio, quæ honestè adimpleri non valet, quasi impossibilis reputatur, & pro non scripta habetur, quamuis de facto impleri possit. -  62 Honestatis, & honoris causam, vsque adeo leges in consideratione habuisse, in hac qua versamur, cum certa persona contrahendi matrimonium, materia, vt ipsam voluntati expressæ testatoris prætulerint. Siue in concursu honestatis, & voluntatis, honestatem præualere dixerint. -  63 Quod si Pelaez à Mieres iuridice ita animaduerteret, de sententia Bertrandi querelam non posuisset, provt hic obseruatur. -  64 Augmenti primi pro contraria parte adducti, verum, & concludens adducitur responsum. -  65 Secundi quoque pro ipsamet parte ponderati, solutio præstatur. -  66 Tertio etiam partis eiusdem fundamento respondetur, & num. seq. -  67 Lex, Thais, §. intra, ff. de statuliberis, elucidatur. atque explanatur. -  68 Conditionum tres esse species, casualem scilicet, potestatiuam, & mixtam. -  69 Potestatiua conditio, quæ dicatur, & quæ mixta. -  70 Conditionis casualis, potestatiuæ, & mixtæ, permultæ sunt differentiæ. -  71 In conditione casuali inspicitur solùm euentus, & ob id quomodocunque deficiat, impeditur dispositio. Vsque adeo, vt conditio ipsa non purificata, habeatur pro non facta, etiam si in minimo deficiat. Quia conditio pro sui natura est indiuidua, & formam importat. -  72 Conditio potestatiua non habetur pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum, quo minus impleret conditionem ipsam. -  73 Habetur verò pro impleta, si honoratus, & conditione grauatus, sine aliqua sui culpa fuit impeditus ab eo, in cuius persona conditio erat implenda. -  74 Quod si honoratus, & conditione grauatus, casu fuit impeditus, habetur conditio pro impleta ad commodum ipsius grauati. -  75 Dummodo non fuerit ipse in mora dandi, & sic culpa eius non præcesserit. -  76 Item vbi conditio deficit per causam contingentem in personam honorati. -  77 Conditio mixta non habetur pro impleta, sed deficit, quando non fuit impleta, & defecit facto ipsius legatarij. -  78 Conditio mixta pro impleta habetur, quando iusta causa excusat legatarium, quia tunc non videtur per eum stetisse. -  79 Conditio mixta pro impleta non habetur, sed potius pro defecta, quando casu, non autem facto, aut culpa legatarij conditio ipsa defecit. -  80 Quod limitatur fauore alimentorum, & libertatis, & piæ causæ, & in primogeniis. Et cùm dispositio modum potius continet, quam conditionem. Quia modus casu fortuito deficiens, habetur pro impleto. -  81 Conditio mixta habetur pro impleta, quando deficit ex parte eius, cui impleri debuit, quia nolit, vel aliter impediat. -  82 Conditio mixta deficiens facto tertij, non eius, in cuius persona erat adimplenda, pro defecta habetur. Sicque legatario, vel honorato præstatur actio ad interesse aduersus tertium impedientem. Si verò soluendo non sit, conditio non pro defecta, sed pro impleta habetur. -  83 Similiter etiam, quando impedimentum à tertio iniustè illatum fuit. Secus autem si iustè. -  84 In maioratu præceptum de contrahendo habetur pro impleto, tertio iniustè impediente matrimonium. -  85 Vel cum impeditur à tertio, cuius consensus, vel de iure, vel de honestate, secundum bonos mores requiritur. Quia tunc perinde est, ac si conditio impediretur ab eo, in cuius persona implenda erat. -  86 Quinti, sexti, septimi, & octaui argumenti propositi suprà pro contraria parte, traditur vera solutio. -  87 Pauli Duram in proposito huiusce materiæ, obseruationes conuenientes expenduntur, quibus consilij Bertrandi 148. lib. 1. specificam ipse mentionem facit. QVo clarior, & distinctior disputationis huius capitis, & Regij Hispalensis Senatus definitionis explicatio habeatur, præmittendum erit ante alia, Didacum Nuñez{ Senatus Regij. Hispalensis egregia decisio. } de Arojo, testamento condito, & filiis duobus non legitimis, sed naturalibus, quos habebat, hæredibus institutis, D. Annæ de Quesada, filiæ cuiusdam sororis,[sect. 1] suæ, mille & quingentorum ducatorum legatum reliquisse in hæc verba: Iten mando a mi sobrina doña Ana de Quesada, hija de mi hermana dogna Luysa de Arroyo mil y quinientos ducados, y que estos se leden quando se casare, siendo dentro de dos años despues de mi fallecimiento, y para este efeto se pongan en el depositario general, que es, o fuere desta ciudad, para que se le den, casandose dentro del dicho tiempo. Cum autem in regio ipso Senatu lis retineretur, & agitaretur, dubium præcipuum ex relatis verbis oriebatur; ipsa namque legataria, tametsi non intra duos prædictos annos, sed multo post, & sex ferè abhinc annis à morte testatoris præfatum matrimonium contraxit, nihilominus tamen contendebat, legatum sibi præstandum, ac si conditioni paruisset, & intra biennium nupsisset, ex quo per ipsam non stetit, sed per patrem suum. cui obtemperans, & assensum eius expectans, antea contrahere non valuit vllo modo, E contrario tamen dicti filij naturales, & hæredes patris, petitioni legati neruosè contradicebant, atque ipsum non deberi ex desectu conditionis non adimpletæ, sicque nec præstandum contendebant. Senatus vero cum in facto, & in iure plenè instructus fuisset, in fauorem dictæ legatariæ casum definiuit, & legatum ab hæredibus solui decreuit. Ipsius autem definitio, seu decisio vt iure, & ratione comprobetur, & eorum, quæ mox peraguntur, dilucida tradatur, & notanda resolutio, atque explanatio (quæ & multis aliis casibus erit conducibilis) dictorum hæredum fundamenta, seu rationes primo loco ponderabuntur, ac postmodùm legatariæ rationes, & argumenta adducentur: & denique contrariæ, primæque partis fundamentis concludens, & verum præstabitur responsum. Pro parte itaque hæredum, & contra dictam lega[sect. 2]tariam, primo loco vrgere videbatur, quòd voluntas testatoris in testamentis totum fecit, & inprimis seruari debet, ea etenim tanquam regina primum locum obtinet, & in omnibus dominatur, l. ex facto 35. §. rerum autem Italicarum, ff. de hæred. instit. l. in conditionibus primum locum, in principio, ff. de condit. & demonstr. l. cum quæstio in fine, C. legatis, & tanquam lex obseruanda est modis omnibus, §.[sect. 3] disponat. vt authent. de nuptiis, capitis vltima voluntas, 13. quæst. 2. nam facit, vt quod scriptum est in[sect. 4] testamento, valeat, l. si mihi, & tibi §. in legatis ff. de legatis 1. & superiora omnia in eadem, qua versamur matrimonij contrahendi conditione, & materia, adnotarunt, & latiùs comprobarunt Cardin. Mant. de coniectur. vltimar. volunt. libro 11. titulo 16. num. 3. & lib. 3. vbi latiùs: Pelaez à Mieres, de maioratu, 1. p. quæstione 50. ante numerum primum, qui priùs quàm materiam ipsam conditionis matrimonij contrahendi aggrediatur; id præmittit, quod de voluntate seruanda diximus: Petrus Surdus, in consilio 72. n. 11. lib. 1. vbi exornat, Azeuedus etiam, in consilio 4. num. 8. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 11. à principio, infinitos alios sciens, consultòque prætermitto, quoniam superioribus capitib. latè commemoraui eos, & vulgatissmam hanc allegationem comprobaui. Voluntas autem hæc, quod legataria dictum legatum consequatur, si intra duos annos nupserit, & non aliàs, videtur expressa, & manifesta propter verba relata, à quibus recedendum non esse, inquit textis expressus, & vulgatus, in l, non aliter, & in l. ille aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis tertiò, &[sect. 5] latissimè exornaui, atque comprobaui alio cap. suprà, hoc eodem libro, & tractatu. Maximà exgeminatione verborum ipsorum, quæ denotant magis enixam testatoris mentem, & voluntatem, & ipsam augent, &[sect. 6] apertiùs detegunt, l. balista, ff. ad Trebellian. cum aliis vulgatis, de quibus plena manu alio cap. infrà. Et per Surdum, in consilio 73. num. 64. & seq. lib. primo, & in consil. 112. num. 18. eodem libro 1. & in consil. 179. num. 18. lib. 2. Borgnin. Caualcan. decisione 4. num. 27. & 80. p. 3. Aldobrandinum, in consilio 3. ex numero 15. cum seq. Riminaldum, Menochium, Menchacam, Mieres, Bursatum, Hondedeum, Pecianum, Barzium, Thuscum, & infinitos alios dict. cap. infrà adducans. Secundò deinde facit, quoniam verba illa: Siendo dentro de dos años, & iterum: Casandose dentro del dicho tiempo, sunt gerundia, & verbo futuri temporis[sect. 7] iunguntur, sicque important, atque inducunt conditionem sui naturâ. l. si tu ex parte 76. ibi, Adeundo, vbi Glossa explicat, id est, si adierit, ff. de acquir. hæred. sequuntur ibi Bartolus, in fine, & cæteri communiter Scribentes: Idem Bartolus, Corneus, Iason, Decius, Ruinus, Parisius, & Socinus iunior, cum quibus ita quoque adnotauit Petrus Surdus, in consilio 72. numero primo, libro 1. vbi etiam cum eisdem Authoribus, & additis Chassaneo, & Rolando adnotatuit, q́uod gerundium ablatiui casus, iunctim verbo futuri temporis, importat conditionem: Et vltra eum Ioannes de Monte Sperello, in consil. 225. n. 1. & in cons. 281. num. 5. Marcabrunus, in consil. 15. n. 1. qui loquitur in legato facto vxori his verbis, viuendo castè, vidualiter, & honestè; vt scilicet ea verba importent conditionem, ac idem, quod si dixisset, si vixerit castè, & c. Immò & gerundium ablatiui, iunctum verbo præsentis temporis, quod habet effectum in futurum importat conditionem, vt per Ruinum, in cons. 170. n. 6. volum. 3. Surd. d. cons. 110. num. 8. lib. 1. Ablatiui[sect. 8] etiam absoluti quod conditionem inducant sui naturâ; compertum est, & vulgatum: & probatur per text. in l. testatore, ff. de condit. & demonst. vt latius explicatur. infrà alio cap. huiusce libri, & tractatus: & per Menoch. in cons. 152. n. 10. lib. 2. Octauian. Cacheran. decis. Pedemontana 141. num. 6. & 7. Riminal. in cons. 412. num. 85. & 86. lib. 4. & in consil. 651. ex num. 16. lib. 6. Aldobrand. in cons. 107. n. 16. Surd. in cons. 171. n. 15. & 16. lib. 2. Francisc. Viuium, decision. 19. per totam. Pet. Barbos. in rubric. ff. soluto matrim. n. 24. Leand. Galganet. de condit. & demonst. 2. p. cap. 1. quæt. 20. num. 6. folio 136. Cardinalem Thusc. practicar. conclus. iuris, litera A. concus. 32. Conditio autem ad vnguem, & in forma specifica adimpleri[sect. 9] debet, l. qui hæredi, & l. Mæuius, ff. de condit. & demonstrat. & latiùs probant Iacobus Menochius lib. 4. præsumptione 185. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titulo 19. num. 8. Peregrinus, de fideicommissis, art. 16. num. 120. & 121. Galganetus, de condit. & demonstrat. 1. parte, cap. 6. & 2. parte, cap. 1. quæst. 82. & solum inspicitur id, quod fuit expres[sect. 10]sum, & specificatum; vt ipsamet iura probant, & per Castrensem, in consilio 136. columna 2. versic. & ideo, libro primo. Thuscum, litera C. conclus. 582. numero primo. Rursus & tertiò facit, quoniam limitatio temporis, duorum scilicet annorum à testatore adiecta, aliud[sect. 11] quodcunque tempus vlterius excludit; cum vnius temporis inclusio, alterius exclusio sit, iuxta text. in l. cùm prætor, ff. de iudiciis, cum aliis vulgatis, de quibus alio cap. infrà. Et loquens in eisdem terminis nostris, & in conditionibus docuit magistraliter Baldus, in l. si plures, num. 32. C. de condit. insertis, & Cinus ibidem post Petrum, quæstione 5. Bartolus, & Doctores, in l. hæc conditio, ff. de condit. & demonst. Beroius, in consilio 28. numero 51. lib. 2. Surdus, in consil. 72. numero 2. libro primo. vbi inquit, quod conditio vbi non est ad certum tempus limitata, nec restricta, potest quandocunque impleri, secus tamen si sit restricta. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 15. numero 127. in illis verbis: Aut certum tempus à te[sect. 12]statore fuit præstitutum, & potest egredi, l. si ita quis, §. Seia, ff. de verb. obligat. l. si intra. C. de fideicomm. libertat. l. statu liberum, §1. ff. de legatis 2. & sic Baldus voluit, d.l. si plures, n. 33. & probatur in dicto §. Seia; idem est in dispositionibus legalibus, & statutariis, concedentibus aliquid fieri intra certum tempus ad onus alterius, l. prima. § intra, ff. de successorio edicto, l. final. ff. quis ordo, l. fin. ff. de decret. ab ord. faciend. l. ob commissa. C. de adulteriis. Et repetit iterum sub verbis seqq. Galganetus, in commentariis, de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 1. quæstione 65. numero 1. qui in eo dubio[sect. 13] vtrum conditio potestatiua possit sine mora quandocunque in perpetuum impleri; nonnullos casus distinguit, quorum primus ad propositum nostrum, videlicet, quod si tempus eius adimplementi est taxatum, vltra non admittitur, & sic quod conditio potestatiua, determinato tempore implenda, non potest impleri quandocunque, sed tunc est implenda, & citat textum, in l. penultima, ff. vnde liberi. Afflict. decis. 73. num. 3. & seq. Menchacam, lib. 3. quæstionum illustrium, cap. 93. num. 8. & seq. idem Galganetus, atque in fortioribus terminis, 2. p. cap. 1. quæst. 70. n. 6. & quatuor seqq. fol. 196. & num. 12. fol. 197. vbi inquit, quod conditionis implendæ tempus appositum, præcisum censetur, & currit indistinctè, ex l. conditionum 90. ff. de condit. & demonstr. Abbate, Mohedano & Petro Surdo, ibi relatis: & quod temporis limitati lapsus continet dispositionem contrariam, & exclu[sect. 14]dit quem à beneficio concesso ad tempus: quoniam ad tempus concessum, censetur post tempus prohibitum, & tempus non obseruans, non obseruat formam, immò renunciat; provt hæc omnia latius, &, multum ad propositum nostrum comprobat Galganetus ipse in loco relato. Tiraque 1. quoque, de retract. lignag. §. 3. glos: 4. num. 2. generaliter hæc eadem accipit in quacunque dispositione, in qua certum, & taxatum tempus statuitur ad aliquid faciendum, vt scilicet factum transacto tempore non teneat; per eadem iura, quæ Peregrinus, suprà relatus adduxit, & in for[sect. 15]tioribus terminis, ac etiam concurrente libertatis fauore; id ipsum probatur per text. in l Thais, §. intrà, ff. de fideicommiss. libert. quò loci cum testator libertatem seruis suis reliquisset, si rationes intra certa tempora reddidissent; Iureconsultus respondet, quod si intra tempora præfixa conditioni reddendarum rationum non potuerint, non idcirco liberos eos fore, quod postea rationes velint reddere; & idem probatur in l. si intra 23. ff; de statuliberis, in illis verbis: Si intra quinquennium Stichus centum dederit, liber esto. nec Titio, nec hæredi vel emptori post quinquennium dabit. Et Bartolus ibidem in summario deduxit in hunc modum: Transacto tempore, intra quod conditioni quis parere debet, post tempus non admittetur. Atque ideo notari solet, quod in. conditionibus moræ purgatio locum non habet, vt per Doctores, in l. si super, C. de transactionibus[sect. 16] & in l. si insulam, vbi Alexander. 24. ff. de verbor. obligat. Dominicum Arunadum, in tractatu de Mora, cap. 9. numero finali, & latiùs explicant Peregrinus, de fideicommissis, d. art. 16. n. 127. Galganetus, relatus suprà, num. 13. & 2. parte, cap. 1. quæst. 65. fol. 181. Præterea & quarto loco facit, certi iuris esse, con[sect. 17]ditionem potestatiuam non haberi pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum, quominus impleret conditionem ipsam, si quidem testator conditionem adiecit, vt grauatus eam impleret, non autem vt negligeret, l. quæ sub conditione, §. 1. in fine, & l. finalis, ff. de condit. institut. l. penultima, §. 1. ff. de condit. & demonstrat. l. Mæuia, in principio ff. de annuis legatis, l. libertis, §. finali ff. de alimentis legatis: Et tradunt Bartolus, & Socinus, in l. in testamento 2. ff. de condit. & demonst. ille numero 2. iste numero 8. potestatiua: Iacobus Menochius, libro 4. præsumptione 183. numero 17. Peregrinus, de fideicommissi, artic. 16. numero 123. &124. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris litera C. conclus. 581. maximè numero 4. meritò ergo legati commodo priuabitur legataria, quæ cum deberet intra biennium, iuxta præceptum testatoris potestatiuum, matrimonium contrahere, id neglexit. Quòd si dixeris, in casu præsenti conditionem esse mixtam, cùm etiam à voluntate, & potestate alterius, scilicet patris, & sic tertij dependeat, vt infrà, dicetur, & per Thusc. conclus 580. numero 4. & conclusione 578. numero 7. Menoch. lib. 4. d. præsumptione 183. num. 32. Peregrinum, dicto artic. 23. numero 152. Manticam, de coniecturis vltimar. voluntat. lib 11. titul. 16. num. 18. & 19. adhuc equidem conditio ipsa mixta haberi non potest pro impleta, cùm non fuerit impleta facto ipsius legatariæ, vel cùm[sect. 18] non deficiat ex parte eius, cui impleri debet; sed ex alterius, scilicet tertij, sicuti vtrumque latiùs probarunt & iure, atque authoritate comprobarunt Molin. de Hispanor. primog. lib. 2. cap. 13. n. 20. Menoch. dicta præsumptione 123. ex num. 23. vsque ad num. 29. & num. 38. & 2. seq. Peregrin dicto artic. 16. n. 137. & seq. & n. 152. & seq. sicque conditio eadem (vtcunque res sit) defecta videtur, siue simus in potestatiua, siuc in mixta conditione, cum intra dictum biennium legaratia non nupserit, vel facto tertij, patris scilicet, aut saltem non facto, vel omissione eiusdem, non verò ex parte eius, cui impleri debeat, impedimentum processerit. Quintò etiam facit, certissimi quoque iuris esse, quod licèt pœnæ metu non possit quis adstringi[sect. 19] ad matrimonium contrahendum, cap. Gemma, de sponsalibus, l. Titia, ff. de verbor. obligat. l. Titio centum, §. 1. ff. de condit. demonst. tamen spe lucri optimo iure potest ad matrimonium allici atque inuitari, d.l. Titio centum, §. 1. & l. cum ita legatum 63. versic. videamus, ff. de condit. & demonst. per quæ iura in specie censuerunt Bartolus, & communiter Scribentes ibidem,[sect. 20] conditionem contrahendi cum certo genere personarum, vel cum certa & determinata persona, valere de iure, quia ex hoc non censetur adempta facultas contrahendi, licèt ex parte restringatur. Sicque con[sect. 21]ditionem, seu præceptum à testatore iniunctum fœminæ, vt alicui nubat sub pœna priuationis hæreditatis, vel legati, vel maioratus instituti; iure eodem subsistere, & adimpleri debere, d.l. cum ita legatum, versic. si Titio nupserit, l. 4. ibi: pero si el testador, & l. 22. tit. 9. partita 6. ibi, esso seria, & non modò per viam conditionis, sed etiam per viam modi adiici posse, & non[sect. 22] modò, vt fœmina nubat alicui extra familiam, sed etiam de familia, intelligendo, prout pater Thomas[sect. 23] Sanchez, in loco statim referendo, num. 9. adnotauit, ac etiam Molina, Mantica & alij intelligunt, & denique, legatum, seu hæreditatem posse auferri, ti quis contra[sect. 24]xerit matrimonium cum certo genere personatum; sicque successorem maioratus prohibitum cum aliqua contrahere; teneri adimplere, aliàs successione priuari, vt per Molinam referendum statim num. 9. cap. 13. ita sane superiores omnes doctrinas amplectuntur vnanimiter post alios Authores multos, quos citant, & ipsas exornant Couar. in 4. secunda parte cap. 3. §. 3. num. 6. cum seq. Acosta, in l. cum tale, §. si arbitratu, limitatione 6. num. 1. cum seq. Ludouicus Molina, de Hispanorum primog lib. 2. c. 13. per totum, Cardin. Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 11. tit. 18. ex n. 1. vsque ad num. 8. Pelaez à Mieres, de maiora. 1. parte quæst. 50. num. 1. Aluaradus, de coniect. mente defuncti lib. 2. cap. 1. §. 1. num. 28. & seq. Ioannes Cephalus, in consil. 319. lib. 3. Minsingerus singul. obseruat. centuria sexta, obseruatione 31. Anton. Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 12. num. 78. Ioannes Gratianus, regula 83. Ludouicus Morotius, in responso 97. num. 1. & tribus seq. Ioannes Gutierrez, in consil 18. ex num. 2. & quatuor seqq. Azeuedus, in consilio 4. maximè: num. 4. 7. 10. & 21. Eugenius in consilio 18. ex num. 43. cum seq. Sanchez, de sponsalibus, libro 1. disp. 33. num. 6. & tribus seq. & num. 11. fol. mihi 145. Andræas Fachineus, in cons. 53. num. 13. & seq. lib. 2. Georgius de Cabedo decisione 31. n. 3. Galganetus, de condit. & demonst, 1. p. cap. 8. n. 1. & seq. fol 29. iuxta hæc autem planum equidem redditur, quod dicta legataria debuit nubere intra biennium; aliàs amittit legatum, & ita concludit Galganetus, loco nunc relato, num. 3. &. 4. in illis verbis: Et ideo conditio ditio ista existit, & legatum debetur, si nupserit, id est, si validè, & effectualiter nupserit, & deficit, si non nupserit, & legati actio denegatur, &c. Martha, voto 50. Facit etiam & sexto loco, legatariam eandem videri non posse iuuari vllo modo ex pluribus illis coniecturis, quas pro se adducit, & ideo expendit, quod testator prædictus maximo amore, & amicitia eam prosequutus fuerit, quod maiorem quantitatem eidem, si posset, reliquisset, & ita inter vinos sæpe dixisset, nec dictam conditionem vsquam commemorasset. Item quod restrictio illa temporis magis in fauorem eius, & vt patrem suum ad matrimonium facilius excitaret, metúque pœnæ, siue amiffionis legati citiùs induceret, quàm in odium ipsius, velut eius mentis, aut cogitationis fuisset, quod eo tempore elapso legatum non præstari voluisset. Nam cum in casu, præsenti in eis terminis versamut, in quibus agitur de inductione nouæ voluntatis. & tractutur de substantia siue probatione ipsius voluntatis, & dispositionis substantialis, non de qualitate, vel aliqua declaratione voluntatis, seu dispositionis dubiae, non quidem, sufficiunt duo testes (prout duo, vel tres duntaxat in examen proferuntur) sed tot testes necessarij fuere, quot in ipso testamento interuenerunt. Hæc etenim communis est in hac materia distinctio, quod aut agitur de voluntatis declaratione, & tunc quia actus est iam in esse productus; voluntas probatur per duos testes:si verò agamus non[sect. 25] de declaranda voluntate iam inducta, sed de probanda voluntate inducenda, & de cuius substantia non apparet (immò in contrarium, vt in casu præsenti, apparet) iidem testes necessarij sunt, qui in ipsa dispositione interuenerunt, nec duo sufficiunt: ita sane mente communi, atque ex relatione quamplurimorum firmauit Surdus, in consilio 129. numero 28. libro primo. Honded. in consilio 51. numero 73. & tribus sequentibus libro secundo, qui pro confirmatione huius sententiæ inquit bene facere Surdum in loco relato, & in consilio 147. numero 11. & sequentibus lib. 1. quatenus ex distinctione superiori communi de[sect. 26]ducit, substitutionem errore omissam, per septem testes probari debere, quando prætenditur facta in testamento: Nattam quoque in consil. 363. lib. 2. qui res[sect. 27]pondit, quod quotes agitur declarando aliquod verbum ambiguum positum in legato, tunc ex coniecturis potest declarari;sed vbi mutatur substantia legati, additur qualitas, quæ alterat legatum, opus est quinque testibus, deponentibus de voluntate testatoris, subdens post Bald. in l. hæredes palam, §. si quis post. in 3. notabili, ff. de testamentis quòdtunc ille qui adii[sect. 28]cit qualitatem, dicitur potius declarare; quàm aliquid de nouo facere, quando qualitas illa fungitur loco demonstrationis, nec alterat subiectum: Et quòd[sect. 29] quando agitur de probando eo, quod sapit dispositionem extendendi, vel includendi alias; personas, vel aliter dispositioni iam factæ: adeundi, fieri debeat probatio per tot testes, quot sunt necessarij ad probationem principalis dispositionis. firmasse Simonem de Prætis ibi relatum: & id ipsum tenuerunt permulti alij à me longa serie commemorati suprà, hoc eodem lib. & tract. cap. 19. vbi diligenter, & vtiliter articulum explanaui: cùm ergo in casu proposito agatur per dictam legatariam de eo, quod sapit dispositionem extendere; & addere tempus vltra tempus vltra limitatum & præfixum, & sic addatur dispositioni, vel detrahatur qualitati expressæ nubendi intra biennium (quod in effectu est alterare dispositionem ipsam) eundem numerum testium adducere debuit ipsa ad fundamentum suæ intentionis, qui in ipsa principali dispostione; requiritur, iuxta prædictam sententiam communem, idque vel eo magis, quod concesso etiam sine præiudicio veritatis, ita ipsum testatorem inter viuos voluisse, vel sic enunciasse, aut intendisse, prout eadem pars contendit, ex quo tempore conditi testamenti, & in dicta clausula aliter statuit, & verba in initio huius cap. relata adiecit, à priori voluntate, recessisse, nec aliter legatum præstari voluisse, quàm si ipsa intra biennium nuberer, de iure credendum est: & ita sane non in aliis; aut remotis. sed in eisdem, in quibus versamur terminis expressim annotauit Surdus decis 54. num. 6. nam cum antea arguendo, & coniecturas ponderando, præmisisset, voluntatem testatoris declarari ex his? quæ ipse dixit ante testamentum, prout ibi probat, & latius ego quoque probaui sup. hoc eod. lib. & tract. c. 18. subdit in hunc modum: Præterea ex testamento postea condito apparet, aliter eum sensisse, quia matrem instituit in omnibus allodialibus, & cum matri substituerit patruum, & patruelem, vtique si mater superuixisset testatori, D. Ludouic. fuisset perpetuò exclusus ab hæreditate fratris. Cum ergo disposuerit in contrarium eius, quod perfunctoriè loquendo professus fuerat, non sunt attendenda ea verba, quia posteriora prioribus derogant, l. pacta nouissima, C. de pactis, l. diuo, §. licet, ff. de iure codicill. Simon, de interpr. vltim. volunt. lib. 2. interpret. 1. dubitatione 1. solut. 1. num. 4. & cum ex testamento appareat, quod dominus Ludouicus fuerat ab omnibus allodialibus exclusus, non egemus coniecturis in rebus claris: & præsumptio cedit veritati, & posito quod tunc in mente gesserit. suam hæreditatem D. Ludouico relinquere, tamen per contrariam dispositionem constat eum mutasse voluntatem. Septimò quoque pro eadem parte non leuiter adstringere videtur, legatariam in casu præsenti ad interesse agere debuisse contra præfatum patrem suum, qui matrimonij non contrahendi impedimentum, aut saltem ansam, & occasionem, siue causam tribuit, nec potuisse aduersus ipsos hæredes agere ad dictum legatum, cum conditio intra terminum præfinitum adimpleta non fuerit, sicque pro defecta habeatur, per text. in l. inde Neratius, §. idem Iulianus, ff. ad legam Aquiliam, ex qua post Glossam ordinariam, verbo, manifestum, in l.C. de institut. & substit. vbi Bart. Paulus. Alexan. Ias. Decius, & communiter Scribentes; deduxit Molin. de Hispan, primog. lib. 2. d.c. 13. num. 20. conditionem pro defecta, non autem pro im[sect. 31]pleta haberi, quoties impedimentum à tortio illatum fuit, sic que grauato præstandam esse actionem ad interesse aduersus tertium ipsum impedientem, & alios retulit Menoch. lib. 4. præsumpt. 183. num. 38. & 39. & in cons. 146. colum. vltim. vltim. lib. 2. Cinum etiam, Albericum, Bartol. Bald. Angel. Fulgos. Salicet. Alex. Corn. Socin. Cuiacium, & Duarenum, retulerunt Petrus Gillenius, in d.l. 1. C. de instit. & substitut. Pereg. de fideicommis. artic. 16. num. 152. & 153. Galganet. de condit. & demonst. secunda parte, cap. 1. quæst. 29. num. 15. quod in presenti fortiori ratione, atque ideo militare videtur, quod tempore contracti matrimonij per dictam filiam legatariam, pater eiusdem promiserit marito, se ex proprio patrimonio, & substantia, eandem mille & quingentorum ducatorum summam præstiturum, si dicto legato petito, & lite prosequuta legatum non solueretur: sicque duplici via aduersus ipsum patrem habeat recursum. Octauo denique & vltimo loco multum ad propositum nostrum facere videtur Pelaez à Mieres in,[sect. 32] commentariis, de maioratu, 1. part. quæst. 50. num. 8. in specie illa Bertrandi cons. 148. lib. 1. obseruatio quædam; nam cum ipse ex sententia eiusdem Bertrandi, & Baldi doctrina in simili recensuisset, legatum factum virgini, si Titio nupserit, non amitti, filia nubente cum alio ex patris mandato, & nonnullis exornasset, atque corroborasset eam: statim in versic. sed quamuis, de ea dubitat, & in hunc modum scribit: sed quamuis hæc illatio, & Stephan. Bertran. doctrina colorata videatur, magis æqua, quàm tuta videtur. Durum enim est sic facere illusionem voluntatibus testatorum, quibus leges in vniuersum fauent, & cum his cauillationibus supremas defunctorum voluntas irridere, & infringere: & est dare occasionem, vt sub hoc colore passim vltima defunctorum iudicia irritentur, & vt bona concedantur contra voluntatem testatorum, & conditiones ab illis adiectas. Quod si ita est, durius equidem in casu proposito videri poterit, vltra præfatum tempus conditionem nubendi porrigere, & voluntatem testatoris quodam modo eludere, quæ ex adiectione conditionis ipsius in se continet causam finalem, iuxta doctrinam illam Bartoli, in l. demonstratio. §. quod autem n. 13. ff. de eod. & demonst. Tiraq. in tract. Cessante causa, limitat. num. 6. Surd. decis. 7. num. 10. & decis. 232. num. 7. Cæterum superioribus omnibus minimè refragantibus, contrarjum iuridicè non modò, sed etiam æquè Senatur noster Regius Hispalensis definiuit, & dictæ Legatariæ D. Annæ de Quesada, legatum integre præstari decreuit, ex quo per ipsam non stetit, sed per patrem suum, quo minus intra biennium nuberet, & ante ipsum, si posset, nupsisset legataria eadem, quæ instanter petiit, & desiderauit id fieri, nec honestè, & iuxta dignitatem sine assensu, & ordine patris nubere potuit, vtpote quæ nec dotem congruam marito constituere, nec alia adeo necessaria ad effectum perducere potens esset, si ex voluntate patris eiusdem matrimonium non fieret, & dos ab eo daretur. Cum etiam vltra alios duos testes, de quibus suprà, alter quoque adesset, vnus scilicet dictorum filiorum, & hæredum testatoris prædicit, qui libenter agnouit; & iureiurando deposuit, etiam in casu proposito, & matrimonio post tempus præfixum contracto, præstari legatum testatorem voluisse, nec ideo adiectum tempus limitatum, quod eo elapso excludi legatariam ipse disponens intendisset, sed celeriùs patrem inuitaret, atque induceret, vt suprà dicebam: in quo cum dictus hæres cum aliis duobus testibus ita de plano bonam fidem agnouisset, alter verò contradiceret omnino, & legatum factum Senatus videret, atque de sola temporis prorogandi, vel non, circumstantia ageretur, cum etiam per patrem ipsum stetisset, & non per filiam: meritò sic statuit, vt dixi. Senatus autem eiusdem definitio sequentibus fundamentis, & rationibus comprobatur concludenter. Primum equidem, quoniam tempus prædictum duorum annorum ad eum finem appositum fuit absque dubio, quem nunc dicebam, & non ad alium, scilicet vt citiùs pater dictam filiam collocaret in matrimonium, non vero vt ipsam legati commodo priuaret, si absque culpa sua non intra, sed post biennium nupsisset, sicque legatum ei deberi iuridicè dicitur; quoniam[sect. [33]] defectus conditionis cuiuslibet, etiam casualis, nunquam vitiat dispositionem, quando verisimiliter disponens, legatum esset, etiam defecta conditione, relicturus; prout deducitur ex textu in l. cum tale, §, falsam causam, ff. de condit. & demonst. ibi, Si probetur aliàs legatum non fuisse: & in specie dixit Glos. in l. quæ sub conditione, §. quoties, ff. de condit. institut. verbo, defectus, ibi, vel hic erat alias relicturus, Glos. consimilis, in l. 5. C. de institut. & substitut. verbo manifestum. Ex quibus ita specificè adnotarunt, Angelus, Fulgosius, Corneus, Alexand. & Iason; cum quibus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 13. sub num. 26. ad finem, in versic. comprobatur ex eo: & vltra eum id ipsum tenuerunt Socinus, in l. in testamento 2. n. 4. versic. 3. & vltimo limita. quem & Glossam, & Castrensem duntaxat refert, & ita limitat communem illam resolutionem, quod in conditione casuali inspicitur solum euentus, & ob id quomodocunque deficiat, impeditur dispositio: Menochius, libro 4. dicta præsumpt. 183. num. 183. num. 13. & 15. limitatur namque secundum eum, quando testator reliquisset, etiam deficiente conditione casuali: Et idem tenuerunt Decius, in cons. 397. num. 5. Parisius, in consilio 77. num. 22. lib. 2. Ioannes Sichardus, in l. 1. n. 8. C. de institut. & substitut. Andreas Gaill. practicar. obseruat. lib. 2. ob seruatione 132. num. 6. & 7. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 10. num. 122. qui potuissent pro hac sententia expendere textum, in l. si res obligata, 57. ff. de legat. 1. l. Mæuia, & l. annua, ff. de annuis legatis. l. ambiguitatem, C. de vsufructu. Et ipsa[sect. 34] doctrina magis indubitanter procedit, tot, tantísque coniecturis concurrentibus, quæ ex testium probatione conualidantur, iuxta eorumdem Authorum obseruationes, & traditionem Gillenij, in d.l. 1. C. de institut. & substitut. num. 17. & in conflictu contrarietatis ideo præualere, atque vincere debent, quod maiores, & fortiores, proximiores etiam, & verisimiliores sint, atque benigniorem, & fauorabiliorem, & per quam legatum sustineatur, & dotis causæ consulatur, dispositionem contineant, iuxta ea, quæ cap. duobus præcedentibus latiùs adnotantur, & traduntur per Cardinalem Manticam, de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 12. titulo finali, per Hippolyt. Riminaldum in consil. 2. num. 21. & duobus seq. lib. 1. & in consil. 147. num 63. lib. 2. Menochium, in cons. 121. num. 92. & seq. vsque ad num. 98. libro 2. Surdum, in consilio 7. num. 50. & 51. libro 1. & in consilio 315. libro 3. Mascardum de probation. conclus. 1225. Cæsarem Barzium, decisione Bononiæ 121. num. 53. Quod[sect. 35] etiam, cùm de implemento conditionis agitur, voluntas magis, & quod principaliter intendit testator, quam verborum figura spectanda sit, l. pater Seuerinam. §. conditionem verba, ff. de condition. & demonstrat. l. 3. de institut. & substitut. Et magis conside[sect. 36]ratur verisimilis mens testatoris, quam rigor verborum, vt per Corneum, in consilio 124. numero 6. & seq. libro 2. Manticam, libro 11. titulo 16. num. 3. qui inde infert, quod conditio limitatur ex præsum[sect. 37]pta voluntate defuncti: Bartolus, in l. auia. §. vltimo. ff. de condit. & demonst. Et propter mentem tastato[sect. 38]ris, non veniente etiam conditione, relictum quandoque debetur, Aliciatus, in consilio 62. numero 9. & in consilio 86. numero 6. libro 9. Mantica, dicto numero 3. qui mouetur per tex. in l. talem, in principio. ff. de hæred. instit. Surdus, in consilio 110. numero 11. 12. & 13. lib. 1. qui rectè ad propositum nostrum probauit, atque exornauit, voluntatem testatoris in conditionibus primum locum obtinere, non solùm expressam, sed etiam tacitam, vt latius per ipsum Manticam, lib. 3. tit. 3. Peregrinum, de fideicommissis, articulo 11. Menochium, libro quarto præsumpt. 83. Ac denique, in omni materia, & disposi[sect. 39]tione interpretatio nulla melior est, quàm ea, quæ colligitur ex eo, quod testator si viueret, aut si interrogatus fuisset, verisimiliter fuisset responsurus, vt pro dispositio, & expresso habeatur, tametsi dispositum non fuerit: iuxta textum vulgatum cum sua glossa, in l, tale pactum. §. finali, ff. de pactis l. Titius. §. Lucius. ff. de liber. & posthum. cum aliis pluribus, cum quibus exornarunt latissimè Burgos de Paz, in consil. 34. num. 29. & seq. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 244. num. 34. & 44. & num. 309. libro tertio. Menochius, in consilio 173. num. 66. & duobus seqq. libro secundo & in consil. 233. libro 3. Tiberius Decianus, in cons. 173. num. 66. lib. 2. Surdus, decis. 37. numero 30. & decis. 202. num. 3. & in cons. 44. num. 4. libro 1. & in cons. 112. num. 100. eod. lib. 1. & in consilio 443. num. 24. lib. 3. Aldobrandinus, in cons. 30. num. 1. & seq. & num. 44. & seq. Honded. in cons. 57. numer 3. & 35. libro 2. & in cons. 64. numero 32. eodem libro secundo. & suprà hoc eodem libro, & tractatu, capit. 12. per totum, latiùs explanaui, atque exornaui. Secundò deinde pro eadem parte facit, dictam D. Annam de Quesada, tempore hoc, quod legatum ipsum ab hæredibus petit, iam reperi nuptam, sicque voluntatem testatoris adimpletam, quamuis implementum post tempus à testatore statutum acciderit, & consequenter eidem deberi legatum: prout in simili decidisse, atque consuluisse videtur Ancharanus,[sect. 40] in consilio 219. vbi conclusiuè obseruauit, quod legatum relictum vxori, si intra mensem Ianuarij iterum nubat; ei deberi, etiam si matrimonium contrahat post dictum mensum. Quòd si dixeris, Ancharani decisionem, ac ratinem etiam eiusdem præcipuam ideò non concludere, siue in casu præsenti non vrgere, quod certi iuris sit, conditionem eam, quæ præfinito tempore adimpleri non potest propter angu[sect. 41]stiam temporis, quasi ex qualitate temporis imposfibilem, non vitiare legatum: iuxta textum in l. si mihi & Titio, 12. §. proculus, ff. de legatis primo. l. si quis ita. 6. ff. de condition. institut. & per Galganetum, de conditionibus, & de monstrat. prima parte, capit. secundo, numero 12. folio 6. & secunda parte, cap. primo, quæstione 66. numero secundo folio 182. & numero 15. folio 183. ipsum autem Ancharanum versari in teiminis, quando testator vixit vltra mensem Ianuarij, & sic quamuis dispositum sit possibile, executio tamen impossibilis fuit propter temporis angustias, & quia testator postmodum decessit (vt dixi) Respondebitur equidem, in dicto casu non solum ob eam rationem, angustiasque temporis præfixi, id quod fuit impossibile remoueri, & legatum validum remanere, sed etiam ex alio (quod Ancharanus omisit) videlicet quod per dictam legatariam non stetisset, quo minus assignato mense iterum nuberet, cum testator transacto eo mense decessisset, sicque nubere non potuerit. Semper autem in hac eadem, qua versamur materia intelligatur dicta conditio, si per eam steterit, quominus nuberet, prout inquit textus singularis, in l. vter ex fratribus, ff. de condit. institut. de qua infrà; per ipsam autem non steterit. Immò si verum amamus, & casum ibi propositum perpendimus maturè, potius hac, quàm superiori adduci, atque excitari Ancharanus debuit ratione; quoniam si testator decessisset statim, temporis angustia considerari non valerer, ex quo tamen decessit, nec impleri potuit conditio eo viuente, vti impossibilis dicta conditio non attenditur (prout rectissimè ipse Author enuntiat) nec est etiam, cur eidem imputari debeat, quare non nupserit, quæ nubere non valuit vllo modo, & ideò ratione hac racte considerata, valide adducitur in proposito præfatum Ancharani consilium. Rursus & tertio loco facit, eandemmet legatariam (prout contenditur) ignaram omnino fuisse conditionis prædictæ, & multo ante, & post conditum testamentum in quodem monialium conuentu huius ciuitatis ex ordinatione, & voluntate patris mansisse, sicque conditionis implendæ tempus non[sect. 42] currere ignoranti, sed tantum à die scientiæ, vt per Bartol. Bald. Corneum, Syluanum, Ruinum, & Decianum, cum quibus Octauianus Cacheranus, decisione Pedemontana 176. numero 2. Galganetus, de condit. & demonst. parte 2. cap. 1. quæst. 70. numero primo, & 3. folio 196. qui citat text. in l. 2. ff. de condit. & demonst. Quod si dixeris, ex aduerso constare, temporis præfati à testatore præfiniti, & conditionis ipsius consciam eam fuisse; Adhuc eidem temporis lapsus nocere non debuit ex alio, quod tempus à iure, vel[sect. 43] ab homine statutum, contra legitimè impeditum, & maximè eum, qui impedimentum non potuit remouere, non currit, iuxta text. in cap. quia diuersitatem, de concessione præbendæ, l prima in fine, C. de annali exceptione & latè per Iason. in §. rursus, numero 24. Institut. de actionibus: & in l. quominus, num. 105. ff. de fluminibus, Tiraqullum, de retractu conuentionali. §. primo, glossa 2. n. 58. Sfortiam Oddi, de in integrum restitution. 1. parte, quæst. 14. artic. 2. Surdum in cons. 8. numero 25. lib. 1. & decisione 203. numero 16. Galgenetum, de condit. & demonstration. secunda parte cap. primo, quæstione 70. numero quinto. legataria autem ipsa patris voluntatem, & assensum ad nuptias nondum adhibitum spectans, adeo impedita erat, & eius factum spectare debebat, vt neque honestè nubere absque patris eiusdem consensu, neque etiam nubendo, secundum bonus mores regionis, & virginum honestatem, impedimentum remouere, siue matrimonium contrahere potierit. Si verò[sect. 44] nunc replices, minimè ea procedere, quando fuit à testatore appositum tempus præcisum conditionis implendæ; tunc namque etiam ignoranti, & impedito currit, vt latius deducit, & probat Galganetus, eadem quæstione 70. ex numero secto cum sequentibus folio 196. obtinere quoque ea, quæ de conditione ad certum tempus restricta, annotauimus suprà tertio fundamento principali partis contrariæ, per totum; Tunc equidem responderi debebit, prout respondebitur infrà ad solutionem eiusdem tertij fundamenti partis contrariæ. Quartò prætereà facit, quoniam in casu præsenti inprimis testator dixit; Item mando a mi sobrina doña Ana de Quesada, hija de mi hermana doña Luysa de Arro yo, mil y quinientos ducados. Postmodúm adiecit; y que estos se le den quando se case, siendo dentro de años despues de mi fallecimiento, y para este efecto se pongan en el de positario general, que es, o fuere desta ciudad, para que se le den, casanose dentro del dicho tiempo. Sicque negari non potest, quin causa temporis adiiciendi, siue adiecti, sicut legati ipsius, fauorem, & commodum eiusdem legatariæ, potiusquam substantiam dispositionis, aut conditionis inspiceret, vtpote cum intentio præcipua dicti testatoris fuerit (vt ex processu apparet) dictum legatum relinquere, vt dos ipsius coadiuuaretur, & augeretur, & facilius, ac melius ipsa nuberet; tempus verò restringere, vt citiús id fieret, patèrque ad matrimonium filiæ impelleretur: & ne pater ipse, aut matrimonium, & statum eius differendo, vel legatam pecuniam consumendo, si ad manus suas quantitas ea perueniet, filiam defraudaret, aut eidem præiudicium quouis modo generaret; vnum & alterum casum præueniens, vtrique testator consuluit, duorum scilicet annorum terminum statuit, & quod interim deponeretur pecunia penes depositarium generalem, vt ex verbis relatis apparet. Sicque cum dictum tempus appositum fuerit in fauorem eiusdem legatariæ, cum etiam causa præcipua ipsius dispositionis, ex fauore eius processerit, non debet tempus, nec causa coarctare legatum, neque quod eius fauore introductum est, in eiusdem odium, & damnum retorqueri; iuxta singularem illam doctrinam Bartoli post Iacob. de Aren. quem refert, in l. 4. num. 1. & numero 3. & 4. ff. de alimen. & cibar. legat. quod cau[sect. 45]sa, quæ respicit solum fauorem, & commodum legatarij non restringit legatum: & Bartolum sequuntur Alexander, Socinus, Craueta, Romanus, Decius, Ferrat. Bertazolus, Hieron. Gabr. Mantica, Prætis, Menochius, & Petrus Surdus, eum quibus sic scripsit, atque annotauit Cæsar Barzius, decis. Bononiæ 79. ex numero 8. vsque ad num. 12. & vltra eum Ioannes Vincent. Honded. Landulphus, & alij Authores à me commemorati in tractatu de vsufructu, cap. 30. n. 15. Sicque causa ipsa respiciens solum fauorem legatarij,[sect. 46] impulsiua dicitur, & non finalis, & non restringit legatum, quin debeatur, etiam si illa deficiat; sicuti ex aliis multis authoribus obseruarunt Tiraquellus, in tract. Cessante causa, limitatione 1. num. 32. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 4. dubitat. 12. num. 43. fol. 439. Mantica, de coniectur. vltim. volunt. lib. 6. tit. 14. num. 14. cum seq. Cephalus, in cons. 81. lib. 1. Galganetus, de condit. & demonst. 2. parte, cap. 4. quæst. 9. num. 11. & 12. fol. 595. latiús Cæsar Barzius, dicta decis. 79. ex num. 34. vsque ad num. 42. vbi plene id comprobat: & num. 37. post Baldum, & Prætis, multum ad propositum nostrum inquit, id maximè procedere, quando sumus inter coniunctas personas (prout in casu nostro sumus) inter quas legatum sui[sect. 47] naturâ ex affectione potius, & ex causa motiua, quàm limitatiua factum præsumitur, & extenditur, atque ampliatur; etiam contra proprium verborum sensum, vt pers Menochium, lib. 4. præsumpt. 106. num. 27. Surdum, in cons. 72. num finali lib. 1. & refert ipse Barzius, dixisse Prætis eundem, lib. 4. dubit. 8. num. 93. fol. 399. quod etiamsi conditio esset apposita (prout apposita fuit in terminis decisionis illius) si tamen apponeretur fauore honorati solius, vel principaliter in eius commodum, & cessaret, non cessaret relictum: & n. 39. id ipsum tenuit ex sententia Crauetæ, in cons. 59. quó loci asserit Craueta, non priuari hæreditate illum, qui institutus erat cum pacto, & conditione, quod teneretur vxorem ducere, licet eam nunquam duxerit quoniam in ipso casu conditio ea, tanquam in fauorem legatarij apposita, importauit modum, seu causam impulsiuam cuius defectus non impediret etiam ius agendi ad rem donatam, seu legatum, vt inquit etiam Thom. Doccius, in consilio 163. numero 2. Quintó prætereà facit, nam & si verum sit, quod licèt metu pœnæ non possit, quis adstringi ad matri[sect. 48]monium contrahendum, tamen spe lucri optimè potest ad matrimonium allici, atque inuitari; & inde, conditio contrahendi matrimonium cum aliqua certa, & determinata persona, vel cum certo genere personarum, valet omnino, & impleri debet, prout suprà latè probaui ad 5. fundamentum primæ partis, & pro hæredibus contra legatariam; Quamuis inquam id verum sit regulariter, intelligi tamen, atque moderari debet, modò honestè adimpleri valeat conditio ipsa, nam si honestè adimpleri non potest, reputatur impossibilis de iure, & non obligat, nec legatum amittitur l. cum ita legatum, 63. ff. de condit. & demonstr. in §. videamus, l. 14. in fine, tit. 4. partit. 6. atque ex communi Interpretum omnium sententia tradiderunt Molina, de Hispan. primog. lib. 2. dicto cap. 13. num. 5. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 2. tit. 18. num. 2. & 5. Pelaezà Mieres, de maioratu, 1. part. quæst. 50. num. 10. Tellus Fernand. in l. 30. Tauri, num. 9. Molina, de iustitia & iure, disputatione 207. Sanchez, de sponsalibus, lib. 1. disputatione 33. num. 11. fol. 146. Galanetus, de condit. & demonstr. 1. part. cap. 8. num. 12. folio 30. cúm exempla non coarctent regulam, vt notissimum est, & vulgatum, sed potius declarent, l. damni infecti, ff. de damno insecto, § hactenus, Institut. de gradibus: & per Menochium, in cons. 2. num. 205. & 206. lib. 1. per Mandellum de Alba (qui latius declarat) in consilio 295. num. 4. & in consil. 578. num. 1. & in consilio 743. num. 16. & in consil. 319. num. 33. quamuis Iureconsultus Caius, in eadem l. cum ita legatum, exemplum proposuerit in conditione iniuncta mulieri; Si Titio nupsserit, & responderit, & quidem si honeste Titio possit nubere, dubium non erit quin, nisi paruerit conditioni, excludatur à legato. Si vero indignus sit nuptiis eius iste Titius; dicendum est posse eam beneficio legis cuilibet nubere, & c. Ex eadem honestatis, vel inhonestatis ratione expressa, validum, & efficax, atque generale etiam deduci valet argumentum de iure, vt quotiescunque nubendi conditio apposita, honeste adimpleri non valeat, non modo in casu illo, & sic quia is, cui mulier, vel alius nubere iubetur, indignus sit, vel eius qualitatis, vt nubere honestè grauatus non valeat: sed etiam extra illum casum, & sic ob illam quamcumque rationem, ex qua honestè contrahi matrimonium non posse, dicamus, iuridice; conditio ipsa faciat deficere legatum, si ideó non adimpleatur, vel adimpleta non fuerit, quod honestè adimpleri non possit: sed potius beneficio legis subueniri grauato, qui ideó conditionis respuit adimplementum, quod conditioni parere honestè non potuerit: Sic sanè Bart. & communiter Scribentes, in d.l. cum ita legatum: Glossa etiam, & Doctores, communiter, in d.l. 1. C. de institut, & substitut, ad exemplum relatum dicti §. videamus, non se restringunt, sed generaliter, atque indistinctè asserunt, conditionem nubendi adimpleri debere, si modo honestè adimpleri valeat. Sicque pro certo supponunt, quod si honestè adimpleri non possit, quomodocumque id contingat, pro defecta ipsa non habeatur: cum id duntaxat nos posse facere dicamur, quod de iure, & honeste possumus, iuxta text. in l. si filius ff. de condit. institut. sicque acceperunt nunc relati Authores, ac permulti commemorati suprà, num. 19. cum seq. vsque ad num. 25. sed vt alios omittam, ita & generaliter (vt dixi) accipiunt Mieres, & Molina, vbi suprà. Emanuel Acosta, in l. cum tale, §. si arbitratu, 3. ampliatione, in principio, Tellus Fernand. notanter, in dicta l. 30. Tauri, num. 9. qui cum recensuisset exemplum dicti §. videamus, non se coarctat ad exemplum ipsum, neque decisionem eius textus strictè accipit in eo duntaxat, sed generaliter (& in terminis nostris multum ad propositum) inquit in hunc modum: Itaque dispositio testatoris continens conditionem inhonestam, non ligat. Inhonestum autem dicitur, id, quod secundum mores ciuitatis tales reputatur, d. lege at si quis. §. hac actio. vers. equum autem. ff. de relig. & sumpt. funerum. Bartolus, in d.l. cum ita legatum. Bened. de Plumbi. in l. si cum dotem. §. transgrediamur, numero 6. ff. soluto matrimonio, &c. Pelaez à Mieres, de maioratus, prima parte, quæstione 50. numero 10. & 11. vbi Teltum Fernand commemorat, & quamplurima curiosè congerit ad propositum, & quæsuperiorem traditionem singulariter confirmant: Et citat textum, in lib. 3. titulo 4. partita 6. in illis verbis: E generalmente son llamdas impossibles, segun derecho, todas las condiciones que son contra bonestad de aquel à quien son puestas, ò contra buenas costumbres, ò contra obras de piedad; contra derecho natural. Et lib. 32. titulo 29. partita 6. ibi; O contra su fama, ò desbonrra delos parientes del, no deue ser guadado tal mandamiento. Et in l. semper in coniunctionibus. ff. de regulis iuris, ibi; semper in coniunctionibus non solum quod licet considerandum est, sed quod honestum sit. Inquit etiam facere doctrinam Baldi, in authhent, si quis, C. de naturalibus liberis, vbi dicit, quod cum lex requirit, quod mulier potuerit viro matrimonio coniungi, debet intelligi non solum de iute, sed etiam secundum bonos mores Ciuitatis: Et esse bonum textum, in l. in eadem, ff. ex quibus causis maiores: vbi dicitur non posse fieri, quod sine dedecore fieri non potest; & tradidisse multa in proposito Crauetam, & Tiraquel. ibi relatos. Quæ (vt vides) multum conducunt casui præsenti, & his, quæ dicentur statim. Fuit quoque in ipsomet placito, & in eadem, qua versamur, materia, Ioannes Sichardus in dicta l. prima. C. de institut. & substitut. numero 4. in fine: qui etiam non se restringit ad exemplum dictæ l. cum ita legatum. Sed generaliter accipiens decisionem eiusdem, quotiescunque ex alia etiam causa, & ratione, quam ibi expressa conditio honestè adimpleri non valeat, in hunc modum scribit, cum ea, quæ non possunt commodè, id est, salua dignitate, & honore[sect. 50] nostro fieri dicatur in iure impossibilia factu. l. nepos proculo. ff. de verbor. significatione. Tradidit etiam id ipsum in hac conditionum materia Galganetus, de condition. & demonstrat. prima parte, cap. 2. numero 5. in versiculo, secunda impossibilis iure. Et in hæc verba scribit. Secunda impossibilis iure, quia id posse dicimur, quod de iure, & honeste possumus. l. nepos proculo 135. & ibi Rebuf. & Alciat. ff.[sect. 51] de verborum significat. quæenim contra leges, & bonos mores sunt, nec facere nos posse credendum est. l. filius 15. vbi Bart. ff. de condition. institut, nam conditio inserta, cui ius, honestas, seu boni mores repugnant, latiore significatione impossibilis etiam dicitur licet de facto possit euenire. l. facta 63. §. si sub conditione ff. ad S. C. Trebelli. vbi Bart. & alij. Sic ergo probatum fuerit, in casu præsenti, ac generaliter in alio quocunque, conditionem nubendi Titio, aut nubendi intra certum tempus, non assignata persona, cui grauatus nubere debeat, filiæ in parentis potestate constitutæ, appositum, non modo de honestate, & secundum bonos mores Ciuitatis, vel salua dignitate, & honore, sed etiam de iure Canonico, quodammodo ex bono consilio adimpleri non posse, nisi patre ipso consentiente, nuptias disponente, aliter reputari ignominiosum communiter, nec absque iniuria maxima parentum, & generis, sibi maritum filiam quærere, ac eligere posse; concludenter equidem deduci debebit, in eodem casu proposito locum fore decisioni textus, in d.l. cum ita legatum, & doctrinis superioribus, adeo recepris. Et consequenter eidem filiæ ob reuerentiam, & obedientiam patri debitam, non antea, sed post biennium nubenti (antea namque, nec ipsa potuit, nec patris voluntas ad fuit, vt ex actis processus apparet) legatum omnino deberi, & beneficio legis ei sucurrendum, quæ salua honestate, & secundum, bonos mores nubero non potuit, nisi cum pater ipse ordinauit, & voluit, & pro dignitate valuit commodius. Assumptum autem præfatum verum esse,[sect. 52] & quod filia in patris potestate constituta, licèt præcisè ad validaitatem matrimonij non teneatur exigere patris consensum, nam etiam eo non petito, tenet contractus coniugalis, nec ob id potest exhæredari: de honestate tamen exigere debet patris consensum nec absque eo honestè contrahere potest; ex his probatur dilucidè, quæ ad conprobationem horum omnium adduxit Couarr. in 4. secunda parte, cap. 3. §. 8. per totum: quò loci num. 1. & 2. ex multis authoribus obseruauit, honestum esse, atque Reipublicæ maximè conueniens, filias nuptiis contrahendis parentum consensum exigere, earumque sponsalia patris curæ commissa profitetur, nec virginalis pudoris esse, maritum eligere, sed iudicium parentum expectare, Authore Ambros. lib. 1. de Abraham Patriarcha, cap. 9. quem Gratianus retulit 31. quæst. 2. cap. honorantur: vbi pluribus authoritatibus ipse Gratianus hoc comprobat: Latè etiam probatunt And. Tiraq. in legibus connubialibus, l. 9. numero 3. Mieres, de maioratu, prima parte, dicta quæstione 50. numero 7. & 8. Bellarminius, libro primo de matrimonio, capite 19. propositione 3. Petrus de Ledesma, de matrimonio, quæstione 47. articulo 6. dub. 2. Salon, secunda secundæ, post quæstionem 61. quæstione 5. de dominio, articulo 5. Molina, de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 176. D. Spino, in speculo testamentorum, glo. 14. de legato sub conditione relicto, numero 80. & 81. Sanchez, de sponsalibus, libro primo disputatione 33. numero 13. ibi, virgo autem non potest honestè nuber, nisi ex paterno consensu. latiùs libro 4. disputatione 23. numero 9. folio 801. vbi inquit, quod iure gentium consuetudine omnium nationum recepto non est filiorum, & maximè filiarum, dum parentum curæ subsunt, quærere nuptias, sed id parentum munus est. Quod ius gentium confirmatur per ius Pontificum, vt 30. quæstione 5. cap. aliter, vbi ad significandum, quam æquum sit, puellam ex consensu parentum nubere, statuit Euaristus Papa, vt pro nupta non habeatur puella, quam pater non desponsat: & simile statuit Leo Pontifex, in cap. qualis, 30. quæstione 5. & in litteris sacris, parentibus tribuitur hoc munus, Sapientiæ 7. Da filiam tuam viro prudenti. & Diuus Paulus, prima ad corinth. 7. copiosè docet, à parentibus tradenda esse filias nuptiis, prout pater Thomas Sanchez, vbi suprà recenset. Sequitur ergo, quod cum dicta legataria constituta esset sub patris suis potestate, & in dicto monialium conuentu inclusa, quousque matrimonium contraxit ex consensu, & dispositione patris, cuius iudicium expectare debuit, & expectauit, vt iura præcitata admonent. Cum etiam sæpè patrem suum interpellauerit, ne nuptias eius tanto temporetardaret, & diligenter id curauerit: Pater autem antea non potuerit, ac etiam summè desiderauerit, filiæ maritum condignum, & coæqualem dare (sicuti in processu probatur) quòd nequaquam debet legatum amittere, cùm per eam non steterit, nec in sua voluntate, & potestate id fuisset repositum: immò ex honesta iuris Canonici, bonisque moribus impedita fuerit facto patris sui, cuius officium est maritum quærere, filiæ autem obtemperare; sicque nihil esse, quod filiæ eidem imputari valeat, iuxta prædicta. Et id ipsum probatur etiam per text. singularem, in l. in testamento 31. & in l. mulcta. 6. in principio. ff. de condition. & demonstration. & in l. 1. C. de institut. & substitut. & in l. vter ex fratribus 23. in versic. plerumque ff. de condition. institution. in illis verbis, Plerumque enim hæc conditio (si vxorem duxerit, si dederit, si fecerit) ita accipi oportet, quod per eum non stet, quominùs ducat, det, aut faciat. Qui est casus legis expressus in proposito nostro vbi per dictam legatariam non stetit. Idque maximè iuncta expositione Glossæ ibi, verbo, det. Dum adducit in exemplum dicti versiculi, legem primam, Cod. de institut. & substitut. quæ loquitur in conditionibus mixtis matrimonij contrahendi, quæ ex duorum consensu dependent. Et Glossa ordinaria, in ipsa l. prima, verbo, manifestum est, in fine: intelligit d.l. vter ex fratribus: vniformiter, siue impedimentum proueniat ex eo, quod is, in cuius persona conditio erat adimplenda, nubere nolit, sicque per legatarium non stet: vel quia honoratus, & conditione grauatus, honestè nubere non possit, nec adimplere voluntatem testatoris defuncti; vt scilicet nec vno, nec altero casu legatum amittat, vt patet ibi: Item quod dicit hæc lex, est verum, si honeste potest nubere mulier, aliàs non excluditur. Cum ergo inhonestè filia contraheret, nisi patris consensus accederet (vt suprà annotaui) sequitur sanè, quod conditio præfata nubendi intra duos annos, in persona filiæfamilias apposita, debeat intelligi, ac de iure intelligatur, si per eam non steterit, quominus maritum ducat, quia patris indicium, & voluntatem expectabat, nam si aliter intelligeremus, ac in sola filiæ voluntate nuptias relinqueremus, esset quidem in honesta conditio, tam de ciuili, quàm de Pontificio iure: Et sic dicendum est, dictam conditionem esse mixtem, & in præcitato versic. Plerumque enim hæc conditio, ibi, quod per eum non stet, comprehensam. Et secundum hæc, & propositam iuris stricti rationem, etiam quando dictorum testium dicta, & vnius ex hæredibus declaratio deficerent, ita (vt dixi) Senatus decreuisset. Denique & vltimo loco favit sententia illa, &[sect. 54] resolutio Bertrandi, in consilio 148. numero 10. libro 1. vbi inquit, quod si filiæ familias aliquid relictum fuerit, si Ticio nubat, ipsàque parata sit Titio nubere, à parente tamen impediatur, filia debet consequi relictum, ac si conditio verè impleta fuisset; ex eo, quod indecens, atque inhonestum esset sibi absque parentis voluntate nubere, parensque honestè prætendere posset, suo arbitrio filiam matrimonio collocare. Idque specificè quoque dixit Baldus, in l. prima, Codic. de institution. & substitution. numero 9. & in consilio 357. libro 1. vbi Baldus scripsit, Statuto dicente, vt Mediolanensis mulier extra Mediolanum non nubat sub hæreditatis priuationis pœna, eam priuandam non esse, si extra nubat ex paterno consensu: Et Bertrandi sentrntiam sequuti fuer Didac. Couarruu. in 4. secundæ parte, capite 3. §. 8. numero 2. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro 2. capite 13. numero 22. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. libro 11. titulo 18. numero finali, Gratianus, regula 83. numero 9. Sanchez, de sponsalibus, libro primo, disputatione 33. numero 13. folio 146. Galganetus, de condition. & demonstrat. prima parte, capite 8. numero 65. folio 34. Harum autem decisionum ratio, quæ ex dictis fundamento præcedenti deducitur, videlicet, quòd ea conditio intelligitur, si honestè potest adimpleri; virgo autem non potest honestè nubere, nisi ex paterno consensu: ita propriè conuenit casui præsenti, quo dicta legataria intra certum tempus nubere grauata est, sicut casui superiori, si Titio nupserit, nec reddi potest aliqua differentiæ ratio inter conditionem nubendi cum certa, & determinata persona, aut nubendi intra certum tempus; cum in vtraque adduci debeamus eisdem regulis, & doctrinis. primò scilicet, conditionem esse potestatiuam mixtam, quæ dependet ex facto, & voluntate legatarij, & alterius tertij simul. Secundò, legatariam impeditam esse facto tertij, & quod legataria sola etsi vellet, non posset ex honestate vtriusque iuris, & secundum bonos mores matrimonium contrahere. Quæ vtraque ratio simul in casu præsenti, de quo lis vertitur, ita militat, sicut in superiori (vt vides) nec de personis ad tempus prohibi[sect. 55]tum, immò validum est argumentum in iure, maximè eadem existente ratione, l. qui plures liberos, in principio, ff. de vulgar. & pup. substitut. vbi Doctores, & Euerardus latiùs, in loco 37. à persona ad tempus. Costa etiam in hac eadem, qua versamur, conditionum materia, in l. cum tale, §. si arbitratu, limitatione 8. num. 2. immò si verum amamus, in fortioribus equidem terminis Ludouicus Molina sermonem instituit, loquitur namque quando adiectum est præceptum, si Titio nupserit, & in casu contrauentionis si Titio non nupserit, priuatur commodo legatarius: Et nihilominus ex eo deberi legatum asserit, quod filia parentis voluntatis obtemperare debuit omninò, nec absque eius assensu nubere honestè potuit. In casu autem præsenti priuationis pœna non exprimitur, sed intra certum tempus, scilicet, intra duos annos nubere legatariam disponitur. In casu etiam eiusdem Molinæ, & cæterorum, vel ex alio in fortioribus versamur terminis, quod in eo datur affectio non solum legatarij, sed alterius quoque tertij, eius scilicèt cui honoratus grauatur nubere, & nihilominus si honestè conditio adimpleri non valeat, ex dispositione reiicitur, nec tenetur legatarius cum eo contrahere, cui testator adeò expressim consuluit: Sicque fortius reiici debet in casu præsenti, vbi conditio apponitur intra certum tempus nubendi, nec alteri tertio consulitur, siue cum aliquo tertio (qui specificè nominetur) contrahi matrimonium iubetur. Ac denique, tempus restringi, & pecuniam legatam pœnas depositarium publicum deponi, solum fauorem, & commodum eiusdem legatariæ respicit, vt fundamento 4. hutusce partis dilucidè obseruaui suprà. Rursus, quam[sect. 56]admodum in casu Bertrandi, filia parata Titio, nubere, à parentèque impedita, conditio habetur pro impleta, si ex voluntatate patris alteri nupsit, quod in effectu fuit, testatoris voluntatem ex reuerentia patri debita, atque ex honestate à iure iniuncta, non adimplere: ita pariter in casu præsenti pro impleta haberi debuit conditio, cum ipsa legataria parata, & volente nubere, à patre impediti videretur, dum matitum non offerebat, atque ex eius voluntate (quam ex honestate seruare debuit, vt sæpè diximus) nulli intra dictum tempus nupserit. Quòd si dixeris, in casu Bertrandi, filia volente, & parata Titio nubere, patrem contradixisse, & impedisse, ne Titio eidem nuberet sicque facto patris ipsius non potuisse filiam adimplere conditionem, cum idemmet pater alij eam tradiderit præter designatum in conditione; cæterum in casu præsenti neque actum exteriorem contradictionis, neque aliud quicquam factum, quo nubere filia prohiberetur, nec in effectu filiæ volenti nubere, impedimentum patrem adhibuisse. Respondetur equidem, satis dici impedire matrimonium filiæ parentem, qui eidem maritum non quærit, cùm ipsa quærere non valeat, nec absque ordine, & dispositione patris eligere ex honestate, & secundum bonos mores, vt suprà dixi. Deinde, superioris decisionis Bertrandi rationem, non tam in auersione, aut facto, & contradictione patris consistere, quam in eo, quod filia honestè nubere non valeat, nisi ex voluntate patris, & ipso maritum quærente. Et ratio illa, quod filia absque consensu patris nubere non valeat secundum bonos mores, ita militat in vno, quàm in altero casu: sic sanè in d.l. cum ita legatum: quando legatario imponitur præceptum nubendi cum certa & determinata persona, si honestè ei nubere non possit, id sufficit; nec alterius, etiam patris auersio necessaria est, nullùmque contradictionis alicuius factum requiritur: cum sola honestatis ratio ita concludat. Quocirca, nec ex eo diuersa constitui valebit ra[sect. 57]tio, quod in casu Bertrandi, ad vnam duntaxat personam restringatur conditio, scilicet, si Titio nupserit, sicque facilius reiici debeat, cum ita fortiter matrimonij libertatem restringat. In casu autem præsenti; generalissima cuicunque nubendi facultas relinquitur, ac tempus duntaxat restringitur, sicque facilius adimpleri posset. Nam respondetur, quod ex parte eiusdem filiæ, si patrem non haberet, facilius esset, & commodius implementum in nostro casu, quam in prædicto vt pater. Cæterum honestatis, & bonorum morum ratione attenta, in filia, quæ patrem habeat, ita hoc nostro, sicut in casu Bertrandi relato, nubendi facultas restringitur, vt scilicet non aliter, nec antea filia nubere valeat, quàm si patris consensus, & voluntas accedat, cuius iudicium, & factum spectare, virginalis pudoris, & honestatis ratio suadet omnino. Sicque differentia non est ob eandem honestatis rationem, quod ad vna personam restringatur conditio, vel quoad tempus tantum, non personas restrictio fiat, cum vtroque casu voluntas patris sperni honeste non valeat, vt dictum est. Et eadem ratione satis vrget Baldi consilium relatum 357. libro. 1. cum paternum consensum principaliter habuerit Baldus in consideratione, eo in loco. Ludou. autem Molina, de Hispanorum primog.[sect. 58] lib. 2. dicto num. 22. indistinctè Betrandum sequitur, vt ibidem apparet, nec quando pater iustè impedit, aut iustè nuptias, & statum filiæ retardat, (prout in præsenti casu iustè retardare dicitur, dum non inuenit maritum coæqualem, & dignum, atque iustis aliis de causis matrimonium differt) recursum aliquem contra patrem concedit immò expressim denegat, vt videbis etiam ibidem, numero 12. & 22. & suprà dixi. Didac. verò Couarr. (quem pro contraria parte[sect. 59] nonnulli expendunt, aut non probare Bertrandi sententiam firmiter contendunt) potius in hanc partem, & in sententiam Bertrandi inclinat in 4. decret. 2. parte, dicto cap. 3. §. 8. numero 2. cum enim antea dixisset, se non mirari Stephan. Bertrand. in cons. 148. numero 10. lib. 1. prout suprà retuli, respondisse, & adiecisset, Honestum enim virgini extitit, à patre consensum exigere, eiùsque voluntatem in matrimonio contrahendo sequi: siquidem inhonesta, atque impudica foret. si parentis voluntati refragaretur, subdit statim, de cuius tamen responsi veritate nihil, quod mihi certum sit, modo asseuerare possum. Lector enim legere poterit, quæ de similibus controuersiis diligenter tradit Emmanuel Acosta, in l. cum tale, § si arbitratu. 3. ampliatione, & 6. limitatione. Cùm ergo Didac. ipse pro tunc, nihil audeat asseuerare, sed assertionem, aut resolutionem certam ex dicto Authore petendam admoneat; ipse autem Author pro nobis, & pro sententia Bertrandi expressim scribat, quamuis eiusdem, & decisionis præfatæ mentionem specificam non faciat; potius videtur (vt dixi) Bertrandi sententiæ accedere, quàm eam non admittere. Quam etiamsi nullus hactenus admississet, solusque Bertrandus ita tradidisset, vel ex sola ratione à Didaco Couarr. expressa, quod inhonesta, atque impudica foret filia, quæ parentis voluntati in nuptiis contrahendis refragaretur; admittere deberemus: Cùm sola ratio iuris ex veris principiis deducta, magis quàm numerus, vel Authorum sententia debeat præleuare. Itaque si Emanuel Acosta, in dictis duobus locis originaliter prælegatur Bertrandi sententiam comprobat euidenter: dicta namque ampliatione 3. versatur ij Author in explicatione dictæ legis cum ita legatum 63. ff. de condition. & demonstrat. & deducit numero primo quòd conditio, si Titio nupserit, si Titius indignus sit, aut eiusmodi, cui mulier honestè nubere non valeat, ad viduitatem inuitat, & beneficio legis remittitur: & ad literam refert eiusdem textus verba versic. quæ enim Titio: postmodum subdit ita: dicetur autem indignus nuptiis mulieris, non tantum is, cui mulier nubere iure prohibetur, sed is, cui iure quidem possit nubere, sed tamen inhonestè sit nuptura secundum mores ciuitatis, vt Bartol. ibidem resoluit. Oldrald. & Bened. de Pulumb. in lege si rogatus, §. matrimonij, infrà, de manumissis vindicta, Ioannes Lup. &c. Quæ resolutio mirè conuenit Bertrandi, Ludouici Molinæ, & sequacium obseruationi, ac nostro casui, cum mulier licèt possit de iure nubere absque consensu patris, inhonestè tamen, & impudicè sit nuptura secundum honestatem, & bonos mores Ciuitatis; quæ vsque adeo in consideratione habentur per eundem Acostam: postmodùm autem multis aliis exemplis id comprobat per totam ampliationem, & quasi impossibilitatem continere conditionem, quæ honestatem præse non fert, asserit dilucidè: dicta autem limitatione 6. ex numero 1. cum seq. folio mihi 175. latius equidem se habet, & ad ornatum, & maiorem explicationem huiusce materiæ, ac casualis, potestatiuæ, & mixtæ conditionis quamplurima adducit, semper autem honestatis causam, & an honestè impleri valeat conditio, necnec, habet prę oculis. Sicque eiusdem obseruationes consonæ omnino sunt his, quæ loco relato tradiderat Couarr. ipse, num. primo. Et hinc quidem diiudico, ac non sine mysterio, Ludouic. Molinam, libro 2. dicto cap. 13. numero 22. in fine, dixisse, Couarr. eundem sequi Stephani Bertrandi sententiam relatam. Denique & vltimò, si dixeris, ia contrarium vrgere videri rationem illam præsumptæ voluntatis testatoris, qua Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 50. numero 8. de sententia Bertrandi, & seq. uacium relata dubitauit, & dixit, supremas defunctorum voluntates hisce intrepretationibus irridere, & infringere, esse maximum inconueniens; ad quod (vt videbis) nullus hactenus responsum præbuit. Ita inquam, si dixeris, pro solutione, &[sect. 61] vera explicatione respondebitur; voluntates testatoris, quantumcunque fauorabiles, leges rationi, atque interpretationi, & dispositioni subiici, ac ita demum obseruari debere, si honestatem, & possibilitatem praese ferant, nec turpitudinem, & aut inhonestatem, vel quid aliud legibus eisdem contrarium contineant, vt supra hoc eodem libro, & tractatu, capit. 5. ex numero primo, vsque ad numerum 9. latè comprobaui, atque exornaui, & per Peregrinum de fideicommissis, articulo 11. Sic sane, conditionem, quæ honestè adimpleri non valet, quasi impossibilem reputari, & pro non scripta haberi, quamuis de facto adimpleri possit ex Acosta nunc dixi, & latè deducit Gaganetus, de condition. & de monstrat. prima parte, cap. 2. numero 5. folio 5. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris. litera C. conclusione 591. per totam, & ipse Mieres, eadem quæst. 50. numero 10. ita agnouit expressim. Sic etiam honestatis, & honoris causam,[sect. 62] vsque adeo in hac eadem, qua versamur, materia, & in ipsis terminis nostris leges in consideratione habuerunt, vt ipsam voluntati expressæ testatoris prætulerint, siue in concursu honestatis, & voluntatis, honestatem præualere, dixerit text. in dicta l. cum[sect. 63] ita legatum. Ad quam si rectè Pelaez à Mieres animaduertisset, non ita facilè de sententia Berrandi querelam proposuisset: nam qua ratione in ipsat met l. cum ita legatum, conditio expressa reiicitur, si honestè grauatus nubere non possit, eadem quoque in casu Batrandi & in casu nostro reiici debet, cum legataria grauata, absque consensu patris nubere non possit honestè. Cùm etiam voluntas testatoris quantumcunque expressa, eam recipiat interpretationem legis (quam nos recipere contendimus) scilicet si per ipsam legatariam non steterit, vt in ipsa conditione admonuit, & probauit textus, in d.l. vter ex fratribus, ff. de condit. institut. cui equidem legis interpretationi testator se conformare voluisse videtur in dubio, ac legati commodo priuare legatariam si per eam stetisset indistinctè, non verò si per patrem suum steterit, cui obtemperare de honestate omninò, provt dictam interpretationem fecit textus ipse: & textus, in l. in testamento 2. ff. de condition. & demonstration. & in l. prima, C. de institution. & substitution. iuxta retionem ergo Pelaez à Mieres, & verba ipsius relata suprà, numero 32. nec locus esse posset decisioni dictæ l. cum ita legatum. Nec exemplo ibi proposito, cùm voluntas expressa in contrarium adesset, si honestatis causa non præualeret. Rectiùs ergo contrarium in præsenti defenditur, & ratio illa honestatis in eadem l. expressa, ad quemcunque alium casum adducitur, quo eadem honestetis. ratio militet, vt numeris præcedentibus annotaui. Et hæc omnia, maximè ea, quæ quinto & sexto fundamento huius secundæ partis ponderantur, sunt notanda; quia singularia, proculdubio, & noua, neo alibi ita tradita. Nec obstant argumenta pro contraria parte ad[sect. 64]ducta; non quidem obstat primum, quod potius in contrarium, & pro hac parte, atque Senatus definitione retoqueri posse verè, & iuridicè, ex his apparet, quæ adduxi suprà, primo fundamento huius fecundæ partis, & præsumpta testatoris voluntate, quæ etiam debet in conditionibus præualere, vt ibidem probaui ex sententia multum. Quòd etiam voluntas testatoris in hac ipsa conditionem nubendi materia, ita demum obseruari, & adimpleri debeat, simodò honestè, & secundem bonos mores regionis adimpleri valeat; aliàs namque conditio ipsa reiicitur, & legatum remanet validum, prout suprà dictum fuit, & probatur in dict. l. cum. ita legatum 63. Quòd denique conditio eadem nubendi, ex præsumpta etiam testatoris voluntate, eam interpretationem accipiat de iure, si per eum, qui nubere debet ex præcepto testatoris, non steterit, vt tunc scrilicet non pro defecta, sed pro impleta habeatur. iuxta text. in dict. l. vter ex fratribus, ff. de condition. & institution. sicque fundamentum illud primum à voluntate expressa nubendi intra duos annos, diluitur omninò. Non obstat secundum, quia fatemur libenter, inter[sect. 65] puram, & conditionalem, ac etiam modelem dispositionem multùm interesse; siue puræ, & conditionalis, ac etiam modalis dispositionis maximam esse differentiæ rationem, prout alio cap. infrà, latiùs explanauimus, & modi, & conditionis, simplicisq́ue, aut puræ dispositionis adducemus differentias permultas. Fatemur etiam, dispositionem præsentem, & dictæ clausulæ verba (quæ gerundij, & ablætiui absoluti sunt, vt argumento diximus) potiùs videri in conditionem, quam in modem, aut puram dispositionem tendere. Nihilominùs tamen, etsi conditionem inducant dicta verba, & conditio ipsa intra biennium impleta non fuerit, id ipsum dicendem esse quod Senatus noster definiuit marurè, ex quo eadem conditio ex voluntate, & facto legatariæ grauatæ non pendebat absolutè, nec absque facto, & voluntate patris honestè adimpleri potuisset (vt suprà probabimus) sicque pro impleta haberi debet ob eandem honestatis rationem, quæ à Iureconsultis metipsis vsque adeo in consideratione habetur in hac materia. Et quo denique, defectus conditionis non vitiat, quando aliàs quoque, & ea deficiente relicturus fuisset testator, & ad alium effectum, & finem, appositam eam fuisse apparet, vt suprà annotaui. Non obstat tertium argumentum, pro cuius so[sect. 66]lutione, & eorum explicatione, quæ ad tertium quoque fundamentum partis aduersæ adduxi, quatenus dicebam, limitationem temporis à testatore adiecti aliud quodcunque tempus vlterius excludere, & tempus præcisum conditionis implendæ currere etiam ignoranti, & impedito: constituendum erit inprimis, ex coniecturis contrariis, siue ex præsumpta testatoris voluntate, ea omnia cessare, siue non obtinere, vtpotè cùm conditiones limitentur, & extendantur ex verisimili, & coniecturata menta testatoris, quæ in casu præsenti verisimiliter adest, vt supra probaui, vbi ostendi latiùs præsumptam hanc voluntatem, fundamento primo principali partis secundæ pro legataria. Rursus, in casu eodem præsenti, limitationem temporis à testatore præfixi, duorum scilicet annorum, non excludere aliud tempus, matrimonij scilicet post biennium contracti, idque ob rationes prædictas, quod per legatariam non steterit, quominus adimpleretur conditio. Item quòd per eam adimpleri honestè, & secundum bonos mores regionis non potuerit, nisi parte ipsam in matrimonium collocante. Quod etiam pater dilationis, siue impedimenti ansam, & occasionem præstitererit, vt ex actis processus apparet. Nec anrea ipsa condignè, & iuxta dignitatem, & honestatem, bonòsque patriæ, & huius Regni mores nubere potuerit, quàm pater ipse disposuerit, & voluerit; & mariti quærendi, atque eligendi curam, & diligentiam adhibuerit, sicque subueniri eidem debuit omninò, prout Senatus subuenit. Et mirè conuenit decisio textus, in dict. l. prima, §. finali, C. de annali exceptione, in illis verbis, Quis enim incusare eos poterit, si hoc fecerunt, quod et si maluerint, minimè adimplere lege obuiante valebant. Idque maximè, iuxta singularem illam Emmanuelis Acostæ obseruationem in hac eadem matrimonij contrahendi materia, in dicta l. cum tale, §. si arbitratu, ampliatione 3. in principio, num. 2. nuptiis mulieris legem obuiari dici, non solùm cùm nuptiæ ipsæ à iure, vel à lege prohibentur, sed cùm iure quidem licent, sed tamen inhonestè contraherentur secundum bonos mores Ciuitatis (prout in casu nostro propter consensum patris de honestate requisitum, sæpè diximus) nec probat contrarium textus, in dict. l. Thais,[sect. 67] §. intra, ff. de statuliberis. Immò eandem nostram sententiam comprobat expressim, si animaduertas, Iureconsultum præmisse ibi vnum notandum, & po confirmatione prædictorum apertum, dum dicit; Respondi, siper ipsos stetisset, quominùs intra tempora præscripta conditioni parerent: non idcirco liberos fore, quod postea rationes velint reddere. Itaque si per ipsos non stetisset, contrarium contendit Iureconsultas rectissima iuris ratione, cum autem stetisset per eos, ad libertatem non peruenire, etsi postea parati sint rationes reddere, ideò & meritò statuit, quod cùm voluntas testatoris in conditionibus primum locum obtineat, & obseruari debeat omninò vt suprà notaui, ipsiq́ue serui intra tempus statutum rationes reddere potuissent, nec reddiderint, nec non reddendi eas, impedimento aliquid fuisset (id enim significat Iureconsultus, dum dicit, si per ipsos stetisset) hoc est, si ex voluntate, & potestate dumtaxat eorum id penderet, nec honestatis, & bonorum morum aliqua ratio impediret, non etiam ex voluntate, & facto alterius, saltem ex honestate (prout in casu præsenti) rationes penderent, ita equidem decidi debuit, prout ibi exprimitur. Non obstat quartum argumentum, pro cuius solutione constituo, ex communi Interpretum sententia, conditionum tres esse species, casualem scilicet,[sect. 68] potestatium, & mixtam: l. vltima, C. de necessariis seruis hæred. instit. l. vnica. §. sin autem, C. de caducis tollend. Causualem illam dici, quæ à casu & fortuna pender, veluti si nauis ex Asia venerit: si Caius Consul fuerit. Potestatium verò eam quæ ex voluntate, & potestate pendet eius, cui adscribitur. Ac denique mixtam, quæ pendet partim à potestate honorati, partim à casu, vel etiam à voluntate tertij. Ita sa[sect. 69]ne post ordinarios, & alios quamplurimos Authores adnotarunt & latiùs exornarunt, atque comprobarunt Menochius, libr. 4. dicta præsumptione 183. ex numero 2. vsque ad numerum. 13. & per totam præsumptionem, Cardinalis Mantica, de coniectur, vltimar. volunt. libro 11. titulo 16. numero 14. Molina, de Hispanorum primogeniis, libro secundo, cap, 13. Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 50. Ioannes Sichardus, in l. 1. ex numero 4. C. de institut, & substitut. Peregrinus, de fideicommissis: articul. 16. num. 115. vsque ad numerum 123. vbi agit de casuali: & numero 123. vsque ad numerum 137. vbi de potestatiua: & num. 137. vsque ad numerum 156. vbi latè de mixta. Ludouicus Morotius, responso 97. Pater Molina, de iustitia & iure, disputatione 207. & disputatione 613. & 614. Sanchez de sponsalibus, libro primo, disputatione 33. Michaël Grassus, §. legatum, quæstione 46. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, littera C. conclusione 578. & tribus sequentibus Galganetus, de condit, & demonstrat. prima parte, cap. 2. numero 15. & quatuor sequentibus & eadem parte, capit. 101. numero primo, & duobus sequentibus, & hi quidem vnanimiter conueniunt in hoc,[sect. 70] quod conditionis casualis, potestatiuæ, & mixtæ, permultæ sunt differentiæ, vt ex eisdem apparet: & per Galganetum, in duobus locis nunc relatis. Sed quod attinet ad propositum nostrum stat in eo differentia[sect. 71] præcipua, quod in conditione casuali inspicitur solum euentus, & ob id quomodocunque deficiat, impeditur dispositio, vsqueadeò vt conditio ipsa non purificata, habeatur pro non facta, etiamsi in minimo deficiat. Quia conditio pro sui natura est indiuidua, & formam importat. Sicuti superiores omnes Authores latiùs comprobarunt, ac maximè post Manticam, & alios quamplures Menochius, vbi suprà, numero 13. & tribus sequentibus Ioannes Sicardus, numero 5. in dicta. l. prima, Peregrinus, dicto articulo 16. numero 115. & septem sequentibus, Thuscus, dicta conclusione 580. folio 30. in hac ergo conditione casuali cùm non versemur (vt vides) latiùs eiusdem disputation necessaria non est, Idque vel ex eo etiam, quod quando casualis esset, defendi adhuc legatum posset ob rationes illas ponderatas suprà fundamento primo secundæ partis pro legataria: & tradita in eisdem terminis conditionis casualis per Menochium, libro quarto, dicta præsumptione 183. num. 15. & Peregrinum, dicto articulo 16. num. 122. vbi limitat superiorem doctrinam in conditione casuali, quando testator aliàs relicturus fuisset, vel reliquisset, etiam deficiente conditione casuali, vt ibidem notaui. In secundo autem casu conditionis potestatiuæ[sect. 72] dicendum est, quod conditio potestatiua non habetur pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione granatum, quominus impleret conditionem ipsam, l. quæ sub conditione §. 1. in fine, ff. de condit. & demonst. habetur vero pro impleta, si ho[sect. 73]noratus, & conditione grauatus, sine aliqua sui culpa fuit impeditus ab eo, in cuius personem conditio erat implenda: vt si hæres institutus sub conditione, si decem Caio dedisset, & Caius ipse recusasset accipere, conditio ipso pro impleta habetur, & in hoc casu habet locum regula. l. iure ciuili. ff. de condit. & demonst. & aliorum iurium, quæ citauit Peregrinius, dicto articul. 16. numero 128. & probant, conditionem potestatium haberi pro impleta in vltilmis voluntatibus, & in contractibus, vbi stat per eum, cuius interest impleri, quo minus impleatur. Quòd[sect. 74] si honoratus, & conditione grauatus, casu fuit impeditus, habetur conditio pro impleta ad commodum ipsius grauati; vt putà, si honoratus grauatus est dare decem Caio, & Caius decessit, l. 1. C. de instit. & substitut. l. Turpia. § 1. & 1. &. §. penult. ff. de legat. 1. & idem, si vino testatore decessit, Stichum, §. penult. ff. de condit. & demonst. Dummodò non fuerit legata[sect. 75]rius in mora dandi, & interim ille Caius decessit, & sic culpa ipsius præcesserit. Item vbi conditio deficit[sect. 76] per casum contingentem in persona honorati, vt quia priùs decedat, quàm impleti potuerit, nam deficit conditio, l. sub diuersis, §. finali, secundum terram Glossæ communiter approbatam: l. si ita expressum, ff. de condit. & demonst. ita sane superiores quinque resolutines, & doctrinæ colligitur ex Theoricis, atque traditionibus Bartoli, & Socini, in l. in testamento, la 1. ff. decondit. & demonst Baldi, & Scribentium communiter, in l. 1. C. de institut. & substitut. vbi Ioannes Sichardus, num. 4. latiùs Philibertus Brusellius, in commentaris, de condit. & demonst. lib. 3. tit. 4. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltilmar. volutnt. lib. 11. tit. 19. numero 14. & 16. Menochius, lib. 4. præsumptione 183. num. 17. & quatuor sequentibus latiùs Peregrin. de fideicommissis, dicto titulo 16. ex num. 124. usque ad num. 137. Galganetus, de condit. & demonst. 2. part. cap. 1. quæst. 29. ex numero 4. cum sequentibus, Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionem iuris, littera C. Conclus. 581. Et quidem si in hac potestatiua conditione versaremur, res esset clara, & expedita in fauorem legatariæ, duplici via; primò, quia conditio ipsa potestatiua pro impleta habetur, quando non stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum, provt in casu præsenti non stetisse, ex actis processûs constat dilucidè, & per Authores omnes vnanimiter probatur, & singulariter per Peregrinum, numero 130. in fine: qui reddit rationem post Oldraldum, & Bartolum, quod in conditione potestatiua testator voluit multum prouidere legatario, ac etiam rem subiecit voluntati ipsius, ideò sufficit, quod non stet per eum. Deinde quoniam in eadem conditione, si ex aliqua causa, quæ honesta esset, legatarius excusaretur, conditio deberet videri impleta; provt multum ad propositum nostrum, & interueniente (provt nunc interuenit) honesta causa spectando scilicet patris voluntatem; annotauit ipse Peregrinus dicto art. 16. n. 124. in fine. In tertio denique & vltimo casu conditionis mix[sect. 77]tæ, in quo versamur, & casus decisionis consistit, obseruandum est primo loco, conditionem mixtam non haberi pro impleta, sed defecisse, quando conditio non fuit impleta, sed defecit facto ipsius legatarij. Atque ita hæreditatem, vel legatum non deberi honorato, cum non parendo conditioni, eam repudiare visus sit: Et hanc sententiam manifestè probat text. in l. in testamento, la 2. in fine, ff. de condit. & demonstrat. ibi: Si quidem ipse nolit vxorem ducere, quia ipsius facto conditio deicit, nihil ex legato consequitur. Et id procedit etiam in legato libertatis, & alimentorum, & dotis l. si filius, (. primo, ff. de fideicommissar. libert. Et ita communi Interpretum sententia tradiderunt superiorem resolutionem Menochius libro quarto, dicta præsumptione 183. numero 22. & 23. & in consilio 140. numero 30. libro secundo, Ioannes Sichardus in dicta l. prima, C. de institut, & substitut. numero 6. & sequentibus Peregrinus, dicto articulo 16. numero 138. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar, volunt. lib. 11. titulo 16. numero 17. Fachineus, in consilio 34. numer. 5. & in cons. 35. numero secundo, libro secundo, Galganet. de condit. & demonstr. secunda parte, cap. primo, dicta quæstione 29. numero 8. & hic sane casus, & resolutio superior dictæ legatariæ non nocet, immò adiuuat intentionem ipsius, quoniam in casu præsenti conditio non deficit facto ipsius legatarij, vtpotè cùm ea parata esset nubere, & nuptias valde desideraret; sicque deficit ratio textus, in dicta l. in Testamento, & per patrem stetit, non per legatariam ipsam. Deinde, conditio mixta pro impleta habetur,[sect. 78] quando iusta causa, & maximè honestatis excusat legatariam, quia tunc non videtur per eam stetisse, sicuti in eodem casu præcedenti annotauit, & exemplum posuit Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 16. numero 138. in casu autem præsenti iusta honestatis causa vsqueadeò adfuit, vt de honestate, & secundum bonos mores nubere legataria non posset, nisi quando eam nubere, pater ordinaret, & vellet, vt sæpè dictum est. Rursus, conditio mixta pro impleta non habe[sect. 79]tur, sed potius pro defecta, quando casu, non autem facto, aut culpa legatarij conditio ipsa deficit: vt purtà si grauatus accipere aliquam in vxorem, antea decedat, quàm accipiat, vel etiam mulier ipsa decesserit: quod probatur ex textu, in l. legatum, C. de conditionibus insertis: per quem text. dixerunt Scribentes communiter, quò si conditio mixta deficiat morte illius, in cuius persona debuit impleri, deficit etiam legatum. Et id ipsum apertè disponit. l. 14. titulo 4. partita 6. & l. 22. titul. 9. partita 6. atque ex communi omnium sententia tradiderunt Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 11. titulo 18. numero 37. Molina de Hispanor. primogen. libro secundo, cap. 13. numero 23. & vide quatuor numeris sequentibus & in annotationibus, numero 13. vbi in primogeniis ex præsumpta testatoris voluntate, contrarium statuit iuridicè. Menochius, libro 4. præsumptione 183. numero 40. & sequentibus, Sichardus, in dicta l. prima, numero 6. latiùs Peregrinus, dicto articulo 16. numero 139. videndus vsque ad numerum 149. Sanchez, de sponsalibus, libro 1. disputatione 33. numero 24. & 25. vbi ex eisdem Authoribus limitat fauore alimentorum, & libertatis, & piæ[sect. 80] causæ, & in primogeniis, siue maioratibus Hispaniæ, vt ex Molina nunc enuntiaui, & cùm dispositio modum potius continet, quàm conditionem; quia modus casu fortuito deficiens, habetur pro impleto, secundum Acostam, Molinam, & Menochium ibi relatos: hic autem casus ad nos nos pertinet, vt vides. Prætereà obseruandum est, quod conditio mixta[sect. 81] habetur pro impleta, quando deficit ex parte eius, cui impleri debuit, quia nolit, vel aliter impediat, quia hîc non stat per honoratum, sed per eum, cui impleri debuit: ita sane probatur per text. in dicta l. in testamento 2. ff. de condit. & demonstr. l. qui concubinam, §. vxori, ff. de legat. 3. l. Mæuia, in principio. ff. de annuis legatis. l. si post diem. §. primo, ff. quando dies legati cedat: & l. prima. C. de institut. & substit. vbi est casus expressus l. 14. titulo 4. partita 6. & ex communi Interpretum sententia tradiderunt, atque latè explicarunt Menochius, libro quarto, dicta præsumptione 185. ex numero 25. cum pluribus sequentibus Molina, libro secundo, dicto cap. 13. numero 14. vbi addi, numero 15. quòd si mulier, cum qua adstrictus est contrahere successor maioratus, se celauerit, ne requiratur, habetur conditio pro impleta: Mieres, prima parte, quæstione 50. numero finali, peregrinus, dicto articulo 16. numero 154. Galganetus, de condition. & demonstrat. secunda parte, cap primo, quæstione 29. numero 7. & hic etiam casus ad propositum nostrum non attinet, cùm dicta legataria non fuerit adstricta contrahere matrimonium cum aliqua certa & determinata persona, sed generaliter & absolutè contrahere intra biennium, sicque impediri non potuerit facto eius, in cuius persona conditio erat implenda, cum nulla persona expressa, nec determinata fuerit. Denique & vltimo obseruandum est, conditio[sect. 82]nem mixtam dedicientem facto tertij, non eius, in cuius persona erat adimplenda, pro defecta, non autem pro impleta habendam esse: sicque legatario, vel honorato præstari actionem ad interesse aduersus tertium impedientem, quando is tertius, qui matrimonio contrahendo impedimentum intulit, soluendo est; si vero soluendo non sit, conditio non pro defecta, sed pro impleta habenda est. Aliàs namque legatarius, vel honoratus absque culpa sua emolumento legati, vel dispositionis priuaretur, quod nimis absurdum futurum esset: l. Titio centum, §. finali. ff. de condition. & demonstrat. l. final. in principio, ff. de eo per quen factum erit. Similiter etiam,[sect. 83] quando impedimentum à tertio iniustè illatum fuit, quomodo procedit textus in l. inde Neratius, §. idem Iulianus, ff. ad legem Aquiliam. Secus autem si iustè illatum fuisset, cùm enim contra eum, qui iustè impedimentum intulit, nulla actio ad interesse dari possir; consequens est, vt conditio potiori ratione pro impleta habenda non sit quàm vbi nascitur, soluendo est. Quod probatur ex textu (qu sic procedit) in l. si Titius statuas. ff. de condit. & demonstrat. & per Molinam, de Hispanor. primog. lib. 2. dicto cap. 13. numero 20. 21. & 22. vbi iure, & authoritate superiores tres præcipuas resolutiones, & doctrinas confirmat. Et num. 27. in Hispanorum primogeniis siue maioratibus, ex præsumpta institutoris voluntate contrarium tuetur indistinctè, vt scilicet in maioratu præceptum de contrahendo habeatur pro impleto, tertio iniustè impediente matrimonium. Et Molinam in omnibus præfatis doctrinis sequuntur[sect. 84] pater Molina de iustitia & iure, disputatione 613. maximè columna finali, ex versic, ex his facile constat. pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, libro primo, disputatione 33. numero 27. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro 11. titulo 16. numer. 17. 18. & 19. Sichardus, in dicta l. prima, C. de institut. & substitut. numer. 10. per totum. vbi optimè, atque exemplis pluribus id comprobat: Menochius, lib. 4. præsumptione 183. numero 38. & 39. Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 16. numero 152. & 153. Galganetus, de condition. & demonstr. secunda parte, cap. primo, quæstione 29. numer. 15. 16. & 17. Et hæ quidem omnes doctrinæ (que verissimaæ sunt, & communi Scribentium placito receptæ) mirè conueniunt casui præsenti, & dictæ legatariæ partes, & ius confirmant: vtpotè cùm impedimentum ex facto, aut non facto, siue omissione, aut dilatione tertij, patris scilicet, non dolosè, nec iniustè prouenerit. Verè namque à tertiometipso, hoc est à parente, non quidem iniustè, aut dolosè impedimentum adhibitum fuisse, ex actis processûs manifestè deducitur: cum pater ipse, tempus, & occasionem opportuniorem expectans, eamque solicitè, & diligenter procurans, filiæ nuptias distulerit, vt condignè, & iuxta dignitatem, eidem maritum præstaret, nunquam autem impedierit aliquo pacto, immo potius cùm primum eo æqualem maritum inuênit, & vt oportuerat, filiam eandem nubere libentissimè destinauit, ipsique in magna patrimonij sui quantitate dotem constituit. Et ita nec facto ipsius iniusto impeditum fuit matrimonium, quod postmodum adeo oportunè contractum est;sed potius iustissimo, vt à communiter accidentibus apparet. Nec etiam per filiam vllo modo stetit, ex ratione præfata, quod patris factum, & voluntatem expectasset, quam de honestate expectare debere suprà probauimus. Sicque conditio pro[sect. 85] impleta potius, quam pro defecta habetur, cùm impeditur à tertio, cuius consensus vel de iure, vel de honestate secundum bonos mores rquirebatur, quia tunc perinde est, ac si conditio impediretur ab eo, in cuius persona erat implenda. Sicuti ex Gregorio Lopez, in l. 14. verbo, se muera, titulo quarto, partita sexta, tradidit pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, libro primo, disputatione 33. numero 27. in versic. vltimo si impediatur, & vltra eum id ipsum profitetur in hoc eodem conditionis mixtæ, quo versamur, articulo, Ioannes Sichardus, in dicta l. prima, C. de institut. & substitut. sub numero decimo, vbi inter alia exempla ponit prædictum, de patre scilicet impediente, in illis verbis: Denique te volentem ducere filiam familias, pater non vult consentire, quod potest facere, & c. Et ibi: Sed dices, cur tam variè? Ad quod respondeo, quod quando iustè impedior, id est quia impediens habet facultatem impediendi me, tunc contra ipsum Episcopum repugnantem, contra Senatores, contra Patremfamilias, quia iure suo vtuntur. Et ideo vt mihi consulatur, lege introductum est, vt conditio habeatur pro impleta: cæterum quando iniustè impedior tunc aliud remedium mihi suppetit, &c. Non obstat quintum argumentum, cui plenè sa[sect. 86]tisfieri, atque responderi poterit ex his, quæ ad quintum fundamentum præcipuum partis secundæ legatariæ, & pro decisione ipsa Senatus nostri adduximus, vbi videri poterit. Ex his etiam, quæ ad solutionem primi, & secundi argumenti annotauimus suprà, vbi etiam videbitur. Sextum quoque fundamentum non obstat, pro cuius vera resolutione constituo, vltra præfaras coniecturas ibi enumeratas, quæ iuris præsumptionem, & voluntatem ipsam testatoris à lege præsumptam, & in dicta l. cum ita legatum 63. & in dicta l. vter ex fratribus, expressam, non mediocriter adiuuant, adfuisse etiam, & iuris ipsius rationem & decisionem, quæ & addendo, aut detrahendo, vel minuendo, ex eo, quod honestè adimpleri conditio non potuerit, si patris consensus non præstaretur, & quod per legatariam non steterit, voluntatem eandem interpretari potuerunt, nec alia probatione opus esset, nam etsi probatio deficeret, ius ipsum certum est, nec deficit. Vltra quod, & voluntas testatoris ex eisdem deducitur manifestè, atque ex his, quæ primo fundamento principali huiusce secundæ partis annotata, & scripta remanent. Tot ergo numerus testium ad earum coniecturarum probationem necessarius non est, quod ad ipsam principalem dispositionem requiritur, eo quod deficientibus etiam iisdem coniecturis, aliis quibuslibet, ius adeo adsistit, & dicta honestatis ratio, vt absque testium illorum depositione, & alia coniecturarum probatione, ita statuerit, provt ex dictis iuribus, & rationibus suprà consideratis deducitur. Non obstant septimum argumentum, deductum ex textu, in d.l. inde Neratius, §. idem Iulianus, ff. ad legem Aquiliam, cui plene satisfactum est suprà ad solutionem quarti argumenti, numero 82. & 83. Octauum denique & vltimum non obstat, quod deducebatur ex obseruatione illa atque resolutione Pelaez à Mieres, in commentariis de maioratu, prima parte, quæstione 50. numero octauo, cui eleganter & plenè satisfactum est suprà ad quintum & sextum fundamentum partis secundæ, pro legataria scilicet, & Regij nostri Senatus definitionis obseruatione. Et de his hactenus, de quibus multis ab hinc temporibus, post scriptum, atque absolutum omninò cap. istud. inuenio, egisse etiam Paul. Duran. in commentar. de condit. & mod. impossib. cap. tertio, secundæ partis, ex numero 53. cum sequentibus, quò loci adducit nonnulla, quæ ad hanc ipsam spectant materiam, & principaliter agit de his conditionibus, quæ à testatoribus appositæ, seruari, implerique debent, & licitæ reputantur: item de probrosis, turpibus, & inhonestis, quæ è contrario nullam obtinent firmitatem. Agit etiam (breuiter tamen) an spe lucri liceat aliquem inuitare ad contrahendum matrimonium, vel non. Et de conditione nubendi de consensu, vel de arbitrio alterius. Et de contrahendi, vel non contrahendi matrimonium cum certa aliqua, & determinata persona, aut cum personis alicuius familiæ, præcepto. Demum ex dicto numero 53. vsque ad numer. 73. conuenit omnino his, quæ hoc ipso cap. resoluta, adnotataq́ue remanent. Imprimis namque constituit, quòd conditio mixta, cuius implementum ex voluntate alterius, veluti conditio contrahendi matrimonium, habetur pro impleta, quando impeditur facto tertij, ex cuius etiam voluntate implementum dependet, vt si mulier ipsa eius nuptiis recuset, vel alij nubat, iuxta text. in l. prima, C, de institut. & subst. & qualiter illam debeat requirere, ex sententia Molinæ. Quod si mixta conditio non ipsius mulieris, sed alterius tertij facto, & impedimento deficiat, pro defecta habenda est, non autem pro impleta. Datur tamen actio aduersus ipsum tertium impendientem, ad interesse, si soluendo sit; si verò soluendo non est, conditio non pro defecta, sed pro impleta habenda erit. Idque, quando impendimentum iniustè à tertio illatum fuit, secus autem si iustè, quia tunc conditio pro impleta habenda est, provt latiùs ibi numero 61. & sequentibus, vbi citat Baldum, in terminis dicentem, quod si filiæ familias aliquid relictum fuerit, si Titio nubat, ipsaq́ue parata sit Titio nubere, à parente temen impediatur; filia debet consequi relictum, ac si conditio vere impleta fuisset, quia inducens sibi esset, absque parentis voluntatate nubere, parénsque honestè pretendere potest suo arbitrio filiam matrimonio collocare: Illud namque possumus quod honestè possumus: Ergo cum filia non possit honestè contra patris voluntatem nubere, sequitur quod per eam non dicitur stare; & recenset dictum Bertrandi consilium 148. n. 10. & inde deducit, quod conditio contrahendi matrimonium sine patris voluntate, est turpis, & de iure impossibilis. Nam quamuis sine consensu patris contractum matrimonium validum sit, honestum tamen est, atque Reipublicæ maximè conueniens, filias in nuptiis contrahendis, parentum consensum exigere; idcirco legatum non admittere filiam, quæ alteri nupsit de consilio patris, provt latiùs ibi. # 26 CAPVT XXVI. Vxor ad exactionem, & restitutionem dotis propter inopiam mariti agens constante matrimonio, & quilibet alius creditor, vtrum possit bona maioratus, sibi ex Regia facultate, vel ex dispositione primi institutoris specialiter obligata, & hypothecata exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus posterioribus obligata sunt: atque ita, an l. 2. C. de pignor. & hypothec. constitutio, siue ex æquitate, & vt posterioribus, sicut anterioribus consulatur creditoribus, nouè introducta decisio, procedat etiam respectu bonorum maioratus, quæ specialiter hypothecata reperiuntur, vt nisi prius ipsis excussis, ad generalum bonorum liberorum exactionem procedi non valeat, vel è contra non possit creditor, nisi in defectum bonorum liberorum ad bona maioratus deuenire. Rursus, eiusdem l. 2. dispositio vtrum non habeat locum, vbi inter contrahentes aliter cautum fuerit, & quando, & quomodo ipsa procedat. Quando etiam maritus vergere ad inopiam dicatur, vt locus sit decisioni l. si constante, ff. soluto matrimonio, & iurium similium in materia loquentium: & ibidem horum omnium singularis admodum, & notanda, atque accuratior, quam antea fuisset, tradita resolutio; Regij quoque Hispalensis Senatus definitiones quatuor præcipuæ in præfatis articulis proferuntur, quæ egregiam resolutionem multis aliis casibus, in praxi occurrentibus, in futurum præstant. Sed & post peractum, finitumque Caput istud; adduntur, atque diligenter adnotantur nonnulla in eadem l. 29. titul. 11. part. 4. & mariti vergentis ad inopiam, materia, vt ex professo dignoscatur, in rebus dotalibus, in arrhis etiam, & donationibus propter nuptias, item & in paraphernalibus, & aliis bonis extra dotem, à quo tempore, constante, & soluto matrimonio, contra mulieres præscriptio incipere, procedere, ac perfici valeat. Quid denique, si tertij bonorum mariti possessores, aduersus mulieres ipsas, ex titulo C. si aduersus creditorem, iura sibi, ex tacita, vel ex expressa hypotheca in omnibus bonis mariti, competentia præscribere intenderint: & de consonantia, atque decisione l. 8. titul. 29. part. 3. cum verbis, & decisione d.l. 29. tit. 11. part. 4. SVMMARIVM. -  1 Dubia tria principalia proponuntur, de quibus, in casu, ex facto occurrenti, lite, & controuersia excitata, Senatus Regius Hispalensis egregiè & singulariter definiuit, trèsque definitiones præcipuæ senatus ipsius commemorantur, & proferuntur. -  2 Dos regulariter repeti non potest, nisi post solutum matrimonium. -  3 Adeo, quod constante matrimonio, maritus, etiam volens, non possit dotem restituere vxori. -  4 Tamen id semper intellectum fuit per Iureconsultos, vt locum haberet quamdiu maritus diues esset, & haberet bona sufficientia ad exactionem dotis. Si enim pauper esset, vxori, etiam constante matrimonio, concesserunt, vt dotem repetere posset. -  5 Sicque dos constante matrimonio restituitur, si maritus ad inopiam tendit. Et ibidem Author in vnum commemorat Authores quamplures, qui prædictorum, & l. si constante, ff. soluto matrimonio, materiam explicarunt dilucidè. -  6 Maritus quas exceptiones vxori dotem repetenti obiicere possit, remissiuè. -  7 Mulier obærato scienter nubens, an dotem constante matrimonio repetere possit, remissiuè. -  8 Maritus locupletior factus, vtrum dotem ex causa inopiæ restitutam, repetere possit, remissiuè. -  9 Dotis repetitio ob vergentiam mariti ad inopiam, vtrum competat quandocunque, an vero intra decennium tantum post cognitam vergentiam, remissiuè. -  10 Dos an repeti possit constante matrimonio, quia maritus ad inopiam vergit, vt dignoscatur, tria tempora distinxisse Bartolum, & Communem. -  11 Glossa autem, & cum eis crebriorem, & receptiorem Interpretum omnium non requirere, maritum esse inopem post ius Authenticorum, sed satis esse, quod ipse inchoauerit malè vti substantia sua. Sicque text. in dicta l. si constante, & in l. vbi adhuc C. de iure dotium, corrigi per Authent. de æqualitate dotis, §. illud. collatione 7. -  12 Cuius contrarium defendit constanter Petrus Barbosa, & in noua insistit, & remanet opinione contra communes ipsas Scribentium sententias. Quæ tamen Authori displicet, & Communi adhæret. Idque maximè in Actu practico, provt hic adnotatur. -  13 Et noua eiusdem Barbosæ concordia nouè improbatur, vt communes Doctorum sententiæ sustineantur. -  14 Legis etiam 29. titulo 11. partita quarta, verus, & germanus adducitur intellectus. Ex qua Barbosæ eiusdem sententia contra Communem, conuincitur omninò, vt hic obseruatur. -  15 Et considerationes nonnullæ ad enucleationem eiusdem l. partitæ commemorantur, quæ scitu, & notatu sunt dignæ, nec hactenus traditæ, vt hic videbitur. -  16 Maritus si fideiubeat sæpè, dicitur vergere ad inopiam, & male vti substantia sua, & potest vxor constante matrimonio repetere dotem suam. -  17 Fideiussio ex se, censetur actus onerosus, & damnosus, & sapit stultitiam. -  18 Generale mandatum cum libera administratione habens, non censetur mandatum habere ad hoc, quod possit pro aliis fideiubere. Quia fideiubendo, dicitur magis dissipare, bona, quàm administrare. -  19 Pecunias sub vsuris frequenter accipiens, dicitur substantiâ suâ malè vti. -  20 Is etiam, qui accepti, & expensi nullam rationem habeat, si supra vires, patrimonij sumptus faciat, & plus consumat, quàm est in facultatibus, & annuis redditibus. -  21 Creditor, qui habet specialem, ac generalem hypothecam, tenetur prius ex bonis sibi specialiter obligatis, debitum exigere, nec potest posterioribus creditoribus contradicentibus, ad bona generaliter sibi hypothecata recurrere, nisi in subsidium, bonis scilicet specialiter obligatis, ad debiti exactionem non sufficientibus. Idque ex singulari decisione l. 2. C. de pignoribus & hypothec. Cuius materiam explanarunt, atque illustrarunt Authores nonnulli, hic commemorati. -  22 Hypotheca specialis quando tollat generalem, remissiuè. -  23 Lex 2. C. de pignoribus & hypothec. introducta est non fauore debitoris, nec hæredum eius, sed secundi & posterioris creditoris. Ideo quando agitur contra debitorem, vel hæredes eius, opponi non potest excussionis exceptio: & num. seq. -  24 Legis creditoris, ff. de distractione pignorum, & l. 2. in prima parte, ff. qui potiores in pig. hab. verus intellectus, ex Iacobi Cuiacij recitatione adducitur. -  25 Legis 2. C. de pig. & hypothec. decisio, ex æquo & bono, sicque potius ex æquitate, quam ex rigore iuris introducta. Et est exorbitans, nec trahenda extra terminos in quibus loquitur. -  26 Et procedit, siue hypotheca generalis in obligatione primi debitoris præcedat, & specialis sequatur, siue præcedat specialis, & sequatur generalis. Atque etiam, siue obligatio posterioris creditoris sit specialis & generalis simul, vel specialis, aut generalis tantùm. -  27 Legis 2. C. de pig. & hypoth. decisio procedit etiam ex causa dotis: sicque pignus specialiter obligatum pro dote, est prius excutiendum, antequam agatur ad bona generaliter obligata. -  28 Et in dubio præsumitur hypothecam specialem esse sufficientem ad satisfaciendum priori creditori, nisi ille probet contrarium. -  29 Creditor vtrum possit bona maioratus, sibi ex Regia facultate specialiter obligata, exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus obligata sunt, & etiam eidem generaliter. Vbi obseruationes, atque resolutiones Ludouici Molinæ proferuntur, ac etiam Azeuedi placita commemorantur. -  30 Et Molinæ ipsius rationes tres præcipuæ expenduntur, & eisdem nouè, & verè respondetur. -  31 Contraria quoque aliorum huius Regni Interpretum opinio recensetur. -  32 Ac pro ea, & contra Ludouic. ipsum Molinam fortissima, & concludentia fundamenta expenduntur, quæ opinionem, contrariam defendi debere, euincunt manifestè. Quod latius hic ostenditur, & Senatus Regis Hispalensis definitio proponitur. -  33 Legis 2. C. de pignor. & hypothec. decisio non habet locum, quando à contrahentibus aliter cauetur specificè. -  34 Vel cùm adest clausula, ita tamen, quod specialis hypotheca generali non deroget, & è conuerso, vel alia similis. IN causa, & lite, quæ vertebatur in Senatu inter creditores Stephani Lopez de Cabre[sect. 1]ra, & D. Ioannis Lopez de Cabrera, filij eius ex vna parte, & D. Luisam de Salzedo, vxorem dicti D. Ioannis, de tribus principaliter dubia, & quæstiones excitabantur, de quibus etiam & triplex adfuit Senatus Regij Hispalensis definitio & decisio, & ingenti studio, & consideratione tunc, & post modum à me actum est vt ipsiusmet Senatus decisiones, quæ futuris aliis casibus, & negotiis non parum conducunt, & maxime vriles esse possunt, traderentur hoc loco, & propter ipsarum necessitatem, & frequentiam inferuntur hoc loco, quamuis contiguè ad capita præcedentia non subsequantur. Primo itaque loco dubitari contigit, vtrum dictum maritum ad inopiam, & paupertatem deuenisse, siue male vti substantia sua incœpisse, aut casum restituendæ dotis constante matrimonio euenisse diceretur, vt viuente quoque ipso marito, dos eadem repeti potuisset, sicque locus esset decisioni l. si constante, ff. solut. mat cum similibus iuribus. In quo Senatus pro certo habuit, & definiuit, constante matrimonio ipso dictam D. Luisam ad dotis repetitionem agere potuisse, sicque & cum aliis, creditoribus mariti & patris eius concurrere. Dubitabantur secundò, vtrum mulier ipsa, quae maioratus à patre mariti instituti bona habebat ex speciali hypotheca, & ex pactis matrimonialibus inter ipsam, & dictum maritum, & patrem eius initis, & solemniter celebratis obligata, atque specialiter hypothecata, bona etiam omnia libera eiusdem mariti generali hypothecæ obligationi submissa ex conuentione partium; à bonis maioratus specialiter obligatis incipere, & indefectum eorum ad bona libera deuenire tenetur præcisé, ne creditoribus posterioribus, quibus eadem bona libera erant obligata, damnum irreparabile adeò inferatur. Vrpote cum iidem omnes debitis suis defraudentur, & carere debeant omnino, si à bonis ipsis liberis exactio incipiat. An vero è contrario ex natura maioratus, atque peculiari, & specifica partium earundem conuentione, siue pacto matrimoniali, & primi institutoris eiusdem maioratus conditione non aliter ad bona maioratus deuenire liceat vxori, quàm in bonorum omnium liberorum defectum. Sicque excitabatur in terminis dubium illud maximum Ludouici Molinæ, de quo ipse anceps adeò, & dubius fuit semper, vt in nulla firmiter permansisset sententia, sed modò vnam, modò aliam videretur probare; vtrum inquam vxor agens ad restitutionem, & exactionem dotis constante matrimonio, propter inopiam mariti, & quilibet alius creditor possit bona maioratus sibi ex facultate Regia, vel ex dispositione primi institutoris obligata, exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus obligata sunt. De quo etiam Senatus ipse meritò & iuridicè definiuit, à bonis liberis incipiendum, nec aliter ad bona maioratus deueniendum, quàm si bona ipsa libera deficiant. Tertiò denique & vltimò dubitabatur in Senatu,{ Hispalensis Regij Senatus decisiones quatuor egregiæ. } vtrum ex prouisione, siue expressa partium conuentione non debeat esse locus decisioni dictæ l.C. de pign. & hypoth. sicque ea constitutio ex pacto contrahentium locum non obtineat. In quo etiam Senatus partem affirmatiuam sustinuit conuentioni partium magis quàm æquitati legis eiusdem adhærens: nam in eisdem pactis matrimonialibus, quæ seruari debent & firmitatem obtinent, vt in l. Diui Constantini, C. de naturalibus liberis, c. 1. vbi Doctores de filiis natis ex matrim. ad morgan. contr. c. 1. § filij nati, fi de feudo defunct. contentio sit inter domin. & agnat l. 24. titul. 11. partita 4. Guid. Pap. decisio 267. &505 Gul Benedict. in c. Rainuntius, de testamentis, verbo, duas habens filias, n. 197. Menoch in consilio 1. ex n 162. Angulus ad leges meliorationum, l. 2. glos. 2. num. 5. & l. 11. gloss. 10. n. 12. Anneus Robertus, rerum iudicatarum lib. 4. c. 1. latè Mantica, de tacit. & ambig. conuent. lib. 12. tit. 33. inter alias adiecta videtur clausula sequens Item esta blezco y fundo este mayorazgo con condicion, que si el dicho don luan Lopez de Cabrera mi hijo muriere sin hijos legitimos, o viniere otro caso de auer de restituir la dote, quem recibe con la dicha señora D Luysa de Salzedo, y no tuuiere, ni dejare tantos bienes libres, de que la pueda pagar, lo que assi faltare por el todo, epor la parte, se pague de los bienes deste mayorazgo, que yo à falta de los dichos. bienes libres del dicho mi hijo, e no de otra manera obligo, e hypotheco los bienes, y rentas de este mayorazgo; assi a la paga, e restitucion de la dote, como a la paga de las arras. Ad primum itaque articulum deueniendo, præmit[sect. 2]tendum erit ante alia, quod dos licet regulariter repeti non possit, nisi post solutum matrimonium. l. 2. in principio ff. soluto matrim. Adeo quod constante matrimonio, maritus etiam volens, non possit dotem re[sect. 3]stituere vxori l. C si dos constante matrim Tamen id semper intellectum fuit per Iureconsultos, vt locum haberet, quandiu maritus diues esset, & ha[sect. 4]beret bona sufficientia ad exactionem dotis. Si enim pauper esset, vxori etiam constante matrimonio concesserunt, vt dotem repetere posset; sicuti colligitur ex textu, in l. si constante 25. in principio, ff. soluto matrimonio, l. seruum 21. ff. de manumissionibus, l. 29. titulo vndecimo, partita quarta, ex quibus iuribus vnanimiter adnotarunt Interpretes nostri, dotem constante matrimonio restituendam vxori, si maritus ad inopiam tendit. Prout ex ipsis[sect. 5] iuribus tradiderunt Bartol. Bald. Paulus, Alexander, Romanus, Iason, Ripa, Ruinus, Claudius, Crotus, Corrasius, & communiter Scribentes, in dicta l. si constante, vbi Pet. Barbosa, num. 1. vtrumque deduxit, & materiam singulariter explanauit, atque illustrauit. Exornarunt quoque, atque explanarunt materiam eandem Ancharan. in cons. 119. & in cons. 307.   Paulus Castrensis, in cons. 230. lib. 1.   Signorolus, in cons. 135. Paterfamilias, per totum.   Socin. iun. in cons. 12. lib. 2.   Philip. Corn. in cons. 285. lib. 4. & in cons. 112. n. 6. lib. 1. vbi singulariter inter alia adnotauit, quod non est locus restitutioni doris, siue ob inopiam, siue ex alia causa, nisi constet dotem fuisse numeratam.   Marc. Anton. Natt. in cons. 81. lib. 1.   Roman. in cons. 392.   Nicol. Boër. decis. 61. n. 14.   Iacobus Puteus, decif. 265. ex n. 1. cum seq. in 3. parte.   Matthæus, Afflict. decis. 199. num. 1. & seq. & decis. 332.   Auend. resp. 8. in principio.   Roget. in tract. de dote, §. 14.   Palac. Rub. in repetitione, cap. per vestras, in princip. §. 4.   Escob. computat. 18. n. 10. & 11.   Campeg. de dote, 3. parte, q. 19. per totam.   Ioan. Bapt. de S. Blas. in tractat. de priuilegiis dotis, priuilegio 285.   Anton. Constan. de dotibus, c. 6.   Magon. decis. Florent. 125.   Petr. Greg. in syntagmate iuris, lib. 9. c. 23. n. 19. solio mihi 110.   Mar. Giurba, videndus omninò, decis. Siciliæ 16.   Benintend. decis. 68. vbi modum probationis inopiæ tradit: de quo vide etiam omninò, And. Gaill. lib. 2. obseruat. 83. n. 12. & 13. Thusc. ex n. 34. vsque ad numerum 47. latiùs Barbos. in dicta l. si constante, ex n. 64. vsq. ad num. 72.   Anton. Fab. ad tit. C. de iure dotium, definitione 2. & 10.   Octauianus Cacheranus, decisione Pedemont. 62. nam. 12.   Steph. Gratian. decis. 194.   Michael Grassus, lib. 1. commun opinion. c. 6.   Francisc. Viu. decis. 413. lib. 3.   Laurent. Chirco. commun. opinion. centuria 3. condus 55.   Mastrill. decis. 132. vbi an possit agi viâ executiuâ.   Scip. Gentil. latè, & vtilitee, de donationib. inter virum & vxor. lib. 4. c. 22.   Vincent. de Anna, singulari 597.   Vinius, decisi. 538. ex n. 8.   Anton. Gomez. in l. 50. Tauri, n. 33. ad medium.   Auiles, cap. 18. Prætorum, glossa, qual conuenga, num. 7.   Cornazanus, decisione Lucensi 115. & 148.   Ioseph. Mascard. de probationibus, concl. 575. Turçanus, commun. opinion. verbo, marito ad inopiam.   Flamin. Chartar. decisi. 8. 43. 47. & 56. Francisc. Burs. in cons. 56. n. 1. & 2. lib. 1. vbi proponit nonnulla vtilia, vtrum inquam fideiussor de restituendo dotem in omnem casum, non teneatur viro vergente ad inopiam licèt contra maritum agatur, de quo latiùs Barbosa, in d.l. si constante, n. 54. Deinde, vtrùm discussio contra maritum ad inopiam vergentem requiratur, antequam pro dote contra tertios agatur: De quo latiùs agit ipse Barbo sa, ex num. 58. cum seqq. Denique agit & tertiò Bursatus ipse, vtrùm maritus ad inopiam tendens, non habeat beneficium, vt teneatur in quantum facere possit: de quo latiùs Barbosa, in l. maritum 13. ff. soluto matrimonio, num. 33. nam in dicta l. si constante, quæstionem non proponit. Maluassia, in cons. 13. ex n. 7. Petrus Surdus, in cons. 114. num. 17. lib. 1. & in consil. 326. num. 22. lib. 3. vbi quod maritus confitendo se vergere ad inopiam, vt vxor recuperet dotem, non nocet creditoribus: & idem decisione 156. numero 10. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera D. conclusione 762. vbi vide numero 10. post Afflictum, si mulier habeat fideiussores pro dote, an procedat decisio dictæ l. si constante, & iunge Iasonem, ibidem, num. 13. cum seq. Vrsillum in addit. ad decisionem Afflictis 320. & intellige propositum dubium, quando mulier pro restitutione dotis habeat fideiussores, sicque eam quæstionem esse diuersam ab alia, vtrum inquam maritus offerendo cautionem, & fideiussores, excludat remedium dictæ l. si constante. De qua vide Barbosam ibi, ex num. 23. & num. 29. & in dubio superiori, vide verba illa Bursati, dicto cons. 56. n. 1. in principio, ibi: Posset tamen contra cum agi, esto quod correus alter vel fideiussor de dote restituenda, diues esset. Vult namque apertè Bursatus, non excludi beneficium dictæ l. etiam si mulier à principio habeat pro dote fideiussorem diuitem. Denique eandem dictæ l. si constante, materiam explicauit magistraliter & distinctè Andr. Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruatione 83. 84. & 85. Et Bernardus Græueius, additionator ipsius exornat omnia, quæ dictis tribus obseruationibus profetuntur, ex fol. 239. & vide conclus. 92. sol. 266. Dicta autem obseruatione 83. num. 1. præmittit ante alia Gaill. id quod diximus suprà num. 2. & seq. quod dos regulariter constante matrimonio repeti non potest, & assignat rationem; quia dos oneribus matrimonij deseruire debet, l. si pater, in fine, ff. de iure dotium& in l. pro oneribus, C. eodem titulo, Deinde statuit num. 2. quod ista regula fallit, si maritus constante matrimonio ad inopiam vergat, qualitercunque hoc fiat; & reddit rationem, quia quoad actionis exercitium; siue dotis exactionem, à pari procedunt, matrimonium esse dissolutum, vel maritum constante matrimonio ad inopiam vergere, prout comprobat ibidem. Rursus, & materiam ipsam prosequitur, & num. 21. magistraliter explicat, maritus quas exceptiones vxori dotem repetenti obiicere possit. Et dicta conclusione 84. agit etiam, vtrùm[sect. 6] mulier obærato marito scienter nubens, dotem constante matrimonio rèpetere possit. Et conclusione 85.[sect. 7] vtrùm maritus locupletior factus, dotem ex causa inopiæ restitutam, repetere possit. Et de his, & cæte[sect. 8]ris aliis, quæ tractat ipse Gaill, videndus erit omninò Bernardus Græueius (vt dixi) lib. 2. dicta obseruatione 83. 84. & 85. ex folio 239. vsque ad folium 247. Et notandum vnum singulare, quod adducit ibi, consideratione 2. dictæ conclus. 83. an dotis repetitio ob vergentiam mariti ad inopiam competat quandocunque, an verò intra decennium tantùm post cognitam vergentiam. De quo etiam Hieronymus Cæuallos, quæst. 3. num. 6. Cum igitur hæc ita se habeant, & dos conſtante matrimonio repeti possit, si maritus ad inopia vergat (vt adeò plenè remanet comprobatum) consequens quidem fit, Senat. Reg. Hispalens. ita iuridicè, & meritò statuisse in casu præsenti (vt dixi.) ac ius repetendi ditem vxori concessisse: idque quocunque modo iura in hac materia loquentia, & diuersas Interpretum nostrorum sententias accipiamus. Qualibet namque ipsarum admissâ, siue legis Partitæ intellectu, litteræ eius admodum conuenienti, recepto; sic equidem definiri debuit, & vt distinctius appareat, obseruandum duxi necessariò. quod ad sciendum. à quo tem[sect. 10]pore incipiat currere dotis exactio, & re¦titutio vxori propter inopiam mariti, tria distinguenda sunt tempota, in quibus diuersæ leges circa hoc latæ fuerunt, non quidem sibi derogantes, sed potius se coadiuuantes, & ampliantes. Primum igitur tempus fuit ius Digestorum, secundùm quod vxor non admittebatur ad dotis repetitionem, nisi ab eo tempore, quo euidentissimè, constaret, bona mariti non sufficere ad dotis exactionem: & ita procedit text. in dicta l. si constante. ff. soluto matrimonio. Secundum tempus fuit ius Codicis, quo lata fuit lex per Iustinianum, qua cautum fuit, vt quamuis maritus haberet bona sufficientia ad dotis exactionem, & tamen deducto ære alieno, non remanerent ei bona sufficientia ad sustinenda onera matrimonij admitteretur vxor ad dotis exactionem, etiam conltante matrimonio: & ita procedit tex us in l. vbi adhuc 29. & in l. in rebus 30. §. finali, C. de iure dotium, quas vt contrarias opponunt Doctores communiter, in d.l. si constante, vt Barbosa notauit ibi. num. 1. Tertium tempus fuit Authenticorum, quo cautum fuit, vt quamuis maritus haberet bona sufficientia ad dotis exactionem, ad sustinenda onera matrimonij, nihilominus mulier admitteretur ad repetendam dotem constante matrimonio, si maritus incœpit male vti substantia sua: & ita loquitur textus in authen. de æqualitate dotis. §. illud quoque, collatione 7. ita ut secundum Bartolum dici possit, iure Digestorum plenè consultum fuisse mulieri circa dotis restitutionem propter inopiam mariti, iure autem Codicis, plenius, & iure Authen. plenissimè: ita sane ex communi interpretum sententia post Bartolum tradidit Barbosa, in d.l. si constante, num. 2. quo loci refert Panormitan. Crotum, Ripam, Corrasium, Rogerium, Anton. Gomezium & Palac. Rub. Bartoli distinctionem probasse: iuxta quam (vt vides) planum redditur, secundo saltem Codicis & tertio Auth. tempore inspecto, dictum D. Ioannem Lopez de Cabrera ad inopiam vergisse, vtpote qui ad dotis exactionem, & sustinenda onera matrimonij, deducto ære alieno, bona sufficientia non habeat. Nam etsi maioratum possideat, & bona etiam libera nonnulla, numerus creditorum ipsius, & patris quoque eius vsque adeò creuit, vt vix ea omnia creditoribus antiquis sufficiant, nec oneribus matrimonij subeundis æqualia remaneant & in futurum maximum subsit periculum, si dotis restitutio statim non fiat. Idquè vel ideò certius redditur, quod etsi dictum D. Ioannem bona maioratus, ac etiam bona libera habere diceretur, adhuc dos ipsa reperi posset per vxorem: nec etiam bona sufficientia ad dotis exactionem, & ad substinenda onera matrimonij, etiam deducto ære alieno, superesse sufficeret, ex quo male vti substantia sua cœperit, iuxta tex. in. d. §. illud, ex cuius decisione tollitur omne dubium, quod autem male vti cœperit substantia sua, inferiùs constabit. Iuxta alteram quoque & secundam Scribentum[sect. 11] sententiam, planum etiam redditur, ob eandem rationem, dotis repetitioni & exactioni locum fuisse in casu præsenti constante matrimonio, vt pote cum hodie non requiratur, maritum esse inopem vt mulier admittatur ad dotis restitutionem; sed satis sit, quod maritus: incipiat male vti substantia sua; sicuti obseruauit Glossa, in dicta l. si constante, verbo, non sufficere: & Glossa prima, in d.l. vbi adhuc: & Glossa in dicta authen. de æqualitate dotis, §. illud quoque, verbo, inchoante, quæ inquit, quod text. in d.l. si constante, & in d.l. vbi adhuc, concordant, corrigitur tamen per text. in d. §. illud, vbi inspicitur duntaxat, an maritus incipiat male vit substantia sua, non verò requiritur. quòd inops sit. Et idem videtur apertè probari in l. 29. tit. 11. partita 4. vt infrà dicam. Solutionem autem, & sententiam Glossæ esse magis receptam testantur Alexander, Iason, Claudius, Campegius, Gomez. Gregorius Costanus, Benintendus, Bursatus, & Puteus, quos refert Barbosa, in d.l. si constante, num. 3. in fine, in versic. explosa igitur: & vltra eum probarunt eandem sententiam omnes ferè iuris Interpretes, quos in initio huius cap. recensui. Andreas Gaill. practicar. obseruation. lib. 2. d. obseruatione 83. n. 11. vbi inquit, quod sufficit, quod maritus iam incipiat labi facultatibus, & male vti substantia sua; nouissimo iure Authenticorum, ex d. §. illud, nec requiritur, quod soluendo non sit; proinde quod prouida mulier tantisper expectare non debet, sed in tempore sibi, liberisque suis prospicere. Quòd si ad tertiam deueniamus Barbosæ eiusdem[sect. 12] sententiam, qui & communem improbat distinctionem Bartoli sup. relatam, & secundam Glossarum non admittit: adhuc idipsum definiri debuit, quod Regius noster Senatus definiuit, vtpote cùm ipse quamplurima contra dictas communes sententias ponderauerit. & contenderit, textum in d.l. si constante, & in d.l. vbi adhuc, non corrigere Authen. de æqualitate dotis, d. §. illud, collutione 7. imo omnia iura vnum & idem disposuisse, siue in vnum, eundémque finem in tendisse. Quocirca statuit n. 4. in vers. quare ego: & n. 5. in fine in vers. quare magis: & n. 6. &. 8. in fine, & n. 9. quod in eo articulo, à quotempore incipiat competere actio mulieri ad dotem repetendam, leges Codicis, ff. & authent. nullam habeant inter se discrepantiam, imò attento effectu idem importent: & ita Iureconsultum, in d.l. si constante, considerasse dotem tanquam quid diuersum à facultatibus mariti, ex ratione l. quamuis 78. ff. de iure dotium, & voluisse in hac materia esse considerandum, vtrum facultates mariti quocunque modo consideratæ, sufficientes sint ad dotis solutionem: & tunc vxor non possit dotem repetere: si vero non sint sufficientes, vt ex illis dos possit obtineri, concedatur mulieri dotis repetitio, vt videtur probare text. in l. seruum, 21. ff. de manumission. & agnoscunt Baldus Nouellus, Iason, & Crotus, quos ipse Barbosa refert n. 6. infert ibid. quòd quamuis maritus habeat bona, ex quibus possit satisfacere creditoribus, & tamen facta ea satisfactione, non supersunt ei bona, ex quibus dotis exactioni possit satisfacere, competit mulieri repetitio dotis: textus autem in d. authen. de æqualitate dotis. §. illud, quod nihil circa prædicta innouauerit, sed potius ab illis receperit declarationem: sicq́ue verba illa. Inchoante male vti substantia sua: debeant intelligi iuxta d.l. vbi adhuc, explicatam, vt sup. vt scilicet dicatur martius male vti substantia sua, ab eo tempore, quo constiterit, ipsius facultates non sufficere ad dotis exactionem. Et hæc in effectu Petrus ipse Barbosa, ex n. 2. vsq. ad n. 23. diffusa, & longa serie, vt non facilè ad summam, & resolutionem certam reduci valeant, prout nunc reducuntur. Verè tamen eiusdem Authoris placitis, & obseruationibus nec mens, nec animus meus conquiescit, & communibus potius, & receptis sententiis adhærendum putarem, cum casus se offerret (prout Senatus fecit iuridicè) nec de facili ab eis recedecdum in actu practico admoneo. Vt putà cùm textus, in dicto §. illud (vtcunque verba retorqueantur, & considerationes illæ Barbosæ, ex num. 9. cum tribus seqq. eliciantur) negari non possit, quin aliquid de nouo, & præter decisionem iurium antiquorum induxerit, prout vtraque Communis intellexit vnanimiter: nam si ad ipsa iura antiqua se referret, aut ita pariter statuere intenderet, non eo loquendi genere vsus fuisset: nec adeo principaliter in consideratione habuisset, quod male vti substantia sua inchoasset maritus, cum male vti inchoasse ipsum, contingere, ac verificari valeat, etiamsi tunc viri facultates ad dotis exactionem sufficerent, cum in posterum probabiliter timeatur, ne non sufficiant, sicque plenius consulere dotibus, necessarium omnino fuerit. Posito autem, quod Barbosæ eiusdem contra communes Doctorum resolutiones sententia, in puncto iuris obtinere posset. de quo valde dubito; adhuc Senatus nostri definitio rectissima ratione iuris, atque ex eiusdem Authoris placitis processisset. Statuit namque iterum dicto num. 13. vt aliter & tertio modo contrarias opiniones concordet; regulariter in articulo prædicto, quando maritus dicatur vergere ad inopiam, standum esse regulæ dictæ l. si constante, explicata vt suprà. Limitari tamen regulam eandem, quando maritus ita abusus est substantia, vt & bona propria, & dotalia dissiparet sine spe recuperationis: nam in his terminis (inquit ipse) . conceditur mulieri repetitio dotis ab eo tempore, quo prædicto modo maritus incæpit male vti substantia, ex textu in dicto §. illud quoque. Cæterum hæc concordia, quamuis casui præsenti[sect. 13] mirè conueniat, quo maritus præfatus, non modò propriis, sed etiam dotalibus bonis malè vti inchoauit, vt ex actis processûs apparet: nimis tamen restringit decisionem textus in dicto §. illud; imo inanem eam reddit. Ea quoque simul requirit, vt locus sit decisioni dictorum iurium, quæ Interpretes omnes nostri nusquam requirunt, & quæ legis Partitæ decisioni refragantur adeo expressim, vt ipsâ attentâ sustineri non valeant vllo pacto, vt statim videbitur. Iuxta aliorum autem interpretationem; & concor[sect. 14]diam (quæ quarta erit in proposito articulo sententia, & opinio) indubitatum equidem erit, Senatum nostrum dotis exactionem, & repetitionem constante matrimonio præfatæ vxori concessisse iuridicè, nec seruando legis partitæ decisionem, aliter statuere potuisse, vt mox dicitur. Cumanus ergo num. 9. Castrensis num. 4. & Duarenus, ad finem, in d.l. si constante: concordant hoc modo opiniones contrarias, quod textus, in dicto §. illud quoque, procedat, quando maritus culpa sua cæpit vergere ad inopiam, vt quia ludendo, vel prodigaliter viuendo, non bene administrat res suas; tunc enim admittetur ad repetendam dotem mulier: quia probabiliter timet, quod in futurum efficietur non soluendo, quantumcunque attento præsenti statu idoneus esse videatur. Sed vbi casu fortuito cœpit vergere ad inopiam maritus, non admittetur mulier ad repetendam dotem, nisi ab eo tempore, quo constiterit, mariti facultates non sufficere ad dotis exactionem, iuxta tex. in d.l. si constante, quam concordiam & tenuerunt Glossæ, & Bened. de Publi. & Palacios Rubios: & videtur probare, l. 29. tit. 11. partita 4. vt notauit ipse Barbosa, in eadem l. si constante, numero 10. in versic. inuenio tamen, qui tamen num. 11. & 12. per totum, constanter improbat eam: Et quamuis in terminis iuris etiam communis defendi posset Cumani, Castrensis, & prædictorum relata concordia (prout ipsi loquuntur) rationibus etiam in contrarium consideratis per Barbosam, satisfieri concludenter: cùm vere non modo intentioni, sed etiam verbis dicti §. illud, ibi: Inchoante malè vti substantia sua, mirè conueniat; idcirco, atque consultò omittitur, quod dicta l. partitæ 26. 1. contrarietatem omnem diluerit expressim, & vbi casu fortuito cœpit vergere ad inopiam maritus, etiam ab eo tempore, quo constiterit mariti facultates non sufficere ad dotis exactionem, noluerit mulierem admitti ad repetendam dotem: sicque Cumani, Castrensis, & Duareni concordia recipitur in ipsa l. partitæ, dummodo tollantur verba illa, quæ addit Barbosa: Nisi ab eo tempore, quo constiterit, & c. Nam nec ab eo tempore admittitur mulier ex constitutione dictæ l. 29. Partitæ, vbi casu fortuito cœpit vergere ad in opiam maritus. Id autem vt euidentius, & ad oculum appareat,[sect. 15] circa verba dictæ l. partitæ insistere, cùm Scriptorum{ Vide alia in hac materia in fine, in addit ad istud cap. } omnium huius regni nullus hactenus insistat, necessarium erit omnino: sic etenim ius, in quo versamur, dilucide sciri, & explicari valebit, & quando iuxta leges Partitæ maritum vergere ad inopiam, vt dos repeti possit constante matrimonio, dicatur, radicitus explanabitur. Conditores ergo dictæ l. 26. titul. 11. partita 4. in hunc modum loquuntur: Baratador, è destruidor sciendo el marido de lo que vuiere, de manera què entendiesse la muger, que venia el marido a pobreça por su culpa, assi como si fuesse jugador, ò vuiesse en si otras malas coscumbres, porque destruyesse lo suyo locamente, si temiere la muger, que le desgastara, ò le malmetera su dote, pudele demandar por justicia, que le entreque della, ò que le de recaudo, que la non enagene, ò, que la meta en mano de alguno que la guarde, è que gane con ella derechamente, ò de las ganancias guisadàs, è honestas, que les de dellas onde viuan, è esto puede fazer en esta maneta, maguer dure el matrimonio. Et hactenus in prima parte, in qua (vt vides) adeò mulierum dotibus prospectum est, vt non dicatur, si euidentissime constaret maritum ad inopiam versisse, prout dicitur in d.l. si constante. Sed opinioni, aut credulitati vxoris totum hoc videatur relictum: dicitur namque, demanera que entendiesse le muger. Et iterum, si temiere la muger, sicque loquitur, quando in dubio versatur, nec de inopia mariti certa est siue quando euidenter adeo non constat, prout in eadem l. si constante, requiritur: quamuis (vt ego arbitror) negari non possit, quin iudicis arbitrio id definiri debeat ex tempore, & ad iuris regulas & doctrinas reduci id, quod opinioni, vel credulitati vxoris videtur relictum: aliàs namque extra casum etiam, & intentionem legis ipsius, liberum esset vxori cuicunque exigere dotem constante matrimonio, vel eò tantùm, quòd crederet, aut timeret in dicta l. expressum; quod esset maximum absurdum, & his omnibus contrarium, quæ in probatione inopiæ, aut vsus mariti Doctores illi requirunt, quos ad initium huius càp. commemoraui. Deinde, si verum amamus, & verbis expressis eius l. adhæremus, fateri oportet, legem eandem Partitæ in consideratione non habuisse, an bona mariti sufficiant ad dotis solutionem, vel exactionem; nam etsi & maximè sufficientia essent, adhuc lex illa consulit vxori, vt baratador, è destruydor sciendo el marido de lo quo vuiere, possit statim vti remedio dictæ l. si constante. Et dotem exigere sicque cum verba dictæ, l. conueniant etiam marito, qui ad dotis solutionem habet bona sufficientia, imo & ei, qui ampliora, & maioris quantitatis bona obtineat, modò, sea baratador, è destruydor; conuenit quoque legis ipsius dispositio, vt sub ea comprehendatur præcisè; in quo equidem lex ea Partitæ, & sententiam Cumani, & Castrensis, & sequacium sequuta est (de qua suprà) ac etiâ amplexa rationem illam, quia probabiliter timet, quod in futurum efficietur non soluendo, quantumcunque attento præsenti statu id oneri esse videatur. Sequuta quoque est communiorem Glossarum, & Interpretum nostrorum sententiam, relatam suprà numero 11. quod post iura Authenticorum non requiratur, maritum esse inopem; sed satis esse, quod ipse incœperit malè vti substantia sua. Sequitur etiam, remedium pinguius in hoc datum mulieribus per ius Authenticorum. Erant enim prodita alia remedia, vt vtrumque rectè aduertit Gregorius Lopez ibi, verbo, si fuesse. Et ipsum exemplum tradiderunt Cumanus, Castrensis, & sequaces (vt suprà vidisti) vt ita lex ipsa videatur eorum sequi sententiam, & vestigia, præterquam in eo, quod suprà annotaui: & cum ea l. Partitæ conuenire videtur Mastrillus decis. 132. ex n. 3. vsq. ad 8. vbi non attendit, an diues, vel pauper sit maritus, sed an sit suspectus, de dilapidatione. Et specificè Curia Philippica 2. parte, del iuyzio executiuo, s. pedimiento. num. 7. ibi, durante el matrimonio, Et ibi, mas aunque otra ocasion. Denique inquit eadem l. 29. partitæ, in secunda sui parte, in hunc modum. Mas si el marido fuesse de buena prouision en aliñar, è endereçar lo que ouiesse, è non malmetiesse lo suyo locamente, segun que es sobredicho, maguer viniesse a pobreça por alguna ocasion, non podria la muger demandar la dote, mientras que durasse el matrimonio. E en tal razon como esta se entiende lo que dize el derecho, que la muger que mete su cuerpo en poder de su marido, que nol deue desapoderar de la dote quel dio. Et hactenus in secunda parte, in qua etiam apertè denotatur, nusquam eam legem in consideratione habere, quod maritus habeat bona sufficentia ad dotis exactionem, vel non habeat;sed principaliter inquiri, an male vti substantia sua inchoauerit, vel non inchoauerit, vt vno casu concedatur remedium dictarun legum; altero verò denegetur ob rationem illam, è en tal razon como esta, &c. Indeque statuitur vnum expressè, cuius contrarium ex communi Interpretum placito receptum fuerat vnanimiter; videlicet, quòd etiamsi maritus sine culpa sua ob infortunium incidat in paupertatem, siue incipiat vergere ad inopiam, competat mulieri repetitio dotis, sicuti obseruauit Barbosa; & ob id Cumani, & Castrensis reiecit concordiam in dicta l. si constante, n. 11. Contrarium autem dicta lex Partitæ quasi in necessariam consequentiam prioris decisionis primæ partis, statuit, non modò iuridicè, sed etiam æquè: & in hoc dicit notandam illam legem Gregorius Lopez ibi, verbo, maguer viniesse. Ex qua (vt ego considero) Cumani eiusdem distinctio probatur in omnibus, & iuris communis dubia, atque Interpretum contrarietates, ita expressè dissoluuntur, vt amplius de huius regni lege, siue expressa constitutione ambigi non valeat, certumq́ue sit, dotem constante matrimonio repeti posse, si maritus malè vti cæperit substantia sua, Quod amem in casu præsenti vti malè inchoa[sect. 16]uerit præfatus maritus, non modo ex his, quæ numeris præcedentibus, adnotaui, sed ex aliis quoque duobus deducitur manifesté: ac primum equidem, quod ipsemet maritus fideiussionis actum, ac maximè pro patre suo sæpè exercuerit, pro eo namque fideiussit[sect. 17] pluribus vicibus, & pro aliis etiam; maritus autem si fideiubeat sæpè, dicitur vergere ad inopiam, & malè vti substantia sua, & potest vxor constante matrimonio dotem repetere: ita sanè scripsit Surdus, in consil. 114. num. 15. lib. 1. qui, citat Angelum ita dicentem, in l. personam, §. 1. per illum textum, ff. de pactis. Alexander in terminis, in l. si constante, num. 14. vbi Iason, num. 158. Baldus Nouel. num. 48. Crotus, in repetitione prima, num. 22. ff. soluto matrim. Palacios Rubios, in repetit. cap. per vestras, §. 18. num. 9. & vltra eum Andreas Gaill. practicarum obseruat. lib. 2. obseruat 73. num. 15. ibi: Tertiò, si facilis sit in fideiubendo, is enim malè dicitur vti substantia sua, & ad inopiam vergere, qui pro aliis frequenter fidem suam interponit: quod est singulariter notandum, secundum, Alex. & Iason, supra. Petrus Barbosa, 3. parte, l. primæ. ff. soluto matrimonio, num. 58. vbi adiicit, quod fideiussio ex se, censetur actus damnosus, & onerosus, vt in l. ait Prætor. 7. §. non solum, & ibi Glossa, in verbo, doceat. ff. de minoribus. Et per Surdum, dicto consil. 114. ex num. 5. lib. 1. Muños de Escobar, comput. 16. num. 8. vbi quod[sect. 18] sapit stultitiam, vt ibi probat. Et post Barbosam, vbi suprà infert, quod generale mandatum cum libera administratione habens, non censetur habere ad hoc, quod possit pro aliis fideiubere, quia tunc diceretur magis dissipare bona, quàm administrare, vt colligitur ex mente dictæ l. in personam, §. 1. ff. de pactis, & l. 3. §. si filius, ff. de peculio. & l. seruus inscio. ff. de fideiussoribus, & prosequitur Corta, Caballinus etiam, quos ipse Escobar recensuit, & num. 9. adnotauit, quod fideiubens, dicitur male vti substantia sua; Fontanella etiam, adduxit nonnulla, de pact. nuptial. clausula 4. glos. 26. n. 13. & 20. Demum & ex alio colligitur, quòd qui pecunias sub vsuris frequenter accipit, dicitur substantia sua[sect. 19] malè vti, quia vsuræ voraces sunt, & exhauriunt facultates hominum, text. in cap. 1. de vsuris in 6. cap. 4. eod. titulo. & cum Iasone, & aliis, ita in terminis dictæ l. si constante, annotauit Andreas Gaill. practicar. obseruat. lib. 2. dicta obseruat. 83. num. 16. & antea dixerat n. 13. ad inopiam vergere, & male vti substantia sua, dici[sect. 20] eum, qui accepti & expensi nullam rationem habeat, s supra vires patrimonij sumptus faciat, & plus consumat, quàm est in facultatibus, & annuis redditibus: & Ciceronis locum expendit. Et hactenus de his, & de prima Senatus definitione; qui tamen etsi dotis repetitionem mulieri concesserit, non tamen integrè, sed in ea dumtaxat quantitate, quam verè numeratam fuisse constitit ex instrumentis, & actis processûs. In ea verò parte, de cuius promissione, & non de vera numeratione apparebat, tametsi eidem mulieri iura sua reseruauerit contra maritum, & eius hæredes soluto matrimonio, restitutionem tamen non concessit de iure, provt notum est; atque ex his constat dilucidè, quæ cum Communi, in initio huius cap. adnotaui. Quod attinet verò ad secundum dubium, & articulum, vt distinctius procedatur, obseruandum erit primo loco, legis 2. C. de pignor. & hypoth. decisionem,[sect. 21] singularem esse, & notabilem ad hoc, quod creditor, qui habet specialem, ac generalem hypothecam, tenetur prius ex bonis sibi specialiter obligatis debitum exigere, nec potest posterioribus creditoribus contradicentibus, ad bona generaliter sibi hypothecata recurrere, nisi in subsidium, bonis scilicet specialiter obligatis ad debiti exactionem non sufficientibus. Ita sane ex eo textu deduxerunt omnes Scribentes communiter, tam in eadem, l. quam aliis multis in locis, quos referunt, & materiam exornant, atque declarant latissimè.   Negusantius, de pignoribus, in secundo membro quintæ partis principalis, n. 51. & in. 1. membro 8. partis num. 20.   Didac. Couar, variarum, lib. cap. 18. vbi vide omninò.   Petr. Paul. Parisius, in consilio, 50. ex numero 31. cum seq. lib. 1. & in consil. 103. num. 13. & sequent; lib. 3.   Aloisius de Leo in eadem, l. 2.   Magonius, decision. Florentina 124.   Rolandus à Valle, in cons. 36. lib. 4.   Nicolaus Boërius, decisione 332.   Cremensis, singulari 54.   Puteus, decis. 37. lib. 1.   Octauianus Cacheranus, decisione 152. vbi vide omninò.   Vincentius de Franchis. decis. 5.   Hieronym. Gabriel, in consil. 41. ex num. 5. cum seq. lib. 1.   Ludouicus Molina, de Hispan. primogen. lib. 4. c. 7. n. 21. cum seq.   Osascus, dicis. 159. num. 7.   Petrus Surdus, decisione 44. per totam, & in cons. 495. lib. 4.   Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. q. 93. n. 13.   Latiùs in cons. 50. per totum, vbi repetit omnem materiam.   D Franciscus Sarmientus, selectarum lib. 7. cap. 5.   Velasques Auendañus, in l. 46. Tauri, glos. 9. ex n. 6. cum seqq. & de censibus, cap. 96. ex n. 9. & cap. 23. n. 15.   Alphonsus Azeuedus, in cons. 38. n. 27. & seqq. vsque in finem consilij.   Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 653. n. 6. & 7. fol. 693.   Fontanella, clausula 5. glos. 18. p. 2. num. 86.   Alexander Trentacinquius, variarum resol. lib. 3. titulo de pignoribus & hyp. resolut. 5. per totam, fol. 227. vbi vide omninò.   Steph. Gratian. in addit ad decis 25. & 42. discept. lib. 1. cap. 38.   Anton. Faber. coniectur. lib. 6. cap. 13. & definit. 8. ad vitulum, c. de pignoribus, decad. 6. errore 3. & 4. fol. 117. & seq.   Alexander Raudensis, de Analogis lib. 1. cap. 33. ex num. 1. vsque ad num. 18. vbi vide omninò articu[sect. 21]lum illum, quando hypotheca specialis tollat generalem.   Ioan. Pag. in suis arrestis, titul. de hypotheques, arrest. 3.   Iacobus Cuiacius, recitation. solemnium in libros Codicis, ad titul. C. de pignoribus, in l. prima. sub qua legit legem, 3. fol. mihi 862. & 863. in versic. quæstio huius legis 2.   Cardinalis Thuscus practicarum conclusion iuris litera H, conclus. 117. Ioan. Griuell. decisi. 79. Senat. Dolani. Ex his autem authoribus, & communioribus Interpretum placitis (vt alia prætermittam, & ea duntaxat attingam,[sect. 23] quae ad propositum nostrum, & confirmationem decisionis Senatus attinent) ea deducuntur vnanimiter, In primis, dictæ l. 2. De pignoribus, decisionem, introductam fuisse non fauore debitoris, nec hæredum eius. sed secundi posterioris creditoris: ideo quando agitur contra debitorem, vel hæredes eius opponi non potest excussionis exceptio. Et ita post Didac Couar. & alios rectè deduxit Petrus Surdus, dicta decisione 44 num 10. Ioan. Gutierrez, lib. 3. practicarum, dicta quæst. 93. num. 3. Alexander Trentacinquius, variarum resolut. lib. 3. titulo de pignor. & hypothec. dicta resolut. 5. num. 8. ibi, Tertiò declaratur, non procedere aduer sus debitorem ipsum, vel aliquem ex eius hæredibus possidentem quamlibet rem ex his, quæ in generalem hypothecam veniunt, nam non facta excussione super ea re, quæ specialiter sibi fuerat obligata, potest creditor agere ad remsub generali hypotheca comprehensam aduersus possessorem insolidum, l. creditoris, ff. de distractione Pignorum, &c. Et idem velut expresse sentit Molina de Hispanorum primog. lib. 4. dicto cap. 7. n. 21. in versic. quod ea ratione. Et renuit Cuiacius, recitation solem in lib. Codicis ad d.l. 2. vbi inquit, quod quæstio dictæ l. 2. sæpè vsu venit, & agitatur, creditore, speciali hypotheca omissa, excutiente cætera bona, quæ forte sunt cariora debitori, aut pretiosiora, vel amœniora: debitore autem prohibente priùs iri ad cætera bona, quàm sit excussa specialis hypotheca, quem vtique magis audiet Iudex. Agitatur etiam hæc quæstio inter priorem, & posteriorem creditorem hypotecarurm, quo casu lex ipsa 2. id decidit, quod supra diximus, & vetiùs quidem; nam & hæc erat vulgaris conuentio (vt Cuiacius idem obseruat) id est, quae vulgò apponi solebat in contrahendis pignoribus, re certa pignori specialiter obligata, ac deinde generaliter omnibus bonis, vt ita demum creditor ius pignoris exerceat iu cæteris bonis, si de re pignori obligata suam pecuniam seruare non posset: & iterum in versic sed vt reuertamur: vbi inquit, quod lex ipsa 2. decisionem suam ducit ex vulgari conuentione, qua idem solebat caueri inter debitorem & creditorem, quam lex habet pro imposita: & hactenus Cuiacius. Secundò deducitur, textum in l. creditoris, ff. de distractione pignorum. quæ ait, in arbitrio esse creditoris, ex pignoribus sibi obligatis, quae detrahat, quæ persequatur: non intelligi de creditore, cui specialiter res certa obligata est, & generaliter omnia bona; vt scilicet ex eis eligere possit rem, quam velit distrahere, quod non potest, sed excutere debet primùm specialem hypothecam. Sic que ea lex loquitur de creditore, cui specialiter plures res obligatæ sunt, vt possit eligere; vel de creditore, cui omnia bona obligata sunt, vt possit eligere, quod volet; non de creditore qui specialiter quædam, & generaliter omnia. bona obligata habet. Sic etiam, & l. 2. in prima parte, ff. qui potiores in[sect. 24] pig. habeantur, non loquitur etiam de eo, qui specialem, & generalem, hypothecam habet sed de eo, qui generalem tantùm, quem ait in aliis bonis debitoris, quæ volet excutere ex generali hypotheca, præferri posteriori creditori, qui habet specialem hypothecam. Quod est æquissimum & confirmatur ex l. generaliter, C. qui potiores in pig. hab. & ita præfatæ duæ leges intelligi, atque conciliari debent, provt intelliguntur, atque conciliantur per Cuiacium, in d.l. 2. C. de pignoribus, quò loci rectius explicauit, quàm explicasset lib 11. obseruat. cap. 32. qui hallucinando, loco verbi generaliter, reposuit verbum specialiter, provt etiam hallucinantes est Antonius Faber, coniectur. lib. 6. cap. 13. qui pro cætera bona. legit certa bona. Deinde & tertiò deducitur legis eiusdem 2. decisio[sect. 25]nem, ex æquo & bono sicq́ue ex æquitate potiùs, quam ex rigore iuris introductam, & esse exorbitantem. & non trahendam extra suos rerminos: quod latius fundat, & æquitatis rationem considerat Ioannes Gutierrez, dicto consil. 50. num. 2. num. 6. vbi vide, & post alios Authores Surdus, d. decis. 44. num. 10. & 11. & assentit apertè & Molina, lib. 4. dicto c. 7. in versic. quod ea ratione:æquitatis autem rationem, & ipsius l. dis[sect. 26]positionem procedere absque dubio, siue hypotheca generalis in obligatione primi debitoris præcedat, & specialis, & sequatur:siue præcedat specialis, & sequatur generalis: atque etiam, siue obligatio posterioris creditoris sit specialis, & generalis simul, vel generalis, aut specialis tantùm. Provt rectè deduxit post Negusant Couar. Parisium & Ripam, Molina, dicto cap. 7. num 21. in fine, & idem tenuit surdus, dicta decis. 4. num. 1. & duobus seqq Ioannes Gutierrez, dicto cons. 50. num. 7. & num. 10. Alexander Trentacinquius, variar. resolut. lib. 3. titulo de pignoribus, dicta resolut. 5. ex num. 2. vsque ad num. 4. Rursus & quartò deducitur, l. eiusdem 2. decisio[sect. 27]nem procedere etiam in priori creditore habente hypothecam ex causa dotis: sicque pignus specialiter obligatum pro dote, est priùs excutiendum, antequam agatur ad bona generaliter obligata: quia dos non reperitur in hoc specialiter priuilegiata, & in dote militat eadem æquitas, quæ in aliis rebus. vt opinantur Romanus, Ripa, & Couar. cum quibus Molina lib. 3. d. cap. 7. num. 21. in fine, & cum Baldo, Romano, Corneo, Ripa, Craueta, Couar. Hieronymo Gabriele, Petrus Surdus d. decisione 44. num. 5. Ioannes Gutierrez, dicto consil. 50. n. 18. & 18. Alexander Trentacinquius, dicta resol. 5. num. 5. Cardinalis Thuscus, practic. conclus. iur. littera H. dicta conclus. 117. n. 31. quod non otiosè, sed ideo atque necessariò dictum, quod secundus hic articulus, siue dubium secundum præcipuum decisionis Senatus in causa dotis, & speciali hypotheca bonorum maioratus, ex causa ipsius fuerit excitatum. Denique & vltimò deducitur, in casu dictæ l. 2. C.[sect. 28] de pignor. & hypoth. præsumi in dubio hypothecam specialem sufficientem esse ad satisfaciendum priori creditori, nisi ille probet contrarium: idque iuxta sententiam Glossæ in ipsa l. 2. in verbo, redigere, quam sequnntur Salicetus, Angelus, Iason, Ripa, Parisius, Negusantius. Rolandus, Couar. Cacheranus, cum quibus Ioannes Gutierrez d. consil. 50. num. 3. Alexander Trentaciuquius, d. resolutione quinta, numero finali. His ergo ita generaliter cognitis, & præmissis, vt[sect. 29] faciliùs & distinctiùs deueniamus ad resolutionem articuli secundi principalis, in initio huius cap. propositi, vtrum scilicet decisio dictæ l. 2. C. de pignorib. procedat etiam respectu bonorum maioratus, quæ specialiter hypothecata, atque obligata fuerunt; Itavt vxor, cui bona maioratus specificè hypothecata sunt pro dotis restitutione, non possit in casu præsenti ad generalem bonorum exactionem procedere, quæ aliis creditoribus obligata sunt (plures enim creditores dicti mariti instabant) nisi prius bonis maioratus excussis, vt ex bonis liberis hypothecatis, cæteris, eisdemque mariti creditoribus satisfiat: obseruandum erit primo loco Lud. Molinam, de Hispan. primog. lib. 4. cap. 7. num. 17. in eo dubio, an creditor possit bona maioratus, sibi ex facultate specialiter obligata, exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus obligata sunt: ante alia præmisisse, quod hæc quæstio, quando debita, quibus bona libera obnoxia esse inueniuntur, sunt debito, ex euo bona maioratus hypothecata sunt, antiquiora, atque magis priuilegiata, nullam dubitationem habet: cum enim primi, atque magis priuilegiati creditores pro debitis suis in bonis liberis præferendi sint, constat nihil interesse, an vltimus possessor nulla bona reliquerit, siue ea relinquar, sed tot debitis antiquioribus obnoxia, vt ex eis non possit debitum, cui bona maioratus hypothecata sunt, exigi, cum bona non dicantur, nisi ære alieno deducto, l. subsignatum, §. bona, ff. de verb. signifi. cum similib. Quamobrem verè dici poterit, hunc maioratus possessorem nulla bona reliquisse; & ita hunc casum pro indubitato præmittit Molina, vt dixi. Præmisit etiam Azeuedus in cons. 37. num. 23. & 24. quo loci præmittit etiam alium & secundum casum tanquam indubitatum, quoties inquam debita ex facultate, siue pro quibus bona maioratus sunt hypothecata, constituta fuerunt durante matrimonio: tunc namque cum ex acceptatione bonorum multiplicatorum, remaneat ipsa vxor debitrix horum creditorum, non potest instare, vt creditores priùs bona recuperent ex speciali hypotheca bonorum maioratus quàm ex generali bonorum liberorum, vt ibidem, obseruat; & alium quoque & tertium casum præmittit ipse Azeuedus, de quo infrà ad tertium dubium. Dubitatio ergo tunc procedit, quando debitum ex quo bona maioratus hypothecata sunt, est cæteris antiquius, atque magis priuilegiatum, tunc etenim (vt inquit ipse Molina) quæstio hæc semper difficilis visa est. Et in terminis casus præsentis decisionis, & litis consistit, vt puta cùm dicta vxor D. Luisa de Salzedo, quæ bona maioratus, & sic dicti soceri, & mariti habebat specialiter hypothecata, & obligata pro restitutione dotis, cæteris omnibus mariti creditoribus esset antiquior, sicut & debitum antiquius quoque erat, liberorum omnium bonorum respectu. Molina autem cum difficultatem huiusce articuli perpendisset ex dicto num. 17. tandem concludit, duos casus considerans: inquit namque, quod cum bona maioratus ex Regia facultate specificè hypothecata sunt post bonorum liberorum generalem obligationem, non posse ad generalem bonorum liberorum exactionem procedi, quæ aliis creditoribus obligata sunt, nisi priùs bonis maioratus excussis: idque ex decisione dictæ l. 2. C. de pignorib. & hyp. quam etiam in bonis maioratus obtinere affirmat. Et in secundo casu, quando bona maioratus, & bona libera genericè obligata sunt, idipsum statuit contra Corneum, & alios, & arbitratur tunc, hypothecam bonorum maioratus, quæ cum liberorum hypotheca concurrit, non generalem, sed potius specialem dicendam esse: ita quod idem ius respectu harum hypothecarum. quod respectu hypothecæ specialis, & generalis statuendum sit, provt latius hoc exornat d.n. 17. vsque ad n. 32. ex quo in effectu (si originaliter prælegatur) rationes præcipuæ quæ deducuntur, ad tres reduci debent. Earum prima est, ad constituendam hypothecam[sect. 30] principio super bonis maioratus, sufficere, quod bona libera tempore obligationis contractæ non adsint, vel quod ea, quæ eo tempore maioratus possessor habuerit, prius obligationi subiiciantur: quod constat ex verbis facultatum, quæ ad bona maioratus hypothecanda conceduntur, non enim obligatio bonorum majoratus debet pendere vsque ad tempus exactionis sed illicò contrahitur: quamuis tempore exactionis non simpliciter, sed ita demum, si alia bona libera non extant, exequenda sit. Id namque non ad substantiam, obligationis, sed ad executionis, vel exactionis ordinem attinent. Hoc ita supposito (inquit idem Molina) constare in casu de quo agitur, iam non agi de bonorum obligatione, cum ea à principio deficientibus bonis liberis rectè contracta fuerit, sed solum de executionis ordine. Verumenimverò, vt rationi Molinæ satisfacimus, nega ri non potest, quin de executionis ordine quamuis solum agatur, bona libera tempore executionis extare, sufficere debere, vt nisi priùs ipsis excussis, ad bona maioratus perueniri non valeat: nam in dubio, & in facultatibus, quæ ad bona maioratus hypothecanda, vel obliganda deficientibus bonis liberis conceduntur, cum inquiritur, quo tempore verificanda sit hæc conditio, tempore scilicet contractæ obligationis, an executionis eiusdem.? Molina ipse eod. cap. n. 8. fatetur eruditè, vtroque tempore, tam contractæ obligationis, qum executionis eiusdem, clausulam hanc verificandam, adeo vt nec valeat obligatio bonorum maioratus, facta à principio bonis liberis existentibus, si bona libera prius obligata non fuerint, nec etiam possit fieri ex pòst facto executio in bonis maioratus, si bona libera ternpore executionis extent: etiamsi à principio defecerint. Ecce vbi idipsum concedit Molina, quod contrariæ partis Authores constanter. contendunt, videlicet ex pòst facto non posse fieri executionem in bonis maioratus, si bona libera eo tempore extent:sicque sufficit, ad exactionem, & obligationis executionem, id necessarium esse, vt admitti non debeat eiusdem Molinæ solutio, siue euasio, quam tradit d. cap. 7. num. 19. quæ verbalis potiùs, quàm realis videtur. Ingeniosè tamen, atque ideo per eruditissimum Virum considerata, vt difficulta tem propositam euaderet, ac rationem illam, quam dicto num: 7. tradidit, quòd cùm regula fit, quòd non possit perueniri ad alienationem, vel hypothecam bonorum maioratus, bonis existentibus (vt ipse per totum illud caput ostendit, & hoc vltimo suas ipsas resolutiones, & doctrinas generales infringit) consequens est (vt idemmet enuntiat) vt verba facultatis secundum iuris dispositionem interpretanda sint. Apparet ergo, primam hanc rationem dilui manifestè: nec aliquid vrgere; conuinci etiam ex his, quæ statim dicentur, & per Velazq. Auendañum traduntur in l. 46. Tauri, glossa 9. num. 7. & 8. quamuis Auendañus ipse (sicut nec cæteri) rationem hanc non expendat, sicq́ue nec satisfaciat idem. Secunda ergo eiusdem Molinæ ratio, in eo consistit, quòd cùm bona libera pluribus hypothecis subiecta sint, non poterit creditor antiquior in illis exactionem facere absque pluribus litibus & controuersiis, quæ inter ipsum, & alios creditores necessariò tractari debent:sicut in similibus negotiis frequenter per longissimum temporis spatium tractari solent. Ideóque succedit regula, quod quando aliquis tenetur facere excussionem in bonis alterius, ab excussione facienda liberatur, si super eisdem bonis aliqua lis inter ipsum, & alios creditores esse speratur; imo in eo casu poterit absque excussione ad bona, quæ absque lite & controuersia sibi debentur, recurrere, omissis bonis litigiosis, vt ipse Molina, d. cap. 7. n. 30. & 31. vtrumque notauit: & de hoc vltimo citauit textum, in l. à diuo Pio, §. si super rebus, vers. sed & illud, ff. de re indicata. Verùm nec ista ratio quicquam concludit, nam si ad lites, & controuersias consideratio habeatur, maiores equidem lites, & controuersiæ erunt, opinione ipsius Molinæ retenta, quam tenendo contrariâ, excogitari valeant; provt ex his, quæ inferiùs adnotabuntur, constabit, atque ex traditis per Auendañum, d. glos. 9. l. 46. Tauri. n. 9. in fine. & in terminis ita obseruauit P. Molina, tom. 3. de iustitiæ & iure, disp. 353. ad finem, in vers. ad primam verò confirmationem; imo & Lud. ipse Molina, lib. 4. d. cap. 7. num. 31. in fine, fic etiam agnouit, & propter id de superiori sententia relata, quàm tenuit, dubitauit, vt apparet ex illis verbis: Item dubium etiam est, an possit excussio bonorum liberorum vitari ex eo, quod in eorum exactione lites cum aliis creditoribus sperentur: dum multo maiores valeant super exactione in bonis maioratus facienda resultare, contendentibus successoribus non posse ad bona maioratus, bonis liberis existentibus deueniri: deinde si ex natura maioratus tacita, & subintellecta, etsi non exprimatur ex præsumpta etiam institutoris eiusdem voluntate id fieri debet, quod hi Authores contendunt, qui opinionem Ludouici Molinæ impugnant, parum equidem interest, quod lites, & controuersiæ futuræ sint, necne, cùm ratio iuris, & primogeniorum primordialis ipsa natura, non litium timor, aut euentus nos adducere, atque excitare debeat, vt ad oculum patet. Tertia denique & vltima Ludouici Molinæ ratio ab æquitate deducitur:si enim debitum, pro quo bona maioratus hypothecata sunt, ex bonis liberis exsoluendum esset, facilè omnia bona libera maioratus possessoris in hoc solo consumerentur: omnesque alij creditores, qui frequenter egentes, atque pauperrimi esse solent, creditis suis fraudarentur, cum vt plurimùm debita hæc maximæ quantitatis esse soleant, quod nimium rigoris contineret, sicque maiorem æquitatem eadem opinio, inducit, quam admissam vidit ipse Molina, dum semel is casus accidisset, provt ipse profitetur, & ab æquitatis ratione adducitur, lib. 4. dicto cap. 7. numero 31. in vers. quibus adiicitur. Verè tamen nec ista tertia ratio suadet, ex æquo id fieri, quod ex iure fieri non valeat; nec debet attendi, quæ veritati, & iuris strictæ rationi non innititur, vt in propriis terminis contra Molinam dixit alter Molina è Societate Iesu religiosus, de iustitia & iure, disput. 653. sub num. 6. versic. ad secundam vero confirmationem, imo æquitas ea, quæ pro creditoribus consideratur per Molinam, potius est iniquitas, sicuti D. Francis. Sarmientus, selectarum libro 7. capite 5. ad medium, latiùs deducit, & statim dicetur. Pauperes verò creditores sibi imputent, & videant cum quo celebrant suos contractus, & qua securitate contrahant, vt inquit religiosus ipse Molina, dicto loco in versic. ad secundam vero confirmationem, & per hæc (vt vides) remanet satisfactum fundamentis tribus relatis Molinæ, quibus hactenus nullus ita specificè satisfecit, sicut nec ipsa ponderauit aliquis ita distinctè. Sicque Senatus Regij Hispalensis definitioni non obstant aliquo modo: vel eo etiam quòd ipsemet Molina agnouit libenter eod. cap. 7. num. 30. in fine. & num. 31. quod quando aliquis tenetur facere excussionem in bonis alterius, ab excussione facienda liberatur, si super eisdem bonis aliqua lis inter ipsum, & alios creditores esse speratur, potestque tunc absque excussione ad alia bona recurrere, quæ absque lite, & controuersia sunt, per text. in d.l. à diuo Pio, §. si super rebus, in vers. sed & illud: at in casu præsenti, super quo Regius Senatus definiuit, bona maioratus maximis litibus, & controuersiis erant affecta, vt pote cum factus esset processus creditorum, & omnes instarent super bonis institutoris maioratus eiusdem, atque ex debitis ab eo contractis ante maioratum ipsum institutum, & in maxima quantitate essent nonnulli antiquiores, quàm ipsa dos, vt ex processu apparet, sicque habemus casum legis expressum, quem Molina non expendit in dicta l. 2. C. de pignor. & hypothec. in illis verbis: Ideoque si certum est. Certum namque esse, quod creditor possit ex bonis specialiter obligatis vniuersum redigere debitum, lex eadem requirit; nec bonis incertis, aut litigiosis contenta fuit aliquo modo. Et ita post Authores alios notauit Surdus, d. decis. 44. n. 21. & 22. idq́ue cum bona maioratus litigiosa sunt, atque ob eam rationem ad bona libera deueniendum contenditur, absque dubio verum est. cum etiam bonis non litigiosis extantibus, fieri ita debuisset, iuxta opinionem, quam defendimus contra Molinam. Cum verò vt ad bona maioratus deueniretur, allegatetur bona esse libera, ex quo fortior ratio militat, nec deueniri potest ad bona maioratus, nisi in defectum eorum, obseruari iuridicè deberent illa, quæ ex Velazq. de Auendaño. in d.l. 46. Tauri, glossa 9. n. 9. inferiùs adnotabitur. Succedit itaque secunda & omnino contraria alio[sect. 31]rum opinio, quòd scilicet vxor pro dote, vel alius quicunque creditor, cui bona maioratus specificè obligata sunt, teneatur prius ex bonis liberis debitum exigere, nec aliter ad bona maioratus deuenire valcat, quàm in defectum bonorum liberorum: sicq́ue creditores posteriores, quibus bona libera obligata sunt, siue specialiter, siue generaliter, siue vtroque modo simul non poterunt creditorem eundem compellere, vt speciali hypotheca aduersus bona maioratus autea vtatur, quam ad bona libera generaliter obligata deueniat; dictæ l. 2. C. de pignoribus, decisio huic casui poterit adaptari: ita sane in eisdem, in quibus versamur, terminis contra Molinam ipsum defendunt constanter D. Franciscus Sarmientus, selectarum lib. 7. cap. 5. Velazquez Auendañus, in l. 46. Tauri, glossa 9. ex num. 7. vsque ad num. 12. Azeuedus, in cons. 38. num. 29. & 2. seq. Pater Ludou. Molina, tom. 3. de iustitia, & iure, disp. 653. num. 6. & 7. Et ho[sect. 32]rum fundamenta (quæ validiora, & vrgentiora sunt) ad sequentia debent reduci. Ac primum equidem, certi juris esse, facultatem Regiam ad alienanda, siue hypothecanda bona maioratus, & obligationem etiam, seu hypothecâ ipsam eorum bonorum, intelligi semper, deficientibus bonis liberis, etiamsi in ea non dicatur, vt latè deducit, atque probat Molina, lib. 4. dicto cap. 7. numero 1. & quatuor seqq. & libro primo, cap. 10. numero 4. Auendañus, dicta glossa 9. num. 5. & seq. Azeuedus, d. consilio 38. num. 16. cum seqq. vsque ad n. 23. Pater Ludou. Molina, dicta disputatione 653. á principio. Cum ergo debitum illud, pro quo bona maioratus specialiter obligata reperiuntur, ex bonis liberis, & generaliter obligatis verè solui potest, nec eius solutioni debita alia vltimi maioratus possessoris impedimento sunt, vt pote quia debitum, ex quo bona maioratus hypothecata sunt, est cæteris antiquius (vt supra dixi) bona eiusdem maioratus possunt dici, eidem debito exoluendo hypothecata non esse, cum nonnisi in defectum bonorum liberorum, tam tempore exactionis, quam obligationis hypotheca ex Regia facultate contrahi potuerit: sicq́ue ad bona ipsa. nisi deficientibus bonis liberis deueniri non potest, & perinde habebitur, ac si alia debita antiquiora maioratus possessor habuisset, pro quibus bona maioratus hypothecata non fuissent; & ita specificè pro hac parte argumentabatur Molina ipse, de Hispanor. primog. lib. 4. d. cap. 7. num. 17. in vers. prima namque facie videtur dicendum: & in idem tendunt rationes illæ Azeuedi, d. cons. 38. num. 27. ad finem. & num. 28. & num. 16. cum seq. Patris Ludouici Molinæ, tom. 3. d. disput. 653. num. 6. & 7. Auendañi, dicta glossa 7. l. 46. Tauri, num. 7. vbi inquit, contra sententiam Molinæ ideo tenendum, quod maioratus, siue ex Tertio & Quinto instituatur, siue ex facultate Regia, & qualitercunque debita contraherentur, non aliter ad bona ipsa maioratus deueniri potest, quàm si bona libera priùs excutiantur. Et quod hæc tacita, sine expressa conditio à natura perpetuitatis & indiuiduitatis ob conseruationem primogeniorum necessariò & iustè deducta, præcisam formam inducit a lege ipsa, vel ab homine datam, & in fauorem possessoris maioratus, non creditorum posteriorum inductam. Vnde neque volente priori creditore; neque ad instantiam posteriorum, potest is creditor, qui bona maioratus specialiter obligata habet, specialem hypothecam attingere, sed ex bonis liberis prius tenetur debitum exigere, si bona libera adsint: forma enim à lege præscripta (vt ipse Auendañus subdit) tm respectu personæ debitoris, quàm bonorum eius præcisè seruanda erit, vt in personis debitorum, & in remedio lege à diuo Pio, §. si super rebus, ff. de re iudicata, vbi exemplificat, & vsque adeo id defendit, vt numero 9. & duobus seqq. dixerit idem Auend. non sufficere, quod super bonis liberis esset controuersia, vt ad reliqua maioratus specialiter hypothecata posset creditor deuenire, sed fore necessarium omninò, deficere bona libera debitoris per consummatam, & realem excussionem, & sic non extare: litigiosa autem non verè deficiunt, provt latiùs ibi comprobat. Deinde & secundo pro eadem parte vrget, non posse creditorem compelli ad exercendum ius hypothecæ in certo pignore, sed sibi liberam facultatem relinqui, vt illud pro suo arbitrio in pignore, quod voluerit, exerceat, l. qui generaliter, ff. qui potiores in pignor. habeantur, l. creditoris arbitrio, cum similibus, ff. de distractione pignorum: ergo non poterit antiquior credito compelli ad exercendam hypothecam aduersus bona maioratus, tum quia id fieri non potest, nisi excussis prius bonis liberis, vt suprà diximus; tum etiam ex regula generali dictæ l. creditoris, quæ in hoc casu limitari non valet ex decisione dictæ l. 2. C. de pignorib. quoad bona vinculata, & primogeniorum propter ipsorum naturam, & tacitam conditionem prædictam semper subintellectam. Et ita quoque argumentabatur ipse Molina d. cap. 7. num. 18. qui cum istius, & præcedentis rationis vim perpendisset, non dubitauit in hunc modum scribere: Quæ omnia iuris rigore considerato vora esse videntur. Rursus & tertiò facit, ad casum de quo agimus, adaptari non posse decisionem dictæ l. 2. C. de pignorib. cum in casu illius legis vtrumque pignus, generale scilicet, & speciale, simul à principio constitutum, siue obligatum esset purè, & absque aliqua conditione, vnum, atque alterum exigi posset, si creditores posteriores non resisterent. In casu autem de quo agimus, etiam posterioribus creditoribus non resistentibus, non posset ad bonorum maioratus alienationem perueniri, nisi in bonorum liberorum defectum, sub hac namque conditione à principio obligatio contracta fuit. Et hactenus Ludouicus ipse Molina. eod. c. 7. n. 31. in versic. cæterum. A quo in effectu deducuntur ea omnia quæ pro fundamento huius partis latiùs recensuit Velazquez Auendañus dicta glossa 9. l. 46. Tauri numero 8. per totum; qui in effectu idipsum concludit, quod Molina, & dicit verissimum esse intellectum dictæ l. 2. C. de pignoribus, quod loquatur ipsa in bonis purè, non autem in bonis sub eonditione obligatis: & ponderat verba eiusdem l. ibi: Quæ nominatim ei pignori obligata sunt: quæ de obligatione pura sunt intelligenda. Negusantium etiam, de pignoribus, secundo membro quintæ partis, numero 51. in principio, qui inquit, legem secundam intelligi, quando hypothecæ prioris creditoris sunt puræ & simplices: & eodem modo, atque in propriis terminis nostris intellexit Azeuedus, d. consilio 38. numero 29. in illis verbis: Et quia hoc casu cessat æquitas dictæ legis 2. quæ procedit in debitis puris, & absque conditione aliqua soluendis: non verò procedit in debitis conditionalibus, prout sunt hæc, virtute facultatum contractæ, debentur enim in bonis maioratus, bonis liberis deficientibus, & non aliàs. Prætereà & quarto loco facit, quod si in casu præsenti æquitas præ oculis habeatur prout ex æquitate adducitur Ludo. Molina, vt contrariam partem sustineat, vt suprà vidimus) æquius equidem videri debet, primogeniorum perpetuitati, & conseruationi, in qua publica vtilitas versatur, quàm priuatorum vtilitati prospicere: sicq́ue opinionem hanc potius quàm contrariam tueri; iuxta ea, quæ idemmet Molina latè ponderauit in ipsorum primogeniorum fauorem, lib. 2. cap. 1. per totum, Ioannes Gutierrez, canon. lib. 2. cap. 14. Pater Ludo. Molina, tomo 3. de tustitia & iure, & disputatione 578. per totam, & disputat. 576. num. 11. & 12. & ita æquitatem hanc ipse Molina agnoscens, & fundamentum hoc, atque præcedens ponderans, maturè & erudirè (vt adsolet) dicto cap. 7. libro 4. in fine dicti numeri 31. sic concludit: Ideoque cum similis casus acciderit, de his deliberandum erit. Et ita (vt vides) non audet firmare suam sententiam eo loco, nec in ea firmiter permanet. Et antea quoque dixerat, iuris rigore considerato, vera esse ea, quæ pro contraria parte, quam defendimus, expenduntur. Denique & quinto loco fortiter vrget; nam hæ facultates Regiæ eò pertinent, vt debitum, siue dos, quæ iure communi secura futura non est, priuilegio Principis sit indemnis ab omni periculo, & ita subsidiaria est hæc hypotheca, in quibus subsidiariis hypothecis, dicta l. 2. C, de pignoribus, non procedit, sed iure communi secura est dos, siue debitum aliud, pro quo bona maioratus obligata sunt, securum est, si bona sint libera etiamsi aliis sint post dotem constitutam obligata, vel vendita, vel aliter alienata, vt in l. assiduis, C. qui potiores in pignore. Cessat ergo hypotheca in dictis bonis maioratus, Neque aliquem mouerit, creditoribus fraudi esse videri: Quia & successor maioratus est potior, & antiquior creditor, cum rebus maioratus rectè constituti, nullum possit esse antiquius debitum, vel potius, quam successoris in ipso: qui primo tirulum habet, non à debitore istius dotis, vt innuit textus, in l. liberto, ff. de solutionibus, & in l. prima, C. de bonis authorit. iud. possid. quas in id expendit, & superiorem rationem ponderat contra Molinam D. Franciscus Sarmientus selectarum libro 7. dicto cap. 5. concludit, quod æquitas quædam, quæ pro creditoribus ponderari solet, potiùs est iniquitas: quæ enim æquitas est, anteriori creditori adimere, vt posteriori concedatur? quod nulla Caussa pia patitur, vt in dicta lega assiduis, ibi: Ne ius quod posteriori datum est: & quod hoc ita videtur clarum, vt multis verbis opus non sit: ac etiam, quod ista obligatio rerum maioratus, quasi indemnitatis erit accipienda, de obligatione loquitur textus, in in d.l. qui generaliter & textus, & Doctores, in l. finali, ff. si certum petatur, & hactenus Sarmientus, quem refert, & sequitur Azeuedus, dicto consilio 38. numero 29. in fine, & numero 30. qui vltra eum considerat singularem doctrinam Ioannis Andreæ, quam sequuntur Alexander, & Decianus, ibi relati; scilicet quòd æquitas dictæ legis 2. non habeat locum, quotiescunque obligatio, & hypotheca specialis est subsidiaria ad generalem; ita vt deueniri non possit ad specialem, nisi deficiente generali, prout est in bonis maioratus hypothecatis: addiderim ego, in omni obligatione subsidiaria id esse perpetuum, vt ad eam non possit perueniri, nisi cum ex priori non satisfit creditori, 1. C. de magistratibus conueniendis, auth. hoc nisi debitor. C. de solutionibus, cum similibus. Apparet ergo secundum hæc, Senatus Regij definitionem, vsque adeò iuri, & prædictorum Authorum resolutioni conuenire, vt aliter Senatus ipse de iure statiere non potuerit: idque vel eò magis, quòd in casu proposito ex eiusdem maioratus institutoris specifica dispositione cautum fuerit, & expressè conuentù, vt bonis liberis deficientibus, bona maioratus pro dotis restitutione obligata remanerent, & non aliter; quo casu Molina ipse, qui in superiori anceps semper, & dubius fuit, non dubitauit, vt statim dicetur. Quoad tertium verò & vltimum articulum facilis[sect. 33] equidem videtur resolutio, iuxta conuentionem contrahentium expressam, & verba illa pactorum matrimonialium, ac etiam institutionis maioratus eiusdem, de quibus suprà ad initium huius cap. & ibi maximè: Y no tuniere, ni dexare tantos bienes libres, de que la pueda pagar, lo que assi faltare po él todo, e por la parte, se pague de dos bienes deste moyorazgo; que yo a falta de los dichos bienes libres del dicho mi hijo, è no de otra manera, obligo, è hypotheco los bienes, y rentas deste mayoraz,go. In his namque terminis ad ipsum absque controuersia agnouisse videtur Ludon. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. dicto cap. 7. n. 31. in finalibus verbis, ibi: Præsertim cum vt plurimùm soleant in obligationibus apponi verba, ex quibus decisio dictæ l. 2. excluditur. Ex eisdem etiam verbis, & conuentione partium, in eadem qua versamur, quæstione, esse locum, vel non esse decisioni dictæ l. 2. C. de pignor. & hypoth. profitetur expressim Azeuedus, d. cons. 38. n. 26. in fine & n. 27. & num. finali, & casum præsentem in indiuiduo decidit Pat. Lud. Molina, tom. 3. de iustitia & iure, d. disp. 653. col. vltimæ in principio, n. 6. in illis verbis: Satis perspicuum est, l. 2. C. de pignoribus, locum non habere, quando aliquid speciali hypotheca est subiectum cum ea limitatione, vt præcisè maneat obligatum in defectum omnium bonorum liberorum, quæ simul generali hypotheca subiiciuntur, & consequenter cum limitatione, vt priùs excussio fiat in eisdem bonis liberis vniuersali hypotheca subiectis, & postea in particulari hypotheca solùm in quantum defuerit ad integrum debitum foluendum: Imo in hoc ipso casu, nullus eorum, qui contra Molinam in quæstione superiori tenuerant, dubium aliquod habuit;sed potius tanquam omnino indubitatum supponunt, quando adest expressa conuentio, provt supponere etiam Molina videtur in verbis relatis suprà. Et vltra conuentionem, id quoque sustinent ex propria primogeniorum natura, & tacita illa conditione, si bona libera deficiant, semper subintellecta; vt suprà dicebam. Sunt etiam in eodem placito communiter Scribentes in terminis d.l. 2. C. de pignorib. quatenus dicunt, quod lex ipsa 2. non habet[sect. 34] locum, vbi instrumento pignoris, siue hypothecæ adest clausula, ita tamen quod specialis hypotheca generali non deroget, & è conuerso, vel alia similis. Ita sanè ex Chassaneo, Didaco Couar. Cacherano, Rolando, Vincentio de Franchis, & Asinio firmauit Ioan. Gutierrez, dicto cons. 50. n. 20. & cum eisdem, & Puteo, & Parisio, Alex. Trentacinquius, variarum resol. lib. 3. tit. de pignoribus, d. resol. 5. n. 6. fol. 227. & n. 11. Azeuedus, dicto consil. 38. num. 26. in fine, & n. 27. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, littera H. conclus. 117. n. 12. Antonius Faber in suo Codice, ad titulum C. de pignor. & hypothec. definitione 8. & quod hypotheca specialis non tollat generalem, quando in instrumento adest clausula aliqua, ex qua deprehendi possit, contrahentes generalem etiam remanerelyoluisse cum Cassaneo, Parisio, Cacherano, & Couarr. notauit Alex. Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 3. num. 3. fol. 304. & ita Senatus definiuit iuridicè, vt in initio huius cap. dixi. ADDITIO AVTHORIS Ad Caput proximè præcedens. ADduntur, atque adnotantur nonnulla, quæ post peractum, finitumq́ue Caput istud, ingenti studio, & diligentia fuerunt examinata, & veram resolutionem, atque explicationem recipiunt ex his ipsis, quæ scripta, traditaq́ue fuere supra, ex numero primo, vsque ad numerum 21. circa materiam, legis si constante, ff. soluto matrimonio, & l. vbi adhuc. C. de iure dot. Nam cùm disceptatio præhabita sit in eo articulo, quando scilicet, iuxta decisionem dictæ legis 29. partit. maritus vergere ad inopiam dicatur, siue quid requiratur, vt dos repeti possit constante matrimonio per mulierem: inde emanauit alterius articuli, admodum assidui explanatio, à quo scilicet tem[sect. 1]pore, in rebus dotalibus, in arrhis etiam, & donationibus propter nuptias, item & in paraphernalibus, & aliis bonis extra dotem, constante, & soluto matrimonio, contra mulieres præscriptio incipere, procedere, ac perfici valeat, si ad tertios deuenerint possessores. Quid denique, si ipsimet tertij, bonorum mariti possessores, aduersus mulieres ipsas ex titulo, C. si aduersus creditorem, iura sibi, ex tacita, vel expressa hypotheca, in omnibus bonis mariti competentia, præscribere intenderint; & de consonantia, atque decisione. 1 8. titul. 29. partit. 3. cum verbis, & decisione d l. 29. tit. 11. partit. 4. quæ verè, & dilucidè explicari non valerent, nisi articulo prædicto præmisso, à quo tempore vxor possit constante matrimonio dotem repetere, & pro cæteris, nunc dictis agere, ab eo namque desinit esse impedita, vt contra ipsam. quæ impedimentum remouere potuit, currat præscriptio. Et in primis monendum lectorem duxi, Ioannem[sect. 2] Lupide Palacios Rubios, optimè intellexisse materiam istam, & percepisse decisionem dictæ legis 29. partitæ 4. Is enim author in repetitione cap. per vestras, de donation. inter virum & vxorem, §. 3. per totum, optimè explicat, qualiter per Iurisconsultos, quorum responsis vtimur, & tempore Digestorum prouisum fuerit vxori, vt etiam constante matrimonio possit ipsa dotem repetere, si maritus dotem dissipabat. Postmodum autem superuenisse ius Codicis, per quod plenius prouidetur, provt explicat ibidem, numero 2. & addit, aliud etiam Codicis ius postea proditum, per quod plenissimè prouidetur, & multa adduntur ad l. si constante, provt etiam ibi: sed ista iura solum prouidisse, quando maritus cœpit dissipare bona sua, & sic quando certum erat, maritum vergere ad inopiam; & propterea, quòd superuenit ius Authenticorum, per quod plenissimè ipsis mulieribus consulitur, & statuit quòd licèt maritus ad inopiam non vergat, puta, quia est ditissimus, & eius bona sufficiant ad dotis exactionem, & ad satisfaciendum creditoribus, & de eis potest maritus commodè viuere: tamen est dubium, an vergat ad inopiam, quia incipit malè vti substantia sua ludendo forsan, vel aliàs: nam & runc potest vxor dotem exigere; ita dicit tex. in auth. de æqualitate dotis, §. fin. collat. 8. & subdit ipsemet Author, quod ex dicto §. finali desumpta fuit l. 29. titul. 11. partit. 4. & l. 8. titul. 29. partita 3. quæ dicunt, quod si maritus deuastat bona, vxor potest dotem repetere: & si non repetit, ab eo tempore potest contra eam præscriptio currere in rebus dotalibus. Eiusdem quoque l. partitæ 29. meminit idem Author, in repetit. ipsius cap. per vestas, §. 24. quò loci adducit nonnulla ad ampliationem decisionis illius text. & refert in primis quamplurimorum sententiam, existimantium, decisionem ipsam procedere, etiamsi à principio maritus esset diues, & postea contracto matrimonio, sine culpa sua efficeretur pauper: nam & tunc vxor potest dotem repetere. Subdit statim in hunc modum: Contrariam opinionem tenuerunt Cynus, Ioan. Fab. & multi alij; Hostiensis, Cardinalis, & alij, dicentes, quod paupertas viri non facit locum repetitioni, sed mores viri: hanc opinionem approbat lex Regni præalleg. 29. tit. 11. part. 4. dum dicit, quod si maritus male non administrat, licèt casu ad paupertatum venerit, non potest vxor ab eo dotem exigere, vt dicit illa lex, quàm in iudicando, & consulendo sequere, tam in foro Ecclesiastico, quàm in sæculari. Deinde quoque infert Ioannes ipse Lupi, post editam dictæ l. partitæ decisionem, non posse sustineri Bartoli doctrinam, quam ibi adducit; quòd licèt vir bene inchoët vti substantia sua, si malum exitum habuit, quia perdit, vel depauperatur; nihilominùs poterit vxor vti remedio, prædicto: quis res dicitur male geri respectu finis; provt ibi adducit, & vetè quidem concludit in hunc modum; sed per prædicta tene contrarium: quoniam si maritus cæpit bene vti substantia sua, non potest tunc dici ad inopiam vergere, & si postea casu malè successit, & effectus sit pauper, non debet sibi imputari, vt apparet ex prædictis, & signanter ex præallegata lege Regni. Remanet itaque, præfatum Authorem rectè percepisse istam materiam & præ oculis semper habuisse decisionem dictæ l. partitæ, Cæuallos etiam, commun. contra commun. q. 3. n. 6. cùm vidisset legis eiusdem verba, & constitutionem, vt vxor repetere possit dotem[sect. 3] constante matrimonio, siue dotis præscriptio contra eam curreret, non modò exigit, quod maritus vergat ad inopiam, quasi id solum, quod absque eius culpa euenire casu potest, non sufficiat: sed simul quòd dissipet bona, prout apparet dict. num. 6. & statim dicit num. 8. notanda ea, quæ antea dixerat pro declaratione dict. l. 29. part. 4. Addiderim ego, ex decisione legis ipsius, sufficere, quod dissipare bona, siue malè vti substantia sua cæperit, licèt adhuc ad inopiam non deuenerit, potest enim adeò diues maritus esse, vt adhuc inops non sit, cæperit tamen malè vti substantia sua, quod ex dicta lege sufficit. E contrario verò non sufficit inopia, si casu, & absque culpa ad eandem deuenerit, prout assiduè contingit, nec cæperit malè vti substantia sua. Quod etiam rectè percipit Ioannes Olanus, in concordia iuriscommunis & Regij, littera D. num. 76. &77. folio mihi 93. vbi inquit in hunc[sect. 4] modum: Dos potest repeti à viro, durante matrimonio, si efficiatur pauperior, iure communi; iure Regio non potest repeti, nisi culpa mariti fiat pauperio, l. 29. tit. 11. part. 4. Ioannes etiam Baptista Villalobos, in antinomiis iuris commun. & Regij, littera D. num. 32. ibi: De iure Regio contra virum, quia casu, & non sua culpa incidit in paupertatem, non repetitur dos, vt in l. 29. & c. & repetit in ærario commun. opinion. littera D. num. 209. Author denique Curiæ Philipp. in §. 13. incip. pedimiento, iudicij executiui, num. 8. folio mihi 247. in illis verbis: Durante el matrimonio puede la muger pedir al marido su dote, y bines, si el fuere iugador, o disipador de los suyos, y se temiere, que los disipara: mas aunque por otra ocasion venga à probeza, no le puede pedir durante el matrimonio, segun vna ley de partida, 29. Et hinc sane ad oculum apparet, deceptos nonnullos huius Regni Authores, qui legis eiusdem immemores, generaliter statuerunt posse vxorem constante matrimonio dotem repetere, si maritus ad inopiam vergat; nec considerarunt, inopiam non sufficere (quæcunque illa sit) nisi dissipatio, & culpa mariti accedat; prout dictum est. Quo numero fuere, & dictæ l. partitæ. nec distinctionis mentionem faciunt Ludouic. Mess, ad legem Tolet, in 9. fundamento partis 2. n. 94. folio mihi 92. Amad. Rodrig. de concursu, & priuilegiis creditorum, art. 1. primæ partis, sub n. 29. in vers. item si euidentissimè. Quò loci ob solam mariti inopiam, constante matrimonio dotis repetitionem concedit, immemor equidem (vt dixi) dictæ legis Partitæ constitutionis: Matiencus etiam in l. 4. tit. 3. lib. 5. gloss. 1. n. 4. Rursus & monendum Lectorem duxi (quod suprà hoc eod. cap. omisi) Pragmaticos communiter explicasse, sine restrinxisse decisionem dictæ l. partitæ 29. vt scilicèt ipsa non procedat,[sect. 5] quando alij creditores mariti instarent, & pro debitis suis contra maritum ipsum agerent: tunc namque posset vxor, etiam constante matrimonio, pro conseruatione dotis suæ, executioni, aut executionibus contra maritum initis se opponere, & iura sua ostendere, ne liis creditoribus satisfieri, soluique priùs contingat, qui potentiora iura obtineant, siue eisdem solutis, nihil remanere, ex quo dos salua, atque in tuto remaneat; sic sane obseruari testatur Bernard. Episcop. Calaguritan. in antiqua additione ad Ioann. Lupi, de Palacios Rubios, in repetitione dicti capit. per vestras, §. 24. in hæc verba: Adde, quod ista lex Regni hoc disponens (vt à doctissimis Viris audiui) practicatur, quoties vxor petere uvlt dotem à viro, nullis apparentibus creditoribus: eis tamen instantibus, tunc vxor constante matrimonio, & etiam viro existente inope ob casum, & non suis malis moribus, præfertur eis, & potest se opponere, præfata lege non refragante; quæ practica est satis æqua, vtconstat. Et idipsum tenuit Didac. Perez, ad Seuram, de bonis lucratis constante matrimonio, n. 9. Ioan. Bapt. Villalob. in ærario commun. opinion. littera D, num. 209. fol. 47. Ioan. Olan. in concordia antinomiarum iur. commun. ac Regij, litera D, n. 83. in illis verbis: Quod etiam iure Regio mulier exigit dotem, & conseruat, licèt maritus non vergat ad inopiam culpa sua, quando creditores vendunt bona mariti, propter debita, nam tanquam creditrix mariti præfertur creditoribus, iuxta l. assiduis, C. qui potior. in pign. &c. tenuit quoque eandem sententiam D. Ioan. Baroan. in nouissima additione ad Palac. Rub. dict. §. 24. littera A. folio 386. in nouis, vbi addit vnum verbum, secutus Episcopum, Didac. Per. Villalob. & sic inquit: Sed quid mirum, cum vxor non agat isto remedio, sed longe diuerso, & contra creditores. Et ita debent intelligi, atque explicari ea, quæ tradidit ipse Palacios Rubios, in repetitione Rubricæ, §. 19. fol. 51. in noui. & quotidie in praxi seruari, mulieribùsque se opponentibus, dotes suas conseruari aduersus alios creditores mariti, compertum est, & cum D. Paz, Parladorio, Azeuedo, Ioanne Gutierrez, Villadiego, & aliis tradit Amador Rodriguez, de concursu, & priuilegiis creditorum, prima parte, n. 2. & seq. Et hæc quidem sunt notanda ad ef[sect. 6]fectum illum, de quo præcipuè agitur, vt scilicèt ab eo tempore, quo alij creditores mariti instant, & agunt pro debitis suis, atque ita vxor pro dote, & arrhis, se opponere posset, & præscriptio contra eam in ipsis rebus dotalibus, & arrhis procedat. Item & in bonis propriis mariti, quæ iure tacitæ, vel expressæ hypothecæ habet hypothecata, prout inferiùs dicetur. His ita præmissis atque præsuppositis, pro absoluta, & distincta propositi articuli præscriptionis explicatione, sequentia obseruare, atque constituere necessarium erit, ex quibus nihil in proposito intactum manebit. Ac primum equidem, certi iuris esse, quod contra mulierem constante matrimonio, nulla currit præscriptio in dote, seu rebus dotalibus, si maritus[sect. 7] ipse, vel alius tertius aliquid ex bonis ipsis dotalibus constante matrimonio alienauerit, vel alio quouis modo ad aliquem tertium deuenerit: quod expressim probat textus in l. in rebus, 30. §. omnis, C. de iure dotium, in hæc verba: Omnis autem temporalis exceptio, siue per usucaptionem inducta, siue per decem siue per viginti annorum curricula, siue per triginta, vel quadraginta annorum metas, siue ex alio quocumque tempore maiore, vel minor sit introducta: ea mulieribus ex eo tempore opponatur, ex quo possint actiones mouere, id est opulentis quidem matris constitutis, post dissolutum matrimonium. Hactenus Imperator Iustinianus in prima dicti §. parte. De secunda autem postmodum agetur suo loco, & conuenit l. octaua, titulo 29. partita 3. ibi. E aun dezimo mas, que las cosas, que la muger diesse a su marido en dote, non se pueden ganar por tiempo, si non despues, que el casaminto fuesse partido. Atque ita ex communi omnium e Interpretum sententia tradiderunt Baldus Nouellus, in tractatu de dote, in 8. parte, colum 2. & 5. Baldus de præscriptionibus, prima parte sextæ & ultimæprincipalis, casu 16. per totum, folio mihi 489. & 490. numero 10. per totum, & numero 14. fol. 493. vbi concludunt; contra mulierem nullam currere præscriptionem, etiam longissimi temporis, constante matrimonio, etiamsi matrimonium ipsum duraret per centum annos; & aliorum contrarias sententias improbant iuridice. Pro eisdem autem pondero ego iura manifesta, textum scilicèt expressum dicto §. omnis, prout suprà retuli eum, & maximè ibi; Siue ex alio quocunque tempore maiori. Quæ verba omne tempus, etiam centum annorum comprehendunt; & in dict. l. partitæ octaua, ib: Non se pueden ganar por tiempo, si non despues que el casamiento fuere, partido: Indefinita namque illa oratio, quæ in dispositione legis, & hominis, & in omni actu, & materia, vniuersali æquipollet, prout latiùs alio cap. huiusce tractatu explicaui; omne tempus excludit, & dum constat matrimonium, nullius temporis præscriptionem admittit. In eadem quoque sententia, & resolutione fuerunt Gregorius Lopez, in dicta l. partitæ, verbo, en dote. Paulus Castrensis, in consil. 466. per totum, lib 2. vbi latè & eleganter. Abbas, in consil. 22. lib. 2. Cumanus numero 55. Didacus Castellus ibidem, in glossa finali, versic. adde mulier. Et Palacios Rubios, numero 21. Idem in repetitione rubricæ, de donat. inter. §. 27. numero 16. & in repetitione cap. per vestras, §. 3. & in addit. & in §. 24. Rodericus Suarez, titulo, de las arras. ad leg. primam, numero 56. & tribus seqq. & ibidem in addit. littera A, ad numerum 58. & titulo de debitis, numero 33. in principio. Couar. variar. libro primo, cap. 8. numero 8. in principio, & in relectione cap. quamuis pactum, in initio secundæ partis, §. primo, sub numero 9. ante finem. Azeuedus, in l. 4. titulo 3. ex numero 11. cum seq. lib. 5. nouæ collect. Regiæ D. Paz. in praxi, prima parte primi tomi, secundo tempore, ex numero 32. folio 30. Cardinalis Thuscus, tomo 6. litera P. conclusione 525. numero 53. & tribus seqq. & nullo ex his relato, Petrus Barbosa, quinta parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio, numero 83. in versic. denique ex prædictis, & num 84. Vbi iuridicè statuit differentiam inter bona immobilia, in quibus prohibita omnino fuit vsucapio. l. si fundum, ff. de fundo dotali, & bona mobilia, quæ sicutalienari possunt, ita & vsucapi; ita tamen quòd dum constat matrimonium, non incipit cursus vsucapionis aduersus mulierem, sed tantum à tempore soluti matrimonij, prout statim dicetur; sicque explicari debet text. in dicto § omnis prout rectè ipsum explicauit Barbosa ibi. Superioris autem conclusionis ratio communis[sect. 8] est, constante matrimonio, mulierem impeditam esse per ius agere, vtpote cum omnium actionum ius, exercitium penes maritum tameneat, & ipse dominus dotis existimetur, l. doce ancillam, C. de reiuendicatione, & longa, serie egomet ipse exornaui, atque accurarè explicaui in commentariis de vsufructu, cap. 4. ex numero 8. cum infinitis seqq. & vltra eos, quos ibidem commemoraui, Nicolaus Garcia, de beneficiis, quinta parte, cap. 9. ex numero 142. vsque ad num. 177. vnde succedit regula l. primæ, §. finali, C. de annali except, authent. nisi tricennale. in 2. parte, C. de bonis maternis, vt non valen[sect. 9]ti agere propter impedimentum iuris, negantis alicui ius agendi, non currat præscriptio prout latiùs exornauit, multáque ingeniose admodum, & acutè atque eruditè (vt adsoler) deduxit Arias Pinellus, in dict. authent. nisi tricennale, ex numero 42. folio mihi 301. Thuscus, dict. conclus. 23. per totam, Surdus decis,. 189. ex n. 25. & hanc rationem ex mente communi sæpe repetit Balbus, dicto casu decimo sexto n. 10. & præcitati suprà Authores expendunt. Peregrinus etiam decisione 44. per totam, vbi quod vxor constante matrimonio, non potest vendicare fundum dotalem per maritum alienatum, & nec etiam possessorio recuperandæ agere, quia ipsa non possidet. Nec exercitium actionum sibi competit contra tertios possessores, sed marito, qui ipse agere posset contra alienationem nulliter à se factam; prout hæc omnia, iure, & authoritate, ibi comprobat: & vide latiùs per Barbosam, quinta parte, l. primæ. ff. soluto matrimonio, cum ergo hodie generalis sit prohibitio, vt res dotales, neque consentiente vxorealienari possint, l. unica, §. & cum lex, C. de reivxoriæ act. & latè per Barbos. dicta 5. parte, ex numero 7. quanuis vxor sciuerit, & viderit res sues dotales, vel aliquam earum per maritum alienari: scientia, & patientia nullo modo ei præiudicabit, quia scit, ius suum saluum sibi remanere, iuxta ea, quæ cum multis Authoribus resoluit Mascardus, conclusione 113. ex numero 19. nec vlla præscriptio curret contra eam, quia est imperdita agere, vt dictum remanet: Nisi cum iuramento de non contraueniendo, alienationi consenserit; de iure namque Canonico valet consensus[sect. 10] mulieris, super alienatione rei dotalis cum iuramento, licet de iure Ciuili non valeret: cap. cum contingat, de iurando, cap. licet mulieres, eodem. tit. lib. 6. & latè Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. primo. Barbosa, dicta 5. parte. l. primæ, num. 72. & 74. & prima parte eiusdem l. numero. 69. Si tamen esset inchoata præscriptio ante contra[sect. 11]ctum matrimonium, per superuenientiam matrimonij, & dotis constitutæ, non interumperetur præscriptio vt in l. si fundu, ff. de fundo dotali, & cum Roderico Suare notauit Gregorius Lopez, in dicta lege 8. tit. 29. Partita 3. verbo, en dote. Baldus, de præscription. primæ partis, sextæ & vltimæ partis principalis, dicto casu 16. & numero 10. in principio. Azeuedus, in dicta l. 4. titulo 3. lib. 5. num. 20. in versic. secundo limitatur: & pro certo supponunt ij omnes, qui hactenus in proposito scripserunt, loquuntur namque de præscriptione inchoata contra mulierem constante matrimonio; non verò de ea, quę ante matrimonium cæpisset, intelligunt, vtpote cùm incœpta iam præscriptione, longè diuersa ratio militer. Ad quod ponderari possent iura nonnulla, & doctrinæ, quæ à meipso ponderatæ, adductæ fuêre lib. 3. cap. 15. ex numero 4. vsque ad numerum 16. vbi videri possunt. Soluto verò matrimonio, incipit statim præscrip[sect. 12]tion currere contra mulierem, ex quo definit esse impedita agere, nec sibi denegatur potentia agendi, & recuperandi resdotales; sicque cessat omnino ratio illa, quare constante matrimonio præscriptio non currit: sic sane probat expresse text in dicta l. in rebus, § ominis, & in dicta partitæ 8. ibi: ibi: Si non despues que el casamiento fuesse partido: & ibi Gregorius Lopez, in verbo partido, inquit in hunc modum: & præscriptione decem, vel viginti annorum, sed requirerentur triginta anni, vt declarat Paul. de Castro, in l. cum vir. ff. de vsucap. & Ioan. de Imola, in cap. cum non liceat, de præscript. Quod ipsum etiam probauit, & eius temporis præscriptionem requirit Balbus, dicto casu 16. & sub dicto numero 10. in versic. & ideo licet soluto matrimonio. & Ioanne de Imola, Gregorio Lopez, non relatis, in eodem placito remanet, & longi temporis, triginta scilicet annorum præscriptionem necessariam esse, annotauit Barbosa, dicta 5. parte l. primæ, sub num. 84. qui tamen, quando res dotales, æstimatæ in dotem datæ fuerunt; & in subsidium mulier agit contra tertios datæ possessores; quòd sufficiat decem annorum præscriptio, resoluit ibidem. Et quia huiusce obseruationis terminis intelligendi, explicandiq́ue sunt, prout ipse explicat ibidem, eius verba inserere, atque hoc loco transcribere, necessarium visum fuit, quæ in hunc modum se habent. Si antem quæras, in quibus casibus res dotales vsucapi possint Seeurrendum est ad iuris principia, & resoluendum, res dotales immobiles, etiam soluto matrimonio, vsucapi non posse: nam cum adhuc duret iuris prohibitio, quandiu actualiter non sint restatutæ, l. etiam, ff. de fundo dotali, locum habet regula dictæ l. si fundum. intelligendo tamen de præscriptione longi temporis, nam si fuerit longissimi temporis, indistinctè possessorem securum reddet, iuxta generalem regulam l. sicut, C. de præscript. triginta annorum. Vt resoluit Nouellus de dote, 7. part. speciali 1. colum. 2. & 4. Bal. de præscript. 1. parte 6. num. 10. Gomez, § fuerat, num. 41. Institut. de action. Quidquid contrarium pro constanti teneat Iason, hic num. 33. Item si res immobiles dotales datæ sint estimatæ, nam quamuis tunc vxori in subsidium concedatur vtilis rei vendicatio aduersus terios possessores, glo. dicta l. in rebus, verbo, æstimat. in fine, & supradictum est: tamen aduersus hanc subdiariam actionem admittetur præscriptio longi temporis, vttenet glo. d.l. in rebus, verb. vsucapionem, in 3. & 6. solutione, & ibi Bald. n. 11. Salicet. n. 8. in fine. Paul. l. eum vir, n. 154. & pari ratione, quamuis in rebus mobilibus alienatis detur vxori in subsidium vtilis rei vendicatio aduersus tertios possessores, vt supra probauimus; tamen aduersus hanc subsidiarium actionem tuti erunt possessores, si per triennium cum bona fide eas res possederunt, & ita procedet quod præsupponit d.l. in rebus, §. omnes. Rursus obseruandum, atque constituendum erit,[sect. 13] id ipsum quod in dote, & in rebus dotalibus statutum, atque obseruatum est suprà, ex n. 7. obseruandum etiam. at que statuendum in donatione propter nuptias, & in arrhis, vt in eis contra mulierem constante matrimonio nulla præscriptio currat; idque ob eandem rationem, quia agere impedita est, dum matrimonium ipsum constat: incipere autem, & procedere præscriptionem post dissolutum matrimonium, & quando in dote, seu rebus dotalibus incipere, ac procedere de iure potest; sic sanè, specificè annotauit, atque tradidit Ioannes Lupi de Palacios Rubios, in rubrica, de donat. inter. §. 17. n. 16. folio. mihi 44. in nouis. vbi in hunc modum scripsit: Ex quo etiam potest inferri, quod cum præscriptio. sit quædam speciesalienationis quæ constante matrimonio prohibita est, quantum ad arrhas, nullo modo potuit incipere, durante matrimonio, l. vbi lex. ff. de vsucapion. & istæ, quæ hodie dantur, succedunt loco donationis propter nuptias: in donatione autem propter nuptias nunquam datur actio vxori, nisi soluto matrimonio, vt l. cum notissimi. §. illud, C. de præscript. 30. vel 40. annor. & in authent. vt immobilia, §. primo, col. 6. & per consequens ab eo tempore incipiet currere præscriptio, quod habeo pro indubitato, Et id ipsum tenuerunt, atque resoluunt D. Paz, in praxi prima parte primi tom. 2. tempore, n. 32. in principio, versic. & idem esse in rebus donationis, & fol. 32. Azeuedus, in l. 4. tit. 3. n. 17. l. 5. vbi citat Gregor. Lopez, idem tenentem, in l. 1. tit. 11. p. 4. glossa magna. D. Ioannes Baraona in addit. ad palacios Rubios, dicto §. 17. litera H. fol. 50. ante finem, versic, ex quo etiam potest inferri. Sed cæteris omnibus latiùs, atque præstantiùs eruditissimus, atque excellentissimus Iurisconsultus, Hispanus noster Rodericus Suarez, in l. 1. tit, delas arras, num. 56. 57. & 58. fel. mihi. 277. in fine, & 278. in nouis. Quò loci eleganter fundat, quod illa, quæ de iure communi appellabatur donatio propter nuptias, hodie vocantur arrhæ; & inde, quod in arrhis petendis, non currit præscriptio mulieri constante matrimonio; etiam in casu quo extraneus, & non maritus promisisset dictas arrhas, cùm ad maritum principaliter spectet exercitium dictæ actionis, siue petitionis arrharum: & dicit se ita consuluisse de facto, cum Ducissa de Villalua promisisset nomine arrharum mille duplas cuidam Nobilissimæ fæminæ, Mariæ de Acunha, vxori Ioannis de Viuero, militis strenuissimi, Vice Comitis de Altamira, tempore, quo matrimonium fuit contractum inter dictam Mariam, & dictum Ioannem, & pro dictis arrhis dicta Ducissa, mater dicti Ioannis de Viuero, obligauit quendam locum: soluto matrimonio ipsa agebat hypothecaria pro dictis mille duplis contra possessorem dicti loci, cui dicta Ducissa vendiderat dictum locum; opponebatur contra eam quod dicta hypothecaria erat præscripta, quia elapsi erant multi anni à tempore venditiionis: ipse autem Rodericus Suarez defendebat, toto tempore, quo matrimonium durauit, non currere contra dictam vxorem præscriptionem in dicta hypothecaria, ad consequendas dictas arrhas, & multa fundamenta adducit pro hac parte, prout ibi videri poterunt, & in effectu concludunt, quod dos, & donatio propter nuptias iudicentur à pari, & quemadmodum fructus rerum dotalium sunt viri, ad onera matrimonij subeunda, ita etiam fructus donationis propter nuptias; nec competit mulieri actio ad illam consequendam, nisi demum soluto matrimonio. Inde & consequenter ex placitis, atque resolutio[sect. 14]nibus eiusdem Roderici, ex dict. n. 56. 57. & 58. ego pro certo & indubitato deduco, statutum à iure in dote, habere quoque locum in donatione propter nuptias, & in arrhis: & in vtroque, quod attinet ad articulum præscriptionis, seruandam decisionem dictæ l. 8. titulo 29. partitateria, vt in arrhis, & donatione propter nuptias procedat, necne præscriptio, iuxta ea, quæ in dote statuuntur in ipsa l. octaua. Deduco etiam, solum permitti mulieri petere donationem propter nuptias, aut arrhas constante, matrimonio, quando dotem exigere potest, & inde, quamuis de iure communi posset dotem exigere, quando maritus vergebat ad inopiam, vt latiùs supra deduxi, & ita pariter in casu ipso inopiæ arrhas, & donationem propter nuptias patere poterat mulier constante matrimonio, vt latiùs comprobat, & ita in terminis annotauit Rodericus ipse Suarez in dicta l.p. tit. de. las arras, n. 57. vbi de donatione propter nuptias; & n. 59. vbi de arrhis; Actamen hodie attenta decisione dictæ l. 29. titulo vndecimo, partita quarta, solam mariti inopiam non sufficere, vt mulier repetere possit arrhas, aut donationem propter nuptias, sed incipere malè vti substantia sua, atque dissipare bona maritum, necessarium esse, sicuti in dote ibi statuitur, & ante annotaui ex num. primo, in hisce addit. Quod est notandum, quia dicto num. 57. & 59. non ita traditur per Rodericum, nec doctissimus ille Vit expendit legam ipsem Partitæ. Additionator etiam eius eandem omisit, 7 solum allegat dict. l. octauam, titulo. vigesimonono, partita tertia, prout ibi apparet in addit. ad. num. 58. litera A. folio mihi 289. in nouis. De donatione autem propter nuptias, de qua agit[sect. 17] dictus Author, & quod arrhæ successerint loco illius, quamuis valde distent à donatione propter nuptias, cum infinitis quos allegat, ac ideo eos sciens consultoqùe prætermitto, vide omnino Pat. Thomam Sanchez, tomo primo, lib. sexto. de sponsalibus, disputatione prima, & pluribus seqq. & disputatione 27. & seq. Parladorium, tomo 3. differentia 125. Deinde obseruandum, atque constituendum erit, hucusque resoluta, atque in dote, donatione propter nuptias, & arrhis statuta, & ad terminos, atque decisionem d.l. octauæ, tit. 29. partita tertia, & dict. l. vigesimæ nonæ, tit. 11. partita quarta, reducta; obseruanda hodie, & omninò procedere, ac si Taurinæ legis 57. constitutio prodita non fuisset. Nam etsi lex illa Tauri, quæ hodie est l. quærta, tit. 3. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, statuerit, quod Iudex, causa cognita, potest compellere maritum, vt præstet licentiam vxori, ad faciendum illud omne, quod vxor fine eius licentia facere non potest, aliàs quod Iudex ipse solus cam præstare possit: Et verè vxor, nec contrahere, nec quasi contrahere, nec alia facere potest, quæ ad contractus, distractus, & iudicia pertinent, & alia etiam, de quibus in l. 55. Tauri, hodie l. 2. tit. 3. lib. 5. atque ita videretur alicui, tentari posse, quod hodie, cum mulier impedita non sit, & dictam licentiam agendi pro dote, donatione propter nuptias, & arrhis, à Iudice petere, atque ab eo impetrare possit, videatur negligens in non petendo, ac idcircò etiam constante matrimonio, præscriptio currere possit, quasi cessante ratione illa præcipua impedimenti; Attamen negari non posse, quin hodie, sicut olim impedita sit per ius agere, cùm exercitium actionum penes maritum resideat, ipsàque agere nullo modo possit absque licentia mariti, vt in dictis legibus Tauri ramanet statutum: & inde remanere intactam rationem illam impendimenti, cùm iura non considerauerint, quod petita licentia à iudice, impedimentum remoueri possit, necne; sed id dumtaxat, an is, contra quem præscriptio incæpit, à iure impetus fuerit agere, nec exercitium actionum habuerit, sed penes alium remanserit: licèt enim is possit licentiam petere in his casibus, & aliis, in dictis legibus Tauri expressis, non tamen ad eam petendam, sic adstringitur, vt ei imputari possit, vel nocere, quod non petierit, ne beneficium illud dictæ l. 57. Tauri reddatur in inuitum; aut vxoris fauore concessum ibidem, vt scilicet licentiam à Iudice petere possit, in eius odium & damnum redundet, si non petierit; contra vulgata, & omnibus cognita iuris principia, Sic sanè non modo dicti §. omnis, legis, in rebus, C. de iure dotium, & d.l. partitæ 8. decisio ex dictis legibus Tauri alteratur quonis modo, vt contra mulierem currat præscriptio constante matrimonio in rebus dotalibus, arrhis, & donatione propter nuptias, si dictam licentiam petere negligens fuerit; sed nec casus iste vllo pacto excogitatus fuit, aut esse potuit, atque ita iura prædicta expressa, quomodo non stare, & procedere hodie, tentari posset, cùm eisdem legibus Tauri aliquid in contrarium statutum non fuerit, iuxta l. præcipimus, in fine, cum aliis vulgatis, C. de appellat. Sic equidem, atque in terminis prædictis, quod hodie non currat præscriptio in rebus dotalibus, nec in donatione propter nuptias, neque in arrhis, neque inducenda sit correctio iuris, in dict. l. Tauri 57. non inducta, iuridicè & verè tentauit, atque fundauit Alphonsus Azeuedus, in dicta l. 4. tit. 3. lib 5. ex num. 11. vsque ad num. 20. & posset ipse id præcipuè pro se ponderare, scilicèt quód non sequatur, Posset vxor Iudicem adire, & impedimentum remouere, ergo præscriptio contra eam ab eo tempore currit: Nam & filius familias agere posset in his, in quibus patri quæritur vsufructus, Iudicem scilicet adeundo, qui patrem compelleret; & nihilominùs si patria potestate, ac vsufructu durante, pater alienanuerit, præscriptio non currit, sicuti ex sententia Baldi, & aliorum contra alios cum iudicio deduxit Pinellus, 3. parte, l. primæ, C. de bon. mat. numero 74. & in authent. nisi tricennale, num. 44. & 45. & inferiùs dicetur. Rursus obseruandum, & constituendum erit, du[sect. 18]bium esse, an in bonis paraphernalibus, quæ præter dotem parapherna nuncupatur, constante matrimonio præscriptio currat contra vxorem? Quo in dubio Gregorius Lopez, in dicta l. 8. titul. 29. partita 3. verbo, en dote, nihil resoluit, sed se remittit ad Ioannem Fabrum, in l. prima, C. de bonis maternis, & ad dicta per Abbatem, in cap. 2. column. penult. de concessione præbendæ. Atque ita videtur esse eiusdem placiti, & sententiæ, cuius Faber ipse fuit; is autem expressim asseuerauit, præscriptionem in dictis bonis currere contra mulierem, constante matrimonio, excitatus argumento, & decision. textus, in cap. constitutus, de in integrum restitutione. Et quia in Curia Ecclesiastica potuit agere, & impedito currit tempus, si cum posset, non adhibuit diligentiam, vt impedimentum tolleret, quod tolli posset, vt in cap. finali, de electione, & Fabri sententiam cum aliis Authoribus, securè probarunt Didac. Couarr. variar. lib. 1. cap. 8. num. 8. D. Paz, in praxi, prima parte primi ton 2. secundo tempore, num, 32. per totum, vbi satisfacit, responiúmque præbet fundamentis nonnullis, quæ in contrarium excitauit: Eiusdem autem Authoris, & Couarruu. dicto num. 8. & in relectione cap. quamuis pactum, in initio secundæ partis, §. 1. num. 9. fundamenta, ad vnicum, ipsumq́ue Ioannis Fabri fundamentum reducuntur; quod scilicèt tempus currat contra eum, qui impedimentum remouere potuit, vt per Pinellum, in dict. authent. nisi tricennale, num. 48. Surdum, decisione 189. num. 28. & seq. Stephan. Gratian. discept. forens. lib. 1. cap. 45. num. 16. & 17. Idque existimant procedere, non modò iure communi attento; sed etiam de iure huius Regni, & post leges Tauri conditas: nam licèt matrimonio constante vxor agere etiam de paraphernis nequeat absque licentia mariti; cogitur tamen martius à Iudice id vxori permittere, & licentiam præstare, imò eo nolente consentire, Iudex eam licentiam præstare valet, Regia Taurina l. 57. hodie l. 4. tit. 3. lib. 5. recop. & idcircò præscriptio currere debet aduersus eam, si negligens fuerit: quemadmodum in rebus aduentitiis alienatis à patre, sicut præscriptio currit à die, quo filius est effectus sui iuris, d authent. nisi tricennale; ita incipiet procedere ab eo die, quo etiam durante patria potestate vsusfructus patri non quæritur, & in filium fuerit translatus, provt ipse Couarr. & Gregorius Lopez, in d.l. 8. tit. 29. part. 3. verbo, e non el fijo. notarunt & cum Pinello, & aliis, latiùs, D. Paz, vbi suprà. Eandem etiam sententiam, eruditè comprobauit Rodericus Suarez, in l. prima, titulo, de las deudas, nu. 33. 34. & 35. folio mihi 307. in nouis, quò loci alia fundamenta adducit, & concludit, quod cum mulier possit facere, vt maritus consentiat, eum compellendo Iudicis officio, ad consentiendum, & licentiam sibi præstandum, meritò non dicitur impedita agere, & sic iustum est, contra eam, tanquam contra negligentem, currere præscriptionem. Et adducit illud simile de filio, cui in bonis, in quibus patri non quæritur vsusfructus concessum est, vt possit officio Iudicis compellere patrem ad præstandam licentiam ad agendum, & ideò si omiserit, currit tunc contra eum præscriptio: idque procedere, non obstante, quod ex legibus huius Regni, multer non potest esse in iudicio, nec agere sine licentia mariti, provt latiùs ibi. E contrario tamen, quod in dictis bonis parapher[sect. 19]nalibus, sicut in dotalibus, non currat præscriptio contra mulierem constante matrimonio, quia est impedita agere, & contrahere constante matrimonio, ex legibus huius Regni, non dubitarunt tentare contra communem Palacios Rubios in l. 55. Tauri, num. 21. & ibidem Castellus, in gloss. finali, versic. adde mulier, & quamuis eorum fundamentis contendat satisfacere, atque in effectu responderit D. Paz, vbi suprà, num. 32. negari tamen non potest, quin ipsa fortiter vrgeant. Azeuedus etiam in dicta l. 4. titul. 3. lib. 5. num. 18. & 19. idipsum tentauit, sed perfecit, nec ausus est à Communi recedere, prout ibi apparet in hæc verba: Immò & in paraphernalibus alienatis per maritum, tentari posset idem esse, cum& in eis iam, sicut indotalibus maritus habeat administrationem, secundum glo. in l. 6. titulo 11. parti 4. vers. que el año, colum. 4. in princ. & Palac. Rub. in rub. §. 68. num. 16. vers. modo isto, folio 49. col. 2. quod tamen non ita audeo affirmare, sicut in dotalibus, præsertim existente authoritate Couar. vbi supra, in paraphernalibus præscriptionem currere asserentis, & voluit glo. en dote, in l. 8. tit. 23. par, 3. dum allegat Faber, & Abb. pro hoc, & Suarez, in titul. de las deudas, §. quæro vlterius, fol. 56. & tetigit Cifuentes, in l. 55. Tauri, in fi. provt & tenuit Gomez Leon, in sua centuria informationum, cap. 26. numero octauo, dicentes, quod circa alias, quam res dotales, præscriptio procedit, eo quod per legam partitæ 8. titul. 29. part. 3. solum res dotales excipiuntur, in quibus rebus dotalibus arrhas, & donationes propter nuptias ego comprehendo. Pro hac autem parte, in qua Azeuedus ausus non est[sect. 20] insistere, vnicum, & præcipuum fundamentum sic consiciendum, deducendumque est, provt Rodericus Suarez deduxit in dicta l. 1. titulo, de las arras, num. 33. in principio, videlicet, quod dictæ leges Tauri, quæ absque licentia mariti, prohibent, ne vxor aliquid facere possit, nec se obligare, habent locum in quasi contractu, & iudiciis quasi contrahitur, l. 3. §. idem scribit, ff. de peculio, Vnde hoc præsupposito, quod mulier non potest agere, nec esse in iudicio sine licentia mariti, videtur quod contra eam non currat præscriptio, per text. in. d.l. 1. §. finali. C. de annali exceptione. Vbi textus dicit, quod filiofamilias, dum est in patris potestate, non currit præscriptio. Rationem assignat ibi textus, qui videtur facere ad propositum. Quis enim incusare eos poterit si hoc non fecerint, quod et si maluerint, minimè adimplere lege obuiante valebant, & c. Ex quo non poterat agere sine licentia patris, visum fuit Imperatori iustum, cessare contra eos præscriptionem, facit l. prima, C. de bon. matern. authent. nisi tricennale, eod. tit. faciunt etiam & alia iure, quæ sub dicto numer. 33. idem Rodericus Suarez ponderauit: qui tamen vt respondeat ad text. in d.l. prima, §. finali, C. de annali except. constitut, textum ipsum potius fundamento partis aduersæ retorqueri posse, & pro sententia Fabri, & inquit, quòd ille textus debet intelligi in illis bonis, in quibus pater habet vsumfructum, quia cum in illis filius nullo modo possit agere, & pater efficiatur legitimus administrator, l. prima. C. de bon. mater. l. 1. C. de bon. quæ lib. nimirum si filio durante patria potestate, non currat præscriptio: sed illis bonis, in quibus patri non quæritur vlusfructus, licèt filius debeat etiam runc agere cum licentia patris, vt in l. finali, §. necessitate, C. de bonis quæ lib. tamen, quia faciliter Iudicis officio potest compellere patrem ad consentiendum, & ad præstandum licentiam ad agendum, vt in dicto §. necessitate, merito tunc currit præscriptio. Ex hac autem conclusione elicit duo idem Rodericus Suarez ibi, sub numero 34. Primum, responsionem ad textum, in dicta l. prima, §. finali, C. de annali exceptione, quòd loquatur, vbi ratione vsusfructus patri acquisiti, filio denegabatur omnino agendi potentia. Secundum, quia licèt mulier in agendo debeat licentiam à marito petere, tamen principale exercitium in ea resider, & maritus cogendus est præstare licentiam, si recuset sine iusta causa; & sic cùm facile posset ad hoc compelli, meritò debet contra mulierem currere præscriptio, vt in filiofamilias est statutum, hactenus Rodericus Suarez. Ego verò hactenus quiescere non possum, nec mihi[sect. 21] persuadere, articulum hunc non habere maximam difficultatem: textum etiam in dicto §. finali, fortiter contra sententiam communem non vrgere; quod vt euidentissimè ostendam, ante alia obseruo, superiora, quæ circa decisionem textus in d.l. finali, §, necessitate, C. de bon. quæ lib. is Author tradit, maiori equidem explicatione, & indagatione egere (quod ad propositum præsens non pertinet) sicuti ex his deducitur apertè, quæ cum infinitis aliis Authoribus egometipse adnotata, atque scripta reliqui in commentariis de vsufructu, cap. 3. ex num. decimotertio, vsque ad n. 18. Deinde, si deciso dicti §. finalis, d.l. 1. C. annali except. ideo procedit, quod intelligi debet in illis bonis, in quibus pater habet vsumfructum, non verò in eis, in quibus patri non quæritur vsusfructus; quia primo casu actio, & exercitium competit patri; in secundo verò, filio; & ideò in ipso casu secundo, contra eum currit præscriptio, quia impedimentum remouere potuit: in primo verò non currit, quia non potuit. Et inde ipse Rodericus elicit, quod filio omnimodo denegabatur potentia agendi, ratione vsusfructus patri acquisiti: insuper elicet, quod licèt mulier in agendo debeat licentium à marito petere, tamen principale exercitium in ea residet: si hæc inquam ita se habent, & attento iure communi pro opinione Fabri concludentur vrgebant, attento equidem iure nostro Regio in contrarium concludentur vrgent, quod vllo pacto negari non potest: quia si acquisitio vsusfructus totum negotium facit; item & aliud, quod scilicet exercitium actionis penes patrem resideat: respectu vxoris in quæstione excitata paraphernalium, id ipsum operari debet: vtpote cùm vtrumque concurrat, primum acquisitionis omnium fructuum, quia sicut in dote, aut in bonis dotalibus, ita & in paraphernalibus, fructus eorum pleno iure quæruntur marito. Item sicut dotalium, ita & paraphernalium administratio, ius & exercitium penes maritum residet, & quæcunque respectu administrationis, & iuris, atque exercitij actionum, & acquisitionis fructuum, & communicationis bonorum, constante matrimonio acquisitorum, in dote, aut bonis dotalibus consideres, ipsamet æqualiter attento iure nostro Regio in bonis paraphernalibus hodie procedunt; & sic dotis, aut dotalium bonorum, & paraphernalium æquiparatione in omnibus facta à lege, respectu præscriptionis id idipsum in eis videtur statuendum (cum eadem ratio militet) quod in bonis dotalibus, nec assequi possum, quæ differentiæ ratio congrua assignari valeat. Idque, vel eò maximè, quòd vt Imperator ostendat, penes quem exercitium actionis resideat, vel vna tantum regula, aut doctrina excitatur, quærendo scilicet, an penes patrem vsusfructus consistat, eique acquisitus fuerit, an penes filium: si ergo marito vsusfructus, aut fructus paraphernalium, pleno iure hodie acquiruntur, & inde penes eum quoque exercitium actionis residet, sicut in aliis bonis dotalibus, cur ius diuersum in euidens mulierum damnum constituitur, vbi eadem ratio, eadèmque fructuum, aut vsusfructus acquisitio concurrit? Hoc quidem magnam mihi semper facit difficultatem, ac propterea intelligo, cogitandum reliquisse Rodericum Suarez, ibidem, sub num. 35. an maritus sit homo austerus & superbus, & quia acriter ferret, quod vxor ab eo peteret licentiam, at eo casu, vxori eidem succurratur, nec præscriptio contra eam currat, provt latiùs ibi. Nam à communiter accidentibus, qulibet maritus, id acriter, & malo animo ferret, & maxima inconuenientia, atque discordiæ inter maritos & vxores resultarent, si petendæ dictæ licentiæ necessitas daretur. Ad probandum autem assumptum prædictum, acquisitionis scilicet fructuum, & residentiæ exercitij actionum penes maritum necessarium omnino erit in memoriam reuocare aliqua ex his, quæ egometipse annotaui, atque scripsi in commentariis de vsufructu, cap. 4. ex num. 16. cum seq. quò loci constitui, quod[sect. 22] vxor constante matrimonio, triplicis generis bona haberc potest, dotalia, simplicia, & paraphernalia, bona dotalia sunt, quæ expressim dotis omnine, & causa dantur. Bona simplicia, siue extra dotem sunt, quæ mulier apud se retinet, nec dominium, nec administrationem marito concedit, itavt nec fructus aliquos, ipse lucretur, nisi casibus certis, de iure communi; nam de iure huius Regni aliud obseruatur, prout Authores, ibidem relati, obseruarunt. Paraphernalia bona dicuntur, quæ mulier vltra dotem in domum viri infert, quorum dominium penes ipsam remanet regulariter, administratio tamen, aliquando tacitè, vel expressè per eam marito conceditur, ex l. vltima, C. de pact. conuent. l. si ego, §. dotis. ff. de iure dot. l. 17. tit. 11. part. 4. in versic. Parapherna son llamados, & eod. cap. 4. n. 7. permultos Authores in vnum congessi, qui de bonis paraphernis, eáque materia scripserunt plenissimè. Addo nunc Petrum Surdum, in cons. 209. lib. 2. Menoch. in cons. 554. ex num. 26. lib. 4. Anton. Thesaur. decisione Pedemontana 187. Ioan. Sichard. in l. vbi adhuc, n. 8. 9. & 31. C. de iure dotium, Cuiac. ad tit. C. de pact. conuentis, column. 4. ex versic. hic titulus est etiam de pact. conuent. super paraphernis, fol. mihi 351. De iure autem huius Regni diuersum ius obseruari quoad fructus, administrationem, dominium, & alia; ex relatione Barbosæ, & Azeuedi, ipso n. 17. annotaui. Nunc verò (quod ad propositum nostrum attinet) obseruandum erit, ipso iure attento, certum esse, quod hodie mulier, etiam de bonis extra dotem, & paraphernalibus, sicut de dotalibus, non potest sine licentia mariti dis[sect. 23]ponere, nec contrahere, aut quasi contrahere, nec pro eis vllo modo agere, & quod eorundem bonorum extra dotem, & paraphernalium dominium, provt dotalium, & administrationem plenam, pleno iure habet, ita ut mulieri ipsi nullo modo administratio competat, sed solum marito. Is etiam fructus omnes eorum bonorum, sicut dotalium acquirit, & sic non tenentur hæredes eius fructus bonorum extra dotem, & paraphernalium, in vita vxoris per maritum perceptos, mortua ipsa vxore, hæredibus, eius restiturere, quod de iure communi controuertebatur. Sic etiam, & horum bonorum fructus, qui extant pro dimidia diuiduntur, & communicantur inter virum, & vxorem, & eorum hæredes, sicut cætera bona communicantur; ac in effectu, in omnibus, & per omnia de bonis extra dotem, atque paraphernalibus, ipsum ius, quod de bonis dotalibus statuitur; sicuti ex Gregor. Lop Roderic. Suar. Palac. Rubios, Villalob. Ioanne Gutierrez, & alijs, ita specificè tradidit Alphonsus Azeuedus, in l. 2. tit. 3. lib. 5. ex n. 62. vsq. ad n. 66. & in l. 3. & 4. tit. 9. n. 22. per totum, eod. lib. 5. Barbos. prima parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, ex n. 29. vsque ad n. 40. idque maximè, quoad vsum, & exercitium actionum, quod in persona mariti, vsque adeo hodie est, ex decisione legum ipsarum huius Regni, in ipsis bonis extra dotem, & in paraphernalibus, vt in eis; sicut in dotalibus, agat maritus sine assensu vxoris, neque tenequatur cauere de rato, sicuti ex Gregorio Lopez, & Couarr. obseruauit idem Aze uedus, in dicta l. 3. & 4. sub dicto num. 22. in vers. & sic secundum eum, vbi etiam citat Palacios Rubios ita tenentem. Et secundum hæc, atque à iure dicta æquiparatione facta dotalium, & bonorum extra dotem, administratione etiam plena, & fructuum acquisitione concessa marito, atque in eius persona exercitio actionum residente, videtur equidem, quod æquiparatio, & dictorum effectuum, introductio noua, procedere etiam debeat quo ad effectum prædictum, ne constante matrimonio, contra mulierem currat in bonis prædictis præscriptio, sicut in dotalibus non currit; nec posse vllam differentiæ rationem assignare, & velut concludenter vrgere, quod exercitium actionum penes maritum resideat hodie, quod iure communi attento residebat penes vxorem in dictis bonis, nisi tacitè, vel expressè concessisset ipsa marito administrationem, vel instrumenta tradidisset, sicuti Azeuedus, & Barbosa explicarunt, atque ita super his cogitandum, atque matura consideratione deliberandum erit, cùm occasio se offeret; non enim intendimus, communes Doctorum sententias confutare, siue quoquo modo subuertere, sed amplius cogitandi, atque maturiùs deliberandi, occasionem præstare, & ea quæ iuris rationi consona magis videntur in medium proferre, vt vel improbentur, vel recipiantur ab aliis, prout vera visa fuerint. Prætereà & principaliter obseruandum, atque[sect. 24] constituendum est, ex communi Interpretum nostrorum sententia, & iure communi attentio, constante etiam matrimonio procedere, atque incipere currere præscriptionem contra mulierem in rebus dotalibus, à temporem quo maritus ad inopiam vergit, quia ab eo tempore mulier ad dotem agere poterat, etiam constante matrimonio, ex l. vbi adhuc, C. de iure dotium. Vnde cum desierit ab eo tempore esse impedita, & actiones mouere potuerit, cessat ratio illa præcipua, qua in rebus dotalibus, in arrhis, & donatione propter nuptias, præscriptionem non procedere, constante matrimonio, diximus, & idcircò in dote ipsa, in arrhis, & donatione propter nuptias currit præscriptio ab eo tempore, & erit longissimi temporis, hoc est, triginta annorum; sin sane ex doctrina communi resoluunt Baldus Nouellus, in tractatu de dote, in 7. parte, column. 2. & 5. Baldus, de præscript. prima parte, sextæ & vltimæ principalis, casu 16. sub n. 10. ad finem, folio mihi 491. ad principium, in antiquis, & conueniunt omnes Authores, relati supr. n. 7. & anteà num. 3. retuli nonnullos, qui hoc ipsum præsentiunt apertè, dum negant præscriptionem currere constante matrimonio contra mulierem in rebus dotalibus, à tempore tamen, quo maritus ad inopiam vergit, repetendæ dotis facultatem concedunt vxori, atque ita ex eo tempore habere ipsam ius agendi pro dote, & cessante impedimento, præscriptionem incipere, & procedere, admittunt. Hæc autem resolutio communis habet pro se text. in d.l. vbi adhuc, & in d.l. in rebus, §. omnis, C. de iure dotium, in illis verbis: Id est, opulentis quidem maritis constitutis, post dissolutum matrimonium, minus autem idoneis, ex quo hoc infortunium res illatum esse claruerit: cum constante etiam matrimonio, posse mulieres contra maritorum parum idoneorum bona, hypothecas suas exercere, iam nostra lege, humanitatis intuitu difinitum est. Cæterum iure Regio attento, atque edita con[sect. 25]stitutione dictæ l. 8. tit. 29. part. 3. quemadmodum mulier constante matrimonio agere non potest ad dotis exactionem, nec eam repetere propter mariti inopiam, ita vt inopia sola (quæcunque etiam maximè illa sit) non sufficiat, si casu aliquo, vel absque culpa mariti prouenerit, sed quod maritus incæperit dissipare, & abuti, atque culpa sua ad inopiam deuenerit, necessarium est, ex decisione dictæ l. 29. tit. 11. part. 4. prout supr. ex n. 2. cum seq. ita quoque, & ab ipso tempore, incipiet præscriptio currere contra mulierem in rebus dotalibus, in arrhis, & donatione propter nuptias, & non à tempore, quo maritus ad inopiam vergat absque culpa sua, sicuti in dict. l. 8. partitæ, statuitur expressè in hæc verba: Empero si acaeciesse, que el marido fuesse desgastador de sus bienes, e ella despues que lo viesse, que era a tal, non le demandosse su dote, si dende en adelante alguno le ganasse por tiempo, seria ella en culpa de ello, e el otro poderla ya ganar. Ecce manifestam legis decisionem, expressè probantem, à quo tempore præscriptio currat in rebus dotalibus cotra mulierem, constante matrimonio: & nullo modo habentem in consideratione inopiam mariti, ad quam principaliter respiciebat communis Doctorum sententia, ex textu in dicto §. omnis, & in dict. l. vbi adhuc, sed dumtaxat ad tempus, quo maritus cæperit esse dissipator, vt ab eo tempore si vxor cacuerit, præscriptio currat contra eam. Quemadmodum. ab eo tempore tantùm, vxorem ipsam repetere posse dotem suam, statuitur in dicta l. 29. titul. 11. partita 4. Nec etiam habetur respectus aut consideratio ad inopiam mariti; vt inde multum ponderari, notariq́ue debeat consonantia, atque inter se correspondentia dictarum duarum legum, ex quo enim in dict. l. 29. staturum erat, vt ab eo tempore mulier dotem repetere posset vix erat; vt ab eodem tempore incipe[sect. 26]re præscriptionem, statueretur, in dicta l. 8. partitæ, sed & aliud ponderandum erit, ad quod nullus animaduertit, scilicet in ipsa lege partitæ 8. dictum ab eo tempore posse rem dotalem præscribi, & tempore acquiri; non tamen expressum, quod tempus necessarium sit, atque ita, ipsummet tempus requiri, quod de iure communi necessarium erat, ex quo ipsamet lex nullum tempus expressit; sic sanæ doctissimus Gregorius Lopez ibi, verbo, adelante, conuenit communi resolutioni, de qua supra per Balbum, quod scilicet triginta annorum præscriptio requiratur, in hæc verba: Et intellige, per præscriptionem 30. annorum, non minori tempore, vt dixi. Aliud denique notandum erit, quod nullus etiam[sect. 27] animaduertit, nec attento dicto iure Partitarum, nec etiam iure communi, procedere vllo pacto, staréve posse resolutionem quandam Iosephi Mascardi, de probat, conclusione 1153. numero vndecimo, is enim Author cum versaretur in explanatione eius dubij, an & in quibus ex patientia præsumatur consensus; de quo longa serie egerunt permulti iuris Authores quos egometipse congessi in commentariis de vsufructu, capite secundo, ex numero 100. vsque ad num. 108. addo nunc Hondedeum in consilio 91. ex numero 41. cum seq. libro 1. Caldam Pereiram, de emphyteus. extinctione, cap. 11. dicto num. 11. vbi in hunc modum scribit: Octauo infertur, quod licet mulier incipiente marito vergere ad inopiam, possit petere dotem, si tamen per decem annos non petiit, si sciuit, & passa est, non potest amplius petere dotem: ita voluit Raphael Cuman. in cons. 93. num. 1. vbi ad id allegat. l. in rebus, §. omnis. C. de. iure dot. Sane aut is Author intelligit, quod à marito ipso non possit dotem exigere mulier: & contrarium certum est, cùm maritus ipse nullo tempore contra mulierem possit ius petendi dotem præscribere, eo prætextu, quod à tempore inopiæ eius pro dote non egerit vxor. Contra ipsum autem, an, & quando tempore res dotales præscribantur vide Balbum, in loco relato supra, num. 24. in prin[sect. 28]cipio, dicto casu 16. & num. 10. Aut quòd non possit mulier post decennium petere dotem ab alio tertio, qui eam possideat, vel aliquam rem præscripserit; & tunc etiam is Author decipitur, vtpote, cum requiratur tunc præscriptio longissimi temporis, 30. scilicet annorum, sicuti ex Balbo, & Gregor. Lop. suprà obseruaui: Aut denique loquitur, quando mulier agens hypothecaria contra tertium, qui possideat bona mariti; sibi ex legis dispositione tacitè obligata, tacuit per decennium; & tunc attento iure communi procedere potest ipsius Mascardi resoluio, sed non attenti dictis legibus Partitæ, vt statim dicetur; & si in eis terminis loqui intendit, adeo æquiuocè illationem fecit, vt vix percipi possit, in quibus terminis loquatur, nisi accipiendo eum iuxta resolutionem, & terminos authoris, quem citat, Cumani scilicet, in loco ibi relato, Ceuallos autem, commun. contra communes, d.q. 3.[sect. 29] num. 7. non æquiuocè, sed apertè loquutus est: in termimis namque primi casus propositi suprà, num. 27. in fi. Mascar. & Cuma. accepit, sic enim scripsit: Quod quidem adeo verum est, quod si per decem annos non petat mulier dotem sibi restitui, non solum contra tertium, qui possidet bona hypothecata pro securitate, non potest agere, immo neque contra maritum, ita consuluit Rapha, Cuma. in cons. 93. num. 1. quem sequitur Masc. lib. 2. concl. 1153. num. 11. Mascard. autem (vt vidisti supra) non adeo expresse inquit, quod neque contra maritum agere possit mulier post decem annos, imo id intelligit (provt ego credo) iuxta placitum, & sententiam Authoris, quem citat, Cumani scilicet, relato autem Ceuallos metipso, sic quoque, provt idem Ceuallos, intelli prædictos Authores, & Steph. Gratian. in addit. ad decis. 15. n. 3. Sanè si hæc doctrina vera est, mirabilem, atque damnosum admodum continet effectum patientiæ, taciturnitatis, & negligentiæ mulierum, vt quemadmodum vxor non potest agere hypothecaria contra terrios bonorum mariti possessores, lapsis decem annis inter, præsentes, aut viginti inter absentes, provt statim dicetur, ita neque aduersus ipsum maritum pro dote agere possit; quod (vt vides) Ceuallos profitetur, nec miror equidem id obiter dixisse eum, cùm Mascardi resolutione decipi quilibet facilè posset. Verè autem Cuma. nullo modo scripsit, nec mi[sect. 30]nus probauit, sed duntaxat contendit d. cons. 93. n. 1. statim quo Alexius maritus ille, dum viueret, cœpit malè vti substantia sua, vxori competiisse ius agendi, tam personali, quàm hypothecaria, ex l. vbi adhuc, C. de iure dotium, & inde, quod si Nicolaus ab eo tempore emptas domos per decem annos possedisset, tutus videretur aduersus hypothecariam, ope præscriptionis, ex decisione, l. 1. & 2. C. si aduer sus creditorem, quia tacente vxore per decennium, currit præscriptio, etiam constante matrimonio; casus est (inquit ipse Cumanus) in l. in rebus, §. omnis. C. de iure dot. & in hoc equidem, in excludenda scilicet vxore, agente hypothecaria contra Nicolaum, tertium possessorem; non verò in denegando recursu contra bona mariti (si extarent bona aliqua) Cumanus insistebat, nec ius agendi contra maritum vllo modo denegauit. Cum autem is Author totam vim fecisset in decisione textus, in dicto §. omnis, & in d.l. vbi adhuc, inquit statim num. 2. Et licet subtili magis, quam veræ limitatione consultum sit, illum §. omnis, intelligi de præscriptione, quæ currit aduersus mulierem, quoad tollendum effectum consignationis dotis, quæ fieri debet, marito in matrimonio constituto, vergente ad inopiam, secundum dict. l. vbi. adhuc, quæ præscriptio non habet obstare, quominus ipsa mulier possit soluto matrimonio plenariam dotis exactionem consequi. Ecce vbi adducit intellectum quorundam consulentium ad dictum §. omnis, qui conati probare, quod §. ille non loquitur de præscriptione terti posfessoris contra hypothecam in bonis mariti, vxori competente, sed de præscriptione, quæ currit aduersus mulierem, quoad tollendum effectum consignationis dotis quando maritus vergebat ad inopiam, quasi velleni consulentes ipsi, ius illud præscriptione admitti, si vxor negligens fuerit, & eo iure non vtatur: non tamen iidem consulentes negarunt, quin ipsa mulier posset soluto matrimonio, plenariam dotis exactionem prosequi: & sic contrarium eius, quod Mascardus, & Ceuallos tenatarunt. Cumanus autem, probans intellectum communem ad dictum §. omnis: quod scilicet loquatur in præscriptione tertij possessoris contra hypothecam vxoris: subdit in hunc modum: Hoc cum reuerentia non videtur verum, quoniam actio competit ipsi mulieri, const ante matrimonio, & marito vergente ad inopiam, non tamen ad effectum consignationis, sed ad effectum plenariæ satisfactionis, vt probat text. in præallegata. l. vbi adhuc. Ecce vbi non modo Cumanus nullam admittit præscriptionem exparte mariti, ab eo tempore, quo ipse vergit ad inopiam, immò quocunque tempore, plenariam dotis satisfactionem, atque restitutionem vxori concedit. In quo adhæret sententiæ, atque opinioni eorum, qui existimarunt, quod restitutio dotis, quæ fit constante matrimonio, sit vera & propria dotis restitutio; sane in eum sensum Cumani, in loco relato, Meminit Barbosa, in l. si constante, sub num. 53. versic. contrariam tamen, fol. mihi 534. ipse tamen Bartoli, & communem opinio[sect. 31]nem magis amplectitur, ex num. 54. quodplena, & propria non dicatur restitutio, & latius disputa ex dicto num. 53. eorum tamen, quæ ex Mascardo nunc persequimur, nullam mentionem facit; & vltra Barbosam, de dubio prædicto vide latè per Marium Giurbam, decis. 16. Sicilia. Præterea, quod sit vera exactio dotis, & non consignatio (in quo Cumanus ipse insistit) & alia ratione probauit, atque in hæc verba: Nam pone, quod postquam mulier habuisset dotem, maritus, qui prius vergebat, ad inopiam, acquisiuit amplas facultates, nunquid dos sibi debet restitui, glos. in præall. l. vbi adhuc. dicit quod non, quia semel soluta est ex insta causa. In quo[sect. 32] etiam Cumani mentionem facit, & hanc partem sequitur, elegantissimè comprobat, atque fundamentis contrariæ partis respondet Barbosa, in d.l. si constante, ex num. 32. in versic. vlterius quæritur, & n. 33. & seq. ex fol. 522. Remanet ergo, nullum scripsisse verbum Cumanum, dicto cons. 93. ex quo assumptum prædictum, adeo damnosum, contra mulieres desumi possit, sed insistere duntaxat, in concedenda præscriptione contra hypothecariam Nicolao illi, tertio possessori; non vero in excludenda vxore à iure exactionis dotis suæ contra maritum & eius bona, si quæ supersint. Quod etiam demonstratur, nam postquam scripsit verba vltima nunc relata, subdit sic: Ex his ergo videretur, quod si dictus Nicolaus à tempore dilapidationis, per decem annos possedisset aduer sus dominam Chatarinam, agentem hypothecariâ, nunc soluto matrimonio præscripsisset, sed quia in casu proponitur, quod non apparet, dictum D. possessorem possedisse per decem continuos annos, quia interrupta fuit præscriptio, &c. Nunquam ergo Cumanus sermonem fecit de præscriptione aliqua ex parte mariti contra vxorem, eo prætextu, quod à tempore inopiæ negligens ipsa fuisset in petendo, quod dos sibi restitueretur ex decisione dictæ l. vbi adhuc, immò expressè confutauit intellectum quorundam ad dictum §. omnis, dicens, subtili magis, quàm vera limitatione consuluisse eodem. Vt ergo casus iste, vxoris scilicet agentis hypothecariâ contra tertios possessores bonorum mariti, in quibus ipsa, vel tacitam seu à lege inductam, vel expressam habeat hypothecam, distinctè admodiùm atque ingenti studio explicetur, obseruandum, & constituendum erit necessariò. Certi iuris esse, legem 63. Tauri, hodie l. 6. tit. 15. lib.[sect. 33] 4. nouæ collect. Regiæ, non procedere contra terrium rei hypothecatæ possessorem cum titulo, & bona fide; & sic titulum, C. si aduersus creditorem. hodie correctum non esse. Tertius namque possessor cum titulo, & bona fide præscribit inter præsentes hypothecam, tempore decem annorum, inter absentes vero 20. sic sane ex communi huius Regni Interpretum sententia, & relatis Gregor. Lopez, Menchaca, Cifuentes, Castello, Palacios Rub. Anton. Gome. Gomez de Leon, Balbo. Parlad. Olan. Salazar. D. Paz, & Azeu. resolutiuè firmauit Ioan. Gutier. pract. lib. 1. quæst. 90. & rectè constituit, quod d.l. 63. Tauri, non loquitur in præscriptione hypothecæ, sed debiti; & sic resectu principalis debitoris, non verò tertij, rei singularis successoris, provt ibi, n. 8. &9. & id ipsum ex eisdem Authoribus, & additis Villalobos, & Feliciano de Solis tradidit Ceuall. commun. contra comm. d.q. 3. n. 4. tradiderunt etiam Gaspar Rodri. de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 9. ex num. 64. Velazq. Auenda. de censibus. cap. 105. & vide cap. 104. Fontan. de pact. nupt. claus. 4. glos. 18. p. 5. n. 51. fol. 307. &308. sic etiam, quod hypothecariæ præscribitur contra creditorem ab aliquo tertiodecem, vel viginti annis, & quod incipit hipothecaria præscriptio currere à die solutionis transacto, non à die excussionis, contra Alex. cum Rolan. Sfortia, Ioanne Botta, Anton. Thesaur. Paris. & aliis multis resoluit Blas. Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 110. sub n. 4. fol mihi 49. nec aliquam correctionem dicti tituli, ex decisione, d.l. 63. Tauri, hodie esse, supponit apertè, provt etiam Arias Pinellus, qui eruditè (vt adsolet) Alex. resolutionem improbat in d. authent. nisi tricennale, n. 48. remanet ergo dictus titulus, C. si aduersas creditorem, incorrectus, ex quo hypothecariæ per tertium præscribitur contra creditorem tempore prædicto, & conuenit. l. 39. tit. 13. part. 5. l. 27. tit. 29. p. 3. & tradiderunt etiam Negusant. de pignor. 2. membro sextæ partis, Cremensis singulari 62. Paris. cons. 50. lib. 1. Afflict. decis. 139. Stephan. Gratian. àecis. 15. & addit. ex. n. 1. cum seq. Sicut autem dictus titulus procedit contra credi[sect. 34]torem quemcunque; sic etiam & contra mulierem in hypotheca dotali, si tertius aliquis cum titulo & bona fide per decem annos inter præsentes, & viginti inter absentés possideat rem aliquam bonorum mariti, quæ ex tacita hypotheca, à lege inducta, vel expressa, sint pro dote obligata; id quod Cumanus, d. cons. 93. vt certum & indubitatum tradidit Anton. etiam de Burgos, in cap. peruenit. n. 23. de empt. & vend. Mascard. in loco relato supra. Ceuall. qui dicit, se ita de facto habuisse, d.q. 3. n. 4. & 5. cuius resolutionem transcribit ad literam, & cum sequitur Steph. Gratian. in addit. ad decisionem dictam 15. n. 1. &. 4. seq. Difficultas est definire, præscriptio hæc contra hy[sect. 35]pothecam dotalem, à quo tempore currat? Et quidem attento iure communi currere incipit ab eo tempore, à quo mulier agendi facultatem habet, & sic cum à tempore, quo maritus vergit ad inopiam agere possit pro dote, ab eo tempore præscriptio incipit currere, vtpote, cùm amplius ipsa impedita non sit: & cùm agere possit, cessat omnino ratio illa, ob quam constante matrimonio agere non posset, si maritus ad inopiam non deuenisset, & præscriptio currere debet; id quod ex dictis Authoribus, & Cumano deducitur apertè, & probauit Mascard. concl. 1153. n. 11. Balb. d. prima parte sexta & vltima princip. sub num. 10. & num. 14. & vtrumque expressè probatur in dict. l. in l. in rebus. §. omnis, & in dicta l. vbi adhuc. provt expressè probare, rectè agnouit Cuman. vbi suprà, Ceuallos etiam, dicta quæst. 3. num. 6. in hæc verba: præterea animaduertendum est, quod illa præscriptio incipit currere mulieribus, ab illo tempore, quo maritus vergit ad inopiam, & dissipat bona; ita probat text. in l. in rebus, §. omnis, Et ad literam sequitur Stephanus Gratianus in addit ad dictam decisionem, ibi: Illa præscriptio incipit currere mulieri ab eo tempore, quo maritus vergit ad inopiam, & dissipat bona, l. in rebus. §. omnis. Sanè attento iure communi necessarium non est, quod maritus simul vergat ad inopiam, & dissipet bona; sed vnum, vel alterum sufficere, vt mulier agere possit pro dote, ex eodem § omnis, & d.l. vbi adhuc. compertum est: potest enim ad inopiam deuenire casu, & non dissipare, & tunc etiam pro dote agere poterit, constante matrimonio, vt latè Barbosa probauit in d.l. siconstante, ex. n. 7. cum seq. Item incipere dissipare, & nondum peruenisse ad inopiam, quia esset multum diues, & adhuc poterit mulier dotem repetere: vt latè ibidem per Barbosam, & supra hoc eod. cap. ex n. 1. cum seq. & in hisce addit. ad principium, atque ita in terminis iuris communis, & d. §. omnis, quem Ceuallos, & Gratianus expendunt, vnum, vel alterum, sufficit, provt ipsimet acceperint, atque senserint forsan: Constat ergo, hucusque Scribentium omnium non antea in hypotheca dotali incipiat præscriptio currere, quàm ipsa pro dote agere poterat, sic equidem, cùm marito vergente ad inopiam agere posset ab eo tempore præscriptio currere incipiebat; sequitur inde attentis legibus huius Regni, partitæ scilicet 4. l. 29. tit. 11. quòd cum mulier hodie agere non possit pro dote, constante matrimonio, ob solam mariti inopiam, quæcunque illa sit, si absque culpa mariti processerit, sed duntaxat ab eo tempore, quo ipse incipiat esse dissipator, & abuti substantia sua; quod non antea præscriptio incipiet: quod præcisa ratione deriuatur à ratione illa communi, ab eo tempore, quo mulier agere potest, præscriptionem currere in hypothecis dotalibus. Quemadmodum ergo in dote, & in bonis dotalibus præscriptio contra mulierem, constante matrimonio, non incipit à tempore, quo maritus vergit ad inopiam, sed à tempore, quo incipit esse dissipator, vt in d.l. partitæ 3. tit. 29. l. 8. ibi, degastadore de sus bienes, & suprà dixi, ita pariter in hypothecis dotalibus, præscriptio non antea incipiet; cum reddi non possit differentiæ ratio, & concludat ratio illa, quòd antea non possit agere, ex decisione d.l. 29. Hinc sane deducitur, quod si mulier sciens, & vi[sect. 37]dens, maritum suum ad inopiam versisse, viderit etiam rem aliquam suam, vel bona distrahi, non ideo ius suum amissura sit, quia scit illud securum esse, l. sicut §. non videtur, ff. quib. mod. pign. vel hypot. solut. & ob solam inopiam agere non potest, nisi incœperit maritus esse dissipator, ex d.l. 8. p. 3. & d.l. 29. p. 4. & per Mascard. concl. 1173. n. 19. nisi expressè, & cum iuramento consentiat alienationi, iuxta ea, quæ supr à adnotaui, vel nisi expressè renuntiet hypothecæ in bonis mariti, intelligendo semper iuxta resolutiones Doctorum, in eo articulo, An vxor renuntiare possit, & qualiter id procedat? de quo latè per Barbosam, post alios multos, 5. part. l. 1. ff. soluto matr. ex n. 65. cum seq. & n. 59. & 60. Amad. Rod. de concursu, & priuil. credit. art. 1. primæ partis, ex n. 31. fol. 18. Si tamen plures instarent creditores, ita quod lis, & concursus eorum fieret, tunc equidem posset ipsa agere pro dote, & se opponere, quamuis maritus ad dissipationem non deuenisset, sic[sect. 38] temperata decisione d.l. 29. tit. 11. p. 4. provt ex aliis Authoribus obseruaui supra n. 5. & consequenter ab eo tempore) quia iam agere, & se opponere potuit) incipiet currere præscriptio contra eam in hypothecis dotalibus, aliàs non apparentibus creditoribus per concursum, non incipiet præscriptio ob solam mariti inopiam, in hypotheca dotali, quemadmodum in bonis dotalibus non incipit in d.l. 8. hæc sunt notanda, quia ingenti studio, & incredibili labore sic digeruntur, nec alibi erant antea sic explicata, nec resoluta. # 27 CAPVT XXVII. Testamentum ad interrogationem alterius, & per responsionem per verbum, sic, siue nutu, aut signis, vel capite annuendo, cùm fit, tam instituendo, quàm legando, aut fideicommittendo, quemadmodùm coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri debeat, ne erretur; & de regulis, & doctrinis, quibus duci, atque excitari debemus, cùm de signis, & coniecturis præsumptæ voluntatis agitur in hac materia adeò coniecturali, & præsumpta. An denique de iure huius Regni post leges nouas Regiæ collectionis, aliquid nouum circa hæc fuerit introductum, necne: diligens equidem, & notanda resolutio, atque explanatio, quâ (vt videbis) quaplurima adnotantur, atque ingenti studio explicata relinquuntur, quæ practicis, & quotidianis negotiis admodum erunt vtilia, & conducibilia. SVMMARIVM. -  1 Testator in extremis constitutus, id est, moriens, & quasi extra terminos huius vitæ existens, de bonis suis testari, & disponere potest. -  2 Et hæc est vna legis intentio, vt quæ disposita sunt à morientibus, id est, in ipso mortis articulo constitutis, adimpleantur. -  3 Dummodo testator eiusmodi in articulo mortis existens, & in extremis laborans, articulatè, & intelligibiliter loquatur. Non enim interest, si balbutiendo, & tardè loquatur, si tamen percipi, atque intelligi possit. Et ibidem circa testes, & eorum fidem & loquelam articulatam, vel inarticulatam, Hipol. Riminaldi consil. 261. lib. 3. commendatum. -  4 Balbutiens linguâ, quis, & quomodo dicatur remissiuè. -  5 Testamentum fieri posse ab existente in articulo mortis, dummodo constet ipsum esse sanæ mortis. -  6 Et etiam ab eo, cui propter morbi grauitatem lingua balbutiens, & grossa efficitur. -  7 Vel cuius vox cum difficultate emittitur, & cuius sonus cum eadem difficultate percipitur, & intelligitur. -  8 Testator satis dicitur articulatè loqui, quotiescunque apparet, ipsum respondere per verbum, Sic. -  9 Testator grauiter infirmus, & in articulo mortis existens, sicque in extremis laborans, an in dubio præsumatur sanæ mentis fuisse, necne; & num. seq. -  10 Testis vnus contradicens testamento, non facit illud vacillare, quando contrarium deponunt alij testes. -  11 Testator in articulo mortis constitutus, mentis compos in dubio non præsumitur ex sententia Castrensis. Contra verò ex sententia eorum, qui num. 9. præcitati fuere. Et de aliorum placitis, ac maximè Cardinalis Manticæ obseruationibus, hic agitatur. -  12 Ex sententia vero Authoris, distinctè, & absolutè magis rem hanc explicari, si vnà cum Menochio, in cons. 45. ex. n. 37. cum seq. lib. 1. tres casus distinguantur, provt latiùs commemorantur, & distinguntur hic, & num. seq. -  13 Et Cardinalis Manticæ, & Menochij conuenientia, & dissonantia placita in articulo proposito deteguntur. -  14 Testator dicitur articulatè loqui, quando illius verba intelliguntur à testibus, licèt lingua balbutienti prolata fuerint. -  15 Vel quando intelligitur siue signis, & nutibus; alioquin secùs. Et idem si opus sit interprete. -  16 Testator dicitur non posse articulatè loqui, quando non potest clarè per testes intelligi, vel quando voces emittit sine significatu. -  17 Articulatè loqui, est actus perceptibilis directo per sensum auditûs. -  18 In proposito articulo, an testator in extremis constitutus, præsumatur in dubio sanæ mentis fuisse, tertius & vltimus Menochij casus proponitur. -  19 Et Iudicis arbitrium in hac materia adeò coniecturali, & præsumpta, multum valiturum admonetur, provt hic adnotatur. -  20 Haereditas vniuersalis testamento dari, vel hæredis institutio fieri nutu, aut signis, aut capite annuendo, non potest, sed necesse est, quod nomina hæredum viua voce exprimantur, vel manu propria testatoris scribantur. Et ideo qui articulatè loqui non potest, non potest testari, neque hæredem, instituere, vt latiùs hic probatur. Et l. hæredes palam, ff. de testamentis, dilucidè explanatur. -  21 Redditur etiam vera ratio superioris resolutionis, vt falsitas scilicet, quæ his testamentis committi solet, quantum fieri possit, euitetur. -  22 Et ideo inter milites etiam, & inter liberos prædicta sententia procedit indistinctè, provt Author existimat. -  23 Quamuis Alexander distinguendum putauerit. -  24 Cuius sententia sustineri potest in casu quodam, quem Franciscus Mantica considerauit, & Author nouiter probauit. -  25 Alias autem & regulariter, securius erit communi sententiæ adhærere, maximè attento iure huius Regni, ex noua Authoris consideratione, provt hic obseruatur. -  26 Et eadem communis sententia procedit, etiam in testamento ad pias causas, provt nonnulli arbitrantur; vt scilicet nutu, aut signis, etiam pia causa hæres institui non valeat. -  27 Contrarium verò rectiùs statuunt Doctores communiter, piæ causæ fauore, quos Author sequitur, modò nutus ille sit satis certus, aut dilucidè appareat. -  28 Testamentum nutu factum, de æquitate canonica sustineri in terris Ecclesiæ. Et ex clausula codicillari. -  29 Institutionem factam ad nutum testatoris valere, quando testator apertè priùs dixerat quod volebat instituerè tales, & tales. -  30 Institutionem hæredis factam à testatore, etiam per verbum, sic, vel per annuitionem capitis ad interrogationem Notarij valet, quando priùs dictatum fuit testamentum ab ipso testatore. -  31 Institutio facta per verbum, sic, & nutu simul, valet, & teneo. -  32 Legata, & fideicommissa particularia solo nutu absque aliqua verberum expressione relinqui possunt. Dummodo per solum nutum possit consensus, & voluntas colligi. Et modus per quem colligitur, debet scribi per Tabellionem, exprimendo quemadmodum testator ipse assen sit humeris, & annuit capite. -  33 Voluntas non modò verbis colligitur, sed etiam ex conatu, signis, nutu, vel sono vocis confusæ percipitur. -  34 Voluntas affirmatiua, caput versus pectus inclinando, deducitur. -  35 Voluntas signis demonstrata, expressa dicitur. -  36 Voluntas testatoris sono etiam tubæ, vel cornu demonstratur, & percipitur. -  37 Voluntas, & consensus percussione etiam palmarum probatur. -  38 Et inde infertur ad legatum à marito vxori factum, quo maritus ipse vxoris manum adstrinxit. -  39 Voluntas percipitur etiam ex voce aliquantulum confusa. vt si interrogatus aliquis, an Titio leget, vel an filium suum talem melioret, respondeat, an alium, cur non? vel similia verba. -  40 Ex sententia Authoris cautè procedendum in omnibus prædictis casibus, ne fraus facilè committatur, & vt signa omnia satis certa, & dilucida videantur. -  41 Legata etiam & fideicommissa vniuersalia, non modò particularia, nutu relinqui possunt, iuxta veriorem sententiam. -  42 Semper tamen requiritur, quod is, qui nutu, aut signis, vel alio simili modo disponit, sanæ mentis, & intellectus sit; nam etsi loquelam amiserit, nutu disponere potest in legatis, & fideicommissis, si sanam mentem, & intellectum retineat. Si verò perdidit intellectum, non modo hæredem instituere, sed & legata relinquere, aut alio modo disponere non potest, etiam quoad legata libertatis, & cætera a pia. -  43 Legata, & fideicommissa nutu ex sententia quorunrumdam, ita demum posse relinqui, si disponens tempore, quo annuit nutu, potuerit articulatè loqui, sed noluit, contentus fortè nutu, vel alio signo voluntatem suam ostendere. Alias autem si propter morbi acerbitatem non potuisset loqui, neque scribere, nutu legare, aut fideicommittere non posset, nec procederet decisio l. nutu. ff. de legatis 3. -  44 Bartolus verò semel, atque iterum tenuit oppositum, imò quod dicta l. nutu, procedat in eo, qui propter infirmitatem articulatè loqui non potest, quæ per Authorem probatur infrà. -  45 Iason autem aliter, atque è contrario intelligit scilicet, quod textus, in dicta l. nutu, procedat, quando testator amisit loquelam casu, vel morbo. Sed si potest loqui, & nullum habet impedimentum, quod tunc non potest legata, aut fideicommissa nutu, vel signis relinquere. -  46 Alij denique diuersimodè explanarunt, & inter alios Petrus de Paralta, & Iacob. Menochius, absolutè, & distincte magis, & nonnullos casus constitendo. -  47 Primus casus est, cum testator à natura omnino impeditur loqui, vt impeditur à natura mutus, simúlque surdus, & sic testari non potest. Et per consequens nec legatum, aut fideicommissum nutu, aut signis relinquere. -  48 Secundus casus est, quando testator, qui disponit nutu, iam amiserat intellectum, & sic sanæ mentis non erat; & tunc absque dubio non procedit text. in dicta l. nutu, nec talis potest nutu, aut signis legatum, aut fideicommißum relinquere. -  49 Tertius casus est, cum quis ex accidenti impeditur loqui, sanæ autem mentis erat, & vigorem intellectus retinebat, tunc namque valet dispositio nutu facta, vt hic obseruatur. -  50 Quartus casus sit, quando testator, qui nutu legauit, potuisset loqui liberè & expeditè absque vllo impedimento, & tunc valet legatum nutu factum, ex sententia Alexandri, quæ contra alios probatur, & supra num. 45. -  51 Circa institutiones hæredum nutu factas, & legata, seu fideicommissa nutu quoque relicta, quæ hactenus dicta fuere, vtrum procedant etiam de iure huius Regni post leges Regias nouæ collectionis Regiæ. Quod latius, & vtilius quàm antea factum esset, hic explicatur, vt videbis. -  52 Et Alphonsi Azeuedi consideratio quædam noua in proposito, nouè etiam, & concludenter conuincitur. -  53 Subscriptio supposita ad institutionem verbis expressis, vel in scriptura de mandat testatoris facta, valet, si fiat alio trahente manum testatoris, vt latius adnotatur, & Petri Peraltæ resolutio approbatur. -  54 Testamentum ad alterius interrogationem factum, valere, ex communi Interpretum sententia. Quam Iacobus Menochius inter alios vtiliter, atque latissimè explicauit, provt hic adnotatur. Alij etiam contrariæ sententiæ fundamentis satisfaciunt iuridicè. Et pro communi ipsa sententia, concludens & vera assignatur ratio. -  55 Et Ant. Fabri, Ioan. Bologneti, & Ioannis Marci Aquilini contra communes Interpretum traditiones, placita nonnulla in medium preferuntur. Et communis defenditur. -  56 Testamentum ad alterius interrogationem factum, non valere illis in casibus, in quibus falsi suspicio adest, vel adesse potest. Et è contra vbi nulla adest suspicio, testamentum subsistere. -  57 Testamentum ob solam falsi suspicionem infirmari: cum in ciuilibus falsi suspicio pro falsitate ipsa habeatur. -  58 Testamentum ad alterius interrogationem factum, absque dubio valere nonnullis in casibus, distinctè satis adductis, atque dilucidè explicatis per Menochium. -  59 Testamentum ad alterius interrogationem conditum, validum esse, siue persona publica, siue priuata interroget. Idque ex veriori, &c. communior Interpretum sententia. Quicquid alij contra conuenerint. Et dummodò cesset omnis fraudis suspicio, vt latius hic probatur. Et Iacobi Menochij concordia recipitur. -  60 Aliorum etiam Interpretum traditiones iuxta eandem concordiam intelliguntur. -  61 Et idipsum de iure huius Regni admittitur, vt hic adnotatur. -  62 Testamentum ad alterius interrogationem conditum, vtrùm valere debeat, si Notarius non modò de hærede, sed toto testamento testatorem rogauerit. Et sententia Authoris in proposito, quæ Iudicis arbitrium maxima in consideratione habet in proposito, provt latiùs hic adnotatur. -  63 Testamentum ad alterius interrogationem factum, an de iure subsistat, quando testator nimium erat proximus morti. -  64 Et quid si instituti fuissent hæredes, qui dictauerunt, quamuis ad interrogationem Notarij factum fuisset. -  65 Quid etiam, si à persona suspecta interrogatio fieret. -  66 Et ibidem Simonis de Prætis resolutio generalis (quæ vel vno verbo materiam hanc comprehendit) expenditur. -  67 Testamentum ad alterius interrogationem conditum, non valere, quando testator interrogatus, modò in hanc, modò in alteram partem lecti, in quo moribundus iacebat, se verteret. Et ostenderet, ægrè ferre, quod in ea perturbatione ægritudinis, & anxietate, de his molestiâ afficeretur. -  68 Testamentum conditum etiam ad interrogationem personæ suspectæ, valere ex sententia quamplurimorum. -  69 Ex sententia verò Authoris cum aliis, non aliter valere, quàm si dilucidè constare posset, quod aliæ falsi suspiciones, aut coniecturæ non adsint. Item quod in libera testatoris voluntate fuerit respondere, vel non respondere. -  70 Et tunc valere testamentum, etiamsi non constet, testatorem testari voluisse. Cum nihil referat, an tunc, vel priùs deliberauerit testari. -  71 Cum vero præter illud, quod non constat, testatorem testari voluisse, alia concurrit coniectura, qua falsum committi posse suspicatur, tunc testamentum non valet. -  72 Testamentum ad alterius interrogationem factum non valere, nisi scientia, & voluntas testatoris præcedat, & sic apparet, testatorem ipsum testari voluisse. -  73 Contra verò ex sententia aliorum Interpretum, etiamsi id non constet. Quæ ita demum probari potest, si doli, & fraudis omnis suspicio cesset, provt hic adnotatur. -  74 Testamentum ad alterius interrogationem conditum, non subsistere, quando esset primi validi, & solemniter confecti reuocatorium, idque ex sententia multorum Authorum. Et maximè si multos annos post primum testamentum conditum testator viueret, quia tunc præsumi non potest, quod eo puncto testamentum antea factum mutare voluerit. -  75 Contra verò ex sententia aliorum Authorum, qui expressim asseuerarunt, testamentum ad alterius interrogationem conditum subsistere, etiamsi primi solemniter conditi esset reuocatorium. -  76 Idque verissimum (provt Author existimat) quando cessat omnis fraudis suspicio, tunc namque nulla constitui potest differentia, quod agatur de reuocatione iam conditi testamenti, vel non. -  77 Secus vero quando aliæ concurrunt coniecturæ vnà cum hac ipsa, quod agatur de reuocatione conditi testamenti, vt nonnulli Authores probarunt. -  78 A quibus Castrensis Zazius, & Riminaldus recedere non videntur, vt hic adnotatur. -  79 Testamentum conditum ad alterius interrogationem, an valeat, vel non, signis & coniecturis diiudicandum esse, provt hic adnotatur. -  80 Et signa hæc in Iudicis arbitrio posita esse, ex Iacobi Menochij sententia statuitur; qui huiusce rei signa, & coniecturas congessit permultas. -  81 Testamentum ad alterius interrogationem conditum, vtrum hodie apud nos valeat de iure huius Regni, post leges nouas collectionis Regiæ, sicut iure communi valeat. Et an eisdem adduci, atque excitari signis, & coniecturis debeamus, quæ de iure ipso communi vigebant. Vbi in effectu nulla constituitur differentia inter vnum, & alterum ius. -  82 Et Alphonsi Azeuedi distinctio, nouè, & verè improbatur. -  83 Ferdinand. quoque Vasquez Menchac. & D. Antonij de Padilla obseruatio quædam in proposito, nouè etiam, & aliter quàm factum esset, enucleatur. TEstamentvm, seu hæredis institutio, atque alia quælibet vltima dispositio, ad alterius interrogationem, & per responsionem per verbum, sic, nutu etiam, aut signis facta; an ex voluntate testatoris procedere videatur, necne, & quando de iure subsistat, vel non: ex quibus etiam signis, & coniecturis interpretatio fieri, atque voluntatis coniectura deduci valeat: vtilis admodum est, & apud nostros Interpretes controuersa disputatio, & quamuis à multis agitata, ac inter alios dilucidè, & melius quàm alibi, per Menochium exornata, atque declarata (cæteros alios infrà commemorabo) ideo nunc prætermitti non potuit, quod disceptatio eadem, magna ex parte coniectura lis sit, & præsumpta, & huic nostro tractatui omninò conueniens. Verùm (vt dixi) quoniam à Menochio, ita singularirer explanatur, in his duntaxat hoc capite insistam, quæ vel ab aliis non recipiuntur, vel contradictionem, aut difficultatem sic habent, vt maiori explicatione indigeant. Et quò distinctius, & absolutè procedatur, consti[sect. 1]tuendum erit primo loco, certissimi iuris esse, quod testator in extremis constitutus, id est, moriens, & quasi extra terminos huius vitæ existens, de bonis suis testari, & disponere potest: Idque per text. in cap. Rainuntius, de testamentis, ibi: In extremis positus: & in cap. nos quidem, eodem titulo, ibi: De hac luce migrante: & in cap. finali, de succession. ab intestato, ibi: Agens in extremis: & Panormitanus, in 3. notabili, & in l. Pamphilo, § propositum. ff. de legatis tertio, ibi: In discrimine vitæ constitutum, item l. Seia, §. cum pater, ibi: In extremis vitæ constitutus: ff. de donationibus, l. si pater, §. quædam, ff. de fideicommissar. libertat. ibi: Cum in extrema esset valetudine, l. & sine scriptura, C. ad Trebellian. Et ita ex communi Interpretum nostrorum sententia adnotarunt, & Authores quamplurimos congesserunt in vnum Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 110. Guillelmus Benedictus, in cap. Raynuntius, de testamentis, verbo, in extremis positus, num. 1. & 2. & num. 10. cum sequentibus, vsque ad numerum 17. vbi multis exornat, & comprobat Romanus, in consilio 306. num. 5. Craueta, in consilio 117. Socinus iunior, in consilio 178. num. 16. lib. 2. Carolus Ruinus, in consilio 8. num. 9. lib. 3. Zazius, in consilio 3. num. 37. libro 1. Ludouicus Zuntus, in responso pro vxore, num. 79. & numer. 947. Burgos de Pace, in l. 3. Tauri, prima parte, num. 265. Michaël Grassus, §. Institutio, quæst. 17. num. 8. in fine, Ioannes Matienzus, in l. prima, titulo 4. glossa 16. sub numero 2. libro 5. nonæ collect. Regiæ, Ioannes Dilectus, de arte testandi, in titul. 3. cautela. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. titul. 6. num. 1. vbi dicit, quod testari potest in extremis constitutus, etsi linguâ balbutiat: & quod hæc est vna legis intentio, vt[sect. 2] quæ disposita sunt à morientibus, impleantur, §. exhæredatos, in authentic. de hæredibus, & Falcidia. Et quod illud verbum, A morientibus, diligenter est ponderandum, quia eum præcipuè complectitur, qui est in ipso mortis articulo constitutus: Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libro 2. dubitatione 2. solutione 1. num. 53. folio 188. Petrus Surdus, in consil. 414. num. 59. lib. 3. Et idipsum resolui suprà hoc eodem lib. & tractatu, cap. 22. num. 103. vbi notaui, testatorem constitutum in articulo mortis testari posse, iuridicè, si sanæ mentis sit: quicquid antea proposuissem num. 15. & duobus sequentibus & num. 105. & 106. dixi etiam, testamentariam, & aliam dispositionem quamcunque in mortis articulo factam, præsumi absque dolo, & fraude fieri: & Francisci Burfati ex sententia aliorum, ita tenentis, locum, seu consilium expendi, vt ibi videri poterit. Sed tamen est aduertendum, quod ad hoc vt testa[sect. 3]tor in extremis, & in articulo mortis constitutus, testari possit, necesse est, quod articulatè, hoc est, cum intellectu sermonis loquatur, & ita intelligitur, quis posse testari vsque ad vltimum articulatæ vocis articulum, etiam si balbutiendo, & tardè loquatur, modò (vt dixi) intelligi bene possit: lingua enim ingrossata propter infirmitatem, non tamen omnino præpedita, testamenti factionem non impedit, provt probat textus singularis, in l. quoniam indignum, C. de restamentis, in illis verbis: Quæ fortè seminecis & balbutiens lingua profudit: Is vero qui articulatè non loquitur, mortuo similis est, & tunc quidem in testamentis falsitas committitur, & ideo nec testari, alio quouis modo disponere potest. Et in l. iubemus, C. de testamentis, ibi: Si enim talis est testator, qui neque scribere, neque articulatè loqui potest, mortuo similis est, & falsitas in elogiis committitur. Ita sane explicarunt Bartolus, in dicta l. iubemus, qui asserit, sic in facto practicasse: & ibidem Salicetus, & Baldus, numero primo, & communiter secundum Iasonem, num. 3. Baldus etiam, in consilio 53. num. 4. volumine 5. Angelus, & Imola, in l. in aduersa, ff. de testamentis, Castrensis in l. in eo, num. 3. C. eod. titulo, & in consilio 431. in principio, libro 2. Romanus, sic distinguens, in consilio 306. num. 4. in fine, & numero 5. Alexander in consilio 12. num. 8. lib. 1. & in consilio 33. numer. 6. & 7. lib. 3. Socinus senior, in consilio 20. num. 3. & 4. lib. 4. Decius, in consilio 489. num. 4. Ruinus. in consilio 12. numer. 4. & 7. & 9. lib. 2. Zazius, in cons. 3. numero 37. lib. 1. Anton. Gabriel, commun. conclusion. libro 4. titulo de testamentis, conclus. 2. numer. 4. Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de hæredib. institut. num. 80. & 81. Ludouicus Zuntus, in responso pro vxore, numero 77. & 79. & numer. 947. Guil. Benedictus, dicto verbo, in extremis: num. 27. per totum, Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 110. Mantica, de coniecturis vltima. volun. lib. 2. titulo 6. num. 2. Matienzus, in l. 1. titul 4. glossa 16. num. 9. & 10. Michaël Grassus, §. institutio, quæst. 17. n. 8. Grammaticus, decisione 73. num. 2. Menochius, in consilio 45. num. 9. & 22. lib. 1. & latius ex num. 37. vsque ad numerum 40. idem Menochius, lib. 4. præsumptione 8. num. 28. Riminaldus, in consilio 261. lib. 3. quò loci diligenter, & pulchrè pertractat, quando testamentum ad interrogationem Notarij, vel alterius subsistat, & quando non. Pluraque circa testas, & corum fidem, & loquelam articu[sect. 4]latam; vel inarticulatam declarat adeo luculenter, vt nihil supra (vt ipse inquit) & num. 77. & sequentibus, explicat, balbutiens lingua quid, & quomodo dicatur. Et resolutioni superiori conuenit num. 3. & sequentibus & num. 18. & sequent. & numero 18. & sequent. Surdus, in consilio 414. ex numer. 54. vsque ad numerum 62. vbi late, atque ex sententia quamplurimorum Authorum probauit, testatorem in extremis laborantem, posse facere testamentum, si erat compos mentis, & loquatur articulatè: quo casu nec Cardinalis Thusci authoritates illæ relatæ littera T. conclusione 124. num. 1. & sequentibus, contradicunt, imo in fortioribus terminis tenuit idipsum num. 25. tenuit quoque, & infortioribus etiam terminis Farinacius, decisione 139. num. 2. & in addition. littera B. latiùs in consilio 97. numer. 9. & quinque sequentibus, vbi in primis asserit, testamentum fieri posse non solum a grauiter infirmo, sed etiam ab existente in articulo mortis, & in extremis laborante, dummodò constet, ipsum esse sanæ mentis; & citat textum,[sect. 5] in dicta l. quoniam indignum: & ibi Glossam, & Doctores communiter, Prætis etiam, Surdum, & decisionem Rotæ: & proxima huiusce materiæ conclusione proponit resolutionem superiorem. Deinde num. 11. secundam esse conclusionem statuit, quod valet testamentum non solum factum à grauiter infirmo, vt suprà, sed etiam ab eo, cui propter morbi grauitatem lingua balbutiens, & glossa efficitur, per text. in eadem l. quoniam indignum, vbi Castrensis,[sect. 6] num. 3. Angelus, num. 1. & Iason, num. 3. idem Angelus, in l. iubemus, num. 2. & ibi Iason, num. 3. C. de testamentis, Franciscus Beccius, in consilio 102. num. 10. versic. rursus confert, Rota Diuersorum, decisione 638. num. 8. Ioannes Vincent. Honded. in consilio 37. num. 53. libro primo. Rursus. num. 12. tertiam conclusionem à præcedenti non absimilem idem Farinacius adducit, quod pariter valet testamentum conditum ab infirmo, cuius vox cum difficultate emittitur, & cuius sonus cum eadem difficultate percipitur, & intelligitur, ex Alexandro, in consilio 33. num. 13. lib. 3. Syluano, in consilio 54. num. 10. post medium, Riminaldo[sect. 7] seniore, in consilio 587. num. 11. versic. non obstante, Cephalo, in consilio 546. num. 2. & sequentibus, & n. 37. 40. 59. & 84. lib. 4. Francisco Zunto, in responso pro vxore num. 943. & sequentibus, Demum obseruat numer, 13. pro quarta conclusione, quod satis testator dicitur articulatè loqui, quotiescunque apparet, ip[sect. 8]sum respondere per verbum sic, & citat Alexand. Socinum, Decium, Beccium, Cephalum, Menochium, Surdum, & Sfortiam Oddi, ita tenentes, ac in effectu (vt vides) resolutioni traditæ suprà, n. 1. & duob. seqq. conuenit omninò. Cæterùm dubitati solet communiter, an testator grauiter infirmus, & in articulo mortis existens: sicque in extremis laborans, in dubio præsumatur sanæ mentis fuisse, necne, vt ab eo disposita valeant, vel non valeant. Et quidem ex nostris dubium hoc excitauit in terminis Anton. Comezius, in d.l. 3. Tauri, num. 112. qui asserit quod in extremis etiam constitutus, & qui statim continenti post conditum testamentum expirauit sanæ mentis esse præsumitur, & habere sensum, & intellectum: & consequenter quod omnia per eum disposita valent, & tenent, nisi ex aduerso probetur contrarium, idque duplici ration, aut fundamento comprobat, & respondet textui, in d.l. iubemus, C. de testamentis, quo excitari videntur Authores illi, qui contrarium in dubio præsumendum dixerunt, provt ibi retulit eos ipsos Anton. Gomezius, quem retulit etiam Matienzus, in d.l. 1. titulo 4. gloss. 16. num. 3. in fine. Sunt quoque eodem in placito omnes ferè Authores, quos suprà commemoraui: semper enim supponunt pro indubitato, testamentum, & dispositionem in vltimo articulo vitæ, atque in extremis conditum, validum esse, nec defectum intellectus, aut alium in dubio, sed potiùs sanam mentem præsumunt. Et ita inuenies apertè supposuisse Guil. Benedict. Anton. Gabrielem. Ludouic. Zuntum, siluanum, & relatos suprà, Corneum, in consilio 8. num. 7. lib. 3. Crotum, in l. 1. §. si quis ita, numer. 13. in vers primus casus, ff. de verbor. obligat. & idipsum videlicet, quod in extremis constitutus, sanæ mentis præsumatur in dubio, responderunt Abbas, in cap. vltimo, per illum text. de succession. ab intestato, num. 9. Alexand. in cons. 33. numer. 6. & 7. lib. 3. & in consilio 105. num. 6. lib. 7. Ruinus, in cons. 12. numero 8. lib. 2. Franciscus Beccius in consilio 102. numero 12. Decius, in cons. 489. num. 4. in fine, & num. 5. vbi dixit, quod in dubio præsumitur pro testatore; & ideò qui impugnat testamentum, tenetur probare impendimentum, provt ibi comprobat, & subiungit, quod si causa esset sibi commissa, ita iudicaret. Conuenit etiam superiori resolutioni Petrus Snrdus, d. consilio 414. numero 60. lib. 3. Farinacius, d. cons. 97. num. 14. qui cum propposuisset quatuor conclusiones relatas suprà, adiicit Quintam d. num. 14. in dubio iure præsumi, quod testator fuerit sanæ mentis, etiam quod graui infirmitate oppressus sit, & refert plures Authores ita tenentes. Ac demum subiicit, quod accendente Notarij assertione, frustra de hoc dubitatur, ex Francisco Beccio, d. consilio 102. num. 12. Rota Diuersorum, decisione 683. num. 8. prima parte. Subiicit etiam, & pro sexta eiusdem materiæ conclusione, quod testis vnus[sect. 10] contradicens testamento, non facit illud vacillare, quando in contrarium deponunt alij testes, & citat Menochium, Surdum, & alios multos: indèque infert, dictum vnius testis de dementia non facere vacillare testamentum, quando de mendacio conuincitur ab aliis, quamuis vnus testis, testamento contradicens, id soleat efficere, vt latiùs ibi. Verum Paulus Castrensis, in cons. 155. numero 2.[sect. 11] libro primo. contrarium videtur tenuisse, & inquit, quod testator mortis propinquæ cogitatione turbatus, non præsumitur mentis compos fuisse, per textum in, in l. hac consultissima, §. at cum humana fragilitas, C. qui testamenta facere possunt, sequitur Socinus senior, in consilio 129. num. 7. versiculo secundò ponderat, volumine 2. & in consilio 98. num. 5. vers. præterea, volumine 3. & latè confirmat Chassaneus, in cons. 39. & hoc intelligi verisimiliter, respondit Socinus iunior, in consilio 183. num. 10. 12. & 13. volumine 2. quem refert, & ratione confirmat Cardinalis Mantica, de coniect. vltimar. volunt. lib. 2. tit. 6. num. 3. quia tunc temporis memoria redditur imbecillis, & totus languet intellectus, nec præsumitur quis habere animi consilium, nec intellectum, vt ex mente Aristotel. scribit baldus, in l. vltima, circa principium, C. de bonis, quæ liberis: & eiusdem quoque sententiæ suisse videntur Guil. Ponta. Vincent. Herculan. Angel. Aretinus, Menchaca, Iulius Clarus, & Michaël Grassus, eos referens. §. institutio, quæstion. 17. num. 7. vere tamen (quod prætermitti non potest, & vltra Authores prædictos animaduertitur) negari non potest, qui in hoc ipso articulo confusè potiùs, quàm distinctè Interpretes permulti se habuerint. Authores namque iidem, quos Grassus adducit, & alij relati per Manticam, & Menochium (qui statim commemorabuntur) non ita generaliter, qut indistincte, provt præcitantur, loquuntur, sed potius in testamento, & dispositione facta ad alterius interrogationem, & sic cum non modò testator erat in extremis constitutus, sed etiam ad interrogatum respondendo, disposuit. Et cùm antea dixissent, valere testamentum, ad alterius interrogationem, & per responsionem per verbum, sic, factum; limitant statim, quando erat testator valde proximus morti. Dubium verò à me excitatum suprà & per Antonium Gomezium, non restringitur ad eos duntaxat terminos, ad testamentum inquam factum ad interrogationem alterius, sed generaliter procedit, vtrum inquam testator in extremis, & in articulo mortis constitutus, sanæ mentis præsumatur fuisse, necne. Et quidem negari non potest, quin facilius subuerti debeat dispositio, cum ad alierius interrogationem fit, & ab eo, qui constitutus est in extrem mortis articulo, quam cum testator in extremis positus, absque alterius interrogatione & sine responsione per verbum, sic, disponit: quod nonnulli iuris Authores præsentiunt in hac materia, & alij velut expressim agnoscunt, vt ex infrà referendis constabit; imò in eisdem terminis, testamenti inquam facti ad interrogationem alterius, & ab eo, qui est constitutus in extremis, & sic cum adest vtrumque, proximitas inquam mortis, & ad interrogationem facta dispositio, quod à semi mortuo, & balbutiente fieri possit testamentum ad interrogationem alterius, dummodò appareat de voluntate, & quod articulatè dicatur loqui, qui ad alterius interrogationem respondet; Socin. idem iunior, sibi contrarius tenuit in consil. 178. num. 27. & seq. lib. 2. Et idem responderunt alij Authores relati per Menochium (qui tamen nusquam Manticæ mentionem fecit in hac materia) in consilio 45. num. 38. libro 1. per Manticam (qui etiam Menochium non citat) de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. titulo 6. num. 8. quò loci, vt articulus propositus (an inquam moribundus, qui est constitutus in articulo mortis, præsumatur sanæ mentis esse) plenius, & perfectius intelligatur, ita distinguendum putauit, aut constat, quod constitutus in articulo mortis loquitur articulatè, aut non, superiore casu præsumitur is sanæ mentis esse, & consequenter testari potest, & ita intelligitur dicta l. quoniam indignum, C. de testament. cum similibus: Nec obstat dicta l. hae consultissima, §. at cum humana fragilitas, C. qui testamenta facere possunt: quia licèt dicat, quod humana fragilitas mortis cogitatione turbata, minùs memoriâ possit plures res consequi, tamen indubitatè præsupponit, & vult, quod non propterea quis amittat testandi facultatem, & ita respondit Socinus iunior, in consilio 144. num. 48. lib. 2. & in consilio 32. num. 3. ad finem, & numeris sequentibus, latiùs Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 261. num. 3. & sequentibus, & num. 18. & sequentibus, lib. 3. Petrus Surdus, dicto consilio 414. num. 58. & seq. lib. 3. posteriore autem casu (inquit Mantica ipse) cum constitutus in articulo mortis non loquitur articulatè, si ad propositam interrogationem respondit tantum, sic, non præsumitur compos mentis fuisse, si illicò decessit, aut saltem non præsumitur testandi animum habuisse, nam graui morbo afflictus, videtur potius ita repondisse, vt se à molestia liberaret, quam quod voluerit de bonis suis disponere. Et refert Castrensem, Corneum, Socinum iuniorem, Zazium, & Ruinum ita tenentes, & dicit sic intelligendum textum, in d.l. quoniam indignum. Nec rectè obseruasse Decium, in præcitato consilio 489. num. 5. quod eo solum, quod testator in articulo mortis constitutus, respondit, sic, vel non, intelligatur articularè fuisse loquutus, & præsumatur sanæ mentis. Nisi (vt num. 9. subdit) ex aliis coniecturis constet, testatorem mentis compotem fuisse, & testandi animum habuisse. Aliàs firmiter tenet, quod in dubio, cum quis est in articulo mortis constitutus, & paulo post interrogationem, & responsionem factam simpliciter per verbum, sic, vel, si, vita decessit, non censeatur sanæ mentis fuisse, aut saltem testandi consilium habuisse, provt etiam ratione comprobat, & alios Authores sic tenentes citat. Et eodem modo intellexisse visus est Hippolyt. Riminald. dicto consilio 261. numero 18. & sequentibus, libro 3. Remanet ergo ex Cardin. Francisci Manticæ distinctione, atque resolutione, præsumi in dubio, testatorem in extremis, siue in articulo mortis constitutum, sanæ mentis fuisse, si modò articulate loqui possit; in quo magis communiter omnes conueniunt, nec dubium esse potest. Non autem videri articulatè loqui, cum ad alterius interrogationem respondet, sic, vel, si, vel non. In quo vltimo (vt vides) Decius tenuit contrarium, & Decium alij quamplures sequuntur, qui satis articulatè existimant loqui eum, qui ad interrogationem respondet. Ego vero suprà hoc eodem libro, & tractatu, de hoc vltimo quod ad interrogationem attinet, quamuis nihil dixerim, Castrensis tamen, & aliorum sententiam recensui cap. 22. numero 16. testatorem inquam in articulo mortis constitutum, præsumi mortis propinquæ cogitatione turbatum, & non integræ, & sanæ mentis. Sed num. 17. ex sententia Angeli, & aliorum argumentando proposui, testamentariam, & aliam dispositionem quamcunque in mortis articulo factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri. Postmodum autem numero 103. sequutus eandem Francisci Manticæ distinctionem, & resolutionem, contrarium in primo casu sustinui, & sanæ mentis præsumi testatorem in extremis laborantem, obseruaui, nisi ex aliis coniecturis, & præsumptionibus elici contrarium posset. In secundo quoque contra Angelum cum aliis scripsi, & Francisci Bursati locum expendi, vt eodem cap. 22. num. 105. & 106. videri poterit. Sed quoniam (vt nunc dicebam) de eo quod attinet ad dispositionem factam ad interrogationem alterius, per respon[sect. 12]sionem per verbum, sic, & ab eo, qui in extremis erat, nihil attigi, & vt plenius vterque articulus explicatus, atque enucleatus maneat, vnà cum Menochio, dicto cons. 45. ex num. 37. lib. 1. tres casus distinguendos duxi, quos etiam distinxit idem Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 8. num. 28. in fine, qui tamen nunquam (vt dixi) Cardinalis Manticæ mentionem facit. Primus igitur casus est, cum quis est sanus corpore, & mente, sed à natura impeditur loqui, vt sensum animi sui nullo pacto significare possit, vt in muto & surdo à natura, & sic testatori non potest vllo modo, l. discretis, C. qui testamenta facere possunt. §. item surdus, & mutus. Institut. quibus non est permiss. fac. testam. & latius explicant Anton. Pichard. ibi. Anton. Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 16. D. Spino, in speculo, glossa rubricæ, parte 9. & confirmat l. 13. tit. 1. partita 6. non enim potest esse cognita eius voluntas, vt inquit ipse Menochius, & in fortioribus terminis tenuit Hippolyt. Riminald. d. cons. 26. 1. n. 47. lib. 3. Secundus casus est, cùm quis est sanus mente, atque ita certò constat, eum intelligere quod agitur, cùm & velle, & nolle habeat; & hic quidem etsi aliquo accidenti putà infirmitatis impeditur explicitè loqui, vt consueuit, dummodò animum suum aliqua certa voce declaret, vel ex se, vel ex alterius interrogatione, testari & de rebus suis disponere poterit; & ita probat, & intelligibitur text. in dicta l. quoniam indignum. Etsi enim omninò explicitè, & articulatè loqui non possit, attamen (vt Menoch. subdit, & suprà dixi) sufficit, quod ita loquatur, quod animi sensus cogniti sint: nec enim necesse est, quòd singula momenta litt erarum explicitè proferte debeat, sicut probat. d.l. quoniam indignum. Qua sane constitutione per motus Angelus; in d.l. iubemus, C. de testam. docuit, illum articulatè loqui, & testari ob id posse, cùm eius verba ita intelliguntur à testibus, vt possint eius voluntatem cognoscere; semper tamen supponendo, de mente clara constare, vt scilicet appareat eum habere velle, vel nolle, quod verè datur illis solum, qui sanæ mentis sunt. Et Angelum clarius rem explicando ita intelligit Socinus Senior, in cons. 20. num. 3. & 4. lib. 4. qui ob id consuluit, illum articula[sect. 13]tè loquutum esse, qui cum esset sani intellectus, & mentis, interrogatus fuit, an hæredem Caium faceret, & respondit, si si. Et idem sensuerunt alexander, Corneus, Francus, Decius, Ruinus, & Socinus, relati per eundem Menochium, dicto cons. 45. numer. 38. ad finem, dum scribunt, articulatè eum loqui, qui intelligens, & sciens, ac loqui potens, etsi non omninò explicitè, dicit, si, si, vel no, no. Hoc autem secundo in casu vides apertè, Iacob. Menochium, Francisci Manticæ placito, & resolutioni superiori conuenire, ac dubij nostri resolutionem claram præstare. Nam supposita sana mente, & intellectu testantis, sufficere, quod ad interrogationem respondeat testor, si, si, vel no, no, expressè affirmat, & alios plures Authores sic tenentes adducit. Mantica autem id non negat, inquit namque, quod in dubio, cum non loquitur articulatè, is qui in extremis est constitutus, non præsumitur sanæ mentis fuisse, aut saltem testandi consilium non habuisse, & si paulo post interrogationem respondeat, si, vel no, & statim decedat. Cæterum id non procedere, quando ex aliis coniecturis constiterit, testatorem & mentis compotem fuisse, & testandi animum habuisse. Non modò ergo præsupposita sana mente, & intellectu id concedit Mantica, quod Menochius affirmat, immò de sana mente, & voluntate testandi ex coniecturis constare, sufficiens esse constituit. Dubij etiam nostri claram (vt dixi) præstat resolutionem Menochius, dum scripsit, sufficere, quod in extremis constitutus, aliqua voce animum suum ita declaret. vel ex se, vel ex alterius interrogatione, vt eius animi sensus possit dignosci; tametsi ex accidenti infirmitatis explicatè loqui impediatur. Et sic perfectius dubium ipsum explanauit Menochius, quia in vtroque casu, quando scilicet ex se, suaque voce, vel ex alterius interrogatione animum suum ostendit idem iuris statuit, & latiùs rem accipit, quam Mantica ipse, provt quoque accepisse videntur Franciscus Beccius, Rota Diuersorum, Ioann. Vincent. Hondedeus, & Prosperus Farinacius, in locis relatis supra num. 6. Mantica autem dumtaxat loquutus est, quando ad interrogationem alterius testator respondit, semper tamen requirit iuridicè, & distinguit, an articulatè loquatur, vel non: & ita quoque requirit Hippolyt. Riminald. dicto cons. 261. num. 18. & seqq. lib. 3. quò loci dicto num. 3. & num. 5. inquit, quod[sect. 14] testator dicitur articulatè loqui, quando illius verba intelliguntur à testibus, licèt lingua Balbutienti prolata fuerint; & citat Castrensem, Alexand. Iason. Corneum, Socinum, Roman. & Bertrandum, ita tenentes. Et respondet ad textum in l. discretis. C. qui testamentafacere possunt, vers. si enim vox articulata, iuncto vers. lingua autem eius penitus præpedita. Ex quibus[sect. 15] verbis videtur sufficere, quod aliquo modo loquatur propter id verbum penitus, ne sibi textus contradicat. Vel quando intelligitur sine signis & nutibus, alioquin secus: & idem si opus sit interprete, vt per eundem Riminaldum, num. 20. 21. & 23. & num. 22. quod[sect. 16] testator dicitur non posse articulatè loqui, quando non potest clarè per testes intelligi, vel quando voces emittit sine significatu: ad quod refert Angelum, Iason. Alex. Crotum, Socin. Corneum. Anton. Gabr. & alios: & ponderat ad hoc. l. iubemus. C. de testam. & d.l. discretis, C. qui testam. face. possunt. ac Demum Riminaldus ipse, num. 72. inquit, quod articulatè lo[sect. 17]qui, est actus perceptibilis directò per sensum auditus: idem etiam, videlicet quod testator articulatè loquatur, requirit; nec in extremis laborare nocere (vt suprà dixi) ex multis Authoribus asserit Petr. Surdus, dicto cons. 41. 4. n. 58. & seq. lib. 3. Tertius & vltimus casus est & ad eiusdem dubij explicationem perfectiorem magis necessarius, cum scilicet versamur in dubio, an testator qui æget iacet & maxima grauatur infirmitate, sit sanæ mentis: In quo Menochius, in eodem consilio 45. n. 39. libro 1. in nunc modum reliquit scriptum: Si tunc balbutire incipit, & inarticulate loqui, hoc est, cùm (vt vulgo dici[sect. 18]tur) ei lingua ingrossatur; iudicatur ex eo actu mentis sanitatem perdidisse, & ob id non potest testari, ita loquitur l. iubemus C. de testamentis: & ibi Bartolus, n. 1. ita recte commun. intellexit: & idem in l. num. ff. de legatis tertio. Et clarius explicat Socinus Senior, dicto consilio 20. num. 3. versiculo, & dicatur quod, lib. 4. cum scribit, illum, qui dicit sic, vel non, non dici habere vocem articulatam, quando non habet loquelam affirmatiuam, vel negatiuam, de his, quæ sibi placerem, vel displicerent. Et huius sententiæ fuisse Angelum, in dicta l. iubemus, scribit: ita quoque declarat Socintus iunior, in consilio 144. n. 6. & 46. lib. 2. idemquoque scribit Guilielmus Benedictus, in cap. Rainuntius, in verbo in extremis positus, n. 30. de testamentis. Et hoc in casu sunt declarandi Iason, in dicta l. iubemus, num. 3. & Decius, consilio 479. n. 4. cum vterque citet dictam l. quoniam, C. de testamentis: & Angeli doctrinam: alioquin nisi ita intelligantur, malè sentiunt. Et hactenus Menochius, qui statim adiicit vnum, quod rem ipsam reddit clariorem, & apertiùs quàm Mantici fecisset, ipsam declarat in illis verbis, Quod vero subiungit Decius, dicto cons. 489. n. 5. eum probare debere impedimentum, qui illud allegat, quia præsumptio est pro testatore; non repugnat; sed prodest potius nam concedo, testatorem sanæ mentis præsumi, sed eo impedimento inarticulati sermonis probato (quod probari omnino cum Decio sentio) oritur præsumptio à lege probata, iure esse effectum insanæ mentis. Et secundum hæc (vt vidisti) præsens tota disputatio ad id redigitur, an testator articulatè loqui possit, vel non, & quod in dubio sanæ mentis præsumitur, donec inarticulari sermonis impedimentum probatur. Idque recte percepit Anton. Gomezius, in d.l. 3. Tauri, n. 112. vbi etiam recte fundauit. Ioannes Matienzus, in dicta l.r. tit. 4. gloss. 16. n. 10. qui scribit, quod peritus Notarius debet testatorem interrogare de aliquibus, quæ sibi displiceant, & neget, & ea in testamento scribere, vt ex hoc intelligatur esse sanæ mentis, & posse articulatè loqui, atque legitimè testari, vt ibi notat. Et hactenus de prima obseruatione in hac materia, quæ cum sit adeò coniecturalis, & præsumpta, semper censemus Iudicis arbitrium circa superius dicta multum valiturum, ipsúmque temporis, loci, personarum, & aliarum rerum circunstantias & qualitates diligenter inuestigaturum ac etiam inspecturum, qualiter, siue quomodo probatum fuerit,[sect. 19] testatorem eo tempore, quo ex se, suáque voce, vel ex alterius interrogatione disposuit, haberet sermonem articulatum, vel inarticulatum, quæ etiam signa, & coniecturæ internenerint, quæ mentis sanitatem, aut imbecillitatem seu dementiam arguerent. Secundo deinde & principaliter constituo, quod[sect. 20] si testator infirmitate grauatus, taliter amisit loquelam, quòd articulatè, & intelligibiliter loqui non possit, tunc equidem testari non valet, neque hæredem instituere, etiamsi nutu, vel signis, vel capite annuendo, exprimat voluntatem suam; quoniam institutiones hæredum verbis fiunt; non signis, aut nutu, vel illationibus, l. hæredes palam. ff. de testamen. ibi, hæredes palam, ita vt exaudiri possint, nuncupandi sunt. Nam si palam, ergo non signis, quæ tacitè innuunt; sed verbis expressis, & claris est opus, ita vt exundiri possint, atque intelligi: l. 1. ff. de verb. oblig. in princip. ibi, quoniam se inuicem exaudire debent, & ibi Socinus, & Iason declarant, & latiùs Ioannes Bolognetus & Ioann. Marc. Aquilinus, ex num. 2. cum seq. & in fortioribus terminis Aquilinus ipse num. 32. & 33. Sequitur ergo quod cum de auditu loquatur Vlpianus, in d.l. hæredes palam, illi sensui verba conueniunt, non signa, & nutus: vt etiam probat textus, in d.l. iubemus, C. de testament. & ibi Angel. dicens quod verba debent exaudiri, & intelligi explicitè. C. astrens. in l. discretis. C. qui testamenta facere possunt. Romanus, in cons. 307. Socin. senior, in cons. 20. col. 2. lib. 4. Et ita superiorem resolutionem, quod scilicet hæreditas vnsuersalis testamento dari vel hæredis institutio fieri nuru, aut signis, aut capite annuendo non potest; sed necesse est, quod nomina hæredum viua voce exprimantur, vel manu propria testatoris scribantur: tenuerunt Bartol. & Salicet. numero 2. Paul. Castrens. & Alex. eod. num. 2. & communiter omnes, in d.l. iubemus, & in d.l. hæredes palam: & post infinitos alios, quos referuntur Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, in extremis positus, numer. 28. & 29. Anton. Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 110. Couarr. in cap. cum tibi, de testam. n. 3. Aluarad. de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 1. num. 2. Matienzus, in l. 1. titul. 4. gloss. 16. num. 2. lib. 5. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 4. tit. 4. num. 6. & seq. Tiraquel. de priuilegiis piæ causæ, priuilegio 8. Ludouic. de Lana. in consilio de forma testamenti nuncupatiui, num. 14. Michael Grassus, §. institutio, quæst. 17. n. 2. Iulius Clarus. §. testamentum, quæstione 37. numero 1. Francisc. Beccius, in cons. 86. num. 30. qui tam in foro, quàm in scholis affirmat hanc esse communem opinionem; optimè Hippolyt. Riminaldus, in consil. 216. ex num. 52. & num. 58. cum seqq. vsque ad numer. 66. lib. 3. Petrus de Peralta in rubrica. ff. de hæred. instit. num. 9. & 10. Adrianus Gilmanus, libro 2. rerum indicatarum Germaniæ, decisione 36. ex num. 22. cum sequentibus Menoch. in cons. 45. numero 43. lib. 1. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, cap. 15. num. 6. & 7. & cap. 22. numer. 105. & duobus seqq. Prosperus Farinacius in cons. 97. num. 29. & probatur hæc resolutio ex l. 6. tit. 3. partita 6. atque eiusdem ratio redditur in dicta l. iubemus, C. de testamentis, quatenus dicitur, Si enim talis testator, qui neque scribere, neque articulatè loqui potest, mortuo similis est, & falsitas in elogiis committitur. Sic[sect. 21] enim apertè deducitur, tesiatorem nominare suo ore, vel sua manu hæredis nomen scribere, ideò constitutum fuisse, vt falsitas, quæ in testamentis committi solet, quantum fieri potest, vitetur. Et ita hanc esse rationem præcipuam eius constitutionis, agnoscunt Baldus ibidem num. 4. & Iason. in fine, & cæteri suprà relati, Corneus, in cons. 77. num. 5. lib. 4. & Socin. senior, in cons. 163. num. 1. lib. 3. Socinus iunior, in consil. 183. num. 22. lib. 2. optimè Menochius, dicto consilio 45. num. 16. lib. 1. & præsumpt. 8. num. 8. lib. 4. Petr. Magdalenus, cap. 19. num. 8. qui post post Baldum, in eadem l. iubemus, in principio, notanter in quit, quod in his, quæ sunt summa summarum, vt est hæredis institutio, nihil est ita proprium sicut claritas; & idcirco lex quantum potuit, ordinauit, quòd fieret parenter, clarè & apertè, ad hoc vt omnis suspicio falsitatis cessare debeat: quod tamen non ita fieret, nec contingeret, si solo nutu, aut signis hæredis institutio fieri posset, vt Hipp. Rim. in loco supra cit. optimè & verè probauit. Quocirca quamuis testamentum imperfectum inter liberos valeat, l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testament. tamen nutu fieri non potest, & inde, nec hæreditas dari, aut institutio etiam inter liberos nutu fieri potest: & ita pariter nec inter milites, argumento textus, in l. in fraudem, §. 1. cum glossa. in verbo, nuda, ff. de militari testamento, Et ita tenuit Baldus, in l. & in epistola, numero 2. C. de fideicommissis, per textum, in authent. de testamentis imperfectis, §. primo, ibi, non signis: vnde sumitur authent. quod sine, C. de testamentis, & sequitur Castrensis ibidem, idem Castrensis, in d.l. iubemus, eod. titul. num. 2. & Angelus, num. 1. idem Angelus, in dictæ l. in fraudem, §. 1. num. 3. Socinus senior, in l. cum auus, num. 45. ff. de condit. & demonstrat. Felinus, in cap. in præsentia, num. 77. de probationibus, Iason, in l. tale pactum, §. vltimo, num. 13. ff. de pactis: & in authent. si qua mulier, num. 7. C. de sacros. Ecclesiis. Ruinus, in cons. 71. num. 17. vol. 3. Corneus, in dicta l. iubemus, numero 8. dicens ita fuisse iudicatum in quæstione Cardinalis Perusini, qui dixit patri ægrotanti: Si vis me hæredem facere, astringas mihi manum, & ipse astrinxit. Et de communi sententia testantur, sicque defendunt Andr. Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo, donatione largitus, num. 266. in fine, & privilegio 8. piæ causæ, in versic. quantum autem. Alciatus, in consil. 167. numero 2. libro 6. Menchaca, de successionum creatione, §. 22. num. 25. Natta, in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, quæstione 38. C. de testamentis, Grassus, §. institutio, quæst. 17. num. 2. Padilla, in l. & in epistola, numero 6. & 2. sequentibus, C. de fideicommissis, Petrus de Peralta, in rubrica. ff. de legatis secundo, num. 14. ad finem. Aluatad. de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. num. 2. Guil. Benedict. in d. cap. Rainuntius, verbo, in extremis positus, num. 29. vbi expresse sequitur communem hanc sententiam, quamuis numero 27. & 28. dubius videatur existere, Hippolytus Riminaldus, in cons. 261. num. 52. libro 3. Menochius, in consilio 45. numer. 43. libro 1. Petrus Magdalenus, de numero testium in restamemis requisito, 1. part. capite 16. num. 105. 106. & 107. Et ita tenendum est indistinctè (provt ego existimo) quamuis Alexander, in dicta l. discret. numero 7. C. qui testamenta facere possunt: distinguendum in proposito putauerit, provt tetulit Grassus, dicta quæstione 17. num. 2. qui etiam[sect. 23] atque Communem ipsum comprobauit Nata, dicta quæstione 38. immò & Alexander ipse subdit statim, eodem in loco non esse tutum ab opinione communi DD. recedere, vt refert Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 4. titul. 4. num. 9. in fine, vbi dixit sententiam Alexandri facilè posse admitti, quando pater ex accidenti loqui non potest, veluti si lingua sit morbo præpedita, & suam intentionem non solum nutu, sed etiam cùm litteras didicerit, in scriptis declarauerit, & illam scripturam Notario dederit, qui eam coram testibus in præsentia testatoris constitutus legit, & ipse testator eam nu approbauit: nam huiusmodi testamentum, inter liberos sine dubio valet, per text. in dicta l. hac consultissima, §. ex imperfecto, coniuncta l. discretis, C. qui testamenta fac. pos. & ita Mantica, qui dicit sic consuluisse Angelum consilio 258. numero primo. Et quidem eius sententia probabilis videtur, eo namque casu iam constat apertè[sect. 24] de voluntate testatoris, nec de ea potest aliquo pacto dubitari, cum in scriptis fuerit ab ipso testatore redacta, & sic non solo nutu, aut signo dubitabili, sed scriptura aperta, & propria littera testatoris eiusdem, & consequenter indubitabili signo demonstrata. Vnde videtur, quod valere debeat, argumento eorum, quæ Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. dicta cap. 2. §. 2. numero 2. post Petr. de Peralta adnotauit. Aliàs autem & regulariter securius erit communi adhærere sententiæ, maximè attento iure huius Regni, ex quo testamento condito inter liberos eadem requititur solemnitas, quæ in cæteris testamentis inter alios conditis desideratur; & sic falsitatis timor qui iure communi vrgebat, vt supra dixi, ita[sect. 25] videtur hodie vrgere, vt alio cap. suprà obseruaui, & ideò communi Doctorum placito, & resolutioni ius Regium magis conuenit: nec eorum sententia potest admitti, qui testamentum inter liberos nutu tantum, aut signis fieri posse contendebant, vt nonnullos eius opinionis Authores retulit Gorneus, in cons. 324. num. 25. vol. 1. & constanter (sed male) asseuerauit Ioan. Crotus, in l. 1. §. si quis ita, in 1. lectura, num. 13. vers. tertius casus. ff. de verbor. oblig. cuius sententia ex his, quæ superiores Authores obseruarunt, & ratione assignata suprà, conuincitur manifestè. Nec etiam sustineri potest noua Azeuedi obseruatio in hac materia, provt infrà adnotabitur n. seqq. Immò quòd testamentum etiam ad pias causas,[sect. 26] nutu solo, aut signis fieri non possit, sentiunt apertè Baldus, num. 2. & Castrensis in principio, in dicta l. & in epistola. C. de fideicommissis, & alij sequuntur, vt constat ex infra referendis Authoribus. Quamuis contrarium, quod scilicet institutio hæredis, & alia quælibet vltima dispositio ad pias causas, nutu, aut signis facta, valere debeat; magis communiter Doctores tenuerint, vt post Glossam, in cap. cum tibi, de testamentis. fatentur Cinus, Angelus, Iason, & Corneus, quos refert, & sequitur Couar. in d. cap. cum tibi, num. 5. vers. subdit prætereà, Padilla, in d.l. & in epistola, num. 9. & esse communiorem, ac veriorem sententiam, multis aliis relatis firmarunt Andr. Tiraquel. dicto priuilegio 8. piæ causæ. Menchaca, de success. creat. lib. 1. §. 20. requisito 32. Abbas, Baldus, Alexander, Decius, Castrensis, Immola, Iason, Calderinus, Socinus, Ruinus, Iulius Clarus, Tiraquel. Mantica, & Couarr. quos commemorat, & sequitur Petr. Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 2. part. cap. 3. num. 10. qui ex numero 11. vsque ad num. 17. latius comprobat. Guil. Bened. Anton. Gomezius, & Gregor. Lopez, cum quibus sic resoluit Matienzus, in l. 1. titul. 4. gloss. 16. num. 3. lib. 5. Petr. de Peralta, in rubrica, ff. de legat. 2. num. 15. Michael Grassus, d. §. institutio, quæst. 17. num. 2. ad finem. Qui rectè explicat, dicens, quod hæc secunda sententia procedit, dummodo ille nutus sit satis certus, aut dilucidè appareat. Magdalenus etiam, vbi supra n. 16. qui postquam communem sententiam comprobauit (vt dixi) subdit in hunc modum; Nihilominus quia in hoc testamento ad pias causas inspicitur solus consensus, seu nuda, simplex, & naturalis voluntas testatoris. idcirco valet hoc testamentum, quamuis notis etiam in solitis conscriptum, dummodo de eius voluntate aliter constet. Et secundum hæc Ruinus, Corneus, Alciatus, Tiraquellus, & alij, quos adducit Mantica, lib. 4. tit. 4. num 9. recte fecerunt differentiam inter testamentum inter liberos, vt nutu factum non valeat; & ad piam Causam, vt valeat. Sit etiam & alij Authores asseuerarunt, testamentum nutu factum, de æquitate canonica sustineri in terris[sect. 28] Ecclesiæ; Albericus inquam, in iubemus, in fine, C. de testament. Ioann. Cephalus, in cons. 546. num. 52. & sequentibus lib. 4. vbi propterea infert ad ciuitatem Mutinæ, quæ cum sit Ecclesiæ, idcirco dicit, in ea testamentum conditum signis, nutu sustineri. Et refert Farinacius, in cons. 99. num. 5. qui subdit, accedente clausula codicillari, etiam signis, & nutu institutionem fieri posse; sicuti scripserunt Bartol. Albericus, Baldus, Angelus, & Iason, in dicta l. iubemus, C. de[sect. 29] testamentis. Ioannes Dilectus, de arte testandi, rubric. de his qui non habent factionem testamenti: quos sequuntur Ioannes Cephalus, dicto cons. 546. num. 55. Menoch. dicto cons. 45. n. 14. lib. 1. inquit etiam Farinacius ipse, decisione 139. n. 2. ad finem. Institutionem factam ad nutum testatoris, valere, quando testator apertè priùs dixerat, quod volebat instituere tales, & tales, post Ioannem Andream ad Speculatorem, in tit. de testamentis, §. inprimis, in addit. incipien. Quidam pileus. Parisius, in cons. 30. num. 30. lib. 3. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 4. tit. 4. n. 10. & dicta decis. 139. n. 2. in princip, & addit. littera A. Institutionem hæredis factam à testatore, etiam per verbum, sic, vel per annuitionem capitis ad interrogationem Notarij valere, quando prius dictatum fuit testamentum ab ipso testatore. Et citat Glossam, in d.l. iubemus, cum allegatis per Anton. Gabrielem, conclusione 2. in titulo de testamentis. Et esse decisionem Rotæ Romanæ, vt ibi refert. Addiderim ego, in vtroque casu verissimam equidem esse eam resolutionem, vtpotè cùm primo casu testator iam priùs dixisset, quos volebat instituere hæredes, sicque nomina eorum viua voce fuissent expressa, prout requiri diximus suprà, num. 20. Secundò verò casu id ipsum accidisset, cum testator priùs totum testamentum dictasset, sicque cessaret omninò ratio illa timoris, ne scilicet falsitas aliqua in his testamentis interueniat; ob quam ita introductum ius superius, diximus etiam num. 21. Inquit denique Farinacius[sect. 31] ipse, dicto cons. 97. num. 27. aliud singulare, institutionem hæredis non solum factam per verbum, sic, sed etiam nutu, & signis, & sic partim ad nutum, & partim ad verbum, sic, ad cuiusque sensum magis enixam testatoris voluntatem denotare, ex quo nutu; & voce dicit testator, sic; quam si absque alio nutu & signo diceret solùm, sic. Et citat Cephalum dicto consil. 546. n. 18. in fin. & n. 71. in vers. non obstat. vbi loquitur in fortioribus terminis, quando videlicet testator non explicite protulit verbum, sic, & cum difficultate potuit intelligi: & n. 89. vbi quod signa iuuant, quando verbum, sic, non fuit bene intellectum: citat etiam Sfortiam Oddi, in cons. 76. n. 8. vers. secundo principaliter respondetur: vbi quòd cessat omnis difficultas, quando testator capite annuit, & simul loquendo dixit, quòd sic. Legata verò, & fideicommissa particularia solo[sect. 32] nutu absque alia verborum expressione relinqui possunt, dummodo per talem nutum possit consensus, & voluntas colligi. Et modus per quem colligitur, debet scribi per Tabellionem, exprimendo quemadmodum testator ipse, qui propter accidens loqui non potuit, interrogatus, assensit humeris, & annuit capite, siue qualiter voluntatem suam manifestauit; sicuti per text. in l. nutu, ff. de legatis tertiù. Scribunt Glossa, Bartolus, Albericus, & Doctores communiter; Odofredus, Petr. de Bellapertica, Cin Bartol. Paul. Salicet, & omnes, in l. & in epistola, C. de fideicommissis, vbi Padilla, n. 1. & n. 6. vbi soluit difficultatem l. iubemus, in versioportet, C. de testamentis: & post alios multos Authores, ex communi quoque firmarunt sententia Guil. Benedictus, in dicto cap. Rainuntius, verbo, in extremis positus, num. 28. & duobus seqq. Pet. de Peralta, in rubrica, ff. de legatis secundo, num. 9. Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 111. & primo tomo variarum, cap. 12. de legatis, num. 2. Matienzus in l. 1. tit. 4. glossa 16. num. 1. Couarruu. in cap. cum tibi, num. 3. de testamentis, Menochius, in consil. 45. num. 43. libro primo, Ioannes Marcus Aquilinus, in l. prima,[sect. 33] §. si quis ita, num. 43. ff. de verbor. obligat. Petr. Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito prima parte, cap. 15. num. 6. & cap. 16. num. 205. & seq. Cardinalis Thuscus, tomo 5. littera L. conclusione 34. fol. 38. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 2. num. 1. vbi dixit, quòd voluntas non modò verbis percipitur, sed etiam ex conatu, signis, nutu, vel sono vociaconfusæ colligitur. Et num. 4. quod voluntas affirmatiua, caput ver[sect. 34]sus pectus inclinando, deducitur, vt colligitur ex dicta l. 1. §. si quis ita, ff. de verbor. obligation. vbi Glossa, verbo, annuisse, Doctores communiter adnotarunt: & Glossa, in l. item quia, ff. de pactis: & refert Bartolus, in dicta l. nutu, in principio, num. 18. vbi dixit post Iacob. de Arenis, Tabellionem scribere debere, disponentem inclinando caput, & adstringendo humeros consensisse. Ipse autem Aluaradus approbat Bartolum, quod ad inclinatum caput attinet, non verò alio in casu; nam humeros adstringendo, dubitabilis potius actus, quàm afirmatiuus demonstratur, vt aduertit Imol, & post eum Iason, in dicto §. si quis ita, n. 12. vbi & Vincent. Hercul. n. 36. & subdit, quod vibrando caput à dextris, & sinistris, negatio ostenditur. Subdit etiam idem Aluarad. dicto §. 2. n. 6. quòd voluntas, aut dispositio signis demon[sect. 35]strata, expressa dicitur, iuxta locum Tiraquelli ibi relatum. Et inde infert, quòd qui signis ad Maioriam vocatus fuerit, expressè vocatus dicitur, vt ex dispositione expressa succedere dicatur, & etiam vt ad remedium tenutæ admittatur. Quod tamen ita explicati, atque moderari debebit, prout explicatum, atque dilucidè enucleatum remanet capitib. præc. dum tractatur: an fideicommissa, & primogenia sola voluntate, & coniecturis induci valeant. Quanti etiam haberi, atque æstimari debeant coniecturæ ipsæ in hac materia, vt ex ipsis dispositio inducatur. Inquit etiam ipsemet Aluar. n. 7. quod voluntas testatoris, sono etiam[sect. 36] tubæ, vel cornu demonstratur, & percipitur: vt per tex. in l. Labeo, § finali, in fine, ff. de sup. legat. notarunt Bald. Alex. & Vincent. ibid. relati. Et n. 8. quòd volun[sect. 37]tas, & consensus percussione etiam palmarum probatur, & notatur in l. 1. ff. de pactis: & in principio, Instit. de verb. oblig. & per Bald. in dicta l. & sine epistola: vbi dixit, quod si non valens loqui, interrogatur an[sect. 38] sibi placeat, quòd vxor sua domum suam habeat, & testator vxoris manum adstringat, ex hoc legatum vxori factum esse probaturum. Ac denique idem Aluar. eod. §. 2. n. 9. dixit, quod voluntas percipitur ex vo[sect. 39]ce etiam aliquantulum confusa; vt si interrogatus aliquis, an Titio leget, vel an filium suum talem melioret, ita respondeat, an alium? cur non? & similia verba. His tamen omnibus addendum ego necessariò duxi,[sect. 40] quod cùm ex signis, & modis præfatis, & aliis similibus voluntas deducitur, cautè semper procedendum erit, ne fraus facilè committatur, aut ex his voluntatem elici contendatur, quibus consensus, & voluntas testatoris, non satis apertè elici possit: semper namq́ue necessarium erit, quod nutus ille, aut signa præfata, & alia similia, satis certa, & dilucida videantur; ac etiam temporis, loci, & personarum qualitas erit inspicienda, provt latiùs infrà adnotabitur. Et procedit textus, in dicta l. nutu, ff. de legatis 3.[sect. 41] non solùm in legatis, & fideicommissis particularibus, sed & vniuersalibus; nam vniuersalia quoque fideicommissa solo nutu relinqui possunt; sicuti supponunt Authores omnes supra relati, ipsi namque nunquam inter legata, aut fideicommissa particularia, vel vniuersalia differentiam constituunt, sed duntaxat inter hæredis institutionem, siue hæreditatem, & legata ipsa, vel fideicommissa. Et ita colligitur expressim ex eo, quod scriptum reliquit Baldus in dicta l. & in epistola, num. 4. cui stipulatur Iason, in l. prima. §. si quis ita, num. 10. ff. de verborum obligat. vbi hanc sententiam sequuntur, & fideicommissa etiam vniuersalia nutu posse relinqui defendunt Ripa, num. 12. Galiaul. num. 13. Alciatus, in repetit. numero 15. Niger, num. 30. Socinus Iunior, num. 11. in fine, cum seq. Gul Pontan. num. 16. Baldus Nouellus, num. 6. Crotus, num. 22. Aquilinus, num. 43. vbi addit, quod Baldus idem, in l. iubemus l. opposit. C. de testament non scripsit contrarium, cùm ibi inter legata & fideicommissa, & hæredis institutionem, in qua sola totius successionis pondus consistit, differentiam faciat, quicquid aliter senserit Iason ibidem, numero 9. quem Butigel. etiam, & Modern. Parisien. contra tenentes improbat numero 44. communem quoque sententiam etiam in fideicommisso vniuersali, cum Baldo, Ripa, Carrasio, Castrense, Socino, Zancho, Galiaula, Petro Peralta, & aliis defendit contra Iasonem, & duabus ipsam comprobat rationibus D. Anton Menes. de Padilla, in dicta l. in epistola, numero. 5. & 6. Iacobus Menoch. in cons45. num. 15. libro primo. Semper tamen requiritur, quod is, qui nutu, aut signis, vel alio simili modo disponit, sanæ mentis, & intellectus sit; nam & si loquelam amiserit, nutu disponere potest in legatis, & fideicommissis, si sanam mentem, & intellectum retineat. Si verò perdidit intellectum, non modò hæredem instituere, sed neque legata relinquere, aut alio modo disponere potest, etiam quoad legata, libertates, & cætera pia; sicuti post Cumanum, & Angelum rectè in proposito obseruauit Guil. Benedictus, dicto verbo, in extremis positus, num. 29. & 30. Anton. Gomez. in dict. l. 3. Tauri, num. 111. Ioann. Matienzus, in dicta l. prima, tit. 4. glossa 16. num. 3. versic. vbi autem. Petr. de Peralta, & Menochius, vbi suprà. Ex his autem deduci sanè, atque dilui poterit cuiusdam dubij resolutio, in quo Doctores antiqui loquuntur confusè, & pugnant inuicem, nec à Rccentioribus explicantur. Ipsi quoque Neoterici, vel ad eorum contrarietatem non animaduertunt, vel ipsam silentio prætereunt, nec magis insistunt, immò & inter se pugnant, & dissentiunt, vixque certa regula, aut doctrina textum in eadem l. nutu, accipiunt, atque explanant. Quamplurimi namque, quod di[sect. 43]citur in ipsa l. vt legata, & fideicommissa sufficiat relin qui solo nutu, ita demum intelligunt procedere, modò disponens tempore quo annuit, potuerit articulatè loqui, id est, intelligibiliter loqui, sed noluit, contentus fortè ostendere voluntatem suam dispositiuam per annuitionem capitis, vel per aliud signum intelligibile, vt inquit textus in dicta l. nutu: aliàs autem si propter morbi acerbitatem testator non potuisset loqui, neque scribere, præfata lex non procederet; quod Baldum, Angelum, Cumanum, & Corneum tenuisse, retulit Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de ligatis secund, n. 12. Bartolus verò (vt ipse Peralta firmat) semel, atque[sect. 44] iterum tenuit totum oppositum; immò quod lex illa procedat in eo, qui propter infirmitatem articulatè loqui non potest. Et ita textum illum indistinctè, atque generaliter accipiunt alij plures Authores, vt ex superiùs relatis apparet: inter alios tamen cum iudicio & verè, eiusdem l. nutu, sensum percipit Didac. Couarruu. in dicto capit. cum tibi, de testamentis, num. 3. in principio. Nam cùm retulisset sententiam Saliceti dicentis, quod dicta l. nutu, procedit, quando testator potuisset articulatè loqui, tempore quo legatum reliquit: secus verò si non potuisset articulatè loqui, quia tunc legatum non valeret; inquit statim, interpretationem hanc obuiare manifestè verbis Iureconsulti, qui legatum factum nutu ab eo, qui morbo impeditur loqui, censet validum esse. Igitur sequitur manifestè, idem esse, si non impediatur omninò à morbo loqui, sed tantum articulatim; & ita refert tenuisse, & à Saliceto recessisse Alexandrum, Riminaldum, Corneum, & Iasonem, in locis ibi præcitatis. Iason denique in l. si quis in fundi voeabulo, n. 38.[sect. 45] ff. de legatis 1. aliter rem ipsam, atque ex proposito declarat, & inquit, quod textus, in dicta l. nutu, procedit, quando testator amisit loquelam casu, vel morbo; sed si potest loqui, & nullum habet impedimentum, quod tunc non potest legata, aut fideicommisse relinquere nutu, aut signis. Sed eius opinionem rectè improbauit Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, n. 113. cui alij adhærent, qui indistinctè accipiunt textum in dict. l. nutu, siue loqui possit, siue non loqui testator, vt Petrus de Peralta, mox referendus aduertit. Quocirca ex omnibus iuris Interpretibus hucus[sect. 46]que scribentibus, duos inuenio dumtaxat absolutè, & dilucidè explicasse textum eundem in dicta l. nutu, Peraltam inquam, in dicta rubrica, ff. de legatis secundo, num. 13. & 14. vbi in proposito tres casus distinxit, & Iacobum Menochium, dicto cons. 45. numero 42. 43. & 44. lib. 1. qui etiam tres casus distinguit, sed non eosdem. Et quidem secundus, & tertius casus Menochij, idem continer, quod primus, & secundus Peraltæ. Tertius verò quem adiicit Peralta, per Menochium omittitur, nec ipse Menochius Peraltæ mentionem facit. Primum autem casum, quem adduxit Menochius, ideò forsan omisit Peralta, quòd ipse extra omnem dubitationem, & certissimus esset. Vt igitur articulus hic absolutè, & singulariter explicatus remaneat, quatuor ego casus necessariò distinguendos duxi. Primus casus sit, cum testator à natura omninò im[sect. 47]peditur loqui, vt impeditur à natura mutus simulq́ue surdus, nam ex quo omninò is non intelligit, quid sit testari, vel codicillari, vel quid simile, nihil operatur, quod ab eo geritur, nec testari potest, & per consequens nec legatum, nec fidei commissum nutu, aut signis relinquere, ita loquitur textus in dict. l. discretis, C. qui testamenta facere possunt, l. 3. tit. 1. partita 6. Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 16. Petrus Magdalonus, de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 10. num. 108. Et in terminis nostris ita explicauit Menochius, in primo casu suæ distinctionis, dicto cons. 45. num. 42. Hippolyt. Riminaldus, in cons. 261. num. 53. lib. 3. aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 2. num. 1. in fine. Secundus casus sit, quando testator, qui disposuit[sect. 48] nutu, iam amiserat intellectum, & sic sanæ mentis non erat; & iste casus procedit absque dubio, vt eo scilicet non habeat locum lex illa, per text. in dicta l. iubemus, post principium, C. de testament. allegatam ibidem per Bartolum, ad finem, ad ipsum propositum: Et consequenter sic impeditus loqui ex accidenti, & mentis insanæ effectus, nec testari, nec nutu legatum, aut fideicommissum relinquere potest. Ita sanè & verissimè censuit Petrus de Peralta, in dicta rubrica, ff. de legatis secundo, num. 13. qui nullum Authorem retulit: Iacobus Menochius, dicto consil. 45. num. 44. lib. 1. qui dixit, ita declarasse, & scribere Bartolum, in eadem l. nutu, in fine: & ibidem Albericum, quos sequutus est Grammaticus, decis. 73. num. 6. Et reddit rationem manifestam huiusce casus, & resolutionis, quia si hic non habet sanum sensum, & intellectum, non habere dicitur velle, & nolle: quod ergo facit, vt mortuus agit, & per consequens nihil operatur. Subdit Peralta, dicto numer. 13. Baldi, Cornei, & Angeli Aretini restrictionem ad text. in dicta l. nutu, vt scilicet non procedat, quando testator propter morbi acerbitatem non potuisset legere, neque scribere: intelligi debere iuxta superiorem resolutionem, quando inquam, talis morbus abstulisset ipsi disponenti sanum intellectum, & rectum iudicium, aliàs nihil obstitisset ipsius dispositioni, eum non posse loqui, neque scribere prætextu cuiusque morbi, si rectum sensum ad disponendum retineret. Tertius casus, qui ex præcedenti declaratione[sect. 49] emanat, est, cum quis ex accidenti impeditur loqui, sanæ tamen mentis erat, & vigorem intellectus retinebat; eo namque casu, siue impedimentum fuisset totale, siue particulare, dum tamen non prouenisset ex mentis alienatione, seu defectu, sed ex morbi acerbitate, valeret dispositio nutu facta, & ita procedit quod tenet Bartolus, in dicta l. nutu, vt declarat Peralta, vbi suprà, num. 14. qui acutè & verè ponderat, atque inducit verba dictæ l. nutu. Ita quoque tenuit Menochius, dicto cons. 45. num. 43. qui adiicit, ita intelligendos fore Calderinum, Ioannem Dilectum, Guil. Benedictum, & Grammaticum, ibi relatos. Quartus & vltimus casus sit, quando testator, qui[sect. 50] nutu legauit, potuisset loqui liberè, & expeditè absque vllo impedimento; tunc enim Salicetus, & Iason, quos recenset Peralta, referendus statim, existimat nutu legari non posse, nec fideicommitti: & inde legatum vitiari, quia præsumitur, quod nesciat articulatè loqui. Sed reprobant Alexander, & Corneus, quos etiam præcitauit ipse Peralta, ea ratione, quòd si aliquis non sit mutus, quamuis propter morbi acerbitatem nequeat loqui, potest tamen legare, vt in dicta l. nutu, in versic. nisi superueniens. Quasi diceret, quod si is, cui propter morbi acerbitatem est sublata facultas loquendi, potest nutu legare, quantò fortiùs poterit is, cui non est facultas ablata, cùm iste non sit de casibus, in quibus requiritur verborum expressio, & Alexandrum, & Corneum sequitur Peralta in dicta rubrica, ff. de legatis secundo, num. 14. versic. Tertius casus est: qui concludit, valere legatum nutu factum, si testator qui facilè loqui poterat, nutu legauit. Quod etiam probauit Antonius Gomezius contra Iasonem, vt suprà vidisti: & eisdem ego accedo libenter, tum ex decisione dictæ l. nutu, quæ apertè id probat: tum etiam ex communi Doctorum traditione, de qua per Menochium, dicto n. 43. inspiciendum inquam dumtaxat, an testator sanæ mentis fuerit, vel non fuerit. Procedunt autem hucusque ex num. 41. adnotata, & resoluta, tam circa institutiones hæredum, quàm circa legata, & fideicommissa; non modò de iure communi, vt dixi, sed etiam de iure huius Regni post leges Regias nouæ collectionis Regiæ: nam etiam iuxta ipsas, & ius nostrum Regium inspiciendum erit, an quis articulatè loqui valeat, vel non, vt hæredem instituere possit; nec nutu, aut signis id efficere poterit. An etiam cùm nutu legauit, aut fideicommissum reliquit, sanæ mentis fuisset, necne, siue ex accidenti loqui sit impeditus, vel non: vt ita ea omnia, quæ hactenus obseruauimus, pariter obtineant apud nos, quocunque iure Regio inspecto, sicut de iure communi apud omnes obtinent regulariter. Ius namque ipsum commune, non modo in his alteratum, sed nec aliquod verbum scriptum, quo alterationis, aut emendationis ratio elici possit. Et ita ex nostris probauit specificè in terminis Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, num. 114. vbi dixit, ex decisione illius legis non corrigi decisionem dictæ l. nutu, in modo relinquendi per testatorem, nihil enim de nouo lex eadem 3. introducit, nec ius commune corrigit, sed tantum in solemnitate testium ita statuit, provt ibi continetur. Idcirco sicut de iure communi verbo, vel scriptura, vel nutu, aut signis legatum, & fideicommissum relinqui poterat, sic & de iure Regio poterit relinqui. Et quamuis Author præfatus nihil resoluat circa institutiones hæredum, ex quo tamen numeris præcedentibus nihil nouitatis detegit de iure huius Regni, sed cum resolutionibus iuris communiter transit, sentit manifestè, institutionem hæredis nutu, aut signis fieri non posse ab eo, qui articulatè loqui non potest, sicut de iure communi non poterat. Eò maximè, quia dicto num. 114. (vt vidisti) asserit expressè, legem illam tertiam Tauri, in modo disponendi nihil de nono introducere, sed dumtaxat loqui, & procedere circa numerum testium, & aliàs solemnitates. Et in eodem placito apertè quoque remanet Ioannes Matienzus, in dicta l. prima, tit. 4. gloss. 16. nam cùm ex num. 1. vsque ad numerum 4. atque in terminis legis illius versaretur circa institutiones hæredum, & circa legata; firmiter & securè resoluit, hæredum institutiones nutu, aut signis fieri non posse, legata verò nutu, aut signis relinqui: nec aliquam considerat nouitatem, aut correctionem ex lege ipsa. Peralta etiam, in dicta rubrica, ff. de legatis secundo, ex num. 9. vsque ad numerum 16. cùm de eisdem egisset, & moris semper habuerit; iuris communis decisiones, atque resolutiones iuri Regio applicare, & noui iuris introductionem, aut antiqui emendationem, atque alterationem, eruditè & verè detegere; nihil in proposito dixit, nec iuris veteris correctionem aliquam considerauit. Expressè potiùs transit cum decisione iuris communis, etiam in terminis eiusdem iuris Regij: prout quoque transeunt Didac. Couar. in dicto cap. cum tibi, num 3. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 2. ex numero 1. vsque ad numerum 9. Solus Azeuedus in eadem l. prima. tit. 4. lib. 5. num. 162. in noua opinione fuit, vt existimaret, institutionum nutu factam de eo, qui aliàs etiam si non institueretur, hæres esse debebat, validam esse, ex noua decisione legis illius: & ponit exemplum, cùm testator interrogatus, an filium suum vnicum institueret hæredem, annuit capite, aut humeris, quòd sic; hoc enim casu valebit, cùm ille etiamsi non institueretur, debebat succedere, & censeretur institutus secundum legem illam, licet de iure ciuili institutio nutu facta, non valeret, quod tamen ius ciuile (vt ipse Azeued. in quit) procedere hodie posset, si extraneus aliquis institueretur hæres nutu, qui non esset de illis, qui ab intestato succedere debebant; hoc enim casu etiam hodie lex ciuilis in suo esse remaneret, nisi esset in fauorem piæ causæ, vel nisi ex aliis coniecturis constaret, quod illa fuit determinata voluntas defuncti, quam nutu declarauit. Et hactenus Author ille, cuius resolutio (vt vides) expressè probat obseruationem superiorem, quod ad extraneos attinet, quoad filium verò vnicum dissentit (vt etiam vides) & tunc equidem, & etiam cùm plures filij æqualiter instituuntur; parum inter est in hoc insistere, cum vtcunque res se habeat, ad eos debeat hæreditas paterna peruenire. Verè tamen negari non potest, quin etiam inter liberos intacta remaneat iuris communis decisio; vt suprà dixi, & inde nec inter ipsos valeat institutio nutu solo, aut signis facta. Et quamuis verum sit, quod ex decisione dictæ l. Regiæ primæ, institutio hæredis pro validitate testamenti non requiratur, sed absque ea valeat testamentum, & tunc ille succedat. qui de iure succedere deberet, testamento non facto: non tamen inde elici, aut dici potest, quod institutio nutu facta approbetur: nam immò non approbatur, nec eidem robur aliquod tribuitur, sed quemadmodum fit in aliis casibus, cùm hæres non existit, aut ab initio datus non est, ita & tunc ad legitimos hæredes hæreditas deuoluitur. Magis ergo dicetur tunc id fieri ex iuris succedendi ab intestato ordine, siue ex decisione legis illius, quàm ex nutu solo facta institutione, quæ inter liberos etiam de iure non subsistit. vt suprà probaui; quod est notandum, quia ab Interpretibus huius Regni non sic explicatur. Notanda quoque est Petri Peraltæ, in dicta rubrica. ff. de legatis secundo, num. 16. & 17. singularis & egregia resolutio, quæ & superiorem obseruationem confirmat; inquit namque, quod licèt institutio etiam in[sect. 53]ter filios, secundum magis communem sententiam non valeat, si fiat nutu; tamen subscriptio supposita ad institutionem verbis expressis, vel in scriptura de mandato testatoris facta, valet, si fiat alio trahente manum testatoris, eiusdemq́ue disponentis infirmi, vel senis, vel aliter valerudinarij, qui propter senectutem, vel valetudinem aduersam, vel tremorem manuum, vel alio earundem impedimento accidentali non posset subscribere. Et dicit se semel vidisse de facto fuisse super hoc controuersiam iudicialem, & tunc adduxisse Luc. de Penn. singularem doctrinam, & Afflicti decisionem Neapolitanam, vt ibi inuenies. Ac etiam eandem decisionem, & doctrinam, ita demum procedere, si quatuor interueniant, quæ Author ipse retulit, & superiùs dictis conueniunt. Primum, quòd disponens sit sanus mente. Secundum, quòd manus talis testatoris ægri, vel senis, vel aliter impediti scribere, seu subscribere, sustineatur, vel coadiuuetur id ipso mandante. Tertium, quòd fiat in præsentia testium, ne supponatur fortasse aliqua scriptura adulterina subscribendo. Quartum, quòd constet in continenti coram eisdem testibus de voluntare tesatoris dispositiua. Et hactenus de secunda obseruatione in hac materia. Rursus & tertio loco, atque principaliter obser[sect. 54]uandum erit, ex recepta, & communi Interpretum sententia, testamentum ad interrogationem alterius condi posse, & factum valere: idcirco quamuis nomen non exprimatur hæredis, neque per se, neque per relationem ad aliud. neque per indubitabile signum æquipollens, sed vnico verbo testatoris responsio ad alterius præambulam interrogationem quærentis, an instituat aliquem certum hæredem siue an certo modo disponat per monosyllabas, sic, vel, ita, vel alias similes; ralis responsio præambula interrogatione coniuncta, induceret validam, perfectam, & solemnem institutionem: Et ita tenuit Glossa ordinaria, & celebris, in lege iubemus, §. oportet, in verbo, quemadmodum, C. de tectamentis. Quam ibidem sequuti sunt Petrus, & Cinus, columna 2. versic. vltimo quæritur. Iacob, Butrig. in versic. modo quæroquid si aliter. qui pro eadem opinio recenset Martinum glossatorem. Bartolus ibidem, numero 3. Albericus, Fulgosius, Salicetus, num. 4. Baldus, Ioannes Fabri, Angelus num. 4. Alexander, num. 9. Corneus, num. 29. Iason, n. 10. & duobus seqq. Idem Bartolus, alio in loco, Angelus, Imola, Angelus, Aretinus, Franciscus Aretinus, Socinus, Iason, Crotus, Fulgosius, Alexand. Corneus, Ripa, Socinus, Senior, Barbatia, Ruinus, Gratus, Bertrandus, Syluanus, Decius Boëtius, Alciatus, Craueta, Bellonus, Gualdensis, Bauerius, Neuizanum, & Gregorius Lopez, quos refert, & sequitur Iulius Clarus, §. testamentum, quæst 37. n. 2. Padilla, qui etiam Didac. Couarr. commemorat in l. & in epistola, num. 10. C. de fideicommissis. Romanus, in consil. 306. Proposita consultatio, n. 6. cum seq. Idem in l. 1. § si quis ita, ff. de verbor. obligat. num. 9. cum pluribus seq. Castrensis ibidem, n. 7. Baldus Nouellus, n. 5. Socinus, n. 2. Crotus, num. 12. cum pluribus seq. Galiaul. num. 14. Niger, num. 34. Ripa, num. 9. cum seq. Guill. Pontan. num. 15. Socinus Iunior, n. 6. Paulus Leonius, n. 52. & multis seqq. Bolognetus, num. 46. & multis quoque sequentibus. Afflictis, decisione 143. num. 2. Antonius Gabriel. commun. conclus. lib. 4. tit. de testamentis, conclusione 2. num. 1. cum seq. Petrus de Peralta, in rubrica. ff. de hæredibus instituendis, num. 78. & tribus seqq, Iacobus Menochius, videndus omnino. lib. 4. præsumptione 8. ex num. 9. cum multis seqq. & in consilio 45. numero 1. & numero 4. & 30. libro 1. Amplectuntur etiam sententiam dictæ Glossæ Paulus Leonius, Vldaricus Zazius, Menchaca, Emanuel Suarez, Roderieus Suarez, & Didacus Couarr. quos cum aliis recensuit, & ita quoque tenuit Michaël Grassus, §. institutio, quæstione 17. n. 5. Antonius Gomezus, in l. 3. Taurinum. 109. per totum. Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius de testamentis, verbo, in extremis positus, num. 29. Hippolytus Riminaldus, in consil. 161. num. primo, & seq. lib. 2. Tiberius Decianus, in consilio 65. num. 13 & 14. lib. 2. Petr. Paul. Parisius, & Pet. Dueñas, cum quibus Ioannes Matienzus, in l. 1. tit. glossa 16. ex num. 4. vsque ad numerum 9. Siluanus, in consil. 54. num. 10. Ioannes Cephalus, in consilio 545. num. 46. & seq. lib. 4. Franciscus Beccius, in cons. 102. num. 8. & in consilio 80. num. 7. Idem Riminaldus, in consilio 128. num. 32. & seq. lib. 2. & in consilio 598. num. 58. & seq. lib. 5. Sfortia Oddi, in consilio 71. num. 3. Petrus Surdus, in consil. 414. num. 53. 54. & 58. & seq. lib. 9. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. titulo 6. num. 9. & seq. Plotus, in consil. 17. num. 13. Rota Romana, decisione 638. in 1. parte, in nouissimis. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum volunt libro 2. interpretatione prima, dubitatione 2. solutione prima numero 50. Franciscus Bursatus, in consilio 307. numero 84. libro 3. Collegium Patauinum, in consil. primo, inter consilia vltimarum volunt. lib. primo, Prosperus Farinacius, in consilio 95. num. 1. & num. 29. Nicolaus Intrigliol. decisione Siciliæ 33. per totam. Adrianus Gilmanus, lib. 2. rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 36. ex num. 22. cum multis, seqq. Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 414. ex num. 51. cum seq. Cardinalis dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 4. littera H. conclus. 88. folio 297. per totum. Latiùs tomo 8. conclus. 124. per totam, folio 105. Et verè pro hac parte & iura, & rationes concludentes expendi possunt, prout Authores nunc relati fecerunt, ac inter alios latùs Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, dicto n. 109. & Matienzus, dicta glossa 16. num. 6. per totum. Qui etiam sententiæ contrariæ Authores nonnullos recensent, & eorum fundamenta adducunt eisq́ue respondent. Peralta quoque, in dicta rubrica. ff. de hæred. instit. sub numero 71. in versiculo, postquam, Roderici Suarez allegationem in facto contingenti contra opinionem dictæ Glossæ retulit, & eius fundamenta ponderauit, & easdem ingeniosè, & eruditè satisfacit, ac præcipuè respondet ad text. in dicta l. iubemus, C. de testamentis, & l. 6. titulo 3. partita 6. quo præcipuè adduci, atque excitari videntur hi, qui contra dictam Glossam contendunt. Nec verè negari potest, in effectu non differre, quòd quis ore proprio, vel alieno hæredem nominet, & quin ore proprio videatur nomen hæredis proferre, qui præambula interrogatione præcedente, respondet, quod sic. Et ita expressim adnotauit in proposito Baldus, in dicta lege iubemus, numero 6. latùs Menochius, lib. 4. præsumptione 8. num. 11. & seq. Andreas Fachineus, in consilio 8. num. 10. & 11. libro 1. qui sententiæ dictæ Glossæ rationem reddens, loquitur hunc modum: Quoniam paria sunt ore proprio, vel alieno, ex proprio consensit, & voluntate loqui; ac proprio ore & voluntate hæredem nominare: hinc videmus, stipulationem, quæ contrahi non potest, nisi vtroque loquente, lege prima, de verborum obligat. tamen procuratorem stipulari posse præsentis nomine, l. procurator præsentis, de verborum obligat. sic dicimus, sententiam proferri à Iudice, cum recitante scriba, vel Notario, Iudex recitatione facta ait, Ita pronuntio. l. 1. & 2. C. de sent. ex breu. recit. & c. Et sic opinio communis iuridicè defendi potest, nonnullis casibus exceptis, qui mox referuntur; quamuis in hac eadem, qua versamur, quæstione, & in testamento facto, ad interrogationem alterius, Albert. Papiensis, quem refert Ioann. Andreas, Anto. de Butrio, Iason, Castrens. Afflict. Hippolyt. Rodericus Suarez, Cifuentes Bellonus, & Caballinus, quos refert, & sequitur Padilla, in d.l. & in epist. n. 10. in vers. est tamen 1. loco, existimauerint, Glossæ opinionem, & communem, habere locum dumtaxat, quando testator ipsi Notario voluntatem suam patefecerat de instituendo Titio, vel Sempronio, iuxta quam Notarius testamentum composuit, & ad testatotem regressus rogauit, an Titium hæredem faceret, qui respondit se ita agnoscere. Et ita (vt vides) multum limitatur sententia Glossæ relatæ. In eadem etiam, qua vetsamur, materia, contra communes Interpretum nostrorum traditiones, & præfatam Glossæ sententiam scripsit nonnulla subtiliter Antonius Faber, de erroribus pragmaticorum, decad. 69. errore 1. & 2. ex folio 391. vsque ad fol 397. tomo 3. Bolognetus etiam, in l. 1. §. si quis ita, ex n. 45. vsque ad num. 61. de verbor. oblig. contrarias in hoc ipso articulo profert sententias, ac eas, quæ à superioribus Authoribus expenduntur, fundamenta quoque earum recenset: & tandem. n. 54. resolutione eiusdem, quinque præcipuos casus distinguit, quorum quatuor veri & indubitati sunt. In quinto autem casu potius adhærere videtur communi Interpretum, relatæ suprà, num. 54. quam ab ea recedere. Inquit namque, quod quando testator mandauit, vt conuocarentur testes ad faciendum testamentum, & eos rogauit secundum solemnitatem testamenti; quod tunc valebit etiam per interrogationem, quoniam cessat suspicio, & apparet de voluntate sua deliberata. Et quod id intelligatur, si testator vocauit, secus autem si ille extraneus interrogans, ipse eos vocasset, & simul cum eo duceret in cameram testatoris; & postea interrogaret; nam runc esset magna suspicio seductionis, & non esset aliqua coniectura deliberatæ voluntatis: Et inde num. 59. regulam affirmatiuam pro Bartolo, & contra Corneum, & alios constituit, quod testamentum fieri potest ad interrogationem. Quod etiam concludit n. 60. in fine, dicens, quòd id fallit, quando adsunt aliæ coniecturæ in contrarium: quo casu non propter interrogationem, sed propter alias coniecturas testamentum redditur dubium, & vacillat. Denique, & Ioannes Marc. Aquilius, in eodem §. si quis ita, l. primæ, de verborum obligat. n. 32. 33. & 35. in effectuà communi sententia recedit, & existimat, testamentum ad interrogationem alterius factum, non valere, etiamsi ab initio eius scientia, & voluntate scriptum, collatum, & lectum sit; & duntaxat posse procedere communem opinionem, quando testator ad interrogationem respondens, nomen, vel nomina hæredum expressit, putà si ita interrogatus, Instituis, vel facis illum hæredem? explicitè responderit, illum hæredem instituo, vel facio, & tunc testamentum valebit, etsi ita respondens in discrimine vitæ constitutus suerit, quia hæredes palam nuncupauit, l. hæredes palam, ff. de testament. cui nec interrogatio nocet, cum ex ea responsio magis deliberata reddatur, vt ipse Aquilinus inquit, & sic à communi Doctorum sententia recedit, qui indistinctè probarunt, testamentum factum ad interrrogationem alterius per responsionem per verbum sic, validum esse, etiam si ea non præcedant, vel non concurrant, quæ ipsimet nunc relati Authores requirunt. Retenta tamen opinione communi pro perfecta ipsius explicatione obseruandum erit generaliter, illis in casibus in quibus falsi suspicio adest, vel adesse[sect. 56] potest, testamentum ad alterius interrogationem conditum, non valere: sic è contra validum esse, vbi nulla adsit suspicio: in quo conueniunt omnes iuris In. terpretes vnanimiter, ac maximè commemorati suprâ num. 54. Ex quibus in terminis nostris, ita generaliter, siue pro regula, & doctrina præambula huius materiæ obseruauit Iacobus Menoch. lib. 4. præsumptione 8. n. 8. & dicto cons. 45. num. 16. lib. 1. vbi etiam gene[sect. 57]raliter obseruat, ob solam falsi suspicionem, testamentum infirmari, cùm in ciuilibus falsi suspicio pro falsitate ipsa habeatur; sicut in specie testamenti de falso suspecti ob insanam testatoris mentem responderunt Curtius iunior, Craueta, & Grammaticus, quos ipse præcitauit Menochius. Et conueniunt Couar. Peralta, Matienzus, & Grassus, & Iulius Clarus, in locis relatis suprà, dicto num 54. qui etiam falsi suspicionem cessare, & testatorem habere adhuc bonum sensum, & bonam memoriam, sicque non amisisse vsum sermonis, requirunt. Conuenit denique, & magistraliter, & verè loquitur Ioannes Bolognetus, in dicta l. 1. §. si quis, num. 59. & 60. in fine, de verbo. obligat. qui cum affirmatiuè constituisset, valere testamentum ad interrogationem alterius factum; limitat statim, vbi adesset suspicio, vt quia interrogans conuocauit testes, vel dictauit testamentum in alia camera: & quando interueniunt aliæ coniecturæ inducentes suspicionem, quæ præstant occasionem Iudici, vt debeat supersedere & inquirere super veritate, & voluntate testatoris. Sanam etiam mentem testatoris, & articulàtam loquelam requirit Padilla, in dicta l. & in epist. num. 11. C. de fideicommissis. Generaliter quoque obseruandum erit, glossæmet[sect. 58] eiusdem sententiam, indubitatè procedere pluribus, in casibus, quos distinctè satis adduxit, atque dilucidè explanauit Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 7. ex num. 8. vsque ad num. 33. & dicto consil. 45. num. 1. cum multis seqq. lib. 1. Atque ideò hic non repeto, nec transcribo, cum in locis relatis videri hebeant omninò. Et per Gregorium Lopez, in l. 6. tit. 3. partita 6. Deinde, Glossæ eiusdem in dicta l. iubemus, senten[sect. 59]tiam procedere ex sententia communi, siue testator interrogatus fuerit à Tabellione, siue interrogetur ab extraneo; & consequenter testamentum, etiam ad priuatæ personæ interrogationem scriptum, & conditum, validum esse; cùm nulla videatur esse differentia, quod Notarius ipse interroget, & scribit, vel priuata aliqua persona interrogante, testatoris respondentis voluntatem annotet. Et ita videntur magis communiter recipere relati suprà, dicto n. 54. & in specie scribunt Corneus, in consil. 77. num. 4. lib. 4. Ruinus, in consil. 2. num. 8. & 9. lib. 2. & in consil. 112. num. 12. versiculo, non obstat quod sint. lib. 2. Alciatus, in resp. 534. & esse magis communem Doctorum intentionem in hoc profitentur Iulius Clarus, §. test amentum. dicta quæst. 37. num. 3. Didacus Couar. in dicto cap. cum tibi, de testament. num. 4. Et quamuis Baldus, in eadem l. iubemus, C. de testamentis, num. 5. versiculo, ergo circa hanc. Et cum ipso Socinus senior, in consil. 229. num. 7. versiculo, & hanc opinionem, lib. 2. & Ruinus; in consil. 9. n. 15. versic. accedit etiam. lib. 2. in ea opinione fuerint, quod testamentum conditum ad alterius interrogationem, dumtaxat valeat, quando iuterrogans est persona publica, vt Notarius, non autem persona priuata: sententia tamen prædicta verior est, & communior quando scilicet cessat omnis fraudis suspicio, provt ipsa cessante intelligere omnes, nunc adnotaui. Atque Menochius expressim & verè declarauit dicto consil. 45. num. 31. & 32. lib. 1. qui conciliando opiniones contrarias, respondet, tunc demum testamentum conditum ad alterius interrogationem, etiam priuatæ personæ valere, quando cessat omnis suspicio; vtpotè quod & sanæ mentis sit, & dolis, ac techinis testator non alliciatur ad testandum iuxta interrogationem sibi factam. Si verò suspicio aliqua subesse potest, tunc non nisi à Notario interrogari testator potest, & debet, Et hoc in casu rectè sentit Bald. & qui illum sequuntur, vt Menoch. ipse declarat, & Baldi eiusdem rationem pro confirmatione expendit. Et in idem conueniunt Didac. Couar. Iulius Clarus, & Peralta, in locis relatis suprà, Siluanus quoque, in cons. 54. num. 10. in fine. Rota,[sect. 60] decis. 638. num. 8. Petrus Surdus, in consil. 414. n. 53. lib. 3. Prosperus Farinacius, dicto consil. 97. n. 16. vbi inquit, veriorem, & communiorem esse opinionem, quod valeat hæredis institutio facta per verbum, Sic, non solùm ad interrogationem Notarij, sed etiam alterius, dummodo non subsit falsitatis, nec suggestionis suspicio, nec interrogans ambiat pro se, aut sui testatoris hæreditate. Et loquitur Farinacius in casu, quo interrogatio facta fuit à legatario, cum eius nihil intersit, an vnus potiùs sit hæres, quam alter: & refert Simonem de Prætis ampliantem superiora, etiamsi interrogatio fieret ab hærede, & idem tenuit Andreas Fachineus, in consil. 8. num. 12. & 13. lib. 1. & subdit num. 14. quod cum interrogatio fit à Notario, cessat omnis suspicio, quod etiam dixit Farinacius, eodem consil. 97. num. 18. & hæc ipsa resolutio,[sect. 61] & concordia Menochij de iure huius Regni debebit ita obseruari, sicut de iure communi admittitur, cum nullibi per leges Regias idem ius commune alteretur, vel eo magis, quod testamentum nuncupatiuum solis testibus confici valeat absque Tabellione, vt alio cap. infra, latius probaui, & certum est. Rursus & obseruandum erit, Glossæmet ipsius sen[sect. 62]tentiam procedere, non modò si Notarius specialiter de ipso hærede tantum testatorem interrogauerit, sed etiam si totum testamentum in scripturam redactum testatori legerit, & deinde generaliter testatorem interrogauerit, an ita testari velit, & ipse testator dixerit, ita sibi placere: adhuc namque testamentum valet, si testator aliàs sanæ mentis fuerit; idque ex sententia Angeli, Aretini, in principio Instit. de testamentis, post num. 15. vers. nota istam, vbi dicit, sic tenere communiter Doctores. Sequitur Gratus, in consil. 30. num. 20. lib. 2. quos refert Antonius Gabriel, commun. conclusion. lib. 4. tit. de testamentis, concl. 2. num. 3. Cæterùm Michaël Grassus, receptarum sententiarum, §. institutio, d. quæst. 18. num. 6. Iulius Clarus, §. testamentum, dicta quæst. 37. num. 5. ideo dicunt, quòd hæc opinio nunquam sibi placuit, quod eam tenendo, negari possit, quin fraudibus via aperiatur, Et adiicit Clarus ipse, quod aliquando dicebat, maximè è Republica futurum, si Cæsarea constitutione caueretur, ne huiusmodi testamentis, quæ ab infirmis ad alterius interrogationem conficiuntur, aliqua fides adhiberetur. nisi testator saltem per tres dies in bono sensu post tale testamentum conditum superuixisset: nam sæpenumerò ab infirmis statim morituris solent talia testamenta extorqueri, vt ipse Clarus aliquando in facto contigisse intellexit: & ideo quod de facili, si casus contingeret, recederet ab illa opinione, tam in iudicando, quàm in consulendo. Ego tamen in casu etiam nunc proposito, nullam constituendam differentiam existimo, nec differre, an de hærede tantum, an de toto testamento testatotorem Notarius rogauerit; nam si fraudis suspicio non adsit, testator sanæ mentis, & recti intellectus existens, ad interrogationem liberè respondeat, qui etiam liberè respondere non posset, vel interrogationi non assentire; quid interest, quod ad vnum tantùm: vel ad totum testamentum responderit. Deinde, si subsequuta responsione ad hæredis institutionem (qui actus præcipuus & caput testamenti est) validum cur testamentum, cur etiam si fraudis suspicio absit, valere non debebit, etsi de toto testamento, siue generaliter interrogatus fuerit; quaréve annullandum non est testamentum ex hæredis institutionibus sola interrogatione, si fraus timetur, sicut ex generali totius testamenti præambula interrogatione, & subsecuta responsione? Quocirca & in hoc vltimo, & in aliis prædictis huius materiæ casibus, & articulis, plurimum credo Iudicis arbitrium valiturum, ipse namque personarum & dispositionis qualitate, temporisque & rerum circunstantiis, & aliis similibus inspectis, & testius tempore interrogationis, & responsionis præsentibus diligenter examinatis, melius consequi, ac diiudicare, & definire poterit, an huiusmodi testamentis fides adhiberi debeat, vel non: verè namque, cum in tota hac disputatione, ex signis; & coniecturis procedatur, signa eadem, & coniecturæ ex futuro euentu dependent, & ideo Iudicis arbitrio relinquuntur: quod Corneus, in cons. 73. n. 7. lib. 1. rectè considerauit, & sequutus est Menochius, lib. 4. d. præsumptione 8. num. 33. & 37. in fine, & in terminis nostris Matienzus, in l. 1. titul. 4. glossa 16. num. 12. in fine, lib. 5. An ergo fraus aliqua, & an testator sanæ mentis fuerit, debebit Iudex principaliter inquirere, perscrutari etiam necessarium erit, an statim mortuus fuerit, vel aliquo tempore vixerit: at que in memoriam reuocare ca, quæ in initio huius cap. ex num. 1. cum multis seq. annotauimus. Ex quibus apparet, nonnullos[sect. 63] iuris Interpretes existimasse, quod sententia Glossæ, in dicta l. iubemus, C. de testamentis, non procedat, nec testamentum ad alterius interrogationem conditum, valeat, quando testator erat nimium proximus morti: & alios huius sententiæ Authores retulit Grassus. §. institutio. quæst. 17. n. 7. qui ipse eius opinionis fuit. Apparet etiam quamplurimos alios, & magis communiter Scribentes defendisse, quod valeat testamentum ad alterius interrogationem, etiam in extremis, conditum, vt eodem loco latiùs ostendimus: & idipsum etiamsi testator iam balbutiat, & ferè inarticulatè loquatur, scripserunt Alexander, Ruinus, & Iason, quos retulit Menochius, dicto consil. 45. num. 9. lib. 1. qui ex num. 37. vsque ad num. 40. vt absolute magis explicet, tres casus distinguit, vt suprà quoque ex num. 1. vsque ad num. 20. vidimus: & verè concludit, data sana mente, & recto intellectu, item quod testator articulatè loquatur, ita quod ex verbis ab eo prolatis, possint ipsius voluntatem cognoscere testes; & fraudis etiam suspicione cessante, validum esse testamentum ad alterius interrogationem factum, etiamsi testator valde proximus morti fuerit: quod pariter tenuit Peralta, in rubrica. ff. de hæred. institut. num. 81. vbi concludit, quod si testator, qui poterat etiam alia verba articulatè loqui, præter responsionem affirmatiuam ab eo datam, per verba Sic, vel Ita, habebat sanam mentem, esto quod balbutiret, & loqueretur obscurè, & difficulter intelligeretur, dum tamen intelligeretur à testibus stantibus; dispositio eiusdem ita valida esset, ac si explicitè & specialiter per seipsum absque alterius interrogatione instituisset hæredem. Couarruuias quoque in dicto cap. cum tibi, de testamentis, num. 4. cum antea probasset sententiam Glossæ, in dicta l. iubemus, C. de testamentis, dicit statim, eam intelligendam esse, dummodò cesset omnis suspicio fraudis, timoris, & Importunæ suggestionis, constetq́ue testatorem deliberatè voluisse testari, eademq́ue voluntate libentissimè consensisse, vt circa proprij patrimonij dispositionem interrogaretur ab his, qui munus interrogandi sumpserunt. Secus verò dicendum esse, quando fraudis & timoris suspicio non cessaret. Et idem etiam probarunt Petrus, Cynus. Barto. Albericus, Gregorius Lopez, Socinus, Alex. Corneus, Iason, Crotus, Caballin. Alciatus, Corrasius, Lancelot. Galian. Pontanus, Romanus, Boërius, Ruinus, Balbatia, Rodericus Suarez, & Petrus Dueñas, quos recensuit Ioannes Matienzus, dicta glossa 16. legis primæ, titulo 4. num. 9. qui dixit, receptissimam sententiam Glossæ in dicta l. iubemus, limitandam, & intelligenda, provt Couar. nunc relatus limitauit, atque intellexit. Menochius quoque, d. consil. 45. ferè per totum, lib. 1. & dicta præsumpt. 8. lib. 4. num. 28. in fine, & num. 29. vbi non habuit in consideratione, an testator quasi balbutiret iam, & esset in articulo mortis, sed an esset sanæ mentis, & liberæ voluntatis, & ab stantibus absque vlla fraude procederetur. Propterea dicta præsumpt. 8. dicto n. 29. dixit, quod si liberæ voluntatis non erat, vt quia timebat eos, sub quorum erat custodia, etiamsi constet velle restati, sed ignoretur, quem hæredem facere velit, si interrogatus, an velit instituere aliquem ex illis, sub quorum custodia est, respondeat, velle instituere, testamentum non subsistere: & reddit rationem, quia præsumitur, quod timore potius, ne ab illis desereretur, quàm sponte, & quod ex animo suo ita faceret, instituit. Similiter etiam in consideratione non habuit mortis proximitatem, aut articulum, sed ad sanam mentem, & fraudis, ac timoris rationem cessantem, vel non cessantem principaliter respexit post alios multos Authores. Decianus etiam in consil. 65. ex num. 13. lib. 4. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volun. lib. 2. titul. 6. num. 9. Hippolytus Riminaldus, in consil. 261. lib. 3. vbi latè: & vide num. 7. vbi dixit, testamentum in dubio videri factum de vo[sect. 64]luntate testatoris, & comprobauit ex sententia aliorum; non tamen valere, etiam quod testator sanæ mentis esset, & articulatè loqueretur, si instituti fuerunt hæredes, qui dictauerunt quamuis ad interrogationem Notarij factum fuisset, & citat Castrensem, Romanum, Socinum, & alios, quia tunc fraus, & suggestio præsumitur: vt et iam cum Tabellio fuit ab hærede adhibitus, post Authores fraudem præsumendam dixit Matienzus, in dicta l. 1. titul. 4. glossa 16. num. 12. in fine, & secundum hæc vides manifestè, quàm fallax sit doctrina illa, quod sententia dictæ Glossæ non procedat, quando testator nimium proximus morti fuerat, provt etiam ex Petro Surdo, Francisco Bursato, & Prospero Farinacio, & aliis[sect. 65] multis diximus in initio huius c. nisi interrogatio fieret à persona suspecta: tunc enim mixta consideratione interrogantis constituti in articulo mortis, plane vehemens oritur suspicio falsitatis, seu deficientis voluntatis, quasi quod ita responderit ad suggestionem potius interrogantis, & ad submouendam molestiam, qua propter morbum affligitur, quam quod ita disponere voluerit; sicuti tenuerunt decem illi Authores, quos refert, & sequitur Cardin. Francisc. Mantica, de coniecturis vltim. volun. lib. 2. tit. 6. n. 9. & Tiberius Decian. d. cons. 65. n. 13. & 14. lib. 2. Iulius Clarus, §. testam. q. 37. n. 7. Matienzus, d. glos. 16. n. 12. ad finem, Simon de Prætis, de interpret. vltim. volun. lib. 2. dubi[sect. 66]tatione 2. solutione 2. n. 54. qui vel vno solum verbo totam hanc materiam comprehendit, & resolutiuè inquit ex n. 5. testamentum conditum ad interrogationem alterius, validum esse, & non referre à quo interrogetur, siue à Tabellione, siue ab aliis, dummodo appareat, testatorem voluisse testari, & esse in bono sensu, vt possit articulatè loqui, & intelligibiliter, etiamsi maxima in infirmitate sit constitutus: aliàs autem quod si aliquid ex his deficeret, vel falsitatis suspicio aliqua adesset, siue rei non gestæ sincerè, sed suggestiuè, & importunè, tunc testamentum tale non valeret, Ioannes Cephalus, dicto consil. 546. lib. 4. vbi latè, idque indubitatè magis procederet, quando te[sect. 67]stator interrogatus, modò in hanc, modo in alteram partem lecti, in quo moribundus iacebat, se verteret, & ostenderet ægrè ferre, quod in ea perturbatione ægritudinis, & anxietate, de his molestiâ afficeretur; tunc namque non valeret testamentum ad alterius interrogationem conditum; provt respondit in specie Castrensis, in consilio 156. Viso puncto columna prima, & 2. lib. 1. & Castrensem ita sunt interpretati Alex. Socinus senior, & Corneus, cum quibus Menochius, dicto consilio 45. num. 18. lib. 1. vbi citat Corneum, in consilio 1. num. 3. versic. item plures testes, lib. 4. dum respondit, testamentum consectum à testatore interrogato, non valuisse, cum is præ molestia & ægritudine aliquando interrogatus responderet, aliquando terga vertendo taceret. Cæterum Menochius ipse, eodem cons. 45. num. 7.[sect. 68] quamplurimorum iuris Interpretum authoritates, & sententiam adduxit, qui scripserunt, testamentum etiam ad interrogationem personæ suspectæ conditum, valere, cum semper fuerit in potestate testatoris respondere, & non respondere. Retulit etiam And. Alciati in casu fortiori 534. responsum: Postmodùm verò num. 35. sic eosdem Authores explicat, atque intelligit, vt ipsorum doctrinæ ita demum procedant, si aliæ falsi suspiciones cessauerint: nam si testator est sanæ mentis, & suæ liberæ voluntatis est, testari, vel non testari: nihil obest, à quo interrogetur, cum semper potuerit reiicere interrogationem, si testatori non placuerit. Et inquit, quod hoc casu rectè sentiunt Socinus, Ruinus, & Decius, quos antea retulerat num. 7. secus autem, cum aliæ coniecturæ falsi concurrunt, & dicit, quod ita declarant in specie Ioannes Comensis, & Gabriel Mudeus inter consilia Moderni Parisien. in consilio 32. num. 16. qui responderunt, testamentum vxoris conditum ad interrogationem mariti, qui se hæredem scripserat, non valuisse, cum præter personæ suspicionem extarent aliæ coniecturæ, nempe maritalis reuerentia, illius delinimenta, & importuna, intempestiuáque instantia. Etsi enim (aiunt illi) criminosum non sit, postremum vxoris iudicium maritali sermone prouocare, l. vltima, C. si quis aliquem testari prohibuerit; illicito tamen & fraudulento modo id facere non licet. Illicitus autem modus est, cum intempestiuæ, & importunæ sunt persuasiones, quibus interrogatus non audet refragari, vt in specie nostra Socinus ibidem relatus respondit. Et inde probauit Menochius ipse, malè respondisse Alciatum, dicto responso 535. Vides ergo ex sententia eiusdem Menochij, quod ad infirmandum testamentum ad alterius interrogationem conditum, non sufficit, à persona suspecta interrogationem fuisse factam, quando cessant aliæ fraudis suspiciones. Et idipsum, videlicet quòd quando testator est sanæ mentis, valeat tunc testamentum, & nominatio, etiam facta ad interrogationem à persona suspecta, post Ruinum, Alciatum, Menochium, & Simonem de Prætis, tenuerunt Petrus Surdus, dicto consilio 414. n. 58. lib. 3. Prosperus Farinacius, dicto consilio 97. n. 17. Andreas Fachineus dicto consilio 8. n. 13. lib. 1. in quo tamen semper admoneo, cautè & cum[sect. 69] iudicio procedi, ne forsan in perniciem voluntatis defuncti erretur. Ratio namque illa, quod semper fuerit in facultate testatoris respondere, & non respondere, non ita absolutè obtinere debebit, vtpote cum infirmus non semper possit ita liberè interrogationem reiicere, cum sæpè sæpius ad suggestionem potius interrogantis, & ad submouendam molestiam, quam quod ita disponere voluerit, respondeat; vt cum multis Authoribus obseruare Manticam, lib. 2. tit. 6. n. 9. suprà dixi. Aliquando etiam respondet; quia timet ne ab illis, sub quorum est custodia forsan deseratur; quo casu testamentum non valet, vt suprà quoque dixi tenuisse Menochium, lib. 4. d. præsumptione 8. n. 29. qui d. consilio 45. n. 19. profitetur expressim, testamentum ad alterius interrogationem conditum non subsistere, cùm duo hæc concurrunt, nempe grauis infirmitas, & interrogatio facta à suspecto interrogante: & repetit d. præsumptione 8. n. 40. vbi inquit signum, & coniecturam esse, quod testator liberæ voluntatis non fuerit, cum interrogatio facta à persona suspecta, vt putà à consanguineis, qui deinde scripti hæredes reperiuntur, vel à Notario ab ipsis consanguineis vocato, & (quod aiunt) subornato precibus, & pretio (vt fieri solet) allecto, nam hoc casu testamentum non consistit; nec requiritur, quod adsint aliæ falsi suspiciones, provt etiam non requirit Grassus, dicto §. institutio, quæst. 17. num. 10. Tunc ergo (vt credo) valeret testamentum ad interrogationem personæ suspectæ conditum, quando dilucidè constare posset, quod aliæ falsi suspiciones non adsunt. Item, quod in libera voluntate testatoris fuit respondere, vel non respondere: quod ex his colligi poterit, quæ tempore facti testamenti gesta fuerint. Item ex qualitate personarum astantium tunc ibi, atque ex aliis circunstantiis: & tunc quidem valeret testamentum[sect. 70] ad alterius interrogationem conditum, etiamsi non constet, testatorem testari voluisse, cum nihil referat, an tunc, vel prius deliberauerit testari, ex quo in sua potestate fuerat recusare, vel approbare hæredis nominationem; provt tenuerunt Authores nonnulli relati per Menochium, dicto consilio 45. num. 6. vbi num. 33. 34. & 35. latius explicat, & inquit, quod cum testator est sanæ mentis, & liberæ dispositionis, tunc siue deliberauerit testari, siue non, consistit testamentum, cum in eius potestate fuerit, negare se illum hæredem facere, si facere non placuit, & ita pro[sect. 71]cedere authoritates eorum, quos anteà retulerat dicto numero 6. & retulit etiam dicto numero 33. cum verò præter illud, quod non constat, testatorem testari voluisse, alia concurrit coniectura, qua falsum committi posse suspiciatur, tunc non consistere testamentum, & ita intelligit quamplurimorum Authorum contrarias sententias, vt ibidem commemorat, ac in effectu conueniunt Petrus Surdus, omnino videndus, dicto consilio 414. num. 53. & quinque seq. lib. 3. Franciscus Beccius, in consil. 102. n. 10. Sfortia Oddi, in consilio 76. num. 6. Prosperus Farinacius, dicto consilio. 97. n. 8. Andr. Fachineus, dicto cons. 8. num. 12. lib. 1. in illis verbis: Et hæc sententia locum habet, etiam si non constet, testatorem voluisse testari, & interrogatur à Notario, vel persona priuata, nam adhuc valet testamentum, nec enim repugnat, quod non constet, testatorem voluisse testari, ex quo erat in sua potestate recusare, vel approbare hæredis nominationem, Alexander, in consilio 33. numero 11. libro 3. vbi numero 12. scribit, opinionem eorum, qui aliter sentiunt, carere ratione, & æquitate. Et prosequitur idem Author, num. 19. per totum. Menochij quoque resolutionibus superioribus conuenit Nicolaus Intrigliol. decis. 33. num. 2. & num. 8. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tom. 8. littera T. conclus. 124. num. 18. fol. 105. Præterea obseruandum est, sententiam eandem[sect. 72] Glossæ, in dicta l. iubemus, C. de testamentis, limitari, & restringi, vt scilicet doctrina superior, testamentum ad alterius interrogationem conditum valere, procedat duntaxat, quando Notarius de scientia & voluntate testatoris, testari volentis, testamentum scripsit, & postea redit ad eum, & sua voluntate, & dispositione, quàm sibi priùs testator ipse exposuerat, lecta, eum interrogat, an velit ita testari? Nam eo casu si responderet, quòd sic, vtique valet, quod gestum est. Sed si quis iniussu testatoris testamentum aliquod ordinauerit, atque scripserit, & postea coram ipso, & etiam coram testibus lecto tali testamento, interroget testatorem, an ita velit: & testator respondeat, quòd sic, tale testamentum nihil penitus valebit: Ita sane tenuerunt Abb. Papiens. Ioannes Andreas, Romanus, Castrensis, Corneus, Iason, Bertrandus, Hippolyt. Afflictus, Calcanus, Ruinus, Crotus, Socisius, Craueta, Bolognetus & Modern. Paris. quos pro hac parte retulit Ioan. Marc. Aquilinus, in d. §. si quis ita, l. primæ, ff. de verbor. obligat. n. 34. qui tamen nec in his terminis testamentum valere assentit, nisi eo concurrente, quod ibidem proponit, & proposuerat antea n. 32. & idipsum, vt quod dicitur testamentum ad interrogationem alterius fieri posse, procedat, quando apparet, testamentum ab initio scriptum de voluntate testatoris; secùs si eo inscio scriptum, & lectum, & respondit, quod sic, quia tunc non valet: adnotarunt, atque asseuerarunt Socinus iunior, Ioannes Crotus, Imola, Barbatia, Couarr. Romanus, & Antonius Gabriel, quos retulit Michael Grassus, dicto §. institutio, quæst. 17. n 9. qui dicit hanc opinionem magis communem, & pro uldubio sequendam: nam aliàs facilè daretur occasio fabricandi falsum; siquidem infirmus, & quasi mortuus, ad singula responderet, quòd sic: & esse magis æquam, & magis tutam sententiam profitetur Iulius Clarus, dicto §. testamentum, quæstione 37. num. 9. qui duobus concurrentibus, scilicet, quod testator sit maxima infirmitate grauatus, & quod non constet, ipsum habuisse priùs animum ita testandi; asserit ab ea non esse recedendum & secundum hanc opinionem in facti contingentia iudicasse Senatum in causa Illustr. D. Marliani. Eandem quoque opinionem sequutus est Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volun. lib. 2. titulo 6. num. 10. qui dicit, sic tenuisse, atque respondisse Castrensem, Corneum, Bertrandum, Thomam Doctium, Socinum iuniorem, Ruinum, & Antonium Gabrielem, quos ibi retulit Iacobus Menochius, d. consilio 45. num. 17. lib. 1. & d. præsumpt. 8. n. 38. & 39. lib. 4. qui in idem retulit Cynum, Alexandrum, Corneum, Romanum, Socinum, Iasonem, Ruinum, Gratum, Pechium, Syluanum, & alios, & hi expressim concludunt, non subsistere testamentum illius interrogati ab eo, qui accessit cum testamento scripto, & eo lecto dixit: Facis ita? & respondit testator: Quòd sic. Peralta, in dicta rubrica, ff. de hæred. Instit. num. 81. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 128. num. 32. libro 2. dicens, testamentum ad alterius interrogationem factum, valere, modò præcedat voluntas, & scientia testatoris, & contrariæ authoritates quod locum habent, non data scientia testatoris. Et idem respondit, & repetit in cons. 598. num. 59. lib. 5. vbi quod valet institutio, quando testator interrogatus per alium, an velit, talem esse suum hæredem respondit, quòd sic: præcedente scientia testatoris, vel etiam præscientia non præcedente, quando interrogatus fuit de instituendo filios, vel his non extantibus venientes ab intestato, vt ibidem num. 60. & in idem plures authoritates cumulauit: & ita quoque intellexit sententiam Glossæ in dicta l. iubemus, Andreas Fachineus, in consil. 8. num. 19. per totum, libro primo, qui etiam scientiam, & voluntatem testatoris requirit. Sed antea num. 12. retulit Menochium in locis suprà citatis, & Alexandrum, in consilio 33. num. 11.[sect. 73] lib. 3. ad hoc, quod, testamentum ad alterius interrogationem factum valet, etiam si non constet testatorem voluisse testari: quia non repugnat, quod id non constet, ex quo erat in sua potestate recusare, vel approbare hæredis institutionem. Et ita quoque contendit Ioannes Matienzus, in l. prima, titulo 4. glossa 16. num. 13. nam cum præcedentis opinionis Authores nonnullos commemorasset, inquit, quod ea limitatio ad nihilum ferè redigit communem sententiam Glossæ in dicta l. iubemus, & refert Gregorium Lopez, in l. 6. titulo 3. partita 6. in glossa magna ad finem, vbi censuit Gregorius, veram non esse in puncto iuris; sed quoties is, qui interrogat testatorem, est homo fidelis, & minimè suspectus & testator articulatè & intelligibiliter loquitur, estq́ue sanæ mentis, & intellectûs, quod testamentum valeat, etiam in hoc casu: & sic quamuis non constet de scientia & voluntate testatoris, & limitatio, siue restrictio hæc duntaxat procedat, vbi testator non ex voluntate, sed oppressus infirmitate, & quorundam suggestionibus non rectè intelligens, responderit, quòd sic: & denique subdit, quod in his omnibus coniecturandis, plurimum tribuere oportebit Iudicantis arbitrio, qui perpendet, qua libertate id fecerit testator. Et cum Matienzo plane est cum aliis Authoribus ibi adductis, Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volun. lib. 2. tit. 6. n. 10. atque eorum sententia probabilis mihi videtur in terminis, in quibus loquuntur. Vere namque cum fraudis suspiciones cessant omnino, & ea concurrunt, quæ Matienzus expendit, negari non potest, quin nihil intersit, an cum testamento scripto accedat Notarius, & testatorem interroget; an verò ab initio da mandato testatoris testamento scripto, testator ipse interrogetur: cùm vtroque casu in sua potestate fuerit, tempore, quo sic interrogatur, recusare, vel approbare scripta à Notario, & sibi postmodùm lecta, sicque respondere, vel non respondere; quamuis facilius in primo casu fraus præsumatur, quam in secundo: & sic Iudicis arbitrium multum semper valebit, vt ex tempore, atque pro rerum, casuum, & personarum qualitatibus, quid debeat definire, melius diiudicet. Deinde & obseruandum quoque erit, sententiam[sect. 74] Glossæ in d.l. iubemus, limitari, vt quod dicitur, testamentum conditum ad alterius interrogationem valere, minimè procedat, quando esset primi antea validè & solenniter confecti reuocatorium: tunc namque per posterius sic conditum, illud primum non reuocaretur: Ita sanè tenuerunt Castrensis, Socinus iunior, & Ant. Gabriel, quos referunt, & sequuntur Michale Grassus, §. institutio, quæst. 17. num. 11. Iulius Clarus, d. quæst. 37. num. finali: & ij duo subdunt, hanc esse verissimam sententiam, & consulendo, & iudicando intrepidè tenendam, vt quantum fieri potest, malitiis hominum, & fraudibus occurratur. Et quod hæc sententia faciliùs procederet, dato quod testator sic respondens, sanæ mentis fuisset, cum ipse multos annos post primum testamentum à se conditum viueret: tunc namque verisimile non esset, nec credendum, quod in extremis laborans testari, & reuocare primum testamentum voluerit, quod facere pluries potuit, cùm bonæ valetudinis esset, sicuti in specie animaduertunt Carolus Ruinus, in consil. 8. num. 9. lib. 3. Socinus iunior, in cons. 183. num. 20. libro 2. Iacobus Menochius, in consil. 45. num. 17. ad finem, libro primo, & dicta præsumptione 8. numero 41. versiculo, Quartum signum, libro 4. qui tamen num. 8. dicti consilij 45. arguendo dixerat, testamentum ad alterius interrogationem conditum, vale[sect. 75]re, etiamsi primi solemniter conditi esset reuocatorium: & retulit Romanum, Alexand. Decium, Ruinum, & Socinum iuniorem, sic tenentes: nec enim ratio differentiæ assignari potest (vt inquit Decius) quod agatur de reuocatione primi testamenti, vel hoc primum sit, cum semper à voluntate testatoris, quæ ad mortem vsque ambulatoria est, omnia dependeant. Postmodùm verò Menochius ipse, num. 36. in eodem consilio 45. pro conciliatione contrarietatis hu[sect. 76]iusmodi, duos casus distinguendos putauit: Primus est, quando cessat omnis falsi suspicio, & tunc nulla constituenda est differentia, quod agatur de reuocatione iam conditi testamenti, vel non: nam ratio aliqua differentiæ assignari non potest. Et hoc casu inquit quod rectè procedit Romani, Alexandri, & sequacium opinio, quos retulerat dicto num. 8. Secundus casus est, quando aliæ concurrunt coniecturæ,[sect. 77] vna cum hac ipsa, quod scilicet agatur de reuocatione iam conditi testamenti: nam tunc non consistit postremum illius primi reuocatorium: & ita intelligit Castresem, ocinum seniorem, Corneum, Ruinum, & reliquos, qui rectè hoc casu sentiunt. Et hactenus Menochius, cui ego addiderim, eandem sententiam in primo prædicto casu expressim quoque tenuisse Grassim, dicto §. institutio, quæst. 17. num. 11. nam etsi communem opinionem amplectatur (vt suprà dixi) & tamen tum solemne præcedens per secundum ad interrogationem alicuius factum non reuocari dixerit: subdit statim in hæ verba; Dummodo tamen non constet expressè do voluntate testatoris volentis reuocare prius testamentum. Ecce vbi data voluntate testatoris, & apertè ea deducta, omniq́ue fraude cessante, non constituit differentiam, quod agatur de reuocatione iam conditi testamenti, vel non; provt etiam non constituit, immo Decij quoque opinionem amplectitur Petrus de Peralta, in dicta rubrica. ff. de hæredib. instit. num. 81. versic. Quarta vt eiusdem glossæ. vbi dicit, quod prædicta restrictio Doctorum ad Glossam dictæ l. iubemus. verti potius debet in ampliationem eiusdem, vt procedat etiam, vbi talem responsionem adhibitam ad eiusmodi interrogationem præcessisset aliud solemne testamentum, ab eodem testatore ad alterius interrogationem nunc respondente, prius confectum: quia nihilominus talis institutio facta per nudam & simplicem responsionem ad interrogationem alterius, tolleret ipso iure testamentum præcedens, quantumcunque solemne. Aduertit etiam eruditè & verè Peralta ipse, quòd si[sect. 78] quis rectè inspiciat Paulum Castrensem, quem quasi Authorem opinionis relatæ suprà, num. 74. omnes recensent, id non dicit Castrensis, ad quod allegatur, sed loquitur, quando secunda institutio fuit facta per suggestiones importunas secundi illius hæredis, à quo fuit sibi facta interrogatio, & responsio secuta per dictionem sic; vel alius fuit, scilicet à tali hærede secundo summissus, vt testatori suggeret, quòd responderet, quod sic: ita ergo res hæc erit explicanda, atque intelligenda, nec sententia eorum admitti potest, qui absolutè statuunt, testamentum conditum à testatore sanæ mentis, non esse renocatorium primi, si ad alterius interrogatiouem fuit confectum. Idcirco Guid. Papæ, in consilio 64. in fine, & Zazium, in consil. 3. num. 38. lib. 1. meritò improbauit Menochius, eodem consil. 45. n. 36. aduerte tamen (& vltra Menochium ipsum) quod verè Zazius (si originaliter prælegatur) potius videtur resolutioni superiori, & distinctioni Menochij conuenire, quam ab eo dissentire aliquo modo: vocauit namque institutionem illam, super qua fuit consultus, concisè extortam, quasi diceret per vim; quo casu certum est, secundum testamentum sic factum, non esse reuocatorium primi, iuxta ipsam resolutionem superiorem: cui etiam conuenit Hippolyt. Riminaldus, in consil. 128. num. 33. & 34. lib. 2. vbi post alios Authores scripsit, quod testamentum ad alterius interrogationem factum, tollit primum, & quod sententiæ contrariæ eorum, qui dicunt, quòd non tollit, procedunt in testatore valde infirmo, & interrogato ad suggestionem alterius; vt per eundem ibi, n. 35. & per Fachineum, in consil. 8. num. 20. & tribus seqq. lib. 1. Ex dictis hactenus dilucidè apparet, materiam[sect. 79] hanc coniecturalem esse, & præsumptam, sicque testamentum conditum ad alterius interrogationem, & maximè ab infirmo in articulo mortis existente, cum quæritur, an de iure valeat, vel non? signis, & coniecturis definiendum, & diiudicandum esse; semperq́ue inspiciendum, an sanæ mentis testator fuerit, necne: nam si insanus est mente, disputationi, nec dubio locus non est; cum eiusmodi dispositio, etsi sponte, sine alterius interrogatione facta non valeat, vt cap. sequenti dicetur, & sic multo fortius non valebit, cùm ad alterius interrogationem insanus mente responder, vt cum Alexandro optimè annotauit Iacobus Menochius, lib. 4. dicta. præsumptione 8. numero 31. & 32. Dubium ergo procedit, quando testator non est verè, & propriè insanus, sed dubitatiuè, & quodammodò præsumptiuè tantum, vt putà cum graui morbo affligitur, ac premitur; & aliquando extant signa sanæ mentis; aliquando verò cùm morbo conflictatur, varia loquitur, & phantasmata habet, ita quod iudicari non potest, quod verè & propriè sit bene compositi animi: Et quidem hoc in casu, cæteris omnibus vtilius, atque elegantius se habuit Iacobus Menochius, libro 4. dicta præsumptione 8. ex numero 33. vsque ad numerum 42. Ibi namque obseruauit in primis, quod si aliqua extant signa, quibus constare possit, testatorem hunc ita testari voluisse, valeat testamentum, quanquam ad alterius interrogationem conditum[sect. 80] fuerit, & quòd signa hæc in Iudicis arbitrio posita sunt: sed ex nostris aliqua possunt colligi. Et numero trigesimoquarto, & tribus sequentibus sex adducit signa, ex quibus id colligitur, provt ibi videri possunt. Et numero 37. ad finem obseruat, testametnum è contra ad alterius interrogationem conditum, eo in dubio non valiturum, quando aliqua concurrunt, quæ ostendunt, testatorem noluisse testari, vel ita disponere noluisse: & quod hæc signa, & coniecturæ ex facto, & futuro euentu pendent, & ideo Iudicis arbitrio relinquuntur. Deinde, quod ex nostris Authoribus septem signa adduci, & colligi possunt, quæ ibidem recenset, nec ideo repetuntul hoc loco, quod distinctè, & absolutè tradantur per Menochium. Cæterum (vltra ea, quæ Menochius ipse obser[sect. 81]uat) monendum Lectorem duxi, easdem coniecturas, & præsumptiones, quas iure communi attento considerarunt Interpretes nostri in proposito articulo; item & decisionem præcitatæ Glossæ, in dicta l. iubemus, C. de testamentis. Et superiores omnes resolutiones, ita apud nos vigere hodie, ac in viridi obseruantia manere de iure huius Regni post leges nouas collectionis nouæ Regiæ, sicut iure ipso communi vigebant. Nullibi namque apparet, apud legesipsas Regias, iud aliquod nouum introductum, siue aliquod verbum scriptum, quo iuris communis alterarionem, aut nouitatem detegere valeamus. Quemadmodum ergo de iure communi ex sententia dictæ Glossæ, valet testamentum ad alterius interrogationem conditum, per responsionem per verbum sic; dummodò fraudis suspicio cesset, vt suprà dixi, ita & de iure huius Regni validum esse debebit. Sic etiam è contra, illis in casibus, in, in quibus testamentum ad alterius interrogationem conditum, de iure communi non valeat, vel quia falsi suspicio adest, vel aliis iustis de causis, nec de iure huius Regni valebit. Et hanc sententiam, atque resolutionem approbant, atque præsentiunt apertè Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, num. 109. Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de hæred. instituendis, num. 80. & 81. Couarruu. in cap. cum tibi, de testamentis, num. 4. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 2. num. 2. apertiùs Mantiençus, in l. prima, tit. 4. gloss. 16. ex num. 4. vsque ad numerum 13. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ij enim omnes, cum in hac materia, & in explicatione, atque tractatu sententiæ dictæ Glossæ versarenturm semper cum regulis, & doctrinis iuris communis, atque præfatis resolutionibus traseunt, etiam in terminis legum huius Regni, nec aliquid nouitatis considerant, easdem potiùs doctrinas, & resolutiones amplectuntur, quæ de iure communi tradebantur communiter, & ita tenendum est, quamuis Alphonsus Azeuedus (re non ita perpensa, nec conside[sect. 82]rata) in eadem l. prima, tit 4. lib. 5. num. 163. contenderit, sententiam Glossæ, in dict. l. iubemus, non alter accipiendam post legem illam Regiam, quam adhibita distinctione, an scilicet institutus fuerit extraneus, vel consanguineus, aut ille, quia aliàs ab intestato successurus erat. Et primò casu inquit, quod non valeret institutio extranei ad alterius interrogationem facta. In secundò verò casu quod valeret, quia instituitur ille, qui aliàs succedere debebat ab intestato, & ita restringi decisionem dictæ Glossæ, & communes resolutiones traditas suprà, nec aliter procedere inquit, & reprobat Padillam, & Menchacam contrarium tenentes. Verè tamen Azeuedus ipse errore manifesto labitur, tum quia dicta l. prima, tit. 4. (vt nunc dicebam) quoad istum articulum, nec ius commune, nec sententiam dictæ Glossæ abrogat aliquo modo, siue alterat, nec etiam nouum aliquid introducit (prout nihil noui detegit Matiençus) tum etiam, quia etsi lex ipsa prima de nouo introduxerit, vt valeat testamentum, etsi nullus à principio hæres institutus fuerit, vel institutus, hæres non sit ex post facto; & quod tunc succedat ille, qui aliàs ab intestato succedere debebat: non tamen inquit, hæredem non censeri institutum à principio, vel non posse ex post facto hæredem esse, qui legitima interrogatione præcedente, & omnis fraudis suspicione cessante, institutus hæres fuerit. Idcirco quod idem Azeuedus adiicit, videlicèt quod lex illa solum prouidet, cum defunctus hæredem non instituit, vel cum institutus repudiauit; concedimus libenter: aliud verò, quod non prouideat, cum hæres instituitur, sed non secundum iuris formam, ideò negamus, quod ipse ad eum sensum reducat, & sic accipiat, quasi secundum iuris formam non sit institutus is, qui ad alterius interrogationem instituitur hæres; nam cùm non differat, quod quis ore proprio, vel alieno hæredem nominet, sic ad eum modum nominatus, secundum iuris formam censendus est institutus, nec iuris communis correctio inducenda, quæ nulla lege deducitur, nec probatur. Cæterùm quatenus Ferdin Vasq. Menchaca, de[sect. 83] successionum creatione §. 17. num. 55. & 57. D. Anton. Menes. de Padilla, in l. eam quam, num. 83. C. de fideicommissis, adnotarunt sufficere post eandem legem Regiam primam, quod testator quomodocumque poterit, quoad hæredis institutionem mentem suam significet, nec vitiari actum institutionis, etsiminus solemniter fiat, cum testator non teneatur iam ex ipsamet lege hæredem instituere; animaduertendum erit, id rectè procedere posse, intelligendo in terminis Glossæ eiusdem l. iubemus, prout Azeuedus eos intelligit, atque omni suspiscione fraudis cessante; item quod apertè constet de voluntate testatoris: alioquin namque id ipsum post legem illam Regiam obseruari deberet, quod iure communi seruari, compertum est, & suprà, diximus; nec solo, nutu induci posset hæredis institutio, vt suprà, quoque probauimus. Non autem valet de iure consequentia illa, Testator non tenetur hæredem instituere ex lege illa, ergo si instituat minus solemniter, actus non vitiatur: Nam etsi verum sit, quod si quis instituitur minus solemniter, actus testamenti non vitiatur, quia effectum sortiuntur, & valent omnia in eo disposita, etsi nullus hæres institutus fuerit, vel institutus repudiauerit: & sic si minus solemniter quis instituatur, quia perinde est, ac si nullus institutus fuisset, & succedunt ij, qui de iure succedere debent, non tamen ideo desinit vitiari actus institutionis quoad ipsum institutum, si suspectus sit actus institutionis, aut minus solemniter quam deberet fiat; ide namque lege illa non introducitur, sed quod nunc diximus, quod præfati Authores non ita assequuntur. # 28 CAPVT XXVIII. Testator, an, & quando præsumator sanæ mentis fuisse, vel non, cum testamentum condidit; & de signis, & coniecturis, atque præsumptionibus, ex quibus, dementia, insana mens, & furor detegi, ac interpretatio fieri valeat in hac materia iuridicè. Rursus, testes ad probandum furorem, vel dementiam inducti, quo pacto deponere debeant, & quibus maior sit adhibenda fides; an his, qui de furore, an verò eis, qui de sana mente deponunt: Notario quoque an credendum, attestanti in principio testamenti, testatorem esse sanæ mentis. Denique, semel furiosus, vel aliter constitutus extra sanam mentem, habens etiam dilucida interualla, an præsumatur postea semper talis, & sic actus ab huiusmodi gestus, vtrùm furoris, an dilucidi interualli tempore factus præsumatur, vt valeat, vel non: breuis equidem, & distincta, atque vtilis resolutio, & explanatio. Vbi & Senatus Regij Hispalensis in casu occurrenti, definitiones, seu decisiones tres proponuntur. SVMMARIVM. -  1 Author reddit rationem, ob quam scientur, & consultò prætermittit permulta, quæ ad explicationem, & tractatum materiæ huiusce capitis pertinent, & aliquando ab eo diligenter elaborata, atque etiam scriptis commendata fuerunt. -  2 Furoris, aut dementiæ, vel sanæ mentis testatoris præsumptionum, signorum, & coniecturarum, atque probationis materiam explicasse Authores permultos, qui commemorantur hoc numero. -  3 Ac inter eos Iacobus Menochius, Cardinalis Franciscus Mantica, Hippolyt. Riminald. Petrus Surdus, & Ioseph. Mascard. magis commendantur. -  4 Furiosus testari non potest, quia quicquid agit ignorat, & caret iudicio, & ratione. -  5 Similiter nec fatuus, nec demens, nec stultus, nec phreneticus, nec mente captus, nec ebrius, nec similes aliæ personæ, quæ habent intellectum, & memoriam læsam, & non cognoscunt, ideoque testari non possunt. -  6 Contractus à furioso gesti non valent, nec tenent. -  7 Furiosus sicut non potest contrahere matrimonium, ita neque ingredi religionem, & matrimonium spirituale contrahere. -  8 Professio facta à furioso, est nulla, nec obligat. Dummodò probetur furor tempore professionis. -  9 Furiosas caret sensu, & intellectu, & ideò nullum actum gerere potest, in quo consensus requiritur. -  10 Testamentum à furioso conditum, etiam ad pias causas non valet. -  11 Furiosus à demente, vel mente capto qualiter differat. Et quis propriè furiosus, quis etiam propriè mente captus dicatur. -  12 Furiosus, demens, & mente captus æquiparantur quoad inualiditatem gestorum, & num. seq. -  13 Sicque argumentum valet de furore ad dementiam, & quod de vno dicitur, habet locum in alio. -  14 Et vt plurimum à pari procedunt. -  15 Testamentum à furioso factum, nequaquam valere, etiam si rectè, & prudenter conditum appareret. Quia fortuito potius, & à casu, quam à iudicio rationis, & consensu, liberáque voluntate prouenire videtur; & numeris seqq. -  16 Et de facilè contingit, furiosum, & dementem dicere, & facere aliqua conuenientia homini sanæ mentis, sed quòd non perseuerat in multis verbis, & factis continuis. -  17 Indéque temperandam, ac explicandam generalem illam Ioannis Vincentij Hondedei, post alios multos Authores obseruationem, in cons. 78. n. 60. & 61. lib. 2. Videlicèt mentem sanam furiosi probari ex sola prudentia, ac sana dispositione testamentaria. Similiter, testamentum furiosi valere, si rectè fuit testatus eo modo, quo testatus fuisset homo sanæ mentis. Cum verè in furioso sola prudentia, ac sana dispositio testamentaria, vel quod eo modo testatus sit, quo testatus fuisset homo sanæ mentis, non sufficiat. Nisi positiuè probaretur eo tempore sana mens per testes, vt suprà dicitur. Vel temporis interuallum cum ea circunstantia, & aliis id efficeret, vt suprà quoque dictum est, & latiùs infrà de temporis interuallo, aut interuallis dilucidis. -  18 Ioannis Vincentij Hondedei, in loco relato suprà, explicatio quædam, quæ etiam difficultatem continet, vt hic adnotatur. -  19 Testamentum à furioso conditum ante furorem, validum esse. Nec illum perimere iam ante rectè gestum negotium. -  20 Furorem in dubio non præsumi, sed potius sanam mentem: sicque testatorem sanæ potius, quam insanæ mentis præsumendum in dubio, vt valeat, & sustineatur eius testamentum. -  21 Quia hæc præsumptio sanæ mentis, propria ipsius naturæ præsumptio est, vt scilicet sensus, & ratio naturalis in quolibet homine præsumatur. Nam naturale est, quem esse mentis compotem, sed esse furiosum, & insanum, accidentale est. -  22 Et ideò furiosum qui dixerit aliquem, id probare debet. -  23 Furoris tempus probari debet ab eo, qui actum ex furore impugnat. -  24 Testibus deponentibus de sana mente, magis creditur, quàm deponentibus de furore, & de ratione. -  25 Etiamsi de sana mente duo tantum, de insania verò, aut furore mille deponerent. -  26 Articuli quo pacto sint formandi ad probandum, quem esse furore captum: & contra ad furoris qualitatem submouendam; remissiuè. -  27 Testes ad probandum furorem inducti, quales debeant esse, & qualiter deponere debeant, vt concludenter probent, quem fuisse, vel non fuisse furiosum; remissiuè. -  28 Testes deponentes de furore, tenentur causam, & rationem sui dicti reddere, etiam non interrogati. -  29 Et talem, quæ concludat furorem ipsum. -  30 Testes deponentes aliquem esse furiosum, vel non sanæ mentis, præferuntur testibus deponentibus de sana mente, quando meliorem rationem assignant, & verisimiliora deponunt. -  31 Etiam quando testes vicini, consanguinei, aut Medici deponerent de furore per veras causas significantes furorem, quia illis credendum magis esset. -  32 Vel si cum eis concurrunt alia, vel aliqui testes, aut scripturæ partis aduersæ. -  33 Aut magis in specie deponunt. -  34 Prout melius Iudex arbitratus fuerit, qui inter contrarias opiniones, aut probationes furoris, & sanæ mentis definire debebit, quæ probatio præualeat ex verisimiliori ratione. -  34 Furiosum quem esse, probatu difficilè esse, nec ideò posse directò probari, quod furor in intelligentia consistat, nec sensu testis percipi queat. -  35 Quapropter, furiosum esse, vel fuisse aliquem tempore conditi testamenti, coniecturis, seu signis, & præsumptionibus, quæ furorem, seu dementiam inferunt, probandum est. -  36 Furoris, seu dementiæ, vel non sanæ mentis signa quamplurima, remissiuè. -  37 In furoris, seu dementiæ probatione leuiores probationes admitti. -  38 Testes etiam singulares admittuntur. -  39 Testes deponentes de credulitate, & iudicio, ad probandum furorem admittuntur. -  40 Testis deponens de furore, probat, si dicat se vidisse, & quomodò id intelligatur. -  41 Notario non creditur asserenti aliquem esse sanæ mentis. -  42 Et an aliquando credi possit, siue an fides Notarij adminiculetur; prout alij contendunt. -  43 Furiosum in dubio quem non præsumi, regulam illam, supra traditam, tunc demum procedere quando non constat; cum de quo quæritur, prius fuisse non sanæ mentis, siue furore agitatum fuisse. -  44 Furiosum, vel dementem eum semper præsumi, quem constat furore, dementia, vel insania affectum fuisse. Et consequenter, testamentum ab eo factum, validum non esse, nisi specificè, & dilucidè constaret, tempore facti testamenti sanæ mentis eum fuisse, ac furorem cessasse, & numeris seqq. -  45 Vbi Castrensis resolutio ex sententia Iacobi Menochij rectè improbatur, vt hic adnotatur. Et quamplurimorum aliorum Authorum resolutiones conformes adducuntur. -  46 Declaratur etiam resolutio eadem, vt procedat, quando iam esset probatum, eum de quo agitur, per tempus aliquod continuum, atque ita aliquot annos, vel menses, continuóve furore, aut dementia agitatum. Secus autem si probaretur, fecisse aliquos tantum actus stultitiæ, vel furoris, nam tunc non præsumeretur stultus, vel furiosus. -  47 Probato autem continuo furore, testamentum non valeret, etiam si rectè & prudenter testatus fuisset. Idque ob rationem assignatam suprà, num. 15. & seq. -  48 Furiosum aliquem fuisse, si constet, sed tamen habere eum dilucida interualla, & dubitetur, an actus ab ipso gestus, tempore furoris, vel interualli gestus fuerit, in dubio præsumitur gestus tempore furoris; & qui dicit fuisse gestum tempore dilucidi interualli, probare id debet. Nec creditur Notario contrarium asserenti, vt suprà, num. 41. -  49 Nisi actus à furioso, vel demente gestus, ita benè gestus, vt significet, atque ostendat non esse actum furiosi, vel dementis, sed potiùs sanæ mentis. -  50 Et idem esse è contrario, vt hic obseruatur. -  51 Indéque infertur, Castrensis sententiam iuxta hanc declarationem posse sustineri, vt Menochius animaduerit. -  52 Cui post alios multos Authores conuenit Burgos de Paze, & alij citati hoc num. -  53 Conuenit etiam, & contrarias in hoc Doctorum sententias proponit Cardinalis Thuscus, vt hic adnotatur. Vbi & de sententia eorum, qui cum testamentum longo tempore post furorem fiat ab eo, qui habuit dilucida interualla, præsumi factum sana mente, asseuerarunt. -  54 Ac denique Senatus Regij Hispalensis in casu huiusce materiæ, definitio, seu decisio proponitur. PRo dilucida, breui tamen, atque distincta huiusce Captis explicatione, quæ vtilem, & quotidianam continet materiam, an inquam, & quando testator præsumatur sanæ mentis fuisse, vel non, cùm testamentum condidit; & de signis, & de coniecturis, atque præsumptionibus, ex quibus sana mens, vel furor præsumatur, nec ne; & quemadmodum interpretatio fieri, atque coniectura deduci valeat in hoc, quo versamur, tractatu; obseruandum erit inprimis, me scienter, atque consultò prætermissurum permulta, quæ ad ipsummet institutum pertinent, & aliquando à me diligen[sect. 1]ter elaborata, atque etiam scriptis commendata fuêre. Idque vel eò me decreuisse, quòd de eadem materia infiniti ferè iuris Interpretes scripserint latissimè multis in locis. Ex Recentioribus autem quamplures, sed nonnulli præcipuè explanauerit absolutè, vt mox subiiciam. Ego tamen (vt moris habeo) sequentes originaliter prælegi, & prælegendos admoneo ab eo, qui plenum tractatum istius disceptationis conficere vellet.   Doctores inquam omnes communiter, in l. furio[sect. 2]sum, C. qui testamenta facere poss. vbi Bartol. Baldus, Albericus, Castrensis, Alexander, & maximè Iason, Decius, Corneus, Pontanus, Sichardus.   Doctores etiam communiter, in cap. vltimo, de successionibus ab intestato.   Aretinus, in l. 2. ff. de testamentis.   Albanus ad Bartolum, in dicta l. furiosum.   Idem Alexander, in cons. 141. lib. 1. & in cons. 85. cum seq. lib. 2. & in cons. 147. lib. 7. & in cons. 93. ex num. 18. lib. 5.   Socinus senior, in cons. 42. vbi notabiliter in hac materia, lib. 1.   Stephan. Bertrand. in cons. 48. vbi eleganter loquitur, lib. 1.   Philipp. Dec. in cons. 448. per totum.   Anchar. in cons. 1.   Angel. in cons. 135.   Philippus Corneus, in cons. 173. & in consil. 219. lib. 1. & in cons. 22. lib. 4. & in consil. 69. lib. 1.   Carol. Ruin. in cons. 67. lib. 1.   Zarabell. in cons. 56.   Alexand. de Neu. in cons. 37.   Fulgos. in cons. 212.   Nicolaus Boërius, decis. 23. vbi latè in hac materia.   Barbatia, in consilio 59. vbi vide omninò, libro 2.   Afflictis, decis. 143.   Hippol. singulari 380.   Lapus, allegat. 26. per totam.   Corsetus, in singularibus, in verbo, testamentum.   Pet. Paul. Paris. (qui latè, atque vtiliter in proposito) in cons. 87. & 88. lib. 3.   Alciatus, de præsumpt. regula 1. præsumpt. 38.   Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, adiectæ impuberi, ex num. 67. cum seq.   Marc. Anton. Bauer. in §. item furiosi. vbi etiam Antonius Pichardus, Inst. quibus non est permissum fac. testam.   Roder. Suar. allegatione 1. per totam, vbi vide omninò.   Bernard. Diaz, regula 306.   Curtius iunior, in consil. 304. num. 83. & seq. lib. 3.   Francisc. Viu. commun. opinion. lib. 1. verbo, Notarius.   Menchaca, de successionum progressu, lib. 1. §. primo, num. 54. & seq. & num. 87. & seq.   Marsil. in singulari 451.   Thom. Grammaticus, in consilio 10. in criminalibus, & decisione 38. 73. & 74. vbi vide omninò.   Iacob. Mandell. de Alb. in cons. 414.   Corset. in singul. 368. per totum.   Durand. de arte testandi, tit. 1. cautela 6.   Michaël Gras. receptdrum sententiarum, §. testamentum, quæst. 21.   Burg. de Paz, in cons. 6. ex n. 3. & in cons. 10. ex n. 4. vsque ad numerum 14.   Didac. Couarruu. de sponsalibus, secunda parte, cap. 2. §. 6.   Aluar. de coniecturata mente defuncti, lib. 1. cap. 1. num. 4.   Tiberius Decianus, in cons. 127. ex num. 30. cum seq. lib. 3.   Iosephus Ludouicus, videndus omninò decis. 1. per totam.   Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, numero 6. 7. & 8.   Gerard. Mazol. cons. 57. n. 22. & seq.   Prosper. Farin. nouissimar. Rot. Rom. decis. 384. par. 1. tom. 1. fol. 500.   Rot. Romana, inter decisiones diuersorum, par. 2. decis. 107.   Hieron. Magon. decis. 97. per totam.   Marc. Anton. Eugen. in cons. 79. lib. 1.   Nicolaus Reusnerius, lib. 1. decis. 8. ex num. 43. cum seq.   Simon de Prætis, de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. interpret. 1. dub. 1. solut. 4. ex num. 13. cum seq. vsque ad num. 23. fol. 137.   Petrus Roicius, decisione letuanica prima, & secunda.   Ioannes Cephalus, in consilio 546. ex num. 49. num. seq. lib. 4. & in cons. 753. num. 27. & seq. lib. 5.   Franciscus Viuius, decisione 377. lib. 35.   Alexander Raudensis, de Analogis, lib. 1. cap. 30. ex num. 143. vsque ad num. 159.   Rota Romana, in decis. 129. & 577. in nouissimè editis, prima parte.   Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro 2. cap. 9. ex num. 27. cum seq.   Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione prima, num. 112. per totum.   Ioannes Dauth. in commentariis de testamentis, titulo, qui testamenta facere possunt, num. 217.   Sfortia Oddi, in consilio 93. lib. 1.   Vrsillus, in addit. ad Afflictum, decisione 365.   Latissimè Farinacius, fragment. criminal. 1. parte, ex folio 150. vbi vide.   Gratianus, in regula 214.   Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secun da parte, cap. 4. ex num. 85. vsque ad num. 98.   Magonius, decision, Florentina 197. per totam.   D. Spino, in speculo testamentorem, glossa rubricæ, part. 10.   Ioannes Vincentius Honded. in consilio 78. ex numero 53. vsque ad numerum 66. & num. 70. & quinque sequentibus, lib. 2.   Blasius Flores Daz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 98. & ibi Gama ipse, & in decis. 100.   Cardinalis Franciscus Mantica (qui & sequentes[sect. 3] commendantur, & videndi erunt omnino) de contecturis vltimarum voluntatum, libro 2. titulo 5. per totum.   Iacobus Menochius latissimè, lib. 6. præsumpt. 45. per totam, & in cons. 82. lib. 1.   Iosephus Mascardus, de probationibus, lib. 1. conclusione 824. & tribus seqq. & conclusione 1048. vbi etiam vide omninò.   Hippolytus Riminaldus, in consil. 376. lib. 4. & in consilio 809. lib. 7.   Petrus Surdus, in consilio 89. lib. 1.   Nouissimè etiam Ioseph. de Sese, decis. 56. Regni Aragon.   Latissimè Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 4. littera F. conclusione 539. & octo sequentibus, ex folio 94. vsque ad folium 111.   Hector Felicius, allegatione 24. per totam, parte 3. Ego verò pro nunc attingam duntaxat ea, quæ quotidiana, & assidua magis sunt, & ad hunc tractatum vsqueadeò pertinent, vt omitti absque vitio non potuerint: in aliis verò, quæ à superioribus explanantur distinctè, ad ipsos me referam: idque vt distinctiùs, & aptiùs fiat, erit deinde & secundo loco, atque principaliter obseruandum, & constituendum, certissimi iuris esse, quod furiosus testari nequit, quia qui quid agit, ignorat, & caret iudicio, & ratione. In testando autem, licet sanitas corporis non requiratur; mentis tamen, & intellectus sanitas omnino requiri[sect. 4]tur: ita sanè probatur in l. 2. l. filiusfamilias, l. in aduersa, l. qui testamento, §. nec furiosus, ff. de testamentis, l. furiosum, C. qui testamenta facere poss. §. præterea, in versic. item furiosi, Instit. quibus non est permis. facere testam. l. 13. tit. 1. partita 6. quâ insigniter disponitur, quod testari non potest ille, qui memoriam non habet. Quod etiam in eo, qui ordinatam memoriam non habet dispositum erat de iure communi, vt per Surdum post alios Authores, in consilio 89. num. 24. lib. 1. Similiter, nec fatuus, nec demens, nec stultus, nec phreneticus, nec mente captus, nec ebrius;[sect. 5] & similes aliæ personæ, quæ habent intellectum, & memoriam læsam, & non cognoscunt, testari non possunt: sicuti ex eisdem iuribus vtramque tradiderunt resolutionem Interpretes omnes communiter. Et latiùs exornarunt, atque explanarunt Antonius Gomezius, in dicta l. 3. Tauri, numer. 6. & 7. Magonius, dicta decisione 97. Hippolytus Riminaldus, in consilio 376. ex num. 17. cum sequentibus lib. 4. vbi de testamento dementis. Burgos de Paz, in consilio 11. num. 12. Michael Grassus, §. testamentum, quæstione 21. num. 12. & 7. Gratianus, dicta regula 214. Nicolaus Reusnerius, dicta decisione 8. numer. 53. lib. 1. Ioseph. Ludouic. dicta decisione prima, ex num. 1. Petr. Magdalen. de numero testium, secunda parte, cap. 4. num. 85. cum sequentibus, & id ipsum notaui supra, cap. 22. ex num. 13. num sequentibus notauit etiam Sfortia Oddi, in consilio 93. ex num. 9. lib. 1. Qui etiam annotauit num. 10. nec contractus valere gestos à furioso. Et[sect. 6] cum aliis Ioseph. Ludouicus, dicta decisione prima, num. 5. & duobus seqq. Pichardus, in dicto §. item furiosi, numero primo. Mieres, prima parte, quæstione 1. num. 112. in principio. Ioannes Vincent. Honded. dicto consilio 78. ex num. 54. cum sequentibus, vbi late post alios Authores, sicut furiosus non potest con[sect. 7]trahere matrimonium, l. hæredibus, §. 1. ff. ad Trebellianum, l. patre, ff. de his qui sunt sui vel alieni iuris, l. furor, & l. sponsalia, ff. de sponsalibus, & per Boërium, decisione 23. num. 68. Surdum, in consilio 89. numer. 2. & 31. lib. 1. neque etiam potest ingredi religionem, & matrimonium spirituale contrahere, vt ibidem probat num. 53. & num. 66. & 67. idem Hondedeus, quod professio facta à furioso, est nulla, nec obligat, dummodò probetur furor tempore professionis, cap.[sect. 8] Gonsaldus, 17. quæstione 2. cap. sicut tenor, de regularibus, iuncta gloss. verbo, mente. Et per Boërium, in consilio. 29. num. 11. & 12. libro primo, & generaliter, quòd furiosus caret sensu, & intellectu, & ideo nullum actum gerere potest, in quo consensus requiritur; latè probat Cardinalis Thuscus, practicarum con[sect. 9]clusionum iuris, littera F. conclusione 540. Doctor Spino, in speculo testamentorum, glossa rubricæ, parte 10. ex numero primo, cum sequentibus, vbi quod furiosus[sect. 10] vsque adeo testari prohibetur, vt nec ad pias cansas testari valeat, vt etiam probarunt Authores alij ibi relati, ob rationem prædictam, quia caret iudicio, & intellectu, & quicquid agit, ignorat. Et ita quoque post Bartol. Hippolyt. Angel. Decium, Boërium, & Bernardum Diaz, tenuit Gratianus, dicta regula 214. numero 3. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, dicto cap. 4. numer. 87. vbi refert alios plures, & cum Bartulo, Craueta, & Iulio Claro, Ioannes Vincentius Hondedeus dicto consilio 78. num. 64. libro 2. qui omnes (vt dixi) quoad præfata æquiparant furiosum, & mente captum, & alias personas relatas suprà, n. 5. Idcircò pro eorum, & dicendorum maiori explicatione obseruandum erit, quod furiosus differt à de[sect. 11]mente. vel mente capto; quia dicitur furiosus, qui intellectu priuatus, habet euidentem furoris rabiem, etsi dimitteretur, sæuiret in se, & alios, l. diuus, ff. de officio præsidis. Mente captus autem is est, cui mens, & consilium defuit, nullum tamen furoris signum ostendit, non se, aut alios offendit. Ita sane cum Odofredo, Baldo, Angelo, Iasone, Alexandro, Parisio, Bertrando, Grammatico, Maranta, Antonio Gomezio, Menchaca, & aliis eleganter Petrus Surdus, in cons. 89. num. 15. libro 1. qui subdit, quod etsi in qualitate insaniæ differat furiosus à demente, in substantia tamen quoad inualiditatem eorum, quæ ipsorum quisque gerit, æquiparantur; nam vterque caret prorsus[sect. 12] intellectu, & vtrique deest sensus, l. tam. dementis, C. lide Episcopali audientia, l. fatuo, ff. de priuilegiis creditorum, l. 1. §. finali vbi Bald. Albert. & alij, ff. de ædilitio edicto, & de ista æquiparatione est text. in l. si furiosi, C. de nuptiis, & in §. comprehendimus, in fine, in authent, vt hi, qui oblig. perhib. res minoris. Quem ad ad hoc expendunt Bald. & Præpositus, provt refert Surdus, num. 16. qui dicunt, legem nouam loquentem de furiosis, habere locum in mente capto, quia is furioso comparatur. Et idem tenuerunt Paris. Bertrand. & Cephal. ab eodem Surdo commemorati d. num. 16. qui subdit, id voluisse præmittere illo in loco, & in casu sibi consulto (provt etiam ego nunc præmittendum duxi) ne mirum mox videatur, si in infrà dicendis, iura de furioso, & mente capto loquentia, promiscuè allegentur. Et eandem quoque tradidit resolutionem Iacobus Menochius, in consilio 82. num. 190. seqq. libro primo, & præsumptione 45. ex num. 1. vsque ad num. 18. lib. 6. vbi latissimè explicat, quis furiosus, quis demens, mente captus, amens, vel fatuus sit, vt ibi videri poterit, & per Sfortiam, in cons. 93. ex numer. 14. cum sequentibus, vbi agit de melancholicis, & an furiosis æquiparentur, vt testati valeant, vel non. Conuenit etiam Hippolyt. Riminaldus, in cons. 809. num. 7. libro 7. vbi post Decium inquit, quod argumentum valet de furore ad dementiam, & quod de vno dicitur, habet locum in alio:[sect. 13] Ioseph. Mascardus, de probationibus, tom. 2. concl. 1048. numero primo, & 2. qui id ipsum, quod Surdus profitetur, & multos Authores ita tenentes commemorat (sed à Surdo non refertur) videlicet mente capti & furiosi discrimen in eo versari, quod ex sententia communi, & Surdi resolutione suprà diximus; ex iuris tamen dispositione, mente captum, & furiosum, vt plurimùm, à pari procedere, & in vno statutum, in alio quoque locum habere. Denique & Cardinalis[sect. 14] Thusc. littera F. conclus. 539. per totam, in eo dubio, furiosus qui dicatur, & in quo differat à stulto, mente capto, & demente & similibus; id ipsum concludit num. 7. quod ex Petro Surdo dicebam suprà (sed Surdum ipsum non citat: & num. 8. post Fulgos. statuit, quòd amens est idem, quod sine mente, demens quasi deorsum à mente, mente captus, quasi captiua mente Furiosus, qui mente caret: & ideò quòd sicut furiosus non potest testari, neque obligari, ita neque possunt alij dementes: & citat Crauetam, Corneum, & Rotam Romanam. Apparet igitur secundum hæc, & dictam Petri Surdi resolutionem, dicenda mox de furioso, promiscuè & de mente captis, & insanis, vel satuis intelligenda: & de phrenetico, & phrenesi vide omninò Iacobum Menochium, vbi suprà, Cardinalem Thusc. d. concl. 539. ex num. 20. cum sequentibus, apparet etiam, atque ex eisdem Authoribus, dicta superiùs de inualiditate testamenti à furioso conditi,[sect. 15] vsqueadeò procedere, vt testamentum à furioso conditum, nequaquam valeat; etiamsi rectè & prudenter, & cum bono consilio factum apparuerit, quia fortuitò potius, & casu, quàm à iudicio rationis, & consensu, liberàque voluntate prouenire videtur, provt tenuerunt Bald. Abb. Ias. & Decius, & alij plures relati per Petrum Magdalen. de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, cap. 4. numer. 93. & tribus seqq. qui ipse ita asserit, & dicit probare textum meliorem de toto corpore iuris, in dicto cap. sicut tenor, de regularibus, & id ipsum post alios tenuit Gratianus, dicta regula 214. numero 6. Iosephus Mascardus, de probationibus, conclusione 715. numero 16. qui quando constat, furiosum non habuisse dilucida interualla, inquit, quod prudens ille actus à furioso gestus, fortuitò potiùs, quàm integra ratione perfectus diiudicatur: Iacobus Menochius, lib. 6. dicta præsumptione 45. num. 68. Hippolytus Riminaldus, sin[sect. 16]gulariter, dicto consilio 809. ex num. 22. vsque ad numerum 39. lib. 7. vbi vide omnino, & numer. 36. & 37. exemplis comprobat, quod de facili contingit, dementem, & furiosum dicere, & facere aliqua conuenientia homini sanæ mentis, sed quod non perseuerat in multis verbis, & factis continuis, & infrà dicetur; idem quoque quod Petrus Magdalenus, & superiores tradidit Petrus Surdus, dicto consilio 89. numer. 43. lib. 1. vbi respondendo ad ea, quæ proposuerat ibidem num. 5. videlicet quod in casu sibi proposito sanus potius mente, quàm demens ille videtur, quia proferebat multa verba conuenientia homini sanæ mentis, & sæpè respondebet ad propositum; iuridicè pro responsione obseruat num. 43. præcitato, parum prodesse, quod Gaspar ille aliquando ad propositum factis interrogationibus responderet: quia (vt dicit Romanus ibi relatus) sapiens ex eo non præsumitur, quod verba sapientiæ proferat, nisi & actus faciat sapientiæ necessarios; & non sufficiat, quod furiosus aliquando dicat verba, quæ prudentibus conueniant, sed probari debet, quod vt plurimùm esset prudens: aliàs semper præsumitur furiosus: non est enim mirum, quod furiosus quandoque ex verbis, vel ex aliquo actu prudens appareat, & tamen veritas sit in contrarium, vt concludunt Zabarella, & Corne. ibi relati. Qui etiam notarunt, quod fatui, furiosi, & mente capti faciunt multoties signa, & loquuntur vt prudentes, non tamen ideo iudicantur prudentes, quia & infantes dicunt sæpè verba prudentia, & faciunt actus conuenientes prudentibus, & tamen non sunt tales, vt latius ibidem Surdus ipse. Vbi etiam citat Parisium, Menochium, & Manticam in idem propositum, quod sufficiat dictas personas aliquando dixisse verba, vel fecisse actus prudentiæ, vt dicto num. 43. videri potest. Cum ergo apparet, furiosum quem fuisse, nec probatur sana mens tempore conditi testamenti, vel cum non habebat dilucida interualla, quo casu latius res erit explicanda, vt infrà dicetur, vel temporis interuallum, cum ea circunstantia recte & prudenter conditi testamenti, & cum aliis id efficeret: planum equidem est, veram esse resolutionem præfatam, vt latiùs concludunt Surdus, & Magdalenus, vbi supra, Mascardus conclusione 1048. numero 11. Hippolyt. Riminald. d. cons. 809. ex numero 22. vsque ad numerum 39. lib. 7. qui numero 40. rectissimè constituit, quod probatio per duos testes, quem tempore actus gesti fuisse sanæ mentis, præfertur probationi per multos testes in præteritum, quem fuisse dementem, vt notarunt Corneus, & Boërius ibi relati, & ipse quoque Riminaldus in indiuiduo defendit testamentum per hanc rationem in consilio 376. num. 28. 29. & 30. lib. 4. quò loci cùm numero 32. & 33. adduxisset, quod sanæ mentis præsumitur congruè respondens tempore testamenti, vel alterius actus, & qui rectè testatus fuit, sicut quilibet fuisset sanæ mentis; subdit statim num. 34. quod in furioso tunc temporis res posset esse dubia. Verè tamen (vt Riminaldus, idem latius probauit d. consilio 809.) tes non est dubia, in eo qui furiosus apparuit, nisi sana mens tunc temporis positiuè probaretur, vel nisi dilucida interualla cum aliis circunstantiis, & quod rite testatus fuisset, aliud suaderent, vt infrà dicetur. Et per hæc constat, temperandam esse generalem[sect. 17] Ioannis Vincentij Hondedei resolutionem, in consilio 78. num. 60. & 61. lib. 2. vbi ex sententia Beroi, Barbatiæ, Corseti, Cornei, Curtij iunioris, Marsilij, Grammatici, Decij, Iasonis, Crauetæ, & aliorum firmauit, mentem sanam furiosi probari ex sola prudenti, ac sana dispositione testamentaria, quia ex dictis, & factis, qualis sit mens, sana scilicet, aut insana præsumitur. Verè namque ex eo solum non probari, & doctrinam eam, atque rationem fallacem esse, ex superiùs dictis, & Petri Surdi obseruationibus, Hippolyti quoque Riminaldi resolutionibus concludenter apparet. Similiter inquit ipse Hondedeus, dicto num. 61. testamentum furiosi valere, si rectè fuit testatus eo modo, quo testatus fuisset homo sanæ mentis. Idque licet constaret, antea furiosum fuisse: & tradit rationem eandem, quoniam ex ipsa prudenti dispositione, præsumitur fuisse sanæ mentis tempore conditi testamenti: nam etiam ex eo solum, semel furiosum, sanæ mentis non præsumi, communis, & verior Doctorum sententia probauit vt suprà vidimus. Considera tamen, an ipsum Vincent. Hondedeum saluando, obseruari possit, in casu eius consilji vltra prudentem, & sanam illam dispositionem furiosi, quæ sola non sufficeret (vt suprà dictum est) alia quoque interuenisse simul, quæ sufficere, & Authorem prædictum eò adducere potuerunt. Videlicet testamentum, & codicillos factos fuisse cum interuallo temporis post furorem. Deinde, Notarium de illis rogatum, asseruisse, mulierem esse prudentem, & sana mente, intellectu & sensu. Sed nihilominus resolutio ipsa dubia videtur ex eo, quod solum temporis interuallum, nisi aliunde sana mens probetur, sufficere non debet sententia multorum, vt infrà dicetur: Notarij etiam assertio fidem non faciat in proposito, ex crebriori Doctorum sententia, vt infrà quoque dicetur, ex his denique dubia admodum redditur eiusdem Hondedei obseruatio; qua Petrus Surd. d. cons. 89. numero 29. & 30. lib. 1. latius probauit, furiosum qui semel fuit, præsumi continuasse in eo furore, & actum præsumi factum durante furore, si furor durauit aliquo temproe, vt infra dicendum est. Si tamen furiosus habuerit dilucida interualla, tunc temporis optimo iure testari, & contrahere, & alia peragere poterit, quæ sanis hominibus conueniunt, iuxta textum, in d.l. furiosum, C. qui testam. fac. poss. & dictam l. partitæ, & in l. penultima, in versic. nos itaque, C. de curatore furio. dan. & ita vnanimiter adnotarunt omnes Scribentes. sicuti ex communi sententia tradiderunt Michael Grassus, §. testamentum, quæsst. 21. num. 1. qui Viuium, Menchacam, & alios retulit. Pichardus, in d. §. item furiosi, num. 1. & 11. Anton. Gomezius, in d.l. 3. Tauri, num. 6. Petrus Magdalen. de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, dicto cap. 4. num. 88. quod probato sanæ mentis interuallo tempore testamenti, aut actus gesti, verum est; alias enim non valeret testamentum, nisi eo tempore sanæ mentis testatorem fuisse, præcisè probaretur; provt ex communi Interpretum sententia adnotauit Molina, de Hispanorum primogeniis, libro 2. cap. 9. numero 29. & ante eum Rodericus Suarez, dicta allegatione prima, numero 21. latius Menochius, libro 6. dicta præsumptione 45. numero 63. qui conueniunt[sect. 19] in alio, testamentum conditum ante furorem ab eo, qui furiosus postmodùm apparuit, validum esse, sicque furorem superuenientem, non perimere iam antè rectè gestum negotium, provt iuta ipsa suprà præcitata probant, & exornauit Nicolaus Reusnerius, libro primo, decisione 8. nu. 46. & 46. Honded. dicto consilio 78. num. 71. & 72. Et hactenus de secunda obseruatione huiusuce materiæ. Tertio deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 20]que constituendum erit, & pro regula generali materiæ eiusdem, furorem in dubio non præsumi, sed potius sanam mentem, sicque testatorem sanæ potius, quam insanæ mentis præsumendum in dubio, vt valeat, & sustineatur eius testamentum, sicuti, in cap. vltimo, in verbo, compotem, de successionibus ab intestato, scripserunt Glossa, & omnes Doctores communiter. Bartolus, in l. filium, ff. de acquirenda hæreditate Baldus, in l. quidam in suo, in secundo notabili, ff. de condit. institut. Aretinus, Castrensis, Salicetus, Alexander, Decius, Cardinalis Zabarella, Corneus, Socinus vterque. Bellonus, Ruinus, Parisius, & Couarruu. cum quibus ita resoluunt Cardinalis Franciscus Mantica. de coniecturis vltimarum voluntatum. libro secundo, titulo quinto, numero secundo, Iosephus Mascardus, de probationibus, tomo 2. conclusione 824. numero quinto, vbi loquitur in furioso, & conclusione 1048. numero 14. & 15. vbi in mente capto ita constituit, & quamplurimos refert Authores. Rolandus, in consilio 27. numero 28. libro tertio. Corsetus, in singularibus suis, in verbo, testamentum. Iacobus Menochius, libro sexto, dicta præsumptione 45. numero 18. & tribus sequentibus, & in consilio 82. numero 215. & sequentibus libro 1. Æmilianus, Boërius, & Grammaticus, cum quibus Iosephus Ludouicus, d. decisione prima, numero 10. & 11. Burgos de Paz, in consilio 6. numero 7. & in consilio 11. numero 4. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libro secundo, interpretatione 1. solutione 4. numero 13. & 14. folio 137. Stortia Oddi, in consilio 93. numero vndecimo. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 46. numero 40. Alexander Raudensis, de analogis, libro primo, cap. 30. numero 148. Nicolaus Reusnerius, dicta decisione 8. numero 44. & 45. Hippolyt. Riminald. in consilio 809. numero primo, 2. & 3. lib. 7. & cum Glossa, Bartolo, Saliceto, Ruino, Decio, Boërio, Grammatico, Mascardo, & Zabarella, Ioann. Vincent. Hondedeus d. cons. 78. numero 53. libro 2. & cum eadem Glossa, Baldo, Alciato, Couarruu. Maranta, Rolando, Menchaca, Mantica, & Iosepho Ludouico Petrus Surdus in consilio 89. numero 3. libro primo. Iosephus de Sese, decisione 56. Regni Aragonum, numero 6. & 13. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo quarto, littera F, conclusione 541. numero primo, & sequentibus folio 99. & supra hoc eodem lib. & tractatu, cap. 22. n. 91. & seq. ita quoque adnotaui. Et quidem communis hæc sententia, & iure, & ratione probatur, ac primum ex textu, in l. nec codicillos, C. de codicillis, vbi glossa super verbo, probari, versic. nam hic est præsumptio, & in capit. vltimo, versiculo, nos causam, & versic. si vero de succession. ab intestato, l. 2. in versic. è otro fi dezimos, quæ quando algulo. cum seq. titulo 14. partita tertia, cum concordantibus adductis à Mieres, de maioratu, 1. p. q. 1. num. 112. in principio, in versic. pro quorum sententia facit, & in versic. si autem quis ante confectionem. Ratione etiam illa communiter probata per Doctores, de qua per Menochium, Mascardum, Riminaldum, & Surdum, in locis nunc relatis, & per eundem Mieres nunc præcitatum: Videlicet, quod hæc præsumptio sanæ mentis, propria ipsius naturæ præ[sect. 21]sumptio est, vt scilicet sensus, & ratio naturalis in quolibet homine præsumatur; nam naturale est, quem esse mentis compotem, sed esse furiosum, & insanum, est accidentale, vt ex Baldo, in dicta l. non codicillum, Interpretes ferè omnes commemorant. Indèque & consequenter, vt qui furiosum ali[sect. 22]quem esse dixerit, id ei onus probandi incumbat; sicuti ex infinitis aliis Authoribus, & ratione concludenti adducta obseruauit Mascardus, dicta conclusione 824. numero 8. & 9. Tiberius Decianus, in consilio 127. numero 29. libro tertio, Riminaldus, dicto consilio 809. numero tertio, libro 7. Mantica, Menochius, Mieres, & Prætis, vbi suprà. Nicolaus Reusnerius, libro primo, dicta decisione 8. numero 48. & 49. vbi quod furoris tempus probari debet ab eo, qui[sect. 23] actum ex furore impugnat, quando probatio furoris admittitur contra dictam præsumptionem: quod etiam cæteri relati Authores obseruant, & eleganter Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 809. numero 10. & 11. libro 7. Petrus Surdus, dicto consilio 89. num. 3. in fine, & n. 4. & 24. & seq. lib. 1. Cardin. Thusc. tom. 4. d. concl. 541. fol. 99. Et magis creditur testibus deponentibus, quem esse sanæ, quàm insanæ mentis, & sic de sana mente, quàm de furore: provt in specie responderunt Corneus, Decius, Parisius, Boërius, Socinus, Decianus, Grammaticus, Portius Imoles. & Antonius Gabriel, cum quibus Menochius, libro 6. dicta præsumptione 45. numero 21. Ioannes Vincentius Honded. dicta consilio 78. numero 73. libro 2. Burgos de Paz, dicto consilio 6. numero 4. Mascardus, de probationibus tomo 2. conclusione. 827. num. 11. & seqq. vbi reddit rationem, quoniam testes deponentes de sana mente, deponunt de qualitate, quæ naturaliter cuicunque inest; idcirco præferuntur cæteris de furore deponentibus: & id ipsum scripserunt. Ioseph. de Sese, dicta decisione 56. Regni Aragon. num. 4. & cum multis Thuscus, dicta conclusione 541. num. 6. folio 99. & alij à me relati suprà hoc eodem libro, & tractatu, cap. 22. n. 98. & duobus sequentibus, vbi etiam scripsi num 101. quod magis creditur duobus testibus de sana mente depo[sect. 25]nentibus, quàm mille de furore, aut dementia attestantibus, & comprobant Honded dicto consilio 78. num. 74. Sese, dicta decisione 46. num. 5. Thuscus, dicta conclus. 541. num. 7. & Mascardus, dicta conclusione 827. num. 13. vbi num. 14. & 15. tradit, articuli quo[sect. 26] pacto sint formandi ad probandum, quem esse furore captum,& è contra ad furoris qualitatem submouendam, &per totam conclusionem 827. ex proposito inquirit, quales debeant esse testes ad probandum fu[sect. 27]rorem inducti & qualiter deponere debeant, vtconcludentet probent, quem fuisse, vel non fuisse furiosum tempore actus gesti, & eidem iunge tradita per ipsummet Authorem, conclus 1048. per Hippolyt. Riminaldum, dicto consilio 376. ex numer. 18. cum sequentibus lib. 4. Iacobum Mandellum de Alba, in consil 414. vbi vide per Surdum, dicto consilio 89. ex[sect. 28] num. 24 lib. 1. vbi numero 4. concludit, quod testes deponentes de furore, tenentur causam, & rationem dicti sui reddere, etiam non interrogati: quoniam furor. vel insania debet concludenter probari, & cum non possit sensibus corporis percipi, rationem redere testes, omnino necessarium est: quia non cognoscitatur furor nisi per inquisitionem quandam, quæ se animo non offert, nisi per multa, & diuersa media, circa quæ testes de facili possent errare. Et citat quamplures Authores ita tenentes. Tenuit quoque id ipsum post Castrensem, Iasonem, Alexandrum, De[sect. 29]cium, Bald. Curtium iuniorem, Corneum, Menchacam, & Rotam Romanam, Hondedeus, dicto consi[sect. 30]lio 70. libro 2. Cardinalis Thuscus, tomo 4. littera F. dicta conclusione 541. numer. 21. & 26. Mascardus, tomo 2. dicta conclusione 827. num. 1. vbi inquit, quod testes ad probandum furorem producti, vt conclu denter furorem probent, opus est, vt de his quæ deponunt, rationem reddant & num. 2. assignat rationem, quia testis deponens super eis, quæ in animo consistunt, non probat, nisi rationem reddat: & num. 6. quod non solum tenentur testes causam, & rationem reddere, sed etiam talem, quæ concludat furorem ipsum, vt ibi videbis. Sicque plane sequitur, quod testes deponentes aliquem esse furiosum, vel non sanæ mentis, præferri debent testibus de sana mente deponentibus, quando meliorem rationem assignant, & verisimliora deponunt, sicuti Alexander, Curtius iunior, & Rodericus Suarez notarunt, cum quibus Burgos de Paz, d. cons. 11. numer. 18. vbi inquit, quod Doctores, qui asserunt, testes de sana mente deponentibus, praeferendos esse testibus de furore deponentibus; tunc loquuntur, cum inter vtrosque testes æqualitas datur, aliàs secus; vt Curtius iunior ibi relatus, notanter concludit. Eleganter etiam Rodericus Suarez, ibidem commemoratus, allegatione prima, columna 6. in fine, & colum. 7. per totam, vbi inquit præferendos esse in proposito testes, qui sunt maioris authoriratis, & timoratæ magis conscientiæ, etiam allis contra affèrentibus. Quoniam authoritas, & honestas personarum multùm ponderatur in testibus, ad præferendum alios testes. Vt dicit textus notabilis, in cap. in nostra, de testibus, & comprobant Authores ibi præcitati. Subdit postmodum in hæc verba Rodericus ipse: Tertiò, quia testes ipsi deponunt verisimiliora, & ea, quæ magis cadunt in sensum testium; scilicet in alienatione mentis, quæ per actus exteriores probatur. Nam probare quem non esse sanæ mentis, licèt videatur prima facie Negatiua, tamen non differt ab affirmatiua, cum probetur per actus, & media extrinseca affirmatiua, putà dicebat; & faciebat talia, vt est casus ille notabilis, in l. prima, C. de Cano. frum. vrb. Rom. libro vndecimo, glos in l. nec codicillos, C. de codicillis; in dict. cap. cum dilectus item testes, qui deponunt, aliquem esse furiosum, vel mente captum, deponunt de eo, quod oculis viderunt, & perpenderunt; scilicet faciebat talia dicebat talia. &c. Deponens autem, testatorem esse sanæ mentis, magis videtur deponere de qualitate inuisibili, quæ non percipitur visu, nec auditu: sic in specie dicit Baldus, &c Et inferius: ibi: Et maxime hoc obtinet in proposito, nam si bene aduertuntur testes aduersæ partis non deponunt eo modo, quo concludunt, nec repellunt dementiam probatam per actus diuer sos mentis insanæ à testatrice factos: nam plurimi testes aduersæ partis, aut fere omnes dicunt, se non vidisse eam aliquos actus furiosæ facientem, quæ Negatiua est; nam possibile est, quod ipsi non viderunt, nec audierunt, & quod viderent, & audirent alij; testes ipsius actoris, qui hoc deponunt. Immo cum testes actoris dicant, eam esse furiosam, seu mente alienatam tempore testamenti, ad hoc vt eis contradicerent testes ipsius rei deponere deberent, se fuisse præsentes tempore testamenti & eam vidisse sanæ mentis, nec aliqua verba insaniæ protulisse; non potuisset esse absque eo, quod ipsi vidissent, & audiuissent; & aliter deponentes nihil probant, &c Superiora quoque latiùs adducit Cardinalis, Thuscus, tomo quarto, litera F. dicta conclusione 541. ex num. 6. cum sequentibus, folio 99. quatenus inquit numero 8. in eodem proposito, quod creditur paucioribus testibus deponentibus, quando verisimiliora deponunt, ex Alexandro, in consilio 141. numero 11. lib. 1. numero 9. quod si testes vicini depone[sect. 31]rent de furore per veras causas, significantes furorem, illis credendum esset, provt tenent Alexander ipse, & Mantica, quos ibi citat: & num 12. & 13. quod consanguinei, aut vicini aut Medici præsumuntur magis informati, ideò ipsi præferuntur; si de furore deponunt, tanquam verisimliora deponentes, & magis informati, ex Alexandro, Corneo, & Parisio, ibidem commemoratis. Et quod testes, qui modicam conuersationem habuerunt, non sunt ita bene informati; ex eodem Corneo iterum relato: &[sect. 32] num. 10. inquit ipse Thuscus, quod testes de furore deponentes præferuntur, quando cum eis concurrunt alia, vel aliqui testes, aut scripturæ partis aduersæ, ex Curtio iun. in consilio 151. numer. 5. & 10. deinde numero 11. idem Thuscus post Alex. Iasonem, & Menochium obseruat, quod in hac materia[sect. 33] furoris, aut insaniæ probandæ, testes magis in specie de dementia, aut furore deponentes, præferuntur testibus generaliter, siue non ita specificè deponentibus de sana mente, & è contra. Quod idem post alios multos Authores obseruauit Riminaldus,. d. consilib 809. numer. 20. lib. 7. ac denique scripsit vtiliter Thuscus, eadem conclusione 541. numer. 16. folio 100. post Corneum, in consilio 69. numer. 14. versic. & propterea adducit. & in consilio 73. in fine, libro primo, Rotam Romanam, decisione 129. in fine, libro 2. quod inter contrarias opiniones furoris, & sanæ mentis[sect. 34] arbitrarium est iudici, quæ probatio præualeat ex verisimiliori ratione. Quod ego optimè dictum, & verissimum arbitror, nec aliam ita securam, aut magis generalem doctrinam in hac posse, qua versamur, tradi materia: Ipsum autem Iudicem ex temporis, rerum, & personarum qualitatibus, & omnibus circunstantiis, quæ occurrent, secutius, & congruentius posse id definire, quàm hoc loco regula aliqua generali circunscribi: arbitrium verò ex iuris regulis, & Interpretum placitis crebrioribus debebit deduci, ac maximè ex his, quæ. in proposito ab ipsis traduntur. Quæ vt distinctùs dignosci valeant, meminisse oportebit, Interpretes eosdem vnanimiter statuisse, furiosum quem esse, probatu difficile esse, nec ideò posse directò probari, quòd furor in intelligentia con[sect. 34]sistat, nec sensu testis percipi queat; sicuti Iosehus Mascardus, de probationibus, tom. 2. conclusione 824. num. 1. post alios multos Authores animaduertit. Mantica etiam, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. dicto tit. 5. num. 16. & cum Baldo, Boërio, Menchaca, & Menochio Petrus Surdus, in cons. 89. num. 25. quapropter reliquum est, vt quem furiosum. esse, vel fuisse tempore conditi testamenti, coniecturis, seu[sect. 35] signis, & præsumptionibus, quæ furorem, seu dementiam inferant probandum sit, vt etiam adnotarunt specificè permulti Authores, quos Iacobus Menochius, lib. 6. dict. præsumpt. 45. num. 22. & 23. Mascard. dicta conclus. 824. num. 2. & Petrus Surdus, dicto cons. 89. num. 25. & num. 24. præcitarunt. Signa autem furoris, vel dementiæ, siue non sanæ[sect. 36] mentis quamplurima colligi valent ex Interpretibus, ac maximè ex his, quos suprà in initio huius capitis adduxi. Inter alios tamen ex professo magis explicant, & videndi sunt omninò Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 2. dicto tit. 5. ex num. 10. vsque ad numerum 16. vbi septem signa, seu coniecturas furoris, aut dementiæ recenset. Decem & septem Menochius, dicta præsumpt. 45. ex n. 21. vsque ad numerum 59. latè Mascardus tom. 2. conclusione 826. per totam, vbi vide omninò, & conclusione 1048. Burgos de Paz, dicto consil. 11. ex numero 7. vsque ad num. 10. Alexand. Raudensis, de Analogis, lib. 1. cap. 30. num. 143. & num. 153. & quinque seqq. Hippolyt. Riminald. in consil. 376. ex num. 17. & num. 32. cum seq. lib. 4. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 4. littera F, conclusione 541. & 542. ex fol. 99. Petrus Surdus, dicto consil. 89. ex num. 17. vsque ad numerum 25. lib. 1. vbi quinque signa adducit insanæ mentis: & num. 25. inquit ex sententia communi Interpretum nostrorum, quod cum furor, & dementia difficilis sint probationis (vt dictum remanet) leuiores pro[sect. 37]bationes admittuntur; quia vbi actus, seu res sui naturâ difficilis est probationis, contenta est lex his probationibus, quæ haberi possunt: & num. 26. quod de probando furore, seu insania in genere, cum agitur, admittuntur testes singulares, vt tenent multi Authores, quos ibi citat: & num. 27. quod sufficit[sect. 38] hoc casu, quod testes deponant de suo iudicio, vel credulitate, vt concludunt Decius, & Herculanus[sect. 39] ibidem à Surdo relati, qui subdit, quòd quamuis contendant nonnulli, non esse bonam rationem testis, qui dicat scire aliquem esse furiosum, vel dementem, quia vidit; tamen veritas est in contrarium. Nam etsi dementia ipsa non subiiciatur sensui, signa tamen, & actus, ex quibus cognosci potest dementia, sensibus percipiuntur, & præcipuè visu, vt quando facit actus, qui à solis furiosis, aut mente captis fieri solent: & ita Decius ipse, Angelus, Iason, & Alexander, ibi commemorati, qui conciliando opiniones contrarias, dicunt, quod ratio testis, quia vidi,[sect. 40] non probet, quando ita simpliciter diceret; sed bene probet, quando dicit, quia vidi eum facientem actus, qui furiosis conueniunt: & latiùs explicat Mascard. tomo 2. conclus. 1048. num. 27. & seq. Denique Petrus ipse Surdus d. consil. 89. num. 45. rem[sect. 41] absoluit, dicens, quod Notario non creditur asserenti, aliquem esse sanæ mentis, prout tenuerunt Dinus, Baldus, Angelus, Cinus, Salicetus, Alexander, Cuman. Corn. Curt. iun. Ias. Paris. & Bertrand. ibi commemorati, & pro hac parte tria fundamenta recitat Ias. in l. sanum, C. de transactionib. & illud præcipuè, quia cum agatur de honore, & vituperio eiusdem Notarij, dicitur attestatio in facto proprio, vnde ei non creditur, & idipsum tenuerunt Rodericus Suarez, d. allegat. 1. colum. 4. in versic. sed quia fortè vltra quam. Burgos de Paz, dicto consil. 11. numero 17. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. tit. 5. num. 17. vbi plures adducunt concordantes, Hector Felicius, allegat. 24. parte 3. Grassus, §. test amentum, quæst. 21. num. 8. Riminaldus, dicto consil. 809. num. 13. 14. & 15. libro 7. qui citat Angelum, in l. quidam in suo, ff. de condit. institut. dicentem, quod caueant Notarij facientes instrumentum testamenti pro eo, qui non esset sanæ mentis, quia licèt in scriptura attestentur, quod erat sanæ mentis, eis non creditur, quia de eo non rogantur, nec pertinet ad ipsorum officium: idem Riminaldus ibidem, num. 75. & 76. vbi quod hæc est communis opinio: & num. 74. post Corneum, Alexandrum, & Simonem de Prætis, quod Notarius asserens tam in testamento, quàm in examine de sana mente, præbet coniecturam veritatis: & num. 77. quod talis assertio Notarij multum fa[sect. 42]ciat, vel adminiculetur, vt per Corn. & Parisium, quos Mantica, dicto num. 17. recenset: ipse autem Riminaldus intelligit, posse procedere, alio non obstante fidei Notarij: & in consil. 376. lib. 4. qui cùm dixisset num. 22. Notario asserenti de sana mente testatoris non credi; subdit num. 35. & 47. quòd id fallit, si coadiuuetur à testibus, & probata legalitate, & bonitate Notarij, vt ibidem Riminald. Idem, num. 36. Ioann. Vincent. Honded. in cons. 78. lib. 2. qui cum retulisset num. 56. & 57. communem Doctorum sententiam, quod non adhibetur fides Notario asserenti sanam mentem testatoris; subdit numero 58. negari non posse, quin faciat saltem magnam coniecturam, vt dixit Corneus, quem refert, & Riminaldum non citat: & num. 59. quod cum multum resideat in arbitrio Iudicis, an huiusmodi assertioni Notarij sit standum, secundùm Salicetum relatum ibi, inclinare debet huiusmodi arbitrium pro assertione Notarij, qui præsupponatur esse legalis & peritus. Idque maximè, si testator, rectè, & bono consilio testatus fuerit, vt ibid. nu. 60. & 61. Quamuis ergo regulariter standum sit præfatæ sententiæ communi, aliquando tamen ex aliis adminiculis, & circumstantiis negari non potest (vt ego arbitror) quin Notarij assertio adminiculetur, & magnam faciat coniecturam. Sicque sustineri posset Doctoris Spino, in Speculo testamentorum, glossa rubricæ, parte 10. num. 11. fol. 49. obseruatio illa, adeò absoluta, & generalis, & non aliàs, quod statur assertioni Notarij in proposito casu; cùm contrarium sit verius, & communiter receptum (vt vidimus) nisi ex aliis adminiculis, & circumstantiis Iudex adducatur. Et Author ipse nec communis Interpretum resolutionis, nec alicuius Authoris facit mentionem. Rem autem eandem Iudicis discreti arbitrio rectè reliquit Pelaez à Mieres, de Maioratu, prima parte, quæst. 1. num. 112. in finalibus verbis, & vide latus supra. c. 72. Et hactenus de tertia principali obseruatione in hac materia, cuius resolutio, furiosum scilicèt in dubio quem non præsumi, sed potius sanæ mentis, tunc[sect. 43] procedit, quando non constat, eum de quo quæritur, furore anteà agitatum fuisse, secùs verò si furor anterior constaret. Idcircò & quarto loco obseruandum, atque con[sect. 44]stituendum erit, quod si furor anterior per præteritum tempus appareat, & sic dilucidè constet, aliquem furore, dementia, vel insania affectum fuisse; tunc sane constituenda est regula contraria præcedenti, videlicet hunc præsumi adhuc furiosum, vel dementem, & consequenter testamentum, vel alium actum ab eo factum, vires non habere, nisi vtique specificè probaretur, tempore ipsius actus, vel conditi testamenti, illum de quo agitur fuisse sanæ mentis, & furorem cessasse. Ita sanè in indiuiduo responderunt Glossa, Anchar. Cardinal. Florentin. Paul. de Leaza, Salicet. Innocent. Ioannes Andreas, Anton. de Butrio, Panormit. Alex. & alij, cum quibus sic resoluit Franciscus Viuius, decis. 377. num. 3. & 8. lib. 2. Glossa, Anchar. Cardin. Zabar. Abbas, Alex. Corn. Bertrand. Iason, Decius, Ruinus, Curtius iunior, Berous, Parisius, Alciatus, Decianus, & Raudensis, quos refert & distinctè explicat Iacob. Menochius, lib. 6. dicta præsumptione 45. num. 59. & in cons. 82. numero 220. libro 1. qui subdit, hos omnes moueri, atque excitari per text. in l. penult. C. de curatore furio. & in cap. iudices, 3. quæstione 8. & num. 61. dictæ præsumpt. 45. inquit, ab hac communi, & recepta sententia malè dissentire Castrensem, & Iasonem, quos ibi adducit, dum responderunt, illum,[sect. 45] qui vult probare, actum aliquem fuisse gestum à furioso, probare debere, illo tempore gesti actus furiosum fuisse: cùm non sufficiat (aiunt Castrensis, & Iason) probare antè, vel pòst furore agitatum. Sicqsue veriorem esse superiorem sententiam; cùm mutatio non præsumatur, nec id quod est contra rei naturam, sicuti est, quod furiosus, vel insanus, sit pristinæ sanitati restitutus. Eandem quoque resolutionem communem contra Castrensem tuentur Rodericus Suarez, dicta allegatione prima, columna 11. versic. confirmatur etiam prædicta conclusio, qui in fortioribus terminis iura, & authoritates adducit, quando scilicèt furiosus haberet dilucida interualla (vt mox videbitur) Marc. Anton. Eugenius, in consilio 79. ex numero 23. cum seq. Burgos de Paz, dicto cons. 11. num. 13. Mascardus, qui refert quamplurimos, de probationibus, tom. 2. conclusione 825. ex numero 1. cum seq. vsque ad num. 10. Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 1. numero 111. in versic. ego in hoc dubio, in illis verbis: Ego in hoc dubio incidi in eam sententiam, quod si quis semel fuit furiosus, præsumitur adhuc in furore permanere, & est potius credendum testibus, qui dicunt, actum fuisse gestum tempore furoris, quia furor præsumitur durare. & refert alios Authores ita tenentes. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 9. num. 29. qui refert Glossam, Anton. Abbatem, Baldum, Alexandrum, Iasonem, Suarez, Boërium, Bertrandum, Ruinum, & Iacob. de santo Georgio, & inquit, quod si de furore antecedenti continuato constat, nec dilucidum interuallum tempore institutionis primogenij probetur, non sana mens, sed furor in dubio præsumendus erit, cùm furor ipse durare præsumatur. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 551. numero 5. dicens, satis esse, quod semel probatum sit, furiosum esse aliquem; nam præsumitur postea fuisse semper furiosus, secundum opinionem communem, neque sufficeret probare contrarium, nisi probaretur quòd non erat furiosus præcisè illo tempore, quo asseritur gestus actus per cum. Idem Mandellus, in cons. 414. num. 20. & 21. Simon de Prætis, de interpret. vltim. voluntat. lib. 2. dicta solut. 4. num. 19. fol. 138. Riminald. dicto consil. 376. num. 23. lib. 4. quò loci ex pluribus aliis Authoribus ibi relatis scribit, quod demens, aut furiosus in præteritum, de cætero talis præsumitur, nisi concludenter probetur, quod tempore actus gesti esset sanæ mentis: & latiùs prosequitur in consilio 809. num. 4. & num. 32. cum seq. lib. 7. dicens, quod furoris, seu dementiæ qualitate semel probata, semper præsumitur perseuerasse, nisi probetur contrarium: & vide num. 33. & 34. vbi adducit distinctionem quandam Baldi in proposito, & latè explicat eam: de qua etiam vide Mascardum, de probationibus, tom. 2. conclus. 825. num. 7. & 8. Iacobum Menochium, lib. 6. præsumptione 45. num. 62. Denique & idipsum ex sententia quamplurimorum tradidit Petrus Surdus, dicto consilio 89. num. 29. & 30. lib. 1. vbi inquit, quod qui semel fuit furiosus, vel mente captus, præsumitur continuare in eodem furore, pet textum, in dicto capite finali, vbi Glossa, Abbas, & alij, de succession. ab intestat. & quod onus probandi ad eum spectat, qui dicit, furiosum conualuisse, quia in dubio præsumitur durate: Morbus enim furoris non consueuit de facili cedere, & durare præsumitur, nisi contrarium probetur, vt tenent præpositus, Cardinalis, Imola, Butrius, Alexander, Alciatus, Ancharanus, Lanfrancus, Alexand. Corneus, Curtius iunior, Parisius, Bertrandus, Maranta, Curtius senior, Iason, Niconis. Couarr. & Mantica, quos ibi citat, & adiicit, concludere Obert. de Boblio, Specul. Ancharan. Cardinal. Geminian. Imolam, Alexand. & Iasonem, quod actus factus ab eo, qui aliquando fuit furiosus, præsumitur eo tempore factus, quo furor durabat, etiamsi constaret, illum aliquando post furorem fuisse sanæ mentis, quia (vt dictum est) furor præsumitur durare, nisi probetur ex aduerso, quod fuerit factus, dum esset sanæ mentis: & idem tenuit Gama, decis. 100. num. 2. Et ij quidem omnes nunc relati Authores sic de[sect. 46]clarant doctrinam superiorem, vt ipsa procedat, quando iam esset probatum, eum, de quo agitur, per aliquod tempus continuum, atque ita aliquot annos, vel menses, continuo eo furore, vel dementia agitatum; secus si probaretur, fecisse aliquos actus . tantum stultitiæ, vel furoris: nam non præsumeretur nunc furiosus, demens, vel stultus, vt declarat Bartolus, in l. 2. in fine, ff. de bonor. possess. insan. furios. Socinus senior, Iason, Alex. Alciatus, Ruinus, Parisius, Boërius, & alij, quos retulit Menochius, lib. 6. dicta præsumpt. 45. num. 62. Antonius Gama, decisione 100. numero 3. Iosephus Mascardus, tomo 2. dicta conclusione 825. numero 7. & 8. Franciscus Viuius, lib. 2. dicta decisione 377. num. 3. in illis verbis: Nihilominus tamen videtur satis esse ad præsumendum tunc etiam adfuisse furorem, quod testes illi probent, quod furor eiusdem Petri fuit, etiam ante, non quidem per modicum tempus, sed per plures, & plures menses, ac etiam annos, &c. Et citat quamplu[sect. 47]rimos Authores, vt ibi videbis: & sic probato continuo furore per tempus longum, non valeret testamentum, nisi sana mens tempore conditi testamenti probaretur præcisè, etiamsi rectè & prudenter, & cum bono consilio factum fuisse testamentum ipsum appareret; idque ob eandem rationem assignatam suprà, numero 15. quod actus ille prudens à furioso gestus, fortuitò potiùs, quàm integra ratione factus diiudicetur; proùt ibi præcitati Authores obseruant. Et ex multis Mascardus, dicta conclus. 825. num. 16. Hippolytus Riminaldus, dicto consil. 809. ex numero 34. cum seqq. lib. 7. Alexander Raudensis, de analogis, libro 1. cap. 30. num. 143. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, cap. 4. num. 94. & 95. Et ita tenendum est, quicquid Michaël Grassus, receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 21. num. 4. prædictorum Authorum mentionem facta, & contra communem Scribentium sententiam, ex Boërio, & Iosepho Ludouico, contrarium resoluerit, quòd si furiosus, etiam non habens dilucida interualla, omnia sapienter disposuerit, & ritè & rectè testatus sit, testamentum eius valeat, etiamsi non probetur in specie sanæ mentis fuisse tempore conditi testamenti: & subdit, quod magis hæc opinio obtinuit; cùm videris, non modò non obtinuisse, sed contrariam vnanimiter probari, nisi furiosus haberet dilucida interualla, & simul prudenter, ac ritè, & rectè testatus fuisset, quo casu ea sententia obtinuit, vt obseruatione sequenti dicetur: reiicitur tamen, quando dilucida interualla non apparent, etsi rectè, & cum bono consilio testatus fuerit. Quinto deinde loco obseruandum, atque con[sect. 48]stituendum est, quòd si constet aliquem fuisse ac esse quidem furiosum, sed tamen habere eum dilucida interualla, & dubitetur, an actus ab ipso gestus, tempore furoris, vel interualli gestus fuerit, in dubio præsumitur gestus tempore furoris, & ob id qui asserit gestum fuisse tempore dilucidi interualli. & sic sanæ mentis, probare id debet; provt docuit Cardinalis Zabarella, in Clementina prima, columna 2. versic. ex hoc sequitur, de homicidio, & sequuntur Ancharanus, Iason, Decius, Ruinus, Parisius, & Rodericus Suarez, cum quibus ita firmiter tenuit Iacobus Menochius, libro 6. dicta præsumptione 55. numero 63. qui reddit rationem numero 64. quia furoris morbus insanabilis sui natura, præsumitur durare omni. tempore, & dilucida sunt per accidens: qui autem accidens deducit, probare debet, cum illud non præsumatur, l. si vero, §. qui pro rei qualitate, ff. qui satisdare cogantur, & extendit eam sententiam, vt locum habeat ipsa, etiamsi Notarius asseruit iu instrumento de actu consecto, hunc sanæ mentis fuisse tunc: nam adhuc talis non præsumitur, cùm Notario non credatur. vt per Socinum, & Iason. ibi relatos, & latiùs probatur suprà, numero 41. statim verò numero 66. Resolutionem superiorem declarat Menochius ipse, vt ea scilicet non procedat, quando actus à furioso, vel demente gestus, ita gestus est, vt significet, atque ostendat, non esse actum furiosi, vel dementis,sed potius hominis sanæ mentis: & adducit exemplum, atque alios Authores commemorat; dicitque idem esse è contra, quando actus ab ipso factus, ita confectus est,[sect. 49] vt sanæ mentis homo eum non fecisset, tunc namque argumentum est, illum dementia, vel furore eo tempore laborasse, vt etiam tenent adducti ibi iuris Interpretes: aduertit etiam num. 67. iuxta hanc decla[sect. 50]rationem tueri, atque defendi posse traditionem illam Castrensis, in l. qui testamento, §. neque furioso, ff. de testamentis, cum dixit testamentum factum ab eo, qui habet dilucida interualla, præsumi factum potius tempore, quo erat sanæ mentis, quàm quando furore agitabatur: defendi namque potest hæc Castrensis traditio hoc in casu, quando scilicet apparet, testamentum prudenter & solemniter conditum esse;[sect. 51] sicuti Castrensem in hoc casu tuentur ibi relati Authores: & hactenus Menochius, qui numero 68. iuridicè adiicit, quòd si constaret aliquem esse furiosum, & gessisse actum conuenientem huiusmodi homini sanæ mentis, dicendum esset, actum illum non valere, vt per alios Authores probatur ibi, atque ex dictis suprà numeris præcedentibus. Menochio autem & cæteris iuris Interpretibus conueniunt etiam Burgos de Pace, in consilio 11. numero 13. vbi ex aliorum sententia scripsit, quod furiosus habens dilucida interualla, semper præsumitur furiosus, & ab eo factum testamentum furoris, seu dementiæ tempore;[sect. 52] & citat Salicet. Ancharanum, Curtium iuniorem, Bertrandum, Ruinum, & Parisium sic tenentes. Adiicit etiam Rodericum Suarez, dicta allegatione prima, columna 11. in principio, vbi loquitur in furioso habente dilucida interualla, & semper præsumit factum testamentum tempore furoris, nisi contrarium probetur. De altero verò casu, quando prudenter testatus fuit, nihil scribit. Marcus Antonius Eugenius, in consilio 79. libro primo, vbi statuit numero 23. ex sententia quamplurimorum, quod qui olim furiosus probatus est, præsumitur etiam hodie furiosus persistere: & numero 24. quod id procedit etiamsi quis dilucida habeat interualla: Et numero 25. quod actus gestus per habentem dilucida interualla, præsumitur gestus tempore furoris, nisi aliter probetur: & numero 26. adducit distinctionem propositam, videlicet iuxta naturam, & modum dispositionis, vel actus gesti, diiudicari, an in furore, vel tempore sanæ mentis actum gesserit. Pelaez à Mieres de maioratu, prima parte, dicta quæstione prima, numero 112. in versiculo quod si probatum est. Molina, de Hispanorum primogeniis, libro secundo, capite 9. numero 30. qui in eadem fuit distinctione, & sententia, dum dixit, quod si primogenium rectè, ac tanquam ab homine sanæ mentis, non autem furioso, factum fuerit, tunc quidem non interuallo furoris, sed potius sanæ mentis factum fuisse præsumendum est, provt ex pluribus probarunt Iason, & Decius in locis ibi. relatis, Iosephus Ludouicus, decisione prima numero 13. dicens, communem Doctorum opinionem esse, quod contractus, siue testamentum, ritè gestum à demente, vel furioso, qui habet dilucida interualla, valet, & tenet, ac si à sapiente conditum fuisset, licèt non fuerit probatum tempore confecti actus habuisse dilucida interualla: quia præsumptio illa tollitur ex qualitate actus postea gesti, adeo quod si actus gestus congruat viro sanæ mentis, præsumi debeat sanæ mentis tempore actus gestus. In quo etiam cum aliis multis Authoribus conuenit Iosephus Mascardus, de probationibus conclusione 1048. numero 11. & 15. latiùs conclusione 825. ex numero 10. vsque ad numerum 17. In primis namque dixit, communem esse, & veram sententiam, quod si constat furiosum dilucida habuisse interualla, adhuc præsumitur furiosus, & actus gestus tempore furoris, nisi ex aduerso probatum esset, illo tempore fuisse sanæ mentis. Statim verò numero 11. retulit contrarium iudicium Castrensis, & sequacium eius (provt etiam Menochius recensuit) & tandem ex numero 13. vsque ad numerum 17. sic declarat, provt declarauit Menochius, an scilicet actus gestus, ita gestus fuerit sanæ mentis signum ex eo colligi valeat, siue ita vt sanæ mentis horno eum non fecisset: Et numero 16. eam distinctionem non admittit, quando constat, furiosum non habete dilucida interualla, tunc namque testamentum non valet, etiam prudenter conditum: quia fortuitò potiùs, quàm ex integra ratione factum præsumitur, vt suprà probaui, secus autem ac dilucida haberet interualla, & simul prudenter, ac titè testatus fuisset: & sic in eadem Menochij sententia residet; quamuis dubitauerit numero 15. & Menochio conuenit quoque expressim Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, secunda parte, cap. 4. numero 93. folio mihi 408. vbi ex sententia aliorum quamplurimorum (sed Menochium) nec Mascardum non citat) obseruat, quod si probetur furiosum habere dilucida interualla, & ipse fecerit actum conuenientem homini sanæ mentis. quod tunc ex ipsius actus qualitate præsumendum est, quod actus ille gestus fuerit tempore dilucidi interualli; & idcircò valebit, & quod ita potest saluari testamentum illius furiosi approbatum à Senatu. Alias autem, actus quantumcunque rectè gestus à furioso tempore furoris, nihil valebit, vt dictum est. Conueniunt denique Ioannes Cephalus, in consilio 763. num. 27. & seqq. lib. 5. Simon de Prætis, interpretat. vltimarum voluntatum, libro 2. interpretatione 1. dubitatione. 1. solutione 4. numero 19. folio 138. Sfortia Oddi, in consilio 93. num. 35. & 36. lib. 1. D. Spino, in speculo testamentorum, glossa rubricæ, partae 10. num. 8. in fine. Hippolytus Riminalnaldus, in consilio 376. num 33. & 34. lib. 4. sed in[sect. 53] consilio 809. numero 22. cum seq. lib. 7. non residet firmiter in hoc, & Baldi, & Cornei distinctionem adducit, vt ibi videri potest. Cardinalis etiam Thuscus superiori Menochij resolutioni conuenit, practicarum conclusionum iuris, tomo 4. littera F. conclusione 544. ex folio 106. quamuis Interpretum varietatem, & contrarietatem in hoc articulo non adducat. In primis namque, numero primo, statuit, regulam esse, quod probato furore in aliquo, quanquam habeat dilucida interualla, tamen dictum, vel factum ab eo, præsumitur tempore mentis non sanæ, & sic à fatuo, non autem tempore sanæ mentis, vt permulti tenuerunt Authores, dicto num. 1. relati: & numero 2. vbi quod furor præsumitur durare, si semel est probatus: & maximè quando furor est probatus, non momentaneus, vt ibidem post alios Authores scribit numero 3. & numero 4. cum seq. Rationes, & declarationes huius doctrinæ adducit. Et cùm ex numero 10. vsque ad numerum 17. in eo dubio: quando scilicèt testamentum, vel actus longo tempore post furorem fiat ab eo, qui habuit dilucida interualla, an præsumatur gestus tempore furoris, vel sanæ mentis, diuersas, & contrarias opiniones recensusset; tandem dicto num. 17. constituit. quod si actus ex omni parte est prudenter factus, & prudentis viri præsumatur à prudente gestus: si verò in aliqua parte est sine prudentia, præsumitur à fatuo: & citat Alexandrum, Baldum, Angelum, Corneum, Aretinum, Francisc. Socinum, Boërium, & Alciatum, sic tenentes: & num. 22. & seq. ex sententia permultorum Authorum scribit, quod si actus post longum, tempus furoris est factus, tunc non præsumitur durare furor, sed actus tempore dilucidi interualli factus, si ita sonat actus: si verò modico tempore, pòst, præsumitur durare fatuitas, & qui habet præsumptionem contra se, probare debet. Et numero 27. idipsum tradit, quod ex Menochio suprà retulimus, atque ex Bartolo, & Iasone adducit Petrus Surdus, dicto consil. 89. numero 30. lib 1. aut quis fuit furiosus breui aliquo tempore, & tunc actus non præsumitur factus in furore: (Addiderim ego, nisi actus ipsius, aut dispositionis modus non sanam, nec prudentem mentem induceret, iuxta superiora.) Aut furor durauit per succcessiuum tempus, vt per annos. & menses: & tunc præsumitur actus factus in furore, vt multi Authores tenuerunt, quos; Surdus ipse commemorauit: (Addiderim ego, contrarium dicendum, & potius præsumendum, actum fuisse gestum tempore sanæ mentis, si dilucida interualla ipse furiosus haberet, & actus, vel dispositio prudenter, & ritè fuisset facta: idque iuxta ipsa, quæ superius scripsi.) Sextò deniquo & vltimò obseruandum erit, Se[sect. 54]narum Regium Hispalensem in casu per appellationem ab inferiori delato, & occurrenti, in causa{ Senatus Regij Hispalensis decisio. }que, & lite, quæ inter Franciscum de Villalba ex vna parte; & dominam Mariam de Peñalosa, ex altera, super successione atque hæreditate sororis eiusdem, & dicti Francisci vxoris vertebatur, iuridicè definiuisse, iuxta acta processus, testium depositiones & modum dispositionis testamentariæ dictæ vxoris Francisci de Villalba, inualidum esse, nullumq́ue; contra dictam sororem effectum sortiri testamentum illud productum, in quo dictus maritus se hæredem institutum ostendit; & consequenter hæreditatem adiudicasse pleno iure dictæ dominæ Mariæ tanquam sorori, & ab intestato legitimæ hæredi. Idque, inprimis, quoniam ex testium attestationibus non solum, sed ex signis, coniecturis, atque præsumptionibus quamplurimis apparebat, dictam testatricem sanæ mentis non fuisse tempore, quo dictum testamentum condidit; imò valdè aliena à sana mente dixisse, atque fecisse, & disposuisse nonnulla, quæ eiusdem: furorem & dementiam manifestabant, sicuti de actibus pluribus latiùs testes deponunt. Furiosi autem & dementis testamentum nullum esse, nec hominem mentis insanæ testari valere, ex his apertè deducitur, quæ supra adnotaui numero 4. & 5. & probatur in l. 2. & 3. & in l. furiosum. Cod. qui testament. facere poss. l. 2. l. filiusfamilias, & l. in aduersa, ff. de testament. cap. cum dilectus, de successionib. ab intestat. ibi: Alienata mente dixisse, l. 3. titulo primo; partita 6. vbi ad testamenti validitatem vsque adeò requiritur mentis sanitas, integritas, & sinceritas, vt eorundem testium depositionibus consideratis, res hæc non indigeat maiori comprobatione. Deinde & secundò, quoniam ipsa testatrix habebat memoriam inordinatam, quod est insaniæ manifestum signum, textus singularis, in cap. filij, de hæreticis lib. 6. ibi: Quod non sit simæ mentis, & memoriam habebat inordinatam. vbi probatur notabiliter, quod ille non sit sanæ mentis, qui non habet memoriam ordinatam: quem Dominicus ibi dicit esse notandum pro testibus, qui inducuntur ad probandum, quod aliquis non sit sanæ mentis, vel è contra: Alexander in consilio 54. in fine, & in consilio 86. numero 5. libro 2. & in l. si dotem, §. si maritus, numero 7. ff. soluto matrimonio, Decius, in consilio 448. numero 2. Petrus Surdus, in consil. 89. numero 24. libro 1. Rodericus Suarez, dicta allegatione prima, columna tertia, in principio, & columna prima, in principio, vbi citat l. 3. titulo partita 6. in illis verbis: Otro si el que fuess salido de me moria no puede hazer testamento: l. 5. fori legum, libro 3. titulo, de las mandas, ibi: Establecemos, que los que no fueren en su memoria, ò en su senso. & sic per illam disiunctiuam requiritur ibi memoriæ integritas, adeò quòd non solum furiosi, sed etiam illius, qui non habet memoriæ integritatem, testamentum inualidatur, vt rectè deducit Rodericus Suarez ibidem. Rursus & tertiò, quoniam certum est, furiosum quem esse, vel fuisse tempore conditi testamenti, coniecturis, seu signis, tam factorum, quàm dictorum, atque præsumptionibus, quæ furorem, seu dementiam inferunt, probandum esse, sicuti ex Authoribus quamplurimis adnotaui, atque scripsi suprà, numero 35. & 36. & tradidit Franciscus Viuius, libro 2. decisione 377. numero 1. Petrus Surdus, dicto consilio 89. numero 23. vbi quod fatuus dicitur, qui fatua, loquitur, capite legitimus, 93. distinctione. Et furiosus dicitur, qui deridenda, & insanæ mentis verba loquitur, l. ob quae vitia, ff. de ædilitio edicto, ibi; Si propter febrem loquatur aliena: l. prima, §. interdum, ff. eodem, ibi: Et quasi demens responsa dabat. & l. si is qui, §. diuus, ff. de tutor. & curator. datis ab his, Iacobus Menochius, libro 7. dicta præsumptione 45. numero 39. & 40. vbi ex, quamplurimorum Authorum traditionibus obseruat, quòd signum, & coniectura furoris est, quando quis loquitur verba inordinata, fatua, & similia, quæ homines sanæ mentis loqui non solent: vel quando quis habitus, vel reputatus est pro furioso communiter, vt per eundem Iacobum Menochium ibi, numero 45. & 46. vel qui de vna re interrogatus, de altera respondet: is namque furiosus, vel demens præsumitur, vt per ipsum Iacobum Menochium, numero 36. qui concludit numero 58. signum, & coniecturam furoris seu dementiæ esse, quando quis facit actus, quos nemo sanæ mentis faceret, vt latiùs ibi prosequitur. Et hæc quidem omnia maiori ex parte vsique adeò in casu præsenti concurrebant, vt ferè prædictorum signorum nullum deficeret, vt ex ipsis testibus dilucidè constat. Qui de verbis insanæ dictæ testatricis testimonium perhibent. Ex sermonibus: autem exterioribus cognoscitur mens interior, vt per Iacobum Menochium, in consil. 82. numero 230. libro 1. & per Petrum Surdum, in consilio 89. num. 23. libro 1. & ex verbis incongruis ab aliquo prolatis tempore, quo testatur, præsumitur eum non esse sanæ mentis, ex sententia Bartoli, in l. quidam in suo, ff. de condit. instit. per illum textum, & cum multis Petrus Surdus, dicto cons. 86. num 23. Rodericus Suarez, dicta allegat. 1. col. 2. in fine, Marcus Antonius Eugenius, in consil. 79. num. 30. & num. 27. Prætereà & quartò facit, quoniam furor in casu præsenti ex qualitate dispositionis, & testamenti ipsius satis apparet, qui regulariter ex qualitate dispositionis probatur, in l. apud Iulianum, 41. §. constat, ff. de legatis 1. ibi; Furiosi est talia legata testamento, scribere: & l. 2. l. Titia, ff. de inofficioso testamento, l. patronatus, in fine, ff. de legatis 3. provt ea iura expendit, & ita notat Rodericus Suarez, dicta allegatione 1. columna 5. Cardinalis Mantica, de con iect, vltimar. volunt. lib. 2. titul. 5. num. versic. & primum, & titulo 6. num. 6. sororem autem ab vniuersa hæreditate excludere, & nihil ei relinquere, atque maritum hæredem vniuersalem instituere, maximè de se potiùs, malè, quàm bene meritum, furoris, aut dementiæ signum & coniectura est, vt per Alexandrum, in consilio 141. numero octauo, versic. Secunda coniectura, lib. 1. cùm dixit insanum & dementem præsumi illum, qui hæredem fecit extraneum, exclusis sibi sanguine coniunctis, de se non benè meritis: & Alexandrum sequutus est Rodericus Suarez, dicta allegatione 1. colum. 4. in fine, numero 10. vbi exornat: Iacobus Menochius, lib. 6. dicta præsumpt. 45. num. 57. sicut è contrario, sanæ mentis præsumptio sumi deberet, quando testator in testamento fratrem suum hæredem instituit, vt in casu occurrenti Senatus Regius Regni Aragon, decidit; Sese, decision. 56. num. 6. idque vel eò magis, quod ferè nihil pro anima sua, eiùsque exoneratione reliquerit; cùm tamen inter viuos dixisset se opus quoddam pium, siue patronatum institutum, tres testes firmauerint: ex quo etiam furor, & dementia deprehenditur manifestè, vt per Alexandrum, in consil. 86. num. 15. lib. 2. & in consil. 92. num. 15. lib. 5. Rodericum Suarez, dicta allegat. 1. columna 5. numero 12. & Ioseph. de Sese, dicta decisione Aragon. 56. num. 18. Quintò etiam facit, testes non modò deposuisse specificè de furore tempore conditi testamenti, sed etiam de dementia, & furore, atque insana mente ipsius testatricis multò antè, asseuerasse; sicque de probatione furoris tempore testamenti eiusdem, probationem non adesse; vel contraeam, partem aduersam dixisse, nihil interesse; cùm eadem pars de sana mente eo tempore probationem aliquam non fecerit: pars autem dictæ sororis non modò tempore testamenti furorem probauerit, sed etiam multo ante in furore, & insana mente testatricem fuisse. concludenti probatione ostenderit: Furorem autem semel probatum, præsumi durare, & actum præsumi factum tempore furoris, nisi specificè probetur factum tempore sanæ mentis; ex relatione quamplurimorum Authorum suprà probaui ex num. 43. vsque ad numerum 47. & per Iacobum Menochium, dicta præsumptione 45. num. 59. Petrum Surdum, dicto cons. 89. num. 29. &7 30. lib. 1. Marcum Antonium Eugenium, dicto cons. 79. num. 24. Iosephum de Sese, dicta decis. 56. num. 16. & 17. Probatio autem illa de dilucidis interuallis à marito facta, nihil proculdubio releuat, tum quia ex alterius partis probatione concludentiùs eliditur: tum etiam, quia ex quo dictum testamentum prudenter, & cum bono consilio non conditum ostenditur, dilucidi interualli probatio non prodest, vt latius probatum fuit suprà, num. 48. 49. & sequentibus, & ideo doctrinæ illæ non transcribuntur. Sextò quoque facit: nam licèt Notarius audacter tempore facti testamenti dixerit, testatricem ipsam sanæ mentis & boni iudicij; ipsius assertionem iuri alterius, & dictæ sororis non detrahere, nec fidem facere. planè etiam probatum fuit suprà, numero 41. & 42. Nec valet dicere, Tabellionem ipsum probatæ opinionis; & fidei reputatum communiter, & testium quorundam, ac maximè duorum eorum, qui testamenti confectioni præsentes fuerunt, coadiuuari, atque adminiculari, sicque fidem aliquam facere debere, iuxta ipsorum Authorum doctrinas; quas retuli dicto numero 42. Cùm in contrarium extent aliorum testium attestationes, qui de furore & dementia, adeò specificè deposuerunt. Et quamuis Notarius excusetur à culpa, asserendo de sana mente, & testamentum furiosi, velut recti iudicij hominis testificans, quando in eo actu non modò manifesta indicia furoris vidit, sed etiam velut prudentis hominis dispositionem respexit, vt per Alexandrum, in consilio 141. numero nono, libro primo, & in consil. 86. num. 16. lib. 2. Roderi-. cum Suarez, dicta allegat. 1. num. 15. Paulum Parisium, in consil 87. num. 43. lib. 3. Cardinalem Manticam, lib. 2. titulo quinto, numero decimoseptimo, Petrum Surdum, dicto consil. 89. num 44. & 45. lib. 1. Burgus de Paz, dicto consil. 11. num. 16. Iosephum de Sese, dicta decis. Regni Aragon. 56. num. vigesimo tertio; Non tamen inde sequitur, vel assertionem ipsius de sana mente sufficere, vel sanam ipsam mentem, aut prudens consilium deduci, etiamsi testator verba aliqua prudenter proferret, aut recto consilio disponeret; cùm probato semel furore, lex præsumat, casu potius, & fortuitò, quàm à iudicio rationis id prouenire, vt supra obseruaui, & comprobaui, num. 15. & sequentibus, & notauit Ioseph. de Sese, dicta decisione 55. num. 21. & 22. cùm etiam, etsi testibus deponentibus de sana mente magis credendum sit; quàm deponentibus de furore, vt scripsi, & probaui suprà, num. 24. & per Viuium, lib. 2. decisione 377. numero decimo tertio: id tamen non procedat, quando testes de furore deponentes, meliorem rationem assignant, & specificè magis loquuntur, atque verisimiliora deponunt, vt suprà quoque obseruaui num. 30. & 31. & per Vinium. dicta decisione 377. num. 9. vbi ex sententia aliorum in hac materia scriptum reliquit, quod testium contrarietate extante, verisimiliora deponentes præferuntur, seu illi, pro quorum dicto præsumptiones, verisimiliaq́ue indicia extant, Extare autem in casu præsenti pro parte dictæ sororis contra maritum defunctæ compertum equidem fuit, ac etiam authoritas, & honestas personarum testium, de furore, & insania deponentium sic suadebat, & præualere debebat, sicuti ex Roderico Suarez, dicta allegatione prima, columna sexta, in fine, supra obseruaui. Imò & in fortioribus terminis, quod testibus deponentibus super re, in qua laus, vel opprobrium eis obuenire potest, quod non sit adhibenda fides: & inde, quod testibus, qui testamenti confectioni adfuerunt, & de sana mente deponunt, fides non adhibeatur, ex aliis Authoribus scripsit Antonius Gama Lusitanus decisione 98. numero primo. Et quamuis eius, Additionator Blasius. Flores Diaz de Mena, in addition. rectè deduxerit, voluisse dictum Authorem vnum singulare, videlicet, quod sex testes testamenti, qui interfuerunt tempore confecti testamenti, non probant sanam mentem, nec sunt testes idonei, etiam cum aliis: quia interest sua, ne testamentum subuertatur ex defectu testantis. Rectè etiam scripserit, se eam doctrinam, nisi alia contra testes concurrant, suspectam putare, & contra notata per Authores ibi relatos, & quod in propriis terminis nunquam vidit practicari, nec sibi appareat, quòd probabile interesse testes prætendere possint, & sic ab ea doctrina cauendum putat. Atque ego regulariter cauendum admoneo, & vltra præfatum Authorem pro fide adhibenda testibus, qui actus, siue testamenti confectioni interfuerunt, & de insania testatoris? non deponunt, sed potius de sana mente: commendo Corneum, in consilio 85. lib. 2. Alexandrum, in consilio 86. numero decimo sexto, & decimo septimo, libro 2. Tamen cum alia contra dictos testes concurrunt, vel fortiores, atque vehementiores coniecturæ, & præsumptiones extant, atque maior numerus testium, & specificè magis, ac verisimiliùs deponentium, de insania aut furore apparet; tunc equidem eisdem maior debet adhiberi fides, iuxta ipsas resolutiones traditas num. 30. & 31. & sequentibus, & libenter agnoscit Additionator ipse, aliis concurrentibus (vt vidisti) quamuis indistinctè accepta Gamæ sententia, rectè displicuerit eidem. Et hactenus de materia præfata dementiæ, vel furoris præsumendi, vel non: & de coniecturis, & signis, quæ circa eam versantur. De decisione etiam relata, quod attinet ad vnum ex duobus articulis principalibus, ex quibus per appellationem ab inferiori res ad Senatum allata est. Quoad alterum vero articulum, inter ipsam Dominam Mariam de Peñalosa, & maritum eius ex vna parte, & Curatorem ipsius D. Mariæ ex altera, in illo dubio: vtrùm minore matrimonium contrahente, Curatoris officium finiatur: & contracto iam à dicta domina Maria, finitum fuerit; ita vt iussit minori, & dicto marito à Curatore rationes exigere? Senatus metipse ideo nihil definiuit, quod præhabita concordia, & conuentione, res ipsa inter partes finita, & lis absoluta fuerit. In alio verò simili casu, cum super articulo eodem agitaretur, & ex causa etiam appellationis ab inferiòri, dubium metipsum excitaretur, atque ex parte domini Antonij de Cabreros viginti quinque annorum maioris, & dominæ Hieronymæ Pacheco mariti, quæ minor matrimonium contraxit, & tunc existebat, atque ideo bonorum & patrimonij eiusdem restitutionem facere, & rationes reddere vsque ad vigesimumquintum annum dictus Curator respuebat. Nihilominus Senatus in affirmati{ Senatus Regij Hispalensis decisio alter in eo dubio, vtrum minore matrimonium contrahente, curatoris officium finiatur. }uam partem magis animum inclinauit; & inferioris interlocutionem super dicto articulo confirmans, curatorem dictæ D. Hieronymæ ad rationes reddendas, & reliquorum solutionem, vtque bona omnia eiusdem minoris dicto marito traderet, definitiuè decreuit, nec vigesimiquinti anni aduentum, siue complementum expectauit. Et quoniam dubium idem frequens est. & in Praxi sæpissimè occurrit, Senatus eiusdem decisionem hoc loco inserere, & rationes præcipuas, quibus adducebatur, perpendere, non absque vtilitate placuit; tametsi huiusce tractatus materiæ non conueniat. Et inprimis Senatus noster vnanimiter amplexus est, Curatoris officium, attento iure communi, per matrimonium contractum à minore non desinere videri; velut apertè significare iura nonnulla, quæ in id expendit, & ita iure ipso communi inspecto, velut indubitatum resoluit Ioannes Parladorius, libro primo rerum quotidianarum, capite 12. num. 1. & quatuor sequentibus, videlicet, l. non eo minus. C. de procuratoribus. l. maritus. C. qui tutores dare poss. §. iidem rescripserunt. Institut. de excusat. tutorum. l. amplissimi. C. eodem titulo. l. 3. C. de interdicto matrimonio. l. 2. C. si sæpiùs in integrum restitutio fuer. postulata. & ille notat Paulus Castrensis: eam etiam Author ipse assignat rationem, quia minores idcirco Curatores accipiunt, quia rebus suis sufficere non valeant: l. prima. ff. de minoribus. Porro, quando minor matrimonio iungitur, tantum abest, vt ea ratio cesset, vt longè magis tunc locum habeat, cum certum sit, eum tunc duplicatis curis, solicitudinibusq́ue distringi. Ergo cùm Cura non finiatur per matrimonium, non rectè desiderat minor vt Curator sibi rationes reddat, cum id demum finito officio locum habeat: l. rationes, C. de administratione tutorum. l. nisi finita, §. finali, ff. de tutel. & rationibus distrahendis. & hactenus Ioannes Parladorius; & attento iure communi (vt dixi) Ego autem addiderim eidem, negari non posse, quin iura relata, non obscurè significent assumptum prædictum (vt ipse obseruat) verè tamen illud non probare specifice siue in indiuiduo, atque directò; siue nullum ex iuribus præcitatis decidisse, aut decidere venisse id, de quo quærimus. Ex quo tamen sic supponunt, & de minore curatorem habente matrimonio iam contracto, sermonem instituunt, satis apertè innuere, Curatoris officium, per matrimonium contractum à minore, non desinere. Idque maximè, cum inter modos à iure præfixos atque statutos, quibus curatoris officium dissoluitur, matrimonij contracti modus, siue casus non inueniatur. Maxime etiam, cum alibi pro regula generali traditum fuerit, masculos puberes, & fæminas viripotentes vsque ad vigesimumquintum annum impletum Curatores accipere, etiam si rem suam benè gerant, vt in dicta leg. prima. ff. de minoribus. & in principio, & §. primo, Institut. de curatoribus, vbi Pichardus sic annotatuit numero secundo, & numeris sequentibus, respondet ad textum, qui contrarium videtur probare, in §. item inuiti. Institut. de curatoribus. Idque considerasse, ac etiam expressim dubium propositum definiuisse textum, in dicta leg. prima, iuncta leg. secunda, ff. de minoribus. quem Parladorius non sic expendit. Sed eum recte perpendit Ioannes Gutierrez, de tutelis, & curis, prima parte, capite vigesimo, numero 34. in finali columna, folio mihi 228. vbi inquit, quod est textus expressis, qui hanc quæstionem dirimit, in leg. prima in versiculo, apparet, iuncta, l. secunda. ff. de minoribus. vbi sic scribitur: Apparet minoribus annis 25. eum opem polliceri: nam post hoc tempus compleri virilem vigorem constat: & ideo hodie in hanc vsque ætatem adolescentes curatorum auxilio reguntur: nec ante rei suæ administratio eis committi debet, quamuis rem suam benè gerentibus, Et hactenus text. in leg. 1. sequitur statim l. 2. vbi in hunc modum Vlpianus: Nec per liberos suos rem suam maturiùs à curatoribus recipiant, quod enim legibus cauetur, vt singuli anni per singulos liberos remittantur. ad honores diuus Seuerus pertinere ait. non ad rem suam recipiendam. Sed & alium text, citat Ioannes ipse Gutierrez, dicto cap. 20. dicto num. 34. in fine. quem expressiore, & clariorem esse dicit. in l. 3. C. de interdict. matrimon. inter pupillum & tutorem. vbi fuit datus curator socer nurui minori 25. annorum, post susceptos liberos ex illo matrimonio: & inquit textus, matrimonium ritè contractum, non ex eo vitiari; sed petendum alium curatorem loco soceri, qui rationem administrationis petere valeat. Deinde addiderim etiam, considerationem illam Parladorij ipsius, quod minor, quando matrimonio iungitur, tantum abest, vt curatoris habendi ratio cesset, vt longe magis tunc locum habeat, cum certum sit, eum tunc duplicatis oneribus, solicitudinibusq́ue distringi; & veram quidem, & concludentem esse. ac etiam de iure huius Regni post leges quascunque Règias, sicut de iure communi militare in masculo minorè, qui nupsit; secus verò in fœmina minore, quæ nupsit marito maiori, cùm ipse ea onera. & solicitudines subiturus sit, nec penes ipsam remaneant: Sicque, quando masculus, 14. annorum maior, & 25. minor matrimonium contrahit, in viridi semper obseruantia mansuram, omni iure inspecto; nec curatoris officium finiri, ipso masculo minore matrimonium contrahente; vtpotè cum rationes omnes introductionis curatoris, fortius tunc. quàm antea militent, ob duplicata onera, quibus, & domesticis sumptibus satis consulitur per alimentorùm præstationem, ad quæ curator compellitur, siue veniam ætatis impetrando, per quem Cura finitur, & rationes à Curatore exigi valent; provt vtrumque rectè annotauit Parladorius in dicto cap. 12. & 13. & sequutus est Ioannes Gutierrez de tutelis & curis, dicto capite vigesimo, numero finali. In hoc igitur casu, quando masculus 25. annorum minor matrimonium contrahit, nunquam Senatus noster Curatoris officium finiri, nec rationes exigi posse ante completum 25. annum, definiuit. Cum ipse non valeat rebus suis sufficere, vt in dicta lege prima, ff. de minoribus. scribitur, & maiora tunc onera, atque solicitudines subsint, quæ per mulierem suppleri, vel minul non valent, vtpotè cum fœminæ viris suis, maximè iudicio, & animo sint longè inferiores, fragile ipsatum consilium; vt per Matienzum, post Authores, in rubrica, titulo primo, num. 96. libro 5. nouæ collect. Regiæ. Sic ergo dubium excitatur nunc, atque in Senatu vertebatur, quando fœmina 25. annorum minor matrimonium contraxit, & maritum maiorem habens, Curatoris officium finiri, & rationes sibi reddi, maritus ipse contendit, quasi tunc Curatoris officium satis suppleat idem maritus, qui cum maior 25. annorum sit, à ratione cessante dictæ l. primæ, rebus suis consulere, & sufficere valeat: curasque, & solicitudo mariti, non vxoris minoris 25. annorum futura sit. Cæterum etiam in hoc casu, hoc casu, non modò de iure communi, sed & de iure huius Regni, Curatoris officium non finiri, nec rationes exigi posse, nec reddi de re ante 25. annum, firmiter defendit Ioannes Parladorius, dicto capite duodecimo libri primi. Non enim distingui, an masculus, an fœmina sit. quæ rationes exigit, & non finiri officium curatoris contendit: id ipsum profitetur clarè sentire Rodericum Suarez, & Gregorium Lopez, quos ibi citat, & constanter tuetur Ioannes Gutierrez, vt mox scribam. Contrarium vero post Didac. Perez, & Monterrosum defendit, & verius putat Azeuedus, in l. 8. titulo primo, libro 5. nouæ collect, Regiæ, ex num. 47. vsque ad numerum 50. qui etiam non distinguit inter masculum, & fœminam, sicque, etiam cum masculus minor 25. annorum, matrimonium contrahit quod finiatur Curatoris officium, & rationes posse exigere à Curatore suo, sustinet resolutiuè, & ita in fortioribus terminis, quàm Senatus, cùm etiam in masculo id asseuerauerit Adiicit tamen, quod nunquam in praxi poterit obtinere hæc opinio, quamuis saltem iure Regio attento verior sit. Senatus autem ipse Regius Hispalensis, in cas proposito dictæ D. Hieronymæ Pachaco, cuius maritus, maior 25. annorum, & ætatis suæ, 30. apparuit, reddi rationes per Curatorem, & finiri officium eiusdem definiuit. Qui etiam præ oculis, & maisma inconsideratione habuit, maritum ipsum industriosum & diligentem ac solicitum circa rerum suarum administrationem semper extitisse, & rebus eisdem familiaribus prudenter præfuisse. Sic etiam vxorem prædictam 25. annorum minorem, bona sua omnia in dotem ei constituisse siue in omnibus bonis suis se dotasse; ac ideò eorum exactionem, & traditionem non retardandam, ne aliàs iure suo priuari videretur non sine iniuria maritus, si rationum redditio & exactio statim non fieret: cùm verum bonorum dotalium consequentur dominium, ac iure ipso dominus existimetur, iuxta communem illam Doctorù sententiam, de qua dilucidè à me actum est, in commentariis de vsufructu, cap. 4. ex n. 26. cum seq. aut saltem quando verum dominium penes vxorem remaneat, iuxta alteram communem quoque sententiam ibidem adductam ex num. 35. cum seq. quodammodo dominus, siue dominium habere dicatur maritus constante matrimonio, propter commodum fructuum, & administrationem bonorum omnium dotalium, illi ex lege competentem; propter quam non domini, aliquando domini vocantur, vt ibidem, quoque obseruaui. Meritò ergo petit maritus bonorum eorum omnium, quæ sibi in dotem data fuere, rationes, & administrationem, aut quando in eis se non dotasset vxor, administrationem eandem, quam leges huius Regni omni casu ei competere voluerunt, vt compertum, & certum est ex omnibus legibus Regiis, quæ in proposito loquuntur. Iure igitur Regio attento videndum est, quæ magis probari debeat opinio, Parladorij scilicet, & aliorum, an Azeuedi (quam alij sustinent) an vero ea, quæ à Senatu recepta fuit (vt dixi) & inter masculum, & fœminam differentiam constituit, non quidem ex capite, sed ex his rationibus, quas suprà adduxi; item ex legis cuiusdam Partitæ clara decisione, vt mox videbitur. Et maximè, si vxor minor 25. annorum in omnibus bonis suis se dotauerit (vt dicebam nunc) quo casu contra Curatorem, & pro marito expendi potest singularis l. ex 29. titulo 11. partita quarta, ibi: E en tal razon como esta, se entienda lo que dize el derecho, que la muger que mete su cuerpo en poder de su marido, que no le dene desapoderar de la dote quel dio. Cùm autem Azeuedus ipse profiteatur libenter, opinionem suam (quæ & Didaci Perez, & Monterrosi, & patris Ludouici Molinæ fuit) veriorem esse iure Regio attento, quicquied Parladorius contradixerit; nescio equidem, quo pacto firmauerit, quod nunquam in praxi poterit obtinere: nam si vcrior est alterâ contrariâ Parladorij Eiusdem, quare obtinere, & eam vincere non debebit? maximè, cùm non modo æqualem, sed etiam maiorem Authorum numerum pro se habeat; ex quo duplici capite seruari, & vincere omnino debebit, iuxta ea, quæ ex aliis Authoribus latiùs adnotarunt Robertus Maranta, in disputatione decima, num. 38. & seq. Corsetus, in singulari 205. Ioannes Vincentius, Hondedeus, in consilio 32. num. 71. lib. 1. Sfortia Oddi, in consilio 98. numero 26. Fabius Turretus, in consilio 81. numero 78. in finitos alios sciens consultoqsue prætereo. Parladorius itaque, rerum quotidianarum lib. 1. cap. 12. præcitatus supra, num. 5. refert inprimis Didaci Perez, in l. 3. tit. 11. lib. 4. ordinamenti antiqui, sententiam, vbi existimat Author illem, quantum ad ius Regium attinet, minoris matrimonium dissoluere curatoris officium: Et dicit id probari in l. 6. titulo 17. partita 7. in versiculo, e esto es. Sed ipse Parladorius putat, neque in illa l. Didaci Perez sententiam probari, neque alioqui eam veram esse. illa enim (inquit) lex partitæ, non quidem eum sensum habet, in quem eam accipiendam existimat Didac. Perez, sed cs dixisset, licere tutori filiam suam in matrimonio pupillo collocare, filio vero suo non posse curatorem pupillam in vxorem dare. Diuersitatis rationem assignat, & eam quidem, non aliam, quam tradunt Glossa, & Doctores, in l. curatorem. C. de interd. matrimon. inter pupil. & tutor. non vero id vult inducere, quod ipse Didac. contendit. quod ex eo apparet (subdit Parladorius, num. 7.) quod si eum sensum haberet lex illa, nequaquam constitueret diuersitatem inter masculum, & fœminam, quam constituit: quæ enim diuersitatis ratio reddi posset, vt per matrimonium, cura finiatur in masculo magis, quàm in fœmina? Quinimo tolerabilius id esset in fœmina, quàm in masculo: quia nempe maritus curatoris officium suppleret; vt verba Parladorij transcribam: quæ (vt vides) distinctionem, atque definitionem Senatus quoad fœminà minor, quæ vito maiori nupsit, non mediocriter adiuuant, quamuis inductionem eiusdem l. 6. partitæ, pro opinione Azeuedi non admittanta sic & ipsimet legi respondit etiam alio modo ipse Azeuedus, in dicta l. 8. titulo primo, libro quinto, numero 48. vsque ad vers. mihi puncto iuris: quamuis statim vrgere eam contendat, vt ibi videbis. Respondet etiam eidem l. 6. Ioannes Gutierrez, de tutelis, & curis, 1. p. cap. 20. num. 34. ex versiculo nihilominus tamen: vltra quos ego addiderim, negari non posse, quin posito, quòd l. ipsa partitæ, pro opinione affirmatiua, quod curatoris officium finiatur, minore matrimonium contrahente, non vrgeat; nec etiam pro contraria, quod non finiatur, non vrgeat, quicquid Parladorius, numero 9. cantauerit: qui & numero 11. adiicit, specialia quædam in regum Curatoribus recepta, ad priuatos, & ad præsentem quæstionem expendi non valere: verè tamen & si id concederetur ita, & sine præiudicio veritatis concedatur, nihil inde ius, & fundamentum alterius partis eneruat. Quamuis etiam quod attinet ad minorem priuatum contrahentem matrimonium, id ipsum sit certissimum, quoad fœminam vero minorem nubentem, aliter statui, & communes Interpretum resolutiones quoad Reginam ætate minorem, coadiuuare omnino Senatus decisionem, atque distinctionem, non modo ex lege partitæ (quæ mox perpenditur) sed etiam ex his apertè deducitur, quæ in articulo Reginæ minoris nubentis, Regis etiam, & an ei sit dandus Curator; & quo anno, an scilicet vigesimo, cura finiatur; latius scripserunt Antonius Gomezius, in l. 40. Tauri, num. 9. Aziles, in cap. prætorum, in proœmio, glossa, regimiento. Pelaez à Mieres, de maioratu, 4. p. quæst. 58. Humada, in l. 3. tit. 15. partita 2. glossa 2. Azeuedus,. in l. prima, tit. 3. lib. 2. n. 8. Caldas Pereira, in l. si curatorem habens, versic. hunc contractum fecisti, ex num. 45. vsque ad num. 48. Ioannes Gutierrez, de tutelis& curis, l.p. cap. 18. num. 26. & 27. qui concludit, Curam Regis in masculo vsque ad vigesimum annum completum durare; in fœmina autem, quousque nupserit; & iunge l. 3. titulo de las donaciones, lib. 5. nonæ collect. Regiæ. Reiecta igitur Didaci Perez opinione, Parladorius ipse, num. 8. & 9. ex iure eodem Partitarum, sententiam suam contrariam probari asserit, quod scilicet curatoris officium per matrimonium contractum à minore non desinat, & eam esse l. 3. titulo 17. partita 6. dispositionem vbi in finalibus verbis, in hunc modum scribitur: E sobre todo dezimos, que el, marido non deue ser dado por guardador de los bienes de se muger, que fuesse menor de edad, porque sospechamos, que la mugerpor amor que ha a su marido, non le demendaria enmienda del dario, o del menoscabo que fuesse en allos, e que ge lo perdonaria todo de ligero. E por ende deue pedir el marido al juez, que de dè a los bienes de ella otro guardador, que sea sin sospecha. Verum enim verò, quamuis verum sit, quod maritus etsi rebus vxoris suæ debeat affectionem, attamen curator ei creari non potest, l. maritus. C. qui dare tutores, &c.l. virum, C. de curator. furios. & dict. l. partitæ 3. Similiter, quòd maritus curator datus, excusationem habet à cura vxoris suæ, licet ei se immisceat, vt in §. iidem rescripsirunt Institut. de excusat. tutor. scribitur: ita vt maritus non solum excusari possit à Cura vxoris suæ minoris 25. annorum, sed etiam eius curator esse non possit; licèt velit; vt ex eisdem iuribus simul iunctis rectè annotauit Gregorius Lopez ibidem, & Ioannes Gutierrez, de tutelis, & curis, prima parte, capite vigesimo, numero 30. & 31. folio 226. & capite 21. num. 31. quamuis inquam ita sit, & verba relata dictæ l. partitæ, sic scripta, non inde aliquid concludenter ex ea deducitur, quod sententiam Parladorij, probet expressim, aut Senatus definitioni refragetur. Non enim ex hoc, quod l. eadem 3. partitæ, prohibuerit, maritum non esse curatorem vxoris, prohibere quoque videtur, siue excludit, quod non possit vxor nupta, à curatore suo rationem administrationis exigere, & officium eius finitum, contendere, Nam & qui à tutoris potestate exiit, inuitus compelli non potest curatorem recipere, in principio, & in §. primo, Institut. de curator. sed si adhuc vxor voluerit curatorem habere, maritus ipse curator esse non poterit, sed alium nominare debebit: & ita procedit l. ipsa 3. partitæ, quæ licèr Curam marito prohibeat tanquam curatori, non tamen administrationem, quæ eidem competit ex lege tanquam marito, vt notum est; & in commentariis de vsufructu, dicto cap. 4. numero. 35. & seq. adnotaui, vt suprà scripsi. Et ita explicat legem illam Azeuedus, in dicta l. 8. titulo primo, libro 5. num. 49. & secundum hæc, non probat lex ipsa opinionem Parladorij, quicquid Author is contendat constanter. Provt etiam contendit, & Parladorium sequitur, atque contrarietatem dictæ l. 3. in fine, tit. 17. partita 6. & dictæ l. 5. titulo 7. partita 7. ponderat Ioannes Gutierrez, de tutelis, & curis, 1. p. cap. 20. num. 34. per totum. vbi improbat opinionem Didaci Perez, & inquit, quod de iure, nullo modo minor per contractum matrimonij liberatur à cura, sed quidem mulieri carenti curatore, debet peti à marito, vt detur curator sine suspicione, ex dicta l. 3. partitæ: & quod nullo iure cauetur, quod per contractum matrimonij liberatur minor à cura sibi prouisa ante 25. annum, Fatetur tamen, sæpè se vidisse, curatores ipsos rationem reddere minoribus, quimatrimonium contraxere ante ætatem legitimam, & maritis earum, hoc autem sponte fit, & plerumque cum securitate indemnitatis; non verò coacti curatores hoc faciunt, nec possent inuiti ad id compelli in contradictorio iudicio. Et hactenus Ioannes Gutierrez, qui (vt superius dixi) præcipuum fundamentum facit in l. 1. & 2. ff. de minoribus, & in l. 3. C. de interd. matrim. inter pup. & tutor. Ego tamen semper arbitror, Senatus definitionem, atque distinctionem admittendam, iuxta decisiones, & intentionem legum huius Regni, & pressam l. partitæ, constitutionem, & inde eorum iurium fundamentum cessare, cum attentis legibus eisdem Regiis, iuris communis, quoad fœminam minorem attinet nuptam, decisio seruari non debeat. Deinde, & eodem iure communi attento, textum in dicta l. prima, & 2. ff. de minoribus. mirè facere pro prima illa parte distinctionis, videlicet quod masculo minore 25. annorum contrahente matrimonium, curatoris officium non finiatur, sed vsque ad 25. annum completum perduret, vt suprà dixi, tunc enim in viridi remanet obseruantia ratio illa d.l. primæ in fine: nec quicquam vrgere contra secundam partem, vt scilicet aliud dicendum fit, quando fœmina minore 25. annorum nupta, & maritum maiorem habente, contendit ipsa administrationem marito competere, & curatorem renuit habere; id namque eo textu non agitur, nec excludit; immò ratio finalis eius cessat. cùm maritus rebus suis sufficiat. Non enim excludit text. in dicta l. 3. C. de interd. mat. inter pup. & tutor. nam etsi ita contigerit eo in textu, & mulier si velit, possit curatorem habere, provt ibi socer datus nurui, curator fuit, nec ipsa contradixit; non tamen inde sequitur, non posse curatorem non habere, siue præcisè habituram, nam etsi possit, st velit, curatorem habere, nec ei inuitæ curator auferatur, volente tamen ipsa, curatoris officium finiri, superiùs dicta suadent, Suadet etiam Didaci Perez, post Seguram, & Monterrosum opinio contraria, qui asserunt indistinctè, minore matrimonium contrahente (siue masculus, siue fœmina, ille sit) curatoris officium finiri, & eos sequitur Azeuedus (vt dixi) in dicta l. 8. tit. 1. lib. 5. ex numero 47. vsque ad num. 50. dicens, hanc opinionem veriorem esse, saltem iure Regio attento, licèt difficulter ipsa obtineret in praxi. Sequitur etiam pater Ludouicus Molina, tom. 1. de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 221. columna 1368. in versic. item maritus: vbi multum ad propositum nostrum, & in comprobationem decisionis Senatus, inquit in hunc modum: Item maritus curator esse non potest propriæ vxoris, &c. vt ibi comprobat. Hæc tamen hodie locum non habent in hoc, & Castellæ Regno: tum, quia vxores manent per matrimonium emancipatæ, atque sui iuris, vt curatore non indigeant; tum etiam, quoniam quando in vtroque Regno contrahunt, contractu arrharum, & dotis; maritus habet administrationem omnium vniuersim bonorum vtriusque coniugis: & quando in hoc Regno contrahunt, contractu medietatis; omnia vniuersim bona efficiuntur communia, & solus maritus est administrator. Ecce vbi asserit indistinctè hic Author administrationem statim competere marito, & amplius mulieres nuptas non indigere curatore. Id quod expressim probare videtur l. Regia 3. titul. 15. partita 3. ibi; fasta que sea casada: dum dicitur, quod si in Regno succedit filia fœmina ob defectum masculi, debet habere curatorem, vsquedum matrimonium contrahat, quasi tunc per contractum matrimonij exeat ab hac curatoria potestate, cum dictio illa, fasta, sit exclusiua casus contrarij, provt recte eam expendit Azeuedus, in dicta l. 8. num. 49. in principio. Cui ego addiderim, verè negari non posse, quin ea l. . 3. casum præsentem decidat specisicè; nam si in successione Regni, quod est aliarum successionum caput, & ad cuius similitudinem successiones aliæ deferuntur, vt suo loco, & capit. 19. lib. 3. adnotaui; res ita statuitur, ac de marito Regis cura, & administratione, adeo lex confidit, vt alterius cuiusvis, eiiam curatoris curam, & administrationem excludat, nec amplius curatorem admittat, dicit enim, fasta que sea casada. Cur etiam id ipsum, immò fortiori ratione statui non debebit, quacunque aliæ fœmina minore nupta, vt scilicet non ita ardua, nec difficilis, ac modis omnibus leuior, quam Regni administratio est, marito concedatur, & cura eadem, fasta que sea casada, duntaxat durare debeat. Nec valet aliqua discriminis ratio, quæ congura sit, assignari, cum vtroque casu verum sit, fœminam nuptam, & confidentia illa de marito Reginæ habita circa arduam admodum Regni administrationem, vt statim cura finiatur; fortius etiam in administratione, adeo inferiori, & leuiori censeri debeat habita, quod negari non potest. Denique, si per benedictiones nuptiales matrimonij eximitur filius de iure huius Regni à potestate paterna, quæ naturalis, & fortior, quàm tutoris, aut curatoris est, iuxta l. 47. Tauri, quæ est l. 8. titulo 1. lib. 5. nouæ collect. Regiæ: & statim consequitur bonorum omnium suorum administrationem, & vsumfructum, vt l. 48. Tauri, quæ est l. 9. titul. 1. lib. 5. cur & à potestate curatoris non liberabitur quoad effectum prædictum, ac bonorum administrationem consequi non debet, quam patri ipsi per matrimonium filij lex aufert, quamuis de eo circa filios, magis quam de curatore, aut alio quolibet administratore confidat. Aut cur etiam administratio bonorum vxoris minoris, marito 25. annorum maiori denegabitur, quæ lege aliqua expressim non reperitur sublata, quamuis nominandi curatorem detur facultas, & concessa est lege alia generali, quæ bonorum dotalium administrationem marito concedit, vt suprà dicebam. Et quamius non ita strictè rationem superiorem expendit Azeuedus, in d.l. 8. titul. 1. numer. 49. lib. 5. & eo non relato Muñoz de Escobar, in loco referendo statim, num. 25. qui addit vltra Azeuedum, quod tutor, & curator loco patris habetur, l. interdum. §. qui tutelam. ff. de furtis: tenent Speculator, & Socinus, ibi relati. Igitur si patria potestas ex legibus huius Regni per matrimonium filij finitur, quando magis curator finiectur, cum æquiparatorum eadem sit ratio, & per consequens eadem debeat esse dispositio, l. illud. ff. ad l. Aquiliam, & ita curatoris officium finiri, tenuit etiam Gaspar Boëtius, in tractatu de inope debitore, cap. 4. numero 4. cuius, & sequacium opinio confirmatur quoque ex his, quæ de iure Saxonico quoad decisionem text. in d.l. maritus, C. qui dare tutor, vel curator. adnotarunt Zobel. & Francisc. Romanus, Fachs Renhar. & alij, quos in ipsa l. maritus, fol. mihi 219. Sebastianus Næuius commemorauit. Sed & confirmatur Senatus Regij Hispalensis decisio ex his, quæ scripsit, atque obseruata reliquit in proposito nostro Franciscus Muños de Escobar, in commentariis, de ratiociniis, cap. 6. ex numero 17. folio 20. vsque ad numer. 32. quò loci cum articulum hactenus agitatum discuteret ex professo, & contrarias Interpretum sententias recensuisset, fundamentaq́ue earum commemorasset (sed nihil ex his attigit, quæ nouiter hoc capite adnotaui, vt ibi videbis) eius videtur fuisse resolutiuè opinionis, quòd in masculo minore 25. annorum, regulariter seruetur Parladorij, & sequacium opinio, vt scilicet minore matrimonium contrahente non finiatur curatoris officium; idque maximè, si minor diues esset, & opulentum patrimonium haberet, vt dicto cap. 6. ex numer. 17. vsque ad numerum 29. in fine, adnotauit: & pro hac parte adducit rationes, & fundamenta ex numero 17. vsque ad numerum 25. In praxi tamen asserit receptum in Pinciana Cancellaria, vt si minor pauper, agricola, siue alius, qui dietim laborat, vel negotiatur, petat vt bona sua à curatore sibi tradantur, vt ipse illa administrare, colere, & negotiari possit; ei tradantur, præstita priùs fideiussione, quod ea integra, & illibata conseruabit, donec ad 25. annum peruenerit. Quod esse satis congruum, & iuri consentaneum ipse ostendit, & iuridice fundat, atque respondet ad text. in d.l. 1. ff. de minoribus (vt ibi videbitur) & quidem in hoc primo casu Sanatus Regij Hispalensis decisioni conuenit omninò, eius autem limitationem, & præstantissimi, atque præclarissimi Regij Senatus Pinciani obseruantiam, sequeretur Hispalensis libertissimè, si casus similis fuisset allatus, & fideiussio huiusmodi præstaretur, sicque Senatus illius praxim probaret omnino, etenim æqua est & iuridica. Et apud ipsum iuridicè quoque sententia Parladorij præualet communiter in masculo minore viginti quinque annorum; Licèt aliquando ex circunstantiis, aliter dicto Senatu iudicatum asserat ipse Escobar, ante numerum 26. in versic. & certe hæc sententia. Circunstantiæ namque tales occurrere possunt, quæ Indicum animum adducere valeant, ac debeant, vt ab ea sententia recedatur quandoque. Sicque ex variis causis, & circunstantiis, variè quoque aliquando definiuit rem hanc Senatus ipse Pincianus rectissimè, vt variè definiuisse, ex verbis eiusdem Authoris deprehendimus: qui in hoc casu primo masculi minoris, accedit sententiæ, & definitioni Regij Hispalensis Senatus. In secundo verò, fœminæ scilicet minoris nuptæ, id ipsum quod Senatus agnoscit ( sed nunquam masculi, & fœminæ differentiam tradit specificè ( nam cùm præmiserit pro resolutione præfati articuli, ex Iudicis arbitrio totum hoc pendere, qui pro rei, & vicissitudinis qualitate perpendet, rectè, ratio à curatoris ante 23. annum exigatur; inquit sub numero 25. quod si fœmina minor copulata esset viro diligenti, & industrio, ac circa rem familiarem solicito, non deberet Iudex dubitare, quin quod ratio propriæ curæ, & vxoris, illi redderetur, præciperet; maximè vbi patrimonium esset ita tenue, quod ex redditu illius, & industria, ac labore mariti vix familia alimentari posset; multæ enim ex hoc molestiæ, & vexationes possent euitari, vt. est decimæ solutio, & lites quæ super alimentis excitari solunt, ac rursus veniæ ætatis difficultatem, & expensam minores euitarent. Ecce vbi Senatus nostri definitio approbatur expressim, & dictio illa maximè ad eum modum rectè adiicitur; nam & si patrimonium non esset tenue, sed amplum, ita statui debere, provt statuit Senatus, si vir diligens ac industrius & solicitus esset, rationes omnes suprà adductæ, & dictæ l. 3. partitæ verba suadent. Et de his hactenus. Si autem minor acceperit curatorem, interim quod matrimonium contraxerit, vel vsque ad certum tempus, & non plus; quid iuris debeat statui, & an tunc veniam euitet? Vide eundem Muñoz de Escobar, dicto cap. 6. n. 32. & seqq. Infertur autem ex superiùs dictis in proposito ar{ Senatus Regij Hispalensis decisio. }ticulo, vtrum minore matrimonium contrahente, curatoris officium finiatur; Senatum eundem Regium Hispalensem rectissimè in alia causa Christophori de Aguileta, Catharinæ de Rutia mariti, definiuisse, curatorem statim compelli ad quantitatem Catharinæ ipsi à quodam suo consanguineo pro dote relictam, quam curator iam exegerat, & ab hærede testatoris recuperauerat, statim dicto Christophoro marito reddendam, nec tempus finitæ curæ, aut rationem reddendarum expectandum. Nam cùm Catharina, & maritus de iure contendere possent, curatoris officium esse finitum, matrimonio ab ea, quæ minor erat, sed maritum ætate 25. annorum maiorem habebat, contracto, & vniuersi patrimonij rationes sibi reddi, & reliquum solui; quanto magis legatum sibi pro dote relictum, statim iure exigebant. Id quod deducitur concludenter ex resolutionibus præcedentibus, & Senatus noster iuridicè & rectè decidit in dicta causa, & posse maritum via executiua quantitatem legatam à curatore recuperare, statuit. Atque id ipsum in terminis resoluit Franciscus Muñoz de Escobar, in commentariis de ratiociniis, capite vigesimo primo, num. 32. folio 127. qui fuisse ita pronuntiatum in Cancellaria Pinciana, testatur. Ipse autem existimat procedere, vbi constitisset, quod tutor, vel curator tale legatum ad dotem adultæ constituendam recuperasser. Si enim verum est (inquit Escobar) quod curator potest compelli, vt constituat dotem suæ adultæ, vt in l. si curatores, C. de administrat. tutorum. l. 9. titulo 11. partita 4. & iam dos ab aliquo extraneo fuit constituta, & curator confitetur, eam ad hunc effectum relictam fuisse; solum restat, vt summariè tradatur adultæ, vel eius marito, cùm dos haveatur loco alimentorum, quæ breui & summario iudicio præstantur, l. si quis à liberis, §. si vel parens, ff. de liberis agnoscendis. In quo equidem præfatum Authorem non sequor, sed Senatus nostri definitionem admitto indistinctè. Nam si adulta 25. annorum minor, quæ viro maiori, & industrioso, atque de rebus suis diligenti, & solicito nupsit, statim rationes sibi reddi, & curam finitam contendere potest (vt decisione præcedenti obseruaui, atque ipse Author agnouit, vt ibidem adnotaui) si etiam legatum pro dote relictum fuit, vt relictum fuisse pro dote Catharinæ è consanguineo proponimus, & ipse Escobar proposuit num. trigesimo secundo, Fatendum erit indistinctè, posse maritum illud via executiua exigere, nec vim esse faciendam in eo, quod curator tale legatum ad dotem adultæ constituendam recupersset; nam etsi simpliciter recuperauerit, ex quo pro dote relictum est, etiam matrimonio contracto, statim exigi potest. Dos namque statim consistit, & in dominium, aut in administrationem mariti transit, vt suprà probaui. Nec tempus, aut ætas 25. annorum expectatur pro eo, quod ita relictum est; sicuti in legato pro dote, aut pro dotanda puella relicto, scripserunt Paulus Castrensis in consilio 308. dubio 2. libro primo. Alexander, in consilio 146. numero 6. libro 6. Albanus, in consilio 52. num. 2. Palacios Rubios, in repetitione cap. per vestras. de donation. inter. notabili 3. §. 12. n. 8. Baldus Nouellus, in tractatu de dote, 5. p. num. 12. Petrus Surdus, in cons. 393. n. 50. lib. 3. Simon de Prætis, de interpret. vltim. voluntatum, lib. 4. interpretat. 1. solut. 12. num. 45. Quod si curator solutioni non contradiceret, sed in executione aduersus maritum petentem pro dote relictum, opposuisset, quod maiorem quantitatem minor sibi debet, eo quod plus pro adulta expendit, quam ex suo patrimonio recepisset: credit tunc ipse Escobar, faciendam fore redditionem rationum quæ breui & summario iudicio sit; & si constituisset, aliquid ex pecunia pro dote relicta consumptum fuisse pro necessitatibus minoris, pro tanto minus redditionem faciendam fore: aliàs quod absurdum essetm, quod minor ea tandiu indotata esset, quamdiu lis super rationibus agitaretur. Et quod ita fuit pronuntiatum in Pinciana Regia Cancellaria. Quod tamen non crederem aliter procedere posse, quam si in termino oppositionis de eo constaret apertissimè, & liquidissimè, aliàs namque propter incertum, & illiquidum executio retardari non deberet, cum frequenter curatores sic soleant fraudulenter opponere, quos tamen rationibus redditis, debitores esse maiorum quantitatum apparet. Id quod de iure procedit, & Socini senioris placitis ( vt alia prætermittam) conuenit, quem ipse Author citat dicto cap. vige simo primo, numero 3. & 4. quò loci inquit, quod administrator, qui opponit de expensis, vel aliis partitis illiquid is, quid incertum proponit, sed ratione incerti executio eius, quod est certum, non retardatur: l. statu liber rationum. ff. de statuliberis, l. residuum, C. de distract. pign. igitur statim, quod de acceptis per administrationem constiterit, nullo alio expectato, pro iliis partitis liquidis executio fieri poterit. Et citat Socinum, in consil. 24. columna 11. libro 1. & in consil. 256. columna 3. lib. 2. vbi dicit, quod executio liquidi contra tutorem, non retardatur propter illiquidum, ab eo oppositum. Et latius comprobat ipse Escobar, n. 5. & seqq. # 29 CAPVT XXIX. Pro testamento sustinendo, & dispositione qualibet vltima conseruanda, quemadmodum coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat regulariter: & quàm verum sit, siue qualiter, & quando locum obtineat vulgatum adeo & assiduum illud Interpretum omnium axioma, ex l. si pars, ff. de inofficioso testamento, deductum, vt per manus tradatur quotidie; testamento fauendum, & pro eo pronuntiandum in dubio, quod exornatur, atque illustratur. Denique, an testamentum intelligatur reuocatum, & reuocari valeat per solam verbalem reuocationem, si testator coram legitimo numero testium dixerit, se nolle valere testamentum, antea conditum, nec causam expresserit; idque maximè, attenta noua decisione l. primæ, titul. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, vbi Bartoli, & Baldi sententiæ contrariæ proferuntur, & Regij Hispalensis Senatus in ipso articulo, & in casu ex facto occurrenti decisio proponitur. Ac denique agitur, an ita, vel alio quouis modo reuocato testamento, legata auferantur, vel maneant. SVMMARIVM. -  1 Præsumptionem validitatis actus scilicet testamenti, superare omnes alias præsumptiones, siue cæteris potiorem, & efficaciorem, atque potentiorem esse. -  2 In testamentis, & vltimis voluntatibus, coniecturam eam sumi, atque interpretationem fieri debere, per quam testamenti, & dispositionis conseruationi magis prospiciatur, ac pro illo pronuntiandum in dubio. -  3 Testatoris dispositio in dubio ita interpretari debet, vt potius valeat, & sustineatur, quàm quod subuertatur, vt latiùs capite sequenti adnotatur. Et ideo reiicitur illa interpretatio, quæ est in perniciem testamenti. -  4 Pro testamentis, & dispositionibus vltimis sustinendis, verba non solum impropriè, sed etiam inpropriissimè esse accipienda. -  5 Testamento in dubio fauendum esse, etiam in detrimentum filij exhæredati, vt loquitur text. in l. si pars, ff. de inofficioso testamento, quæ numeris præcedentibus exornatur latissimè. -  6 Legis, si pars, ff. de inofficioso testamento, decisio accipienda, quando iudices sunt numero pares; secus verò si maior pars aduersus testamentum senserit. -  7 Et idem, si maior Doctorum numerus, quia communis opinio præualet. -  8 A præsumptione, & interpretatione illa, quod testamento in dubio sit semper fauendum, recedi, si contrariæ extent coniecturæ. -  9 Nec vllam esse pro testamento tam efficacem præsumptionem, quæ tolli, & conuelli non possit contrariâ coniecturâ. -  10 Pro validitate testamenti non præsumi, quando repugnat præsumptio oriens à natura testamenti, & dispositionis. -  11 Pro testamento non præsumi, quando manifeste apparet, testamentum non habere ea, quæ à iure requiruntur. -  12 Et idem esse, quando testamentum non habuit suam formam; nam tunc non interpretatur, vt valeat, ex quo deficit forma. -  13 Pro validatate testamenti non præsumi, quando repugnat præsumpta mens disponentis, quæ omnino offenderetur, si sumeretur interpretatio validitatis dispositionis testamentariæ. -  14 Vel cum versamur in odiosis. -  15 Aut testamentum, & dispositio testatoris est facta in fraudem legis. -  16 Et cum perplexa adeo est testatoris voluntas, vt sciri, & cognosci non possit, quid testator disponere voluerit. -  17 Testamentum secundum in dubio non debet sustineri, vt prius tollatur. -  18 Testamentum præsumi inualidum, quando si præsumeretur validum, insurgeret magna inæqualitas inter liberos testatoris. -  19 Testamenta duo diuersi tenoris si appareant, & dubitetur, quod eorum prius factum fuerit, neutram sustinetur. -  20 Testamentum non sustineri, si appareat, testatorem pœnituisse prioris voluntatis, & voluisse decedere intestatum; quod declaratur. -  21 Testamentum, an reuocatum censeri debeat, si testator coram sufficienti numero testium dixerit, se nolle expresserit, quia vult decedere intestatus. Et sic an per solam verbalem reuocationem quoad institutionem, & cætera tollatur, cum reuocatio ipsa non sit solemnis. Vbi Bartoli, & Baldi contrariæ omnino sententiæ proferunter. Et Bladi sententia magis probatur. Atque de iure huius Regni, post decisionem l. primæ, titulo 4. libro quinto, nouæ collect. Regiæ quod præcisa, & vera ratione seruari debeat, adnotatur. -  22 Senatus etiam Regij Hispalensis, in eo articulo, definitio, seu decisio proponitur. PRo dilucida, atque distincta huiusce Ca[sect. 1]pitis explicatione obseruandum, & constituendum erit primo loco, præsumptionem validitatis actus, scilicet testamenti, superare omnes alias præsumptiones, siue cæteris potiorem, & efficaciorem, atque potentiorem esse ficuti latiùs probatur, cap. sequenti, & per Decium, in cap. quoniam Abbas, num. 16. de officio delegati: & in consilio 344. Parisium, in consilio 80. num. 51. lib. 3. Rolandum, in consilio 61. num. 27. lib. 3. Chepalum, in consilio 294. num. 45. lib. 2. Hippolytum Riminaldum, in consilio 275. num. 16. lib. 3. & in consilio 809. num. 54.[sect. 2] lib. 7. quem vide vsque ad num. 60. Ludouicus Cafanate, in consilio 15. num. 15. & sequentibus, & statim referentur alij quamplures: ac id tpsum latius comprobatur, & exornatur cap. sequentibus, vt dixi. Sic sane in testamentis & vltimis voluntatibus, coniecturam eam sumi, atque interpretationem fieri debere, per quam testamenti, & dispositionis conseruationi ma[sect. 3]gis prospiciatur, ac pro illa pronuntiandum in dubio, vt sustineatur, quomodocunque possibile sit; & ideo reiiciatur illa interpretatio, quæ est in perniciem testamenti, vt potius valeat & sustineatur, quàm quòd subuertatur, per text. in. l. si pars, in principio, ff. de inofficio testament. & in cap. vltimo, de sentent. & re iud. l. cancellauerat, in fine ff. de his quæ in testam. delentur. l. Titia cum testamento, §. primo, ff. de legatis secundo, l. Mæuius, in principi. eodem titulo. l. vltima, C. de posthum. hæred. instit. l. quis hæredem, in fine. C. de institut, & substitut. l. cum antiquitas, in principio, C. de testamentis, adnotarunt vnanimiter, & pro testamentis, & dispositionibus vltimis sustinendis, ver[sect. 4]ba non solum impropriè, sed etiam improprissimè esse accipiend; scripserunt, & permultis exornarunt superiora, & decisionem dictæ l. si pars, post ordinarios, & alios Authores, Oldraldus, in consilio 102. num. 3. Romanus, in l. hac consultissima, num. 10. in fine. C. qui testamenta facere possunt, & in consilio 179. num. 22. Fulgos. Alexander, Decius, Iason, Baldus, Cumanus, Aretinus, Corneus, Ruinus, & Signorolus, cum quibus Cardinalis Mantica (qui rem hanc dilucidè exornat, & cæteris latiùs explicat) lib. 2. titulo vltimo per totum. vbi vide omninò. Curtius iunior, Socinus iunior, iason, Decius, Neuizanus, Alexand. Abbas, Berous, Craueta, Parisius, & alij, cum quibus Ioseph. Mascardus, de probationibus, tomo 3. conclusione 1354. num. 2. Alciatus, de præsumption. regula prima, præsumptione 40. qui etiam latè in proposito: Hieronymus Gabriel, in consilio 109. numero 3. Ioannes Cephalus, in consilio 138. num. 11. & 14. cum sequentibus lib. 1. Rolandus, in consilio 81. numero 42. libro primo. Tiberius Decianus, in consilio 53. num. 1. lib. 1. Petrus de Peralta, in rubrica, ff. de hæred. instit. num. 157. &158. folio mihi 102. Mieres in initio secundæ partis, de maioratu, num. 3. Simon de Prætis, de interpretation vltimarum voluntatum, libro 2. interpretat. 2. dubitatione primæ, solutione 5. ex num. 1. vsque ad numerum 12. folio 213. eleganter Menochius, in consilio 224. num. 23. lib. 3. latius libro 4. præsumptione 10. ex numero 6. cum sequentibus, vbi vide omnino. Ludouic. Zuntus, in responso pro vxore, ex num. 1065. cum sed. Petrus Magdalenus de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 3. numero 39. & 40. folio. 32. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 15. num. 33. Camillus Gallinius, de verborum significatione, libro 3. cap. 7. Hippolytus Riminaldus, in consilio 39. num. 64. & in consilio 84. num. 12. & sed. lib. 1. & in consilio 236. numero 61. lib. 3. & in consil. 610. num. 24. & seq. & num 67. lib. 6. & in consil. 598. in fine, libro 5. & in consil. 809. num. 54. & seq. lib. 7. petrus Surdus, in consil. 113. num. 28. lib. 1. & in consil. 414. numero 20. lib. 3. & in consil. 414. num. 30. lib. 3. Rota decisione 125. num. 9. in prima parte, in nouissimis. Ioannes Vincentius Hondedeus in cons. 69. num. 63. & seq. lib. 2. Andreas Fachineus, in consil. 8. ex numero 1. lib. 8. Intrigliolus, decisione 33. numero 9. Ludouicus Cassanate, in consil. 10. num. 43. 57. & 129. & seq. & in consil. 15. num. 15. & 36. Hadrianus Gilmanus, lib. 1. rerum iudicatarum Germaniæ, decisione 7. num. 26. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera T. conclusione 89. & 90. fol. 59. & littera V. conclusione 99. & conclusione 110. folio 546. & notaui suprà, cap. 23. numero 18. denique conueniunt Authores illi, qui cap sequenti commemorantur, Et quamuis eius, & istius capitis, vna & eadem videtur materia, cum vtroque agatur de coniectura, atque interpretatione pro actus, scilicet testamenti validitate, commodiùs tamen, & distinctiùs res hæc explanabitur, si (prout fit) capita hæc duo separarentur, & distinguantur. Idq́ue vel eo magis, quod cap sequenti, de interpretatione, & coniectura generali, vt potius valeat, & sustineatur, quàm pereat actus, hic autem de assumpto illo dictæ l. si pars, sermo instituatur, quòd scilicet in dubio, testamento fauendum sit, & pro eo pronuntiandum. Quod vsque adeò locum obtinet, vt procedat[sect. 5] etiam in detrimentum filij exhæredati, sicque contra liberos, vt lex ipsa loquitur, & verba illa probant, In dubio recipiendam esse sententiam illorum Iudicum, qui pro testamento pronuntiauerunt, & ibidem expressim annotauit Baldus, in dubio fauendum esse magis testamento, quàm filio exhæredato. Et probatur etiam in. l. si ita facta, ff. de iniusto rupto, & ex aliis confirmat Mantice, lib. 2. dicto titulo vltimo, num. 8. Menochius, qui rationem illius legis assignat, lib. 4. dicta præsumpt. 10. num. 11. &12. & vide num. 13. & tribus seqq. vbi dixit, decisionem dictæ l. si pars. Recipiendam esse, quando Iudices sunt[sect. 6] numero pares; secùs verò si maior pars aduersus testamentum sensit: sicuti probat text. in cap. vltimo, de sententia & re iudicata. Tunc namq́ue (inquit) sequendam esse maioris partis sententiam. Similiter, quod cùm maior numerus Doctorum stat aduersus[sect. 7] testamentum, sequenda est communis sententia, sicuti multi alij Authores ibi relati probarunt: & post alios Mantica etiam, lib. 2. dicto titulo vltimo, numero 9. & 10. & hoc casu receditur ab illius legis[sect. 8] decisione. Sic & à præsumptione, & interpretatione illa, quod testamento in dubio sit semper fauendum, & pro illo pronuntiandum (quæ colligitur etiam ex coniectura voluntatis testatoris, l. si ita scriptum, in principio, ff. de liber. & posthum.) receditur, si aliæ, aut contrariæ extent coniecturæ, vt docuit Bartolus, in l. etsi pepercerit, num. 10. ff. de libert. & posthum. quem sequuntur alij Authores relati à Ioanne Sadoletto, in l. hæc verba, num. 3. ff. de legatis primo. qui dixerunt, nullam tam efficacem[sect. 9] pro testamento extare præsumptionem, quæ tolli, & conuelli non possit contrariâ coniecturâ. Id quod Menochius etiam animaduertit lib. 4. dicta præsumptione 10. num. 16. in fine. Et comprobatur manifestè ex his quæ cap. præcedentibus adnotauimus. Coniecturæ autem quamplures ex Interpretibus nostris colligi valent, sed illas omnes acutè & plenè congessit Menochius, dicta præsumptione 10. ex numero 17. vsque in finem præsumptionis, ad quem, & Manticam in loco relato confugiendum erit omninò. Prima coniectura est, quando repugnat præsum[sect. 10]ptio oriens à natura testamenti, & dispositionis, prout exemplum afferens, post alios obseruat Menochius, dicto num. 17. Secunda est coniectura,[sect. 11] quando manifestè apparet, testamentum non habere ea, quæ à iure requiruntur; nam tunc pro testamento non præsumitur, nec etiam pro validitate actus. Debuit enim scire testator, leges habere locum in suo testamento, l. nemo potest, ff. de legatis primo. Et proptereà sibi ipsi adscribere debet testamenti vitium, & inualiditatem, cum legis dispositionem non obseruauerit: quæ omnia latius comprobat Menochius, eadem præsumptione 10. num. 18. & tribus seqq. & vide num. 22. Vbi idem esse dicit,[sect. 12] quando testamentum non habet suam formam, nam tunc interpretatur, vt valeat, ex quo deficit forma: Et hæc est tertia coniectura, cui conuenit Franciscus Mantica, lib. 2. dicto titulovltimo, num. 13. vbi dixit, restringendam esse decisionem dictæ l. si pars.[sect. 13] quotiescunque testatori potest culpa imputari, veluti si debitas solemnitates non obseruauerit, vt colligitur ex l. vltima, C. de posthum. hæred. instit. Quarta coniectura est, quando repugnat præsumpta mens disponentis, quæ omninò offenderetur, si sumeretur interpretatio validitatis dispositionis testamenti, vt obseruat idem Menochius, & alia in comprobationem adducit, eadem præsumptione 10. lib. 4. numero. 23. 24. & 25. & lib. 6. præsumpt. 4. vbi etiam[sect. 14] latè in proposito. Quinta est coniectura; quando versamur in odiosis, nam tunc in dubio non sumitur interpretatio odiosis validitate testamenti, & dispositionis: de quo exempla adducit, & latiùs comprobat Menochius ipse, dicta præsumptione 10. ex numero 26. vsque ad numerum 31. Sexta est coniectu[sect. 15]ra, quando testamentum, & dispositio est facta in fraudem legis, tunc enim pro validitate ipsius interpretatio non sumitur, l. qui testamento, ff. de probationibus. Et declarat Menochius, vbi suprà numero 31. Septima coniectura est, quando adeò perplexa est testatoris voluntas, vt sciri, & cognosci[sect. 16] non possit, quid testator disponere voluerit; hoc sanè casu præsumptio, & interpretatio sumitur, vt corruat illa dispositio, l. si Titius, ff. de condition. institution. Mantica, lib. 2. dicto titulo vltimo, numero 12. Menochius, qui dilucidè magis declarat, & perplexitatis exempla adducit, dicta præsumptione 10. num. 33. & 34. vbi, & num. 32. alias duas coniecturas tradit: & conuenit Mantica, dicto titulo vltimo, num. 16. dum dixit, decisionem dictæ l. si pars, debere restringi, vt procedat, quando testator decederet intestatus, si illud testamentum, de quo agitur, non valeat; aliud est, si intestatus non decedat, veluti si prius fecerit aliud testamentum, & dubitatur an per posterius ruptum videatur, nam in[sect. 17] dubio secundum testamentum non debet sustineri, vt prius tollatur: & ideò multò facilius sustinetur, testamentum, quando aliud non præcedit, quàm si aliud præcedat: Ita Alexander, in consil. 4. num. 14. & 15. in fine, lib. 7. Craueta, in consil. 143. num. 15. Vltima coniectura est, ex sententia Menochij, post Corneum, & Crauetam, ibi relatos, dicta præsumptione 10. num. 35. quando præsumendo, validam esse testatoris voluntatem, & dispositionem, insurgeret magna inæqualitas inter testatoris filios; hoc[sect. 18] sanè casu sumenda est potius præsumptio, dispositionem esse inualidam, atque ita sustineri non posse, & hactenus Menochius. Cæterùm Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. dicto titulo vltimo, ex num. 17. cum seq. duas alias coniecturas recenset, siue duobus aliis modis restringendam putat decisionem dictæ l. si pars, ff. de inofficioso testamento. Ac[sect. 19] primùm equidem cum duo facta sint testamenta diuersi tenoris, & dubitetur, vtrum eorum prius factum fuerit; nam hoc in casu neutrum testamentum sustinetur, argumento l. duo sunt Titij, ff. de testament. tutela, l. si ita fuerit, ff. de rebus dubiis, l. 1. §. primo, & ibi Bartolus, num. 1. ff. de bonorum possessione secundum tabulas. Et tenuerunt Authores quamplures ibi relati, qui etiam tractarunt, quid iuris in casu proposito, si in aliquo eorum testamentorum instituti sint venienttes ab intestato, qui aliàs successuri essent. Secundò inquit Mantica ipse, numero 18. restringendam prædictam conclusionem,[sect. 20] vt testamentum debeat sustineri, nisi appareat, testatorem pœnituisse prioris voluntatis, & voluisse decedere intestatum, l. prima, §. penultimo, ff. si tabul. testamen. nullæ ex tab. l. omnium testamentorum, cod. testamentis. Et hoc certo certius profitetur, quando testator postea coram legitimo numero testium reuocat testamentum, & causam exprimit, quia vult decedere intestatus, nam per hoc tacitè videtur instituere legitimos hæredes venientes ab intestato, quorum aditione ademptio hæreditatis confirmatur. Et id ipsum tenent Authores permulti, quos Mantica ipse refert dicto num. 18. & Matienzus, in lege prima, tit. 4. lib. 5. glossa 10. num. 7. Et in hoc vnanimiter conueniunt omnes Interpretes, quatenus statuunt, quod quando quis coram legitimo numero testium reuocauit eius testamentum, & dixit; quod volebat decedere intestatus, testamentum est reuocatumm, & valet dispositio, ratione prædicta, quia testator videtur instituere venientes ab intestato. Ita etiam, & magis indubitanter, quando reuocauit testamentum, & dixit, quod succedant veninentes ab intestato; quia hoc casu erit sine dubio hæreditas adempta. Ita sanè duobus in his casibus vnanimiter omnes conueniunt (vt nunc dicebam) & tenuerunt Antonius Gomezius, petrus de Peralta, Matienzus, & omnes referendi infrà, Bartolus, Baldus, Alexander, Didacus Couarruuias, Iulius Clarus, & alij multi, cum quibus ita specificè duas conclusiones conficit Vincentius de Frachis, decisione 287. num. 2. & 3. Michaël Grassus, receptarum sentent. §. testamentum, quæst. 84. num. 5. Syluester Aldobrandinus, qui infinitos refert, in consilio 2. numero septimo, Petrus Surdus, in consilio 320. numero 10. lib. 3. Dubium autem in eo versatur, an scilicet testa[sect. 21]mentum reuocatum censeri debeat, si testator coram sufficienti numero testium dixerit simpliciter, se nolle valere testamentum, antea conditum, nec causam expresserit, quia vult decedere ab intestato, aut vult, quod succedeant venientes ab intestato? Et quidem Bartolus, in l. si iure, columna prima, numero 3. Apertè concludit, testamentum non esse reuocatum, nec sufficere reuocationem prædictam simpliciter factam, nisi decennium effluxerit, aut secundum testamentum perfectè consummatum interuenerit; idq́ue per tex. in l. sancimus, C. de testa{ De hac quæstione vide latè & subtiliter per Ant. Fabr. de error. pragmat. deca. 39. errore 6. per totum, fol. 725. }mentis: & in §. ex eo autem solum. Institut. quibus modis testamenta infirmentur, & in l. militis codicillis, §. veteranus, ff. de militari testament. & in l. hæredes palam, §. si quid post, ff. de testament. & in l. prima, ff. de iniusto rupto, & in l. prima, §. si hæres, ff. st tabul. testament. nullæ, extabunt: prout hæc omina iura ponderat Antonius Gomezius, & iure communi attento Bartolum sequitur, in dicta lege tertia Tauri, num. 102. Menchaca, de succession. resolut. lib. 1. §. 9. à num. 7. vsque ad §. 13. & §. primo, num. 13. Bartolum etiam sequuti fuere, Decius, Alexander, Ruinus, Socinus vterq́ue, Natta, Ioannes Dilectus, Ancharanus, Cumanus, Riminaldus senior, & Didacus Couarruuias, quos refereunt (sed ipsi duo contrarium tenent, vt statím dicetur) Cardinalis Mantica, lib. 2. dicto titulo vltimo, num. 19. in principio, Michaël Grassus, §. testamentum, quæstione 84. num. 2. in principio. Probarunt etiam Bartoli doctrinam Iason, Guid. Pap. Guil. Benedict. & Castrensis, cum quibus Vincent. de Franchis, decis. 287. num. 1. Petrus de Peralta, in l. si quis in principio testamenti, num. 50. ad finem, in versiculo, illud autem in dubium non venit. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, prima parte, cap. 17. ex num. 21. Petrus Surdus in consilio 320. num. 11. lib. 3. Syluester Aldobrandinus, in consil. 2. num. 1. & quinque sequent. lib. 1. & eodem iure communi inspecto sequitur quoque Bartolum Ioannes Matienzus, in lege prima, tit. 4. lib. 5. glossa 10. num. 5. qui citat multos, & Antonij Gomezij limitationes ad terminos iuris nostri Regij reducit. Ioannes Cephalus, in consil. 83. num. 7. libro 1. Cardinalis Thuscus, tomo 8. littera T. conclusione 153. num 8. folio 141. & íj omnes vltrá iura præallegata, eâ adducuntur atque excitantur ratione communiter, quod quando in voluntate reuocatoria nullus est institutus hæres à testator, nec vocati sunt venientes ab intestato, sed simpliciter est loquutus testator, talis reuocatio remanet nulla, quia non potest confirmari aditione alicuius, l. si nemo, ff. de testamentaria tutela, l. sed si conditioni, §. finali, ff. de haered. instit. non enim potest primum testamentum reuocari per præsentem dispositionem, nisi talis sit, vt contingere possit, aliquem ex ea hærdem esse posse, l. cum in secundo, ff. de iniusto reputo, l. pater filio, ff. de haered. institut. per Alexand. qui hanc opinionem pluribus rationibus, & authoritatibus confirmat, in consil. 159. numero 5. lib. 7. & in consilio 30. numero 2. & 6. libro tertio, Syluest. Aldobrandinum, dicto consilio 2. numero 6. Cæterum contrariam sententiam in eodem articulo firmiter tenet Baldus, in dicta l. sancimus, numero 2. C. de testamentis, qui (vt dicit) mouetur ratione naturali: in quam etiam Salicetus ibidem, sub num. 3. magis inclinat, & expressè Imola, in l. si ita scriptum, §. regula, num. 5. ff. de haered. instit. & Baldum sequuntur Andreas Barbatia, Petrus de Bessu. Guido Papa, Angelus Aretinus, Raphaël Cumanus, & Socinus iunior, cum quibus constanter Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 2. dicto titulo vltimo, num. 19. in versiculo, sed contrariam sententiam: & numero 20. & 21. Michael Grassus, receptarum sententiarum, §. testamentum, quæst. 84. num. 2. ad finem, qui adiiciunt opinionem hanc veriorem esse, quoniam fi testator voluit testamentum non valere, & ita expressè dixit, tacitè per quandam consequentiam necessariam intelligitur velle intestatus decedere, & legitimos hæredes vocare ab intestato, l. conficiuntur, §. primo. ff. de iure codicillorum. Et iniquum, atque absurdum esset, contra testatoris expressam voluntatem, testamentum eius velle sustinere. Quæ equidem ratio, etiam iure communi attento, valde concludit, præsertim cum contrariam firmiter non tenuerit Bartolus, sed hæsitando loquatur, vt patet, dum dicit, Ego dicerem sic, salua veritate. Cùm etiam sundamentis omnibus, & rationibus, pro opinione Bartoli adductis, satisfieri, ac responderi congruè valeat, prout respondent, & contraria dissoluunt Ioannes de Imola, in dicto §. regula, num. 5. Andreas Barbatia, in consil. 60. in secunda dubitatione, sub numero septimo, vsque ad finem, volumine secundo. Socinus iunior, in consilio 145. numero 9. & seq. libro 2. & Mantica, dicto num. 19. Sed de iure huius Regni, ac post nouam decisionem legis primæ, titulo quarto, libro quinto, nonæ collect. Regiæ, certior redditus Baldi opinio: nec ipso iure Regio attento, Bartoli opinio sustineri poterit, vtpotè cùm ex decisione dictæ l. primæ, cessat omnino motiuum illud præcipuum, quod quando in voluntate reuocatoria nullus est institutus hæres à testatore, nec vocati sunt venientes ab intestato, renocatio remanet nulla, quia non potcst confirmari aditione alicuius: nam post legem ipsam primam, hæredis institutio non requiritur ad validitatem testamenti, quæ caput erat testamenti de iure communi, & sic cum vltimum testamentum valeat absque hæredis institutione, nimirum si testamentum primum infirmetur, si testator dixerit se nolle illud valere, etsi venientes ab intestato non vocauerit, vel non dixerit, se velle decedere intestatum, modò quoad numerum testium, coram quibus reuocatio fit, seruetur solemnitas dictæ l. primæ: & ita terminis obseruarunt Antonius Gomezius, in dicta lege tertia Tauri, numero 104. & ibidem Burgos Salon de Paze, numero 842. D. Antonius Menesius de Padilla, in l. eam quam, numero 110. C. de fideicommissis. Ioannes Matienzus, in dicta lege prima, titulo quarto, glossa 10. numero sexto. D. Spino, in speculo testament. glossa rubricæ, parte secunda, numero 27. in versiculo, hinc etiam deducitur folio 27. qui tamen glossa 20. de reuocatione testamenti. numero 48. & duobus sequentibus, nec absolute dubium propositum explicat, nec Bartoli, & Baldi contrarietatem relatam proponit. Antonius Pichardus, in dicto §. ex eo autem solum. Institut. quibus mod. testament. infirmentur, numero finali, qui iure Regio attento eandem videtur probare opinionem, quatenus ad Matienzum, in dicto loco, se refert: qui etiam retulit Gregorium Lopez, & Didac. Couarru. pro ipsa opinione, & rectè concludit, quod si ex communi Interpretum sententia, quando quis reuocauit suum testamentum, siue dixit se nolle illud valere, quia volebat succedere hæredes ab intestato, id sufficiebat, vt testamentum reuocatum censeretur, quamuis hæredis iustitutio defuisset; quia dicendo, quod valebat decedere intestatus, videbatur successores ab intestato instituere; ergo post decisionem ipsam Regiam, qua testamentum valebat absque hæredis institutione, & disposita adimplentur, in reliquis vero successores ab intestato admittuntur, quia per testatorem ipsum instituti videbantur; non modo æquali, sed & fortiori ratione id ipsum dici debebit, vt per dictum Authorem. Cui ego addiderim, rationem quoque illam sententiæ Bartoli, quod si nullus est hæres institutus, non potest confirmari dispositio aditione alicuius, de iure ipso Regio, & post decisionem dictæ legis primæ cessare; cessare quoque omnino ex eo, quod per successores ipsos legitimos ab intestato adiri possit, ac debeat hæreditas præcisè, ex sententia quamplurium, vel causatiuè ex concordia aliorum, vt sententias contrarias concordat, & cumulat Azeuedus, in ipsa prima, titulo 4. libro 5. num. 120. quæstione 13. vbi citat Antonium Gomezium, Peraltam, Couarruu. Padillam, Burg. de Pace, Matienzum, & alios: & num. 136. & 137. Addiderim etiam, & vltra omnes relatos suprà, ex alio etiam resolutionem communem Scriptorum huius Regni comprobari, quod de iure communi testamentum licèt non reuocetur, quando testator simpliciter reuocat, vel dicit, quod non vult illud valere, sustinetur tamen reuocatio quoad legata, & fideicommissa, vt infrà dicetur, & ex aliis Authoribus Petrus Surdus obseruauit, in consilio 320. numero 11. libro 3. Ergo attenta decisione dictæ legis Regiæ primæ, sustineri debet quoad institutionem, sicut quoad legata, cum nec institutio hæredis requiratur, nec maior fauor vni, quàm alteri dispositioni tribuatur, sed simpliciter statuatur, valere disposita, etsi nullus hæres sit institutus; sicque ratio illa reuocationis legatorum de iure communi, vniformiter in ipsa institutione militat de iure Regio. Et de his hactenus; ex quibus dilucidè constabit, Senatum Regium Hispalensem in causa Didaci de{ Hispalensis Regij Senatus decisio. } Montes Doca, & fratrum eius, hæredum ab intestato legitimorum Francisci de Montes Doca; contra Didacum de Birues, Iuridicè, & rectè diffiniuisse, testamentum dicti Francisci sustineri non debere, sed reuocatum intelligi, & manere cum effectu: ex quo Franciscus ipse coram multis testibus dixit, se nolle valere testamentum à se conditum: idque etsi nullam causam expresserit, nec se velle decedere intestatum, specificè declarauerit: sicque vniuersam eiusdem hæreditatem hæredibus præfatis ab intestato applicatam de iure. Id autem ex superiùs dictis comprobatur dilucidè. Ac primum etiam attento iure communi, ex doctrina Baldi, in dicta l. sancinus, num. 2. C. de testam. quam sequuntur Authores omnes illi relati suprà numer. 21. in versic. cæterum contrariam. Secundò comprobatur ex his rationibus, quas Andr. Barbat. Socinus iunior, & Cardinalis Franciscus Mantica, eodem loco præcitati, pro Baldo ipso contra Bartol. ponderarunt, quæ ideo hoc loco non transcribuntur: quoniam ibidem abundè traduntur. Tertiò, quoniam si verum est, testamentum reuocatum censeri, si testator causam expresserit, quia vult decedere intestatus; quasi ex hoc tacitè videatur instituere legitimos hæredes ab intestato, l. si quis ita hæredes instituatur, ff. de hæred. instit. idipsum dici debebit, quando testamentum simpliciter reuocatur, etsi causa non exprimatur, ex quo id necessariò sequitur, cum alius hæres non instituatur, nec testamentum aliud conficiatur, & maximè inter vulgares homines, qui nesciunt dicere causam, vel an causam dicere oporteat; ignorant; & quando factum est testamentum nuncupatiuum, vt ex Socino, & Barbatia optimè perpendit Cardinalis Mantica, libro 2. dicto titulo vltimo, numero 19. in versic. hoc amplius, & respectu eorundem venientium ab intestato, qui hodie litigant; nam eo ipso quod testamentum præcedens fuit reuocatum, perinde habentur ex legis dispositione, ac si hæredes instituti fuissent iuxta text. in l. si quis cum testamentum, in principio, & in §. primo, ff. de iure codicillorum, & ea, quæ diuersas aliorum sententias cumulans, latiùs explanauit Iacobus Menochius, libro 4. præsumptione 27. Rursus & quartò facit, negari non posse, si verum amamus, & Bartoli, & sequacium fundamenta maturè perpendimus, quin etiam in terminis iuris communis nullum pro sententia ipsa Bartoli adducatur fundamentum, cui verè, & concludenter responderi non valeat: sic Bartoli ratione, & fundamenta dissoluunt Andr. Barbatia, Ioann. de Imola, & Socinus, iunior, relati suprà, numero 21. Cardinalis Mantica, libro 2. dicto titulo vltimo, numero 19. ad finem, & numero 20. & 21. vbi suo ordine respondet omnibus illis iuribus, quæ in contrarium ponderari solent; ac maximè text. in §. ex eo autem solùm, Institut. quibus modis testamen. infirment. & in l. milites codicillis, §. veteranus, ff. de militari testament. & in l. sancimus, C. de testamen. & in l. sed etsi in conditione, §. vltimo, ff. de hæred. instit. & ita pro opinione Bartoli nihil firmum adducitur. Pro Baldi autem doctrina fortiter adstringit id quod dicitur communiter, & alio cap. suprà late exornatum est, voluntatem testantis non solum expressam, sed etiam tacitam totum facere, l. ex facto, §. rerum autem Italicarum, ff. de hæredib. insti. l. prima, C. de sacrosanctis Ecclesiis, cum vulgatis; & legem non verbis, sed voluntatibus fauere defunctorum, §. nostra. Institut. de legatis. Et ideo magis redditur inutilis dispositio testatoris, quàm quod aliquid contra voluntatem eius admittatur, l. verbis ciuilibus, ff. de vul. & pup. substitut. & ibi notant Castrensis, numero 4. & Alexander, numero tertio, & Aretinus, in tertio, notabili, dicens, hoc semper memoria retinendum, & Iason, numero 6. & Zazius, numero 7. Si ergo manifeste apparet, testatorem à priori testamento voluisse recedere, certè absurdum, & irrrationabile est (inquit Mantica libro secundo, dicto titulo vltimo, numero 22.) testamentum sustineri contra voluntatem testatoris explicatam coram legitimo numero testium; cum nullius magis intersit, quàm ipsius testatoris, tale testamentum, quod expressè reuocauit, non obseruari, argumento, l. diuus, ff. de militari testamento, & §. plane, Institut, eod. titulo, nam magis tolerabile est, intestatum decedere testatorem, quàm testamentum contra eius voluntarem sustineri, cum testamentum non possit dici, neque intelligi sine voluntate, l. 1. ff. de testamen. in princip. Institut. eodem tit. Quintò etiam facit, nam posito quod de iure communi controuersus fuerit articulus propter Bartoli, & Baldi contrarietatem prædictam) vt supra vidimus) tamen attento iure Regio, & post decisionem dictæ l. primæ, titulo 4. libro 5. nouæ collect. Regiæ absque dubio Baldi sententia obtinebit, vtpote cum cesset ratio illa præcipua, quâ Bartolus, & sequaces eius excitabantur; & venientes ab intestato ita ex lege ipsa vocati censeantur, & hæreditatem adire valeant, ac si instituti fuissent specificè: cum etiam lex ipsa Regia prima, non solum procedat in voluntate defuncti dispositiua, sed etiam in reuocatoria, absque alia dispositiua, vt in casu præsenti: quoniam eadem militat ratio, ex quo hæredis institutio necessaria non est, & venientes ab intestato adire valeant, vt nunc dicebam, & vtrumque comprobaui suprà, num. 21. columna vltimæ, Authores omnes huius Regni commemoraui. Sextò denique & vltimò facit, non modò tempore illo vltimo præfatum Franciscum coram tot testibus dixisse, se nolle valere testamentum à se conditum, sicque reuocasse illud, & prioris voluntatis pœnituisse; verùm etiam diuersis quoque vicibus ante id tempus protulisse verba quamplurima, quibus institutum hæredem in eo testamento, non successurum, nec testamentum ipsum effectum habiturum, significauit expressim: & cùm voluntas testatoris manifesterur non solum ex expressa reuocatione, sed etiam ex his, quæ dixit ante testamentum, iuxta Glossam, in l. cum proponebatur, ff. de legatis secundo, Bartolum, in l. si quis in fundi, in principio, ff. de legatis primo, Angelum, in l. fideicommissis, §. penultimo, circa finem, ff. de vsuris, Afflictis, decisione 44. numero 28. Ioannem Cephalum, in consilio 144. numero 29. libro primo, Ludouicum Molinam, de Hispanorum primogeniis, libro primo, cap. 5. numero 40. Peregrinum, in consilio 35. numero 4. libro 3. Hippolyt. Riminaldum, in consilio 158. numero 4. & 29. libro 2. Burgos de Paz, in consilio 27. numero 7. & 24. Mascardum, de probationibus, conclusione 1046. Petrum Surdum, in consilio 414. numero 56. & 64. libro 3. & decision. 54. numero 6. vbi multùm ad propositum inquit, quod id procedit, etiamsi verba non sint prolata in forma testandi, & citat Angelum, Simonem de Prætis, & alios; immo eundem testatorem bis dixisse, se reuocaturum dictum testamentum, & instituturum eosdem ab intestato venientes, qui litigant, asserunt testes nonnulli, vt ex actis apparet processûs. Et quamuis ex sola ea allocutione, & verborum prolatione inter viuos, non possint dici ipsi instituti, ex quo testamentum aliud conditum est, nec eorum institutio facta, iuxta text. in l. Pamphilo, §. propositum, ff. de legatis tertio: & ea quæ cumulauit Azeuedus, in l. prima, titulo 4. lib. 5. numero 79. & 80. voluntas tamen datur satis intelligi, non modò ex actu ipso reuocationis, sed etiam ex præcedentibus, quæ ita enixa, & geminata certiorem, & validiorem voluntatem ostendunt, vt vulgatum est; & exornatur, atque comprobatur infrà alio capite, & per Menchacam de successionum creatione, primæ partis, §. tertio, numero 13. per totum, Mieres de maioratu, prima parte, quæstione 22. ex numero 13. Marcabrunum in consilio 75. num. 56. & sequentibu, Petrum Surdum, in consilio 60. numero 7. & in consilio 73. numero 64. libro primo, & in consilio 179. numero 18. libro secundo, Borgninum Caualcanum, decisione 5. numero 27. & 80. parte tertia. Et inde ex eo quoque durum, & iniquum esset, contra voluntatem toties manifestatam, testamentum sustineri, iuxta rationem illam Francisci Manicæ suprà adductam, Et quemadmodum, quando quis reuocat testamentum antea factum, & inquit, quod vult quòd succedant venientes ab intestato, absque dubio etiam in terminis iuris communis reuocatur testamentum. Vel si dicat, se velle ab intestato decedere; vt ex multis Authoribus obseruaui supra numero 20. & pet Vincentium der Franchis, dicta decisione 278. numero 2. & 3. Aldobrandinum, in consilio 2. numero 7. Idipsum in casu præsenti dicendum esset, cum vltra reuocationem testamenti, ea causa non expressa, iam antea bis dixisset, se velle, quod succederent venientes ab intestato, quamuis id non repetierit tempore dictæ reuocationis solemnis: & sic antea expressa causa id valeat efficere. Et per hæc apparet, testamentum prius, iuridicè, & rectè declaratum irritum, & inane à Senatu, & hæreditatem vniuersalem hæredibus prædictis ab intestato applicatam. Apparet etiam, non modò quoad institutionem,{ Regij Hispalensis Senatus in eodem proposito altera decisio. } sed etiam quoad legata reuocatum intelligi dictum testamentum, sicque legatarij cuiusdam petitionem Senatum metipsum non admisisse de iure, siue dictos hæredes ab intestato absoluisse iuridicè. Id autem dilucidè, & melius quàm hactenus fuerit, ex sequentibus comprobari, atque corroborari poterit. Ac primum equidem ex sententia Antonij Gomezij, Burgos Sal. de Paze, Ioannis Matienzi, Gregorij Lopezij, & D. Spino, quos commemoraui supra hoc eod. cap. cap. num. 21. ante finem, ij namque pro certo suppontunt, attenta decisione dictæ l. Regiæ primæ, titul. 4. lib. 5. in proposito casu, quando quis dixit coram sufficienti numero testium, se nolle valere suum testamentum, etiamsi causam non expresserit, testamentum reuocari quoad omnia, ita vt nihil ex ipso in viridi remaneat obseruantia, nec firmitatem obtineat. Secundò, quoniam Baldu, & sequaces eius, in totum testamentum reuocatum intelligi, atque infirmari, specificè asserunt, nec vnquam legata, aut fideicommissa conseruant, vel aliud dispositum, tametsi causa non exprimatur, vt suprà vidimus. Ex decisione autem eiusdem legis Regiæ primæ, quamuis testamentum valeat, etsi nullus hæres institutus fuerit, vel institutus adire noluerit; in casu tamen proposito, ac indistinctè & absoluè reuocato testamento, legata ipsa non conseruantur, sicut nec aliquouis casu contra voluntatem testatoris conseruari, lex eadem prima intendit. Sic sanè post ipsam legem Regiam primam, quod testamentum irritum sit quoad institutionem, & quoad legata, expressim annotauit D. Antonius Menes. de Padilla, in dicta l. eam quam, C. de fideicommissis, numero 110. quid præposterè & malè contrarium per transitum, & re non rectè perpensa dixerit D. Spino, in speculo, glossa rubricæ, parte 2. numero 27. qui pro se citat Antonium Gomezium, in l. 3. Tauri, numero 104. qui tamen id non dicit, sed pro certo innuit contrarium: & Padillam, qui (vt vides) specificè & rectiùs contrarium tuetur. Tertiò etiam comprobatur ex eo, quod regulariter, reuocato testamento, non solum censetur reuocata institutio hæredis, sed etiam reuocantur legata, & fideicommissa, & quæcunque ibi disposita fuere, vt probatur in l. 3. §. penultimo, vbi Glossa, in versic. scriptus, ff. si cui plusquam per leg. Falcidiam, & in l. hæredes palam, § si quid post, in verb omnia, ff. de testamentis, Curtius iunior, in consilio 163. numero 15. vbi inquit, quod renocato primo testamento, censentur reuocata omnia contenta in eo, nisi fuerint expressè repetita, l. si iure, ff. de legatis tertio, §. sed & si quis priore, Institut. quibus modis testament. infirment. Petrus Surdus, in consilio 169. numero 6. & 7. libro 2. vbi exornat, & inquit post alios Authores, esse speciale in codicillis, vt relicta in primo, non censeantur adempta in secundo. Et inde infert, quod reuocato testamento, in quo confessio continetur, ipsa quoque confessio in eo facta censetur reuocata provt ibi comprobat: & in consilio 320. libro 3. vbi etiam, quod codicilli posteriores non tollunt primos, nisi sint inuicem contrarij: quia tunc posterior sustinetur, sublato priore, l. 3. C. de codicillis, quinimo codicillus, in quo legatum in alio codicillo relictum, reperitur adéptum, videtur posterior, & fortitur effectum, etiamsi non appareat, quis prior fuerit, vt ibi latius comprobat ipse Surdus: & num. 4. & 8. obseruat, quod legatum factum in testamento, reuocari potest in codicillis. Cardinalis Mantica, de coniect. vltim. volunt. libro 2. titul. 1. ex numero 36. cum sequentibus, qui etiam exornat, testamento reuocato, omnia in eo scripta intelligi reuocata, nec censeri in secundo repetita, tamersi idem fuerit hæres institutus, nisi expressè fiat repetitio: & citat Castrensem dicentem, quod facto nouo testamento, & mutato vno legato, quod scriptum fuerat in priore testamento, alia legata ibidem descripta, firma non permanent, nisi in specie, vel saltem in genere confirmentur, & sequitur Natta ibidem relatus; qui hoc intelligit, nisi appareat ex coniecturis, testatorem non in totum voluisse reuocare testamentum, sed reformare, vt per eum, & per Cephalum, in consilio 73. & in consilio 74. libro primo, vbi vide omnino, & notanter atque vtiliter, quid sit testamentum resormare, & vtrùm tollere testamentum, & reformare, sit idem, & an testamentum reformatum, desinat esse in totum: immo & in forioribus terminis, quod testamentum primum, quamuis non reuocetur per secundum minus solemne quoad institutionem, quod reuocatur quoad legata, & fideicommissa; probauit Ioannes Crotus, in l. conuincti, numero 65. ff. de legatis 3. & sequutus est Surdus, d. cons. 320. numero 12. libro 3. sicq́ue in casu proposito, & per Senatum deciso, facilius legati, quam institutionis, & aliorum admitti debuit reuoctio, vt legatarius prædictus excluderetur. Quarto denique & vltimo comprobatur sententia ipsa, & decisio Senatus ex his, quæ etiam deficiente dictæ legis Regiæ primæ, titulo 4. libro 5. decisione, scripta reliquerunt in propriis terminis Bartolus, & Baldus, in l. milites, §. veteranus, ff. de militari testament. Albericus, & Alexander, in l. sancimus, C. de testamentis, Ioannes de Imola, in l. si ita, §. regula, ff. de liber. & posthum. Castrensis, in d.l. haeredes palam, §. primo, ff. de testament. Berous, affirmans neminem quod hoc contradicere, in consil. 4. numero 8. libro secundo, videlicet, quod ex sententia Bartoli, & sequacium, quamuis testamentum non reuocatur, quando testator simpliciter reuocat, vel dicit, quod non vult illud valere, nisi aliud faciat testamentum, vel protestetur velle se intestatum decedere; tamen quòd reuocatio sustinetur quod legata, & fideicommissa. Et sequitur Petr. Surdus d. cons. 320. numero 11. libro 3. quod sane legatarij eiusdem ius, & prætensionem diluit omnino, & Scriptorum huius Regni sententiam relatam suprà, attenta d.l. Regia 1. magis confirmat. # 30 CAPVT XXX. In testamentis, & vltimis voluntatibus, ac in alia dispositione, & materia quacunque, an, & qualiter in casu dubio coniectura sumi, atque interpretatio fieri valeat regulariter, vt actus potiùs valeat, quàm pereat, siue pro actus validitate præsumi; breuis, & dilucida explanatio. SVMMARIVM. -  1 In dubio quilibet censetur velle, vt valeat sua dispositio omni meliori, ac efficaciori modo, quo possit. Idque generaliter in quacunque dispositione, & actu, etiam extra vltimam voluntatem. -  2 Neminem præsumi elegisse viam, per quam, iudicia sua, aut testamenta subuertantur. -  3 Verisimile non est, quod testator voluerit facere inutilem dispositionem. -  4 Et lex præsumit, quod quilibet velit facere actum validum, quatenus fieri potest, non autem inualidum & inutilem. -  5 Et vt non videatur voluisse, quod non potuisset disponere. -  6 Et ideo non modo in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in omni actu, & materia, sic debet quælibet dispositio interpretari, & accipi, vt magis valeat quàm pareat. Et vt sit valida, & efficax, & vtilis; provt hic adnotatur: & l. quoties, & l. verbi est verborum ambiguitas, ff. de rebus dubiis, permultis exornatur, atque illustratur, remissiuè. -  7 Actus gestus, vt sit verus & legitimus, in dubio interpretatio sumitur, ac ita præsumitur. -  8 Fideicommissum ni intercidat, & ne inutile & frustratorium sit, interpretatio sumitur regulariter. -  9 Pro actus, seu dispositionis validitate, præsumptio & coniectura, quæ sumitur, cæteris est firmior, & efficacior. -  10 Actum præsumi gestum, vt valeat, & sustineatur, ac ipsius nullitas euitetur, etiamsi verba improprientur. -  11 Testamentum an, & quando iure communi, vel iure speciali, & priuilegiato confectum præsumatur, plene explicasse Menochium: vt hic adnotatur. -  12 Actus, qui & iure communi, & iure speciali potuit confici, quo iure gestus, & celebratus præsumatur; remissiuè. -  13 Testamentum si valere non potest, neque sustineri secundum ius commune, præsumitur iure speciali, & priuilegiato confectum. -  14 Actus qui non potest valere, & sustineri iure communi, præsumitur gestus de iure speciali, & priuilegiato. -  15 Pro actus validitate minimè præsumi, quando repugnat alia præsumptio, oriens ex natura actus; nam illa præualet. -  16 Vel quando ad conficiendum actum, de cuius validitate ambigitur, deficiunt aliqua requisita necessaria. -  17 Vel quando actus non habet suam formam. -  18 Forma si deficiat, actus nullus: etiamsi sit fauorabilis; quod exornatur remissiuè. -  19 Pro actus validitate non præsumitur, quando neque ex proprio, neque ex improprio, aut largo significatu, verba possunt deseruire. -  20 Vel quando sustinendo ipsum actum, proprietas sermonis nimium violaretur. -  21 Vel quando repugnat præsumpta mens disponentis, quæ omnino offenderetur, si sumeretur interpretatio validitatis actus. -  22 Vel quando aliqua coniectura demonstraret, eum qui actum confecit, voluisse eligere viam illam, qua actus ipse nullus redderetur. -  23 Aut quando versamur in odiosis. -  24 Vel quando agitur de damno, & præiudicio tertij. -  25 Aut quando actus est factus in fraudem legis. PRo distincta huiusce Capitis explicatione, constituendum primo loco duxi, apud Interpretes nostros assiduè acceptam iuris regulam, proximæ Capitis præcedentis consimilie; siue vulgatum, & generale in hac vltimarum voluntatum coniecturali, & præsumpta materia traditum axioma, quod scilicet in dubio quili[sect. 1]bet præsumatur velle, vt valeat sua dispositio omni meliori, ac efficacior modo, quo possit; idq́ue generaliter in quacunque dispositione, & actu, etiam extra vltimam voluntatem. Sicuti post ordinarios iuris vtriusque Interpretes tradidit Decius, in cap. cum super, col. finali, in vers. extra istos casus, de officio delegati. Bartolus, & cæteri in l. 1. §. si quis ita, ff. de verbor. obligat. vbi Iason, numero 23. Ripa, numero 14. & 16. Ioannes Marcus Aquilinus, ex numero 58. cum multis sequentibus, Vaconius, declarationum iuris, libro 5. declaratione 69. ex numero 8. Alciatus, Torniellus, Bolognetus, & alij, cum quibus latissimè Camillus Gallinus, de verbor. signific. libro 9. cap. 36. per totum. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniect. vltim volunt. libro 3. titulo 2. numero 10. & libro 6. titulo 3. numero 21. Iacobus Menochius, libro 6. præsumptione 4. & 5. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, libro 1. cap. 16. numero 84. Iacob.[sect. 2] Cancerius referendus infra, numero 6. & ita quoque notaui quotidian. har. controu. iuris, libro 2. capite 7. numero 18. & tribus sequentibus, & citaui textum, in l. 3. ff. de militari, testam. & in l. hæc stipulatio, §. diuus, ff. vt legator. seu fideicommissor. nomine. Per quæ iura annotarunt interpretes communiter, neminem præsumi elegisse viam, per quam iudicia sua, aut testamenta subuertantur, Ripa in l. si vnquam, numero 44. ad medium, C. de reuocand. donat. Craueta, in consilio 75. numero 2. in fine, cum seq. & in con. 23. num. 3. Parisius in cons. 70. num. 26. lib. 3. Tiberius Decianus in cons. 120. numer. 16. lib. 3. Alciatus, regula 2. præsumpt. 28. & regula 3. præsumpt. 35. Hippolytus Riminaldus, in consilio 22. num. 77. & 78. libro 1. & in consilio 780. num. 58. & duob. sequentibus, libro 7. cardinalis Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 3. titulo 2. numero 10. & 12. & libro 4. titulo 1. numer. 25. & lib. 12. titul. 17. numero 23. Iacobus Menochius, in cons. 170. numero 12. libro 2. & præsumptione 10. numero 1. libro 4. & præsumptione 4. libro 6. Franciscus Bursatus, in consilio 436. numer 21. libro 4. Fuluius Pacianus, in cons. 9. numer. 16. Ioannes Vincentius Hondedeus, in cons. 69. num. 62. & seqq. lib. 2. Ceruantes in l. 3. Tauri, num 68. & num. 72. vsque ad numero 78. vbi plenè agit de assumpto præfato, ex d.l. 3. de militari testamento, deducto, & plenè explicat legem ipsam. Nec verisimile est, quod voluerit testator facere[sect. 3] inutilem dispositionem l. Titia cum testamento, §. primo, & l. Mæuiæ, in principio. ff. de legatis 2. Alexander, & Iason, in l. si creditori, numero 1. ff. de legatis primo, Mantica, libro 3. titulo 2. numer. 10. Ioannes Vincent. Hondedeus vbi supra, num. 63. sicque præsumit lex,[sect. 4] quod quilibet velit facere actum validum, quatenus fieri potest, non autem inualidum, & inutilem, Baldus, in l. si quis à filio, in principio, ff. de legatis primo, numero 11. Decius, in l. in contrahenda, num. 4. & seq. ff. de regulis iuris, & in l. si donatione, numer. 11. C. de donat. & in cons. 77. num. 2. cum seq. Alciatus, regula 3. d. præsumptione 35. per totam, Ioannes Cephalus, in consil. 138. num. 22. lib. 1. Craueta, in cons. 52. ex n. 2. cum seq. Carolus Ruinus, in cons. 72. num. 4. lib. 2. & vt non videatur voluisse, quod non potuit disponere, l. si[sect. 5] quis ita, ff. de conditionibus institut. l. Lucius, §. penultimo, ff. ad municipalem, Mantica, de coniect. vltim. volunt. lib. 3. d. titul. 2. num. 14. Ioannes Vincent. Hondedeus, d. cons. 69. num. 62. lib. 2. at que non modo in te[sect. 6]stamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in omni actu, & materia, sic debet quælibet dispositio interpretari, & accipi, vt magis valeat, quàm pereat: & vt sit valida, & efficax, & vtilis, l. quoties, l. vbi est verborum ambiguitas. ff. de rebus dubiis, l. quoties, ff. de regulis iuris, l. quoties. ff. de iudiciis, cap. Abbate sancti, de verbor. signific. & ita adnotarunt, atque idipsum exornarunt quamplurimis Baldus, in l. 2. in fine, C. de edicto diui Adrian. toller. Bartolus, in l. 1. numer. 11. ff. de iure codicillorum, Alexander, in consilio 248. numer. 6. & 7. lib. 6. Socinus iunior, in consilio 79. num. 7. volumine 3. Nonius, in consilio 37. n. 16. Craueta, in consilio 52. lib. 1. Vantius, in tractatu de nullitat. in titulo, quid sit nullitas, num. 24. Petrus de Peralta, in rubrica. ff. de hæred. instit. n. 158. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltim. volunt. lib 3. titulo 2. ex numero 10. cum seqq. & lib. 12. titulo 17. ex num 12. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volun. lib. 2. interpretat. 2. dubitat. 1. solutione 5. per totam, folio mihi 213. Cotta, in memorabilibus, in verbo, actus, Hieronymus Gabriel, in consilio 52. num. 7. Ioannes Cephalus, in consilio 51. num. 39. & in consilio 93. num. 10. & 11. & in cons. 138. num. 13. & in consilio 16. num. 21. lib. 1. & in consilio 223. num. 5. lib. 2. Ioseph. Mascardus de probationibus, tomo 3. conclusione 1171. num. 18. Fabius Turretus, in consilio 97. num. 5. Alciatus, regula 3. præsumptione 34. per totam, Bursatus, in consilio 176. n. 5. libro 2. & i consilio 410. num. 44. & in consilio 425. num. 22. lib. 4. Syluester Aldobrandinus, in consilio 114. num. 16. Iacobus Menochius, de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. casu 199. num. 22. & in consilio 1. num. 176. libro primo, & præsumptione 10. ex num. 2. cum seqq. libro 4. & præsumptione 4. per totam, libro 6. vbi latissimè hac de re, & plenius quàm alibi Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio secundæ partis, numero 8. Ioannes Vincetius Hondedeus, in consilio 69. num. 63. libro 2. Camillus Gallinius, de verbor. signif. lib. 3. capite 6. per totum: & lib. 5. cap. 6. num. 5. Petrus Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, primæ parte, cap. 16. num. 87. Achilles Pedrocha, in consilio 6. num. 90. & seq. Ludovicus Casanate. in consilio 10. numero 57. & in consilio 15. num. 15. nouissimè Iacob. Cancerius, variarum, titul. 20. de legatis, ex numer. 388. Et tunc dicimus, quod in dubio, vt actus gestus, sit verus[sect. 7] & legitimus, interpretatio sumitur, ac ita præsumitur, l. cum precibus, C. de probationibus, Carolus Ruinus. in consilio 119. numero primo, libro primo, Craueta, in consilio 135. num. 24. & in consilio 272. numero 7. & in consilio 294. num. 3. & in consilio 100. numero 46. Franciscus Bursatus, dicto consil. 425. numero 22. dicimus etiam in fideicommissaria materia semper inter[sect. 8]pretationem fieri, ne fideicommissum intercidat, & ne inutile, & frustratorium sit, l. cogi, circa principium, maximè in vers. sed & si quis, ff. ad Trebel. & ibi apertissimè colligit Bartolus, in 1. & 2. notabili, Mantica, libro tertio, dicto titulo 2. numero 10. & 18. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 7. numero 17. & 18. Casanate, dicto consilio 15. num. 15. ad finem. Item dicimus, pro actus, seu dispositionis validitate præsumptionem, & coniecturam, esse cæteris fir[sect. 9]miorem, ac efficaciorem, & potentiorem, sicuti ex aliis Authoribus notaui cap. præcedenti. numero primo, & post Decium, Purpuratum, Galiaul. Alciat. & Neuizan. scripsit Menochius, libro 6. dicta præsumptione 4. num. 4. Ioannes Cephalus, in consilio 10. n. 14. & in consilio 39. num. 49. & in consilio 51. numer. 38. & seqq. libro 1. Simon de Prætis, libro 2. interpretatione 2. dubitatione 1. solutione 5. numero 7. folio 213. Achilles Pedrocha, dicto consilio 6. num. 92. Cardinalis Franciscus Mantica, libro 12. titulo 17. numer. 13. Petrus Magdalenus, prima parte, dicto cap. 16. numero 87. folio 180. & cap. 6. num. 19. Ludouicus Casa[sect. 10]nate dicto consilio 15. numero 15. item dicimus, quod actus præsumitur ita gestus, vt valeat, & sustineatur, ac ipsius nullitas euitetur, etiamsi verba improprientur, vt cum Angelo, Iasone, Decio, Craueta, Alciato & aliis scripsit idem Menochius, libro 6. dicta præsumptione 4. numero 34. & 35. vbi declarat. Mantica (qui etiam declarat) libro 12. dicto titulo 17. numero 13. Pedrocha. dicto consilio 6. numer. 91. Camillus Gallinus (qui latiùs exornat) de verborum significatione, libro 3. cap. 6. ex numer 1. vsque ad numerum 12. folio 37. & 38. dicimus etiam & alia multa, quæ in proposito vtiliter congessit Menochius, libro 6. dicta præsumptione 4. ex numero primo, vsque ad numer. 39. vbi à coniectura, & præsumptione prædicta, quod actus ita præsumatur gestus, vt valeat potius, quàm pereat, quamplurima deducit & commemorauit, quæ ideo omittimus, quoniam ibi traduntur, & transeribendi vitium ab instituto, & conditione nostra multum abhorret. Denique in illa quæstione, an, & quando testa[sect. 11]mentum iure communi, vel iure speciali, & priuilegiato confectum præsumatur, de qua etiam ex professo egit Menochius libro 4. præsumptione 4. per totam. Et in ea, an actus, qui & iure communi, & iure speciali potuit confici, quo iure gestus, & celebratus[sect. 12] præsumatur; de qua quoque latè Menochius idem libro 6. præsumptione 9. per totam. Dicimus ita pariter, quod si testamentum non potest valere, neque susti[sect. 13]neri secundum ius commune, tunc præsumitur iure speciali, & priuilegiato confectum, per text. in dicta l. 3. ff. de militari testamento, & post alios iuris Interpretes obseruat Menochius, libro 4. dicta præsumptione 4. numero 5. & repetit libro 6. dicta præsumptione 6. numero 4. Vbi dixit, quod si actus non potest[sect. 14] valere, & sustineri iure communi, præsumitur gestus de iure speciali, & priuilegiato: & Alciatus, regula 3. præsumptione 36. num. 6. vers. 4. limitatur. Verum à coniectura, & præsumptione prædicta, qua dicimus, actum præsumi gestum, vt omnino valeat; nonnullis coniecturis, ac præsumptionibus contraris recedi solet, provt cap. præcedenti diximus, cum egimus de validitate testamenti præsumenda: & de textu, in l si pars, de inofficioso testamento. Et sic coniecturæ, & præsumptiones omnes ibi adductæ, huic cap. & casui æqualiter conueniunt: & eas recensent Simon de Prætis, lib. 2. interpretatione 2. dubitatione prima, dicta solutione 6. per totam, folio 213. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 3. dicto titulo 2. ex numer. 10. & lib. 12. titulo 17. ex numero 10. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. cap. 6. ex numero 12. cum seq. latius Menochius, lib. 6. dicta præsumptione 4. ex num. 36. vsque in finem præsumptionis, qui in effectu quamplurimas congerit coniecturas; quarum Prima[sect. 15] est, quando repugnat alia præsumptio oriens ex natura actus, nam illa præualet, & actus non præsumitur validus, vt latius ipse explicat ex num. 39. vsque ad num. 43. Secunda & Tertia, sunt quando ad confi[sect. 16]ciendum actum, de cuius validitate ambigitur, deficiunt aliqua requisita necessaria. Vel quando actus[sect. 17] non habet suam formam; nam vtroque casu non interpretatur, vt valeat, ita Menochius ipse de primo, num. 45. vsque ad num. 46. dicta præsumptione 4. lib. 6. & de secundo ibi dem, ex numer. 47. vsque ad num. 50. & conueniunt Simon de Prætis, dicta solutione 5. numer. 46. folio 215. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 12. dicto titulo 17. num. 13. in fine, & num. 14. Mantica ipse, de tacitis & ambiguis conuention. lib. 2. titulo 4. folio 61. qui cum ex num. 18. & sequentibus, plene adnotasset, quod contractus sic debet intelligi, vt magis valeat, quàm pereat: & quod interpretatio, vt actus valeat, est Regina aliarum; inquit tandem num. 33. ad limitationem eorum omnium, quæ antea protulerat, quod contractus debet[sect. 18] intelligi, vt valeat, quando omnia substantialia interueniunt: Et reddit rationem num. 34. & seqq. quia forma si deficiat in actu quocunque, actus est nullus; etiamsi sit fauorabilis, & id quod dicitur de defectu formæ communiter congerit ex dicto numer. 34. vsque ad numerum 47. vbi vide omnino. Quarta est, vt[sect. 19] eadem præsumptio, & coniectura non præcedat, quando neque ex proprio, neque ex improprio, aut largo significatu verba possunt comprehendere casum, in quo propositio valeat, siue deseruire non possint, quia tunc efficitur inualida, atque inutilis dispositio, l. in ambiguo & ibi Socinus senior notauit numero sexto, ff. de rebus dubiis, Et sentit Bartolus numero tertio, & apertiùs Paulus Castrensis, num. 6. & ita Ruinus restringit in consilio 7. num. 12. libro 7. sequitur Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro 3. dicto[sect. 20] tiulo 2. numero 19. & libro 11. titulo 17. num. 13. & de tacitis & ambiguis conuentionibus, libro 2. dicto titulo 4. numero 55. Prætis, dicta solutione 5. numero 53. & conuenit Menochius, dicta præsumptione 4. libr. 6. num. 34. 35. & 46. dum Aretino, Iasone, Decio, Felino, & Alciato relatis, scripsit, pro actus validitate non præsumi quando sustinendo ipsum actum, pro[sect. 21]prietas sermonis nimium impropriaretur. Camillus Gallinus, de verborum significatione, libro 3. cap. 6. ex numero 12. cum seqq. vbi aliter, quam soleat communiter. explicat l. tutores, §. primo, ff. de administratione tutorum. Quinta coniectura est, quando repugnat præsumpta mens disponentis, quæ omnino offenderetur, si sumeretur interpretatio validitatis actus, vt cum Castrense, Alexandro, Iasone, Fulgosio, Decio, & Alciato notauit idem Menoch. lib. 6. dicta præsumptione 4. numer. 50. & 2. seqq. & vltra eum Mantica, dicto numero 13. libro 12. titul. 17. & de tacit. & ambig. conuent. dicto titulo 4. libri 2. numero 56. Simon de Ptæ, libro 2. dicta solutione 5. numero 47. fol. 215. Mieres in initio secundæ partis, de maioratu, numero 8. qui dixit, quod si ex validitate alicuius actus, testatoris voluntas offendatur, interpretatio est sumenda, vt potius actus pereat, quàm valeat. & resert Paulum, & Alexandrum, in l. verbis ciuilibus, ff. de vulg. & pup. substitut. per illum text. in illis verbis: Ne fiat contra voluntatem. Notauit etiam Petrus de Peralta, in l. Mæuius, numero 2. ff. de legatis secundo. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. numero 6. folio 159. quò loci scripsit, pro actus validitate præsumendum non esse, quando sic præsumendo, aliquid contra mentem testatoris fieret. Camillus Gallinius, lib. 3. dicto cap. 6. numero 16. & 17. qui reddit rationem, quoniam potius accipitur, & præsumitur dispositionem esse nullam, quam vt fiat contra voluntatem disponentis, per text. in eadem l. verbis ciuilibus, & in l. quoties, §. si duo. ff. de hæred. instit. l. penul. ff. de iniusto rupto, vbi potius toleratur, quod testamentum irritetur, quam vt fiat contra voluntatem testatoris, qui prohibuit expressim, portionem cohæredi accrescere. Et idem dicendum erit, quando aliqua coniectura[sect. 22] demonstratet, eum qui actum confecit, voluisse eligere viam illam, qua ipse actus nullus redderetur, provt Menochius explicauit, dicta præsumptione 4. numero 57. vel quando versamur in odiosis, aut quan[sect. 23]do agitur de damno, & præiudicio tertij, aut actus est factus in fraudem legis, sicuti hæc tria latiùs com[sect. 24]probauit Menochius ibidem, ex num. 51. vsque ad nu[sect. 25]mer. 57. vbi vide. # 31 CAPVT XXXI. Ex eadem capitum duorum præcedentium materia, & de coniectura, ac præsumptione illa, qua pro validitate testamenti, & pro eo sustinendo præsumitur, vt scilicet actus qui geritur, ac dispositio quælibet, & maximè testamentaria, potiùs valeat & sustineatur, quàm pereat, modò contra voluntatem testatoris, aut in perniciem eius aliquid non resultet. Et de ancipiti, & forensibus, atque practicis negotiis admodum assidua, & difficili ea quæstione, vtrum inquam in fideicommissis, & primogeniis, ad quæ filij legitimi, & de legitimo matrimonio nati vocantur, admittantur, & succedere debeant hi, qui per subsequens matrimonium legitimi facti sunt. Vbi ingenti studio, & diligentia res hæc inquiritur, & disseritur, vt alibi quærendi excusetur labor omnino, Regiique Hispalensis Senatus in casu ex facto occurrenti definitio, seu decisio egregia proponitur. Et vide infra, capite 75. SVMMARIVM. -  1 Assumpti præcipui huiusce cap. finis, & intentio, & decisionis Regij Hispalensis Senatus dubium proponitur, casúsque refertur. -  2 Legitimati per subsequens matrimonium, sunt propriè legitimi, & iusti filij, & sui, & in potestate patris. -  3 Et admittuntur ad honores, & dignitates, & officia, & ad omnia, ad quæ admittuntur legitimi, & naturales ab initio. -  4 Et faciunt deficere conditionem, & substitutum excludunt, quando testator substituit hæredi, si decesserit sine filiis legitimis, & naturalibus. -  5 Quoniam matrimonium subsequens tollit omnia vitia præcedentia. -  6 Et faciat, quod verè & naturaliter dicantur filij legitimi, per subsequens matrimonium legitimati, qui secundum legem naturæ (quæ nullam discretionem introduxit filiorum) verè & naturaliter, dicebantur legitimi. Sed de his omnibus ex numero 2. traditis, vide infra ex num. 56. vbi contrarium obseruatur, & latiùs probatur. -  7 Legitimati per subsequens matrimonium, quoad omnia legitimi vsqueadeo censentur, quod consequuntur omnes successiones, ad quas vocantur legitimè nati, in nihilo differentes a veris, & legitimis filiis, quod declaratur infra, numero 72. -  8 Eligendus in Episcopum, natus este debet de legititimo matrimonio, & tamen legitimatus per subsequens matrimonium, promoueri potest. Et vide infrà numero 76. vbi explicatur textus, in cap. innotuit, & in cap. cum in cunctis, de electione. -  9 Legitimari potest naturalis à Principe seculari, sic vt habeat successiones illas, quas habent illi, qui nascuntur de legitimo matrimonio. quod explicatur infrà, num. 82. -  10 Hominum dispositiones à iure scripto interpretationem recipiunt, tam in contractibus, quàm in vltimis voluntatibus, cum quibus in dubio testator se conformasse videtur, quod explicatur infrà, n. 83. & 84. -  11 Legitimatus per rescriptum, non succedit in feudo. -  12 Sed si fuerit legitimatus per subsequens matrimonium succedit, de quo vide infrà n. 85. -  13 Statuta, & vltimæ testatorum dispositiones quoad interpretationem à pari procedunt. -  14 Legitimatus per subsequens matrimonium, dicitur verè & propriè natus ex legitimo matrimonio, in dispositione statuti, contrarium infrâ, num. 85. -  15 Verba illa, per quæ ad successionem inuitantur nati ex legitimo matrimonio, tantummodo operantur exclusionem legitimatorum per Principem, vel aliorum nullo tempore legitimorum, non verò legitimatorum per subsequens matrimonium. Aliàs autem sequerentur absurda nonnulla, vt hic adnotatur. Sed contrarium defenditur infra n. 89. -  16 Legitimati filij per subsequens matrimonium, reuocant donationem, de qua loquitur textus, in l. si vnquam, C. de reuocand. donation. & vide latius infra, n. 92. -  17 Legitimatum per subsequens matrimonium, excludere substitutum sub conditione, si decesserit sine filiis, vel de legitimo matrimonio natis, siue legitimè natis. Indeque admitti ad fideicommissi, vel maioratus successionem, ad quam filij legitime nati, aut filij legitimi, & ex legitimo matrimonio procreati, vocantur. Provt tenuerunt quamplurimi iuris Interpretes, qui commemorantur hoc numero. -  18 Quorum permulti id intelligunt, non obstante geminatione, legitimis, & de legitimo matrim. natis. Et sic uihtl interesse, an verba simplicia, legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, an geminata, filiis legitimis, & legitime natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, adiiciantur, ex sententia eorundem. -  19 Quos sequitur constantissimè Franciscus Bursatus, in cons. 18. lib. 1. & latiùs comprobat. vt hic adnotatur. Et eidem respondetur infra, n. 108. & sententia superior confutatur ex num. 103. -  20 Probare quis debet, talem se esse, qualem asserit, aliàs obtinere non potest. -  21 Filius hæreditatem patris petens, debet probare, se filium, & legitimum. -  22 Legitimitas quando est fundamentum intentionis alicuius, qui fundat se in ea, illam probare tenetur, -  23 Legitimati per subsequens matrimonium, legitimè nati, aut de legitimo matrimonio procreati, verè non sunt: & latiùs infra n. 56. & seq. -  24 Et ideo in eis non verificatur, nec verificata censetur conditio illa voluntaria, si quis decesserit sine filiis legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis. Cùm conditio voluntaria in forma specifica adimpleri debeat, & non per æquipollens. -  25 Et ibidem Francisci Beccij, in cons. 165. num. 68. & 69. solutiones quatuor; nouiter. & verè improbatæ per Authorem. -  26 Maioratus institutor cauere, & disponere potest, ne in maioratu succedant filij, per subsequens matrimonium legitimati. -  27 Verba semper debent intelligi verè, & naturaliter, & non ciuiliter per fictionem. -  28 Et quando possunt trahi ad duplicem sensum, naturalem scilicet, & ciuilem; potius trahenda sunt ad naturalem. -  29 Natiuitatis principium quando vitiosum fuit, ad illud, verba, legitimè natis, aut legitimo matrimonio procreatis, referri non possunt. -  30 Quicquid Franciscus Beccius duplici via contenderit in cons. 165. num. 65. & 56. lib. 2. id subuertere. -  31 Qui ex eo conuincitur manifestè, quod filij per subsequens matrimonium legitimati, neque secundum veritatem, neque secundum opinionem, possint dici nati ex legitimo matrimonio; quia non entis nullæ sunt partes, nec qualitates. -  32 Verba dispositionis cui non conueniunt, nec etiam conuenit dispositio per ea importata. -  33 Verba, legitimos & naturales, & de legitimo matrimonio natos, & habitos; non conueniunt legitimatis per subsequens matrimonium; ergo nec dispositio, quæ natos ex legitimo matrimonio ad successionem inuitat. Quod & aliis mediis, & ex communi vsu loquendi corroboratur. -  34 Testator dum vocauit filios legitimos, & naturales, & legitime natos, aut ex legitimo matrimonio procreatos, respexit ad originem, & principium nascendi, & considerauit naturam, & non accidens. Ideo legitimati postea per subsequens matrimonium, non continebuntur. Quia non est nostrum extendere scripturas. -  35 Et à persona non est recendendum. -  36 Qualitas legitimitatis, seu de legitimo matrimonio, quando per testatorem fuit desiderata tempore natiuitatis, & ad illud relata, eo tempore ad esse debet, nec sufficit, quod ex pòst facto interueniat per subsequens matrimonium. -  37 Quod latius comprobat Hippolyt. Riminaldus. -  38 Legitimatio omnis est præpostera, & macula est impressa origini. -  39 Verba ex legitimo matrimonio, reducta ad vulgare, sunt hæc, de legitimo matrimonio. Ergo non possunt verificari in filiis legitimatis per sequens matrimonium. -  40 Verba sine filiis legitimis, & naturalibus, ex legitimo matrimonio, denotant ad exclusionem substituti, filios esse debere secundum leges, & naturam ex legitimo matrimonio. Quales non sunt legitimati per subsequens matrimonium. -  41 Matrimonium sequens non operatur, quin macula fuerit in generatione. At testator dum requirit legitimam natiuitatem, vult eam esse puram, & immaculatam. -  42 Qualitas adiecta verbo, intelligitur secundum tempus verbi. -  43 Circa quam regulam Sfortia Oddo deceptus, & post eum Franciscus Beccius, hic adnotatur, & numero seq. -  44 Quia matrimonium, quod est causa legitimitatis, debebat præcedere, & tamen subsequitur, & sic effectus præcedit suam causam. Quod non potest fieri per naturam, neque etiam per fictionem Quia testator vt hanc fictionem excluderet, addit ex legitimo matrimonio, procreatos. -  45 Dictio, ex, & dictio, de, ex, scilicet, aut de legitimo matrimonio natos, pro sui natura denotat causam proximam, & immediatam, & materialem. Et sic tempus natiuitatis, & legitimi matrimonij. Quo stante, verificari non possunt ea verba in filiis legitimatis per subsequens matrimonium. Quia dictæ præpositiones denotant causam materialem (vt dictum est) At illorum filiorum materia non erat de legitimo matrimonio, quia quando ad materiam reducti sunt, non erat matrimonium. -  46 Nec satisfaciunt Iacobi Menochij solutiones tres, quæ nouiter expenduntur, & confutantur. -  47 De natura dictionis, ex, vel, de, est denotare substantiam eius, cui adiungitur. -  48 Legitimatio per sequens matrimonium, an dicatur fieri per fictionem translatiuam, vt matrimonium retrotrahatur & contractum fingatur ante natiuitatem filiorum. Vbi quod retro non fingit ad ea, quæ determinato modo habent voluntatem, vt illa extendere possit. Nec quoad interpretationem voluntatis testatoris. Nec in præiudicium tertij. Nisi ex præsumpta disponentis voluntate, vt in casu, l. si vnquam, C. de reuocand. donat. -  49 Legitimatio non tantum potest, nec tam latè porrigitur, etiam ex vi retrotractionis, vt legitimatus dicatur verè legitimus originali legitimitate in specie, quæ ex matrimonio procedit. -  50 Legitimatum per subsequens matrimonium, non excludere substitutum sub conditione, si decesserit sine liberis de legitimo matrimonio procreatis, vel legitimè natis, sicque nec ad successionem fideicommissi, aut maioratus admitti, ex sola adiectione legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, per subsequens matrimonium legitimatum. Idque ex sententia quamplurimorum, qui pro substituto respondent contra legitimatum, & relatos suprà, numero 17. & commemoratos inferiùs num. 95. -  51 Et ij quidem non modo sunt pares cum cæteris contrariæ partis Authoribus, verum etiam longè plures numero. Si illi excludantur, qui pro legitimato, vel specificè in terminis nostris non responderunt, vel aliis in terminis loquuntur. Aut de feudis, non de substitutione, aut testamentaria dispositione sermonem instituunt. Vel id non probant, ad quod allegantur. -  52 Verba si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, ex legitimo matrimonio natis, sic repetita, & geminata, censentur apposita ad excludendum legitimatos per subsequens matrimonium. -  53 Idque maxime procedit, si fuerit in aliis partibus dispositionis repetitum, & replicatum. -  54 Verba de filiis legitimis & naturalibus ex legitimo matrimonio, respiciunt natiuitatem, & ad eam videntur referri, cum verbum natis suppleatur, & tacitè subintelligatur, & ob id legitimatis per subsequens matrimonium non conueniunt. -  55 Et exempla Doctorum de filiis ex legitimo matrimonio natis, sunt expressio eius, quod tacitè inest, quæ nihil operatur. -  56 Legitimati per subsequens matrimonium, non sunt vere legitimi à die natiuitatis, sed à die contracti matrimonij, per fictionem autem à natiuitate. -  57 Quoniam etsi ex legis dispositione effici potuerint vere legitimi, non tamen lex eos potuit facere ex legitimo matrimonio procreatos. Quòd verè ipsi non sint nati ex legitimo matrimonio. -  58 Provt ex sententia quamplurimorum rectè deduxit Antonius Thesaurus decis. pedemontana 196. -  59 Obseruauit etiam eleganter Anton. Faber, cuius verba hoc numero recensentur. -  60 Andreas quoque Fachineus, provt hic adnotatur. -  61 Et ante alios Hippolyt. Riminald. in locis relatis suprà, num. 56. -  62 Rolandus etiam in consil. 100. lib. 2. post alios multos, provt hic obseruatur, & num. seqq. -  63 Testamenta omnia facientia mentionem de legitimè natis, requirunt, quod quis sit legitimè conceptus, aliàs non potest dici legitimè nasci. -  64 Filius vt nascatur iustus, opus est, quod nascatur post matrimonium, secus si matrimonium sequatur natiuitatem. -  65 Legitimatus per subsequens matrimonium, et si provt ex nunc, sit verè & propriè legitimus, non tamen provt ex tunc, & in præteritum inspecta natiuitate. -  66 Quoniam in hac legitimationis, sicut in alterius actus materia, verba in potentiori significata sunt accipienda. -  67 Legitimati per subsequens matrimonium, veniunt in dispositione legis, & in his, quæ ab ipsa lege deferuntur, quando lex loquitur de natis ex legitimo matrimonio. Secus in dispositione hominis, vt testatoris, & in his, quæ ex iudicio eius deferuntur. -  68 Cum legis dispositio, & ordinatio mitiùs interpretetur, quàm hominis prouisio, quæ strictiùs interpretatur. -  69 Ideo lex quandoque moderat prouisionem legis, non tamen moderat, nec restringit dispositionem hominis. -  70 Propterea dispositiones hominum secundum sonum verborum sunt exaudiendæ, nec reducuntur ad iuris intellectum, quando verborum sonus in sui significatione repugnat ordinationi iuris. -  71 Leg. cum quis, C. de naturalibus liberis, intellectus plures, remissiuè. -  72 Legitimatum per subsequens matrimonium, in nihilo differre à veris, & legitimis filiis, ex legitimo matrimonio natis, & omnes successiones assequi, ad quas legitimi vocantur; quemadmodum intelligi debeat. Et ibidem de textu, in cap. tanta est vis, qui filij sint legitimi. -  73 Et de sententia illa Ioannis Garciæ, quod legitimatus per subsequens matrimonium, sit legitimus, etiam ex rigore strictæ significationis. Vbi etiam explicatur l. 1. tit. 13. p. 4. contra dictum Authorem. -  74 Et Authoris ipsius ratio alia euidenter conuincitur. Et vide etiam supra, num. 24. in fine. -  75 Ac denique concludens præbetur responsum his Authoribus, qui ab æquitate, & fauore filiorum, & matrimonij adducuntur, vt pro legitimato responderint. Et vide numero præcedenti, vbi Hippolyt. Riminaldi, in consil. 222. num. 208. lib. 2. verba singularia proferuntur in proposito. -  76 Cap. innotuit, & cap. cum in cunctis, de electione, procedunt in dispositione legis, non autem hominis. Sed Alciatus, & Menochius contra, quibus replicat Auctor, & numeris seqq. -  77 Testator non censetur se voluisse conformare cum dispositione iuris, si verba eius apertè repugnant. -  78 Et facilè recedi solent ab ea regula. -  79 Et valde debilis est illa præsumptio, nam sola non sufficit, nisi concurrat alia. -  80 Legitimatus per sequens matrimonium, admittitur in casu cap. innotuit. de electione, quia non agitur de præiudicio tertij. -  81 Legitimatus per subsequens matrimonium, admittitur in materia loquente de filiis ex legitimo matrimonio natis, Tertio non præiudiciali. -  82 Legitimati per subsequens matrimonium, aut per rescriptum Principis, quod ad instar legitimorum à natiuitate succedant in feudis, & fideicommissis, vtrum lege generali, aut particulari Principis rescripto effici possit. Et inde ex decisione cap. tanta est vis, qui filj sint legitimi, an effici potuerit, quod per subsequens matrimonium legitimati admittantur etiam ad successionem, ad quam nati ex legitimo matrimonio inuitantur. -  83 Testatorum dispositiones à iure scripto interpretationem recipiunt in casu dubio, & cum verba testatoris non repugnunt, sed potius ad eum modum prolata sunt, vt de voluntate ambigi valeat iuridicè. Provt hoc numero adnotatur, & decor successorum consideratur, cum non detur sic in legitimatis per subsequens matrimonium, sicut in legitimis. -  84 Et Petri Surdi in consil. 213. n. 20. lib. 3. rationi, siue pro legitimato contra substitutum argumentationi, nouè & verè respondetur. -  85 Legitimati per subsequens matrimonium, non succedunt in feudis, nec continentur in dispositione statuti vocantis filios ex legitimo matrimonio natos; ex sententia quamplur imorum contra relatos suprà, n. 12. & 14. Nisi feudum concederetur alicui pro se, & filiis legitimis, & naturalibus, absque adiectione, ex legitimo matrimonio natis. -  86 Statuta sunt propriè, & strictè intelligenda. -  87 Legitimati per subsequens matrimonium, quando in feudo concesso pro filiis ex legitimo matrimonio, absque controuersia succederent; secus in fideicommisso, & maioratu dicendum esset. -  88 Idque qua ratione procedat, ex sententia Hippolyt. Riminaldi. -  89 Verba illa, per quæ ad successionem vocantur filij nati ex matrimonio legitimo; videri apposita ad exclusionem legitimatorum per subsequens matrimonium, nec posse in aliis verificari, vt aliquid operentur, & num. seq. -  90 Filius natus ex matrimonio putatiuo, bona fide inter parentes contracto, vtrum admittatur ad successionem fideicommissi, aut maioratus, ad quam filij nati ex legitimo matrimonio vocantur. -  91 Legitimati per subsequens matrimonium, & eius, qui per rescriptum Principis legitimatur; differentiæ tres præcipuæ considerantur. -  92 Legitimati per subsequens matrimonium, quare renocent donationem, de qua loquitur l. si vnquam, C. de reuocand. donat, sicut filij à natiuitate legitimi nati, & num. seq. -  93 Donatio in se tacitam habet conditionem, ex mente eius, qui donauit, atque ex legis dispositione, vt reuocetur, si donatori superueniant liberi. Quia verisimile non est, quod si donans ipse de filiis cogitasset, donasset. Et ibidem, dictæ l. si vnquam, materia illustrata, atque exornata nonnullis remissiuè. -  94 Donatio inofficiosa facta ab eo, qui liberos habet, & quæ tangit legitimam, qualiter reuocetur. -  95 Legitimatos per subsequens matrimonium, non excludere substitutum sub conditione, si hæres, aut grauatus decesserit sine filiis ex legitimo matrimonio natis. Et inde ad successionem maioratus admitti, ad quem ex legitimo matrimonio nati vocantur. Idque ex sententia quamplurimorum, qui præhabita matura, & stricta disputatione sic obseruarunt, & hic recensentur. Contra relatos supra, num 17. -  96 Quamuis de æquitate Angelus Matheacius aliter statuerit, provt hoc numero obseruatur. -  97 In casibus controuersis sententiam eam amplecti debemus, pro qua Iudicum, & maximè supremorum Senatorum definitiones, seu sententia extant. -  98 Authores quamplures, qui in quæstione præcipua huiusce cap. pro legitimato, & contra Baldum responderunt, absque vlla disputatione, & rem perfunctoriè tractasse, vt hic adnotatur. -  99 Doctori perfunctoriè, & absque examine aliquid dicenti, non est simpliciter credendum ad causarum decisionem, nec ad communem opinionem constituendam. -  100 Non etiam super eius sententia fundamentum aliquod fieri potest. -  101 Communiorem existimari opinionem, approbatam à sex Doctoribus, ex professo eam tractantibus, quam à quinquaginta sola serie priorum authoritate ductis. -  102 Authores quamplurimos, quos pro legitimato per subsequens matrimonium contra substitutum respondisse in articulo hactenus agitato, existimatur communiter; vel parum sibi constitisse, aut alibi varios fuisse, quandoque pro legitimato, quandoque contra eum, provt hic adnotatur. -  103 Legitimatus per subsequens matrimonium, non admittitur ad successionem, nec substitutum excludit, vbi adsit legitimorum, & naturalium, at que ex legitimo matrimonio natorum geminata prolatio, & vocatio. Idque ex sententia quamplurimorum, contra relatos suprà, num. 18. & 19. -  104 Quam Author probauit, & concludenti confutauit ratione contrarium. -  105 Vt etiam simplicium, & geminatorum verborum in hoc proposito termini non confundantur, nonnulla distinctè, & dilucidè constituit. -  106 Verba legitimè natus, vel ex legitimo matrimonio natus, procedunt a pari. -  107 Legitimatus non excludit substitutum, si decesserit sine filiis legitimè natis. Quæ sententia communis est, nec ab ea in iudicando recedendum. Procedítque etiam in legitimato per subsequens matrimonium, per rationes Doctorum, quæ in eo militant. -  108 Francisci Bursati, in consilio 18. lib. 1. obseruationibus nonnullis contra resolutionem traditam suprà, num. 103. nouè, & verè respondetur. -  109 Verba de mente & voluntate testatoris apposita, regulariter præsumi in omni dispositione. CVm pro testamento, & alia qualibet vltima dispositione sustinenda pronunciandum in dubio, & coniecturam sumi generaliter, non modo in vltimis voluntatibus, sed etiam in omni actu, & materia, vt actus potius valeat, quam pereat, & omni meliori modo, quo possibile sit, sustineatur, sicque interpretatio fiat, etiamsi non propriè, sed valde impropriè, & improprissimè verba accipiantur, aut deseruire videantur, modo contra voluntatem testatoris fieri, aut euenire aliquid non contingat (vtpote cum ipsa primum locum semper obtineat) duobus cap. præcedentibus, adnotatum, & explicatum fuerit; Non abs re, imò op[sect. 1]portunum, & in ipso huiusce tractatus proposito admodum necessarium visum est, ancipitem illam, & forensibus, atque practicis negotiis valde vtilem, & assiduam eam quæstionem adiicere, vtrum in quam ad fideicommissum, siue maioratum admittantur hi, qui per subsequens matrimonium legitimati fuerint, & non ab initio legitimi nati, si ad eius successionem filij legitimi, & de legitimo matrimonio nati, vocati fuerint. Nam si resolutiones ipsas eisdem duobus cap. superioribus præhabitas, repetamus, ex illis non incongruè deduci videntur fundamenta nonnulla, quæ vt filio ita legitimato, siue per subsequens matrimonium legitimo facto faueant, non mediocriter conducunt, si verum est, pro dispositione quacunque sustinenda, quicquid possibile sit, fieri debere; si etiam verba impropriè saltem, aut impropriissimè deseruire posse, licet non propriè, sufficiat, vt ibidem probaui. Verbis autem propriè saltem acceptis, aut re quantum possibile sit, fauorabiliter defensa, filios eiusmodi, & vocatos, & contentos sub ea dispositione, qua filij ex legitimo matrimonio nati vocantur. E contrario tamen, cum admonuerim dicto cap. 30. præcedenti, numero 21. idipsum locum non obtinere, nec coniecturam, aut præsumptionem admitti, qua aliquid contra mentem, non modo contra verba testatoris fieri, aut euenire valeat quouis modo. Videri etiam in contrarium vrgere ibidem scripta, ac etiam rigorem, & corticem verborum dictorum, quo legitimi, & de legitimo matrimonio nati vocantur. Provt vnum, & alterum, ac etiam regulas illas duorum cap. præcedentium, & vltimæ voluntatis interpretatiuas, expendunt pro, & contra, omnes fere Authores, qui quæstionem præsentem pertractant, nam aliquando dicunt, pro testamento, & dispositione sustinenda interpretationem fieri debere, & verba deseruire posse, licèt impropriissimè, sufficere; impropriè autem superiora verba conuenire filiis legitimatis per subsequens matrimonium, cum legitimi sint, & à die natiuitatis videantur legitimi per subsequens matrimonium. E contra vorò pro dispositione sustinenda, non posse fieri interpretationem, quando verborum rigor, & sonus suadet contrariam, vel fieri contra voluntatem, potest contingere. Cum igitur ad Regium Hispalensem Senatum ex causa appellatio{ Regij Hispalensis Senatus decisio. }nis super quibusdam articulis, & inde necessariò & consequenter super vinculi, & iuris patronatus institutione perpetua à Ludouico Mexia facta, lis allata fuisset, inter patruum, & nepotem, hoc est inter D. Franciscum, & D. Petrum Mexia controuersia vertebatur ex multis, inter alia autem, licet non directò, nec principaliter, in consequentiam tamen necessariam ex eo maximè, quod dictus D. Franciscus, nepotis cuiusdam dicti fundatoris filius, eiusdemque fundatoris pronepos, ab initio, tempore scilicet natiuitatis, non legitimè natus, siue nondum inter parentes matrimonio contracto, sed ex pòst facto per subsequens matrimonium legitimatus fuisset; & nihilominus, quod in ea vocatione contineretur, & legitimitas tempore aduenientis successionis existens, exclusa non conseretur, firmiter contendebat: dictus vere D. Petrus Mexia, patris eiusdem Francisci frater secundus, ex eo innitebatur præcipuè, quod in omnibus vocationibus, & substitutionibus à dicto Ludouico Mexia factis, tam masculorum, quàm fœminarum, semper ad successionem filij legitimi & naturales, atque ex legitimo matrimonio nati, & habiti, inuitarentur duntaxat, sicque velut expressim exclusi censerentur, atque excludi deberent hi, qui non ex legitimo matrimonio nati, sed postmodùm legitimi facti per subsequens matrimonium fuissent, quod ex omnibus clausulis, & vocationibus apertissimè apparet, vbi qualitas ea, quod successuri in perpetuum, & tunc specificè vocati, legitimi & naturales sint, atque ex legitimo matrimonio nati, & habiti, semper adiiciatur, & in vltima (quæ ad omnes refertur) exprimitur: Con tal condicion, que en este, como en los demas llamamientos, se guarde, y cumpla para siempre jamas el orden susodicho, conuiene a saber, que todos los que vinieren a succeder en este vinculo, y patronazgo, y a cada vno dellos, an de ser legitimos, y naturales, y de legitimo matrimonio auidos, y nacidos, y no de otra manera succedan. Quod etiam in defectum Francisci, & descendentium eiusdem expressam vocationem haberet, sicque eo legitimo non nato, ius succedendi delatum sibi fuisset statim, vt pater dicti Francisci mortuus est, quamuis possessionem præoccupauerit, & per spatium duorum annorum habuerit. Pro parte autem eiusdem D. Francisci, per subsequens matrimonium legitimati, sequentia fortiùs adstringere videntur fundamenta, vt vtriusque rationes, & argumenta expendamus radicitus, & Senatus definitionem comprobemus dilucidè. Et inprimis,[sect. 2] quod filij legitimati per subsequens matrimonium, sunt propriè legitimi, & iusti filij, & sui, & in potestate patris, l. cum quis, & l. nuper, C. de naturalibus liberis. provt ea iura expendit Hippolytus Riminaldus, in consil. 222. numero 22. num. 11. libro secundo, & §. dubitatum. in authent. de incestis nuptiis, & §. finali, in authent. de triente, & semisse, ex quibus sic obseruant, atque in terminis nostris argumentatur omnes fere iuris vtriusque Interpretes, hactenus scribentes, qui pro legitimato scripserunt, atque ex aliis Hieronymus Gabriel, in cons. 21. num. 34. lib 1. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. num. 21. lib. 2. Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, artic. 24. num. 15. Iacobus Menochius, libro 4. præsumptione 81. numero octauo, & quod sint[sect. 3] verè legitimi, & admittantur ad honores, & dignitates, & officia, & ad omnia, ad quæ admittuntur legitimi & naturales ab initio, ex multis aliis Authoribus tradiderunt Matiençus, in l. decima, titulo octauo, glossa tertia, ex numero secundo, & numero septimo, & vndecimo, in l. 12. Tauri, num. 73. & seq. Hippolyt. Riminaldus, vbi supra, num. 10. 19. 72. & 151. Pater Ludou. Molina, tom. 1. de iustitia & iure, tract. 2. disput. 172. in versic. denique legitimati per subsequens matrimonium. fol. 972. latiùs Marcus Antonius Peregrinus, dicto art. 24. ex num. 3. vsque ad numer. 14. Hieronymus de Cæuallos, commun. contra communes, quæstione secunda, ex num. 60. vsque ad numer. 66. Ergo videtur necessariò dicendum, quod legitimati per subsequens matrimonium, non modò admitti debeant ad fideicommissum, seu maioratum, ad quem filij legitimi vocantur simpliciter, provt in hoc casu omnes Scribentes conueniunt vnanimiter; sicuti ex multorum relatione firmarunt Antonius Gabriel, communium conclusion. lib. 6. titulo de legitimatione, conclusione prima, numero 31. & 32. Compegius, de dote, secunda parte, quæstione 59. num. 3. Hippolyt. Riminaldus, dicto consilio 222. num. 135. & numero 145. Iacobus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 81. num. 2. per totum, & in consil. 225. num. 227. & in consil. 227. n. 9. lib. 3. Antonius Thesaurus, decis. Pedemòntana 196. num. 4. Alexander Trentacinquius, variar. resolution. lib. 1. titulo de legitimatione, resolutione prima, num. 28. folio 125. & ij quidem omnes, & alij quamplures, quos sciens, consultoq́ue prætermitto, tanquam indubitatum probarunt, legitimatos per subsequens matrimonium, facere deficere conditionem, & substitutum excludere, quando testator substituit hæredi, si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus; & verba ea sine filiis legitimis &[sect. 4] naturalibus, non requirere natiuitatem ad inducendam legitimitatem. Non modò ergo videtur, quod eo casu succedere debeant tales filij, sed etiam quando ad fideicommissum, aut maioratum legitimi, & de legitimo matrimonio nati vocantur; quoniam matrimonium subsequens tollit omnia vitia præcedentia, vt per relatos suprà, numero tertio, & per Glossam[sect. 5] communiter receptam, in cap. tania est vis, qui filij sint legitimi. Anguissolam, in consil. 74. colum. 2. lib. 6. Hippolyt. in consilio precitato 222. numero 19. lib. 2. vbi abiicit arguendo, quod filij legitimati per subsequens matrimonium, verè & naturaliter dicuntur filij legitimi secundum legem naturæ, quæ nullam[sect. 6] discretionem introduxit filiorum: sed legibus, & Principum constitutionibus id factum fuit, vt habetur in consil. 3. Collegij Patauini, 1. tom. vltim. voluntat. num. 57. Deinde & secundò facit, quod legitimati per sub[sect. 7]sequens matrimonium, quoad omnia legitimi vsque adeo censentur, quod consequuntur omnes successiones; ad quas vocantur legitimè nati, nihilo differentes à veris, & legitimis filiis, per text. in dict. cap. tanta, qui filij sint legitimi, & in authent. quibus modis naturales efficiant. legit. §. sit igitur licentia, ibi: Nihil à legitimis differentes, & in §. quoniam varie, ibi: Nihil dissimiles legitimis, authent. quibus modis naturales efficiant. sui, in §. reliqui, vbi dicitur, Quòd eos efficientes legitimos, damus eis habere etiam successiones illas, quas habent hi, qui ab initio sunt legitimi. Sed qui ab initio sunt legitimi, excludunt substitutum sub conditione prædicta, si quis decesserit sine liberis de legitimo matrimonio procreatis, vel legitimè natis; ergo etiam per subsequens matrimonium legitimati, debent eum excludere: & ita argumentatur Authores, qui pro legitimo respondent, atque ex aliis Franciscus Beccius, in cons. 165. num. 24. & seq. Hieronymus, Gabriel, in consil. 21. num. 37. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 11. titul. 12. num. 15. Peregrinus, dicto artic. 24. num. 16. vbi etiam ponderat alia iura, & num. 17. corroborat argumentum alia ratione: & numero decimo nono, id ipsum in effectu intendit, quod dixerat antea dicto n. 16. quamuis pro argumento diuerso proponat: & num. 20. in idem ponderat textum, in dicta l. cum quis, C. de naturalibus liberis, provt eum ibi inducit, & respondet Riminaldus iunior, dicto consil. 200. num. 121. lib. 2. sic quoque argumentatur Franciscus Bursatus, in cons. 10. & in cons. 18. lib. 1. Tertiò etiam facit textus, in cap. cum in cunctis, iun[sect. 8]cto cap. innotuit, cum sua Glossa, verbo, coniugata, de electione: vbi probatur, quod eligendus in Episcopum, natus esse debet de legitimo matrimonio, & tamen is, qui natus est, antequam contraheretur matrimonium promoueri ad Episcopatum potest, si per subsequens matrimonium legitimetur. Hic ergo sic legitimatus (arguendo dicunt omnes fere, qui pro legitimato ipso hanc partem sustinet contra Baldum) dicitur de legitimo matrimonio natus, & consequenter de eo sensit testator ad substituti exclusionem in fideicommissis, & in maioratu, vt admitti debeat, ac si de legitimo matrimonio natus fuisset, & ita argumentantur Iason, Decius, & Cephalus, cum quibus Rolandus, in cons. 100. n. 8. lib. 2. Hippol. Rim. in cons. 222. n. 1. & 2. lib. 2. Anguissola, in consil. 74. col. 1. lib. 6. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. tit. 12. num. 14. Iacob. Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 81. num. 5. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 24. n. 18. Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 4. cap. 54. in versic. argumenta verò. Quartò præterea, quia si Princeps secularis potest[sect. 9] per rescriptum particulare legitimare naturales, ita vt habeant successiones omnes, ac si essent legitimi, siue de legitimo matrimonio nati, & consequenter efficere, vt in fideicommissis, & feudis conditionatis succedant, vt cum Alexandro, Socino, Decio, Ruino, Parisio, Afflictis, Cephalo, Marçario, Rolando, Hieronymo Gabriele, Bertazolo, & Bursato, arguendo pro hac ipsa parte scribit, Peregrinus, di-f cto articulo 24. n. 21. Et ita similiter summus Pontifex legitimare potest, quoniam super radice matrimonij constituere valet, vt idem Peregrinus, articulo 23. numero octauo notauit: Ergo multò fortiùs id quod per rescriptum particulare effici potest, poterit induci per legem generalem, disponentem, legitimatos per subsequens matrimonium per inde haberi, ac si essent legitimè, seu de legitimo matrimonio nati; quo genere arguendi vtitur Hieronymus Gabriel, dicto consilio 21. num. 23. vbi declarat, potentiùs operari Principem per viam legis generalis, quàm per modum priuilegij particularis, allegando Decium, & Sarmientum; & refert Peregrinus dicto num. 21. Rursus & quinto loco facit, quia hominum dispo[sect. 10]sitiones à iure scripto interpretationem recipiunt tam in contractibus, quàm vltimis voluntatibus, cum quibus in dubio testator se conformare videtur sicuti alio cap. infrà latiùs comprobabitur, & per Bartol. in l. iurisiurandi, §. si liberi, ff. de operis libertorum. & in l. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebellian. & quod legi communiter pro bono publico receptæ placuit, non facilè in hominum particularibus actibus neglectum credi debet, & præsertim matrimonij fauore: cum ergo ex iure scripto filij legitimati per subsequens matrimonium, habeantur pro legitimis, & ita succedant, ac si ab initio ex legitimo procreati fuissent matrimonio: ita pariter succedere debent in primogenio, aut fideicommisso, ad quod legitimè nati, vel ex legitimo matrimonio procreati vocantur. Et sic in terminis argumentatur, sed minimè respondit Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo vigesimo quarto numero vigesimo secundo, sic quoque argumentatur, & etiam non respondet Petrus Surdus, in consilio 213. n. 20. lib. 2. Sextò adducitur, quod legitimatus per rescriptum,[sect. 11] non succedit in feudo, cap. 1. §. naturales, si de feudo fuer. controu. inter. Domin. & agnat. vasal. sed si fuerit legitimatus per subsequens matrimonium,[sect. 12] succedit, vsque adeo, vt feudi, vel emphyteusis concessio facta alicui, & filiis ex legitimo matrimonio natis, comprehendat & legitimatum per subsequens matrimonium: Ita sanè tradiderunt permulti illi Authores, quos aggregarunt Rolandus, in consilio 100. numero 11. 12. & 13. libro secundo. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. lib. 11. titul. 12. num. 16. Franciscus Bursatus, in consilio 10. num. 18. libro 1. Iulius Clarus, in §. feudum, quæst. 83. in versic. sed si feudum. Menochius, qui sic defendit in consil, 227. num. 17. & 18. lib. 3. & præsumpt. 81. num. 9. lib. 4. & in cons. 799. num. 43. lib. 7. vbi duodecim Authores recensuit ita tenentes, & idem tuetur, nisi in inuestitura expressè dictum esset, quod legitimatus per subsequens matrimonium non succedat. Quod etiam defendit, & 33. Authores congerit Petrus Surdus, in consil. 213. numero 9. & num. 16. vsque ad numerum 21. libro 2. Hippolytus Riminaldus, in consilio 222. num. 177. lib. 2. adducitur etiam, quod à pari procedunt quoad interpretationem statuta, & vltimæ testatorum dispositiones, vt ex Baldo, Tiraquello, & Socino iun. & Curtio iu[sect. 13]niore, scripsit Menochius, dicta præsumpt. 81. num. 10. atque in dispositione Statuti; legitimatus per subsequens matrimonium, dicitur verè & propriè natus ex[sect. 14] legitimo matrimonio; vt scripserunt permulti illi Doctores, quos idem Menochius congessit; dicto cons. 227. n. 33. lib. 3. & dicta præsumpt. 81. n. 11. sic argumentatur: ergo idem dicendum est & in dispositione testatoris. Septimò facit, quoniam verba illa, Nacidos, y[sect. 15] habidos de legitimo matrimonio, per quæ ad successionem inuitantur nati ex legitimo matrimonio, tantummodo operantur exclusionem legitimatorum per Principem, vel aliorum nullo tempore legitimorum, non vero legitimatorum per subsequens matrimonium, qui legitimi iudicantur; aliàs autem sequeretur, quod etiam nati ex matrimonio putatiuo, bona fide contracto, ab huiusmodi successione submouerentur, contra text. & quæ ibi notantur, in cap. ex tenore, qui filij sint legitimi; contra ea etiam, quæ quotidianar. har. controuersiar. iuris, lib. 2. cap. 11. longa serie adnotaui, & etiam scripsit Annæus Robertus, lib. 2. rerum iudicatarum. cap. 18. sequeretur etiam, quod nulla esset differentia inter legitimatum per subsequens matrimonium, & per rescriptum Principis, quòd quàm sit absurdum, ex his apparet manifestè, quæ vnius, & alterius opinionis Authores obseruarunt communiter. Apparet etiam ex decisione l. 12. Tauri, provt dicetur infrà, ad solutionem huius argumenti, atque ex obseruationibus nonnullis, quas ex mente communi Interpretum omnium in medium protulit Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 279. post multos alios Authores, quos ibi refert, Legitimatus ergo per subsequens matrimonium, nec videtur exclusus, nec de eo actum, vt in maioratu sic instituto succedere non debeat. Sic sane in terminis nostris argumentabatur Hippolyt. Riminald. d. cons. 222. n. 18. lib. 2. Octauò facit, quod voluit Salicetus, in l. si totas, C.[sect. 16] de inofficiosis donat. vbi inquit, quod donatio, quæ reuocatur, si donator susceperit liberos ex legitimo matrimonio, de qua loquitur lex, si unquam, C. de reuocand. donat. & l. 8. tit. 4. p. 5. locum etiam habet, si filij legitimati fuerint per subsequens matrimonium; & idem tenuit Baldus in l. 1. in fine, C. eodem titulo, argumento dicti cap. tanta est vis, quia etsi ab initio non fuerint legitimi, qui per subsequens matrimonium legitimantur, tamen tales legitimationes trahuntur retrò, secundum communem Scribentium sententiam post Glossam in eod. cap. tanta, & id ipsum resoluit Tiraquellus in dicta l. si unquam, verbo, susceperit liberos, num. 71. & de primogenitura, quæst. 34. n. 55. Peregrinus, de fideicommissis, dicto art. 24. n. 7. atque in terminis nostris sic argumentatur Rolandus, d. cons. 100. n. 9. lib. 2. qui vel vno solùm verbo respondet inferiùs, n. 46. in fine, sed ego latius respondebo, & dilucidè rem hanc explanabo. Videtur ergo ex ea resolutione deduci, quod dictus D. Franciscus admitti debeat ad vinculum, & patronatum, de quo agitur, virtute retrotractionis, etiam in præiudicium tertij; quemadmodum in d.l. si totas, legitimatus per subsequens matrimonium admittitur in præiudicium donatarij in simili vocatione filidrum natorum ex legitimo matrimonio, de quibus loquitur ipsa l. si totas, vt constat ibi, vt filius, vel nepotes postea, ex quocunque legitimo matrimonio nati, &c. Nonò denique adducitur sententia, & authoritas[sect. 17] permultorum, & grauissimorum iuris vtriusque Interpretum, qui asseuerarunt in terminis, legitimatum per subsequens matrimonium, excludere substitutum sub conditione, si decesserit sine filiis ex, vel de legitimo matrimonio natis: & inde admitti ad fideicommissi, vel maioratus successionem, ad quam filij legitimè nati, aut ex legitimo matrimonio procreati vocantur. Et ij fuere Antonius de Butrio, in cap. innotuit, num. 18. columna 2. de electione, per illum textum: qui tamen potiùs stat pro substituto contra legitimatum, cum loquatur in terminis illius textus in dispositione legis Cum etiam se remittat ad dicta per eum, in cap. per venerabilem, qui filij sint legitimi, vbi distinguit inter dispositionem legis, & testatoris. Ioannes de Imola, in eodem cap. innotuit numero 13. quò loci allegatur communiter, vt pro legitimato scripserit contra substitutum, cùm verè se remittat ad Butrium, vbi suprà, in dicto cap. per venerabilem, & sic potius faueat substituto eidem contra legitimatum, vt animaduettit Ruinus, in cons. 192. n. 16. vol. 3. & seq. Hippolyt. Rimin. d. cons. 222. n. 176. lib. 2. Abbas, in dicto cap, tanta, num. 7. qui filij sint legitimi, & in dicto cap. innotuit, num. 17. qui etiam pro legitimato non vrget, cùm vel loquatur in dispositione legis, vt in d. cap. innotuit, vel dispositione hominis, & in feudo concesso alicui prose, & legitimè natis, vel legitimis descendentibus, supponendo tamen, quod nullum est tertij præiudicium, nec aliorum vocatio expressa, quibus damnum inferatur: tunc namque contrarium sentit idem Abbas in consil. 85. n. 2. lib. 2. vel dato quo id non supponat, diuersa ratio est, quæ in feudi concessione militat, quàm ea, quæ in fideicommissi, aut maioratus successione datur, vt infrà dicetur. Salicetus, in dicta l. si totas, C. de inofficiosis donat. qui tamen loquitur in dispositione legis, in qua legitimati per subsequens matrimonium veniunt, quando legitimè nati, aut ex legitimo matrimonio procreati vocantur, vt infrà dicetur. Angel. Aretinus, in §. finali, de nuptiiis, numero 8. Aretinus, in l. Gallus, §. si eius, column. 1. ff. de lib. & posthum. num. 42. Paulus Castrensis, in l. finali, num. 5. & 6. C. de his qui veni. ætat. impet. qui tamen loquitur in casu, in quo substitutio facta erat alicui decedenti sine filiis legitimis & naturalibus, quia tunc est verum, quod secundum mentem, & intentionem testatoris, legitimatus per subsequens matrimonium excluderet substitutum; non autem quando substitutio erat facta decedenti sine filiis ex legitimo matrimonio procreatis, quia tunc aliter sentit, dum se remittit ad notata per Butrium, in d. cap. per venerabilem: qui (vt supra dixi) tenet substitutum non excludi à legitimato per subsequens matrimonium; & ita perpendit Rolandus, d. consil. 100. num. 47. lib. 2. & sequitur Hippolyt. Riminaldus, dicto consil. 222. num. 175. Socinus senior, in l. Gallus, §. si eius, num. 5. in vers. tertius casus, ff. de liber. & posthum. Philippus Decius, in d. cap. cum in cunctis, num. 29. de electione, & in l. generaliter, in fine, C de institut. & substitut. num. 23. & in consil. 155. in fine, qui tamen parum constans sibi fuit, nam posito, quòd in eis locis inclinasset pro legitimatis, tamen in consilio 614. & in consil. 624. inclinat aduersus cum; & tenet apertè sub vocatione natorum de legitimo matrimonio, non contineri filios per subsequens matrimonium legitimatos. Prout rectè ponderauit Hilppolyt. Rimin. dicto cons. 222. num. 167. Præpositus Alexand. in cap. lator. col. 5. qui filij sint legitimi. Berous, in cap. in præsentia, de probationibus, numero 340. vbi in fauorem legitimati per subsequens matrimonium, sed contra eum latiùs fundat alio in loco, vt infra dicetur. Hippolyt. singulari 542. Ripa, in rubrica, ff. si certum petatur, num. 3. & in l. ex facto, §. si quis rogatus, num. 47. ff. ad Trebellian. & in repetitione, l. si vnquam, num. 86. C. de reuocand. donat. vbi in fauorem legitimati concludit: Sed vitari potest, vt in terminis quæstionis nostræ, & concurrentibus simul omnibus verbis à fundatore dicti vinculi adiectis, non vrgeat, vt per Hippolyt. Riminald. dict. cons. 222. num. 192. & 193. vbi inquit, quod potius Ripa pro contraria parte, & contra legitimatum famulatur. Petrus Paulus Parisius, in cons. 13. ex num. 33. & num. 40. & in consil. 15. columna 2. lib. 2. quibus in locis allegari solet communiter, quasi pro legitimato per subsequens matrimonium responderit. Verè tamen loquitur in ita legitimato, quem dicit substitum excludere, sub illa conditione, si decesserit sine filiis legitimis. Sed quid statui debeat, quando dictum fuisset, sine filiis legitimis, ex legitimo matrimonio natis (prout in casu nostro) non attingit. Campegius, in tractatu de dote, prima parte, quintæ partis principalis, quæst. 59. in fine. Marcus Mantua, in cons. 191. per totum, lib. 1. Ioannes Crotus, in repetitione, l. Gallus, §. & quid si tantum, nu. 82. & 169. ff. de liber. & posthum. qui tamen loquitur in dispositione Statuti excludentis filiam, stantibus masculis legitimè natis, vnde potest eo casu tolerari, quòd dispositio talis Statuti verisicetur in legitimato per sequens matrimonium; & non idem dicendum est in dispositione hominis, secundum communem Doctorum resolutionem, de qua infr. & per Riminaldum iuniorem dict. cons. 222. num. 96. & num. 170. vbi dicit sic loqui Crotum, & ideò in terminis quæstionis nostræ non vrgere pro legitimato. Ioannes Maria Riminaldus, in cons. 78. lib. 1. & in consil. 226. lib. 2. qui pari modo, vel de statuto loquitur, vt Hippolyt. Rimin. notauit vbi supr. n. 171. vel in eisdem, in quibus versamur, terminis, nihil in fauorem legitimati reliqui scriptum. Curtius iunior, in consilio 13. numero 9. & in consilio 35. num. 16. Brunus, in cons. 15. n. 17. Alex. de Neuo, in cons. 61. num. 13. Iason, in cons. 178. ex num. 6. lib. 2. Purpuratus in cons. 95. n. 2. lib. 1. Matthæus Afflictis, in cap. primo, §. naturales, intitulo, si de feudo fuer. controu. inter domin. & agnat. post Andr. Iserniam, & Martin. Laudens. qui tamen cum in feudi successione loquantur, cum etiam in terminis nostris, & adiectis verbis prædictis, sermonem non instituant, ex his; quæ infrà dicentur, facilè vitari possunt. Gozadinus, in cons. 25. ex num. 3. cum seq. Socinus iunior, in consil. 39. num. 63. & in consilio 63. num 39. lib. 3. qui tamen variauit, & contra legitimatum constanter tenuit alio in loco; vt statim dicetur. Siluanus, in cons. 3. num. 22. Boërius, decis. 159. num. 20. qui tamen in eodem casu loquitur, in quo Baldus, in consil. 329. Punctus quidam substituit, volumine 2. in antiq. at Baldus ponit verba substitutionis in hunc modum: Si Stephanus moreretur sine filiis legitimis, aut ex suo corpore descendentibus, vùltque tali casu legitimatum per subsequens matrimonium excludere substitutum, quod mirum videri non debet. Nam & legitimatus pet rescriptum id faceret, cum verba de filiis legitimis simpliciter loquerentur: imò verò etiam de naturalibus tantùm, vt considerat Baldus ibidem. At nos loquimur in substitutione alicui, si decesserit sine filiis legitimis, & naturalibus, ex legitimo matrimonio, quæ (vt latiùs infrà dicetur) respiciunt legitimum nascendi modum, vsque à principio, & non verificantur in legitimato quocunque, licèt per sequens matrimonium, vt latius probabitur inferiùs; meritò patet illam decisionem Baldi & Boërij non officere casui nostro, vt rectissimè animaduertit Hippolyt. Rimin. d. cons. 222. n. 173. Craueta, in cons. 591. n. 81. volum. 6. Neuizanus, in cons. 99. n. 21. Mare. Ant. Natt. in cons. 121. n. 13. & in cons. 628. n. 18. & seq. Guillielm. Aperno, post cons. Bruni, in consil. 10. num. 17. Zazius, in epitome feudorum, n. 87. Anton. Trigon singulari 35. Iulius Clarus, in §. feudum, quæst. 82. vers. sed quid si feudum. Hugo Celsus, in cons. 119. num. 5. & 20. & in consilio 88. num. 4. And. Alciat. in respons. 501. secundum impressionem antiquam Lugdunensem, vbi tenuit pro legitimato per subsequens matrimonium, ac si ab initio nascendi, ex legitimo natus fuisset matrimonio. Cæterum Alciatus ipse aduersus legitimatum respondit in resp. 201. & 666. plus addens, bis, vel ter ita fuisse iudicatum in amplissimo Senatu Mediolani, cuius auctoritas est suprema. Ioannes Cephalus, in cons. 111. num. 4. lib. 1. & in consil. 541. num. 9. lib. 4. qui tamen aliis in locis contrarium sustinet, & contra legitimatum per subsequens matrimonium respondet, latiùsque articulum disserit in cons. 66. & in cons. 82. lib. 1. & in cons. 276. lib. 2. & in consil. 441. lib. 4. Petrus Dueñas, in regula 350. ampliation 8. qui tamen vitari potest, cum in feudo loquatur, & diuersa sit ratio dispositionis testamentariæ, vt infrà dicetur, & sic eidem respondet Hippolyt. Riminald. dicto consil. 222. num. 193. qui generaliter statuit, non obstare authoritates Interpretum loquentium in feudis, & rationes diuersitatis assignat, num. 177. & seqq. Marcus de Carpo, inter consilia Riminaldi senioris, in cons. 727. lib. 4. Ioannes Bolognetus, in rubrica, ff. si certum petatur, num. 13. qui tamen licèt expressim approbet Decij sententiam, in dicto cons. 155. & in cons. 525. quod si testator substituat filio, si decedat sine filiis de legitimo matrimonio natis, quod legitimatus per subsequens matrimonium excludat substitutum: id tamen ex proposito non attingit, nec disserit, sed per transitum sie obseruat. Capicius, decis. 22. in fine. Franciscus Beccius, qui legitimati partes tuetur constanter in consil. 165. ferè per totum, lib. 2. sed maximè ex num. 21. vsque ad numerum 73. & concludit num. 45. in fine, & num. 46. & 47. quod hæc opinio amplectenda est tanquam receptior & hæc munior, & quæ æquior est & benignior, cum faueat matriminio, & filiis; & contraria quod dura sit, & fundata in nudo rigore verborum, & videtur contra verisimilem mentem testatoris, qui non est credendum verisimiliter, quod legitimatos per subsequens matrimonij opinio vnius præferretur communi opinioni, quamuis effect dubia; quoniam in dubio pro matrimonio, & filiis esset pronunciandum, prout ibi hæc omnia latiùs exornat. Nicolaus de Vbaldis, de success. ab intest. prima parte, n. 65. Franciscus Bursatus, in consil. 10. ex num. 6. vsque ad numerum decimum, & in consil. 18. per totum, maximè ex num. 3. cum seq. lib. 1. qui etiam idipsum, quod Franciscus Beccius tuetur constantissimè, & num. 10. ex eodem filiorum, & matrimonij fauore adducitur, & quod benignior & æquior opinio semper sit sequenda, licèt attenta auctoritate Scribentium res esset æqualis, vel dubia. Hieronym. Gabr. in cons. 21. in 4. dubio, ex num. 28. cum seq. Æmilian. in cons. 132. per totum. Antonius Anguissola, qui etiam pro legitimato respondit constanter, in cons. 74. lib. 6. & maximè ex n. 7. sed vitari potest consideratione illa Hippolyt. Rimin. dicto cons. 222. n. 176. Ferdinand. Vasquez, Menchaca, de successionum progressu, secunda parte, libro 1. §. 2. num. 29. & num. 52. Antonius Gabriel, commun. conclus. lib. 6. titulo de legitimatione, conclusione prima, num. 31. 32. & 33. vbi hanc opinionem pro legitimo per subsequens matrimonium, dicit esse magis communem, & repetit num. 55. & 56. Didac. Couarr. in epitome super 4. Decretal. cap. 8. §. 2. n. 30. Rubeus, in l. Gallus, §. quidam rectè, n. 162. ff. de liber & posthum. Gregorius Lopez, in l. 2. titulo 15. partita secunda, verbo, el hijo mayor, ibi: Crederem illum vere esse legitimum, & succedere posse in Maioria, & in l. prima, titulo 13. partita 4. verbo, se case con ella. Qui tamen neque disputat quæstionem, neque firmiter id resoluit, sed subdubiè suam profert sententiam. Andr. Tiraquellus, de primogenitura, quæst. 34. n. 56. Sfortia Odd. in tractatu de Compendiosa, in 6. parte, articulo vltimo, pagina penultima, versiculo, ego teneo, num. 6. Hieron. Scruf. cons. 1. art. 2. n. 14. Emanuel Suarez, in the sauro receptarum sententiarum, verbo, legitimatus ob matrimonium. Mandosius, regula 18. Cancellariæ, quæst. 6. num. 5. Michael Grassus, receptar. sentent. § fideicommissum, quæst. 38. numero 5. in versic. contrarium verò. Villalobos, in ærario commun. opinion. verbo, legitimatus ob matrimonium, num. 74. in 6. amplicatione. Mohedanus, decis. 181. Portius Imolensis, regularium, siue conclus. iur, lib. 4. cap. 36. Osascus, decis. 154. n. 11. &12. Francisc. Viu. commun. opinion. lib. 1. verbo, filij nati ex legitimo matrimonio Marzarius, de fideicommissis, 2. par. q. 30. Anton. pistor. lib. 2. part. posteriori, quæst. 14. Simon de prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 3. interpretatione prima, dubit. 3. solut. 3. num. 6. folio mihi 190. Rolandus à Valle. in cons. 83. num. 19. lib. 3. qui tamen in cons. 100. lib. 2. vbi ex professo disputat articulum, contrarium defendit constanter, & contra legitimatum per subsequens matrimonium respondit. Ioan. Bapt. Lup. de illegitimis, conclus. 4. §. 3. num. 10. fol. 203. Ascanius Clemens, tractatu de patria potestate, c. 5. n. 52. & 57. Ant. Marc. Corras. tract. de commun. opin. lib. 2. tit. 9. cas. 20. n. 109. & 112. Ant. Galeat Maluas. in cons. 30. n. 8. Iacob. Menoch. in cons. 225. maximè ex num. 9. cum seq. & in cons. 227. maximè num. 13. & num. 21. lib. 3. & in cons. 779. num. 43. & 44. lib. 7. & præsumpt. 81. ex num. 4. cum seq. lib. 4. quibus in locis pro legitimato firmiter tenuit, & plures casus distinxit d. præsumpt. 81. Sed aliquando variauit, & contra legitimatum ipsum respondit, vt infrà dicetur. Idque maximè, data geminatione verborum, legitimos, & naturales, & de legitimo matrimonio natos, nam tunc legitimatos per subsequens matrimonium, non excludere substitutum asseuerauit, vt infrà quoque dicetur. Camillus Gallinius, de verb. sign. lib. 4. cap. 17. n. 17. 18. & 19. Ioann. Thom. de Martin. tract. de feudis, lib. 1. tit. 3. num. 48. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, q. 21. n. 34. vsque ad num. 38. Petrus Surdus, in cons. 213. num. 17. cum seq. vsque in finem consilij, lib. 2. vbi in successione feudi, & in cæteris successionibus constanter hanc partem tuetur, & in vocatione legitimorum, & ex legitimo matrimonio natorum, legitimatos per subsequens matrimonium contineri, & admitti defendit. Sed aliis in locis pro certo resoluit contrarium contra ipsos legitimatos, vt mox dicetur. Francisc. Beg. in cons. 52. n. 33. & 34. Ludouic. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 1. num. 10. vbi resolutiuè firmauit, quod filius naturalis ex matrimonio subsequenti legitimatus, succedit in eo primogenito, in quo vocantur filij legitimè nati, vel ex legitimo matrimonio procreati: Verè tamen eruditissimus iste Vir (sicut & Didac. Couarr.) articulum propositum non disputat, & rem perfunctoriè tractat, & forsan si veritatem latiùs inquireret, & Recentiorum fundamenta prælegeret, aliter tatueret, nec adduceretur ex text. (prout etiam ipse Couar. adducitur) in dicto cap. innotuit, de electione, cum tex. ille in hominis dispositione non vrgeat, vt statim dicetur. Phanucius Lucas, super stat. de lucro dotis, n. 36. pag. 94. Pelaez à Mieres, qui id ipsum quod Molina firmauit, de Maioratu, secunda parte, quæst. 1. num. 1. qui etiam quæstionem non disputat, nec in nostris terminis loquitur. Laderch. Imolens. in cons. 24. ex n. 29. Aluar. de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. sub num. 9. in versic. Nec obstare videtur, qui etiam tener eandem opinionem Ludouici Molinæ; sed eum non citat. Marta, voto 94. ex n. 4. vbi vide. Ioannes Garsia, in commentariis de nobilitate, glossa 21. n. 21. per totum: qui tamen quamuis opinioni huic pro legitimato magis adhæreat, tandem cogitandum reliquit, vt infrà dicetur. Pater Ludouicus Molina, qui in quæstione primogenij Molinam sequitur, & eum citat, sed quæstionem non disputat, tom. 1. de iustitia & iure disp. 172. column. 4. in versic. illud tamen est animaduertendum, folio 974. Hieronymus de Cæuallos, practicarum commun. contra communes, quæst. 2. numero 64. & in fine eiusdem quæstionis, sub numero 86. inquit, ab hac opinione non esse recedendum in iudicando, & consulendo; sed esse contrariam satis sustentabilem agnoscit, & expressim ibidem, in finalibus verbis. Aurelius Corbulus, de emphyteusi, in addit. magna, ad causam priuationis obtineam finitam, num. 203. & seq. qui tamen in dispositione testamentaria potius videtur contra legitimatum tenere, si originaliter prælegatur, num. 206. Canet. in extrauag. volentes, num. 9. fol. 180. Et hactenus de his qui in quæstione præfata res[sect. 18]ponderunt, atque scriptum reliquerunt in fauorem legitimati per subsequens matrimonium: quorum etiam quamplurimi specificè, & in indiuiduo; alij verò (licèt tacitè) apertè tamen voluerunt, legitimatum per subsequens matrimonium admitti ad fideicommissum, seu maioratum, ad quem filij legitimi & naturales, & de legitimo matrimonio nati, aut procreati vocantur, & excludere substitutum, aut vocatum sub ea conditione, non obstante geminatione legitimis, & de legitimo matrimonio natis: & sic nihil interesse, an verba simplicia, legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, an geminata filiis legitimis, & naturalibus, & ex legitimo matrimonio procreatis, sine legitimè natis, adiiciantur; sic sane visi sunt tradere, & statuere pro ipso legitimo admittendo contra substitutum. Petrus Paulus Parisius, in consil. 13. num. 23. & 40. lib. 2. Ioannes Maria Riminaldus, in consil. 226. vol. 2. Marcus Mantua, d. consil. 191. per totum, volum. 1. Marzarius, de fideicommissis, secunda parte, quæst. 30. versic. contrarium. Pet. Anton. Anguissola, in cons. 74. numero 6. lib. 6. Vegius, in cons. 55. num. 18. Stortia Oddi, in tractatu de compendiosa substitutione, in fine, dicto num. 6. Martius de Carpio inter consilia Riminaldi senior. in cons. 727. lib. 4. & videtur assentire Iacobus Menochius, lib. 4. d. præsumpt. 81. n. 24. Alij etiam ex superioribus tacitè (vt dixi) assentiunt; nam pro legitimato indistinctè respondent, non obstantibus verbis quibuscunque. Reregrinus quoque de fideicommissis, d. art. 24. num. 40. in hac verborum geminatione nullam vim facit, nec putat interesse, an verba sint geminata, vel simplicia. Ipse autem opinionem contrariam cum Baldo tuetur semper constantissimè contra legitimatum, etiamsi verba sint simplicia, vt infra dicetur: & reddit rationem, qua superiores adducuntur, qui in verborum geminatione vim non faciunt, quoniam adiectio illa de legitimo matrimonio, potest videri expressa ad excludendum legitimatum per rescriptum: quod tamen non esse iuridicè, nec rectè dictum, nec posse intelligi ad eum fidem, nec ad exclusionem talis legitimati per rescriptum, apposita ea verba, ex his apparet concludenter, quæ ad solutionem septimi Argumenti, infra traduntur. Franciscus quoque Bursatus, d. cons. 18. ex nu[sect. 19]mero 11. vsque ad num. 19. lib. 1. improbat inprimis sententiam eorum, qui asserunt, legitimatum per subsequens matrimonium, nunquam admitti, vbi adsit legitimorum geminata prolatio, qua scilicet legitimi, & de legitimo matrimonio nati vocantur, & eos refert dicto num. 11. deinde ex num. 12. asserit constanter contrarium, & innuit, legitimatum per subsequens matrimonium admitti non obstante geminatione verborum, legitimis, & de legitimo matrimonio natis: & num. 13. cum seq. intendit probare, non obstare Doctorum authoritates, quæ in contrarium allegantur, vt legitimatus per subsequens matrimonium non admittatur, vbi adest legitimorum geminata prolatio: quoniam respondet, maiori ex parte Authores ipsos loqui tantum, vbi aderant verba simplicia, sed cum qualitate natis, & non geminata. Deinde inquit, non obstare duo illa consilia Baldi, & Decij à quibus id acceperunt Authores omnes, qui in verborum geminatione adeò vim maximam fecerunt: quia reuera (vt ipse existimat) Baldus, in consil. 357. volumine 5. & Decius, in cons. 155. in fine, nituntur præcipuè in verbis geminatis, nec sustinent opinionem contra legitimatum per subsequens matrimonium ob dictam geminationem verborum tantum, sed in casu, quando de voluntate testatoris apparet, quod legitimatum etiam per subsequens matrimonium admitti noluisset: quia tunc excluderetur omninò, prout fieri potest, & ex Curtio iun. & Marzario annotauit ibidem, num. 14. in versic. Tertiò non obstat. Prætereà statuit Bursatus ipse, quod Scribentes omnes, qui amplectuntur partem negatiuam contra legitimatum, ob vnicum verbum, legitimè natis, vel ex matrimonio procreatis, nituntur præcipuè authoritate Baldi, dicto consil. 357. propter quod dignoscitur, fundamentalem rationem dicti eorum fieri non super verborum geminatione, sed super illa veritate, quod reuera secundum naturam, tempore ortus dici, vel reputari nequeat legitimus, & de legitimo matrimonio natus, aut procreatus, qui per subsequens matrimonium legitimatus fuit. Rursus obseruat idem Bursatus, num. 16. in vers. Quintò addo, quod omnes illis Authores, qui cum Baldo tenent contra legitimatum ob verborum geminationem, mouentur ex doctrina Butrij in d. cap. per venerabilem, num. 17. qui filij sint legitimi, qui temen, id non decidit simpliciter, nec absolutè, sed ait tenendo partem negatiuam contra legitimatum, fortiùs hoc putare procedere, si adessent verba geminata propter enixam voluntatem. Ergo & alij illam doctrinam allegantes (subdit Bursatus ipse) censentur secundum ipsam eorum conclusionem ponere, vt putent, id fortius procedere, si adsit geminatio verborum; & sic in casu, in quo negatiua opinio verior affirmaretur, quæ cum verior non sit, sed contraria communior (vt Bursatus metipse cantat) etiam stante dicta geminatione, erit prorsus falsa nec magis legis virtus operabitur in vnico verbo, natis, vel procreatis, quam si sint geminata, vel triplicata verba. Denique, vt eisdem verbis geminatis adimat robur omne, inquit, quod illa verba, ac de legitimo matrimonio natis, posita post alia, filiis legitimis & naturalibus, censentur ferè posita, & addita magis ex capite, & vsu Notarij, quam ex mente, & voluntate testantis; ideò nihil operari debent, nec alicui præiudicium generant, vt ibi probat; & adiicit, quod licèt præsumerentur dicta verba de voluntate testatoris apposita, hunc effectum & exclusionem legitimati operari non deberent, nisi clarè per Notarium id sibi declaratum fuerit, vt num. 18. comprobat quoque ibidem; & in finalibus verbis dicti consilij 18. concludit in hunc modum: Et ex his credo secundum magis communes, & veriores doctrinas, legitimatum per subsequens matrimonium, excludere substitutum vocatum, etiam in defectum legitimorum, & naturalium, ex legitimo matrimonio natorum: & idem concludit dicto cons. 10. num. 9. eod. lib. 1. Sic sanè adnotata hactenus, num. 18. & 19. pro decimo huiusce partis, & iuris dicti D. Francisci fundamento deseruiunt, vt etiam adiectis verbis geminatis: Hijos legitimos y naturales, y de legitimo matrimonio nacidos: Franciscus ipse ad successionem admitti debeat, nec eidem obstet verborum geminatio ipsa, iuxta sententiam relatam, quæ tamen confutatur, & Francisci Bursati obseruationibus nouè respondetur; & aliter quàm hactenus factum fuisset, rationes superiores diluuntur, ex num. 103. cum seqq. & num. 180. Superioribus igitur omnibus mininmè obstantibus, contrarium Regius Hispalensis Senatus rectiùs sustinuit, & definiuit, atque in casu proposito, & in vocatione illa filiorum legitimorum, & naturalium, & ex legitimo matrimonio habitorum, & natorum, dictum D Franciscum, per matrimonium subsequens legitimatum, non contineri, nec ex præsumpta institutoris maioratus voluntate, ex eiusmodi verbis clarè collecta, comprehensum censeri, & consequenter eo excluso, D. Petrum ad successionem eo casu vocatum, & admittendum, instricta iuris ratione, & disputatione decreuit iuridicè. Eiusdem autem senatus sententia & decisio, rationibus & fundamentis sequentibus comprobatur, & fulcitur dilucidè. Ac primum equidem ex his omnibus, quæ pro solutione argumentorum proposui, & scripsi inferiùs, & adeò fortiter adstringunt, vt certas. & tenendas resolutiones, atque doctrinas in hoc casu contineant, & istam partem concludentissimè probent, & idcirco videri omninò, atque ex proposito perpendi debebunt obseruata ibidem. Primò autem loco (vt dixi) ex eo probatur Sena[sect. 20]tus definitio, quod dictus D. Franciscus legitimatus per subsequens matrimonium, non habeat qualitatem illam à testatore requisitam: quia non habitus, nec natus ex legitimo matrimonio, quo casu, qui non probat se talem, qualem se asserit, obtinere non potest, l. non ignorat, C. qui accusare non possunt, Alexander, in consil. 60. column. 5. in vers. venio ad secundum, lib. 2. vbi in specie loquitur de legitimatio[sect. 21]ne, quam quis debet probare. Facit etiam quod dicitur de filio petente hæreditatem patris, qui debet probare, se filium, & legitimum, Butrius, in cap. peruenit, in secunda column. qui filij sint legitimi, Socin. in consil. 39. in principio, volumine 1. vbi dicit, quod[sect. 22] quando legitimitas est fundamentum intentionis alicuius, qui fundat se in legitimitate, illam probare tenetur, per notata in cap. lator, & in cap. causam quæ, qui filij sint legitimi: & per Rolandum, qui in eisdem, in quibus versamur, & terminis, & in ipso articulo legitimati per subsequens matrimonium, sic argumentatur in consil. 100. num. 19. vsque ad numerum 26. lib. 2. cùm igitur præfatus d. Franciscus se fundet principaliter in eo, quod sit legitimus, & naturalis, & de legitimo matrimonio natus, & habitus; probare equidem tenetur præcisè qualitatem eam, quæ est fundamentum suæ intentionis; aliàs obtinere non debebit. Dum autem contendit, quod dicatur natus ex legitimo matrimonio, ratione matrimonij subsequentis (in quo consistit totus neruus præsentis dubitationis) videtur proculdubio necessariò dicendum, quod audiri, seu admitti non debeat, ipsum esse natum ex legitimo matrimonio: quod probatur multis mediis. Et primò, quia legitimati per subsequens matri[sect. 23]monium, licèt pro legitimis habeantur post contractum matrimonium, siue legitimè natis similes sint ex legis dispositione, aut fictione; non tamen dici potest quod sint legitimè nati, aut de legitimo matrimonio procreati; id quod negari non potest, atque expressim probatur ex his iuribus, & Authoribus, quæ ad solutionem primi, & secundi argumenti latiùs recensentur, vbi videri debet (vt nunc dicebam) & post alios ita specificè adnotarunt Carolus Ruinus, in cons. 92. num. 16. lib. 3. Curtius iunior, in consil. 64. num. 12. Natta, in consil. 602. lib. 3. Rolandus, dicto cons. 100. ex num. 26. cum seq. & numero 37. lib. 2. Ioannes Cephalus, in consil. 82. numero 16. & in consil. 117. num. 21. lib. 1. Hippolytus Riminaldus, in cons. 222. num. 66. 67. 83. & 97. Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 24. num. 33. Angelus Matheacius, de legatis, & fideicommissis, libro 3. cap. 15. ex num. 11. & num. 16. Cum ergo Lu[sect. 24]douicus Mexia dicti vincli, & patronatus institutor, toties cauerit expressim, & in omnibus substitutionibus, aut vocationibus repetierit, quod quilibet vocatorum, & in futurum admittendi, siue successuri, sint legitimi & naturales, & de legitimo matrimonio nati, & habiti; & dispositio fuerit relata ad istum casum, non debet proferri ad alium casum similem: quoniam conditio voluntaria debet adimpleri in forma specifica, & non per æquipollens, l. in testamento, & l. Mæuius, & l. qui hæredi, ff. de condit. & demonst. quo stante dicitur, quod licèt legitimatus per subsequens matrimonium, æquipolleat verò, & legitimo, tamen in eo non potest prædicta conditio impleri, nec verificari, cum specificè non fuerit natus legitimus tempore natiuitatis. Quomodo argumentantur omnes ferè iuris Interpretes. qui hactenus in proposito articulo commentaria ediderunt, & inter alios eleganter Rolandus, dicto consilio 100. num. 34. lib. 2. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. dicto titul. 12. num. 17. Riminaldus, in locis antè relatis. Peregr. d. art. 24. n. 33. Pro quibus fortiter vrget l. filium eum, ff. de his, qui sunt sui, vel alie. iur. vbi ad definiendum, cui propriè & iuridicè applicetur nomen legitimi, Iureconsultus inquit esse necessarium, quod natus sit tempore, quo parentes erant maritus, & vxor, vt constat ibi, filium eum definimus, qui ex viro, & vxore eius nascitur; quo equidem ipse Consultus excludit quodcunque aliud tempus, quod ante matrimonium considerari possit. Atque ideò Bald. ibidem, lectura 2. n. 2. pro regula constituit in hæc verba; Quod quantumcunque quis legitimetur, etiam per matrimonium, non dicitur natus de matrimonio. Vrget etiam fortiter l. prima, tit. 13. partita 4. vbi loquens de filiis, qui legitimantur per subsequens matrimonium, dicit expressè: Estos fijos atales no son legitimos, quando nacen: quo nihil clarius, nec magis expressum dicit potuit in proposito, & subdit statim: Tan grande fuerca a el matrimonio, que luego que el padre y la madre son casados, se fazen por ende legitimos: vbi notandum est, legem ipsam non dixisse: Y nacidos de legitimo matrimonio, sed potius contrarium, vt nunc retuli, & vide infra, hoc eod. cap. num. 73. Denique & pro eadem parte silentio prætermitti non potest singularis ponderatio, l. 12. Tauri, quæ est l. 10. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, in illis verbis: Hijo, ò nieto, ò descendiente legitimo, ò de legitimo matrimonio nacido, ò legitimado por subsiguiente matrimonio; Ecce vbi inter hæc differentia constituitur, vt vides, & per verba prædicta, O de legitimo matrimonio nacidos, comprehenditur, atque designatur vera legitimitas per principium iustum, & matrimonium solemne, & datur intelligi, non contineri legitimatum per subsequens matrimonium: quoniam illa alternatiua, O, non subiicitur, inter extrema eiusdem significationis, sed inter diuersa, & formaliter separata, l. generali, C. de sacrosanctis Ecclesiis, l. hæc verba, 124. ff. de verbor. signis. l. prima, §. sublata, ff. ad Trebellian. cap. inter cæteras, de rescriptis, Bartol. in l. si quis ita, num. 1. ff. de auro & argent. legat. Alciatus, in consil. 5. num. 14. lib. 2. Hippolyt. Riminaldus, in cons. 358. num. 78. & in, consil. 451. num. 23. volum. 4. Petr. Surd. in cons. 339. num. 6. & 2. seq. volum. 3. Nec satisfaciunt quatuor illæ solutiones quas ad[sect. 25]duxit Franciscus Beccius, in cons. 165. num. 68. & 69. lib. 2. quod etiam conditionem voluntariam sufficit impleri iuris fictione: nam ex quo in ipsa solutione Beccius fatetur, filium legitimatum ex subsequenti matrimonio, non esse verè legitimum, sed fingi à iure, velut concludenter idipsum deducitur, quod contendimus: nec fingi sufficere, vt adimpleatur ea conditio, elicitur manifestè ex verbis, & rationibus Francisci Manticæ. lib. 11. d. tit. 12. num. 17. & 18. ex quibus solutio eadem prima conuincitur manifestè. Secunda autem solutio fuit, quod conditio etiam voluntatis. impleri quandoq́ue potest pet æquipollens, quando in ea. fuit consideratus. effectus, & ille sequitur etiam ex æquipollenti,secundum Socinum ibi relatum. Verum enim verò, quando assumptum ex Socino deductum verum esset: contrarium namq́ue receptius apparet, vt alio cap, suprà, hoc eodem libro, & tractatu obseruaui: & post alios adnotarunt Ioannes Bolognetus, num. 24. & D. Franciscus Sarmientus, num 12. in l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liberis & posthum. Manticam, Menochium, Prætis, Camillum Gallinium, Thuscum, Anton. Fabrum, & alios quamplurimos, ibidem recensui. In casu præsenti dici non posset, in effectu, & virtualiter conditionem adimpleri, admisso eo, qui non ab initio ex legitimo matrimonio natus, sed per subsequens matrimonium legitimatus fuerat. Non etiam, quod in conditionibus mens prædominatur, hi autem, qui sunt legitimari per matrimonium, successibiles sint ex mente testatoris, vt pro quarta solutione idem Beccius constituit: nam si clausulas præfatæ dispositionis perpendamus maturè, negari non poterit, quin in ea verborum prolatione, legitimos & naturales, & ex legitimo matrimonio natos, legitimatus per subsequens matrimonium admitti non debeat; cùm ex hoc, testatoris, siue institutoris maioratus apertior; & efficacior voluntas appareat, se modum nascendi legitimè & naturaliter, sine fictione & verè inspexisse, vt infrà dicetur, & ex Cephalo, Rolando, Barbat. & Socin. sen. arguendo adnotauit Franciscus. . Bursatus, in cons. 18. num. 2. lib. 1. Sicq́ue ex. verisimili mente institutoris talem filium excludi cùm etsi sit legitimus, non tamen legitimè natus fuerit, vt cum aliis multis arguendo quoque proposuit idem Bursatus, eodem num. 2. Non ergo arguere licèt à verisimilimente testatoris, quæ potius contrarium non modo verisimiliter, sed expressim etiam continet. Nec quoque valere dicere, effectum à testatore consideratum,. virtualiiter sequi: cùm vsque adeò. eius intentioni id repugner, quod ex legitimo matrimonio natos vocauerit specificè, vt in futurum successuri, ac omnes vocati abstinerent se ab illicitis amplexibus, & matrimonio post eos subsequente, quod in plurimum est inæquale, &. agnationi, & dignitati maioratus possessoris non conueniens: & sic in legitimè natis decor familiæ conseruatur; non autem in istis, vt infrà dicetur, & Peregrinus dicto articulo 24. num. 33. in fine notauit. Hippolytus etiam Riminaldus in consil. 222. num. 60. & 161. lib. 2. Pelaez à Mieres, de Maioratu, secunda parte, quæst. 1. qui ex hoc dedu[sect. 26]xit, quod maioratus institutor cauere, & disponere potest, ne in maioratu succedant filij, per subsequens matrimonium legitimati. Et reddit rationem, quoniam mulieres; ex quibus habentur huiusmodi filij, qui postea per, contractum, matrimonij legitimantur, maiori ex parte non sunt honestæ, nec æquales maritis, prout experientia docet quotidie: & sic maioratuum institutores ad impedienda damna; & incommoda irreparabilia, quæ communiter sequuntur ex matrimoniis sic contractis, iustè & iuridicè conditiones eas adiiciunt, vt etiam Peregrinus, & Bursatus, referendi infrà, notarunt: & secundum hæc euidenter elicitur. quàm alienum sit à verbis institutoris, & mente ipsius, id quod Beccius contendit, aut effectum per æquipollens, & virtualiter adimpleri; cùm eâ ratione admissâ, is sequeretur effectus, quem testator reiecit. Quod Hippolytus Riminaldus, d. cons. 222. num. 136. 137. & 161. rectius animaduertit: inquit namq́ue singulariter, valdè interesse testatorum, quod admittantur potius nati ex legitimo matrimonio, quam per subsequens legitimati; & quod ita ipsi voluerunt conditione ea adiecta, & admittere verè legitimos tempore natiuitatis, non autem eos, qui ex pòstfacto tales fierent, ad reprimendas illicitas coniunctiones, vt per Baldum, Socinum, & Beroum ibi relatos. Et quod vocando filios, & descendentes natos ex legitimo matrimonio, considerauit decorem successorum, argumento l. non tantum, §. st emancipatus, ff. de bon. poss contra tabulas. sed in legitimatis etiam per subsequens matrimonium, non datur ille candor successionis, vt per Alex. & Imolam relatos, per eundem Riminaldum, d. num 137. qui num 138. multis exornat. Peregrinus, d. artic. 24. num. 26. qui Pelaez à Mieres obseruationi superiori, quod legitimati per subsequens matrimonium, possint expressè à successione excludi, conuenit omninò, atque ex Curt. iun. & Marzario assentit Bursatus, d. cons. 18. sub num. 14. in vers. Tertiò non obstat consilium Baldi, ibi: Sed in casu, quando de voluntate testantis appareret, quod legitimatum etiam per subsequens matrimonium admitti noluisset, quia tanc excluderetur omninò, prout fieri potest. Et hactenus de primo fundamento huius partis. Secundò deinde facit, quod verba semper debent[sect. 27] intelligi verè, & naturaliter, & non ciuiliter per fictionem, l. finalis, C. de his qui veniam ætatis impet. vbi habetur, quòd si in dispositione fit mentio legitimæ ætatis, intelligi debet de legitima ætate naturaliter, non autem incidenter, , putà si quis veniam ætatis impetrasset: & infert ibi Angelus, quod si factum sit legatum alicui, cum erit Doctor, vel Sacerdos, intelligitur naturaliter. & verè; & non per fictionem. Et hoc modo in proposito nostro arguunt Decius, in cons. 758. In casu Domini, num. 1. & in consil. 276. In causa, num. 8. versic. primo ergo, Ripa, in l. ex facto, num. 19. ff. de vulg. & pup. substitut. Roland. in cons. 100. num. 35. lib. 2. Ioannes Cephalus, in cons. 82. num 12. lib. 1. Iacobus Menochius, in cons. 16. num 6. &. 7. lib. 1. Hippolytus Riminald. d. cons. 222. num. 97. vbi inquit, quod hæc fuit inductio formalis Curtij iunioris, in cons. 64. column. penult. idem Riminaldus, num. 160. & 161. vbi in eadem, qua versamur quæstione, sic quoque argumentatur; &. fundat, quod verba in dubio sunt naturaliter. & non accidentaliter intelligenda, l. qui habet, ff. de tutelis: & sic quod filij, qui ab initio non fuerunt legitiminati, non debent admitti, licèt per subsequens matrimonium legitimati: quia testator videtur naturam,& non accidens considerasse, dum ea verba protulit, non idem sequeretur effectus, vt suprà dicebam. Peregrinus, dicto art. 24. num. 32. qui idipsum comprobat, & quod verba illa, natos, seu procreatos de legitimo matrimonio, factum naturæ denotant, vt scilicèt naturaliter nati, aut procreati sint de matrimonio: & sic quod naturaliter erit accipienda dispositio, non ciuiliter, iuris fictione, seu interpretatione, per textum in dicta l. finali. Præterea, quando verba testatoris possunt trahi ad dupli[sect. 28]cem sensum, naturalem scilicet; & ciuilem potiùs sunt trahenda ad naturalem, vt in l. ex parte, §. insulam, ff. de verborum obligat. l. 3. §. hæc verba, ff. de nego ttis gestis, l finali, C. de naturalibus liberis, & exornat Socinus iunior, in consilio 28. numero 3. & quando[sect. 29] principium natiuitatis fuit vitiosum (vt in casu præsenti) ad illud dicta verba referri non possunt, vt inquit Baldus in finali, columna prima, ff. ad Macedonianum, quem sequitur Castellus, in l. 12. Tauri, verbo siguiente matrimonio. Cum ergo in dicta institutione vinculi, & patronatus Ludouici Mexia, fiat mentio de habitis & natis ex legitimo matrimonio, vt nati ex eo admittantur; dicendum est, quod verba ipsa debeant intelligi de legitimè natis naturaliter, tempore scilicet natiuitatis & non per subsequens matrimonium, & sic per fictionem & ciuiliter, sicuti Hippolyt. Riminaldus, in locis anteà relat is fortiter[sect. 30] adstringit. Nec satisfacit Francisci Becci duplex illa solutio, tradita dicto consilio 165. num. 65. & 66. lib. 2. Vtraque enim ex eo conuincitur apertè, quòd licet legitimitas ea, per subsequens matrimonium proueniens, sit vera, & naturalis, tamen quod eiusmodi filius sic legitimitus sit natus de legitimo matrimonio, dici non potest, cùm eo natiuitatis tempore nullum esset contractum matrimonium inter suos ipsos parentes, vt ad solutionem primi, & secundi argumenti latiùs corroboratur. Et notauit singulariter Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. num 118. vbi[sect. 31] concludit, quod legitimati per subsequens matrimonium, neque secundum veritatem, neque secundum opinionem possunt dici nati ex legitimo matrimonio: quia non entis, nullæ sunt partes, nec qualitates, & tempore natiuitatis nullum extabat matrimonium (vt dixi) Non ergo dubitatur, an sit legitimitas, necne siue an filij sint verè legitimi: conceditur namque, eos esse vere legitimos, sed in eo dubium vertitur, an ea legitimitate sit satisfactum verbis institutoris, qui legitimos, & naturales, atque ex legitimo matrimonio natos, & habitos ad successionem semper vocauit. Tertiò deinde pro eadem parte facit: quia cui non[sect. 32] conueniunt verba dispositionis, non etiam conuenit dispositio per ea importara, l. 4. §. toties, ff. de damno infecto: l. hos accusare, §. omnibus ff. de accusationibus, & alio cap. infrà, axioma hoc vulgare latius exornabitur: & in præsenti, quo versamur articulo, sic arguunt Socinus iunior, in consilio 12. num. 14. Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 24. numero 37. sed verba illa, legitimos & naturales, & de legitimo matrimonio natos & habitos, non conueniunt legitimatis[sect. 33] per subsequens matrimonium: ergo nec dispositio conuenit, quæ natos ex legitimo matrimonio ad successionem inuitat Ex eo etiam, quia ij non sunt legitimi simpliciter, sed secundum quid, ideòque dispositio de natis legitimo matrimonio, non est referenda; per regulam l. hoc legatum, ff. de legatis tertiò: & per ea quæ alio cap. infrà, latius adnotabuntur: nec à verborum proprietate licet recedere indubio, l. non aliter, ff. de legatis tertiò. Ac denique limitata causa limitatum quoque producit effectum, l. in agris, ff. de acquirendo rerum dom. l. age cum Geminiano, C. de transactionibus. Ideoque limitata conditio, vel dispositio ad natos ex legitimo matrimonio, ad hos propriè secundum verba restringi debet: vt ita arguendo concludit Peregrinus, dicto articulo 24. numer. 37. & subdit numer. 38. quod communis vsus loquendi ita intelligit, iuxta quem verba exaudiri debent, l. librorum, §. quod tamen Cassius, ff. de legatis tertio, l. Labeo, ff. de suppellect. legata. Et idipsum latius fundauit Hippolytus Rminaldus, dicto consilio 222. num 112. libro secundo. Quartò hæc ipsa pars probatur ex eo, quod testa[sect. 34]tor dum vocauit filios legitimos & naturales, & legitimè natos, aut ex legitimo matrimonio procreatos respexit ad originem, & principium nascendi: ideo legitimati per subsequens matrimonium non continebuntur, quia non est nostrum extendere scripturas, l. comparationes, C. de fide instrum. & sic arguit in proposito nostro Baldus, in l. Gallus §. si eius, in fine ff.[sect. 35] de liber & posthum idem Baldus, in cap 1. §. naturales, si de feud. fuer. controuer. inter domin. & agn. & in consilio 367. libro 5. vbi inquit, quod testator considerauit naturam, & non accidens: & plenius explicauit Aretinus, in d. §. fi eius, colum. penul. vbi inquit, quod testator per ea verba respexit ad legitimitatem per naturam, non provt est ficta, & accidentalis, iuris authoritate instucta per subsequens matrimonium, aut per scriptum. Et latius discurrit Socinus iunior, in consilio 12. lib 4. Iacobus Menochius, in consi[sect. 36]lio 225. num. 2. lib. 3. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. num. 65. & duob. seqq. vbi quod testator habuit respectum ad modum nascendi naturaliter, & quod videtur se retulisse ad legitimitatem secundum tempus natiuitatis, vt formaliter concludit Natta, in consilio 602. & in consilio 624. num. 19. & 23. & 26. Ioannes Cephalus, qui in terminis nostris facit hanc considerationem in consilio 276. num. 23. lib. 2. Riminaldus ipse, eodem consilio 222. numer. 113. vbi singulariter in hæc verba: Accedit prædictis, quod ista verba; sine filiis legitimis & naturalibus, ex legitimo matrimonio, denotant ad exclusionem substituti; filios esse debere secundum leges, & naturam ex legitimo matrimonio, quales non sunt legitimati per sequens matrimonium, cum essent nati ante matrimonium, sed si sunt legitimi, sunt ex iuris ciuilis mera dispositione contra naturam disponente, d. cap tanta. &c. Et ibidem, numero 161. & seqq. Marc Anton. Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 24. numer. 27. qui hoc medio principaliter vtitur contra legitimarum, & adiicit num 18. quod filiorum plures sunt specie: quidam, qui ex iustis nascuntur nuptiis: alij ex coitu illicito: alij aliis modis, vt ibi explicat. Dum ergo testator in conditione, vel in dispositione vocat legitimè natos, seu de legitimo matrimonio procreatos, ad primam conditionem filiorum respicit, & sic ad alios non est facienda extensio, ad præiudicium grauati, vel substituti: quoniam à persona non est recedendum, l. si vnus, §. ante omnia, ff. de pactis, l si ita stipulatus, §. Chrysogonus ff. de verbor. obligat. l. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liber & posthum. &in specie sic arguunt Baldus, dicto consilio 367. Decius in consilio 88. numero 13. latius Riminaldus senior, in consilio 543. numer, 9. & 20. & idem Peregrinus, vbi suprà, qui adiicit etiam num. 29. quod qualitas legitimitatis, seu de legitimo matrimonio, fuit considerata, & relata per testatorem ad tempus natiuitatis; & sic illo tempore adesse debet, nec sufficit, quod ex pòstfacto interueniat per subsequens matrimonium, l. quid ergo, ff. de his qui not. infamia, l. in delictis. §. si extraneus, ff. de noxalibus action. Tribunus, ff. de militari testamento: & sic arguit idem Baldus, vbi supra, & Alexander, in consilio 5. ex numero 3. lib. 7. & id maximè, , vbi qualitas à testatore considerata substantialis est, nam superueniens post, non iuuat, l. obligari, §. tutor, ff. de auctoritate tutorum, l. his verbis, §. interdum ff. de hæred. institutl. matrem, C. de probationibus. Legitima[sect. 37]tus autem per subsequens matrimonium, consequitur legitimitatem post illud, ergo non ante; cap, tanta, qui filij sint legitimi, ibi Post contractum matrimonium legitimi habeantur: provt infrà dicetur & ponderant Alciatus, parad. lib. 3. capite 12. in fine, Cephalus, in consilio 111. num. 10. libro primo, post alios, quos citat Natta, in consilio 623. columna 4. dicentes, quod quamuis matrimonium faciat eos verè & propriè legitimos, verum est, vt ex nunc, tempore scilicet contracti matrimonij, non autem facit eos verè legitimos tetrò, siue in præteritum à tempore natiuitatis. Et latius comprobat, atque nonnulla iura expendit Hippolytus Riminaldus, præcitato consilio 222. numero 109. & vide numero, 111. vbi Baldum, in cap. innotuit. columna penultima, versic. & notat. de electione. vbi inquit, quod omnis le[sect. 38]gitimatio est præpostera: quia facit quem legitimum ex post facto. Sed legitima ratio est ordinata processio secundum viam naturæ, nam præcedit matrimonium, vt causa, deinde nascuntur legitimi; ordo enim naturæ est, vt causa præcedat causatum suum, l. 2. §. prius. ff. de vulg. & pup. subst. & quamuis (subdit idem Baldus) ista legitimatio per matrimonium, sit restitutio, per quam absterguntur sordes peccati, tamen qui moritur cum filiis sic legitimatis, non dicitur decedere cum filiis legitimè natis: quia legitimatio est ordo præposterus, & macula est impressa origini: & repetit Riminaldus ipse, numero 67. & num. 113. vbi etiam citat Baldum eundem ad hoc, quod legitimatio sit contra ordinem naturæ, eo quod in legitimatione per subsequens matrimo[sect. 39]nium, ordo est præposterus, vt ibi fundat: & numero 112. singulariter scribit, quòd verba ex legitimo matrimonio, reducta ad vulgare, sunt hæc, de legitimo matrimonio; & sic non possunt verificari in filiis legitimatis pet sequens matrimonium, vt latiùs ibi: & numero ipso 113. (vt supra retuli) quod[sect. 40] verba sine filiis legitimis & naturalibus, ex legitimo matrimonio, denotant ad exclusionem substituti, filios esse debere secundum leges, & naturam ex legitimo matrimonio, quales non sunt legitimati per subsequens matrimonium, vt ibi videbis: & numero 151. Riminaldus ipse post Nattam, & alios notauit, at.[sect. 41] que comprobauit, quod subsequens matrimonium, licèt purget omnem maculam præcedentem, non tamen ideo fit, quin adfuerit macula in generatione; at testator dum requirit legitimam natiuitatem, vult eam esse puram, & immaculatam, vt. Natta antea probauit dicto consil. 624. n. 25. & Rolandus, dicto consil. 100. num. 26. 28. 29. 30. 37. & 38. lib. 2. qui traditis supra, ex num. 34. assentit omninò. Et hactenus de quarto fundamento huiusce partis, quo includuntur, atque ponderantur tria illa fundamenta, quæ de per se considerauit Peregrin. dicto art. 24. num. 27. 28. & 29. quoniam in vnum, eundemq́ue finem rendunt, videlicet quod testator respexerit legitimitatem, siue filiorum nascendorum conditionem, tempore, atque origine nascendi, & quod eo momento natiuitatis, qualitatem eam desiderauerit, sic superiora, & alia eiusdem Peregrini fundamenta simul recenset (sed eum non citat) Hieronymus Cæuallos, practicar. commun. contra commun. quæst. 2. ex numero 67. vsque ad numerum 73. & num. 76. vsque ad numerum 86. argumento quoque præfato, &[sect. 42] quod qualitas adiuncta verbo, intelligitur secundum tempus verbi; eo autem tempore, quòd legitimati per subsequens matrimonium, legitimi non fuerint nec nati ex legitimo matrimonio; ex mente omnium qui partes Baldi contra legitimatum sustinent, vtitur Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. dicto titulo 12. num. 10. & ante ipsum cum aliis Rolandus, dicto consilio 100. num. 26. & sequent. lib. 2. Hippolyt. Riminald. dicto cons. 222. num. 69. & seq. & n. 67. Menochius, lib. 4. præsumptione 81. numero 17. Angelus Mattheaccius, de legat. & fideicommissis, lib. 3. cap. 15. n. 13. & seq. Nec satisfaciunt solutiones illæ tres, quas Franciscus[sect. 43] Beccius, dicto cons. 165. num. 64. & 65. adduxit; vtpotè cùm eædem ex ipsa rei veritate, & nunc scriptis, ex traditis etiam ad solutionem primi, & secundi argumenti, concludenter elidantur, atque vincantur; atque vel vno solum verbo. quod qualitas præfata natiuitatis ex legitimo matrimonio, nec adfuerit, nec adesse potuerit in origine, & initio nascendi, & sic tempore verbi defuerit; cùm nondum inter ipsos filij parentes matrimonium fuisset contractum. Sic sane Sfortiam Oddi, & alios iuris Interpretes deceptos in solutione fundamenti prædicti, concludenter ostendunt Angelus Mattheaccius, lib. 3. dicto cap. 25. ex n. 14. Hippolyt. Riminald; qui latius confutat præcitato cons. 222. num. 67. & n. 69. vsque ad num. 84. vbi Alciati solutiones subuertit: & iterum num. 84. & 87. & reddit rationem, quia matrimonium, quod est causa legitimitatis, debebat præcedere, & tamen subsequitur, & sic effectus præcedit suam causam, quod non potest fieri per naturam, neque etiam per fictionem, quia testator vt hanc fictionem excluderet, addit, ex legitimo matrimonio procreatos, & sic legitimatus per sequens matrimonium, non potest dici natus ex legitimo matrimonio, vt dictis locis, & maximè dicto num. 67. 83. 111. & 113. in fine, & 151. & 152. idem Riminaldus concludit. Rolandus etiam, dicto cons. 100. n. 30. lib. 2. Quintò prætereà facit, quoniam dictio, ex, seu de,[sect. 45] de legitimo scilicet, vel ex legitimo matrimonio natos, pro sui natura denotat causam proximam, immediatam, & materialem, l. si eo tempore, ff. de peculio, l. prima. §. si emancipatus, ff. de coniungend. cum emancip. lib. l. prima. §. ex incendio. ff. de incendio, ruina, & naufragio. l. non dubium. C. de legibus, cap. cum causam, de electione. & exornant Authores quamplurimi, de quibus, infrà alio cap. & relati per Peregrinum, dicto art. 24. num. 31. qui in hoc ipso, quo versamur, articulo, sic argumentatur post alios Authores. Exornat etiam, & de natura dictionum prædictarum dicit aliqua Syluester Aldobrandinus, in cons. 115. numero 2. 5. 6. 9. 10. 28. & 31. & sic tempus natiuitatis, & legitimi matrimonij, vt cum Zucardo, & Cephalo arguit Rolandus, dicto consilio 100. numero trigesimo octano, in fine, lib. 2. & cum eisdem, & Decio, & Mantua, Peregrinus, dicto num. 31. Menochius, in consil. 225. num. 1. & 4. in consil. 227. num. 62. lib. 3. & præsumptione 81. num. 13. Hippolytus Riminardus, dicto consil. 222. num. 112. per totum, lib. 2. cum ergo legitimatus per subsequens matrimonium, dici non possit natus proximè & immediatè ex legitimo matrimonio, cùm natiuitatis tempore nullum esset contractum matrimonium; clarè consequitur, dictum D. Franciscum non contineri sub dispositione institutoris dicti vinculi,& patronatus, qui vocauit de legitimo matrimonio natos: quoniam ex verba verificari non possunt in filiis legitimatis per subsequens matrimonium, cum dictæ præpositiones denotent causam materialem (vt dictum est) at illorum filiorum materia non erat de legitimo matrimonio, quia quando ad materiam reducti sunt, non erat matrimonium; ergo non erant tales, qui facerent deficere fideicommissum, vel ad maioratum admitti deberent, provi concludit eruditè Hippolyt. Riminaldus, dicto cons. 222. num. 112. nec satisfaciunt tres illæ solutiones Iacobi Menochij, Prima dicto consilio 225. numero[sect. 46] vigesimo secundo, in versic. non obstant nunc adducta, dum respondet, quod immò legitimatus per subsequens matrimonium, dicitur immediatè natus ex legitimo matrimonio præsumptione legis. Aliæ vero duæ, in dicto consilio 227. numero 63. quod scilicet dictiones illæ, de, & ex, significant causam mediatam, & remotam. Aut posito quod causam proximam, & immediatam significarent, legitimatum hunc dici natum ex legitimo matrimonio, ob id quod per euentum conditionis, hoc est, subsecuto ipso matrimonio, actus remanet purus, ex quo conditio retrotrahitur, & lex efficit, vt censeatur iam ab initio procreationis, & natiuitatis contractum matrimonium. Nam prima illa solutio (vt vides) vsque adeo rei veritati. & communibus Interpretum traditionibus repugnat, vt admitti, aut sustineri non valeat vllo pacto. Nam etsi lex disposuerit, vt tales filij per subsequens matrimonium legitimati, pro legitimis habeantur, nusquam tamen lex ipsa natos eos ex legitimo matrimonio præsumpsit, vtpote cum præsumere non potuerit, vbi certa erat veritas contraria, immò nec fingere, vt Peregrinus, dicto artic. 24. numero 36. obseruauit: atque elegantissime Hippolyt. Riminaldus, præcitato cons. 222. num. 76. & seq. vbi probat, quod cum præsumptio cadat super dubio, fictio verò super certo; sicque præsumptio cessat, vbi constat de veritate, sicque sumus in casu certo; præsumere lex non potuit, vsque à principio fuisse matrimonium. Nec etiam fingere per fictionem translatiuam, vt statim dicetur, & per ipsum Authorem, & Peregrinum, vbi suprà, Ex quibus & tertia conuincitur solutio. Secunda autem, quod dictiones præfatæ significant causam remotam, & mediatam, quantum repugnet iuribus in initio huiusce fundamenti adductis, adeo manifestè, & ad oculum patet, vt maiori comprobatione res non indigeat, & latius probetur infra alio cap. huiusce tractatus. Idque vel eo etiam, quod de natura dictionis eiusdem, de, vel ex, sit,[sect. 47] denotare substantiam eius, cui adiungitur, provt aliorum authoritatibus, & testimoniis comprobat Syluester Aldobrandinus, dicto consilio 115. numero 7. & numero 9. & inde infert ad nostrum pisum casum præsentem, vt propter naturam earum dictionum, legitimati per subsequens matrimonium, non dicantur nati de legitimo matrimonio, vt contineantur sub ea dispositione, ad quam legitimè nati, siue ex legitimo matrimonio procreati inuitantur. Rursus & sexto loco facit, quod legitimatio ex sua[sect. 48] natura non trahitur retro, ex sententia quorundam, vt in §. liceat igitur, ibi, & suos de caetero, & ibi, hoc facto exinde filios. quib. mod. natural. effician. legit. & in §. illud, in authent. quibus mod. effician. sui. & quamuis in legitimatis per rescriptum Principis ea iura loquantur, procedunt etiam in legitimatis per matrimonium, vt inquit, atque ex aliis Authoribus comprobat Marc. Anton. Peregrin. de fideicommiss. art. 24. n. 34. quod si dixeris ex sententia aliorum iuris Interpretum retrotrahi legitimationem, vt per Hippolyt. Riminaldum, referendum infr§, & maximè in dicto cons. 222. n. 20. vbi retulit Abbatem, Præpositum, Iasonem, Socin. Iunior. & Anguissolam, sic tenentes, & agnouisse Manticam ipsum, lib. 11. dicto tit 12. n. 20. in principio. Respondetur, in hoc Interpretes maiori ex parte conuenisse, & Manticam eundem declarasse statim, quod scilicet ad ea, quæ determinato modo habet voluntæm, non fingit retrò legitimatio, vt illa extendere possit, vt ad literam inquit Baldus, in l. in testamento, n. 14. in fine. C. de testam. militis. Alexand. in l. Lucius, n. 17. ff. de vulg. & pup. substitut. Ripa. in l. ex facto, §. si quis, num. 4. ff. ad Trebel. Ruinus, in cons. 92. num. 16. versic. & ita etiam, lib. 3. qui scribunt, quod licet aliàs legitimatio retrotrahatur ad tempus natiuitatis, tamen non trahitur retrò quoad interpretationem voluntatis testatoris; & sequitur Mantica, dicto num 30. & vltra eum Rolandus, dicto cons. 100. num. 41. lib. 2. post Bald. Alexand. Ripam, & Imolam, id ipsum tradidit, quod scilicet vbi agitur de testatoris voluntate interpretanda, legitimatio, etiam per subsequens matrimonium retrò non trahitur. Hipolyt. Riminaldus, præcitato cons. 222. n. 75. lib. 2. Ratio est, quia voluntas testatoris (maximè cùm modum considerauit) non debet trahi ad casum fictum; vbi potest verificari in casu vero & proprio, vt Bart. & communiter omnes tradiderunt in l. Gallus. §. & quid s tantum, ff. de liber. & posthu. atque ex ipsis notatuit Mantica, dicto num. 20. lex enim nunquam fingit, nisi exigente æquitate, quæ in hoc casu non datur, l. sciendum cum seq. ff. ex quibus causis maiores. l. non dubito, l. postliminium. ff. de cap. & postlim. reuersis. Bartolus, in l. si is qui pro emptore. n. 2. de vsucapionib. idque indubitatè magis, quando ex retrotractionis fictione, præiudicium infertur tertio, quia tunc con solum æquitas, immò iniquitas maxima esset, inducere fictionem; & ideò non erit admittenda, vt in terminis successionis maioratus tenet Tiraquellus, de primogenitura, quæst. 34. num. 19. Molina, de Hispan. primogen. lib. 3. cap. 1. num. 7. Peregrinus, de fideicommissis, art. 23. num. 62. Anton. Faber, de erroribus pragmat. decad. 35. errore 6. Hippopolytus Riminaldus, dicto cons. 222. lib. 2. qui nonnullis in locis eius consilij, retrotractionis articulum hunc præsentem attigit, & distinctè magis, quàm alius fecisset, adnotauit nonnulla: nam inprimis arguendo dixit num. 20. quod legitimatio per sequens matrimonium, dicitur fieri per fictionem translatiuam, nam matrimonium retrotrahitur, & contractum fingitur ante natiuitatem filiorum, & refert Authores nonnullos sic tenentes, quos retuli suprà in initio huius numeri. Deinde statuit num. 92. cum aliis Authoribus legitimationem non retrotrahi in præiudicium tertij, quod etiam dixit n. 11. & n. 131. & 133. limitauit singulariter, quod scilicet legitimatio per sequens matrimonium operatur in præiudicium tertij ex præsumpta disponentis voluntate, vt in casu. l. si vnquam, C. de reuocan. donat. Rursus, n. 75. & 77. constituit, legitimationem per subsequens matrimonium non retrotrahi quantum ad interpretandam voluntatem testatoris. & inde quod locum non habet, quando testator voluit eam omnino excludere, provt facit, dum requirit, filium legitimè natum: & negari non potest, quòd legitimatur per subsequens matrimonium, non sit legiti mè natus secundum veritatem, quam testator visus est intueri, vt ipse Riminald. Concludit num. 152. & adiicit n. 82. post Bened. de plum. & Alex. quòd legi[sect. 49]timatio non tantum potest, nec tam latè porrigetur, etiam ex viretrotractionis, vt legitimatus dicatur verè legitimus originaria legitimitate in specie, quæ ex matrimonio procedit. Ac denique concludit num. 96. & quatuor seqq. quod quamuis legitimatus veniat in dispositione legis loquentis de natis ex legitimo matrimonio, secus tamen esse in hominis dispositione, vt latiùs infrà notabitur. Septimò facit authoritas permultorum iuris In[sect. 50]terpretum, qui in fortioribus terminis, quam his, in quibus nunc versamur, scriptum reliquerunt, atque constanter asseuerarunt, legitimatum subsequens matrimonium, non excludere substitutum sub conditione, si decesserit sine liberis de legitimo matrimonio procreatis, vel legitimè natis; sicque nec ad successionem fideicommissi, aut maioratus admitti, ex sola adiectione legitimitatis, per verbum legitimè natis. aut ex legitime matrimonio procreatis, per subsequens matrimonium legitimatum. Et hi equidem (quos longa serie[sect. [51]] commemorabo infrà ad solutionem noni argumenti, ex n. 95.) non modo sunt pares pro substituto contra legitimatum, cum cæteris contrariæ partis Authoribus, sicuti esse pares profitetur Sfortia Oddi, & eum refert Hippolyt. Riminald. dicto cons. 222. n. 206. verum etiam longè plures sunt numero, si hi excludantur, qui pro legitimato, vel specifice in terminis nostris non respondeunt, vel in aliis terminis loquuntur, aut de feudis, non de substitutione sermonem instituunt, sicuti eleganter concludit Riminald. n. 207. vbi inquit in hunc modum: circa quorum conclusionem diligentiùs est considerandus calculus ab eis firmatus: nam si de medio tollantur illi, qui vel sibi parum constantes fuerunt in hac quæstione, vel materia; sicut & alij, qui in diuersis terminis à casu nostro scripserunt. Quique de feudis locuti sunt, non de substitution; demúmque consilium collegij Patauini periculosum: facilè patebit. cæteros à me missos. vt partem legitimati fouentes, longe pauciores remanere Scribentibus pro substituo, & c Et inferius ibi: Omnibus igitur Baldi sequacibus cumulatis vna cum ceseris qui tenent in terminis opinionem pro substituto, longè maiori numero sunt Doctores pro eo, quam pro legitimato: & ita cessat, quod authoritates sunt æquales, vt dicebat Sfortia, Et vide ipsum Riminaldum, in eodem cons. 222. ex n. 167. vsque ad num. 178. & n. 192. vsque ad num. 206. vbi suo ordine id ostendit, & per multos ex his, qui pro ipso legitimato contra substitutum, & contra sententiam Baldi allegantur, nequaquam id probare, siue in ipsis terminis, in quibus versamur, non loqui. Octauò corroboratur hæc eadem pars, & sententia, quoniam in casu præsenti mens, & intentio fundatoris dicti vinculi & patronatus magis augetur, & apertiùs ostenditur ex verbis ab eo prolatis, quam in terminis, in quibus Authores omnes maiori ex parte loquuntur, de quibus fundamento præcedenti meminimus; & infrà ad solutionem noui argumenti tractatur fundator namque ipse non fuit contentus exprimere, quod omnes vocati, & substituti, essent legitimi & naturales, sed addit, ex verbis ita geminatis, & ex legitimo matrimonio nati, & habiti, quibus clara voluntas colligitur, legitimatos per subsequens matrimonium excludendi; vt in terminis tradidit Ruin. in cons. 92. n. 14. lib. 3. Butrius, Afflictus, Gratus, Berous, Socin. iunior, Cephal. & Rolandus, cum quibus ita in indiuiduo in casu nostro defendit, & respondit Hippolyt. Riminal. dicto cons. 222. num. 61. lib. 2. vbi inquit, quod verba, si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, ex legitimo matrimonio. sic repetita, & ge[sect. 52]minata, censentur apposita ad excludendum legitimatos per subsequens matrimonium, & Doctores communiter considerare prædictam geminationem verborum dicereque in hoc casu neminem discrepare, sed communiter conuenire, tanquam claro, & aperto. Et idem defendit n. 144. defendunt etiam Prosper Pasetus, in consilio 98. 99. 100. 151. & 152. Tiberius Decianus, in cons. 42. n. 28. num. 28. lib. 1. & in his terminis geminationis verborum, permulti opinionis contrariæ sectatores; sic quoque obseruarunt, & contra legitimatum per subsequens matrimonium responderunt, vt infra dicetur, & in ipsis, in quibus versamur, terminis, post alios multos probauit Petr. Surd. decis. 319. ex n. 5. cum seq. in illis verbis: His vero nihil mouentibus, Senatus declarauit, euenisse casum fideicommissi ad fauorem dictorum, de Andreasiis: quia filius domini Marci Antonij, legitimatus per securum matrimonium, non facit deficere conditionem adiectam substitutioni, si decesserit D. Marc. Anton. sine filiis legitimis & naturalibus, & ex legitimo matrimonio procrearis, secundum opinionem Baldi, & c. Et inferius, ibi: Et nouissime sic iudicatum fuisse in Pedemontano Senatu, refert Thesaurus, decis. 196. n. 4. Zuchard. in rubr. ff. si certum petatur, n. 3. quæ opinio videtur trocedere sine difficultate, quando sunt positi in conditione filij legitimi & naturales, & ex legitimo matrimonio procreati; tum propter geminationem, quædemonstrat magis enixam voluntatem; tum propter vitandam superfluitatem, quæ induceretur, nisi vltimæ verba de legitimo matrimonio hoc importarent; ts quia copula requirit omnium copulatorum concursum; tum demum, quia copula stat ampliatiue, secundum Bartolum, in l. ea tamen adiectio, ff. de legatis tertio, & c. Nonò comprobatur ipsa sententia ex eo, quod dicti vinculi, & patronatus institutor non modò in prima, & secunda, & tertia substitutione, aut vocatione[sect. 53] expressit, quod ab eo vocati, & in futurum successuri, essent legitimi & naturales, & ex legitimo matrimonio nati, & habiti, sed etiam eadem verba replicauit in omnibus aliis sequentibus substitutionibus, aut vocationibus, & in fine dispositionis per clausulam generalem id repetit; vnde deprehenditur magis enixa voluntas sua, admittendi eos duntaxat, qui ex legitimo nati fuissent matrimonio, & excludendi non natos legitimè, etiam postmodum subsequens matrimonium legitimatos: provt formaliter arguit Parisius, in consilio 9. num. 42. & in cons. 12. num. 145. lib. 2. Mantua, in cons. 28. num. 12. & 13. lib. 2. Hippolyt. Riminaldus, d. cons. 222. n. 62. lib. 2. Decimò denique, & vltimo loco confirmatur eadem pars ex eo, quod in fortioribus terminis eleganter sensit Natta, in cons. 624. n. 18. referendo Baldum, in cons. 367. vol. 5. & cum eo adnotauit Riminaldus[sect. 54] ipse, vbi suprà, n. 144. & quatuor seq. vbi respondet argumento antea proposito. n. 18. & constituit, quod verba illa, de filiis legitimis & naturalibus, ex legitimo matrimonio, respiciunt natiuitatem, & ad eam videntur referri, etsi verbum natis non adiiciatur, quoniam suppletur, & tacitè subintelligitur, & ob id legitimatis per subsequens matrimonium non conueniunt, vt latius ibi fundat Riminaldus: & n. 148. concludit, quod exempla Doctorum de filiis ex legitimo matrimonio natis, sunt expressio eius, quod tacitè inest,[sect. 55] quæ nihil operatur; si ergo sufficit iuxta istorum Authorum sententiam, vocare legitimos ex legitimo matrimonio, etiam non adiecto verbo natos (quoniam verbum id subintelligitur) quanto magis sufficere debet, vt legitimati per subsequens matrimonium non admittantur, quando legitimi & naturales, & ex legitimo matrimonio nati, & habiti vocantur, vt in præsenti contigit. Nec obstant argumenta pro contraria parte adducta. Non obstat primum, quoniam respondetur, præfatum Ludouicum, dicti vinculi, & patronatus institutorem, non solum voluisse, quod hi, qui in futurum successuri fuissent, legitimi essent; quo casu iuxta resolutionem communem in ipso primo argumento præhabitam, res prorsus caret dubitandi ratione, vt ibidem animaduertebam; sed etiam simul cauisse, quod iidem successuri in dicto vincluo, ex legitimo matrimonio nati, & habiti fuissent, quod semper requirit, & in omnibus vocationibus exprimit, vt sæpè repeti[sect. 56]tum est; per subsequens autem matrimonium legitimati, non sunt verè legitimi à die natiuitatis, sed à die contracti matrimonij, per fictionem autem à natiuitate; sicuti probaui suprà num. 23. & quamplurimi Authores notarunt vnanimiter, quos pro opinione Baldi aggregabo, & commemorabo infrà ad solutionem noni argumenti: & referendi infrà. Matrienzus etiam, in l. 10. tit. 8. gloss. 3. num. 16. lib. 5. vbi id maxime procedere inquit, in præiudicium tertij: Hippolyt. Riminald. dicto cons. 222. num. 77. 98. 99. 109. & 113. Ceruantes, in l. 12. Tauri, num. 77. & 80. Cephalus, in consil. 82. num. 20. lib. 1. Cæuallos, commun. contra commun. q. 2. ex num. 75. cum seq. & cum Rolando, & aliis, Peregrinus, dicto art. 24. num. 42. & 43. Quoniam etsi ex legis dispositione effici potuerint[sect. 57] verè legitimi, per subsequens matrimonium legitimati, non tamen lex potuerit eos facere ex legitimo matrimonio procreatos, quod vere ipsi non sint nati ex legitimo matrimonio, sicuti probaui numeris præcedentibus, & communiter obseruarunt Authores omnes, qui opinionem Baldi sequuntur, & in terminis scripsit, & nonnullis iuribus comprobauit Cardinalis Francisc. Mantica, de coniectur. vltimvolunt. lib. 11. tit. 12. num. 19. Riminaldus, vbi suprà, num. 82. & 83. Peregrin. n. 36. & 37. vbi inquit, quod sicut facta pro infectis haberi non possunt, l. in bello. §. factæ. ff. de capt. & postlim. reuers. ita per contrarium, quæ facta non sunt, pro factis haberi non possunt: ac idcirco impossibile est, vt qui per naturam non est legitimè natus, sit natus legitimè, cùm ergo licèt legitimatio iuris sit, natiuitas, & matrimonium sint quid facti; lex eadem, quæ per subsequens matrimonium, vel per alios modos fecit aliquem legitimum, facere non potest eum de legitimo matrimonio natum, & habitum, um sit facti, quod iure ciuili infirmari non potest: l. 1. §. si vir, ff. de acquir. posses. nec pro infecto haberi, vt Peregr. recte constituit: & idem obseruauit ex communi sententia Antonius Thesaurus decis. Pedemontana 196. sub num. 4. in illis verbis: Ad[sect. 58] allegata in contrarium respondebatur, quod hi filij sunt proprie filij legitimi, non tamen procreati ex legitimo matrimonio, cum qualitas adiecta verbo, debeat intelligi secundum tempus verbi, ita quod legitimatio debeat interuenire in conceptione, & procreatione, vel saltem in natiuitate, non autem post; videtur enim. testator eos voluisse admittere, qui in vero matrimonio, & sine macula peccati mortalis procrearentur, quod non est in talibus, qui in peccato mortali concepti sunt, & aliquando ex matre indigna. Obseruauit quoque eleganter Antonius Faber, de erroribus prag. mat. decad. 35. errore 6. ad fidem, sol. 528. in illis verbis: Nisi ponas in fi[sect. 59]deicommissi successione positos fuisse liberos, non sub ea qualitate naturalium & legitimorum, sed ex legitimo matrimonio procreatos, quomodo vt plurimùm hodie concipi tales conditiones solent. Superueniens namque matrimonium, etsi non modo legitimum est, sed etiam legitimos facit liberos omnes antea natos; facere tamen nequit, vt ex, legitimo matrimonio procreati sint, qui ante matrimonium procreati fuerunt; quia hæc verba coniungunt natiuitatem cum legitimitate, vt ita dicam, matrimonij, vt necesse sit matrimonium fuisse legitimum iam eo tempore, quo nati sint, ij, qui se in conditione positos velint dicere. Quae res facit, vt legitimatio etiam per subsequens matrimonium facta, nunquam retrotrahatur ad tempus natalium, præsertim vero in præiudicium tertij, cui medio tempore ius fuerit acquisitum, §. sit igitur licentia. dicta nouella 74. quib. mod. nat. effician. legit. Adnotauit etiam singulariter Andreas Fachineus, controuersiarum iu[sect. 60]ris, lib. 4. C 54. in princip. in illis verbis: Ego eorum sententiam amplector, qui negant in hac proposita specie substitutum excludi. Fundamentum, quo nixus sum, illud est; quia testator locutus est de filiis natis ex legitimo matrimonio, vt patet. Tales autem filij, vt maximè legitimi habeantur, iuxta cap. tanta. qui filij sint legitimi: non tamen habentur pro natis ex legitimo matrimonio: ratio est, quia lex facere potest, vt qui ob aliquam causam legitimus non est, habeatur tamen & reputetur legitimis (est enim hoc in legis potestate positum, cum à lege dicatur legitimus) sed facere non potest lex, vt qui natus non est ex legitimo matrimonio, habeatur, & sit tanquam ex legitimo matrimonio natus, hoc enim in facto, non in iure consistit: quare cum ad factum hoc respexerit testator, mentione facta filiorum ex legitimo matrimonio natorum, non videntur huc pertinere filij, qui non sunt nati ex legitimo matrimonio, licet postea contractum fuerit matrimonium, & ex eo ipsi legitimi effecti fuerint. Et in eo[sect. 61]dem placito fuit etiam ante prædictos Authores, Hippolyt, Riminald. dicto cons. 222. & numeris relatis supra, num. 56. Rolandus quoque dicto consil. 100. n. 31. lib. 2. qui refert Baldum, in l. Paulus, in prima lectura,[sect. 62] vltim. notab. per illum textum, ff. de satu hominum. dicentem, quod omnia testamenta facientia mentionem de legitimè natis, requirunt, quod quis legitimè sit conceptus, aliàs non potest dici legitimè nasci. Et[sect. 63] confirmat num. 32. adiicitque num. 33. post eundem Baldum, alio in loco, & Ruinam, & Curt senior. quòd vt filius nascatur iustus, opus est quòd nascatur post matrimonium, secus si matrimonium sequa[sect. 64]tur natiuitatem: & numero 37. inquit etiam post alios Authores id, quod numeris præcedentibus, ex aliis comprobaui, quod legitimatus per subsequens matrimonium, etsi provt ex nunc, fit verè & pro[sect. 65]priè legitimus; non tamen provt ex tunc, & in præteritum, inspecto tempore natiuitatis. Et inde infert, quod cum talis verè & propriè loquendo non sit natus de legitimo matrimonio, sed secundum quid, provt nunc; & post hac, non autem anteà, quod de eo non intelligitur, nec intelligi potest dispositio, qua ex legitimo matrimonio nati vocantur, cum in hac legitimationis, sicut, in alterius[sect. 66] actus materia, verba in potentiori significatu sint accipienda, l. si filius familias. § sin, ff. de dona. & ita . argumentatur Decius, & Cephal. ibi relati. & simpliciter, & non secundum quid, l. hoc legatum. ff. de legat. tertiis, & alio cap. infrà latius exornabitur. Non obstat secundum argumentum, quod legiti[sect. 67]mati per subsequens matrimonium, quoad successiones, & omnia legitimi censeantur. Quia id locum habet in dispositione legis, siue in his, quæ ab ipsa lege deferuntur, non verò in hominis dispositione, siue in his, quæ deferuntur ex iudicio testatoris; quia in his cum principaliter inspici debeat, quæ fuerit testatoris voluntas, qui fideicommissum sub ea conditione iniunxit, eaque primum locum obtineat: l. in conditionibus, in principio, cum vulgatis. ff. de condit. & demonst. diuersimodè statuitur, vtpotè cùm le[sect. 68]gis dispositio, & ordinatio mitiùs interpretetur, quàm hominis prouisio, quæ strictiùs interpretatur, l. Celsus, ff. de arbitris, l. amplius non petitum, ff. rem ratam haberi, & cum aliis Authoribus Hippolyt. Riminaldus; dicto consilio 222. numero 101. & 102. Ideoq́ue quandoque moderatur. lex prouisionem legis, non tamen moderatur nec restringit dispositio[sect. 69]nem hominis, Glossa, in l. assiduis, C. qui potior. in pign. haben. Ratio est, quia prouisio hominis, est lex sua particularis, l. legem, C. depactis, §. disponat, in authent. de nuptiis, cum similibus: & per Riminaldum; vbi supra, num. 2. & hominis prouisio facit cessare prouisionem legis, l. finali. C. de pactis conuentis. Propterea dispositiones hominum secundum sonum[sect. 70] verborum sunt exaudiendæ, nec reducuntur ad iuris intellectum, quando verborum sonus in sui significatione repugnat ordinationi iuris; sicuti ex pluribus deduxit Andr. Alciatus, regula 3. præsumptione 32. numero nono, quem refert. & hæc posteriora nouiter exornans; ita proposito huic secundo argumento respondet post Butrium, Præpositum, Alexand. Ruinum, Socin, iun. Cephal. & Rolandum, Peregrinus de fideicommissis, dicto articulo 24. numero 41. &42. qui concludit, verum esse, quod in his, quæ pendent à iuris communis dispositione, legitimatus ea omnia iura assequatur per subsequens matrimonium, quæ in ipso argumento diximus; in his verò, quæ ex testatoris dispositione dependent, quòd id duntaxat assequitur, quod testator ipse voluerit, cuius dispositio iuxta verborum proprietatem intelligi debet, vt alio cap. suprà latiùs probaui: iuxta verborum autem proprietatem, eiusmodi filius per subsequens matrimonium legitimatus, verè non continetur sub dictis verbis; (vt dictum est) cùm verè ex legitimo matrimonio procreatus non fuerit. Et ita quoque respondit ipsimet argumento Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro vndecimo, titulo duodecimo, numero vigesimo primo, quem Peregrinus non citat. & sentit apertè Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 4. dicto cap. 54. in versic. respondeo hoc textu, vbi respondet ad text. in l. cum quis, C. de natu[sect. 71]ralibus liberis: quem pro contraria parte in argumento adduximus. Respondet etiam Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. ex numero 155. vsque ad numerum 161. cum in contrarium eum expendisset anteà num. 22. Peregrinus quoque, præcitato artic. 24. n. 45. & vide numero 20. Ego vero textui eidem, & proposito argumento sic resonderem, legitimatum per subsequens matrimonium, in nihilo differre à veris & le[sect. 72]gitimis filiis, ex legitimo matrimonio natis, & omnes successiones assequi, ad quas legitimi vocantur; in eis scilicet terminis, in quibus iura ipsa loquuntur, hoc est, post legitimationem, sicque matrimonium subsequutum, non verò antea; quòd clarè probat textus. in dicto cap. tanta est vis, qui filij sint legitimi, in illis verbis: Tanta est vis matrimonij, vt qui antea sunt geniti, post contractum matrimonium legitimi habeantur. Et in authent. quibus modis naturales effician. legit. §. liceat igitur, ibi: Et suos de tætero & sub potestate habere. Et in §. sit igitur licentia, suprà allegato. ibi. Et hoc facto exinde frui tali solatio. Et in dicto §. reliqui, in versic. semel. & in l. 4. titulo 15. partita 4. ibi: En adelante heredan los bienes del padre, e auran honrra de hiqos legitimos. Et in l. 9. eiusdem tituli, ibi: son dende en adelante legitimos, e han todas las honrras, que los fijos que nacen de casamiento derecho. Et quamuis hæc iura ( excepto dicto cap. tanta est vis) loquantur in legitimatis per rescriptum Principis, procedunt etiam in legitimatis per subsequens matrimonium, vt per Tiraquellum, de primogenitura, quæstione 34. num. 8. Rolandum, dicto consil. 100. num. 37. libro 2. sic ad eum modum, & tanquam si de legitimatis per subsequens matrimonium loquerentur, omnes Authores expendunt ea iura, qui partem legitimati amplectuntur, & Baldi opinionem improbant. Cùm ego iura metipsa probent expressim, tales filios legitimatos per secutum matrimonium, ab initio non esse legitimos, seu de legitimo matrimonio natos, sed post contractum matrimonium legitimos haberi; vt in dicto cap tanta est vis, exprimitur specificè; non modò legitimati ipsius partem iuuant, vt iidem Authores (sed malè quidem putarunt) qui pro eo responderunt; sed potiùs contra eos retorqueri possunt, vt Baldi opinionem probent concludenter, vtpote cùm de legitimo matrimonio, & sic ab initio & origine legitimos natos, non verò postea legitimos effectos per subsequens matrimonium testator vocauerit, vt sæpè dixi, cuius voluntas principaliter obseruari debet in sua dispositione, vt nunc dicebam, quicquid in legis dispositione aliter sit, vt superiùs probaui. Et per hæc patet solutio ad ea, quæ vltra omnes[sect. 73] hucusque Scribentes annotauit Ioannes Garsia, in commentariis de mobilitate, glossa 21. numero 62. quò loci existimauit, legitimarum ex subsecuto matrimonio, esse legitimum etiam ex rigore strictæ significationis, contra Anton. Burrio, & sequaces, quod quidem nisi intelligatur iuxta superiora, & provt ex nuuc, (quod ipse non admittit) conuincitur à parte ex eisdem iuribus, ac maximè ex dicto cap. tanta est vis, nec aliquid nouitatis inducit l. prima, titulo 13. partita 4. in veisic. otro si son legitimos ( quicquid Author idem contrà contendat) verè namque ea lex nihil addit iuri communi, sed duntaxat confirmauit decisionem illam pontificiam dicti cap. tanta est vis, quod euidenter, & ad oculum patet; nam licèt in principio dixerit, Otro si son legitimos los fijos que ome ha en la muger que tiene por barragana, si despues de esso se casare con ella. Vbi ponderat Ioannes Garsia, vsam esse legem verbo substantiuo, vt tollat omnem dubitationem, quæ erat de iure communi; quia verbum est est verbum veritatis & substantiæ, iuxta Glossam, in l. mercis appellatione, ff. de verbor. significat. statim tamen id ipsum exprimit, quod in præcitato capit. tanta est vis, deciditur, nec aliter vltra intendit, provt significat manifestè, dum dicit: Ca maguer estos fijos atales no son legitimos, quando nacen, tan gran fuerca ha el matrimonio, que luego que el padre, e la madre son casados, se fazen por ende los fijos legitimos. Ecce vbi probat expressim, quod eiusmodi filij quando nascuntur, non sunt legitimi, nec dicit esse legitimos postmodùm matrimonio subsecuto, sed fieri perinde legitimos, quod est diuersum ( vt vides) ac id ipsum, quod in dicto cap. tanta, dicebatur. Et id libenter fatemur: negamus tamen facta vocatione per testatorem ad modum praefatum, sufficiens esse quod perinde, & post matrimonium fiant legitimi, cum qualitas ea legitimatis interuenire debuerit tempore natiuitatis. Et quamuis regulariter verbum, est, magis significet substantiam, & existentiam, quàm similitudinem, vt commentariis de vsufructu, Cap. 32. numero 14. ex aliis Authoribus obseruaui. Aliquando tamen iuxta subiectam materiam, & naturam rei, de qua agitur, similitudinariè tantùm accipitur; provt ad similitudinem accipi in dicta l. prima partitæ, vis est, propter verba relata quæ sequuntur statim; quod etiam dicto cap. 32. num. 15. annotaui. Atque ex eisdem deduci solutio debebit ad ea, quæ[sect. 74] ipse Garsia anteà dixerat eadem glossa 21. sub num. 21. vbi partitæ ipsam ponderauit; & adducebatur quoque vt legitimati partes sustineret contra Baldum, & sequaces, ex matrimonij fauore; qui equidem non ita fortiter ipsum adducere debuit, vtpote cùm etsi maximus sit, & ad introductionem dictæ Pontificiæ constitutionis, cap. tanta, efficax reputatus; non tamen vsque adeo, si postmodum sequatur, vt voluntati restatoris detrahere debeat aliquo pacto. Fauor igitur eiusdem matrimonij efficient, vt filij post matrimonium contractum legitimi habeantur, non verò vt contra voluntatem testatoris, aut institutoris maioratus aliquid inducatur, provt induceretur in casu præsenti, & cum iudicio considerauit Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. numero 208. libro 2. dum dicit: Quod verò benignior, & æquior sit opinio pro legitimato, cùm tendat in fauorem filiorum, & matrimonij, non est operæ pretium disputare, nam cum repugnent ei verba testatoris loquentis de filiis ortis ex legitimo matrimonio, & quæ substituto deseruiunt, talis eius voluntas, quæ lex est, & dominatur, seruari debet. Nec pars legitimati tendit in fauorem matrimonij, cum stent simul, matrimonium sequens voluisse, nec istud in dubium refricatur, & tamen quod legitimatus ex eo, substitutum non excludat ob verba, quæ repugnant, à testatore prolata. Et hactenus Riminaldus. Denique verba illa, de legitimo, matrimonio natis, aut procreatis, quamuis non ad naturam solam, sed ad legem etiam pertineant, ex l. legitima, ff. de pactis, & l. lege obuenire. ff. de verborum significat. & pro ipso legitimato ponderat Ioannes idem Garsia,sub dicto numero 21. non inde aliquid sequitur concludens, quod contra Baldum, & sequaces vigeat; nam licèt in legis dispositione, & à lege ipsa sic accipiatur, in hominis tamen dispositione proprietatem, & sonum verborum præualere debere, & naturam potius, quàm accidens considerari, idque naturali & vero, non ficto aut legali modo; ex dictis superiùs deprehenditur manifestè. Atque ex his diluuntur rationes prædicti Authoris, quæ (vt vides) nouiter ponderantur, traduntur contra eundem. Diluitur etiam ratio illa, quia in eodem proposi[sect. 75]to vtuntur omnes ferè Authores; qui partes legitimati sustinent contra Bald. & sequaces, videlicet quod legitimatio per matrimonium subsequens. est maximè fauorabilis, & respicit animarum fauorem, & correctionem peccatorum, & vt vitentur scandala, & in dubio fauendum est matrimonio, & opinioni, quæ pro eo stat, Vt post alios retuli suprà, numero 17. latiùs probasse Franciscum Beccium, in consilio 165. ex numero 145. libro 2. Bursatum, in consilio 18. sub numero 10. libro 1. vbi ita arguunt: & vtrumque arguendo etiam adduxit, sed postmodum non respondit Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 24. numero 23. & 24. Sed hæc ratio facilè diluitur ( vt nunc dicebam) ex eo, quod fauor matrimonij considerari non debeat quando de alterius damno. & præiudicio adeo graui tractatur (provt in casu præsenti agitur) l. nec auus, C. de emancipat. liberorum, ibi: Neque in cuiusquam iniuriam beneficia tribuere, moris nostri est: & l. rescripta, C. de precibus Imper. offerend. ibi: Nisi forte sit aliquid, quod non lædat alium, & prosit petenti. Et quamuis in dubiis fauendum sit matrimonio, id non negatur, opinione Baldi retenta, cum de validitate matrimonij nequaquam agatur; matrimonium namque subsequens, validum omnino, & filios antea natos efficere legitimos, fatemur indistinctè; sed id contendimus, non satisfactum verbis institutoris maioratus, præcipientis, filios legitimos & naturales, & de legitimo matrimonio natos, & habitos, ad successionem admitti, cùm de legitimo matrimonio natos non inueniamus eos; sicque contra verba, & voluntatem testatoris circa dispositionem rerum suarum, fauorem eum non inspiciendum, provt ex verbis Hippolyti Riminaldi dicebamus numero præcedenti, & per Anton. Fabrum, de erroribus pragmat. decad. 26. errore 1. Non obstat tertium argumentum, quoniam res[sect. 76]pondetur, Glossam illam, verbo, coniugata, in dicto cap. innotuit. id dixisse authoritate textus, in dicto cap. tanta. qui tamen non probat, nec dicit, filios habendos esse pro natis ex legitimo matrimonio, sed pro legitimatis, vt constat ibi: Post contractum matrimonium legitimi habeantur. Et ita aduertit Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, libro 4. dicto capite 54. in versic. argumenta vero, folio 464. Deinde, quando Glossæ ipsius sententia vera esset, procederet in dispositione legis, in qua verba ciuiliter prolata, interpretationem recipiunt à lege ipsa, l. non est nouum, l. sed posteriores, ff. de legibus: & sic appellatione nati ex legitimo matrimonio, possit legitimatus in Episcopum eligi. At secus est in dispositione hominis, vt testatoris, de qua nos agimus, in qua non habet locum dicta interpretatio, cùm verba sint intelligenda naturaliter de legitimè natis, scilicet tempore natiuitatis, & non per subsequens matrimonium, & sic ciuiliter & per fictionem, l. vltima, C. de his qui ven. ætat. impet. præsertim cum verba conditionum sint, quæ debent impleri in forma specifica, & non per fictionem, l. Mæuius, & l. qui hæredi, in principio, ff. de condit. & demonst. quæ solutio fuit Butrij, Alexand. Ruini, Rolandi, Alciati, Nattæ & Cephali, vt referunt Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro 11. dicto titulo 12. numero 20. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. numer. 96. & tribus seq. lib. 2. Antonius Faber, de erroribus pragmatic. decad. 39. errore 6. circa medium. Nec obstat Alciati, aduersus doctrinam prædictàm in consilio 501. & Menochij, lib. 4. præsumptione 81. numero 6. & 7. ratio illa, seu responsio, quod verba testatorum referuntur ad ius, & intellectum eius, & inde, quod textus in dicto cap. innotuit, quamuis lo[sect. 77]quatur in dispositione legis, debet etiam accipi in dispositione hominis, vt testatoris, nam verba testatoris à iure communi interpretationem recipiunt, & cum eo censetur se voluisse conformare, l. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebellian, Quia respondetur, non præsumi testatorem voluisse conformare suam voluntatem cum dispositione legis, quando verba apertè repugnant, quibus videtur magis insistendum, quia nemo præsumitur dixisse, quod prius mente non agitauerit, l. si alij, ff. de vsufructu legato. coniuncta l. Labeo. ff. de supell. legat. in casu autem præsenti manifestè repugnant, cum hi vocentur, qui ex legitimo nati sint matrimonio, quales non sunt per subsequens legitimati. Sicsane, & eruditè respondit Mantica ipse, dicto titulo 12. sub numero 20. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. numero 107. & seqq. & 113. & seq. & solutionem sentit: apertè Peregrinus, de fideicommissis, dicto articulo 24. numero 22. dum eandem faciens obiectionem, inquit, nisi aliud appareat. Nec officit eiusdem Menochij (racito Mantica) replicatio, id verum non esse, cum verba testatoris manifesta non sunt, sed dubia, & quod in dubio interpretari debent secundum legis dispositionem: Nam vltra eundem Manticam respondetur, verba potius manifesta esse, & non dubia, vtpote quæ filios legitimos, ex legitimo matrimonio natos, & habitos ad successionem inuitant, nec dubium esse potest, quin filij per subsequens matrimonium legitimati, ex legitimo matrimonio nati non fuerint, quamuis postea post contractum matrimonium legitimi habeantur, id enim exprimit text, in dicto cap. tanta, & rectè percipit Hippolyt. Riminalus, in locis antea relatis, &[sect. 78] maximè dicto numero 106. & seq. quia dicit num. 114. quòd facilè recedere licet ab illa regula, quòd testator præsumatur se voluisse conformare cum disposi[sect. 79]tione iuris; vt plerique voluerunt ibi relati & alio cap. infrà latiùs dicetur. Et concludit numer. 115. quod[sect. 80] valde debilis est illa præsumptio, nam sola non sufficit, nisi concurrat alia secundum relatos ibi. Denique & secundo loco respondetur, provt respondit Alexander, in consilio 5. volumine 7. quod in dicto cap. innotuit. & in obiectione de Episcopo non agebatur de præiudicio alicuius, licet legitimatus per subsequens matrimonium admitteretur ad illam Episcopalem dignitatem, ad quam vocabantur legitimè nati; secus autem in casu nostro, quia fieret maximum præiudicium dicto D. Petro, & eius lineæ, siue descendentibus, qui habent ius causatum, & de præsenti, sicuti ex Cephalo, & Curtio iun. respondet Rolandus, dicto consilio 100. numero 46. libro secundo: & cum Riminaldo sen. Iacobus Menochius, in consilio 16. numero 23. libro primo. Peregrinus, dicto articulo 24. numero 43. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. numero 129. & 130. qui respondit[sect. 81] Alciati obiectioni propositæ ibidem numero 9. vbi ex aliis Authoribus tradiderat, quod legitimatus per subsequens matrimonium, admittitur in materia loquente de filiis ex legitimo matrimonio natis, tertio non præiudiciali, Non obstat quartum argumentum, quod Princeps[sect. 82] secularis de plenitudine suæ potestatis legitimare possit illegitimos, ita vt restituantur primæuæ naturæ & habeantur, ac si essent legitimè, vel de legitimo matrimonio nati, & proinde succedant in feudis, & fideicommissis sic conditionatis; quod argumentum proposuit Peregrinus, in eo relatus: sed eodem articulo 24. numero 44. dupliciter respondet, & inprimis inquit, propositionem hanc dubitabilem esse, & fortasse non veram, quia Princeps iura testamentorum, & fideicommissorum subuertere non potest, l. si terstamentum, vbi notant Doctores, C. de testamentis, & notarunt permulti Authores, relati ibidem per Peregrinum, & quamplurimos ego congessi, & latius explanaui quotidianar. har. controuersiar. iuris, lib. 2. cap. 28. per totum, & libro 3. cap. 28. Andreas quoque. Fachineus, in consilio 2. ex numero 22. vsque ad numerum 61. libro primo. Antonius Clarus Syluius, libro primo ad leges 12. tabularum, cap. 12. ante finem. Sed vt ibi dicta non repetam; in propriis terminis nostris, & in maioratu, quod ex legitimatione non derogetur iuris substitutis & vocatis competenti, sicque legitimati non succedant in primogeniis, & fideicommissis perpetuis; nec per rescriptum Principis, institutoris maioratus dispositio, & ordinatio alteretur; probarunt Didac. Couar. variar. lib. 3. cap. 6. numero 5. Arias Pinellus, Peralta, Burgos de Paz, Antonius Gomezius, Molina, Mieres, Matienzus, & alij, quos libro 2. dicto cap. 28. commemoraui: & resoluit Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, gloss. 11. numero 7. & seqq. & numero 11. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 279. in versic. Quinta conclusio. Secundò respondet Peregrinus, quòd dato, quòd ea opinio præualeret, cuius resolutio pendet à suprema potestate Principis (vt ipse profitetur) adhuc argumentum non obstaret, quia hoc casu lex particularis, scilicet priuilegium Principis admitteret sic legitimatum. Nec amplius dicit, & sic neutra solutio concludit, nisi adiicias, quod eo casu lex particularis, scilicet priuilegium Principis admitteret sic legitimatum, sed dispositio generalis (vt ego adiicio) in nostro casu non admittit, nihil enim decidit textus in dicto cap. tanta est vis, quod dispositioni testatoris, vocantis natos ex legitimo matrimonio, detrahere possit. Quare vltra Peregrinum, & reliquos in hoc articulo scribentes, animaduerto, facilem esse & veram propositi argumenti solutionem, si in memoriam repetamus ea, quæ ad solutionem secundi, & tertij argumenti suprà adnotauimus; vtpote cum Romanus Pontifex, in præcitato cap. tanta est, & Imperatores in omnibus iuribus in eodem secundo argumento commemoratis, duntaxat disponant, quod legitimatus per subsequens matrimonium, vel per rescriptum aut oblationem curiæ, legitimi habeantur; id autem non simpliciter, sed à tempore contracti matrimonij, vel rescripti concessi, aut oblationis factæ; non verò à tempore natiuitatis. Concesso ergo sine veritatis præiudicio, quod Princeps per rescriptum particulare,. & Romanus Pontifex per legem generalem id efficere posset, quod in argumento contenditur, & à Peregrino arguendo proponitur, dicto articulo 24. numero 21. à decisione textus in dicto cap. tanta est vis. argui non liceret, nec à cæteris iuribus; cùm id, quod effici posset (si verum est effici posse; quod nunc non disseritur) effectum non fuerit, quod attinet ad casum præsentem, nam si post contractum matrimonium legitimi habentur; sicque nec contineri possunt in dispositione, quæ legitimos & naturales, & ex legitimo matrimonio natos, & habitos vocauerit; nec iuri aliorum præiudicium aliquod irrogatur, aut generatur, de quibus eo textu non agitur, cum de fauore matrimonij, non de aliorum iniuria tractetur, non etiam testatoris dispositioni, quæ aliter caueat, & legitimitatem tempore, & origine nascendi requirat, quouis modo derogetur, quod est verissimum. Non obstat, quintum argumentum. Quoniam[sect. 83] respondetur, verissimum esse, quod hominum dispositiones à iure scripto interpretationem recipiunt; cæterum id procedit in casu dubio, & cum verba dispositionis ad eum modum prolata reperiuntur, vt de voluntate ambigi valeat iuridicè, in casu autem claro, siue non dubio, vel cum verba repugnant, nec coniecturis, nec interpretationi locus est; nec etiam à iure ipso interpretatio admittitur, vt ex Mantica, & Hippolyto Riminaldo adnotaui suprà, numero 77. & duobus sequentibus, sed voluntas testatoris seruatur, non modo expressa, sed etiam tacita, vt alio cap. suprà hoc eodem tractatu, latius scripsi. In casu autem præsenti testator non simpliciter filios legitimos & naturales ad successionem vocauit, quo casu à iure scripto, & à decisione textus in dicto cap. tanta est vis, interpretationem reciperet dispositio; sed expressim adiecit, atque ex legitimo matrimonio natos, & habitos, idque vt excluderet, ac excludere, voluerit quoscumque legitimatos, etiam per subsequens matrimonium, ad reprimendas fornicarias coniunctiones, & prauos & illicitos coitus suorum descendentium, vt sic ipsi matrimonia contraherent cum nobilibus fœminis, & inde postea digna proles, & honorabilis proueniat, ad quam, & modum nascendi naturaliter & legitimè, testator habuit respectum, & sic naturales filij non continentur in ea dispositione, quia non sunt nati immediatè de legitimo matrimonio, nec sunt de illo genere; de quibus testator loquitur, vt per Manticam, libro 11. dicto titul. 12. numero 20. Peregrinum, dicto articulo 24. numero 27. Hippolytum Riminaldum, dicto cons. 222. numero 60. & 61. vbi post Gozadinum, Socinum iuniorem. Ruinum, Gratum, Cephalum, & alios rectissimè tradidit propositam resolutionem, & obseruauit. quod si testator restrinxit successionem ad natos de legitimo matrimonio, voluit excludere natos ex illicita coniunctione, quod postea legitimentur; ad reprimendas fornicarias coniunctiones, & cætera, quæ nunc diximus. Et, repetit idem Riminald. numero 136. & 137. vbi decorem quoque successorum considerat, qui non datur sic in legitimatis per subsequens matrimonium, sicut in legitimis à natiuitate; sed potius videntut quodammodo lædere dignitatem familiæ, argumento l. non tantum, §. si emancipatus, ff. de bonor. possess. contra tabul. & latius exornat numeris sequentibus, atque ex versic. sed in legitimatis, etiam per subsequens matrimonium, non datur ille candor successionis & c. Et per hæc præstatur congruum responsum ad ea,[sect. 84] quæ Petrus Surdus, in consi 213. numero 20. libro 2. scripta reliquit, nam cum is Author defendisset numeris præcedentibus, legitimarum per subsequens matrimonium succedere in feudo, quamuis in concessione vocentur duntaxat ex legitimo matrimonio procreati; inquit statim non obstare, quod verba inuestituræ videantur respicere initium, seu originem natiuitatis (vt Baldus, & sequaces dixerunt) quoniam verba illa, etiam de contrahentium voluntate intelligi, & referri debent ad sensum iuris, vt scilicet illi omnes admittantur, qui à lege iudicantur legitimi: nam id dicitur legitimum, quod à lege prouenit, siue mediatè, siue immediatè, & largè accipitur, l. obuenire, ff. de verbor. significat. & latius ibi probat: nam (vt vides) cum verba (vt dixi) repugnant, nec fieri ea relatio, nec etiam eiusmodi interpretatio admitti potest; sic contrarium eius alio in loco dixit ipse Surdus, hoc est, in consilio 1. num. 19. libro 1. vt ad solutionem sexti argumenti statim obseruabitur, & rectiùs obseruauit Peregrinus, dicto art. 24. num. 22. Non obstat sextum argumentum, quod legitima[sect. 85]ti per subsequens matrimonium, succedant in feudo. Quia illud locum habet, quando feudum alicui fuit concessum pro se, & filiis legitimis & naturalibus; sed non procedit, quando concessum est pro se, & filiis legitimè natis, vel ex legitimo matrimonio procreatis; sicuti docuerunt duodecim illi Authores, quos congessit Cardinalis Franciscus Mantica, lib. 11. dicto titul. 12. numer. 22. qui dicit, hanc esse veriorem sententiam, & contrariam improbat. Rolandus etiam securè tuetur dicto cons. 100. numer. 39. & 47. lib. 2. & id ipsum firmarunt decem illi Authores, quos-recensuit Menochius, in consilio 16. numero 6. libro 1. & in consilio 799. numero 42. libro 7. & in puncto iuris verius putauit Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, libro 4. dicto cap. 54. ad finem, versiculo, respondeo negando consequens, folio 465. qui in fine ad alterum obiectum de Statuto, inquit etiam contrarium esse venius, & docuisse multos alios, quos tetulit Mantica, libr. 11. dicto titulo 12. numero 23. vt scilicet in dispositione staturi legitimatus per subsequens matrimonium, non contineatur appellatione nati, seu procreati ex legitimo matrimonio: quod etiam tenent Authores omnes, opinionis Baldi sequaces, provt infrà commemorabunt. Ipsi namque in Statutis fortiori ratione eam opinionem sustinent, quam in testamentaria, aut alia dispositione; cum[sect. 86] statuta sint propriè, & strictè intelligenda, nec à verbis eorum recedere liceat, vt per Doctores communiter, in l. omnes populi, ff. de iustitia & iure, Decium, in consilio 5. numero 2. Osascum, decisione 4. numero 10. Cephalum, in consilio 571. numero 54. libro quarto, Gerardum, singulari 7. numero 10. & latissimè explicat Alderanus Mascardus, in tractatu, de interpretatione statutorum, conclusione quarta, per totam, ex folio 159. vsque ad folium 199. Surdus etiam, quem pro contraria parte in argumento adduxi, id ipsum tenuit, dicto consilio primo, numero 19. libro primo, & legitimatum per subsequens matrimonium, non dici natum de legitimo matrimonio, nec facere deficere conditionem, si decesserit sine filiis ex legitimo matrimonio, nec etiam in feudi concessopme facta ita, admitti, agnouit securè & ex aliis multis Authoribus Baldi traditionem amplexus est, ampliecitur etiam decisione 319. per totam, vt infrà dicetur. Denique secundò respondeo, quòd legitimati per[sect. 87] subsequens matrimonium, quando in feudo concesso pro filiis ex legitimo matrimonio, absque controuersia succederent. siue eorum Authorum decisio tolerabilis esse posset in feudo; quoniam in eo tractatur de præiudicio duntaxat concedentis, vt quod legitimatus per subsequens matrimonium comprehendatur sub illis verbis, legitime natorum, vel descendentium, nec ad eum feudum reuertatur per mortem vassalli, qui nullos filios ex legitimo matrimonio natos reliquit. Nam semper verba contenta in inuestitura interpretari debent in fauorem vassalli contra dominum sum, vt per Bursatum, in cons. 4. numero 29. Secus quidem dicendum esset in fideicommisso & maioratu, cum de præiudicio alterius[sect. 88] substituti, ant vocati agatur, admittendo legitimatos per subsequens matrimonium ad eius exclusionem, & ideò comprehendi non debent sub verbis prædictis, quibus legitimè nati, aut ex legitimo matrimonio procreati vocantur, ne tertio, hoc est, eidem substituto, aut vocato præiudicium fiat, l. non anus. C. de emancipat. liberor. cum unlgatis. Sic sane in terminis nostris, ex omnibus, quos adhuc videreim, & prælegerim respondet, & præfatam differentiam inter feudum, & fideicommissum considerat eleganter solus Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 222. num. 177. qui & aliam differentiam considerat n. 178. vt ibi videbis. Non obstat septimum argumentum. Quoniam res[sect. 89]pondetur, verba illa, nacidos y auidos de legitimo matrimonio, non apposita ad eum finem, vt operentur exclusionem filiorum naturalium, neque spuriorum, neque etiam arrogatorum, vel adoptatorum, qui exclusi sunt à maioratibus Hispaniæ per l. 2. tit. 15. partita 2. ibi: si dexasse hijo, o hija, que huuiesse de su muger legitima, & in l. 40. Tauri, ibi, hijo, o descendiente legitimo. Et latius probauit Mieres, prima parte, quæstione 2. numero 1. & sequentibus, non etiam videri possunt apposita, vt operentur exclusionem legitimatorum per rescriptum Principis, quoniam ad primogenia Hispaniæ legitimati per rescriptum non admittuntur, atque expressim à successione eorum excluduntur, per l. 12. Tauri, quæ est l. 10. titulo 8. libro 5. nouæ collect. Regiæ. & notarunt Ludouic. Molina, de Hispanor. primog. lib. 3. cap. 3. per totum, & maximè numero 10. & sequentibus, Mieres, 2. parte quæstione 1. Auendañus, in l. 40. Tauri, glossa 11. num. 7. & sequentibus Hieronymus Cæuallos, commun. contra commun. quæstione 2. numero 50. & 54. Balsius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decision. Gamæ 279. versic. quinta conclusio. Neque enim in mentem instituentis primogenium vnquam veniunt legitimati per rescriptum, nec eorundem meminisse institutorem ipsum, verisimile est; sed tantum legitimorum, vt iidem obseruarunt Autores, & post alios multos singulariter Hippolyt. Riminaldus, dicto cons. 222. numero 113. 134. 135. &191. in fine vbi late fundat, verba, de quibus agitur, posita fuisse per testatores ad exclusionem legitimatorum persubsequens matrimonium, & non per rescriptum Principis. A sufficienti ergo patrium enumeratione consequitur. verba prædicta exclusionem operari filiorum persubsequens matrimonium, legitimatorum, qui aliàs erant capaces successionis maioratus, nisi ea verba fuissent adiecta; vt ex Decio, Ruino, Acosta, Peralta, & aliis, tenuit Mieres, de maiorata, secunda parte, quæstione prima, numero primo. Molina, libro tertio, capite primo, numero sexto, & sequentibus. Quod si prædicta verba exclusionem legitimorum per subsequens matrimonium non operarentur, in nullo prorsus differrent à filiis natis de legitimo matrimonio, sed vna, & æqualis esset causa; quod iura eadem non patiuntur, que de ipsis loquuntur; immò eos inter se differre, clarè exprimunt; quia per subsequens matrimonium legitimati, ab initio non sunt legitimi, seu de legitimo matrimonio nati, vt sæpè dictum est: ex legitimo verò nati matrimonio, sunt ab initio legitimi. Sic sane verba prædicta apposita videri ad exclusionem legitimatorum, ij omnes Authores probarunt, qui Baldi opinionem secuti fuere, ac illi maximè qui asseuerarunt, verba ipsa ad principium & originem nascendi referri, & ita legitimatos post natiuitatem, & contractum matrimonium non comprehendere, sicuti post alios dilucidè obseruarunt Franciscus Mantica, libro 11. dicto titul. 12. numero 20. versic. Quartò ego considero. Peregrinus, dicto art. 24. num. 27. & quatuor sequentibus. & num. 37. in versiculo. item quia hi. Rursus, siue filius natus ex matrimoni putati[sect. 90]uo, dicatur legitimus, & de legitimo matrimonio natus, siue non, vt succedat, ad quem legitimi, atque ex legitimo matrimonio nati vocantur; in quo duas ego adduxi Interpretum nostrorum contrarias sententias, & articulum ex professo explanaui libr. 2. quotidianarum harum controuersiarum iuris, capit. 12. Pereira etiam de nominatione emphyteutica, quæstione 21. vtcunque inquam res se habeat, resolutio ad causam nostrum deducitur, vt substitutio, au vocatio sub præfata conditione verificari non possit in filio legitimato per subsequens matrimonium. Nam qui negatiuam partem amplectuntur, eâ adducuntur ratione, quod matrimonium putatiuum non est legitimum, sed pro tali reputatum, & ideo clausulas eiusmodi, in quibus filij nati ex legitimo matrimonio ad successionem inuitantur, non posse ve-s rificari in filiis ex matrimonio putatiuo natis. Qui autem affirmatiuam opinionem sustinent, eâ innituntur præcipuè, quod verum sit dicere, natum quem ex legitimo matrimonio, si quide pro legitimo habitum fuit. Vnum autem, & alterum, legitimato persubsequens matrimonium resistit, & repugnat in casu nostro; siquidem ita natus, nec ab initio & origine natus est ex matrimonio vero & legitimo, nec etiam ex putatiuo bona fide contracto quoniam tempore nascendi nec verum, nec putatiuum adfuit matrimonium, sed postmodùm con tracum est. Et sic satis est, quod per subsequens matrimonium habeatur pro legitimo, nec haberi potest pro nato à principio ex legitimo matrimonio, cum id non exprimat, sed potius contrarium textus in dicto cap. tanta est vis, & in dicta l. 1. tit. 13. partita 4. & postquam hæc scripseram, ita inueni solutionem præfatam teniusse post alios Authores Hippolytum Riminaldum, dicto cons. 222. numero 116. & duobus sequentibus, lib. 2. in illis verbis: ad exemplum vero de matis in figura matrimonij, & sic de matrimonio putatiuo, facilè respondetur, quod ille casus à nostro differt, cum ibi matrimonium extaret verè contractum. & opinione validum, quod sicut verum sufficiebat, ad legitimationem prolis, & tantum operatur quasi possessio & opinio colorata matrimonij, sicut veritas matrimonij, cap. quod nobis, cap. ex tenore, qui filij sim legitim: at in casu nostro tempore natiuitatis filiorum nullum extabat matrimonium verum, seu putatiuum, ideo filij non possunt dici nati ex legitimo matrimonio, neque secundum veritatem neque secundum opinionem, & c. Iuxta hæc autem manifestè apparet, non sequi absurdum illud in fine argumenti consideratum, quod scilicet nulla aliàs esset differentia inter legitimatum per subsequens matrimonium, & legitimatum per[sect. 91] rescriptum si legitimatus per subsequens matrimonium non facit deficere conditionem prædictam; Nam ex dictis hactenus non sequitur aliquod absurdum, nec etiam negatur differentia, cùm verè maxima sit; nam legitimatus per subsequens matrimonium, facit deficere conditionem, & substitutum excludit, quando testator substituit hæredi, si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, vt notaui suprà in initio huius cap. & ex aliis tradidit Menochius, libro 4. dicta præsumptione 81. numero 2. legitimatus autem per rescriptum non facit deficere; vt per Blasium Florez Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 179. post alios multos Authores. Prætereà, legitimatus per subsequens matrimonium admitteretur ad maioratus successionem, à qua legitimitati simpliciter repellerentur, quamuis legitimati per rescriptum Principis excludi deberent, cùm de his tantùm, non verò de legitimitatis per subsequens matrimonium actum videatur, vt Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæstione prima, per totam, notauit. Ac denique legitimatus per rescriptum Principis succedere non potest, neque ex testamento, neque ab intestato cum aliis filiis natis ex legitimo matrimonio, vel legitimatis per subsequens matrimonium, vt in l. . 12. Tauri, statuitur; cum tamen inter legitimos à principio, & legitimatos per subsequens matrimonium differentia in ipsa lege non constituatur quoad successionem. Non obstat octauum argumentum. Quoniam[sect. 92] respondetur, quod textus in dicta l. si totas. loquitur in dispositione legali, nos verò versamur in dispositione hominis, cuius verba sunt naturaliter & verè interpretanda, non ciuiliter, vt ex lege vltima, C. de his qui ven. ætatis impetrau. sæpè diximus, & responderunt Ruinus, in consil 92. num. 14. lib. 3. Rolandus, in consil. 10. num. 46. in fine, lib. 2. vltra quos & secundò respondeo. Saliceti sententiam, non vsque adeò certam esse, vt plerique iuris Interpretes contrariam non tenuerint, sicuti ex eisdem deducitur Authoribus, quos in argumento adduxi, atque ex Peregrino, dicto articulo 24. numero 7. Sed concesso absque contradictione, quod Saliceti opinio vera esset, & infallibilis, casus præfatus dictæ legis, si totas, diuersam equidem continet rationem: ibi namque vt reuocetur donatio, necessarium non est remedium retrotractionis, cum[sect. 93] donatio in se habeat tacitam conditionem, ex mente eius, qui donauit, atque ex legis dispositione, vt reuocetur, si superueniant liberi donanti. Et propterea si aliquos suscipiat, existente conditione, reuocatur donatio, ex l. si vnquam, C. de reuocand. donat. vt ibi declarant Interpretes communiter, cumulati per Tiraquellum, in principio, num. 6. Didacus Couarruu. variarum resolutionum lib. 1. capite 19. Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 3. ex num. 37. & lib. 4. cap. 2. ex num. 181. Hippolytus Riminaldus, in cons. 254. libro 3. & dicto cons. 222. num. 231. & duobus seq. libro 2. Menochius, de arbitrariis, lib. 2. casu 133. Mieres de maioratu, prima parte, quæsione 2. Ioannes Gutierrez, de iuramento, confirmatorio, prima parte, cap. 9. Gratianus, regula 150. Anton. Gomezius, tomo 2. variarum, cap. 4. num. 11. Aluarus Valascus, consultatione 31. Antonius Thesaurus, decisione pedemontana 121. Ioannes Vincentius, Hondedeus, in consil. 43. lib. 1. qui materiam eiusdem l. exornant, atque illustrant quamplurimis, & Anton. Fabet, in libros nouem C. ad titul. C. de reuocand. donat. definitione 2. & octo seqq. Reuocatio ergo illa, quæ fit ex superuenienti natiuitate filiorum, fit ex præsumpta voluntate donantis, qui de filiis non cogitauit: quia verisimile non est, quod donans, si cogitasset se filios suscepturum, talem donationem facisset, & alienas successiones propriis anteponere voluisset; vt ex communi annotauit Tiraquellus ibidem, verbo, libertis, num. 42. Anton. Gomezius, in principio dicti numeri 11. in vers. & fundamentalis ratio est. Vnde cum filius efficiatur legitimus per subsequens matrimonium, in eo militat ipsa ratio, quæ in legitimè nato, & verificatur tacita conditio legis eiusdem, si liberi nascantur, idque hodie maximè post decisionem dictæ l. 12. Tauri, nec datur præiudicium tertij: quia cum donatum videatur sub conditione liberorum non suscipiendorum posteà, videur ademptum illi sub contraria conditione, si liberi fuerint postea suscepti, l. aliquando, §. primo, ff. de condit. & demonst. in casu autem nostro viget rigor & sonus verborum dictorum, & præiudicium substituti, aut vocati, vt ex omnibus, quos viderim, solus Riminaldus aduertit rectissimè, d. cons. 222. num. 133. lib. 2. Ac denique ex eo præiu[sect. 94]dicium tertij non consideratur in dicta l. si totas: quoniam ibi tractatur de donatione inofficiosa, non exteris sed propriis filiis facta, de qua loquitur l. si pater, & l. si liqueat, eod. tit. C. de inofficiosis donat. Nec in totum reuocatur donatio, sed pro parte filiis superuenientibus iure naturæ debita, iuxta distinctionem Anton. Gomez. tom. 2. variarum, cap. 4. num. 13. & sic nullum infertur præiudicium filiis, cum vnusquisque partem sibi debitam iure naturæ consequatur, vt per Anton. Gomez. vbi supra, & d. num. 11. in vers. & adde pro perfecta declaratione, vbi inquit, quod si donatio fiat extraneo, reuocatur in totum, ex textu, in d.l. si vnquam: si verò fiat filio, & postea nascantur alij, reuocatur vsque ad legitimam, & omnia alia bona remanbunt penes filium donatarium, vt ibi comprobat: & vide Baëçam, de non meliorand. dot. rat. filiabus, cap. 9. num. 31. & seq. Non obstat nonum argumentum: pro cuius resolutione constituo, articulum præsentem, difficilem quidem esse, & subtilem, atque opinionibus, & obseruationibus Doctorum contrariis admodum intricatum; verè tamen æquitatem, matrimonijq́ue secuti fauorem, magis quàm verborum sonum, aut rigorem Interpretum diuisioni ansam & occasionem dedisse: cùm si verbis adhæreamus, & insistamus, vt iacent, negari vllo pacto non valeat, quin de legitimo matrimonio nati non fuerint hi, qui tempore natiuitatis ex matrimonio nasci non potuerunt, vtpote eo nondum contracto, sicque in eis conditio illa verificari non potuerit. Quamuis ergo tot, tantíque Authores opinionem eam pro legitimato sustineant, & defendant, quod sæpenumerò contingit, Doctores imitari aues, quæ quando vna volat, omnes aliæ sequuntur, nec rationem, aut fundamentum opinionis quam sequuntur, inquirant, vt in terminis quæstionis nostræ scriptum reliquit Roland. dicto consilio 100. n. 50. lib. 2. vel quod æquitate, & fauore matrimonij adducantur (vt dixi) contrariam quamplurimi quoque alij, grauissimi, iuris vtriusque Interpretes amplectuntur, qui longe plures sunt numero, vt suprà adnotaui. Et ipsi equidem præhabita diligenti, & stricta iuris disputatione (quod contrariæ Sectatores non ita exactè fecerunt) in puncto &[sect. 95] ratione iuris verius arbitrati fuere, legitimatos per subsequens matrimonium, non excludere substitutum sub conditione, si hæres aut grauatus decesserit sine filiis ex legitimo matrimonio natis, & inde nec admitti ad successionem maioratus, ad quem ex legitimo matrimonio nati vocentur. Sic sanè defendunt sequentes, vt suo ordine adducantur, atque recenseantur. Baldus, qui nunquam variauit, in l. filium eum diffinimus, in primo notabili, ff. de his qui sunt sui vel alieni iuris, & in l. Paulus, num. 4. ff. de statu hominum, & in l. Gallus, §. si eius, in fine, ff. de liberis, & posthumis, in cap. innotuit, n. 12. de electione, & in cons. 29. Ad euidentiam, lib. 3. & in cons. 367. Quidam tres, libro 5. & in cap. 1. §. naturales. si de feudo fuerit controuersia inter domin. & agnat. Angelus, in disputatione, incipien. Nobilis quidam genere, & in cons. 29. n. 5. Anton. de Butrio, in cap. per venerabilem, sub n. 17. qui filij sint legitimi. Præpositus, ibidem, in §. quod autem, n. 104. Imola, in d. cap. innotuit, column. finali, vers. & similiter. Alexander, qui ita plenè consuluit, & comprobauit in consil. 5. lib. 7. & in consil. 2. lib. 1. & secundum eius consilium bis & ter iudicatum fuisse in supremo Mediolani Senatu retulit Alciatus, cuius statim faciam mentionem. Aretinus, qui ita sensit ( si maturè perpendatur) in d. §. si eius, column. penult. ad finem, quicquid pro opinione contraria expendi soleat; sed malè quidem. Romanus, in cons. 367. Decius sibi contrarius, in cons. 624. num. 3. in fine, & num. 7. versiculo non obstat, & in consil. 284. numero. 5. & in l. generaliter, sub num. 23. C. de instit. & substitut. Rubens, qui præposterè quidem pro contraria parte citatur, cum istam defendat, in§. quidem rectè, l. Gallus, ff. & de liber. & posth. n. 162. Boërius, decis. 123. And. Alciatus, in cons. 187. lib. 9. & in cons. 59. n. 3. & in cons. 507. eod. lib. Anton. Rosellus, in tract. de legitimatione, lib. 2. cap. vlt. n. 18. Riminaldus senior, in cons. 543. per totum, maximè ex n. 3. lib. 5. Barbatia, in repetitione l. cum acutissimi, n. 251. 220. & 275. C. de fideicom. Carolus Ruinus, in consilio 92. libro 3. & in d. l. Gallus, §. si eius, num. 88. qui multis similibus comprobat. Curtius iunior, in cons. 27. num. 6. & in cons. 64. n. 12. & de feudis, in primo membro tertiæ partis principalis, sub num. 41. Curtius senior, in cons. 73. column. 27. vers. & idem Barbatia, vbi etiam inquit, ita tenuisse Bened. de Plumb. Guido Papæ, quæst. 482. Bertrandus, in cons. 149. num. 13. lib. 1. parte 2. Idem in l. hac edictali, in principio num. 6. C. de secundis nuptiis. Pet. Paul. Parisius, in cons. 11. n. 12. lib. 2. Berous, in cons. 167. n. 8. & seq. lib. 2. Tiberius Decianus, in cons. 88. n. 12. lib. 2. & in consil. 5. n. 28. lib. 1. & in cons. 31. n. 124. & in cons. 33. num. 90. eod. lib. Marc. Anton. Natta, qui hanc opinionem latè tuetur, & firmat esse communem, & veram in cons. 602. numero 9. & seq. & in consil. 624. num. 14. & in l. hac consultissima, §. ex imperfecto, num. 94. C. de testam. Socinus quoque iunior, licèt in cons. 39. num. 63. & pariter in consil. 63. num. 56. lib. 3. noluerit firmare pedes, nec eligat, vtra harum opinionum sit verior; attamen in consil. 12. per totum, maximè numero 7. & seq. lib. 4. & in consil. 77. num. 14. libro 3. respondit, & dixit esse conclusionem verissimam, quod sub nomine natorum ex legitimo matrimonio, non conueniunt legitimati per subsequens matrimonium. Lucas de Penna, in l. eos, C. de his qui spon. mun. pub. col. antepe. ex num. 45. vsque ad num. 70. vbi vide omninò. Francisc. Niconicius, in rubr. ff. soluto matrimonio, num. 36. Fortunius Garsia, in l. Gallus, ff. & quid si tantum, num. 270. ff. de liber. & posthum. Albertus Brunus, de statut. excludent. art. 12. numero 76. Sigismundus Lofredus, in cons. 1. n. 49. Ludou. Sard. in tractat. de legitimitat. per matrimonium, in vers. quarto videndum est. Vbertinus Zucardus, in rubrica, ff. si certum petatur, n. 2. Mantua, in cons. 38. n. 12. lib. 1. Rolandus à Valle, qui latè fundat, & fundamentis contrariæ partis respondet, & communem hanc esse opinionem profitetur in consilio 100. per totam, libro 2. & postea Vubiungit, quod licet contraria sententia esset communis, ab hac tamen sententia non esset recedendum: quia fulta est melioribus rationibus. Antonius Gomez. in l. 9. Tauri, num. 1064. Ioannes Cephalus, in cons. 82. num. 12. lib. 1. & in cons. 110. num. 12. & 13. eod. lib. 1. & in cons. 276. num. 11. lib. 2. & in cons. 364. num. 23. lib. 3. Bertazolus, in cons. 52. vbi optime, & in cons. 117. num. 17. Durandus, de arte testandi, tit. 15. cautela 15. num. 3. Cifuentes, in i. 40. Tauri, colum. 1. Aymon Crauete, in cons. 675. volumine 4. Martin. Laudens. de legitimat. num. 138. Prosper. Pasechus, in consil. 98. & in consil. 99. & 100. Franciscus Bursatus sibi contrarius, in cons. 390. num. 50. lib. 3. Hieronymus Gabriel, in cons. 21. num. 30. lib. 1. Hippolytus Riminaldus, qui eruditè admodum, & singulariter loquiter, & contra legitimatum constantissimè defendit in cons. 222. per totum, lib. 2. vbi videndus erit omnino: & in cons. 540. num 49. & in cons. 544. num. 30. lib. 5. Paulus Leonius, in cons. 100. Vegius, in cons. 55. num. 15. Ioseph. de Rusticis, in tractatu, an, & quando libe. in condit. positi censean. vocati, lib. 3. cap. 3. num. 1. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. tit. 12. ex num. 14. cum seq. qui contra legitimatum fortissimè respondet, & hanc putat veriorem sententiam, ex num. 17. vsque ad num. 26. Ioannes Vincentius de Anna, in repetit. cap. primi, de vassallo decrepitæ ætatis, num 431. Marc. Anton. Peregrinus, qui præhabita stricta iuris disputatione, constanter hanc partem tuetur, etiamsi verba non geminentur, sed duntaxat vocentur legitimè, aut de legitimo matrimonio procreati, articulo 24. de fideicommissis, ex num. 25. vsque ad num. 46. sed videndus ex num. 14. Idem Peregrinus, in cons. 1. ex num. 29. cum seq. lib. 3. & cons. 91. num. 36. lib. 1. & cons. 56. num. 1. lib. 5. Iacobus Menochius sibi contrarius, in cons. 16. num. 6. lib. 1. & in cons. 173. num. 71. lib. 2. & data verborun geminatione, quod ab hac opinione non sit recedendum in iudicando, & consulendo firmauit Menochius ipse, lib. 4. præsumpt. 81. num. 24. & in cons. 776. ex num. 1. lib. 7. Petrus Surdus in cons. 1. num. 19. lib. 2. latius decis. 319. vbi in Senatu Mantauno sic decisum, & iudicatum asserit, vt suprà retuli. Idem in cons. 465. num. 9. lib. 4. & decis. 162. num. 8. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 357. num. 8. & 10. Antonius Thesaurus, decisione Pedemonta 193. qui etiam in eo Senatu sic definitum profitetur. Ioannes Antonius Canetius, in repititione extrauagant. Volentis, in versic. sed quid si dubitaret, in fine. Barreta, in cons. 118. post num. 7. Syluester Aldobrandinus, in consilio 115. numero 1. And. Fachineus, contr. iur. lib. 4. c. 54. vbi in puncto, & ratione iuris hanc sententiam profitetur viriorem, & lib. 10. c. 71. Ludou. Casanate, in cons. 34. n. 17. Iacobus Concena, quæstionum iuris singul. libro 2. quæst. 11. Alexand. Raudensis, de analogis, lib. 1. c. 36. n. 130. & 131. Alex. Trentacinquius, de substit. 4. parte, cap. 7. numer. 53. & variar. resolution. lib. 1. titulo de legitimatione, resolut. 1. n. 28. fol. 125. Marzarius, in epitome de fideicommissis, quæstione 30. Albert. Brunus, de statutis excluend. fæminas, art. 124. q. 2. num. 2. Hector Æmilius, de feudali, cap. 18. n. 39. & c. 42. num. 75. Petr. Gregorius, de concessione feudorum, 4. parte, q. 8. n. 25. folio 140. Francisc. Sonsbech. de vsibus feudorum, parte 9. num. 71. & 72. Fab. Turretus, in cons. 89. n. 28. volum. 2. Arismin. Tepatus, lib. 2. variar. fol. 172. vers. legitimatus per subsequens matrimon. Ioan. Philippus, in cons. 141. n. 33. volu. 2. & cons. 44. num. 36. Guil. Bened. Menchaca, & alij permulti, cum quibus Burgos de Paz, in cons. 6. n. 13. Francisc. Hotomanus, in cons. 30. n. 12. Christophor. Torniol, in cons. 46. ex numer. 15. cum seq. Francisc. Viuius, decis. 262. n. 16. lib. 2. Thobius Nonius, in cons. 32. n. 11. Iacob. Beretta, in cons. 40. n. 6. Anton. Faber, de error. pragmat. decad. 35. errore 6. in fine, fol. 528. & lib. . . . . tit. 23. Codicis, definitione 19. fol. 202. Pelaez à Mieres, qui si rectè perpendatur, huic sententiæ magis accessit, secunda parte, quæst. 1. num. 8. Cardin. Dominic. Thuscus, practicar. conclus. iur. tom. 5. littera L. conclus. 229. num. 27. & 28. fol. 211. & num. 39. 40. & 42. fol. 252. & conclus. 38. num. 34. 37. & 39. fol. 267. Angelus Matheaccius, de legatis, & fideicommissis, lib. 3. cap. 21. qui cum ex num. 10. cum seq. articulum disputaret, tandem de rigore iuris, & verborum, contra legitimatum per subsequens matrimonium respondit: de æquitate tamen, & eo, quod requirit, concurrente, ipsum admittit. Et forsan aliquibus placebit eius resolutio, eodem requisito interueniente, & durum videbitur eos excludere, qui ex matre nobili nati, & per subsequens matrimonium legitimati suerint, idq́ue vel eo maximè, quod multoties contingat, testatores, & præcipuè illeteratos, aut mulieres, de eiusmodi filijs non sentire, sed natos ex legitimo matrimonio vocando, spurios, & illegitimos tempore aduenientis successionis velle excludere, non verò eos, qui legitimati per subsequens matrimonium, eo tempore reperiumtur. Matheaccius ergo in loco relato sic scripsit. Verum quoniam aduersus hanc opinionem æquitas valde reluctare videeur, non esset absurdum, quæstionem ita direimere, vt de rigore iuris vni, de æquitate verò alteri sententiæ locus sit dandus. Prætereà, aut concubina ex qua nati sunt filij, fuit alioquin honesta, bonæ famæ, & non obscuri sanguinis, vnde præsumi posset, quod testator interrogatus facilè respondisset, se vtique velle hos filios per matrimonium sub sequens legitimatos præferri substituto, & hoc casu vera sit opinio, substitutum excludi. Aut verò concubina illa erat mulier turpis, ac inhonesta, nec frugi, nec boni nominis, cuius filios meritò abhorruisset testator, tunc ea valeat sententia, quæ habet substitutum ab huiusmodi legitimato non excludi: si tamen in re dubia fas est Iurisconsulto quæstiones ita componere. Et hactenus Matheaccius, à quo dissentire non videtur Mantic. lib. 11. d. tit. 12. n. 5. vers. hæc sententia, quamuis contra legitimatum semper scripserint. Dissentit tamen Bursat. in cons. 18. n. 22. lib. 1. qui pro legitimato, etiam data concubina inhonesta, & obscuri sanguinis scribit, si matrimonium sequatur, vt ibi videbis. Hactenus etiam de Authoribus huius secundæ opinionis contra legitimatum per subsequens matrimonium, ex quibus apparet, grauissimos equidem iuris vtriusque Interpretes, legendo, & consulendo, atque etiam in casibus similibus definiendo, & decidendo, contra legitimatum metipsum scripsisse, & definiuisse: in casibus autem controuersis sententiam[sect. 97] eam amplecti debemus, pro qua Iudicum, & maximè supremorum Senatorum definitiones, seu sententiæ extant, per text. in l. si de interpretatione, ff. de legibus, l. solius, ff. ad l. Corneliam de falsis, ibi: Sic enim inueni Senatum censuisse: & pro opinione Baldi dicitur fuisse iudicatum Alciatus, in cons. 666. aliàs 187. lib. 9. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 196. qui etiam asserit sic decisum in eo Senatu, Peregrinus, de fideicommissis, d. art. 24. num. 46. vbi asserit, quod cum hic casus euenisset in Ciuitate Paduæ, & Menochius, & Cephalus censuissent pro quodam Alexandro, legitimato per subsequens matrimonium; & ex aduerso Decianus, Paulus Leonius, & ipse defendisset quendam Herculanum substitutum, iudicatum fuit Alexandrum: in Senatu etiam Mantuano contra legitimatum iudicatum fuisse, attestatur Petr. Surd. d. decis. 319. vbi in eisdem terminis nostris dubium proponit. Imò quod magis est, Authores quamplures, qui in[sect. 98] quæstione hactenus agitata, pro legitimato, & contra Baldum responderunt, absque vlla disputatione id fecerunt, & rem perfunctoriè tractarunt, qui forsan si articulum hunc ad exactam disputationem, & strictam iuris rationem reduxissent, aliter statuissent: Doctori autem perfunctoriè, & absque examine ali[sect. 99]quid dicenti, non est simpliciter credendum ad causarum decisionem, nec ad communem opinionem constituendam, vt vtrumque ex Abbate, Fulgosio, Socino iun. Calcano Alciato, & Anton. Marc. Coras. notauit Franciscus Barsatus, in cons. 18. num. 16. libro 1. Pater Thomas Sanchez, de sponsalib. libro 3. disp. 44. num. 2. Nec etiam super eius sententia fun[sect. 100]damentum aliquod fieri potest, vt ex Socino, Alciato, Cephalo, & Riminaldo, tradidit ipse Bursatus, d. num. 16. & vltra eum Iacob. Menoch. lib. 2. præsumptione 71. num. 39. vbi quod non dicitur opinio communis, quæ habet plures Doctores, asserentes, & firmantes eam, nulla disputatione præmissa, sed perfunctoriè rem tractantes. Et sequitur Pater Thomas Sanchez, d. num. 2. vbi post Nauarrum, in Summa latina, cap 27. num. 89. inquit, communiorem existimari opinionem, approbatam à sex Doctoribus, ex[sect. 101] professo eam tractantibus, quam à quinquaginta, sola serie priorum & authoritate ductis: & addit Ioan: Lup. dicentem, non esse credendum Doctoribus, quantacunque doctrina polleant, dum carent fundamento. Et numeris seq. obseruat nonnulla in matria dicti cap. tanta est vis: & vtrum eius decisio proueniat ex virture, & valore matrimonij, an ex beneficio à iure introducto, prout ibi explicat. Hæc autem magis indubitatè procedunt, si in memoriam repetantur aliqua ex his, quæ numeris præcedentib. latiùs adnotata,[sect. 102] atque scripta fuere; videlicèt Authores quamplurimos, quos pro legitimato per subsequens matrimonium respondisse, existimatur communiter, parum sibi constantes fuisse, & alibi variasse, quandoq́ue pro legitimato ipso, quandoque contra eum, vt ex dictis ibid. & ex relatione Authorum partis eiusdem legitimati, deprehenditur manifestè. Et non modò qui Baldi opinionem sequuntur, sed etiam nonnulli ex his, qui ab eo recesseruny, pro legitimato; in casu præsenti hanc partem amplectuntur, quando scilicet vt in fundatione dicti vinculi & patronatus cauetur, testator ad successionem maioratus vocuit filios legitimos & naturales, & ex legitimo matrimonio procreatos, vel dixerit: Si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, & ex legitimo matrimonio natis, substituo talem: quoniam horum verborum multiplicatio magis ostendit testatoris voluntem: Sic sanè quod legitimatus per subsequens matrimonium, non admittatur ad successionem, nec sunstitutum excludat, vbi adsit legitimorum & na[sect. 103]turalium, atque ex legitimo matrimonio natorum geminata prolatio, defendit Carolus Ruinus, in consil. 92. num. 14. in fine, & num. 15. volum. 3. qui inquit, quod hæc sententia in his terminis est verissima, & non habet contradicentem. Et idem perpendit etiam Socinus iunior, & sequitur in cons. 12. num. 16. volum. 4. Ioannes Cephalus, in consil. 82. num. 89. & 67. & in consil. 111. num. 14. lib. 1. & in consil. 276. num. 29. lib. 2. quos retuli, & data verborum geminatione, sicut dictum est, facilius esse admittendem Baldi opinionem, dixit Cardinalis Franciscus Mantica, de coniect. vltimar. voluntat. lib. 11. d. tit. 12. num. 25. & eo casu tanquam indubitatam tenent hanc opinionem Ruinus, Butrius, Cephalus, Socinus senior, Decius, Barbat. Rolandus, Berous, Mantica, Socinus iunior, & Tiraquellus, quos in id commemorauit Franciscus Bursatus, in consil. 18. num. 11. lib. 1. & idem tenuit Alexander Raudensis, lib. 1. de analogis, cap. 36. num. 14. qui absque dubio id procedere dixit, quando testator geminatè loquendo, vocauit legitimos, ex legitimo matrimonio natos: & subdit, quod stante geminatione, & duplicatione verborum, adeò diuersa est ratio, vt ipsimet qui pro legitimato responderunt in casu, in quo testator simpliciter vocauit legitimè natos, in hoc casu duplicationis contrarium tenuerint: sic etiam, quod cum testator ita dixit; & si hæres menus decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, & natis ex legitimo matrimonio, legitimatus per subsequens matrimonium non excludat substitutum, scripserunt Baldus, Butrius, Ruinus, Decius, Socinus iunior, Rubeus, Riminaldus senior, Berous, Pasechus, Craueta, Decianus, Riminaldus iunior, Berreta, Marzarius, Rolandus, Cephalus, Surdus, & Antonius Cannetius, quos aggregauit Menochius, lib. 4. d. præsumpt. 81. num. 23. & 24. vbi refert contrariam aliorum sententiam, & concludit, à superiori sententia non esse recedendem in iudicando, & consuendo. Ea ratione, quod cum illa verba: legitimis & naturalibus, comprehendant legitimatum per subsequens matrimonium, alis verba essent superflua, nisi eiusmodi legitimati exclusionem operarentur. Rursus geminatio verborum operatur maiorem effectum, habetq́ue maiorem emphasim: & geminatio demonstrat, non autem fictionem, vt vtrumq́ue comprobauit Menochius, d. num. 24. Anton. Thesaur. d. decis. 196. num. 5. Surdus, d. decis. 319. numero 6. & 7. Addiderim ego, ab hac opinione non videri ali[sect. 104]quatenus recedendum, sicque legitimatum per subsequens matrimonium non admitti, vbi adsit legitimorum & natura, atque ex legitimo matrimonio natorum prolatio, & vocatio (vt præfati Authores iuridicè defendunt) nam si ex sola vocatione legitimorum natorum, siue vocatis legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, id statuunt Authores omnes illa, Baldi sequaces, quos suprà recensui; quantò magis ex verborum duplicatione, quæ nefari non potest, quin maiorem emphasim, & effectum habeant, & quod magis enixam voluntatem demonstrant, id statui debeat; quicquid super has geminatione se non multùm conficere dixerit Peregrinus, d. art. 24. num. 40. Nam cum res agitur in terminis simplicibus, si contra legitimatum, adhuc superiores omnes responderunt, & constanter tenuit ipse Peregrinus, ex num. 25. cum seq. & in terminis simolicibus, & non geminates verbis se explicauit num. 41. quantò magis carere difficultate res debebit, cum ea verborum multiplicatio, seu geminatio adest (vt Mantica, & relati suprà dixerunt.) Quamuis ergo iuxta opinionem Baldi, & sequacium (quam Peregrinus amplectitur indistinctè) vocare legitimè natos, aut ex legitimo matrimonio procreatos, sufficeret, vt iuxta riborem verborem, & pæsumptam testatoris voluntatem ex eis collectam, non admitterentur legitimati per subsequens matrimonium: quia legitimè, aut ex legitimo matrimonio nati non fiere, etsi verborum geminatio non adsit. Attamen, quando verba ipsa sic geminantur, non modò coacta, sed & fortiori ratione fatendum erit, & certiorem reddi voluntatem ipsam testatoris præsumptam, & maximam virtutem operandi habere verba eadem toties repetita. Addiderim etiam, Interpretes nonnullos ex relatis suprà, in hac materia terminos confudisse, nec satis dilucidè locutos, dum casum geminationis verborum distingunt ab eo, quo simpliciter testator locutus est: sic sane tres casus distingui & separari debent, quò clariùs, & distinctiùs procedatur, nec termini confundantur aliquo modo, prout nonnulli ex relatis confundunt: nec ipse Mantica, lib. 11. d. titul. 12. ex n. 14. iuncto n. 25. satis distinctè admodum & eruditè semper se habeat. Sic & Peregrinus confundit. d. art. 24. n. 40. & 41. Primus casus est, quando testator substituit hæredi, si decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, vel cum vocauit legitimos & naturales, nec amplius adiecit; & tunc quidem filius legitimatus per subsequens matrimonium absque dubio admittitur ad fideicommissa, & primogenia, & facit deficere conditionem, vt suprà in initio huius cap. obseruaui, & notauit Menoch. lib. 4. d. præsumptione 81. numero 2. Secundus casus, quando testator ita dixit: &[sect. 105] si hæres decesserit sine filiis, ex, vel, de legitimo matrimonio natis, tunc substituo Caium, vel cum institutor maioratus ad successionem filios ex legitimo matrimonio natos vocauerit. Et hic casus secundus est, qui multum habet dubitationis, & i quo duas illas opiniones contrarias suprà commemoraui, & quatuor recensuit Menochius, d. præsumpt. 81. numero 4. cum sed. vsque ad num. 23. in hoc etiam casu verificantur Interpretum nostrorum traditiones, dum dicunt, testatorum simpliciter loqui, non geminatè, siue nos versari in terminis simplicibus (vt vtar verbis Peregrini, d. art. 24. num. 41.) sic sane non dicuntur termini simplices in nostro proposito, quando legitimi & naturales simpliciter, & vocantur, quia tunc plusquam simplices, & legitimati per subsequens matrimonium admittuntur indistinctè (vt dixi) sed simplicices ad differentiam geminatorum dicuntur, quando filij ex, vel de legitimo matrimonio nati vocantur, vt etiam dixi, vel quando vocantur legitimè nati; tunc namque subintrat etiam dubium quæstionis, & multi ex eis, qui opinionem Baldi sequuntur, in eis terminis, quando scilicet legitimè nati vocantur, sunt allocuti; sic in eis terminis agnouit locutos eos Franciscus Bursatus, dicto consil. 18. num. 15. lib. 1. & quasi inter eos terminos, legitimè natos, aut ex legitimo matrimonio procreatos, nulla diferentia, sed idem ius sit; quæstionem proposuit Angelus Matheaccius, de legatis, & fideicommissis, lib. 3. cap. 21. num. 10. in illis verbis: Tertiò ponunt, si testator ita cauerit: Si filius meus sine filiis legitimè natis, sine ex legitimo matrimonio natis decesserit, & c. Et vtroque casu de rigore iuris, & verborum excludi legitimatum defendit, quamuis de æquitate aliter statuat, vt suprà vidimus num. 96. Idem quoque defendit Cardinalis Francisc. Mantic. lib. 11. dicto tit. 12. sub num. 20. in versic. & hanc quidem sententiam, ibi: Et quando testator dixit, sine filiis legitimè natis: Hippolyt. Riminald. in cons. 222. num. 63. lib. 2. vbi quod procedunt à pari, verba le[sect. 106]gitimè natus, vel ex legitimo matrimonio natus, sine quem dici legitimè natum, vel ex legitimo matrimonio: sic enim simul exemplificant Curtius, Durandus, & Socinus iunior, ibi relati, qui dicunt, quod in effectu ista æquipollent, quod fideicommissum fuerit factum per illa verba, si decesserit sine filiis legitimè natis, vel sine filiis legitimis ex legitimo matrimonio natis: & quando testator alicui fideicommissum iniunxit: si decesserit sine filiis legitimè natis, quòd le[sect. 107]gitimatus non excludat substitutum, & hæc sit communis sententia: & ab ea in iudicando non recedendum. Et procedat etiam in legitimato per subsequens matrimonium, per rationes Doctorum, quæ in eo militant, post Bald. Angel. Alex. Dec. Curtium iunior. Parisium, Durand. Socin. iunior. Nattam, Cephalum, & alios tradidit ibidem Riminald. numero 64. 65. & 66. Tertius & vltimus casus (& in quo geminationem, aut duplicationem verborum constituunt Doctores) est, quando testator ita dixit: & si hæres meus decesserit sine filiis legitimis & naturalibus, & natis ex legitimo matrimonio, aut si vocauerit ad successionem filio legitimos & naturales, & ex, aut legitimo matrimonio natos: & hoc etiam casu legitimatum per subsequens matrimonium admiserunt nonnulli (vt suprà vidisti) & cum aliis constantiffimè Franciscus Bursatus, vt suprà quoque retuli num. 18. & 19. Alij verò, qui etiam in secundo casu, & in terminis fimplicibus, cum Baldo legitimatum excludunt indistinctè: in hoc tertio casu rem prorsus carere dubitatione crediderunt, & verborum geminationi adhærent præcisè, vt contra legitimatum ipsum securissimè responderint: & in iudicando, & consulendo ab hac opinione non recedendum, dixit Menochius, libro 4. dict. præsumptione 81. numero 24. in fine. Ego etiam iuxta sententiam Baldi, & sequacium, qui in terminis quoque simplicibus, quando legitimè nati tantum, aut ex legitimo matrimonio procreati vocantur, sic defendunt (vt dixi) hoc in casu quando verborum geminatio adest, certius & facilius, atque omninò amplectendam hanc sententiam existimo: nec refragari obseruationes illa Bursati in d. cons. 18. ex num. 13. & seq. lib. 1. Quibus suo[sect. 108] ordine, & nouè & verè responsum præstabo. Et in primis non obstat assumptum illud, quod maiori ex parte Authores illi, qui Baldi sententiam sequuntur, loquuntur tantum, vbi aderant verba simplicia, sed cum qualitate natis, & non geminata, & sic quod non est de eorum dicto, seu rationibus curandum. Nam respondetur, quod si in terminis verborum simplicium, & non geminatorum, Authores ijdem cum Baldo relati, sic tenent (vt retuli) & legitimatum per subsequens matrimonium excludunt, quanto magis & absque dubio id pro certo supponunt, quanto legitimitatis geminata adsit prolatio. Deinde non refrangatur alterum, quod scilicet non obstent duo illa Baldi, & Decij consilia, à quibus doctrinam prædictam effectus, & virtutis geminationis acceperunt Authores omnes; qui in ipsorum verborum geminatione adeò maximam vim fecerunt, cum ( vt ipse Bursatus existimat) non adducantur ob dictam geminationem verbonrum, sed magis versentur in casu, quando de voluntate testatoris apparet, quod legitimatum per subsequens etiam matrimonium admitti noluisset: Quoniam respondetur, de voluntate testatoris in casibus illis consultationum Baldi, & Decij, non aliter quam verbis prolatis, & geminatis consititisse; nam si vltra verborum geminationem de voluntate appareret, res ipsa in dubiam excitari non posset: constare igitur de voluntate non aliter, quàm ex verborum ipsorum rigore, & sono concedunt, & contra legitimatum respondent ( vt vidimus.) Non etiam resragatur illud, quod Scribentes omnes, qui amplectuntur partem negatiuam contra legitimatum, ob vnicum verbum natis, vel procreatis, nituntur præcipuè authoritate Baldi, dicto cons. 357. propter quod dignoscitur, fundamentalem rationem dicti eorum, fieri non super verborum geminatione, sed super illa veritate, quod re vera secundum naturam tempore ortus dici, vel reputarinequeat verè legitimus, & de legitimo matrimonio natus. Nam respondetur, fundamentalem rationem in eo consistere, quod libenter agonoscit, & suo ore profitetur Bursatus, videlicèt in veritate illa, quod re vera per subsequens matrimonium legitimatus, secundum naturam tempore natiuitatis dici, vel reputari nequeat verè legitimus. Si autem veritatem esse agnoscit Bursatus, consequens proculdubio fit, in rei veritate, & in ratione concludenti Baldi sententiam sundari, nec esse necessariam legitimitatis geminationem, non tamen inde sequitur, quod ex verborum geminatione veritas ea; quæ ex simplicibus solum verbis sufficeret, immutari aliquo pacto debeat, sed potius testatoris magis enixam voluntatem ostendere, & veritatem præcisè, non fictionem verba ipsa geminata inducant. Rursus nec refragatur, quod Authores omnes, qui cum Baldo hactenus tenent ob verborum geminationem, moueantur dumtaxat ex doctrina Butrij, qui tamen id non decidit simpliciter & absolutè, sed ait tenendo partem negatiuam contra legitimatum, se putare fortius hoc procedere, si adessent verba geminata propter enixam voluntatem: Nam respondetur, Butrium, & cæterus, qui eam, & Baldum sequuntur, non potuisse apertus id decidere, atque exprimere, quàm fecerunt: Nam si Baldi opinione retenta, etiam in terminis simplicibus, fortiùs eam procedere dicunt, si verba adsint geminata, nescio equidem quo loquendi modo, aut genere clarius id enunciare potuerint, aut quo pacto verba ipsorum retorquere valuerit Bursatus, in loco prædicto. Denique non refragatur, quod verba præfata geminata, magis ex vsu, & capite Notarij, quàm ex mente, ant voluntate tastatoris videantur apposita; & ita nihil operari debeant: Quoniam respondetur verborum geminatorum regulariter maximam esse virtutem, effectum, & emphasim, atque ex voluntate testatoris adiectra censeri, prout alio cap. infrà, latius exornabitur. Deinde, in hoc eodem articulo, quo versamur, geminationis dictorum verborum effectum negari non posse, sed potius maxima in consideratione haberi debere, prout cum aliis habuit Iacobus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 81. num. 24. & habuerunt etiam quamplurimi, numeris præcedentibus commemorati. Denique, verba in omni dispositione de mente & voluntate testatoris apposita[sect. 109] præsumi regulariter, vt infrà hoc eod. libro, & tractatu latius probabitur alio in cap. & cum Grammatico, in cons. 128. num. 6. Corn. in cons. 194. lib. 3. Ruin. in cons. 73. lib. 5. agnouit Bursatus metipse, dicto cons. 18. num. 19. lib. 1. & in eisdem in quibus versamur terminis, contra eundem Bursatum obseruauit Hippolyt. Riminald. dicto cons. 222. num. 135. libro 2. vbi inquit, quod quicquid dicitur à Notario, quod factum respiciat, de quo fuit rogatus, videtur dixisse de voluntate partium: & citat Baldum, Romanum, Socinum, Decium, Rubeum, Calderinum, & Tiraquellum sic tenenters. Remanet ergo in casu proposito, & adiectis verbis prædictis, quibus legitimi & naturales, atque ex legitimo matrimonio nati vocantur, rectissimè statuisse Senatum (vt suprà dixi) & verborum sonum, atque rigorm præ oculis habuisse. Forsan tamen aliquando ex variis rerum, & causarum circumstantiis, atque ex æquitate, & matrimonij fauore aliter statuendum, si ea concurrant, quæ Angelus Matheaccius, relatus suprà, num. 96. obseruauit. Et maximè si legitimato, quouis modo præsumpta testatoris voluntas possit fauere, quod discretus, & bonus Iudex maturo iudicio inquirere, & definite debebit, nec in casu præsenti militabat, vt verba torqueri, aut modificari debuissent. # 32 CAPVT XXXII. Testamentorum, & testantium voluntatum, quod plenior, aut latior fieri debeat interpretatio, coniectura illa, & præsumptio, adeò vulgata, & assidua, vt per manus tradatur quotidie, quemadmodum accipi, atque intelligi valeat, & an respectu institutionis dumtaxat, an etiam legatorum, fideicommissorum, & codicillorum, & cuiusque speciei vltimæ voluntatis locum obtineat, l. in testamentis, ff. de regugulis iuris, decisio: sic consequenter, vtrùm legata strictam, an verò latam interpretationem recipiant, ex quo ad nonnullos casus practicos inferri potest, & maximè ad eos, quos Iacobus Menochius, Petrus Surdus, & M. Antonius de Amatis expendunt, prout hoc cap. adnotatur, & prædictorum dilucida, & notanda traditur explanatio, & resolutio. SVMMARIVM. -  1 In Testamentis, & vltimis voluntatibus plenior adhibetur interpretatio, vt voluntates testantium plenius interpretemur. Et ratio redditur num. sequentibus. -  2 Voluntates vltimæ strictè interpretandæ non sunt. -  3 Sed potius extensiuam, quàm restrictiuam interpretationem recipiunt. -  4 Fauorabilior dicitur interpretatio, quæ adiuuat, quàm quæ restringit testamentum. -  5 Substitutiones fauorabiles dicuntur, & ob id in eis latissimam oportet fieri interpretationem. -  6 Testatoris dispositio latè & benignè interpretari debet, non solum respectu institutionis, sed etiam fideicommissorum, & legatorum, & codicillorum, & quoad omnia contenta in testamento. -  7 Legis, In testamentis, ff. de regulis iuris, decisio, locum obtinet, & procedit in qualibet specie vltimæ voluntatis. -  8 Et pro hac parte Marc. Ant. Nattam, in cons. 626. lib. 4. multa fundamenta adduxisse, & pluribus rationibus contendisse, in legatis fauorabilem, & largam interpretationem fieri. Quæ ideo non sunt repetenda, quod penes eum longa serie videri possint. -  9 Contraria tamen in sententia permulti alij fuere Authores, & in materia legatorum fieri strictam interpretationem probarunt. -  10 Qui & iure, & pluribus rationibus adducuntur, vt hic adnotatur. -  11 Testator quod regulariter videatur legasse quod minus est, at que ita fiat stricta interpretatio in legatis, ex sententia Menochij, qui permultos alios iuris Interpretes ita tenentes commemorauit. Alios etiam retulit, qui è contra scripserunt, quod legatum latam admittit interpretationem. -  12 Author verò vt distinctè & dilucidé articulum hunc declarat, nonnulla (vt moris habet) duxit necessariò obseruanda, atque constituenda. Et inprimis negari non posse, quin articulus prædictus, vtrum legata strictam, an latam interpretationem recipiant, dubius, & controuersus adeò sit, prout hic obseruatur. Extant namque pro vtraque parte & iura, & rationes, ac etiam Doctorum contrariæ sententiæ, vt hic demonstratur. -  13 Secundo constituit, negari non posse, quin vtraque opinio probabilis videatur, & disputationis gratia defendi poßit. Nam si quis velit tueri, legata largam recipere interpretationem, id copiosè, atque viginti fundamentis comprobare poterit, quæ d. cons. 624. adduxit Natta. -  14 Atque inhærendo verbis generalibus dictæ l. in testamentis, ff. de regulis iuris, eiusdem decisionem in omni specie vltimæ voluntatis locum habituram, & sic in legatis; non immeritò defendere videbitur. -  15 Ad iura autem, siue fundamenta partis contrariæ, facilè tunc respondebitur, prout nonnulli Authores hic relati respondent. -  16 Quòd si è contrario tueri quisquis velit, legata strictam interpretationem recipere, duobus principaliter excitari debebit fundamentis, quæ Hippolytus Riminaldus expendit. -  17 Iuribus etiam, quæ in contrarium ponderantur communiter, sic respondere, prout hic adnotatur. -  18 Tertiò constituit, casus esse nonnullos, in quibus Interpretes omnes, tam vnius; quàm alterius opinionis sequaces conueniunt, prout num. seq. obseruatur. -  19 Ac primum quidem, cum testator strictè loquitur, tunc namque strictè intelligitur, nec in testamentis fit lata interpretatio. -  20 Dispositio quando est determinata ad certa bona, larga non fit interpretatio, & hoc saltem respectu dispositionis. -  21 In legatis stricta fit interpretatio, vbi sunt coniecturæ restringendi in contrarium. -  22 Et in materia pœnali, etiam in testamentis. -  23 Vel cùm propria verborum significatio repugnat, siue subiecta materia. -  24 Aut cum agitur de adimenda, & corrigenda alia dispositione testatoris. -  25 Item cum dispositio est exorbitans à iure communi. -  26 In legatis, & in omni alia specie vltimæ voluntatis latam fieri interpretationem, cum ex persona testatoris, vel legatarij, ex legata, ex patrimonio defuncti, ex causa, ex loco, ex verbis amplis, atque ex aliis similibus, id magis deducitur, atque suadetur. -  27 In legatis lata fit interpretatio, quando sumendo strictam interpretationem, legatum redderetur inutile. -  28 Et cum qualitas testatoris ita suadet, vt si à nobili, & diuite legatum fuerit relictum. -  29 Legatum sumit interpretationem ex affectione, qua testator prosequutus est legatarium, vt de re maiori factum præsumatur. -  30 Legatum latè interpretatur, quando est factum personæ, ad quam testator habet magnam affectionem, prout sunt filiæ. -  31 Legatum factum vxori de vsufructu cum conditione, quod nequeat dotem repetere, quomodo interpretatur, remissiuè. -  32 Legatum fauore piæ causæ latè interpretatur. -  33 Legatum vniuersale, an latè interpretetur, remissiuè. -  34 Legatum latè interpretatur, quando militat ratio seruandæ æqualitatis. -  35 Legatum latè interpretatur, quando filius est hæres vniuersalis, & filiabus est factum particulare legatum. -  36 Legatum dotis latè interpretatur. -  37 Dos hodie non datur in modica summa. -  38 Interpretatio lata fit fauore dotis. -  39 Legatum, quando est ambiguitas verborum, latè interpretatur. -  40 Et quando agitur de modico præiudicio. -  41 Et quando concurrunt aliæ coniecturæ. -  42 Legatum factum sanguine coniuncto, vel ei, quem testator valde diligebat, & latè interpretatur, & de re meliori factum præsumitur. -  43 Testator quod censeatur minus grauare hæredem, non attenditur quoad fauorem coniunctæ personæ. -  44 Legatum latè interpretatur in fauorem coniunctæ personæ, nisi hæres quoque sit coniunctus. -  45 Coniunctio licèt sit ab vtraque parte, si tamen impar, sustinetur argumentum ad fauorem eius, qui est magis coniunctus. -  46 Legatum sumit latam interpretationem; quando sic interpretando, apparet testatorem prouidisse in casu magis necessario. -  47 Legatum non strictè, sed latè interpretandum, quando propria vocabuli significatio id induceret, atque significaret, vel quando verba legati, aut præsumpta mens disponentis, siue alia ratio ita suaderet, in contrariúmve nihil vrgeret. -  48 Hæredis institutio quamuis fauorabilior sit, & latiùs debeat interpretari, quàm legatum, aut fideicommissum. Tamen negari non potest, quin etiam legatum, & fideicommissum fauorabiliter debeat interpretari, vt latiùs hic adnotatur. Et distinguitur, an voluntatis incertitudo, an verò verborum ambiguitas sit, vt latè, vel strictè legatum debeat interpretari. -  49 In legatis licèt aliquando plenior, non tamen plenissima fieri debet interpretatio. -  50 In fideicommissis lata & benigna fieri debet interpretatio, dummodò id intelligatur iuxta resolutiones traditas supr. n. 48. -  51 In maioratibus, & vinculis perpetuis, lata potius, quàm stricta fieri debet interpretatio. -  52 Legatum aureorum, an intelligatur de maioribus fauore dotis, remissiuè. -  53 Legatum factum Titio & Seio de centum, an semper intelligi debeat de quinquaginta pro quolibet, remissiuè. -  54 Facultate alicui concessa testandi certis de rebus, an sufficient, quod generaliter disponat de omnibus iuribus, & actionibus suis, an verò requiratur, quod de eis singulariter disponat, remissiuè. -  55 Legatum in dubio an præsumatur relictum animo compensandi, nec ne, remissiuè. -  56 Legatum in casu proposito per Cæsarem Bartium, decis. Bononiæ 12. an, & qualiter euanescat. PRo expedita, atque dilucida huiusce Capitis[sect. 1] explanatione, obseruandum, atque constituendum erit primò, & principaliter, vulgati quidem, & certi iuris esse, quod in testamentis, & vltimis voluntatibus plenior adhibetur interpretatio, vt voluntates testantium pleniùs interpretemur, & verba ipsorum latè & benignè accipiamus, l. in testamentis, ff. de regulis iuris, l. quæsitum, §. idem respondit, & l. scire, §. vltimo, ff. de fundo instructo, cap. cum dilecti, de donationibus. Neque enim nam strictè interpretandæ sunt[sect. 2] vltimæ voluntates, l. plenum, §. primo, ff. de vsu & habitatione. vbi Baldus notat, quòd vltima voluntas[sect. 3] recipit interpretationem extensiuam, non restrictiuam. Socinus iunior, in consil. 128. num. 65. volumine 1. qui inquit, fauorabiliorem dici interpreta[sect. 4]tionem, quæ adiuuat, quam quæ restringit testamentum. Et refert cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. tit. 4. numer. 8. &9. & per text. in dict. l. in testamentis, ita regulam superiorem, de voluntatibus testantium pleniùs interpretandis, generaliter tradiderunt, & exornarunt nonnullis Decius, in eadem l. in testamentis. Et Cagnolus ibidem, idem Decius, in consil. 29. num. 2. Craueta, in consil. 25. num. 25. & in cons. 86. num. 7. & in consil. 208. num. 4. Natta, in consil. 626. ex numero 5. cum seq. Afflictis, in decis. 44. num, 24. Ruinus, in consil. 71. num. 5. lib. 2. Gozadinus, in consilio 82. num. 6. &11. Decianus, in consil. 1. num. 93. & 94. volumine 2. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. tit. 1. ex num. 14. cum seq. vsque ad numerum 33. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. voluntat. libro 1. interpretatione prima, dubitatione 4. solution. 11. folio 56. & 57. Rolandus, in consil. 82. num. 7. lib. 3. Iacob. Menoch. in consil. 210. n. 37. & in cons. 236. num. 10. lib. 3. Alexander Raudensis, decisione 22. num. 48. Achilles Pedrocha, in consil. 2. num. 115. & inter consilia vltimar. voluntat. consilio 60. num. 19. & 106. num. 7. lib. 2. Ioan. Vincent. Honded. in consil. 2. num. 24. & in consil. 8. num. 40. & 47. & in consil. 62. num. 30. lib. 1. Camillus Gallinius, de verbor. significatione, lib. 9. cap. 39. num. 15. & lib 10. cap. 1. num. 8. Hippolytus Riminaldus, in cons. 216. ex numero 9. cum seq. & ex num. 34. lib. 2. & in cons. 313. num. 62. lib. 3. & in cons. 598. num. 45. & seq. lib. 5. vbi rationem, quare plenius interpretemur tastantium voluntates, nam agitur de interesse publico, quod testamenta scilicèt locum habeant, l. vel negare, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. Gallus, §. quod si iis, vbi Bald. ff. de liber. & posthum. prima, C. de S.S. Ecclesiis, & quando agitur de interesse publico, lata interpretatio fieri debet, l. 2. §. exercitum, vbi Bartolus, ff. de his qui notantur infamia, l. quemadmodum, vbi Bartol. C. de agricolis & censitis, lib. 11. & notarunt Decius, & cagnolus, vbi supra. Sic sane ratio metipsa, & decisio dictæ l. in testamentis, pro[sect. 5]cedit etiam in substitutionibus, quæ fauorabiles dicuntur, & ob id in eis latissimam fieri oportet interpretationem, sicuti in specie tradidetunt Baldus, Bartolus, Curtius senior, Iason, Craueta, & Alciatus, cum quibus Mantica, lib. 5. tit. 1. num. 2. Menochius, libro 4. præsumpt. 26. num. 7. & præsumpt. 65. num. 3. Ioannes Cephalus, in consil. 114. num. 19. lib. 1. pro[sect. 6]cedit etiam eadem Lex nedum respectu institutionis, sed etiam fideicommmissorum, & legatorum, & codicillorum, & quod omnia contenta in testamento, secundum communem Doctorum sententiam, de qua tastatur Corneus, in authent. ex causa, column. 7. C. de liber. præteritis, & latiùs id probant, Cagnolus, in d.l. in testamentis, num. 1. & 7. in versic. sed huiusmodi, & numer. seq. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 2. num. 24. & in consil. 62. num. 44. lib. 1. & idem tenuerunt plures Glossæ, Cinus, Iason, & Villalobos, quos in commentariiis de vsufructu, cap. 30. num. 43. ego retuli, & vltra commemoratus ibi, id ipsum tenuerunt Bartolus, Baldus, Angelus, Castrensis, Anton, de Butrio, Ancharanus, Alexand. Gozadinus, Corneus, Socinus vterque, Decius, ruinus, Crotus, Zazius, Natta. & Cephalus, quos pro hac parte cumulauit Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 7. tit. q. num. 28. in fine, vers. huius autem opinionis fuit, & num. 29. per totum, folio mihi 255. & 256. & ij omnes asseuera[sect. 7]runt, cuiusque vltimæ voluntatis fauorem non debere restringi, item quod in legatis fit lata interpretatio, ad extensionem dicta l. in testamentis, quæ cum in testament is dixerit, quodcumque ibi dispositum comprehendit, vt etiam firmauit Simon de Prætis, de interpretat. vltim. volunt. lib. q. interpretat. 1. dub. 4. solut. 11. ex num. 9. cum seq. fol. 56. qui pro eadem sententia retulit Alexandrum, Nattam, Cagnolum, Afflictis, Ioseph. Ludouicum, Albericum, Imolam, Bald. & Oldradum. Et dixit insistendum omninò in hac opinione, cum pro ea habeamus text. & regulam dictæ l. in testamentis, atque ex num. 12. vsque ad num. 16. contrariæ partis iuribus, & fundamentis satisfacit. vt in effectu defendat. decisionem dictæ l. in testamentis, locum obtinere, & procedere in qualibet specie vltimæ voluntatis, & pro hac par[sect. 8]te M. Anton. Natta, in cons. 626. lib. 4. multa fundamenta adduxit, & quamplurimis rationibus contendit, in legatis fauorabilem, & largam interpretationem fieri, quæ ideò non sunt repetenda, quod penes eum longa serie videri possint. Cagnol. etiam in eadem l. in testamentis, expendit iura nonnulla ad id probandum. Ped. Surd. in cons. 313. n. 44. lib. 3. & adducit nonnulla Cardin. Dominic. Thusc. practicar. conclus. iur. tom. 5. litera L. conclus. 58. Contraria tamen in sententia permult alij fuêre[sect. 9] Authores, & in materia legatorum fieri strictam interpretatione, probarunt, & horum numero fuerunt Ruinus, Roman. Alexand. Decius, Natta, Rolandus, Gratus, & Alciatus, quos adduxit Cardinalis Mantica, lib. 7. tit. 1. num. 13. in fine. Craueta etiam, in cons. 180. num. 1. ad finem, qui respondit, quod dicta l. in testamentis: procedit respectu institutionis, non legatorum, vt ibidem obseruauit Decius, num. 2. & 3. & in cons. 289. num. 2. & in consil 255. colum. finali. Iason, in l. quod Seruius colum. 2. in fine, ff. de condict. ob. causam, Bartol. Dec. Craueta, Menochius, & Padilla, quos in commentariis de vsufructu, cap. 30. num. 44. commemoraui, & ibidem tractani articulum hunc, an in legatis fiat stricta, vel lata interpretatio? Hippolyt. Riminald. in cons. 216. num. 9. & duobus seq. lib. 2. qui pro hac[sect. 10] parte adducit fundamenta duo præcipua, ad quæ in effectu reducuntru cætera alia, quæ pro eadem sententia alij Interpretes considerarunt. Iura autem, quæ expendi possunt, adduxit Simon de Prætis, vbi suprà. Mantica etiam, lib. 7. dicto tit. 1. num. 3. videlicèt l. nummis, ff. de legatis tertio, l. apud Iulianum, aliàs, idem Iulianus, §. scio, & l. si ita scriptum, in fine, ff. de legatis primo, l. si ita fuerit, in principio, ff. de legatis secundo, l. qui concubinam, §. cum ita, ff. de legatis tertio, l. titia §. finali, ff. de auro & argento legato, de qua vide dicto cap. 30. de vsufructu, & Petrum Surdum, decis. 298. num. 2. & 3. & num. 10. & num. 12. in fine. Iacob. Menochium, lib. 4. præsumptione 106. num. 17. & duobus seq. qui eadem iura[sect. 11] citauit, vt probaret, sumi in dubio interpretationem, & praesumptionem, quod testator voluerit relinquere, quod minus est, atque ita fiat stricta interpretatio in legatis, prout defendunt permulti Authores, ibidem congesti per Menochium: qui tamen num. 19. alios etiam retulit, qui è contra scripserunt, quod legata latam admittunt interpretationem, & numeris sequentibus adducit casus nonnullos, in quibus absque controuersia lata admittitur interpretatio, prout statim dicetur, & adducit etiam Cardinalis Dominicus Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 5. littera L. conclusione 57. & 58. folio 59. & seq. Marcus Antonius de Amatis, decisione 44. per totam. Ego veròt vt distinctè & dilucidè articulum hunc[sect. 12] declarem, & Doctorum contrarias sententias ad concordiam, & certam resolutionem reducam, nonnulla (vt moris habeo) duxi necessariò obseruanda, atque constituenda. Et inprimis, negari non posse, quin propositus articulus, vtrùm legata strictam, an latam interpretationem recipiant, & sic an odiosa, vel fauorabilia sint; dubius, & controuersus adeò videatur, vt nulla certa lege sit definitus, nec etiam generali, aut certa aliqua regula, aut doctrina valeat circumscribi, extant nam q́ue pro vtraque parte, & iura, & rationes, ac etiam Interpretum sententiæ contrariæ (vt nunc dicebam) & supà vidimus, ac etiam constat ex obseruationibus Ferdinand. Vasq. Menchac. de successionum progressu, lib. 3. §. 27. de legatis, num. 26. per totum, folio mihi 178. Nattæ dicto cons. 626. per totum, lib. 4. Francisci Manticæ, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. dicto tit. 1. per totum. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib 2. dicta solut. 11. fol. 55. 56. & seq. Tiberij Deciani, in cons. 1. num. 93. & 94. lib. 2. Hippolyt. Riminald. in cons. 216. num. 9. & quatuor seq. & num. 34. & seq. lib. 2. Petri Surd. in cons. 313. num. 44. lib. 2. & decisione 298. per totam. Alexandri Trentacinquij, de substit. prima parte, cap. 1. num. 31. Ceruantes, in l. 16. Tauri, num. 6. quorum aliquos retuli quoque de vsufruct, d. cap. 30. num. 41. Secundò constituo, negari etiam posse, quin[sect. 13] vtraq́ue opinio, & affirmatiua, & negatiua probabilis videatur propter rationes, & fundamenta, quæ vnius, & alterius Authores expendunt, & sic disputationis gratiâ quælibet defendi possit. Nam si quis velit tueri, legat largam recipere interpretationem, id copiosè, atque viginti fundamentis comprobare potrit, quæ dicto cons. 624. adduxit Natta, inhærere etiam verbis generalibus dictæ l. in testamentis, vt ad[sect. 14] legata, & quamlibet speciem vltimæ voluntatis possint ea expendi propter ipsorum generalitatem. Ad iura autem, siue fundamenta partis contrariæ, vel legata strictam interpretationem recipiant, aut in le[sect. 15]gatis dubiis, quod minimum est debeatur, facilè respondebitur, eùm eisdem responderint Cagnolus in præcitatal. In testamentis. Simon de Prætis, dicta solutione 11. fol. 56. Mantica. lib. 7. d. tit. 1. vbi vide, & conueniunt à me scripta libro 1. de vsufructu, capite 9. numero 37. 38. 39. 40. & 41. in eo articulo, vtrum in legato ambiguo, siue obscuro id debeatur, quod minimum est, non quod maximum: vbi ponderaui ea omnia iura, quæ communiter expendi solent. Quod si è contrario tueri aliquis velit, legata stri[sect. 16]ctam interpretationem recipere; duobus principaliter excitari debebit fundamentis, quæ adducit Hippol. Rimin. dicto cons. 216. num. 9. & seq. lib. 2. & ad illa iura, quæ pro parte contraria expenduntur, respondere, prout hi Authores respondent, quos suprà[sect. 17] commemoraui, & maximè Menochius, & Mantica, in locis relatis: ego quoque dicto cap. 30. de vsufructu, respondi num. 45. 46. & 47. Tertiò constituo, casus esse nonnullos, in quibus[sect. 18] Interpretes omnes, tam vnius, quàm alterius opinionis sequaces conueniunt, ac verè in eisdem contrarietas aut altercation cessat omninò. Ac primum qui[sect. 19]dem, cum testator strictè loquitur, tunc namq́ue strictè intelligitur, nec in testamentis fit lata interpretatio, sicuti scripsit Bald. in l. vltima, num. 1. C. de posthum. hæred. instit. Mantica, de coniect. vltimar. voluntat. lib. 3. tit. 5. num. 13. & conuenit Simon de Prætis, lib. 2. dicta solut. 11. num. 17. in vers. item larga. folio 57. qui dixit, non fieri interpretatio[sect. 20]nem latam, quando dispositio est determinata ad certa bona, & hoc saltem respectu dispositionis. Similiter dixit, strictam fieri interpretationem, vbi sunt coniecturæ restringendi in contrarium, & retu[sect. 21]lit Crauetam, in consilio 98. Afflictis, decisione 44. numer. 24. vbi inquit, pro legatario debere legatum interpretari, quando nulla in contrarium apparet coniectura, aliàs secus, & ita ex coniecturis latè, vel strictè accipi legatum, statuunt præfati, & aliis Ioannes Vincentius Hondedeus in consilio 63. numer. 53.[sect. 22] lib. 1. & infra dicetur, dixit etiam Prætis metipse, stri[sect. 23]ctam fieri interpretationem in materia pœnali, etiam in testamentis, vel cum propria verborum significa[sect. 24]tio repugnat, siue subiecta materia, aut cum agitur de adimenda, & corrigenda alia dispositione testatoris:[sect. 25] item cum dispositio est exorbitans à iure communi: in his namque, & aliis similibus casibus non lata fit interpretatio in testamentis, sed potius stricta, vt præcitato loco latiùs Prætis confirmat, & rationem reddit Cæsar Barzi: decis. Bononiæ 12. n. 35. Sic sane ex conuerso, & è contrario, generalis re[sect. 26]gula in initio huius c. proposita, de voluntatibus testantium plenius interpretandis, indubitatè magis, & fortius procedit, vt legatis, & in omni alia specie vltimæ voluntatis lata fiat interpretatio, cum ex persona testatoris, vel legatarij, ex re legata, ex patrimonio defuncti, ex causa, ex loco, ex verbis amplis, atque ex aliis similibus id magis deducitur, atque suadetur: quò tendunt Theoricæ, ac doctrinæ Interpretum omnium quos retuli suprà, num. 9. & 10. & Prætis ipse probauit dicta solutione 11. num. 16. Decius quoque in consilio 289. & in consilio 534. Craueta, in consilio 297. & prosequitur Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 106. num. 20. & seqq. vbi Primò dixit, in legatis la[sect. 27]tam fieri interpretationem, quando sumendo strictam interpretationem, legatum redderetur inutile; id quod abunde probauit, vt ibi videbitur, & per Riminaldum iuniorem, in consilio 240. num. 22. lib. 3. Secundò di[sect. 28]xit, in legatis latam quoque fieri interpretationem, quando qualitas personæ testatoris suadet, eum sensisse de re maiori, non autem de minori, vt in legato relicto à nobili diuite, quod largam admittit interpretationem, vt quod plus est legasse præsumatur; sic sane post Baldum, Castrensem, & Nattam scripsit, & comprobauit idem Menochius, dicta præsumptione 106. num. 22. qui num. 26. & in consilio 22. num. 4. lib. 1. dixit quoque Tertio loco, legatum ob qualita[sect. 29]tem, & conditionem personæ legatarij latam interpretationem recipere, nam ex affectione, qua testator eum prosequutus est, interpretatur, vt de re maiori factum præsumatur. Et vltra eum id ipsum, quod scilicet legatum latè interpretetur, quando est factum[sect. 30] personæ, ad quam testator habebat magnam affectionem provt sunt filiæ; scripserunt Craueta, in consilio 297. Verba legati, numer. 1. Natta, in consilio 526. num. 20. lib. 4. Mantica, lib. 6. de coniectur. vltimar. volunt. titul. 11. num. 23. Petrus Surdus, in consilio 170. num. 19. lib. 2. Marc. Anton. de Amatis, decisione 44. num. 24. pro quibus facit l. seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis 1. & l. penultima, in principio, ff. de aliment. & cibar. legat. Berous etiam, in consilio 44. num. 48. libro 2. Ioseph. Ludouic. decisione Perusina 61. num. 41. parte 2. vbi quod si vxori fuisset relictus vsusfructus[sect. 31] cum conditione, quod nequeat dotes suas ab hæredibus repetere; tunc tanquam factum in compensationem dotium, latè interpretatur. Piæ etiam causæ fauore legatum latè interpretatur, vt post Abbatem, &[sect. 32] Bartolum dicit Boerius, dicto consilio 44. numer. 46. Marc. Anton. de Amatis, d. decisione 44. sub num. 24. in principio, & conuenit Menochius, lib 4. dicta præsumptione 106. numero 33. dum dixit post Bartol. Baldum, Ancharan, Imolam, Abbatem, Barbat. Tiraquel. Couarru. Gomez, Cephalum, Gozadinum, & Cagnolum, quod Religionis fauore sumitur præsumptio, quod testator intellexerit de maiori, non autem de minori: respondet ad text. in l. Titia, §. Seia, ff. de auro, & arg. legato, Limitat etiam, quando verbis, vel aliis coniecturis constat, testatorem aliter sensisse, vt respondit Corneus, in consilio 302. num. 2. lib. 4. sicut contingit, quando alia pia causa fuisset hæres instituta, & legatis alteri pio loco præstandis grauata, vt in specie censuit Capra, in consilio 3. numero 6. non enim priuilegiatus vtitur priuilegio contra alium priuilegiatum. Sec etiam, quando legatum est vniuersale, quod latè interpre[sect. 33]tetur, scripserunt Neuizanus, in consilio 71. ferè per totum, & maximè numero 6. Decianus, in consilio 57. libro primo, Romanus, singulari 503. in versic. Quartò limita. Berreta, in consilio 154. numero secundo. Ruinus, in consilio 150. numero 12. libro tertio, Hippolytus Riminaldus, in consil. 676. numero 44. libro 6. Franciscus Milanensis, decisione prima, numero 129. libro 2. Petrus Surdus, decisione 93. numer. 24. & 31. Alexander Raudensis, decisione 20. numero 18. & 28. & sequentibus. Quætamen sententia limitari debebit ex his doctrinis, quæ alio cap. infrà traduntur, vbi de verbis generalibus, & vniuersalibus agitur. Sic etiam, quod in praxi difficultatem possit continere præfata resolutio, per ea, quæ tradunt Cephalus, Mantica, Peregrinus, Caualcanus, & Achilles Pedrocha; & ideo quod ad coniecturas recurrendum sit, obseruauit iuridicè Marcus Anton. de Amatis, dicta decisione 44. sub numero vigesimoquarto, qui dixit, videndum esse Manticam, de coniecturis vltimar. volunt. libro 9. titulo 6. numero 8. & numero 25. statuit Amatis ipse, legatum[sect. 34] lateè interpretari, quando militat ratio seruandæ æqualitatis; nam sicut ratione æqualitatis seruandæ aliquando in legato non venit, quod aliàs veniret: ita è conuerso eadem ratione in eo venire, quod[sect. 35] aliàs non veniret, vt inquit Ruinus, in consilio 212. numero 13. libro primo: ita quoque, quod legatum latè interpretetur, quando filius est hæres vniuersalis, & filiabus est relictum particulare; post Surdum, in consilio 112. numero 79. libro primo, tradidit Amatis, dicta decisione 44. numero vigesimo sexto, qui sub[sect. 36]dit numero 27. tantò magis latam fieri debere interpretationem, quando legatum debet seruire pro dote, sicque in legato dotis, quæ cum hodie non detur modica summa, strictam non patitur interpretatio[sect. 37]nem, etiam ex coniecturata mente testatoris. Præter id, quod fauore dotis non attenditur, quod est minimum, sed lata fit interpretatio, vt in legato veniat, quod est maius, probat textus, iuncta Glossa finali in principio, in l. nuptura, ff. de iure dotium,[sect. 38] vbi cum esset dubium quid veniret, dicit Iurisconsultus, id quod erat plus, provt tamen ibi declarat Glossa, & tenet Baldus Nouellus in tractatu dotis, par. 6. priuilegio 73. Petrus Surdus, decisione 298. per totam, maximè numero 4. & numero 8. & numero 12. in versic. nec obstat quod dubio. Rursus, quando est ambiguitas verborum, legatum latè interpretatur, vt scribit Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. li[sect. 39]bro sexto, titulo 14. numero 13. Marc. Anton. de Amatis, dicta decisione 44. numero 20. qui subdit numero 21. legatum latè interpretari, quando agitur de modico præiudicio, considerata persona hæ[sect. 40]redis: & idem tenuerunt Berous, quæstione 56. numero octauo, Petrus Surdus, in consilio 72. numero 16. libro primo, & decisione 298. numero 12. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 63. numero 66. libro primo. Vel quando concurrunt aliæ coniecturæ, aut nulla coniectura est in contrarium, vt per Romanum, singulari 649. Hieronym. Gabriel, in[sect. 41] consilio 98. numero 46. libro primo. Afflictis, decisione 44. numero vigesimo quarto. Honded. dicto consilio 63. numero 53. ita pariter, legatum factum alteri sanguine coniuncto, vel ei, quem testator val[sect. 42]de diligebat, & latè interpretatur, & de re meliori factum præsumitur. Sic sane scripserunt Bartolus, Socinus, Corneus, Decius, Patritius, Gozadinus, Bellonius, Socinus iunior, Craueta, Natta, Rolandus, Cephalus, & Zanchus, cum quibus Iacobus Menochius, libro primo de arbitrariis, quæstion. 99. numero 15. & in consilio 14. numero 11. libro 2. & præsumptione 106. numero 27. & latius explicat numeris sequentibus, & idem quoque scripsit Hippolyt. Riminald. in consilio 216. numero 35. libro 2. & in consilio 240. numero sexto, & septimo libro tertio, vbi citat. l. Aurelius, §. Titius testamento, ff. de liberat. legata l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legat primo. Marc. Anton. de Amatis, decisione 44. numero 24. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo quinto, litera L. conclusione 58. numero vndecimo, & duodecimo, & sequentibus folio 60. & vide conclusione 75. Petrus Surdus singulariter, in consilio 112. numero 52. libro primo, vbi quod legatum[sect. 43] factum coniunctæ personæ, vberiùs interpretatur & pleniùs; & citat eadem iura, textum etiam in l. cum rem alienam, C. de legatis, & repetit numero 76. vbi limitat regulam generalem, quod testator censeatur[sect. 44] minus grauare hæredem, quàm sit possibile; vt scilicet ipsa non procedat quoad fauorem coniunctæ personæ, iuxta iura nunc relata: & numero 77. explicat, legatum latè interpretari in fauorem coniunctæ personæ, nisi hæres quoque sit coniunctus, par enim[sect. 45] causa affectionis, talem interpretationem excludit, argumento l. non solum, §. 1. ff. de ritu nuptiarum, per quam rationem ita dixit Cephalus, in consilio 14. numero 21. versic. Tertiò dictus, & confirmat Pertrus Surd. numeris seqq. Menochius, libro 4. præsumptione 106. num. 28. & 29. & licet ab vtraque parte sit coniunctio, si tamen est impar, sustinetur argumentum ad fauorem eius, qui est magis coniunctus, vt Surdus ipse probauit dicto consil. 112. numero 79. libro primo. Menochius etiam vbi supra, qui tandem constidtuit num. 36. legatum recipere latam interpretationem, quando sic interpretando, apparet testato[sect. 46]rem prouidisse in casu magis necessario, vt in specie declarauit Craueta, in cons. 297. in fine. Quartò deinde & principaliter constituo, legatum[sect. 47] non strictè, sed latè interpretandum, quando propria vocabuli significatio id induceret, siue quando interpretatio fit secundum propriam verborum significationem, vel quando verba legati, aut præsumpta mens disponentis, siue alia ratio ita suaderet, in contrariamve nihil vrgeret. Ita sane Bart. in l. is qui ducenta, in principio, ff. de rebus dubiis, & Decius, in l. semper in obscuris, numero 2. versic. & in tali, ff. de regulis iuris. Menochius, lib. 4. dict. præsumptione 106. num. 24. Ioannes Vincent. Honded. in consilio 63. num. 60. libro primo. Petrus Surdus, in consilio 72. numero 16. libro primo. Marc. Anton. de Amatis, decisione 44. numero 1023. Quamuis ergo hæredis institutio fauorabilior sit, largiùs debeat interpretari quàm legatum, aut fideicommissum, l. si te solum, ff. de hæred. instit. coniuncta l. quod traditum, cum duabus seqq. ff. de condit. & demonstrat. l. 2. C. de necessariis seruis hæred. institut. tamen negari non potest, quin etiam legatum, & fideicommissum fauorabiliter debeat interpretari, per text. singularem in cap. cum dilecti, in fine, de donationibus, vbi nulla fit disserentia inter hæredis institutionem, & legata, seu fideicommissa; sed[sect. 48] inter contractus, testamenta, & beneficia; vt in contractibus plena, in testamentis plenior, & in beneficiis plenissima sit interpretatio adhibenda. Per alia etiam iura, & rationes, quas sic resoluens, eleganter, atque eruditè ponderauit Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt at. lib. 7. dicto titul. 1. n. 15. & septem seqq. per text. etiam in dicta l. in testamentis, cuius generaliter merito inhæret Simon de Prætis, de interpretatione vltimar. volunt. lib. 2. solutione 11. num. 11. & 12. fol. 56. inhærent etiam quamplures Authores relati per Manticam, præcitato titulo 1. numer 28. in fine, & numero 29. per totum, qui textum eundem generaliter intelligunt in quacunque specie vltimæ voluntatis, & legati fauorem non debere restringi, quod ita intelligi debet, vt supra dixi, quando inquam verba testatoris, præsumpta eiusdem mens, aut alia ratio pro legatario, aut legati fauore vrgere videantur, siue cum in contrarium nihil vrgeat, aut cum ambiguitas est verborum. Secus tamen si coniectura aliqua contra legatarium potius videatur vrgere, vel cum interpretandum sit, quantum veniat in legato, & sic cum incertitudo voluntatis est, tunc namque magis fit interpretatio pro hærede, quàm pro legatario, vt etiam animaduertit Prætis, dicta solutione 11. num. 14. ad finem, qui verè & optimè dixit, quod non inde infertur generalis conclusio, quod legata debeant strictè interpretari ex natura eorum, quia mininè es t generale, sed falli multoties, vt dictum est: Et ad hæc reduci debent, quæ n proposito reliquit scripta Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 23. num. 22. & quæ in commentariis de vsufructu, dicto cap. 30. num. 41. in proposito annotaui: ea etiam, quæ latiùs obseruauit Menochius, libro 4. dicta præsumptione 106. ex numero 17. cum pluribus sequentibus, semper namque dum dixit, legatum strictam interpretationem recipere, loquutus est in casu, quo dubitabatur, quantum veniret præstandum ab hærede, & an præsumeretur à testatore quod minus est relictum, sicque cum voluntatis incertitudo adest; non tamen negauit in aliis casibus, siue exaliis coniecturis, vel cum ambiguitas verborum est, aut propria verbarum significatio suadet, legati fauorem ampliandum, & id ipsum legatum latè potius, quam strictè sumendum, provt Simon de Prætis, Natta, & Mantica iuridicè obseruarunt, & pro distinctione prædicta, an incertitudo voluntatis sit, an verò verborum ambiguitas, est textus singularis, & notandus, in l. si is qui ducenta, in principio, ff. de rebus dubiis, vbi Iureconsultus interpretatur ambiguitatem in fauorem legatarij, vt non trecenta tantum, sed quingenta debeantur, cum testator Seio cum ducentis, quæ apud eum deposuit trecenta legauit, & licet ambiguum esset, an in trecentis computentur ducenta deposita (vt Iureconsultus inquit) tamen dicitur, quod non debeant computari, & ita eum textum expendit Natta, dicto consilio 626. num. 23. libro 4. Mantica, libro septimo, dicto titulo primo, num. 32. qui subdit, fatendum esse, in legatis pleniorem, non etiam plenissimam interpretationem fieri debere, vt loquitur text. in dicta l. in testamenti, & in dicto cap. cùm dilecti, & probatur in l. qui lancem, ff. de auro & argento legato, & in l. legato generaliter, ff. de legat. primo. provt Man[sect. 49]tica ipse ea iura optimè inducit, & mediam hanc interpretationem ostendit tenuisse Bartolum, Baldum, Alexandrum, & Corneum in locis ibi relatis: qui scripserunt, nec strictam nec latissimam, sed mediam interpretationem faciendam esse, & ante Manticam id ipsum probauit Natta, cons. 626. num. 19. lib. 4. & referr Hippolyt. Riminald. d. cons. 216. numero 13. & 14. libro secundo, & citat textum, in d.l. qui lancem. vbi testator qui habebat lancem maximam, minorem, & minimam, legando minorem lancem, intelligitur mediam legasse. Sicque videtur fuisse de mente Baldi in notabili quæstione de milite, qui diuersis modis armabat equum, tendens enim ad torneamenta, ponebat ei phaleras gemmis & auro munitas; ad prælium vero iturus, phaleris corij tegebat eum; legauit hic testator armaturam equi, dixit Baldus, in l. prima, versiculo, sed pone, C. de verborum significat. phaleras mediocres deberi, quia medium sequi, est viri prudentis, & legis à Sapientibus institutæ. Quintò constituo, ea quæ hactenus annotata[sect. 50] fuere obseruationibus præcedentibus in legatis; ita pariter, & iuxta resolutiones superiores locum habitura in fideicommissis, vt quibus in casibus latam interpretationem in legatis admittendam diximus, quibus etiam strictam, iisdem obseruari debeat ipsum ius in fideicommissis, & ita intelligit Mantica, libro septimo, dicto titulo primo, ex numero decimo quarto, cum multis seqq. & vide ex numero 23. & apertè præsentiunt Interpretes suprà commemorati, quatenus textum in dicta l. in testamentis, procedere dixerunt in quacunque specie vltimæ voluntatis: postmodùm autem ad modum præfatum declararunt; & hoc quod dicitur de fideicommisso pleniùs interpretando, latiùs explicabitur infrà cap. 34. vbi Iacobi Menochij, libro 4. præsumptione 67. ex num. 19. resolutiones adducentur. In primogeniis quoque Hispanorum, & in vincu[sect. 51]lis, & maioratibus perpetuis habebit locum decisio legis eiusdem in testamentis; maioratus namque cum fauorabiles sint, & propter bonum publicum introducti, & de familiæ conseruatione in eis tractetur, potius sunt ampliandi, quam restringendi, iuxta ea, quæ scripserunt Ludouic. Molina, de Hispanor. primogeniis, lib. 1. cap. 4. numer. 28. in vers. similiter. & cap. 18. per totum. Rojas in epitome successionum, cap. 3. num. 20. 24. & 43. Burgos de Paz iunior, ciuilium, quæst. 2. num. 36. Cæuallos, commun. contra communes, quæst. 74. num. 11. & seqq. & har. quotidianar. controuers. iuris, lib. 2. c. 22. n. 84. notaui: & numeris præcedentibus obseruaui nonnulla, ex quibus res hæc dilucidè magis probatur. Sextò denique & vltimò constituo, ex his, quæ hucusque scripsimus, & propositi articuli, an legata strictam, vel latam interpretationem recipiant, resolutione, inferri ad casus nonnullos practicos. Et inprimis ad decisionem Senatus Mantuani, de qua per Petrum Surdum, decis. 298. per totam, vbi in casu ibi[sect. 52] proposito, an scilicet aureorum legatum intelligatur de maioribus fauore dotis, Senatus statuit, de maioribus intelligi: & latius comprobauit Surdus, vt ibidem videbitur. Deinde ad decisionem Rotæ prouinciæ Marciæ, de[sect. 53] qua per M. Anton. de Amatis, decis. 44. in eo dubio, vtrum legatum factum Titio, & Seio de centum, an semper intelligi debeat de quinquaginta pro quolibet: in qua Senatus decreuit, quod omnes filiæ haberent centum pro qualibet, vt latius ibi, vbi num. 2. proponitur argumentum de interpretatione stricta in legatis facienda: & num. 19. & seqq. latè respondetur, & plures casus numerantur, in quibus lata fit interpretatio in legatis. Præterea infertur ad casum illum practicum, de[sect. 54] quo per Menochium, in consilio 210. libro 3. ex numer. 22. cum seqq. facultate scilicet alicui concessa testandi certis de rebus, an sufficiat, quod generaliter disponat de omnibus iuribus, & actionibus suis; an verò requiratur, quod de eis singulariter disponat, & ibidem numer. 37. & 38. argumentum metipsum de lata, aut stricta interpretatione in institutione, & legatis expendit, & alio cap. latiùs tractabitur. Rursus infertur ad casum alium quotidianum, &[sect. 55] per eundem Menochium excitatum in consil. 236. libro 3. legatum inquam in dubio an præsumatur relilictum, necne animo compensandi? vbi Menochius ipse num. 10. expendit dubium propositum de interpretatione lata, aut stricta in legatis facienda, provt in eadem quæstione, legatum quando præsumatur factum animo compensandi, vel non, expendunt quoque Menochius ipse, Phanutius, Barbosa, Gualdensis, Costa, Mantica, Cuiacius, Couar. Anton. Gomez. Mascardus, Prætis, Grassus, Pereg. Riminald. Pedrocha, Surdus, Fabius, Turretus, Honded. & Ceruantes, qui latè articulum explicant, eos retuli ego in commentariis de vsufructu, cap. 46. n. 6. Deinde infertur ad decisionem Rotæ Bononien[sect. 56]sis, de qua per Cæsarem Barz. decis. 12. per totam Vtrum scilicet legatum in casu extinctæ lineæ, aut defectus eius filiorum ab hærede relictum, euanescat, si conditionis euentus ad tempus mortis grauati restringatur, qui decesserit relicto filio superstite, licet hic postea sine liberis mortuus fuerit. Quin etiam, si huiusmodi euentus in nullum certum, ac limitatum tempus sit collatus. Vbi expenditur quoque in terminis articulus præfatus; an pro legatariis in dubio sit pronuntiandum contra hæredem, & an legata strictam, vel latam interpretationem recipiant, vt ibidem ex num. 33. cum seq. Et de his hactenus, de quibus, & de legato facto coniunctæ personæ, vide cap. sequenti; & Vincent. Carocium, casu 31. & 56. # 33 CAPVT XXXIII. Pro hærede magis, quàm pro legatario, vtrùm præsumptio, & coniectura sumi debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, vt hæres quanto minus possibile sit grauatus censeatur, siue an, & qualiter ea præsumptio procedat; ad explicationem iurium quorundam, & Hippolyti Riminaldi, in cons. 240. ex num. 23. lib. 3. obseruationes nonnullas. Verba etiam cum impersonaliter proferuntur, an onus in dubio præsumatur impositum hæredi: ac denique, mobilium legato, & appellatione, an se mouentia contineantur, ad decisionem Vincentij Carocij 56. an etiam legator, cui fuit legata annua pecunia de introitu, sint præstandi fundi, ex quibus possit tantum introitum percipere, & de intellectu l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructu legato, & l. si quis argentum, §. sin vero reditum, C. de donat. quas Petrus Surdus, in cons. 319. lib. 3. singulariter explicauit. SVMMARIVM. -  1 Testatoris dispositio ita in dubio accipi, & interpretari debet, vt videatur ipse magis diligere hæredem, quam legatarium, & quanto minus possibile sit, hæredem ipsum grauare. Et hæc præsumptio regulariter procedit. Regulariter namque legatario videtur testator hæredem præferre. Quod latius exornatur, & de præsumptione grauandi hæredem, quanto minus sit possibile, latius agitur remissiuè. -  2 Cæterum ab ea præsumptione recedi solet nonnullis in casibus, & præsertim ex qualitate personæ testatoris, vel legatarij, aut rei legatæ, ex verbis etiam vniuersaliter prolatis, ex præsumpta mente, & voluntate disponentis, atque ex coniecturis legitimis, & aliis circunstantiis. -  3 Vel quando legatum esset inutile legatario, & sine commodo, quia tunc præsumitur, quod testator hæredem grauare voluerit. Sed in hoc iura dissonare videntur, videlicet l. qui concubinam, §. qui hortos, l. his verbis, §. finali. ff. de legatis tertiò, & l. Diuus, ff. de vsu & habit. vbi consulitur legatario, ne legatum sit inutile. -  4 Contra verò l. quod in rerum, §. 1. & l. Mæuius, in principio, ff. de legatis primò. -  5 Pro quarum conciliatione Hippolyti Riminaldi, in cons. 240. ex num. 25. cum seqq. lib. 3. distinctio probatur, quæ ex mente Cumani procedit. An scilicet hæres grauetur ad redimendum res alienas, vel ad proprias præstandum. -  6 Testatoris verba impersonaliter prolata, intelliguntur vt grauamen, & executio ad hæredem referatur. Sicque onus in dubio præsumitur impositum hæredi, etiamsi impersonaliter impositum sit. -  7 Verba si impersonalia sint, circa onus per legatarium, vel fideicommissarium, persoluendum; & incertum, cui dandum sit, præstari debet hæredi. -  8 Mobilium legato, & appellatione, an bestiæ, & se mouentia contineantur. Vbi adducitur Vincentij Carocij casus, seu decisio quinquagesima sexta. -  9 Legatario, cui fuit legata annua pecunia de introitu, sunt præstandi fundi, ex quibus possit tantum introitum percipere. Vbi expenditur in terminis Petri Surdi singulare consilium 319. lib. 3. Et l. fundi Trebatiani, ff. de vsufructu legato, & l. si quis argentum, §. sin vero reditum, C. de donat. explicantur. -  10 In legato generali bonorum, iura, & actiones, & nomina debitorum an veniant remissiuè. QVæstioni superiori proxima est huiusce Capitis disputatio, & resolutio: nam cùm cap. præcedenti explicatum fuerit, quibus in casibus legata strictè, aut latè & benignè interpretari debeant, quid etiam dicendum sit, quando incertitudo voluntatis, vel verborum ambiguitas adest; clarè etiam deducitur, eisdem in casibus dicendum esse, pro hærede magis, quàm pro legatario, vel è contra magis pro legatario, quam pro hærede interpretationem fieri debere. Sed quò distinctiùs, & apertiùs id explanetur, nec ad generalitatem huius tractatus aliquid pertinens omittatur, constituendum erit ante omnia, præcedentis, & istius cap. materiam, vnam & eandem videri, siue ex regulis & principiis superiori cap. propositis, huius regulas, & doctrinas deducendas, sicque ex ipsis regi, & gubernari debere, & idcirco prælegenda, & notanda ea, quæ eodem cap. superiori remanent resoluta, & scripta, ex quibus (vt dixi) apparet, aliquando quod est plus potiùs videri legatum, quàm quod est minimum, siue pro legatario magis, quàm pro hærede fieri debere interpretationem, vt Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 7. dicto titulo 1. per totum. Iacobus Menochius, libro 4. dicta præsumptione 106. ex numer. 17. cum seqq. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. voluntat. libro 2. interpretat. prima, dubitatione 4. solutione 11. folio 56. & 57. adnotarunt, & declararunt, vbi quod in re legata præsumitur testator magis diligere legatarium, quam hæredem, provt etiam ex aliis Authoribus scripserunt Vincent. Carocius, decisione 56. numer. 23. Petrus Surdus, in consilio 319. n. 18. lib. 3. Regulariter autem, quod testatoris dispositio ita in dubio accipi, & interpretari debet, vt videatur ipse magis diligere hæredem, quàm legatarium, & quanto minus possibile sit, hæredem ipsum grauare, l. vnum ex familia, §. si rem, l. Titia, §. qui inuita, ff. de legatis secundò, l. si ita scriptum, in fine, l. qui filiabus, & ibi Castrensis, quod hæredem videtur legatario præferre, l. qui seruos, §. qui margaritam, ff. de legatis primo, l. qui concubinam, §. primo, ff. de legatis tertiò, quam doctrinam ita vulgatam, & quotidie allegabilem de pręsumptione grauandi hæredem quanto minus possibile sit, permultis exornarunt, & quamplurimis casibus vtiliter applicarunt Authores sequentes, vt alios omittam, qui commemorantur ab eis. Philipus Corneus, in consilio 244. n. 12. lib. 2.   Aimon Crauet, in consilio 32. num. 3. in cons. 86. numer. 7. & 10. in cons. 149. num. 15. in cons. 167. n. 14. & in cons. 187. num. 3.   Gratus, in consilio 92. n. 11. lib. 1. & in consilio 64. n. 41. lib. 2.   Castrensis, in cons. 121. volumine 1. & in consil. 248. Legatum prædictum, lib. 2.   Decius, in consil. 92. numero 3. & in consilio 289. colum. 2.   Rolandus, in consilio 16. n. 32. lib. 3.   Crotus, in cons. 17. n. 13. & seq. lib. 1. & in cons. 297. num. 15. lib. 3.   Iason, in l. huiusmodi. §. cum pater, numero 7. ff. de legatis 1. & in l. si tibi homo, col. 3. eodem, titulo.   Pet. Paul. Paris. in consilio 58. n. 27. lib. 3.   Curtius senior, in cons. 63. numer. 15. vers. secundo respondeo.   Socinus senior, in consilio 26. n. 6. lib. 4. & in consilio 185. n. 10. lib. 2.   Natta, in consilio 110. n. 8. lib. 1.   Carolus Ruinus, in cons. 76. n. 8. in fine, & n. 9. & in cons. 98. num. 15. lib. 2.   Silua nuptialis, libro 6. numero 47. versic. item in dubio.   Iulius Clarus, §. testamentum, q. 76. regula 4.   Hippolyt. Riminald. in cons. 216. numero 11. & in consilio 240. ex num. 26. cum seqq. lib. 3. & in cons. 694. num. 32. lib. 6.   Camillus Gallinius, de verborum significatione, libro 5. cap. 18. n. 718.   Octauianus Cacheranus, decis. Pedemontana 51. num. 8.   Pancirol. cons. 135. n. 2.   Bonifacius Rogerius, in cons. 19. numero 18. in fine, lib. 1.   Pasechus, in cons. 115. n. 1.   Franciscus Bursatus, in cons. 228. n. 18. lib. 3.   Iacob. Menochius, libro 4. præsumptione 106. numero 18. & præsumptione 132. n. 2. & præsumptione 155. n. 4. & præs. & 150. n. 78.   Petrus Surdus, de alimentis, tit. 2. q. 15. numer. 124. & in consil. 112. numero 15. & 16. & 28. & num. 76. cum seqq. vbi latiùs declarat. lib. 1. & in cons. 319. numer. 3. lib. 3.   Hieronymus Gabriel, in cons. 98. numer. 32. & 44. libro 1.   Alexander Raudensis, de analogis, libr. 1. cap. 10. num. 16.   Marc. Anton. Eugen. in cons. 100. ex. n. 14. cum seqq. libro 1.   Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 23. n. 8.   Fabius Turretus, in cons. 97. n. 8. & 32.   Achilles Pedrocha, in cons. 20. n. 179. & in cons. 23. n. 17. & 18. lib. 1.   Angelus Matheacius, de legat. & fideicommissis, libro 2. cap. 25. n. 14.   Ioannes Vincent. Honded. in cons. 57. num. 42. & in cons. 63. n. 65. lib. 1. & in cons. 30. n. 39. & in consilio 45. n. 31. & in consilio 48. n. 25. & in cons. 69. num. 7. lib. 2.   Salazar, de vsu & consuetudine, cap. 4. n. 32.   Nicolaus Intrigliolus, decisione Siciliæ 37. num. 18.   Vincentius Carocius, qui exornat casu, seu decisione 31. per totam, vbi vide omnino, & decis. 56. ex n. 6. vsque ad n. 12. & n. 21. 22. & 23. vbi explicat, & limitat   Vrsillus, ad decisionem Afflictis 44. n. 10. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, arti[sect. 1]culo 34. numero 32. vbi hanc doctrinam expendit in eo dubio, vtrum Compendiosa facta per verba directa ciuilia, quæ iure pupillaris directæ valere potuit, obliquetur, & limitat singulariter in nostro proposito, vt scilicet regula ipsa de præsumptione grauandi hæredem, quanto minus possibile sit, locum habeat, vbi mens testatoris ex dispositis aliud non suadet; ex mente namque cessare potest, sicut regulariter locum obtinere. Sic etiam quod substitutio in dubio præsumitur directa, non fideicommissaria, vt hæres primo loco institutus, non grauetur onere restitutionis, ex præsumpta mente deduxerunt, atque probarunt Bartol. Iason, Decius, Tiraq. Costa, & Menochius, cum quibus Vincent. Carocius, dicto casu 31. n. 14. & repetit dicto casu 56. n. 10. Cæterùm ab ea regula generali, & præsumptione grauandi hæredem quanto minus possibile sit, quam ego quoque tradidi in commentariis de vsufructu, cap. 30. num. 38. duobus seq. recedi solet nonnullis[sect. 2] in casibus, & præsertim ex qualitate personæ legatarij, vel testatoris; aut rei legatæ; ex verbis vniuersaliter, aut generaliter prolatis; ex præsumpta mente, aut voluntate disponentis; & ex aliis circunstantiis, & coniecturis legitimis, ex quibus elici possit, testatorem magis legatario, quàm hæredi prospicere voluisse, siue in re legata, aut in aliquo casu particulari, vel aliter magis dilexisse legatarium, quàm alium, vt in casibus adductis per Menochium, & Simonem de Prætis, in locis suprà relatis, Surdum, dicto consilio 112. num. 76. & sequentibus lib. 1. Vincentium Carocium, decisione 56. num. 20. & sequentibus, receditur etiam ab ipsamet præsumptione,[sect. 3] quando aliàs legatum esset inutile, & sine commodo, legatario; quia tunc præsumitur, quod testator hæredem grauare voluerit, nedum semel, sed etiam duplici onere, l. qui concubinam, §. qui hortos. l. his verbis, §. finali, & ibi Bart. ff. delegat. 3. vbi si testator legauit fructus hortorum, quos à Republica conduxerat, hæres pati debet legatarium vti & frui, & insuper debet mercedem illorum hortorum Reipublicæ præstare; quia si legatarius teneretur de suo pensionem soluere, legatum esset inutile legatario & sine commodo, & ita arguendo proposuit, & nonnullis exornauit Hippolytus Riminaldus, in consil. 240. ex n. 8. vsque ad numerum 3. & numero 27. lib. 3. confertq́ue Iacobi Menochij resolutio, libro 4. præsumptione 106. num. vigesimo. (provt eum retuli etiam cap. præcedenti) dum dixit, legatum non interpretari strictè, sed potiùs latè, quando sumendo strictam interpretationem, redderetur inutile, & refert alios Authores, sic tenentes, atque expendit text. in l. diuus, ff. de vsu & habitatione, vbi legata sylua, censentur legati fructus ipsius syluæ, vt scilicet cædi possint ligna, & vendi, ne alioquin futurum sit legatum inutile, & repetit in consil. 352. n. 13. lib. 4. In contrarium vero, imò quod testator censeatur grauare hæredem, quanto minus possibile sit, etiam concurrente fauore dotis, & fauore sanguinis, post Ias. in l. huiusmodi, §. cum pater, n. 7. ff. de legat. 1. obseruauit Vincent. Carocius, casu, siue decisione 31. n. 2. & 3. qui adiicit n. 3. etiamsi legatum reddatur inutile, id procedere, ex Iasone, in l. quod in rerum, §. primo, numero 1. ff. de legat. 1. Aretino, in consil. 155. num. 3. Castrense, in consil. 121. colum. 3. lib. 1. Craueta, in consil. 149. num. 15. & repetit ipse Carocius, casu 56. num. 8. & 9. videtúrque probare textus, in l. quod in rerum, §. 1. ff. de legatis primo, vbi legans solum[sect. 4] vsumfructum, nisi postea nactus fuerit proprietatem, inutilis fit legatum eo mortuo. Sicque ex eo textu notat Iason secundum communem intellectum, quod testator habens ius in re, morte sua perituram, non videtur aliud legare, quam illud ius, quod habet, quamuis inutile reddatur legatum; & sic præsumitur quòd testatore minus curauerit de validitate actus, quàm quod voluerit hæredem grauare ad redimendam proprietatem fundi, cuius vsumfructum tantum testator habebat, secundum Iasonem, quod etiam scribit, in l. si tibi homo principio, colum. 3. ff. eodem, & in notabili casu Castrensis, in consil. 121. volumine 1. per text. in l. Mæuius, in principio, versic. sane constitutio, ff. de legat. 1. vbi si in testamento legetur vni pars vnius fundi, deinde in eodem testamento legetur eidem fundus illemet, non dicendo, totus, censetur testator solum sensisse de illa parte, quam primò legauerat, illamq́ue solam legatarius habebit, remanente potius inutili, ac nullo secundo legato, quàm quòd hæres nimis grauetur; & ita ad literam expendit Hippolyt. Riminaldus, dict. consilio 240. n. 24. & 24. lib. 3. & vltra eum, id ipsum, quod scilicet testator in dubio duntaxat videatur legare ius, quod habet in re, etiamsi tale ius, morte ipsius sit periturum, vt est ius vsusfructus, notarunt permulti illi Authores, quos ego recensui in commentariis de vsufructu, cap. 61. n. 17. vbi etiam retuli text. expressum, in l. vxor patrui, C. de legatis. Blasius etiam Florez Diaz de Mena, in addi. ad decisionem Gamæ 195. num. 1. sic ex Communi notauit, atque declarauit. Et idcirco Craueta, & alij Authores relati suprà, num. 1. sæpè notarunt, superiorem doctrinam repetentes, quod testator in dubio censetur quanto minus possibile sit hæredem grauare. Repetit quoque Vincent. Carocius, dicto casu 31. ex n. 4. cum seq. vbi inquit, quod si quis habeat fundum in emphyteusim, eumque legauerit, ius illud legasse censetur, licet morte legantis periturum, vt per Bartol. Alexand. Corneum, Socinum. & Imolam, ibi relatos: & antea dixerat Carocius ipse n. 4. id quod ex Iasone suprà retuli. Quapropter vt propositam difficultatem, siue contrarietatem componeret Iacobus Menochius, libro 4. dicta præsumptione 106. num. 20. & 21. sic statuit dicendum, quod præsumptio pro hærede locum obtineat, nisi aliàs legatum esset omnino inutile, vt etiam intelligit Parisius in consilio 58. n. 29. lib. 3. & sic sufficiat, quod aliquantulum vtilitatis contineat. Quæ quidem declaratio quamuis aliis terminis, ac eis, de quibus loquitur dicta l. diuus, ff. de vsu & habitatione, procedere possit. Tamen quod attinet ad iura præcitata, & speciem superiorem, procedere, non potest vllo pacto, cum nec aliquantulum vtilitatis legatum contineat, quando ius morte periturum testauit. Et ideò Hipolyt. Riminaldus, dicto consilio 340. ex num. 28. vsque ad numerum 34. lib. 3. ex mente Cumani sic dicere consueuit pro con[sect. 5]ciliatione legum ipsarum, vt etiam notauit in rubrica, C. qui admitti. numero 249. & 250. quod textus, in dicta l. quod in rerum, §. 1. procedit ea ratione, ne grauetur hæres onere redimendi proprietatem à domino, quod graue reputatur: tunc enim potius toleratur nullitas legati, quàm quod onus prædictum inducatur. Et secundum hoc procedit doctrina Bartoli, in dicta l. quod in rerum, §. 1. de legante emphyteusim morte sua finituram, quod legatum redditur inutile potius, quàm quòd testator præsumatur voluisse grauare hæredem onere redimendi proprietatem, vt ibi declarant Doctores, maxime Iason, colum. 2. qui dicit esse communem opinionem post Alexandrum; at secus vbi hæres nihil ab alio redimit, se de patrimonio testatoris quid præstat; tunc enim potius tale onus inducitur, quàm quòd inducatur nullitas legati, dicto §. qui hortos, vbi præstat hæres pensionem præter patientiam quòd legatarius hortis fruatur; sic etiam declarat (sed Riminaldum non citat) Vincen, Carocius, dicto casu 31. num. 4. & n. 6. & n. 22. in illis verbis: Declaratur, vt censeatur grauare, quantominus sit possibile in redimendis rebus alienis, secus in propriis, vel ipsius hæredis, de quibus præsumitur velle grauare hæredem, sicut de propriis, &c. Et citat Anton. Gomez. Nattam, & Manticam, sic tenentes: & repetit d. casu 56. ibi: Secundo dicta regula procedit, quando hæres esset grauatus de emendo, vel redimendo legatum, secus si testator rem propriam legasset, Natta, consil. 110. numero 7. Et fuit de mente Cumani (vt ex Rimin. antea dicebam) ipse namque alleg. l. quod in rerum, § 1. & in l. vnum ex familia, §. si rem, ff. de legatis 2. obseruauit, quod si res aliena legetur ab ignorante esse alienam, eo casu legatum sit potius inutile, quàm quòd præsumatur hæres grauatus eam redimere, & præstare. Si tamen tempore mortis testatoris reperitur illa res esse testatoris, vel hæredis, valet legatum, cessante ratione legis de onere redimendi per hæredem subeundo. Quod optimè probat text. in d.l. vnum ex familia, §. si rem, vbi valet legatum rei sit apud hæredem, & sic redimere suam: quia dicit hæredis, succursum esse hæredibus, ne cogantur redimere, quod testator putabat esse mans reliquerit: quod in hac specie non euenit, cum dominium rei sit apud hæredem, & sic redimere non tenentur. Et textui in d. §. si rem, conuenit l. 10. tit. 9. partita 6. vbi vide omnino Glossam, verb. de aquel que establece. Anton. Gomezium, tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, numero 14. Antonium Thesaurum, quæstionum forensium singularium q. 55. atque eodem modo procedit (vt Riminaldus ipse arbitratur) notabilis illa doctrina Castrensis, in consil. 248. de vxore, cui relicta sunt alimenta, quæ poterit etiam dotem repetere: quia aliàs legatum esset inutile, cum de fructibus dotis suæ diceretur ali, quod quidem grauamem iniungitur hæredi, cum per hoc non redimat quid ab alio, sed dotem quam maritus habuerat, & in eius hæreditate reperitur, præstat. Et hactenus Riminald. ipse, præcitato cons. 340. ex. n. 23. vsquead n. 34. lib. 3. Vltra quem ego addiderim, superiori distinctioni non refragari aliquo modo textum suprà relatum, in d.l. diuus, in principio, ff. de vsu & habitat. Ibi namque legata sylua, censentur legati fructus ipsius syluæ, quoniam alioqui inutile esset legatum, nisi ligna cædi possent, & vendi; quod quidem facile præstare potest hæres, ac in ipsa sylua est, nec onere grauatur redimendi ab alio. Et ita generaliter in aliis casibus potest, & debet constitui, provt constituit post alios Authores Iacob Menochius lib. 4. d. præsumpt. 100. ex. n. 20. qui nunquam loquitur in terminis præfatis, quando scilicet hæres grauaretur onere redimendi, sed in quæstione capitis præcedentis versatur, an legatum latam, vel strictam interpretationem recipiat, siue an testator videatur, quod plus est, vel quod minus legasse? & inquit, legatum latam recipere interpretationam, quando aliàs si strictam reciperet, inutile redderetur, & verè tunc vel plus, vel minus ex his, quæ reliquit testator, præstandum est, nec redimendum aliunde. Rursus à præsumptione prædicta grauandi hære[sect. 6]dem quanto minus possibile sit; receditur quoque, quando verba testamenti defectiua fuissent, quod non appareret persona grauata, & sic essent impersonaliter prolata: tunc namque intelligitur, grauamen, & executionem ad hæredem referri. Sicque onus in dubio præsumitur impositum hæredi, etiamsi impersonaliter impositum sit onus, ac cum eo testator loqui videtur, tam in honoribus, quàm in oneribus, l. si seruus legatus, §. qui margaritam, ff. de legatis, 1. vbi Bart. & alij, Baldus etiam ibidem, & in cons. 419. Testator legauit, in fine, lib. 5. vbi inquit, semper menti tenendum, quod verbis quoad onus persoluendum impersonaliter prolatis, & ad neminem directis; hæres tenetur, & non legatarius, vel alius capiens commodum, l. cum pater, §. donationis, ff. de legat. 2. Alex. & Iason. n. 3. in l. vltima. §. Labeo, ff. si certum pretatur, Bald. ipse, in l. eam quam, n, 21. C. de fideicommissis, & in authen. si quando, C. de constituta pecunia, Ruinus, in cons. 177. n. 10. lib. 2. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art. 12. n. 2. Cardinalis Mantica, de coniect. vltimar. volunt. lib. 8. tit. 2. num. 2. Mascardus, de probationibus, tom. 3. conclus. 1137. per totam, vbi latè, & maximè num. 2. & 4. Ludouicus Casanate, in consil. 29. num. 1. qui inde excitat quæstionem in terminis, vtrum scilicet onus, aut facultas vendendi rem legatam, hæredi, vel legatario, vel executoribus iniuncta censeatur, Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatem, libro secundo, interpretatione quarta, dubitatione secunda, solutione tertia, num. 3. & 4. fol. 255. & 256. vbi subdit id intelligi de prima executione dispositionis, nam si postea testator disponat de re legata aliquid fieri, non exprimendo per quem, intelligitur ad onus legatarij, vt ipse exequatur, per textum in l. codicillis, in principio, vbi ad finem Bartol. limitat ff. de vsufructu legato, sequitur Alexander in cons. 170. col. 2. versic. Tertiò præsuppono, lib. 2. & tunc onus si deficiat, cedit commodo legatarij, l. si quis Titio, ff. de legatis 2. & Prætis, vbi suprà, num. 7. qui adiicit, num. 8. è contrario idem dicendum quo[sect. 7]ad honorem, & commodum hæredis, si verba sint impersonalia circa tale onus per legatarium, vel fideicommissarium, persoluendum; & incertum, cui dandum sit, tunc namque præstari debet hæredi, vt in l. qui pecuniam ff. de statuliberis. Bartolus, in d.l. peto in principio, ff. de legatis 2. Bartol. ipse, Castrensis, & Socinus, in l. Paulus, 3. ff. de rebus dubiis, Imola, & Socinus, in l. si in diem, in principio, ff. de condit. & demonstrat. & idipsum resoluit Cardinalis Franciscus Mantica, de coniect. vltimar. volun. lib. 6. tit. 4. num. 16. vbi quod in dubio legatum, aut onus impositum legatario, vel fideicommissario, hæredi præstandum est: & quod ab hærede, quando impersonaliter iniungitur, latiùs eod. lib. 8. tit. 2. vbi latiùs explicat. Denique ex dictis hactenus, atque ex præfata præsumptione grauandi hæredem quanto minus possibile sit infertur ad nonnullos casus practicos, ad quos inferunt Authores præcitati suprà num. 1. & maximè Consulentes ibidem commemorati, vbi videri poterunt: & inter alios ad casum, siue decis. 56. Vincentij[sect. 8] Carocij, vbi inquirit, vtrùm legato, siue appellatione mobilium, bestiæ, & se mouentia contineantur? & in primis pro legatario ponderat l. primam, in principio, ff. de rei vendicat, l. à diuo Pio, §. in venditione, ff. de re iudicata. l. mouentium ff. de verbor. signif. l. 2. in vers. mobiles autem, vel se mouentes, C. quando, & quibus quarta pars, lib. 10. l. primam, iunctâ Glossâ, C. de imponen. lucratiu. descript. eod. lib. & alia fundamenta adducit ex n. 1. vsque ad num. 5. ex quo num. vsque ad 12. pro hærede contra ipsum legatarium arguit: & num. 6. & 7. eam principaliter expendit rationem, quæ deducitur à præsumptione grauandi hæredem, quantominus possibile sit: & demum credit num. 12. opinionem pro legatario, & ad eius fauorem veriorem: & num. 21. & tribus seq. argumento deducto à dicta præsumptione satisfacit iuridicè, atque eis conuenit, quæ ex communi sententia annotaui superiùs. Secundò infertur ad ea, quæ vtiliter, & eruditè[sect. 9] scripta reliquit Petrus Surdus, in consil. 319. per totum, lib. 3. quò loci disputat ex proposito, an legatario, cui fuit legata annua pecunia de introitu, sint præstandi fundi, ex quibus possit tantum introitum percipere, an duntaxat teneatur hæres eam pecuniam de suo pendere. Et primo aspectu inquit videri, annuam pecuniam relictam fuisse, per text. in l. fundi Trebelliani, ff. de vsufructu legato: vbi legato reditu fundi Trebatianim & sic in fortioribus terminis potest hæres fundum vendere, & anno singulo præstare legatario quantum reddet fundus ille: quia apud hæredem remanet cura, & facultas percipiendi fructus, provt explicant Authores ibi relati, Secunò ponderat text. in cap. Rainaldus, de testament. Tertiò, & quartò adducit assumptum præcipuum huius capitis, & præcedentis, quod in legatis sit stricta interpretatio: & quod testator in dubio censetur hæredem quantominus fieri potest, grauare. Quintò tandem expendit textum à speciali, in l. si quis argentum, §. sin vero reditum certum, C. de donat. provt latius ibi inducit. Tandem ex num. 7. conclusiuè resoluit, teneri hæredem in proposito casu bona stabilia hæreditatis assignare, ex quibus talem, tantumq́ue reditum quotannis legatarius percipere possit. Idque quatuor pæcipuis fundamentis comprobat, & inter alia n. 9. fortiter ponderat textum, in dicta l. si quis argentum. §. sin vero reditum, vbi dicitur expressis verbis, eum qui donauit certum reditum ex suis possessionibus, necesse habere fundos tradere, tantum reditum inferre valentes: imponit enim donatori necessitatem præstandi fundos tanti reditus: & æqualiter procedit in introitu, sicut in reditu annuo, de quo loquitur: & fortiori ratione in legatario, quàm in donatario, vt tectissimè obseruat, & fundat Surdus, dicto num. 9. & seq. & n. 15. optimè explicat text. in dicta l. fundi Trebatiani. Ibi namque relinquitur certi fundi reditus, quo casu non venit fundus: & aliud est, quod in genere promittat quis reditum annuum ex suis fundis præstandum, vel simpliciter, nulla fundorum facta mentione: aliud vero, quod promittat certi alicuius fundi reditum, vt ibi explicat numeris seqq. & num. 20. iterum explicat textum, in dicta l. si quis argentum, §. sin vero reditum. Ac denique argumento proposito à præsumptione grauandi hæredem, quantominus possibile sit, vt ibi videbitur num. 18. & n. 19. vbi respondet ad alterum fundamentum, quod in legatis fiat stricta interpretatio. Tertiò denique infertur ad casum Hippolyti Ri[sect. 10]minaldi, in cons. 240. lib. 3. vbi per totum consilium disputat egregiè, nunquid in legato generali bonorum, iura, & actiones, & nomina debitorum veniant? nunquid etiam sub legato scripturam contineantur nomina debitorum, & alia id genus scitu digna. Eò autem loci num. 1. & num. 8. 23. & seq. statim expendit assumptum idem à præsumptione grauandi hæredem quantominus possibile sit. Assumunt etiam, & eum articulum latè explicant Borgninus Caualcanus, Simon de Prætis, Michaël Grassus, Andreas Gailli, Pancirolus, Iacob. Menochius, Mazolus, Pedrocha, & Ricciaredus, quos ego recensui, & in materia vsusfructus dubium ipsum excitaui in commentariis de vsufructu, cap. 38. num. 26. # 34 CAPVT XXXIV. Testamenti, & cuiusque vltimæ voluntatis verba dubia, siue obscura, vel ambigua, vt regulariter contra eum interpretentur, qui eis innititur, aut se fundat; vel qui substitutionem, aut vocationem obscuram, aut dubiam pro se expendit, vtrum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat, vel non, in casu dubio: sicque l. veteribus, ff. de pactis, cum similibus, allegatio vulgata & assidua, quòd verba contractus, & alterius dispositionis cuiusque interpretentur contra eum, qui se in illis fundat, & cuius causa, & ad cuius commodum concepta fuit dispositio, an in vltimis quoque voluntatibus locum obtineat; siue qua certa, aut generali, & vera doctrina articulus hic explanari possit, ac debeat, qui à nullo hactenus nec absolutè, nec specificè ita elucidatus fuerat, provt nunc relinquitur; alterum, an dispositio incerta vitietur ratione incertitudinis, breuiter declaratur. SVMMARIVM. -  1 Verba obscura, siue dubia, vel ambigua contra quem interpretari debeant in testamentis, & vltimis voluntatibus, vt explicetur, atque dignoscatur, generalis quædam, & notanda resolutio, atque obseruatio proponitur. -  2 Secunda etiam in eundem finem obseruatio, & generalis declaratio profertur. -  3 Tertia demum & generalis declaratio, at que obseruatio eodem proposito recensetur. -  4 Et l. vlteribus, ff. de pactis, allegatio vulgata, quod in vltimis voluntatibus non procedat, neque respectu testatoris, qui disposuit, neque eius, qui ex verbis dispositionis, ius, & vocationem contendit, singulariter, & verè contenditur. -  5 Fideicommissum, an debeat restringi, vel non, siue an fauorabile, vel odiosum reputetur. Vbi inter alia Iacob. Menochij duos casus præcipuos continens resolutio commemoratur. -  6 Substitutio, aut vocatio dubia, quod regulariter interpretari debeat contra eum, qui ei innititur, generalis illa Interpretum nostrorum doctrina, quemadmodum temperari, atque explicari debeat. -  7 Dispositionis cuiusque, etiam testamentariæ verba interpretari, & accipi in dubio debent contra eum, in cuius fauore facta est, & qui eam producit. -  8 Verba contractuum, & conuentionum interpretantur contra eum, qui se in illis fundat, & cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum. vel contractus initus. Et ibidem l. veteribus, ff. de pactis, allegatio vulgata exornatur nonnullis. -  9 Verba obscura, siue dubia, vel ambigua contra quem interpretari debeant in testamentis, & vltimis voluntatibus Camillus Gallinius qualiter explicauerit, & num. seq. -  10 Persona penitus incerta cum instituitur, corruit ipso facto institutio. -  11 Et idem iuris esse, quando persona certa est instituta, sed dubitatur quænam illa sit. -  12 Hæredis institutio incerta, an, quando, & quibus coniecturis reddatur certa, vt valeat, plena manu explicasse Menochium, provt hic adnotatur. -  13 Legatum vitiari, si ex duobus eiusdem nominis, non stat, cui legatum factum fuerit. -  14 Legatum incertum, quando, & quibus coniecturis reddatur certum, valeat, atque subsistat, plenissimè explicatum per Menochium, vt hic obseruatur. -  15 Legatum nullo modo valere, quando est incertum, tam respectu personæ legatarij, quàm rei legatæ. -  16 Ambiguitas, vel obscuritas, quando versatur circa res tantum, quid fieri debeat. -  17 Et quid si ambiguitas, vel incertitudo sit circa verba tantum. PRo dilucida, & distincta, noua etiam hu[sect. 1]ius Capitis explicatione, ante alia præmitto, Interpretes nostros frequenter, multisque in locis dubitasse, verba obscura, siue dubia, aut ambigua, contra quem debeant interpretari, in hac, qua versamur, vltimarum voluntatum materia coniecturali, & præsumpta: idque vt admittant, vel excludant fideicommissum, aut substitutionem in casu dubio, & cum dispositio expressa, aut clara non reperitur. Cæterùm vt dubium ipsum distinctè & radicitus magis quàm hactenus fuerit, explanetur, sequentia erunt necessariò obseruanda; & constituenda, quæ à cæteris Interpretibus silentio omittuntur. Ac primum equidem, omnes fere istius libri, & tractatus quæstiones ad articulum propositum conducibiles, & pertinere videri; nam cum vnoquoque cap. diuersæ recenseantur coniecturæ, & præsumptiones, ex quibus elici valet, ac debet testatoris mens, & voluntas; cùm etiam generales regulæ, & doctrinæ eisdem totius tractatus capitibus inserantur: plane sequitur ex ipsis aliquando affirmatiuè, aliquando negatiuè, siue aliquando pro vno, aliquando pro alio; sæpe etiam contra vnum, sæpe etiam contra alium, siue iam vno modo, iam alio ex diuersis rerum, & personarum causis, & qualitatibus rem esse definiendam, sicque verba ambigua, siue obscura, aut dubia interpretanda fore diuersimode iuxta coniecturas, qualitates, & circunstantias, diuersimode quoque occurrentes. Ex his ergo, quæ hucusque dicta fuere, atque ex inferiùs dicendis cap. seq. ex modo etiam, quo verba proferuntur, ex verbis ipsis, ex personis, rebus, ex præsumpta mente, & coniecturata mente testatoris defuncti, ex verisimilitudine, & subiecta materia, ex ratione in dispositione expressa, vel subintellecta, atque ex aliis pluribus verba obscura, siue ambigua contra vnum, vel alterum, siue in vnius vel alterius fauorem interpretari debebunt, & hæc est securior, & melior, ac etiam generalior, quæ in proposito articulo proferri, & constitui valet doctrina, nec alia adeo generalis excogitari valet. Secundò deinde obseruandum, & constituendum[sect. 2] erit, ex his, quæ scripta, atque adnotata fuere duobus cap. præcedentibus, deduxi etiam generales nonnullas & veras in eodem proposito regulas, & doctrinas, provt etiam deducitur, ex quibus aliquando magis pro hærede, quàm pro legatario, aut fideicommissario, aut eo, qui ex verbis dispositionis ius substitutionis, aut vocationis prætendit; aliquando verò è contra, sicque contra hæredem interpretationem fieri debere: siue quemadmodum, aut quibus casibus pro hærede, vel contra hæredem interpretatio fiat. Idcirco ipsismet duobus capitib. resoluta, & per Vincen. Carocium, casu, seu decis. 31. & 56. scripta in memoriam reuocari oportere; neque enim ad ea oculos conuertunt, nec attingunt omnes Authores, qui in proposito sermonem instituunt, vt videre licet penes referendos infrà, & Camillum Gallinium, de verborum signif. lib. 3. cap. 18. qui cum dubium præsens excitasset in terminis, contra quem scilicet verba dubia, vel obscura interpretari debeant, refert duntaxat Alberici de Rosate distinctionem, nec aliquid ex superioribus, & inferioribus considerat. Rursus & tertio obseruandum, atque constituen[sect. 3]dum erit, quod cum in testamentis plenior adhiberi debeat interpretatio, l. in testamentis, ff. de regulis iuris, de qua latè, supra, cap. 32. per totum, & magis voluntas, etiam præsumpta, & coniecturata, atque intentio testatoris, quàm verborum sonus sit inspicienda siue nudo verborum sensui mens testatoris debeat præualere, ipsaq́ue dominari, quamuis ex coniecturis duntaxat colligatur (modò ipsæ vrgentes, & concludentes sint) sicuti supra hoc eod. lib. & tractat. cap. 7. & 8. latissimè probatum est, & per Manticam de coniect. vltim. volun. lib. 3. tit. 3. per totum. Peregrin. de fideicommissis, artic. 11. Viuium, decis. 284. lib. 2. Sequitur[sect. 4] inde manifestè, verba obscura, siue dubia, vel ambigua in testamentis, & vltimis voluntatibus prolata, non posse, nec debere ita strictè, nec ad modum ipsum, quo contractibus, atque in aliis dispositionibus, & conuentionibus inter viuos gestis, accipi; vt expressum est in l. veteribus, ff. de pactis, in l. quicquid adstringendæ, ff. de verbor. obligat. l. Labeo, & l. si in emptione, ff. de contrahenda emptione: quia si regula illa contra testatorem sic absolutè obtineret, frequenter contingeret, vltimas voluntates defunctorum non seruari, nec debitum exitum habituras; cùm ita id fieri, & Reipublicæ intersit, & maximè necessarium sit, iuxta textum in l. vel negare, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. prima, C. de sacrosanctis Ecclesiis, cum aliis vulgatis, de quibus latè supra, dicto cap. 7. & 8. non ergo scripto tantum, sed etiam & præsumpto. atque ex coniecturis deducto standum est, modo ex voluntate, atque ex dispositione colligi valeat, id est, ex verbis, quibus disponitur etiam secundum latam, & impropriam significationem acceptis, provt suprà cap. 17. per totum, latè, & singulariter probaui, & optime explicauit Peregrinus, de fideicommissis, artic. 11. maximè, ex num. 1. vsque ad num. 24. & in terminis nostris agnouerunt Burgos de Paz, Iacob. Menochius, Cardinalis Thuscus, & alij quos infrà commemorabo. Idq́ue respectu testatoris, qui disposuit, non tantum procedit; sed etiam eius, qoi ex verbis dispositionis ius, & vocationem contendit, neque fieri debet contra eum, qui verbis vltimæ voluntatis innititur, stricta ea interpretatio, de qua in d.l. veterib. cum similibus, vt pote cum ipsi imputari non possit id, quod in iuribus, eisdem contrahentibus imputatur. Is namque, qui ex verbis testamenti se fundat, & nititur, nec aliquid disposuit, nec legem potuit apertiùs dicere: non enim ipse dixit legem, nec disposuit, nec etiam prouidere potuit quòd diceretur, sicut in conuentionibus inter viuos fieri valet, cum à duorum conuentione, & consensu dependeant, testamentum autem solius testatoris sententia fuerit. T estatori autem, qui sic dispositionem suam ordinauit, & verba dubia, vel ambigua reliquit, non ita strictè & rigorosè obiici potest eorundem iurium decisio, ac maximè præcitatæ l. veterib. allegatio vulgata, quoniam testamenta, & vltimæ voluntates fauorabiliores sunt, quam contractus, & cæteri actus; & latior in eis adhibetur interpretatio, provt significat textus, in d.l. in testamentis, ff. de regulis iuris, & apertè presentiunt omnes illi Authores, quos pro ornatu legis eiusdem adduxi suprà, dicto cap. 32. Erit ergo coniecturis, & interpretationibus locus, quotiescunque verba ambigua, siue dubia, aut obscura fuerint, l. ille aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis 3. l. continuus, §. primo, ff. de verborum obligation. & latius explicaui suprà. cap. 10. Nec ideo interpretatio reiicienda, aut qui verbis dubiis dispositionis innititur, non audiendus, quod testator potuisset dispositionem suam apertiùs dicere: id enim in testamentis locum non habet, aliàs autem destruerentur omnia iura, & Interpretum nostrorum placita communia, quæ coniecturis, & interpretatione dubiam voluntatem adiuuandam, scripserunt assiduè. Sic itaque interpretatio ea inquiri debebit, qua dispositio fauorabilis, & tutior maneat, iuxta resolutiones traditas suprà, hoc eodem lib. & tractatu, cap. 29. 30. & 32. vbi late, & vtiliter exornaui. Et quibus casibus obseruatum est suprà, capitibus præcedentibus, mentem obseruari debere, & etiam verbis dubiis præualere, & non modo expressam, sed etiam tacitam, atque ex coniecturis collectam voluntatem attendi: & fideicommissa, & primogenia tacitè induci, vbi de voluntate præsumitur, atque ex coniecturis licere à propria verborum significatione recedere: de quibus quatuor late actum fuit suprà, ex cap. septimo. vsque ad vndecimum: aitendi etiam quandoque voluntatem, quæ in dispositionem non transiuit, maximè ex verisimili mente disponentis, & ab eo, quod verisimiliter responsurus fuisset testator, si fuisset interrogatus. Nec licere absolutè dicere, Testator hoc non expressit; ergo noluit pro disposito haberi: nam casus omissus pro expresso quandoque habetur ex probatis, & legitimis coniecturis; & coniecturale, & præsumptum vsqueadeò attenditur sæpissimè, vt velut expressum soleat diiudicari, sicuti hæc omnia dilucidè & distinctè explanata reliqui suprà, ex cap. 11. vsque ad caput decimum octauum. Eisdem procul dubio casibus dicendum erit, exaudiri, & admitti debere eum, qui ex verbis dubiis, vel obscuris, aut ambiguis se fundat, nec esse locum decisioni d.l. veteribus, ff. de pactis. modò coniecturæ & præsumptiones quibus quis innititur, tales sint, quales esse debere, explicaui suprà, cap. 18. per totum, de quarum æstimatione cum agitur, voluntatis quæstio vt plurimùm Iudicis arbitrio relinquitur, vt suprà quoque cap. 24. per totum, latè obseruaui. Sic sane ipsismet regulis, & doctrinis, præfatis omnibus capitib. præcedentibus adductis, propositi articuli resolutio, atque explanatio deduci debebit, & eisdem regulis adduci, atque regi quicunque. qui huiusce rei absolutam rationem assequi voluerit: nec indistinctè dici potest, verba dubia contra agentem interpretari, cum quandoque pro eo ex legitimis coniecturis, atque ex tacito & præsumpto debeant induci, contra ipsum quandoque, si vrgentes, & concludentes deficiant coniecturæ; nec expressam pro se dispositionem habeat, qui ex verbis dubiis, vel ambiguis testamenti se fundat. Et quamuis ex omnibus hucusque scribentibus nullus ita distinctè, & specifice explicauerit (vt videbitur) non tamen deficiunt nonnulli, qui propositam veritatem assecuti fuerint: nam in primis, quod regula d.l. veteribus, (quæ in contractibus, & conuentionibus loquitur) non habeat locum in testamentis, probanit Iason, ibidem col. 2. Bellonus, in cons. 8. n. 10. Ludou. Romanus, in l. stipulatio ista, §. in stipulationibus, n. 12. in fine, ff. de verbor. oblig. in illis verbis: Sed solue, quod ibi in legatis: in quibus plenior fit interpretatio, quàm in contractibus, & c. Et ad limitationem legis eiusdem veteribus, quod in vltimis voluntatibus latior fiat interpretatio pro eo, ad cuius fauorem verba sunt prolata, post Baldum, in cons. 410. lib. 2. Lancelot. Politum, de substitutionibus, titulo de vulgari, parte 6. num. 8. adduxit Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclus. 106. n. 38. fol. 544. qui n. 32. & 42. non modò in testamentis, sed etiam in actu quocunque obseruat vnum, quod superiorem obseruationem confirmat omnino. Inquit namque post eundem Baldum, quod vbicunque constat de mente, qualiter contrahens, vel proferens, intellexit, verba semper intelliguntur secundum mentem in omni dispositione, & receditur à regulis iuris, quæ cadunt sub præsumptionibus; & vltra eum, in terminis nostris conuenit Burgos de Paz, in consil. 2. n. 92. fol. 14. nam cùm eò loci in principio, arguisset in hunc modum: Quibus nec oberit dicere, in casu dubio contra dictam testatricem esse faciendam interpretationem, cùm clarius loqui posset, ex l. veteribus, ff. de pactis, & c. Subdit statim, ex mente, & verisimilitudine non obtinere legem eandem; & ita in expresso tenere Bartolum in eadem l. veteribus, colum. 2. vers. oppono de de lege, semper in stipulationibus. Menochius quoque, in consil. 232. lib. 3. cum arguendo proposuisset n. 9. substitutionem, de qua ibi, esse dubiam, & ob id interpretandam contra ipsum primogenitum, qui ea vti volebat: statim in solutionibus ad argumenta statuit num. 37. & 38. solas coniecturas sufficere ad faciendum rem certam; cum clarum & manifestum illud esse dicatur, quod apparet ex coniecturis, vt tradunt Interpretes omnes ibi commemorati. Et sic ex coniecturis, vsque adeo coadiuuari dubiam substitutionem, vt velut clara, & certa dicatur. Et conuenit Simon de Prætis, referendus infrà, in finalibus verbis num. 5. Quamuis ergo in fideicommissis, & substitutionibus, contra eum, qui innititur verbis dubiis, scripserint permulti, vt inferiùs dicetur: semper tamen vel intelligunt, vel pro certo supponunt id non procedere, quando in contrarium, & pro eo, qui ex eiusmodi verbis se fundat, probabiles, & fortes coniecturæ extarent: ex ipsis namque aliter statuunt, & præsumptæ voluntari testatoris adhærent, vt ex resolutis, & scriptis capitibus præcedenti bus apparet dilucidè, & per Peregrinum, de fideicommissis, d. artic. 11. per totum: sic sane fideicommissum debere restringi, & tanquam[sect. 5] odiosum reputari, & interpretari contra eum, qui fideicommissum extare conuenit, quamuis scripserint Socinus senior, Corneus, Riminaldus senior Decius, Craueta, Socinus iunior, Alciatus, Natta, Gratus, Rolandus, Rota, & Cephalus, quos in id congessit Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volun. lib. 7. tit. 1. num. 13. vt in dubio contra fideicommissum debeat pronuntiari, alios etiam quamplurimos retulit Petr. Antonius de Petra, de fideicommissis, q. 9. n. 40. 64. & 144. Contraria tamen in sententia alij quamplurimi fuere, vt ex referendis infrà constabit, aut saltem (vt dixi) ex probatis & legitimis coniecturis, & præsumptionibus aliter statuunt. Sic quidem pro fideicommisso responderunt, quoties constat, illud fauore agnationis constitutum, vt vtrumque constat ex longa serie, & relatione Tiberij Deciani, Hippolyti Riminaldi, Iacobi Mandelli de Alba, Molinæ, Burgos de Pace, Velazquez Auendañi, Peregrini, Grassi, Fachinei, Menochij, Anguissolæ, Vegij, Fabij Turreti, Aldobrandini, Alexandri Raudensis, Ioannis Francisci de Ponte, & aliorum, quos ego recensui, atque ex coniecturis pro fideicommisso, & eo, qui verbis dubiis inititur, resolui quotidianarum har. controuersiarum iuris lib. 2. cap. 22. ex num. 77. vsque ad num. 86. resoluunt etiam in fauorem esusdem Mantica, lib. 7. dicto titulo 1. num. 44. & 45. Achilles Pedrocha, in consil. 5. num. 198. &199. latiùs Petra, dicta q. 9. & quæst. 5. ex num. 29. & n. 41. cum multis seqq. Idem quoque in fideicommissis, & substitutionibus, & alia quacunque vltima dispositione, vt scilicet ex legitimis, & probabilibus coniecturis non debeant verba dubia contra eum interpretari, qui eis innititur, obseruauit alio in loco Menochius ipse, scilicet lib. 4. præsumpt. 67. ex num. 19. cum seq. nam in eo dubio, an fideicommissum sit quid fauorabile, vel odiosum, dicit, quod ipse solet omissa aliorum explanatione, qui frustra multas membranas occupant, sic duos casus distinguere. Primus est, cum clarè & manifestè constat, testatorem voluisse certis in casibus, & certas ob personas fideicommissum constituere, & tunc debet fideicommissum iudicari fauorabile, & id fieri publicè interest: & maxime procedit, quando fideicommissum est relictum ex fauorabili: vt illa est, quod agnatio & familia conseruetur, provt latiùs ex num. præcitato 19. vsque ad num. 26. comprobat Secundus casus est, quando sumus in dubio, an scilicet testator reliquerit, vel non fideicommissum; & tunc quidem (inquit ipse Menochius) fideicommissum non præsumitur, cum sit onus & grauamen, & consequenter odiosum, vc probauit dictó numero 26. remanet ergo, quod cum in dispositione testamentaria quacunque verba existunt dubia, vel obscura, siue ambigua, rectè agit, atque interpretationem petit ille, qui eis innititur, atque insistit, nec contra eum excipi posse ex regula dictæ. l. veteribus, si vrgentes & probabiles coniecturæ pro ipso existant. Secus vero si nec dispositionis verba aliqua pro se habeat, nec etiam ex eis iuridicè deductas coniecturas ostendat, tunc namque omnino omissum pro omisso habendum erit, nec coniecturis, aut interpretationi locus erit, & procedit regula dict. l. veteribus. quæ quoad fideicommissa attinet, nec affirmatiuè, nec negatiuè accipi potest absolutè, sed potius explicari debet iuxta superiora, & iuxta ea, quæ annotata, atque scripta reliqui suprà, cap. 8. per totum. vbi longa serie explanaui, an, & quibus in casibus intelligi debeant contraria Interpretum nostrorum placita, qui aliquando tradiderunt, fideicommissa non induci, nisi expressè de voluntate testatoris appareat per verba, aliquando verò ex sola voluntate, etiam cessantibus verbis induci, & constare asseuerarunt: sic sane indistinctè obtinere non potest eorum sententia, qui asserunt, fideicommissum nunquam in dubio iudicandum; quorum quamplurimos recensuit Lud. Casanate, in cons. 4. n. 8. & 9. sed ita explicari debet, vt dixi suprà, & dicto cap. 8. latius explicaui. Sic etiam in eisdem, in quibus versamur terminis explicauit, & latius distinxit Simon de Prætis, de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 3. interpretat. 3. dubitat. 1. solut. 3. per totam, fol. 137. & seq. quo loci ex proposito ipse Author inquirit, vtrum fideicommissum fauorabile sit, vel odiosum, vt pro eo amplior, vel strictior interpretatio fieri debeat, & plures adducit doctrinas; semper tamen concludit, ex probabilibus, & concludentibus probari coniecturis, sicque in casu dubio, non excludi allegationem vulgatam d.l. veteribus, ff. de pactis. sed potius audiri, & coniecturas pro eo vrgentes inspici, vt expressim obseruat n. 8. & n. 16. vbi inquit post Albericum, quem citat, quod in vltimis voluntatibus fit interpretatio in fauorem eius, in cuius fauorem verba proferuntur, siue hæres, siue legatarius sit; & in fideicommissis, & substitutionibus quod ex mente fit extensio cum casu expresso ad tacitum. Citat etiam Iason in cons. 203. lib. 2. qui latè fundauit pro fideicommisso inducendo, quia licet dicatur grauamen respectu, hæredis, tamen respectu testatoris, & eius, qui substitutus est, dicitur fauorabile, quia est vltima voluntas, & in ea fit larga interpretatio, dum fideicommissum fauore alicuius inductum censetur, & citat quoque Alciatum, & Nattam, ita tenentes. Procedunt autem æquali ratione in substitutionibus, & vocationibus cuiuslibet vltimæ dispositionis, & in primogeniorum & maioratuum institutionibus quæ in fideicommissis nunc diximus, & iuxta resolu[sect. 6]tiones, & obseruationes traditas supra, n. 4. per totum, intelligi, atque moderari debent communes illæ Interpretum traditiones, mille in locis repetitæ, quòd substitutio aut vocatio dubia regulariter interpretari debeat contra eum, qui ei innititur; nam aliquando ex legitimis, & probabilibus coniecturis, quæ vrgeant, atque ex eisdem doctrinis superiùs traditis, d.n. 4. pro eo potius interpretari debebit, vt ibidem dixi: sic sane temperari debebunt Authores sequentes (vt alios infinitos omittam, qui commemorantur ab eis: Iacob. Menoch. in cons. 97. n. 97. & quatuor seq. lib. 1. vbi inquit post alios Authores, quos in qui asserit, se vt primogenitum esse substitutum, & vocatum probare debet, eam substitutionem comprehendere personam suam, cum dici semper possit, substitutio de te non loquitur, aut hunc casum non continet: & quod substitutio dubia interpretari debet contra eum, qui ex ea nititur, cum dubia testatoris voluntas non sit attendenda, l. si alij, ff. de vsufructu legato, & subdit post Crauetam, id maxime procedere, si aduersarius possidet: nam pro possessore in dubio est pronuntiandum, §. commodum, Institut. de interdictis, & idem repetit in cons. 232. n. 9. lib. 3. sed statim num. 37. & 38. limitat ex coniecturis, vt suprà notaui num. 4. in fine. idem Menochius, in cons. 522. num. 3. lib. 6. qui tamen, ita vt dixi, antea explicauit, vt constat ibi, Et ideo, qui vult succedere ex substitutione, probare debet clare & manifeste, saltem coniecturis vrgentibus, se ex illa vocatum; alioquin dubia ipsa substitutio interpretari debet contra eum, qui ex ea vult succedere. Ecce vbi regula dictæ l. veteribus, non admittiur absolutè, sed coniecturis est locus, & interpretationi, cum in vltimis voluntatibus latior fiat interpretatio. Sic etiam intelligi debet Hippolytus Riminald. in cons. 23. n. 22. & 75. lib. 1. & in consil. 358. num. 162. & 2. seq. lib. 4. & in cons. 645. num. 20. & seq. lib. 6. & num. 30. & seq. & num. 40. vbi ex num. 41. ex mente, & coniecturis aliter statuit, & num. 48. constituit, quod in substitutionibus, & fideicommissis locum habent coniecturæ, quando aliquid est dictum subobscurè, secus quando est penitus omissum. Quoniam (vt inquit num. 73.) mens elici non potest, vbi verba prorsus deficiunt: idem Riminaldus, in cons. 651. ex num. 1. cum seq. & num. 16. cum seq. eod. lib. 6. vbi id ipsum repetit, & late fundat: & in consil. 738. ex num. 7. cum seq. lib. 7. Franciscus Beccius, in cons. 39. num. 26. Petrus Surdus, in consil. 10. num. 19. & in consil. 44. num. 1. lib. 1. Ioannes Cephalus, in consil. 430. num. 17. & seq. & in cons. 447. n. 13. & seq. lib. 3. Ioan. Vincent. Honded. in cons. 51. num. 59. lib. 2. Peregrinus, in cons. 36. ex n. 1. cum seq. lib. 1. Syluester Aldobrandinus, in cons. 30. n. 35. Achilles Pedrocha, in cons. 19. n. 77. & seq. lib. 1. & in cons. 16. n. 142. eod. lib. qui ita etiam temperari debent, vt nunc dicebam. Fuluius Pacianus, in cons. 9. num. 46. & in consil. 17. num. 37. lib. 1. vbi etiam, quod substitutio dubia contra agentem interpretatur, & contra eum in cuius fauorem facta esse dicitur, vt ex aliis scripsit Adrianus Gilmanus, rerum iudicatarum Germaniæ, decis. 6. n. 11. Ludouicus Casanate, in consil. 4. num. 8. & 9. Peregrinus ipse de fideicommissis, artic. 43. num. 10. & 11. Hieronymus Gabriel, in cons. 95. n. 14. & in cons. 10. num. 38. lib. 2. Wesembec. in cons. 18. ex num. 13. latè Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 121. num. 54. & septem seqq. vbi ex aliis probauit sequentia: In conflictu coniecturarum, eas præferri debere, quæ fideicommissi & substitutionis exclusionem suadent. Contra eum, qui fideicommissum extare contendit, esse pronuntiandum, nisi se vocatum in eum casum, qui existit, ostendat. Quod possessor in dubio est absoluendus, & reus in dubio qualibet in causa absoluendus. Quod in fideicommissis potissimùm ratio est habenda regulæ illius, quod in dubio, possessor, & reus est absoluendus, & ad eius fauorem iudicandum; vt etiam Viuius probauit decisione 236. libro secundo, & testatoris dubiam voluntatem substituto non proficere: & substitutionem incertam, & dubiam contra agentem, ex ea esse interpretandam. Ac denique num. 61. quod actor maiori, quam reus iustitia niti debet, & propterea in dubio pro reo contra actorem est pronunciandum. Quæ omnia (vt toties dixi) limitantur, & temperantur, si substitutio, aut vocatio dubia, ex qua quis agit, omnino dubia, & incerta sit, vt putà si casus, de quo controuertitur, nec subobscurè etiam excogitatus, aut decisus fuerit, sed omnino omissus; secus tamen, si ex legitimis coniecturis, atque ex præsumpta, & coniecturata mente (quæ ex multis elici valer) certa reddi possit, iuxta traditiones Menochij, & aliorum suprà relatas, ex quibus quod attinet ad vltimas voluntates limitatur allegatio vulgata dictæ l. veteribus. In alia verò dispositione quacunque, quod verba[sect. 7] interpretari, & accipi debeant in dubio contra eum, in cuius fauorem facta est, & qui eam producit; alij quamplurimi adnotarunt Authores, qui quatenus indistinctè loquuntur, & sic vt dispositionem quoque testamentariam comprehendant, quoad testamenta ipsa attinet, limitari, & temperari debent, vt dixi; quoad cætera verò sic statuunt generaliter Craueta, in consilio 208. num. 3. & in rubrica, ff. de legatis 1. num. 13. Tiberius Decianus, in consil. 121. num. 17. volumine 3. Hippolytus Riminaldus, in cons. 18. n. 32. lib. 1. Achilles Pedrocha, in consil. 1. n. 84. & 85. qui antea dixerat n. 83. quod in re dubia rescriptum contra impetrantem interpretandum est: Clementina 1. cum ibi notatis per Bonifa. de Vitalinis, n. 24. de rescriptis, cap. super litteris: eod. tit. l. præscriptione, C. si contra ius, vel vtilitat. publi. l. cum precum, C. de liberali causa. & pro omni dispositione, etiam testamentaria citat ipse Pedrocha textum, in l. Seio. §. Medico, vers. ea videntur relicta, ff. de annuis legat. & generaliter contra eum qui fundat in verbis dispositionem suam, quod verba ipsa intelligenda sint; multis iuribus & Authoribus scriptum reliquerunt Socinus iunior, Gozadinus, Beccius, Cephalus, Rolandus, & Decianus, cum quibus Pedrocha idem, dicto consil. 1. num. 87. Berous, in cons. 144. num. 1. volum. 3. Decianus, in cons. 89. num. 33. lib. 5. qui etiam expendit textum, in d.l. Seio, §. Medico, vt contra eum, qui se fundat in verbis, & in cuius fauorem facta est dispositio, in dubio semper facienda sit interpretatio: & in casu ibi proposito contra legatarios verba dispositionis intelligit Bertazolus, consil. criminali 30. n. 13. & 14. lib. 1. Petrus Surdus, decis. 202. num. 19. vbi quod interpretatio fit contra eum, qui se fundat in verbis, & ad cuius commodum verba principaliter sunt prolata: & repetit decisione 246. n. 14. & decis. 288. n. 45. Francisc. Bursatus, in cons. 371. num. 3. lib. 4. Ioannes Vincent. Honded. in consil. 97. ex num. 19. lib. 1. & in consilio 51. num. 59. lib. 2. Peregrinus, in consilio 36. ex n. 1. & in cons. 56. num. 1. lib. 1. Marc. Antonius Eugenius, in cons. 48. numero. 9. Francisc. Viuius, decis. 283. numero 13. vbi post Baldum, in l. finali. C. de dotis promissione, quod in omnem euentum verba ambigua interpretantur contra illos, qui verbis ambiguis se obligant: & num. 14. post eundem Bald. in l. falsus, quæstione 5. C. de furtis. quod mandatum obscurum nocet domino: & num. 15. quod verba testium obscura, & ambigua, contra producentem interpretari debent, cap. in præsentia, vbi omnes Interpretes, & alij relati dicto num. 14. Parisius, in consilio 54. numero 62. lib. 1. & in consilio 117. numero 6. eod. lib. Ludou. Roman. Alphanus, & Thusc. in locis referendis stati, num. sequenti. Sic denique & generaliter, quod verba contractuum[sect. 8] interpretentur contra eum, qui se in illis fundat, & cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum, vel contractus initus; per text. in l. veteribus. ff. de pactis. l. quicquid adstringendæ. ff. de verborum obligat. l. Labeo & l. si in emptione, ff. de contrahenda emptione. ex aliis multis Authoribus obseruarunt, atque exornarunt Petrus Surdus, dicta decis. 202. num. 19. & decis. 288. num. 45. & in consilio 421. num. 33. vbi post Albericum, & alios, quod non attenditur, quis pacti verba proferat, sed ad cuius cedant fauorem, vt contra eum interpretentur: Tiberius Decian. in cons. 52. num. 23. lib. 1. Hippolyt. Riminald. in cons. 19. n. 32. lib. 1. & in cons. 13. n. 62. lib. 2. Socinus iunior, consil. 13. num. 2. lib. 3. Parisius, in consil. 110. num. 55. lib. 1. Hieronymus Gabriel, in cons. 60. num. 6. volum. 1. vbi quod renunciatio intelligitur in dubio contra eum, cui fit, & pro eo qui renuntiauit: & sequuntur alij relati per Surdum, dicto consil. 431. num. 34. Iason, in cons. 39. lib. 1. Craueta, in rubrica, ff. de legatis 1. ex num. 104. & sequent. Lapus, allegatione 85. Burgos de Paz, in cons. 4. num. 92. And. Tiraquel. de retractu lignagier. §. 1. glossa 16. num. 4. & in l. si vnquam, verbo, donatione largitus, num. 93. Mainerius, in l. in contrahenda, ff. de regulis, iuris, Franciscus Beccius, in cons. 41. n. 10. & in cons. 101. n. 87. & 91. Achilles Pedrocha, in cons. 1. num. 86. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 7. num. 19. & quatuor seq. lib. 1. Camillus Gallinius, de verborum signif. lib. 3. cap. 18. & lib. 5. cap. 8. & 9. Mieres in initio primæ partis, num. 10. vbi expendit regulam prædictam in eo dubio, annis, qui promisit facere maioratum, promissionem adimpleat, faciendo meliorationem Tertij & Quinti bonorum: Antonius Faber, ad titulum, C. de verborum significat. definit. 22. vbi quod in iudiciis fit interpretatio pro eo, qui ambigua intentione vsus est, l. si quis intentione ambigua, vbi Faber ipsescripsit in Rationalibus, l. solemus. ff. de iudiciis. l. inter stipulantem. §. 1. de verbor. obligat. in contractibus verò, contra eum, qui potuit apertiùs loqui, iuxta d. l. vetaribus, & d.l. Labeo. & quod attinet ad iudicia, & contractus, latiùs explicat Ludou. Roman. in l. stipulatio ista. §. in stipulationibus, ex num. 4. ff. de verbor. obligat. vbi etiam inquirit num. 6. & tribus seqq. quid in priuilegiis, quid in rescriptis, & quid in statutis, vt ibi videbitur: & per Thuscum, practicar. conclus. iuris, tom. 8. littera V. conclus. 106. per totam, fol. 542. vbi latè exornat vulgatam allegationem dictæ l. veteribus, Alphanus etiam exornat collectaneo 248. ad. l. ipsam, fol. 77. vbi limitat in maneatis, in quibus secundum mentem mandantis fit interpretatio. Item, quando quis vtitur aliquo termino certo frequentioris vsus, Item, quando qualitas aut natura actus aliud suaderet. Ac denique vbi colligeretur contraria mens, in quo post Baldum, conuenit Cardinalis Thuscus, dicta concl. 106. n. 32. & 42. exornant etiam allegationem eandem Tiberius Decian. in cons. 21. à princip. vsque ad n. 11. lib. 2. vbi eleganter, & vtiliter, an quoque in contractibus mens attendatur, an verbis duntaxat stetur: Francisc. Bursatus, in cons. 197. n. 22. 23. & 24. lib. 2. Adrianus Gilmanus, rerum iudicatarum Germaniæ, lib. 1. decis. 6. n. 20. & 3. seq. & hactenus de tertia obseruatione in articulo proposito. Quarto denique & vltimo loco obseruandum, at[sect. 9]que constituendum erit, præcipuam articuli ipsius controuersiam, verba scilicet obscura, vel ambigua, aut dubia, contra quem debeant interpretari in testamentis, & vltimis voluntatibus; ex omnibus recentioribus hucusque Scribentes, attigisse, atque excitasse in terminis Camillum Gallinium duntaxat, cæteros autem eiusdem tractatum omisisse. Is ergo Author, de verbor. signific. lib. 3. cap. 18. ex superiùs à me scriptis, atque adnotatis nihil adduxit, nec obseruauit, retulit tamen eò loci Alberici de Rosate distinctionem, in dicta l. veteribus, numero sexto, vbi Albericus omnem hanc disputationem generaliter susceptam: contra quem scilicet verba debeant interpretari, si dubia vel ambigua sint? ad sex capita reduxit, 7 dixit quod aut versamur in iudiciis, aut in contractibus, aut in vltimis voluntatibus, aut in legibus, aut in rescriptis, aut in confessionibus; & vniuscuiusque capitis resolutionem proponit. Et refert, & prosequitur Gallinus, dicto cap. decimo octauo. Ego verò aliis omissis, duntaxat assumam tertium caput vltimarum voluntatum, quod ad hunc tractatum spectat, & cætera prætermittam. Ipsum autem iuxta ea, quæ numeris præcedentibus adnotaui, explicandum, atque intelligendum semper eris. Inquit ergo, quod quando vertitur ambiguitas, vel obscuritas in vltima voluntate, aut versatur circa personas tantum, & tunc si lex remouet obscuritatem, provt remouet in l. penultima, C. de verborum significat. dispositio valet, per illum textum, & ibi notata: quòd si non remouet, vitiatur, per textum in l. si quis seruum. §. si inter duos, ff. de legatis 1. l. duo sunt Titij. ff. de testamentaria tutela, & idem esse, si circa personas, & res promiscuè est obscuritas, nec aliter comprobat, Addiderim ego, præfatam hanc resolutionem, quoad istud primum caput distinctionis veram esse, & eidem conuenire in omnibus Bartoli theoricas, & doctrinas, in l. quidam relegatus, ex numero primo, cum seq. ff. de rebus dubiis. quò loci Bartolus docuit, quod[sect. 10] cum persona penitus incerta instituitur, corruit ipso facto institutio, l. quoties. §. hæres, ff. de hæredius instit. & ibidem sequitur Bartolum Socinus, num. 13. Parisius, in cons. 13. numero 12. libro 3. Et idem iu[sect. 11]ris esse, quando persona certa est instituta, sed dubitatur, quænam illa sit; corruit enim institutio, nisi certificetur, & appareat, de qua senserit testator: ita Bartolus, in eadem l. quidam relegatus, num. 3. versiculo, aut continet personam, qui affert exemplum l. in tempus, §. primo. ff. de hæredibus instit. & latius prosequitur Menochius lib. 4. præsumptione 25. per totam. vbi[sect. 12] plena manu explicat; hæredis institutio incerta, an & quando, & quibus coniecturis reddatur certa, vt valeat? & ibidem dicta conueniunt omnino superiùs resolutis. Idem quoque dicimus in tutela testamentaria, quæ vitiatur, si ex duobus eiusdem nominis, non constat, quis datus sit tutor, dicta l. duo sunt Titij[sect. 13] (quam Albericus citat) & in legato, quod non debetur, si non apparet, cui ex duobus legatum est. l. quoties, vers. si vero duo. ff. de vsufructru, l. qui plures, ff. de vsufructu, legato. latè Menoch. lib. 4. præsumpt. 108. vbi latè explicat, quando, & quibus coniecturis legatum[sect. 14] incertum reddatur certum, vt valeat, atque consistat? Idem denique esse, quando circa personas, & res, promiscuè est obscuritas (quod Albericus notauit) colligitur ex traditione Bartoli, in d.l. quidam relegatus, n. 1. vers. fallit si resultat. Baldi, in l. si quis seruum, §. si inter duos. ff. de legatis. 2. Ruini, in cons. 21. n. 7. lib. 2. Menochij, dicta præsumpt. 107. num. 15. qui scripsit,[sect. 15] legatum nullo modo valere, quando est incertum, tam respectu personæ legatarij, quam rei legatæ. Et hactenus de primo membro distinctionis. Quod si ambiguitas, vel obscuritas est circa res[sect. 16] tantum (inquit Albericus, & Camillus sequitur) tunc si propter generalitatem ea prouenit, seruandum est quod habetur in l. legato generaliter, cum sua Glossa, ff. de legat. 1. Si propter alternatiuam, attendendum est, quod habetur in l. Lucio, ff. de legatis 2. In quo etiam casu vere loquitur Alberic. ipse, nam in illa quæstione, cuius inquam sit electio, hæredis, an legatarij, in legato generis, vel alternatiuo, remittit se ad communes DD. resolutiones in præcitatis iuribus, vbi Interpretes ipsi plene explicant. Ego quoque quotidianar. har. controuer s. iuris, lib. 1. 1. de vsufructu, cap. 9. ex n. 32. vsque ad n. 37. dilucidè & breuiter explicaui, & distinxi, an legatum sit, vendicationis, vel damnationis; siue an testatoris verba dirigantur ad hæredem, vel ad legatarium, vt eius sit electio in vtroque casu, ad quem verba directa fuerint: & retuli Guil. Bened. Gualdensem, Peraltum, Sarmientum, Couar. Anton. Gomez. Grassum, Pechium, Menochium, Cuiacium, Caldas Pereiram, D. Spino, Simonem de Prætis, & alios, qui ex professo in eo articulo loquuntur, ac denique iurium quamplurimorum contrarietatem dilui, vt ibi videri poterit, ac etiam eodem c. 9. ex n. 37. cum seq. in ea quæstione, an in legato incerto, quod minimum est debeatur, de qua supra etiam, cap. 32. Denique inquit Albericus, & Camillus Gallinius sequitur quod si ambiguitas, vel obscuritas aut incertitu[sect. 17]do sit circa verba tantum, & de mente appareat, quod illa sequenda est, iuxta iura vulgata Id quod verum est, & probatur ex his quæ cap. precedentibus, latiùs notaui. Si verò de illa non constat, coniecturas esse inspiciendas, ex l. si seruus plurim, § vltimo. ff. de legat. 1. Albericus ipse probauit, & subdit, quod determinationem recipiunt coniecturæ Iudicis arbitrio, l. voluntatis, C. de fideicommissis. & alio cap. suprà latius explicaui; & aliàs vitiatur dispositio l. si pluribus, ff. de legat. 3. In quo etiam verè loquitur Albericus, & assumptum traditum suprà obseruat. 3. probat apertè: non enim ita rigorosè stat decisioni dictæ l. verteribus, in vltimis voluntatibus, sed mentem testatoris diligenter perscrutandam, ad coniecturas deueniendum admonet, vt ego quoque admonui, & notaui suprà, & de his hactenus. # 35 CAPVT XXXV. Ex iure communi, aut municipali, quemadmodum coniectura fieri, atque interpretatio voluntatis testatoris elici valeat in casu dubio, & an ita fieri debeat, vt quanto minus possibile sit, ius commune lædatur, ac etiam præsumatur in dubio testator voluisse suam voluntatem, & dispositionem esse legibus, & iuris communis constitutioni esse conformem; vbi quoad praxim, & theoricam articulus hic illustratur, & dilucidè magis, quàm antea fuisset, explanatur, vt hic videbitur. Denique inquiritur, Maioratus irreuocabilis ex Tertio & Quinto institutus, vtrum reuocetur bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem, & dolum postmodùm contractis: & consequenter, an debita contracta, etiam post factam meliorationem, aut maioratum irreuocabilem, ante ipsum deducantur; & Regij Hispalensis Senatus egregia & notabilis in casu ex facto occurrenti decisio probatur, & singulariter corroboretur. SVMMARIVM. -  1 Testatorum voluntates, & testamenta ex iuris communis dispositione optimè colligi, & interpretari, & vniuscuiusque voluntatem iuris dispositioni consentaneam esse præsumi, quia quilibet præsumitur id, quod lex ipsa disponit. Et sic voluntas testatoris interpretatur eo modo, quo interpretatur dispositio legis. Et intelligitur facta in eum casum, quo de iure fieri potuit. -  2 Testator enim videtur cogitare id, quod lex ipsa disponit. -  3 Et velle disponere secundum ius, & non contra ius. -  4 Et ea interpretatio, per quam ius commune conseruatur, in qualibet dispositione censetur fauorabilis, & ideo est amplectenda. -  5 Sic omnis dispositio, quæ simpliciter profertur, vestitur à iurecommuni, & secundum ipsum debet restringi, & ampliari. -  6 Et verba dubia ad intellectum iuris communis debent referri, & secundum interpretationem iuris communis accipi, -  7 Et dispositio testatoris debet intelligi, quemadmodum ipse disponere debuit de necessitate. -  8 Testatoris dispositio interpretatur secundum ius commune, etiam si latissima deberet fieri interpretatio. -  9 Et siue dubium sit in verbis testatoris. -  10 Siue in tempore, scilicet quando incipiat ab intellectu iuris. -  11 Vel in dispositione ipsa, qui scilicet in ea sint comprehensi, & vocati. -  12 Testamenta, contractus, priuilegia, rescripta, & omnes dispositiones secundum ius commune interpretari, & declarari debere. -  13 Testatorem in dubio præsumi voluisse suam ipsam dispositionem esse conformem, atque consentaneam iuris communis, & legis dispositioni, & secundum illam accipi, regulari, atque interpretari debere; decantatissimam, & vulgatissimam fuisse Scribentium omnium traditionem, & regualm. Quam exornarunt, atque dilucidè explanarunt permulti iuris Interpretes, qui commemorantur hoc loco. Et aliis consultò prætermissis, nonnulli recensentur casus practici, vt hic videbitur. -  14 Regula etiam ipsa extenditur primò, vt procedat, etiam quoad ius municipale, vt scilicet præsumi debeat, testatorem voluisse, suam dispositionem esse conformem statutis, & legibus suæ ciuitatis. -  15 In ambiguis namque sic debet fieri interpretatio vltimæ voluntatis, & moribus, & statutis ciuitatis conueniat; quia testator præsumitur voluisse, quod lex sua municipalis valeat. -  16 Et se confirmare cum illa, etiam in bonis sitis extra territorium statuentium. -  17 Imo testator magis videtur respicere ad legem loci, quam ad ius commune, & idcirco interpretatio à statuto sumpta, præfertur iuri communi. -  18 Extenditur secundò regula eadem, & præsumptio, vt procedat etiam quoad consuetudinem populi, aut ciuitatis testatoris, nam cum ea videtur testator se conformare voluisse in dubio & secundum eam debet eius voluntas, atque dispositio intelligi. -  19 Tertiò extenditur regula eadem, aut præsumptio, quod testator præsumatur voluisse suam dispositionem esse conformem iuri communi, etiam quando verba in sua generalitate repugnant, nam & tunc generalitas illa debet restringi, vt testatoris dispositio conformis sit dispositioni legis. -  20 Vel quando sermonis proprietas repugnat dispositioni testatoris, adhuc enim id ipsum præsumitur, verba impropriando, dummodo aliàs verba conueniant; idque ex sententia quorundam. Contra verò ex sententia communi, iuxta quam standum est proprietati verborum, nec verba ipsa impropriari possunt propter præsumptionem præfatam. Quod Author probat, & eleganter explicat, & Petri Surdi locus in terminis expenditur, vbi inquit, quod testator non censetur voluntatem suam accommodare secundum leges, quando verborum proprietas repugnat. -  21 Testator quod non videatur voluntatem suam accommodasse secundum leges, quælibet coniectura efficit. -  22 Quarto denique & vltimò extenditur regula ipsa, & præsumptio, vt procedat etiam in casu omisso, provt hic declaratur, & Francisci Manticæ obseruatio recipitur. -  23 Testatorem voluisse suam dispositionem esse conformem iuris communis, aut legis dispositioni, multis in casibus dici non posse, siue à regula superiori, & præsumptione prædicta recedi contrariis coniecturis, & præsumptionibus, vt hic adnotatur. -  24 Et Authoris in proposito generalis & vera traditur resolutio. -  25 Ponderantur etiam iura nonnulla, quæ præsumptionem eandem, & regulam præfatam, quod testator vtdeatur in dubio se conformare cum iuris communis dispositione; infirmare, atque conuincere videntur. -  26 Et Alexandri concordia, & distinctio proponitur, quæ communiter approbari solet. -  27 Sed à quibusdam impugnatur, vt hic ostenditur. -  28 Beroi etiam, & Iosephi Ludouici in eodem proposito distinctio, aut concordia nouè reiicitur. -  29 Et Camilli Gallinij longa, & noua distinctio commemoratur. -  30 Author verò vt difficultatem, & controuersiam eam dilucidè magis declaret, nonnulla distinctiùs, & latiùs adnotauit, vt hic videbitur. -  31 Et Beroij distinctionem nouè explanauit. -  32 Regij Hispalensis Senatus definitionis casus, & dubij ex facto occurrentis articulus proponitur. -  33 Testator, aut maioratus institutor vbi expressè prohibuit bona alienari, in illis non potest census constitui, etiam pro vita possessoris. -  34 Licentia concessa Principe ad constituendos redditus annuos super bonis maioratus, eorumque bonorum suppositio, ita demum locum habent, si bona libera deficiant. -  35 Maioratus possessor si absque facultate Regia censum constituat super bonis maioratus, expressè alienari prohibitis; census constitutio censeri debet facta super ipsis rebus, & non super fructibus, sicque nec in fructibus sustinetur. -  36 Alienare qui non potest, neque etiam potest redditum, siue censum constituere. -  37 Idque maxime, quando alienatio prohibetur fauore alicuius. -  38 Maioratus possessor non potest nocere successoribus ex actu voluntario. Sicque neque compromittere, aut transigere superbonis maioratus in præiudicium successorum. Etiam stante dubio, vtrum bona sint maioratui subiecta, vel non; sufficit enim; quod tanquam bona maioratus petantur, vel habeantur: quod explicatur infra, n. 93. -  39 Maioratus successor non tenetur ad soluenda debita institutoris, contracta postquam maioratus ipse irreuocabiliter constitutus fuit: quod explicatur infrà, n. 66. -  40 Per traditionem instrumenti, an, & qualiter dominium, & possessio transferatur. -  41 Qualiter etiam per retentionem vsusfructus. -  42 Et per clausulam Constituti. -  43 Meliorationis assignatio si fiat in re certa, & tradatur possessio, res ipsa per perennes meliorantes alienari non potest, quod latiùs explicatur n. 67. & vide n. 61. -  44 Et ponderatur optimus text. in proposito, in l. quæ prædium, C. si res aliena pign. data sit. cui etiam respondetur n. 68. -  45 Maioratus irreuocabiliter ex Tertio & Quinto institutus, non reuocatur, nec minuitur, bonis institutoris ex pòst facto diminutis, aut debitis ab eo contractis. Quia sicut institutor maioratus directè non potest maioratum irreuocabilem effectum reuocare, sic etiam nec indirectè potest, debita contrahendo. Idque ex sententia quorundam, quorum contrariam Ludouicus Molina, & alij sustinent; & amplectitur atque latiùs explicat Author infrà n. 58. -  46 Meliorationem, aut maioratum faciens irreuocabilem, non potest postmodum tollere vincula, & submissiones, nec in totum, nec in parte, nec respectu alicuius rei in præiudicium sequentium vocatorum, etiam accedente consensu primi meliorati, aut vocati. -  47 Meliorationem Tertij, siue Tertij & Quinti bonorum considerandam, & regulandam esse ad valorem bonorum tempore mortis meliorantis. Et sic non solum Tertium, sed etiam Quintum regulandum est secundum tempus mortis. -  48 Et ita regulatur omnis Quota. -  49 Legitima regulatur, & debetur secundum tempus mortis. -  50 Donatio certæ rei regulatur secundum tempus mortis, vt appareat, an sit inofficiosa. -  51 Legibus dicentibus, quoad meliorationem Tertij & Quinti spectandum esse tempus mortis meliorantis, non potest à meliorante, & meliorato in præiudicium cæterorum filiorum renuntiari. -  52 Melioratio quemadmodum filio meliorato debetur ex bonis postmodum augmentatis, si meliorantis facultates excreuerint, & ita commodo eius cedit augmentum; sic etiam & minuitur, si bona quoquo modo diminuantur, vt diminutio, & augmentum æqualiter ad eum pertineat. -  53 Melioratio Tertij & remanentis Quinti, etiam irreuocabiliter, vel ex causa onerosa matrimonij facta, non admittit melioranti facultatem liberè disponendi de Quinto. Et sic solum remanens Quinti (quodcunque illud sit) meliorato debetur. Quoniam non Quintum simpliciter donatur, sed remanens Quinti. Quod in minima etiam parte verificatur. Vel etiam in nullo. Nec otiosè sic exprimitur, sed eo potius animo, vt disponendi de eo facultatem sibi reseruet meliorans. -  54 Legitimam vsque adeo præcedit æs alienum, vt non sit, nec debeatur legitima, nisi deducto ære alieno, quoniam illa aduersus creditores non detrahitur. -  55 Melioratio irreuocabiliter ex Tertio, & Quinto facta, non impedit, quin cætera bona meliorantis ex debitis postmodùm contractis minuantur, & grauentur. Immò & melioratio ipsa minuitur, vt inferius probatur, & causa onerosa matrimonij duntaxat excipitur. -  56 Obseruationem diuturnam operari quamplurima, ac maxime præsumptionem actus ritè, & vtiliter, ac ita gesti, vt ab eo recedendum non sit. Et declarare, ac tollere omnem dubitationem. Quod exornatur, & illustratur remissiuè. -  57 Ex diuturnitate temporis præsumi omnia legitimè & vtiliter gesta, & possessionem, quam quis habet, iustificari. Quod latius exornatur remissiuè. -  58 Maioratus irreuocabiliter ex Tertio & Quinto institutus, reuocatur, aut minuitur, bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem & dolum postmodùm contractis. Quod cum Molina, & aliis defenditur contra relatos suprà, n. 45. Et casus matrimonij, cuius causa sit maioratus, aut melioratio, semper excipitur. Atque Velazq. Auendani sententia contraria, euidenti ratione confutatur. Et contrariæ partis rationi præcipuè concludens responsum assignatur. -  59 Ac denique in hac materia, & pro explicatione legum Tauri notanda admodum, atque singularis traditur resolutio. -  60 Melioratio potest assignari in re certa, vel parte bonorum, dummodo res assignata non excedat valorem Tertij & Quinti respectu temporis mortis. -  61 Et tunc an assignatio reuocari possit, licet melioratio aliàs irreuocabilis sit ex constituto, vel traditione scripturæ: & vide infrà, n. 67. -  62 Super bonis maioratus censum imponi non posse, quod dictum fuit supra, num. 33. & seqq. quemadmodum debeat explicari. -  63 Transactio super bonis maioratus, vtrum aliquando subsistat. Quod vtiliter, & singulariter explicatur. -  64 Aduersus assignationem rei pro melioratione relictæ, filij reclamare possunt, si ex ea læduntur in legitima. -  65 Melioratio reuocatur, quatenus Tertium & Quintum excedit. -  66 Maioratus successor, an aliquando teneatur ad soluenda debita institutoris contracta, postquam maioratus ipse irreuocabiliter constitutus fuit. -  67 Maioratus irreuocabiliter constitutus cum assignatione rei, vtrum reuocari possit, vel minui debitis postmodum contractis; singulariter, & melius quam hactenus fuisset, declaratur. -  68 Et explicatur l. quæ prædium. C. si res aliena pign. data sit. -  69 Argumenti propositi supra, numer. 45. responsum traditur. -  70 Interpretum huius Regni placitum commune, adductam supra, numero 45. Senatus Regij Hispalensis definitioni non obstare, provt hic obseruatur. PRo distincta, & singulari huiusce Capi[sect. 1]tis explanatione obseruandum, & constituendum erit primo loco, nihil magis assiduum, & vulgatum esse (cum quotidie per manus tradatur) quam quod testatorum voluntatum voluntates, & testamenta, ex iuris communis dispositione colligi, & interpretari optimè valeant, sicque vniuscuiusque vltimam voluntatem iuris dispositioni consentaneam esse præsumi in casu dubio, & talem, qualis de iure esse debet, quia quilibet præsumitur velle id, quod lex ipsa disponit, & sic voluntas testatoris interpretatur eo modo, quo interpretatur dispositio legis, & intelligitur facta in eum casum, quo de iure fieri potest. Ita sanè Bartolus, Baldus, Ancharanus, Anania, Alexander, Barbatia, Socinus vterque, & Alciatus, cum quibus sic notarunt Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. libro tertio, titulo 2. numero 14. & 15. & libro 6. titulo 6. numero 1. Simon de Prætis, de interpretat. vltimarum voluntat. libro primo, interpretatione prima, dubitatione quarta, solutione 10. numero primo, folio 54. Ioseph. Mascardus, de probat. toto tertio, conclusione 1417. in principio. Alexander, Craueta, Menochius, Rota Romana, & alij cum quibus Ioannes Vincentius Honded. in consilio 69. numero 58. & tribus sequentibus libro secundo, & vltra eum Afflictis, decisione 44. numero 20. te[sect. 2]stator etiam videtur cogitare id quod lex disponit: & velle disponere secundum ius, & non contra ius: & ea interpretatio, per quam ius commune conserua[sect. 3]tur, in qualibet dispositione censetur fauorabilis, & ideo est amplectenda: sic omnis dispositio, quæ sim[sect. 4]pliciter profertur, vestitur à iure communi, & secundum ipsum debet restringi, & ampliari. Verba[sect. 5] quoque dubia ad intellectum iuris communis debent referri, & secundum interpretationem iuris[sect. 6] communis accipi. Et dispositio testatoris debet intelligi, quemadmodum ipse disponere debuit de ne[sect. 7]cessitate, provt hæc omnia adducit, & latiùs comprobat Mantica, libro 6. dicto titulo 6. ex numero secundo, vsque ad numerum 8. vbi videri poterit: & accedit Simon de Prætis, dicta solutione 10. libri primi, folio 54. ex numero secundo, cum sequentibus,[sect. 8] vbi dixit, testatoris dispositionem interpretari secundum ius commune, etiamsi latissima deberet fieri interpretatio: & siue dubium sit in verbis testatoris, quia eiusmodi verba redigenda sunt ad iuris in[sect. 9]tellectum, & effectum, l. hæc conditio, ff. de condition. & demonstrat. siue dubium sit in tempore, quando scilicet incipiat ab intellectu iuris, siue dubium[sect. 10] sit in dispositione ipsa, qui sint in ea comprehensi,[sect. 11] & vocati; censentur enim hi vocati, qui secundum iuris formam, & ordinem vocari debuerunt, vt etiam hæc omnia latius comprobat Prætis idem ex numero secundo, cum sequentibus, & subdit numero tertio, testatoris voluntatem præsumi talem, qualem lex voluit, & id voluisse testatorem facere, quod de iure communi disponitur. Prætis ipse, in consilio 37. numero 11. volumine primo, & cum aliis multis Franciscus Viuius, decisione 295. numero secundo, vbi inquit, quod testatore proximiores ad successionem vocante, illi venirent, qui iure communi inspecto respectu successionis proximiores forent, quamuis respectu naturæ vlteriores gradu reperirentur. Accedit etiam prædictis Ioseph. Mascardus, de probat. tomo tertio, dicta conclusione 1417. ex numero primo, vsque ad numerum 6. qui superiores doctrinas ad omnem, & quamcunque dispositionem exten[sect. 12]dit, & subdit, testamenta, contractus, priuilegia, rescripta, & omnes dispositiones secundum ius commune interpretari, & intelligi debere: in quo conueniunt Authores omnes mox referendi, & in terminis sic annotarunt Ancharanus, in consilio 6. numero 8. & in consilio 393. numer. 2. & in consilio 182. num. 5. Alexander, in consilio 36. col. 4. volum. 3. Barbatia, inter consilia Alexandri, consilio 52. n. 38. & 39. volum. 4. Hinc ergo & generaliter, atque secundo loco obseruandum, & constituendum erit, ex dictis nunc, atque inferiùs dicendis comprobari, & deduci decantatissimam, & vulgatissimam Scribentium omnium traditionem, & regulam illam, testatorem in dubio præsumi voluisse suam ipsam dispositionem esse conformem, atque consentaneam iuris communis, & legis dispositioni, & secundum illam accipi, regulari, atque interpretari debere; idque per textum in l. si duo, ff. de acquirenda hæred. & in l. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebellianum, & in l. Gallus, §. quidam rectè, ff. de liberis & posthum. provt eas leges inducunt Antiquiores ibidem, ac post alios Camillus Gallinius, in commentariis de verborum significatione, libro 10. capite nono, numero 6. folio 268. per textum etiam, in l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati. ducto argumento à contractibus ad vltimas voIuntates, provt deduxit Menochius, libro quatro, præsumptione 102. numero primo, & superiorem doctrinam, & regulam adeo frequentem multis in locis tradiderunt, & quamplurimis exornarunt Authores permulti. Bartolus inquam, in d.l. hæredes mei, §. cum ita, numero. 4. Alexander ibidem, col. 5. qui latè insistit, & in consil. 55. lib. 4. Ripa, sub n. 75. qui multa per hanc rationem decidi posse ait. Hieronymus Zanchus, in eodem §. cum ita, in prima, editione, ex numero 119. & seqq. & n. 1139. cum multis seqq. vbi ponit hanc regulam cum decem extensionibus, & vndecim declarationibus. Andreas Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo susceperit liberos, n. 10. Romanus, Ancharanus, Aretinus, Castrensis, Alexand. Corneus, Socin. vterque, Iason, Decius, Craueta, Natta, Rolandus, Parisius, Anamia, Paulus à Montepico, & Antonius Gabriel, quos retulit, & plenè explicauit hunc articulum, Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 6. tit. 6. ex num. 8. vsque ad numer. 12. & numer. 18. cum sequentibus. Afflictis, decis. 44. n. 20. Berous, in consilio 144. 11. lib. 2. Brunus, in consilio 151. n. 14. & seq. lib. 2. And. Alciat. de præsumptionibus, regula 3. præsumptione 32. & in lib. 1. de verborum signif. num. 24. & in consilio 44. numer. 37. lib 9. & lib. 5. paradoxorum, cap. 19. Iason, in l. 1. numero 45. & in l. 3. num. 26. & 27. ff. de legat. 1. Ioannes Cephalus, in cons. 37. num. 42. & latius in cons. 105. ex num. 13. cum pluribus seqq. lib. 1. Iulius Clarus, §. testamentum, quæstione 76. numero 11. Tiberius Decianus, in cons. 1. num. 384. cum seqq. lib. 1. & in consilio 18. num. 20. & in cons. 28. num. 10. & 29. lib. 1. & in consilio 26. num. 67. & 68. lib. 2. & in consil. 47. n. 4. lib. 3. Ioseph. Mascardus, qui recenset quamplurimos, & regulam præfatam explicat tom. 3. dicta conclus. 1417. in principio. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 1. solutione 10. per totum, fol. 54. Petrus de Peralta, in l. & Proculo, numero 38. ff. de legatis secundo, & in rubrica. ff. de hæred. instit. num. 39. Didac. Couar. practicarum, cap. 38. num. 12. qui dicit hanc esse veram & propriam regulam interpretandi testantium dispositiones, vt secundum regulas iuris intelligantur. Hippolytus Riminald. in cons. 287. num. 3. & seqq. & num. 25. lib. 3. & in consil. 541. num. 57. & 58. lib. 5. & in cons. 780. numer. 46. &47. lib. 7. & in cons. 47. sub num. 20. lib. 1. Peregrinus in cons. 44. numer. 7. lib. 1. & in cons. 42. num. 2. lib. 3. Franciscus Bursatus, in consilio 75. numero 20. libro 1. Iacob. Menoch. lib. 4. præsumpt. 102. per totam, vbi plena, & distincta manu explicat, idcirco videndus erit omninò. Ioseph. Ludouicus, decisione Perusina 61. numero 46. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 35. num. 47. Petr. Magdalenus, de numero testium in testamentis requisito, 3. parte, c. 3. num. 154. Rota Romana, inter decisiones diuersorum, decis. 585. numer. 2. parte 1. & decisione 203. numero 2. parte 2. Alexander Trentacinquius, de substitut. prima parte, cap. 6. num. 5. & 11. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consilio 57. numer. 17. & in consilio 65. num. 49. & n. 71. & in consilio 70. num. 26. lib. 1. & in consil. 69. num. 59. & 60. num. 28. lib. 2. Andr. Fachineus, in consilio primo, numero 33. lib. 2. Camillus Gallinius, de verbor. significat. lib. 10. c. 9. & tribus seqq. vbi latius insistit circa præfatam doctrinam, & ex professo eam declarat. Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio secundæ partis, ex num. 15. vsque ad numerum 19. vbi infert ex regula prædicta ad l. 40. Tauri, quæ præfert nepotem patruo in successione maioratus, nisi aliud à testatore dispositum sit; vt in dubio testator ipse videatur se cum eius legis dispositione conformare voluisse. Infert etiam ad facultatem Regiam concessam alicui, vt possit facere maioratum in aliquem ex filiis suis; & ad alia similia, vt ibi videri poterit: & in initio dicti numeri 15. dixit hanc insignem coniecturam esse ad percipiendas defunctorum voluntates. Velazquez Auendañus, in l. 40. Tauri, glossa 18. numer. 13. & seqq. qui etiam infert ex ipsamet regula ad nonnulla. Rodericus Suarez, allegatione 2. colum. 1. Petrus Surdus, in consilio 116. num. 10. libro primo, quò loci cum ex proposito disputaret, vtrum vsusfructus aduentitionum acquisitio videatur patri denegari, quando is grauatur hæreditatem filio restituere; expendit dictam doctrinam, quod testator præsumitur voluntatem suam accommodare secundum leges: & n. 67. & 68. id explicat. Marc. Anton. Bauer. in l. cum filio, n. 119. & 141. ff. de legatis 1. Fabius de Anna, in cons. 29. num. 12. & in cons. 22. num. 9. vbi expendit doctrinam ipsam, quod testatoris voluntas iuri conformis esse præsumitur, in eo articulo, An legato relicto Clerico pro Missis celebrandis, requiratur, quod Clericus sit Sacerdos, vt ipsas celebrare possit: & citat Ioannem Gutierr. & D. Spino, vt ibi videbitur. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæstion. 71. num. 29. vbi adducit eandem regulam, cum ex n. 19. cum seqq. inquireret, vtrum l. 46. Tauri habeat locum in armis adiectis Castro, aut fortalitio maioratus ad sui defensionem. Idem Gutierrez, quæstione 102. eiusdem libri 3. qui per totam illam quæstionem disputat ex proposito, vtrum Quintum deducatur de Tertio, prius irreuocabiliter alteri donato? Et pro parte adfirmatiua, quod Quintum deducatur, expendit dicto numero 3. testator in dubio videtur se conformare cum dispositione iuris communis, & quod mens testatoris iuxta iuris communis dispositionem interpretanda est: & quod testator videtur se restringere legi loquenti super actu, in quo ipse disponit; nihilominus tamen ex num. 5. negatiuam partem iuridicè amplectitur, & argumento ex dicta doctrina deducto satisfacit n. 13. in vers. ad secundum respondetur. Franciscus Viuius, decisione 25. per totam, lib. 2. vbi in proposito adnotauit nonnulla, & in argumento concludit, quod testamentum semper censetur factum secundum dispositionem, vel iuris, vel statuti, secundum quod viuitur in loco, vbi conditum est testamentum: & ideo si vocaret proximiores in substitutione, tunc venirent vtique, qui secundum dispositionem iuris, quo viuitur in dicto loco conditi testamenti, deberent succedere. Ego quoque in commentariis libri 2. cap. 4. n. 32. & 33. cap. 26. num. 43. ita quoque notaui, & regulam eandem adduxi. Quæ primò extenditur, vt procedat, etiam quoad[sect. 14] ius municipale, vt scilicet præsumi debeat, testatorem voluisse suam dispositionem esse conformem statutis, & legibus suæ ciuitatis: & ita tradunt post Bartolum communiter Doctores, in dicta l. hæredes mei, §. cum ita, num. 4. vbi Alexander, num. 11. versic. aut non violarentur, Alciatus, dicta præsumptione 32. numer. 1. & dicto libro primo, de verborum significatione, numero 25. qui sic interpretatus est Bartolum, in dicto §. cum ita. Ancharanus, Fulgosius, Corneus, Iason, Socinus vterque, Curtius senior, Ruin. Rubeus, Gozadinus, Neuizanus, Ripa, Parisius, Craueta, Iulius Clarus, & Albert. Brunus, cum quibus sic resoluunt, & latiùs explicant Menoch. lib. 4. dicta præsumptione 102. num. 10. & duobus seqq. Mascardus, tom. 3. dicta conclus. 1417. num. 6. & 7. latè Mantica, de coniectur. vltim. volunt. lib. 6. titulo 7. per totum, vbi late probat, quod in ambiguis sic solet fieri interpretatio vltimæ voluntatis, vt & moribus ciuitatis, & statuto conueniat, quia testator præsumi[sect. 15]tur voluisse, quod sua lex municipalis valeat, Viuius dicata decisione 25. lib. 2. Tiberius Decianus, in consilio primo, ex numero 384. lib. 1. Simon de Prætis, libro primo, interpretatione prima, dubitatione 4. solutione 10. num. 5. folio 54. dicens, quod testator præ[sect. 16]sumitur se conformare cum dispositione iuris municipalis, etiam in bonis sitis extra territorium statuentium, vt per Crauetam, in cons. 250. columna 1. & per Menochium, dicta præsumptione 102. numero 17. im[sect. 17]mò magis videtur testator respicere ad legem loci, in quo viuit, quam ad ius commune, & consequenter magis præsumitur se conformare iuri municipali, quam communi: idcirco interpretatio à statuto sumpta præfertur iuri communi; sic sane tradiderunt Imola, in l. vltima. ff. de condit. demonstr. Tiberius Decianus, in cons. 26. numero 68. & in cons. 51. numero 126. lib. 2. Socinus vterque, Iulius Clarus, Curtius, & alij, cum quibus Mascardus, dicta conclusione 1417. numero 7. 8. & 9. Menochius, libro 4. dicta præsumptione 102. num. 12. Mantica, lib. 6. dicto titulo 7. ex num. 7. Simon de Prætis, libro primo, dicta solutione 10. num. 7. & 8. Francisc. Viuius, dicta decision. 295. n. 2. & 3. Extenditur etiam secundò eadem regula, & præ[sect. 18]sumptio prædicta, vt idem sit in consuetudine populi, aut ciuitatis, ex qua quis oriundus est, vel in qua diu habitauit: nam cum ea videtur testator se conformare voluisse in dubio, & fecundum eam debet eius voluntas intelligi; est namque optima rei cuiusque interpres consuetudo, l. iam hoc iure, ff. de vulg. & pup. substitut. l. seruus plurium, §. vltimo. ff. de legat. 1. l. si quis vinum ff. de vino, tritic. & oleo legat. l. cum de lanionis, §. item cacabos, & ibi Glos. in verbo, præsumptione, ff. de fundo instructo, l. dominus sticho, §. testamento, & ibi Glos. ff. de peculio legato, l. si quando. l. pediculis, §. Neratius, l. inter vestem, ff. de auro & argento legato, Alexander, in cons. 9. col. 1. vol. 7. vbi dicit, quod voluntas testatoris melius declaratur per consuetudinem loci, quam per statutum, Craueta in consil. 77. num. 13. Socin. iun. in cons. 2. num. 25. lib. 1. Cephalus, in cons. 96. numer. 13. & in cons. 146. num. 13. lib. 1. & hanc esse communem opinionem dixit tiberius Decianus, in cons. 31. n. 144. volumine primo. Rolandus, in cons. 18. numero 13. vol. 4. Mascard. tomo 3. de probationibus, dicta conclus. 1417. num. 10. 11. 12. vbi optimè declarat: & vltra eum Simon de Prætis, lib. 1. dicta solutione 10. num. 7. Extenditur tertiò testatorem præsumi, voluisse[sect. 19] suam dispositionem esse conformem iuri communi, etiam quando verba in sua generalitate repugnant, nam & tunc generalitas illa restringi debet, vt testatoris dispositio conformis sit dispositioni legis, quod post Bursatum, & alios ita tenuit, & latius declarauit Menoch. lib. 4. dicta præsumpt. 102. num. 14. & n. 13. extendit alio modo, vt ipsa regula locum habeat etiam quando sermonis proprietas repugnat dispositioni testatoris, adhuc enim hoc in casu præsumitur testator voluisse, suam voluntatem esse conformem ipsi legi impropriando verba ipsa, dummodo aliàs verba[sect. 20] conueniant; ita Aretinus, Socinus senior, Ruinus, Rubeus, Ripa, Galiaula, & Zanchus, quos Menoch. d. numer. 13. recensuit: & subdit, quod hæc opinio videtur magis recepta, & quod ipse eam sequeretur, etsi contrariam opinionem, quod scilicet standum sit proprietati verborum, non autem illa esse improprianda, vt testatoris voluntas conformis sit dispositioni legis probarunt Castrensis, Socinus, Alexander, Alciatus, Corneus, Ruinus, Curtius iunior, Socinus iunior, Torniellus, & Zanchus ab eo relati. Et secundum hæc apparet (vt vides) quoad istum articulum varios fuisse, & contrarios Doctores, vt etiam constat ex his, quæ scripsit Cardin. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 6. dicto titulo 6. num. 21. quò loci eruditè obseruauit, quod voluntas testatoris in dubio debet intelligi secundum mentem iuris, sed ius commune apertè constituit, quod non aliter sit recedendum à propria verborum significatione, quam si manifestè appareat de contraria voluntate. l. non aliter, ff. de legatis tertio, l. si alij, ff. de vsufructu legato. Vnde præfata coniectura, quod testator præsumitur se voluisse conformare cum dispositione iuris communis sequenda est, cum verba non contradicunt; nam si verba repugnant, hæc interpretatio locum non habet, immò à propria verborum significatione non licet recedere propter illam coniecturam: ita sane Mantica, qui & alios refert ita tenentes Authores, & subdit, modicæ, aut nullius vtilitatis videri coniecturam præfatam quod testator præsumitur voluisse suam dispositionem esse conformem legis dispositioni, quam Doctores tanti faciunt, & sæpissimè in responsis adducunt quia illa etiam circunscripta, talis præsumitur voluntas testatoris, qualis ex verbis concipi potest, d.l. non aliter, & d.l. si alij, in quo equidem mihi admodum placet Manticæ, & sequacium traditio, nam si (vt statim dicetur) quotiescunque de voluntate testatoris contraria constiterit, præsumptio prædicta eliditur, nec locum obtinet (quod vnanimiter omnes Authores probarunt) cum propria verorum significatio aliquid suadeat; sequitur manifestè, quod multo magis elidi debebit, nec eidem locus esse poterit; voluntas namque, ex quo ita manifestari, ac demonstrari potest, quam ex verbis prolatis, propriáque eorum significatione, non attenditur. Quod si dixeris, Menochij sententiam post alios supra relatos, procedere posse, quando adesset alia coniectura, quæ hanc præsumptionem ex iuris communis dispositione resultantem corroboraret, nam tunc ambæ tanquam fortiores tollerent præsumptionem orientem ex sermonis proprietate. Et ita conciliauit Menochius ipse, vbi suprà, dicto num. 13. in fine. Obstabit tunc, coniecturam huiusmodi elidi debere per aliam, scilicèt voluntatem talem esse præsumi, qualis ex verbis colligi potest, cui propria etiam verborum significatio suffragatur, Quod Mantic, vbi suprà, eruditè atque ingeniosè considerauit. Idcircò facilius & verius res hæc componi poterit, si adhæreamus verbis dictæ l. non aliter, nec aliàs accipiendam præsumptionem prædictam dixerimus, cùm proprietas verborum repugnat, quàm si manifestè, ac euidenter appareat, testatorem voluisse suam dispositionem conformem esse legi, vel iuri communi, aliàs autem verborum erit proprietati standum, iuxta ea, quæ prioribus huiusce libri capitibus adnotaui, & clare tenuit Mascard. dicta conclus. 1417. num. 15. in fine expressim Petrus Surdus, in cons. 116. num. 97. lib. 1. vbi in hæc verba scripsit, Primo quod ista præsumptio, quod testator videatur accommodasse voluntatem suam secundum leges, non procedit, quando proprietas verborum non patitur, & quando testatoris dispositio non potest illam recipere interpretationem, nisi impropriando verba, tunc enim verborum proprietas attenditur, & c. vbi citat Alexand. Castrensem, Socinum, Alciatum, & Ruinum ita tenentes: & num. 68. adiicit, quòd quælibet coniectura efficit, quod testator non videatur voluntatem suam accommodasse secundum leges; & sic de facili ab ea coniectura recedi ob aliam quamcunque contrarium, vt per Corneum, in consilio 83. columna 2. in fine, volumine 1. & per Crauetam, in consil. 180. numer. 4. versic. Quartò respondeo. Quartò denique & vltimò extenditur eadem re[sect. 22]gula & præsumption præfata, quod testator videatur voluisse, suam dispositionem esse conformem iuri communi, aut legi, etiam in casu omisso; nam & tunci recipit interpretationem à legis dispositione; ita Alciatus, d. præsumpt. 32. num. 4. in versic. Quartus casus est, & in lib. 1. de verborum significatione, num. 30. sequitur, & exemplis comprobat Menoch. lib. 4. dict. præsumpt. 102. num. 15. sed tamen & vltra eum aduerte, quod Craueta, in cons. 180. num. 4. contrarium tenet, & inquit, quod voluntas testatoris censetur esse conformis iuri communi in eo casu, in quo testator loquitur, & non vlterius, quia casus omissus (subdit) habetur pro omisso, l. si cum dotem, in principio, ff. soluto matrimonio, l. commodissimè, ff. de liber. & posthum. & Crauetam retulit Francisc. Mantica, lib. 6. dicto tit. 6. num. 28. in fine. qui rectius aduerrit, quod hæc coniectura, atque præsumptio, quod testatur videatur in dubio se conformare cum dispositione iuris communis, non loquitur de casu verbis omisso, siue an censeatur à testatore dispositum, vel non, id, de quo agitur; de quo tractatur in d.l. commodissimè. Sed loquitur, quando verba sunt ambigua, & possunt multiplicem sensum recipere, tunc namque rationabiliter dicitur, vt referantur ad intellectum iuris communis, nisi aliæ coniecturæ fortiores hanc ipsam coniecturam excludant. Tertiò prætereà atque principaliter constituen[sect. 23]dum est, à regula superiore, & præsumptione prædicta, contrariis coniecturis, atque præsumptionibus recedi, etiam si ipse non sint multum vrgentes; quoniam leuis reputatur & fragilis, vt scribunt Corneus, Socin. vterque, Lancelot. Craueta, Zanchus, Rota Romana, & Tiberius Decianus, cum quibus Menoch. d. præsumpt. 102. num. 19. qui adiicit, multas esse coniecturas, quibus ab hac præsumptione receditur, & quinque adduxit ex num. 20. cum seq. Mantica. lib. 6. d, tit. 6. num. 21. vbi septem enumerat casus, in quibus non præsumitur, quod testator voluerit se conformare cum dispositione iuris communis, Simon de Prætis, lib. 1. dicta solunt. 10. num. 9. fol. 54. Mascard. tom. 3. dicta conclus. 1417. num. 15. ac ideò ego eas ex proposito prætermitto, quod penes ipsos videri possint, & dumtaxat generaliter constituerim nonnulla. Inprimis, verborum proprietati, aut pro[sect. 24]priæ significationi potius in proposito standum, quam coniecturæ huic, vt suprà probaui. Deinde, præsumptionem hanc locum non habere, vbi expressè testator aliud, vel aliter disposuerit, vt statim obseruabo; & Ioannes Gutierrez tradidit, practicarum lib. 3. quæst. 102. num. 14. siue cum verba iuri communi, aut legi conuenire non possunt. Denique, quando in contrarium de contraria voluntate testatoris legitimè constiterit, aut aliæ coniecturæ, & præsumptiones aliud suadeant, quod Francisc. Mantica, lib. 6. dicto tit. 6. num. 20. Simon de prætis, dicto num. 9. & 10. & Mascardus, dicto num. 15. rectè ani[sect. 25]maduertunt; immò (quod magis est) nec generaliter habituram locum præsumptionem hactenus repetitam, nec veram esse, sed potius dicendum contrarium, suadere videntur iura nonnulla, textus inquam in l. ex facto, §. si quis rogatus, ff. ad Trebellianum. vbi conditio illa, si sine liberis decesserit, trahitur ex verisimili mente testatoris, etiam ad naturales liberos grauati; & tamen si testator censeretur se conformare cum dispositione iuris communis, vel statutui, non censeretur de naturalibus intellexisse, vel cogitasse, qui de iure communi ab intestato non succedunt: textus etiam in l. si fuerit, in princip. ff. de rebus dubiis. vbi relictum vni ex cognatis, qui primus Capitolium ascenderit, non debetur alicui, si duo simul ascenderint; & tamen si videretur testator se conformare cum dispositione iuris communis, vel statuti, deberetur proximiori in gradu, qui ab intestato succederet: ex quo dici potest primus, qui capitolium ascenderit, cum nem illum antecesserit, l. quis duos, in fine principij, & l. duobus, in principio, ff. de vulg. & pup. substitut. & tamen ibi dicitur non deberi alicui. Deinde, contra eandem conclusionem induci solet text. in d.l. hæredes mei, § cum ita, ff. ad Trebellian. vbi neptis contra proprietatem, & cum violatione verbourum admittitur ex mente testatoris, & tamen si censeretur testator, quod cum dispositione iuris communis se conformare voluerit, aliud dicendum esset. Et ita hæc iura contra communem Scribentium sententia, ponderauit Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 10. cap. 9. ex num. 7. vsque ad numerum 11. & ante ipsum per eadem iura, & rationes nonnullas minus veram putarunt prædictam traditionem, & regulam Castrensis, & Imola in eodem §. cum ita, Faber, sub num. 44. Ripa, sub num. 79. & Torniellus, sub num 153. quamobrem Alexander, ibidem num. 11. sic in proposito[sect. 26] distinguendum, & propositam contrarietatem conciliandam putauit, quod dispositio testatoris, aut tendit ad conseruandum testamentum, ne rumpatur, & tunc sine dubio præsumitur voluisse, quod sua dispositio regatur à lege, ne testamentum ipsum rumpatur, & ita probat textus cum Glossa, in l. Gallus, §. quida, rectè, ff. de liberis & posthumis, & Doctores omnes sequuntur: aut nulla subest necessitas conseruandi testamentum, & tunc rursus distinguendum est; aut violantur verba testamenti, si volumus insistere dispositioni iuris communis, & tunc ab hac coniectura receditur, & verbis magis est inhærendum, vt colligitur ex cap. Rainaldus, & cap. Rainumtius, de testamentis, & communi Interpretum sententia, in dicto § quidam rectè. ex his etiam, quæ suprà diximus, à propria scilicet verborum significatione non recedendum, siue proprietatem dictæ coniecturæ præualere: aut verò si sequamur dispositionem iuris communis, verba non violantur, & tunc amplectenda est huiusce capitis coniectura, & consequenter dispositio testatoris regulanda, & interpretanda est secundum verba, & dispositionem legis, vel statuti: & sic Alexander concludit dicto num. 11. dicens, hæc esse quotidiana, & vtilia, & ab aliis non declarata, & quod si hæc habuisset in aliquo casu, emisset magno pretio. Alexandrum autem sequuntur Socinus vterque, Ruinus, Curtius iunior, & Alciatus, cum quibus sic quoque tenuit Mantica, lib. 6. dicto tit. 6. num. 28. & vltra eum Tiberius Decianus, in consil. 47. num. 32. lib. 3. Riminaldus senior, in consil. 224. num. 78. lib. 2. Grassus, §. testamentum, quæst. 76. num. 27. & 28. Mascardus. tom. 3. dicta conclus. 1417. num. 15. sed eam concordiam impugnauit Faber. in dicto §. cum ita, sub num. 44. qui excitatur per textum, in eodem §.[sect. 27] cum ita, quia si testator præsumeretur se conformare cum dispositione iuris communis, quando verba non violantur, sequeretur inde, quod quando violarentur, non deberet censeri cum dispositione iuris communis se conformare voluisse; & tamen in dicto §. cum ita, verba violantur, neptis enim admittitur, contra proprietatem verborum, & sermonis, quæ si non admitteretur, testator censeretur se conformare cum dispositione iuris communis, quia nepotis ex primo filio prædefuncto, fuisset exclusa; ergo siue verba violentur, siue non, interpretamur mentem testatoris non ex dispositione legis, vel statuti, sed aliunde ex aliis coniecturis, quæ possunt haberi: & per eundem textum cum Fabro quoque Alexandri distinctionem impugnauit Camillus Gallin. lib. 10. de verbor. signific. dicto cap. 9. num. 12. & num. 13. & 14. Fabri distinctionem aliam[sect. 28] adducit, vbi videri poterit. Berous verò (quem superiores non citant) in consil. 140. num. 2. lib. 2. & cum eo Iosephus Ludouicus, dicta decisione Perusina 61. num. 46. aliter distinguit, quod aut fit actus ex necessitate, & tunc testator præsumitur se cum dispositione iuris communis conformare voluisse: aut fit ex voluntate, & tunc non censetur se conformare cum dispositione iuris communis. Quæ distinctio absolutè mihi displicet ea ratione, quia sic sequeretur, præsumptionem præfatam inanem esse, & nullius momenti in omnibus casibus, in quibus testator ex mera liberalitate, & voluntate disponeret, ac ferè semper; quod esset maximum absurdum: si enim verba sunt ambigua, & multiplicem possunt sensum habere, quare ad intellectum iuris communis rationabiliter non poterunt, ac debebunt referri? quocirca Camillus Gallinius, lib. 10.[sect. 29] de verborum significatione, cap. 10. aliter concludendum putat in hac materia; & sic dicendum, quod aut verba testatoris, de quorum interpretatione agitur, habent symbolum cum iuris communis constitutione, aut repugnantiam, aut res prorsus versatur in ambiguo: In primo casu inquit, quod res omni anxietate vacat: quia in habentibus symbolum, facilis est transitus, l. si in rem §. item quæcunque, ff. de rei vendicatione, & sic à iure communi interpretationem recipiunt, ac cum eo præsumendum est, restatorem se conformare voluisse. Secundò casu quando refragantur verba testatoris dispositioni iuris communis Camillus inquit aduertendum esse: quia aut versamur in his, quæ pendent ab arbitrio testatoris, & tunc seruatur voluntas eius absque aliqua relatione ad ius commune, quia in arbitrariis voluntas habetur pro ratione, atque ex voluntate cessare potest iuris communis dispositio, vt ibi comprobauit exemplis nonnullis, n. 6. 7. & 8. aut versamur in his, quæ præter, aut contra voluntatem testatoris lex inducit, & tuncvoluntas testatoris non attenditur, quam verba important; sed quod iure dispositum est, l. nemo potest, cum ibi notatis, ff. de legat. 1. quinimo si ea reiecta, actus ex dispositione iuris communis valere potest habita relatione ad ius commune, ab eo moderationem, ac temperamentum recipit, vt ipse Camillus ibi probat. Tertio vero & vltimo casu, quando res versatur prorsus in ambiguo, tunc maior est difficultas huius articuli, atque in eo consistit punctus, & neruus difficultatis, vt Camillus idem existimat, qui sic distinguit: quod aut ambiguitas negotij oritur ex eo, quia concursus rationum, vtrinque ingruentium, vel coniecturarum, aut præsumptionum facit, vt non facilè ex verbis possit elici mens defuncti, qualis fuerit: aut proficiscitur ex eo, quod non potest ob incertitudinem verborum excipi, an voluerit testator contra, præter, vel secundum ius commune disponere. Priore casu Camillus ipse obseruat quòd si versamur in materia, de qua testator liberam habeat dispositionem, si rationes magis præstant in vnam partem, quàm in alteram, tunc illi adhærebimus parti, pro qua potentiores confluunt rationes: & in istis terminis dicit procedere textum, in dicta l. hæredes mei, &. cum it a, vbi à verborum proprietate receditur ob efficaciam coniecturarum maiorum, quæ pro mente defuncti contra verba, ac dispositionem iuris communis concurrebant: textus etiam in d.l. ex facto, §. si quis rogatus, & omnes fere considerationes, quæ fiunt pro opinione contra communem; quod si pares sint rationes, tunc media via eligitur, prout iuribus nonnullis probat eodem c. 10. n. 12. si autem versemur in his, quæ ex necessaria iuris dispositione sunt implenda, tunc semper communi regulæ erit locus, vt censeatur testator, se cum dispositione iuris communis conformare voluisse. Et ita inquit procedere Bartoli sententiam, & communem, & textum in dicto §. quidam recte, dictæ l. Gallus, & in d.l. si duo, ff. de acquir. hæred. & alia his similia iura, quæ loquuntur in materia formali, aut aliàs necessariò implenda. Posteriore denique casu, quando ob verborum incertitudinem, vel obscuritatem non potest certa coniici voluntas defuncti, & sic res penitus posita est in ambiguo statu, tunc Author meripse, nulla facta distinctione inter ea, quæ in libera eiusdem testatoris dispositione posita sunt: & ea, quæ ex iuris dispositione necessariò adimplenda sunt; inquit se generaliter concipere conclusionem secundum communem sententiam, videlicet testatorem in dubio præsumi, voluisse se conformare cum dispositione iuris communis, ex illáque eius voluntatem recipere restrictionem, declarationem, ac moderationem, & ita procedere iura pro communi opinione adducta; quæ licèt pro maiore parte loquantur in casu necessario, tamen idem est in casu non necessario: & hactenus Camillus idem Gallinius. Ego verò cum omnes huc vsque Scribentes Au[sect. 30]thores originaliter, & ingenti studio, (vt moris habeo) prælegerim, cum etiam iura, & rationes, quæ ab eisdem expendi solent, in proposito diligenter considerauerim; sequentia crediderim in præfato articulo constituenda, atque obseruanda fore, ex quibus dilucidè & distinctè magis, quàm antea fuisset, explicatus manebit. Et primum quidem, altercationem prædictam minimè versari in casu, in quo expressa & manifesta sit testatoris voluntas: tunc namque cum in claris locus non sit interpretationi, nec coniecturis, aut præsumptionibus; certi iuris est, voluntatem sequendam esse, nec inquirendum, an iuris communis, siue legis, aut statuti municipalis constitutioni conformis sit, necne. Et idem dicendum erit, quoties ita expressa, aut manifesta non sit, satis tamen in eo, de quo quæritur, siue ambigitur, de voluntate constare possit: quotiescumque enim de contraria voluntate constiterit, non erit locus coniecturæ metipsi, quòd testator præsumatur, se cum dispositione legis conformare voluisse: ita sanè primum de voluntate expressa adnotauit Simon de Prætis, de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. interpret. 1. dub. 4. solut. 10. n. 10. fol. 55. Ioan. Gutierr. practic. lib. 3. d. quæst. 102. n. 14. & apertè voluit Mantica, lib. 6. de coniect. vltim. volunt. d. tit. 6. n. 20. Secundum autem de tacita voluntate, & de coniecturis contrariis, generaliter tradidit Mascardus, d. conclus. 417. num. 15. Petrus Surdus, relatus supr. num. 21. qui de facilie recedi ab hac coniectura ob quamcunque aliam contrariam statuit: Mantica, cum aliis, vbi suprà, num. 23. vbi quod hæc coniectura reputatur debilis, & fragilis: & ideò alia contraria ab ea receditur: idem Mantica, dicto num. 20. dum dixit, quod si lex aliquid statuit per viam interpretationis voluntatis defuncti: tunc quidem illud habet locum, nisi voluntas testatoris refragetur, quæ vel expressa, vel tacita prædominatur; l. iam hoc iure, ad finem, ff. de vulg. & pup. substit. & sic cum constat de voluntate testatoris, non debet interpretari, vt sit conformis dispositioni iuris: quod antea dixerat Socinus senior, in l. 3. num. 4. in fine, ff. de legatis 3. & semper intelligendum erit, vbi testator disponit de his, super quibus liberam disponendi facultatem habet, nec iuris communis, aut legis constitutioni alicui adhærere tenetur, provt dictum suprà de expressa voluntate, declarauit Prætis ipse, dicto num. 10. & num. 11. in fine, ibi: Intellige in habente potestatem conficiendi actum, per quem sic quæritur fieri huiusmodi redditio. Mantica etiam eodem tit. 6. libri 6. num. 18. vbi scripsit, quod testator præsumitur velle, quod ius disponit, cum lex aliquid constituit per viam iurisdictionis, cui testator non potuit derogare; & si testator aliter statuit, standum est legi; quia testator debet disponere, vt dignum est, quo eius voluntas pro lege seruetur. Est quoque eodem in placito, & dilucidè magis declarat Camill. Gallin. de verborum significatione, lib. 10. dicto cap. 10. num. 3. & seq. vsque ad numerum 9. is namq́ue Author optimè constituti (sed Manticam, Prætis, & Mascardum non citat) quòd quando refragantur verba testatoris dispositioni iuris communis, & sic dispositionem testatoris expressam habemus; est aduertendum, quòd aut versamur in his, quæ pendent ex arbitrio testatoris, & tunc seruatur voluntas ipsius absque aliqua relatione ad ius commune, siue non inspicitur, an ius commune habeat certas formulas, vel non, vt ipse exemplificat: aut in his, quæ præter, aut contra voluntatem testatoris lex inducit, & tunc magis attendendum est, quod à iure dispositum est, quàm quod à testatore verbis expressum fuit, vel à iure temperamentur, aut reformationem recipit testatoris dispositio, si fieri potest, aliàs si ita refragentur verba, vt à iure communi reformationem nequeant recipere. quia ius commune resistit annullando; tunc quidem actus efficietur nullius momenti, vt ipse Author confirmat: & conuenit apertè Mantica, vbi suprà, dum dixit, quod si testator aliter disposuit, standum est legi, quoties lex ipsa per viam iurisdictionis aliquid statuit. Prætis quoque conuenit dict. solut. 14. n. 10. & 11. & hactenus de prima obseruatione, qua res relinquitur expressæ, aut coniecturatæ voluntati testatoris, nisi lex refragetur. Secundò deinde & principaliter constituo, quòd si versemur in his, quæ ex necessaria iuris dispositione, aut forma, impleri debent, nec aliter fieri, aut omitti possunt; tunc proculdubio vera est absolutè regula, & doctrina prædicta, quod testator præsumitur in dubio, se cum dispositione iuris communis conformare voluisse; & ita procedit Bartoli, & communis Interpretum sententia, in d. §. cum ita, textus quoque, in d.l. Gallus, §. quidam rectè, cum sua Glossa, aliàs enim actus non valere, veluti in exemplo communi Doctorum, quando dispositio tendit ad conseruandam testamentum, ne rumpatur, vt in eodem §. quidam rectè, & in d.l. si duo, ff. de acquir. hæred. & in hoc casu omnes etiam vnanimiter conueniunt post Alexand. in eodem §. cum ita, n. 11. nam etsi aliqui de ipsius distinctione dubitent in secundo casu, quando verba violantur, vel non, vt suprà recensui, in hoc tamen primo nullus dissentit, & amplectuntur permulti relati per Manticam, d. tit. 6. num. 18. expressè Camillus Gallinius, dicto cap. 10. num. 13. quod si testator aliter disponeret, idem dicendum esset, quòd suprà dixi, legi, inquam, standum esse cum eadem distinctione, an actus à iure annulletur, necne; siue an possit reformari, aut temperamentum recipere, vel non. Et comprobatur ex his, quæ alio cap. huiusce libri, & tractatus, suprà tradidi, neminem præsumi elegisse viam, per quam iudicia eius impugnentur, imò voluisse, vt omni meliori modo, quo de iure possint, effectum sortiantur, l. 3. ff. de militari testamento, Mantic. lib. 3. tit. 4. num. 25. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 69. numero 62. lib. 2. Tertiò & principaliter constituo, quod vbi dispositio testatoris, siue id de quo quæritur, in ambiguo, aut in obscuro est; ita vt voluntas testatoris manifesta, & clara non sit, sed potius ambiguum, aut dubium contineat, quo casu interpretatio necessaria est, nec in his versamur, in quibus testator aliquid à lege inductum obseruare debuit, sed pro libito & voluntate disponere potuit, attamen de dispositione ipsa dubitatur; tunc equidem ante alia inspiciendum erit, an ex aliis, quæ in eodem testamento scribuntur, vel dicuntur, vel etiam aliunde; legitimè tamen possit dubium, vel ambiguum declarari: ex multis namque declarari solet, de quibus per totum tractatum, atque ex eisdem forsan commodam declarationem recipiet: quòd si non possit, & adeò obscura, vel ambigua sit voluntas, vt multiplicem sensum recipiat, tunc proculdubio rationabiliter dicitur, vt ad iuris communis intellectum referatur dispositio dubia, & præsumatur testator in casu dubio, se cum dispositione iuris communis conformare voluisse, & magis iuri municipali, aut consuetudini sui loci, quam iuri communi accedere. Et hæc omnia præcitati Authores mihi clarè præstant: ac primum de coniecturis ex testamento, vel aliunde, primo loco deducendis, Simon de Prætis, libro 1. dicta solutione 10. num. 10. Secundum de voluntate testatoris eo casu ex dispositione iuris, vel statuti interpretanda, omnes ferè iuris Interpretes, qui in proposito loquuntur, & qui in initio huius cap. commemorantur: in terminis etiam adnotauit Camillus Gallinis, de verbor. significat. lib. 10. cap. 10. num. 14. Vltimum de statuto municipali, aut consuetudine loci testatoris, iuri, vel legi præferendis: Simon de Prætis, vbi suprà, num. 11. & cum aliis Francisc. Viu. decis. 295. libro 4. Quartò denique & vltimò constituo, ex dictis ha[sect. 31]ctenus duabus præcedentibus obseruationibus, temperandam, atque explicandam resolutionem illam Beroi, dicto consilio 140. numero 40. libro 2. Iosephi Ludouici, decisione 61. numero 46. quod quando testator facit actum ex mera liberalitate, & voluntate, non videatur se conformare cum dispositione iuris communis: id namq́ue ita absolutè traditum (vt vides) repugnat omninò communibus, & receptis Interpretum traditionibus, de quibus suprà, nec ita absolutè procedere potest. Intelligi ergo debebit (ne indistinctè confutetur) in casu, quo voluntas testatoris sit clara, & aperta, siue talis, quod coniecturis, & interpretationi locus non sit: tunc namque (vt numeris præcedentibus adnotaui) limitatur commune hoc Scribentium placitum, quod testator videatur in dubio, se cum dispositione iuris communis conformare voluisse: quoniam non in dubio, sed in claro sumus. Cæterum etiam in casu, quo testator facit actum ex mera voluntate, siue disponit super his, quæ ab eius arbitrio & voluntate dependent, poterit præfatæ præsumptioni locus esse, & erit regulariter ex communi Doctorum sententia, si ponamus, id de quo quæritur, siue verba dispositionis in ambiguo esse, vel in dubio: tunc enim ex coniecturis legitimis voluntas hæc erit declaranda, atque interpretanda, & non modicæ virtutis, & effectus erit eadem coniectura, & præsumptio, quod testator in dubio videatur se cum dispositione legis conformare voluisse, prout Camillus Gallin. dicta cap. 10. in fin. voluit expressim, & Mantica, lib. 6. dicto tit. 6. n. 28. quamuis Beroi placitum non adduxerint: & de his hactenus. Nunc verò, atque ex eisdem, quæ huc vsque adnotauimus, videlicet, quod cuiuslibet disponentis voluntas ex iuris communis dispositione colligi, & interpretari debet; & talis præsumitur, qualis lex voluit; vt intelligatur facta cum ipsismet qualitatibus, quibus de iure fieri potuit, vel à lege subintelligatur iuxta naturam actus, qui gerebatur, infertur ad resolutionem, atque explicationem quæstionis practicæ, & admodum assiduæ, atque in casu ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu definitæ: maioratus inquam irreuocabiliter ex Tertio & Quinto bonorum institutus, vtrùm reuocetur bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem & dolum postmodum contractis; & consequenter an debita contracta, etiam post factam meliorationem, aut maioratum irreuocabilem, ante ipsum deducantur? Quo equidem in dubio partem affirmatiuam sustinuit Senatus, & debita deduci ante meliorationem, ipsamq́ue minuere, definitiuè decidit. Idque vt distinctiùs appareat, præmittendum erit,[sect. 32] quod anno Domini 1546. Ioannes Martinez, & Ma{ Regij Hispalensis Senatus egregia & notanda decisio. }ria Fernandez vxor eius, inter viuos, atque irreuocabiliter fecerunt meliorationem Tertij, & remanentis Quinti omnium bonorum suorum in fauorem Ildefonsi Martinez, filij eorum maioris, & descendentium ab eo, & in eorum defectum, in fauorem filij secundi, & descendentium eiusdem. Et ita pariter, atque in ipsorum defectum in fauorem aliorum filiorum, & descendentium, vt iure vinculi perpetui, & cum clausulis consuetis prohibitionis alienationis, submissionis, & cæteris haberentur, atque possiderentur perpetuo bona ipsa meliorationis, siue Tertium, & remanens Quinti. Facta autem melioratione cum dictis clausulis ordinariis, & his etiam quæ irreuocabilitatem inducunt, videlicet Constituti, reseruationis vsusfructus, traditionis scripturæ, & similibus, & assignata melioratione en el heredamiento de Saudin, sed traditione vera & realiter interueniente, neque ex causa onerosa matrimonium cum Tertio melioratione condita, ipsimet fundatores vinculi, & filius præfatus maior Ildefonsus, primo loco vocatus imposuerunt super dicto heredamiento de Saudin, anno Domini 1552. quatuor millium ducatorum censum & tributum. Postmodùm autem idem Ioannes Martinez in extremis constitutus, eandem meliorationem, & vinculi institutionem non modò confirmauit, sed etiam eidem, & bonis antea donatis alia quoque bona addidit, & adiunxit, vt omnia perpetuò remanerent vinculo submissa (vt dixi.) Ipso autem fundatore, & filio maiore primò vocato prædefunctis, vxor prædicta Maria Fernandez censum recognouit in fauorem Didaci Gonçalez Serrano, in cuius fauorem à principio impositus fuerat, cum hypotheca & obligatione speciali, del mismo heredamiento de Saudin, & ipsa defuncta, & marito iam antea præmortuo (vt dixi) inter nepotem ipsorum Ioannem Martinez de Ribera, filium maiorem Ildefonsi primò vocari (qui iam decesserat) & alios fratres patris ipsius, filiosq́ue fundatorum, cum de diuisione, & partitione hæreditatis vtriusque, & de pretio, ac æstimatione bonorum meliorationis tractaretur, vt dignosci commodè posset, an excederent Tertium, & remanens Quinti, nècne; vt lites quamplurimæ euitarentur, prætendentibus cohæredibus, ea bona meliorationis in magna quantitate Tertium, & remanens Quinti excedere: inter ipsos transactione, & pacto inito conuentum est, quod Ioannes ipse Martinez de Ribera bona omnia pro melioratione assignata retineret pacisicè, cum onere tamen soluendi dictum censum quatuor millium ducatorum, & alio quoque onere, quorum respectu, & alia quoque certa bona assignata sibi fuere: quæ ipse agnouit libenter, & censum persoluit prout aui, & pater eius persoluerant: tandem ipso Ioanne Martinez defuncto, D. Ioannes Martinez de Ribera, filius eius, & fundatorum pronepos, soluere, atque recognoscere censum ex eo renuerat (sed tutor eius nonnullis annis absque controuersia persoluerat) quod intenderet, facta inter viuos melioratione irreuocabili, à prædictis fundatoribus per viam vinculi, & clausulis relatis adiectis, non potuisse postmodùm super eis bonis censum, aut tributum imponi, nec onus aliquod constitui: indèque & consequenter nec debita contrahi in præiudicium, aut diminutionem meliorationis: nec etiam transactionem fieri à præfato successore. E contrario autem Petrus de Mallea, huiusce litis actor, & qui ex dotis constitutione in ius dicti Didaci Gonçalez de Serrano successerat, ex eo recognoscendum, & persoluendum contendebat, quod fundatores, ac primus, & secundus successor, tutor quoque rei litigantis reditus singulis annis soluissent, & quod dicta melioratio Tertium, & remanens Quinti excederet, & ideo transactio vsque adeò necessaria & vtilis fuisset, vt non aliàs conseruari vinculum ipsum posset, sed potius aut destrueretur, aut minueretur. Senatus autem contra dictum Ioannem, & in fauorem Petri de Mallea, vt census persolueretur, atque recognosceretur, & transactio obseruaretur, definitiuè pronuntiauit. Idque vt concludenter comprobetur, atque iustificetur, in primis contrariæ partis argumenta, & rationes inserere placuit, & postmodùm Senatus rationes perpendere. Pro parte ergo possessoris dicti vinculi, y del heredamiento de Saudin, sequentia magis videntur adstringere fundamenta, & rationes. Et in primis, quòd el heredamiento mismo, & cætera bona ibi contenta, erant bona maioratus, seu vinculi perpetui, & expressè alienari prohibita: sicque super eis census imponi non potuit de iure. Sic sane, quod vbi[sect. 33] testator, aut institutor maioratus expressè prohibuit bona alienari, in illis non possit census constitui, etiam pro vita possessoris, per text. in l. vltima, C. de rebus alienis non alienan. l. cum pater, §. libertis, l. peto, §. fratre, ff. de legatis secundo, & ex relatione multorum Authorum obseruauit D. Felicianus de Solis, de censibus lib. 2. cap. 3. num. 17. videndus ex num. 15. & num. 19. vbi ad id requirit licentiam &[sect. 34] facultatem Regiam: & adiicit, quòd licentia concessa à Principe ad constituendos reditus annuos super bonis maioratus, eorùmque bonorum suppositio, ita demum locum habent, si bona libera deficiant: & citat quamplurimos Authores, ita tenentes: In additionibus quoque libri 2. cap. 4. sub numer. 4. in versiculo, sed antequam, folio 128. singulariter adnotauit Author ipse, quod si maioratus possessor[sect. 35] absque facultate Regia censum constituat super bonis sui maioratus, expressè alienari prohibitis, census constitutio censeri debeat facta super his rebus, & non super fructibus, sicque nec in fructibus sustineri valeat, vt latius ibidem probat: & casum ex facto occurrentem commemorat. Pater ergo secundum hæc, quod nec census imponi potuit, nec etiam hypotheca super dictis bonis, iuxta resolutiones D. Feliciani, dictis in locis, cui conuenit Gaspar Rodericus, in commentariis de annuis reditibus, lib. 1. q. 14. num. 9. vbi etiam rectè probauit, quod alienare qui[sect. 36] non potest, neque etiam potest reditum, siue censum constituere: ex eadem ratione, quod prohibita alienatione, prohibetur & hypotheca, & rei obligatio, d.l. final. C. de rebus alie. non alienan. l. 1. §. eam rem, ff. quæ res pignori obligari possunt: & subdit, id maximè[sect. 37] procedere, quando alienatio principaliter prohibetur, fauore alicuius, vt in casu præsenti: quia tunc prohibitio extenditut ad hypothecam, vt latius ibi comprobat. Secundò deinde facit, quod dictus filius maior, primo loco vocatus ad meliorationem, & vinculum, voluntariè consentit impositioni census dictorum quatuor millium ducatorum; sic etiam filius eius, fundatorum nepos, & Rei nunc litigantis pater, voluntariè persoluit reditus census eiusdem, & transactionem fecit: Possessor autem maioratus non po[sect. 38]test nocere successoribus ex actu voluntario, l. peto, §. fratre, ff. de legatis secundo. Sicque neque compromittere, neque transigere in præiudicium successorum: quoniam transactio est actus voluntatis, l. si dictum, §. si compromisero, ibi: Nulla enim necessitate cogente id feci: ff. de euictionibus: & latius vtrùmque comprobauit post alios Authores, Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro 4. cap. 9. maximè ex num. 7. atque ex num. 10. cum pluribus sequentibus, qui in fortioribus terminis, & multum ad propositum nostrum inquit num. 19. de rebus maioratus transigere non posse, etiam stante dubio, vtrùm bona sint maioratui subiecta, vel non: sufficit enim, quod tanquam bona maioratus petantur, vel habeantur. Et teddit concludentem rationem: nam aliàs semper posset transigi, vel compromitti de rebus maioratus, vel alienari prohibitis, cum compromissum, vel transactio de re incerta, & dubia fiant, provt ibi latiùs probat. Tertiò prætereà facit, quod maioratus successor[sect. 39] non tenetur ad soluenda debita institutoris contracta postquam maioratus ipse irreuocabiliter constitutus fuit: sic sanè scriptum reliquit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 10. numero 11. vbi profitetur, quod in omnibus casibus in quibus dixit, ac probauit numeris præcedentibus, maioratus possessorem teneri ad debita maioratus institutoris persoluenda id intelligendum est, nisi post maioratus institutionem, qui virture clausularum in eo appositarum, vel aliàs irreuocabilis sit, debita contracta sint. Tunc enim ad ea maioratus possessor non tenebitur, prout ratione concludenti comprobat, & sic pluries practicarum, ac intellectum vidisse profitetur. Et conueniunt Pelaez à Mieres, de maioratu, quarta parte, quæstione 26. Matienzus, in l. 6. tit. 7. glossa 3. ex num. 17. & num. 21. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disputat. 640. & 641. Hieronymus Cæuallos, practicarum, commun. contra communes quæst. 636. ex num. 14. cum seq. Cum ergo dicti vinculi institutio, & Tertij, & remanentis Quinti melioratio irreuocabilis præcessisset in casu præsenti, & postmodùm census constitutio sequuta fuerit, videtur necessariò dicendum, quod successor maioratus, qui nunc litigat, ad reditus decursos persoluendos minimè teneatur, nec ad recognitionem census ipsius. Rursus & quartò facit, per traditionem instru[sect. 40]menti, in quo continetur ius, vel titulus ipsius rei, quæ venditur, aut donatur, vel ex alia causa alteri conceditur, in emptionem, donatarium, vel recipientem transire possessionem ipsius rei, & per consequens dominium, aut vsucapiendi conditionem, l. 1. C. de dona. Idque tam in rebus immobilibus, quam mobilibus, iuxta l. 8. tit 30. partita 3. & resolutionem Antonij Gomezij, in l. 45. Tauri, num. 56. & idem esse, quando traditur instrumentum, nouiter confectum de titulo, causa, vel contractu, per quem tunc alienatur, vel quouis modo conceditur, iuxta l. ipsam 8. tit. 30. partita 3. & veriorem sententiam, quam etiam adducit Anton. Gomezius, vbi suprà, num. 57. Tellus Fernandez, in l. 17. Tauri, numero 65. & seq. Ita similiter & per obseruationem,[sect. 41] aut retentionem vsusfructus, l. quisquis, C. de donat. l. 9. tit, 30. part. 3. & latius explicat Antonius Gomezius, in ead. l. 45. Tauri, num. 63. 64. & 65. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæst. 65. num. 5. ita denique & per clausulam Constituti: nam si quis[sect. 42] præcedente titulo habili ad translationem dominij, putà venditionis, donationis, vel alterius similis alienet, aut donet rem suam, & constituat se eam possidere nomine eius, cui conceditur, statim quæritur ei possessio, & per consequens dominium, vel vsucapiendi conditio, nullo actu traditionis interueniente, l. quod meo, ff. de acquir. possess. l. 9. in fine, tit. 30. partita 3. cum aliis iuribus, quæ adducit, & latius explicat Anton. Gomez. in d.l. 45. Tauri, num. 78. cum seq. vsque ad numerum 91. Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 3. d. quæst. 65. num. 22. & tribus seq. vbi post alios multos Authores obseruant, quod ex traditione facta per constitutum, æquè ac vera traditione, maioratus, seu melioratio irreuocabilis efficitur: & quod ex Constituto acquiritur vera possessio ciuilis, atque naturalis, etsi actus acquirendi sit fictus, & nedum possessio, sed etiam dominium vtile, atque directum: & idem esse in aliis actibus fictis, vt latiùs ibi comprobat. Cum ergo melioratio Tertij, & remanentis Quinti præcisè & irreuocabilis ex clausula Constituti, & traditionis instrumenti, & assignatio facta fuisset en el dicho heredamiento de Saudin, videtur quod super eo census prædictus imponi non potuit, nec hypotheca constitui: quoniam id alienationis speciem continet, & alienatione prohibita, ius quoque census, & hypothecæ prohibitum censetur, vt iure, & authoritate latiùs probaui suprà, ad primum argumentum. Sed sic est, quod si melio[sect. 43]rationis assignatio fiat in re certa, & tradatur possessio, res ipsa per parentem meliorantem alienari non potest, sicuti expressim profitetur Antonius Gomez. in l. 17. Tauri, num. 20. in vers. non tamen poterit, vbi ita scribit: Non tamen poterit alienare rem ipsam particularem, vel specialem, in qua est facta assignatio, cum filio sit facta traditio, & in ea sit translatum dominium, & possessio, & traditio, &c. Angulus, in l. 7. meliorationum, glossa 4. num. 2. & in l. 3. glossa 4. num. 3. & 5. vbi sequitur Antonium Gome[sect. 44]zium: ergo census imponi non potuit super dicto heredamiento, nec hypotheca contrahi, cum in bonis obligantis non fuerit, & per alium res aliena inuito domino pignori obligari non potest, vt in eisdem, in quibus versamur terminis, & in re priùs à matre donata, & in eum titulo donationis translata; probat textus singularis, & à nemine ponderatus, in l. qui prædium, C. si aliena res pignori data sit. Sic etiam in ipsis terminis nostris difficultatem præsentiebat Velasquez Auendañus, in l. 21. Tauri, glossa 1. num. 16. ibi: Quia cum quantitas quotæ licèt incerta esset, à domino prælegantis, ex tempore quo prælegatum irreuocabile fit, exiret, nec hypothecæ subiici potuit. Quintò pro eadem parte vrget, nam cum ex Ter[sect. 45]tio, & remanente Quinti omnium bonorum institutus fuisset maioratus irreuocabiliter ex dictis clausulis, & assignatio facta in dicto heredamiento de Saudin, neque potuit maioratus reuocari, neque etiam in præiudicium iuris vocatorum dictus census imponi, per quem in effectu reuocaretur, aut minueretur maioratusmet ipse: idque argumento textus, in l. perfecta donatio, C. de donat. quæ sub modo, cum aliis iuribus, quæ adducit, & ita resoluit Anton. Gomez. in l. 17. Tauri, num. 22. & in l. 40. num. 72. in fine, vbi inquit in hunc modum: Ex quibus notabiliter infero, quod licèt maioratus, & constitutio eius incepit ab ipso prædecessore debitore, tamen si debita contraxit, postquam maioratus, & eius constitutio fuit irreuocabilis mediante traditione, vel ex aliis causis contentis in his legibus Tauri, non tenetur successor illa soluere: quia alias posses per indirectum renocare maioratum. Et idipsum tenuit Petrus de Peralta, in l. 3. §. qui fideicommissum, num. 124. ff. de hæred. instituend. Matienzus, in l. 6. tit. 7. gloss. 3. numero 21. ibi: Secundo limitatur, nisi constituens maioratum, debita contraxerit, postquam maioratus effectus fuerat irreuocabilis per traditionem, vel ex aliis causis contentis in l. 4. supra eodem, ne per indirectum possit maioratum reuocare, &c. Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 640. num. 5. Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 24. num. 33. & 34. vbi idem resoluit, & adiicit, quod in prædicto casu non potest pater, qui fecit maioratum, vel meliorationem irreuocabilem obligare, hypothecate, vel vendere bona maioratus, aut meliorationis, aut aliàs de eis disponere in præiudicium priùs vocati. Refert, & sequitur Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. quæstione 53. vbi inquit, quòd cùm melioratio efficitur irreuocabilis vno ex modis, de quibus dicta l. 17. Tauri, si postea institutor ipse maioratus contrahat debita, successor ipsius non tenetur ea persoluere: quia sicut non potest institutor maioratus, vel meliorans, directè maioratum, aut meliorationem irreuocabilem effectam reuocare, sic etiam non poterit id indirectò efficere, plura debita contrahendo in præiudicium maioratus successoris, quod idem defendit constanter Velasquez Auendañus, in dicta l. 21. Tauri, gloss. 1. num. 15. & 16. Sextò denique & vltimò eadem pars probatur:[sect. 46] quoniam dictus maioratus irreuocabiliter constitutus, neque ex consensu etiam institutoris, & primò vocati simul minui potuit, vel alterari, aut census hypothecæ, & impositioni subiici; sicque in casu præsenti consensus primi vocati, filij scilicet maioris fundatorum, qui ipsimet hypothecæ consensum adhibuit cæteris successoribus præiudicium generare non valuit, sicuti ex Roderico Suarez, Tello Fernand. Anton. Gomezio, Molina, Mieres, & Angulo, resolutiuè defendit Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 2. quæst. 62. num. 4. vbi firmauit, quod meliorationem faciens irreuocabilem Tertij, vel Tertij & Quinti cum vinculis & submissionibus, vno ex tribus modis, & causis, de quibus in d.l. 17. Tauri, non potest postea tollere vincula, & submissiones, nec in totum, nec in parte, nec respectu alicuius rei in præiudicium sequentium vocatorum, etiam accedente consensu primi meliorati, aut voeati. Et idipsum latius ego quoque probaui suprà hoc eodem lib. & tractatu, cap. 5. definitione prima, Senatus Regij Hispalensis, vbi adduxi quamplurimos alios Authores, & Additionatorem Gamæ, ad decisionem 8. per totam, prima parte, patrem Ludouic. Molinam, libro 2. de iustitia & iure, disputatione 265. Fachineum, controuersiarum iuris, lib. 8. cap. 8. Cæterum superioribus omnibus minimè refragantibus, contrarium definiuit iuridicè Senatus in casu proposito, & salua causa perpetuitatis dicti vinculi in omnibus bonis vinculatis, teneri dictum D. Ioannem Martinez de Ribera reditus decursos census persoluere, & censum ipsum recognoscere; sicque transactionem inter secundum successorem, & filios primi fundatoris initam seruare; definitiuè decreuit. Senatus autem decisio ex sequentibus comprobatur argumentis, & rationibus. Ac primum equidem, quoniam certi iuris est, ex[sect. 47] legibus Tauri, & nauæ collectionis Regiæ, meliorationem Tertij bonorum, siue Tertij & Quinti (idem enim ius est in Quinto, quod in Tertio, quamuis de Tertio leges loquantur) regulandam, & considerandam esse ad valorem bonorum tempore mortis meliorantis: & sic non solum Tertium, sed etiam Quintum regulandum est secundum tempus mortis: ita enim in Tertio disponitur, in l. 19. Tauri, ibi: Con tanto que no excedo-el dicho Tarcio de lo que montare, o valiere la tercera parte de todos sus bienes al tiempo de su muerte, & in l. 23. ibi: hiziere alguna mejora del Tercio de sus bienes, que la tal mejora aya consideracion a lo que sus bienes valieren al tiempo de su muerte, e no al tiempo que se hizo la dicha mejora, quæ leges hodie sunt l. 3. & l. 7. tit. 6. lib. 5. & in Tertio & in Quinto sic notauit Tellus Fernand. in dict. l. 23. Tauri, num. 2. in illis verbis: Vnde teneo, quod id quod in l. decima nona, & in hac l. disponitur, quod habeatur consideratio ad tempus mortis, sit in Quinto, sicut in Tertio, sequitur Matiençus, in dicta l. 7. tit. 6. glossa prima. Azeued. in principio, & in l. 3. eod titulo, & libro, num. 22. & suprà hoc eod. lib. quarto, cap. 16. num. 40. notaui: notauit quoque Angulus, in eadem l. 7. gloss. 2. vbi inquit num. 1. quod non solum Tertium, sed & Quintum regulandum est se[sect. 48]cundum tempus mortis: & num. 2. quod omnis[sect. 49] Quota regulatur secundum tempus mortis, ex ratione legis eiusdem: & num. 3. quòd legitima regulatur, & debetur secundum tempus mortis, l. Papinianus, §. quarta, ff. de inofficioso testamento, l. cum quæritur, Cod. de inofficioso testamento, & num. 4. quod donatio rei certæ regulanda est secundum tem[sect. 50]pus mortis, vt appareat, an sit inofficiosa; cum talis donatio ad Tertium & Quintum referatur, vt latius ibi: & ante Angulum superiora hæc omnia ex aliis Authoribus tradidit Matiençus, in l. 3. tit. 6. glossa 4. per totum. Et hoc quod melioratio Tertij, aut Tertij & Quinti ad tempus mortis referatur, & ad valorem bonorum eo tempore existentium; vsque adeò verum est, vt dictis legibus dicentibus quoad meliorationem Tertij & Quinti tempus mortis me[sect. 51]liorantis expectandum esse, non valeat à meliorante, & meliorato in præiudicium cæterorum filiorum renuntiari; sicuti contra Tellum Fernandez eruditè defendit, & eiusdem rationibus satisfacit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 83. per totum, cui runge Angulum, in l. 7. meliorationum, gloss. 5. fol. 163. Aluaradum, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 58. versiculo, ea tamen. Pat. Ludouic. Molin. tom. 3. de iustit. & iure, disput. 587. num. 7. cum ergo ad tempus mortis melioratio Tertij, & remanentis Quinti (de qua nunc agitur) referatur, & deducto ære alieno, quoniam bona intelliguntur semper deducto eo, l. subsignatum, §. bona, ff. de verbor. & significat. sequitur sane, intelligendam eam necessariò secundum valorem bonorum, quæ eo tempore existunt, iuxta quem & cæteri fratres Legitimas etiam habituri sunt, ex eisdem legibus nunc relatis; atque consequenter minuendam meliorationem ipsam ex debitis ab institutore postmodùm contractis, aut bonis ex census impositione ab eo diminutis; cùm idem potuerit, qui meliorauit, debita contrahere, & bona ad eum modum diminuere, ne eorum administratione priuetur, quæ iure sibi remanent, modò citra fraudem, & dolum id faciat, prout fundamentis sequen[sect. 52]tibus obseruabitur. Nam quemadmodum melioratio debetur filio meliorato, etiam ex bonis postmodum augmentatis, & ita commodo eius cedit augmentum, sic etiam & minuitur, si bona quoquo modo diminuantur vt diminutio æqualiter ad eum pertineat. Quod velut expressim procedit de mente dictarum legum, quæ tempus mortis meliorantis respiciunt; & ex aliis huius Regni Authoribus specificè probarunt Azeued. in l. 3. tit. 6. lib. 5. num. 22. & 24. & tribus sequentibus. Relati per Auendañ. in l. 23. Tauri, gloss. 1. Matien. in eadem. l. 3. gloss. 4. num. 3. Aluarad. de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 58. in fine, id ipsum, quod augmentum, & diminutio pertineat ad melioratum, etiam assignata melioratione in aliqua re, & licèt melioratio irreuocabilis sit ex Constituto, vel traditione scripturæ; resoluit Angul. in ipsa l. 3. meliorationum, glossa 3. num. 4. 5. & 6. Mier. prima parte, quæst. 92. num. 1. 2. & 3. Prætereà & secundò facit, quod in casu præsenti, quando in Tertio irreuocabiliter denota inter viuos, de quo vinculum perpetuum fauore omnium descendentium constitutum est, dubium esse posset, & an respectu, siue in damnum eius, æs alienum, aut hypotheca census contrahi potuerit; respectu tamen Quinti dubium esse non potuit, vtpote cum eius respectu, & census ipse constitui, & æs alienum contrahi potuisset, atque etiam melioratio reuocari quoad Quintum ipsum, sicque dicta census impositio ex valore Quinti, quod excedit dictam[sect. 53] census quantitatem, sustineri debebit omninò: quod probatur euidenti ratione, nam in eodem casu præsenti melioratio, & vinculum non sit simpliciter de Tertio & Quinto, sed Tertio, & remanente Quinti, quod ex scriptura institutionis vinculi expressim apparet, & sic quæcumque irreuocabilitas consideretur, etiam respectu causæ onerosæ matrimonij (quæ tamen non adfuit) ea extendi non posset, vel effectum suum operati vltra Tertium ipsum, de quo d: l. 17. Tauri loquiter, & quo ad remanens Quinti, cum melioratio in se non includat totum Quintum, aut Quintum simpliciter, sed remanens tantum (vt nunc dicebam) & sic manet prædicto fundatori huius vinculi libera facultas disponendi fere de toto Quinto, nec dispositio Quinti eiusdem dici poterit reuocatio illius, cum non Quintum, sed remanens fuerit donatum, & cum posset meliorans de eo disponere in vita, & in morte, & per viam donationis, & legati, multò fortius per viam contractus id efficere potuit; prout ita in fortioribus terminis, & facta melioratione Tertij, & remanentls Quinti ex causa onerosa matrimonij, probaui, & fundaui suprà hoc eodem libro, & tractatu, cap. 16. nu. 11. & 15. & seq. & 20. & seq. & num. 32. & 33. & non obscure agnouit Ioann. Gutierr. practicarum, lib. 2. q. 50. numero finali, in finalibus verbis. Angul. ad leges meliorationum, gloss. 2. legis primæ, vltra quos animaduertebam, verbum illud, remanente, verificati in qualibet parte, etiam minima, quoniam idem significat, quod residuum; aut reliquum, quod etiam in minima parte verificatur, vt per Tiraquellum, in l. si vnquam, verbo, omnia, vel aliquam partem, num. 16. & 17. Menochium, in consil. 4. num. 18. & in consilio 32. num. 9. & in consil. 71. num. 17. & in cons. 90. num. 94. lib. 1. & probatur per textum, in l. seruum filij, §. prætor ait, vbi Bartolus, & Doctores, ff. de acquirenda hæreditate, Clementinam primam, de fore competenti, & facit textus, in l. rescriptum, ff. de his quibus vt indignis, & in l. 4. §. lege Iulia, ff. ad legam Iuliam peculatus, & in l. ex pluribus, ff. de acceptilationibus; imò quod magis est, reliqui, vel residui appellatione, etiam nihil continetur, siue significatur, l. qui non militabat, §. finali, ff. de hæred. instit. ibi: residua portio non inuenitur, & verè dicitur de quacumque parte, siue portione, quæ superest, prout ipse Tiraquellus latiùs ostendit vbi suprà, & dicto cap. 16. num. 23. annotauit, & num. 19. in fine, expendi textum singularem in l. item quod Sabinus 17. §. vnde idem, versiculo, aliter atque, ff. de hæred. instit. in illis verbis: Aliter atque si ita scripsisset expleto à se, ex reliqua parte hæres esto, quoniam cum nihil. reliquum sit, ex nulla parte hæres institutus est. Prout eum textum induxi num. 20. eiusdem cap. 16. vbi etiam commemoraui Rebuffum, in l. potest reliquorum appellatio, in versiculo, incipit, ff. de verborum significat. qui in hunc modum scripsit: Si quispiam, esset institutus in reliqua parte, si nihil superest, in nihil videtur institutus. Et vide eodem cap. 16. numero 26. vbi singulariter obseruaui; quod donatio, vel melioratio ad eum modum, & remanentis Quinti facta, est in effectu melioratio Tertij simpliciter, & Quinti cum reseruatione disponendi de eo pro arbitrio meliorantis: quoniam verba ea nihil aliud denotant, nec inducere possunt; & apertè innuunt, reseruare sibi meliorantem ipsum, & in sua voluntate reponere, quid ex Quinto remansurum, ita ut nihil remanere, ex eius voluntate dependeat, vt latius ibi dixi. Nunc verò & ad propositum nostrum addiderim, id ipsum & respectu Tertij iuridicè quoque dici debere in casu præsenti, etiam clausula Constituti, aut reseruationis vsusfructus apposita, vel traditione scripturæ interueniente, dummodo causa onerosa matrimonij semper excipiatur, vt infrà dicetur. Nam si disponentis voluntas interpretatur eo modo, quo interpretatur dispositio legis, & videtur disponens cogitare id, quod lex ipsa disponit, & velle disponere iuxta leges eius loci, aut prouinciæ, in qua disponit; & sic omnis dispositio, quæ simpliciter profertur, vestitur à iure communi, & secundum ipsum intelligi, restringi, & ampliari debet, prout suprà hoc eodem capite; ex num. 1. vsque ad num. 18. latissimè probaui; ex legibus autem huius Regni præcitatis 19. & 23. Tauri, quæ hodie sunt leges 3. & 7. tit. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. ad valorem bonorum tempore mortis vsqueadeò consideratio habetur, vt eo tempore facultatum æstimatio inspiciatur præcipuê, vt suprà probaui num. 47. & seq. & vltrà relatos ibi tenuit Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæst. 102. num. 4. 10. & 15. latè Mieres, de maioratu, prima parte quæst. 52. planum equidem fit, disponentem, qui meliorationem conficit (tametsi id non expresserit) iuxta legum earundem Tauri dispositionem, & qualitates meliorare videri, nec sibi velle adimere eam facultatem, quæ ex legibus ipsis concessa videtur, dum tempus ipsum mortis, & non aliud, excepta causa dotis respiciunt, & sic minuendi ( citra fraudem tamen, & dolum) potestatem non restringuntur, nam id ex natura legali ipsius rei, quæ agitur, venit, vt scilicèt Tertium considerato tempore mortis videatur donatum, vt infrà quoque dicetur. Rursus & tertiò, atque pro validitate dictæ transactionis, aut pactionis initæ à dicto Ioanne Martinez de Ribera, fundatorum nepote, & præfati vinculi successore secundò, non leuiter vrget, quod solutioni, atque impositioni dicti census non solum remansit obligatum totum ferè Quintum, ex ratione proposita, quod in melioratione contineatur dumtaxat remanens solum, quod etiam verificant in minima parte, vt dixi; sed etiam obligata manserunt bona illa, quæ post meliorationem factum inter viuos; & census impositionem, augmentata fuerunt per fundatorem eundem atque addita vinculo eidem: Ac etiam ea, quæ ex causa transactionis, aut pactionis, ipsimet Ioanni Martinez cum dictis oneribus adiudicata fuere tempore diuisionis. Ita pariter & obligata remansit Legitima filij meliorati ( sicuti & cæteræ aliorum filiorum legitimæ remanserunt obligatæ) cum illa à principio liberè, & absque vllo onere ei fuisset relicta, & æs alienum præcedat vsque adeò legitimam, vt non sit, nec debeatur[sect. 54] legitima, nisi deducto ære alieno; quoniam illa aduersus creditores non detrahitur, l. Papinianus, §. quarta, ff. de inofficioso testamento. Baldus, in l. finali, §. in computatione, C. de iure deliberandi, & cum aliis Authoribus tradidit Cacheranus, decisione 148. num. 12. Rolandus, de confectione inuentarij, quinta parte, quæst. 3. num. 8. & 9. folio 16. Andreas Fachineus, controuersiarum iuris, lib. 4. capite 34. colum. 1. Aiora, de partitionibus, cap. 2. n. 23. & lib. 3. cap. 2. quotidianar. har. controuersiar. iur. numero 25. notaui. Posito ergo quod dicti vinculi intitutio, & melioratio relata, omnimodò irreuocabilis fuisset directè, & indirectè (cuius contrarium defenditur infra) ex eo census impositio defendi necessariò debuisset, quos tot bona vltra Tertium successores habuerint, sicque liberari non deberet dictus D. Ioannes Martinez offrens solum bona addita, & augmentata, cum cætera quoque obligata sint (vt dixi) ac in aliis omnibus ( quando Tertium excipi debuisset, quod infra negatur) onus, & grauamen impositionis tributi de iure subsisteret, argumento textus, in l. scimus. §. cum autem, C. de inofficioso testamento, & eorum, quæ multum ad propositum obseruarunt Alexander, in consil. 20. lib. 3. Parisius, in consil. 33. num. 78. lib. 3. Corneus, in consilio 228. lib. 4. Rodericus Suarez, in l. quoniam in prioribus, ampliatione 6. Ludouic. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. num. 29. & cap. 11. num. 8. Matiencus, in l. 2. tit. 6. gloss. 3. num. 3. in fine, lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæst. 58. numero 5. & num. 14. cum seq. & hæc quidem, posito etiam (vt nunc dicebam) quod Tertium irreuocabile esset, verè tamen melioratio irreuocabiliter ex Tertio & Quinto facta,[sect. 55] non impedit, quin cætera bona meliorantis, & debitis postmodùm contractis minuantur, & grauentur, Imò & melioratio ipsa minuitur, vt inferiùs probatur, & causa onerosa matrimonij dumtaxat excipitur. Quartò etiam pro eadem parte, tot, tantorúmque annorum obseruatio adstringit, appare namque triginta abhinc annis ita obseruatum, vt ab Authore contenditur, & reditus dicti census solutos. exactos pacisicè vsque ad annum 601. quæ equidem obseruatio non leue præstat fundamentum, ac etiam vrgentissimam præbet præsumptionem ad probandum, & institutorem dicti vinculi adque iniuria censum imposuisse super dicto heredamiento de Seudin, & filium primo loco vocatum, absque iniuria etiam cæterorum vocatorum, consensisse census eiusdem impositioni; filium quoque ipsius primi vocati cum cæteris cohæredibus. filiis fundatorum, tempore diuisionis bonorum factæ, & transactionis, aut pactionis initæ, omnia legitimè, atque ex necessariis causis, & quod aliorum filiorum Legitimis aliàs præiudicium inferebatur, siue non aliàs vinculum in sui integritate conseruari poterat, id gessisse, & transactionem fecisse. Quod assumptum ex multis comprobari, atque confirmari posset, sed aliis scienter, consultoq́ue omissis, ex quamplurimorum iuris Interpretum traditionibus, qui obseruationem diu[sect. 56]turnam operari quamplurima, ac maximè præsumptionem actus ritè, & vtiliter, ac ita gesti; vt ab eo recedendem non sit; & declarare, ac tilere omnem dubitationem: variis in casibus, & ex decem, aut viginti annorum transcursu (quanto magis ex triginta annorum lapsu) sic asseuerarunt & exornarunt dilucidè; ac inter alios Decius plenissimè in cons. 284. Et pro tenui. vbi multa tradidit, quæ proposito nostro mire conueniunt: Paulus Castrensis, in cons. 348. columna finali, lib. 1. Signorolus, in consil. 51. per totum, vbi multa cumulat de obseruantia, Craueta, in consil. 101. num. 3. & 4. & in consil. 158. in principio. Socinus senior, in consil. 145. lib. 1. Menochius, in consil. 341. num. 23. lib. 4. Syluester Aldobrandinus, in cons. 100. num. 56. & seq. Tiberius Decianus, in consil. 44. num. 6. cum pluribus seq. libro 2. Hippolyt. Riminald. in cons. 352. num. 84. libro 4. Petr. Surd. in cons. 426. sub num. 5. lib. 3. & decisione 226. num. 9. & decis. 234. num. 9. Cæsat Barzius, decisione Bononiæ 125. numero 9. Ioannes Botta, in consil. 18. ex num. 34. cum sed. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 5. litera O, conclusione 59. fol. 1022. facit etiam Ludouic. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 49. Tiber. Decian. in consilio 24. ex num. 27. lib. 1. & consil. 31. num. 153. eod. lib. 1. Ioachimus Minsingerius, practicar. obseruat. obser[sect. 57]uat. 75. sic quoque ex diuturnitate temporis, præsumi etiam omnia legitimè & vtiliter gesta, & possessionem, quam quis habet, iustificari; per text. in l. si filius, C. de petitione hereditatis, tradiderunt Interpretes nostri, mille in locis, & quod attinet ad propositum præsens exornarunt nonnullis Alexander, in consilio 13. columna 4. volumine 4. Decius, in consilio 36. columna prima. Baldus, de præscriptionibus, prima parte tertiæ partis, versiculo, decimo quæro. Aimon Craueta, de antiquitate temporis, in 2. & 3. part. Modernus, in consuet. Parisien. titulo primo, §. 5. ex num. 59. vsque numerum 66. Ferdinandus Loazes, in allegatione pro villa Demula, in prima dubitatione, in responsione ad quartum, num. 5. Marc. Anton. Eugen. in consil. 8. ex n. 7. cum sed. vbi septem modis limitat textum in dicta l. si filius, de qua etiam Ioseph. Mascard. tom. 3. de probat. conclus. 1317. & 1362. Burgos de Paz, in cons. 15. numero 28. Iacobus Menochius, lib. 3. præsumpt. 131. & 132. Blasius Flores Diaz de Mena, variarum quæstionum, cap. 23. Deinde & quintò, atque non eundo per alias am[sect. 58]bages, Interpretum huius Regni decisiones, atque resolitiones adsunt expressæ in eisdem, in quibus versamur terminis, quos scilicet maioratus irreuocabiliter ex Tertio & Quinto institutu, reuocetur, aut minuatur, bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem & dolum postmodùm contractis; sic sane resoluunt Anton. Gomez. in l. 17. Tauri, num. 17. in fine, Didac. Cestall. in l. 23. Tauri, in principio, Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. num. 82. vbi singulariter, atque in hunc modum reliquit scriptum: Secondus casus, ex quo maioratus semel perfectè, absque Regia tamen facultate institutus, reuocari, seu limitari potest, est diminutio bonorum institutoris ex pòst facto contingens: cum enim valor Tertij & Quinti secundum, tempus mortis æstimandus, atque considerandus sit ex l. 23. Tauri. quæ hodie est l. 7. tit. 6. lib. 5. in noua legum Reg. collect. consequens est, vt si eo tempore bona maioratus institoris diminuta sint; maioratus etiam aliàs irreuocabilis effectus, diminuendus sit pro rata diminutionis patrimonij ipsius institutoris, quod ex d.l. 23. Tauri, palam deducitur. Ex quo infertur vnum satis singulare, quod quamuis dici soleat, quod maioratus successor non teneatur ad debita post maioratum effectum irreuocabilem ab ipsius institutore contracta: prout supr. lib. 1. c. 10. n. 11. resoluimus: illud tamenintelligendum est, quando maioratus ex Regia facultate institutus fuit, vel etiam absque illa ab eo, qui nec filios, nec alios descendentes habebat: secus autem quando ab eo, qui liberos habebat, institutus fuit ex tertia & quinta bonorum parentis portione absque Regia facultate. Eo namque casu, cùm Tertium & Quintum secundùm valorem bonorum, quæ tempore mortis supererunt, considerandum sit, constat ipsum maioratum pro rata debitorum, quæ institutor denuò contraxit, diminuendum esse: sicque in effectu ad eadem debita persoluenda maioratus successorem adstrictam remanere. Hactenus Ludouic. Molin. qui (vt vides) specificè decidit casum nostrum præsentem prout Senatus decidit, & non modò authoritàte & præstantia, sed etiam ratione illa concludenti, quam assignat, superat opinionis contrariæ Authores, relatos supr. n. 45. & Molinam sequitur Ioann. Gutierr. de iuramento confirmatorio, tertia parte, cap. 15. num. 33. in versiculo, quæ limitatio. Nec contrarium tenuit practicar. lib. 2. quæst. 53. (vt existimant nonnulli) nam licet ex numero 2. cum his Authoribus, quos dicto numero 45. præcitaui, videatur tenere, maioratus successorem teneri ad debita institutoris contracta post factum maioratum, aut institutoris contracta post factum ex tribus modis, de quibus in dict l. 17. Tauri, statim tamen in finalibus verbis sequitur expressim superiorem Molinæ distinctionem, & inquit in hæc verba, Sed in hoc tenenda est distinctio, quam ibi cum iudicio obseruauit idem Molina, libro 4. cap. 2. numero 82. intelligens, quod prædixerat priori loco supra citato. Sequitur quoque Molinam ipsum Angulus ad l. 5. meliorationum, glossa 4. numero primo, & 2. folio 133. & in l. 7. glossa 4. numero primo, folio 159. qui in d. l. 5. sic scribit: Nam prælegatum non deducitur ante æs alienum, quemadmodum & legatum, l. successores, l. imponenda, C. ad legem falcidiam, l. licet, vbi Baldus, in fine, C. vt in possion. legat. maxime cum Tertium sit quota bonorum, l. subsignatum, §. bona, ff. de verbor. significat. & intellige, debita hæc prius esse deducenda: non solum, quæ contracta fuerunt per meliorantem ante factam meliorationem, sed etiam quæ causata fuerunt post factam meliorationem, quantumcunque irreuocabilem, dum tamen debita necessaria fuerint citra dolum, & fraudandi animum contracta. Nam cum melioratio sit iudicanda secundum bona relicta tempore mortis, interim melioranti libera administratio non interdicitur, dicam in l. 7. infra glossa 2. licèt contraium inaduertenter tradideri Mieres, prima parte primog. quæst. 24. num. 35. & in d l. 7. gloss. 4. num. 1. in hunc modum inquit: Al tiempo de su muerte; poterit ergo pater interim disponere de bonis, seu quouis, titulo alienare, omni fraude cessante, quod est notabile. Nam re vera donatio tenuit à principio irreuocabiliter, l. prima, supra, & tamen inuito donatario possibile est, quod donatio euanescat, si parentis facultates cessante fraude decreuerint; nam filius alienata reuocare non poterit. Et hoc tenuit Castillo hic in principio, & Gomez in l. 17. Tauri, numero 20. Et hactenus Angulus, qui (vt ex verbis apparet relatis) Molinam non commemorat. Et ipsum Molinam non citet, sed idem tenet specifice, Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. c. 2. n. 56. in vers. ea tamen, vbi in hæc scripsit: Ea tamen quæ diximus circa diminutionem, vel extinctionem meliorationis iam factæ, eo casu intellige, quo mortis patris tempore bona eius diminuta non reperiuntur: cæterum si diminutd reperiantur, cum ex l. 23. Tauri, quæ hodie in noua legum recollectione habetur in l. 7. tit. 6. lib. 5. valor Tertij & Quinti secundum tempus mortis considerari debeat, diminutio ex pòst facto contingens, ipsas meliorationes, & maioratus institutiones vsque ad tempus disponentis mortis minuit, easque ad eius patrimonium reducit: ex debitis ergo tam ex contractibus quàm ex delictis posteà ortis, meliorationis, vel maioriæ antè factæ diminutio fit, vt filiorum legitimæ omni tempore saluæ sint, & in earum fraudem aliquid fieri non possit, vt verificentur verba notabilis, & ad hoc nouè consideratæ legis 8. tit. 4. part. 5. bi: En tal manera que todavia finque en saluo a los hijos la su parte legitima tambien en vida de su padre, como despues de su muerte. Apertè etiam idipum quod Molina resoluit, Azeued. præsentit, in l. 3. tit. 6. lib. 5. nouæ collect. Reg. n. 22. & seq. & ij omnes (vt vides) sic firmiter asserunt, & casum matrimonij, cuius causa fit maioratus, aut melioratio, semper excipiunt post Molin. d.n. 82. c. 2. libri 4. vt statim dicetur. Ex his autem. & verbis superioribus Molinæ ipsius, & sequacium, destruitur euidenter sententia contraria Velasq. Auend. in l. 21. Tauri, glos. 1. n. 16. qui nunquam potuit respondere fundamento relato, quo Molina iuridicè, & eruditè insistit, atque innititur, videlicet quod si melioratio regulanda est ex quantitate bonorum, quæ tempore mortis meliorantis forent, iuxta l. 19. & 23. Tauri, quantumcunque irreuocabilis sit, necessario debent ex ea deduci debita postmodùm contracta quamuis in totum meliorationem extinguant: nam cum ipse id fateatur, prout negari non posse, agnouit expressim dict. n. 16. inde, & in necessariam consequentiam destruitur solutio, quam tradit, nec aliquo pacto ipsa admitti valet. Non etiam aliquid vrget ratio illa, qua contrariæ opinionis sectatores adducuntur præcipuè, quod scilicet donatio perfecta reuocari non possit aliquo modo, nec per viam alterius donationis, aut contractus, & sic quod melioratio facta vni filio, vel descendenti irreuocabiliter cum clausula Constituti, & traditionis scripturæ, cùm sit perfecta, & irreuocabilis, non possunt eam extinguere, aut minuere debita postmodum contracta. Nam[sect. 59] pro vera explicatione animaduertendum erit, quod quamuis in dict. l. 17. Tauri, æquiparentur modi illi constitutionum meliorationis, vt qulibet eorum irreuocabilitatem inducat, in vno tamen dumtaxat casu æqualiter ea æquiparatio procedit, vt scilicèt non possit institutor expressè reuocare meliorationem, nec eam diminuere, quocunque ex illis casibus (vt dixi) sed non procedit in aliis casibus, in quibus ex dispositione legis, atque ex natura meliorationis ipsius, reuocatio, & diminutio permittitur: sæpè enim multa quæ directè, aut etiam expressè prohibentur, tacitè, vel per obliquum admittuntur, l. 1. ff. de authoritate tutorum, l. nonnumquam, ff. de cond. & demonst. & sic vno dumtaxat eorum casu irreuocabilis est omninò melioratio Tertij, aut Tertij & Quinti, quando scilicet ex causa onerosa matrimonij facta fuerit, eo namque casu diminutio postmodum contingens, non potest meliorationem, vel maioratum minuere, nec alterare: cum melioratus possit eligere, vt valor Tertij & Quinti non secundum tempus mortis, sed secundum tempus factæ meliorationis consideretur, quod specialiter fauore matrimonij dispositum est, in l. 29. Tauri, quæ est l. 3. tit. 8. lib. 5. nouæ collect. Reg. & sic minui non potest, nec subiicitur debitis postmodùm contractis ab institutore, vel meliorante. Quod secus est in aliis meliorationibus, in quibus valor Tertij & Quinti consideratur secundum tempus mortis meliorantis, nec tantus fauor conceditur. prout Ludouic. ipse Molin. lib. 4. eodem c. 2. n. 82. in vers. hæc tamen omnia. singulariter animaduertit. Sequuntur, & latius declarant Matiençus, in l. 3. tit. 6. gloss. 4. & in l. 3. tit. 8. gloss. 9. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Azeued. ibidem, Aiora, de partitionibus, tertia parte, quæst. 26. ad finem, versicsed quid si iudex è contrario, Angulus, in l. 6. meliorationum, gloss. 1. ex num. 10. fol. 145. & in l. 7. glossa 2. num 6. fol. 156. & 157. Burgos de Paz, in consil. 14. num. 62. quamuis hanc opinionem apud se scrupulo non carere dixerit Ioannes Gutierrez, practica. lib. 3. quæst. 102. num. 10. vt ibi videri poterit. Dicendum itaque erit, eiusmodi maioratus, aut meliorationes, etiam irreuocabiliter factas, extra casum specialem matrimonij non remanere perfectas: siue non perfici quo ad eum effictum, vt diminutionionis bonorum periculo non subiaceant vsque ad mortem meliorantium, quia tempus ipsum mortis respiciunt, & cum id insit ex sua natural legali, siue à lege inducta, non quidem immutatur ex dictis clausulis Constituti, reseruationis vsusfructus, aut traditionis instrumenti. Quod cum videret Velasq. Auend. negari non posse, (vt suprà dicebam;) subdit dicto numer. 16. quod sua opinio maximè procedit in donatione, & melioratione facta ex causa matrimonij cum tertio. Quo equidem casu id admittimus, sed aliis casibus negamus, quamuis ergo perfectæ remaneant meliorationes ipsæ quoad Tertium & Quintum; tamen Tertium idem & Quintum in quantitate, & valore certum non est, cum ex tempore mortis veniat certificandum; & sic subiacent semper diminutionis, aut extinctionis periculo, si nulla, vel minora bona supersint tempore mortis: sicut & commodo augmenti, vt suprà dicebam. Augmenti enim, & diminutionis par causa, æqualisq́ue conditio est. Hæc quidem cum ita se habeant, non modò conueniunt opportunè casui præsenti, sed etiam expressim eum confirmant, & decidunt; vt pote cum melioratio non fuerit facta ex causa onerosa matrimonij cum tertio initi, nec etiam rei certæ possessio tradita, sed duntaxat assignatio facta en el heredamiento de Sauadin, pro melioratione Tertij, & remanentis Quinti cum clausula Constituti, & reseruationis vsusfructus, & sic respiciat tempus mortis meliorantis iuxta valorem bonorum, deducto ære alieno, ex dicto §. bona leg. subsignatum, ff. de verborum significat. & cum ita pariter legitimæ filiorum non considerentur, nisi deducto ære alieno, l. papinianus, §. quarta, ff. de inofficioso testamento. Si ex solis legitimis insis deducerentur debita, per institutorem maioratus, aut meliorantem post maioratum institutum, aut meliorationem factam, contracta; euenire equidem posset, quod legitimæ remanerent consumptæ, meliorationes autem integræ. Ex quo duo absurda, & iuri contraria sequerentur; ac Primum ex eo, quod cum meliorationes, & legitimæ considerentur iuxta valorem bonorum tempore mortis, & sic tempus ipsum æqualiter respiciant; diuersimode de meliorationibus, quam de legitimis diiudicaretur, cùm tamen habeant quod hoc, vnam & eandem naturam, & legum dispositionem. Secundum etiam absurdum, & maius daretur quod contra regulas omnes iuris, causa lucratiua, scilicet maioratus, aut meliorationis veniret præferenda onerosæ, scilicet legitimæ; cum tamen legitimæ meliorationibus præferantur, nec in præiudicium ipsarum subsistant, l. in imponenda, l. successores, C. ad legem falcidam, l. licet vbi Baldus, C. vt in possessionem legatum. Et hæc sunt notanda, quia singularia, nec ita distinctè & specificè traduntur per Angulum, in dicta l. 5. meliorationem, glossa 4. quamuis ipse sic præsentiat. Sextò denique & vltimò facit, meliorationem in casu præsenti factam fuisse ( vt sæpe dixi) ex Tertio, & remanente Quinti omnium bonorum, & assignationem en el heredamiento de Saudin, cum clausula Constituti, & reseruationis vsusfructus: si ergo probatum fuerit, assignationem reuocari potuisse, licet melioratio aliàs irreuocabilis six ex Constituto, vel traditione scripturæ, planum equidem erit, multo magis super re ipsa assignata censum, aut hypothecam constitui potuisse. Quod ergo assignatio reuocari possit, in terminis tenuit Andr. Angulus, in l. tertia, meliorationum, glossa secunda, numero quarto, folio 83. nam cum in eo textu dicatur, quod melioratio potest assignari in re certa, vel parte bonorum,[sect. 60] dummodo res assignata non recedat valorem Tertij & Quinti respectu temporis mortis; in hunc modum scribit: Assignatio autem, de qua in nostro textu, re[sect. 61]uocari poterit per assignatem: cum non consistat in eâ substantia meliorationis, licet melioratio aliàs irreuocabilis sit ex Constituto, vel traditone scripturæ. Sed si esset eiusdem rei assignatæ traditio facta, reuocari non posset assignatio, cum in eam sit iam substantia donationis transfusa, & de ea esset iudicandum, tanquam si ipsa donata esset, vt bene probat Tellus, in l. 20. Tauri, numero 14. nam cum reuocari non possit æssignatio in re assignata, l. perfecta donatio, C. de donat, quæ sub modo, & petit, augetur, vel diminuitur lucro, vel damno donatarij, vt & quæuis alia res donata perfectè: Argumento l. primæ, cum aliis, C. de peric. & commorei viuendi. iuncta dict. l. perfecta donatio. Si tamen res assignata minus valeat, quam donatio, suppleri debet, quemadmodum & debet diminui, si valeat plus, vt dicam infra glossa sexta: nam traditio rei assignatæ solum operatur perfectionem quod suam partem; in reliquo prior donatio quotæ supplenda erit, &c. Ecce vbi expressim asserit, ac in eisdem terminis nostris, quod assignatio reuocari potest, licet aliàs melioratio irreuocabilis six ex Constituto, vel traditione scripturæ, quando assignatione non consistit substantia meliorationis, vt in casu nostro præsenti. Nec contradicit ab ipsomet Angulo resolutum, & scriptum in l. septima, glossa quarta, numero quarto, quia ibi loquitur in donatione certæ rei, cuius verè vel fictè sit tradita possessio, de qua pater disponet non potest. Nos autem loquimur (sicut idem Author, vbi suprà) in melioratione Tertij, aut Tertij & Quinti, pro qua assignatio sit in re certa: tunc namque potest assignatio reuocari, licet melioratio aliàs irreuocabilis sit, cum non consistat in ea meliorationis substantia. Contra tamen si esset eiusdem rei assignatæ traditio facta, vt inquit Angulus statim, vel si donatio esset certæ rei, & ficte etiam per clausulam Constituti fieret traditio, vt ibi, quia substantia meliorationis non modo in ea consistit, sed etiam in ea duntaxat facta est melioratio: vt ipse Angulus iterum repetit glossa sexta, l. tertia, vbi vide & in. l. quarta. glossa quarta, Et hactenus de fundamentis decisionis Senatus, qui scienter, atque consultò articuli alterius, vtrum scilicet melioratus ipse, & successores probare tenerentur, quod bona assignata pro melioratione, non excedebant Tertium, & Quintum, & legitimam; an fratres non meliorati; disputationem, & tractum omisit, quod non ex parte fratrum, aut descendentium de excessu opponeretur, sed ex parte duntaxat creditoris, pro redditibus, & recognitione census agentis, qui cum creditor esset, & bona intelligi debeant deducto ære alieno, in excessu non insistebat, sed in iure suo, atque in pactione tempore diuisionis inita, fundamentum præcipuum faciebat. De excessu ergo, aut de non excessu, nec articulo prædicto inuestigare necesse non fuit, de quo tamen videndus erit Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 52. numero duodecimo, qui quod arrhas, & quod dotis constitutionem, dubium excitauit numeris seqq. & iunge Ioannem Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, capite primo, ex numero vige simo tertio, vsque ad numerum 31. & practicarum libro tertio, quæstione 40. Angulum, in l. septima, glossa secunda, numero 11. Nec obstant argumenta pro contraria parte ad[sect. 62]ducta: Non obstat primum; quoniam respondetur, verissimum esse, quod à possessore maioratus non potest census, neque hypotheca imponi in bonis expressè alienari prohibitis, etiam pro vita possessoris, sicut Felicianus, & Rodericus in argumento relati, affirmarunt iuridicè. Sed ab institutore ipso maioratus inter descendentes per viam meliorationis Tertij & Quinti, & non ex causa onerosa matrimonij, imponi potest de iure, etiam post maioratum ipsum irreuocabiliter constitutum ex clausula Constituti, vel reseruationis vsusfructus, aut traditionis scripturæ: quia sicut debitis postmodùm contractis minuere potest meliorationem, modo citra dolum & fraudem id efficiat, vt suprà dictum est, ita quoque & censum imponere. Sicque maxima differentia est, an census imponatur ab institutore per viam meliorationis, vel ab alio possessore; possessor namque alius maioratus non potest in præiudicium successorum censum, aut hypothecam, vel ius aliud imponere, aut constituere, vt per Felicianum eundem post alios multos dictis in locis. Primus autem institutor potest, si non ex facultate Regia, neque inter extraneos, sed inter descendentes per viam meliorationis, & non ex causa onerosa matrimonij maioratum, seu vinculum instituerit, vt ex Molina, & aliis suprà resolui. Non obstat secundum argumentum; quoniam res[sect. 63]pondetur, possessoré maioratus regulariter non posse nocere successoribus ex actu voluntario, sicque nec transigere super bonis maioratus, etiam stante dubio, vt in argumento ex Ludouici Molinæ obseruationibus tradidi, id tamen limitari debere dupliciter, provt ego existimo, ac primum quidem iuxta superiora, quando ex natura dispositionis, & actus, qui geritur, provt est melioratio, Tertij & Quinti quæ ad tempus mortis, & iuxta valorem bonorum tunc existentium refertur, id tacitè inesset, quod ab aliquo successore transactum, velut necessitate cogente confirmatum: tunc namque non tam videtur transigi, quam id approbari, quod ab institutore ex legum earundem huius Regni permissione effici potuit iuridicè, & à successoribus debuit obseruari, quamuis tempore diuisionis bonorum, pactio ea, siue transactio non interueniret. Et ita primus actus institutoris potius inspicitur, quàm sequens transactionis, vel ratificationis successoris cuiusuis. Idque maxime in casu præsenti, in quoaliàs inæqualitas maxima resultaret inter filios fundarorum propter excessum meliorationis, & damnum legitimæ eorum, vt suprà dixi. Secundò deinde, quoniam super bonis maioratus transigi iure potest absque Regia facultate, quando non ex actu voluntario, sed potius ex necessario transactio processit, & maioratus bona in sua integritate remanent, provt in casu præsenti manserunt, nam si transactio ea (quæ potius tempore diuisionis bonorum inter omnes cohæredes conuentio, siue concordia quædam dici debet) non fieret, melioratio dicta in excessu Tertij euanesceret, nec vinculi institutio in omnibus effectum sortiretur, immò maxima in parte corrueret, si iure suo omnes filij fundatroum vterentur, & legitimas cum effectu deducerent. Transactio ergo, propter quam non modo aliquid ex bonis maioratus detrahitur, vel diminuitor, sed potius vinculum ipsum cum omnibus suis bonis conseruatur integrum & illæsum, sicque ad conseruationem, non ad diminutionem, vel destructionem tendit; ab omnibus debet successoribus vnanimiter obseruari propter vtilitatemm, quæ hinc inde resultat, & dictam causam necessariam satis factionis legitimæ cæterorum filiorum, ad quam funddatores ipsi tenebantur: sicuti vtromque probatur ex traditionibus Molinæ, de Hispanorum primogeniis, libro quarto, capite nono, numero vigesimo secundo, & vigesimotertio, & vigesimo sexto, vbi dixit, transactionem, seu compromissum super bonis maioratus admitti, dummodo res maioratus apud possessorem maneant, pecunia, vel alia re aduersario data, sicuti constat ex verbis dicti numeri 22. vbi citat textum, in l. si profundo, C. de transactionibus & dicto numero sexto, adducit declarationem quandam, quæ propositum nostrum singulariter confirmat, vtpote cum in terminis casus præsentis, bona meliorationis, non tanquam maioratus, aut vinculi, sed tanquam libera, nec maioratui subiecta peterentur. Confirmant etiam vera illa vltima numeri 27. dum dicit ipse Molina: Poterit tamen hæc limitatio procedere, quando is, qui petit rem maioratus, illam tanquam liberam possidet: dummodo vtroque casu res apud cum, qui iure maioratus illam petit, vel possidet, maneat. Alterum autem probatur, ex obseruationibus eiusdem Molinæ, libro primo, capite decimo, & libro quarto, capite quarto, num. 82. & sequacium. quos suprà retuli; successores inquam, & possessores maioratus teneri persoluet debita, ad quæ ipse institutor tenebatur, vel ab eo contracta. Sane cum fundatdores dicti vinculi quasi debitores essent legitimæ aliorum filiorum, non potuerunt excedendo dictum Tertium & Quintum, legitimas eorum grauare, aut minuere: & consequenter debitum satisfactionis legitimarum ipsarum, à dicto successore legitimè fieri, & super dubio admodum relatum transactum. Filij namque possunt reclamare aduersus assignationem rei pro melioratione relictæ, si ex ea læduntur in legitimis, provt ex multis obseruauit Azeuedus, in l. tertia, titulo sexto, libro quinto, numero primo. Et melioratio reuocatur, quatenus Tertium & Quintum excedit, vt per Matiencum, in dicta l. tertia, titulo sexto, glossa tertia, numero primo. Angulum, ibidem, glossa sexta, numero secundo, folio 115. Probatur denique ex resolutione eiusdem Molinæ, de Hispanorum primogeniis, libro primo, capite 10. ex numero vigsimo, cum sequentibus, bona scilicet maioratus alienari prohibita, posse alienari, seu obligari, atque hypothecæ subiici ex causa neccessaria: & numero vigesimo primo, verba quædam profert, quæ etiam recensuit pater Ludouicus Molina tomo tertio, de iustitia & iure, disputation. 641. sub numero quarto folio 596. & multum ad propositum nostrum, & confirmationem dictæ transactionis faciunt: Nec enim credendum est, maioratus institutorem, qui res maioratus prohibuit alienari, vt perpetuo in familia conseruarentur, voluisse facere dispositionem, ex qua ipsæ corruant, atque destruantur, imo censendus est ea bona permisisse in hanc causam hypothecari, atque pignori subiici, etsi id non expresserit. Non obstat tertium argumentum, cui in terminis respondit Ludouicus ipse Molina, de Hispanorum primogeniis, libro quarto, capite secundo, numero 28. sæpè citato, id intelligendum, quando maioratus ex Regia facultate institutus fuit, vel etiam absque illa ab eo, qui nec filios, nec alios descendentes habebat: secus autem quando ab eo, qui liberos habebat, institutus fuit, ex tertia & quinta bonorum parentis portione absque Regia facultate. Eo namque casu, cum Tertium & Quintum secundum valorem bonorum, quæ tempore mortis supererunt, considerandum sit; constat ipsum maioratum pro rata debitorum, quæ institutor denuè contraxit, diminucendum esse: sicque iu effectu ad eadem debita persoluenda, maioratus successorem adstrictum remanere. Et Molinam sequuti fuere omnes relati suprà numero 58. Non obstat quartum argumentum: quoniam res[sect. [64]]pondetur, id quod de traditione instrumenti, l. reseruationis vsusfructus, & clausula Constituti dicum est in argumento; verum esse, & communiter receptum, atque singulariter explanatum per Tellum, in l. decima septima Tauri, ex numero decimo sexto, cum multis sequentibus, Ioannem Gutierrez, practicarum libro tertio, quæstione 65. Angulum, in l. prima meliorationum, glossa octaua, & glossa nona, vbi late de traditione instrumenti. Cæterum in casu prædicto, & quoad effectum propositum, nequaquam officer Antonij Gomexij, & Andr. Angul. obseruationes in argumento relatas; propterea quod ipsi lofquuntur, quando cum assignatione rei fuit facta traditio realis & vera: & tunc res ipsa assignata & tradita alienari non potest; & si alienatur, reuocari valet per filium melioratum; vt iidem probarunt Authores: non verò loquuntur, quando traditio fuit ficta per clausulam Constituti, vel traditionis instrumenti, & insuper in assignatione non consistie substantia meliorationis, quia melioratio fuit ex Tertio & Quinto, aut ex Tertio, & assignatio facta in aliqua re cum clausula Constituti; vel traditione scripturæ; & sic res verè remansit penes meliorantem, licet fictè in melioratum transire viderctur. Ratio est, nam licet vera & realis traditio, & ficta per traditionem instrumenti, aut clausulam constituti æquiparentur in dicta l. decima septima Tauri, quoad irreuocabilitatem, vt nec vna, nec altera reuocari possit expressè per meliorantem: non tamen quoad effectum prædictum administrationis, & alienationis, aut obligationis bonorum, quando verè res remansit penes eum, qui meliorauit, & postmodum alienauit, seu obligauit rem, in qua licèt assignatio facta, non tamen substantia meliorationis collata, quia traditio vera & realis, maioris est virtutis effectus, quàn ficta. Et multum interest, an in assignatione consistat substantia meliorationis, vt quando rei assignatæ traditio facta fuit; an in ea non consistat substantia meliorationis, licèt melioratio aliàs irreuocabilis sit ex Constituto, vel traditione scripturæ: vt ex Angulo in l. 3. glossa 2. ex numero 4. & in l. 7. glos. 4. num. 1. & seq. suprà adnotaui. Sicsanè Ludouic. Molina, & sequaces relati suprà, etiam maioratum, aut meliorationem irreuocabilem, asserunt reuocari, bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo postmodum contractis; & loquuntur generaliter, etiam in terminis clausulæ Constituti, vel traditionis instrumenti, cum dixerint generaliter, eam sententiam procedere, quocunque modo irreuocabilis sit, & casum onerosum matrimonij excipiunt, etsi in eo traditio non interueniat. Antonius etiam Gomezius, & Angulus casum traditionis realis excipiunt, vt alienatio à parente meliorante facta, vel non valeat cum effectu, vel reuocari possit, nec de ficta loquuntur; aut si aliquando de ficta, quando rei certæ melioratio facta est, & in ea substantia meliorationis ipsius collata, vt hoc etiam modo explicari valeat Angulus, in l. 7. glossa 4. num. versic. nec obstat, aliter etiam declaraui suprà. Præterea & secundò respondeo, quod leges Tauri, quæ habuerunt respectum ad æstimationem, & valorem Tertij & Quinti bonorum secundum tempus mortis testatoris; inde & quasi in necessariam consequentiam eam diminutionem, eam per alienationem quouis modo, admittunt, quam ipse Molina, & sequaces nisi in casu oneroso matrimonij non excipiunt, vt suprà dicebam Antonius autem Gomezius, & Angulus alienationem reuocari posse statuerunt in casu prædicto veræ traditionis, & assignationis rei, quæ pro substantia traditur meliorationis. In casu autem præsenti traditio realis non interuenit (vt sæpè dictum est) sed assignatio duntaxat meliorationis, in quam substantia ipsius non conferebatur, cum traditione ficta clausulæ Constituti, & sic dicta alienatio per hypothecam, & census impositionem impediri non debuit, iuxta vnius & alterius opinionis Sectatores. Rursus & tertiò respondetur concludenter, quod quando per viam hypothecæ, & impositionis tributi in dicto hæredamiento de Saudin, sustineri non posset, nec deberet census impositio, quòd traditio ficta interuenisset (cuius contrarium verius est) alienatio impediri non debuisset, siue sustineri deberet ex eo transactio, vel pactio, quod cum negari non possit, quin ex ipsa census impositione, tempore mortis fundatorum, bona eorum diminuta sint in ea quantitate, minui quoque deberet Tertium, & remanens Quinti, vt in eo quod excedit assignatio tempore mortis, Tertium & Quintum, habita relatione ad æstimationem eo tempore, minuatur etiam ius meliorati, & pro melioratione, & pro legitima, & pro bonis additis, vel augmentatis, consequatur duntaxat valorem iuxta tempusmortis, quo tempore attento, cum ea bona excedant iura prædicta; propter dictam diminutionem, minui quoque debent necessariò, & ita in effectu, quando el dicho heredamiento de Suadin quedasse libre, y sobre el no pudiesse auer impuesto censo, ni tributo, ex cæteris bonis, & ex corpore, & valore hæreditatis ita diminutio contingeret, vt pro rata diminutionem pateretur, & tanto minus consequeretur melioratus, nam aliàs legitimæ aliorum filiorum defraudarentur omnino, & maximum damnum paterentur, cum ipsæ solæ diminutionem subirent, quod esset maximum absurdum, vt suprà obseruaui dilucide. Et ob hanc rationem Ludouic. Molina, libro 4. cap. 2. dicto num. 82. semper atque generaliter constituit, maioratum irreuocabilem ex Tertio & quinto institutum, reuocari bonis institutoris diminutis, & debitis ab eo postmodum contractis, nec in consideratione habuit, quod res tradita fuisset, vel non: quamuis interueniente vera traditione rei, eius alienationem reuocari, Antonius Gomezius, & Angulus statuerint. Qui tamen assumptum propositum nunc, agnoscunt libenter, nec diminutionem meliorationis pro rata diminutionis alienationis, aut debitorum denegant, quamuis reuocandi alienationem facultatem concedant; sane expressis verbis statuit Anton. Gomezius, in dicta l. 17. Tauri, numero 20. sequitur Angulus, in dict. l. 7. glossa quarta, numero secundo, ibi Qui subiungit idem esse, etiam si melioratio sit assignata in aliqua re speciali, cuius sit tradita possessio: nam licet ea alienari, non possit, ex quo per traditionem transibit in dominium, & possessionem filij: tamen si habito respectu ad bona, quæ pater reliquit tempore mortis, Tertium & Quintum non capit talem rem assignatam: defalcatio fiet habito respectu ad illud tempus: & iterum numero quarto, ibi: in donatione autem rei certæ, cuius verè, vel fictè sit tradita possessio, licet de ea pater non possit disponere, reductio autem fiet ad valorem bonorum secundam tempusmortis, vt hic. Sic sane, atque ex prædictis omnibus, & dispositione legum huius Regni, & quia à dominio & potestate meliorantis, verè res non recedit, sed penes eum remanet, facta traditione ex clausula Constituti, hypotheca super re assignata cadere potest, quæ fictè duutaxat in dominium alterius transit. Sicque non vrget in contrarium textus, in dicta l. quæ prædium, C. si res aliena pignori data sit. Quia loquitur in donatione certæ rei, cum vera & reali ipsius traditione, vt constat ibi; in filium à se titulo donationis translatum. Quo casu cum iure pignoris retinere non possint, nisi quæ obligatis in bonis fuerint; meritò obligatio non tenet. Secus autem in casu præsenti, vt nunc dicebam, vbi traditio est ficta, & res penes meliorantem vere remanet. Secus etiam in terminis legum huius Regni de melioratione loquentium, quæ diuersam continent rationem quoad diminutionem, cum valorem bonorum tempore mortis meliorantis respiciant. Non obstat quintum argumentum, quoniam res[sect. 69]pondetur, sententiam illam Antonij Gomezij, & sequacium, de qua suprà, numero 45. & sequentibus, veram non esse, & contrariam Ludouici Molinæ, & aliorum, de qua suprà, ex numero 58. cum sequentibus, veriorem, idque ex rationibus ibidem adductis, & quia dicta melioratio, aut maioratus, quantumcunque irreuocabiliter constitutus fuerit; non tamen perficitur irreuocabiliter quoad eum effectum vsque ad tempus mortis maioratum instituentis, quo tempore valorbonorum inspicitur ex dispositione legis, quæ ex prædictis clausulis traditionis fictæ alterari non potest, quoniam de natura inest, & velut conditionaliter; conditio autem legalis semper habetur pro expressa, vt in nostris terminis considerauit Angulus in l. 7. glossa 4. n. 10. & 22. Non obstat sextum argumentum: quoniam res[sect. [70]]pondetur, veiissunum esse id, quod ex Ioanne Gutierrez, & aliis, ibi proposui, cæterum casus præsentis resolutionem, & Regij Hispalensis Senatus decisionem, nequaquam refragari, aut in contrarium tendere, maioratus namque, siue melioratio irreuocabiliter facta, quamuis etiam accedente consensu primi vocati, aut meliorati, reuocari non possit, nec alteri in præiudicium sequentium vocatorum; minui tamen debet de iure, atque ex dispositione legis, quæ valorem bonorum meliorationis, & legitimarum iuxta tempus mortis meliorantis considerauit, sicque quasi in necessariam consequentiam, non modò debitis postmodùm contractis resistit, sed virtualiter diminutionem eorum causa contingentem admittit, vt numeris præcedentibus latiùs probaui. # 36 CAPVT XXXVI. Meliorandi aliquem ex filiis, vel descendendentibus, aut maioratum inter eos instituendi facultas, & commissio, an à parentibus in alterius voluntatem ita liberè conferri possit, vt meliorare, vel non meliorare, siue primogenium instituere, aut non, in eius voluntate reponatur omnino: & Taurinæ constitutionis 31. decisio, quid vltra ius commune contineat, & qualiter verè & germanè accipi debeat? Vtrùm etiam maioratus institutio commissa tertio, habeatur pro facta, eo non eligente, vt maioratus successio ad primogenitum deferatur. Deinde, meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut maioratum inter eos instituendi, vel non; facultas, & commissio, cùm ab vxore marito, vel è contra, aut cuilibet alteri conceditur, sicque personarum electio committitur vtrùm ea anno finiatur, siue in præfinitione termini, de qua in l. 33. Tauri, contineatur: vbi articulus singulariter discutitur, & explanatur, l. ipsius 33. Tauri, notanda interpretatio traditur, & Gregorij Lopezij sententia omnino probatur. Rursus, vtrùm maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum instituit, in personarum vocatione teneatur seruare ordinem traditum à lege 27. Tauri: an verò vsqueadeo eum omittere possit; vt prætermissis etiam filiis aliquibus, & eorum descendentibus, ad consanguineorum collateralium, & etiam extraneorum vocationes deuenire valeat; vbi ita absolutè, & dilucidè, atque distinctis, & accuratiùs, quàm hactenus factum fuisset, res hæc explanatur, & agitatur, vt ingenti studio, & summa diligentia absoluatur. Denique, facultas, & commissio alicui concessa ad instituendum maioratum ab eo, qui illum ex Regia facultate instituere poterat, vtrum intelligi debeat, vt regularem, & ordinarium maioratum instituere possit, sicque iuxta iuris communis regulas, & consuetudinem huius Regni; an verò, vt extraordinarium quoque & irregularem, sicque, cum clausula exclusiua fæminarum efficere valeat; vbi dubium hoc singulariter discutitur, & explicatur, superiorum etiam omnium diligens, & absoluta traditur resolutio, & Senatus Regij Hispalensis in eodem casu ex facto occurrenti, decisiones quatuor præcipuæ, & egregiæ admodum, atque notandæ commemorantur. SVMMARIVM. -  1 Regij Hispalensis Senatus decisionis cuiusdam casus, & dubij ex facto occurrentis articulus proponitur. -  2 Testatoris voluntas, & dispositio ex alterius pendere arbitrio non debet, & sic in alterius voluntatem non debet, & sic in alterius voluntatem non potest de iure conferri. Vbi etiam ratio assignatur. Et an institutionis hæredis respectu duntaxat id procedat, an vero legatorum, & fideicommissorum quoque respectu, tam de iure communi, quam post leges Partitarum, & Tauri, remisuè explicatur. -  3 Dispositionis substantia licet in alterius voluntatem conferri non valet, qualitas vero, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantum, de iure confertur. -  4 Ludouici Molinæ locus in annotationibus ad commentaria de Hispanorum primogeniis, commemoratur, & expenditur; ex quo aperte deducitur, alterius voluntati liberè committi posse facultatem meliorandi, vel non aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut primogenium inter ipsos instituendi, vel non. Quod numeris seqq. exornatur, atque explanatur. -  5 Meliorandi facultate commissa tertio, & ipso ad meliorationem non eligente, neque nominante; pro non facta melioratio habetur, vt omnes filij æqualiter admittantur. -  6 Et vtrum id in facultate maioratum instituendi commissa tertio, locum obtineat: an verò electore non eligente, vel eligere nolente, successio maioratus ad solum primogenitum deferatur, Et vide infra, sub numero decimo quarto, & numero decimo quinto. -  7 Pater, aut mater si dixerit, quod meliorat vnum ex filis, quem vxor, vel maritus, vel commissarius, elegerit, commissio, & dispositio valet. -  8 Pater, aut mater si dixerit, concedo facultatem, vel do potestatem vxori, vel marito, vel alicui alteri; meliorandi vnum, vel duos ex filiis, vel nepotibus, vtrùm melioratio valeat. Vbi nonnulla pro explicatione huiusce casus singulariter obseruantur, & Ioannis Gutierrez sententia recipitur. Legis etiam 31. Tauri verus, & germanus sensus adducitur. -  9 Meliorare, aut non meliorare, si in voluntate, mariti, vxoris, vel commissarij, ita liberè positum sit, vt nihil disponere, aut exprimere testator voluerit, sed duntaxat dixerit, quod si maritus, vxor, vel commissarius voluerit, melioret, ant meliorare possit, vel in aliquem ex filiis primogenium instituat; vtrum dispositio valeat. -  10 Nominatio specialis eius, qui meliorandus est, non requiritur, vbi facultas, & commissio meliorandi vnum ex filiis, vel descendentibus, alicui relinquitur, etiam post l. 31. Tauri. -  11 Meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, vel instituendi, aut non instituendi primogenium, commissio & facultas, cum alteri conceditur, intra quod tempus electio, aut nominatio fieri debeat, & numeris, sequentibus, vsque ad num. 22. -  12 Tempus à testatore præfixum commissario, vel executori, seruandum est omnino, & post illud cessat potestas. -  13 Executoris testamenti potestas, quanto tempore duret, remissiuè. -  14 Meliorandi, aut maioratum instituendi; facultas, & potestas alicui concessa, sicque personarum electio, anno non finitur, sed durat perpetuò, quovsque lis contestatur super tali electione. Idque ex sententia Gregorij Lop. quæ illustratur, atque probatur. Et notabilis est, quatenus in præfinitione termini, de qua in l. 33. Tauri, non comprehendi istum casum: continet. -  15 Ioannis Gutierrez resolutio quædam, Authoris placito conueniens omnino, commemoratur, & probatur, -  16 Ludouici Molinæ sententia, Greg. Lop. resolutioni conueniens, adducitur. Cui & alij accedunt, vt hic adnotatur. -  17 Et Petri Surdi 226. decisio; vbi nominandi facultas, quanto tempore duret: explicatur, atque exornatur. -  18 Commissario ex l. 33. Tauri, quod tempus præfigatur ad testamentum faciendum. -  19 Meliorandi aliquem ex filiis, aut maioratum instituendi inter eos, facultas, & potestas ab vxore marito, vel è contra concessa: durat duntaxat tempore ex l. 33. Tauri, præfinito, & post illud finitur. Idque ex sententia quorundam. Quam Ioannes Gutierrez probauit eo casu, quo quis testamentum minime condidit, sed mandatum alteri concessit ad testandum pro se, ex dispositione legum Tauri. -  20 Author vero indistinctè confutauit eam, & Gregor. Lop. Ludouic. Molinæ, & sequacium sententiam amplexas est, vt hic videbitur. Et eiusdem l. 33. Tauri vera traditur explicatio. -  21 Cum autem quis testamentum condidit, & præfatam facultatem concessit, res est magis indubitata, & eo casu Greg. Lop. sententiam amplectitur Ioannes Gutier. vt his quoque adnotatur. -  22 Maioratus institutor, qut ex Regia facultate illum instituit, vstrum in personarum vocatione teneatur seruare ordinem traditum à lege 27. Tauri. & multis num. seqq. -  23 Vbi inprimis ponderantur quinque fundamenta præcipua, quæ adstringere videntur ad probandum, quod maioratum instituens, etiam ex facultate Regia, ordinem illius legis seruare teneatur. -  24 Deinde pars contraria probatur concludenter, quod scilicet institutor huiusmodi maioratus non teneatur seruare ordinem legis ipsis 27. Tauri, & eam amplectitur Author. -  25 Respondetur etiam primo partis contrariæ fundamento, & ostenditur, quod de facultate legis, ad facultatem Regiam in casu præsenti nullo pacto argumentari potest, provt latius hic obseruatur. Ostenditur quoque, secundum eiusdem partis argumentum non obstare, & ipsum diluitur. -  26 Atque ex professo, & distinctiùs, & accuratiùs quàm hactenus factum fuisset: agitatur, & resoluitur: vtrum maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum instituit, vsque adeo in personarum vocatione non teneatur seruare ordinem dictæ l. 27. Tauri, vt etiam filiis, ac descendentibus prætermissis, ad eius successionem agnatos transuersales, vel etiam extraneos inuitare possit. Et contrariæ, atque diuersæ sententiæ commemorantur ingenti studio, & Interpretum omnium originali lectura, vt hic videbitur. -  27 Ac denique vt absolutè, & dilucidè præfatus articulus explanetur, sex præcipue obseruationes conficit Author, quibus comprehenduntur casus, qui in proposito expendi, atque considerari valent: & per totum numerum longa serie traduntur. -  28 Tertio quoque partis contrariæ fundamento assignatur responsum. -  29 Sed & quarto respondetur dilucidè, & verissimè. -  30 Ac etiam quintum diluitur, & Ludouici Molinæ locus (in cuius allegatione, & sensu Auendañus, & Gutierrez decipiuntur) singulariter, & nouè explicatur. -  31 Maioratum instituendi facultas, & commissio alicui concessa, vtrum intelligi debeat, vt regularem & ordinarium maioratum instituere possit; an verò vt extraordinarium quoque, & irregularem sicque cum clausula exclusiua fæminarum efficere valeat, & multis numeris seqq. vsque in finem cap. Vbi dubium hoc & nouè excitatur, & singulariter & verè explicatur. -  32 Et pro parte negatiua primum expenditur fundamentum quod ab ea deducitur coniectura, & præsumptione, quod scilicet testator videatur se voluisse conformare cum iuris communis dispositione, & id ipsum quod lex voluerit, & num. sequent. -  33 Clausulæ primogeniorum Hispaniæ, sunt interpretandæ secundum consuetudinem Hispaniæ in successione primogeniorum. -  34 Actus omnis, in quo non apparet determinatio certa, regulatur à consuetudine. -  35 Verba, hagays mayorazgo, sunt intelligenda secundum communem vsum loquendi, & intelligentiam horum Regnorum. -  36 Mandati, & commissionis fines ad vnguem obseruari debere, nec ab eis recedere licere, aut in commissionis forma excedere: aliàs non valet, quod agitur, & ibidem l. diligenter, ff. mandati, allegatio vulgata exornatur, & illustratur remissiuè. -  37 Mandatum est stricti iuris, & in dubio non extenditur, sed restringitur. -  38 Et paria sunt, quod aliquid fiat contra formam mandati, aut præter, vel citra, quia in hoc æquiparantur contra, citra & præter. -  39 Mandatum, aut commissionem excedere procuratorem, aut commissarium dici, non solum, quando ipse excedit totam formam, sed etiam quando excedit aliquam qualitatem formæ, etiam minimam. -  40 Et in proposito dubij superioris, optime ponderata verba l. 31. Tauri. -  41 In eodem quoque pro ipsa parte negatiua aliud fundamentum adductum, vt fæminarum potius inclusio, & admissio, quam exclusio debeat hapro expressa, quoties maioratum instituendi inter filios, & descendentes, ab vxore marito, vel è contra facultas, & commissio conceditur. -  42 Verba inuestituræ debent recipere interpretationem à natura feudi, scilicet proprij, & regularis, non autem irregularis, & improprij. -  43 Maioratus instituendi, facultas, & commissio alicui concessa, quod intelligatur in forma regulari, & ordinaria, provt moris est, & non extraordinariè, aut irregulariter; Gregorij Lopezij, obseruationem quandam euincere videri, vt hic adnotatur, & respondetur infrà, n. 68. -  44 Testandi facultas alicui concessa, intelligitur in forma ordinaria seruatísque regulis, & solemnitatibus ordinariis: quod explicatur infrà, num. 69. -  45 Maioratus quoties à fæmina originem sumpsit, in casu dubio, fæminæ ab eius successione non censentur exclusæ: quod explicatur infra, numero 70. -  46 Ad maioratum instituendum, vel non instituendum, liberam facultatem, & commissionem habens ab eo, qui ex Regia facultate illum instituere poterat, & à maioratus successione fæminas excludere: quod eandem habeat potestatem, quam habeat is, qui commissionem reliquit, sicque extraordinarium, & irregularem possit maioratum efficere, & num. seq. vsque in finem cap. Vbi late, & fortiter hæc pars comprobatur, & Pelaez à Mieres, Ludouici Molinæ, Iacobi Menochij, Ioannis Gutierrez, & Ioannis Matienci obseruationes in proposito satis conducibiles ponderantur. -  47 Verbum Volo, sui naturâ liberam & absolutam tribuit potestatem, etiam pro voluntate nulli legi alligatam. -  48 Verbum maioris virtutis, & potentiæ, cum verbo minoris potentiæ iunctum, illius significationem inflectere, & ad se trahere. -  49 Verbum libet, aut pro libito voluntatis, liberam, & absolutam voluntatis potestatem, facultatèmque tribuit. -  50 Maioratum ex Regia facultate instituens, quemadmodum potest fæminas à successione excludere; sic & commissarius, cui ampla, & libera facultas concessa est, provt latius hic adnotatur. -  51 Subrogatus sapit naturam eius, in cuius locum subrogatur. -  52 Cum censeatur vnus & idem. -  53 Et subrogatio fiat cum omnibus qualitatibus, natura, potestate, & immunitate. -  54 Et hoc procedit tam respectu rei, quàm personæ. -  55 Subrogatus vtitur illis priuilegiis, quibus vti poterat is, in cuius locum subrogatur. -  56 Elector, cui facultas libera concessa est ad maioratus electionem, potest amisso primogenito, secundò, vel tertiò genitum eligere, etiam si maior natu dignior sit. -  57 Et à fortiori inter descendentes agnatos vlteriores electionem facere, & prælationem concedere poterit, provt hic adnotatur, & numeris sequentibus. -  58 Affectio maior habetur ad eos, qui sunt nati, & cogniti tempore factæ dispositionis, quam ad eos, qui nec nati erant, nec cogniti. -  59 Immò descendentibus nascituris affectionis, seu prædilectionis ratio assignari non potest, nisi ex gradus proximitate. -  60 Remotioris gradus personæ, non possunt esse melioris conditionis, quàm hi, qui in proximiori gradu sunt constituti. -  61 Electionis facultas primo vocato concessa, ex subiecta materia perpetuitatis, ad vlteriores successores protrahitur. -  62 Descendentes possunt substitui in Tertio, etiam prælati proximoribus. -  63 Excessus exceptio non admittitur, quando considerato statu, & tempore præsenti, excessus non datur, licet in futurum esse possit. -  64 In liberam procuratoris, aut commissarij voluntatem, quoties aliquid relinquitur, dolus solum excipitur. -  65 Testator non videur se conformare voluisse cum dispositione iuris communis, quando aliud ex verbis dispositionis apparet. -  66 Mandati, & commissionis fines non dicitur excedere is, qui ex voluntate, & verbis eius, qui mandauit, aut commisit, processit. -  67 Argumentum ab vsu, & consuetudine testatoris, vel aliorum testatorum, non attenditur, quando de voluntate ad alium modum apparet. -  68 Gregorij Lopezij sententia relata, suprà, n. 43. explicatur. -  69 Testandi facultas alicui concessa, quod intelligatur, iuris forma seruata, assumptum illud adeo vulgatum, & ex l. si quando, C. de inofficioso testamento, deductum quemadmodum accipi debeat. -  70 A fæmina maioratus cum processit, non debere censeri fæminas exclusas, quod dictum fuit supra, numero 45. explicatur, atque limitatur. -  71 D.D. Christophori de Paz, in eodem dubio quo supra, ex num. 31. cum seq. obseruationes expenduntur, quæpost peractum, vltimáque serie absolutum caput istud, ad manus Authoris peruenerunt. PRo egregia, & notanda huisce capitia explicatione obseruandum & constituendum erit primo loco, quod in casu, & lite, quæ inter Didac. de Figueroa, & de Solis[sect. 1] ex vna parte, & D. Franciscum de Figueroa, & de Solis ex altera parte, in Senatu vertebatur, quatuor prin{ Senatus Regij Hispalensis decisio. }cipaliter in dubium, & controuersiam, excitabantur, atque adducebantur, cum ex virtute facultatis Regiæ in amplissima forma concessæ ad primogenium instituendum omnibus bonis suis dummodo cæteris filiis alimenta competentia relinquerentur, Ludouico de Figueroa & de Solis, eius marito, D. Alduncia de Solis & de Guzman, in extremis constituta, testamentoampla, & generalia liberam facultatem reliquissiet, maioratum, aut maioratus, si voluerit, & provt voluerit, inter filios suos, & descendentes instituendi, & repetierit, provt voluerit, & sibi placuerit, & si voluerit, instituendi: si noluerit, non instituendi, sicuti constat ex clausula Aldunciæ ipsius, ibi: Treseruando, y dexando para si todos los bienes susodichos y lo que toca a los alimentos de los demas nuestros hijos, conforme a de todos los dichos mis bienes, y de cada cosa y parte de ellos, si quisiere, haga, y pueda hazer mayorazgo, ò mayorazgos, mejora, ò mejoras el todo lo que quisiere, è por bien tuuiere entre los dichos nuestros hiijos, segun y como mejor la pareciere, y en la forma que quisiere, como si los dichos bienes fueran proprios suyos, &c. Quoad decisionem ergo cuiusdam articuli ad dictum Senatum ex causa appellationis ab inferiori Alati, & pro fundamento, & inuentione consanguinei cuiusdam eius familiæ, qui certum ius, & annuos reditus ex ea dispositione prætendebat, cum ipsius valorem & existentiam supponere, & præmittere, necessarium fuisset, de his omnibus, & tractatu eorum prætermitti non potuit, quamuis Aduocati non institissent. Et quod attinet ad primum articulum, Senatus ipse pro certo supposuit, & velut concludenter ego fundaui, meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut maioratum inter eos instituendi facultatem, & commissionem, in voluntatem alterius à parentibus, ita liberè posse conferri, vt meliorare, vel non meliorare, siue primogenium instituere, aut non, in eius voluntate reponatur omnino: vt si dixerit testator, quod vxor, vel maritus, vel commissarius, si velit primogenium instituere valeat, , aut aliquem ex fillis ex tertia & quinta bonorum substantia meliorare, provt voluerit, & elegerit, quod equidem sequentia fundamenta, & rationes comprobant manifestè. In primis, nam licet testatoris dispositio ex alieno[sect. 2] pendere arbitrio non debeat, & sic in alterius voluntatem non possit de iure conferri, l. illa institut. 32. ff. de hæred. instituen. l. 11. tit. 3. partic. 6. l. 29. titul. 9. ead. part. & latè explicant, atque exornant Antonius Gomezius, Decius, Socinus, Ludou. Lusitanus, Parisius, Ruinus, Menchaca, Grassus, Hyppolyt. Riminald. Peregrinus, Guil. Benedictus, Simon de Prætis, Connanus, Sarmientus, Peralta, Duarenus, & Spino, quos ego metipse adduxit, & ita notaui, atque singlariter quoque explicaui, quotidianar. controu. iur lib. 2. c. 6. n. 20. & pluribus seqq. & addo nunc alios Authores, qui latè ij proposito scripserunt, Surdum scilicet, in cons. 380. ferè per totum. Vbi vide omnino, lib. 3. Pat. Ludou. Molinam, tom. 2. de iust. & iure, disp. 157. fol. 867. Anton. Fabrum, de erroribus pragmaticorum, tom. 3. decad. 51. errore 4. 5. & seq. Iacobum Cancerium, variarum, cap. 20. de legatis, ex num. 82. vsque ad num. 108. Paul. Duran. de condit. & mod. impossib. cap. 4. per totum, tertiæ partis, & cap. 5. vbi latissimè de materia, dictæ l. illa institutio, & l. primæ, ff. de legat. 2. licet inquam testatoris dispositio in alterius voluntatem de iure non possit conferri, & sic videretur dicendum prima facie, quod facultas, & commissio ad meliorandum, & primogenium, aut primogenia instituendum, adeo planè & liberè marito relicta, vitiari ideo deberet, quod totum id in mariti voluntate reponeretur: verè tamen sustineri, & valere deberet ex eo, quod textus in d.l. illa institutio, ff. de hæred. instit. in hæredis institutione loquatur, in qua cum substantia, & vis totius testamenti de iure ciuili consisteret, singulari & recta iuris ratione Veteres decreuerunt, ex alieno arbitrio pendere non posse, sed per se se firmam esse oportere. Nam cum testamentum sit nostræ voluntatis iusta sententia, l. 1. ff. de testamentis, testamentum quod ex alieno penderet arbitrio, dici propriè testamentum non posset, cum non testatoris, sed alterius voluntatem, & dispositionem contineat: sicuti ex Connano, Grasso, & Duareno, quotidianarum harum controuersiarum iuris lib. 2. dicto cap. 6. num. 22. obseruaui. Et eam rationem, & generalitatem dictæ l. illa institutio, efficere, vt nec legatum, nec fideicommissum in liberam alterius voluntatem conferri posset, quamuis in arbitrium posset, eodem iure communi attento, num. 35. & seq. & num. 40. & seq. adnotaui, & dilucidè explanaui, an etiam post leges huius Regni, idipsum procedat, & leges Partitæ, & Tauri, quid nouum inducant, singulariter, & aliter quam hactenus fuisset, explicaui: explicarunt etiam. Pet. Ludouic. Molina, Antonius Faber, Iacob. Cancerius, & Paulus Duran. In locis relatis suprà: & Surdus ipse, eodem consil. 380. n. 26. ante finem, ipsammet rationem adduxit, quam suprà proposui, quare scilicet testamenta ex alieno non debeant arbitrio pondere. Quamuis ergo in hæredis institutione ita esset de iure communi (vt dixi) & in legatis, & fideicommissis quoque, quando substantia dispositionis in alterius voluntatem conferebatur; secus tamen, vbi qualitas, vel accessorium; & sic in casu præsenti regula iuris antiqui relati impedimento esse non debuit dictæ testatricis commissioni: nam licet substantia dispositionis in al[sect. 3]terius voluntatem conferri non possit, qualitas tamen, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantùm, confertur de iure, l. cum quid. im, 24, ff. de legatis 2. vbi Bartolus, num. 1. & communiter Scribentes id notant, l. vtrum, §. cum quidam, vbi etiam per Scribentes, ff. de rebus dubiis, & in propriis terminis post alios Authores notauit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 3. vbi pro certo præmit tit, validam, ac firmam censendam esse eam dispositionem, in qua cauetur, vt in maioratu is, qui ab vltimo possessore, vel ab alio electus fuerit, succedat: quoniam non substantia; sed sola personarum electio, & declaratio committitur, vt dixi. Et idipsum post alios quoque scripserunt Surdus, dicto consil. 380. num. 26. in fine, & 27. lib. 3. Pelaez à Mieres, de maioratu, 1. p. quæst. 48. num. 3. Antonius Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num. 48. & in l. 33. Tauri, num. 4. Iacob. Cancerius, dicto c. 20. de legatis, ex n. 93. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. q. 42. n. 2. Matienzus, in l. 5. tit. 4. glossa 2. num. 3. & ibidem Azeuedus, ex n. 11. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Afflictis, decisione 371. Rota, in nouis, decis. 542. num. 8. lib. 1. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art. 33. ex num. 52. & n. 72. Simon de Prætis, de interpretat. vitimarum voluntatem lib. 1. solut. 3. num. 5. fol. 27. quos etiam retuli, & sic notaui. lib. 2. dicto cap. 6. n. 51. & 53. Molina etiam de inst. & iur. tom. 1. disput. 157. col. 3. versic. de aliquibus, Paulus, Duran. dicto c. 4. partis 3. n. 24. & cæteri relati suprà, num. 2. D. Christophorus de Paz, de tennt, cap. 34. num. 79. & 80. Secundò deinde, & pro eadem parte facit adnota[sect. 4]tio, atque resolutio eiusdem Ludou. Molinæ, in annotationibus ad commentaria de Hispanorum primogeniis, in versiculo insuper etiam: vbi inquit, quod ea, quæ lib. 2. cap. 4. & 5. scripta reliquit, ad eos etiam trahi possunt, qui commissione, & mandato testantis, primogenia in filiis eiusdem, seu extraneos instituunt, cum hoc casu ex legibus Tauri possit à testarore, qui ob imminens mortis periculum, seu morbi impedimentum non potest per seipsum id munus explere, alteri efficiendum mandari; in eo namque casu, frequentissimè dubitari solitum est de omnibus his quæstionibus, quæ in illis duobus capitib. expenduntur. in quibus agitur de successione in primogeniis ex electione alterius. Atque idcirco quoad eos (inquit ipse Molina) ea omnia repetita censenda erunt, eàque ipsa in electione ab ipsis facta, obseruanda sunt. Quibus sane verbis non potuit apertius intentionem nostram probare, cum primogeniorum institutionem. & personarum declaratione, siue electionem, alterius voluntati liberè committi posse, tradiderit: & in melioratione clarè senserit Antonius Gomezius, in d.l. 31. Tauri, num. 4. in versic. ex quibus infero verum intellectum. Azeuedus, in l. 5. titulo 4. lib. 5. num. 11. in fine, & n. 12. & 14. qui rectè percipit contra Tellum Fernan. quod quando in voluntatem commisfarij relinquitur, quod aliquem incertum de certis possit meliorare, non potest dici, substantiam dispositionis committi, sed voluntaris executionem duntaxat, quandoquidem defunctus committens declarat id, in quo incertum de certis vult meliorari, aut vocari, quod casui nostro rectè adaptatur; nam quod maritus distribuere debere omnia bona vxoris inter liberos & descendentes, præcisum fuit, & cautum ab ipsa; voluntarium autem, in quem aut quos eorum distributio facienda esset, siue instituere, aut non, primogenium, vel primogenia. Sicque electio duntaxat, vel ordo successionis, aut modus prælationis inter ipsos, eius voluntati relinquitur, si maioratum, aut maioratus instituere velit, quod iura nostra patiuntur, & dumtaxat prohibent (vt supra dicebam) ne in voluntate alicuius substantia dispositionis remaneat, quod scilicet ipse possit, si velit, distribuere vel non distribuere bona testatoris; sicuti probat textus valde singularis, in d.l. vtrum, §. cum. quidam, ff. de rebus dubiis, in illis verbis: Verissimum est, vtile esse fideicommissum, neque enim in potestate eius, qui rogatus est, positum est, an omnino velit restiture, sed cui potius restiuat. Sic sanè in specie casus præsentis, non in voluntate mariti positum est, an velit restituere, siue ea bona relinquere: nam si maioratum, aut maioratus instituere nolit (quod eius voluntati relinquitur) non ideo bona ad dictos filios pertinere desinerent; immo inter ipsos æqualiter distribuerentur. Sic sane,[sect. 5] quod meliorandi facultate commissa tertio, & ipso ad meliorationem non eligente, neque nominante, pro non facta melioratio habeatur, vt omnes filij æqualiter admittantur, tradiderunt Petrus de Peralta, in l. vnum ex familia, §. rogo, ex num. 14. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 5. numero 41. Tellus Fernand. in l. 33. Tauri, num. 5. & 6. Mieres, de maioratu, 1. p. quæst. 48. num. 8. 9. & 13. quem retuli, & sic notui lib. 2. dicto cap. 6. num. 55. & idipsum tenuerunt Matienzus, in l. 8. tit. 4. glossæ 7. num. 2. Ioannes Gutierrez, practicarum, libro 2. quæst. 43. sub num. 3. Angulus, in l. 3. meliorationum, glossa 7. num. 2. per totum, qui in simplici commissione ad meliorandum, id libenter agnoscit, vt scilicet commissario non eligente, vel meliorante, omnes filij æqualiter admittantur: Fonatanella etiam relatus infrà numero decimoquinto, in fine, Idque per text. singularem, & in indiuiduo id probantem in l. cum pater. §. rogo, & in l. vnum ex familia, §. rogo. & in l. cum quidam, ff. de legatis 2. Cæterum, quando[sect. 6] melioratio esset commissa titulo maioriæ in filis per commissarium nominandum, siue cum facultas maioratum instituendi, commissa esset tertio, aut vxori, vel marito; tunc quidem eo non eligente, inquit, quod maioria non cessat, sed quod valet, & tenet, & habetur pro facta, & ex communi consuetudine ad maiors defertur, qui ex simplici constitutione maioratus videtur vocatus; & licet in successore sit data electio, commissario non eligente, succedet is, ad qus de iure, & communi consuetudine maioratus factus, vel pro facto habitus, solet deuenire: idque per text. in l. 7. titulo 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, & in specie sic asseuerauit Gregorius Lopez, in l. 2. tit. 15. partit. 2. verbo, esto vsaron, columna 3. vers. sed pone: quem sequitur Ludouicus Molina, de Hispan. primogeniis, lib. 2. c. 4. num. 42. & pro ipso rationes nonnullas expendit Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 48. ex num. 13. cum seq. qui tamen de veritate eius doctrinæ dubitat, & legem ipsam 7. expendit, vt Angulus idem notauit: nec distinguit (vt vides) Sequitur etiam Gregorium Lopez Pater Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 593. num. 6. fol. 184. qui inquit, quod in maioratu Hispano, quoniam de natura illius, & consuetudine, primasque maioratuum institutione est, secluso iure eligendi, ab institutore alicui relicto, succedat in illo vnus solus, ne diuidatur, isque sit primogenitus, vtique si elector è vita discedat, nullo electo, succedat solus primogenitus: quod tamen difficultatem habet, vt inferius adiiciam sub num. 14. & num. 15. nec consuetudo succedendi in primogeniis, aut ipsorum natura (vt arbitror) quicquam concludit, cum ea attendatur, quando iam semel maioratus incæpit, & formatus, atque institutus est; ita vt de maioratus institutione, & scriptura appareat, aut ex temporis antiquitate subsistat; secus autem videatur, quando initium non sumpsit, nec formatus, aut institutus est, vt in specie Gregorij Lopezij, vtpote cum maioratus adhuc institutus non fuerit, nec successorem elector nominauerit, quem tamen eligere, & instituere maioratum ipsum, testator, vel is, qui commisit, destinauit, nisi nominata persona, commissio eiusmodi facta fuisset alicui: nam eo non nominante, haberetur nominatio ipsa pro facta, vt in his terminis sequitur Gregorium Lopez Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo, quæst. 42. num. 3. in versiculo, Itaque in hoc secundo, ibi, in hoc rectè. Contra tamen tenet statim, ac ipsum quod Mieres, quando commissio non esset specialis, & in indiuiduo respectu personarum, sed committeretur electio personarum alicui, vt ibi videri poterit, & dicetur infrà, dicto n. 14. & 15. Quocunque ergo modo res se habeat, & siue vnum, siue alterum sustineatur cum Gregorio, vel contra, in quo nunc non insisto, tametsi negari non possit, pro ipso: Mieres, & Ioanne Gutierrez, & contra Gregorium eundum, Molinam, & Angulum quod dicta lex septima, titulo quarto, libro quinto, nouæ collectionis Regiæ ex eo in casu ab eis excitato, vrgere non videatur, quod testator circa personam nominandam nihil certum expresserit, aut ita certum, quod verificentur verba dictæ legis septimæ, O señalando cierta cosa que auia de hazer: quia cierta cosa no se puede dezir, quæ adeo generaliter in voluntatem mariti, vel alterius confertur, vt si voluerit, possit primogenium, vel primogenia instituere, vel meliorationem, aut meliorationes facere, easque omnia provt sibi placuerit. Res ergo videtur, quæ pro declarata haberi non potest. nec declarari ab alio; provt alio in loco Gregorius ipse agnouit expressim, in l. 25. titulo 9. partita 6. glossa magna, in versic. & si sine declaratione, vt latius infra annotabo articulo, siue decis. 2. fundamento 2. in fine. Quocunque itaque modo res se habeat, verum quod bona ipsa inter filios diuiduntur æqualiter in melioratione simplici, non facta electione, vel nominatione, aut quod filius maior, vel primogeniti succedant in maioratu, ex sententia Gregorij, nec in mariti, aut patris, vel commissarij potestate sit, priuare filios bonis præfatis, aut inter ipsos ea non distribuere, quando maioratum nollet instituere. Si autem velit, & instituat, quem aut quos eligat, in eius duntaxat voluntate reponitur; & sic duntaxat attenditur. quod præcise teneatur maritus, vel commissarius bona inter liberos relinquere, cætera autem ad electionem personarum referuntur, vt in dicto §. cum quidam, l. vtrum, singulariter deciditur, & post legem 31. Tauri, magis indubitatum est, vt statim dicetur, & videtur agnoscere And. Angulus, in d.l. 3. meliorationum, glossa 7. fol. 116. sub n. 1. in versiculo, vnde cum data facultate. Rursus & tertio loco facit Ioannis Gutierrez, practicarum lib. 2. quæst. 42. duobus principalibus casibus distinctis, resolutio, & sententia, quò loci primo præmittit casum vnum tanquam indubitabilem, quando[sect. 7] scilicet pater, aut mater dixerit, quod meliorat vnum ex filiis, quem vxor, vel maritus, vel commissarius elegerit: tunc namque tam iure Regio, quàm communi attento, dispositio valet, ex ratione suprà. in initio huius capitis assignata, quod electio personarum duntaxat, non sustantia dispositionis in voluntatem alierius confertur; provt ibi resoluit numero primo, post Anton. Gomez. Palac. Rub. Couar. Tellum Fernand. & Mieres, & dicit id probari ex l. 5. tit. 4. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Ego quoquo ita obseruaui, & Pet. de Peralta, Lud. Molinam, & Pelaez à Mieres, alio in loco vltra relatum à Gutierrez, recensui, quotidian. harum controuers. iuris, lib. 2. d. cap. 6. num. 53. & 54. vbi videri poterit. Deinde[sect. 8] Gutierrez ipse, n. 2. casum alium magis dubitabilem proponit, quando scilicet pater, aut mater non dixit, se meliorare vnum ex filiis, quem vxor, vel maritus, aut commissarius elegerit, sed in hunc modum dixerit, Concedo facultatem vxori meæ, vel è conuerso, marito, aut alteri, meliorandi vnum, vel duos ex filiis, vel nepotibus meis: & tunc quidem dubium facit, quoniam cum substantia dispositionis conferri videatur in voluntatem alterius, commissio, siue dispositio ipsa valere non debet. Et ita tenuit in terminis, ac post decisionem l. 31. Tauri, Tellus Fernand. ibidem, num. 2. per totum, maximè ad finem, in versic. sin autem esset data facultas, vbi in hoc casu loquitur, & sic esse intelligendam legem illam, quæ est hodie l. 5. tit. 4. lib. 5. nou. col. Reg. affirmat: sed violenter equidem, & diuinatoriè, vt vtar verbis à me iam prolatis, lib. 2. dicto cap. 6. num. 56. in fine. idcirco contrariam sententiam in ipsomet casu Tellus idem tenuisse videtur, in l. 32. Tauri num. 4. provt Ioannes Gutierrez, statim referendus, latè ostendit: & probarunt expressim Emanuel Costa, in cap. si pater, de testament. in 6. in 1. p. in verbo, pauperes, num. 7. Ioannes Marienzus, in d.l. 4. titulo 4. lib. 5. glossa 5. per totam. & ibidem Azeuedus, num. 12. & 13. Auendañus, in d.l. 31. Tauri, glossa unica, num. 5. per totum, latius Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. dicta quæst. 42. num. 3. per totum, vbi constanter & verè tuetur, quod in specie proposita, executio tantum, hoc est, electio personæ incertæ de certis, non substantia dispositionis conferatur in voluntatem tertij: & quod hoc modo intellecta l. illa 31. Tauri, non corrigit ius commune, sed declarat illud, ac nihil addit. Quod etiam ex mente aliorum Authorum huius Regni procedit, vt dicto cap. 6. sub num. 57. in versic. inquit tandem. Ego ipse notaui, ac maxime eorum, quos suprà hoc eodem cap. numero 3. citaui, ex adnotatione illa Ludouici Molinæ, ad commentaria de Hispanorum primogeniis, in versiculo insuper etiam, quem recensui suprà, num. 4. Mouetur autem Gutierrez, idem triplici fundamento: primum consistit in ratione prædicta, quod executio tantum, non substantia commissa fuerit, Secundum est, quod idem sit dicere, melioro, vel concedo facultatem meliorandi. Tertium, ex verbis dictæ l. 31. Tauri, vbi ad instituendum hæredem requiri tur, quod in commissione exprimatur nomen hæredis instituendi: ad meliorationem autem faciendam & cætera in ea lege contenta, tantum requirit lex, quod specificetur ad quid datur mandatum, vel commissio. Quod etiam pro certo supponit Molina, in dicto annotationum loco. Ego verò, eodem lib. 2. dicto cap. 6. num. 57. & tribus seq. quamuis in effectu Ioannis Gutierrez placitum & sententiam probauerim, nonnulla addenda, & nouiter obseruanda duxi: ac Primum quidem, inter hos duos casus, Melioro vnum ex filiis, quem vxor, vel maritus, velalius elegerit: aut Concedo facultatem, vel do potestatem vxori meæ, vel marito, vel cui alteri meliorandi vnum ex filiis meis, manifestam differentiam esse, ex quo in primo casu expressa adest dispositio & voluntas ad meliorandum: dixit enim ipse testator, se meliorare, & electionem tantum, aut declarationem commisit: in secundos vero casu totum negotium commisit voluntati alterius, ad quam se referens, nihil disposuit, nec dixit se meliorare; sic substantia dispositionis, & an velit meliorare, nècne, in voluntatem tertij collata videtur, provt dicto num. 48. cap sexti, probaui, & in fine eiusdem numeri, & numero 59. & seq. nihilominus Ioannis Gutierrez sententiam ideo amplexus sum, quod ipsa ex decisione dictæ l. 31. Tauri, hodie l. 5. tit. 4. lib. 5. adeò expressim probetur, vt dubitandi rationi locus esse non debuerit, sicuti constat ex verbis ipsius, ibi: En esta manera, el poder para hazer heredero, nombrando el que da el poder por su nombre, a quien manda, que el comissario haga heredero, y en quanto a las otras, hoc est, meliorationes, exhæredationes, substitutiones, & alia, de quibus ibi. señalando para que le da poder, y en tal caso el comissario pueda hazer lo que especialmente el que le dio el poder; señalò, y mandò, y nomas. Ex his sanè verbis, committentis potestas, & commissio, tantum restringitur quoad institutionem, aut nominationem hæredis, videlicet vt testator in commissione teneatur exprimere nomen hæredis instituendi, in cæteris vero rebus (& sic in meliorationibus) liberæ eiusdem voluntati totum relinquitur, vt quicquid velit: dando commissionem efficiat, vt constat ibi: Y en quanto a las otras cosas, serialando para que le da poder. Sed in quæstione proposita signat, & expressim dicit, quod concedit facultatem, vt meliorationem facere possit commissarius; ergo licitè poterit testator eo modo efficere,& committere, ac commissarius implere, quamuis absque commissione non posset, ex ipsa l. 31. Tauri, quæ tantum hoc statui, vt in aliis rebus vltra institutionem hæredis detur commissio, ne fiat fraus, idq́ue prouidere contendit lex ipsa, vt constat ex sui præfatione, quæ causam finalem dispositionis ostendit, & mentem concedentis declarat, provt dicto cap. 6. libri 2. num. 60. obseruaui; sed tunc fraus non contingit, si impleatur id, quod à testatore expressum est, sed potius impleri vult lexilla, ergo malè retorquetur ipsa, vt aliud significet, quam quod verbis exprimitur, provt etiam & ibidem dixi, & adieci, quod resolutio hæc non est Authore aliquo, vel authoritate destituta; imo confirmari potest ex sententia eorum Interpretum, quos retuli eodem cap. 6. num. 39. & 46. qui apertè præsentiunt, ex dicta l. 31. Tauri, dispositionem posse in alterius voluntatem conferri: & non eundo per alias ambages, in terminis eiusdem l. Regiæ 31. quod legata, ac etiam aliæ dispositiones particulares quæcunque, ex legibus Tauri in voluntatem alterius validè conferantur, securè, & concludenter probasse Peraltam,. in locis relatis eodem capite 6. dicto numero 39. & 46. ad quem nullus Scribentium omnium animaduertit, sed melioratio Tertij & Quinti est legatum: aut saltem prælegatum, & quota pars bonorum, non hæreditas, secundum Authores à me relatos ibi, num. 62. ergo meliorandi potestas, etiam in voluntatem alterius conferri poterit ex lege illa, quæ tantum contenta est cum hoc, quod in commissione exprimatur, ad quid facultas datur, eo autem expresso, præter hæredis institutionem, quodcunque committi permittit, vt latius d. cap. sextò adnotatur. Quartò denique & vltimò facit id quod in eisdem, in quibus versamur terminis ego scripsi, atque dilucidè obseruaui eod. lib. 2. cap. 6. numero 63. vbi vl[sect. 9]tra Ioannem Gutierrez, & cæteros huius Regni Interpretes, tertium casum adduxi, & consideraui, quando scilicet meliorare, aut non meliorare, vel maioratum. instituere, in voluntate mariti, vxoris, vel commissarij, ita liberè positum sit, vt nihil disponere, aut exprimere testator, vel committens voluerit, sed duntaxat dixerit, quod si maritus, vxor, vel commissarius voluerit, melioret, aut meliorare possit, vel in aliquem ex filiis primogenium instituat & in hoc casu idem dicendum, quod in præcedenti asseueraui, quod scilicet dispositio valeat, & commissarius virtute dispositionis & commissionis primogenium instituere valeat, fine ad maioratum, aut meliorationem filium quem voluerit, nominare: quod probatur Primò ex verbis dictæ l. 33. Tauri, quæ in hoc cauillari non possunt, probant enim expressim, præter institutionem hæredis, quodcunque committi posse, etiam liberè, vt eodem, cap. latiùs probaueram numeris præcedentibus, Secundò probatur ex sententia & resolutione Petri de Peralta, relata. & sæpe à me repetita dicto cap. 6. quæ hunc casum decidit apertè, & æqualiter comprehendit, sicut præcedentem, vt maiori comprobatione ipse non indigeat. Tertiò probatur ex resolutione eorum Authorum, quos ipsomet cap. 6. numero 57. recensui, qui in casu superiori commissionem eo modo conceptam, validam esse defendunt, & tamen in eo substantiam dispositionis commissam, sicut in hoc, nec differentiam reddi posse, euidenter probaui, & d. cap. 6. num. 93. animaduertebam: & num. 64. adieci, non vrgere in contrarium Roderici Suarez authoritatem relatam ibidem num. 52. quippe cum ipse loquatur in terminis iuris communis, non in terminis dictæ l. 31. Tauri provt ibi explicaui. Nunc vero addiderim, idipsum, quod contendimus, apertè tenuisse Ludou. Molinam, de Hisp. primogeniis lib. 2. cap. 4. num. 2. & seq. dum agit de primogeniis. quæ ex electione consistunt, & de electore, cui libera eligendi facultas, & per verba liberam voluntatem denotantia, concessa est. Idque maximè coniuncto eiusdem Authoris loco altero, in annotationibus scilicet, in versiculo insuper etiam, lib. 2. cap. 4. & 5. vbi ea omnia, quæ duobus eis capitib. dixerat, ad eos trahi posse firmat, qui ex commissione & mandato testantis primogenia inter filios, seu extraneos instituunt, cum hoc casu ex legibus Tauri possit à testatore id alteri committi, ipseq́ue idem ius habeat, quod electori ipsi duobus capitib. concesserat. Tenuit etiam apertè post Petrum de Peralta Pelaez à Mieres, de maioratu, 1. parte, quæst. 47. num 11. Ioannes Matienzus, in l. 5. titulo 4. glossa 3. numero primo, libro quinto, nouæ collect. Regiæ. vbi inquit, singulariter in proposito, eo in textu (qui est l. 31. Tauri) fieri differentiam inter hæredis institutionem, & meliorationem, Vt in illa mandatum testatoris debeat esse specificum, non solum ad instituendum hæredem, verum etiam ad instituendum talem hæredem. quem in mandato & commissione specifice nominare tenetur. In melioratione autem sufficit, si in mandato dicatur, quod meliorare possit alterum ex filiis, vel descendentibus; qui est proprius noster casus (vt vides) & rationem differentiæ assignat statim ipse Matienzus, & numero secundo: refert Telli Fernand. declarationem, quam numero tertio improbat, dicens, eum loquutum contra verba, & contra mentem eius legis, vt latiùs id probat. Et hactenus de primo dubio, aut articulo, in quo Senatus Hispalensis, iuridicè & rectè supposuit, & pro certo habuit, facultatem ab vxore marito concessam in casu proposito, de iure subsistere. Indeq́ue atque ex superioribus, manifesta ratione euincitur Tellus Fernandez, qui in dicta lege trigesima prima Tauri, numero primo, & secundo existimauit, nominationem[sect. 10] specialem requiri eius, qui meliorandus, aut substituendus est, cum tamen verba eius legis, id non requirant, sed duntaxat probent, in institutione esse nominandam personam hæredis, neque ad alia possint referri, de quibus lex ipsa non meminit, sicque prædicta valeant absque nominatione eius, qui meliorandus, seu substituendus est, expediri, & committi; sicuti contra Tellum tenuerunt Emanuel Acosta, Palacios Rubios, & Ioannes Matienzus, cum quibus Velazquez Auendañus, id explicans, in dicta lege 31. Tauri, num. 5. per totum, qui ex alio quoque recte confutat Tellum, quod ipse in lege 33. Tauri, numero 4. referens Palacios Rubios, & Couarruuias obseruauerit, valere commissionem meliorandi vnum de certis non nominatum, sed in eo decipitur, quod existimat, attenta dicta l. 31. Tauri, dubium esse, cum sane dubium non esse, immò planum, omnes tenuerint, vel saltem pro certo supposuerint, qui hucusque in leges, Regias commentaria ediderunt. vt ex relatis suprà, dilucidè apparet. Quoad secundum verò Articulum principalem,[sect. 11] maritus scilicet, aut vxor, vel alius, cui data est com{ Hispalensis Senatus singularis decisio. }missio, & facultas, vt meliorationem facere, vel maioratum instituere valeat, in aliquem ex filiis, aut descendentibus, per quæcunque verba commissio, aut facultas detur, intra quod tempus teneatur eligere, & meliorare, aut primogenium instituere, & an post annum possit, aut post terminum præfixum in lege 33. Tauri, quæ hodie est lex septima, titulo quarto, libro quinto nouæ collect. Regiæ. Senatus noster iuridicè, & meritò definiuit, nominationem, atque electionem in casu præsenti post annum, & viginti abhinc mensibus post mortem testatricis factam, teneri de iure; sicque commissarium, aut eum, cui eiusmodi eligendi, & nominandi facultas concessa est, etiam post annum eligere & nominare valere, & quousque lis contestatur super tali electione. Senatus autem decisio sequentibus comprobatur fundamentis, & rationibus. Inprimis, quia quando testatoris, vel legis dispositio, indeterminatè loquitur de tempore, sufficit actum quocunque tempore fieri, nec præcisè intra annum fieri opus est, l. qui fundum, ff. de contrahenda emptione, l. prima, §. meminisse, ff. de ventre inspiciendo. Craueta, in consilio. 14. numero tertio, & cum Riminaldo Petrus Surdus, decisione 226. numero 4. Caldas Pereira, de renouatione emphyteutica, lib. 1. quæst. 17. num. 24. vbi inquit,. quod vbi lex certum tempus, vtl terminum non præstituit ad aliquid agendum, illud expediri quocunque tempore sufficit, nec vlla temporis obstet præscriptio: Et citat text. in dicta l. qui fundum, & in l. in venditione. §. de tempore. ff. de bonis autho. iud. possid. Bartolum etiam, Romanum, Iason. & Rebuffum, & nonnulla ad propositum tradit: sed in casu præsenti indeterminatè loquitur dicta testatrix, ergo sufficit præfato, & quocunque tempore factam dictam nominationem, aliàs si determinatè loqueretur, voluntas adimpleri deberet. Tempus namque à testatore[sect. 12] præfixum commissario, vel executori, seruandum est omnino, vt in l. statu liberos, §. si quis hæredi, ff. de statu liberis. & post Didac. Castellum, Gregorium Lopez, Ioannem Lup. Antonium Gomezium, Tellum Fernand. & Couarr. annotauit Matienzus, in l. 7. glossa secunda, titulo 4. numero 3. libro 5. & glossa 5. & in l. 14. glossa prima, num. 36. eodem titulo, & libro. Mieres, de maioratu, 1. parte, dicta rquæst. 48. num. 9. & 10. Ludou. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 4. num. 4. num. 43. Sarmientus, in l. prima, ff. de legatis 2. num. 23. in illis verbis: Et in hoc dic, aut testator tempus imposuit, & id seruari debet, & post illud tempus cessat potestas, vt in l. statu liberum, §. stichum, infra eod. & c. vbi explicat, executoris testa[sect. 13]menti potestas, quanto tempore duret. Latius Ioannes Matienzus, in dicta l. 14. titulo 4. glossa prima per totam, vbi longa serie id tractat, & in l. 7. eodem tit. 4. glossa 2. Secundò deinde pro eadem parte facit id, quod in[sect. 14] eisdem, in quibus versamur terminis adduxit, magistraliter resoluit eruditissimus Gregorius Lopez, in l. 25. titulo 9. partita 6. in verbo, del atio adelante, vbi inquit, quod lex illa facit ad quæstionem, vt si mulier det marito facultatem eligendi vnum ex filiis ad maioratum per eam institutum, vel meliorandi vnum ex filiis suis, quem maritus elegerit, quod si maritus non eligat intra annum, quod sit exclusus à tali electione, & si post annum eligat, vel nominet filium, quod talis electio, vel nominatio non tenet; sed contrarium esse verius profitetur, quia quando datur electio personarum, non finitur facultas ad hoc data, sed durat perpetuò, quousque lis contestatur super tali electione, vt tenet Bartolus, in l. finali. §. primo C. communia de legatis. per text. in l. cum quidam. ff. de legatis secundo. vbi etiam Bartolus, num. 8. per illum text. sic resoluit. Et ibidem sequuntur Baldus Imola, Castrensis, & cæteri. Baldus etiam ipse, quod in dicta l. finali. §. primo, columna 4. versiculo quæro testator. contrarium non dixerit, immò si rectè perpendatur, id ipsum quod Bartolus velit, eruditè ipse Gregorius deducit, & ex verbis eiusdem Baldi concludit quod ipse potius senserit, in casu extra pias causas, electionem elapso etiam anno, remanere apud maritum, & sic in eo duntaxat à Bartolo dissentiat, quod etiam in relicto ad pias causas, elapso anno ante interpellationem, per litis contestationem, facultatem eligendi durare, Bartolus crediderit; & quamuis nonnulli eum sequuti fuerint, magis tamen communiter Interpretes improbant, sicuti resoluunt Couarr. in cap. 3. numero 7. de testamentis. Padilla, in dicta l. cum quidam. num. 27. de legatis 2. Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 58. num. 2. Matienzus, in l. 7. tit. 4. glossa 2. num. 2. lib. 5. & in l. 14. glossa prima, num. 45. eod. titulo, & lib. Ioannes Gutierrez. practicarum lib. 2. quæst. 43. numero 2. in principio. Et iterum in versic. tertia opinio est. Quicquid ergo sit in legatis, & causis, piis, in quæstione proposita (subdit idem Gregorius Lopez) nullum, est dubium, quòd lapsus anni non excludat dictam facultatem eligendi: & verba sequentia adiicit (ex quibus & l. 33. Tauri constitutione, & d.l. vlt. §. sed & si quis. C. communia de legatis, cui conuenit dicta l. 5. tit. 9. partita 6. satisfacit) Neque prædictæ assertioni refragabitur. lex Tauri 33. Quia in præfinitione termini, de qua ibi non comprehenditur iste casus. Immò lex ea vult isto, casu, commissarium semper esse obligatum ad faciendam declarationem, sibi commissam defuncto. Et sine declaratione potest à iure suppleri, lex ista habet pro facta elapso illo termino talem declarationem. Si vero declaratio sit necessaria, ita quod à lege non possit suppleri, ex mente illius legis videtur, quod sit adhuc fienda, etiam elapsis illis terminis. de quibus ibi. Et ad istam legem Partitarum, & similes respondetur, quod procedunt in electione rerum, non in electione personarum. Hactenus Gregorius Lopez, qui id ipsum tenet in l. titulo, 10. verbo, Obispos, eadem 6. partita, & verba eius prænotari, atque ponderari debent omnino, cum præbeant adeo verum, & congruum responsum ad dictam legem 33. Tauri, quæ præcipuè adducuntur, atque excitantur Interpretes hi, qui aliter, & in contrarium statuunt, vt statim videbitur. Cum etiam adeo apertè dixerit, actum facultatis. & commissionis meliorationis in vnum ex filiis, aut primogenij inter eos instituendi non dici actum, qui à lege suppleri, aut declarari potest, ex quo ex eligentis declaratione ita necessariò dependet, vt cum possit ipse vnum ex pluribus pro libito eligere, nec fit maior in vno, quàm in altero eligendi obligatio, nec apparere, nec declarari, siue, suppleri non possit, quis sit eligendus, aut quis eligeretur, sicque declaratione, aut electione non facta, admitti omnes æqualiter debeant, provt in simplici melioratione omnes conuenire, dicebam surprà, num. 5. in maioratu autem dissentire, ibidem adnotaui num. 6. verè tamen in maioratu eandem militare, quam in melioratione rationem, apertè præsentit Gregorius. Lopez, in verbis nunc relatis. Nam cum in melioratione, & maioratu loqueretur, dixit expressim, declarationis ad maioratum eligendi actum, non esse eiusmodi, qui à lege, vel ab aliquo declarari, vel suppleri. valeat, si ab ipso, cui electio commissa est, non fiat. Idque (vt ego arbitror) ideo, quia nescitur, quis esset nominandus, aut eligendus. Et quamuis ex legibus, & consuetudine huius Regni filius maior succedere soleat in maioratu, is pro electo haberi non debet, si electio non fiat, quia alius forsan eligeretur & etiam filius minor, vt liberæ electionis facultas operaretur suum effectum: iuxta resolutiones Molinæ, de Hispanor. primog. lib. 2. cap. 5. ex num. 1. vsque ad num. 7. Ioannis Gutierrez, practicarum, lib. 2. quæst. 67. num. 3. Mieres, de maioratu, 1. p. quæst. finali. Patris Molinæ, tom. 3. de iustitia & iure, disputat. 594. Hieronymi Cæuallos, practicarum commun. contra communes, quæstione 265. ex quo ergo nullus est nominatus, & eum, qui nominaretur, succedere defunctus voluit, satius esse videtur, inter omnes bona diuidere, aut eos æqualiter admittere, quam primogenito maioratum tribuere, qui forsan non eligeretur à commissario: quod est notandum, & cùm casus se offeret. maturè deliberandum, inspiciendo etiam, an bona non diuidi, sed maioratum institui, desiderauerit omnino testator vel is, qui eligendi facultatem commisit: & his addendum, quæ dicta fuere suprà, n. 5. & 6. Obseruandum denique, ipsis nunc traditis, conuenire videri apertè Ioannem Gutierres, practicarum lib. 2. dicta quæst. 67. num. 3. in vers. Si vero commissio,[sect. 15] in illis verbis: Si verò commissio non sit in indiuiduo, & specialis respectu personarum, sed committatur electio ipsarum alicui, tunc crederem minime post terminos dictæ l. 33. Tauri, in hoc secundo casu, quo alicui datur facultas testandi, fieri posse prædictam electionem, & declarationem, cùm tunc expirauit mandatum, vt in dicta l. 33. nec hoc casu potest haberi pro facta, cum requiratur, & sit necessaria electio, & declaratio qua non facta, nulla magis ratio potest dari, quid censeatur facta electio vnius, quam alterius ex filiis, qui si omnes contendant de se factam censeri, mutuo concursu se impedient, sicque melioratio in neutro locum habebit; & ita est tenendum, provt tenet Tellus hic num. 5. Pelaez etiam, vbi supra, num. 9. quicquid voluerit etiam de hoc casu Gregorius Lopez, &c. Et vide Fontanellam, clausula 4. glossa 9. parte 3. ex num. 29. & parte 5. ex num. 11. Rursus & tertiò facit pro eadem parte Ludouic.[sect. 16] Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. secundo, capite 4. numero 43. vbi cum versaretur in hac electionis ad successionem maioratus materia; resolutiuè firmauit, quod electio ipsa ab electore illicò facienda est, nisi longius tempus ab ipso. testatore concessum fuerit. Quamuis enim aliàs vbi electio competit ex testamento, annus ad eligendum concedatur, ex decisione text. in l. finali& sed & si quis; C. communia de legatis. Ille tamen. textus de electione rerum ex testamento concessa, non autem de personarum, electione intelligendus est: ideoq́ue ( subdit ipse Molina) is, cui electio personarum fine præfinitione temporis concessa est statim post factam requisitionem cum commodè poterit, eligere tenebitur. Ecce vbi ante factam requisitionem etiam post annum non videri in mora constitutum cum, cui electio personarum commissa est, statuit expressim; & communem opinionem profitetur Peralta, in dicta leg. cum quidam. de legatis secundo. num. 8. & D. Anton. de Padilla ibidem, n. 23. D. etiam Franciscus Sarmientus, num. 31. in illis verbis: Item nota, quod hæres debet statim eligere, & potest moram purgare vsque ad petitionem, scilicet eius, cuius interest. Et sic etiam post annum. Et id ipsum profitentur Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 2. littera D. conclusione 104. numero 5. folio 481. Molina, de iustitia & iure, tom. 3. disputat. 693. num. 7. fol. 185. qui Molinam sequitur in loco relato. Sic sane explicari potest sententia eorum, quos retulit Petrus Surdus, decisione 226.[sect. 17] numero 7. ad hoc, quod electio, & nominatio personæ fieri debet statim, & fine mora, quamprimùm id fieri potest per doctrinam Bartoli, in dict. l. cum quidam, num. 8. & alios Authores ibi relatos. Non enim excluditur, quin mora. possit purgari vsque ad litis contestationem, immò quod ante ipsam contestationem, & requisitionem, vsque adeo nominandi facultas duret, vt in mora constitutus antea non videatur is, qui eligere, aut nominare debet; asseuerarunt alij iuris Interpretes quos ipse Surdus adducit num. 8. & ij quidem intelligunt, quod eligere debens, vt dicatur in mora, quando interpellatus recusat eligere, & sic quod durat ius eligendi vltra annum. Quamuis autem in casu ibi proposito, & in quæstione ex facto emergenti Senatus Mantuanus (vt idem Surdus refert) definierit, nominationem intra annum fieri debere, & tanto tempore amitti facultatem nominandi; quod attinet ad casum præsentem, ex eo Senatus illius decisio non obstat, quod ipsius termini longè distent à terminis casus præsentis, & diuersa ratio militet; Inprimis, quoniam Surdus loquitur in contractu emptionis facto nomine personæ nominandæ, in quo facta nominatione. transit dominium. in nominatum, & vnica gabella soluitur facta etiam nominatione, quasi nominatio fiat pro executione primi contractus, vt ibi explicat num. 1. & 2. dicens, quod in ea patria multi fiunt contractus locationum, venditionum, & similium, nomine personæ nominandæ, idcirco cum ita assidue contractus ad eum modum celebrentur, conueniens visum fuit vt nominationes fierent intra annum, ne in pendenti esset, in quem rei emptæ dominium transiret, aut quis nominaretur; sicque ab obseruantia, & consuetudine magis, quàm ab alio, Senatus adducebatur in illo casu; quod profitetur ipsemet Surdus, ante num 10. ibi: Motus principaliter quod ita fuit semper obseruatum vt, nominationes fierent intra annum, Quod non leue præstat argumentum ad iustificationem. & comprobationem decision is Regij Hispalensis Senatus, cum contrarium aliquando obseruatum fuerit, nominationes eiusmodi non, finiri per lapsum anni, nec ante requisitionem videri in mora constitutum eum, qui eligere debet provt Interpretes huius Regni supra relati obseruant. Quod autem adiicit idem Surdus, visam fuisse iustam eam obseruationem ex eo, quod vbi tenetur quis aliquid facere, dicitur in mora, si cùm primùm potuit, non fecit; & hoc tantò verius esse, quantò nominatio. ipsa pendebat à sola voluntate, & potestate emptoris, siquidem conditio potestatiua habetur pro defecta, si is. qui debet implore, non curat id facere, quamprimùm. potest: l. hæc conditio. ff. de condit. & demonst. id inquam non refragatur, quoniam (vt dixi) termini sunt diuersi à terminis nostræ quæstionis, vtpotè cum venditoris non intersit quærere, quod nominet; nam eo non nominante, emptor ipse remanet obligatus, iuxta sententiam Authorum, quos ibi Surdus recenset numero 12. Et sic effectum sortitur emptio, quomodocunque id fiat. Quod non ita contingeret in casu nostro, iuxta ea, quæ superiùs obseruaui. Et cum vltimæ voluntates fauorabiliores sint, quam contractus, fauor quidem ipse postulat, vt, ante requisitionem, & moram, etiam elapso anno is eligere possit, quem eligere testator desiderauit. Denique Castrensis, Simon de Prætis, & alij, quos etiam Surdus, refert numero octauo, & dicto numero 12. in versiculo, ex his tollitur, quod annus non incipiat currere nisi à die interpellationis, etiam in contractibus, constanter asserunt, & ita nisi ab obseruantia Senatus adduceretur, res esset in dubio, etiam in illo emptionis contractu. Quartò prætereà facit, nam licèt ex dicta l. 33.[sect. 18] Tauri, quæ hodie est l. 7. titulo 4. libro 5. in noua legum recollectione, Commissario ad testamentum faciendum; præfigatur terminus quatuor mensium, si tempore commissionis præsens erat in loco vbi facta fuit; & sex mensium, si erat tunc temporis absens; & vnius anni, si erat eo tempore extra Regnum: & inde sequi videatur, quod commissarius, aut is, cui meliorandi vnum ex filiis, aut primogenium inter[sect. 19] eos instituendi, facultas conceditur, teneatur præcisè intra terminum eius l. Taurinæ id efficere, nec postmodum possit moram purgare; sicuti expressim tenuit D. Anton. Menes. de Padilla, in dicta l. cum quidam, numero 28. de legatis secundo, dicens, quod si maritus dicat in suo testamento, se meliorare filium in Tertio & Quinto bonorum, quem vxor sua nominauerit, videri, quod statim teneatur nominare, ex dicta l. cum quidam, vel forte potest illam nominationem facere intra quatuor menses, argumento dictæ l. 33. Tauri & dictæ l. 7. titulo 4. vbi Matienzus, glossa 3. per totam, id ipsum admittere videtur in meliorandi quoque facultate commissario relicta, quatenus indistinctè asserit, moram purgari non posse elapso illo termino. Angulus etiam, in lege 3. meliorationum, glossa 7. numero secundo, ibi, lapso termino, & c. folio 116. & numero 3. licèt articulum non proponat in terminis. Pelaez à Mieres. de maioratu, prima parte quæstione 48. ex numero 3. vsque ad numerum 9. quò loci constanter defendit, quod elapsis terminis in d.l. 33. statutis, excludi debet commissarius (siue maritus, siue vxor, siue alius fuerit) , à iure nominandi & eligendi ad maioratum, vel meliorationem; idque propter verba legis ipsius, E passados los dichos terminos, no pueda hazer mas, que si el poder no le huuiera dado: Quia cum dicta l. 33. Tauri, sit posterior d.l. 31. est referenda ad omnes casus comprehensos in ipsa l. 31. vt ibi fundat; & omnia, quæ in vxore ( cui à marito facultas meliorandi, aut primogenium instituendi, concessa est) statuit, procedere inquit æqualiter per easdem rationes, vbi maritus vxori talem commissionem dedit. Et Mieres ipsum sequitur indistinctè, nec dubium disputat Azeuedus, in d.l. 7. titulo 4. 1. lib. 5. numero primo, vbi inquit, quod facultas meliorandi alicui data ex forma l. 31. Tauri, finitur lapsu temporis in d.l. 33. Tauri, præfixi. Quod idem antea tenuerat, & Padillam duntaxat retulit; in dicta l. 5. titulo 4. lib. 5. numero 16. fol 120. vbi inquit, sic in facto respondisse. Et quando facultas ex forma, dicta l. 33. Tauri, concessa est, & sic in eo casu, quo quis testamentum minime condidit, sed mandatum concessit alteri ad testandum pro se virtute harum legum Tuari, quod seruandus sit tenor dictæ l. 33. Tauri, cum suis terminis; resolutiuè, obseruauit Ioannes Gutierrez, & in eis terminis Pelaez à Mieres sententiam amplectitur, libro secundo, practicarum quæstion. quæstione 43. numero 3. in versiculo, si vero loquamur eo casu, folio 408. qui subdit, quod in hoc casu, si specialis, & indiuidua commissio suerit facta alicui in mandato ad testandum, instituendi, e hæredandi, substituendi, vel dandi tutorem, nominata persona, iuxta terminos dictæ l. 31. Tauri, si id non fiat, pro facto ipsius legis dispositione habebitur, & persona nominata pro meliorata. Si verò commissio non sit in diuiduo, & specialis respectu personarum, sed committatur electio ipsarum alicui vt in nostra quæstione; tunc credit Ioannes Gutierrez, post terminos dictæ l. 33. Tauri, in eo casu, quando datur alicui facultas, testandi, minimè fieri posse electionem, nec nominationem haberi pro facta, sicque Pelaez placito, & resolutioni adhæret in terminis prædictis, quando quis testamentum non condidit, & ex forma dictæ l. 31. Tauri, facultas meliorandi concessa est. In quibus etiam terminis quæstionem proposuit in summario numeri primi, Azeuedus in d. l. 7. tit. 4. lib. 5. Ad principium ergo huiusce quarti fundamenti[sect. 20] deueniendo quamuis inquam sequi videatur, quod terminus dictæ l. 33. Tauri, in casu præsenti debeat obseruari, vt is, cui eligendi facultas concessa est, intra eum teneatur eligere, nec moram purgare posfit; vere lex ipsa non vrget, nec casum eundem ita decidit, vt Gregorij Lopezij, Ludouic. Molinæ, & sequacium relata sententia, non modò authoritate, sed etiam ratione concludenti superare non debeat contrariam nunc relatam. Nam cum lex illa sit noua, & exorbitans, non est trahenda ad casum adeo dubium, sed potius iuxta iuris communis regulas, & superiorum Authorum doctrinas moderanda, & accipienda, in casu non claro. Idque vel eò magis, quod in casibus, in quibus commissarius intra terminos dictæ l. 33. Tauri, non nominauit, vel elegit, aut munus sibi iniunctum non adimpleuit, lex eadem voluit, que sea auido como si el tal commissario lo hiziesse, o declarasse, passado el dicho termino. vt in fine eius scribitur, iuncto versiculo, pero lo que el testador le mandò señalada y determinada mente, sennalanda cierta cosa que auia de hazer. Sane in terminis nostris, quamuis testator specifice dixit, quod certum quid commissarius faceret, hoc est, quod melioraret vnum ex filiis, quem vellet, aut inter eos maioratum institueret; si commissarius ipse id non fecerit, nec animum suum declarauerit, no es de natureleza esta cosa, que pueda ser auida, como si el comissario lo hiziesse, y declarasse, quia nullum elegit, neque nominauit, & sic nullus haberi potest pro nominato, nec melioratio locum obtinet, sed omnes æqualitet admittuntur vt dixi supra, numero 5. ex communi omnium resolutione. Non etiam maioratus haberi potest. pro instituto, nominatione non facta, iuxta opinionem Pelaez à Mieres, relatam supra, numero sexto, & 14. & 15. contra Gregorium Lopez, Qum sequitur contra Gregorium ipsum Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo, dicta quæstione 43. numero tertio, in versiculo, verò commisso. Et quamuis Ludouic. Molina, & alij, eiusdem numeris suprà relatis Gregorium sequantur, & filio primogenito deferri maioratum, asseuerauerint: quod attinet ad nostrum casum, etiam elapso anno, & finitis terminis dictæ l. 33. Tauri, dummodo sit ante moram post interpellationem, & requisitionem, quod possit eligere, & nominare is, cui eligendi facultas commissa est; tanquam indubitatum tenuit Molina idem, suprà commemoratus: cùm ergo ratio, & dispositio eiusdem l. 33. Tauri, in hoc casu deficiat, & non declaratum, pro declarato haberi non possit, nec à lege suppleri; sequitur euidenter, legis ipsius verba ad hunc casum trahi non posse, nec ipsum in eis comprehensum. Sicque Pelaez à Mieres & sequacium placitum non admittendum, quatenus elapso termino præfixo in dicta lege 33. Tauri, facultatem eligendi non competere; asserit & eadem duntaxat lege Tauri principaliter subsistit. Denique & vltimo facit, nos versari in casu, quo[sect. 21] dicta D. Alduncia de Solis, quæ marito concessit adeo liberam meliorandi, vel non meliorandi, maioratum, aut maioratus instituendi, vel non, facultatem: testamentum equidem condidisse, & multa, atque omnia præter maioratus institutionem disposuisse; sicque terminos esse diuersos ab eis, quibus quis testamentum minime condidit, sed mandatum alteri concessit ad testandum pro se virtute legum Tauri, & insuper ad meliorationem, seu maioratum faciendum, in quibus dictæ leges loquutæ, id de temporis, aut termini lapsu scribunt, & statuunt, quod in dicta l. 31. & 33. inuenitur. In hoc autem casu non loquuntur, cum quis testamentum condidit, & cætera alia præter meliorationem, aut maioratum disposuit, & sic ad eum casum expendi non debent, cum sint nouæ, & exorbitantes, vt suprà dicebam, sed iuris communis regulæ, & doctrinæ Doctorum magis receptæ, obseruari, debent. Sic sane, atque in eisdem terminis nostris statuit Ioannes Gutierrez, libro 2. dicta quæstione 43. numero 3. qui quamuis testamento non condito, & cum mandatum quis dedit alteri ad testandum pro se virtute legum Tauri, Pelaez à Mieres sententiam sit amplexus; condito tamen testamento, contrarium sustinet firmiter, vt constat dicto numero tertio, ibi: Quid tenendum; breuiter in hac quæstione mihi videtur esse distinguendum, vt siquidem simus in casu, quo aliquis testamentum proprium, vel codicillos condidit, & ordinauit; ibidèmque commiserit alteri, facultatémque dederit meliorandi vnum, vel duos ex filiis suis, vel nepotibus, quos ipse commissarius elegerit, vera sit, & tenenda sententia Gregor. Lop. vbi supra, quia hoc casu nostra tex 31. Tauri, & dicta l. 33. non loquuntur, sed tantum infrà proximo: tuncque non oberit communis opinio, supra adducta pro prima parte contra Bartol. quoniam (vt prædixi) illa procedit in legatis piis; huiusmodi autem non est melioratio, de qua agimus. Et repetit iterum in fine eiusdem quæstionis, ibi: Posset tamen opinio Gregor. procedere in priore casu, & specio supra proposita huius distinctionis, nempe cum quis ordinauit proprium testamentum, siue codicillos, ibique commisit alteri meliorare vnum, vel duos ex filiis fuis, tum enim perpetuo durabit commissio præfata, quousque lis contestetur super prædicta electione, vt supra est dictum. Et hactenus de secundo articulo, & decisione secunda Hispalensis Senatus. Quod ad tertium verò attinet Articulum, vtrum[sect. 22] maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum{ Senatus Regij Hispalensis egregia & notanda decisio. } instituit, in personarum vocatione teneatur seruare ordinem traditum à lege 27. Tauri; prima facie dicendum videbatur, maioratus institutorem adstrictum esse eiusdem legis ordinem seruare, atque ex eius prætermissione maioratum nullum futurum es[sect. 23]se. Primo, quia ratio l. 27. Tauri, quæ est hodie l. 11. titul. 6. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, quare scilicet in Tertio non possunt fieri substitutiones, nisi in personas in ea nominatas, est, quia Tertium est Legitima respectu extraneorum: ideóque extantibus filiis, seu descendentibus, non potest in eo apponi grauamen maioratus, seu restitutionis, nisi respectu filiorum, seu descendentium, eisdem existentibus, & ordine ibi præfixo seruato: hæc autem ratio à fortiori in aliis primogeniis, in quibus de maiori præiudicio filiorum agitur, seruanda videtur, cùm ea non solum fiant de Tertio, quod est Legitima respectu extraneorum; sed etiam vltra Tertium de ipsa Legitima filiorum simpliciter sumpta, in qua longe potiori ratione ordo dictæ legis seruandus videtur. Et hoc est fundamentum, quod in proposito magis adstringit, provt ipsum ad litteram expendit Ludouic. Molina, de Hispanor. primogeniis, lib. 2. cap. 11. num. 11. in princip. & refert Ioannes Gutierrez, practicarum libro 2. quæstione 67. numero 1. in principio, Auendañus etiam, in l. 40. Tauri, glossa prima, numero 53. pater Ludouic. Molina (qui hac ratione adducitur, atque excitatur præcipuè) tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 609. num. 5. . folio 252. ipsum quoque fundamentum (sed non ita eleganter sicut Molina) in hoc dubio ponderauit Mieres, in initio primæ partis, de maioratu, numero 11. in principio. Secundò facit, quia ordo in dicta l. 27. assignatus, nimis rationabilis, atque conueniens est; absurdum namque satis esset, atque iniustissimum, quod is, qui Regiam facultatem ad instituendum maioratum impetrauit, posset illum in persona filij primogeniti, & descendentium eiusdem instituere, & in eorum defectum, aliis filiis, ac descendentibus prætermissis, ad eius successionem agnatos, vel cognatos transuersales, vel etiam extraneos vocare, & sic alienam sobolem propriæ præferre, aduersus decisiones l. cum auus, ff. de condit. & demonstr. & l. cum acutissimi, cum similibus, C de fideicommissis, ideò id nullatenus admittendum erit, vt inquit argumentando ipse Molina, libro secundo, dicto cap. 11. numer. 11. in versic. secundo quia, transcribit Ioannes Gutierrez, practicarum libro 2. dicta quæstione 67. numero primo, in versic. secundo quia ordo. Et in effectu sic quoque argumentatur Auendañus, dicta glossa prima l. 40. Tauri numer. 54. dum inquit, præcedens primum argumentum confirmari ex alia ratione, quia scilicet effectus præcipuus facultatis Regiæ ad maioratum instituendum, ad quem principaliter facultas ipsa dirigitur, & quem respexisse Principem creditur; is tantum est, quod ex ea reliqui filij grauari libere possent in legitima sibi debita, derogando in hoc ob fauorem conseruationis agnationum, & perpetuitatis familiarum, tot receptissimas constitutiones, vt excontextu cuiuslibet facultatis Regiæ deducitur: vnde dicendum videtur, satis esse, quod ea facultas operetur, vt ex omnibus bonis parentis possit institui primogenium, præiudicando cæteris filiis in legitima; contra iuris regulas, & præcepta, absque eo quod crudeliter, & rigorosè extendatur ad concedendam libertatem excludendi propter extraneum filios, seu alios descendentes, quasi lex principaliter dederit potestatem grauandi filios quantum ad institutionem, quæ nullius momenti erat, corrigendo in hoc omnia iura, quæ grauari filios vetabant; non verò concesserit facultatem, eos omnino prætereundi in sequentibus substitutionibus, contra l. humanitatis, C. de impuberum, & formam ibi præscriptam, quæ præcisè seruanda erat in exemplari substitutione, ad cuius similitudinem procedit vocationum, & substitutionum ordo, in d.l. 27. Tauri, præfinitus, vt latius ipse Auendañus scripsit; & pro tertio fundamento tradidit Molina, libro secundo, dicto capit. 11. numero 11. in versiculo, Tertiò quia quamuis, dicens, quod quamuis facultas Regia ad primogenium instituendum, atque ad vocandas ad eius successionem personas, quas sibi libuerit, parenti concedatur, satis est, quod ea facultas operetur, quod ex omnibus bonis pater valeat primogenium instituere, relictis cæteris filiis competentibus alimentis, aduersus omnia iura communia, & Regia, quæ omnibus filiis integra, legitimam concedunt, absque eo, quod vltra id possit parens alterare ordinem ad maioratum ex Tertio instituendum, à dicta l. 27. Tauri, præstitutum. Tertiò deinde facit, quia facultas Regia ad testandum, & primogenium de omnibus bonis instituendum concessa, intelligenda est seruatis regulis, atque ordine iuris: l. si quando, cum similibus, C. de inofficioso testamento. Et postquam ea facultas aliquid operata fuit (provt grauament legitimarum cæterorum filiorum operatur) semper est restringenda, vt in omnibus aliis secundum ius commune interpretetur, illudq́ue minus corrigat, in quantum sit possibile; sique verba generalia, atque absoluta Regiarum facultatum intelligenda, atque interpretanda sunt, provt ipse Molina annotauit, dicto versie. Tertiò quia, sub numero 11. transcripsit Ioannes Gutierrez, libro secundo, dicta quæstione 97. numero primo. in versic. Tertiò quia facultas. adduxit quoque pro fundamento huius partis Pelaez à Mieres, in initio primæ partis de maioratu, sub numero 11. in vers. quod procedere videtur: præsentit pater Ludouic. Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 609. numero 6. folio 252. & expressim argumentatur ad hunc modum Velazq. Auendañus, in d. l. 40. Tauri, gloss prima, numero 56. dicens, sic restringenda, & intelligendam facultatem Regiam ex ratione Molinæ. Item ex alia, uqod omnis Regia facultas ad primogenium instituendum, odiosa sit, & consequenter restringenda, atque omnino secundum æquitate, & dispositionem iuris communis regulanda, & intelligenda, quamuis natura verborum id non bene patiatur, vt ex aliis Authoribus ibi fundat. Rursus & quartò facit, quia ordo in d.l. 27. Tauri, assignatus non solum simplex Tertij prælegatum cum aliquibus grauaminibus, sed etiam perpetuum fideicomissum, atque primogenium comprehendit, vt constat ex verbis eiusdem legis: los quales vinculos, y substitutiones, ora se hagan en el Tertio de majora, ora en el Quinto, mandamos, que valan para simprè, o por el tiempo que el testador declarare, sin hazer diferencia de quarta, ni quinta generacion. Denique & quintò facit Burg. Salon de Pace, ciuilium, quæstione secunda, numero 74. folio 59. col. 2. resolutio; is namque Author, in ipso, quo versamur articulo, & dubio. eius opinionis fuit, vt existimaret, maioratus institutorem nihil in eo disponere posse contra consuetudines, seu leges horum Regnorum Hispaniæ; indèque refert, quod dictæ l. 27. Tauri constitutio. licet in melioration loquatur. à fortiori extenditur ad maioratum, virtute Regiæ facultatis institutum: & citat Ludouic. Molinam. de Hispanorum primogeniis, libro primo, cap. 4. sub num. 30. versic. quod comprobatur. quasi eò loci, sic videatur tenuisse Molina. Ad eum quoque sensum citauit Molinam eundem Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo dicta quæstione 67. numero primo, in fine primæ columnæ, & videtur etiam tenuisse Palacios Rub. in suis quæstion, in materia maioratus, in quæst. 1210. & 1211. provt etiam retulit Burg. de Pace, vbi suprà. cuius fundamenta (quæ ex numero 72. dictæ ruæstionis 2. traduntur) eò tendunt, quod maioratus instituendi verbum, & facultas Regia ad institutionem eius concessa, clausulæ etiam omnes illius, iuxta leges, & consuetudinem Hispaniæ intelligi debeant, & vt subiiciantur ordinationibus, & consuetudinibus huius Regni, sicque ab eis interpretationem recipiant. maiorq́ue sit legis potentia, quàm testatorum, vt latè ibi fundat. His tamen omnibus minimè refragantibus, Sena[sect. 24]tus Regius Hispalensis contrarium pro certo supposuit, videlicet, maioratus institutorem, qui ex Regia facultate illum instituit, in personarum vocatione minimè teneri seruare ordinem dictæ l. 27. Tauri. Senatus autem deci sio sequentibus fundamentis, & rationibus velut concludenter comprobatur. Inprimis, quod de facultate legis ad facultatem Regiam in casu, de quo agitur, nullo pacto argumentari possit: cùm l. 27. Tauri, non simpliciter, sed limitatè patentibus facultatem instituendi maioratum in Terrio concesserit. Facultas autem Regia eam facultatem simpliciter, atque absque limitatione concedat: Ideoq́ue qui facultate legis vtitur, ordinem à lege præstitutum obseruare debet. Qui verò Regia facultate, minime: cum in ea nullus orod preæstitutus inueniatur, & si Rex voluisset, quod in maioratu ex Regia facultate instituto aliquis ordo seruaretur, id expressisset, provt in d l. Tauri expressum est: cum igitur id in Regia facultate expressum non sit, de eo curandum non erit: sic sane eruditè adnotauit, atque fundauit Ludouic. Molina, libro secundo, dicto cap. 11. numero 14. versic. in contrarium. Et in eodem articulo id ipsum præsentire. atque ponderasse videtur (sed non ita dilucidè, nec specificè) Pelaez à Mieres, in initio dictæ primæ partis, sub numero 11. quatenus dixit, quod non est nostrum legem extendere, & sic quod lex illa Tauri 27. non est intelligenda, nec extendenda ad alium casum; & sic maioratus instituti ex facultate Regia; nec procedit nisi in eo de quo loquitur. Quatenus etiam adiicit eodem numero 11. columna 3. quod argumentum deductum ex l. 27. Tauri, potest in contrarium retorqueri; nam videtur, quod nisi illa lex posuisset illa verba restrictiua, & modificatiua (con tanto) quod sub generalitate illorum verborum (que quisieren) licitum erat grauamina adiicere, non seruato ordine illius legis, Idem quoque ponderauit fundamentum Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo, dicta quæstione 67. numero primo, in versic. nihilominus tame. dicens, quod cum illa lex loquatur in vinculo & maioratu ex Tertio instituto, non est cur ipsius dispositionem limitatam, atque in Tertio restricta, ad facultatem Regiam, simpliciter concessam ad maioratum instituendum, & vocandas personas, quas parentibus libuerit, extendamus, quia si aliud voluisset concedens, expressisset, provt in d. l. 27. Tauri, expressum est: cùm ergo id non fecerit, de eo curandum non est. Secundò deinde facit, quia in dicta l. 27. Tauri, assignatur prædictus ordo ex eo, quod Tertium, de quo in ea disponitur, sit legitima filiorum, ideoq́ue in eo grauamen, nisi eo ordine obseruato, opponi non potest, provt ibidem omnes Commentatores aduertunt; quod in bonis, ex quibus maioratus instituitur, omnino cessat, cùm relictis cæteris filiis alimentis, quæ in locum legitimæ subrogantur; illud ex quo primogenium instituitur, iam Legitima non sit; consequens est, vt in ea, ordo ex d.l. 27. quoad Tertiu, quod est Legitima, præstitutus, seruari non debeat: & ita ad litteram argumentatur Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, libro secundo, dicto cap. 11. numero 14. in vers. secundò quia. Et hoc ipsum fundamentum satis præsentit Pelaez à Mieres, in initio dictæ primæ partis, sub dicto numero 11. in tertia colum. in versic. præter àrgumentum. Et in idem tendit Tertium Molinæ fundamentum in proposito de quo ibidem numero 15. & 16. quod filius exclusus à Regia facultate, assignatis sibi alimentis, seu dote competenti, tanquam extraneus censendus est; provt ibi probat: nec eidem filio in posterum potest competere aliud ius ad bona parentis, nec habet ius contratabulandi, nec dicendi nullum paternum testamentum, etiam si in eo prætereatur, vt Doctores ibi relati aduertunt. Cùm igitur cæteri filij tanquam extranei censendi sint; consequens est, vt in maioratus institutione necessariò post primogenitu, & eius descendentes vocandi non sint, cum respectu extrancorum nullus ordo in d.l. 27. Tauri, assignatus inueniatur. Tertiò prætereà facit, quia si ordo assignatus à dicta l. 27. Tauri, seruandus esset in maioratu ex Regia facultate instituto, plura absurda sequerentur, nam non posset parens post vocationem filiorum, ac descendentium ad maioratus successionem vocare ascendentes legitimos: nisi vocatis prius descendentibus illegitimis successionis capacibus, nec agnatos, seu cognatos transuersales, nisi prius vocatis ascendentibus, nec extraneos, nisi vocatis omnibus agnatis. Nec posset etiam filium Clericum, vel Religiosum, nec furiosum, nec mutum, & surdum, nec filiam propter masculos à maioratus successione excludere. Quod absurdissimum, & veluti monstruum futurum esset, provt in terminis obseruat, & argumentatur Ludouic. Molina, lib. 2. cap. 11. numero 16. in fine. Et ad literam transcribit Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. dicta quæst. 67. numer. 1. ad finem, versic. quia si aliud. Rursus & vltimo loco facit Ludouic. eiusdem Molinæ sententia relata dicto capite 11. numero 11. cum sequentibus vsque ad numerum 17. qui quamuis rem disputet ad vtramque partem, neque eam definite audeat, quod dicat secundum eam partem, quam vltimo loco fundat, in quadam ardua causa paucis retrò diebus in Vallisoletano conuentu pronuntiatum fuisse, à qua sententia fuit supplicatum, & pendet adhuc lis. Ideòque in quæstione adeo dubia, & super qua lis inter Illustrissimos Viros pendet, non licebit sibi vlterius progredi, nec in hac parte suum iudicium interponere. Ex rationibus tamen, quas expendit, & conficit, ex vi etiam earum, & quod hanc partem. (videlicet, quod instituens maioratum cum facultate Regia, non teneatur dictæ l. 27. Tauri, ordinem seruare) posteriori loco confirmet, dicatq́ue pro ea latam fuisse sententiam, satis innuit, se in eam opinionem propendere, sicuti rectè adnotauit, & ipsam sententiam sequutus est (cum modificatione tamen, vt statim dicetur) pater Ludouic. Molina tomo 3. de iustitia & iure, disputatione 609. num. 5. & 9. folio 252. Tenet etiam eandem opinionem in terminis, licet eam non fundet Antonius Gomezius in l. 40. Tauri, num. 55. vbi agens de effectibus, qui resultant ex hoc, quod maioratus instituatur cum facultate Regia; inquit in hunc modum: Secundus effectus est, quod in vinculo & grauamine non teneatur pater, ascendens seruare ordinem, & modum positum in l. 27. suprà in his legibus Tauri. Tellus Fernandez, in ipsa l. 27. Tauri, num 12. provt eum expendit, & Molinam sequitur indistinctè Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 2. quæstion. 67. per totam, maximè numer. 2. sequitur etiam Ioannes Matienzus, in l. 11. titul. 6. gloss. 11. numer. 3. libro 5. nouæ collect. Regiæ, vbi adducit differentias inter maioratum ex facultate legum Tauri, aut ex facultate Regia institutam. Et dicto numero 3. absolutè sequitur Molinam ipsum: & inquit in hunc modum, Differunt secundo, quia si maioratus fiat cum authoritate, & licentia Regia, non astringitur faciens in vinculo & grauamine seruare ordinem legis nostræ, sed deficientibus descendentibus, poterit, quos maluerit, substituere. Sed in melioratione hunc ordinem seruare tenetur pater in hac lege constitutum, aliàs non valet, vt dixi supra, eodem, glossa 9. in principio. Velazq. Auendañus, in l. 40. Tauri, glossa prima, numero 53. cum sequentibus vsque ad numerum 70. qui numero 64. hanc opinionem veriorem existimat. Sed numer. 67. singulariter restringit (vt statim videbitur) & probabiliorem videri concludit Pelaez à Mieres, in initio dictæ primæ partis de maioratu, numero 11. in fine. Sequitur etiam Azeuedus. in dicta l. 11. titulo 6. libro 5. qui numero primo, in hunc modum scribit: Intellige meliorantes in Tertio bonorum, ex vi huius legis, & similium, Secus si ex licentia Regia maioratum constituendo de Tertio bonorum, vel de omnibus bonis, vel maiori eorum parte, quia tunc non tenebitur seruare ordinem nostræ legis, secundum Pelaez à Mieres, &c. Et quamuis eò loci non citet Molinam, statim tamen num. 34. ipsum dubium excitat, & se remittit ad eum, lib. 2. dicto c. 11. ex num. 11. Nec obstant argumenta in contrarium adducta;[sect. 25] nam licèt eis Ludouicus Molina expressim non responderit, eâ ( vt ego arbitror) ratione, quod lis penderet ( vt ipse dixit) nec ideo suum iudicium voluerit ostendere; satis tamen respondere videtur, atque respòdet, ex quo partem superiorem adeo concludenter fundat, vt veram, & concludens præstet omnibus contrariæ: partis argumentis responsum. Sic sane Velasquez Auendañus, & Ioannes Gutierrez, qui respondere contendunt, & nonnullis respondent, nihil suis obseruarunt solutionibus, & responsis, quod sub rationibus Molinæ non contineatur expressè, immò & plenius ex eius fundamentis præstari potest refponsum. vt ibi apparet. Primum itaque non obstat argumentum, quoniam respondetur, quod de facultate dictæ l. 27. Tauri, ad facultatem Regiam in casu de quo agimus, nullo pacto argumentari potest ob rationem illam differentiæ. quam in primo superioris secundæ partis fundamento ex Molina, & aliis recensui. Deinde, rationem illam, quare in Tertio non possunt fieri substitutiones, &. vocationes, nisi inter personas in ea lege nominatas, & ordine ibi præscripto, non militare in primogeniis, quæ ex Regia facultate instituuntur; cùm in eis nullus ordo præstitutus inueniatur, ac ideò omissum eum, credendum sit necessariò; quia apponeretur, si seruari debuisset. Cùm etiam in præiudicium, & damnum legitimarum facultas concedatur, & libera primogenium instituendi potestas: quemadmodum ergo in vno sit præiudicium Legitimis, & de ipsis quoque primogenium instituitur, atque alimenta restruantur duntaxat; quod in vinculo, aut melioratione Tertij non ita est. Ita quoque & in consequentiam alterius, ex virtute eiusdem facultatis Regiæ, vt ordo scilicet ille obseruari non debeat; quia si principale non attenditur, & legitimæ grauantur, atque in maioratu includuntur, minus attendi debet, quod in consequentiam venit, & in ipsa facultate Regia non consideratur. Deinde & secundò respondetur, quòd relictis alimentis competentibus cæteris filiis, quæ in locum legitimæ subrogantur. illud ex quo maioratus instituitur, iam Legitima non est; cùm igitur omnia bona, ex quibus instituitur maioratus, Legitima non sint; consequens est vt in eis ordo ex dictæ l. 27. quoad Tertium, quod est Legitima, præstitutus, seruari non debeat; & consequenter, quod legis illius decisio ad primogenium ex Regia facultate institutum, non trahatur. Idque vel eò magis, quod filius exclusus à facultate Regia, assignatio sibi alimentis, tanquam extraneus censendus est; ergo cum eo, qui iam reputatur extraneus, non est seruandus ordo l. illius Tauri, quia respectu extraneorum nullus ordo assignatus inuenitur. Et ita in terminis huic argumento respondetur Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo, dicta quæstione 67. numero primo, in fine, in versiculo, non obstant, & numero secundo, Velazquez Auendañus, in dict. l. 27. Tauri, glossa prima, numero 65. qui ab eodem Ludouic. Molina, libro secundo, dicto capite 11. numero 14. in versic. Secundo quia, & numero 15. acceperunt; vbi Molina ipse pro secundo, & tertio superioris sententiæ fundamento adduxit, vt suprà retuli. Non obstat secundum argumentum, cui in effectu non respondit concludenter Velasquez Auendañus, dicta glossa prima, l. 40. Tauri, numero 66. Contendit tamen. dictæ l. 27. Tauri, & d.l. humanitatis, C. de impuberum, decisionem, non rectè adaptari casui præsenti nec dici posse, facultates Regias correctorias esse earum legum; verba insuper, & mentem facultatum ipsarum nihil aliud intendere, quam tribuere facultatem amplam ad libitum disponendi. Ioannes vero Gutierrez, dicta quæst. 67. lib. 2. numer. 2. in versiculo, non obstat & secundum. in terminis respondet, quod licet ordo, assignarus in d.l. 27. Tauri, rationabilis, atque conueniens sit in Tertio, quod Legitima respectu extraneorum reputacur; id tamen cessat in maioratu cum facultate Regia, relictis alimentis, & dotibus competentibus cæteris filiis, iuxta superiùs dicta: quæsolutio (vt vides) deducitur ex rationibus, & fundamentis Molinæ ipsius, loco citato suprà. Addiderim ego, quod attinet ad eam partem argumenti, satis inquam absurdum, atque iniustissimum videri, quod is, qui Regiam facultatem ad instituendum maioratum impetrauit, posset illum in persona primogeniti, & descendentium eiusdem instituere, & in eorum defectum, aliis filiis, ac descendentibus prætermissis, ad eius successionem agnatos, vel cognatos transuersaies sve! etiam extraneos vocatereduersus decisiones l. cum auus, ff. de condition. & demonstration. & l. cum acutissimi, C. de fideicommissis. Quod fundamentum (vt suprà retuli) expendit pro contraria parte Molina, eodem cap 11. libri secundi, num. 11. in versiculo, Secundò, quia. nec explicat, aut dissoluit, vt ibidem apparet. Nullus etiam Recentiorum in re adeò necessaria insistit: omnes namque hactenus relati, licèt statuerint, maioratus institutorem, qui ex Regia facultate illum instituit, in personarum vocatione teneri seruare ordinem traditum à lege 27. Tauri, non tamen specificè attingunt, nec[sect. 26] explanant, an vsque adeò id verum sit, vt etiam filiis, ac descendentibus prætermissis, ad eius successionem agnatos, vel cognatos transuersales, vel etiam extraneos vocare possit ipse institutor. Quapropter pro vera explicatione obseruandum erit, Ludouic. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 2. dicto cap 11. num. 11. & seq. vsque ad num. 17. clare videri præsentite, & velle, quod etiam id efficere valeat & prætermissis etiam descendentibus, ad agnatos, & cognatos, siue consanguineos, atque etiam extraneorum vocationem deuenite; nam in eam partem indistinctè se inclinat, quod huiusmodi institutor maioratus non teneatur seruare ordinem dictæ l. 27. Tauri, & sic in omnibus, & per omnia videtur accipere, quod seruare eum ordinem non teneatur. Rationes quoque ipsius ita euincunt manifestè, nam si filij exclusi à Regia facultate, assignatis sibi alimentis competentibus, tanquam extranei censendi sunt, & bona ex quibus maioratus instituitur, iam Legitima non sunt, consequens est, vt in eis, in quibus velut extranei habentur, tanquam extranei haberi possint, & extranei quoque, multóque magis consanguinei vocari possint: verè itaque (si attente perpendatur) in id videtur magis inclinare animum suum Molina, vt dixi, sed vt omnis tollatur dubitatio, adiicit in fine numeri 16. in hunc modum; Ad hæc autem dubia summouenda, vidimus in quadam Regia facultate post licentiam datam institutori, vt possit primogenium instituere in primogenito, atque eius descendentibus adiectum, y a falta dellos, en ottas qualesquier personas de vuestros descendientes, o trunsuersales, o estrañas: quorum verborum adiectio satis vtilis primogeniorum institutoribus esse poterit. Ecce vbi etiam eis verbis in facultate Regia non appositis, dubium profitetur, etiam respectu vocationis extraneorum: rationes autem eius, ex quibus filij velut extranei reputantur, dubium videntur summouere, vt dicebam Et id ipsum expressim, atque specifice voluit Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 2. dict. quæst. 67. is namque Author, non modò Molinam sequitur, & probat indistinctè vt scilicet maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum instituit, in personarum vocatione non teneatur seruare ordinem traditum à dicta lege 27. Tauri. Et rationes adducit, & contrariæ partis argumentis respondet, ex quibus id deducitur apertè. Sed etiam in fine numeri secundi, expressè reiicit modificationem, seu limitationem Velasquez Auendañi, qui dict. gloss 1. l. 40. Tauri, n. 67. resolutiuè firmauit pro descendentibus contra extraneos, vt scilicet extranei præferri, aut vocari non possint, stantibus descendentibus, vt statim dicetur. Matienzum etiam, & Azeuedum, eiusdem placiti, & intentionis fuisse, ex eo clarè deprehenditur, quod Azeuedus, in lege vndecima, titulo sexto, libro 5. num 1. absolutè dixerit, instituentem maioratum ex facultate Regia de omnibus bonis, vel maiori eorum parte, non teneri seruare ordinem illius legis, secundum Pelaez, in loco statim referendo, nec aliud dicit: Pelaez autem sic tenet, vt illicò dicam: Matienzus verò, in eadem l. 11. glossa 11. num. 3. inquit, quod faciens maioratum cum authoritate, & licentia Regia, non adstringitur in vinculo, & grauamine seruare ordinem l. ipsius 27. quæ est l. illa 11. sed poterit, quos maluerit substituere; cùm tamen in melioratione teneatur seruare ordinem illum. Deinde & Pelaez à Mieres, in initio primæ partis de maioratu, n. 11. maximè in versi. item illa verba. assentire videtur, vt etiam prætermissis aliis descendentibus, extraneos vocare possit ad successionem is, qui ex Regia facultate maioratum instituit. Et apertiùs id probat in versiculo, quod maxime procederet quando libera concederetur facultas apponendi grauamina, & substitutiones, & vocationes, quas institutor voluerit. E contrariò verò velasquez Auendañus, dicta glossa prima l. 40. Tauri, num. 67. inquit, quod retenta ea sententia tanquam veriori, quod scilicet instituens maioratum ex Regia facultate, non teneatur seruare ordinem traditum à dicta l. 27. Tauri, ipsa restringenda, atque limitanda erit ad casum, quo primogenito instituto, inter alios filios, seu descendentes, circa substitutiones non sseruatur ordo legis 27. sed præterito secundò, vel tertiò genito, quartò genitus, seu nepos, vel pronepos, seu alter consanguineus substituitur; quia tunc verissimum erit, valere substitutionem: sin verò post vocationem primogeniti substituatur omninò extraneus, præterito secundò, vel tertiò genito, aut eorum legitimis descendentibus, quod tunc credit substitutionem posse meritò annullari. Quia omnes Authores suprà relati, dicentes, filium ex Regia licentia, seu statuto effici extraneum, ad impugnandam dispositionem, in qua fuit præteritus à parente, loquuntur, & sunt intelligendi, (prout ipse Auendañus putat) quando primogenitus fuit institutus, & alij descendentes substituti, non habita consideratione ad proximiores; non tamen, quando penitus extraneus institutus, aut substitutus est. præterito secundò, vel tertiò genito, aut eorum legitimis descendentibus, quia tunc iustissimè pesse ab eis impugnari dispositionem, tenent in specie similis statuti, repellentis filias à paterna successione, Imola, Aretinus, Socinus, & alij multi Interpretes, quos dicto num. 67. Auendañus cumulat: qui (vt vides) expressè tenet totum contrarium eius quod ex præfatis Authoribus suprà retuli; & affirmat, ad extraneorum omninò vocationem deueniri non posse, prætermissis secundò, vel tertiò, aut quartò genitis, & descendentibus eorum. Agnoscit tamen, eisdem omissis, vocari posse consanguineum, & sic non omninò extraneum. Quod mihi non leuem facit difficultatem, nam si prætermissis filiis, secundò, tertiò, & quartò genitis, & descendentibus eorum, deueniri non potest ad vocationem extraneorum omninò (vt is Author existimat) quo pacto in consanguineo non descendenti, contra descendentes, & filios ipsos, secundò, tertiò, & quartò genitos id statuitur; cùm etiam consanguineus respectu filiorum, & descendentium, extraneus reputetur, prout in melioratione Tertij ex facultate legum Tauri reputatur, nec ante ipsos vocari potest, quamuis post ipsos, siue in defectum ascendentium, & descendentium vocari debeat, sicque extraneis præferatur: aut ergo quod in extraneo statuitur, in consanquineo quoque obseruari debet; aut si liberæ potestatis verba, quæ in facultatibus Regiis continentur, non sufficiant, vt personis prædictis prætermissis, extranei vocari possint, consanguinitatis ratio sola non sufficiet, cum velut extraneus respectu filiorum, & descendentium consanguineus reputetur. Sic sane Ioannes Matienzus (si originaliter prælegatur) in dicta l. 11. tit. 6. lib. 5. gloss. 11. num. 3. descendentibus deficientibus, posse instituentem maioratum ex Regia facultate, quos maluerit substituere, non sine mysterio; sed ideò dixit, vt denotaret se velle, descendentium causam, & vocationem saluam esse debere; post eos autem, ad quoscunque posse deueniri, quia non est maior in vno, quam in altero ratio. Et hæc quidem euincere videntur, vt si ad omninò extraneos etiam deueniri non potest, filiis, & descendentibus prætermissis, nec etiam possit ad consanguineos: sed an ad consanguineos, & ad extraneos etiam deueniri valeat, eisdem prætermissis; id ipsum est, quod controuertitur, in quo variè (vt vides) se habent Interpretes. Ac denique Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 609. fol. 552. cum in dubio proposito, probasset num. 5. Ludouici Molinæ sententiam relatam, quod scilicet institutor maioratus, qui ex Regia facultate illum instituit, non teneatur seruare ordinem traditum à lege 27. Tauri, statim num. 6. limitat, vt si facultas solum concederet, vt maioratus institueretur in Tertio vnici filij, aut etiam contingendo alterius legitimam: non quidem censeatur dispensatum, vt etiam non seruetur ordo dict. l. 27. Tauri, quoniam dispensatio tunc in eo, quod vinculum maioratus in Tertia apponatur, non habet annexum, vt vocationes fiant non seruato eo ordine præscripto, quando vinculum apponitur Tertio, & multò magis, quando in parte etiam legitimæ apponitur, non habet annexum, vt vocationes fiant non seruato ordine præscripto in dict. l. 27. Tauri, vnde nisi hoc etiam apponatur: & concedatur, non censetur in eo dispensatum. Et in hoc primo, & dato casu dubio, quia non appareat an id concedatur, quod non censeatur appositum grauamen, vt alij vocari possint exclusis propriis filiis talis Filii vnici, rectissimè statuit Pater ipse Molina. Et statim subdit in hunc modum; Vnde non consulerem, vt Princeps dispensaret, vt exclusis filiis, ac descendentibus talis vnici filij, alij præponerentur, aut vt concederetur facultas ad instituendum maioratum, contingendo legitimas aliorum filiorum, præsertim vocando ad eum maioratum ante eos filios, & eorum descendentes, alios remotiores, ac collaterales consanguineos. Hæc tamen non impediunt, quod Princeps ex rationabili causa possit dispensare, vt in aliquibus euentibus locum non habeat ordo præscriptus l. 27. Tauri, ad effectum, vt ad eum maioratum non vocetur, qui ex descendentibus stultus sit, aut alia ratione minus aptus ei maioratui, aut vt in eo non succedant Religiosi, aut Clerici. Ecce vbi præfatus Author extra casum vnici filij quoque, & quando pluribus existentibus filiis, maioratus fit ex omnibus bonis, vel maiori parte eorum, & sic legitimas ipsorum contingendo, inquit, quod non consuleret, quod Princeps concederet talem facultatem, præsertim vocando ad eum maioratum autem eos filios, & eorum descendentes, alios remotiores, ac collaterales consanguineos. In quo (vt vides) non decidit, vtrum id de rigore iuris Princeps efficere valeat, sed inquit, quod non consuleret: & tamen quoe effici possit, supponit antea, eodem num. 6. ibi: Vnde nisi secundum etiam proponatur, & concedatur, non censetur in. eo dispensatum. In eo etiam, quod de consanguineis statuit, contrariatur expressim (vt ad oculum vides) Velasquez Auendañ i placito, suprà, relato. nec maius elargitur. ius, consanguineis, quàm extraneis. vt filiis, & descendentibus prætermissis, ad eorum vocationem deuenire valeat is, qui ex Regia facultate maioratum instituit. In quo (vt etiam vides) cogitationi nostræ superiùs traditæ contra Auendañum ipsum conuenit, inter consanguiguineos, & extraneos nullam in hoc videri constitui posse differentiam. Cum ergo adeò contrarij superiores omnes iuris[sect. 27] Interpretes existant, nec aliquid certum, aut firmum ex ipsorum traditionibus & resolutionibus valeat deduci; ego equidem post longam considerationem, & Authorum omnium originalem. & prolixam (vt moris habeo) lecturam nonnulla obseruanda, atque constituenda duxi, ex quibus articuli huiusce clarior, & distinctior non modò, sed etiam accuratior. & certior, quàm hactenus tradita fuerit, haberi poterit resolutio. Et ante omnia primo præmitto. & constituo, facultatis Regiæ verba, quibus instituendi maioratum facultas & licentia conceditur, & aliorum filiorum legitimas grauandi, diligenter inspicienda, & metienda. vt quid contineant, appareat dilucidè; id namque, quod eisdem facultatis Regiæ verbis contineatur, & concedatur. erit ad vnguem obseruandum: & si vocandi quoscunque, etiam extraneos omninò, aut non descendentes, sed cognatos, aut consanguineos transuersales, sicque non omninò extraneos, quamuis cæterorum filiorum, & legitimarum eorum adsit læsio, facultas concedatur, filiis eisdem, seu eorum descendentibus, aut vtrisque prætermissis; ita proculdubio obseruandum erit (vt dixi:) modò ab initio cæteris filiis competentia alimenta relinquantur. quod in ipsis facultatibus semper exprimitur, & fieri posse iustissimè, etiamsi in eis nulla alia causa, quàm ipsa maioratus interueniat, eruditè admodum tradidit Molin. de Hispan. primog. lib. 2. c. 1. per totum, maximè n. 9. & seq. & n. 25. 26. & 27. & iterum cap. 3. eiusdem libri. Ioan. Gutierr. canonic. lib. 2. c. 14. per tot. Mier. de maioratu, prima parte, q. 3. P. Ludouic. Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disp. 578. per totam, & 576. n. 11. & 12. sic sane iu nostris terminis, & ad dubia superiora summouenda, profitetur idem Molin. d. cap 11. libri 2. num. 16. in finalibus verbis, se vidisse in quadam Regia facultate post licentiam datam institutori. vt possit primogenium instituere in. filio primogenito, atque eius descendentibus adiectum: Y a falia dellos, en otras qualesquier personas de vuestros descendientes, o transuersales, o estraños. Et inquit, quod horum verborum adiectio satis vtilis primogeniorum institutoribus esse poterit. Et sic pro certo supponit, quod valeat facultas huiusmodi, ex qua potestas relinquitur post primogenitum, & eius descendentes, vocandi quoscunque, etiam extraneos. Et tanquam indubitatum sequitur Auendañus, dicta glossa 1. leg. 40. Tauri, num. 68. dicens, quod quando ex licentia Regia datur libera facultas substituendi ad libitum extraneos, cum de potestate Regia non sit dubitandum, ita tenendum est; modò in dubium potestas institutoris maioratum circa substitutionem extranei reuocari non possit. Quiod etiam Princeps valeat ad eum modum facultatem Regiam concedere; pro certo quoque supponit P. Ludouic. Molin. tom. 3. de iustitia & iure, disput 609. num. 7. in versiculo, vnde nisi secnndum etiam, fol. 25 2. quamuis statim dicat, quod ipse non consuleret, quod Princeps facultatem concederet, vt etiam exclusis cæteris filiis, & descendentibus eorum, vocarentur alij consanguinei remotiores, vt suprà retuli. Immò casus hic primus extenditur, vt procedat, non modò si expressè concedatur facultas id efficiendi, & sic expressim, quod ad libitum extraneos etiam vocare, aut substituere valeat; sed etiam, si adeò generalia verba proferantur, siue adeò generalis facultas sit, quod in dubium id reuocari non possit, aut omnia censeantur concessa, vt puta, si dicatur, quod institutor maioratus possit apponere grauamina, & substitutiones, & vocationes, quas liberè voluerit, aut quid simile; nam eo ipso videtur concessa facultas faciendi vocationes, & substitutiones ad libitum, præter & contra ius commune. Et ita quidem in eisdem, in quibus versamur, terminis, obseruauit Auendañus, dicta gloss. 1. num. 68. ibi: Si facultas ita generalis sit, & c. Pelaez Mieres, in initio dictæ primæ partis de maioratu, num. 11. in versic. Quod maximè procederet: & in fortioribus terminis videtur voluisse Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. dicta quæst. 67. num. 2. in fine, quatenus carpita Auendañi modificationem, & sic indistinctè contendit, Ludouici Molinæ sententiam procedere, vt nullo modo debeat talis institutor seruare ordinem dictæ l. 27. Tauti, & sic omninò possit illum peruertere, etiam extraneos descendentibus præferendo. Secundò deinde & principaliter constituo, facultatem Regiam sic expeditam, & quæ id concedat expressim, aut verbis ita amplis, & generalibus, quod in dubium potestas institutoris reuocari non valeat (vt dixi) quoniam clarè significent, aut exprimant, quod aliis filiis, seu descendentibus exclusis, transuersales etiam consanguinei remotiores, seu etiam extranei per institutorem ad successionem maioratus inuitari possint; ex eo iustificari, atque consonam iuri videri, quod numeris præcedentibus enuntiaui, videlicet quod filij exclusi à Regia facultate, assignatis sibi competentibus alimentis, tanquam extranei censendi sunt, & bona, ex quibus maioratus instituitur, iam Legitima non sint, & inde ipsi conqueri non debeant de actu, in quo extranei reputantur, nec de bonis, in quibus amplius non est Legitima, quemadmodum extranei conqueri possent. Et nihilominus facultas Regia ad eum modum non de facili concedi deberet, vt P. Ludouic. Molin. relatus, suprà adnotauit, nec concederetur à prudentissimis, & præstantissimis Viris, qui Cameræ Senatui præsunt, & summa expeditione, atque iustificatione petita deliberant, sed præhabita, & inspecta causa, & competentibus alimentis relictis cæteris filiis, quoru legitimæ grauantur, & in maioratu includuntur iuxta resolutiones Molinæ, lib. 2. de primog. d. cap. 1. & 3. Ioan. Gutierr. lib. 2. canonic. cap. 14. Patris Molinæ, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 578. ita tamen concedendi facultatem, potestas est in eodem Cameræ Senatu, prout vidisse concessam, testatur ipse Molin. lib. 2. d. c. 11. n. 16. in fine. Tertiò constituo, ex virtute facultatis Regiæ ad primogenium instituendum, certissimum quidem esse, quod primogenito, aut eius descendentibus vocatis, vel etiam secundogenito, & posteris ipsius ad successionem inuitatis, vocari possint alij descendentes, non habita consideratione ad proximiores, sicque præterito secundo, vel tertiogenito, aut eorum descendentibus legitimis, ad inferiorum descendentium vocationem deueniri posse, & etiam primogenito, & eius posteritati, inferioris gradus descendentes, aut secundo, veltertiogentium præferre; quod expressim obseruauit Velasq. Auend. in d.l. 40. Tauri, gloss. 1. n. 67. & in fortioribus terminis Ludouic. Molin. lib. 2. c. 5. n. 6. Aluarad. de coniect. ment. defunct. lib. 2. c. 3. §. 4. n. 48. fol. 105. Pelaez à Mier. de maiorat. 1. part. q. 6. n. 14. vers. & ista procedunt: & q. 48. n. 11. in principio, vers. & certè. qui in hoc conueniunt, quod maioratus institutor potest vigore Regiæ facultatis, primogenium in persona filij, quem voluerit, instituere, & primogenito secundogenitum anteponere; imò in persona filiæ, relicto fiuo masculo instituere. In quo tamen contrarium tenuit Gregor. Lopez, à Molina relatus, & improbatus, d. cap. 5. libri 2. n. 6. & quotidian. har. controuers. iur. lib. 2. c. 26. latius ego explanaui: & nunc addiderim facultatem Regiam in hoc quidem nihil operari, nec tertia ista obseruatione principali concludenter absolui articuli proponendum ipsum putauit Velasq. Auend. d. gloss. 1. l. 44. Tauri, n. 6. vtpote cum etiam facultate Regia non interueniente, si ex Tertio, aut Tertio & Quinto bonorum, maioratus, aut melioratio fiat, quamuis ex d.l. 27. Tauri, præcisè imponatur necessitas imponendi prius, ac vocationes & substitutiones faciendi inter descendentes; communi tamen Scribentium omnium huius Regni placito receptum fuerit, inter filios, & descendentes prælationem dari posse, & secundo, vel vlteriori loco geniti descendentes aut ipsos, primogenito, & eius descendentibus præferri: prout in ipsa l. 27. Tauri, & in l. 11. tit 6. lib. 5. pro certo omnes tradiderunt, & ex communi sententia firmauit Ioann. Gutierr. dicta quæst. 67. libri 2. numero 4. qui cum antea dixisset num. 3. quod habens facultatem à testatore eligendi aliquem consanguineum, non tenetur eligere proximiorem, sed potest eligere remotiorem, quod est verissimum, quando liberæ voluntati electoris, personarum electio commissa est, vt per Molinam, lib. 2. dicto cap. 5. ex num. 1. cum seq. Mier. de maioratu, prima parte, quæstione finali, Hieronym. de Cæuall. quæst. 265. Patrem Molinam, tom. 3. de iustitia & iure, disp. 594. infert statim intellectum ad dictam l. 27. Tauri, & inquit, id ipsum procedere post legem illam, dummodò ordo eius seruetur, sicque ordine seruato, inter vniuscuiusque ordinis personas ibi nominatas, prælationem concedit; & consequenter, vt extantibus descendentibus legitimis, ex eisdem priùs substitutiones, & vocationes fiant, quamuis ex ipsis remotior, aut remotiores vocentur, antequam ex illegitimis, vel ex ascendentibus, vel ex consanguineis, & subdit in hunc modum: Itaque extantibus descendentibus legitimis, prius ipsi vocandi sunt, quàm cæteri, & sic de reliquis suo ordine, vt cauetur in nostra lege: in eodem tamen genere personarum, videlicet descendentium, bene locum habebit prædictæ electio, & prælatio, eodem, vel dispari gradu, sed fieri transitus de vno genere ad aliud minimè poterit, nisi prius vocatis omnibus illius prioris, atque præcedentis generis. Ipsum quoque tenuit Angul. in l. 11. meliorationum, gloss. 8. num. 1. fol. 221. dum dicit: Entre sus descendentes, poterit ergo substituere quos voluerit, non habita ratione maioris proximitatis, cum nec in ipso meliorato hæc proximitas consideretur, l. supr. eod. Et ante eos Didac. Castell. & Tell. Fernan. cum quibus Matienz. (quam ipsi non referunt) in d.l. 11. tit. 6. lib. 5. gloss. 4. num. 2. in illis verbis: Ex quo infertur, quod quemadmodum melioratio fieri potest nepotibus, etiamsi filij eos præcedant, vt in l. 2. supr. eod. ita substitutio eis fieri poterit, cuiuscunque gradus sint, nulla maioris proximitatis habita distinctione. Quartò constituo, quod etiam supposito, facultatem Regiam non esse adeò amplam, & expressam, sicut in prima, & secunda obseruatione traditum est, certum quoque esse, si in forma communi concedatur, excludi posse (quando certum non sit, quod descendentes indistinctè excludi valeant) descendentes aliquos, quorum exclusionem iusta aliqua causa, vel qualitas iustificet; vt puta si stulti aut mente capti, aut furiosi, aut muti, & surdi, aut Religiosi, vel Clerici, vel qui indignè, aut contra dignitatem nupserint, à maioratus successione repellantur. Quod à Principe concedente facultatem, concedi posse, & ab institutore fieri, agnouit libenter Pater Ludouicus Molina, tom. 3. de iustitia & iure, disput. 609. num. 6. in finalibus verbis, fol. 253. prout suprà reuli. Ludouic. Molin. de Hispanorum primogeniis, lib. 2. dicto cap. 11. num. 16. in fine, & cap. 12. eiusdem libri 2. num. 54. & 55. vbi quod Monachus, Religiosus, Clericus, vel Monialis à successione primogenij ex Regia facultate instituti, possunt excludi; sed non possunt à successione primogenij facti de Tertio bonorum, virture legum huius Regni: Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. dicta quæst. 67. num. 1. vers. quia si aliud diceremus: ita pariter filias propter masculos à maioratus successione excludere, & agnationem conseruare; quod non posset, si maioratum ex Tertio bonorum absque facultate Regia institueret, vt per Molinam, & Ioannem Gutierrez, in locis nunc relatis: & d. cap. 12. libri 2. num. 51. & 53. vbi inquit expressè Molina, quod in primogenio facto ex facultate legis Regni in Tertio bonorum, filiæ propter masculos transuersales non possunt excludi: & repetit in annotationibus, num. 10. Quinto constituo, indubitatum etiam esse apud Interpretes nostros, ex virtute facultatis Regiæ ad maioratum instituendum, posse parentes post vocationem descendentium legitimorum, prætermissis etiam ascendentibus legitimis, & descendentibus illegitimis, successionis tamen capacibus, agnatos transuersales ad successionem maioratus vocare, ipsos etiam transuersales cognatos prætermittere, & extraneos vocare, quod in melioratione Tertij ex dicta l. 27. Tauri non licèt. Et in hoc quidem casu verificatur absque dubio sententia communior eorum, qui asserunt, maioratus institutorem, qui ex Regia facultate illum instituit, non teneri seruare ordinem à lege 27. Tauri præstitutum: nam respectu ascendentium, & descendentium illegitimorum, & consanguineorum, aut cuiuslibet eorum seruare non tenetur. Atque in hoc omnes conueniunt, vt vidisti suprà: cum etiam qui pro contraria parte citantur, descendentium causam excipiant dumtaxat, descendentibus autem exceptis, inter cæteros seruari non debere ordinem dictæ l. 27. Tauri, apertissimè præsentiunt Azeuedus, Auendañus, & Pater Molina, vbi suprà. Et in eisdem, quibus versamur terminis specificè id tradidit Ludouicus Molina, de Hispanorum primogeniis, libro secundo, dicto cap. 11. numero 16. in fine, in versiculo, quia si non potest parens. Sequitur Ioannes Gutierrez, practicarum libro 2. dicta quæst. 67. num. 1. in versic. Secunò quia, & apertè tradit Ioannes Matienzus, in dicta l. 11. tit. 6. lib. 5. gloss. 11. num. 3. inquit namque, quod faciens maioratum ex facultate Regia, non adstringitur in vinculo & grauamine seruare ordinem l. 27. Tauri, sed deficientibus descendentibus, poterit quos maluerit substituere. Ecce vbi exceptâ descendentium causâ, substituendi quoscunque libera, & absque ordine illius legis, datur per dictum Authorem facultas. Sextò denique & vltimò constituo, iuxta hæc omnia hucusque tradita, manifestè elici, dubium dumtaxat manere, atque versari, filiorum, & descendentium respectu, vtrùm scilicet eis prætermissis, ad transuersales, aut etiam extraneos deueniri valeat. In quo contrarias, & diuersas sententias retuli numeris præcedentibus, vbi vidisti: nunc autem admonendum lectorem duxi, in casu claro, siue cum verba facultatis Regiæ id exprimunt, seruandum omninò expressum, iuxta ea, quæ prima obseruatione scripta reliqui suprà. Et idem dicendum, quando verba facultatis adeò ampla, & generalia, & ad voluntatem institutoris relata sunt; vt id denotare videantur apertè: sicuti ibidem tradidi prima, & secunda obseruatione relatis. Sicque verborum adiectionem, ex quibus dubium omne remoueatur, & etiam consanguinei, aut extranei, prætermissis descendentibus vocari possint, satis vtilem primogeniorum institutoribus esse futuram, vt dicto cap. 11. libri 2. num. 16. in fine, dixit Molina, & supra retuli: quando verò verba facultatis non adeò clarè id inducant, sed probabiliter dubitari valeat, vtrum excludendi descendentes propter transuersules consanguineos, aut extraneos etiam, concessa facultas videatur, necne; tunc proculdubio easdem sententias contrarias recensui, & ponderaui vbi suprà: & pro filiis, & descendentibus ipsis extant Auendañus, Matienzus, & Pater Molina. Contra eos autem, Pelaez à Mieres, & Ioannes Gutierrez: Ludouici verò Molinæ rationes illæ sæpè ponderatæ, quod cæteri filij, quibus alimenta competentia assignantur, tanquam extranei censendi sunt, & bona ipsa, ex quibus maioratus instituitur, iam Legitima non sunt, & sic in eo, in quo extraneus reputatur filius, & Legitima non iudicatur, nullus ordo assignatus inuenitur, nec seruari debet: euincere videntur etiam contra descendentes ipsos; sed non de facili contra eos accipienda erunt verba facultatum, nisi id exprimant specificè, aut saltem per verba ampla, & generalia, & liberæ voluntatis, cum in aliis multis verificetur, quod ordo dictæ l. 27. Tauri, seruandus non sit: quod videtur tenendum, sed semper cum casus se osserat, maturè deliberandum erit. Aduertendum denique, quod Molina, & cæteri, qui articulum eundem excitant in dubium, semper supponunt, à primogenito, & eius descendentibus, vel alterius filij, & descendentibus ipsius, vocationem, & maioratus institutionem incœpisse, vt videre licet penes Molinam, dicto num. 11. cap. 11. libri secundi, in versiculo, Secundo quia ordo: & sub dicto num. 16. eiusdem cap. in vers. nam non posset. Absurdum namque maximum esset, institutorem maioratus, qui ex facultate Regia illum instituit, & liberos habet, à vocatione alicuius consanguinei, aut extranei incipere, & filios prætermittere. Sic dubium vertitur, quando primogenito, aut secundogenito, & eius descendentibus vocatis primo loco ad successionem, dubitatur vtrùm post ipsos, ad probationem vlteriorum, etiam transuersalium, aut extraneorum, prætermissis cæteris filiis & descendentibus eorum deueniri possit: & hactenus de his, & de solutione secundi argumenti. Non obstat tertium argumentum: quoniam res[sect. 28]pondetur, quod illud procedit, respectu solemnitatis actus testandi, quæ ex facultate Regia non censetur remissa, sed iuris regulis ordinariis relicta, secus verò respectu voluntatis circa dispositionem, quia ipsa libera conceditur. præterquam in exceptis, & limitatis in eadem facultate, iuxta quam actus potestas metiri, & intelligi debet, nec iuris communis interpretationi locus esse potest, vbi facultas adeò plenè & clarè conceditur, iuxta suprà dicta, & ia respondet Ioannes Gutierrez, d. quæst. 67. libri 2. practicarum, num. 2. in versic. Tertium etiam fundamentum. Non obstat quartum, cui nullus Recentiorum[sect. 29] respondit; quia verissimum est, quod ordo in d. l. 27. Tauri assignatus, non solum simplex Tertij prælegatum cum aliquibus grauaminibus, sed etiam perpetuum fideicommissum, atque primogenium comprehendit, sic vt possit ex Tertio & Quinto, aut ex Tertio solo perpetuus maioratus effici absque facultate Regia, provt cum facultate ex vniuersis bonis: imò firmior videtur maioratus institutio, quæ fit de Tertio & Quinto authoritate legum huius regni, quam ea, quæ ex facultate Regia fit; sicuti ex Gregor. Lopez, & Molina firmauit Angulus, in l. 11. meliorationum, gloss. 5. num. 3. & 4. fol. 215. & effectum adducit num. 6. & seq. firmauit quoque Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. quæst. 66. numero 2. & adiicit num. 3. cautius esse vti facultate legum huius Regni, instituendo maioratum ex Tertio & Quinto, quam facultate Regia, præterquam in excessu. Quamuis autem id sit verissimum, vt dixi, nequaquam obstat: quia respondtur, quod verba dictæ l. 27. Tauri, sicut lex ipsa procedunt in melioratione Tertij, aut Tertij & Quinti, ex legibus huius Regni, absque Regia facultate condita, in qua siue simplex melioratio fiat, siue vincula perpetua, & submissiones, ac cætera omnia necessaria adiiciantur, ex quibus perpetuus maioratus inducitur, ac verè maioratus ex Tertio perpetuus efficiatur, ordo legis eius seruandus erit; quia verum est, meliorationem fieri ex legum huius Regni permissione, non ex facultate Regia, & Tertium respectu extraneorum esse Legitimam: sicque differentia non est, an simplex, an perpetua melioratio fuerit cum vinculis, & submissionibus. Secus verò si ex facultate Regia maioratus instituatur, in qua cum communiter concedatur licentia, & potestas maioratum sic instituendi, vt possit institutor apponere grauamina, & substitutiones, ac vocationes, quas sibi libuerit, non erit adstrictus, legis eius Tauri 27. oridnem seruare, in qua nisi adiiceretur versiculus, con tanto, & sic verba limitatiua, & modificatiua apponerentur, sub generalitate illorum verborum, que quisieren, licitum erat, grauamina adiicere non seruato ordine eius legis, prout non malè adnotatuit Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio primæ partis, numero 11. in versic prætereà argumentum. in deducens, quod in articulo nostro argumentum à dicta l. 27. Tauri deductum, potest in contrarium retorqueri. Molina quoque lib. 2. dicto cap. 11. num. 14. eleganter (vt suprà retuli) adnotauit à facultate legum Tauri, ad facultatem Regiam argui non posse, vt ibidem dixi. Non obstat quintum, quoniam respondetur,[sect. 30] Burg. Salon de Pace sententiam relatam in argumento non obesse, vtpote, cum ipse per transitum, & realiter non disputata quæstione, nec veritate inquisita, sic enuntiauerit; qui si articulum discuteret, aliter definiret. Sic sane ad Molinam se refert, & videndum eum esse dicit, dicto cap. 11. libri secundi, ex num. 11. cum seq. Deinde Ludouic. & Molinam, lib. 1. de Hispanorum primogeniis, dicto cap. 4. numero 30. in versiculo, quod comprobatur ex Hispana consuetudine, nihil dixisse, quod his repugnet aliquod modo, quæ dicto cap. 11. ex num. 11. sic accurata iuris ratione, & disputatione præmisit: non enim vno solum verbo id resolueret, aut præsentiret, in quo disputationem longam ex professo suscepit, d. cap. 11. libri. 2. ex num. 11. cum seq. aut saltem eò loci mentionem faceret sententiæ contrariæ, quam sub dicto num. 30. cap. 4. libri primi, tenuisse contendit Burgos de Paz, & in eundem sensum retulit Molinam ipsum Ioannes Gutierrez, dicta quæst. 67. libri 2. num 1. column. 1. in fine. Verè autem Ludouici Molinæ sententia, & intentio eò tendit, quod quamuis text. in authent. de restitut. fideicommissi, §. nos igitur, disponat, quod quando quis bona sua alienari prohibuerit, ea ratione, vt in familia conseruentur, prohibitio hæc quartum gradum non excedat: illud tamen intelligendum sit, nisi ex mente testantis comprehendatur, ipsum testatorem voluisse, eam prohibitionem perpetuam futuram esse, quartùmque etiam gradum transcendere; tunc namque ea prohibitio perpetuò, etiam vltra quartum gradum ex testantis voluntate seruabitur, prout censuerunt quamplurimi, ibi relati per Molinam: & eorum opinionem communem esse profitetur Couarruu. lib. 3. variarum cap. 5. num. 4. Et quamuis de ea dubitet, tamen illam veram esse censet, quoties ex aliquibus coniecturis percipi possit, testatorem voluisse eam prohibitionem perpetuam futuram esse, quartumq́ue & vlteriores etiam gradus ascendere: Ex quibus infert, in Hispanis primogeniis eam prohibitionem perpetuò seruandam esse, & quartæ, seq. quintæ generationis rationem. Hæc cum ita commemorasset Ludouic. Molina, adiicit vnum, ex quo Burg. de Pace, & Ioannes Gutierrez id eliciunt, quod dixi, & in hunc modum scribit: Quod comprobatur ex Hispana consuetudine, & ex decisione l. 27. Tauri, vbi id in tertiæ & quintæ partis bonorum prælegatis, in quibus non tanta perpetuitatis ratio, vt plurimum versari solet, dispositum est. Cuius dispositio ad Hispanorum primogenia, pari, aut etiam longe potiori ratione trahenda est, & c. Ecce vbi articuli præsentis, de quo nunc agimus, nec verbum vnum scribit Molina, quo id deprehendi aliquo pacto valeat, quod dicti duo Authores deducunt, sed à maioritate rationis argumentum conficit, vt si in tertiæ, & quintæ partis bonorum prælegato, in quibus non tanta perpetuitatis ratio, vt plurimùm versari solet, dispositum est ita in dicta l. 27. Tauri, non modò pari, sed etiam longè potiori ratione, ad primogenia Hispaniæ id trahendum est, quoad perpetuitatem scilicet, ex voluntate quoque præsumpta, non modò ex expressa inducendam. Et sic eo in casu æquiparationem facit, in quo longè maior ratio militat, & quoad terminos dicti §. nos igitur: sed an legis ipsius 27. Tauri dispositio, quoad alios effectus, & quoad præsentem trahi debeat ad primogenia ex Regia facultate instituta; siue an æquiparatio quoad omnia procedat, nequaquam inquirit, nec attingit quouis modo: imò cum à potiori longè ratione excitetur in eo casu æquiparationis, innuit manifestè, æquiparationem non procedere, vbi esset diuersa ratio: prout in casu nostro esse diuersam, nec argui posse à facultate l. 27. Tauri, ad facultatem Regiam; scriptum reliquit idem Molina, d. cap. 11. libri 2. num. 14. in vers. in contrarium autem. Quoad quartum denique & vltimum articulum;[sect. 31] maioratum scilicet instituendi facultas, & commis{ Regij Hispalensis Senatus in casu valde singulari, nec vulgari, egregia admodum & insignis atque notanda decisio. }sio alicui concessa, vtrum intelligi debeat, vt ordinarium, & regularem maioratum instituere possit; an verò vt extraordinarium quoque, & irregularem, sicque cum clausula exclusiua fæminarum, & aliis similibus non regularibus efficere valeat? Obseruandum equidem erit, singulare, & necessarium admodum hoc dubium esse, à nullo Interpretum huius Regni explicatum, imò nec tactum. Idcircò, cum vtile adeò sit, & in casu proposito in initio huius cap. ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrerit, opportunum visum fuit, idque vel eò magis, quod eiusdem occasione Senatus decisiones susceptæ fuerint; vt discuteretur, an testatrix in casu præsenti, quæ facultatem ad modum in initio relatum, marito concessit, videatur referre formam, & institutionem maioratus ad regulas ordinarias iuris communis, & consuetudinem Hispaniæ, iuxta quas fæminæ à successione maioratus non excluduntur regulariter, sed suo loco, & gradu prout masculi succedunt; & sic cum iure communi, & consuetudine Regni se conformare voluisse in dubio, & idipsum in institutione maioratus voluisse, quod leges huius Regni disponunt; an verò vltra ipsas ex verbis adeò amplis, & generalibus, atque mariti voluntati, & placito dispositionem relinquentibus, id omne commisisse, atque concessisse visa fuerit, quod ipsa posset, si viueret, & maioratum institueret. Et quidem pro negatiua parte, quod maioratum irregularem, & extraordinarium instituendi, sicque fæminas à suo gradu, & loco excludendi, facultas, & commissio in dubio non videatur concessa, sed dumtaxat ad maioratum ordinarum, & regularem concedendum: sequentia magis videntur astringere fundamenta, & rationes. In primis, quoniam in casu præsenti negari non potest, quin versemur in dubio, nec expressa, aut indiuidua commissio ad eum modum data fuerit. Testatrix namque ipsa instituendi, vel non instituendi maioratum, facultatem (licet amplam, & nimis voluntariam) reliquit, sed non expressit, an regularis, & ordinarius, vel irregularis, & extraordinarius ille esse deberet, sicque in dubio casus hic omissus, pro omisso haberi debeat, & iuris communis dispositioni censeatur relictus, iuxta l. commodissimè, ff. de liberis & posthumis, cum aliis vulgatis, de quibus latè suprà, hoc eodem libro, & tractatu, cap. 15. testator etiam, cum eadem iuris communis dispositione se conformare voluisse videatur; cum testatorum voluntates, & testamenta, ex iuris communis dispositione optimè colligantur, & interpretentur, & vnius[sect. 32]cuiusque voluntatem, & dispositionem, iuris dispositioni consentaneam esse, debeat præsumi: quia quilibet præsumitur voluisse id, quod lex ipsa disponit, & velle disponere secundum ius; & sic voluntas testatoris interpretatur eo modo, quo interpretatur dispositio legis. Ea enim interpretatio, per quam ius commune conseruatur, in qualibet dispositione censetur fauorabilis, & est amplectenda, & sic omnis dispositio, quæ simpliciter profertur, vestitur à iure communi, & secundum ipsum debet restringi, & ampliari, etiamsi latissima deberet fieri interpretatio. Et siue dubium sit in verbis testatoris, siue in tempore, sicuti hæc omnia adnotaui, & comprobaui suprà, cap. 35. atque ideò hic non repeto. Sic sane quod dicta coniectura, & præsumptio, quod testator videatur voluntatem suam accommodasse secundum leges, procedat etiam in casu omisso (qualis est præsens) eod. cap. 35. num. 22. ex aliis Authoribus adnotatum, atque scriptum reliqui. Et idipsum probatur ex resolutionibus Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 48. num. 20. vbi dixit, quod clausulæ pri[sect. 33]mogeniorum Hispaniæ, sunt interpretandæ secundum consuetudinem Hispaniæ in successione primogeniorum, provt ex Decio, & Barbat. constituit, & numeris seq. exornat nonnullis, quæ mire huic casui[sect. 34] conueniunt. Inquit etiam num. 23. quod omnis actus, in quo non apparet determinatio certa, regulatur à consuetudine: & talis est præsens, in quo versamur, cum in eo certa determinatio instituendi maioratum regularem, & ordinarium, vel extraordinarium, & irregularem non adsit. Adiicit præterea idem Mier. num. 24. distinctionem Bartoli, in l. iurisiurandi, §. liber, ff. de operis libertorum, vbi dicit Bartolus, quod concessio emphyteusis facta alicui pro se, suisq́ue filiis masculis, & fæminis, intelligitur secundum statutum, vel consuetudinem loci, disponentem de modo succedendi; ita quod si sit statutum, quod fæmina non succedat stante masculo, filia non admittitur ad dictam emphyteusim, nisi in defectum filiorum: quem distinctionem sequuntur omnes communiter, vt idem Mieres profitetur: & infert statim, se aliàs sustinuisse, quod cum quidam ex Primatibus huius Regni in suo testamento cauisset, quod relinquebat quandam domum principalem titulo maioratus, nec aliud vltrà dixisset, quod ex hoc solo domus remansit vinculata in fauorem filij primogeniti, cum omnibus qualitatibus, & grauaminibus, quæ in maioratus institutione tradi solent, tam ex iure, quam ex consuetudine. Ecce locum apertum, vbi qui maioratum institui voluit, cum omnibus qualitatibus, & grauaminibus, quæ adiici solent communiter; illum instituendum, præsumitur in dubio voluisse: & Pelaez à Mieres conuenit omninò Burgos de Paz, ciuilium, quæst. 2. num. 72. & 73. ex fol. 58. vbi etiam comprobat, quod maioratus institutio in dubio regulatur secundum dispositionem legis, & consuetudinis, & ab ea interpretationem recipit; dato etiam quod testator simpliciter loquatur, nec se referat ad aliquod ius, vel consuetudinem, nam eo ipso, quod bonis nomen maioratus apponitur, subiecta remanent ordinationibus, & consuetudini huius Regni, vt latè ibi adducit, & ideò hic non transcribo: & quæst. 1. num. 5. Burgos ipse de Pace multum ad pro[sect. 35]positum nostrum inquit, quod verba hagais mayorazgo, sunt intelligenda secundum communem vsum Ioquendi, & intelligendi horum Regnorum, l. Labeo, ff. de sup. legata, l. librorum, §. quod tamen Cassius, ff. de legatis tertio, cap. ex litteris primo de sponsalibus, sane in istis Regni ex communi vsu loquendi, & disponendi ordine regulari, fæminæ admittuntur, nec excluduntur regulariter, quamuis aliquando eas excludi contingat: ergo intellectis verbis dictæ commissionis para hazer mayorazgo, secundum communem vsum loquendi, & intelligendi, non potuerunt fæminæ in casu præsenti excludi, idque maximè iuxta resoluta per Socin. in consil. 160. num. 48. lib. 2. Pet. Pechium, de testament. cap. 13. Deinde & secundò facit, mandati, & commissio[sect. 36]nis fines ad vnguem obseruari debere, nec ab eis recedere licere, aut commissionis forma excedere, aliàs non valet, quod agitur, l. diligenter, ff. mandati, l. 19. tit. 5. part. 3. l. 7. tit. 4. part. 5. & exornant Iason, in l. prima, §. si stipulanti, num. 4. & 8. ff. de verbor. oblig. latius in l. si procurator, vbi vndecim limitationes adducit, C. de procuratoribus, Hippolytus, singulari 265. Socinus, in regula 252. Chassaneus, in consuet. Burg. in proœmio, glossa en ensuyuant le contenu, Auiles, cap. 1. Prætorum, glossa mandado, Peralta, in l. vnum ex familia, §. sed si fundum, n. 8. ff. de legatis secundo, fol. 584. Azeued. in l. 4. tit. 5. lib. 5. ex num. 1. vsque ad numerum 11. ibidem Matienzus, gloss. 9. num. 2. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris tom. 5. littera M. conclus. 36. 40.[sect. 37] & 41. ex fol. 537. vbi inquit num. 5. dictæ conclusionis 39. mandatum esse stricti iuris, & in dubio non[sect. 38] extendi, sed restringi: & num. 8. quod paria sunt, quod aliquid fiat contra formam mandati, aut præter, vel citra: quia in hoc æquiparantur contra, præter, vel citra, vt per Ioannem Andr. in cap. prudentiam, in vers. citra, de officio delegati, Felinum, in cap. cum dilecta, in prima ampliatione, num. 41. de rescriptis, & num. 54. eiusdem conclusionis 39. fol. 539. quòd dicitur excedere procurator, aut commissarius,[sect. 39] non solum quando excedit totam formam, sed etiam, quando excedit aliquam qualitatem formæ, etiam minimam, vt per Iasonem, & Albertum Brunum, ibi relatos. Et hæc quidem euincere videntur, vt dictus maritus, cui instituendi maioratum, aut maioratus, vel non instituendi inter filios, & descendentes, facultas, & commisso concessa est, maioratum instituere, vel non instituere valeat, prout voluerit; si tamen instituere destinauerit, & instituat. in qualitate exclusionis fæminarum non expressa, excedere non valeat, cum præter, vel citra commissum sibi id efficiat, neque censeantur commissa ea, quæ personalissima sunt, & à clara voluntate vxoris dependebant; sicque ab alio, quàm ab ipsa, fæminarum exclusio explicari non debebat, nec poterat eo tempore; prout in hac commissionis materia, qua versamur, deduxit expressim Azeuedus, in l. 5. tit. 4. lib. 5. num. 1. per illam legem, quæ antea fuit l. 31. Tauri, ibi Saluo si el que le dio el tal poder, para hazer te[sect. 40]stamento, especialmente le dio el poder, para hazer alguna cosa de las susudichas. Et inferius: Ten quanto a las cosas señalando paraque le da el poder, y en tal caso el comissario pueda hazer lo que especialmente el que le dio el poder, señaló, y mandó, y nomas. Verumenimuero en el caso præsente no le dio poder especialmente para excluir las hembras, ni para hazer tal cosa, sino para hazer mayorazgo, ò mayorazgos, que es lo que la que dio el poder, señalò especialmente, y mandò, y nos mas: y assi no excluir las hembras de la succession. Ad quod facere videtur Ludouic. Molin. lib. 1. cap. 4. ex num. 13. Tertiò prætereà facit, quod in primogeniis His[sect. 41]paniæ, licèt à maioratus successione fæminæ primogenitiæ propter masculos remotioris lineæ & gradus aliquando excludantur; vt per Ludouic. Molinam, lib. 3. cap. 5. Pelaez à Mieres, parte 2. quæst. 6. Auendañum, in l. 40. Tauri, gloss. 9. Aluaradum, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. §. 4. Salazar, de vsu & consuetudine, cap. 12. & quotidianar. har. controuers. iur. lib. 2. cap. 4. latissimè explicaui: & vi, & virtute facultatis Regiæ excludi valeant, vt articulo præcedenti obseruaui: & per Molinam, libro 2. cap. 7. num. 50. & cap. 12. num. 53. Frequentius tamen admitti, & vocari suo ordine, & gradu consueuerunt, prout in ipsis primogeniis Hispaniæ, etiam ex facultate Regia institutis admittuntur quotidie maiori ex parte. Sicque in dicta commissione, & facultate marito relicta, potius haberi debet pro expressa ipsarum filiarum, & fæminarum, atque ab eis descendentium vocatio, & admissio, cum communiter, & vt plurimum fieri consueuerit, quàm earundem exclusio, quæ rarò, aut extraordinariè, vel saltem aliquando, non verò ita frequenter fieri solet: quia in hoc ordinarium potius institutorum maioratuum, quàm extraordinarium vsum, & factum sequi debemus, & amplecti videtur dicta D. Alduncia testatrix: argumento text. in l. Seiæ, §. medico, ff. de annuis legatis, & in l. qui saltum, ff. de legatis tertio, l. 44. tit. 18. partita 3. & eorum, quæ cum Ægidio Bossio, Lanceloto, Barbat. Catallin. Felino, Decio, Gomezio, Afflictis, & Ioanne Lup. multum ad propositum ponderauit, & congessit Pelaez à Mieres, in initio secundæ partis de maioratu, ex num. 20. cum seq. vbi num. 22. post Socin. in cons. 256. Visis inuestituris, column. vlt. lib. 1. notanter scripsit, quod[sect. 42] verba inuestituræ debent recipere interpretationem à natura feudi, scilicèt proprij, & regularis, non autem irregularis, & improprij, & se retulit ad Modern. Paris. ibi relatum; deinde num. 26. ex doctrinis antea ponderatis in hunc modum deduxit: Ex qua doctrina inferri potest, quod in licentiis datis per Principem ad faciendum maioratum, vel ad alienandum, vel extrahendum aliqua bona à maioratu, non debent intelligi, & suppleri, nisi clausulæ, quæ communiter in talibus facultatibus apponi consueuerunt, & non illæ, quæ raro inseri solent, l. ea quæraro, ff. de regul. iur. quod est notabile pro declaratione dictarum facultatum, & ex his alias in facto dixi, & c. Et facit mirabiliter Rosental. de feudis, cap. 2. conclus. 54. Rursus & quarto loco pro eadem parte, quod[sect. 43] scilicet dicta commissio, & facultas marito concessa ab vxore, non debeat extendi ad hoc, quod maioratus fieri possit irregularis, sed ordinarius, & regularis esse deberet; facit etiam argumentum eorum, quæ annotata, atque scripta reliquit Gregor. Lop. in l. 2. tit. 15. part. 2. verbo, en España, ibi: Et facit, quod si mater habens facultatem ad maioratum, committat patri, quod ipse faciat, quod non dicatur voluntas captatoria, sed intelligatur, quod faciat in filium maiorem, prout moris est. Ratio etiam text. in l. si quando, C. de inofficioso testamento. Dum probat,[sect. 44] quod libera testandi facultas alicui concessa, intelligitur iuxta formam legitimam, & consuetam, & secundum eam restringitur, vt ordine à lege dato, ac similibus dispositionibus tributo, seruatisque regulis, & solemnitatibus ordinariis intelligatur; prout ex ipso textu post alios Authores deduxit Ludouicus Molina, de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 14. num. 18. in fine, & 19. & lib. 2. cap. 11. num. 11. versic. Tertiò quia. Marsilius, singulari 328. Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 2. quæst. 67. num. 1. in versic. Tertiò quia facultas, & num. 2. in versic. Tertium etiam fundamentum. Caldas de Pereira, in l. si curatorem habens, verbo, læsis, num. 129. colum. 7. Surdus, de alimentis, tit. 9. quæst. 30. num. 46. & in consil. 220. num. 10. lib. 2. & in consil. 245. num. 42. eodem libro, ita pariter in casu præsenti, concessa censeri debet per vxorem marito, ordinario, & non irregulari, aut extraordinario modo. Idque ex eo etiam, quod cum ipsa fæmina esset, verisimile non sit, quod voluerit, vt maritus fæminas in totum excluderet, ipsasve, & eorum descendentes posteriori loco vocaret. Maioratus namque quoties à fæmina originem sumpsit, & processit, nunquam in casu dubio diiudicandum erit, fæminas propter masculos[sect. 45] remotiores, ab eius successione exclusas fuisse, vel excludendasfore, vt post multos alios Authores tradidit Ludouic. Molin. lib. 3. cap. 5. num. 73. Mieres, parte 2. quæst. 6. num. 58. in fine, & num. 59. & 97. Aluaradus, Auendañus, Gutierrez, & alij, cum quibus ita quoque notaui, lib. 2. cap. 4. numero 143. & 144. Quibus tamen non obstantibus contrarium in ca[sect. 46]su præsenti supponebat, & pro certo præmittebat Senatus Regius Hispalensis, vt articulum super quoad Senatum lis allata fuerat, definiret; quod scilicet ad maioratum instituendum, vel non instituendum, liberam habens facultatem, & commissionem ab eo, qui ex Regia facultate illum instituere poterat, & à maioratus successione fæminas excludere: eandem habeat potestatem, quam habebat ipse committens, sicque irregularem, & extraordinarium possit maioratum efficere, nec teneatur regulatem & ordinarium eum facere. Senatus autem definitio, & sententia, vt verè & concludenter comprobetur, meminisse oportebit, ea omnia, quæ pro solutione, & explicatione argumentorum contrariæ partis scribuntur, atque adnotantur inferius; sic iuridicè, & dilucidè partem hanc comprobare, vt pro ipsius iustificatione sufficerent; nihil omninùs tamen sequentia fundamenta expendi, & fortiter adstringere. Ac primum equidem Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 48. num. 11. in versic. certe obseruatio illa. Et Ludouic. Molin. de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 5. num. 6. verba valde singularia in proposito, quando scilicet ex libera eligentis voluntate succedendum est, ex versic. ea namque quæ ipse, & cap. 7. num. 30. & cap. 12. num. 53. eiusdem libri secundi. Menochij, de arbitrariis, lib. 1. quæst. 7. numero 39. & 40. prout expenduntur infra ad solutionem quarti argumenti, & ideò hic non inseruntur: facit etiam Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. dicta quæstione 67. numero 3. & 4. Ioannes Matienzus, in l. 14. titulo 4. libro 5. glossa 1. numero 12. vbi quod data facultate eligendi, adiecto verbo voluerit, non tenetur commissarius iuris communis formam obseruare, nec personas iure ipso determinatas eligere, sed eas, quas eligere habens, liberè voluerit. Sed in casu præsenti verbum voluerit, adiectum, & geminatum est, vt statim notatur; ergo de iure potuit maritus efficere id, quod diximus, & fæminas à successione maioratus excludere. Secundò deinde facit, absolutæ & liberæ dicti mariti voluntati, non modò maioratum, aut maioratus instituere, vel non instituere, prout ipse voluerit; sed etiam instituendo, forma, & modo, quibus voluerit, & sibi placuerit, id efficere, fuisse omninò relictum, vt constat ex verbis dispositionis, ibi; E todo lo que el quisiere, e por bien tuuiere entre los dichos nuestros hijos, segun y como mejor le pareciere, y en la forma que quisiere, como si los dichos bienes fueram propios suyos. Quæ verba important (vt vides) plenissimam commissionem, & facultatem, maioratum formâ, & modo, quibus voluerit, erigendi, atque instituendi, nec facultas, aut potestas restringitur ad ordinem succedendi ordinarium, aut regularem, sed liberam voluntatem inducit, etiam extraordinarium, & irregularem faciendi. Nam verbum volo, aut voluerit, sui natura liberam, & absolutam[sect. 47] tribuit potestatem, etiam pro voluntate, nulli legi alligatam, l. fideicommissa, vndecima, §. sic fideicommissum, in versic. quanquam, ff. de legatis tertio, l. fideicommissaria libertas 46. ff. de fideicommissariis libert. l. cum quidam 24. ff. de legatis secundo, l. vigesima nona, titulo nono, partita sexta, & cum Bartolo, Aretino, Natta, Zabarella, Afflictis, Felino, Iasone, Decio, Parisio, & aliis sic notauit, atque scripsit Iacobus Menochius, de arbitrariis, libro[sect. 48] primo, quæstione septima, numero primo, & duobus seqq. & numero 35. vsque adeò vt verbum maioris virtutis, & potentiæ, quale est verbum voluerit, cum verbo minoris potentiæ coniunctum, illius significationem inflectere, & ad se trahere; scripserit ibi[sect. 49]dem ipse Menochius, num. 17. videndus ex num. 14. & latius Surdus, in cons. 380. lib. 3. verbum etiam, Libet, quod liberam, & absolutam voluntatis potestatem, facultatèmque tribuat, quæ nec iure, nec æquitate, nec ratione aliqua regulatur, sed in libera, & absoluta residet potestate; sicque intelligi debeat commissio facta cum illis verbis, ad libitum, vel prohibito suæ voluntatis; ex aliis quoque Authoribus comprobauit idem Menochius, dicta quæst. 7. ex num. 32. vsque ad numerum 37. sicque ex adiuncto verbo, voluerit, explicari, atque intelligi debent, quæ ipsemet Menochius, de verbo, prout sibi videbitur, aut sibi placuerit, adducit eodem lib. 1. quæst. 8. ex num. 1. cum seq. vsque ad numerum 14. idque maximè (etiamsi verbum voluerit, deficeret) post decisionem l. 29. tit. 9. partita 7. vbi verbum, quisiere, & verbum tuuiere por bien, æquiparantur, vt ibidem notauit Gregorius Lopez, verbo, tuuiere por bien, & legem ipsam expendi ego, & singulariter explicaui, quotidianarum harum controuers. iur. libro 2. cap. 6. num. 37. & 50. & pro maiori vi huius fundamenti commendo Molinam, lib. 2. cap. 5. num. 6. in fine. Prætereà & tertio loco facit, nam ex vi faculta[sect. 50]tum Regiarum, quæ in Hispania ad primogeniorum institutiones conceduntur, quamuis ipsarum (prout communiter, & ordinariè expediuntur) non sint adeò ampla, & generalia verba, sicuti fuere commissionis ab vxore marito in casu præsenti relictæ; parens maioratum instituens, potest vigore Regiæ facultatis primogenium in persona cuiuslibet filij, quem voluerit, & quod magis est, etiam filiæ, relicto filio masculo instituere; vt contra Gregor. Lopezium resoluit Molina, de Hispanor. primog. lib. 2. cap. 5. num. 6. qui confirmat extraditis ibidem, num. 1. & seq. Et quamuis ego dubitauerim de sententia Molinæ, quotidianar. har. controuersiar. iur. lib. 2. cap. 26. & in casu ibi proposito aliter existimauerim: De alio tamen dubitari non valet, videlicet, quod maioratus institutor possit vigore facultatis Regiæ maioratum agnationis efficere, & masculos, etiam remotiores agnatos fæminis, & eorum descendentibus præferre, vt suprà dixi, & per Molinam, lib. 2. cap. 7. num. 30. & cap. 12. num. 53. quemadmodum inter ipsos descendentes effici etiam potest absque facultate Regia, ex dispositione legum Tauri, vt masculi scilicet fæminis, & earum descendentibus præferantur, modo transuersales fæminis descendentibus non anteponantur, sed inter ipsos descendentes id fiat, vt suprà quoque dixi, & per Molinam, dicto cap. 12. libri secundi, num. 53. & in annotationibus, num. 10. Ioannem Gutierrez, practicarum libro 2. quæst. 67. num. 4. vbi id specificè & expressim notat. Sicuti ergo vxor ipsa id efficere posset, & maioratum irregularem, & extraordinarium instituere, ita quoque & maritus potuit, cui adeò ampla facultas, & commissio concessa est per vxorem, quoniam habet eandem potestatem, quam illa; vt in ipsis, in quibus versamut terminis argumentatur Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 48. num. 11. in versic. & certe. & eo innititur fundamento, quod omnia nostra facimus, quibus authoritatem nostram impartimur, l. 2. §. omnia enim, C. de veteri iure enucleando. Notat Bartolus, in l. de quibus, num. 21. ff. de legibus. Hippolytus, singulari 567. & subrogatus[sect. 51] sapit naturam eius, in cuius locum subrogatur, l. vnica, §. & vt plenius, C. de rei vxoriæ actione, l. si eum, §. qui iniuriarum, ff. si quis cautionibus, l. 22. tit. 11.[sect. 52] partita 4. cùm subrogatus, censeatur vnus, & idem, l. si ita legatum, vbi Bartolus, num. 8. ff. de auro & argento legato, l. filiæ, §. filia, ff. de condit. & demonst. Bursatus, in consil. 300. num. 53. lib. 3. Menochius, in consil. 400. num. 4. lib. 4. Euerard. in loco à vi subrogationis, vbi latè de regula prædicta, & cum Tiraquello, & aliis multis, latè etiam Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 11. per totam. Ludouic. Molin. de Hispanor. primog. lib. 4. cap. 4. ex n. 24. cum pluribus seqq. Cardinalis Thuscus, practicarum[sect. 53] conclusion. iur. tom. 7. littera S, conclusione 757. ex fol. 826. quia subrogatio fit cum omnibus qualitatibus, natura, potestate, & immunitate, Decius, in consil. 120. latè Cephal. in consil. 615. num. 2. & seq. lib. 5. Tiberius Decianus, in consil. 7. num. 90. lib. 1. Molin. dicto cap. 4. num. 36. Bursatus, in consil 302. num. 51. lib. 3. & in consil. 258. num. 20. & cons. 300. num. 35. eod. lib. Menochius, dicto consil. 400. numero 34. lib. 4. Borgninus Caualcanus, decisione 19. num. 30. & seq. & decisione 41. num. 35. & procedit[sect. 54] tam respectu rei, quàm personæ; vt latè per Euerardum, Mieres, Molinam, & Thuscum, vbi suprà. & per Cephalum in terminis, in consil. 58. num. 30. lib. 1. Fabium Turretum, in consil. 31. num. 18. & 19. vbi sic argumentatur, & multum ad propositum inquit: Ergo & illud, quod est subrogatum, debet esse eiusdem naturæ, vt possit de illis bonis disponere, tanquam dominus poterat. Idem Turretus, in consil. 99. vbi subrogationis tritam hanc regulam, & brocardicam singulariter explicat ex num. 31. vsque ad numerum 39. & num. 52. scribit, quod subrogatus vti[sect. 55]tur illis priuilegiis, quibus vti poterat is, in cuius locum subrogatur, vt per Menochium, in consil. 99. num. 48. lib. 1. Bursatum, in consil. 258. num. 20. lib. 3. Surdum, in consil. 127. num. 7. lib. 1. quem vide in eadem regula brocardica, & in consilio 138. num. 20. & 21. & in consil. 31. num. 41. & in cons. 53. num. 14. & 15. & in consil. 143. num. 48. lib. 1. Matienzus, in l. prima, tit. 4. gloss. 8. num. 1. & in l. 16. tit. 10. gloss. 3. num. 2. libro 5. Ioannes Gutierrez, practicarum libro primo, quæstione 34. numero 2. vbi refert Baldum dicentem, quod subrogatus debet esse eiusdem iuris & conditionis, cuius est ille, in cuius locum subrogatur, & debet esse talis, qui à principio potuerit esse. Vide etiam de eadem regula Mastrillum, decisione 36. per totam, & decisione 200. numero 1. & 2. 28. 30. 31. & 34. Hondedeum, in consilio 70. num. 1. & 26. & seq. libro 2. Stephanum Gratianum, disceptat. forens. capite 106. ex num. 14. atque ex num. 34. & cap. 111. num. 32. & seq. Rursus & quarto loco facit, concludens, & vtgens ratio, nam cum certissimi iuris sit, iuxta superiùs dicta, potuisse maritum in casu præsenti virtute facultatis, & commissionis vxoris, inter filios suos eligere filium, quem vellet, etiam minorem, & in eius persona maioratum instituere, sicque cæteris filiis ipsum præferre, ne aliàs eligendi facultas superflua redderetur, vt per Molinam, lib. 2. cap. 5. ex numero primo, cum sequentibus, & maximè num. 3. vbi quod elector, cui facultas libera concessa est ad maioratus electionem, potest omisso primogenito, secundo, vel tertio gentium eligere, etiam si maior natu dignior sit. Anton. Gomezium, in l. 40. Tauri, numero 58. Mieres, prima parte, quæstione vltima, Cæuallos, quæstione 365. Ioann. Gutierrez, practicarum libro 2. quæstione 67. numero 5. patrem Molinam, tomo 2. disputatione 594. sequitur necessario & præcisè dicendum potiori ratione inter descendentes agnatos vlteriores id efficere potuisse maritum eundem, præferendo omnes masculos descendentibus[sect. 57] masculis, Nam si inter liberos primi gradus, iam natos, & à matre cognitos, sicque affectione particulari dilectos, ita libera datur electio, à maioritate rationis concessa censeri debet inter descendentes vlteriores non natos, nec cognitos, in quibus particularis affectio adesse non potuit. Quoniam affectio, & dilectio maior habetur ad eos, qui sunt nati; & cogniti tempre factæ dispositionis, quam ad eos, qui nec nati erant, nec cogniti. vt ex aliis Authoribus[sect. 58] adnotarunt Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæstione 6. numero 16. Tiberius Decianus, in consilio primo, numero 14. libro primo. Mascardus, de probationibus, tomo primo, conclusione 67. numero 5. & 6. & 8. Ludouicus Casanate, in consilio 15. n. 31. & in consilio 45. numero 128. per totum. & quotidianar. har. controu. iuris, libro 2. cap. 26. numero 21. alios plures Authores recensui. Addo nunc Ludouic. Molian, de Hispanor. primogeniis, libro tertio, cap. 5. numero 53. vbi fortius inquit, quod affectionis, sec prædilectionis ratio non potest assignari in descendentibus nascituris, nisi ex gradus proximitate, vt[sect. 59] ibi obseruat, nec remotioris gradus personæ, melioris conditionis esse possunt, quàm hi, qui in proxi[sect. 60]miori gradu sunt constituti, iuxta textum, in l. si viua matre, c. de bonis maternis, in l. Publius Mæuius, §. primo, ff. de condit. & demonst, quas multorum Interpretum allegatione comprobaui, atque exornaui libro 2. cap. 4. numero 16. & numero 109. & 110. Ludouic. etiam Moliam, lib. 3. dicto cap. 5. numer. 52. & 53. explicaui. Et ibidem dixi, coniecturam, quæ ex eis legibus elici solet, maioris effectus esse, quando de personis maioratus institutori ignotis agitur, quàm cum de personis eidem cognitis controuertitur. Idque potiori ratione procedit in casu præsenti, ex natura perpetua maioratus, qui cum tractum habeat successiuum, & omnes de familia in perpetuum, & non solum primas personas nominatas respiciat, ius in primis statutum, atque concessum, in vlterioribus quoque statutum, & concessum intelligitur, vt in fortioribus teriminis resoluunt Gama, decisione 206. numero 8. & 9. Menochius, in consilio 158. num. 8. lib. 2. Georgius de Cabedo, decisione 134. per totam, prima parte. Qui ex subiecta materia perpetuitatis,[sect. 61] extendunt electionem primo vocato concessam ad vlteriores, & expendunt singulare consilium Ancharani 27. numero septimo, in versicul cum erga legatum. Ex alio quoque id redditur magis indubitatum, quod in ipso casu præsenti de excessu commissionis dicti mariti ex eo tractari non potest, quod omnes, qui litigant, sint descendentes institutoris; masculus namque à masculo descendens, & masculus à fæmina procedens, ex primo institutore rectâ lineâ descendunt, & sic quando dubitaretur, an perpetua fæminarum exclusio fieri posset, ex virtute facultatis Regiæ, quam fieri posse firmauit Molina, & sæpè dixi; quoad eundem casum præsentem dubitari non valet, cùm etiam absque facultate Regia, iuxta terminos l. 27. Tauri, potuerint masculi descendentes præferri fæminis, vt suprà etiam sæpè dixi, & maximè articulo 3. præcedenti. Vbi citaui Authores, ita in terminis dicentes, Molinam inquam, in annotationibus ad commentaria de Hispanor, primogeniis, numer. 10. Auendañum, in l. 40. Tauri, glossa 1. num. 67. Ioannes Gutierrez practicarum lib. 2. quæstion 67. num. 4. & idem obseruauit And. Angulus, ad l. 11. meliorationum, glossa 8. numer. 1. folio 221. vbi inquit, quod descendentes possunt substitui in Tertio, etiam prælati pro[sect. 62]ximioribus. Sicque excessus exceptio non esset pertinens, cum in eo, de quo hodie agitur, & respe[sect. 63]ctu status, aut temporis præsentis, quo inter descendentes litigatur, excessus commissionis non detur: nec vitiabitur dispositio ex eo, quod in futurum excessum fuisse. euenire posset, si descendentes masculi deficiant, vt sunt iura expressa, in ex facto, §. Lucius, ff. de vulgar. & pupil. substitut. ibi: quia non totum testamentum infirmat filij, sed tantum eum gradum, qui ab initio non valuit, l. 3. versic. ex his, ff. de iniusto rupto, & in §. finali, ibi: licet autem posthumus præteritus adgnascendo rumpat, tamen interdum euenit, vt pars testamenti rumpatur: vt puta si proponas à primo gradu posthumum exhæredatum, à secundo præteritum: nam hic primus gradus valet, secundus ruptus est. l. hac consultissima, §. ex imperfecto, C. de testamentis, ibi: Si vero in huiusmodi voluntate liberis alia sit extranea mixta persona, certum est, eam voluntatem defuncti, quantum ad illam duntaxat præmixtam personam pro nullo haberi. Et ita in terminis l. 27. Tauri, resoluunt Aiora, de partitionibus, secunda parte, cap. 43. Angulus, de meliorat. l. 11. gloss 15. num. 1. & 2. Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. quæst. 51. ex num. 15. qui in hoc conueniunt, quamuis eueniente casu, quo excessus detur, nonnulli dicunt, maioratum finiri; Alij verò, vocationes contra formam legis factas, iuxta eam reduci, provt lib. 2. quotidian. har. controuersiar. iuris. cap. 7. ex num. 12. cum seq. latius ego explanaui. Denique & vltimo loco facit textus notabilis & singularis, in l. creditor. §. Lucius, ff. mandati, in illis verbis; Concedo tibi de omnibus meis, vt vis, negotiari, siue vendere vis, siue pacisci, siue emere, sine quodcunque operati, vt domino omnium meorum, me omnia firma esse à te facta existimate, & non contrarium dicente tibi ad vllam operationem: quæsitum est, si non administrandi animo, sed fraudulenter alienasset, vel mandasset, an valeret, & Iureconsultus respondet. Eum de quo quæritur, plene quidem, sed quatenus res ex fide agenda esset, mandasse. Sicque ex eo text colligunt Glossa, Bartolus, & Doctores communiter, quod quoties in liberam procuratoris, aut commissarij voluntatem aliquid relinquitur. dolus solum exceptus intelligitur,[sect. 64] l. si pater, ff. quæ in fraudem creditorum, l. locum, §. ex eo. ff. de vsufructu. l. in venditione, §. tempore, ff. de bonis authoritate iudic. possid. & ad id textum in dicto §. Lucius, summe commendat Baldus, in cap. 1. in fine. Vt lite non contestata. Et dicit vnicum, in cap. cum venissent columna 3. de iudiciis. Iason, in l. 1. num. 15. de liber. & posth. Matienzus, in l. 3. titulo 3. glossæ 2. num. 6. lib. 5. & est melior text. in l. si mandauit. versic idemque, ff. de acquirenda hæred. sane, cum plena, sed quatenus ex fide re agenda esset, censeatur mandatum, planè sequitur, in casu nostro id effici potuisse per maritum, quod contendimus, cum id ipsum efficere posset vxor absque fraude, vt suprà probaui, & in multis primogeniis effici soleat in Hispania, vt per Molinam, lib. 3. cap. 5. & l. 2. har. quotidianar. controu. iur. cap. 4. plene notaui. Sicque bona fides adest omnino in eo, quod ex aliorum factis, & potestate eius, qui commisit iustisicatur. Nec obstant argumenta pro contraria parte addu[sect. 65]cta, non obstat primum. quoniam respondetur, quod in casu dubio, & cum de voluntate testatoris non apparet in contrarium, verissimmum est, quod testator ipse videatur cum dispositione iuris communis, & consuetudine huius Regni se conformare voluisse; & maioratus institutio, atque commissio ad euo modum, & iuxta leges, & consuetudines Hispaniæ debeat intelligi, & eo ipso, quod maioratus efficitur, bona eius subiecta remaneant ordinationibus, & consuetudini huius Regni, vt in argumento notaui. Cæterum quod testator non videatur voluntatem suam accommodasse secundam leges, aut consuetudinem suæ patriæ, quælibet coniectura sufficit, & de facili ab ea regula recedi solet ob quamcunque coniecturam contrariam, vt per Corneum, in consilio 83. colum. 2. in fine, lib. 1. & per Crauetam, in cons. 180. num. 4. vers. 4. respondeo. Petrum Surdum, in cons. 116. num. 68. lib. 1. & dixi suprà cap. 35. num. 21. sic sane ab ea regula ex multis recedi, & quomodocunque ex voluntate testatoris in contrarium colligi valeat, ipsam non seruandam; ex aliis Authoribus adnotatum, atque scriptum reliqui eodem cap. 35. numer. 23. & 24. & ideò latius non comprobo nunc. Sanc in casu præsenti, adeo ampla, & generalia, & liberam mariti facultatem, & voluntatem, non modo circa personarum electionem, & nominationem, sed etiam circa institutionem maioratus, aut maioratuum, & ordinem successionis tradendum, expressa fuere in commissione, vt non modo ex coniecturis, sed velut ex verbis claris, & manifestis, ab ea coniectura recedere vis est. Non enim legis, aut consuetudinis dispositioni se conformare, aut velle, quod se conformet commissarius, testatrix videtur, quæ totum id eius voluntati adeo libere committi. Idcirco quemadmodum ipsa potuit ex virture facultatis Regiæ fæminas excludere, ita & maritus commissarius de iure potuit: quod inspectis verbis dictæ commissionis ambigi, nec negari non potest. Non obstat secundum argumentum, quia certissimi iuris est, mandati, & commissionis fines ad vn[sect. 66]guem obseruari debere, nec aliquid contra formam, præter, vel citra fieri posse. Ita pariter, ex l. 31. Tauri (provt verba eius ponderantur in argumento) El commissario no poder hazer mas, de lo que especialmente el que dio el poder, señalò, y mandò, y no mas. Respondetur tamen, in casu præsenti maritum non excedere fines mandati, nec formam ipsius, præter, vel citra aliquid efficere. Non etiam facere nisi id, quod sibi iniunctum est. Nam ex quo facultas Regia per verba amplissima præcesserat, ad maioratum, vel maioratus instituendum, & virtute eiusdem facultatis Regiæ fæminas excludere institutor posset; ipsa equidem, quæ adeo amplam, & verbis generalibus admodum, atque liberam, & absolutam voluntatem importantibus, commissionem, & facultatem reliquit, eandem videtur, quam habebat, potestatem concedere, nec quouis modo restringere: sicque specialiter concessum videtur omne id, quod eadem ex vi facultatis Regiæ efficere posset. Cum verba (vt dixi) adeo liberam voluntatem importantia, adiecta fuerint, vt supra probaui, vnde potius pro hac parte expendi debet dicta l. 31. Tauri. Porque el marido commissario haziendo libre elecion, no haze mas de lo que specialmente se le mandò, que fue hazer a su voluntad, y disposicion el mayorazgo, y orden de succeder en el. Non obstat tertium argumentum; quoniam in eo ponderata, & adducta, procederent, quando in du[sect. 67]bio versaremur, vt in solutione argumenti præcedentis dicebam, & de voluntate eius, qui facultatem concessit, dubitari posset probabiliter; quia tunc recurrimus ad coniecturas generaliter, & ad coniecturam consuetudinis, aut vsus testatoris concedentis dictam facultatem, & commissionem, aut aliorum, qui maioratus in Hispania instituunt; quo casu, & cum in dubio sumus, omnes illæ Pelaez à Mieres doctrinæ procedunt. Secus autem, quando in claris, & manifestis versamur, & verba adeò expressa, & generalia, & liberam voluntatem importantia, adiecta fuerunt, vttollant dubitandi rationem, & voluntatem concedentis facultatem ostendant, vt in casu præsenti; quia non attendimus consuetudinem, siue ordinarium, aut regulare, sed quid testator voluerit, quid vel significauerit, inspicimus, vt suprà quoque dixi. Sic sane in casibus dubiis à consueto, & ordinario, Pelaez à Mieres, in loco in argumento relato, obseruationes illas deduxit, quoniam dispositionis verba nihil certum inducebant, nihilve continebant, quo ab ipso regulari & ordinario recedi valeret. Non obstat quartum argumentum, cui suo ordine[sect. 68] respondebitur; ac primum quidem, sententiam illam Gregorij Lopezij in contrarium non vrgere, quoniam ipsa in diuersis terminis procedit, scilicet, quando marito vxor facultatem concessit, vt faceret maioratum duntaxat, nec amplius dixit, hoc est, non adiecit, provt ipse voluerit, sicuti factum est in casu præsenti, vbi commissio, & facultas per verba adeo ampla concessa fuit, quod præcisè denotant, positum etiam in libera voluntate mariti, an in maioratus institutione extraordinarium & irregularem successionis modum statuere vellet, sicque eum non adstringere ad ordinarium & regularem. Aliàs namque verba superflua redderentur, & sine virtute aliquid operandi, contra l. si quando, cum vulgatis, ff. de legatis primo. Sic sane in eisdem, quibus versamur, terminis, sed non ita amplis verbis adiectis, provt in casu præsenti adiiciuntur; quod commissarius possit eligere, & nominare, & inter personas prælationem constituere; obseruauit Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 48. num. 11. in versic. & certe, in eisdem etiam terminis singulariter tradidit Ludou. Molina, de Hispanorum primogen. lib. 2. cap. 5. num. 6. in illis verbis: Ea namque, quæ ipse pro hac opinione adducit, intelligenda sunt, quando scilicet iuxta maioratus, seu feudi naturam succedendum est, nec verba dispositionis expressè repugnant. Secus autem dicendum erit, quando succedi debet ex libera eligentis voluntate, quæ (vt superius diximus) successionis naturæ, atque ordini subiecta non est, sed elector potest quamcunque voluerit eligere, & c. Facit etiam Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 2. quæst. 67. num. 3. Deinde & secundò respondetur, doctrinam illam[sect. 69] ex textu, in d.l. si quando, C. de inofficio testamento, deductam, non obstare, & eidem responderi posse. provt vt suprà respondi articulo 3. principali præcedenti. Respondet etiam Ioannes Gutierrez, practicarum, libro 2. quæst. 67. num. 2. in versic. tertium etiam fundamentum, vbi dixit, textum illum procedere respectu solemnitatis actus testandi; secus verò respectur voluntatis circa dispositionem, quando ipsa libera conceditur, provt concessa fuit in præsenti. Et conuenit Iacob. Menochius, quem Gutierrez non citat, nec alius lib. 1. de arbitrariis, quæst. 7. num. 40. in illis verbis: Ex clarius Ruinus, in consilio 100. num. 2. lib. 1. declarando dictam l. si quando, dicebat, eo casu concessionem simpliciter tantum fuisse factam, vt posset testari: secus si duo respiceret, ac contineret, quod testari posset, & libere, c. Quæ verba nostro casui mirè conueniunt (vt vides) itaque testandi facultas ei, qui aliàs testari non valet, priuilegium continet aduersus ius commune, & ita strictè interpretari debet, ne duo operetur specialia: Primum, efficere habilem ad testandum aliàs inhabilem. Secundum, quod absque solemnitate necessaria testetur, quod ius publicum respicit. Secus tamen est, vbi non datur priuilegium aduersus ius commune inhabili; sed commissio, & facultas conceditur aliàs habili; tunc namque verba, quæ liberam voluntatem important, operantur in fauorem eius, cui facultas, & commissio relinquitur, omne id, quod is, qui commisit, facere posset; vt per eundem Menochium; vbi supra numer. 39. & per Mieres, de maioratu, prima parte, dicta quæstion. 48. num. 11. Ioannem Gutierrez, dicto numero 3. quæstionis 67. libri secundi. Molinam, lib. 2. dicto cap. 5. num. 6. Tertiò denique & vltimò respondetur, sæminam[sect. 70] in dubio, à maioratus successione non deberi censeri exclusam, nec per commissarium excludi posse, vbi maioratus à fæmina originem habuit; procedere quidem in casu dubio, & cum commissio, & facultas, non adeo ampla, sed simpliciter concessa est: tunc namque videtur testatrix, aut fæmina, se cum dispositione legali conformare voluisse, nec fæminas excludere; sic in casu dubio Molina ipse loquitur in loco in argumento relato. Secus tamen vbi commissio, & facultas non simpliciter, sed per verba amplissima, liberam voluntatem omnino denotantia, concessa fuerit. Et ita sane quod resolutio superior procedat in casu dubio, & secus dicendum sit, vbi de contraria voluntate testatoris in contrarium constare potest; specifice adnotarunt Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, libro 2. cap. 1. §. primo, num. 21. Mieres, de maioratu, 2. quæstione 6. numero 60. & quotidianar. har. controu. iur. lib. 2. cap. 4. numer. 145. sic quoque ego obseruaui, atque scriptum reliqui. Ex eisdem etiam, antea adnotatis, & terminis præ[sect. 71]dictis, in quibus excita ui quæstionem, de qua suprà, ex num. 31. facili negotio responderi, satisfierique poterit fundamentis omnibus, quæ vt contrariam partem tueatur D.D. Christophor. de Paz, in commentariis de tenuta, seu remedio possessorio, cap. 34. ex numer. 116. vsque ad numer. 142. optimè equidem, & multum ad propositum ponderauit, atque congessit, quæ multis ab hinc temporibus, post peractum, atque vltima serie scriptum caput istud prælegi, nec antea ad manus meas peruenerunt; itaque Author, d. num. 116. in terminis proposuit dubium illud, an coniux, qui ab altero coniuge facultatem habet instituendi maioratum, & vnum ex filiis, vel filiabus eligendi; debeat eum regularem facere, an verò maioratum agnationis possit instituere, & inter filios, quas voluerit substitutiones apponere? Qua in re, securè dicendum censuit (vt verbis eius vtar) solum regulare primogenium absque irregularibus vocationibus, & substitutionibus à coniuge posse institui, idque duodecim fundamentis principaliter comprobauit, quorum vnumquodque verè adstringit in terminis illis quando scilicet ita simpliciter facultas coniugi concessa fuerit, nec alia simul verba adiecta fuerint, sic vniuersalia, & absoluta, provt ego supra dixi adiecta fuisse in eo casu, de quo ex d. numer. 31. sermonem institui, vtpotè cùm adeo liberam, & absolutam voluntatem importarent: sed nec illud idemmet præmisi, quod ego scirem libenter, an in eodem casu, à se proposito, coniux facultatem, & commissionem concedens alteri coniugi, facultatem Regiam ad faciendum maioratum impetrasset, ita vt ex eadem facultate Regia maritus instituere posset, deberétque maioratum? In quibus terminis quæstionem ego proposui, sicuti d. num. 31. & seqq. apparet, an verò ex facultate, legibus huius Regni, & maxime Tauri 27. constitutione concessa, maioratus ipse instituendus esset; quo in casu dubium non est, quin inter descendentes agnatio conseruari posset, ac inter eosdem feminarum exclusio induci; dummodo inter ipsos descendentes masculos intelligatur, atque restringatur, nec ad transuersalium masculorum lineam, ipsis exclusis, perueniatur; quod etiam annotaui suprà, & certissimum est, alioq́ue cap. infra lib. 5. dicendum: Si modò commissio adeò amplis, & vniuersalibus verbis concederetur. Primum autem fundamentum, quod adducit n. 117. ex natura scilicet mandati, quæ est stricta, provt etiam ego ipse ponderaui ex n. 36. vsque ad num. 41. diluitur concludenter ex solutione, quam ibid. tradidi n. 66. verè namque mandatum, aut commissio in terminis nostris, fuit admodum ampla, & valde generalis, sicque per verba, adeo vniuersalia, vt liberam non modò voluntatem, & absolutam facultatem denotarent; sed etiam modum quencumque instituendi maioratus, vocationunque ordinandarum comprehenderent; provt ibi obseruaui; & addo nunc Petri Surdi locum singularem; in cons. 1. n. 32. in vers. 2. respondetur, & n. 33. lib. 1. vbi ex relatione quamplurimorum Authorum sic scribit: Secundo respondetur, quod tam ampla sunt verba priuilegij, & legitimationis, vt ea de se sufficere possint, licet de feudali concessione facta non foret specialis, & indiuiduamento: & ideo cum de successionibus facta fuerit mentio per vniuersalia verba, includitur etiam feudorum successio, quia qui omne dicit, nihil excludit, & licet in generali concessione, vel dispositione non veniant feuda, tamen secus est in vniuersali, & c. & inferius, ibi: quia vbi verba sunt vniuersalia, includuntur illæ successiones, quæ verisimiliter non includebantur in generali sermone, secundum Aretinum, in consilio 113. idem tenet Decius, in cons. 76. cons. 2. &c. Dum vero ipse D. Christophorus subdit eod. n. 117. Cum ergo prædictum mandatum, & commissio fuerit maioratum instituendi, de maioratu regulari intelligi, & interpretari debet: & ita opinari Greg. Lop. Ant. Gom. Couar. Padillam, & Molin. & Rosentalij locum adducit; egomet ipse libenter assentio placito eidem, ex commissione, & mandato, ita simplici; aliud vero statui suprà, propter commissionem illam in amplissima forma, & verbis adeo vniuersalibus concessam de quibus etiam, supra n. 46. in fine, ex eisdem namque verbis, non solum circa institutionem maioratus, sed etiam circa modum institutionis eiusdem, amplissima, & libera, atque absoluta facultas, & potestas censetur concessa, licet aliud dicendum sit, quando simpliciter, & verbis adeo restrictis (provt ipse Christophorus casum proposuit) commissio data fuit, quo vel solum verbo satisfieri, responsumque præberi potest cæteris fundamentis, ibid. ponderatis: agnoscimus namque, in eisdem terminis rectè expendi, & vrgere ea, & eiusdem, cuius dictus Author fuit, essemus sententiæ in ea specie; aliter autem definiendum dicimus, quando verba ita ampla apposita fuerint, quæ non sine virtute aliud operandi, quam simpliciter prolata, censeri debent adiecta; id quod tribus præcipuis fundamentis ponderatis, statim demonstrabitur euidenter. Ad secundum fundamentum, de quo ipse, d. cap. 34. n. 118. & 119. eodem modo respondetur, & adiicio, Cornei cons. 115. n. 12. lib. 2. ad declarationem doctrinæ Bartoli; ibi ponderatum. Item & doctrinam ipsam Bartoli; mirè pro ipsa parte, quam defendi, ponderari posse; nam ex potestate, & commissione in amplissima forma, & verbis adeo vniuersalibus concessa, potuit maritus maioratum, provt vellet instituere, atque ita cum clausulis, & conditionibus quibuscunque quia facultas sicut specialis fuit ad maioratum faciendum, ita & ad faciendum, modo, & forma; qua voluisset, specialis videri debet. Quod tertium autem fundamentum, adductum ibid. n. 120. & 121. id ipsum ego profiteor, nec dissentio vllo pacto, quando ita simpliciter commissio concessa fuerit: secus autem, quando ita amplè, vt dixi. Quoad quartum vero, & quintum fundamentum, de quibus etiam ibi, n. 122. & 123. animaduertendum erit, obseruationes ibidem traditas, in fideicommissis temporalibus vrgere, & procedere posse, non verò in primogeniis, attenta eorum natura, fine, & perpetuitate, atque ita, eo ipso, quod facultas conceditur ad faciendum maioratum, intelligitur, ita exequi debere facultatem ipsam, vt perpetuus futurus sit maioratus; idque iuxta ea, quæ longa serie, & vtiliter quidem, ex Ludou. Molin. & aliis egomet ipse annotaui, atque scripsi in commentariis, lib. 2. c. 22. diferentia equidem in eo stabit, quod facultate ita simpliciter concessa, licet perpetuus futurus sit maioratus; attamen vocationes ordinariæ, & regulares esse debebunt; si autem in amplissima forma facultas concedatur, irregulares etiam, & provt commissarius voluerit, fieri poterunt; sic sane, & ea, quæ iure communi attento, procedere possent, hodie non procedere, Christophorus ipse agnoscit sub n. 124. Atque ita nec sextum vrget sundamentum. Alia autem duo sequentia nec etiam in nostris terminis vim aliquam habent, atque ex vi verborum vniuersalium, & qua etiam veniunt ea, quæ aliàs non venirent, diluuntur omnino; vt Petrus Surdus, in loco anteà relato, rectè annotauit, & infra cap. 41. longa serie, atque infinita Authorum allegatione comprobaui. Quod attinet verò ad nouum fundamentum, adductum ibidem, ex n. 129. cum seq. quod etiam ego ipse ponderaui supra hoc eodem cap. ex num. 36. vsque ad num. 41. & deducebatur ex l. 31. Tauri; satis apparet responsum, & ego respondi supra n. 66. & 67. idque magis corroborabitur, ponderatis trius fundamentis, quæ loco reliqui, & ponderanda suprà dixi. Pro hac igitur parte, vltra ea, quæ annotaui superiùs, vt maritus, cui facultas concessa fuit adeò ampla, maioratum irregularem instituere potuerit; & verba adeo vniuersalia, & ampla multum operari, idque maximè valuerint; non leuiter adstringere videntur ea quæ ipse D.D. Christophorus de Paz, eodem cap. 34. expendit num. 105. & quatuor seqq. & n. 112. quæ hic non repeto, quia ibi videri poterunt; quia si ex facultate, in ample forma facta, & cum clausula, quem ipse eligere voluerit, & vt verbum voluerit, debeat præcisè operari (provt idem contendit) securè resoluit, extante masculo, fæminam præferri posse à commissario, & sic contrarium eius, quod cap. 26. lib. 2. defendit, & in casu d. Petri de Alarcon, non multis abhinc annis, grauissimus ille, atque omni ex parte præstantissimus Senatus Pincianus diffiniuit; non modò etiam æqualiter, sed multo quoque magis in casu præsenti, verbum ipsum, & alia vniuersalia, id quod contendimus, operari debebunt, ad quod doctrinæ illæ adductæ ex dicto num. 105. fortissimè faciunt, provt ibi videbis. Et concludit prima ratio, de qua dict. num. 105. Secundò facit, quod facultate concessa ad modum dictum, suprà hoc eodem cap. numer. 31. & verba relata etiam num. 46. in fine, non modò commissio videtur esse specialis, & expressa ad maioratum ipsum faciendum, sed etiam vt fieri possit modis) vocationibus, & substitutionibus quibussibet, atque ita verba illa vniuersalia modum quemcunque instituendi maioratus, vocationumque ordinandarum liberam facultatem inducunt, nec ad alium finem prolata videri possunt, aut aliud etiam operari, provt dicto num. 46. scripsit, & latius num. 66. & 67. & satis specialiter, atque expressè concessum videri debet id, quod ex vi verborum expressorum; E todo lo que quisiere, y en la forma que quisiere, &c. necessariò deducitur, siue quod necessariò importatur ex verbis, & non modò ex scriptis colligitur, aut ex mente scripti venit, quod sufficeret, sed etiam scriptum videtur sub eo verbo, y en la forma que quisiere, ad quod equidem possem in terminis infinitas fere Interpretum doctrinas, & in similibus casibus decisiones expendere, ex quibus his omnibus, quæ prædictus Author adducit, & decisione dict. Tauri trigessima prima, satisfieret concludenter; eisdem tamen non ex professo relatis; sic admoneo adnotasse, atque quamplurimis multùm ad propositum exornasse Ioannem Cephalum, in consil. 150. num. 11. lib. 1. & in consil. 196. eodem lib. 2. Zuchardum, in consil. 8. num. 19. volumine 1. Tiber. Decianum, in consil. 44. numer. 23. & 138. & in consil. 80. num. 21. & in consil. 76. n. 64. volum. 4. Aldobrandinum, in consilio 109. numer. 7. lib. 1. Hieronymum Gabriel, in consilio 169. num. 78. & in consilio 127. num. 41. lib. 1. Menochium, in consilio 235. num. 51. lib. 3. Petr. Surdum, in consilio 116. num. 57. lib. 1. melius in consilio 24. numer. 21. lib. 2. Bursatum, in consilio 461. num. 80. lib. 4. Anguissolam, in consil. 66. num. 8. & 9. lib. 1. Rolandum, in consil. 27. ex numero trigesimo quarto, lib 4. Ludouic. Casanate in consilio 60. ex num. 5. & num. 27. Cæsarem Bartium, decisione Bononiæ 121. ex num. 5. cum sequentibus, Thuscum, tom. 3. litera E. conclus. 653. fol. 504. Tertiò denique, & vltimo loco facit, non modò dictam commissionem, & facultatem marito concessam, vniuersalem, & indefinitam fuisse, & nullo modo restrictam, sicque omnia comprehendere, quæ commissarius facere velit, vt per Baldum, in consilio 379. num. 4. lib. 3. Alexand. in consil. 133. libro 6. Corneum, in consil. 142. numer. 7. lib. 2. Crauetam, in consil. 748. numero duodecimo, & seqq. vbi latè, modò dolus, & fraus absit; iuxta eos, qui statim referuntur; verum etiam vltra verba prædicta: E todo lo que quisiere, y en la forma que quisiere, adiectum esse: como si los dichos bienes fueran proprios suyos. Ex quibus verbis communiter concluditur videri concessam plenissimam, & vniuersalem commissionem, vt posset commissarius provt committens potuisset; vt per Roman. in consil. 94. Visis, numero 7. Geminian. in consilio 129. ex num. 6. Alexand, in consil. 43. in principio, lib. 2. Ruinum, in consil. 93. ex num. 5. lib. 5. Parisium, in consil. 79. ex n. 29. lib. 1. Castrensem, in consil. 336. Laudatio, lib. 1. Rotam, decision. 8. num. 2. part. 2. in nouissimis. Gratum, in consilio 159. num. 8. volumine 2. Matthæum Brutum, in consilio 70. numero trigesimo sexto, lib. 1. & faciunt ea, quæ cum aliis multis Authoribus obseruarunt Martin. Monter à Cueua, decisione trigesima octaua, numero trigesimo quinto. Caldas Pereira, emption. & vendition. capite decimo quarto. Petrus Surdus, in consilio primo, numero trigesimo quinto, lib. 1. Hector Felicius, allegatione secunda, numero decimo octauo, parte tertia. # 37 CAPVT XXXVII. Ex regula illa, atque Interpretum nostrorum assiduo, & vulgato adeo Assumpto, vt per manus tradatur ipsum quotidie: testatoris videlicet voluntatem in dubio mutatam non præsumi, non modò in continenti (testator namque in continenti non videtur se corrigere voluisse, provt hic illustratur) sed etiam ex interuallo (provt latius enucleatur, atque exornatur) quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat, vt dilucidè appareat, an, & quando testator noluisse, vel voluisse suam reuocare, atque mutare dispositionem præsumatur. Legati etiam reuocatio, ex quibus inducatur, atque probetur, siue quibus modis legatorum reuocatio facta censeatur. Per cancellationem quoque, vel inductionem testamenti, aut per secundum testamentum, an testator videatur à priore voluntate recessisse, & illam mutasse. Rursus de casibus nonnullis practicis, qui regulæ eidem mutationis voluntatis non præsumendæ, conduci, atque applicari per Doctores consueuerunt: ac maxime de vxore mortuo marito bona pro dote retinente. Et de testatote, qui pecuniam legatam postmodum consumpsit. De donatione denique absenti facta, stipulante Notario, an egeat acceptatione ad sui validitatem, & substantiam. Et vtrum acceptatio in donatione sit necessaria hodie, attentâ decisione l. Regiæ 2. tit. 16. lib. 5. nou. collect. Reg. vt ante acceptationem reuocari valeat, nec ne per donationem: vel non euanescat, si vnus ex contrahentibus decedat ante acceptationem; vbi horum omnium distincta, & breuis traditur resolutio, atque explanatio. Et in articulo præfato donationis, singularis, & notanda traditur Regij Hispalensis Senatus in casu ex facto occurrenti definitio (cui Senatus Mantuani decisio 111. conuenit omnino) & Antonij Fabri obseruationes in proposito commemorantur, atque in stricta iuris ratione, & disputatione probantur. SVMMARIVM. -  1 Testatorem non præsumi mutasse, siue mutare voluisse iam à se dispositum, & ideo voluntatis mutationem in dubio non præsumi, nisi per allegantem ipsam mutationem, illa probetur. Et sic potius præsumi durationem voluntatis, in dispositione super aliquo actu, quam correctionem, aut mutationem. Et potius debet voluntas restringi, quàm corrigi. Quod latius illustratur, & infinita Interpretum allegatione exornatur. -  2 Atque superiorum, quare scilicet voluntas in dubio non præsumatur mutata; ratio duplex redditur. -  3 Mutationis voluntatis non præsumendæ, doctrinam superiorem, ampliationes, & extensiones nonnullas continere, provt hic adnotatur, Quamplurima quoque ex ea deduci, de quibus remissiuè hoc loco. -  4 Testamentum conditum in articulo mortis, ex eo quod testator conualuit, non præsumitur mutatum. -  5 Imò etiam si quis pestifero morbo affectus, coram quinque testibus fecerit testamentum, & postea conualuerit, huiusmodi testamentum subsistit, tametsi rursus potuerit illud adhibitis septem testibus reficere, & confirmare. -  6 Nisi testator dixisset, si contingat me mori ex hac infirmitate; tunc enim si conualuerit, euanescit. -  7 Mutationem voluntatis non præsumi, etiam quando testator duas diuersæ formæ dispositiones confecisset; vtputà testamentum, deinde codicillos; non enim præsumitur testator in codicillis mutasse ea, quæ testamento disposuit. -  8 Testator conficiendo codicillos, non censetur à dispositis in testamento recedere, nisi in his tantum, in quibus illa reformauerit. -  9 Codicillis tolli tantum disposita in testamento, quantum ipse codicillans expressè mutauit, reliqua vero firma manere. -  10 Mutatio voluntatis in eodem testamento præsumi non debet, nec quoad reuocationem legatorum, nec quoad alia in testamento contenta. -  11 Legati reuocatio, ex quibus inducatur, & probetur, latissimè explicatum ab his Authoribus, qui commemorantur hoc numero. -  12 Actus potius pro executione, & confirmatione voluntatis præcedentis, quam quod sit nouus actus, aut noua dispositio, interpretatio fieri debet; ne mutatio voluntatis inducatur. -  13 Legatum sepulturæ vni Ecclesiæ factum, & anniuersarium in ea relictum, illi Ecclesia debetur, vbi postea testator corpus suum sepeliri iussit. -  14 Voluntatis etiam præsumptæ non præsumitur mutatio, nisi ex dispositione generali. Quod declaratur per Authorem. -  15 Voluntatis mutatio non præsumitur, etiam ex longo temporis interuallo. -  16 Testator post testamentum quando diu vixit, & non mutauit, præsumitur aliud noluisse disponere, sed in eadem perstitisse voluntate. -  17 Voluntatis mutatio non præsumitur statim & in continenti; quia non est præsumendum, quod testator voluerit statim se corrigere, & voluntatem mutare. -  18 Idque procedit, ne dum in dispositione testatoris, sed etiam in quacunque alia dispositione. -  19 Voluntatis mutatio non præsumitur, etiam, ex interuallo, ne dum in dispositione testatoris, & in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & in dispositione legis, & in concessione facta à Principe, & in quacunque alia dispositione. -  20 Voluntatis mutatio præsumitur, quando ex aliquibus verbis colligi potest. -  21 Ex coniecturis etiam, & præsumptionibus contrariis. -  22 Et quando causa finalis dispositionis mutata est. -  23 Et quando actus pendet à voluntate vnius, rebus mutatis. -  24 Ex aliquo etiam actu contrario aduersus iam expressam voluntatem gesto. -  25 Voluntatis mutatio præsumitur, si testator linum, vel signacula inciderit, vel abstulerit; & testamentum non valet. -  26 Aliud est, si alia quacunque ex causa præter mentem testatoris hoc contigerit. -  27 Per testamenti cancellationem, aut inductionem, testamentum rumpitur, & testator censetur à priore voluntate recessisse. -  28 Cancellatio ex voluntate testatoris facta præsumitur, & ideo dispositio, quæ est cancellata, non valet. -  29 Testamento cancellato, cui hæreditas debeat applicari; remissiuè. -  30 Testamentum cancellatum, an videatur reuocatum, si protocollum apud Notarium remanserit remissiuè. -  31 Testator quando confecit duo testamenta contraria, tunc posterius præsumptionem facit, quod testator voluerit reuocare prius, & ideo mutatio, atque alteratio prioris voluntatis inducitur omninò. -  32 Voluntatis mutatio ex aliis inducitur coniecturis, de quibus remissiuè. -  33 Error testatoris, ac etiam Notarij, & defectus, qui reperiuntur in testamento, qualiter, & quot testibus probentur. -  34 Legatum relictum pro maritandis puellis, vtrum debeatur iam maritatis: & an conditio iam impleta tempore testamenti, habeatur pro impleta debito tempore, remissiuè. -  35 Pacta matrimonialia inter coniuges, & maximè illud, vt primogenitus certis in bonis succedat, an seruari debeant, remissiuè. Et an conuentio respectu matrimonij celebrata, reuocari non possit. -  36 Vxor mortuo marito, an, & qualiter bona eius pro dote retinere possit. Et an pro legatis, & aliis vltra dotem. -  37 Testator legans pecuniam, an præsumatur in eadem voluntate manere, si illam mutuo det, vel in emptionem prædiorum conferat. Aut si pecuniam penes campsorem existentem legauerit, & potestea eam consumet. Et quid si alia pecunia reponatur, remissiuè. -  38 Donatio absenti facta, stipulante Notario, non eget ratificatione ad sui validitatem, & substantiam, licet inuito non acquiratur. Idque ex sententia Petri Surdi, decisione 111. per totam. Qui Senatum Mantuæ sic decidisse testatur, & latius comprobat, vt hic adnotatur. Et Regij Hispalensis Senatus in eodem casu, conueniens definitio proponitur. Quæ numeris seqq. vsque in finem capitis, latè corroboratur, atque illustratur. Ac in effectu concluditur, donatore defuncto ante donatarij acceptationem, donationem non euanescere. -  39 Acceptatio in donatione, vtrum sit necessaria hodie, attenta decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nou. collect. Regiæ. & per totum numerum, Vbi contrariæ sententiæ proferuntur. Et iuxta communiorem Interpretum huius Regni sententiam, placita nonnulla proferuntur. Quibus pater Ludou. Molina aduersatur omnino, vt statim videbitur. Et eius sententia, non modò attenta decisione dictæ l. Regiæ 2. sed in terminis etiam iuris communis verior videtur, vt infrà quoque adnotatur. Et Antonij Fabri subtilis & vera in proposito traditur obseruatio, num. seq. -  40 In pacto & promissione de non meliorando requiritur acceptatio filiorum, vt reuocari non possit. -  41 Antonij Fabri, de error. pragmat. decad. 46. errore 1. per totum, obseruationes nonnullæ proferuntur, quibus contendit, donationem hodie fieri posse ex sola voluntate donationis, nec donatarij præsentiam necessariam esse, sic reuocari non posse etiam ante acceptationem. -  42 Et inde infertur, quod si ea sententia vera est attento iure communi, indubitanter equidem vera esse debebunt patris Ludouici Molinæ placita contra communes traditiones relatas supra, n. 39. & 40. latiùs hic adnotatur. -  43 Infertur etiam, veram esse Gregorij Lopezij obseruationem quandam, quicquid pater Thom. Sanchez, lib. 1. disput. 6. num. 3. in fine, aliter arbitretur. -  44 Multóque magis procedere non posse Patris eiusdem placitum aliud, ibidem dubio 1. num. 20. sol. 33. -  45 Acceptatio donationis mortuo donatore fieri valet per donationem, etiamsi Notarius nomine absentis ante donantis obitum stipulatus non fuerit. -  46 Donatore ante donationis acceptationem defuncto, hæres eius reuocare donationem non potest. Quoniam facultas reuocandi non transit ad hæredem. -  47 Donatario præmortuo, posse eius hæredes donationem acceptare, etiam si Notarius nomine absentis stipulatus non fuerit. -  48 Antonij Fabri, de donatario, qui donationem in absentem se collatam, vult ratam habere post mortem donatoris; locus insignis expenditur. -  49 Authoris eiusdem locus alius ponderatur, de donatione collata in absentem donatarium, qui postea decesserit viuo donatore ante ratihabitionem; an scilicet possit hæres ratam habere donationem, eaque acceptare, vt nostri loquuntur. -  50 Ex acceptione Notariij acquiri donatario absenti, & eius hæredibus actionem vtilem sine cessione ante ratihabitionem, ex sententia communi. -  51 Vtilis actio, quæ acquiritur ex acceptatione Notarij, an reuocabiliter, siue irreuocabiliter acquiratur; & per consequens vtrum donatio ante absentis ratihabitionem possit reuocari, nec ne. -  52 Antonij Fabri, de donatione in absentem, ac ignorantem collata, stipulante Notario, & ante donatarij ratihabitionem reuocata; locus egregius commemoratur. -  53 Acceptatio tacita donationis, eundem, quem expressa, operator effectum. -  54 Declaratio animi fieri potest quandocunque, etiam absente parte. -  55 Donatio præsumitur acceptata per donatarium scientem esse factam donationem. PRo breui, & distincta huiusce cap. explicatione, primò & principaliter obseruandum, atque pro regula generali huius tractatus constituendum erit testatorem regulariter non præsumi mutasse, siue mutare voluisse iam à se dispositum, & ideo voluntatis mutationem in dubio non præsumi, nisi per allegantem ipsam mutationem, illa probaretur; & sic potius præsumi durationem voluntatis in disponente super aliquo actu, quam correctionem, aut mutationem, vt dixi: & potius debet voluntas restringi, quàm corrigi. Provt hæc omnia probantur per text. in l. 3. l. Quinquaginta, prope finem, ff. de probationibus. l. Lucius Titius, in fine, ff. de legatis 2. l. Paulo, §. 1. l. fideicommissum, §. si rem suam, ff. de legatis 3. l. Mæuiæ, §. vltimo, ff. de annuis legatis, l. rem legatam, ff. de adimendis legatis, l. prima, §. penultimo, ff. si tabulæ testam. nullæ ex tab. l. si cui, in principio, ff. de accusation. l. sancimus, in fine, l. omnium testamentorum, C. de testamentis, cap. maiores, in versic. dormientes. de baptismo, vbi Glossa fuit memor eius textus ad id: l. cum hic status, in principio, iuncta sua Glossa, ff. de donat. inter virum & vxorem, in versic, ait oratio. vbi Bartolus notat, quodin eadem voluntate præsumitur quis durare, vel esse vsque ad mortem, nisi appareat eum disposuisse contrarium ante mortem. Ita sane Assumptum præfatum, atque generalem hanc regulam ex dictis iuribus deduxerunt, & exornarunt quamplurimis Authores sequentes, vt alios ab eis commemoratos omittam. Philippus Corneus, in cons. 92. n. 1. volum. 1. & in cons. 55. n. 3. & 4. volum. 2. Angelus, in cons. 293. Decius, in cons. 106. n. 6. qui citat etiam textum, in cap. licet, de procuratoribus, lib. 6. Natta, in cons. 176. num. 5. Petr. Paul. Paris. in cons. 67. n. 25. lib. 3. Socinus iunior, in cons. 183. n. 18. lib. 3. Rolandus, in cons. 31. n. 10. lib. 4. Tiberius Decianus, in cons. 46. num. 81. & 85. & in consil. 61. num. 51. lib. 2. & in cons. 37. num. 30. lib. 1. & in consilio 15. num. 8. & in consilio 76. num. 26. lib. 3. Franciscus Beccius, in cons. 1. num. 24. Iacobus Menoch. in cons. 203. ex num. 20. cum seq. & in cons. 289. num. 3. 49. & 50. lib. 3. & in cons. 317. ex num. 29. vsque ad num. 33. & in cons. 374. n. 41. lib. 5. latiùs præsumpt. 165. per totam, lib. 4. & præsumpt. 37. per totam, lib. 6. quibus duabus præsumptionibus videndus erit omnino. Petrus de Peralta, in l. Lucius, prima, ff. de legatis 2. ex numero 32. vsque ad numerum 37. folio mihi 251. Andr. Alciatus, regula 2. præsumptione 16. per totam. Ioannes Cephalus, in cons. 441. num. 34. lib. 3. Ioannes Botta, in cons. 47. num. 42. & seq. Hippolyt. Rimin. in cons. 9. num. 30. lib. 1. & in cons. 381. ex n. 29. cum seq. maximè n. 35. lib. 4. & in cons. 517. n. 57. & 58. lib. 5. Aluarus Valascus, consultat. 181. num. 5. & 6. vbi quod voluntatis mutatio in eodem testamento vitanda est, & potius debet voluntas restringi, quàm corrigi. Petrus Surdus, in cons. 35. n. 8. & in cons. 136. n. 5. & 37. vbi eleganter declarat lib. 1. & decisione 111. num. 9. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. ex n. 13. vsque ad num. 30. fol. mihi 129. vbi adducit nonnulla in praxi vtilia. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltim. volunt. lib. 12. tit. 1. per totum, vbi vide omnino. Ioseph. Mascard. de probat. tom. 3. conclus. 1418. vbi etiam vide omnino. Simon de Prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 1. interpretat. 1. dubit. 4. solut. 8. fol. mihi 53. Hieronymus Gabriel, in consilio 110. ex num. 2. cum seqq. Sfortia Oddo, in cons. 64. ex num. 93. Franciscus Bursatus, in cons. 6. n. 61. lib. 4. Ioannes Vincent. Honded. in consilio 69. num. 13. lib. 1. Alphons. Azeued. in cons. 1. num. 7. & 8. Mastrillus, decis. 132. per totam. Vincent. Carocius, casu, siue decisione 21. numero 27. & 31. Andr. Fachineus, in cons. 1. num. 30. & in cons. 64. num. 8. lib. 1. & in cons. 1. n. 5. lib. 2. Hector Felicius, allegat. 45. parte 3. Fuluius Pacianus, in cons. 9. num. 19. & 26. & in cons. 22. num. 9. Adrianus Gilmanus, rerum iudicatarum Germaniæ, decis. 6. n. 159. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera C. conclus. 46. fol. 372. vbi quod corrigere se ipsum in continenti nemo præsumitur: & vide tom. 4. litera 1. conclus. 80. per totam, fol. 44. vbi in continenti factum esse, quanto tempore dicatur; & de arbitrio Iudicis, considerata qualitate rerum, & personarum. Thuscus idem, tom. 8. litera V. conclus. 286. per totam, fol. 637. vbi late, quod voluntas in dubio non præsumitur mutata Ego quoque quotidianar. har. controuers. iuris. lib. 1. de vsufructu. 39. num. 39. & lib. 2. cap. 4. n. 18. eiusdem regulæ, mutationis scilicet voluntatis in dubio non præsumendæ, memor fui, & nonnullos Authores recensui, provt ibi apparet. Regulæ autem ipsius rationes plures expendi so[sect. 2]lent, sed ea communior, & verior videtur, quod iam dispositum, aut factum mutare, accidens est, & accidentia non præsumuntur, l. si vero, §. qui pro rei qualitate, ff. qui satis dare cogan. ita sane in proposito obseruauit Andr. Alciatus, regula 2. dicta præsumpt. 16. num. 1. & post ipsum, Iasonem etiam, Ripam, Crauetam, & Mascardum, Iacob. Menochius, lib. 6. dicta præsumpt. 37. n. 3. & lib. 4. dicta præsumpt. 165. n. 3. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. n. 13. subdit idem Menochius, dicta præsumpt. 37. num. 1. & aliam rationem reddi posse, inconstantiæ inquam vitium damnari solitum, & factum inde hinc esse vt voluntatis mutatio, correctioq́ue non præsumatur, sed potius credatur, eum, qui semel vnius fuit sententiæ, in ea adhuc persistere. Addiderim ego vltra Menochium, consensum dici causam continuam, vt scripsit Bartolus, in l. 2. num. 16. C. quæ sit longa consuetudo; & retulit Peralta, in dicta l. Lucius, de legat. 2. num. 33. & idcirco continuò durare debere, si semel accessit, quovsque de reuocatione, aut mutatione eiusdem appareat. Idque ampliatur pluribus modis, provt septem[sect. 3] ptincipaliter eandem præsumptionem, & regulam ampliauit Iacobus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 165. ex num. 4. vsque ad num. 17. aliis quoque septem modis ampliauit ipse, lib. 6. dicta præsumpt. 37. ex num. 23. vsque ad num. 35. qui ex num. 4. vsque ad num. 23. plurima etiam inde deducit, quæ ex regula præfata, quod mutatio voluntatis non præsumatur, elici debent, ac solent. Deducunt quoque quamplurima Mantica, lib. 12. dicto titul. 1. Mascardus, dicta conclus. 1418. Peralta, in d.l. Lucius ex num. 32. Alciatus, dicta præsumpt. 16. Aluaradus, lib. 3. d. cap. 2. ex num. 13. vsque ad num. 30. vbi octo principaliter ex ea coniectura, & præsumptione elicit. Deducitur au[sect. 4]tem inter alia primum, quod testamentum conditum in articulo mortis, ex eo quod testator conualuit, non præsumitur mutatum: l. vltima. & ibi Bartolus, & alij maximè Castrensis, num. 4. C. de posthum. hæred. instit. Romanus, Iason, & alij, quos referunt, & sequuntur Mantica, dicto tit. 1. num. 8. Mascardus, dicta conclus. 1418. num. 16. & conclus. 1281. num. 17. & 18. imò[sect. 5] etiam si quis pestifero morbo affectus, coram quinque testibus fecerit testamentum, & postea conualuerit, huiusmodi testamentum subsistit, tametsi tursus potuerit illud adhibitis septem testibus reficere, & confirmare, nisi testator dixisset, si contingat, me mori ex hac infirmitate; tunc enim si conualuerit, euane[sect. 6]scit, vt vtrumque probarunt Mantica, & Mascardus, vbi supra. Deducitur etiam, mutationem voluntatis non præ[sect. 7]sumi, etiam quando testator duas diuersæ formæ dispositiones confecisset, vt puta testamentum, deinde codicillos, non enim præsumitur testatorem in codicillis mutasse ea, quæ in testamento disposuit. Ita sane Abbas, Decius, Alciatus, Curtius, iunior, Natta, & Craueta, quos refert, & sequitur Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 165. n. 9. qui subdit his accedere Baldum, in l. vltima, §. vltimo, ff. de legatis 2. qui scripsit, quod si testator Florentiæ confecit testamentum, in quo reliquit legata, & deinde in Anglia conscripsit codicillos, si legatarij petant legata, obiici eis non potest, quod exhibeant codicillos, in quibus fortè legata fuerant reuocata: non enim præsumitur hæc voluntatis mutatio; sicque legatorum reuocatio: & Baldi traditionem probat textus sic intellectus per Bartolum, in l. alumnæ, §. qui filias, ff. de adimendis legatis, & sequuntur Authores commemorati per Menochium, & vltra eum sequitur quoque Mascardus, dicta conclus. 1417. num. 19. & conclusione 1281. num. 48. & 49. & subdit num. 51. Quod testator[sect. 8] conficiendo codicillos, non censetur à dispositis in testamento recedere, nisi in his tantum, in quibus reformauerit illa: & num. 52. citat Bartolum, in dicto §. qui filias, vbi ipse notauit, quod in codicillis testator videtur voluisse mutare voluntatem quantum ad res reformatas, non quantum ad alia, Idem quoque responderunt Capra, Decius, Parisius, Alciatus, Natta, & Rolandus, cum quibus Menochius, in cons. 552. n. 11. lib. 5. videlicet codicillis tolli tantum disposita in testamento, quantum ipse codicillans expressè mu[sect. 9]tauit, reliqua verò firma manent. Cùm ergo ita sit in codicillis post testamentum factis, provt alio quoque cap. diximus suprà, hoc eod. lib. & tractatu. multò magis id dici debebit in eodem testamento, vt scilicet mu[sect. 10]tatio voluntatis testatoris in eodem testamento præsumi non debeat quoad reuocationem legatorum, nec quoad alia: quod Mascardus ipse, tom. 3. d. concl. 1281. num. 41. & tribus sequentib. latius declarauit, & per totam illam conclusionem, plena & absoluta manu explicauit, legati reuocatio ex quibus inducatur, & probetur? De quo etiam latissimè, & quibus modis[sect. 11] legatorum reuocatio facta censeatur; Antonius Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num 56. per totum, vbi præcipuos illos duos casus adducit, inimicitiæ scilicet inter legatarium, & testatorem, & alienationis rei legatæ. Rodericus Suarez. in l. quoniam in prioribus, quæst. 9. in principio, C. de inofficioso testamento, Palacios Rubios, in rubrica, de donation. inter virum & vxorem, §. 69. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 29. 30. & 31. Couarru, in rubrica de testamentis, 3. parte, num. 19. Mieres, de maioratu, 1. parte, quæst. 43. per totam. Tiberius Decianus, in consil. 70. lib. 5. Tiraquellus. priuilegio 69. piæ causæ. Menchaca, de successionum creatione, lib. 1. §. 10. ex num. 621. Michaël Grassus, §. legatum, quæst. 78. & 79. Ludou. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 1. cap. 9. ex num. 38. cum seq. Vincent. de Franchis, decis. 293. Achilles Pedrocha, in consilio 23. ex num. 14. cum multis seqq. Gratianus, regul. 458. Caualcanus, decis. 31. parte 3. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntarum, lib. 1. interpret. 2. solut. 4. ex num. 10. cum seq. fol. 98. & lib. 4. interpretatione vltima, dubitat. vltima, solut. 1. & septem sequentibus, Franciscus Mantica, de coniectur. vltim. volunt. lib. 12. titul. 12. & quatuor seq. vbi latè & distinctè. Iacob Menochius, lib. 4. præsumpt. 169. & quatuor præsumpt. seq. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 61. per totum, lib. 1. Rursus deducitur, quod actus potius pro execu[sect. 12]tione, & confirmatiue voluntatis præcedentis, quam quod sit nouus actus, aut noua dispositio interpretari debeat, ne mutatio voluntatis inducatur, l. prima. §. idem Pomponius, primo, ff. deposui. ibi: Et magis mandati actione: quia hic est primus contractus: l. Iulianus, ff. qui satisdare cogantur, & post Boërium sic in materia nostra obseruauit Aluaradus, de coniecturata mente defuncti lib. 3. c. 2. num. 14. & inde infert num. 15. quod legatum sepulturæ vni Ecclesiæ factum, & anniuersarium in ea relictum, illi Ecclesiæ debetur, &[sect. 13] non Ecclesiæ, vbi postea testator corpus suum sepeliri iussit, & refert eundem Boërium, aliaq́ue (vt dixi suprà) deducit numeris seqq. provt etiam deducunt superiùs commemorati: & vltra eos nonnulla etiam inferri possent ex eadem regula, & doctrina, de quibus agitur infrà, ex num. 33. cum seqq. Nunc verò extenditur eadem regula, & præsumptio,[sect. 14] vt procedat etiam in voluntare præsumpta, non modò in expressa; nam & illa in dubio non præsumitur mutata: ita docuit Baldus, in l. filiæ cuius. num. 1. C. familiæ erciscundæ, qui tamen inquit, quod hæc præsumitur mutata, etiam dispositione generali: & idem affirmat Salicetus ibidem num. 2. refert Menochius, lib. 6. d. præsumpt. 27. num. 34. Addiderim ego, quod si voluntas hæc præsumpta, ex vrgentibus, & necessariis, atque probabilibus coniecturis deducta est (provt necesse esse eam deduci, explicatum remaneat capitib. præcedentibus) non ita de facili præsumi debet mutata, sed in contrarium vrgere coniecturas alias, vel magis, vel saltem adeo efficaces, & vrgentes, necesse esse, iuxta ea etiam, quæ capitib. eisdem superioribus remanent scripta. Vnde considerandum erit an dispositio generalis, ita generaliter, vel eiusmodi verbis concepta sit, quod præsumptæ illius voluntatis præcedentis mutatio induci debeat, aut verè præsumi possit, eam fuisse mutatam. Extenditur etiam eadem præsumptio, vt locum[sect. 15] habeat, etiam ex interuallo; nam etsi lapsum sit longum tempus, adhuc tamen non præsumitur voluntatis mutatio, l. sancimus, C. de testamentis, & ibi in specie annotauit Iason, in tertio notabili, & tradunt Alciatus, Parisius, & Craueta, cum quibus Menochius, lib. 6. dicta præsumpt. 37. num. 28. & cum Cephalo, Pechio, & Rolando, dicta præsumpt. 165. n. 15. lib. 4. & clarè tenuerunt Mascardus, dicta conclusione 1418. num. 2. Aluaradus, lib. 3. dicto cap. 2. num. 19. Pet. de Peralta, in d.l. Lucius, de legatis 2. n. 35. Et inde[sect. 16] dicimus, quod quando testator diu vixit post testamentum, & non mutauit illud, præsumitur noluisse aliud disponere, sed in eadem perstitisse voluntate. l. tractabatur, ff. de militari testamento, l. 3. C. de inofficioso testamento, Castrensis, Alex. & Decius, cum quibus Tiberius Decianus, in consil. 29. num. 13. lib. 4. Decius, Prisius, Ripa, & Tiraquellus, cum quibus Mantica, lib. 12. dicto tit. 1. num. 12. qui subdit, Hieronymum Gabrielem, in consil. 123. num. 13. & 16. eleganter hoc restringere, & declarare, vt ibi videri poterit. Idem quoque resoluit Simon de Prætis, in consil. 67. num. 11. Angelus, Barbatia, Corneus, & Socinus iunior, cum quibus Sfortia Oddo, in consil. 64. num. 94. quod si ita statuitur, etiam ex interuallo, se[sect. 17]quitur, plane, præsumptionem, & coniecturam eandem, quod mutatio voluntatis non præsumatur, locum habere multo magis, quando nullum, aut modicum datur interuallum inter vnam, & eandem dispositionem: quia non est præsumendum, quod testator voluerit statim à priore voluntate recedere, neque in continenti seipsum corrigere, atque ita ab ea non videtur recessum. l. non ad ea, ff. de condit. demonst. vbi Glossa, & latius exornant Castrensis, in consil. 336. circa principium, lib. 1. idem Castrensis, Albericus, & Imola, in d.l. non ad ea: qui explicant, quando in continenti dicatur mutata voluntas, vel non. Oldradus in consil. 8. circa finem, Alexander, in cons. 47. num. 18. lib. 1. & in cons. 59. Attentis, colum. 5. versic. & pro confirmatione, lib. 3. Corneus, qui late declarat, quomodo procedat dictæ l. non ad ea, decisio, in consil. 308. Quod dicta domina, lib. 4. Decius, in consil. 283. columna 3. circa finem, Romanus, in l. si quis cum aliter, in fine, ff. de verbor. obligat. Abbas, in cap. Ecclesia vestra, 2. de electione, per illum text. Craueta, in consil. 307. in principio, Alciatus, regula 2. præsumpt. 16. Simon de Prætis, de interpret. vltimatum volunt. lib. 1. interpret. 1. dubitat. 4. solut. 8. fol. 35. qui dicit, quod regula dictæ l. non ad ea, allegatur etiam ad interpretationem statutorum, & contractuum, & instrumentorum, & sententiæ, vt in continenti, aut in vno, eodemq́ue actu non videatur inducta correctio, aut mutatio. Prætis idem, in consil. 206. num. 61. exornant quoque ipsam regulam, & præsumptionem ex dictæ l. non ad ea, deductam: Tiberius Decianus, in cons. 25. num. 89. lib. 1. & in consil. 78. num. 32. volumine 3. & in consil. 10. n. 50. volumine 4. Cephalus, in cons. 335. num. 26. lib. 4. Cardinalis Albanus, in consil. 2. n. 16. Sfortia Oddo, in consil. 12. num. 12. lib. 1. Mantica, de coniectur. vltimarum voluntatum, lib. 12. titul. 1. num. 2. & 3. Iacob. Menochius, lib. 4. præsumpt. 165. ex num. 4. cum pluribus seq. & lib. 6. præsumpt. 37. num. 9. cum seq. & in consil. 105. num. 5. lib. 1. Achilles Pedrocha, in consil. 38. num. 82. & 83. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 279. num. 189. lib. 3. Mascardus, de probationibus, tom. 3. conclus. 1271. num. 13. 14. & 41. & conclus. 1418. num. 2. Petrus de Peralta, in l. Lucius, 1. num. 35. & 36. dicens, quod cùm non sit præsumendum, quempiam repentè voluntatem mutasse, suspectum esse testem de subita mutatione voluntatis deponentem. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. num. 19. & 20. & 23. Fabius Turretus, in consil. 47. num. 21. idque nedum in dispo[sect. 18]sitione testatoris, sed etiam in quacunque alia sibi locum vendicare, vt mutatio voluntatis in continenti non præsumatur, firmauit Rolandus, in consil. 62. num. 9. lib. 3. refert, & sequitur Pedrocha, in consil. 38. num. 38. latius comprobat Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera C. conclus. 946. fol. 372. Quemadmodum & præsumptio illa, quod mutatio[sect. 19] volunratis in dubio præsumi non debeat, etiam ex interuallo; non modò locum obtineat in vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus & in dispositione legis, & in concessione facta à Principe, & in quacunque alia dispositione; provt responderunt Decius, in l. pacta nouissima, num. 10. C. de pactis. Octauianus Cacheranus, decis. 50. num. 13. Ancharanus, in cons. 161. num. 13. Alciatus, resp. 19. num. 4. Parisius, in cons. 61. in fine, lib. 2. Sequitur Menochius, lib. 6. dicta præsumpt. 37. num. 7. & num. 23. 24. & 25. sicque in quacunque dispositione, & in disponente super actu quocunque, accipit generaliter Petrus de Peralta, in d.l. Lucius 1. num. 32. de legat. 2. Secundò deinde & principaliter constituo, quod[sect. 20] à regula, & præsumptione prædicta receditur, atque recedendum est, quando aliquibus verbis colligi posset voluntatis mutatio, & correctio: in quo vnanimiter conueniunt omnes iuris Interpretes, hactenus scribentes: & in terminis ex sententia communi obseruauit Iacob. Menoch. lib. 6. dicta præsumpt. 37. numero 49. nam cum præsumptio ea, siue coniectura in præsumptione fundetur, certum est, ex verbis ipsam elidi, nec præsumptionibus locum esse, cum ex verbis de voluntate aliter apparet, iuxta vulgatas iuris regulas, & omnibus nota principia. Sic ab ea regula,[sect. 21] quod recedatur coniecturis, & præsumptionibus contrariis, scripserunt Baldus, in l. in ipsius, Cod. familiæ erciscundæ, Corneus, in consilio 92. numer. 8. libro. 1. Socinuis iunior, in consilio 148. numero 21. libro 2. Sequuntur Cardinalis Mantica, libro 12. dicta titulo 1. numero 23. Menochius, libro 4. dicta præsumptione 165. numero 16. & in consilio 522. numero 83. libro 5. Azeuedus, in consilio 1. numero 8. Antonius Faber, definitione 14. ad titulum, C. de testamentis, num. 2. fol. 627. vbi inquit, definiuisse Senatum, quod mutatio voluntatis potest probari quocunque probationis genere, etiam per coniecturas, & indicia: & citat textum, in l. 3. §. vltimo, ff. de adimend. legat. l. qui ex liberis 11. §. testamento, ff. de bonorum possession. secund. tabul. Erit autem prima coniectura,[sect. 22] quando causa finalis dispositionis mutata est: nam tunc etiam voluntas ipsius testatoris mutata præsumitur, sicuti in specie respondit Hieronymus Gabriel, in consilio 97. in fine, libro 1. Sequitur Menochius, dicta præsumptione 165. numero 17. libro 4. & nonnullis confirmat tribus numeris sequent. Peralta etiam (cuius Menochius memor non fuit) in dicta l. Lucius. 1. numero 33. de legatis secundo, folio 251. in eodem placito fuit; & citat textum, in l. in confirmando, ff. de confirmando tutore, ex qua inquit probari, quod quando subest causa, ob quam voluntas verisimiliter debeat præsumi digna reuocatione, tunc non præsumitur continuata, neque durare: quæ est optima declaratio, & limitatio secundum eum, ad prædictam regulam generalem, & allegationem communem, quod mutatio voluntatis in dubio præsumi non debet. Ad quam etiam (dicit ipse) esse bonum text. in l. si cum Cornelius, & in l. cum quis, in principio, ff. de solutionibus, vbi secundum Bartolum, & Doctores probatur, quod è vestigio, quod subest iusta causa reuocandi mandatum, illud censetur reuocatum: Azeuedus, dicto consilio 1. numero 8. vbi quod voluntatis mutatio præsumitur, quando noua superuenit causa, quæ suadet, mutatam posse dici voluntatem: in idem tendit communis alia Interpretum resolutio in hac materia, videlicet mu[sect. 23]tationem voluntatis præsumi, quando actus pendet à voluntate vnius, rebus mutatis, sicq́ue ex causa, prout latius declarant Alciatus, regula 2. dicta præsumptione 16. ex numero secundo, Menochius, libro 4. dicta præsumptione 165. num. 7. & libro 6. d. præsumptione 37. ex num. 35. vsque ad numerum 42. Mascardus. d. conclus. 1418. ex numero 21. cum sequentibus. Erit secunda coniectura, quando aliquis contra[sect. 24]rius actus aduersus illam iam expressam voluntatem gestus est. nam contrario ipso facto præsumitur recessum ab illa prima voluntate, atque ita præsumitur voluntatis mutatio, quod post Decium, & Crauetam, sic obseruauit Menochius, libro 6. dicta præsumptione 37. num. 48. & libro 4. d. præsumpt. 165. numero 21. & in consil. 289. num. 49. & 50. lib. 3. Cephalus, in consil. 52. numero 17. lib. 1. Azeuedus, d. consilio 1. numero 8. Hinc dicimus, quod si testator[sect. 25] linum, vel signacula inciderit, vel abstulerit, testamentum non valere, & voluntatis mutationem præsumi. Aliud est, si qua cunque alia ex causa præter[sect. 26] mentem testatoris hoc contigerit, l. prima, §. si hæres institutus, ff. si tabul testament. nullæ ex tab. l. penultima, C. de testamentis, & latius explicant post alios Authores Didac. Couar. in rubrica de testam. tertia parte, num. 19. Vdalricus, Zazius, in consilio 2. lib. 1. Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 12. dicto titulo 1. numero 28. Ioannes Gutierrez, practicarum, libro 3. quæst. 46. per totam. Similiter testamentum, si à testatore inductum, vel cancellatum fuerit, per cancellationem, vel in[sect. 27]ductionem testator intelligitur à priore voluntate recessisse, & testamentum rumpitur, l. cancellauerat, l. proximè, & l vltima, ff. de his quæ in testam. delen. l. 24. titulo 1. partita 6. Franciſcus Mantica, d. titulo 1. ex num. 29. vsque ad numerum 34. vbi eleganter[sect. 28] explicat: & num. 30. subdit, quod cancellatio præsumitur facta ex voluntate testatoris; & ideò dispositio, quæ est cancellata, non valet: & num. 32. inqui[sect. 29]rit, cancellato testamento, cui hæreditas debeat applicari? & num. 33. explicat, testamentum à testatore[sect. 30] cancellatum an videatur reuocatum, si protocollum apud Notarium remansit? quod vtile est, & ibidem explicatum, vt dixi; eandem quoque resolutionem, testamenti inquam reuocationem, & mutationem voluntatis præsumi per cancellationem, vel inductionem: tenuerunt & materiam eam explicarunt latissimè Roder. Suar. in l. quoniam in priorib. C. de inofficioso testamento, q. 9. ex n. 9. cum seq. Durandus, de arte testandi, tit. de mutatione testamenti, cautel. 1. & seq. Menchaca, de successionum creatione. libro 2. §. 15. n. 60. & 63. & n. 104. 113. & 114. & de successionum resolutione, lib. 1. §. 4. in principio, & §. 8. num. 34. Iul. Clar. §. testamentum, quæst. 93. Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, nu. 90. &91. Tell. Fernand. ibidem, 5. parte, num. 15. & Burgos de Paz, ex numero 1125. Aluard. de coniect. ment. defunct. lib. 3. c. 2. §. primo, num. 9. & seq. Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 3. q. 46. per totam. Denique, quando testator confecit duo testamen[sect. 31]ta contraria, tunc posterius præsumptionem facit, testatorem voluisse reuocare prius, & ideò mutatio, atque alteratio prioris voluntatis inducitur omninò: Ita Bartolus, in l. si iure, num. 1. de legatis 3. Natta, in consil. 479. num. 17. Iacobus Menochius, in consilio 176. num. 3. vers. est enim præsumptio, lib. 2. & d. præsump. 165. num. 28. lib. 4. qui subdit, hanc præsumptionem testatoris voluntate fundatam, esse dispositionem, §. posteriore, Institut. quibus modis, testamenta infirmentur: etsi aliæ multæ rationes illius constitutionis à Doctoribus considerentur ibi, & in l. si quis in principio testamenti, ff. de legat. 3. quò loci inter alios (vt rectè profitetur ipse Menoch.) Petr. de peralta, in relectione l. illius, num. 3. & multis seqq. septem tationes commemorat, & prosequitur duas, & viginiti extensiones ad regulam hanc, quod secundum testamentum tollat primum ipso iure: recenset etiam quindecim limitationes. Addiderim ego vltra Menochium, eandem, quoque materiam prosequutos fuisse latissimè, Guil. Bened. in cap. Rainuntius, de testa ment, verb. testametum, 2. per totum, Couar. in rub de testamentis, 2. part à principio, Anton Gomez. in l. 3. Tauri, ex num. 90. cum seq. Iulium Clarum, §. testamentum, quæst. 94. cum seq. & quæst. 99. Menchacam, de success. creat. lib. 1. §. 17. ex num. 71. cum seq. & de success. resolut. lib. 1. §. 1. & 2. Cephal. in consilio 32. libro 1. Sarmientum, selectarum, lib. 3. cap. 14. ex numero 16. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, secunda parte, cap. 1. & practicarum, lib. 3. quæst. 46. & 47. Grassum, § testamentum, quæst. 48. & sequentibus. Simonem de Præris, de interpretat. vltimarum voluntatum, lib. 4. interpret. 3. dub. 2. per totum, et fol. 410. cum multis seqq. vbi latissimè de hac materia. de qua etiam scripserunt Bonifacius Rogerius, in consil. 9. lib. 2. D. Spino, in speculo testament. glossa rubricæ, titulo de reuocatione testamenti, Franciscus Bursatus, in consil. 47. per totum, & in consilio 96. per totum, & in consilio 95. ex num. 12. lib. 1. Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 2. ex numero 26. prima parte, Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 12. dicto titulo 1. ex numero 36. cum seq. Marc. Anton. Eugen. in consilio 59. Hippolytus Riminaldus, in consil. 235. per totum, & in consil. 278. per totum, libro 3. & in consilio 682. libro 6. Vincentius de Franchis, decisione 287. Syluest. Aldobrandin. in cons. 14. & in cons. 2. Achilles Pedrocha, in cons. 8. ex num. 9. cum seq. & in cons. 17. per totum, Mascard. de probationib. tom 3. conclus. 1283. per totam, vbi latè. Anton. Pichardus, in d. §. posteriore. Coniecturas etiam aliàs, quibus præsumitur mutata voluntas, vide per Menochium, lib. 4. dicta præsumpt. 165. ex numero 21. cum seq. & lib. 6. dicta præsumpt. 37. ex num. 35. Mantic. lib. 12. dicto titul. 1. ex num. 25. cum seq. Tertiò prætereà & vltimo loco constituo, ex di[sect. 32]ctis hactenus, & doctrinis superioribus generalibus, inferri posse ad plures casus practicos, ad quos inferunt consulentes omnes & iuris Interpretes supra commemorati, & vltra adductos ad initium huius cap. Aluarus Valascus, consultatione 181. cum easdem doctrinas, & regulas expendisset, quod mutatio voluntatis in dubio præsumi non debeat, pertractat eò loci quæstionem vtilem, error scilicet testatoris, ac etiam Notarij, & defectus, qui reperiuntur[sect. 33] in testamento, qualiter, & quot testibus probentur; & adducit nonnulla quotidiana: tandem q́ue concludit. Aut prætenditur aliquid omissum per errorem in substantia dispositionis, & tunc tot requiruntur testes ad id probandum, quod sunt necessarij ad dispositionem principalem, si de nouo fiat: Aut sumus certi de dispositione testatoris, & sic de voluntate principali in dispositione; sed prætenditur erratum in aliqua qualitate dispositionis, seu in quantitate, & tunc sufficiunt duo testes, ad probandum illam quantitatem, vel circunstantiam extrinsecam, etiamsi talis qualitas necessaria sit ad validitatem dispositionis principalis. Et idem seruandum in probando errore Notarij, asserit numero 14. & conueniunt alij iuris Interpretes relati suprà, capite 19. numero 6. & 11. & 17. & capite 20. numero 38. qui & latius explicant. Azeuedus etiam, in consilio 1. cum in eo dubio[sect. 34] versaretur, vtrum scilicet legatum relictum pro maritandis puellis, debeatur in maritatis? & an conditio iam implera tempore testamenti, habeatur pro impleta debito tempore: de quo videndus est omninò Pet. Surd. in cons. 69. lib. 1. Ludouic. Casanat. in cons. 35. ex num. 7. cum seq. easdem regulas, & doctrinas mutationis voluntatis non præsumendæ, ponderauit n. 7. & 8. vt ibi videbis. Præterea, Menochius, in consil. 203. lib. 3. in eo[sect. 35] articulo constitutus, an pacta matrimonialia inter coniuges, & maximè illud, vt primogenitus certis in bonis patris, & matris succedat, seruari debeant? & an conuentio respectu matrimonij celebrata, reuocari non possit: ipsasmet doctrinas à voluntatis mutatione non præsumenda, expendit. Et quoad primum de pactis matrimonialibus; iunge eidem l. diui Constantini, Codic. de natural. liberis, leg. 24. titulo 11. partita 4. & cap. primum, vbi Doctores, de filiis natis ex matrim. ad morgan. contracto, & cap. primum, §. filij nati, si de feudo defuncti contentio sit inter domin. & agnat. Guid. Pap. decisione 267. & 505. Guil. Benedictum, in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, duas habens filias, numero 197. Padillam, in l. vnum ex familia, §. si de Falcidia, num. 20. de legatis secundo, Molinam, de Hispanor. primogen. libro 1. cap. 8. numero 34. Menochium quoque, in consilio 1. numero 162. cum seq. libro 1. Andr. Gail. practicar. obseruat. libro 2. obseruatione 127. numero 5. Anneum Robertum Aurelianum, rerum iudicatarum libro 4. cap. 1. folio 716. Manticam, de tacit. & ambig. conuention. libro 12. titulo 34. Angulum, ad leges meliorationum, l. 2. glossa 2. num. 5. vbi de pacto facto, vt maioratus fiat in filium primogenitum: & in l. 11. glossa 10. num. 12. folio 233. vbi vide omninò de pactis matrimonialibus, vt fiat primogenium in fauorem vnius filij nascituri, exclusis aliis. Quoad Secundum verò, an conuentio respectu matrimonij celebrata, reuocari non possit: lunge Menochio Aluaradum, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 3. num. 47. cum seq. Tellum Fernandez, in l. 17. Tauri, num. 72. Angulum. in l. 6. meliorationum, gloss. 10. fol. 151. & gloss. 2. num. 6. folio 147. & commendo Patrem Thomam Sanchez, de sponsalibus, lib. 6. disputatione 32. per totam, vbi vide omninò. Rursus & quarto loco, Vincentius Carocius, de[sect. 36]cisione, seu casu 21. per totum, cum de vxore mortuo marito bona pro dote retimente, tractaret, atque ex num. 7. cum seq. resolutiuè firmasset, mulierem habere pro dote retentionem in bonis mariti eo defuncto, etiam pro legatis ei in testamento factis, & pro quolibet augmento, & fructibus, & etiam facta liquidatione, & contra debitum anterius, & pro bonis donatis propter nuptias, vsque adeò, vt præsumatur, quod ipsa prius steterit in retentione, quam hæres apprehenderit possessionem: cum etiam dixisset, quod retentio non datur, nisi pro rata crediti, non verò in omnibus bonis, ne eligendo omnia bona, alij creditores eludantur, & vt fructus perceptos computet in sortem, atque à retentione excludatur per actualem oblationem crediti. Cum inquam hæc omnia latiùs comprobasset, infert ad doctrinas, & regulas superiores huiusce capitis, nunquid mutatio voluntatis præsumatur in vxore, vt retentio detur, quod scilicet voluerit mutare causam possessionis, mortuo iam viro: & difficultatem proposuisset num. 23. 27. & 30. tandem num. 31. ex doctrinis Menochij, Mascardi, & aliorum, de quibus supr. concludit, quod licet regulariter mutatio voluntatis non præsumatur, in proposito tamen casu, mutatio voluntatis, 7 possessionis, & sic animus retinendi bona mariti pro dote sua, præsumi debeat, idque ex coniectura, & verisimili mente mutationis, ex qua sola mutatio præsumitur, vt suprà probaui, num. 21. Sed & Fuluius Pacianus, in cons. 22. per totum, ex[sect. 37] eisdem regulis, & doctrinis mutationis voluntatis non præsumendæ in dubio, inquirit, vtrum testator legans pecuniam, præsumatur in eadem voluntate manere, si illam mutuo det, vel in emptionem prædiorum, aliarúmve rerum conferat, vel ab ea recessisse? & quid si pecunia non sit in loco, vbi testator dixi? cui iunge Tiberium Decianum in cons. 70. nu. 17. lib. 5. Aluarad. de coniectur. ment. defunct. lib. 3. cap. 2. §. 1. num. 22. vbi si testator legat pecuniam, quam in arca, vel penes campsorem habet, & postea eam consumat, an legatum reuocatum censeatur; & si alia pecunia reponatur, an ea debeatur? vide Antonium Gomezium, tomo primo, variarum cap. 12. numero 50. Denique vltimo loco Petrus Surdus decis. 111. per totam, ex ipsismet regulis & doctrinis huius cap. quod voluntatis testatoris mutatio non præsumatur in dubio; sed potius, quod ipse constiterit in eadem voluntate (qua regula præcipuè excitatur in casu ibi proposito, vt apparet numero 9.) constanter[sect. 38] defendit per totam illam decisionem, quod donatio absenti facta, stipulante Notario, non eget acceptatione ad sui validitatem, & substantiam, & sic quod non euanescit, si vnus ex contrahentibus decedat ante acceptationem: nam in eodem casu, de quo ibi, donans mortuus fuit ante acceptationem donatarij: & cum disceptatum fuisset de viribus donationis, & allegaretur, tunc ratificari illam non posse: quia ratificatio fieri debet re integra, & debet expediri intra tempus, quo principalis actus poterat fieri; sed post mortem donantis res desinit esse integra, & non posset donatio fieri: ergo nec ratificari. Prout probant Authores per Surdum relati num. 1. 2. & 3. qui scribunt, ratificationem fieri non posse post mortem vnius ex contrahentibus, & euanescere donationem, vno ex contrahentibus decedente ante acceptationem: quia etsi Notarius stipuletur, non obligat tamen inuitum, nec donatio per eam stipulationem quæritur inuito. Et hactenus Petrus Surdus arguens pro hac parte, decidendo tamen ex num. 5. cum seq. vsque in finem decisionis, contrarium decidit iuridicè, & inquit, Senatum Mantuæ sic definiuisse, videlicet ex donatione facta absenti, Notario stipulante, ita ius fuisse quæsitum donatario, vt per mortem donantis minimè donatio euanuerit: quia per Notarij stipulationem ius quæritur absenti sine acceptatione, secundum Romanum, corneum, Guid. Pap. Socin. Ruinum, Parisium, Ripam, Bertrandum, Rubeum, Gozadin. Galiau. Crauetam, Rolandum, Cacheranum, Couarr. Cephal. Riminaldum, & Iulium Clarum, quos retulit Surdus dicto num. 5. & dixit profiteri Authores relatos, ius acquiri ante acceptationem, & ideò reuocari non posse. Et quod hæc opinio est communior & rationabilis (subdit idem Surdus, num. 6.) quia dicitur perfecta donatio, quando acceptata fuit à Notario, proinde, licèt donans decedat, non desinit esse valida: Nec obstare, quod non acquiratur inuito: Quia Surdus respondet, quod per hoc non infertur, quod sit necessaria acceptatio ad illius validitatem: nam etsi per repudiationem euanescat, tamen ante repudiationem est valida, cum inter approbare, & impugnare detur medium, sicuti inter velle, & nolle, vt latius ibi pro validitate dictæ donationis, ex ea ratione, quia cum donans decesserit nulla facta reuocatione, præsumitur constitisse in eadem voluntate; ex quo non præsumitur mutatio, vt ibidem num. 9. qui adiicit num. 11. quod etiam post mortem acceptari posset donatio, si acceptatio foret necessaria: quia scriptura semper loquitur. Et sic clarè tuetur eam partem Surdus metipse, quod vsque adeò per mortem donantis non euanescat absenti facta donatio, stipulante Notario, vt nec acceptatio necessaria sit eo tempore: In quo tamen alij quamplures iuris Interpretes, licet vnanimiter dixerint, non euanescere donationem: acceptationem tamen requirunt mortuo donante, vt statim videbitur. Et idem concludit num. 14. in fine, Surdus idem, dum dicit; Erit igitur conclusio, quod donatio facta absenti, stipulante Notario, non eget ratificatione ad sui validitatem, & substantiam, licet inuito non acquiratur. Et num. 11. dixerat, quod quamuis vbi agitur de contractu obligatorio vtrinque, per mortem deficiat scribentis consensus: Tamen aliud est, quando non requiritur consensus simultaneus, vt in donatione, vel alio delectabili actu, qui vnius dumtaxat commodum contineat, vt latius ibi numero 12. & 13. Ego verò addiderim, Senatum Regium Hispa{ Senatus Regij Hispalenss egregia & notanda decisio. }lensem in eodem casu, ac in lite excitata inter Didacum Faxardo, & Ludouic. Yañez, & in Senatu retenta, cum ex causa appellationis ab inferiori super quodam articulo allata fuisset; ita pariter definiuisse, ac pro valore donationis decidisse in effectu, quamuis contentio fuisset, an necessaria esset acceptatio post mortem donantis, acceptari tamen donationem posse eo defuncto, nec euanescere pro certo habuisse; nonnullis tamen in Senatu contendentibus, acceptationem necessariam non esse. Eisdem autem adducebatur fundamentis Senatus ipse, quæ Surdus expendit, & ideò ipsa non repetuntur. Sed & contrariæ partis fundamentis respondebat, prout Surdus respondit: quibus & concludenter magis responderi, atque satisfieri poterit ex his, quæ Antonius Faber, de erroribus pragmat. decad. 46. errore primo, & seq. ex folio 1054. & Pater Ludouic. Molina, referendus statim, adnotata, atque scripta reliquerunt, prout inferiùs ponderabuntur. Ex eorundem quoque resolutionibus, & traditis per Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 68. ex numero 10. cum sequent. eadem sententia comprobari potest dilucidè vltra Surdum. Rursus & quoad ius nostrum Regium attinet,[sect. 39] comprobatur; nam in eo dubio, vtrum acceptatio in donatione sit necessaria hodie, attenta decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, partem negatiuam, quod scilicet necessaria non sit acceptatio; asseuerarunt veram resolutiuè Roderic. Suar. Didac. Perez, Antonius gomezius, Petrus Dueñas, Ioannes Parladorius, P. Ludouic. Molin. & Hieronym. de Cæuallos, in locis referendis illicò. Quòd si verum est, casus præsens minus dubitabilis esset; nam si acceptatio non requiritur, quid interest, donatione non acceptata, mortuum donatarium fuisse: Si verò contraria, & apud Interpretes huius Regni receptior, & communior opinio probetur, quod adhuc lege ipsa 2. non obstante, acceptatio in donatione necessaria sit, prout asserunt omnes statim commemorandi, exceptis prædictis, nihilominus idipsum statuere debuit Senatus Hispalensis: nam cum proponebatur, donatorem decessisse re integra, & donatione non reuocata, de iure donatarius potuit donationem nondum reuocatam acceptare, & post acceptationem, cum non sit, qui reuocet, nec etiam ante, quia iam donator decessit, firma, & irreuocabilis manet donatio; prout Burg. Sal. de Paze, ciuilium q. 2. n. 34. & 35. post alios obseruauit Authores: & pro certo tradunt, aut supponunt hi omnes, qui prædictum articulum explicandum susceperunt, vtrum scilicet acceptatio in donatione sit necessaria hodie post decisionem d.l. 2. tit. 16. lib. 5. de quo videndi erunt omninò Authores sequentes. Roder. Suar. in l. quoniam in prioribus, in declaratione ad l. Regni, quæst. 8. principali, num. 7. Didac. Perez, in l. 3. tit. 8. lib. 3. ordinamenti, colum. 1051. cum tribus sequentibus. Anton. Gomezius, tomo secundo, variarum, cap. 4. de donatione, num. 2. & 3. per totum, & cap. 9. n. 3. & c. 11. n. 18. Pet. Dueñas, regul. 11. limitatione 1. vers. contrariam opinionem. Auendañus, de exeq. mandatis, secunda parte, c. 19. num. 11. Didac. Couarruu. variar. lib. 1. cap. 14. n. 12. & 13. & in cap. quamuis pactum, 2. part. §. 4. num. 15. & in rubrica, de testamentis, 3. part. n. 13. Fortunius Garsia, in lege prima, numero 7. ff. de pactis. Ludouic. Molina, de Hispan. primog. lib. 4. cap. 2. ex n. 58. vsque ad num. 80. vbi eruditè admodum, & distinctè explicat. Ioannes Oroscius, in l. Iurisgentium, §. igitur nuda, n. 27. ff. de pactis. Gregorius Lopez, in l. 4. tit. 4. verbo, no lo puede, partita 5. Villalpando, in l. 22. tit. 1. part. 7. §. 60. n. 12. Villalobos, in sua antinomia iuris, littera D. numero 173. & 176. Palacios, libro 5. de contractibus, cap. 11. §. ve meam. Menchaca, lib. 3. de success. creatione, §. 21. n. 43. & quæstionum vsu frequentium, lib. 2. cap. 15. num. 8. & lib. 1. de success. creat. §. 12. num. 65. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 55. & 67. Burgos de Paz, in consil. 14. num. 20. & in consil. 33. num. 12. Olanus, in concordia antinomiarum, littera D. ex num. 43. vsque ad num. 48. & littera P. verbo, pollicitatio, num. 36. Cardin. Francisc. Mantic. de tacit. & ambig. conuent. lib. 13. tit. 7. & 8. Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, q. 36. & 68. vbi vide omninò. Ioannes Parladorius, rer. quotidianar. lib. 2. cap. 3. num. 3. Ioann. Gutierrez, in initio, cap. quamuis pactum, de pactis in 6. ex num. 53. cum seq. & in cons. 41. per totum, & in cons. 20. Ioann. Matienzus, in l. 7. tit. 10. lib. 5. gloss. 2. n. 12. cum seq. Velasq. Auendañus, in l. 40. Tauri, gloss. 9. ex n. 17. cum seq. & glos. 12. ex num. 1. cum seq. Alphons. Azeuedus, in l. 2. tit. 16. lib. 5. ex n. 20. vsque ad numerum 26. Petrus de Barbosa, 3. part. l. 1. ff. de soluto matrimonio, n. 18. fol. 276. Pater Ludouic. Molina, tom. 2. de iustitia & iure, tract. 2. disp. 263. colum. 4. ex vers. vtrum de iure Regni Castellæ, quæst. 1. vsque ad vers. dubium est, fol. 62. & disp. 264. ex vers. quando vero Tabellio, vsque ad vers. ex eisdem patet, fol. 76. Idem Molina, tom. 3. disp. 587. num. 1. per totum, fol. 142. in fine, & 143. & 144. D. Ferdinand. de Mendoza, disputationumiuris ciuilis, libro 3. cap. 3. & cap. 9. numero 37. 38. & 39. fol. 705. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 8. num. 2. & ad decisionem 384. P. Thomas Sanchez, de sponsalibus, lib. 1. disp. 6. in principio, & dubio 1. per totum. Andr. Angulus, ad leges meliorationum, l. prima. gloss. 5. num. 28. & gloss. 8. num. 17. in fine. Hieron. Cæuallos, practic. commun. contra communes, q. 54. & 55. Gonzalez, super regula 8. Cancellariæ, gloss. 26. per totam, fol. 359. M. Antonius Peregrinus, de fideicommissis, art. 58. ex num. 48. cum seq. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera d. conclus. 638. & tribus seq. ex fol. 837. vsque ad fol. 847. Anton. Faber, de erroribus pragmat. decad. 46. errore 1. & quatuor seq. ex folio 1054. vsque ad folium 1703. Ludouic. Lopez, prima parte, instruct. in 2. editione, cap. 177. Et hi quidem maiori ex parte conueniunt, exceptis his, quos suprà retuli, & relatis per P. Thomam Sanchez, lib. 1. disp. 6. num. 18. necessariam olim fuisse donatarij præsentiam in vtraque specie donationis, siue inter viuos fieret, siue causa mortis, ex l. absenti 10. ff. de donat. l. inter mortis 38. ff. de donat. causa mortis, l. in omnibus rebus 55. ff. de obligat. & action. l. 1. 2. & 3. tit. 11. & l. 4. tit. 4. part. 5. cùm donatio non aliter tunc fieri posset, quam si vel traditio, vel stipulatio interuenisset; traditio autem non posset fieri absenti, nec rursus contrahi stipulatio inter absentes, l. 1. ff. de verbor. obligat. etsi inter traditionem, & stipulationem hac parte differentia illa erat, quod traditio fieri potest per interpositam personam, & consequenter donatio, cum fit per traditionem, l. 4. ff. de donat. interueniente scilicet nuntio, vel epistola ad coniungendas voluntates, modò nuntius ad id esset destinatus, quia non sufficiebat quicunque, vt rectè deducunt ex communi Interpretum sententia Azeuedus, in d.l. 2. titul. 16. lib. 5. num. 20. Petrus Surdus, in consil. 351. ex numero 29. cum seq. lib. 3. P. Thomas Sanchez. libro 1. disput. 6. num. 3. fol. 27. Mantica, de tacit. & ambig. conuent. lib. 13. tit. 7. stipulatio autem non potest, quoniam alteri stipulari non possumus, l. nec ambigi, C. de donat. Antonius Gomezius, tom. 2. dicto cap. 4. num. 2. in principio, Guill. Benedict. in cap. Rainuntius, de testamentis, verbo, testamentum, 4. num. 31. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 70. & 124. hodie autem etiam non extante dicta l. 2. tit. 16. lib. 5. nouæ collect. an valeret donatio inter absentes, quando inciperet à promissione, interueniente nuntio, vel epistola, post decisionem l. si quis argentum, §. sin autem, C. de donat. ex quo donatio fit per pactum nudum, & perficitur solo consensu, inferiùs dicetur, & explicant Antonius Gomezius, dicto num. 2. Antonius Faber, dicto errore primo. Ferdinand. Mendoz. libro 3. dicto cap. 9. num. 37. Deinde, exceptis relatis suprà (vt nunc dicebam) conueniunt Interpretes prædicti, quod acceptatio in donatione necessaria etiam hodie est post decisionem d.l. Regiæ 2. sicut de iure communi requirebatur, ad hunc effectum, nec donatio reuocari possit: sicque reuocari etiam hodie posse ante acceptationem; quod pluribus rationibus eruditè probauit, & fundauit Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. dict cap. 2. ex num. 60. vsque ad numerum 64. quibus tamen respondere contendit, & respondit Pater Ludouicus Molina, vt statim videbitur. Contrarium etiam tenuit Mendoza, dicto capite 9. numero 39. & quidem ea sententia contra communem, etiam in terminis iuris communis verior videtur, vt ex Antonij Fabri, Petri Gregorij, Antonij Gomezij, & Mendozæ obseruationibus infrà dicendum est. Prætereà statuunt, acceptationem requiri donationis, etiam Ecclesiæ, aut piæ causæ factæ, sicque ante acceptationem reuocari posse; prout obseruant Molina, dicto cap. 2. num. 58. Barboza, tertia parte, dictæ l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 18. Ioannes Gutierrez, dicto consil. 41. num. 5. Burgos de Paze, ciuilium dicta quæst. 2. num. 10. Matienzus, in dict. l. 7. tit. 10. lib. 5. glossa secunda, num. 10. Palaez à Mieres, de maioratu, prima parte, dicta quæst. 36. num. 3. Azeuedus, in dicta l. 2. tit. 16. lib. 5. sub numero 20. in versiculo, facitque optima, & singularis. Cæterum Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 384. versiculo, ex quibus allegat. contrarium defendit, & quidem iuxta opinionem Roderi Suarez, Didaci Perez, Antonij Gomezij, & sequacium: iuxta placita quoque Antonij Fabri, Petri Gregorij, & Mendozæ, donatio eiusmodi Ecclesiæ, aut piæ causæ facta reuocari non poterit eo prætextu, quod acceptata non fuerit, cum nec priuato facta, ex ipsorum sententia, ea de causa reuocari possit, sicque considerabat Azeuedus, sub dicto num. 20. in versiclo, quibus attentis. Quamuis ergo superiores omnes in hoc conueniant, quod donatio hodie attenta dicta l. secunda, inter absentes, etiam non interueniente nuntio, nec epistola fieri possit, & ex ipsa (si probetur) efficaciter quis obligetur; in eo tamen dissentiunt, quod nonnulli contendunt, irreuocabiliter valere, nec eius effectum ab acceptatione pendere: Alij verò & magis communiter, quod ante acceptationem reuocari valeat de iure, nec effectum sortiatur irreuocabiliter; sicque in donatione ea differentia procedit, & pro Ecclesia, tuetur Mantic. de tacit. 7. ambig. conuent. libr. 13. tit. 7. ex num. 15. Rursus, acceptationem in donatione vsque adeò requirunt, vt eam necessariam existiment, etiamsi clausula constituti, vel reseruationis vsusfructus in donatione ipsa adfuerit; hæ enim clausulæ nihil aperantur, nisi acceptatæ fuerint à parte, in cuius fauorem oppositæ sunt, vt per Molinam, lib. 4. dicto cap. 2. numer. 64. Ioannem Gutierrez, dicto consilio 41. numer. 6. & conueniunt Mieres, 1. parte, dicta quæst. 36. num. 4. Azeuedus, in d.l. 2. tit. 16. lib. 5. n. 22. in principio. Ita similiter asserunt, acceptionem donationis requiri, etiamsi iuramentum simpliciter ei adiectum fuerit, & etiam quando cum clausula de non reuocando, seu non contraueniendo adiectum est. Donatio namque non modò, quando pactum de non reuocando adiectum est, vel iuramentum simpliciter; sed etiam, quando cum clausula de non reuocando, aut contradicendo adiicitur. Cùm enim donatio cum pacto de non reuocando facta, ante acceptationem reuocari possit; consequens est, iuramentum in ea interpositum, eius naturam non mutare, sed etiam acceptationem requirere: sicuti hæc latius comprobauit Molina, dicto cap. 2. libri 4. ex num. 64. in vers. quod etiam, & num. 66. Ioannes Gutierrez, dicto cons. 31. num. 7. Azeuedus, in d.l. 2. num. 25. qui adiiciunt dicto num. 66. in vers. quæ omnia, & dicto consil. 41. num. 10. acceptationem à fortiori requiri donationis, in qua continentur vincula maioratus, & apponuntur grauamina, quæ debent adimpleri; quia tunc datur contractus vltro citróque obligatorius, vbi requiritur consensus partis vtriusque. Sic etiam & in aliis actibus, & dispositionibus, vt in renuntiatione, confessione, priuilegio, electione, emphyteusi, beneficio, maioratu, lucro legali, actu iudiciali, & aliis, quod actus non acceptatus non noceat; late fundat Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 68. per totam, & concludit, quod in pacto & promissione de non[sect. 40] meliorando, aut de non reuocando, requiritur acceptatio filiorum, vt reuocari non possit. De quo vide etiam Auendañum, in locis relatis suprà, sub num. 39. in principio. Et hactenus de tertio fundamento decisionis Regij Hispalensis Senatus, quod (vt vides) concludenter ipsam comprobat, siue vna, siue altera opinio admittatur, quòd sit, vel non necessaria hodie acceptatio, provt notaui in initio dicti numeri 39. Prætereà & quarto loco facit in fortioribus termi[sect. 41]nis, & etiam non extante decisione dictæ l. Regiæ 2. titul. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. Antonij Fabri de erroribus pragmat. errore 1. fol. 1054. & sequentibus, insignis, & notandus locus, quo is Author contendit, donationem hodie fieri posse ex sola voluntate donantis, nec donatarij præsentiam necessariam esse, sicque reuocari non posse, etiam ante acceptationem: & id ipsum defendit securè errore 3. 4. & 5. dicens, quod aute Iustiniani tempora licet obtinuisset, quod donatio tunc non aliter fieri posset, quam si traditio, vel stipulatio interueniret, sicque inter absentes fieri non posset, provt supra num. 39. obseruat. 1. deduxi: tamen postquam placuit Iustiniano, in l. si quis argentum 35. §. sed si quidem, C. de donation. vt donatio inter viuos, neque traditionem exigat, neque stipulationem, at neque pactum nudum, sed qualicunque voluntatis testificatione contenta sit nudoq́ue consensu perficiatur, consequens sit, vt nihil iam prohibeat, quominus donatio inter viuos possit valere, quamuis in absentem conferatur, dummodo constet serium donandi animum habuisse illum, qui dixit, aut scripsit, se donare. Nihil enim aliud requirit Iustinianus, nisi vt donator dixerit se donare, & quam rem; neque præsentia, neque acceptatio donatarij, aut alterius illius pro donatario necessaria est. Pendet enim id ex sola voluntate donantis, de qua tamen legitimè constet. Sicque cum fieri possit hodie donatio ex decisione. §. sed siquidem, ex sola voluntate donatoris, non est necesse, vt concurrat affectus donatarij, sed sufficit, vt non repugnet: Non repugnat autem, quoties absenti quis donat, & ignoranti. Plane si donatarius sciens collatam in se donationem, respuere illam maluerit, quàm agnoscere, tunc demum sateor (inquit Antonius ipse Faber) inutilem fore donationem propter defectum voluntaris in donatario ignorante, tanquam in inuito: nam actiones, quæ pro legatis & fideicommissis singularibus competunt, ignorantibus equidem acquiruntur, sed non inuitis, l. filiusfamilias 16. §. 1. ff. de testam l. cum pater 77. §. surdo, de legat. 2. l. ei qui 13. ff de condit. institat. l. legatarius 38. in princip. ff. de legat. 1. fit autem bona æquiparatio legati, & donationis, cum legatum quoque sit donatio. l. legatum est donatio, 36. de legat. 2. & vtrique commune illud est, quod ei cui acquiritur, damno esse nunquam potest, l. si hæreditatem 32. ff. mandati, & latius idemmet Faber probauit, qui eodem errore primo, in hæc verba concludit: Itaque quod nostris placet, donationem inter viuos collatam in absentem, nulla Notarij stipulatione interueniente, reuocari posse à donatore quandocunque ante acceptationem, euidenter falsum est; cum actio, quam Iustinianus donatario competere voluit, non ex donatarij, sed ex solius donatoris facto, & voluntate proficiscatur. Semel autem compotens, non possit sola eiusdem donatoris voluntate auferri donatario ignoranti, nedum inuito: l. si seruum 19. §. nunc videamus, ff. de verbor. obligat. l. vltima ff. de pactis. certi enim sunt modi obligationum, vt contrahendarum, ita & vndecunque proficiscantur, dissoluendarum. l. obligationum fere 44. §. 1. ff. de obligat. & act. inter quos nunquam est sola voluntas eius, qui est obligatus, quandoquidem in eius arbitrio esse non debet, vtrum debeat, necne: l. sub hac conditione 7. eod. tit. l. 2. §. scæuola, ff. de eo quod certo loco, Neque de hoc dubitassent Interpretes, si nouæ constitutionis, d.l. si quis argentum, potestatem percepissent, & obseruassent, Iustinianum ea constitutione non magis requirere pactum nudum, quam stipulationem ad perficiendam donationem, sed contentum esse sola pollicitatione. Sed putarunt Interpretes satis superque faueri donationibus inter viuos, si ius ita constituatur, vt possit fieri hodie donatio pacto nudo, quæ olim non poterat fieri nisi per stipulationem, nulla interueniente traditione. Indeque sumpserunt occasionem existimandi, non minus hodie, quam olim necessariam esse donatarij præsentiam, aut saltem acceptationem, vt donatio valeat irreuocabiliter; quia licèt pactum in hoc differat à stipulatione, quod etiam inter absentes fieri potest, vt & cætera omnia quæ nudo consensu contrahuntur. l. 2. ff. de pactis. l. qui autem 14. §. vltimo, ff. de constituta pecunia: non prius tamen pactum dici potest, quam duorum consensus interuenerit, in quo differt à pollicitatione, quæ solius est offerentis promissio: l. 3. ff. de pollicitationibus. Et ego quoque cum ipsis sentirem, si viderem Iustinianeæ constitutionis verba ad pactum nudum potius, quam ad pollicitationem pertinere. Sicut ergo in hoc falluntur (inquit Faber ipse) quod de pacto nudo somniant, ita & in his omnibus falli eos necesse est, quæ ex tam falsa præsuppositione colliguntur. Ecce Antonij Fabri locum expressum, quo in terminis iuris communis, & post decisionem dictæ l. si quis argentum. §. sed si quidem, C. de donat. id ipsum tuetur. quod post decisionem dict. l. Regiæ 2. titul. 16. lib. 5. nouæ compilat. Anton. Gomezius, tomo 2. variar. cap. 4. num. 2. & cæteri cum eo supra commemorati, defendunt; videlicet donationem hodie fieri posse ex sola voluntate donantis, nec donatarij præsentiam necessariam esse, sicque nec reuocari posse ante acceptationem: & idem clarè sustinet Petr. Gregor. in syntagmate iuris part. 3. lib. 28. cap. 7. num. 1. & 2. fol. 319. quod etiam per viam disputationis, & subtilitatis tentari posset ex decisione d.l. Regiæ 2. etiam ante acceptationem irreuocabilem esse contractum, vel donationem inter absentes; licet in iudicando, & consulendo id non sit sequendum, sed potius acceptatio requiratur; dixit Azeuedus, in eadem l. 2. titul. 16. lib. 5. num. 24. in fine, & constanter defendit D. Ferdinand. de Mendoza, disputat. iuris ciuilis lib. 3. cap. 9. quæst. 2. num. 37. & 38. dicens, donationem absenti factum, etiam nemine acceptante, de iure Regio valere; nam cum lex statuerit pacto cuicumque, promissioni, vel conuentioni, inter absentes factis, exceptionem obiici non posse inualiditatis; non obscurè colligitur (scribit Mendoza) si factam fuisse promissionem legitimè probetur, non oportere personam aliam interuenire acceptantem ad producendam actionem: nam absen certe, si re commodo eius cedat. promissioni assentire præsumetur ratione naturali, cui ius Canonicum & Regium expressè nituntur. Sicque reuocari non posse concludit d. n. 38. Nec moratur in eo, quod Didac. Couar. asseuerauerit, Practicos in iudiciis semper obseruare in hisce donationibus, an fuerint per donatarios acceptatæ, nam in dubio donationi consensisse, cum è commodo sit, præsumi debet, vt nunc dicebatur. Præcipuè, cùm eam pollicitationem in iudicium exterius deducit donatarius, quod signum expressum est acceptatæ donationis, provt ibi aduertit. Ex his autem palam infertur, quod si sententia re[sect. 42]lata, vera est, attento iure communi; provt constanter adeo Anton. Fabrum defendisse, & fortiter comprobasse vides: indubitanter equidem vera esse debebunt patris Ludouici Molinæ placita nonnulla contra communes Interpretum huius Regi traditiones, de quibus supra num. 39. ex vers. & hi quidem maiori ex parte, vsque ad num. 41. cui non modò Mendozæ nunc commemoratæ obseruationes, sed & Roderici Suarez, Didaci Perez, Petri Dueñas, Antonij Gomezij, Ioannes Parladorij, & Hieronym. Cæuallos resolutiones conueniunt; vt eodem numer. 39. in princip. suprà deduxi. Pater ergo Ludouic. Molina, tomo 2. de institia & iure, tract. 2. disp. 263. col. 4. ex vers. vtrum de iure Regni Castellæ, quæst. 1. vsque ad vers. dubium est, fol. 62. constanter affirmat, donationem hodie fieri posse inter absentes etiam ex sola donatoris voluntate, nec posse amplius reuocari, etiam ante acceptationem donatarij. Et Ludouici Molinæ fundamenta in contrarium adducit, illaq́ue diluit suo ordine. Et concludit, quod licèt quondam in Couarr. & Molinæ sententiam propenderit; modò tamen plus in aliorum opinionem inclinat, esto promissio, siue scripto, siue verbo facta, nec iuramento, nec promissione eam non reuocandi, sit confirmata. Et adducitur, quoniam dicta l. Regia 2. id perspicuè significat; & quoties in ea mentio fit contractus, adiungitur verbum, o obligacion, quod eam etiam comprehendit obligationem, quæ ex donatione, aut quacunque alia promissione proficiscitur, de quibus omnibus in principio eiusdem l. 2. sermo habetur. Quod autem de praxi Couarr. refert, (inquit ipse pater Molina) quod alij non docent: quin potius tanquam rem in prætoriis valde dubiam, tam cæteri, quàm Couarr. idem quæstionem disputant, & saltem nihil erat receptum, ac firmum, quin fas sit contrarium amplecti. Deinde Ludouic. idem Molina disput. 264. columna 4. ex versicul. quando vero Tabellio, folio 76. vsque ad versic. iuxta hactenus dicta patet. deducit conclusiones nonnullas, quæ ex præcedenti placito, quod donatio inter absentes fieri valeat, nec acceptatio necessaria sit, subsequuntur; & omnino contrariantur Molinæ alterius resolutionibus, & cæterorum obseruationibus, de quibus suprà, num. 39. ex dicto vers. & hi quidem, & eas repetit iterum, & sustinet tomo 3. de iustitia & iure, disput. 587. num. 1. per totum, fol. 142. & 143. vbi commemorat Ludouic. Molinæ, de Hispanor. primogen. lib. 4. cap. 2. ex num. 58. traditiones, easq́ue improbat; & concludit, donationem ex sola voluntate irreuocabilem fieri; etiam ante acceptationem. Et id ipsum in maioratus institutione seruandum, & in melioratione Tertij, cùm etsi apponi soleant grauamina, tam parui momenti sint comparatione vtilitatis, & commodi maioratuum, vt comparatione vtilitatis, & commodi maioratuum, vt nullus sit futurus, qui institutionem ob ea grauamina non acceptet, ac proinde institutiones eiusmodi appellandæ non sint contractus onerosi, sed gratuiti simpliciter, vt latiùs ibi obseruat: & ob eandem rationem, quæ de iuramento, & clausula Constituti, & reseruationis vsusfructus, & de pacto de non contrauneniendo, aut de non reuocando, diximus suprà, dicto num 39. ipse impugnat. Sic & impugnari posset quod de donatione facta Ecclesiæ, aut pio loco diximus ibidem; nam si in donatione cuicunque facta, acceptatio hodie necessaria non est, aut saltem sufficit tacita, quæ ex petitione donatarij resultat, nec ante acceptationem reuocari potest; potiori multò ratione in Ecclesia, & pio loco id ipsum statui debebit; provt in terminis argumentatur Azeuedus, in d.l. 2. tit. 16. lib. 5. sub numero 20. in versicul. quibus attentis neque etiam procedet hodie. Ex eisdem etiam infertur, non modò in terminis[sect. 43] iure Regij post decisionem d.l. 2. titul. 16. lib. 5. Sed etiam iuris communis, & attenta noua constitutione Iustiniani, in d.l. si quis argentum. §. sed si quidem. iuxta obseruationes Antonij Fabri, suprà relatas, deduci, valere hodie donationem inter absentes, etiam non interueniente nuntio, siue epistola: idcirco si quis coram testibus, vel Tabellione promiserit ex causa donationis rem, vel pecuniam alicui absenti, statim remanet efficaciter obligatus, & quando venerit in notitiam absentis poterit ab eo conueniri, & condemnari donator; sicuti cum Didaco Perez, & Matienzo adnotauit Azeuedus, in d.l. 2. titul. 16. lib. 5. sub num. 20. in versic. vnde valebit hodie & id ipsum secure tuetur Ferdinand. Mendozam disput. iuris ciuilis, lib. 3. d. cap. 9. num. 37. in versic. quidquid post Gregorium, qui inquit alienum sibi videri, cum à naturali ratione, quam solam sequitur ius Regium, tum etiam à vero & proprio d.l. 2. sensu, quod nuntius, aut epistola hodie requiratur, sicut de iure communi requirebatur. Et ita tenendum videbatur necessariò, quid, quid pater Thomas Sanchez in contrarium contendat duobus in locis (sed minus rectè quidem) Primò namque dicta disput. 6. libr. 1. num. 3. ad finem, fol. 27. in ea fuit opinione, vt existimaret, non sufficere, etiam hodie post decisionem dictæ l. Regiæ 2. quòd donatio absenti facta, intimetur eidem per nuncium non ad id destinatum, sed destinatum ad eum finem requiri: nam si nuncius hodie, vel epistola non requiritur, sed ex nuda voluntate, & animo donantis se obligare volentis, donationis substantia consistit (quod etiam iure communi attento post decisionem dictæ l. si quis argentum. Anton. fab. defendit. vt. sup vidimus) à fortiori sufficiet, per nuncium non ad id destinatum, donationem intimari absenti, si absens ipse donatarius certior factus de donatione, acceptauerit eam expressè, vel tacitè; provt Gregorius Lopezius, & Azeuedus (quos præposterè pater ipse improbat) rectius tenuerunt. Deinde & secundò Pater[sect. 44] idem, eadem disputat. 6. dubio 1. numero. 20. folio 33. decipitur iterum, dum existimat, etiam hodie non posse inter absentes dici interuenisse consensum efficacem, nisi nuncius, vel epistola intercedat, idque pertinere ad substantiam, & perfectionem consensus; & ideo d.l. Regiam 2. non tollere, quod donatio fieri debeat per nuncium ad id destinatum, vel per epistolam; quare infert, decipi quatuor illos Authores ibi relatos, dum existimarunt, satis esse, vt quilibet enunciet inscio donatore. Sed ipse potius decipitur, vt nunc dicebam, atque conuincitur non modo ex manifesta decisione d.l. Regiæ 2. vt Ferdinandez Mendoza, d. num. 37. rectissimè obseruauit; sed etiam stando in terminis iuris communis, ex clara decisione d.l. si quis argentum. §. sed si quidem, C. de donat. ex qua hodie donatio fieri potest sola voluntate donatoris, nec est necesse, vt concurrat nuncius, vel epistola, aut effectus donatarij, sed sufficit, vt non repugnet; vt Anton. Faber, de errorib. pragmat. decad. 46. errore. 1. obseruauit: & errore 2. defendit, pro substantia donationis, & perfectione ipsius, neque Notarij, neque alterius præsentiam, aut stipulationem requiri. Et hactenus de quarto fundamento decisionis Senatus, quod in fortioribus terminis, & etiam iure communi attento, adeo fortiter vrget (vt vides) quod si de sententia Fabri dubites (quod attenta veritate, & in stricta iuris dispositione fieri non posset) si etiam patris Molinæ, Mendozæ, & aliorum sententiam non admittas: & post decisionem quoque dictæ l. Regiæ 2. acceptationem requiras; nihilominus id ipsum dicendum esset de iure, quod Hispalensis Regius Senatus definiuit, vtpote cum donatio quælibet, interim dum non reuocatur, acceptari possit à donatario, nec mortuus iam donator reuocare potuerit: verè tamen Anton Fabri sententia multùm adstringit, quæsi attento iure communi, ita procedit, indubitanter magis obtinere debebit post decisionem dictæ legis Regiæ secundæ. Quintò deinde, & pro eadem Senatus Hispalensis[sect. 45] decisione vrget id, quod in fortioribus terminis, & etiamsi Notarius nomine absentis stipulatus non fuerit, alij iuris Interpretes adnotarunt; videlicet quod acceptatio donationis mortuo donatore fieri valeat per donatarium. Sic sane in terminis distinctè probauit, nec distinxit, si Notarius nomine absentis ante donantis obitum stipulatus fuerit, necne; Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. dicto cap. 2. num. 77. dicens, quod cum ex parte donantis donatio perfecta sit, nec ab illo fuerit ante acceptationem reuocata, nihil impedit, quin eo mortuo sequi valeat acceptatio; nec hæredum præiudicium in consideratione est, cùm ipsi cum defuncto donante vna atque eadem persona esse censeatur. Item quia mortuo do[sect. 46]nante autem donationis acceptationem, non potest hæres donatoris reuocare donationem; quoniam facultas reuocandi non transit ad hæredem: vt ex Didac. Couarr. Iulio Claro, & aliis obseruauit idem Molina, dicto num. 77. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 70. numer. 9. pater Thomas Sanchez, lib. 1. disput. 6. num. 5. qui etiam eam opinionem Ludouici Molinæ adimittit, & contrariam eorum, qui requirunt, quod Notarius nomine absentis ante donantis obitum stipulatus fuerit; reiicit dicto numer. 5. per totum: vbi recenset eos, qui contra tenuerunt: & vltra relatos ibi, tenuit quoque Ioannes Matienzus, in l. 7. titul. 10. lib. 5. qui tres conclusiones conficit in proposito, & inquit num. 12. post alios Authores, quod donatio absenti facta à Notario acceptata, poterit acceptari per donatarium post mortem donantis, inuitis & refragantibus hæredibus: In quo conuenit Ludouic. Molinæ, & cæterorum traditionibus suprà relatis. Secundò dixit num. 13. quod donatio absenti facta, mortuo donatore, à donatario acceptari non potest, nec ab eius hæredibus, si Notarius eius nomine non acceptauit: In quo (vt vides) conuenit aliis Authoribus, quos dicto num. 5. pater Thomas Sanchez recensuit. Sed contrariatur veriori sententiæ, quam ex Molina, & patre Thoma Sanchez, nunc commemoraui. Tertiò & vltimò inquit Matienzus, eodem num. 13. quod donatio absenti facta, à Notario acceptata, post mortem donatarij potest ab eius hæredibus acceptari, ad effectum vt donatio valeat, nec reuocari possit à donante: In quo conuenit Ludou. Molina (quem ipse non citat) de Hispanorum primogeniis, lib. 4. dicto cap. 2. num. 77. in fine. Qui tamen[sect. 47] conclusionem hanc non restringit ad eos terminos, quando scilicet Notarius nomine absentis stipulatus fuerit, sed indistinctè inquit, donatario mortuo posse ipsius hæredes donationem acceptare, cum ius acceptandi ad eos pertranseat, l. si sine §. si procurator, ff. rem ratam haberi. Et citat Didac. Couarr. & Alciatum ita tenentes. Idem quoque tenuerunt post alios quamplurimos Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 70. num. 10. pater Ludouic. Molina, tom. 2. de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 264. §. iuxta hactenus dicta pater Thomas Sanchez, lib. 1. dicta disputat. 6. numer. 6. vbi improbat Authores contrarium tenentes, & rectè percipit hanc materiam, quam indissolutam reliquit Ioannes Gutierrez, initio dicti cap. quamuis pactum. num. 57. Azeuedus autem ad ad Molinam se refert dicto cap. 2. num. 76. & 77. in dicta l. 2. titul. 16. libro. 5. & sic sequitur eum in articulo præfato, quod in hæredes donatarij, aut in ipsum donatarium transeat ius & facultas acceptandi donationem. Idem quoque resoluit Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 2. littera D. conclusione 637. num. 63. fol. 839. Rota in nouissimis, decisione 683. prima parte. Tenet quoque eandem resolutionem, & conclu[sect. 48]denter Senatus nostri decisionem comprobat Anton. Faber, de errorib. pragmat. tom. 2. decad. 47. errore 4. per totum, & errore 5. ex folio 1066. quò loci cùm primùm tractaret de donatario, qui donationem in absentem se collatam vult ratam habere post mortem donatarij; retulit Didaci Couar. & aliorum sententiam, quod acceptari possit donatio per donatarium. etiam mortuo donatore, & contrariam Castrensis opinionem improbat. Sed aliâ adducitur, quàm ea, quam Didac. Couar. expendit, ratione, videlicet, quod donatio omnino valeat post Iustiniani constitutionem simplici donantis voluntate, vt neque pactum, post decisionem dictæ l. si quis argentum 35. §. sed siquidem, C. de donat. quæ sola testificatione voluntatis testatoris contenta est in donatione inter viuos, ita vt cogi possit donator ad rem tradendam, non secus ac si ex stipulatione vtili esset obligatus. Proinde non magis permittendum est donatori, vt proprio suo facto liberet se ab actione illa condictitia, qua eum reneri Iustinianus voluerit; quam ei permittendum esset, vt se liberarer ab actione ex stipulatu, si per vtilem stipulationem donatio facta fuisset. Porro quo casu donator obligatus est, certaque actione, siue ex stipulatu, siue condictitia conueniri potest ad rem tradendam; certum est, eandem actionem in ipsius etiam hęredem transire, nec minoris in hæredem donatoris, quam in donatorem ipsum potestatis esse debere. Non igitur quod præmortuus sit donator, facere debet, vt eo minus acceptare possit donationem donatarius, qui nec vlla indiget acceptatione, dum ne omnino respuat ius quæsitum. Neque ad rem facit, quod rei donatæ dominium interim, & medio tempore peruenerit ad hæredes donatoris. Nam sicuti donatore viuo idem illud dominium erat penes ipsum donatorem, nec eo minus tamen verum erat valere donationem, ex eaq́ue cogi donatorem posse, vt rem traderet; ita & post donatoris mortem, licet dominium, quod fuerat donatoris, ad ipsius hæredes deuoluatur, non tamen bona consequentia est, si quis ex eo inferat, non esse illos cogendos, vt eandem personalem actionem patiantur, quam defunctus ipse, si viueret, pateretur. Quod eruditè Faber ipse aduertit, & latius fundat, sicque Senatus decisionem comprobat omnino. Demum errore 5. folio 1070. & 1071. cum sermo[sect. 49]nem institueret de donatione collata in absentem donatarium, qui postea decesserit viuo donatore ante ratihabitionem, vt dignoscatur, an possit hæres ratam habere donationem, eamq́ue acceptare; duas pramittit in hac quoque quæstione Interpretum sententias. Prima est contra donatarij hæredes, vt non possint illi donationem ratam habere, nec si facta sit cum clausula Constituti. Altera est pro hæredibus donatarij, quam induxit Didac. Couar. & eius rationem latius expendit Faber ipse, qui subtiliter admodum, & late loquitur, ac in effectu Couarr. & sequacium sententiam amplectitur putat tamen quæstionem esse otiosam, frustraq́ue disputari de ratihabitione stipulationis, quæ ipso iure nullius sit momenti, si in ea nihil nisi Notarij factum, iurisq́ue communis rationem intueamur: cùm donatio inter viuos, etiam citra stipulationem, & traditionem, hactenus valeat ex Iustiniani constitutione in d.l. si quis argentum, §. sed si quidem. vt ex huiusmodi donatione per quamcumque voluntatis testificationem facta, nasci Iustinianus voluerit actionem condictitiam, nec minus in fauorem ipsius; vt contrà, non minus aduersus hæredes donatoris, quàm aduersus ipsum donatorem; vt verba dictæ constitutionis ostendunt. Quid ergo necesse est (subdit Faber ipse) ratam haberi donationem à donatarij hærede; aut se tantopore torquere, vt sciatur, an ea ratihabitio per donatarij hæredem fieri possit, cùm ita ius sit, vt citra ratihabitionem ea actio perinde competat & donatario, & eius hæredi; provt latiùs ibi explicat. Rursus & sexto loco pro eadem Senatus Hispa[sect. 50]lensis decisione facit sententia, & resolutio eorum, qui existimarunt, ex acceptatione Notarij acquiri donatario absenti, & eius hæredibus actionem vtiIem sine cessione, etiam ante ratihabitionem; sicuti ex quamplurimis iuris Authoribus pro certo tradit Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. dicto cap. 2. num. 67. 70. & 71. & conueniunt Ioannes Gutierrez, Ioannes Matienzus, & referendi statim Relati etiam numeris præcedentibus. Eamque irreuocabiliter, & non irreuocabiliter in absentem ex acceptatione Notarij transferri in hunc sensum, quod donator non possit interim donationem reuocare, donatarius tamen ipse si vult, etiam post Notarij acceptationem poterit donationem repudiare: & huius partis Authores sigillatim recensuit omnium latissimè Andr. Tiraquellus, de iure Constituti, 3. parte, limitatione 30. num. 49. & 66. idque etiam sequuti fuere Didac. Couarr. Andr. ab Exea, Modern. Paris. Gozadinus, Iulius Clarus, & rolandus, quos commemorauit Molina, lib. 4. dicto cap. 2. num. 68. & 72. eandem etiam opinionem, quod scilicet donatio facta absenti, Notario stipulante pro absente, non possit reuocari per donatorem, etiam reintegra, & sic ante ratificationem; cum Didaco Couar. & Rolando, secure resoluit Ioannes Gutierrez, in initio dicti cap. quamuis pactum; num. 54. constanter Ioannes Matienzus, in dicta l. 7. tit. 10. lib. 5. glossa 2. num. 10. 11. & 12. Marcabrunus, in consilio 30. num. 187. & sequentibus, Simon de Prætis, in consilio 1. num. 38. Rota in nouissimis decisione 683. num. 3. & 4. & plenius decisione 489. in principio, prima parte: & quamplurimos alios citat Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera d. conclusion. 641. num. 11. & pluribus seqq. fol. 843. & num. 32. fol. 844. pater Ludouic. Molina, tom. 2. de iustitia & iure, tractatu 2. disput. 264. column. 4. versic. communis Doctorum sententia est, fol. 76. qui contra Ludouic. Molinam, cum Didaco Couarr. Iulio Claro, & Gregorio Lopez constanter asserit, donationem eiusmodi reuocari non posse, etiam ante acceptationem. Quod etiam defendit Mantica, de tacit, 7. ambig. conuent. lib. 13. titul. 8. ex num. 9. Ferdinand. Mendoza, disputationum iuris ciuilis, lib. 3. cap. 9. num. 38. & in fortioribus terminis asseuerauerit, donationem absenti factam, nemine eius nomine acceptante, vsque adeo valere à principio, vt reuocari non possit etiam ante expressam reuocationem eius, cui donatur; idque maxime post decisionem dictæ l. 2. titul. 16. lib. 5. nouæ collect. Regiæ vt latius ibi confirmat: & num. 39. reiicit Didaci Couarr. opinionem existimatis, donationem absenti factam, à Notario publico acceptatam, irreuocabilem vero, si à priuato acceptetur. Inquit namque, ex decisione dictæ l. Regiæ 2. differentiam non esse, quod promissionem inter absentes factam, acceptent Notarius publicus, vel alius quicunque priuatus, nam vtroque casu reuocari non potest ante acceptationem. Hæc sane si ita se habent, & à præcitatis Authoribus defenduntur, quando magis in casu præsenti, & Regij Senatus definitione, obtinere debuerunt; si verum est, donatoris mortem in consideratione non haberi in proposito, provt remanet probatum; vsque adeo, vt etiam donatore viuente, & re integra reuocarinon possit donatio ipsa, sed firma permaneat. Quod si dixeris, contrariam sententiam, immò[sect. 51] quod vtilis actio, quæ acquiritur ex acceptatione Notarij, reuocabiliter acquiratur, & per consequens, quod possit reuocari donatio, antequam sit acceptata, non obstante Notarij stipulation; quamplurimos alios iuris Interpretes defendisse, provt quatuordecim ita tenentes retulit Ludouic. Molina, de Hispanor. primog. lib. 4. cap. 2. sæpe citato, num. 69. & 72. qui ipse firmiter hanc partem sustinet. Tuentur quoque eandem Azeuedus, in d.l. 2. titul. 16. lib. 5. n. 20. & 21. & num. 24. vbi concludit, donationem inter absentes factam, validam esse, requiri tamen donatarij acceptationem, etiamsi Notarius nomine absentis stipulatus fuerit, ne interim dum non acceptatur, reuocari valeat per donatorem. Quod etiam defendunt permulti commemorati per Cardinalem Thuscum, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera D. dicta conclusione 241. num. 4. & seq. fol. 842. & magis probat istam sententiam pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, lib. 1. dicta disput. 6. dubio 1. per totum, folio 33. Si inquam dixeris; nihil quoad casum præsentem intererit; nam cum absolute probatum fuerit, donationem post donatoris mortem posse acceptari; vt supra deduxi, & ex multis Authoribus tradidit pater Thom. Sanchez, dicta disput. 6. num. 5. fol. 28. nec eius hæredes posse reuocare, vt suprà quoque obseruaui, & per eundem Molinam, numeris antè relatis, & num. 77. plane sequitur, donatarium ipsum, mortuo donatore, donationem petentem, eo ipso acceptare videri: nec pacto aliquo posse quouis modo excludi, cum donatoris reuocatio non præcesserit, nec post mortem ipsius amplius sequi possit. Septimo etiam loco, velut concludenter definitionem eandem Senatus Hispalensis comprobat Antonij Fabri, de erroribus pragmaticorum, decad. 46. errore 2. & 3. ex fol. 1057. resolutio, & obseruatio. Is namque, iure communi attento, & sic in fortioribus terminis, & etiam non extante dictæ l. Regiæ 2. titul. 16. lib. 5. constitutione; dilucidè, atque subtiliter obseruauit circa actionem vtilem, quam dant Interpretes ex stipulatione donationis inter viuos, per Notarium facta absentis nomine; nonnulla contra communes Interpretum sententias, quæ eò tendunt vt neque donatarij præsentia, neque acceptatio, neque etiam Notarij stipulatio aliqua necessaria sit. Defendit itaque, donatione inter viuos redacta in scripturam Notarij, vt de illa, quin facta sit dubitari non possit, etiam si neque cessio neque stipulatio interuenerit, competere donatario directam actionem, non quidem ex stipulatione Notarij, nec si aliqua interposita sit, multo magis si nulla, sed ex Iustiniani constitutione, in d.l. si quis argentum 35. §. sed si quidem, C. de donat. soli enim Iustinianeæ legi hanc vim damus, vt actionem talem possit producere, quæ Condictitia, vel quod idem est Condictio ex lege, appellatur in dicto §. sed si quidem, & Nouell. 162. cap. 1. §. & sancimus. Non etiam stipulationi Notarij, quæ an interuenerit, necne, nihil interest, vt nec an adhibitus sit Notarius, an non, nisi vt tanto minus dubitari possit, quin animum donationis etiam in absentem conferendæ habuerit is, qui coram Notario, ac testibus voluntatem suam testari voluerit. Nam si poneremus, de eadem seria donandi voluntate constare per testes, aut aliter citra Notarij scripturam, æquè diceremus, actionem condictitiam, directamque donatario contra donatorem dari oportere: nam quid egemus stipulatione Notarij pro donatario, cum ipsius donatarij stipulatione non indigemus; quid rursum præsentia Notarij ad explicandum id, quod neque donatarij præsentiam requirit, neque aliud quicquam præter donatoris voluntatem; provt ipse Faber concludit, & multa alia in proposito nouè & subtiliter considerat. Si ergo nihil aliud præter donatoris voluntatem requiritur, quid interest, eum mortuum fuisse, cum de ipsius voluntate adeo legitimè constet, nec posset etiam viuens donationem in absentem, ac ignorantem collatam, stipulante Notario, & ante donatarij ratihabitionem reuocare; iuxta quorundam opinionem suprà relatam, quam in stricta iuris dispositione constanter tuetur Anton. ipse Fab. de errorib pragmat. decad. 47. errore 3. per totum, ex fol. 1061. ibi namque cum sententias contrarias commemorasset, tandem concludit in hunc modum; Mihi adhibenda videtur ea distinctio, quam superiore cap. adhibuimus; an loquamur de donatione inter viuos, an de ea, quæ facta sit causa mortis: nam si de donatione inter viuos, siue Notarius pro donatario stipulatus sit, siue non sit, dico teneri donatorem actione condictitia ex lege Iustiniani, nec posse actionem illam, donatario semel quæsitam, ei auferri facto & voluntate donatoris, neque magis si eandem rem iam donatam idem donator alij donauerit, & tradiderit, quam si donationem simpliciter reuocaierot: siquidem (vt in præcedentibus disputauimus) nunquam permittendum est ei, qui semel fuit vtiliter obligatus, & contra quem cœpit actio competere, vt se ab ea obligatione liberet, inuito eo, cui obligatus est. Denique vnum explicat idemmet Author dilucide & vere, in quo hallucinabantur communiter Interpretes, nec ita singulariter explanarunt, & in hæc verba loquitur: Illud certe non nego, si donator hic rem à se iam absenti donatam, necdum traditam, alij donauerit & tradiderit, potiores fore partes posterioris donatarij in dominij quæstione, sicut & eadem re pluribus vendita, præfertur in vendicatione is, non cui priori fuit vendita, sed cui priori traditam l. quoties 15. C. de rei vendicat, sed aliud est dicere, secundum donatarium præferendum esse priori in causa dominij, aliud vero priorem donationem reuocatam esse propter posteriorem. Nihil enim vetat, & potiorem esse donatarium secundum, quippe qui prior factus sit dominus per traditionem à domino factam, & nihilominus priorem donationem subsistere hactenus, vt ex ea sit obligatus donatur ad rem ipsam, quæ donata est, vel saltem ad eius aestimationem præstandam: Iustinianus enim hoc fecit in d.l. sic quis argentum 35. §. sed si quidem, C. de donat. vt quisquis dixerit se donare, licet neque tradiderit, neque stipulanti promiserit, cogendus sit, vt tradat, non autem vt ex sola causa donationis dominium transferatur in donatarium siue traditione, &c. Ex his quidem inferri posset iuridica ratio eius dubij, quod excitauit Ludouic. Molina, de Hispanorum primogen. lib. 4. dicto cap. 2. num. 72. in versic ex eisdem etiam cessant: non enim in eo consistit, quod ante acceptationem reuocari possit, necne donatio, (provt Molina ipse arbitratur) sed in alio potius, ac eo quidem, quod ex Antonio Fabro nunc recensebam. Octauo denique & vltimo loco facit, quod in casu prædicto, ex facto occurrenti in Regio Hispalensi Senatu, & lite prædicta, quamuis expressa donationis acceptatio non interuenisset, probatur tamen ex parte donatarij occurrisse nonnulla, quæ absque tacita ratihabitione geri minimè potuissent; sicque ante donatoris eiusdem mortem, & multis ab hinc diebus, videri donatarium ratam habuisse donationem, & in scriptura conuentionis cuiusdam cum tertio iuitæ, sic enunciatum, & dictæ donationis mentionem factam; quæ equidem ratihabitionem, seu acceptationem inducebant omnino, & eam inducere debuissent, quando in vita donatoris acceptatio ipsa necessaria fuisset (quod nullus hactenus dixit) acceptatio namque donationis tacita, eundem, quem ex[sect. 53]pressa operatur in proposito effectum, Sicuti tenuerunt Decius, in consilio 586. columna finali. Gratus, in consilio 12. Gozadinus, in consilio 42. & plenius confirmat Andr. Tiraquellus, de Constituto, parte 3. limitatione 30. num. 11. folio 152. optime Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 36. qui in eisdem, in quibus versamur terminis, sic notauit specificè, & quamplurimis comprobauit ex num. 4. cum sequentibus, quæ ideò hic non repeto, quia ibi longa ferie traduntur: & facit Ludouic. Molin. d. cap. 2. libri 4. numer. 76. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 56. accedit quoque multum ad pro[sect. 54]positum, Petri Surdi dicta decis. 111. num. 8. post alios Authores obseruatio quædam, scilicet, quod in casu præsenti, quando voluntas donatarij accedere deberet, foretq́ue necessaria, non tamen requiritur formalis acceptatio, sed sufficeret quæcunque simplex declaratio animi, quæ fieri potest quandocunque: sic etiam, quod acceptatio præsumitur eo ipso, quod supponimus, donatarium habuisse notitiam donationis, quia est actus vtilis, & delectabilis; post De[sect. 55]cium, Ruinum, & Parisium, & Rolandum, tradit ipse Surdus, d. decis. 111. num. 13. & quod tacita ratificatio sufficiat, & quæ coniecturis colligitur; Mantica, de tacitis, & ambig, conuent. lib. 13. tit. 8. ex n. 16. # 38 CAPVT XXXVIII. Superfluitatis vitium vt euitetur, & verba apposita in testamentis, vltimis voluntatibus, & aliis dispositionibus quibuscunque aliquid operentur, nec frustra, aut sine virtute, & effectu aliquid operandi, remaneant; quemadmodum interpretatio fieri, atque ex præsumpta testatoris mente coniectura deduci debeat, vt absolute, & dilucide dignoscatur, an, & quando vulgata hæc Interpretum omnium traditio, & regula communis, quod verba testatoris ita intelligenda sunt, vt effectum aliquem operentur; procedat, necne; ibidem etiam l. 3. ff. de legatis primo, materia explicata, quando scilicet expressio eorum, quæ tacitè insunt, aliquid operetur, vel non; de quo latius supra, cap. 17. ex num. 44. cum seqq. ac denique ex regula superiore superfluitatis vitandæ, casus nonnulli practici deducuntur, qui regulæ eidem applicari per Doctores consueuerunt. SVMMARIVM. -  1 Verba testamentorum sic debere intelligi, & interpretari, vt superfluitatis vitium cesset omnino, nec sint sine affectu aliquid operandi; immò semper aliquid operentur. -  2 Et non solum verbum, & quælibet dictio, sed etiam quælibet syllaba debeat aliquid operari, nec frustra occupare membranas. -  3 Debeant etiam verba impropriè accipi, siue quasi ad extraneum, & improprium sensum trahi, vt aliquid operentur. -  4 Verba inania esse non debent, nec sine virtute aliquid operandi, etiam in materia pœnali, & odiosa, & stricti iuris. -  5 Verba quod debeant aliquid operari; assumptum generale prædictum, procedit in priuilegiis, rescriptis, in legibus, statutis, rescriptis, vltimis voluntatibus, contractibus, sententiis, iuramentis, attestationibus, libellis, & generaliter in quocunque alio dispositionis genere. -  6 Verba testatoris ita intelligenda esse, vt aliquid operentur; regula generalis prædicta, quamplurimorum iuris Interpretum allegatione, atque congerie illustratur, & exornatur. -  7 Filiis grauatis, nunquid intelligantur grauati nepotes positi in conditione; & an, & quando filiorum appellatione contineantur nepotes, remissiue. -  8 L. curauit, C. de actio. empti. vtrum locum habeat, quando pro certo pretio, & eo maiori, vel minori, provt æstimabitur fuit facta venditio, si facta æstimatione ad maiorem quantitatem pretium ascendere reperitur, remissiuè. -  9 Transactio quando ad specificata tantum restringatur, seu ad omnia alia, etiam non expressa, extenditur, remissiuè. -  10 Summæ, aut solutiones eædem, vel duplicatæ, quando præsumitur, remissiuè. -  11 Instrumenta duo si reperiantur, vnum de mutuo, alterum de confessione mutui, præsumuntur diuersi contractus. -  12 Verba in dubio in testamentis, ne censeantur ludibrio & superuacuè facta, sed debeant aliquid operari; ex regula præfata, inferri quamplurima valde notabilia, & in praxi vtilia, de quibus hoc numero agitur, & seqq. -  13 Conditio decedendi sine liberis, vtrum expiret vnico filio superstite, quamuis per momentum superuiuat; & de consilio Oldraldi 21. remissiuè. -  14 Oldraldi consilium 21. limitari, vbi verba impropriando, potest conditio augmentatiuè accipi. -  15 Verba testatoris, quod ita intelligenda, atque interpretanda sint, vt aliquid operentur; præsumptio, & coniectura præfata, tenuis, & infirma est. Propterea quod soliti sunt testatores multa adiicere, quæ abundant, & frequentissimum est apud omnes battologiæ vitium. -  16 Est etiam puerilis. -  17 Et potest facile contrariis præsumptionibus conuelli. -  18 Et qualibet, minima etiam, ratione tolli. -  19 Idcirco regula eadem, coniectura temperatur, & limitatur multis modis, provt hic adnotatur. -  20 Et tunc demum procedit, quando id commode & rationabiliter fieri potest. -  21 Et vt ius alteri quæsitum non tollatur. -  22 Et verba potius debent reputari superflua, ac sine virtute aliquid operandi, quam quod operantur, siue aliquid inducunt contra voluntatem testatoris. -  23 Idcirco non modo ab expressa, verum & à verisimili mente non receditur propter inculcationem verborum, immò perniciosas verborum cauillanes debemus amputare. -  24 Potius etiam reputantur verba superflua, quàm quod operentur in damnum eius, pro quo apposita fuere. -  25 Et vt aliquid operentur, & suppletio ex superfluitate, vel ex aia causa fiat: quod de mente disponentis appareat, necesse est. Quoniam verba nihil operantur, cum non constat de mente disponentis. -  26 Requiritur etiam, quod aliquid absurditatis, vel contradictionis non resultet; tolerabilius enim est superfluitatis vitium, quam absurdi, vel contradictionis. -  27 Nec dicitur superfluum, quod operatur etiam quid minimum, aut modicum. -  28 Verba testamentorum, quod debeant aliquid operari, nec superflua sint; intelligendum esse intra terminos materiæ subiectæ. Verba namque in dubio operari non debent contra naturam, aut subiectam materiam rei, de qua agitur. -  29 Sicque temperari, atque explicari debet generalis Interpretum quorundam traditio in hac materia. -  30 Verba quod aliquid operentur, & superfluitatis vitium euitetur, non attenditur, quando resultaret interpretatio contra ius commune. -  31 Vel quando verba operantur in principali dispositione, licet in cæteris nihil operentur. -  32 Aut si exprimunt illud, quod a iure tacitè inerat. -  33 Siue proferuntur ad maiorem declarationem, & tollendam dubitationem, etiam minimam. -  34 Nec dicitur testator superfluè loqui, qui id quod tacite sensit, verbis expressit ad declarationem, intelligentiam, & testationem mentis suæ. -  35 Et superfluitas toleratur, si id quod paulo obscurius dictum est, dilucidus exprimatur. -  36 Nouum enim non est, vt idem bis etiam dicatur ratione tollendæ dubitationis. -  37 Et sæpenumerò exprimitur aliquid ad tollendam omnem dubitationem, & scrupulum, cuius tamen expressio non erat necessaria. Et ideo ex tali expressione nihil debet inferri. -  38 Verba superflua non dicuntur, quando exprimitur in specie, quod in genere expressum fuerat, quia plus potest oratio specialis, quàm generalis. -  39 Et superfluitas toleratur, quando in dispositione, quæ prætenditur superflua, est additum aliquid noui. -  40 Vel cum reperitur prouisum id, quod iam est dispositum per ipsum testatorem, vel per ius commune. -  41 Superfluitas toleratur, quando id exprimitur, quod implicitè in eo, quod prius dictum fuerat, continebatur. -  42 Expressio eorum, quæ tacite insunt, regulariter non operatur. Pluribus tamen in casibus operari solet, provt latius hic explicatur. Et vide supra hoc eod. lib. & tractat, cap. 17. ex numer. 44. vsque in fin. cap. PRo dilucida, & breui huiusce cap. explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, vulgatissimum equidem, & frequentissimum, atque per manus traditum quotidie, in omni fuisse dispositione, & maxime in testamentaria, interpretatiuaq́ue vltimarum voluntatum, Scribentium omnium axioma, siue brocardicum, quod verba testamentorum sic debent intelligi,[sect. 1] & interpretari, vt super fluitatis vitium cesset omnino, nec sint sine effectu aliquid operandi, immò semper aliquid operentur, nec censeatur ludibrio, & superua[sect. 2]cuè facta. Idque intelligunt, vt non solum verbum, & quælibet dictio, sed etiam quælibet syllaba debeat aliquid operari, nec frustra occupare membra[sect. 3]nas. Intelligunt etiam, quod verba debeant etiam impropriari, siue quasi ad extraneum & improprium sensum trahi, vt aliquid operentur. Rursus, quod ver[sect. 4]ba inania esse non debent, nec sine virtute aliquid operandi, etiam in materia pœnali, & odiosa, 7 stricti iuris; veluti renuntiationis, dispensationis, rescripti, argumenti à contrario sensu ad correctionem iuris, & ad extensionem de persona ad personam, quæ aliàs non fieret: provt hæc omnia prosequitur Simon de Prætis, reserendus statim ex num. 1. vsque ad n. 5. Cardinalis Mantica, in loco inferius commemorando, num. 1. copiosè Craueta, in consil. 297. num. 4. Mieres etiam statim recensendus, n. 5. quæst. 60. 1. part. qui vt procedat regula superior, etiam in materia pœnali, & stricta, citat textum, in l. 1. §. penultimo, cum l. seq. ff. de calumniatoribus, Camillus quoque Gallinius, in loco illicò referendo, ex num. 14. vsque ad numerum 21. superiora comprobat. Surdus, in consilio 29. numer. 13. & 14. libro primo. Denique & generaliter intelligunt regulam generalem superiorem, quo verba[sect. 5] debeant aliquid operari, nec si accipiendus intellectus, pet quem incidamus in vitium superfluitatis; in omni actu, & materia, & sic in priuilegiis, rescriptis, vltimis voluntatibus, contractibus, sententiis, iuramentis, attestationibus, libellis, & generaliter in quocunque alio dispositionis genere. Id quod Simon de Prætis, & Pelaez à Mieres, in locis statim commemorandis, ille ex numero 4. iste ex numero 5. cum aliis inferius referendus, adnotarunt specificè: & latiùs probauit Camillus Gallinius, de verborum significat. libro primo, cap. 9. ex numero 14. vsque ad finem cap. vbi multa iura allegat, & Doctorum sententias adducit: idem quoque tenuit Petrus Surdus, in consilio 80. num. 15. libro primo, & in consilio 270. num. 10. libro 2. Pro regula autem prædicta, & brocardico com[sect. 6]memorato, allegarunt communiter Interpretes nostri iura quamplurima, & maximè text. in l. si quando, in princip. vbi Bartol. sic notauit, ff. de legatis primo, l. generali, §. 1. ff. de vsufructu legato, l. 1. vbi glossa, & Bartolus, in fine, ff. ad municipalem, l. 3. §. 1. vbi Baldus, & Castrensis, ff. de iure fisci, l. si stipulatus, l. qui sic. ff. de vsuris, l. diuus, in principio, ff. de vsu & habitatione, cap. si Papa, de priuilegiis, lib. 6. cap. ad audientiam, de decimis, cap. pastoralis, de donationibus. Demum regulam ipsam, verba testatoris ita intelligenda esse, vt aliquid operentur, quamplurimis illustrarunt, atque exornarunt, variis etiam casibus applicarunt Authores sequentes, vt alios omittam, qui commemorantur ab eis. Aimon Craueta, in consil. 20. ex num. 9. & in consilio 25. ex num. 30. & in consil. 175. ex num. 240. & in cons. 294. column. 5. & seqq. & in consilio 92. n. 5. & in cons. 135. n. 24. & in consilio 297. n. 4. Gozadinus, in cons. 5. n. 6. & in consilio 74. num. 5. cum seqq. Curtius iunior, in cons. 85. num. 40. 1. parte. Felinus, in cap. causam quæ, column. 6. de rescriptis, & in capite solitæ, column. 3. de maioritate & obedientia. Carolus Ruinus, in cons. 35. ex n. 4. lib. 2. & in consilio 53. n. 6. lib. 3. Gratus, in consilio 126. n. 24. & 25. & in consil. 94. n. 33. & seq. lib. 2. Rolandus à Valle, in consil. 1. num. 123. & in consilio 61. ex num. 14. cum seq. lib. 3. & in consil. 21. n. 16. libro 2. Catel. Cotta, in memorab. verbo, clausula generali. Pet. Paul. Paris. in consilio 46. numer. 68. & 70. & in consil. 95. numero 38. lib. 1. & in consilio 110. ex num. 47. eod. lib. & in consilio 16. numer. 106. lib. 2. & in consilio 71. lib. 4. Ioannes Cephalus, in consilio 149. numer. 3. libro primo, & in consilio 183. num. 70. libro 2. & in consilio 375. num. 29. lib. 3. & in consilio 734. numero 19. libro 5. Crotus, in consilio 14. num. 38. & in consilio 136. num 20. Tiberius Decianus, in consilio 107. numero 34. cum sequentibus lib. 3. & in consilio 44. n. 20. & n. 135. libro 4. Andr. Tiraquellus, de tractatu conuention. §. 1. gloss. 2. n. 24. & 45. Modern. in consuetud. parisien. §. 41. ex num. 14. cum seq. fol. 287. Hieronymus, Gabriel, in consil. 121. ex n. 32. lib. 1. Gab. Eugub. in cons. 90. ex num. 12. cum seq. Franciscus Beccius, in consilio 21. num. 25. & in consilio 24. ex num. 29. & in consilio 39. ex num. 30. & in consilio 41. num. 20. & in consil. 88. n. 46. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 3. titul. 6. per totum, vbi vide omnino, & lib. 10. titul. 1. num. 6. & lib. 12. titul. finali, n. 39. & de tacitis & ambiguis conuent. lib. 2. tit. 12. per totum. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 3. dubitat. 2. solut. vltima, ex fol. 260. vbi etiam vide omnino. Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 1. capit. 9. ex n. 14. vsque ad finem cap. decimi, cum quatuor seqq. vbi etiam latè, atque ex professo. Pelaez à Mieres, de maioratu, 1. parte quæst. 60. ex num. 5. cum seqq. Iacobus Mandellus de Alba, in consil. 11. n. 19. cum seqq. ibid. Vincent. Anibal, eius Additionator, verbo, superfluum. Iacobus Menochius, in consilio 143. numer. 10. 37. & 38. lib. 2. Alexander Raudensis, de analogis, c. 34. n. 173. Petrus Surdus, in cons. 29. n. 13. & 14. & in cons. 80. num. 15. lib. 1. & in cons. 270. n. 10. & 11. lib. 2. Marcabrunus, in consil. 26. n. 230. & 235. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 52. num. 70. lib. 1. & in consilio 563. num. 85. lib. 5. meliùs in consilio 282. lib. 3. vbi vide omninò num. 92. n. 100. 101. & 117. & num. 121. cum seq. Iacobus Berreta, in consil. 74. n. 38. lib. 1. Marc. Anton. Peregrinus, in consilio 43. numer. 8. libro 2. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 4. num. 43. & decisione 12. n. 16. Syluester Aldobrandinus, in consil. 17. num. 16. & in cons. 17. n. 16. & in cons. 20. n. 61. 92. & 122. Achilles Pedrocha, in consilio 24. ex num. 60. in fine, vsque ad num. 72. & in consil. 31. ex num. 173. vsque ad num. 180. & in consil. 40. ex num. 333. vsque ad numerum 339. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 1. n. 36. & in consilio 8. num. 71. & in consilio 30. num. 67. & in cons. 49. num. 16. & melius in consil. 60. ex num. 72. cum seq. lib. 1. & in consil. 35. num. 38. & in consilio 61. num. 51. lib. 2. Adrianus Gilmanus, lib. 1. rer. iudicatarum, decisione 6. n. 153. 232. & 233. Ludouic. Casanate in consilio 4. ex num. 171. in fine, vsque ad num. 178. & in consilio 10. n. 58. & 65. & 99. & in cons. 17. num. 23. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iutis, tom. 8. littera V. conclusione 89. fol. 528. & tom. 2. fol. 711. verbo dispositio, & tom. 1. verbo actus, conclusione 135. & 136. fol. 113. & iunge conclusionem 139. folio. 119. Et quidem ex his nunc relatis Authoribus præfatum Assumptum, quod verba testamentorum, & alterius dispositionis cuiuslibet, sic debeant intelligi, vt vitium superfluitatis in eis cesset, & non sint sine virtute aliquid operandi; plena manu illustrari atque exornari poterit, & ex ipso ad plures casus practicos inferri, ad quos maxime conducit, vt ex eisdem ap[sect. 7]paret. Inter alios tamen (vt multos silentio prætermittam) in eo dubio, Filiis grauatis, nunquid intelliguntur grauati nepotes positi in conditione: & An, & quando filiorum appellatione contineantur nepotes: de quo late agendum est alio capite huiusce tractatus, & per Ioannes Vincentius Honded. in consil. 60. lib. 1. Assumptum ipsum expendit, & singulariter explanat idem Hondedeus, num. 72. & duobus seqq. & in consil. 30. eodem lib. 1. in altero dubio,[sect. 8] vtrum scilicet l. curauit, C. de actio. empti. locum habeat, quando pro certo pretio, & eo maiori, vel minori, provt æstimabitur, fuit facta venditio, si facta æstimatione ad maiorem quantitatem pretium ascendere reperitur? Regulam eandem superfluitatis vitandæ adducit num. 67. Denique in consilio 4. eod. libr. 1.[sect. 9] cum explicandum suscepisset articulum illum, transactio scilicet quando ad specificata tantum restringitur, seu ad omnia alia, etiam non expressa extendatur, & sic materiam l. si de certa, C. de transact. idipsum ponderauit Hondedeus, numero 17. & dixit, quod superfluitas vt euitetur, includuntur in dispositione etiam ea, quæ sunt vltra naturam actus. Et antea dixerat num. 16. quod nullum verbum, etiam minimum stare debet sine effectu, & virtute aliquid operandi, imò nec syllaba superflua apposita censetur, sed verbum quodcunque, etiam quantumcunque minimum, interpretari debet vt aliquid operetur, vt latius ibi probat. Deinde Patrus Surdus, in consil. 80.[sect. 10] per totum, lib. 1. in eo articulo, Summa, aut solutiones, eædem, vel duplicatæ, quando præsumantur? de quo latè eo consilio: & in consilio 11. eod. lib. 1. & in consilio 431. num. 12. lib. 3. & decisione 217. & per Menochium, lib. 2. de arbitrariis, lib. 2. centuria 3. casu 213. Mascardum, de probat, tom. 3. conclusion. 1250. Corasium, miscellan. lib. 3. cap. 15. Cùm inquam in eo articulo versaretur, ex eo quod extent plures apochæ, diuersas induci, & præsumi solutiones, aut obligationes, statuit ex num. 13. vsque ad num. 21. Et ea principaliter adducitur ratione, quod actus agentium interpretari debent, ne sint otiosi & superflui, quia frustra facta fuisset alia apocha, si de eadem summa intelligeretur: quod non est dicendum, ex quod instrumentum debet aliquid operari: & citat Fulgosium dicentem, quod si vno instrumento legatur, sicuti Ti[sect. 11]tius mutuauit Sempronio decem, & aliud extet instrumentum, in quo Sempronius confiteatur, sed decem habuisse mutuo à Titio, præsumetur, confessionem vltimam loqui non de prioribus decem, sed de aliis; & ita probabunt diuersas quantitates: quia frustra factum esset secundum instrumentum, si de eadem summa intelligeretur. Idem quoque Surdus, in consilio 270. lib. 2. ex n. 10. ex præfata doctrina, quod verba debeant semper aliquid operari, nec superuacuè apposita, & quod id procedit in omni actu, materia, & dispositione: infert ad plures, & quidem notabiles decisiones: Et primò refert Baldum dicentem,[sect. 12] quod si causa committatur in possessorio cognoscenda, appellatione rcmota; non licebit appellare, etiam in casibus, quibus iure communi admittitur appellatio in possessorio: quia aliàs frustra dictum fuisset, appellatione remotâ. Secundò refert eundem Baldum docentem, quod si alicui concedatur facultas inquirendi de aliquo delicto, de quo aliàs poterat inquirere, intelligatur concessa licentia, quod inquirat sama præcedente; quia aliàs concessio esset inutilis: & quando Statutum mandat, quod victus condemnetur in expensis, intelligitur, etiamsi habeat iustam causam litigandi, ne aliàs sit superfluum. Et idipsum tenuerunt alij Authores ibi commemorati. Tertiò refert & ancharanum, in consilio 186. quod licentia testandi concessa Episcopo, intelligitur etiam de bonis Ecclesiæ intuitu acquisitis, cum pro suis patrimonialibus nulla exigeretur licentia. Et sequitur Crotus, in consilio 136. num. 20. Quartò inquit, Aretinum dixisse in consilio 106. num. 7. versicul. venio ad tertium, quod Statuto prohibente appellari ab interlocutoria, non dabitur appellatio, etiam in casibus à iure expressis. Quintò commemorat Franchum, in cap. si Episcopus de sentent. ex communicat. in 6. quod Episcopus concedendo licentiam Curato audiendi confessiones parochianorum, & eos absoluendi, videtur facultatem concedere absoluendi etiam in casibus Episcopo reseruatis, quia sine licentia poterat alias confessiones audire. Sextò denique citat Franciscum Beccium, in consil. 88. num. 46. vbi dixit quod verba ad habendum, &c. posita in translatione feudi, intelligi debent, quod liceat alienare nulla facta oblatione agnatis, tamen aliàs fuisset necessaria. Præterea Pelaez à Mierez, de maioratu, 1. parte, quæst. 60. num. 5. & seqq. aliqua adducit notanda: Primò namque præmittit, quod verba apposita in facultatibus Regalibus concessis ad constitutionem maioratuum, non debent esse sine effectu aliquid operandi. Secundò inquit, quod licet periculi appellatione, non veniat casus fortuitus, fallit, nisi vt verba renuntiationis aliquid operentur, iuxta Authores ibi relatos. Tertiò dixit, quod priuilegium concedens liberam appellandi facultatem, comprehendit casus, in quibus aliàs de iure appellatio non admittitur, secundum Glossam, & alios Authores ibi relatos. Quartò retulit idem Mieres Angelum, in l. ædem, C. locati, quod locator non potest inquilinum expellere, etiamsi ob nouam causam re locata indigeat, si in scriptura locationis expressè promittat, quod eum non expellet conductionis tempore pendente, vt ista verba aliquid operentur: quem sequitur Decius; sed alij rectiùs tuentur contrarium, vt ibi notauit Mieres ipse, & vltra ipsum clare comprobatur ex his, quæ ad text. in l. ædem, & eius materiam tradiderunt Antonius Gabriel, commu. conclus. tit. de locatione, & conductione, conclusione 3. Iacob. Menochius, de arbitrariis, lib. 2. centuria 1. casu 78. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 37. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, q. 22. Antonius Gomezius tom. 2. variar. cap. 3. de locat. & conduct. num. 6. Petrus Surdus, in consilio 103. lib. 1. Vincent Carocius, de locato & conducto, 4. parte, ex folio 18. vsque ad folium 197. Rursus Ludouic. Ca[sect. 13]sanate, in consil. 4. cùm in explicatione consilij Oldradi 21. & eius dubij versaretur, vtrum scilicet conditio decedendi sine liberis, vnico filio superstite expiret, quamuis per momentum superuiuat. De quo late agit per totum illud consilium, regulam superiorem expendit, & latè explicat ex num. 171. in fine, vsque ad num. 178. & in consil. 10. cum suscepisset explicandas quæstiones quamplurimas, ipsum brocardicum superfluitatis vitandæ adducit, num. 58. 65. & 99. & in consilio 17. cum de eiusdem Oldradi consilio 21.[sect. 14] sermonem instituisset, & illud limitari contenderet, vbi verba impropriando, potest conditio augmentatiuè accipi, eandem regulam ponderauit n. 23. dicens, quod verba omnino improprianda sunt, ne dispositio, aut substitutio, vel quælibet minima syllaba reddatur inutilis & superflua, provt ibi comprobat, & hactenus de prima obseruatione. Secundò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 15]que constituendum est, præsumptionem, & coniecturam præfatam, quod verba testatoris ita intelligi, atque interpretari debent in dubio, vt aliquid operentur, tenuem, & infirmam esse, vt scribit Alciatus, in l. 3. num. 3. ff. de legatis 1. propterea quod soliti sunt testatores multa adiicere, quæ abundant, & frequentissimum est apud omnes battologiæ vitium, l. testamentum, C. de testamentis. quod post Alciat. & Durandum tradit Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum volunt. lib. 3. tit. 6. num. 8. & lib. 12. titulo finali, num. 3. & solo Alciato relato Achilles Pedrocha ita etiam notauit in consilio 24. num. 67. esse etiam puerilem dixit Cagnolus, in proœmio digesto[sect. 16]rum, num. 116. Vincentius Annibal ad Mandellum, in consilio 11. num. 19. verbo superfluum, refert Ludouic. Casanate, d. consilio 4. num. 171. in fine, & n. 172. & post Manticam, Prætis, & Menochium scribit,[sect. 17] quod potest facile contrariis præsumptionibus con[sect. 18]uelli, argumentum à superfluitate deductum. Minima etiam qualibet ratione tolli, provt tradidit ipse Man[sect. 19]dellus, dicto consilio 11. n. 29. Idcirco regula eadem, & coniectura temperanda equidem erit, & multis modis restringenda, quibus temperarunt, & restrinxerunt Simon de Prætis, in loco supra relato, vbi adducit quindecim limitationes, Camillus, Gallinius, Mantica, Mieres, & Riminald. & inprimis, vt tunc demum verba debeant aliquid operari, & vitium superfluitatis vitandum sit quando id commodè & rationabiliter fieri potest, vt post Ruinum scribit Mantica, lib. 3.[sect. 20] tit. 6. num. 7. in principio. Hieronym. Gabriel, in cons. 121. num. 32. Mieres de maioratu, 1. parte q. 60. num. 10. dicens quod in generali licentia data ad[sect. 21] faciendum maioratum, non venit, quod ius alteri quæsitum tollatur, secundum Glossam, & Authores ibi relatos: & id esse notandum ad intellectum l. 44. Tauri, vt si factus sit maioratus ob contractum onerosum, ad cuius confirmationem postea Regalis licentia fuit impetrata, non potest prætextu talis licentiæ aliquid innouari circa maioratum prius constitutum ob contractum onerosum. Deinde quod ver[sect. 22]ba debent potius reputari superflua, ac sine virtute aliquid operandi, quam quod operentur, siue aliquid inducant contra voluntatem testatoris, per text. in l. verbis ciuilibus, & ibi Doctores notant, ff. de vulg. & pupil. post alios Authores notauit Mantica, lib. 3. dicto titul. 6. num. 4. in sine, Prætis, lib. 2. dicta solutione vltima, num. 17. fol. 261. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 1. cap. 1. cap. 14. num. 11. fol. 10. Pedrocha, in consilio 24. numero 71. idcircò non[sect. 23] modò ab expressa, verum & à verisimili mente non receditur propter inculcationem verborum, imò perniciosas verborum cauillationes debemus amputare. Quod post alios recte scripsit Mantica, d. titul. 6. n. 7. potius etiam verba reputari debent superflua, nec ali[sect. 24]quid operari, quam quod operentur in damnum eius, pro quo apposita fuere. Ita post alios Authores obseruauit Simon de Prætis, ubi supra, num. 38. & 39. folio 262. & post Bald. Decium, & Mazolum Ludou. Casanate, d. consil. 4. num. 174. vbi subdit in fine, sup[sect. 25]pletionem ex superfluitate, vel ex alia causa, non aliàs faciendam, quam si de mente appareat, & dispositio sine suppletione omnino imperfecta sit: & citat Ripam, in rubrica, ff. ad Trebellian. textum etiam, in l. cum pater, §. cum imperfecta, ff. de legat. 2. & vltra cum Iacob. Menochius, in consilio 253. num. 38. lib. 2. Scripsit etiam, quod verba nihil operantur, cum non constat de mente disponentis: post Socinum iuniorem, in consilio 45. numero 25. libro primo, vel[sect. 26] cum aliquid absurditatis, vel contradictionis resultat: tunc namque tolerabilius est superfluitatis vitium, quam absurdi, vel contradictionis, vt post Curtium seniorem, & Crauetam concludit Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 12. dicto titulo finali, num. 39. & cum aliis Simon de Prætis, vbi supra, numero 23. folio 262. Achilles Pedrocha, in consilio 24. numero 70. Nec dicitur superfluum, quod operatur[sect. 27] etiam quid minimum, aut modicum, provt latius probat Prætis ipse, ibidem num. 13. 14. & 15. & post multos Authores Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 8. num. 71. & in cons. 60. num. 72. lib. 1. Ioannes Cephalus, in cons. 375. num. 29. lib. 3. Casanate, d. consil. 4. num. 176. Præterea, quamuis regulariter ver[sect. 28]ba sic debeant interpretari in testamentis, & aliis dispositionibus, vt aliquid operentur, id tamen semper intelligendum est intra terminos materiæ subiectæ. nec debent in dubio operari contra naturam actus, vel subiectam materiam rei, de qua agitur: quod post Baldum, Alexand. & rectè adnotauit in proposito Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, d. quæst. 60. num. 9. & eo non relato latiùs explicauit Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 1. cap. 11. per totum, Menochius, d. consilio 243. num. 38. libro 3. Sicque temperari, atque explicari debet generalis Interpretum quorundam traditio in hac materia,[sect. 29] quos retulit Hondedeus, in cons. 49. num. 17. lib. 1. hi namque nimis generaliter scripserunt, quod vt euitetur superfluitas, includuntur in dispositione etiam ea, quæsunt vltra naturam actus; sic etiam eadem in[sect. 30]terpretatio, & coniectura non sumitur, nec superfluitatis vitium attenditur, quando resultaret interpretatio contra ius, atque intellectum iuris communis: nam tunc talis verborum expressio nihil operatur, sed debet reduci ad ordinem, & dispositionem iuris communis. Ita sane post Geminianum, Calderinum, & Decium obseruauit Mieres, Prima parte, dicta quæst. 60. num. 8. Prosequitur Prætis, lib 2. dicta solutione vltima, ex num. 34. fol. 262. & latius explicat Camillus Gallinius, videndus omninò, de verborum significatione, lib. 1. cap. 13. per totum, Iacobus Menochius, dicto consil. 243. num. 37. libro tertio, Cephalus, in consilio 171. num. 27. lib. 2. qui adiicit num. 28. superfluitatem non considerari, quando ver[sect. 31]ba operantur in principali dispositione, licet in cæteris nihil operentur. Non etiam procedit regula ipsa, si verba exprimant illud, quod tacitè à iure inerat: quia tunc verba non operantur, nec superflua dici[sect. 32] possunt, vt post alios scribit Pelaez à Mierez, prima parte, dicta quæst. 60. num. 8. Prætis reserens alios, libro secundo, dicta solutione vltima, ex num. 28. fol. 262. qui generaliter dicunt, quod eo casu cessat brocardicum prædictum, quod verba debeant aliquid operari: & idipsum notarunt Achilles Pedrocha, in consil. 24. num. 63. Ludou. Casanate, in consilio 4. num. 177. Camillus Gallinius (qui latius explicat) de verbo. signific. lib. 1. cap. 10. vel cum verba proferuntur[sect. 33] ad maiorem declarationem, & tollendam dubitationem, etiam minimam, l. quæ dubitationis, ff. de regul. iur. Mantica, de coniecturis vltim. vol. lib. 3. dicto art. 6. n. 3. dicens, quod testator non intelligitur superfluè[sect. 34] loqui, qui id, quod tacite sensit, verbis expressit ad clariorem mentis suæ restationem, cap. 1. cum Glossa, in verb. & filio, & ibi Geminianus de summa Trinit. & fide Cathol. lib. 6. l. testamentum, C. de testamentis, l. 1. §. sed sciendum, vers. ego puto, ff. de adilitio ædicto: dicens etiam, quod superfluitas toleratur, si id[sect. 35] quod paulò obscurius dictum est, dilucidius exprimatur, & citans Parisium, in consilio 110. num. 47. & seq. lib. 1. & Manticam refert, & sequitur Hondedeus d. consil. 60. num. 73. lib. 1. vbi inquit, nouam esse, vt[sect. 36] idem bis etiam dicatur ratione dubitationis tollendæ, Hippolytus Riminaldus, in consil. 563. num. 58. lib. 5. Cephalus, in consil. 375. num. 23. lib. 3. Mazolus, in consil. 1. num. 67. & in consilio 113. num. 145. Iacob. Mandellus de Alba. in consil. 11. num. 29. & in cons. 27. num. 7. & in consil. 420. num. 3. & in consil. 585. num. 17. vbi dicit, quòd sæpenumerò exprimuntur ali[sect. 37]qua, ad tollendam omnem dubitationem, & scrupulum eius, cuius expressio non erat necessaria, & ideo extali expressione nihil debet inferri. Refert Ludou. Casanate, dicto consil. 4. num. 177. Achilles Pedrocha, in consil. 24. ex num. 60. in fine, cum seq. & in cons. 32. ex num 173. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solut. vltim. ex num. 34. fol. 262. Cæsar Barzius decisione Bononiæ 12. num. 16. Non etiam superflua verba dicun[sect. 38]tur, quando exprimitur in specie, quod in genere expressum fuerat, quia plus potest oratio specialis, quam generalis, Abbas per illum textum, in cap. si aduersus, num. 1. de hæreticis: idemq́ue probatur in l. quæsitum, §. penultimo, ff. de fundo instructo, & in l. legata, in principio ff. de sup. legata, provt ea iura perpendit, & ita notat Cardinalis Franciscus Mantica, lib. 3. d. titul. 6. num. 3. Prætis, lib. 2. dicta solutione vltima, numero 36. folio 262. Achilles Pedrocha, d. consilio 32. num. 179. Ludou, Casanate, d. consilio 4. numero 177. dicens, & aliorum multorum Authorum allegatione comprobans, quod superfluum dici non potest, vbi implicitè, & in genere comprehensa, expressiùs repetuntur. Hondedeus, d. cons. 60. num. 73. addens, quod superfluitas toleratur, quando in dis[sect. 39]positione, quæ prætenditur superflua, est additum aliquid noui, vt ibi probat, & per Cephalum, in consilio 171. num. 29. libro 2. Vel cum reperitur pro[sect. 40]uisum id, quod iam est dispositum per ipsum testatorem, vel per ius commune, vt post Crauetam, in cons. 25. in fine, dixit Simon de Prætis, vbi supra, num. 34. Pedrocha, d. cons. 32. numero 178. vbi notauit quod quando magis distinctè exprimitur illud, quod iam erat expressum, & absque aliqua etiam distinctione subintelligebatur, superfluum non dicitur, cap. nimis, in principio, de excessibus prælatorum, Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 4. numero. 43. vbi quod[sect. 41] superfluitas toleratur, quando id exprimitur, quod implicitè in eo, quod prius dictum fuerat, continebatur. Quod autem superiùs diximus, videlicet memo[sect. 42]ratam conclusionem, quæ habet, quod vitium superfluitatis vitari debet, & verba sic interpretari, vt aliquid operentur, non procedere, quando fieret expressio eorum, quæ tacitè insunt: quia tunc talis expressio nihil operatur, per text. in l. 3. ff. de legatis primo, vbi Bartolus, & omnes Doctores notant. Non adeò generaliter, & indistinctè est accipiendum, sed potius aliquando iuxta naturam, & subiectam materiam dispositionis, & rei, de qua agitur temperandum, ac restringendum; prout Interpretes in ipsa l. 3. declarant, & restringunt: & cum aliis multis Aluar. Valasc. consultatione vltia, per totam, vbi explicat dictam regulam, Dueñas etiam in regul. 285. Bened. Capra, in tractatu regularum, regula 49. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 14. num. 21. Bursatus, in consil. 32. num. 61. lib. 1. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 5. tit. 6. num. 5. & lib. 7. tit. 12. num. 14. Tiberius Decianus, in consil. 84. num. 50. lib. 2. Michael Grassus, §. legatum, quæst. 47. per totam. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 30. num. 179. Petrus Surdus, decisione 119. num. 27. & decisione 182. numero 8. Velasquez Auendañus, in l. 40. Tauri, gloss. 8. ex num. 38. cum seq. Ludouicus Casanate videndus omninò, in cons. 1. ex num. 55. vsque ad numerum 63. & in consil. 51. ex num. 1. vsque ad numerum 17. & num. 25. vbi latè explicat regulam eandem vulgatam, quod expressio eorum, quæ tacitè insunt, nihil operatur: & casus excipit, in quibus aliquid operatur. Prout ego quoque latius explanaui supra hoc eodem libro, & tractatu, cap. 17. ex num. 44. cum seq. vsque in finem cap. & ibidem commendaui Ioannem Bolognetum, qui latissimè omnium totam materiam amplectendo, quamplures casus distinguit, & omnia comprehendit, quæ in proposito excogitari, & desiderati valent; idcircò videndus erit omninò in repetitione dictæ l. 3. ff. de legatis primo, super tertia parte, ex num. 161. folio mihi 103. vsque ad num. 194. commemoraui etiam Camillum Gallinium, in commentariis de verborum significatione, libro 1. cap. 10. vbi dixit, quod regula dictæ l. 3. ff. de legatis primò, secundum Ripam ibidem, num. 36. cum quinque seq. non habet locum in quatuor casibus, quorum Primus est, quando exprimitur illud, quod non ex necessitate, sed ex voluntate inest, l. talis scriptura, ff. de legatis primo, l. precibus, C. de impuberum. Prout ea iura Camillus expendit. Secundus casus est, equando res exprimitur alio modo, quam per eum, qui insit tacitè, ac dispositiuè, l. Titia, ff. ad l. Falcidiam, l. prima, ff. fi pendente appellat. Tertius casus est, quando expressio fieret non in præiudicium eius, in cuius fauorem ex iuris dispositione tacitè inerat, sed in eiusdem fauorem, commodum, atque vtilitatem. Quartus casus est, quantum ad hoc, vt expressum non dicatur amplius tacitum, & quantum ad illum effectum, vt faciat cessare tacitum, iuxta text, in l. cum ex filio, ff. de vulg. & pup. substitut. & latius declarat ipse Gallinius, & refert Baldum, in cap. cum ordinem, columna 6. de rescriptis, vbi Baldus hanc materiam ad duo capita reducit. Adducit etiam quintum casum, vt scilicet non sit locus regulæ dictæ l. 3. quantum ad inducendam voluntatem ipsius exprimentis, in eo, quod tacitè inerat dispositioni, vel contra voluntatem exprimentis ex dispositione legis: nam facta expressione, id omne, quod fuerit necessarium, efficitur voluntarium, assumitq́ue omnia priuilegia, quibus pollent dispositiones, quæ ex mera & libera proficiscuntur voluntate, præ illis, quæ sunt contra voluntatem, vt ibidem latiùs prosequitur Gallinius. Nec otiosè hæc repetuntur hoc loco, quæ suprà, capite 17. ex numero 44. latiùs adnoto fuere: sed ideò traduntur, vt dilucidiùs appareat, an & quando verba debeant aliquid operari, vel non, si exprimunt illud, quod à iure tacitè inerat. # 39 CAPVT XXXIX. Vt verba in dubio in potentiori significatu, & per prius, non per posterius, in specie etiam, potius quàm in genere, & simpliciter, non autem secundum quid accipi debeant, vtrùm interpretatio fieri, atque coniectura sumi, & deduci debeat regulariter, & maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus. Ob præsumptam quoque testatoris mentem, quando ab eis regulis recedere licet, nec ne: vbi vulgata hæc Interpretum omnium axiomata, & in interpretatione vltimarum voluntatum, adeò frequenter allegabilia, & multis casibus conducibilia, nonnullis exornantur, atque illustrantur. Denique, §. hoc sermone, l. boues, ff. de verbor significat. materia, quod dispositio aliquid concedens, verificetur in primo actu; siue quod sermo simpliciter prolatus, intelligatur de prima vice: an, & qualiter, siue quibus in casibus procedat, vel non. Vbi & differentia inter contractus, & vltimas voluntates, & Petri Barbosæ placitis nonnullis, accuratiùs quàm alij fecissent, traditis in eo articulo. An etiam donatio bonorum simpliciter facta, de præsentibus tantùm intelligatur. SVMMARIVM. -  1 Verba in dubio intelligenda, atque accipienda esse in potentiori significatu. Idque maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus. -  2 In Statutis quoque. -  3 Et in materia etiam stricta. -  4 Atque generaliter in omni actu, & dispositione quacunque. -  5 Verba in potentiori significatu accipienda, & propriè esse intelligenda, idem est dicere. -  6 Et quemadmodùm ea regula explicari debeat. -  7 Verba dubia applicari debere ei extremo, quod est potentius, & qualiter id procedat. -  8 Verba in specie potius, quàm in genere sunt accipienda. -  9 Maximè in materia prohibitiua. -  10 Quod latius explanatur remissiuè, & agitur de distinctione inter materiam odiosam, & fauorabilem, & indifferentum. -  11 Et quid quando verbum post habere duas significationes vnam propriam, & alteram impropriam. Et an accipi possit in larga significatione, remissiuè. -  12 Verba in dubio, purè & simpliciter sunt intelligenda, non autem secundum quid. -  13 Verba simpliciter prolata, intelliguntur de actu simplici, non qualificato. -  14 Et de digniori subiecto. -  15 Verba in testamentis, in contractibus, & aliis dispositionibus quibuslibet accipienda, atque intelligenda esse per prius, & non per posterius. Vulgatum equidem fuisse, & multum allegabile Doctorum axioma. Et à quo dependet tota fere fideicommissorum, & substitutionum materia, vt Alexander Raudensis arbitratur. -  16 Et procedit, quando materia, de qua agitur, est stricta, siue sui naturâ strictè intelligenda, aut cum est odiosa; vt grauaminis, & similis. -  17 Non tamen, quando materia est fauorabilis, & nemini nociua. Tunc namque verba, etiam simpliciter prolata, per posterius etiam accipi, atque intelligi debent. -  18 Non etiam procedit, vbi adiecta esset vniuersalis dicto. -  19 Vel vbi subiecta materia, aut adiuncta sic suadent. -  20 Aut vbi dispositio per prius non haberet effectum. -  21 Vel vbi euitatur maius odium oneris, vel fideicommissi. -  22 Aut euitatur absurdum. -  23 Vel vbi ex præsumpta, & coniecturata mente, & voluntate testatoris aliud elicitur. -  24 Et generaliter in quocunque casu, in quo menti disponentis non esset satisfactum: tunc namque intelligenda sunt verba per posteriùs quoque, vel alternatiuè, vel copulatiuè, vel subordinatè. -  25 Legis, boues, §. hoc sermone, ff. de verborum significat. materiam, & decisionem regulari à fauore, vel odio, ex communi Interpretum sententiæ. Vt dum quæritur, vtrum dispositio aliquid concedens, intelligatur, de primo actu, vel de prima vice, an etiam de secundo, præoculis haberi debeat, an materia, aut dispositio de qua agitur, sit fauorabilis. Atque ex ea differentia fauorabilis, vel odiosæ materiæ, quæstionum quamplurium resolutiones, & decisiones deduci. Prout deducunt permulti iuris Interpretes, qui eiusdem §. materiam latè explanarunt atque illustrarunt, prout hic adnotatur. Author verò circa materiam ipsam dicti §. hoc sermone, doctrinam præfatam actus odiosi, vel fauorabilis, latiùs, atque ex professo insistit, vt num. seq. apparet. -  26 Dispositio hominis quæcunque regulariter verificatur in primo actu, siue prima vice. Et sic sermo simpliciter prolatus, de primo actu intelligitur regulariter in omni materia, idest primo, atque vno actu consumitur, perficitur, & finitur, vt ampliùs locum non habeat. Quod quamplurimis exornatur remissiuè. Secus verò in dispositione legis, quæ in primo actu non consumitur, nec verificatur. -  27 Et de ratione differentiæ in proposito inter dispositionem hominis, & legis. -  28 Dispositio non verificatur in primo actu, in materia fauorabili, & quæ benignam interpretationem recipit, ex sententia quamplurimorum. Contra verò ex sententia aliorum, quæ in puncto iuris verior est; vt hic adnotatur. -  29 Dispositio non verificatur in primo actu, quando primus actus non valuit, quia tunc reiterandus est. Cum dispositio loquens de actu, intelligatur de primo actu valido, & vtili, & qui sortitus fuerit effectum. -  30 Dispositio non verificatur in primo actu, nec restringitur ad primam vicem, quando ob certam, & determinatam causam fuit facta, sed durat, quamdiu causa ipsa durat. Nam & semper alias durante causa, debet etiam durare, & perseuerare id, quod ob eam causam introductum est, & concessum. -  31 Dispositio non restringitur ad primum actum, quando extant verba significantia iterationem. Vt si concessio facta sit cum verbo semper. Quæ importat perpetuitatem, & processionem temporis, & iterationem. -  32 Dispositio, aut concessio emanata per viam priuilegij, non intelligitur de primo actu, sed etiam de secundo, & vlteriore. Et quare, ibidem. Et cum declaratione. -  33 Dispositio non verificatur in primo actu, quando per eum non est satisfactum intentioni disponentis, sed de vlteriori intelligitur, donec consumatur effectus secundùm intentionem loquentis. Veluti si agatur de re suapte natura perpetuò duratura, vt de primogenij materia & successione. In quo verbum simpliciter prolatum, in infinitum protrahitur. -  34 Dispositio non verificatur in prima vice, quando disponentes aliter expresserunt. Vel quando verisimiliter colligeretur ex coniecturis. Sic sane ex coniecturis deprehenditur, testatorem voluisse, dispositionem suam vlterius progredi. -  35 Dispositio non verificatur in primo actu, quando post primum actum, non manet eadem ratio dispositionis, tunc namque semper censetur durare dispositio, neque restringitur ad primum actum. -  36 Dispositio non verificatur in prima vice, quando actus de sui natura reiterabilis est. -  37 Aut si sit reuocatorius primi, qui aliàs ex suapte natura sit reuocabilis. -  38 Licentia Cardinali, seu Episcopo testandi concessa, an primo actu consumatur, vel an possit primum reuocari, & alterum fieri. Vbi pars affirmatiua, quod possit, defenditur. -  39 Dispositio vniuersalis, siue etiam generalis, aut indefinita, non in primo actu tantum, sed omnibus postea futuris intelligitur. -  40 Dispositio, & conuentio, vbi æquit as suadet, etiam de secundo actu intelligenda. -  41 Dispositio non verificatur in primo actu quoad testamenta, & vltimas voluntates, licèt secus quoad contractus. Et de ratione differentiæ, ex sententia communi. -  42 Contra verò ex sententia aliorum, cum quibus Tiraquellus, qui fuit in ea sententia, vt nihil in hoc referat, fiat dispositio à contrahente, an à testatore; vtrobique enim censetur dispositio hominis, non legis, quantum ad hoc nostrum institutum attinet. -  43 Et idipsum constanter asseuerauit Pet. Barbos. qui decisionem dicti §. hoc sermone, procedere in testamentis, & vltimis voluntatibus, constanter asseuerauit. -  44 Limitauit autem, vt non procedat, si in vltima voluntate relinquatur per verba generalia, vel indefinita id, quod ex sua natura reiteratur, siue renascitur. -  45 In contractu autem secus est, etiam eisdem terminis dictis. -  46 Non etiam procedit in testamentis, & vltimis voluntatibus, quando non solum concurrit fauor vltimæ voluntatis, sed etiam id, quod legatur, aut dispositio continet, est in se fauorabile, vt quia legantur alimenta, vel quid in se pium. Et sic non sufficit simplex fauor, nisi sit geminatus, etiam in vltima voluntate. In contractu verò intelligetur dispositio de prima vice, quantumcunque agatur de re in se fauorabili, quia concurrit simplex fauor. Nec admittitur distinctio, vtrum materia sit odiosa, vel fauorabilis. -  47 Imò neque in vltima voluntate, ex veriori sententia sufficit duplex fauor (quicquid dictum sit numero præcedenti) nisi relinquatur per verba generalia, vel indefinita, id quod ex sua natura reiteratur, vel renascitur. Et iuxta hanc resolutionem conuenit textus, in l. cum quidam 23. ff. de annuis legatis, quæ latius explicatur. Et poterit admitti differentia, quam inter contractus, & vltimas voluntates constituerunt Doctores. -  48 Dispositio, aut concessio facta titulo donationis, an intelligatur de prima vice. -  49 Donatio vtrum intelligatur, non solum de rebus præsentibus, sed de futuris. PRo dilucida huiusce cap. explicatione obser[sect. 1]uandum; atque constituendum erit primo loco, in interpretatione vltimarum voluntatum, de quibus agimus, in aliis etiam dispositionibus quibuslibet (vt inferiùs dicetur) frequentissimum fuisse Doctorum axioma, quod verba in dubio intelligenda, atque accipienda sint in potentiori significatu; idque maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus, per text. in l. his verbis, ff. de hæred. institut. l. si te solum. eod. tit. l. 3. ff. de vino, tritico, & oleo legat, l. Titiæ textores, ff. de legatis primo, l. seruis vrbanis, ad finem, ff. de legatis 3. l. prima, §. qui in perpetuum, ff. si ager vectig. vel emphyt. petat. l. 1. §. biduum, ff. quando appellandum sit, l. prima, §. si te rogauero, & §. sequenti, ff. depositi, l. non solum, §. vltimo, ff. de vsucapionibus, l. quicquid venditor, ff. de actionibus empti, l. quæritur, ff. de statu hominum, l. nepoti, ff. defuncto instructo, & quamplurimis exornarunt, atque nonnullis casibus practicis applicarunt Decius, in consil. 5. in fine. Crotus, in consil. 94. num. 21. Craueta in consil. 227. numero 12. & in consilio 294. column. 5. post medium. Curtius iunior, in cons. 138. num. 15. in principio, Signorolus, in consil. 6. num. 17. Tiraquellus, de retractu conuent. §. 2. glossa vnica, ex n. 8. cum seq. Ioannes Cephalus, in consil. 35. num. 34. & in consilio 82. num. 21. lib. 1. vbi etiam expendit textum, in l. filiusfamilias, §. finali, de donat. & in consil. 142. num. 17. eod. lib. 1. & in consil. 224. num. 28. lib. 2. & in consil. 477. num. 23. lib. 4. & in consil. 659. num. 9. lib. 5. Tiberius Decianus, in consil. 9. num. 15. lib. 2. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 5. titul. 1. num. 6. Menochius, libro 3. præsumptione 54. numero 8. Camillus Gallinius, de verborum significatione, libro 5. cap. 17. num. 137. vbi citat, l. Quintus, ff. de auro & argento legato. Bursatus, in consil. 360. num. 32. lib. 4. qui pro hac regula communi citat quoque textum, in cap. si pater, de testamentis, in 6. Octauianus Cacheranus, decis. 120. num 9. Hippolytus Riminaldus, in principio de donat. num. 718. Achilles Pedrocha, in consil. 29. numero 28. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. litera V. conclusione 101. fol. 538. & hæc regula procedit etiam in Statutis, vt probat[sect. 2] Tiraquellus, dicta glossa vnica, numero 8. & in materia etiam stricta, Aretinus, per illum text. in l.[sect. 3] cum lege, ff. de testamentis. Decius, in l. 2. num. 30. ff. de iurisdictione omnium iud. & cum multis Ioannes Cephalus, in consil. 487. num. 23. & 24. libro 4. atque generaliter (vt dixi) in omni actu, & disposi[sect. 4]tione quacunque, etiam vltra testamenta, regulariter namque ea interpretatio admittitur, vt verba accipienda sint in potentiori significatu; prout probant tor iura, anteà relata, & in terminis ad omnem actum, & dispositionem extendunt pronunciatum prædictum Antonius de Butrio, in consilio 30. columna 3. Paulus Castrensis, in consil. 179. In causa quam magnificus, column. 3. circa medium, volum. 1. Tiberius Decianus, in consil. 9. num. 15. lib. 2. lib. 2. Tiraquellus, de retractu conuent. §. 2. dicta glossa vnica, num. 8. Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 54. num. 8. verè namque in diuersis materiis, & disposi[sect. 5]tionibus loquuntur ea iura, quæ nunc commemoraui. Et eò tendunt communes aliæ resolutiones, capitibus præcedentibus explicatæ, quibus contendimus, verba propriè accipi, atque intelligi debere. Idem namque est dicere, verba sumi debere in potentiori significatu, & dicere, verba intelligi debere propriè. Ita sanè in terminis adnotarunt, atque scriptum reliquerunt Socinus iunior, in consilio 25. columna tertia, versic. non obstat vltimum, libro 3. Zuchardus, in l. prima, num. 13. Cod. qui admitti, Ludouicus Casanate, in consilio 48. num. 34. Iacobus Menochius, libro 3. præsumptione 39. numer. 9. quò loci num. 10. inquit, intelligendam superiorem[sect. 6] regulam, quod debeant verba sumi in potentiori significatu, vt tunc demum ipsa procedat, quando aliàs actus de se non valeret, quia dum fit interpretatio, fit, vt in potentiori significatu. Si verò valet, non fit. Et inquit ita declarare Socinum seniorem, in consilio vltimo, in fine, lib. 2. Alciatum, in repet. l. primæ, §. si quis ita, num. 36. in fin. & in l. 4. §. Cato. num. 10. de verbor. obligat. quæ tamen resolutio temperari, & declarari debet ex his, quæ inferiùs dicentur. Sempérque coniecturata, & præsumpta voluntas testatoris præ oculis haberi debebit in interpretatione ipsius, iuxta ea etiam, quæ statim dicenda sunt. Et tradita per Decium, in consilio 562. Viso puncto diligenter, in principio. Ruinum, in consil. 219. num. 14. lib. 2. adiicit etiam in eadem nostra materia ipse Menochius, lib. 4. præsumpt. 54. num. 8. verba dubia ap[sect. 7]plicari debere ei extremo, quod est potentius: & id procedere inquit, sicque intelligendam regulam præfatam, quod verba in dubio sunt accipienda in potentiori significatu; quando scilicet alterius extremi significatio esset impropria; & citat Sfortiam sic dicentem. Similiter, quòd verba potiùs in specie, quàm in[sect. 8] genere sint accipienda (quod in idem tendit, vt scilicet potentius attendatur) nos admonet Iureconsultus, in l. si in rem, §. primo, ff. de rei vendic. & deducitur, ex l. hoc legatum, ff. de legatis tertiò. Bartolusq́ue adnotauit in l. prima, column. prima, lectura 2. ff. de vnlg. & pup. substit. Cephalus, in cons. 531. num. 14. lib. 4. & in consil. 689. num. 21. lib. 5. Tiberius Decianus, in consil. 1. num. 143. lib. 2. Achilles Pedrocha, in consilio 1. num. 29. qui post Decianum inquit, id[sect. 9] maximè procedere in materia prohibitiua: latiùs Barbosa, quarta parte rubricæ, ff. soluto mat. ex numero 46. vbi eleganter id explicat, an scilicet ver[sect. 10]bum in dubio accipiendum sit in specie, & non in genere. Et distinguit inter materiam fauorabilem, & odiosam, & indifferentem, vt ibi videbis. Et quando[sect. 11] verbum habere potest duas significationes, vnam propriam, & alteram impropriam, & an accipi possit in larga significatione; num. 52. & 53. explicauit, cui iunge Cardin. Thusc. practic. conclus. iur. tom. 8. litera V. conclus. 91. fol. 531. Deinde, quòd verba in dubio, purè & simpliciter[sect. 12] sint intelligenda, non autem secundum quid; & inde, quod si dupliciter accipi possunt, simpliciter, & secundum quid; in dubio simpliciter accipi debent, & non secundum quid: per textum. in l. Titiæ textores, ff. de legatis primo, l. legatis, ff. de legatis. 2. l. hoc legatum, ff. de legatis 3. adnotarunt Baldus, per illum text. in l. spadonem, § qui accepit, ff. de excusat. tutorum, & in dict. l. Titiæ text. Bartolus, in dicta l. hoc legatum. Idem Bartolus, in l. Lucius, § quæsitum, de legatis 2. & in rubrica, num. 12. ff. soluto matrimon. vbi Alexand. num. 22. & Barbosa, 4. parte, ex num. I. cum seqq. Vbi latè, an dos promissa, propriè dicatur dos, decius, in l. velle non creditur, num. 3. de regulis iuris, & in cons. 52. colum. finali, in principio. Angel. in l. 1. in principio, ff. de verbor. obligat. Cephal. in consil. 667. num. 17. lib 5. Menochius, lib. 3. præsumptione 40. num. 2. Caualcanus, decisione 246. numer. 277. prima parte. Thuscus, tomo 8. practicar conclusion. iuris, littera V. conclusione 92. folio 532. Hippolyt. Riminald. eleganter, in consil. 558. num. 67. 68. 69. & 70. lib. 5. vbi inquit primò, quod non valet argumentum à simpliciter, ad secundum quid, vt ibi probauit. Secundò, quod verba simpliciter accipienda sunt, non autem secundum quid. Potissimè, quando materia est odiosa, vt per Crauetam, in consilio 140. num. 3. Vltimò, quod regulæ superioris ratio est, quia quid non dicitur proprie tale, quod est secundum quid; non autem est simpliciter tale: vt per Alexand. & Crauetam ibi relatos. Ruinus, in consil. 18. columna 5. & in consilio 24. column. 4. lib. 2. Anton. Galeatius Maluassia, in consilio 22. num. 40. volumine. 1. Achilles Pedrocha, in consilio 7. num. 226. qui in consil. 24. num. 15. subdit, quod verba simpliciter prolata, intelliguntur de actu simplici non qualifica[sect. 13]to, & citat. l. filiusfamilias, §. sed enim meminisse, ff. de donationibus, Bartol. in d.l. Lucius, §. quæsitum, & quod de digniori subiecto intelligi debeant, pet text. in §.[sect. 14] ius autem ciuile, versic. sed quolties, Inst. de iur. nat. gent. & ciu. annotauit Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 5. titul. 1. num. 6. & de actu valido, Cardinalis Thuscus, tom. 6. litera V. conclusion. 100. folio 538. Rursus & secundo loco obseruandum, atque constituendum erit, in interpretatione quoque vltimarum voluntatum, quotidie per manus traditum aliud axioma, quod in idem videtur tendere cum præcedenti, atque eisdemmet iuribus, pro vno, & alio vtantur vicissim, atque communiter. Scibentes nostri, vt penes ipsos videri poterit. Videlicet, quod verba in testamentis, in contractibus, & aliis dispositionibus[sect. 15] quibuslibet accipienda, atque intelligenda sunt per prius, & non pet posterius. Ita sane obseruarunt Bartolus, in l. 1. in fine. ff. de donationibus, Baldus, in l. prima, C. de successorio edicto. Ancharanus, in consilio 27. columna penultima, versic. ad hæc respondeo. Decius, in consilio 679. in principio, Angel. Castrensis, Alexand. & alij, quos retulit Fortunius Garcia, in l. Gallus §. item credendum, num. 39. in versic. præterea, ff. de liberis & posthumis. Felinus, in cap. 2. colum. 3. de trenga & pace. Tirauquellus, in l. bonus, §. hoc sermone, ff. de verbor. significat. in regula, num. 85. & 86. & num. 96. Anton Gabriel, commun. conclus. lib. 6. titul. de legibus constitut conclusione 2. n. 37. Rolandus, in consil. 100. num 31. lib. 1. & in consilio 37. num 7. lib. 3. Cephalus, in consilio 12. num. 20. lib. 1. Hippolyt. Riminaldus, in prinicpio, Institut. de donat. num. 718. Baldus, Socinus, Imola, Iason, Signorolus, Decius, Bellonus, Herculanus, Curtius iun. Parisius, Berous, Alciatus, & Celsus Hugo cum quibus Alexander Raudensis, de Analogis. lib. 1. cap. 10. ex num. 1. cum seq. & per totum caput Tiberius Decianus, in consilio 43. num. 11. lib. 2. Menochius, in consilio 328. num. 18. & 19. lib. 4. Franciscus Bursatus, in consilio 208. numer. 6. lib. 2. dicens, quod semper Philosophus ita ait, & citans iura quamplurima, Caualcanus, decisione 17. numer. 48. parte 3. Camillus Gallinius, de verborum significat. libr. 5. cap. 17. numero 137. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 3. dubitatione 1. solutione 3. num 13. folio 239. Ludouic. Casanate, in consilio 45. num. 115. & 168. Surdus, de alimentis titul. 9. quæst. 19. num. 20. idem etiam notauit Anton. Galeatius Maluassia, in cons. 22. numer. 39. volumine primo, vbi scripsit, quod verba, quæ per prius, & per posterius intelligi possunt, simpliciter prolata, per prius, & non per posterius accipi debent. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusion, iuris, tomo 8. litera V. conclusione 92. num. 254. folio 533. & conclus. 101. ex numer. 5. cum seqq. folio 538. & pro hac regula, à qua dependet tota fere fideicommissorum, & substitutionum materia, vt post alios Authores firmauit Alexander Raudensis, dicto cap. 10. numero primo, in fine: citat ipse permulta iura, quibus etiam (vt dixi) & pro regula anteà tradita hoc cap. ex numer. 1. vicissim vtuntur Scribentes. Ac primò textum, in l. 1. §. 1. ff. si ager. vectig. vel emphyt. provt latius perpendit eum, ex num. 2. vsque ad numerum. 6. textum, in hoc legatum. ff. de legatis 3. Vbi Bartolus post Petrum sic summat illum textum, verbum quod se habet per prius, & per posterius, simpliciter sumptum, accipitur per prius. Quam regulam ex textu quoque, in l. legitis vxori, ff. de legitis secundò, colligunt ibi Cinus, Baldus, & Imola. Secundò expendunt Interpretes textum, in l. qui liberis, §. hæc verba, ff. de vnglari & pup. substitut. quem etiam verè & subtiliter inducit Alexnader Raudensis, dicto cap. 10. lib. 1. de analogis, num. 19. 20. & 21. Tertiò allegant textum, in l. ex ea parte, §. in insulam, ff. de verbor. obligat. l. sed & si mors, §. tam igitur, ff. de donat, inter. l. cum pater, §. hæreditatem, 1. ff. de legatis 2. De quibus ipse Raudensis, eodem c. 10. ex num. 26. Quartò text. in l. Gallus, §. & quid si tantum, de liber, & posthum. quem rectè inducit Raudensis, ex num. 29. & etiam ponderat text. in l. fideicommissum, ff. de condit. & demonst. Quintò textum, in l. finali, C. de his qui veniam ætatis impetrau. & in l. prima, §. & generaliter, ff. de legatis præstandis, & in l. prima §. 1. ff. de al. lus. & alea. expendit Camillus Gallinius, lib 5. cap. 17. num. 137. plura denique iura citauit Socinus (à quo sumpsit Raudensis, sed silentio prætermittit eum) in l. qui hæredi, §. cum hæreditas, ff. de condit, & demonst. Procedit autem regula ipsa in terminis, in quibus[sect. 16] præfati omnes Authores loquutur, quando scilicet materia, de qua agitur, est stricta, siue sui naturâ strictè intelligenda, aut cum est odiosa, vt grauaminis, similis, & in his terminis loquitur, atque citat permultos Authores sic intelligentes, Alexander Raudensis, de Analogis, lib. 1. dicto cap. 10. per totum. Non[sect. 17] tamen, quando materia est fauorabilis, & nemini nociua; tunc namque, etiam simpliciter prolata, per posterius etiam accipi, atque intelligi debent; id quod plene comprobat Raudensis ipse, eodem cap. 10. per totum. Vbi vtramque conclusionem deduxit, & latius explicauit cap. 13. eiusdem libri primi, vbi secundam hanc conclusionem, quod scilicet in materia fauorabili, verba sint intelligenda per posterius; infinita Authorum allegatione comprobauit, & citauit textum, in l. seruitus, ff. de seruitut. verban. præd. l. cui eorum, §. item Pomponius, ff. de postulando, l. 1. §. generaliter, ff. de legatis præstand. quamplures Doctorum decisiones, atque resolutiones in proposito, per totum caput adduxit, atque explicauit, vbi videri poterit, & sequutus est Ludouic. Casanate, in consil. 45. num. 168. Non etiam procedit regula eadem, vbi adiecta es[sect. 18]set vniuersalis dictio, veluti omnis quodcumque, aut similis; tunc etenim verba, etiam per posterius intelligi possunt. Vel vbi subiecta materia, aut adiuncta sic suadent; aut si dispositio per prius non haberet effectum; vel vbi euitatur maius odium oneris, vel fideicommissi; aut euitatur absurdum. Provt hæc omnia[sect. 20] adnotauit, & latius comprobauit Alexander Rau[sect. 21]densis, de analogis, lib. 1. cap. 12. per totum, cuius oca[sect. 22]sione amplius hisce in rebus non immorari, sed ita breuiter commemorare, velut necessitate adstringor, vtpote cum Author ipse, adeò longa serie explanauerit; & sequutus est Ludouic. Casanate, dict. cons. 45. n. 168. per totum. Denique regula ipsa, quod verba intelligenda sunt[sect. 23] per prius, non autem per posterius; non procedit, vbi ex præsumpta mente, & coniecturata voluntate testatoris constare possit testatorem aliter voluisse, & verba per posterius etiam accipi, intendisse; tunc namque voluntas etiam tacita, ex coniecturis deducta, attenditur, & ab ea regula receditur, provt inferius dicetur, & in specie obseruarunt Ancharanus, in consilio 27. in 3. Columna. Barbatia, in consilio 27. columna 10. lib 1. Ruinus, in consilio 219. num. 14. lib. 2. Tiraquellus, de primogenitura, quæst. 3. num. 9. Alexander Raudensis, dicto cap. 12. lib. 1. de analogis, qui ge[sect. 24]neraliter constituit, regulam superiorem, verborum accipinedorum per prius; limitari communiter in quocunque casu, in quo menti disponentis non sit satisfactum; tunc namque intelligenda sunt verba per posterius quoque, vel alternatiuè, vel copulatiuè, vel subordinatè, & citat alios Authores ita tenetes. Vltra quos id ipsum tenuit Pelaez à Mieres, de maioratu, prima part. quæstion. 18. numer. 8. & inferiùs dicetur num. 33. Rursus atque ex eisdem regulis, antea deductis,[sect. 25] quam plurimorum casuum, & quæstionum resolutio, & decisio dependet, & summatim repeti posset materia integra, l. boues, §. hoc sermone, ff. de verbor. significat. fauor namque, vel odium regulat decisionem eius textus, provt existimant permulti iuris Interpretes, vt dum quæritur, vtrum dispositio aliquid concedens, intelligatur de primo actu, vel de prima vice, an etiam de secundo; præoculis haberi debeat, an materia, aut dispositio, de qua agitur, sit fauorabilis, vel odiosa. Sicuti post alios Authores adnotauit Alexander Raudensis de analogis libro primo, cap. 13. numer. 2. qui cap. 11. eiusdem libri primi, per totum, enarrauit plures quotidianas decisiones in praxi, quæ eliciuntur ex regula prædicta; & differentia illa fauorabilis, vel odiosæ materiæ: in effectu exornauit decisionem dicti §. hoc sermone. Explicarunt quoque materiam ipsam dilucide, & præsumptam mentem, & coniecturatam voluntatem testatoris, rei naturam, & subiectam materiam, aliq́ue similia præ oculis habenda, vt eius §. dispositio locum obtineat, vel non; obseruarunt latissimè, Felinus (qui originaliter est prælegendus) in cap. 2. de treuga & pace. Iason, in l. diuortio. §. quod si in anno. ff. soluto matrimonio, vbi plures ampliationes, & limitationes adducit, & in l. si duobus, §. si ei, ff. de iureiurando, & in l. inter stipulantem, §. sacram, ff. de verbor. obligat. & in consilio 36. lib. 3. Cremensis, singulari 146. Flores Diaz, variarum, lib. 3. cap. 22. numer. 31. Tiraquellus omnium latissimè in commentariis ad text in dict. §. hoc sermone, & de retractu lignagier, §. octauo, glossa 7. ex num. 17. Stephan. Gratianus, disceptatio, forensi. cap. 306. num. 20. & seq. & num. 41. Hector Felicius, allegatione 2. ex n. 3. parte tertia. Fontanella, clausula quarta, glossa 26. ex num. 21. Alciatus, & Rebuffus, in dicto §. hoc sermone. Alexander, in consilio 25. lib. 4. Guid. Pap. decisione 467. Afflictis, decisione 392. Anton. Gabriel commun. conclusion. lib. 6. tit. de legibus & constitut. conclus. 2. per totam, vbi vide omnino. Iacob. Philip. Portius, regular. siue commun. opinion. lib. 3. regula 21. per totam. Sebastianus Medices, de regulis iuris, in 4. regula per totam, vbi latissimè. Rota Genuensis, decisione 25. & 63. Tellus Fernandez, in l 4. Tauri, ex num. 2. vsque ad num. 14. Ludou. Molina, de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 6. numer. 19. & 20. & lib. 2. cap. 11. ex num. 44. Menchaca, de successionum resolu. lib. 3. ad l. si quando, C. de inofficioso testam. ex num. 72. cum multis seqq. & numer. 19. & 20. Quesada, diuersarum quæstonumiuris, cap. 22. ex numer. 1. Viuius, decisione 87. lib. 1. Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 18. per totam, & quæst. 26. num. 12. Iacobus Menochius, in cons. 85. num. 124. lib. 1. & in cons. 244. lib. 3. & in consil. 50. lib. 5. & lib. 1. præsumptione 46. ex num. 28. Sigismundus Lofredus, in consilio 7. per totum. Baeca, de decima tutori præstanda, capite 30. ex num. 2. Hieronymus Gabriel, in consilio 83. Matienzus, in l. 3. titul. 3. lib. 5. glossa 2. num. 7. Petrus Surdus, in cons. 281. ex num. 5. cum seqq. & numer. 16. cum seq. libro secundo. Hippolyt. Riminald. in consilio vigesimo secundo, ex num. vigesimo primo, cum seqq. & num. 197. & seqq. lib. 1. & in consilio 111. ex num. 90. lib. 2. & in cons. 525. ferè per totum, lib. 5. Barbosa, qui erudite (vt absolet) materiam dicti §. explicat, in d.l. diuortio, §. quod si in anno, ex numer. 8. vsque in finem §. Perez de Lara, de cap. & anniuers. lib. 1. cap. 3. per totum. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tomo secundo, littera D. conclusione 499. fol. 719. & tomo 8. littera V. conclusion. 146. fol. 569. Cæterum cum materia hæc, adeo practicabilis, & vtilis, licet ita deffusè explanata, & mille in locis repetita, placuit hoc loco, ex eisdem nunc relatis Authoribus, ea attingere, & commemorare, quæ frequentius eueniunt, & magis communiter admittuntur; sic etenim in futurum euenit, vt vel alibi quærendi, quæ ad hæc spectant, labor excusetur vel etiam accuratius forsan obseruentur nonnulla, quæ ad istum tractatum, & materiam vltimarum voluntatum interpretatiuam prætermitti non possunt. Idque vt radicitus fiat, obseruandum erit primo loco. Quod dispositio hominis quæcunque, regulariter[sect. 26] verificatur in prima vice, siue in primo actu, & sic sermo simpliciter prolatus, de primo actu intelligitur regulariter in omni materia; id est primo, atque vno actu consumitur, perficitur, & finitur, vt amplius locum non habeat. Secus vero in dispositione legis, quæ in primo actu non consumitur, nec verificatur: ita sane tradiderunt post alios multos Iacobus Menochius, lib. 1. præsumptione 46. num. 28. & seqq. Andr. Tiraquellus, qui comprobat latissimè, & infinita congerit exempla, in eodem §. hoc sermone, per totum principium, ex num. 1. vsque ad numerum 162. & limitationem primam. Atque ex num. 2. vsque ad num. 40. in eodem principio, siue regula eius textus, ad id probandum expendit infinita alia iuris Ciuilis, & Canonici iura, vltra text. in d. §. hoc sermone, & maximè textum, in l. dotis promissio. versic. vltimo. ff. de iure dotium, l. cum pater, §. pater certam. ff. de legatis 2. matrimonij, ff. qui & à quibus manumissi. l. si socius pro filia. ff. soluto matrimonio, l. stipulatio de dote, ff. de iure dotium, l. diuortio, §. quod in anno. ff. solut. mat. l. si duo, §. 1. ff. de arbitris: cap. si clericus, in principio, cap. non potest, §. 1. de præbendis, in 6. & limitatione 9. eiusdem. §. per totam, plene obseruat, quod regula eius textus procedit in dispositione hominis, non etiam legis, vel statuti, & latius declarat, & id ipsum notauit Alciatus, in dicto §. hoc sermone, num. 2. Rebuffus in principio, ibi: & si loquitur iste textus in hominis dispositione, non legis. Et latius limitatione vltima. in versic. vltimo limitatur, & ex principio illius, §. vsque ad vers. 1. limitatur. 13. adducit casus ad comprobationem dictæ regulæ: & in versic. Tertiò obseruandum, adducit exemplum de emptore, aut conductore fructuum prati, qui primos tantum fructus habebit, & idem in promissore fructuum statuit in versic. Quartò si promittam, per text. in l. debitor, §. est verisimile, ff. de contrahenda empt. l. interdum, ff. de verbor. obligat. Hippolytus Riminald. in consilio 425. numero 46. & 47. libro 5. Antonius Gabriel. commun. conclus. lib. 6. titulo de legibus & constit. conclusion. 2. per totam, vbi numero primo, deducit conclusionem communem dicti §. atque ex numer. 2. vsque ad numerum 19. infert ad multa. Demum numer. 34. limitat, quod ea regula habet locum in dispositione hominis, non autem in dispositione legis, vt latiùs ibi, & eodem ordine se habuit Iacobus Philippus Portius, regular. siue conclusion. iur. lib. 3. regula 22. num. 1. & inferius, ibi: Tertio limita, nam supradicta regula procedit in dispositione hominis, secus in legis dispositione. Tellus Fernandez, in l. 4. Tauri num. 5. vbi quod dispositio hominis in primo actu consumitur, & n. 6. vbi fecit consequentiam hanc: Facultas restandi, ex l. 4. Tauri concessa, ex l. concessa est, & fauorabilis; ergo in primo actu non consumitur. Et ratio differentiæ inter dispositionem legis, &[sect. 27] hominis ea est; quòd legis natura est, vt non pro vno actu tantum, sed quoties opus erit prouideat, ne alioquin sit manca, & mutila, & imperfecta, contra l. primam, C. de his quibus vt indignis, & hanc rationem assignauit Iacobus Menochius, lib. 1. præsumpt. 46. num. 28. & 29. qui racuit Tiraquellum, ita dicentem, dicta limitatione 9. num. 2. vbi aliam rationem, quæ proximè accedit ad priorem, quod lex ipsa semper loquitur, l. 1. ff. de condictione ex lege. Estque semper in viridi obseruantia, vt dicit textus vulgatus, in l. Arriani, C. de hæreticis, & hanc vltimam rationem tradidit Rebuffus, dicta limitatione vltima, & præsentit Hippolyt. Riminaldus, dicto consilio 525. num. 47. & 48. lib 5. Et hi quidem, ac relati suprà, numer. 25. maiori ex parte conuenire, aut saltem præsentire videntur, quòd regula dicti §. hoc sermone, procedat non solum in dispositione, & materia conditionali, sed etiam in omni alia materia, & sic dispositione pura aut simplici; quod tandem resoluit, cùm in fine 16. limitationis iudicium suum interponat Andr. Tiraquellus, nec sententiam contrarium tenentium admittit. Eandem quoque partem tenuit Anton. Gabriel, dicta conclusione 2. de legibus, & constitut. qui cum retulisset opinionem eorum, qui existimarunt, quod textus, in dicto §. hoc sermone, procedit in dispositione conditionali; secus autem in pura dispositione: tandem numero 41. resolutiuè firmauit, veriorem esse Raphaël. Cumani sententiam, vt in omni dispositione locum habeat ea decisio. Quod rectè, & iuridicè dictum, & omnino tenendum arbitror: verè namque ea omnia iura, quæ Tiraquellus ipse expendit in dicto principio, ex num. 2. vsque ad numerum 40. in omni loquuntur, & regulam dicti §. hoc sermone, probant. Sic sane in omni materia indistinctè loquuntur, nec distinguunt inter conditionalem, omnes fere Authores suprà commemorati, & post alios Perez de Lara, de capellan. & anniuersariis, libro primo, capite tertio, numero 6. Deinde & secundò obseruandum, atque consti[sect. 28]tuendum est, dispositionem non verificari in primo actu, nec procedere decisionem dicti §. hoc sermone, in materia fauorabili, & quæ benignam interpretationem recipit. Sic sane obseruarunt Alexander, Socinus, Afflictis, Calderinus, Felinus, & alij cum quibus Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 6. titulo de legibus & constitut. conclusione 2. num. 37. & relati suprà, hoc eodem cap. num. 25. Andr. Tiraquell. in dicto §. hoc sermonè, limitatione 3. vbi latè Iacobus Philippus Porcius, regular. siue conclusionum iuris, lib. 3. regula 21. in 4. limitatione. Rebuffus, in dicto §. hoc sermone, in 5. limitatione. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 11. per totum, maximè ex num. 11. cum seqq. vbi affert quamplurimas decisiones. Hippolytus Riminald. in consilio 525. num. 10. & 17. lib. 5. Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 18. numero 7. & alios retulit Petr. Barbosa, in diuortio, § quod in anno, sub num. 8. ad finem, ibi: Et in materia fauorabili, sermo indefinitus non intelligitur de prima vice, sed perpetuitatem inducit. & sub num. 10. in versic. iuxta hæc videtur. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tom. 2. littera D. conclusione 499. numer. 37. & hi omnes expendere solent textum, in l. placet cum seqq. ff. de liberis & posthum. vbi si quis instituit posthumum hæredem, non vtique is solus institutus videtut, qui ex ea, quam habet, vxore, ei primum natus est, vel is, qui tunc in cætero: verum & is quoque, qui postea ex quacumque vxore nascetur. Quod Glossa ibi dicit mirabile propter fauorem Institutionis, & testamenti conseruandi. Et sic ex sententia eius Glossæ non est locus decisioni dicti §. hoc sermone, in fauorabilibus. Textum quoque in l. annua, §. Attica, ff. de annuis legatis. expendit Titaquellus, dicta limitation. 3. num. 6. vbi legatum Ecclesiæ ita factum, die nundinarum, intelligitur esse non vno tantum anno, sed in perpetuum fuisse relictum. E contrario, tamen, imo quod etiam in materia fauorabili, dispositio verificetur in primo, & procedat decisio dicti, §. hoc sermone. Nec sit facienda differentia actus fauorabilis, & odiosi; expressim tenuisse videtur Bartolus, in l. cum quidam, ff. de annuis legatis, dum dixit, quod si testator legauit certam summam, præstandam monachis in die Sancti Francisci, intelligetur de summa semel præstanda. Et qumuis Lancelotus Decius ibi videatur contradicere in eo exemplo propter fauorem Religionis; ramen agnoscit dictum Bartoli, regulariter verum esse: quinimò, & non obstante fauore Religionis, dictum Bartoli esse communiter receptum, constat ex Alexandro, in consilio decimo sexto, num. 7. lib. 4. Socino, in consilio 48. num. 3. libr. 3. Cæpola, in dicto §hoc sermone, num. 6. Socino iuniore, in consilio decimoquinto, num. 8. lib. 2. Cephalo, in consilio 612. num. 17. & 37. lib. 4. & ita affirmat Barbosa, in dicto §. quod in anno. numer. 13. & antea num. 10. in versiculo, vnde regula dicti §. hoc sermone, & versic. similiter. & versiculo, Non facta distinctione, vtrum materia sit odiosa, vel fauorabilis, retulit Authores nonnullos pro ea parte, & odiosæ, vel fauorabilis materiæ distinctionem reiecit constanter, quantumcunque fauorabilis sit dispositio. Sic etiam vltima voluntate (quæ fauorabilis adeo est) decisionem dicti, §. hoc sermone procedere, firmiter defendit, vt statim dicetur. Et in materia quantumcunque fauorabili, modò vltimæ voluntates excipiantur; idem obseruarunt relati per Anton. Gabriel, dicta conclusion. 2. num. 37. in fine, Et per Philippum Portium, dicta regula 21. limitatione 4. in fine, indistinctè autem, vt in quacunque materia, etiam fauorabilissima, non procedat dicti §. decisio; ponderauit Tiraquellus, dicta limitatione 3. num. 18. textum, qui aduersus communem distinctionem vrget admodum, in l. matrimonij, ff. qui & à quibus, provt ibi eum expendit. Denique Perez de Lara, de capellaniis, & anniuersariis, lib 1. cap. 3. n. 2. 3. 4. 5. &6. quod regula dicti §. hoc sermone, procedit in omni materia, nulla excepta, & etiam in fauorabili, & piæ causæ, & dotis, & testamenti, securè resoluit, & Petri Barbosæ placita amplectitur. Vides ergo, iuxta superiora, non sufficesse, ex sententia prædictorum, quod materia sit fauorabilis, & etiam fauorabilissima, vt libertatis; vt recedi debeat à decisione dicti §. regulariter, nisi vel ratione eadem dispositionis, quæ æqualiter militet, præsumpta disponentis voluntas, subiecta materia, vel aliud simile contrarium suadeat, vt inferiùs dicetur. Ex sententia verò communi (quæ in puncto iuris non procedit) distinguendam esse materiam fauorabilem ab odiosa, vel stricta, aut non fauorabili. Indeq́ue petenda est resolutio dispositionis testamentariæ, de qua infra ex num. 41. cum seq. vbi Petri Robuffi, quod attinet ad materiam fauorabilem locus adducetur. Præterea & tertio loco obseruandum, & consti[sect. 29]tuendum erit, quod dispositio non verficatur in primo actu, quando primus actus non valuit, quia tunc reiterandus est; nam dispositio loquens de actu, intelligitur de primo, quia valuit, per text. in l. qui per salutem, ff. de iureiurando. Vbi qui per saluntem suam iurat, cum non ita specialiter iusiurandum ei esset delatum, iurasse non videtur, & ideo ex integro solemniter iurandum est, per textum etiam, in l. hæc conditio filiæ meæ, in principio, ff. de condit. & demonstrat. vbi hæc conditio, cùm nupserit, non impletur contractis nuptiis inutilibus, vt quia ea filia nondum esset nubiis æatis, vel quia ei nupsit, cuius nuptiis interdictum erat, sed posse eam implere conditionem, cum de iure postea contraxerit. Et ibi notant omnes, per secundam nuptiarum coniunctionem, impleri conditionem, cùm priores de iure non subsistunt. Et Paulus Castrensis, in fine, dicit eam legem semper ad hoc allegari, vt cum lex, vel statutum loquitur de aliquo actu, qui potest sortiri iuris effectum, debet intelligi de actu valido: quia actus inualidus habetur pro non facto: & Socinus ibi, column. vltima, versic. vltimo nota: ex ea lege notauit, dispositionem, siue legis, siue hominis, verificari in primo actu valido, non autem in primo actu inualido: est etiam textus singularis in cap, si electio, de electione, libro sexto, provt cum, & alia iura expendit; & sic limitat decisionem dicti §. hoc sermone. Andr. Tiraquellus, ibidem, limitatione prima per totam, vbi late explicat. Et id ipsum tenuerunt Rebuffus, limitatione secunda, in principio: & Alciatus, numero secundo, in eodem, §. ibi: Sed & si prior actus sit nullus, de secundo, ita suadente æquitate, intelligemus. Et idem Rebuffus, limitatione 3. Anton. Gabriel, commun. conclusion libro 6. titulo de legibus & constitut. conclusione 2. numero 30. & tribus seqq. Iacob. Philippus Portius, regularum, siue conclusionum iuris, libro 3. rgula 21. limitatione 5. ita pariter dis[sect. 30]positio non verificatur in primo actu, nec restrigitur ad primam vocem, quando ob certam, & determinatam causam fuit facta, sed durat, quamdiu causa ipsa durat: nam & semper aliàs durante causa, debet etiam durare, & perseuerare id, quod ob eam causam introductum est, & concessum, l. semper, §, negotiatores, ff. de iure immunitatis, l. sicut, §. primo, f. ex quibus causis maiores, & 1. 2. §. omnes, ff. de iudiciis, cum aliis iuribus quæ allegauit, & ita resoluit Andr. Tiraquellus, in ipso §. hoc sermone 5. Anton. Gabriel, commun. conclusion. libro 6. dicta conclusione 2. tituli de legibus & constitut. numer. 29. Iacobus Menochius, in consil. 450. numero 9. libro 5. Petrus Surdus, in consil. 281. numero 17. libro 5. secundo, vbi inquit, quod decisio dicti § hoc sermone. procedit, quando concessio est indeterminata ; sed quando est determinata, tunc non festringitur ad primam vicem; vt latiùs ibi comprobat. Et citar Anton: Gabrielem, dicto numer. 29. & 39. inquit etiam numero vigesimo quinto, quod securitas concessa ad certam terminatam causam, durat, quandiu causa ipsa durat. Et inde, quod si concessa est securitas eundi & redeundi pro pace fienda, poterit is durante tractatu pacis ire, & redire semel & pluries, argumento l. continuus, §. item qui insulam, ff. de verbor. obligat: & l. veteres, ff. de itinere actúque priuato. Inde etiam, ex sententia Decij, in consilio 562. numero 2. versic. ad idem facit. quòd facultas per debitorem concessa creditori capiendi pecuniam super cambiis, ne creditor propter debitoris moram damnum patiatur; non intelligitur de prima vice tantum, sed pro pluribus, donec creditori erit integrè satisfactum. Denique ex sententia Alexandri inquit ipsa Surdus, numero 26. quod qui tenetur alium in iudicio sistere occasione certæ causæ, seu litis, non liberatur, si semel sistat, sed toties tenetur, quoties durante ea lite opus erit. Sic etiam dispositio non restrigitur ad primum[sect. 31] actum, quando extant verba significantia iterationem, aut perpetuitatem, sed potius perpetua efficitur; ita sane adnotauit, & latiùs comprobaui And. Tiraquellus, in dicto §. hoc sermone, limitatione 26. vbi late comprobat, & adducit multas decisiones, & authoritates, & loquitur, quando dispositio permittens, aut aliter disponens aliquid fieri, vtitur verbo, quoties, aut quandocunque, vel quotiescunque, aut, toties quoties, & aliis similibus. Et expendit id, quod volunt Imola, Romanus, & Alexander, in l. si finita, in principio, ff. de damno infecto. quod fideiussor, qui præsentare promisit toties quoties, non liberantur bina praesentatione, quia dictio quoties, importat infinitatem, nec est duplici actu contenta, vt idem Tiraquellus, alios addens, latè prosequitur, de tractu conuent. §. primo, glossa secunda, numero 19. refert & sequitur Petrus Surdus, in consilio 281. numero 22. & 23. libro secundo, & numer. 18. cum sequentibus, idem ius statuit, quando in dispositione, seu concessione apponeretur dictio semper, quæ fui natura importat perpetuitatem, & processionem temporis, & iterationem, & idem quod perpetuò, & omni tempore, & omni casu, & non differt à dictione quandocunque, & est vniuersalis affirmatiua, & sic vno actu non consumitur, & ob eam limitatur regula dicti §. hoc sermone. Provt latius comprobauit Petrus Surdus, ex dicto numero 18. vsque ad numerum 26. & eo non relato, ita ex Aliis Authoribus tradidit Perez Lara, de anniuersariis, & capellaniis, libro primo. cap. tertio, numero 10. 11. &12. & de dictione semper, quod perpetuitatem denotet sui naturâ; latiùs ego comprobaui, libro secundo, cap. 22. num. 89. 90. & 91 Similiter dispositio, aut concessio emanata per[sect. 32] viam priuilegii, non intelligitur de primo actu, sed etiam de secundo, & vtiliter: priuilegium namque, cum sui naturâ debeat esse perpetuum, non modò semel, sed pluries verificatur. Ita sane adnotauit, & exemplis comprobauit Andr. Tiraquellus, in dicto §. hoc sermone, limitatione 8. per totam. Petrus Rebufsus, ibidem, limitatione vltima, versic. in priuilegiis. Anton. Gabriel, commun. conclusion. libro sexto, titulo, de legibus & constitut. conclusione secunda, numero 44. & 45. Iacob. Philip. Portius, regular. libro tretio, conclusione 21. limitatione decima. Ludouic. Molina, de Hispanor. primogen. libro primo, cap. 6. numero 20. Hippolytus Riminaldus, in consilio 525. numero primo, & 2. libro 5. qui ex communi sententia reddit retionem; nam si concessio emanata per viam pruilegij, intelligeretur de prima vice, esset contra naturam priuilegij, quod est perpetuum, cap. decet. de regulis iuris, in sexto, idque explicat numero 53. vt procedat in actu fauorabili, successiuo, & verbis vniuersalibus priuilegio concesso, provt erat in casu Oldradi, consilio 300. Secus autem esse inquit, vbi de actu momentaneo tractaur, qualis est ille, de quo ibi, in quo priuilegium strictè interpretandum erat, quod alienum ius tangit, vt latius ibi. Præterea, dispositio non vericatur in primo actu,[sect. 33] quando per eum non est satisfactum intentioni disponentis, sed de vlteriori intelligitur, donec consumatur effectus secundum intentionem loquentis. Id quod exornat, atque latissimè comprobat Andr. Tiraquellus, in dicto§. hoc sermone, limitatione sexta, per totam. Rebuffus, ibidem, limitatione secunda, in principio. Alciatus, numero septimo. Anton. Gabriel, commun. libro sexto, dicta conclusione secundæ, numero 28. Iacob. Philippus Portius, regularum libro tertio: conclusione 21. limitatione secunda. Hippolyt. Riminaldus, in consilio 22. numero 199. libro primo, & in consilio 111. numero 99. libro secundo. Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæstione 18. numero sexto, Molina, de Hispanorum primogeniis, libro primo, cap. sexto, numero 19. Barbosa, in l. diuortio, §. quod in anno, numero 21. qui exemplum esse dicit, si agatur de re suapte natura perpetuò duratura, vt de primogenij, & fideicommissi materia, & successione, in quo verbum simpliciter prolatum, in infinitum protrahitur. Quod etiam tenuit Perez de Lara, de anniuersariis, & capell. lib. 1. c. 3. per totum, maximè ex num. 13. cum seq. vbi in anniuersario idem ius statuit, si perpetuum futurum sit, quod in maioratu. Sic sane, dispositio non verificatur in prima vice,[sect. 34] qunndo disponentes aliter expresserunt, vel quando verisimiliter colligeretur ex coniecturis, ex quibus deprehendi, & elici valeat iuridicè, testatorem, aut disponentem voluisse, suam dispositionem vlterius progredi, nec in primo finiri; quod Tiraquellus late comprobat in dicto §. hoc sermone, limitatione 12. per totam, vbi videndus erit omnino. Rebuffus, ibidem, in quarta limitatione, ibi:siue ex voluntate expressa appareat, sine tacita. Hippolytus Riminaldus, in consil. 111. numero 92. lib. 2. & in consil. 22. aliàs 23. num. 198. & 199. libro primo. Iacobus Philippus Portius, lib. 3. regularum, d. regula 21. in 13. limitatione, Anton. Gabriel, commun. conclus. lib. 6. dicta conclus. 2. titul. de legibus, num. 48. Perez de Lara, libro primo, dicto cap. 3. num. 43. & 44. vbi cum dubitasset, an in contractibus, sicut in vltimis voluntatibus, recedendum sit à regula dicti §. hoc sermone. Propter coniecturas, & præsumptam mentem, affirmatiuè dubium resoluit, quia contractus recipiunt interpretationem à mente contrahentem, vt ibi obseruat, & superiores omnes Authores pro se adducer posset, cum verè ipsi in omni dispositione loquantur, & coniecturas, atque præsumptà mentem perpendant. Cum etiam mentem contrahentium, in ambiguis seruari debere, etiam secundum intentionem secundariam, magis quam verba; si tamen verba secundum aliquam significationem possint deseruire; latissimè fundauerit, atque exornauerit Cardinalis Mantica, de tacitis & ambig. conuenit. libro 2. titulo 5. per totum Idcirco dispositio non verificatut in primo actu,[sect. 35] quando post primum actum non manet eadem ratio dispositionis; tunc namque semper censetur durare dispositio, neque restringitur ad primum actum, vt latiùs Tiraquellus probauit in eodem, §. hoc sermone, limitat. 10. Rebuffus, limitat. 2. ad finem, Hippolyt. Riminaldus, d cons. 22. aliàs 23. n. 298. lib. 1. Anton. Gabriel, lib. 6. dicta conclus. 12. n. 40. Barbosa, in dicto §. quod in anno. n. 22. Rursus, dispositio non verificatur in prima vice,[sect. 36] quando actus de sui natura reiterabilis est, tunc namque, etiam vltra primum actum extenditur. Quod obseruauit Andr. Tiraquellus, in dicto §. hoc sermone, limitatione 20. & idem statuit limitatione 2. vbi simplex sermo profertur in materia, quæ ex consuetudine regionis requirit iterationem: & limitatione 4. quando est facta concessio quæpiam ad certum tempus, quia tunc non intelligitur pro prima vice, sed toties quoties, durante illo tempore præstituto, per text, in l. sicut in annos, in principio, ff. quibusmodis vsusf. amittatur: & limitatione 18. vt regula ipsa non procedat, si natura rei, siue subiecta materia repugnet. Quod etiam repetit limitatione 33. Tellus Fernandez, in l. 4. Tauri, num. 8. & seq. vbi quod lex, boues, §. hoc sermone, non procedit respectu actus, de sui natura reiterabilis, vel vnius loco alterius subrogati. Molina, de Hisp. primog. lib. 1. cap. 6. num. 20. Perez de Lara, de anniuersariis, & cap. lib. 1. cap. 1. ex n. 9. & n. 22. Iacob. Menoch, in cons. 450. n. 8. lib. 5. vbi quod quando quàtitas sui naturâ reiterabilis est, simpliciter promittens, intelligitur tam pro secunda, quam pro prima vice. Anton. Gabr. commun. conclus lib. 5. titul. de legibus & constit. conclus. 2. n. 42. & n. 38. & 49. Et idem iuris est, quoties actus secundus, vel vlte[sect. 37]rior, sit reuocatiorus, primi, qui aliàs ex suapte natura sit reuocabilis, quia tunc non procedit dicta decisio, siue regula, provt scripsit Tiraquel. in eodem §. hoc sermone, limitat. 17. Hippolyt. Riminald. in cons. 525. n. 7. lib. 5. vbi inquit, quod dispositio loquens de actu reuocatorio primi, sui naturâ reuocabilis, non intelligitur de primo, sed etiam de secundo. Quod latius explicat n. 36. cum seq. vbi vide, & id ipsum tenuerunt Pelaez à Mieres, de maioratu. 1. part. q. 18. ex n. 6. cum seq. Tellus Fernandez, in l. 4. Tauri, ex num. 2. vsque ad n. 14. eleganter Barbosa, in d.l. diuortio, §. quod in anno, n. 19. ff. soluto matrimonio, vbi limitat dictum Baldi, ibidem, vt non procedat, si agatur de actu suapte natura reuocabili; nam cùm verba debeant intelligi iuxta naturam actus, ad quem referuntur, l. plenum, §. equitij, ff. devsu & habitatione. Quando dispositio refertur ad actum reuocabilem, debet intelligi dispositio iuxta illius naturam, & sic quod per primum actum non videatur dispositio consummata, & sortita effectum. Et inde infert eodem n. 19. dubium reddi; quod consuluit Decius, in consil. 512. aliàs 712. quod si Summus[sect. 38] Pontifex concessit alicui Cardinali, vel Episcopo licentiam testandi, intelligetur dispensatio de primo testamento, ita vt si primum reuocet, & faciat secundum, primum præualere debeat; quia secundum, quasi ex defectu potestatis & licentiæ, valere non potest Et in eodem casu idem scripserunt Socinus, Tiraquellus, Couar. Marinus Freccia, Bursatus, Curtius iunior, & & Parisius, quos retulit Barbosa. vbi suprà, & vltra eum id ipsum defendit Hippolyt. Riminald. d. consil. 525. ex n. 45. atque ex n. 67. lib. 5. sed vtique prædictorum opinio, ex suprà assignata limitatione apertè confunditur. Et ita aduersus eos consuluit Hieronymus Gabriel, in cons. 87. ex n. 27. cum seq. asserens, se bis contrarium consuluisse, & quod ita iudicaret; nullumq́ue esse Virum alicuius iudicij, qui negare possit, quod concedens, & impetrans intellexerunt de eo testamento, cum quo impetrans decedere vellet, & defendunt contra Decium etiam, Nauarrus, Peralta, & Ferretus, quos ibi refert Barbosa: & num. 20. & 21. respondet rationibus Decij, quibus primus omnium, quos viderim, respondit eruditè, atque ex proposito Tellus Fernandez. vbi suprà, ex num. 2. vsque ad num. 4. qui non deberet cogitandum relinquere rem adeo concludenter ab eo fundatam, & veram. Et cum ipso Tello contra Decium quoquue tenuit Pelaez à Mieres, dicta q. 17. n. 7. 7. 18. Sic quoque dispositio vniuersalis, siue etiam gene[sect. 39]ralis, aut indefinita, non in primo actu tantùm, sed omnibus postea futuris intelligitur; vt latius probauit Andr. Tiraquellus, indicto §. hoc sermone, limitatione 25. per text. in l. si seruitus, ff. de seruit. vrban. præd. vbi generalis concessio seruitutis, ne luminibus officiatur, etiam ad futura lumina trahitur. Sequuntur Iacob. Menochius, in consilio 450. num. 4. lib. 5. Ioannes Matienzus, in l. 3. titulo 3. lib. 5. glossa 2. num. 7. lib. 5. qui inde infert, quod licentia generalis vxori concessa per maritum ad contrahendum, non cessat per primum contractum, sed durat perpetuò, donec à marito reuocetur. Ac denique, dispositio[sect. 40] quælibet, & conuentio, vbi æquitas suadet, quod etiam de secundo actu sit intelligenda; tradidit in eodem §. Tiraquellus, limitat. 19. & sequitur Menochius, dicto cons. 450. n. 10. Quartò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 41]que constituendum erit, decisionem dicti §. hoc sermone, limitari, vt procedat, in dispositionibus inter viuos, in quibus voluntas obligandi, semper in id infertur, quod minus est, l. inter stipulantem, ff. de verbor. obligat. l. semper in stipulationibus, id fine, ff. de regulis iuris, & propterea huiusmodi dispositiones sunt stricti iuris, stricteq́ue interpretandæ, l. quicquid adstringendæ, ff. de verbor. obligat. Ideo non mirum, si intelligitur de prima vice tantum. Secus autem in dispositionibus testamentariis, quæ multò longius producuntur, pleniusq́ue interpretantur, Lin testanmentis, ff. de regul. iuris, & alio capit. suprà dixi. Et ita eam differentiam constituunt Anton. de Butrio, Decius, Alex. Romanus, & alij, quos retulit, & latius exornauit Tiraquellus, in dicto §, hoc sermone, limitatione 15. retulit etiam Barbosa, in dicta l. diuortio §. quod in anno, num. 8. 9. & 10. & vltra eos Hippolytus Riminaldus, in consilio 22. alias 23. num. 197. & 198. lib. 1. Qui vel ex eo confirmat, post Tiraquellum, vbi supra, num. 4. quòd suprà dictum fuit, decisionem dict, §. hoc sermone, habere locum in dispositione hominis non autem in dispositione legis. Nam ex eo feq́ui videtur, nec in dispositione quoque vltimæ voluntatis procedere, vtpote quæ illius, quæ adeo æquiparatur, vt lex ipsa, testatoris voluntatem, legem appellauerit, §. disponat, in authent. de nuptiis. Cæterùm contrariam sententiam, imò quod regula dicti §, hoc sermone, etiam locum habeat in vltima voluntate, quantumcunque fauorabilis sit; pro constanti admittunt Baldus, in l. vnica, num. 14. C. de his quæ pænæ nomine. Socin. in consil. 117. num. 5. lib. 1. Iason, in consil. 35. colum. vltima, lib. 3. Curt. iun. in consil. 132. num. 1. Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 6. tit. de legibus & constitut. conclusione 2. ex numero decimo nono, vsque ad numerum 24. vbi generaliter statuit, quod decisio d. §. hoc sermone. locum obtineat in omni, & quacunque materia, vt per Iason. Alex. & Curt, iun. ibi relatos, & probatos per Barbosam, in d. §. quod in anno, num. 10. in versic. ita vt merito Alexander, & pet Laram, de anniuersar, & capellan. libro primo, cap. tertio, numero secundo, & num. 6. Deinde inquit Gabriel ipse, quod etiam procedit in materia dotis, vt probant iura ibi relata, numero 20. & in vltimis voluntatibus, vt ibidem, num. 21. per text. in l. fideicommissa, §. si quis alicui decem, ff. de legatis tertio, & in l. primo, §. si cui ita, ff. vt legator. nomine caueatur, & in l. prima, §, inde Neratius, & in l. mulier, §. finali, ff. ad Trabellianum. Baldum etiam, Iason. Felinum, & decium ibi relatos, & in contractibus, & in beneficialibus, vt ibidem, num. 22. & 23. eandem etiam resolutionem cum iudicio sustinuit finaliter, in dicto §. hoc sermone, limitatione 15. in fine Titaquellus, qui in hunc modum reliquit scriptum: Et certe ego sum in ea sententia, vt nihil in hoc referat, fiat dispositio à contrahente: an à testatore, vtrobique enim censetur dispositio hominis, non legis, quantum ad hoc nostrum institutum attinet. Quod est rectè, & iuridicè dictum: nam si verum est, decisionem textus, in dicto hoc sermone. procedere in dispositione hominis, non autem legis, vt dictum fuit suprà: planum equidem est, testamentariam dispositionem esse hominis, quæ tamen obseruanda est, quasi fuisset legis. non tamen legis est. Et ipsam sententiam clarè amplectitur Petrus Rebuffus, in dicto §. hoc sermone, limitatione, quatenus dixit, decisionem dicti §. hoc sermone, limitari in fauorabilibus, & vbi æquitas adest: id tamen non intelligendum in omnibus fauorabilibus; sed quando ratio, & fauor hoc dictant, veluti iudicatum fuit in illo Senatu pro quadam vidua, in exemplo ibi adducto, & firmiter defendit Petrus Barbosa, in dicta l. diuortio, §. quod in anno, sub numero decimo,[sect. 43] in versic. vnde regula dicti §. hoc sermone, & sub numero 11. in versic. ex prædictis igitur in nostro, & ex numero 8. asserens, quod decisio dicti §. procedit in testamentis, & vltimis voluntatibus. pro qua sententia fortiter inducit textum, in eodem §. hoc sermone. Nam ibi ea verba, dum nupta erit, referuntur ad tertiam personam quasi absentem: vnde innuitur, ea verba fuisse prolata in vltima voluntate, & non in contractu, qui requirit præsentiam personæ, cui fit donatio, l. neque ambigi, cum Glossa, C. de donat. ergo probat textus, quod sermo indefinitus, etiam in vlitima voluntate intelligitur de prima vice. Et confirmatur, quia dubitatio ibi excitata, non est probabilis nisi in vltima voluntate, & in legato ita relicto, vt ibi latius obseruat. limitat tamen dicto n. 8.[sect. 44] in principio, ex versicul. in vltima autem voluntate, vsque ad num. 9. & numero 11. versicul. vnde si verba legati, & iterum, in versiculo, num ex prædictis dicendum est, sub eodem numero 11. vt decisio, dicti §. hoc sermone, non procedat, si in vltima voluntate relinquatur per verba generalia, vel indefinita id, quod ex sua natura reiteratur, vel renascitur; nam his concurrentibus, non intelligetur legatum de prima vice, Aliàs autem, etiamsi verba legati sint indefinita, si referantur ad actum, suapte natura non reiterabliem, siue non repascentem, intelligetur legatum de prima vice, provt efficaciter probatur in dicto §. hoc sermone, intelligendo agere de legato; & inducendo, provt inducit Barbosa, sub numero vndecimo, in versic. vnde si verba legati sint indefinita. Qui dicto numero 8. pro dicta doctrina, quando reliquitur id, quod ex sua natura reiteratur, vel renascitur, vt tunc sermo indefinitè prolatus, non restringatur ad primum actum; expendit iura nonnulla, & repetit inferiùs, numero 11. in principio, textum videlicet in l. defuncta 6. §. finali, ff. de vsufructu. Vbi testator legauit sextam partem fructuum certi fundi: quærebatur, vtrum legat esset intelligendum de sexta parte fructuum primi anni, an verò censeretur annuum; & respondet Iureconsultus, legatum annuum censeri; nisi hæres probet, testatorem voluisse contrarium. Et inde colligunt omnes ex eo textu, legatum præstandum ex redditibus alicuius fundi, censeri annuum, dum vixerit legatarius. Agitur ergo in eo textu de fructibus, qui ex sua natura renascuntur; & ideo legatum non censetur de prima vice. Et eadem ratione procedit textus, in l. si habitatio 10. §. vtrum, iuncta Glossa, ff. de vsu & habitatione, vbi habitatio simpliciter relicta, durat tota vita legatarij, quia scilicet habitatio ex se reiterabilis est, & quodammodo renascitur, vt colligitur ex penultima, ff. de capitis diminutione, & in fortioribus terminis consonat textus, in l. annua, 20. §. finali, ff. de annuis legatis. Qui probat hoc procedere, si legatur pecunia colligenda ex redditibus fundi: nam censebitur legatum perpetuum, quia cum verba legati sint indefinita, & actus sit reiterabilis, quia fructus quolibet anno nascuntur, non intelligetur dispositio de prima vice. Et Barbosam sequitur Perez de Lara, libro primo de anniuersariis, cap. 3. ex numero 18. & ante ipsos visus est præsentire Anton. Gabriel, commun. libro sexto, dicta conclusione 2. numero 47. in contractibus autem vsque adeo procedit decisio dicti §. hoc sermone, vt secus dicendum sit, etiam eisdem termi[sect. 45]nis datis, vt constat in fine dicti numeri 11. in illis verbis: Nam ex prædictis dicendum est, quod verba legati indefinita, relata ad actum suapte natura reiterabliem, non restringuntur ad primam vicem;& tamen in eisdem terminis contrarium erit in contractu, vt constat ex decisione Baldi hic communiter recepta: nam loquitur in venditione indefinitè, & generaliter concepta, & quæ refertur ad rosas suapte natura reiterabiles: & tamen vult, venditionem illam restringi ad primas rosas: notat Alexander, in l. stipulatio ista, §. finali, num. 3. de verbor. obligat. Anton. Gomez. secundo tomo, cap. 11. n. 48. Non etiam procedit in testamentis, vltimis vo[sect. 46]Iuntatibus decisio dicti §. hoc sermone. Quando non solum concurrit fauor vltimæ voluntatis, sed etiam id quod legatur dispositio continet, est in se fauorabile; vt quia legantur alimenta, vel aliquid in pium, quo modo saluari putauit eos Barbosa, num. 9. in fine, in dicto §. quod anno. qui in materia fauorabili, vt testamenti, & alia fauorem continente, generaliter intelligunt procedere textum, in l. placet, ff. de liber, & posthum. & sic non sufficit simplex fauor, nisi sit geminatus, etiam in vltima voluntate. Vt agnouit ipse Barbosa, numero 19. in versic. dum generaliter dicunt. Et vltra eum id ipsum agonuit Petr. Rebuffus, in d. §. hoc sermone, limitatione 5. provt retuli suprà, num 42. in fine, vbi constituit, non sufficere simplicem fauorem, vt recedatur à regula dicti §. hoc sermone. Sed simuli requiri, quod ratio, vel natura rei vltra fauorem concurrat. In contractibus verò intelligetur dispositio de prima vice, quantumcunque agatur de re in se fauorabili, quia concurrit simplex fauor: neque enim contractus fauorabilis censetur, provt censetur vltims voluntas. Nec admittitur in ipsis contractibus distincto, vtrum materia sit fauorabilis, vel odiosa. Vt vtrumque obseruauit ipse Barbose, in dicto §. quod in annot. sub n. 10. in versic. similiter in contractibus. Imo neque in vltimas voluntatibus, ex veriori sen[sect. 47]tentia, sufficit duplex fauor (quicquid dictum sit numero præcedenti) nisi relinquitur per verba generalia, vel indefinita id, quod ex sua natura reiteratur, vel renascitur: sicuti resolutiuè firmauit Barbosa, in dicto §. quod in annot. num. 10. in fine, & num. 11. vbi ad hoc, quod si quid pium, & fauorabile relinquatur in vltima voluntate, quod debeat intelligi de prima vice, quicquid duplex fauor concurrent; ponderat textum, qui efficacitur videtur ita probare, in l. cum quiàam 23. ff. de annuis legatis: secundum Bartoli intellectum. Nam vult, ideò in eo textu, legatum non intelligi de prima vice, quia parua quantitas fuerat relicta. Item fuerat relicta Decurionibus: ex quantitate igitur parua, & qualitate legatariorum, præsumetur testatorem de prima vice non intellexisse, & altero ex his deficiente, sentit Bartolus, magis recurrendum esse ad regulam dicti §. hoc sermone. Et asserit communiter recipi hunc Bartoli intellectum, & repetit num. 12. in fine, & num. 13. & infert vno & altero loco ad quæstionem Bartoli, in eadem l. cum quidam. Quòd si testator legauit certam summam, præstandam monachis in die santi Francisci; intelligetur de summa semel præstanda, non obstante fauore Religionis. Nec admittit Cumani intellectum, quem refert ibidem, num. 12. in versic. primus est Cumani. Vtrumque autem admittit Perez de Lara, de anniuersariis, & capell. libro primo, dicto capite tertio, numero 23. & quatuor seqq. Apparet itaque, iuxta superiora admitti posse differentiam, quam inter contractus, & vltimas voluntates constituerunt Doctores in hac materia; vere namque differentia non est, nisi in casu, quo per verba generalia, vel indefinita relinquitur id, quod ex sua natura reiteratur, siue renascitur. In contractibus autem, etiam eo casu secus est, vt suprà dicebam: & ita explicauit Barbosa, in dicto §. quod in annot. numero vndecimo, ad finem, versic. & iuxta hanc resolutionem. Sed vtrùm dispositio, aut concessio facto titulo do[sect. 48]nationis, intelligatur, vel non de prima vice, vt sit locus decisioni dicti §. hoc sermone? Dubitauit Barbosa, in d. §. quod in annot. ex num. 15. vbi ex his, quæ numeris præcedentibus, adnotaui, & ipse scripta reliquit; infert, reiiciendum omnino, quod tradit Alexander. ibidem num. 7. dum dixit, quod concessio facta titulo donationis, non intelligetur de prima vice: allegat l. si seruitus, ff. de seruitut. vrbanor. præd. & dictum Baldi, in authent. excipitur. in fine, C. de bonis quæ liberis. tenentis, quod si pater donat filio fructus aduentitiorum, intelligitur donatio etiam de futuris, Idque ea ratione, quia ipsa loquiter in donatione, & sic in actu inter viuos, in quo omnes concedunt, verba debere intelligi de prima vice: & eodem numero 15. & 16. Alexandari rationibus plene respondet: & tandem eodem num. 16. ad veram resolutionem duos casus inquit distinguendos. Primus est, vtrum donatio simpliciter facta, intelligatur de prima vice; Secundus, vtrum intelligatur, non solum de rebus præsentibus, sed de futuris; quoad primum casum in donatione idem resoluit, quod suprà in legatis, & vltimis voluntatibus resolutum est; vt quemadmodum legatum rei suapte natura reiterabilis per verba indefinita, non intelligatur de prima vice, l. defuncta, 65. §. finali, ff. de vsufructu, & aliàs obtineat regula dicti §. hoc sermone. Ita etiam in donatione distinguendum sit, vt si fiat de re suapte natura reiterabili, & concepta sit per verba indefinita, non restringatur ad primam vicem, per text. in cap. quia circa, de priuilegiis. Qui loquiter in donatione decimarum, & sic fructuum, qui suapte natura reiterationem recipiunt, sed extra hunc casum procedet decisio dicti §. hoc sermone; textus autem in dicto cap. quia circa, qualiter procedit, vide eundem Barbosam ibi, n. 16. 17 & 18. Quoad secundum casum (inquit Barbosa ipse) re[sect. 49]soluendum est, quod si donatio non est nimis præiudicialis concedenti, procedit decisio dicti cap. quia circa, quod in his terminis loquiter, vt ex eo colligitur, ibi: iuxta Canonicas sanctiones, adiuncto cap penultimo, de donat. Sed si agatur de donatione nimis præiudiciali, censebitur relata ad tempus præsens donatio. Vnde necessariò etiam de prima vice intelligetur, & est moderanda conclusio prima, suprà proposita: & hactenus Barbosa. Vltra quem aduertendum erit, secundum hoc dubium in terminus excitasse nouissimè Cardinalem Franciscum Manticam, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 14. tit. 25. vbi egit de controuersiis, quæ in simplici, vel generali bonorum donatione versantur, dirimendis: & n. 8. quæsiuit, an donatio bonorum facta simpliciter, de præsentibus intelligatur, & an valeat: Quod vt faciliùs possit intelligi, tres principales casus distinguit. Primus est, quando quis donat bona sua simpliciter, absque signo vniuersali: & tunc siue dubio de præsentibus tantùm intelliguntur, argumento l. si ita legatum, ff. de auro & argento legato: nam cum agatur de magno præiudicio ad futura non porrigitur, vt dicto num. 8. probauit Mantica ipse. Secundus casus est, quando quis donat omnia bonasua & nullam facit mentionem præsentium, neque futurorum: & tunc similiter intelligitur de præsentibus, & donatio valet, l. omnes, §. Lucius. ff. quæ in fraudem creditorum, cum aliis iuribus, quæ adducit, & Latiùs comprobat Mantica, dicto titulo 25. numero 9. 10. & 11. Tertius casus est, quando quis simpliciter absque signo vniuersali donat bona sua præsentia, & futura: & huiusmodi donatio valet: quia non complectitur supellectilia, quæ verisimiliter in specie non esset concessurus, argumento l. obligatione generali, ff. de pignoribus, & latius explicat Mantica idem, num. 12. per totum: & an id ipsum procedat hodie post l. 69. Tauri, alio cap. suprà dixi, & inferiùs dicetur. # 40 CAPVT XL. Vt verba in dubio intelligi, atque interpretari debeant regulariter eo tantum respectu, & fine, quo fuerunt prolata, nec extendantur, vltrà quàm gerantur, non etiam vltra intentionem agentium, aut contrarium, vel alium operentur effectum, quàm quem intendebat disponens; & inducta ad augmentum, non operentur diminutionem, & à conuerso; coniectura quæ in testamentis, & vltimis voluntatibus sumitur, quanti ad earum interpretationem æstimari, atque haberi debeat; & de multis casibus practicis, quibus axiomata ea vulgata deseruiunt, remissiuè. Rursus, verba generalia adulatoria, siue complacentiæ, verba quoque consilij, an dispositionem, vel obligationem aliquam, aut saltem coniecturam inducant. Et de quæstione illa Sfortiæ Oddi, in consilio 64. lib. 1. an testamentum, quod non reperitur, dicatur probatum, si aliquis pluries monitus, vt testamentum faceret, dixit: Ego feci testamentum & talem institui. Præterea, vtrùm mulier, quæ simpliciter contraxit matrimonium, nulla dote expressa, præsumatur, vel non, omnia bona sua, vel partem in dotem dedisse: atque ita in dubio, an, & quando possit videri dos constituta. Deinde paraphernalium bonorum materiam breuiter attingit Author, & infert ad quæstionem, an pro bonis paraphernalibus tacita hypotheca, à lege inducta, prælationis priuilegium contineat, vel saltem ex regula cap. qui prior, de regul, iur. lib. 6. posterioribus etiam expressis hypothecis præferatur: & à quo tempore tacita hypotheca incipiat, vbi & de intellectu l. primæ, ff. qui potiores in pignore habeant. & obseruatione noua ad l. 17. titulo 11. partita 4. an etiam necessarium sit, præcedere excussionem in bonis mariti, antequam perueniatur ad tertios possessores. Denique (licet ea res egrediatur huiusce materiæ terminos) compensationis tractatus & materia, propter sui necessitatem & frequentiam suscipitur, & ad summam dilucidè reducitur, & inquiritur, vtrùm in causa dotis compensatio admittatur. An etiam locum obtineat, cum compensatio non intenditur inter debitorem, & creditorem, sed opponitur contra tertium, qui erat creditor, & qui prius sibi debitum petierat. Vbi horum omnium distincta, & notanda traditur resolutio, & Senatus Regij Hispalensis in eodem casu ex facto occurrenti, definitiones quinque præcipuæ commemorantur, & comprobantur. SVMMARIVM. -  1 Verba intelligenda, atque interpretandæ semper, eo respectu & fine, quo prolata fuere, & non aliter. -  2 Et restringenda ad illam causam, ob quam prolata sunt. -  3 Et ad rem, super qua exprimuntur. -  4 Et secundum statum, & materiam, ad quam partes principaliter se præpararunt. -  5 Et in casu, cui adaptari possunt. -  6 Et secundum intentionem agentium, & disponentium regulantur. -  7 Vel primariam, vel saltem secundariam. -  8 Scilicet tempore actus gesti. -  9 Quicquid postea contingat. -  10 Idcirco actus nostri voluntarij, aut verba, quibus geruntur, non operantur, nec operari possunt vltra intentionem, nec contrarium, aut alium effectum, aut finem, quam intendebat disponens. -  11 Ex qua regula generali, & brocardico adeo vsitato, & communi infertur ad multa remissiuè, quæ Doctores inde deducunt. -  12 Inducta ad augmentum, operari non debent diminutionem, & num. seq. -  13 Verba posita ad ampliandum, non possunt restringere. -  14 In fauorem alicuius, quæ continentur, non debent in odium retorqueri. -  15 Inducta ad diminutionem, seu restrictionem, augmentum operari non possunt, quod exornatur. -  16 Verba generalia adulatoria, siue complacentiæ, dispositionem non inducunt, nec obligant. & n. 18. & seq. -  17 Testamentum, quod non reperitur, an dicatur probatum, si aliquis pluries monitus, vt testamentum faceret, dixit: Ego feci testamentum, & talem institui. De quo late per Sfortiam Oddum, in consilio 64. lib. 1. -  18 Verba adulatoria directa ad honoratum, dispositionem non inducunt, nisi concurrat fauor libertatis, aut piæ causæ. -  19 Ex ipsis tamen coniectura, atque interpretatio voluntatis deducitur, quando ad grauatum diriguntur. -  20 Litteræ commendatitiæ ad fauorem alicuius, non inducunt mandatum, & præsumuntur potius adulatoriæ, quam dispositiuæ. -  21 Litteris credentium quando sit credendum, remissiuè. -  22 Verba prolata per modum consilij non disponunt, neque inducunt necessitatem. -  23 Mulier ætate maior non censetur, quando nubit primo viro, dare bona sua in dotem in totum, vel in partem, sicque nec dotem constituisse. Idque ex recepta, & veriori Interpretum sententia. -  24 Mulier ætate minor non censetur, quando nubit, dare bona sua in dotem in totum, vel in partem, quod late exor natur, aeque declaratur remissiuè. -  25 Mulier quando dotem in aliquibus bonis specialiter constituit marito, cetera dedisse videtur eidem, tanquam paraphernalia, non tanquam dotalia. -  26 Mulier simpliciter secunda vice nubens, censetur constituere eandem dotem, quam constituerat primo viro. Si tamen plures habuisset viros, vltima attenditur dos. -  27 Mulier, etiam ætate maior, quando nubit, nulla dote expressa, non videtur dare bona sua in dotem in totum, vel in partem, quod dictum fuit supra, num. 23. pluribus comprobaris fundamentis, & rationib. Quæ tæmen ad id principaliter reducuntur, quod matrimonium potest esse sine dote, etiamsi mulier habeat bona. Et quod dos est quid facti, ideo non præsumitur. Non etiam datur semper vniformiter, & non præsumitur id, quod est variabile. -  28 Dos non præsumitur constituta, si quis duxerit vxorem pulchram, cuius amore captus erat. -  29 Mulierem nubendo simpliciter, præsumi bona sua in dotem, dedisse, quod Authores nonnulli opinantur, erroneum demonstratur. -  30 Et eorundem fundamentis, plene respondisse Iacob. Menochium, & Cardinalem Manticam, provt hic adnotatur. -  31 Nec aliquo modo pro ipsis vrgere text. in. l. quod autem, ff. de iure dotium, provt etiam hoc loco obseruatur. -  32 Mulier non censetur dedisse bona sua in dotem, etiamsi maritus ea possedisset, & adminissrasset cum scientia, & patientia vxoris. Neque etiam, vt præsumatur promissa dos congrua, de quo vide infra, n. 38. & n. 44. -  33 Mulier non censetur omnia bona dedisse in dotem, etiamsi maritus sit dignus tanta dote: Contrarium infra; num. 45. -  34 Mulier quæ viro dotem indeterminatè promittit, non censetur omnia bona in dotem promittere, sed eam, quæ boni viri arbitrio congrua diiudicetur. -  35 Mulier simpliciter nubendo, nulla dote expressa, etsi non censeatur omnia bona in dotem dedisse; tamen vbi extent voluntatis coniecturæ, aliud est dicendum. Dotem enim fuisse constitutam probari potest per indicia, & coniectura. Quibus conijci possit, eam in dotem dare voluisse bona sua; & infr. n. 42. -  36 Mulier præsumitur nubendo omnia bona sua in dotem dedisse, quando maritus aliqua prædia dotalia sciente, & patiente vxore vendidisset, & cautam se facturum vxorem pro pretio bonorum venditorum, promisisset. -  37 Vel quando maritus dicebat, bona sibi fuisse in dotem data, & ea possidere tanquam dotalia. Hæc namque assertio probat, illum possedisse ex ea causa potiùs, quàm ex alia. -  38 Mulierem omnia dedisse in dotem probatur, quando vir omnia bona possedit tanquam dotalia, & eis fruebatur & vtebatur vti dotalibus, vxore sciente, & patiente: quod declaratur infrà, num. 44. -  39 Confessio vxoris cum possessione mariti, vel cum eo, quod sit dignus tanta dote, probat omnia fuisse data in dotem, & vxori præiudicat. Idque maximè, si sæpius extra iudicium firmauerit, se bona sua in dotem tradidisse marito. -  40 Mulierem omnia bona dedisse in dotem, probatur per famam. -  41 Et per plures simul iunctas coniecturas, & præsumptiones. -  42 Factum id præsumitur, quod communiter ab omnibus fieri solet. -  43 Dos in dubio etsi non præsumatur, cum sit quid facti, præsumitur tamen ex coniecturis, & aliis circumstantiis. -  44 Mulier passa bona à viro administrari, formi quadam patientia in dotem dedisse ea præsumitur. Si actus traditionis interuenit, quia sola patientia nullo præcedente facto non sufficeret, Et sic non probatur, nec præsumitur titulus dotis ex sola patientia vxoris. Quia quando possessio esset sine causa, & contractus habilis non præcedit, sola patientia non habetur pro consensu. Sed quando vltra matrimonium præcessit titulus dotis, possessio viri præsumitur ex causa dotis. -  45 Mulier nubens nulla facta mentione dotis, præsumitur omnia bona dedisse in dotem, quando vir erat dignus tanta dote, & alia simul concurrebant. Et maximè si tali viro indiguisset pro recuperatione bonorum suorum. -  46 Mulierem aliquando habere bona triplicis generis, hoc est, dotalia, paraphernalia, & extra dotem. -  47 Dotalia bona mulieris quæ sint. -  48 Paraphernalia bona mulieris quæ dicantur. -  49 Bona mulieris extra dotem, quæ sunt. -  50 Dotalium, & paraphernalium bonorum differentiæ quatuor. -  51 Paraphernalia bona, & extra dotem quomodo differant. -  52 Paraphernalium, & extra dotem bonorum, hodie nullam esse differentiam secundum Aretinum. -  53 Paraphernalium bonorum, & extra dotem materiam, latissimè explicasse Authores quamplures, qui commemorantur hoc numero. Et ex professo etiam explicant, an & quando fructus eorum bonorum superlucretur maritus. -  54 Bonorum dotalium, paraphernalium, & extra dotem, differentias illas, ab Interpretibus nostris constitutas, maxima ex parte sublatas videri ex nouis decisionibus legum huius Regni, & num. seq. -  55 Sic sanè, quamuis vxor posset iure ciuili sine marito contrahere super bonis paraphernalibus. -  56 Et posset ea bona paraphernalia, etiam constante matrimonio vendicare à marito, vel à quolibet alio tertio possessore, quantumcunque maritus diues sit, & non vergat ad inopiam. -  57 Paraphernalium etiam bonorum fructus, aut extra dotem, si adhuc extant, mulieri, vel eius hæredibus, ex eodem iure ciuili sint restituendi, nec maritus eos lucretur, & consumptos in vita mulieris, sine industriales, siue ciuiles sint, teneretur restituere. -  58 Idque procederet, etiam in dubio. -  59 Tamen post leges Regias minimè poterit obtinere, nec obseruari. Nam ex decisione legum huius Regni, mulier non potest contrahere sine licentia mariti, non solum in bonis dotalibus, sed etiam neque paraphernalibus, vel aliis bonis quocunque modo ad vxorem pertinentibus. -  60 Sic nec ea vendicare matrimonio constante, nisi propter inopiam mariti, vel alium casum, in eisdem casibus, in quibus circa bona dotalia, id dispositum est de iure. -  61 Ita similiter, neque bonorum paraphernalium administratio mulieri commititur, neque competit, sed tantum marito, sicut & bonorum quorumcunque, etiam extra dotem. -  62 Sic etiam indistinctè fructus percepti ex bonis paraphernalibus vxoris, vel aliis quibuscunque bonis, communicantur inter coniuges, tanquam lucra quæsita constante matrimonio. -  63 Bona paraphernalia si marito traduntur, tacitè bona mariti pro illis videntur hypothecata. -  64 Tacita hypotheca inducta pro suspectione & restitutione bonorum paraphernalium non habet priuilegium prælationis. -  65 Sed vtrum hodie post nouas decisiones legum huius Regni, cum prælatione detur, & quod ita lex quædam Partitæ significare videatur, tentari posse, prout hic nouiter adnotatur, sed non affirmatur. -  66 Tacita hypotheca pro bonis paraphernalibus à iure inducta, & alia quæcunque tacita non priuilegiata, præfertur expressæ posteriori. Et in ea seruatur regula cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. quod latè probatur. -  67 Tacita hypotheca à quo tempore incipiat. -  68 Mulier per hypothecariam non potest auocare res mariti à tertiis possessoribus, nisi præcedat excussio in bonis mariti. Idque ex veriori, & communiori sententia. Quæ generaliter procedit, vt hypothecaria non detur contra tertium sine excussione; prout latius hic probatur. -  69 Compensationis materiam, & tractatum suscepisse, atque explicasse Authores quamplures, qui commemorantur hoc numero. -  70 Compensatio quid. -  71 Compensationes, quare inuentæ, & admissæ. -  72 Compensationes introductæ in omnibus actionibus, tam bonæ fidei, quàm stricti iuris; tam in rem, quàm in personam. -  73 Compensatur id, quod ciuiliter & naturaliter debetur, vel naturaliter tantum. Modò purè, sine conditione, vel dilatione dici, ex obligatione pendente liquida debeatur. -  74 Compensari non potest debitum alterius. -  75 Cessum debitum, an compensari possit. -  76 Fideiussor vtrum compensare possit. -  77 Socius aliquid debens societati, & volens compensare, quod sibi ab alio ex sociis debetur, an audiri debeat. Damnum etiam, quod imputatur socio male administranti, an compensetur cum commodo, quod ipse societati acquisiuit. -  78 Administrator pro reliquis vnius administrationis conuentus, creditum ex alia administratione compensare desiderans, an audiri debeat, remissiuè. -  79 Creditor de decem ex causa societatis, an possit compelli illa compensare cum aliis decem, quæ ex alia statione suo debitori soluere tenetur. -  80 Compensatio quibus in casibus, & quibus in rebus locum non habeat. -  81 Compensatio vtrum procedat inter fratres pro his, quæ inter eos gesta sunt viuo patre, remissiuè. -  82 Compensatio, quæ poterat obiici contra cedentem, non potest obiici contra cessionarium, si vel causam habeat ille onerosam, vel habuerit sui debitoris bona omnia obligata ante natum ius opponendæ compensationis. -  83 Compensari non potest quod debetur sub onere præstandæ satisdationis, ante eam præstitam. -  84 Compensationem obijci quodam in casu alimentorum præstationi, remissiuè. -  85 Compensari non potest quod tutor debet cum eo quod pupillo debetur, necè contra. Potest tamen tutor pro pupillo conuentus, compensare, quod sibi proprio nomine debetur. -  86 Compensari non potest, quod non posset solui. -  87 Expensæ taxatæ possunt compensari, etiamsi appellatum sit ab executione, dumne ab ipsa condemnatione, vel taxatione. -  88 Fideiussor creditoris sui potest ei obijcere compensationem summæ pro eo solutæ ex iudicato, licèt à sententia fuerit prouocatum. -  89 Conductor potest obijcere victori, & in executione iudicati compensationem pecuniæ debitæ locatori suo, licèt condemnato. -  90 An quis proprio nomine conuentus, possit obijcere compensationem eius quantitatis, quæ sibi tanquam alterius procuratori debeatur. -  91 Compensationi vtrum possint partes renuntiare. -  92 Compensationis exceptio non solum potest opponi coram Iudice ordinario, sed etiam coram Iudice delegato. Coram Arbitro verò non potest, si sit ex causa extrinseca rei, quæ compromittitur; secus verò si sit ex causa intrinseca, seu connexa. -  93 Opponi etiam potest in iudicio, & extra indicium. -  94 Compensationem de quantitate ad quantitatem, & sic de debito pecuniario ad debitum pecuniæ admitti. -  95 Et propriè locum non habere, nisi quando res sunt eiusdem rationis & speciei, siue substantiæ, & qualitatis. Et consistunt in pondere, numero, & mensura, sicque functionem recipiunt in genere suo, & num. seq. -  96 Generis ad genus compensationem admitti, quando idem in genere debetur, & genus est eiusdem qualitatis; secus verò si diuersæ: quod exornatur. -  97 Compensatio ita demum admittitur, si vtrumque debitum sit omninò liquidum, purum, & exigibile. Illiquid namque ad liquidum compensatio non admittitur. -  98 Compensari non potest debitum controuersum cum liquido, licèt controuersum possit ex Iudicis authoritate prouisionaliter exigi, præstita cautione. -  99 Debitum liquidum quod dicatur, & an quod breui tempore liquidari potest. -  100 Compensatio allegari potest de debito litigioso, si est liquidum, aut si liquidum, aut si liquidari potest intra breue tempus statuendum Iudicis arbitrio. -  101 De iure autem huius Regni, ex decisione l. partitæ, decem dies assignantur ad probandum, & liquidandum debitum, cuius compensatio obijcitur. -  102 Compensatio debiti liquidi, aut in termino prædicto liquidandi, opponi potest aduersus executionem rei iudicatæ, vel instrumenti guarentigij. -  103 Sed & causa conclusa, & in causa appellationis compensatio obijcit potest. -  104 Quia compensans dicitur soluere. -  105 De specie ad speciem non admittitur compensatio, neque etiam de specie ad quantitatem, vel è contra; & de ratione. -  106 Compensationem admitti quandoque in rei vendicatione, quando scilicet res vendicatur; & quia non præstatur, deuenitur ad æstimationem. -  107 De specie ad speciem non admittitur compensatio, neque etiam de speci ad quantitatem, etiam in dispositione legis. -  108 Et in dispositione testamentaria. -  109 Quarta quæ debetur vxori, ex dispositione auth. præterea, C. vnde vir & vxor, vtrum compensetur. -  110 Compensatio vtrum ipso iure, & sic etiam parte non opponente, inducatur, aut inducta censeatur, an verò vt ipso iure fiat, necesse sit, quod à parte opponatur. Vbi duæ commemorantur opiniones contrariæ. Et communior probatur, quod scilicet compensatio non inducatur ipso iure, sed ita demum, si opponatur à parte. Sic etiam, quod compensatio non retrotrahitur, sed operatur à die oppositionis. Et de formula pronuntiandi contra compensationem. -  111 Compensatio ipsa iure inducatur, vel non, multum interesse. -  112 Compensatio nonnullis in casibus inducitur ipso iure, etiam parte non opponente. -  113 Et omni casu, in quo infertur præiudicium creditori, si compensatio ipso iure non esset inducta, vt quia ea non inducta compensans teneretur ad pœnam, vel interesse. -  114 Compensatio fit ipso iure ad vitandam pœnam, aut commissum. Vel ad impediendum cursum vsurarum. Aut interesse, quod non currit ei, qui potest compensationem opponere. Quod latiùs comprobatur, atque exornatur. Et Petri Surdi decis. 117. locus singularis expenditur. -  115 Compensatio ipso iure, vtrum fiat in annuis reditibus. -  116 Compensatio, vtrum contra a dotem, siue contra mulierem res dotales repetentem, locum obtineat. -  117 L. si constat, C. de compensat. explicatur, atque restringitur, vt intelligatur inter debitorem, & creditorem, secus autem vt compensatio fiat contra tertium, qui erat creditor, & qui prius petierat sibi debitum. -  118 Creditor mariti non potest mulieri obijcere ex persona mariti compensationem quantitatis sibi debitæ à marito. -  119 Vltimæ voluntates, vtrum compensationem admittant. Et de coniecturis, ex quibus legatum censetur factum animo compensandi, remissiuè. PRo breui & dilucida huiusce Capitis expli[sect. 1]catione constituendum, atque obseruandum erit primo loco, vulgata equidem fuisse, & per manus quoque tradita quotidie Doctorum axiomata in interpretatione vltimæ voluntatis cuiusque, quod verba intelligenda, atque interpretanda sunt semper, eo tantum respectu, & fine, quo fuerunt prolata, & non aliter; per text. in l. debitor, §. finali, ff. ad Trebell. l. si quis domum, §. quid tamen, ff. locati l. profectitia, §. finali, ff. de iure dotium, textum etiam, in §. finali, Institut. de codicillis, l. final. ff. quemadmodum seruitutes amittantur, l. Nesennius, §. fundi, ff. de re iudicata, quæ tria vltima iura adduxit, & ita notauit Octauianus Cacheranus, decis. 124. num. 17. Facit etiam textus, in l. si pater, §. qui duos, & ibi notat Baldus, ff. de adoptionibus, quem ponderauit in proposito Achilles Pedrocha, in consil. 7. num. 225. & in consil. 32. num. 159. & brocardicum hoc, siue regulam præfatam communem variis in casibus expendunt Interpretes nostri sæpissimè, vt habetur per Decium, in cap. si pro debilitate, column. 5. de officio Delegati, & in cap. 1. num. 13. de postulat. Prælatorum, & in consil. 283. columna 1. Crauetam, in consilio 9. num. 21. & in consilio 34. numero 26. Baldum, in l. finali, columna 4. numero 30. versiculo, decimo quæritur, C. de hæred. instit. Tiberium Decianum, in consilio 5. numero 11. libro 5. Iacobum Mandellum de Alba, in consil. 612. num. 19. Ioannes Cephalus, in consil. 347. num. 4. & lib. 2. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 3. interpr. 4. dubit. 1. solut. 3. num. 6. fol. 128. Petrus Surdus, decisione 43. num. 17. & decis. 328. num. 25. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 6. numero 34. libro 1. & in consil. 69. num. 71. lib. 2. Ludouicus Casanate, in consil. 10. numero 38. Indéque in eodem proposito inserunt etiam sæpissimè Scribentes, quod verba re[sect. 2]stringi debent ad illam causam, ob quam prolata sunt: ita Baldus scripsit in l. 3. §. ex hoc edicto, ff. naut. caup. & stab. Craueta, in cons. 171. num. 13. lib. 1. Ioannes Cephalus, in cons. 347. num. 7. & 8. lib. 3. Ioannes Vincentius Hondedeus, in cons. 6. n. 35. & dicto consil. 69. num. 71. lib. 2. Ludouic. Casanat. in consil. 10. n. 38. & ad rem, super qua exprimuntur, §. quod autem, Instit. de legit. agnator. successione, Craueta, in consil. 16. n. 5. & consil. 171. num. 13. Surdus, dicta decis. 43. num. 17. & secundum statum, & materiam, ad[sect. 3] quam partes principaliter se præpararunt: Ioannes Faber, in§. 1. Instit. de legatis, Natta, in cons. 94. n. 3.[sect. 4] Franciscus Bursatus, in cons. 105. num. 32. lib. 1. Petrus Surdus, in cons. 3. num. 24. lib. 1. Neuizanus, in cons. 50. num. 27. Ludouic. Casanat. in cons. 45. numero 104. & in casu, cui adaptari possunt: Alexan[sect. 5]der, in l. centurio, num. 96. ff. de vulg. & pup. substit. Ioannes Cephalus, in cons. 462. num. 32. lib. 4. & in consil. 656. num. 13. lib. 5. & vt generaliter dixerim, ipsiq́ue Authores profitentur, vt secundum intentio[sect. 6]nem agentium, & disponentium regulentur, l. non omnis, ff. si certum petatur, quæ procedit tam in contractibus, quàm in vltimis voluntatibus, secundum Iasonem, & Decium, ibi, in principio, qui optimè id comprobat, l. legata inutiliter, ff. de legatis primo, Menochius, libro 4. præsumptione 26. num. 29. & libro 6. præsumpt. 1. num. 3. Cephalus, in consilio 329. num. 5. lib. 3. Tiberius Decianus, in consilio 69. numero 4. libro 4. Intentionem inquam, vel primariam,[sect. 7] vel saltem secundariam: Baldus, in l. si absentis, col. 1. C. si certum petatur, Alex. & Dec. in d.l. non omnis, column. 1. Iacob. Mandell. de Alb. in cons. 198. n. 52. scilicet tempore actus gesti, l. si voluntate, in fine,[sect. 8] C. de rescindend. vendit. quicdquid postea contingat, vt deducit Decius, in l. 1. §. qui mandatam, col. penult.[sect. 9] ff. de officio eius, cui mandat. est iurisdict. Alexander, & Iason, in d.l. non omnis, in principio: sequitur Iacob. Mandellus de Alba, in cons. 262. num. 11. Idcir[sect. 10]co actus nostri voluntarij, aut verba, quibus geruntur, non operantur, nec operari possunt vltra intentionem agentium, vel vltra quam gerantur, nec contrarium, aut alium effectum, & finem, quàm quem intendebat disponens, l. voluntariè, C. de excus. tutorum, l. finali, C. ne vxor pro marito, l. creditor. in fine, C. de vsuris, Bartolus, in l. si patruus, colum. 1. C. communia vtriusque iudicij. Et multis, atque practicis ca[sect. 11]sibus applicarunt, & sic adnotarunt Gozadinus, in consil. 23. per totum, Decius, in cap. ad solicitudinem, de appellat. & in cons. 72. num. 5. post Bart. in l. 1. §. hoc interdictum, in fin. ff. de itinere actúque priuato. Iacob. Mandellus de Alba, in consil. 670. numero 2. Ioannes Cephalus, in cons. 329. n. 25. & in cons. 409. num. 57. libro 3. & in consil. 657. num. 29. & in consilio 733. num. 46. lib. 5. & in cons. 192. num. 31. & in consil. 247. num. 28. & in cons. 267. num. 14. libro 2. & in cons. 65. num. 42. lib. 1. Tiberius Decianus, in consilio 69. num. 4. & in cons. 44. num. 108. lib. 4. Iacob. Menoch. in cons. 179. num. 16. lib. 2. & præsumptione 26. num. 29. lib. 4. & præsumptione 1. num. 3. lib. 6. Bursatus, in cons. 362. num. 21. & in cons. 391. num. 14. lib. 4. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 9. cap. 4. num. 24. & cap. 11. num. 5. & lib. 5. cap. 17. num. 62. Peregrinus, in cons. 6. num. 15. lib. 2. & in cons. 87. num. 10. eod. lib. Hippolytus Riminaldus, in cons. 37. num. 6. 7. 24. & 26. lib. 1. & in consil. 783. num. 31. & 32. lib. 7. vbi latè, quod actus agentium non operantur vltra eorum intentionem: Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 4. littera 1. conclusione 269. & duabus seqq. folio 619. Antonius Faber, iurisp. Papin. scient. tit. 4. de ingenuis, principio 6. folio 148. qui inde infert ad plura illatione prima, 2. & 3. folio 149. & pro hoc axiomate vulgato citat textum, in l. proinde, 8. & in d.l. non omnis, 19. ff. si certum petatur, l. primam, ff. de donationibus, l. non videtur, 32. l. Sentaus, 35. §. 1. l. vbi ita donatur, 27. l. Seia, 42. §. vltimo, ff. de donat. causa mortis. Borgnius Caualcanus, decis. 46. num. 109. prima parte. Rodriguez, de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 8. num. 2. & 5. vbi id explicat Petrus Surdus, decisione 43. num. 17. & in consilio 112. numero 54. libro 1. & in consilio 313. numero 108. libro 3. Quod autem alium, aut contrarium effectum operari non possint: probatur per textum vulgatum, in l. legata inutiliter, ff. de adimend. legatis, l. legata inutiliter, ff. de legatis primo, l. 3. ante finem, C. de iureiur. propter calumn. dando, l. qui hominem, §. finali, ff. de solutionibus, l. cum is, §. primo, ff. de condictione indebiti, l. siue hæreditariæ, in fine, ff. de negotiis gestis, cap. maiores, §. sed adhuc de baptismo, Clementina, exiui de paradiso, §. deinde, de verborum significatione, cap. si cui, de præbendis, in 6. cap. primo, & ibi Geminianus notat, de iureiurando, libro 6. Ex quibus iuribus, sic adnotarunt, & inferunt ad multa in praxi conducibilia, Fulgosius, in l. si instituta, §. ei qui, numero primo, ff. de inofficioso testamento, Decius, in consilio 47. num. 5. & in consilio 597. num. 8. & in consil. 627. num. 13. Gratus, in consil. 109. num. 57. volum. 2. Pancirolus, in consilio 154. num. 10. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, libro 1. interpretat. 2. dubitat. 2. solut. 14. num. 21. folio 127. & in cons. 35. num. 16. Nicolaus Euerardus, in locis legalibus, loco ab ordinatione, per totum, fol. 640. & 641. vbi per hoc dicit reperiri decisas quæstiones quoatidinas quamplurimas, quæ vtiles, & singulares sunt & memoriæ commendandæ. Ioannes Cephalus, in consilio 472. num. 4. lib. 4. Ioannes Menochius, in consilio 151. num. 30. lib. 2. Achilles Pedrocha, in cons. 7. num. 124. Hippolytus Riminaldus in cons. 37. num. 6. volumin. 1. Idem quoque, quod scilicet inducta ad vnum effectum non operentur contrarium, obseruarunt, & casibus practicis applicarunt Petrus Surdus, decisione 250. num. 11. & in consilio 294. num. 22. & duobus seq. lib. 2. vbi vide: & in consilio 339. num. 33. lib. 3. & in consilio 471. numero 26. & duobus seqq. & in consilio 426. num. 16. eod. lib. 3. Iacobus Mandellus de Alba, in consil 164. num. 3. Menochius, in consilio 85. num. 113. lib. 1. & in consilio 151. numero 30. libro 2. & in consilio 206. numero 68. libro 3. & in consilio 276. numero 18. eodem libro 3. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 5. cap. 17. num. 62. Marcabrunus, in consilio 29. num. 75. & 76. Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 39. num. 1. fol. 32. Ioann. Vincent. Honded. in cons. 9. num. 25. lib. 2. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iur. lib. 4. littera 1. conclus. 103. folio 474. & tom. 2. conclusione, 1010. littera C. folio 343. Vbi latè, quod inducta ad vnum effectum, non operantur contrarium: Antonius Faber iurisp. Papin. scien. tit. 4. princip. 5. fol. 147. Vnde quod verba inducta ad augmentum, operari[sect. 12] non debent diminutionem; ex eisdem iuribus scripserunt, & exornarunt Socinus senior, in consil. 38. colum. 2. lib. 1. Baldus, in consilio 108. columna 2. lib. 4. Decius, in consilio 364. num. 3. copiosè Ioannes Iacobus de Leonardis, inter consilia Bruni, consilio 117. num. 247. Alciatus, in consilio 9. num 69. lib. 4. & in consilio 13. num 8. lib. 5. Franciscus Beccius, in consilio 111. num. 41. Iacobus Menochius, in consilio 170. num. 11. libro 2. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 9. numero 29. Surdus, decisione 185. numero 21. Ioannes, Cephalus, in consilio 549. numero 124. libro 4. dicens, quod verba posita ad ampliandum, non possunt restringere: & citans textum, in l. finali, §, cui dulcia,[sect. 13] ff. de tritico, vino, & oleo legat. Idem quoque notarunt, & ad augmentum quæ inducta sunt, diminutionem operari non debere; trediderunt Alciatus, in consil. 6. num. 19. lib. 4. & consilio 15. num. 18. libro 5. Ruinus, in consilio 252. num. 96. & 97. lib. 3. Cæsar Barzius, decis. Bononiæ. 4. n. 39. & decis. 9. n. 29. & decis. 69. numer. 50. Syluest. Aldobrand. in cons. 106. n. 11. Franciscus Viuious, qui singulariter declarat, decisione 343. num. 15. lib. 2. & quæ in fauorem alicuius constituta sunt, non debent in odium eius retorqueri. l. quod fa[sect. 14]nore, C. de legibus, l. nulla, 25. ff. eodem titulo, & exempla possunt adferri ex l. plures apochis, 19. in fine. Cod. de fide instrumentorum, l. generaliter, in fine principij. C. de secundis nuptiis, l. 3. §. duæ autem, ff. de Carboniano edicto l. sancimus, 7. C. ad Trebellianum, & alia huiusmodi infinita, provt notauit Antonius Faber, iurisprud. Papini. scient. titul. 4. de ingenuis, principio 5. illatione 2. folio 148. & nouissimè congerit nonnulla vtilia Marius Giurba, decisione Siciliæ 28. numero septimo, & sequent. vsque ad numerum 14. qui ex regula prædicta, quod verba à testatore dicta, ad ampliandum, non debent operari contrarium, quoniam inducta ad augmentum, diminutionem non operantur: Et quod fauore alicuius est dictum, in eius damnum non debet interpretari; provt ibi ex relatione multorum comprobat numero 12. & 13. vbin inquit veras esse doctrinas nonnullas Doctorum, quas adducit ex dicto numero 7. Ac primum equidem, quod pactum pro locatore appositum, non extenditur, vt ei noceat, l. ea lege. ff. locati. deinde, quod causa in fauorem legatarij adiecta, non limitat, nec restringit legatum, licet certum in se sit, siue in specie, siue in qunatitate, ideò si legata sint tibi centum ad domum ædificandum, licet domum ædifices cum quinquaginta, poteris nihilominus alia quinquanginta petere. Ita etiam, si testator legauit vestes suas, quas dixerit, esse valoris centum, licet valoris essent ducentuorum, non audietur hæres volens centum soluere, eo quos causa, quæj exprimitur, solius legatarij fauorem respicere videtur, ad quod adducit Authores quamplures: & tenuit Laderchius, cons. 32. per totum. Ita denique obseruauit, quod si testator legat vxori domum, valoris centum, & si minoris valeret, hæres supplere debeat, si maioris domus valet, quod erit eiusdem legatariæ, nec audietur hæres, si velit solute illa centum, & domum retinere, quoniam ad augendum verba apposita, & in fauorem legatarij, non debent diminutionem operari, nec in eius odium retorqueri; provt latius ibi. E contrario quoque, inducta ad diminutionem,[sect. 15] seu restrictionem, augmentum operari non possunt; vt ipsamet iure suprâ relata probant: & l. cum tale. §. vltim. ff. de condit. & demonst. cum similibus vtrobique cumulatis ab Accurs. necnon à Purpurato, in cons. 164. numer. 6. vol. 1. per Euerardum, dicto loco ab ordinatione, ex numero 3. folio 641. Simonem de Prætis, in cons. 175. numer. 7. & 8. Socin. iunior. in cons. 4. numer. 41. vol. 1. Decianum, in cons. 59. num. 4. vol. 2. Ioannem Cephalum, in cons. 37. num. 47. & 48. lib. 1. Paricolum, in consil 59. num. 45. Hippolytum Rimianldum, in cons. 37. num. 6. & in cons. 48. numero 27. & 28. vol. 1. Achil. Pedrocham, in consil. 2. ex numero 36. cum sequentibus, & in cons. 38. ex num. 51. vsque ad numero 57. penes quos Authores inuenies quamplurima decisa, & determinata per hanc vulgatam regulam. De qu etiam Marcabrunus, in cons. 75. n. 53. Peregrinus, in cons. 65. n. 4. lib. 3. Aldobrnadinus, in cons. 53. n. 4. & 5. Vnde etiam dici solet, quod verba generalia adu[sect. 16]latoria, seu iactatoria, & adulationis, seu complacentiæ potius, quam disponendi animo prolata, dispositionem non inducunt, nec obliganat, sicque alium, aut maiorem effectum, quam adulationis non operantur: Aretinus, in consilio 106. col. 3. in principio tertij dubij. Alexander, in lata stipulatus, column. 2. ff. de verbor. obligat. Vbi Iason, ex numer. 5. idem Iason, in l. prima. §. si quis ita, in 2. notabili, atque ex numer. 11. eod. titul. & in l. cum quid, numer. 2. si certum petatur. Bartolum per textum ibi, in l. generali, ff. de vsufructu legoto. Parisius, in consilio 89. ex numer. 22. lib. 3. & in cons. 59. ex numero 5. lib 4. Socin. iunior, in consil. 179. per totum. vbi vide omnia; maximè num. 27. cum seq. & num. 79. & 80. lib. 2. Tiraquellus, de priuilegiis piæ causæ, priuilegio 51. Franciscus Marcus, decisione 543. Tiberius Decianus, in consilio 44. num. 53. lib. 3. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. §. 2. num, 13. in fine, versiculo, quid vero, folio 144. Hippolytus Riminaldus, in cons. 747. num. 107. & 108. lib. 7. Alexander Raudenfis, de Analogis lib. 1. cap. 22. numero primo. Sebastian. Medices, regula prima, num. 75. Menochius, de arbitrariis, casu 88. num. 6. Iosephus Ludouic. conclusione 9. ampliatione 7. Cardinal. Thuscus, practic. conclus. iuris, tom. 8. litera V, conclus. 123. vbi vide, fol. 559. nouissimè Iosephus de Rusticis, ad l. cum anus, lib. 1. cap. 7. num. 23. & 26. & est textus, qui reputant notabilis, & allegatur quotidie, in cap. cum venissent, circa medium, de institutionibus, Vbinotarunt Ioannes Andreas, Butrius, Baldus, Abbas, numero 5. Cardinalis, numero septimo & Imola, numero 8. quod verba generaliter prolata per modum liberalitatis vulgariter consuetæ, non obligant: & exornat Vincentius Carocius, casu seu decisione 46. ex numero tertio, cum sequentibus & numero 20. cum sequentibus & numero 29. & sequentibus, Sfortia Oddo, in cons. 64. numer. 20. cum sequentibus, & numer. 80.[sect. 17] cum sequentibus, & vide per totum consilium, vbi disputat quæstionem nouam (vt ipse affirmat) testamentum scilicet, quod non reperitur, an dicatur probatum, si aliquis pluries monitus, vt testamentum faceret, dixit: Ego feci testamentum, & institui hæredem Hospitale, vel aliquam personam, & hoc feci, quia volo, quod Hospitale, vel talis persona, sit hæres meus. Et id ipsum, quod verba adulatoria, directa ad ho[sect. 18]noratum, dispositionem non inducunt; per text. in dict. l. generali, & Bart. ibi, ff. de vsufructu legato: nisi concurrat fauor libertatis, vel piæ causæ: l. Paulus, §. Paulus, ff. de fideicommissariis libertat. notarunt Paulus de Montepico, in l. Titia, §. Titia cum nuberet, num. 1. in fine, ff. de legatis secundo. Romanus, in authent. similiter, speciali 26. Cod. ad legem Falcidiam. vbi inquit, quod licèt textus, in dicto §. Paulus, in libertate danda loquatur; extenditur tamen hodie ad fauorem cuiuscunque piæ causæ. Socinus regula 310. Priuilegio 45. Euerardus, in loco, à libertate ad piam causam, numero 13. Tiraquell. dicto priuilegio 51. Mascard. de probat. conclus. 1171. numero 59. Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 8. tit. 1. num. 15. & de tacit. & ambig. conuentionibus, lib. 2. tit. 4. num. 48. fol. 65. vbi quod verba generalia & renerentialia magis intelliguntur adulatoria, quàm obligatoria: Vincentius Carocius, dicta decisione 46. numero 32. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 42. qui inquit,[sect. 19] quod ex verbis etiam adulatorijs, coniectura atque interpretatio voluntatis deducitur, quando ad grauatum diriguntur, l. vnum ex familia, §. finali, ff. de legat. 2. & colligitur etiam ex resolutis per Vincent. Caroc. d. decis. 46. qui in finalibus verbis subdit, quod[sect. 20] litteræ commendatitiæ ad fauorem alicuius, non inducunt mandatum, & præsumuntur potius adulatoriæ, quàm dispositiuæ: post Bald. n l. si literas, num. 3. C. mandati, ex l. finali, C. quod cum eo, l. si vero, ff. mandati, & l. final. ff. de vsufr. legat. Quod etiam tradit, &[sect. 21] per conclusiones latè explicat, litteris credentiarum quando credendum sit, necne; Alexand. trentacinq. variar. resolut. lib. 3. tit. de solutionibus, resolut. 18. per totam, fol. 105. vbi latè. Denique dici solet, quod verba prolata per mo[sect. 22]dum consilij, non disponunt, neque inducunt necessitatem præstationis, aut obligationis, l. cum pater, §. mando, ff. de legat. 2. l. 2. §. fin. ff. mandati, Paul. de Montepico, in l. Titiacum testamento, §. Titia cum nuberet, num. 8. de legat. 2. Cardin. Francisc. Mantic. de coniectur. vltimarum voluntatum, lib. 8. tit. 1. num. 12. vbi singulariter explicat: hactenus de prima obseruatione. Nunc verò secundo loco, atque principaliter obseruandum, & constituendum erit, quod in causa, & lite, quæ inter D. Annam de Guzman, vxorem quondam D. Iosephi de Medrano, & filios eius ex vna parte, & hæredes Ferdinandi Tello ex altera, in Senatu Regio Hispalensi vertebatur, in qua axiomata superiora opportunè expenduntur; quod scilicet actus agentium vltra eorum intentionem operari non possint, & quod verba eo tantum respectu & fine intelligi debeant, quo fuerunt prolata; adulatoria etiam, & complacentiæ verba, quod dispositionem, vel obligationem non inducunt, & his similia, de quibus suprà. Cum ex causa iudicati in fauorem dictæ D. Annæ, pro 2300. ducatorum quantitate, via executiua ageretur, & ex parte dictorum hæredum Ferdin. Tello, mille ducatorum eidem Ferdinando liquidò debitorum per dictum maritum, compensationis exceptio opponeretur, de quo debito, liquido (vt nunc dicebam) apparebat, sed pro dote etiam eius quantitatis respectu prælationem dicta D. Anna prætendebat, cum nondum sibi solutam dotem diceret, maritus autem eius dictorum mille ducatorum debitor extitisset. In ea inquam lite de pluribus in Senatu principaliter dubitabatur. Primò quia dotis instrumentum non apparuit, nec an dos constituta fuisset, siue simpliciter, an dotis nomine tradita fuissent bona per dictam D. Annam dicto D. Iosepho de Medrano, eius marito. Ex processu tamen, & probationibus constabat, quod ante contractum matrimonium inter prædictos, cum tamen de eo contrahendo agebatur, sæpè eadem D. Anna dixerat consanguineis, & aliis, qui de futuris nuptiis tractabant, cuius quantitatis bona haberet, insuper se libenter cum eo matrimonium contrahere, & quod vellet centum millia ducatorum habere, vt ipsimet deseruirent, velut ei daret; quæ verba gratificationis, & complacentiæ videbantur, non verò dotis constitutiua. Primum itaque dubium erat, vtrum mulier, quæ simpliciter contraxit matrimonium, & nullam dotem constituit, præsumatur, vel non, omnia bona sua in dotem dedisse. Siue an dotis nomine bona tradita intelligantur, vel paraphernalia: atque in dubio vtrum dos videri possit constituta. Secundum deinde dubium erat, vtrum pro bonis paraphernalibus tacita hypotheca competens, cum prælatione detur necne sicut datur pro bonis dotalibus; vel saltem expressis quoque posterioribus præferatur, & in ea sit locus regulæ vulgatæ cap. qui prior, de regul. iur. in 6. Tertium prætereà dubium erat, an necessarium sit, præcedere excussionem in bonis mariti, antequam perueniatur ad tertios possessores. Rursus & Quartum, vtrùm compensatio locum habeat contra dotem, siue contra mulierem res dotales repetentam. Quintum denique & vltimum, an contra tertium, qui erat creditor, & qui prius petierat sibi debitum. Et quod attinet ad primum dubium; videbatur dicendum primo facie, non modò in casu proposito, sed etiam regulariter, mulierem contrahendo matrimonium simpliciter, nulla dote expressa, non censeri dedisse omnia bona sua in dotem, si de dotibus nihil dixit: ita sane, quando mulier ætate maior nubit pri[sect. 23]mo viro, vt nec in totam, nec in partem videatur dotem constituisse; scripserunt Glossa, in l. mulier bona, ff. de iure dotium. Bart. Bald. Angel. Roman. Imol. Ias. Alex. Calcan. Socin. sen. Corneus, Bald. Nouell. Campag. Ruinus, Decius, Paris. Marsil. Boer. Curtius, iun. Franc. Pepus, Iacob. de Leonardis, Mainer. stephan, Forcatulus, Didacus Couarruu. Roland. à Vall. Phanucius, & Monterentius, quos retulit, & hanc esse recaptam, & veram Doctorum sententiam, profitetur Iacob. Menoch. lib. 3. præsumpt. 6. n. 54. & præsumpt. 8. n. 34. Salicet. Castrens. Cuman. Aretin. Bertrand. Berous, & alij suprà citati, quos congessit Petr. Surd. in cons. 94. n. 3. lib. 1. Hippolyt. Gozadin. Guid. Pap. & alij multi ex eisdem à Menochio commemoratis, quos adducit, & hanc partem defendit Ioseph. Ludouic. decis. Perusina 99. n. 8. part. 2. Anton. Faber, in C. ad titul. de pact. conuent. definit. 3. Card. Mantic. de de tacit. & ambig. conuent. lib. 12. tit. 10. ex n. 27. & titul. 13. n. 8. atque n. 22. & seq. & tit. 27. ex n. 27. Card. Thusc. practic. conclus. iur. tom. 2. littera D. concl. 723. & 724. ex fol. 935. Petr. Barbos. 3. parte legis primæ, ff. soluto matrim. n. 67. in vers. vel pro concordia, ibi: Si verò mulier aliquid simpliciter tradidit marito, in dubio credetur dedisse tanquam bona paraphernalia, & c. Et num. 68. ibi: Quod si mulier nihil promisit nomine dotis, vel etiam dotem incongruam constituit, tradendo quidem simpliciter, videtur res tanquam paraphernales tradere, ea tamen mente, vt in compensationem onerum matrimonij, maritus fructus inde perceptos, suos faciat: quæ quidem donatio, facta etiam constante matrimonio valida censetur, l. quod autem, §. si vir. ff. de donat. inter, &c. Et magis specificè idem Author, n. 69. in fine, in illis verbis: Illud postremò tenebis menti, quod si mulier contraxit matrimonium, neque aliquod dedit, vel promisit marito nomine dotis, non videtur bona sua ei in dotem tradidisse: vt aduersus Glossa, l. mulier, ff. de iure dotium magis communiter esse receptum asserunt Decius, & c. Græuæus cum aliis multis ad Gail. lib. 2. conclus. 82. vbi vide. Loquuntur autem Authores omnes prædicti (qui[sect. 24] hanc esse receptam & veriorem sententiam, meritò affirmant regulariter) quando mulier ætate maior nubendo, nullam dotem constituit (vt dixi) nam si mulier ætate minor esset, quæ nupsit, id indubitanter procederet, vt non censeretur bona sua dare in dotem, in totum, nec in partem; quod post alios Authores ita resoluit, & latè explicat Iacob. Menoch lib. 3. dicta præsumpt. 6. ex num. 1. vsque ad num. 32. vbi vide Cardin. Mantic. de tacit. & ambig. conuent. lib. 12. tit. 13. num. 26. dicens, quod si mulier sit num. 25. annis, & bona immobilia possideat, non intelligitur tacitè ea dedisse in dotem, cum ea non possit ex causa etiam dotis, sine Iudicis decreto alienare, l. lex quæ tutores. c. de administrat. tutor. & ita probant plures Authores ibi relati. Item loquuntur, quando nullam dotem mulier[sect. 25] marito constituit: nam si in aliquibus bonis dotem specialiter marito constituisset; cætera videretur dedisse eidem, tanquam paraphernalia, non tanquam dotalia; nec esse dubium; sic sane, quod dotis designatio facta in certis bonis arguit cætera bona non dari in dotem; post alios Authores scripserunt Petr. Surd. in cons. 94. num. 7. lib. 1. Iacob. Menoch. dicta præsumpt. 6. num. 72. lib. 3. Cardinal. Mantic. de tacitis & ambiguis conuent. lib. 12. dicto tit. 13. num. 25. fol. 699. Denique loquuntur in muliere, quæ primo nupsit[sect. 26] (vt dixi) nam si simpliciter nuberet secunda vice; censeretur equidem eandem constituere dotem, quam primo constituerat marito: & si plures habuisset viros vltima attendi dos deberet. Sicuti ex aliis pluribus Authoribus probauit Ioseph. Ludouic. dict. decis. 99. num. 16. & 17. ob quæ aliàs (inquit num. 8.) terminasse quæstionem in contigentia facti in quodam Medico, qui diuersa habuerat salaria à quadam Communitate; fuit demum reconductus idem Medicus ab eadem Communitate cum salariis solitis, & firmat, quod ipse dixit, intelligi constitutum salarium, iuxta id, quod vltimo loco habuit. Quod ibi commendat: & resolutionem prædictam, quod dos data primo viro, præsumitur constituta secundo, etiamsi sit omnium bonorum; cum aliis Authoribus tradidit quoque Mantica, lib. 12. de tacit. & ambig. conuent. tit. 14. num. 7. fol. 700. & la tius explicat Iacob. Menoch. (quem ipse non citat) lib. 3. dicta præsumpt. 6. ex n. 25. cum. seq. Secundò deinde & principaliter pro eadem parte,[sect. 27] quod mulier non censetur, quando nubit, dare bona sua in dotem in totum, vel in partem; faciunt vrgenter decem illa fundamenta, quæ ponderauit Bartolus in solemni illa disputatione, incip. Mulier habens magnum patrimonium, quæ est quæst. 7. quæ ad sex præcipuas rationes reduxit Iacob. Menoch. præcitata præsumpt. 6. ex num. 54. vsque ad numerum 61. quæ tamen eò principaliter tendunt, siue reducuntur ad id, quod matrimonium potest esse sine dote, etiamsi mulier habeat bona, l. finali, Cod. de repudiis, l. ex his, C. de donat. inter vir. & vxor. & sic quod dos non est de essentia matrimonij, non è contra, l. cum multæ, C. de donat. ante nupt. l. 3. ff. de iure dotium, & quod dos est quid facti, ideò non præsumitur, l. in bello, §. factæ, ff. de capt. & postlimit. reuersis, & dos est titulus, qui regulariter non præsumitur, §. aliæ, Institut. de act. & tantum ea dicuntur dotalia, quæ in dotem dantur: l. si ego, §. dotis, ff. de iure dotium. Item dos non semper vniformiter datur, sed aliquando maior, aliquando minor, aliquando in pecunia, aliquando in specie, & non præsumitur id, quod est variabile; & his argumentis vtitur Baldus, in consil. 202. Mulierem maritus, in principio, volum. 4. Corneus, in cons. 282. column. 4. volumin. 1. dicens, quod allegans dotem, tenetur eam probare. Et in effectu ad rationes prædictas reducit omnia fundamenta huius partis Petr. Surd. d. cons. 94. n. 1. & 2. lib. 1. Ioseph. Ludouic. d. decis. 99. num. 99. & tribus seqq. Idque ma[sect. 28]ximè procedere, si quis duxerit vxorem pulchram, cuius amore captus erat, vt scilicet dos non præsumatur constituta, ex Angelo, Affict. Federic. & Natta obseruauit Mantic. de tacit. & ambig. conuent. lib. 12. titul. 13. numero 27. Menoch. lib. 3. dict. præsumpt. 6. num. 67. Ex his quidem apparet, decipi manifestè eos, qui[sect. 29] opinati sunt, præsumi mulierem dedisse bona sua in dotem, cùm nubit, in qua opinione visi sunt esse, sibi parum constantes Bart. Bald. & Abb. quos referunt, & meritò improbant Iacob. Ludouic. dicta decis 99. num. 3. iuncto n. 26. Ioseph. Menoch. lib. 3. præsumpt. 6. n. 61. qui eius partes argumenta, & rationes[sect. 30] adducit ex n. 61. vsque ad num. 65. & ipsis respondet, retenta sententia communi. Adducit etiam Ioseph. Ludouic. vbi suprà, n. 4. 5. &6. latiùs Cardin. Mantic. de tacit. & ambig. conuent. lib. 12. tit. 13. ex num. 1. vsque ad n. 8. vbi pro ipsa parte quinque fundamenta expendit, & eis respondet ex n. 9. vsque ad n. 20. ad textum autem, qui pro eadem parte expendi posset, in l. quod autem, ff. de iure dotium, vt nullo modo vrgeat contra[sect. 31] communem resolutionem, de qua suprà, n. 23. ex proposito præbet responsum, & singulariter eum explicat Barbos. 3. part. d.l. 1. ff. soluto matrim. ex. n. 64. in fine, vsq. ad n. 69. Rursus & tertiò pro eadem parte facit, vsque adeò[sect. 32] procedere communem sententiam, relatam suprà, n. 23. & seq. vt locum etiam habeat, quando maritus ea possedisset, & administrasset cum scientia, & patientia vxoris; nam adhuc non censeretur dedisse bona sua in dotem: neque etiam videretur promissa dos congrua: quod post Bartol. Castrens. Roman. Bald. Nouellum, Campeg. Calcan. Alexand. Gozadin. Socin. iun. Rolandum, Phanucium, & alis scripsit Iacob. Menoch. lib. 3. dict. præsumpt. 6. n. 73. & rationes adducit n. 74. & 75. Idem quoque post alios firmarunt Barbosa, 3. parte dictæ l. primæ, n. 68. in fine. Cardinal. Francisc. Mantic. lib. 12. dicto tit. 13. num. 23. & 24. Petrus Surdus, dicto consil. 94. in principio, numero 4. qui subdit, quod ex quo Maritus cœpit possidere post matrimonium contractum, præsumitut non pro se, verum pro vxore familiaritatis iure possedisse, l. si mulier vsus domus, ff. quib. mod. vsusfr. amittat. iuncta l. qui iure familiaritatis, ff. de acquir. possession & quod maritus nullo tempore præscribit, quia possidet pro alio, non, pro se, vt latiùs ibi ex aliis Authoribus obseruat. Quartò prætereà facit, quod decisio eadem, vt[sect. 33] mulier non censeatur, quando nubit, dare bona sua in dotem in totum, vel in partem; procedit etiam, si maritus esset dignus tanta dote, inspectis facultatibus, atque eius conditione: quia nihilominus ei non videtur mulier omnia bona sua in dotem constituisse; quod post Bart. in dicta quæst. 7. voluit Alexander, in consil. 144. num. 3. versic. nec ob id quod notat, lib. 7. Baldus Nouellus, in tractatu de dote, 6. parte principali, in 14. speciali, columna finali, versic. Tertius casus principalis. vbi fortius dicit, constitutionem dotium non præsumi ex diuturna præstatione, iuncta etiam dotis congruitate, & eum sequitur Rolandus, in tractatu de lucro dotis, quæst. 74. num. 9. refert Petrus Surdus, dicto cons. 94. num. 5. lib. 1. Quintò & vltimò facit, nam etsi matrimonia non[sect. 34] soleant sine dote contrahi, & ex hoc præsumendum esset, mulierem esse dotatam, tamen ista præsumptio est vaga, & generalis, quinimò incerta, nec ex ea infertur, quod omnia bona præsumantur in dotem data. Sic sane in eodem, quo versamur, casu, argumentatur Petrus Surdus, dicto consil. 94. num. 6. qui ea retione idipsum confirmat: nam vbi mulier promittit viro simpliciter dotem, non censetur omnia bona in dotem promittere, sed eam, quæ boni viri arbitrio congrua diiudicaretur, vt inquit Baldus, in l. finali, num. 8. cod. de sentent. quæ sine certa quantitate proferuntur. Si igitur omnia bona non censentur in dotem data, quando dos simpliciter, expressa, voluntate, promissa; multominus iudicabimus, omnia esse data, quando de dote nihil dictum fuit. Idque confirmatur ex his, quæ Petrus Barbos. dicta tertia parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, ex num. 35. vsque ad numerum 41. scribit. Nihilominus tamen his non obstantibus, iuridicè in casu proposito Hispalensis Regius Senatus definiuit contrarium, quod scilicet dicta D. Anna de Guzman censeretur omnia bona sua in dotem dedisse marito, sicque dotalia, & non paraphernalia, aut extra dotem deberent diiudicari, idque ad effectum, vt dotalium bonarum priuilegiis ea perfruerentur. Ad quod ita definiendum, sequentibus adducebatur, atque adduci potuit fundamentis Senatus. Et primis, nam etsi verum sit, quod in dubio mu[sect. 35]lier non videatur omnia bona in ditem dedisse, quando nubit simpliciter, nulla dote expressa; tamen vbi extant voluntatis coniecturæ, aliud est dicendum: dotem enim fuisse constitutam, probari potest per indicia, : & coniecturas, quibus coniici possit, mulierem voluisse dare bona sua marito dotis nomine: nam tunc dicendum est, ita dare voluisse: & coniecturas sufficere responderunt Bald. in consilio 185. Punctus, lib. 5. & in l. cum citra, in principio, C. de iure dotium, Aretin. in §. fuerat, num. 29. vers. ex aliis, Instit. de actionibus, Abbas, in cons. 46. nu. 3. lib. 1. Campegius, in tractatu de dote, quæst. 56. quem refert Natta, in cons. 581. num. 12. vbi dicit, posse coniectum deduci ex variis circumstantiis: Calcaneus, in consil. 11. column. 3. & in consil. 21. num. 6. Phanucius, in tractatu de lucro dotis, gloss. 10. n. 42. ita quoque, quod dos, quamuis regulariter tacitè constituta non intelligatur, illa tamen ex coniecturis probari possit; adnotarunt, & coniecturas commemorarunt Iosephus Ludouices, dicta decisione 99. ex num. 14. cum sed. Iacob. Menoch. lib. 3. dicta præsumptione 6. ex num. 78. cum sed. vsque in finem præsumptione, & præsumpt 8. ex num. 23. cum seq. Cardinalis Franciscus Manica, de tacitis, & ambiguis, conuent. lib. 12. titulo 10. ex num. 23. vbi quod dos non solum verbis perspicuis & expressis intelligitur constituta, sed etiam ambiguis, quæ egent interpretatione, & sic ex coniecturis, & præsumptionibus: melius eod. lib. 12. titulo 14. fol. 700. vbi enumerat casus, in quibus dos tacitè constituta intelligitur. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 2. littera D. conclus. 722. per totam, fol. 934. nec dissentit Barbosa, dicta tertia parte, l. primæ, numero 68. in fine, & 69. & expressim obseruat, superiores tamen non citat, Petr. Surd. in cons. 94. num. 18. lib. 1. qui inquit, in specie plures extare Doctores, qui scribunt, quod ex coniecturis & indiciis probatur, mulierem dedisse omnia bona sua in dotem; & numeris sed. eos recenset, discutendo singulas coniecturas, quarum Primam deducit à consuetis, à quibus licèt arguere, quia factum præsumitur id, quod fieri consueuit, l. certi condictio, §. si nummos, ff. si certum petat, l. quod si nolit, §. qui assidua, ff. de Ædilitio edicto. Matrimonia autem non solent contrahi sine dote, prout generalis est consuetudo, ideò dos præsumi debet constituta, & mulieres maritatas nòn esse sine dote. Et quamuis sola hæc præsumptio, vti nimis generalis non sufficiat, aliis tamen iunctis plurimùm operatur: nam si extat consuetudo, quod mulieres dent in dotem omnia bona sua, tali casu nubendo videbitur vxor dotem constituere in omnibus bonis suis: prout hæc omnia latius comprobat Petrus Surdus, dicto num. 18. & tribus sed. qui concludit, confirmari hanc coniecturam, quia cum non possint onera matrimonij supportari sine maxima impensa, si quis vxorem duceret sine dote, videretue iactare suum, quod non præsumitur, l. cum de indebito, ff. de probat. & id ipsum repeit in eodem consil. 94. num. 55. vbi in hunc modum scribit; Postremò est aduertendum, quod, et si singulæ coniecturæ suprà citatæ, non probarent necessariò, bona hæc fuisse dotis nomine data D. Hieronym. tamen omnes simul iunctæ, rem adeò claram præoculis constituunt, vt meo iudicio nefas sit negare quin omnia sint dotalia: Plura enim indicia iunguntur ad probandum, quod dos consistat in omnibus bonis, &c. Et ibidem inferiùs ibi, Et quando plures copulentur coniecturæ, admittunt omnes, dotem probari constitutam in omnibus bonis, & c. Iterum etiam num. 58. ipse Surdus, in vers. non etiam mouet. sane in casu præsenti plures copulantur coniecturæ, vt statim dicetur; atque ita ex ipsis videri debuit dos in omnibus bonis constituta. Imò & omnia illa simul concurrebant, quæ idem Surdus expendit dicto numero 55. in versic. sane in casu nostro, dum dicit; Sane in casu nostro non possent esse vrgentiores, quia vltro quod solent viri dotes consequi ab vxoribus; probatum fuit, quod erat dignes tanta dote, quod ea longo tempore possedit vti dotalia, & quod ea appellabat dotalia, & vxor dicebat, se omnia bona dedisse in dotem, extabat fama publica, quod omnia bona essent in dotem constituta. Secundò deinde pro eadem parte facit, quo di[sect. 36]ctus maritus à die contracti matrimonij, vsque ad illius dissolutionem, de bonis omnibus dict. D. Annæ de Guzman, vxoris eius, tanquam de propriis disposuit pro suo arbitris, & bonorum immobilium quinque fecit alienationes præcipuas, non modo sciente, & patiente vxore, sed etiam venditiones ratificante, & iurante, ideò censeri debent omnia bona vxoris ipsius in dotem data fuisse, vt voluit Baldus, in cons. 102. prima columna, volumine 4. quem sequitur Iacobinu, in l. mulier bona, ff. de iure dotium, qui subdit, ita tenendum esse. Socinus iunior, in consil. 4. num. 33. volumin. 2. vbi ait, sententiam istam æquam esse, & probabilem. Et licèt communiter damnetur ista opinio, nisi accedente dotis constitutione expressa, vt per Surdum, dicto consil. 99. numero 33. lib. 1. Tamen in nostris terminis, est nedum sustentabilis, sed vera, & rationabilis ob dictum consensum, & iuramentum; cùm domus, & alia immobilia alienabantur, à dicta vxore tanquam de bonis dotalibus adhibitum; & quia instrumenta de eis confecta, supponebant esse dotalia, & tanquam de dotalibus sibi emptores consulebant; quibus, & aliis simul stantibus, redditur velut certum; quod omnia bona fuerit dotis nomine tradita marito. Nec potest dici. ea tantum dotalia videri, quæ alienabantur, non verò cætera; vt contendit Petrus Surdus, vbi suprà, num. 6. in versic. nec obstat quod in duobus instrumentis. Verè namque, differentia non est; nam si vna, vel alia bona, non apparent dotis nomine constituta expressè, sed ex coniecturis id præsumitur: non est ratio, quare diuersum ius valeat constitui inter ea, idque maximè, cum alia concurrant, quæ mox referuntur. Deinde, quod maritus ipse, cùm domos, & immobilia alia vendidisser, fratri cuidam vxoris sæpissimè dixit (prout ex actis processus apparet) pro pretio honorum venditorum, satis cautam esse vxorem suam, & tacita hypotheca omnium bonorum suorum: Ex his enim verbis datur intelligi, dotes constitutas fuisse, vt in nostris terminis latiùs obseruat Surdus, dicto consil. 94. numero 23. & 24. Denique, quia multi testes affirmant, tempore dictæ alienationis bonorum, & ante, & post, maritum dixisse, & enunciasse sæpissimè, dictam vxorem didisse ei omnia bona sua in dotem, & ea[sect. 37] possdere tanquam dotalia: quæ equidem assertio manifesè probat, illum possedisse ex ea causa potius, quam ex alia: sicuti ex aliis Authoribus probauit dilucidè Petrus Surdus, vbi suprà, num. 70. & num. 52. & vltra eum facit Mascardus, de probationibus, tomo 1. conclus. 566. per totam, & conclus. 569. vbi quod dotis constitutio probatur per verba enunciatiua. Prætereà & tertiò facit, quod idemmet maritus[sect. 38] bona omnia vxoris, non modò tanquam dotalia possidebat, (vt nunc dixi) sed etiam eis vtebatur & fruebatur vti dotalibus, vxore ipsa vidente, & sciente, & patiente; ex quo satis elicitur, à principio eum ex causa dotis omnia bona accepisse. Et ita Salicetus, in l. filiæ cuius num. 11. C. familiæ erciscundæ. post Bartolum, in dicta quæst. 7. in solut. num. 1. versic. sed si tu poneres. Angelus, in consil. 335. num. 2. Calcaneus, in consil. 11. column. 4. in versic. adest etiam alia præsumptio. Aretinus, Bertrandus, Rolandus, Phanucius, & alij, cum quibus Petrus Surdus, dicto consil. 94. ex num. 52. vsque ad numerum 55. Ioseph. Ludouic. dicta decis. 99. num. 20. Mascard. de probationibus, tom. 1. conclus. 215. num. 5. Iacob. Menoch. lib. 3. dicta præsumpt. 6. num. 79. vbi quod mulier passa bona à viro administrari, formi quadam patientia, in dotem ea dedisse præsumitur: & quamuis alij quamplures iuris Interpretes contrà statuerint, vt dixi suprà, num. 32. in casu tamen præsenti, tot concurrentibus simul, & rebus ab initio traditis vxori, ita necessario dicendum est, vt infrà, num. 44. ad solutionem tertij argumenti dicetur. Facit etiam & quarto loco confessio vxoris ipsius,[sect. 39] toties repetita, quod omnia sua marito dedisset in dotem, & quod alia multa dare voluisset: quæ quidem confessio cum possessione mariti, vel cum eo, quod sit dignus tanta dote, probat omnia fuisse data in dotem, & vxori præiudicat. Idque maximè, si sæpiùs extra iudicium firmauerit, se bona sua in dotem tradidisse marito. Ita sanè ex Socino seniore & Socino iuniore, & Rolando obseruauit Iosephus Ludouicus, dicta decis. 99. num. 19. Iacobus Menoch. lib. 3. dicta præsumpt. 6. num. 83. Petrus Surdus, dicto consil. 94. ex num. 39. vsque ad numerum 45. vbi inquit, confessionem vxoris probare dotis constitutionem, quia constitui potest dos nudo mulieris consensu, l. exactionem, C. de iure dotium, & consensus nudis verbis, facto, & nutu declaratur, l. labeo, ff. de supell. leg. l. vbi non voce. ff. de regulis iuris. & latè prosequitur ex relatione quamplurimorum Authorum, vt ibi vider potest. Denique & vltimò facit, quod fama publica plu[sect. 40]rimùm conferat ad probandum, quod omnia bona fuerint in dotem data marito: prout scripsit Calcaneus, in consil. 11. column. 3. circa medium. Corneus, in consil. 282. column. 4. versiculo, concurrit etiam fama, volum. 1. latiùs Petrus Surdus, dicto consil. 94. num. 48. 19. 50. &70. Fama autem publica in casu præsenti plenissimè probata fuit in processu, vt ex actis eius apparet: sicque necessariò videri debuit dos in omnibus bonis constituta; idque maximè per plures simul iunctas coniecturas, & præsumptiones, de quibus suprà, vt probarunt relati superiùs num. 35.[sect. 41] & per Surdum, vbi suprà, num. 55. & num. 18. & seq. vbi etiam deducit argumentum ex generali consuetudine, ex qua matrimonia non contrahuntur sine dote, factum autem esse præsumitur id, quod communiter ab omnibus fieri soleat, vt suprà dixi per text. in l. certi condictio, §. si nummos, ff. si cerium petatur, & alia iura. Nec obstant argumenta pro contraria parte addu[sect. 42]cta, non obstat primum, cui concludenter responderi poterit ex his, quæ adnotata, atque scripta reliqui suprà, num. 35. & seq. vsque ad numerum 43. nam licèt mulier simpliciter nubendo, nulla expressa dote, non videatur dare omina bona in dotem; ex indiciis tamen, & coniecturis, quæ simul concurrunt aliter statuitur, vt ibi dixi. In proposito autem casu adsunt quamplurima, constitit namque, dictum maritum omnia bona possedisse vti dotalia, & ipsam ante, & post contractum matrimonium dixisse sæpè, quod constituerat omnia bona sua in dotem, & increbuisse publicam vocem, & famam, quod omnia in dotem dederat. Postremò, quia maritus, inspectis facultatibus, & qualitate natalium (erat enim ex illustri familia progenitus, & Regia Senatoria dignitate præditus) fuisset dignus tanta, & maiori dote; quæ omnia simul iuncta, probant intentionem præfati mariti manifeste, & omnia bona fuisse data in dotem. Secus autem esset, quando nihil probaretur, præter simplex matrimonium, tunc enim locum haberet regula negatiua, & sententia communis relata supr. num. 23. & ita in terminis respondit Petr. Surddicto consil. 94. num. 58. in vers. non etiam mouet, quod mulier. Non obstat secundum, quod matrimonium po[sect. 43]test esse sine dote, & quod dos est quid facti, & est titulus, ideò non præsumitur; non etiam datur semper vniformiter, & non præsumitur id, quod est variabile: quia respondetur, hæc omnia in se vera esse; cæterum (vt nunc dicebam) per plures simul iunctas coniecturas, & præsumptiones, dotis constitutionem necessariò præsumendam in proposito casu, vt suprà probaui num. 41. quamuis non sufficeret sola illa, quod communiter non solent viri vxores ducere indotatas, ideò licèt possit esse, quod eas ducant sine dote, tamen id à iure non præsumitur. Factum enim id præsumitur, quod communiter ab omnibus fieri solet, l. finali, C. de fideiussoribus, & superiùs recensui: facitque Menochius, lib. 3. dicta præsumpt. 6. num. 80. Non obstat terrium argumentum, pro cuius ex[sect. 44]plicatione, repetenda erunt in memoriam ea, quæ suprà, num. 38. obseruaui, & scripsi: nam licèt regulariter, mulier simpliciter nubendo, non censeatut bona sua dedisse in dotem, etiamsi maritus ea possedisset, & administrasset cum scientia & patientia vxoris; tamen alite statuendum est, vbi non sola possessio, & administratio concurrunt, sed plura alia interueniunt, vt quia maritus & vxor dicebat ea esse dotalia, & omnia fuisse in dotem data, & maritus erat dignus tanta dote, & vigebat publica vox & fama, quod omnia essent in dotem tradita. Et ita respondet Petrus Surdus. dicto cons. 94. n. 59. in versiculo, Secundò respondetur. Et num. 60. in vers. Secundò respondeo. Deinde secundò, & vltra Surdum ipsum Respondeo, argumentum procedere, quando simplici, aut difformi patientia mulier passa esset administrare maritum; secus tamen si formi quadam, & æquali patientia possideret, & administraret, vt ex Iacob. Menoch. lib. 3. dicta præsumpt. 6. n. 79. & Ioseph. Ludouic. decis. 99. num. 20. & aliis probaui suprà, dicto num. 38. Denique & tertiò Respondeo, argumentum procedere, quando nullo præcedente facto, sola patientia vxoris interueniret, l. nullo, C. de reivendicatione. In nostro autem casu interuenit traditio, & sic actus positiuus, quo casu accedente patientia, præsumitur dotis constitutio. Vnde si nulla interuenit traditio, sed tantum vxor passa est, virum rebus suis vti tanquam dotalibus, tunc ex longo etiam vsu, non præsumetur datio in dotem: cùm enim agatur de magno præiudicio, id est, de translatione dominij, ex longo etiam tempore non præsumitur titulus allegatus, nisi aliàs probetur, dicta l. nullo. Itaque eleganter explicat, & contrarias opiniones conciliat Barbosa, 3. parte legis primæ, num. 68. in fine, & num. 68. & sic intelligendo, id equidem de iure locum obtineret, etiamsi non præcessisset titulus dotis vltra matrimonium; traditio namque bonorum mulieris, & matrimonium sufficeret, nec alius titulus constitutionis dotis necessarius esset, vt adeo expressim Barbosa scribit, qui tamen non commemorauit Petrum Surdum, dicto consil. 94. num. 58. in fine, & 59. qui in proposito articulo, & respondendo ad argumentum, quod non sufficiat, virum longo tempore possedisse bona; respondet, quod procedit illud quando possessio esset sine causa, & titulo, tunc namque non præsumitur, nec probatur titulus dotis ex sola patientia vxoris, quia vbi contractus habilis non procedit, sola patientia non habetur pro consensu, nec ex sola possessione præsumitur titulus dominij translatiuus; vt latius ibi confirmat. Verè autem in proposito casu interuenit traditio, & sic titulus cum matrimonio simul, & hæc traditio præcedens cum possessione, & patientia, inducit consensum, & facit titulum præsumi, quia possidere quis præsumitur ex causa dotis, & matrimonij, quod non negaret Petrus Surdus, etsi non præcessisset titulus dotis; in eo tamen, quia præcessit, facit fundamentum, idem concessurus, concurrentibus omnibus suprà relatis, etsi non præcederet: quod ex longa serie, & resolutionibus ipsius, eo consilio traditis, negari nullo pacto valet. Non obstat quartum argumentum, quia responde[sect. 45]tur, veriorem quidem, & magis communiter receptam sententiam esse, mulierem præsumi omnia bona dedisse in dotem, quando vir erat dignus tanta dote, & mulier eo indigebat pro conseruatione bonorum; & maximè si aliàs iacturam & detrimentum pati possent, aut si essent bona litigiosa, & maritus vir potens, & in foro versatus, qualis præsens erat, & propter Senatoriam suam dignitatem magni habendus, sic sane post alios Authores quamplurimos asseuerarunt Iosephus Ludouicus, dicta decision 99. numero 25. Mascardus, de probat. tomo. 1. conclusione 215. numero secundo, Iacobus Menochius, libro 3. dicta præsumpt. 6. num. 81. defendit, constanter Cardinalis Francisc. Mantica, de tacitis, & ambig. conuent. lib. 12. tit. 10. ex n. 27. vsque ad num. 32. & nullo eorum relato Petrus Surdus, dicto cons. 94. n. 29. & seq. & n. 59. lib. 1. qui adiicit dicto n. 29. & seq. quod semper verisimile est, quod dos data fuerit competenter, & congruè secundum personarum conditionem, & facultates: ideo, si vir sit omnibus bonis dignus, præsumendum erit, omnia bona fuisse titulo dotis data. Et id maxime, quando aliæ coniunguntur cum ea, quòd maritus sit tanta dote dignus, coniecturæ. Nam dos potest in genere promitti, nulla expressa certa quantitate, nec promissio vitiatur propter incertitudinem, quia eo casu censetur constituta pro dignitate natalium viri, & pro modo facultatem, vt dicitur in l. cum post, §. gener, ff. de iure dotium: & latiùs explicat Barbosa, tertia parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, ex numero trigesimo quinto, cum multis seqq. ex fol. 287. Cardinalis Thuscus, practicarum conclus. iuris, tom. 2. littera D. conclus. 727. fol. 940. cum ergo nulla dos promittitur ex dignitate, & conditione viri, aliisque coniecturis, censentur omnia bona in dotem data. Si autem incerta, & sic dos in genere promissa est, quantitas illius declaratur arbitrio Iudicis: sed si Iudex videat, quòd mariti qualitas, & conditio talis sit, cui omnia bona mulieris in dotem dentur, arbitrari debebit, quod omnia censeantur in dotem data; provt Petrus Surdus vbi suprà resoluit: nec ex aliis coniecturis simul iunctis cum dignitate viri id negat, quamuis dos in genere promissa non fuerit, tametsi illo in casu, adiuuetur ex eo, quod fuisset dos in genere, licèt non specificè promissa, quia sic contigerat, non quia præcisè necessarium esset. Non obstat quintum & vltimum argumentum, cui ex antea dictis apparet vera solutio, & responsio, nam licèt verum sit, quod omnia bona non censeantur in dotem data, quando dos simpliciter fuit, expressa voluntate, promissa; & ita multo minus iudicabimus. omnia esse data, quando de dote nihil expressè dictum fuit; ex dignitate tamen, & qualitate mariti, atque ex aliis etiam coniecturis, contrarium quidem præsumendum erit, vt nunc dicebam, siue promissio dotis facta fuerit in genere, siue non. Et hactenus de primo articulo principali, primæq́ue Senatus Hispalensis definitione, ex qua (vt vides) regulariter mulier non censetur, quando nubit, dare bona sua in dotem in totum, vel in partem. Cæterum, quod dare voluerit omnia bona in dotem, probatur, atque præsumitur ex pluribus simul iunctis coniecturis, vt declaratum remaner. Effectus autem eius differentiæ, ac inuestigationis maximi sunt, vt statim constabit, ac inter alios, quia priuilegia doti concessa, non sunt paraphernalibus tributa. Idcirco pro absoluta & dilucida secundi articuli,{ Ex Regij Hispalensis Senatus egregia & notanda definitione. } siue decisionis secundæ Senatus explanatione, vtrùm inquam tacita hypotheca à lege inducta, & pro bonis paraphernalibus competens, cum prælatione detur, necne, sicut datur pro bonis dotalibus, vel saltem vt posterioribus expressis etiam hypothecis præferatur, & in ea sit locus regulæ vulgatæ. Qui prior est[sect. 46] tempore, potior est iure? Obseruandum, atque constituendum erit primo loco, mulierem aliquando habere bona triplicis generis, hoc est, dotalia, paraphernalia, & extra dotem: ita tradunt Glossa, & Doctores, in l. vltima, C. de pact, conuent. & multi iuris Interpretes, qui commemorantur inferiùs, num. 33. Menochius, in consil. 56. num. 2. lib. 1. & præsumptione 8. numero 1. libro 3. Dotalia sunt, quæ nomine, & cau[sect. 47]sa dotis data fuerunt ipsi viro, qui constante matrimonio, non modò eorum administrationem, sed & dominium obtinet: l. doce ancillam, C. de rei vendicat. & l. in rebus, C. de iure dotium. Paraphernalia sunt,[sect. 48] quæ mulier vltra dotem in domum viri infert: & horum dominium verè remanet apud ipsam mulierem, administratio verò est apud maritum: l. si ego, §. dotis, ff. de iure dotium, & l. vltima. C. de pactis conuent. & egregiè vnde dicta sint paraphernalia, explicat Alciatus, in lib. 4. parerg. iur. cap. 13. & in libro primo prætermissorum, in verbo, Antidora. Iacob. Cuiacius, recitation. solemn. ad l. finalem, C. de pactis conuentis 4. columna, versic. hic titulus est etiam, fol. mihi 357. Bona vero extra dotem dicuntur illa, quæ mulier[sect. 49] apud se omnino retinet, nec dominium, nec administrationem Viro concedit; vt declarant Glossa, & Doctores, referendi infrà. Iacobus Menochius, in locis suprà relatis, vbi num. 6. in dicto consilio 56. & lib. 3. dicta præsumpt. 8. num. 5. inter dotalia, &[sect. 50] paraphernalia, quatuor retulit differentias. Prima quia (vt dixi) dotalium dominium transit in maritum, paraphernalium non transit. Secunda, priuilegia doti concessa, non sunt paraphernalibus tributa. Tertia, fructus dotalium maritus indistinctè lucratur, paraphernalium aliquando, non semper. Quarta, dotalia regulariter repeti non possunt constante matrimonio, paraphernalia verò possunt, solum enim dicitur maritus habere tacitum mandatum administrationis à muliere, ex textu, in d.l. vltima. C. de pactis conuent. quod sane mandatum ad libitum potest reuocare. Dif[sect. 51]ferunt etiam inter se paraphernalia, & extra dotem. Nam (vt diximus) paraphernalium custodiam habet maritus, extra dotem verò non habet. Quod obseruat Menochius, dictæ præsumptione 8. libro tertio, numero 6. & subdit numero 7. & repetit præsumptione 9. num. 2. & 3. Aretinum, in cons. 159. n. §. sensisse: nullam hodie esse differentiam, inter paraphernalia, & ex[sect. 52]tra dotem, & Aretinum secutum esse nouissimè Antoninum Thesaurum decisione Pedemontana 187. n. 2. sed ab Aretino dissentire Socinum seniorem, in consil. 82. num. 19. libro. 4. & cum Socino sentire alios. Menochius tamen ipse crediderit dicta præsumpt. 9. n. 3. quoad disputationem fructuum; nullam esse differentiam inter bona paraphernalia, & extra do em; & latiùs explicat per totam illam præsumptionem. Ego vero crediderim, hodie post leges Regias huius Regni, nec quoad cætera differentiam aliquam esse, cum omnium, & quorumcunque bonorum administrationem habeat maritus, & fructus percipiat, vt statim dicetur, & dilucidè magis constabit, si prælegantur quamplurimi Interpretes, qui materiam hanc plenissimè declara[sect. 53]runt, & ad praxim reduxerunt, ac maxime huius Regni Authores nonnulli. Hos ego recensui, & commendaui in commentariis de vsufructu, cap. 4. n. 17. vbi commemoraui Menochium, duobus in locis, vbi latissimè: nunc addo Menochium eundem, in con{ Vide de hac materia supra, c. 26. in addit. }silio 554. ex num. 26. libro. 4. addo etiam Ioann. Sichardum, in l. vbi adhuc, numero 8. & 9. & num. 31. C. de iure dotium. Antonium Thesaurum, decisioe Pedemontana 187. Petrum Surdum, in consilio 290. lib. 2. vbi latè, an & quando fructus eorum bonorum superlucretur maritus? Iacob Cuiacium, reciatio. solemn. ad. d.l. finalem, C. de pact. conuent. ex versio. hic titulus est etiam. vbi obseruat in hac materia distinctionem l. de his, ff. de donat, inter. & generalem proponit doctrinam; retuli etiam eodem. n. 17. dicti cap. 2. Anton. Gomez. Didac. Couarru. Thomadoccium, Laram, Quesadam, Parladorium, D. Spino, Caualcanum, Sfortiam Oddum, Ioan. Vincent. Hondedeum, & Azeuedum, & Barbosam, Pluribus in locis, quos commendaui. Rursus & principaliter obseruandum, atque con[sect. 54]stituendum erit, differentias illas inter bona dotalia, paraphernalia, & extra dotem, ab Interpretibus nostris constitutas; maxime ex parte sublatas videri, attentis nouis decisionibus legum huius Regni. Sic sane, quamuis[sect. 55] vxor posset iure ciuili sine marito contrahere su{ Vide in addit. d. cap. 26. }per bonis paraphernalibus. Et posset ea bona para[sect. 56]phernalia, etiam constante matrimonio, repetere, siue vendicare à marito, vel à quolibet alio tertio possessore, quantumcunque maritus diues sit, & non vergat ad inopiam, vt de Primo latiùs per Barbosam, prima parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, num. 28. in fine, & n. 29. & de Secundo per Baldum, in l. vbi adhuc, n. 27. vbi Ioann. Sichardus, n. 8. & 9. C. de iure dotium, & per Menochium, in cons. 56. n. 9. lib. 1. & præsumpt. 8. n. 5. lib. 3. Barbosam, vbi supra n. 30. parapher[sect. 57]nalium etiam bonorum fructus, aut extra dotem, si adhuc extant, mulieri, vel eius hæredibus, ex eodem iure ciuili sint restituendi, nec maritus eos lucretur, & consumptos in vita mulieris, siue industriales, siue ciuiles sint, teneretur restituere; provt de iure communi latiùs, deducunt, atque explicant Barbosa, vbi suprà: Menochius latè & distinctè, lib. 3. præsumpt. 9. n. 6. cum seq. vsque ad n. 19. vbi ipsum statuit in casu dubio, vt quia non apparet, quod mulier consenserit, vel[sect. 58] contradixerit perceptioni, & consumptioni fructuum, & inquit, non præsumi, mulierem consensisse, & propterea maritum teneri restituere omnes fructus, tam industriales, quàm naturales. Quamuis inquam ita esset de iure ciuili, & in terminis iuris communis: tamen post leges Regias minimè potuerunt ea obtinere, nec[sect. 59] procedere: ex decisione namque legum ipsarum huius Regni, mulier non potest contrahere sine licentia mariti, non solum in bonis dotalibus, sed etiam neque paraphernalibus, vel aliis bonis, quocunque modo ad vxorem pertinentibus, Sic nec ea repetere constante[sect. 60] matrimonio, nisi in casibus, in quibus dotalia bona repeti possunt, vt propter inopiam mariti, & similes, Ita similiter, necque bonorum paraphernalium admi[sect. 61]nistratio mulieri committitur, neque competit, sed tantùm marito. Et idem dicendum est de bonis quibuslibet, extra dotem etiam. Sic quoque, secundum leges Castellæ, fructus talium bonorum parapherna[sect. 62]lium, vel aliorum quorumcunque bonorum, in vita vxoris per maritum perceptos, non tenetur maritus idem mortua vxore restituere, sed indistinctè fructus percepti ex bonis paraphernalibus vxoris, vel aliis quibuscunque bonis communicantur inter coniuges, tanquam lucra quæsita constante matrimonio, nec in effectu quoad prædicta fit differentia dotalium, paraphernalium, & extra dotem bonorum. Sicuti hæc omnia adnotauit expressim Azeuedus, in l. 2. tit. 3. num. 62. 63. & 64. & in l. 3. & 4. tit. 9. n. 22. per totum, lib. 5. nouæ collect. Regiæ, Ioan. Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 1. num. 53. & cum aliis Authoribus Petrus Barbosa, 1. parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, num. 31. in fine, & num. 32. folio 199. Sic denique, quemadmodum maritus circa dotalia vtitur priuilegio l. maritum, 13. cum lege seq. ff. soluto matrimonio. quam eleganter, & eruditè admodum exornauit, atque explicauit Barbosa; vti debebit circa paraphernalia, vel extra dotem. Quod attentis legibus huius Regni credo verissimum, ne inops fieri periclitetur, quam mulier quondam Dominum vocauit: militat enim ea ratio æqualiter circa omnia bona;sicque ob eam, etiam in terminis iuris communis ita adnotauit Iacobus Cuiacius, recitation. solemn. in. libros Codicis, ad titul C. de pactis conuent. column. 5. in versiculo Harmenopul. fol. 359. His ita constitutis, atque obseruatis, quæ pro decisionis Senatus corroboratione, atque comprobatione prætermitti non potuerunt, obseruandum, atque constituendum erit secundo loco, quod si marito tradun[sect. 63]tur bona paraphernalia, tacitè bona mariti pro illis videntur hypothecata, vt est expressum in l. finali, C. de pactis conuent. & in l. vbi adhuc, C. de iure dotium, & ibi notauit Glossa, verbo, suppositas, & l. 27. tit. 11. partita 4. notarunt etiam Gregorius Lopez, in l. 23. tit. 11. partita 5. Didacus Couarr. variarum lib 1. c. 7. n. 1. in principio. Anton. Gomezius, in l. 51. Tauri, n. 40. & 41. Ioannes Sichardus, in dicta l. vbi adhuc, n. 31. C. de iure dotium, Iacob. Cuiacius, ad dictum titulum, C. de pactis conuentis, in finalibus verbis, ibi: Nec illud omittendum est, ex eadem l. vltima, nomine paraphernalium rerum mulieri datam hypothecam, nisi ipsa specialiter sibi aliâ cauerit hypothecâ. Petr. Barbosa, indicta l. 1. ff. solut. matrimon. 3. parte, n. 31. fol. 284. Azeuedus, in l. 3. & 4. tit. 9. num. 23. lib. 5. Blasius Flores Diaz de Mena, variar. resolut. lib. 1. q. 6. art. 3. ex n. 3. Cæterum, quod hæc tacita hypotheca inducta pro susceptione, & restitutione bonorum paraphernalium, non habeat ius nec priuilegium prælationis;[sect. 64] docuit Accursius, in l. si ego, 10. verbo, sed condici, ff. de iure dotium, quam sequunti fuere Alex. Cremensis, Iason, Campegius, Decius, Salicetus, & Antonius Afano, cum quibus sic resoluit Didac Couarr. variar. lib. 1. dicto cap. 7. num. 1. Ioan. Gutierrez, àe iuramento confirmario, 1. parte, cap. 46. num. 2. Azeuedus, vbi supra dicto num. 23. Barbosa, dicto num. 31. Blasius Flores Diaz de Mena, dicto artic. 3. ex num. 3. 4. & 5. vbi inquit, quod creditores habentes tacitam hypethecam specialem in aliqua re, vel generalem in omnibus bonis à iure inductam; sunt sequentes. Fiscus in bonis sui debitoris, aut delinquentis post sententiam: Vxor pro dote, & arrhis, & bonis paraphernalibus, non pro bonis lucratis constante matrimonio: Respublica contra suum Syndicum: Ecclesia contra Prælatum, aut OEconomum: Pupillus, & minor, & furiosus in bonis tutoris, &c. Et subdit statim n. 9. quod creditores habentes priuilegium in hypothecis sunt sequentes: Fiscus in contractu oneroso; Mulier pro dote, non pro arrhis, nec pro bonis paraphernalibus. Ecce vbi expressim is Author conuenit superioribus, & priuilegium denegat prælationis pro bonis paraphernalibus. Verum enim verò, si legum huius Regni (de quibus suprà mentionem fecimus) intentionem, & decisiones inspicimus, non temerè quidem tentari posset (quod nullus Scribentium omnium hucusque attigit, nec tentauit) bonis etiam paraphernalibus priuilegium prælationis concessum, sicut dotalibus, & sic racitam hypothecam cum prælatione. Nam si verum est, quod hodie post leges Regias huius Regni, sublatæ sunt omnes illæ differentiæ, relatæ suprà, quæ inter bona dotalia, & paraphernalia vigebant de iure communi, & quod idem iuris statuitur in paraphernalibus hodie quoad commodum mariti, in fructibus scilicet, in administratione, in obligatione, & reliquis, quod in dotalibus, & eadem esse censentur quoad effectum: dicendum etiam videtur, quod ad commodum vxoris, propter æqualitatem seruandam, eandem vigere rationem auferendæ differentiæ prælationis hypothecæ, & sic tacitam eam hypothecam competere debere cum priuilegio prælationis. Rursus, non modò id tentari posse ex ratione prædicta, & differentiis, ex legibus huius Regni sublatis, sed etiam ex verbis, & decisione l. Regiæ 17. titul. 11. partita 4. quæ in æquiparatione, quam bis facit dotalium, & paraphernalium bonorum, videtur concedere non modò tacitam hypothecam, sed etiam cum priuilegio prælationis eam inducere. Et dum inquit Gregorius Lopez, verbo, ansi son obligados: Intellige istam legem in bonis, quorum administrationem tacitè, vel expressè bonis, quorum administrationem tacitè, vel expressè vxor concessit marito; nam si nullam administrationem vir habuit, sed vxor ea administrauit, tunc bona mariti non sunt tacite hypothecata, seu pro eis obligata, vt patet hic in ista lege. Iam quidem ex superiùs dictis apparet sublatam omnino rationem eam administrationis, quæ Gregorium adduxit, vtpote cùm marito semper concessam videri. & competere, ex legum ipsarum dispositione, administrationem eorum quoque, & quorumcunque bonorum, obseruatum fuerit suprà Cum ergo dicta l. partita 17. in prima sui parte dixisset, atque explicasset, paraphernalia bona quæ dicantur: Deiinde statuisset, quod si paraphernalia dat vxor marito, vt durante matrimonio ipse habeat eorum dominium, quòd habebit; aliàs si dubitatur, non habebit, sed ipsa retinebit dominium, inquit statim in hunc modum; E todas estas cosas, que son dichas parapherna, han tal priuilegio, como la dote, ca bien assi como todos los bienes del marido son obligados a la muger, si el marido enagena, o malmete la dote, assi son obligados por la parapherna a quien quier que passen. Emaguer que tal obligacion como esta non seq. fecha por palabra, entiendese, que se haze tan solamente por el fecho. Hactenus lex ipsa 17. vbi ponderandum est verbum illud, han tal priuilegio como la dote. Sed dotem habere priuilegium prælationis plusquam certum est. Ponderanda etiam sunt verba illa, Ca bien assi como todos los bienes del marido son obligados a la muger, assi son obligados por la parapherna. Ecce omnimodam æquiparationem obligationis, respectu dotalium, & paraphernalium, & dictio illa, ca bien assi, & verbum illiud, assi son, denotant apertè, ex constitutione eius legis, nullam esse differentiam inter ea bona. Et hæ quidem (quæ nouè adnotantur, at que in medium proferuntur, sed non affirmantur, & sic maturius deliberanda relinquuntur) non otiosè, aut extra propositum, sed ideò ponderata fuere, quod in casu præfato per appellationem ab inferiori ad Senatum allato, ex vi tacitæ hypothecæ, priuilegium prælationis pro bonis paraphernalibus marito traditis, & ab eo postmodum alienatis, ad bona mariti ipsis, & contra hæredes dicti Ferdinandi Tello vxor ipsa prætendebat. Vere tamen de priuilegio prælationis pro bonis paraphernalibus, ideo inquiri necesse non erat; quòd etsi creditores intenderent, bona esse paraphernalia, & non dotalia, quia dos nulla fuerat expressim constituta; dotalia tamen esse, & tacitè dotem constitutam videri, ex antea dictis eliciebatur apertè. Deinde, nam etsi paraphernalia essent, & sine priuilegio prælationis, ex sententia communi; hactenus vxor præferri, ex sententia ante annum 1599. matrimonium contraxisset, & bona sua tradidisset marito; obligationes autem, siue cessiones duæ factæ à marito, multo pòst, & anno 1606. contractæ fuere, & tempore executionis iudicati in compensationem obiiciebantur, sicque prælatio competebat omnino, quamuis eam non haberent paraphernalia. Nam quemadmodum tacita hypotheca pro dote vxori competens, & sic priuilegiata, præfertur expressæ posteriori, vt latius ego deduxi, atque probaui quotidianarum harum controuersiarum iuris, libro 3. capite 4. ex numero 7. ita[sect. 66] etiam tacita hypotheca non priuilegiata, siue prælationem non obtinens, præfertur expressæ posteriori, & in ea seruatur regula, cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. quod qui prior est tempore, potior est iure; sicuti post Alexandrum, Boerium, & Fanum, specificè adnotauit Couarru. vaiarum libro primo, dicto cap. 7. num. 1. in versiculo, Quarta conclusio. Nam cum antea dixisset, hypothecam tacitam pro dote vxori competentem, præferri expressæ posteriori, & citasset Baldum, Angelum, Salicetum, & Dinum, sic dicentes, subdit statim in hanc modum: Vbi hoc ipsum existimat procedere in priuatis nullum habentibus priuilegium prælationis rations hypothecæ eis à iure concessæ: ex lege 1. C. remalienam gerentibus. Et asserit, id ipsum probari in l. 53. titul. 13. partita 5. per argumentum à contrario sensu: sequitur Blasius, Flores Diaz de Mena, variarum libro 1. dicta quæst. 6. §. 3. num. 33. in illis verbis: Decima conclusio in creditoribus hypothecariis, etiam priuilegium non habentibus, qui prior est tempre, etiam in tacita hypotheca, præfertur posteriori, etiam habenti expressam, vt cum aliis vult Couarru. & c. Et ita Senatus noster pro certo habuit, nam licèt de prælationis priuilegio in hypotheca tacita, bonis paraphernalibus competenti, dubitasset, de prælatione tamen à die tacitæ hypothecæ inductæ, & ordine dicti cap. qui prior. certus semper extitit. sic sane, omnes illi creditores, qui tacitam habent hypothecam à iure inductam, quos eodem §. 3. ex n. 3. vsque ad n. 9. Blasius Flores commemorauit; à die incœptæ administrationis, & à prioritatis tempore præferuntur, ac in eis seruatur regula ipsa dicti cap. qui prior. sicuti dicto §. 3. n. 9. in. principio. annotauit Blasius ipse: Ego quoque quotidianar. har controu. iuris, lib. 3. cap. 4. n. 7. cum etiam dixissem, tacitam hypothecam anteriorem, pro dote competentem, præferri etiam expressæ hypothecæ posteriori; adieci id contingere ex regula dicti cap. qui prior. & quod sibi vendicat illa regula locum in tacitis, sicut in expressis hypothecis, secundum Fulgosium, in consilio 132. num. 1. & Barbosam, 6. parte l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 17. versic. & facit. fol. 500. Nec contradicit ipse Barbosa, in eadem l. prima, 3. parte, num. 32. fol. 285. dum quærit, à quo tempore incipiat hæc tacita hypotheca? et responder, quòd quemadmodum actio[sect. 67] dotis restituendæ, non incipit oriri, nisi à die soluti matrimonij, iuxta magis communem resolutionem, l. si constante, §. 1. ff. soluto matrimonio, ita etiam & hypothecaria, tanquam accessoria, ab eo tempore incipit ortum habere, argumento l. 2. C. per quas personas nobis acquiritur: Atque ira pro regula constituit, quod obligatio hypothecæ incipit ab eo tempore, quo incipit obligatio dotis restituendæ; retrotrahitur tamen ad initium conuentionis factæ super hypotheca; vel hypothecæ tacitæ inductæ à lege absque conuentione; idque post Baldum Nouellum, de dote, parte 10. n. 37. Negusantium, de pignoribus, 3. membro octauæ partis, num. 1. qui allegant legem 1. ff. qui potior. in pig. habean. & eam singulariter explicat Barbosa, dicta 3. parte, ex n. 32. vsque ad num. 35. dicens, quod cum implementum conditionis, retrotrahitur ad initium conuentionis, ab eo tempore videtur orta obligatio principalis, & consequenter hypotheca: & hac ratione procedere textum, in d l. 1. vt tradunt Rodericus Suarez, Parisius, Ioannes Gutierrez, & Lasarte, relati per Barbosam, vbi supra n. 33. nam licèt quando medio tempore acquiritur alteri dominium, vel simile ius, in eius præiudicium non retrotrahitur implementum conditionis; tamen quando ius tantum hypothecæ medio tempore alteri fuit quæsicum, tunc implementum conditionis retrotrahetur, etiam ad alterius præiudicium, quoad effectum prælationis; vt efficaciter probat dicta l. prima, & l. potior est. ff. qui potiores in pig. habean. Tandem num. 34. Barbosa ipsa constituit, quod licèt dicta l. prima loquatur in hypotheca expressa, idem tamen erit admittendum in hypotheca tacita, inducta ex dispositione legis, quia eidem militat ratio, ex l. cum quid. ff. si certum petatur. Et ita asserunt receptum Socinus, Negusantius & Crotus, quos ibidem sequiter Barbosa, & post alios asserit num. 33. in d.l. 1. ff. qui potiores. Nullum contineri priuilegium ratione dotis, sed, magis contineri ius commune. Cùm ergo obligatio dotis restituendæ, quamuis non incipiat, nisià tempore soluti matrimonij, implementum tamen conditionis retrotrahitur ad initium conuentionis, ab eo tempore videtur orta obligatio principalis (vt dixi) & consequentur hypotheca, etiam tacita (vt nunc dicebam) sequitur equidem, racitam illam hypothecam, pro bonis paraphernalibus competentem, ex vi retrotractionis, à tempore traditionis eorum bonorum, præferendum, ex regula dicti cap. qui prior. posterioribus etiam expressis, vt suprà dixi. Et hactenus de Secundo articulo principali, siue Senatus Hispalensis decisione secundo principali; in qua aliter se habuisse videtur Anton. Faber, ad titulum. C. de pact. conuent. definit. 13. fol. 568. in fine, dum dixit; mulieris bona non dotalia, si nulla dos constituta fuit, non habere priuilegium tacitæ hypothecæ, quod habent ex Iustiniani constitutione bona paraphernalia, quia nec videri paraphernalia possunt, id est, extra dotem, cum dos nulla constituta est. Vere namque, nulla etiam dote constituta, bona ea habere priuilegium tacitæ hypothecæ, & paraphernalia dici, ex superius, & hactenus dictis, deducitur manifestè. Item ex sententia Aretini, ex decisione quoque legum huius Regni, paraphernalium, & extra dotem bonorum, sublatam omninò esse differentiam. Quod tertium verò attinet articulum, præsuppo{ Ex Regij Hispalensis Senatus definitione. }sito, quod vxor potest repetere dotem, auocando res mariti alienatas, per hypothecariam, iuxta l. vbi adhuc, C. de iure dotium, dubitari solet communiter, vtrum antequam perueniatur ad tertios possessores, necessarium sit, præcedere excussionem in bonis mariti, an ille sit soluendo, necne? De quo in terminis dubitabatur quoque in Senatu. Et in primis pro ea parte, quod per hypothecariam possit mulier auocare res mariti à tertiis possessoribus, etiamsi non præcedat excussio in bonis mariti; rationes plures ponderari possent, quas adduxit Baldus Nouellus, & ita defendit, de dote, 8. parte, priuilegio trigesimo septimo, cuius opinionem, tanquam in puncto iuris veriorem probauit Iason in l. si constante, num. 102. ff. soluto matrimonio. Palacios Rubios, in repetitione cap. per vestras, §. 34. pag. 168. Deinde & secundò, pro ipsa parte ponderari possent retiones consideratæ per Barbosam, in eadem l. si constante, num. 58. in vers. contrariam tamen opinionem. Tertiò denique, in idem expendi posset text. in l. Moschis, 47. in princip. ff. de iure fisci: ex quo appareat, fauore fisci acceptum esse, posse agi hypothecaria aduersus tertios possessores, etiam non excusso principali. Item & fauore Reipublicæ, l. libertus, ad finem principij, ff. ad municipalem: ergo idem recipiendum est fauore dotis, iuxta æquiparationem legis 2. ff. de priuilegio fisci. His tamen minime refragantibus; contrarium Re[sect. 68]gius Hispalensis Senatus definiuit de iure, videlicet, necessarium esse, quod præcedat excussio in bonis mariti, antequam perueniatur ad tertios istos possessores, iuxta text. in auth. hoc si debitor, C. de pignoribus: & ita tenuit Glossa, in dicta l. vbi adhuc, verb. qui non in fine. Sequuntur Bartolus, Iason, Crotus, Lancelotus, Decius, Campegius, Riminaldus, Natta, & Capella Tholosana, quos refert, & sequitur Barbosa, in eadem l. si constante, num. 58. Ioannes Sichardus, in d. l. vbi adhuc, num. 34. & cum infinitis Iosephus Ludouicus, decisione Perusina 45. numero primo, & seq. vbi generaliter statuit, quod agens hypothecaria, non potest obtinere, nisi prius egerit contra bona principalis sui obligata. Et subdit, quod hæc excussio necessaria est, etiam quod quis agat ex credito ex causa dotis: Ioanne Botta, in consil. 61. per totum, & in consilio 93. ex numero 20. Franciscus Bursatus, in consilio 48. ex numero 10. libro primo. Sfortia Oddus, in consil. 82. num. 18. & num. 26. & à num. 46. lib. 1. Hieronym. Magonius, decisione Lucana 53. in fine, & num. 2. & decis, 66. per totam. Petrus Surdus, in consil. 191. n. 10. lib. 2. in illis verbis: Ideo aliter respondeo & tertiò, quod etiamsi daretur contra tertium possessorem, tamen requiritur excussio, vt est regulare in omni hypothecaria, sine expressa, siue tacita; in præsenti autem casu non processit excussio: & hæc procedunt, etiamsi hypothecariam deduxissent rigore legalis obligationis tacitè introductæ in fauorem dotium, vel etiam vigore promissionis sibi factæ à domina Laura tutrice: quia omni casu agenti hypothecaria contra tertium, præmittenda est excussio, vt dixi suprà, probat Cephalus, dicto consilio, 98. numero 9. & dixi in consilio 4. num. 35. & ponit Calcan. in consil 29. num. 6. Latiùs autem idem Surdus explicat, dicto cons. 4. ex. n. 32. vsque ad n. 39. vbi singulariter obseruat, quod excussio est necessaria, quando agitur contra tertium hypothecariâ, secus quando contra nomen debitoris: & reddit rationem differentiæ singularem. Idem etiam tenuit Iosephus Ludouicus, dicta decisione 45. numero 13. qui idem statuit numero 15. quando debitor est notoriè non soluendo: quia tunc excussio necessaria non est. Et quod necessarium sit præcedere excussionem in bonis mariti, quando mulier agit pro dote contra tertios possessores, tenuerunt Andreas Gail. practicarum obseruant. lib. 2. concl. 27. num. 9. & ibidem Bernardus Græneus, consideratione 2. ad dictam conclusionem 27. fol. 97. & vide fol. 94. 95. & 96. Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 3. titulo de fideiussoribus, conclus. 1. num. 21. Bernab. Cornaz. decis. Lucensi 37. num. 2. Ludouicus Morotius, responso 44. num. 14. Vincent. de Franchis, decis. 270. Antonius Faber, ad titulum, C. qui potiores in pign. habean. definit. 17. fol. 963. vbi refert, definiuisse Senatum illum, quod mulier, etiam cum est anterior, potest repelli per exceptionem non factæ excussionis; siue is, qui conuenitur possideat corporaliter, siue possit auocare possessionem condictione ex l. vltima, C. de acquirenda possessione, Blazius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 99. fol. 49. qui concludit in fine, sufficere, quod in processu constet debitorem, & fideiussorem soluendo non esse, nec super excussione, vt in plurimum pronuntiari, sed suffiere, si de ea in processu constet, citatis interessatis per edictum: tum etiam, quod in praxi sufficit, rem esse in potestate debitoris tempore obligationis, licèt non probetur de suo dominio, & titulo, nisi tertius dominium alterius, aut titulum probet; & sic semper consuluisse, & obtinuisse. Idem Blazius ad decis. 322. in vers. Quintum, vbi dixit, quod citatio possessorum requiritur ad excussionem contra principalem, & eius fideiussores; etiamsi constet, eum nulla alia bona habere, præter, ea, in quibus excussio facta fuit. His Barbosam in dicat l. si constante, numero 60. in fine, & numero sexagesimo primo, folio 538. vbi ex mente aliorum Authorum resoluit, quod cum mulier, vel alius agens hypothecaria, non habet actionem aduersus tertios possessores, nisi in subsidium, si principalis non sit soluendo, in quancumque parte iudicij de hoc opponi potest. Et hac ratione dicunt Doctores, quod hæc exceptio tanquam peremptoria, potest opponi in quacunque parte iudicij: & per contrarium in quacunque parte iudicij actor probauerit, principalem non esse soluendo, obtinebit; iuxta regulam l. si rem, §. finali, ff. de pignor. actione. Resoluit etiam ipse Barbosa. eodem n. 61. in versic. pro concordia dicendum est. Quodsimulier agat aduersus tertios possessores possidentes res mariti, iuxta d.l. vbi adhuc, C. de iure dotium, tunc oportet præcedere sententiam, qua pronuntietur, maritum non esse soluendo, argumento d. auth. hoc si debitor, C. de pignoribus sed tamen vt in plurimum non pronuntiari, rectè statuit Blazius Florez Diaz, vbi supra:sed sufficere, si de excussione constet in processi; sed si creditores adhuc non possideant, sed velint facere excussionem in bonis mariti, tunc excipiendo mulier potest se opponere, & obtinebit, si in eo iudicio probet, maritum non esse soluendo. Et ita tenendo, quod excussio debeat præcedere in bonis mariti, vt perueniatur ad tertios possessores, non obstant rationes illæ Baldi Nouelli, & Petri Barbosæ, in contrarium ponderatæ suprà remissiuè: Nam eisdem responderi posset (si resolutio præfata adeo certa non esset provt in terminis respondit ipse Barbosa, in d.l. si constante, ex n. 58. vsque ad num. 63. Non etiam obstat fundamentum secundum: quia imo verius est, fiscum non posse conuenire tertios possessores, nisi prius excutiantur bona principalis, nec esse specialitatem in fisco, cum etiam non sit specialitas in dote, vt efficaciter probat dicta l. Moschis. 47. ff. de ture fisci, l. penultima, C. quando fiscus, vel priuatus, & l. 1. C. de conueniend. fisci debitoribus, lib. 10. sicuti ex Iasone, Palacios Rubios, & Cacherano, resolutiuè firmaui idem Barbosa, in d.l. si constante, numer. 61. ad finem, versicul. non obstat secundum. & hactenus de tertio articulo. Quoad quartum verò & vltimum articulum obseruandum, atque constituendum erit, compensationis tractaum & disceptationem, vtilem admodum esse: & assiduè in praxi versari, idcirco quamuis tractatus ipse ab instituto tractatus, & materiæ præsentis extraneus videatur, placuit hoc loco, non modò necessaria, quædam ad decisiones Senatus (de quibus inferius) inserere, sed etiam materiam ipsam breuiter explanare, siue regulas generales, & doctrinas adiicere, quibus tractatus idem circunscribi videtur. In cæteris verò ad statim commemorandos iuris Interpretes me referre. Erit itaque ante præmittendum, Compensationis[sect. 69] materiam, & tractaum suscepisse, atque profecisse nonnullos, alios verò attigisse duntaxat, siue tradidisse nonnulla: inter alios tamen (vt ordinarij in locis cognitis, & alij ab eis præcitati omittantur) sequentes videndi, atque prælegendi erunt, qui originaliter à me prælecti fuêre.   Tindarus, qui latissimè explicat, & plenum conficit tractatum de compensationibus& habetur vol. 5. tractat diuersor. Doctorum.   Sebastianus Medices, qui etiam tractatum absolutum confecit, & latissimè materiam scripsit. Capici us, decisione 167.   Matthæus Afflictis, decisione 131. & 163. vbi est videndus omnino vrsillus eius additionator.   Decisio Genuæ 4.   Magonius, decisione 3. Florentina, num. 8. & 39. & seq. & decisione. 5. per totam.   Andreas Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo reuertatur, n. 13. & de retractu lignagier, gloss. 3. §. 3. n. 8. fol. 28.   Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, quæstione 61.   Rolandus à Vallee, in consilio 76. ex numero 26. cum seqq. lib. 1.   Iacobus Menochius, de arbitrariis, lib. 2. centuria 1. casu 14.   Gregorius Lopez, in l. 20. 21. & 22. tit. 14. partita 5. Felicianus, de censibus, tomo 2. lib. 4. cap. vnico, ex folio 237.   Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, tertia parte, cap. 6.   Peguera, decisione 175. per totam.   Vincentius de Franchis, decis. 53.   Octauianus Cacheranus, decisione pedemontana 92.   Petrus. Gregorius, in syntagmate iuris, parte 3. lib. 21. cap. 22. per totum.   Iacob. Cuiacius, obseruationum lib. 8. c. 16. & lib. 15. cap. 12.   Petrus Surdus, in consilio 246. lib. 2. & decis. 117. per totam, & 191.   Gama, decisione 91. ex n. 2. vbi Blazius Flores Diaz de Mena eius Additionator.   Hector Felicius, allegatione 16. part. 3.   Franciscus Bursatus, in consilio 106. lib. 1.   Francus, lib. 3. tit de compensationibus.   Magonius, decisione Florentina, 5. & 44.   Andreas Fachineus, controuersiarum iuris libro primo, cap. 6.   Thom. Cormerius, lib. 19. iuris ciuilis, titulo 16. de compensationibus, capite primo & 4. sequentibus ex folio 722.   Gaspar Schifordegherisiles, variarum lib. 1. tracta. 1. quæst. 1. & seq. ex fol. 8.   Stephanus Gratianus, disceptation. forensium capite 129.   Fabius Turretus, in consilio 44. ex numer. 12. cum sequentibus.   Ioannes Philippus. in summa vtriusque iuris, ad titul. ff. de compensationibus, fol. 159.   Arisminus Tepatus, variarum libro primo, titulo de compensatione, & eius exceptione, ex folio 193. cum sequentibus   Hippolytus Riminaldus, in consil. 451. ex numer. 36. libro 4.   Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum lib. 2. cap. finali 5. parte. §. 11. num. 30.   Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 38. ex n. 9. vsque ad num. 20. lib. 2.   Ioannes gratianus, regula 77.   Bernardus Diaz, in regula 99. vbi latiùs Additionator Salzedus.   Iosephus Mascardus, de probationibus, tom. 1. conclusione 333. & 334.   Corbulus, in tractatu emphyt. tit. de caus. priuat. 06. non solutum canonem, limitatione 5. ex n. 1.   Flaminius Chartarius, decisione 62. & 92.   Pater Ludouicus Molina, tom. 2. de iustitia & iure, tractat. 2. disputat. 297. versic quoad tertium, folio 296. latius eodem tomo, & tract. 2. disput. 560. exfolio 1999. vsque ad folium 2018.   Fuluius Pacianus, in consilio 10. ex. 22. & 24.   Petrus Barbosa, eruditè & magistraliter (vt adsolet) in l. diuortio, §. ob donationes, per totum, ff. soluto matrimonio.   Franciscus Duarenus in eodem §. vbi vide.   Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 18. per totam.   Alexander Trentacinquius, variarum resolution. tomo 1. lib. 3. titul. de compensationibus, ex fol. 168. vsque ad folium 173.   Hugo Donellus, commen. lib. 16. cap. 15. & in §. in bonæ fidei, Instit. de actionibus.   Escobar, de ratiociniis, cap. 36.   Vincentius Carocius, de locato & conductò, 4. parte exceptione quarta, compensatione, folio 260.   Farinacius, decisione 58. in nouissimis.   Antonius, Faber ad tit. C. de compensationibus, definitione 1. & 16. & sequentibus, & coniecturar. lib 8. capit. 1.   Cardinalis Thuscus, praticarum conclusion. iuris tomo 2. litera C. conclusione 487. & octo sequentibus, ex folio 590. Ex his autem sequentia magis communiter. & vniformi interpretum placito deduci solent, & in primis, quod compensatio est debiti, & crediti inter se contributio, l. 1. ff. de compensationibus, l. 20. tit. 14. partita 5. in principio, hoc est, compensatio est, cum quis aliquid debet alteri, & confert cum eo, quod sibi vicissim ab eo debetur: & vtrumque. communi calculo subiicit, quod est contributio, siue collatio: & hoc est, quod dicitur in l qui inuicem, ff. de condictione indebiti, qui inuicem creditor, idemque debitor est, compensat, & vnusquisque creditorem suum, eundèmque debitorem petentem submouet,si paratus est compensare, l. 2. ff. de compensationibus: & ita Ioannes Philippus, ad dictum titulum, ff. de compensat. scriptum reliquit Petrus Gregorius, in syntagmate iuris. 3. parte, lib. 21. dicto cap. 22. in principio, qui subdit num. 11 qui inuentæ, & admissæ sunt compen[sect. 71]sationes, potissimum ad sopiendos litium circuitus, vt in plerisque aliis obseruatum, in l. cum fundus, & l. 3. §. 1. ff. si certum petatur: ne fiat per plura, quod fieri potest per pauciora. Deinceps æquissimum esse, vt, eo iure quis vtatur in alium, quo: ilium erga se vti desiderat: & eum, qui alium sibi soluere desiderat; eidem quoque satisfacere. Item dolo malo postulat sibi dari, quod statim restituturus est, l. 8. ff. de exceptionibus: & Pomponius ideo inquit in l. 3. ff. de compensationibus: Nobis compensatio necessaria est, quia interest nostra, potius non fouere, quam solutum repetere. Et eandem rationem assignauit Ioannes[sect. 72] Philippus, ad dictum titulum, in principio, numero primo. Et subdit numer. 3. quod compensatio olim in actionibus bonæ fidei ipso iure valebat, §. in bonæ fidei, Institut. de actionib. l. si ambo, §. 1. ff. de compensationibus: sed in stricti iuris iudiciis. non item, nisi ex rescripto diui Marci opposita doli mali exceptione, quæ exceptio semper bonæ fidei iudicium facit, l. si serui, in princip. ff. de dona. causa mortis. Verum Iustinianus, in l. finali, C. de compensationibus, hanc differentiam sustulit, ita vt tunc in omnibus actionibus, tam bonæ fidei, quam stricti iuris, tam in rem, quam in personam compensatio fieri possit. Quod quidem annotauit Sebastianus Medices, de compensationib 1. parte, quæstion. 16. per totam, Pater Ludou. Molina; tom. 2. de iustitia & iure, tractatu 2. disputatione 560. folio 2011. In fine. Sic non solum compensatur id, quod ex mutuo debeatur, verum si ex quocunque alio contractu, vel ex maleficio, vel quasi ciuiliter actum sit, l. si ambo, §. primo, ff. de compensationibus, l si duo, ff. de dolo, & quod ciuiliter & naturaliter[sect. 73] debetur, modo exceptione perimi non possit, l. quæcunque, ff. de compensationibus, vel. naturaliter tantum, l. etiam, ff. de compensat. Ioannes Philippus, ad d. titulum de compensat. numero 3. in principio, Petrus Gregorius, d. lib. 11. cap. 22. num. 3. qui inquit, quod in summa, in compensationem etiam inuito altero veniunt tantum, quæ debita sunt aliquo iure nobis, ciuiliter & naturaliter, vel naturaliter tantum, purè sine conditione, vel dilatione diei ex obligatione pendente, liquida vtrinque, l. si constat, l. finali, C. de compensat Sebastianus Medices, de compensat. 1. parte, q. 8. & quæstion. 48. vbi quod compensatio non admittitur, si debitum sit sub conditione, vel in diem ab vna parte, & ex alia purum: Mascard. tomo primo, de probationibus, conclusione 333. num. 10. & vide eundem Medices, prima parte, quæstion. 42. vbi latiùs, vtrum debitum naturale compensari possit, Alexander Trentacinquius, variarum libro 3. titul. de compensat. n. 2. 3. & 4. vbi plenè, quod debitum compensetur & de debito naturali tantum & ciuili tantum & ciuili & naturali simul: Pater Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, dicta disputatione 560. folio 216. versiculo, quando, Vincentius Carocius de locato & conducto, 4. parte, d exceptione 4. de compensatione, numer. 29. folio 261. vbi quod in debito liquido de præsenti soluendo, compensatio admittitur; secus tamen si non esset de præsenti soluendum, provt sunt melioramenta perpetua, quæ solui debent finita locatione. Inquit etiam Petrus ipse Gregorius, dicto cap. 22.[sect. 74] num. 4. quod demuntur à compensatione: primùm, vt eius, quod non debetur ei, qui conuenitur, sed alij, compensatio fieri non possit, id est, creditor compensare non cogitur, quod alij quàm debitori suo debet: quamuis creditor eius pro eo qui conuenitur ob delictum proprium velit compensare: quod etiam tradidit Sebastianus Medices, prima parte, quæst. 1. nu[sect. 75]mer. 2. & quæsta 11. per totam. Qui tamen cessum habet debitum, & ita procurator in rem suam fit factus, recte obiicit compensationem, l. in rem, 18. ff. de compensationibus, l. 24. tit. 14. partita 5. Quia per cessionem desinit debitum alienum, seu creditum dici, quod regulariter non compensatur, vt dixi; & latiùs explicat Medices prima parte, quæst. 43. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris tom. littera C. conclusion. 491. per totam folio 959 Item fideiussor, si si[sect. 76]bi debeatur, vel reo principali, compensare potest, vt d. num. 4. inquit ipse Petrus Gregorius, eodem cap. 22. Medices, de compensat. fecunda parce, quæstion 4. per totam, vbi num. 6 quod fideiussor compensare potest, etiam inuito debitore, & reo principali: quia talis exceptio realis est: & vide l. 24. titul. 14. partita 5. Patrem Molinam, tomo 2. tractatu 2. d. disputatione 560. versic. fideiussor alicuius. Socius autem aliquid de[sect. 77]bens societati, & volens compensare quod sibi ab alio ex sociis debetur, an audiri debeat: damnum etiam quod imputatur socio malè administranti, an compensetur cum commodo, quod ipse societati acquisiuit, vide per Escobarem, de ratiociniis, capite 36. num. 6. &7. l. 22. & 23. titul. 14. partita 5. & num. 3. eiusdem cap. 36. vtrum administrator pro reliquis vnius administrationis conuentus, creditum ex alia administratione compensare desiderans, audiri debeat: Et ibidem numer 4. vtrum creditor de decem ex[sect. 78] causa societatis, possit compelli illa compensare cum aliis decem, quæ ex alia statione suo debitori soluere tenetur: cui iunge Sebastianum Medices, de com[sect. 79]pensat prima parte, quæst. 21. compensatio etiam, quibus in casibus, & quibus in rebus locum non habeat, & an in petentibus salarium, in debitore Reipubli[sect. 80]cæ, in emente à fisco pretium debitum, in alternatiuis debitis, in Officiali fisci, in alimentis, & aliis casibus, vide l. 25. 26. & 27. titul. 14. . partita 5. Medices, prima parte, q. 14. & seqq. & quæst. 38. & seqq. & secunda parte, quæstione prima, & sequentibus, latè Hugo Donellus, comment. iur. ciuil. lib. 16. cap. 15. columna 2. ex vers. quod attinet ad creditorem & 3. column. seq. Petrus Gregorius, in syntag iuris, dicto cap. 22. lib. 21. num. 6. 7. & 8. Alexander Trenracinquius a lib. 3. variarum, titul. de compensationibus, ex num. 8. vsque ad numerum 18. Pater Molina s, tom. 2. dicta disputatione 560. columna finali, ex vers in sequentibus euentibus, folio 2017. Cardinalis Thuscus, tomo 2. littera C. conclusione 490. ex folio 955. Antonius Faber, Cod. ad titulum de compensat. definitione:. 1 vbi agit de com[sect. 81]pensatione inter fratres pro his, quæ inter eos gesta sunt viuo patre: & casum satis practicabilem adducit,[sect. 82] & definitione 3. vbi inquit, quod compensatio quæ poterat obiici contra cedentem, non potest obiici contra cessionarium, siue causam habeat ille onerosam, vel habuerit sui debitoris bona omnia obligata ante natum ius opponendæ compensationis: & definitione 6. vbi quod compensari non potest, quod debetur sub onere præstandæ satisdationis, ante eam præstitam: & definitione 7. vbi enumerat casum, in quo[sect. 84] alimentorum petitioni obiicitur compensatio: Et definitione 8. vbi quod compensari non potest, quod tu[sect. 85]tor debet, cum eo, quod pupillo debetur, nec contra: Potest tamen tutor pro pupillo conuentus, compensare quod sibi proprio nomine debetur: Et definitio[sect. 86]ne 11. vbi quod compensari non potest, quod non posset solui: Et definitione 12. vbi quod expensæ ta[sect. 87]xatæ possunt compensari, etiamsi appellatum sit ab executione, dum ne ab ipsa condemnatione, vel taxatione: Et definitione 13. vbi quod fideiussor credi[sect. 88]toris sui potest ei obiicere compensationem summæ pro eo solutæ ex iudicato, licet à sententia fuerit prouocatum: Et definitione 14. vbi quod conductor po[sect. 89]test obiicere victori, & in executione iudicari compensationem pecuniæ debitæ locatori suo, licèt condemnato: Et definitione 17. vbi an quis proprio no[sect. 90]mine conuentus possit obiicere compensationem eius quantitatis, quæ sibi tanquam alterius procuratori debeatur. Et an partes possint compensationi renun[sect. 91]tiare: vide post alios Authores Barbosam, in d.l. diuortio, §. ob donationes, numero 29. Ioannem Gutierrez, de iuramento confirmatorio, tertia parte, capit. 6. numero 2. Patrem Ludouicam Molinam, dicta disputatione 560. column. 4. folio 2002. qui partem affirmatiuam iuridicè tuentur, & concludentem assignant rationem. Pater etiam ipse Molina, eodem in loco, columna 12. in fine, folio 2010. rectè constituit, quod[sect. 92] compensationis exceptio non solum potest opponi coram Iudice ordinario, sed etiam coram Iuridice delegato: coram Arbitrio verò, quod non potest, si sit ex causa extrinseca rei, quæ compromittitur, secus verò si sit ex causa intrinseca, seu connexa. Et quod[sect. 93] opponi potest in iudicio, & extra iudicium, tradidit Petrus Gregorius, libro 21. dicto cap. 22. num. 10. qui adiicit, quod etiam post iudicium; etsi iudex non admittit propositam compensationem, post sententiam potest opponi, nisi eam expressè in sententia reprobauerit, per text. quem ipse Gregorius citat, in l. quod in diem, §. primo, ff. de compensat. l. sin autem, §. si quocunque modo, ff. de negotiis gestis. Et hactenus de prima obseruatione generali in hac materia, qua (vt vides) continentur quamplurima, quæ communi (vt dixi) Interpretum placito recipiuntur. Secundò deinde loco obseruandum, atque consti[sect. 94]tuendum erit, certissimi iuris esse, compensationem de quantitate ad quantitatem, & sic de debito pecuniario ad debitum pecuniæ admitti, l. si constat. 4. C. de compensat. l. quod dicitur. 5. ff. de impensis in rebus dotalibus factis, l. 20. titul. 14. partita 5. & latius explicant Petrus Gregorius, in syntag. iuris, 2. parte, lib. 21. cap. 22. numer. 3. Sebastianus Medices, de compensat. prima parte, quæstion. 5. Hippolyt. Riminaldus, in consilio 451. num. 26. lib. 4. Barbosa, in d.l. diuortio, §. ob donationes, numer. 8. folio 989. Alexander Trentacinquius, variarum lib. 3. titul. de compensat. num. 1. & 4. Pater Ludouic. Molina, tom. 2. de institia & iure, tractatu 2. disputatione 297. columna 3. in fine, versicul. quoad tertium, solio 296. vbi inquit, compensatio[sect. 95]nem propriè locum non habere, nisi quando res sunt eiusdem rationis, & speciei, siue substantiæ, & qualitatis eiusdem, & consistunt in pondere, numero, & mensura, vt quando debitum, est pecunia; & res, in qua fieri debet compensatio, est similiter pecunia; aut quando debitum, est triticum, vinum, oleum, aut aliud simile, & res in qua fieri debet compensatio, est eiusdem speciei: quando verò sunt diuersarum specierum, vt quando vnum est pecunia, aliud verò equus, vinum, aut oleum, non est propriè compensatio: neque item est propriè compensatio, quando sunt eiusdem speciei, sed non consistunt in pondere, numero, & mensura, vt quando debetur vnum mancipium, & compensatio intenderetur in alio æquo, provt ibi comprobat: & latius repetit eodem tomo, & tractat. 2. disputat. 560. per totam, maximè column. 13. vers. habet autem locum, folio 2011. vbi vide: & idipsum resoluit Alexander Trentacinquius, dicto titul. de compensat. numero primo, per totum, folio 168. Thomas Cormerius, lib. 19. iuris ciuilis, Romani, Gallicique, titulo 6. cap. 3. prima parte ad finem, vers. compensatio debiti. folio 724. vbi inquit, quod compensatio debiti ex pari specie, & causa dispari admittitur, veluti, si pecuniam tibi debeam, & tu mihi pecuniam debeas, aut frumentum, aut cætera huiusmodi, licet ex diuerso contractu, vt si debeam ex vendito, tu mihi ex mutuo, compensare, vel deducere potes. Conueniunt[sect. 96] etiam vnanimite Interpretes omnes, quatenus dicunt, generis ad genus compensationem admitti, quando idem in genere debetur, & genus est eiusdem qualitatis;secus vero si diuersæ, vt dixi; vt frumentum ad vinum, & è contra: habet enim genus functionem quandam, & res fungibilis compensationem recipit, provt vtrumque ex multis Authoribus comprobat Sebastianus Medices de compensat. 1. parte, quæst. 2. Petrus Gregorius, in syntag. iuris, lib. 21. d. cap. 22. numer. 3. in fine. Petrus Barbosa, in d.l. diuortio, §. ob donationes, num. 8. ver. ex qua quidem, & num. 23. in fine, & 24. & 25. vbi scripsit, quod quando quis debet frumentum, & illud extat, non potest pro eo soluere pecuniam: quia de pecunia ad frumentum non potest admitti compensatio, neque vnum pro alio inuito creditore solui potest, l. 2. §. 1. ff. si certum petatur: & ita in terminis declarant Bartolus, Albericus, Alexand. & Montepicus, quos d. num. 8. citat Barbosa, & repetit d. num. 24. & 25. folio 1000. vbi in eo dubio, an de fructibus ad fructus admittatur compensatio, concludit, quod licet pro fructibus non possit obiici compensatio de pecunia; poterit tamen obiici compensatio de aliis fructibus, sine frumento: nam compensatio non solum habet locum in quantitatibus, sed etiam in omnibus consistentibus in pondere, & mensura, dummodo sint eiusdem substantiæ, & qualitatis. Nam si ego tibi debeam frumentum, & tu mihi vinum, non admittetur compensatio: & citat Paulum Iureconsultum, lib. 2. receptarum sententiarum, titulo 5. §. finali, dicentem, quod compensatio debiti ex pari specie, & causa dispari inducitur, veluti si pecuniam aut frumentum, & cætera huiusmodi: nam quamuis ex diuerso contractu, tamen compensatio admittenda est: Et ibidem notat Cuiacius. Denique excitauit Barbosa ipse, eodem num. 25. dubium illud, si tu debeas frumentum certi fundi, & sic in specie; & alter tibi debeat frumentum alterius fundi, vel etiam frumentum in genere, vtrum debeat admitti compensatio de frumento ad frumentum & refert Castrensem sentientem, non admitti, & Beroum contrarium dicentem. Ipse autem concordat, vt si ratione bonitatis, & valoris inter frumenta non sit differentia, admittatur compensatio; aliàs secus: nec videtur contradicere l. 12. titul. 14. partita 5. quæ superiora omnia clarè confirmat, dum dicit, quod potest compensari illud, quod pondere, numero, vel mensura continetur, cum altero eiusdem generis, iuxta quantitatem debitam. Item quod compensatur debitum equi, vel alterius rei in genere cum simili debito generis: sed res specialis, vt seruus, vel fundus, non potest compensari cum re, quæ pondere, numero, vel mensura continetur. Remanet ergo de quantitate ad quantitatem, & de[sect. 97] genere ad genus compensationem admitti, dummodo sint eiusdem substantiæ, & qualitatis, vt dixi: dummodo etiam vtrumque debitum sit omninò liquidum, purum, & exigibile: illiquid namque ad liquidum compensatio non admittitur, l. finali, C. de compensat. vbi clare id deciditur, provt significat Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 18. num. 10. melius Barbosa, in dicta l. diuortio, §. ob donationes, num. 31. dicens, de iure antiquo non fuisse clare decisum, de debito liquido ad non liquidum non admitti compensationem, imò & eo casu locum esse comensationi, videri probari in l. neque, C. de compensationibus, neque contrarium probare textum, in l. si debeas, 22. ff. de compensat. provt ibi explicat: & idipsum videlicet, quod liquidi ad liquidum, non verò ad non liquidum compensatio fiat pro regula tradiderunt Tiberius Decianus, in consilio 94. num. 23. in fine libro 3. Octauianus Cacheranus, decisione Pedemontana 92. num. 36. Fauius Turretus, in consilio 44. num. 13. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, tertia parte, quæst. 6. numer. 2. Alexander Trentacinquius, variarum resolut. lib. 3. dicto titulo de compensat. num. 5. latiùs num. 20. & seq. Scbastianus Medices, prima parte, quæstion. 13. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 2. littera C. conclusione 489. folio 953. & conclusion. 490. numer. 54. & 56. Thomas Cormerius, lib. 19. iuris ciuilis, tit. 6. de compensat. 2. parte, cap. 3. in fine, folio 725. vbi inquit, quod Imperator Iustinianus in l. vltima, C. de compensat. compensationes obiici constituit, si causa ex qua compensatur, sit liquida, & non multis ambagibus innodata, sed possit Iudici facilem exitum sui præstare: & ita quod obseruare iudices id præcipit Iustinianus, & non procliuiores ad admittendas compensationes existere, nec molli animo eas suscipere, sed iure stricto vtentes, si inuenerint eas maiorem & ampliorem exposcere indaginem; eas quidem alij iudicio reseruare: litem autem pristinam iam pene expeditam, sententia terminali componere. Hugo Donellus, commentariorum iuris ciuilis lib. 16. dicto c. 15. columna 10. in principio, versi hæc de rebus ad compensationem, folio 700. vbi late distinguit, an causa, ex qua compensatur, seu compensatio obiicitur, liquida sit, an non sit: Anton. Faber, ad titul. C. de compensat. definitione 10. folio 399. vbi quod compensari[sect. 98] non potest debitum controuersum cum liquido, licet controuersum possit ex Iudicis authoritate prouisionaliter (vt aiunt) exigi præstita cautione: & hi omnes concludunt, debitum, cuius compensatio obiicitur, liquidum esse debere, vt dixi: vel de facili, aut in promptu liquidari posse. Si enim longam, maiorém[sect. 99]que indaginem exposcat, non admittitur ea exceptio, sed in aliud iudicium relinquitur tale debitum exigendum, ad probandum, sicuti ex Thoma Cormerio nunc dicebam, & concludit Sebastianus Medices, prima parte, quæst. 13. qui in eo dubio, vtrum liquidi ad non liquidum admittatur compensatio: respondet ita distinguendum esse; aut quod nondum liquidum est, de proximo liquidari potest, aut non: Primo casu admittitur compensatio, secundo non: & tempus liquidandi arbitrio Iudicis remittitur: quia ea quæ sunt facti, non possunt sub certa regula definiri, vt latius ibi comprobat, & inquit, liquidum creditum dici, quando constat per instrumentum, per sententiam, vel per alias probationes similes, idque post alios plures Authores, quos citat: & idipsum resoluit Iacob. Menochius, lib. 2. de arbitrar. centuria prima, casu 14. qui etiam explicat, debitum liquidum quod dicatur, vt in compensationem deduci possit? & concludit, tempus liquidandi creditum, arbitrarium esse. Cæs. Vrsillus ad decisionem Afflictis 121. num. 5. Octauianus Cacheranus, dicta decisione 92. num. 36. Escobar, de ratiociniis, dict. cap. 36. num. 2. Pater Ludouic. Molina, tomo 2. dicta disputat. 560. fol. 2011. in versic. exceptio compensationis, & folio 2002. in principio, Alexander Trentacinquius, dicto titulio de compansat. ex num. 8. vsque ad numerum 20. vbi primam facit regulam generalem, quod de debito liquido ad liquidum fit compensatio, & vndecim modis eam limitat. Deinde ex num. 20. vsque ad numerum 24. secundam facit regulam, quod de debito liquido ad non liquidum non admittitur compensatio. Et primò limitat eam, quando in continenti offeruntur probationes; & quando in continenti dicatur; dicit, quod relinquitur arbitrio iudicis: & latiùs explicat num. 21. Secundò limitat, quando debitum est liquidum per confessionem partis, & non per testes. aut instrumenta; tunc namque etsi contrariæ extent sententiæ opiniones, ipse existimat, confessum admitti debere, si intra breue tempus debitum sibi, cuius compensationem obiicit probare velit. Petrus etiam Surdus. in consilio 246. numer. 4. lib. 2. vbi quod compensatio etiam de non liquido debito, imo[sect. 100] & de litigioso allegari, & opponi potest, si tamen liquidari potest intra breue tempus, statuendum iudicis arbitrio, secundum Bartol. Bald. Bertrandum, Capicium, & Tiraquellum, quos ibi refert. De iure autem huius Regni, ex decisione l. 20. ti[sect. 101]tulo 14. partita 5. decem dies assignantur ad probandum, & liquidandum debitum, cuius compensatio obiicitur; vt constat ibi: Pero el juzgador deue catar primeramente, ante que mande fazer este quitamiento, si aquel que quierdes contar vna debda por otra, puede luego probar, è aueriguar lo que dize, o a lo mas tarde fasta diez, dias. E si lo probare assi, o conociere el otra la debda, , est once lo deue mandar, assi como es sobredicho. Mas si extendiere, que lo non pondria tan ayna probar, porque los testigos son luene, o, las cartas de la prueua, estonce no le dene otorgar el. quitamento sobredicha, ante dene de andar por el pleyto adelante, como el derecho manda. Et Gregorius Lopez ibi, verbo, fasta diez dias, inquit in hunc modum: Habes hic, quod illa exceptio dicitur liquidabilis, quæ potest liquidari infra decem dies; Doctores aliter dicebant. in l. finali, C. de compensat. volentes, hoc esse arbitrarium. Et infert, quod licèt doctrina Bartoli, in l. aufertur, §. qui compensationem, ff. de iure fisci, sit communiter approbata de iure communi, vt ibi per eum; quæ habet, quod quando condemnatus nullum habet tempus datum ad soluendum, non potest opponere compensationem, etiam si se offerat statim liquidaturum; tamen cum hodie de iure Regio dentur decem dies ad probandum exceptionem oppositam, poterit obiici, & probari exceptio compensationis infra dictos decem dies. Et allegat Rodericus Suarez ita tenentem: sequiturque Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 3. parte dicta quæstione 6. num. 2. liquidi ergo de[sect. 102]biti, aut in termino præfixo decem dierum liquidandi, compensatio opponi potest, non tantum tempore litis contestatæ, & quouis tempore ante rem iudicatam, quamuis antè sit omissa; sed etiam post rem iudicatam & aduersus iudicati executionem, sicuti & contra instrumentum guarentigium, ex quo executio petitur; vt per text. in l. 2. & in l. si constat, 4. C. de compensat. deduxerunt, atque exornarunt Afflictis, decisione 121. numero 4. Cæsar Vrsillus, ibidem, in addit. num. 4. & 5. Petrus Gregorius, in sytntagmate iuris, libro 21. cap. 22. num. 7. Ioannes Gutierrez, dicto cap. 6. num. 2. Medices, de compensat. 2. parte, quæstione 15. & quæstion. 31. num. 9. Hippolyt. Riminaldus, in consilio 451. num. 37. lib. 4. D. Ludouic. Peguera, decisione 175. vbi vide: Octauianus Cacheranus, decisione 92. num. 1. Escobar, de ratiociniis, dicto cap. 36. numero 2. Parladorius, rer. quotidianar. lib. 2. cap. finali, 5. parte, §. 11. num. 30. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iur. tomo 2. littera C. conclusion. 492.[sect. 103] per totam, sol. 959. Antonius Faber, ad tit. C. de compensat. definitione 14. fol. 397. vbi quod conductor potest obiicere victori, & in executione iudicati compensationem pecuniæ debitæ locatori suo, licèt condemnato:sed & causa conclusa; & in causa appellationis compensatio potest opponi; provt Cæsar Vrsillus, in addit. ad dictam decision. Afflictis 121. probauit num. 37. Anton. Fab. ad dictum titulum de compensat. definition. 15. Greg. Lop. in d.l. 20. tit. 15. par. 5. dicens quod dictum Baldi contrarium non seruatur in praxi. Hugo Donellus (cuius disputatio ex decisione dictæ l. partitæ cessare videtur omnino) commentariorum iuris ciuilis, dicto lib. 16. cap. 15. colum. 10. in principio, folio 700. versic. hæc de rebus ad compensationem. Prædictorum autem ratio est quoniam com[sect. 104]pensans, dicitur soluere, l. si debitor, ff. qui potior. in pign. habean. l. dedisse, ff. de verbor. significat. l. vel permutauit, ff. de liberali causa. Ioannes Gutierrez, dicto cap. 6. num. 2. Barbosa, in d. §. ob donationes, numer. 8. in fine. Cacheranus. d. decisione 92. num. 11. & 14. Medices, in præfatione tractatus de compensat. num. 2. Gas par Rodericus, de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 18. numer. 5. Menochius, de arbitrariis lib. 2. casu 14. num. 3. Hugo Donellus, d. cap. 15. in principio. Cardinalis Thuscus, pract. concl. iuris, tomo 2. d. concl. 487. fol. 590. & concl. 488. folio 951. vbi an compensatio sit solutio vera, vel ficta. De specie verò ad speciem non admittitur com[sect. 105]pensatio, neque etiam de specie ad quantitatem, vel è contra, l. si conuenerit, ff. de pignoratitia actione, l. si non sortem, §. si certum, ff. de conditione indebiti, l. si ex pecunia, C. de rei vendicatione, l. quod dicitur, ff. de compensat. l. 21. tit. 14. part. 5. & hæc est receptissima conclusio ex Iasone, in §. in bonæ fidei, num. 69. Institut. de actionibus. Socin. iun. in consilio 60. num. 3. libro primo. Iosepho Ludouico, decisione Perusina 15. n. 5. Medices, de compensat. prima parte, quæst. 3. & 4. Petro Surdo. in consil. 246. num. 11. & 13. libro primo. Petro Gregorio, lib. 21. dictor cap. 22. n. 5. Alexandro Trentacinquio. variar. lib. 3. titul. de compensat. in principio, latius Hug. Donello, lib. 16. d. cap. 15. colum. 6. fol. 696. ex versiculo, non minus res in compensationem versantur, Petro Barbosa, in d.l. diuortio, §. ob donationes, ex num. 8. vsque ad numerum 12. qui reddit rationem dicto numero 8. in fine: quoniam compensatio (vt dixi) solutio est, & in speciebus potest prætendi affectio & probabile interresse; & ideo non potest æqualitas considerari, vnde succedit regula l. 2. §. primo, ff. si certum petatur. In quantitatibus autem nullum potest prætendi probabile interesse, vel affectio: l. nummis, ff. de in litem iurando, & ideo in illis admittitur compensatio: quam rationem tradidit etiam Medices dicta prima parte, quæst. 3. eleganter Hugo Donellus, vbi supra qui concludit, quòd in summa, tantùm pecunia, & quantitas vtrinque debita compensatur. Species autem si partita erit, est eadem præstanda, quidquid eidem debitori debeatur vice mutua, siue alia species, siue pecunia, quæ eandem æstimationem efficiat, compensationi locus non erit: quia pecunia petita non sit, nec sit præstanda: & merito (inquit Donellus ipse) nam qui pro specie à se petita vult pensare aliam speciem, aut pecuniam sibi debitam, aperte postulat, aliud pro alio pensare, id est soluere. Atqui ius non concedit, aliud pro alio solui inuito creditori, ne in vera quidem solutione, & præstatione pecuniæ: multo igitur minus recipiendum est in compensatione, quæ imago est tantùm veræ solutionis. Addit etiam Donellus idem (quod Barbosa, & cæteri non adnotarunt) quod qui specie petita, aliam speciem pensare vult, postulat speciem cum specie permutare, & qui pro specie petita, compensare vult pecuniam; postulat eam speciem sibi vendi. Atqui contractus hi sunt, permutare, aut vendere; & certi iuris est, neminem cogi quidquam contrahere, cum omnes contractus sint voluntatis, & consensus ab initio, non necessitatis, l. nec emere, C. de iure deliberandi, l. sicut, C. de obligat. & act. & hinc natum responsum Scæuolæ, in l. si debeas, ff. de compensat. provt ibi eruditè obseruat, & in fine in hunc modum scribit: Et in summa, vt pecuniæ cum specie petita, sic speciei cum pecunia petita nulla compensatio est: quod posterius iisdem rationibus efficitur, quibus & illud superius. Nam qui pro pecunia speciem compensare vult, is offert aliud pro alio, & præterea postulat vendere speciem suam pro pecunia à se petita, vt sic actor cogatur eam rem emere; sed iam dixi, neque aliud pro alio inuito creditori solui posse, nec quamquam inuitum cogi emere, aut alio modo cum quoquam contrahere, &c. In quantitate tamen debita vti specie, iuxta terminos l. sed si certos, ff. de legatis primo. quod compensatio admittatur de alia quantitate, quia adhuc militat ratio prædicta; tradit Barbosa, in d. §. ob donationes, num. 9. vbi citat Authores alios ita tenentes: & eodem num. 9. in fine, & numero 10. &11. & seqq. ponderat iuta nonnulla in contrarium quæ videntur obstare supradictæ conclusioni, quod de specie ad speciem, neque etiam de specie ad quantitatem compensatio non admittitur, & retenta communi ea sententia, eisdem ex proposito satisfacit: & dicto numer. 11. concludit, compensationem[sect. 106] admitti quandoque in rei vendicatione, quando scilicet res vendicatur, & quia non præstatur, deuenitur ad æstimationem. Cum enim tunc attenta executione, ex vtraque parte debeatur quantitas, admittitur propria compensatio, vt probat lex prima, C. si maior factus. Siigitur agatur rei vendicatione, & tamen quia res non extat, vel difficulter haberi potest, executio fiat in æstimatione, iuxta iura, & Authores ibi relatos, admittetur compensatio, cum in effectu fieri videatur de quantitate ad quantitatem, vt probat l. si constante, §. si vxor ff. soluto matrimonio: & idem erit, si iussus restituere per iudicem, culpa, vel dolo desiit possidere rem, quo casu peruenitur ad æstimationem, l. qui restituere, ff. de rei vendicatione, & in aliis casibus. provt obseruat dicto num. 11. & infert num. 12. in principio, quod si tu debeas quantitatem, & alius tibi debeat speciem, & tu vleis, quod æstimetur species tibi debita, vt sic possis obiicere compensationem de quantitate ad quantitatem, non audieris, ne aliàs debitor inuitus speciem tibi debitam cogatur emere, aduersus regulam, l. nec. emere, C. de iure deliberandi. & idem repetit num. 19. quod si à principio actum sit speciem, & quia ea non extat, fit condemnation in quantitate, admittitur compensatio: & num. 15. adnotauit idemmet Barbosa, quod etiam de specie ad speciem, & de quantitate ad speciem admittitur compensatio, si in iudicio reus conuentus obiiciat compensationem, & actor taceat, cum actor tacens videatur consentire, vt latius ibi; aliàs secus, non modò in dispositione inducta per factum hominis, sed etiam ex facto, & dispositione legis: quia[sect. 107] etiam quando lex inducit compensationem, videtur velle, quod non fiat nisi de quantitate ad quantitatem, vt aperte probat. l. quod dicitur, 5. ff. de impensis in rebus dotal. fact. quod cum Paulo de Montepico defendit in præcitato, §. ob donationes, num. 29. in versic secundum memorandum est, & numero 30. vbi in[sect. 108] versic. cauendum etiam est. defendit quoque, & contrariæ partis Authores improbat, quod compensatio non fit de quantitate ad speciem, etiam in vltima voluntate, provt latius ibi probat. Vnde dubium redditur (provt ego animaduerto vltra ipsum Barbosam) quod[sect. 109] de Quarta, quæ debetur vxori, ex dispositione authent. præterea, C. vnde vir. & vxor, Sebastianus Medices, de compensat. prima parte, quæst. 32. scriptum reliquit, vt scilicet in ea compensatio admittatur: Nam ex vtroque capite dispositionis legis, vel vltimæ voluntatis. videtur quod debeat denegari, iuxta superiora. Tertiò deinde & principaliter obseruandum, atque constituendum est, dubium fuisse apud Interpretes nostros controuersum, vtrum compensatio ipso iure, & sic etiam parte non opponente, inducatur, aut inducta censeantur; an verò vt iure fiat, necesse sit, quod à parte opponatur? Quo equidem in[sect. 110] dubio partem affirmatiuam, ita fieri compensationem ipso iure, vt de ea opponi per hominem necessarium non sit; tenebat Martinus antiquus glossator, vt refert Glossa, in dicta l. constat, C. de compensat. & eandem opinionem sustinuit Tindatus, in tractatu de compensat. in articulo 6. per totum, vbi demonstrat per multas rationes, hanc esse veriorem opinionem. Et Afflictis, in decisione 121. numero primo, & 2. vbi dicit hanc opinionem veriorem, & secundum eam fuisse iudicatum per Sacrum Consilium. Alexand. Trentacinquius, variarum libro 3. titulo de compensat. numero 24. folio 172. versic. mihi placet. vbi hanc partem sequitur, & dicit, expressim probari in dicta l. si constat. dum lex ipsa dicit: Si constat pecuniam inuicem deberi, ipso iure pro soluto compensationem haberi oportet ex eo tempore, ex quo ab vtraque parte debetur. Ponderat enim illa verba, ex eo tempore, ex quo ab vtraque parte debetur, & sic quando absque alio hominis facto, ipso iure fit compensatio. Et illud verbum, oportet, significat neccessitatem; & ideo de necessitate statim, quod hinc inde est debitum, ipso iure est inducta compensatio. Et hinc est (adiicit Trentacinquius ipse) quod Iudex debet pronuntiare secundum compensationem iam factam ipso iure, eo ipso, quod sibi liquet, debita hinc inde esse compensabilia, vt probatur in §. in bonæ fidei. Institut. de actionibus. Concludit tamen, quod licet fiat ipso iure compensatio, tamen ad eius exercitium requiritur obiectus partis in iudico, vt probatur in d.l. finali, C. de compensat. in principio, iuncto versic. ita tamen obiici. Per quæ verba apparet, quod vsus compensationis stat in hominis potestate: & tandem in versic. hæc secunda opinio, agnoscit idem Author, alteram opinionem, quod compensatio non fiat ipso iure, nisi à parte opponatur, magis placiturum, & limitat eam pluribus modis. Cæterum quod fiat compensatio ipso iure, admittit indistinctè Hugo Donellus, commentar. iuris ciuil. libro 16. cap. 15. colum. penultima, folio 702. versic. Tertium illud ad vim compensationis. vbi inquit, dignum esse notatu, quod placet, non exinde primum compensationem pro soluto haberi ipso iure. cùm obiecta est;sed ex quo primum obiici potuit, id est, ex quo primùm cæpit pecunia vtrinque deberi, d.l. 4. C. de compensat. idque æquissimum esse, nam & tunc primum eam pecuniam habere cæpit creditor, ex quo eam debuit, concedendum est debitori, ex illo ipso tempore creditorem ab ea pecunia, eum liberare; proinde & eam pecuniam exinde pro soluta habere, vt debitor, tanquam eâ solutionis nomine, datâ & acceptâ, & liberetur ea præstatione, & liberatus suo iure pecuniam retineat Et adiicit Donellus idem, esse vtilissimum, id de compensatione ita intelligi. Valet enim ad res multas, in quibus præcipuè spectatur vtilitas huius partis; & quod prodest in summa ad accessiones rei debitæ ex eo tempore tollendas; ad solutum per errorem post id tempus repetendum: ad procuratorem absentis compensationis ex persona domini vtentem satisdatione exonerandums. Prodest (vt dixi) ad accessiones exinde tollendas; puta vsuras, fideiussores, pignora, provt hæc omnia latiùs explicat Donellus ipse. Et quod attinet ad pignora, vide decisionem Genuæ 4. vbi quod compensatio ad impediendum pignoris distractionem, ipso iure sit. & ideo ratio continens distractionem non facta compensatione, non admittitur pro bene reddita, ve latius ibi, maximè ex num. 22. vbi videtur eadem sustineri opinio, quod compensatio fiat ipso iure, & ad dictum effectum absque dubio vt constat ibi: Non enim poterat fieri alienatio pignorum pro ea summa, pro qua compensatio obiici poterat, & fiebat compensatio ipso iure ad impediendum alienationem pignoratorum locorum pro concurrenti quantitate, seu summa, vt probatur clarissimè per text. in d.l. si constat, & dict. l. etiam, C. de compensat. Et hactenus de prima opinione, quod compensatio fiat ipso iure, etiam parte non opponente. Secunda verò, & contraria sententia est, quod compensatio non inducitur ipso iure, sed ita demum si à parte opponatur, aliàs enim non videtur inducta, nisi quibusdam in casibus relatis per Glossam, & Doctores: in d.l. si constat. & sic quod non antea effectum suum operetur, quam per partem opposita fuerit. Sicuti ex Socino, Rolando, Tiraquello, Baptista, & Gama resoluit Barbosa, in, d.l. si constante, §. ob donationes, num. 31. in versic. intellige autem, & num 32. solio 1004. qui addit, Iudicem ex officio posse compensationem inducere, l. prima; C. si maior. factus, item exceptionem compensationis in hoc differre ab aliis exceptionibus, quod reliquæ exceptiones, etiam oppositæ in iudicio, tantum elidunt actionem, l. si vnus, §. pactus ne peteret, ff. de pactis, neque eam perimunt nisi postquam sententia lata fuerit in fauorem excipientis: exceptio autem compensationis eam habet naturam, vt vbi primum proposita sit extinguat ipso iure debitum aduersarii, & consequenter actionem etiam antequam feratur sententia, dicta l. finali, C. de compensat. & dict §. in bonæ fidei, de actionibus, & hanc differentiam agnoscunt Authores quamplures, ibi relati per Barbosam. Idem quoque, quod licèt ipso iure fiat compensatio, siue quoad ortum, seu natiuitatem inducatur; tamen quoad exercitium requiratur hominis factum, & quod à parte opponatur; resoluit Sebastianus Medices, de compensationibus, prima parte, quæst. 21. per totam, & esse communem opinionem, quod non inducatur ipso iure, nisi allegetur, & opponatur per partem, concludit Cæsar Vrsillus, in addita. ad decisionem Afflicti 121. numero primo, Fabius Turretus, in consil. 44. numer. 16. libro primo. Vincentius de Francius, decisione 53. numero 2. vbi quod compensatio opposita ab homine, ipso iure fit à lege, iuxta terminos dictæ l. si constat. Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 2. quæstione 18. numer. 10. & 13. Thomas Cormerius, libro 19. iuris ciuilis; titulo 6. de compensat. cap. 3. in fine, folio 725. & cap. 4. eod. fol. vbi quod factum hominis requiritur, vt fiat compensatio, & sic. opponi, ac obiici debet à parte: Pater Ludouic. Molina, tom. & tractatu 2. de iustitia & iure, disputatione 560. in principio, folio 1999. in versic. qui extra iudicium. Petrus Surdus, in consilio 246. num. 27. & 28. lib. 2. vbi quod compensatio non inducitur ipso iure, sed parte opponente, & quod operatur effectum suum quando, opponitur, non antè. Sic non retrotrahitur, sed operatur à die oppositionis, & ab eo die extinguit debitum, quia eo casu ius compensandi est in potentia, non in actu. Quod latius notauit ipse Surdus, decisione 117. ex num. 1. vsque ad num. 5. vbi citat singularem decisionem Benintendi, vt non retrotrahatur declaratio, siue oppositio compensationis. sed effectum sortiatur à die oppositionis: Ioann. Vincent. Hondedeus, in consilio 38. n. 15. & duobus seqq. lib. 2. vbi post alios Authores, quod compensatio fit, ac debitum extinguit ipso iure, parte de ea opponente, si hinc debitum, ac creditum consistunt in quantitate, vt probat textus clarus, in d.l. si constat, iuncta Glossa, in verbo, ipso iure, & sic tollit post oppositionem actionem ipso iure, & nec ante oppositionem partis fit compensatio, sed solum post oppositionem, vt latius ibi Cardinalis Thusc. practicarum conclusion. iuris, tom. 1. littera C. conclusione 493. fol. 960. Anton. Faber. ad tit. C. de compensat. definitione 4. vbi quod compensatio fit ipso iure, sed ita demum, si opponatur apertè, præter quam in pœnalibus: & definitione 5. vbi tradit formulam pronuntiandi contra compensationem, & inquit, quod quoties obiicitur compensatio debiti, quod nec liquidum sit, nec tale, vt statim liquidari possit, cauere Iudex debet, ne ita pronuntiet, vt reprobet compensationem, sed ita potius, vt dicat, nullam se: oppositæ compensationis rationem habere, ne alioqui reo, qui compensare voluit, debitum quandocunque petenti, & probanti noceat exceptio rei iudicatæ, per text. in l. quod in diem 7. §. si rationem, ff. de compensat & in l si autem 8. § si quocunque, ff. de negotiis getis, quod idem concludit Thomas Cormerius, dicto libro decimo nono, titul. 6. de compensat. cap. 5. in fine folio 726. in hæc verba: Si rationem compensationis Iudex non habuerit, salua manet petitio. Nec enim rei iudicatæ exceptio obiici potest. Aliud dicam, si reprobet compensationem, quasi non existente debito: Tunc enim rei iudicatæ mihi nocebit exceptio. Concludit etiam Hugo Donellus, commentar. iur. ciuil libro decimo sexto, capite decimo quinto, in finalibus verbis columnæ finalis, vbi in hunc modum reliquit scriptum: Quid si debitor conuentus, compensationem recte opposuit in iudicio, sed Iudex nihilominus contempta allegatione eum condemnauit; an etiam tunc salua erit debitori vetus actio, an vero illi obst abit sententia Iudicis, quasi qui eum condemnando; tacite pronuntiauerit, non esse eum liberatum, ac proinde necinuicem ei quidquam deberi? Et de eo extat distinctio in l. quod in diem §. primo, ff. de compensat. in hanc sententiam: Interesse, an rationem compensationis Iudex non habuerit, id est, an ita reiecit compensationem, quasi ei in proposito locus non esset: an verò reprobauerit compensationem, quasi non existente debito, id est, an admissa, cognitione de compensatione inquisierit, an debitori vicissim quid deberetur; & tandem repudiata, quasi nihil ei deberetur, compensatione, eum condemnarit: Priore casu saluam manere petitionem; quia nec rei iudicatæ exceptio obiici possit. Nihil enim hic Iudex de debito quod vocatur in compensationem: iudicauit, quia nec de eo cognouit quidem; posteriore non manere: tnnc enim rei iudicatæ debitori. nocere exceptionem, vtpote, in eo debito, de quo iudex pronunciauit, absoluitque eum, à quo dicebatur deberi. Est autem maxima differentia, an dicatur ipso iu[sect. 111]re, nec ne, compensatio facta: nam quando fit ipso iure, tunc licet pet partem non fuerit oppositum, si tamen tedigatut ad mentem Iudicis, saltem in allegationibus, ex suo officio declarabit, compensationem à iure fore factam: sed quando non fit compensatio nisi opponatur ab homine, tunc est necesse, quod exceptio compensationis opponatur in iudicio; & in forma, vt in l. 1. §. item Labeo, ff. de fluminibus, & appareat in actis, l. illicitas, §. veritas, ff. de officio præsidis, & tunc Iudex ad petitionem partis, & non ex proprio officio dictam compensationem admittet; sicuti Angelus Aretinus notauit in d. §. in bonæ fidei, sub num. 8. & ita explicauit Alexander Trentacinquius, variar. lib. 3. d. tit. de compensat. num. 24. in fine, folio 173. multum etiam interesse, quod compensatio fiat ipso iure, nec ne, tradidit Hugo Donellus, comment. iuris ciuilis, lib. 16. d. cap. 15. colum. penul fol. 702. versic Tertium illud ad vim compensationis. Tenendo igitur sententiam prædictam, tanquam veriorem, & communiorem, limitate ipsam debemus nonnullis in casibus, ex communi Interpretum sententia, in qui[sect. 112]bus compensatio fit in ipso iure, etiam si à parte non opponatur, & eos commemorat Alexander Trentacinquius, vbi supra, dicto num. 24. ex versic. si hæc secunda opinio, in compensationibus inquam delictorum, vt de negligentia ad negligentiam, de culpa ad culpam, & de dolo ad dolum, l. si ambo, ff. de compensat. vbi Glossa, & Bartolus notarunt deinde ad impediendum cursum vsurarum, l. si constat, & ibi Glossa, C. de compensation. & ad pœnam committendam, vt per Glossam, & Doctores ibi: & quando tractatur de liberatione pignoris, ex ipsamet Glossa ibi: & in expensis alimentorum, quæ compensantur cum operibus, l. in rebus, §, possunt ff. commodati si serui, §. finali, ff. de aditio edicto, & in expensis factis gratia fructuum, l. fundus qui, §. 1. ff. familiæ erciscundæ, l. fructus, ff. soluto matrimonio, & in expensis factis in eruditione pueri, & vtilitate & in de percepta, l. quod si artificem, ff. de rei vendicatione, & in expensis factis in dotem, quæ ipso iure minuunt dotem, provt dos est nomen iuris. Ita sane prædictos casus, in quibus compensatio fit ipso iure, commemorauit post Angelum Aretinum, & Tindarum, Alex. Trentacinquius, nunc[sect. 113] relates; & generaliter, quod fiat compensatio ipso iure. etiam si à parte non opponatur & in omni casu, in quo infertur præiudicium creditori, si compensatio ipso iure non esset inducta, vt quia ea non inducta, compensans teneretur ad pœnam, vel interesse; per text in dicta l si constat, C. de compensat. resoluit Faber, in dicto §. in bonæ fidei, num. 14. de actionibus. Iason ibidem, num. 83. Alexand. in consilio 45. num. 4. libro 3. & in consilio 74. ex num. 4. lib. 5. Socin. in consilio 130. ad finem, lib. 4. & in l. Iulianus, numer. 9. ff. de condict. indebiti. Baptista in l. 2. num. 115. C. de pact. inter emptor. & vendit. Gama, decisione 91. num. 2. Se-. bastianus Medices, de compensat. prima parte, quæstione 21. num. 3. vbi quod compensatio fit ipso iure ad euitandam pœnam, vel commissum; quod etiam tenent permulti Authores relati pet Blasium Flores Diaz de Mena, in addit. ad dictam decisionem Gamæ 91. num. 2. folio 46. vel impediendas vsuras, & cursum earum, aut interesse, quod non currit ei, qui potest compensationem opponere; vt latius Medices, prima parte, quætione 50. per totam, Barbosa, qui regulam superiorem ita generaliter proponit in dicta l. diuortio, §. ob donationes, num. 33. ff. soluto matrimonio, Petrus Gregor. in syntagmate iuris lib. 21. cap. 22. numero 2. Hugo Donellus, lib. 16. commentar. cap. 15. colum. penultima, folio 702. eleganter Ioannes Vincen[sect. 114]tius Hondedeus, in consilio 38. lib. 2. qui cum antea probasset ex num. 9. cum seqq. debitorem ratione retardatæ solutionis non teneri creditori ad interesse, antequam sit constitutus in mora soluendi, l. 2. §. si nauis, C. ad legem Rhodiam de iactu. lecta. ff. si certum petatur, & probant multi Authores ibi relati, dicentes id procedere, siue agatur de interesse lucri cessantis, siue damni emergentis, quia nullo casu debetur sine mora; & quod mora debet probari ab, eo qui se fundat illa, vt ibidem probat Hondedeus: num. 10. & tribus seqq. cum etiam num. 14. præmisisset, quod in mora non dicitur ille, à quo pecunia propter exceptionem debitori competentem, exigi non potest, dicta l. lecta, ff. si certum petatur, cap. non est in mora, de regul. iuris in 6. Denique cùm præmisisset, quod ante oppositionem partis non fit compensatio ipso iure, nec extinguitur obligatio, & actio, sed solum post oppositionem partis; in hunc modum inquit sub num. 14. Sed dominus Simon licet esset debitor domini Ioannis Bernardini hæredis D. Sigismundi senioris, erat tamen eiusdem Ioann. Bernardini creditor ex aliis multis causis: & si D. Simon fuisset conuentus à domino Ioan. Bernardino, potuisset eum repellere exceptione compensationis: Cùm compensatio fiat, ac debitum extinguat ipso iure, parte de ea opponente, si hinc inde debitum ac creditum consistunt in quantitate, vt probat textus clarus in l. si constat, iuncta glossa, in verbo, ipso iure, C. de compensat. & ibi Albericus, num. 1. &2. tollit que post oppositionem actionem ipso iure; ideo omnis mora cèssat ex prædictis: & ita respondit Parisius, in consilio 121. numer. 20. lib. 1. Et quamuis recepta magis videatur illa sententia quod ante oppositionem partis de compensatione, non fiat compensatio ipso iure nec extinguatur obligatio, & actio, sed solum post oppositionem partis, vt habetur per Doctores, in d.l. si constat, & D. Simon nunquam de compensatione opposuerit, non propterea D. Simon potuit dici in mora vt ad interesse teneretur: quoniam prædictæ communis sententia. procedit respectu extinctionis debiti, & actionis, sed ad impediendam moram fit compensatio ipso iure, etiam ante oppositionem partis, quia non est in mora, vbi est exceptio, & quis non potest cogi iudicium um effectu pati, vt declarant in dict. lege si constat, glossa, in verbo, ipso iure, in fine, Baldus numer. . 7. Angel. numer 3. Castrensis. num. 2. Velar. decis. 108. num. 10. lib. 2. Sebastianus Medices, tractatu de compensat. parte prima, quæst. 26. Et propterea quoties duo sunt hinc inde debitores ac creditores in quantitate, etiam ante oppositionem de compensatione, illa fit ipso iure, pro concurrenti quantitate ad impediendum cursum vsurarum, ita vt ab aliquo ex eis pro concurrenti quantitate vsuræ nullo modo peti possint, vt probat textus clarus, in d.l. si constat, & C. Idem quoque tradiderunt post alios Authores Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo primo, littera C. conclusione 493. num. 1. & tribus seqq. folio 960. & num. 36. folio 961. vbi quod compensatio fit ipso iure ad impediendum cursum vsurarum, etiam si à parte non sit opposita, ab ipso tempore, quo debentur: & extendit num. 4. vt idem sit in interesse, quod in vsuris, si debetur promissione, vel conuentione; quia fit compensatio ipso iure. Et ratio est secundum eum, quia dicitur stare per eum, qui petit interesse, quia cùm non soluerit, quod debet, fuit causa, quod sibi non soluatur. Vnde ex æquitate non debent currere vsuræ, nec interesse, cum ipse habeat in manibus vnde sibi soluæ: & quod ita seruatur Florentiæ in Curia Mercantiæ, quòd si debitor tenetur ad cambia, & ex alia parte sit creditor, pro quantitate, pro qua est creditor, non soluit cambia, sed absoluitur: & est ratio, quia interesse non debetur sine mora, & non dicitur in mora, qui potest se tueri per exceptionem, sicuti ex Hondedeo suprà recensui, quem Thuscus non citat. Eandem denique resolutionem tradidit Petrus Surdus, decisione 117. vbi principaliter dubitauit, vtrum vsuræ pretij non soluti debeantur, quando emptor erat ex alia causa creditor, ita quod compensere posset; petebantur namque in casu ibi proposito vsuræ pretij non soluti; & D. Ludouic. Trigius dicebat, se creditorem domini Galeaoti creditoris, ex alia causa, proindeque compensationem inductam esse ipso iure, sine partis oppositione, & vsuras retroacti tempotis ob eam causam non deberi, quia compensatio est solutio; & licèt compensationi locus non sit, nisi parte opponente, tamen ad impediendum cursum vsurarum, compensatio procedit ipso iure, & antequam opponatur à parte, siue vsuræ debeantur iure actionis, siue officio iudicis, siue ex quauis alia causa, ei enim interesse currere non debet, qui potest compensationem opponere, & ipso iure fit compensatio, vbi agitur de pœna, de vsuris, & aliis similibus, provt hæc omnia comprobat ipse Surdus ibi, num. 1. 2. & 3. è contrario vero D. Galæotus opponebat, se creditorem vsurarum pretij non soluti, secundum æquitatem l. curauit, C. de action. empti, quæ omni iure debentur. Et licèt emptore posset compensare, tams debebat opponere de ipsa compensatione, aliàs ei non est locus, quia compensatio extinguit debitum à die oppositæ compensationis; quare si serò fuit deducta, interim verò longum temporis spacium interfluxerit, declaratio subsequuta non impedit cursum dictarum vsurarum, vt dicto numero quarto, & quinto idem Surdus obseruat, & concludit numeris sequentibus, Senatum illum definiuisse, vsuras pretij non soluti deberi eo casu, licet emptor creditor esset ex alia causa, & compensare potuisset. Et inquit, non obstare, quod compensatio fiat ipso iure ad impediendum cursum vsurarum, quia respondet, id procedere posset in vsuris, quæ propter moram debentur, & ita loquuntur Doctores in contrarium allegati, & expressè declarat Petrus, in dict. l. si constat. dum dicit, quod in pœna, vsuris, & distractione pignoris, nihil est speciale in compensatione, qui prædicta effectum recipiunt à die moræ; & non dicitur in mora ille qui poterat opponendo compensationem, se defendere, vt latius comprobat numero sexto, at emptor, qui conuentum pretium non soluit, tenetur fructus restituere, vel retardari pretij vsuras soluere, etiam si non sit in mora, vt quia venditor non impleuit promissa, secundum relatos ibi numero 7. per eundem Surdum, & in consilio 101. numer. 23. libro primo. Ideoque cum ratio moræ non militet in vniuersis, de quibus agit, non etiam militabat dispositio, quod compensatio fiat ipso iure: cessante enim ratione, cessat dispositio. Et hactenus Petrus Surdus, qui (vt vides) communi accedit sententiæ, quod in pœna, & vsuris, & interesse compensatio fiat ipso iure, quamuis in terminis dictæ l. curauit, aliter statuat propter rationem prædictam. Et idem agnouit Gaspar Rodercius, de annuis reditibus. libro 2. quæstione 18. num. 2. & 3. vbi inquit, quod in debito vsurario, etiam sine facto hominis, ipso iure fit compensatio, iuxta l. si constat. l. etiam, C. de compensat. & idem esse ad euitandam commissionem pœnæ; & generaliter, vbicunque defectus solutionis possit afferre præiudicium, vel damnum debitori, provt tradunt Authores ibi commemorati: & repetit num. 13. vbi quod in debito vsurario, fit etiam ipso iure sine ministerio hominis compensatio pro rata, etiam ad impediendum cursum vsurarum pro ea parte, licèt hoc pro parte, non possit ad euitandam commissionem pœnæ pro rata, nisi tantundem debeatur, quia etiam ab homine expressim opposita compensatio patris non impediter totam pœnam committit, l. 5. in fine, ff. de verbor. obligat. sed compensationem nullam fieri ipso iure in annuis reditibus, sed demum[sect. 115] congrua oppositæ facta ab homine, quæ vice oblationis sit per totum caput defendit Gaspar ipse Rodericus, & maximè ex numero nono, cum seqq. vbi explicat, & hactenus de tertia obseruacione principali. Quarto denique, & vltimo loco obseruandum, at{ Hispalensis Senatus decisio. }que constituendum erit (quod pertinet ad casum prædictum ex facto occurrentem in Regio Hispalensi Senatu) dubium fuisse apud Interpretes nostros communiter, vtrum contra dotem, siue contra mulierem res dotales repetentes, aut vendicantem, opponi possit compensatio s In quo equidem duas apparet fuisse sententias, & opiniones; alteram negatiuam, alteram[sect. 116] vero affirmatiuam: cæterum præualuisse affirmatiuam, quod in causa dotis locum habeat compensatio, & ita equidem Senatus noster pro certo supposuit, & de iure definiuit. Senatus autem decisio, ex sequentibus comprobatur concludenter. In primis, quia textus, in l. vnica, §. taceat, C. derei vxoriæ actione: vbi probatur, quod maritus non potest retinere res dotales eo prætextu, quod mulier aliquid debeat; loquitur expressim in retentione, & non in compensatione: & sic per eum textum non corriguntur iura per quem conceditur contra dotem compensatio: & correctio legum est euitanda, l. præcipimus, in fine, C. de appellat. Deinde & secundò, quia multum differt retentio à compensatione, nam qui retinet rem, tanquam pignus illam retinet, donec suum debitum ei saluatur, l. dote, 6. de dote prælegata: qui autem compensat, quasi soluendo, alterius debitum perimit. Tertiò, quia Iustinianus, in §. in bonæ fidei, Institut. de actionibus, admittit compensationem in omnibus contractibus bonæ fidei; & tamen in §. fuerat, præcedente; Iustinianus ipse actionem dotis retulerat ad contractus bonæ fidei; ergo cum in d. § in bonæ fidei. à regula solum Depositum excipiat, satis significat, etiam in causa dotis admitti compensationem, argumento l. 3. §. cum Titio, ff. de adimend. leg. Quartò denique & vltimò probatur ex veriori, & & communiori Interpretum placito, qui quamuis admittant, propter priuilegium dotis non posse retineri res dotales: tamen in illis compensationem admittunt, provt admiserunt expressè, & contrariæ partis Authores improbarunt, post Glossam, Alexand. Ias. Vincent. Bald. Nouell. Socin. vturmque Zazium, & Corasium, Petrus Barbosa, in dict. l. diuortio, §. ob donationes, ex numero primo, vsque ad numerum 6. qui erudite id comprobat, & diuersam eamqsue concludentem, retentionis, quàm compensationis, rationem assignat: & inquit num. 3. quod tota vis consistit in modo proponendi, nam si maritus dicat, se velle retinere res dotales, donec ei satisfiat de debito, hodie non audietur, pet text. in dicto §. taceat:si autem dicat; se obiicere compensationem de debito ad debitum dotale, audiendus est, neque enim inuenitur prohibitum in causa dotis obiicere compemsationem. Et id ipsum vltra relatos per Bar[sect. 117]bosam, defendunt Sebastianus Medices de compensationibus, 1. p.q. 17. Afflict. decis. 121. num. 4. Hippolyt. Riminald. in cons. 451. num. 38. lib. 4. Alexander Trentacinquius, variar. lib. 3. titulo de compensat. num. 18. fol. 171. Cardinalis Thusc. practicar. conclus. iur. tom. 1. littera C. conclus. 490. n. 5. cum multis seq. fol. 955. Cæterùm in ipsomet casu in Senatu occurrenti, &{ Ex Regij Hispalensis Senatus definitione. } definitio aduersus dictam D. Annam de Guzman, quæ contra bona mariti pro dote sua agebat, ideo Senatus compensationem non admisit de iure, quod primo ex causa iudicati actum esset via executiua contra hæredes dicti Ferdinandi Tello per ipsam, & filios suos, contra quos anteà viâ quoque executiuâ coram alio Iudice egerant aduersus bona mariti dictæ dominæ Aunæ defuncti, filij eiusdem Ferdinandi Tello, & vxor pro doctorum mille ducatorum quantitate; vbi etiam dicta D. Anna pro dote sua se opposuerat. Eo autem iudicio relicto, & via executiua ibi intenta siue iure actionis neglectis, iure exceptionis, & oppositionis compensationis se tuebantur coram eo iudice, coram quo vxor præfata, hoc est dicta D. Anna de Guzman; & filij eius via executiua ex causa iudicati agebant, sicque contra bona mariti præfati, cuius hæredes ex causa iudicati agebant contra hæredes dicti Ferdinandi Tello, concurrebat vxor sua pro dote, & rei ipsi executati compensationis exceptionem obiicientes, quam (vt dixi) non admisit Senatus, sed dictæ D. Annæ prælationem concessit, nam licet exceptio compensationis, etiam post sententiam, & rem iudicatam, & in actu executiuo, & contra dotem possit opponi; vt ex textu in d.l. si constat, C. de compensat, suprà dixi, textus tamen ille loquitur, ac procedit inter debitorem, & creditorem, ex ipsius serie apparet apertè; casus autem noster est diuersus, quia compensatio opponebatur contra tertium, hoc est contra dictam D. Annam, quæ erat creditrix, & quæ prius petierat satisfieri sibi de dote sua, sicque in præiudicium eius, & aliorum creditorum non admittitur compensatio; provt in ipsis, in quibus versamur terminis scriptum, atque notarum reliquit Vincentius de Franchis, decisione 53. n. 10. Rursus & pro muliere ipsa facit etiam in termi[sect. 118]nis, quod creditor mariti non potest mulieri obiicere ex persona mariti compensationem quantitatis sibi debitæ à marito, provt in terminis subaudi Senatum definiuisse. testatur Antonius Fabet, definitione 16. ad titul. C. de compensat fol. 398. vbi inquit, quod mulieri petenti ab alio quàm à marito, putà à tertio rerum dotalium possessore, ex iudicato litis expensas, quas maritus in dotis conseruandæ causam necessariam prorogauerat non potest condemnatus obiicere compensationem eius, quod sibi maritus debeat, tametsi proponas, eiusmodi expensis dotem ipso iure diminutam esse in mariti vtilitatem, dici enim solet, minui dotem ipso iure per impensas necessarias, l. si is qui, 56. §. quod dicitur, ff. de iure dot. l. quod dicitur 15. ff. de impens. in reb. dota lib. fact. & l. dote, ff. de dote prælegata. adeoq́ue in ipsa re, quod contingit, si non in corporibus dos consistat, sed in pecunia numerata, ex text. in dict. l. 5. de qua ipse faber, coniecturar. lib. 2. cap. 2. quid enim si soluto matrimonio futurum est, vt maritus iudicio de dote teneatur ad præstationes aliquas, quarum nomine diminutio illa dotis, quam impensæ necessariæ fecerunt, eadem iuris potestate sarciatur. Denique verum est, non quod vxor marito debeat, id eam quoque mariti creditori debere; nec enim debitor debitoris fit debitor creditoris citra delegationem, l. vltima, C. quando fiscus, vel priuatus. Proinde succedit iuris regula, eius quod non debeatur illi, qui conuenitur, sed alij, compensationem nullam fieri posse, vt supra diximus, & in addit. ad num. 6. Faber idem latiùs deducit, Quod attinet verò ad vltimas voluntates, & dispo[sect. 119]sitiones testamentarias, vtrum ipsæ compensationem admittant, dicendum est, quod regulariter eam admittunt, sicuti contractus, nec esse differentiam, provt agnouerunt omnes fere iuris Interpretes commemorati suprà, num. 69. & commemorandi statim: Et tradit Sebastianus Medices, de compensat. prima parte, quæst. 31. num. 1. & 2. Cæterum materiam eam coniecturalem esse, & præsumptam, sicque ex coniecturis, & præsumptionibus cessare, aut induci compensationem; profitentur nunc referendi, in eo scilicet dubio, & altero, vtrum legatum compensandi animo censeatur relictum, in quibus varias excogitarunt Doctores coniecturas, vt constat ex quamplurimis, quos ego ipse recensui, & congessi in commentariis de vsufructu, cap. 46. num. 6. & 7. vbi ad coniecturas & præsumptiones reduxi materiam, & citaui Manticam, Menochium, Gualdensem, Costam, Phanucium, Barbosam, Couarru. Anton. Gomezium, Mascard. Bursat. Simonem de Prætis, Grassum, Riminaldum, Peregrinum, Pedrocham, Surdum, Fabium Turretum, Hondedeum, Hieronym. Gabriel. & Ceruantes. qui explicant latissimè. # 41 CAPVT XLI. Ex verbis generaliter, aut vniuersaliter prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri debeat; siue quanti haberi, atque æstimari debeant ad interpretationem vltimarum voluntatum, & dispositionis cuiuslibet verba generalia, aut vniuersalia. Ex quibus etiam eadem verba, atque dispositiones generales, aut vniuersales (quæ regulariter omnes casus, atque species, quæ excogitari possunt, includunt) generalitatesve debeant restringi de iure: vbi quod ex multis restringuntur, & de prouisione speciali post generalem, vel è contra, & quando generi per speciem derogetur, vel non. An etiam, & quando verba generalia ad specificata tantum, siue ad rem, vel casum expressum restringantur, seu ad omnia alia, etiam non expressa trahantur, ad explicationem, & materiam l. si de certa, cum vulgatis, C. de transaction. quando scilicet transactio generalis ad specificata tantum restringatur, siue generaliter accipiatur. Rursus, in testamentariis, & aliis dispositionibus, si adiiciatur verbum denotans genus, & quod solet participari vni speciei, vtrum in genere, vel in specie sumi debeat, & de communi Interpretum distinctione inter fauorabilem, & odiosam materiam, & quæ dicatur fauorabilis dispositio, quæ etiam odiosa: stricti denique iuris, & sic strictè intelligenda; fauorabiliáve, & sic late accipienda, quæ sint: vbi enumerantur quamplurima, & superiorum omnium diligens, & distincta traditur resolutio. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis generalibus, siue generaliter prolatis à testatore, voluntatis eiusdem interpretationem, atque coniecturam sumi iuridicè. Sic maximi ponderis esse verba generaliter prolata, vt mens, & voluntas disponentis cuiuslibet detegatur. -  2 Et variis in casibus, & in diuersis negotiis, & materiis, à generalitate verborum rectè sumunt argumentum, & fundamentum Interpretes nostri. Et sæpissimè adducuntur, vt interpretationem voluntatis eliciant, ex eo, quod verba generaliter prolata fuerint. -  3 Negari tamen non potest, quin dubietas oriatur ex verbis generaliter prolatis, vt quid contineant, aut continere debeant ex voluntate disponentis, deprehendatur. Et quod plus habet energiæ, & ponderis specialis prolatio, vt magis moueat, & rem certam reddat, quàm quod in genere profertur. -  4 Generalia namque verba obscuritatem, seu incertitudinem pariunt. Regulariter tamen plurimum præstant ad interpretationem vltimæ voluntatis cuiusque (vt dictum est suprà.) -  5 Ex verbis quoque vniuersalibus, siue vniuersaliter prolatis, coniectura voluntatis sumitur, & iuridica interpretatio deducitur. -  6 Sic Interpretes nostri ex verbis vniuersalibus ad interpretandas vltimas voluntates, & dispositiones quascunque, sæpissimè etiam adduci, atque excitari solent. Et illa esse maximi effectus, & momenti, agnoscunt assiduè. -  7 Imo & fortiora, atque potentiora esse verba vniuersalia, quàm generalia, vt omnia includant, & & comprehendant: frequentissimè adnotarunt. -  8 Verba vniuersalia omnia comprehendunt, & includunt etiam casus, qui non venirent sub simplici dispositione, & etiam improprios, & maiores expressis: Quod exornatur; & de vi, & effectu verborum vniuersalium adducuntur nonnulla & num. seq. -  9 Verba vniuersalia, cum ab homine proferuntur, adeo generaliter accipiuntur, vt nec restrictionem aliquam patiantur, etiam in materia stricta, sicut verò in verbis legis. -  10 Verba generalia, siue generaliter & absolute prolata, generaliter & absolute intelligenda esse. Idque in omni, ac maxime testamentaria dispositione, & materia. Quod exornatur. & num. sequent. -  11 Generalis loquutio quoad verba, nihil relinquit intactum. -  12 Nomen generale vniuocum omnes species includit, quæ excogitari possunt. -  13 Generalis dispositio omnia comprehendit, etiam quod in vno maior ratio militet, quam in altero. -  14 Casus etiam, & personas priuilegiatas; dummodo specialiter in eo, de quo agitur, priuilegiatæ non sint. Quia ad specialiter priuilegiatas personas, & res, non extenditur, provt hic obseruatur. Et Petri Surdi 423. decisio ponderatur. -  15 Et vbi respectu alicuius speciei, aut casus, esset manifesta diuersa ratio; tunc illas species, aut casus non comprehendit. -  16 Generalis dispositio, in odiosis etiam, & pœnalibus, & in materia correctoria, & strictè intelligenda, generaliter est intelligenda. -  17 Verba generalia in dispositione hominis non recipiunt restrictionem de habilitate. -  18 Verba generalia licet primò præcedant, & postea subsequantur specialia, non derogatur generalitati præcedenti. -  19 Nec in dubio specialis prouisio derogat generali. Nam ad hoc vt deroget, oportet, quod species apponatur generi, & respiciat verbum significatum generis. -  20 Et in illo articulo vtrum dispositio posterior specialis restringat præcedentem generalem, quemadmodum ex sententia communi distingui soleat ab Interpretibus nostris. -  21 Quid etiam dici debeat, cum in dubio versamur, &{ De hoc articulo tius professo alio } an interpretatio sumi, quod genus non restringatur, & inferius num seq. -  22 Vbi quod licet generalitas subsequens aliquando restringi debeat ad species præcedentes. -  23 Clausula etiam generalis, licet restringatur ad specialitatem præcedentem, & subsequentem. -  24 Id tamen non procedit, quando genus & species non sunt contrariæ, vel vbi genus, & species referuntur ad diuersos fines. -  25 Generalis dispositio post enumerationem alicuius speciei, includit etiam aliàs species separatas. -  26 Verba præcedentia expressa, siue clara, aut clariora sequentibus, sequentia generalia determinant, atque declarant. -  27 Generalitas non refertur ad ea, quæ specialem, & expressam determinationem habuerunt. -  28 Generi per speciem, an, & qualiter derogetur in omni dispositione, & materia. Siue an verba generalia restringantur ad species enumeratas. Quod exornatur permultis remissiuè, vt dilucide magis explanetur quod dictum est suprà, ex num. 19. cum seq. Et nonnulli casus recensentur, in quibus generi per speciem non derogatur. -  29 Generaliter expressum, seu dispositum, perinde operari, ac si specialiter exprimeretur. -  30 Intelligendo quoad comprehensa sub genere. -  31 Generalis prouisio quoad omnes, idem operatur, quod specialis quoad speciales. -  32 Et extenditur ad omnia quomodocunque. -  33 In testamentis, in statutis, in contractibus, & aliis dispositionibus. -  34 Imò nullomodo posset fieri restrictio ad aliquid, etiam si adesset aliquid, ad quod posset referri. -  35 Dicitur namque contra proprietatem verborum omnis interpretatio restrictiua, quando verba sunt generalia. -  36 Nam qui generaliter loquitur, omnis rei, quæ sub genere comprehenditur, meminisse censendus est. -  37 Et cogitatum fuisse genere sufficit, & ita præsupponitur ex natura verborum generaliter prolatorum. -  38 Verba generalia, quæ dicantur. -  39 Et quæ vniuersalia, & de pluribus dictionibus, atque exemplis signi vniuersalis, remissiuè. -  40 Interpretationem restrictiuam habere locum in quacunque materia, & dispositione; in legibus inquam, in Principum constitutionibus, in statutis, in libellis, in iudiciis, in sententiis, in rescriptis, in priuilegiis, & in contractibus, & vltimis voluntatibus. -  41 Et nihil aliud esse, quam dispositionis generaliter loquentis in casibus factam diminutionem, vel coarctationem. -  42 Idcirco generalitatem in quocunque actu, & materia, siue generalem quantumcunque dispositionem, & vltimam voluntatem, multifariam restringi: quod latè comprobatur, atque exornatur remissiuè. -  43 Generalitas restringitur ex specie præcedenti, salua ratione recti sermonis. -  44 Vel per verbum speciale sibi adiunctum, aut speciem aliquam nominatim enumeratam. -  45 Restringitur etiam per verisimile cogitatum, & verisimilem mentem testatoris. Atque ex ratione præsumpta, & coniecturata. -  46 Et per causam, & rationem adiectam in dispositione. -  47 Ad ea quoque, quæ sunt de natura actus, seu dispositionis, cui adiiciuntur, vt non operentur, nisi quatenus secundum naturam actus possint. -  48 Et ad ea, que facere potuit disponens, non vltra. Sicque secundum potestatem, & qualitatem disponentis. -  49 Et per naturalem æquitatem. -  50 Et vt seruetur æqualitas inter personas comprehensas in dispositione. -  51 Et respectu personarum, ad quas dispositio dirigitur. -  52 Et per certum locum adscriptum. -  53 Et per sibi connexa. -  54 Et per qualitatem adiectam per relatiuuam sine copula. -  55 Et per plurima verba, & dictiones, quæ restrictionem designant, remissiuè. -  56 Nullum est enim verbum adeo generale, vel vniuersale, quin ex consideratione debitarum circunstantiarum debeat ciuiliter intelligi, & limitationem, siue restrictionem recipiat. Modo circunstantiæ colligi possint ex verbis. -  57 Sic verba generalia restringuntur per sequentia restrictiua. -  58 Sunt namque verba generalia ampliatiua tantum quo ad ea, quæ sunt eiusdem generis cum præcedentibus, vel illis similia, non verò diuersa. -  59 Nec trahuntur ad ea, que sunt aliena à iure. -  60 Vel in quibus posset esse fraus, vel captio. -  61 Generalis approbatio non trahitur ad dolosè gesta. -  62 Legatum liberationis rationem reddendarum, remittit duntaxat scrupulosam redditionem, non autem dolum. -  63 Verba generalia non operantur, vbi sequeretur inconueniens, vel absurdum, vel iniquitas, -  64 Et potius nihil debent operari, quam quod quis grande damnum patiatur. -  65 Nec in eis venit, vt ius alterius censeatur læsum. Nec ius ipsius concedentis: -  66 Verba quantumcunque generalia, restrictionem de habilitate recipere, siue ad terminos, vel personas habiles debere rstringi. Quod exornatur quamplurimis, remissiuè. -  67 Et semper intelliguntur secundum subiectam materiam. -  68 Generalitatis restrictionem fieri, ne inducatur correctio prioris voluntatis. Vt cesset ineptia, & inutilitas. Et nullitas præcedentis dispositionis. Ne inducatur contrarietas. Ne fiat contra, vel præter intentionem disponentis. Ne fiat derogatio actus præcedentis. Ne sequatur inconueniens, & absurdum, & num. præced. Ne indebitè quis lucrum capiat. Et quando non est eadem ratio comprehensorum omnium sub generalitate. Et secundum subiectam materiam, vt dictum fuit suprà. Et non comprehendit ea, quæ speciali nota sunt digna, nec extraordinaria, vel insolita. -  69 Verba generalia in quacunque dispositione, tam inter vinos, quam in vltima voluntate, sic interpretari debent, ne contineant id, quod quis in specie verisimiliter facturus non esset. Vel fieri non potuisset. Vel quod in specie prohibetur. -  70 Et restringuntur in fauorem dilectæ personæ. -  71 Aliis etiam modis generalitates, aut generalia verba restringuntur, de quibus per Alexand. Raudens. Qui in effectu conuenit his, quæ numeris præcedentibus obseruata, adque adnotata fuere dilucidè. -  72 Dispositio quælibet generaliter concepta, restringitur ad rem, & casum specificatum, super quo agebatur, & ad causam præcedentem, & quibus magis conuenit, & secundum ea interpretatur. -  73 Idque in compromissis, in pactis, in renunciationibus, in refutatione, in transactione, & aliis dispositionibus. Provt hic adnotatur, & l. si de certa, C. de transactionibus, materia, remissiuè exornatur, atque illustratur, & latius cap. sequenti per totum. -  74 Cæterum ad suam causam non restringitur, quando salua ratione recti sermonis, vel ob præsumptam disponentis mentem, verba generalia restrictionem non patiuntur. Quod cap. sequenti latius comprobatur, atque exornatur. -  75 Interpretationem restrictiuam, quæ in generali quacunque dispositione locum obtinet (vt dictum fuit suprà) procedere etiam in vniuersali. -  76 Idcirco verba quantumcunque vniuersalia, sic limitari, & intelligi debent, sicuti de verbis generalibus dictum fuit numeris præcedentibus. Et multis modis limitatur, & restringuntur, provt hic adnotatur, & aliorum Interpretum obseruationes commentantur. Quia nullum est verbum adeo vniuersale, quin ex debitis circunstantiis non ciuiliter intelligi, & limitationem, atque restrictionem recipere, provt generali dictum fuit suprà. -  77 Verba quantumcunque vniuersalia restringuntur secundum subiectam materiam, & præsumptam, atque coniecturam disponentis voluntatem. -  78 Et ad casus habentes eandem rationem, & causam, non autem ad habentes diuersam. -  79 Et ad ea, quæ sunt de natura dispositionis, cui adiiciuntur. -  80 Et quamuis geminata, duplicataque sint, recipiunt interpretationem, ne ad intellectum iniquum perducantur, sed adaptentur iuri communi, quantum possibile sit. -  81 Et ad ea, de quibus ille, qui dispositionem fecit, disponere potuit. -  82 Verbum denotans genus, & quod etiam solet communicari, aut participari vni speciei, & sic quod accipitur in genere, & in specie, si in vltima voluntate, vel in alia dispositione adiiciatur: in materia odiosa sumitur interpretatio specifica, non autem generica, & sic potius in specie, quam in genere. Si autem materia fauorabilis esset, in genere accipiendum est. -  83 Quod si verbum in specie sumi non potest, sumitur in genere, etiam in materia odiosa. -  84 Vel vbi adest coniectura, actum fuisse de generico sensu, & sufficit leuis coniectura. -  85 Vel quando resultaret absurdum, etiamsi esset dictio vniuersalis. -  86 Vel vbi species esset difficulter concessibilis, vel inconsulta. -  87 Vel honestas repugnaret. -  88 Vel resultaret superfluitas. -  89 Vel obstaret consuetudo loquendi. -  90 Vel legis, aut statuti dispositio. -  91 Vel esset reprehendenda à sapientibus. -  92 Vel vbi esset eadem ratio æquitatis quoad omnes species. -  93 Stricti iuris omnia regulariter esse, nisi expresse reperiatur contrarium; & consequenter stricto potius, quam lato significatu esset intelligenda. -  94 Stricti iuris dicuntur termini quamplures, qui strictam habent materiam, atque interpretationem strictam admittunt. -  Videlicet prohibitio alienationis. -  Compromissum. -  Mandatum. -  Statutum. -  Rescriptum. -  Consuetudo. -  Causa pœnalis. -  Donatio. -  Arbitria omnia. -  Commissiones. -  Delegationes. -  Omne extendens ius commune, & ab eo exorbitans. -  Substitutio. -  Renuntiatio. -  Stipulationes. -  Verba sententiæ, & laudi: nam quælibet sententia est -  stricti iuris. -  Validatio actus ex plenitudine potestatis. -  Statutum prohibens alienationem. -  Dispensatio. -  Animus fæneratorum, & similium. -  Actio, qua conuenitur fideiussor. -  Verba à lege, vel ab homine prolata, in quantum -  verba sunt stricti iuris. -  Priuilegium legitimandi spurios. -  Condictio pariter ex lege. -  Licentia testandi de bonis Ecclesiæ. -  Provt hæc omnia congessit, & comprobauit Simon de Prætis, hoc numero præcitatis. -  95 Alexander vero Raudensis, sequentia dixit esse stricti iuris, & comprobat etiam illa. -  Arbitrium. -  Statutum prohibens alienationem. -  Ademptio in totum, vel in partem. -  Compromissum. -  Consuetudo. -  Commissio. -  Concessio ob benemerita. -  Contractus. -  Donatio. -  Delegatio. -  Dispensatio. -  Exorbitans à iurecommuni. -  Exhæredatio. -  Emphyteuticus contractus. -  Exclusio filji. -  Fæneratoris animus. -  Fideicommissum in quantum onus. -  Inæqualitas. -  Impetratio subuertens ius ordinarium. -  Laudum. -  Licentia testandi. -  Lex. -  Legitimatio in præiudicium tertij. -  Libertatis disponendi de rebus suis ablatio annexa. -  Prohibitio alienationis. -  Pœnalis dispositio. -  Priuilegium legitimandi spurios. -  Pro alio obligatio. -  Plenitudo potestatis. -  Primogenium præferens dispositio. -  Præceptum Concilij circa matrimonia. -  Priuilegium. -  Rescriptum. -  Renunciatio. -  Recessus à iure communi. -  Sententia. -  Substitutio. -  Stipulatio. -  Testes. -  Validatio actus ex plenitudine potestatis. -  Et verba in quantum verba. -  96 Ad interpretationem vltime voluntatis cuiusque, multum interesse, an versemur in fauorabilibus, vel odiosis. Et sic an materia, de qua agitur, fauorabilis sit, vel odiosa. Quia fauorabilia sunt amplianda, odiosa verò restringenda. -  97 Casus odiosi qui dicantur. -  98 Fauorabile dici potest generaliter omne, cuius contrarium apparet odiosum. -  99 Casus fauorabiles qui dicantur. -  100 Fauorabilis sit, an odiosa dispositio, vt dignoscatur, considerari debet causa, propter quam principaliter est inducta, nam si causa est fauorabilis, erit & dispositio eiusdem naturæ. Si verò odiosa, pariter & dispositio censebitur odiosa. Et sic principalis intentio, ac scopus disponentis detegit, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa. -  101 Nam & aliàs semper actus inducitur à principali intentione, & à causa, quæ mouit agentes. -  102 Et ideo dispositio dicitur fauorabilis, vbi principalis intentio dirigitur ad fauorem, licet inde sequatur alterius odium. -  103 Provt est odiosa, vbi odium est causa fauoris, & è contra fauorabilis, vbi fauor est causa odij. -  104 Quod si indifferens sit materia, dicitur dispositio nec fauorabilis, nec odiosa, seu æquè fauorabilis, atque odiosa, seu promiscua mixta indifferens. -  105 Et sic cum fauorabilis non est casus, nec odiosus, & sic medius, tunc media via interpretatur dispositionem. -  106 Fauorabilis, an odiosa: sit dispositio, ex quibus dignoscatur, singulariter explicasse Authores nonnullos, quorum specifica mentio hic fit. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis explicatione primo loco obseruandum, atque constituendum erit, ex verbis quoque[sect. 1] generalibus, siue generaliter prolatis à testatore, voluntatis eiusdem interpretationem, atque coniecturam sumi iuridicè: sic maximi ponderis esse verba generaliter prolata, vt mens, & voluntas disponentis cuiuslibet, detegatur; id quod in hac ipsa, qua versamur coniecturali, & præsumpta materia, adnotauit Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. n. 23. post Crauetam, quem retulit in cons. 33. ex n. 3. & in cons. 85. n. 7. Ita pariter, quod ex generalibus verbis testatoris coniectura sumatur, & eius mens, atque voluntas deprehendatur, scripsit Afflictus, decisione 44. num. 10. retulit Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubitat. 2. solutione 2. num. 12. fol. 263. & idipsum admiserunt, atque obseruarunt omnes ferè Authores, qui commemorabuntur statim, & obseruationibus sequentibus adducuntur. Ipsi namque variis in casibus, & in diuersis nego[sect. 2]tiis, & materiis, à generalitate verborum rectè sumunt argumentum, & fundamentum, & sæpissimè adducuntur, vt interpretationem voluntatis eliciant, ex eo quod verba generaliter prolata fuerint: sicuti eliciunt post alios Authores Pasechus in consil. 151. num. 8. Craueta, in consil. 24. num. 11. Rolandus, in consil. 34. num. 77. lib. 4. Pancirolus, in consil. 59. n. 79. Cephalus, in consil. 253. num. 11. lib. 2. & in consilio 430. num. 50. lib. 3. Bursatus, in cons. 87. num. 13. lib. 1. & in consil. 173. num. 44. & 45. lib. 2. Hippolytus Riminaldus, in consil. 276. n. 25. & in cons. 279. num. 27. & in consil. 327. num. 6. & in consil;299. n. 27. lib. 3. & in consil. 353. num 20. &23 & in consil 344. n. 63. & 64. & in consil. 336. ex n. 26. eodem lib. 3. Marcus. Antonius Eugenius, in cons. 14. n. 1. Negari tamen non potest, quin dubietas oriatur[sect. 3] ex verbis generaliter prolatis, vt quid contineant, aut continere debeant ex voluntate disponentis deprehendatur: & quod plus habet energiæ, & ponderis specialis prolatio, vt magis moueat, & rem certam reddat, quam quod in genere profertur, cap. quanquam, 23. distinctione, vbi glossa multa in hanc sententiam collegit, & obseruauit: Aluatadus, de coniecturam mente defuncti, lib. 4. dicto cap. 2. num. 23. & retulit Crauetam, dicto consilio trigesimo tertio, num 15. vbi is Author scripsit. quod verba generalia[sect. 4] obscuritatem, seu incertitudinem pariunt Et in consilio 70. num. 20. idem adnotauit ipse Craueta, & citat textum in l ita fide, ff. de iure fisci, & in l. in tradendis, ff. communia prædiorum, & Crauetæ mentionem in dicto numero 20. fecit Achilles Pedrocha, & notauit etiam, quod generalitas parit incertitudinem. seu obscuritatem, in consil. 23. num. 169. Cardinalis Thuscus. practicarum conclusionum iuris, tomo 4. littera G. conclusione 34. fol. 158. vbi in argumento, quod generalis expressio obscuritatem, & dubietatem parit, & quando secus, vt ibi videri potest Idem etiam apertè colligitur ex variis quæstionibus & altercationibus Doctorum, qui ob generalitatem verborum in diuersis factis, & materiis diuersimodè adducuntur, vt videre licet penes Portium in consil. 135. numero decimo octauo, Parisium, in consil 71. columna 3. lib. 1. Gratum, in consil. 152. columna 1. & in consil. 60. num. 8. lib. 1. Ruinum, in consil 119. colum. penultima, & in consil 152. num 8. lib. 2. Hippolytum Riminaldum. in consil. 204. num. 36. lib. 2. Beroum, in consilio 73. columna vltima, lib. 2. Marzarium; de fideicommissis, quæsione 59. Gozadinum, in consilio 45. num. 18. Regulariter tamen loquendo, verba generalia (vt dixi) maximi momenti sunt, multumque ad interpretationem vltimæ voluntatis cuiusque præstant, provt omnes suprà citari animaduertunt: quando autem præstare non debeant, siue restringantur, inferiùs dicetur. Ex verbis quoque vniuersalibus, siue vniuersaliter[sect. 5] prolatis, coniecturam voluntatis sumi, atque interpretationem deduci, iidem supra relati Authores. & quamplurimi referendi infra adnotarunt, atque ex[sect. 6] verbis vniuersalibus ad interpretandas vltimas voluntates, & dispositiones quascunque, sæpissimè adduci, atque excitari solent; & illa esse maximi effectus & momenti agnoscunt assiduè, vt videre licet penes Baldum, in consil. 326. Rex Romanorum, col. 2. lib. 1. Alexandrum, in consil. 195. column. 3. num. 4. lib. 6. Decium, in consil. 599. num. 3. Socinum, iuniorem, in consil. 251. n. 17. lib. 2. Rolandum, in cons. 34. num. 92. lib. 4. Cephalum, in cons. 253. n. 9. lib. 2. & in consil. 463. num. 29. lib. 4. Neuizanum, in consil. 66. num. 10. Menochium, in consil. 289. ex num. 5. lib. 3. Achil. Pedrocham, in consil. 32. ex num. 134. cum seq. alios quamplures silentio prætermitto, quoniam statim referam cos. Immò & fortiora, atque potentiora esse verba[sect. 7] vniuersalia, quàm generalia, vt omnia includant, & quod ampliorem, latioremq́ue testatoris, & disponentis voluntatam demonstrant: quia omnia super quibus adiiciuntur, comprehendunt, nihilque excludunt, per text. in l. Iulianus, & in l cum quis decens, §. finali, ff. de legatis 3. l. balista, ff. ad Trebellianum, & per alia iura obseruarunt Bartolus, in consil. 216. Andelandus, num. 7. Barbatia, in consil. 41. columna antepenult lib 1. Socinus, in l. prima, column. 2. numero nono, ff. de rebus dubiis. Decius, in consil. 382. colum. finali, Menoch. dicto consil. 289. num. 8. lib. 3. vbi sic argumentatur in casu sibi proposito, & maiorem vim tribuendam verbis vniuersalibus, quàm generalibus, ostendit. Simon de Prætis, de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. interpretatione quarta, dubitat. 4. solut. 2. num. 50. fol. 264. Marcus Anton Eugenius, in consil. 14. num. 3. qui dixit, quod vniuersàlis loquutio, maioris efficaciæ, & virtutis est. quam generalis: & citauit Bartolum, in l. generali, §. vxori, ff. de vsufructu legato. Petrus Surdus, in consilio 73. num. 61. in fine, lib. 1. vbi etiam maiorem vim, & virtutem tribuit verbis vniuersalibus. quam generalibus, & inquit, in dispositione generali non venire bona subiecta fideicommisso; secus autem esse, quando verba sunt vniuersalia: Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 8. littera V. conclusione 121. num. 22. fol. 554. vbi cum Gozadino, Romano, Deciano, &, Tiraquello quod vniuersalis oratio magis operatur, quam generalis Quæ autem sit vniuersalis loquutio, vel oratio. & in quo à, generali differat; vide Barbosam, 3. parte rubricæ ff. soluto matrimonio num. 6. . Cardinalem Thuscum, tom. 2. littera D. conclusione 487. folio 707. idcirco quæ cunque de virtute, & effectu verborum generalium dicuntur hoc cap. non modò æqualiter,. imò fortiori, & maiori rationein vniuersalibus sunt accipienda. Verba namque vniuersalia omnia comprehendunt,[sect. 8] & includunt etiam casus, qui non venirent sub simplici positione, & etiam improprios, & maiores expresns, l. ea tamen adiectio, ff. de legatis 3. Clementina 1. iuncta, glossa 1. de re iudicata, l. vnius, §. cogniturum, vbi latissimè Hippolytus, per tres columnas, ff. de quæstionibus: & exornant quamplurimis Decius, in consil. 76. colum. finali. Craueta, in cons. 133. n. 50. & seq. Natta, in consil. 160. num. 28. & multis seq. copiosè Tiraquellus, de retractu lignagier, §. 1. glossa 7. num. 20. & sequent. vbi plura de efficacia verborum vniuersalium, & glossa 14. §. 1. n. 91. cum multis seq. Ruinus, in cons 18. n. 19. lib. 2. Cephalus, in cons. 347. n. 14. & seq. lib. 3. Curtius iunior, in consil. 307. num. 3. & seq. lib. 3. Octauianus Caheranus, decisione Pedemont. 102. n. 4. Franciscus Beccius, in cons. 14. num. 14. & seq. & in cons. 94. n. 30. & seq. Hippolyt Riminaldus, in consil. 18. ex num. 5. & in consil. 84. num. 39. lib. 1. & in consil. 216. num. 24. & 25. lib 2. & in consil 256. n. 47. lib. 3. Iacobus Menochius, qui verborum vniuersalium efficaciam, & vim permultis illustrat in consilio 282. ex num. 12. vsque ad num. 24. & in consi 289. ex num. 3. vsque ad num 15. & in cons. 291. ex num. 48. lib. 3. Petrus Surdus in consil; 33. num. 20. & in consil. 73. num 62. & 63. lib. 1. Achilles Pedrocha, in consil. 32. ex num. 135. vsque ad num. 147. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 5. capite 17. num. 146. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 49. ex num. 12. vsque ad num. 26. vbi latè de eisdem vniuersalibus verbis: Decis Rotæ 15 2. num. 4. & 5. p. 2 Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tomo 8. littera V. conclusione 121. per totam, folio 553. vbi latissimè, quod verba vniuersalia omnia includunt, quæ excogitari possunt, etiamsi maior ratio sit in vno casu, quàm in altero, & quod restrictionem non patiuntur. Et ibidem conclusione 126. fol. 560. & tom. 2. littera D. conclusione 397. fol. 662. & vltra relatos ab eo, Rolandus, in cons. 5. num. 35. & seq. & num. 45. & seq. & in cons. 60. num. 47. & seq. libro primo, & in consilio 134. numero 19. & seq. eodem volumine, & in consil. 87. num. 8. & seq. lib. 2. & in consilio 54. num. 44. & seq. lib. 3. Antonius Gabriel, communium conclusionum lib. 5. tituto de verborum signification. conclus 9. per totam. Et infinitos in idem propositum cumulauit Prosper Farinacius, in additionibus ad consilium 65. littera G. fol. mihi 335. & in ipso cons. 65. n. 72. Idem Farinacius, in cons. 55. n. 7. vbi quod vniuersalis concessio cuncta complectitur, & nihil excludit: Et num. 8. quòd ampliatur primò etiam in materia stricta, & odiosa: & in poenalibus, vt ibi numero 9. quòd ampliatur secundò, etiam quòd in vno casu sit maior ratio, quàm in alio: Et num. 10. quòd ampliatur tertió, quia comprehendit etiam ea, quæ speciali nota digna sunt: Et num. 11. & 32. quòd ampliatur quartò, vt comprehendat casus inopinatos & insolitos, & omnia ea, quæ dici, aut excogitari possunt, siue in genere, siue in specie: Et numero 12. quod ampliatur quintò, quia habet vim specialis & indiuiduæ expressionis: Et num. 13. ampliat sextò, & multo magis in dispositionibus humanis, quæ nunquam restringuntur, etiam in casu, in quo de iure restrictio fieri debet; provt hæc communia latiùs comprobat ex n. 7. vsque ad n. 14. Sic sane, quando verba vniuersaliter in hominis[sect. 9] dispositione proferuntur, adeo generaliter accipiuntur, vt nec restrictionem aliquam patiantur, etiam in materia stricta; secus verò in verbis legis, sicut declarant Baldus, in l. finali, columna 1. C. sine censu, vel reliq. Curtius iunior, in consil. 183. num. 6. in fine, lib. 2. Alciatus, in consil. 13. num. 3. lib. 3. Rolandus, in consil. 96. num. 48. lib. 1. & post alios multos Franciscus Bursatus, in consil. 22. num. 15. lib. 1. & in consil. 138. num. 27. lib. 2. Hondedeus, in consil. 92. num. 24. & 25. lib. 1. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solut. 2. ex num. 50. fol. 264. Et idipsum alij iuris Interpretes adnotarunt, qui differentiam constituunt in proposito inter verba vniuersalia prolata ab homine, vt nullam recipiant restricitione; & prolata à lege, quæ restrictionem recipiunt, vt per Hippolytum Riminaldum, in consil. 491. num. 99. libro 5. Surdum, in cons. 73. n. 66. lib. 1. & in cons. 431. num. 8. lib. 3. Secundò deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 10]que constituendum est, quod verba generalia, siue generaliter & absolutè prolata. generaliter & absolutè sunt intelligenda: idque in omni ac maxime testamentaria dispositione & materia, de qua agimus l. prima, §. & generaliter, ff. de legatis præstandis, l. fin. §. vxori ff. de auro & argento legato, l. in fraudem, §. finali, vbi Bartolus notat, ff. de militari testamento, l. regula, §. vlt. ff. de iuris & facti ignorantia. l. finali, in fine, C. de dotis promissione, l. à procuratore, C. mandari, l. pluribus, & ibi Bartolus, ff. de acceptilationibus, l. 1. §. hæc verb, ff. quæ in fraudem creditorum, quæ iura, & alia cumularunt, & assumptum hoc, quod per manus traditur quotidie, exornarunt permultis Parisius, in consilo 35. num. 5. libro 1. & in consilio 61. num. 36. & in consilio 63. num. 45. lib. 2. Decius, in l. omnia num. 1. ff. si certum petatur, & in l. cum pro eodem, numero 33. C. de sentent. quæ pro eo quod interest. Tiraquel. in præfatione l. si vnquam, num. 118. Euerardus, qui inde infert ad multa, in loco, A generalitate, ex num. 2. fol. 55. Sebastianus Medices, qui adducit permulta, de reglis iuris, regula 1. Franciscus Beccius, in cons. 14. ex num. 13. Tiberius Decianus, in consil. 84. num. 13. lib. 3. latiùs in consil. 57. n. 44. & seq. libro 1. cagnolus, in rubrica, ff. de regulis iuris, numero 15. Cephalus, in consil. 36. num. 10. & seq. & in consil. 92. num. 10. & seq. & in consil. 150. num. 11. libro 1. & in consil. 734. num. 20. & in consil. 768. numero 31. lib. 5. Rolandus, in consil. 54. num. 44. & seq. lib. 3. Simon de Prætis, lib. 2. interpretat. 4. dubit. 2. solut. 2. num. 65. & 66. fol. 264. latius ex num. 12. cum multis seq. fol. 263. Bursatus, in consil. 364. num. 22. lib. 4. Crotus. in consil. 192. num. 8. & seq. lib. 2. Hippolytus Riminaldus, in consil. 343. num. 19. lib. 3. & in consil. 344. ex num. 63. eod. lib. & in consil. 450. n. 38. lib. 4. Marcus Antonius Eugenius, in consil. 13. numero 2. Fabius Turretus, in consilio 44. numero 24. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consilio quinto, numero 49. & sequent. & in consilio 49. num. 8. & 9. libro primo, & in consilio 86. num. 18. & pluribus sequent. lib. 2. Achilles Pedrocha, in consilio 23. num. 2. & 3. Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 5. cap. 17. num. 146. meliùs, lib. 10. cap. 2. n. 2. cum seq. vbi dicti num. 4. quod loquutio generalis quoad verba nihil reelinquit intractum, & verbo generali omnia includuntur, vt latis ibi. Et per Farinacium, in consilio 65. num. 69. & 79. vbi declarat nu[sect. 11]mero 109. & seq. & in consil. 45. ex num. 7. vsque ad num. 15. vbi easdem ampliationes adduxit ad extensionem dispositionis generaliter factæ, quas ad Vniuersalis ampliationem recensui supra, numero octauo, in fine. Raudensis etiam, de analogis, libro 1. cap. 16. numero 3. vbi quod nomen generale vniuocum om[sect. 12]nes species includit. quæ excogitari possunt, l. prima, ff. de. pactis, dum dicit, conuentionis verbum generale esse ad omnia pertinens, l. prima, ff. sicertum petatur. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 104. numero 20. vbi etiam, quod verba generalia, & indistinctè prolata, generaliter & indistinctè sunt intelligenda, & omnia comprehendunt, quæ excogitari possunt: & decisione 71. numero 10. etiamsi maior ratio in vna specie, aut in vno casu, quàm in alio militaret.[sect. 13] Dispositio namque generalis, etiam tunc omnia includit, ex eisdem iuribus relatis suprà, numero 10. & l. prima, §. quod autem, ff. de aleatoribus: & scribunt Decius, in l. senium, numero 35. C. de testam. face. poss. in l. prima, ex num. 9. ff. de regulis iuris, & in cap. sedes, num. 12. & 13. de rescriptis, & in consil. 5. numero 1. & 2. & in consil. 20. numero 3. & in consilio 61. numero primo. Ripa, in l. prima, ex num. 56. cum sequent. ff. de vlg. & pup. substi. Tiraquellus, de retractu lingnag. §. primo, glossa vltim. num. 101. Tiberius Decianus, in consilio 30. num. 21. lib. 3. & in consil. 44. numero 104. lib. 4. Cephalus, in consil. 169. num. 9. libro 2. Bolognetus, in l. 2. §. creditum, n. 7. ff. si certum petatur. Ioannes Vincen. Hondedeus, in cons. 64. num. 41. lib. 1. Achilles Pedrocha, in consilio 25. numero 41. & 42. di[sect. 14]cens. quod dispositio generalis comprehendit etiam casus, & personas priuilegiatas, dummodò specialiter in eo de quo agitur. priuilegiatæ non sint: & citans textum in d.l. in fraudem, & Socinum iuniorem, in l. 1. sub num. 77. ff. soluto matrim, quia ad pecialiter priuilegiatas personas, & res non extenditur. Petrus Surdus, multos alios citans, decisione 164. num. 12. & numero 1. 2. & 3. vbi quod dotis causa non includitur in dispositione generali, quando dos reperitur in specie priuilegiata, alià secus, vt latius ibi: & meliùs decisione 323. in singulari casu: quæstione namque pendente inter Octauiam pro filio, & Ioannem Corradinum, iussit dari certum quid dictæ Octauiæ pro alimentis, donec cognitum sit de meritis:sed quia Ioannes impetrauit generales inducias ad satisfaciend? suis debitoribus, dubitatum fuit:s in eis includatur debitum prædictum: nam generalis concessio includit omnes causas, & casus, etiamsi in vno maior ratio sit, quam in alio; imò includit etiam casus priuilegiatos, provt ibi arguit vsque ad n. 5. vt induciæ generaliter pro omni debito concessæ, amplectantur etiam contractum in nundinis. Sed his non obstantibus inquit, quod mandauit Senatus procedi ad executionem contra Corradinum, non attento rescripto indulgente inducias, eo quod de tali debito non loquatur: alimenta enim sunt admodum priuilegiata, & eorum causa summariè tractanda est, vt probat d.n. 5. generalis autem dispositio non extenditur ad causas, quæ sunt in specie priuilegiatæ; sic induciæ non amplectuntur causam depositi, quæ est priuilegiata in specie. Nec reuocatio generalis legatorum includit legatum alimentorum: & præcipuè induciis, quod non extendantur ad causam alimentorum, quæ sunt in specie priuilegiata, vt latius de his omnibus ibi: & per Raudensem, de analogis, lib. 1. c. 19. n. 8. qui limitat superiorem do[sect. 15]ctrinam, etiam non dato priuilegio speciali, si respectu alicuius speciei, aut casus esset manifesta diuersa ratio; quoniam tunc in dispositione generali illa species, aut casus non comprehenderetur: quod est de mente omnium Authorum, quos nunc recensui, & in terminis sic obseruarunt Castrensis, in consilio 187. Notandum est, column. 1. lib. 2. Craueta, in consil. 70. num. 27. Sebastianus Medices, de regulis iuris, regul. 1. num. 97. Imò & in odiosis, siue in materia, aut dispositione odiosa, & in pœnalibus, ac etiam in materia correctoria, & strictè intelligenda, dispositio, quæ generaliter loquitur, generaliter est intelligenda, vt hæc omnia cum aliis Authoribus tradidit Alexand. Raudesis, de analogis, d.c. 16. n. 6. 9. & 10. Farinacius, in consil. 45. n. 7. & seq. & vltra relatos ab eis Calderinus, in consil. 1. in principio, sub titulo de consangui. & affinitate. Angelus, in l. finali, col. vlt. vers 3. quæritur, ff. de consti. princip. Tib. Decianus, d. cons. 30. num 22. lib. 3. & d. consil. 44. num. 104. lib. 4. Petrus Surdus, qui Beccium, Cacheranum, & alios retulit, in cons. 33. n. 24. lib. 1. vbi latè quod generalis sermo nihil excludit, nec relinquit intactum, sed omnia potius comprehendit: & quod natura generici sermonis est includere omnes casus, & personas, etiamsi maior ratio esset in vno casu, vel persona, quam in aliis; & quod includit personas, & causas priuilegiatas, & etiam causam piam, provt hæc omnia ex multis Authoribus ibi comprobat: Mieres etiam de maioratu, parte 2. q. 12. num. 2. Latiùs Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 8. littera V. conclusione 122. vbi plena manu, quod verba generalia omnia comprehendunt, & generaliter sunt intelligenda, etiam in materia pœnali, & odiosa, & restringibili, vt ibidem n. 9. & 10. Idem Thuscus, tom. 4. littera G. conclusione 29. sol. 152. vbi latè, quod generalis dispositio omnes species comprehendit, ac si singulariter essent expressæ: &. conclusione 32. ex num. 58. cum sequentib. folio 155. vbi etiam latè, quod generalis dispositio debet generaliter, intelligi, & quod omnia. comprehendit. Et idipsum latè quoque tradit tom. 2. littera D. conclusione 488. fol. 807. & hi omnes con[sect. 17]cludunt idem in verbis generalibus, quod in vniuersalibus suprà diximus, videlicet quod verba generalia in dispositione hominis non recipiunt restrictionem, etiam de habilitate, quicquid fit in generali dispositione legis, quia mitius agitur cum lege, quam cum homine, vt per Vegium, in consilio 34. num. 8. Hieronym. Gabriel, in consilio 144. numero 26. Bartol. Alex. Ruinum, Iason. & Cephalum, cum quibus Petrus Surdus, in consol. 431. num. 8. lib. 3. Sic etiam licet verba generalia primò præcedant,[sect. 18] & postea subsequantur specialia, non derogatur generalitati præcedenti, l. regula, §. & licet, ff. de iuris & facti ignorant. quem text. pro notabili adducit Imola, in l. si ita quis, §. ea lege, ff. de verb. obligat. & obseruant Decius, in consil. 12. col. penul. vers. & ad hoc. Tiberius Decianus, d. consil. 44. n. 104. in principio, lib. 4. Ioannes Cephalus, in consil. 158. videndus ex num. 33. vsque ad num. 37. lib. 2. dicens, quod in dubio spe[sect. 19]cialis prouisio non derogat generali, nam ad hoc vt deroget, oportet, quod species apponatur generi, & respiciat verbum significantium generis, l. sed si adiiciatur, ff. pro socio, l. cum de lanionis, §. quidam, ff. de fundo instructo, l. si cum fundum, ff. de verb signific. magistraliter Bartol. in l. quæsitum, §. si quis fundum, ff. de fundo instructo, Craueta, in consil. 227. num. 9. & in[sect. 20] illo articulo, vtrum dispositio posterior specialis restringat præcedentem generalem, inquit ipse Cephalus concludi, quod si præcedat prouisio generalis vel indefinita, & sequatur specialis circa personas honoratas adiectio specialis censetur facta ex abundanti. Ita probatur in l verba, & ibi Bartolus in summario, & in secunda lectura, ff. de aliment. & cibar. legat. & in d. §. si quis fundum quæstione ad finem, Et idem esse quando enumeratio specierum respicit verbum dispositiuum, non autem generis significantium, vel est dubium, quia præsumitur fact ex abundanti, siue agamus de personis honoratis, siue de rebus: vt plures Authores per Cephalum eundem relati obseruant: & conueniunt Socinus, in consil. 300. num. 2. lib. 2. Afflictus, decisione 106. n. 2. Craueta, Parisius, Cephalus alio in loco, præter nunc relatum, Mazolus, & Marcabrunus, cum quibus Ludou. Casanate, in cons. 44. n. 46. ij namque expressim asseuerarunt, quod species non derogat gemeri, nec illud restringit, nisi quando ex aliquibus constat de contraria disponentis voluntate. Et vbi su[sect. 21]mus in dubio, an voluerit disponens per speciem restringere genus, quod fiat interpretatio, vt non restringatur, post Glossam, & Bartol. in d. §. si quis fundum, Corneum, Decium, Afflictis, Cephalum, Parisium Lofredum, & Marcabrunum firmauit Casanate ipse, vbi supra, n. 45. imò quamuis generalitas subsequens re[sect. 22]stringi debeat ad species præcedentes, l. hæres meus, §. 1. ff. de legatis 3. l. cum de lanionis, §. cum fundum, ff. de, fundo instructo. Aurelius, §. sticho, ff. de liberation. legata, Ruinus, in consil. 23. num. 20. lib 2. Casanate, in cons. 44. num. 20. Achilles Pedrocha, in consil. 20. n. 16. & in cons. 23. n. 35. Clausula etiam generalis in[sect. 23] medio posita restringatur ad specialitatem præcedentem, & subsequentem, l. finali, §. cui dulcia, ff. de penu. legata: & late Bartolus, in d. §. si quis fundum, Castrensis, in cons. 30. circa finem, lib. 1. Ruinus, in cons. 88. n. 10. lib. 3. Rolandus, in consil. 89. num. 48. lib. 1. Menochius, in cons. 181. num. 5. lib. 2. Surdus, in consil. 303. num. 3. lib. 3. id tamen non procedit, quando genus, &[sect. 24] species non sunt contrariæ, vel vbi genus & species referuntur ad diuersos fines, vt post Decium, Cagnolum, Ruinum, Menochium, & Marcabrunum tradit ipse Casanate, d. consil. 44. num. 43. & 44. & vltra eum,[sect. 25] quod generalis dispositio post enumerationem alicuius speciei, includat etiam alias species separatas, post alios Authores probauit Simon de Prætis, de interp. vlt. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. . num. 18. fol. 263. vbi tamen verba præcedentia expressa, siue[sect. 26] clara, aut clariora sequentibus apparuerint, sequen. tia generalia determinant, atque declarant: vt ex Dino, & Baldo, per textum, in l. legatorum petitio, §. finali, in fine, ff. de legatis 2. & in l;si cui fundum, ff. de verborum obligationibus. notauit Iason, in l. si seruus plurium, §. finali, num. 3. ff. de legatis primo. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, libro 1. cap. 2. num. 5. & lib. 4. cap. 2. num. 25. S: sic procedit, atque temperari debet sententia eorum, qui asseuerarunt, quod clausulæ speciales, siue præcedant, siue sequantur, præferuntur generalibus, & quod clausulæ generales secundum speciales debent intelligi, & modificari, l. cohæredi, §. qui partem, & §. qui discretas, ff de vulg. & pup. subst. l. vxorem. § fælicissimo, ff. de legatis 3. l. si seruus vrbanus, §. vltim eod. titulo, l. alimenta, §. basilicæ, ff. de aliment. & cibar legat. cum multis, quæ adduxit, & ponderauit Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, dicta quæstion. 12. numero primo, 3. & 7. Ita quoque, quod generalitas non[sect. 27] refertur ad ea. quæ specialem, & expressam determinationem habuerunt, nec ad casum particulariter prouisum, post alios Authores firmarunt Hippolytus Riminaldus, in consil. 628. num. 49. & tribus seq. lib. 6. qui iuxta superiora intelligit, & declarat: Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 77. num. 22. & in consil. 91. num. 38. lib. 1. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tom. 8. littera V. conclusione 125. folio 560. qui & iuxta superiores ipsas resolutiones explicat tom. 4. littera G. conclusione 32. per totam, fol. 156. in eo dubio; Generalis dispositio, an, & quando per[sect. 28] specialem restringatur, vel non, de quo latè & ibi: & conclus 36. per totam, fol 159. vbi latissimè, generi per speciem, an & qualiter in omni materia & dispositione derogetur; & verba generalia restringantur ad species enumeratas: & tom. 8. littera V. conclusione 140. per rotam, fol 564. & 565. vbi latè, quod verba vniuersalia. vel. generalia restringuntur ex specificatione speciali præcedenti; vel subsequenti: & de eodem, & generi per speciem quando derogetur. Vide omninò post alios Authores, quos ipse citat Sebastian. Medices, de regulis iuris, regula 1. num. 44. fol. 5. per totum, Mieres, 2. parte, dicta quæst. 12. Hippolyt, Riminaldum, in consil. 216. lib. 2. ex num. 1. cum seq. & num. 36. vbi explicat l. sed et si adiiciatur, ff. pro socio, & num 40. & 41. vbi explicat l. finalem, §. cui duleia, ff. de trit. vin. & oleo legat. & concludit, quod genus per genitiuum neutrale expressum, per speciem restringitur, secus si per substantiuum: & eodem consil. 216. num. 18. vbi optimè ponderat text. in l. quæsitum, §. si quis fundum, ff. de fundo instructo, & num. 19. vbi ponderat l. pediculis, §. Labeo, ff. de auro & argento legato, & num. 20. vbi expendit, l. legata, ff. de sup. legata, & num. 21. & pluribus seq. vbi adducit singulares Doctorum doctrinas, & resolutiones in terminis, & plene explicat, nunquid verba generalia restringantur ad species enumeratas. Explicant etiam Marc. Anton. Peregrinus, in consil. 37. ex num. 18. vsque ad num. 25. lib. 2. vbi etiam de prædictorum iurium intellectu agit: Decius, & Cagnolus, in l. in toto iure, ff. de regulis iuris, Socinus, in consil. 300. num. 2. Berous, in consil. 57. ex num. 10. volumine 3. Afflictis, decis. 41. Ruinus, in l. prima, §. hoc autem edictum, num. 75. ff. de noui operis nuntiat. & in consil 119. ex num. 3. volum. 4. Marcabrunus, in consil. 71. num. 126. & seq. Cephalus, in consil. 372. ex num. 26. cum seq. lib. 3. Petrus Surdus, singulariter, in consil. 352. lib. 3. quò loci num. 1. facit regulam generalem, quod generi per speciem derogetur: quam in omni materia, & dispositione procedere dixerunt suprà relati: & Medices obseruauit de regulis iuris, dicta regula 1. num. 44. fol. 5. Deinde num. 1. & seq. limitat nonnullis modis, ac primum quidem, quod generi per speciem non derogatur, quando genus est certum, determinatum, & præcisum;sed tunc specierum enumeratio censetur per imperitiam, vel abundantiam facta. Secundò limitat num. 13. generi per speciem derogari, quando inuicem sunt contrariæ, aliàs secus. Tertiò limitat num. 14. quod species regulariter non derogat generi, nisi ex aliquibus constet de contraria disponentis voluntate, sed species censetur expressa gratia demonstrationis. Quartò inquit num. 15. quòd genus non restringatur per speciem, in dubio, fieri debere interpretationem. Quintò limitat num. 16. quod genus & species vbi ponuntur circa eandem personam, non derogatur generi per speciem. Sextò limitat num. 17. quod generi per speciem non derogatur, quando genus exprimitur per verba dispositiua; species autem per verba enuntiatiua. Quæ omnia (vt vides) his conueniunt, quæ ex Ioanne Cephalo suprà recensui; alia verò, quæ ad eandem pertinent materiam, latiùs per Authores prædictos traduntur. Regulariter autem (vt dixi) generalitas attendi[sect. 29] debet, & multum operatur, vt generalis dispositio generaliter accipiatur. Et inde, generaliter expressum, seu dispositum, tantum operari, ac si specialiter exprimeretur, nisi in casibus à iure specialiter & singulariter enumeratis, Bartolus scripsit, in l sed & si quis, §. quæsitum, ff. si quis cautionibus, num. 1. Et Bartoli sententiam communiter approbari dixit Peralta, in l. cum ita, §. in fideicommisso, num. 6. ff. de legatis 2. qui aduertit, quod hæc doctrina Bartoli, & regula vulgari; non sit intelligenda, provt vulgariter suprà dicto modo allegari solet. Sed quod tantum operatur[sect. 30] generalis dispositio quoad comprehensa in genere, quantum specialis sub sua specie: atque ita regulam istam retulit Tiraquellus, de legibus connubialibus, glossa 7. num. 89. vbi alios Authores citat, & cum Peralta & Tiraquel. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 24. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 4. littera G. conclus. 29. sol, 152. Sic etiam idem operari generalem[sect. 31] prouisionem quoad omnes, quod operatur specialis quoad speciales, firmarunt Fortunius Garsia, in l. Gallus, §. idem credendum, num. 16. ff. de liber. & posthu. Decius; in cap. sedes, colum. 5. de rescriptis, & post[sect. 32] alios Thuscus, vbi supra, Alex. Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 16. num. 3. Camillus Gallinius, de verbor. significat. lib. 5. cap. 16. num. 146. & extendi ad omnia quomodocunque: iidem scripserunt Authores post Crauetam, in consil. 33. num. 4. & seq. Decianum, in cons. 21. num. 17. lib. 4. Alex. in consil. 11. column. lib. 2. Decium, in consil. 61. Tiraquellum, in l. si vnquam, in præfatione, num. 118. vbi dicit, hoc proce[sect. 33]dere in statutis, in testamentis, & in contractibus, vt per Crauetam, Afflictum, & alios, cum quibus sic etiam scripsit Simon de Prætis, de interpret. vltimat. volunt. lib. 2. interpret. 4. dubitat. 2. solut 2. num. 13. & 14. fol. 263. imo nullo modo potest fieri restrictio[sect. 34] ad aliquid, etiamsi esset aliquid, ad quod posset referri, vt notanter permulta iura, & exempla ostendit Cephalus, in consil. 734. num. 20. & in consil. 768. n. 31. lib. 5. Hippolyt Riminaldus, in cons. 450. n. 38. lib. 4. & notauit Fabius Turretus, in consil. 44. num. 24. Dicitur namque contra proprietatem verborum om[sect. 35]nis interpretatio restrictiua, quando verba sunt generalia, vt docet Baldos, in consil. 271. col. 2. lib. 1. Et ipsum referens Ioannes Gutierrez, in consil. 5. num. 11. Nam qui generaliter loquitur, omnis rei, quæ sub[sect. 36] genere comprehenditur, meminisse censendus est, secundum Alciatum, in l. sub prætextu, num. 2. C. de transact. Nattam, in consil. 546. num. 20. lib. 3. Purpuratum, in cons. 289. lib. 1. Hondedeum, in consil. 49. num. 32. lib. 1. Et cogitatum fuisse in genere, præsu[sect. 37]mitur ex natura verborum, quæ generaliter proferuntur, vt notauit Purpuratus, in d. consil. 289. num. 1. Hieronymus Gabriel, in consil. 148. quæst. 4. num. 56. lib. 1. dicuntur autem verba generalia, quæde pluri[sect. 38]bus differentibus gradu, vel specie prædicantur: vel quando apponitur aliquod signum, vt omnes res meas, vel vniuerfas res meas: aut etiam per nomen appellatiuum, per quod generalitas importatur, vt latius per Simonem de Prætis, qui hæc iure, & authoritate confirmat lib. 2. interpret. 4. dubitat. 2. dicta solut. 2. n. 1. & tribus seq. fol. 263. & vide fol. 264. num. 51. cum[sect. 39] pluribus seq. vbi quæ dicantur verba vniuerfalia, plena manu demonstrat, & signi vniuersalis dictiones plures, & exempla proponit, vt ibi videbis, & per Cardinalem Thuscum, tom. 8. littera V. conclus 120. fol. 553. Rursus & tertiò constiuendum, atque obseruan[sect. 40]dum erit, interpretationem restrictiuam habere locum in quacunque materia, & dispositione, in legibus inquam, in Principum constitutionibus, in statutis, in libellis, in iudiciis, in sententiis, in rescriptis, in priuilegiis, in contractibus, & in vltimis voluntatibus. Et[sect. 41] nihil aliud esse, quam dispositionis generaliter loquentis, certis in casibus factam diminutionem, vel coarctationem, provt vnum & alterum adnotarunt, atque comprobarunt Aurelius Dauid, in cap. vltimo Isagogici tractatus, in tit. de verb. & rerum significa. Camillus Gallinius, in commentariis eiusdem tractatus, lib. 10. cap. 1. per totum, fol. mihi 260. Simon de Prætis, in loco referendo statim, solut. 3. num. 1. Idcir[sect. 42]co generalitatem in quocunque actu, & materia, siue generalem quantumcunque dispositionem, & vltimam voluntatem multifariam restringi; sicuti quinquaginta modos congesserunt Ioannes Menochius, Philippus Franchus, & Ioannes Andr. in mercurialibus, in regula, In generali, de regulis, iuris, lib. 6. latius Ludou. Romanus in l. si vero §. de viro. ff. soluto matrimonio, Nicolaus Euerardus post alios Authores, in locis legalibus, in loco, A generalitate, num. 10. & 11. fol. 61. & 62. eleganter Craueta, in consil. 3. & in consil. 70. per totum, maximè num. 21. & seq. & in in consil. 121. & in consil. 256. vbi quod dispositio generalis ex multis restringitur, & d. consil. 3. num. 27. & in consil. 70. num. 27. quod verba generalia tunc intelliguntur generaliter, vbi eadem & par est ratio omnium, quæ comprehenduntur sub generalitate, secus vbi in omnibus non est eadem ratio. Et Crauetam sequitur Beretta, in consil. 16. num. 4. & 5. lib. 1. Sebastianus Medices, de regulis iuris, regula prima, vbi latissimè, quod dispositio generalis, aut verba generalia restringuntur ex multis: Tiberius Decianus, in consil. 44. num. 106. melius, in consil. 2. ex num. 53. vsque ad num. 59. lib. 4. Octauianus Cacheranus, decisione Pedemotana 90. num. 18. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 10. cap. 2. 3. & 4. Simon de Prætis, lib. 2. interpret, 4. dubitat. 2. solut. 3. per totam, fol. 278. & 279. vbi vide omnino: Iacobus Menochius, in consil. 391. ex num. 51. cum seq. lib. 3. & in consil. 554. num. 22. lib. 5. Alexander Raudensis, videndus etiam omninò, de analogis, lib. 1. cap. 16. ex num. 11. cum multis seqq. vsque in finem cap. ex fol. 107. & cap. 22. per totum. Achilles Pedrocha, in consil. 27. num. 59. cum seq. & in consil. 20. num. 16. & num. 79. & in consil. 23. num. 66. & in consil. 40. num. 278. & num 150. & seq. & in cons. 38. num. 27. & 78. Hippolytus Riminaldus, Petrus Surdus, & Iacob. Menochius, in pluribus locis referendis, infrà, Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 2. littera D. conclus. 490. fol. 708. & tomo quarto, littera G. conclusione 31. & tomo octauo, littera V. conclus. 125. & 127. & plurib. seqq. ex fol. 560. cum seq. Comprehendendo autem omnia, quæ hactenus in proposito scripserunt, atque tradiderunt Interpretes nostri variis iu locis, & maximè post Crauetam, in dicto consil. 70. Simon de Prætis, Alexander Raudensis, Sebastianus Medices, Camillus Gallinius, & Cardinalis Thuscus, adnotanda, atque obseruanda erunt nonnulla ex ipsorum sententia, quæ magis communiter constituunt. Ac primùm quidem, quod ge[sect. 43]neralitas restringitur ex specie præcedenti, salua ratione recti sermonis, vt post alios tradidit Simon de Prætis, vbi supra, dicta solut. 3. num. 3. & latiùs id[sect. 44] explanatur, atque moderatur suprà ex n. 18. & n. 28. cum sequent. vel per verbum speciale sibi adiunctum, aut speciem aliquam nominatim enumeratam, vt latius probauit Prætis ipse, ex num. 5. vsque ad 13. Surdus, in consil. 34. num. 39. lib. 1. & explicatur ex resolutis supra, ex dicto num. 18. & dicto num. 28. Re[sect. 45]stringitur etiam pet verisimile cogitatum, & verisimilem mentem testatoris, vt cum Alexandro, Baldo, Angelo, Parisio, & Socino dixit ipse Prætis, ibidem, num. 13. Latius Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, littera G. conclusione 31. num. 1. & tom. 8. littera V. conclusione 133. fol. 562. & conclusione 142. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 247. num. 51. lib. 3. vbi quod generalis dispositio restringitur ex ratione[sect. 46] præsumpta & coniecturata: per causam, & rationem adiectam in dispositione: quoniam causa, vel ratio dispositionis limitat, & restringit generalitatem ad limites, & terminos ipsius causæ, l. cum pater, §. dulcissimis, & ibi Bartolus, & alij, ff. de legatis 2. & latè comprobat Prætis, ex num. 14. vsque ad n. 28. Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 10. c. 3. per totum, fol. 261. Surdus, & Thuscus, vbi supra. Sic[sect. 47] etiam quod generalitas, aut generalis dispositio restringi debet ad ea, quæ sunt de natura actus, seu dispositionis, cui adiiciuntur, sic vt aliud continere non videantur, nec operentur, nisi quatenus secundum naturam ipsius operari possunt: Prætis ipse tradidit vbi suprà, num. 28. vbi citat alios quamplurimos, Hippolytus Riminaldus, in consil. 328. num. 30. lib. 3. vbi quod verba generalia restringuutur ex natura sermonis, & ex natura. actus, & citat Bartol. Bald. Ruinum, & alios ita dicentes, Inquit etiam eodem Ioco Prætis idem, num. 33. & quatuor seq. quod restringi[sect. 48]tut quoque ad ea, quæ de iure facere potuit dispo. nens, & non vltra, vt tenent permulti Authores ibi citati 3 & per Thuscum, tom. littera V. conclus. 135. per totam, vbi quod verba generalia, vel vniuersalia restringuntur secundum potestatem, & qualitatem loquentis, & non vltra, vt latius ibi. & per naturalem[sect. 49] æquitatem restringitur generalitas quælibet, seu dispositio generalis quæcunque: quia naturalis æquitas vincit generalitatem verborum, vt ibidem probauit num. 43. Prætis ipse, latius Craueta, in consil. 221. Emptores, ex num. 1. Octauianus Cacheranus, decisione 90. num. 12. &13. Farinacius, in consil. 45. n. 3. & Prætis, idem, loco ipse citato, num. 44. Quod vt ser[sect. 50]uetur æqualitas inter personas comprehensas in dispositione, generalis dispositio restringenda est: & num. 48. quod generalia verba respectu personarum,[sect. 51] quibus legata, vel fideicommissa præstanda, aut restituenda sunt, ne quid eorum relictorum habeant odiosi, vel inimici testatoris, per textum, & Bartolum, & Baldum, ibi, in l. Lucius, 2. §. penultimo, ff. de legatis 2. Cardinalem Thuscum, practicarum conclusion. iur. tom. 8. littera V. conclusione 137. fol. 593. vbi quod verba generalia. restringuntur, atque intelliguntur secundum conditionem personæ, ad quam referuntur: de quo latius alio capite infrà: & num. 45. & duobus sequentibus, quod generalia verba restrin[sect. 52]guntur per certum locum adscriptum, vt extra hunc locum non extendantur, neque ad res, nisi perpetuò in ipso loco permansuras, vel destinatas, l. generali, §. vxori, & Bartolus ibi, ff. de vsufructu legato, cum aliis multis iuribus, & Authoribus, quos citat: & ita[sect. 53] quod pet & sibi connexa restringitur generalitas: & num. 51. quod generale antecedens qualitate adiecta[sect. 54] per relatiuum sine copula, restringitur ad ipsam qualitatem adiectam, per text. in l. si quis legauerat, ff. de auro & argento legato, l. ea tamen adiectio, ff. de legatis 3. & num. 92. quod plurima sunt verba, aut di[sect. 55]ctiones quæ restrictionem designat, & refert ea &vsque ad num. 67. & anteà num. 41 generaliter profitetur Prætis ipse, nullum esse verbum adeò generale, quin[sect. 56] inspectis debitis circunstantiis rerum, locorum, personarum & formæ dispositionis debeant ciuiliter intelligi, & limitationem recipere, atque restringi à iure, vt latiùs ibi probauit. Et cum Oldraldo, Neuizano, Purpurato, Zazio, & Cacherano Hippolytus Riminaldus, in consil. 604. num. 77. & 78. lib. 6. vbi profitetur, nullum esse verbum adeò generale, quin ex, consideratione, debitarum circunstantiarum debeat ciuili modo intelligi, & limitationem recipere, modò circunstantiæ colligi possint ex verbis, provt ipse obseruat, & notauit iterum in consil. 216. n. 46. liba. 2. idem Riminaldus, in consil. 328. num. 3. & in consil; 481. num. 60. & in consil. 491. num 60. lib. 5. sic ver[sect. 57]ba generalia restringuntur per sequentia restrictiua, iuxta doctrinam Bartoli, in dicta l. sed si adiiciatur, ff pro socio, vbi notauit, quod vnum verbum speciale additum alteri verbo generali, restringit eius significatum; Et sequuntur Gozadinus, Parisius, & alij Authores ibi relati: verba namque generalia sunt am[sect. 58]pliatiua tantum quoad ea, quæ sunt eiusdem generis cum præcedentibus, vt pet Oldradum, in consil. 297. in quinto dubio. Ruinam, in consil. 68. num. 11. volumine 4. Hippolytum Riminaldum, in dicto consilio 481. num. 60. lib. 5. & in consil. 328. num. 33. lib. 3. Cardinalem Thuscum, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclusione 145. fol. 569. vel illis similia, non verò ad diuersa, cap. sedes, vbi Doctores, de rescriptis, & per Mieres, de maioratu, 2. parte, quæst 12. num. 4. in principio. Nec trahuntur ad[sect. 59] ea, quæ sunt aliena à iure, l. vnica, §. si procurator, ff. si quis ius dicenti non ob temper. l. prima, §. quoties, cum Glossa, ff. de vi & viarmata, cum similibus, de quibus per Crauetam, in consil. 896. n. 7. vel in quibus posset[sect. 60] esse fraus, vel capito, vt per Hippolytum Riminaldum, in consil. 247. num. 55. lib. 3. post Alexandrum, & Crauetam, quos citat, facit Corneus, in consil. 269. In hoc consultatione, num. 23. lib. 1. vbi quod generalis approbatio non trahitur ad dolosè gesta: Refert Thous[sect. 61]cus, tom. 4. littera G. conclusione 31. num. 27. folio 154. Fecit Antonius Faber, definitione 18. ad titulum, C. de legatis, fol. 697. vbi quod legatum liberationis ratio[sect. 62]num reddendarum, remittit dumtaxat scrupulosam redditionem, non autem dolum, provt latius ibi videbis: non etiam operantur verba generalia, vbi sequeretur inconueniens, vel absurdum, vel iniquitas, vt per Hippolytum Riminaldum, in consil. 368. num. 26.[sect. 63] lib. 4. & in consil. 510. num. 73. lib. 6. Thuscum, tomo 8. littera V. conclus. 130. fol. 561. tom. 4. littera G. conclusion. 31. num. 36. folio 155. Farinacius, in consil. 5. numer. 3. & 31. & in consilio 65. num. 15. & 16. & potius[sect. 64] nihil debent operari, quam quod quis grande damnum patiatur, iuxta doctrinam Baldi, Cornci, Decij, & Crauetæ, cum quibus Hippolytus Riminaldus, dicto consil. 510. numer. 75. lib. 6. Nec in eis venit vt ius[sect. 65] alterius censeatur læsum, nec ius ipſius concedentis, vt vtrumque probauit Hippolyt. Riminaldus, d. consil. 368. num. 27. & 28. lib. 4. dixit etiam Prætis, ipse in eodem loco præcitato, hoc est, lib. 2. interpret. 4. dubit. 2. solut. 5. num. 37. verba quantumcunque generalia re[sect. 66]strictionem de habilitate recipere, siue ad terminos, & personas habiles debere restringi, iuxta text. in l. 1. vbi Iason, C. de sacrosanctis Ecclesiis, & in l. in prouinciali, §. vltimo, iuncta l. de pupillo, in principio, ff. de noui operis nuntiat. l. vt gradatim, §. 1. ff. de muneribus, & & honor. qui textus quotidie allegantur ad hoc, quod omnis dispositio quantumcunque generaliter loquens, recipit interpretationem, ac restrictionem de habilitate: & multis exornant Tiberius Decianus, in consilio 48. num. 14. lib. 2. Sebastianus Medices, de regulis iuris, regula 1. num. 46. Camillius Gallinius, de verborum significatione, lib. 9. cap. 2. num. 9. & 10. melius libro 10. cap. 2. ex num. 8. cum pluribus seqq. Achilles Pedrocha, in consil. 27. ex num. 59. & in consil. 31. n. 134. & num. 136. & 147. & in consil. 35. num. 51. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 22. num. 101. Nicolaus Garsia, tom. 2. de beneficiis, cap. 15. numer. 12. folio 83. Hippolytus Riminaldus, consil. 481. numer. 62.[sect. 67] lib. 5. vbi inquit, quod verba quantumcunque generalia, & prægnantia: Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclusione 131. & quod semper intelliguntur secundum subiectam materiam, Riminaldus ipse tradit in consil. 228. num. 30. lib. 3. Tandem Prætis ipse, eadem solutione 3. num. 49. per totum, dicit videndos esse plures casus, in quibus generalitas, siue dispositio generalis restringitur, ad[sect. 68]ductos per Crauetam, in consil. 70. & per alios Authores, quos ibi recenset. Et in effectu concludit, generalitatis restrictionem fieri, ne inducatur correctio prioris voluntatis, vt cesset ineptia, & inutilitas, & nullitas præcedentis dispositionis; ne iudicatur contrarietas, ne fiat contra, vel præter intentionem disponentis, ne fiat derogatio actus præcedentis; ne sequatur inconueniens, & absurdum, vt seruetur æqualitas, ex verisimili mente testatoris, ratione æquitatis, ne indebitè quis lucrum capiat: & quando non est eadem ratio comprehensorum omnium sub generalitate, & secundum subiectam materiam, ipsa non comprehendit ea, quæ speciali nota sunt digna, nec extraordinaria, vel insolita: Et casus eosdem ad restrictionem generalitatis, siue generalis dispositionis considerauit Sebastianus Medices, de regulis iuris, regula prima, vbi latissimè: Aliquos etiam eorundem casuum adduxit Tiberius Decianus, in consil. 2. ex numer. 53. vsque ad num. 59. lib. 4. in consil. 44. n. 106. eodem lib. Achilles Fedrocha, in consil. 20. num. 16. & in consilio 23. num. 66. & num. 143. & seqq. & in consilio 40. num. 278. & num. 150. cum seqq. Cardinal. Thuscus, in pluribus locis relatis suprà, Iacob. Menochius,[sect. 69] in consil. 554. num. 22. lib. 5. dicens, quod verba generalia in quacunque dispositione, tam inter viuos, quàm in vltima voluntate, sic interpretari debent, ne contineant id, quod in specie quis verisimiliter facturus non esset, vel fieri non potuisset: & per Blazium Flores Diaz de Mena post alios Authores, quos citat in addit. ad decision. 362. Gamæ, Hippolyt. Riminaldum, in consil. 368. num. 17. lib. 3. Thuscum, tomo 4. littera G. conclusione 31. num. 2. folio 153. & numer. 15. cum seqq. folio 154. vel quod in specie prohibetur, l. quamquam, ff. de ritu nuptiar. Menochius, con[sect. 70]silio 129. num. 1. & lib. 2. Hippolyt. Riminaldus, in consilio 368. num. 17. lib. 4. Thuscus, tomo 4. littera G. dicta conclusione 31. num. 3. Et subiicit idem Menochius, dicto consilio 554. num. 22. verba quantumcunque generalia restringi in fauorem dilectæ personæ, ex l. Decurionibus, vbi Glossa, Bartolus, & Platea, C. de silentiariis, lib. 11. & quamplurimis Authoribus, ibi commemoratis. Idem etiam, quod sub generali dispositione non includatur, quod in specie quis verisimiliter facturus non esset, per textum in cap. generali, de regulis iuris, lib. 6. cap. 2. de pœnit. & remiss. cap. 1. de iureiurando, cap. qui ad agendum, de procuratoribus, lib. 6. l. obligatione generali, ff. de pignoribus, l. si filiusfamilias, ff. de donation. l. si pater filio, ff. quæ in fraudem creditorum, l. qui peculij, ff. de peculio, cum aliis Authoribus obseruarunt Craueta, in consilio 245. numer. 7. Pedrocha, in consil. 23. num. 66. Petrus Surdus, in consil. 73. num. 17. lib. 1. vbi quod generalis dispositio non comprehendit ea, quæ quis non esset in specie facturus, Thuscus, tomo 4. littera G. dicta conclusione 31. n. 2. 3. & seq. fol. 153. Superioribus etiam omnibus conuenit Alexand.[sect. 71] Raudensis generalis resolutio, atque obseruatio in hac materia; is namque Author in commentariis de analogis, lib. 1. cap. 16. postquam ex numer. 3. dixerat, quid genus, quid etiam genus seu generalis dispositio comprehendat; ex num. 11. vsque ad finem cap. tredecim admittit limitationes, vt ostendat, aliquando genus, seu generalem dispositionem non omnes species, siue non omnia comprehendere. Primò ergo inquit, id limitari, vbi natura rei repugnat: Secundò vbi disponens verisimiliter illam speciem noluit comprehendi; Tertiò, quando non potuisset particulariter disponens illam facere dispositionem de aliqua re, siue specie, nam tunc in generali non censetur de ea cogitasse. Quartò, vt generalis dispositio non comprehendat personas speciali priuilegio gaudentes, vt est textus cum glossa, in l. 2. C. vnde liberi. Quintò, vbi contrarium in aliqua specie reperitur determinatum. Sextò, vbi aliquæ species sunt expressè respicientes genus, nam genus restringitur ad similia expressis, l. quæsitium, §. 1. & seqq. ff. de legatis tertio. Septimò, vbi sequeretur absurdum. Octanò, vt non habeat locum, quoad incogita. Nonò, vt non habeat locum, vbi obstaret inhabilitas personæ, vel vbi esset impossibilitas. Decimò, quoad illicita, quæ non veniunt in generali sermone. Vndecimò, quoad odiosa, quæ non comprehenduntur in generali sermone. Duodecimò, respectu speciei, quæ non consequitur effectum, de quo agitur. Decimotertiò, quando genus ipsum est contractum per differentias specificas, id est, per certas demonstrationes determinatur, vt latius ibi ostendit, & in effectu superiora, & alia plura deducit ex loco illo Sebastiani Medices suprà citatò, de regulis,[sect. 72] inquam iuris, dicta regula prima. Et hi quidem omnes, atque cæteri supra commemorati conueniunt in alio, videlicet generalitatem, siue generalia verba, aut dispositionem quamcunque generalem restringi ad rem, & casum specificatum, super quo agebatur, & ad causam præcedentem, & quibus magis conuenit, & secundum eas interpretari: sicque ad suam causam verba generalia restringi, per text. in l. si de certa, C. de transact. vbi Bartolus, num. 1. Salicetus, numer. 2. Baldus, Castrensis, Alexander, Iason, & alij. Idem Castrensis, in consil. 333. lib. 2. Ancharanus, Anton. de Butrio, Abbas, Imola, & cæteri, in c. 1. eod. titul. Corneus, in consil. 144. num. 11. lib. 3. Alexander. in consilio 11. lib. 2. Rolandus, in consil. 61. num. 54. libro 2. Anton. Gabriel, commun. conclus. lib. 6. titulo de regulis iuris, conclusione 4. vbi vide. Marc. Anton. Eugenius, in cons. 13. ex num. 8. & num. 22. cum seqq. Iacobus Menochius, in consil. 496. ex num. 54. vsque ad numerum 76. lib. 6. & in consil. 552. num. 35. eodem libro, & præsumptione 151. per totam, lib. 4. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. interpretatione 4. dubitatione 2. solutione 3. num. 30. & 31. fol. 279. Bertrandus, in consi 230. lib. 2. Nicol. in concord. 292. Ioannes Bolognetus. in dicta l. si de certa, vbi vide omninò. Petrus Surdus, latè & vtiliter, in consilio 246. libro 2. & in consilio 431. lib. 3. & decision. 217. per totam. Curtius iunior, in consilio 101. ex numer. 1. lib. 2. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 49. per totum, lib. 1. vbi latè, & eruditè: Alexander Trentacinquius, variarum resolutionum, libr. 3. titulo de transactionibus, resolutione 2. per totam, folio 40. Antonius Faber, ad titulum C. de transact. de finitione 5. 6. & 12. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 8. littera T: conclusione 356. folio 347. & id procedit in omnibus conuentionibus, & pactis, vt firmat Hondedeus, vbi supra num. 2. Anton. Gabriel, dicta conclus. 4. ex numer. 26. cum seqq. Marc. Anton. Euge[sect. 73]nius, dicto consi 13. Vbi quod habet locum regula prædicta dictæ l. si de certa, in compromissis, in computis, in pactis, in renuntiationibus, in refutatione, in transactione. in rebus & in personis, provt ibi latius comprobat ex num. 21. vsque ad num. 30. idque maximè, quando generalitati adiicerentur aliqua verba, quæ restrictiouem sui natura denotarunt; tunc namque dispositionem restringerent ad casum specialem, & in indiuiduo expressum, vel ad rem, aut causam, vel personam, super qua interponebantur. Ancharanus, in consilio 356. num. 3. Decius, in consilio 63. numer. 3. & in consil. 278. num. 11. Gozadinus, in cons. 4. num. 24. Parisius, in consil. 87. num. 11. lib. 2. Hippolytus Riminaldus, in cons. 171. num 102. lib. 2. Beretta, in consil. 63. num. 6. Borgninus Caualcanus, decision. 5. num. 16. part. 3. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art. 9. num. 15. Cæterum quando salua ratione recti sermonis, vel[sect. 74] ob præsumptam mentem, atque voluntatem coniecturatam testatoris, vel disponentis, verba generalia restringi non possunt; tunc equidem ad suam causam non restringuntur, sed generaliter accipiuntur: quod cap. sequenti latiùs comprobatur, atque exornatur: & Bartolus notauit in d.l. si certa, num. 1. in fine, vbi Baldus, in principio, Castrensis, numer. 2. Alexander, num. 21. Iason, num. 5. Angelus, Imola, Butrius, Ancharanus, Abbas, Bellamera, Salicetus, Socinus iu nior, Afflictis, Gozadinus, Natta, Felinus, Crotus, Parisius, Curtius iunior, Hippolyt. Riminaldus, & Anton. Gabriel, cum quibus Hondedeus, d. consil. 49. numer. 28. lib. 1. Marcus Anton. Eugenius, d. cons. 13. n. 9. & 35. per totum. Quartò & principaliter constituendum, atque ob[sect. 75]seruandum erit, interpretationem restrictiuam, quæ in generali quacunque dispositione locum obtinet (vt dictum fuit suprà) procedere etiam in vniuersali.[sect. 76] Idcirco verba quantumcunque vniuersalia, sic limitari, & intelligi debere, sicuti de verbis generalibus dictum remanet numeris præcedentibus: & limitationes illas, vniuersali cuicunque dispositioni, sicut generali conuenire, provt supra explicaui, in verbis generalibus, & in vniuersalibus per Thuscum, traditur tomo 8. littera V. ex conclusione 127. vsque ad conclusionem 146. ex folio 561. vsque ad folium 569. vbi d. conclusione 127. quod verba vniuersalia restringuntur secundum iuris dispositionem de illa materia loquentem: & conclusione 128. ne ius tertij tollatur. & 129. &130. vt tollatur absurdum, & iuris correctio: & conclusione 131. ad terminos habiles: & 131. secundum subiectam materiam & 133. ex toto ad partem ex verisimili mente: & 134. ne actus pereat: & 135. secundum potestatem, & qualitatem loquentis: & 136. vt salua remaneat honestas loquentis: & 142. ex mente, & ratione & 145. ad ea, quæ. sunt eiusdem generis: in quo etiam conuenit Beretta, in consilio 16. ex num. 6. cum seq. lib. 1. vbi primum dixit, quod oratio vniuersalis latius significat, quam generalis, & intelligit, quoties dictio vniuersalis ponitur per se alio non adiecto, ex quo eius significatio mutetur. Deinde, post Ruinum, Parisium, & Rolandum obseruat num. 8. quod sermo vniuersaliter prolatus ab homine, non restringitur ad terminos habiles in dubio, sed ex coniectura, & verbis ipsius sermocinantis: quoniam vniuersalis sermonis natura ex coniecturata & præsumpta voluntate loquentis regi, atque accipi debet, vt post Crauetam adnotauit ipse Berretta, num. 9. & infert, quod ideo vniuersalis etiam dictio ab homine prolata, pluribus modis restringitur: quod etiam tradidit eleganter Hippolytus Riminaldus, in consilio 19. libro primo, vbi num. 5. facit regulam, quod verba vniuersalia includunt, omnia. ita quod nulla persona, nullusq́ue locus, aut casus excipi possit, vt ibi probat, & in initio huius cap. diximus. Subdit postmodum num. 51. quod fallit, si verba stricta sint; & vbi sint accessoriè & posita ad aliquod principale, quia ad illud restringi debent, provt ibidem, num. 52. obseruauit, & ad similia specificatis; vel vbi de præiudicio Tertij ageretur, vt num. 54. probauit; & ratione adiuncti, propter quod mutant naturam suam, vt ibidem, num. 55. & num. 56. quod restringuntur secundum qualitatem annexam: & numer. 30. ad mentem & verisimilitudinem. Et ne quis indebitè damnum patiatur, provt ibi num. 58. acin effectu, quod ampliat quoad ea, quæ sunt eiusdem generis, Quod etiam adnotauit Petrus. Surdus, in cons. 77. num. 27. lib. 1. qui ex hoc infert ad multa: & dixit num. 26. quod vniuersalis dispositio recipit illam restrictionem, quam disponens adiicit, quod etiam repetit in cons. 135. num. 104. eod. libro primo, Et adiicit num. 105. quod vniuersalia verba geminata, adiuncta adiunctiuo, restringuntur ad ea, quæ sub adiectiuo comprehenduntur. Ipsum quoque repetit in consilio 131. eod. libro primo, numer. 22. vbi etiam num. 21. quod vniuersalis dispositio restringitur ad ea, quæ sunt sub eodem genere, & per qualitatem adiectam. vt ibi, num. 24. & ad casus, qui sunt de natura dispositionis, cui adiicitur vt ibi num. 26. nullum enim est verbum adeò vniuersale (vt de generali suprà diximus) quin inspectis debitis circunstantiis non debeat ciuiliter intelligi, atque restrictionem, maximè ex præsumpta voluntate recipere: quod de vniuersalibus verbis, sicuti de generalibus scripserunt Ancharanus, in consilio 163. colum. finali in principio, Tiberius Decianus, in consilio 2. num. 55. & 58. lib. 2. Hippolytus Riminaldus, in consilio 46. num. 103. libro primo, Rolandus, in consilio 161. numer. 54. lib. 2. Simon de Prætis, libro secundo, interpretat. 4. dubitatione 2. solutione 3. num. 41. fol. 276. Petrus Surdus, in consilio 131. num. 23. libro primo, Farinacius, in consilio 65. numero 15. & 16. &. Iacobus Menochius, in consilio 291. num. 51. libro tertio, qui eodem numero, & se[sect. 77]quenti infert, verba, aut dictiones quantumcunque vniuersales restringi secundum subiectam materiam, & præsumptam, atque coniecturatam voluntatem[sect. 78] disponentis, vt firmarunt Authores multi ibi commemorati; & ad casus habentes eandem rationem, & causam, non autem ad habentes diuersam, leg. creditor, §. datur in fine, ff. de bonis authoritate iudicis possid. cum Authoribus ibi relatis num. 53. & ad ea, quæsunt de natura dispositionis, uci adiiciuntur, vt ibidem probauit num. 54. Petrus Surdus, dicto consi[sect. 79]lio 131. numer. 26. libro primo, & tandem inquit Menochius, eodem consilio 291. num. 55. quod verba vni[sect. 80]uersalia, etiamsi geminata, & duplicata sint, recipiunt interpretationem, ne ad intellectum iniquum perducantur, sed adaptentur iuri communi, quantum possibile sit; quod etiam probant alij Authores ibi relati:[sect. 81] & Farinacius, dicto cons. 65. num. 15. inquit etiam num. 56. dispositionem vniuersalem restringi ad ea. de quibus ille, qui dispositionem fecit, disponere potuit. Quintò deinde obseruandum, atque constituen[sect. 82]dum est, quod sin vltima voluntate, vel in alio dispositione adiiciatur aliquod verbum denotans genus, & quod etiam solet communicari, aut participari vni speciei, & sic quod accipitur in genere, & in specie: tunc in materia odiosa sumitur interpretatio specifica, non autem generica, & sic potius in specie, quàm in genere. Si vero materia fuisset fauorabilis, ingenere accipiendum est:sic sane per text. in cap. Rodulphus, de rescriptis: iunctis notatis ibi per Abbatem, sub num. 3. tenent, atque latius comprobant Baldus, in cons. 326. Rex Romanorum, num. 8. libro primo, Alexander, in cons. 248. numer. 9. lib. 6. Natta, in consilio 279. num. 7. Cagnolus, in rubrica, ff. si certum petatur, num. 92. Camillus Gallinius, de verb. significat. lib. 8. cap. 7. num. 11. & alios referens Alexander Raudensis, lib. 1. cap. 17. ex numer. 21. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 4. dubitatione 3. solut. 2. num. 9. & 10. folio 263. qui limitat quoad simile, quod in materia etiam stricta accipitur respectu generis, licet respectu speciei sit dissimile. Et refert geminian. sic dicentem. in cap. non potest. §. 1. colum. finali. num. 10. de præbendis, lib. 6. Dece etiam limitationes in proposito recenset Alexander Raudensis. dicto cap. 17. ex num. 24. vsque ad finem cap. vbi vide. prima est, quando verbum denotat genus, & etiam communicatur vni speciei; & sic accipitur[sect. 83] in genere, & in specie: sumitur etenim in genere, etiam in materia odiosa, vbi constat, quod non po[sect. 84]test intelligi in specie: vel vbi adest coniectura, actum fuisse de generico sensu, & sufficit leuis conie[sect. 85]ctura, vt latius probat ibi: vel quando resultaret absurdum, etiamsi esset dictio vniuersalis: vel vbi spe[sect. 86]cies esset difficulter concessibilis, vel inconsueta: tunc namque verbum accipitur in genere, & non in specie, etiam in materia odiosa. Vel vbi honestas repu[sect. 87]gnaret: vel resultaret superfluitas: vel obstaret con[sect. 88]suetudo loquendi: vel legis, aut statuti dispositio,[sect. 89] vel esset reprehendenda à Sapientibus: vel vbi esset[sect. 90] eadem ratio æquitatis quoad omnes species: tunc[sect. 91] enim licet materia sit odiosa, debet accipi in genere.[sect. 92] Provt omnes has limitationes latiùs comprobat, atque exornat eò loci ex professo Raudensis, ad quem lectorem remitto. Sed tunc inquirere oportet, ex quo dignoscatur, aut dignosci debeat, ac possit, quæ dicatur materia, aut dispositio fauorabilis, vel odiosa. Quæ etiam sui natura stricti iuris sint, siue strictam interpretationem recipiant, quæ etiam latam interpretationem admittant. Et pro dilucida explicatione obseruandum erit, stricti iuris omnia regulariter esse, nisi ex[sect. 93]pressè reperiatur contrarium, & consequenter stricto potius, quàm lato significatur esse intelligenda, l. constitutionibus, ff. ad municipalem, §. actionum, Institut. de actionibus, per quæ iura sic in terminis obseruarunt Calcan. in cons. 20. Ista quæstio, colum. 4. numer. 10. Simon de Prætis, lib. 1. interpretatione prima, dubitatione 4. solutione 12. num. 9. fol. 60. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. capit. 29. num. 19. folio 227. Et[sect. 94] dici stricti iuris quamplures terminos, qui strictam habent materiam, atque interpretationem strictam admittunt, quos adduxerunt, atque cumularunt Prætis ipse, dicta solutione 12. numer. 10. per totum, Alexander Raudensis, de analogis, dicto cap. 29. ex num. 1. vsque ad num. 29. vbi videri poterunt latius comprobata omnia, quæ traduntur. Et stricti iuris esse dicuntur, prohibitio alienationis, verba sententiæ, & laudi: nam quæ libet sententia est stricti iuris, de quo etiam per Cardinalem Thuscum, tom. 7. littera T. conclusione 229. folio 172. compromissum, mandatu, statutum, rescriptum, consuetudo, causa pœnalis, donatio, arbitria omnia, commissiones, delegationes, omne extendens ius commune, & ab eo exorbitans, substitutio, renuntiatio, stipulationes, validatio actus ex plenitudine potestatis, statutum prohibens alienationem, dispensatio, animus fœneratorum, & similium: Actio qua conuenitur fideiussor, verba á lege, vel ab homine prolata, in quantum verba sunt stricti iuris priuilegium legitimandi spurios, condicito pariter ex lege, licentia testandi de bonis Ecclesiæ. Et hactenus Prætis, vno suprà, qui latius hæc omnia comprobat. Alexander vero Raudensis. ex d.n. 1.[sect. 95] vsque ad num. 19. inquit, quod stricti iuris sunt, ac strictè intelligenda, arbitrium, statutum prohibens alienationem, ademptio in totum, vel in parte, compromissum, consuetudo, commissio, concessio ob benemerita, contractus, donatio, delegatio, dispensatio exorbitans à iure communi, exhæredatio, emphyteuticus contractus, exclusio filij, fœneratorum animus, fideicommissum in quantum onus, inæqualitas, impetratio subuertens ius ordinarium. laudum, licentia testandi, lex legitimatio in præiudicium Tertij, libertatis disponendi de rebus suis ablatio annexa, prohibitio alienationis, pœnalis dispositio, priuilegium legitimandi spurios, pro alio obligatio, plenitudo potestatis, primogenitum præferens dispositio, præceptum Concilij circa matrimoniu, priuilegium rescriptum, renuntitatio, recessus à iute communi, sententia, substitutio, stipulatio, testes, validatio actus ex plenitudine potestatis, & verna in quantum verba; provt hæc omnia latiùs comprobat Raudensis ipse. Deinde obseruandum est, multum interesse ad in[sect. 96]terpretationem vltimæ voluntatis cuiusque, an versemur infauorabilibus, vel in odiosis, sic an materia, de qua agitur, fauorabilis sit, vel odiosa; (quia vt vulgò fertur quotidie) Faborabilia sunt amplianda, odiosa verò restringenda, cap. odia. de regulis iuris, libro sexto, l. cum quidam, 24. cum vulgatis, ff. de liberis & posthum. & casus odiosi dicuntur nonnulli,[sect. 97] quos adducit Prætis dicta solutione 12. num. 12. per totum folio 61. libro primo, & inprimis odiosa dicitur exhæredatio, & ideò strictè interpretanda, & non extendenda. Omnis etiam materia exclusionis, odiosa dicitur: fideicommissum quoque in quantum onus: ademptio in totum, vel in parte: omnis recessus à iure communi, quod vnus teneatur pro alio, & reliqua relata per Raudense, vbi suprà. Quæ sicut stricti iuris, ita & odiosa dicuntur, & ea quoque retulit Psætis, dicto num. 12. per totum. E contrario faborabile dici potest generaliter omne, cuius contrarium appa[sect. 98]ret odiosum: arguendo ab oppositis, l. manumissiones, ff. de iustitia & iure. Reductio ad pristinum statum, vel ius, fauorabilis est, quem etiam de rebus suis disponere, fauorabile est, & alia sunt fauorabilia, quæ recensunit Prætis idem, dicta solutione duodecima, ex num. 32. latius Alexander Raudensis, dicto capite vigesimo nono, libri primi, de Analogis, ex numero vigesimo secundo, vbi inquit, quod fauorabilia, ac latè ex[sect. 99]plicanda sunt, potestas disponendi de rebus suis; euitatio damni; conseruatio familiæ; prærogatiua; positio filiorum in conditione; legitimæ prætensio; publica vtilitas; & concessio ob benemerita. Præterea obseruandum est, quod ad cognoscen[sect. 100]dum, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa, considerari debet causa, propter quam principaliter est inducta, nam si causa sit fauorabilis, erit & dispositio eiusdem naturæ; si verò odiosa, pariter & dispositio odiosa censebitur: & sic principalis intentio, ac scopus disponentis detegit, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa, l. qui exceptionem, vbi Bartolus, numer. 2. Iason, num. 1. & communiter Scribentes, ff. de condictione indebiti, l. nauis, ff. ad legem Rhodi. de iactu, per quæ iura ita scriptum, atque adnotatum reliquerunt Baldus, in l. cunctos populos, column. 12. versic. sed hic quæro de effectu, C. de summa Trini. & fid. catho. & in l. venia, ante finem, vbi & Decius, n. 3. C. de in ius vocando. Castrensis, in dict. l. qui exceptionem, in principio. Alexander, in cons. 197. Visis, columna prima, lib. 7. Calderinus, in cons. 14. sub titulo de verbor. significat. Romanus, in consil. 32. num. 5. in fine, & in consil. 4. num. 7. & in consil. 328. num. 2. Ancharan. in consilio 112. column. 2. Arethinus, in consilio 29. colum. 7. versic. Quarto præmitto. Corneus, in consil. 89. column. 1. volumine 3. Cumanus, in consil. 2. colum. 1. in fine, Gozad. in consil. 5. num. 6. Titaquellus, in præfatione de vtroque retractu, num. 56. & §. 1. gloss. 9. num. 232. latius §. 30. glossa 1. num. 5. cum seqq. Craueta (qui optimè declarat) in consil. 118. numer. 9. cum seqq. Alciatus, in l. 2. num. 16. C. de in ius vocando, & in consilio decimo, numero vndecimo, lib. 2. Ludouic. Molina, de Hispanor primogen. lib. 1. cap. 18. num. 3. decisio Rotæ 117. num. 1. prima parte, Hippolytus Riminaldus, in consil. 72. num. 42. & seqq. lib. 1. & in consil. 354. num. 16. lib. 4. Tiberius Decianus, in consil. 51. num. 47. lib. 3. Menochius videndus omnino, de recuperan. possession. remedio primo, ex num. 33. cum seqq. Couarr. variar. lib. 1. capite vndecimo, post numerum 5. versic. solet enim. Petrus Surdus, in consil. 443. numer. 28. lib. 3. Camillus Gallinius, de verbor. significat. lib. 8. cap. 1. num. 30. Alexander Raudensis, de analogis, lib. 1. cap. 26. num. 26. & decisione 49. num. 6. Simon de Prætis, lib. 1. dicta solutione duodecima, numer. 13. fol. 61. dicens, id posse pluribus modis interpretari, vt inspici debeat, quo proposito, & qua mente actum sit. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 1. num. 29. Farinacius, in consilio 65. num. 75. & in consil. 76. num. 15. vbi explicat in Additionibus, littera C. folio 470. Ludouic. Casanate, in consil. 44. numero decimo sexto, nam & aliàs semper actus iudicatur à principali intentione, & causa, quæ mouit[sect. 101] agentes, l. si quis nec causam, in principio, & ibi Baldus & cæteri l. rogasti, in principio, vbi etiam Bald. & alij, ff. si certum petatur, l. si quis donationis, ff. de contrahenda emptione, l. prima, §. idem pomponius, ff. de positi cum pluribus aliis. Vt per Tiraquellum, dicto §. 30. glossa 1. num. 5. Decianum, dicto consil. 51. num. 48. li[sect. 102]bro tertio. Peregrinum, dicto artic. 1. num. 24. & ideo dispositio dicitur fauorabilis, vbi principalis intentio dirigitur ad fauorem, licet inde sequatur alterius odium, l. prima, ff. de authorit. tutor. Simon de Prætis, dicta solutione duodecima, numero decimotertio. Alexander Raudensis, libro primo de Analogis, dicto capite 29. num. 27. Hippolytus Riminaldus, in cons. 243. num. 47. lib. 3. provt est odiosa, vbi odium est causa fauoris, & è contra fauorabilis, vbi fauor est causa odij. Baldus, in consilio 433. Domina Ioannà, lib. tertio, quem referutnn, & sequuntur Prætis, vbi supra[sect. 103] numero decimoquinto. Raudensis, dicto numero vigesimoquarto, qui exemplum ponit in Macedoniano, & Velleiano; Macedonianum namque odiosum reputatur, quia emanauit in odium creditorum, quamuis in fauorem filiorumfamilias redundet: Velleianum autem fauorabile reputatur, in fœminarum fauorem prodiit principaliter, licet redundet odium in consequentiam his, pro quibus mulieres fideiubent, & cedant in damnum creditorum, provt ipsi Authores obseruat, & post Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tomo quinto, littera G conclusione 66. folio 1026. vbi adducit plures Doctorum theoricas, & doctrinas, quæ eò tendunt, vt explicetur, quemadmodum dignoscatur, an materia sit fauorabilis principaliter, & odiosa in consequentiam, vel è contra: provt ibi videri potest numero secundo, & seqq. & antea dixerat numero primo, quod odiosa, vel fauorabilis dispositio cognoscitur, & iudicatur secundum principalem mentis intentionem; & ideo si disponens, principaliter fuit motus ad aliquid principaliter propter odium, licet in consequentiam resulter fauor, materia dicitur odiosa, è conuerso (vt subdit ibidem numero 8.) fauorabilis dicitur dispositio, quando disponentis intentio fuit principaliter propter fauorem alicuius, & eadem adducit exempla. Quod si indifferens sit materia, provt est, quan[sect. 104]do certarum personarum potius, quam aliarum non est habita ratio, dispositio dicitur nec fauorabilis, nec odiosa, seu æquè faborabilis, atque odiosa, seu mixta promiscua indifferens; vt adnotauit, & exemplis comprobauit Raudensis, libro primo, dicto capite vigesimo nono, numero 30. Simon de Prætis, libro[sect. 105] primo, dicta solutione duodecima, numero 35. fol. 63. vbi inquit, quod cum fauorabilis non sit casus, nec odiosus, & sic medius, tunc media via interpreatur secundum ius commune, sed secundum voluntatem interuenientem in tali casu, & in casibus fauorabilibus fit interpretatio, & extensio ad significatum, etiam improprium, vt ibidem relati Authores probarunt. Vltra quos eodem articulo, ex quibus dignos[sect. 106]catur, an fauorabilis, vel odiosa sit dispositio, vide etiam Gonçalez, in regula octaua Cancellariæ, §. sexto proæmiali. Surdum, consilio decimo octauo, libro primo. Farinacium, in addit ad consilium 27. Ex verbo, fauorabilis, folio 130. vbi nouem facit conclusiones: Stephan. Gratianum, decisione 71. & in addit. Fontanellam, de pact. nuptiali. fol. 297. ex n. 52. Mascardum, de statutis, conclus. 4. num. 146. &147. # 42 CAPVT XLII. Ex eadem capitis præcedentis materia, & tractatu, quo de verborum generalium, atque vniuersalium virtute, & effectu agitur, provt superiori agebatur, & ad casum assiduum admodum, & practicum atque ex facto in Regio Hispalensi Senatu definitum infertur opportunè: accuratéque, & diligenter discutitur, an, & quando transactio, siue quietatio generalis ad specificata tantùm restringatur, siue ad omnia alia, etiam non expressa extendatur, maximè cum ratio recti sermonis ita suadet, vel liberatio, aut quietatio generalis facta sit de omni eo, quod peti posset ex aliqua causa, & ex omni alia quacunque causa. Et late declaratur materia l. si de certa, C. de transact. Inquiritur etiam, vtrum transactio generaliter facta, extendatur ad casum per sententiam (à qua tamen prouocari potest) terminatum, vbi Senatus Sabaudiæ, & Mantuæ decisiones in terminis expenduntur. Rusus infertur ad casum alium practicum in ipsomet Hispalensi Senatu, ac inter easdem personas agitatum, & decisum, quo euictionis materia inter emptorem & venditorem exornatur, atque illustratur nonnullis, sed id præcipuè intenditur (atque accuratiùs, & diligentiùs, quàm hactenus factum fuisset, perficitur) quando scilicet, siue quo pacto procedat titulus, C. creditorem euictionem pignoris non debere. Et vtrum aduersus creditorem retineri valeat per emptorem pretium nondum solutum, re pignorata, & vendita euicta. Deinde, quando euictio imminet in limine contractus, an & qualiter fideiubere teneatur venditor, aliàs pretium retineatur, quod exornatur. Prætereà, licèt de euictione agi non possit ante sententiam, vel litem motam, vtrum emptor agere valeat ex empto contra venditorem, vt rem venditam liberet, si est obligata; & quemadmodum venditor teneatur, non solum tradere, sed etiam vacuam, & liberam rem venditam. Denique, venditoris ignorantia circa qualitatem rei venditæ, quemadmodum eum excuset ab interesse extriseco, vt teneatur tamen quanti minoris emptor fuisset empturus, & de communi Interpretum distinctione in eo articulo. SVMMARIVM. -  1 Regij Hispalensis Senatus casu ex facto occurrenti decisionis casus proponitur. -  2 Transactio cum vna persona facta, sicuti ad aliam non porrigitur, ita etiam si facta sit vna re, ad aliam non extenditur. -  3 Transactio de his tantum, de quibus inter transigentes placuit, interposita creditur. -  4 Nam lites, de quibus non est cogitatum, in suo statu retinentur. Iniquum est enim perimi pacto id, de quo cogitatum non docetur. -  5 Sic sane transactio, aut quietatio, siue liberatio, quibuscunque verbis fuerit concepta, non obstat agenti ex alia re, & ex alia causa. -  6 Et restringitur, etiam si generalis fuerit; ad rem, & causam, propter quam fuit facta, atque trahitur tantum ad specificata. -  7 Et idem est in compromisso, cuius verba generalia restringuntur ad rem, & causam expressam. -  8 Et in computationibus, vel calculationibus. -  9 Et in sententiis. -  10 Et in remissione, seu refutatione. -  11 Et in pactis, & conuentionibus. -  12 Et in donatione, in qua licèt verba plenissime interpretari debeant, tamen clausula generalis in donatione apposita restringitur ad specificata. -  13 Et in legitimatione. -  14 Et in mandato, cuius verba, quamuis generalia, restringuntur ad causam expressam in mandato. -  15 Et in creditore, qui fecit generalem liberationem, credens sibi satisfactum in totum; nam restringitur ad pecuniam solutam. -  16 Et in rescriptis. -  17 Et generaliter in omnibus dispositionibus, quando aliqua causa restrictionis considerari potest. -  18 Nec est differentia inter pacta, & transactiones; vbi & singularis ratio redditur. -  19 Ac denique in verbis renunciationis amplis, atque vniuersalibus quoniam renunciatio restringi semper solet ad expressa, & non potest ad alia trahi. Quia est stricti iuris renunciatio, & in ea fit semper strictissima interpretatio. Et quando alia sumi potest coniectura, tunc fit semper interpretatio, quod pars renunciare non voluerit. Nec intelligitur facta, nisi quatenus ex ipso actu necessario inferatur. Et restringitur, vt minus, quam fieri possit, lædat ius ipsum renunciantis, & interpretetur in eam partem, quæ renuncianti minus præiudicat. -  20 Socius liberans socium generaliter, intelligitur pro concernentibus societatem. -  21 Locator liberans generaliter conductorem, intelligitur respectu pensionis. -  22 Liberatio generalis de omnibus, in quibus potes teneri, ex quacunque causa, restringitur ad causam administrationis, super qua agebatur. -  23 Generalis dispositio, quæ sequitur specialem, restringitur ad ea, quæ sunt eiusdem generis cum speciali præcedente. -  24 Nec extendi potest ad ea, de quibus cogitatum non apparet. -  25 Liberatione generali non liberatur quis, quando tenetur aliquid præstare, siue soluere alteri ex certa & speciali causa. -  26 Transactio de his tantum, super quibus lis pendet, fieri solet. -  27 Transactio vera dicitur, quæ fit super re dubia, & lite pendente, seu metu futuræ litis, aliquo dato, vel retento, vel sub spe aliquid dandi, vel retinendi. -  28 Verba contractus interpretantur contra eum, qui in illis se fundat. Et contra stipulatorem, qui potuit legem apertiùs dicere. Et contra eum, cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum. -  29 Renunciatio, siue quietatio generalis intelligitur in dubio contra eum, cui fit, & pro eo, qui renunciauit, siue quietauit. -  30 Transactio super re iudicata non cadit. -  31 Sic etiam compromissum fieri non potest super re iam iudicata, nisi expressè renunciatum sit rei iudicatæ. -  32 Transactionis verba, quamuis amplissima sint, & valde vniuersalia, non includunt id, quod per Iudicis sententiam definitum, & terminatum est; sed requiritur specialis renunciatio non obstante tali sententia: & vide infra, ex numero 56. -  33 Dictio, etiam, sui natura implicatiua est, & dicitur implicare casum magis dubium, & maiorem expressis. -  34 Verba, quouis modo, & quomodocunque, sunt vniuersalia, & omnia comprehendunt, similia inquam, & dissimilia, æqualia, & maiora expressis. -  35 Verbum, quacunque, geminatum, & vniuersale, includit etiam casus, qui non venirent sub simplici dispositione, & etiam impropris, & maiores expressis. -  36 Nam cum verba illa, alia causa, ad diuersas ab expressis referantur; sine dubio iuncta cum verbo, quacunque, omnes alias diuersas, & maiores includere debet. -  37 Quod si aliter diceretur, impropriaretur natura dictorum verborum, & verba illa, alia quacunque causa, essent penitus frustratoria, & superflua, quod dicendum non est. -  38 Verba reciprocæ liberationis generalia, generaliter sunt intelligenda. -  39 Liberatio generalis, de omnibus indistinctè factæ intelligitur. -  40 Liberationem, aut quietationem generalem nemo tenetur facere, quia est captiosa. -  41 Contrahentes se abstineant à verbis generalibus, ne nimium effuso sermone, in promptum incidant periculum, quia sibi imputent, si vtantur verbis generalibus. -  42 Transactio, siue quietatio, aut liberatio generalibus verbis concepta, extenditur ad incogitata; & comprehendit ea de quibus nulla erat controuersia, & de quibus cogitatum non fuerat. -  43 Sufficit enim, quod in genere de eis cogitatum fuerit, licet specificè cogitatum non sit. In genere autem cogitatio requiritur, quæ ex amplissimis, & generalibus verbis præsumitur. -  44 Transactio, siue liberatio, aut quietatio generalis non restringitur ad specificate, vel ad ea, de quibus erat controuersia, quando ratio recti sermonis id non concedit, nec restrictionem patitur: quod latè probatur. -  45 Liberatio simplex restringitur ad petita, sed si fuit adiecta clausula generalis non petendi aliud occasione cuiuscunque debiti, aut causæ; generaliter refertur ad omnia, & quæcunque ex quacunque causa; cùm salua ratione recti sermonis ad specificata restringi non possit. Quod exornatur, atque comprobatur nonnullis Interpretum decisionibus in proposito. -  46 Liberatio reputatur fauorabilis, quia reducit ad pristinam libertatem, & resoluit obligationem, & ideo latior eius fieri debet interpretatio, non restrictior. -  47 Idque maxime, quando est reciproca respectu vtriusque partis. -  48 Senatus Sabaudiæ definitiones adducuntur, quæ Senatus Hispalensis decisionem in casu præsenti confirmant omninò. -  49 Argumenti primi, contra decisionem Senatus adducti suprà, ex num. 1. cum seqq. solutio, siue responsum traditur. -  50 L. emptor, §. Lucius, ff. de pactis, intellectus. -  51 Transactiones, quietationes, & liberationes vniuersaliter conceptæ, trahuntur etiam ad casus, qui non sunt eiusdem, sed alterius generis. -  52 L. Aurelius, §. Mæuio, ff. de liberatione legata, explicatur. -  53 Transactio sustinetur etiam pro his, de quibus non aderat lis, quando ex causa transactionis fit generalis remissio, aut liberatio. Quoniam id, quod est certum & liquidum sæpè in conuentionem deducitur ex causa transactionis & ne dum à lite, vel actione intenta, quæ erat dubia, sed etiam ab aliis quibuscunque liquidis liberatio conceditur. Quod latius probatur, atque exornatur. -  54 Argumenti quinti, propositi suprà, ex numero 28. quod verba contractus interpretentur contra eum, qui in illis se fundat, solutio, atque responsum traditur. -  55 Renunciatio extenditur etiam vltra expressa, vbi retio recti sermonis restrictionem non admittit. -  56 Transactio super re iudicata, licet regulariter non valeat, tamen quando post rem iudicatum aliqua superest dubitatio, siue aliquid disceptabile, aut dubium, rectè potest transigi. -  57 Et idem quando de nullitate contenditur contra sententiam. -  58 Vel quando poterat appellari à sententia, quia non transiuerat in rem iudicatam. -  59 Aut in vim quietationis, & liberationis generalis, & pacti sustineri valet transactio. -  60 Et Petri Surdi, decisione 285. resolutio, & sententia explicatur. -  Ex altera Senatus Hispalensis, & egregia quidem definitione, Summarium. -  61 Hispalensis Senatus definitionis alterius, casus refertur. -  62 Dictionem provt, sui natura relatiuam esse, & operari, ne plus censeatur concessum, & venditum ex actu referente, quam habeatur in relato. Atque ita dictio ipsa provt, stat restrictiuè, & limitatiuè. Aliquando causatiuè, data scientia contrahentium. -  63 Nomen quale fuit, qui vendit, duntaxat vt sit, tenetur, non autem vt exigi aliquid possit. -  64 Contrahens cum alio, tenetur inquirere conditiones contrahentis, & qualitates rei, quæ verisimiliter possunt deuenire ad notitiam. -  65 Finibus fundi certis demonstratis, si quid ex his euincatur, an, & quando præstande sit euictio, ad l. si fines, 10. C. de euictionibus, & infrà, n. 106. -  66 Quæcunque dicuntur ita, vt præstentur emptori, præstanda sunt. Sunt autem in hac causa, quæcunque ita dicuntur, vt propter hæc res pluris vendatur. -  67 De euictione venditor non tenetur, rebus singulis euictis, quando hæreditas, vel vniuersitas aliqua venditur. Vbi & vera ratio redditur. -  68 De euictione rei ab eo venditæ, & traditæ, venditor non tenetur, si facto Principis, aut Superioris, euictio sequatur. -  69 Et idem, quando de facto extra iudicialiter, vt per violentiam, aufertur. -  70 Creditor regulariter euictionem pignoris venditi non debet, nec præstat. Dummodo concurrant requisita illa, quæ ab Interpretibus nostris desiderantur communiter. Scilicet quod sit creditor, sicque pignus sibi obligatum fuerit. Quod sit creditor anterior, & sic potior alio creditore, ex tempore, vel ex priuilegio. Quod credat rem esse debitoris. Quod sibi liceat vendere ex pacto, vel ex lege, vel saltem, quod credat sibi licere. Et quod creditor ipse non promiserit de euictione. -  71 Creditorem euictionem pignoris non debere, titulus ille, quemadmodum intelligi, atque explicari debeat ex sententia Antonij Fabri. Qui singulariter obseruauit, dubium versari, quando creditor iure pignoris vendit, & tunc nihilominus, quod de euictione non teneatur, iuridicè statutum fuisse, vt hic adnotatur. Quando vero Iudicis authoritate, etiam instantibus, & postulantibus creditoribus venditio fit, extra omne dubium esse, quod creditor de euictione non teneatur. Ipse namque eo casu vendit, nec de euictione promisit. Numquam autem auditum est, non vendentem, nec promittentem, de euictione teneri. Et vide infrà, ex num. 11. cum seqq. -  72 Euictio quando imminet in limine contractus, emptor cogi non potest soluere pretium, nisi præstite fideiussione idonea, & n. seq. -  73 Etiam si venditor sit idoneus, imò & ditissimus. -  74 Quia diues licet quis sit, tenetur tamen fideiubere, quando lex requirit fideiussionem. -  75 Euictio dicitur imminere in limine contractus, quando mouetur lis ante solutionem pretij, etiamsi mota sit pro simplici hypotheca. -  76 Emptor non tenetur soluere pretium, nisi præstita fideiussione, quando notorium est ius alicuius super re vendita, licet lis adhuc mota non sit. -  77 Euictio quando imminet, fideiussio est præstanda per venditorem, non solum pro lite mota, sed etiam pro omni alia mouenda. -  78 Euictio emptori competit pro parte, sicut pro toto. -  79 Euictio quando imminet in limine contractus, & sic pretium adhuc solutum non est, cùm emptori ita consulatur de iure, vt dictum est: Multo magis eidem consulendum esse, si euicta res iam fuerit, & lis finita, vt pretium retineat nondum solutum. Multòque magis aduersus creditores, si pignora vendita euicta fuerint. Cum verè titulus ille, C. creditorem euictionem pignoris non debere, non loquatur quoad retentionem pretij nondum soluti, nec casum istum decidat: Provt hic obseruatur, & suprà ante numer. 72. & num. seqq. -  80 Pretium etiam sibi oblata satisdatione non tenetur soluere emptor, qui inuenit rem venditam esse alienam. Si modò notorium sit, & manifestum, rem esse alienam. -  81 De euictione emptor agere potest, etiam antequem sibi inferatur molestia, vbi res vendita, est in totum, vel pro parte, aliena. -  82 Venditor non tenetur solùm rem venditam tradere, sed etiam vacuam & liberam. Et sic non sufficit traditio simplex rei venditæ ad consenquendum pretium, sed debet venditor rem tradere liberam, & omni onere solutam. -  83 Et ideo si venditor agat ad pretium, submouetur exceptioner rei non traditæ. Et hæc dicitur doli exceptio. Quia petens pretium rei quam non tradidit, locupletari affectat cum aliena iactura. Dolo autem videtur facere, qui cum alterius damno lucrum quærit. -  84 Emptor sicut non agit rem emptam, nisi pretio integraliter soluto; ita si venditor minorem partem rei venditæ tradiderit, non poterit pretium consequi, nisi integram, & totam tradat. -  85 Emptor, cui res obligata tradita est, si pretium soluit, potest agere quanto minoris empturus fuisset ratione obligationis, & ante pretium solutum, multo magis sibi competeret exceptio. -  86 Emptor, cui res non libera tradita est, non tantum potest solutionem pretij differre, sed & creditum extinguere pro ea parte, in qua iudicatur, propterea rem venditam minoris valere. -  87 Res aliena non potest libera tradi. -  88 Et idem, si pro parte sit aliena. -  89 Venditor post traditionem etiam conueniri potest ab emptore, quamuis in re nulla inferatur molestia, vt rem alienam, vel alteri obligatam liberet, vel soluat, quanti minoris illam fuisset empturus, aut quanti eius interest, rem non esse obligatam. -  90 Quod si emptor agere potest modo prædicto; multo magis excipiendo se defendere à pretij solutione. Quod Petrus Surdus singulariter animaduertit, provt hic adnotatur, & vide infrâ, n. 97. & 119. & 113. & suprà n. 81. in fine. -  91 Emptor ratione conditionalis obligationis, & hypothecæ, vtrum possit ante euentum conditionis petere, vt sibi de indemnitate caueatur, vel agere quanto minoris, remissiuè. -  92 Venditoris ignorantia non nocet emptori, quominus venditor teneatur, si emptor fuerit deceptus. -  93 Venditor vbicunque sciens non certiorem fecit emptorem de qualitate rei, propter quam res minoris valet, tenetur ad ignoranti omne interesse. Si autem venditor ignorauit, tenetur quanti minoris emptor fuisset empturus, si sciuisset. Vbi & de intellectu l. 63. titul. 5. partita quinta, remissiuè. -  94 Emptor præsumitur ignorare conditionem rei emptæ, & quod illa esset aliena, vel alteri obligata, aut oneri alicui obnoxia, cum venditor qualitatem eius non exprimit. -  95 De euictione actio emptori competit de iure, re vendita euicta, quando denunciauit legitimè venditori, litem esse motam, non aliàs. Quod exornatur, atque ampliatur, & limitatur remissiuè. -  96 Et quando à sententia Iudicis appellauit, quod latius quoque explanatur remissiuè. -  97 Emptori, re euicta, pretij nondum soluti retentionem, atque exceptionem competere, non modo aduersus venditorem, sed etiam aduersus creditorem, venditis pignoribus per subhastationem, & euictis; Rotam Romanam decidisse. Et vide suprà, num. 81. in fine, & num. 90. vbi id ipsum adnotatur ex relatione Petri Surdi, duobus in locis. Vide etiam ante num. 72. ex versic. cæterum superioribus omnibus, & inferiùs ex n. 113. & 119. -  98 Qui cum alio contrahit, quamuis diligenter teneatur illius conditionem, atque qualitates inquirere, excusatur tamen ob iustam & probabilem ignorantiam. -  99 Conditiones rei, quæ non sunt verisimiles, vel contra communem opinionem, vel ad inueniendum difficiles, aut per venditorem non enunciatæ, non tenetur emptor perquirere, vel alius contrahens, & numero præcedenti, & sequentibus. -  100 L. qui cum alio contrahit, ff. de regulis iuris, procedit respectu personæ, cum qua contrahitur, non autem respectu rerum, de quibus contrahitur: Contrarium statim num. seqq. -  101 Emptor de euictione agere potest de iure, si venditor sciens qualitates rei venditæ, illas supprimendo tacurit, vel si non explicauerit, quia ignorauit illas; nec culpæ emptoris est adscribendum, si ignorauerit, aut si non inquisierit qualitates, & grauamen rei venditæ. -  102 L. cum alio contrahit, non procedit in casibus, in quibus alter ex contrahentibus tenetur ex natura contractus certificare, & notificare aduersario omnes qualitates rei. -  103 Venditor tenetur ea omnia exprimere circa rem venditam, quæ emptorem possent à contrahendo retrahere. -  104 Qualitates etiam omnes rei venditæ explicitè & apertè explanare, & significare, nec sufficit, si verbis generalibus, aut profusoriis explicet. -  105 Imò etiam ea, quæ sunt extra rem, non modò quæ ab ipsa re dependent, tenetur venditori explanare. -  106 L. si fines, 10. C. de euictionibus, intellectus, & vera ratio. -  107 Euictio rerum singularium, an, & quando præstetur, quando hæreditas, vel ius vniuersale venditur. -  108 Euictione sequuta ex facto, aut dispositione principis, an, & qualiter de euictione venditor teneatur, vel non; & de intellectu l. Lucius, ff. de euictionibus, & num. seqq. -  109 Euictione sequuta ex sententia Iudicis competentis, contra venditorem agitur, secus si Index incompetens sit. -  110 Creditorem euictionem pignoris non debere, quemadmodum intelligi, atque explicari debeat, vbi dilucidè id explanatur, & num. seqq. -  111 Euictis pignoribus, authoritate Indicis distractis, quis in hac venditione venditor haberi debeat, vt cum eo agi possit, ac debeat de euictione, an Iudex, an creditor, vel an debitor, cuius res fuerunt. Vbi Hug. Donelli singularis locus expenditur, cui Antonij Fabri locus satis conuenit, provt hic adnotatur. -  112 Creditorem euictionem pignoris non debere; quemadmodum Hug. Donel. acceperit, & de distinctione Authoris eiusdem, & vide infra, num. 120. -  113 Retentio faciliùs conceditur, quàm petitio, aut repetitio. -  114 Retinere multis in casibus potest quis, quod si non possideret, non posset consequi agendo. -  115 Ideo exclusa petitione, non excluditur, nec exclusa censetur retentio. -  116 Retentionis ius actione fauorabilius reputatur. -  117 Et competit aduersus executionem sententiæ. -  118 Exceptio regulariter maiori nititur æquitate, quàm actio; quod exornatur. -  119 Pro euictione agere, quandoque non licet; & tamen quanto minoris emptor fuisset empturus, agi potest, idque multo magis, vt pars pretij nondum soluta retineatur, quæ etiam retineri potest, quamuis de euictione agi non possit: & vide supra in summario num. 97. -  120 Legis primæ, & tituli, C. creditorem euiction. pig. non deber. declaratio duplex ex decisione nouissima Rotæ Romanæ. PRo dilucida, & distincta huiusce cap. explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, ex resolutis, atque adnotatis cap. præcedenti, atque verborum generalium, & vniuersalium virtute, & effectu, quo ibi latissimè; opportunè inferri ad casum practicum, & assiduè contingentem, atque in Regio Hispalensi Senatu definitum hisce diebus. In causa namque, quæ inter Ildephonsum de Alarçon, & D. Al[sect. 1]dunciam Pinello, vxorem eius ex vna parte, & Ioannem de Mesa ex altera vertebatur: cum constaret, inter ipsos quietationem, siue transactionem generaliter admodum concepta, & verbis valde amplis, & vniuersalibus factam; de eo principaliter dubitari, atque inquiri contigit: vtrum inquam ex quietatione, siue transactione generali, ex causa successionis cuiusdam, & ex alia causa quancunque, & iure partibus competenti, inita generaliter; comprehensum, atque remissum censeatur ius, quod dicto Ioanni de Mesa extra causam successionis competebat ex alia causa, de qua scilicet ex instrumento guarentigio actum fuerat via executiua, & vltima sententia (vulgò dicta remanete) in fauorem dicti Ioannis de Mesa lata contra defunctum, cui dicta D. Alduncia hæres extiterat, & debitor ipse erat in quantitate 500 ducatorum Ioanni eidem: An verò transactio, quantumque generalis, resttingi debeat ad suam causam, iuxta ea, quæ eod. cap. præcedenti fuere resoluta, & cum fieret principaliter super bonis, & successione dicti defuncti, intelligi duntaxat debeat de omnibus, quæ ad successionem ipsam pertinent, non verò de dicta ducatorum 500. quantitate, quorum debitum ex alia causa processerat, atque ex obligatione dicti Ildephonsi, & Aldunciæ authoris prædefuncti, pro quibus fideiussit, & summam ipsam soluit Ioannes ipse de Mesa. Et quidem prima facie, atque in fauorem dicti Ioannis de Mesa, sequentia magis vrgere videntur fundamenta, & ratione. primò, quia transactio, siue quietatio generalis in casu præsenti facta fuit principaliter occasione successionis, atque hæreditatis dicti defuncti, de quibus inter eos controuertebatur: & quamuis in fine adiecta fuerit clausula generalis liberationis ab omni eo, quod peti posset quomodolibet, & ex alia causa quacunque; videtur restingenda ad expressa, siue ad rem, vel causam, de qua agebatur. Nam sicut transactio facta cum vna persona, ad[sect. 2] aliam non porrigitur; ita etiamsi facta sit de vna re, ad aliam non extenditur; vt de qualibet conuentione dicitur in l. si vnus, §. ante omnia, ff. de pact. quam in terminis transactionis adducit Romanus, in consiolio 284. num. primo, & & in consilio 371. num. 2. Purpuratus, in consilio 166. ex n. 1. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 26. tit. 5. & tit. 6. in principio. vnde transactio de his trantum, de quibus[sect. 3] inter transigentes placuit, interposita creditur: l. qui cum tutoribus. §. 1. ff. de transactionibus. nam lites, de[sect. 4] quibus non est cogitatum, in suo statu retinentur, l. cum Aquilina, eod. tit. iniquum est enim perimi pacto, de quo cogitatum non docetur, vt dicit textus in dicta l. qui cum tutoribus, in fine, & refert Mantica, dicto titul. 6. num. 1. fol. 703. sic sane transa[sect. 5]ctio, aut quietatio, siue liberatio, quibuscunque verbis fuerit concepta, non obstat agenti ex alia re, & ex alia causa: & restringitur, etiam si generalis fuerit,[sect. 6] ad rem, & causam, propter quam fuit facta, atque trahitur tantum ad specificata: l. si de certa, vbi Bartolus, num. 1. Salicetus, num. 2. Baldus, Castrensis, Alexande, Iason, & alij, cum quibus Ioannes Bolognetus ibi, ex num. 9. cum seq. vbi allegat concordantia iura, C. de transaction. Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 6. de regulis iuris, conclusione 4. ex num. 21. cum pluribus seq. vbi inquit, idem esse in compromis[sect. 7]so, cuius verba generalia restringuntur ad rem, & causam expressam, l. si cum dies, §. plenum, ff. de recept. arbitris; & in computationibus, vel calculationibus,[sect. 8] l. emptor, §. Lucius, ff. quæ in fraudem creditorum. vt ibi, num. 24. & in sententiis, vt num. 25. per text. in l. licet.[sect. 9] C. de iudiciis. & in remissione, seu refutatione, vt ibi[sect. 10] num. 29. per text. in l. iubemus, C. ad Velleianum: & in[sect. 11] pactis, & conuentionibus, vt ibi Gabriel ipse, ex n. 28. cum seq. per text. in. l. si ex pluribus. ff. de solutionibus, & in l. finali, §. idem quæsiit, ff. de cond. indebiti: & in[sect. 12] donatione, in qua licet verba plenissimè interpretari debeant, cap. cum dilecti, de donat. tamen clausula generalis in donatione apposita, restringitur ad specificata, vt post Bertrandum obseruat ibidem, num. 32. & in legitimatione, vt ibi num. 33. & in mandato, cu[sect. 13]ius verba, quamuis generalis, restringuntur ad cau[sect. 14]sam expressam in mandato, vt obseruant Authores relati per eundem Gabrielem, num. 34. sic etiam de transactione, & cæteris relatis nunc, quod ea omnia restringantur ad rem, & causam expressam; tradiderunt Interpretes omnes commemorati cap. præcedenti, ex num. 73. Bolognetus, in d.l. si de certa, d, num. 9. qui subdit, idem etiam esse, si creditor credens sibi sa[sect. 15]tisfactum in totum, fecit generalem liberationem, nam restringitur ad pecuniam solutam: l. si ex maiore, ff. de exceptionibus. quam ibi ita intelligit Baldus, in summario: & in rescriptis, vt in Clement. 1. in fine, de[sect. 16] præbendis, & ibi Glossa & omnes DD. concludit etiam, idem generaliter seruari in omnibus dispositionibus,[sect. 17] quando aliqua causa restrictionis considerari potest: & num. 21. vbi eleganter tuetur Bolognetus ipse, non esse differentiam in hoc inter pacta, & transactionem, cum in omnibus dispositionibus verba restringantur[sect. 18] ad specificata, provt restringunt Authores ibi relati: & reddit veram, & concludentem rationem, quia nullus est sermo, & nulla dispositio, quæ non habeat subiectam materiam, & omnes causæ restringendi generalitatem verborum, quas posuit in primo notabili illius textus, possunt militare in pactis, & aliis conuentionibus, in quibus etiam tacitæ, & coniecturatæ voluntares attenduntur, l. item quia, ff. de pactis. l. cum quid ff. si certum petatur. l. triticum. ff. de verbor. obligat. l. Titia. §idem respondi, eod. titul. & ita tenendo, argumentis contrariæ partis satisfacit dilucidè. Rursus, eandem doctrinam, quod transactio, aut quietatio generalis restringatur ad specificat; tradiderunt Menochius, in cons. 496. ex num. 55. lib. 5. & præsumpt. 151. per totam, maximè ex num. 8. lib. 3. Farinacius nouissimarum Rotæ Romanæ, decis. 549. 1. p. tom. 2. & decis. 534. p. 2. tom. 2. & decis. 110. p. 2. tom. 1. Marcus Anton. Eugenius, in cons. 13. ex num. 21. vsque ad num. 37. qui easdem, atque omnes Antonij Gabrielis ampliationes adduxit, & decisionem dictæ l. si de certa, in omni materia, & dispositione procedere affirmat, & latius, ibi comprobat. Adducit etiam Alexander Trentacinquius, variarum lib. 3. tit. de transactionib. resolut. 2. ex num. 1. vsque ad num. 20. & quod dictum est de aliis pactis, atque conuentionibus sequitur in effectu, vt ex ipsius distinctione relata ibi num. 9. apparet. Petrus Surdus, in cons. 267. n. 1. & quatuor seq. lib. 2. latius in cons. 431. ex num. 20. cum multis seq. lib. 3. vbi loquitur in generali liberatione, & latè defendit, eam sui naturâ trahi, & restringi ad specificata, & intelligi secundum ea, quæ præcedunt, & vltrà non extendi, sed regulari à causa propter quam fuit facta: & idem esse in verbis[sect. 19] renuntiationis amplis, atque vniuersalibus; latè quoque probat ipse Surdus, ex num. 14. vsque ad num. 24. quoniam renuntiatio restringi semper solet ad expressa, & non potest ad alia trahi, quia est stricti iuris, & in ea fit semper strictissima interpretatio, vt latè ibi num. 20. & quando alia sumi potest coniectura, tunc fit semper interpretatio, quod pars renunriare non voluerit, vt ibi num. 21. nec intelligitur facta, nisi quatenus ex ipso actu necessariò inferatur, vt ibi num. 22. & restringitur, vt minus quàm fieri possit, lædat ius ipsius renuntiantis, & interpretatur in eam partem quæ renuntianti minus præiudicat, vt latius ibi num. 32. & per Marcum Anton. Eugenium, dicto cons. 13. ex num. 39. vsque ad num. 47. Surdus ipse, decis. 217. ex num. 1. vsque ad num. 8. vbi latè, quod liberatio generalis restringitur ad causam, propter quam fuit facta: Et inter alias Doctorum decisiones in proposito, adducit singularem Abbatis resolutionem in consil. 114. num. 3. & 4. volum. 2. quòd[sect. 20] si socius recepta certa pecuniarum quantitate, proportione sibi contingente in societate, liberat socium ab omni, & toto eo, quod simul agere habuissent ratione dictæ societatis, & quacunque ratione, causa, titulo cum verbis amplissimis; tamen non extenditur liberatio ad ea, quæ sunt extra societatem: & Abbatem sequitur, Berous, Ruinus, Natta, & Riminaldus ibi commemorati per Surdum, num. 5. qui num. 7. adducit etiam in terminis decisionem Nattæ, in consil. 546. vbi vult, quod generalis liberatio conductori facta à locatore, qui erat creditor, non solùm ratione[sect. 21] pensionis, sed etiam ratione seminis mutuandi; restringatur ad pensionem, & non extendatur ad semina; quamuis extarent vniuersalia verba de omnibus, quomodocunque, & qualitercunque conductor tenebatur occasione locationis: Fabius Turretus, in cons. 73. ex num. 10. cum seq. Ioannes Vincentius Hondedeus, in cons. 49. ex num. 1. cum seq. lib. 1. Cardinalis Mantica, de tacitis, & ambiguis conuentionibus, lib. 26. tit. 9. ex num. 1. cum seq. & num. 12. cum sequent. Antonius Fabet, ad titulum C. de transactionibus, definit. 6. & 12. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera T. conclus. 356. per totam, fol. 347. vbi latè, quod transactio verbis generalibus facta, restringitur ad rem, & causam, de qua agebatur: & quod id procedit, atque extenditur, omnibus, & eisdem ex Antonio Gabriele suprà commemoratis modis: Et hactenus de primo fundamento huius partis. Secundò deinde facit temtus singularis, in l. emptor, §. Lucius, ff. de pact. iunctis ibi notatis per Paulum Castrensem num. 2. & per eundem, in l. Aquiliana, num. 1. ff. de transactionibus, ibi namque aperte probatur, quod si lis erat inter te, & me, de pertinenti[sect. 22]bus ad mensam nummulariam, seu apothecam, & mihi tradidisti aliquid & ego te liberaui ab omnibus, in quibus posses mihi teneri ex quacunque causa; verba illa restringuntur ad causas pertinentes ad mensam, seu apothecam, in qua plures, & diuersæ causæ esse possunt, & ad aliud non extenduntur: inquit enim textus, si tantum ratio accepti, atque expensi computata fuit, cæteræ obligationes remanent in sua causa. Atque ita vult, quod si calculi dati fuere super datis, & receptis, respicientibus vnam obligationem, non debent extendi ad aliam obligationem, provt eum textum expendit Petrus Surdus, dicta decisione 217. num. 7. in versic. 6. ego. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 49. num. 3. lib. 1. idem igitur videtur dicendum, cum transactio, & quietatio (vt superiùs dixi; fieret principaliter occasione successionis, atque hæreditatis dicti defuncti, & sic verba generalia dictæ transactionis, ex quacunque causa, videantur intelligi debere de causis dependentibus ab ipsa successione, & bonis hæreditariis, pro quibus deuentum erat ad transactionem. Accedit tertiò, quod generalis dispositio, quæ se[sect. 23]quitur specialem restringitur ad ea, quæ sunt eiusdem generis cum speciali præcedente; sicuti cap. superiori obseruaui, & comprobaui: & per multa iura voluit Oldrald. in cons. 247. Domina Stella, num. 5. vbi concludit, legatum factum pro omni eo, quod iure naturæ, & qualicunque alio modo debebatur: restringitur ad id, quod illi tanquam filiæ debebatur, quia generalis clausula subiecta, intelligitur de his, quæ sunt eiusdem generis: & hanc conclusionem sequendo Oldrald, comprobat multis iuribus, & authoritatibus Berous, in cons. 159. num. 39. & seq. vol. 2. Socinus iunior, in cons. 160. num. 34. vol. 2. Petrus Surdus, dicta decis. 217. num. 4. nec extendi potest ad ea,[sect. 24] de quibus cogitatum non apparet, d.l. si. de certa. vbi Bartolus, Angelus, Salicetus, Alex. Iason, & alij communiter. idem Alexander, in consil. 11. lib. 2. Curtius iunior, in consil. 191. num. 19. lib. 3. Bertrandus, in consil. 182. num. 4. & 7. Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 6. titul. de regulis iuris, conclus. 4. Ita proposito ergo cùm non constet tempore transactionis fuisse cogitatum de alia re, seu causa, quàm de illa successionis, & hæreditatis; imò vnum ex transigentibus, causam debiti ex altera causa ignorasse; videtur, quod generalis ea transactio restringi debeat ad illa, quæ ad dictam successionem pertinent duntaxat. Quartò conferre videtur, quod dictus Ildephonsus de Alarçon, & D. Aldoncia Pinello, vxor eius, tanquam hæredes prioris mariti tenebantur soluere dicto Ioanni de Mesa 500. ducatorum summam, pro qua executiuè fuerat iam processum ante transactionem & lata sententia de remate (vt vulgò dicitur) in fauorem Ioannis eiusdem de Mesa. Atqui quando[sect. 25] quis tenetur aliquid præstare, siue soluere alicui ex certa, & speciali causa, non liberatur debitor liberatione generali. Ergo nec supradicti videntur liberati ab ea summa. Illa minor probari videtur ex l. Aurelius. §. Mæuio. ff. de liberatione legata: quæ locum obtinet tam in contractibus, quam in vltimis voluntatibus, vt scribit Iason, in. l. sub prætext. 2. num. 2. vers. 2. moueor. C. de transactionibus, & in cons. 171. col. 2. lib. 1. Socinus senior, in cons. 190. col. 3. penult. lib. 2. Ruin. in cons. 25. num. 17. lib. 1. Couarr. variar. lib. 2. cap. 14. Hieronym. Gabriel, in cons. 146. num. 19. & seq. lib. 2. Menochius (qui in simili casu sic argumentatur) in cons. 496. num. 57. lib. 5. Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 49. num. 7. lib. 1. & corroboratur, quoniam lis tempore transactionis inter partes ex orta erat duntaxat super successione, & bonis dicti defuncti, nec constat occasione præfati debiti 500. ducatorum, aliquid inter eos agitatum, imò & reos debitum ipsum ignorasse, quoniam ex obligatione eiusdem defuncti procedebat. Propterea transactio ea tantum, super quibus lis aderat, potuit compre[sect. 26]hendere, cum transctio de illa tantum, super quibus lis pendet, fieri soleat, l. 1. ff. de transact. l. 2. C eod. Bartolus, & Imola, in l. de pupillo, § si pluribus, ff. de noni operis nunciat. Decianus, in cons. 351. Franciscus Beccius, in cons. 109. num. 2. vers. Secundò. latè Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera T. conclus. 345. per totam, fol. 339. vbi[sect. 27] quòd transactio vera dicitur, quæ fit super re dubia, & lite pendente, seu metu futuræ litis, aliquo dato, vel retendo, vel sub spe aliquid dandi, vel retinendi; Petrus Surdus, decisione 185. n. 9. & 2. seq. Quintò facit, quod verba contractus interpretan[sect. 28]tur contra eum, quise in illis fundat, l. veteribus. ff. de pactis. l. Labeo, ff. de contrahen. empt. & contra Stipulatorem, qui potuit lege apertiùs dicere, vt l. stipulatio ista, ff. de pactis. Alexander, in cons. 113. num. 5. vol. 2. Parisius, in consil. 110. numero 55. libro 1. & contra eum, cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum, Glossa, in d.l. veteribus. vbi Albericus, in 1. col. dicit, non attendi, quis pacti verba proferat, sed ad cuius cedent fauorem, vt latè per Beccium, in cons. 101. num. 91. per Surdem, in cons. 431. ex num. 33. lib. 3. vbi simili casu ita argumentatur, & inquit, quod renuntiatio, siue quie[sect. 29]tatio generalis intelligitur in dubio contra eum, cui fit, & pro eo, qui renuntiauit, siue quietauit: vt per Nattam, in consil. 546. num. 11. Decianum, in cons. 52. num. 23. vol. 1. Hieronymum Gabrielem, in cons. 60. num. 6. volumine 1. Cephalum, in consil. 605. num. 5. lib. 5. vbi ait, quod interpretatio fieri debet in fauorem renuntiantis; quare cùm dicta transactio, & quietatio facta fuerit ad commodum dicti Idephonsi de Alarçon, & vxoris eius, intelligi debet respectu hæreditatis, & bonorum dicti defuncti, non verò respectu alterius iuris, quod ex dicta sententia de remate, & virtute instrumenti guarentigij, Ioannes ipse de Mesa prætendebat. Sextò & vltimò facit, quoniam (vt nunc dicebam) ex virture instrumenti guarentigij lata fuerat dicta sententia & summa dictorum 500. ducatorum debita; propterea transactio super rebus iudicatis inita videri non potest, ne ad illa extendi. Quod duplici ratione probatur, Primò, quoniam transactio super re indicta non cadit, l. post rem. ff. de transacationibus,[sect. 30] l. eleganter. ff. de condict. indebiti, & vtrobique Doctores Felinus, in cap. in cap. inter monasterium, de re iudicata. num. 31. Romanus, in consil. 155. num. 3. & in cons. 504. num. 7. vbi allegat iura nonnulla. Decius, in cons. 39. num. 3. Corneus, in cons. 148. num. 8. lib. 2. Berous, in cons. 187. num. 48. & seq. lib. 1. Ioannes Cephalus, in cons. 4. num. 8. lib. 1. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 34. num. 1. lib. 2. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 8. littera T. conclus. 346. num. 11. & num. 22. & seq. fol, 341. & num 31. & ibidem conclus. 345. num. 16. fol. 339. sic etiam compromissum fieri non potest super re iam[sect. 31] iudicata, nisi expressè rei iudicatæ sit renunciatum: dicta l. eleganter, §. si post, l. iuris gentium, § si paciscar, ff. de pactis, l. duobus, ff. de exceptione rei iudicatæ, Romanus, in consil. 174. in fine. & in consil. 369. n. 15. & in consil. 504. num. 7. Parisius latè in consil. 23. num. 130. volumine 2. Decius. in consil. 39. num. 3. & in consil. 375. num. 2. Barto. Bald. Corneus, Decius, & alij, quos citat Cephalus, in consil. 518. num. 17. lib. 4. Marcabrunus, in consil. 17. ex num. 1. cum seq. Berous, in cons. 147. in principio, volum. 2. & in consil. 187. num. 48. & seq. lib. 1. Rota, decision. 63. num. 2. 1. p. in nouissimis. Petr. Surdus, decisione 185. num. 12. & 13. & in compromisso est text. in cap. exposita, de arbitris, & transactionis verba, quamuis amplissima sint, &[sect. 32] valde vniuersalia, non includunt id, quod per Iudicis sententiam definitum, & terminatum est, sed requiritur specialis renuntiatio, non obstante tali sententia; sicuti Baldum, Castrensem, Alex. Iasonem, Decium, & Beccium profitetur Surdus, dicta decis. 185. num. 14. qui in fortioribus terminis id defendit tribus numeris seqq. & num. 18. & repetit id ipsum, quod scilicet necessaria sit dicta clausula, non obstante tali sententia, vt videantur partus per transactionem, siue quietationem generalem recedere à iure acquisito per sententiam: & citat Riminaldum, & Marcabrunum, ita dicentes: Rationem etiam eam reddit, quia cùm neminem adeo supinum præsumat lex, qui velit rem iudicatem remitter, atque ita ius suum perdere, l. cum de indebito, ff. de probationibus, non aliter existimat illum velle, nisi cum protestatione, & expressa derogatione suam testetur voluntatem, cùm ergo in casu præsenti lata fuisset dicta sententia in fauorem prædicti Ioannis de Mesa, non sufficiunt verba generalia, vt videantur ex eis partes voluisse discedere à sententia, sed requiritur specialis renuntiatio, quæ nullibi adest, nec in dicta transacitione deprehenditur. Cæterum re ipsa. diligenti & accurato studio perpensa, atque examinata, contrarium visum est verius, & probabilius Senatui Regio Hispalensi, qui iuridicè, & rectè definiuit, transactionem, liberationem, & quietationem, adeò generaliter conceptam, omnia comprehendere in casu proposito, & sic dictam 500. ducatorum quantitatem includere quoque, nihilque excludere. Apparebat namque, transacitionem, & quietationem fieri, non modò dictæ successionis, & bonorum præfati defuncti respectu, sed etiam cuiuscunque alterius iuris, quomodocuque, & quacunque alia de causa pertinentis ratione, & omnia, & quæcunque iure deducta generaliter per partes: id quod ex sequentibus probatur manifeste. Ac primum equidem ex verbis illis, necnon etiam[sect. 33] de omni alio & quocunque iure, & c. Dictio enim illa, etiam, sui natura implicatiua est, & dicitur implicare casum magis dubium, & maiorem expressis, vt post alios in specie prope respondit Craueta, in cons. 294. num. 7. quem refert, & sequitur in eisdem in quibus versamur terminis, Iacobus Menochius, in cons. 116. n. 8. lib. 2. & in cons. 496. num. 65. lib. 5. probatur etiam ex verbis, quouis modo, & quocunque modo, quæ[sect. 34] sunt vniuersalia, & omnia comprehendunt, similia inquam, & dissimilia, æqualia, & maiora expressis, vt per Syluanum, in consil. 25. num. 18. qui multis comprobat: Crauetam, in consilio 294. colum. 5. Ruinum, in cons. 98. n. 11. lib. 2. Cephalum, in cons. 53. num 18. & 22. & in consil. 150. num 15. lib. 1. Socinum iuniorem, in cons. 92. n. 14. lib. 2. Menochium, in cons. 496. num. 66. & 67. Lib. 5. Probatur denique, quia cum conuentum fuisset de omnibus ad dictam successionis & hæreditatis causam pertinentibus; generalis etiam subiicitur quietatio de omni eo, quod petere, aut intendere poterant partes ex alia quancunque tansa, & c. quod verbum, quacumque, geminatum, & vniuersa[sect. 35]le, includit etiam casus, qui non venirent sub simplici dispositione, & etiam improprios, & etiam improprios, & maiores expressis: Ruinus, in consil. 18n. 19. lib. 2. Tiraquellus, de retractu lignagier. §. 1. glossa 7. n. 20. & seq. Craueta, in consil. 394. n. 7. Marsilius, in l. si vnus, §. cogniturus, ff. de quæstionibus, vbi late id probat: Menochius, dicto consil. 496. num. 68. lib. 5. Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 49. n. 11. &12. lib. 1. Nam cum verba illa, alia causa, ad diuersas ab expressis referantur; Socinus senior, in consil. 300. num. 2. versic. 3. principaliter, lib. 2. Socinus iunior.[sect. 36] in consil. 97. num. 5. lib. 3. & Natta, qui deliberatè loquitur, in consil. 410. num. 7. lib. 2. sine dubio, iuncta cum verbo, quacunque, omnes alia diuersas, & maiores includere debet, vt cum Glossa, Socino, Riminaldo, Curtio iuniore, & Natta, in propriis terminis nostris adnotauit Ioannes Vincent. Honded. dicto consil. 49. num. 13. & 14. qui inquit, quod si aliter[sect. 37] diceretur impropriaretur natura dictorum verborum, & verba illa, alia quacunque causa, &c. essent penitus frustratoria, & superflua; quod non est admittendum: cùm nullum verbum stare debeat sine effectu aliquid operandi, vt latius ibi comprobat, & citat text. vulgatum, in l. si quando, ff. de legat. 1. de quo latiùs alio cap. supra, hoc eod. lib. & tractatu. idem etiam in ipsis terminis nostris notauit Petr. Surdus, in cons. 267. num. 8. in illis verbis, Et hic multo magis locum vendicauit, quia verba vniuersalia sunt in præsenti transactione, nedum geminata, sed triplicata, & pluribus etiam vicibus reiterata: & ideò includere debent casus, qui aliàs non comprehenderentur, etiam maiores expressis. Secundò deinde facit, quod in præsenti casu verba[sect. 38] reciprocæliberationis, cum generalia adeò sint, generaliter sunt intelligenda, l. prima, §. & generaliter. ff. de legatis præstandis, l. de pretio. ff. de Publician. l. regula, §. finali. ff. de iuris & facti ignor. l. 1. §, cum vrbem. ff. de[sect. 39] officio præfect. vrb. ita vt indistinctè de omnibus intelligatur facta liberatio, & pactum de non petendo, provt generalis liberatio accipi debet, l. pluribus, & ibi Bartolus, ff. de acceptitat. Alexand. Socinus iunior, Natta, Crotus, Cephalus, & Hippolytus Riminaldus, cum quinus in simili casu ita argumentatur, & adducitur in cons. 49. num. 8. & 10. lib. 1. Marc. Anton. Eugenius, in cons. 13. num. 3. lib. 1. Petrus Surdus, decis. 185. num. 1. & decis. 217. num. 9. & 10. & in consil. 267. ex n. 6. cum seq. lib. 2. & in consil. 431. ex num. 2. cum seq. lib. 3. Menochius, dicto cons. 496. ex n. 58. lib. 5. & præsumpt. 151. num. 17. & seq. lib. 3. Alex. Trentacinquius, variar. resol. lib. 3. titul. de tran[sect. 40]sact. resol. 2. num. 10. & pluribus seq. Hinc est, quod nemo tenetur facere quietationem generalem. quia captiosa, l. 3. §. 1. ff. de contrario tutelæ. Bartolus, in l. Aquiliana, in ultimo notabili. ff. de transact. Aretinus, Oldrald. Baldus, Iason, & alij, cum quibus Surdus, dicta decis. 217. n. 10. & dicto cons. 431. n. 2. &. 3. vbi refert Baldum dicentem, quod contrahentes se abstineant à verbis generalibus, ne nimium effuso ser[sect. 41]mone in promptim incidant periculum, quia sibi imputent, si verbis vtantur generalibus: Iacobus Menochius, dicto cons. 496. num. 62. in fine. vbi refert Castrensem, in l. tres fratres, num. 5. & 6. ff. de pactis, qui è contrario consilium præbet his, qui recepturi sunt liberationem, & quietationem, vt eam verbis vniuersalibus conceptam recipiant; quia hoc modo dicetur comprehendere omnia & quæcunque iura, in vniuersum competentia, & competitura ipsi liberationem facienti. Hinc etiam est, quod transactio, siue quietatio, qut[sect. 42] liberatio generalibus verbis concepta, extenditur ad incogitata, & comprehendit ea, do quibus nulla erat controuersia, & de quibus cogitatum non fuerat, l. si de certa, C. de transact. vbi Bart, & alij notarunt, & cum mulitis Menoch. d. cons. 496. n. 59. & 60. lib. 5. & di[sect. 43]cta præsumptione 151. ex numero decimo nono, sufficit enim: quod in genere de eis cogitatum fuerit, licèt specificè cogitatum non fuerit; in genere autem cogitatio reperitur, quæ ex amplissimis, & generalibus verbis præsumitur. Sicuti scripserunt permulti Authores, quos Menoch. ipse, dicta præsumpt. 151. num. 20. & tribus seq. commemorauit. Hippolyt. Riminald: in cons. 343. num. 19. & se. lib. 3. notauit etiam post alios multos Authores Cardinal. Mantica, de tacit. ambig. conuent. lib. 26. tit. 6. num. 17. per totum, fol. 705. Surdus, decisione præcitata 217. num. 11. meliùs dicto cons. 267. num. 6. 7. & 8. lib. 2. vbi latè obseruauit, atque ex aliis comprobauit Authoribus, quod pactum generale ex sui natum trahitur ad omnia, etiam incogitata: & quod generalis transactio trahitur ad incognitum, quia etsi non fuerit cogitatum, debuit tamen cogitari, & imputet sibi, qui non cogitauit, sub verbis generalibus omnia comprehendi, nam stultitia sua non debet aduersario nocere: & quod generalis transactio porrigitur indistinctè ad omnia, & sustinetur in vim transactionis quoad ea, super quibus erat lis; & quod alia valet in vim pacti. Et quod in dubio videtur, qui generalibus vtitur verbis, cogitasse in genere de omnibus, ne recedamus à proprietate, & significatione verborum, quæ est, vt generalia generaliter intelligantur, & operentur: provt hæc omnia latius exornat Surdus ipse, in loco relato: sufficere etiam, quod saltem in genere cogitatum fuerit, vt transactio, siue quietatio generalis, tanquam generalis sustineatur, licèt in specie cogitatum non sit; & præsumi cogitatum eo ipso, quòd verba adeò ampla, & generalia subiiciuntur; post Anton. Gabrielem, Hieronym. Gabriel. & alios plures notauit Ioannes Vincent. Honded. dicto cons. 49. n. 30. & duobus seq. lib. 1. Rursus & tertiò facit, nam licèt transactio, siue[sect. 44] liberatio, aut quietatio generalis restringi soleat ad rem. & causam specificatam, siue de qua agebatur, aut controuersia erat: id verum est, & procedit regulariter, & quando partes steterunt in puris terminis transactionis; at vbi partes in transactione, siue liberatione vtuntur verbis prægnatibus, & quæ salua ratione recti sermonis non possunt restringi ad rem, vel causam specificatam, siue de qua agebatur, aut controuersia erat; tunc equidem omnia includuntur, etiam quæ ad aliam causam pertinent, & non ad litem motam, aut quæ moueri sperabatur: sic sane docuit magistraliter Bartolus, in l. Aurelio, §, Cuius, num. 10. ff. de liberatione legata. vbi dicit, quod generalis transactio, siue renunciatio, quæ non potest solum referri ad specificat, salua ratione recti sermonis, extenditur ad omnia, etiam ignorata, & incogitata. Et dicit idem Bartolus, in d.l. si de certa, num. 5. quod transactio trahitur ad ea, quibus non est lis, quando partes dixerunt generaliter, quod trahatur ad omnia. Et subdit esse notandum, quia Notarij fere semper ponunt in instrumentis verba valde generalia, & vniuersalia: Idem dicit Castrensis, in l. Aquiliana, in principio ff. de transact. vbi inquit, transactionem extendi de mente partium ad ea, de quibus non erat lis, & tunc argui mentem partium esse, quando verba non possunt salua ratione recti sermonis restringi ad ea, de quibus est lis. Idem Castrensis, in consil. 333. column. 1. volumin. 2. vbi dicit, verba restringi ad ea, quæ erant in lite deducta, si ratio recti sermonis id petitur: at si generalitas prolata sit per verba vniuersalia, tunc non fit restrictio, sed ea vniuersaliter intelligitur, & operatur: & scribit col. 2. quod verba illa, ex quacunque causa, sunt posita ad ampliandum, ideò debent augere: Id ipsum latè prosequendo, comprobat Alexander, in consil. 11. num. 11. & seq. volum. 2. vbi dicit, quod liberatio facta ab omnibus, quæ quomodocunque peti possent non restringitur, nec restringi potest ad specificata. Idem concludunt Socinus, in consil. 163. num. 4. in fine, lib. 3. Natta, in consil. 546. num. 20. & seq. eruditè Petrus Surdus, dicto consil. 267. ex num. 12. vsque ad num. 18. lib. 2. & in consil. 431. num. 73. in fine, & num. 74. lib. 3. & decision. 217. num. 23. vbi quod pactum generale non restringitur ad suam causam: & num. 14. vbi quod liberatio generalis, quando salua ratione recti sermonis restringi non potest ad vnum negotium, extenditur ad omnia: Iacobus Menoch. dicto consil. 496. num. 73. & duobus seq. lib. 5. & dicta præsumptione 151. num. 17. & seq. lib. 3. vbi late, quod liberatio facta verbis amplissimis, & vniuersalibus, quæ salua ratione recti sermonis restringi non possunt ad rem controuersam, vel specificatam; ad eam solam se non restringit, sed omnia comprehendit, etiam ignorata, & incogitata, Marcus Antonius Eugenius, dict. consil. 13. num. 8. cum seq. Aluarus Valascus, consultatione 39. vbi insistit circa transactiones, seu quietationes generales & speciales: & numero 4. superiorum tradidit doctrinam, an scilicet restrictio fieri possit, vel non, salua ratione recti sermonis? Alexander Trentacinquius, variarum lib. 7. titul. de transact. dicta resolut. 2. ex num. 10. cum sequent. fol. 40. Ioannes Cephalus, in consil. 228. num. 17. & seq. lib. 2. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 8. littera T. conclus. 356. ex num. 17. cum seq. fol. 348. Pater Ludou. Molina, de iust. & iur. tom. 2. disp. 558. Prætereà & quartò sententiam hanc manifestè pro[sect. 45]bauit Cinus, in l. si ex timore. C. de except. qui dixit, quod si creditor recipiens partem crediti, debitorem liberauit simpliciter, liberatio restringitur ad quantitatem solutam tantùm, & sic non intelligitur liberare, nisi pro parte, quam recipit; secus si promiscerit aliud non petere occasione cuiuscunque debiti, quia tunc ad omnia extenditur, & sic à residuo quoque liberare censetur, cum verba illa, cuiuscunque debiti, salua ratione recti sermonis restringi non possint: & eius opinionem sequuntur Alexander, in d.l. si de certa, num. 1. in fine. vbi Iason, numero 7. Afflictis, decision. 185. num. 8. Curtius iunior, in consil. 191. num. 16. lib. 3. Crotus, in consil. 192. num. 15. lib. 2. Imola, in cap. 1. de transact. n. 5. versiculo, quando autem. quem sequitur Crotus, vbi supra, num. 10. & Iason, in dicta l. si de certa, num. 5. versic. limitant. qui asserunt, quod transactio facta super re petita cum promission nihil amplius petendi, intelligitur occasione dictæ rei, & ad petita restringitur. Sed si dictum fuerit, ex causa dictæ rei, vel alia quacunque de causa, non esse faciendam dictam restrictionem, sed generaliter intelligi debere. Refert, & sequitur Ioannes Vincent. Hondedeus, dicto consil. 49. num. 34. in principio, lib. 1. Marcus Antonius Eugenius, dicto consilio 13. numero 10. & trib. seq. Sic etiam, si renuntiatum sit actionibus competentibus contra te qualitercunque, vel quid simile dictum, quia transactio salua ratione recti sermonis restringi non potest, generaliter erit intelligenda; ita scripsit Abbas, in dicto cap. 1. num. 6. versic. aut non potest. de transact. referunt Hondedeus, vbi supra, dicto num. 34. versic. ad idem tendit. Eugenius, dicto consil. 13. num. 14. accedit Alexander, in consil. 11. num. 10. affirmans, liberationem factam de omnibus, quæ peti possunt vsque ad illam diem, ex alia quacunque causa ad specificata non restringi, sed ad alias res, & obligationes extendi. Idem voluit Natta, in consil. 113. num. 3. lib. 1. quando liberatio facta fuit ab omni eo, quod peti posset, per text. in l. stichus, in principio, & in l. alimenta, §. Basilicæ. ff. de aliment. legat sequitur Hondedeus, vbi supra, versic. accedit Marc. Anton. Eugenius, n. 15. sic etiam Socin. iunior, in consil. 40. num. 3. lib. 3. scriptum reliquit, quod quando est facta quietatio particularis, & postea additur liberatio ab omnibus, & quibuscunque aliis quomodocunque, & quacunque de causa debitis, ad expressa restringi non potest, cum id fieri nequeat salua ratione recti sermonis propter dicta verba vniuersalia: referunt, & sequuntur Hondedeus, vbi supra, num. 34. in versiculo, eandem opinionem, Marcus Anton. Eugenius, in consil. præcitato 13. num. 16. Purpuratus quoque, in consil. 189. lib. 1. tradidit, quietationem pro certa summa factam occasionem administrationis vnius Præceptoriæ cum clausula, & de omni eo & tot, in quo tenetur vsque ad illam diem, & de aliis, in quibus tenebatur quacunque de causa, cum scriptura, vel sine ea, comprehendere etiam liberationem ab alia administratione Prioratus, ex eo, quia salua ratione recti sermonis, ad administrationem Præceptoriæ tantum restringi non poterat; sequuntur Hondedeus, dicto consil. 49. num. 34. versic. pro eadem opinione. Marc. Anton. Eugenius, dicto cons. 13. n. 17. & idem in simili casu tenet Hippolytus Riminaldus, in cons. 239. num. 45. lib. 3. & facit etiam, quod post Baldum, in l. sub prætextu, l. 2. in vltima columna. C. de transact. dixit Curtius iunior, in consil. 191. num. 18. lib. 3. dum respondet, quod si facta computatione cum administratore super certo capitulo fiat liberatio de omnibus, in quibus tenebatur vsque ad illum diem, liberatio non restringitur ad dictum capitulum, sed in omnibus aliis præiudicat. Sequuntur Hondedeus, vbi supra, in versic, & idem. Eugenius, n. 18. qui addit n. 19. & Hondedeus, eod. n. 34. in versic. eandem opinionem in terminis. eandem opinionem in fortioribus terminis tenuisse Bartol. in l. emptor. §. Lucius, n. 3. ff. de pactis. qui voluit, quod licet in casu legis illius, quando lis erat de pertinentibus ad mensam nummularij, si debitor tradidit aliquid, & creditor liberauit eum ab omnibus, in quibus tenebatur ex quacunque causa, restringatur liberatio ad causas pertinentes ad dictam mensam; si tamen liberatio facta esset cum clausula, ex quacunque alia ratione, vel causa, liberatio tanquam generalis operetur respectu aliarum causarum, vt per eum, quem sequuntur Raphael, Corneus, Aretinus, & Natta, quos Hondedeus, vbi supra commemorat. Facit & quinto loco pro eadem Senatus definitione, quod etiam si non extarent verba tam vniuersalia huius liberationis, & quietationis; id ipsum tamen esset dicendum alia ratione: quia dum agitur de inducendo liberationem contrahentium ab omnibus actionibus, & obligationibus, & omni iure, quod vtrique parti competere posset, latior eius fieri debet interpretatio, & non restrictior; liberatio namque repu[sect. 46]tatur fauorabilis, quia reducit ad pristinam libertatem, & resoluit obligationem, & latiorem recipit interpretationem, Socinus iunior, in consilio 40. numero 3. volumine 3. Decius, in consil. 178. numero 4. Cephalus, in consil. 39. num. 26. lib. 1. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 49. num. 18. & seq. lib. 1. vbi in proposito subdit, multo magis id procedere,[sect. 47] quando est reciproca, respectu vtriusque partis, provt fuit in casu præsenti, quia tunc ob mutuum commodum, & ob correspectiuitatem extendenda est: allegat Cornem, in consil. 29. in fine, lib. 1. semper enim debemus esse proni ad liberandum, l. Arrianus. ff. de obligat. & action. & Hondedei resolutionem sequitur Petrus Surdus, dicto consilio 431. numero nono, libro tertio, & in terminis ita quoque arguementatur Menochius, (quem superiores non citant) dicto consil. 496. num. 69. lib. 5. post Crauetam, in consil. 294. colum. 3. versic. decimo sexto, & versic. decimo septimo. quem etiam sequitur ipse Menochius, in consil. 156. num. 27. lib. 2. & dicit, quod liberatio facta gratia dirimendarum litium (provt fuit facta in præsenti) fauorabilis est, & extendenda. Sexto denique & vltimo loco facit Senatus Sabau[sect. 48]diæ in propriis terminis nostris sæpiùs repetita definitio, de qua testatur Anton. Faber, in libros 9. Codicis, ad titulum. C. de transactionibus, definitione 6. folio 115. inquit namque, quod quoties in transactionis præfatione specialis petitio proponitur, decisio autem sequitur generalis, non de aliis transactum videri debet, quam quæ specialiter deducta fuerant in petitionem; per text. in d.l. si de certa, C. de transaction. alioqui facile traheretur ad incogitata, ex l. cum Aquiliam 5. l. qui cum tutoribus 9. §. 1. ff. de transact. l. 3. C. eod. sed si petitio generalis fuerit, vt appareant id egisse contrahentes, ne quid indecisum relinqueretur, secuta generalis decisio generalem recipiet interpretationem, ne qua litis materia inter eos supersit, qui non à lite tantum, sed ab omni litis metu discedere voluerunt: & hactenus Anton. Faber, dicens, quod ita Senatus ille sæpiùs definiuit: & repetit definit. 12. fol. 116. vbi inquit in hunc modum, Cum de certare transactio facta est, constat quidem generalis clausula, quæ, quæ subiici solet, eam faciendam esse interpretationem, vt aliis quæstionibus, de quibus nec actum, nec cogitatum fuit, nullum præiudicium factum intelligatur: nam nec Aquiliana stipulatio, quantumuis generalissima extenditur ad incogitata: liberalitate enim captiosam interpretatio prudentem fregit: sed tamen, si tam aperta & enixa sint generalis clausulæ verba, vt dubitari non possit, quin de quæstionibus omnibus fuerit cogitatum, idque inter contrahentes actum, ne qua litis materia inter eos superesset, causa nulla est, cur generalis transactionis potestas ad rem certam, de quanoninatum tractatum sit, quæque transactions causam dederit, coangustetur. Et ita Senatum tradidisse, atque diffinisse, testatur ibi Faber, qui (vt vides) expressam tradit casus præsentis decisionem vtpote cum ex verbis adeo vniuersalibus, & generalibus, velut expressim appareat, id inter contrahentes actum, ne qua litis materia inter eos superesset, sed vt causæ cuiuslibet occasione quietatio fieret generalis, provt factam fuisse appare. Nec obstant ea, quæ pro contraria parte adducta,[sect. 49] & ponderata fuere: Non obstat primum quoniam ibi adnotata procedere possent, quando transactio, & quietatio in casu præsenti, adeo generalibus, & vninersalibus verbis, atque etiam geminatis, & iteratis concepta non fuisset; tunc namque ad rem, & causam expressam, siue ad specificata restringi posset. Cæterum eiusmodi, adeoq́ue vniuersalibus verbis prolatis, ratio recti sermonis non concedit, verba generalia quietationis & liberationis ad expressa restringi: ideò transactio generalis ad omnia, etiam idiuersa extenditur, sicuti latius adnotaui suprà, num. 42. 43. 44. & seq. & in terminis post infinitos alios Authores sic respondet Iacobus Menochius, dicto cons. 496. num. 73. &74. lib. 5. Hippolytus Riminaldus, in consil. 343. num. 19. lib. 3. Petrus Surdus, dicto consil. 267. ex num. 12. vque ad num. 17. lib. 2. Ioannes Vencentius Hondedeus, dicto consil. 49. num. 28. per totum, lib. 1. Nec resistit secundum; quoniam in dicto §. Lu[sect. 50]cius. l. emptor. ff. de pactis, ad causas expressas verba, ex quacunque causa. referri poterant: cùm plures causæ, quæ ad mensam nummularij spectabant, sed quia in casu nostro fuit facta conuentio, & quietatio generalis occasione, & respectu successionis, siue bonorum hæreditariorum generaliter, & non pro aliqua specie, aut re tantum, quæ ad successionis, aut hæreditatis causam pertineret, dum postea adiicitur, & sæpè iteratur, ex alia quacunque causa, cessat dispositio dictis §. Lucius, & quod per illum text. dicit Castrensis, in locis allegatis in argumento, & ad alias causas liberatio generalis est extendenda, vt ibi declarat Bartolus, num. 3. Corneus, in consil. 168. num. 5. versic. differentia itaque, lib. 1. Natta, in consil. 410. num. 6. & 7. lib. 2. & in consil 546. num. 22. & seq. lib. 3. Hondedeus, dicto consil. 49. num. 29. lib. 1. & sentit apertè Surdus, dicto consil. 267. ex num. 13. cum seq. lib. 2. Deinde: cum in casu præsenti quoad successionis causam, & bona hæreditaria attinebat, adeo generaliter transactio, & quietatio fieret circa omnia; verba illa, ex alia quacunque causa, toties repetita, nisi ad alias causas non expressas traherentur, & sic ad dictam quoque 500. ducatorum quantitatem; nihil operarentur, & superfluè apposita censerentur; quod credendum non esse, nec verisimile videri; rectè fundauit Hondedeus ipse, dicto cons. 49. n. 16. & 17. vt suprà retuli. Non obstat tertium argumentum; quia responde[sect. 51]tur, imò verius esse, quod transactiones, quietationes, & liberationes vniuersaliter conceptæ, trahuntur etià ad casus incognitos, & minimè cogitatos, atque ad eos, qui non sunt eiusdem, sed alterius generis, quoniam ratio recti sermonis nullam restrictionem admittit, & sufficit cogitatum in genere, licet in specie cogitatum non fuerit; cogitatum autem in genere, ex generali quietatione, & natura verborum in ea prolatorum, satis deprehenditur; sicuti suprà abundè demonstraui ad fundamentum partis secundæ, ex num. 2. cum pluribus seq. & in terminis sic respondent Menochius, dicto consil. 496. num. 75. lib. 5. Surdus, dicto consil. 267. ex num. 12. cum seq. lib. 2. Hondedeus dicto consil. 49. num. 39. & tribus sequent. lib. 1. Non obstat quartum argumentum, quia respondetur, textum, in d.l. Aurelius, §. Mæuio, ff. de liberatione[sect. 52] legata. & Doctores in argumento allegatos, loqui in liberatione, & quietatione simpliciter relicta debitori de eo, in quo debitor est; at in casu nostro diuersum est, quia partes non fecerunt simplicem liberationem, sed generalem quietationem, liberationem, transactionem, & pactum perpetuum de vlterius aliquid non petendo, de omni eo, quod vna pars ab altera petere, exigere, & consequi posset vsque in illam diem ex quacunque causa, &c. Idcirco huiusmodi liberatio ad omnia extenditur, & etiam ad creditum dictæ summæ 500. ducatorum, & isto casu non militat dispositio illius §. vt clarè ostendunt Corneus, Alex. & Natta, cum quibus Hondedeus singulariter dicto consil. 49. num. 38. lib. 1. & vltra eum Gozadinus, in consil. 94. num. 18. ex versic. 10. pondero. Menochius, d. cons. 496. num. 75. in versic. non obstat tertium. Rursus & ad secundam partem eiusdem quarti argumenti respondetur, quod licèt de dicta summa 500. ducatorum lis non esset, sed duntaxat super successione, & bonis dicti defuncti, nihilominus ex causa transactionis, sicut ex causa alterius simplicis[sect. 53] liberationis potuit fieri generalis remissio omnium iurium, & actionum, l. cum Aquiliana, ff. de transact. per quam ita dixit Bartolus, in l. emptor. §. Lucius. ff. de pactis, num. 3. idem Bartolus, in l. si de certa C. de transact. num. 2. vbi scriptum reliquit, quod sæpè contingit, quod vnus etiam modico recepto liberat aduersarium, non solum ab actione intentata, sed etiam ab aliis quibuscunque, quantumcunque liquidis: quod etiam firmat Paulus Castrensis, in consil. 333. num. 4. lib. 2. Prætereà, cum potuerit saltem adesse timor litis respectu aliarum prætensionum, & sic etiam prædictæ quantitatis 500. ducatorum, timor ille sufficit ad sustinendam dictam transactionem, l. 2. vbi Bart. & alij, C. de transact. Alexander, in consil. 11. num. 8. lib. 2. Decius, in consilio 351. num. 3. Octauianus Cacheranus, decisione Pedemontana 91. num. 23. Hondedeus, dicto consil. 49. num. 39. qui superiora confirmat: & vltra eum Petrus Surdus, dicto consilio 267. num. 14. & 15. lib. 2. vbi inquit, quod quamuis transactio fiat solum de re dubia, & ad eius substantiam sit necessaria lis, vel timor instantis litis: attamen etiam id, quod est certum & liquidum, sæpè in conuentionem deducitur ex causa transactionis, & actor modico recepto à reo, illum liberat, nedum ab actione intentata, quæ erat dubia, sed etiam ab aliis quibuscunque liquidis, vt latius ibi: & per Bolognetum (quem nullus superiorum recenset) in dicta l. si de certa, num. 23. vbi in hunc modum scribit: Non obstat, quod transactio non potest fieri nisi de iis, de quibus est lis: quia respondet Bartolus, quod hoc non tollit, quin transactio valeat in præmissis casibus, quia tunc transactio non fit de aliis debitis, de quibus non est lis; sed pars renunciat iuri suo in aliis, de quibus non est lis, pro pretio transactionis factæ, vt remissio aliarum actionum, vel iurium sit in obligatione ab vnaparte pro compensatione eorum, quæ remittuntur, vel promittuntur, vel dantur ab alia parte, cùm forsan remissio iuris actoris parum valeat respectu eius, quod datur ab alia parte: in eo enim quod datur, non oportet, quod sit lis, sed sufficit, litem super re, de qua fit transactio, & Bartolum sequuntur Doctores. Hactenus Bolognetus. Insuper dicendum est, conuentionem, de qua nunc agitur, non solum in vim transactionis, sed etiam in vim pacti sustineri pro aliis, de quibus non vertebatur lis, cum enim verba liberationis sint generalia, & ad expressa non restringantur, circa deducta in lite, sustinetur in vim transactionis: in aliis verò sustinetur in vim pacti, nec ex nominatione transactionis vitiatur: Salicetus, in d.l. si de certa, num. 2. Anton. de Butrio, in cap. 1. de transact. num. 11. Alexander, in consil. 43. num. 8. lib. 1. & in propriis terminis nostris Ioan. Vincent. Hondedeus, in cons. 49. num. 34. ante finem, lib. 1. idque in casu nostro certius videtur, cum dictum transactionis instrumentum non contineat simplicem transactionem, sed etiam liberationem, conuentionem, & quietationem, pactumq́ue perpetuum de vlterius aliquid non petendo: quæ verba (vt Hondedeus ipse, vbi suprà concludit) operantur, quod non sit simplex transactio, sed etiam in vim alterius liberationis, conuentionis, & pacti sustineatur, vt etiam scripserunt Bartolus, Imola, Curtius iunior, & Crotus, ibi commemorati. Non etiam obstat quintum argumentum, verba[sect. 54] namque contractus, quod interpretentur contra eum, qui in illis se fundat, procedit in casu dubio, & cum versamur in liberatione, & quietatione facta verbis simplicibus, atque singularibus, secus tamen in casu adeo claro & certo, & vniuersalia, atque iterata verba, ita manifestam reddunt contrahentium reciprocam voluntatem, vt salua ratione recti sermonis ad aliqua restringi non valent, cum sui natura omnia æqualiter comprehendant, quodex his deducitur manifestè, quæ supra longa serie obseruaui. Item ex his, quæ alio cap. tradidimus suprà, hoc eod. lib. & tractatu. vbi latius explicatur materia, & decisio l. veteribus, ff. de pactis. Insuper respondetur, non obstare quod in argumento dicebatur, renunciationem, siue quietationem generalem intelligi in dubio contra eum, cui fit, & pro eo, qui renuntiauit; quoniam nos versamur in terminis quietationis, & liberationis generalis, reciprocè ab vtraque parte factæ, & vbi generalitas re[sect. 55]stringi non potest salua ratione recti sermonis, quo casu liberatio, siue quietatio, ac etiam renuntiatio extenditur ad omnia, etiam non expressa; sicuti in renuntiatione profitentur post alios Authores Natta, in consil. 546. num. 15. & 16. Marc. Anton. Eugenius, in cons. 13. num. 21. & seq. & num. 56. vers. Secundò dato. Marcabrunus, in cons. 17. num. 13. & seq. optimè Petrus Surdus, in cons. 431. num. 66. & num. 73. in vers. 3. respondeo, & num. 73. lib. 3. vbi inquit, quodquod est communis resolutio, quam omnes amplectuntur, renuntiationem non restringi ad specificata, quando generalitas restringi non potest salua ratione recti sermonis, vt quando dictum est, quod liberat ab omni, & toto eo, quod petere potest occasione eius, de quo specifice agebatur, vel ex quacunque alia causa:sed vbi ratio recti sermonis pati potest restrictionem, tunc ea est permissa, & non extenditur vltra id, quod fuit expressum, vt latius ibi. Non obstat sextum & vltimum argumentum, quo[sect. 56]niam licet regulariter non valeat transactio super re iudicata, ea ratione, quia transactio fieri debet super re dubia, l. prima. ff. de transact. sed quando fit super re iudicata, non dicitur res dubia, vt dixit Glossa, in l. eleganter, in verbo, hoc enim, ff. de condict. indebiti. quam ibi probant Iason, num. 2. versiculo, Tertiò nota. & cæteri. Cardinalis Thuscus, practicar, conclusion. iur. tom. 8. littera T. conclus. 346. ex num. 11. cum seq. tamen quando post rem iudicatam aliqua superest dubitatio, seu aliquid disceptabile, & dubium, recte potest transigi: l. post rem, vbi Doctores communiter, ff. de transact. Caccialup. de transact. quæst. 9. num. 6. Thuscus, vbi supra, conclus. 345. n. 23. 27. & 28. & dicta conclus. 346. n. 33. & num. 28. vbi post Riminaldum, in cons. 202. num. 24. lib. 2. quod bene valet transactio post rem iudicatam, quando est dubia, erat autem maximum dubium in casu præsenti, quia prætendebatur, dictam sententiam de remate fuisse[sect. 57] nullam, & ideò nec nomen, nec virtutem sententiæ habituram;sicque transactio fieri potuit de iure, vt cum Craueta obseruauit Thuscus ipse, dicta conclus. 346. num. 31. fol. 342. Item, quia poterat appellari ad Su[sect. 58]periorem ab ea sententia, quæ non transiuit in rem iudicatam, & via ordinaria ius partium de nouo deduci, quod via executiua non præluditur, vnde etiam transigi potuit iuridicè, vt per Crauetam, in consilio 425. num. 61. Thuscum, tom. 8. littera T. dicta conclusione 345. num. 30. fol. 342. & vltra eum, sic definiuisse Sabaudiæ Senatum constat ex Antonio Fabro, ad libros 9. Codicis, titulo, de transact. definitione 4. vbi agit de transactione facta post iudicatum: & inquit, quod cum maritus iniuriam vxoris persequens, aduersus Titium egisset, ac iam forte victum se præsensisset, reo persuaserat, vt de tota controuersia in arbitros compromitteret, compromissum de ea re factum fuerat cum diei, & pœnæ adiectione, itemque cum clausula illa, siue latum esset Arrestum, siue non. Postmodum reus sententiæ arbitrorum stare noluerat, vtque sibi liceret iudicatum exequi apud Senatum postulabat. Placuit, iustam esse petitionem nonnullis rationibus (vt scribitur ibi) sed illâ potissimùm, quod iam ipso compromissi tempopore iudicatum esset, vt proinde nihil superesse posset, de quo transigeretur: nec ad rem pertinuit, quod ignorarent compromissores, an, aut quid iudicatum esset: non enim eo minus certum ius erat, quod quale illud esset, nondum didicissent: & tandem in hæc verba Faber ipse concludit; Itaque visum est, reiici debere clausulam illam, siue Arrestum latum esset, siue non: vtpote quæ superiorum Iudicum, à quibus nec liceret appellare, auctoritatem infringeret: l. eleganter 23. §. si post rem iudicatam, versic. tunc enim rescriptis. ff. de condict. indebiti. nam si de inferioris iudicis sententia tractaretur, à qua prouocatio licita esset, valeret proculdubio clausula, per quam scilicet non tam iudicati auctoritas labefactata, quam appellationis remedio in omnem casum renuntiatum videretur. dicto §. si post. versic. quid ergo. l. & post rem 7. l. post. rem. 11. ff. de transact. Ecce expressam Senatus illius decisionem ad hoc, quod cum de inferioris iudicis sententia tractatur, à qua prouocatio licita esset, transactio valet de iure, provt erat in casu præsenti: & iterum definitione 5. eodem titulo C. de transact. fol. 115. dum ageret Faber ipse de transactione facta post Arrestum, contra quod porrecta sit, aut porrigi possit ciuilis supplicatio, in hunc modum concludit: In eoque sane conueniens est, maioris potestatis esse, quod à Senatu pronuntiatum est, quam quod ab inferiore iudice, à quo sufficit appellari poss, vt etiam post rem iudicatam transigere liceat; quamuis nondum fuerit appellatum; dicta l. & post rem, 7. in principio. ff. de transaction. ita Senatus in causa Ioannis Francisci, &c. Denique, quia transactio facta post rem iudicatam,[sect. 59] saltem in vim pacti valere posset, cum non fuerit simplex transactio, sed etiam generalis quietatio, & liberatio, quæ in vim pactionis & conuentionis sustinetur, & per eam, etiam id quod est certum, & liquidum, sæpè in conuentionem deducitur; vt ex aliis Authoribus probaui suprà ad solutionem quarti argumenti: & latè, atque eruditè per Surdum, dicto consilio 267. num. 14. & 15. lib. 2. Hondedeum, dicto consilio 49. num. 34. & 35. libro primo. Atque ita licèt non valeret transactio super re iudicata, quæ tamen valet (vt dixi) de iure tamen ex causa transactionis, & quietationis generalis remitti potest ius ex sententia acquisitum: aliud namque est, super re iudicata transigere, aliud verò ex causa transactionis (in qua etiam liquida & certa deducuntur, vt suprà probaui) ius acquisitum per sententiam remittere; sicuti euidenter deducitur ex Ioannis Vincentij Hondedei, & Petri Surdi obseruationibus, numeris præcedentibus commemoratis: & clarè præsentiunt Alexander, in consilio vltimo n. 15. lib. 6. Romanus, in consil. 369. num. 15. Decius, in capit, prætereà, num. 6. circa finem, de officio delegati. vbi allegat Castrensem: Magonius, decisione Florentina 119. num. 3. Cephalus, in consil. 772. n. 55. lib. 5. Nec casui præsenti, atque Senatus nostri decisioni[sect. 60] repugnant Petri Surdi, decisione 185. ex num. 9. vfque ad num. 21. resolutiones: Tum, quia contrarium eius, quod ipse tuetur, late defendunt Authores illi, quos ibi commemorauit ex num. 2. cum seq. tum etiam, quia concesso sine veritatis præiudicio, quod verior sit eiusdem sententia, adhuc ipsa non obstaret, concurrentibus omnibus suprà enumeratis, quod scilicet adhuc dubium, & disceptabile remaneret: quod à sententia, ab inferiori lata, appellari posset, & via ordinaria id ipsum deduci: & quod in vim pacti propter verba vniuersalia quietatio generalis deberet etiam comprehendere ea, quæ per sententiam definita essent. in his namque terminis Surdus non loquitur, nec omnibus, nunc enumeratis, concurrentibus, imò nec aliquo eorum interueniente ausus esset aliter affirmare: sic sane dicto consil. 267. ex num. 14. cum seq. lib. 2. libenter agnoscit, quod quamuis transactio fiat solùm de re dubia, & ad eius substantiam sit necessaria lis, vel timor instantis litis, tamen etiam id, quod est certum, & liquidum, sæpè in conuentionem deducitur ex causa transactionis, quæ in vim liberationis generalis, & conuentionis omnia includit, & nedum ab actione intenta, sed etiam ab aliis, quantumcunque liquidis liberationem inducit: & de his hactenus. Ex altera Senatus Hispalensis illustri admodum, atque egregia definitione. Rursus atque secundo loco & principaliter obser[sect. 61]uandum, & constituendum erit, eadem die, & articulo, controuersiam motam, & definitam in senatu; vtrùm, inquam, Iudicis authoritate (instantibus tamen, & postulantibus creditoribus) venditis bonis debitoris, emptor de euictione agere possit, vel etiam aduersus ipsos creditores pretium nondum solutum retinere, si forte pretij aliquam partem non soluisset: nam in casu præsenti apparebat, venditum esse quoddam hæreditamentum, quod hortum valde fructiferum, & arboribus plenum, domum etiam amplissimis ædificiis constantem habebat: hæc autem euictam fuere per sententiam Iudicis cuiusdam Regij, vulgò dicti de veredas y cañadas, eo prætextu, quod terra arboribus ornata, & plantata, atque etiam ædificata, diceretur esse publici iuris, siue pastus, & commodi publici, vulgo realenga, valdia, y de pasto, y aprouechamiento comun; ita tamen provt vendita fuit, empta fuerat per debitorem, qui totum hæreditamentum, provt emerat, vendidit, siue eius nomine venditum fuit, pro satisfaciendis creditoribus, & tempore litis motæ iam ex hac vita decesserat. Pro parte itaque creditorum, vt nec euictione teneantur, nec etiam partem pretij, quam hactenus emptor retinebat, petere prohibeantur; sequentia magis videntur adstringere fundamenta, & rationes. Inprimis, dictum hæreditamentum venditum fuisse authoritate Iudicis, & ad instantiam creditorum, non simpliciter, sed eo adiecto, quod scilicet vendebatur, provt à debitore fuit comparatum, siue provt habebat illud debitoris author, segun y como le tenia el que se le vendio al deudor, y segun y como se le verdieron al mismo deudor. Cum autem ita debitoris author teneret, provt nunc apparuit scilicet periculo illi obnoxium, de ser la tierra realenga, y valdia; ita quoque venditum videtur, & si ita venditum provt tenebatur & venditum fuit; cum hac qualitate etiam venditum dicendum est; vt euictionis nomine retineri possit pars pretij nondum soluta per emptorem. Constat namque, dictionem, provt, Hispanè segun y como, sui naturâ relatiuam esse, &[sect. 62] operari, ne plus censeatur concessum, & venditum ex actu referente, quàm habeatur in relato. Atque ita dictio ipsa, provt; stat restrictiuè, & limitatiuè: sicuti scripserunt Bartolus, in edita, num. 28. C. de edendo, Decius, in cons. 122. num. 33. lib. 3. Curtius iunior, in cons. 92. num. 10. Socinus senior, in cons. 75. num. 25. lib. 3. Alciatus, in responso 767. Iacob. Menochius, in cons. 341. num. 12. lib. 4. qui id explicat num. 13. & 14. & prima explicatio mirè conuenit casui præsenti, nam ex quo venditor & emptor ignorarunt qualitatem rei venditæ, hoc est, plantatum, & ædificatum esse en tietra realenga y valdia, dictiomet eadem provt, causatiuè stare non potest, sed potius relatiuè, & restrictiuè (vt dixi) ita sanè ex Decio, Ruino, Curtio iun. & Boërio notauit idem Menochius, dicto num. 13. qui etiam cons. 1. num. 83. lib. 1. id ipsum notauit, & multum ad propositum præsens, in hæc verba scripsit: Quartò, concessionem hanc in vim feudi factam non fuisse, ex eo demonstratur; quia dictum in ea fuit modo & forma, quo, & qua illius prædecessores obtinuerunt: at cum Theodori antecessores iure allodij, ac liberi patrimonij tenuerint, sequitur, sub eadem forma ab Henrico factam esse concessionem; cum relatum sit cum omnibus suis qualitatibus in referente, leg. asse toto. ff. de hæred. instit. quando scilicet actus ille relatus reperitur, & c. Confirmatur etiam ex textu, in l. si plus, 74. §. fi[sect. 63]nali, ff. de euictionibus. dum dicit, Qui nomen quale fuit, vendidit, duntaxat vt sit, tenetur, non autem vt exigi aliquid possit, sed dolum & culpam præstare cogitur. quem textum ponderauit Thom. Cormerius, lib. 26. iuris ciuilis, Galli, & Romani. tit. 2. de euictionibus, c. 1. in fine, fol. 1097. & emptori imputari debet, qua re conditionem, & qualitates rei venditæ non in[sect. 64]quisierit: contrahens enim cum alio, tenetur inquirere conditiones contrahentis, & qualitates rei, quæ verisimiliter deuenire possunt ad notitiam; sicuti Decius, & Cagnolus, in l. qui cum alio contrahit, ff. de regulis iuris. per illum text. notarunt. & in eisdem euictionis rei venditæ, in quibus versamur, terminis, decisio Rotæ notabilis in hac materia 281. num. 25. in nouissimis, parte 2. Petrus Surdus, & alij in locis referendis infrà, ad solutionem primi argumenti, ex num. 98. cum seq. Deinde & secundò pro eadem parte facit Hugon.[sect. 65] Donelli, commentariorum iur. ciuil. ad titulum 45. de euictionibus, lib. 8. Codicis, fol. mihi 741. distinctio, & resolutio per illum textum, in l. si fines, 10. is namque Author, in eo dubio, finibus fundi certis demonstratis, si quid ex his euincatur, an, & quando præstanda sit euictio: distinxit, atque probauit, quod si venditor fundi, fines eius demonstrauit, & legem dixit, id est, demonstrauit nominatim adiecta hac lege, & conuentione, ne quis in eos ingrederetur, euictionem præstabit; quod textus ille in principio dixit expressim. Immo & si fines tantum venditor demonstrauit, neque quidquam adiecit nominatim de his finibus præstandis, nihilominus tamen eorum euictionem eum præstare debere, ex l. qui fundum. ff. de euictionibus. Et rectè (vt in[sect. 66]quit ipse Donellus) nam quæcunque dicuntur ita, vt præstentur emptori, præstanda sunt, l. sciendum, §. primo. ff. de ædilitio edicto. sunt autem in hac causa, quæcunque ita dicuntur, vt propter hæc res pluris vendatur, l. ea quæ, ff. de contrahenda emptione, & nemo dubitat, quin quò ampliores fines fundi erunt, eo pluris fundus sit, atque ideò pluris veneat. Quòd si venditor fines quidem demonstrauit, sed ita, vt nihilominus diceret, se fundum vendere suis finibus; quidquid vltra veros fines eius fundi euictum erit, venditor non præstabit, provt textus ipse, in dicta l. si fines, 10. C. de euictionibus, in secunda sui parte statuit. Per quem ita similiter videbatur dicendum in casu præsenti, vt scilicet vendito dicto hæreditamento, provt venditum fuit, vel habitum ab authore debitoris, qui eidem vendidit, quidquid, quod eidem authori euinci quoque potuit, euictum fuerit, ad venditorem non pertineat, cum ipse suis iuribus, siue provt habebat author ipsius, illud vendiderit, & veros, proprioq́ue duntaxat fines vendidisse videatur, & quantus est fundus, non vltra, vt Donellus ipse latiùs probauit, cuius obseruationes mirè conuenire videntur casui huic, de quo agitur. Rursus & tertio loco facit, in casu præsenti venditum fuisse ius vniuersale dicti hæreditamenti, illud autem ex multis constare, & inter alia hortum præfatum, & domum ædificatam, atque alia plura continere; idcirco euicta aliqua parte eiusdem, provt euicta fuit pars quædam hortus, & ædificij domus, quia terra illa erat valdia y realenga, venditorem eui[sect. 67]ctionem præstare non debere; de euictione namque venditor non tenetur, rebus singulis euictis quando hæreditas, vel vniuersitas alia venditur; sicuti probat textus, in l. prima, C. de euictionibus, vbi omnes Interpretes communiter. Et singulariter Hug. Donellus, commentar. iur. ciuil. libro octauo Codicis, tit. 46. de euictionibus, ad l. primam, nunc citatam, Antonius Gomezius, tomo 2. variar. cap. 2. de emptione & vendit. num. 44. vbi reddit rationem, quia vendens hæreditatem, vel vniuersitatem, cum non videatur vendere aliquam rem particularem, sed tantum ius vniuersale sibi competens, & illud non sit euictum, meritò de euictione non tenetur, iuxta text. in l. secunda, in principio. ff. de hæred. vel act. vend. Hugo Donellus, vbi supra, dum dixit; adeo verum esse, euictione, rerum singularium à venditore hæreditatis non præstari, vt probandum sit (quod Ioannes vetus Interpres putauit) ne sic quidem ab eo præstari debere, quamuis res omnes hæreditariæ, aut quæ hæreditariæ putabantur, sint euictæ; nam & singulis rebus hæreditariis omnibus euictis, nihilominus manet hæreditas, quæ & vendita est, & præstatur: Hæreditas enim sine vllo corpore iuris intellectum habet, l. hæreditas, ff. de petit. hæredit. id est, intelligitur esse, etiam fine vllo corpore. Porro hæreditas solum vendita est, non res singulæ: & idem notarunt, atque iure vniuersali vendito, rerum singularium euictionem non præstari, tradiderunt Afflictis, decisione 334. Cæsar Vrsillus, in addit ad Afflict. decisione 81. num. 3. & 4. & plenius numero 6. vbi concludit, quod dummodo aliquid sit in hæreditate, quis non tenetur de euictione rerum singularium: Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tom. 3. littera E. conclusion. 366. num. 22. 23. & 32. folio 293. Præterea & quarto loco facit, quod venditor de[sect. 68] euictione rei ab eo venditæ, traditæ non tenetur, si facto Principis, aut Superioris, euictio sequatur, quia reputatur casus fortuitus, vt in l. Lucius, ff. de[sect. 69] euictionibus: & idem, quando de facto extraiudicialiter, vt per violentiam, aufertur res empta, quia tunc quoque venditor de euictione non tenetur, vt in l finali, C. de actionibus empti: & obseruarunt Bartolus, in l. exceptione. ff. de fideiussoribus. Abbas, in cap. finali, de empt. & vendit. Castrensis, in consilio 220. colum. secunda, libro primo. Alexander, in consilio 220. libro secundo. Sociunus, in l. quidam relegatus, in 3. notabili, ff. de rebus dubiis. Anton. Gomezius, tomo 2. variar. cap. 2. num. 40. in fine, versic. secundus casus est. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo 3. littera E, conclusion 367. numero non, folio 294. vnde cum casu præsenti facto Iudicis, qui Regia authoritate processit, sicque Principis iussu, pars dicti hæreditamenti euicta fuerit, quia plantatum, atque ædificatum apparuit, en tierra valdia y realenga, videtur, quod de euictione emptor agere non possit, nec etiam pretium nondum solutum retinere. Quid enim est, quod debitori imputari valeat, cum ipse ita quoque dictum hæreditamentum emisset, nec aliqua in culpa, aut dolo fuerit, & facto Principis, atque eius dispositione, terræ eiusmodi euitantur. Quintò etiam facit, emptorem eundem, ex eo videri, contra creditores pretium petens, exceptionem prætendere non posse, quod creditor regulariter eui[sect. 70]ctionem pignoris venditi non debet, nec præstat, iuxta text. in l. prima, & secunda, C. creditorem euictionem pignoris non debere, & in l finali, titul. 13. partita 5. dummodo concurrant requisita illa, quæ ab Interpretibus nostris desiderantur communiter, atque ex dictis iuribus deducuntur apertè, Scilicet quòd sit creditor anterior, & sic potior alio creditore ex tempore, vel ex priuilegio: Quòd credat rem esse debitoris: Quòd sibi liceat vendere ex pacto, vel ex lege, vel saltem credat sibi licere: Et quòd creditor ipse non promiserit de euictione: ita sane deduxit, atque hæc quinque requisita tradidit Gregorius Lopez, in dicta l. finali partitæ, glossa prima. Deduxerunt quoque, atque exornarunt Doctores communiter, ad dictum titul. C. creditorem euictionem pignoris non debere: vbi eleganter, Iacob. Cuiacius, & Hug. Donellus, videndi omnino. Signorolus, in consil. 90. num. 26. Siluanus, in consil. 101. Dueñas, regul. 169. Plotus, in l. si quando, numero 478. C. vnde vi. Decius, in consil. 449. num. 37. & 38. Francisc. Marcus, quæstione 926. parte 2. Vincent. de Franchis, decision. 239. parte 2. Franciscus Viuius, decisione 24. & 152. prima parte. Fabius de Anna, in consil. 37. & in consil. 90. num. 12. & seqq Peregrinus, de fideicommissis, articulo 35. num. 19. & decisione 21. num. 3. Stephanus Gratianus, decision. 175. ex num. 1. Osascus, in cons. 33. Arisminus Tepatus, variarum lib. 2. titul. creditorem euictionem pignoris non debere, folio 139. Magonius, decision. 32. Rotæ Florentinæ. Pater Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, tractat. 2. disputation. 538. ex versic. superest explicemus, fol. 1825. in fine, & 1826. & vide etiam fol. 1825. Fuluius Pacius, in tractatu de emptione, & venditione, num. 254. fol. mihi 244. Ioannes Baptista, de ratione ratæ, quæstion. 14. num. 6. Alex. Trentacinquius, variarum lib. 3. titul. de emptione & venditione, resolutione 17. folio 278. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 3. littera E. conclusione 359. fol. 286. Antonius Faber, de error. pragm. decad. prim. errore 5. meliùs, errore 10. vbi vide omninò, & ad dictum titul. C. creditorem euictionem pignoris non debere, definitione prima, & tribus seqq. ex fol. 1083. cum igitur hæc omnia in casu præsenti verè concurrent respectu creditorum, videtur, quod nullum ius possit emptori contra creditores competere. Sextò & vltimò facit, in casu nostro magis indu[sect. 71]bitatum videri, creditores euictionem pignoris non debere, nec aduersus eos agi posse per emptorem, etiam vt pretium retineatur; propterea quod bona debitoris non iure creditoris, sed authoritate Iudicis, postulantibus, per subhastationem fuere distracta; quo casu titulus ille Codicis, creditorem euictionem pignor. & c. Dubium non continet; sed alio duntaxat, quando scilicet pacto, vel ex lege per creditores bina venduntur; tunc namque dubium vertebatur: sicuti eleganter obseruat Anton. Faber de erroribus pragmat, decad. prima, lib. 1. errore 10. folio mihi 26. vbi eruditè, atque eleganter admodum dixit, se iam monuisse, præfatum titulum, C. creditorem, & c. Non ad hunc casum pertinere, quo venditio fiat per Iudicem, vrgente creditore; sed ad eum potius, quo venditio facta sit per creditorem ipsum iure creditoris: & sic quod pragmatici passim abutuntur eo titulo, vt probent, distractis, vt hodie fit, pignoribus authoritate iudiciali, postulante creditore, si ea pignora postmodum euincantur, creditorem de euictione non teneri, si non fuerit in dolo, interueniente autem dolo, teneri; sed decipi manifestè, quia ad alterum tantum casum pertinet (vt dixi) ea ratione, quòd cum venditio fit authoritate Iudicis, quasi nomine debitoris, vt creditori solutionem vrgenti satisfiat, ab ipso debitore facta intelligatur, quandoquidem factum Iudicis est factum partis, l. 1. & 2. C. si in caus. iudic. pig. caput. sit. apparet, alium quam debitorem de euictione teneri non posse, l. si ob causam 13. C. de euictionibus. Neque enim auditum est, alium de euictione teneri, quam qui ipse vendidit, aut euictionem stipulanti promisit; cùm de euictione agi non possit, nisi aut actione ex empto, aut ex stipulatu, l. in venditione, 60. ff. de euictionibus. Portò neque ex empto, agi potest contra eum, qui non vendidit, neque ex stipulatu contra eum, qui nihil promisit: quare (subdit ipse Faber, & verè) nec distinguendum est, an hoc casu in dolo fuerit creditor, nec ne. Non enim quod in dolo sit fortasse petens id, quod vel nunquam vere debitum fuerit, vel iam solutum sit, potest eum facere venditorem, nec consequenter obligare de euictione: præsertim cum (vt dixi) parata emptori sit actio contra ipsum debitorem ex causa euictionis, d. l. si ob causam. Pertinet igitur titulus ille Codicis ad alium casum, quo pignus à creditore ipso venditum sit iure creditoris: nam cum eo casu alius venditor non sit, quam creditor, ius autem ita comparatum sit, vt venditorem emptori euictionem præstare oporteat, etiam si nihil dictum sit, dum ne in contrarium conuenerit, ne de euictione teneatur, l. ex empto 11. in principio, & § vltimo, ff. de actio. empt. necesse omnino fuit constitui, & caueri, ne creditor de euictione teneratur, quia nec eum teneri æquum est, cum non possit videri emptorem decepisse, distrahendo iure creditoris rem sibi obligatam, quando nec vendidit tanquam dominus, sed tanquam creditor: Proinde nihil est quod ei imputetur, euicto postmodum pignore, dummodo probet se fuisse legitimum & anteriorem creditorem, sibiq́ue rem illam à debitore pignoris iure obligatam, nec à se quicquam dolo malo factum esse: an igitur (concludit Faber ipse) si nihil dolo malo factum sit à creditore, qui vendidit, nulla emptori pignoris ratio de euictione supererit, ne quidem contra debitorem; nam facit pro debitore, quod is, nec rem vendidit, nec intelligitur vendidisse; sed creditor, at cum ipsi proficiat solutio pretij, per quam consequitur ille liberationem à suo creditore, cui & vendendi pignoris occasionem pro iare dedit, nulla sanè ratio iuris, vel æquitatis patitur, vt in damno emptor moretur, cuius pecunia creditor dimissus est, ideoque cum nullam aduersus creditorem ipsum habeat actionem, necesse est ei consuli aduersus debitorem, ac si ipse vendidisset: ex ratione posita in d.l. si ob causam 13. C. de euict. tametsi lex illa non ad hanc pignoris venditionem pertineat, sed ad illam potius, quæ nomine debitoris per iudicem facta sit. Et hactenus, atque eleganter, & vere Antonius Faber, in loco præcitato. Addiderim ego, distinctionem Authoris ipsius, expressim videri probatam de iure huius Regni in l. finali, titul. 13. partita 5. lex namque illa apertè loquitur in creditore vendente iure pignoris ex pacto, vel ex lege: & tunc inquit, creditorem de euictione non teneri, quasi sentiat id ipsum, quod clariùs Faber notauit, videlicet in altero casu, quando venditio fit authoritate Iudicis, instantibus tamen creditoribus, dubium esse non potuisse, ob rationem à Fabro ipso consideratam. Et quod ita senserit euidenter deducitur ex verbis eiusdem legis: Obligados sciendo algun peño a otro a tal pleyto, que aquel que recibe la cosa a peños, que la pueda vender, si acaeciesse, que la vendiesse non como suya, mas como cosa empeñada, e despues desso venciessen por aquella cosa en juyzio at que la comprasse del: entonce este que ge la vendio non serie tenudo de ge la facer sana mas el otro que emñò la cosa al vendedor. Et ibi Gregor. Lop. verbo, empeñada, inquit, id est iure creditoris, & verbo, non serie tenudo, dicit: tenebitur tamen cedere emptori contrariam pignorititiam actionem, vt in l. creditore, ff. de euict. & verbo, que empeñò, in hunc modum scripsit idem Gregorius, habes hic expressum, quod debitor de eaictione tenetur, si pignus venditum à creditore euincatur, adde l. rescriptum, §. primo, ff. de dist. pignor. & l. si plures, §. primo. ff. de euict. & C. eod. l. si ob causam, Ecce vbi expressim intelligit is Author legem illam de creditore vendente iure pignoris. Ita pariter accipit titulum eum, C. creditorem euictionem pignoris non debere, Iacob. Cuiacius, recitation. solemn. in libros C. ad dictum titulum, in versic. nunc tractemus, fol. 988. dicens, quod creditor, qui pignus vendidit iure creditoris, & pignoris lege, & non promissa euictione, emptori non tenetur de euictione pignoris, sed debitor ipse eo nomine re euicta tenetur emptori vtili actione ex empto, quasi ipse vendidisse eam rem videatur, qui ipse eius venditionem permisit creditori, ne alioquin cum damno emptoris debitor sibi liberationem acquirat, vt latiùs ibi. Cæterum superioribus omnibus minimè refragantibus, & re ipsa accuratiùs, & diligentiùs perpensa, contrarium Hispalensis Senatus verius definiuit in casu proposito: & iterum anno 1612. in causa Ioannis Bambelle, & creditorum Fernandi de Soria, ita pariter decidendo decreuit de iure, cum enim Iudicis authoritate, instantibus tamen & postulantibus creditoribus, per subhastationem in publica forma debitoris bona distracta fuissent, eorumque emptor pretij dimidiam partem persoluisset statim, alteram vero dimidiam termino certo præfixo à partibus soluturus esset; & ante solutionem factam ab emptore, non modo lis imminuisset, verum & pars quædam dicti hæredita menti euicta fuisset per sententiam Iudicis: postmodum autem creditores aduersus emptorem instarent, & residuum pretij exigerent; de euictione partis hæreditamenti venditi emptor ipse excipiens, se opponebat, & pro valore, veraq́ue partis euictæ æstimatione pretium retinere contendebat, nec soluturum, imo nec partes habere creditores ad petendum dicebat, cùm venditione facta Iudicis authoritate per subhastationem, debitor ipse, aut Iudex, quasi nomine ipsius, non creditores vendidisse videantur, ideóque nec ad pretium agere possint, maxime exceptione retentionis pretij propter euictionem subsequutam, opposita. Meritò ergo Senatus in fauorem emptoris definiuit vt pretij partem non solutam retineret. Senatus autem definito ex sequentibus compro[sect. 72]batur fundamentis, & rationibus, Primò, quia euictio quando apparet, seu imminet in limine contractus, etiam ante solutionem pretij, emptor agere potest contra venditorem, vt sibi per cautionem idoneam, & fideiussores caueat pro euictione rei, quamuis regulariter ante sententiam, & euictionem agi non possit per emptorem; ita sanè per text. in l. si post perfectam, C. de euict. deduxerunt Interpretes omnes communiter ibi: & post alios Ioannes Sichardus, in principio. Hug. Donellus, commentar. iur. ciuil. ad titul. 45. lib. 8. C. de euict. ad dictam l. post perfectam, numero primo, folio 739. vbi numero 2. explicauit, in limine contractus imminere euictionem, quid sit? Antonius Gomezius, tomo 2. variarum cap. 2. de emptione, & vendit. num. 39. in principio, versiculo, quod limita, & intellige. Iacobus Menochius, de arbitrariis libro 2. casu 224. Fuluius Pacianus in cons. 14. D. Garcia Mastril. decis. 160. Alexand. Trentacinq. variar. resolut. libro 3. titul. de emptione & venditione, resolutione 16. folio 277. vbi facit duas præcipuas conclusiones post alios multos Authores; Prima est, quod quando in limine contractus non imminet euictio, fideiussio pro euictione non est præstanda, nisi hoc expressè actum sit. Secunda, quod quando in line contractus imminet euictio, emptor pretium soluere non tenetur, nec residuum pretij, nisi de euictione satisdetur. Arism. Tepat. variar. lib. 2. titul. de euictionibus, fol. 144. vers. quando in limine contractus. Antonius Faber, ad titul. C. de euictionibus, definitione prima, folio 1073. vbi quod creditor non potest exigere pretium ab emptore conuento per alium hypothecariâ, nisi pro eo litem suscipiat, caueatq́ue de restituendo pretio, si tertius obtinebit; & sic quòd cogitur venditor periculum litis pro emptore suscipere, interim tamen pretium ab emptore consequitur, præstita priùs satisdatione, non de euictione, quæ nulla eo casu potest contingere, sed de restituendo pretio, soluendò ve actori, si in hypothecaria obtineat: & definitione vndecima, folio 1076. vbi quod non eò minus debet satisdare venditor de euictione, quæ in ipso limine contractus immineat, quod satis cautum sit emptori datis ei pignoribus: & definitione 29. fol. 1083. vbi singulariter inquit, quod venditore non valente satisdate, tradenda est pretij pecunia idoneo mercatori, qui vsuras legitimas præstet venditori inuicem fructuum. Petrus Surdus, decisione 253. num. 5. & 6. vbi post alios Authores, quod pretium exigi potest per venditorem, præstita cautione, etiamsi immineat euictio, & dicatur rem venditam esse alienam: latiùs decisione 295. vbi num. 6. quod emptor cogi non potest soluere pretium, quando imminet euictio in limine contractus, nisi præstita fideiussione idonea: & num. 14. quod id procedit, etiam si venditor sit idoneus, imo & ditissimus. Quia diues licèt quis sit, tene[sect. 73]tur tamen fideiubere, quando lex requirit fideius[sect. 74]sionem, sicuti probat ibi numero 12. Et numero 7. idem Surdus notauit, quod euictio dicitur immi[sect. 75]nere in limine contractus, quando mouetur lis ante solutionem pretij, etiam si mota sit pro simplici hypotheca, provt ibi probat. Et Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, quæst. 14. in principio, & num. 8. Surdus idem dicta decisione 295. tradidit, quod emptor non tenetur soluere pretium, nisi præstita fideiussione, quando notorium est ius alicuius super re vendita, licet lis adhuc non sit mota: & num. 9. quod fideiussio est præstanda per venditorem, non solum[sect. 76] pro lite mota, sed etiam pro omni alia mouenda. Superiora quoque comprobat Surdus ipse, in consil. 36.[sect. 77] num. 14. libro primo, vbi id ipsum exornat latissimè, quod scilicet imminente euictione in limine contractus, tenetur venditor fideiubere, aliàs pretium retinetur per emptorem: limitat etiam, atque ampliat vtiliter, vt ibi videbitur. Deciso Rotæ 281. in nouissimis, parte 2. Azeuedus, in l. prima, numer. 162. & sequentibus titulo 21. libro 4. nouæ collect. Regiæ Barbosa, in l. de diuisione, numer. 69. in versic. pone quod imminet euictio. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tom. 3. litera E. conclusione 360. per totam, fol. 287. & seqq. idque procedit, siue res euincatur in totum,[sect. 78] vel pro parte, quia euictio competit emptori pro parte, sicut in totum, l. prima, ff. de euict. vbi Sebastianus Næuius citat alios Authores, Surdus, in consilio 359. num. 30. lib. 3. & in consilio 36. num. 26. lib. 1. & decisione 253. numer. 10. & decisione 295. num. 16. & 19. pater Ludouic. Molina, tom. 2. & tractatu 2. disputation. 308. columna 2. in principio, versic. si pars duntaxat rei venditæ, fol. 814. vbi etiam citat l. 33. titul. 5. parti. 5. Quod si ita est, cùm euictio imminet in limi[sect. 79]ne contractus, siue cùm lis mouetur, & pretium adhuc solutum non est; à fortiori equidem, si euicta res iam fuerit, & lis finita, consuli emptori de iure debebit, vt pretium retinere valeat, aut residuum nondum solutum, non soluat; multoque magis aduersus creditores pretium ipsum petentes (provt nunc in casu præsenti) cùm verè titulus ille, C. creditorem euictionem pignoris non debere; quod creditor euictionem pignoris non præstet, neque quoad rem, neque quoad pretium, statuerit duntaxat, vt suprà dicebam, & obseruat Ioannes Philippus in summa vtriusque iuris, ad illum titul. folio mihi 244. non verò dixerit aliquid, quo repelli per exceptionem re euicta ante solutionem venditor non debeat, si pretium exigat. Casus namque iste retentionis pretij, aut residui eius, eo titulo non deciditur, vtpote cum adeo diuersum sit, aduersus creditores de euictione agere non posse emptorem, vt vel rem restituant, aut pretium soluant; vel eundem aduersus venditorem, vel ipsos creditores multo magis, retinere pretium nondum solutum contendere, & se exceptione tueri, quod lis finita, & res euicta fuerit. Quemadmodum ergo consulitur emptori fideiussione idonea, quando imminet euictio in limine contractus, ita & exceptione, aut pretij retentione consulendum omnino erit quando non modo imminet, sed & verè res euicta est, & lis finita. Nullibi enim cautum reperitur, quod creditor, qui euictionem pignoris non præstat, retentionem pretij impedire valeat, si res euicta sit (vt dixi) idcirco in eisdem terminis, quod ei consulatur, recta iuris ratione Rota Romana statuit (vt inferiùs dicetur) & procedit ex mente eorum, quos suprà commemoraui, qui euictione iam subsecuta per sententiam Iudicis, nequaquam retentionem denegant, sed præstita fideiussione idonea, pretium soluendum statuunt imminente euictione in limine contractus, non vero ea iam finita. Sic sane, quod emptor non teneatur pretium sol[sect. 80]uere, etiam sibi oblata satisdatione, si inuenit rem venditam esse alienam; tenuit Glossa, in §. nouissimè, de suspectis tutoribus. Baldus, in l. prima, in tertia oppositione, C. de bonis maternis. & Glossam sequuntur Ioanes Faber, qui dicit, quod si notorium sit, & manifestum, rem esse alienam, retineri potest pretium. Et probauit Aretinus ibi, numero tertio, versic. nisi saluando glossam. Iason, qui dicit singulare, & menti tenendum, in l. à Dino Pio, §. si post addictum, num. 2. versic. sed aduerte diligenter. ff. de re iudicata. qui tamen omnes loquuntur, & Socinus, & Neuizanus admittunt, quando est euidens, & notorium, quod res sit aliena, provt notorium erat in præsenti, latâ iam sententiâ per Iudicem, & ex natura rei, siendo la tierra dicha realenga y valdia. Aliàs si prætendatur aliena, & non probetur in continenti, supponunt, emptorem cogi posse ad soluendum pretium, provt eos intelligit, & ita notauit Surdus, dicta decisione 253. numer. 15. qui etiam numero decimo, inquit, quod de euictione emptor agere potest, etiam antequam sibi inferatur molestia, vbi res vendita, est in totum, vel pro parte aliena, & citat alios Authores, atque Assum[sect. 81]ptum propositum retentionis residui pretij, re iam euicta, agnoscit verum specificè, in illis verbis: quod si agere licet de euictione, multomagis licebit pretium retinere, cum retentio facilius detur, quam petitio, &c. Quod tamen inferiùs à me probatur, & latiùs exornatur num. 89. & 90. & num. 113. & sequentibus, vbi videbitur. Deinde & secundò pro eadem parte facit, quod[sect. 82] venditor non tenetur solum tradere, sed etiam vacuam & liberam, rem venditam; & sic non sufficit traditio simplex rei venditæ ad consequendum pretium, sed debet venditor rem tradere liberam, & omni onere solutam, l. si in emptione, §. vacua, & §. finali, cum principio legis sequentis, ff. de actio empti, l. si pater, C. eod. titul. cap. cum Ioannes, vbi notatur de fide instrument. & est textus clarus, in l. ex prædiis, C. de euictionibus. vbi Baldus dicit, quod simpliciter rem vendens, censetur illam pro libera vendere, & tenetur liberam tradere. Latè Tiraquellus, de retractu lignag. §. primo, glossa 9. numero 56. vbi dicit, tacitè videri conuentum inter emptorem & venditorem, quod res libera tradatur. Claudius etiam, in l. prima, §. si hæredes, ff. ad Trebell. inquit, quod sufficit, rem posse aliquo casu peruenire ad tertium possessorem, vt dicatur non libera. Et sequitur Octau. Cacheranus, decisione pedemontana 24. numer. 3. & 6. refert Petrus Surdus, decisione 253. num. 8. & decisione 165. num. 2. & 3. & in consilio 13. num. 15. cum seqq. & in consil. 36. ex num. 9. libro 1. vbi exornat, & inquit, quod non dicitur tradidisse, qui non tradidit liberam, aut pro parte alienam; & ideo si venditor agat ad pretium, submouetur exceptione rei non traditæ, l. Iulianus, §. offerri, cum ibi notatis, ff. de action. empti. & hæc dicitur doli exceptio, d.l. ex prædiis, in fine, C. de euict. l. qui pendente, ff. de act. empti: quia petens pretium rei, quam[sect. 83] non tradidit, locupletari affectat cum aliena iactura; dolo autem videtur facere, qui cum alterius damno lucrum quærit, l. si quis mancipiis, § finali, ff. de institor. act. & sicut emptor non agit ad rem emptam, nisi pre[sect. 84]tio integraliter soluto, d.l. Iulianus, §. offerri, ita si venditor minorem partem rei venditæ tradiderit, non poterit pretium consequi, nisi integram & totam tradat, quia duo hi casus procedunt à pari, vt notatur, in dicto §. offerri. vbi Bald. & alij. Surdus, dicto consilio 36. numer. nono, per totum, & dicto consilio 13. numero decimo. Minsingerus, singul. obseruat. centuria prima, obseruatione 53. Syluest. Aldobrandinus (quem nullus citat) in consilio 19. ex num. 1. vsque ad numerum 12. vbi latè num. 1. & 2. & sequentibus, quod venditor tenetur tradere rem liberam emptori; & num. 4. & 5. quod emptor, cui libera res non fuit tradita, habet exceptionem rei sibi non traditæ liberæ, & non tenetur pretium soluere: & num. 6. ponit cautelam pro emptore paupere, vt excipiat, rem non esse liberam traditam, sed dotibus, & aliis obnoxiam, vt differat[sect. 85] solutionem pretij: & num. 7. & 8. quod emptor, cui res obligata tradita est, si pretium soluit, potest agere quanto minoris empturus fuisset ratione obligationis; & multo magis ante pretium solutum sibi competit exceptio, vt voluit Baldus, in l. 2. C. de ædilitiis act. circa finem, versic. sed pone emptor. per regulam l. inuitus, §. cui damus, ff. de regulis iuris: & Iason, & Dinum, ibi relatos. Quod etiam tenuit Surdus, in locis referendis statim: & num. 11. dem Aldobrandi[sect. 86]nus scripsit, quod emptor, cui res non libera fuit tradita, non tantum potest solutionem pretij differe, sed & creditum extinguere pro ea parte, in qua iudicabitur propterea rem venditam minoris valere; vt sentit Baldus, in dict. l. 2. circa finem, C. de ædilit. act. & latè declarat Parisius, in consil. 78. columna secunda, libro tertio, sane, vt ad propositum accedamus, cum in casu præsenti res si pro parte aliena, aut minoris va[sect. 87]leat ob qualitatem prædictam: de estar plantado y edificado en tierra realenga y valdia: Non potest libera tradi, ex quo post traditionem euinci semper poterit, l. super fundo, C. transact. vbi dicit Salicetus, quod res[sect. 88] in toto, vel in parte aliena, non dicitur libera tradi, refert Surdus, dicto consilio 13. num. 15. in principio, & d. decisione 253. num. 9. ibi: At non dicitur libera tradi res, quæ pro parte est aliena: & citat Salicet. Bartol. Socin. & Beroum, ita dicentes, & idem esse, quando res esset aliena pro parte tantum, provt erat in hoc eodem casu præsenti; latè fundasse eundem Beroum, & tenuisse Ruinum, ibi commemoratum. Et est adeò vtrum, quod venditor rem liberam[sect. 89] tradere tenetur, vt post traditionem etiam conueniri possit ab emptore, quamuis in re nulla inferatur molestia, vt rem alienam, vel alteri obligatam liberat, vel soluat quanti minoris illam fuisset empturus, aut quanti eius interest, rem non esse obligatam; provt latius comprobat Petrus ipse Surdus, dicta decis. 165. numer. 4. & quatuor seqq. vbi vide, & d. decis. 253. num. 10. qui loquitur, vbi res vendita est in totum, vel pro parte aliena, vt suprà dicebam: & multum ad proposit um nostrum concludit ipso num. 10. quod si de euictione, & ad pretium solutum agere licet in hoc casu, multo magis licebit pretium retinere, cum re[sect. 90]tentio facilius detur, quam petitio, vt infrà probatur, & retuli suprà, num. 81. in fine. Surdus ipse, in cons. 13. num. 16. & 18. & in consil. 36. numer. 23. & numer. 11. & 12. lib. 1. vbi singulariter inquit, quod quamuis textus, in d.l. ex his prædiis, dum dicit, quod emptor agere potest contra venditorem, vt rem venditam liberet ab hypotheca, si est obligata, vel faciat ementis; loquatur re nondum tradita: idem tamen est, si sit tradita, quia agit nihilominus emptor, secundum Gloss. ibidem. per text. in l. creditori, §. prædium ff. de act. empt. & concludit in hunc modum, vt casum nostrum decidat aperte: Quod si emptor agere poterit, multo magis modo prædicto excipiendo, se defendere à pretij solutione, quia cui competit actio, multo magis datur exceptio: & in terminis ita concludit Ripa post Alexand. in l. prima, §. si hæres, numer. 32. ff. ad Trebellian. vbi inquit, hanc esse bonam cautelam ad differendam solutionem, vt opponat emptor se non teneri ad pretij solutionem, quia res est alteri obligata, quia hoc casu, cum pretium non est solutum, succurritur emptori per viam exceptionis, si vero est solutum, datur actio, dicta l. creditor, §. prædium, & c. Et id ipsum tenuerunt Ioannes Gutierres, practicar. lib. 2. quæst. 169. Azeuedus, in l. 1. titul. 21. lib. 4. ex num. 163. vbi quod emptor non tenetur soluere pretium, quousque res empta liberetur ab hypotheca, vel onere, super ea impo[sect. 91]sito, ad quod emptor etiam principaliter agere potest. Latè Aldobrandinus, in consilio 19. ferè per totum, vbi etiam num. 12. & seqq. vtrum emptor ratione conditionalis obligationis, & hypothecæ possit ante euentum conditionis petere, vt sibi de indemnitate caueatur, vel agere quanto minoris. Præterea & tertio loco facit, nec debitorem, cuius bona vendita fuere authoritate Iudicis, instantibus tamen, & postulantibus creditoribus, nec creditores ipsos, residuum pretij ab emptore exigentes, excusari posse in præsenti, aut retentionem pretij eiusdem ex eo impedire, quod qualitatem rei venditæ ignorauerint, aut eam pro parte alienam nesciuerint, & ita eam declarare tempore venditionis non potuerint. Venditoris namque ignorantia non nocet emptori, quominus venditor teneatur, si emptor fuerit deceptus, sicut in[sect. 92] terminis adnotauit post Azonem Petrus Surdus, dicta decisione 165. numer. nono. per text. in l. prima, §. si causa, ff. de ædilitio edicto. adnotarunt quoque vltra Petr. Surdum quamplures alij iuris Interpretes, statim commemorandi. Et ij communiter assignant rationem illam Baldi, in l. 1. in prima oppositione, C. de ædilit. action. quod ignorantia venditoris non minuit damnum emptoris; ergo non facit etiam cessare actionem, quæ oritur propter damnum; sicut post alios iuris Interpretes probauit etiam Minsingerus, centuria prima, obseruatione 56. vbi distinxit, quod vendi[sect. 93]tor vbicunque sciens, non certiorem fecit emptorem de qualitate rei, propter quam res minoris valet, quod teneatur ignoranti ad omne interesse, l. emptor, §. 1. & l. Iulianus, post principium, & l. quæro ff. de actionibus empti. si autem venditor ignorauit, tenetur quanti minoris emptor fuisset empturus, si sciuisset, l. quotiens de seruitute, ff. de ædilitio edicto, & dica l. Iulianus, in principio, & l. Labeo. ff. de contrahenda emptione, cum ibi notatis: quare pro cautela seruandum inquit ipse Minsingerus, quod venditor nolens de prædictis teneri, specialiter moueat, & certiorem faciat emptorem de qualitate rei, d.l. quæro. & id ipsum cum aliis Authoribus tradidit Surdus, in consilio 36. numero 13. libro 1. qui multum ad propositum nostrum concludit in hunc modum: Et propterea sicut agere potest emptor, quanto minoris emisset: ita etiam & facilius potest excipere, & petere, quod domus æstimetur cum illa obligatione. Idem Surdus, in consilio 15. num. 15. eod. libor primo, libro eandem cautelam adducit, & quod venditor tenetur certiorem emptorem reddere de omni vitio rei, atque illius qualitate, & in consilio 145. num. 8. & 9. eod. libro primo. Cæpola de seruitut. rusticor. præd. cap. 1. num. 17. & 18. Anton. Gomezius (quid eandem adducit distinctionem; an venditor sciens vendiderit, vt teneatur ad totale interesse; an verò ignorans, vt teneatur duntaxat quanti minboris emptor suisset empturus) variar. tomo secundo, cap. 2. de empti. vendit. num. 45. per totum, & ibi enplicat l. 63. titul. 5. part. 5. Ioannes Gutierrez, practicarum libro 2. quæst. 169. vbi etiam de intellectu legis Partitæ. Syluester Aldobrandinus, in consil. 19. libro primo. Pater Dominicus Bañez, de iustitia & iure, quæstione 78. de empt. & vendit. fol. 547. vsque ad fol. 553. Azeuedus, in l. 1. titul. 21. libro 4. ex numer. 63. & tribus seqq. vbi etiam de intellectu dictæ legis Partitæ, Felicianus de Solis, in addit. ad librum primum, in præfatione, numer. 5. fol. 3. & melius ad caput primum lib. 1. num. 6. in versiculo, Secundò infertur ad quæstionem frequentem, folio 10. vbi & de præfata lege Partitæ Cæuallos, commun. contra commun. quæst. 469. n. 7. in fine, & numer. 8. & tertia parte earundum commun. quæstion. 759. num. 86. Decisio Rotæ 281. parte 2. in nouissimis: Pater Rebellus, de contractibus, lib. 9. quæstione 8. fol. 641. pater Lessius, de iust. & iure, lib. 2. cap. 21. dubitatione 11. folio 284. Pater Ludouic. Molina, tomo, & tractatu 2. de iustitia & iure, disp. 353. per totam ex fol. 598. & disputat. 380. columna 2. in principio, versiculo, si vero seruitus alia, fol. 815. Vbi[sect. 94] etiam adducit præfatam distinctionem communem, & ij omnes concludunt emptorem præsumi ignorare conditionem rei emptæ, & quod illa esset aliena, vel alteri obligata, aut oneri alicui obnoxia, cum venditor qualitates eius non exprimit, vt per Surdum post alios Authores, dicto consilio 13. num. 23. & 33. & dicto consil. 36. num. 14. in fine, per text. in l. penultima, C. de euict. & in l. finali ff. poro suo. Rursus & pro emptore vrget, non modò ipsum in casu præsenti denuntiasse creditoribus, litem sibi esse motam, vt assisterent liti, & defensionem eius susciperent, verum & causam ipsam, atque litem instantissimè suscepisse, & totis viribus defendisse, & nihilominus condemnatum: quia ius actorum certum & clarum erat, & dictam terram, baldiam, y realeangam, manifestissimè adeò apparuit, vt celari vel impediri vllo pacto non posset; cuius ratione dicti hæreditamenti pars euicta fuit per sententiam dicti Iudicis. Quod si ita est, cum de euictione emptor agere posset contra debitorem, qui (vt inferiùs dicetur) venditor dicitur in casu præsenti, multo magis & pretium nondum solutum retinerem, tam ad[sect. 95]uersus ipsum, quàm creditores. Euictio namque emptori competit de iure, re vendita euicta, quando denuntiauit legitimè venditori litem esse motam, non aliàs: l. emptor, l. si controuersia, l empti actio, C. de euict. l. si rem quam, versic finali, ff. de euict. l. si libera, C. de senent. & interlocut. omni iud. l. 33. titulo 5. partita 5. & latius explicant, atque exornant Anton. Gomezius, tomo 2. variarum, cap. 2. num. 39. columna 2. in principto, ex versic. item adde quod ad hoc, Couarr. variar. libr. 3. cap. 3. cap. 17. numer. 6. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima prate, cap. 81. Ioannes Garsia, de expensis, & meliorat. cap. 23. numer. 18. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 218. Cæuallos, commun. contra communes, quæstione 385. Alexander Trentacinquius, variarum libro 3. titulo de emptione & venditione, resolutione 4. folio 251. vbi latè. Iulius pacius, de empt & venditione, sub numero 260. ex versic. Decimotertio si emptor venditori non denuntiauit, folio 249. Pater Ludouic. Molina, tomo & tractatu 2. de iustitia & iure, disput. 380. columna 5. versic. deinde, vt venditor de euictione teneatur, folio 817. & 818. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo 3. littera E. conclusione 353. per totam,[sect. 96] folio 227. vbi latissimè. Ita similiter emptor ipse à sententia Iudicis appellauit; imò & creditoribus quoque denuntiauit, & notificari fecit, vt appellarent, & iterum vt appellationem prosequerentur; sicque euictio extra omne dubium competit emptori, multòque magis pretij nondum soluti retentio: tum quia appellauit, l. Hærennius Modestinus, § Caia Seia, ff. de euictionibus, tum quia illis denuntiauit, vt appellarent, argumento textus in l. si procuratorem, § si ignorantes, ff. mandati: tum denique, quia malam causam habebant, & ius aduersariorum planum & certum erat, nec in iudicio appellationis pronuntiatum reuocaretur, argumento l. si bonam, 11. C. de administra. tutorum, provt hæc tria latius explicauit, atque comprobauit Antonius Gomezius, tomo 2. variar. capite secundo, numer. 39. col finali, vsque ad num. 40. ex versiculo Secundus est, quando emptor, vel possessor. Iulius Pacius, vbi supra, ex vers. Decimo septimò, si absente venditore, folio 251. Pater Ludouic. Molina tomo, & tractat. 2. de iustitia & iure, disputation. 380. column. 822. Alexander Trentacinquius, variarum libro tertio, titulo de emptione & venditione, resolutione 4. numer. 16. folio 255. vbi vide omnino. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion iuris, tomo 3. littera E. conclus. 367. ex num. 25. cum sequentibus, folio 294. in fine, & 295. in principi, Achilles Pedrocha, quem in proposito commendo, in cons. 13. per totum, alios infinitos sciens, consultoq́ue prætermitto, quod Pedrocha referat eos, & articulum latè explanauerit. Faciunt etiam & quinto loco pro hac parte, & Senatus nostri decisione ea omnia, quæ accuratè, & dilucide adnotantur infrà ad solutionem quinti, & sexti argumenti, circa explicationem l. primæ, & 2. C. creditorem euictionem pignoris non debere, quæ si attentè perpendantur, & inspiciantur diluunt omnino omnem dubitandi rationem, provt ex multis ibi[sect. 97] obseruatur, ac in fine adiicitur, pro euictione agere quandoque non licere, & tamen quanto minoris emptor esset empturus, si qualitates rei agnouisset, agi posse; idque multo magis, vt pars pretij nondum soluta retineatur, quam etiam retineri posse contra creditores, obseruaui suprà, numero 81. in fine, & numero 79. & ante numerum 72. & numer. 90. & inferiùs ex numero 113. & numero 119. Nunc verò admoneo, in toto pretio, vt scilicet retineri possit, ita equidem in propriis terminis statuisse videri Rotam Romanam decisione 281. numero 33. & duobus numeris sequentibus, nam cum dixerit, quod euictione imminente in limine contractus, potest retineri pretium, donec sit factus securus emptor: & id procedere etiam in venditione pignoris per subhastationem facta, sentit apertè, multo magis retineri posse, si lis non modò immineat, sed etiam finita fuerit, immò & expressim id probat; ponit enim casum, cum ante solutionem pretij superuenerit quæstio, aut lis super re subhastata, & deliberata, & sic in nostris terminis decidit, quod lite terminata super re subhastata (provt erat in casu præsenti) potest emptor aduersus creditores pretium retinere nondum solutum: id autem clarè deducitur ex verbis dictæ decisionis Rotæ 281. secunda parte in nouissimis: inquit namque d. num. 334. 34. & 35. in hunc modum: Non obstat quod creditor, qui pro iure suo obtinet subhastare, & deliberare pignus, non tenetur regulariter de euictione, &c. Nam hæc regula declaratur prima, quando is, qui vendit, aut obtinet subhastationem, est sciens, & prudens, & occultat vitium, aut seruitutem rei, &c. Secundo, quando in limine contractus superuenit periculum euictionis: tunc enim causatiuè per viam exceptionis potest retineri pretium, donec sit factus securus, vt in locis supra citatis, & hoc procedit etiam in venditione pignoris per subhastationem factam, vt si ante solutionem pretij superuenerit quæstio, aut lis superare subhastata, & deliberata, potest emptore vti remedio d.l. si post perfectam: quia factum Iudicis reputatur esse factum partis, vt expressè tenent post Iacob. de Aren. Ioann. Andr. Alberi. & alios antiquos, Bartol. Angel. Alexand. Hercula. & alij in d.l. à diuo Pio, §. si post addictum, de re iudicata: & quamuis Imola, & Iason, ibi videantur dubitare: tamen Alexand. & Hercula. bene respondent, & euacuant difficultatem. Sexto denique & vltimo loco facit (si vera esset) P. Ludouic. Molinæ, tomo, & tract. 2. de iustitia & iure, disputatione 558. circa finem, versic. illud etiam mihi videtur, folio 1827. vltra omnes hucusque Scribentes obseruatio quædam in hac materia; qua is Author vsque adeo emptori consuluit, vt in subsidium, si debitor soluendo non sit, non dubitauerit asserere, creditorem in debitoris defectam, teneri reddere emptori pretium acceptum, si existat, aut ex illo factus sit locupletior: & reddit rationem, vt latius ibi videri poterit; & ideo non repeto, quòd vera mihi non videatur ea sententia, & expressè repugnet decisioni dictæ l. primæ, & 3. C. creditorem euictionem pignoris non debere, & dictæ l. final. titul. 13. partita 5. Concurrentibus namque requisitis illis, enumeratis suprà, numer. 70. nunquam emptori conceditur contra creditores regressus, nec ad rem, nec ad pretium, vt omnes Authores ibi commemorati expressim asseuerarunt, per dicta iura, etiam in subsidium; idque maximè, cum venditio authoritate Iudicis facta est, quo casu venditores non iudicantur creditores, vt statim dicetur. In subsidium autem duntaxat creditor tenetur, pignore, quod vendidit, euicto, cedere actiones emptori aduersus debitorem, sicuti per text. in l. in creditore, ff. de euictionibus: obseruarunt iidem Authores, relati dicto numer. 70. Iacobus Cuiacius, recitation. solemn. in lib. C. ad dictum tit. C. creditorem euict. pig. Gregorius Lopez, in d.l. Partitæ finali, Anton. Faber, de errorib. pragmat. decad. prima, libro primo, errore 10. Pater ipse Molina, dicta disputation. 558. in versic. obserua tamen, quamuis creditor, folio 1827. in principio. Hugo Donellus, comment. iur. ciuil. libro 8. C. ad eundem titul. numer. 3. folio mihi 746. qui nouè tuetur, pignore vendito euicto, & sine cessione vtilem esse actionem pignoratitiam emptori aduersus debitorem, quatenus debitor locupletior factus est. Nec refragantur fundamenta omnia, quæ pro contraria parte ponderata fuere, & adducta. Non primum; nam etsi verum sit dictionem provt, sui naturâ relatiuam esse, & operari, ne plus censeatur concessum ex actu referente, quàm habeatur ex relato; id tamen procedit, vbi apertè, aut eiusmodi verbis relatio fiat, quod ex actu referente, de eo quod habetur in relato, apparere dilucidè emptori possit; secùs verò vbi talia verba proferuntur, quæ scientiam, & notitiam qualitatis intrinsecæ emptori eam ignoranti, manifestare non valeant, & ad alia etiam plura referri, ac in eis verificari possint: veluti vt res videatur vendita, & vendatur, provt habebatur, aut vendita fuit per venditoris authorem, quoad terminos & fines, & modum vtendi, & habendi, fructusq́ue, & commoditates, integritatem, destinationem, & alia, nec id comprehendi, aut comprehensum videri potest quod venditor ipse ignorabat, nec manifestare ideo potuit, sicque nec apparere ex actu referente, nec ex relato: sicuti accidit in casu præsenti, quo venditor qualitatem illam, de ser plantado, y edificado en tierra valdia realenga, vt ex actis processus apparet, & ignorans etiam emit ab authore suo. Scientia autem præsumi non potest in dubio, nec in genere, nec in specie, sed potius ignorantia, vt emptor excusetur omnino, iuxta resolutiones Rotæ Romanæ, decisione 281. n. 18. & 23. & 25. & seqq. in nouissimis, parte secunda, vbi permulti citantur Authores. Et cum dictum hæredi[sect. 98]tamentum communi æstimatione liberum omnino, & venditoris pleno iure repuraretur, nec dicto periculo, aut oneri subiectum, ignorantia ea multum probabilis & iusta diiudicatur, vt ex ea contrahentes excusentur, sicuti per text. in l. si quis patrem, ff. ad senatusconsultum Macedonian. & in l. miles, §. mulier, ff. ad l. Iul. de adulter. adnotarunt Decius, in l. qui cum alio contrahit, ff. de regul. iur. numero 3. & Cagnolus, numer. 15. post Glossam ordinariam ibi: Ludou. Molina, de Hispanor. primogen. libro 2. cap. 13. numer. 29. & 30. ad limitationem legis illius, quod is, qui cum[sect. 99] alio contrahit, teneatur diligenter illius conditionem, atque qualitates inquirere. Sic etiam quod conditiones rei, quæ non sunt verisimiles, vel contra communem opinionem, vel ad inueniendum difficiles, aut per venditorem non enuntiatæ, quod non teneatur perquirere emptor, vel alius contrahens, cum Glossa, Alexand. Decio, Ripa, Calcano, Croto, Curtio iun. Cagnolo, Tiraquello, & Anton. Gabriele firmauit Rota Romana dicta decisione 281. numero 29. iuncto numer. 27. & 28. Rursus, & multum ad propositum[sect. 100] nostrum, quod dicta l. qui cum alio, ff. de regulis iuris, procedit respectu personæ cum qua contrahitur, non[sect. 101] autem respectu rerum, de quibus contrahitur. Et ita quod emptor de euictione agere possit de iure, si veno ditor sciens qualitates rei venditæ, illas supprimendo tacuerit, vel si non explicauerit quia illas ignorauerit, aut non inquisierit qualitatem, aut grauamen rei venditæ, in propriis terminis; atque ita speciè profitetur Petrus Surdus, in consilio 13. num. 37. 28. & 40. & repetit in consilio 150. num. 123. libro primo, vbi citat Ioannem Cephalum, in consilio 393. numer. 9. libro 3. qui hanc differentiam rerum & personarum constituit, quamuis ipsa de mente Doctorum non procedat, vt Surdus ipse, dicto consilio 13. numer. 37. agnouit. Et clare tenuit Rota Romana, dicta decisione 281. ex num. 20. vsque ad n. 31. Menochius, quem vide lib. 3. præsumpt. 88. Quod si prædicta responsio tuta non videatur, nec vera, cùm tam rerum, super quibus contrahit, quàm personarum conditionem teneatur quis inquirere, & perscrutari, vt ipse Surdus, dicto consil. 150. numero 23. scripsit, atque ex iuribus anteà allegatis[sect. 102] cognosci posse profitetur. Respondetur, & aliter, quod text. in d.l. qui cum alio contrahit, non procedit in casibus, in quibus alter ex contrahentibus tenetur ex natura contractus notificare aduersario omnes qualitates rei: quia non poterit talis postea[sect. 103] obiicere ignorantiam, quam ipse causauit, vt exemplum ponens in venditore, qui tenetur omnia exprimere, quæ potuissent emptorem à contrahendo retrahere, ex multis iuribus, & authoritatibus singulariter obseruauit idem Surdus, dicto consil. 150. numero 124. & 125. libro primo, quo nihil magis ad propositum nostrum dici posset. Cùm ergo in casu præsenti emptor probabiliter & iustè ignorauerit qualitatem eam rei venditæ, nec venditor explicauerit, siue ignorantia dolo eius id contigerit, nequaquam venditor potest obiicere ignorantiam, quam vel ipse quoque habuit, si ignorauit; vel causauit. si sciuit, per text. in l. Iulianus, §. qui pecus, & §. quod. autem, & l. quæro, & l. in venditione, ff. de action. empti, l. qui libertatis, §. sed & si quis, ff. de euictionibus, l. quæritur, §. si venditor, ff. de ædilitio edicto, l. si sterilis, §. si prædij, ff. de action. empti. Nec etiam allegare potest venditor, quod tempore venditionis cautum fuerit, vendi dictum hæreditamentum, segun y como le tenia, ò segun, y como le vendio authoris, à quo ipse habuit; idque ob superius dicta: tum etiam quia venditor explicitè, & apertè teneretur qualitates omnes rei venditæ explanare,[sect. 104] & notificare; nec sufficit, si verbis generalibus, aut profusoriis (qualia sunt prædicta) explicasse dicatur, l. Iulianus, §. idem Iulianus, ff. de act. empt. l. qui libertatis, §. sicuti, ff. de euict. Baldus, in consil. 413. volum. 5. & in rubrica, C. de contrahenda emptione, num. 6. Alexander, in consilio 95. num. 4. volunmine 5. Petrus Surdus, in consil. 13. num. 34. & 35. lib. 1. vbi inquit, quod ne venditor teneatur, debet specialiter emptorem, & clare certiorem facere: nec sufficit, quod obscurè, & sub inuolucro verborum exprimat, l. ea quæ commendandi, §. finali, ff. de contrahenda empt. l. tenet, §. finali, ff. de act. empt. Angel. & alij, in l. si quis cum aliter, ff. de verbor. obligat. Alexander, in consilio 95. num. 2. lib. 5. inquit etiam, facere quod dicit Alexand. in consilio 109. num. 10. & seqq. volum. 4. vbi quod non sufficit dicere, Titium ius in re habere, nisi dicatur, quale habeat. Fortiùs Alexander ipse, in consilio 14. num. 4. & seqq. volumine 5. quod si res vendita sit feudalis, non excusabitur illius venditor, licèt dixerit, se vendere solum ius quod habet, nisi exprimar, rem feudalem esse: & sequuntur Beccius, & Anton. Gomezius, quos ibi refert Surdus: & idipsum notauit in consilio 150. numer. 126. eodem lib. 1. qui adiicit n. 127. Quod etiam[sect. 105] ea, quæ sunt extra rem, non modò quæ ab ipsa re dependent, tenetur venditor emptori explicare, & notificare: & citat alios Authores, ita tenentes. Sic sanè, satis explicitè periculum futurum, siue quod in futurum imminere potest, emptori aperitur, siue notificatur in terminis dictæ l. si plus, 74. §. finali, ff. de euiction. (quæ in ipso primo argumento in contrarium ponderatur) cùm nomen quale fuit, venditur, quo apertiùs omne pericum explicari, atque significari non valet, sed dolus, & culpa præstatur, vt ibi subiicit Iureconsultus. Non ita equidem in casu præsenti, quo sub inuolucro verborum prædictorum, ita profusoriè, & generaliter prolatorum, nihil non modò explanatur, sed nec significatur, quo periculum futurum, aut onus illud, de ser la tierra baldia y realenga, subintelligi ab emptore, quouis modo potuerit. Non obstat fundamentum secundum, ex l. fines, 10.[sect. 106] C. de euict. nam si venditor fundi venditi fines demonstrauit; sed ita vt nihilominus diceret, se fundum vendere suis finibus; ideo non præstat, quidquid vltra veros fines eius fundi euictum erit: quia idipsum actum censetur: nam qui vendit fundum suis finibus, siue intra suos fines, apertè hoc dicere intelligitur, se fundum vendere tantum, quantus est, non vltra; nemo autem venditor rei à se non venditæ euictionem præstat. Quod tamen intelligendum est de eo venditore, qui remoto dolo, & putans eos fines fundi esse, quos demonstrauit, fundum vendiderit suis finibus, quoscunque prius dixerit sibi videri, tunc etenim ea adiectio conuentionem habet apertam, alios fines, quàm qui veri fines sunt, præstari non deberi. Secus vero si sciuit minores fines esse, & ampliores dixit: tunc namque præstabit euictionem, nec defendetur conuentione, quæ dolo malo facta est, vt optimè probat Hugo Donellus, & rationem superiorem assignat commentar. iur. ciuil. ad titul. 45. C. de euict. lib. 8. in d.l. si fines, 10. Cuius decisio in hac secunda parte conuenit casui præsenti, cum dictum hæreditamentum non suis finibus venditum fuerit, vt alij fines, quàm qui veri sunt, præstari non debeant; sed simpliciter potius & integrè vendidit venditor, vt sic euictionem præstare debeat; nec ex verbis illis, provt habuit, aut sibi vendidit author eius, possit se tueri, cum ad alium finem prolata fuerint, vt ad solutionem argumenti præcedentis dixi: nec potest dici, voluisse venditorem casum hunc cuictionis emergentis excipere, aut de eo non teneri, quem non cogitauit, & ignorauit. Sicque nec actum fuisse, præsumi potest, & tamen in d.l. si fines, consideratur omnino quid actum fuerit, vt tam in prima, quam in secunda eius textus parte apparet. Non etiam refragatur tertium fundamentum, quo[sect. 107]niam verisimillimum est, hæreditate vendita, & singulis rebus euictis, venditorem euictionem præstare non debere, ex ratione communi, atque in ipso argumento adducta. Deinde, vniuersitate qualibet vendita, vt grege, armento, peculio, idem ius esse, rebus singulis ex ca vniuersitate euictis, provt omnes Interpretes agnoscunt communiter, & in argumento relati adnotarunt: & præ cæteri eleganter Hugo Donellus, commentar. iuris ciuil. ad titul 44. libro octauo, C.l. prima, C. de euiction. numero quinto, folio mihi 632. vbi inquit, id declarari exemplo peculij, in l. 5. ff. de euictionibus. Cæterum in casu præsenti dici non potest, vniuersitatem venditam, cum dictum hæreditamentum, etsi plura contineat, non tamen vniuersale ius sit, provt grex, armentum, & peculium est. Aut quando ius vniuersale esset, ex eo venditor de euictione teneri deberet, quod dictum hæreditamentum venditum fuerit specificè con su huerta, y casa, de campa, & singulares eiusdem specialiter enumeratæ fuerint, quo casu singulis rebus euictis, de euictione venditor tenetur, sicuti ex communi Interpretum sententia post alios Authores obseruauit Cæsar Vrsillus, ad Afflict. decisione 84. qui inde admonet, & cautelam esse dicit, quod quando fit venditio alicuius iuris vniuersalis, vt est hæreditas, castrum, ciuitas, officium, baiulatio, & similia, quòd specificentur membra, vt fiat specificatio omnium rerum, ad hoc vt veniat euictio rerum singularium, nec simus contenti clausula generali, sed fiat specialis enumeratio singularium (provt specialis fuit in præsenti.) Non obstat quartum argumentum, pro cuius so[sect. 108]lutione animaduerto, quod contrarium procedere quando speciali mandato Principis, & per litteram plumbatam ipsius res euicta fuisset, de qua nunc est controuersia; sicuti expressè decidit l. 37. titulo quinto, partita quinta, Cæterum, cum in casu præsenti, facto, & declaratione Iudicis competentis, qui ordine iuris seruato, & citatis, atque auditis partibus processit iudicialiter, euictio subsecuta fuerit, & terra plantata, & ædificata, declarata qualitatis prædictæ, periculum euictionis, ad venditorem, & creditores, non verò ad emptorem pertinere debet, provt eleganter obseruauit Gregorius Lopez ibi, verbo non tuuiesse. Et probatur ex communi alia Interpretum[sect. 109] sententia, quod euictione sequuta ex sententia Iudicis competentis, contra venditorem agi potest; quemadmodum agi non potest, si Iudex incompetens fuit, iuxta Glossam singularem, in l. si dictum, §. si compromisero, ff. de euictionibus, quam singularem appellat Romanus, in singulari 12. Nunquid. Anton. Burgos Hispanus, in cap. si venditori, de emption. & vendit. numero 15. Pract. Papiens. in forma libelli, in causa venditionis, in verbo, promittens, numero 9. Iacobus Menochius, in consilio 361. numero 2. & 3. lib. 4. Petrus Surdus, decisione 165. numer. 7. Antonius Thesaurus, decisione pedemontana 85. & 102. Petrus Gregorius, in syntagmat. iur. lib. 22. cap. 25. Caualcanus, decisione 8. parte 4. Aldobrandinus, in consilio 19. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 3. littera E. conclus. 365. fol. 292. Idque maximè in præsenti procedere, cum dictus casus euictionis tempore venditionis inesset: quia iam tunc, & semper fuerat, & erat dicta terra qualitatis præfatæ, hoc est, valdia y realenga, & sic ad venditorem pertinet quemadmodum casus, qui postmodum perfecta iam emptione eueniunt, ad emptorem spectant, vt in specie est text. in l. Lucius, ff. de euictionibus, vbi dicitur, futuros casus euictionis post contractam emptionem contingentes, ad venditorem non spectare, nec pro eis euictionem deberi. Ad idem est textus, in l. 3. ff. eod. vbi scribitur, quod si actio esse cœpit post euictionem, non debetur euictio, & in l. 1. C. de peric. & commodo rei venditæ, euictionem esse præstandam in his solum casibus, qui euictionis causam parant, ex tempore quod antecedit euictionem: & dicit ibi Bartolus, quod venditor non præstat euictionem, si causa euictionis oritur post contractum. Sęquitur Bald. & Salicet. Castrensis etiam ibi, numer. 2. vbi docuit, quod periculum euictionis pertinet ad venditorem, quando euictio habet originem tempore venditionis, vt quia res vendita erat aliena, vel alteri obligata. Et enumerat tria, quæ debent concurrere, vt venditor teneatur de euictione, quorum primum est, quod euictio sequatur ex causa, quæ subesset tempore contractus: refert, & sequitur Petrus Surdus, in consilio 15. num. 27. lib. 1. & vltra eum idipsum scripserunt Bart. singulari 162. Petr. de Rauenna, singulari 488. Natta, in consil. 181. Osascus, decis. Pedemontana 48. cum ergo in casu præsenti euictio sequuta fuerit ex causa, quæ de presenti, & de præterito suberat, sicque tempore venditionis celebratæ, periculum contingens ad venditorem, non ad emptorem pertinere debuit, ex textu, in d.l. Lucius, quem post alios Authores singulariter explicarunt Rota Auenionens. Hieronymi de Laurentiis, decisione 133. Rota Romana, decisione 381. lib. 3. sub nomine Putei. Alphanus, in collectione 321. Mozius, de contractibus, titulo de emptione, rubrica de naturalibus, item accidentalibus. Paulus Æmilius, & Granutius, in decisione Palatij Apostolici, parte 1. decisione 317. & 318. eleganter Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, quæst. 136. ex num. 20. cum seqq. qui etiam multum ad propositum nostrum, & confirmatione solutionis superioris scripsit, euictionem contingentem ex facto Principis non præstare venditorem, quoniam ea reputatur inter casus fortuitos insolitos, quod intelligit, & declarat statim, quando scilicet Princeps procedit de plenitudine potestatis, non seruato ordine iudiciario, & quando tale factum est ordinarium, & insolitum, secus verò esse inquit, vbi adhibita cognitione iudiciali, & sic rectè, ritèque Princeps procedit, vt præsumitur regulariter, iuxta Authores ibi relatos. Concludit denique Baptista ipse, & pro decisione casus præsentis dicit vnum admodum singulare, quod sequuta euictione ex facto Principis venditor potest pretium retinere, si iam exegit; sicut petere, si adhuc non fuit ei numeratum; sed quod agere debet contra fiscum, non contra debitorem; & quod sic insigniter declaratur text, in d.l. Lucius, ff. de euict. per Rotam Auenionens. suprà relatam, cui famulatur ratio assignata per Gaill. lib. 2. practicar. obseruat. obseruat 58. n. 6. & iuxta hunc intellectum, vides apertè, potius illum text. in contrarium retorqueri posse, atque ita in fauorem emptoris: idque vel eo magis, quod in casu præsenti de euictione non agatur, de qua loquitur text. in d.l. Lucius, sed de retentione pretij, vt sæpè dictum est, & statim dicetur, quæ retentio ex eo quoque iustificatur, quod nunc diximus, pretio nondum exacto; & sequuta euictione ex facto Principis, contra fiscum, non contra emptorem agere debere venditorem. Non obstant quintum, & sextum fundamentum,[sect. 110] creditorem scilicet euictionem pignoris non debere, concurrentibus requisitis illis, de quibus in argumento dictum est; nam respondetur, id esse verissimum, & tunc demum obtinere, siue ex dicto titulo, C. creditorem euiction. pign. non debere, introductum, quando scilicet dubium esse poterat, hoc est, cum creditor iure pignoris, ex lege, vel ex pacto vendidit; tunc autem ex quo dubium oriretur, eleganter atque eruditè explicauit Anton. Faber, in argumento 6. relatus. Cæterum, quando non vendidit creditor iure pignoris, sed Iudicis authoritate, etiam instantibus, & postulantibus creditoribus, & per subhastationem bona distracta fuere; tunc equidem absque dubio fuisse, creditorem euictionem pignoris non debere, vtpote cum ipse nec vendidisset, nec promisisset de euictione; sicque inauditum, & inciuile esset, eum, qui nec promisisset, nec vendidisset, de euictione teneri, sicuti Faber ipse ingeniosè & verè obseruauit, & probatur apertè, in l. si controuersia 13. C. de euict. vbi Hugo Donellus singulariter, vt statim dicetur. Indéque idipsum efficere, quod creditores in casu præsenti impedire non possint emptori retentionem partis pretij nondum solutæ, quam de iure emptor ipse retinere contendit, quamuis solutum repetere, siue vendicare non posset ab eisdem creditoribus; illi namque sicut euictionem pignoris non præstant, ita nec pretium acceptum restituunt, sed aduersus debitorem actio datur in subsidium, vt suprà obseruaui. Quod autem emptor possit de iure retinere pretium, nec illud exigendi ius habeant creditores, concludenter probatur: nam si venditis bonis authoritate Iudicis, quamuis instantibus, & postulantibus creditoribus, non ipsi creditores vendunt, imò nec vendere videntur, sed verè venditor ipse vendit, vt Hugo Donellus, statim, referendus, distinctiùs, & meliùs, quàm cæteri fecissent, animaduertit; aut quasi venditoris nomine vendit Iudex, vt de error. pragmat. libro primo, decad. prima, errore 10. Faber idem probauit, & ideo creditores de euictione non tenentur: quia nec vendiderunt, nec promiserunt. Sequitur planè, eadem ratione nec posse creditores ipsos, qui non vendiderunt, partem pretij nondum solutam exigere, re iam euicta, siue retentionem eius partis impedire emptori; nam si vt de euictione non teneantur, dicuntur non vendidisse, siue non venditores, ita etiam, vt partem pretij non solutam non repetant, nec impediant retentionem, venditores non sunt, ne vna & eadem res diuerso iure diiudicetur, contra text. in l. eum, qui, cum vulgatis, ff. de vsucapionibus. Quando ergo propter euictionem, quæ imminet, emptor renuit partem pretij non solutam retinere, is exigere eam solus potest, qui vendidit, is autem cum debitor sit, exigendi ius non habet: quia re iam euicta, aduersus venditorem ad pretium solutum agi potest, & aliquando ad interesse, & sic quanto magis, vt pretium nondum solutum retineatur, quod retineri etiam posse suprà probauimus, & per Hug. Donellum, in l. si post perfectam, C. de euiction. Remanet ergo conclusisse, dictum titul. C. creditor, euict. pignor. non debere, & l. finalem, titul. 13. partita 5. sic intelligi debere, provt dicto errore 10. Anton. Faber intellexit, quando scilicet iure creditoris creditor vendidit: nam in altero casu quando iussu Iudicis bona venduntur, dubium non erat. Deinde vt creditor de euictione non teneatur, neque quod rem, neque quoad pretium, vt suprà sæpè dixi: id tamen non impedire, quin emptor possit, re euicta, pretium retinere, nec creditor id valeat impedire, cum ipse non vendiderit, siue non venditor sit, vt etiam suprà notaui, num. 79. Et idipsum euidentiùs demonstratur singulari illa,[sect. 111] & verissima Hugo. Donelli. ad titul. 45. lib. 8. C. de euict. l. si ob causam 13. folio 742. resolutione, atque obseruation, vbi concludit, euictis pignoribus, authoritate Iudicis distractis, debitorem tanquam venditorem de euictione teneri, non magistratum, non apparitores, non creditorem. Cui Anton. Fabersatis apertè conuenit, dicto errore 10. dum ego casu, non creditorem, sed debitorem, aut quasi nomine eius Iudicem vendere videri, resoluit. Donellus autem ipse singulariter, atque in hunc modum rem ipsam explicat in d l. si ob causam, num. 1. Hic quæritur, ad cautionem emptorum aduersus futuros casus euictionis, quis in hæc venditione venditor haberi debeat, vt cum eo agi possit de euictione, vtrum magistratus, qui iussit vendi, an apparitores, qui vendiderunt, aut creditor, cuius opera factum est, vt pignora venderentur, an debitor, cuius res fuerunt. Et placuit in hac specie, eum vere venditorem videri, proinde & aduersus eum dari debere actionem, re euicta, cui pretij solutio proficit, seu qui pretio liberatus est, vt hic traditur in fine. Et l. si plus, antepenul. in princip. ff. eodem. Is autem est debitor, cuius pignora capta distracta sunt. Superiores, vt magistratus, apparitores, item creditor, videri possunt in hac speice vendidisse: quia dere, & pretio conuenerunt cum emptoribus; apparitores apertè, magistratus, & creditor, quia res vendi mandarunt. Vendit autem, quisquis per alium vendit: sed reuera nemo horum venditor est, quidquid enim hi agunt, non suo nomine agunt, sed debitoris, cuius res est, neque id agitur, vt pretium ad eos redeat. Solus est debitor, ad quem emolumentum huius venditionis pertinet, quam ob causam 7. merito existimatur vendidisse. Rursus & pro eadem argumenti solutione, atque[sect. 112] satisfactione, mirè vrget Donellus ipse, ad titul. 46. libro octauo, C. creditor. euiction. pignor. non debere. Solutio altera, & ad eum titulum obseruatio, vbi duos casus principaliter distinguit, cum quæritur, an creditor, qui iure creditoris pignus vendidit, ob euictionem pignoris teneatur: & præmittit, multum interesse, quam ob causam res euicta sit emptori, vtrò ob id, quod res aliena esset, non debitoris; an verò ob id, quod non esset creditori obligata, siue quod creditor in ea ius creditoris, seu ius pignoris constitutum non haberet. In primo itaque casu ex num. 1. & tribus sequent. statuit, creditorem re euicta, quam iure creditoris, seu iure pignoris vendiderat, sicut aliena euicta sit, emptori eo nomine non teneri, neque in id quod interest, neque ad pretium restituendum; provt latius ibi exornat, & excipit, quando aliter conuentum est, aut creditor sciuerit esse alienam rem venditam; provt latiùs suprà admonuimus. In secundo verò casu aliter statuit, & inquit ex num. 5. creditorem re, quam iure pignoris vendidit, euicta, si in bonis debitoris fuit, omni modo ob euictionem teneri: & reddit rationem; quia cum res in bonis debitoris fuit, & nihilominus iure euicta est, ideo rem euinci necesse est: quia defuit ei ius creditoris, siue ius pignoris, quo tamen iure rem vendidit. Semper autem in venditione id præstare venditor debet, quod-dixit, vbi propter id rem pluris vendidit, l. ea quæ, ff. de contrahend. empt. Hactenus Donellus, qui latius id comprobat; & verè secundus hic casus ab eo consideratus casus ipse præsens videtur, quo res tanquam aliena euicta non fuit, sed in bonis debitoris verè fuit, atque propter illam qualitatem, de ser la tierra baldia y realenga, de iure euicta est: si igitur eo casu ex sententia Donelli (quæ tamen dubitationem habere videtur, & ntmis restringere generalitatem illius tituli, C. creditorem, euict. pign. & communes Doctorum resolutiones) ita statuitur, & aduersus creditores euictio datur, quanto magis retentionis ius concedi debebit emptori aduersus ipsos, cum retentio facilius concedatur,[sect. 113] quàm petitio, aut repetitio, l. per retentionem, C. de vsuris l. Paulus, ff. de doli exceptione; l. inuitus, §. cui damus, ff. de regul. iuris, l. 2. vbi Bald. in 3. notabili, C. de fideiussoribus, Castrensis, in consil. 19. vltra ea, quæ tanguntur, in principio, lib. 2. & in consil. 166. Visis actis, ad finem, lib. 2. Abbas, in consil. 69. lib. 1. Decius, in consil. 299. n. 4. in consil. 300. n. 9. & 10. & in cons. 331. n. 3. & in consil. 400. num. 5. & in l. diem functo, num. 19. ff. de officioso assess. Ruinus, in cons. 66. n. 17. volum. 1. & in consil. 163. in fine, lib. 2. Craueta, in consil. 148. n. 2. Capicius, decis. 119. in princip. Portius Imolensis, in consil. 3. n. 22. & seq. Rolandus, in consil. 17. n. 8. lib. 4. Hieronymus Gabriel, in cons. 165. n. 5. & 6. lib. 2. Beccius, in cons. 72. n. 15. Cephalus, in consil. 86. n. 20. lib. 1. & in consil. 573. n. 22. & seq. lib. 4. & in consil. 762. n. 17. & seq. lib. 5. Petrus Surdus, in consil. 4. n. 5. lib. 1. & decis. 277. n. 13. & seq. Ioan. Vincent. Hondedeus, in consil. 75. num. 6. & 29. lib. 2. Cardinalis Thuscus, practic. conclus. iur. tom. 7. littera R. conclus. 306. fol. 46. latius tom. 3. littera E. conclus. 374. ex n. 28. cum multis seq. fol. 302. & 303. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ, 108. num. 37. & pluribus seq. Gaspar Schifordegherisiles, variar. quæstion. lib. 1. tract. 1. quæst. 1. in versic. sic dicimus, vbi adducit quatuor exempla: dicimus enim, posse nos retinere seruitutem inutilem, quam tamen acquirere non possumus, l. ei fundo, 19. ff. de seruit. sic & matrimonium. & vxor, & liberi, furore superueniente retinentur, qui tamen non possent eo tempore acquiri, l. patre furioso. 8. ff. de his qui sunt sui, vel alie. Sic vnus ex creditoribus missus in possessionem, omnium ius retinet, quamuis nihil posset iis acquirere, l. cum vnus, 12. ff. de rebus authoritate iudicis posside fic quoque dicimus per procuratorem non semper nos acquirere actiones sed retinere, l. per procuratorem. 72. ff. de procurator. Idem Gaspar Schifordegheri, quæst. 4. eiusdem libri, & tituli, in versicul. neque enim nouum est, fol. 5. vbi inquit, nouum non esse, vt ex æquitate competat alicui retentio, cui tamen non possit dari actio, vt constat ex leg. ex quibus, 51. ff. de condict. indebiti, l. hæres 21. ff. ad senatuscon. Trebellian. & nostra intersit, rem potius rfetinere, quam vltro agere, l. si is, 59. ff. de furtis, Tiberius Decianus, in consil. 64. num. 51. & in consil. 94. num. 28. & seq. lib. 3. vbi quod retinere multis in casibus po[sect. 114]test quis, quod si non possideret, non posset consequi agendo, l. debitori, vbi Bald. & cæteri, C. de pactis, Alexand. Corneus, & alij, cum quibus ipse Decianus Hondedeus, dicto consil. 75. num. 30. lib. 2. Thu[sect. 115]scus, dicta conclus. 374. tom. 3. littera E. Ideo exclusa petitione, non excluditur retentio. Decius, in consilio 257. Capra, in consil. 19. Socinus iunior, in consilio 1. num. 21. lib. 1. Alciatus, in consil. 285. num. 9. Surdus, dicta decis. 277. num. 15. Cæsar Barzius, dicta decisione 108. num. 40. & seq. vbi quod retentio[sect. 116]nis ius actione, fauorabilius reputatur, vt ex Corneo Parisio, Craueta, & Cephalo inquit Magonius, decisione Lucensi 64. num. 5. sic fauorabilior est actione,[sect. 117] & compensatione retentio. Et competit aduersus executionem sententiæ, vt per Magonium, decisione Lucensi 81. Menochium, recuperandæ, remedio 11. num. 9. Cæsarem Barzium, vbi supra, num. 43. Surdum, dicta decisione 277. num. 14. regulariter etiam[sect. 118] exceptio maiori nititur æquitate, quàm actio, l. quia exceptione doli, ff. de doli exceptione, §. certe, Institut. de rerum diuisione: exornant Surdus, vbi supra, n. 16. Cæsar Barzius, dicta decisione 108. num. 41. Rota, decisione 115. num. 1. parte 1. in nouissimis. Thuscus, tom. 3. littera E. dicta conclusione 374. Immò & in[sect. 119] terminis nostris, quod emptor pretium retinere valeat in casu præsenti, quamuis de euictione agere non posset, tam aduersus venditorem, quam aduersus creditores, vel agere quanto minoris fuisset empturus, si sciuisset qualitatem rei venditæ, ex Petro Surdo, decisione 165. num. 4. & tribus sequentibus, & aliis in locis, ex Rota etiam Romana superius plene annotaui, sic vt in suturum certissimi iuris sit, retentionis pretij nondum soluti ius non impediri emptori: ex dicto titulo, C. creditorem euictionem pignoris non debere, & diuersum esse, contra creditores agi non posse de euictione, nec ad rem, nec ad pretium, ab eo, quod contenditur, pretium inquam non solutum, de iure posse retineri; quod in dicto titulo non modo prohibetur, sed nec exogitatur, nec deciditur, vt numeris præcedentibus obseruaui. Vide etiam nouissimè, & post hæc scripta, Fari[sect. 120]nacium, nouissimarum Rotæ Romanæ, decisione 370. 1. partis, tom. 1. num. 4. 5. & 6. vbi adducit regulam, quod creditor non tenetur de euictione rei debitoris subhastatæ ad eius instantiam, sed duntaxat docere, se verum creditorem, & anteriorem fundum habere hypothecatum, ex d.l. 1. & 2. & statim declarat, id procedere, quando subhastatio remanet valida, & res subhastata euincitur à Tertio; quo casu datur vtilis actio, re euicta; secus, cum nulla declaratur: quia ex ea non potest dari actio vtilis propter resolutionem contractus, vt per Gabrielem, & Surdum ibi relatos. Inquit etiam, eadem vi non procedere, quando ille qui vendidit vt creditor, docere non potest, se esse creditorem, vt per Bald. Salicet. & Negusant. ibi relatos. # 43 CAPVT XLIII. Ex verbis referentibus ad relata, siue ex referente, & relato, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, aliisque dispositionibus quibuslibet, & quàm verum sit, quod relatum intelligatur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis, & certum dicatur, expressum, atque specificatum illud, quod per relationem ad aliud exprimitur, siue qualiter intelligi debeat, vbi & de materia, authentic. si quis in aliquo documento, C. de edendo, quando scilicet vna dispositio, vel scriptura ad aliam se refert; breuiter actum. Denique, articulus ille, Relatum, cùm non apparet, an standum sit, vel non, referenti; siue quando referens, etiam relato non apparente, inducere possit dispositionem efficacem: accuratè equidem, & distinctius forsan, quàm hactenus factum esset, enucleatus, atque explicatus relinquitur. Ac etiam agitur de testamento condito per relationem ad aliam scripturam, & de opinione Antonij Fabri contra Communem, circa quam nonnulla nouiter adnotantur per Authorem. SVMMARIVM. -  1 Ex alterius dispositionis relatione, sumi, atque deduci mentis, siue voluntatis testatoris referentis interpretationem, atque coniecturam. Sic referens capere vim, & interpretationem ex relato. Et secundum illud ampliari, vel restringendit, vel temperari. -  2 Relata mens, siue voluntas testatoris dicitur, quando de ea non constat per verba, sed sequitur mens ad aliud dispositum expressum, & habetur pro expressa, & certa super relatis. -  3 Relatio fit dupliciter, vel per nomina relatiua, & nomina relatiua sunt, quæ referunt, aut referuntur ad aliud. Quorum exempla quamplurima traduntur remissiuè. -  4 Vel altero modo fit per orationem relatiuam, quando testator vel circa personas, vel circa res, vel aliud quodcunque se refert ad aliam dispositionem. De qua relatione, & de materia authent, si quis in aliquo documento, C. de edendo, actum hoc numeri, & per totum caput. -  5 Relatio ad aliam dispositionem, vel ad aliam scripturam, aut aliam rem, vtrum intelligi debeat secundum veritatem, an similitudinariè, maxime vbi extent coniecturæ pro similitudine, remissiuè. -  6 An etiam retio exigat similitudinem relati, & referentis in omnibus, & per omnia, aut iuxta finem dispositionis remissiuè. -  7 Relatio, quæ non fit ad aliam dispositionem, seu ad aliam scripturam, sed ad verba ipsiusmet dispositionis, atque ex vna parte ad aliam partem eiusdem, cuius sit naturæ, & effectus, remissiuè. -  8 Relationis natura, & effectus ex dispositione vna ad alteram, qualis sit. -  9 In relato termino quicquid continetur, quod etiam in termino referente contineatur. -  10 Relatum, & referens, re ipsa distingui debent. -  11 Per relationem ad aliud, vel per se quid exprimi, aut certum esse, à pari procedere. -  12 Relatum intelligitur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis, verè & propriè, & naturaliter. -  13 Quod per relationem ad aliud exprimitur, certum dicitur, expressum, atque specificatum. -  14 Et inde, si persona, quæ nominatim, atque singulariter exprimi debet, per relationem demonstretur, nominatim expressa dicetur. -  15 Similiter quando lex requirit specialem expressionem, sufficit expressio per relationem ad aliud. -  16 Etiam vbi expressio pro forma requiritur, veluti in dispositione hæredis. Idque ex sententia quorumdam, contra verò ex sententia aliorum. -  17 Relatum esse in referente cum omnibus qualitatibus suis in omni materia, & dispositione, in contractibus inquam, in testamentis, in iudiciis, in dispositione legis, & in Statutis. Et ibidem de testamente condito per relationem ad aliam scripturam. Vt hoc quoque testamenti genus valeat, si modò alià illa scriptura, ad quem testator se retulit, certa sit, & indubitata, vt dubitari nequeat, quin eæ ipsa sit, de qua testator sensit. Et de differentia testamenti in scriptis, & nuncupatiui, cum agitur de testamento facto ad interrogationem alterius. Eaque ex sententia Antonij Fabri contra communem Scribentium resolutionem. A qua tamen communi Author non recedit, & nonnulla nouè considerat, provt hic videbis. -  18 Dispositio ad aliam se referens, debet intelligi, & regulari secundum naturam, & conditionem illius, ad quam fit relatio. -  19 Et præsupponit existentiam relati, & ab eo declaratur. -  20 Idcirco relationis natura est, vt agatur, non ex referente, sed ex relato. -  21 Nisi contrarium appareat ex verbis, vel ex mente disponentis. -  22 Relatio etiam ita facienda, ne plus, minúsve sit in referente, quàm in relato. -  23 Relatum enim, & non referens debet attendi. -  24 Et ideo nisi appareat relatum, referens nihil operatur. -  25 Aut non operatur, nisi quatenus in relato reperitur. -  26 Et si plus esset in referente, quàm in relato, illud plus non attenditur, quia dicitur per errorem appositum. -  27 Referens si aliter loquatur, quam relatum, respicimus ad relatum. -  28 Dispositio vbi est relatiua, & de relato non constat, remanet res in dispositione iuris communis, si relatio non est certa, vel referens disponere non potest. -  29 Relatum cum non apparet, an standum sit referenti, vel non in omni materia, & dispositione, vt dilucidè, & accuratè explicetur, nonnullos casus distinguendos esse. -  30 Primus casus est, quando dispositio, quæ aliam refert, sola de per se subsistere potest, atque est -certa, & determinata, & quatuor numeris seqq. -  31 Et Aluaradi, Simonis de Prætis, & Sebastiani Medices in eodem casu resolutiones (quæ communi sententiæ conueniunt) adducuntur. -  32 Statutum relatum licèt non appareat, Statutum referens valebit, quando scilicet in eo declaratur mens Statuentium. -  33 Relatum cum non reperitur, si actus aliquo modo valere potest, valere debet ad hoc, vt dispositio potius sustineatur, quàm pereat. -  34 Referenti creditur, quando tenor relati est scriptus, & partes de eo possunt disponere. -  35 Secundus casus est, quando dispositio referens est incerta, & inderterminata, vt mens aliter haberi non possit, quam si de relato constiterit: & tunc referenti non creditur etiam in iis, de quibus potest disponere, nisi constet de relato. -  36 Tertius casus est, quando dispositio relata aut scriptura reperitur, & dispositio, aut scriptura referens, alio modo refert, quam contineatur in relata, quo casu modificatur, aut restringitur ad terminos relatæ. -  37 Nisi constaret, disponentem alio modo disponere, quàm in dispositione, aut scriptura, ad quam se refert. -  38 Vel vbi sequens dispositio esset gratiosa, & refertur ad primam ampliandi causâ. -  39 Circa quæ noua, & singularis Authoris consideratio, atque resolutio proponitur. -  40 Simonis etiam de Prætis in eodem casu resolutio, atque Authoris declaratio adiicitur. -  41 In referente dici in esse omnia per relationem, quæ in relato sunt, quemadmodum intelligi debeat ex sententia communi. -  42 Quartus denique, & vltimus casus est, cum quæritur, vtrum referens, etsi plenè non probet, quando non constat de relato: attamen inducat vrgentem coniecturam, quæ plurimum moueat Iudicem. -  43 Referenti creditur, etsi non constet de relato in antiquis. -  44 Antiquum in probationibus quid dicatur, arbitrio Iudicis committitur. PRo breui, & distincta huiusce capit. ex[sect. 1]plicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, ex alterius dispositionis relatione, sumi quoque, atque deduci mentis, siue voluntatis testatoris referentis interpretationem, & coniecturam; quoniam referens capit vim, atque interpretationem ex relato, sicuti hac in eadem, qua versamur, materia, obseruarunt Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. n. 28. & 29. fol. 162. Simon de Prætis, de interpretat. vltim. volunt. lib 2. interpret. 3. dubitatione 1. solut. 2. ex num. 185. fol. 269. Lud. Casanate, in consil. 50. n. 28. citans text. in l. si ita scripsero, ff. de condit. & demonst. & ante ipsos statuisse videntur Socinus senior, in l. 3. sub num. 7. ff. de rebus dubiis. Alexander, in consil. 81. column. finali, lib. 6. Decius, in consil. 359. ex. n. 9. Baldus, in consil. 212. Ea quæ veniunt, lib. 5. Parisius, in consil. 47. num. 15. & in consil. 72. n. 22. lib. 2. Berous, in consil. 20. num. 9. lib. 3. Sic sane dispositio referens ex relata ampliatur, vel restringitur, vel temperatur, l. in testamento, ff. de cond. & demonst. l. 2. ff. de hæred. instit. cap. veniens, de præscript. Decius, in consil. 63. n. 6. Berous, in cons. 29. n. 9. volumine 3. & in consil. 93. n. 51. volumine 2. Sebastian. Medices, de regulis iuris, regula 10. in principio, num. 2. fol. 67. Adrianus Gilmanus rerum iudicat arum Germaniæ, decisione 6. num. 247. lib. 1. Et relata mens, siue voluntas testatoris dicitur[sect. 2] quando de ea non constat per verba, sed sequitur mens ad aliud dispositum expressum, & habetur pro expressa, & certa super relatis, vt dicetur statim, & ad finem capitis, & post alios Authores tradidit Medices, vbi supra, num. 22. & 16. Simon de Prætis, post Bald. & Socinum, dicta solut. 2. num. 185. folio 269. qui citat text. in l. Theopompus, ff. de dote prælegata, & in l. legaui, ff. de liberatione legata. Recte etiam constituit ibidem, num. 189. & num. 230. quòd[sect. 3] relatio fit dupliciter, vel per nomina relatiua; & nomina relatiua sunt, quæ referunt, vel referuntur ad aliud, quorum exempla quamplurima adducit eodem in loco, ex num. 190. vsque ad numerum 230. vt ibi videri potest: Et per Cardinalem Thuscum, practicarum conclusionum iuris, tom. 6. littera R. conclusione 125. Vel altero modo fit per orationem[sect. 4] relatiuam, quando testator, vel circa personas, vel circa res, vel aliud quodcunque se refert ad aliam dispositionem, vel ad aliam scripturam, de qua relatione tractarunt ex professo, atque latissimè Doctores communiter, in authentic. si quis in aliquo documento, C. de edendo, Felinus, in capite secundo, de rescriptis, num. decimo, & in capite inter cætera, ex num. 2. cum sequent. de re iudicata, & in cap. ex parte, 1. column. 5. & sequent. ex num. 14. de rescriptis, Afflictis, decis. 273. Boerius, decis. 281. Grammaticus, decis. 59. ex. n. 25. cum seq. Ruinus, in cons. 18. lib. 2. Parisius, in cons. 2. n. 5. & seq. lib. 3. Cagnolus latissimè, in d. auth. si quis in aliquo documento. Aretinus, in consil. 21. Sebastianus Medices, de regulis iuris, dicta regula 10. maximè num. 64. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. ex num. 28. Ludou. Zunt. in responso pro vxore, ex num. 71. cum seq. Couar. practicar. cap. 21. num. 2. Mascardus, de probation. tom. 2. conclus. 925. per totam. Petrus Surdus, in consil. 245. ex num. 31. vsque num. 26. lib. 2. Petrus Augustinus Morla, emporij, titulo 11. de fide instrumentorum, quæst. 1. num. 22. Iacobus Philippus Portius, commun. opinion. lib. 1. conclus. 30. alios etiam per discursum referam, num. seq. Et an relatio ad aliam[sect. 5] dispositionem, vel ad aliam scripturam, aut aliam rem, intelligi debeat secundum veritatem, an similitudinariè, maximè vbi extent coniecturæ pro similitudine, post alios multos Authores, quos citat, tractat eleganter Ludou. Casanate, in consil. 56. ex numero 1. cum seq. an etiam relatio exigat similitudinem[sect. 6] relati, & referentis in omnibus, & per omnia aut iuxta finem disponentis duntaxat. Vide eund. Casanate, in consil. 57. num. 74. Et de alia relatione; quæ[sect. 7] non fit ad aliam dispositionem, seu ad aliam scripturam, sed ad verba ipsiusmet dispositionis, atque ex vna parte ad aliam partem eiusdem, & cuius relatio ea sit naturæ, & effectus, hoc cap. sermo non instituitur, sed in locis vulgatis & communibus videndi sunt Interpretes, & maximè à me commemorati, quotidian. bar. controu. iur. cap. 4. lib. 2. Aluaradus, lib. 4. dicto cap. 2. ex n. 32. Iacob. Menochius, in consil. 220. ex num 76. vsque ad num. 88. lib. 3. M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 16. & art. 29. ex. n. 15. cum seq. Achilles Pedrocha, in consil. 38. num. 55. 79. & 80. cum multis seq. Lud. Casanate, in cons. 56. & in cons. 50. ex num. 11. cum. seq. In proposito autem nostro, virtus, & effectus rela[sect. 8]tionis est demonstratio veritatis patentis ex coniunctione duarum scripturarum, per quam resultat propriè ac perfectè, quid, quale, & quantum; sicuti Baldus subtilissimus Cæsarei iuris Interpretes animaduertit, in consil. 215. lib. 5. Sequuntur Iason, in l. ait Prætor, §. si iudex, num. 5. ff. de reiudicata. Parisius, in consil. 2. num. 55. lib. 3. Decius, in consil. 647. n. 4. Berous, in cons. 140. num. 36. eleganter Decianus, in consil. 66. num. 5. lib. 2. & in consil. 101. num. 19. & in consil. 2. num, 97. lib. 2. Craueta, in consil. 739. num. 16. lib. 6. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 609. num. 10. & 11. lib. 6. Antonius de Amatis, in loco referendo statim, num. 3. qui propterea inferunt, rela[sect. 9]tionis naturam eam esse, vt quidquid continetur in temino ad quem fit relatio, siue in relato, contineatur in termino referente. Craueta, in cons. 45. n. 4. Natta, in consil. 204. num. 12. Tiraquellus, de legibus connubialibus, glossa. 5. ex n. 176. Bertazolus, in cons. 101. num. 4. & cum multis Peragrinus, de fideicommissis, artic. 16. num. 2. & num. 11. & artic. 26. num. 17. Tiberius Decianus, in consil 128. num. 8. lib. 3. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 669. n. 12. & in consil. 790. num. 14. lib. 7. M. Anton. de Amatis, decisione 49. num. 3. Menochius, in consil. 247. num. 32. libro tertio, Ludou. Casanate, in consil. 50. num. 42. qui[sect. 10] in consil. 57. n. 1. & n. 21. rectè obseruauit, quod relatum & referens re ipsa distingui debent; provt certum est, atque ex mente eorum omnium deducitur, qui commemorabuntur statim. Secundò deinde & principaliter constituendum[sect. 11] est per relationem ad aliud; vel per se quid exprimi, aut certum esse à pari procedere, l. vbi autem non apparet, §. illud, ff. de verbor. obligat. Vbi Doctores communiter, l. quinta, §. si index. & ibi Ripa, num. 5. ff. dere iudicata. l. hæc venditio, § huiusmodi, ff. de contrahenda emptione, l. certum, vbi omnes Scribentes communiter, ff. si certum petatur, l. 1. C. de codicillis, l. institutio, ff. de condit. l. qui non militabat. §. 1. ff. de iure codicillorum. Decius, Perisius, Craueta, Socinus, Ruinus, Iason, Angelus, Cacheranus, & Cephalus, cum quibus Sebasianus Medices, de regulis iuris, regula 10. fol. 67. num. 12. & n. 16. eod. folio. tradiderunt etiam Socinus senior, in consil. 96. num. 14. lib. 4. Decius. in l. certum: suprà citata, num. 3. & in consil. 538. num. 6. &7. & cum Felino, & Cagnolo obseruauit Simon de Prætis, lib. 2. dicta solut. 2. num. 186. fol. 269. & num. 231. fol. 271. vbi etiam citat Alexand. & Iasonem: & adducit text. in l. ait Prætor, §. 1. & ibi Bart. ff. de re indicata. Respondit etiam post alios Parisius, in consil. 25. num. 49. lib. 1. Menochius, in consil. 287. numero 31. libro tertio, Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tom 6. littera R. conclusion. 126. fol. 898 & huius sententiæ ea creditur esse ratio, quia relatum[sect. 12] intelligitur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis, verè, & propriè, & naturaliter. l. asse toto, ff. de hæredib. instituend. ibi: Quem hæredem, codicillis fecero, hæres esto. Titium codicillis hæredem instituit, eius quidem institutio iure valet, ideoque licet codicillis hæreditas dari non possit, tamen ex testamento data videtur, quia agitur ex scriptura declarata, non ex declarante; provt firmant Bartolus, & Doctores communiter, in eadem. l. asse toto, concordat l. si ita, ff. de condit. & demonst. l. lege, ff. de verbor. significat. l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis tertio, l. prima. C. de manumissis testamento. Decius Iason, Ruinus, Alexand. Craueta, Socinus, Bald. Parisius, Cacheranus, & alij, cum quibus sic obseruat, atque multis exornat Sebastianus Medices dicta regula. 1. ex num. 1. cum pluribus sequent. & num. 82. & 89. & inferunt ad multos casus practicos vtiles, & assiduos, Iacobus Menochius, dicto consil. 287. num. 32. & in consil. 247. num. 32. lib. 2. Latè Tiraquellus, de legibus connubialibus, in glossa. 5. num. 186. & 187. Parisius, in consil. 122. num. 3. & seq. lib. 1. & in consil. 2. num. 53. & seq. lib. 3. Simon de prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. intepret. 3. dubitat. 1. solut. 2. num. 232. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 4. num. 30. Camillus Gallinius. de verbor. significatione, lib. 3. cap. 15. num. 18. Franciscus Beccius, in consil. 41. num. 22. & in consil. 101. sub n 11. & sub num. 77. Couarr. in cap. cum tibi, n. 5. de tastamentis. Berous, in consil. 140. num. 35. lib. 2. Tiberius Decianus, in consil. 29. num. 33. lib. 2. & in consilio 123. num. 31. & 32. lib. 3. Geraldus Mazolus, in consil. 111. num. 7. Ioannes Cremo, in consil. 54. num. 19. Franciscus Bursatus, in consil. 5. num. 4. & in consil. 28. num. 5. & in consil. 75. num. 27. lib. 1. & in consil. 131. num. 1. lib. 2. & in consil. 237. num. 6. & in consil. 337. num. 73. lib. 3. Fabius Turrentus, in consil. 18. num. 10. & 11. & in consil. 91. n. 5. & 6. Hippolytus Riminaldus, in consil. 75. num. 53. & in consil. 6. num. 108. lib. 1. in consil. 113. n. 3. & 4. &5. lib. 2. & in consil. 116. num. 63. & 64. eod. lib. 2. & in consil. 339. num. 1. & 2. libro 3. & in consil. 324. num. 4. eod. lib. 3. & in consil. 358. num. 122. lib. 4. & in consil. 652. num. 13. & 14. lib. 6. & in consil. 710. num. 1. & quinque sequent. eod. lib. 6. Borgninus Caualcanus, decisione. 12. n. 11. & seq. 1. parte, & decisione 20. num. 22. & sequent. & num 45. parte 2. & decisione 31. num. 9. & 18. p. 3. & decisione 31. num. 13. p. 4. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art, 16. num. 2. & art. 29. num. 17. & in consil. 18. num. 11. lib. 1. & in consil. 16. num. 10. lib. 2. Vincentius Carocius, casu 51. ex numero 4. cum seq. Azeuedius, in consil. 15. num. 46. & 47. Andr. Fachineus, in consil. 10. num. 41. lib. 1. Iacob. 1. regula 20. per totam. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 73. num. 16. in consil. 108. num. 43. lib. 1. & in consil. 51. num. 48. &. 86. lib. 2. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 12. num 8. & 9. Anton. de Amatis, decisione 49. num. 3. cum seq. Hector Felicius, allegat, 45. parte 3. Mieres, 1. parte, quæst. 64. Cæuallos, quæst. 44. Stephanus Gratian. decisione 103. ex num. 9. Fontanella, clausula 4. glossa 18. p. 2. ex n. 22. Aluarus Valascus, de iure emphyteutico, quæst. 11. numero quinto, & tribus sequent. Vbi explicat, vtrum pensio emphyteusis rectè constituatur per relationem ad aliud, & quid si relatum sit nullum, vel iniustum: quid etiam, si emphyteusis concessa fuerit secundum formam & modum antecessoribus concessum, si de illo non apparet: & an sufficiat relatio ad aliud, vbi à lege specialis mentio requilritur: Et tandem num. 9. Relatum si non apparet, an vitietur reserens, in priuilegiis, concessionibus, & aliis actibus. Adrianus Gilmanus, rerum iudicatarum Germaniæ, lib. 1. decisione 6. num. 246. & 247. Antonius Faber, de errorib. pragmat. lib. 2. decad. 69. errore 3. & 4. ex fol. 396. vsque ad fol. 400. vbi tradit nonnulla contra communes Scribentium sententias, de tastamento facto per relationem ad aliam scripturam, & de quacunque dispositione per relationem ad aliam, siue in scriptis, siue nuncupatiuè testatus quis fir. Petrus Surdus, in consil. 105. num. 30. lib. 1. & in consil 200. num. 5. lib. 2. & in consil. 288. num. 24. eodem lib. 2. & in consil. 241. num. 1. & duob. seqq, & in consil. 249. numero. 21. & sequent. eodem libro 2. & in consilio 313. num. 49. 50. & 74. lib. 3. & in consilio 315. num. 62. eodem lib. 3. & in consil. 460. n. 47. & in consilio 565. num. 15. lib. 4. & decisione 212. numero 14. & decisione 291. num. 18. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionem iuris tom. 6. littera R. conclusione 129. per totam, fol 903. vbi latè quod relatum est in reserente, & dicitur pars referentis, & attenditur relatum & non referens, & quod reltio operatur, vt censeatur facta secundum omnes qualitate, quæ sunt in relato, etiam quod substantiam: quia paria sunt, aliquid fieri, & esse certum per se, vel per relationem: quia quidquid est in relato, ex coniunctione scripturarum dicitur esse in referente, provt hæc omnia comprobat ibi, ex numero primo, cum pluribus sequentibus, & Burgos de Paz, in consil. 26. ex num. 27. & sequent. Quocirca certum dicitur expressum, atque[sect. 13] specificatum illud, quod per relationem ad alind disponitur, siue exprimitur. Ita probat textus, in l si pluribus, in principio, ff. de verborum obligationibus, quo loci respondit Paulus, quod si plures res promittuntur per relationem ad aliud, tot sunt stipulationes, quot sunt res, quæ nominatim & explicitè promittuntur, l. scire debemus, in principio, ff. eodem. Probant etiam & ea iura, quæ numero præcedenti, in principio, recensui. Et ita in hanc sententiam perpendit Aretinus ibi, text. in dicta l. pluribus, Ruinus, in consil. 183. num. 1. lib. 2. Parisius, in consilio 19. num. 68. lib. 2. Decius, in consil. 63. num. 6. & cum multis Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 2. numero 187. & 188. fol. 269. Gerard. Mazolus, in consilio 111. num. 7. Cephalus, in consil. 16. num. 32. & in consilio 44. num. 14. lib. 1. & in consil. 256. num. 42. lib. 2. Sebastianus Medices, de regulis iuris, dicta regula 10. num. 16. & num. 82. & 111. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 652. num. 14. lib. 6. dicens, contentum in instrumento relato, dici specificè & verè in referente contineri. And. Gaill. practicarum obseruation. lib. 1. obseruat. 82. num. 25. Marc. Anton. de Amatis, decisione 49. num. 2. Ludouicus Casanate, in consil. 56. num. 9. Iacob. Menochius, in consil. 287. num. 28. lib. 3. qui num. 29. dixit, hinc docuisse Bartolum, in l. qui liberis, §. hæc verba, in fine, ff. de vulga. & pup. substi[sect. 14]tut. & in consil. 7. Andreas Martini, lib. 1. quod persona, quæ nominatim, atque singulariter exprimi debet, si per relationem demonstretur, nominatim expressa dicetur: & Bartolum sequuti sunt post alios Authores, Alexander, Iason, & Ruinus quos recenset ipse Menochius, hinc etiam, cum aliis respondit Petr. Paul. Parisius, in consil. 9. num. 18. libro tertio, ex sententia Baldi, quod quando lex requirit specia[sect. 15]lem expressionem, sufficit expressio per relationem ad aliud. Egregiè idem Parisius, in consilio 97. numero 96. lib. 1. &vltra Menochium id confirmari, atque declarari potest ex his, quæ adducunt Felinus, in cap. inter cetera, columna 2. de re iudicata. Cagnolus, in l. prima. ff. de regulis iuris, sub num. 7. & sub n. 17. Decius, in l. qui sic stipulatum, ff. de verbor. obligat. & in consil. 539. ex num. 9. cum seq. latè Ludou. Zuntus, in responso pro vxore, num. 71. cum seq. & num. 193. & seq. & post alios Authores M. Anton.[sect. 16] Peregrinus, de fideicommissis, d. artic. 16. num. 112. vbi post Bartol. Alex. Socin. vtrumque, Alciatum, & Iulium Clarum, quod relatum implicitè continetur, ac si expressum esset, etiam vbi expressio pro forma requiritur, velut in institutione hæredis: & id ipsum tenuerunt Paul. Castrensis, Aretinus, Alex. Bald. Angel. Imola, Socin. Crotus, Ioan. Anton. & Ruinus, quos retulit Iacob. Philippus Portius, conclus. siue regular. lib. 1. conclus. 20. in versic. amplia etiam quoad institutionem, & ibidem, versiculo, contrarium quod imo, dicit contrariam esse communem opinionem; & explicat, vt prima opinio procedat, quando id, ad quod fit relatio omnino certum; tunc enim perinde habetur, ac si in indiuiduo fuisset expressum. Secunda verò locum obtineat, quando relatio non esset adeo certa, sed potius vaga, & generalis: ita quoque, & vltra institutionem hæredis, quod relatum dicatur esse in referente, quia tacitè inest, per relationem, non tamen verè, & propriè; scripserunt Bartol. Bald. Ripa, Alex. Arentinus, Tiraquel. Socin. Iason, & Ruinus, quos refert Sebastian. Medices, dicto, de reg. 10. de regul. iuris, n. 33. & 46. & sub n. 125. n. 38. & seq. & inde, quod si à lege, specialis mentio alicuius rei exigatur, non sufficiat mentio per relationem; tradit Afflict. decis. 202. In causa domini, n. 13. Aluar. Valasc. de iure emphyteutico, 1. parte, q. 11. n. 8. Medices, vbi supra, d. num. 46. fol. 72. vbi citat alios Authores. Cæterum non incongruè ita explicatur, vt dixi nunc, & dicetur inferiùs, n. 41. nam ex quo de relato appareat, & specificè, perinde haberi ac si specialiter expressum fuisset, iuridicè ex his rationibus deduci valeat, quas superius præcitati Authores ponderarunt: qui etiam rectè obseruarunt vnanimiter; regulam prædictam, quod relatum dicatur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis, procedere in omni materia, & dispositione;sicque in contractibus, in testamentis, in iudiciis,[sect. 17] in dispositione legis, & in staturis: ita sane aliquando in contractibus, aliquando in iudiciis, sæpissimè in vltimis voluntatibus quibuscunque, & generaliter in omni actu, loquuntur permulti illi iuris Interpretes, commemorati suprà, num. 21. & in contractibus locuti fuere Paul. Cast. in l. admonendi, n. 13. ff. de iureiurando, vbi etiam Ias. n. 40. idem Castrensis, in cons. 322. lib. 2. Oldrad. in cons. 121. Alexand. in consil. 145. lib. 2. Sebastian. Medices, dicta regul. 10. sub num. 125. n. 17. fol. mihi 72. qui extendit, vt procedat in emphyteusi, in priuilegiis, & in venditione: extendit etiam ex num. 20. cum seq. vt procedat in iudiciis, & sic in libello, in positionibus, in commissionibus, in mandatis, in prorogatione termini, in sententia, & in compromisso. Ac deniquem eodem sol. 72. sub d.n. 125. n. 28. & seq. inquit, quod regula eadem procedit in vltimis voluntatibus: & Primùm in testamentis. Secundò in codicillis. Tertiò in legatis, & in qualibet dispositione hominis, & legis; & tam in fauorabilibus, quam in pœnalibus, & odiosis: & quod restringitur, & limitatur, quando fit relatio ad id, quòd non est, vel ad incerta, quæ probari non possunt, vel ad ea, ex quibus resultaret iniquitas. Conuenit itaque is Author communi Interpretum nostrorum sententiæ, quod regula prædicta procedat in testamentis, & vltimis voluntatibus; at que ita vt testamentum conditum per relationem ad aliam scripturam, valeat omninò, si modo alia illa scriptura, ad quam testator se retulit, certa sit & indubitata, vt dubitari nequeat, quin ea ipsa sit, de qua testator sentit; provt latè comprobarunt, atque exornarunt permulti illi iuris Interpretes, commemorati suprà, ex n. 12. & anteà n. 1. & 2. & per Anton. Gabr. commun. opinion. lib. 4. tit. de testam. concl. 11. n. 1. & seq. & mouentur, atque excitantur omnes vnica illa ratione, de qua suprà, ex n. 11. cum seq. quod nihil referat, an testator explicitè nomina hæredum expresserit, an implicitè per relationem ad aliam scripturam, cum vtroque casu voluntas certa sit & explorata, & per relationem ad aliud quod exprimitur, certum dicatur, expressum, atque specificatum, provt supra hoc eod. cap. num. 13. & seq. & eruditè, atque admodum eleganter (provt adsolet) ex communi Doctorum sententia tradidit Anton. Faber, de error, pragmat. tom. 3. Decad. 69. errore 3. folio mihi 396. & 397. vbi pro hac parte subtiliter ponderat text. in d.l. asse toto 77. ff. de hæred. instit. & in d. l. si ita scripsero. 38. ff. de condit. & demonst. & in l. quem hæred. 25. ff. de rebus dubiis. inquit etiam, prædictam doctrinam procedere, non modò si ad codicillos facta sit relatio, provt in d.l. asse toto. sed etiam si ad aliam scripturæ speciem fiat relatio, valebit enim institutio, tanquam, quæ non tam per illam scripturam facta sit, quam in testamento, rametsi extra testamentum, nec nisi per scripturam illam fuerit declarata. Non enim maior hac parte potestas est codicillorum. quàm alterius scripturæ cuiuslibet minus solemnis. Dummodo semper illud adsit, vt scriptura illa sit indubitata, nec hæsitandi causa vlla subsit, quin ea ipsa sit, de qua testator senserit. Quod est verissimum, atque singulari loquendi genere expressum, & conuenit communi Doctorum placito, de quibus suprà, ex n. 12. Sic sane, & frequentius testatores quamplurimi se referre solent non ad codicillos, aut aliud testamentum, sed ad schedulam, apud religiosum aliquem relictam; quæ si manu testatoris scripta sit, saltem per comparationem litterarum probatur;sicuti ex Ruino retulit Faber ipse ibidem, in principio. Illud tamen præcisè requirit Faber ipse, vt scilicet hæredis nomen, quod in testamento scriptum non est, alicubi scriptum sit; nam cum testamentum, siue in scriptis, siue per nuncupationem factum, ab institutione sola vires accipiat, l. quod per manus 10. ff. de iure codicillor. in scriptis testatus videri non potest is, qui hæredis sui nomen nullibi scripserit, quare concludit, quod si testator in testamento solenni per scripturam condito, ita scripserit: quem Titio dixero, velle me hæredem mihi esse, ille hæres mihi esto: non valiturum testamentum, vt ex eo possit esse hæres is, quem testator Titio dixerit, quamuis manifestè constet, quem Titio dixerit, velle se sibi hæredem esse: in eoq́ue obseruat differentiam inter institutionem, & legata; etsi enim non magia legata extra testamentum dari possunt, quam hæreditas relinqui; nihil tamen vetat, ita relinqui legatum in testamento in scriptis, vt relatio fiat non ad scripturam aliquam, sed ad id quod testator voce nuda alicui dixerit, vt in d. quem hæredi. ratio est, quia cum non perinde ex legatis, sicut ex institutione testamentum æstimetur, fieri facilè potest, vt legata debeantur tanquam ex testamento in scriptis, etiamsi neque in eo testamento scripta sint, neque ad aliam scripturam relata, sed tantum voce alicubi nuncupata. Hactenus Anton. Faber, cuius sententiæ non defuere Antiqui nonnulli, qui assentiant, provt ipse ad finem dicti erroris terij, eos commemorat, quorum tamen opinionem non obtinuisse, ipse suo ore profitetur, probatum enim est magis communiter, nihil hac parte institutionem à legatis differre, vt testatur Iul. Clar. lib. 3. senten, in. §. testamentum, q. 4. n. 3. versic. sed pone, & q. 36. n. 2. & vnanimiter assentiunt relati suprà ex num. 12. cum seq. Ego verò in terminis iuris communis, & iuxta strictam iuris, disputandique rationem, iuri metipsi admodum conuenire existimo Antonij Fabri sententiam, & veram inter institutionem & legata, differentiam relatam; concludit enim ratio illa, quando hæredis nomen nullibi scriptum est, sed voce tantum personæ alicui nuncupatum; & bene verum est, pro defensione communis sententiæ tentari posse, tunc extare hæredem. licèt non scriptum, à cuius institutione sole licet testamentum ipsum vires capiat, velut scriptum tamen iudicari posse, nuncupatum alicui; aut saltem, licet per nuncupationem, institutionem adesse; quocirca in praxi durum videri ab eadem communi sententia recedere, quæ obtinuit, vt Faber ipse agnouit; eius tamen fundamentum fortiter adstringere: apud nos verò, editâ iam l. primæ, tit. 4. de los testamentos, noua constitutione, lib. 5. collect. Regiæ. ex qua testamenta ab institutione sola vires non accipiunt, sed voluntas sola præualet, sicque testamenta valent, etiamsi nullus hæres ab initio extiterit, vel institutus noluerit hæreditatem adire, eàve forma, qua de iure communi debebat, scriptus fuerit, sicuti ex Tello Fernand. Matienzo, Azeuedo, Ioanne Gutierrez, & multis aliis, egomet ipse adnotaui, & diuersimodè dictam legem Regiam explicaui in commentariis de vsufructu, cap. 8. num. 13. 21. 36. & 46. à cessante ratione illa vnica, communem sententiam, de iure communi dubiam, debere obtinere, quia cum hodie ex legatis, & dispositis per testatorem quolibet modo, non minus quam ex institutione testamentum æstimetur; quemadmodum de iure communi legata debentur, tanquam ex testamento in scriptis, etiamsi neque in eo testamento scripta sint, neque in alia scriptura, ad quam fiat relatio;sed tantum voce alicui nuncupata, ita ex institutione (à qua sola testamentum iam vires non capit) id ipsum obseruandum erit, dummodo de voluntate ambigi non valeat, sed constet manifestè, hoc est, de persona, quam sibi hæredem esse, testator voluit, ita quod suspicio fraudis cesset omnino: quod est notandum; & comprobatur ex resolutis per Menchacam, de successionum creatione, §. 11. n. 16. Padillam, in l. eam quam, n. 110. C. de fideicomm. ad quos se remittit Azeuedius, in ead. l. 1. tit. 4. num. 160. quod scilicet lex ipsa prima procedat in testamento, etiam in scriptis facto, vt scilicet valeat illud absque hæredis institutione, quando igitur magis valebit, facta institutione, non tamen per scripturam, sed voca alicubi nuncupata, ad quam testator se reserat: item ob rationem in fauorem Communis consideratam per Iul. Clar. in locis relatis suprà. Sic sana, atque ex dispositione eiusdem l. primæ, apud nos cessare videbitur, siue non obtinere dubium illud, quod de iure communi difficultatem summam habebat, constituendam scilicet esse differentiam testamenti in scriptis, & nuncupatiui, cum agitur de testamento facto per relationem ad aliud, vt quemadmodum, nec testamentum in scriptis valere possit, in quo non sit scriptus hæres, nisi per relationem ad nuncupationem, ita nec testamentum nuncupatiuum non valeat, in quo hæredis nuncupatio palam & coram solenni numero testium non aliter factum sit, quam per relationem ad aliam nuncupationem alio loco, & coram aliis testibus factam: immò nuncupatiuum ipsum testamentum validum non sit, in quo nuncupatio facta fuerit per relationem ad aliquam scripturam, quamuis testamentum in scriptis, per relationem ad aliam quamcunque scripturam validum sit: provt vtrumque contra Communem contendit Anton. idem Faber, dicto decad. 69. errore. 4. & differentiæ rationem eam esse putat, quod non sicut in testamento nuncupatiue hæredes palam nuncupandi sunt id est ita vt eorum nomina à solenni testium numero audiantur, l. hæredes palam, ff. de testam. sic vllo iuris corpore proditum est, in testamento in scriptis, hæredum nomina palam scribi oportere, cum non eo minus valeant testamenta in scriptis, quod hæredum nomina à testibus ignorentur, vt scriptum est in l. hac consultissima 21. C. de testam. & latius (eruditè tamen) Faber ipse prosequitur: Communis tamen (vt vides) in contrarium obtinuit, & palam, atque explicitè fieri id, quod implicitè fit, & per relationem ad aliam scripturam, vel nuncupationem contendit; sicuti ex Authoribus relatis suprà hoc eod. cap. ex num. 12. deducitur: & comprobaui ibidem n. 11. & n. 13. vbi ex sententia aliorum dixi, quod per relationem ad aliud exprimitur, certum dici, expressum, atque specificatum, de iure verò huius Regni, & edita constitutione dictæ l. id certum redditur, quod iure communi attento, negari non potest, quin dubium haberet: hactenus de secunda obseruatione. Tertio & principaliter obseruandum, atque con[sect. 18]stituendum erit, quod dispositio se ad aliam referens, debet intelligi, & regulari secundum naturam, & conditionem illius ad quam fit relatio, per text. in l. 1. §. si quis sub conditione, ff. vt legator. seu fideicom. nomine, l. prior maritus, ff. soluto matrimonio, l. in summa, ff. de re iudicata, cap. quod dilecto, de consang. & affinit. & d.l. asse toto, ff. de hæred instit. Pet. de Ancharano, in consil. 163. per totum. Craueta, in cons. 30. ad finem. Gratus, in cons. 105. num. 3. lib. 2. Decius, in cons. 532. Ruinus, in cons. 84. n. 4. lib. 1. Parisius, in cons. 21. n. 39. lib. 3. & in cons. 100. n. 21. lib. 1. & in cons. 47. n. 11. & in cons. 72. n. 22. lib. 2. Berous, in cons. 20. n. 9. lib. 3. Simon de prætis, de interpret. vltim. volunt. lib. 2. dicta solut. 2. num. 239. fol. 271. Sebastianus Medices, dicta regula 10. num. 51. & 65. Octauianus Cacheranus, decis. 110. num. 3. & præsupponit existentiam relati, & ab eo de[sect. 19]claratur, vt probant ipsamet iura & Authores nunc mero 28. idcirco relationis natura est, vt agatur ex[sect. 20] relato. non ex referente; vt per text. in d.l. asse toto, & in l. institutio talis, ff. de condit. institut. l. si ita scripserit, ff. de condit. & demonst. tradiderunt Decius, in cons. 497. num. 4. Adrianus Gilmanus, lib. 1. rer. iudicatar. Germaniæ, decisione 6. num. 246. Ludouic, Casanata, in consil. 56. num. 31. qui id limitat n. 32. nisi contrarium appareat ex verbis, vel mente disponentis & ita facienda relatio ipsa, ne plus, minùsve sit in referentem quàm in relato: Iason, in l. prima, n. 15.[sect. 22] ff. de condict. indebiti. Corsetus, singulari 198. Si per statutum, Socin. iun. in cons. 128. num. 253. lib. 1. Casanate, dicto consil. 56. num. 7. Relatum enim, & non referens debet attendi: sicuti post alios Authores scripserunt Hippolyt. Riminaldus, in cons. 382.[sect. 23] num. 93. lib. 4. Franciscus Bursatus, in consilio. 310. num. 4. lib. 3. Fabius Turretus, in consil. 30. num. 26. & in consil. 17. num. 9. Gerald. Mazolus in cons. 111. num. 37. Peregrinus & Hieronym. Butigella, quos retuli quotidianar. har. controu. iur. lib. 3. cap. 15. n. 39. & ibi notaui, quod referens dispositio, debet modificari ad terminos relatæ, si alio modo referat, quàm contineatur in dispositione relata, ex ratione prædicta, quia relatum debet attendi: vsque adeo, vt si non[sect. 24] appareat, referens nihil operetur; ex eisdem iuribus antea præcitatis & maximè ex textu, in d.l. asse toto, & in d. authent. si quis in aliquo documento, l. 1. C. de mandat. princip. l. vnica, & ibi Bald. C. de superindic. lib. 10. Alex. in consil. 26. colum. 3. versic. nec habet obstante, lib. 5. Rolandus, in consil. 8. n. 21. lib. 3. Gargiar. patrocinio 33. num. 9. Marc. Anton. Eugenius, in consil. 7. num. 38. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 3. dubitat. 1. dicta solut. 2. num. 246. fol. 272. Octauianus Cacheranus, decisione pedemontana 71. num. 12. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 28. & 29. Fabius Turretus, in consil. 30. num. 26. Sebastianus Medices, dicta regula 10. num. 4. & 70. in finalibus verbis, Adrianus Gilmanus, dicta decisione 6. Germaniæ, num. 246. lib. 1. aut non operatur, nisi quatenus[sect. 25] in relato reperiturf: Parisius, in consil. 35. num. 7. lib. 1. Alexander, in consilio 23. num. 9. lib. 7. Decius, in consil. 63. num. 6. Cagnolus, in d. authent. si quis in aliquo documento, num. 70. Ludou. Casanate, in consil. 50. num. 12. & ideo si plus esset in referente, quam[sect. 26] in relato, illud plus non attenditur, quia dicitur per errorem appositum: ita sane obseruarunt Decius, dicto consilio 63. numero sexto. Gerald. Mazol. in consil. 111. num. 37. Alexander, in consil. 12. num. 9. in fine, libro 5. Fabius Turretus, in consilio 17. num. 12. & in consil. 30. num. 27. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, art. 16. num. 111. M. Anton. de Amatis, decisione 49. num. 7. & absurdum reputatur, velle quem plus consequi ex scriptura referente, quàm ex relata; sicuti ex aliis Authoribus ego ipse scriptum reliqui lib. 3. dicto cap. 16. num. 41. & num. quadragesimo, tradidi, quod verba se referentia ad iam dispositum, nunquam veniunt augmentatiuè, etiam quod ipsa videantur sonate in augmentum: Petrus Surdus, in consil. 513. num. 50. libro tertio, vbi quod dispositio relatiua non attenditur, sed relata, quando de ea constat, in tantum, quod[sect. 27] si referens aliter loquatur, quàm relatum, respicimus ad relatum; provt tenent Castrensis, Aretin. Alexand. Decius, Parisius, Socin. iunior, Grammaticus, Cephalus, & Menoch. quos citat ipse Surdus, & ibidem num. 74. singulariter inquit, quod vbi dispo[sect. 28]sitio est relatiua, & de relato non constat, remanet res in dispositione iuris communis, si relatio non est certa; vel referens disponere non potest. Et citat Bald. Romanum, Decium, Marsilium, Gozadinum, Parisium, & Grammaticum, ita tenentes, & conuenit superioribus (vt vi des) Cæterum, ne in ipsis facilè quis decipiatur, distinctius etiam, & dilucidè magis vt res hæc explanetur;[sect. 29] obseruandum, atque constituendum erit, quod vbi relatio fit in aliqua dispositione, ad aliam dispositionem, vt dignoscatur, an hæc relatio aliquid operari possit, nec ne, si relatum non reperiatur, vel aliter facta fuerit, quàm in relato continetur; sequentes sunt casus distinguendi, at que considerandi ex mente communi Interpretum, in d. authent. si quis in aliquo documento, Iasonis, in l. admonendi, ex num. 29. vsque ad num. 42. & in repetitione, num. 27. & seq. ff. de iureiuran. ad quem se refert Aluarus Valascus, de iure emphyteut. q. 11. n. 9. Primus casus est, quando dispositio præsens, est[sect. 30] certa, & determinata, ita vt de per se subsistere possit, atque ex ea appareat de voluntate loquentis, aut disponentis, & hoc quidem casu statur dispositioni certæ, & determinatæ, quamuis relata non appareat, & sic relatio non facit conditionem: sic sane Bartolus scripsit in l. eum qui, §. Iulianus, ff. de constituta pecunia: vbi scriptum, atque decisum reliquit, quod si Iudex condemnauerit aliquem ad dandum Titio omni anno par vnum caponum, secundum quod, vel provt, aut sicut ante successores sui fecerunt; valeat sententia, & teneatur soluere, quamuis non reperiatur, quod antecessores illius soluerint. Sequuntur Doctores ibi, Iason, & Decius, in l. penultim. in secundo notabili, C. de institut. & substitut. Castrensis, in consil. decimo septimo, lib. 2. Curtius iunior, in consilio 97. vbi in terminis ita resoluit casum præsentem: Boërius, decisione 16. Grammaticus, decisione 59. num. 25. & seq. Craueta, in consil 987. num. 65. quos retulit, & sic resoluit Peregrinus, de fideicommissis, dicto artic. 16. num. 111. in principio. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. n. 29. dicens,[sect. 31] quod quando dispositio, quæ aliam refert, sola de per se subsistere potest, nihil interest, quod de relato non apparet, & citat Speculatorem, de instrumentorum editione, §. restat, Afflict. decisione 273. Boërium, decisione 281. & adducit exemplum, quando quis obligaretur aliquid ad tempus dare, ad quod ex alio instrumento anteà tenebatur; quia tunc etiam si de alio relato instrumento non constet, causa ipsa, de qua in referente agitur, verificatur: atque idem esse dicit, si quis centum aureos ex tali obligatione restantes, confiteatur; vt tenet Rebuffus, quem Aluaradus ipse commemorat, & conuenit Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. dicta solutione 2. num. 240. fol. 271. vbi in eodem casu, quando scilicet relata dispositio, aut scriptura relata, siue testamentum, ad quod fit relatio, non apparet; inquit, quod si referens, aut relatio orationem perfectam habet, & bene potest percipi quid senserit testator; in eo quod potest disponere, testamentum ipsum referens seruandum est, & non vitiatur id, quod certum est, propter id, quod non apparet, & quod satis est apparere de potestate, & mente disponentis, & de ipsa dispositione refernte, licet non appareat de relata, idque maximè, quando in dispositione referente apparet explicitè de voluntate disponentis, & de ea habetur certitudo: ad quod citat iura quamplurima, & Interpretum authoritates in proposito. Conuenit etiam Sebastianus Medices, de regulis iur. d. reg. 10. in finalibus verbis, sub n. 125. n. 70. fol. 73. dum inter alia dicit distinguens, provt ibi, quod si de relato non constat; aut fit dispositio per Principem, aut per priuatam personam; primo casu dispositio valebit, vt ibi probat: si verò dispositio fit per priuatam personam, & constat de eius voluntate, vt quia expressit quicquid voluit, & intellexit in referente: & tunc inquit, quod etiam si de relato non constet, dispositio valida est, si forma seruetur; quia tunc dictio relatiua non stat per modum conditionis, sed per modum causæ, vt per Iasonem, in l. admonendi, secunda lectura, num. 30. ff. de iureiuran. & iterum Medices ipse, eadem regula 10. num. 112. folio 71. vbi quod statutum relatum licèt non appareat, statutum referens valebit, quando scilicet in eo declaratur mens statuentium, & citat Bald. Angel. Castrens.[sect. 32] Iason. Decium, Parisium, & alios ita tenetes: tradiderunt quoque Decianus, in consil. 62. numero 5. libro secundo, & in consilio 95. num. quinto, eod. lib. 5. Sfortia Oddus, in consilio 64. num. 77. vbi post Decium. in consil. 325. In casu proposito, numero secundo, quod quando aliquid disponitur ab eo, qui habet auctoritatem disponendi, & illud certum est, attendi debet, nec alteratur per relationem factam ad aliam dispositionem: refert, & sequitur M. Anton. de Amatis, decisione 49. numero 11. eleganter Ioannes Bolognetus, in d. authent. si quis in aliquo documento, videndus, ex n. 56. cum pluribus seq, quò loci, primum constituit dicto num. 59. quod creditur plenè Legislatori referenti aliam legem, etiam quod non appareat relatum. Deinde, nu. 57. inquirit, an valeat priuilegium se referens ad illud, quod antecessores habuerunt, si non producatur relatum: & explicat, vt ibi videbis, & num. 58. vbi quærit id ipsum in scriptura antiqua. Rursus & ad propositum nostrum statuit num. 59. quod scriptura referens aliam scripturam, facit fidem, etiam quod non producatur relatum, quando relatio fit ab eo, qui habet potestatem faciendi: & numero 60. an sententia faciens mentionem de actis, faciat fidem, si non producatur relatum, quando relatio fit ab eo, qui habet potestatem faciendi, & num. 16. an sententia faciens mentionem de actis, faciat fidem, si non producantur scripturæ actorum: & numero 65. in epilogo illius materiæ, & eorum, quæ antea dixerat; eandem repetit resolutionem, quod referens inducat efficacem dispositionem, etiam si relatum non appareat, quando relatio fit ab eo, qui disponendi facultatem habebat. Petrus etiam Surdus, referendus statim, in eodem remanet placito, vt nunc dicetur: & ij equidem[sect. 33] in fortioribus terminis id intelligunt, atque extendunt, vt scilicet generaliter, quando relatum non reperitur, si actus aliquo modo valere potest, valere debeat, ad hoc vt dispositio potius sustineatur, quam pereat, l. quoties, ff. de rebus dubijs, & in terminis ita specifice tradiderunt Ripa in d.l. admonendi, ff. de iureiurando, num. 36. Parisius, in consilio 133. nu. 12. lib. 4. Sebastianus Medices, de regul. iuris, d. regula 10. numero 10. atque eorum traditio confirmatur ex his, quæ libro secundo quotidianar. har. controuersiar. iuris, cap. 7. numero 19. & quatuor seq. scripta, atque adnotata reliqui: ex his quoque, quæ eruditè, & vtiliter (vt adsolet) adducit Petrus Surdus, in consilio 241. numero primo, & 2. & 3. libro 2. vbi primum constituit, quod vbi in referente expressus[sect. 34] est tenor relati, creditur referenti, non constito de relato, si sumus in his, quæ pendent à sola voluntate disponentis; vt per Baldum, Decium, & Beroum ibi relatos, per Menochium, in consilio 90. numero 42. libro primo idque præcipuè, quando quoad substantiam tenor relati recitatur in scriptura referente; vt per Bald. Roman. Decium, Iasonem, Ripam, Crauetam, & Bellonum, ibi relatos; Octauianum Cacheranum, decisione pedemontana 39. numero quarto, & prædicti Authores loquuntur de consimatione eius, de quo non apparet: in quibus terminis expendit eos Petrus ipsse Surdus, dicto numero primo, Versabatur namque ibi in dispositione D. Christophori Columbi, quam esse validam affirmat, quia & si referat se aliàs in Hispalensi ciuitate disposuisse, nec illud testamentum reperiatur, tamen continebat illud Ipsum, quod ibi inquit ordinasse. Et prædictorum ratio est (vt idemmet Surdus profitetur) quia superuacua est demonstratio, si res est certa, l. prima, in fine, ff. de doto prælegata, l. si non designata, C. de falsa causa adiect. leg. & quod non eundo per mendicata suffragia, videtur facere in nostris terminis textus, in l. si donatio, C. de donationibus, vbi si quis in testamento confirmat donationem certæ rei. quam asserit se fecisse, valet dispositio; & sustinetur ex testamento relictum, licèt non probetur donatio: & ibi notat Baldus, quod verbum, Confirmo, importat dispositionem nouam, & de per se; & subdit, quod si in instrumento aliquo fit mentio alterius instrumenti, non est necesse constare de primo, si secundum disponere potest principaliter per se; & infert ad alia, & idem dicit Baldus, in consilio 418. Licet dominus, volumine quinto, vbi si quis leget domum, quam dicit eidem fuisse legatam à parte in suo testamento, debetur domus, etiam si de paterno testamento non appareat. Confirmat Iason, in d. l. admonendi, numero 41. de iureiur, quia vbi testator refert se ad aliquid, quod non requiritur; dispositio non vitiatur, sed sustinetur. Sequitur ripa, numero 35. Decius, in consilio 63. numero 5. vbi dicit procedere in quacumque materia: & numero sexto, versic. nec obstat quòd verba? vbi dicit aliud esse, quando constaret, relatum aliud disponere. Addit etiam pro confirmatione idemmet Surdus eod. consilio 241. numero secundo, id quod voluit Bartolum in l. cum quis decedens, §. codicillis, ff. de legatis tertio. quod si in testamento confiteatur testator, se aliquid debere, vel recepisse, & illud leget, peti poterit ex testamento, si aliter probari non poterit veritas debiti, & Bartolum sequuntur quamplurimi Authores citati per Surdum, qui in hæc verba concludit: Quare cum dominus Christophorus in vltima sua dispositione fateatur se reliquisse, & ordinasse, vti legitur, & velit dispositionem suma sortiri effectum, non est, quod reuoceiur in dubium substantia maioratus, &c. & hactenus de primo casu. Secundus casus sit, quando dispositio referens, est[sect. 35] incerta, & indeterminata, ita vt mens aliter haberi non possit, quam si de relata constiterit; & tunc si relata dispositio non apparet, inutilis remanet referens, ita sane Bartolus scripsit in l. si sic. §. primo, ff. de legatis primo, & sequuntur posteriores ibi, & in d. authent. si quis in aliquo documento: Vbi post Bald. Alex. Iason, & alios, Cagnolus, numero. 70. Grammaticus decisione 59. num. 25. & seq. Parisius, in consilio 35. num. 7. libro primo, & in consilio 19. num. 68. lib. 2. Rolandus in consilio 8. num. 20. lib. 3. & cum alijs multis Sebastianus Medices, ad finem dictæ regulæ 10. sub num. 70. in versic. si vero mens aliter. iuncto versic. si vero quærimus, & vltra relatos ab eo, Aluaradus, de coniecturata mente, defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 28. & 29. Franciscus Beccius, in consilio 56. num. 30. Marc. Anton. Peregrinus, d fideicommis. articulo 16. num. 111. in principio. Simon de Prætis, lib. 2. d. solutione 2. num. 239. folio 271. vbi respondendo secundum Bald. quem citat, inquit, quod si posito relato, ponitur & referens, ita quod sine relato remouetur & referens, nec sine relato orationem perfectam habet, nec etiam intellectum, & tunc non valet referens sine relato: quod etiam est de mente eorum omnium, quos proximo superiori casu commemoraui, & expressim asseuerauit Petrus surdus, in consilio 167. num. 27. & in consilio 245. num. 21. libro. 2. & in consilio 313. numero 50. & numero 74. libro. 3. melius ipse Surdus, in consilio 315. num. 63. eod. libro 3. vbi citat Bald. dicentem, quodi si quis respondendo positionibus, confitetur prout in instrumento, confessio non dicitur confessata, si in instrumento id non continetur; & inde constituit, quod referenti non creditur, etiam in ijs, de quibus potest disponere nisi constet de relato, quando referens nihil certi disponit; & in hunc modum, atque singulariter in proposito reliquit scriptum: Et hoc multo magis procedit in isto casu, in quo disponentes nihil certi in ea transactione statuerunt, & non dixerunt quale extet fideicommissum, sed simpliciter sed retulere ad testamentum: quocirca nihil plus importat confessio quam in testamento legatur, per id quod ponit Baldus, in cap. primo, §. finali, quale feud. alie. pot. vbi inquit, quod et si statutum referens aliud, probet sine relato, tamen hoc esto verum, quando certam continet dispositionem, at si nihil certi contineat, nihil etiam disponit, nisi quatenus apparet de relato, & hoc etiam voluit Castrensis, in consilio 17. versic. si vero non apparet, volumine 2. vbi dicit, quod etsi referenti credatur, etiam non constito de relato in ijs, de quibus potest disponere, tamen hoc non procedit, quando referens nihil certi ponit. Aretinus, in consilio 76. num. 6. Felinus, in cap. 2. versic. aliquando vero priuilegium de rescriptis, & preter eos hoc idem voluit Bald. in. l. 1. in fine. C. de Episc. & Cler. Decius, in authent. si quis aliquo, nu. 40. C. de edendo, Vbi allegat 5. Speculator. Abbatem, & altos. Ripa, in l. admonendi, nu. 35. in fine, de iureiur. Bellon. in cons. 36. nu. 7. vbi addit Iason. In proposito igitur non dixit Ant. aliquod extare fideicommissum, nisi prout apparebat in testamento, proinde confessio attendi non debet, sed testamentum ipsum, &c. Eandem denique huiusce secundi casus resolutionem amplectitur etiam Ioan. Bolongn. in. d. authent. si quis in aliquo documento, nu. 62. & 63. & 64. & in epilogo, nu. 65. quibus in locis asserit Primò, quod ludici referenti acta interuenisse in sententia non creditur, nisi producatur ralatum. Secundò, quod parti referenti acta interuenisse in senentia, non creditur, nisi prodecatur, quando per confessionem non potest sibi præiudicare, aliàs probantur per suam confessionem, quod Notario referenti in sententia, acta fuisse, non creditur regulariter. Quartò, adducit epilogum breuem eorum, quæ in proposito nostro dixerat numeris præcedentibus quo expresim etiam conuenit huiusce casus resolutionis & sententiæ. Tertius casus sit, vbi apparet dispositio, & scriptu[sect. 36]ra relata, & eo casu scriptura referens, modificatur, & restringitur ad terminos relatæ, cum relatum intelligatur esse in rferente cum omnibus qualitatibus suis, vt suprà obseraui. Idcirco licet scriptura referens, alio modo referat, quam contineatur in dispositione relata: modificari debet terminos relatæ, & per errorem præsumitur aliter facta relatio, sicuti numeris præcedentibus tradidi, & retuli Authores ita tenentes, Bartol. quoque, Aretinum, Alexand. Decium, Creuetam, & Curtium Iuniorem recensui, id ipsum docentes, & absurdum reputantes, plus quem consequi ex scriptura referente, quàm ex scriptura relata: lib. 3. quotidianum harum controuersiar. iuris, cap. 15. num. 39. 40. & 41. & eos commemorauit Marc Ant. Peregrinus, de fideicommissis, art. 16. num. 111. vbi dupliciter limitat & verissimè, & verba sequentia profert, Limita, nisi constaret, disponentem alio modo dis[sect. 37]ponere, quam in dispositione, aut scriptura, ad quam se refert. idem Decius, in consilio 235. columna vltima. Secundo limita, vbi sequens dispositio esset gratiosa, &[sect. 38] refertur ad primam ampliandi causa, nam non restringeretur per illam relatam, sicuti latè in notabili casu Ruinus tradidit in consilio 18. columna 2. & 3. lib secundo. Addiderim go, limitationem superiorem pri[sect. 39]mam verissimam esse, vt dixit: nam si quando dispositio referens est certa, & determinata, non attenditur, nec in consideratione habetur, quod relata non appareat, siue non apperiatur; sic etiam & si reperiatur; attendi non debet, nec in consideratione haberi, quod aliter sit in ipsa dispositione relata, quam in referente; si constet dilucidè, disponentem voluisse alio modo disponere, quàm in instrumento, aut dispositione, ad quam se refert, dummodo (quod etiam vltra prædictos Authores animaduerto) relata dispositio eius naturæ it, quod mutari, aut alterari potuerit in referente, liberèque dispones potuerit, alio modo, quam ibi disponere: prout in tractati, & materia vltimaum voluntatum (quæ sui natura deambulatoriæ sunt vsque ad vltimum vitæ exitum) regulare est, aliàs secus; idque iuxta ea, quæ vtiliter, atque longa serie adnotata, & scripta reliqui lib. 3. harum controuersiarum iuris, cap. 10. per totum, vbi egi de materia l. perfecta donation, C. de donation. quæ sub modo. Addiderim etiam vltra Peregrinum, & cæteros, Si[sect. 40]monem de Prætis, de interpretation. vltimarum voluntatum, lib. 2. dicta solutione 2. num. 242. fol. 271. in eisdem huiusce terti j casus terminis, quando inquam apparet relatum, sed continet aliquid diuersum, vel contrarium ab eo, pro quo referens videtur se referre, dixisse breuiter respondendum in hæc verba; Si ex relato apparet de errore in corpore, seu in nomine appellatiuo rei dispositiuæ, vitatur referens. Si autem versatur error in nomine proprio rei, ver santis in dispositione, valet ipsa dispositio referens prore, de qua senserit vere testator, iuxta text. & materiam l. si quis in fundi vocabulo, ff. de legatis primo. extra quam vero materiam, & vbi aliter referens deprebenditur ex relatione fuisse errore ductus, quod aliter loquatur, & ad aliud si relatum, quam quod ipse referens loquatur, vel senserit; tunc sua dispositio referens, non valet vltra, & sua mens erronea non ætteditur omnia limitata ab ipsa relatione, & c. In quo (vt vides) non contradicit, sed potius conuenit resolutioni superiori is Author: nam licet regulariter referens restringi debeat ad terminos relati, & per errorem aliter præsumatur relatio facta, vt dixi tamen excludit, quin si constet, disponentem voluisse alio modo disponere, quàm in relato, ad quod se refert, id seruari debeat; vt post Decium singulariter adonatauit Peregrinus, relatus supræ, num. trigesimo septimo, nec materia id impediat, vt suprà ego obseruaui vltra alios. Et idem visus est præsentire, licet non ita dilucidè declarat Sebastianus Medices dicta regula 10. ad finem, sub num. 70. fol. 73. quò loci in initio illius numeri rectè tradit, vulgatam illam regulam, quod in termino referente contineatur quicquid est in terminoi ad quem refertur, declarandam hoc modo; Aut quærimus enim, an in re[sect. 41]ferente dicantur omnia expressè, atque specificè enumerata, quæ relato sunt; aut verò in esse tantum per relationem; primo casu dicendum est, verè in referente enumerata non esse: secundo autem casu bene inesse; dicuntur, prout tenent Authores ibi relati, & latius explicaui supra, ex numero 13. vsque ad numerum 16. Quartus denique & vltimus casus sit, cum quæritur, vtrum posito pro vero, quod referenti non cre[sect. 42]ditur, nisi constet de relato; dummodo intelligatur semper iuxta declarationes prædictas; an tamen inducat vrgentem coniecturam, quæ Iudicem plurimùm excitare, atque adducere debeat (qui equidem casus ad institutum præsens, & tracatum hunc pertinet omnino, nec à superioribus ita specificè proponitur) in eo tamen Petrus Surdus, in consilio 245. ex num. 21. lib. 2. respondit, quod etsi regulariter referenti non credatur, nisi constet de relato (vt suprà dictum est) etiam si Notatius attestaretur: & etiam si Notarius in instrumento referente insereret tenorem relati, quia nihilominus non probat: & etiamsi Notarius dicat, vt constat tali instrumento per me recepto; quia adhuc non probat, prout hæc omnia adnotauit, & comprobauit Petrus Surdus ibi: tamen subdit statim num. 22. quod id procedit; quod hoc vt plene probet, sed bene inducit vrgentem coniecturam, quæ plurimùm mouer Iudicem, vt probat Ancharanus, in consilio 242. versiculo. Secundo, hoc coadiuuatur. vbi dicit, quod si notarius conficiendo vnum instrumentum, facit de alio mentionem, tollererur omnis suspicio falsitatis contra instrumentum relatum. Et id ipsum concludunt Ruinus, Berous, & alij, quos in id citat, quod referens inducat vrgentem coniecturam, etsi de relato non appareat. Ac denique statuit numero 24. quod in antiquis referenti creditur,[sect. 43] etsi non constet de relato; prout tenent Baldus, Purpuratus, Craueta, & Cagnolus, quos ibi recenset, & numero 25. quod Iudicis arbitrio relinquitur in probationum materia, quanto tempore res efficiatur antiqua: post Menochium, & alios ibi relatos. # 44 CAPVT XLIV. Ex indefinita locutione, siue verbis indefinitè prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, aliisque dispositionibus quibuslibet. Et quàm verum sit (quod per manus traditur quotidie) Indefinitam æquipollere vniuersali, & vniuersalem significationem obtinere; vbi materia hæc breuiter, & distinctè explanatur. SVMMARIVM. -  1 Oratio aliquando singularis, aliquando particularis, aliquando generalis, aliquando vniuersalis, & aliquando indefinita, provt hic obseruatur, & num. seqq. -  2 Vbi earum exempla traduntur. -  3 Indefinita oratio, siue propositio est, in qua terminus communis apponitur sine aliquo signo. Et nihil refert, quod indefinita proferatur in numero plurali, vel singulari. -  4 Ex indefinita oratione, siue ex verbis indefinitè prolatis, voluntatis coniecturam, atque interpretationem sumi, & mentem testatoris apertius significari. -  5 Ex indefinita oratione, siue ex verbis indefinitè prolatis, sæpè redditur dubia testatoris, & alterius cuiuslibet disponentis mens. -  6 Quia verborum prolatione indefinita, non magis significamus vnum, quàm alterum, eiusmodi oratio apta est plura significare. -  7 Indefinita magis restringibilis est, quàm vniuersalis. -  8 Vniuersalis oratio omnia comprehendit, etiam quando omniam comprehensorum non est eadem ratio. Secus tamen in oratione generali. -  9 Generaliter aliquid enuntiari, ac indefinitè, idem esse. -  10 Indefinitæ vniuersalis differentiam, nec notarij intelligunt, propterea ad coniecturatam mentem est recurrendum. -  11 Indefinitam testatoris locutionem, siue verba vltimarum voluntatum indefinita; habere vniuersalem significationem, sine vniuersali æquipollere: quod exornatur remissiuè, & numeria sequentibus. -  12 Indefinita assumit naturam singularis orationis, & habet vim expressæ significationis, quando in vno solo verificari potest. -  13 Indefinita æquipollet vniuersali, non ex propria significatione, siue proprietate verborum, sed ex benignitate, & æquitate. -  14 Indefinita non æquipollet vniuersali, vbi æquitas cessat. -  15 Vel quando est limitata, seu qualificata. -  16 Indefinita negatiua non æquipollet vniuersali de proprietate sermonis, licet aliud sit in affirmatiua. -  17 Indefinita æquipollet vniuersali in institutionibus, & substitutionibus, in fideicommissis, & legatis, in primogeniis, & vltima dispositione quacunque. -  18 Et quotiescunque à lege profertur. -  19 In statutis etiam municipalibus, vbi eadem est ratio, & conditio. -  20 In contractibus quoque, in iudiciis, in calculis, & computis, & in omni materia, & dispositione. Tam circa res, quam circa personas. -  21 Et comprehendit remedia, tam ordinaria, quàm extraordinaria. -  22 Indefinita æquipollet vniuersali, cum ab homine profertur, quando omnium sub vniuersali comprehensorum eadem est ratio, qualitas, & conditio. Secus verò vbi non est eadem ratio. Sicque intelligenda quamplurimorum Interpretum placita, provt hic obseruatur. -  23 Indefinita aequipollet uniuersali, quando subiecta materia id suadet. -  24 Vel quando adest verisimilis mens disponentis. -  25 Maximè, si ex alia parte testamenti, aut dispositionis colligitur. -  26 Vel quando dispositio, aut materia est fauorabilis. Secus vero si odiosa sit, vel stricta. -  27 Aut quando agitur de præiudicio Tertij, & de priuando quem iure suo. -  28 Collectiuè etiam, non autem distributiuè. -  29 Indefinita in probationibus non æquipollet vniuersali. -  30 Indefinita pronuntiatio instrumenti non operatur idem, quod vniuersalis. -  31 Indefinita non æquipollet vniuersali, vt euitentur correctio. PRo Dilucida, & distincta huiusce capitis explicatione obseruandum, atque consti[sect. 1]tuendum erit primo loco, orationem aliquando dici, & verè esse singularem, aliquando particularem, aliquando generalem, aliquando vniuersalem, & aliquando indefinitam: ita sane adnotauit, & scriptum reliquit Iacobus Menochius, in consilio 173. numero 18. & quatuor sequent. lib. 2. qui vniuscuiusque tradidit exempla ibi, & statuit,[sect. 2] quod oratio singularis illa est, in qua sine aliquo signo, subiecti loco, terminus collocatur discretus, aut singularis, vel communis cum pronomine tamen demonstratiuo numeri singularis, & primitiuæ speciei. Terminum discretum appellat, aut singularem, nomen proprium, vt Petrum Caium substituo. Terminus communis est, vt homo, cui si adiungitur pronomen, vel singulare, hic; vel plurale, isti; oratio efficitur singularis, vt hic homo, isti homines: & ita ante Menochium declarant Alciatus, in l. in vsu, numer. 1. ff. de verborum significat. Didac. Couarr. variar. lib. 1. cap. 13. numer. 1. Particularis oratio est, quæ termino communi signum particulare adiungit, vt quidam homo currit. Aliquis homo legit. sicuti explicant post Bartolum Couar. ipse, & Alciatus, vbi supra, quos refert Menoch. in loco præcitato, numero 20. Oratio vniuersalis est, quæ termino communi vniuersale signum apponit; est enim signum vniuersale, quod ad omnia referri potest, & per se ipsum nihil significat, vt omnis homo, nullus homo. vniuersalis etiam est, cùm quis dicit, Lego agnatis meis, vel substituo agnatos meos. Provt etiam declarant iidem Authores relati per Menochium, vbi supra, num. 21. Oratio generalis est, quæ non ad omnia in vniuersum refertur, sed ad genus aliquod, vel personarum, vel rerum; vt cum testator dicit, Lego omnes res meas: vt scribunt Bartolus, Socinus, Cagnolus, Brunus, & Bellonus, etsi alij dissentiant, quos docte & egregie conciliat Couarr. lib. 1. variar. cap. 13. numer. 2. & refert Menochius, vbi supra, num. 22. qui concludit num. 23. quod indefini[sect. 3]ta propositio est, in qua terminus communis apponitur sine aliquo signo, vt si dicatur homo currit, animal sedet: & citat plures Authores ita tenentes: & inquit, quod indefinita est, si dicatur, Lego agnato, Substituo agnatum, vel etiam si dicat, Agnatos substituo; cum nihil referat quòd indefinita proferatur in numero plurali, vel singulari, vt post Bartol. docuerunt ibidem relati per Menochium, & conuenit ipse Menochius in consil. 97. num. 154. lib. 1. Camillus etiam Gallinius, de verbor. significat. libro tertio, cap. 17. numero 2. Ex indefinita ergo oratione (vt ad pro positum ac[sect. 4]cedamus) siue ex verbis indefinitè prolatis, voluntaris quoque coniectura, atque interpretatio sumitur, & mens testatoris apertius significatur; quod in hac eadem, qua versamur, materia coniecturali, & præsumpta, expressim obseruauit Simon de Prætis, de interpret. 3. dubitat. 2. solutione 2. num 29. folio 263. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. numero 19. quo loci rectè animaduertit, quod ex indefinita oratione, siue ex verbis indefinitè prolatis, sæpè[sect. 5] redditur dubia testatoris, & alterius cuiuslibet disponentis mens; quia suapte natura, indefinita oratio magis quàm vniuersalis restringitur, & idcirco multis in casibus vniuersalem non includit, vt ibi ostendit is Author: idem quoque animaduertit rectissimè Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 3. dicto cap. 17. num. 1. dicens, indefinitatis ratione rem dici obscuram, per text. in l. si seruitus, ff. de seruitut. vrban. præd. in illis verbis, quia ambigua est scriptura. Et reddit rationem, quia indefinita prolatione non magis significamus vnum, quàm alterum, & eiusmo[sect. 6]di oratio apta est plura significare. Idcirco necessariò per eam inuehitur obscuritas, vt per Cagnolum, in l. 1. ff. de regulis iuris, num. 6. Tiberium Decianum, in consil. 45. num. 18. & 19. libro quinto. qui placito Aluaradi superiori accedit, quod indefinita magis restringibilis est, quàm vniuersalis: & inqùit, quod vni[sect. 7]uersalis oratio omnia comprehendit, etiamsi non sit[sect. 8] eadem omnium comprehensorum ratio; secus tamen esse in oratione tantum generali, quia generalis oratio tantum est indefinita; & non æquipollet vniuersali, quando non est eadem ratio omnium comprehensorum, provt dicetur inferius: & Deciano conuenit (sed eum non citat) Camillus Gallinius, dicto cap. 17. num. 9. dum scripsit, idem esse, quod generaliter aliquid enuncietur, vel indefinitè. Cæsar Bar[sect. 9]zius, decisione Bononiæ 5. ex numer. 54. qui comprobationem eorum, quæ dicta fuere suprà, numero quinto, & sexto, recte notauit post alios Authores, quod indefinitæ, & vniuersalis differentiam, nec testatores,[sect. 10] nec Notarij intelligunt, propterea ad coniecturatam mentum est recurrendum. Et hactenus de prima obseruatione in hac materia. Secundò deinde & principaliter obseruandum, atque constituendum est, vulgatissimum esse Interpretum nostrorum axioma, & quod traditur per manus quotidie; indefinitam testatoris locutionem, siue verba vltimarum voluntatum indefinita, habere vniuer[sect. 11]salem significationem, siue vniuersali æquipollere: idque per text. in l. si pluribus, ff. de legatis 2. & in l. si plures, ff. de legatis tertio, ex quibus, & aliis iuribus, sic sane obseruarunt, & multis casibus practicis applicarunt, late quoque explicarunt (vt antiquos, & alios ab eis commemoratos prætermittam) Didac. Couarr. qui singulariter, & eruditè (vt adsolet) materiam declarat, variar. resolut. libro primo, cap. 13. ex numer. 5. cum seqq. vsque in finem cap. Decius, in l. prima, ff. de regalis iuris. vbi plene Cagnolus videndus omnino ex numer. 6. vsque ad numerum 18. Berous, in consil. 141. ex num. 2. lib. 3. Andr. Tiraquellus, de retractu lignag. §. primo, glossa 13. num. 1. Tiberius Decianus, in consilio 13. num. 11. & seqq. & in consilio 17. num. 20. & sequentibus, libro primo. Marcabrunus, in consilio 26. ex num. 176. D. Franciscus Sarmientus (qui contra communes Scribentium sententias obseruat nonnulla) in l. 2. ff. de liberis & posthumis, ex numer. 6. cum sequentibus. Fontanella, de pactis nuptial. folio 330. ex numer. 93. Ioannes Marc. Aquilinus, in l. Gallus, §. & quid si tantum. ex num. 83. Iacob. Menochius, in consilio 97. num. 35. & 36. & num. 154. & 155. libro primo, & in consilio 106. num. 19. 34. & 161. libro secundo, & dicto consil. 173. numer. 16. & numer. 23. vsque ad numerum 30. eodem libro 2. Hippolytus Riminaldus, in consilio 351. ex num. 21. cum seqq. libro 4. & in consilio 544. num. 190. & tribus seqq. lib. 5. & in consilio 23. num. 61. libro primo, vbi eleganter scripsit, indefini[sect. 12]tam assumere naturam singularis orationis, quando illa referri non potest nisi ad vnum: & sequitur Menochius, dicto consilio 173. num. 24. & dicto cons. 106. numero 19. & 34. lib. 2. dicens, habere vim expressæ significationis, quando in vno solo verificari potest: & ipsum repetit ex traditione Croti, dicto consilio 97. num. 155. libro primo. exornarunt etiam, atque ex proposito tractarunt materiam dictæ 1. si pluribus, ff. de legatis secundo, quod indefinita æquipollet vniuersali in vltimis voluntatibus, Simone de Prætis, lib. 2. dicta solutione 2. ex numer. 50. folio 263. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 3. titulo 4. n. 12. Sebastianus Medices, de regulis iuris, regula 2. per totam. Camillus Gallinius, de verbor, significat. libro 3. cap. 17. Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 2. quæst. 83. num. 2. Petrus Surdus, in consilio 104. num. 7. lib. 1. & in consilio 156. num. 4. & in consilio 215. num. 25. & in consilio 244. num. 21. & in consil. 262. numer. 44. & in cons. 304. num. 7. lib. 2. & in cons. 352. num. 19. lib. 3. & in cons. 430. num. 21. & 22. & in consilio 431. num. 67. & sequentibus, eod. lib. 3. & in consilio 494. numer. 7. libro 4. Marcus Antonius Eugenius, in consil. 62. numero 35. & 36. & in consilio 85. numer. 14. idem Surdus, decisione 21. num. 8. decisione 263. num. 4. & 10. & decisione 188. numer. 4. & decisione 243. numer. 8. Mascardus, de probationibus, conclus. 1200. num. 12. & sequentibus. Farinacius, in consilio 27. num. 1. & 13. & in addit. ex principio. littera A. folio 130. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 4. littera I. conclus. 86. & 87. ex folio 455. Indefinita autem quod[sect. 13] æquipollet vniuersali, non ex vi verborum, siue non ex propria significatione, aut proprietate eorum effectum est: sed potius ex benignitate, & æquitate: l. si seruitus, ff. de seruitur. vrban. præd. ibi, humanius est, verbo generali omne lumen significari, vbi sic cautum fuerit, ne luminibus officiatur; hæc indefinita oratio ambiguitatem generat, an de præsentibus, vel etiam de futuris luminibus intelligatur, & respondit Iureconsultus, ex humanitate interpretationem fieri, vt omnia comprehendat, & ad futura quoque porrigatur: & ita per illam legem posuit Bartolus eam regulam in dicta l. si pluribus, ff. de legatis secundo, & sequuntur communiter Doctores secundum Decium, in l. 1. num. 6. de regulis iuris, & in consilio 3. numer. 5. Cagnolum, in eadem l. 1. num. 8. & 9. vbi quod ex interpretatiua significatione, atque ex humanitate, & benignitate indefinita æquipollet vniuersali: Couarr. variarum lib. 1. dicto cap. 13. num. 5. qui citat Decium, Ripam, Crotum, Tiraquellum, Cagnol. Dominicum, & alios: Marcabrunus, in consilio 26. num. 176. Padil. la, in l. cum vitum, num. 8. C. de fideicommissis, Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. n. 19. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro 7. titul. 5. num. 1. Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 3. cap. 17. num. 7. Simon de Prætis, de interpretation. vltimarum voluntatum, libro secundo, dicta solutione secunda, num. 31. & 33. folio 263. Sebastianus Medices, dicta regula 2. num. 2. Petrus Surdus, decisione 263. num. 8. & in consilio 431. num. 71. libr. 3. D. Francisc. Sarmientus, select. interpretat. lib. 4. ad l. 2. ff. de liber. & posthum. ex num. 9. vsque ad numerum 16. vbi etiam dicit communem relatam sententiam, & contra eam ponderat textum, in ipsa l. 2. ostmodùm nouè interpretatur text. in d.l. si seruitus. noue etiam distinguit in hac materia, vt ibi videbis numero 12. sic sane vbi æquitas cessat, indefinita non æquipollet vniuerfali: Bartolus, in l. omnes populi, num. 57. ff. de iustit.[sect. 14] & iure. Corneus, & Craueta, cum quibus Petrus Surdus, dicto consilio 431. num. 72. libro 3. nec quando[sect. 15] est limitata, seu qualificata: quia tunc circa qualificata; quia tunc circa qualificata æquipollet duntaxat: Signorolus, in consilio 69. numer. 8. thuscus, tomo 4. dicta conclusione 86. numer. 36. folio 455. qui scripsit numer. 36. quod indefinita hominis non[sect. 16] æquipollet vniuersali in materia non necessaria; post Oldrald. in consil. 172. Quia omnis, numero 18. Cæterum quod indefinita negatiua æquipollet vniuerfali de proprietate sermonis, licet aliud sit in affirmatiua; post Glossam, Fulgosium, & Nattam, tradit Petrus Surdus, dicta decisione 263. num. octauo, & dicto consil. 156. num. 4. lib. 2. Thuscus, dicta conclusione 87. num. 16. post Decianum, in consilio 13. numero 16. lib. 4. 1. Procedit autem resolutio superior, atque Interpre[sect. 17]tum traditio communis quod indefinita æquipollet vniuersali, in institutionibus, & substitutionibus, in fideicommissis, & legatis, in primogeniis, & vltima dospositione quacunque; iuxta iura superiùs præcitata, & quamplurimos Authores commemoratos. Et[sect. 18] quotiescunque à lege profertur; quoniam lex generali esse debet, & omnia comprehendere, & quod vni dicit, omnibus dicit, l. 3. l. leges sacratissimæ. C. de legibus, l. 1. & 2. ff. eod. Siigitur loquatur lex de venditore, locum habet in omni venditore, Si de homicida, in omni homicida. Si de vsufructu, in omni vsufructu. Si de Ecclesia, in omni Ecclesia: sic de aliis. Sic sane post alios authores obseruarunt Sebastian. Medices, de regul. iuris, dicta regula 2. num. 4. Didac. Couarr.[sect. 19] dicto cap. 13. ex num. 8. vbi in Statutis quoque scribit. indefinitam æquipollere vniuersali, quando eadem est ratio, & conditio omnium particularium comprehensorum sub indefinita: Cagnolus etiam in l. 1. ex numero 10. vsque ad numerum 14. ff. de regul. iuris, Rolandus, in consilio 61. num. 28. lib. 3. latius Decianus, in consilio 17. ex numer. 20. cum sequentibus, lib. 1. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion, iur. tomo 4.[sect. 20] litte I. conclusione 86. numer. 17. folio 454. procedit etiam in contractibus, in iudiciis, in calculis, & computatibus, & omni materia, & dispositione; & tam circa res, quàm circa personas: sic sane Authores omnes illi præcitati suprà numer. 11. & 12. in omni materia, & dispositione loquuntur, aliquando inquam in testamentis, institutionibus, substitutionibus, fideicommissis, & legatis; vt penes ipsos apparet, & per Thuscum, dicta conclusione 86. ex num. 9. vsque ad numerum 15. folio 454. qui citat Authores nonnullos, in his terminis loquentes: & quod procedat tam circa res, quàm circa personas, post Bartol. & Alex. statuit num. 3. & 4. aliquando in iudiciis loquuntur, vt apud ipsos videri quoque potest: & per Thuscum ibidem, num. 19. & 24. per Rolandum, in cons. 61. numer. 28. lib. 3. Alexandrum in consilio 36. numer. 9. libro 2. & aliquando in contractibus, vt late per relatos suprà, num. 11. & 12. & per Thuscum, dicta conclusione 86. num. 20. vbi loquitur in contractibus, & renuntiationibus: & numero 17. vbi loquitur in calculis, & computis, post Fulgosium, in consilio 130. numero primo. Aliquando denique & generaliter in omni actu, in omni materia, & dispositione: quocirca iidem ibi commemorati Authores, sæpissimè loquuntur, quasi nulla sit dispositio, nullàque materia, in qua indefinita non æquipolleat vniuersali; intelligendo tamen semper, vt nunc dicetur: & in terminis ita specificè in omni actu, & materia procedere dicunt post alios plures, Cagnolus, in d.l. 1. ff. de regul. iure. ex numer. 6. cum sequentibus, Didac. Couarr. variar. libro primo, dicto cap. 13. ex numero 5. Medices, dicta regul. 2. ex numer. 2. cum seqq. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 2. ex num. 34. Cardinalis Thuscus, tomo 4. dicta conclusione 86. numer. 21. folio 455. Et intelligunt, vt[sect. 21] comprehendat remedia, tam ordinaria, quàm extraordinaria; sicuti post Plaçam, in epitome delictorum, cap. 1. lib. 1. num. 7. ante finem, versic. Quarto his tandem prænotatis, notauit Farinacius, dicto consilio 27. in addit. littera A. versic. & quod indefinita: dummodo[sect. 22] dispositione hominis, siue sit vltimæ voluntatis, siue actus, aut contractus inter viuos, semper sit eadem omnium sub vniuersali comprehensorum ratio qualitas, & conditio: tunc etenim mens ipsius loquentis, atque orationem proferentis dictat, in vniuersum esse orationem omnino accipiendam; iuxta text. in l. si ita relictu fuerit, in principio, & l. pluribus, ff. de legatis secundo. l. qui filiabus, in principio, ff. de legatis primo, l. si quis ita §. primo, ff. de testamentaria tutela. d.l. si seruitus, ff. de seruitut. vrban. præd. si vero non sit eadem, imò diuersa ratio, qualitas, & conditio omnium sub vniuerso comprehensorum, indefinita non æquipollet vniuersali, l. si cui in principio, ff. de legatis tertio, l. quæsitum, §. illud fortasse, eod, titulo, l/prima, ff. de auro & argento legato. l. hæres meus. §. 1. ff. de legatis tertio, provt eas leges eleganter, & cum iudicio expendit Couarr. dicto cap. 13. numero 9. per totum. ita explicat ex communi Interpretum sententia istam materiam Cagnolus etiam, in dicta l. 1. ff. de regul. iur. numer. 14. per totum & esse communem omnium resolutionem constat ex relatis per Simonem de Prætis, de interpretat. vltimarum voluntatum. libro 2. dicta solutione 2. numero 41. folio 262. Medices, dicta regula secunda, numero 7. per Menochium, in consilio 173. numero 25. libro secundo, Manticam, de coniecturis vltimarum voluntatum, libro tertio, titulo 4. numer. 12. in illis verbis: Quod autem dictum est, indefinitam prolatam à testatore, vniuer salem habere significationem; debet intelligi, quando omnium est æqua conditio, & ratio. Et libro 7. titul. 5. num. 11. Marcabrunum, in consil. 26. num. 177. & 178. Iacob. Berettam, in consilio 116. numero tertio, libro primo, & quod indefinita semper æquipollet vniuersali, quando militat ratio, & quando ratio hoc suadet, post Bartol. & Socinum iuniorem tradidit Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 5. numer. 51. & cum Glossa, Dino, Bartolo, Baldo, Angelo, Alexandro, Castrense, Decio, Ripa, Purpurato, Craueta, Couar. Osasco Mantica, & Gabriele, Petrus Surdus, in consil. 430. num. 22. lib. 3. & in consilio 431. num. 67. libro eodem. vbi addit Menochium, in consilio 97. num. 35. Cardinalis Thuscus, tomo 4. littera 1. dicta conclusione 86. num. 2. & 3. & num. 29. infinitos alios sciens, atque consultò prætereo, ideo quòd in hoc conueniant vnanimiter hucusque in proposito Scribentes, vt per Ludouic. Bolognium, in l. 4. §. Cato, num. 203. de verborum obligat. Alexandr. Raudensem, de Analogis, libro primo, cap. 35. num. 32. nec contradicunt Andr. Alciat. Tiberius Decianus, & Ioannes Cephalus, quos Achilles Pedrocha, in consilio 19. numer. 31. in eum sensum expendisse, vt ij Authores voluerint, indefinitam testatoris non æquipollere vniuersali, sicut legis indefinita æquipollet. Ipse quoque Pedrocha, sic simpliciter tenet. Verè tamen credendum non est, contra iura adeò expressa superiores loquutos, sed in casibus ibi propositis, à diuersitate rationis adductos. vt indefinitam non æquipollere vniuersali scriberent; sic sane, ex eo quod eadem ratio, qualitas, & conditio non concurrent, ita respondisse; nec id negasse quod adeo certum est, & communi Interpretum placito receptum, quando inquam eadem ra[sect. 23]tio militat: id ipsum absque dubio procedit, cum indefinita ab homine profertur, & subiecta materia suadet, eam æquipollere vniuersali; sic scribunt Glossa, Corneus, Decius, Curtius iunior, Cagnolus, & Alciatus, cum quibus Menochius, dicto[sect. 24] consilio 173. numero 26. libro secundo, Couarr. dicto capite 13. numero quinto, in principio, & numero octau, vel quando adest mens verisimilis disponentis, vt Couarr. & Menochius eleganter probarunt. ille dicto capite 13. numero nono, versic. septimò colligitur: & ver sic. decimo quartò. iste dicto consil. 173. numero 28. dicens numero 29. id fortius procedere,[sect. 25] quando disponentis mens ex alia parte testamenti, aut dispositionis colligitur: & citat Couarr. ita specificè scribentem, dicto cap 13. numero 9. versic. ex eadem. tenuit quoque Raudensis, de Analogis, libro primo, dicto cap. 35. numero 33. vel quando disposi[sect. 26]tio, aut materia est fauorabilis, secus vero si odiosa sit, vel stricta; quia primo casu indefinita æquipollet vniuersali: secundo verò, non æquipollet provt Menochius ipse authoritate, & exemplis comprobat in eodem consilio 173. numero 27. libro secundo, & in consilio 97. numero 155. libro primo, per text. in l. 2. ff. de liber. & posthum. vbi Alexander notat numero quinto, Socinus, numero 11. & Iason, numero, 18. Petrus Surdus in consilio 430. numero 21. & in Consilio 431. numero 70. libro tertio, decisione 263. numero 4. & decisione 188. numero quarto, Cagnolus, in dicte l. prima, ff. de regulis iuris numero 15. qui ponit exemplum d.l. 2. ff. 2. de liber. & posthum. vt in materia odiosa, veluti exhæredationis liberorum, non sint paria exhæredare filios, & omnes filios: in, materia vero fauorabili, vt dationis tutoris, si plures habens filios, tutorem filio det, omnibus filiis censeatur dedisse, vt in dict. l. si quis ita. ff de testam. tutela. Medices, de regulis iuris, dicta regula secunda, numero 8. Thuscus, dicta conclusione 86. numero 4. & sequentibus, folio 454. Cæterum Didac. Couac. quem iidem omnes Authores, nunc præcitati, silentio prætermittunt, aut eiusdem circa articulum hunc odij, vel fauoris nullam mentionem faciunt: libro primo variarum, dicto cap. 13. : numero nono, in versic. duodecimò ex his. in ea opinione fuit vt existimaret, hoc in tractatus Indefinitæ, minime fore necessariam Bartoli distinctionem, in dict. l. si pluvibus, ff. de legatis secundo, dum dixit, in materia odiosa indefinitam non æquipollere vniuersali; in fauorabili verò æquipollere. Hæc etenim consideratio (vt ipse inquit Couarr.) sufficiens non est, quandoquidem siue actus in fauorem, siue in odium tendat, ex propria significatione, ex mente disponentis, ex materia subiecta, consideranda est propositionis indefinitæ vera & congrua interpretatio: & hactenus, atque nouè, & eruditè. Couarr. contrarium vnanimiter tenuerunt Interpretes nostri (vt vides) admiserunt præfatam materiæ odiosæ, vel fauorabilis distinctionem, & ipsum probarunt, quan[sect. 27]do agitur de præiudicio Tertij, de priuando quem iure suo, vt indefinita tunc non æquipolleat vniuersali; vt per Gratum, in consilio 16. numero 12. & in consilio. 122. numero 17. libro primo. Crotum, in consilio 94. sub numero 29. Osascum, decisione Pedemontana 156. numero 21. Farinacium, in consilio 27. numero 12. & in addit. littera A. versic. finali. Beroum, quæst. famil. 47. numero 5. probarunt etiam, quod[sect. 28] indefinita æquipollet vniuersali collectiuè, non autem distributiuè, vt per Rolandum. in cons. 80. numero 15. libro 3. & in addit. ad dictum consil. 27. Farinacij, dicta littera A. versia. penultimo. Thuscum tomo 4. littera 1. conclusione 87. folio 456. Sic quoque,[sect. 29] quod in probationibus indefinita non æquipoller vniuersali, Innocentius, in capite auditis, de præscript. Alexand in consilio 110. colum 2. libro primo, Iason, in l, 2. numero 20. ff. de liber. & posthum. Decius, in consilio 146. Et pro tenui, numero 13. Curtius iunior, Ripa, Craueta, Grammaticus, Ruinus, Alciatus, & Natta, cum quibus Mascard. de probationibus, tom. 3. conclusione 1200. numero 12. & sequentibus, Petrus Surdus, in consilio 431. numero 68. libro tertio, Farinacius, in addit. ad dist. consilium 27. littera A. in principio, folio 130. vbi post Iasonem, Marsilium, Villalob. Monticell. & Grassis, quod indefinita oratio non æquipollet vniuersali in materia probatoria, vt purà in testibus, in instrumentis, & similibus: Cardinalis Thuscus, tomo quarto, littera 1. dicta conclusione 86. numero 31. & 4. sequentibus, folio 45. Petrus Surdus, dicto consilio 431. numero 69. vbi quod indefinita pronuntiatio instrumenti non opera[sect. 30]tur idem, quod vniuersalis; sicuti tenuerunt Ancharanus, Imola, Abbas, Alexand. Ripa, Purpuratus, Natta, Andr. ab Exea, & Menochius, ibi citati, post Oldrald. in consilio 100. vbi ait, quod instrumento dictum est, Monachos elegisse Syndicum, non per hoc probatur, quod omnes Monachi elegerint, potuit enim facta fuisse electio à duobus, vel tribus, & tamen probatio debet de necessitate concludere: vt etiam per Mascard. dicta conclusione 1200. ex numero 12. cum sequentibus. Denique, vt euitetur cor[sect. 31]rectio, indefinita non æquipollet vniuersali, sed potius debet restringi, vt post alios Authores obseruauit Petrus Surdus, in consilio 430. numero 23. & 24. lib. 3. & vltra eum Farinacius, dicto consilio 27. n. 13. & de his hactenus. # 45 CAPVT XLV. Ex verbis limitatis, siue restrictè & limitatè appositis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat, & debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, ad dispositionem quamcunque vltimam limitatè, seu restrictè, & non aliter interpretandam: & quàm verum sit vulgatissimum illud Scribentium omnium axioma, (quod traditur per manus quotidie) Limitatam scilicet causam, limitatam voluntatem, limitatum actum, & limitatum consensum, limitatum producere effectum, & dispositionem limitatam; qualiter in omni actu, & materia procedat: quod explicatur, atque exornatur diligenter, & vtiliter, vt hic videbitur. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis limitatis, siue limitatè & restrictè appositis, voluntatis coniecturam deduci, atque interpretationem iuridicam fieri, & n. seq. Vbi quod id procedit in fideicommissis, in substitutionibus, in legatis, & aliis dispositionibus quibuscunque. -  2 Limitata causa, & limitata dispositio quælibet, limitatè, & taxatiuè interpretanda est; atque interpretatione habita ex verbis limitatis, limitatum producit effectum, & limitatam dispositionem. Quod exornatur vtiliter, & illustratur, & num. seq. per totum caput. -  3 Limitata quæ sunt, extendi non debent. -  4 Propterea limitata, vlterius non potest effectum aliquem operari. -  5 Modus limitatus non potest excedi, nec extendi -  6 Limitata res, vel quantitas, vltra suos limites non præstatur, nec operatur, quia limitatum producit effectum. -  7 Limitati, & designitati confines in sententia, excedi non debent. -  8 Limitatè disponere, vel disposita limitare, paria sunt. -  9 Limitata voluntas, vltra suos limites non operatur, nec extenditur. -  10 Etiam ex identitate rationis, vel ex coniecturis. -  11 Vel ex ratione adiecta. -  12 Testator, quando restrictè & limitatè onus restitutionis fideicommissi iniunxit primis filiis, hæredibusque suis, tunc nullo modo præsumitur illud onus repetitum in substituto. -  13 Limitans certas personas, vel certum casum dispositio, semel adimpleta, non egreditur illas personas, vel illum casum, aut tempus comprehensum. -  14 Dispositio quælibet personalis, limitata dicitur, & personam ipsam non egreditur: -  15 Forma in distributionibus à testatore data de certis personis, debet omnino seruari, aliàs non valet distributio. -  16 Societas censetur tantum contracta quoad eas personas, ad quas acquisitio communi nomine facta, restricta est & limitata, non autem quoad alias. -  17 Limitata dispositio, quod non extendatur, & limitatum producat effectum; procedat in omni actu, & materia, provt hic obseruatur. Scilicet in liberatione limitata, in rescripto, in iurisdictione, in commissione Iudicis limitata, in promissione, in consensu in alienatione limitatè præstito, in exceptione limitata, in renuntiatione, in libello, in donatione, & in approbatione limitata. -  18 Protestatio limitata, limitatum producit effectum quoad inclusa in protestatione. -  19 Renuntiatio limitata, limitatum effectum producit. -  20 Idem in confessione limitata; & in potentia causæ efficientis. -  21 Extensio fieri non debet in his, quæ sunt limitatæ. -  22 Relatio limitata, limitatè intelligitur. -  23 Idem, in negligentia, & in limitata exclusione fœminarum à statuto, & in necessitate limitata, & in limitata absolutione, & quietatione. -  24 Et in limitata inhibitione Principis, & in promissione limitata. -  25 Limitatum ad tempus, non extenditur vltra illud tempus. -  26 Concessum, aut permissum ad tempus, post tempus censetur prohibitum; quod exornatur remissiuè. -  27 Prohibitum ad tempus, censeri permissum post tempus, non prouenire ex vi argumenti à contrario sensu, sed ex ex vi limitati sermonis. -  28 Prohibitio alienationis, limitatè facta hæredibus institutis pro certo tempore, cessat elapso illo tempore. -  29 Dispositio facta pro certo, & limitata tempore, vltra illud tempus non extenditur. -  30 Relegatus ad certum tempus, eo finito potest redire absque licentia superioris. -  31 Obligatio limitata ad certum vsque tempus, vltra illud non porrigitur. -  32 Tempus limitatum, provt dispositio temporalis concepta loquitur, natura ipsius temporis limitati elapsi inducit, & operatur, vel prohibitionem, vel negationem, vel permissionem. -  33 Legatum factum ad tempus, seu limitatum, & restrictum ad vitam legatarij, non potest ad hæredes legatarij transire. -  34 Testatur, qui voluit rem ad legatarium pertinere ad tempus, videtur velle post illud ad hæredem suum redire. -  35 Etiam si hæres decedat ante ipsum legatarium. -  36 Legatum quandoque non est perpetuum sed temporale, ipso iure resoluitur dominium, & regreditur ad hæreditatem. -  37 Legati perpetuitas, vel temporalitas, quomodo dignoscatur, remissiuè. -  38 Tempus adiectum, & limitatum, dicitur esse de forma, ideo specificè, & ad literam est implendum. -  39 Mandatum, vt aliquod fiat certo tempore, non extenditur, vt simpliciter fiat post illud tempus. -  40 Tempus limitatum continet contrariam dispositionem post tempus. -  41 Tempus dispositionis qui non seruat, dicitur non seruare ipsam dispositionem. -  42 Renuntiare dispositioni concessæ ad tempus videtur, qui permittit labi tempus. -  43 Licentia ad tempus concessa, viribus caret lapso tempore. -  44 Tempus determinato modo prolatum, alterius temporis non recipit functionem: quod exornatur. -  45 Limitata derogatio, limitatum derogationis producit effectum. -  46 Limitata reseruatio arguit limitationem dispositionis præcedentis. -  47 Limitatè loquens dispositio de certis bonis, ad alia bona non extenditur. -  48 Condemnatio limitata, & restricta ad certam bonorum quantitatem, limitatum debet producere effectum. -  49 Absolutio à iuramento concessa ad finem agendi, & sic limitatè ad eum effectum, non operatur recissionem ipsius actus. -  50 Fideiussores dati pro Magistratibus, ac eorum Officialibus, non tenentur pro illis, nisi solum pro gestis in eo officio. -  51 Fideiussor, qui promisit pro certo tempore, eo elapso, amplius non tenetur. -  52 Venditor, qui infra certum tempus poterat redimere, eo elapso, amplius non poterit. -  53 Verba posita ad demonstrandum, & non ad disponendum, non inducunt limitationem, nec restringunt, si aliter constat de demonstrato. PRo distincta, & breui huius capitis explicatione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, quod quemadmodum capitibus præcedentibus tradidimus, ex verbis generalibus, & vniuersalibus, ex indefinitis etiam, voluntatis coniecturarum, atque interpretationem deduci, vt generaliter, vel vniuersaliter dispositio accipiatur, omniaq́ue comprehendat; ita quoque, & è contrario, ex verbis, quæ eiusmodi non sint, nec generaliter, aut vniuersaliter conceptæ, sed potius limitatis, & restrictis, aut limitato, & restricto modo appositis, coniecturam etiam voluntatis testatoris, atque[sect. 1] interpretationem elici. Id quod in terminis ad restrictiuam, & limitatam interpretationem substitutionis, fideicommissi, legati, & aliarum dispositionum quarumlibet, obseruarunt Decius, in, consilio 273. colum. 2. & in consilio 89. column. 3. & in consil. 287. columna tertia, Rubeus Alexander, in consilio 31. numero quinto, Parisius, in consilio 96. numero 34. libro secundo, Craueta, in consilio 89. numero quinto, & sequentibus, Curtius iunior, in consil. 53. numero secundo, libro 2. Curtius senior, in consilio 76. numero 75. & sequentibus, & solo Decio, in consil. 394. numero secundo relato Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quætione sexta, numero 106. Rolandus, in consilio 70. numero 14. libro tertio, Osascus, in consilio 74. numero 26. Gozadinus, in consilio quarto numero 24. Menochius, in consilio 152. numero quarto, libro secundo, Hippolytus Riminaldus, in consilio 291. numero 61. libro secundo, Pancirolus, in consilio 94. numero 25. Franciscus Beccius, in consilio 39. numero 22. Borgninus Caualcanus, decisione quinta, numero 16. & 27. parte 3. & ij omnes ex verbis limitatis coniecturam taxatiuam variis in casibus deduxerunt, & expendunt axioma illud vulgatissimum, quod per manus traditur quotidie, limitatam causam, & limitatam dispositionem quamcunque, limitatè & taxatiuè interpretandam fore;[sect. 2] atque interpretatione habita ex verbis limitatis, limitatum producere effectum, & limitatam dispositionem: l. age cum Geminiano, C. de transact vbi Iason, Decius, & Bolognetus; item Alciatus, numer 18. & Curtius iunior, numero octauo, multa deduxerunt, quorum pleraque congesserat Felinus, in cap. cum ordinem, de rescriptis, quò loci, colum. 4. & sequentibus, accumulauit more suo plures notabiles decisiones in diuersis materiis: l. in agris. ff. de acquir. rer dominio. & ibi Albericus, l. cum tale. §. falsam. ff. de condit. & demonstrat. l. cancellauerat, ff. de his, quæ testam. delentur. semper, §. negotiatores, ff. de iure immunit. l. in ratione. §. vltimo, ff. ad l. Falcidiam. l. qui liberos. § ad substitutos. vbi Bald. Cumanus, Imola, Alexand. & Iason, ff. de vulg. & pup. subst. l. ita autem, in principio, ff. de administrat. tutor. l. Lucius, versic. quare, de exercit actione cap. ex multa, de voto, cap. de cætero, & cap ea noscitur, de sententia excommunicat. cap. licet, de decimis, capite pro clericis, de præbendis, in 6. ex quibus iuribus, maxime ex textu in dict. l. age cum Geminiano. vbi cum transactio limitata fuerit ad certum quoddam negotiationis genus, extra illud non habet effectum; sic obseruarunt, & inferentes ad plurimos, diuersosq́ue casus practicos, exornarunt quamplurimis Authores sequentes. Philippus Decius. in consilio 394. columna secunda, & in consilio 551. numero 9. & in consil. 582. numero 12. Ancharanus, in consil. 356. Ex serie testamenti, colum. 2. Antonius de Butrio, in cons. 47. Curtius senior, in consil. 76. numero 75. & sequentibus. Craueta, in cons. 89. num. 5. & seqq. & in cons. 89. ex num. 14. cum seq. Parisius, in consil. 18. numero 8. & 9. libro 1. & in consil. 58. numer. 5. & in consil. 7. numer. 37. & 38. eod. lib. 2. Alexander, in consil. 48. lib. 2. & in consil. 432. lib. 3. & in cons. 4. lib. 4. Modernus, in consuet. Parisien. §. 16. numero 4. fol. 172. Marcabrunus, in cons. 48. num. 30. Andr. Tiraquellus, in tractatu cessante causa, prima parte, ex numero 142. cum sequentibus, & de retractu conuentionali, §. 32. glossa prima, numero 49. & 50. & §. primo, glossa secunda, numero 44. & pluribus se. quentibus. Mazolus, in cons. 36. num. 47. Aluarus Valascus, consultat. 39. n. 11. Tiberius Decianus, in consilio 77. numer. 26. per totum, & in consil. 78. num. 21. lib. 4. & in consi 95. num. 5. libro 5. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 294. numero 7. Iacobus Cephalus, in consil. 117. numer. 40. lib. 1. & in consil. 491. num. 4. lib. 4. & in consil. 247. num. 25. & seq. lib. 2. Hieronymus Gabriel, in consil. 127. num. 33. Franciscus Beccius, in consilio 63. numero tertio, Syluester Aldobrandinus, in consilio 23. ex numer. 1. vsque ad numerum 17. & in consilio 56. ex numero 11. Iacob. Menochius, in consilio. 151. numer; 32. 46. & 48. & in consilio 173. numer 25. libr. & in consilio 178. num. 25. eodem lib. & in consilio 206. num 61. lib. 3. & in consil. 327. ex numer. 4. & numero 102. libro quarto. Hippolytus Riminaldus, in consilio 23. num. 263. lib. 1. Franciscus Bursatus, in cons. 362. numer. 24. & 25. lib. 4. Moron. de fide, treuga, & pace, arte 2. quæst. 12. num. 21. & seq. Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæstione sexta, numero 106. vbi inquit, superiorem reregulam, quod limitata causa limitatum producit effectum; esse maximæ Vtilitatis in materia maioratuum; & tam in dispositionibus testatorum, quam in aliis rebus; & procedere quoque in substitutionibus. Simon de Prætis, de interpretat. vltimarum volunt. libro primo, interpretat. prima, dubitatione quarta, solutione 12. à principio, vsique ad numerum nonum, folio 60. & libro quarto, dubitatione tertia, numer. 38. & decem seqq. folio 392. quem in ipsomet proposito commemoraui quotidianar. bar. controuersiar. iuris, lib. 2. cap. 4. numero 129. Prætis ipse, in cons. 160. lib. 1. Angelus, ad leges meliorationum, glossa secunda, legis 6. fol. 146. vbi agit de pacto limitato de non meliorando aliquem nominatum: & an extendatur ad alios. Gozadinus, in cons. 81. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 25. numero 93. & 94. Seraphinus, de priuilegiis iuramenti, priuilegio 74. n. 53. vsque ad num. 62. Achilles Pedrocha, in consilio quinto, numero 171. & in consilio 27. numero 55. & in consilio 33. num. 21. & in consilio 35. numero 87. & seqq. & in consilio 36. numero 326. Petrus Surdus, in consilio 10. numero 49. libro primo, & in consilio 36. num. 28. eod. lib. & decision 189. numero 9. & 33. & 34. decisione 203. numero primo, & seq. Ludouicus Casanate, in consilio quarto, num. 128. & in cons. 30. ex num. 1. cum seq. & in cons. 41. num. 60. & in cons. 45. num. 148. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo secundo, littera D. conclusione 494. folio 713. & tom. 8. littera V. conclus. 125. fol. 660. Indeque, atque ex necessario consequenti dedu[sect. 3]citur, quod ea, quæ limitata sunt, non debent extendi: l. non modus, vbi Baldus, C. de seruitut. Decius, in consilio 551. columna penult. Iason, in consilio 273. 1. Istæ duæ mulieres, column. secunda, libro secundo, Tiberius Decianus, dicto consilio 77. numer. 26. libro quarto, Simon de Prætis, libro primo, dicta solutione 12. numero secundo, folio 60. Thuscus, dicta conclusione 494. potentiaq́ue limitata, vlterius non potest effectum ali quem operari: l. si is qui ex bonis,[sect. 4] vbi Baldus, & Imola, l. sed si plures, §. in arrogato, ff. de vulgar. & pupil. Simon de Prætis, libro quarto, dicta dubitatione tertia, numero 42. folio. 392. & modus limitatus non potest excedi, nec extendi. Baldus, in l. penultima, post principium, C. de seruitutibus. Iason, in consilio 231. numero primo, in fine,[sect. 5] libro secundo. Cephalus, in consilio 82. numer. 72. libro prima. Simon de Prætis, vbi supra, numero 43. eod. folio 392. qui citat textum, in l. nomen debitoris, §. vni, ff. de legatis tertio, l. quibus diebus, §. finali. ff. de condit. & demonstr. & subiicit ibidem, numero 45. quod res, vel quantitas limitata, vltra suos limites non præstatur, nec operatur, quia li[sect. 6]mitatum inducit effectum: & citat Ruinum, Socinum iuniorem, & Decium: & vltra eum idem obseruauit Ioannes Cephalus, in consilio 491. numero quarto, libro quarto. Et subdit, quod confinia limitata in sententia excedi non debent: idque per regulam superiorem, & Authores non[sect. 7]nullos ibi relatos: & verba singularia profert in hunc modum: Ecce limitati sunt, termini per sententias à designationibus antiquioribus deorsum vsque ad prata, igitur sursum nequeunt mansatores excedere antiquiores designationes, vt prætendunt, l. in agris, de[sect. 8] acquir. rer. dominin. &c Et paria sunt, limitatè & disponere, vel disposita limitare, l. Lucius, §- quæ habeat. ff. ad Trebellian. Castrensis, in consilio 85. numero quinto, libro primo. Simon de Prætis, libro primo, dicta solutione 12. numero secundo, & vltra eum Craueta; in consilio 98. numero 14. in consilio 312. nu[sect. 9]mero tertio, & in consilio 317. in fine. Ludouic. Casanate, in consilio quarto, numero 128. sic etiam, atque ob, eandem rationem, limitata voluntas, vltra limites suos non operatur, nec extenditur: l. finali, & ibi Bartolus. C ne vxor pro marito, Simon de Præris, dicta solutione 12. numero secundo, & libro quarto, dicta dubitatione tertia, numero 41. folio 392. vbi citat textum, in l. pater Seuerinam, in principio, ff. de condit. & demonstrat. Decius, in consilio 511. numero 9. Iason, dicto consilio 231. column. 2. lib 2. Craueta, in consilio 312. columna tertia, Menochius, in consil. 327.[sect. 10] numero quinto, libro quarto. Etiam ex identitate rationis, vel ex coniecturis; vt post alios multos Authores scribit Ludouic. Casanate, in consilio quarto, numero 129. & vltra eum idem obseruauit Achilles Pedrocha, in consilio quinto, numero 171. vbi dicit[sect. 11] quod verba testatoris limitata, ex ratione adiecta non ampliantur: & reddit rationein numero 172. Sed contradicit Angulus, ad d.l. 6. meliorationum, glossa secunda, numero secundo, folio 146. vbi quod dispositio limitata extenditur, propter adiectam rationem generalem: Iacobus Menochius, dicto consilio 327. numero tertio, libro quarto, vbi post Socinum seniorem, Decium, Rubeum Ruinum, Parisium, & Crauetam scribit, quod testator, quando restrictè & limitatè onus restitutionis fideicommissi iniunxit primis filiis, hæredibusque suis, tunc nullo modo præsumitur illud onus repetitum in substituto: & dicit, eam rationem, quia limitata causa limitatum effectum[sect. 12] producit, limitatus etiam consensus vlteriùs non porrigitur: l. iubemus, C. ad Velleianum. Decius, in consilio 374. column secunda, Ioannes Cephalus, in consilio 491. numero quinto, libro quarto, &: limitans[sect. 13] certas personas, vel certum casum dispositio. semel adimpleta, non egreditur illas personas, vel illum casum, aut tempus comprehensum, l. ex facto, §. item quæro, ff. de vulgar. & pup. substitut l. statuliberum, §. finali, ff. de legatis secundo, l stichus, §. Titia, ff. de alimentis legatis. Parisius, in consilio 85. numero quinto, libro secundo,. Simon de Prætis, libro primo, dicta solutione 12. numero octauo, folio 60. & libro quarto, dicta dubitatione tertia. numero 40. folio 392. vbi scri[sect. 14]psit, quod limitata dispositio non egredietur personas in ea contentas, & generaliter, quod personalis quælibet dispositio limitata dicitur, & personam ipsam non egreditur; tradidit ibidem. subdit etiam post alios authores, numero 44. quod forma in distributio[sect. 15]nibus à testatore data de certis personis, debet omninò seruari, aliàs non valet distributio. Accedit quoque Tiberius Decianus, dicto consilio 78. numer 21. libro quarto, post multos, quos citat Achilles Pedrocha, in consilio 27. numero 55. & 56. vbi quod socie[sect. 16]tas censetur tantum contracta quoad eas personas, ad quas acquisitio communi nomine facto, restricta[sect. 17] est, & limita, non alia ratione, quàm sæpè repetita regula generali, quod limitata causa limitatum producit effectum: quæ regula procedit in omni actu, & material;scilicet in liberatione limitata, in rescripto, in iurisdictione, in commissione Iudicis limitata, in promissione, in consensu in alienatione limitatè: præstito, in exceptione limitata, in renuntiatione, in libello, in donatione & in approbatione limitata: vt per Cardinalem Thuscum, practicarum conclusion. iuris, tomo secundo, littera D. conclusione 494. per totam, folio 713. idem Thuscus, tomo 8. littera V. conclusione 125. folio 660. vbi quod verba determinata, & restricta ad certum quid, vel ad certum locum, vel ad certam quantitatem, aliud non comprehendit. Hippolytus Riminaldus, in consilio 33. numero 15. & duobus sequentibus, libro primo, Syluester Aldobrandinus, in consilio vigesimo tertio, ex numero primo cum pluribus sequentibus, vbi plura adducit, & aliorum Authorum, atque iurium allegatione comprobat in proposito. Ac primum quidem, quod protestatio limitata, li[sect. 18]mitatum producit effectum quoad inclusa in protestatione: & numero 2. quòd renuntiatio limitata, limitatum effectum producit: & numero 3. idem in con[sect. 19]fessione limitata: & numero 4. in potentia causæ effi[sect. 20]cientis: & numero 5. quod extensio fieri non debet in[sect. 21] his, quæ sunt limitata: & numero 7. quod relatio li[sect. 22]mitata, limitatè intelligitur: numero 9. Aldobrandinus metipse, quod negligentia limitata, limitatè in[sect. 23]telligitur: & numero 10. idem in limitata exclusione fœminarum à statuto: & numero 11. in necessitate limitata: & numero 12. in limitata absolutione, & quietatione: & numero 13. idem in limitata inhibitionne[sect. 24] Principis: & in promissione limitata, vt ibi num. 15. & numero 16. quod renuntiatio limitata non egreditur suos terminos; & limitata, & restricta ad certos fines, non debet extendi, vt per eundem Aldobrandinum, in consilio 56. ex numero 12. Sic quoque[sect. 25] limitatum ad tempus, non extenditur vltra illud tempus, l. Imperator. ff. de postulando, l. 4. ff. de seruitutibus, l. si ita quis, ff. de vulgar. & pupil. substitut. l. statu liberum, §. stichum ff. de legatis secundo, textus, singularis, in l. pater filium, §. fundum ff. de legatis tertio, 1. si minor. ff. de verborum obligation. l. prima, & secunda, C. de his, qui in exilium dantur, libro 10. capite præsentium de clerico percus. Decius, in consil. 61. Et pro tenui. columna finali. Parisius, in consilio 25. numero 13. &. 14. libro secundo. Crotus, in consilio 61. numero 14. Tiraquellus, de retract conuent. §. primo, glossa secunda, numero 48. Syluester Aldobrandinus, dicto consilio 17. numero secundo. Ea enim est natura[sect. 26] limitati temporis, vt concessum, vel permissum ad tempus, post tempus censeatur prohibitum. Sicuti post alios multos Authores probarunt, atque exornarunt Tiraquellus, de retractu conuent. §. primo, glossa secunda, numero 44. Petrus Surdus, decisione 203. numero quarto, Seraphinus, de priuilegiis iuramenti, priuilegio 74. numero 56. Ludouic. Casanate, in consil. 4. ex numero 82. vsque ad numerum 90. & numero 105. & 109. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo sexto, littera P. conclusione 299. folio 210. Vincent. Carocius, videndus omnino, decisione, siue casu 76. per totum. vbi inquit, id procedere in testamentis, in contractibus, & in omni materia, & dispositione: Syluester Aldobrandinus, dicto consilio 17. numero tertio, & numero 11. Hippolytus Riminaldus, singulariter, & in pulchro casu, dicto consilio 33. numero 15. & sequentibus, vbi quod litteræ limitatæ ad certum tempus, limitatum effectum ad illud tempus producunt: & numero 18. quod iurisdictio concessa vno tempore, excludit omne aliud tempus: Thuscus, vbi supra, tomo 8. littera V. dicta conclusione 125. Iacobus Menochius, in consilio 151. numero 46. libro secundo, qui numer. 48. subdit, id quod dicimus, prohibitum ad tempus, censeri[sect. 27] permissum post tempus, non peruenire ex vi argumenti à contrario sensu, sed ex vi limitati sermonis; sicuti explicarunt Baldus, Alexander, Iason, Crotus, & Tiraquellus ab eo relati. Quocirca, prohibitionem[sect. 28] alienationis limitatè factam hæredibus institutis pro certo tempore, nempe vsque ad vigesimumquintum annum, cessare omnino elapso eo anno; rectè concludunt Mantua, Alex. Alban. Socinus iunior, & alij, cum quibus ipse Menoch. dicto cons. 151. ex num. 46. vsque ad num. 50. & dispositionem factam pro certo[sect. 29] & limitato tempore, vltra illud tempus non extendi; per text. in dicta l. statu liberum, §. stichum, tradiderunt Decius, in consil. 62. sub num. 3. vbi inquit, quod adeò præcisa est natura limitati temporis, quod rele[sect. 30]gatus ad certum tempus, finito tempore potest redire absque licentia sui Superioris: Refert, & sequitur Bursatus, in consil. 362. num. 24. & 25. lib. 4. vbi ar[sect. 31]guit, num. 23. obligationem in casu sibi consulto non fuisse absolutè & simpliciter factam, sed limitatam per totum mensem Iulij 1553. & sic non posse vltra illum mensem extendi, ex regula generali superiori, quod limitata causa limitatum producit effectum: Simon de Prætis, lib. 4. dicta dubitat. 3. num. 47.[sect. 32] fol. 393. quò loci concludit post alios multos Authores, quod tempus limitatum, provt dispositio temporalis concepta loquitur, natura ipsius temporis limitati elapsi inducit, & operatur, vel prohibitionem, vel negationem, vel permissionem, l. si quis ita, Vbi Bartol. & alij notant; l. ex facto. §. item quæro. ff. de vmlgat. & pupil. substitut. cum aliis ibi adductis: Ludoui[sect. 33]cus Casanate, in consil. 30. ex num. 1. cum seq. vbi ob eandem regulam, & doctrinam, quod limitata causa limitatum producit effectum; concludit, quod legatum factum ad tempus, seu limitatum, & restrictum ad vitam legatarij, non potest ad hæredes legatarij[sect. 34] transire. Et quod testator, qui voluit rem ad legatarium pertinere ad tempus, videtur post illud velle ad hæredem suum redire, l. Titia. §. Titia, vbi Bartolus, in summario, ff. de legatis 2. Etiamsi hæres decede[sect. 35]ret ante ipsum legatarium, vt concludit Bartolus, ibidem, num. 1. versiculo, quod si tempore. Et regulariter, quandocunque legatum non est perpetuum, sed temporale, ipso iure dominium resoluitur, & re[sect. 36]meat, seu regreditur ad hæreditatem, l. finali, C. de legatis, dicta l. Titia, §. Titia, de legatis 2. cum relatis à Peregrino, de fideicommissis, artic. 51. num. 21. à Ludouico Casanate, dicto consil. 30. num. 1. qui ex num. 8. cum sequentib. recte inquirit, atque explicat, legati perpetuitas, vel temporalitas, quomodo dignoscatur. Et pro superiorum omnium confirmatio[sect. 37]ne, vltra præfatos, eosdemque Authores facit, quod tempus adiectum, & limitatum, dicitur esse de for[sect. 38]ma, ideò specificè, & ad litteram est implendum: authent. quæ supplicatio, C. de precibus Imper. offerend. & ibi notant Bald. Salicet. & Iason, num. 5. idem in l. prima, §. editiones, num. 3. ff. de edendo. vbi plures concord. & idem dicit Baldus, in l. post mortem, columna, penultima, versiculo, modo quæro, C. de fideicommiss. per text. notabilem; in l. si mandauero tibi, in principio. ff. mandati. vbi mandatum, vt ali[sect. 39]quid fiat certo tempore, non extenditur, vt simpliciter fiat post illud tempus: & cum Baldo notauit Tiberius Decianus, in consil. 77. num. 26. lib. 4. Facit Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera T. conclus. 36. fol. 16. vbi adducit nonnulla ad propositum, quando scilicet actus debet fieri certo tempore: Petrus Surdus, decis. 203. ex num. 1. vsque ad num. 7. vbi cum licentia à Commissario præposituræ sancti Benedicti, concessa Simoni de Carpo, vt possit satisfactionem sui crediti consequi à Iacobo Guaresco, esset limitata ad triennium proximè futurum, & intra tempus prædictum non egisset Simon, nec curauerit sibi satisfieri, censuit Senatus (vt Surdus ipse commemorat) denuò re collata, illius li[sect. 40]centiæ nullam esse habendam rationem: ea enim est (inquit, & comprobat Surdusmet idem) vis limitati temporis, vt contineat contrariam dispositionem, l. fratres, ff. de pœnis, & qui non seruat tempus dis[sect. 41]positionis, dicitur non seruare ipsam dispositionem. Quinimo qui permittit tempus labi, videtur renun[sect. 42]ciare dispositioni concessæ ad tempus: sicut qui non paret terminis censetur renunciare statuto: & licentia ad tempus concessa, viribus caret lapso tempore, vt ex Ioanne Andr. & aliis, & hæc omnia confirmat Surdus[sect. 43] ibi: Seraphinus, de priuilegiis iuramenti, priuilegio 74. num. 57. fol. 401. vbi inquit, quod tempus determinato modo prolatum, alterius temporis non recipit[sect. 44] functionem, vt per Baldum eleganter, in cap. licet, de supplen. negli. prælator. & alibi haberi, quod qui de vno tempore ponit, de alio videtur negare, cap. nonne, de præsumpt. & per Bald. in consil. 154. lib. 1. quod consultor, qui habet consulere super aliqua causa infra viginti dies, si consuluit vltra tempus, & sententia inde feratur, ex dicto scilicet consilio, erit vtique ipso iure nulla:sic in simili dicit de compromisso; nam si laudum latum sit infra diem, de quo in compromisso, est nullum ipso iure, l. 1. in fine, vbi omnes Doctores, C. de arbitris, l. non distinguemus, §. compromisso, §. dies, & §. finali, cum l. seq. & l. arbiter ex compromisso, l. si vnus dies, §. si intra, & l. si de meis, de arbitris: idem quoque videmus in sententia, quæ si lata sit vltra tempus à iure statutum, id est perempta instantia, est ipso iure nulla, l. properandum, C. de iudiciis: & per Seraphinum, vbi supra, n. 60. qui aliis comprobat. Ita denique (vt ad superiora reuertamur) limitata[sect. 45] derogatio limitatum producit effectum, nec egreditur limitatos terminos, vt in casu ibi proposito concludit Ioannes Cephalus, in consil. 117. n. 40. lib. 1. Aldobrandinus, in consil. 23. n. 6. limitata etiam reseruatio ar[sect. 46]guit limitationem dispositionis præcedentis: Craueta, in consil. 214. n. 14. Beccius, in consil. 34. n. 26. Ludouicus Casanate, in consil. 45. n. 149. & limitatè loquens[sect. 47] dispositio de certis bonis, ad alia bona non extenditur, Achilles Pedrocha, in consil. 33. n. 21. limitata quo[sect. 48]que, & restricta ad certam bonorum quantitatem condemnatio, limitatum debet producere effectum. Idem Pedrocha post Authores, in consil. 36. num. 326.[sect. 49] sed & absolutio à iuramento concessa ad finem agendi, & sic ad eum effectum limitatè non operatur rescissionem contractus: Cephalus, in consil. 51. num. 22. lib. 1. Hieronymus Gabriel, in consil. 127. num. 33. Beccius, in cons. 63. n. 3. Ioannes Gutierrez, in authent. sacramenta puberum, in principio, numero 20. Pedrocha, in consil. 35. n. 87. qui adducebatur superiori regula, & doctrina, quod limitata causa limitatum producit effectum, & fideiussores dari pro Magistratibus, & eorum Officialibus, quod non teneantur pro[sect. 50] illis, nisi solum de gestis in eo officio, per textum in l. vnica, C. de periculo fideiussor, qui pro magistr. interuent. lib. 11. per eandem regulam obseruauit Padilla, in d.l. age cum Geminiano, n. 8. & per ipsammet regu[sect. 51]lam, quod fideiussor, qui promisit pro certo tempore, non tenetur amplius illo tempore elapso: tradiderunt Corneus, in cons. 117. colum. 3. lib. 4. Grammaticus, in cons. 66. n. 62. in Ciuilibus, & aliis exornat Seraphinus, dicto priuilegio 74. n. 54. qui subdit n. 55. quod[sect. 52] venditor, cui promissum est de retrouendendo per emptorem infra certum tempus, eo elapso, non poterit amplius emptorem compellere ad sibi retrouendendum, vt per Baldum, Angelum, & Socinum, ibi relatos. Cæterum, si verba posita sint ad demonstrandum,[sect. 53] & non ad disponendum, non inducunt limitationem, nec restringunt, si alter constat de demonstrato, vt per Bartolum, in l. centurio, column. vndecima, versic. sed quid si dixi, ff. de vulg. & pup. substitut. Baldum, in consil. 339. lib. 1. Iacob. Mandellum de Alba, in consil. 556. n. 26. Cardinalem Dominic. Thuscum, practicarum conclusion. iuris, tom. 8. littera V. conclus. 225. n. 5. fol. 560. & vide in proposito huius cap. Barbosam, in l. cum Prætor. in principio, ff. de iudiciis. # 46 CAPVT XLVI. Ex verbis enunciatiuis quemadmodum coniectura voluntatis deduci, & qualis interpretatio fieri debeat, non modò in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, & aliis dispositionibus quibuslibet: an etiam, & quando verba ipsa enunciatiua probationem, aut dispositionem inducant, & quando coniecturam, aut præsumptionem tantum; diligens, & vtilis resolutio, atque explanatio. SVMMARIVM. -  1 Verba enunciatiua, an, & quando probent, aut dispositionem inducant, vel non, in omni actu, materia, & dispositione: Interpretes nostri vt explicarent, & absoluerent, quot casus distinguere solent. Et de intentione Authoris circa vltimarum voluntatum tractatum duntaxat in proposito. Quamuis omni actui, materiæ, & dispositioni (non modo testamentariæ) regulas, & doctrinas generales proposuerit. Et de verbis enunciatiuis in contractibus egerit quoque ad finem huius capitis. -  2 Ex verbis enunciatiuis coniectura voluntatis deducitur atque interpretatio fit plerumque. Vtpote cum ipsa aptissima sint ad inducendam præsumptam voluntatem testatoris, siue ad declarationem intentionis eiusdem, & inferius num. 17. -  3 Verba enunciatiua emissa propter aliud, licet non disponant, tamen interpretantur dispositionem. -  4 Et faciunt præsumptionem, ita quod transferant in aduersarium onus probandi contrarium, etiam si enunciatum in dubium principaliter reuocetur. -  5 Nam si verba enunciatiua præsumptionem inducunt ad fauorem Tertij absentis, multo magis præsumptionem facere debent in fauorem contrahentium. -  6 Pronuntiari, atque effari aliquid tripliciter posse, dispositiuè scilicet, assertiuè, & enunciatiuè. -  7 Verba enunciatiua, quæ sint. Vbi variæ Doctorum sententiæ proferuntur. Sed communior recipitur, quod verba enunciatiua dicuntur, quæ per se non stant, sed in aliud transeunt, neque in eis voluntas consistit. Vel quod verba enunciatiua sunt, quæ non sunt ipsa dispositio, sed adiectio quædam, vel oratio aliud quàm se ipsam significans. Et quando quid enunciant per verba temporis præteriti, non de præsenti. -  8 Verba dispositiua quæ dicuntur. Vbi diuersæ Interpretum sententiæ proferuntur, & communior recipitur, scilicet quod verba dispositiua sunt illa, quæ stant per se, & emanant principaliter propter se. -  9 Verba assertiua, qualiter proferantur. -  10 Verba assertiua differunt ab enunciatiuis. Et disponant, quando proferuntur super negotio, de quo principaliter agitur; secus quando super alio negotio. Non sic in verbis enunciatiuis, quæ vbi de iure operantur, tantum probant, non disponunt. -  11 Verba dispositiua, sui natura disponunt indistinctè. siue referantur ad hæredem, siue ad Tertium, siue ad honoratum. -  12 Et ibidem commemoratur casus practicus meliorationis tertiæ partis bonorum: optime, & vere decisus per Peraltam. -  13 Verba enunciatiua relata ad grauatum, disponunt: ad honoratum relata, non disponunt. Quod latius comprobatur, & communis distinctio probatur. -  14 Verba enunciatiua in vltimis voluntatibus, eò faciliùs, & frequentiùs probant, quòd faciliùs, & frequentiùs inducunt dispositionem. Quod Antonius Faber singulariter animaduertit, & distinctioni communi in effectu adhæret, provt hic adnotatur. -  15 Verba enunciatiua propter aliud emissa, regulariter sui natura, neque probationem, neque dispositionem inducere: quod exornatur latissimè, remissiuè. -  16 Verba enunciatiua, etiam emissa propter aliud, probare, & disponere, quando simul concurrunt aliæ coniecturæ, & præsumptiones. -  17 Et sufficiunt ad inducendam voluntatem præsumptam, & declarationem dispositionis præcedentis. -  18 Et ad declarandum fideicommissum præcedens, de quo dubitatur. -  19 Imo & ad inducendum fideicommissum de nouo, quod ex verbis quibuscunque, etiam enunciatiuis inducitur. -  20 Verba enunciatiua, vbicunque disponunt, aut probant, hoc procedit ex benigna, & fauorabili interpretatione. -  21 Et ideo in odiosis minus operantur, quàm in fauorabilibus. -  22 Verba enunciatiua, quadrupliciter proferri posse, per modum scilicet conditionis, per modum causæ, per modum demonstrationis, & per modum modi. -  23 Verba enunciatiua disponere ratione antecedentis, vel consequentis necessarij. -  24 Antecedens necessarium, etiam ad inducendum fideicommissum, efficax est. -  25 Verba enunciatiua dispositionem inducere, quoties id, quod enunciatur, necessarium est ad id, de quo agitur. -  26 Aut quoties proferuntur per tempus præteritum, vel id, quod enunciatur, est præteriti temporis. -  27 Maximè, si ipse, qui refert, & enunciat aliquam suam voluntatem de præterito, ex integro posset adhuc illam facere, & ita disponere. -  28 Vel proferuntur super his, quæ dependent à voluntate partium, & super quibus possunt liberè disponere. -  29 Verba enunciatiua eius, quod tempore enunciationis, aut assertionis esse potest, plenè probant, ex sententia quorundam. -  30 Vel quando pertinent ad rem, quæ pendet ex declaratione animi enunciantis. -  31 Aut proferuntur super eo, super quo partes sibi possunt præiudicare; vsque adeo vt non admittatur probatio in contrarium, & vide infra, ex num. 42. -  32 Verba enunciatiua per modum causæ prolata, etiamsi sint emissa propter aliud, & disponunt, & probant id, quod præsupponunt, & enunciant. -  33 Verba enunciatiua in antiquis probare ex communi sententia; de qua latius remissiuè. -  34 Verba enunciatiua, vt fidem faciant contra Tertium in antiquis, requiritur quod sint saltem duæ enunciatiuæ diuersorum instrumentorum, & diuersarum personarum. -  35 Verba enunciatiua etiam plurium instrumentorum, & diuersarum personarum non probant, si sunt prolata à suspectis. -  36 Verba enunciatiua in vltimis voluntatibus, quando emittuntur propter se tantum, vel incidenter propter aliud, vtrum dispositionem inducant, vel non; quemadmodum ex sententia communi Alexander Trentacinquius nouissimè explicauerit. Rt si eiusmodi verba incidenter prolata fuerint per modum conditionis, aut per modum causæ, aut per modum demonstrationis, aut per modum modi, iuxta distinctionem relatam suprà, num. 22. -  37 Verba enunciatiua geminata probationem, & dispositionem inducunt. -  38 Verba enunciatiua, fauore dotis, vtrum plenè probent, & an fauore piæ causæ. -  39 Verba enunciatiua inter easdem partes fidem faciunt, & probant in contractibus, quicquid sit quoad Tertios, qui contractui non interuenerunt, quibus nec prosunt, nec nocent: quod exornatur, & numeris seqq. Secus tamen respectu eorum, qui titulo vniuersali, vel singulari successerunt, inter quos enunciatiua verba probant, sicut inter ipsas partes. -  40 Verba enunciatiua in contractibus, inter easdem, & diuersas personas, an, & qualiter probent & dispositionem inducant, latè explicasse, & resolutiones communes aggregasse Alex, Trentacinq. qui plures casus distinxit, provt xic obseruatur. -  41 Verba enunciatiua, etiam inter easdem personas, non probant in his, in quibus partes non possunt sibi præiudicare, quod exornatur, & exemplis comprobatur. -  42 Verba enunciatiua propter aliud emissa, probare ex sententia Petri Surdi in contractibus, inter easdem personas enunciatum, de quo partes disponere non possunt, quamuis non probent id, in quo partes sibi confitendo, non possunt præiudicare. -  43 Verba enunciatiua, etiam inter partes ipsas non probant, quando principaliter contingit disputari de ipso enunciato. -  44 Probant tamen ad effectum contractus, super quo emanarunt, licèt principaliter de eorum veritate tractetur. Quod Petrus Surdus, in consil. 546. n. 7. lib. 4. singulariter, & vere explicauit. -  45 Verba enunciatiua prolata propter se, probationem inducunt, etiamsi contingat disputari super enunciato. QVoniam frequenter in testamentis, &[sect. 1] vltimis voluntatibus verba enunciatiua proferuntur: nec cessarium omnino visum fuit hoc cap. inquirere, quemadmodum ex his voluntas testatorum concipi possit, & quando verba ipsa enunciatiua dispositionem inducant, aut probent, vel non: & quidem disputatio ea plures casus continere posset, si de vltimarum voluntatum coniecturis, atque interpretatione præsens hic tractatus institutus non suisset: Interpretes namque nostri, in omni actu, & materia, non modo in testamentaria dispositione articulum hunc explanandum suscipiunt, & vere disceptationem ipsam dissoluunt Primò, circa verba enunciatiua legis, vel statuti. Secundò, in verbis in priuilegio enunciatis. Tertiò, in verbis enunciatiuis in iudiciis prolatis. Quartò, in verbis in vltimis voluntatibus appositis. Quartò, in verbis positis in contractibus. Sextò, in verbis enunciatiuis in matrimonio, seu in contractu dotis enarratis. Septimò, in verbis enunciatiuis per restem dictis. Octanò, in verbis enunciatiuis in epistolis appositis, seu scriptis. Nonò, excitant dubium, quando sumus in antiquis, & tunc in omni actu, & materia, siue cuiuslibet generis dispositione: ita sane ex Recentioribus, omnium prædictorum tractatum & resolutionem suscepit, atque nouem propositos casus distinxit, & eos prosequutus est Alexand. Trentacinquius, variar. resolution. lib. 1. titulo de verbor. significat. resol. 2. per totam, ex fol. 200. cum seq. Alij verò Authores (qui longa serie commemorabuntur statim) aliquando in testamentariis dispositionibus, aliquando in contractibus, & aliis cuiuslibet generis conuentionibus sermonem instituunt: aliquando etiam in priuilegiis, & gratiis, aliisque similibus loquuntur, & ij quidem, ac maxime nonnulli ex eisdem commemorandis inferius, sì originaliter prælegantur; certas, & generales. in hac ipsi disputatione regulas, & doctrinas assignant, quibus in proposito (cuiuslibet generis dispositio sit) regi, & gubernari vnusquisque debebit, & totius materiæ resolutiones attingat: & in omnibus latè explicat Trentacinquius, vt dixi. Prætermissis ergo prolixis, aliorum obseruationibus, & maximè his, quæ ad tractatum præsentem non attinent, pro dilucida & distincta husce cap. explicatione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, necessariò reuocanda nunc in memoriam, atque repetenda nonnulla, quæ de eisdem verbis enunciatiuis, lib. 2. quotidianarum har. controu. iur. cap. vigesimo sexto, ex numero 68. vsque ad numerum 83. scripta reliqui. Item & adiicienda alia, quæ ad institutum nostrum pertinent omnino, nec prætermitti possunt ideo, quod ex verbis quoque enuntiatiuis, coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri soleat plerumque: vtpote cum ipsa aptissima.[sect. 2] sint ad inducendam præsumptam voluntatem testatoris, siue ad declarationem intentionis eiusdem, vt inferiùs dicetur numero decimo septimo, cum seq. & in terminis adnotarunt Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. capite primo, uumero 48. folio 165. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæstione 1. numero 46. &: vltra eos Ioannes Cephalus, in consilio 134. numero decimosixto, libro primo, & in consilio 196. num. 15. & 20. libro secundo. Craueta, in consilio 62. num. 11. versic. tertia coniectura. Crotus, in consilio 143. num. 19. & 20. Curtius iunior, in consilio 121. num. 11. Tiberius Decianus, in consil. 41. num. 122. libro primo, & in consilio 44. num. 29. 37. & 48. lib. 3. Parisius, in consil. 31. num. 30. lib. 2. Prosper Pasetus, in consil. 92. num. 13. & 14. lib. 1. Marzarius, in consil. 7. num. 2. & idem quoque notauit Ioannes Gratianus, in regula 483. num. finali. dicens, quòd verba enunciatiua,[sect. 3] emissa propter aliud, licet non disponant, tamen interpretantur dispositionem: & quod faciunt præsumptionem, ita quod transferant in aduersarium onus probandi contrarium, etiam si enunciatum, in du[sect. 4]bium principaliter reuocetur; scripserunt Bartolus, in l. ex hac scriptura, num. 16. versiculo, si propter aliud, ff. de donat. & post Romanum, & Felinum, Ruinus, in consil. 141. num. 13. versic. ad istud respondetur, lib. 5. Craueta, in consil. 600. num. 12. Socinus iunior, in consil. 163. num. 7. lib. 1. & cum Craueta, alio in loco, hoc est, in tractatu de antiquitate temporum, §. propterea, num. 55. & seq. Petrus Surdus, in con sil. 546. num. 8. lib. 4. dicens, quod si verba enunciatiua[sect. 5] præsumptionem inducunt ad fauorem Tertij absentis, vt per Crauetam, vbi supra, num. 30. & seq. multò magis præsumptionem facere debent in fauorem contrahentium: Menochius in consil. 81. num. 47. lib 1. vbi quod præsumptionem faciunt verba enunciatiua, posito quod non probent, & ex illis dicitur esse fundata intentio, donec contrarium non probaturi: & cum aliis Fabius Turretus, in consil. 71. num. 15. Alexander Trentacinquius, variar. resolut. libro primo, titulo de verbor. significat. resolutione 2. num. 59. dicens, quod verba enunciatiua emissa propter aliud incidenter. inducunt præsumptionem quoad Tertium absentem; cui præsumptionem standum est, donec probetur contrarium: Franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 2. tit. 6. num 20. fol. 77. Cardinalis Thuscus, practic. conclus. iuris, tom. 8. littera V. conclus. 81. n. 76. fol. 513. Deinde obseruandum etiam erit (provt dicto c. 26.[sect. 6] num. 72. obseruaui) trifariam posse aliquid pronuntiari, & effari, dispositiuè scilicet, assertiuè, & enunciatiuè;sic sane vnanimiter adnotarunt Scribentes, in cap. si Papa, de priuilegiis, in 6. vbi Ioannes Andreas, Ancharanus, Archidiaconus, Dominicus, & Franchus, Oldradus, in consil. 258. titulo de priuilegiis, Calderinus, in consil. 2. titulo eodem. Albericus, in authent. si quis in aliquo documento, num. 8. C. de edendo. Craueta, de antiquitate temporum, prima parte, §. ampliatur, num. 18. Hippolytus Riminaldus, singulariter, in consil. 382. ex num. 24. vsque ad num. 33. lib. 4. Thuscus, dicta conclusione 81. fol. 309. & omnes fere, qui hactenus in proposito scripserunt, ita præsentiunt, dum verba enunciatiua à dispositiuis, & assertiua ab enunciatiuis differre, asserunt, & de omnibus prædictis tribus formis, seu modis loquendi apparet in dicto cap. si Papa: de enunciatiua namque, siue narratiua forma pronuntiandi, & loquendi loquitur principium eius textus, vsque ad versiculum, autem. De modo & forma loquendi assertiuè, à versiculo, si autem, vsque ad versiculum, & est idem. De tertia forma loquendi, à versic. & est idem, vsque ad finem dicti cap. Verba autem enunciatiua, siue narratiua dicuntur[sect. 7] illa, quæ non constant per se principaliter, nec in eis insistit, & remanet voluntas, sed transeunt ad aliud, & sic proferuntur per modum transeuntis: quod aperte colligitur ex principio dicti cap. si Papa, vbi Archidiaconus, Ioannes And. Dominicus, Francus, & Philippus Probus, in addit. ad Monachum, Bartolus, in dict. l. ex hac scriptura: vbi Socinus iunior, in repetitione, in principio, & Parisius; idem Parisius, in consil. 127. num. finali, lib. 1. Baldus, in l. prima num. 2. C. de falsa causa adiecta legato: & est de mente Crauetæ, vbi supra. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæst. 1. num. 42. vbi etiam adducit aliam descriptionem verborum enuntiatiuorum, traditam à Paulo Castrense, in consilio 246. numero secundo, libro primo, quod scilicet verba enunciatiua dicuntur, quæ proferuntur per tempus præteritum, veluti Donaui, Legaui, & similia, & aliam Pauli de Montepico, in repetitione l. Titia cum testamento, §. Titia cum nuberet, post numerum 2. de legatis secundo: quam sequitur Menchaca, controuersiarum illustrium, libro primo, cap. 30. num. 8. quæ omnes in effectu tendunt in idem. Prætis etiam, de interpretat. vltimar. voluntat. lib. 2. interpretatione tertia, solutione tertia, numero decimo octano, fol. 256. vbi dicit, quod cum aliquid in præteritum, vel in præsens, vel in futurum enunciant, dicuntur verba enunciatiua, quæ non stant per se, & in eis quodammodo non consistit voluntas, sed transeunt in aliud; & non sunt verba principalis orationis: Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum volunt. lib. 3. tit. 12. num. 4. qui inquit, iuxta sententiam communem, verba enunciatiua dici, quando non vt disponant, proferuntur principaliter, sed ob aliam causam: Cardinalis Thuscus, tom. 8. littera V. dicta conclus. 81. ex num. 1. vsque ad num. 9. vbi quod verba enuntiatiua dicuntur pluribus modis, & aliorum sententiis relatis. Tandem concludit n. 7. post Alex. & Parisium, quod verba enunciatiua, seu narratiua dicuntur illa, quæ sunt ad proœmium, vel præambulum, in quibus non consistit voluntas, sed transeunt, & non stant per se, & non sunt verba principalis dispositionis: & n. 8. inquit, quod verba enunciatiua dicuntur, quæ sunt ipsum proœmium, & præambulum, & non sunt dispositiua; vel sunt illa, quæ non stant per se, & in eis non consistit voluntas, sed transeunt, & non consistit in eis verbum principale orationis, & dispositionis:sed verba dispositiua stant per se, & principaliter propter se, vt Alexand. ibi relatus notauit, sed & ipse Cardinalis Franciscus Mantica, alio in loco nouissimè, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 2. titulo 6. num. 1. post alios iuris Interpretes, communem Doctorum traditionem probauit, verba scilicet enunciatiua dici, quæ per se non stant, sed in aliud transeunt, neque in eis voluntas consistit, vnde infert, quod verba enunciatiua regulariter modicum operantur, l. scriptura, C. commnuia vtriusque iudicij. ucm concord. adductis per Oldradum, in consil. 257. num. 2. Hippolytus Riminaldus (quem nullus commemorat) in consil. 382. num. 27. & 28. lib. 4. vbi post Baldum, tribus in locis ibi relatis, notauit, quod verba enunciatiua sunt, quæ non sunt ipsa dispositio, sed adiectio quædam, vel oratio, aliud quam se ipsam significans; & quando quid enunciant per verba temporis præteriti; non de præsenti; provt ibi obseruat. Dispositiua verò verba sunt illa, quæ stant per se,[sect. 8] & principaliter enunciant id, de quo agitur per orationem perfectam:siue quæ vt disponant, principaliter proferuntur, & emanant principaliter propter se; ita probat textus, in dicto cap. si papa, de priuilegiis, in sexto, in versiculo, & est idem, & infra, & docent omnes suprà allegati. Conueniunt etiam vnanimiter referendi infrà. Alexander quoque, in consilio 181. sub num. 2. lib. 7. & in consilio 190. num. 29. & seq. lib. 6. Parisius, in consil. 26. num. 125. & sequent. lib. 2. & post alios Caldas Pereira, de nomination emphyteutica, quææstione prima, numero 42. qui aliorum obseruationes, seu definitiones in proposito adducit. quæ tamen omnes in idem tendunt: Simon de Prætis, libro 2. dicta solutione 3. numero 1. folio 255. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro tertio, titulo 12. num. 4. qui enunciatiui, & dispositiui verbi exemplum proponit, veluti si testator dixerit, Titio fundi Semproniani vsumfructum lego: nam hæc verba nullam aliam ob causam sunt pronunciat, nisi vt Titius fundi Semproniani vsumfructum consequatur, & ideò rectè dispositiua nuncupantur; quod si testator dixerit: cuius fundi proprietatem (puta) te Titium consecuturum, si non contenderis cum hærede meo, sed potius concordaueris, hæc verba non sunt emiss eò principali proposito, vt Titius fundi proprietatem consequatur, sed vt alliciatur ad incundam, & colendam, & conseruandam amicitiam hæredis, & ideo ex eis non intelligitur legata fundi proprietas. Hippolytus Riminaldus, qui etiam communem probat sententiam, in consil. 382. numero 26. lib. 4. dicens, quod verba dispositiua sunt illa quæ stant per s, & emanant principaliter propter se: Verba denique assertiua dicuntur illa, quæ licet sola[sect. 9] per se non subsistan, tamen super eis intentio, & meus proferentis illa, fundatur, & pronunciantur in negotio, de quo principaliter agitur; sicuti probat textus, in dicto cap. si papa, in versiculo, si autem Ecclesiæ, in illis verbis: Cum de ipsius exemptionis negotio ageretur, ass ipsam Ecclesiam fore exemptam: & docent iidem Authores præcitati suprà, & alij plures referendi inferiùs, ex quibus apparet, inter verba enunciatiua, assertiua hoc constitui discrimen, quod licèt in vtrisque aliquid de præterito narretur, & enuncientur; tamen in assertiuis profertur cum iudicio, & deliberatione, cum ponatur pro fundamento rei, & negotij, de quo agitur, quod in enunciatiuis secus est; provt exemplo demonstrat Craueta, de antiquitate temporis, §. ampliatur, numero trigesimo primo. Hippolytus Riminaldus, dicto consilio 382. num. 29. & tribus seq. libro 4. vbi tradidit post alios Authores, quod verba assertiua differunt ab[sect. 10] enunciatiuis, & disponunt, quando proferuntur super negotio, de quo principaliter agitur, secus, quando super alio negotio: putà si principaliter agitur de aliqua dignitate alicuius Prælati, & Papa asserit eum esse in tali dignitate, etiam quod non esset, videtur Papa de nouo eam dignitatem conferre. Secus in verbis enunciatius. quæ vbi de iure operantur, tantum probant, non disponunt. Verba verò assertiua non disponunt, quando proferuntur super alio negotio, de quo principaliter non agebatur; purà principaliter non agebatur de dignitate Prælati, & tamen Papa in alio negotio asserit, aliquem esse in tali dignitate; certè non inducitur dispositio, quod de nouo censeatur collata talis dignitas: vt pulchrè declarant Calderinus, & Craueta, quod recenset Riminaldus metipse, & hactenus libro 2. quotidianar. har. controu iur. cap. 26. ex num. 73. vsque ad numerum 76. obseruaui: Riminaldi tamen mentionem non feci tunc. Nunc autem erit & necessariò adijciendum, inter dispositiua, & enunciatiua verba, ex eo etiam discrimen constituendum forè, quod quando verba per[sect. 11] testatorem prolata, suapte natura dispositiua sunt, indiscriminatim disponunt; siue referantur ad hæredem, vt in l. damnas esto, in principio, ff. de legatis 3. siue referantur ad Tertium, l. cum pater, §. donationis de legatis secundo: siue etiam referantut ad honoratum, l. miles ad sororem, in principio, l. peto, in principio, eod. titulo, de legatis secundo, l. fideicommissa, §. si quis ita, de legatis tertio: per quæ iura ita vnanimiter obseruarunt, atque scripserunt omnes Interpretes ibi: & ex communi sententia tradiderunt Francis. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libr. 3. tit. 12. num. 1. Simon de Prætis, de interpretar. vltimar. volunt. lib. secundo, dicta solutione 3. num. 1. folio 255. Paulus de Montepico, in repetitione l. Titia cum testamento, §. Titia cum nuberet, numero primo, ibidem eruditè (vt adsolet) Petrus de Peralta, numero 4. fol. 453. & 450. qui singulariter notauit, vi[sect. 12]disse in facto casum dicti, §. si quis ita, dictæ l. fideicommissa, in testamento cuiusdam Doctoris Medici Vniuersitatis Salmanticensis, in quo post institutionem factam de quadam filia cum alijs filijs, inter alia dixit, quod sufficeret filiæ tale prædium, quod sibi prælegauerat, vel reliquerat, quod tamen re vera non fecerat: nihilominus tamen quod per illum textum, eodem Peralta allegante, fuit decisum, quod censeretur sibi prælegatum, & haberet, prout habuit illud præcipuum, vice ac loco meliorationis partis tertiæ bonorum. Cæterum quando testator loquitur per verba enunciatiua, non parum refert, ad quem talia verba dirigantur, nam si ad grauatum, dispo[sect. 13]nunt; & legatum, seu fideicommissum indicunt, quia non nisi grauandi causa censentur adiecta; ac ideo ne fides, quam de hærede suo testator præsumpsit, illum decipiat, legatum, seu fideicommissum validum resultat, l. vnum ex familia, §. vltimo, de legatis secundo: vbi Bartolus, & Doctores ita notarunt. Sed cum verba enunciatiua diriguntur ad honoratum, secundum communem Doctorum sententiam non disponunt, l. generali, in principio, ff. de vsufructu legato, quia censentur adulatoria, quorum natura est, nullam inducere obligationem, neque dispositionem; vt probatur ex eadem l. generali, in principio: vbi Bartolus, l. Iulianus, §. ex his, de legatis tertio: idem Bartol. & Doctores communiter post Glossam ibi, in d.l. peto, de legatis secundo. vbi sic distinguunt: Bartol. ipse, in l. ex hac scriptura, col. 2. de donat & in l. fideicommissa, §. hæc verba, & in l. pamphilo, de legatis 3. Socinus, in cons. 227. col. 2. vers. secunda regula est. decius, in cons. 23. num. 4. & esse communem resolutionem profitentur Paulus de Montepico, in d. §. Titia cum nuberet, num. 19. vbi Petrus de Peralta. num. 4. per totum. Grassus, §. fideicommissum, quæst. 4. num. 12. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art. 1. num. 48. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 12. tit. 3. num. 2. qui recte aduertit, quod quamuis sint Authores nonnulli, qui generaliter putant, verba enunciatiua in vltimis voluntatibus inducere dispositionem, tametsi relata fuerint ad honoratum, vt Cumanus, & Fulgosius, & Pet. Besut. ibi relati, scribunt: nihilominus tamen veriorem esse supradictam distinctionem communem, quam Picus tuetur vbi suprà, 7. numero 6. & sequentibus respondet fundamentis omnibus partis contrariæ. Et sequitur Alciatus, dispunct. libro 4. cap. 19. nec dissentit; imò & communi videtur adhærere sententiæ Antonius Faber, ad titulum C. de probationibus, definitione 23. folio 331. vbi inquit, quod cum quæritur, de verborum enunciatiuorum potestate, an probent, distinguere solemus vltimas voluntates à contractibus, vt post Bart. in d.l. ex hac scriptura, numero 13. cæteri fecerunt Interpretes. Nam in vltimis voluntatibus eò facilius & frequentius probant, quò facilius[sect. 14] & frequentius inducunt dispositionem: plus enim est, dispositionem inducere, quam probare, In contractibus non aliter disponunt, quam si à præsente præsenti dicta sint, vt inferiùs dicetur, & probatur in l. nuda ratio 26. ff. de donat. l. non solum, 4. in fine, ff. de peculio, in vltimis voluntatibus nihil interest, cum quo loquatur, sed illud tantùm inspicimus, in quem voluntatis intentio dirigatur, dicta l. miles ad sororem, 75. in principio, l. cum pater, 77. §. donationis, de legatis secundo, non tamen in vltimis voluntatibus perpetuum est (subdit Faber ipse) vt disponant, sed ita demum, si in præteritum tempus conferantur, vt in d.l. ex hac scriptura, & vt Nostri loquuntur, propter se principaliter; non propter aliud incidenter: nam si conferantur in futurum, tametsi dirigantur ad honoratum, videntur adulatoria potius, quàm dispositiua. Et citat text. in d.l. generali, de vsufructu legato. l. Iulianus, aliàs, testatorem, 68. §. ex his verbis, ff. de legatis tertio, l. Lucius, 78. §. filiam suam. ff. ad Senatusconsultum Trebellian. communem denique sententiam expressè sequitur Alexander Trentacinquius, variar. libro primo, titulo de verborum significat. resolutione 2. ex numero 37. cum pluribus seq. maximè numero 42. vbi quando verba non sunt dispositiua, sed enunciatiua, facit eandem distinctionem, an scilicet ad grauatum referantur, & tunc dispositionem inducunt; secus verò si ad honoratum, vt latius ibi. Secundò deinde & principaliter obseruandum,[sect. 15] atque constituendum erit, verba enunciatiua propter aliud emissa, regularirer sui naturâ neque probationem, neque dispositionem inducere. Quam regulam ita generaliter per manus quotidie tradiderunt, atque infinitis casibus practicis applicarunt Interpretes nostri, vt constat ex hactenus dictis ab initio huius capitis. Et ij quidem aliquando ita indistinctè adnotarunt, aliquando verò vltimas voluntates à contractibus; & alijs dispositionibus distinxerunt, & separarunt. Aliquando denique, in contractibus quoque verba enuntiatiua probare, eo etiam casu, quo non disponunt, si inter easdem partes prolata sint, scripserunt. Sed & quandoque in diuersis materijs, 7 dispositionibus constituti, quod verba ipsa enunciatiua, propter aliud emissa, non probent neque disponant, obseruarunt, atque exornarunt, indistinctè loquentes, nec aliter explicarunt. Et idcirco pro varietate casuum occurrentium, & diuersarum dispositionum, & totius materię absoluta explicatione, admoneo nunc, sequentes à me prælectos fuisse Authores originaliter qui & pro resolutione perfecta prælegendi, & videndi erunt omninò. Canonistæ, in cap. si Papa, per illum tex. de priuilegijs, in 6. & in Clementina, si summus Pontifex, per eum quoque text. de sententia excommunicat. Bartol. Bald. Alex. Decius, Marsil. Iason, Purpurat. Afflictus, Rebuf. Calderin. Gerard. Aymon, Craueta, Francis. Viuis, Felinus, & alij multi, quos citat, & latè explicat Gratianus, regula 165. & 483. vbi vide. Pet. Paul. Parisius, & Curt. iunior, vterque latissimè, in repetitione, l. ex hac scriptura, ff. de donat. vbi Bartoli doctrinas, & distinctiones prosequuntur dilucidè. Idem Parisius, in consilio 27. numero 34. & seq. libro 3. Ancharanus, in consilio 291. Gratus, in consilio 104. Berous, in consilio 87. libro 2. Ruinus, in cons. 167. num. 24. & seq. lib. 1. Vitalis de Camban. in tractatu clausularum, in cap. de verbis enuntiatiuis, ex folio 131. vsque ad folium 167. vbi latissime de eorum verborum virtute, & effectu, in omni materia, & dispositione. Craueta, videndus omnino, de antiquitate temporum, prima parte principali, in particula, Propositum nostrum, quæ est folio 119. ex numero 18. vsque ad numerum 65. & particula statim sequenti incipit, Ampliatur nunc, folio 30. per totam. Ioannes Cephalus, in consilio 191. numero 34. libro secund. & in consilio 47. numero 32. libro primo, & in consilio 443. ex numero septimo, libro quarto. Iacobus Menochius, in consilio 147. ex numero secundo, & numero 19. & sequentibus, libro secundo. Hippolytus Riminaldus, in consilio 41. ex numero 8. cum sequentibus, libro primo, & in consilio 84. ex numero 19. eodem libro, & in consilio 339. ex numero 44. libro tertio, & in consilio 382. ex numero 24. vsque ad numerum 47. libro quarto, & in consilio 693. numero secundo, cum sequentibus & numero 15. 55. & 56. libro 6. Tiberius Decianus, in consilio 21. numero 25. & in consilio 41. numero 122. libro 1. & in consilio 44. numero 53. & numero 29. & 34. & numero 44. & 48. libro 3. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 1. num. 48. Iosephus Mascardus, de probationibus, conclusione 106. per totam, & conclusione 621. per totam, vbi plena manu. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæstione 1. ex numero 33. cum 47. numeris sequen. vsque in finem quæstionis, vbi latissimè, & vtiliter. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libro 2. interpretat. 3. solutione 3. ex numero 1. & nu. 18. & seq. fol. 255. & 256. Antonius Galeatius Maluassia, in consilio 91. ex num. 34. & numero 41. & quinque seq. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. libro tertio, titulo 12. par totum. Idem Mantica nouissimè, de tacitis & ambiguis, conuention. libro secundo, titulo sexto, per totum. Et hic quidem, de coniecturis verborum enuntiatiuorum circa contractus, ibi verò, circa vltimas voluntates. Marc. Antonius Eugenius, in consilio 58. ex num. 45. cum seq. Marcabrunus, in consilio 29. Petrus Surdus, in consilio 5. numero 6. libro primo, & in consilio 241. ex numero primo, cum seq. libro 2. & in consilio 574. numero 51. libro quarto, & in consilio 546. serè per totum, vbi vide omnino, eodem libro quarto. Franciscus Viuius, decisione 283. ex numero 16. libro 2. Rota, decisione 388. prima parte, in nouissimis. Sfortia Oddus, in consilio 64. ferè per totum, libro primo. Fabius Turretus, in consilio 71. ex num. 1. vsque ad numerum 19. Ioannes Franciscus de Ponte, in consilio 95. ex n. 12. vsq. ad numerum 19. Laderchius Imolensis, in cons. 49. numero 3. Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 31. numero 8. & numero 28. & seq. libro. 2. Ioannes Gutierrez, practicarum libro 3. quæstione 17. ex numero 63. vsque ad numerum 74. Borgninus Caualcanus, decisione 16. numero 40. & 57. & decisione 17. & 18. prima parte. Ludo Zuntus, responso pro vxore, ex numero 380. cum seq. Prosper Pasetus, in consilio 92. ex num. 13. Alexander Raudensis, in consilio 36. numero 52. 55. 65. & 74. cum seq. lib. 1. Cæsar Ruginellus, practic. cap. 20. ex numero 10. & seq. Camillus Gallinius, de verborum significatione, libro 5. cap. 14. numero 8. Achilles Pedrocha, in consilio 32. num. 123. & seq. Ludouicus Casanate, in consilio 16. ex num. 6. cum multis seq. & in consilio 19. numero 6. & numero 23. & sequentibus. Antonius Faber, in libros 9. C. ad titulum, C. si tutor vel curat. Interuen. definitione tertio vbi agit de verbis enuntiatiuis prolatis per minorem contrahentem cum authoritate curatoris: & inquit, verba enunciatiua in contractu cum minore gesto apposita, quæ contra maiorem probarent, probare etiam contra minorem, si curatoris authoritas in contractu interuenerit, non aliter, & c. Idem Faber, ad titulum C. de probationibus, definitione 23. vbi explicat, verba enuntiatiua, quando probent, siue in contractibus, siue in vltimis voluntatibus: & definitione 25. & definitione 63. Andreas Fachineus, in consilio 37. ex numero 28. libro primo, & in consilio 98. ex numero septimo & numero 12. & 13. eodem lib. 1. Hieronymus à Ponte, de finibus regundis, cap. 60. ex num. 1. cum seq. Cæsar Barzius, decisione secunda, numero 21. & 22. Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo octauo, littera V. conclusione 81. per totam, ex folio 509. & sequen. vbi latè de verbis enuntiatiuis, & eorum materia; & conclusione 82. vbi de verbis enuntiatiuis conditionaliter prolatis: & conclusione 83. vbi de verbis dispositiuis. Ex his autem hactenus commemoratis Authoribus, deducuntur nonnulla, quæ communi eorundem placito recipiuntur; & ad limitationem regulæ[sect. 16] superioris, quod verba enuntiatiua non probant, neque disponunt, diriguntur. Ac primum equidem, verba enuntiatiua, etiam emissa propter aliud probare, & disponere, quando simul concurrunt aliæ coniecturæ, & præsumptiones. Quòd ad nostrum tractatum pertinet omninò, & in terminis ita obseruarunt Roman. in cons. 65. num. 3. colum. finali, vers. secundo ad idem. Crau. de antiquit. temporum, prima parte, sect. 4. dict. verbo ampliatur nunc, num. 49. Additio ad Alex. in cons. 2. verb. Enuntiatiua, lib. 1. Mascard. de probationibus, tomo 2. conclus. 621. num. 25. Afflictis, in decisione 83. numero 1. Ruinus, in consilio 167. numero 24. & seq. libro primo, Gratus, in consilio 104. numero 4. & seq. libro primo. Ludouicus Casanate, in consilio 16. numero 26. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo 8. littera V. dicta conclusione 81. numero 73. & 134. & cum Afflicto, Cæsar Vrsillo, Gramatico,[sect. 17] & Paseto Cæsar Barzius, dicta decisione secunda, numero 22. sic etiam, verba enuntiatiua, licèt non essent apta, ad inducendam dispositionem de nouo, sunt tamen aptissima, & sufficiunt, ad inducendam voluntatem præsumptam, & declarationem dispositionis præcedentis; prout suprà tetigi numero 2. Et probatur per text. in l. cum proponebatur. ff. de legatis secundo, vbi Bartolus, numer 2. ex eo textu deduxit, verba enuntiatiua inducere probationem eorum, quæ in testamento gesta dicuntur: & quod ad probandum qui testator voluerit, sufficit si enunciatiuè hoc scripserit in testamento, l. Publiæ, 23. §. finali ad finem. ff. depositi. vbi cum dixisset Iure consultus, verba enunciatiuè prolata, nullam in casu eius textus dispositionem inducere, & consequenter nec obligationem; Subdit statim. probationem depositarum rerum impleri posse Et ita adnotarunt, atque intentionis voluntatis testatoris coniecturam, & declarationem voluntatis eiusdem ex verbis enunciatiuis deduci: scripserunt Craueta, in consilio 62. num. 11. versic. tertia coniectura, Ioannes Cephalus, in consilio 134. num. 16. & in consilio 196. numero 11. & 20. libro 2. Tiberius Decianus, in consilio 34. numero 44. & 45. & in consilio 44. numero 29. & 37. 48. libro 3. Alexander Raudensis, in consilio 36. num. 52. & 55. & 74. libro primo. Hippolytus Riminaldus, in consilio 23. num. 95. libro primo. Pasetus, in consilio 92. numero 13. Aluarad. de coniecturata mente defuncti, libro 4. cap. primo num. 48. Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæstione prima numero quarto, Ludouicus Casanate, in consilio 16. ex numero 27. vsque ad numerum 34. & in consilio 16. numero 6. per totum, quò loci post alios multos Authores, quos citat, ple[sect. 18]ne probauit, verba enunciatiua sufficere ad declarandum fideicommissum præcedens, de quo dubitatur, cum facilius declaretur factum fideicommissum, quàm de nouo inducatur; vt tradunt Interpretes plures ibi commemorati: imo & in fortioribus terminis, quod verba enunciatiuè prolata, sufficiunt ad fideicommissum inducendum de nouo, quod ex verbis quibuscunque, etiam enunciatiuis, inducitur; per text in l. etiam hoc modo, & in l. & hoc modo, ff. de legatis primo, l. vnum ex familia, § finali, l. codicillis, § matre, ff. de legatis secundo, l. fideicommissum, §. hæc verba, ff. de legatis tertiò. Asseuerarunt Decius, in[sect. 19] consilio 23. numero 4. & in cons. 38. num. 2. & in consilio 673. num. 9. Cephalus, dicto cons. 134. num. 26. Ludouicus Casanate, dicto cons. 16. numer 20. & 27. Peregrinus, de fideicommisis, articulo primo, num. 47. vbi ad hoc propositum expendit, & inducit iura nonnulla. Vbicumque autem verba enunciatiua disponunt,[sect. 20] aut probant, hoc procedere ex benigna, & fauorabili interpretatione, ob præsumptam testatoris voluntatem: ideo in odiosis talia verba minus operari, quàm in fauorabilibus; tradiderunt Baldus, in l. 2. in fine, C. de necessarijs seruis hæred. institut. & alij, cum qui Lodou. Casanate, dicto consilio 19. numero 23. 24. & 25. qui in eum sensum Baldum accipit, non vt dixerit Baldus simpliciter, quòd verba enun[sect. 21]ciatiua non disponunt in odiosis; sed solum, quod minus operantur, quàm in fauorabilibus, & ante ipsum sic Baldum eundem intellexit Simon de Prætis (quem non citat) libro 2. interpretatione 3. dicta solutione tertia, numero 20. folio 256. Thuscus verò, dicto tomo 8. littera V. conclusione 81. numero 33. non ita explicauit, nec aliquem ex prædictis Authoribus commemorauit: sed simpliciter dixit, quod in odiosis verba enunciatiua nunquam disponunt: & citat solum Decium in cap. per tuas, numero 30. de probationibus, disponunt autem verba ipsa enunciatiua, aut probant multis in casibus, quos interpretes nostri considerarunt, id que in omni materia, & dis[sect. 22]positione, non modò in testamentis, & vltimis voluntatibus: & siue per modum conditionis, aut per modum causæ, aut per modum demonstrationis, vel per modum modi prolata fuerint: quibus modis adijci, atque proferri posse verba enunciatiua, docuit Bartolus approbatus communiter, in dicta l. ex hac scriptura, numera secundo, vt constat ex infinitis Authoribus, relatis supra num. 15. & ex referendis inferius, ex Trentacinquio etiam, variarum libro primo, titulo de verborum significat. resolutione secunda, num. 48. 49. & 50. Cardin. Tuscho. practicar. conclusion. iur. tomo. 8. littera V. conclusione 80. 81. &82. &83. Ac primùm quidem disponunt, quando in verbis enunciatiuis continetur, & comprehenditur aliquod[sect. 23] antecedens, vel consequens necessarium, sine quo non poterat valere principalis dispositio: Bartolus, in eadem l. ex hac. scriptura, numero 3. vers. sed contra prædicta, & num. 4. vers. ex his ergo, & num. 6. Alexander, in cons. 104. num. 4. libro primo, qui allegat text. in l. denique, §. interdum, ff. de peculio legato, & in l Proculus, ff. de vsufructu. Sequntur, & latius declarant Interpretes nonnulli, quos retuli, & ita quoque notaui libro 2. har. quotidianar. contro. iur. iuris, lib. 2. cap. 26. num. 82. Ludou. Casanate, dicto cons. 16. num. 8. & tribus seq. & numero 15. & quatuor seq. vbi quod verba enunciatiua conditionaliter, aut per modum demonstrationis prolata, disponunt ratione antecedentis necessarij, Antecedens namque necessarium, etiam ad inducendum fideicommissum, efficax est: sicuti Bartolus tradit in[sect. 24] l. Centurio, num. 37. ff. de vulg. & pup. substitut Decius, in consilio 22. numero. 2. Gozadinus, in consilio 68. numero. 13. Parisius, in consilio 6. numero 19. libro 3. Bursatus, in cons. 227. num. 34. libro 2. Decianus, in cons. 23. numero 15. libro 4. Surdus, in consilio 448. numero 15. libro 3. & cum alijs Ludou. Casanate, dicto consilio 16. numero 18. sic etiam, quod verba enunciatiua dispositionem in ducant, quoties[sect. 25] id, quod enunciatur, necessarium est ad id, de quo agitur: latè probauit Parisius, in consilio 77. ex num. 30. cum seq. libro primo. Sequitur Caldas Pereira, de nominatione emphyteutica, quæstione prima, num. 81. & libro 2. dicto cap. 26. numero 80. ego ipse sic annotaui: & ibidem numero 77. scripsi, quod verba[sect. 26] enunciatiua, quoties proferuntur per tempus præteritum, aut id, quod enunciatur, est præteriti temporis, dispositionem testamentaria, dicens ita tenuisse Doctores communiter, in d.l. ex hac scriptura. Corneum etiam, Castrensem, Decium, Sfortiam Oddum, & Caldas Pereiram, ibi relatos: Nunc adijcio, intelligendum id, iuxta ea, quæ superiùs dicenda, Sic quoque tradidisse Bolognium, in consilio finali, numero 67. Alexand. in consilio 190. numero 31. libro 6. Marcabrunum, in consilio 29. num. 22. & seq. & cum Baldo, Celso: Pancirolo. Ludouico Zun[sect. 27]to, & alijs, Ludouicus Casanate, in consilio 16. num. 24. scripsi etiam eodem in loco, num. 78. & 79. id maxime procedere, si ipsemet, qui enunciat, & refert aliquam suam voluntatem ne præterito, talis est, quod posset ex integro adhuc illam facere, & ita disponere: & retuli Sfortiam, in cons. 64. numero 77. alios plures id ipsum tenentes, referam statim: sed & generaliter adieci ibidem, numero 79. quod verba enunciatiua dispositionem inducunt, quan[sect. 28]do proferuntur super his, quæ dependent à voluntate partium, & super quibus possunt liberè disponere: & retulit Bartolum, Decium, Curtium, vtrumque Socinum, Parisium, Ruinum, Ioannis Francisc. de Ponte, & Caldas Pereiram, & cum Bartolo, Afflictis, & Mascardo, sic quoque concludit Ludouicus Casanate, dicto consilio sexagesimo, numero 21. & idem tenet Ioannes Gutierrez, practicarum libro tertio, quæstione 17. numero 68. Petrus Surdus singulariter, in consilio 546. numero tertio, quarto & quinto, libro quarto. Alexander Trentacinquius, variarum libro primo, titulo de verber. significatione, resolutione secunda, numero 92. adieci quoque d. capite 26. numero 69. quod ver[sect. 29]ba enunciatiua eius quod tempore enunciationis, aut assertionis esse potest, plene probant, ex sententia eorum, quos ibi recensui, & numero 70. scripsi, idem esse, quando enunciatio pertinent ad rem,[sect. 30] quæ pendet ex declaratione animi enunciantis, & n. 27. quando proferuntur super eo, super quo partes[sect. 31] sibi possunt præiudicare; vsque adeo, vt non admittatur probatio in contrarium; vt inferiùs dicetur nu. 42. & per Alex. Parisium, Marc. Anton. Eugen. Mascardum, & alios ibi relatos. Petrum Surdum, vbi supra ex numero 3. & 4. ac denique num. 81. post Decium, Parisium Ruinum, Cephalum, Peraltam, & Cald. Pereir. similiter obseruaui, quod verba enun[sect. 32]ciatiua per modum causæ prolata, tiamsi sint emissa propter aliud, & disponunt, & probant id, quod præsupponunt, aut enunciant: per text. in l. emptor, §. ancilla, vbi Glossa, verbo, voluntatis, & Bartol. ff. de rei vendicat. l. qui volebat. 61. ff. de hæred. instit. vbi Bart. l. finalis, §. auus nepotibus, ff. de doli exceptione, cap. finali, de successio. ab intestato: & cum Bartolo, Craueta, Mascardo, Peregrino, Deciano, Socino, Decio, Menochio, & Fabio Turreto notauit Ludouic. Casanate, d. cons. 16. n. 13. & ij qui[sect. 33]dem vnanimiter obseruarunt, verba enunciatiua in antiquis probare; sicuti latius tradiderunt Ioannes Gutierrez practicarum lib. 3. quæstione 17. nu. 71. Mascardus, de probationibus, tomo 1. conclusione 106. per totam. Achilles Pedrocha, in consilio 32. numero 124. Alexander Trentacinquius, variar lib. primo, titulo de verbor. significat. resolucione 2. numero 8. latiùs ex num. 88. vbi explicat: Ludouic. Morotius, in responso 14. numero primo, vbi post alios, quod verba instrumenti enunciatiua in antiquis probant confinia: Mieres, de maioratu, 4. parte, quæst. 20. vbi quod antiquitati multum tribuendum est, & de apocha antiqua, & quod instrumentum antiquum probat filiationem, etiam si obiter in eo dicatur, Titius filius Seij: & etiamsi verba enunciatiua sint. Andreas Fachin. in consil. 98. num. 8. & 9. lib. 1. vbi quod ad probationem dominij, iurisdictionis, & finium, antiqua instrumenta plurimùm conducunt, etiamsi in eis verba apposita, enunciatiuè prolata sint: Anton. Faber, ad lib. 9. C. definitione 23. ad tit. de probat, vbi quod verba enunciatiua, etiam inter alios probant, accedente temporis longa antiquitate, cuius inter cætera hoc vnum priuilegium, est, quod facilius inducit probationem, & ijs etiam casibus, quibus alioquin probatio nulla induceretur: idem Faber, definitione 63. eiusdem tituli, fol. 342. in versic. hoc vero maxime, & in addit. num. 5. vbi scribit in hunc modum. Fauore scilicet, & veneratione antiquitatis, quæ supplet defectum probationis in ijs omnibus, quæ propter antiquitatem probare non possunt: & citat Afflict. Alexand & alios, Cardinalis Tuscus, practicar. conclusio. iur. tomo 8. littera V. conclusione 81. num. 68. Cardinalis Mantica, de tacitis & ambig. conuent lib. secundo, tit. 6. num. 21. & 21. & 22. qui inquit num. 23. quod verba enunciatiua, vt fidem faciant contra Tertium in antiquis, requiritur, quod sint saltem[sect. 34] duæ enunciatiuæ diuersorum instrumentorum, & diuersarum personarum: vt tenent plures Authores, quos ibi refert ipse Mantica, & num. 25. scripsit quod[sect. 35] plures enunciatiuæ plurium instrumentorum, & diuersarum personarum, ita demeum fidem faciunt, si fuerint pronunciatæ à personis non suspectis, alioquin reijciuntur, sicuti tradiderunt Interpretes ibi commemorati. Cæterum, vbi agitur de modico præiudicio, quod sufficiunt verba enunciatiua vnius instrumenti: adnotarunt Iason, in consilio 65. columna secunda, lib. primo. Craueta, & alij, cum quibus Hippolyt. Riminaldus. in consilio 137. numer. 19. libro 2. Fabius Turretus in consilio 71. num. 14. Rursus & tertio loco, atque vltra ea, quæ nume[sect. 36]ris præcedentibus adnotaui, & scripsi, & lib. 2. d. cap. 26. obseruata reliqui, constituo, & adijcio nunc, post supleriora omnia à mea elaborata, & scripta, ad manus meas peruenisse Alexandri Trentacinquij variar. rosolutionum commentaria, & hunc quidem Authorem huiusce materiæ explicationem ex proposito suscepisse libro primo eius operis, titulo de verborum significat. dicta resolutione 2. per totam (prout dixi in initio huius cap.) & circa propositum nostrum, vtrum verba enunciatiua in vltimis voluntatibus, quando emittuntur propter se tantum, vel incidenter propter aliud, dispositionem inducant, vel non: & quid si eiusmodi verba incidenter prolata fuerint per modum conditionis, aut per modum causæ, aut per modum demonstrationis, aut per modum modi; & in effectu sic se habuisse, quod quando verba enunciatiua emittuntur propter se tantum, in vltimis voluntatibus dispositionem inducunt, iuxta communes Bartoli doctrinas, & distinctiones per illum textum, in d.l. ex hac scriptura, & conclusione generali statuit dicta resolutione 2. numero 38. & limitat statim octo modis, ex numero 39. vsque ad numerum 48. Primo, vt non procedat, quando verba enunciatiua fuerunt prolata in præiudicium Tertij: nam tunc dispositionem non inducunt, l. verba, C. de testament. Secundo, quando fuerunt prolata in præiudicium hæredis erroneè; quia tunc etiam non disponunt, l. secundo. C. de fal. cau. adiec. legato. Tertiò, si modificatè prolata fuerunt, nam tunc vltra modificationem non disponunt, l. filia. ff. ad Trebellian. Quarto, vt inducant dispositionem, quando ad grauatum referuntur, secus si ad honoratum, prout suprâ ego ipse probaui, & tradit ibi num. 42. Quintò, procedit (vt subdit numero 43.) quando verba enunciatiua prolata propter se fuerunt emanata circa ea, quæ per defunctum possunt disponi: Secus si prolata fuerint circa ea, quæ per ipsum testatorem disponi non possunt; nam tunc dispositionem non inducunt, vt supra dixi, & probatur in l. cum pater, §. pater filio, ff. de legatis secundo, & l. prima, C. arbitrium tutelæ. Sextò procedit in quantum natura verborum prolatorum patiatur; sed secus est, si illa verba non patiantur, l. Titia cum testamento, §. Caius, ff. de legatis secundo. Septimò procedit, quando verba enunciatiua proferuntur; at secus est, si non exprimantur, sed intelligantur fortè propter dictionem taxatiuam; nam tunc dispositionem non inducunt, l. rationes, in fine, C. de probat. Octauò & vltimò non procedit, quando proferuntur per modum conditionis, & nulla species, seu quantitas fuerit expressa: nam tunc nec probationem, nec dispositionem inducunt, licèt propter se fuerint emissa, l, cum post, §. gener. ff. de iure dotium, & hactenus Alex. Trentacinq. in prima conclusione, quando verba enunciatiua emittuntur propter se tantum. In secunda verò conclusione, quando proferuntur verba enunciatiua incidenter propter aliud, quatuor casus principales constituit. Primus est, quando proferuntur per modum conditionis: & tunc Barto, in d.l. ex hac scriptura, dicit, quod aut nulla fuit expressa species, vel quantitas, & tunc dicta verba non inducunt dispositionem, nec probationem, vt in l. Titia, in princip. ff. de legatis tertiò, secundum primam lecturam: aut fuit expressa species, seu quantitas; & tunc quoad id, quod principaliter est in conditione, verba enunciatiua non inducunt dispositionem, vt in l. ex facto, ff. de hæred. insti. & argum. l. si quis sub conditione, ff. si quis omissa causa testam. Quoad id autem, quod est antecedens, vel consequens ad ipsam conditionem; aut est tale, quod possit per testatorem induci, & tunc verba prædicta dispositionem inducunt, aliàs secus; vt in l. Proculus, ff. de vsufruct. & l. denique, §. interdum, ff. de peculio legato. & l. final. ff. de collat. dotis, & ita Trentacinquius, variar. lib. primo, tit de verbor. signifi. resolut. 2. num. 48. fol. 204. & Vltra eum Cardinalis Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclus. per totam, fol. 158. vbi inquit num. primo, regulam esse, quod verba enunciatiua, seu narratiua conditionaliter prolata, non disponunt, quod latè comprobat iuribus, & Authoribus, vsque ad numerum 10. & extendit vsque ad numerum 21. & 22. vbi inquit, quod Alex. in locis ibi relatis, ita in proposito conciliat opiniones contrarias, quod verba enunciatiua conditionaliter propter aliud prolata, non inducunt dispositionem, nisi sint prolata in aliquo antecedenti, vel consequenti, quod esset necessarium ad implendum illud, quod est in conditione: si verò illud suppositum non est necessarium ad illum actum, verba enunciatiua conditionalia, supponentia aliquid, non disponunt super supposito, & ponit exemplum eodem num. 22. & numeris seq. alijs modis explicat conclusionem propositam. Secundus casus est, quando ponuntur verba enuntiatiua per modum causæ: & tunc secundum Barto. in d.l. ex hac scriptura, quoad effectum excipiendi, inducunt dispositionem, l. emptor. §. finali, ff. de rei vend. & videtur text. in l. finali, §, primo, ff. de doli exceptione, quoad effectum vero agendi, & quoad actionem, inducunt dispositionem, si super enunciatis testator poterat disponere, l. qui volebat, ff. de hæred. inst. idque quoad actionem personalem, l. penult. ff. de collat. dotis, secus verò quo ad actionem realem, nam quoad eam eiusmodi verba dispositionem non inducunt, secundum Barto. ita distinguentem inter actionem personalem, & realem. Barto. autem sequuntur quamplures iuris interpretes: Alij verò aliter sentiunt, prout animaduertit, & latiùs explicat Alexand. Trentacinquius dicta resolutione 2. ex num. 48. per tres columnas, vbi vide: & vltra eum Cardinalis Franciscus Mantica, de tecitis & ambiguis conuent. lib. 2. titu. 6. num. 12. fol. 78. breuius se expedit, inquit enim, quod verba enunciatiua, quæ in modum causæ finalis sunt prolata, valent non modò ad probandum, sed etiam ad disponendum: per tex. in d.l. emptor, §. ancilla, ff. de rei vendic. & citat, Bartol. Alex. Crauet. & Corn. ita tenentes, subdit etiam, hoc habere locum, etiam in contractibus, Bart. per illum tex. in l. cum tabernam, §. idem quæsiit, ff. de pignoribus, Paris. & Craueta, qui commemorantur ibidem. Tertius casus est, quando verba proferuntur in vltima voluntare per modum modi, & tunc quia sunt dispositiua, ideo ex eis oritur actio, l. final. C. de his, quæsub modo, & l. quoties, C. de donat. quæ sub modo: & ita tradit Alex. Trentacinq. eadem resolutione 2. libri primi, d. titu. de verbor. signific. fol. 205. & vltra eum Franciscus Mantica, d. tit. 6. lib. secundi, nu. 16. vbi inquit in hunc modum: Sciendum est etiam, quod verba enunciatiua prolata per vitam disponunt, l. 2. C. de donat, quæ sub modo. Bald. in l. ex his, nu. 2. vers. item oppono, quod verba enunciatiua, C. de testam. milit. & Paul. Castr. in 1. ex hac scriptura, nu. 2. versic interdum omittuntur, ff. de donat. & Craueta, in cons. 217. nu. 17. Quartus & vltimus casus est, quando verba enunciatiua proferuntur per modum demonstrationis, & in hoc casu concludit, non inducere dispositionem, l. cum tale, §. fin. ff. de condit, & demonst. l. ex his, C. de testam, militis, Fallit hæc conclusio fauore militiæ, & liberatis simul, d.l. ex his & ibi notant Scribentes. Item fallit si fuit iuratum, in authent, quod obtinet, C. de probat, ita Trentacinq. ipse, & resolutione 2. num. 50. & vltra eum Hippolyt. Rimin. in cons. 382. num. 44. & 45. libr. 4. vbi inquit id ipsum, quod scilicet verba enunciatiua per modum demonstrationis prolata, non disponunt, vt per glos. Bart. Alex. Papiens. & Simon. de Præt. ibi relatos. Et ij quidem omnes, superius præcitati, pro cer[sect. 37]to tradiderunt, verba enunciatiua geminata probationem, & dispositionem inducere: & ita post Bart. Ange. Roman. Purpurat & Decia, adnotauit Cardinal. Francisc. Mant. de tacitis 7. ambig. conuent. lib. 2. d. titulo 6. num. 20. Cardin. Dominicus Tuscus, practicar. conclus. iur. tomo 8. littera V. conclusione 81. num. 162. fol. 517. vbi citat alios Authores, & num. 163. post Gratum, & Decianum extendit, siue geminatio sit in eadem oratione, & scriptura, siue in diuersa, licèt magis si sunt diuersa instrumenta; & num. 164. quod verba geminata enunciatiua, nedum inducunt dispositionem, sed inducunt etiam certam scientiam, & clausulam motus proprij; vt per Decianum, in consilio 7. numero 24. & seq. libro. 3. & num. 166. extendit in verbis geminatis instrumentorum, vel testamentorum, aut constitutionis, vel statuit: & idem ex communi Interpretum placito resoluit Alex. Trentacinq. variar. resolut. libro 1. dicto titulo de verbor. significat. resolutione 2. num. 86. fol. 209. vbi quod verba geminata, etiam enunciatiua probant, & dispositionem inducunt: & quoad contractus probari in l. cum scimus, & per Bart. ibi, C. de agricol. & censit. lib. 11. quoad testamenta, in l. Pamphilo, §. propositum, ff. de legatis tertio, quoad alias dispositiones, per Roman. Alexan. Barbat. Soci. Curt. Corset. Ias. Decium. Gozadin. Gratum, Ferretum, Corne. & Ioseph. Ludou. ibi relatos, & ibidem explicat, vtrum id procedat in fauorem Tertij contra enunciantes, & inter contrahentes præsentes, & absentes: & in præiudicium Tertij absentis, & non consentientis, & an vbi concurrunt plura specialia: de quo etiam Thus[sect. 38]cus, vbi supra, nume. 164. Fauore quoque dotis verba enunciatiua plenam probationem inducere; per text. in l. 2. cum Glossa, C. de dotis promissione & alijs Authoribus resolutiuè Cardinalis Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. libro 2. dicto titulo 6. nu 15. quitamen subdit, quod ille textus cum Glossa loquitur inter ipsos contrahentes, non inter alios: quanquam idem etiam inter alios ex facto respondit Bartol. in consilio 123. num. primo, & 2. libro primo, quod absente etiam parte verba enunciatiua probent fauore dotis, sæpiùs in Rota fuisse resolutum, testatur ipse Mantica: & cum Bartol, in dicto consilio 123. Decio, Alex. Iasone, Deciano, Castrense, Ruino, & alijs Cardinalis Tuscus, tomo 8. littera V. dicta conclusione 81. num. 135. fol. 515. & adijcit nu. 136. quod confessio dotis per verba enunciatiua habet exequutionem, prout si dispositiuè esset facta in instrumento habente executionem: vt per Iasonem, Alex. & Castrensem ibi relatos: per Ruinum, in consilio 34. numero 5. lib. 4. per Alex. Trentacinquium, variarum libro primo, dicta resolutione 2. numero 79. folio 208. numero 22. & 23. libro primo. declarat duobus modis, primò vt non procedat, quando disputaretur de actus substantia, hoc est, an dos fuerit constituta, vel non: secundo declarat intelligi contra ipsas partes: & ideò secus esse in fauorem mulieris contra virum, qui non interuenit in ipso instrumento, in quo verba enunciatiua opposita fuere: vt per eundem Menochium, dicto consilio 81. sub numero 22. qui dicit ita loqui Bart. in d. cons. 123. & Doctores, quieum sequuntur: ita quoque Bartolum retulit Mantica, lib. 2. dicto titulo 6. numero 15. dicens, quod licet verba enunciatiua plenam non faciant fidem, nec probationem, tamen inducent saltem semiplenam, sicut confessio facta extra iudicium: ex quo concludit, mulieri, quæ ex verbis enunciatiuis descriptis in instrumento inter alios facto, dotem petit, deferendum esse iuramentum: vt in l. in bonæ fidei. c. de rebus creditis, & in l. admonendi. ff. de iureiur. & hactenus in causa dotis: sed & fauore causæ piæ verba enunciatiua probare, & dispositionem inducere; post Bartol. & alios radidit Alexander ipse Trentacinquius, libro primo, dicta resolutione 2. numero 91. folio 210. Denique & vltimo loco obseruandum, atque constituendum erit, superiorum omnium, quæ specificè ad vltimarum voluntatum tractatum, & interpretationem pertinent, & notauimus; nonnulla non modò testamentariæ, sed & conuentionum, & alterius generis dispositioni cuicunque conuenire; ac maximè ea, quæ ad limitationem præfatæ regulæ generalis, quod verba enunciatiua regulariter non probant, nec disponunt; adduxi suprà ex numero 23. cum seq. sic sane, quamuis enunciatiua verba respectu Tertij, nec probationem, nec dispositionem inducant[sect. 39] in contractibus regulariter; vt latè deduxerunt, atque comprobarunt Authores omnes illi commemorati suprà, ex numero 15. tamen inter easdem partes solent probare, & fidem facere: vt est textus, in l. optimam. C. de contrahenda, & commit. stipulat. & tradiderunt Hippolytus Riminaldus, in consilio 382. numero 42. libro 4. Cardinalis Tuschus, practicar, conclusion. iuris, tomo 8. littera V. dicta conclusione 81. numero 10. & 11. fol. 510. vbi quod verba enunciatiua non probant quoad alios, quoad enunciantes: & numero 13. vbi quod non extenduntur verba enunciatiua ad alias personas, quæ non fuerunt præsentes, nocent tamen hæredibus, & vniuersali, vel singulari successori, vt ibidem probat, numero 14. & 15. & numero 20. & 21. quoad verba enunciatiua non probant, neque disponunt contra absentes, neque pro absentibus, & sic non operantur contra Tertium, neque pro Tertio: & numero 51. & seq. id ipsum prosequitur. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 2. numero 21. & 22. vbi etiam quod verba enunciatiua sicut probant ad præiudicium partium, ita debent probare contra eorum successores, vt per Cephalum, in consilio 90. numero 3. libro primo. Fabios Turretus, in consilio 71. numero 4. libro primo. vbi quod verba enunciatiua regulariter probant contra proferentem ea. Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. libro secundo, dicto titulo sexto, numero secundo, vbi quod verba enunciatiua fidem faciunt inter contrahentes, etiam de his, quæ non potuerunt interuenire tempore instrumenti, propter tacitam conditionem, quæ ex instrumento colligitur: & ibidem numero 13. vbi profitetur, plus quam manifestum esse, quod verba enunciatiua inter aliquos dicta, nihil alijs possunt prodesse, nec obesse, post Bartol. & Roman. quos citat, & inde infert, quod contractus, qui in aliquo instrumento enunciatur, nec ex cursu longi temporis præsumitur in alterius præiudicium; quia semper dici potest, illud instrumentum non probare, nisi inter contrahentes, authent. si quis in aliquo documento. coniuncta dicta l. optimam. Quinimo verba enunciatiua, neque ad præiudicium, neque ad fauorem aliorum fidem facere, tametsi iureiurando fuerint confirmata, quia sicut iuramentum non nocet Tertio, ita etiam non debet prodesse, sicuti probat ibidem Mantica ipse. Petrus Surdus singulariter, in consilio 546. numero tertio, libro quarto. vbi post Alexan. Bertrand. Beroum, Crauetam, Osascum, Menochium, & alios, quod verba quantumuis enunciatiua, probant inter partes id, quod fuit enunciatum, quicquid si quoad eos, qui contractui non interuenerunt: & quod id procedit non solum inter partes, sed etiam inter eos, qui titulo singulari successerunt, vt concludunt Socinus, & Craueta, ibi relati. Quinimo etiam inter eos, qui consenserunt actui, in quo contigit talia verba enunciari: vt voluerunt Socinus, Craueta, & Menochius, quos citat ipse Surdus, dicto nu. 3. & repetit nu. 7. in eodem consilio 546. libro 4. dicens, quod verba enunciatiua non probant, quando tractatur de præiudicio Tertij, qui actui, vel conctractui non interuenit, quia etiam assertiua tunc non probarent, sed quando agitur de solo confitentis præiudicium verba enunciatiua, probant in præiudicium confitentis, sicuti scribunt Authores ibi relati. Fachineus etiam, in consilio 37. numero 29. libro 1. & in consilio 97. ex num. 7. eod. lib. vbi quod verba enunciatiua probant inter ipsas partes in materia finium, & iurisdictionum. Et ibidem numero 12. vbi quod verba enunciatiua probant non modo contra ipsum contrahentem, sed etiam contra eius successores, iuxta Authores ibi relatos num. 13. Alexander Trentacinquius, variar. resolut. libro 1. titulo de verborum si[sect. 40]gnificat. dicta resolutione 2. ex numero 51. cum seq. vsque ad numerum 76. ex folio 205. quò loci, in verbis enunciatiuis in contractibus appositis, inquit duas faciendas conclusiones secundum Bartol. in d.l. ex hac scriptura, ff. de donat. Prima est, quando verba eiusmodi proferuntur ad liberationem: Secunda est, quando emittuntur ad obligationem. In prima conclusione duos casus considerat: Primus est in inductis principaliter propter se; & tunc dicta verba dispositionem inducunt, l. tale pactum, in principio, ff. de pactis. Secundus casus est in inductis ob aliud incidenter; & tunc, quod dispositionem non inducant, tenent Bartol. Practi, Papien. & Ancharanus, qui commemorantur ibidem, numero 54. In secunda conclusione similiter sunt considerandi casus: Primus est in verbis enunciatiuis principaliter propter se emissis; & tunc inducunt probationem, & non dispositionem, l. publia, §. finali, ff. depositi. Secundus est casus in verbis enunciatiuis propter aliud emissis; & tunc, aut fuerunt emissa in contractatu aliquo inter præsentes celebrato: & inducunt probationem, seu præsumptionem, donec probetur contrarium: d.l. optimam, C. de contrahent. & commit. stipulat. & l. quidam. C. de probat. & sic quod partes contrahentes, & eos qui fuerunt præsentes enunciationi etiam si enunciatum, tale sit, quod interuenire non potuerint tempore ipsius, secus tamen inter absentes, vt latius ibi ex nu. 57. vsque ad nu. 64. & hactenus Trentacinquius, qui (vt vides) communibus interpretum placitis accedit in omnibus prædictis: in eo etiam quod dicit num. 59. verba enunciatiua incidenter emissa propter aliud, inducere præsumptionem quoad tertium absentem, cui præsumptioni standum est, donec probetur contrarium, sicuti ex multis alijs Authoribus obseruaui suprà numero 4. & 5. Verumenimvero, id quod diximus, verba enuncia[sect. 41]tiua inter easdem personas probare, debet intellegi, vt habeat locum, quando illud, quod à contrahentibus verbis enunciatiuis expressum est, ex eorum pendet arbitrio, & voluntate, & in eo possunt sibi præiudicare; secus tamen, quando non possunt sibi confitendo præiudicare: quia tunc id non præsumitur, sed debet potius probari: sic sane post alios multos Authores, vnanimiter obseruarunt Card. Mantica, de tacit. & ambig. conuent. lib. 2. tit. 6. nu. 2. in fine, qui plura exempla adducit ex nu. 4. vsque ad num. 8. Andr. Fachin. dicto cons. 37. nu. 29. per totum, lib. 1. Cæsar Ruginel. practicar, cap. 20. n. 21. Ant. Faber, ad tit. C. de probat. definitione 23. & ad tit. C. si tutor, vel curat. definitione 3. nu. 1. in addit. fol. 138. Alex. Trentacinq. variar. lib. 1. de verb. signific. dicta resotione 2. n. 75. per totum. vbi eadem, quæ Franc. Mantica adducit, exempla commemorat, sed eum non citat. Petrus. Surd. in cons. 546. num. 1. & 2. lib. 4. qui ipsamet exempla proponit, ibid. num. 4. per totum videlicet, quod si in instrumento alienationis bonorum Ecclesiasticorum, factæ à Capitulo alicuius Ecclesiæ, dictum fuerit, præcedentibus legitimis tractatibus, & habita licentia Episcopi, hæc verba non probant legitimum tractatum præcessisse; quoniam hoc non pendet ex eorum libera potestate; nam talis tractatus exigitur pro forma alienationis bonorum ecclesiæ, vt fiat discussio inter Prælatum, & eos, qui sunt ex Capitulo; an talis alienatio sit necessaria, vel vtilis Ecclesiæ; vnde cum hæc forma non possit à contrahentibus remitti, ex verbis eorum, vel Notarij, non præsumitur interuenisse; & ideò instrumentum detractatu separatim fieri debet; vt latius per Manticam, vbi supra, num. 6. & cæteros in locis nunc præcitatis. Ita similiter non creditur Notario rogato de instrumento interpositionis decreti in alienatione rei Minoris: si dicat interpositum cum causæ cognitione; cùm illo tempore non potuit cognitio interponi, vt ex Castrense, & Iasone refert Trentacinquius, vbi supra, dicto num. 75. Petrus Surdus, dicto num. 4. per totum, vbi eleganter & verè notauit, quod Authores, & doctrinæ quamplurium iuris Interpretum, qui voluerunt, nunciatiua verba non probare in his, quæ ab ipsarum partium voluntate non dependent; intelligi debent, quando circa ea emissa sunt, in quibus partes sibi præiudicare non possunt; & ita disponere non possunt in ipsarum partium præiudicare, confitendo, alienando, & in. d.l. optimam, loquitur de his, in quibus partes obligando: secus in alijs, quia talia verba emittuntur eadem facilitate, qua fit principalis contractus: & quod ita etiam loquuntur Bartolus, & alij, quos refert ipse Surdus. dum dicunt, quod verba enunciatiua inter easdem personas, probant, cum enunciant solemnitates, quibus partes renunciare possunt, aliàs secus: & ponunt exemplum in fisco, minore vel Ecclesia vendentibus, & dicentibus, quod præcesserunt tractatus, & alia necessaria; quia tales solemnitates non probantur per illa verba interuenisse, ex quo illis partes renunciare non possunt: vt latiùs ibi idemmet Surdus, qui numero 2. dixerat, quod solemnitas, & authoritas non probatur interuenisse in actu per verba narratiua scripturæ, quia à potestate aliorum, quàm partium dependet: & numero primo adduxit exemplum illud Manticæ, dicto tit. 6. num. 7. quod si filius familias, qui ex forma statuti obligari non poterat, nisi esset mercator, mutuans, & accipiens pecuniam, fateatur se mercatorem, illa confessio sibi non præiudicauit; quia verba enunciatiua à partibus prolata, non probant circa ea, in quibus partes sibi præiudicare non possunt. Ei idem esse, si quis alteri pro benemeritis donauerit; hæc namque verba inter personas donare prohibitas, vt putà inter patrem & filium, & inter virum & vxorem, inter quos donatio simplex consistere non potest benemerita non probant: l. qui testamento. ff. de probat. cum vulgatis, & per Manticam, dicto titulo 6. num. 2. & 3. Petrum Surdum, dicto cons. 546. num. 1. 2. & num. 4. lib. 4. qui vsque adeo in conside[sect. 42]ratione habuit superiùs obseruata, & an partes in ipsarum præiudicium renuntiare possint, vel non solemnitati à iure introductæ; vt non dubitauerit afferere dicto num. 4. verba enunciatius propter aliud emissa, probare in contractibus, inter easdem personas, enunciatum, de quo partes disponere non possunt, quamuis non probent id, in quo partes sibi confitendo: non possunt præiudicare: & quod probent ea, de quibus partes disponere non possunt, ex pluribus demonstrare contendit partium licet non sit facere, quod quis in facultate partium licet; tamen si inter partes dicatur aliquem esse seruum, talia verba probanunt, eum talem esse, d.l. optimam similiter nostra assertio non potest eum dominum facere, qui alioqui dominus non sit; tamen si contrahentes asserant, rem esse in domino alicuius, talia verba eum probabunt dominum esse: vt per Alexan. Crauetam, dicto num 4. relatos: Smiliter (subdit idem Surdus, num. 5.) verba enunciatiua probant litis contestationem præcessisse, & tamen contestatione parte disponere non possunt: & si appellatus fateatur per verba enunciatiua, aduersarium appellasse debito tempore, & debita forma, nocebit sibi talis confessio; cùm tamen quod sit, vel non sit in tempore appellatum, non pertineat ad partium dispositionem; vt Bellamera, decisione 684. Lauanquam, de appellat, annotauit: quam refert Surd. ibi, dict. n. 5. Trentacinq. resolutione 2. dict. n. 75. id ipsum etiam ratione comprobari posse, ex eo deducit Surd. acutè; nam dum quæritur, an confessio confitenti præiudicet ad probationem, debebit considerari, an id, quod quis confitetur, sit in partis dispositione; potestas namque disponendi ad ipsam refertur dispositionem, non autem ad probationem: si enim quæreremus, an verba enunciatiua disponant, benè diceremus, hoc verum quoad ea, de quibus partes disponere possunt, quia vbi agitur de actu, supponi debet potestas acteum gerendi, sine qua actus in esse non producitur. Sed vbi tractamus, an confessio probet, frustra quæritur, an talis confirmens posset illum actum facere, quia multa probari possunt nostra confessione, quæ tamen fieri à nobis non possunt putà, quando confessio versatur circa actum, qui ministerio Tertij expeditur, vt quò Titius sit Sempronij filius, quòd sit hæres, quòd testamentum condiderit, quòd se obligauerit, & similia: & sane absurdum esset dicere, hæc non posse probari per verba enunciatiua, & esset restringere hanc regulam ad casum, qui nunquam eueniret, quinimò esset destruere regulam, si enim probaret solum in his, de quibus partes disponere possunt, vtique frustratoria esset his casibus probatio, quia induceretur dispositio, si res esset in faculatate disponentis: & hactenus Petrus ipse Surd. & admodum subtiliter (vt vides) qui in fine num. 6. in hunc modum concludendo, scripsit. Sicuti igitur confessio per verba assertiua nocet confitenti, & probat id, quod consitetur; ita pari modo probabit, si fiat per verba enunciatiua, etiam si de eo partes disponere non possent, & qui aliter diceret, meo iudicio grauiter contra textus & naturalem rationem erraret, stantibus supractis. Rursus, id ipsum, quod dictum est, verba enunciatiua probare inter easdem personas in contractibus, restringi quoque debet, vt habeat locum quoad istum effectum, vt contractus in quo fuerunt pronuntiata, non possint à contrahentibus impugnari, vt[sect. 43] loquitur text. in d.l. optim. C. de contrah. & commit. stipul. sed si id quod verbis enuntiatiuis expressum est, principaliter in iudicium deducatur, & in dubium reuocetur, tunc sane non præsumitur, nec probationem inducit, sed potius probari debet, cap. illud, de præsumpt. prout latius eum textum inducit, atque expendit Mantic. de tacit. & ambig. conuent. lib. 2. dicto tit. 6. num. 8. & 9. per tot qui fatetur hanc esse communem sententiam, & frequentiori calculo receptam, quamuis ipse contendisset antea, aliter eum textum accipere. Hippolytus Rimin. in cons. 382. n. 43. lib. 4. vbi dicit quod quamuis verba enunciatiua soleant interpartes probare, id nequaquam procedit, quando principaliter contingit disputare de ipso enunciato, tunc namque nec inter easdem partes probant, nec fidem faciunt verba enunciatiua, prout tenent quamplurimi Authores, quos ipse refert. Alex. Trentacinq. variar. resolution. lib. 1. tit de verb. sig dict. resolu. n. 64. vbi citat Ant, de Butr. Bald. Alex. Corn. Decium, Iason. Felin. Curt. Iun. & Cephal. ita tenentes: & dicit esse exemplum in d.l. optimam. C. de contr. & com. stip. seruus etenim stipulari potest de iure domino, quamuis alter alteri regulariter stipulari non possit: si ergo Titius Sempronio, tamquam eius serus stipuletur, dicendo, Titius seruus Sempronij; ista verba enunciatiua probabunt, quoad hoc, vt stipulatio valeat, sed si postea contingat principaliter disputari de dominio serui, cuius scilicet sit, etiam inter promissorem, & Sempron. & sic inter easdem personas, talia verba non probant, nec præiudicant. Surd. denique, dicto cons. 546. n. 7. lib. 4. refert Authores nonnullos tenentes, quod verba enunciatiua probant, etiam vbi de enunciato contingit principaliter disputari, & statim profitetur, contrariam sententiam esse magis tutam, prout tenent Authores illi commemorati antea per Surdum ipsum, ibi n. 2. vers. secundò dicit. & tenendo communem ipsam sententiam, quod verba enunciatiua non probant, etiam inter easdem personas, quando principaliter contingit disputari de enunciato; singulariter explicat, quod id procedit, quando contingit de veritate rei enunciatæ principaliter dubitari ad alium finem, quàm emissa fuerit enunciatio:[sect. 44] secus tamen, si ad effectum validitatis contractus, super quo emanarunt, licet principaliter de eorum veritate tractetur, idque per text. in d.l. optim. vbi si quæratur principaliter, an quis esset seruus Titij, ad effectum, vt sustineatur stipulatio nomine Titij facta, verba illa probabunt; sicuti declarat Decius, in d. authent. si quis in aliquo documento, num. 17. dicens, quod verba enuntiatiua probant ad effectum contractus, super quo emanarunt, licet principaliter de eorum veritate tractetur, quamuis secus sit, quando ad alium finem, vel effectum examinatur veritas enunciatorum. Idem Decius in cons. 213. col. finali, vers. & vlterius ad hoc. & ante eum Baldus, in l. ad probat. num. 7. C. de probat. vbi loquendo de verbis enunciatiuis prolatis incidenter, & propter aliud, dicit, quod incidentia non operantur, nisi quatenus operantur ad ipsum principale, d.l. optim. & sic præsupponit (vt rectè Surdus animaduertit) quod ad conualidandum, & exequendum contractum, verba enuntiatiua probant: & eodem modo loquuntur Alexand. & Berous, ibi relati per Surdum, qui ipse in hunc modum concludit: Cum itaque verba hæc ponderemus ad eundem finem, & effectum, ad quem prolata fuerunt, absque dubio probabunt, siue principaliter, siue incidenter super eis fiat de veritate disceptatio. quòd si verba enunciatiua fuerint prolata[sect. 45] propter se, quod probent tunc, etiamsi contingat disputari super enunciato, tenuerunt Socinus, in cons. 68. num. 8. lib. 4. Afflictis, decisione 83. Cephalus, in cons. 443. n. 7. lib. 3. & de his hactenus. # 47 CAPVT XLVII. Ex verbis in præfatione, aut in proœmio testamenti siue vltimæ voluntaris, & dispositionis cuiuslibet alterius appositis, aut ex præfationibus ipsis, & proœmijs, quemadmodum coniectura voluntatis deducit, atque interpretatio fieri possit, & debeat, vt præfationum vis, & natura non modò, sed intentio etiam, atque animus disponentis, qualis fuerit, dignoscatur dilucidè, vbi vulgatissimum illud Interpretum omnium axioma, ex l. fin. ff. de hæred. institu. deductum, & per manus traditum quotidie, quod dispositiones omnes à præfationibus, & proœmijs rationem, atque interpretationem accipiunt; declaratur, atque exornatur nonnullis. Denique, in præfationibus, & tractatu, quæ dicta sunt, an in contractu repetita intelligantur, ad l. Titia, 134. §. idem respondi, de verbor. obligat. breuiter, & distinctè explanatur, SVMMARIVM. -  1 Verba in præfationibus, aut in proœmijs dispositionis apposita declarant mentem, & intentionem, atque voluntatem disponentis. -  2 Et aperiunt causam, per quam mouetur disponens. -  3 Declarant etiam, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa. -  4 Idque, etiamsi ratiocinando, & enunciatiuè prolata fuerint. -  5 Et ad omnia referuntur. -  6 Etiam quando dispositio sui natura strictè interpretanda est, nam ob rationem in præfatione expressam, largè interpretari debet. -  7 Præfationem duplicem esse dici, siue dupliciter considerari. -  8 Vna dicitur quæ in actu, & dispositione non scripta adhibetur, & qua vulgato nomine tractatus appellatur. -  9 Altera, quæ solet ab initio actus, & dispositionis scriptæ apponi. -  10 In præfatione dicta, repetita præsumuntur in ipso, actu, & dispositione. -  11 Nisi quando inter vtrumque magnum temporis interuallum intercessisset. -  12 Vel quando partes ipsæ non se firmarunt super dictis in tractatu, & præfatione contractus. -  13 Vel quando dicta in tractatu, sunt omnino distincta, & separata ab ipso contractu. -  14 Vel inter personas diuersas, aut in materia odiosa. -  15 Vel quando actus, & dispositio principalis redderetur inutilis, si dicta in præfatione, censerentur repetita in ipso actu principali. -  16 In præfationibus, vel tractatu, quæ dicta sunt, an in contractibus repetita intelligantur; de quo supra, ex num. 10. quemadmodum Cardinalis Francisc. Mantica, nouissimè explanauerit. -  17 Præfationes, & proœmia, quibus testatores, & quicunque alij disponentes vtuntur, declararè, coniecturamque facere, quid in ipsa dispositione disponentes voluerint. Et intentionem eorum detegere. Incertitudinem tollere; Præstare lumen, & intellectum dispositioni; & per eas tolli omnem subsequentem dubitationem. Inducere etiam causam finalem dispositionis, ex quæ dispositio ipsa extenditur, & ampliatur, atque declaratur, & restringitur, siue limitatur. -  18 In vltimis voluntatibus prefatio obtinet vicem causæ, decisio verò causati. In præfatione, & proœmio, tanquam in causa, consistit ratio dispositionis. -  19 Intelligentia dictorum sumenda est ex his, quæ in proœmio dicuntur, tamquam ex causis. -  20 Quod est in præfatione, tanquam in causa, est volitum volentis, & intentum agentis significans, & significatum. -  21 Cæteræ dispositiones sunt referendæ ad proœmia, & præfationes, ita vt ab eis non discrepent. -  22 Omnis dispositio testatoris habet sensum verum à proœmio, etiam contra, & præter verba testatoris. -  23 A præfationibus & proœmijs statuta, leges, rescripta, contractus, & omnes dispositiones rationem accipiunt. Et præfationes ipsæ obtinent causæ finalis rationem, & disposita supplent, & emendant. Idem in omni actu, & materia, iuxta superiora, & l. finalis, ff. de hæred. instit. decisionem. -  24 Quam etiam in omni dispositione Menochius accipit, prout hic obseruatur, & ipsius Authoris placita in proposito commemorantur. -  25 Thuscus quoque generaliter eandem regulam accipit. Et inquit, præfationum vim, & effectum obtinere in omni dispositione testatoris, siue vniuersali, siue particulari, in legatis, & fideicommissiis, & cæteris alijs. Et in sententia, & decreto Iudicis, & in rescriptis, & Bullis Papæ. In gratia, in inuestitura, in priuilegiis, in statutis, in laudo, & concordia, in exequutione laudi. In supplicatione, in regula Cancellariæ. In contractibus, in transactione, donatione, permutatione, in diuisione, locatione. In libro rationum, & in libro sociali, vel computorum. Et generaliter, provt hic obseruatur. -  26 Præfatio dispositionis, non declarat ipsam dispositionem, quando conclusio præfationi derogaret, vel quando ipsa præfatio à dispositione restringeretur. -  27 Præfatio, & proœmium si generale sit quamuis postea subiiciantur verba specialia, tamen virtute proœmij generalis, resultat etiam generalis dispositio. -  28 Præfationes, & proœmia, quod coniecturam faciant, & disponentium voluntatem declarent; non ex proœmij, seu præfationis natura, sed ex natura causæ in præfatione expressæ, contingere. -  29 Idcirco, vt causam finalem inducant, quod causam habeant expressam, necessarium est. -  30 Et quod in quolibet casu sub tali dispositione incluso eadem adsit ratio. -  31 Nec tantum exprimantur gratia frequentiores contingentiæ. -  32 Quod in dubio non est præsumendum. -  33 Dispositio cum est clara, & specifica, non recipit intellectum restrictiuum, aut ampliatiuum ex ratione, seu causa posita in proœmio, quantumuis finali. Sed è contra proœmium recipit interpretationem à clara dispositione. -  34 Præfationis & proœmij ratio præsumitur finalis, si respicit futura, si præterita, impulsiua. PRo dilucida, & distincta huiusce cap. explica[sect. 1]tione, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, certissimi iuris esse, & ab vtriusque iuris Interpretibus, mille in locis repetitum, quod verba in præfationibus, aut in proœmiis dispositionis apposita, declarant mentem, & intentionem, atque voluntatem disponentis; idque per textum valde vulgatum, in l. finali. ff. de hæred. instit. per quem ita tradiderunt infiniti Authores, qui commemorabuntur statim: & in terminis (quod attinet ad nostrum tractatum) quod ex verbis præfationum, & proœmiorum coniectura maxima voluntatis colligitur, atque interpretatio dispositionis cuiuslibet deducitur; adnotarunt Alexander, in cons. 75. num. 3. lib. 6. Parisius, in consil. 33. n. 17. lib. 3. Decius, in cons. 600. ex num 1. cum seq. Tobias Nonius, in consil. 10. num. 7. Franciscus Bursatus, in consil. 93. num. 13. lib. 1. Cagnolus, in l. prima, num. 36. ff. de regulis iuris. Hieronymus Gabriel, in consil. 113. num. 29. lib. 1. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 64. num. 40. lib. 1. Rolandus, in consil. 49. num. 43. lib. 1. Molina, Mieres, & Aluaradus, in locis referendis infrà. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 6. littera P. conclusione. 892. folio 706. & sequentibus, numero 3. quod ex præfationibus declaratur animus proferentis, post Ancharanum, in consilio 398. Domini[sect. 2]cus Rex, numer. 5. & numer. 4. idem Thuscus, quod elicitur causa, per quam mouetur disponens, & eius intentio, post Alexand. in consilio 160. Visio, nume[sect. 3]ro 9. libro 6. Et dignoscitur, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa; vt dicit Romanus, in consilio 16. numer. 5. vbi late Apostil. & in consilio 328. num. 3. & in consilio 90. Matth. de Afflict. de iur. protimis. §. 4. num. 13. & refert Thuscus, vbi supra, numero 6. Antonius Thesaurus, quæstion. forensium, quæst. 1. numer. 1. in principio, Barnaba Cornazanus, decision Lucensi 4. & vt generaliter dixerim, quod dispositiones omnes à præfationibus, & præmissis, rationem, interpretationem, atque coniecturam accipiunt; tradiderunt Alexander, in consilio 7. numer. 5. libro 2. & in consilio 54. num. 11. lib. 4. Socinus, in cons. 165. num. 6. & 7. lib. 2. Barbatia, consil. 19. lib. 1. Romanus, dicto cons. 16. num. 4. Bertrandus, in consil. 182. libr. 1. Curtius iunior, in consil. 5. num. 19. Hippolyt. Riminald. in consil. 25. num. 29. libro primo. Ioannes Garsia, in proœmio, siue diuisione operis de nobilitate, num. 61. & seq. And. Fachineus, in consil. 10. num. 43. lib. 1. Alderanus Mascardus, de interpretatione statutorum, conclusione 2. numero 180. & 181. vsque adeò, vt verba, quæ in præfa[sect. 4]tionibus dicuntur, etiam ratiocinando, & enuntiatiuè, aperiunt testatoris, vt cuiuslibet alterius disponentis voluntatem, & finem: Bologninus, in l. penultima, numero 1. C. de testamentis. Bologninus, in consil. 74. versic. 5. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimarum, volunt.[sect. 5] lib. 6. titul. 13. numer. 2. Et ad omnia referuntur, ambiguaq́ue dispositionis diluunt; vt post alios Authores firmauit Simon de Prætis, de interpretat. vltimarum voluntat. lib. 2. interpretat. 3. dubitatione 1. solutio[sect. 6]ne 3. num. 37. & 38. folio 240. Etiam quando dispositio sui naturâ strictè interpretaretur, vt quia in ea ageretur de materia, in qua stricta de iure deberet sumi interpretatio; aam ob rationem in præfatione expressam, large dispositio interpretari debet: ita Craueta, in consil. 192. num. 21. Socinus senior, in cons. 91. columna 1. libr. 1. Decius, in consil. 10. num. 2. versic. 1. quia, Gezadinus, in consil. primo, n. 16. Menoch. lib. 6. præsumptione 2. num. 14. Alderanus Mascardus, dicta conclusion. 2. num. 183. & seqq. qui assignat rationem, quoniam causa, seu ratio, quæ colligitur ex proœmio, seu præfatione, censetur in sequentibus repetita (vt inferiùs dicendum est) & ideò sequens dispositio secundum dictam declarationem regulari debet, nam plus est attendenda ratio, & mens disponentium, quam ipsius dispositionis verba; & dispositio: vt ibi comprobat, & latiùs dicetur alio cap. infrà. Secundo deinde & principaliter obseruandum, at[sect. 7]que constituendum est, præfationem in proposito duplicem esse dici, siue dupliciter considerari: Vna dicitur; quæ in actu, & dispositione non scripta adhibetur, & quæ vulgato nomine tractatus appellatur: Al[sect. 8]tera, quæ solet ab initio actus, & dispositionis scriptæ apponi: sicuti sensit Bartolus, in l. si ita stipulatus, §. Chrisogonus, numer. 3. in fine, de verborum obligat. &[sect. 9] ex Recentioribus ita distinctè adnotauit solus Menochius, & duos casus principales proponit, dicta præsumptione 2. libri 6. num. 1. vbi agit de præfatione prima, ex num. 18. cum seqq. vsque in finem præsumptionis: & pro regula generali constituit, quod in præfatione[sect. 10] dicta, repetita præsumuntur in ipso actu, & dispositione; sicuti manifeste Iureconsultus respondit in l. item quia §. vltimo, ff. de pactis, & in l. Titia, 134. §. idem respondit. 1. de verborum obligat. vbi omnes Scribentes communiter declarant. Rolandus eiam, in consil. 76. num. 83. & 84. libr. 3. Petrus Surdus decisione 288. numer. 30. Antonius Thesaurus, quæstione prima forensi, ex numero secundo, cum sequentibus. vbi ex præfata regula, quod in præfationibus dicta, censeantur in subsequenti contractu repetita, infert ad quæstionem practicam, quæ ex facto contigit, an scilicet tractatus præcedens, repetitus censeatur in apocha ex interuallo. Et adducit declarationes nonnullas ad ipsam regulam: quam etiam repetunt Alderanus Mascardus, de interpretat. statutorum, dicta conclus. 2. n. 184. & 185. fol. 115. Cardinal. Thuscus, tomo sexto, dicta conclusione 892. numero 93. littera P. cum itaque pro regula generali ita constituisset Menochius, vt dixi, & latiùs explicasset materiam, limitauit statim numero 19. quod in præfatione dicta, repetita non præsumitur in ipso actu, & dispositione: quando inter vtrumque, magnum temporis interuallum intercessisset: quod tenent etiam relati per Thesaurum, vui suprà, & per Manticam, referendum infrà: vel quando partes ipsæ non se fir[sect. 12]marunt super dictis in tractatu, & præfatione contractus, vt ibi, num. 20. vel quando dicta in tractatu,[sect. 13] sunt omnino distincta, & separata ab ipso contractu, vt ibidem, num. 21. vel inter diuersas personas,[sect. 14] vt etiam per Thesaurum, dicta quæstione prima, num. 5. vbi post Vitalem, quod istis præfationibus creditur, quoad eos, qui illas faciunt, & in tractatu interueniunt, secus tamen quoad alios: & quod duo requiruntur, vt præfationes operentur: Primò, vt probetur tractatus, & quid in præfatione sit actum: Deinde, contractum esse factum intra modicum tempus. Inter diuersas itaque personas, aut in materia odiosa, limitat etiam Menochius ibi, num. 22. & 23. vel quando actus, & dispositio principalis reddere[sect. 15]tur inutilis, si dicta in præfatione, censerentur repetita in ipso actu principali: quod in dicto §. idem respondit, exprimitur: & notauit Antonius Thesaurus, dicta quæstione prima, numero 2. Franciscus Mantica nouissimè, de tacitis & ambiguis conuent, lib. 3.[sect. 16] titulo 4. num. 14. qui vt explicaret propositam materiam, in præfationibus scilicet, vel tractatu, quæ dicta sunt, an in contractu repetita intelligantur; ordine sequenti se habuit. Primò namque, ex num. 1. vsque ad numerum 6. statuit, quod dicta in præfationibus, & tractatu, intelliguntur repetita in contractu, qui in continenti sequitur, non ex interuallo: & quod repetitio facilius inducitur in eisdem rebus, & personis. Contrahentes namque præsumuntur à præcedenti tractatu recessisse, si contractus sequatur ex interuallo; nisi contractus præcedens haberet tractum futuri temporis, tunc etenim extenditur, etiam si contractus sequatur ex interuallo: vel nisi illud, quod sequitur ex interuallo, tanquam accessorium respiciat suum principale, quia tunc qualitas expressa in principali, intelligitur repetita, etiam si sequatur ex interuallo; provt hæc omnia latius exornat, & comprobat, vsque ad dictum numerum 6. quò loci Secundò constituit, regulam eandem dicti §. idem respondit. debere restringi, vt repetitio eorum, quæ dicta fuere in tractatu, inducatur, quando fuit conclusum: & sic quod habet locum in eo, quod in præfationibus dicitur, & concluditur, quia multa tractantur, quæ non concluduntur: & quod testes, qui fuerunt præsentes in tractatu, & in conclusione non intersuerunt, non probant actum perfectum, vt latius dicto num. 6. & num. 7. inquit Mantica ipse, quod repetitio eorum, quæ dicta sunt in tractatu, inducitur, quando sunt præparatoria ad contractum: quod explicat num. 8. & 9. & num. 10. quod error præsumitur, si id quod sequitur, cum præfationibus, vel tractatu non conuenit: & numero 11. & 12. quod causa expressa in tractatu, intelligitur repetita in contractu, si sequatur incontinenti, non ex interuallo: & contractus non reddatur inutilis, vt ibidem, num. 14. & sit inter easdem personas, vt numero 13. & tandem numero 15. quod repetitio non inducitur, ex interuallo, quando præfationes non fuerunt deductæ in obligationem efficacem, & numero 16. quod præfationes, quæ transeunt in obligationem efficacem, non sunt simplices præfationes. Et hactenus de præfationibus, & proœmiis actus, & dispositionis non scriptæ, tractatus scilicet (vt dixi) & de materia dicti §. idem resondit. Quoad præfationes verò, & proœmia actus, & dispositionis scriptæ, quibus testatores, & alij disponentes quicunque, tam inter viuos, quàm in vltima voluntate frequentissimè vtuntur, & hoc in cap. agitur; obseruandum, atque constituendum erit tertio loco principaliter, præfationes ipsas, & proœmia declarare, coniecturamq́ue facere, quid in ipsa dispo[sect. 17]sitione disponentes voluerint: & intentionem dispositionis eiusdem detegere: incertitudinem tollere, præstare lumen, & intellectum dispositioni, & per eas tilli omnem subsequentem dubitationem: inducere etiam causam finalem dispositionis, ex qua dispositio ipsa extenditur, & ampliatur, atque declaratur, & restringitur, siue limitatur: ita sane per text. vulgatissimum (vt superiùs dixi) & quotidie allegari solitum, in l. finali. ff. de hæred. institut. obseruarunt, atque exornarunt post alios Authores (quos ideò sciens prætereo) & multis casibus practicis assiduè occurrentibus, applicarunt sequentes iuris Interpretes, qui ingenti studio, & prolixo labore aggregantur in vnum.   Abbas, in consil. 103. ex num. 2. lib. 1.   Alexander, in consilio 7. num. 12. lib. 2. & in consilio 68. num. 5. lib. 3. & in consil. 143. numero tertio, lib. 6.   Fulgosius, in consil. 158.   Bertrandus, in cons. 182. volum. 1.   Ancharanus, in consil. 73. num. 2. & in cons. 141. in principio.   Socinus senior, in cons. 159. ex num. 2. cum sequent. lib. 2.   Barbatia plenè, in consil. 1. num. 1. lib. 3. & in consilio 10. num. 3. lib. 1. & in consil. 64. in principio, lib. 4. & in cons. 14. eod. libro.   Decius, in l. 1. ex n. 1. ff. si certum petatur, & in consil. 86. col. 4.   Felinus, in cap. contingit, col. 1. de fide instrumentorum.   Romanus, singulari 255. incipit, item, & in cons. 16. num. 4. & seq.   Ludou. Gomezius, in regula Cancellar. q. 1. in regula de annal. posse. vbi latè in proposito.   Curtius iunior, consil. 5. n. 19. latiùs in consil. 185. num. 1. & in consil. 174. n. 1. & 2.   Portius Imolensis, in cons. 125. n. 10. lib. 2. vbi plura cumulat.   Purpuratus, in l. cum quid, n. 110. versic. & in præfatione. ff. si certum petatur.   Brunus, in cons. 73. num. 8.   Rolandus, in cons. 49. n. 43. lib. 1.   Parisius, in consil. 83. n. 13. & seq. lib. 3.   Tobias Nonius, in consil. 10. n. 7.   Zuccardus, in l. vltima, num. 330. C. de edicto diui Adria. tollen.   Tiberius Decianus, in consil. 3. n. 116. & in cons. 7. n. 16. & in consil. 25. n. 88. lib. 1.   Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 6. tit. 13. n. 2.   Tiraquellus, in tractatu, decessante causa, limitatione 1. n. 64. & 65.   Hippolytus Riminaldus, in consilio 171. ex numero 36. lib. 2. & in consil. 320. ex num. 10. cum seq. lib. 3.   Lanfrancus, qui plura cumulat in repetitione cap. quoniam contra falsam, de probat. n. 1.   Cagnolus, in l. 1. n. 36. ff. de regulis iuris.   Petrus de Peralta, in l. si quis in principio testamenti, n. 83. de legat. 3.   Hieronymus Gabriel, in cons. 113. n. 29. lib. 1.   Marc. Anton. Eugenius, in cons. 1. n. 70.   Marsilius, in cons. 19. n. 5.   Ripa, responso 3. n. 7. lib. 2.   Gozadinus, cons. 1. n. 16.   Rota Genuensis, decis. 31. n. 8.   Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. voluntat. lib. 2. interpret. 3. dubit. 1. solut. 3. ex numero 36. fol. 240.   Villalobos, commun. opinio. littera P.n. 344.   Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. c. 3. ex n. 40. meliùs, lib. 4. cap. 4. n. 9. 10. & 11.   Ludou. Molina, de Hispanor. primogeniis, lib. 1. c. 5. num. 1. & quinque seqq.   Padilla, in l. eam quam, ex n. 47. & seq. C. de fideicommissis.   Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio 2. partis, num. 47.   Marzarius, in consil. 20. num. 17. & in consil. 22. num. 50.   Franciscus Beccius, in cons. 20. n. 11. & in cons. 21. num. 37.   Octauianus Cacheranus, decis. 52. num. 10. & decisione 58. ex num. 5. & decis. 85. num. 5. & decis. 100. num. 9. & 10.   Minadous, consil. 6. num. 1.   Marcabrunus, in consilio 26. numero 179. & num. 302.   Bursatus, in cons. 93. n. 3. lib. 1.   Iosephus de Rusticis, an & quando liberi in condit. possi. censean. vocat. lib. 1. c. 2. n. 100.   Ioannes Gutierrez, practicar. lib. 2. q. 159. n. 2. & lib. 3. q. 18. n. 88. & tribus seq.   Petrus Surdus, in cons. 240. n. 15. lib. 2.   Cæsar Barzius, decis. 94. n. 17. & decis. 96. n. 2. & 8. & decis. 97. n. 35. 39. & 42.   Andr. Fachineus, in. cons. 10. n. 43. lib. 1.   Syluester Aldobrandinus, in cons. 2. n. 96. & in consil. 34. num. 16.   Ioseph. Mascard. de probat, tom. 3. conclusione 1417. num. 27.   Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 11. num. 11. & in consil. 14. n. 13. & in consil. 64. n. 46. lib; 1. & in consil. 9. ex n. 23. lib. 2.   Achilles Pedrocha, in consil. 10. n. 38. & in cons. 36. num. 265.   Ludon. Casanate, in consil. 10. n. 34. & 35. Alderanus Mascardus, de interpretatione statutorum, conclus. 2. ex num. 176. fol. 115. vsque ad n. 188. & conclus. 5. ex num. 18. vsque ad num. 23. fol. 207. vbi tradit quamplurima de præfationum, & proœmiorum Virtute, & effectu. Antonius Thesaurus, quæstione prima Forensi, ex numero primo. vbi quod præfatio mentem contrahentium indicat, & dispositionum seriem notam facit, clarioremq́ue reddit: & dispositio ipsa ampliatur, & restringitur iuxta præfactionem, & ex ea dignoscitur dispositionis qualitas, 7 natura. Et quod id obtinet in statutis, & edictis Principum, in quibus præfatio operatur ad considerandam Legislatoris rationem. Item in priuilegiis, & rescriptis: in contractibus, & stipulationibus: & in vltimis voluntatibus, provt hæc omnia latiùs comprobat ibi. D. Perez Lara, de vniuers. & Capellan. lib. 1. cap. 10. num. 53. fol. 106. Ioannes Garsia, in diuisione, siue præfatione operis de Nobilitate, vbi inquit, num. 2. quod quæ præmittuntur, sequentium præstant intellectum euidentiorem, iuxta singulare dictum Baldi, in rubrica, C. de seruis fugitiuis. quia cuiusque rei potissima pars principium est, vnde posteriora elucescunt, & constant, l. prima, ff. de origine iuris: & num. 4. inquit post Zazium, quod præfationes lumen præstant dispositioni: & num. 5. & 6. Garsia ipse annotauit, quod in vl[sect. 18]timis voluntatibus præfatio obtinet vicem causæ; quia naturalis dispositio exigit, vt præfatio obtineat vicem causæ, decisio verò causati: & num. 7. quod in proœmio, & in præfatione, tanquam in causa consistit ratio dispositionis. Et quod colligitur coniectura expressa ex præfatione testatoris, per text. in l. finali, ff. de hæred. instit. & num. 8. quod intelligentia[sect. 19] dictorum sumenda est ex his, quæ in prooemio dicuntur, tanquam ex causis: capit. intelligentia, de verborum significat. & n. 9. Garsiam et idem inquit, quod[sect. 20] est in præfatione, tanquam in causa, est volitum vo[sect. 21]lentis, & intentum agentis significans, & significatum: & num. 10. quod cæteræ dispositiones sunt referendæ ad proœmia, & præfationes, ita vt ab eis non discrepent: & num. 11. quod omnis dispositio testatoris[sect. 22] habet sensum verum à proœmio, etiam contra, & præter verba testatoris: l. cum pater, §. dulcissimis, ff. de legatis 2. l. scire oportet, §. sed si maxime, ff. de excusat. tutor. & tandem n. 61. & duob. seqq. Ioannes ipse Gar[sect. 23]sia probauit, quod à præfationibus, & proœmiis statuta, leges, rescripta, & omnes dispositiones rationem accipiunt, & præfationes ampliant, & restringunt dispositionem, vt latiùs ibi: & n. 64. quod in contractibus etiam præfationes obtinent causæ finalis rationem, & disposita supplent, & emendant; provt ibidem comprobat. Iacobus Menochius, lib. 6. præsumpt. 2. ex n. 1. vsque[sect. 24] ad n. 18. qui etiam dilucide exornat materiam dictæ l. finalis, ff. de hæred. institut. & eam accipi in omni actu, materia, & dispositione: in statuto scilicet, in legibus, in rescriptis Principis. Idem de priuilegij, & Bullæ Summi Pontificis proœmio. Idem de præfatione decreti Principis, & sententiæ Iudicis, & laudi, & inuestitutæ. Idem de præfatione contractus, & dispositionis testatoris. Et inquit n. 13. quod hæc præsumptio, & coniectura, quæ à præfatione, & proœmio deducitur, ea ratione fulcitur, quia proœmium; & præfatio ostendit causam finalem, qua motus est conficiens actum, disponensq́ue ad ita agendum; provt ibi comprobat. Cardinalis denique Thuscus, ipsammet materiam[sect. 25] dictæ l. finalis, ff. de hæred. insit. late exornat, atque pertractat. practic. conclus. iuris, tom. 6. littera P. conclus. 891. per totam. ex fol. 706. in fine, & 707. quò loci, generaliter quoque eandem regulam accipit ex n. 1. cum multis seq. & n. 45. cum seq. vsque ad n, 85. & inquit præfatinum vim, & effectum obtinere in testamentis, in codicillis, & in omni dispositione testatoris, siue vniuersali, siue particulari, in legatis, & fideicommissis, & cæteris aliis & in sententia, & decreto Iudicis, & in rescriptis, & Bullis Papæ: in gratia: in inuestitura, in priuilegiis, in statutis, in laudo, & concordia in exequutione laudi: in supplicatione, in regula Cancellariæ: in contractibus, in transactione, donatione, permutatione, in diuisione, & locatione: in libro rationum, & in libro sociali, vel computorum: & generaliter in omni actu, & dispositione (vt dixi) & latiùs comprobatur per Thuscum. Cæterum, quando conclusio præfationi derogaret,[sect. 26] vel quando ipsa præfatio à dispositione restringeretur, tunc præfatio non declararet ipsam dispositionem provt obseruat Menochius, libro 6. dicta præsumptione 2. num. 15. aliàs autem & regulariter decla[sect. 27]rat, vt sæpè dictum est: vsque adeò, vt si præfatio, & proœmium generale sit, quamuis postea subiiciantur verba specialia, tamen virtute prooemij generalis resultat etiam generalis dispositio: l. regula, circa finem, ff. de iuris & facti ignorant. ibi; nam initium constitutionis generale est. Per quem text. Bartol. & communiter Scribentes notarunt, quod si præfatio legis, aut dispositionis generalis sit, lex ipsa, aut dispositio generaliter est intelligenda, quamuis in sequentibus specificè disponat: refert Ludouic. Molina, libro 1. de Hispanorum primogen. cap. 5. num. 3. Ioannes Gutierrez, practicarum libro 3. dicta quæstione 17. num. 90. & 91. & quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib. 2. cap. 22. num. 99. sic quoque ego obseruaui: & retuli Imolam, Decium, Corneum, Geminian. Aldobrandinum, & Camillium Gallinium, quem proposito illius textus commendaui: & idem quoque tradidit Alderanus Mascardus, de interpretatione statutorum, conclusione 5. num. 18. & tribus seq. fol. 207. Antonius Thesaurus, dicta quæ. 1. Forensi. n. 1. Tertiò & vltimò obseruandum, atque constituen[sect. 28]dum est, præfationes & proœmia, quod coniecturam faciant, & disponentium voluntatem declarent; non ex proœmij, seu præfationis natura, vt eam vim obtineat, contingere; sed ex natura causæ in præfatione expressæ euenire; id quod Tiraquellus post Bartol. & Panormitan. in dicto tractatu, de cessante causa, limitatione 1. num. 65. & post eum Aluaradus lib. 4. dicto cap. 4. num. 10. fol. 173. recte adnotarunt, & cum aliis, quos citat, eruditè admodùm (vt adsolet) idem quoque animaduertit Petrus de Peralta, in l. si quis. in principio testamenti, num. 83. de legatis. 3. dicens, regulam superiorem non debere allegati ita generaliter, vt solet; scilicet quod præfationes dispositionum, earum finalem causam ostendant: quia hæc allegatio perfecta non sit; cum hoc procedat in his tantum præfationibus, quæ causam habent expressam: & sic quod causales tantum præfa[sect. 29]tiones, & proœmiales finalem causam dispositionis cuiuque designant, & non impulsiuam, & consequenter dispositioni, cui præponuntur, cohærere dicuntur: provt latius ibi comprobat Peralta, & du[sect. 30]pliciter limitat regulam eandem generalem, Primò, vt ipsa procedat, vbi in quolibet casu sub tali dispositione incluso, eadem est ratio; nam ea cessante, talis causa expressa impulsiua censeretur, vt ibidem quoque comprobat, & Baldum adducit: & idem cum Iasone, Alexandro, & Lapo notauit Cardinalis Thuscus tom. 6. littera P. dicta conclusione 892. n. 103.[sect. 31] folio 710. Secundò limitat, nisi tales præfationes, ita causaliter expressæ, gratia frequentioris contingentiæ exprimerentur, & illius intuitu ex professo: nam hoc casu, quod causa illa finalis sit, dici minime poterit, sed potius impulsiua; quod etiam comprobat ibi: & sequitur Aluaradus, lib. 4. dicta cap. 4. num. 12. Regulariter autem (vt dixi) præfationes ipsæ, & proœmia multum operantur, non modò in hac præsumpta materia, sed in qualibet alia, efficaciterq́ue coniecturam faciunt, vt mentem, & intentionem[sect. 32] declarent, nec gratia frequentioris contingentiæ, sed ex proposito potius, maximoq́ue mysterio, & vt operentur, censeri debent adiectæ; provt deducitur ex ratione textus, in dicta l. finali, ff. de hæred. institut. & obseruationibus quamplurimorum quos suprà commemoraui: & ita temperari, atque intelligi debent Peralta, & Aluaradus, in locis nunc relatis. Cæterum, cum dispositio est clara, & specifica, non recipit intellectum restrictiuum, aut ampliatiuum ex ratione, seu causa posita in præfatione, seu[sect. 33] proœmio, quantumuis finali; sed è contra proœmium recipit interpretationem à clara dispositione: ita eleganter per totum, lib. 4. Corneus, in cons. 177. num. 5. lib. 4. Thuscus, tom. 6. dicta conclus. 892. num. 97. & 98. fol. 710. & vltra eum Syluester Aldobrandinus, in cons. 62. num. 16. Alderanus Mascardus, de interpret. statut. conclus. 2. num. 186. fol. 116. qui limitat decisionem dictæ l. finalis, singulariter: & sublimitat n. 188. vt ibi videbis: & per Thuscum, vbi supra, qui adiicit num. 105. post Ioannem de Imola, in clementina 1. num. 21. de electione, quod præfationis, &[sect. 34] proœmij ratio præsumitur finalis, si respicit futura, si præterita, præsumitur impulsiua. # 48 CAPVT XLVIII. Ex verbis, siue ex clausulis, in executiuis (vt vulgò circunferri solet) non in principali dispositione appositis, quemadmodum coniectura voluntatis, & intentionis testatoris deduci, atque interpretatio fieri valeat in casu dubio; & quando verba ipsa, aut clausulæ in executiuis dispositionem, aut saltem coniecturam, & declarationem, quando etiam præcedentium mutationem, aut alterationem, siue quid aliud inducere possint: vbi vulgatum illud Scribentium axioma, ex Clementina 1. in fine, de præbentis, assiduè prolatum, quod clausulæ in executiuis; non ampliant principalem dispositionem; sed potiùs regulantur secundum naturam ipsius; exornatur permultis: & vtrùm in testamentis, & vltimis voluntatibus locum obtineat, dilucidè magis, quam antea fuisset, explicatum relinquitur, vt hic videbitur. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis, siue ex clausulis, in executiuis, non in principali dispositione appositis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura sumitur, & interpretatio congrua colligitur. -  2 Cum ex illis deducatur qualis fuerit mens, finis, siue intentio disponentis. -  3 Clausulæ, an sint positæ in dispositiuis, an in executiuis, multùm interesse. -  4 Clausulæ accessoriæ, seu positæ in executiuis, non ampliant, neque alterant, aut immutant dispositionem principalem. sed solum in suo primo intellectu confirmant, & regulantur secundum naturam principalis dispositionis. Quod latius comprobatur, atque exornatur decisio textus: in Clementina 1. in fine, de præbendis. & num. seq. -  5 Donatio causa mortis, an sit, vel non, ex verbis prolatis in principali dispositione diiudicandum est, non ex dictis, siue appositis in executiuis. -  6 Pactum de non reuocando donationem causa mortis, positum in clausulis executiuis, etiam si iuratum sit, non impedit reuocationem. -  7 Pactum de non contraueniendo, non alterat naturam contractus. -  8 Clausula ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid perpetuo sibi, & suis placuerit, faciendum, in concessione feudi apposita; vtrùm facultatem alienandi importet. -  9 Clausulæ, quando dicantur dispositiuæ, vel executiuæ, siue positæ in executiuis, & non in dispositionis. -  10 Bonorum diuisione facta cum clausula ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid placuerit, faciendum; vtrum videatur tributa, & concessa alienandi facultas. aut remissum esse fideicommissum, remissiuè. -  11 Legatum puellæ factum, vt possit nubere, an sit purum, aut conditionale; dignoscendum ex eo, quod verba eiusmodi adiecta fuerint in dispositiuis, vel in executiuis. Aut ex coniecturis, & præsumpta voluntate, provt hic adnotatur. -  12 Clausulæ in executiuis adiectæ, declarant dispositionem principalem, & sunt aptissimæ, & sufficientes ad declarandum mentem disponentis, eandemque dispositionem præcedentem. -  13 Clausulæ in executiuis appositæ, ampliant præcedentem dispositionem; cum appositæ sunt super dispositione, quæ eis non repugnat. -  14 Vel quando in ea dispositione nihil aliàs operarentur. -  15 Aut in fauorabilibus; secus in rescriptis gratiosis & similibus; idque ex sententia quamplurimorum. -  16 Quæ per Authorem singulariter explicatur, atque temperatur. -  17 Et Ludouici Molinæ, in eodem proposito resolutiones, atque obseruationes probantur, & commendantur, & numeris seqq. -  18 Vbi Clementinæ primæ, in fine, de præbendis, verus traditur intellectus. -  19 Res denique ipsa, dilucide magis, quam antea fuisset, explicata relinquitur. -  20 Singularis etiam, & noua Authoris consideratio in eodem proposito scribitur. -  21 Clausulas accessorias, siue executiuas, potius adiici ex voluntate partium, quàm ex stylo Notarij. -  22 Nec præsumi, quod ipse notarius clausulas tanti ponderis ex solo suo capite instrumento adscribat. -  23 Nec potest ipse plus scribere, quam quæ propriis vidit oculis, vel propriis audiuit auribus. -  24 Et censetur rogatus à partibus, vt clausulas consuetas apponat. -  25 Debétque instrumentum coram partibus legere. -  26 Notarij verba, esse partium. -  27 Clausulam codicillarem censeri ex voluntate testatoris insertam in instrumento. -  28 Idem de cæteris accidentalibus, & substantialibus. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis[sect. 1] explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, quod ex verbis etiam, siue ex clausulis, in executiuis, non in principali dispositione appositis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura sumitur, & interpretatio congrua deducitur; id quod in terminis asseuerarunt permulti iuris Interpretes, qui clausulas in executiuis appositas, declarare mentem disponentis, adnotarunt specificè. Et ij sane fuerunt quamplurimi, quorum statim mentio fiet. Inter alios autem, quod præbeant coniecturæ, & interpretationis causam verba eiusmodi in executiuis prolata; egregiè scripserunt Aretinus, in consilio 164. Magnifici excelsi. colum. 3. in versic. fortiter tamen. Carolus Ruinus, in consil. 71. num. 33. lib. 3. Decius, in consil. 185. num. 8. in fine, & in consilio 423. numer. 13. Curtius iunior, in consilio 2. n. 3. versic. ad istud subtile, lib. 1. qui post Baldum, in l. eam quam, in penult. colum. versic. sed pone quidam, C. de fideicommis. scriptum reliquit, ex verbis quoque, siue ex clausulis in executiuis deduci, qualis fuerit mens, & finis, siue intentio disponentis: Octa[sect. 2]uianus Cacheranus, decisione Pedemontana 161. numero 1. Gratus, in consilio 8. numero 16. lib. 2. Beccius, in cons. 88. num. 50. Marcabrunus, cons. 111. numer. 31. alios multos sciens, consultòque prætermitto, quoniam numeris seqq. commemorabo eos. Ex eisdem autem omnibus vnanimiter deducitur;[sect. 4] multum proculdubio interesse, an clausulæ sint positæ in dispositiuis, vel in executiuis, vt dispositionem inducant, vel non: provt etiam asseuerarunt infiniti illi Authores, qui numero sequenti pro ornatu, & explicatione textus, in Clementina prima, in fine, de præbendis, præcitabuntur: & post Decium, Curtium iun. Crauetam, Brunum, Gratum, Parisium, Cacheranum, & Franchis; sic obseruat M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic, 52. num. 43. in fine, versic. item aduertendum, fol. 501. indeq́ue statuisse, atque adnotasse ipsomet iuris vtriusque Interpretes, quod clausulæ accessoriæ, seu positæ in executiuis, non ampliant, neque alterant, aut immutant dispositionem principalem, sed solum in suo primo intellectu confirmant, & regulantur secundum naturam principalis dispositionis. Ad quod quotidie allegant textum, in dicta Clementina prima, ad finem, de præbendis. qui est textus solemnis, & singularis ad hoc secundum Scribentes mille in locis, vbi profitentur regulam hanc generalem, & esse bonam in practica, & sæpè contingentem, atque menti tenenda. Allegant etiam pro eodem assumpto text. in l. quidam in testamento, in principio, ff. de legatis primo, & in l. prædiis, in princip. de legat. 3. ita autem inducunt præcitatam Clementinam primam, quod volens ipsa tradere exemplum de clausula executiua, primò disponit, quod alicui debeat prouideri de dignitate ad cuiusque, vel quoruncumque collationem, prouisionem, seu quamlibet dispositionem aliam, in certa Ecclesia pertinente, quam intra mensem duxerit acceptandam: quæ verba secundum Glossam, & communem interpretationem non trahebantur ad beneficium electiuum, licèt postea subiiciatur clausula, inhibentes illi, vel illis, ad quorum collationem, prouisionem, seu electionem, Dignitates in ipsa Ecclesia pertinere noscuntur, ne interim ad collationem ipsarum, seu prouisionem procedant, vel quemquam eligant ad easdem: subdit textus, quod Dignitate, ad quam consueuit quis per electionem assumi, non poterit impetranti prouideri, cum in concessione gratiæ (ad quam non augendam, sed exequendam debent quæ de inhibitione sequuntur, referri) nullam de electione fecerimus mentionem. Et ita rectissimè textum ipsum induxit Curtius iunior, in consilio 56. n. 3. lib. 1. Induxerunt etiam quamplurimi ex referendis nunc, & axioma præfatum, quod clausulæ appositæ in executiuis non debent alterare, neque mutare principalem dispositionem, exornarunt permultis, & casibus variis practicis occurrentibus assiduè applicarunt: & ij quidem ingenti studio & labore à me prælecti, & euoluti fuere, & sequenti ordine debent recenseti, atque commemorari, vt nihil euenire possit in proposito præfatæ allegationis vulgatæ dictæ Clementinæ primæ, quod penes eosdem non inueniatur.   Abbas, in cap. cum nostris, in fine, de concessione præbendæ.   Antonius de Butrio, in cons. 29. visis puncto, & quæsito.   Cardinalis, in cons. 25. in fine.   Calderinus, in consil. 16. posito sub titulo, de præbendis.   Felinus latè, & adducens quamplurima, in cap. licet, de officio ordinarij, colum. 3. ex num. 7.   Alexander, in l. quæ dotis, col. 4. ff. soluto matrim. & in l. more maiorum, num. 17. ff. de iurisdict. omn. iud. & in cons. 60. n. 22.   Decius, in ead. l. more maiorum. num. 32. & 33. & in l. non omnis, n. 21. si certum petatur, & in consil. 2. in fine, & in cons. 142. & in cons. 52. n. 14. & in cons. 304. num. 6. & sequentibus, & in cons. 413. num. 8. & 9. & ibi Apostill. & in cons. 219. num. 9. & in cons. 423. numer. 19. & in consil. 470. num. 4. & in consilio 500. In causa quæ Mantuæ, ex numer. 9. vsque ad numer. 13. & in consilio 521. numero 14. & 15. & in cons. 495. numer. 8.   Idem Decius, in consil. 373. num. 14. vbi ampliat, etiamsi plures sint clausulæ accessoriæ exequutiuæ, quia non disponunt: & refert Thusc. in loco referendo infra, num. 34.   Romanus, in consilio 458. in casu, in quo quæritur.   Iason, in cons. 6. libro 2. & in l. qui Romæ, §. duo fratres, num. 33. & num. 73. in d.l. more, num. 49. & in l. iusciuile. num. 8. de iustitia & iure, latius in l ex pupillari, vbi multis exornat, ff. de vulg. & pup. supstit.   Ioannes Crotus, in d.l. qui Romæ, §. duo fratres, num. 47.   Galiaula, in l. centurio, column. 78. de vul. & pipil. substit.   Berous, in cons. 84. n. 59. lib. 2.   Ripa. in d.l. qui Romæ, §. duo fratres, ex num. 45. & numer. 84.   Purpuratus, in l. 1. numer. 612. ff. de officio eius. cui mand est iurisd. & in dict. l. more maiorum. n. 42.   Aimon Sauail. in cons. 110.   Bellonus, in cons. 6. ex n. 9. cum seqq.   Craueta, in consil. 25. num. 2. & seq. & in cons. 256. numer. 4.   Socinus iunior, in cons. 93. num. 27. & seqq. lib. 3. & in cons. 116. num. 33. lib. 1.   Natta, in consilio 25. num. 3. & in cons. 263. n. 3. latissimè in consil. 582. numer. 1. & sequentibus, vbi exoranat.   Geatus, in consil. 9. num. 4. lib. 1. & in cons. 8. num. 16. libro 2.   Curtius, iunior, in cons. 3. n. 2. & 73. & in cons. 56. num. 3. lib. 1.   Carol. Ruin. in cons. 29. num. 5. & in cons. 51. lib. 1.   Brunus, in cons. 38. ex num. 1. cum seq.   Rolandus, in cons. 8. num. 15. & num. 38. lib. 1. & in cons. 61. n. 13. & seqq. eod. lib.   Parisius, in consilio 11. numer. 134. & in consil. 20. num. 88. & in cons. 23. num. 123. & num. 153. & in consil. 54. n. 36. lib. 1. & in consil. 16. lib. 2.   Ioannes Cephalus, in cons. 55. num. 10. & in consilio 94. num. 32. & seq. lib. 1. & in consil. 424. num. 116. libro 3.   Burgos Paz, in consil. 25. n. 35.   Tiberius Decianus, in cons. 52. numer. 20. &27. & seqq. lib. 1. vbi optime, & in cons. 63. num. 47. & quatuor seqq. lib. 4.   Celsus Hugo, in cons. 51. n. 7. & in cons. 881. n. 25. & in cons. 120. num. 38.   Portius Imolensis, in cons. 80. n. 18.   Franciscus Bursatus, in cons. 347. n. 12. lib. 4.   Antonius Gabriel, conclus. lib. 6. titul. de clausulis, consil. 10.   Berreta, in cons. 16. num. 12. & in cons. 51. num. 1. & in consil. 74. n. 42. lib. 1.   Andreas ab Exea, in rubrica de pactis, numer. 220. & 226.   Hippolytus Rimminaldus, in cons. 54. num. 54. & 55. & 63. & 64. & in cons. 77. num. 29. & in cons. 80. numer. 34. lib. 1. & in consil. 358. num 72. & numer. 242. lib. 4. & in cons. 552. num. 53. & 54. lib. 5.   Marcabrunus, in cons. 3. ex num. 58. vsque ad n. 64. vbi exornat, & in cons. 111. n. 41. Gozadinus, in cons. 28. num. 22. & seqq. & num. 36. & seqq.   Iacobus Mandel. de Alba, in cons. 263. & in consilio 473. numer. 9. vbi vide omnino Additionatorem littera C.   Didac. Couar. in rubrica de testamentis, 2. part. numer. 12. & 13.   Rodericus Suarez, allegatione 14. circa finem.   Octauianus Cacheranus, decis. 144. ex n. 1. & decisione 164. num. 2. & seqq.   Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. 2. num. 45.   Ludouic. Molina, de Hispanorum primogen. lib. 4. cap. 2. ex num. 41. vsque ad numerum 51. vbi singulariter explicat. decisionem textus, in dicta clementina prima, in fine, de præbendis: & idcirco videndus erit omninò.   Franciscus Beccius, in consilio vigesimo quarto, ex numero vigesimo primo, & in consilio 38. num. 50. & in cons. 88. num. 50. & in cons. 11. num. 25.   Laderchius Imolensis, in consil. 1. num. 12.   Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 30. num. 9. in fine, & num. 10.   Iacobus Menochius, in consilio secundo, num. 58. & in consilio 61. num. 28. & 32. lib. prima, & in consil. 160. num. 38. lib. 2. & in consil. 484. num. 5. libro 5. & in consil. 522. num. 5. lib 6. & in consil. 87. ex n. 41. lib. 1. & præsumpt. 15. num. 43. lib. 3.   Borgninus Caualcanus, decision. 43. sub n. 35. versic. nec obstat. prima parte, & decisione 36. n. 18. & 400. parte secunda.   Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libro secundo, interpretat. 3. solutio. 3. num. 13. & tribus seqq. fol. 256.   Ioannes Franciscus de Ponte, in cons. 54. n. 16. Vincent. de Franchis, decis. 6. ex numer. 6. cum sequentibus.   Petrus Surdus, in consilio 45. numero 6. & 24. & & sequentibus, lib. 1. & in cons. 179. num. 5. & 58. lib. 2. & in cons. 243. num. 40. & 21. eod. lib. & in cons. 402. num. 32. libro 3. & in consilio 523. numero trigesime secundo, lib. 4.   Fuluius Pacianus, in consilio 134. num. 34. vbi nouè explicat textum, in dicta Clementina prima, de præbend.   Syluester Aldobrandinus, in consil. 93. numer. 10. & 11.   Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, articulo 52. numero quadrage tertio, i fine, & numero 44. & in consili. octauo, numero vudecimo lib. 3.   Alexander Trentacinquius, variar. resolut. lib. 1. titulo de rescripti, & priuilegiis, resolutione 8. numero 2. fol. 37.   Marta, in tratactu de clausis, 4. parte clausula 20. & 21. Cardinalem Thuscus, latissimè, practicar. conclus. iur. tot. prima. littera C. verbo, clausula, conclusione. 312. ex folio 842. vbi in argumento sic inquit, clausulæ exequutiuæ non ampliant dispositionem, imo non valeant, nisi valeat dispositio principalis: & in contextu latè prosequitur, & quamplurima ponit exempla: aliqua etiam adducit Curtiu iunior in consilio 3. numero 2. libro primo. Decius, in consilio 500. cum sequentibus, Tiberius Decianus, d. cons. 64. ex numer. 47. lib. 4. qui inde deducit, n. 49. post Abbatem, & Imolam, quod licet ista verba, authoritate nostra cognoscas, faciant commissarium delegatum; attamen id verum est, quando hæc verba apponuntur in principali dispositione, secus si in executione: & numer. 50. refert vimili idem dixisse Bartolum, & voluisse, quod licet procurator cum libera intelligatur constitutus per ista verba, ad firmandum quidquid constituens facere potuisset; tamen id verum, vbi ipsa verba sunt posita in principali dispositione; secus si in executione, & num. 48. inquit ipse Decianus, post Alexan[sect. 5]drum, & alios Authores, quod ad iudicandum, an sit donatio causa mortis, attenduntur verba prolata in principali dispositione, non autem in executiuis: quod etiam tradit Cutius iunior, in cons. 56. num. 3. libro primo. Vbi inquit post Deci. & alios Authores, quod pactum non reuocando donationem causa[sect. 6] mortis, positum in clausulis executiuis, etiamsi iuratum sit, non impedit reuocationem: Couar. in rubrica de testamentis secunda parte, numero 12. Mieres, prima parte, dicta quæstion. 30. num. 7. Ludouic. Molina, de Hispan. primogen. lib. 4. cap. 2. num. 40. in fine. & numero 41. & vide num. 44. & seqq. vbi explicat. text. in l. vbi ita donatur, ff. de donat. causa mortis: & iterum numero 52. & numero 46. tradit etiam post alios Authores, quod pactum de non contraueniendo, non alterat naturam contractus: improbat tamen Decij[sect. 7] concordiam probatum ab Anton. Gabriele, & Didaco Couar. ibi relatis, an pactum de non contraueniendo donationi causa mortis, sit in verbis substantialibus, an verò in verbis exequutiuis; & in ea opinione est, vt existimet, quoad donationem causa mortis nihil interesse, an in verbis dispositiuis, vel in executiuis pactum adiiciatur; provt ibi videri poterit, & per Anton. Gomez. variar. tomo 2. cap. 4. de donatione, num. 22. per totum, vbi etiam de intellectu dictæ l. vbi ita donatur, & admittit præfatam distinctionem, an pactum prædictum adiectum sit in dispositiuis, vel in executiuis. Surdus etiam in consil. 243. numer. 40. & 41. libr. 2. per Guil. Benedict. in cap. Rainuntius, de testam. verbo, testamentum, 4. ex num. 23. Matienzum, in l. 7. titul. 10. glossa prima, numer. 14. lib. 5. Angulum, ad leges meliorat. l. prima, glossa 11. ex numero 12. Siluest. Aldobrandinum, in consilio 93. numeri nono, & decimo, qui existimat, quod actus, siue dispositio alteratur, quoties alteratur substantia, & adiicitur pactum quod alterat actus substantiam, & ponit exemplum in donatione causa mortis, cui in executiuis, sine in fine adiicitur pactum de non reuocando, siue de non contraueniendo. Et inde præstat intellectum ad text. in dict Clementia prima, de præbend. vbi rescriptum super executione, non alterat dispositionem principalem: & inquit, illud esse verum, quia ibi non tractabatur de alteratione substantiæ, sed de lateratione augmenti, vel diminutionis, quæ non respicit essentiam, & substantiam, sed qualitatem rei dispositæ; & ideo bene habet locum, quod ibi dicitur; secus tamen in terminis dictæ l. vbi ita donatur, & hactenus Aldobrandinus metipse, qui in effectu inquit, quod rescriptum super executione non alterat principalem dispositionem, cum respicit qualitates, ex dicta Clementia prima; secùs si essentiam, & substantiam, ex nunc dictis. Sed in altero dubio, vtrùm inquam clau[sect. 8]sula, ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid perpetuo sibi, & suis placuerit faciendum, in concessione feudi apposita; importet facultatem alienandi: ita quoque post Decium, Iasonem, Natam, Socinum, Imolam, Felinum, Brunum, Crauetam, Paris. de Put. Iacobin. à san. Georg. Curtium, Gratum, Parisium & alios distinguunt Octauianus Cacheranus, dicta decisione 164. numero, & secundo, Vincentius de Franchis, dicta decisione septima, numero sexto, quod si clausula præfata apposita est in verbis dispositiuis inuestituræ, tunc censeatur concessa licentia alienandi feudum: si vero in executiuis, cum nec alteret, nec immutet principalem dispositionem, nec ipsam ampliet; non censeatur concessa prædicta licentia, vt ibidem latius explicant. Et tradunt etiam,[sect. 9] clausulæ, quando dicantur dispositiuæ, vel exequutiuæ, siue positiuæ in exequutiuis, & non in dispositiuis; ibidem Vincent. numer. 7. & Octauianus, numero tertio. Decius quoque id ipsum explicat (quem ipsi non citant) in cons. 500. num. 9. &10. & in consil. 521. num. 15. Thuscus, dicta conclus. 312. libri primi, n. 26. folio 843. qui ex relatione aliorum inquit, quod clausula accessoria, & exequutiua, quæ non ampliat dispositionem, dicitur, quando est in clausulis generalibus post dispositiuam; videlicet quando ponitur clausula, quæ omnia, & c. si verò est in parte substantiali, & in dispositiua, secus est: & quod hoc modo cognoscitur, an sit exequutiua, vel non. Addiderim ego, id semper intelligendum iuxta resolutiones, & obseruationes Ludouici Molinæ, libro 4. dict. cap. 2. numero 48. 49. & 50. vbi singulariter & vtiliter modificat, atque explicat vulgatam traditionem Doctorum, ex textu, in dict. Clementia prima, de præbend. deductam: & vide Menochium, in cons. 140. n. 38. libr. 2. Rursus & in altero dubio, vtrum bonorum diui[sect. 10]sione facta cum clausula ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid placuerit, faciendum, videatur tributa, & concessa alienandi facultas, aut remissum esse fideicommissum: nonnulli iuris Interpretes totum fundamentum faciunt in eo, quod verba prædicta apposita fuerint in dispositiuis, vel in executiuis, sicuti apparet penes Peregrinum, de fideicommissis: articulo 52. num. 43. in fine. Alij verò aliter sentiunt, & pro varietate casuum diuersimode respondent; provt inuenies post infinitos alios plena & absoluta manu explicatum per Menoch. lib. 3. præsumpt. 15. ex num. 42. vsque ad num. 67. & in cons. 87. num. 45. libro primo, & in cons. 545. ex num. 3. cum seqq. lib. 6. Peregrinum, d. artic. 52. ex num. 37. vsque ad num. 49. vbi latissimè. Denique, si testator legauerit centum puellæ vt[sect. 11] possit nubere, quod si à testatore sit facta mentio ista in ea parte testamenti, quæ ad executionem legati, non ad dispositionem pertineat; legatum sit purum, & non conditionale, ex regula dictæ clementinæ primæ, in fine, de præbendis, adductus, respondit, & notauit Aimon Sauail. in consil. 110. sequitur Couarr. in c. 3. de testamentis, num. 10. versitertio inde. Mieres de maioratu, prima parte, dict. quæst. 30. numero 10. in fine, quibus iunge Michaël Gras. receptar. Sententiar. §. legatum, quæst. 48. per totam. Perez de Lara, de anniuersariis, & capet. libro primo, cap. 21. ex num. 23. qui in eo dubio, an legatum dotis, siue pro dote relictusm, sit purum, vel conditionale; latius se habent, atque ex coniecturis id discernendum existimant, vt per Gras. ibi num. 4. & hactenus de prima obseruatione in hac materia. Secundò deinde & principaliter obseruandum at[sect. 12]que constituendum erit, idque ad limitationem eorum, quæ num. præcedentibus adnotata, atque scripta fuere, ex decisione præcitatæ Clementinæ primæ, quod clausulæ accessoriæ, & executiuæ, siue quæ in executiuis apponuntur: quamuis dispositionem principalem non alterent, nec amplient, nec immutent; eam tamen declarant, & sunt aptissimæ, & sufficientes ad declarandam mentem disponentis, eandèmque dispositionem præcedentem: quod post Bartol. Bald. Curt. sen. Socin. sen Decium, Ruin. Alciatum, Nattam, Gratum, Socin. iun. Curt. iun. Mandellum de Alba, Vincent. Annibald. Couar. Beccium, Caualcanum, Ioannem Franciscum de Ponte, & alios obseruat Ludouicus Casanate, in consil. 19. numer. 7. & vltra eum, post Aretinum, Ruinum, Decium, Curtium iun. Ripam, & Osascum, Iacob. Menochius, in consilio 545. numero 3. versic. nec repugnat. lib. 6. Petrus Surd. in consil. 45. numero 24. libro primo, & in cons. 179. numero 58. libro 2. Marcabrunus, in consil. 111. num. 31. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. interpretatione 3. solutione 3. numero 14. folio 256. vbi in idem citat Sebastian. Sapin. & Galiaul. à superioribus non relatos. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tomo primo, littera C. dicta conclusion. 312. num. 28. & 72. imo dispositionem metipsam præ[sect. 13]cedentem ampliant clausulæ eædem in executiuis, cum appositæ sunt super dispositione, quæ eis non repungnat; provt in terminis declarauit Ripa, in dicta l. qui Romæ, §. duo fratres, numero 84. & illum sequutus est Socinus iunior, in consilio 93. num 27. libro tertio, Fuluius Pacianus, in consilio 140. num. 34. vbi inquit, quod clausula in executiuis, ampliat, auget, & declarat dispositionem præcedentem, quando dispositio se[sect. 14] compatitur cum ea, aliàs secus. Vel quando in ea dispositione nihil aliàs operarentur: vt Socinus iunior, vbi supra, numero 25. post Iason. Gratum, & Ripam probauit. Iacobus Menochius, dicto consil. 87. n. 41. & 42. lib. 1. Fuluius Pacianus, dicto numer. 43. Vin[sect. 15]cent. Annibald. Iacobi Mandelli de Alba Additionator, ad dictum consilium 473. littera C. qui etiam adiiciunt, illud quod dicitur, clausulas in excutiuis non ampliare dispositionem, solum procedere in rescriptis gratiosis, & similibus, quæ strictam interpretationem admittunt; secus verò in fauorabilibus; vt per Socinum iun. dicto consilio 93. numer. 30. libro 3. quem sequitur Menoch d. cons. 87. num. 43. Vincent. Annibaldus, vbi supra, in vers. item regula, vbi inquit, quod regula dictæ Clementinæ primæ, procedit in materia odiosa, quæ non debet extendi ad casum, in quo materia fauorabilis est, & ita declarare Decium, in cons. 185. sub. n. 7. Ego vero etiam in fauorabilibus, & sic in vlti[sect. 16]mis voluntatibus, & in quancumque alia dispositione, quantumcunque fauorabili, non modò in rescriptis gratiosis procedere regulam præductam, ex ea Clementina deductam, existimo, nec congruam inuenio differentiæ rationem: sic sane permulti illi iuris Interpretes, à me commemorati suprà num. 4. indistincte loquuntur, & allegant dictum axioma in omni actu, materia, & dispositione. atque ad sola rescripta gratiæ non se restringunt & in substitutionibus, ac fideicommissis versantes, regulam ipsam præfatæ Clementinæ expendunt Tiber Decian in consil. 63. numero 50. libro quarto, Iacob. Menochius, in consilio 260. num. 38. libr. 2. provt ibi appater specificè. In eo autem insistendum duntaxat arbitror (quæcunque materia, & dispositio sit, etiam fauorabilis quantumcunque) an scilicet dispositione principali iam deliberatè, & perfectè, atque absolutè facta, postmodùm, sine in executiuis) vt circumferri soler commnuniter) aliquod quasi obiter & incidenter adiectum fuerit, etiam generali clausula apposita; & tunc quidem dispositio ipsa principalis non amplietur, neque innouetur, aut immuretur aliquo modo; & communis allegatio illius textus obtineat: verisimile namque non est, ex clausula obiter, & quasi incidenter adiecta, voluisse disponentem immutare, aut alterate dispositionem præcedentem, sic deliberatè & absolutè factam: idque maxime, si in re magni ponderis & momenti, ex huiusmodi clausula sic obiter adiecta induceretur de nouo dispositio, aut augeretur aliter, quàm ex dispositione principali posset constare, siue deduci. Secus verò, quando ex clausula huiusmodi, etiam in executiuis apposita, constare, & elici posser, aut suaderi deberet verisimiliter, non obiter, sed ex proposito, atque vt dispositio effectum alium produceret, testatorem, vel alium disponentem quemcunque, clausulas in executiuis adiecisse: quod satis apertè visus est præsentire Menochius, dicto consilio 87. numero 44. libro primo, apertiùs Socin. iunior, dicto cons. 93. num. 33. vbi inquit, quod tunc clausulæ executiuæ non extendunt dispositionem, quando simpliciter ex stilo Notarij sunt appositæ, quasi non principaliter consideratæ, sed accessoriè: ecce vbi is Author id duntaxat considerat, an principaliter, atque ex proposito; vel incidenter, seu obiter adiectæ fuerint clausulæ hæ executiuæ, quod etiam considerant, & an clausula verè accessoria fuerit, an potius principalis; Craueta, & Decius, cum quibus Thuscus, tomo 1. littera C. conclus. 312. numer. 50. folio 844. conuenit etiam Vincent. Annibald. in addit. ad dict. consilium Mandelli 473. in illis verbis; Limita etiam, quod prædicta procedunt in clausulis, sen verois accessoriis, scilicet conditionaliter prolatis, quæ executionem respticiunt, & non disponunt: secus, quando sunt verba dispositiua, quæ principaliter disponunt. Conuenit denique Ludouicus Molina, qui singulariter & vtiliter superiora visus est percipere de Hispanor. primogeniis, libro quarto, cap. 2.[sect. 17] ex numero 40. cum seq. ibi namque, sub numero 50. ad finem, rectissimè percipit intellectum dictæ clementinæ primæ, de præbendis, in fine, dum dicit, quod ille[sect. 18] textus loquitur in gratiis à Romano Pontifice concessis, in quibus de stilo Curiæ solent plures clausulæ executioni adiici, etiam Romano Pontifice inconsulto, nec solent concessiones ampliare; idcirco eam decisionem ad alios casus, alisq́ue dispositiones, non ita de facili trahendam; agnoscit tamen trahendam plerumque, vt ibidem dixerat antea num. 42. & sic quamuis statuerit, in rescriptis gratiosis clausulas executiuas non ampliare dispositionem; provt etiam dixerunt à me relati supra Authores, in fauorabilibus non ita indistinctè & regulariter asseuerauit ampliate, vt indistinctè commemorati suprà, num. 15. probarunt. Sed in effectu Molina ipse distinctione proposita vti videtur quamuis sub. d. num. 50. iuxta terminos dicta, Clementinæ primæ exemplum proposuerit, vt statim dicetur: & n. 48. & 49. præmittit idemmet Molina, illud quod dici solet, quod clausula accessoria sequitur naturam principalis dispositionis, intelligendum esse, quando clausula est verè accessoria, & dependens; secus, quando in dispositione apponitur clausula importans aliquid diuersum, & separatum æquè principaliter; tunc etenim ea clausula non sequitur naturam dispositionis principalis; provt expressim notarunt Decius, Ruinus, & Anton,. Gabr. ibi relati. Deinde inquit d. num. 50. quod textus, in d. Clementina prima, in fine, de præbend. vbi verba apposita in clausulis executiuis non attenduntur, vt ex illis gratia augeatur; intelligendus est, quando in illis clausulis non disponitur principaliter illud, ex eis comprehendi prætenditur; sed solum obiter, atque incidenter, & ad alium finem mentio fit de aliquo, quod non erat sub dispositione principali comprehensum; veluti si in gratia duorum beneficiorum alicui facta, in clausulis executiuis dicatur: ita tamen quod cura animarum non negligatur, ex hac clausula obiter atque incidenter apposita, non est augenda gratia, vt ad beneficia curata extendantur; non enim res tanti præiudicij ex ea clausula inducenda est: sed si Romanus Pontifex proposito dixisset, quam gratiam volumus effectum obtinere, etsi ea beneficia curata sint, vel etiam si alterum eorum curam animarum annexam habeat, nulli dubium, quin hæc clausula sufficeret, in quancunque parte addiciatur, ad hoc, vt dispositum fuisse censeatur: quod probatut in duobus exemplis, in dicta Clementin prima appositis, & declararunt ita Authores relati per eundem Molinam, dicto numer. 50. dum dicunt, quod ratio decidendi ad illam Clementinam est, quia intentio Papæ non tendebat ad illud, nec in eo fundabatur; alià autem secus foret; hactenus in proposito Molina ipse ex quo, & superioribus Authoribus, atque ex Antonio Gabriele, commun. conclus. lib. 6. titu[sect. 19]lo de clausulis, conclusion. 10. numero 7. rectissima ego iuris ratione obseruo, non ex eo, quod materia, aut disposition sit fauorabilis, aut quod non simus in rescriptis gratiæ, sed in fauorabilibus, dicendum esse, quod regulariter non sit locus decisioni dictæ Clementinæ primæ, de præb. in fine, aut clausulas in executiuis ampliare dispositionem principalem: id namque potiùs esset plerumque odiosum, & voluntari disponentis contrarium, omninoq́ue repugnans, quàm fauorabile: Sed attenendum esse, an perfecta, & absoluta dispositione præcedenti, clausulæ veluti incidenter & obiter, & sic verè accessoriè, an æquè principatliter adiectæ fuerint: qualiter etiam, siue qua intentione conceptæ, ad quid adiectæ videri possint: & an ex stilo Notarij duntaxat. Et secundum hæc diiudicandum, an sit locus, necne decisio in dictæ Clementiæ primæ, & communi Scribentium omnium placito, ex eo textu desumpto: cui (vt existimo) in rescriptis gratiosis, & in gratiis à Romano Pontifice concessis, facilius erit locus: non tamen inde excluditur, quin etiam in vltimis voluntatibus, & in aliis dispositionibus præter rescripta gratiæ, eidem locus sit futurus regulæ, ac esse debeat, si ratio, ac natura dispositionis, & verborum prolatorum forma (quæ verè accessoria videatur) sic suadeat: & ita in omni dispositione inuenies loquutos permultos illos iuris Interpretes, relatos supra, num. 4. & in vltimi voluntatibus quamplures ipsorum, atque specificè Tiber. Decianus, & Menoch commemorati suprà, num. 16. in principio. Prætis etiam, qui in testamentis, & in eorum interpretatione locum habere dictam regulam: nec ampliare dispositionem clausulas in executiuis, obseruauit. lib. 2. interpret. 3. solut. 3. num 13. folio 256. citat iura nonnulla, quæ in ipsis vltimis voluntatibus loquuntur, in l. quidem testamento, in principio, ff. de legat primo, l. prædiis, in principio, ff. de legatis tertio. Inspiciendum itaque erit, etiam in testamentaria dispositione, an clausula vere accessoria, & dependens adiuncta fit, an verò impropter, vt per Molinam ibi num 48. Pro quo denique non mediocriter iuuat consideratio illa, verimile non esse, quod dispositionem præcedentam absolutè, atque deliberatè ordinam, verbisque, & clausulis specificis, & expressis compositam, posterioribus, atque generalibus, & accessoriis, siue executiuis clausulis testator derogate voluetit, aut quod eisdem aliquid momenti, nouumvè, aut derogatorium superius specificè dispositorum reseruauerit, nec clausula speciali, & magis certa id expresserit, aut quod ita incidenter & obiter in eo se habuerit. Idcirco, nisi in dispositione apponatur clausula importans aliquid diuersum, & separatum, & æquè principaliter, clausulæque ipsæ satis apertè voluntatem demonstrent, aut æquè principalem inducant, docendum erit, locum esse regulæ prædicatæ, nec clausulis accessoriis & executiuis alterari dispositionem principalem; vt cum iudicio idemmet Molina obseruauit lib. 4. d. cap. 2. n. 48. & duob. seqq. Nec verum est regulariter, clausulas has executi[sect. 21]uas, siue accessorias esse ex stilo Tabellionum; nam imo esse ex voluntate partium, scripsit Bartol. in dict. l. qui Romæ, §. duo fratres, quæstione 8. & ibidem Ripa, num 49. & verissimum profitetur Menochius, dicto consil. 87. num. 45. 46. & 49. libro primo. Si quidem magna est pro Notario præsumptio, vt sit satis peritus, & instructus, nec clausulas tanti ponderis ex so[sect. 22]lo suo capite instrumento adscribat, cum non possit plus scribere, quàm quæ propriis audiuit auribus, vt[sect. 23] inquit Baldus, in rubrica, C. de fide instrument. num. 10. & post alios sequitur Menochius, in eodem consil. 87. num. 47. imo cum Notarius semper censeatur roga[sect. 24]tus à partibus, vt clausulas consuetas apponat, casq́ue de voluntate partium censeatur apponere: sicuti cum aliis Authoribus adnotauit ipse Molina, libr. 4. dicto cap. 2. num. 51. Menochius, dicto consil. 87. num. 49. & instrumentum illud coram ipsis partibus legere de[sect. 25]bet; sequitur equidem, instrumento eo partibus lecto,[sect. 26] verba illius, non Notarij, sed partium dici debere, & sic clausulas similes suum effectum operari; vt post Imolam, & Alexand. profitetur idem Molina, dicto num. 51. Menochius, vbi supra, num. 48. & 49. qui inquit, quod his rationibus adductus, aliquando inter[sect. 27]rogatus respondit, clausulam codicillarem instrumento testamenti censeri insertam voluntate testatoris; non autem stilo Notarij: & ita in similibus clausulis, quæ vel substantialia, vel accidentalia actus respiciunt: firmarunt Alexand. Ruinus. Decius. Ripa, & Neuizanus, quos retulit Menochius, dicto consilio 87. numero 51. # 49 CAPVT XLIX. Ex verbis præsentis, vel futuri temporis, & quibus vno tempore dispositio fit, & quoad sui effectum in aliud dirigitur, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat. Ad tempus etiam facti testamenti, vt verba referantur, siue dispositio restringatur, nécne, vtrùm interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus; siue coniectura hæc, quæ ex eiusmodi verbis colligitur, quanti habenda sit regulariter. Denique, donatio inter virum, & vxorem (quæ de iure communi improbatur, provt hic explicatur) pactum etiam reciprocum de futura successione inter ipsos, vtrùm de iure huius Regni valeat, si fiat post annum contracti matrimonij: & an maritus possit augere dotes vxoris: breuis, & distincta resolutio, atque explanatio. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis præsentis, vel futuri temporis ex tempore etiam testamenti, aut factæ dispositionis; atque ex tempore, id quod dispositio confertur, sumitur efficax, & vrgens coniectura ad vltimam quamcunque voluntatem interpretandam. -  2 Interpretatio in testamentis fit secundum tempus mortis testatoris, quo tempore sua dispositio recipit perfectionem. -  3 Habita tamen ratione ad intellectum verborum tempore conditi testamenti. -  4 Interpretatio non potest sumi ex actu futuro. -  5 Testamentorum verba regulariter referri ad tempus testamenti facti, siue circa res, siue circa personas fiat dispositio. Et quæ sunt præsentis temporis, minime comprehendere futura. -  6 Idque in omni actu, & materia, & in dispositione quacunque. -  7 In contractibus etiam, in quibus verba præsentis temporis non trahuntur ad futurum. Licet in aliquibus casibus secus sit; & quomodo id procedat, remissiuè. -  8 Testator, an, & quando præsumatur legasse ea tantum, quæ habebat tempore conditi testamenti, vel etiam deinde quæsita: quod exornatur, & latè declaratur, remissiuè. -  9 Verba, & dispositionem temporis præsentis, legatæ etiam non includere futura, sed intelligi iuxta tempus facti testamenti, multis exemplis Interpretes iuris demonstrasse, quorum nonnulla commemorantur hoc loco. -  10 Legata etiam coniunctis relicta, intelliguntur secundum tempus facti testamenti, nec extenduntur ad acquisita post testamentum. -  11 Tempus facti testamenti non attendi, cum testatoris voluntas repugnare videtur. Sic sane ex præsumpta testatoris voluntate, verba testamenti, etiam si præsentis temporis esse videantur, & verè sint, ad futurum etiam tempus referri. Et à regula superiori ex coniecturis recedi. -  12 Verba testamenti ex verisimili voluntate trahuntur ad futurum tempus, etsi essent præsentis temporis. -  13 Legatum, quod regulariter, & in dubio intelligitur de rebus, quæ fuerunt testatoris, tempore testamenti. Ex coniecturis, atque ex præsumpta voluntate testatoris, futura etiam comprehendit. -  14 Verbum ambiguum in testamentis, & vltimis voluntatibus cum reperitur, de tempore futuro intelligitur. -  15 Maxime, vbi dispositio habet tractum ad futurum tempus: tunc namque, etiamsi verbum sit præsentis temporis, tamen in qualitate adiecta inspicitur tempus futurum. -  16 Dispositio omnis in dubio videtur tacite collata in tempus, & casum, quo erit vtilis, & necessaria. -  17 Tempus præsentis temporis, vel præteriti imperfecti trahitur ad futurum, cum in præsenti verificari non potest. -  18 Legatum factum de certa specie, non recipit augmentum, & qua ratione, remissiuè. -  19 Verba præsentis temporis collectiua, quomodo extendantur ad futurum: quod exornatur, & de verbis quoque indefinitis, seu generalibus agitur. -  20 Legatum debetur secundum naturam, quam habet tempore mortis testatoris, non testamenti. -  21 Vltima quæque voluntas (sicut & dispositio alia quæcumque coniecturatur) atque interpretatur ex tempore, & secundum tempus. id quod confertur. -  22 Et sic facta vno tempore, & quoad sui effectum in aliud collata, iudicatur secundum tempus, in quod dirigitur, neque tempus, quo fit ipsa dispositio, attenditur. -  23 Vnde quoad validitatem ipsius, tempus, in quod confertur, inspicitur. Quod procedit, quando substantia actus confertur in tempus prohibitum; secus verò si executio sola, vt inferius, num. 27. -  24 Paria sunt, quod fiat aliquid tempore prohibito; vel fiat licito, & conferatur in tempus prohibitum, vel è contra, & numeris seq. -  25 Maritus non potest augere dotes vxoris, nec vxori dotem constituere. -  26 Quod procedit, etiamsi ante matrimonium contractum præcessit promissio augendi dotes, augmentatio autem fuit collata in tempus matrimonij, & num. seqq. -  27 Donatio collata in tempus illicitum, habetur, ac si prohibito tempore facta esset, & numero 29. in fine. -  28 Donatio simplex inter virum & vxorem non valet, & subinde potest ad libitum per donantem reuocari. Sed si non reuocetur, morte confirmatur, trahitúrque retrò. Quod exornatur, & latiùs explicatur remissiuè materia vniuersa, quæ attinet ad titul. de donat. inter vir. & vxor. -  29 Et extenditur, vt procedat, etiam inter sponsum, & sponsam de præsenti ante receptas Ecclesiæ benedictiones, ex sententia multorum. -  30 Donatio inter virum & vxorem iure Regio valet, dum tamen fiat post annum contracti matrimonij. -  31 Valet etiam inter ipsos pactum reciprocum de futura successione, dummodo fiat post annum contracti matrimonij. Vsque adeo, vt præiudicet etiam ascendentibus præmorientis in sua legitima. -  32 Maritus an possit augere dotes vxoris de iure huius Regni, post annum contracti matrimonij. -  33 Arræ constitui possunt constante matrimonio. PRo breui, & distincta huiusce cap. expli[sect. 1]catione præmittendum, atque constituendum erit primo loco, quod ex verbis quoque præsentis, vel futuri temporis, & sic ex tempore facti testamenti, aut dispositionis; ex tempore etiam, in quod dispositio confertur, vel dirigitur, efficax, & vrgens coniectura sumitur, ad vltimam quamcunque voluntatem, seu dispositionem interpretandam, & coniecturandam. Ita sane deducitur apertè ex placitis, atque resolutionibus communibus Authorum quorundam, qui mox rreferuntur: & in terminis post alios Authores scriptum reliquit Iacob. Menoch. in consil. 106. num. 323. lib. 2. & in consil. 97. num. 64. & 65. libro primo, & præsumptione 127. fere per totam, lib. 4. Socinus iunior, in consil. 99. num. 10. libro 3. Ruinus, in consil. 160. num. 14. libr. 2. Rolandus, in consil. 160. num. 15. libr. 4. Parisius, in consil. 12. ex num. 31. cum seqq. lib. 2. Hieronymus Gabriel, in consilio 98. ex num. 24. cum seqq. & in consil. 120. libro 1. latius Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 3. titulo 11. per totum, Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 4. dubitatione 9. ex num. 35. fol. 323. Sic equidem interpretatio voluntatis testatoris, quamuis verè fiat secundum tempus, quo dispositio applicatur ad actum, & ideo[sect. 2] interpretatio fit in testamentis secundum tempus mortis testatoris, quo tempore dispositio suam perfectionem recipit: l. prima, C. de SS. Ecclesiis, & l. prima, ff. de testament. l. 4. ff. de adimen. legat. & §. posteriore, Institut. quib. mod. testam. infirmentur, attamen hoc fit habita ratione ad intellectum verborum tempore te[sect. 3]stamenti: ita in specie declarat Marianus Socinus, in consil. 6. Prædicta consultatio, numer. 2. lib. 1. qui ita citat Bartolum, & cæteros, in l. si ita, ff. de auro & arg. legato, & refert Menochius, in consilio 97. num. 149. & 150. lib. 1. qui inquit num. 151. ea ratione pulchra motum esse Socinum, quod interpretatio verborum non potest sumi post actum perfectum, atque ita inspecto tempore futuro, cum diuinare non potuerit ipse disponens, quod significatio illa varietur, atque mutaretur, est enim futurum incertum, & soli Deo cognitum. Voluntas ergo (concludit Menochius) testa[sect. 4]toris sua morte confirmatur, l. prima, ff. de testament. & interpretatur iuxta tempus suæ dispositionis: & subdit in hunc modum, & multum ad propositum nostrum. Ita in casu nostro voluit D. Mercurius testator, quod primogenitus D. Salomeæ sibi succederet per fideicommissum, cum ille primogenitus D. Baiardæ de Baiardis esset mortuus sine liberis masculis: quoad casum, & tempus successionis huius primogeniti dom. Salomeæ attenditur quidem tempus mortis dicti primogeniti D. Baiardæ: sed quis sit iste primogenitus. D. Salomeæ attenditur tempus conditi testamenti: cum (vt diximus) obseruari debeat interpretatio verborumillius temporis, & non futuri. Idcirco testamentorum, & vltimarum volunta[sect. 5]tum verba, regulariter referuntur ad tempus testamenti, vel factæ dispositionis: idque, siue circa res, siue circa personas facta sit dispositio, & quæ sunt præsentis temporis minimè comprehendunt futura, l. si itæ scripsisset, ff. de legatis secundo: quò loci dicitur, verba illa testatoris: lego quod mihi L. Titium dare, & facere oportet, non includere quæ post testamentum Titius cæpit debere, quia verbum (dare oportet) præsentis temporis non includit futurum, l. vltima, §. 1. de legat. secundò: vbi illa verba, communes sunt, præsentis temporis, non includunt futura, & ibi annotauit Bartolus post Glossam: quod ea magis vrget, quod ibi testator vsus est illis verbis, propter res vniuersas, quæ sui natura includere solent etiam futura, provt perpendit cum aliis Authoribus Menochius, dicto consil. 97. sub numer. 72. l. si ita legatum, ff. de auro & argento legato: vbi Iureconsultus ait, quod verba testatoris in dubio prolata quæ tempus præsens & futurum significare possunt; ad præsens tantum referuntur, ita enim ibi scriptum est: Quia præsens tempus semper intelligitur, si aliud comprehensum non sit. Si ergo ita de verbis, quæ vtrumque tempus possunt includere, constitutum est, quanto fortius idem constituendum est de expressis verbis temporis præsentis, quæ solum præsens sui natura & proprietate significant: l. vltima, in fine principij, eo. tit. de aur. & arg. legat. l. Iulianus, §. vltimo, ff. de legatis tertio, vbi prædiis legatis cum iis insertis, quæ in ea possessione sunt, veniunt mancipia, quæ eo tempore ibi sunt, immo & ea, quæ postea accesserunt: Si modo (inquit Iureconsultus) hoc testatormanifeste expressit. Ecce ergo, quod verbum præsentis temporis non includit sui natura futurum, sed opus est, quod manifestè exprimatur, l. his verbis, l. vxorem, §. testamento. 1. ff. de legatis tertio, quò loci dicitur, quod cùm testator relinqueret quinque pueros ætatis septem annorum: & vixisset is testator post conditum testamentum multos annos, & tempore mortis habuisset alios illius ætatis pueros, solum debentur pueri illius ætatis tempore conditi testamenti. Et subiungit verba quædam, quæ maxime ad propositum pertinent. Respondi eam videri ætatem designatam, quæ esset, cum à testatore relinquerentur, l. Aurelius 29. §. primo, & l. finali, ff. de liberatione legata. Sic sane, quod vltimæ, & alterius cuiusque dispositionis verba, ad tempus testamenti, vel factæ dispositionis restringantur, & quæ sunt præsentis temporis, aut ambigua, futurum tempus non comprehendant; obseruarunt, & latè exornantes, atque explicantes materiam d.l. si ita, & traditionum Bartoli ibid. multis casibus practicis applicarunt Castrensis, Alexander, vterque Socinus, Fulgosius, Decius, Felinus, Curtius, iunior, Aretinus, Romanus, Berous, Corneus, Capra, Cephallus, Herculanus, Craueta, Parisius, Rolandus, Neuizan. Cagnolus, Crotus, & alij, quos recenset, & de hac materia late & distincte commentaria conficit Iacob Menoch. libro 4. præsumptione 127. per totam; vbi vide omnino, atque ex numer. 6. vsque ad numerum 16. ita regulam superiorem deducit, & illustrat permultis, provt ego quoque ipsum commemoraui, & ita pariter adnotaui in commentariis de vsufructn, cap. 44. num. 2. idem Menochius, in consilio 97. num. 64. & seqq. num. 70. & seqq. vsque ad numerum 78. num. 120. & num. 136. vsque ad numerum 152. libro primo, vbi etiam singulariter declarat hanc materiam: & in consilio 115. num. 66. & in consilio 106. ex num. 61. & num. 169. vsque ad numer. 180. & num. 192. 194. &267. lib. 2. & in consil. 330. ad finem, lib. 4. Didac. Couar. practicarum cap. 2. ex num. 2. cum seqq. vbi singulariter, & eruditè (vt adsolet) Dueñas, regula 205. Ioannes Baptista Cephalus, inter consilia Cephali genitoris, in consil. 773. num. 21. & multis seqq. lib. 5. Hieronymus Gabriel, in consilio 98. ex num. 24. cum seqq. & in consilio 120. per totum, libro primo. Gaspar Cauellinus, milleloquio 38. num. 3. Ioannes Garcia, de expensis & meliorationibus, cap. 22. num. 33. per totum, Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 2. cap. 2. §. primo, num. 38. Aluarus Valascus, consultatione 58. num. 3. & seqq. Peregrinus, in consil. 19. numer. 36. lib. 4. de fideicommissis, articul. 13. num. 78. late Alexand. Raudens. variar. libro 1. cap. 1. 2. & 3. Marta, decision. 6. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 3. tit. 11. per totum. Hippolytus Riminaldus, in consil. 244. num. 193. libro 3. Andreas Fachineus, controu. iuris, lib. 12. cap. 76. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libr. 4. dubitatione 9. ex numero 35. cum sequentibus, folio 323. & libro 5. interpretatione 2. dubitatione vltima, numero 274. folio 550. Iosephus Ludouicus, decision. 61. ex numer. 37. cum sequentibus, Mieres, de maioratu, prima parte, quæstion. 10. num. 37. Borgninus Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto, ex num. 85. vsque ad num. 88. fol. 255. Michaël Grassus, receptar. sentent. §. legatum, quæst. 29. per totam. Sfortia Oddus, in consilio 69. per totum, libro primo, vbi vide: latissime Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 63. ex numero primo, vsque ad num. 34. & num. 41. vsque ad numerum 74. libro primo, & in consilio 14. num. 34. lib. 2. Ludouicus Casanate, in consilio 44. ex num. 2. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris tomo 5. littera L. conclusion. 59. per totam, ex folio 62. in fine, & folio 63. & tomo 8. littera T. conclus. 136. fol. 122. vbi in arugmento, quod testatoris dispositio regulariter restringitur ad tempus testamenti; & quando secus: & eodem tomo 8. littera V. conclus. 113. 114. & folio 547. & seqq. D. Perez de Lara, de capellam. & anniuersariis, libr. 1. cap. 16. per totum: qui cum excitauerit dubium illud, vtrum possidens bona cum onere soluendi certam summam (pitanciam, vt ipse inquit) Clericis alicuius Ecclesiæ pro anniuersario, an teneatur soluere augmentatis, vel solum pro numero existentium tempore constituti anniuersarij; multa in proposito adducit ex numero primo, vsque ad numerum 9. quæ concludunt, regulam superiorem quod testatoris dispositio regulariter restringitur ad[sect. 6] tempus testamenti; procedere in omni actu & materia, & in dispositione quacunque: quod ipsum, & quod tempus præsens, siue factæ dispositionis inspici debeat in omni materia; post Baldum, Iason. Alexand & Socinum iun. adnotauit Ludouic. Casanate, dicto consilio 44. numero 3. qui cum aliis quoque tradidit Authoribus, in contractibus etiam id habe[sect. 7]re locum, ac in eis verba præsentis temporis non trahi ad futurum; per text. in l. Rutilia Polla, ff. de contrahenda empt. l. non modus, C. de seruitutibus: idem etiam firmauit Barbosa, in l. si cum dotem, in principio, numero 40. ff. soluto matri. Perez de Lara, dicto cap. 16. ex numero primo. Cardinalis Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. libro 3. titulo 15. numero 26. & 27. & libro 29. titulo 13. numero 5. & 9. Fontanella, de pactis nuptial. clausula 4. glossa 9. parte 4. numero 6. folio 102. & vltra relatos ab eis, eleganter Menochius, in consilio 97. numero 70. & num. 136. libro primo: vbi quod verba præsentis temporis non trahuntur ad futurum in contractibus; per text. in l. si stipulatus fuerim, §. cum stipulatur, & l. si à colono. & l. cum stipulatus ff. de verbor. obligat. licet in aliquibus casibus secùs sit, vt in casu legis primæ, in fine, & l. si quis societatem, ff. pro socio, & l. vltimæ, C. quæ res pignori obligari possunt. Et quomodo id procedat, explicat ibidem, numero 137. Ego quoque generaliter proposui regulam superiorem in[sect. 8] commentariis de vsufructu, dict cap. 44. vbi dubium illud commune excitaui, an scilicet, & quando præsumatur testator testator legasse ea tantum, quæ habebat tempore conditi testamenti, vel etiam inde quæsita: & numero 3. statui legatum regulariter intelligendum in dubio iuxta tempus testamenti, & de rebus quætestatoris tunc fuerunt; & post alios Authores sic scripsisse, & latius explicasse, Menochium, Manticam, Grassum, Hondedeus, & relatos suprà, numero 5. & ibi num. 9. idem dispositum obseruaui in legato vsusfructus omnium bonorum: nunc verò addiderim vltra ea, quæ ibi dixi, & Authores à me relatos, videndos Thuscum, & D. Perez de Lara, in locis relatis suprà, & nouissimè Iacob. Cancerium, variar. cap. 20. de legatis, ex numero 118. & numer. 129. Denique, huc spectare multorum iuris Interpre[sect. 9]tum authoritates, & placita, quibus passim affirmarunt, verba, & dispositionem temporis præsentis, legata etiam non includere futura, sed intelligi iuxta tempus facti testamenti: ita enim scribit Castrensis, in l. cum. stipulamur, ff. de verbor. obligat. dum ait, se aliquando respondisse, quod cum testator legasset Hospitali, quidquid restaret de suis bonis, de pecuniis in monte Florentiæ, & prius solutis omnibus debitis, restarent mille: & deinde pòst acquisierit vsque ad tria millia, quod illa mille, quæ tempore testamenti superesse poterant, debentur, non autem alia duo millia, & ita iudicatum suisse scribit Castrensis, & sequitur ibi Alexander; & Felinus, in cap. ad hæ, primo, de rescriptis. Socinus iunior, in consilio 99. num. 9. libro 3. etsi á Castrensi dissentiant in sua illa specie Aretinus, & Iason, in d.l. cum stipulamur: provt refert Menochius, dicto consilio 97. numero 72. in fine, libro primo, ita quoque respondit Alexander, in consilio 171. numero primo, libro 6. quod legatum tertiæ partis bonorum, solum comprehendit præsentia, tempore scilicet testamenti; & non deinde acquisita, idem censuit Corneus, in cons. 14. numero 5. libro primo, quod si testator legat massaritias suas intelligitur de his, quas tempore testamenti habet, non autem de futuris: ita pariter respondit Socinus iunior, dicto consilio 99. libro 3. quod si testator reliquit vsumfructum bonorum suorum; & omnia eius mobilia, intelligitur de his, quæ habebat tempore testament. Et idem respondit Parisius, in consilio 21. numero 32. libro 2. refert & alia adducit Menochius, vbi supra, num. 74. &75. Thuscus, tomo 8. littera T. conclus. 136. per totam, fol. 122. & tomo 5. littera L. concl; 59. fol. 62. hunc etiam spectat quod ex d.l. si ita. ff. de auro & arg. legato; Scribit Socinus, in l. filiæ, §. Titia, in fine, ff. condit & demonst. post Castrensem ibi; dum Castrensis reprehendit Iacobum de Arena, qui afferebat, quod si tesator legauit frumentum, quod habet in horreo conditum; & illud consumat, aliudq́ue reponat loco primi, deberi hoc frumentum quod tempore mortis testatoris reperitur, ex dicto §, Titia: Castrensis, & Socinus, scribit, dictum §. Titia, procedere, cum testator locutus est per verba futuri temporis, non autem præsentis; quia si ver verba præsentis temporis fiat legatum, non debetur quod tempore mortis reperitur; sed tempus testamenti solum inspicitur, dicta l. si ita. In hoc tamen contrarium resoluit Menochius, præcitato consil. 97. numer. 147. videndus ex numero 145. vbi in legato facto de frumento, quod inspiciatur tempus mortis testatoris respondit post Bartol. ea ratione adductus, quod variatio sit circa eandem rem, & numero 128. tradidit post Bartol. & alios Authores, quod legatum factum de omnibus bonis, quæ Perusiæ reperiri possunt, solùm intelligunt de his, quæ tempore testamenti in ea ciuitate reperiebantur. Huc denique spectat quod post alios iuris Interpretes adduxit Perez de Lara, de anniuersariis, libro primo, dicto cap. 16. numero septimo, quod si tempore contractus, aut testamenti erat certus numerus Clericorum, promissum, seu relictum pro anniuersario, non debetur augmentatis, vt latius ibidem, vbi explicat numeris seqq. Spectant etiam & alia, quæ recensent relati suprà, numero quarto, qui maiori ex parte conueniunt, de[sect. 10]cisionem textus, in dict. l. si ita. ff. de auro & argento legato, locum etiam habere in legatis relictis coniunctæ personæ, & sic etiam in coniunctis legatum non extendi ad acquisita post testamentum: & in commentariis de vsufructu, dicto cap. 44. numero 11. & 12. ita tenuisse Authores ibi relatos, scripsi: & contrariis Authoritatibus satisfecisse plenissimè Ioannem Vincent. Hondedeus, in consilio 63. ex num. 48. vsque ad num. 68. libro primo: ita etiam tenuerunt Alexand. Capra, & Corneus, quos citat Thuscus, tomo quinto, littera L. dicta conclus. 59. numer. 11. folio 63. qui tamen statim num. 38. dicit contrarium, & refert Corneum, ita dicentem: contrarium etiam tenuisse Socinum Grassum, & Iosephum Ludouic. constat ex notatis, atque à me scriptis, dicto cap. 44. numero vndecimo: & refert Fachineus, controu, iuris, libro 12. cap. 76. sed ipse cum Cagnolo, & aliis, etiam in coniunctis personis id defendit, provt dicto numero 12. defendi: & hactenus de prima obseruatione in hac materia. Secundò deinde & principaliter obseruandum,[sect. 11] atque constituendum est, testamenti facti tempus aliquando non inspici, sicque plerumque à regula superiori recedi; idque maxime, cum testatoris voluntas repugnare videtur. Sic sane ex præsumpta testatoris voluntate, verba testamenti, etiamsi præsentis temporis esse videantur, & vere sint; ad futurum etiam tempus referuntur, & à regula superiori, ex textu, in d.l. si ita, ff. de auro & arg. legat. & aliis iuribus desumpta, ex coniecturis, & præsumptionibus receditur (vt dixi) quod ex ipsismet iuribus non obscurè deducitur, & in terminis obseruarunt Socin. iun. in cons. 98. num. 26. lib. 1. Roland. in cons. 39. numero 20. libro 4. latius Hieronymus Gabriel, in consilio 119. libro 1. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis, vltimar. volunt. lib. 3. titluo 11. ex[sect. 12] numero 12. & numero 23. & 24. vbi quod verba testamenti ex verisimili voluntate trahuntur ad futurum tempus, etsi essent præsentis temporis vt ibidem comprobat, & latius Ioannes Vincent. Hondedeus. dicto consilio 63. ex numero 36. cum seqq. & de vsufructu, dicto cap. 44. numero 13. sic etiam notaui: &[sect. 13] num. 3. ita pariter post alios Authores scripsi, quod etsi legatum regulariter intelligatur in dubio de rebus, quæ fuerunt testatoris tempore mortis; idque intellexi etiam in legato generali bonorum, & aliorum iuris Interpretum allegatione comprobaui, ex præsumpta tamen testatoris voluntate, atque ex coniecturis futura etiam comprehendere, iuxta Authores ibi relatos, & maximè Hieronym. Gabriel, & Hondedeum, dicto numero 13. commemoratos, & id ipsum, quod scilicet ex coniecturis, & præsumpta testatorum voluntate legatum non restringatur ad bona tempore testamenti existentia, sed etiam contineat futura tempore mortis; post Alexand. Decium, Curt. iun. & Hieronym. Gabrielem, tradidit Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 5. lit. L.d. conclus. 59. n. 19. 33. & 38. sic quoque, cum verbum ambiguum in testamentis, & vltimis[sect. 14] voluntatibus repetitur, ad coniecturas recurrendum esse, ex eisdem colligitur Authoribus, quos nunc præcitaui: & intelligi de tempore futuro; Bartolus scriptum reliquit in l. si ita legatum, ff. de condit. & demonst. & in l. solemus, per illum text. vbi etiam Socinus notat numero secundo, & refert Mantica, de coniectur. vltimar. voluntat. libro 3. dicto titulo 11. numero 27. idque maxime, vbi dispositio habet tra[sect. 15]ctum ad futurum tempus; tunc namque, etiamsi verbum sit præsentis temporis, tamen in qualitate adiecta inspicitur tempus futurum: ita declarant Ripa, in l. ex facto, numero 38. & in l. centurio, num. 144. ff. de vulgat. & pupil. substitut. Alciatus, in cons. 499. numero nono Rolandus, in consilio 39. numero 54. libro quarto. Petrus Surdus, dicto consilio 335. numero 20. & 21. libro tertio, Menochius, in consilio 97. numero 118. libro primo. ludouic. Casante, in consilio 44. numero 32. & 39. & aliis confirmat ex numero 36. cum seqq. & vide in consilio 10. num. 64. & num. 110. vbi post alios multos non inutiliter adnotauit, quod dispositio omnis in dubio videtur tacitè collata in[sect. 16] tempus, & casum, quo erit vtilis, & necessaria, l. Gallus, §. quidam recte: & ibi Paulus, numero 2. de liber. & posthum. ita pariter dicimus, verbum, præsen[sect. 17]tis temporis, vel præteriti imperfecti trahi ad futurum, cum in præsenti verificari non potest, l. si debitor, §. quia verisimile, ff. de contrah. empt. l. cum certus, ff. de trit. vino, & oleo legat. & declarat egregie Corn. in cons. 304. numero 14. libro tertio, sentit Felin. in cap. ad hæc, colum. prima, versic. secundus casus, de præscript. refert Menochius, dicto consilio 67. numer. 120. libro primo, & num. 121. vbi inquit etiam, quod legatum factum de certa specie, non recipit augmen[sect. 18]tum, & interpretatur text. in l. talis scriptura, in principio, iuncto §. vltimo, & l. seqq. de legatis primo, ideò ibi verba illa temporis præteriti protrahi ad futurum, quia augmentum versabatur circa eandem rem. Nam testator legauit in testamento pecunias annua, bima, trima die præstandas: deinde alias legauit in codicillis, eadem qualitas hic subintelligitur, scilicet esse annua, bima, trima die soluendas, cum augmentum eiusdem rei sit, vt declarant Authores ibi relati per ipsum Menochium. Qui secundò interpretatur textum, in d.l. talis. procedere eo casu, cum pecuniæ legatæ non sunt per diei appositionem demonstratæ, atque designatæ: secus si designatæ fuerunt, vt ibi in principio, scriptum est. Nam designatione illa facta, certa species relicta dicitur, quæ sane species non recipit augmentum, & ideo ad postea legatas non fit extensio, provt sentiunt Bartolus, & Alciatus, ibi commemorati. Denique, & in verbis collectiuis præsentis tem[sect. 19]poris limitatur communiter decisio dictæ l. si ita, ff. de auro & arg. legato, sic sane dispositio facta de nomine collectiuo per verbum præsentis temporis extenditur ad fututum, sicuti latius explicauit Menochius, præcitato consilio 97. ex numero 138. vsque ad numerum 154. qui inquit, planius id ita declarari, scilicet collectiuum nomen esse, quo plura corpora, vel gradus continentur; quemadmodum nomen familiæ, liberorum, suorum, agnationis, vt latius ibi. Atqui cum dispositio est de nomine collectiuo, verbum præsentis temporis includit futurum, & ideo hoc in casu inspicitur tempus mortis testatoris, vt docuerunt Bartol & Castren. relati ibi, n. 141. per Menochium, qui inde infert num. 142. quod pax facta pro se, & subditis suis, extenditur ad futuros subditos, iuxta annotationem illam Ioannis Andreæ, ita sirmiliter post Alberic. & Cæpolam, quod si quis mihi promittat pro certa mercede coquere Panem pro me, & familia mea; an teneatur pro eadem mercede coquere, aucta familià s & teneri ait Cæpola: quia verbum familiæ, est nomen collectiuum, quod augmentum recipit: & ideo verba temporis præsentis etiam suturum includunt, quod ibidem n. 21. declarat, distinguendo nomen hoc collectiuum, sic que generale, à nomine indefinito. Refert Menoch. vbi supra, D. Perez de Lara, de anniuersar. & capel. lib. 1. c. 16. ex n. 9. cum seq. vbi diluit præfatam quæstionem de eo, qui se obligauit coquere panem alicuius familiæ, & num. seq. inquit, multum interesse, an promissio, seu obligatio facta fuerit nomine vniuersali, generali, indefinito, aut particulari: & latius id explicat, atque interpretatur text. in l. non modus, C. de seruitutibus, & in cap. cum capella. & cap. quia circa, de priuilegiis, in commentariis quoque de vsufructu, d. cap. 44. num. 5. post Bartol. & Manticam constitui, quoddà esse legatum vniuersale, quod relinquitur sub aliquo nomine appellatiuo de sui natura collectiuo, vt peculium, grex, & similia, & tunc illud recipit augmentum, & diminutionem, & comprehendit etiam futura: sicuti ex multis comprobat Menoch. lib. 4. dicta præsumptione 127. num. 26. quoddam vero esse legatum generale per aliquod signum, quod ei apponitur, vl lego omnes res, & similia, & tunc refertur ad tempus testamenti: provt cum aliis Authoribus explicauit Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 63. num. 42. lib. 1. Semper tamen obseruandum erit, legatum deberi secundum naturam, quam habet tempore mortis testatoris, non testamenti; ita sane post alios Authores scripsit: & in legato[sect. 20] alimentorum, quæ vno modo fuerunt præstita tempore testamenti; alio modo tempore mortis, & in legato vestium, quæ corruptæ reficiantur: & in legato frumenti, monetæ, libri, aut alterius similis, in quibus contingit variatio, vt tempus mortis semper inspiciatur; exempla ponens, obseruauit Menoch. d. consil. 97. num, 145. 146. & 147. Vltimò & principaliter obseruandum, atque con[sect. 21]stituendum erit, quod vltima quæque voluntas, sicut & dispositio alia quæcunque coniecturatur, atque interpretatur ex tempore, & secundum tempus id quod confertur, l. Titio cum morietur; ff. de vsufruct. Bart. & Bald. in l. quod sponsæ, C. de donat. ante nupt. Tiraquell. de primogenitura, q. 40. n. 174. Menochius, in cons. 106. num. 323. lib. 3. Ioannes Vincent. Hondedeus, d. cons. 63. num. 84. lib. 1. & in cons. 83. num. 47. lib. 2. & sic facta vno tempore, & quoad sui effectum in aliud[sect. 22] collata, iudicatur secundum tempus, in quod dirigitur, neque tempus, quo fit ipsa dispositio, attenditur. Provt clare probat textus, in d.l. quod sponsæ, & in l. quia in hoc tempus, ff. de donat. inter vir. & vxor. l. eum qui iudicare, in fine, ff. de iurisdict. omn. iud. Albanus, in consil. 109. num. 9. Achilles Pedrocha, in consil. 10. num. 39. & in consil. 20. num. 104. & in cons. 35. numero 62. Ioannes Cephalus, in consil. 773. num. 18. lib. 5. Craueta, in cons. 175. num. 8. vbi plura allegat. Palacios Rubios, in repetitione rubricæ de donat. inter, §. 30. num. 2. & sequent. vnde quoad validitatem[sect. 23] ipsius, tempus, in quod confertur, inspicitur, & non tempus actus eiusdem gesti, vt per text. in l. si certarum, in fine, iuncta Glossa, ff. de militari testamento. Notarunt Ancharanus, in cap. præsenti, num. 1. ad finem, de officio legati, lib. 6. & Felinus, in cap. dilectus, n. 1. de accusat. per text. etiam, in l. cum hic status, §. si sponsus sponsæ, & l. si cum seruum, in fine, cum seq. ff. de donat. inter. l. penultima, cum Glossa, ff. de pactis dotalibus, l, libertas, cum concordantibus per Glossam ibi allegatis, ff. de manumissis testam. Baldus, in cons. 337. column. 1. volumine 1. & paria sunt, quod fiat aliquid tempore prohibito, vel fiat tempore licito & confe[sect. 24]ratur in tempus prohibitum; vel è contra, vt per text. in ipsa l. quod sponsæ. Adnotarunt Bartol, Baldus, Salicetus, & Albanus ad Bartolum. Panormitanus, in consil. 12. Socinus, regula 313. referendi infrà, per text. etiam. in l. in tempus. ff. de hæred. institut. vbi Bald. Imola, & alij, l. si res, vbi notat Bald. ff. de iure dotium, l. stichus seruus, ff. de manum. testam. cap. de vxore, vbi Glossa, Hostinensis, & præter alios, Abbas. n. 2. & 4. de sepulturis. Bartol, in l. si constante, §. quoties, n. 3. & 7. ff. soluto matrimon. latius Felinus, in cap. cum dilectus, col. 1. de accusat. Tiraquel. de constitut. 3. parte, limitat. 1. num. 3. cun seq. Costa, in l. Gallus, §. & quid si tantum, in 2. parte, num. 172. Ludouic. Molina, de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 7. ex num. 40. latius Mieres, 1. parte, quæstione 2. per totam, Cardinalis Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tom. 6. littera P. conclusione 88. per totam, fol. 81. vbi in argumento inquit in hunc modum: paria sunt, actum fieri tempore permisso, verl fieri tempore prohibito & conferri in tempus permissum, & è conuerso: & id tempus permissum, & è conuerso: & id explicat Petrus Surdus singulariter in consil. 164. num. 58. 59. & 60. vbi inquit, quod maritus non potest augere dotes[sect. 25] vxoris, nec vxori dotem constituere, quia hoc esset donare, l. finali, §. si à socero, ff. de. his, quæ in fraudem creditorum, l. ex promissione, ff. de obligat. & action. Natta in cons. 147. num. 3. donatio autem est prohibita inter maritum & vxorem (vt statim dicetur) & in specie, quod maritus non potest dotare vxorem, est textus, in l. si quis vxori ea conditione, ff. de donat. inter vir. & vxor. qui etsi loquatur, quando maritus dotauit constante matrimonio, & aliud sit quando id fecit ante nuptias, ex quo non prohibetur sponsus donare sponsæ, l. inter eos, & l. cum hic status, §. si quis sponsam, ff. de donat. inter vir. & vxor. cum Authoribus ibi relatis per Pet. Surd. num. 59. tamen si constat,[sect. 26] quod fuit contractu matrimonium cum illa promissione augendi dotes, & ita augmentatio illa fuit collata in tempus matrimonij, ideo non valet, perinde ac si facta fuisset post matrimonium; quia paria sunt, quod fiat donatio tempore prohibito, vel fiat tempo[sect. 27]re licito & conferatur in tempus prohibitum, d.l. quod sponsæ, C. de donat. ante nuptias, & de vxore, de sepulturis, & per Authores commemoratos per Sur. ibidem. n. 60. Addiderim ego, Petri Surdi obseruationes prædictas, ex sequentibus confirmari, atque declarari. Inprimis ex his. quæ plenè tradit Craueta. in cons. 175. suprà citat. n. 8. vbi loquitur in donatione facta ante matrimonium, & collata in tempus matrimonij à marito, quia non valet, sicut non valeret facta constante matrimonio. Et Crauet. à Surdo non relatum commemorauit Thuscus, d. concl. 88. n. 3. vbi declarat id procedere, quando substantia actus confertur in tempus prohibitum, secùs verò si executio sola; post Ruinum, in cons. 180. num. 16. lib. 1. & in l. ex hoc edicto, §. nunciatio, ff. de noui operis nunciat. n. 162. & seq. deinde confirmari etiam ex his quæ in ipsomet proposito donationis in tempus prohibitum collatæ; adnotauit late Palacios Rubios, in d. rubrica, de donat. inter. §. 30. n. 2. & seq. Pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, lib. 6. disp. 1. ex fol. 891. qui cum statuisset n. 1. donationem simplicem inter virum & vxorem non esse validam, & subinde posse libitum per donatorem reuocari, l. 1. 2. & 3. ff. de donat. inter. cap. fina[sect. 28]li. eod. titulo. l. 4. tit. 11. partita 4. ideo autem dici nullam, quia potest ad libitum à donatore reuocari, non quod omnino nulla, & inualida sit; morte namque confirmatur, trahiturque retro, si non reuocetur, vt latius explicat, & prosequitur materia hanc donationis inter virum & vxorem, P. Thom. Sanchez, disp. 1. per totam. Antonius etiam Gomezius. tom. 2. variar. c. 4. de donatione, ex n. 23. cum seq. & in l. 60. Tauri, ex n. 64. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 1. p.c. 3. Pater Ludou. Molin. tom. 2. de iustitia & iure. disputat. 289. Couar. in rubrica de testamentis, 2. parte, num. 10. Menochius, de arbitrariis, lib 2. centura 2. casu 132. num. 3. Palacios Rubios, in rubrica de donat. inter, §. 28. & 29. Ioannes Philippus. in. summa vtriusque iuris, ad titulum, ff. de donat. inter. Anton. Thesaurus, decisione Pedemontana 42. And. Gaill. pract. obseruat. lib. 2. obseruat. 40. & ibidem Græueus, eius Additionator, ex fol. 135. & seq. Minsingerus, centuria 2. obseru. 33. Cæuallos, commun. contra communes, q. 140. Barbosa, in l. quæ dotis. n. 20. &2. seq. & n. 66. & 67. Anton Faber. ad titul. C. de donat. inter. definitione l. & duabus seq. fol. 572. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iuris, tom. 2. littera D. conclus. 691. & seq. ex fol. 899. vsque ad folium 913. eleganter, atque distinctè (vt adsolet) Cardinalis Mantica, de tacitis & ambiguis conuent lib. 21. titul. 1. vbi explicat, donationes inter virum & vxorem quo iure sint prohibitæ, & quemadmodum prohibitio intelligatur: & titulo secundo, vbi qua ratione donationes inter virum & vxorem sint prohibitæ: & titulo 3. vbi quibus personis donationes propter nuptias prohibitæ intelligantur: & titulo 4. vbi latè, in quibus casibus donationes inter virum & vxorem permissæ intelligantur: & titulo 5. vbi si vit vxori legat rem alienam, an donatio valeat: & tit. 7. vbi quibus modis donationes inter virum & vxorem confirmentur: & tit. 8. an iureiurando confirmentur: & titul. 9. an tunc possint reuocari: & tit. 10. vbi latè quibus modis donationes inter virum & vxorem reuocatæ intelligantur: & tit. 11. vbi quatenus reuocari possint donationes inter virum & vxorem. Cum itaque (vt ad propositum accedamus) ita statuisset (vt dixi) num. 1. pater ipse Thomas Sanchez, quod scilicet donatio inter coniuges est inualida, potestq́ue ad libitum reuocari: & num. 4. ampliasset, vt id procedat, etiamsi fiat an[sect. 29]te consummatum matrimonium, receptasq́ue Ecclesiæ benedictiones, & sic non valere, etiam inter sponsum, & sponsam de præsenti ante consummatum matrimonium, vt latiùs ibi, atque ex relatione permultorum iuris Interpretum, licet alij contrà tenuerunt, vt etiam ibi commemorantur: subdit statim num. 6. & pro secunda conclusione statuit, vsque adeò non valere donationem inter coniuges, vt etiam non valeat ante contractum matrimonium facta, si effectus eius differatur in matrimonii tempus: per text. in d.l. quod sponsæ: & reddit rationem prædictam, quia idem est. aliquid fieri tempore inhabili; vel prohibito, & conferri ad tempus inhabile, & prohibitum: & n. 7. respondet ad text. in l. inter eos, 28. ff. de donat. inter. qui videtur probate contrarium, vt ibi bidebis. Addiderim etiam, de iure huius Regni hodie va[sect. 30]lere donationem inter virum & vxorem constante matrimonio, dummodò fiat post annum contracti matrimonij, & non antea, & liberos non habeant, & sic corrigi ius commune ex decisione l. 3. tit. 12. de las donaciones, lib. 3. fori, quia cessat ratio fundamentalis, qua fuit prohibita donatio inter virum & vxorem, ne scilicet mutuo amore se spolient; quia post annum non videtur esse inter. eos ille amor tam feruens, sicut est ante annum: & ita post. Ant. Gomezium: & Palac. Rubi. rectè deducit Ioan. Gutierr. d.c. 3. n. 16. & seq. & explicat n. 25. dummodò probetur, dictam legem fori in vsu fuisse: & id ipsum ex Ant. Gomez. Montalu. Palac. Rub. Dueñas, Bernar. Diaz, Gutierr. Olano, & aliis, obseruat P. Thom. Sanchez, lib. 6. de sponsalibus, dicta disp. l. num. 5. per totum. Pater Molina, tom. 2. de iustitia & iure, disp. 289. colum. 8. ver sic. Guterius, fol. 253. Cæuallos, dicta q. 140. num. 12. qui num. 7. & seq. & n. 12. & 13. post Ioan. Gutierr. de iuram. confirmat. 1. parte, dicto cap. 3. num. 21. & seq. & num. 26. & alio Authores firmauit, inter coniuges[sect. 31] post annum contracti matrimonij valere pactum reciprocum de futura successione: vsque adeò vt præiudicet etiam ascendentibus præmorientis; quia adhuc etsi ascendentes legitimi sint, contrahendo reciprocè ratione dubij euentus, possunt coniuges illis in sua legitima parte præiudicare. Et affirmat, ita fuisse iudicatum in Regia Cancellaria Pinciana. Et ipsum in facti contingentia obtinuisse. Temperat autem, atque intelligit numero octauo, & nono, Cæuallos metipse, modò inter maritum & vxorem detur æqualitas respectu ætatis & bonorum, & etiam valetudinis; & fraus, & dolus absit omninò, quod iuris rationi congruit, vt ibi adnotatur. Et vide Fontanellam, de pactis nuptialibus, folio 291. num. 110. Addiderim denique, ex his nunc adnotatis explicari[sect. 32] debere Petri Surdi obseruationes superiùs relatas, quod attinet ad ius nostrum Regium, dum dixit, maritum non posse constante matrimonio augere dotes vxoris; quia hoc esset donare; nam si verum est, quod donatio inter virum & vxorem non sit prohibita de iure huius Regni, dum tamen fiat post annum contracti matrimonij; videtur equidem, nec augmentum dotis prohiberi, dum mod fraus & dolus cesset omninò, & id ipsum statuatur, quod in donatione, aut pacto reciproco successionis, ex Cæuallos statui diximus. Sic[sect. 33] sanè & arrhæ possunt constitui constante matrimonio: l. 1. in fide, tit. 11. partit. 4. l. 87. tit. 18. partit. 3. & cum Castello, Palac. Rub-Montaluo, Anton. Gomezio, Suarez, Couar, Baëça, Matienzo, Azeuedo, Ayora, Ioann. Gutierr. & Aluaro Valasco, rectè obseruauit, & contrariam sententiam improbauit P. Thom. Sanchez, de sponsalib. lib. 6. disp. 28. fol. 1005. # 50 CAPVT L. Ex contextu omnium verborum totius testamenti, aut dispositionis cuiusque totius simul, ex vna etiam scriptura, aut dispositione ad aliam scripturam: aut dispositionem; sed & supplendo vnam scripturam, aut dispositionem ex alia; ex vicinis quoque verbis, siue clausulis, ex his, quæ præcedunt, vel quæ sequuntur, & sic præcedentibus circa sequentia, aut sequentibus circa præcedentia; item ex vna testamenti, aut dispositionis parte ad determinationem, seu declarationem alterius partis, quemadmodum coniectura deduci, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus. Vbi trita illa, & assidua adeo Interpretum omnium axiomata, quod per manus traduntur quotidie; videlicet, quod vna testamenti, aut dispositionis pars ab alia interpretationem, atque declarationem recipit; clausula stans de per se, vel non, siue in principio, siue in medio, aut in fine dispositionis apposita, an, & quibus casibus referatur ad omnia præcedentia, vel ad omnia sequentia, siue proxima, vel remota, aut omnia concernat, vel non; singulariter, & dilucidè explanatur, & materia relatiua clausularum, ingenti studio peragitur. SVMMARIVM. -  1 Voluntas testatoris ex contextu verborum omnium simul totius testamenti, aut dispositionis sumitur; efficaxque coniectura, & interpretatio deducitur. -  2 Idcirco non vnam tantum clausulam testamenti, aut dispositionis, sed omnes debemus attentè perspicere. -  3 Nam ex vnis clariùs, quàm ex aliis colligitur testatoris mens, & voluntas. -  4 Atque ex vicinis verbis, seu clausulis, aut scripturis vicinis, verbum ambiguum declaratur. -  5 Et sic ab his, quæ præcedunt, vel quæ sequuntur; præcedentia namque, & sequentia præbent coniecturam. -  6 Coniectura autem sumpta à verbis præcedentibus, diuersa est ab ea, quæ sumitur à subsequentibus. -  7 Et sic duæ sunt separatæ coniecturæ, vna est à verbis antecedentibus, altera est à verbis subsequentibus. Licet eas malè Nostri vnà misceant, sed Alij rectè separant, vt hic adnotatur. -  8 Præcedentium quadruplex est virtus, scilicet declarandi, supplendi, ampliandi, & restringendi. -  9 Media ex præcedentibus, & subsequentibus colliguntur. -  10 Verba sequentia, quamuis sint generalia, debent intelligi cum qualitate, aut iuxta rationem, naturámve præcedentium. -  11 Substitutiones sequentes censentur factæ retento themate, & forma substitutionis antecedentis. -  12 Præcedentia magis declarant mentem in subsequentibus, quam è contra. -  13 Et sic coniectura ducta à verbis præcedentibus, præfertur ei, quæ sumitur à subsequentibus. -  14 Quoniam præcedentia faciliùs influunt in sequentibus, quam è contra. -  15 Clausula præcedens potentior, & fortior est, vt sequentia determinet, quam è contra. -  16 Sequentia in dubio magis referuntur ad præcedentia, quam è contra. -  17 Testamenti pars vna, quæ ambigua sit, ab alia declarationem, atque determinationem recipit: quod exornatur, & latè comprobatur, & numeris sequent. -  18 Sic vna pars substitutionis declaratur, & fuppletur per aliam. -  19 Et si imperfecta, seu diminuta sit in aliquo; perficitur, ampliatur, & suppletur per alias partes, in quibus testator magis clarè & specificè loquutus est. -  20 Sic etiam, si verbum multiplicem habeat sensum, & intellectum, debet intelligi secundum eam significationem, secundum quam reperitur in alia parte testamenti. -  21 Et verbum æquiuocum prolatum in vna parte dispositionis, intelligitur eodem modo, in alia parte. Dispositum namque in vna parte, ostendit quid testator voluerit in alia parte testamenti, aut dispositionis. -  22 Testamenti, aut alterius dispositionis pars vna alteram declarat, vbi militat eadem ratio, secus si diuersa. -  23 Idcirco ex identitate, vel diuersitate rationis, conciliatur, atque explicatur alia regula, quæ contradicit, materiam hanc brocardicam reddit, quod si voluisset testator, expressisset. -  24 Substitutionis pars vna alteram declarat, etiam in dubio, et si non constet adesse eandem rationem, quando ratio diuersitatis reddi non potest. -  25 Vel vbi hoc suadent aliquæ coniecturæ; secus verò, si in contrarium coniecturæ, aut præsumptiones existant. -  26 Testamenti, aut dispositionis pars vna alteram declarat in casu dubio, non verò vbi pars altera est certa, & clara. -  27 Et in materia fauorabili, non autem in odiosa. -  28 Atque ex identitate, vel diuersitate personarum, provt hic declaratur. -  29 Interpretatio voluntatis testatoris congruè fit ex vna scriptura, & dispositione ad aliam; quoniam vna scriptura alteram interpretatur. -  30 Hæres non potest venire contra confessionem à testatore factam in partitas sui libri, nec eum redarguere de mendacio. -  31 Scriptura defuncti dicitur in se continere iuramentum, vel eius vigorem. -  32 Interpretatio voluntatis testatoris optimè fit, supplendo vnam scripturam ex alia. -  33 Nec nouum est, quod ex duabus scripturis simul iunctis consequamur illud, quod ex vna tantum non consequeremur. -  34 Testamenti vnius ad aliud quoad qualitatem aliquam in vno expressam, & in alio omissam, declaratio, seu interpretatio deduci non valet, provt hic explicatur. -  35 Clausula cuiusuis dispositionis interpretatur aliam, & per aliam. -  36 Clausula de per se stans, aut non de per se, siue in principio, aut in medio, vel in fine dispositionis apposita; an referatur ad omnia præcedentia, vel sequentia, siue ad quæ; latus, & difficilis, atque intricatus articulus, & à multis explicatus, provt hic obseruatur. -  37 Clausulas in principio, aut in medio, vel in fine dispositionis appositas, congruam præstare interpretationem, atque coniecturam eorum, quæ in præcedentibus, vel sequentibus dicta fuere. -  38 Regulariter tamen clausulas eiusmodi, quantumcunque generales, in vltimis voluntatibus appositas, restringendi ad ea; quæ sunt similia expressis, non ad diuersa. -  39 Et ad specificata; dummodò intelligatur provt hic declaratur. -  30 Et sic ad ea, quæ habent determinatam, & claram dispositionem. -  41 Sic etiam restringi, vt non referantur ad omnia præcedentia, vel sequentia, quando repugnaret præsumpta testatoris voluntas. -  42 Clausula de per se stans, & separata, refertur ad omnia, siue sit posita in principio, fiue in medio, siue in fine: quod latè probatur. -  43 Clausula dicitur per se stans, si habeat orationem perfectam, & absolutè, non relatiuè posita sit. -  44 Clausula separata, & de per se stans, refertur ad omnia, vbi est eadem ratio, vel vbi non potest assignari ratio diuersitatis. -  45 Secus tamen, si non sit eadem ratio, vel quando diuersitatis ratio assignari potest. -  46 Et vbi militat eadem ratio, ad omnia refertur, etiamsi clausula posita sit, ad qualificandum aliquem ex casibus, aut capitulis. -  47 Clausula de per se stans, refertur ad omnia, quandocunque potest commodè, & congruè ad omnia referri, quia omnibus congruit; aliàs secus, & vel referenda ad ea duntaxat, quibus commodè congruit. -  48 Clausula de per se stans, refertur ad omnia nisi contrarium suadeat aliqua ratio contrarietatis, incompossibilitatis, ineptitudinis, destructionis recti sermonis, superfluitatis, diuersitatis, separationis, absurditatis, repugnantiæ, inconuenientis, vel proprietatis verborum. -  49 Et ad hæc in effectu reducuntur variæ obseruationes, atque Interpretum limitationes, quibus limitant generalem regulam, siue traditionem præfatam. -  50 Reducuntur quoque Iacobi Menochij ad ipsammet regulam limitationes plures, provt hic referuntur. -  51 Clausula quando est apposita ad qualificandum aliquam dispositionem, vel capitulum aliquod; ad omnia non refertur. -  52 Sed hoc explicatur, & maximè quando de eo constat, non in dubio. -  53 Clausula in fine posita, quibus in casibus referatur ad omnia præcedentia, vel non; quemadmodum ex sententia communi Ioannes Vincent. Hondedeus explicauerit, -  54 Clausula, siue in principio, siue in medio, siue in fine dispositionis apposita, refertur ad omnia, si continuatiuè scripta sit; provt latius hic explicatur. -  55 Scriptura, quando dicatur continuata. -  56 Clausula posita in fine vnius orationis, ad omnia præcedentia refertur, quæ comprehenduntur in eadem oratione, siue sit oratio simplex, siue sit oratio composita, comprehendens sub se plures orationes simplices, quæ ab eodem verbo principali reguntur, & copulantur. -  57 Clausula posita inter vnum capitulum, siue in principio, aut in medio alicuius capituli, ad illud tantum refertur intelligendo, provt hoc numero, & seq. latius explicatur. -  58 Et quando sit vnum capitulum, vel plura remissiuè. -  59 Limitationes, atque declarationes quamplures, in hac ipsa materia relatiua clausularum proponuntur. PRo dilucida, & absoluta huiusce capit. explanatione obseruandum, atque constituendum[sect. 1] erit primo loco, testatoris voluntatem, non modò ex verbis, quæ capitibus præcedentibus ponderata, atque adnotata fuere; ex his etiam, quæ. cap. sequent. adnotantur, & traduntur; sed ex contextu etiam omnium verborum simul totius scripturæ testamenti, aut totius dispositionis sumi, & dignosci; efficacenque coniecturam, & interpretationem deduci: l. Mæuia. ff. de manumissis testamento. l. nummis. ff. de legat. 3. & cum Mantica, & Simone de Prætis, Petrus Surdus notauit decis. 210. n. 11. Ludou. Casanate, in cons. 47. n. 38. vbi refert Paulum, Romanum, Ancharanum, Manticam, & Simonem de Prætis, ita tenentes. Borguinus Caualcanus, decis. 18. p. 3. num. 78. 96. 107. 110. & 118. vbi ostendit, quàm efficax, & vrgens sit coniectura, quæ ex tenore totius testamenti, aut dispositionis potest deprehendi. Idcirco non vnam tantum clausulam[sect. 2] testamenti, aut dispositionis, sed omnes debemus attentè perspicere; vt admonet Baldus, in consil. 136. Viso testamento. circa medium, lib. 3. comprobat Iason, in cons. 140. col. 7. versic. 8. lib. 1. idem Bald. in cons. 184. versic. si qua, lib. 3. Simon de Prætis, de interpret vltimar. volunt. lib. 2. interpret. 2. dubitat. 2. solut. 3. n. 215. fol. 256. vbi citat textum, in l. quamuis, C. de fideicommissis, in illis verbis; Tamen quia inferioribus verbis testamenti. Ex quo apparet, quod ex inferioribus verbis testamenti quid testator senserit, intelligi, & elici potest: & ita per eum textum annotauit Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. titulo 13. numero primo. Ludouicus Casanate, in consil. 47. numero 36. & 37. Debent ergo testamentorum, & dispositionum omnia verba, & clausulæ omnes diligenter, & accuratè inspici, & ponderari; nam ex vnis clariùs quàm ex aliis colligitur testatoris mens, & voluntas: quod non malè[sect. 3] comprobat Prætis, vbi supra, ex numero 229. atque ex vicinis verbis, seu clausulis, aut scripturis vicinis[sect. 4] verbum ambignum declaratur; vt post alios Authores scripsit idem Mantica, dicto titulo 13. numero primo, in principio, & numero 3. Iacobus Menochius, lib. 1. præsumptione 18. ex num. 2. Borgninus Caualcanus, dicta decisione 18. parte 3. num. 72. 79. 106. & 119. vbi quod est optima declaratio, & interpretatio, quæ sumitur ex connexitate, & vicinitate scripturarum, & sic ab his, quæ præcedunt, vel quæ[sect. 5] sequuntur; præcedentia namque, & sequentia præbent coniecturam: provt hæc omnia probant singulariter iura quamplurima; textus inquam, in l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis 1. quò loci Accursius subiungit, quod vicinitas scripturarum significat, qualis fuerit disponentis voluntas: l. heredes palam, §. sed et si notam, ff. de testamentis, in illis verbis; Vtique placet, coniecturam fieri eius, quod reliquit, vel ex vicinis scripturis, l. qui filiabus, in principio, ff. de legat. 1. l. nummis. ff. de legatis 3. l. cum pater,[sect. 6] §. cum imperfecta, ff. de legatis 2. vbi probatur, ex verbis antecedentibus, & subsequentibus orationem obscuram ob sui imperfectionem declarari: l. item quia, §. vltim. ff. de pactis. l. si vero non remunerandi. §. idem Papinianus, ff. mandati, l. Titia, §. idem respondit, ff. de verbor. obligat, provt hæc iura ponderauit eruditè Menochius, lib. 1. dicta præsumpt. 18. num. 3. & 4. Sic sanè, atque ex præcitatis iuribus, quod voluntatis testatoris coniectura, & interpretatio eliciatur à scriptis antè, vel post, & ex vicinis scripturis, & ex his, quæ præcedunt, & quæ sequuntur; obseruarunt, & quamplurimis comprobarunt Afflictis, decisione 44. num. 27. & decisione 275. num. 2. Parisius, in consil. 64. num. 48. lib. 1. Craueta, in consil. 220. Tobias Nonius, in cons. 36. num. 18. Marcabrunus, in cons. 137. n. 138. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 6. dicto titul. 13. ex num. 1. cum seq. Iacob. Menochius, lib. 1. dicta præsumpt. 28. ex num. 10. Simon de Prætis, lib. 2. interpretat. 2. dubitat. 2. dicta solut. 3. ex num. 39. vsque ad num. 61. folio 240. & 241. Camillus Gallinius, de verborum significat. lib. 2. cap. 22. num. 5. & lib. 5. cap. 6. num. 10. Tiraquellus, in l. si vnquam, in verbo, donatione largitus, num. 57. Mieres, de maioratu, in initio 2. partis, num. 43. vers. 14. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 1. num. 50. & in consil. 29. num. 106. & in consil. 51. num. 20. lib. 1. & in consil. 30. num. 15. lib. 2. Achilles Pedrocha, in consil. 38. num. 138. Ludou. Casanate, in consil. 17. num. 2. & 3. & in consil. 47. num. 36. 37. & 38. & quidem coniectura sumpta à verbis præcedentibus, diuersa est ab ea, quæ sumitur à subsequentibus; quod Iacob, Menochius, lib. 1. dicta præsumpt. 28. num. 21. singulariter obseruauit, dicens, quod Iulianus Iureconsultus (vt ipse præter Accursium, & cæteros, censet animaduertendum) in dicta l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis 1. in illis verbis; Item earum, quæ præcedunt, vel quæ sequuntur summarum, scripta sunt, spectanda: duas coniecturas fecit, vna est[sect. 7] à verbis antecedentibus, altera est à verbis subsequentibus. Quas sanè separatas coniecturas malè Nostri (vt inquit idem Menochius) vna miscent, & vnam solam faciunt. Et horum numero vltra Menochium fuere Alexand. Aretinus, Iason, Parisius, Craueta, & alij, quos Ioannes Vincent. Hondedeus, in locis nunc relatis commemorauit. Cæterum coniecturas eas rectè separarunt Mieres, in initio dictæ 2. partis, dicto numero 43. dicens, non minimam esse coniecturam ex præcedentibus circa sequentia: & subiiciens statim, quod sequentia etiam declarant præcedentia: dicta l. si seruus plurium, §. vltimo, Simou quoque de Prætis, dicta solutione 3. libro secundo, folio 240. vbi num. 40. reliquit scriptum post alios Authores, quod scriptura præcedens, media, & sequens ex aliis declarantur, ex Cicerone, cuius locum ibi adducit. Et quod præcedentium quadruplex est virtus, scilicet declarandi, supplendi, ampliandi, & restringendi, provt ibi comprobat.[sect. 8] Mieres etiam, parte 2. quæstione 12. numero quinto. Deinde numero 43. inquit Prætis ipse, quod ex præcedentibus arguitur ad interpretationem sequentium, quæ potest euenire vno ex quatuor modis relatis supra. Et num. 47. quod ex sequentibus quoque agitur ad determinationem, & declarationem præcedentium. Et num 52. quod media ex præcedentibus, & subsequentibus colliguntur, atque declarantur: l.[sect. 9] quæsitum, §. primo. l. quisquis, l. prædijs, in principio, & l. penultima, ff. de legatis 3. & latius exornat Prætis metidem, numeris seqq. & secundum hæc, verba[sect. 10] sequentia, quamuis sint generalia, debent intelligi cun qualitate, aut iuxta rationem, naturàmve præcedentium, vt in l. finali, §. finali. ff. de vino, tritico, & oleo legato: & per Abbatem in cap. sedes. num. 2. & 8. de rescriptis: Ioannem Gutierrez, in cons. 4. numero 3. Aluaradum, de coniecturata mente defuncti. libro primo, cap. 2. numero 5. & conueniunt Ancharanus, in consilio 137. Cumanus, in consilio 118. Alexander, in consil. 24. numero 5. libro 3. Craueta, in cons. 205. num. 5. Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iur tom. 2. littera C. conclus. 325. fol. 840. Et inde, quod substitutiones sequentes censeantur fa[sect. 11]ctæ retento themate, & forma substitutionis antecedentis; scripserunt Natta, in consilio 200. numero 5. Hieronymus Gabriel, in cons. 113. num. 3. lib. primo, Menochius, in cons. 106. numero 202. libro 2. & in cons. 319. numero 16. lib. 3. Zuchardus, in l. prima, num. 276. C. de pactis Peregrinus, de fideicommissis, articulo 15. numero 29. Petra, de fideicommissis, quæst. 6. numero 7. Cæterum præcedentia magis declarant mentem in subsequentibus, quam è[sect. 12] contra; Glossa, in l. filium, ff. quando dies legati cedat. Bart. in. auia, ff. de condit. & demonstrat. Alex. in cons. 51. numero 2. lib. 3. Tobias Nonius, in cons. 22. num. 13. Natta, in cons. præcitato supra, & in authent. hoc inter liberos, num. 40. C. de testamentis. Ioannes Vincent. Hondedus, in consil. 29. num. 106. lib. primo. Et sic coniectura ducta à verbis præceden[sect. 13]tibus, præfertur ei, quæ sumitur à subsequentibus. Nam & hoc Iuliani ordo, in d.l. s seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primo significat, ac etiam obserua. tur â Papiniano, in l. cum pater, §. cum imperfecta. ff. de legatis secundo. Et ratio ipsa suadet, quia præcedentia facilius influunt in sequentia, quam è contra;[sect. 14] vt vtrumque adnotauit eruditè Menochius, libro 1. dicta præsumptione 28. num. 22. & 23. quocirca subiicit ipse numero 25. (& refert alios sic tenentis) inter omnes iuris Interpretes dici solitum, quod clausula præcedens potentior, & fortior est, vt sequen[sect. 15]tia determiner, quam è contra: l. quisquis, vbi Glossa, ff. de legatis 3. vtrumque etiam adnotauit post alios Authores idem Menochius, de arbitrarijs, lib. 2. casu 64. num. 19. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 3. num. 44. & num. 50. & num. 49. inquit, quod in dubio sequentia magis referuntur ad præce[sect. 16]dentia, quem è contra, quando sunt diuersa negotia: Petrus de Peralta, in l. si quis, in principio testamenti, numero 166. & 167. de legatis tertio. Galganetus, & Thuscus, in locis referendis infrà. Deinde & secundò obseruandum, atque constituendum erit, ex eisdem quoque iuribus, & principijs, & regulis effiuxisse vulgata aliam, & per manus traditam quotidie Scribentium omnium regulam, & doctrinam; videliet quod testamenti pars vna, quæ ambigua sit, ab alia declarationem, atque deter[sect. 17]minationem recipit: idque per text. vulgatum, in dicta l. qui filiabus, ff. de legatis primò, vbi Vlpianus scripsit, Qui filiabus legauit, si mentionem aliqua parte testamenti de posthuma fecit, videtur in filiarum legato, & de posthuma sensisse. Ecce vbi facta mentione posthumæ in vna parte testamenti, & postmodum in alia parte eiusdem testamenti habita mentione filiarum, in dubio comprehenditur ipsa posthuma. per textum etiam, in l. si seruus, §. finali, ff. de vino, tritico, & oleo legato. l. quæsitum, §. Papinianus quoque, ff. de fundo instructo. ibi, nisi inquit ex alia parte. l. si frater, C. de fideicommissis, ibi, Sed si verbis fideicommissi aliqua parte testamenti. l. cum in testamento, §. finali, ff. de hæred. instit. l. vtrum. ff. de petitione hæreditatis. Et ita quod vna pars testamenti, aut dispositionis per aliam declaretur; pro regula generali deduxerunt, atque exornarunt permultis pro diuersitate casuum, & negotiorum occurrentium, Socinus, Curtius, Alex. Corneus, Decius, Craueta, Gozadinus, & alij, cum quibus Simon de Prætis, libro 2. interpretatione 2. solutione 3. numero 65. & tribus seq. folio 241. & cum Romano, Baldo, Decio, Angelo, & Gozadino, Mantica, lib. 6. de coniecturis vltimarum voluntatum, titulo 13. num. 5. Michael. Grassus, receptar. sentent. §. testamentum, quæstione 76. num. 21. & 22. Menochius, libro 1. præsumptione 28. numere 19. & in consilio 232. numero 20. libro 3. Bertazolus, in consilio ciuili 15. numero primo, & per totum. Tiberius Decianus, in cons. 44. numero 51. libro 4. Hippolytus Riminaldus in cons. 19. numero 65. libro 1. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 25. numero 29. & seq. & articulo 16. numero 108. Laderchius Imolensis, in consilio 47. numero 3. libro primo. Alexander Raudensis, in consilio 36. numero 52. & 55. numero 74. versic. hic autem casus, libro 1. & decisione 31. numero 240. Sfortia Oddus, in cons. 95. numero 76. Borgninus Caualcanus, decisione 17. num. 24. & decisione 18. numero 118. 119. & 121. parte 3. Ioannes Guttierez, in consil. 4. numero 4. Antonius Galeatius Maluassia, in consilio 49. numero 13. & in cons. 52. numero 36. & in cons. 125. numero 5. Bursatus, in consilio 433. numero 15. libro 4. Ioannes Vincent. Hondedus, in consilio 48. numero 3. in consil. 49. numero 29. in consil. 54. num. 38. & in consil. 82. numero 27. lib. 2. Marcabrunus, in consil. 37. numero 135. 136. 161. & 190. & in consilio 68. numero 36. & 54. & in consilio 85. numero 39. & seq. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 12. num. 11 & 12. Petrus Surdus, decisione 210. numero 10. & in consil. 313. num. 88. & in consilio 375. numero 28. libro 3. & in consilio 455. numero 10. libro 4. Ludou. Casanate, in consilio 17. numero primo, & 3. & numero 25. & seq. & in consilio 47. numero 36. & duobus seq. & numero 60. & sequent. & quotidianarum harum controuersiarum iuris, libro 2. cap. 4. ex numero 11. cum seq. & cap. 26. numero 15. 16. & 17. & supr eodem libro, & tractatu, cap. 9. in quinto fundamento partis affirmatiuæ, ita quoque notaui: &[sect. 18] quod substitutionis vna pars declaratur, & suppletur per aliam; tenuit Ludouic. Casanate, dicto consilio 17. numero. 3. post Authores ibi relatos: & conueniunt plures à me relati libro secundo dicto cap. 4. numero 10. & quatuor seq. idem Casanate, præcitato consilio 17. numero 4. vbi quod generaliter vna pars substitutionis imperfecta, seu diminuta in aliquo, sup[sect. 19]pletur, & perficitur, & ampliatur per alias partes, in quibus testator magis clarè, & specificè loquutus est: quod post alios multos tradiderunt Cephalus, in consilio 196. numero 15. & 20. libro 2. Hipploytus Riminaldus, in consilio 23. numero 95. libro primo. Prosper. Pasechus, in consilio 92. numero 13. & 14. libro primo. idem Casanate, in consilio ipso 17. numero octauo & in consilio 47. ex numero 42. cum sequentibus & in consilio 53. numero 66. & 83. Vnde si verbum multiplicem habeat sensum, & intelle[sect. 20]ctum, debet intelligi secundum eam significationem, secundùm quam reperitur in alia parte testamenti, vt per tex. in d.l. qui filiabus, & post Bartolum, in d.l. Centurio, numero vigesimo septimo. ff. de vulgatis, & pup. substitu. adnotarunt Corneus, Socinus vterque, Parisius, & alij, cum quibus Mantica, libro sexto, dicto titulo decimotertio, numero quinto, Grassus, dicto §. testamentum, quæstione septuagesimasexta, numero vigesimo, Sfortia Oddus, in cons. 95. num. 76. Menoch. in cons. 452. num. 7. lib. 4. Marcabrunus, in cons. 37. num. 131. & 178. & cum Angelo, Imola, Alex. Ruino, Aretino, Curttio iun. Peregrino, Thobia, Nonio, Mandello, &. alijs, Casanate, dicto. cons. 17. num. 25. & in cons. 47. n. 44. & in cons. 52. n. 21. & dicto cap. 4. lib. 2. n. 11. sic quoque notaui: Peregrin. etiam sic obseruauit de fideicommissis, dicto art. 16. num. 108. versic. prætereà addo. quò loci, post Corneum, & alios scripsit, quod verbum æquiuocum prolatum vno modo in vna parte testamenti, intelligitur eodem modo in alia[sect. 21] parte. Pet. Surd. dicto. cons. 313. num. 88. & dicto cons. 375. num. 28. lib. 3. Et quando vnum verbum in vna parte dispositionis positum, est ambiguum, intelligi, & interpretari debet secundum quod in alia parte reperitur clariùs positum, & capi debet eo modo, quo in alio loco vsus est testator illo: & quod interpretatio vnius verbi desumenda est. ab eo, quod in alio loco vtendo eodem verbo disponens explicauit; prout ibi comprobat Surd. & repetit dicto cons. 455. ex num. 7. vsq. ad numerum 12. lib. 4. vbi inquit num. 7. quod ex præcedentibus declarantur sequentia: & num. 8. quod verbum vnum ambiguum declarantur ex vicinis scripturis: & n 9. quod vnum verbum ambiguum existens in vna parte testamenti; intelligitur secundum quod in alia parte testamenti fuit explicitè positum: Et quod verbum scriptum in vno loco, intelligi debet eo modo, quo testator intellexit in alio: & num. 10. quod vna pars testamenti aliam declarat: & vnum atque idem verbum in eodem testamento positum, non debet censeri diuersimodè, nec capi secundum diuersos intellectus: 1. eum qui ædes, ff. de vsucap. prout hæc omnia comprobat ibi Surd. idem: & repetit in cons. 468. ex num. 6. cum seq. eod. lib. 4. dispositum namque in vna parte, ostendit, quid testator voluerit in alia; vt ipse Surd. firmauit. Peregrin. etiam, vbi supra, & n. 108. Cæsar Barius, decisione Bononiæ 12. num. 12. Cæterum axioma præfatum, siue regula prædicta, quod vna pars testamenti alteram declarat; tunc demum procedit, quando eadem militat ratio, secus[sect. 22] si diuersa. Ex identitate namque rationis obtinet regula textus, in d.l. qui filialibus, cum similibus: quod[sect. 23] scilicet vna dispositionis pars intelligitur, & declaratur secundum aliam: Ex diuersitate vero rationis, & sic vbi diuersa militat ratio, obtinet regula textus, in l. vnica §. sin autem ad deficientis, C. de caducis, tollendis. quæ contradicit, & materiam hanc brocardicam reddit; quod scilicet ex eo, quod in alijs partibus expressit testator & in alia omisit, intelligatur scienter omisisse, cum facile illi fuisset exprimere, si hoc voluisset. Et ita regulas prædictas contrarias conciliant Decius, in cons. 480. num. 4. versi. & conclus & in cons. 415. num. 3. Ruinus, in cons. 93. num. 15. lib. 2. Socinus iunior, in cons. 160. n. 36. lib. 3. Craueta, in cons. 62. n. 14. & in consi 130. n. 3. Gozad. in cons. 4. colum. penult. Hieronym. Gabriel, in cons. 97. in princip. lib. 1. Grassus, §. testamentum, dicta quæst. 76. num. 2. Bursatus, in cons: 433. num. 29. lib. 4. Hippolytus Riminald. in cons. 19. n. 65. lib. 1. Alex. Raudens. in cons. 36. num. 45. lib. 1. Curt. Menochius, Mantica, Decianus, Sfortia Oddus, & alij, cum quibus ita specificè explicat materiam hanc brocardicam, & propositas duas regulas contrarias ita concordari profitetur Ludou. Casanat. dict. cons. 17. num. 6. 7. & 8. & in cons. 47. num. 45. 46. & 47. vbi n. 48. & dicto cons. 17. num. 9. subdit, idem esse in dubio; & si non constet, adesse eandem rationem, quando ratio diuersitatis reddi non potest,[sect. 24] quare testator in vna parte expresserit, & in alia omiserit: & dicit ita tenere Rotam Florentinam, in cons. pro Triuultijs, num. 7. in fine & post eam Burs. in cons. 228. num. 61. lib. 3. Sfortia Oddus, in cons. 95. num. 83. dicens, hanc conclusionem procedere sine aliquo scrapulo: Ioan. Vincentius Hondedues in cons. 16. num. 26. & in cons. 48. num. 50. lib. 2. Caualcanus, decisione 18. parte 3. numero 78. & 79. & 96. & 110. Menochius, in cons. 220. numero 88. libro 3. vbi quod substitutio vna non declaratur ab alia, quando habent conditiones diuersas: l. sub conditione, ff. de hæred. instituendis. Hondedus, dicto consilio 48. num. 49. libro 2. Rursus regula metipsa, quod testamenti, aut dispositionis vna pars intelligitur, & declaratur secundum aliam; procedit indubitanter, vbi hoc suadent[sect. 25] aliquæ coniecturæ, ex quibus verisimile sit, testatorem idem sensisse in casu dubio, quod expressit in alio casu: secus verò, vbi non adsint aliæ coniecturæ, aut præsumpta testatoris voluntas ex coniecturis deducta: ita sane distinguit Socinus iunior, in cons103. numero 55. libro 1. Cephalus, in cons. 656. num. 50. & seq. libro 5. Hippolytus Riminaldus, in consilio 19. num. 65. versiculo, non omitto, lib. 1. Grassus, §. testamentum, dicta quæstione 76. num. 23. & cum Decio, Mantica, Simone de Prætis, & Menochio, Ludou. Casanate dicto cons. 17. num. 10. & in cons. 47. num. 49. 50. & 51. & multo magis non habebit locum regula. dictæ l. qui filiabus. sed regula dictæ l. vnicæ, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis. quando ex coniecturis in contrarium appareat, quod testator in casu dubio non videatur voluisse, prout in alio casu expressit; idque ex eisdem Authoribus ibi commemoratis: vltra ipsos per Anton. Galeat. Maluasiam, in consi 95. numero 22. illis verbis: Nisi aliqua ratio diuersitatis, sen coniectura in contrarium resultaret, per quam presumatur mentem testatoris fuisse, quod sequentia non declarentur perpræcedentia; quia tunc quando de tali ratione diuersitatis, seu coniectura apparet, memorata regula cessat, quod pars vna testamenti per aliam declaretur. Et idem ego quoque obseruaui atque scriptum reliqui lib. 2. dicto cap. 4. num. 101. Item contrarium erit, vbi[sect. 27] alia pars sit clara, & certa, aut ex probabilibus coniecturis, & præsumptionibus certa reddi possit, quoniam regula prædicta, quod vna pars testamenti alteram declarat, solum habet locum, vbi alia pars est dubia, non vbi certa, & clara ita sane scribit Castrensis, in l. hæredes palam, § si quis notam num. 5. ff. de testamentis. Decius, in l. edita num. 49. C. de edendo Paris. in cons. 38. n. 31. & in cons. 87. n. 49. lib. 2. Socin. Curt. Gozad. &. alij, cum quibus Casanat. dicto cons. 47. n. 26. per totum. & vltra relatos ab eo Achil. Pedroc. in cons. 38. n. 138. Pereg. de fideicommissis, art. 16. numero 47. Prætereà, regula eadem, quod dictum in vna parte, intelligatur repetitum in alia, siue quod vna testamenti pars declaretur per aliam; quod habeat locum in materia fauorabili, non autem in materia odiosa, sed tunc procedat regula dicti §. sin autem ad deficiantis. pro concordia dicti Brocardici scripserunt Decius, in cons. 567. num. 6. Alciatus, in cons. 96. num. 23. & 27. Berous, in cons. 120. num. 69. lib. 2. Mantica, de coniect. vltimarum voluntatum, lib. 6. titulo 13. numero 9. versic. non omitto, quod Decius, Ludouicus Casanate, dicto cons. 17. num. 12. & 13. latius in cons. 47. num. 53. & ego etiam notaui lib. 2. dicto cap. 4. num. 103. Ac denique, quod testamenti vna[sect. 28] pars aliam declarat. Et quod id indubitanter procedat quoad vnam & eandem personam, vt scilicet dictum in vna parte quoad vnam personam, declaretur, & intelligatur, prout dictum fuit in alia parte quoad eandem personam; secus tamen quoad alias personas; tenuerunt permulti iuris Interpretes, quos retulit Ludouic. Casanate, dicto consilio 17. numero 11. & dicto cons. 47. num. 54. 55. & 56. qui inde infert ad resolutionem illius quæstionis, an scilicet qualitas masculinitatis expressa, seu requisita in vna parte censeatur repetita in alijs. Cæterum quoniam qualitas eadem, etiam inter diuersas personas, repetita plerumque censeri debebit, nec modo inter vnam & eandem, sed etiam inter plures, diuersàque personas locus esse poterit. ac esset debebit multoties regulæ præfatæ, quod vna testamenti pars alteram declarat; non ita simpliciter traditio, hæc accipienda est, sed pręlegi, atque perpendi attenta mente debebunt ea omnia, quæ quotidian har. controu. iuris, lib. 2. cap. 4. per totum, plena & absoluta manu, scripta reliqui. Ex illis namque, & coniecturis, atque obseruationibus ibi ponderatis, etiam inter diuersas personas diuersásque clausulas, locus esse poterit eidem regulæ. Imo & in fortioribus terminis, quod interpretatio voluntatis testatoris fieri possit, ac recte & congrue fiat ex vna scriptura, & vna dispositione ad, aliam scripturam, & dispositionem, non modo ex vna eadèmque scriptura, aut dispositione, siue[sect. 29] ex verbis eiusdem dispositionis, & diuersis patribus, per tex. in l. Lucius, in principio, de legatis secundo. & in l. prædijs Titio, & in l. seruis vrbanis, in principio. & in l. qui concubinam. §. cum ita legatum. 33. ff. de legatis tertio. & in l. prædia, in principio, cum sua Glossa. ff. de fundo instructo. & in l. finali, ff. de peculio legato, obseruarunt Bartolus, in l. alimenta, ff. de aliment. & cib. legat. in princip. Socin. in l. 1. num. 7. ff. de rebus. dubijs. Castrensis cons. 117. lib. 2. Iason. in d.l. qui filiabus, in princip. col. 2. in vers. Sextò adde Craueta, in cons. 231. num. 12. & in cons. 234. num. 4. & in cons. 267. sub num. 2. latius Simon de Prætis, de interpret. vltimar volunt. lib. 1. interpretatione prima, dubitatione 3. solutione 5. ex num. 41. vsque ad numerum 47. fol. 31. vbi inquit numero 44. certum esse, quod vna scriptura interpretatur aliam: & quod verba, contractus declarantur ex verbis prolatis in testamento: & quod voluntas dubia testatoris potest probari, & declarari per aliam scripturam priuatam, & numero 14. ex alijs scriptis extra testamentum, & numero 43. quod hæres non potest venire contra confessionem à testatore factam[sect. 30] in partitis sui libri, nec eum redarguere de mendacio; vt latè probauit Craueta, in cons. 125. numero secundo, tertio & sexto. quia scriptura defuncti dici[sect. 31]tur iu se continere iuramentum, vel eius vigorem: vt post alios multos Authores, probauit Prætis ibi,[sect. 32] numero 46. & vltra eum quòd voluntatis testatoris interpretatio optima fiat, supplendo vnam scripturam ex alia; idque interpretandi genus optimum esse post Baldum, in cap. auditis, numero 4. de præscriptionibus, & in l. finali, numero primo, C. de falsa causa adiecta legato, Iasonem, in l. certi conditio, §. quoniam, numero 8. si certum petatur. Iacob Mandellum de Alba, in consilio 599. numero 13. obseruauit Ludou. Casanate, in cons. 57. num. 78. qui Prætis, & Crauetam, nunc relatos non citat: optimè & tamen perpendit textum, in l. qui duos, ff. de coniungend. cum emancip. liberis eius in illis verbis: Bonorum possessionem accipere potest propter aliud caput edicti, quod à Iuliano introductum est ex noua clausula: & in l. Gallus, §. ille casus, ff. de liberis & posthu. ibi. Iuliano tamen videtur, duobus quasi capitulis legis commixtis, in hoc quoque inducere legem: & subdit, non esse nouum, quod ex duabus scripturis simul[sect. 33] iunctis consequamur illud, quod ex vna tantum non consequeremur; prout dixit Mandellus de Alba, vbi[sect. 34] supra numero 13. Cæterum testamenti vnius ad aliud, quoad, qualitatem aliquam in vno expressam, & in alio omissam, declaratio, siue interpretatio, quod deduci non valeat, quando in vno testamento aliquid exprimitur cum aliqua qualitate, & in alio idem sine illa qualitate expressum est, quia intelligitur qualitas hæc in alio testamento potius reiecta, quam repetita, nec sumi possit declaratio ex reiectis; post alios Authores obseruauit Simon de Prætis, lib. 2. interpretation secunda. dubitation. secunda. solution. tertia, num. 68. in fine & 69. folia 241. & hactenus de secunda obseruatione in hac materia. Nunc verò & tertio loco principaliter obseruandum, atque constituendum erit idem quod verbis aliquibus, siue vna testamenti, aut dispositionis parte hactenus diximus; & de clausulis quibuscunque dispositionis dicendum, & consequenter iuxta supe[sect. 35]riora, clausulam vnam cuiuslibet dispositionis interpretari aliam, & per aliam; in quo superiores omnes conueniunt. & in terminis post Baldum, & alios Authores scripsit Simon de Prætis, lib. 2. interpretat. 2. solut 3. num. 213. fol. 250. aliquando etiam non interpretari; iuxta eadem, quæ superius dicta fuere. Id tamen vt distinctius, & dilucide magis appareat, nonnulla constituere, necessarium omnino erit. Ac quidem primum, ad interpretationem testamentorum, maioratuum institutionum, & vltimarum voluntatum omnium, earumque clausularum, discutiendum esse vnum, in quo Scribentes ferè omnes non satis se explicant, nec distincta, & absoluta manu procedunt, imò passim, variant diuersis in locis, & diuersas proferunt sententias; cùm tamen quotidie se offerat, & præ manibus habeatur, nec certa definiri possit regula, aut doctrina generali; vtrùm[sect. 36] inquam clausula de per se stans, aut non de per se, siue in principio, aut in medio, vel in fine dispositionis apposita; referatur ad omnia præcedentia, vel sequentia, siue proxima tantum, aut etiam remota, vel omnia concernat, aut non; & quæ præsumi debeat testatoris voluntas in eo articulo, adeò lato, & difficili, & in quo latissimè, diuersimodè scripsisse iuris vtriusque Interpretes compertum est. Idque tam in l. talis scriptura, ff. de legat. 1. & in l. 3. §. filius inter medias, ff. de liber. & posth. & in l. fin. ff. de rebus dubijs, & in l. si idem cum eodem, §. 1. ff. de iurisdict. omni iudi. quam in cap. secundo requiris, & in cap. inquisitioni, de appellat. Inter alios autem Iason, in d.l. talis scriptura, ex num. 37. & in l. 1. C. de lib. præter. Felinus, in cap. causámque, num. 15. de rescript. Anton. Gabriel, commun. conclus. lib. 6. tit. de clausulis, conclus. 9. latiùs Portius Imolensis, regula siue conclus. lib. 2. conclus. 38. & infiniti alij, quos commemorauit Gratianus, regula 412. & vltra relagos ibi, Sebastianus Sapia, in repetitione l. primæ, ff. quod quisque iuris, ex num. 26. cum seq. Auiles, cap. 1. prætorum, glossa, susodicha: & cap. 2. glossa, so pena. Albanus, in addit. ad Bartolum, in d.l. si idem, §. primo. ff. de iurisdict. omni. iud. Iacob Menochius, lib. 4. præsump. 181. per totam. Peregrinus, de fideicommissis, art. 16. ex num. 102. cum seq. & hos commemoraui quotidianarum harum controuersiarum iuris, lib 2. cap. 4. num. 126. Nunc verò addo Cardinalem Franciscum Manticam, de coniecturis vltimar. voluntatum, lib. 3. tit. 14. num. 8. & libro 6. titulo 13. num. 10. Simonem de Prætis, lib. 2. interpret. 2. dubitatione 2. solutione 3. ex num. 178. vsque ad numerum 213. fol. 248. Mieres de maioratu, secundæ parte, quæstione 12. ex num. 3. cun seq. Iacob. Mandell. de Alba, in cons. 88. num. 6. & in cons. 330. num. 3. Tiberium Decianum, in cons. 70. num. 19. & 20. lib. 3. & in consilio 26. numero 44. libro 2. Cephalum, in consilio 196. numero 17. & 18. lib. 2. Laderchium Imolensem, in cons. 72. n. 16. Gregorium Lopez, qui multa notanda, quæ sparsim dispersa erant colligit (vt ipse inquit) in l. 9. tit. 7. partita 6. verbo, entendiesse, ex vers. item ex illa lege, cum eius concordantibus, Petrum Surd. in cons. 282. num. 43. lib. 2. & cons. 379. ex num. 1. lib. 3. Alex. Raudens. decisione 25. num. 39. & seq. 1. parte. Sfortiam Oddum, in cons. 95. ex num. 83. & seq. Ludou. Casanat. in cons. 47. ex num. 71. vsq. ad num. 101. & in cons. 53. ex num. 24. vsq. ad n. 62. Leand. Galganat. de condit. & demonstrat. secunda parte, cap. 6. quæst. 7. per totam, folio 352. Cardinal. Thuscum, practicarum conclusionum iuris, tomo primo, littera C. conclusione 289. fol. 807. vbi latè agit, quando clausula in principio posita, referatur ad sequentia, vel non, & tomo 8. littera V. conclus 144. folio 567. vbi etiam agit, quando verba præcedentia declarent sequentia: & dicto tomo 1. littera C. conclus. 290. fol. 808. vbi explicat, clausula in medio posita, ad quæ referenda, & quid operetur: & eadem littera C. conclus 291. vbi latè agit, quando clausula in fine posita, referatur ad omnia præcedentia, vel non: de quo etiam optimè Hondedeus, in consilio 64. lib. 2. ex his autem iuris Interpretibus, & alijs quos prætermitto consultò, sequentia (vt antea dicebam) obseruanda, atque constituenda erunt. Et primò, cerri quidem iuris esse, clausulas in[sect. 37] principio, aut in medio, vel in fine dispositionis appositas, congruam præstare interpretationem, atque coniecturam eorum, quæ in præcedentibus, vel sequentibus dicta fuere per testatorem, aut disponentem, & quid ipse præsenserit, & voluerit, augendo scilicet, diminuendo, excipiendo, limitando, aut modificando eadem præcedentia, vel sequentia. In quo (vt videri potest) vnanimiter conueniunt omnes ferè suprà præcitati Authores: atque ex mente communi obseruauit Simon de Pretis, lib. 2. dicta solut. 3. numero 178. fol. 248. Regulariter tamen[sect. 38] clausulas huiusmodi, quantumcunque generales, in vltimis voluntatibus appositas, restringi ad ea, quæ sunt similia expressis, non ad diuersa: l. vltima, §. cui dulcia. ff. de vino, tritico, & oleo legato. cap. sedes, vbi Doctores, de rescriptis. Clementina, non potest, de procuratoribus: per quæ iura ita notarunt Aretinus, in l. 2. numero 2. de verbor. obligat. Socinus, in cons: 296. numero primo, libro 2. Mantica de coniecturis vltimar. volunt. libro 5. titulo 14. numero 7. Mieres, de maioratu, parte 2. quæst. 12. num. 4. qui etiam dicit, quod licet clausula generalis restringatur ad specificata; per text. in dicto §. cui dulcia: Id est verum, quando genus exprimitur per aliquod[sect. 39] adiectiuum positum, prout est in ipsomet §. cui dulcia. vbi testator legauit vinum, & omnia dulcia. secùs, quando genus exprimitur per nomina substantiua; quia tunc numeratio specierum non restringit genus: l. stipulationes commodissime, l. doli clausula. ff. de verbor. oblig. & ita declarant Bartol. Socinus, & Rebuffus, ibi relati. Restringi etiam clausulas easdem, quantumcunque etiam generales, vt non referantur ad præcedentes, vel subsequentes, habentes determinatam, & claram dispositionem; post[sect. 40] Bart. Bald. & infinitos Authores alios, & tradiderunt Antonius Gabriel, commun. conclus. libro 6. titulo de clausulis, conclusione 9. numero 8. Prætis, libro 2. dictæ solution. 3. num. 189. fol. 249. & quod potius debeant intelligi adiectæ ad declarandum & determinandum ea, quae nondum fuerunt declarata, & quæ determinatione, & declaratione indigebant, per tex. in l. cum testamento, §. finali, ff. de hæred. institut. l. cohæredi, §. qui patrem, vbi Imola, & Alexand. ff. de vulg. & pup. substitut. cap. cum dilecti, de donat. & post Bartolum, Iasonem, Decium, Ruinum, Hieronymum, Gabriel. Garsiam, Parisium, & Surdum. Ludou. Casanate, in consilio 47. numero 109. Menochius, libro 4. præsumptione 181. numero 6. Sic[sect. 41] etiam, clausulæ metipsæ, in fine, vel in medio positæ, aut etiam in principio, non referuntur ad omnia præcedentia, vel sequentia, quando repugnaret præsumpta testatoris voluntas: Socinus, in l. finali, ff. de rebus dubijs, Oldrald. Abbas, & Craueta, cum quibus Menochius, libro 4. dicta præsumptione 181. numero 20. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 3. num. 200. fol 250. Cæterum, quoties præcedentia, vel sequentia non habent certam specificam dispositionem, nec testa[sect. 42]toris præsumpta voluntas repugnat; tunc equidem clausula, siue in principio, siue in medio, siue in fine adiecta, quæ absolutè & simpliciter, atque principaliter apposita sit, & de per se stat, èstque perfecta, & separata, ad omnia præcedentia, vel sequentia, & ad media etiam refertur, l. talis scriptura, §. finali. ff. de legatis primo, l. 3. §. filius inter medias, ff. de liberis & posthumis. l. prima, C. de liberis præteritis. l. finalis. ff. de rebus dubijs, cap. secundo requiris, de appellat. ex quibus, & alijs iuribus ita generalem regulam tradiderunt Glossa, in l. si idem cum eodem, §. finali, ff. de iurisdict. omni. iud. Bartolus, Alexander, Iason, & cæteri Scribentes, in d. §. filius inter medias. & in d.l. talis scriptura. & in d.l. prima. C. de liberis præteritis. Decius, in dicto cap. secundo requiris, num. 2. & 3. Felinus, in cap. causam quæ, num. 4. de rescriptis. Capicius, decisione 108. num. 9. Romanus, Alex. Iason, Bologninus, Decius, Socinus iunior, Alciatus, Berous, Gozadinus, cum quibus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 181. num. 2. & quatuor seqq. dicens, quod hæc communis regula multo magis locum habet, quando omnes conditiones, & qualitates positæ essent sub vnica dispositione, & ab eodem verbo regerentur: aut quando præcedentia essent ipsis sequentibus similia, aut ius commune minus læderetur, Ac etiam in materia odiosa procedere, dummodo ex præcedentibus vni specialiter non sit prouisum; tunc enim ad illud non refertur generalis clausula subsequent; vt latius explicat ibi num. 6. & duobus seqq. Franciscus Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 3. tit. 14. num. 8. vbi eandem proponit regulam, scilicet quod clausula posita in fine substitutionum, ad omnes gradus referatur. Et citat alios ita tenentes; id ipsum tenent etiam Anton. Gabriel, commun. conclus. lib 6. titulo de clausulis, conclus. 9. numero primo, & 2. Gratianus, regula 412. Simon de Prætis, libro 2. interpret. . 2. dubitat. 2. solutione 3. num. 179. & 180. folio 248. vbi eandem conficit regulam, quod scilicet vbi aliqua clausula scripta reperitur absolutè & simpliciter, posita per se principaliter, faciens capitulum, modificans, vel qualificans cætera; & sit posita in principio, vel in medio, vel iu fine scripturæ, alia capitula continentis, & dubium sit, ad quæ referatur; & quæ per eam veniant declaranda; quod tunc clausula eiusmodi refertur ad omnia præcedentia, media, & sequentia: Tiberius Decianus, in consilio 70. num. 19. & 20. libro 3. Alexander Raudensis, decisione Pisana 25. numero 39. & seq. 1. parte. Sfortia Oddus, in consilio 95. numero 82. & seq. Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæstione 12. numero 5. in versic. prætereà, vbi inquit, quod clausula generalis non inclusa iu cerio capitulo, refertur ad omnia, siue in principio, siue in medio, siue in fine posita sit. Modern. in consuetud. Parisien. prima parte, §. 33. glossa 2. numero secundo. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 16. numero 102. folio 455. vbi profitetur, communem resolutionem esse, quod clausulæ istæ de per se stantes, quæ habent suam orationem perfectam, siue sint positæ in principio. siue in medio, siue in fine, ad omnia superiora referantur: Iacob. Mandellus de Alba, in consilio 330. numero 3. Ludou. Casanate, in consilio 47. numero 74. & 75. & in consilio 53. numero 24. & 25. qui inquit post Tiberium Decianum, perinde esse, vt relatio sic fiat, ac sic clausulæ huiusmodi singulis capitibus, & dispositionibus fnisset expressa, & apposita. Clausula autem de per se stans, in proposito dici[sect. 43]tur, quæ suam habet perfectam orationem, & quæ absolutè, non relatiuè posita fuerit: in quo omnes fere nunc relati Autores conueniunt: & ante alios sic rem hanc explicarunt Bartolus, & Castrensis, in dict l. finali, ff. de rebus dubijs, Baldus, indicta l. prima, C. de liberis præteritis, Iason, in d. §. filius inter medias, numero 9. cum seq. cum quibus ita resoluunt Peregrinus, dicto articulo 16. numero 102. Ludou. Casanate, dicto cons. 47. num. 76. & in cons53. num. 51. cum seq. vsque ad numerum 38. quò loci primum statuit, materiam hanc duplici modo distinguendam, atque enucleandam; Primo dum quæritur, an clausula posita in aliqua dispositione, concernat omnia præcedentia, vel sequentia; Secundò, an qualitas posita in principio, vel in fine in aliqua dispositione, referatur, ad omnia præcedentia, vel sequentia: prout vtramque materiam distinguunt Bartolus & Abbas, ibi relati. Et primo casu inquit, certum esse, quod clausula de per se stans, referatur ad omnia. In secundo verò casu statuit, quod quando non est clausula de per se, sed qualitas in fine adiecta per viam modificationis, seu qualificationis præcedentium; quod tunc qualitas huiusmodi posita in fine, etiamsi non sit in oratione de per se, & separata, sed qualificatiua, regulariter refertur ad omnia præcedentia, prout docuit Bartolus, communiter receptus, per textum ibi, in l. doli clausula. ff. de seruo corrupto: eo namque in textu, verbum illud dolo malo, post duo positum, refertur ad vtrumque, licet non stet in oratione de per se, sed qualificatiuè, & accessoriè: & aliud exemplum adducit Bartolus, in eadem l. doli clausula. Procedit autem indubitanter regula superior, quod clausula de per se stans, & separata, referatur ad[sect. 44] omnia; vbi est eadem ratio; vbi non potest assignari ratio diuersitatis, quare magis referatur ad proxima, vel ad remota; vel ad vnum, quàm ad aliud. Secus tamen, si non sit eadem ratio, vel quando diuersita[sect. 45]tis ratio assignari potest, cur magis ad vnum, quàm ad aliud, siue ad proxima immediatè præcedentia, quam ad omnia præcedentia referri debeat. Sic sanè scripserunt Bartolus, Castrensis, Lancelotus, Decius, Barbat. Bald. Socinns, Gozadinus, Afflictis, Imola, Abbas, Corneus, Alexand. Aretinus, Romanus, Corsetus, Ancharanus, Decius, Chassaneus, Ruinus, Craueta, Parisius, Boërius, quos in vnum congessit; & ita resoluit Anton. Gabriel, commun. conclus. libro 6. titulo de clausulis, dicta conclusione 9. numero 6. Mantica, de coniect. vltimarum volunt. lib. 3. titulo 14. numero 8. Mieres, de maioratu, parte secunda, quæstione 12. numero 3. Simon de Prætis, lib. 2. dicta solution. 3. num. 198. & 199. sol. 249. Menochius (qui ita limitat, & declarat regulam superiorem) lib. 4. dicta præsumptione 181. num. 2. in principio. Thuscus, & Galganetus, in locis suprà. Peregrinus, de fideicommissis, art. 16. numero 102. in illis verbis: Si non sit aliqua ratio, propter quam magis debeant referri ad vnum, quam ad aliud. Hic est casus, in d.l. prima, C. de liber. præt. & in dicto § filius inter medias. Et numero 107. ibi: Illud autem. planum est, clausulam in fine, vel in principio, vel aliter positam, non referri ad omnia, quando non esset eadem ratio. Alexander Raudensis, decisione 25. numero 41. & 42. prima parte, Hippolytus Riminaldus, in consilio 300. numero 16. libro. 3. Sfortia Oddus, in cons. num. 82. Ioannes Vincent Hondedus, in cons. 54. num. 28. lib. 1. Ludou. Casanate, in cons. 47. num. 95. & 66. & in cons. 53. num. 26. & 27. & subdit dicto cons. 47. num. 97. quod quando[sect. 46] militat eadem ratio, tamen in vno casu, quàm in altero, etiamsi clausula posita sit ad qualificandum vnum ex illis duobus casibus; attamen ad vtrumque casum clausula illa debet referri; prout Bartol. Decius, Craueta, & Menochius ibi relati obseruarunt. Procedit etiam regula eadem indubitanter, quod[sect. 47] clausula de per se stans referatur ad omnia, siue in principio, siue in medio, siue in fine posita; quandocunque potest congruè & commodè referri ad omnia; quia omnibus congruit, aliàs secus: vel referenda ad ea duntaxat, quibus commodè congruit; dicta l. 3. §. filius inter medias. d.l. talis scriptura, §. finali. Castrensis, Iason, Socinus, Alex. Iacob. de Belu. Aretinus, Barbatia, Bald. Gozadinus, Afflictis, Ruinus, Socinus iunior, cum quibus Anton. Gabriel, dicta conclus. 9. num. 16. dicens, quod conclusio præfata, quod clausula in fine posita, referatur ad omnia, præcedentia; intelligitur, si potest æquè commodè, & aptè ad omnia capitula referri; sed si non potest congruè ad omnia referri, refertur clausula in fine posita ad ea, ad quæ congruè referri potest. Et id ipsum cum decio, Iasone, Socino iun. Craueta, & Rolando tenuit Peregrinus, de fideicommis. d. art. 16. numero 105. & 106. vbi inquit, quod si plura sint capitula, & ad aliqua non possit commodè referri, ad vltimum, id est ad magis proximum, non ad omnia adaptatur: quamuis melius sit, vt ad omnia referatur, ad quæ commodè referri potest, secundum Aretinum, & alios ibi relatos: & post Felinum, & Iasone, Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 3. num. 180. fol. 248. Alexan Raudensis, dicta decis. 25. numero 39. Prima parte. Laderchius Imolesis, in cons. 72. numero 16. Ludouicus Casanate, in cons. 33. num. 26. & numero 38. vbi inquit, quod magis radicitus extricando materiam hanc, quod dicitur de clausula absoluta, & per se instanti; intelligitur eo respectu, quod sit apta, vt possit referri, tam ad proxima, quàm ad remota; ita vt non magis constet ad proxima, vel ad remota referri. Quod verò dicitur de clausula posita ad qualificandum vnum gradum, intelligitur eo respectu, quod non sit apta, vt possit referri ad omnia, vt quod expressè constet, quod fuerit restricta, limitata, seu alligata ad vnum gradum. Deinde, regula metipsa, regulatiter (vt dixi) procedit, nisi contrarium suadeat aliqua ratio contrarie[sect. 48]tatis, incompossibilitatis, ineptitudinis, destructionis recti sermonis, superfluitatis, diuersitatis, separationis, absurditatis, repugnantiæ, incouenientis, vel proprietatis verborum; prout hæc omnia tradidit, & comprobauit Simon de Prætis, libro secundo, dicta solution 3. numero 180. & seq. folio 248. refert, & sequitur Ludou. Casanate, in consilio 53. numero 28. & ad hæc in effectu reducuntur variæ obserua[sect. 49]tiones, atque Interpretum nostrum limitationes, quibus limitant generalem regulam, siue traditionem præfatam materiæ repetituæ clausularum: vt constat ex traditis per Anton. Gabriel. commun. conclusion. lib. 6. titulo de clausulis, dicta conclusione 9. numero 9. & 10. numero 28. & 31. latius per Menochium, lib. 4. dicta præsumptione 181. ex num. 9. cum seq. vsque in finem præsumptionis: vbi si Author regulam metipsam proposuit, & exorauit: post modum ex dicto num. 9. limitauit, vt scilicèt conditio, aut qualitas in vltima clausula apposita, non referatur ad præcedentia, quando præcedentia repugnarent, contrariàque essent sequentibus: Idem, quando ex relatione sequeretur legum correctio, vt ibi num. 10. Idem quando ex relation huiusmodi, dispositio ad quam fieret relatio, efficeretur inutilis, vt num. 11. ibidem: Idem quando tali relationi repugnaret sermonis proprietas; vt ibi per Menochium, n. 12. Idem, quando ex relatione resultaret absurdum, vt num. 13. Idem quando ex tali relatione dispositio, quæ vt fauorabilis esset extendenda, restringeretur, vt numero 14. Iden dicendum quoad posita accessoriè, & causâ demonstrationis, ad quæ non fit relatio, vt num. 15. Idem. quando ratio suadet, quod ad immediatè precedentia tantum referatru, vt num. 16. Idem, quando ratio est diuersa, relatio enim fit solum ad id, cui ratio adaptatur, vt num 17. Idem quando maior ratio adesset in vno, quàm in altero, vt per ipsum Menochium ibi, numero 18. Idem in casibus priuilegiatis, vt num. 19. Idem quando repugnaret præsumpta testatoris voluntas, vt num. 20. Idem, quando qualitas, & clausula tacitè subintelligitur, vt n. vigesimo primo: Idem, quando clausula est apposita ad qualificandam dispositionem aliquam, vt num. 22. Idem, quando aliquo interuallo distarent præcedentia à sequentibus, vt numero 23. & hactenus Menochius, qui hæc omnia latius comprobat, atque exornat, vt ibi videri poterit. Et dum dicit, relationem non fieri, quando clausula est apposita ad qualificandum;[sect. 51] idem quoque post alios multos obseruauit Simon de Prætis, libro secundo, dicta solutione tertia, numero 196. folio 249. dicens post Iasonem, quod locum non habet dicta regula, quando clausula posita est ad qualificandum aliquod capitulum, quia tunc ad alia non refertur, vt quando conditio, vel modus apponitur vni legato, non refertur ad aliud legatum, l. filium, ff. quando dies legati cedat: & ibi Bartol. & post multos Anton. Gabriel, dicta conclusione nona, numero vndecimo, & post Alexand. Curtium, senior. Parisium, Mandellum de Alba, Curtium iunior, & Socium iun. Ludouic. Casanate, in consilio 47. numero 72. & in consilio 53. numero 47. & 48. vbi post Bartol. Decium, Menochium, & alios limitat, quando eadem militat ratio, tam in vno casu, quam in alio; tunc namque, etiam clausula posita ad qualificandum vnum ex illis casibus, ad vtrumque refertur. Et idem dicit ex identitate rationis, etiamsi non sit clausula separata perfecta, & per se stans, sed sit imperfecta vni articulo, seu capitulo vnita, vel annexa accessoriæ, qualificatiuè & immediate posita, dummodo ponatur non clausa intra articulum, sed in principio, vel in fine articuli, vt idem Casanate obseruat, & in eodem consilio 53. nu[sect. 52]mero 30. singulariter admonet, id quod diximus nunc, clausulam accessoriè positam ad qualificandam dispositionem, restringi ad immediatè præcedentia; intelligendum esse, quando de hoc constaret, non verò in dubio. Et citat Capicium, decisione 108. num. duodecimo, & obseruat (vt dixit) quod hæc limitatio intelligitur in clausula in fine posita, ex cuius verbis expressè apparet, quod est posita ad qualificandam proximam dispositionem, & quod est restricta ad illam tantum; & quod ita procedit textus, in dict. §. filius inter media s. Et Bartol. & Baldus, in l. finali, ff. de rebus dubijs, qui clarè loquuntur, vbi constat, quod clausula est posita ad qualificandum vnum capitulum tantùm. Alioquin quod (inquit Capicius, dicto numero duodecimo,) aliter intelligendo, obstare multum text. in l. talis scriptura, ff. delegatis primo, nam illa clausula illius textus. Quas pecunias legaui, quibus dies apposita non est. Etiam est apposita non principaliter per se, sed ad qualificandam aliam dispositionem præcedentem: & tamen textus vult referri ad omnia capitula etiam remota. Denique subdit eodem numero 30. in fine, vltra Capicium ipsum considerare, quod destrueretur aliàs regula ipsa communis; nam dum Doctores dicunt, quod clausula in fine posita, refertur ad omnia, & qualilificat omnia; iam præsupponunt, quod est posita ad qualificandum; & nihilominus dicunt, quod refertur ad omnia, & ita præsupponunt (vt eruditè dixit Capicius) tunc tantùm procedere dictam limitationem, quando clarè & expressè constat, quod est posita ad qualificandum vnum tantum capitulum: con[sect. 53]uenit etiam superioribus omnibus Ioannes Vincentius Hondedeus, in consilio 64. libro secundo, qui vt explicaret, quibus in casibus clausula in fine posita, referatur ad omnia præcedentia; breuiter statuit, inprimis, numero septimo, ibi, quod clausula in fine posita, regulariter refertur ad omnia, vt ibi comprobat: & quod magis hæc conclusio procedit, quando ad omnia commodè potest referri, aut ratio recti sermonis ita suadet, vt ibidem, numero octauo, & numero nono, vbi quod quando clausula in fine posita, pote st salua ratione recti sermonis, ad omnia referri, illa omnia determinat, per textum, in l. prima, C. de liber. præteritis; aut quando respectu omnium militaret eadem ratio; aut non potest considerari diuersa ratio, cur magis ad vnum, quàm ad aliud referatur; tunc etenim clausula in fine posita, semper referatur ad omnia; sicuti probauit ibidem, numero decimo, per totum: & id procedit etiam in materia odiosa, ac etiam in materia exorbitante; vt ibi etiam per Hondedeum, numero decimo quinto, & numero decimo sexto, & multo magis in materia fauorabili quia in fauorabilibus clausulæ finales includent etiam maiora expressis; vt etiam numero 17. & num. 18. & 19. quod clausula finalis non refertur ad omnia, etiam in casu, in quo aliàs fieri regulatiter deberet relatio, si ex huiusmodi relatione aliquod sequeretur absurdum: prout nec quando dispositio, quæ vt fauorabilis esset extendenda, restringeretur: & numero 20. idem è contra statuit Hondedeus metipse dicendum esse, clausulam finalem etiam, quæ regulariter ad omnia non refertur; tamen omnia determinare, quando si non fieret huiusmodi relatio, sequeretur aliquod absurdum, aut restrictio dispositionis fauorabilis & extendendæ, vt in simili respondent Authores ibi relati. Attamen, quod clausula in fine posita, non refertur ad præcedentia, habentia claram, & determinatam dispositionem; aut cum ponitur in fine ad aliud qualificandum; scripserunt permulti iuris Interpretes, quos recenfet Hondedeus metidem, dictor consilio 64. numero primo. & 2. lib. 2. & quod clausula in principio, in medio, vel in fine posita, referatur ad omnia, pro[sect. 54]cedit etiam, quando clausula huiusmodi continuatiuè, scripta fuerit; per textum, in dict. l. finali, ff. de rebus dubijs; per quam Bartolus, & Paulus ibidem deducunt, quod clausula in fine posita, non refertur solum ad proxima, sed ad omnia præcedentia in scriptura continuatiuè prolata, per text. etiam, in l. hæres meus, §. vxori, ff. de legatis tertio, l. Seio, §. Caio. ff. de fundo instructo. Neuizanus, in cons. 72. num. 14. Berreta, in consilio 118. num. 55. & 56. Alexander Raudensis, in consilio 35. ex num. 20. cum seq. lib. 1. Ludou. Casante, dicto cons. 53. num. 58. latiùs dicto cons. 47. ex num. 79. vsque ad numerum 87. vbi inquit inprimis, quod clausula in fine continuatiuè posita post duas orationes continuatiuè scriptas, dicitur continuari, & referri ad omnia ex vi continuati sermonis, & dicit etiam, esse vnicam, orationem continuatiuam, quæ efficit, vt copulata iunctàque omnia ita esse dicantur, & idem de vltimis copulatis, quod de præcedentibus, quibus copulatio, fit, iudicandum fit. l. cum de lanionis, §. asinam, ff. de fundu instructo, & repetit dicto consilio 53. numero 55. & 56. vbi & Menochium, & Alex. Raudensem in proposito adducit, & subdit, quod vbi plures substitutiones sub copula in eadem continuata scriptura coniunguntur, & copulantur, meritò ex vi copulæ censetur vnica oratio, & totus clausularum contextus censetur vnicuni corpus, & redigitur ad vniformem qualitatem, & interpretationem. Et citat Mandellum de Alba, Socino. sen. & Surdum. Deinde in eodem consilio 47. numero 85. & 86. & dicto consilio 53. numero 59. inquit Casanate ipse, quod ea, quæ doctores dicunt de duabus orationibus separatis & distinctis, procedit, quando non sunt vnitæ. sed separatæ per intermediam aliquam dispositionem, vel saltem non sunt continuatæ, & connexæ. Si autem sint vnitæ, continuatiuæ, successiuæ, & copulatæ, secus sit, in hac materia relationis, licet quælibet haberet orationem separatam, & perfectam. Id quod tradiderunt etiam, ac multorum Authoritate combrobarunt Menochius; in cons. 106. n. 291. & 297. lib. 2. Sfortia Oddi, in cons. 95. n. 86. & summè commendat ad declarationem eorum, quæ in ipsa materia relationis ad omnia faciendæ, & etiam in simili materia repetitionis tradiderunt Interpretes, multis in locis, distinguendo, an versemur in eadem oratione, vel in diuersis; vt scilicet quod dicitur de diuersis orationibus, intelligatur, quando duo concurrunt, nempe quod clausule sint omnino perfectæ, & quod etiam sint omnino separatæ, & distinctæ, ita quod vna ab altera dependentiam, & continuationem non trahat. Quod verò dicitur de eadem oratione, procedat, si sit vna, & simplex oratio, siue sint duæ, vel plures orationes, quæ tamen pro vnica reputentur propter copulam, & propter continuationem sermonis, & scripturæ. Dicitur autem scriptura continuata (vt post alios Authores ipse Casanate resoluit dicto cons. 47. num. 81. & duob. seq.) non solum, quando est vnica oratio, sed etiam, quando sunt plures, & diuersæ orationes dummodo sint successiuæ, continuatæ, ordinatæ, & coniunctæ aliæ post alias; id quod pulchrè declarauit Sfortia Oddus, d. cons. 95. n. 86. & multorum authoritate comprobauit, dicens, procedere id, quod Doctores dicunt duabus diuersis orationibus, seu clausulis separatis, quando substitutio præcedens, & subsequens non essent vnitæ, sed separatæ per intermediam aliquam dispositionem, vel saltem non essent continuatæ, & connexæ: secus tamen, si sint vnitæ, aut continuatæ, vel connexæ, licet quælibet haberet orationem separatam, & perfectam. Procedit etiam doctrina prædicta, quod clausula[sect. 56] posita in fine vnius orationis, ad omnia præcedentia refertur, quæ comprehenduntur in eadem oratione; siue sit oratio simplex, siue sit oratio composita, comprehendens sub se plures orationes simplices, quæ ab eodem verbo principali reguntur, & copulantur; id quod Ludou. Casanate, dicto cons. 47. num. 89. & tribus seq. & dicto cons. 53. num. 49. & 50. latius comprobauit, atque exornauit, & dixit, iuxta id, intelligendas traditiones communes Doctorum de eadem, aut de diuersis orationibus, vt ibi videri poterit. Cæterum, quando clausula posita sit inter vnum[sect. 57] capitulum, siue in principio, aut in medio alicuius capituli, ad illud tantum refertur; vt est casus in d.l. 3. §. filius intermedius, ff. de liber. & posth. vbi Bartolus notauit sub num. secundo & in l. penultima, ff. de iniusto rupto: idem Barthol. in dict. l. 1. C. de liberis præteritis, & in dict. l. talis scriptura, §. finali Albas, in cap. Secundà requiris, num. 10. & 11. de appellat. Bald. in dict. l. 1. num. 6. & 7. Decius, in consilio 213. num. 6. & 7. Capicius, decisione 108. num. 12. Anton. Gabriel, commu. lib. 6. tit. de clausulis, dicta conclus. 9. num. 20. Mieres de maioratu, 2. parte, quæstione 12. num. 5. in fine. M. Anton. Peregrinus de fideicommissis, articulo 16. num. 103. fol. 455. quod intelligitur, nisi non facta relatione, aut repetitione, sequens capitulum redderetur inutile, vt post Ruinum, & Zanchum scripsit Peregrinus, dicto art. 16. dicto[sect. 58] num. 103. qui post Bartol. & alios Authores dilucidè explicat, quando sit vnum capitulum, vel plura: & eidem addendus est Casanate, dicto cons. 53. ex num. 38. vsque ad num. 49. vbi ex proposito probat, tunc demum clausulam ad vnum tautum capitulum, seu articulum referri, quando clarè & expressè constat, quod fuit restricta ad vnum articulum, ita quod non possit referri ad alios, nec sit posita in principio, nec in fine articuli, sed intra articulum: & subdit num. 41. & 42. id procedere, etiamsi clausula aliàs sit imperfecta, & de per se non stans, sed accessoria, & adiuncta, siue vnita immediatè præcedentibus, & inducit textum, in d.l. finali, ff. de rebus dubijs, & alia exempla deducit, vt ibidem quoque videri poterit, & de cæteris alijs, quæ ad hanc materiam pertinent, per Thuscum, in quatuor locis, relatis supra, hoc eod. cap. num. 36. per Anton. Gabriel. dicta conclus. 9. sub titulo de clausulis, lib. 6. vbi proponit regulam generalem quod clausula in fine posita, refertur ad omnia præcedentia: & ampliat, vt id procedat, etiam in materia odiosa; prout etiam Surdus, quem vide in cons. 379. num. 1. & seq. lib. 3. & in cons. 315. num. 9. & 10. eod. lib. & in cons. 450. num. 48. lib. 3. vbi quod clausula in fine posita, non refertur ad omnia præcedentia, si dispositio redderetur inutilis de quo etiam Anton. Gabriel, num. 20. qui 22. limitationes adducit ad regulam prædictam, vide etiam eundem Surd. in cons. 242. num. 20. & in cons. 241. num. 2. lib. 2. & decis. 88. n. 6. & 13. Francis. Viuium, dicta conclus. seu regula 38. vbi 27. limitationes congessit ad eandem regulam Galganetum, in loco relato supra, dicto num. 36. hoc est 2. parte, cap. 6. quæstione 7. per totam, ex fol. 352. vbi late, & 23. limitationes adducens: & ibidem ad finem, tres casus considerat, atque distinguit in hac mataria, qui sunt notandi: vide etiam Burg. de Paz. in l. 3. Tauri, num. 67. & 81. cum seq. Sese, decis. 205. num. 39. & Theoricam, quam in hac materia adducit d. Francis. Sarmient. select. lib. 4. ad l. 3. §. filius inter medias, ff. de lib. & posth. num. 14. vide etiam Ioan. Vincent. Honded. alio in loco, vltra relatum suprà, vbi communes Doctorum resolutiones amplectitur, scilicet in cons. 4. ex num. 33. vsque ad num. 42. lib. 1. vide denique in hac ipsa materia D. Martam, in tract. de clausulis, par. 4. quæstione 23. per totam, vbi late, & n. 23. ex alijs multis tradidit, quod clausula in materia plurium substitutionum, in fine posita, ad omnes refertur: vide etiam omninò clausulâ 24. & 25. eiusdem 4. partis, & clausulâ 26. vbi quod clausula in proœmio dispositionis apposita, refertur ad totam dispositionem; & clausulâ 27. vbi quod clausula ad qualificandum, non refertur; & clausula 28. vbi an omnes clausulæ censeantur appositæ ex voluntate disponentis. # 51 CAPVT LI. Ex verborum dispositionis, siue litteræ, aut scripturæ ordine, quemadmodum voluntatis, atque intentionis coniectura deduci, & interpretatio fieri valeat, non modò in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed in alijs etiam dispositionibus quibuscunque, & quàm verum sit, siue quemadmodum intelligi, atque explicari debeat vulgatum illud interpretum omnium axioma, & pronuntiatum, quod ab ordine litteræ elici solitum est; vt scilicet ordo denominationis, & vocationis designat ordinem charitatis, & maioris dilectionis; quod breuiter, & dilucidè explanatur, & infertur ad quæstionem, nunquid legatarij quantitatum simul concurrere debeant pro rata, nulla prænominationis, siue ordinis litteræ habita ratione, cum hæreditas non sufficit ad integram legatorum omnium solutionem: & quid in casu magis difficili, & in quo mire variant Interpretes nostri, quando legatarij corporum, aut specierum, & quantitatum reperiuntur, & hæreditas soluendo non est, ære alieno deducto: vbi Senatus Regij Hispalensis decisiones duæ in eodem casu in medium proferuntur, & articulus hic accuratè peragitur. SVMMARIVM. -  1 Ex ordine, contextúque verborum dispositionis, aut scripturæ, coniecturam, & argumentum frequens admodum, & vsitatum esse, & iuridicè deduci. Idque non modò in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed in alijs etiam dispositionibus quibuscunque; & vide infra, num. 6. -  2 Ex ordine verborum regulam dari in dubijs. -  3 Ordinis verborum, siue scripturæ, seruandi, vel non seruandi materiam brocardicam esse: nec semper argumentum, & coniecturam ab ordine procedere in iure, & inferius, num. 14. -  4 Ordinis verborum regula est limitata, & sublimitata, vt plurimùm tamen non est contemnendæ considerationis, quinimò maxime considerabilis, prout ostenditur numeris seqq. -  5 Ordinis verborum, siue litteræ, aut scripturæ, argumenti coniecturalis, & præsumpti materiam, & effectum, & quando argumentum ipsum ab ordine procedat, vel non: absoluta, & plena manu explicasse Authores permultos, qui ingenti studio, & diligentia commemorantur hoc loco. -  6 Atque ex ipsis vnanimiter deduci, ex ordine verborum dispositionis, siue litteræ, aut scripturæ validum deduci argumentum, & coniecturam regulariter, prout dictum fuit supra, num. 1. Sicque dubiam dispositionem ex ordine litteræ, aut scripturæ declarari. Et ex ordine locutionis verba interpretari. Ex ordine quoque scripturæ colligi testatoris voluntatem, & eius intentionem. Nam orde verborum designat ordinam intellectus Et quod prius est in voce, præsumitur esse prius, & principalius in intentione. -  7 Ordo scripturæ in quo consistat. -  8 Ordinis scripturæ coniectura, & prærogatiua, quare procedat. -  9 Ordo scripturæ, & prioris denominationis designat, & denotat ordinem voluntatis, charitatis, affectionis, & prædilectionis. -  10 Quæ procedunt in nominatione expressa, & specialiter facta, secus si fiat per verba generalia, vt hic explicatur. Et agitur de l. cum ita, §. in fideicommisso, ff. de legatis secundo, & de consultatione Aluari Valasci 121 vbi casus practicus, & vtilis commemoratur. -  11 Nominati nomine proprio, præsumuntur magis dilecti, quàm nominati nomine collectiuo. -  12 Ex ordine scripturæ, aut dispositionis argumentum quod deducitur, procedit duntaxat, cum in dubio, vel in ambiguo versamur. Quando verò sumus in casu certo, nihil releuat ordo. -  13 Dicitur enim voluntas tacita, & non expressa, quæ ex ordine scripturæ deducitur. -  14 Et ideo non attenditur, nec curatur ordo scripturæ, vbi testatoris mens, aut voluntas repugnat. -  15 Etsi constat de mente loquentis, mens præualet ordini dispositionis, attenditur autem ordo, cum de mente non constat, quod latius probatur. Non attenditur, cum extat in contrarium validior, aut efficacior coniectura. Et magis intellectus, quam scripturæ ordo attendi debet, vt ibidem probatur. -  16 Ac denique, Nicolai Euarardi ex mente communi Doctorum distinctio, & resolutio probatur. -  17 Ordo scripturæ, vel dispositionis plerumque necessitatem non inducit, nec argumentum ex eo deductum procedit in aliquibus casibus: prout hic obseruatur. -  18 Ordo scripturæ, vt dinoscatur, an seruari debeat, vel non, quemadmodum Baldus distinxerit, vbi & aliorum commemorantur sententiæ. -  19 Legata ab ordine litteræ testamenti soluenda, si pro omnibus legatarijs bona non sufficiant, nec concursum dari inter ipsos pro rata, etiam in legatarijs quantitatum, idque ex sententia quorundam. Pro quibus fundamenta, & rationes expenduntur. -  20 Contrarium ex veriori, & communiori Interpretum sententia, legatarios scilicet quantitatum concurrere simul pro rata, nulla prænominationis habita ratione. Quod comprobatur, & exornatur, & num. seq. vsque ad num. 26. -  21 Legatarij partem condicere potest collegatarius, si intergerè legatum alteri solutum fuisset. -  22 Testator æqualem affectionem omnibus legatarijs habuisse videtur, & ita præsumendum est, nisi aliud apparet, saltem ex coniecturis, & præsumptionibus. -  23 Legatarios quantitatum simul concurrere, nec haberi prænominationis rationem, etiam in legatis pijs, prout latius hic adnotatur. -  24 L. quoties, ff. de vsufructu. explicatur. -  25 L. qui duos. ff. de legatis 1. & l. legatum 68. §. 1. eod. tit. declarantur. -  26 Legata in specie, vtrùm diminuantur per legata quantitatum: & sic quando extant simul legatarij corporum, & quantitatum, & in hæreditate deducto ære alieno, non reperiuntur nisi aliqua ex corporibus legatis: an simul ij legatarij pro rata concurrant, vel non. Vbi pro parte negatiua, quod concursus non admittatur, sed legatum speciei præferatur; fundamenta, & Authores expenduntur. -  27 Sed pars affirmatiua, quod legatarij quantitatum, cum legatarijs specierum, vel corporum concurrant; magis probatur, & dilucidè comprobatur. -  28 Fundamentis etiam partis contrariæ, breuiter, & dilucide respondetur, & numero sequenti. -  29 Legatum recta via transire in legatarium (quod per manus traditur quotidie) quemadmodum explicari, atque intelligi debeat. PRO absoluta, & dilucida huiusce cap. explicatione, in cuius tractatu, & resolutione intricat & minus absolutè, & distinctè, quàm necesse erat, se habuisse interpretes omnes videntur; obseruandum, atque constituen[sect. 1]dum erit primo loco; ex ordine, contextúque verborum dispositionis, aut scripturæ coniecturam, & argumentum, frequens admodum, & vsitatum esse, & iuridicè deduci. Idque non modò in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed in alijs etiam dispositionibus quibuscunque: quod inferius traditur pro regula generali, num. 6. & post alios multos Authores obseruauit nouissimè Cardinalis Thuscus, practicarum conclus. iuris, tomo 5. littera O. conclusione 196. qui generaliter hoc accipit in omni actu, & materia, in legibus inquam, in statutis, in rescriptis, & gratijs, in contractibus, in honore, vel honore, & cæteris quibuslibet; vt late ibi, & vltra relatos per eum id ipsum quoque notarunt post alios Authores, Euerardus in loco, ab ordine, num. 2. fol. 25. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 6. tit. 13. num. 5. volumine 3. Simon de Præt. in cons. 509. num. 13. volumine primo. Tiberius Decianus, in cons. 62. n. 14. libro 2. Cephalus, in cons. 133. num. 37. libro primo, Prosp. Pasechus, in consilio 22. numero 3. Medices, de definit. quæst. 3. primæ partis n. 24. Francisc. Viuius decisione 255. num. 33. & 34. libro. 2. Fuluius Pacianus, de probationibus, lib. 2. cap. 25. num. 44. cum pluribus sequent. eleganter, & vtiliter pertractat istam materiam: & num. 65. post Baldum, in l. prima, columna finali, C. de impuberum, singulariter[sect. 2] scribit, ex ordine verborum regulam dari in dubiis: Iacobus Menochius, lib. 1. præsumptione 28. num. 1. & 2. latius, atque eruditè admodum (vt adsolet) Petrus de Peralta, in l. si quis in principio testamenti, ex num. 155. cum pluribus sequent. fol. mihi 463. & 464. & in l. si quis seruum, §. certam, num. 3. & 4. de legat. 2. fol. 118. & 119. alios quamplurimos iuris Interpretes statim commemorabo, & iura nonnulla pro hac sententia præcitabo. Ex præfatis autem apparet[sect. 3] etiam, ordinis verborum, siue scripturæ, seruandi, vel non seruandi materiam, brocardicam esse: nec semper argumentum, & coniecturam ab ordine procedere in iure; vt inferius numero 14. & iuridicè adnotarunt Felinus, in cap. cum dilecta, numero 4. versic. ordo scripturæ, de rescriptis. Fuluius Pacianus post Glossam, & Barbatiam, quos refert, dicto cap. 25. numero 76. & 77. Euerardus, in dicto loco, ab ordine, in vltimis verbis, fol. 36. Thuscus etiam vbi supra, columna finali: sic sane, argumentum ab ordine interdum esse probabile, interdum etiam necessarium, & interdum efficax, ex his deducitur manifestè, quæ Burg. de Paze, in consilio 34. num. 14. adnotauit, & expressim tradidit Petrus de Peralta, in dict. l. si quis in principio testamenti, ex num. 155. & n. 161. cum iudicio aduertit, quod ista regula ordinis verbo[sect. 4]rum, est limitata, & sublimitata, hoc est, limitatione, & sublimitationes recipit; vt plurimùm tamen non est contemnendæ considerationis, quinimo maximè considerabilis: vt ipse comprobat nonnullis iuribus, & Baldi locum singulariter expendit. Ordinis ergo verborum, siue litteræ, aut scripturæ[sect. 5] vel dispositionis, argumenti coniecturalis, & præsumpti materiam, & effectum: & quando argumentum ipsum ab ordine procedat, vel non; absoluta, & plena manu explicarunt Authores permulti, qui ingenti studio, & diligentia à me euoluti, atque prælecti suere, & post ordinarios, aliosq́ue multos antiquiores ad modum sequentem videndi, atque recensendi erunt.   Felinus, in cap. cum dilecta, de rescriptis, ex num. 4. cum seq.   Calderinus, in consil. 460. aliàs 3. de sponsalibus.   Ancharanus, in consil. 334. latiùs in cons. 202.   Abbas, in cons. 85. column. 3. lib. 1. & in consil. 65. column. 2. lib. 2.   Lapus, allegat. 85. num. 7.   Iason, in principio, Institut. de actionibus, num. 6. & sequent.   Castrensis, in cons. 164. In præsenti causa col. penult. lib. 2.   Alexander, in cons. 81. ex n. 7. lib. 3. & in consil. 70. n. 4. & seq. lib. 7.   Baldus, in consil. 197. Omnia pacta, lib. 5.   Nicolaus Euerardus, in centuria locorum legalium, in loco, ab ordine, ex quo tractatum incipit, fol. 22.   Andreas Tiraquellus, de primogenitura, quæst. 19. per totam.   Robertus Maranta, de ordine iudiciorum, in proœmio, item & in 3. parte, ex num. 106. cum multis seqq. vbi vide omnino.   Petrus à Monte, in quæst. 5. de Monarchi. conciliorum, in 1. parte.   Florian. de sant. Petr. in l. quoties, in principio, ff. de vsufructu.   Curtius iunior, in consil. 161. Præsupponitur, ex num. 10. cum seq.   Carolus Ruinus. in consil. 186. columna finali, lib. 2. & in cons. 118. colum. 6. lib. 3.   Martinus Laudensis, in tractatu. de dignitatibus, in quæst. 10.   Petr. Paul. Parisius, in consil. 31. num. 9. lib. 3. meliùs in consil. 21. n. 10. cum seq. eod. lib. & in cons. 82. columna finali, lib. 2.   Cumanus, in cons. 106.   Collegium Ferrariæ, consil. 3. post consilia Zabarellæ, n. 25. & seq.   Collegium Paduanum, consil. 2. post cons. Zabarel. ipsius, n. 21. & seq.   Collegium Bononiense, consil. 1. post eiusdem quoque Zabarel. consilia, n. 28. & seq.   Socinus iunior, in cons. 71. n. 15. & seq. lib. 1.   Albertus Brunus, in tractatu, de rebus, & disposition. dub. versic sequitur videri.   Corneus, in consil. 136. colum. penultima, lib. 3. vbi copiosè.   Cassaneus, in catalogo gloriæ mundi, in 1. parte, in vltimis considerationibus.   Petr. de Peralta (qui originaliter, & omninò videndus est) in d.l. si quis in principio testamenti, ex n. 155. vsque ad num. 162. & in d.l. si quis seruum, §. certam, de legatis 2. n. 3. & 4.   Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 12. fol. 160. vsque ad n. 19. vbi vide.   Berous, in cons. 176. num. 69.   Simon de Prætis, lib. 1. interpretat. 2. solut. 5. num. 18. fol. 104. & lib. 2. interpret. 3. dubitation. 1. solution. tertia, ex num. 12. vsque ad numerum 33. fol. 239.   Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 6. titul. 13. n. 11. & 12.   Ioannes Cephalus, in consil. 379. n. 14. lib. 3. & in consil. 473. ex num. 15. cum seq. lib. 4. & in cons. 638. num. 20. lib. 5.   Tiberius Decianus, in consil. 49. n. 26. & in cons. 63. n. 20. lib. 2. & in consil. 13. n. 27. lib. 3.   Hippolytus Riminaldus, in consil. 244. ex num. 45. & in consil. 313. ex num. 56. cum seq. lib. 3. & in consil. 517. num. 39. & tribus seqq. lib. 5. & in consil. 662. (vbi est videndus in Author) ex num. 49. cum. seq. lib. 6. & in cons. 782. ex n. 95. cum. seq. lib. 7.   Sebastian. Medices, de diffinitionibus, cap. 3. 1. partis, num. 24.   Prosp. Pasechus, in cons. 22. ex n. 3. cum seq.   Aluarus Valascus, consultat. 121. ex num. 1. vsque ad num. 7.   Vincent. de Franchis, decis. 236. in principio.   D. Perez de Lara, de capell. & anniu. lib. 2. cap. 3. ex num. 46.   Octauian Cacheranus, decisione Pedemontana 141. num. 8.   Pelaez à Mieres, de maioratu, in initio 2. partis num. 31. & n. 41.   Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 5. c. 17. num. 97.   Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 4. ex num. 59. cum seq. & art. 7. n. 69. & 70. & in cons. 42. n. 1. 2. & 3. lib. 4. & decis. 85. n. 3.   Franciscus Viuius, decis. 255. n. 33. & 34. lib. 2.   Caldas, de nominat. emphyt. quæst. 10. ex num. 38. cum seq.   Iacob. Menochius, in consil. 89. num. 23. & num. 72. & 73. lib. 1. & in consil. 400. num. 10. lib. 4. & præsumpt. 28. n. 1. & 2. lib. 1. & præsumpt. 16. num. 3. & 4. lib. 4.   Fabius Turretus, in consil. 4. ex n. 76.   Burgos de Paz, in consil. 27. num. 21. 22. 28. & 29. vbi vide omnino in materia fideicommissaria, & substitutionum: & in cons. 29. num. 83. & in cons. 32. n. 13. & 14. & in cons. 43. n. 32.   Achilles Pedrocha, in consil. 1. n. 72. & in cons. 17. num. 103.   Ioseph. Mascardus, de probat. tom. 3. conclus. 1417. num. 28. & 3. seq.   Marta, decis. 75. per totam.   Fuluius Pacianus (qui latissimè omnium articuli huius tractatum suscepit, & idcirco videndus erit omnino) de probationibus, tom. 2. cap. 25. ex n. 44. vsque ad num. 83.   Ludouic. Casanate, in consil. 15. n. 30. in consil. 45. num. 94. & in cons. 47. n. 31.   Muñozius de Escobar, computatione 10. per totam.   Cardinalis Thuscus, practic. conclusion. iur. tom. 5. littera O. conclus. 196. per totam, fol. 1099. vbi latè, quod ordo scripturæ attenditur, & quando non.   Cæuallos, 4. parte, q. 904. ex n. 87. Ex his autem omnibus præcitatis Authoribus eli[sect. 6]citur vnanimiter id, quod dictum fuit suprà, numero 1. ex ordine inquam verborum dispositionis, siue litteræ, aut scripturæ validum deduci argumentum, & coniecturam regulariter: & insuper, dubiam dispositionem ex ordine litteræ, aut scripturæ declarari, & ex ordine locutionis verba interpretari. Colligi quoque ex ordine scripturæ testatoris voluntatem, & eius intentionem: nam ordo verborum designat ordinem intellectus, & quod prius est in voce, præsumitur esse prius, & principalius in intentione: sic quando de mente disponentis dubitari contingit, inspiciendus est ordo litteræ, & locutionis, & inducit maiorem prædilectionem, vt inferius dicetur, nam quod primo loco nominatur, habetur pro principali: & quod secundo habetur, pro accessorio: & si ex pluribus nominatis non potest aliqua res competere, nisi vni tantum, competit primò nominato, quia primò nominatus, præfertur in fideicommissis, & substitutionibus; provt hæc omnia exornantur, atque comprobantur à superioribus, & per Aluarum Valascum ita in indiuiduo, & specificè, dicta consultat. 121. ex num. 3. vsque ad num. 7. Euerardum, dicto loco, ab ordine, num. 7. per totum, ex fol. 28. vbi ex regula superiori generali, & argumento, quod ab ordine scripturæ, seu dispositionis deducitur; infert ad plures notabiles decisiones, quæ ibi videri poterunt: & per Peraltam, in d.l. si quis in principio testamenti, ex numero 255. fol. 463. vsque ad numerum 161. & in dict. l. si quis seruum, §. certam, ex num. 2. cum seq. Burg. de Paze, Mieres, Manticam, & Camillum Gallinium, in locis citatis suprà, & probantur in l. filium, ff. de vulg. & pup. substitut. l. cum pater, §. à te peto, ff. de legatis 2. l. hæredes mei, §. à te peto, ff. ad Trebelliam. l. qui soluendo, l. 2. ff. de hæred. instit. vbi habetur, quod si ex pluribus hæredibus in testamento scriptis, hæreditas non potest competere, nisi vni, competit illi soli, qui primo loco scriptus est, & in d.l. quoties, ff. de vsufructu, vbi dicitur, quod si legatus sit vsusfructus fundi Titio, & Mæuio, ita quod eo alternis fruantur annis, nec sit expressum, vter eorum prior vtatur, ille prior incipiet frui, qui primò nominatus est; & ibidem Florianus infert ad vnum singulare, & notandum, & in l. generaliter, §. quid ergo si plures, ff. de fideicommissar. libertat. & in l. si seruus communis ita, in fine, ff. de stipulat. seruor. & in cap. quoniam Abb. iunctis his, quæ notarunt Panormitan. & Doctores ibi, de officio delegati, ex aliis etiam iuribus, quæ à superioribus expendunt in proposito: & per Simonem de Prætis, lib. 2. interpretat. 3. dubitatione 1. solutione 3. ex num. 12. cum sequent. fol. 234. & n. 23. & seq. qui inquit, quod ordo scripturæ palam consistit[sect. 7] in eo, quod vnum prius, aliud posterius apparet scriptum, ex quo quandoque dispositio ponitur in obscuro. Achilles Pedrocha, in consil. 1. num. 72. & in consilio 17. numero 103. Menochius, lib. 1. præsumptione 28. numero 1. & 2. Fuluius Pacianus, de probationibus, lib. 3. de. cap. 25. qui ex num. 44. vsque ad num. 73. multis confirmat, atque exornat argumentum hoc ab ordine scripturæ expendi solitum: & esse efficacissimum, inquit, num. 69. & reddit ratio[sect. 8]nem num. 55. & 56. dicens, quod ista prærogatiua ex ordine litteræ, siue scripturæ emanans, non sine multa ratione procedit, nam quemadmodum ordo est rerum gestarum, ac gerendarum series, secundum prius, ac posterius; vt ait Baldus, in l. Arethusa, ff. de statu hominum, in principio: ita etiam credendum est, in ordine verborum seriem prioritatis, & posterioritatis fuisse seruatam. Idque duplici ratione, quam ibidem adducit: scripturæ etiam ordo, quare attendi debeat, scripsit, & rationem aliam adduxit Petrus de Peralta, in dict. l. si quis principio testamenti, numero 159. Iacobus Menochius, lib. 1. dicta præsumpt. 28. numero secundo, & quod ex ordine scripturæ, siue[sect. 9] verborum prolatorum arguatur prælatio, & maior dilectio, & designetur ordo prioris denominationis, voluntatis, charitatis, affectionis, & prædilectionis, per text. in d.l. cum pater, §. à te peto, ff. de legatis secundo, & in dict. l. hæredes mei. §. vltimo, ff. ad. Trebel. obseruarunt post alios multos Authores Petrus de Peralta, in d.l. si quis seruum, §. certam, ff. de legat. 1. num. 3. Mieres, in initio 2. partis de maioratu, num. 41. Mantica, de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 6. d. titul. 13. num. 11. & cum Baldo, Castrense, Imola, Alex. Corneo, Iasone, Craueta, Socino, & aliis Menochius, lib. 4. præsumptione 16. num. 3. & 4. qui etiam allegat in proposito textum, in l. Lucius, l. vltima, ff. de hæred. instit. l. Publius, §. vltimo, ff. de condit. & demonstrat. l. vltimam, C. de verbor. significat. Simon de Prætis, lib. 2. interpretat. 3. dubitat. 1. solutione 3. numero 20. & 23. & lib. 1. interpretat. 2. solut. 5. numero 18. fol. 14. Mascardus, dicta conclusione 1417. numero 29. & duobus seq. Fuluius Pacianus, de probationibus, lib. 2. dicto cap. 25. num. 58. & seq. Ludouicus Casanate, in consil. 15. num. 30. & in cons. 45. n. 94. & in consil. 47. num. 31. & ita quoque notaui in commentariis de vsufructu, cap. 40. num. 18. & quotidianarum controu. iur. lib. 2. c. 26. n. 6. & 7. notauit etiam Aluarius Valascus, dicta consultatione 121. ex num. 1. cum seq. vt suprà retuli, qui tamen num. 6. inquit, om[sect. 10]nia superiora limitanda, & explicanda, vt procedant in nominatione expressa, & specialiter facta: nam si fiat per nomen generis, seu collectiuum, vel vniuersale, & reperiatur altera facta per nomen proprium personæ: illa quidem facta per nomen proprium, vtique præferenda est, & antecedere debet alteri factæ in genere, & per nomen collectiuum, idque per text. elegantissimum, & semper signandum (vt ipse inquit) in l. cum ita, §. in fideicommisso, ff. de legatis 2. ex quo diluit, atque dissoluit quæstionem ibi propositam, quo inquam ordine succedendum sit in administratione capellæ, relicta per testatorem illis, qui forent de sua parentela, existentibus tempore mortis, & quibusdam expressè vocatis: erant namque Ioannes, & Gondisaus specificè nominati administratores, & cum decessisset Ferdinandus testator relicta sorore, præferendo ipsos sorori inqui, licet sit de parentela testatoria & ipsi proximior in gradu: idque ex decisione dicti §. in fideicommisso, atque ex coniectura, & præsumptione, quæ colligitur ex vocatione alicuius nomine proprio facta; quia nominati nomine proprio ibi, præsumuntur magis dilecti, quam[sect. 11] nominati, seu vocati nomine collectiuo; vt per illum text. l. si plures, in fine, de legatis 3. tenent alij relati per ipsum Valascum, eodem in loco, numero 3. Et hactenus de prima obseruatione, & regula generali in hac materia, in qua est multum ponderanda adnotatio illa Aluaradi, lib. 4. dicto cap. 2. num. 15. argumentum ab ordine litteræ, adeo potens esse vt procedat, etiamsi secundò nominatus, sit magis dilectus, & proximior testatori, provt in casu d.l. cum pater 79. §. à te peto, ff. de legat. 2. vbi ibi latius per Aluaradum. Secundò deinde obseruandum, atque constituen[sect. 12]dum erit principaliter, quod ex ordine scripturæ aut dispositionis, coniectura, & argumentum quod deducitur, procedit duntaxat, cum in dubio, vel in ambiguo versamur: quando verò sumus in casu certo, nihil releuat ordo; dicitur enim voluntas tacita, & non expressa, quæ ex ordine scripturæ deducitur: & ideò non attenditur, nec curatur ordo scripturæ, vbi testatoris mens, aut voluntas repugnat, etsi constat de mente loquentis, mens præualet ordini dispositionis; attenditur autem ordo. cum de mente non constat: ita sane hæc omnia colliguntur ex doctrinis, & resolutionibus Alberici, in l. quideam testamento, ff. de pecu. legato. per illum textum, & in rubrica, de nouo Codice componendo, num. 23. Baldi, in l. cum virum. column. 2. num. 19. versic. quo tacite, C. de fideicommissis. Mieres, de maioratu, in initio 2. partis, num. 31. Simonis de Prætis, lib. 2. interpretat. 3. dubitat. 1. solutione 3. num. 31. fol. 240. & ante alios scripsit eleganter Petrus de Peralta, in d.l. si quis in principio testamenti, num. 158. in illis verbis: Ideo dixi dubiam, nam vbi aliàs constat de intentione disponentis, saltem iuris præsumptione, ordo non attenditur, vt ibi illi Doctores dicunt, & est bonus textus in eadem l. nec enim, ff. de solut. & textus optimus, in cap. auctoritat Martini. de concessione præbendæ, in 6. & in cap. penultimo, de præbendis, eod. lib. repetit num. 160. ibi: sed quando de ea constitisset, etiam sola iuris præsumptione fortiore, non esset (vt supra dixi) de ea curandum: & forte ex hoc secundo casu generali voluit Marianus colligere prædictam regulam negatiuam, videlicet, quod vbi constat de mente disponentis, ordo non attenditur: sed in casibus, in quibus voluntas esset omnino ambigua, recurrendum esset ad ordinem verborum, seu scripturæ, & ex ea voluntas elicienda, & ea sic elicita attenditur, & consideratur, & consequenter resultat regula affirmatiua. Idem quoque Peralta, in d.l. si quis seruum, § certam, num. 4. de legatis 2. fol. 119. vbi in materia coniecturæ ordinis scriptum reliquit, id procedere, & debere intelligi præsumptiuè, & coniecturaliter, & sic stante, aut superueniente fortiori, & validiori coniectura, illi standum, cum vna præsumptio validior alteram tollat minus efficacem. Et Peraltam refert, & sequitur: & ita in proposito resoluit Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 4. cap. 2. num. 12. Mantica etiam, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 6. dicto titulo decimo tertio, num. 12. dicens, quod magis spectatur ordo intellectus, quàm verborum, & Mantica solo relato Mascardus, de probat. tom. 3. conclusione 1417. num. 31. vbi inquit, ex ordine scripturæ coniecturam, deductam, non procedere, quoties de voluntate contraria apparuerit: optime Burgos de Paz, in consilio 27. num. 21. & 22. vbi explicat textum, in d.l. quoties, ff. de vsifructu: & concludit, eum procedere in dubio, non verò cum de testatoris voluntate, seu mente in contrarium apparet; tunc namque de voluntate, non de ordine curatur: & citat textum, in l. cum pater, § fidei tuæ, ff. de legatis 2. ibi. Nam ordo scripturæ non impedit causam iuris, ac voluntatem, & alia notanda in proposito adducit ibidem, & in consil. 29. num. 83. & in consil. 32. num. 13. & 14. & conuenit Simon de Prætis, lib. 2. dicta solution. 3. num. 15. 16. & 17. & num. 25. vbi inquit, quod ordo rationis, & intellectus, magis curatur, quam ordo verborum, & quod mens apparens per verba generalia, vel aliter est attendenda, non ordo scripturæ: & quod ordo scripturæ facit, vt ex eo sumatur coniectura: quòd si alia sit validior coniectura, illi statur. Conuenit etiam Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo. 5. littera O. conclusione 196. numero 19. in illis verbis: Restringe, quando sumus in casu certo, quia nihil releuat ordo; sed in dubio, &c. & num. 27. ibi: limita, quia ordo scripturæ quandoque peruertitur, vt seruetur intentio disponentis, & citat Oldrad. & Calderinum, ita dicentes, & num. 28. ibi: vbi constat de mente disponentis, non attenditur ordo, &c. & idem repetit num. 31. & duobus sequent. & num. 35. ibi. Declara, quia prædicta sunt vera in dubio, secus si constat de mente, vt quia aliquid proponitur primo loco, postea aliquid euentualiter, & secundo loco, quia tunc præferuntur intentio expressa, quia res est clara. Alex. a. cons. 70. num. 4. & sequent. lib. 7. Conuenit denique[sect. 16] Nicolai Euerardi in proposito huiusce materiæ distinctio, & resolutio; is namque Author, in præcitato loco, ab ordine. num. 11. vt conciliet omnia iura, & Doctorum authoritates in hac materia ordinis scripturæ seruandi, vel non, atque recolligendo aliorum Interpretum distinctiones, sic existimat dicendum, quod aut constat, ordinem esse datum pro forma, aut non constat: Etsi non constat, aut constat de mente legislatoris, vel alterius disponentis, & tunc non curatur de ordine, sed de ordine intentionis, & voluntatis, d.l. nec enim, ff. de solut. & d. cap. authoritate Martini, & d. cap. penult. quod si de mente disponentis non constat, tunc ex ordine efficax argumentum, atque coniectura deducitur, & in dubio præsumimus affectionem, & mentem, & inspicimus ordinem; provt alij Authores ibi relati obseruarunt, & deducitur ex his, quæ Cardinalis Thuscus, in loco præcitato suprà, per totam conclusionem tradidit. Et hactenus de secunda obseruatione, & regula negatiua priori contraria. Rursus & tertio loco obseruandum, atque consti[sect. 17]tuendum erit, ex ordine, siue contextu literæ, aut scripturæ, vel dispositionis, priorìsve nominationis, coniecturam, & argumentum deduci aliquando commodè, non valere aliis etiam de casus, & rationibus, vltra rationem obseruatione præcedenti propositam, quæ à contraria voluntate, siue mente præsumpta originem sumpsit. Nam (vt in initio huius cap. dixi) plerumque scripturæ ordi necessitatis non censetur, nec necessariò seruandus est, immò leuis reputatur momenti, & præiudicij, l. prima, in fine, ff. de ventre inspiciendo. Bartol. in l. 2. § prius, ff. de vulg. & pup. substitut, & cum Corneo, Parisio, & aliis commune esse Doctorum assertum affirmat Burgos de Paz, in consil. 32. num. 14. idque procedere, quando aliqua ratio, vel subiecta materia, vel qualitas rei, aut personarum, aliàve circunstantia, siue causa legitima sic. suadet, vel vbi apparet, quomodo ius disponat in aliquo casu, siue disponere voluerit: aut cùm ipse ordo conformis non est iuris rationi, aut æquitati, vel his, quæ ex dispositione ipsa, vel aliunde (legitimè tamen) eliciuntur. Provt hæc deducuntur ex multis Doctorum sententiis, & obseruationibus congestis in vnum, & sic acccipiendis; per Fuluium Pacianum, de probat. tom. 2. cap. 25. ex num. 72. vsque ad num. 83. ex quo, Menochio etiam, & Simone de Prætis, sic etiam notaui; sed non ita exactè explicaui in commentariis de vsufructu, cap. 40. num. 30. & duobus seqq. vbi dixi, ab ordine litteræ argumentum, & coniecturam non indistinctè procedere, sed recipere potiùs nonnullas declarationem & limitationes, & aliquas ibi retuli; vltra ea autem, quæ ibi dixi, Francisci Manticæ, de coniectur, vltimar. voluntat. lib. 3. tit. 13. num. 12. in finalibus verbis; resolutio superiora confirmat; inquit namque, Baldum, in l. veluti, in 2. lectura, ff. de iust. & iure, eleganter distingue[sect. 18]re, quod aut ordo scriptura congruit rationi, & tunc consideratur, aut repugnat, & reiicitur; aut dubium est. & seruatur: quod in effectu (sed latiori sermone) probarunt Thuscus & permulti illi iuris Interpretes aggregati suprà, num. 5. Fuluius etiam Pacianus latissimè, dicto cap. 25. lib. 2. per totum, qui ex num. 73. cum sequent. rectè considerauit, argumentum ab ordine scripturæ, non esse semper validum in iure, & materiam continere brocardicam (vt suprà dixi ad initium huius cap) & sic sæpè deficere, imò sæpissimè digniores vltimo loco nominari, & in ordine litteræ describi, vt constat ex his iuribus, quæ ponderauit num. 73. & sequent. & tandem numero 79. inquit, quod distingui solet, quod aut prior nominatio facta fuit ad ordinam prælationis inducendum, & tunc nemini dubium est, quin ordo literæ inspiciendus sit, vt patet in l. 1. ff. de albo scribendo, aut fuit facta ex quandam simplici, & enunciatiua personarum demonstratione, & tunc ordo scripturæ non debet attendi. Vt ait Felinus, & sequitur Maranta, qui ibi commemorantur: & num. 80. concludit: alios dicere, quod quando prior nominatio facta reperitur in tali materia, in qua nulla alia consideratio prioris nominationis considerari potest; tunc maior dignitas ex priori nominatione arguitur, aliàs secus, vt tradit Decius, in cap. auaritiæ, num. 6. versic. prædictis tamen, col. 2. de præbendis. Quartò denique & vltimò obserundum, atque[sect. 19] constituendum erit, ex dictis hactenus, & præfata{ Ex Regij Hispalensis Senatus egregia definitione. } coniectura, siue argumento, quod ab ordine, & contextu scripturæ, aut dispositionis deducitur; inferri ad casum practicum, & quæstionem ex facto in Regio Hispalensi Senatu hisce diebus occurrentem; si hæreditas inquam non sufficiat ad integram legatorum omnium solutionem, an primò nominata, & scripta in ordine dispositionis, prius solui, & adimpleri debeant, quam alia, an verò debeat vnicuique pro rata portionis, aut quantitatis sibi relictæ legatum persolui. Nam cum de se plus frequenter expectent homines, quam habeant in facultatibus suis, vt in l. in fraudem, l. 1. ff. qui & à quibus manumissi. sæpe accidere solet, vt testatores substantiam suam, de qua disponere possunt, in pluribus legatis, tam piis, quam gratiosis distribuant, multúmque vires patrimonij in similibus dispositionibus excedant: sicuti Vincent. de Franchis, & Franciscus Muñozius de Escobar, in locis, infrà commemorandis obseruant: Et quidem prima facie dicendum videbatur, legata ab ordine litteræ testamenti soluenda, etiamsi pro omnibus legatariis bona non sufficiant; talis enim censetur esse mens testatoris, qualis est ordo scripturæ, qui designat, & denotat ordinem voluntatis, & prædilectionis, vt suprà traditum est, & probatur ex textu singulari, in l. quoties, ff. de vsufructu, vbi primò nominatus in alterno vsusfructus legato, præfertur secundo. Quod ego quoque adnotaui, & latius eum textum exornaui in commentariis de vsufructu, cap. 40. ex num. 30. cum sequent. Secundò deinde facit textus, in l. qui duos, ff. de legatis 1. ibi namque statuitur quòd legatis Titio duobus equis, & Seio aliis duobus ex iis, quos testator habet, Titius primò nominatus prior eligit; & ita argumentum videtur deduci, vt generaliter in cæteris legatis id ipsum statuendum sit, provt deduxisse visus est Tiberius Decianus, in consil. 37. num. 45. lib. 1. Tertiò facit textus, in l. si ita legatum, 68. §. 1. ff. de legatis 1. vbi Caius Iureconsultus in hunc modum scripsit: Si ita legatum sit, Seio seruos decem do, pater eos decem, quos Titio legaui. Siquidem decem tantum inueniantur in hæreditate, inutile est legatum. Si verò ampliores præter eos, quos Titius elegit, in cæteris valet: sed non ampliores, quam decem, qui legati sunt: quod si minus, in tantos quanti inueniantur. Ecce vbi legatum seruorum decem, secundo loco factum, inutile est, si decem tantum in hæreditate inueniantur: quia de decem seruis legatum aliud primum præcessit, nec concursus admittitur. Quartò videtur expressè vrgere textus, in l. generaliter, §. quid ergo, ff. de fideicommis. libert. vbi legata pecunia pro libertatibus certorum seruorum comparandis, primò nominatus, primò consequitur libertatem absque aliqua defalcatione, & quidem cum cæterorum libertas æque fauorabilis diiudicari deberet; satis apertè elici posse videtur, non alia, quàm ordinis scripturæ (qui voluntatis, & prædilectionis rationem designat) adductus ibi fuisse Iureconsultus. Quintò denique vltimò facit sententia eorum, qui in proposito articulo, & in legatariis quantitatum concurrentibus simul (in quibus terminis loquimur) ita statuerunt, videlicet legatarios quantitatum primò nominatos aliis vlterius nominatis præferri. Castrensis scilicet in l. si quis testamento, §. primo, numero 5. ff. de legatis primo; qui tamen parum vrget, cum aliis in locis contrarium asseuerauerit non modò, sed & firmiter tenuerit: Cifuentes, in l. 30. Tauri, num. 4. quos citat pro hac parte Ioannes Gutierrez, in l. nemo potest: numero 97. de legatis primo. Vere tamen, Cifuentes id non adeo apertè inquit, nec præsentit, vt pro ea sententia allegari possit ita simpliciter. Sed pro eadem retulit Peregrinus, de fideicommissis, art. 4. n. 59. Tiberium Decianum, in cons. 37. n. 45. lib. 1. alios etiam recensuit Tiraquellus, in priuilegio piæ causæ 72. Cæterum Senatus Regius Hispalensis contrarium[sect. 20] rectius existimauit, & definiuit de iure in causa legatariorum Petri de Reina, & hæredum, atque vxoris ipsius, & legatarios eosdem quantitatum concurrere simul pro rata, nulla prænominationis habita ratione decidendo decreuit, inferioris sententiam confirmans: & verè pars hæc, atque Senatus decisio ex sequentibus comprobatur, & fulcitur fundamentis. Ac primùm quidem ex textu, in l. is cui. 5. §. si plures, ff. vt in possessionem legatorum: nam cum præmisisset Iureconsultus legibus præcedentibus, quod is, cui legatorum, fideicommissorúmve nomine non cauetur, mittitur in possessionem, sed nunquam pro domino esse incipit, nec tam possessio rerum ei, quam custodia datur: neque enim expellendi hæredem ius habet, sed simul cum eo possidere iubetur, vt saltem tædio perpetuæ custodiæ extorqueat ab hærede cautionem, l. 5. illius tituli, cum inquam ita præmisisset; inquit in dicto §. si plures legatarij missi in possessionem desiderauerint, omnes venire debent in possessionem; subdit statim in hunc modum: Qui prior missus est legatarius in possessionem, non præfertur ei, qui postea mittitur. Inter legatarios enim nullum ordinem obseruamus, sed simul omnes æqualiter tuemur. Et Accursiuo ibidem ita dixit: Quia eiusdem sunt tituli, aliàs secus: item nota de ordine non seruando. Sebastianus etiam Næuius id ipsum inquit, & notat, ordinem inter legatarios nullum seruari. Secundò deinde facit textus, in l. in quantitate, 73. §. finali, ff. ad legem falcidiam, quem velut expressum pro hac sententia omnes Interpretes expendunt communiter: textus etiam, in l. quia autem. 6. ff. si quis omissa causa testamenti, quem iuridicè ponderat pro hac parte Peregrinus, de fideicommissis, artic. 4. num. 60. vbi etiam citat textum, in l. si vero composita, ff. de militari testamento: ibi enim legatarij in posterioribus codicillis, concurrunt cum legatariis in præcedenti testamento. Tertio facit textus singularis, in l. si quis testamento. 82. §. 1. ff. de legatis 1. vbi Iason facit computationem, dicens, quod quando legata excedunt vires patrimonij defuncti; ita vt non possit integrè omnibus satisfieri legatariis, iuxta quantitates à testatore taxatas, tunc fiat distributio legatorum ad quotam minorem, habita tamen ratione, ad quoram scriptam in testamento, ita vt ista quota minori quilibet legatarius in tantum alium excedat, quantum in quota maiori excedebat, & sic cuilibet legatario fiat diminutio pro rata, iuxta voluntatem testatoris, donec reducatur ad vires patrimonij. Vnde cùm testator voluerit, quod legatarius de triginta, habeat plus decem, quàm legatarius de viginti, & legatarius de viginti, decem plus quam ille cui decem tantùm fuerunt legata, vt in dicto §. apud Iulianum, vbi Glossa refert alia iura similia: computationem hanc mathematica demonstratione verissimam reddit Iason, dicens, quod si cum testator, qui habebat viginti in bonis, fecit legata, ascendentia ad quadraginta, & sic in duplo illius, quod haberet cuilibet fiat diminutio pro dimidia sui legati; id manifestè docuit Iureconsultus, in dicto §. apud Iulianum, vbi in hunc modum scribìt: Apud Iulianum libro 32. Digestorum, Marcellus notat, is quis sola triginta reliquerat, Titio triginta legauit, Seio viginti, Mæuio decem; Masurius Sabinus probat, Titium quindecim, Seium decem, Mæuium quinque consequuturos: & huius textus, & computationis prædictæ Iasonis, post Vincentium de Franchis, & Ioann. Iañez Parladorium, specificam mentionem fecit Franciscus Muñozius de Escobar, dicta computat. 10. n. 5. & 6. Quartò pro hac parte ponderatur textus singularis in l. 2. §. primo, ff. de conditione indebiti, in illis verbis: Vel si post multum temporis emerserit æs alienum, vel codicilli diu celati, prolati fuerint, qui ademptionem continent legatorum solutorum, vel diminutionem, per hoc quod aliis quoque legata relicta sunt.[sect. 21] Et ibidem Paulus, & Alexander notarunt, quod si vni ex legatariis legatum integrè solutum fuisset, posset collegatarius, cum hæreditas non est soluendo, partem condicere ab illo: & idem Paulus ipse, in l. finali, §. licentia. Alexander, in §. et si præfatam, C. de iure deliberandi. Sequuntur Rolandus, de confectione inuentarij, in quarta parte principali, in cap. quid autem si vni. Antonius Gomezius, tomo primo variarum, cap. 12. de legatis, num. 34. in versic. idem probatur. Marc. Antonius Peregrinus, de fideicommissis, articul. 4. num. 64. Quintò pro eademmet parte vrget, negari non[sect. 22] posse, quin testator, æqualem affectionem omnibus legatariis habuisse videatur, & ita præsumendum sit, nec potest aliud in contrarium ex solo scripturæ ordine, aut contextu dispositionis deduci, nisi vltrà testator ipse processerit, & voluntatem suam explicauerit, siue alia verba vltra ordinem litteræ in fauorem legatarij protulerit, ex quibus, vel saltem ex coniecturis, & præsumptionibus, aut qualitate, coniunctionéve legatariorum, prælationis ratio deprehendi valeat: quod indicant velut manifestè omnia iura superiùs præcitata, si perpendantur maturè; & agnouisse videtur Peregrinus, de fideicommissis, dicto artic. 4. num. 60. in fine, dum dixit, non obstare in proposito prioritatem temporis in ordine scripturæ, quia cùm vltimæ voluntates per mortem, & non ante confirmentur, l. prima, ff. de testamentis, l. si quis in principio testamenti, ff. de legatis tertio. l. 5. §. finali, ff. de adimendis legatis, cap. cum marthæ, de celebratione Missarum. Prioritas temporis considerari non potest; nam respectu temporis confirmans prioritas non datur: & num. 61. expendit Doctrinam Bartoli, in l. contractus, C. de fide instrument. vbi inquit, quod licet instrumento adiecta sint plura pacta, subordinatè scripta, attamen vnum non est in tempore vlterius altero, quia vna omnium, & instantanea fuit stipulatio. Sequitur Curtius iunior, in consilio 147. num. 5. Sextò denique & vltimò extat in propriis termi[sect. 23]nis sententia eorum, qui specificè asseuerarunt, legatarios quantitatum simul concurrere, nulla prænominationis habita ratione, etiam cum hæreditas soluendo non est, & sic non sufficit ad integram legatorum omnium solutionem: ita enim post ordinarios iuris Cæsarei Interpretes in locis præcitatis suprà, & alios Authores, firmarunt Vincentius de Franchis, decisione 236. num. primo, vbi inquit, quod quando pluribus factum est legatum quantitatis, & hæreditas non est soluendo, sit diminutio legatorum pro rata: & id procedere etiam in legatis piis, per text. in l. si post missionem: vbi Bartolus notat, ff. ad legem falcidiam, quem allegat Iason, in d.l. si quis testamento, §. primo, ff. de legatis in primo: & cum Saliceto, & Gregorio Lopezio, in legatis piis, & non piis id ipsum statuit Ioannes Gutierrez, in l. nemo potest, ff. de legatis primo, numero 97. in principio. Antonius Gomezius, tomo primo variar. cap. 12. numer. 34. qui in fortioribus terminis, inter legata inquam quantitatis, & legata speciei id quoque admitti, & pro rata legatarios concurrere asserit, vt statim dicetur, Hieronymus de Cæuallos, practicar. commun. contra communes, quæstion. 103. ex num. 30. cum seqq. qui primò statuit, creditores semper præferri legatariis, vt tradit Gregorius Lopez, ibi relatus, cùm verò legatarij inter se concurrunt, distinguit, quod aut hæreditas est soluendo, vel non: in primo casu omnes legatarij æqualiter consequuntur legata, argumento textus, in l. priuilegia creditorum, ff. de priuilegiis creditorum. In secundo verò casu, si hæreditas non est soluendo, pro rata inter omnes est facienda diuisio: Et citat Paulum, Alexand. Gregorium Lopez, & Anton. Gomez. ita tenentes: Ioannes Parladorius, libro primo rerum quotidianar. cap. 18. per totum quem ad litteram recenset Escobar, dicta computatione 10. num. 6. & 7. vbi inquit, quod cum defunctus in legando modum excessit, supputandus est excessus; quia tertiam & quintam bonorum partem excurrit, & quantum fuerit excessus tantum cuilibet legatario pro rata detrahendum erit, vtpurà si tertia pars excedat, tertia quoque pars cuilibet legato sit detrahenda, & loquendo in legato, siue in prælegato Tertij, vel Quinti, ponit sequens exemplum; dicit enim: Pone, quod Tertium, vel Quintum hæreditatis testatoris valebat quadringenta, testator sexcenta legauit, quo casu excessus consistit in tertia parte illius, quod legare potuit, tertia igitur pars singulis legatis detrahenda erit: cui ergo sexaginta legata sunt quadraginta tantum debentur, cui triginta viginti, atque eo pacto fiet, vt defuncto singulis quod superest, omnia legata, vel prælegata tertiam, vel quintam partem non excedant; erit autem computatio ad modum prædictum facienda, vbi testator liberos reliquit: at verò si filius non liberos, sed parentes reliquisset; & plusquam tertium bonorum disponere non possit in præiudicium parentum, vt in l. prima, titul. 8. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, ad tertiam hæreditatis partem bona erunt redigenda: quod si neque liberos, neque parentes testatos reliquerit, tunc sequenda erit computatio, de qua in §. finali, Institut. de lege falcidia, & hactenus Parladorius, & Escobar, vbi supra. Qui etiam adducit, præfatam defalcationem, & computationem habere etiam locum in legatis piis, vbicunque testator taxam, & modum legis excesserit, vt latiùs ibi num. 8. superiorem sententiam, & resolutionem, quòd scilicet legatarij quantitatum simul concurrant pro rata, amplectitur M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, dicto articul. 4. numer. 60. Surdus, in consil. 209. num. 6. lib. 2. Costa, de ratione ratæ, quæstione 107. Pat. Ludouic. Molina, tomo primo, tractatu 2. disput. 199. fol. 1218. Antonius Faber, ad titul. C. de iure deliber. definition. 15. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusionum iuris, tomo 5. littera L. conclusione 55. ex num. 6. vsque ad numerum 15. folio 57. vbi inquit, quod si fiant tot legata, quæ excedant vires hæreditatis in quantitate, tunc omnes pro rata debent concurrere, non habito respectu ad ordinem, quis primò, vel secundò sit vocatus: & quod id procedit in legatis piis, & non piis, vt suprà dixi, & etiamsi vni legetur quantitas, vt debita, quia nisi doceat de debito, concurrit cum aliis legatariis: & idem Thuscus dixerat anteà conclusione 54. folio 56. quod legata patiuntur diminutionem, quando hæreditas minuitur ex causa, quæ habet originem ante obitum testatoris, quia fingitur, quod talia bona non extent tempore mortis: Secùs si post obitum testatoris habuit originem, quia est culpa hæredis, l. in ratione, la 2. ff. ad l. falcid. & id maxime procedere, quando concurrit verisimilis mens testatoris legantis, & latiùs id explicat: & num. 4. limitat, quia si testator primò legauit Antonio 600. ex mille, quæ debet consequi à Titio, & alia quadringenta, quæ sunt ex residuo, legat Bernardo: si re vera à Titio non debet consequi, nisi 800. A. primus legatarius habebit sua sexcenta, alter solum quod superest, & non concurrit primus legatarius, quia non fuerunt legata mille ambobus, ita vt vnus haberet 60. & alter 400. sed vt secundus haberet ex residuo, quod superest deductis 600. & ita resoluit Alexander, in cons. 216. Magister Albertus, num. 3. & seqq. lib. 7. Nec refragantur superiori resolutioni, & Senatus[sect. 24] Hispalensis definitioni prædictæ, fundamenta illa, quæ pro contraria parte adducta fuêre suprà. Non primum ex l. quoties, ff. de vsufructu, cui responsum præberet, nonnulla in simili casu considerauit Burg. de Paze, in consil. 27. num. 21. per totum, & eo non relato, Francisc. Muñozius de Escobar, dicta computatione 10. numer. 12. in vers. nec etiam obstat. Respondet, quod ideo ibi primò nominatus, priusquam cæteri ad vsumfructum admittitur, quia ex tali admissione ius alterius nominati non tollitur, sed differtur, & suspenditur. At verò in casu nostro, si primò nominatus admitteretur ad recipiendum quantitatem sibi legatum, ius secundi penitus euanesceret, ideò in dicto §. apud Iulianum, ordo scripturæ non attenditur, sed non omnes pro rata diminutionis ad sua legata admittuntur; vbi cùm agitur de annullando, ordo non attenditur, vt in quidam, ff. de peculio. & ante prædictum Authorem explicauit Iason, in eodem l. apud Iulianum, numero 5. versiculo, contra istum. Burg. de Paze, dicto consil. 27. circa finem dicti numeri 21. in versic. tum quia in casu dictæ l. quoties. Peregrinus verò dicto articul. 4. n. 63. in principio, vt diluat ipsummet argumentum ex d. l. quoties, deductum, primò præmittit numer. 60. in legatis quantitatum id quod diximus suprà, eos scilicet simul concurrere, nulla prænominationis habita ratione. Cum verò legatarij sunt corporum, vel[sect. 25] corporum, & quantitatum, inquit, quod si necessitas postulet, vt simul concurrere nequeant, veluti in legato vsusfructus alternis annis relicto, vel vbi locus est electioni: tunc primò nominatus præfertur, dict. l. quoties, & dict. l. qui duos, ff. de legatis primo; vbi legatis Titio duobus equis, & Seio aliis duobus ex iis, quos testator habet, Titius primò nominatus eligit, quia necessitas ita postulat, cum eo casu simul concurrere non valeat; & idem est, cum testator seruos decem Seio legasset præter eos, quos Titio legauit, tunc etenim inutile est legatum, si decem tantum inuenientur in hæreditate, nec datur concursus inter legatarios; quoniam adiectio illa, præter, coniunctionem impedit, vt Castrensis, in dicto §. primo, legis, si ita legatum, de legatis primo. Profitetur, & sequitur Peregrinus, dicto numer. 63. Franciscus Mignon. ad consuet. Andegauenses, folio 29. numero 23. & folio 227. colum. quarta. Pontanus, ad consuet. Blesenses, folio 46. columna 2. & folio 49. Similiter, si vni certa res, alij portio bonorum legata sit, quia generi per speciem derogatur, soluitur res illa prius particulariter relicta: Bartolus, in l. si quis seruum, §. finali, de legatis secundo, sed vbi necessitas aliqua non vrget, siquidem testator duobus eandem rem legauerit, vni post alium, prior nominatus non præfertur, sed ambo vti re coniuncti concurrunt, iuxta text. de legatis tertio. Et hactenus in hac materia Peregrinus, qui (vt vides) superiori distinctione explicat, atque diluit tria fundamenta, à me proposita suprà pro contraria parte. Ego verò addiderim, certi iuris esse, & communi Interpretum omnium placito receptum (vt ex multis adnotaui supra, secunda, & 3. principali huiusce cap. obseruat.) ex contextu, & ordine scripturæ, vel dispositionis argumentum, & coniecturam deductam, regulariter non obtinere, aliquando potius cessare omnino; & maximè, cum ex coniecturis, & præsumptionibus de mente, & voluntate testatoris, aut disponentis, aliter, vel in contrarium constare potest. Procedere autem, cum in dubiis versamur, vt ibidem dixi. Nec alia ratio, aut subiecta materia, vel natura dispositionis, aut præsumpta voluntas aliter suader. Cum ergo rationi, vel naturæ, aut subiectæ materiæ dispositionis ordo non congruit, quod ordo non attendatur; attendatur autem, cum is non repugnat, iuridicè resolutum fuit numeris præcedentibus. Id autem euincit, vt in exemplis tribus relatis dictæ l. quoties, ff. de vsufruct. dict. l. qui duos, & l. legatum 68. §. primo, de legatis primò: ordo prioris nominationis, siue ibi præfixus attendatur omnino, quia cum ex natura dispositionis, iuxta subiectam illam materiam, præsumptam quoque testatores voluntatem simul concurrere legatarij nequeant; vel quia vsusfructus alternis annis legatur, vel quia electio relinquitur, vel dictio, præter, adiicitur, quæ satis apertè inducit prælationem primi legatarij ex voluntate testatoris: ordo scripturæ designat equidem ordinem intellectus, voluntatis, & prædilectionis, vt primò nominatus, primò admitti debeat secundum rectam iuris rationem, & testatoris mentem præsumptam. Quartum denique argumentum ex l. generaliter, §. quid ergo, ff. de fideicommis. libertat. non refragatur: ibi namque primò nominatus, primò consequitur legatum absque aliqua defalcatione, quia fuerat legata pecunia, pro libertatibus certorum seruorum comparanda, vnde cum pro omnibus non sufficeret, non vtique fit diminutio pro rata, sed affectio testatoris consideratur, iuxta ordinem scripturæ legatarij; ita vt primò nominato priùs libertas comparetur; eo quod factum erat indiuiduum, & aliter impossibile erat, aliquem ex seruis consequi posse libertatem: & ita explicat textum, in dicto §. quid ergo. Curtius iunior, in l. more maiorum, numero 103. de iurisdict. omni. iud. sequitur Vincent. de Franchis, dicta decisione 236. numero finali. Escobar, dicta computatione decima, numer. 12. & hactenus de prima Senatus Hispalensis decisione, quando pluribus factum est legatum quantitatis, & hæreditas soluendo non est. Dubium autem præcipuum versabatur in ipso{ Ex altera Senatus Hispalensis definitione. }met Senatu, cum agitaretur causa legatariorum eiusdem Petri de Reina: respectu eorum, quibus species certa veluti sundus, aut domus, aut vinea fuerat relicta: vtrum inquam superioris decisionis resolutiones procedant, quando aliquibus est legata species, & aliis quantitas; & sic quando extant simul legatarij quantitatum, & corporum, & in hæreditate, deducto ære alieno, non reperiuntur nisi aliqua ex corporibus legatis; an horum legatarij illa assequantur seclusis aliis: & quidem in fauorem legatariorum corporum, siue specierum, vt cum eis non con[sect. 26]currant legatarij quantitatum, vrgere videtur textus velut expressus, in l. si fideicommissorum, 11. ff. vt in possessorum legatorum: vbi in hæc verba scriptum reliquit Iureconsultus: Si fideicommissorum, vel legatorum seruandorum causa missus in possessionem, eam rem teneas, quæ mihi per fideicommissum relicta est; æquius est me eam habere, cui ea ipsa relicta est: quam te, qui alterius fideicommissi nomine ingressus in eam es: nam et si mihi sub conditione legatum sit, & tu medio tempore in possessionem eius missus fueris legatorum seruandorum causa, deinde conditio impleta sit: non denegabitur mihi eius rei integra persecutio, & c. Deinde & secundò pro hac parte facit, quod rei in specie legatæ dominium transit recta via in legatarium, l. à Titio, in fine, ff. de furtis, l. si tibi, §. cum seruus, ff. de legatis primo, cum aliis vulgatis: non autem sic est in legato in quantitate, quoniam legati quantitatis dominium non transit recta via in legatarium: vt cum Glossa, Bartolo, & Bologneto resolsoluit Michaël Grassus, §. legatum, quæst. 69. num. 7. qui reddit rationem multum ad propositum nostrum, quod cum legatur quantitas, non est certa res legata, sicut quando species, vel corpus legatur, quæ sit ista pecunia soluenda, & ea demum corpora nummorum ab initio legata videntur, quæ hæres tradere voluerit; quod secus esse in legato speciei, apertissimi iuris est: & post alios Authores ita in proposito argumentantur Vincentius de Franchis, d. decisione 236. num. 6. qui etiam adiicit, quod generi per speciem derogari, regula illa procedit etiam in hoc casu, vt legato quantitatis, & sic generis, vsque adeò derogetur per legatum speciei, vt in specie legata, nec concursum pro rata prætendere possit legatarius quantitatis, si hæreditas soluendo non sit: & ita fortius adstringit regula illa in proposito, quam ad modum Authoris prædicti adstringeret, vt vides, pręfatum etiam fundamentum, quod legatum quantitatis non transeat in ipso iure in legatarium, sicut speciei; ponderauit Franciscus Muñozius de Escobar, dicta computatione 10. num. 10. qui ideo inquit, in proposita quæstione melioris conditionis esse legatum speciei, quàm legatum quantitatis: Cæuallos etiam, practicar. commun. contra communes, quæst. 103. num. 36. Tertiò facit, quia ille, cui legata est species, dicitur esse legatarius illius speciei indiuiduæ, & in ea magis dilectus à testatore; quæ omnino diuersa est à legatario quantitatis, quia is dicitur legatarius generis, l. in ratione, §. incertæ, ff. ad legem falcidiam: sicuti arguendo proposuit Escobar, dicta computatione decima, numero nono, in fine, Cæuallos, dicta quæstion. 103. num. 35. & ante eos Vincentius de Franchis, dicta decisione 236. numero decimo, (quem ipsi non citant) dum dixit, quod quando testator legauit rem vel speciem, videtur habuisse intentionem, quod omnino eam habuisset legatarius, quia iam sciebat, certam rem esse in hæreditate, quæ ratio non ita militat in legato quantitatis. Quartò denique & vltimò facit, quod in legatis corporum, & specierum non cadit congrua diuisio, sicut in legatis generis, neque etiam rara, quæ sine mille ambagibus fieri non potest; vt contendit Cæuallos, in loco nunc Præcitato, dicto numer. 35. & subdit num. 36. quod qui grauatur in vno, in alio releuari debet (vt certum, & vulgatum est) vnde cum legatarius speciei; perempta specie, perdat legatum, adeo vt neque eius æstimationem petere possit, l. quidam testamento, §. etsi tibi, l. cum res, §. culpa, ff. de legatis primo; & latius per Thuscum, tomo quinto, littera L. conclusione 83. fol. 83. legatarius verò quantitatis semper illam consequitur, cum genus perire non possit, dict. l. in ratione, §. incertæ, l. incendium, C. si certum petatur, & sic deficientibus bonis restatoris, diminiatur legatum quantitatis, secùs verò legatum speciei: & ita eam sententiam veriorem affirmat, & magis consonam voluntati testatoris, & secundum eam semel practicasse, & obtinuisse asserit ipse Cæuallos, dicta quæst. 103. ex num. 35. vsque ad numerum 39. & citat Bald. Angel. & Gregorium Lopez, ita tenentes, tenent etiam opinionem eandem Baldus, Angelus, Castrensis, Iason, Crotus, Bald. Nouellus, & Iacobat. provt eos citat, & ponderat Vincentius de Franch. dicta decisione 236. num. 5. per totum: qui concludit, hanc opinionem fundatam in dispositione dictæ l. si fideicommissorum, confirmariq́ue authoritate Glossæ, Baldi, Angeli, Pauli, Iasonis, Croti, Baldi Nouelli, & Iacobatij, insuperq́ue rationibus corroborari, quas ponunt Iason, & Crotus: Castrensem etiam Alexand. Bald. Iasonem, & Angelum pro eadem Alexand. Bald. Iasonem, & rum speciei, citauit Thuscus, tomo quinto, littera L. conclusione 55. numer. 16. Albericum quoque, & Riminald. sen. pro ista opinione retulit Simon de Prætis, lib. 4. interpretat. prima, dubitat. 2. numero 8. fol. 285. Verùm superioribus minimè refragantibus, iuri[sect. 27]dicè & rectè definiuit contrarium Senatus Hispalensis in casu relato, & iterum in causa legatariorum Didaci iañez, & non apparente in contrarium testatoris voluntate, ex verbis testamenti, vel ex probabilibus, & vrgentibus coniecturis, & præsumptionibus deducta, legatarios quantitatum concurrere cum legatariis specierum, vel corporum, decreuit: ita quod æstimanda sint illa corpora, quæ extant, & pro rata inter eos concursus fiat. Et vere pro hac sententia, & opinione sequentia fortiter adstringunt fundamenta. Ac primum quidem ea omnia, quæ adducta, & ponderata fuere decisione, siue casu proximè præcedenti, quando scilicet legatarij quantitatum simul concurrunt: iura namque, quæ expenduntur ibidem, ita generaliter loquuntur, vt omnes legatarios, omnémque causam eorum quando hæreditas non est soluendo, comprehendere videantur æqualiter, nec congrua, aut concludens videatur assignari posse aliqua differentiæ ratio. Secundò deinde facit textus, in l. quærebatur 81. ff. ad legem falcid. vbi Vlpian. respondit, cum is, qui solum in nomine quadringenta in bonis habebat, ipsi debitori liberationem, Seio autem quadringenta legauerit, si debitor vel soluendo non sit, vel centum facere possit, quantum quisque habeat interuentu legis falcidiæ; falcidiam ex eo, quod refici ex hæreditate potest, quartam hæredi triuere, residuum dodrantem inter legatarios distribuere, & quamuis maxima pugna, & controuersia inter Interpretes nostros fuerit in proposito, vtrum legatum liberationis nominis debitoris, de quo in eo textu, dicatur speciei, vel quantitatis, & diuersi fuerint, eo adducti nonnulli, quod legata liberatione, videatur esse legata quantitas, & perinde sit, ac si pecunia soluta fuisset testatori, & postea legata, in qua dubium non esset, fieri contributionem, siue concursum pro rata inter legatarios; alij verò & è contrario, eo excitati, quod legatum illud dicatur speciei, quia facta exactione, legatum euanescit: quamuis inquam inter Scribentes ita controuertatur, vt videre licet penes Vincent. de Franchis dicta decisione 236. numero septimo, per totum. Escobarem, dicta computatione decima, numero vndecimo, ex quo tamen eo in textu id non deciditur, nec explicatur, de quo inter Doctores adeò ambigitur, & generaliter statuitur, distributionem inter legatarios fieri, ex quo etiam alio quolibet iure concursus non denegatur eo prætextu, quod corporis, aut speciei legatum factum sit, generaliter potius inter legatarios concursus admittatus pro rata, si hæreditas soluendo non sit, iuridicè equidem & congruè deduci videtur fundamentum tam ex eo textu (quando legatum illud quantitatis esset quod maximam difficultatem habet) quam ex aliis iuribus generaliter loquentibus, nec casum legati speciei, aut corporis excludentibus, vt generaliter concursus admitti debeat. Sic sane & generaliter condictio, seu repetitio conceditur in l. secunda, §. primo, ff. de condictione indebiti: nec distinguitur, vt id procedat, quando omnia legata sunt in quantitate; non autem, cùm simul concurrunt legata speciei, & quantitatis, ita potius, & generaliter statuitur, quod Iureconsultus præsenserit differentiam hanc (quæ ex capite Doctorum procedit, vt arbitror, & nunquam in iure expressa est) in consideratione non haberi. Quicquid aliter (sed malè quidem) explicauerint Authores nonnulli relati per Vincentium de Franchis, dicta decisione 236. sub numer. 9. versic. nec etiam iuuari potest. Rursus & tertiò facit, legata ob benemerita, & affectionem relinqui, l. nec adiecit, cum vulgatis, ff. pro socio, & sic videtur testator, siue legatum sit speciei, siue quantitatis, ex affectione, quam ad vtrumque legatarium habebat, velle, vel quod vterque legatarius habeat integrum legatum, si hæreditas est soluendo, vel si non esset soluendo, quod diminueretur pro rat, vt in hoc par affectio consideretur. Nec quod certus sit testator, speciem legatam esse in hæredem persoluim, nec etiam legasset: quam rationem, ita in terminis & specificè considerauit Vincentius de Franchis singulariter, dicta decisione 236. numer. 111. & forsan si eum prælegisset Hieronymus de Cæuallos, dicta quæstione 103. ex num. 35. id ipsum probasset; vtpote, cùm negari non possit, si verum amamus, maiorem voluntatem legandi considerari non posse, cùm species, aut corpus legatur, quam vbi genus, aut quantitas relinquitur: imò quoad quantitatem relictam, inesse eandem, parem voluntatem, sicut quando corpus legatur, & forsan plerumque testatores potius quantitates, quàm species aliquibus relinquere, quod melioris conditionis eos esse existiment, si in quantitate, quàm in corporibus legata deduxerint. Sic autem adeo deterioris conditionis manerent, hæreditate non existente soluendo, vt nihil prorsus haberent, specierum autem legatarij integra consequerentur legata, quod ab ęqualitate, adeò in iure desiderata, multùm abhorret: æquum enim est, ex quo legata ex eodem testamento dependent, & debentur, vt eandem fortunam omnes legatarij patiantur; argumento l. cum pater, §. fidei tuæ, ff. de legatis secundò. Satius ergo, & rectius erit, quamplurimorum iurium decisiones generaliter loquentes, quod ad legata etiam corporum accipere, quàm vbi decisione expressa prorsus caremus, id statuere, quo legatarij quantitatum suius legatis priuentur omninò. Quarto denique & vltimo loco facit sententia, & authoritas eorum, qui partem istam, quod scilicet legatarij quantitatum cum legatarijs specierum, vel corporum concurrant, vbi de contraria testatoris voluntate non apparet (illa namque primum locum obtinet regulariter) defendunt ad vnguem, quorum numero fuerunt Angelus Paulus, Cumanus, Alexander, Corneus, Herculanus, & Parisius, quos pro hac sententia refert Vincent. de Franch. d. decis. 236. num. 3. & 4. vbi etiam citat Baldum, aliquando ita tenentem, licet aliquando contrà tenuerit: & n. 11. in hac opinione residet. Inquit tamen in casu decisionis illius contrarium statuisse Senatum, quia ex verbis testamenti apparebat de voluntate testatoris contraria, & ideo illa considerata, ita fuit definitum. Eandem etiam sententiam magis amplectitur Muñozius de Escobar, dicta computatione decima, num. 11. Petrus Surdus, de alimentis, priuilegio 30. numero primo, folio 290. & constanter tuetur Antonius Gomezius, tomo primo variar. cap. 12. de legatis, numero 34. & contrarium improbat, & ad eum se remittit Ioannes Gutierrez, in repetitione l. nemo potest, ff. de legatis primò, numero 96. sequitur etiam Parladorius, revum quotidianar. libro primo, capite decimo octano. Parisius, in l prima, ff. de legatis primo, numero 139. & firmiter tenent Peregrinus, de fideicommis. articulo quarto. numer. 63. in versic sed contra quod imo, solio 47. Cardinalis Thuscus, practicar, conclusion. iuris, tomo 5. littera L. conclusione 55. num. 17. folio 58. Simon de Prætis, libro quarto, interpretatione prima circa legata, dubitatione septima, numero vndecimo, folio 301. vbi inquit in hunc modum: Quid si legatum, quod reperitur in patrimonio, consistat in specie, & plura alia legata sint de certis quantitatibus, si hæreditas est soluendo, legatarius speciei cæteris legatariis quantitatum potior est in ipsa specie legata, l. si fideicommissorum, ff. vt in possession. legat. si vero non est soluendo hæreditas, legata omnia componantur, & contributio, & solutio eorum pro rata fieri debet in eo, quo reperitur, l. quærebatur, ff. ad leg. falcid. & ibi Angelus comprobat. Castrensis, in consilio 272. Ad primum respondetur, column. finali, libro secundo: refert, & prosequitur Ancha. Regien in quæstione 4. parte prima, idem late comprobando tenet Anton. Gomezius, &c. Et nouissime Iacob. Cancerius, variar. capite 20. de legatis, n. 399. & septem seqq. Nec in contrarium vrgent ea, quæ pro contraria[sect. 28] parte superiùs consideramus: Non primum ex l. si fideicommissorum. 11. ff. vt in possession. legat. Nam respondent Interpretes nostri communiter, textum illum procedere, quia ibi præsupponitur, quod hæreditas est soluendo, & ita in contrarium expendi non potest lex ipsa, cùm eo casu certum sit, quod legatarius corporis, aut speciei, in specie, aut corpore legato cæteris præferatur, Cùm autem hæreditas soluendo non est, an id ipsum seruari debeat, textus metidem non aperit, nec explicat, quoniam nec id explicare, thematis, aut propositi tituli, & rubricæ eius erat (vt vides:) quod ergo integra rei persecutio concedatur ei, cui res ipsa relicta erat, siue quod ipse, non alius habeat, iuridicè statuitur, iuxta rubricam ipsam, & titulum: quid autem iuris sit, si hæreditas soluendo non est, ibi non deciditur, sed aliorum iurium decisioni relinquitur. Sic sanè, quòd ibi præsupponatur, hæreditatem soluendo esse, ex mente communi adnotarunt, nec superiora nunc adnotata adiecerunt Vincentius de Franchis, dicta decis. 236. numero decimo, in versiculo, alia opinio: & iterum in fine eiusdem numeri. Peregrinus, de fideicommissit, articulo 4. num. 63. versic. nec obstat textus, vltra quos etiam adiicio, in d.l. si fideicommissorum, iuridicè dixisse Iureconsultum, æquius est, me eam habere, cui ea ipsa relicta est, quàm te, &c. & in fine, ibi, mihi eius rei integra persecutio, &c. Nam etsi ego eam habeam, cui res specificè per fideicommissum relicta est, non tamen inde excluditur legatarij, aut legatariorum quantitatum concursus pro rata; ego namque eam habebo, salua tamen causa eorum legatariorum, id est contributione, & rata soluta, vt iura iuribus concordentur, argumento textus, in l. nihil proponi, §. 1. ff. de legatis 1. Non obstat secundum, & tertium fundamentum[sect. 29] nam cun in proposito articulo, æqualis affectionis legatariorum omnium, & præsumptæ voluntatis testatoris ratio, magis quàm subtilitas ea translatiua dominij in consideration habeatur; nihil equidem interest, quod ipso iure, aut recta via dominium transire videatur, vel non, quod per fictionem, & teuocabiliter transire dicitur; vt latius explicant, & prosequuntur Dueñas, regula 210. Grassus, §. legatum, quæstione 69. & 70. Gratianus, regula 484. Ioannes Garcia, de expensis, cap. 5. numer. 24. Lara, in l. si quis à liberis, § vtrum, ex num. 45. vsque ad numerum 54. Mendez de Castro, in repetit, l. cum oportet, de bonis quæ lib. sub numero 158. vel quod in specie, aut in genere vnde legatum soluendum sit, demonstretur, cùm verè non maiorem testatoris voluntatem circa vnum, quàm circa aliud legatum adesse, imo æqualem legandi voluntatem considerari debere, adnotatum, & probatum fuerit, atque ex his deducatur rationibus, quas superius ponderaui: & ita quemadmodum testator voluit, quod legatarius corporis, aut speciei, corpus, vel speciam consequeretur omnino; ita etiam quod quantitatem haberet legatarius quantitatis, desiderauit præcisè; & verisimiliter credendum est non excogitasse casum, quo hæreditas soluendo non esset, imò potius omnibus soluendo futuram credidisse. Quartum etiam fundamentum non refragatur, nam quicquid Hieron. de Cæuallos in argumento relatus dixerit, verè quidem in legatis corporum, & specierum congrua & facilis cadit diuisio, & rata, & quæ sine ambagibus aliquibus fieri potest; æstimatis inquam corporibus ipsis, & speciebus, quæ facillimè æstimantur; & facta æstimatione, ita rata deducitur provt de pecunia, aut quantitate deduceretur. Sicsanè, quod æstimatione facta, facilè in contributum legatarij corporum, & quantitatum venieat; agnouit expressè Peregrinus, d. articul. 4. num. 63. versiculo, sed contra. Quòd si legatarius speciei in eo grauatur, vt perempta specie amittat legatum (sicut in argumento dicitur) legatarius etiam quantitatis grauatur sæpissimè eodem onere, quando hæreditas soluendo non est, aut maximum æs alienum vrget (vt frequentur accidit) nec inde inferri à separatis potest, vt ideo in contributionem legatarios quantitatum non admittat legatarius speciei, quod ipse non admittatur perempta specie; vtpote cum diuersa ratio militet, & legatarij quantitatum generalem habeant testatoris voluntatem in ea quantitate, nulli corpori, aut pecuniæ restrictam, sicque ex quacunque re hæreditaria, vel pro rata saltem deduci, maximè conueniens, & voluntati testatorum consonum est: nisi, vt diximus suprà, ex coniecturata eorundem præsumptaq́ue mente aliud appareat, aut quæ legata primò solui voluerit, specificè dixerit: provt aduertit vltra Authores præcitatos suprà, Michaël de Cifuentes, in l. 30. Tauri, in vltimis verbis. # 52 CAPVT LII. Ex verborum, siue actuum geminatione, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri possit, & debeat, vt geminata quælibet dispositio, & maximè in vltimarum tractatu coniecturali, & præsumpto, enixam, & deliberatam magis voluntatem habere, & latiorem interpretationem recipere dicatur. Vbi axiomata nonnulla in proposito, quibus Interpretes nostri assiduè vti solent, vt geminationis effectus quamplurimos eliciant, exornantur, atque explicantur. Deinde, Aluaradi obseruationes quædam, quod scilicet geminationis effectus dubietatem sanæ mentis, aut meticulosæ, vel affectæ, & solemnitatis suspicionem tollat, institutionem quoque nutu, seu alio trahente, & sustinente testatoris manum; factam, efficacem efficiat; nouè, & singulariter declarantur. Rursus, Philippi Decij consil. 181. numero 5. quod renunciatio geminata, facta à filia minore 25. annorum, etiam prætextu enormissimæ læsionis non rescindatur, egregiè, & verè temperatur, & Arij Pinelli opinio contraria, atque Pelaez à à Mieres distinctio probatur. Præterea, dubium alterum, ab ipso Mieres, nouè excitatum, nec ab alio tractatum, vtrum inquam maioratus à parente geminato consensu in eundem filium factus, reuocari non possit, quamuis non interuenerit aliquid eorum, quæ in l. 17. & 44. Tauri, vt maioratus, aut meliorationes irreuocabiles sint, exprimuntur; dilucidè, & melius quàm antea factum fuisset, explanatur. Denique, vtrùm confessio extraiudicialis geminata absente parte, plenè probat. An etiam geminatio siue inculcatio, & repetitio verborum in eodem contractu, tollat beneficium, & remedium l. secundæ, C. de rescindenda vendit, & an id ipsum procedat in contractu geminato, siue stante (vt aiunt) consensu iterato. An etiam data, & probata scientia læsionis; singulariter, & vtiliter discutitur, & Senatus Regij Hispalensis decisiones quatuor præcipuæ commemorantur. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis geminatis, siue multiplicatis, à testatore prolatis, colligitur eius mens, intentio, & voluntas: atque vehementior, & plenior interpretatio, & coniectura deducitur. -  2 Verba geminata efficacem, & magis efficacem voluntatem demonstrant. -  3 Ampliant dispositionem, & plus operantur, quam verba simplicia. -  4 Arguunt enixam, omnimodam, & deliberatam voluntatem testatoris. -  5 Perseuerantiam, & continuationem voluntatis, atque firmitatem propositi ostendunt. -  6 Fortius ius actui celebrato tribuunt. -  7 Actum aliàs inualidum, validum reddunt. -  8 Vim iurisiurandi obtinent. -  9 Impediunt restrictionem etiam de habilitate. -  10 Habent maiorem emphasim, maiorem effectum; & maiorem virtutem. -  11 Præcisam intentionem, atque exuberantem voluntatem inducunt. -  12 Tollunt omnem dubitationem. -  13 Id comprehendunt, quod specificam mentionem, siue relationem requirit. -  14 Ac denique, in omni actu, materia, & dispositione quamplurimos, maximosque effectus producunt. Provt hoc numero latius comprobatur, & infiniti iuris Interpretes recensentur, qui de vi, & effectu geminationis tractarunt. -  15 Verba geminata operantur, vt includantur in dispositione ea, quæ aliàs non includerentur, nec continerentur. -  16 Etiam dissimilia, & maiora expressis. -  17 Et vltra naturam actus. -  18 Vt contra ea nihil obiici possit. -  19 Omniaque præsumantur solemniter acta. -  20 De interpretatione cum agitur, qui habet pro se verba geminata, dicitur habere maiorem, & efficaciorem dispositionem, -  21 Et non otiosè, sed maximo cum mysterio prolata, & geminata intelliguntur. -  22 Idque in quacumque dispositione, tam inter viuos, quàm in vltima voluntate, & siue à partibus, siue à iudice proferatur. -  23 Nec interest, quod in continenti, & siue vllo interuallo facta fuerit geminatio; quando versamur in geminatione, & cumulatione verborum. Secus vero in actibus, in quibus vt operetur, debet habere temporis interuallum. -  24 Verborum geminatio dubietatum sanæ mentis, aut meticulosæ, seu affectatæ voluntatis, nutu etiam factæ, atque solemnitatis suspicionem tollit, ex sententia Aluaradi. -  25 Quæ nouè & verè explicatur, atque temperatur. -  26 Renuntiatio geminata, facta à filia minore 25. annorum, non rescinditur prætextu enormissimæ læsionis, ex sententia Decij, & aliorum. -  27 Contra verò ex sententia aliorum, quæ magis probatur, & concludenter corroboratur. -  28 Maioratus geminato consensu, sine bis à parente in eundem filium, atque eisdem bonis factus; vtrum reuocari possit, quamuis nullum ex his interueniat, quæ vt maioratus irreuocabiles sint, in l. 17. & 44. Tauri, exprimuntur. -  29 Vbi Pelaez à Mieres sententiam probauit, atque nouè explicauit Author. -  30 Geminatio non operatur contra naturam actus, qui geritur, vel rei in actu deductæ. -  31 Vel quando pluries exprimitur illud, quod tacite inest. -  32 Aut quando expressio induceret contrarium effectum. -  33 Vel magis explicitè declaratur illud, quod erat expressum. -  34 Aut verba geminantur, vt quis sibi plenius, & clarius prouideat, non autem vt plus operentur. -  35 Confessio extraiudicialis absente parte facta, plene non probat quod exornatur remissiuè. -  36 Et quid si præsente parte facta sit: & tunc acceptatio requiratur, & de vtroque vide infra, cap. 69. -  37 Confessio extraiudicialis geminata absente parte, plene probat, & præiudicat. Vbi & Senatus Hispalensis decisio proponitur. -  38 Geminatio, siue repetitio, atque inculcatio verborum, quibus contrahentes sibi donant, & remittunt, quod pluris res valet; vtrum faciat cessare dispositionem, & beneficium l. 2. C. de rescind. vendit. -  39 Quod late tractatur, & ea sententia probatur, quæ non amitti beneficium illud per clausulas positas in contractu venditionis, quantumcunque geminatas, asseuerauit. -  40 Et infertur ad aliud, vtrùm inquam sit locus remedio legis eiusdem, quando venditor, vel emptor sciebat verum valorem rei. -  41 Et scientiam læsionis non tollere remedium illud, rectiùs defenditur. -  42 Infertur etiam ad decisionem Senatus Hispalensis, & casum practicum, vtrum inquam dispositio d.l. 2. locum non habeat, quando contractus est geminatus. In quo diuersæ rationes, & sententiæ proferuntur. Et tandem concluditur, geminatum, aut iteratum consensum non tollere legis illius beneficium. Ac pro ea parte Arij Pinelli, Vincentij de Franchis, Andreæ Fachinei, & Antonij Fabri placita, & resolutiones expenduntur. -  43 Confessio geminata exceptionem non numeratæ pecuniæ non excludit. -  44 Geminatio contractus non nocet mulieri fideiubenti pro marito. Vbi & de authent. si qua mulier, & authent. siue à me, C. ad Velleian. remissiuè agitur. PRo distincta, & dilucida huiusce cap. expli[sect. 1]catione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, & principaliter, quod ex verbis etiam geminatis, sine multiplicatis, à testatore prolatis, colligitur eius mens, intentio, & voluntas; atque vehementior, & plenior interpretatio, & coniectura deducitur; quo in placito ferè omnes conueniunt, quos longa serie commemorabo infrà, & in terminis adnotarunt specificè Craueta, in consilio vltimo, numer 6. libr. 2. Parisius, in consilio 50. n. 15. lib. 4. Natta, in consil. 110. numero 4. & 5. Iason, in consil. 53. numer. 9. col. 3. lib. 3. Socinus iunior, in consilio 133. num. 5. lib. 1. Cephalus, in consilio 774. ex num. 11. libr. 5. Cardinalis Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 3. titul. 6. num. 9. Hippolytus Riminaldus, in consilio 394. num. 14. lib. 4. Iacobus Menochius, in consil. 328. numer. 16. lib. 4. Aluaradus, Peralta, Prætis, & Gallinius, in locis statim referendis: & probat traditionem hanc clarè textus, qui communiter allegatur ad hoc propositum, in l. Ballista, ff. ad Senatusc. Trebellian. vbi voluntas elicitur, atque interpretatio deducitur ex geminatis illis verbis; quantacunque pecunia de bonis, & hæreditate ad eum peruenit, eam pecuniam omnem, &c. fructus etiam restituuntur, ac si nominatim de illis hæres fuisset grauatus. Citatur etiam textus, in authent. siue à me, & in l. si mulier la 2. C. ad Velleian. l. 3. ti[sect. 2]tul. 12. partita quinta, verba namque geminata efficacem voluntatem demonstrant. Ampliant dispositionem, & plus operantur, quàm verba simplicia; ar[sect. 3]guunt enixam, omnimodam, & deliberatam volun[sect. 4]tatem testatoris. Perseuerantiam etiam, & continua[sect. 5]tionem voluntatis, atque firmitatem propositi osten[sect. 6]dunt: fortius ius actui celebrato tribuunt: actum aliàs inualidum, validum reddunt. Vim iurisiurandi[sect. 7] obtinent; quia consensus geminatus, valet tantum,[sect. 8] quantum consensus iuratus. Impediunt restrictionem, etiam de habilitate. Habent maiorem emphasim, maiorem effectionem, & maiorem virtutem.[sect. 9] Præcisam intentionem, atque exuberantem volun[sect. 10]tatem inducunt. Tollunt omnem dubitationem. Id[sect. 11] comprehendunt, quod specificam mentionem, siue[sect. 12] relationem requirit. Ac denique, in omni actu, ma[sect. 13]terias, & dispositione, quamplurimos, maximosq́ue[sect. 14] effectus producunt. Sed ideo non repeto eos hoc loco, quod penes multos Authores, & maxime per Sebastian. Medices, Menchacam, Thuscum, & alios, iidem reperiantur congesti, & transcribendi vitium ab instituto, & conditione nostra multum abhorreat. Materiam igitur præsentem, & geminationis effectus considerarunt, atque exornarunt permultis superiora Authores sequentes. Gozadinus, Decius, Curtius iunior, Iason, multis in locis, Gregorius Lopez, Segura, Mod. Paris. And. Tiraq. Padilla, & alij; cum quibus Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 22. num. 13. vsque ad num. 18. vbi vide omnino. Mieres ipse, eadem prima parte, quæst. 5. vbi agit ex proposito, an licentia Principis geminata ad faciendum maioratum, excludat vitium subreptionis: & 2. parte, quæst. 5. n. 3. vbi quod verba geminata inducunt fideicommissum. Felinus latè, & ideo originaliter videndus, in cap. si cautio. de fide instrum. n. 39. & seqq. Aimon Craueta, in consilio 54. num. 7. & in consilio 151. numer. 31. & consilio 160. numer. 6. & in consilio 201. numer. 42. & in consilio 346. numer. 12. & seqq. & in consilio 531. n. 2. & seqq. & in consil. 630. num. 3. & seqq. Corneus plenè, in cons. 249. lib. 4. Carolus Ruinus in consilio 8. ex numero vndecimo, cum sequentibus, lib. 2. & in consil. 161. num. 22. libro 4. Corsetus, in tractatu de verbis geminatis. Rolandus, in consil. 61. num. 40. libr. 3. & in cons. 2. libro 4. Petr. Paul. Paris. in consil. 110. num. 45. & pluribus seqq. libro primo, vbi vide omnino, & in consil. 41. num. 38. & in consilio 69. num. 71. libr. 2. & in consilio 11. num. 25. & in cons. 71. num. 18. & seqq. lib. 3. & in cons. 89. n. 23. eo. lib. Marsilius videndus omninò, in l. prima, §. quæstioni, colum. 2. cum seqq. ff. de quæstionibus, & singulari 378. Geminatio actus. Florianus de sanct. Petro, in consil. 21. numero 56. & seqq. Sebastianus Medices, de regulis iuris, regula 2. vbi latissimè scribit in proposito, & geminationis effectus congerit infinitos. Tiberius Decianus, in consilio primo, numer. 204. & in consilio 42. numero 30. libro primo, & in consilio 29. numero 5. & seqq. libr. 2. & in consilio 46. ex numero 37. vsque ad numerum 47. eod. lib. & in consil. num. 24. & seqq. libro 3. & in cons. 3. numero 62. & in consil. 5. numero 15. & in consil. 16. numer. 62. libro 4. Ioannes Cephalus, in consilio 40. numero 8. & seq. & in consil. 133. numero 114. & seqq. & in cons. 111. numero 14. & in consil. 63. numero 18. libro primo, & in consilio 321. numer. 8. & in cons. 414. numero 26. & in cons. 410. numer. 3. & in cons. 744. numero vndecimo, & seqq. lib. 5. Nicolaus Euerardus, in loco, à vi geminationis, per totum, folio 754. vbi infert ad multas, & notandas decisiones in diuersis materiis, & præcipuè dicit facere ad 31. quæstiones, ibi adductas. Ferdinand. Vazq. de Menchaca, controuer. illust libro 2. cap. 83. numer. 13. latiùs de succession. creat. primæ partis, lib. 1. §. 3. num. 13. vbi geminationis effectus 36. aggregauit. Petrus de Peralta, in l. Mæuius, §. eum qui, ff. de legatis secundo, qui ex numero 2. cum seq. fol. 516. recenset permultos, notabilèsque geminationis effectus. Aluaradus, de coniecturata mente defuncti, lib. 3. cap. primo ex numero tertio, vsque ad numerum 11. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. voluntat. lib. 3. titul. 6. umero 9. & 10. & lib. 8. titul. 18. numer. 18. Iacobus Menochius, in consil. 206. numer. 44. libro tertio, & in consil. 306. numer. 15. & in consil. 392. numero quinto, & in consil. 328. numero 16. libro 4. & præsumpt. 34. numer. 42. præsumpt. 81. numer. 24. libro 4. Cremon, in cons. 23. num. 24. & seqq. Afflictis, decisione 164. ex num. 3. Anton. Gabriel, commun. conclusion. lib. 1. titul. de confessis, conclusione 3. Antonius Thesaurus, decisione Pedemontana 223. numer. 6. Marcabrunus, in cons. 75. num. 56. & seqq. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 3. dubitatione 2. solution 4. ex n. 20. rsque ad n. 29. fol. 259. Franciscus Beccius, in cons. 20. n. 12. Franciscus Bursatus, in cons. 22. num. 15. lib. 1. & in consil. 228. n. 27. lib. 3. Hippolytus Riminaldus, in cons. 59. num. 9. & 10. & numer. 91. & 92. libro primo, & in cons. 113. numero 46. libro 3. & consilio 84. numer. 39. libro primo, & in consilio 365. numero 9. & in consilio 394. ex numero 13. vsque ad numerum 17. libro 4. & in consilio 256. numero 47. libro 3. & in consilio 383. ex numero 17. vsque ad numerum 21. eod. lib. 4. & in consilio 513. numer. 51. & 53. libr. 5. & in consilio 628. numer. 20. cum seqq. libr. 6. & in consil. 714. numer. 48. eod. lib. & in consilio 750. num. finali, & in cons. 785. numer. 101. & 102. lib. 7. & in consili. 450. num. 40. & seqq. lib. 4. Borgninus Caualcanus, decisione 5. num. 27. & 80. parte 3. Siluester Aldobrandinus, in cons. 3. ex num. 15. vsque ad num. 20. & num. 78. Petrus Surdus, in consil. 60. numer. 7. & in consilio 73. num. 64. & seqq. libr. 1. & in consil. 112. n. 18. lib. 1. & in consil. 179. numer. 18. libro 2. & deci. 272. numer, 16. Fuluius Pacianus, in cons. 9. n. 15. Cæsar Barzius, decisione Rononiæ 5. ex num. 12. cum seqq. & numero. 21. & decisione 27. numer. 18. & decisione 71. n. 5. And. Fachineus, in cons. 4. n. 10. lib. 2. Claudius Aquensis, in repetitione dictæ l. ballista, vbi de vi, & effectu geminationis congerit quamplurima. Fabius Tutretus, in consilio 10. numer. 15. & in consilio 16. num. 77. & in consilio 35. numero decimo, & in consil. 37. num. 21. & in consil. 47. num. 73. Achilles Pedrocha, in consilio septimo, ex numero 107. vsque ad numerum 113. & in consilio decimo, numero 24. & in consil. 23. num. 26. & 27. & in cons. 35. n. 50. & 51. Ioannes Vincent, Hondedecus, in consilio 30. n. 63. & tribus seqq. lib. 1. M. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 49. num. 28. fol. 451. Ludouic. Casanate, in consilio quadragesimo quinto, num. 160. Antonius Faber, ad titul. C. de rescindenda vendit. definitione 22. Hieronymus de Cæuallos, practicar. commun. contra communes, quæst. 762. n. 143. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo quarto, littera G conclusione vigesima octaua, per totam, fol. 148. & seqq. & tom. 8. littera V. conclus. 158. folio 547. Et ij quidem omnes iuris Interpretes, maiori ex parte, rectè obseruarunt textum in in dict. l. Ballista, intelligendum in suis terminis, & propter verba vniuersalia geminata procedere: & quod aliàs cessante aliqua ex illis circunstantiis, quod hæres grauatus secundum regulas iuris lucrifaceret fructus; sicuti ex communi sententia tradidit Peregrinus, dicto articulo quadragesimo nono, numero 25. obseruarunt quoque, verba geminata operari, vt[sect. 15] includantur, & inclusa dicantur ea, quæ aliàs non includerentur, nec continerentur, vt dispositio augeatur, vt per Cephalum, in consilio 58. numero decimo octauo, libro primo, Beroum, in consilio 43. numero 44. libro tertio, Nattam, & Rolandum, cum quibus Peregrinus, vbi supra, dicto numero 25. Thuscum, in locis nunc citatis: etiam dissimilia, & maiora expressis: quemadmodum respondit post alios multos Authores Hippolytus Riminaldus, in[sect. 16] consilio 84. numero trigesimo nono, & in consilio 101. numero 16. libro primo, Hondedeus, dicto consilio 30. numero 64. & 65. Achilles Pedrocha in consilio septimo, numero 109. & 110. & vt in dispositio extendatur, etiam vltra naturam actus Curtius iunior, in consilio 307. numero tertio, & sequentibus, libro tertio, Natta, in consilio 410. numero septimo, libro secundo, Hondedeus, dicto consilio 30. numero 66. libro primo: nec contra ea aliquid obii[sect. 17]ci possit. Hippolytus Riminaldus, qui Aretinum, Socinum, Gozadinum, & Cephalum refert, in consilio 113. sub numero 6. libro secundo, Fabius Turretus, in consilio 47. numero 37. omniaq́ue præsumantur solemniter acta: vt post alios multos Au[sect. 18]thores tradidit Palaez à Mieres, de maioratu, prima parte, dicta quæstione 22. ex numero 16. qui etiam, & superiùs præcitati concludunt (vt in ini[sect. 19]tio dixi) quòd de interpretatione cum agitur, qui habet pro se verba geminata, dicitur habere maiorem, & efficaciorem dispositionem. Corneus, quo[sect. 20]que respondit ita in consilio 187. numero 12. libro quarto, Thuscus, tomo octauo, littera V. conclusion. 158. numero 14. folio 574. quoniam non otiosè, aut for[sect. 21]tuitò, sed maximo cum mysterio prolata, & geminata intelliguntur; sicuti cum Cardinale, Corseto, Romano, Felino, Iasone, Marsilio, Corneo, & Eue[sect. 22]rardo adnotauit Medices, de regulis iuris, regula 3. numero nono: qui dicit id procedere in quacunque dispositione, tam inter viuos, quàm in vltima voluntate, & siue à partibus, siue à Iudice proferantur. Et[sect. 23] id ipsum repetir numero septimo, & numero 102. nec interest, quod in continenti, & sine vllo interuallo facta fuerit geminatio; nam licet in actibus vt operetur, debeat habere temporis interuallum, iuxta resolutiones Felini in dicto cap. si cautio. vbi interuallum requirit in geminatione ad hoc vt pperetur, quando sumus in geminatione actuum, provt ipse loquitur: attamen quando versamur in geminatione, & cumulatione verborum, ne alterum ipsorum ster sine virtute aliquid operandi, id non procedit, ne interuallum vllum requiritur: Ita declarat ex auctoritate multorum, ab eo relatorum Parisus, in consilio 71. numer. 21. libr. 3. & in consilio 18. numer. 9. eo. lib. ac etiam in consilio 37. n. 58. libro 2. Iason, in l prima, numer. 30. & 33. ff. de offic. eius, cui mand, est iurid. sequitur Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 5. numero 13. & 14. Thuseus, tom. 4. littera G. dicta conlusione 28. qui cum ex num. 104. cum tribus seqq. adduxisset nonnulla, vt conciliarentur diuersæ authoritates, & doctrinæ in proposito, an scilicet geminatio operetur, facta vno contextu, siue in continenti; an verò necesse sit, quod fiat ex interuallo; & numer. 107. resoluisser, commune placitum fuisse, quod geminatio, & inculcatio verborum, si fiat ad declarandam mentem, ita operatur, vnico contextu facta sicut si fiat ex interuallo; quia vtroque casu pariter ostenditur enixa voluntas: Tandem dicit declarandum, vt per Parisium, in locis relatis, quod scilicet in actibus, & verbis consoderatis per se, sit verum, quòd verba geminata non operantur, nisi vnum actum. etsi reiterentur in continenti: sed quoad efficaciam maiorem ex geminatione, secus; & propterea, quod statuit Parisius, quod quando agitur de verbis, ne sint superflua, quia debent singula verba operari aliquid, non refert, an ex interuallo, vel in continent sint prolata, & num. 111. vel dicendum putat, quod licèt geminatio plus operetur, quando fit ex interuallo in diuersis scripturis, tamen etiam operatur, si est in eodem instrumento: vt per Decianum, in consilio trigesimo septimo, numero 92. libro secundo, in quo etiam vnanimiter conueniunt Interpretes omnes illi commemorati suprà, numero decimoquarto, qui verba geminata in eodem dispositionis actu, eadèmque scriptura, maximi ponderis esse, & multum operari; asseuerarunt, atque exornarunt, vt ibidem vidisti. Aluaradus etiam, de coniecturata mente defuncti. libro tertio, dicto cap. primo, ex numero septimo, vsque ad numerum 11. vbi notabiliter, & vtiliter infert, quod si de sana mente,[sect. 24] aut voluntate libera, vel affectata testatoris dubitetur; vel ipsa testamenti solemnitas hisce de causis suspecta redddatur, tam suspicio voluntatis, quàm solemnitatis ex actibus geminatis submoueri debet: & inde, quod institutio nutu facta, ex geminatione actus subscriptionis testamenti, alio trahente, & sustinente testatoris manum, efficax efficitur; provt ibi ipsemet Author obseruat. Addiderim ego (& necessariò quidem) in casibus[sect. 25] propositis, non ita absolutè validari ipsos, aut validos pronunciari posse, ex eo solum, quod actus geminatio, aut multiplicatio interuenit; nam & iterari, aut geminari dispositio poterit, nihilominus dolus interuenire, & fraus adhiberi eisdem in casibus; siue non sana mens, aut libera voluntas adfuisse in eo, qui fecit dispositionem; quocirca, si de libera voluntate, aut sana mente dubitetur, ea repetenda erunt, quæ suprà, hoc eodem libro, & tractatu, explicata reliquimus, circa coniecturas furoris, aut sanæ, vel non sanæ mentis: ex quibus elici debebit, an præsumendum sit, quod adfuerit, vel non, sana mens; quantiq́ue verborum geminatio haberi debeat. Si etiam nutu dispositio sit facta, vel subscriptum testamentum alio mouente, & trahente testatoris manum, praelegenda quoque erunt ea, quæ alio etiam hutusce libri cap. explicata remanent dilucidè: quod si de voluntate libera, vel affectata dubium fuerit, non ita simpliciter ex actus geminatione, libera, aut non affectata voluntas elicietur, cùm geminare actum, vel dispositionem, siue illam multiplicare potuerit is, cui vis, aut dolus adhibeatur, vel qui plenam libertatem non habuit, idque propter dolum sæpè adhibitum, aut propter importunas, immodicas preces, quæ infirmis adhiberi solent propter quas, ita facilè geminant verba, ac primum actum conficiunt. Quocirca in his omnibus, rerum & personarum, & aliarum circunstantiarum, casuumq́ue occurrentium qualitates perpendi debebunt, provt eas longa serie consideraui, & singulariter materiam explicaui quotidianar. har. controu. iur. libro tertio. cap. primo. per totum. atque ex ibi dictis temperandus, & explicandus erit Aluaradus, in loco nunc relato, ne verborum geminationi vsqueadeò roboris tribuatur, vt vel ipsas testatorum voluntates fraudari, vel coniecturas à me congestas ibi, non obtinere contingat: Quod & vltra scripta dicto capite primo, libri 3. suaderi poterit ex his, quæ Pelaez à Mieres, de maioratu, prima parte dicta quæstione 22. numero decimo sexto, annotauit: is namque Author in eo dubio, vtrum videlicet renunciatio[sect. 26] hæreditatis paternæ, delatæ, vel deferendæ, facta à filia cum iuramento, quæ sit minor viginti quinque annorum, si fuerit geminata, rescindatur, prætextu enormissimæ læsionis; retulit Decium, in consil. 181. numero quinto, quem alij multi Authores ibi commemorati sequuntur, dum dicit, per renunciaationem geminatam censeri factam renunciationem enormissimæ læsionis; idcirco læsionis eiusdem prætextu non posse rescindi. Statim verò citat Pinellum[sect. 27] tenentem contrarium, in l. secunda, C. de rescindend. vendit. 3. parte, numero 36. qui vere fuit in alia sententia, & adducitur ex textu in l. doli mali versiculo, idemque, ff. de nouat. & delegat. ex doctrina quoque Cornei, in consilio 140. libro tertio, & aliis rationibus ibidem adductis, per ipsum Pinellum, & tandem pro eodem Pinello concludentem eam rationem, Mieres ipse existimauit, quod renunciationes factæ à minoribus, vel à mulieribus, etiam cum iuramento, non obligant, vbi inest dolus re ipsa contra minores, vel mulieres, cap. cum contingat, de iureiurando, cap. licet. eod. titulo, lib. 6. cap. quamuis pactum, de pactis, in 6. cap. secundo, libri 3. latius ego probaui; nam vbi dolus adest in contractu, deficit consensus contrahentis, & iurantis, & ideo non obligat. Cùm ergo ex magna læsione in contractu interueniente præsumatur dolus, sequitur, quod geminatio quemadmodum non potest excludere dolum, ita non potest dare robur contractui, vt probat ibi Mieres, & latè, atque eruditè admodum Pinellus, in loco suprà relato: ex cuius traditionibus valde corrobarantur ea, quæ Aluaradi placitis adiicienda dixi. Non enim sanæ mentis, aut voluntatis liberæ, vel alterius similis qualitatis concludens præsumptio, aut coniectura resultauit, ex geminatione, cum dolo interueninete, vel non sana mente, aut voluntate libera existente, duplicari, & multiplicari verba potuerint, vel dispositio geminari facilitate eadem, qua semel verba prolata, aut dispositio facta, est. Idcirco non tanta geminationi vis tribuenda erit, sed & casuum occurrentium, personarum etiam, & temporum, rerumq́ue circunstantiæ inspici debebunt, vt diiudicari congruè valeat, an præsumptio doli, vel fraudis, aut non liberæ voluntatis, ob geminationem cessauerit, vel non; quod in renunciatione, & in casu Decij obseruandum erit, ac ea quoque præ oculis haberi in ipso proposito debebunt, quæ d.c. 2. lib. 3. scripta reliqui. Nec malè perpendit Mieres, 1 part. d.q. 22. n. 16. col. 4. dum dixit, inter Dec. & Pinell. ita posse litem componi, quod si tempore geminationis, & consensus, bis secundo loco præstiti, duret causa, quæ principio contractum dolosum & suspectum reddebat, sit nullus effectus talis consensus geminatus, quia adhuc durat vitium, & inconueniens. Si autem causa, quæ à principio liberum consensum, & absolutam voluntatem impediebat, iam cessauerit, geminatio sit magni effectus, in quo (vt vides) superiùs à me obseruatis conuenit, quia non solum geminationem in consideratione habet, sed & alia inquit inspicienda, atque consideranda; sic vt geminari actus, vel verborum geminatio adesse potuerit, & non præcisè ex actibus geminatus elici id, quod præcisè eliciendum Aluaradus putauit; indeque Craueta, in consil. 494. num. 17. versiculo, Secundò, quod in actu suspecto geminatio nihil operetur; de iure scripsisse videtur. Vel quando idem vitium, aut defectus interuenit, vt ibidem in versic. Tertiò: & eum refert Cardinalis Thuscus, tom. 4. littera G. conclus. 28. n. 118. & 119. fol. 152. & antea dixerat num. 103. consensum geminatum minoris parum operari: & retulit Parisium, in consil. 69. num. 71. lib. 2. & non tollere læsionem enormissimam, ex Romano, & Craueta, adnotauit ibidem, n. 112. & hactenus de præfata Pelaez à Mieres obseruatione. Qui & ipsâmet, & quæst. 22. 1. partis, ex num. 13.[sect. 28] cum sequentibus, ad aliud nouè infert, quod in du{ Casus practicus adducitur, & Senatus Hispalensis decisio proponitur. }bium excitat; an scilicet si pater bis faciat maioratum in eundem filium eisdem ex bonis, non liceat ei maioratum reuocare, quamuis non tradiderit possessionem, aut scripturam, nec contractus factus fuerit cumtertio; idque propter vim, & effectum geminationis, quæ adeo plene operatur in iure, vt in initio huius cap. dixi, quo in dubio statuit inprimis, quod licèt articulum istum nullus hactenus attingat, ex iuris tamen regulis, & rationibus fundari posse videtur, reuocari non posse ex virtute geminationis, quæ multa habet in iure specialia, & id operatur, quod simplex, aut semel facta dispositio operari non posset, fortiusq́ue ius actui celebrato tribuit; provt dicto num, 13. & tribus seqq. latius comprobat, & congerit nonnulla in proposito virtutis, & effectus geminationis, vt eam partem comprobet: tandem numero decimoseptimo, resolutiuè inquit, quod maio[sect. 29]ratus à patre geminato consensu, siue bis in eundem filium factus, reuocari possit, non obstante geminatione, si nullum ex his interuenerit, quæ vt maioratus irreuocabiles efficiantur, in l. 17. & 44. Tauri exprimuntur, & ea præcipuè adducitur ratione, quod cum dicta l. 34. Tauri, pro regula posuerit, maioratus reuocabiles esse, nisi in casibus ibi specificatis, qui velut exceptiones ponuntur, & cum alias exceptiones opponere lex ipsa posset, eas omisit, casus alij omissi habentur pro omissis, & est adhærendum regulæ earum legum, quæ etiam cum generaliter loquantur, generaliter sint intelligendæ, licet vrgentior, vel diuersa causa, aut ratio in vno casu sit, quàm in alio. Sed responsum præbet fundamento cuidam in contrarium adducto, quod consensus geminatus valet tantum quantum consensus iuratus. Ac denique eodem num. 17. in finalibus verbis, subdit, Et posito sine veritatis præiudicio, quod vbicunque maioratus est geminatus, reuocari non possit, erit tamen licita reuocatio, etiam post geminationem, vbicunque in facultate Regia, ad faciendum maioratum concessa, expressum esset, quod possit reuocari maioratus, quoties pater voluerit, nam tunc reuocatio non est prohibita. Quibus ex verbis clare colligitur præsati Authoris inconstantia, aut in dubio superiori resolutio incerta: nam cùm in initio dicti n. 13. cum seq. negatiuam partem fundauerit, postmodum dicto num. 17. putauerit dicendum maioratum geminato actu, siue iterato consensu factum, reuocari posse: tandem præcitato n. 17. dubietatem suam ostendit, nec firmiter in aliqua permanet resolutione. Ego verò eodem in casu, & in terminis propositis, atque non interueniente aliquo eorum, ex quibus in dictis legibus Tauri, maioratus efficiuntur irreuocabiles, firmiter, & constanter crediderim, ex sola geminatione, siue iterato actu institutionis maioratus in fauorem vnius & eiusdem filij facti, siue in testamento, siue inter viuos (modò irreuocabilitas absit maioratum irreuocabilem non effici, sed potius posse reuocari, provt ipsis legibus Taurinis pro regula statuitur generaliter, nec casus eiusmodi geminationis excipitur: quoniam adhuc militat ratio, & decisio dictæ l. 27. & 44. Tauri. Verum enim est, maioratum reuocabiliter factum fuisse, quamuis geminatus actus, geminatáve maioratus institutio interuenerit, hoc est, quamuis pater bis in eundem filium, atque eisdem ex bonis maioratum fecerit: & quamuis ex geminata, binave constitutione, maior deliberatio, atque perseuerantia voluntatis inducatur, & euincatur, quo ad effectum voluntatis parentis eliciendæ, quod maioratum in persona eius filij instituere voluerit (ad quod in effectu reducuntur fundamenta omnia, quæ pro ea parte considerauit Mieres, vbi suprà) non tamen ideo excluditur, quin ipse maioratus reuocari possit, stante regula generali, in dictis legibus Tauri præfixa, nec interueniente aliquo ex casibus, in eisdem legibus à regula ipsa exceptis: atque ideo, vel filium imputandum erit, quare sibi non consuluerit remediis à iure introductis ad irreuocabilitatem inducendam; aut iuridicè, & verisimiliter præsumendum, quod pater, etsi faciendi maioratum enixam, & geminatam voluntatem, & deliberationem habuerit, non tamen renocandi facultatem sibi adimere voluerit, nec irreuocabilem maioratum instituere, ex quo vsus non fuerit aliquo ex præfatis modis, ex quibus maioratus fit irreuocabilis; potuit enim pro tunc sic deliberatam voluntatem habere, & nihilominus liberè postmodum reuocare, cum reuocandi potestatem sibi non abstulerit. Sic sane Ludou. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. cap. 2. per totum: cum proposuisset regulam generalem numero 1. quod scilicet maioratus ex sua natura reuocabilis est, & postmodum adduxisset longa serie, & erudita manu (vt adsolet) quibus modis maioratus irreuocabiles fiant; nusquam verborum, aut actus geminationem in consideratione habuit, quasi ex reiteratione irreuocabilitatem non induci; præsentiret manifestè: & ita pariter se habuisse cæteros huius Regni Interpretes, constabit ex his, quæ Mieres ipse, prima parte, quæstione 36. & septem seqq. Pater Ludouicus Molina, tomo tertio, de iustitia, & iure, disputat. 583. & tribus seqq. Fontanella nouissimè, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 9. parte 5. ex num. 142. cum multis seq. fol. 134. in proposito reliquerunt scripta. Omnes autem decisiones, siue Interpretum authoritates, & doctrinæ diuersæ, quæ expenduntur à Mieres, dicta quæstione 22. prima partis, ex num. 13. vsque ad num. 18. ex his euitantur, quæ nunc dicebam: nec verè in contrarium vrgent, vtpote cùm ipsæ non sint, nec procedant in terminis nostris, cum in dictis legibus Tauri, casus is exceptus non fuerit pro irreuocabilitate inducenda, & geminata, aut quomodocunque certò cognita voluntas maioratum instituentis non sufficiat, nisi traditio possessionis, vel scripturæ interuenerit, aut cum Tertiò sit res inita, In casibus autem, & decisionibus eisdem ponderatis à Mieres, multiplicatio, aut geminatio actus iuxta naturam, & subiectam materiam rerum, de quibus agitur, sic arguit absolutum, & verum consensum, vt ipsa geminatio supplere alia sit potens, & sufficiens, nec annullatio actus possit prætendi aliquo effectu, vtpote sic deliberato consensu apparente, nec aliquo deficiente, quod a lege fuerit requisitum necessariò, provt à præfatis Taurinis constitutionibus requiritur, prædictorum aliquid interuenire, vt maioratus irreuocabilis fiat: & valde diuersum, ac maioris efficaciæ, & virtutis est, à se patrem abdicare possessionem, aut scripturam tradere; quàm verba, aut actum geminare: & sic defectus eorum, vel alicuius, ex geminatione suppleri non potest, lege non ita dicente, sed potius contrarium statuente, nisi vltrà processum fuerit. Idque concludenti ratione confirmatur, nam testamenta, & vltimæ voluntates, quæ sui natura reuocabiles sunt vsque ad mortem, sicut maioratus, ex decisione dictarum legum Tauri, non ideo efficiuntur irreuocabiles, quod geminata, aut multiplicata voluntas circa legatum, aut fideicommissum, vel aliam dispositionem appareat, & interuenerit. Et sic multiplicatio verborum, atque ipsorum, seu actus geminatio operatur effectum ostendendi enixam volultatem atque perseuerantiam, & firmitatem propositi, maximamq́ue ipsius deliberationem, non verò irreuocabilitatem operari valet eiusdem vltimæ voluntatis quæ sui natura reuicabilis est, quamuis in aliis actibus, & dispositionibus inter vious, qui sui natura irreuocabiles sunt, & propter præsumptum dolum, aut defectum consensus infringi possunt, contrà statuatur aliquando ex vi geminationis; aliquando etiam nihil operatur, vt ex Pinello, & Mieres suprà obseruaui. Et comprobatur etiam ex his quæ ad limitationem propositæ regulæ generalis devi, virture, & effectu geminationis, vtiliter, & eruditè considerauit Parisius, in cons. 110. num. 47. & sequent. lib. 1. Vbi in[sect. 30]quit, numero 50. multum ad propositum nostrum, geminationem non operi contra naturam actus, qui geritur, vel rei in actu deductæ. Quo nihil magis concludens in casu præsenti dici posset, vtpote cùm instutionis maioratus actus sui natura, & introductione, atque ex decisione dictarum legum Tauri reuocabilis adeo sit, vt nisi aliquid ex superius dictis interuenerit, teuocari liberè possit. Inquit etiam Parisius, dicto n. 47. geminatinem non operari, quando expri[sect. 31]mitur pluries illud, quod tacitè inest: & n. 48. quando expressio geminata induceret contrarium effectum. Quod etiam conuenit casui præsenti: & n. 49.[sect. 32] quando magis explicitè declaratur illud, quod erat[sect. 33] expressum, aut verba geminatur, vt quis sibi plenius,[sect. 34] & clarius prouideat, non autem vt plus operentur: vt per Crauetam, in consil. 70. num. 30. Cardinalem Thuscum, practicar. conclus. iur. tom. 4. littera G. conclus. 28. num. 120. fol. 152. qui num. 102. commemorauit Parisium, in loco supra relato: & idcirco, cum in Senatu Regio Hispalensi lis quondam verteretur inter filios, & hæredes Dedaci de Fuentes, de articulo præfato in ipsis terminis à Mieres propositis, controuerti contigit, cum de aliis etiam pluribus controuersia excitata fuisset. Filius namque maior Didaci eiusdem, ex geminato actu vocationis, atque institutionis vinculi, & maioratus non solum, sed ex triplicato; semel inter vious, per priuatam scripturam (recongnitam tamen, & comprobatam iuridicè, sed non factam irreuocabiliter) bis autem in vltima voluntate, ex quo magis dilucidè de enixa voluntate, apparere dicitur, vt per Thuscum, post alios, dict. concl. 28. n. 3. Id ipsum contendebat, quod in dubium a Mieres propositum fuisset, recensui; & cum nullum ex tribus illis requisitis suprà enumeratis ad irreuocabilitatem inducendam interuenisset, iuxta ea Senatus ipse definiuit, quæ nunc adnotaui, postmodum verò ita dilucidè comprobaui. Sed adiicio nunc, ex alio quoque comprobari, quòd, geminationem verborum habere vim, & virtutem iurisiurandi, Interpretes nostri statuerint, dum maiorem, quam excogitare potuerunt vim, geminationi tribuere intendebant. Alij verò contradixerunt (vt vides) & nihilominus, ex iuramento in maioratu apposito simpliciter, irreuocabilem maioratum non effici, nec iuramentum contractui simpliciter appositum, mutare, aut alterare eius naturam. sed illam in omnibus sequi, & recipere omnes conditiones, subauditiones, & limitationes, quæ veniunt ex natura contractus; ex multis iuribus, & Authoribus adnotauit specificè Ludou. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 4. capit. 2. num. 35. & 36. & disputant etiam Mieres, 1. parte quæstione 22. ex num. 8. & num. 36. Fabius de Anna, in consil. 78. num. 4. cum sequent. quod si cùm iuramentum adiicitur, ita statuitur, nisi adiectum fuerit pacto de non reuocando, aut de ratum habendo, seu non contraueniendo; vt per ipsum Molinam, dicto num. 36. & num. 37. & per Authores relatos, Quanto magis ex sola verborum geminatione, aut actus etiam institutionis maioratus reiteratione, statui quoque ita debebit, si nullam aliud adfuerit, ex quo induci possit irreuocabilis; vt quæ veniunt ex natura ipsius actus exclusa minimè censeantur per geminationem, quæ tamen quamplurimos effectus operari solet, vt in initio huius capit. obseruaui, & retuli Menchacam, Medices, & Thuscum, eos congerentes; ac inter alios, nonnullos potissimùm, qui in actu practico conueniunt quotidie. Primus est, quod licet confessio extraiudicialis ab[sect. 35]sente parte facta, plenè non prober; latius expli{ Ex altera Senatus Hispalensis definitione. }cant post alios multos Auctores Afflictis, decis. 337. numero sexto, & decisione 375. num. 3. Marsilius Maranta, Oroscius, Couarru. & alij, cum quibus Ioannes Gutierrez, videndus, de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 54. per totum. Iosephus Ludouicus, decision Perusina 9. per totam. Antoninus Thesaurus, decisione Pedemontana 109. Petrus Surdus, decisione 12. per totam Achilles Pedrocha, in consil. 2. ex num. 140. cum sequent. Hieronym. Cæuallos, practicar. commun. contra communes, quæst. 210. latè Thuscus practicarum conclusionem iuris, tom. littera. C. conclusione 637. & 638. ex fol. 78. vsque ad fol. 87. Et ij etiam explicant, vtrum confessio extraiudicialis[sect. 36] præsente parte facta, plenè probet, & noceat confitenti, & an acceptation necessaria sit. De quo videndus est Ioannes Gutierrez, dicto cap. 54. numero decimo, & numero 20. Cæuallos, commun. contra commun. quæct 16. & 17. Thuscus, dicta conclusione 638. & infrà capit. sexagesimo nono. Attamen quod con[sect. 37]fessio extraiudicialis geminata absente parte, plenè probat, & præiudicat: vt per ipsum Ioannem Gutierrez, dicto cap. 34. num. 6. post alios multos Authores, Thuscum, tom. 2. dicta conclusione 638. ex num. 37. cum sequentibus: & tom. 4. littera G. conclusione 28. num. 41. & quatuor sequentibus, fol. 149. & num. 91. & 94. fol. 151. Menchaca, de succession. creatione, 1. partis lib. 1. §. 3. sub n. 13. vers. 10. effectus est. vbi inquit, hanc esse communem sententiam. Sebastianus Medices, de regul. iur reg. 3. n. 31. fol. 15. qui subdit, hoc dictum procedere, etiam si cuilibet confessioni adsit vnus tantum testis: Ioannes Borta, in consil. 23. num. 24. Fabius Turretus, in consil. 9. num. 38. Tiberius Decianus, in consil. 9. num. 37. lib. 2. & pluries iam Senatus Hispalensis ita definiuit. Hisce quoque diebus id ipsum obseruauit in causa illa, quæ agebatur ex parte Consilij de Boornos contra D. Laurentium de Ribera, vt rescinderetur donatio ei facta quantitatis mille ducatorum, ex causa remunerationis priuilegij cuiusdam Regij ab eo in fauorem illius oppidi assecuti: nam licèt amississet vnanimiter Senatus, dominationem ipsam fieri non potuisse ab eodem Consilio, siue eius Officialibus, seu rectoribus, nisi ex causa remunerationis, & probatis meritis aliunde, quam ex confessione donantis, & donatarij, & vtilitate apparente (provt apparuit euidenter) vt latius comprobarunt Curia Pisana, lib. 2. cap. 20. numero 12. Ioannes Gutierrez, de tutelis & curis, 2. parte, cap. 6. Ioannes garsia, de nobilitate, glossa 3. §. 2. num. 5. Escobar, de ratiociniis, cap. 24. ex n. 21. cum seq. vbi vide omino, Bobadilla, lib. 3. cap. 8. num. 71. folio 203. & lib. 5. cap. 4. num. 59. fol. 884. Admitteret etiam, in integrum restitutiotionem competere eidem Consilio ex causa enormissimæ læsionis, etiam elapso quadriennio, iuxta textum in l. finali, titulo 19. partita 6. & relatos per Hieronymum de Cæuallos, practicarum commun. contra communes, quæst. 536. num. 16. Ioannem Gutierrez, practicarum lib. 2. q. 115. n. 13. Gomez de Leon, centuria prima, facto 96. num. 15. & 16. Restitui tamen Consilium aduersus confessiones geminatas, & in alio iudicio ad Officialium ipsorum, qui donationi præfuerunt, excusationem, & defensionem factas, nequaquam admisit, ex quuo de vtilitate euidenter adeò apparebat, & duntaxat de industria, & diligentia dicti Laurentij in assequendo dicto priuilegio in Curia Regia dubitari valeat, de quo tamen, ex eorundem duplicatis, aut geminatis confessionibus extraiudicialibus, atque ex dictis quorundam testium (licet singularium) apparebat. Deinde & secundum adducunt iidemmet Autho[sect. 38]res geminationis effectum, quod scilicet geminatio,{ Geminationis effectus proponitur, & Senatus Hispalensis definitio altera adducitur. } siue repetitio, atque inculcatio verborum faciat cessare dispositionem, & benesicium l. 2. de rescindenda vendit. quod ex æquitate fuisse introductum, ex ipsamet lege, atque ex his apparet dilucidè, quæ quotidianarum harum controuer. iuris, lib. 2. cap. 8. scripta, atque adnotata reliqui: vt puta, si in conuentione non modo additur clausula, qua inuicem contrahentes sibi donant, & remittunt, quod pluris res valet, vel quod plus pro ea datur, sed etiam adiiciuntur verba geminata, quod alter alteri donat totum, & plus, quod est in re, vel in pretio; tunc namque existimant, venditionem non rescindi ob deceptionem vltra dimidiam iusti pretij, si verbis geminatis omne totum, vel quicquid pluris res valeat, donari dicatur. Ita sanè statuunt Baldus, Salicetus, Paulus, Panthal. Cremen. Cagnolus, Alexand. Felinus, Boërius, & Hippolytus, quos in id retulit (sed non sequitur, vt statim dicetur) Arius Pinellus, prima parte, l. 2. C. de rescindenda vendit. cap. 2. numero 22. folio 109. & cum Baldo, Paulo, Abbate, Bellamer, Decio, Alexandro, Socino, Corneo, Craueta, Cephalo, Rubeo, Marsilio, Chassaneo, Grammatico, & aliis resoluit Medices, de regulis iuris, reg. 3. num. 65. fol. 19. qui in hisce loquitur terminis. Verè tamen, ab eo præcitati Authores maiori ex parte in aliis terminis loquuntur, in contractu inquam geminato, & bis celebrato, & sic in fortioribus terminis, non in vno, eodemq́ue contractu, in quo præfata verba inducentia donationem maioris valoris, enixè & geminatè adiecta fuerint. In præfatis tamen terminis, quando in vno scilicet, eodemq́ue contractu additur clausula continens verba geminata, loquuntur aliqui ex eisdem Authoribus, quos Medices refert, & omnes commemorati per Pinellum, dicto numero 21. in ipsis etiam terminis, quod benesicium dictæ l. 2. C. de rescind. vend. cesset omnino, quando maxima cum geminatione verborum gesta sunt omnia, & solemnes intercesserunt rennuntiationes; tenuerunt Cremensis, Cagnolus, Iason, Socinus, Anton. Burg. Curtius iunior, Ripa, Craueta, Rubeus, Parisius, Rolandus, & sequutus est Iacob. Menochius, in cons. 1. num. 356. & duobus sequentibus libro primo, & ij quidem omnes ea duntaxat adduccuntur ratione principaliter (si originaliter prælegantur) quod verborum inculcatio, atque geminatio tollit præsumptionem erroris, quod est fundamentum beneficij dictæ l. 2. & inducit deliberationem omnimodam, voluntatis pro validitate actus; vt latius per ipsos Authores nunc relatos, & per Decianum, in consilio 46. ex numero trigesimo septimo vsque ad num. 47. lib. 2. Cæterum Arius Pinellus, Vir equidem mihi sem[sect. 39]per eruditissimus, atque præstantissimus, 1. parte dictæ l. 2. cap. 2. sub num. 22. fol. 109. cum iudicio profitetur, futilem, & reiiciendam videri hanc Baldi, & aliorum traditionem, & in praxi coram doctis non seruandam: tum quia retrahatur decisio ipsius l. 2. C. de rescindenda vend. quæ ex æquitate principaliter adducitur; æquitas autem etiam eo casu militat, quo verba inculcantur, atque geminantur, quod negari non potest: textus etiam, i n l. finali, (quæsitum, cum ibi notatis, ff. de condict, indebiti: tum etiam recepta Bartoli sententia ne ex verbis generalibus tollatur benignum remedium eiusdem l. 2. aliorum etiam Interpretum placitum, qui Pinelli sententiæ magis accedunt; Romanus, inquam, Paulus: Mod. Parisiens. & Rebuffus, quos ibi refert, & sequitur Pinellus: & vltra eum Antonius Faber, definitione 1. ad titulum, C. de rescindend. vendit. fol. 435. vbi contendit constanter, restitutionem in integrum ex benesicio dictæ l. 2. non amitti per clausulas positas in contractu venditionis, quantumcunque geminatas: idque non tam illa ratione, quæ vulgò affertur, quod credibile non sit, vernditiorem de tam graui damno, & vt loquuntur excessu cogitasse; cessat enim hæc ratio, cum verba illa sunt addita, quanticunque sit pretij, quæ omnem excessum comprehendunt: quam quia bonæ fidei contractus non facilè tam iniquas admittat conuentiones, argumento l. ex empto, 11. §. vlt. bona fides 56. ff. de actionib. empti quoque dubitandum non sit, quin ea ipsa facilitate, qua venditor contraxit, & decipitur, cæteras eiusmodi vulgares clausulas inseri patiatus, temetsi nec donandi animum habeat, nec benesicij, quod sibi competiturum intelligat, abiiciendi; non enim habet donandi animum, qui vendit, & si valet venditio facta donationis causa pretio viliore, l. si quis 38. ff. de contrahenda emptione. Nec obstat argumentum illud partis contrariæ,[sect. 40] verborum inquam geminationem tollere præsumptionem erroris, quod est fundamentum d.l. 2. pro cuius explicatione animaduertendum erit, Interpretes nostros maiori ex parte existimasse, non esse locum remedio dictæ l. 2. C. de rescind, quando venditor, vel emptor sciebat verum rei valorem: ita enim scripserunt Bart. Baldus, Salicetus, Paulus, Fulgosius, Romanus, Aretin. Alex. Decius, Socinus, Panthal. Cremensis, Cagnolus, Azo, Panormitanus, Anton. Burg. Fabianus, Balduinus, Couar. Mantua, Afflictis, Boerius, Parisius, Berous, Lofredus, Rolandus, & Tiraquellus, quos refert Arius Pinellus, in dicta l. 2. 1. parte, cap. 2. num. 10. & communiter receptum profitetur Menochius, in consil. 1. num. 351. lib. 1. Cæ[sect. 41]terum contrarium sententiam rectius tuetur, & concludentibus rationibus confirmat Pinellus ipse, ibi, num. 11. cum seq. vsque ad num. 16. vbi etiam respondet rationibus omnibus, quæ pro communi sententia adducuntur, & erudite obseruat, scientiam læsionis non tollere remedium dicatæ l. 2. quæ generaliter loquitur, nec distingui, an læsus sciat, vel ignoret læsionem: & suadetur etiam ex æquitate, qua lex ipsa principaliter nititur, quæ militat etiam in eo, qui sciebat verum pretium, potuitque ex necessitate, vel alia causa moueri: & quia aliàs nunquam esset locus remedio legis illius, cum facilè quisque probaret coniecturas vrgentes, vt sæpiùs probari possunt, ad colligendum scientiam valoris in emptore; & venditore. Provt ibidem tenuerunt Albericus, & alij, quos recta ratione Pinellus sequutus est: & inde infert numero 16. non solum in processu non oportere probare ignorantiam, sed nec eam allegare: & num. 17. inde quoque improbat concludenti ratione sententiam eorum, qui negarunt remedium eius legis læso, qui circa rem versabatur, eiusq́ue notitiam habebat: quo in numero vltra ibi relatos, cum aliis fuit Menochius, dicto consilio primo, numero 350. & sequentibus, lib. 1. Ita enim nunquam daretur locus remedio eius legis. cum nullus secundum communiter contingentia, circa res suas non versatur. Inde denique, num. 19. cauendum esse inquit ab aliis, qui male respondeant, remedium dictæ l. 2. non dari læso sagaci, & experto, ob præsumptionem scientiæ, vt latius ibi comprobat: & per Menochium, dicto numer. 350. Ex his autem omnibus deducitur euidenter, quam fallax sit argumentum præfatum Doctorum, quod verborum geminatio tollat præsumptionem erroris, iu articulo præfato geminationis; cum etiam data vera scientia valoris rei, non tolli medium eius legis, rectius tueatur Pinellus, & diebus præteritis in causa Hieronymi Gonzalez de Villanueua, ita iuridicè definiuit Senatus Hispalensis, & decidendo decreuit, beneficium d.l. 2. non amitti per clausulas positas in contractu venditionis, quantumcunque geminatas, nec etiam per scientiam læsionis, siue valoris rei, quæ distrahitur. Id autem ipsum, vel ex alio euidentius demon[sect. 42]strabitur, quod in fortioribus terminis (& verissimè{ Senatus Hispalensis decisio altera, admodum singularis, & eregia proponitur. } quidem) adnotarunt alij iures Interpretes commemorandi infra, quamuis alij plures contra statuerint, sed præposterè quidem, sic sanè priorum sententiam recta & stricta iuris ratione sequutus est Hispalensis in altera causa, quæ vertebatur inter Ludouicum de la Cueua ex vua parte, & D. Luisam Fernandez Colmenero ex altera; cum dictus Ludouicus ex remedio dictæ l. 2. rescissionem contractus, iuxta legis ipsius modum, & decisionem coram inferiori proposuisset, causa autem ad Senatum allata, in fauorem dictæ D. Luisæ, & contra dictum Ludouicum definitiuè pronunciatum, ex defectu magis probationis læsionis ex parte dictæ D. Luisæ iusti valoris probatione, quam quod contractus geminatus, atque iteratus fuisset. Mota namque, & pendente lite coram ipso inferiori super remedio præfatæ legis, inter ipsas partes transactione certis pactionibus inita, res composita, & ad concordiam redacta fuit; iterum tamen transactione non obstante, ex beneficio dictæ l. 2. actum fuisse dignoscitur à dicto Ludouico de la Cueua, in consideratione Senatum habuisse, quod contractus geminatus, & iteratus fuisset certis pactionibus (vt dixi) quasi id non excluderet legis eius remedium, si læsio probata fuisset ad eum modum, quem Scribentes requirunt, quos libro 2. cap. 8. longa ego serie commemoraui, sed actorem in intentionis probatione defecisse (vt nunc dicebam) id autem accuratiùs, & diligentiùs nunc comprobabitur, & vt distinctè admodum fiat, obseruare, atque meminisse oportebit, Interpretes iuris nonnullos, inter geminationis effectus varios, illum, qui ad propositum attinet, inuenisse, & non dubitasse asserere, dictæ l. 2. C. de rescidenda vendition. remedium, locum non habere in contractu geminato, & quando contrahentium consensus est iteratus, existimarunt namque, negari læso beneficium ipsum, quando bis idem consensit, siue actum iterauit, ob vigorem geminati consensus. Et ita tradiderunt Decius, Castrensis, Chassaneus, Mantua, Rubeus, Anton. Burg. Rolandus, & Couarr. quos quasi sequaces Decij, sic tenentis in cons. 216. ad finem, retulit Arius Pinellus, tertia parte eiusdem legis 2. cap. 1. num. 36. fol. mihi 251. Castrensem etiam, in consilio 386. col. 2. lib. 2. quasi eius opinionis authorem, & alios nonnullos sectatores eiusdem retulit Sebastianus Medices, dicta regula 3. de regul. iuris, numer. 65. folio 16. Abbatem inquam, Bellameram, Socinum, Corneum, Crauetam, & Euerardum, Rubeum, & Cephalum. Et num. 80. inquit, quod opponere non potest, qui bis idem aliqui facit nam vbi interuenit geminatio, ibi præsumitur plena deliberatio: & citat Naldum, Euerardum, Cephalum, Felinum, & Gozadinum. Et n. 94. subdit, quod ratificatio geminata ad confirmandum contractum plurimum valet: & citat Afflictum, Parisium, Crauetam, Cephalum, & Portium. Et id ipsum ipsum resolutiuè defendit Rolandus, in cons. 59. numer. 30. & quatuor seqq. lib. 1. vbi inquit, quod in venditione confirmata præsumitur interuenisse plena vendentis deliberatio: & quod reiteratio facit præsumi errorem abesse: & quod ad contractum reiteratum impugnandum, nihil videtur posse opponi; provt ibi comprobat. Et concludit num. 33. quod propriè in terminis nostris, dispositio dictæ l. 2. locum non habeat, quando contractus est geminatus; voluit Castrensis, in consilio 386. col. 2. in fine, vol. 2. sequuntur Decius, Rubeus Abbas, & alij, relati ibi. Tiberius Decianus, in cons. 46. num. 38. libro secunde, qui dixit num. 37. quod per geminationem scripturarum, & in ipsis voluntatem reiteratam, deducitur certissima, & perpetua voluntas, quod dispositio reiterata, & geminata, videtur maiori deliberatione procedere. Et vbi adest geminatus actus, & geminata voluntas, tollitur omnis suspicio fraudis, & cessat etiam remedium l. 2. C. de rescindenda vendit. vt latius ibi. Et num. 42. quod qui bis actum præsumitur voluisse omnia illum valere. Et id esse, quod dicitur, geminatam concessionem idem operari, quod clausula motu proprio, & ex certa scientia: vt etiam comprobat idem Decianus ibi, num. 43. & adiicit, quod hæc omnia indubitatè procedunt, quando actus non fuit geminatus vno contextu, vel incontinenti, sed ex interuallo; nam hoc casu non est dubitandum de voluntate disponentis, quia certissima redditur ex geminatione actus ex interuallo facti, vt per Romanum, Felinum, & alios authores, ibi relatos. Adiicit etiam num. 45. ipse Decianus, præcipuè id habere locum in casu consulationis illius cum talis voluntas fuerit in scriptura manu sua expressa bis, quæ geminatio in scriptura plus operatur, & magis de liberatam ostendit voluntatem, quam si voce facta fuisset, vt per Felinum, & Parisium, quos ibi citat. Addiderim ego, hæc duo adfuisse in casu præsenti & in Senatu Hispalensi controuerso, nec ab ipso Senatu in consideratione habita principaliter, quasi etiam eis concurrentibus, interuallo scilicet temporis, & diuersis scripturis, subscriptis à dictis contrahentibus, remedium dictæ l. 2. C. de rescindend. locum adhuc haberet, si actor in probatione læsionis vltra dimidiam non defecisset, vel pars aduersa, venditoris scilicet, verum & iustum valorem non probasset. Rursus, & eandem sententiam, quod scilicet dictæ l. 2. remedium non habeat locum, quando contractus est geminatus, siue bis iteratus consensus; tenuit Curtius iunior, in cons. 50. colum. 3. in fine. Neuizanus, in cons. 87. num. 26. & cum Castrense, Craueta, Romano, Barbatia, Ruino, Decio, Parisio, Rolando, Menochio, & aliis, Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo 5. littera L. conclus. 294. num. 2. fol. 323. & conclusione 296. num. 5. fol. 329. & tomo 4. littera G. conclusione 28. num. 76. folio 150. & num. 90. fol. 151. & nouissimè eandem amplectitur partem Iulius Pacius, in tractatu de emptione & venditione, num. 398. versic. sexto in venditione. Et quidem si Authores omnes præfatos originaliter prælegeris, inuenies apud ipsos, vel vnam, aut alteram duntaxat repetitam semper rationem, videlicet quod magna sit virtus, & effectus geminati consensus, multaque operetur frequenter, provt longa serie repetitum est suprà ad initium huius cap. vt proinde valeat & effectum hunc de iure producere, nec aliquid debeat contra ipsam opponi. Deinde, quod in contractu reiterato & geminato præsumatur interuenisse plena deliberatio, & quod absit error, vt per Decianum, vbi supra. Deinque, quod vrgere videatur pro eadem sententia, doctrina illa Bartoli, in l. Iulianus. §. si quis colludente, ff. de actionibus empti. provt eam expendit Andr. Fachineus, controu. iuris, lib. 2. cap. 21. in fine, fol. 175. vbi eidem responder: & ante ipsum, quod ea doctrina non obstet, & contrarium sit verius, obseruauit Pinellus, 2. parte, l. 2. de rescindenda, cap. 1. n. 36. in finalibus verbis fol. mihi 252. Verè tamen rationes has leues admodum esse, nec adstringere, vel ex his duntaxat deduci poterit, quæ dubio, & obseruatione præcedenti adnotaui; vtpotè cum plenæ deliberationis, aut defectus erroris præsumptio, vel ratio, vsque adeò in proposito non attendatur, quod etiam citra præsumptionem, & data vera scientia, remedium metipsum competere, nec scientiam læsionis tollere illud, ex veriori Interpretum placito probatum fuerit num. præcedentib. Ibidem quoque dictum, dictæ l. 2. C. de rescindenda vendition. decisionem generaliter, & indistinctè loquutam, sic etiam dicendum nunc, nec distinguere casum istum, immo ex æquitate, qua ipsa principaliter nititur, ipsum comprehendere absque dubio, si in vtroque contractu læsio probetur nam ex quo laesis vltra dimidiam, textus ille consuluit, læsis etiam iterato vel geminato consensu, aut contractu consulere intendit; & eius decisio, & verba conueniunt, ex quo ad primum contractum remedium ipsam non restringitur, & læsio magis, quàm iteratio contractus inspicitur. Sic sanè non obstare in proposito regulam actuum geminatorum, quando in vtroque contractu concurrit deceptio, & stante enormi læsione vltra dimidiam, quæ dolo æquiparatur, prædicta generalia de geminatione actus non procedere; singulariter obseruauit Vincent. de Franchis, commemorandus statim, qui citat etiam Cacheranum, decision. 58. num. 37. versiculo non obstat. Contrariam ergo sententiam (quam vt dixi, sequutus est Senatus Hispalensi in casu relato) quod scilicet contractus geminatus, aut iteratus consensus non tollat remedium dictæ l. 2. ex magis communi resoluit Socinus Senior, in consil. 85. n. 5. & 6. lib. 1. quem ad hunc modum retulit Thusus, tom. 5. litter. L. concl. 294. n. 4. fol. 323. Arius Pinellus, eruditè (vt adsolet) 3. parte eiusdem l. 2. c. 1. dicto n. 36. in versic. ego autem. vbi inquit, verius ipsum arbitrari, quod geminatus consensus læsi regulariter non tollat remedium eius legis provt si post primum contractum petatur à læso, vt confirmet, vel iterum consentiat, ipseq́ue id faciat, vel si post iniquam diuisionem, separatim intercedat confirmatio partium, & in similibus. Adhuc enim concurrente læsione vltra dimidiam, manebit remedium legis ipsius 2. tum ob eius generalitatem, quæ talem restrictionem non admittit: tum quia ex contraria opinione daretur maxima occasio fraudibus, facillimeq́ue excluderetur remedium ipsum, quod vitiari debet: tum quia eodem errore, eadèmque facilitate læsus iterum consentiret, iuxta text. in l. doli 19. versic. idèmque. ff. de nouat. provt idem aduertit Pinellus, & subdit, quod hæc verior opinio colligi potest ex responso Cornei, in consil. 140. lib. 3. Inspecto principio, & conclusione. & ex Curt. Burgen. lib. 2. ad frat. c. 7. vbi neminem citat: & quod contrarius sibi Decius fuit, vt refert Craueta, in cons. 114. in fine. & in cons. 151. num. 31. vbi refert Roman & Socin. ita verius consulentis, & hactenus Pinellus, cuius sententiam, & resolutionem sequutus est Regius S. Neapolitanus, vt profitetur Vincentius de Franchis, decisione 243. num. 3. & 4. qui in ipsis terminis à me propositis in initio huiusce articuli, & casu in Senatu Hispalensi controuersi, quæstionem excitauit: inquit namque, dubitatum fuisse, an emptor deberet excludi à beneficio dictæ l. 2. ex quo vltra primum actum venditionis, deinde mediante alio contractu, mota iam lite super eodem cesserat liti prædictæ, immò se obligauerat soluere tertias, quæ tunc debebantur ex causa pretij bonorum prædictorum, & fecerat venditionem pro pretio prædicto ad rationem ducatorum decem pro singulis ducatis centum: vnde dicebatur, quod ex prædictis contractus primo loco factus erat ratificatus, & geminatus, & geminatio operatur, quod quis deliberatè censeatur contrahere, & cesset remedium læsionis, secundùm Authores quamplures relatos per ipsum Vincent. de Franchis, num. 3. qui concludit, decisum fuisse contrarium, ex quo apparebat in vtroque contractu maxima læsio, vnde cum in vtroque contractu detur deceptio; aduersus vtrumque iuuari debet contrahens deceptus; nec attenditur geminatio, vt latius ibi post Pinellum, suprà relatum: & Chassaneum, quem etiam ibi citat. Eandem quoque opinionem, longè probabiliorem sibi videri, dixit And. Fachineus, controu. iuris, lib. 2. cap. 21. col. vltima; versic. sed contraria sententia, fol. mihi 175. & proea citauit Socinus senior. Decium Romanum, Corneum, Boerium, Chassaneum, Fabianum, Cagnolum, & Pinellum. Tria etiam fundamenta expendit pro hac parte, quæ in effectu ad eas reducuntur rationes, quas superiùs proposui, atque ex Pinelli traditionibus ipsæ eliciuntur. Primùm, quia d. lex 2. non distinguit, immò absque dubio locum habet, etiam quando primò aliquis vendit, deinde ex interuallo tradit, quo casu videtur esse duplex consensus in venditore. Secundò, quia semper eadem ratio humanitatis & æquitatis viget, suadetq́ue, vt venditori succurratur. Tertiò, quoniam nihil aliud efficere potest consensus sæpè præstitutus, nisi vt præsumatur maior deliberatio, maturiusq́ue consilium: quæ quidem præsumptio cessat ob insignem læsionem, ex qua constat, venditorem deceptum fuisse; imò verò talis consensûs multiplicatio obstare non potest, licet habeat vim renuntiationis l. 2. siquidem generalis renunciatio non facit, quominus competat actio ex d.l. 2. & concludit Fachineus quod hæc responsio valet ad omnes regulas, quæ adferuntur de vi, & efficacia geminationis. Ad quas etiam, vel vno solum verbo, & congtuenter quidem respondit Franchis, à Fachineo prætermissus, dum dixit, stante enormi læsione vltra dimidiam in vtroque actu, quæ dolo æquiparatur, non procedere generales regulas illas de geminatione. Denique & id ipsum probauit pluries Sabaudiæ Senatus, provt tradidit eleganter Antonius Faber, ad titul. C. de rescind, vend, definitione 1. fol. 435. n. 10. in illis verbis: Quare nec nocebit venditori, quod venditio fuerit geminata, si vtraque eodem læsionis vitio laborauit. Idque probatur argumento text. in d.l. doli 19. §. diuersum. ff. de nouat. & delegat. quam citauit Pinellus, vt supra vidisti. idem Faber, definit. 23. ipsius tituli, fol. 444. qui in hunc modum proposuit: Geminatio contractus non excludi beneficium l. 2. C. hoc titulo, si in secundo quoque contractu enormis læsio interuenerit. Postmodum in contextur inquit, quod interueniente geminata renuntiatione successionis totius, aut legitimæ portionis, etiam si læsio interuenerit; sunt qui putent, non esse restitutioni locum, propter potestatem geminationis, cuius effectus apparent; nec si læsio immodica & vltra dimidium iusti pretij proponatur; quasi non possit dici læsus ab alio, quam à seipso is, qui cum posset petere contractus rescissionem, maluit eum nouo contractu confirmare, l. 1. §. in summa, versic, sed si post interuallum. ff. quar. rer. act. non det. l. si mulier. 22. C. ad. S.C. Velleianum. idque dummodo secunda renuntiatio ex interuallo facta sit quia ea, quæ incontinenti fieret, videtur esse eadem cum prima. Nam & generaliter nostris placet, approbantem contractum, non posse postea petere, vt rescindatur propter dolum, aliamve causam restitutionis itemq́ue ex actu geminato tolli omnem erroris, metùsque præsumptionem, l. 2. C. de his quæ vi, metùsve causa fiunt: excludi beneficium Velleiani, ex d l. si mulier. exceptionem dotis non solutæ, l. in contractibus, 14. §. sed quoniam, C. de non num. pecunia, itemq́ue non numeratæ pecuniæ: l. cum fidem 4. l. generaliter 13. eo. tit. cui simile etiam est illud, quod dicimus, ex geminatione contractuum cessare præsumptionem simulationis, vt per Thesaurum, & Corset. relatos, ibi, num. 11. & verba geminata in contractibus probare etiam, vbi aliàs non probarent. Cæterum Faber ipse concludendo inquit, quod licet tanta vis sit geminationis, verius est, si in secunda quoque renuntiatione læsio talis intercesserit, quæ sufficiat ad petendam restitutionem, non eo minus concedi debere, cum eadem semper subsit causa restitutionis. Et hactenus Faber, cuius resolutio expressim superiora confirmat. Afflictus quoque, decisione 110. vbi asserit, in sacro Consilio decisum, confessionem[sect. 43] geminatam ab exceptione non numeratæ pecuniæ non excludere. Et quod post solutionem licet non possit allegari exceptio non numeratæ pecuniæ, tamen post secundam, & tertiam promissionem sic: Antoninus Thesaurus, decisione Pedemontana 223. nu[sect. 44]mero 6. dum dixit, geminationem contractus non nocere mulieri fideiubenti, & versabatur in materia authent. si qua mulier. & authent. siue à me. C. ad Velleian. de quibus & de præfata doctrina vide omnino Barbosam (vt cæteros sciens, consultoq́ue prætermittam) 5. parte legis primæ, ff. soluto matrimonio, ex n. 48. versic. limita secundo, vsque ad num. 69. ex fol. 463. vbi latissimè. # 53 CAPVT LIII. Ex eadem capitis præcedentis materia, & tractatu, quo de vi, & effectu geminationis, siue actus, aut consensus iterati virtute agebatur, & nunc quoque de eisdem agitur, & circa donationem omnium bonorum præsentium & futurorum, inquiritur, vtrum iteratus, siue geminatus consensus aliquid operetur. An etiam donatio ipsa omnium bonorum præsentium & futurorum, attento iure communi, vel omnium præsentium tantum, post decisionem, l. 69. Tauri, iureiurando confirmetur, & vsufructu, vel aliquo reseruato, de quo donator disponere possit, de iure subsistat: vbi in articulo adeo assiduo, & vulgato, ita absolutè proceditur, vt vel huiusce duntaxat cap. obseruationibus prælectis, prolixæ, & infinita fere aliorum quamplurimorum iuris vtriusque Interpretum commentaria prælegendi, & euoluendi, non mediocris labor excusetur, & Senatus Regij Hispalensis in casu ex facto occurrenti definitio, egregiè, & dilucidè exornetur, atque comprobetur. SVMMARIVM. -  1 Casus practici ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrentis, thesis, & ipsius decisio proponitur, & numeris seqq. -  2 Donatio omnium bonorum præsentium tantum, quamuis iure communi inspecto valida esset. Donatio vero omnium bonorum præsentium, & futurorum nulla esset, eodem iure communi attento, quia per eam tollitur libera testandi facultas. Vsqueadeò, vt nec respectu præsentium bonorum valeret, ex sententia multorum, contra verò ex sententia aliorum. Attamen hodie post decisionem l. 69. Tauri, donatio omnium bonorum, etiam præsentium tantum non valet; quod latius exornatur remissiuè. -  3 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum non firmatur iuramento, ex sententia quamplurimorum, contra verò ex sententia aliorum multorum, quæ probatur infra, ex num. 14. Et an respectu præsentium iureiurando firmetur, hic etiam adnotatur, & latius explicatur remissiue. -  4 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, etiam reseruato vsufructu ipsi donatori, non valet, ex sententia quamplurimorum iuris Interpretum. Cuius fundamenta ad summam breuiter rediguntur; & contrarium defenditur infra, num. 17. & seq. -  5 Donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, ac etiam præsentium tantum, post decisionem d.l. 69. Tauri, vt nec reseruato vsufructu ipsi donatori valeat; fortiter adstringere videtur, consideratio quædam, quæ hoc numero ponderatur. -  6 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vsufructu, vel aliquo reseruato ad disponendum durante vita donatoris, vel de quo ipse in vita disponere valeat; ex sententia quamplurimorum Authorum non valet. Contra vero ex sententia aliorum, quæ probatur infrà, num. 40. & 41. -  7 Ita similiter, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum non valeat, vbi quis reseruauerit sibi aliquid, de quo disponere possit in certum genus personarum, vel in certam causam, putà, vt possit testari pro anima; quamplures etiam responderunt. Contrarium defenditur infra, num. 43. -  8 Sic etiam, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum non valeat, quando donator aliquid reseruauit, ex quo necessitatibus suis prospicere valeat; tradiderunt nonnulli, qui commemorantur hoc loco; & explicatur infrà, num. 43. in fine. -  9 Ita pariter, quod donatio non valeat omnium bonorum præsentium & futurorum, si donator reseruauit sibi aliquid, de quo possit in vita, vel in morte disponere; alij tenuerunt, qui improbantur infra, num. 44. -  10 Ac denique, quod ad hoc vt donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vsufructu, vel aliquo reseruato valeat, requiratur necessariò, illud reseruatum esse causa testandi; obseruarunt nonnulli, qui improbantur infra. n. 45. -  11 Ratificatio actum aliàs nullum ab initio, conualidare non potest. -  12 In ratificatione, vel confirmatione actus nulliter facti, debent interuenire omnes solemnitates, quæ in ipsius confectione necessariæ erant. -  13 Geminatio actus validum efficit actum præcedentem, quamuis inualidum, vt nihil contra eum opponi possit. -  14 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum iuramento confirmatur, ex veriori sententia, quæ ab Authore probatur contra relatos suprà, n. 3. & vide duobus numeris seqq. -  15 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum facta Ecclesiæ, vel alij pio loco, valet de iure. -  16 Donatio omnium bonorum præsentium, etiam post decisionem l. 69. Tauri, iuramento firmatur. -  17 Donatio omnium bonorum præsentium & suturorum cum reseruatione vsusfructus valet, & fructus non veniunt sub nomine futurorum, quia reseruati dicuntur, vt de eis disponere, ac testari valeat. Quod latè comprobatur, atque exornatur. Et Berengarij verba singularia in proposito commemorantur ad finem huius numeri. -  18 Rationes etiam huiusce opinionis breuiter proferuntur. -  19 Sed & iura nonnulla recensentur, provt hic videbitur. -  20 Et partis contrariæ fundamenta præcipua, breuiter diluuntur. -  21 Ac de iure huius Regni, post decisionem Taurinæ l. 69. id ipsum defenditur: donationem scilicet omnium bonorum præsentium & futurorum, etiam hodie reseruato vsufructu validam esse. -  22 Et pro sententia Ludou. Molinæ, & sequacium, contra Didac. Couarr, & sequaces, tria considerantur fundamenta, quæ fortiter adstringunt, vt hic videbitur. -  23 Ac denique rationibus nonnullis per eundem Didac. in contrarium excogitatis, ex sententia eiusdem Ludouici Molinæ, breuiter respondetur. -  24 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum sine dubio valet, quando certam speciam, vel quantitatem rationabilem sibi donator reseruauit, ex qua disponere, ac testari valeat. -  25 Secus verò si quantitas modica sit. Aut si fructus reseruati, ita tenues sint, vt vix ad alimenta sufficiant. -  26 Vel si reseruatio non excedat vigesimam partem eius, quod donatur, provt Iulius Clarus existimauit. Sed contrarium infrà, num. 29. -  27 Et Iudicis arbitrio relictum, quæ dicatur in proposito, modica, vel sufficiens reseruatio. -  28 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, reseruato vsufructu eorum, ac etiam simul aliqua parte, vel quantitate, etiam modica, sine dubio valet; cum ex sola vsusfructus reseruatione valeret. -  29 Etiam si pars reseruata non excedat vigesimam, contra Iulium Clarum, relatum supra, numero 26. -  30 Donationem omnium bonorum præsentium & futurorum iustificat reseruatio quarundam rerum legatarum, nec ideò testamentum, in quo legata relicta fuere (quod sui natura reuocabile est) naturam suam mutabit, quod reseruatio ea in donatione facta fuerit. -  31 Dictio alius, alia, aliud, sui natura est implicatiua similium, & importat similitudinem, ideò vbi disponitur per aliquam ex eis dictionibus, interpretatio fieri debet de simili. -  32 Disponere verbum, conuenit vltimæ voluntati, & in dubio refertur ad actum vltimæ voluntatis. -  33 Verba derogatoria testamenti, & alterius dispositionis cuiuslibet in testamento apposita; non obesse donationi inter viuos postmodùm confectæ, nec inducere necessitatem repetendi verba derogatoria in eo prolata, siue specificam de illis mentionem faciendi. -  34 Testamentum secundum conditum post decennium à primo iam condito, habente clausulam derogatoriam ad futurum, & si non contineat clausulam specialem derogatoriam ad præcedens, illud tamen tollit. -  35 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, quando fit ex causa onerosa matrimonij, & in contractum transit, valet omnino. -  36 Dispositio, quæ in aliquo futuro euentu resolui potest, non minus dicitur pura, quàm si nullo casu resoluit possit. -  37 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, etiam post decisionem l. 69. Tauri sustinetur, si nonnulla concurrant, vel aliqua eorum, quæ adnotantur hoc n umero. -  38 Donatio omnium bonorum præsentium & futorum etiam non iurata, quod iure communi attento valida sit, ex sententia Antonij Fabri. -  39 Cui conueniunt Authores, quamplures antiquiores post Angelum, & distinguunt, an deuentum fuerit ad traditionem veram, vel fictam, provt hoc numero obseruatur. -  40 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, aliquo reseruato, de quo donator in vita disponere valeat, de iure subsistit, contra relatos suprà, num. 6. -  41 Nisi taxatiuè dixerit, vt in vita tantùm disponere possit. -  42 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum valida est, etiamsi vsusfructus fuerit reseruatus, donec donator vixerit, vel vita eius durante. -  43 Vel vt possit testari pro anima, aliquid sibi donator reseruauerit. -  44 Donatio omnium bonorum præsentium & futurorum de iure subsistit, quando donator reseruauit sibi aliquid, de quo possit in morte disponere. -  45 Nec requiritur, quod reseruatio fiat expresse ad testandum, sed simpliciter facta sufficit. -  46 Donationi perfectæ, etiam ex interuallo addi, vel detrahi potest, ex consensu donatoris, & donatarij. -  47 Ratificatio, etiam ex interuallo subsequens, conualidat contractus, etiam nullos, & dolosos, & tollit effectum nullitatis. -  48 Ratificari contractus nullus omnino, aut qui aliquo modo valere potest, quemadmodum intelligatur. PRo dilucida, & notanda huiusce. ex[sect. 1]plicatione, quòd licèt vulgatam, & mille in{ Senatus Regij Hispalensis egregia admodum, & notanda proponitur definitio. } locis agitatam, atque explicatam, vtilem equidem, & quotidianam materiam continet, obseruandum, atque constituendum erit primo loco, quod in causa illa, adeò controuersa, quæ vertebatur in Senatu inter Hieronym. de Medina Castellon, ex vna parte, & Elisabetham Castellon, ex altera, cum Hieronymus ipse contenderet, donationem omnium bonorum præsentium & futurorum cum certis reseruationibus in sui fauorem factam, irreuocabilem, & de iure validam omnino fuisse, sicque absolui debere cum super petitis per dictam D. Elisabetham, quæ annullationem, & inualiditatem donationis ipsius prætendebat; inter alia plura, quæ ex parte dicti Hieronymi de Medina Castellon expendebantur, atque allegabantur, vt donatio ipsa sustineretur, nec quouis modo infringi posset, siue prætextu non absolutæ, aut liberæ voluntatis in donando, siue eo prætextu quod omnium bonorum præsentium & futurorum facta fuisset; id principaliter adduci, quod à vi, & effectu geminiationis, & actus, siue consensus iterati fundamentum sumit; apparebat namque enixa, & deliberata admodum dictæ donatricis voluntas, non modo ex instrumento donationis eiusdem, adeò absolutè in fauorem dicti Hieronymi factæ, sed etiam ex aliis, ac maximè, quia cum vnum & alterum, siue duplex testamentum, & vnum codicillum ipsa condidisset, semper eius voluntatis, & propositi firmitur extitit, quod bona omnia, ex quibus postmodùm donationem confecit, ad dictum Hieronymum integrè peruenient, sicq́ue eum hæredem instituit. Imò & post donationem ipsam perfectam, ex consensu præfati Hieronymi mille ducatorum quantitatem sibi reseruauit, vltra vsumfructum antea reseruatum, de quibus disponere posset: qui dictæ donationis confirmationis euidens actus fuit. Cum etiam sepulturam sibi comparasser donatrix, Hieronymum ipsum tanquam successorem bonorum omnium suorum interuenire desiderauit, & fecit. Ex his itaque omnibus simul iunctis, & geminato consensu toties repetito, & diuerso tempore, diuersoq́ue actu, atque ex interuallo iterato, enixam admodum, & deliberatam voluntatem induci, & omnes effectus suppleri, si aliqui essent, ac etiam purgari vitium alterum bonorum, quod donatio omnium bonorum præsentim & futurorum fuisset; vsque adeo dicti donatarij pars intendebat, quod fundamentum ipsum sæpè repetierut, ac huiusce capitis opportunam, & conuenientem omnino capitis præcedentis materiæ, & tractatui occasionem, & ansam mihi præbuerit. Cùm itaque dicta D. Elisabetha donationem infringere totis viribus intendisset, Hieronymus autem præfactus eandem fortiter defendisfet; Senatus Hispalensis in eam procliuior fuit, post longam disceptationem, sententiam, quæ donationeis validitatem, & confirmationem respiciebat. Sic sanè iu fauorem dicti Hieronymi, & contra donatricem definiuit dubium propositum. Senatus autem ipsius decisio, vt dilucidè, & accuratè comprobetur & corroboretur, vnius & alterius partis fundamentam, & rationes attingere, atque in medium proponere placuit. Et quidem pro parte dictæ D. Elisabethæ sequentia magis adstringere. Inprimis, quis donatio omnium bonorum præ[sect. 2]sentium tantùm, quamuis iure communi insecto valida sit, quia non adimit facultatem testandi, cum possit donator de bonis omnibus futuris testari: donatio vero omnium bonorum præsentium & futurorum nulla sit, eodem iure communi attento, quia per eam tollitur libera testandi facultas, & inducit votum captandæ mortis, & contra bonos mores reputatur; vsque adeò, vt nec respectu bonorum præsentium valeat, ex sententia multorum: contra verò ex sententia aliorum, qui respectu præsentium validam esse affirmarunt; attamen hodie post decisioem l. 69. Tauri, quæ est l. 8. titulo 10. lib. 5. nouæ collect. Regiæ, donatio omnium bonorum, etiam præsentium tantum non valet; sicut hæc omnia latius comprobarunt iuribus, atque authoritatibus, & exornarunt latissimè Antonius Gomezius, num. 2. & 3. in d. l. 69. Tauri, Matienza, & Azeuedus, in d.l. 8. tit. 10. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 11. num. 1. & quinque seq. Ludou. Pereira, decis. 142. per totam: & decis. 137. & 138. Petrus Surdus, in consil. 73. num. 67. & 68. lib. 1. latius, in consil. 450. ex num. 9. cum multis seq. lib. 3. vbi vide Michael Ferrer. obseru. 309. parte 3. Ludou. Mona, de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 10. num. 10. & seq. Lodou. Malina, tom. 2. de iustitia & iura, disputat. 280. Ioannes Vincent. Honded. in consil. 37. & in consil. 39. lib. 1. Seraphinus, de priuilegiis iuramento, priuilegio 107. Annæus Robertus, lib. 4. rerum iudicatarum, cap. 2. Dueñas Villalobos, Couatr. Cephalus, Hippolyt. Riminald. Laurent. Hurt. Vincent. de Franchis, Iulius Clarus, Francisc. Viuius, Silu. Aldobrandinus, Menochius, Antoninus Thesaurus. Caualcanus, Fachineus, Sfortia, Hondedeus, P. Molina, Alexander Trantacinquius, Iacob. Cancerius, Roxas, Cæuallos, & Balsius Flores Diaz de Mena; quos suprà hoc eod, libro, & tractatu, cap. 5. num. 12. congessi, & commemoraui. Cardinalis Franciscus Mantica, qui de omnibus superioribus, & cæteris, quæ ad hunc tractatum pertinent, agit latissimè & distinctè admodum (vt adsolet) de tacitis & ambiguis conuent. lib. 13. ex titul. 25. vsque ad titul. 34. fol. 59. cum multis seq. Stephamus Gratianus, disceptationem Forensium, cap. 120. ex num. 4. Antonius Faber, de erroribus pragmat. decad. 48. errore 6. folio 1115. ad titulum, C. de donat. definitione 9. fol. 1091. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicar. concl. iuris, tom. 2. littera D. conclus. 648. & seq. ex fol. 859. Marc. Anton. Peregrinus, in consil. 76. ex num. 16. lib. 1. & variorum iuris, lib. 6. ad capit. in præsentia, de probationibus, ex num. 100. vsque ad num. 112. vbi vide. Ioannes Petrus Fontanella nouissimè, (qui donationis omnium bonorum materiam prosequitur latissimè de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 21. per totam, prima parte, ex fol. 223. & glossis seq. vsque ad folium 344. vbi nihil reliquit intactum. Cum ergo ex communiori, & receptiori Interpretum omnium placito, donatio omnium bonorum præsentium & futurorum de iure communi non valeat; quicquid Authores nonnulli contrà tenuerint (vt inferiùs dicetur) nec hodie de iure huius Regni valeat ea, quæ ex bonis tantùm præsentibus facta fuerit, post decisionem d.l. 69. Tauri, (vt suprà dixi) & in casu præsenti propositum sit, dictam donatricem omnia bona sua præsentia & futura donasse præfato Hieronymo, verbis admodum generalibus, & quæ omnia iura, & actiones comprehendunt, & nihil excludunt, videtur dicendum, donationem ipsam nullo pacto sustineri posse, nec seruari debere, provt ipsa contendit. Et deducitur quoque ex his, quæ longa serie scripta reliquit Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambig conuent. lib. 13. titul. 26. qui propositum articulum, donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vtrum valeat, pro vtraque parte latè disputat, & concludit, frequentiori, & veriori Interpretum calculo receptum, quod huiusmodi donatio sit nullius momenti, & cum in contrarium ex numero primo, vsque ad numerum 12. fundamenta sex expendisset; eisdem respondet ex numero 21. vsque ad numerum 28. vbi in fine adducit permultos Authores ita tenentes: & num. 14. singulariter unducit textum, in d.l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verborum obligat. vt communem probet ille textus allegationem, provt ibi videri potest; & per Fontanellam, vitra locum relatum suprà, clausula 4. glossa 9. parte 4. ex num. 12. vsque ad num. 19. & num. 44. & duobus seq. & num. 61. & seq. & n. 94. 97. & 107. qui tamen dicta glossa 21. post principium probare contendit; nullum in iure inueniri textum, ex quo eiusmodi vniuersalis omnium bonorum prohibeatur donatio, & quod text. in præcitata l. stipulatio hoc modo concepta: in aliis terminis loquatur, & diuersus admodum sit casus illius legis à casu donationis omnium bonorum. Deinde, rationes communis eiusdem sententiæ diluit, sed tandem ipsam equitur. Et num. 26. ampliat, vt etiam quoad bona præsentia non sustineatur donatio bonorum omnium præsentium & futurorum: quamuis vt valeat respectu bonorum præsentium, vsque ad num. 42. permulta iura, & authoritates adducat: latè etiam Iacobus Cancerius, variarum, capit. de Inuentario, ex num. 121. lib. 2. Secundò deinde pro eadem pate vrget, vsqueadeò[sect. 3] improbari donationem omnium bonorum præsentium & futurorum, vel præsentium tantùm, post decisionem dictæ l. 69. Tauri, quod non validatur ipsa, quamuis interueniat iuramentum; & ideò parum interesse, donationem (de qua nunc conuertitur) iuratam fuisse, cùm nec iusiurandum ipsam confirmet: sic sanè attento iure communi, in donatione omnium bonorum præsentium & futurorum iurata, asseuerarunt quamplurimi iuris Interpretes, quorum etiam nonnulli tuentur, non sustineri quoad præsentia, alij verò sustineri in præsentibus, si sit iurata, affirmarunt frequentius; & eos sequuti sunt Petr. Surdus, in cons. 450. num. 12. & 13. & num. 54. 57. & 60. lib. 3. & alij quamplures statim statim referndi: in terminis autem iuris nostri Regij; & post decisionem dictæ l. 79. Tauri, nonnulli ita defendunt, & iuramento non firmari donationem omnium bonorum præsentium asserunt. Alij verè contrarium sustinent, quando est bonorum præsentium tantum, & iureiurando eam confirmari dicunt: contra verò statuunt, si sit præsentium & futurorum; etiamsi iuramentum accedat. Primum igitur, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum non firmetur iuramento, probarunt post alios Authores Antonius Gomezius, in eadem l. 69. Tauri, num. 4. in principio. & iterum colum. 2. in principio, versic. nec obstat primum fundamentum: qui pro hac parte quatuor præcipua fundamenta, siue rationes expendit: Corneus, Curtius iunior, Ripa, Iulius Clarus, & Rolandus, cum quibus Petrus Surdus, dicto consil. 450. num. 12. lib. 3. Bartolus, Decius, Ripa, & Iulius Clarus, quos, vt donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, etiam iurata non valeat; refert, & sequitur Ludouic. Molina de Hispanorum primogen. lib. 2. dicto cap. 10. n. 11. ipsum quoque probarunt Bartol. Rolandus, Ripa, Loazes, Palacios Rubios, castellus, Dueñas, & Boerius, quos recenset Ioannes guitierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 11. num. 11. vbi in fine concludit, quod est communior opinio, & tenenda in iudicando, & consulendo, & adducitur eisdem rationibus, quod scilicet ea donatio reprobata sit, tanquam contra bonus mores, quia per eam aufertur libera testandi facultas, & datur votum captandæ mortis: at verò iuramentum contra bonus mores non est obligatorium. Et cum Addit. Capellæ Tolosan. Villalobus, & aliis, in donatione omnium bonorum præsentium & futurorum; ita firmiter defendi Azeuedus, in d.l. 8. titul. 10. lib. 5. num. 4. vbi Matienzus, glossa 1. num. 20. inquit, quod hæc est receptior opinio: Seraphinus, priuilegio 107. iuramenti, Annæus Robertus, lib. 4. rerum iudicatarum, cap. 2. in principio. Ioannes Vincentius Hondedeus, in consil. 39. numer. 10. lib. 1. vbi constanter, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum est inualida, & iuramento non confirmatur; & citat Bartol. Castrensem, Corneum, Decium, Curt. iunior. Socin. iun. Dueñas, Iulium Clarum, Laurent. Hircon. & Cacheranum, ita tenentes. Et adiicit num. 11. quod id procedit non solum respectu futurorum, sed etiam præsentium bonorum, quia nec pro præsentibus valet donatio, quimuis sit iurata, si ex omnibus bonis præsentibus & futuris facta sit. Et improbat opinionem eorum, qui arbitrantur, quod donatio valet, saltem pro præsentibus: atque contrariam sententium esse crebriorem contendit, vt ibi videbitur: Fachineus etiam, in consil. 7. num. 5. lib. 2. Marc. Anton. Peregrinus, variar. lib. 6. ad cap. in præsentia, de probat. num. 105. Michaël Ferrer. 3. parte obseruat, cap. 306. Alexander Trentacinquius, variar. resolut. libr. 3. titul. de donationibus, resolution. 3. num. 8. vbi cum ea remanet sententia, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, iuramento non confirmatur: postmodùm verò num. 9. per totum disputat, an virtute iuramenti valeat, saltem respectu bonorum præsentium? & refert duas opiniones contrarias; tandem concludit, quod ipse vllo pacto non discederet ab eorum sententia, qui asserunt, quod saltem valeat respectu bonorum præsentium ob virtutem iuramenti: & id ipsum probare videtur Cardinalis Dominicus Thuscum, practicar. obseruat. Iur tom. 2. littera D. conclus. 648. num. 8. & 9. fol. 859. & n. 21. folio 860. Ioannes Petrus Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 21. qui articulum disputat ex numero 50. cum seqq. fol. 327. vsque ad num. 68. & tandem magis inclinat in sententiam relatam, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, iuramento non confirmatur: & & limitat statim numero sexagesimo octauo, vt non prodedat quoad bona præsentia, quoad ea enim sustineri debet per iuramentum, vt latius ibi. Rursus, & tertio loco pro ipsamet parte vrget,[sect. 4] quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, etiam reseruato vsufructu ipsi donatori non valeat, ex sententia quamplurimorum Authorum, qui ita asseuerarunt specificè. Et in primis sic tenuit Castrensis, in l. vltima, num, 10. C. de pactis, & in consil. 75. incipit. notandum est, colum. 2. lib. 2. Corneus, in consilio 176. num. 23. lib. 2. & in consil. 252. col. 2. lib. 3. & consulendo aduersus Alexand. tuetur Decius, in consil. 30. num. 3. & in d.l. vltims, num. 32. & ibidem sequitur Curtius iunior, num. 58. Purpuratus, num. 252. & veriorem putat Ripa, responsorum libr. 3. cap. 14. num. 3. de reuocand. donat. & sequi videtur Rolandus, in consilio 39. num. 2. lib. 1. & ideò Cagnolus, in ipsa l. vltima, C. de pactis, numer. 240. inquit, quod in hoc multi decipiuntur, qui existimant, sufficere reseruationem vsusfructus, ad hoc vt valeat donatio omnium bonorum præsentium & futurorum. Eandem quoque opinionem sequuntur Ioannes Baptista Ferretus, in repetitione cap. in præsentia, de probat. num. 17. volumine 3. repetition. Canonicar. alios etiam retulerunt Couar. variarum lib. 3. cap. 12. num. 2. Franciscus Viuius, commun. opinion. siue conclusion. libro primo, opinione 73. Ioannes Botta, in consil. 58. ex num. 36. Antonius Faber, ad titulum, C. de donationibus, definitione 9. fol. 109. 1. vbi concludit, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorem, siue vno contractu, siue pluribus simul factis, in diuersas personas collata, non valet, tamersi amplissimus vsusfructus exceptus sit, quoniam quicquid donatori superesse potest ex fructibus bonorum donatorum, id, vt in futurorum donationem veniat, necesse est. Idem etiam tenet Iacobus Cancerius, variar. resolut lib. 2. cap. 2. de Inuentario, num. 123. & ij quidem omnes mouentur duabus rationibus principaliter, & satis apparentibus prima facie, ex quibus censent, donationem huiusmodi auferre liberam testandi facultatem, & ideò valere non posse: & in effectu dicunt, quod hæc donatio, etiamsi reseruato vsufructu fiat, semper tollit liberam testandi facultatem: Primò, quia de iure vsusfructus donator testari non potest, cum id eius morte finiatur, vt certum, & vulgatum est. Secundò, quia nec etiam de fructibus, quos percipere debet, testari poterit, cum ij sub nomine bonorum futurorum, in donatione comprehendantur. Et ita magistraliter ad hæc reducit retiones huius partis, Ludouic. Molina, de Hispan. Primog. lib. 2. d. cap. 10. sub numero 20. versic. ab hac autem communi opinione. Fachineus etiam, controuers. iur. lib. 6. cap. 89. in princip. Pater Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, disput. 280. colum. 5. vers. dubium est, vtrum, fol. 175. Cardin. Francisc. Mantica, de tacitis & ambig. conuent. lib. 13. tit. 32. ex num. 1. vsque ad num. 5. qui tamen sub num. 2. superiores duas rationes complectitur: & num. 3. & 4. alias duas assignat, quæ verè (vt ego arbitror) ad superiores reducuntur, siue id ipsum illæ continent. Inquit enim arguendo dicto num. 3. quod aliud est, reseruare vsumfructum, aliud est, reseruare fructus: quia vsusfructus iuris nomen est, l. 1. ff. de vsufractu, Institut. eod. in princip. fructus autem sunt facti, & quidem corporales, l. 1. §. quædam prætereà, ff. de rerum diuisione, & in princip. Institut. de rebus corporalibus: ergo, si vsusfructus reseruatur, & is morte finitur, non potest dici, quod de fructibus perceptis testari possit: & inquit mantica ipse, sic sensisse Decium, dicto cons. 30. num. 3. versic. sic in donatione, & adiicit dicto n. 4. quod aliud est vsusfructus, aliud perciptio fructuum, l. si postulauerit, §. iubet lex, ff. ad Iul. de adulteriis. l. si vsusfructus, ff. de iure dotium: ergo donator de fructibus perceptis, qui non sunt reseruari, non videtur posse testari, cui consequens est, vt donatio corruat, nec in casu præsenti valere poturit, quo proponitur, donationem omnium bonorum præsentium & futurum factam fuisse. Prætereà & quarto loco fortiter vrgere videtur[sect. 5] consideratio illa, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium, quæ alioquin valida erat, iure communi attento, vt asseuerunt Authores omnes commemorati suprà, in primo argumento huiusce partis, ex num. 2. maximè, si iuramento vallata, & confirmata fuisset, ex eisdem Authoribus, & multis relatis per Alexandrum Trentacinquium, variarum lib. 3. titulo de donationibus, resolutione 3. num. 9. fol. 197. ex decisione dictæ l. 69. Tauri improbatur, & nulla diiudicatur, negari autem non potest, quin is, qui bona sua omnia donat retento vsufructu, facit donationem bonorum omnium præsentium, contra decisionem Taurinæ legis ipsius. Id autem magistraliter, atque eruditè assequutus videtur Didac. Couar. variarum lib. 3. dicto cap. 12. num. 4. is namque Author, quamuis attento iure communi, de opinione præcedenti, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium futurorum non valeat, reseruato vsufructu, dubitauerit, & sic eo iure inspecto, seruandam eam putauerit; inspecta tamen decisione d.l. 69. Tauri, qua cautum est, non valere donationem omnium bonorum, etiamsi de solis præsentibus, non autem futuris facta sit: hodie communem opinionem nullo modo admittendam esse existimat; sed potius esse sequendam Castrensis, & aliorum sententiam, fundamento præcedenti relatam: & Didaci placitum verum existimant, & amplectuntur expressim Ioannes Matienzus, in d.l. 8. titul. 10. lib. 5. num. 5. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 166. fol. 65. vbi inquit, quod donatio omnium bonorum, reseruato vsufructu, non valet iure nostro Regio attento, quamuis aliter esset inspecto iure communi idque sequendo Didaci Couarr. sententiam telatam qui in effectu tribus principaliter adducebatur, atque excitabatur rationibus,. Prima ratio est, quia eo instanti, quo quis donat omnia bona sua, retento vsufructu, necessariò donat omnia bona præsentia: quia vsusfructus formalis, qui reseruatur, pertinere non potest ad donantem vsquequò translatio dominij in donatarium facta fuerit: tunc namque vsusfructus causalis in formalem transfertur, ex quo fit, vt tempore translationis dominij ipse donans absque aliquibus bonis inueniatur, sicque donatio valere non debeat, cùm sit donatio præsentium, quæ ex l. Tauri, fieri non potest. Secunda ratio est, quia (vt ipse Couarr. inquit) omnes Doctores hac de re loquentes, supponunt, quod qui donat omnia bona præsentia, & futura, reseruato vsufructu, donat omnia bona præsentia, cum ipsi non defendant communem opinionem, ex eo, quod ius vsusfructus censeatur esse in bonis nostris, & videatur retinere aliquid præsens ex bonis suis, qui retinet vsumfruotum, sed ex eo, quod potest testari de fructibus, quos superlucrabitur. Tertia ratio est, quia etiamsi vsusfructus in bonis præsentibus esse censeatur, non tamen est tale ius, de quo ipse donans potest testari: si enim statim moriatur, intestabilis remanet: cum vsusfructus morte faciatur, quod ius non permittit. Et hactenus de retionibus Didaci Couarr. quas ad litteram transcribit Ludouic. Melina, de Hispan. primog. lib. 2. d. cap. 10. sub num. 23. & repetit pater Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia, & iure, disput. 220. col. 2. vers. vtrum autem in Castella, fol. 177. &178. in prinicip. vbi specificè ponderauit argumentum à me adductum suprà, in illis verbis; Quoniam reseruatio huiusmodi vsusfructus, non tollit, quin ea donatio sit bonorum omnium præsentium, quæ in Castella prohibetur. Et secundum hæc planum videbatur in easu proposito, donationem eiusmodi valere non debuisse. Quino etiam loco non mediocriter vrget, quod licèt in casu præsenti donatio omnium bonorum præsentium & futurorum facta fuerit cum reseruatione vsusfructus, & daretur pro certo, quod de iure communi, & de iure Regio valeat, reseruato vsufructu: attamen nihil id releuatin proposito, ex eo, quod donator reserunauit sibi facultatem disponendi[sect. 6] in vita sua, siue percipiendi fructus vsque in finem dierum vitæ suæ: donatio autem omnium bonorum præsentium & fututorum, vsufructu, vel aliquo reseruato, ad disponendum durante vita donatoris, vel de quo ipse in vita disponere valeat, ex sententia multorum non valet; ideò quòd verba vsque in finem, & c. illud tantummodò præse ferant, vt de bonis aut fructibus reseruatis, in vita donator disponere possti, quod superest post eius mortem in donationem bonorum suturorum reincidat; & consequenter, quodverbis metipsis non intelligatur reseruata facultas testandi, sed solum disponendi inter viuos: quod (vt dixi nunc) ex sententia multorum iuris Interpretum procedit, & ij quidem promiscuè vtuntur, siue quantitas aliqua, aut pars certa bonorum in proprietate reseurata fuerit; siue vsusfructus, aut fructus reseurntur, nec in hoc differentiam constituunt, sed duntaxat vim faciunt in eo, quod donator reseruaerit sibi facultatem disponendi in vita sua. Et dicere solent, ita Bartolum consuluisse, in cons. 76. incip. Pater filio emancipato, lib. 1. & sequuntur Socin. sen. Decius, Crotus, Curt. iun. Natta, Craueta, & Gualdensis, quos pro ea parte citauit Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambig. conuent. lib. 13. tit. 31. num. 4. qui quæstionem proponit in terminis, quando non vsusfructus, sed certa species, vel quantitas rationihilis fuerit reseruata, vt quid possit in vita disponere: & refert Authores præfatos asserentes, non sufficere eam reseruationem, quia solum, intelligitur reseruata facultas testandi inter viuos, non vltime voluntate. Cæterum quæstione 32. eiusdem libri 13. num. 15. fol. 73. proposuit quostionem in terminis, quando vsusfructus ita fuit reseruatus, vt de eo donator possit in vita disponere; & tunc inquit, consuluisse Bartolum, in d. consil. 76. & sequutos Authores ibi relatos, donationem non valere omnium bonorum præsentium & fututorum, quia ex hoc datur intelligi, quod in testamento non possit disponere, quia eius effectus post eius mortem confertur, & in eisdem terminis vsusfructus ad modum prędictum reseruati, cum aliis Authoribus tenuit Ludouic. Molin. de Hispan. primog. lib. 3. de cap. 10. num. 14. Alexand. Trentaciq. variar. lib. 3. tit. de donat. resolutione 3. sub num. 18. in vers. declaratur verò non procedere, fol. 199. qui ibidem num. 2. fol. 196. loquitur simpliciter in quacunque reseruatione, & solum facit vim in eo, quod facultas fuerit reseruata disponendi in vita: Et citat Bartolum eundem, Ripam etiam, Crauetam, Decium, Durandum, Cagnolum, Curtium iun. Cephalum, Romanum, & Couar. ita tenentes, & concludit, ab hac opinione non esse recedendum, Quam etiam tenuit Fachineus, in consilio 7. numer. 7. libr. 2. Petrus Bimius, in consilio 267. numero 4. parte. 2. Cephalus, in consil. 288. num. 32. & seqq. lib. 3. Celsus Hugo, in consil. 37. num. 9. Ripa, Responsorum 3. in titul. de donat. cap. 14. Ioannes Vincent. Honded. in cons. 37. num. 34. & in consil. 39. num. 14. libro primo, Azeuedus, in l. 8. titul. 10. lib. 5. sub numer. 4. in versic. quod secus esset: & ex communi Interpretum sententia hæc procedere, ex his deducitur manifestè, quæ Iulius Clarus, in §. donatio quæstion. 19. & 20. & Antonius Faber, de erroribus pragmatic. deca. 48. errore 6. colum. 2. & 3. ex fol. 1116. Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula quarta, glossa 23. numer. 17. & duobus sequentibus, fol. 342. Iacobus Cancerius, variarum resolution. lib. 3. cap. 2. de Inuentario, num. 125. reliquerunt scripta. Ita similiter, quod donatio omnium bonorum[sect. 7] præsentium, & futurorum, non valeat, vbi quis reseruauerit sibi aliquid, de quo disponere possit in certum genus personarum, vel in certam causam, putà, vt possit disponere, siue testari pro anima; quia facultas testandi, quæ debet esse libera, pro salute animæ est restricta; responderunt Decius, Curtius iunior, Ripa, & Siluester Aldobrand, quos in id retulit Cardinalis Franciscus Mantic. de tacitis & ambig. conuent. lib. 13. tit. 31. num. 5. Cagnol. etiam, in l. vltima, num. 244. C. de pactis, vbi alios citat Ioan. Cephalus, in cons. 485. num. 128. lib. 4. & cum Socino, Decio, Bertrand. & Cagnolo, Alexand. Trentacinq. variar. lib. 3. tit. de donat. resolutione 3. num. 3. & 5. & procedere ex communi Interpretum placito, elicitur palam ex his, quæ Iacobus Cancer. Antonius Faber, & Ioann. Petr. Fontanel. in locis antea relatis tradiderunt. Sic etiam, quod donatio omnium bonorum præ[sect. 8]sentium, & futurorum non valeat, quando donator aliquid sibi reseruauit, ex quo necessitatibus suis prospicere valeat: tradiderunt Dec. Curt. iun & Cephal. cum quibus Alexand. Trentacinq. d. resolutione 3. num. 4. & cum eisdem, purpurato etiam, Celso Hug. & Menoch. Ioan. Vincent. Honded. d. cons. 39. num. 14. lib. 1. Ita pariter, quod non valeat donatio omnium bo[sect. 9]norum præsentium & suturorum, si donator reseruauit sibi aliquid, de quo possit in vita, vel in morte disponere: quia talis reseruatio non videtur præcisè reseruare testandi facultatem donatori, ex quo habet potestatem disponendi ex bonis reseruatis in vita, & consequenter disponendo de illis in vita, non retineter testandi facultatem; Decius non dubitauit respondere, in cons. 251. num. 3. & sequitur Curt. iun, in cons. 25. & in cons. 126. num. 60. & in l. finali, sub n. 59. c. de pactis. Ac denique, quòd ad hoc, vt donatio omnium bo[sect. 10]norum præsentium & futurorum, vsufructu, vel alio quo reseruato, validad sit requiratur necessariò, illud reseruatum esse causâ testandi, & quod ita dicatur specificè; ex aliis iuris Interpretibus tradidit Ioann. Vincent. Hond. d. cons. 39. num. 14. post Menoch. in cons. 184. num. 5. lib. 2. vbi dicit, reseruationem fieri debere expressa causa, vt possit donans testamentum condere. Cum igitur in casu præsenti, ad eum modum reseruatio facta non fuerit, sed potius, vt dictum fuit suprà; videtur necessariò dicendum, quod ex eo valere non debeat, iuxta Authorum doctrinas hactenus commemoratas. Rursus & sexto loco pro eadem parte facit, donationem omnium bonorum præsentium & futurorum, factam fuisse in casu præsenti, absque reseruatione quantitatis mille ducatorum, quæ principaliter obiicitur, & sic à principio nullam fuisse: quantitatem autem ipsam elapsis iam sex diebus post absolutam & perfectam donationem, reseruatam fuisse, sicque reseruationem eam ex interuallo conualidare, aut ratificare donationem eandem non potuisse; cum contractu donationis perfecto, nihil ex interuallo addi, aut detrahi potuerit, l. prefecta donatio, cum vulgatis, C. de donat. quæ sub modo, & longa serie comprobaui, atque exornaui lib. 3. cap. 10. per totum, cùm etiam ratificatio actum aliàs nullum ab initio, conualidare non potuerit, vt per Anchar. in cons. 123. Ruin. in consil. 41. num. 20. volum. primo, & in consil. 132. eod. volum. Afflict decis. 117. Octauian. Cacher. decis. 166.[sect. 11] num. 10. & 11. Aretinum, in consil. 128. Eximie Domine. colum. 3. Alexand. in consil. 26. numer. 19. lib. 6. Parisium, in consil. 55. num. 59. lib. 1. Nattam, in consil. 262. num. 10. Anton. Galeat. Maluasiam, in consilio 86. numer. 10. & 16. Petr. Surdum, in consil. 173. numer. 34. libro primo, & in ratificatione, seu confirmatione actus nulliter facti debent interuenire omnes solemnitates, quæ in ipsius confectione necessariæ erant, l. si vt proponis, c. de nuptiis, l. nuptiæ, ff. de ritu nuptiarum: & cum Innocentio, Baldo, Ange[sect. 12]lo, Salicero, Decio, & Bruno, Rolandus, in cons. 90. num. 49. & seqq. lib. 1. Octauian. Cacher. d. decis. 166. num. 13. Petrus Surd. decisione 70. num. 15. Cæterum in casu præsenti non apparet, tempore ratificationis prædictæ, interuenisse nonnulla, quæ in ipsius confectione necessaria erant omnino, & sic ratificari non potuit donatio metipsa. Septimo denique & vltimo loco facit, quod dicta D. Elisabetha, ante dictam donationem omnium bonorum præsentium, & futurorum fecerat testamentum suum anno præterito nonagesimo tertio, in quo vt firmius maneret testamentum ipsum, apposuerat clausulam derogatoriam, non modò testamenti alterius cuiusque, sed & dispositionis cuiuslibet, quam postmodum faceret, in qua expressè, & in indiuiduo apposita non essent verba omnia de la Aue Maria, inserta in dicta clausula; ex quo elici posse videtur, & Aduocati huius partis eliciunt, quod in casu præsenti, non modò testamentum aliud postmodum factum, sed ipsa donatio, quæ ex pòst facto confecta est, nullitatis vitium in se continent, siue valere non debent, ideò quòd in ipsis dispositionibus, hoc est, testamento secundo, & donatione omnium bonorum præsentium & futurorum, non inuenitur specificata, & mentionata dicta clausula: idque argumento eorum, quæ post alios Authores obseruaruut Antonius Gomezius, in l. 3. Tauri, numer. 94. Iulius Clarus, §. testamentum, quæstione 99. Guil. Benedictus, in cap. Rainuntius, de testament. verbo, testamentum. el 2. per totum. Couar. in rubrica de testamentis, 2. parte. Ioannes Gutierrez, practicarum, libro 3. quæstione 46. & 47. Simon de prætis, de interpretat. vltimar. volunt. libro secundo, dubitatione secundad, solutione prima, ex numer. 13. fol. 186. Bursatus, in consil. 47. & in consil. 96. libro primo, Marc. Anton. Eugenius, in consil. 59. Siluester Aldobrandinus, in consilio 14. libro primo. Hippolytus Riminald. in consil. 335. & in consil. 278. libr. 3. & in consil. 682. lib. 6. Cæterum his omnibus non refragantibus, rectius Senatus Hispalensis definiuit contrarium in proposito casu, & superiores rationes, & fundamenta in consideratione non habuit, sicque præfatam donation em irreuocabilem, & validam omnino fuisse, iuridicè statuit. Senatus autem ipsius decisio, & huiusce partis resolutio, ex sequentibus magis fulcitur, & comprobatur argumentis & rationibus. Ac primum equidem ex his, quæ cap. præcedenti, ex. num. 1. cum multis seqq. adnotata, & scripta reliqui; quatenus actus iteratos, & verborum geminationem operari quamplurimos effectus, & efficacem, & magis efficacem voluntatem demonstrare, enixam etiam, omnimodam, & deliberatam intentionem arguere, fortius ius actui celebrato tribuere, & actum aliàs inualidum, reddere validum; tollere omnem dubitationem, & operari vt nihil contra actum ite[sect. 13]ratum, siue geminatum obiici possit; longa serie, & quamplurimorum iuris Interpretum allegation, & authoritate comprobaui, atque exornaui, vt ibidem, videri poterit: & in terminis nostris, quod actus geminatio, aut iteratio validum efficiat actum præcedentem, quamuis inualidum, vt nihil contra eum opponi possit; tradiderunt Decius, in cons. 181. Craueta, in consil. 112. numero 9. & in consil. 114. num. 8. Neuizanus, in consil. 66. numero 28. Grammaticus, in consil. ciuili 99. num. 6. Ioannes Cephal. in cons. 40. numero 8. & sequentibus, libro primo, Tiberius Decianus, in consil. 33. numero 41. libro primo, Corneus, in consil. 140. numero secundo, libro 2. Franciscus Beccius, in consil. 176. libro 2. & idcircò, metus, vel doli, aut suggestionum allegatio quoque illa excluditur, ob geminationem eandem actuum, & voluntatis, quæ præposterè quidem ab ipsa parte contraria prætendebatur. Idque ex sententia eorundem, ac permultorum illorum Authorum, quos dicto cap. præcedenti recensui, & ideo ibi adducta non repeto. Secundò deinde pro eadem parte vrget, donationem præfatam (de qua nunc controuertitur) iuramento vallatam, & munitam fuisse specificè; idque vltra verborum, & actuum geminationem, quæ etiam iurisiurandi vim obtinet, vt ipso cap. superiori, ex aliorum Authorum sententiis adnotatui, & scripsi. Sicque duplici subsistere debuisse iuramento, altero à lege inducto, siue ex iuris vtrisque Interpretum consideratione, ob vim geminationis actus introducto. Altero verò specificè, & indiuiduo à donatrice ipsa apposito in donatione; sic sane atque in propriis terminis nostris, quod donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, iuramento confirme[sect. 14]tur; defendunt, & longè verius arbitrantur Abbas, in consilio 18. versiculo, plus dico, libro primo, Corneus, in consil. 252. numer. 6. libr. 3. Alexander, in consilio 7. num. 9. libr. 6. sequitur Cæpola, in consil. 8. num. 4. in fine, & seqq. in ciuilibus. Iason, in l. is cui bonis, num. 19. de verbor. obligat. Decius, in l. pactum quod dotali, numero primo, & sequentibus, C. de pactis, & in consilio 202. numer. 2. in fine, & num. 3. vbi veriorem opinionem dicit & sequitur, & in consil. 655. num. 12. Craueta, in consil. 139. num. 8. & 9. Fortunius Garcia, in tractatu de vltimo fine iuris, illatione 20. versiculo, tertius casus. Socin. iun. in consil. 65. num. 46. & sequentibus, & consil. 143. num. 36. libro primo, licet variauerit, in consil. 44. numer. 30. & sequentibus, lib. 2. Didac. Couar. in rubrica de testamentis, secunda parte, num. 5. & 6. Riminaldus, in principio, de donat. numer. 28. And. Fachineus (qui hanc opinionem defendit) controuersiarum iuris, lib. 6. cap. 88. fol. 798. Ferdinand. Vazq. de Menchaca, controuersiar. vsufrequentium, cap. 62. à numer. 2. cum seqq. pater Ludouic. Molina, tomo primo de iustitiæ & iure, disputation. 151. per totam, & tomo 2. disputatione 280. columna primo, versic. antequam vero, folio 171. pater Leonardus Lessius, de iustitia & iure, libr. 2. cap. 18. dubitatione 13. numer. 96. vbi inquit, infirmam esse rationem, qua Iurisperiti ad contrarium tenendum, excitantur, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium & futurorum intelligatur contra bonos mores, quia aufert liberam testandi facultatem, & ideo iuramentum super ea interpositum, nullius sit momenti: quia (vt superiores, nunc relati, post Didac. Couar. obseruant) dici non potest, id esse contra bonos mores, quasi repugnet iuri naturali, vel contineat aliquod crimen, aut peccatum etiam veniale. Nam quod quis sibi præripiat donando, testandi facultatem liberam, iuri diuino non repugnat, & ideo seruari potest hoc in casu iuramentum sine dispendio salutis æternæ, & donationem confirmat, quamuis diceretur contra bonos mores, inspecto iure ciuili, & regulis eius, & his quæ ad politicam administrationem spectant, quibus Dei numen, religionem, vim, & authoritatem iuramenti præferendam esse, sæpenumero sacris Canonibus edoceri, testatur Fachineus, d.c. 88. in fine. Pater verò Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, disputatione 280. colum. 2. fol. 172. adiicit nostram, atque Didaci Couarr. sententiam, vel alia confirmari ratione, quod non solum huiusce, sed etiam contrariæ partis Authores conueniunt in vno, videlicet, quod damnatio omnium bonorum[sect. 15] præsentium, & futurorum, facta Ecclesiæ, vel alij pio loco, valeat de iure; vt tenent Authore relati ab eodem patre Molina ibi: latius per Cardinalem Franciscum Manticam, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 13. titul. 28. per totum, maximè ex numer. 7. cum. seqq. & titul. 27. numero finali, Matienzum, in l. 8. titul. 10. lib. 5. glossa prima, numer. 8. Ioannem Petrum Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 21. parte prima, num. 58. & glossa 21. part. 2. ex num. 1. cum multis sequentibus, ex fol. 231. latè Farinacium, nouissimar. Rotæ Romanæ, anni 1618. decision. 458. part. 2. tom. 1. & tamen quæ sunt contra bonos mores iuris naturalis, vel Canonici, intuitu Religionis, vel pietatis promitti non debent, cap. super eo. de vsuris, etsi intuitu Religionis donatio sustinetur, ergo Religione iusiurandi, & diuini Numinis confirmari potest: quia scriptum est, Redde Domino iuramenta tua, Matthæi, cap. 5. vt concludit Mantica. d. titul. 27. numer. 6. fol. 65. qui dixit num. 2. quod si veritatem colimus, quæ cum sit mater iustitiæ, super omnia colenda est; præfata sententia tutior videtur, quia huiusmodi iuramentum potest seruari sine dispendio salutis æternæ, cap. cum contingat, de iureiurando, cap. quamuis pactum, de pactis in 6. & concludit id ipsum, quod dixi, quod quamuis si auferatur alicui libera testandi facultas, hoc à iure Ciuili intelligatur esse contra bonos mores, non tamen censetur esse contra bonos mores iuris naturalis, vel Canonici, cum sine periculo salutis æternæ possit obseruari, & easdem rationes repetit, & latius comprobat Fontanella, d. glos. 21. prima parte, ex num. 50. vsque ad num. 68. ex fol. 327. & concludit, quod donare omnia bona præsentia, & futura, & priuare se facultate testandi, non est contra bonos mores, qui turpitudinem præse ferant, & peccatum, etiam veniale contineant. Ipse tamen Fontanella, à priori, & contraria sententia non recedendum, non fortiori alia ratione credidit, quàm quod communis esset, quæ tamen quàm debilis, & infirma sit, ex se ipsa apparet, ex Authoribus quoque nunc relatis deducitur, ex quibus satis communem esse hanc opinionem, & concludentibus comprobari rationibus, elicitur dilucide: item ex eo quod huius Regni Scriptores nonnulli asseue[sect. 16]rarunt securè de donatione omnium bonorum præsentium, quæ de iure Regio annullatur in d.l. 69. Tauri, quod scilicet iuramento confirmetur ipsa; quod tamen negarunt de donatione bonorum præsentium, & futurorum, tametsi iureiurando munita foret; vt per Anton. Gomezium, in eadem l. Tauri 69. ibi: Sed his non obstantibus ego teneo contrariam sententiam, imo quod talis donatio omnium bonorum præsentium tantum, firmetur iuramento hodie in nostro Regno. Et ibidem, fundamentis omnibus partis contrariæ ex proposito satisfacit; & Antonium Gomezium sequuntur Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmat. prima parte, cap. 11. num. 13. Matienzus, in d.l. 8. titul. 10. lib. 5. glos. 1. num. 8. vbi quod donatio omnium bonorum præsentium, etiam de iure huius Regni firmatur iuramento; & quod non firmetur, dixerat antea num. 2. si sit præsentium & futurorum; & ipsum concludit Azeuedus, ibidem, in versiculo. Et sic teneo, donationem omnium bonorum præsentium tantum iuramento validari. Et nouissimè eam explicat: pater autem Ludouic. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, dicta disputatione 280. colum. 2. in fine, in versic. de donatione omnium bonorum, absque dubio id esse scripsit; nam cum antea ex sua, & Didaci Couarr. sententia dixisset, etiam futurorum non modo præsentium donationem iuramento firmari de iure communi, & Regio; planum equidem redditur, multo magis bonorum omnium præsentium tantum donationem confirmari iuramento. Præterea & tertio loco pro ipsa parte facit, quod in dicta donatione bonorum omnium præsentium & futurorum, reseruatus fuit vsusfructus eorum, vt constat ex verbis donationis ipsius, ibi: Primeramente con tal cargo y condicion, que reseruò en mi, y para mi el vsufructo de todos los bienes rayzes, juros, y tributos, que el dia de o y tengo, y posseo, y tuuiere, y y posseyere de qui adelante, hasta el fin de los dias de mi vida, porque desde el dia de mi fallecimiento en adelante, iunto, y consolidado el vtil dominio con el directo, à de quedar para el dicho Geronimo de Medina Castellon libre y enteramente, y sin retencion de cosa alguna: At in his terminis certum equidem est, & frequentiori, atque veriori Interpretum placito receptum, quod fructus non cadunt in donatione, quia reseruando vsumfructum donator, videtur reseruare fructus, qui ex eo percipientur, & de illis poterit testari, sicque cessat ratio illa impeditiua facultatis testamenti contendi, prout egregiè declarauit Paul. Castr. qui fuit precipuus huius opinionis Author, in l. stipul. hoc modo concep. n. 3. ff. de verb. oblig. vbi Raphael Cuman. & Alex. n. 18. Ias. n. 10. Socin. iunior, n. 93. atque cæteri Scribentes profitentur communiter, donationem omnium bonorum præsentium, & futurorum cum reseruatione vsusfructus valere, & fructus non venire in donatione futurorum, quia reseruati dicuntur, vt de eis disponere, ac testari valeat donator, & sequuntur Iacob. de S. Georg. Alciat. Aretin. Rom. Abb. Socin. Alex. Bellam. Crauet. Iul. Clar. & Didac. couar. cum quibus, & cum Bart. qui ita ante alios sensit, in cons. 76. colum. vlti. lib. 1. constanter defendit & erudite, atque magistraliter (vt adsolent) comprobat Ludou. Molina, de Hispanor. primagen. lib. 2. cap. 16. num. 20. & seqq. Ant. Gomez. in l. 69. Tauri, n. 3. vers. & idem est, si donator: & cum Castr. Alex. Iasone, Socin. iun. Craueta, Decio, Rolando, Natta, Couar. Hieron. Gabriele, Aretin. Grato, Iulio Claro, Laurent. Hircon. Menoch. Bertrand. Neuizano. & Ruin. Hippolytus Riminald. in cons. 167. n. 14. & seq. lib. 2. & in cons. 242. num. 59. & seq. lib. 3. & in cons. 234. n. 98. & seq. eod. lib. Ioan. Vinc. Honded. in cons. 37. num. 35. lib. 1. Cardin. Francisc. Mantica, de tacit, & ambig. conuent. lib. 13. tit. 32. n. 11. videndus ex num. 5. vbi profitetur, quod hæc sententia melioribus iuribus, & rationibus nititur, & plures etiam habet Authores, qui maioris sunt ponderis, & auctoritatis, cum ipsis etiam Authoribus, & cum Cagnolo, Ripa, Viuio, & Cephalo, Cardin. Thus. pract. conclus. iur. tomo 2. littera D. conc. 648. n. 44. & seq. fol. 802. Villalob. Olanus, Menchaca, Suarez, Ioan. Botta, Menoch. & & alij congesti per Blasium Florez Diaz de Mena, in addition, ad decision. Gamæ 166. qui iure communi attento, hanc fatetur esse communem opinionem, quamuis iure Regio inspecto, aliter existimet, de quo inferiùs dicetur. Eandem etiam sententiam, quod valeat donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, quando donans reseruauit sibi vsumfructum eorum bonorum pro toto tempore vitæ suæ, & quod non veniant fructus sub nomine futurorum bonorum, sed reseruati dicantur, vt de eis liberè disponere, & testari valeat donator; firmiter defendit, & ita tenendum absque dubio in iudicando, & consulendo, quia verius, & communiori Doctorum sententia receptum; firmauit Ioan. Gutier. de iuramento confirmat. 1. parte. cap. 11. n. 14. per totum Pet. Surd. in cons. 450. n. 54. lib. 3. pater Ludou. Molina, tom. 2. de iust. & iure. d. disputat. 280. colum. 6. & 7. ex versic. dubium est. fol. 175. & 176. Ludou. à Peguera, decis. 142. per totam. Andreas Fachi. controuers. iur. lib. 6. cap. 89. fol. 798. qui resolutiuè hanc partem probauit: idem Fachineus, in cons. 7. lib. 2. Alex. Trentacinq. variar. resolut. lib. 3. tit. de donat. resolut. 3. num. 18. fol. 199. Pet. Anton. de Petra, de fideicommissis, quæst. 4. in addit. post. num. 8. versic. sed hoc temperamentur, fol. 24. Vincentius de Franchis, decisione 168. Michael Ferret. lib. 3. obser. cap. 304. Pet. Ioan. Fontanella nouissimè, de pactis nuptialbus clausula 4. glossa 22. qui cum ex num. 1. vsque ad numerum 20. articulum disputauerit; asserit numero 4. quod hæc opinio verior, & communior appellatur, & quod reseruando sibi vsumfructum donator, visus est etiam reseruare sibi fructus percipiendos, & quicquid ex eis supererit ad testandum; & sic quod non veniunt in donatione, prout ibidem inquit, & in proposito articulo diuersas sententias adducit, tandem propositam magis firmat. Firmauit etiam, & singularia verba scripta reliquit Berengarius, in repetitione cap. vnici, de filijs natis ex matrimon. cap. 5. n. 6. ibi: Tu non recedes à communi sententia, quam vt tuearis, respondebis superiori rationi, quod immo donator poterit de recollectis ex vsufructu testari, quæ nullatenus donatione continentur; licet enim quod donans lucratur, & consequitur ex vsufructureseruato, sit futurum, & contineatur, verbo, futurorum, si nulla fuisset facta reseruatio, aut exceptio; tamen dum donans reseruauit vsumfructum à generali donatione, illum excepit, tam à donatione præsentium, quam futurorum, proinde donatione contineri non possunt, qua ex vsufructu reseruato collecta fuerunt, tam expressa donantis, & reseruantis, quam ex dispositione. l. fin. C. de. remission. pigno. qui textus singularis est, & communem sententiam vehementer iuuat, quam sequaris, & c. Et quidem opinionem prædictam (si Authores om[sect. 18]nes hucusque scribentes originaliter prælegantur) ratio illa superius proposita potissimùm iuuat, & cæteræ omnes ad eam reducuntur, quod scilicet reseruatio vsusfructus facit, vt fructus percipiendi videantur specificè reseruati, & de ipsis possit donator disponere: atque ita cesset ratio illa, quæ impedit testamenti factionem. Nam cum vsusfructus nihil aliud sit, quam ius vtendi & fruendi alienis rebus, salua rerum substantia, l. 1. ff. de vsufructu, & Instit. eod. in princip. ex quo in donatione excipitur vsusfructus, omnes fructus excipi intelliguntur, quia omnes ad fructuarium pertinent, l. vsufructu, ff. de vsufructu legat. Quamuis enim vsusfructus in iure consistat, tamen emolumentum rei continer, l. Mæuius, §. fundo, ff. de legatis 2. Et quemadmodum perceptio fructuum (quæ etiam commoditas percipiendi fructus appellatur) ab vsufructuario vendi potest, vt longa serie adnotaui, atque explicaui in commentarijs de vsufructu, cap. 69. per totum: ita similiter, & de ipsis fructibus, & de eorum pretio, si ei aliquid supersit, testari potest donator idem, qui vsumfructum sibi reseruauit; prout hæc omnia singulariter & vere in confirmationem huius opinionis considerauit Cardinalis Franciscus Mantica, àe tacitis & ambiguis conuent. libro. 13. dicto titulo 32. numero 9. & tribus seq. & numero 7. ex alio probat opinionem ipsam, quia si habenti tibi proprietatem, vsumfructum mortis causa cessero, possum te fideicommisso onerare: neque ad rem pertinet, quod vsusfructus morte extinguitur, quia commodum medij temporis, quo donator viuit, cogitamus, l. tertia, §. vltimo, de legatis tertio Ex quo sequitur, quod sicut in cessione vsusfructus facta mortis causa, fructus medij temporis in cessione comprehensi intelliguntur: ita etiam, si quis donat omnia bona præsentia, & futura excepto vsufructu, sine reseruato eo commodum ipsorum fructuum intelligitur sibi retinuisse, ergo in donatione fructus non possunt esset comprehensi, vt per Hieronymum Gabr. in cons. 137. num. 35. & in cons. 139. n. 2. lib. 1. quod si fructus in donatione non veniunt (concludit Mantica ipse) certè sequitur, donatorem de ijs posse testari, & consequenter donatio sustinetur. Sed & iura nonnulla, pro hac ipsa sententia, quod donatio bonorum omnium præsentium & futurorum,[sect. 19] reseruato vsufructu valeat; Didac. couar. expendit, & inducit variar. lib. 3. d. cap. 12. n. 4. textum inquam, in l. vltima, C. de remis. pignor. & in l. penult. §. vltimo, ff. de pignoribus, quæ etiam adducit, & credit, quod communem sententiam vehementer iuuant, Ludou. â peguera, decis. 142. verè negari non potest, quin ipsæ leges induci valeant iuridicè, & argumentum præstent in comprobationem sententiæ præfatæ: quamuis argumentum ipsum ex his deductum, non esse satis firmum contendat, & legibus eisdem respondeat Ant. Fachin. controuers. iuris, lib. 6. d. cap. 89. qui concludit, firmius esse argumentum pro confirmatione huiusce partis, quia videlicet, dum donator sibi vsumfructum reseruat, videtur sibi in consequentiam reseruare ius, quod competit vsufructuario; est enim annexum, nec intelligi potest, aliquem vsumfructum habere, nisi sit vsufructuarius. Sed vsufructuarius facit fructus suos, l. qui scit, versic præterea cum, ff. de vsuris. Ac proinde eos transmitti ad hæredes suos, l. defuncta ff. de vsufructu. Ergo & iste donator reseruasse sibi intelligitur hoc ius faciendi fructus suos, & sibi acquirendi, ac transmittendi ad suos hæredes. Hoc enim ius (vt dictum est) vsufructuario competit, ex quo efficitur, fructus percipiendos, donationem sibi reseruasse, licet non expressè, tacitè tamen, & consequentia vsusfructus reseruati; & hactenus Fachineus, qui eádem in effectu rationem adducit, quam ex Card. Franc. Mantica num. præcedenti proposui, & in communem sententiam reincidit. Ex ipsis autem facilè quidem, & concludenter di[sect. 20]luuntur rationes illæ duæ, quæ pro contraria parte ponderabantur suprà ad tertium fundamentum partis contrariæ, num. 4. per totum, Quod scilicet hæc donatio, etiamsi reseruato vsufructu fiat, semper tollit liberam testandi facultatem, quia de iure vsusfructus donator testari non potest, cùm id eius morte finiatur: si quidem hæc ratio deficit ex eo, quod is, qui sibi reseruat vsumfructum, eo instanti, quo donationem facit, inuenitur dominus illius iuris vsusfructus, quod reseruauit, illúdque illico vendere potest, atque de prætio testari: est namque ius vsusfructus æstimabile de per se, vendíque, atque æstimari potest, quamuis morte finiatur: prout Ludon. Molina notauit de Hispanorum primogenijs. lib 1. cap. 19. nam. 39. & lib. 2. cap. 10. sub. num. 20. vbi ita respondet, & addit, quod etiamsi donator non disponat illicò de illo iure vsusfructus, prout disponere potest ante factam donationem, vel simul cum ipsa donatione, non est præsumendum, quod illico mori debet, sed potius ex plurium iurium præsumptione, donatio substinenda. Quæ quidem iura nunquam censuerunt, aliquem illicò moriturum, sed latissimam annorum metam vitæ constituerunt, l. final. C. de sacrosan. Eccles. l. hæreditatum, cum similibus, ff. ad falcidiam. Ideóque hæ infausta præsumptio, atque iuris dispositioni adeo contraria, nullo pacto admittenda erit. Et hactenus Molina, quem pater Ludon. Molina, tom. 2. dicta disputatione 280. sequitur in omnibus. Ego verò addiderim, donationis omnium bonorum cum reseruatione vsusfructus, validitatem, iuxta veriorem opinionem non pendete ex futuro euentu, si tempore mortis remansurum sit donatori, de quo testtetur, vel non, vel si statim moriturus sit, aut si viuet aliquo tempore; donationis namque actus, sicut testamentum, ex futuro euentu pendere non potest; quicquid nonnulli Authores contrà existimauerint; prout aduertit, & eos rectè improbat, atque ita defendit cum alijs iuris Interpretibus, Ioannes Petrus Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 22. numero 7. 8. & 9. fol. 338. qui inde obseruat numero 10. post Couar. Molinam, Manticam, Thuscum, & Trentacinquium, futurum euentum in proposito spectandum non esse, sed tempus donationis inspici debere, ad dignoscendum, an illa valeat, nec ne, vt si vsusfructus reseruatus sit iam modicus vt non sit versimile, remansurum ex eo, de quo possit donator testari, non valeat, si autem spes sit in contrarium valeat quidem; & ita sola spes, & vsusfructus reseruati qualitas sufficiat, quicquid postea contingat; nam quæ à principio valuit donatio, ex pòst facto non reuocatur: & ideo sufficit, quod appareat tempore confectionis illius, posse in futurum donatorem potentialiter habere hæredem; quamuis ex pòst facto aliter contingat, & donator contrahat debita, vel fructus omnes consumat; prout hæc omnia latiùs comprobat Fontanella, dicta glossa 22. ex num. 11. vsque ad numerum 16. vbi vide. Similiter etiam secunda ratio non obstat ex eo, quod (vt sæpè dictum est) is, qui vsumfructum sibi reseruauit, non solum censendus, est, sibi ius vsusfructus reseruasse, sed etiam commoditates, atque fructus in posterum percipiendos. In iure namque vsusfructus, commoditas inest, l. 1. ff. de vsufructu. Sicque hi fructus, qui in reseruatione comprehenduntur, in generali donatione non veniunt, vt suprà obseruaui, & tradi Ludou. Molina, de Hispanor. primogeniijs, lib. 2. dicto cap. 10. num. 21. Remanet ergo attento iure communi, & veriorem, & receptiorem fuisse Interpretum nostrorum sententiam, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, reseruato vsufrucut, valeat omnino, quia fructus reseruati dicuntur, de quibus donator disponere, ac testari liberè valet. Quod etiam in effectu tenuit Marc. Ant. Peregr. & quatuor casus distinxit, in cap. in præsentia, de probation. num. 111. per totum, variar. iur lib. 6. de iure auiem Regio, ac post deci[sect. 21]sionem dictæ l. 69. Tauri, quod id ipsum dici debeat, siue donatio sit omnium bonorum præsentium, & futurorum, siue præsentium tantum; vt reseruato vsufructu, valeat; defendit constanter Ludou. Molina, & verè quidem de Hispanor. primogen. lib. 2. dicto cap. 10. num. 22. & 23. qui quæstionem absoluit in hæc verba. Ex quibus opinio ista mihi verior, atque probabilior videtur, sicque illam, etiam stante dictæ l. 69. Tauri, interdum apud suprema. Tribunalia receptam vidimus: & in summario eius numeri sic scripsit: Donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum etiam, hodie, reseruato vsufructu, valida est. Idem etiam resoluit Ant. Gomezius, in ipsa l. 69. Tauri, num. 3. & verius putat, Molinámque sequitur Ioan. Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 1. parte, dicto cap. 11. num. 14. in fine Pater Ludou. Molina: qui ita etiam firmiter asserit, tom. 2. de iustitia & iure, disputatione 280. colum. 7. in versic. vtrum autem in Castella, folio 177. & 178. qui improbant Didac Couar. variar. lib. 3. cap. 12. n. 4. quatenus in ea fuit opinione, vt existimaret, quod licet de iure ciuili Romanorum, vera sit, & communior opinio præfata, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, valida sit, reseruato vsufructu; attamen inspecta decisione dictæ. l. 69. Tauri, qua cautum est, non valere donationem omnium bonorum, etiamsi de solis præsentibus, non autem futuris facta sit; quod sustineri non possit, etiamsi reseruetur vsusfructus: & Didac. Couarr. in hoc sequuntur Matienz. in. l. 8. tit. 10. lib. 5. glos. 1. n. 5. Flores Dias de Mena, in addit. ad decis. Gama 166. ad finem. Contrarium tamen rectius (vt dixi) tuentur Molina, & superiores: imò & Couarr. ipse fatetur, quod etiam státe dict. lege Tauri; sæpissimè apud suprema huius Regni tribunalia, communis supradicta sententia recepta essa videtur aduersus Paul. Castrens. in dicta. l. final. Pro quibus aduersus Didac. ipsum Couarr. Matienz. & Flores de Me[sect. 22]na fortiter vrget (prout ego considero) negari non posse, si verum amamus, & strictam iuris rationem attentè perpendimus, quin hodie fortior, aut maior non extet prohibitionis ratio, post decisionem ipsam Tauri, vt non valeat donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vel præsentium tantum, quàm ante ipsam legem conditam iure eodem communi inspecto esset, vt improbaretur, siue valere non deberet donatio omnium bonorum præse tium & futurorum; & nihilominus ex veriori, & receptiori Interpretum placito valebat donatio omnium bonorum præsentium, futurorum, reseruato vsufructu, quamuis sine reseruatione non valeret. Et quemadmodum hodie expressè prohibetur donatio omnium bonorum, etiam præsentium tantum; ita per inductionem, & æquam interpretationem rationis illius, qua innititur, dicta l. stipulatio hoc modo concepta, ff. de verbor. obligat. & iuris quoque singulari ratione, & aliorum iurium interpretatione, velut expresse prohibita censebatur donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum; nec ideo minus vsusfructus reseruatio id efficiebat; quòd autem velut expressa adesset prohibitio, deducitur manifestè, quia si quis ita stipulatus fuerit, si me hæredem non feceris, tantum dare spondes, non valet stipulatio, ea ratione, quia est contra bonos mores, d.l. stipulatio hoc modo concepta. Ratio autem rationis illa est, quia per eam aufertur libera testandi facultas, vt dicunt vnanimiter omnes Interpretes, tam antiqui, quàm moderni, per illum text. igitur, simili modo non debet valere donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, quia per eam etiam indirectè aufertur libera testandi facultas, vt rectè animaduertit Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuentionibus, lib. 13. tit. 26. num. 14. Deinde (prout ego etiam animaduerto) quamuis negari non possit, quin is, qui donat omnia sua bona præsentia, retento vsufructu, donationem faciat omnium bonorum suorum præsentium, quæ in dicta l. Tauri 69. prohibetur, in quo vis maior argumenti, siue rationis partis contrariæ subsistit; parum equidem, aut nihil id vrget, nam & iure ipso communi improbatur donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, & nihilominus valebat reseruato vsufructu, quamuis etiam negari non posset, quin donans omnia bona præsentia, & futura, reseruato vsufructu, facere donationem omnium bonorum præsentium & futurorum; & idcirco inueniri non potest, nec reddi differentiæ ratio, quare hodie non valeat donatio, si vsusfructus reseruatus fuerit; imò fortior militare videtur ratio, vt valere debeat, vel saltem æqualis, & eadem. Rursus (vt ego quoque considero) quoniam certissimi, & vulgati iuris est, leges omnes, & dispositiones quascumque, ex sui ratione restringi, vel ampliari, siue cassare, aut seruari à ratione legis cessante, vel militante, quemadmodum etiam explicari, atque interpretari, sicuti alio cap. inferiùs longa serie explanabitur. Cessante igitur ratione præcipua dictæ Taurinæ constitutionis ob vsusfructus reseruationem, ex qua testandi facultas non aufertur, cum fructus reseruati dicantur, cessare quoque debet legis ipsius prohibitio: nec excludi debet casus iste reseruationis vsusfructus, iusta, & iuridica interpretatione elicitus, nec in ipsa lege Tauri exclusus. Denique quoniam rationes illæ per Didac. Couar. excogitatæ, vt inter[sect. 23] ius commune, & Regium in proposito casu differentiam constitueret, de quibus suprà ad quartum fundamentum partis contrariæ, velut concludenter diluuntur ex his, quæ Ludouic. Molina, de Hispanorum primogenijs, libro 2. dicto cap. 10. numero 23. pro earum solutione adnotauit; quem in omnibus sequutus est pater Ludouicus Molina, tomo 2. dicta disputatione 280. columna 7. folio 177. & 178. itaque non obstat ratio prima, quia negatur, quod de vsufructu formali, & causali ab eodem Couar. traditur, cum vno, atque eodem contractu donatio fiat, & bonorum donatorum dominium in donatarium transferatur, atque breui manu donanti vsusfructus formalis competat, in quo ex iuris dispositione nihil prius, nec posterius considerari potest, vt inquit ipse Molina; dicto numero 23. versic. hæc autem ratio fragilis est: & latius explicat, atque alio etiam modo dissoluit ipsam rationem pater idem Molina, quem vide dicto folio 178. ex vesic. etenim vnus, & idem numero vsusfructus. Non etiam obstat ratio secunda, cui eodem numero 23. in versic. hæc autem ratio, si bene consideretur. Respondet idem Molina, & sequitur pater Molina, eadem disputatione 280. folio 179. versic. ad secundam rationem negandum est. Et inquit, non posse iure probari, quod qui reseruat vsumfructum, donet omnia bona præsentia, cum iura in bonis nostris esse dicantur, l. prætia rerum, ff. ad l. falcid. atque sub appellatione bonorum comprehendatur, l. princeps bona, vbi bona Glossa, & communiter Scribentes id notant, l. bonorum, cum similibus, ff. de verbor significat. & manifestissimum sit, vsumfructum reseruatum, partem esse bonorum, quæ tempore donationis erant donantis, quod autem donans de eiusmodi vsufructu testari non possit, non inde euenit, quod non sit pars illorum bonorum, sed quod expiret cum vita ipsius donantis, vt latius prosequitur pater ipse Ludouic. Molina. Addiderim ego, ex his, quæ annotata, atque scripta reliqui suprà, numero 20. 21. & 22. concludentius responderi posse, nam etsi bona omnia præsentia donari dicantur, non inde excluditur, quin ex reseruatione vsusfructus, & potentia testandi, donatio valere debeat, vt ibidem probaui, nec præfati duo Authores ita assequuntur: & idcirco, si tradita ex dicto numero 20. in memoriam repetantur, concludentior solutio dabitur, vt dixi. Atque ex eisdem facilè etiam diluitur ratio altera, quod scilicet fructus percipiendi non dicantur vsufructuarij, donec ipsi percipiantur, l. si in singulos, 8. ff. de annuis legatis, l. si vsusfructus, ff. quibus modis vsustrucus amittatur, l. 3. titulo 8. partita 3. & in commentarijs de vsufructu, cap. 77. latius explicaui: & veram assignaui rationem. Nam respondetur, quod etsi fructus non fiant vsufructuarij ante perceptionem, ius tamen eos percipiendi, semper est in eius dominio, & adeò æstimabile est, vt vendi possit, vt late per Molinam, de Hispanor. primogen. libro primo, cap. 19. numero 39. & seq. nec casus mortis in consideratione haberi debeat, vt infirmetur donatio, sed potius potentia eos percipiendi, si vixerit donator; item quod eius conditionis sit tempore reseruationis, quod de vsufructu, hoc est fructibus ex eo percipiendis testari possit naturaliter, aut potentialiter, vt Fachineus probauit controuerſiarum iuris, lib. 6. d. cap. 89. atque ex dictis num. præcedentibus deducitur manifestè. Quarto etiam loco pro ipsa parte vrget, dictam donatricem, diebus sex post donationem ipsam perfectam, & absolutam elapsis, ex consensu tamen donatarij mille ducatorum quantitatem ex bonis donatis sibi reseruasse, atque in hunc modum in instrumento cautum: Que por quanto se auia otorgado la dicha donacion, y en el tratado della se auia assentado, que ania de reseruar mil ducados, para disponer dellos en vida, o en muerte, como quisiesse, y por oluido se auia omitido, dejando la dicha donacion en su fuerza y ratificandola, ella reserua, y el dicho Geronimo de Medina lo à por bien, los dichos mil ducados, &c. Donatio autem omnium bonorum præsentium, & futu[sect. 24]rorum, sine dubio valet, quando certam speciem, vel quantitatem rationabilem donator sibi reseruauerit, quia non impedit testamenti factionem, cum de quantitate ea, vel specie reseruata possit testari: Bartolus, in d.l. stipul. hoc modo concepta, num. 6. quod etiam præsupponit euidenter in l. vltima, num. 11. C. de pactis: & sequitur Romanus qui alios consonantes refert, in cons. 26. n. 1. & ex ore multorum communem attestatur Roland. in cons. 39. n. 3. lib. 1. Cast. in d.l. stipul. hoc modo concep in sine. Socin. iunior ibid. n. 91. Geminianus, Alex. Corn. Ruin. Decius, multis in locis, Bertrand. Gozad. Mantua, Socinus verque, & Gratus, quos refert, & ita resoluit Alex. Trentacinq. variarum lib. 3. d. tit. de don. resolut. 3. n. 22. fol. 200. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 1. parte, cap. 11. num. 15. principio. Ludou. Molina, de Hispanor. primogen. lib. 2. cap. 10. num. 25. Iulius Clarus, §. donatio, quæst. 16. versic. secundo principaliter. Ioannes Vincentius Hondedus, in cons. 37. numero 30. lib. 1. Antonius Gomezius, in l. 69. Tauri, num. 3. Azeuedus, in l. 8. titulo 10. lib. 5. sub num. 4. Florez Diaz de Mena, in addit. ad decisionem Gamæ 166. Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 13. titulo 31. num. 3. Marc. Anton. Peregrinus, in cons. 76. numero decimoseptimo, libro 1. Ioann. Pet Fontanella, in commentarijs de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 23. ex numero 1. cum seq. folio 341. & numero 20. Antonius Faber, de erroribus pragmat. Deca. 48. errore 6. colum. 2. folio 1116. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusion. iuris tomo 2. littera D. conclus. 648. num. 67. & sol. 863. Nec obstat, si dicatur, respectu bonorum donatorum, quæ excedebant quinquaginta mille ducato[sect. 25]rum quantitatem, modicum fuisse reseruatum, & sic donationem nullius fuisse momenti, cum pro modico non sit præsumendum, hæredem reperiri, qui oneribus hæreditarijs se subijcere velit: sicuti ex Baldo, Riminaldo, Socino seniore, & Menochio obseruauit Mantica, libro 13. dicto titulo 31. numero primo, qui numero 2. inquit, ex hoc deduci, quod si quis reseruauerit sibi fructus, qui sint ita tenues, vt vix ad alimenta possint sufficere, donatio non valeat; & citat Castrensem, Alex. Iasonem, Purpuratum, Hieronymum Gabrielem, & Siluest. Aldobrandinum, ita tenentes, & concludit, quod talis debet esse reseruatio, quæ non impediat testandi facultatem, hoc est, quod verissimiliter hæredem possit inuenire: idem Mantica, titulo 32. num. 16. Molina, de Hispanor. primogen. lib. 2. dicto cap. 10. num. 25. vbi etiam post Castrensem, Alexand. Aretinum, Iulium Clarum, & Couar. quod reseruatio alicuius quantitatis, de qua donans testari possit non sufficit ad hoc, vt donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum valeat, si ea quantitas modica sit: Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmat. prima parte, cap. 11. numero. 15. Matienzus, in l. 8. tit. 10. lib. 5. glossa prima, num. 5. pater Ludou. Molina, tomo 2. de iustitia & iure, disputatione 280. folio 176. versic. quando tamen. & versic. vniuersim autem. Anton. Gomezius, in d.l. 69. Tauri, num. 3. Fachineus, in consilio 7. num. 6. & 7. libro 2. Stephanus Gratianus, disceptationum iuris forensium, cap. 120. num. 4. & 5. Ioannes Cephalus, in consilio 485. numero 129. & seq. lib. 4. latissimè Menoch. in consilio 184. per totum, libro 2. Ludouicus à Peguera, decisione 142. numero 4. & 5. Ioannes Vincentius Hondedus, in consilio 37. num. 32. & num. 35. lib. 1. latius in consilio 39. num. 14. & quatuor seq. eod. lib. Ioan. Botta, in cons. 58. num. 42. Alexander Trentacinquius dictaresolutione 3. num. 7. fol. 196. vbi relatis quamplurimis Authoribus obseruat, quod donatio omnium bonorum præsumptium, & futurorum non valet, etsi reseruatio fiat, si de modico facta sit; quia paria sunt, nihil, aut modicum esse reseruatum, vt ibi comprobat, & repetit sub numero 18. folio 199. vbi quod non sufficit reseruatio vsus fructus, si fructus adeò tenues sint, quod vix ad alimenta sufficerent. Thuscus, tomo 2. littera D. dicta conclusion. 648. numero 70. & tribus seq. folio 864. latè Fontanella, clausula 4. dicta glossa 23. numero 1. & seq. fol. 341. & glossa 22. numero 10. & 11. qui dicta glossa 23. in principio, retulit, Iulium Clarum existimasse, necessarium esse, quod reseruatio excedat vigesi[sect. 26]mam partes eius, quod donatur, aliàs quod non valeat: & Iulium Clarum sequuntur relati per Thuscum, dicta conclusione 648. num. 70. Trentacinquius, dicta resolutione 3. numero 7. Non, inquam, obstat superiorum Interpretum resolutio, quoniam ex ipsorum doctrinis, & placitis deducitur manifesta, & vera resolutio: ac primùm asserendo, quantitatem præfatam ille ducatorum dici nec posse modicam, imò potius considerabilem, & de qua quis testari, ac hæredem inuenire possit, quod duntaxat requirunt Authores nunc præcitati: & in proprijs terminis, ac etiam fortioribus, quod minor quantitas sufficiat, dummodo verissimile sit, hæredem inueniri posse; scripserunt Socinus iunior, in consilio 143. numero 20. lib. 1. Cephalus, in cons. 288. libro secundo, Pancirolus in cons. 123. num. 2. Cagnolus. in dicta l. finali numero 242. C. de pactis Ioannes Botta, in cons. 58. numero 42. Ludouicus à Peguera, decisione 137. latius Fontanella, qui diuersas commemorauit sententias in proposito, & Senatus illius decisiones adduxit, clausula 4. glossa 23. ex num. 1. & concludit num. 3. Iudicis arbitrio committendum, quæ dicatur in hoc articulo modica, vel[sect. 27] sufficiens reseruatio. Deinde & secundò respondetur, donatricem eandem, vltra dictam summam mille ducatorum, reseruasse sibi vsumfructum omnium bonorum donatorum (vt dictum est) fructus autem ex vsufructu reseruato percipiendos, non modicos, sed magnæ quantitatis, & reditus fuisse, sicque iuxta ipsorum Authorum doctrinas, fructuum eiusmodi reseruationem sufficere, quando quantitas præfata reseruata non esset; quod ijdem tradiderunt specificè, aut saltem, donationem omnium bonorum præsentium,[sect. 28] futurorum, reseruato vsufructu eorum, ac etiam simul aliqua parte, vel quantitate etiam modica, absque omni dubio valere, cum ex sola vsufructus reseruatione (si fructus non essent tenues, sed potius considerabiles) substinere, vt dixi: sic sane, quod ex reseruatione eiusmodi simul facta, sine dubio donatio valeat; ex Alexandro, Ruino, Soci Curt. iun. Decio, Cagnolo, & alijs obseruauit Hippolytus. Riminal. in cons. 242. num. 58. & 59. lib. 1. Ioannes Vincent. Honded. de cons. 37. num. 35. in fine, lib. 1. in illis verbis. Sibique reseruauit causa testandi certum quid non minimum, & etiam vsumfructum bonorum donatorum, qui exiguus non est; ideo donatio validissima est, cum per eam facultas testandi sublata non fuerit: & in proprijs terminis nostris, ita specificè Fontan. de claus. 4. glos. 23. sub num. 7. fol. 342. post Cancerium, quem citat vbi inquit in hunc modum: Si enim ex sola vsusfructus reseruatione donatio sustinetur, multo magis si cum ea addatur reseruatio certæ quantitatis quamuis minimæ. Denique & tertiò respondetur, obseruationem illam Iulij Clari, quod reseruatio debeat excedere vi[sect. 29]gesimam partem eius, quod donatur: nec iure, nec authoritate probari, vt aduersus ipsum exclamat Ioannes Botta, dicto cons. 58. num. 40. & retulit, atque id ipsum probauit Fontanella, d. glos. 23. in principio, vbi num. 3. (vt supra dixi) totum hoc in arbitrio Indicis positum esse dicit. Ludouic. Peguera, decisione 137. vbi contrarium fuisse decisum in Regia Audientia Cathaloniæ profitetur in pluribus donationibus factis bonorum maximi patrimonij, nedum cum reseruatione ad testandum, non excedente vigesimam partem bonorum donatorum, sed nec centesimam, vel ducentesimam; vt puta, quando donans bona excedentia valorem decem mille ducatorum, tantum sibi reseruauit centum, vel ducentum ducates ad testandum, Iulium quoque Clarum eundam concludenti ratione confutauit Antonius Faber, de erroribus pragmat. de ca. 48. errore 6. folio 1116. in principio: vbi inquit, parum conuenienter statuisse Iulium Clarum, quod reseruatio saltem excedet vicesimam partem illius patrimonij, quod donatur, cùm fieri possit, vt perexigui fortasse patrimonij pars, non dicam vicesima, sed duodecima, aliàve minor, non aliud commodum habeat, quàm quod si paulò plusquàm nihil, & cuius consequendi auiditate non possit allici scriptus hæres ac adeundum Quemadmodum è contrario fieri facilè potest, vt tam amplum sit patrimonium, quod donatur, vt eius pars centesima, nedum vigesima possit sufficere inueniendo, habendòque hæredi: Itaque vix est (concludit Faber metipse) vt certa portio hac in re diffiniri queat: nec absimilis videtur Gerardi Maynardi, supremæ Cutiæ Tolosanæ senatoris obseruatio. decisione 94. num. 2. fol. 354. qui loquitur in donatione vniuersorum bonorum, reseruato vsufructu eorumdem, & facultate disponendi de quadrante illorum. Et inquit notanter per totam illam decisionem, reseruatum in donatione, si nihil de eo donator disposuerit, non ad donatarium, sed ad donatoris hæredes pertinere. Deinde & quinto loco facit, quod dicta domina Elisabetha præter vsumfructum bonorum omnium, & mille ducatorum summam, quam sibi reseruauit (vt dixi) conditione, & particulari conuentione adstrinxit donatarium præfatum, vt cum effectu adimpleret, & persolueret omnia legata, quæ in vltimo testamento à se condito donatrix ipsa reliquerat, quæ ferè sex mille ducatorum quantitatem attingebant, & etiam à donatione prædicta reserua ta manebant. Testamentum autem metidem (quod sui natura reuoca[sect. 30]bile est) non ideo suam naturam mutauit, quod ea reseruatio in donatione facta fuerit; liberè namque ipsa Elisabetha illud reuocare posset, cum vellet, & de nono testari ac de dicta sex mille ducatorum quantitate: disponere, quæ in testamento ex causa legatorum & fideicommissorum reliquerat; & quamuis ea reuocaret, non ideo in donationem reciderent, siue sub nomine bonorum præsentium, & fututorum venirent, cum expressè: reuocata fuerint, & ideo ex sola ea reseruatione, donatio ipsa firma, & valida remansit; sicuti in eisdem, in quibus versamur terminis, specifice, & singulariter annotauit Marc. Ant. Pereg. in cons. 76. num. 18. lib. 1. vbi in hunc modum scripsit: Quare pro tuenda donationis validitate videndum est, an ob reseruationes factas per D. Paulum sustineri possit; duo enim sibi reseruauit, videlicet legatum pretij duc. 50. & vltra per eum in testamento suo relictum D. Elisabethæ ancillæ suæ Item fructum omnium suorum bonorum tota tempore vitæ suæ: ex quibus reseruationibus, & earum singulis, donatio iustificatur: nam quoad legatum, cum pro sui natura sit reuocabile, proinde de his: rebus legatis potuisset dominus Paulus. testari: & ita in puncto, ex dictis reseruationibus donationem. conualidari, respondit Boerius, decis 355. & quia Bald. cons. 377. Quædam mulier. in 5. vbi hoc idem determinat in cæsu, quando donator mandasset, donatarium distribuere certam partem bonorum in pauperes post eius mortem, quia (vt ipse inquit) mandatum illud erat reuocabile, & bona remanebant in sua dispositione. Præterea ponderat resèruationem vsufructus: idem etiam voluit Corneus cons. 54. in themate, colum. 2. volu. 4. vbi concludit pro validitate donationis, quia donator sibi reseruauerit duc. 100. pro dote cuiusdam Dom. Gentilis motus, quia de illis posset donator testari, ex quo Dominæ gentili nullum ius acquisitum fuerat. Et Hactenus Peregr. cui addendus Alphon. Azeued. qui in l. 8. tit. 10. n. 4. in fine. lib. 5. nouæ collect Regiæ. Hunc reserationis modum approbasse videtur, nam cum ex initio eius numeri disputasset, vtrum donatio omnium bonorum præsentium post decisionem legis illius iuramento firmetur, & iu fine concluderet, iuramento eam validari, inquit statim, quod nouissimè id intelligit, dummodo talis donator moriatur post longi temporis interuallum, & acquisierit bona, ex quibus testari possit; secus verò si statim moreretur, vel post donationem nulla bona acquisierit, ex quibus testari possit. Verè tamen id contradicit his, quæ ex Fontanella, & aliis scripsi supra n. 20. ibi namque adnotata rectius procedunt, & obseruari debent. Adijcit tamen Azeuedus ipse, quod ad euitandam hoc periculum, etiam in donatione omnium bonorum præsentium, consuleret: sibi donator reseruaret aliquid ad testandum, vel quod dicatur in donatione, quod si contigerit, donatorem decedere nullis acquisitis post donationem bonis, ex quibus testari possit, adimpleatur testamentum, vel fiant suffragia necessaria pro anima ipsius donatoris, si intestatus decesserit, & quod hæc est noua, & singularis cautela, & consideratio. Nec obstat Aduocatorum partis contrariæ oppositio, siue argumentum illud, de quo suprà in septimo fundamento primæ partis, quod scilicet in testamento condito ab eadem donatrice ante donationem prædictam omnium bonorum præsentium, & futurorum, ad maiorem firmitatem testamenti ipsius apposita fuerit clausula derogatoria, non modo testamenti alterius, sed & dispositionis cuiuslibet, quam postmodum faceret, in qua in indiuiduo, & specificè apposita non essent verba omnia de la Aue Maria, inserta in dicta clausula; ex quo videtur annullanda dicta donatio, cum in ea non inueniatur specificata, & mentionata dicta clausula; non inquam obstat hoc argumentum valori. & effectui donationis subsequutæ; quoniam verbum illud, o otra disposicion, intelligendum est augmentatiuè de alia dispositione simili, & eiusdem qualitatis in specie, non verò[sect. 31] diuersi generis; quoniam dictio alius, alia, aliud, sui naturâ est implicatiua similium, & importat similitudinem; ideo vbi disponitur per aliquam ex his dictionibus, interpretatio fieri debet de simili: iuxta Glossam singularem, & ordinariam, in l. serui fugitiui, verbo, alia pœna, C. de seruis fugitiuis. Quam exornant, & sequuntur communiter Felinus, ex num. 6. & & cæteri Scribentes, in cap. sedes, de rescriptis. Alex. in cons. 1. num. 10. lib. 4. & in cons. 34. num. 2. lib. 1. Ancharanus, in cons. 361. Visa plena, num. 5. Socinus, in cons. 300. num. 2. lib. 2. Decius, in cons. 425. num. 16. & seq. Ruinus, in cons. 181. num. 2. lib. 2. Cephalus, in cons. 414. numero 13. & seq. lib. 3. Menochius, in cons. 183. num. 19. & in consilio 200. num. 2. lib. 2. Ioannes Vincentius Honded. in cons. 7. num. 31. lib. 2. latè explicant Caputaquen. decisione 298. num 13. par. 2. Petra. de fideicommissis, quæst. 11. num. 545. Francisc. Viuius, decisione 193. lib. 1. Pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, lib. 3. disput. 22. num. 2. & 3. Azor, in institut. Moral. lib. 5. cap. 28. versiculo, alius. alia, aliud, prima parte, Farinacius, 1. tomo, tit. 3. de dilectis, quæ. 17. num. 15. Ioannes Pet. Fontanella, qui siagulariter declarat, atque limitat, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 26. num. 15. & quatuor seq. fol. 362. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 2. littera D. conclusion. 245. per totam, ex fol, 607. in fine, vbi late, & num. 17. citat Baldum. dicentem, in cons. 349. Statuto Placentiæ, n. 5. lib. 1. quòd statutum prohibens: quod quis non possit aliquo contractu alienare, vel alio modo, seu colore quæsito, intelligitur per contractum, non autem per vltimam voluntatem; quia verba, vel alio, includunt similia expressis. Sic & è conuerso in casu nostro natura verbi illius disponere, est quod intelligatur per dispositionem, quæ fiat per vltimam voluntatem; vt est textus, in §. penult. & finali, Instit. quibus ex causis manumt, ere licet, vel non §. disponat, in authent. de nuptijs, & Glossa in rubrica, ff. soluto matrimonio. Vbi Alex. n. 16. Iason, in 2. lectura, num. 19. & Niconitius, n. 127. & latiùs per Ant. Thesaur. decisione Pedemont. 97. Vincent. de Franchis, decis. 45. prima parte, Borgnin. Caualc. decis. 12. part. 4. Ioseph. de Sese, decis. Aragoniæ 48. Pet Surd. decis. 272. maximè n. 12. vbi post glossam, in dicta rubric. Niconit. Albericum, Ruinum, Afflict. Paris. Nattam, & Boërium, quod disponere, verbum, conuenit vltimæ vo[sect. 32]luntati, & in dubio refertur ad actum vltimæ voluntatis. Et vltra eos, in proprijs terminis nostris extat ad decisionem casus præsentis, singulare consilium Pauli Castrens. 240. incip. Dico non obstante iuramento, n. 1. versic. 2. prædictis obstat, lib. 1. vbi inquit in hunc modum: Secundò prædictis obstat protestatio do matricis in testamento facta, quæ facit præsumi de esse consensum in actu subsequenti, sibi contrario, & ipsum non valere, nisi potestationis expresse peniteat, ff. de acquir. hære. l. qui in aliena, §. Celsus. de relig. & sumpt.[sect. 33] fune. l. ac si quis, §. plerique. de legat. 1. l. si mihi & tibi, §. in legato, Videtur ergo, quod debuerit in hac donatione fieri specialis mentio de verbis derogatorijs in testamento prolatis, vt l. si quis in principio testamenti: quod cum factum non sit, non videtur valere. Sed respondeo, prædicta procedere, cum actus subsequens protestationi contrarius dependet ex mera voluntate testantis, & non explicatur cum alio, vt testati hæreditatem adire, tunc enim nullus defraudatur, si non valet; sed si cum alio explicatur, & si ex duorum voluntate dependet, non redditur nullus ex præcedenti protestatione contraria, nisi facta fuerit cum illo, cum quo actus subsequens geritur, & sibi assenserit, & causam contineat, vt ff. nautæ, caup. & stab. l. final. §. item si prædixerit. l. fideiussor, in principio, ff. mandati, l. in actione,. denunciatio. ff. pro socio, & l. 1. in principio, ff. de liberis agnoscend. & l. cum plures, §. locator horrei, ff. locati & notatur in dicto §. Celsus, cum igitur protestatio prima facta fuerit in testamento, & sic sine partis præsentia, que in testamento non requiritur, ff. de legat. 2. l. cum pater, §. donatio. subsequens vero donatio geratur cum parte, nec dependeat ex sola voluntate donantis, vt notatur, C. de Sacrosanct. Eccles. l. illud, non obstantibus verbis derogatorijs, vel protestatione valeat, aliàs deciperetur donatarius, quod esse non debet, arg. ff. commodati, l. in commodato, §. sicut, de rerum permut. cap. penult. liberalitatem enim captiosam interpretatio prudentum fregit. ff. de transact. l. cum Aquiliana. sicut propositum huius donatricis in mente retentum, non debere nocere huic donatario, sic nec protestatio, nec derogatoria verba, quæ ad ipsius notitiam non peruenerunt, vt C. de condict. ob causam. l. si repetendi. Hactenus verba Pauli Castrens. quæ ideo recensui, quia casum istum decidunt in proprijs terminis, & ponderantur ibi omnia fundamenta, quæ huiusce veritatis resolutionem magis adstringunt. Et vltra ibi dicta addendum erit, maximum absurdum fore, si clausula derogatoria respiceret, aut impediret actum inter viuos, & sic donationis; cum in testamento apposita sit, quod nisi post mortem effectum non sortitur; ita enim, & administratio, & commercium bonorum suorum ei imprediretur, nisi in quocunque contractu specialem faceret dicti testamenti derogationem. Atque ita concluditur, clausulam derogatoriam in testamento appositam, non obtinere vim in contractibus, qui statim operantur effectum, & irreuocabilitatem, non expectata morte; sed duntaxat in alio dispositionis genere, quod ex die mortis effectum, & irreuocabilitatem operetur, & non ante, Quod verò attinet ad testamentum secundum, quamuis verum sit,[sect. 34] clausulam derogatoriam, cum specialibus verbis appositam, operati, ac inducere præsumptionem defectus voluntatis, & consensus testatoris in secundo testamento, in quo specialis eius mentio facta non est per testatorem ipsum illud conficientem, iuxta communem omnium resolutionem, in d.l. si quis in principio testament. per illum text. de qua post alios Authores Ant. Gomezius, in l. 3. Tauri. num. 92. & seq. Menchaca, de successionum creatione, lib. 2. §. 17. ex num. 71. & de succession. resolut. lib. 1. §. 1. a principio, & §. 2. à principio. Iulius Clarus, §. testamentum. quæstione 99. Sarmientus, selectarum lib. 3. cap. 14. à num. 16. Ioan Gutierrez, practicarum lib. 3. quæstione 47. D. Spino, in speculo, glossa rubricæ, tit. de ruocatione testamenti: latiùs Menochius, lib. 4. præsumptione 166. id tamen locum non obtinet, quando secundum testamentum fuit confectum post decennium à primo iam condito, prout in casu præsenti, quo primum testamentum conditum fuit anno 39. secundum autem anno 1606. tunc namque, etsi hoc secundum non contineat clausulam specialem derogatoriam ad præcedens; attamen tollitur illud primum. Ita sane tradiderunt Baldus. Fulgosius, Castrensis, Corneus, Roman. Capra, Alex. Socin. Iason Ruinus, Parisius, Natta, Iulius clarus, Alciatus, Sarmientus, & Vincentius de Franchis, quos commemorat, & ita defendit Iacobus Menoc. lib. 4. præsumptione 166. num. 44. per totum, qui pro ea sententia citat textum, in l. sancimus, C. de testamentis, primum testamentum solemne tollitur per secundum minus solemne factum post decennium à primo testamento; & inquit, non vrgere Didaci Couar. considerationem in contrarium, & eidem satisfacit, aliorúmque sententiam contrariam iuridicè impugnat. Superiorem autem, quam Menochius defendit, tenent etiam vltra relatos ab eo, Menchaca, de succession. creat. dicto §. 17. num. 75. Grassus, §. testamentum, questone 84. num. 3. Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib 12. tit. 8. num. 12. Cardinalis Doinicus Thuscus, practicar. conclus. iuris, tomo 8. littera T. conclus. 152. num. 64. & seq. & num. 90. Sexto denique & vltimo loco facit, nam donatio prædicta omnium bonorum præsentium, & futurorum, ex alio quoque valere debuit vltra rationes præfatas, quod scilicet per viam matrimonij, & constitutionem dotis D. Pelinæ facta fuerit, quo casu absque dubio vlaida, & efficax reputatur. Nam licet donatio ipsa regulariter non valeat, quando tamen fuit[sect. 35] ex causa onerosa matrimonij, & sic in contractum transit, valet omnino: sicuti Ludou. Molina, de Hispan. primog. lib. 2. cap. 10. num. 17. & 18. obseruat singulariter, & in hunc modum inquit: Hoc tamen intelligendum est, quando primogenium stat in terminis donationis; secus autem, quando ex causa onerosa matrimonij, vel transactionis, vel alia simili factum fuit. Tunc nanque, ex uniuersis bonis fieri poterit: quamuis enim donatio gratuita omnium bonorum iure prohibita sit, nullo tamen iure, quis ex contractu oneroso prohibetur, uniuersæ bona suâ abdicare, vel etiam alio quocunque modo alienare. Quod in maioratus institutione verum esse censuit Menchaca, de succession. creat. lib. 1. §. 1. num. 32. ad finem, & c. Et id ipsum tenuerunt Ant. Gomezius, in l. 53. Tauri, num. 16. Petrus Dueñas. regula 219. in l. limitatione. Franc. Marc. quæst. 128. parte 2. Menoch. in cons. 92. lib. 1. Azeuedus, in l. 8. tit. 10. lib. 5. num. 6. & ibidem Matienzus, glos. 1. num. 9. Ioan. Guttierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 11. num 19. pater Ludou. Molina, tom. 2. disputatione 280. colum. penult. Nec obstat replicatio illa, quod scilicet donatio non fuerit directè facta ex causa dotis, & matrimonij dictæ Pelinæ, quoniam in scriptura dicitur: Que en caso que don Fernando de castellon, que es el primer llamado no se case con ella, sea obligado a darla mil ducados de rænta en cada vna año. Nam cum hæc clausula pœnalis sit, non desinit ob eam habere firmitatem suam donationis conditio. in qua dicta donatrix dixit: Que el dicho don Fernando se case con la dicha doña Ana Pelina. Et dum donatio inuenitur cum omnibus suis conditionibus acceptata à prædicto primo vocato, & per contrariam voluntatem conditio non resoluitur, haberi, & iudicari contractus debet iuxta formam, & qualitates, quas de præsenti habet, cum dispositio, quæ in aliquot future euentu resolui[sect. 36] potest, non minus dicatur pura, quàm si nullo casu resolui possit, Glossa, in l. 2. ff. de in diem addict. Bald. in l. cum mota, C. de transact. Castr. in l. quibus diebus. §. quidam Titius; vbi Socin. ff. de condit & demonst. Paris. in cons. 11. n. 37. lib. 1. Natta, in cons. 372. n. 8. Cephal. in cons. 52. num. 6. lib 1. Nec prædictis refragantur, aut obstant fundamenta contraria: non primum illud, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum nulla esset, iure communi attento valeret autem, si ex præsentibus tantùm bouis fieret; iure autem nostro Regio post decisionem dictæ l. 69. Tauri quæ hodie est l. 8. tit. 10. lib. 10. Donatio omnium bonorum, etiam præsentium tantum non valeat; & sic multo minus valere posset ea, de qua in præsenti controuertebatur, cum ex omnibus bonis, non modò præsentibus; sed etiam futuris, iuribus quoque, & actionibus, & cæteris quibuslibet ad dictam donatricem pertinentibus, facta fuisset;[sect. 37] Quoniam respondetur, in casu præsenti multa interuenisse, ex quibus donatio ipsa valere omnino debuit; tametsi ita vniuersaliter concepta fuisset, sicuti ex rationibus omnibus pro secunda parte adductis, apparet dilucidè. Et maximè & propter geminatum illum consensum, actùsque toties raros; sicquê deliberatam, & enixam voluntatem, propter iuramenti appositi religionem, & vinculum & reseruationem vsusfructus, adeò considerabilem, atque ex magna substantia bonorum donatorum prouenientem. Propter quantitatem insuper mille ducatorum, post donationem perfectam ex consensu donatarij reseruatam; consensum denique donatarij eiusdem quod legata ab eadem donatrice in testamentis relicta, præstarentur ab eo. Ex his itaque simul iunctis, validam donationem fuisse, nee sub regula dictæ l. 69. Tauri includi. in casibus potius per Doctores exceptis contineri; iuridicè equidem Senatus definiuit, & ex his omnibus deducitut manifestè, quæ longa serie ponderaui suprà. Rursus, quamuis ex decisione dict. l. 69. Tauri, adeò expressim cantum fuerit, donationem omnium bonorum, etiam præsentium tantùtm non valere, & sic multo minus valere possè eam, quæ de omnibus bonis præsentibus, & futuris fiat; attamen iure communi inspecto, non adeò certum est, quod communi non modò, sed etiam frequentiori Interpretum placito receptum fuisse, dixi: sunt namque nonnulli in ea opinione, vt putent, bonorum omnium præsentium, &[sect. 38] futurorum donationem, etiam non iuratam valere, in quemcunque collata sit, dum ne aliud quicquam impediat donationem. Sic sanè (vt alios antiquiores, quos ipse non recenset, omittam, sed statim commemorabo eos) constanter, & eruditè asserit Ant. fab. de erroribus pugnat. decad. 48. errore 6. colum. 3. fol. 117. ex versic. nunc vero sum in ea opinione. Qui inquit; mouere eum, quod ratio illa, qua vna mouentur Interpretes, vt contrà putent, nempè quod ex huiusmodi donatione auferatur donatori testandi facultas, euidenter falsa est. Non quia (vt nonnulli putant) possit testari etiam ille, qui bona nulla habet, putà qui plus habeat in ære alieno, quam in patrimonio (aliud enim est, bona nulla habere, aliud verò neque habere, neque posse vnquam habere; quo modo videtur, nulla habere is, qui non tantum præsentia donauit, sed etiam future) at quoniam non quælibet donatio transfert dominium rei donatæ in donatarium, sed ea duntaxat, quæ & per traditionem fit, & eo animo, vt statim dominium ex ea transferatur: nulla verò traditione interueniente, quamuis donatio valeat, siue facta sit per stipulationem, vt olim fieri eam necesse erat; siue per pactum nudum, quomodo fieri eam hodie posse Iustinian. voluit, vt in l si quis argent 35 §, penulti. C. de don. nullum tamen alium effectum habet. nisi vt obliget donatarium, eiùsve hęredem ad præstandum, tradendùmque id omne, quod donatum suit, d.l. si quis §. sed & si quis vniuersitatis, cum seq. Interim ergo donator remanet dominus, & consequenter habet quod ad hæredem transmittere, & in quo hæredem habere possit. Atqui cum donatio sit bonorum omnium, & præsentium, & futurorum, fieri nequit, vt bona omnia tradantur quia quæ nondum acquisita sunt, ob idque futura dicuntur, nondum tradi possint, nec si traderentur, dominium tamen eorum transferri posset ab eo, qui nondum illud haberet. Semper igitur habet hic donator, vel saltem. quod sufficit, potest habete bona; de quibus testetur, quia etiamsi tradiderit omnia, quæ habebat, potuerunt tamen alia ei acquiri, vel in ipso mortis instanti, putà ex causa legati, vel fideicommissi. quod sicut ignoranti, ita & morienti acquiri potest, l. cum pater. 77. §. surdo de legat. 2. iuncta. de hæred l. 19. §. filiusfamilias, in fine, de Cast. peculio. tantùmque abest, vt hæc donatio impediat, ne donator possit hæredem aliquem habere testamentarium, vt è contrari necesse sit, donatoris hæredem aliquem esse, ad hoc vt donatio effectum sortiri possit. Quis enim dominium transferre posse; in donatarium, mortuo iam donatore, si hæres nemo esset? ideòque nimirum constituit Iustimanus, in d.l. fi quis argentum in fine, vt ex donatione, etiam citra stipulationem facta, non tantum donator, sed etiam ipsius hæres tenentur ad tradendum, Et hactenus Ant. Faber, qui tanquam noua, & à se excogitata. superiora tradit. Verè tamen in eadem conside ratione, & sententia fuerunt multo antea, (sed non ita dilucidè explicarunt, neque exorna[sect. 39]runt) Angelus, in cons. 179. Visis prædictis, per totum: maximè num. 5. versic. concludo igitur vbi expressè tradidit, quod donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum valet, quando non est deuentum ad traditionem veram. vel fictam; & sic ad translationem dominij, quia non tollit liberam facultatem restandi; cum dominium remaneat penes donantem; secus si translatum. esset dominium verè vel fictè etiam per constitutum; vt declarat Angelus ipse, vbi suprà; & primò adducit fundamenta ad probandum, quod donatio non valeat; postmodùm contrarium tuetur, quod scilicet valcat. cum distinctione superiori, an sit translatúm dominium, vel non; diluit argumenta partis contrariæ: cúmque sequuntur Alex in cons 83. Visa facti narration., num. 14. versic. quinimò fortius,. lib. 2. Marsilius; singulari. 333. Card. Domin. Thuseus, practicar. conclus iur. tomo 2. lit. D. conclus. 648. num. 1. &. 3. fol. 859 Et vltra eum, pro eadem parte, quod valeat donatio omnium bonorum etiam futurorum, & quod in totum possit sustineri, etiam respectu bonorum fututorum; citat alios Authores Card. Francisc. Mantica, de tacit. & ambig. conuent. lib. 13. tit. 26. n. 11. Angelum inquam, in d. cons. 179. & duobus alijs locis, vbi dicit, se legendo solitum esse tueri hanc opinionem: quam etiam tenent Dinus. Salicetus, Roman. Alex. Curr. Ruin. & Guid. Pap. ibi relati pet Manticam, qui sex fundamenta præcipua adducit ad probandum quod valeat donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum; sed statim ea diluit dicto tit. 26. ex num. 21. cum pluribus seq. idem etiam, quod valeat donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, post Angel. Salicet. Guid. Pap. & alios, acriter defendunt Ferdinand. Vazq. de Menchaca, controuers. vsufrequentium, cap. 62. ex n. 2. Ioan. Corasius, Miscellan. iur. lib. 6. cap. 17. quos refert, & inquit, omnibus eius fundamentis satisfecisse, Gamam, in loco ibi relato; Ioan. Per. Fontanel. de pactis nuptialibus, claus. 4. glos 21. 1. parte. fol. 324. videndus ex n. 4. vsque ad num. 24. vbi tandem defendit opinionem contrariam, quam etiam tenendam putat, tametsi dixerit disputationis gratiâ tueri posse, quod valeat donatio omnium bonorum præsentium & futurorum; Marc. Ant. Pereg. varior. iur. lib. 6. ad text. in cap. in præsent. de probat. n. 108. & duobus seq. Et ideò fortassis, vt altercatio hæc, & contrarietas Interpretum cessaret omninò dicta l. 69. Tauri constitutio edita est, per quam bonorum omnium, etiam præsentium tantum, donatio improbatur, tametsi de futuris quoque facta non sit; nec subtilitas illa translatius dominij attenditur; alia potius in consideratione habita fuerunt tunc, quando constitutio ipsa Tauri processit, quæ ita viros illos, qui earum legum confectioni præfuerunt, excitarunt, atque adduxerunt, vt nec præsentium tantùm bonorum omnium donationem admitterent; & forsan hoc ideò, vt malitiis hominum, & fraudibus quamplurimis obuiam irent, quæ in donationibus huiusmodi perpetrabantur, & perpetrari solent quotidie; ne etiam ita de facili, dominio rerum suarum, & iure disponendi de eisdem in futurum priuarentur ij, qui postmodùm pœnitentia ducti (provt experientia ostendit quotidie) de rebus suis, & patrimonio disponere, & non disposuisse, vel priorem mutare, aut saltem reformare voluntatem, desiderarent, & vellent. Quamuis autem hæc ita se haberent, nequaquam donationem metipsam iidem Conditores dictæ Taurinæ legis improbarunt, aut improbare contenderent, si hæc omnia, vel aliqua eorum concurrerent, quæ superius ponderaui, & adduxi, & in casu præsenti concurrunt. Non etiam refragatur fundamentum secundum, quod scilicet donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum non valeat, quasi contra bonos mores, etiamsi iuramentum accesserit; nam contrarium, immò ipso iure donationem eam valere, nec esse contra bonos mores, quasi iuri naturali repugnet, vel contineat aliquod crimen, aut peccatum, etiam veniale; ex his palam deprehenditur, quæ numeris præcedentibus ad fundamentum secundum partis secundæ, & pro Senatus definitione adduxi. Tertium quoque non vrget, deductam ex sententia illorum, qui donationem omnium bonorum, præsentium, & futurorum non valere, etiam reseruato vsufructu eorum, asseuerarunt; nam contrariam sententiam longè veriorem, & frequentiori Doctorum calculo receptam; atque ita fructus non cedere in donatione, sed potius reseruari, ac reseruatos dici percipiendos vsque ad mortem, vt de ipsis liberè possit donans testari; ex his concludenter deducitur, quę ad tertium partis secundæ fundamentum, & pro Senatus definitione expendi, vbi latiùs videbitur. Rursus, nec quartum argumentum resistit, cui plenè satisfactum est suprà, ad fundamentum tertium partis secundæ: & per Molin. de Hispan. primog. lib. 2. c. 10. ex n. 23. cum seqq. partem Molin. tom. 2. de iustitia & iure, disp. 280. ex versic. vtrum autem in Castella, fol. 177. & 178. & idcirco solutiones non repetuntur, quoniam num. præced. ex proposito traduntur. Quintum etiam non refragatur argumentum, quod[sect. 40] scilicet donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum non valeat, si ita facta fuerit reseruatio, vt quis possit in vita disponere, vel ad disponendum durante vita donatoris; verè namque illud subsistere non potest ex pluribus. Primùm, quia reseruatio fuit facta ad fauorem donatoris, ergo poterit ipse de summa reseruata, non solum in vita, sed etiam in morte, & per vltimam voluntatem disponere: argumento l. donationes, §. species, ff. de donat. Secundò, quia hæc verba, vt quis in vita possit disponere, non excludunt dispositionem factam in testamento, quia testamentum etiam ordinatur in vita, licet eius effectum post mortem conferatur, l. iubemus, & l. quoniam indignum, C. de testamentis, coniuncta l. prima, ff. eodem titul. Tertiò, quia in dubio donatio benigna interpretatione, etiam contra subtilitatem verborum debet sustineri, l. quoties, de verborum obligat. l. quoties, ff. de rebus dubiis. Et ita defendunt Iason, in consilio 130. libro 4. Alciatus, in l. vltima, num. 44. C. de pactis, sequuntur constanter præses Couar. variarum lib. 3. cap. 12. numero 3. sub versiculo, quibus accedit. Ioann. Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 11. numer. 15. per totum. Cardinalis franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. libro 13. tiutl. 31. num. 7. folio 71. & titul. 32. numero 15. in fine. vbi improbat contrariam sententia, de qua latè in argumento: & dicto titul. 31. num. 10. ad argumentum quoddam Decij ex proposito præbet responsum. Eandem quoque sententia, quod donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, aliquo reseruato, de quo possit donator in vita disponere, de iure subsistat; firmiter tuetur Andr. Fachineus, controuersiarum iuris, libr. 6. cap. 90. folio 799. qui inquit, fundamentum huius sententiæ esse, quia testamentum dici potest dispositio inter viuos, fit enim ab eo qui voiot. atque adeò in vita, non autem post mortem; & ideò is, qui reseruat sibi facultatem in vita disponendi. videtur sibi reseruasse testandi facultatem. Quod si aliter de bonis reseruatis disponat, & ea viuens consumat, non propterea dici potest, non habuisse potestatem testandi, sed sibi imputare debet, quod bona voluerit aliter consumere. Deinde Fachineus metipse, eodem in loco, distinctionem quandam adhibet in proposito articulo, multum ad propositum nostrum, provt ibi videri potest. Prætereà & secundo loco respondetur, Bartoli authoritatem, in dicto consil. 76. libro primo, & sequacium sententiam, non quidem intelligendam in terminis propositis, quando scilicet donator sibi aliquid reseruauti, de in vita disponere possit, vel ad disponendum in vita, nec aliud adiecit, tunc namque donatio valet, & etiam testando dispondere donator de iure potest, nec dispositionis testamentariæ facultas adempta censetur aliquo modo. Sed intelligi[sect. 41] necessariò debere, quando donator se restrinxit ad disponendi facultatem inter viuos, non autem in vltima voluntate, nec in aliam causam, quam in donatione expressam; sic sanè Couarr. explicauit Bartolum singulariter, variarum lib. 3. dicto cap. 12. numero 3. dicens, Bartoli dictum sic intelligendum. Ita quoque expressim intellexit Ludou. Molina, de Hispanorum primog. lib. 2. dicto cap. 10. num. 24. vbi in hunc modum scribit: Hæc autem opinio restringendæ erit, nisi donans omnia bona, reseruet sibi vsumfructum non simpliciter, sed hoc adiecto, vt scilicet de illo possit in vita, non autem in morte disponere: hæc namque vsusfructus reseruatio, quæ limitate ad disponendum de illo in vita facta est, non sufficit ad hoc, vt donatio omnium bonorum valida sit, cum testamenti factionem excludat, quod iur a ciuilia improbarunt. Sicque visum fuit Bart. in dicto consil. 76. num. 1. atque Alexandro, in dicto consil. 13. num. 17. lib. 3. atque Decio, consil. 30. atque Didaco Couarr. in dicto cap. 12. num. 3. Bartolum quoque, & communem sententiam ita explicauit Ioan. Gutierr. de iurament. confirmat. 1. part. d.c. 11. n. 15. Mant. de tac. & ambiguis conuent. lib. 13. tit. 32. n. 15. vbi specificè asserit, quod donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum valet, si donator dixerit, simpliciter, quando vsumfructum, vel aliquid reseruauit, vt in vita de eo possit disponere; secus verò si taxatiuè dixerit, vt in vita tantùm possit disponere: & ita explicat Bart. ibi: & iterum tit. 13. n. 10. in versic. quamuis, vbi inquit in hunc modum: Quamuis ergo donatione possit auferri libera facultas testandi, non ideò donatio infirmatur: quia satis est, quod non auferatur, si donator seipsum non restrinxit ad disponendum inter viuos tantum, ita vt non possit testari, &c. Trentacinq, quoque variarum resolut. lib. 3. tit. de donat. resolut. 3. sub n. 18. versic. declaratur verò non procedere, fol. 199. sic etiam explicat: quamuis antea n. 2. in princip. indistinctè id tradidisset, vt constat, in versic. nam tunc de illis. Rursus & tertiò respondetur, superiora omnia causi præsenti, & verbis præfatæ donationis nequaquam conuenire videri, donatrix namque, quæ vsumfructum omnium bonorum sibi reseruauit, non dixit, se reseruare vsumfructum ad disponendum in vita, sed vsque in finem dierum vitæ suæ vsumfructum sibi reseruaut: donatio autem omnium bonorum præsentium, & futurorum, quod valeat, etiamsi vsusfructus fuerit reseruatus, donec donator vixerit, vel vita eius durante; quia ex abundanti exprimitur, quod tacitè, continetur, cùm vsusfructus morte extinguatur, l. cum antiquitas, C. de vsufructu: & ita in propriis terminis nostris post Nattam, Couarr. & Hippolyt. Riminald. explicauit Mantica, de tacitis & ambig. conuent. lib. 13. titul. 32. num. 13. in fine, & num. 14. fol. 73. Alexander Trentacinquius, dicta resolutione 3. numer. 18. in versic. procedit hæc communis opinio. Qui rectè adnotauit, verba prædicta nihil operari, & eum sensum habere, quod scilicet possit donator testari, & disponere de fructibus vsque in finem vitæ suæ percipiendis; sicut quando simpliciter sibi reseruasset vsumfructum, l. à vobis, ff. de annuis legatis, l. defuncta, ff. de vsufructu. Et tradiderunt Natta, in consilio 146. num. 12. Hieronymus Gabriel, in consil. 139. Vincentius de Franchis, decisione 168. Remanet ergo, quod in dicta clausula non agitur de dispositione fructuum in vita, sed de assignando tempore, ad quod vsque vsusfructus duraturus est, quod de iure tacitè inerat, vt dixi, & sic eius expressio nihil operatur, iuxta l. 3. cum vulgatis, ff. de legatis primo. Sed nec illud vrget, quod donatio omnium bo[sect. 43]norum præsentium, & futurorum non valeat, quando quis reseruauit sibi aliquid, de quo disponere possit in certum genus personarum, vel in certam causam, putà vt possit disponere, siue testari pro anima; quoniam nec id verum est, nec de iure potest subsistere, per huiusmodi namque reseruationem non minuitur, neque restringitur libera testandi facultas; nam etsi facta fuerit reseruatio, vt quis possit pro anima disponere; donans præcisè non cogitur testari ad pias causas, quia ei us fauorem respicit, non autem commodum donatarij, ergo non tam strictè debet intelligi, vt verba sonant, argumento dict. l. donationes, §. species, ff. de donat. & quia nullius magis interest, quàm ipsius donatarij, tam angustam interpretationem non esse admittendam, vt magis valeat donatio, quàm subuertatur. Prætereà, si donator in testamento pro animæ salute disposuerit, nihilominus potest testamentum reuocare, iuxta l. si quis in principio testamenti, de legatis tertio. Et ita singulariter post Alciatum, & Couarr. concludit Mantica, libr. 13. dicto titul. 31. numer. 8. Fachineus, controuersiar. iuris, libr. 6. cap. 91. dicens, quod hæc sententia sibi verissima videtur, quia per eam reseruationem non minuitur testandi libertas. Etenim donator, qui centum aureos, verbi gratia, sibi reseruauit, vt pro anima disponeret, non cogitur præcisè de eis pro anima testari, sed si velit, poterit testari. Est enim (inquit Fachineus) ab eo facta reseruatio in sui fauorem, vt si velit, possit disponere pro anima, non vt cogatur; imò si donatur pro anima de rebus referuatis testatus esset, proculdubio testamentum mutare, & reuocare posset. Non etiam vrget, quod donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum non valeat, quando donator aliquid sibi reseruauit, ex quo necessitatibus suis prospicere valeat: nam licet id procedere posset, quando reseruatum in vita tenue esset, vt vix pro alimentis sufficeret, vel saltem ad illa sufficere valeret, & ita nihil superesset, ex quo hæres institui, aut testari donator posset. iuxta ea, quæ dicta superiùs fuere, & per Molinam traduntur de Hispanorum primogeniis, libro secundo, dicto cap. 10. numer. 25. Manticam, de tacitis & ambiguis conuent. libr. 13. titulo 32. numero finali. Hondedeum, dicto consilio 37. numer. 35. libro primo. Attamen in casu præsenti obtinere non potest, vtpotè cum vsusfructus adeò maximus esset, atque ex magna bonorum substantia proueniens, vt dictum est. Cùm verò donator reseruauit sibi aliquid, de quo[sect. 44] possit in vita, vel in morte disponere, quod valeat donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum; contra Decium, & sequaces rectiùs tuentur Craueta, in consilio 122. numero 10. Alciatus, in d.l. vltima, colum. vltima, C. de pactis. Cagnolus, ibidem, numero 248. Boerius, decisione 204. Couarr. variar. lib. 3. d. cap. 12. numero tertio, versic. quibus accedit. Alexander Trentacinquius, variar. lib. 3. de donationibus, resolutione 3. numero 6. versic. contra hanc Decij opinionem. Fachineus, controuersiarum iuris, libro 6. capit. 92. fol. 801. vbi inquit, rem sibi satis perspicuam videri, donationem in proposita secie valere, nec tollere facultatem testandi, immò expressè reseruare, quia donator liberum sibi arbitrium reseruat de certis bonis disponendi, vel in vita, vel in morte. hoc est, vel testando de illis, vel aliter disponendo, provt ipse maluerit, ergo testari poterit, si voluerit. Nec quicquam mouet (subdit Fachineus metipse) illud. quod dicebat Decius, si donator in vita disponeret, eum amissurum, siue non retenturum testandi facultatem: quia sufficit, eum habere testandi facultatem, & si nolit testari, sed malit inter viuos alienare, dilapidare, vel distrahere, sibi imputet. Eodem enim modo nullus est rerum suarum dominus, qui hoc modo non sibi auferret testandi facultatem, si videlicet bona sua inter viuos distraheret, alienaret, absumeret. Verius est igitur, donatorem post donationem factam, sibi adimere testandi facultatem, aut ea nolle vti, quam habet; non donatione facta, prorsus ablatam esse, quia donatio illam reseruauerat, Et id ipsum defendit Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. libro 13. libro tertio, numero 9. & 10. & inquit, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum valtet, si donator reseruet sibi certam speciem, vel quantitatem, de qua possit testari, vt omnes confitentur; & tamen inficiari nemo potest, quin possit de specie, vel summa reseruata disponere, etiam inter vinos, & sic sibi auferre testandi facultatem; ergo si dixerit, quod possit disponere tam in vita, quàm in morte, nihil aliud expressit, quàm quod tacitè intelligitur, cui consequens est, vt donatio valeat, l. non restè, C. de fideiussoribus, & l. 3. ff. de legatis 1. quod latiùs ibi prosequitur. Denique, quod ad hoc, vt donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vsufructu, vel alio reseruato, valeat, requiratur necessariò, illud reseruatum esse causa testandi; opinio illa quorundam interpretum ex his manifestè euincitur funda[sect. 45]mentis, & rationibus, quas suprà recensui; ex ipsis namque contrarium deducitur concludenter, atque ex sententia eorum, qui ex reseruatione, vt donator possit in vita disponere, donationem valere, affirmarunt, quos suprà commemoraui. Sic sanè, & in propriis terminis nostris, quod donatio omnium bonorum præsentium & futurorum, vt valeat, non sit necessarium præcisè, quod dicat. r, reseruationem fieri ad testandum, sed sufficiat ractam esse simpliciter; post Decium adnotarunt singulariter Syluest. Aldobrandinus, in consilio 104. numero 12. & 16. Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambig. conuent. lib. 13. titulo trigesimo primo, numero duodecimo, folio 71. & cum Craueta, in consilio 222. numero tertio, Fontanella, depactis nuptialibus, clausula quarta, glossa 23. numer. 17. folio 342. & hactenus de omnibus quæ pertinent ad solutionem, & materiam quinti argumenti. Sextum etiam fundamentum non resistit, pro cuius absoluta explicatione reuocare in memoriam necessarium erit, nonnulla ex his, quæ numeris præcedentibus ad fundamentum quartum secundæ partis principalis adnotata, & scripta reliqui. Deinde obseruandum, certissimi iuris esse, quod quamuis donationi perfectæ, ex interuallo nihil addi, vel detrahi possit, vt in dict. l. perfecta donatio. Id tamen intelligendum, quando ab vna duntaxat parte nouum aliquid adderetur, vel detraheretur; secus tamen, vbi ex voluntate vtriusque contrahentis, donatoris inquam, & donatarij aliquid additur. Nam licet contractus, vbi semel remansit perfectus, non recipiat nouam formam substantialem, recipit nouam formam accidentalem ex voluntate amborum contrahentium: l. iurisgentium, §. adeò, & l. ab emptione, ff. de pactis, l. provt quisque, ff. de solutionibus, & sic ex consensu vtriusque, etiam ex interuallo inseri potuit dicta reseruatio, iuxta doctrinam Baldi, in l. petens, numero 8. C. de pactis. Angeli, in consil. 374. numer. 4. Aretini, in consilio 128. colum. 2. & ea, quæ latius tradidit post alios multos Authores Petrus Surdus, in consilio 136. num. 21. & num. 33. & seqq. libr. 1. & latiùs ego obseruaui quotidianarum controuersiarum iuris, lib. 3. cap. 10. per totum. Rursus, negandum esse, donationem præsentem ab initio nullam fuisse, ex defectu reseruationis prædictæ mille ducatorum, quæ postmodùm facta fuit. Nam cùm vsusfructus (vt sæpè dixi) omnium bonorum donatorum in ipso donationis contractu, & scriptura reseruatus fuerit, atque ex eius reseruatione conualidetur omnino donatio, vt superius probaui; reseruatio subsequens necessaria nequaquam fuisset, nisi voluntatis donatricis, & tractatus præcedentis declarationem induceret, & iuxta vtriusque contrahentis conuentionem fieret. Quod ex eisdem omnibus, quæ ad dictum quartum fundamentum notaui, adeo manifestè deducitur, vt maiori comprobatione non indigeat. Denique, quamuis verum esset, quod donatio ab initio fuerit nulla (quod nullo modo dici potest propter vsusfructus reseruationem, & cætera, quæ concurrunt;) ratificatio tamen ex pòst facto interueniens tempore prædictæ reseruationis mille ducatorum, donationem ipsam conualidaret, & confirmaret. Ratificatio namque, etiam ex interuallo sub[sect. 47]sequens, conualidat contractus, etiam nullos, & dolosos, & tollit effectum nullitatis: quod Afflictus ipse in argumento relatus, profitetur specificè, dicta decis. 117. n. 6. vbi inquit, quod laudum nullum non potest ratificari, vt valeat in vim laudi, vt in cap. examinata, de confirmat. vtili, vel inutili, bene tamen partes possunt facere, quod laudum nullum, valeat in vim pacti, siue promissionis: in quo conuenit Baldus, in l. tale pactum, §. qui prouocauit, col. 4. ff. de pactis Abbas, in cons. 92. lib. 1. Corneus, in cons. 259. lib. 1. sequitur Cæsar Vrsillus, in addit. ad Afflict. dicta decis. 117. num. 1. & repetir Afflict. ipse, decis. 220. num. 20. vbi quod ratificatio facit, quod licèt primus contractus fuerit nullus, tamen ratificatio ipsum confirmet, & tollat allegationem nullitatis, vt in l. finali, C. ad Macedonianum, & l. licet, ff. de iudiciis, sequitur Octauianus Cacheranus, decis. 142. num. 8. & 15. Petrus Surdus, decis. 70. ex num. 12. cum seqq. & num. 22. cum seqq. vsque ad num. 28. vbi latè pro[sect. 48]bat, ratificari posse contractum ex consensu ambarum partium, qui non sit omnino nullus, & inualidus, & tunc dici non omnino nullum, quando potest ipse aliquo modo validari, & tunc posse validari, quando nullitas est introducta in fauorem alicuius personæ, tunc namque ratificatione confirmatur, quæ retrotrahitur, & perinde habetur, ac si consensus ratificantis à principio interuenisset in ipsius actus confectione. Et ponit exemplum in gestis à falso procuratore, quæ ratificantur à domino; & in mutuo recepto per filium familias, quod conualidatur ex partis ratisficatione: & in contractibus gestis à minore absque tutoris authoritate. Et concludit, quod contractus, qui ab initio est omnino nullus, & inualidus, ex defectu alicuius formæ substantialis, ratificatur etiam nouo consens, & sustinetur, provt ex nunc, & habetur tanquam nouus contractus. Sed si non sit omnino nullus, sed aliquo modo valere possit, ratificatio eum conualidat, & rerrotrahitur ad tempus celebrati contractus, vt ibidem num. 22. comprobauit: itaque in vtroque casu ratificatione conualidatur contractus, & in hoc stat tantúm differentia, quod quando est omnino nullus, & inualidus, habetur, vt nouus contractus, & tunc sustinetur vt ex nunc. Cæterum, quando non est omnino nullus, & inualidus, ratificatione conualidatur, & facit valere vt ex tunc. Et hæc quidem ex abundanti allegabantur, atque considerabantur (provt ego arbitror) cum de nullitate dictæ donationis, ex defectu reseruationis agi non posset, integro omnium bonorum vsufructu reseruato ab initio, vt dixi. Sed nec septimum fundamentum resistit, licet prim facie coloratum videatur, vt putà, cum verba illa, o otra disposicion, referri non possint nisi ad dispositionem eiusdem generis, & qualitatis, testamentaria scilicet; donationem autem inter viuos comprehendere non possint, vt latiùs obseruaui suprà ad 5. fundamentum partis secundæ. Denique vltra Authores relatos suprà, pro confirmatione decisionis Senatus, vide Franc. Viuium, decis. 410. lib. 3. Martam, decis. 77. n. 3. & 4. Stephan. Gratianum, decis. 39. per totam. Gasparem Schifor, ad Anton. Fabrum, lib. 1. tractatu 13. q. 1. & 4. seqq. # 54 CAPVT LIV. Ex verbis demonstratiuè prolatis, quemadmodum voluntatis testatori coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vltimis voluntaiibus, & vtrum in dubio verba præsumuntur potius apposita demonstratiuè, quàm dispositiuè, aut restrictiuè, siue qualiter accipi debeant, vt nonnullos, vtilissimòsque, & quotidianos effectus producant, de quibus hic. Rursus, designatio, vnde legatum, aut pro qualibet dispositione relictum, soluatur, an faciat ipsum conditionale, siue an conditionem, an demonstrationem inducat designatio rei, aut loci, vel personæ, in proposito; & de materia l. quidam testamento. ff. de legatis primo, l. cum certus. ff. de tritico, vino, & oleo legato. Atque communi illa Interpretum differentia, an vnica ratione exprimatur, quid solui debeat, & ex quo; an verò in vna oratione disponatur de quantitate præstanda, & in alia, vnde sit præstanda. Denique, legatum de decem penes campsorem, aut in arca, vel quæ Titius debet, an dicatur speciei, aut corporis vt non valeat, si nihil sit penes campsorem, aut in arca, vel nihil Titius debeat, ad l. si sic. §. primo, ff. de legatis primo, vbi etiam, vtrum hæres liberetur cedendo actionem legatario, cum legatur certa quantitas testatori debita; & horum omnium breuis traditus, & notanda resolutio, atque Senatus Regij Hispalensis decisiones tres præcipuæ in propositis articulis adducuntur. Et Senatus Galleci decisio altera commemoratur. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis demonstratiuè, siue exemplificatiuè (vt aiunt) prolatis, voluntatis, atque intentionis testatoris coniectura, & interpretatio sumitur. -  2 Verba demonstratiuæ, quæ dicantur: & infra, num. 5. -  3 Demonstratio quid. -  4 Sub demonstratione vera, vel falsa legatum conceptum, an valeat, remissiuè, -  5 Verba dispositiua, & taxatiua, quæ dicantur. -  6 Verba in dubio intelliguntur, atque præsumuntur apposita demonstratiuè magis, aut declaratiuè, quàm dispositiuè, aut restrictiuè, vel limitatiuè. Quod comprobatur, atque exornatur quamplurimis remissiuè. -  7 Atque ex coniecturis contrariis, siue præsumpta mente non procedere, obseruatur. -  8 Verbum qualitatem aliquam significans, si adiiciatur verbo dispositiuo, quod stet demonstratiuè; si executiuo, dispositiuè, & restrictiuè, ex sententia Bartoli, quæ hic expenditur. -  9 Verba hæc, quæ ad præsens est grauida, in institutione posthumi stant demonstratiuè, & non restrictiuè, provt hic adnotatur. Et ibidem explicatur remissiuè materia l. placet, ff. de liber. & posthumis. -  10 Mensuram minorem non vitiare, neque minuere dispositionem, quæ apparet enuntiata potiùs demonstratiuè, quàm restrictiuè, aut dispositiuè. -  11 Legato fundo ad vsum, & vsumfructum, vel ad vtendum, & fruendum, vel ad alimenta, aut in gaudimentum, aliòve simili modo; domo etiam ad habitandum relicta, proprietas ipsa legata censetur. -  12 Immunitatem propter numerum duodecim filiorum concessam, latè debere interpretari; & verba illa, propter num. 12. filiorum, magis videri demonstratiuè, quàm restrictiuè adicta. -  13 Qualitas apposita in aliqua institutione, & repetita in substitutione, quando dicatur apposita demonstratiuè, & quando dispositiuè. -  14 Legatum quantitatis debitæ à Titio, vtrum per exactionem censeatur ademptum; remissiuè. -  15 Legata facta in certis pecuniis, si contingat postea, vt pecuniæ in alios vsus expendantur, an propterea tollantur, remissiuè. -  16 Legato purè facto, si adiiciatur modus, vnde possit fieri solutio, modus ipse intelligitur demonstrationis gratia factus, non vt adiiciatur conditio, & restringatur legatum. De quo vide etiam, numero præcedenti, vbi iura in id expenduntur, & Tiberij Deciani locus expenditur. Vide etiam num. seq. -  17 Legatum, an sit conditionale, necne, quando adiicitur locus, aut fundus, vel res, ex qua soluatur, & numeris seqq. -  18 Designatio, vnde legatum soluatur, an demonstrationem inducat: vbi communia Doctorum placita recensentur, & Ioannis Garsiæ obseruationes nonnullæ adducuntur. -  19 Assignatio, vnde legatum soluatur, vt demonstrationem, vel conditionem inducat; communis illa distinctio, quæ numeris præcedentibus probatur; an scilicet vnica oratione exprimatur, quid solui debeat: & ex quo. An vero in vna oratione disponatur de quantitate præstanda, & in alia, vnde sit præstanda. Procedit etiam in donatione, in concessione, & in qualibet dispositione inter viuos. -  20 Et in venditione. -  21 Et in anniuersariis, & capellaniis, & dispositionibus ad pias causas. Quod exornatur, & latius comprobatur numeris sequentibus. Casus etiam practicus in Regio Senatu Galleco definitus, adducitur, & exornatur Senatus eiusdem decisio. -  22 Borgnini quoque Caualcani casus alius practicus, in eodem proposito commemoratur. -  23 Legatum si fiat nominis debitoris, hæres non tenetur illud præstare, sed sola cessione actionis directæ liberatur. -  24 Et tenetur legatarius suo periculo illud vendicare. -  25 Idem si testator dixerit, se legare centum, ad quæ aliquis sibi tenebatur. Vel quæ habet super aliqua parte bonorum alicuius, provt hic adnotatur. -  26 Legatum pecuniæ in genere, omnino deberi, licet pecunia non inueniatur in hæreditate; secus verò, vbi pecunia fuit legata in specie, veluti, lego decem, quæ in arca habeo. Et sic differentia in eo versatur, quod legatum respiciat certum corpus, aut certam speciem; an verò genus, seu quantitatem. -  27 Legatum de centum penes campsorem, aut in bancho talis loci, an dicatur legatum in specie, vel non. -  28 Legatis decem, quæ mihi debentur, aut quæ sum habiturus à Titio, nomen solum debitoris legatum censetur, & sic hæres sola cessione liberatur. -  29 Legare centum, quæ mihi Titius debet; tantum est, quantum legare illa centum, quæ debet mihi Titius, & non alia. -  30 Relatiuum qui, vel quæ, adiectum dispositioni sine copula, dispositionem restringit, & limitat generalitatem verborum. -  31 Resoluitur etiam in conditione, quando refertur ad tertiam personam, etiam per verba præsentis temporis. -  32 Et refert non solum substantiam dispositionis, verum etiam qualitates, & conditiones, & modos. -  33 Melioratione Tertij, aut Tertij & Quinti assignata in re, vel in rebus certis, non æquiualentibus eisdem Tertio & Quinto, illud quod deest; an sit supplendum ex cæteris bonis meliorantis. Et de communi Interpretum huius Regni distinctione in proposito, quam Senatus Regius Hispalensis in casu occurrenti probauit. -  34 Legatum post hæredis mortem relictum, an, & quando legatarius, testatoris hæredi præcedens, ad proprios hæredes transmittat. -  35 Legatum de certa summa relictum, quæ soluatur pro rata in certo termino, an per obitum legatarij ante terminum extinguatur. PRo dilucida, & notanda huiusce capitis, explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, ex verbis quoque demonstratiuè, siue exemplificatiuè (vt aiunt) prolatis, voluntatis, atque intentionis testatoris coniecturam, & interpretationem sumi; sicuti ex his, quæ dicentur inferiùs, dilucidè magis constabit, & inter alios, sic inuenies obseruasse Curtium iuniorem, in consilio 38. numero 3. libro primo. Socinum iuniorem, in consilio 54. numer. 16. libr. 4. Decium, in consil. 323, numero primo Beroum, in consilio 33. in principio, libro 2. Ruinum, in consil. 123. numer. 8. libr. 2. Nattam, in consil. 215. numer. I 7. libro primo. Et verba demonstratiua (vt nonnulli pu[sect. 2]tant) dicuntur, quæ personam disponentem, personam oneratam; & honoratam, & rem dispositam ostendunt; & inducuntur per nomina, cognomina, pronomina, officium, artificium, consanguinitatem, vel per signum quodcunque demonstratiuum, vel per relatiuum iniunctum verbo præteriti, vel præsentis temporis, aut per similia, ex quibus, demonstratiuè quid adiiciatur: vt concludit Bartolus, in l. demonstratio, in principio, ff. de condit. & demonstrat. vbi sequuntur Scribentes communiter, sicuti post Socinum, castrensem, & alios, concludunt Simonde Prætis, de interpretat. vltimarum voluntat. lib. 2. interpretat. 3. solutione 3. num. 22. 23. & 24. folio 257. Michaël Grassus, §. legatum, quæstione 59. in principio. Antonius Gomezius, tomo 1. variarum, cap. 12. numero 74. vbi inquit, propriam, & veram demonstrationis diffinitionem esse quod demonstratio sit illud, quod respicit personam disponentem,[sect. 3] vel eius, in quam confertur dispositio, vel ipsam rem; super qua disponitur. Et ita dicit, diffinire Bartolum, & communiter Scribentes, in dicta l demonstratio, & per totum numerum, ex proposito explicat, sub demonstratione vera, vel falsa legatum conceptum, an valeat, vel non. Cui iunge Grassum, dicta[sect. 4] quæstione 59. per totam. Petrum Surdum, decisione 161. ex numero 5. cum seqq. & numero 27. & seqq. vel rectius in proposito nostro dici potest ex sententia aliorum, quod verba dispositiua, & taxatiua sunt illa, quæ stant per se, & emanant principaliter propter se, & non habent dependentiam aliunde,[sect. 5] verba verò demonstratiua, & executiua sunt illa, quę emanant ab alio, & habent dependentiam à dispositione, & obligatione, vt post Bartolum, in l. inter stipulantem, §. sacram, numero 6 de verborum obligat. & alios Authores tradiderunt Parisius, in consilio 127. numero 47. libro primo. Hippolytus Riminaldus, in consilio 382. numer. 26. libro 4. Gaspar Caballinus, in milleloquio 86. prima parte. Rota, decisione 11. aliàs 869. Lege pro anniuersario, numero 2. & 3. in antiquis. Borgninus Caualcanus, in indice decisionum primæ partis; verbo, verba in; dubio potius, col. 2. versic. 3. præmitto. & Clarè sentit Cardinalis Thuscus, practicarum, conclusion. iuris, tomo 8. littera V conclusione 147. Deinde & secundò obseruandum, atque consti[sect. 6]tuendum erit, quod verba in dubio intelliguntur, ac præsumuntur apposita demonstratiuè magis, aut declaratiuè, quàm dispositiuè, aut restrictiuè, vel limitatiuè: & consequenter, vbi in testamento, vel in alia qualibet dispositione reperitur aliquod verbum, designans aliquam qualitatem, quæ potest accipi demonstratiuè, & dispositiuè, aut restrictiuè; tunc in dubio præsumitur stare demonstratiuè: idque per textum singularem, in l. finali §. Titia. ff. de liberatione legata. l. mella, in principio. ff. de aliment. & cibar. legat. l. Paulo Callimacho, §. vltimo. ff. de legatis tertio, l. quidam testamento, ff. de legatis primo, l. Firmio. ff. quando dies legati cedat. l. Lucius, ff. de aliment. legat. & ita sanè obseruarunt, atque exornarunt quamplurimis, & diuersis, practicisq́ue negotiis applicarunt, Bartolus, in l. cum pater §. mensæ,. num. 39. de vulgar. & pupil. substitut. quem sequuntur communiter Scribentes, vt testantur Iason ibi, ex num. 50. Ripa, numero 149. & 173. Baldus, in consilio 239. Casus talis, columna prima, libro primo. Romanus, in consilio 343. Corneus, in consilio 59. columna 2. libro quarto, Decius, in consilio 324. & in consil. 183. columna prima. Alciatus, in consilio 34. numero 6. libro 8. Castrensis, in consilio 219. columna secunda, libro secundo, Berous, in consilio 17. libr. 2. Craueta, in consilio 214. numero 6. &7. & in consilio 301. numero 5. & consilio 245. numero 9. & in consil. 297. colum. penult. & in consil. 227. numero 14. & 15. & in consilio 294. numer. 3. Parisius, in consilio 64. numero 47. libr. 1. 7. in consilio 92. numero 42. eod. libro & in consilio 21. numero 47. libro 2. & in consilio 4. numero 36. libro 4. Ruinus, in consilio 123. numero 21. lib. 2. Iacobus Mandellus de Alba, in consilio 243. num. 8. Burgos de Paz, in consilio 25. numero 24. Ioannes Cephalus, in consilio 137. numer. 36. & 37. libro. primo. Paulus Leoni. Pataui. in consil. 31. num. 7. inter consilia vltimar. volunt. lib. 2. Felinus, in cap. super litteris, colum. 3. de rescriptis. Trberius Decimius, in consil. 70. num. 22. lib. 5. vbi vide ex numer. 17. Iacobus Menochius, in consil. 215. num. 56. libro 3. & in consil. 303. num. 27. lib. 4. & præsumptione 51. numer. 11. libr. 4. Franciscus Bursatus, in consilio 441. numer. 30. lib. 4. Simon de Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. interpretat. 3. solution. 3. ex numer. 26. cum sequentibus, folio 257. Iacobus Beretta, in consilio 62. numer. 1. libro primo, Borgninus Caualcauus, decision. 43. num. 8. prima parte, & decisione prima, numer. 14. & decision. 20. num 17. parte 2. & in indice decisionum primæ partis, verbo, verba potius. Salazar, de vsu & consu. cap. 11. ex numer. 20. Marc. Antonius Peregrinus, de fideicommissis, articulo 16. num. fol. 156. Ludouicus Morotius, responso 32. num. 16. Martinus Monter à Cueua, causar. ciuil. Regni Aragon. decision. 36. num. 58. Fabius Turretus, in consil. 99. numer. 71. Ioannes Garsia, de expensis, & meliorat. cap. 4. ex num. 34. cum. pluribus seqq. Ludouicus Casanate, in consil. 44. numer. 4. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusion. iuris. tomo 2. littera D. conclusion. 191. folio 560. & tom. 8. littera V. conclusion. 147. folio 569. Adrianus Gilmanus, rerum iudicatarum Germaniæ lib. 1. decisione 6. numer. 107. Surdus, de alimentis, titulo 9. quæstione 30. numer. 7. & 41. admittunt tamen horum[sect. 7] omnium nonnulli specificè; alij verò tacitè præsentiunt, & nullus quidem contradicit, à regula, & doctrina superiri, ex coniecturis contrariis, siue ex præsumpta, & coniecturata mente recedi, & sic eam procedere in dubio; secus verò, vbi extant coniecturæ in contrarium; vt: per Decium, in consilio 323. numero primo, Cardinal. Dominicum Thuscum, practicar. conclus. iur. dicto tom. 2. dicta concl. 191. n. 6. folio 560. Simonem de Prætis, in locis relatis supra, & alios num. seqq. commemorandos. Admittunt etiam Bartoli distinctionem in materia substitutionum singularem, in d.l. Centurio. num. 31. quem sequuntur omnes secundum Iason, & Ripam, in locis relatis suprà, in initio num. 6. Peregrinum, de fideicommissis,[sect. 8] articul. 16. num. 110. fol. 157. Vbi distinguit, quod aut verbum qualitatem aliquam designans, aut significans, adiicitur verbo dispositiuo; & tunc stet demonstratiuè, adeò vt existentia illius qualitatis sufficiat tempore dispositionis, nec requiritur perseuerantia tempore executionis: per text. in d.l. Mella, in principio, ff. de aliment. & cibar. legat. vbi legatis alimentis puellæ, sufficit tunc eam puellam fuisse, adeò vt debeantur eidem postea adultæ factæ: textum etiam, in cap. Rainuntius, de testamentis, vbi substitutio compendiosa filio impuberi facta, non coarctatur ad tempus pupillaris ætatis: aut verò adiicitur verbo executiuo, quia dictum sit, filio meo impuberi succedat, vel bona filij mei impuberis deueniant in talem; & hoc in casu qualitas hæc stet dispositiuè, & restrictiuè, & requiratur, vt adsit tempore, quo de successione agitur, sic vt impubes decedat; quia qualitas adiecta verbo, debet adesse tempore verbi: l. Titius. ff. de milit testam. l. 2. ff. de auro & arg. legat. l. in delictis. §. si extraneus. ff. de noxalibus action. Tertiò deinde obseruandum, atque constituendum erit, ex regula præfata, & traditione communi Doctorum, quod verba in dubio accipi debeant demonstratiuè, & non dispositiuè, aut restrictiuè; deduci quamplurima, quæ præ manibus quotidie habentur, & valde necessaria, atque vtilia sunt; ac & primum quidem (vt alia omittam) Philippum Corneum, in consilio 244. column. 5. lib. 2. interpretando verba quædam in institutione posthumi adiecta, scilicet, quæ ad præsens est grauida: recteè scripsisse, non censeri ea prolata limitatiuè, sed demonstratiuè, quasi demonstraret testator, spem habere in promptu prolis suscipiendæ ex sua vxore: ideoq́ue verba prædicta non restringere generalem posthumi institutionem, & potius importate facti contingentiam, quàm iuris ministerium: & Corneum sequuti fuere Iacob. Menochius, lib. 4. præsumptione 21. num. 31. Ludouicus Morotius, in responso 32. num. 15. qui per totum illud responsum agit de institutione posthumi, an scilicet ea trahatur ad omnem posthumum, quando est facta adiunctis his verbis, quia vxor sua prægnans est; & examinat latissimè materiam l. placet. ff. de liberis & posthum. Secundò deducitur, eundem Corneum, in con[sect. 10]silio 59. column. 2. lib. 4. rectè etiam consuluisse, mensuram minorem non vitiare, neque minuere dispositionem, quæ apparet enunciata potius demonstratiuè, quàm restrictiuê, aut dispositiuè, & Corneum sequutus est Simon de Prætis, lib. 2. interpret. 3. dicta solut. 3. n. 28. fol. 257. Tertiò deducitur, in commentariis de vsufructu, sub lib. 1. quotidianarum controuersiarum iuris, cap. 30. ex num. 4. vsque ad numerum 16. post infinitos Authores, quos ibi commemoraui, & congessi, rectè obseruatum legato fundo ad vsum & vsumfructum,[sect. 11] vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, vel in gaudimentum, aut alio simili modo: vel domo ad habitandum relicta, censeri proprietatem ipsam legatam, non solum vsumfructum: & verba illa, ad vsum, & vsumfructum, & cætera relata, demonstratiuè potius, quàm restrictiuè adiecta censeri, provt latius, ibi probaui. Et ob hanc rationem, sic quoque post alios multos Authores tenuit Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 69. num. 2. lib. 1. Cæsar Barzius, decision. Bononiæ 79. num. 8. & sequentibus, & num. 25. Quartò deducitur, Fabium Turretum, in cons. 99.[sect. 12] ex num. 70. cum sequent. iuridicè respondisse, immunitatem propter numerum duodecim filiorum, in casu sibi consulto concessam, latè debere interpretari; & verba illa, propter numerum duodecim filiorum, non videri fuisse expressa ad restringendam gratiam ad illum numerum præcisum duodecim filiorum, sed magis ad demonstrandum, quas immunitates voluerit reseruare, nempè non merè gratuitas, sed concessas propter aliqua merita præcedentia, cuiusmodi est exempli gratia, illa quæ est concessa propter numerum duodecim filiorum. Quintò deducitur, ob eandem regulam & doctrinam, Decium, in consil. 371. numero 7. Ruinum, in consil. 103. num. 21. lib. 2. intendisse probare; quali[sect. 13]tatem aliquam appositam in institutione, & repetitam in substitutione, dici positam ad demonstrandum, & ita stare demonstratiuè, non autem dispositiuè. Et in substitutione facta de filio pupillo, si testator substituit filio suo pupillo, quod illa qualitas stet demonstratiuè, atque ita non inducat pupillarem substitutionem; similiter obseruasse Ioannem Andream, Bartolum, Baldum, Aretinum, Castrensem, Alexandrum, & Ripam provt refert, & vtrumque dictum declarat Iacobus Menochius, in cons. 303. n. 27. lib. 4. Sextò deducitur, Tiberium Decianum, in cons. 70.[sect. 14] lib. 5. optimè explicasse, vtrum legatum quantitatis debitæ à Titio, per exactionem censeatur ademptum, cui post infinitos alios, quos refert, iunge Ioannem Vincentium Hondedeum, in consil. 61. per totum, lib. 1. Vincentium de Franchis, decisione 283. Fuluium Pacianum, in cons. 22. Deinde, eodem cons. 70. dilucidè quoque explanasse Decianum metipsum,[sect. 15] vtrùm legata facta in certis pecuniis, si contingat, postea, vt pecuniæ in alios vsus expendantur, propterea tollantur: cui iunge Ioan. Vincent. Hondedeus, vbi supra: Aluaradum, de coniecturata mente defuncti, libro 3. cap. 2. §. 1. num. 22. & in casu ibi proposito, quo testator dixit, & mentionem fecit de pecuniis thecæ, deberi legatum, etiamsi pecuniæ illæ non extarent, quia non vt vellet restringere legata ad illam speciem pecuniæ, adeò quod si non essent pecuniæ in ærario tempore mortis, non deberetur legatum, id adiecit, sed voluit primò facere legatum, & postea prouidere, quomodo facienda esset solutio, vt scilicet magis promptè haberet prædicta legata, vel vt hæredes cum minore incommoditate possent præstare dicta legata, non autem vt apponeret conditionem ipsis legatis, vt deberentur, si extarent pecuniæ in ærario, & non deberentur, si non extarent: qualitas enim illa pecuniarum fuit adiecta solutioni, non dispositioni animo restringendi legata. Et ad probationem superiorum adducit Decianus textum optimum in l. quidam testamento, ff. de legatis 1. vbi dicitur: Quidam testamento, vel codicillis ita legauerat: aureos quadringentos Pamphilæ dari volo, ita, vt infra scriptum est, à Iulio actore aureos tot, & in castris quos habeo tot, & in numerato quos habeo tot: post multos annos eadem voluntate manente decessit, cum omnes summæ in alios vsus translatæ essent; quærebatur, an debeatur fideicommissum, & Iureconsultus respondet, verò similius esse, patremfamilias demonstrare potius hæredibus voluisse; vnde aureos quadringentos sine, incommodo rei familiaris contrahere possint, quàm conditionem fideicommisso iniecisse, quod initio purè datum esset, ideò quadringenti Pamphilæ debebantur. Ad idem & secundo loco citat Decianus textum, in l. Paulo Callimacho, §. vltimo. ff. de legatis 3. quem etiam adducit Ioannes Garcia, in loco referendo statim, vbi quidam legauerat alumno quinquaginta, quæ voluit præstari à Iulio Mento colono suo ex pensionibus fundi ab eo debitis: & cùm colonus dictas pensiones soluisset fisco, qui super hæreditate testatoris litigabat, & tamen succubuit, dubitatum fuit, an hæredes teneantur ad dictum legatum aureorum quinquaginta? & videbatur quod non; quia dederat testator formam, ex quibus pecuniis vellet solui: & tamen Paulus Iureconsultus, ibi ex mente Imperatoris decidit, quod per, illam formam solutionis non videtur inductum fideicommissum, vt scilicet Iulius Maurus rogatus, & grauatus fuisset restituere, non autem hæredes, sed demonstratio, vnde hæres accipere possit, & ideò hæredes præstare debere. Denique & tertio loco idem Decianus, dicto consilio 70. num. 21 ex his, & aliis iuribus dicit colligi conclusionem certam, quod vbicunque legato purè facto, adiicitur modus, vnde possit fieri so[sect. 16]lutio, modus ipse intelligitur demonstrationis gratia factus, non vt adiiciatur conditio, & restringatur legatum; quod idem probatur in l. Firmio. ff. quanto dies legati cedat. in l. ex his verbis. eod. titulo, in l. si sic. §. primo. ff. de legatis primo. provt ea iura ponderat Ioannes Garsia, de expensis, & meliorat. cap. 4. numero 34. & in l. Lucius, ff. de aliment. & cibar. legat. quem textum rectè expendit Petrus Salazar, in commentariis de vsu & consuetudine, cap. 11. numero 20. Quò loci dubitauit, vtrum legatum sit condi[sect. 17]tionale, quando adiicitur locus, aut fundus, vel res, ex qua soluatur; & pro vtraque parte iura adduci, & tandem inquit, ea omnia sic conciliari, vt distingui debeat, aliud esse cum quis purè legauerit, & postea designauerit, vnde soluatur; tunc namque legatum conditionale non est, nec vt restringatur, adiicitur, vnde soluatur. Aliud verò esse, vbi ad ipsam substantiam, in ipsave substantia legati, locus, aut res demonstratur; iuxta text. in l. cum certus. ff. de vino, tritico, & oleo legat. vbi dicitur: Cum certus numerus amphorarum vini legatus esset ex eo, quod in fundo Semproniano natum esset, & minus natum esset, non amplius deberi placuit, & quasi taxationis vicem obtinere hæc verba. Et subdit, Bartolum communiter receptum, sic docuisse, atque distinguendo conciliasse iura contraria, in dict. l. quidam testamento. vbi in summario eius l. scripsit: Designatio, vnde legatum soluatur, post legatum relictum, ipsum conditionale non facit. Et idem tenuit Decius, in consil. 324. quem refert duntaxat, nec ita superiora explicat Simon de Prætis, lib. 2. dicta solutione 3. sub num. 28. fol. 256. Marta, decisione 170. Flam. Chartarius, decisione 110. Menochius, consilio 337. libro 4. Costa, de ratione ratæ, quæstione 163. Ludouicus Morotius, responso 5. num. 4. cuius inferius, specificam, & latiorem faciam mentionem: Borgninus Caualcanus, in indice decisionum 1. partis: verbo, verba potius. De quo etiam specifica fiet infra commemoratio. Fuluius Pacianus, in consil. 22. ferè per totum. Stephanus Gratianus, disceptation. Forensium lib. 2. cap. 256. per totum, vbi vide omninò. Petr. Surdus, in cons. 162. n. 23. lib. 2. vbi refert, & sequitur Pauli Castrensis distinctionem, in cons. 339. col. 3. versic. pro intellectu huius dubij, volum. 1. & ibi dixit, quod aut vnica oratione exprimitur, quid solui debeat, & ex quibus solui debeat; & sanè id factum videtur ad taxandum quantitatem, & debitor non compellitur, vltra quam vires fructuum patiantur: 1. nomen debitores. §. vnum ex hæredibus. ff. de legatis tertiò. Aut in vna oratione disponitur de quantitate præstanda, & in alia, vnde sit præstanda, & isto casu videtur gratia demonstrationis facta dispositio, atque ideò si ex fructibus vnius fundi solutio non potest fieri, debet ex alio suppleri: per textum, in dicta l. quidam testamento. Idem etiam ex communi Interpretum sententia tradidit Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tom. 8. littera V. conclusione 148. per totam, fol. 570. vbi etiam citat Castrensem, dicto consilio 339. & inquit, quod verba dicuntur demonstratiuè posita quãdo præcedit dispositio, qua aliquid legatur, vel promittitur certum, postea designatur locus solutionis, provt si testator legat decem singulo anno Titio, & mandat solui ex fructibus talis prædij; nam licet fructus prædij non extent, debentur decem, quia illa verba demonstratiuè sunt posita, quod solutio fiat ex fructibus talis prædij. Secus verò (inquit Thuscus) si in eadem oratione testator dixerit, ex fructibus talis prædij solui decem; tunc namque si non extant fructus, non debentur decem, quia taxationis gratia fructus sunt in obligatione positi; non autem gratia demonstrationis: & citat nonnulla iura in eius rei comprobationem. Et idem repetit tomo 2. littera D. conclusione 191. folio 560. vbi etiam distinguit, an dispositio facta sit sub vnica oratione, an verò diuisa; siue an verba adiiciantur verbo dispositiuo, & tunc censeatur causa demonstrationis; an verò adiiciantur verbo executiuo, & tunc qualificent necessariò. Tradiderunt quoque id ipsum Ioannes de Amicis, in consil. 40. ex num. 10. cum sequent, Alciatus, in consilio 188. ad finem, lib. 9. Gualdensis, de arte testandi, titulo 6. cautela 59. Tiraquellus, priuilegio piæ causæ 63. Franciscus Beccius, in consil. 94. n. 8. Tiberius Decianus, in consil. 70. ex n. 17. lib. 5. provt suprà retuli eum. Ioannes Gutierrez, in repetitione l. nemo potest. num. 506. Prætis, de interpret. vltimar. volunt. lib. 4. solut. 3. ex num. 13. folio 430. Peralta, in l. si quis legauerit, de legat. 2. fol. 101. Pinellus, 3. parte, l. 2. C. de rescindenda, cap. 2. numero 15. Quesada, diuersarum quæstioneum iuris, c. 23. n. 6. Perez de Lara, de capellan. & anniuers. lib. 1. c. 15. Cæsar Barzius, decis. 81. n. 11. nec dissentit Antonius Faber, ad titulum C. de legatis, definitione 4. fol. 692. dum dixit, alimenta legata non minui ex imminutione fructuum fundi pro iis obligati, nisi relicta sint ex fructibus eius fundi: vt constat ex illis verbis; Diuer sum esse. t si legatum ita relictum proponeretur, vt ex fundi redditibus alimenta tibi præstarentur: imminutis enim fructibus, alimenta quoque minui eo casu certum est. Et citat text. in præcitata l. cum. certus, ff. de tritico, vino, oleo legat. l. legatum 17. §. 1. ff. de annuis legat. l. si debitor 36. §. 1. ff. de contrahen. empt. superiora etiam, latiús, & singulariter equidem explicauit Ioannes Garcia, videndus omninò, de expensis & meliorat. capit. 4. ex numero 34. vsque ad numerum 38. qui multa in proposito hoc considerat, quorum varius effectus est, & quotidianus, & vtilissimus, & illa commemorat ex numero 39. cum sequentib. Inter alia tamen ex num. 34.[sect. 18] inquirit, an scilicet assignatio loci, vel rei, vnde alimenta præstentur, vel legata soluantur, conditionem, an demonstrationem inducat: & consequenter, an quæ assignationem inducunt, conditionem, an demonstrationem efficiant. Et iura superiora adducit, refert etiam sentiam receptiorem, de q́ua suprà, & permultos Authores relatos ibi n. 36. quod si legatum, donatio, vel concessio, & assignatio personæ, vel loci sint in duplici & diuersa oratione, & sub diuersis verborum conceptionibus, talis assignatio inducit demonstrationem, ac subinde legatum omnino debeatur, etiamsi in loco, vel in fundo, vel in persona nihil habeatur, & aliunde soluatur: si verò vnica verborum conceptione, & vnica oratione: vtrumque contineatur, quod est taxatio, vel conditio. Deinde, n. 37. nouè & ingeniosè quidem ostendit, distinctionem hanc vnius, vel diuersarum orationum, planè non esse ex Iureconsultorum verbis, nec sententia. Ipsi namque sæpè ex vna eademq́ue oratione demonstrationem inducunt; sæpè ex duplici taxationem, & conditionem, vt ibi ostendit concludenter, & verè quidem (vt arbitror) & ipsum tenuit Thuscus, in loco relato suprà tomi secundi. Et tenet etiam post Cumanum, quem sequitur Fuluius Pacianus, referendus infrà. Denique, num. 39. eiusdem capit. rectè concludit cum communi sententia Bartoli, & quamplurimorum, quos ibi citat, nihil attendendum esse in hac materia ad duplicem, vel vnicam orationem, sed ad id duntaxat, quod dixi, dispositionem scilicet, vel executione; hoc est, an post legatum perfectum addatur executio legati, id est, vnde legatum sit soluendum; atque ita, siue in vna, siue in duplici oratione adiectio loci, vel personæ ad executionem, & consequutionem legati iam perfecti, inducit demonstrationem. Rursum, etiamsi in diuersa & duplici oratione, si duplex illa oratio necessaria sit ad perfectionem legati, nihilque de executione agatur, erit taxatio, aut limitatio, vel conditio. Ac denique, si in concessione, vel donatione post dispositionem addita fuerit persona, vel locus adiectus ad solutionem, & executionem, dispositio illa habebit demonstrationem. Si duntaxat legatum habet perfectum sine verbis executiuis dispositionis, erit taxatum legatum. vel conditionale: & hactenus Ioa. Garsia, dicens, ita melius explicasse Albericum, Bartolum, & alios ibi relatos, & varios, vtilissimòsque effectus adducens (vt supradixi) ex num. 39. & cum seq. & exempla eiusdem distinctionis ponens dicto n. 38. vt ibi latius inuenies, atque ex professo explicatum. Vide etiam nouissmè Farinacium, nouissimar. Rotæ Romanæ, decision. 584. partis 2. tom. 2. Procedit autem distinctio superior (provt ipsimet[sect. 19] Authores notarunt) non solum in legatis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in contractibus, in donatione, in concessione, & in qualibet alia dispositione, in quo nullus dissentit, & specificè in donatione idem quod in legato constituit Prætis, dicta solut. 3. n. 14. & 15. in concessione quacunque, vel legato, vel donatione optimè obseruauit Ioannes Garsia, dicto cap. 4. n. 38. ante finem, ibi: Itaque, si in concessione, vel legato, vel donatione. Et num. 44. ibi: Titulo venditionis, donationis, vel legati, nihil enim refert, cum Doctores omnes, de quibus supra, imò ratio ipsa iuris, vniuersè id in omni genere dispositionis recipiant. Et in venditione vsque adeò procedit, vt vendi[sect. 20]tione limitata ad locum, veluti si vendas annua centum, quæ ibi habes Compostellæ empta, vel tot modios vini, vel corbes frumenti, quos habes quotannis in tali prædio, vel quos emisti à Sempronio, & ibi redditus non sint, vel minor sit, venditori hæredes de euictione quidem tenebuntur actione personali ex contractu; at verò reddere singulis annis redditus non tenebuntur, quia limitata venditio est, tanquam si corpus fuisset venditum. Ita sane post alios Authores obseruauit ipse Ioannes Garcia, dicto cap. 4. num. 40. cuius resolutio coadiuuatur ex traditis per Antonium Pichardum, in §. cum autem. Institut. de empt. & vendit. & per Pinellum, 3. parte, l. Secundæ, C. de rescindenda, cap. secundo, procedit etiam eadem distinctio in anniuersariis, & capellaniis, & dispositionibus quibuslibet ad pias causas, vt scilicet distingui debeat, an locus, vel persona taxatiuè, & conditio[sect. 21]naliter, an demonstratiuè adiiciatur; provt in anniuersariis, & capellaniis loquitur Perez de Lara, libro 1. dicto cap. 15. num. 21. & decisio Rotæ (quam ipse non citat) adducta tamen per Ioannem Garciam, dicto capite quarto, de expens. & meliorat. num. 35. incipien. Lego pro anniuersario annali, & perpetuo faciendo pro anima mea, & parentum meorum in Ecclesia Murmuriensi duas formatas annonæ ad magnam mensuram, quas mihi deseruiunt Guillelmus, & Rainerius fratres in quodam affirmatio, quod habent in tali loco, & c. & casu huiusmodi proposito, subdit statim eadem decisio in hunc modum: Item, si pro tempore non possent percipi, vel haberi dictæ summæ de affirmatio illo, vel propter deteriorationem, vel minus valentiam dicti affirmarij, vel aliàs quouis modo. Et arguit pro, & contra, atque distinctionem superiorem adducit, an demonstratiuè, vel executiuè desigantio fiat; siue vnica oratione exprimatur, quid solui debeat, & ex quo; an verò in vna oratione disponatur de quantitate præstanda, & in alia, vnde sit præstanda. Et tandem concludit in hæc verba: His tamen non obstantibus, teneo contrarium, & dico, quod hæres plenè erit liberatus, cedendo actiones Anniuersario, siue eius ministris, nec ad plus teneatur, nec suppleri de aliis bonis, quantumcunque dicta pensio minueretur, dummodo sine hæredis culpa. Et hic sane casus cum ex facto occurreret olim in{ Regij Galleci Senatus decisio in proposito singularis, & notanda traditur. } Regio Galleco Prætorio, vbi tunc ego Senator eram; ita equiquem decisus, atque resolutus fuit. Constabat namque, Hospitali Sanctæ Mariæ Angelorum villæ de Riuadauia, triginta modiorum vini donationem factam fuisse cum certo onere anniuersariorum, in hunc modum: Dono dicto Hospitali triginta modios vini, quos ego habeo, & mihi seruiunt vassalli quidam, & emi à talibus, & talibus personis qui erant dicti seruitores, & sicut ego emi, & habeo, & mihi seruiunt: & verè negari potest, quin eadem in oratione, siue ante perfectam dispositionem, addita sit res, locus, aut persona, ex qua donatio soluenda esset singulis annis, & sic taxatiuè, iuxta resolutiones superiores, & tradita per Ioannem Garciam, dicto cap. quarto, & tamen Aduocati Hospitalis contendebant, duplici ex capite non liberari donatoris hæredes cedendo actiones, sed teneri supplere, quod defecerat, petita reductione per dictos seruitores, modiorum illorum triginta vini. ad rationem 15. iuxta dispositionem l. 7. titul. 15. lib. 5. nouæ collect. Regiæ. cuius meminit Gallecus idem Garcia, de expensis, cap. 7. num. 74. Et primò adducebantur ex traditione illa Romani, singulari 432. ex qua contendebant, præfatam distinctionem, an demonstratiuè, vel dispositiuè persona, aut res adiecta sit solutioni; non habere locum in pia causa. Secundò excitabantur ex clausula generali, in fine eiusdem donationis apposita, ex qua verbis valde generalibus, euictionis, & securitatis dictorum modiorum vini promissio facta fuit à donator. Cæterum Aduocari metipsi non ponderabant locum Tiraquelli, de priuilegiis piæ causæ, priuilegio 63. Simonis de Prætis, de interpretat. vltimar. voluntat. lib. 4. dicta solutione 3. num. 18. fol. 430. provt ego nunc pondero, hi etenim Authores, si recte perpendantur, pro communi etiam distinctione vrgent, etiam in pia causa; & Romani locus, verè & nouiter explanabitur. Non enim inquit Romanus, donatione facta piæ causæ, & re, vel persona, texatiuè & conditionaliter, aut in eadem oratione (provt fuit in casu præsenti) vel ante perfectam dispositionem assignata, suppleri debere id, quod minueretur ex quantitate tractu temporis, siue casu quocunque eueniente. Non etiam inquit, ad alia bona donatoris deueniendum, sed in alio casu loquitur Scilicet per assignationem redditus ex aliquo certo funde, quod piæ causæ fauore is fundus censetur obligatus, & ad eum agi potest hypothecaria. Et sic quamuis taxatiuè, & in eadem oratione fundus assignatus fuerit, priuilegium piæ causæ efficit, vt exclusa distinctione taxationis, vel demonstrationis, fundus ipse remaneat obligatus, non tamen extenditur priuilegium metipsum, vt aliæ quoque res donatoris obligatæ remaneant, siue ad ipsas agi possit, vt quod deest, aut minutum fuerit, suppleatur ex ipsis; provt in casu nostro suppleri ex aliis bonis, quod minus reddi poterat ex dictis 30. modiis, petita reductione, contendebatur. Quod autem eo casu loquatur Romanus, nec aliquid in contrarium distinctionis superioris dixerit, constat ex verbis Tiraquelli, dicto priuilegio 63. vbi in summario sic dicit: Per assignationem redditus ex certo aliquo fundo piæ causæ, tacitè is fundus censetur obligatus, & ad eum etiam agi potest hypothecaria. Et in contextu ipso in hæc verba scribit, licet aliàs cum assignantur reditus ex certo fundo, ex huiusmodi assignatione non oriatur actio hypothecaria, sed tantum comperit personalis, per l. vltimam, in fine, ff. de contrahenda empt. & l. liberto, in principio, iuncta glossa, in verbo. vendita, ff. de annuis legatis: tamen si testator quispiam in fauorem piæ causæ assignauerit redditus ex aliquo fundo, censetur is fundus, in quamcunque manum peruenerit, tacitè obligatus, & ad illum agi potest hypothecaria, etiam de iure Digestorum, per textum loquentem in alimentis, in l. secunda, & ibi Bartol. ff. de aliment. & cibar. legat. & c. Et secundùm hæc, quamuis res alienetur, solutioni supposita, cum suo onere transit piæ causæ fauore, qui tamen fauor, ad casum propositum non extenditur per Romanum, nec in eo loquitur (vt vides) Similiter, quando res legata, per legantem postmodum alienatur; quamuis in aliis causis, & personis distingui soleat, an titulo lucratiuo, vel oneroso res distrahatur; & tunc an ex voluntate, vel ex necessitate alienatio fiat; iuxta textum, in l. re legatam, ff. de adimendis legatis, l. fideicommissa, §. si rem, ff. de legatis, 3. cum sua materia, de qua plene post ordinarios, per Antonium Gomezium, tom. 1. variarum, cap. 12. num. 52. versic. secundus casus est. Tellum Fernandez, in l. 17. Tauri, ex num. 11. cum pluribus seq. Mieres, de maioratu, 1. parte, quæst. 43. num. 11. & quæst. 46. Gratianum, regula 458. Vincentium de Franchis, decisione 283. latè per Ioann. Vincent. Hondedeum, in consil. 61. per totum, libro 1. tamen in pia causa, quia res ipsa legata, obligata censetur manere eo ipso, legatum indistinctè non reuocatur, idque fauore piæ causæ, ob quam res legata obligata censetur; sicuti obseruauit Simon de Prætis, dicta solutione tertia, num. 18. & sic quoad alias res iuridicè, & rectè fauorem non extendit decisio Rotæ prædicta. Maximè cùm donator dixisset, quod donabat triginta illos modios vini, provt habebat, & emerat; habebat autem periculo reductionis suppositos ex decisione dictæ l. Regiæ 7. & sic videtur cum eodem periculo, & onere eos donasse; iuxta resolutionem Hippolyti Riminaldi, in consil, 27. num. 71. lib. 1. Panciroli, in consil. 117. num. 7. Mazoli, in consil. 70. num. 32. Bursati, in consil. 4. num. 14. lib. 1. Achil. Pedrochæ, in cons. 2. num. 11. & 27. cum sequent. & num. 51. cum tribus sequent. Ex alio etiam capite, generalitatis inquam verborum, quibus euictionis promissio facta fuit, iuuari non poterat Hospitale ipsum: quoniam clausula illa generalis subsequens, referri, & restringi debet secundum naturam rei prius specificatæ, l. legatorum, §. 1. vbi Bartolus, ff. de legatis 2. l. si ex pluribus, ff. de solutionibus, l. si ita quis promisit, §. finali, ff. de verbor. obligation. Bartolus, in l. quæsitum, §. primo ff. de fundo instructo. Baldus, in l. pactum, num. 9. C. de collat. Iason, in l. si de certa, num. 2. C. de transact. Molina, de Hispan. primogen. libro 4. cap. 2. num. 41. & latius explicaui suprà, alio cap. sic sanè in materia euictionis, & promissionis, eius, quæ verbis, & clausulis valde generalibus facta sit, quod clausulæ, & dictiones vniuersales limitentur, & restringantur secundum naturam actus, cui attribuuntur, & sufficiant illis aliquem effectum tribuere, nec ita eas extendere liceat, quòd iuri præiudicium fiat; eruditè post alios Authores scripsit Didac. Couarr. variarum lib. 3. cap. 17. numero septimo, non leuis autem effectus tribuitur verbis prædictis, si quidem donatoris hæredes remanent obligati; si culpa eorum, aut ipsius donatoris, vel ob defectum, aut vitium rei, minueretur numerus dictorum triginta modiorum, quod præfata decisio Rotæ considerauit expressim, non autem tenebuntur, casu prædicto eueniente, cum legis dispositione ipse contigerit ex reductione dictæ legis Regiæ, & absque culpa hæredum, & donatoris, resq́ue ipsa remaneat, quamuis numero modiorum diminuto, quo casu & oneris diminutio peti potest, iuxta ea, quæ latius tradit D. Perez de Lara, de capellan. & anniuers. libro 1. dicto cap. 15. & factum proueniens ex dispositione, aut voluntate Principis, semper in dispositione quacunque censetur exceptum, l. finali, ff. qui satisdare cogantur, cap. constitutus, de rescriptis. Quem textum adduxit, & sic notauit Iosephus Ludouicus, decisione 50. num. 11. clausulæ etiam, quæ in executiuis contractus apponuntur, non solent substantiam eius alterare, aut præfatam distinctionem taxationis, aut demonstrationis excludere: per text. in Clementina 1. in fine, de præbendis: quem exornarunt quamplurimi Authores commemorati suprà: Peralta, in l. vnum ex familia, §. sed si fundum, numero tertio, de legatis 2. Couarr. in rubrica de testamentis, secunda parte, num. 12. versic. tertia conclusio. Ludouicus Molina, de Hispan. primogen. lib. 4. c. 2. n. 42. Mieres, de maioratus, 1. parte, quæst. 30. num. 9. & 10. Caualcan. decisione 43. sub num. 35. versic. nec obstat. 1. parte, & decision. 36. num. 18. & 40. parte 2. Ac denique, promissio de euictione aut de securitate, non intelligitur de ea, quæ prouenit ex natura rei, & recipit interpretationem à natura dispositionis, & rei, super qua interponitur, nec propterea dicitur superflua, cum in cæteris aliis casibus operetur suum effectum, vt in decisione Rotæ 211. num. 1. & 6. in nouis, parte secunda, fol. 724. decisione 152. ead. parte 2. fol. 685. num. 4. vbi singulariter in proposito, quod quando euictio fit ex natura rei, non sufficit simplex siue generalis promisso de euictione, sed requiritur specifica, atque expressa in illum casum: Tiraquellus, de retractu lignagier, §. primo, glossa nona, numero 34. & 35. vbi ex hoc infert ad rem ventam, retractam à consanguineo, ex natura enim rei, & legis dispositione inest ea euictio, si consanguineus velit retrahere, & sic non sufficit generalis de euictione promissio, sed specifica requiritur, vt dixi. Sic etiam in casu proposito non sufficit generalis illa de euictione promissio, quoniam ex natura rei, & legis Regiæ præcitatæ dispositione inest eiusmodi euictionis casus, hoc est petitionis reductionis ad rationem 14. si soluentes, siue obligati soluere, eâ vti velint. Et hactenus de præfata Senatus, Galleci definitione, ex qua concluditur, distinctionem, atque doctrinam illam superiorem, an demonstratiuè, an dispositiuè adiectum aliquid fuerit, vt restringat, vel non, dispositionem; obtinere etiam in causis, & dispositionibus ad pias causas. Et vltra superius obseruata, & adducta, pro eadem[sect. 22] distinctione facit alius casus practicus, in eodem proposito ponderatus per Borgninum Caualcanum, in iudice decisionum primæ partis, verb. verba in dubio potius. Vbi inquit, se consuluisse eo anno ad fauorem hæredum, legatum factum per testatorem de Missis celebrandis singula die in perpetuum per vnum Capellanum, qui habeat pro eius mercede singulo anno florenos quadraginta valoris ad computum solidorum triginta duorum Imperialium pro floreno; fuisse legatum taxatiuum, & non demonstratiuum, & hæredes non teneri soluere plusquam florenos quadraginta, si Capellanus nullus reperiatur, qui velit dicere dictam Missam quotidianam cum dicta Oratione, pro dictis florenis quadraginta: & sic hæredes non teneri supplere mercedem, & onus Missarum debere diminui, & reduci ad mercedem dictorum florenorum quadraginta Imperialium; provt ibi latiùs comprobat, & multa in hac materia euoluit, vt ibi videri potest. Deinde & tertio loco principaliter obseruandum,{ Senatus Hispalens egregia pr nitur & gularis sio. } atque constituendum erit, ex dictis hucusque numeris præcedentibus, inferri ad alium casum practicum, & ex facto in Regio Hispalensi Senatu hisce diebus occurrentem, & definitum: nam cùm lis verteretur inter Gasparem Nuñez, & Catharinam de Robledo eo prætextu, quod ipsa prætenderet, testatotorem sibi reliquisse centum ducatorum censum, seu tributum quod quidam tertius soluebat. Et verum esset, ita testatorem dixisse in suo testamento; attamen non apparebat, nec constitit, tertium illum soluisse, aut soluere tributum ipsum, nec de instrumento impositionis, aut redemptionis eiusdem constabat; iuridicè equidem à petitione prædicta centum ducatorum Senatus absoluit hæredem, & iura sua contra tertium illum reseruauit legatario, iussitque, hæredem eadem iura cedere aduersus ipsum tertium, si quæ habebat. Senatus autem definitio ex sequentibus comprobatur fundamentis, & rationibus. Ac primum, equidem ex his, quæ numeris præcedentibus, adnotata, atque scripta reliqui, quatenus distinxi, quod aut oratio legati perfecta est, & postea ei annectitur locus, vel res, vnde solui debeat; quod idem est, ac dicere, aut in vna oratione disponitur de quantitate præstanda, & in alia vnde sit præstanda, & tunc legatum est præstandum, siue supplendum ab hærede, quanquam legata quantitas minime existat, siue ex re assignata solutio fieri non possit; tum, quia loci adiectio eo in casu stat demonstratiuè; non autem restrictiuè; tunc etiam, quia relatiuum videtur potius adiectum executioni, quàm substantiæ legati, & dispositionis, & proinde non vitiat legatum, vt in dict. l. quidam testamento: & sic iuxta vnam, vel alteram opinionem, ex relatis suprà per Ioan. Garciam: Aut verò vnica, eadémque oratione fit legatum, necnon designatur locus, vnde solui debeat (provt factum fuit in casu præsenti, & tunc re legata deficiente, siue non apparent (provt in ipsomet casu proposito census, non apparebat) æquè corruit legatum; sicuti tradiderunt distinctionem hanc communem Interpretes omnes suprà commemorati, & ex multis Petrus Surdus, dicto consil. 162. num. 23. lib. 2. Ludouicus Morotius, responso 5. num. 4. Fuluius Pacianus, in consil. 22. ex num. 19. cum seq. vsque ad numerum 28. Cardinalis Dominicus Thuscus, in duobus locis præcitatis suprà, post Castrensem, dicto consil. 339. lib. 1. Qui in secundo casu, quando scilicet vnica est oratio, significans quid, & vnde solui debeat, verbi gratia, cum testator sic loquitur, Volo ex reditibus talis rei decem solui, manifestè comprobat istam partem: Secundò deinde facit, quia nomen debitoris quo[sect. 23]tiescunque alicui legatur, hæres non tenetur ad legati præstationem, etiam quod nihil sit debitum, sed duntaxat ad cessionem directæ actionis, l. seruum filij, §. eum qui chirographum, ff. de legatis primo: vbi omnes Doctores communiter, præsertim Angelus, n. 3. Comensis, num. 2. Iason, num. 10. l. ex. legato. C. de legatis. In tantum, vt nec etiam expensas, & sumptus[sect. 24] litis teneatur hæres præstare legatario pro consecutione legati, sed suo periculo sit vendicandum: Angelus, in d. §. eum qui chirographum, & in l. apud Iulianum, §. Titius, num. 2. de legat. 1. Iason, ibidem, n. 28. Ludouicus Morotius, dicto responso 5. num. 1. & 2. Fuluius Pacianus, dicto consil. 22. num. 28. sed in casu præsenti legatum est tributum, sine census centum ducarorum, quæ quidam tertius soluebat, igitur hæres cedendo actionem legatario aduersus ipsum, liberari debuit omnino. Tertiò etiam facit in terminis id, quod scripsit Bal[sect. 25]dus, in consil. 151. per totum, incipien. Dubium istius quæstionis, libro quinto: vbi dixit, legatum non deberi per hæredem, si his verbis conceptum fuisset, Relinquo D. Nutæ, & Bellaforæ centum, ad quæ mihi D. Stephanella tenetur, sed cedendo actiones liberari; provt latius ibi comprobat, & in fortioribus terminis defendunt Alexander, in consil. 215. libro septimo. Decius, in consil. 324. per totum: idem Decius, in consil. 183. colum. 3. Simon de Prætis, in consil. 117. ex num. 13. cum sequent. lib. 1. Ludou. Morotius, dicto responso 5. vbi inquit, quod in casu illo, super quo iure respondit, testatrix legando 3000 aureos, quos habebat super quarta parte feudi, retulit se ad corpus nummorum, quos illic habebat, ac proinde dispositionem suam restrinxit ad illos aureos, qui legatariis debentur cum suo onere, absque grauamine hæredis, vt latiùs ibi, & per Alex. d. cons. 216. post. n. 3. in versic. sed in proposito, lib. 7. Rursus & quarto loco facit resolutio illa commu[sect. 26]niter approbata, quod aut pecunia est legata in genere, & tunc licet pecunia non inueniatur in hæreditate, legatum tamen debetur, l. si pecunia, ff. de legat. 2. l. quidam testamento, ff. de legatis 1. & notatur, in l. 3. post Glossam, ibi, C. de falsa causa adiecta legato, aut pecunia fuit legata in specie, veluti, lego decem quæ in arca habeo: quod genus legati sicuti dicitur respicere certum corpus, vel certam speciem, licet quantitatem contineat, vt habetur in l. talis scriptura, & ibi Glossa, in verbo, species, & l. plane vbi, §. sed hoc, & ibi Glossa, in verbo, comparandum, & in l. sed si certos nummos, ff. de legatis 1. ita etiam facit, vt si nihil est in arca, nihil debeatur, aut si minus est, quàm quantitas legata, nihil amplius suppleatur: provt de primo traditur in l. 1. §. finali, ff. de dote prælegata. Et de secundo hebetur in l. si seruus, §. qui quinque, ff. de legatis 1. & in l. cum ita, §. species, ff. de legatis 2. sic sane resoluunt communiter Scribentes, multis in locis, vt per Baldum, in cons. 180. ex n. 4. cum seq. lib. 2. Decium, in cons. 166. num. 2. Parisium, in consil. 96. num. 17. lib. 2. Afflictum, decisione 399. num. 7. Ludouicum Morotium, dicto responso 5. ex num. 3. Simonem de Prætis, de interpretat. vltimar. voluntat. lib. 4. dubita. 4. n. 11. & 13. fol. 289. Ioannem Cephalum, in consil. 636. num. 9. & 10. lib. 5. Fuluium Pacianum, in consil. 22. numero 12. 21. 24. 25. & 26. vbi distinguit, an designatio rei apposita sit in ipsa substantia legati, & tunc si non reperitur res, legati substantia deficit, iuxta text. in dicto §. quicunque, & iura similia nunc allegata: quod in propriis ter minis decidit casum nostrum præsentem. Et iterum ipse Pacianus, num. 22. & 23. vbi singulariter animaduertit, differentiam non versari in eo, quod legatum, & designatum sit in vna, vel in diuersa oratione, sed solum versari, an dispositio pecuniæ legatæ consistat in genere, an in specie; vt eleganter hanc materiam explanat Cumanus, in d.l. quidam testamento, ff. de legat. 1. column. 1. versic. sed dico. Bartolus etiam, in d.l. talis scriptura, num. 3. in versic. non obstat. vbi ait, intelligentiam dictæ l. quidam testamento, ff. de legatis 1. in eo versari, quod ibi erat pecunia legata in genere, seu quantitate potius, quàm in specie. Et ij quidem Authores statuunt idipsum, quando[sect. 27] legatum fieret de his, quæ testator habebat penes campsorem, vt si diceret, lego centum, quæ sunt, vel habeo apud talem campsorem, vel in bancho talis loci, quia cum huiusmodi legatum respiciat certum corpus nummorum, aut certam speciem, eatenus valere debebit, quatenus reperietur adesse in locis designatis, vt in d.l. plane: §. sed hoc ita, & l. sed si certos nummos, ff. de legat. 1. cum similibus, de quibus post multos alios Authores, per Simonem de Prætis, lib. 4. dicta dubitatione 4. num. 11. fol. 289. Ludou. Morotium, dicto responso 5. ex numero 3. Cæterum, quod legatum eiusmodi de centum penes campsorem, intelligatur factum esse in specie, si ille campsor habebat illam pecuniam depositam in specie, in sacculo signato: sed si illam habebat penes se in numero, tunc illa pecunia non consideratur vt species, sed vt genus; post Alexandrum, Florianum, Imolam, & Aretinum contendit Fuluius Pacianus, dicto consilio 22. num. 18. vbi citat Baldum, ita in his terminis dicentem, in d.l. talis scriptura, num. 2. versiculo, extra, vbi videri poterit. Quicquid ergo in hoc vltimo sit, cum in casu præsenti, non in genere, aut in quantitate, sed in corpore, & in specie potius, legatum factum fuerit de centum, quæ Tertius ex causa census soluebat, meritò vt dixi, Senatus Hispalensis definiuit. Quintò etiam facit textus expressus, & singularis[sect. 28] in l. si sic. §. 1. ff. de legatis primo: vbi traditur, quod si quis legauerit decem, quæ sibi Titius debet aut quæ habiturus est à Titio, & Titius nihil debeat, aut viuus exegerit, legatum nihil valebit. Ratio est, quia non videtur aliud fuisse legatum, quam nomen ipsius Titij debitoris, etsi hæres cedendo legatario actionem aduersus Titium, liberatur. Etsi Titius non reperitur debitor, vel ex eo, quod nihil vnquam debuit, vel eo, quod testatori viuenti soluit, meritò dicitur legatum non valere, quia deficit substantia legati, quæ versabatur in iure crediti, vel in illa actione in specie legata, & ad quod ius solum testator respexisse videtur, vt dicitur in l. legaui. in versic. ad debitorem, ff. de liberatione legata. Et ita resoluunt, atque obseruant Scribentes communiter, vt post ordinarios, & alis multos testantur Ruinus, in consilio 70. num. 6. libro secundo. Cephalus, dicto consil. 636. num. 9. & 10. lib. 5. Simon de Prætis, lib. 4. dicta dubitatione 4. num. 11. & 13. folio 289. Ludouicus Morotius, dicto responso 5. num. 3. Borgninus Caualcanus, in iudice decisionum 1. partis, verbo, verba potius in dubio, numero 4. in versic. tertio præmitto. eruditè Fuluius Pacianus, d. cons. 22. num. 27. & 28. Sextò & vltimò facit, quod legare centum, quæ[sect. 29] mihi Titius debet, aut censum, siue tributum de centum ducatis, quæ mihi Petrus soluit, tantum, siue idem est, quantum legare illa centum, quæ debet mihi Titius, & non alia; sicuti scribunt Decius, in consil. 183. col. 2. in versic. Tertio dictum. Cephalus, dicto cons. 636. num. 7. lib. 5. & clarè probatur in d.l. si sic. §. 1. & ideò si nihil habeat, aut soluat Titius, nihil etiam[sect. 30] videbitur legatum. Relatiuum namque, qui, vel quæ adiectum dispositioni sine copula, dispositionem restringit, & limitat generalitatem verborum, l. omnes populi, ff. de iustitia & iure. l. stichum qui meus erit, ff. de legat. 1. l. ea tamen adiectio, ff. de legatis 3. l. cunctos populos, C. de summa Trinitate, & fide Cathol. & post alios Authores exornat Cephalus ipse, vbi supra, num. 3. & tribus seqq. Ludou. Morotius, dicto responso 5. num. 5. & seq. vbi inquit, num. 6. quod re[sect. 31]soluitur in conditionem, quando refertur ad tertiam personam, etiam per verba præsentis temporis, vt per Crauetam, in consil. 415. num. 10. & in consilio 802. num. 2. & refert non solum substantiam dispo[sect. 32]sitionis, verum etiam qualitates, & conditiones, & modos, vt per Castrensem, Corneum, Rolandum, & Bursatum, quos refert ibi Morotius, numero 7. & vltra eum Ludouic. Casanate, in consil. 56. numero 54. vbi quod relatiuum quis, vel qui, dicitur esse relatiuum substantiæ, quamuis aliquando referat similitudinem in genere, provt latius ibi, num. 55. & sequent. Præterea & quarto loco principaliter obseruan{ Regij Hispalensis Senatus decisione altera. }dum, atque constituendum erit, ex eisdem regulis, & doctrinis, atque resolutionibus communibus, supra traditis, inferri quoque ad resolutionem alterius quæstionis, de qua hisce diebus inter Didacum de Boorques, & fratres eius in Senatu vertebatur, vtrum scilicet melioratione Tertij, aut Tertij, & Quinti, assignata in re, vel in rebus certis, non æqui[sect. 33]ualentibus eisdem Tertio & Quinto, illud quod deest, supplendum sit ex cæteris bonis defuncti, aut non supplendum; Et quidem partem negatiuam, quod suppleri non debeat, probauit Antonius Gomezius, in l. 17. Tauri. num. 14. & reddit rationem, quia talis assignatio fit in substantia dispositionis, & sic restringit ipsam dispositionem, vt in l. si quis seruum, §. si ita legauerit, ff. de legatis 2. & in dict. l. cum certus numerus, ff. de tritico, vino, & oleo legat. & in dict. l. si seruus legatus. §. qui quinque, ff. de legatis primo. Cæterum contrariam sententiam affirmatiuam, quod scilicet suppletio fieri debeat ad valorem Tertij & Quinti, sicut è contra resecari id, in quo Tertium & Quintum res assignata excederet, rectius definiuit Senatus, vtpote, cum assignatio non sit de substantia meliorationis, sed demonstratur res, in qua fiat executio ipsius, quæ res, si pereat, vel alienatur, donatio, vel melioratio non reuocatur, vt in dict. l. quidam testamento, ff. de legatis 1. dicta l. Paulo Callimacho, §. Iulius seuerus, ff. de legatis tertio, l. Lucius, ff. de aliment. legat. & sic cum in casu præsenti melioratio generalis fuisset, quotæ assignatio non restringit meliorationem ipsam, nec assignatio apponitur dispositioni, sed executioni meliorationis, quo casu eam non restringit, vt latius probatum est numeris præcedentibus, & in terminis tenuerunt Cifuentes, Tellus Fernandez, Ludouic. Molina, & Antonius Quesada, quos refert, & sequitur Ioannes Gutierrez, practicarum libro secundo, quæst. 56. vbi limitat, quoties constaret de voluntate defuncti in contrarium. Vel quando melioratio tantum fieret rei, vel rerum assignatarum. Itaque, cum melioratio fit ex Tertio tantum, vel ex Tertio & Quinto, & postmodùm assignatur res, vnde Tertium ipsum, & Quintum deducatur; provt apparet factum in casu præsenti, absque dubio suppletur, quod ex Tertio & Quinto deficeret. Aliter verò dicendum erit, si pro melioratione Tertij & Quinti, aut in rationem eius res donata, & assignata esset, quia tunc res ipsa duntaxat assignata peri potest: & ita quondam Senatus definiuit in causa Ludouici de Tapia, & fratrum eius, cum ipsorum pater in testamento cauisset, dictum Ludouicum, pro melioratione Tertij, & remanentis Quinti habiturum hæreditamentum quoddam iure vinculi, vltra suam legitimam: decreuit namque iuridice Senatus, nihil vltra dictum hæreditamentum consequi, nec petere potuisse Ludouicum, tametsi ad valorem Tertij, & remanentia Quinti, non accederet, & distinctionem præfatam, atque vtramque Senatus definitionem, clarè comprobat vltra superiores Authores, And. Angulus, ad leges meliorationum, l. 3. glossa 2. n. 1. & 2. fol. 75. melius glossa 6. n. 1. fol. 115. vbi distinguit verissimè, quod aut melioratio fuit Tertij & Quinti, & in eo subsistit substantia legati, & tunc res est adiecta ad executionem, quæ si non sufficit, reliquum suppleri debet: aut res ipsa fuit donata in rationem Teriij & Quinti, & suppleri non debet, cum substantia subsistat in re donata: quæ distinctio (vt vides) conuenit omnino his: quæ superiùs tradidimus. Quinò etiam, atque principaliter obseruandum, & constituendum erit, ex eisdem hactenus adnotatis, & scriptis, inferri quoque ad casum alium practicum,[sect. 34] de quo in Senatu Bononiensi, ex facto controuertebatur, & propter sui difficultatem ancipites reddebantur aliqui ex Dominis Senatus illius, vt per Cæsarem Barzium, decis. 81. vbi n. 14. & 15. ita profitetur, legatum scilicet post hæredis mortem relictum, an, & quando legatarius testatoris hæredi prædecedens, ad proprios hæredes transmittat. Et in casu occurrenti (vt dixi) pro parte negatiua, quod legatarius non transmittat, ponderabatur textus vulgatus in l. vnic. §. sin autem sub conditione, C. de cadu. tollend. in l. si pecunia, §. qui ita, ff. de legat. 2. in l. quibus diebus, §. quidam Titio, in l. hæres meus, in principio, ff. de condit. & demonst & in l. si cum hæres, ff. quando dies legati cedat: quæ iura quæstionem propositam videntur prima facie in terminis terminantibus (vt aiunt) decidere. Distingunt enim, an legato sit apposita conditio, cum legatarius morietur, vel cum hæres morietur: si enim ipsa sit in persona legatarij, conditio verè dici non potest, quia certum est, esse euenturam, & propterea id legatum ad hæredes suos transmittet: si in hæredis persona, quiæ incertum est, vtrum ipse, an legatarius sit prædecessurus, conditionale dicitur, neque propterea conditione deficiente, quod hæredes præmoriantur, potuerunt legatarij hæredes id consequi. Pro contraria autem parte dicebatur, in casu proposito, verba illa, soluendos de bonis suæ hæreditatis aureos 200. legatario, post mortem infra scriptæ suæ hæredis; apposita fuisse legati ipsius executioni, & sic potius demonstratiuè, vt tempus executionis assignaretur; quam restrictiuè, aut conditionaliter; atque ideo legatum non effici aliquo modo conditionale, sed purum potius remanere; illius autem solutionem esse dilatam; idque argumento text. in d.l. quidam testamento, ff. de legat. 1. & eorum omnium, quæ longa serie superiùs adnotaui, & scripsi. Et hoc fundamento adducebantur principaliter Senatus eiusdem Domini illi, qui in hac fuerunt opinione, & sententia, sic Barzius metipse, iterum, atque iterum illud repetit, vt constat dict. decis. 81. n. 3. & n. 11. qui etiam citat text. in l. ex his verbis, C. quando dies legati cedat: vbi si relicto legato, addantur illius executioni aliqua restrictiua verba; modum, non conditionem importare, dicitur; quo modo deficiente, legatum ad legatarij hæredes transit. Deinde, distinctiones quædam, atque Theoricæ Saliceti, Baldi, & aliorum, adducuntur per Barzium ibi num. 12. quæ etiam conueniunt resolutis suprà, hoc eodem cap. dato inquam, sed nullo modo concesso, verba præfata legato prædicto addita conditionem importare, contraria opinio primo loco relata, quod sic videbatur posse conciliari. Aut enim conditio tempus incertum importans, provt conditio mortis, apponitur verbis executiuis, aut verbis dispositiuis. Rursus, aut apponitur tempus incertum, an, & quando: & tunc siue in hæredis, siue in legatarij persona sit posita, conditionale semper legatum appellabitur, & propterea ad legatarij hæredes non transibit. Aut vero tempus incertum apponitur, quando, sed non an, provt est tempus mortis alicuius, & tunc tres distinguendos esse casus, si in persona legatarij; extincta persona, legatum extingui: si in persona hæredis, aut bona sunt vsusfructus, & feuda, quæ non possunt ad hæredes transire, & tunc reddi illusorium: aut est posita in bonis liberis, in persona autem hæredis, & tunc legatum ad legatarij hæredes transibit, vt latius ibi per Barzium, qui in effectu rem absoluit in fauorem legatarij hæredum; ex aliis tamen, quæ ibi occurrebant, & per testes quamplures probata fuere, ex ipsis namque euinci clarè potuit, relictum illud, debitum non voluntarium, sed necessarium fuisse testatorismet, & pro exoneranda conscientia testatricis, excitatum fuisse Senatum eundem. Sexto denique & vltimo loco obseruandum, atque[sect. 35] constituendum erit, ex ipsis etiam hactenus scriptis, inferri ad alium casum practicum, in quo Senatus noster anno præterito definiuit iuridicè, & eadem iura, & distinctiones communes ponderabantur in{ Senatus Hispalensis definitio altera in eadem materia. } casu Didaci Mexia: plena etiam se habuerunt post hæc à me semel scripta, Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 79. Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, quæstione 16. per totam, fol. 31. nunquid ille, cui sit relictum legatum de certa expressa summa, in termino, putà, annorum quinque, pro rata soluendum; si ante exactum quinquennium moriatur, pro reliquis annis, quod superest, ex legato ad hæredem transmittat; an potius per eius obitum existimandum sit extinctum legatum: sic sane cùm ad eum modum, in termino tamen septem annorum soluendum, factum fuisset legatum, & nondum quadriennio elapso decessisset legatarius; reliqui temporis legatum, siue quantitatis pro rata debitæ solutionem prætendebat in proposito casu agitato in Senatu, Didacus ipse Mexia, in cuius fauorem vt dixi, Senatus definiuit de iure, & transmissioni locum fuisse existimauit absque dubio. Verè namque, in specie prædicta, negari non potest, quin vnum sit duntaxat legatum, & quod semel cedit, quasi purè relictum, dilata tamen petitione in tempus septem annorum, in septem solutiones diuidenda, pro rata in fine cuiuslibet anni, & sic in tempus determinatum, vt nullo modo possit dici annuum, nec transmissio impediatur propter tempus ipsum executioni, siue solutioni legati adiectum, quo hæredi prospiceretur, siue ipsius exonerandi gratia, non verò vt testrictiuè, siue conditionaliter adiici videretur; idque per text. valde singularem, in l. nec semel. versic. sed etsi, & ibi Glossa, in verbo, nisi forte, & l. si cum præfinitione, vbi Bartol. & l. Firmio. §. pater annua, ff. quando dies legati cedat. & l. si verbis, & ibi Glossa, in verbo, videtur. C. eod. titulo, quando dies legati cedat. Per quæ iura ita tradiderunt Bartol. Alex. Gratus, Vbertin. Zucardus, Socinus iunior, & Simon de Prætis, cum quibus resoluit, & defendit Cæsar Barzius, dicta decisione 79. ex num. 18. vsque ad num. 26. qui duobus illis argumentis, quæ in contrarium ibi ponderabantur ex num. 1. cum sequent. legatum inquam euanescere, atque in causam caduci transire per mortem legatarij, pendente conditione, & ideo mansurum penes personam grauatam, aut eius hæredes, l. vnica, §. & cum triplici, iuncto §. sin autem sub conditione, C. de cadu. tollen. l. hæres meus, ff. de condit. & demonst. l. si cum hæres, ff. quando dies legati cedat. Præterea, legatum annuum, pro primo anno esse purum, pro sequentibus conditionale, l. si in singulos, & l. legatum, ff. de annuis legatis: & ideo videri, quod mortuo legatario post aliquos annos (sed non omnes) elapsos, transmissioni legati locus esse non debeat. His inquam fundamentis ex prædictis satisfacit in loco relato, negando scilicet, præsens legatum, annuum dici posse, nec minus conditionale, quando vnicum est, in diem præfixum, ac definitum. Quod etiam repetit Barzius ipse, decisione 80. n. 13. per totum. Sequitur Ioannes Baptista Costa, dicta quæstione 16. vbi num. 13. declarat non procedere, quoties liqueret, tale legatum fuisse relictum pro alimentis; tunc namque nullum haberet locum transmissio pro futuro tempore, etiamsi contineat certum tempus, cum semper præsumatur annuum, vt late per Surdum, de alimentis, tit. 9. quæst. 6. & conuenit Cæsar ipse Barzius, dicta decisione 80. num. 1. vbi specificè dixit, legatum causa alimentorum relictum, ad hæredes non transmitti, requiri tamen, vt pro alimentis relictum dicatur, quod legatarius aliunde non haberet, vnde se aleret, provt ibi comprobat num. 2. & repetit num. 9. dicens, legatum in dubio censeri pro alimentis factum, si legatarius, aliunde non habeat, vnde se alat: & num. 3. vbi inquit, quod legatum, quando testator non expressit, se pro alimentis relinquere, & ille, cui relinquitur, erat aliunde diues, vel industriosus, non censetur factum causa alimentorum; sicuti tenuerunt Castrensis, Craueta, Natta, Decius, Calcanus, & Simon de Prætis, ibi commemorati per Barzium, dicto num. 3. Et is quidem Author, dicta decisione 79. in fortioribus terminis quæstionem proposuit, quando scilicet testator, non modò adiecit quinquennij tempus, vt eo solutio pro rata fieret in fine cuiuslibet anni; sed causam etiam adiecit, ob quam voluit, legatarium consequi legatum, videlicet, vt emeret aliquod officium Romanæ Curiæ, si illud emere vellet; & nihilominus legati transmissionem confessit, quamuis ipsum resolutum videri posset, ob duas illas rationes ponderatas ibidem, ex numero tertio, vsque ad numerum 8. idque ea principaliter ratione, quæ ex his iuridicè deducitur, quæ per discursum totius cap. scripta, atque adnotata reliqui; videlicet demonstratiuè magis, quam restrictiuè id adiectum, & ideo non minuere, neque testringere legatum, vt latè probauit Cæsar ipse Barzius ibi, numero decimo, & tribus sequent. & num. 8. rectè quoque, & verè annotauit, quod quotiescunque causa, seu modus adiectus legato, respicit commodum, & fauorem legatarij, nunquam legatum restringit, quin ad ipsius hæredes transire intelligatur, vt latius ibi comprobat, & vide decisione 80. num. 19. & 20. vbi latius, quod quando legatum est purum, & eius executio differtur ad tempus, quod omnino futurum sit, si legatarius vixerit, transmittitur ad hæredes, etiamsi prius legatarius decesserit. Vide etiam Stephanum Gratianum, disceptation. Forensium, cap. 136. numero quinquagesimo, cum sequentibus, & numero vigesimo quinto & sequent. vbi in quæstione principali suprà proposita, id ipsum, quod Barzius tuetur, sed eum non citat. # 55 CAPVT LV. Ex verbis conditionalibus, seu modalibus, aut sub conditione, siue conditionaliter, & sub modo prolatis: quemadmodum voluntatis testatoris, & intentionis eiusdem coniectura desumi, atque interpretatio fieri debeat in testamentis, & vlterius voluntatibus. Verba etiam conditionalia, quod dispositionem non inducant, siue in conditione quæ sunt, in dispositione non esse: vulgatum adeo Interpretum omnium pronunciatum, vt per manus tradatur quotidie exornatum, atque illustratum nonnullis. Rursus, de modo, & conditione, & de differentiis, atque vtilitatibus vtriusque, & an in dubio modalis potius, quàm conditionalis diiudicari debeat quælibet dispositio: adnotata, & resoluta nonnulla, quæ vtilia, & necessaria sunt, & practicis negotiis permultis, assiduè conducibilia. Præterea, legatum, quando dicatur purum, quando conditionale, vt transmittatur, vel non, ad hæredes legatarij. Et quid de legato pro dote, vel causa dotis, siue pro maritandis virginibus, aut pro aliqua certa maritanda, vel vt aliqua nubat, aut nubere possit, vel cùm nupserit. Ac denique fideicommissi conditionalis materia explanatur, & elucidatur, & permultæ commemorantur coniecturæ, ex quibus fideicommissum conditionale persæpè transmittitur. SVMMARIVM. -  1 Ex verbis conditionalibus, siue conditionaliter prolatis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura desumi, atque interpretatio fieri valet in casu dubio. Dispositiua namque declarantur, atque interpretantur à conditionalibus, sicut è contra conditionalia à dispositiuis; & infrà n. 19. -  2 Conditio suspendit dispositionem in futurum euentum. -  3 Siue sit tacita, siue expressa. -  4 Et impedit ortum obligationis ante purificatam ipsam conditionem. -  5 Nec antea habet effectum conditionalis dispositio, quàm conditio ipsa existat, & verificetur. -  6 Etsi non fuerit verificata, perinde habetur, ac si dispositio facta non fuisset. -  7 Paria enim sunt, nihil fieri, aut fieri sub conditione, quæ purificata non fuerit. -  8 Conditione namque deficiente, deficit ipso iure omnis dispositio, tam inter viuos, quam in vltima voluntate, nec relictum debetur. -  9 Sic sane, conditionem euenisse, impletàmque fuisse, probare, & liquidare debet is, qui de fideicommissi, aut successionis, vel relicti conditionalis iure contendit. -  10 Quoniam negantis conditio fundata est in negatiua. -  11 Conditionem non præsumi euenisse in dubio, cum sit quid facti, sed eam probare debere, qui euenisse, impletamque fuisse asserit. -  12 Debètque impleri in specifica forma. Quamuis aliquando, multísque in casibus per æquipollens adimpleri possit. -  13 Aliquando etiam conditio (sicut & modus) ex præsumpta testatoris voluntate pro impleta habenda est. -  14 Conditio regulariter nihil ponit in esse. Et in conditione quæ sunt, non sunt, non sunt in dispositione, quod exornatur. -  15 Conditionalia verba, siue conditionaliter prolata etiam in testamentis, & vltimis voluntatibus non operantur effectum dispositiuum, siue non disponunt. Et ideo nec fideicommissum inducunt, sed nudi potius facti reputantur. -  16 Idque, siue referantur ad personam, siue ad rem. -  17 Et vera, atque communis ratio redditur. -  18 Verba conditionalia, quamuis regulariter per se non disponant; aliquando tamen ex coniecturis, & præsumpta, atque coniecturata mente testatoris, dispositionem inducere possunt, ac verè inducunt. Quod exemplificatur, & explicatur, l. fideicommissa, §. cum esset, ff. de legatis 3. -  19 Ex ipsis etiam declaratio sumitur dispositionis dubiæ, & suprà, num. 1. & 2. -  20 Verba conditionalia disponunt, quando prolata ab habente auctoritatem disponendi, & creditur, proferentem ita voluisse. -  21 Et in suo antecedenti necessariò disponunt etiam, quando illud antecedens dependet à sola voluntate testatoris. -  22 In Hispanorum quoque primogeniis, & dispositionibus perpetuis, sicque tractum successiuum habentibus, disponunt, sicut dispositiua. -  23 Dispositio in dubio præsumitur potius pura, quàm conditionalis. -  24 Secus tamen, quando ex aliquibus verbis, & mente testatoris præsumpta, colligitur conditio. -  25 Sic è conuerso, et si verba secundum suam propriam significationem importent conditionem, attamen ex coniecturata mente testatoris, non significant conditionem, sed diem, aut temporis dilationem. -  26 Conditio vt plurimùm inducitur per dictionem, si, & cùm, & per alias multas dictiones, & verba; quod exornatur. -  27 Conditio, est futurus euentus, in quem dispositio suspenditur. -  28 Ex verbis quoque sub modo relictis, aut modificatiuè prolatis, voluntatis testatoris coniectura colligitur; & interpretatio fit sæpissimè. Et superiora dispositionis declarantur. determinantur, & modificantur. -  29 Modus in dubio præsumitur potius, quàm conditio. Et sic in casu dubio, inducatur potius dispositio modalis, quàm conditionalis. -  30 Modus accipitur multis modis, & diffinitur, provt hic adnotatur. -  31 Modus per quæ verba inducantur, & à conditione distinguatur. Et quod multis modis inducitur, provt hic obseruatur. -  32 Conditio & modus inter se differunt ab initio, in fine tamen conueniunt. -  33 Conditionalis dispositio non dicitur ex eo solum, quod adiiciatur, quid fieri sub conditione; sed inspici debent alia verba loquentis, an scilicet conditionem importent. -  34 Verba namque sub conditione, quandoque denotant modum, & quandoque sub modo, conditionem. -  35 Conditio intelligitur, quando onus iniunctum debet ante consequutum emolumentum adimpleri: & infra latius, ex num. 39. -  36 Modus verò, siue modalis dispositio, quando est implendus post acquisitum emolumentum, & infrà num. 40. -  37 Verba modalia habent vim conditionis, quando hoc ex mente testatoris elicitur; provt latiùs hic explicatur. -  38 Conditio, quæ non est suspensiua, sed resolutiua, non reddit conditionalem principalem dispositionem. Maximè, quando resolutio confertur in tempus post ius quæsitum. -  39 Conditionis natura est, vt impleri debeat, antequam actus perficiatur. -  40 Modus verò impleri potest post dispositionem, & actum perfectum. -  41 Et sic modus præsupponit dispositionem perfectam, etiam ipso modo non impleto. -  42 In conditione contrarium omnino, provt hic explicatur, & num. seqq. -  43 Modus resoluitur, si ex post facto non impleatur, quamuis non impediat, acquisitionem fieri ab initio. -  44 In conditione contra, & num. seqq. -  45 Modus non impedit transmissionem, quicquid suspensiua impediat. Et ideo legatum sub modo factum, etiam modo non impleto ad hæredes transmittitur. -  46 De modo implendo cum agitur, necessaria est partis interpellatio. Sed diuersum, cum agitur de conditione implenda. -  47 Modum non adimplens, non priuatur, nisi post interpellationem recuset. -  48 Nec sola monitio sufficit, sed necesse est, quod super contemptu sequatur declaratio. -  49 Nec lite pendente priuatur. -  50 Modus si casu deficiat, dispositio non corruit; secus si deficiat conditio. -  51 Legatum conditionale non debetur, vsquedum sit impleta conditio; & quando secus, remissiuè. -  52 Legatum conditionale non transmittitur ad hæredes, si ante conditionem legatarius moriatur; & quando secus. Purum verò etiam non agnitum transmittitur, & quando, remissiuè. -  53 Legatum, quando dicatur purum, quando conditionale, & quando modale; & quando sub die certa, vel incerta relinquitur an sit conditionale, vel purum. Et in his omnibus casibus, vtrum transmittatur, nec ne, ad hæredes legatarij, si ipse moriatur, quod exornatur, & longa serie explicatum traditur remissiuè. An etiam conditio omnis in vltimarum voluntatum elogiis, legatorum, & fideicommissorum transmissionem impediat. -  54 Legatum pro dote, vel causa dotis, siue pro maritandis virginibus, aut pro aliqua certa maritanda, vel vt aliqua nubat, aut nubere possit, vel cum nupserit; an sit purum, aut modale, vel conditionale; & an transmittatur, remissiuè. -  55 Et ibidem, an huiusmodi legatum præferatur aliis legatis, remissiuè. -  56 Conditio resolutioni apposita, an faciat dispositionem conditionalem, remissiuè. -  57 Conditionalem spem substitutionis cuiuslibet, aut fideicommissi, in vltimarum voluntatum tractatu, non transmitti ad hæredes substituti præmorientis. Quod est dicere (provt vulgò circunfertur quotidie) transmissionem cessare in fideicommisso conditionali, regulariter. Siue fideicommissum conditionale non transmitti. Quod pro regula generali statuunt vnanimiter vtriusque iuris Interpretes. -  58 Et intelligitur actiuè (vt dictum est) id est, ex parte vocati; passiuè tamen, idest, ex parte grauati, transmittitur. -  59 Et etiam respectu filiorum, aut descendentium; quoniam fideicommissum conditionale neque ad ipsos transmittitur, si grauato prædecedunt. -  60 Et in qualibet substitutionis specie. -  61 In vulgari scilicet. In pupillari. In fideicommissaria. Et in reciproca, & omni alia comprehensa. -  62 Fideicommissum conditionale ex præsumpta, & coniecturata mente testatoris, & in filios, & in extraneos transmitti, defuncto, antequam conditio extiterit, fideicommissario. Et sic à regula prædicta ex argumentis, & coniecturis recedi. -  63 Dummodò coniecturæ sint vrgentes, atque sufficientes. -  64 Et an sufficiant coniecturæ, quæ extrinsecus à testamento colliguntur, siue extra testamentum apparentes. -  65 Fideicommissum conditionale transmittitur, quando aliàs minus dilectus, magis dilecto veniret præferendus. -  66 Aut si transmissio non fieret, contingeret, extraneum præferri descendentibus testatoris. -  67 Vel vbi testator ad plures substitutionum gradus digressus est. -  68 Aut ex proqitione alienationis. -  69 Vel quando si testator fuisset interrogatus, ita verisimiliter respondisset. -  70 Aut in filiam hæredem, vbi pater eius grauatus commisit delictum, per quod à portione ei relicta, exclusus fuerit. -  71 Et in neptem testatoris, ne hæreditas transeat ad lineam ab eo iam exclusam. -  72 Vt etiam expressa agnatorum exclusio aliquid operetur. -  73 Et ad neptem ex filio, cum nulli masculi descendentes extant, & testator dixit, quod eius voluntas est, quod omnia sua bona conseruentur & spectent ad eius descendentes masculos. -  74 Ad filium etiam ex persona patris, vbi sumus in fideicommisso, ad quod fœminæ vocantur in defectum masculorum. -  75 Et fæminam ex dispositione statuti, non extantibus masculis, ab intestato successuram. -  76 Vbi etiam cum fideicommissario substitutione ius accrescendi vnitum reperitur. -  77 Et quando adest alius substitutus, quia hæreditatem adiuerit. -  78 Ad nepotes quoque, quando testator mentionem fecit de nepotibus, etiam conditionaliter. -  79 Et quando testator filios nascituros, hæredes instituit, quo casu etiam nepotes censentur vocati. -  80 Aut quando conseruandæ agnationis rationem habuit testator. -  81 Fideicommissum, nondum à fideicommissario agnitum, etiam vniuersale, modò purè relictum fuerit, in hæredes eius transmittitur. -  82 Et idem, si in diem certam relictum fuerit. PRo dilucida, atque notanda huiusce ca[sect. 1]pitis explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco (quò distinctè admodum, & resolutiuè procedatur) quòd ex verbis quoque conditionalibus, siue conditionaliter prolatis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura desumi, atque interpretatio fieri valet in casu dubio. Dispositiua namque declarantur, atque interpretantur à conditionalibus, sicut è contra conditionalia à dispositiuis. Ita sane, atque specificè tradiderunt vtrumque Carolus Ruinus, in cons. 125. lib. 3. Hieronym. Zanchus, in repetitione l. hæredes mei, §. cum ita. 8. parte, numer. 212. & cum ipsis Ludouic. Casanate, in consilio 2. num. 59. Parisius, in consilio 17. num. 19. & in cons. 106. num. 9. libro primo. Hieronymus Gabriel, in cons. 111. numero 23. libro primo. Tiberius Decianus, in consil. 31. num. 4. lib. 2. Ioseph. de Rusticis, in proœmio ad l. cum auus, cap. 3. vbi latè. Rota Romana, decisione 225. in principio, prima part. in nouissimis, alios sciens, consultoq́ue prætermitto, quoniam inferiùs eos commemorabo. Reglariter tamen, quia conditio suspen[sect. 2]dit dispositionem in futurum euentum, l. prima, vbi omnes Scribentes communiter, post Bartol. num. 1. ff. de condit. & demonst. Neuizanus, in cons. 82. n. 21. Decius, in cons. 2. num. 4. Socinus iun. in consil. 1. numer. 33. lib. 1. Anton. Gomezius, tom. 1. variar. cap. 12. de legatis, ex n. 59. cum seqq. Grassus, §. legatum, q. 57. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 12. ex num. 4. cum seqq. Mieres, de maioratu, secunda parte, quæst. 4. illatione 8. Spino, in Speculo, glossa rubricæ, de legato sub conditione relicto, in principio, Menoch. in consil. 63. num. 28. & in cons. 68. num. 8. & in cons. 78. num. 14. libro primo, & in consil. 262. ex num. . lib. 3. & præsumptione 175. lib. 4. Hippolytus Riminaldus, in consilio 171. num. 19. lib. 2. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 63. num. 13. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 27. num. 25. latè Rusticis, d. cap. 3. Leand. Galganet. de condit & demonst. 1. parte, cap. 88. num. 1. folio 82. vbi inquit, id procedere, siue conditio sit ta[sect. 3]cita, siue expressa; prout ibi comprobat post Glossam, in l. item quia, §. 1. n & in l. ea quæ, ff. de pactis, & impedit ortum obligationis, ante purificatam ipsam conditionem, vt iidemmet Authores probarunt. Socinus[sect. 4] quoque iunior, in consil. 172. num. 16. lib. 2. Cephalus, in consil. 33. num. 18. & seqq. lib. 3. & in 455. n. 26. eod. lib. Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 63. numer. 102. lib. 1. Leand. Galganetus, de condit. & demonst. prima parte cap. 7. num. 11. nec antea habet ef[sect. 5]fectum conditionalis dispositio, quàm conditio ipsa existat, & verificetur, l, cedere diem, ff. de verb. signific. l. pecuniam, ff. si certum petatur, l. grege, §. etsi sub conditione, ff. de pignoribus. Alexander, Iason, Socinus, Decius, Neuizanus, Tiraquellus, Parisius, Rolandus, & alij, cum quibus Galganetus, prima parte, dicto capit. 88. num. 4. fol. 82. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 63. num. 9. & seqq. Petrus Surdus, in consilio 91.[sect. 6] num. 11. libro primo, etsi non fuerit verificata, perinde habetur, ac si dispositio facta non fuisset; vt per eosdem Authores, & per Socinum iun. in cons. 4. n. 16. & in consil. 180. num. 40. volumine 2. Rolandum, in consil. 7. num. 7. lib. 3. Cæsarem Barzium, decisione Bononia 27. num. 26. Fabium Turretum, in consil. 44. numer. 10. Hieronymum Gabrielem, in consil. 72. numero 3. lib. 3. Franciscum Manticam, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 11. titul. 16. numer. 2. Petr. Surdum, de alimentis. titul. 5. quæst. 4. num. 1. 3. & 4. Nicolaum Intrigliolum, decisione Siciliæ 21. num. 1. & 5. latius per Leand. Galganet. de condit. & demonst. prima parte, cap. 7. num. 7. & 12. & 20. folio 26. & 27. Paria enim sunt, nihil fieri, aut fieri sub conditione, quæ[sect. 7] purificata non fuerit: Ripa, responso 4. num. 23. de iure gent. & ciu. Cephalus, in consil. 7. numer. 8. & in consilio 115. numero 11. & 12. libro primo. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 76. numero 26. libro primo. Cæsar Barzius, dicta decisione 27. numero 27.[sect. 8] Surdus, & Intrigliolus, vbi suprà, conditione namque deficiente, deficit ipso iure omnis dispositio, tam inter viuos, quàm in vltima voluntate, nec relictum debetur, l. alterius, l. qui hæredi, §. finali, ff. de condit. & demonst. l. si rem. §. omnis, ff. de pignoratitia actione. Rolandus, in consil. 2. num. 23. & in consilio 58. numero 15. lib. 2. & in consilio 43. numer. 58. & 59. libr. 4. Mantica, de coniectur. vltimar. voluntat. libro 11. titulo 20. numero primo. Cæsar Barzius, decisione 81. numero 2. Leand. Galganet. 1. parte cap. 7. numer. 20. fo[sect. 9]lio 27. sic sanè, conditionem euenisse, impletamq́ue fuisse, in omni dispositione conditionali, & in materia substitutionum, & fideicommissorum, probare, & liquidare debet is, qui de fideicommissi, aut successionis, vel relicti conditionalis iure contendit: & ita adnotarunt, atque comprobarunt Andreas Gaill. practicar. obseruat. libr. 2. conclusione 132. num. 2. Bernardus, Græuæus, ibidem, in additionibus, numer. 2. folio 400. Petrus Surd. decis. 210. numer. 5. vbi inquit post alios Authores, quod fideicommissum conditionale petens, conditionem euenisse, probare tenetur: Socinus iunior, in consilio 122. numer. 17. lib. 2. Cephalus, in consilio 631. numer 26. libro 5. Peregrinus, dicto articul. 63. numer. 10. vbi citat textum, in l. qui hæredi, §. Plantius, Plantius, ff. de condit. & demonst. l. siquidem, C. de exceptionibus, ibi, conditionem extitisse. Quoniam negantis conditio fundata est in negatiua:[sect. 10] vt ipse Peregrinus comprobat ibi, n. 10. & cum aliis multis, quos citat Iacob. Menoch. l. 4. præsumpt. 182. n. 1. qui pro regula tradidit, conditionem non præsumi euenisse in dubio; cum sit quid facti, & facta non pręsumantur, sed eam probare debere, qui euenisse, im[sect. 11]pletamq́ue fuisse asserit: Idem Menochius, in consilio 700. num. 112. libr. 7. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 56. numero finali, libr. 2. Græuæus, ad Gaill. lib. 2. dicta obseruatione 132. in fine considerationis miscell. fol. 400. in fin. Debétque impleri in specifica forma, quamuis aliquando, multisq́ue in casibus, per æquipollens, ex præsumpta mente, & vo[sect. 12]luntate testatoris impleri possit: vt etiam plena, & absoluta manu explicauit Menochius ipse, lib. 4. præsumptione 185. per totam. Leand. Galganet. de condit. & demonst. 2. parte, cap. 1. quæst. 23. folio 138. aliquando etiam conditio, aut modus ex præsumpta testatoris voluntate, pro impletis habentur. Id quod Menochius, metidem explicauit latissimè lib. 4. præsumptione 183. & 184. Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 13. ex num. 14. cum multis seqq. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 16.[sect. 13] ex numer. 126. vsque ad finem articul. Mieres, de maioratu, prima parte, quæst. 50. Gratianus, regula 83. Ludouicus Merotius, responso 97. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntatum, lib. 11. titul. 18. & 19. Pater Thomas Sanchez, de sponsalibus, libr. 1. disputatione 33. & 34. pater Molina, tomo 3. de iustitia & iure, disput. 613. & 614. regulariter itaque quia dispositionem in futurum suspendit conditio, nihil ponit in esse; & in conditione quæ sunt, non sunt in dispositione; provt vulgò circunfertur quotidie, & per manus consulentium traditur assiduè; idque per text. vulgatum, in l. si quis sub conditione dandorum decem, ff. si quis omissa causa testamenti. l. is qui damnum dat. §. quod pendet, vbi Cagnolus, ff. de regulis iuris. l. ex facto etiam agitatum, ff. de hæredibus instit. per quæ iura ita adnotarunt, & variis, multisque casibus occurrentibus applicantes, exornarunt quamplurimis Decius, in consil. 261. colum. secunda, in fine. Parisius, in consil. 164. num. 19. lib. 4. Rolandus, in consilio 70. num. 67. lib. tertio: Tiberius Decianus, in consil. 12. num. 34. & duobus seqq. & in consilio 16. numero 34. & 35. lib. 1. Hyppolitus riminaldus, in consilio 46. num. 30. lib. 1. Vuesembe. responso 73. numer. 9. Andr. Gail. practicar. obseruat. libro 2. obseruatione 132. num. 3. Andreas Fachineus, in consilio 70. numer. 3. libro primo, Flaminius Parisius, de resignatione beneficiorum, lib. 1. quæst. 3. ex num. 12. vsque ad numer. 31. Petrus Surdus, in consilio 156. numer. 17. lib. 2. & decisione 232. numero primo. Iacob. Menochius, lib. 2. de arbitrariis, centuria 5. casu 48. numer. sexto, Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 27. num. 25. Angelus Matheacius, de legatis & fideicommissis, lib. 2. cap. 17. n. 6. & 7. folio 91. Nicolaus Intrigliolus, decisione Siciliæ 21. num. 9. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicar. conclusion. iuris tom. 2. littera C. conclusione 593. ex folio 39. vbi latissimè in proposito, & eodem tomo littera D. conclusion. 496. fol. 714. Petrus Barbosa singulariter, in rubrica. ff. soluto matrimonio, prima parte, num. 42. ex versiculo, his ita explicatis, & numer. 43. Leand. Galganetus, de condit. & demonstrat. 1. parte, cap. 88. num. 3. fol. 82. latiùs, ex n. 10. fol. 85. & part. 2. cap. 5. quæst. 3. in principio, & idcirco, conditionaliter prolata quod etiam in testamentis, & vltimis vo[sect. 15]luntatibus, non modò in aliis actibus, & dispositionibus, non operentur effectum dispositiuum, siue non disponant, ac ideo nec fideicommissum inducant, nec substitutionem, nudi potius facti reputentur, idque siue referantur ad personam, l. ex facto, l. si quis ita hæres instituatur, l. Lucius, ff. de hæred. inst. siue ad[sect. 16] rem, dicta l. si quis sub conditione dandorum decem, ff. si quis omissa causa testamenti: vbi ea conditio, si Sempronius dederit decem Titio, sit hæres meus, non facit Titium legatarium; scriptum reliquerunt quoque frequenter, & exornarunt quamplurimis, Decius, in consil. 333. columna penult. Alexander, in consil. 185. num. 30. lib. secundo, Socinus senior, in l. hæredes mei, §. cum ita, num. 3. ff. ad Trebel. Alciatus, in consilio 21. num. 4. lib. 1. & in consilio sexto, num. 21. lib. 7. Zazius, in consilio 5. numer. 48. Franciscus Beccius, in consilio 39. numer. 21. Petrus Antonius de Petra, de fideicommissis, quæst. 9. numer. 154. Camillus Gallinius, de verborum significatione, lib. 9. cap. 7. n. 11. Tobias Nonius, in consilio 31. num. 8. Syluester Aldobrandinus, in consilio 29. num. 35. & 37. lib. 1. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio 2. num. 5. & in consilio 63. numero 102. & in consil. 67. num. 11. Hippolytus Riminaldus, in consilio 21. ex numero 11. cum. seqq. lib. 1. & in consilio 246. ex num. 8. lib. 3. Ioannes Cephalus, in consilio 749. in principio, lib. 5. Marcus Anton. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 1. num. 52. & artic. 28. num. 8. & 9. Iosephus de Rusticis, an. & quan. lib. in condit. posi. lib. 1. cap. 2. prima parte, ex numer. 36. 45. & 48. & seqq. vbi vide. Surdus, de alimentis, titul. 2. quæst. 14. Ludouic. Casanate, in cons. 45. num. 153. & in consil. 51. num. 22. qui num. 21. & 23. & dicto consilio 45. num. 151. & 154. inde probauit, dictionem sub tali modo, & forma, & conditione, dici relatiuam, & restrictiuam præcedentium, & non disponere, sed solum præcedentia restringere, declarare, & modificare, aut terminare; provt Parisius, Craueta, Decianus, Curtius, senior, Rebuffus, Gabriel, Rota Romana, & alij ibi relati obseruarunt: Menochius etiam, libr. 4. præsumptione 76. numero 21. & 22. Barbosa, in dicta rubrica, ff. soluto matrimonio, prima parte, dicto numer. 42. & 43. vbi comprobat regulam superiorem, quod ea, quæ in conditione sunt, non inducunt dispositionem, & sic non legatum, dicta l. si quis sub conditione. Et iterum num. 48. atque ex d. numer. 42. laborat in intellectu l. fideicommissa, §. cum esset, ff. de legatis 3. vbi positum in conditione, censetur positum in dispositione. Et eidem optimè satisfacit, intellectumq́ue præbet: tandem numer. 49. versic. ex quo intellectu primo infero, resolutiuè affirmat, regulam superiorem affirmatiuam, ex dicta l. si quis sub conditione. deductam, regulariter obtinere, & seruari debere, provt ibi videbitur, & penes superiores. Qui eam magis communiter assignarunt rationem,[sect. 17] quare verba conditionalia dispositionem non inducant, quia cum conditionaliter prolata sint ad conditionandum, & qualificandum dispositionem in alium collatam, satis est, vt secundum eorum naturam operentur effectum conditionis, nec vlla necessitas cogit, vt operentur effectum dispositionis: ideoq́ue, si conditio, & dispositio conditionata, ad vnum & eundem relata esset, & dispositio inualida foret, eo casu verba conditionaliter prolata, operarentur effectum dispositiuum; per textum, in l. si ita stipulatio, ff. de operis libertorum. Et exemplum ponens, ita annotauit Marcus Antonius Peregrinus, de fideicommissis, articulo primo, num. 52. folio 6. & articul. 28. numer. 12. folio 256. vltra quem meminisse,[sect. 18] atque in hac materia præ oculis habere oportebit, quod quamuis verba conditionalia regulariter perse non disponant (vt dixi) & per Aldobrand. in consil. 94. num. 46. in fine, & in cons. 113. num. 28. Petrum Surdum, in cons. 457. num. 47. libr. 4. Aliquando tamen ex collecturis, & præsumpta, atque coniecturata mente testatoris, dispositionem inducere possunt, ac verè inducunt; sicuti accidit in dicto §. cum esset, vbi sumitur coniectura, ob æqualitatem inter cohæredes seruandam; provt explicauit Barbosa, vbi supra, num. 49. & latius per Antonium Fabrum, de erroribus pragmat. tomo 2. deca. 26. errore 2. per totam, fol. 5. & 6. vbi agit de intellectu dictæ l. si quis sub conditione. Accidit etiam in l. in ratione, la 2. tametsi, ff. ad legem Falcidiam, & apertius in l. auia. §. vltimo, ff. de condit. & demonst. & in l. si ita stipulatio, ff. de operis libertorum, vel vbi versatur fauor liberorum, l. vnum ex familia, §. vltimo, ff. de legatis secundo, vt tradunt Baldus, in cons. 179. Quando sapiens, col. 1. lib. 4. Decius, in consil. 283. num. 5. Menochius, in consil. 152. numero 21. versic. hæc consideratio, libro secundo, & præsumptione 76. num. 22. aut sine conditione carerent effectu, vt in l. Proculus, ff. de vsufructu, & per Menochium, in præcitato consilio 152. numer. 18. in fine. Leand. Galganet. de condit. & demonstra. prima parte, cap. 88. numero 10. in fine, fol. 83. qui dicit, videndum[sect. 19] in proposito Boërium, decisione 155. num. 17. ex ipsis etiam declaratio sumitur dispositionis dubiæ, vt initio huius cap. adnotaui, & per Ruinum, in consil. 201. sub num. 6. versic. quamuis ergo, lib. 2. Socinum iun. in consilio 114. ad finem, lib. 1. Berettam, in consil. 116. num. 4. lib. 1. Francisc. Crescens. decisione 4. sub titula de institut. num. 6. vbi quòd verba conditionalia maximi ponderis, & momenti sunt ad interpretationem præcedentis clausulæ dispositiuæ, vt iuxta conditionem subiectam restringi, ampliari, vel suppleri debeant: argumento l. Gallus, §. si parente, ff. de liber. & posthum. ibi: Et bene verba se habent, si quis ex suis hæredibus suus hæres esse desierit, ad omnes casus pertinentia, quos supplendos in Galli Aquilij sententia diximus. Sic quoque, verba conditionalia disponunt, quan[sect. 20]do prolata sunt ab habente auctoritatem disponendi, & creditur, proferentem ita voluisse, Bartolus in l. 2. §. videndum, numer. 2. ff. ad Tertul. Ripa, in l. prima, sub numer. 11. C. de pactis, Decius, in consilio 574. In causa, col. finali, numer. 8. Socinus iunior, in consilio 155. num. 54. & in consil. 174. numero duodecimo, libro secundo, Decianus, in consil. 41. num. 23. libr. 1. Bursatus, in consil. 301. num. 20. lib. 3. Menochius, in cons. 135. numero duodecimo, lib. 2. Hippolytus Riminaldus, in consil. 21. num. 58. lib. 1. & in consil. 356. num. 37. lib. 4. Petra, de fideicommissis, quæst. 9. n. 155. & 158. Hondedeus, in consil 65. num. 24. libr. 1. Aldobrandinus, in consil. 29. num. 35. & 37. qui inter alia iura, quæ allegat, inquit bene facere text. in l. penultima, ff. de collat. dotis. vbi verba, si dotem, & cætera contulisset: licet conditionalia sint, disponunt, vt bona præter dotem tradita, dicantur illi mulieri relicta, & ei ea de causa paratur exceptio, vt ibidem Bartolus declarat in summario. Quod ideò est, quia creditur, patrem ita voluisse, qui sic disponere poterat. Sic etiam verba conditionalia disponunt in vlti[sect. 21]mis voluntatibus, in suo antecedenti necessario, quoniam illud antecedens dependet à sola voluntate testatoris: Bartolus, in l. ex hac scriptura, num. 4. ff. de donat. qui allegat. l. denique, §. interdum, ff. de peculio legato. Ruinus, in cons. 160. num. 23. lib. 2. Aldobrandinus, d. cons. 29. num. 6. in Hispanorum quoque primogeniis, & dispositionibus perpetuis, sicque tra[sect. 22]ctum successiuum habentibus, quod verba conditionalia disponant, sicut dispositiua; Ludouic. Molina tradidit lib. 1. cap. 6. numer. 2. Menochius, lib. 4. præsumpt. 76. num. 70. Dispositio autem in dubio præsumitur potius pura, quam conditionalis: l. Titius mihi, §. vltimo, ff. de legatis 1. l. omnia, ff. de legatis 3. Et ita[sect. 23] scripserunt permulti iuris Interpretes, cum quibus Menochius, lib. 4. præsumpt. 175. num. 1. qui num. 7. id explicauit singulariter, & multum ad propositum nostrum. Dispositionem inquam præsumi conditio[sect. 24]nalem, quando aliquibus ex verbis, & mente testatoris præsumpta, colligitur conditio. Quod etiam notarunt Pelaez à Mieres, de maioratu, secunda parte, quæst. 4. illatione 8. num. 17. Achilles Pedrocha,[sect. 25] in cons. 40. num. 287. sic è conuerso, etsi verba secundum suam propriam significationem importent conditionem, attamen ex coniecturata mente testatoris non significant conditionem, sed diem, aut temporis dilationem; vt per eundem Menochium, in cons. 594. num. 22. lib. 5. post Ruinum, in consil. 166. numer. 10. lib. 3. Leand. Galganetum, de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 1. quæst. 19. folio 136. vbi quod legatum in dubio præsumitur potius in diem, quàm sub conditione relictum: l. si Titio, §. quædam, versic. & idem quando, ff. quando dies legati cedat. Conditio autem vt plurimum inducitur per di[sect. 26]ctionem si, & cùm: Bartol. in l. prima, numero primo, versic. primo ergo: & num. 2. ff. de condit. & demonstr. & in l. si Titio 22. in principio, ff. quando dies legati cedat. Parisius, in consil. 30. num. 35. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 81. num. 15. Cardinal. Domicus Thuscus, practicar. conclusion. iuris, tomo 2. littera C. conclus. 583. ex fol. 31. vbi latè ex numero primo, cum pluribus seqq. quod dictio si, importat conditionem; maximè iuncta verbo futuri temporis: & num. 9. quod aliquando potest importare modum: & numer. 12. quod dictio nisi, aut si non, importat conditionem: & num. 14. & 15. quod sub hoc modo, aut si, & casu quo, important etiam conditionem: & num. 16. vsque ad num. 23. quod dictiones dum, & cum, & secundum hæc, important conditionem, licet quandoque modum important: & num. 23. verba, nec aliàs, nec aliter, nec alio modo, conditionem inducere: & num. 26. quando aduerbium conditionem importet: & n. 30. quod adiectiuum quod, & relatum ad tempus futurum, facit conditionem: & num. 32. de pronomine, meum, tuum, & suum, iuncto verbo futuri temporis, quod importet conditionem: & de ablatiuo, & dictione dummodò, ex numer. 36. vsque ad numerum 43. & vide Thuscum eundem, conclusione 584. folio 33. eodem tomo 2. vbi latè, conditionalis quando dicatur quælibet dispositio: & conclusione 585. vbi latè, an verba, cum hac conditione, important conditionem, vel modum. Vide etiam Leand. Galganetum, de condit. & demonstr. prima parte, cap. 89. per totum, fol. 84. & 85. vbi latè agit de verbis, & dictionibus, ex quibus inducitur conditio: & inquit, latiúsque comprobat, quod per dictionem si, cum, nisi, alioquin: & per alternatiuam, aliàs; siue copulam, & aliam coniunctionem, aduerbia temporalia, aduerbia localia, aduerbia negatiua, præpositiones, ex vi nominis, ex vi pronominis; per dictionem an, relatiua, participia, gerundia, supina, dummodò, ablatiua absoluta, dum, ita, ita vt volo, verba significantia futurum euentum; vt casu quo, tempus in certum, per dictionem, quatenus, vel; item per substitutionem, quia quælibet substitutio, est conditionalis institutio: idem Galganetus, 2. parte eiusdem tractatus, cap. 1. quæst. 1. & sequentibus, ex folio 105. cum seqq. vbi latius de dictione si, & dictione cum, & nisi, & postquam, & donec, & quamdiu; & ex nominis, & sub nomine appellatiuo, & proprio: Pelaez à Mieres, de maioratu, 2. parte, dicta quæst. 4. illation 8. num. 16. per totum. Anton. Gomezius, tomo 1. variar. cap. 12. num. 59. & 70. Sarmientus, selectarum lib. 2. cap. 3. Grassus, §. legatum, quæst. 58. Menochius, lib. 4. præsumpt. 175. n. 17. dum inquirunt, conditio per quæ verba inducatur:[sect. 27] & dicunt post Bartol. & communiter Scribentes, quod conditio est futurus euentus, in quem dispositio suspenditur: vt etiam per Manticam, lib. 10. tit. 5. num. 2. vbi alias definitiones adducit: Anton. Gomezium, vbi supra, dicto num. 59. vbi quinque tradit diffinitiones: Leand. Galgametum, de condit. & demonstrat. 1. parte, cap. 1. Iosephus de Rusticis, in proœmio. ad l. cum auus, cap. 3. num. 1. & 2. vbi nouem adducit definitiones: & hactenus de prima obseruatione in hac materia coniecturali, & præsumpta. Secundò & principaliter obseruandum, atque[sect. 28] constituendum erit (quod ad Modum attinet) ex verbis quoque sub modo relictis, aut modificatiuè prolatis, voluntatis testatoris coniecturam colligi, & interpretationem fieri sæpissimè. Superiora etiam dispositionis declarari, & modificari. Sicuti obseruarunt Parisius, in consilio 106. numer. 9. libro primo Craueta, in consil. 25. num. 2. Tiberius Decianus, in consil. 31. num. 4. lib. 2. Hieronymus Gabriel, in consilio 112. numer 23. libro primo, Curtius senior, in consilio 49. num. 4. Modum autem præsumi potius in[sect. 29] dubio, quàm conditionem: & sic dispositionem in casu dubio diiudicari potius modalem, quàm conditionalem; si alia verba sint, quòd in dubium cadat, an modum, vel conditionem contineant; per text. in l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati. l. cum ab eo, ff. de contrahenda emptione, l. quoniam asseueras, C. de rerum permutatione adnotarunt Bartolus, Baldus, Alexander, & alij communiter, in l. cum mota. C. de transactionibus: & cum Bartolo, Baldo, Imola, Aretino, Alexandro, Iasone, Ruino, Craueta, Socino, Albano, Mascardo, & Rota Romana, obseruarunt Iacob Menochius, lib. 4. præsumptione 175. num. 15. & de arbitrariis, libro 2. casu 494. num. 12. & in cons. 131. num. 2. lib. 2. & in consil. 262. num. 6. lib. 3. Tiberius Decianus, in consilio 8. num. 83. lib. 1. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar. volunt. lib. 4. dubitatione 4. num. 54. folio 401. Cardinalis Franciscus Mantica, d coniecturis vltimar. volunt at. libro 10. titulo 5. num. 12. folio 440. Marc. Antonius Eugenius, in consilio 93. numer. 10. Hieronymus Gabriel, in consilio 5. num. 4. lib. 1. Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 12. numero 10. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 11. num. 144. Ioannes Vincent. Hondedeus, in in consilio 58. num. 78. libro primo. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 79. num. 36. & decisione 70. numero 4. Iosephus de Rusticis, vbi supra, ex numero 62. Mascardus, de probationibus, tomo primo, conclusione 343. per totam. Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, prima parte, quæst. 16. num. 5. Ludouicus Casanate, in consilio 9. num 14. Stephanus Gratianus, disceptationum Forensium, cap. 136. num. 14. & 15. fol. 319. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 5. littera M. conclusione 298. numero 3. & seqq. folio 770. Leand. Galganetus, de condit. & demonst. 2. parte, cap. primo, quæstion. 19. num. 4. & seqq. folio 136. quò loci rectè confutauit Alciatum, in consil. 5. numero 20. libro 3. dum statuit contrarium in vltimis voluntatibus; quippè cùm illis principaliter id obtineat, & in ipsis superiores omnes Authores, maiori ex parte loquantur. Et eadem part. 2.[sect. 30] cap. 3. quæstione 5. numero primo, folio 272. & prima parte, cap. 92. folio 90. inquit, quòd modus accipitur multis modis, vt latius ibi: & quod diffinitur, vt sit moderatio quędam dispositioni adiecta, aggrauans eum, qui honoratur, in tempus dispositionis perfectæ: l. demonstratio, §. vltimo & l. quibus diebus, §. Termilius, ff. de condit. & demonst. vbi Bartolus, numero primo, & ibidem, Socinus, numero septimo, scribit Bartoli diffinitionem à cæteris recipi: quibus accedunt quamplurimi ex nunc relatis. Aretinus etiam, in consil. 93. in fine, & in consil. 149. col. prima. Alexander, in cons. 10. 2. n. lib. . 2. Ruinus, in cons. 60. n. 5. lib. 2. Alciatus, in cons. 236. n. 2. lib. 2. Craueta, in consil. 56. n. 1. Menochius, in consilio 78. num. 16. libr. 1. & in consilio 131. numer. 1. & 2. libro 2. Antonius, Gomezius, tomo 1. variar. cap. 12. num. 70. Hondedeus, dicto consil. 58. num. 72. Cæsar Barzius, decisione 81. num. 6. Marc. Anton. Eugenius, dicto cons. 93. num. 30. & 31. Modus autem per quæ verba induca[sect. 31]tur, & à conditione distinguatur; explicarunt ex proposito post alios multos Authores Cardinalis Dominicus Thusus, practicarum conclusionum iuris, tomo 5. littera M. conclus. 299. per totam, fol. 771. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 79. numer. 3. & seq. & numer. 20. & seqq. & numer. 16. & seq. Pat. Ludouic. Molina, tomo 2. disputat. 208. per totam, folio 1270. Parladorius, differentia 147. Iosephus de Rusticis, in proœmio ad d.l. cum auus, dicto cap. 3. ex num. 54. Leand. Galganetus, de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 3. quæsione prima, & seqq. ex folio 271. vsque ad folium 283. & primæ parte, cap. 95. per totum, fol. 93. vbi quod modus inducitur persequentia: per dictionem vt, ita vti dummodo; per hæc verba, ea conditione: per dictionem postquam, ne, ad, pro, provt, in, sic, per pronomina. Et ij quidem in eo conueniunt, quod scilicet conditio, & modus inter se differunt ab initio, in fine tamen conueniunt: quia fine inspecto, modus etiam impleri debet, sicut conditio, tam ab initio quàm ex post facto, ne dispositionem resoluat, vt inferius dicetur, & per Galganetum, referendum infrà, Hieronymum Gabrielem, in consil. 5. num. 9. libro primo, & in consil. 20. numer. 74. libro 2. Marc. Anton. Eugenium, dicto consil. 93. numer. 31. & idcirco Parisius, in conſilio 11. numero 37. in principio, & in consilio 5. numero 12. libro 4. Menochius, in consilio 262. num. 9. 10. 11. & 12. lib. 3. non male tradiderunt, quod modus est quædam in futurum resolutiua conditio; finem namque, & exitum considerant, (vt vides) & refert, & sequitur Peregrinus, de fideicommissis, articulo 63. num. 14. folio 393. Galganetus, prima parte, cap. 102. sub numer. 4. versic. item modus à conditione differt, fol. 103. qui addit, quod ideò modus aliquando appellatur conditio: cap. cum Ioannes, de fide instrumentorum, vbi Abbas, & Felinus, numero 2. Conueniunt etiam, conditio[sect. 32]nale relictum, dispositioném ve conditionalem, non dici ex eo solum, quod dicatur, quid fieri sub conditione, sed inspienda fore alia verba loquentis, dispositionémve facientis, an scilicet conditionem im[sect. 33]portent. Verba namque sub conditione, quandoque denotant modum, & quandoque, quæ videntur sub modo, conditionem. Ita sanè, atque magistraliter[sect. 34] tradidit Bartolus, in l. quibus diebus, §. Terumilius, numer. 5. & 6. ff. de condit. & demonst. Baldus, in consilio 219. num. 5. lib. 2. Alexander, in consil. 20. colum. prima, libro sexto, Aretinus, in consilio 93. num. 11. Parisius, in consilio 19. numer. 257. libro 2. Craueta, in consil. 59. num. 1. Gratus, in consilio 59. numero primo, & in consilio 202. numero 2. libro 2. Tiraquellus, de retractu conuention. §. 2. gloss. 1. numer. 76. qui ad hoc citant communiter text. in l. 2. in fine, ff. de donat. Marc. Anton. Eugenius, in consil. 93. num. 7. & 8. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectus. vltimar. voluntat. libro 10. tiul. 12. num. 12. 15. & 16. Menochius, in consilio 131. numero primo, & 2. lib. 2. Hondedeus, in consilio 58. numero 71. & seqq. lib. 1. Idcirco, etiamsi verba expressa significent modum, & ex voluntate testatoris, non solum expressa, sed etiam tacita colligatur, quod onus iniunctum prius[sect. 35] debet impleri, quàm quis percipiat emolumentum, semper conditio, non autem modus debet intelligi. Cum autem onus à testatore iniunctum, debet im[sect. 36]pleri post acquisitum emolumentum, quacunque figura verborum, & loquendi formula vsus fuerit disponens; intelligitur modus, & non conditio, etiamsi testator dixerit, lego sub tali conditione, vt aliquid facias: Mantica, Nonius, Simon de Prætis, & Menochius, cum quibus ita adnotauit Hondedeus, dicto consil. 58. num. 71. & quatuor seqq Marc. Anton. Eugenius, d. consil. 93. numero 50. & duobus seqq. Mieres, de maioratu, secunda parte, quæst. 4. illatione 8. numer. 18. dicens, quod verba modalia habent vim conditionis, quando hoc ex mente testatoris constat. Et inde infert animaduertendum, quod quando aliquid est expressum in dispositione testamentaria, vel alterius generis, per verba importantia de sui natura modum, & conditionem, apparet tamen tacitè, vel expressè, testatorem voluisse, quod primo impleatur illud, quod erat expressum per verba de sui natura importantia modum, quod impleri debet, vt consequatur emolumentum; talia verba mutant naturam, & non faciunt modum, sed conditionem: l. Thais ancilla. §. Stichus, ff. de fidei[sect. 37]com. libertat. l. in conditionibus, §. 1. quæsitum, §. 1. ff. de condit. & demonst. ac denique scribit in hunc modum: Ex qui resolutione inferri potest ad clausulas maioratus, quæ habent verba modalia, quod si ex verbis præcedentibus, & sequentibus, & ex mente testatoris colligi possit, voluisse testatorem conditionibus grauare successores, quamuis ex iuris rigore verba modalia appareant, seruanda erit voluntas testatoris. Sic è contrario, quod conditio, quæ non est sus[sect. 38]pensiua, sed resolutiua, non reddat conditionalem principalem dispositionem; maximè, quando resolutio confertur in tempus post ius quæsitum; singulariter annotarunt Parisius, in consilio, 5. numer. 12. libr. 4. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 52. numer. 13. & 21. & seqq. libro primo, & in consilio 244. numero 169. & 185. lib. 3. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consilio præcitato 58. numer. 79. lib. 1. Hæc enim[sect. 39] est (vt nunc dicebatur) conditionis natura præcipua, ac inter modum, & conditionem ipsem, recepta differentia; quod scilicet conditio est, quando est implenda ante emolumentum, & antequam actus perficiatur, & sic prius ex sui natura, existit, quàm emolumentum quis consequatur; iuxta iura superiùs præcitata: textum etiam, in l. filio familias, ff. de condit. & demonst. Authores ibi relatos, Petrum Surdum, de alimentis, tit 5. q. 4. n. 3. & 4. fol. 308. Cæsar Barzium, decision. Bononiæ 79. n. 20. & decision. 80. num. 17. Lud. Casanate, in cons. 9. n. 13. Cardinalem Dominicum Thuscum, practicarum conclus. iuris, tom. 5. littera M. conclus. 298. per totam, fol. 770. vbi latè. Leand Galganetum, de condit. & demonst. 1. par. c. 38. n. 6. & c. 102. sub. n. 4. fol. 103. & 2. parte, cap 1. q. 20. n. 7. fol. 136. &[sect. 40] q. 50. n. 7. & 8. fol. 169. Modus verò, siue modalis dispositio est, quando onus est implendum post acquisitum emolumentum; & sic quando onus impositum debet impleri post perfectam dispositionem, nec debet præcedere: vt per eosdem Authores nunc relatos: & per Barzium, de decis. 79. n. 30. & 31. Casanate, dicto cons. 9. n. 15. Galganetum, in locis nunc relatis: & 1. part. c. 94. fol. 92. Stephanum Gratianum, disceptation. Forensium, c. 136. ex. n. 12. cum seq. Menochius, in cons. 131. n. 2. & 10. lib. 2. & præsumpt. 175. n. 10. lib. 4. & in cons. 78. n. 15. lib. 1. vbi dicit, quod modus[sect. 41] præsupponit dispositionem perfectam, etiam ipso modo non impleto. In conditione verò, quod est totum contrarium, Sic etiam, quod modus non impe[sect. 42]dit, nec suspendit, sed resoluit dispositionem in casu modi non impleti. Conditio verò suspendit (vt dixi) & per Decian. in cons. 8. n. 76. & 77. lib. 1. Peregr. de fi[sect. 43]deicommissis, art. 63. n. 13. & 14. Marc. Anton. Eugen. in cons. 93. n. 70. Aluarad. de coniect. mente defuncti, libro 4. t. 2. n. 2. & 3. Honded d. cons. 58. n. 71. 72. & 73. Simonem de Prætis, lib. 4. dubitat. 4. n. 54. fol. 454. Molinam, de Hispan. primogen. lib. 2. cap. 12. n. 4. & 9. Casanate, dicto consilio 9. num. 15. Menochium, dicta præsumptione 175. numer. 11. vbi latè comprobat, differentiam esse inter modum, & conditionem, quòd modus non impedit acquisitionem fieri ab initio, licet resoluatur, eo deinde non impleto: l. libertas. §. hæc scriptura, ff. de manumissis testamento. Conditio[sect. 44] vero impedit acquisitionem à principio, ex quo nihil ponit in esse, donec ei fuerit satisfactum. Grassus, §. legatum, quæst. 58. in principio. Antonius Gomezius, tomo primo, variarum, cap. 12. num. 70. Petrus Surdus, decisione 38. num. 6. & 7. & decisione 156. numer. 6. vbi quod emolumentum statim peti potest, præstita cautione de modo implendo: Galganetus, dicto fol. 92. num. 2. fol. 102. n. 4. & 2. parte, cap. 50. fol. 169. Thuscus, practicar conclusion. iur. tom. 5. littera M. conclusione 300. fol. 772. & tomo 2. littera C. conclusione 579. folio 29. idem Menochius, in consilio 594. ex num. 6. cum pluribus seqq. lib. 4. vbi modi, & conditionalis differentias adducit. Ac inter eas, quod conditio resoluit actum, ea non eueniente, vsque ab initio: l. necessario. §. 1. ff. de periculo & commodo rei venditæ. l. pecuniam, quam, vbi Alexander, numero 4. ff. si certum petatur. Modus vero resoluit, & extinguit dispositionem ex post facto in casu modi non impleti; vt post Bart. Socin. Castrensem, Corneum, Iasonem, Hieronymum Gabrielem, & D. Francisc. Sarmientum obseruant ibidem, numer. 9. & 10. Leand Galganetus, de condit. & demonst. 1. par. c. 102. sum. 4. fol. 103. & cap. 94. num. 4. fol. 92. vbi inquit, quod sicut conditione ab initio deficiente, priuatur quis legato, ita priuatur, modo non impleto, post consequutum emolumentum. Et quod in hoc conueniunt modus, & conditio, quod in futurum ambo conferuntur. Et quia de vno ad alterum valet argumentum, & respectu exitus, (vt nunc dicebam) & ibi probauit: Thuscus etiam, practicar. conclusion. iur. tom. 5. littera M. dict. conclus. 300. vbi inquit, quod si modus non est impletus per legatarium, cui sub modo est legatum, sibi non debetur legatum, nisi impleat, vel fideiubeat de implendo. Et quod vbicunque modus deficit, inducit nedum exceptionem sed repetitionem legati sub modo facti, & conditionem ob causam, vel sine causa, vt latius ibi. Rursus, modus non impedit transmissionem,[sect. 45] quidquid conditio suspensiua impediat; & inde legatum sub modo factum, etiam modo non impleto, ad hæredes transmittitur; provt latius comprobant Cæsar Barzius, decis. Bononiæ 79. num. 11. Galganetus, 1. parte, dicto cap. 94. num. 3. fol. 92. Stephanus Gratianus, disceptation. Forensium, cap. 136. n. 19. & 58. latius Thuscus, tom. 5. littera L. conclus. 40. folio 44.[sect. 46] Item, vbi agitur de modo implendo, necessaria est partis interpellatio, sed diuersum, cum agitur de conditione implenda, Ruinus, in cons. 100. numer. 4. lib. 5. Craueta, in cons. 319. n. 17. Menochius, lib. 4. præsumpt. 175. num. 13. & in cons. 131. num. 4. versic. & hinc descendit, & num. 6. lib. 2. & vltra ipsum Menochium probarunt Paul. Castrensis, in cons. 306. col. finali libro 1. Parisius, in cons. 19. numer. 127. & 236. & 255. Ludouic. Molina, de Hispan. primog. lib. 2. cap. 14. num. 21. Galganetus, prima parte, cap. 102. sub num. 4. in fine, folio 103. Stephan. Gratianus, dicto cap. 136. num. 17. Ludouic. Casanate, in consil. 9. numero 25. vbi inquit, quod modum non adimplens,[sect. 47] non priuatur, nisi post interpellationem recuset: & sic necesse esse, quod legitimo facto processu, super[sect. 48] contemptu oneris, sententia, declaratio, & priuatio subsequatur, nec solam monitionem sufficere; post alios Authores, quos refert, obseruauit ipse Casanate, dicto cons. 9. num. 26. imò nec lite pendente priuari; ibidem asserit num. 27. & in cons. 59. num. 6. vbi[sect. 49] de interpellatione agit. Denique, modus, & conditio differunt, quia si modus casus deficiat, dispositio non corruit; l. quæ sub conditione, §. quoties, ff. de[sect. 50] condit. & demonst. secus si deficiat conditio: l. si. fundum §. Iulianus, ff. de legatis 1. l. pater filium §. Thusculanus, ff. de legat. 3. Galganetus, 1. parte, c. 102. n. 4. in fine. Et hactenus de secunda obseruatione. Tertio & principaliter obseruandum, atque constituendum erit superioribus omnibus, & hactenus hoc cap. adnotatis, conuenire omnino Blasium Flores Diaz de Mena, in addit, ad decisionem Gamæ 158. folio mihi 64. is namque Author, inprimis constituit, de legato, & fideicommisso conditionali, & per quæ verba inducatur conditio, & de modo, & eius implemento, & de differentiis inter modum, & conditionem, & in effectu de materia, dicit videndos Simonem de Prætis, Sfortiam, Anton. Thesaurum, Molin. Francisc. Viuium, Zanchum, Torniell. Ant. Gabr. Menoch. Bursatum, Hieron. Gabrielem, Hippol. Rimin. Cephalum, Nattam, & Parisium, quos ibi recenset, atque ex ipsis, nonnullas elicit conclusiones. Inprimis, quòd legatum sub conditione non debetur, nec legatarius aliquid consequitur, vsquedum sit impleta conditio: vel[sect. 51] si est potestatiua non steterit per eum, & si mixta, si non deficiat per casum, sed per alium etiam implere debentem. De quo vltra prædictos, latè per Thuscum, tom. 5. littera L. concl. 38. fol. 40. Deinde, quod conditio inducitur per verba, si, cum, & ea conditione, & alia similio: & si verba sint dubia, colligitur ex coniecturis, velex voluntate testantis, qui voluit prius impleri aliquid, quam emolumentum consequatur. Quod omnino conuenit superius resolutis, vt vides Rursus, quòd legatarius non tenetur expectare, quod requiratur, vel interpelletur, ad implendam conditionem, sed ipse debet implere, quamprimum poterit. Prætereà, quod legatum conditionale non transmittitur ad hæredes, si ante conditionem impletam legatarius moriatur, & quando secus: in modo autem, quod non[sect. 52] impeditur transmissio, & in dubio, quod præsumitur modus, vt dispositio sit pura. De quo equidem latius per Bolognet. 2. part. §. cum ita, n. 129. ff. ad Trebell. Surdum, de alimentis, tit. 9. q. 6. n. 8. Thuscum, tom. 5. littera L. concl. 39. fol. 41. vbi longa serie, quod lega[sect. 53]tum conditionale non transmittitur. Et quando dicatur purum, quando conditionale, & quando modale legatum; & quando sub die certa, vel incerta relinquitur, an sit conditionale, necne; & in his omnibus casibus, an, & quando transmittatur ad hæredes legatarij; commendo Iacob. Menochium, lib. 4. præsumptione 201. per totam. Ludouic. Morotium, in responso 2. & 3. per totum. Anton. Thesaurum, singular. q. Forens. quæst. 68. per totam. Stephanum Gratianum, disceptationum Forensium, c. 136. Matienzum, in l. 1. titul. 4. glossa 17. lib. 5. Cæsarem Barzium, decisiono Bononiæ 81. Leand. Galganet. de condit. & demonst. 2. parte, c. 6. q. 8. per totam, ex fol. 359. vbi latè in proposito: iunge etiam Andr. Gaill, practicar obseruat. lib. 2. conclus. 132. num. 2. & seqq. Peregrinum, de fideicommissis, artic. 31. ex num. 19. cum seqq. vbi etiam, vtrum conditio omnis in vltimarum voluntatum elogiis, legatorum, & fideicommissorum transmissionem impediat. Ad quos se refert, & superiores non citat Bernardus Græuæs, in addit. ad Andr. Gaill. lib. 2. dictæ obseruat. 132. num. 4. fol. 400. Legatum quoque dotis, siue pro dote, vel causa[sect. 54] dotis, siue pro maritandis virginibus, aut pro aliqua certa maritanda, vel vt aliqua nubat, aut nubere possit, vel cum nupserit; quando purum, vel modale, vel conditione dicatur, aut præsumatur, vel non; & ob id, quando transmitti, vel non, ad hæredes possit; diligenti & accurata manu explicarunt post Baldum Nouellum, Franciscum Marcum, Costam, & Couarr. Iacobus Menochius (qui hac de re videndus est omnino) lib. 4. præsumptione 146. per totam: Ioannes Botta, in consilio 7. & in consilio 19. Franciscus Viuius, decisione 484. ex numero primo, libro 3. Stephanus Gratianus, decis. 4. Magnon. decision. Florent. 14. Hondedeus, consilio 53. libro 2. Cæuallos, 4. parte, quæst. 900. ex numero 146. D. Spino, in speculo testam. glossa 14. numero 41. Hieronym. Gabriel, in consilio 116. numero 13. libro primo. Grassua, §. legatum, quæstione 48. per totam. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 79. numero 26. & tribus seqq. D. Perez de Lara, de anniuersariis, & Capel. libro primo, Cap. 21. ex numero 10. vsque ad numerum 33. vbi latè: Cardinalis Dominicus Thuscus, practicar. conclusion. iuri, tomo 5. littera L. conclusion. 100. per totam, & 102. per totam: & vide conclusion. 100. ex folio 96. cum seqq. Leand. Galganetus, de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 6. quæstione 1. ex folio 330. vbi latissimè: Cæuallos, quæst. 138. Antonius Thesaurus, quætione 43. Fore si ex folio 262. & an hu[sect. 55]iusmodi legatum dotis præferatur aliis legatis; vide eundem Thuscum, vbi supra, conclusione 99. fol. 95. Conditio etiam resolutioni apposita, an faciat dispositionem conditionalem; vide Petrum Surdum,[sect. 56] in consilio 268. ex numero 60. cum seqq. libro 2. Stephanum Gratianum, disceptat. Forens. dicto cap. 136. numero 44. & 45. Denique, quando legatarius præcedit testatori, quo casu an legatum efficiatur caducum, & ob id transmitti non possit; vide Menochium, libro 4. præsumpt. 201. numero 31. Decianum, in consilio 44. numero 98. libro 3. & in consilio 20. numero 2. libro 4. Surdum, in consil. 211. numer. 7. lib. 2. Rursus, & easdem Balsij Flores Diaz de Mena, in addit. ad dictam decisionem Gamæ 158. conclusiones prosequendo; in 3. & conclusione constituit Additionator metipse, in legatis, & fideicommissis particularibus, sub conditione relictis, non dari transmissionem, si ante euentum conditionis legatarius, aut fideicommissarius decesserit, & sic ante legatum agnitum; idque etiam ex potentia suitatis, vel sanguinis, vel iuris deliberandi; quod latius explicarunt quamplures alij Authores, vltra relatos per eundem, qui & langa serie prosequuntur, & deducunt coniecturas permultas, ex quibus fideicommissum, aut legatum conditionale transmittitur, vel non; & ij quidem nullam constituunt differentiam inter legatum, & fideicommissum, quod propositum transmissionis effectum, de quo nunc agitur; sicuti scribunt Romanus, Craueta, Barbat. Zanchus, Ruinus, & Berous, cum quibus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 201. numero 11. qui numero 12. statuit, legata, & fideicommissa transmitti, non vt acceptata, & agnita, sed vt acceptanda, & agnoscenda: quamuis itaque plena, & accurata manu iidemmet Authores, per Blasium Flores commemorati, circa hanc materiam se habeant, breuiter tamen attingendo, & ad summam quandem redigendo, ita pro nunc percipi, atque distinctione, & resolutione comprehendi posse arbitror, si inprimis pro regula[sect. 57] generali obseruetur; conditionalem spem substitutionis cuiuslibet, aut fideicommossi, vel legati, in vltimarum voluntatum tractatu, non transmitti ad hæredes substituti, aut vocati præmorientis. Quod est dicere (provt vulgò circumfertur quotidie) transmissionem cessare in fideicommissio conditionali regulariter, siue fideicommissum, aut legatum conditionale non transmitti. Sicuti pro regula generali statuunt vnanimiter vtriusque iuris Interpretes, & loquuntur, quando conditio est verè & propriè, qualis est casuali: & adducuntur per textum vulgatum, in l. vnica, §. sin autem sub conditione, C. de caducis tollendis, l. hæredes mei, §. cum ita, ff. ad Trebel. l. huiusmodi, ff. quando die legati cedat. l. intercidit, l. hæres meus, ff. de condit. & demonstr. & post alios quamplures exornarunt latissimè Anton. Gabriel, lib. 4. commun. conclusion. titulo de hæred. instit. conclusion. 2. per totam. Ludouic. Peguera, decisione 102. ex n. 1. & quatuor seqq. & decis. 116. & numer. 22. Didac. Couar. in cap. Rainaldus, §. 1. in principio. Hieronymus Zanchus, in §. cum ita. l. hæredes mei 4. parte, per totam Hippolytus Riminaldus, in consilio 476. ex numero primo, cum seqq. lib. 4. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. lib 11. titulo 20. Iacobus Menochius, de arbitrariis, libro 2. casu 165. latius præsumptione 201. ex numero 67. cum multis seqq. vbi vide omnino. Alexander Raudensis, de analogis, in appendice, prima parte, num. 179. Iosephus de Rusticis, in consilio 2. quod habetur post tractatum, an, & quando liberi in conditione positi censean. voca. Vincentius de Franchis, decisione 525. & decisione 54. num. 28. Fabius de Anna, in consil. 10. per totum. Caputaq. decision. 21. libro 2. Ioannes Petrus Surdus, in consilio 253. ex numer. 27. & in consilio 267. numer. 38. libro 2. Franciscus Viuius, decisione 300. & decisione. 398. part. 2. Andr. Fachineus, Hondedeus, in consilio 70. numer. 10. & in consil. 44. numer 49. libro prima, latius in consilio 56. lin. 2. Peregrinus, de fideicommissis, articul. 31. num. 8. 11. 12. & 16. & articul. 22. num. 4. & in consil. 28. ex numero 5. libr. 3. Fachineus, etiam in consilio 1. ex numero 19. cum seqq. atque ex numer. 34. cum seqq. lib. 2. latius in consilio 63. per totum, libro prima. Barnardus Græuæus, in addit. ad And. Gaill. libr. 2. conclusione 132. ex folio 398. Anton. Faber, ad titulum, C. de fideicommissis, definitione 14. & 38. latiùs de erroribus pragmati. tomo primo, deca. 31. errore 3. 4. & 5. ex folio 300. vsque ad folium 318. Azeuedus, in consil. 2. ex numer. 16. cum seqq. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusionum iuris, tomo 3. littera F. conclusione 229. per totam, folio 778. & 779. & tomo 5. littera L. conclusione 39. folio 41. & tom. 8. littera T. conclusione 369. & tribus seqq. ex folio 353. vsque ad folium 367. Farinacius, nouissimarum Rotæ Romanæ, decision. 59. & 380. part. 2. tom. 1. Achilles Pedrocha, in consilio 40. ex numero 295. & multis seqq. vbi inquit, quod ius in spe habere dicitur is,[sect. 58] qui in euentum alicuius conditionis vocatus est, dum pendet conditio; provt latius ibi comprobat. Et quod ius fideicommissi conditionalis, ita in spe acquisitum, siue fideicommissum conditionale, passiuè transmittutur: l. legato sub conditione: vbi Bartol. ff. de condit. & demonstrat. atque ita ex parte grauati. Actiuè tamen, id est, ex parte vocati transmitti non potest, sicuti Bartolus, Zanchus, & Anton. Gabriel, ibi relati obseruarunt: Ioannes Bolognetus, in dicto §. cum ita, ex numer. 129. vsque ad num. 144. in secunda parte. Leand. Galganetus, de condit. & demonstrat. prima parte, cap. 88. numero 11. fol. 83. Ludouic. Casanate, in consilio 32. num 14. qui subdit numero 16. fideicommissum conditionale, decedente fideicommissario ante euentum conditionis non transmitti, non modò inter extraneos, sed etiam neque ad hæredes suos, nempe ad suos descendentes, si grauato prædecedant. Quod tenent quamplurimi[sect. 59] Authores per eum commemorati: triginta in vnum congesti per Menoch. lib. 4. d. præsumpt. 201. num. 67. & 68. qui adiicit, quod communis hæc opinio est retinenda, tametsi ab ea dissentiunt Acursius sibi parum constans, Comensis, & Fulgosius, relati à Socino iun. & copiosè Phanucius; & quod eorum fundamentis abundè satisfaciunt Rubeus, Socinus iunior, Zanchus, Bolognetus, & Sfortia Odd. ibi relati. Et vltra eos tenent etiam eandem sententiam, & dicunt veriorem Bursatus, consil. 71. num. 7. lib. 1. Berous, in consil. 94. per totum: maximè num. 14. libr. 2. Achill. Pedrocha, qui articulum disputat, & fundamenta vtriusque partis adducit, eisdemq́ue respondet dicto consilio 40. numero 294. Ioannes Vincentius Hondedeus, dicto consilio 70. numero vndecimo, qui etiam in suis hæredibus idem statuit, quod in extraneis. Et intelligit id procedere in qualibet substitutionis conditionalis specie; post alios multos[sect. 60] Authores, quos citat. Et idem tenet Menochius, dicta præsumptione 201. num. 69. Ludouicus Casanate, dicto consilio 32. num 18. qui in substitutione vulgari dicit probari in l. si ex pluribus, ff. de suis & legiti.[sect. 61] hæred. in pupillari, l. qui liberis, §. hæc verba, l. sed si plures, l. qui habebat. ff. de vulg & pup. substitut. in fideicommissaria, l. si cum hæres, vbi Glossa, ff. quando dies legati cedat. in reciproca, & omni alia sub illa comprehensa, dicta l. quiplures, & l. lucius, §. Publius, ff. de vulg. & pup. Peregrinus, articul. 31. de fideicommissis, numero 16. Ludouic. ipse Casanate, dicto numero 18. qui subdit numero 19. fideicommissum conditionale non transmitti, regulam præfatam procedere, non modo in hæreditate, & fideicommisso vniuersali, sed etiam in legato particulari conditionali. Et refert alios ita tenentes. Menochium quoque ita tenentem retuli suprà, numer. 56. in fine: tenuerunt quoque Bolognetus, in dicto §. cum ita 2. parte, numero 129. Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat. libro 11. titulo 20. numero primo. Peguera, decisione 102. numero primo, in fine. Sanè fideicommissum conditionale ex præsum[sect. 62]pta, & coniecturata mente testatoris transmittitur, tam ad filios, & descendentes, quàm ad transuersales, & extraneos, defuncto antequam conditio steterit, legatario, fideicommissario, vel substituto. Et sic à regula prædicta generali fideicommissi conditionalis non transmittendi, ex argumentis, coniecturis, & præsumptionibus receditur, quando ex ipsis colligi potest, testatorem voluisse, fideicommissum, vel legatum conditionale transmitti debere ad hæredes ipsius legatarij, vel fideicommissarij. Et sufficit voluntas, etiam tacita, & coniecturata: sicuti ex communi Interpretum sententia tradiderunt, & infinitos commemorarunt Authores Blasius Flores Diaz de Mena, ad decisionem Gamæ 158. in fine. Durandus, de arte testandi, titul. 6. cautela 38. numer. 2. Decianus, in consil. 88. num. 65. libr. 2. Cephalus, in consilio 16. num. 41. lib. 1. Bursatus, in consil. 71. numer. 7. lib. 1. & in consil. 261. num. 13. lib. 3. Ioseph. Ludouicus, decisione 102. num. 6. & seqq. parte 2 Menochius, in consil. 95. num. 103. libro primo. latiùs præsumptione 201. num. 78. libro 4. qui rectè constituit num. 80. quod coniecturæ transimissionis sumuntur, quando colligi potest, testatorem voluisse prouidere illis, ad quos intendimus relictum conditionale debere transimitti. Et num. 81. iuridicè etiam obseruat post alios multos Authores, quod coniecturæ possunt, & operantur, vt etiam locus sit transmissioni in casu, quo fideicommissum, vel legatum esset quasi caducum: vt si legatarius, vel fideicommissarius decessit ante testatorem. Idem quoque, quod scilicet fideicommissum conditionale ex coniecturis, & præsumptionibus transmitti valeat; tradiderunt, atque exornarunt Hippolytus Riminaldus, in consilio 244. numero 22. & 23. lib. 3. Zanchus, in d. §. cum ita, in 4. parte, numero 102. & 150. & 183. & seqq. Ioannes Vincent. Hondedeus, dicto consilio 70. num. 31. & 32. libro primo. Ioannes Bolognetus, in eodem §. cum ita, secunda parte, ex numer. 139. cum seqq. qui requirit,[sect. 63] quod coniecturæ sint sufficientes, & vrgentes. Franciscus Viuius, dicta decisione 300. num. 7. & decisione 301. num. 4. lib. 2. & decisione 398. num. 1. & quatuor seqq. vbi inquit: Fideicommissum conditionale non transmitti, etiam in descendentes, nisi adsint coniecturæ suadentes, testatorem voluisse illud transmitti: & ita quod ex coniecturis, & præsumpta mente transmittitur, etiam ad transuersales: Mo[sect. 64]dò (vt ipse contendit) coniecturæ adsint multum probabiles, & necessariæ, & quæ desumantur ex ipso testamento, vt latius ibi, & per Cardinalem Thuscum, practicar. conclusion. iuris, tomo 3. littera F. conclusione 228. ex numero 10. vbi id ipsum profitetur, folio 779. Bolognetum, vbi supra, ex dicto numero 139. Iosephum de Rusticis, dicto consilio 2. Post dictum tractatum, numero 54. vbi quod regula fideicommissi conditionalis non transmittendi limitatur ex coniecturis, ex quibus præsumpta, & coniecturata voluntas argui possit. Et numero 55. quod præsupposita pro constanti hac conclusione, opus est, quod coniecturæ validæ ad transmissionem, ex dispositis per testatorem in testamento colligi debeant, vt originaliter voluit Baldus, ibi relatus, & sequuntur Corneus, Decius, Gozadinus, parisius, Ruinus, Crotus, Berous, Natta, Socinus iunior, & Sfortia Odd. qui etiam ibi commemorantur, vt semper requirant, quod ex facie & serie testamenti, atque ex dispositis in eo, plures, vrgentes & validissimæ coniecturæ colligi possint: Azeuedus, in consilio 2. ex numero 25. cæterum Iacobus Menochius, lib. 4. dicta præsumptione 201. num. 79. quod coniecturæ debeant esse probabiles, pro Iudicis tamen arbitrio, specificè tradidit; inquit tamen, quod aliquando colliguntur ex ipsismet verbis testamenti, aliquando extra verba, seu ex tacita mente ipsius testatoris: & ita refert tenuisse Baldum, Socinum sen. Zanchum, Parisium, & Rubeum, quos ibi recenset. In eadem quoque sententia, & opinione, cum Parisio, Socino iun. Curtio iun. & Zancho fuerunt Franciscus Bursatus, in consil. 261. sub num. 14. versic. & si ex ipso testamento, libro 2. Bernardus Græuæus, in addit. ad Andr. Gaill. libro secundo, dicta obseruatione, siue conclusione 132. ex numero 11. vsque ad num. 17. vbi quod fideicommissum conditionale ex coniecturata testatoris mente, in ipsa dispositione apparent, & in filios, & in extraneos transmittitur. Et hoc si non leues, sed vrgentes coniecturæ mentem declararent: nec eas restringi ad testamentaria dispositione comprehensas, sed etiam admitti extra testamentum apparentes. Quod verius ego existimo, modo sint multum probabiles, & vrgentes, & velut necessariæ; ac semper pro boni & discreti Iudicis arbitrio desumptæ. Et latiùs comprobari posse ex resolutis, atque scriptis suprà, hoc eodem libro, & tractatu, alio cap. quatenus etiam excitani, atque disputaui articulum illum controuersum, vtrum fideicommissa induci valeant ex solis coniecturis, & præsumptionibus, quæ ex dispositis extra testamentum, congruè & iuridicè elici valeant. Verè namque, etiam extra verba testamenti, adeò manifestè ex aliis præsumpta, & coniecturata, tacitaq́ue testatoris mens deprehendi potest, quod nisi fideicommissum ipsum conditionale transmitteretur, voluntas metipsa tacita labefactaretur. Sic etiam, quod fideicommissum conditionale transmiotatur, etiam ex coniecturis extrinsecùs à testamento collectis; resolutinè probauit Achilles Pedrocha, in consil. 40. ex numero 300. vsque ad numerum 304. & in eodem videntur etiam fuisse placito quamplures alij iuris Interpretes, qui coniecturas sufficere vrgentes, vt transmissio fiat, affirmarunt, nec distinguunt, an ipsæ ex testamento colligantur. Cæterum, quatenus Pedrocha idem inquit, fideicommissum conditionale trasmitti ante euentum conditionis, etiam ex leuibus, minimisq́ue coniecturis; decipitur equidem (vt vides) atque his adversatur, quæ communi omnium assensu recepta, nunc vidimus. Verè autem quamplurimæ extant coniecturæ, & ab Interpretibus nostris enumerantur, ex quibus fideicommissum conditionale ante euentum conditionis transmittitur. Et eas commemorant Authores omnes, suprà præcitati, ac maximè relati numero 57. & numero 62. & seq. huiusce cap. Iosephus Ludouicus, decisione perusina 102. ex num. 6. cum seqq. parte 2. Mantica, de coniecturis vltim. volunt. lib. 11. dicto titul. 20. Franciscus Viuius, dicta decision. 398. parte 2. Ioannes Vincentius Hondedeus, dicto consilio 70. ex numero 33. vsque ad numerum 43. lib. 1. Andr. Fachineus, in cons. 63. lib. 1. Achilles Pedrocha, dicto consilio 40. ex num. 304. cum multis sequent. Iacobus Menochius (qui diligenti, & accurata manu 26. coniecturas recenset) lib. 4. dicta præsumptione 201. ex num. 87. cum multis seq. vsque in finem præsumptionis. Ego verò relictis maiori ex parte, coniecturis omnibus, & præsumptionibus ab ipso Menochie adductis, quæ penes ipsum longa serie habentur, ac illa, quæ à voluntate testatoris elicitur, quando scilicet voluit, relictum deberi; et si conditio deficeret; de qua ibi num. 100. aut putauit locum esse transmissioni, provt ibidem num. 106. aut quando hæredes substitutorum positi sunt in conditione: provt etiam ibi, num. 97. vbi latè. Aut quando testator dixit, & si institutus hæres decesserit sine filiis, bona mea ex nunc, provt ex tunc, perueniant ad Caium, quem substituo. vt etiam ibi, n. 104. vel quando adest substitutus substituti, provt ibi, n. 115. His inquam, & aliis prætermissis, insistam duntaxat in his, quæ frequentius ab Interpretibus nostris perpendi solent, & quamplurimis casibus practicis conducibiles sunt. Prima itaque coniectura est, vt fideicommissum[sect. 65] conditionale transmitti valeat, quando aliàs, si transmissioni locus non daretur, minus dilectus, magis dilecto veniret præferendus; sicuti adnotarunt Ruinus, Iason, Socinus senior, Parisius, Craueta, Antonius Gabriel, Decianus, Hieronymus Gabriel, Zanch. & Rota Ramana, cum quibus Menochius, libro 4. dicta præsumptione 201. num. 107. vbi inquit, adrem facere quod antè dixerat num. 96. coniecturam scilicet esse, quod testator voluerit fideicommissum conditionale transmitti, quando in alia substitutione facta de minus dilecto, vocasset etiam eius hæredes; nam hoc casu alia substitutio facta de magis dilecto; ad eius hæredes transmittitur, provt latius ibi comprobat: & vltra eum, id ipsum, quod fideicommissum conditionale transmittatur, quando aliàs minus dilectus, magis dilecto veniret præferendus; ex multis Authoribus tradidit Achilles Pedrocha, in consil. 40. num. 309. qui inquit, huius coniecturæ rationem euidentem esse, & manifestam, nam pro hoc absurdo euitando, quod minus dilectus melioris sit conditionis magis dilecto, à regulis iuris communis recedimus, vt per Hieronymum Gabrielem, in cons. 96. n. 15. lib. 1. item à proprietate verborum secundum Bartolum, Ruinum, Crauetam, & Marzarium, relatos per Pedrocham ibi, n. 311. Secunda coniectura est, fideicommissum condi[sect. 66]tionale transmitti, quando si transmissio non fieret, contingeret, extraneum præferri descendentibus testatoris, vt in terminis responderunt permulti iuris Interpretes, relati ab Antonio Gabriele, commun. conclusion. lib. 4. titulo de hæred. instit. conclusione 2. num. 21. Mantica, lib. 11. de coniecturis vltimarum voluntatum, titulo 20. num. 21. Achilles Pedrocha, dicto consil. 40. ex numero 312. vsque ad numerum 317. vbi Doctorum contrarietatem in proposito ponderat, atque eam explicat, & inquit, eam etiam ponderasse Anton. Gabrielem, & Manticam, nunc relatos: & id ipsum dicendum esset, quando aliàs magna resultaret inæqualitas inter descendentes testatoris in æquali gradu; daretur namque transmissio ob æqualitatem seruandam; provt latius comprobat, & Ancharani exemplum singulare adducit Iacob. Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 201. num. 110. & in consil. 209. n. 15. & 16. lib. 3. & consil. 333. n. 39. lib. 4. Tertia coniectura est, vbi testator ad plures sub[sect. 67]stitutionum gradus digressus est; tunc namque fideicommissum conditionale transmitttur; sicuti scripserunt quamplurimi Authores ab eod. Antonio Gabriele commemorati, dicta conclusione 2. num. 33. Mantica, dicto tit. 20. n. 24. Iosepho de Rusticis, præcitato consil. 2. n. 62. Pedrocha, (qui exornat, & explicat) dicto cons. 40. n. 317. & quatuor seq. Quarta coniectura est, fideicommissum conditio[sect. 68]nale transmitti ex prohibitione alienationis, quando scilicet testator prohibuit bona alienari perpetuò; tunc etenim manifestè voluisse censetur, bona transmitti debere ad ipsorum substitutorum filios; & ita responderunt Ruinus, Iason, & Zanchus, cum quibus Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 201. num. 114. & idem antea statuerat num. 212. quando fideicommissum fuit relictum cum successione successiua; tunc namque, locus etiam est transmissioni, vt ibi relati Authores probarunt: idem Menochius, in consil. 95. num. 110. libro primo, vbi etiam, quod transmissio fideicommissi conditionalis datur ex prohibitione alienationis: Mantica, lib. 11. dicto titulo 20. num. 26. qui hanc coniecturam præpotentem appellat: sequitur Achilles Pedrocha, dicto consil. 40. n. 322. & 323. Quinta coniectura est, fideicommissum conditio[sect. 69]nale transmitti, quando si testator fuisset interrogatus, ita verisimiliter respondisset: ita sanè scripserunt quamplurimi, quos Anton. Gabriel commemorat dicta conclus. 2. num. 39. Mantica, lib. 11. dicto titulo 20. num. 18. Cephalus, in consil. 134. n. 50. lib. 1. Decianus, in consil. 88. num. 73. lib. 2. exornat Pedrocha, dicto consil. 40. num. 224. & tribus seq. & vltra eum Hondedeus, in consil. 70. num. 34. lib. 1. Cæterum, quod non sit sufficiens coniectura dicere, verisimile esse, testatorem voluisse, transmitti fideicommissum relictum sub conditione, si fideicommissarius decesserit ante implementum conditionis, quia si de hoc interrogatus fuisset, verisimiliter eum ita velle respondisset; aduersus communem Scribentium sententiam contendit Ludouicus à Peguera, decisione 102. numero quinto, qui tamen ita statim se explicat, vt Communis maneat in tuto. Verè namque, cum fideicommissum conditionale regulariter non transmittatur, non sufficeret, nec sufficit dicere, testatorem voluisse, illud transmitti, aut quod ita verisiliter dixisset, si fuisset interrogatus; nisi verisimilitudo ea, aut præsumpta voluntas ex coniecturis aliis colligatur, quæ valde vrgentes, & probabiles fiat, vt suprà obseruaui: de per se igitur verisimilitudo ea non sufficeret, nisi ex aliis deprehenderetur legitimè. Sexta coniectura est, fideicommissum conditiona[sect. 70]le, ad quod quis erat vocatus, transmitti in filiam eius hæredem, vbi grauatus commisit delictum, per quod à portione ei relicta, exclusus fuerit; sicuti Achilles ipse Pedrocha probauit eodem consil. 40. num. 327. & 328. Septima coniectura est, fideicommissum conditio[sect. 71]nale transmitti in neptem testatoris, ne hæreditas transeat ad lineam ab eo iam exclusam; quod latius comprobauit Pedrocha, vbi supra, num. 328. & 329. vbi vide. Octaua coniectura est, fideicommissum conditio[sect. 72]nale transmitti ad fœminam descendentem testatoris, ad hoc vt expressa agnatorum exclusio aliquid operetur; de quo latius vide per Pedrocham, eodem consil. 40. n. 330. vsque ad n. 340. Nona coniectura est, fideicommissum conditiona[sect. 73]le transmitti ad neptem ex filio, cum nulli masculi descendentes extant, & testator dixit, quod eius voluntas est, quod omnia sua bona conseruentur in eius descendentes masculos ex linea masculina, ab ipso tantum testatore originem trahentes, ita quod non vocentur, nec etiam comprehendantur alij agnati, nisi descendentes ab ipso testatore, & eius filij in infinitum, vt per Ruinum, in consil. 156. num. 6. lib. 2. & in consilio 776. numero 11. libro. 5. Zanchum, in quarta parte, dicti §. cum ita, numero 201. & latius comprobat, atque exornat Achilles Pedrocha, præcitato consilio 40. numero 341. & quatuor sequentibus. Decima coniectura est, fideicommissum conditio[sect. 74]nale in filiam, multo magis ex persona patris transmitti, vbi sumus in fideicommisso, ad quod fœminæ vocatæ censentur in defectum masculorum. Sicuti scripserunt Ruinus, in cons. 154. & in consil. 120. n. 8. cum seq. lib. 1. Crotus, in consil. 399. n. 62. lib. 3. Cephalus, in cons. 134. maximè ex n. 40. cum seq. lib. 1. & in cons. 449. n. 27. & 28. lib. 3. Decianus, in cons. 40. n. 32. lib. 1. Pedrocha, dicto, cons. 40. n. 346. tribus seqq. Vndecima coniectura est, fideicommissum condi[sect. 75]tionale transmitti in fœminam, ex dispositione statuti, non extantibus masculis, ab interstato successuram; provt multis rationibus, & authoritatibus comprobauit idem Pedro, eodem cons. 40. ex. n. 350. vsque ad num. 365. Duodecima coniectura est, transmitti fideicom[sect. 76]missum conditionale, etiam sui natura non transimissibile, vbi cum fideicommissaria substitutione ius accrescendi vnitum reperitur; idque ex vetiori, & receptiori Interpretum sententia, quam post alios multos Authores probarunt Michael Grassus, §, fideicommissum. q. 68. n. 4. Antonius Gabriel, conmmun. conclus. lib. 4. titulo de hæred. instit, dicta conclus. 2. n. 4. & 46. Bursatus, in cons. 71. num. 14. & 15. lib. 1. Hippolytus Riminaldus, in consil. 244. n. 208. lib. 3. & in cons. 476. n. 38. & seq. & num. 50. & seq, lib. 4. Pedrocha, dicto consil. 40. num. 365. Cephalus, in consil. 16. n. 45. lib. 1. & in cons. 283. num. 26. lib. 2. Hondedeus, in cons. 70. num. 40. & 41. lib. 1. vbi ampliat num. 46. etiam quan[sect. 77]do adest alius substitutus, qui hæreditatem adiuerit: & cum multis sic defendit, & obiectionibus contrariis satisfacit Cephalus, dicto cons. 16. ex num. 45. vbi dixit, n. 42. fideicommissum conditionale ad nepotes[sect. 78] transmitti, quando testator mentionem fecit de nepotibus, etiam conditionaliter: idem Cephalus, in consil. 283. n. 25. lib. 2. Menochius, in consil. 452. n. 58. lib. 2. Hondedeus, in cons. 40. num. 33. vbi n. 37. lib. 1. inquit; fideicommissum conditionale transmitti,[sect. 79] quando testator filios nascituros hæredes instituit, quo casu etiam nepotes censentur vocari. Eidem tradidit Menochius, in cons. num. 107. lib. 1. vel quando testator habuit rationem conseruandi agna[sect. 80]tionem, quo casu fideicommissum conditionale transmittitur; sicuti obseruarunt quamplurimi illi iuris Interpretes commemorati per Menochium. lib. 4. dicta præsumpt. 201. n. 103. vbi etiam citat alios contrarium tenentes, & opiniones conciliat, vt latius ibi videbis: & in cons. 452. n. 57. lib. 5. Hondedeus, in cons. 70. num. 38. & 39. lib. 1. Ioseph. de Rusticis, in consil. 2. num. 57. 58. & 59. & hactenus de his, quæ ad transmissionem fideicommissi conditionalis pertinent. Fideicommissum autem purè relictum, etiam vni[sect. 81]uersale, & à fideicommissario nondum agnitum, in hæredes eius transmititur; vt latiùs probarunt Peregrinus, de fideicommissis, art. 31. ex num. 2. Bernardus Greuæus, in addit. ad. And. Gaill. lib. 2. concl. 131. per totam. fol. 395. qui inquit, ita tenendum, licèt dissen[sect. 82]tiant Glossa, & alij: & idem esse, si in diem certam relictum fuerit: vt etiam probarunt Peregrinus, Maranta, & Wesemb. ibi relati. & etiamsi fideicommissarius ante aditam ab hærede hæreditatem defunctus esset, non duntaxat, si post: & hoc, cuique fideicommissum eiusmodi relictum fuisset, vt Græuæus ipse adnotauit num. 4. 5. & 6. ibidem: & vide Peregrin. dicto articulo trigesimo primo, ex num. 1. vsque ad numerum sextum, vbi latè in proposito. # 56 CAPVT LVI. Ex eadem cap. præcedentis materia, & tractatu, quo de coniectura, atque interpretatione testamentorum, & vltimarum voluntatum, ex verbis dispositionis conditionalibus, aut etiam modalibus, & conditionis suspensiuæ, & modi etiam natura, & effectu agebatur & nunc quoque agitur, & Sentus Regij Hispalensis decisionibus duabus admodum egregiis, & notabilibus, ex facto occurrentibus, adductis (quæ & practicis allis negotiis quamplurimis conducunt) id principaliter inquiritur, vtrum scilicet hæredibus testatoris substitutis post mortem alicuius legatarij, aut grauato legatario ipso, post mortem suam, aut si sine liberis decesserit, rem sibi legatam hæredibus restituere; ex substitutione veniat tantum hæres scriptus, an etiam hæres hæredis prædefuncti: quod in effectu est dicere, an substitutio conditionalis trasmittatur ad hæredes hæredis, vel non: siue hæredum appellatione veniant, etiam mediati, si verba dirigantur in personam testatoris, & hæredum eius, non autem alterius: & ibidem explicatum, an, & quando mentio hæredis in substitutionibus, & fideicommissis complectatur hæredis hæredem. Rursus & à conuerso, vtrum legatarius, vel fideicommissarius prædecedens hæredibus grauatis, vel cui post mortem hæredum, aut sub aliqua conditione res relinquitur, ius conditionalis legati, vel fideicommissi ad hæredes suos transmittat, an potius superstitibus tantum collegatariis res ipsa integra debeatur, & accrescat, nec hæredes aliorum aliquo modo admittantur: vbi etiam plenè explicatur materia transmissionis legati, vel fideicommissi, in diem incertam vel post mortem hæredis recti: & quando temporis incertitudo apposita substantiæ & dispositioni, aut solutioni, & executioni conditionem inducat, & transmissionem impediat, vel non: circa ademptionem quoque, & translationem legati, ad tit. ff. de adimend. & transferend. legat. nonnulla egregiè traduntur, & superiorum omnium diligens, & distincta proponitur explanatio, & resolutio. Demum ad finem cap. Hieronymi de Cæuallos resolutiones in proposito adducuntur, & commemoratione facta eorum, quæ in materia repræsentationis & decisionis, l. Tauri 40. aduersus Authorem obiicit 4. parte commun. contra commun. pragmaticæ Regiæ sanctionis (post vtriusque scripta promulgatæ) verba recensentur, quibus Authoris placita omnia (ab eo adeò acriter impugnata) approbantur omninò, & pro lege seruari iubentur. Ad examen etiam, & resolutionem nouè reducuntur nonnulla, quæ memorabilia sunt, & nota speciali digna, & eò principaliter diriguntur, an scilicet pragmatica ipsa, tam iuris noui inductiua, quam iuris in d.l. Tauri introducti declaratiua, & interpretatiua dici valeat, ex quo eam partem, quam in vim legis confirmat, pro veriori habuit, cum hinc inde contrariæ, controuersæque essent opiniones: & posito, quòd ad negotia præterita maioratùsque antea institutos, in vim legis trahi non possit, si contendatur, quod edita sit pro futuris, an saltem in vim rationis, quæ vna duntaxat, & eadem est hodie, quæ olim, nec variata fuit; ipsa negotia præterita definire valeat, & debeat? Vbi etiam quàm verum sit, quod leges, & constitutiones sui uatura respiciunt futura, & non præterita; & latè de materia remissiuè. Denique, an attendatur pro decisione causarum lex, vel constitutio, quæ tempore factæ dispositionis vigebat, an verò illa, quæ tempore perfectionis, & euenientis casus successionis, iam nouè edita fuerit: atque ita an lex noua trahatur ad actus, habentes originem à præterito, quorum tamen perfectio, & complementum pendet à facto futuro: & ibidem Socin. iun. Roland. Hieronym. Gabriel, Hippolyt. Riminald. Iacob. Menoch. Petr. Surd. Ioseph. de Rustic. Sfortiæ Oddi, & Ioan. Vincent. Honded. pro vna & altera parte, longa serie resolutiones, & doctrinæ adductæ commendantur, & ingenti studio, summàque diligentia obseruationes quamplures conficiuntur, provt hic videbitur. SVMMARIVM. -  1 Quæstionum quarundam, quæ ex facto in Regio Hispalensi Senatu quondam occurrerunt, thesis, & species proponitur, & de earum veritate inquiritur per totum caput. -  2 Legatum pro dote, vel causa dotis relictum, conditionale esse, & habere in se tacitam illam conditionem, si nuptiæ sequantur: quod latius explicatur remissiuè. -  3 Legatum factum puellæ, ad hoc vt nubere possit, non est conditionale, sed purum. -  4 Legatum certæ quantitatis, pro maritanda certa & expressa persona, purum est, & peti potest ante nuptias. -  5 Legatum relictum alicui ad nuptias eius, vel pro ipsa maritanda; an sine aliqua cautione præstandum sit, & quando cautio requiratur. -  6 Legatum ad hoc, vt sit modale, non sufficit, quod dictio sit modalis, nisi grauamen inducat in tempus dispositionis perfectæ. -  7 Causa adiecta non limitat, nec restringit legatum, cum respicit commodum solius legatarij, etiam si causa adiecta remaneat superflua. -  8 Conditio, quando non apponitur dispositioni, sed executioni, dispositio non dicitur conditionalis. -  9 Conditio, quando non apponitur actui, sed illius resolutioni; dispositio non efficitur, conditionalis, sed est pura, resoluenda sub conditione. -  10 Conditio apposita resolutioni, facit dispositionem conditionalem in vltimis voluntatibus, quamuis secus sit in contractibus actibus. -  11 Tamen quando resolutio confertur post actus executionem, & ius quæsitum, non facit dispositionem conditionalem, etiam in vltimis voluntatibus. -  12 Conditio adiecta resolitioni, non facit dispositionem conditionalem, quando resolutio fit in pœnam spreti præcepti; quia pœna arguit ius quæsitum. -  13 Ademptio facta in pœnam, licet sit conditionalis, non facit principalem dispositionem conditionalem, sed interim peti potest legatum, vel hæreditas adiri. -  14 Textus, in l. si quis ita, §. si quis ita, ff. de adimendis, & transferendis legatis, singulariter expenditur. -  15 Reuertendi, redeundi, & reddendi verbum, quid significet. -  16 Expenditur textus singularis, in l. in causæ, l. 2. §. Pomponius, ff. de minoribus. & infrà, n. 36. -  17 Legatum purè datum, si sub conditione adimatur, efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum: & qualiter intelligatur, infrà numero 21. & seq. -  18 Ademptio & translatio legati inter se differens; provt hic explicatur. -  19 Ademptio alia simplex est, & sine translatione, alia verò cum translatione eiusdem legati in alium. -  20 Ademptionis, & translationis legatorum diffinitio, remissiuè. -  21 Legatum purè datum, si sub conditione adimatur, efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum, in ademptione simplici, in qua non inest translatio. -  22 Secus verò in ademptione translatiua legati; in qua, si legatum purè datum, sub conditione adimatur, transferendo illud in alium, remanet purum, vt antea erat. -  23 Et de discriminis retione inter vnum, & alterum casum. -  24 Hæredis appellatione, continentur, & veniunt omnes hæredes in infinitum. -  25 Quia hæredis, dicitur hæres defuncti testatoris. Et quando id procedat, remissiuè, & numeris seqq. -  26 Hæres repræsentat personam defuncti, & eadem reputatur. -  27 Hæres cum decedit, tenetur eius hæres soluere legata, quæ per testatorem à primo hærede relicta fuere. -  28 Per fideicommissum succeditur testatori. -  29 De hæredibus scriptis loquens dispositio, habet etiam locum in hæredibus hæredis scripti: vbi expenditur textus, in l. prima, C. quorum legatorum: & explicatur infrà, num. 58. -  30 Alexandri, Bertrandi, Cephali, & Hippolyti Riminald. consilia nonnulla expenduntur, quibus intenditur probari, substitutiones, & fideicommissa conditionalia transmitti ad hæredum hæredes, cum alicuius hæredes vocati reperiuntur. Sed eisdem respondetur, & verus traditur intellectus infrà, num. 59. -  31 Legatum si testator faciat vxori de aliquibus bonis, quousque vixerit. seu simili modo, finito tempore, bona legata consolidantur cum hæreditate, & ad possidentem hæreditatem transeunt, etiamsi hæres mortuus sit ante grauatum, & mentio hæredis infra scripti fieret. Vbi Petr. Paul. Parisij, consil. 21. ex num. 38. lib. 2. adducitur, & ratio eiusdem commemoratur. Sed eidem respondetur longa serie, infra, ex num. 60. & Socini Iunioris, consil. 52. lib. 4. contraria sententia, & resolutio expenditur. -  32 Peregrini quoque obseruationes in eodem proposito, quando scilicet legata relinquuntur ad vitam legatarij, & post eius mortem hæres substituitur; hic adducuntur. -  33 Hæredibus testatoris substitutis post mortem alicuius legatarij, aut grauato legatario ipso, post mortem suam, aut si sine liberis decesserit, rem sibi legatam hæredibus restituere, admitti tantum hæredem institutum superstitem ad totam rem integraliter, & hæredum præmortuorum hæredes excludi, etiam pro rata. -  34 Fideicommissum conditionale, vel in diem incertum, non cedit, nisi adueniente conditione, vel die incerta, & si interim decedat fideicommissarius, non transmittitur, sed fit locus, substituto. Et id ipsum obseruatur in legatis. -  35 Legatum potest fieri hæredi à legatario post certum tempus. -  36 Hærede testatoris post mortem alicuius legatarij, ex substitutione venit tantum hæres scriptus, non hæres hæredis, si ante legatarium hæres ipse decedat. -  37 Testator, si ita dixerit, si Caïus filius meus hæres institutus decesserit sine filiis, substitutio hæredes Sempronij, fideicommissum transmittitur ad alios hæredes Sempronij decedat ante Caïum filium hæredem institutum. Non ex persona sui antecessoris, quia is non transmittit; sed ex propria persona, iure vocationis. -  38 Hæredes hæredum non veniunt ex iudicio testatoris in substitutione, ex decisione Ancharani, in consil. 130. -  39 Hæredis mentio si fiat ab homine, intelligitur de primo hærede, secus si à lege. -  40 Ratióque differentiæ assignatur, & num. seq. -  41 Testator non habet affectionem ad eos, qui non vocantur indicio suo, sed extrinsecus, & num. seq. -  42 Affectio testatoris cadit in eum, qui venit directè ex substitutione, non qui venit per obliquum. -  43 L. finalis, C. de hæred. institut. loquitur in his, qua transeunt ad hæredes hæredis; sed in his, quæ non transeunt, vt in substitutione conditionali, secus est. -  44 Intellectus l. qui per subcessionem, ff. de regulis iuris. -  45 Ioannes Andreas, in addit. ad Specul. titulo de testamentis, §. in primis, in vltima addit. circa finem, recitatur. -  46 Hæredum mentio, vtrum de primis, an verò de hæredum hæredibus, & deinceps in infinitum intelligatur; in omni actu, & dispositione, optimè explicasse Marc. Anton. Peregrin. provt hic adnotatur. -  47 Hæredum testatoris mentio in grauaminibus, non solum primos, sed & vlteriores complectitur. -  48 Nisi testator conditionaliter de hæredibus suis expresserit, nam ad institutos, restringitur. -  49 Vel nisi expressè, aut relatiuè, testator ad hæredes institutos nominatim se retulerit. -  50 Hæres hæredis non continetur, cum testator procedit prouidendo hæredi suo. Quia tunc ob affectionem in eius personam, prouisio facta existimatur, ideo ad hæredem scriptum restringitur. -  51 Hæredis verbum, cum profertur ab homine in substitutione, intelligitur de hærede scripto, quia luntas. -  52 Propterea decedente illo ante casum, substitutio euanescit. -  53 Legata relicta ad vitam legatarij, & post eius mortem substitutis hæredibus, conditionalia dicuntur, si plures fuissent hæredes scripti, & vnus ex eis superesset, vt hic cæteris præferatur, nec hæredes hæredum admittatur. -  54 Hæredum appellatione, in materia substitutionis, & fideicommissi, vtrum veniat hæres hæredis; ad explicationem primi argumenti; propositi suprà, ex num. 24. sic declarandum, provt superius, ex num. 38. cum seq. -  55 Legata ab institutio relicta, à substituto repetita præsumuntur. -  56 Per fideicommissum succedi testatori; quemadmodum intelligi debeat. -  57 Testatoris affectio, quando dirigitur ad certos hæredes, venientes ex eius iudicio; idem operari hæredis mentionem simpliciter, quod hæredi scripti, aut infra scripti. -  58 Explicatur l. prima, C. quorum legatorum. -  59 Hæredis testatoris mentio; cum fit à testatore metipso, intelligitur strictè de primo hærede, in fideicommissis, & substitutionibus. Cùm verò agitur de hærede, aut hæredibus alterius, in quos verba diriguntur, & qui à testatore incogniti sunt, hæredis appellatione veniunt etiam mediati. Atque ita concluditur, substitutionem conditionalem non transire ad hæredis hæredes, vbi hæredes testatoris, ab eo ipso substituuntur, aut vocantur. Diuersum autem, cùm alterius, non testatoris hæredes inuitantur. Quod latiùs comprobatur, atque exornatur. -  60 Ad vitam cùm res alicui legatur, & post eius mortem, testatoris hæres substituitur; magis hæreditarium ius, quàm hæredis persona consideratur Et idcirco res reuerti debet ad illam personam, in qua consistit ius hæreditarium, siue sit hæres scriptus, siue hæres hæredis. Quia legatum temporaliter relictum, finito tempore, ad ius hæreditarium reuertitur. -  61 Hæredes scriptos, duntaxat vocatos censeri, nec hæredum hæredes admitti, in casu proposito suprà, num. 31. rectius tueri socinum iuniorem contra Parisium, provt hoc numero adnotatur. -  62 Legati conditionalis, & post mortem hæredum relicti, transmissionem non dari in hæredes vnius ex legatariis, qui pendente conditione decessit: provt hic adnotatur; & casus practici, ex facto occurrentis in Regio Hispalensi Senatu, definitio proponitur; & multis num. seqq. vsque in finem cap. -  63 Legatum an purum sit, & transmissibile; vel conditionale, & non transmissibile; ex coniecturis etiam, non modò ex expressa testatoris voluntate dignosci. -  64 Legatum sub conditione relictum, si pendente contione legatarij mors interuenerit: ad hæredes illius non transmittitur, & supra num. 34. -  65 Transmitti non potest ius nondum competens, & quando secùs, remissiuè. -  66 Legatum post mortem hæredis relictum, conditionale esse. -  67 Grauatus dare Titio decem, cum morietur, si interim legatarius decedat, legatum non transmittit. -  68 Textus, in l. quibus diebus, §. quidam Titio, ff. de condit. & demonst. perpenditur, & Antonij Thesauri locus adducitur. -  69 Dies incertus conditionem in testamento facit, & transmissionem impedit. -  70 Legati, vel fideicommissi in diem certum vel incertum relicti, transmissi in diem certum, vel incertum relicti, transmissioni, an, & quando locus sit, vel non. Vbi latè, an, & quando temporis incertitudo, & mortis hæredis, vel alterius conditio efficiat legatum conditionale, & transmissionem impediat, vel non. Et quid si dies certa, vel incerta adiecta est solutioni, & executioni, seu substantiæ, & dispositioni legati. Quod latè explicatur, atque exornatur. Et Ludouici Morotij, Antonij Thesauri, & Stephani Gratiani disceptationes forenses, & communes resolutiones in proposito commemorantur. -  71 Iacobi quoque Menochij distinctæ admodum, & notabiles obseruationes in eodem articulo, in medium proferuntur. -  72 Conditio vera & propria, vti est casualis. impedit transmissionem, etiam certum sit conditionem extituram. -  73 Legatum efficitur caducum, aut accrescit coniuncto, vel grauato, ad quem spectaret onus soluendi, si esset purificata conditio, si legatarius sub qualibet conditione suspensiua; vel post mortem alicuius; moriatur pendente conditione, vel ante illam. -  74 Legatum factum filiabus in casu mortis masculorum, si præmoriantur filiæ masculis, non debetur filijs filiorum. -  75 Legatum factum post obitum filiorum, si legatarius decedat ante eos, non transmittitur ad hæredes legatarij. -  76 Ius non decrescendi potius, quam accrescendi locum habere in mixta coniunctione rei, & verborum: ex sententia multorum. Quamuis alij accrescendi ius competere asserant -  77 Et id ipsum in reali coniunctione statuunt. -  78 Ius accrescendi inter verbis tantum coniunctos locum habere. -  79 Fideicommissum iniunctum grauato, præmoriente primo fideicommissario, remanet penes grauatum, cum onere restituendi secundo substituto, secus autem, si nullus supersit. -  80 Hieronymi de Ceuallos resolutiones nonnulla, quæ superiores attingunt, expenduntur, & exanimantur; & vide n. 70. per totum, & 71. & 73. -  81 Commemoratio etiam eorum fit, quæ 4. parte commu. contra comm. aduersus Authorem obijcit in materia representationis, & decisionis legis 40. Taur. & nu. seq. -  82 Pragmaticæ Regia sanctionis, in materia repræsentationis, circa successionem maioratuum, & l. 40. Tauri constitutionem nouiter editam, verba referuntur. -  83 Et obseruatio prima proponitur. -  84 Secunda quoque in eodem proposito obseruatio adducitur. -  85 Tertia in ipsa materia obseruatio profertur. -  86 Quarta obseruatio recensetur. -  87 Quinta & notanda elicitur obseruatio. -  88 Sexta obseruatio, & notanda equidem traditur, & ibidem axiomata illa duo, Qui declarat, nihil de nouo facit; & declaratio cadit super re dubia. Item Legis natura est, futuris, non præteritis prouidere negotijs; exornata nonnullis. -  89 Septima adducitur obseruatio, quæ in materia legis declaratoriæ continet nonnulla vtilia. -  90 Octaua in eodem proposito cogitatur consideratio, atque obseruatio. -  91 Nona, & decima proponitur obseruatio in explicatione eiusdem pragmaticæ, -  92 Obseruationes aliæ in declaratione pragmaticæ ipsius commemorantur, & num. seq. -  94 Obseruatio alter ad dictam pragmaticam conficitur, que singulariter vrget. -  95 Obiectioni cuidam respondetur, & obseruantur nonnulla, quæ notatu sunt digna, & num. seq. -  97 Resolutio, atque sententia Authoris proponitur ad explicationem dictæ pragmaticæ, & eius articuli, an ipsa, in viam saltem rationis ad præterita trahi debeat negotia, & num. seq. -  99 Notabilis admodum, atque memoranda traditur obseruatio, & resolutio ad pragmaticæ ipsius accuratam, & veram explicationem. -  100 Agitur de interpretatione alterius pragmaticæ, qua nouum ius statuitur, de non excludendis à successione maioratuum fœminis, per masculos remotioris linea & gradus, nisi expressa, literalisque exclusio siue agnationis conseruatio adfuerit: prout latius hic. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis explicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, ex eisdem regulis, & doctrinis, quibus cap. præcedenti, materiam hanc explicandam, atque excipiendam diximus cum dubitatur, an conditionalis, seu potius pura, aut modalis fuerit dispositio; eisdem inquam, & coniecturis illis circa dispositionem condi[sect. 1]tionalem, ibi adductis; sumendam resolutionem, & veram interpretationem quæstionem quarundam, quas olim in regio Hispalensi Senatu occurrisse, & non modicum controuersam vidimus. Vtraque namque, vel in id duntaxat principaliter tendit, an sub conditione legatum, vel fideicommissum relictum{ Ex Senatus Regij Hispalensis egregia admodum & notanda definitione. } proponatur, vt impediri, vel concedi debeat transmissio in hæredem prædefuncti, eisdem in casibus. Gundisaluus namque Duarte, cum in extremis constitutus, hæredes tres instituisset, fratrem scilicet, atque ex duabus sororibus filias duas; Franciscæ, testatoris etiam eiusdem sorori, legatum 1500. ducatorum, in hunc modum teliquit: Item mando a doña Francisca mi hermana, donzella, 1500. ducados, para ayudar su casamiento: y es mi voluntad, que si la susodicha se casare, y muriere, sin hijos, Buelua los dichos 1500. ducados a mis hærederos. Y si la susodicha doñia, Francisca mi hermana se entrare monja, reuoco esta manda, y mando, que los dichos 1500. ducados veogan a mis herederos. Cum autem legataria ipsa legatum exegisset, & realiter accepisset, præstita fideiussione, de eo restituendo in quocunque casuum prædictorum; monasterium ingressa, & professa est, & tunc eueniente iam vno ex prædictis casibus, siue casu secundo reuocationis legati verificato, decesserant iam duo hæredes ex tribus, quos testator instituit, & vnus tantum (frater scilicet testatoris) superat: tunc autem dubium excitabatur præcipuè, vtrum legatum prædictum conditionale fuisset, vt ita non potuisset legitimè solui, quousque futurus euentus, quid fieri deberet, ostenderet; vel potius diceretur purum, aut modale, & solutio eiusdem legitimè facta. Rursus, & posito, quòd iuridicè solutum fuisset legatum, an ideò, quòd tempore emissæ professionis, decesserant iam duo ex dictis tribus hæredibus, totum legatum 1500. ducatorum pertinere deberet integraliter ad hæredem solum (fratrem scilicet) qui viuus remansit, vel etiam admittendi essent hæredum defunctorum hæredes ad partes duas dicti legati, mille videlicet ducatorum. Et hæc quoad primam quæstionem, & Senatus Hispalensis definitionem, quæ in eis terminis procedit (vt vides) quando scilicet legatarius particularis in euentum, vel defectum alicuius conditionis, grauatur, rem legatam hæredibus restituere, eueniente autem, vel defecta conditione, dubitatur, vtrum hæres, aut hæredum aliquorum hæredes, cum hærede, aut hæredibus superstitibus admitti debeant simul, ac si defuncti hæredes viuerent. In altera verò & secunda quæstione, atque Senatus ipsius definitione, è contrario dubitatur, vtrum legatarius, vel legatarij, aut fideicommissarij prædefuncti, in quorum fauorem hæredes grauantur, in defectum vel euentum alicuius conditionis, rem aliquam restituere, vel quibus res ipsa post mortem heredum, aut sub conditione aliqua relinquitur; si viuentibus adhuc hæredibus decedat, ius conditionalis legati, vel fideicommissi ad hæredes suos transmittat, an potius eueniente conditione, superstitibus tantum legatarijs res integra debeatur, & accrescat, nec hæredes eiusdem legatarij, aut fideicommissarij, difuncti, aliquo modo admittantur. Et quod attinet ad primam quæstionem propositam, pro certo supponebat Senatus legatum præsens, purum fuisse; non autem conditionale, nec etiam modale; nam inprimis dictum fuisse noscitur: Item mando a D. Francisca mihermana, donzella, 1500. ducados, eara ayudas su casamiento, atque ita, si ea omnia quæ cap. præcedent. adnotata, atque resoluta fuere circa conditionem, & modum, in memoriam reuocentur, constabit equidem manifestè, regulas omnes ibi[sect. 2] propositas, casui presenti non conuenire, vt conditionem inducant, nec etiam modum; & ideò legatum conditionale non dici: quamuis enim ex receptiori, & communiori Interpretum nostrorum sententia, legatum pro dote, vel causa dotis sit conditionale, & in se habeat illam tacitam conditionem, si nuptiæ sequantur; sicuti Bart. magis communiter receptus firmauit: & sequuti fuere Bald. Cast. Angel. Imola, Roman. Alex. Corn. Bald. Nouel. Laurus a Palatijs, Burn. Crauet. Couar. Franc. Marc. & Emanuel Costa, quos refert, & sequitur Iacob Menoc. lib. 4. præsump. 164. videndus ex n. 6. vsque ad num. 16. pendit rationes, & fundamenta Bart. & n. 16. vsque ad num. 28. vbi refert opinionem contrariam, & fundamenta eius adducit, & tandem opinionem Bart. probat, & eam explicat num. seqq. n. etiam 28. cum seqq. id ipsum statuit, & latius distinguit, quando legatum pro dote non fit ab extraneo, in quibus terminis loquitur num. præcedent. sed à patre, vel suo. Et id ipsum, quod legatum pro dote, aut causa dotis sit conditionale; tenent Michael Gras. §. leg. quæst. 48. n. 2. & 3. Ant. Thesaur. lib. quæst. forens. quæst. 68. num. 1. latius quæst. 43. vbi disputat articulum, & plures distinctiones, & resolutiones adducit: latè quoque explicarunt Ioan. Botta, Francisc. Viuius, D. Spino, Hieronym. Gabr. Cæsar Barz. D. Perez de Lara, Card. Domin. Thucsc. Leand Galgan. & Hieronym. de Cæual. quos congessi, & commemoraui, & in hoc arti[sect. 3]culo me retuli ad eos cap. præced. n. 54. quamuis inquam ita sit ex communi sententia, attamen legatum factum puellæ, ad hoc vt nubere possit, non est conditionale, sed purum. Quod Bald. notat in cons. 249. lib. 4. refert, & sequitur Couarr. in c. 8. de testam. n. 11. in 4. col. vers. 2. appares, vbi inquit: legatum ita conceptum, lego puellæ centum, vt nubere possit, esse legatum omninò purum, & ideo transmitti ad puellæ hæredes, etiam matrimonio non sequuto, non ad hæredes legantis: Bald. Nouel. in tract. de dote, parte 6. priuil. 66. n. 2. Cæsar Barzius, decis. Bononiæ[sect. 4] 79. n. 27. & 28. ita pariter, legatum certæ quantitatis, pro maritanda certa & expressa persona (prout in casu præsenti factum est) quod sit purum, & peti possit ante nuptias, post alios multos Authores, quos citat, obseruauit D. Perez. de Lata, de anniuers. & capel. lib. 1. c. 21. n. 15. & 2. seq. qui n. 17. & seq. disputat vnum, de quo in præsenti non controuertebatur, quia præfata legataria sponte iam fideiussores præstiterat de dicto legato restituendo in casu illo, vt suprà dixi: vtrum scilicet legatum relictum alicui ad nuptias eius, vel pro ipsa maritanda, sine aliqua[sect. 5] cautione præstandum sit, & quando cautio requiratur: cui iunge Menoch. lib. 4. præsump. 146. n. 47. vbi dixit; quod legatum dotis purum, statim peti potest, sine aliqua cautione de nubendo, & ad hæredes transmittitur, secus, si est conditionale, & quod effectus totius illius disputationis in eo consistit. Item, nec dici potest, quod in casu præsenti legatum sit modale, licet habere videatur dictionem modalem, qualis est, para ayuda, &c. Nam ad hoc,[sect. 6] quod legatum sit modale, non sufficit, quod dictio sit modalis, nisi grauamen inducat in tempus dispositionis perfectæ, quale est in exemplo l. 21. tit. 9. partita 6. & vnanimiter tradiderunt quamplurimi iuris Interpretes, à me commemorati cap. præcedenti huiusce libri, ex n. 41. cum seq. Bartol, in l. Tuio centum, §. Tuio genero, n. 3. ff. de condit. & demonst. & in l. quibus dieb. §. Tremil. n. 1. eod. tit. Menoch. in cons. 131. ex n. 1. cum seq. lib. 2. & in cons. 594. ex n. 6. cum pluribus seq. lib. 5. Pet. Surd. decis. 38. ex n. 6. cæsar Barz. decis. Bononiæ 79. n. 30. & 31. Ludou. Casanat. in cons. 9. ex n. 17. cum seq. Steph. Gratianus, disceptation. foren si. c. 136. ex n. 12. cum seq. sed legataria in præsenti in nullo grauatur, ergo legatum dici non potest modale, sed potius purum, & ita transmissibile, iuxta eosdem nunc relatos Authores, & quia verba illa: para ayuda su casamiento, non inducunt vllum grauamen, nec matrimonij contrahendi necessitatem, quemadmodum, non inducunt illa, ad maritandum, vel vt nubat, vel vt nubere possit, quæ eiusdem significationis, & effectus sunt, vt per ipsos Authores, & per Barzium, d. decis. 79. ex n. 23. eum seq. post alios multos, quos citat; & numero[sect. 7] 8. cum seq. rectè comprobat, quod causa adiecta non limitat, nec retringit legatum, cum respicit commodum solius legatarij, etiamsi causa adiecta remaneat superflua; quod etiam repetit num. 25. & seq. & num. 32. & seq. Stephanus Gratianus, disceptation. forensi. cap. 138. Galganetus, de condit. & demonst. 2. parte, cap. 4. quæst. 9. num. 12. 13. & 16. & in commentarijs de vsufruct. cap. 30. ex n. 4. & n. 15. & seq. latius ego comprobaui. Quod attinet verò ad secundum membrum eiusdem clausulæ, & quæ continet primam partem reuocationis dicti legati, in hæc verba: Y es mi voluntad, que si la susodicha se casare, y muriere sin hijos, Buelua los dichos 1500. ducados mis herederos. planum quoque videtur, legatum non effici conditiona[sect. 8]le; quemadmodum enim, quando conditio non apponitur dispositioni, sed executioni; tunc dispositio non dicitur conditionalis; Bartolus: in l. ita demum, §. sed si quidem, ff. de arbitris. Baldus, in l. 3. num. 1. S. eodem. Nata, in cons. 452. in fine. Decius, in cap. 2. num. 5. in 2. notabili, colum. 3. versic. ista enim conditio, de rescriptis; ita etiam quando conditio non apponitur actui, sed illius resolutioni, neque disposi[sect. 9]tio efficitur conditionalis, sed est pura, resoluenda sub conditione, Glossa in l. 2. in verbo, conditionalis, in principio, ff. de in diem addict. Tiraquellus, de rectrsactu conuention. §. 2. glossa prima, num. 74. Cephalus, in consilio 32. num. 6. libro primo. Stephanus Gratianus, disceptation. forensium, cap. 136. numero 44. & 35. meliùs Petrus Surdus, in consilio 268. libro 2. vbi[sect. 10] inquit numero 60. quod conditio apposita resolutioni, facit dispositionem conditionalem in vltimis voluntatibus, quamuis secus sit in contractibus, vt latius ibi comprobat; & diuersitatis rationem assignat.[sect. 11] Tamen quando resolutio confertur post actus executionem, & ius quæsitum (prout confertur in casu præsenti) non facit dispositionem conditionalem, etiam in vltimis voluntatibus, conditio adiecta resolutioni. Quod eleganter comprobat ipse Surdus, ibidem n. 61. & citat textum, in l. aliquando, ff. de condit. & demonst. & in l. pater familias testam. ff. de hæred. institu. & in l. vxorem, §. haeres ff. de legatis tertiò: addiicit etiam multum ad propositium nostrum, num. 62. quod conditio resolutioni adiecta, non facit dispo[sect. 12]sitionem conditionalem, quando resolutio fit in pœnam spreti præcepti, quia pœna arguit ius quæsitum. Quod ad tertium denique membrum clausulæ ipsius, ibi: Y si la dicha doña Franchisesta mi hermana se entrare monja, reuoco est a dicha manda, y mando, que los dichos 1500. ducados vengan a mis herederos. Planum etiam est, his verbis, legatum remansisse hactenus purum; nam ex quo professio præcedere debebat, vts reuoccatio legati induceretur, & ad hæredes legatum ipsum reuerteretur, nec quaquam acquisitio impedita fuit, sed potius datio legati purè facta; eius vero reuocatio, seu translatio conditionalis, quia (vt suprà dicebam) pœna arguit ius quæsitum, & ademptio facta in pœnam, licet sit conditionalis,[sect. 13] non facit principalem dispositionem conditionalem, sed interim potest peti legatum, vel hæreditas adiri, sicuti ex Cephalo, Ruino, Menoch. Aretin. & alijs, eleganter respondit Pet. Surd. d. cons. 268. ex num. 62. cum seq. vsque in finem cons. lib. 2. vbi multum ad propositum nostrum, & in casu simili concludit in hunc modum: Cum ergo pœna præsupponat priuationem, & priuatio non habeat locum, nisi post ius quæsitum, nec priuari quis possit eo, quod quis non habet, sequitur, quod ademptio conditionalis facta in pœnam, vel collecta post ius quæ situm, non facit institutionem conditionalem. Et vltra Secundum confirmatur assumptum metipsum ex textu singulari, in l. si quis[sect. 14] ita, §. si quis ita, ff. de adimend. legat. vbi Vlpianus Iureconsultus in hunc modum reliquit scriptum. Si quis ita legauerit, hæres meus Titio fundum dato, etsi Titius cum fundum alienauerit, hæres meus eundem fundum Seio dato. Oneratus est hæres; non enim à Titio fideicommissum relictum est, si alienasset fundum: sed ab hærede eius legatum est: hæres igitur debuit, doli exceptione opposita, prospicere sibi cautione à Titio, de fundo non alienando. Ecce vbi legatum, purè factum inuenitur, dicitur enim, hæres meus Titio fundum dato. Ademptio etiam & reuocatio legati eiusdem scribitur, ibi, hæres meus eundem fundum Seio dato. Conditio quoque adiecta: & si titius eum fundum alienauerit, in faciendo consistit, & à voluntate legatarij dependet quemadmodum in casu præsenti dependebat; atque ita, sicut illa legatum non fecit conditionale, sed purum illud reliquit, sicut antè erat, vt statim solui debuisset, præstita tamen cautione, si hæres eam præstari sibi desideraret propter periculum soluendi bis ipsum legatum. Ita pariter, & in præsenti legatum purum remansit, quamuis ademptio conditionalis fuerit; quod etiam euincitur ex illis verbis: Buelua o Bueluam los dichos 1500. ducados a mis hærederos, & ibi: los dichos 1500. ducados vengan a mis hærederos. Quæ non possunt adaptari, nisi supponendo pro certo; quod dicta quantitas legatariæ acquisita, & soluta fuerit, & in eius dominium transierit, tursumque ac retrò, & in casu ademptionis ad hæredem redierit, aut redire debuerit, nam id significat verbum reuertendi; & ver[sect. 15]bum redeundi, quod est eiusdem significationis; sicuti ex multis Authoribus, obseruauit Tiraquellus, in l. si vnquam, verbo liberis, num. 112. vbi etiam quod verbum reddendi, eiusdem est naturæ, prout latiùs ibi comprobat. Et iunge Antonium Fabrum, de erroribus pragmat. tom. 2. deca. 24. errore. 3. ex folio 466. vsque ad fol. 472. vbi latè agit de verbis, perueniat, pertineat, habeat, redeat, remaneat, succedat, deuoluatur, ac crescat, accipiat, & alijs, quævocant, vel directa non ciuilia, vel communia iure gentium, aut ciuili. Confirmatur etiam idem assumptum, quod scilicet in casu præsenti legatum purum remanserit, ex[sect. 16] textu valde singulari, in l. in causæ. la 2. §. Pomponius, ff. de minoribus: qui continet casum nostro simillimum, hæres namque quidam rogatus fuit fratris filiæ complures res dare, ea conditione, vt si sine liberis decessisset, restitueret eas hæredi; & cùm hæc defunctohærede, hæredi eius cauisset se restituturam, refert Iureconsultus, Aristonem putasse, in integrum restituendam, &c. Ecce legatum purè datum. ibi; rogatus est dare fratris filiæ, & ademptum sub conditione, ibi; ea conditione, vt si sine liberis, &c. Et tamen primum legatum remansit purum, ademptum tamen sub conditione: quod patet, tum ex dictione si, & verbis illis ea conditione: tum etiam, quia si hær es decedat, antequam conditio illa verificatur, nihil transmittit ad hæredes, & quæcunque cautio de restituendo facta sit, læsionem continet, vt ibi dicitur, & notarunt Glossa, Bartolus, & communiter Sribentes. Id autem legati conditionalis proprium est, vt latè cap. præcedent. adnotaui: colligitur autem ex textu ipso, in d. §. Pomponius, & in d. l. si quis ita, §. si quis ita, ff. de adimend, legat. singularis limitatio: atque declaratio ad vulgatam illam & assiduam Scribentium omnium traditionem, & allegationem, videlicet, quod legatum purè datum,[sect. 17] si sub conditione adimatur, efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum, l. si legat. pure, l. legata inutiliter, ff. de adimend. legat, l. quod pure, ff. quando dies legati cedar, l. quibus diebus, §. quidam Titio, ff. de condit. & demonst. & post alios multos Authores adnotarunt Pet. Surd. in cons. 143. num. 44. lib. 1. & in cons. 268. num. 60. lib. 2. Fulius Pacianus, in cons. 15. numero 42. Thuscus, practicar. conclusion. iur. tomo 5. littera L. conclus. 117. num. 5. id namque limitari, atque explicari debet, ex iuribus præcitatis, textu inquam, in dicta l. si quis ita, & in dicto §: Pomponius, supponendo in primis, quod in rubrica, ff. de adimend. & transferendis legatis, de ademptione agitur legatorum, item & de eorum translatione, quæ prorsus diuersa sunt; nam in ademptione legatorum simplici, non inest translatio; in trans[sect. 18]latione verò inest ademptio, saltem tacita, si verbis expressis non fuerit concepta: quod expressè docet Iureconsultus, in l. sicut. illius tituli, vbi sic scribitur: Sicut adimi legatum potest, ita & in alium transferri, veluti hoc modo, quod Titio legaui, id Seio do, lego; quæ res in persona Titij tacitam ademptionem continet. Exemplum autem istius legis, est translationis purè factæ, quæ à conditionali translatione in eo differt, quod pura statim adimit legatum antea datum; conditionalis verò, si conditio adimpleatur. Tamen in vtraque translatione continetur ademptio, siue conditionalis, siue pura illa sit. Itaque ademptio alia[sect. 19] simplex est, & sine translatione; alia verò cum translatione eiusdem legati in alium; prout colligitur ex superioribus, & omnibus iuribus illius tituli. Et hæc quidem, licet non ita specificè explicauerit, visus est apertè præsentire Ant. Picard. ad rubricam; Institut. de ademptione legat. fol. 1022. & 1023. nam cum is[sect. 20] Author, ademptionis, & translationis legatorum definitionem adduxisset num. 7. quod ademptionis verbum est generale, & translationem quoque continet, nam cùm quid transfertur, & adimi quoque necesse est: in eóque tantum translatio ab ademptione distat, quod hæc prior sit in translatione, sicut translatio prorsus fieri non possit, nisi præcedente ademptione: cum è conuerso ademptione facta, non sit opus, confestim translationem subsequi, quandoquidem testator adempta legata, vel retinere potest. Præsentit etiam superiora, quamuis suboscurè loquatur, Petrus Gregorius, in syntagm. iur. parte 3. lib. 42. cap. 33. num. 21. & trib. sequent. fol. 1011. & 1012. Iura ergo illa, quibus circumfertur vulgò quotidie, quod legatum purè datum, si sub conditione adimatur; efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum; de ademptione simplici loquuntur, & intelligi debent, vt ex earum exemplis apparet: textus verò in dicto §. Pomponius, & in dicto §. si quis ita (sicut casus quæstionis præsentis) de ademptione[sect. 21] translatiua legati loquuntur, & accipi debent, vt videre est in eorum iurium exemplis: & in his terminis legatum purè datum, si adimatur sub conditione, illud transferendo in alium, remanet purum, vt antea erat, siue ille, in quem transfertur, sit ipsemet hæres (quia tunc vicem legatarij obtinet) vt in dicto §. Pomponius, & ibi Glossa. Nam eo casu primi legati secundus est legatarius conditionalis, siue alius quicumque; nam vtcumque illud sit, parui referre puto: sic sanè in dicto § pomponius, hoc exemplificat Iureconsultus in translatione conditionali in hæredem facta: sed in dicto §. si quis ita, in conditionali translatione in alium facta, & in vtroque idem ius statuitur. Discriminis autem ratio prima est, quod in ademptione sub conditione facta, cui non inest translatio, res legata[sect. 23] penes hæredem permanet, qui eam habet, ac sic legata non fuisset, donec conditio existat, vt de hoc dici posse videatur, quod alias Iureconsultus, l. prima, ff. de donat. causa mortis, dixit, videlicet testatorem maluisse rem legatam hæredem suum potiùs habere, quàm legatarium, pendente scilicet ademptionis conditione; legatarium verò non antea, quàm post contrariæ conditionis euentum, at cum legatum hoc transfertur in alium sub conditione, diuersum ius, diuersáque ratio reperitur, nam in huiusmodi casu constat, testatorem magis dilexisse legatarium, quàm hæredem, cui res legata statim præstanda erit; nec antea ad secundum incipiet pertinere, quàm conditio extiterit in translatione apposita: quæ prædilectionis consideratio, Iureconsulti est, in l. si quis eum, ff. de condit. & demonst. l. & ideo, ff. de adimend. & transf. legat. Secunda discriminis ratio est, quod quando res, quam purè legauerat testator, sub conditione ademit? omnino recessisse videtur à pręsenti rei legatæ præstatione, & eam in euentum contrariæ conditionis distulisse. Nam cum dico sic, quas pecunias Titio legaui, nolo ei dari, si nauis ex Asia non venerit; quid aliud agere videor, quam iubere, quod ei dentur, si nauis ex Asia venerit. Et idem de quacunque alia conditione, sub qua adimititur legatum; nam sub contraria datum etiam fatendum est: quia non aliter, nec alio modo interpretari potest testatoris voluntas adimentis sub conditione, quod purè legauerat. Cum autem purè legatum vni, in alterum sub conditione transfertur, nullatenus recessum est à præsenti rei legatæ præstatione: nam prædicta conditionali translatione non obstante, tenetur hæres primo legatario rem præstare sine vlla cunctatione; in eo enim solummodò est recessum, quòd res, quæ aliàs ei acquireretur irreuocabiliter, reuocabiliter acquiritur, quia remanet obnoxia reuocationi, si conditio translationis extiterit; & hanc discriminis rationem apertiùs quam alibi, probat textus, in l. quod si alij, ff. de adimendis legat. in hæc verba: Quod si alij legetur sub conditione, quod alij purè legatum est, non plenè recessum videtur à primo; sed ita demum, si conditio sequentis extiterit, & c. Vbi ponderanda sunt verba, à primo & sequenti & verba l. cum sub hac, ff. de condit. & demonst. ibi, cui sequenti: quæ denotant, in translatione rei prius legatæ, duo inesse legata, primum, & sequens, hoc est, secundum. Item ponderandum est, non plenè recessum à primo, sed eo solum casu, quo conditio apposita in sequenti translationis legato extiterit; tunc enim res legata, & tradita primo, auocabitur ab eo, & transferetur in secundum, vt in cæteris dispositionibus prius, quæ sub conditione resoluuntur. Item pondero in eisdem verbis; si conditio sequentis extiterit. Quod conditio, sub qua transfertur legatum, sequentis est legati, hoc est, secundi, non primi, secundúmque solummodò afficitur. Primùm itaque remanet purum, licet resolutioni obnoxium, vt suprà dixi. Et hactenus de his, quæ sunt equidem subtilia, & notanda ad titulum, ff. de adimend. & transferend. legat. nec alibi ita dilucidè explicantur: atque euincunt concludenter, legatum de quo in præsenti agitur, purum omnino fuisse respectu legatariæ, eique iure optimo solutum, & traditum, nec ad hæredes testatoris, ad quos translatum fuit sub illis conditionibus, pertinere potuisse, nisi in earum, vel alterius existentiam. Nunc verbo dubium præcipuum in Senatu Hispalensi non mediocriter controuersum (sed nunc accuratiùs discussum, & resolutum) agitandum est, vtrum inquam partes illæ duæ deficientes duorum hęredum, qui pendentibus illis conditionibus decesserunt, pertineant duntaxat ad superstitem, cum residua parte illum tangente, an verò ad ipsorum duorum hæredum defunctorum hæredes, vel apud ipsam legatariam remaneant. Et quidem prima facie, pro eisdem hæredum hæredibus, vt scilicet substitutio conditionalis transmittatur ad eos, & veniant etiam mediati in substitutionibus, & fideicommissis hæredum appellatione; sequentia fortiter astringere videntur fundamenta;[sect. 24] inprimis, quod hæredis appellatione continentur, & veniunt omnes hæredes in infinitum, l. qui per successionem, cum ibi notatis per Decium, & Cagnolum, ff. de regulis iuris, l. hæredis appellatione, & l. sciendum ff. de verborum significatione, quia hæres hæredis, dicitur hæres defuncti testatoris, l. finali, C. de hæred. institu. & latius exornarunt, atque comprobarunt Socinus iunior, in cons. 54. numero primo,[sect. 25] lib. quarto. Hippolyt. Riminald. in cons. 252. numero 3. & numero 22. libro 3. qui etiam citat textum, in annalibus C. de legatis. Vbi dicit Imperator, in annalibus legatis, & fideicommissis, quæ testator non solum ceteræ personæ, sed etiam eius hæredibus præstari voluit, eorum exactionem omnibus hæredibus, & eorum hæredum hæredibus conseruari per voluntatem testatorum præcipimus: pater enim. quod ille textus vult, fideicommissum pertinere ad quoscunque hæredes hæredum, sine vlla distinctione, nunquid sint immediati, vel mediati: & ita istum texum ad hoc propositum citat Baldus, in d.l. finali, oppositione 4. C. de hæred. institut. vbi notabiliter docet, quod vbicunque fit mentio hæredis recipientis, seu eius, in quem verba diriguntur, intelligitur de omni hærede, & sic tam mediato, quam immediato, tam extraneo, quam sanguinis, & descendente. Et Baldi decisionem sequuntur Cumananus, Alex. Decius, Bertrandus, & alij, quos refert Riminald. præcitato numero 23. & exornat numero 26. 27. & 28. dicens post alios multos Authores, quod appellatione hæredum regulariter in quacunque dispositione veniunt omnes hæredes in infinitum, & per consequens venit hæres hæredis, ex iuribus citatis, potissimè dicta l. qui per successionem, vbi dicitur: quod qui per successionem quamuis longissimam defuncto hæredes extiterint, non minus hæredes intelliguntur, quàm qui principaliter, id est immediatè, secundum Albericum, & Cagnolum hæredes extiterint: & quod hoc confirmat Cephalus, relatus ibi numero 27. dicens, hoc procedere necessitate successionis, iuxta textum cum Glossa, in l. prima, §. 1. ff. vt legator, nomine caueat. hæres enim primus immediatus iura, quæ sibi actiuè, & passiuè competebant, transfert in suum successorem, vt per Tiraquel. quem eodem numero 27. Riminaldus ipse recenset, & concludit num. 28. dicti consilij 252. quod primus hæres, & hæres hæredis, ambo sunt hæredes defuncti verè & propriè, secundum communem opinionem, vt testantur quamplurimi Authores, ibi commemorati: Iacobus Menochius, lib. 4. præsumptione 201. numero 105. Franciscus Viuius, decisione 20. per totam, libro primo: vbi latè, quod hæres hæredis, dicitur testatoris hæres, & quando id procedat: Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclusion. iuris, tomo 4. littera H. conclusione 64. per totum, folio 277. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 32. numero 60. vbi etiam citat textum, in l. 3. §. finali, ff. de petitione hæreditatis, & in l. quamuis, ff. ad Trebellianum, & latiùs explicat, an, & quando hæredum appellatione, contineantur, & veniant omnes hæredes in infinitum. Prout etiam latè explicarunt Authores nonnulli, à me commemorati in commentarijs de vsufructu, cap. 61. numero 29. vnde cum dicta quantitas 1500. ducatorum, de qua agitur, debeat reuerti ad hæredes testatoris, si legataria liberos non habuerit, aut religionem ingressa fuerit; videbatur dicendum, quod etiam hæredes duorum hæredum defunctorum pro rata admittantur: atque ideo etiam, quia hæres repræsentat personam defuncti, & eadem reputatur, authent. de iureiur. à moriende præstito, &[sect. 26] latius explicat Card. Dominicus Thuscus, tomo 4. littera H. conclusione 49. per totam. fol. 233. Secundò deinde facit, quod cum hæres decedit,[sect. 27] eius hæres tenetur soluere legata, que per testatorem a primo hærede relicta fuere; quia omnes hæredes successiuè grauati intelliguntur, l. legato, ff. de condit. & demonst. & casus est in l. annuam, ff. de annuis legat. Vt per Corneum, in cons. 69. per totum, lib. 4. Peregrinum, de fideicommissis, art. 32. num. 67. Menoc. lib. 4. præsumptione 108. Fachineum, controuers. lib. 5. cap. 39. ergo vt æqualitas seruetur, pari iure ad eum pertinebunt illa legata, quæ ad primum hæredem peruentura essent, si ipse viueret. Rursus & tertio facit, quia ad dictam quantitatem 1500. ducarorum, hæredes testatoris veniunt ex fideicommissio per ipsum testatorem ordinato post[sect. 28] mortem dictæ legatariæ, & dicunt Doctores, quod per fideicommissum succeditur testatori, l. cohæredi, §. cum filiæ: vbi omnes Interpretes notarunt, ff. de vulg. & pup. substitu. & ideo verisimiliter credendum est, quod testator voluerit, hæredum defunctorum hæredes admitti pro sua parte cum hærede superstite, quemadmodum hæredes ipsi admittentur; sicuti in terminis casus præsentis argumentatur Socinus iunior, in cons. 54. num. 6. & 7. lib. 4. vbi latius comprobat, & ante ipsum, Castrensis (quem non citat) in cons. 64. in principio. lib. 2. Quartò præterea facit textus, in l. prima, C. quo[sect. 29]rum legatorum, qui etiam in fortioribus terminis videtur hæredum defunctorum hæredes tueri; vtpote cum secundum Baldum ibidem, non obscurè probet, quod dispositio loquens de scriptis hæredibus, habet etiam locum in hæredibus scripti hæredis, quia llicet sint scripti in testamento, tamen pro scriptis habentur, quia succedunt in locum eius, qui scriptus fuit: quod etiam ex eo textu post Baldum firmarunt Corneus, in cons. 69. Quamquam in hac consultatione, colum. tertia, volumine quarto. Iason. in l. finali, colum. secunda, versic. Quartò extendit istam regulam, C. de hæred. instit. vbi firmat, quod sub nomine scripti hæredis, venit hæres hæredis, & Cagnolus, in dict. l. qui per successionem, numero septimo, ff. de regulis iuris. Quintò etiam pro eadem parte vrgere videntur[sect. 30] quorundam interpretum, in eisdem fere, in quibus versamut terminis, consultationes, & resolutiones, ipsi namque in casibus ibi propositis, non dubitarunt asserere, substitutiones, & fideicommissa conditionalia transmitti ad hæredum hæredes, cum alicuius hæredes vocati reperiuntur. Et primo equidem loco Alex. in cons. 36. quod est repetitum in cons. 49. volumine 6. & in cons. 173. colum. finali, volum. 5. id apertè tradidit, ibi etenim testatrix, Mabiliam filiam instituit, & siquando Mabilia decesserit, substituit ei partem ipsius testatricis, & casu quo ille præmoreretur voluit, quod bona deuenirent ad hæredes ipsius Ioannis: contigit, quod dictus Ioannes decessit relictis hæredibus Maxima, & Blanca filiabus suis, & sororibus dictæ testatricis, quæ fuerunt hæredes immediatæ Ioannis: decessit Blanca relictis hæredibus Gnesia, & Vanucha, postremo loco in casu Alex. decessit Mabilia ab illa testatrice instituta, & concludit Alex. Gnesiam, & Vanucham hæredes Blancæ hæredis Ioan. concurrere cum Maxima eiusdem hærede proxima, licet illæ fuerint hæredes mediatæ dicti Ioan. cum verba testamenti dicerent, quod præmoriente Ioan. bona deuenirent ad eius hæredes: Gnesia namque, & Vanuchia hæredes Blancæ hæredis Ioannis, dicuntur fuisse hæredes ipsius Ioannis, vt latius per Alex. & vltra eum, sic etiam determinat in alio casu Bertrandus, in cons. 148. Ponitur in facto, lib. 2. vbi Guilielmo, & Bono filijs institutis, si sine liberis decederent, substituta fuerat Maragda testatoris vxor. Deinde, nata Margareta filia testatoris, viuente Gonono, decesserat Maragda, relicta Margareta, quæ subinde decesserat institutis Ioanne, & Claudio filijs suis, demúmque decesserat Gononus, primò grauatus sine filijs. Concludit Bertrandus, quod cum tempore mortis dicti Gononi, superessent dicti Ioannes, & Claudius filij & hæredes dictæ Margaretæ præmortuæ; eos inuitatos censerit, quia licet non fuerint hæredes immediati dictæ Maragdæ, fuerunt tamen hæredes mediati: cùm essent hæeredes dictæ Margaretæ hæredis eiusdem Maragdæ; quia hęres hęredis, est testatoris hęres vt ipse Bertrandus expendit: Vnde videtur testator inuitasse omnes hęredes dictæ Maragdæ; & sic non solum hæredes primi gradus, hoc est immediatos, sed etiam hæredes hæredum: & hoc idem confirmat Cephalus, in consilio 393. numero 66. libro tertio. Sic denique, & in alio casu simili contendit, & eruditè admodum comprobat Hippolytus Riminaldus, in consilio 292. ferè per totum, libro tertio ibi namque Ludouicus Columbus Mutinensis instituit. D. Columbam nurum suam, quam grauauit post eius mortem restituere tertiam partem suæ hæreditatis D. Ludouicæ eius testatoris nepti, vel eius filijs masculis vel fæminis, vel eiusdem hæredibus: residuum verò, de quo non quæritur, alijs neptibus ex filijs eius testatoris præmortuis. D. Ludou. nupsit illustri D. Baptismo Strocio, & illo instituto posteat decessit, qui moriens instituit illustrem Comitem Hippolytum Strocium nepotem suum: & hoc casu proposito, Riminaldus fundat, & respondet, quod cum D. Ludou. testator grauauerit D. Columbam restituere tertiam partem hæreditatis D. Ludouicæ, vel eiusdem hæredibus, & sic fecerint mentionem hæredum dictæ D. Ludouicæ, in quam verba dirigebantur, quod venire debeat Comes Hippolytus hæres D. Baptistini hæredis D. Ludouicæ: & consequenter, quod substitutiones, & fideicommissa conditionalia transmittuntur ad hæredum hæredes, cum alicuius hæredes vocati reperiuntur. Facit etiam sexto & vltimo loco id quod in for[sect. 31]tioribus terminis, quàm nostris, in quibus hæredes testatoris simpliciter vocati fuere, aut substituti dictæ legatariæ; adducit, & post alios multos Authores resoluit Per. Paul. Paris. in cons. 21. num. 38. & seq. & num. 44. & 45. lib. 2. vbi inquit: quòd si testator facit legatum vxori de aliquibus bonis, quousque vixerit, seu simili modo; finito tempore, bona legata consolidantur cum hæreditate, & ad possidentem hæreditatem transeunt, etiamsi hæres mortuus sit ante grauatum, & mentio hæredis infrascripti fieret: & reddit rationem, quia non videtur esse habitus respectus ad personam hæredis, sed potius ad ipsam hæreditatem; quo casu licèt hæres præmoriatur, tamen consolidatio fit in ipsa proprietate, & inquit: quòd illa verba, infrascripto hæredi, possunt capi dupliciter, taxatiuè & dispositiuè, item & demonstratiuè capiuntur, vt in l. finali, §. Titia, ff. de liberatione legata; vnde capiendo dicta verba, infrascripto hæredi, demonstratiuè, esto quod hæres præmortuus fuisset, tamen finito tempore consolidatio fit in ipsa hæreditate; & cessant obiectiones, quod legatum, aut fideicommissum conditionale non transmittatur, præmortuo hærede ante grauatum; nam cum istud legatum fuerit temporale; finito tempore, iure consolidationis, non transmissionis reuertitur ad illum, penes quem reperitur hæreditas, prout ipse Paris. concludit: & id ipsum tenuisse Bartolum, Baldum, Paul. Socin. sen. Corneum, Rubeum Alex. & Cephalum testatur Marc. Anton. Pereg. de fideicommissis, art. 32. num. 78. qui in eam ipsam sententiam procliuior est, tribus quibus adducitur rationibus in illo articulo, quando scilicet legata relinquuntur ad vitam legatarij, & post eius mortem hæres substituitur: duas etenim recenset sententias, & opiniones, & reiecta Pauli Castrensis, Alex. Pic. & Ruini resolutione, quod substitutio de persona hæredis post mortem legatarij, conditionalis redditur, ac idcirco expirant, præobeunte hærede, concludit, quod sibi in casu de facto magis placuit Bartoli, Baldi, Pauli, Cornei, Rubei, Alexand. Cephali, vtriusque Socini, & Parisij, in loco nunc relato, sententia, quod præobeunte hærede, reuersio concedatur in casu prædicto, nec dicatur defecta conditio. Ration prima est, quia maior impropriatio effect, vt temporale relictum, reddatur perpetuum, contra regulam, l. statu liberum, §. primo. ff. de legat. 2. quam quod hæredis nomen, hæredem hæredis contineat, id enim est secundum iuris regulas, iuxta decisionem dict. l. final. C. de hæred. instituend. cum concordantibus eius. Rurs. & secunda ratio est; quod legatum temporale sit perpetuum. repugnat testatoris expressa voluntas: quòd autem substitutio de hærede, hæredis hæredem complectatur, vel non, voluntas expressa testatoris non contradicit. Denique, & tertia ratio est, quia dum testator temporaliter ad vitam, rem alicui legat, si aliud non diceret, post mortem illius res reuertetur ad hæredem suum, & ad hæredem hæredis; dum ergo temporaliter ad vitam legat, & adiicit, vt post mortem reuertatur ad hæredem, exprimit, quod tacitè inerat, ac ideo expressio illa nihil operatur, l. tertia, ff. de legat. 1. & quia illa expressio de hærede, potest videri facta gratia dubitationis tollendæ, scilicet ne testator voluerit, rem legatam ad alium reuerti, quam ad eum, qui sustinet ius hæredis, ideòque expressio illa nihil noceat, ex l. que dubitationis: cum vulgatis, ff. de regul. iur. & hactenus Peregrinus, cuius rationes, & pars illa, quam sustinet, non mediocriter adiuuant hæredum prædefunctorum hæredes in casu proposito. Diligentius tamen considerando, & superioribus omnibus minimè refragantibus, probabiliorem, magisque veram existimamus conclusionem illam, quam Senatus Hispalensis definitiuè probauit, & decidendo casum, in initio huiusce cap. adductum, qui ex facto occurrebat, amplexus est; videlicet, hæredibus te[sect. 33]statoris substitutis post mortem alicuius legatarij, aut grauato legatario ipso, post mortem suam, aut si sine liberis decesserit, rem sibi legatam, hæredibus restituere, admitti tantum hæredem institutum superstitem ad totam rem integraliter, & hæredum præmortuorum hæredes excludi, etiam pro rata: atque ita in terminis prædictis, substitutionem conditionalem non transmitti ad hæredum hæredes, Senatus autem definitio, & resolutio, iuris rationi conuenit, & receptioribus interpretum nostrorum placitis, atque ex sequentibus comprobatur fundamentis & rationibus. Et primum quidem ex eo, quod ab initio huiusce cap. sæpê repetitum est, videlicet, dictum legatum 1500. ducatorum, de quo agimus, respectu hæredum conditionale fuisse, quamuis respectu D. Franc. legatariæ purum; fuit namque eisdem relictum in euentum alicuius ex duabus illis conditionibus, per testatorem appositis. Certi, autem, atque indubitati iuris est, quòd fideicommissum conditionale, vel in diem incertum, non cedit, nisi adueniente conditione, vel die incerta: si interim decedat fidei[sect. 34]commissarius, non transmittitur, sed fit locus substituto: & id ipsum in lega: is obseruatur æqualiter; sicuti longa serie, & quamplurimorum Interpretum allegatione comprobaui cap. præcedenti, ex num. 57. cum pluribus seq. & exornarunt Menochius, lib. 4. præsumptione 201. ex num. 67. cum multis seqq. Ludou. à Peguera, decisione 102. ex num. 1. casum seq. qui allegat iura quamplurima, & maximè textum, in l. vnica. §. sin autem aliquid sub conditione, C. de caducis tollend. & in §. & cum triplici, cum seq. eiusd. l. & inquit, eam conclusionem procedere, tam in legato, & fideicommisso, quàm in substitutione; & triplicem rationem adducit, quare fideicommissum conditionale non transmittatur. Idem Peguera, decisione 116. num. vigesimo secundo, & seq. Francisc. Viuius decis. 300. & decis. 398. parte 2. Andr. Fachineus, in cons. 93. lib. 1. Anton. Fabrum. Hippolyt. Riminald. Pedrocham, Cardinalem Thuscum, & alios quamplurimos, sciens, consultòque prætermitto, quonuam dicto cap. præcedenti commemoraui eos, & hanc materiam explicaui. Cum igitur pendente adhuc conditione, & ante emissam professionem à dicta D. Francisca, cui 1500. ducatorum legatum factum fuisse dignoscitur, duo ex tribus illis hæredibus, à testatore institutis, decesserint; planum equidem redditur, hæredum prædefunctorum hæredes non potuisse spem conditionalis legati, vel fideicommissi ad hæredes suos transmittere, sed ex iure accrescendi, seu potius non decrescendi, totum legatum pertinere ad hæredem alterum superstitem, qui partes vacantes, velut proprias præoccupat; iuxta textum, in l. vnica, § hoc ita tam variè, & in §. sin vero non omnes, C. de caducis tollend. & in §. si eadem res, Institut. de legat. supponendo pro inductione[sect. 35] illius, quod legatum potest fieri hæredi à legatario post certum tempus, vt in l. si a me, ff. ad l. falcid. & in l. Titia, cum testamento, §. Titia, ff. de legat. 2. tradit Paris. in cons. vigesimo primo, num. 40. lib. 2. expressiùs tamen, quum in dicto §. sin autem aliquid sub conditione, statuitur in l. 34. titulo non, partita sexta, ibi enim agitur de legato conditionali pluribus relicto, & deciditur, partes defunctorum, siue legatariorum, siue hæredum, ad suos hæredes non transmitti, sed integrum coniuncto superstiti acquiri; vt constat, dum dicitur: quod si legatum est purum, vel in in diem certum, mortuo testatore, dominium rei sic legatæ, transit in legatarium, & transmittit illud ad hæredem suum post mortem testatoris, etsi ante aditam hæreditatem decedat legatarius. Si verò legatum sit conditionale, moriens legatarius ante conditionis existentiam, non transmitti, immò remanet legatum apud hæredem testatoris: nisi legatarius habuerit conniunctum, vel substitutum, tunc etenim impleta postea conditione admittitur substitutus, vel coniunctus, in hæc verba. Fueras ende, si aquel. a quien fuesse fecha la manda so condicion, ouiesse compañero, a quien fuesse mandada con de so vno alguna cosa, o si ouiesse sustituti en ella, ca en qualquier destas dos cosas, obra la manda el compañero, o el sostituto de finado, e no el heredero del testador, si despues se cumpliesse la condicion, que fuesse puesta en la manda. Et quod attinet ad legatarios, latius comprobatur infrà, ad finem huius cap. & ad secundam Senatus Hispalensis definitionem. Quoad hæredes verò, ex his, quæ post alios multos Authores explicauit Antonius Pichard. ad dict. l. §. si eadem res 9. de legat. num. 28. & 31. Secundò deinde pro eadem parte vrget textus notabilis, in l. causæ. §. Pomponius, ff. de minoribus vbi re legata Titio, & post Titij mortem substituto hærede testatoris, si interim hæres scriptus decedat, res illa non debetur hæredibus hæredis, sed euanescit substitutio, & res illa penes Titium remanet: ita Baldus per illum textum ibi, Alexander, in l. qui liberis, §. hac verba numero tertio, ff. de vulg. & pup. subst. Hieronymus Gabriel, in cons. 132. numero 28. libro 1. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 32. numero 75. qui inquit, rationem esse, quia testator videtur sensisse de hærede scripto, cui affectus fuit, ideo defuncto eo pendente conditione, non transmittitur relictum; dicto §. sin autem aliquid sub conditione; & vltra Pereg. id ipsum notarunt Leand. Galganet. de condit. & demonst. 1. parte, cap. 1. quæst. 10. maximè n. 3. Azeued. in cons. 2. n. 19. Card. Thusc. tom. 4. littera H. conclus. 64. n. 13. fol. 270. Menoch. lib. 4. præsump. 201. n. 70. vbi post Baldum, Cast. Alex. Corn. Iason. Crotum, Decium, & Zanch. inquit, quod si testator ita dixit, Relinquo centum nepoti meo, & eo decendente sine liberis, illa centum reuert. ad hæred. vniuersalem; hoc in casu, si hæres vniuersalis decedat ante nepotem illum, legatarium, vel fideicommissarium; hæres ille non trasmittit ad suos hæredes, quæ decisio specificè decidit casum præsentem (vt vides) nec differt ab eo ideo, quòd tres fuissent hæredes instituti in præsenti, & duobus prædefunctis, vnus mansisset; siquidem respectu transmissionis, vt transmitti inquam legatum, aut fideicommissum conditionale ad hæredes non possit, nihil intersit, nec differat, an vnus, vel plures instituti, aut defuncti fuerint; immò altero præmortuo, fortior militet ratio, vt ad superstitem hæredem legatum integrum pertineat; sicuti ex Peregrini obseruatione, inferius notabitur; quam vno duntaxat instituto, qui legatario prædecedat, quod penes legatarium ipsum permaneat: & in eodem proposito confert Iacobi Menoch. lib. 4. d. præsump. 201. n. 105. & in cons. 333. n. 40. lib. 4. post[sect. 37] Alex. Socin. iun. & Zanch. resolutio, atque obseruatio illa, quòd sit testator ita dixit, si Caius filius meus hæres institutus, decesserit sine filijs, substituto hæredes Sempronij; tunc equidem, etiam si primus, vel secundus hæres Sempronij decedat ante Caium filium hæredem institutum, tamen fideicommissum transmittitur ad alios hæredes subsequentes; quia hæredis appellatione continentur omnes in infinitum, & ideo dicti posteriores hæredes, non iure transmissionis, nempe ex persona sui antecessoris, sed iure vocationis ex propria succedunt. Ecce vbi substitutis hæredibus Sempronij vlteriores quidem venire non possunt ex persona sui antecessoris, quia is non transmittit (quod contendimus) sed ex propria persona iure vocationis, quæ vocatio deficit in casu præsenti; quia testatoris tantùm hæredes, non vlteriores vocantur. Addiderim etiam vltra Menoch. eo quidem in casu, substitutis hæredibus Sempronij & sic personis incertis, & incognitis, nullam in testatore respectu hæredum ipsius Sempronij affectionem considerari potuisse, & ideo eandem militare in alijs hæredibus vlterioribus rationem, quam in primis; quæ in terminis nostris non militat; sicuti ex Hippolyto Riminaldo, Pereg. & alijs Authoribus, ad solutionem quinti argumenti tradendum est infrà. Rursus & tertio loco pro ipsa parte vrget decisio,[sect. 38] quam ponit in terminis substitutionis, Ancharan. in cons. 130. pro & contra, dicens, quod hæredes hæredum non veniunt ex iudicio primi testatoris substituentis hæredes talis; ergo non dicuntur hæredes testatoris quoad substitutionem, qua vocati fuerunt hæredes talis, l. qui liberis, §. hæc verba, ff. de vulg. & pup. substit. Bald. dicit: quod si verbum hæres, pro[sect. 39]fertur ab homine in substitutione, intelligitur de primo hærede, vt ibi; si à lege, intelligitur de vlteriori, l. 2. & 3. ff. de petitione hæred. Ratióque differen[sect. 40]tiæ ea est, quia quando profertur ab homine in substitutione, consideratur modus, & voluntas testatoris, l. in condit. primum locum, ff. de cond. & demonst. hęc autem voluntas ex affectione colligitur. Sed certum est quod testator non habet affectionem ad eos,[sect. 41] qui non vocantur iudicio suo, sed extrinsecus; l. si fuerit, §. final cum l. seq. ff. de legat. 3. Vnde meritò substitutio testatoris non intelligitur de quolibet, sed de eo, quem testator honorauit, non de eo qui postea casu succedit; sed quando lex profert hæredis verbum, non profert respectu alicuius affectionis, quam habet ad aliquam personam certam, sed ponderata solum ratione, quæ venit ex nomine appellatiuo, ideo refertur ad omnes, secundum Bald. háncque rationem affectionis etiam ponderabat Bartol. ibi dum respondet l. 2. ff. de in rem verso, dicens. Quòd quando quis venit directè ex substitutione, consideratur[sect. 42] affectio testatoris, quæ non cadit in eum, qui venit per obliquum. Idémque sentit in solutione contrarij in l. si quis cum testament. ff. de iur. codicil. vbi dicit: quod quando verbum hæred. refertur ad eos, quos testator vult honorare, non refertur ad illum, in quem testator nullam habeat affectionem. Idemque dicit in vers. vltim. hunc §. vbi dicit, quod licet sub nomine appellatiuo, quisquis mihi erit hæres, non fiat transitus ad alienos successores: quia licet succedant in nomine appellatiuo hæredes, non tamen in affectione testatoris. Concordant ergo Bart. & Bald. quod ad substitutionem factam sub nomine hæred. non admittuntur alij, qui non testatoris iudicio, sed fortuito, & per obliquum ad eius hæreditatem veniunt; quia ista relicta fiunt ob merita, l. nec adiecit, ff. pro socio: quæ merita non cadunt in ignotos, vt sunt hæredes hæredum talis; & hoc etiam sentit Bald. in l. finali, C. de hæred. instituend. in solutione contra[sect. 43]rij dict. §. hæc verba, dicit enim, quod regula dictæ l. final. loquitur in his, quæ transcunt ad hæredes hæredis, sed in his, quæ non transeunt, vt in substitutione conditionali, secus est; vt in dicto §. hæc verba, in quo testatoris affectio dirigebatur ad certos hæredes venientes ex eius iudicio, ideo non transit ad alios, vt Bald. concludit in tertio contrario. Et per hanc solutionem tollitur contrarium dictæ[sect. 44] l. qui per successionem, vt inquit Hyppolit. Riminald. Iunior, dict. cons. num. 12. lib. 3. nam debet intelligi, cum verbum hæres, profertur super rebus transmissibilibus ad hæredes; secus in re non transmissibili, vt in substitutione conditionali, l. si ex pluribus, ff. de suis & legitimis hæred. & per Ancharanum, & Cagnolum ibi relatos. Quorum quoque sententia confirmari posse vide[sect. 45]tur, ex doctrina Ioannis Andreæ, in addit. ad Speculat. in titulo de de testamentis, §. inprimis, in vltim. addition. circa finem, nam in quæstione per eum formata, erat facta substitutio per illa verba, si aliquem meorum hæred. quæ volunt quòd restringatur ad præsentialiter institutos, l. si ita, ff. de auro & argento, propterea subiungit, quod illud fideicommissum sub conditione relictum, non respicit hæredes hæredum, sed restringatur, vt verba sonant, ad hæredes de præsenti nominatos in testamento: & illam decisionem Ioan. Andreæ refert, & sequitur Natta, in consilio 191. numero 12. quibus infertur ad casum nostrum, quod substitutio facta in dicta quantitate 1590. ducatorum, in fraudem hæredum dicti testatoris, velut ab homine prolata, debeat intelligi de primis hæredibus testatoris ipsius, & ab ipso in testamento nominatis, eiúsque iudicio venientibus; non autem de hæredibus eorundem hæredum, vt pote ex illius affectione non venientibus, nec ab ipso nominatis, iuxta superiores Authores, qui specificè nostram hanc resolutionem, & Senatus decisionem confirmant. Quartò præterea, atque in eisdem, in quibus ver[sect. 46]samur, terminis faciunt resolutiones, atque obseruationes Marc. Antonij. Peregrin. in commentarijs de fideicommissis, art. 32. ex n. 60. cum seq. vsq. ad n. 75. quò loci, primum is Author inquirit, vtrum hæredum mentio, de primis, an verò de hæredum hæredibus, & deinceps in infinitum intelligatur? Et inquit, iura pro regula constituere, quæ de omnibus intelligitur: deinde in fine num. 62. articulum istum siue quæstionem diuidi in duas principales considerationes: Prima est, cum hæredis nomen profertur ab homine: Secunda, cum profertur à lege. Primam autem partem subdiuidit in tres, nam quandoque fit mentio hæredum illius, in quem dirigitur dispositio; interdum verò fit mentio hæredum alicuius tertij defuncti, aliquando autem de hæredibus ipsius disponentis. In prima autem consideratione, cum mentio fit de hæerede illius in quem dirigitur dispositio, & cui facta fuit prouisio; post Bartolum, duas constituit conclusiones an scilicet versemur in re, sui natura transmissibili ad hæredes, vel non, vt latius ibi ex n. 63. & tribus seqq. In secundo autem casu, cum fit mentio hæredum alicuius Tertij iam defuncti, quod de primis ipsi testatori cognitis, videtur facta dispositio, ac idcirco vlteriores non continentur, veluti non ex illius iudicio vocati: & quod ita consulit per pulchras rationes Ancharan. dict. cons. 130. pro & contra. Et est vera eius consulatio, quamuis non benè animaduersis terminis illius consulationis non rectè illum reprehenderit Riminal. iunior, in cons. 252. n. 32. lib. 3. (vetè tamen vt ego arbitror) rectè Ancharan. percipit, atque explicat Riminal. & cum iudicio distinguit, prout inferius videbitur; nec potest dispositio ad primos hæredes restringi, cum ad hærdes disponentis non refertur, prout statim dicetur etiam.) In tertio autem casu, cum dispositio refertur ad hæredes disponentis, adhuc subdiuidere oportere (inquit Pereg. ipse n. 67. nam quandoque testator gra[sect. 47]uat hæredem, quandoque prouidet. In primo casu, cum procedit grauando, siquidem primum hæredem, quem magis dilexit, & sibi cognitum grauauit, fortius successorem incognitum, & sibi minus dilectum grauasse præsumitur, ideòque omnes hæredes testatoris successiuè grauati intelliguntur, in causa l. in annalibus, C. de legat. & l. annuam, ff. de annu. legat. vt latius ibi comprobat & limitat, n. 68. nisi testator[sect. 48] conditionaliter de hæredibus sui expresserit, tunc namque restringitur ad institutos: vel nisi expressè, aut relatiuè testator ad hæredes institutos nominati se retu[sect. 49]lerit; quia dictum fuisset, dicti mei hæred. supra scrip. infra scripti, ipsi hæredes, & similia, prout ibi obseruat n. 69. & alijs modis limitat n. 70. & 71. Si verò[sect. 50] prouisio facta si per testatorem hæredi suo, & sic cum prouidendo procedit (qui est ipse casus præsens, de quo in Senatus controuertebatur,) tunc inquit, n. 72. in contractibus omnes hæredes absolutè contineri; primos, & vlteriores in infinitum, prout ibi comprobat; in testamentis autem, prouisio facta per testatorem hæredi suo, quod referrur ad hæredem hæredis, vel ad patrem, aut dominum, qui ex persona filij, aut serui factus sit hæres; resoluit ibid. n. 74. Et in inquit, causum esse in l. cum filio, & in l. quis liberis. §. hæc. verba, ff. de vulg. & pup. subst. & in l. sciendum, ff. de verb. significat. Et quod rationes diuersæ redduntur, nam in dict. §. hæc verba, dicitur, Quia hi ex iudicio testatoris non veniunt, in dicta l. sciendum, dicitur, Quia incertus est hæres. Rationes autem istæ (adijcit Pereg, idem,) in facti veræ sunt, quia hæres hæredis, item dominus, & pater, non veniunt ex iudicio testatoris, sed ex lege, vel ex ordinatione hæredis scripti. Item sunt incerti hæredes testatori, quia multipliciter contingere potuisset, quod non succederent, sicut Alciatus declarat in dict. l. sciend. Non autem superioribus rationibus animus quiescit, (concludit ipsemet Pereg.) ideòque dicendum, quod cùm testator prouidet hæredi suo, prouisio facta existimatur ob affectionem in eius personam, ideo ad hæredem scriptum restringitur, & ad illius hæredes non profertur, sic ex Baldo colligitur, in l. finali, in 3. oppositione, & in 26. quæstione, n. 46. ex Baldo ipso, & Bartol. in dict. §. hæc verba, in primo notabili, vbi inquit, quod cum hæred. verbum[sect. 51] profertur ab homine in substitutione, intelligitur de hærede scripto, quia eo casu consideratur mens testatoris, & eius voluntas, quæ quidem ex affectione colligitur, l. nec adiecit, ff. pro socio, circa incognitos autem, & fortuitos hęredes, nulla potest considerari affectio, l. si fuerit, ff. de legat. 3. & non est ferendus, ff. de transact. meritò ideo testatoris prouisio de hærede scripto, nó de fortuito intelligitur. Quam etiam rationé post Bart. & Bald. tradiderunt Cuman. Alex. & Iason. in. d. §. hæc verba. Ancharan. d. cons. 130. propterea decedente illo ante casum: substitutio euanescit, sicut ibid. pro ratione subiungit Imolo. Et hactenus Pereg. qui ex mente communi (vt vides) apertè[sect. 52] decidit casum nostrum, & Senatus decisionem comprobat concludenter, & id ipsum tradiderunt Hieronym, Gabr. in cons. 132. num. 28. Card. Mant. de coniect. vltim. volunt. lib. 8. tit. 14. in finalib. verbis, vbi citat dictum Ancharan. cons. 130. & in eisdem terminis inquit, per text. in dicto §. hæc verba, quod hæred. appellatione, non continentur, nec veniunt hæredum hæredes, quando affectio testatoris dirigitur ad certos hæredes venientes ex eius iudicio. Et Manticam refero quoque infrà, ad solutionem tertij argumenti, in fine. Simon de Præt. de interpret. vltim. volunt. lib. 3. solut. 5. num. 25. & 27. fol. 18. maximè in illis verbis: Quia affectio testatoris extensa erat ad cerium hæredem, non intelligitur de alio, & ibi, secus, quando testator mentionem fecit de hæredibus proprijs, & c. Card. Thusc. practi. conclus. iur. tomo 4. lit. tera H. conclus. 64. num. 24. fol. 271. in illis verbis: Limita, quia hæres hæredis non venit, quando dictum fuit, infrascriptos hæredes, vel quando de haerede testatoris fit mentio, Alex. cons. 173. in fine lib. 5. Hippol. Riminald. dicto cons. 252. num. 38. & 39. lib. 3. qui quando facta est mentio de hæredibus testatoris à tetestatore ipso, substitutionem conditionalem non transmitti in hæredis hæredes, non modò pracitatis numeris, & alijs referendis infra, sed etiam per totum consilium resoluit; & in fauorem huius partis decidit istum casum, prout notabitur inferiùs ad solutionem argumentorum. Denique & vltimo loco, in fortioribus quoque terminis, quando scilicet non simpliciter res legatur, sed ad vitam legatarij relinquitur, & post mortem eius substituitur hæres; casum præsentem, in quo sim[sect. 53]pliciter res reliquitur hæredibus in euentum alicuius ex illis duabus conditionibus; decidit M. Ant. Pereg. de fideicommissis, dicto articulo 32. num. 78. in finalibus verbis: nam cum adduxisset duas opiniones contrarias in eo dubio, an scilicet legata relicta ad vitam legatarij, & post eius mortem substituto hærede, conditionalia sint, nécne; tandem procliuior est in eam sententiam, quod legatum transmittatur ad hæredum hæredes, vt suprà dictum fuit, & inferiùs dicetur; Attamen quod si hoc casu fuissent plures hæredes scripti, & vnus ex eis superesset, ille admitteretur integraliter ad totam rem legatam, & cæteris, hoc est, hæredum hæredibus, præferri deberet. Quod (vt dixi) in fortioribus, atque strictis magis terminis, disceptationem diluit propositam. Nec obstant fundamenta illa omnia, quæ pro contraria parte, quod scilicet substitutio conditionalis transmittatur ad hæredum defunctorum hæredes, adducta, atque ponderata fuere superiùs. Non obstat[sect. 54] primum, pro cuius resolutione, atque explicatione; reuocanda erunt in memoriam, atque repetenda ea, quæ ad fundamenta partis secundæ, ex n. 38. cum seq. expendi suprà, & inferiùs dicentur ad solutionem quinti argumenti; vbi dilucide explicatur, nunquid appellatione hæredum in substitutionibus, & fideicommissis veniat hæredis? & differentia constituitur inter heredem ipsius testatoris, & hæredem alterius, in quem verba diriguntur; vt primo casu dispositio intelligatur strictè de primo hærede; secundo, secus. Deinde, quod regula dictæ l. final. C. de hæred. instit. procedit, & loquitur in his, quæ transeuntad hæreddes hæredis; sed in his non transeunt, vt in substitutione conditionali, secus est, vt quando affectio testatoris dirigitur ad certos hæredes, veniente ex eius iudicio, & ideò non transit ad alios, vt latiùs ibi. Rursus, cum dispositio refertur ad hæredem disponentis, siue testatoris ipsius, distinguendum fore, an testator grauer hæredem, an ei prouideat, provt latius quoque per Peregrinum ibi relatum. Denique, & ea prælegenda, quæ Tiraq. Mantica, Simon de Prætis, Lofredus, Ant. Gomez. Carolus de Tapia, Hippol. Riminald. & Alex. Rauden. à me commemorati in tractatu de vsufructu, c. 16. n. 29. & Thuscus, tom. 4. littera 1. concl. 64. fol. 270. in proposito articulo tradiderunt, ex ipsis namque deducitur etiam, in casu præsenti, & in materia fideicommissi, & substitutionis, non vrgere argumentum pro contraria parte ponderatum. Non obstant etiam ea, quæ dicta fuere ad secundum. Quibus vt specificè respondeatur, repetenda quoque erunt ea, quæ ad fundamenta eiusdem partis secundæ, ex n. 46. cum seq. adnotata, atque scripta reliqui suprà. Multum scilicet interesse, cum dispositio refertur ad hæredem disponentis, an testator grauauerit hæredem, vel eidem prouideat. In primo namque casu, cum procedit grauando, omnes etiam eius hæredes, quamuis vlteriores grauasse præsumitur, ne primus hære magis dilectus, & sibi cognitus, deterioris sit conditionis, quam incognitus, & non dilectus: sicuti ex Peregr. d.a. 32. n. 67. tradidi ibidem, qui ipse alio[sect. 55] simili confirmat, quod legata scilicet ab instituto relicta, ea ipsa ratione à substituto repetita præsumuntur; provt latius ostendit, & alias rationes adducit Menochius, lib. 4. præsumpt. 108. per totam. maximè, n. 4. & 5. Fachineus etiam, hoc eodem argumento 2. præcitatus supra. Tertium quoque argumentum non refragatur: nam[sect. 56] quod dicitur, per fideicommissum succedi testatori, non procedit simpliciter, sed solum respectu dispositionis eius, vel mediante persona grauati, vt aliàs plenè declarauit Socinus, iun. in cons. 126. In testamento egregij viri, n. 49. 50. & 51. lib. 1. vt ita dici possit, quod imò fideicommissarius succedit personæ grauatæ plerumque, vt ipse Socinus iunior contendit, in cons. 54. n. 22. lib. 4. qui & aliter respondet n. 23. videlicet argumentum procedere per præsumptiones, & coniecturas, quæ obtinent in casu dubio, & vbi verba, atque præsumpta mens non repugnarent. Secus tamen, cùm versamur in claris, & per quæ certa, & aperta testantis voluntas apparet, sicuti accidit, cum hæredis verbum profertur ab homine in substitutione, intelligitur namque de hærede scripto, quia eo casu consideratur mens testatoris, & eius affectio, & voluntas; sicuti latius explicaui num. præcedentib. sic sanè Socinus ipse iunior, præcitato cons. 54. n. 7. lib. 4. argumentum proposuit eo casu, quo par ratio, & pat affectio videtur fuisse in hæredis hærede, quæ in hærede, hoc est in nepotibus ex filio defuncto, provt ibi tradit specificè: quæ par affectio cessat in terminis nostris, vbi non versamur inter descendentes. Et quamuis idem Socinus, n. 23. totum fundamentum ad excludendum[sect. 57] hæredum hæredes, fecerit in eo, quod in casu sibi consulto, disposuit expressè testator, quod omnia legata, & relicta D. Catherinæ, post mortem eius, perueniant ad infrascriptos suos hæredes: & ipsa bona, dictæ vxori legata, ea defuncta, iure institutionis eisdem hæredibus infrascriptis reliquit. Vocatio autem infrascriptorum hæredum, personalissima sit, & non importet hæredis hæredem, vt ibidem probauit n. 12. & antea n. 9. attamen idem esse, quando affectio testatoris dirigitur ad certos hæredes, venientes ex eius iudicio; singulariter tradidit Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimar. volunt. lib. 8. tit. 14. in finalibus verbis, vbi æquiparat, quod de hæredibus scriptis, vel supràscriptis, mentio facta fuerit, aut quod affectio dirigatur ad certos hæredes, qui veniunt ex iudicio testatoris; & vtroque casu dicit, quod non alij, quàm qui testamento scripti sunt, admittuntur: & citat quamplures Authores ita tenentes: & id ipsum tenuit etiam Simon de Prætis, lib. 3. solut. 5. n. 25. 26. & 27. fol. 18. Hippolyt. Riminaldus, in cons. 252. n. 36. & 37. lib. 3. Cardinalis Thuscus, tom. 4. littera H. concl. 64. n. 24. Non etiam obstat quartum fundamentum, quod[sect. 58] imò hæredis, aliquando venti appellatione hęredis scripti; iuxta l. 1. C. quorum legatorum: quia respondetur, quod ea in lege, hæredi hæredis competit illud interdictum iure transmissionis, nam in terminis legis illius incœpit hæredi competere, vt patet ibi, non consentiente patre tuo, &c. De eo igitur transiuit in filium, & hæredem eius, cum hæreditas sit successio in vniuersum ius, quod defunctus habuit: l. hæreditas. ff. de regulis iur. & l. nihil aliud. ff. de verbor. signific. & declarat Corneus, in præallegato cons. 69. 2. tol. vol. 4. dicens; quod in hæredem transit omne ius actiuum, & passiuum, & ita totaliter cessat argumentum ex d.l. 1. sed posito etiam, quòd si non competisset in vita sua scripto hæredi (quia nondum legatarius occupasset) competeret hæredi eius, si tunc res legata occuparetur (quod potest tolerari, vt inquit Socin. iun. in cons. 54. n. 27. lib. 4.) dicendum erit ex ipso Socino iun quod illud toleratur ex identitate rationis: nam cum detur illud interdictum pro conseruando falcidiam, & ius eius, vt dicitur in ipsa præcitata l. 1. & falcidia etiam per hæredem hæredis possit detrahi, si per scriptum hęredem detracta non fuerit, conuenit, vt etiam ei tale interdictum competat, cum etiam tunc vrgeat ratio illius. Prætereà, sumus ibi in lege, quæ ex aliqua affectione non mouetur, sed ratione illa, vt debita falcidia hæredi conseruetur, vt dictum est; vnde nihil mirum, si etiam hæredi hæredis scripti competit, concurrente identitate rationis, vt iam dixi: Sed in casu præsenti agitur de dispositione testatoris, quæ à sola testantis voluntate dependet, & illa solet secundum affectionem regulari, & cum voluntas in dubio illa præsumatur, quam verba important, à quorum significatione non est recedendum, nisi de contraria mente testatoris appareat, l. non aliter, in principio, ff. de leg. 3. verbum autem hæredis, cum profertur ab homine in substitutione, & fideicommisso, intelligitur de hærede scripto, quia eo casu consideratur affectio testatoris, & eius mens, & voluntas, vt latius obseruatum est num, præced. & in terminis nostris ad text. in d.l. 1. sic respondet Socin. iun. d. cons. 54. n. 26. & 27. lib. 4. Quintum quoque fundamentum non obstat. Res[sect. 59]pondetur namque, terminos illos, in quibus Alexand. Bertrandus, & Riminaldus, in argumento relati loquuntur, diuersos esse à terminis nostris: nam cùm fit mentio hæredis testatoris à testatore metipso, intelligitur strictè de primo hærede in fideicommissis, & substitutionibus; cum verò agitur de hærede, aut hæredibus alterius, in quos verba diriguntur, & qui à testatore incogniti sunt, hæredi appellatione veniunt etiam meditionalem ita concluditur, substitutionem conditionalem non transire ad hæredis hæredes, vbi hæredes testatoris, ab eo ipso substituuntur, aut vocantur. Diuersum autem, cum alterius, non testatoris hæredes inuitantur. Sic sanè Alexandr. Bertrandum, & à se antea tradita, accipit, atque intelligit Hippolytus Riminaldus, dicto consil. 242. ex num. 32. cum seq. & num. 38. 39. 40. & 42. & num. 46. & num. 90. & 109. lib. 3. & discriminis ratio stat in eo, quòd ex dictis suprà, ex num. 41. cum seq. & num. 50. & sumptam voluntatem, quæ in propriis hæredibus honoratis, & vocatis consideratur, vt alij hæredes non admittantur, cessare in hæredibus incertis, & incognitis, cum in eis nulla affectio considerari valeat quemadmodum nec in eorum hæredibus; atque ita hæredum hæredes sic admitti debeant, ac hæredes ipsi, cum omnes incogniti, & non dilecti, aut maiori affectione inuitari potuerint; sicuti ex eisdem, ibi obseruatis, elicitur; atque ex his, quæad solutionem tertij argumenti adnotaui suprà, in finalibus verbis, vbi retuli Cardinalem Mantiam, de coniectur, vltim. volunt. lib. 8. tit. 14. in finalibus værbis, qui vt hæredum hæredes non admittantur, principaliter considerat, quod affectio testatoris dirigatur ad certos hæredes, venientes ex eius iudicio; quasi secus sit, & admitti debeant hæredum hæredes; quando non dirigitur ad certos hæredes sed incertos potius, quales sunt in casibus præfatorum Authorum, & incogniti, & non venientes ex eius iudicio. Retuli etiam Simon. de Prætis, Hyppol. Riminal. Peregrin. & Thuscum, qui hoc eodem loco, ita expendi debebunt, provt ibi expenduntur, expressim namque probant distinctionem præfatam ex affectione, & iudicio testatoris deducitur, quando dirigitur ad certos, & cognitos hæredes, vel ad testatore, vel disponente non instituti. Propositam autem distinctionem sæpè repetit, & eruditè approbat Hippolyt. Riminald. dict. cons. 252. n. 33. 34. & 35. maximè in versic. quod ibi non venit hæres, vbi in hunc modum inquit: Quod ibi non venit hæres hæredis, quia testator habuit illa affectionem ad hæredem suum scriptum in testamento, cum ad ignotes non soleat affectio communiter haberi: quæ ratio affectionis cessat in casu suo, quando testatrix substituit Ioannem, vel eius hæredes, non enim mota fuit propter affectionem, quam habuit ad hæredes dicti Ioannis ad substituendum post mortem illius. Et n. 38. ibi: Tertio repetenda pariter est solutio Baldi, in d.l. fin. opp. 4. C. de hæred, instit, ad d. §. hæc verba, quem sequitur Alex. ibi. & in cons. sæpiùs citatis: quòd in illo § fuerat facta mentio de hærede ipsius testatoris, at hic de hærede alterius, quorm primo casu non intelligitur de hærede hæredis, secundo secus, & ita cessat ille textus omnino. Et iterum n. 39. & 40. ibi: Distinguendum inter hæredem ipsius testatoris, & hæredem alterius, in quem verba diriguntur, vt primo casu stricte de primo hærede dumtaxat intelligatur, secundo secus. Et num. 40. ibi: At in casu nostroverbum hæredis, prolatum fuit respectu alterius, quam disponentis, nam tali casu intelligitur de quibuscunque hæredibus, primis, vel secundis, quos omnes ignorauit testator, quales essent futuri, & sic non ratione affectionis suæ fuit motus, & c. Et n. 42. 43. 44. 45. & 46. ibi: Id enim contingit in eo casu, provt in dicto §. hæc verba: quia testator locutus fuerat de hæredibus ipsius, non autem alterius; qualis est casus noster, unde nihil mirum si non intelligitur ibi de hæredibus hædum, at hic secus. Et iterum Riminals. ipse. num. 109. & 110. vbi in hunc modum scriptum reliquit: nam D. Ludouicus testator non fecit mentionem de hæredibus suis, sed D. Ludouicæ, in quam verba sua dixerit, respectu quortum hæredum nulla versatur cognitio testatoris, nullàque affectio cadebat, vt concludit Alex. in dicto consil. 49. colum. fin. Propterea vniformis erat ratio, quod ita secundus hæres, sicut primus D. Ludouicæ, ita extraneus, sicut descendens ab ea succederet: cum totum hoc in potestate, & affectione ipsius D. Ludouicæ, testator reliquisset. Propterea stat in hoc maximus error, aut fallacia dominarum rearum, & Aduocatorum suorum, qui volunt, hanc substitutionem metiri secundem affectionem testatoris, dicentes, non esse verisimille, quod voluerit appellatione hæredum D. Ludouicæ venire hæredes vlteriores, & extraneos, vt Comitem Hippolytum ad exclusionem rearum descendentium ex ipso testatore: id enim procederet, si de suis hæredibus D. Ludouicus fuisset locus, non autem alterius, vt D. Ludouicæ, quod secundum, non primum fecit. Et propterea res est regulanda secundum affectionem D. Ludouicæ, quæ magis affecta fuit marito suo, & illius nepoti, & c. Et id ipsum quod Hippolyt. Riminaldus, concludit Socinus iunior, dicto cons. 54. n. 11. & 12. lib. 4. maximè in illis verbis: quod non est in nostro casu, quia hæres hæredis non reperitur aliquo modo scriptus, nec in eum cadit affectio testatoris, quæ non est ad incognitos, & c. Et voluit Menochius, provt ponderatur suprà, ad fundamentum partis secundæ, in fine. Non obstant etiam ea, quæ ad sextum argumentum scripta, & tradita fuere supra. Pro quorum vera explicatione animaduertendum erit inprimis, in ipsomet articulo, vtrum legata relicta ad vitam le[sect. 60]gatarij, & post eius mortem instituto hærede, sint conditionalia, vel non, & sic hærede præmoriente, locus sit transmissioni, necne: contrariam sententiam tenuisse Paulum Castrensem, Alexan. Picum, & Ruinum, & existimasse, substitutionem eiusmodi conditionalem reddi, ac idcirco expirare, præobeunte hærede; sicuti eos refert Peregrinus, dicto articulo 32. num. 78. qui tamen contrarium sequitur, provt in argumento notaui: ac in eis terminis rectè quidem, propter rationem illam communem à Parisio redditam. Rursus, pro responsione animaduertendum erit, casum, & terminos illius quæstionis, diuersos esse à casu, & terminis quæstionis nostræ, & casus præsentis; agimus namque, cùm res simpliciter legatur, & post mortem legatarij hæres substituitur, siue quando legatarius est simpliciter grauatus restituere post mortem hæredi; secus autem est in terminis Parisij, cum res alicui legatur ad vitam, siue cum legatarius est grauatus cum illa qualitate, quousque vixerit, nam eo casu magis hæreditarium ius, quam hæredis persona consideratur, & idcirco reuerti debet ad illam personam, in qua consistit ius hæreditarium, siue sit hæres scriptus, siue hæres hæredis; quia legatum temporaliter relictum, finito tempore, ad ius hæreditarium reuertitur: l. si ita. ff. de statuliberis, l. illud. C. de legatis: & post Bartol. Bald. Salicet. Fulgosium, Paul. Cast. Alex. Corneum, Iason. Decium, Parisium, Rubeum, Ripam, Socin. iun. Caualcan. ita explicauit Peregrinus, dicto art. 32. n. 76. & 77. & ante ipsum Parisius metipse, præcit. consil. 21. num. 44. qui ea comprobat ratione, quam ex Peregrino adduxi supra eodem 6. argumento. videlicer, quod exprimitur illud, quod tacite inest: ita quoque resoluit Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iur. tom. 4. littera H. conclus. 64. numero 14. fol. 270. vbi distinguit, declarando materiam, quod aut legatum fuit ad tempus relictum, putà, lego tibi quousque vixeris, & censetur legatum temporale ad vitam legatarij, & isto casu quandocunque moritur legatarius, legatum reuertitur ad hæredem, siue primum, siue hæredem hæredis primum, vel secundum, quia tempore soluitur legatum: aut legatum fit simpliciter legatario, & grauatur sub conditione, vt post mortem restituat hæredi, seu alteri, & isto casu si legatarius superuiuat hæredi, vel substituto, non fit transmissio ad hæredem hæredis, per text. quem citat. in d.l. in causæ 2. § Pomponius. ff. de minoribus, & Alex. in cons. 173. n. 2. lib. 5. Denique & pro solutione fundamenti ipsius ob[sect. 61]seruandum erit, in eisdem terminis, ipso q́ue dubio per Parisium excitato, contrarium tenuisse Socinum iuniorem, dicto consil. 54. ex num. 9. cum. pluribus seq. lib. 4. ibi namque, cùm quæstionem proposuisset de relicto facto vxori de certis bonis, vt vtatur & fruatur donec vixerit, & post eius mortem perueniant dicta bona ad infrascriptos suos hæredes, vtrum scilicet debeantur filiis & hæredibus vnius ex hæredibus ante vxorem præmortui, an vero vni tantum ex hæredibus, qui superest, & septem argumenta proposuisset ex num. 1. vsque ad num. 9. contendens probare, quod hæredes hæredum præmortuorum admitti debeant pro rata cum hærede superstite; tandem ex dicto num. 9. cum multis seq. vsque in finem consilij, constanter defendit, quod eisdem, & aliis quibuscunque argumentis non obstantibus, veritas est in contrarium: & sic concludendum putat, solum Iacobum superstitem ad bona D. Catherinæ legata, ea iam defuncta, esse admittendum, exclusis penitus filiis & hæredibus Andreæ, & Antonij præmortuorum. Et reddit rationem in effectu, quam sæpè repetit, & latius comprobat, quod verba illa, ad infrascriptos suos hæredes apertam, & claram testantis voluntatem ostendunt, quod solum per eam dicantur vocati, qui scripti hæredes fuerunt, & non alij, hoc est, hæredum hæredes, quia ij nec scripti fuere, nec oculis corporeis legi possunt. Idcirco num. 18. & 19. inquit, non obstare consilium Parisij 21. in contrarium allegatum, quoniam eius decisio, stantibus verbis illis, infrascripto hæredi, non est vera; quoniam ea verba sunt personalissima, & solum hæredem scriptum dicuntur respicere, provt latiùs ibi prosequitur. Et id ipsum fequuti fuere Mantica, Simon de Prætis, Peregrin. Riminaldus, & alij, in locis citatis suprà, ad solutionem tertij argumenti: ideò autem Socinus iunior, ibidem, totum fundamentum facit in verbis prædictis, ad infrascriptos suos hæredes, quoniam legatum ad vitam fuerat relictum, siue donec vixerit legataria, & post eius mortem hæredibus, quia si non ad vitam, sed simpliciter bona relicta fuissent, non esset necessarium verbum illud, infrascriptos, sed verbus solùm hæredes, sufficeret, nam quando res simpliciter legatu, verbum hæredes, si ad testatoris hæredes refertur, idem operatur, quod verbum infrascriptos hæredes, & de hæredibus duntaxat scriptis intelligitur, vt ad solutionem quoque tertij argumenti, in finalibus verbis, ex Mantica, tis, Riminaldo, Peregrino, & Thusco obseruaui: & optimè percipit Peregrinus ipse, dicto artic. 32. numero 74. & de his hactenus, quæ (vt vides) ingenti studio, atque labore resoluta, & digesta fuere, nec ita dilucidè vllus Recentiorum tradiderat. Prætereà, atque principaliter obseruandum, & constituendum erit, ex eisdem hactenus obseruatis, & scriptis, & cap. præcedenti traditis, inferri ad re{ Ex alteræ Senatus Hispalensis in eadem materia singulari, & in casu admodum assiduo, notanda definitione. }solutione, & comprobationem casus alterius practici, admodum assidui, & qui diebus præteritis in Hispalensi Regio Senatu, ex causa appellationis ab inseriori, ex facto euenit: Petrus namque de Ribera in ex tremis constitutus, testamentum condidit, & quatuor fratribus suis hæredibus institutis, pluribùsque legatis relictis, inter alia legata cauit semel, quod omnibus suis hæredibus, absque liberis decedentibus legabat consanguineis suis domum suam: iterum autem, quod post mortem omnium suorum hæredum, qui sine liberis decessissent: domum eandem ipsis relinquebat. Iterum denique, ipsomet testamento expressit: Y sucediendo, que todos los dichos mis herederos mueran sin hijos, ni descendientes legitimos, quiero, y es mi voluntad, que las dichas casas grandes de mi morada, que yo dexo, vengan a Gomez, Diego, Iuan, y Beatriz, mis sobrinos, hijos de doña Mencia de Ribera mi prima hermana, las quales ayan y tengan para si, y por proprias suyas, que assi se las dexo y mando. Viuen[sect. 62]tibus itaque tribus ex præfatis hæredibus institutis, vnus namque decesserat iam; vnus ex dictis quatuor legatariis, Didacus scilicet, ad dictam domum vocatus cum aliis tribus post mortem hæredum, decessit, postmodum vero nonnullis ab hinc annis, cedente die legati, & omnibus hæredibus absque filiis, & descendentibus defunctis, præfati alij tres, Gomezius, inquam, Ioannes, & Beatrix, iuxta tenorem dicti testamenti, possessionem domus præfatæ præoccuparunt, & apprehenderunt, & cum excitatum fuisset dubium, & controuersia, ac lis mota ab hæredibus dicti Didaci, qui ante hæredes ex hac vita migrauit, vtrum scilicet deberetur ipsis pars domus ipsius, & legatum pro ea parte transmitti potuisset, necne; iuridicè definiuit Senatus, legatum pro vlla parte transmitti non potuisse, legatario ante hæredes præmortuo, & hæredibus eiusdem legatarij silentium imposuit, totamque domum pleno iure adiudicauit tribus superstitibus, Gomezio inquam, Ioanni, & Beatrici. Senatus autem definitio, ex his omnibus, quæ eodem cap. & præcedenti tradidimus, comprobatur adeò manifestè vt vides comprobatur etiam in indiuiduo ex sequentibus. Ac primum equidem, quoniam legatum præfatum, negari non potest, quin sub conditione relictum fuerit, videlicet, si hæredes omnes instituti, absque liberis decessissent; paria namque sunt exprimere, & cauere sub conditione, si absque liberis decesserint, vel adiicere, mortuis omnibus, aut moriendo absque liberis; cum intentio, & propositum testatoris, magis quam sonus, & figur verborum attendi debeat, vt inducatur, vel non, conditio; siue dispositio efficiatur conditionalis, aut pura; quod cap. præcedenti, num. 33. & 34. adnotaui. Et vltra ibi dicta, corroboratur ex eo, quod in propriis terminis tradiderunt Curtius iunior, in consil. 313. Cephalus, in consil. 37. num. 15. lib. 1. Bursatus, in cons. 8. num. 23. lib. 1. Franciscus Viuius, decis. 484. num. 7. & seq. lib. 3. Morotius, responso 3. num. 1. & responso 2. num. 12. Antonius Thesaurus, quæst. 68. Forensi, num. 14. fol. 384. Legatum inquam, an purum sit, & trans[sect. 63]missibile, vel conditionale, & non transmissibile, ex coniecturis etiam, non modo ex expressa testatoris voluntate dignosci. Certi autem, & indubitati iuris[sect. 64] est, legatum sub conditione relictum, si pendente conditione legatarij mors interueniret, ad hæredes illius non transmitti; provt latè probaui cap. præcedenti. & suprà hoc eodem cap. numero trigesimoquarto, & sunt iura expressa in titulo, ff. & C. quando dies legati cedat, & in l. vnica. § sin autem aliquid sub conditione. C. de caducis tollendis, & notarunt post alios multos Authores Ioannes Bolognetus, 2. parte, §. cum ita. l. hæredes mei. ff. ad Trebell. num. 109. Ludou. Morotius, responso 2. fere per totum. Antonius Thesaurus, Forensium, dicta quæst. 68. num. 1. Ludou. Casanate, in cons. 32. n. 19. Petr. Surdus, in cons. 123. n. 7. lib. 1. & de alimentis, titul. 9. quæst. 6. num. 8. fol. 579. Blasius Flores Diaz de Mena, in addit. ad decis. 158. ad finem, versic. tertia. Cardinalis Thuscus latè, tom. 5. littera L. conclus. 39. per totam, folio 41. & tom. 8. littera T. conclus. 372. ex fol. 365. vbi etiam[sect. 65] latè, quod transmitti non potest ius nondum competens, & quando secus. Secundò etiam facit, legatum post mortem hære[sect. 66]dis relictum, conditionale esse: l. prima, §. dies. l. hæres meus 78. in principio. ff. de condit. & demonst. l. si cum hæres, & l. huiusmodi, versic. nam tale, ff. quando dies legati cedat. Curtius iunior, in cons. 313. n. 1. Cephalus, in cons. 37. n. 1. lib. & in cons. 188. n. 10. lib. 2. latè Morotius, dicto resp. 2. n. 5. 8. & 9. Antonius Thesaurus, dicta q. 68. Cæsar Barzius, decis. 81. n. 1. 2. & 15. & latiùs n. 12. & 15. Cardinalis Thucus, multis in locis, de quibus infrà. Zabarella, in cons. 133. n. 6. versic. ad tertium. Alexander, in cons. 14. num. 3. lib. 1. Ludouicus Romanus. in cons. 17. & in cons. 480. Cùm ergo post mortem hæredum relictum domus factum fuerit in casu præsenti, nequaquam transmitti potuit, præmortuo legatario prædicto: quod etiam voluit Ioannes de Imola, in l. si cui legetur, §. hoc autem, col. prima, in fine, versic. nam si grauatur hæres, iuncto, versic. item nota quod non quod non videatur, de legatis primo, post Iacob. de Arenis, per eum allegatum; vbi inquit, quod grauatus dare Titio decem, cùm morietur, si interim[sect. 67] legatarius decedat, non transmittit. Et id ipsum probauit Castrensis, in l. ex his verbis, num. 2. in fine, C. quando dies legati cedat. & exornauit Stephanus Gratianus, disceptationum Forensium, cap. 136. n. 29. & seq. Tertiò & in fortioribus terminis facit textus, in[sect. 68] l. quibus diebus. 40. §. quidam Titio. ff. de condit. & demonstrat. vbi legatum fuit priùs purè relictum: deinde adiectum in fine, quod legata tunc soluerentur, quando, vel si mater moreretur: & quamuis O filius illius esset sententiæ, vt solutioni diem magis, quam conditionem adiectam conseret; tamen Labeonis comprobatur responsum, qui dicebat, illa verba conditionem importare: & sic etiam, quod vnica non sit enunciatio, sed duplex, legatum remanet conditionale. Sicuti contra Hotomanum, in cons. 78. rectè perpendit eum textum Antonius Thesaurus, Forensium, dicta q. 68. n. 5. qui etiam loquitur in fortioribus teminis, quam nostris, quando scilicet, legato prius simpliciter relicto, deinde fuit datum tempus, cùm filia nupserit, ad soluendum: & tamen resoluit, quod verba ibi proposita conditionem important, vt legatum non transmittatur. Quanto ergo magis pro illa quarta parte domus legatum transmitti non potuit in casu præsenti, cùm non modò fuisset relictum, si hæredes morerentur, sed si absque liberis mortui sint, & sic in tempus mortis eorum, & si sine liberis decessissent. Quartò etiam facit, in casu ipso proposito, non modo casum illum decedendi absque liberis, incertum esse, & conditionalem, vtpotè ex futuro euentu dependentè, & qui poterat adesse, vel non ad esse, quod plusquam certum est, verum etiam diem ipsum mortis hæredum (quando habendorum, vel non habendorum filiorum conditio deficeret) incertum esse, & ideò conditionem facere: l. si Titio 22. §. primo, ff. quando dies legati cedat. At dies incertus conditio[sect. 69]nem in testamento facit: l. dies incertus 74. l. hæres meus 78. ff. de condit. & demonst. l. si post diem. ff. quando dies legati cudat. cum aliis adductis per Hieronymum de Ceuallos, practicarum commun. contra commun. quæst. 790. num. 10. & præsertim, quando verbis ablatiui casus legatum fuit conceptum, provt in præsenti conceptum apparet, quæ conditionem important, sicuti alio cap. statim latiùs probabitur: & suturum tempus respiciunt, & sic legatum ante ipsum diem legatario defuncto, transmitti non potuit; provt contendunt post alios Authores Osascus, decisione 165. num. 17. Hippolytus Riminaldus, in consilio 334. lib. 3. Ludouicus Morotius, responso 2. & 3. Franciscus Viuius, decis. 484. ex num. 6. cum sequent. lib. 3. Antonius Thesaurus, Forensium, dicta quæstione 68. num. 6. 7. & 8. Stephanus Gratianus, disceptation. Forensium, cap. 136. num. 25. & seq. & decision. 153. Peguera, & Chartarius, vbi statim. Prætereà & quinto loco faciunt ea, quæ speciaficè magis tradiderunt, vt totam hanc materiam, circa incertitudinem temporis explicarent, & interpretarentur textum, in l. ex his verbis. C. quando dies legati cedat. & in l. Firmio 26. §. primo, ff. eod. l. Sæius Saturninus 46. ff. ad Trebell. Flaminius Chartarius, decis. 102. Franciscus Marcus, q. 310. Cremensis, singulari 112. Ludouic. Morotius, responso 2. num. 8. & 9. Antonius Thesaurus, Forensium, dicta q. 68. num. 9. 10. & 11. Marc. Anton. Peregrinus, de fideicommissis, art. 31. num. 19. Peguera, decis. 107. latiùs Stephanus Gratianus, dicto cap. 136. num. 25. cum pluribus seq. vsque ad num. 46. & decisione 153. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 81. Videlicet, quod aut incertitu[sect. 70]do prouenit ex actu futuro, vt cum ille nupserit, vel cùm hæres morietur, quæ duo æquiparantur, l. cum testator. C. de testam. manumissis, & tunc tempus illius actus, quia respecit incertitudinem actus, quo pendente incertum est, quis moriatur, an hæres, vel legatarius, legatum non transmittitur, quia dies intus conditionem importat; & potest mulier nubere, vel non nubere, & ante conditionis euentum potest mori legatarius. Et ita est in illo casu, quando legatum debet solui post mortem vsufructuarij, vt per Francisc. Marcum, dicta q. 318. vel post mortem Tertij, vt per Cremensem, dicto singulari 112. Vel prouenit ex actu, qui quidem futurus est, sed certum est, conditionem extituram, & actum habere suum effectum, licet dilatione suspendatur, vt Relinquo Titio centum, cum ipse morietur, tunc legatum transimittitur, quia dies est certus, & non suspenditur. Casus est in d.l. hæres meus 78. ff. de condit. & demonstr. l. si hæres, ff. quando dies legati cedat. & similis est conditio posita in l. ex his. Ratio est, quia conditio certò extura, non reddit conditionalem dispositionem, sed puram, l. si pupillus. §. primo. ff. de nouat. vbi Castrensis; ideò si certum non sit, an sit conditio extitura , vel non, legatum dicitur conditionale, & ita concludit Antonius Thesaurus, dicta quæstione 68. numero 9. & 10. qui subdit, clariùs distingui posse, quod aut conditionis euentus respicit personam legatarij, & certum est, ipsam conditionem extituram, sed dubitatur, an mortuo, vel viuo legatario existat, tunc si moriatur legatarius ante conditionis euentum, legatum non transmittitur, quia causa, ex qua legatum debetur, semper debet præcedere; ideò siue legatum factum fuerit, cùm quid factum fuerit, vt cùm nupserit, vel; nubet filia mea; vel cùm quid factum non contingere, quod ante casum legatarius moriatur, non transmittur legatum: l. huiusmodi 13. ff. quando dies, legat. cedat. l. si dies 21. eod. At si respiciat conditio personam hæredis, & tempus certum, iura quod tempus aliquid facere debeat, veluti cum ad legitimam ætatem peruenerit, vel cum hæreditatem capiet hæres, tunc legatum transmittitur, quia purum censetur: l. ex his verbis, l. pontionilla. C. quando dies legat. cedat. d.l. si dies, §, si sub conditione. ff. eod. ideò si conditio sit talis, ante cuius euentum non possit legatum capi, putà, cùm liberos habuerit, vel si Titius hæres erit, tunc si decedat legatarius ante conditionis euentum, non transmittitur legatum ad hæredes: l. cum vxori. C. eod. hactenus Antonius ipse Thesaurus, qui specificè in vna, & altera distinctione comporibat istam partem. Et omnino conuenit ei Ludouicus Morotius, dicto resp. 2. vbi nonnullos casus singulariter constituit, atque distinguit in hac materia, & duas principales conclusiones conficit num. 7. 8. & 9. Prima est, nihil referre in vltimis voluntatibus, an conditio apponatur circa substantiam legati, an circa resolutionem, & executionem; exemplum, à pari procedunt ista: lego centum Titio, si alis morietur, quo casu conditio adiecta est substantiæ legati, vel si primò centum leget testator, & exinde iubeat non dari, nisi talis moriatur; nam vtroque modo legatum conditionale est, tempus mortis respiciens, textus est, qui hunc casum decidit, in l. quibus diebus, §. quidam Titio ff. de condit. ibiq́ue hoc expressè notat Castrensis, & Socinus post eum, in vltimo notabili: & ideò legatum eiusmodi relictum post mortem hæredis, conditionale est, etiam quod executioni, & resolutioni legati, non autem substantiæ tempus mortis sit adiectum. Altera conclusio Ludouici Morotij traditur dicto responso 2. num. 8. cum tempus mortis, quod omnino incertum est, legato adiicitur, fiue in substantia, siue præstationi; & tunc inquit, duos casus distinguendos esse: primus, an tempus respiciat mortem legatarij, vt cúm testator legat Titio centum, cúm ipse Titius morietur; & tunc quia mors legatarij certa est, legatum est purum. Secundus est casus, post mortem hæredis, aut Tertij legatum relinquitur; & tunc, quia incertum est, an legatario viuo dies legati non cedat, legatum est conditionale, & legatarius defunctus viuo hærede, aut Tertio, ad hæredem non transmittit. Et citat text. in d.l. hæres meus 78. ff. de condit. & demonst. & in l. si cum hæres. ff. quando dies legat. cedat, & in l. huiusmodi. eod. tit. & adiicit num. 10. vsque adeo esse veram conclusionem præcedentem, quod etiam, quando constaret, legatum purè relictum fuisse ab initio, attamen si tempus mortis hæredis exinde adiectum esset ipsi legato, quod (vt dixerat) præse fert conditionem, vtique legatum eiusmodi purum, ademptum censetur sub conditione adiecta, nec differt à legato relicto sub conditione, vt per Oldrald. in consil. 16. in principio, Ruinum, in consilio 199. num. 4. lib. 2. & Hactenus Ludou. Motorius, qui in casu præsenti legatum fuisse conditionales & impediri transmissionem mortuo legatario ante hæredem; concludit specificè. A Morotio autem non dissentit, sed potius superiora omnia confirmat, & Senatus decisionem conprobat quoque Stephan. Gratianus, disceptationum Forensium, d.c. 136. ex n. 25. vsque ad num. 44. is namque Author, d.n. 25. & tribus seqq. agnoscit pro certo, quod dies incerta adiecta solutioni, & executioni, inducit conditionem, & impedit transmissionem, non secus ac si esset apposita substantiæ, & dispositioni legati, provt est, quando petitio, & executio legati differtur; in diem omnino incertum; cùm secus sit (vt ipse dicit) quando non esset dies omninò incertus, vt tempus ætatis, vel si apponeretur dies respectu honorati Quando autem est adiectum tempus incertum in persona grauati, semper fit conditio, quamuis adiiciatur præstationi, non substantia: legati, quia tempus incertum, quando habet se ad esse, vel ad non esse, adiectum etiam executioni, facit conditionem; cum secus sit quando dies apposita commensuratur tempori, præfiniendo diem post certum tempus, tunc etenim non fit conditio, cum simus in die certa; provt has omnes doctrinas, & resolutiones communes, iure, & authoritate & quamplurimorum Authoturm allegatione confirmat ibi Stephanus ipse Gratianus, ex dicto n. 25. & tribus seqq. & is equidem (vt dixi) his accedit Interpretum placitis, de quibus suprà statim etiam ex n. 29. conuenit omnino eisdem, & Senatus Hispalensis decisionem comprobat manifeste; inquit namque, quod nunc ab eo dicta, habent locum, quando adsunt dictiones suspensiuæ executionis in diem incertum, ita vt appareat, quod testator non voluerit, præstari legatum, nisi in casu euentus diei, aut conditionis purificatæ, etiamsi legatum priùs purè factum esset: in quo (vt vides) conuenit Thesauri, & Morotij resolutionibus, iam relatis, provt ibi apparet ex d.n. 29. vsque ad num. 36. vbi firmat pedes in hoc, quod stantibus verbis suspensiuis, & casu, in quo est verè conditio, siue appositis dictionibus aduersatiuis, seu habentibus naturam aduersatiuæ, quæ faciunt conditionem, & derogant puritati relicti, ex natura aduersationis, fiue dilata executionein tempus mortis, aut casum incertum; aut si non constet de contraria voluntate, conditio inducitur, & impeditur transmissio. Et id ipsum repetit num. 40. tribus seqq. vbi etiam stat semper in eodem proposito, an scilicet tempus sit adiectum per dictiones, quæ important conditionem principaliter, vel secundariò, vt latiùs ibi, & n. 36. vsque ad numer. 40. vbi inquit. quod non refert, quod dies incertus apponatur ad substantiam. vel ad executionem, cum vtroque casu legatum sit conditionale; siue mandetur præstari legatum, Titius morietur, vel simpliciter dicatur solui, cùm morietur, vt etiam latiùs ibi. Denique & superioribus conuenit, sed latiori, &[sect. 71] distincta magis manu explicat hanc materiam, Iacobus Menochius (quem nullus prædictorum commemorat) lib. 2. præsumpt. 201. ex num. 30. vsque ad n. 51. qui cum ex proposito sumpserit eò loci declarare, transmissioni legati, & fideicommissi, an, & quando ex præsumpta mente, & voluntate testatoris locus esse possit atque ex num. 17. vsque ad num. 34. præmisisset primum caput illius disputationis, quando scilicèt legatum, vel fideicommissum est purè relictum: atque ex num. 34. & quatuor seqq. secundum adduxisset caput disputationis eiusdem, quando scilicet legatum, vel fideicommissum fuit relictum sub modo. Ex dicto n. 39. tertium caput inquit, quando legatum fideicommissùmve fuit relictum in diem; & hoc in capite quatuor principales casus distinguit. Primus casus est, quando dies est certus, vt si testator reliquit legatum præstandum Calen. Augusti: hoc sanà casu dies statim cedit quoad transmissionem licet non quoad petitionem: l. Sempronius Attalus, ff. de vsufr. legato. l. 5. & l. si dies, ff. quando dies legati cedat. l. vnica, in princip. versic. similique modo. C. de caducis tollendis. Nec mirum est quod dies alicuius legati non cedat quoad petitionem, sed tantum cedat quoad transmissionem, vt declarat Ruinus, ibi relatus per Menochium. Et hic casus primus ad nos non pertinet, nec ad præfatam Senatus Hispalensis definitionem: videtur tamen (vt ego arbitror) conuenire decisioni l. 31. titul. 9. partita 6. in principio, versic. E aun la podria fazer a dia cierto: & l. 34. eod tit. & part. ibi, que fuesse fecha puramente, o a tiempo cierto. Secundus casus est, quando legatum, vel fideicommissum est relictum in diem incertum, omni incertitudine, an, scilicet, & quando: hoc casu idem esse dicendum, quod de legato, vel fideicommisso relicto sub conditione (inquit Menochius, n. 40.) cum dies omnino incertus, sit idem, quod ipsa conditio, seu ei æquiparetur: l. talis scriptura. l. sed et si sub conditione, ff. de legatis 1. l. ex his, ff. quando dies legati cedat. & l. cum testator. C. de manum. testam. & adducit exemplum vt si testator legauit centum Caiæ, cùm nupserit. Hic enim dies nuptiarum est incertus, an, & quando nubet, & propterea tanquam legatum conditionale non transmittitur: l. hæc conditio, ff. de condit. & demonst. hic etiam casus non est ille, de quo præsens disputatio, & Senatus Hispalensis decisio. Tertius est casus, quando dies non est incertus omni incertitudine, sed solùm an; sicuti quando testator legauit centum Caio, cùm triginta annorum erit: hic enim dies non est incertus quando, ex quo constat, quo tempore, si viuet, erit eius ætatis: sed est incertus an, cùm incertum sit, an tandiu viuet, quoad eam ætatem perueniet: hoc casu legatum non transmittitur, cum adhuc hic dies æquiparetur conditioni: l. si qui legatur. §. hoc autem legatum, ff. de legatis 1. l. Publius, §. 1. ff. de condit. & demonstrat. Menochius, dicta præ sumpt. 201. num. 42. qui num. 43. extendit, vt locum habeat hic casus, etiam quando dies iste certæ ætatis fuit adiectus persone hæredis grauati. Et idem, si Tertij, vt ibi num. 44. & vide Gregor. Lopez. in l. 31. tit. 9. partita 6. Glossa, quando fuere de edad, quæ lex Partitæ approbat resolutionem prædictam in versic. otro si dezimos. Declaratur autem casus metipse, vt locum non habeat, quando hic dies incertus ætatis, an scilicet, fuit adfectus solutioni, & præstationi legati, vt si testator ita dixit, lego centum Caio, quæ ei dari volo, cùm erit triginta annorum: hoc casu legatum transmittitur ad hæredes Cai legatarij, & si is decessit antequam perueniat ad eam ætatem 30. annorum. Est ratio, quia dies ille ætatis adiectus non est substantiæ legati, non enim dixit testator lego centum Caio, quando erit 30. annorum, sed adiectus est solutioni, & executioni. Nam primò simpliciter dixit, lego centum Caio, deinde adiecit tempus solutionis, diuum subiunxit, quæ dari volo, cum peruenerit ad 30. suæ ætatis annum, ac propterea legatum hoc sui natura, & substantia purum est, solutio verò in certum tempus dilata, & ideò locus est transmissioni; sicuti statuit Alexander Seuerus, in l. ex his, C. quando dies legati cedat, cuius verba hæc sunt: Ex his verbis, do, lego Ælicæ Seuerinæ filiæ meæ secundæ decem. quæ legata accipere debebit cum ad legitimum statum peruenerit non conditio fideicommisso, vel legato inserta, sed fictitio in tempus legitimæ ætatis dilata videtum& ideò si Ælia Seuerina filia testatoris, cui legatum relictum est, die legati cedente vita functa est, ad hæredem suum actionem transmittit, scilicet vt eo tempore solutio fiat, quo Seuerina, si rebus humanis subtracta non fuisset, 25. annum ætatis impleuisset. Hanc declarationem passim admittunt omnes in d.l. ex his & alibi, quando dies solutioni adiectus est separata clausula; sicuti quando testator (vt in casu d.l. ex his.) dixit, lego Caio centum, quæ ei præstari volo, quando peruenerit ad 30. annos: & omnes Doctores ita intelligunt, provt obseruat Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 201. n. 46. ita quoque intellexit Cæuallos, practicar. commun. contra, communes, 4. part. q. 7. 5 8. n. 3. fl. & 40. de quo infrà, ad finem huiusce cap. sed dubium est, (provt Menochius ipse aduertit) quando testator ita dixit, lego centum Caio, cum ad 30. annos peruenerit; an dies adiectus sit in hoc casu solutioni, vel substantiæ legati, & esse adiectum ipsi substantiæ, affirmarunt Alexand. & Corneus, Socinus autem senior sentire videtur, quod etiam hoc in casu dies sit adiectus solutioni: sed in sententiam Cornei, Alex. magis se inclinat Menochius, d.n. 46. & l. partitæ 6. præcitata 31. tit. 9. expressè approbat istam partem, dum dicit: Mando que den a fulano mil marauedis, quando fuesse de edad de catorze años: quod est aduertendum vltra ea, quæ ad finem dicentur huius cap. & hic quoque casus ad præsentem, & Senatus definitionem non attinet. Quartus denique & vltimus casus (quem Menochius adducit dicto casu 201. lib. 4. n. 48.) est, cùm dies non est omnino incertus sed solum incertus quando, vt si testator legauit Caio centum, quando hæres ipse morietur, vel post mortem hæredis: hoc casu. & si certum est, hæredem moriturum; attamen incertum est, quando morietur: posset enim ita decedere ante Caium legatarium, quàm post; & proptereà, tanquam si expressa conditio esset adiecta, non transmittitur ad hæredes legatarij, eo decedente ante hæredem: ita sanè Papinianus respondit in hæres meus 78. §. 1. ff. de condit. & demonst. cuius verba hæc sunt: Hæres meus cum ipse morietur, centum Titio dato, legatum sub conditione relictum est. quamuis enim hæredem moriturum, Certum sit; tamen incertum est, an legatario viuo dies legati non cedat: & non est certum, ad eum legatum peruenturum, Hactenus Papinianus: idem respondit Pomponius, in l. huiusmodi, in fine, ff. quando dies legati cedat: & tradunt Corneus, Alexander, Decius, Ruinus, Boërius, Phanuc. & Anton. Gabriel, cum quibus Menochius, vbi supra, dicto d. 48. qui n. 49. id ipsum locum habere dicit, quando dies iste fuit adiectus in personam Tertij: & rectè expendit pro ea sententia text in l si pecunia, §. 1. ff. de legatis 2. & n. 50. dicit etiam, quod id quoque procedit, etiam quando dies iste incertus fuit adiectus non ipsi substantiæ legati, sed solutioni, & præstationi; nam adhuc legatum tanquam conditionale habetur, & ob id decedente legatario ante illud tempus, non transmittit ipsum legatum ad suum hæredem: ita Glossa, in l. Seius Saturninus, ff. ad Trebell. Bald. Alex. Iason, Ruin. Iacob. Æmilian. & Hieronym. Zanc. quos refert Iacob. Menochius, dicta præsumpt. 201. num. 50. qui concludit, quod difficile esset in foro ab hac communi sententia recedere, & quod retineri debet in iudicando, & consulendo. Et exemplum adferri, vt si testator ita dixit, lego centum Caio, quæ ei dari volo post mortem Sempronij: & hanc eandem opinionem tenuerunt Antonius Thesaurus, dicta q. 68. Ludouic. Morotius, dicto responso, 2. n. 8. & 9. Stephanus Gratianus, disceptation. Forens. dicto cap. 136. ex n. 25. provt ponderantur supra, n. 70. per totum, Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 81. Hæc quidem cum ita se habeant, provt ex dicto num. 70. huius cap. traduntur: an vllo pacto subsistere de iure valeant ea, quæ Hieronymus de Cæuallos, 3. parte commun. contra commun. q. 790. non commemorando aliquem ex præcitatis Authoribus, nec Thuscum, referendum infrà; scripta reliquit? viderint alij; qui etiam perpendent ea, quæ in eodem articulo ad finem huiusce cap. traduntur: viderint etiam contra eiusdem Cæuallos placitum de quo ibi, acutam illam 1. sonis considerationem, in d.l. si cui legetur. §. hæc autem, num. 7. ff. de legatis 1. qui retenta opinione præfata, quando dies incertur fuis adiectus non ipsi substantiæ legati, sed solutioni; inquit, non obstate, quod dies certæ ætatis maiorem habet incertitudinem, quam habet dies mortis, qui est incertus solum quando, & tamen dies certæ ætatis adiectus solutioni, & præstationi legati, non impedit transmisshonem: l. ex his, C. quando dies leg ced. & diximus supra: ergo multo minus impediet transmissonem dies incertus mortis. Respondet itaque Iason (quem etiam Cæuallos non citat) quod imò dies mortis hæredis, vel Tertij, est magis incertus illo die certæ ætatis, quandoquidem dies mortis est incertus quando, sicuti clarum est; sed etiam est incertus an, nempè an legatarius morietur ante, vel post hæredem. Et hactenus de quinto sundamento huiusce partis, cuius resolutiones, & doctrinæ, quantum abhorreant à resolutione illa Hieronymi de Cæuallos, dicta q. 790. viderit vnusquisque; cum ipse firmauerit, legatum relictum post mortem hæredis, vel alterius, purum, & in diem certum relictum videri: de quo latius infrà. Sextò deinde, & pro eadem parte faciunt illa, quæ[sect. 72] in hoc ipso proposito adducit Menochius idem, lib. 4. dicta præsumpt. 201. num. 71. dum dixit, quod conditio vera & propria, vti est casualis, impedit transmissonem, etiam si certum sit, conditionem extituram; vt si testator ita cauerit, relinquo Caia centum, si filius meus decesserit sine liberis legitimis, & iam constat filium illum procreare non posse liberos, vel ob naturæ impedimentum, vel ob aliud accidens, vt si iam professus est Religionem: hoc sanè casu adhuc dicendum est. quod si Caius ille decedat superstite, filio illo, legatum, vel fideicommissum efficiatur caducum, atque ita non transmitti ad hæredes Caij: sicuti tenent quamplures Authores relati per Menochium, vbi suprà, qui dicit, hanc sententiam probari, in l. huiusmodi ff. quando dies legati cedat Et hæc quidem non otiosè, sed ideo, atque consultò dicta, quod præfati legatarij prædefuncti hæredes, ex eo inter alia contendebant, legatum ad ipsos transmitti debuisse, quia mortis eiusdem legatarij tempore certum esset, testatoris hæredes non habituros liberos, tum propter ætatem eorum, tum etiam quia adhuc matrimonium non contraxerant. Morituros autem ipsos, licèt certum esset; attamen, quando morituri sint, incertum omnino, an etiam legatarius ante ipsos moreretur; quorum vnum quoque sufficeret, ex dictis hactenus, & ex ipso Menochio, dict. n. 71. qui in ipsis terminis ita scribit: Et accedit ratio, quod hoc legatum, & fideicommissum, relictum sub duplici conditione, nempè si morietur, & si sine liberis; et si ergo certum est grauatum non suscepturum liberos, non tamen euenit altera, quod decesserit grauatus ante ipsum legatarium, vel fideicommissarium. Septimo, denique & vltimo loco faciunt quorum[sect. 73]dam Interpretum placita, & resolutiones in ipso nostro proposito, qui legatum, vel accrescere coniuncto aut coniunctis, si plures eiusdem rei legatarij fuerint, re, & verbis, provt in præsenti, vel re tantum coniuncti, vel accrescere hæredi, aut granato ad quem spectaret onus soluendi, si esset purificata conditio; specificè tradiderunt, & legatum non transmitti, asseuerarunt Bald. inquam, in d.l. si cui legetur, in princip. col. vltim. verfic. 2. casu principali, de legatis 1. & ibi. Florianus, n. 14. versic. & ideo consului. Castrens ibid. in §. hoc autem, & in principio. Iason in l. quodcuinque, §. finali; col. vlt. versica. in quantum, de verborum obligation. Latè Gundisal. Mend. Vasconcel. lib. 1. diuersorum iuris argumentorum, cap. 14. vbi multa tradit in proposito. vt legatarius præmoriens ante hæredem, vel grauatum post mortem, non transmittat legatum, tanquam sub conditione relictum, quando post hæredis mortem relinquitur: Stephanus, etiam Gratianus, disceptation forens. d.c. 136. n. 36. & tribus seqq. & vltra eum plenè Castrens. in cons. 152. Viso puncto, colum. finali, lib. 2. quem citat Cardinalis Thuscus, practicar. conclus. iur. to. 5. littera L. conclus. 117. n. 4. fol. 108. ad hoc, quod legatum efficitur caducum, aut accrescit coniuncto, vel grauato, ad quem specaret onus soluendi, si esset purificata conditio, si legatarius sub qualibet conditione suspensiua, vel post mortem hæredis, vel alterius, moriatur pendente conditione, vel ante illum. Ludouic. Ronan. in cons. 17. per totum, vbi, latè, & in cons. 162. & in cons. 124. Ruinus, in cons. 81. & in cons. 152. ex n. 3. lib. 3. quos citat Thuscus, dicta conclus. 117. n. 9. & tribus seqq. vbi inquit, idem esse quod in legato, in fideicommisso facto post mortem Seij ad fauorem Titij, quia euanescit, aut coniuncto accrescit, neque transmittitur, mortuo Titio ante Seium, & idem in substitutione, & quod generaliter legatum, & fideicommissum, & substitutio sub conditione, vel post mortem hæredis, vel in diem incertum, non transmittitur, neque debetur, sic legatarius, vel fideicommissarius, aut substitutus, ante conditionem, aut mortem, vel diem moriatur; provt tradit ibidem, n. 12. & idem obseruauit Signorolus in consil. 35. Casus talis est, in principio, idem Thuscus, tom. 5. dicta littera L. concl. 39. n. 17. fol. 42. vbi inquit, quod legatum factum filiabus in casu mortis masculorum, si præmoriantur filiæ masculis, non debetur filiis filiarum, quia non transmittitur: & tom. 8. littera T. conclus. 369. num. 73. fol. 356. vbi notauit post Bald. & Alexand. nonnullis in locis, quod Legatum factum post obitum filiorum, si legatarius decedat ante filios, non transmittitur ad hæredes legatarij. Et iterum eodem tom. & littera, conclus. 372. num. 14. fol. 366. vbietiam ex Baldo, Romano, & Alexand. id ipsum, quod hactenus probare contendimus, scriptum reliquit. Contrarium autem resoluit Hieronymus de Cæuallos, 3. parte commun. contra commun. quæst. 790. vt ad finem huius cap. dicendum est, & nullum ex præcitatis Authoribus suprà, ex dicto n. 73. commemorat, nec etiam adducit aliquid ex notatis superiùs, ex num. 70. Quod autem de iure accrescendi cæteris legatariis domus, in casu præsenti diximus, vltra authoritates, & sententias prædictorum Authorum, in terminis ipsis decisionis Senatus propositis; probatur ex singulari decisione textus, in l. 4. versic. sed & si decesserit. ff. de alimentis & ciba. legat. & in l. 34. tit. 9. partit. 6. in versiculo, fueras ende, quam singularem esse dixi, & eam ponderaui ad initium huiusce cap. in illis verbis: Ca muriendo aquel a quien fue fecha la manda, en ante que se cumpliesse la condicion, no valdria la manda, ni la podria demandar el heredero de aquel a quien fuesse, fecha, ante dizimos, que la deue auer el heredero del testator fuerasende, si aquel a quien fuesse facha la manda so condicion, ouiesse compañero, a que fuesse mandada de souno con el alguna cosa, o si ouiesse sustituto en ella, ca en qualquier destas dos cosas aura la manda el cpmpañero, o el sustituto del finado, e no el heredero del testador, si despues se cumpliesse la condicion, que fuesse puestaen la manda. Probatur etiam ex his, quæ in materia iuris accrescendi tradiderunt vnanimiter Interpretes, & in commentariis de vsufructu, cap. 48. per totum, scripta egometipse, resoluta reliqui, videlicet in mixta coniunctione rei, & verborum, (qualis fuit præsens,) locum habere potius ius non decrescendi, quam accrescendi, quamuis alij accrescendi ius competere esserant. Vt per Bartol. in l. re coniuncti. ff. de legat. 3. vbi communem omnium sententiam profitentur Ripa, n. 74. Bolognet. n. 241. Romu[sect. 76]lus, n. 95. Corrasi. Ant. Fumeus & Menchacha, cum quibus Grassus, §. ius accrescendi, q. 10. Ant. Gomez. tom. 1. variarum, c. 10. n. 38. Angelus Mattheaccius, de legatis & fideicommissis, lib. 3. cap. 1. seqq. Burdus in cons. 211. lib. 2. Ant. Pichar. in §. si eadem res, maximè, n. 20. & 21. de legat. vbi agit de. mixta coniunctione, quæ ceteris potior est, ius accrescendi, vel non decrescendi admittit absque dubio. Et dicto cap. 48. de vsufructu. n. 21. ita pariter ego adnotaui. In reali quoque coniunctione, (quando realis tantum fuisset[sect. 77] in ipso casu præsenti,) quod habeat locum ius accrescendi, ex sententia multorum, aut potius non decrescendi, ex sententia aliorum; palam etiam deducitur ex resolutionibus ipsorum Authorum, & his quæ eodem cap. 48. n. 21. & seqq. scripta reliqui. Et tradiderunt Grassus, d. §. ius accrescendi, q. 9. Latius Pichard. in dicto §. si eadem res, ex n. 32. vsque ad n. 27. Anton. Fabet, de erroribus pragmaticorum, tom. 2. deca. 49. errore 1. ex fol. 1137. Immo & inter verbis tantum coniunctos, semper habere locum ius accrescendi, quando sunt rectè coniuncti, id est, quando eadem res re[sect. 78]licta est, & tantummodo per intellectum est facta separatio, vt dicendo, æquis portionibus, post Bartol. Bolognet. Menchac. & Cortasi. tradidit idem Grassus, dicto §. ius accrescendi, quæst. 8. n. 4. Latius. Anton. Fabet, vbi supra, errore 3. ex fol. 1144. viagit de coniunctione verbis tantum, & errore 4. fol. 1147. vbi de iure accrescendi inter verbis tantum coniunctos. Et dict. c. 48. de vsufructu, n. 15. & 19. seqq. & n. 26. ita etiam notaui, & retuli alios Authores quamplures ita tenentes: & n. 18. retuli etiam alios, qui explicarunt, vtrum coniunctionis verbalis sit maior vis, & effectus, quàm realis. Et hæc quidem supponendo, mortuis dictis hæredibus, aut post mortem eorum absque liberis, per viam legati relictam fuisse dictam. domum: quòd si proponeretur, per viam fideicommissi relictam esse, granando scilicet hæredes post mortem suam, si liberos non haberent, domum eisdem testituere, vel relinquere; id ipsum dicendum esse, deprehenditur plusquam manifeste ex his, quæ hoc eodem cap. ad primam Senatus definitionem adnotata reliqui. Item ex resolutis c. præcedenti, & maxime sub n. 56. & hoc ipso cap. n. 34. & 64. vbi dixi inter legatum, & fideicommissum, quoad præfatum transmissionis effectum, nullam constitui differentiam; provt etiam agnouit Ludouicus Peguera, decisione 102. sub n. 1. item ex eo, quod fideicommissum conditionale non transmittitur, si interim decedat fideicommissarius, vt latius probaui eod. cap. præcedenti, ex n. 57. cum seqq. & per Pegueram, vbi supra, vbi triplicem assignat rationem, quare fideicommissum conditionale non transmit[sect. 79]tatur? & decisione 116. num. 22. & 23. & in terminis nostris, quod fideicommissum iniunctum grauato, præmoriente primo fideicommissario, remanet penes grauatum, cum onere restituendi secundo substituto; secus autem si nullus supersit; per textum, in l. vnica, §, pro secundo, C. de caducis tollendis: Bartol. Bald. Guid. Pap. Socinum vtrumque, & Decium obseruauit Hippol. Rimin. in cons. 252. n. 1. & 2. lib. 3. Nec vrgent contra resolutiones superiores, & Se[sect. 80]natus Hispalensis definitionem ea, quæ Hieronymus de Ceuallos. 3. practicar. commun. contra communes, parte, duobus in locis adnotata, atque scripta reliquit: isporum namque nonnulla, ex hactenus dictis, vel stare non possunt vllo pacto, & placitis communibus prædictorum Authorum (quorum Cæuallos idem nullum commemorat) refragatur expressim, vt videbis: alia autem eisdem potius conueniunt, quam dissentiunt: is itaque Author, quæst. 790. ex fol. 171. in dubium excitat, vtrum legatum relictum post mortem alterius, vbi dies non est certus, sed incertus, sit, conditionale, vel in diem, & huius inuestigationis effectum, inquit esse maximi ponderis, & momenti, respectu transmissionis: nam si dictum legatum est conditionale, & legatarius pendente conditione decedat, legatum non transmittitur ad eius hæredes; quod secus esse dicit in legato in diem; & citat text. in l. ad idem, ff. de condict. indeb. quæ eo titulo non inuenitur, sed l. in diem 10. citat etiam text. in §. omnis, Institut. de verb. oblig. quæ iura loquuntur in contractibus; non autem in vltimis voluntaribus, nec vllo modo ex eis quicquam probari, aut elici valet. ex quo in terminis quæstionis propositæ, legatum relictum post mortem alicuius, & sic in diem incertum, qui pro conditione habetur in vltimis voluntatibus, vt supra dixi, transmitti possit, si ante diem & mortem legatarius decedat, vt ex Ludouic. Morotio. Ant. Thesaur. Stephan. Gratian. Cæsare Barzio & Menochio, longa serie relatis suprà n. 70. & 71. & Cardin. Thusc. de quo etiam suprà, n. 73. latius apparet, idcirco eis in locis scripta, repetenda erunt omnino: citat etiam Ceuallos ipse, n. 4. textum in l. ex his verbis, c. quando dies legati cedai, qui etiam non loquitur in his terminis, legati scilicet post mortem altetur relicti, sed quando tempus certæ ætatis adiicitur post præcedentem dispositionem puram, vt tunc non faciat conditionem, sed disseratur in tempus illud completum, & ideo interim non impedit transmissionem, vt Baldus in summario notauit: atque ita quando tempus, vel dies adiicitur certæ ætatis legatariæ, vt constat ibi Æliæ Seuerinæ filiæ meæ secundæ decem, do, lego, quæ legata accipere debebit, cum ad legitimum statum peruenerit. Non vero cum adiicitur dies mortis hæredis, vel alterius Tertij, qui cum sit dies incertus, facit conditionem (vt dixi) atque retorqueri potius debebit texrtus metipse, cum dixerit: Non conditio fideicommisso, vel legato inserta: vt supponat pro certo, secus dicendum esse, si conditio adiecta esset: cum etiam loquatur, quando hic dies incertus ætatis fuit adiectus solutioni, & præstationi legati, ex vt Menochio retuli suprà, num. 71. in versic. tertius est casu: nec negauit, agnouit potius expressè Ceuallos idem, alio in loco, videlicet ipsa 3. part. commun contra. commun. q. 758. ex n. 33. cum seqq. vbi ad eundem effectum, an legatum sit conditionale, vel non, vt transmissioni locus sit, vel non sit; citat textum, in d. l: ex his verbis, & n. 37. & tribus seqq. inquit vnum singulare esse aduertendum pro perfecta declaratione leg. eiusdem, ex his, C. quando dies leg. ced quod eius inquam decisio videtur hodie correcta per l. 31. tit. 9. partita 6. in illis verbis & Otro si dezimos, que si el testador quando fiziesse la manda, dixesse tales palabras; Mando que den a fulano mil marauedis, quando fuere de edad de catorzo años si acaeciere, que aquel a quien la faz, llegare a aquella edad; valdra la manda, y si muriere ante, non le puede demander su heredero, ni ha derecho de la auer. Contrarium autem decisum videtur in d.l. ex his, & idcirco Gregorius, ibi verbo, quando fuere de edad, in fine, dicit, quod aut tempus certæ ætatis fuit præfixum substantiæ legati, aut eius præstationi, seu executioni, aut sumus in dubio; In primo casu non fit transmissio: in secundo sic, ex d.l. ex his verbis: in tertio verò præsumitur, quod testator habuit respectum ad tempus simplex, & non se retulit ad certum tempus ætatis legatarij, istum autem intellectum, siue distinctionem, veram profitetur Ceuallos, d. num. 37. sed ad terminos dictæ l. ex his: non admittit, & idcirco existimat, talem constitui debere differentiam inter dictam legem partitæ, & l. ex his verbis: quod ibi fuit dispositio pura. simpliciter, veluti, lego decem filiæ Seuerinæ, & postea in alia clausula, postquam præcessit dispositio pura, dixit testator, quæ accipere debebit cum ad legitimum statum peruenerit; & sic post perfectam di positionem puram, fuit adiectum tempus certæ ætatis, non principali dispositioni, sed solutioni, & executioni ipsius, quod non ita factum est in d.l. 31. partitæ, sed in vna. duntaxat clausula factum legatum, & apposita conditio certæ ætatis; ibi: Mando que den a salano mill maranedis, quando fuere de edad de catorze años. Atque ita tempus fuit adiectum principali dispositioni, non verò solutioni legati, vt in d.l. ex his verbis; vbi rempus fuit positum in diuersa oratione. Hactenus Hieronymus Ceuallos, præcitata §. q. 758. ex num. ; 37. vsque ad n. 41. qui rectè conciliat dictam l. partitæ cum dict. l. ex his verbis: in effectu tamen id ipsum continet eius distinctio, quod communis illa distinctio, de qua per Gregorium Lopez, ibi relatum: & per Ludou. Morotium, Cæsarem Barzium, Anton. Thesaurum, & Stephanum Gratianum, ab eo non relatos, & commemoratos supra, n. 70. addit tamen Ceuallos idem, verbum illud, tempus scilicet fuisse positum in diuersa oratione in dict. l. ex his verbis: quod quidem addit eleganter, & distinxit, an eadem, vel separatâ clausulâ, dies solutioni adiectus fuerit, ad explicationem dict. l. ex his, Iacob. Menochius (quem Ceuallos non citat) lib. 4. præsumpt. 201. num. 46. vbi refert distinctionem communem relatam. De qua eriam suprà, sub n. 71. Distinctio ergo ad dict. l. partitæ, adducta, de iure communi, vera, & communis est, & recte applicatur legi eidem partitæ: quæ equidem (vt ego considero) omisit casum dictæ l. ex his verbis, tanquam certum, & lege illa expressim decisum, & conformauit alterum ad explicationem, & limitationem eiusdem l. ex his, à Doctoribus consideratum, & per Menochium relatum, quando scilicet eadem clausula dies solutioni adiectus est; & tunc communis Interpretum sententia probatur in dicta l. partitæ. Redeundo, itaque ad articulum propositum, ex hactenus dictis apparet dilucide, textum in d.l. ex his verbis, in aliis terminis loqui, nec decidere quæstionem illam, vtrum legatum relictum post mortem alterius sit conditionale, vbi dies est incertus: cùm ergo quæstionem ipsam proposuisset Cæuallos, dicta quæst. 790. ex n. 1. vsque ad n. 21. & præmisisset iura præcitata, textum scilicet in d.l. in diem, ff. de condict. indebiti, & in §. omnis, Institut. de verborum obligat. & in d.l. ex his verbis, inquit statim n. 6. quod partem affirmatiuam, quod scilicet legatum sit conditionale, quando post mortem alterius relinquitur; tenent Glossa, Bartol. Castrensis, Imola, Menchaca, Acosta. Anton. Gomezius, Grassus, & Caualcanus, quos ibi cumulat, & nonnulla inuoluit fortassis, ideo, quod Ludou. Morotium, Cæsarem Barzium, Anton. Thesaurum, Stephan. Gratianum, Iacob. Menoch. & Cardinal. Thusdum non prælegisset, cum nusquam eos commemoret: Concedit etiam vnum, quo stante, eius resolutio, & sententia procedere non potest; videlicet quod dies incertus conditionem facit in testamentis, ex l. dies incertus, ff. de cond. & demonst. cui alia aggregat iura similia: tandem ex n. 12. cum seqq. vsque ad n. 21. concludit, legatum huiusmodi post mortem alterius relictum, non esse conditionale, sed habere potius diem certum, & per consequens ad haeredem transmitti, si ante mortem eius legatarius decedat. Aliquando tamen agnoscit Author metipse, legatum esse in diem incertum relictum in eadem quæstione, aliquando id negat, & asserit; legatum relictum post mortem alterius, relictum dici in diem certum, mortis scilicet, quod habet diem certum in esse veritatis (vt ipse inquit) cum nihil sit certius morte, licet respectu temporis sit incertitudo: & hoc est primum, & præcipuum fundamentum, quo Ceuallos adducitut. Quantum verò his repugnet, quæ ex communibus Interpretum placitis, & Ludouic. Morotij, Cæs. Barz. Ant. Thesaur. Steph. Gratiani, Iacob. Menoch. & Card. Thusc. resolutionibus adduxi suprà, n. 70. 71. & 73. viderint alij, qui à me ibidem scripta prælegerint; vt pote cum ipsi omnes, & cæteri communiter concludant, legatum post mortem alterius relictum, conditionale esse: nam etsi certum est, hæredem moriturum, aut alterum, post cuius mortem relinquitur; attamen incertum est, quando morietur, posset enim ita decedere ante legatarium, quàm post; & propterea tanquam si expressa conditio esset adiecta, non transmittitur ad hæredes legatarij, eo decedente ante hæredem: ita sanè Papinianus respondit in l. hæres meus 78. §. 1. ff. de cond. & demonst. & Paulus, in l. si pecunia, §. 1. ff. de legatis secundo, & explicauit singulariter Menochius, lib. 4. dicta præsumpt. 201. num. 49. & 50. explicarunt etiam relati dicto num. 70. 71. & 73. & vide num. 66. suprà, atque ita diluitur omnino fundamentum primum Hieronymi de Ceuallos: idque maximè, iuxta sententiam Iasonis, in l. sicuti legetur, §. hæc autem, num. 7. ff. de legatis primo, de qua suprà, dicto num. 71. quod dies mortis hæredis, vel Tertij, non modò est incertus quando, sicuti clarum est; sed etiam est incertus an, nempe an morietur legatarius ante, vel post hæredem, vel Tertium illum; & sic inducit conditionem omninò. Alterum veto fundamentum Hieronymi ipsius de Ceuallos deducitur ex resolutione Telli Fernandez, in l. 3. Tauri, 3. parte, num, 10. vbi inquit, quod si testator relinquit vxorem vsufructuariam omnium bonorum, & post mortem illius piam causam, vel alium hæredem instituat, nihilominus dicuntur hæredes à morte testatoris, & non à morte vsufructuarij, & solum differtur hæredi emolumentum bonorum, quod consequitur vsufructuaria; vnde si hæres pendente tempore legati vsusfructus morietur, nihilominus transmittit hæreditatem ad hæredes: quantum autem distet exemplum hoc, & Telli resolutio à terminis quæstionis propositæ, legati scilicet post mortem alterius relicti, videtint omnes, qui vnum & alterum Authorem prælegerint, vtpote cum in terminis à Tello propositis, solum disseratur hæredi emolumentum bonorum, quod consequitur vsufructuaria, ius autem adeundi non differatur; nam statim, adire potest, & verus hære est ex die mortis testatoris; aliàs namque impossibile esset, legatum vsusfructus incipere, aut deberi posse, nisi hæres existeret, idque etiam post leges recentiores huius Regni, nouæ scilicet Regiæ collectionis: nam etsi legata debeantur, etsi nullus hæres exstiterit, hoc non procedit in legato vsusfructus, quod non potest initium sumere ante aditionem hæreditatis: atque ita mirum non est, si is, qui ex die mortis testatoris sequuta aditione hæres fuit, hæreditatem transmittat: vt recte percipit Tellus ipse (qui vtinam plena, & latiora commentaria ad leges illas Tauri condidisset) & latius explicarunt Iacob. Menoch. lib. 4. presumpt. 141. Mantica, de coniectur. vltim. volun. lib. 9. tit. 7. Græuæus, ad Gail. lib. 2. concl. 243. Surdus, de aliment. tit. 2. q. 8. & 15. & in cons. 218. lib. 2. & alij quamplures, quos in comment. de vsumfructu, cap. 45. ex n. 2. vsque ad 6. ego recensui, diuersum autem est in casu prædicto, cum legato post mortem alterius, & sic in diem incertum relicto, non antea agnosci, nec competere pssit. quam mors ipsa euenerit; siue non modò emolumentum, sed etiam ius agnoscendi, & totum differtur, ac ideo legati non agniti, ac in diem incertum (qui conditionem in testamentis facit) relicti, transmisso omnino impeditur, si antea legatarius decedat, iuxta iura superiùs ponderata, & omnes Authores commemoratos. Sic sane, legato relicto ab vxore, vt post mortem mariti bona perueniant ad Titium, si Titius moriatur in vita mariti, quod legatum transmittatur, præposterè existimauit Ceuallos, dicta q. 790. n. 16. & 17. & rectius statuisset contrarium, si superiora prę oculis habuisset; distinxisset etiam inter legatum vsusfructus, aut aliud, & hæreditatem vniuersalem: & tamen legati, & hæreditatis terminos confundit, vt ibi apparet, sed & expendere debuisset Menochium (quem nunquam commemorat) lib. 4. dict. præsumpt. 201. is namque Author, cùm num. 48. 49. & 50. tradidisset, legatum post mortem hæredis, vel alterius relictum, non transmitti ad hæredes legatarij, eo decedente ante hæredem, vel alterum; idque procedere dixisset, etiam quando dies iste incertus fuit adiectus non ipsi substantiæ legati, sed solutioni, & præstationi; in fine dicti num. 50. verba sequentia profert, quibus ad propositum præsens, nihil conuenientius posset adduci: His adductus, aliquando respondi, quod cum testator reliquisset bon acuidam, finito vsufructu eorum, relicto prius vxori, & legatarius decessisset superstite vsufructuaria, legatum caducum effectum fuisse diceba, atque ita etiam transmitti non potuisse ad hæredes ipsius legatarij: cum legatum illud diceretur factum in diem incertum, quando, et si certum, an: erat sane certum, aliquando finiturum vsumfructum illud, saltem morte ipsius vsufructuariæ, licet ignoraretur, quando illa vsufructuraria esset moritura. Hactenus Menochius: qui (vt verè animaduerto) non loquitur. quando vsufructu omnium bonorum relicto, alius hæres vniuersalis institueretur; tunc namque id esset dicendum, quod ex Telli resolutione suprà proposui: sed loquitur specificè, quando bona relinquuntur alicui titulo particulari. sic legatarium illum appellat, nec de hærede loquitur cum mysterio; & postmodum dicit. legatum caducum effectum fuisse, & iterum, ad hæredes legatarij non transmitti, & iterum, legatum dici factum in diem incertum; vt semper denotet, bona non fuisse relicta titulo institutionis. Cum ergo Ceualli verba adeo perplexa sint, vt vix dignosci possit an interminis à Tello Fern. propositis, ipse loquatur; an in terminis, ex Menoch. nunc commemoratis, an in fideicommisso vniuersali, grauato scilicet marito, vel vxore, post mortem suam hæreditatem, vel bona restituerc: perp lexitas autem dignoscatur ex verbis ipsis n. 16. & 17. d.q. 790. inquit namque in hunc modum: Et per Consequens, si legatarius moriatur, transmittet legatum, vel hæreditatem ad suos hæredes, qui eam consequitur post mortem illus, qui dum viuit, est vsufructuarius. Horum verborum sensum non ego percipio; nam si in legatario exemplum proponit, quomodo inquit, quod legatarius legatum, vel hereditatem transmittet; legatarius namque quomodo hæres nuncupari, aut hæreditatem transmittere potest: Si etiam legatarius particularis est, & ante diem decedit, quomodo legatum transmittit, reluctantibus his omnibus, que superius adduximus, & Menochij resolutione, in eisdem terminis contrarium asserente. Postmodum verò Author ipse sic scribit; Vt contingit in legato relicto vxori, vt post mortem mariti bona perueniant ad Titium; si iste Titius moriatur in vita mariti: transinittit legatum, vel hæreditatem ad suos, quam consequenter mortuo marito; & ita in simili casu obtinui in quadam hæreditate relicta post mortem viri, ab vxore fratribus suis in oppido Deborox. Sed nec horum verborum sensum assequi ego possum, inquit namque quod Titius moriens in vita mariti, transmittit legatum, vel hæreditatem. Sanè, legati, & hereditatis termini confundi non debuissent, nec idem in legato, quod in hæreditate definiri; distingui potius debuisset, an ille hæres, an legatarius esset. Quod si in hærede loquitur Ceuallos, vt elici posse videtur ex eo, quod Telli Fernandez sententia relata suprà. adducitur statim n. 18. termini ipsi, hæredis vniuersalis instituti post mortem vsufructuarij omnium bonorum longè distant à terminis quæstionis, quam ipse proponit, vtrum scilicet, legatum post mortem alicuius relictum, vbi dies est incertus, sit conditionale, vt transmittatur, nec ne; in ipsis namque terminis heredis vniuersalis post mortem vsufructuarij instituti, non datur, non interuenit legatum, sed potius hæreditas relinquitur, cuius aditio non differtur, vt suprà dixi: quomodo ergo dubitari poterit, an legatum sit conditionale, vel non: cum non entis nullę sunt qualitates. nec ibi legatum existat. diuersaque vnius, & alterius casus ratio sit vt superiùs animaduertebam. Cum ergo (vt dicebam) hæc ita se habeant, quæ (vt vides) ingenti studio, summaq́ue diligentia: & consideratione, & Authorum omnium prolixa, & originali lectura, digeruntur, & distinguuntur; pro Authoris ipsius, Ceualli inquam, & Iacobi Menoch. & Telli Fern. explicatione, in locis antea relatis, tres erunt considerandi, atque separandi casus, quibus hæc materia circumscribi, & dilucidè admodum explicari valebit, ne si casus, adeo practici, & assidui euenerint, dubitationi, aut perplexitati propositæ locus esse potuisset apud supræma Tribunalia, & inferiores quoque qui iuri dicendo, & dando, præsunt quotidie. Primus itaque casus est, cum vsusfructus omnium bonorum vxori, vel marito, vel alteri relinquitur, & post mortem eius alius hæres instituitur; & tunc equidem, cum statim iste sit hæres adita hæreditate, nec aditio differatur, transmissio non denegatur; longéque diuersa est ratio hæreditatis, & hæredis ita instituti, à legato post mortem relicto, etsi in his terminis Consultus, ita Ceuallos respondit, vt d.n. 16. & 17. profitetur, iuridicè equidem præbuit responsum, & rectè quoque Telli Fern. locum expendit: in terminis tamen ipsa quæstione in propositis, legati scilicet particularis post mortem relicti; nec casibus eisdem, nec etiam Telli resolutione iuuari potuit, vt legati post mortem relicti, transmissionem concederet, cum termini sint adeò diuersi; & tamen in eum finem ea omnia adducebat, vt ibi apparet, & suprà iterum dixi. Secundus casus est, cum legatum relinquitur post mortem hæredis, vel alterius; & tunc indistinctè non transmittitur ad hæredes legatarij, eo decedente ante hæredem; quod longa serie comprobatum est n. præcedentibus. & maximè n. 70. 71. & 73. & in hoc decipitur Ceuallos metipse, & contra communes omnium resolutiones loquitur (vt vides) id autem procedit, etiamsi titulo particulari legati, bona post mortem vsufructuarij relinquantur alicui; nam si ipse decessisset superstite vsufructuaria, legatum efficeretur caducum, & tanquam relictum in diem incertum, non transmitteretur, sicuti rectissimè tespondit aliquando Menochius, provt suprà retuli, & ipse commemorat d. præsumpt. 201. n. 50. in fine, lib. 4. debuisset ergo (vt suprà pungebam) terminos hos, & legati, & hæreditatis Ceuallos separate, & distinguere, nec toties rePetere terminum illum loquendi, legatum, vel hæreditatem. Tertius & Vltimus casus sit, quando non legatum, aut fideicommissum particulare relictum est post mortem hæredis, vel alterius; sed fideicommissum vniuersale relictum omnium bonorum proponeretur post mortem hæredis: & hic quidem casus prætermitti non potuit pro explicatione Hieronymi eiusdem Ceualli; nam cùm dicat, hæreditatem relictam post mortem viri, ab vxore fratribus suis, in oppido Deborox, nec titulum hereditatis relictæ a periat, an scilicet ex causa legati, vel fideicommi; vel fratres hæredes instituendo post mortem mariti, relicti vsufructuarij omnium bonorum, & titulus hæredis, aut legatarij circa transmissionem explicatus à me fuerit: necesse fuit, titulum fideicommissi vniuersalis non prætermittere. Et quidem si marito, vel vxore, vel altero institutis, post mortem eorum, fideicommissi nomine, aut voce, bona relinquerentur alicui, cum dies ille mortis incertus sit (vt dixi) & conditionem faciat in testamentis, si ante hæredem, vel alterum, decessisset is, cui titulo fideicommissi relicta fuere bona, efficeretur fideicommissum caducum, quemadmodum substitutio, nec ad hæredes suos bona transirent. Quo equidem in placito, in fideicommissis, sicut in legatis, remanent Authores omnes relati suprà, n. 70. & 71. & in fideicommissis loquuntur commemorati per Thusc. suprà, n. 73. in fideicommisso etiam vniuersali, specificè post alios Authores tradit Menoch. lib. 4. d. præsumpt. 201. n. 28. iuncto n. 24. nam cum eò loci resoluisset, quod si fideicommissum est vniuersale, & purum, & fideicommissarius decessit post aditam hęreditatem. nondum tamen facta restitutione; locus est transmissioni, siue hæres grauatus decessit post aditam hæreditatem, siue ante; & retulisset quamplures ita tenentes, statim d. num. 28. extendit hanc sententiam vt ipsa procedat etiam in legato, vel fideicommisso conditionali, vel in diem; dummodo intelligatur, postquam cesserit dies, vel conditio, nam antea quàm cedant, locus non est transmissioni; provt tenent Socinus, Sephalus, Rolandus, & Zanchus, ibi relati, & cita Menochius textum in l. vltim, ff. quando dies legati cedat, & in l. vltima, C. eod. & antea dixerat idem Menoch. num. 11. inter legatum, & fideicommissum quoad transmissionis, effectum, nullam constitui differentiam: ita quouqe, quod fideicommissum iniunctum grauato, remanet penes ipsum grauatum, præmoriente fideicommissario; ex aliis Authoribus retuli tradidisse Hippolyt. Riminaldum, suprà, num. 79. & quoad transmissionis effectum, differentiam non esse, an fideicommissum sit particulare, vel vniuersale; ingeniosè admodum, atque eruditè (vt adsolet) obseruauit, & comprobauit Antonius Faber, de erroribus pragmat. tom. 2. dec. 31. errore 3. colum. 5. in principio, ex vers. ac quoniam quæ adhuc diximus, fol. 304. dum ergo loquitur Ceuallos de bonis, aut hæreditate relictis post mortem viri, aut vxoris, intelligi non potest, de relictis per viam fideicommissi, sicut nec per viam legati; atque ita remanet in his terminis, legati scilicet post mortem alterius relicit, contrarium eius dicendum, quod ipse tuetur, & Telli Fernand. resolutionem ibi relatam, in aliis terminis obtinet, & procedere, vt sæpé dixi. Tertium denique & vltimum fundamentum, ad probandum, quod legatum post mortem alterius relictum, non sit conditionale, sed habeat diem certum in esse veritatis, cùm nihil sit certius morte (vt verbis eius vtar) & ita transmittaur ad hæredes legatarij, eo decedente ante diem mortis alterius; deducit Ceuallos metipse ex l. 39. tit. part. 6. provt eam citat: verè tamen est l. 34. eius tit. & partitæ, in vers. E aun dezimos, que luego que el testador es muerto, passa el senorio de la cosa, que es assi mandala a aquel a quien es fechæ la manda. E maguer muera ante que el heredero del test ador entre la heredad, o en ante que el entre la possession de aquella cosa que le fue mandada, con todo esso heredara aquella manda el su heredero, que ouiere derecho de heredar los otros bienes, de aquel a quien fue fecha, e esto seria si la manda fuesse de tal manèra, que fuesse fecha puramente, o a tiempo cierto: mas si fuesse fecha so condicion, no seria assi, & c. Hactenus verba d. l. quæ ad probationem eius, quod dixi, expenduntur: ex ipsis tamen nihil elici posse video, quo id ipsum, communibus Scribentium placitis, & resolutionibus, adeo contrarium, comprobari valeat. Fatemur namque libenter in d.l. partitæ, decisum; negamus tamen, diem esse certam, quando legatum post mortem alicuius relinquintur, sed esse incertum omninò, an scilicet, & quando, cùm verè incertum fit, quando ille morietur, & an legatarius ante moriturus sit, vel post: non potest ergo lex ipsa 34. de die adeo incerta intelligi, sed necessario intelligenda est de die omninò certa: quod euidenter ostendam, animaduertendo, in eadem l. 34. partitæ, nihil aliud statui, quam id, quod de iure communi statutum fuerat, quamuis Greg. Lopez. ibi non animaduertat; videlicet, legatum relictum in diem certum, vt si testator reliquit legatum præstandum Kalend. Aug. vel in diem Diui Ioan. ad hæredes legatarij transmitti, si ipse ante eum diem moriatur; dies enim statim cedit quoad transmissionem, etsi non quoad petitionem, l. Sempron. Attalus, ff. de vsufructu leg at. l. 5. & l. si dies, ff. quando dies leg. ced. l. vnica, in princip. in vers. similique modo, C. de caduc. tollend. & ibi Bart. & Bald. & Castrens. n. 7. Iacob. Menoch. qui cum aliis ita distinctè explicat lib. 4. d. præsumpt. 201. n. 39. dicens, mirum non esse, quod dies alicuius legati non cedat quoad petitionem. seu tamen cedat quoad transmissionem: vt declarat Ruinus in consil. 85. n. 8. lib. 2. statim tamen (iuridicè equidem, & cum iudicio, vt adsolet) separat casum istum, & diem certum à casu, quando legatum est relictum in diem incertum omnino, vel incertum, an, vt num. 40. & seqq. & num. 48. & seqq. agit de legato post mortem hæredis, vel alterius relicto, quod in diem incertum relictum profitetur, & separat à legato relicto in diem certam, vt ibi admodum distinctè inuenies: idcirco dies omninò certus, secernitur, & separatur à die incerta, in l. 31. titulo eo. 9. & partita 6. vt constat ibi: E aun lo podria, hazer a diacierto, como el dia de san Iuan Baptista. iuncto el versic. Otro si dezimos, que si el testador, quando fuziesse la manda. Vbi agitur de legato relicto in tempus 14. annorum legatarij, quo casu statuit lexilla totum contrarium eius, quod Ceuallos statuit, videlicet, quod si legatarius decedat ante 14. annum, legatum ad hæredes non transmittat; quod ipse agnouit dicta q. 758. ex n. 37. & legem ipsam explicauit, vt suprà vidimus; lex autem 34. partitæ præcitata, quæ quoad transmissionis effectum, æquiparat, legatum factum fuisse simpliciter, & purè, vel ad diem certam, vt constat ibi: E esto seria, si la manda fuesse de tal manera, que fuesse fecha puramente o a tiempo cierto. Ad eum modum explicari, atque intelligi debebit, ad quem leges ipsæ partitæ diem certam accipiunt: qualiter autem accipiant, non in obscuro, sed in expresso, & claro est; videlicet, cum omni certitudine dies est certa, non cum omnino incerta, vel saltem quando, vt in legato post mortem alterius relicto; imo & incerta, an, cùm incertum sit, an legatarius antea moriturus sit, vt sæpè dixi. Sic sane, quando purum dicatur legatum, & quando in diem certam, specificè declaratur in dicta l. 31. partitæ ad quam se refert ipsa lex 34. dum agit de legato puro, & in diem certam relicto, atque ibid. in hunc modum scribitur: Puramente pueden fazer los testadores sus mandas, que quiere tanto dezir, como sin ningua condicion: e esto seria, como si dixesse algun testador, mando a fulano tantos marauedis, o tal cosa, e aun la podria fazer a dia cierto, ò de dia cierto en adelante, è esto seria, como si dixesse el testador: mando que den a fulano tantos marauedis el dia desan Iuan Baptista, primero que verna: o si dixesse, mando que del dia de san Iuan en adelante, que selos den. Ecce vbi specifice explanatur, quod dicatur legatum purè, & quod in diem certam relictum, statim autem in d.l. 34. deciditur, legati purè, & in diem certam relicti, transmissionem dari, si legatarius ante diem, & ante aditam hæreditatem decedat, in quo ius commune conseruatur indemne quoad transmissionem, & confirmatur, vt antea dixi, vt constat manifestè ex resolutionibus Menochij, dicta præsumpt. 201. ex n. 39. Et hactenus de his, quæ Hieronymus de Ceuallos in propositis dubiis scripta, & resoluta reliquit, & de vna, atque altera Senatus Hispalensis definitione. De aliis vero, quæ Author metipse, quarta parte, commun. contra commun. q. 905. ex num. 97. & maximè n. 91. & tribus seqq. aduersus me tradidit nouissimè, & cum ad finem huiusce cap. accederem, ad manus meas peruenerunt: ideo, atque consulto non agendum, siue ipsa silentio prætermittenda, duxi: Quod satius visum fuerit, tacere, & ipsis lucubrationibus, & scriptis nostris satisfactionem, & responsum relinquere, quam quouis modo respondendo, dignitatis, & nominis nostri honestatem offendere. Tunc namque prouocati respondimus, nec vnquam illius, in congerendis communibus contra communes, studio, & instituto suscepta, vllo modo detrahere intendimus, sed duntaxat, cum in inquirenda vniuscuiusque rei, de qua disputatio suscipitur, vera resolutione, & accuratè, atque radicitus ea explicanda, insistamus, ad eum modum commentaria conficere, velut necessitate adstringimur. Si autem aliquando Authorem ipsum confutauimus, vel minus plene explicatum ab eo aliquid diximus, non ideo id factum proculdubio, vt nota aliqua eum afficeremus, cum aliorum placîta, & resolutiones ad examen perducere, & sine iusta cuiusque indignatione confutare liceat. Sic sane eruditissimorum etiam virorum opiniones, & scripta impugnantur assiduè, provt passim Hieronymus idem Ceuallos grauissimos Authores impugnat, & male eos loquutos, aut deceptos, multis in locis profitetur, possétque ex nostris, quas vellet pro arbitrio confutare sententias; nec inde aduersus eum querelam alij proponunt, nec nos quidem proponeremus, vtpote cum non alio, quàm indagandæ veritatis, fine, & proposito id fiat, non quidem reprehendendi, aut notandi cum, quem multis potius de causis, honorandum credimus. Quoad quæstionem verò repræsentationis excitatam, & prosequutam à me lib. 3. c. 19. ex n 172. vsque ad n. 213. & ab eodem Ceuallos, 4. parte commun. contra commun. q. 905. ex n. 97. cum seqq. impugnatam, & confutatam nouissimè; Viderint etiam, & diiudicauerint omnes, qui vtriusque commentaria prælegerint; an Authoritates, & diuersorum iuris Interpretum sententiæ, que cumulantur ibid. per eundem Authorem ex n. 116. vsque ad n. 147. in terminis iuris communis, & eo attento locum obtineant, nec post editam legem illam 40. Tauri, procedere valeant; quod eodem c. 19. ex n. 184. cum multis seqq. euidenter ostendi, & fundamentis omnibus partis contrariæ, quæ longa serie (distinctè tamen) ponderantur ibid. ex d. n. 172. vsque ad dictum n. 184. plena manu responsum præbetur, & concludenter adeò ipsis satisfit; vt etiam omnibus, quæ in contrarium ab ipso Ceuallos nunc considerantur, & expenduntur, & quibuslibet aliis, quæ considerari, & perpendi possunt, respondeatur dilucidè, nec repetete opus est, quia longa serie adnotantur ibi. Et quidem lex ipsa Tauri 40. in postrema sui parte (in qua de successione, & representatione transuersalium agit) adeò apertè casum illum decidit (si verus, & genuinus legis ipsius sensus percipiatur) & opinionem, quam defendi, probauit; vt in contrarium post legem ipsam conditam nihil adduci possit, quod vrgeat; sicuti ipsomet c. 19. ex d.n. 184. & maximè sub n. 185. ex versic. post decisionem ergo d.l. 40. Tauri, fol. 279. vsque ad n. 186. euidenter ostendi, & legis eiusdem 40. verba strictè admodum, & fortiter ponderaui, provt ibi vider potest: item & n. 86. 91. 199. &. 212. Sic sane (quod Aduocati omnes, & Senatores ij, qui Regio Prætorio Pinciano, & Granatensi nunc præsunt, & multis ab hinc annis præfuerunt, profitebuntur) non semel, non iterum, atque iterum, sed pluries in vtroque Senatu, iuxta opinionem ipsam quam sustinui, definitum, & pronunciatum fuisse, constat; & vnanimiter adeo, ex postrema logis eiusdem Tauri parte receptam, vt iam nunquam ab ea Senatores ipsi præstantissimi, & eruditissimi recedant. Sed in supremo Regio Castellæ Senatu, in casu occurrenti eam amplexam vidimu, & communi Pragmaticorum sensu receptam. Nunc etiam, & ipsamet sententia, quam constanter ibi defendi, & à præcitato Authore adeò acriter improbatur; cætera quoque placita, quæ eodem loco probaui, & ad repræsentationem transuersalium attinent; pragmatica Regia sanctione, sunt confirmata, & in vicem legis statuta; contraria verò reiecta, & improbata, vt compertum, & notum est, atque ex serie[sect. 82] eiusdem apparet. Verba autem dictæ pragmaticæ, sic se habent. Don Phelipe por la gracia de Dios, Rey de Castilla, &c. Bien sabeis, que por la ley segunda, del tit. quinze, de la partida segunda, siguiendo la costumbre antigua de la succession destos Reynos, se declaró, y dispuso, que el señorio del Reyno heredassen siepre aquellos, que viniessen por la linea derecha; y con el fundamento desta regula se ordenó, que si el hijo maior muriesse ante que heredase si dexasse hijo, o hija, que vuiesse de su muger legitima, que aquel o aquella lo vuiesse, e no otro ninguno. Y por la ley quarenta, de las hechas en la ciudad de Toro, que es oy la ley quinta, tit. 7. de los mayorazgos, del libro quinto, de la recopilacion, se mando, que en la succession de los mayorazgos, assi a los ascendientes, como a los transuersales, aunque el hijo mayor muera en vida del tenedor del mayorazgo, si dexasse hijo, o nieto, descendiente legitimo, estos tales se prefiriessen al hijo segundo, y representassen las personas de sus padres: y de auerse dicho en ella, que esto sea (saluo si otra cosa estuuiere dispuesta por el que primeramente constituyò y crdenò el mayorazgo) an salido diuersas, dudas sobre coligir de la disposition, y palabras del instituydor, quando, es visto quitar la representacion, y auer dispuesto, o tenido voluntad, que no la aya, de que se an recrecido muchos pleytos, con gran daño, y costas de las partes: y desseando el Reyno, que se quite la ocasion dellos: estando juntos en Cortes, y vltima mente en las que por nuestro mandado se celebraron en la villa de Madrid, el año passado de mil y seyscientos y onze; nos à suplicado que proueamos del remedio que conuenga, lo qual visto por los del nuestro Consejo, y con nos consultado: fue acordado, que deniamos mandar dar esta nuestra carta, la qual queremos tenga fuerça de ley, hecha en Cortes, a instancia y suplicacion de los procuradores dellas. Por la qual declaramos, y mandamos, que en la sucesion de los mayorazgos, vinculos, y patronazgos, y aniuersarios, que de aqui adelante se hizieren, assi por ascendientes, como por transuersales, o estrannos, se guarde lo dispuesto en las dichas leyes de partida, y Toro, y se suceda por representacion de los descendientes a los ascendientes, en todos los casos, tiempos, lineas, y personas, en que los ascendientes ayan muerto antes de suceder en los tales mayorazgos, aunque la muerte aya sido antes de la institucion dellos si no es que el fundador vuiere dispuesto lo contrario, y mandado, que no se suceda por representacion, expressandolo clara y literalmente, sin que para ello basten presunciones, argumentos, o conietures, por precisas, claras, y euidentes que sean. Lo qual se guarde sin distincion, ni diferencia alguna, no solamente en la sucession de los mayorazgos a los ascendientes, sino tambien en la sucession de los mayorazgos a los transuersales, y no solo en los transuersales al vltimo posseedor, sino tambien en los que lo fueren del instituydor: lo qual mandamos, guardeys, y executeys, y hagays guardar, cumplir, y executar, y contra el tenor y forma dello no vays, ni passeys, ni consintays yr, ni passar por alguna manera. Hactenus dictæ pragmaticæ verba, ex quibus sa[sect. 83]ne deducenda, atque obseruanda erunt nonnulla, que memorabilia sunt, scituq́ue, & notatu digna, & ingenti studio, summaq́ue diligentia, & Authorum omnium prolixa, originaliq́ue lectura, sic digeruntur, & resoluuntur. Ac primum equidem, ex verbis ipsis approbari, atque confirmari omnino ea omnia, quæ in commentariis lib. 3. c. 19. per totum, in materia repræsemtationis, longa serie, adnotaui, atque scripsi: ibidem namque ex n. 275. vsque ad n. 282. resolutiuè firmaui, & multorum Authorum allegatione comprobaui, quod maioratus institutus per viam vinculi particularis, aut meliorationis Tertij & Quinti bonorum inter descendentes, aut anniuersarij, vel capellaniæ, iurisve patronatus perpeturi, absque facultate Regia; verus sit maioratus, ac leges omnes Regiæ, quæ de maioratibus loquuntur, habeant locum in eis: Ludouici Molinæ opinionem defendi, & contrariam Petri Salazaris, nouè impugnaui: & inde deduxi n. 277. quod Repræsentatio, de qua in l. 40. Tauri, procedit, & habet locum in eisdem vinculis particularibus, & meliorationibus Tertij & Quinti vinculatis, in anniuersariis, & patronatibus, siue capellaniis, aut memoriis perpetuis, iure maioratus relictis, & absque Regia facultate institutis, leges etiam 41. 45. & 46. Tauri, in eisdem etiam obtinere, ipsomet loco, ex sententia quamplurimorum notaui, ac dictæ Pragmaticæ verbis confirmatur specificè, & expressè; ea namque, quæ in materia repræsentationis, virtute constitutionis dictæ l. 40. Tauri, sic disponentis, seruanda declarat, aut de nouo introducit ad explicationem ipsius legis in finalibus verbis, ibi: Saluo si otra cosa estumere dispuesta: Et qualiter hia omnibus adaptauit, siue eadem omnia ad vnum, eundemque modum expressit, vt constat ibi: Que en la scession de los mayorazgos, vinculos, y patronazgos, y anniuersarios, & c. Hoc autem adeo indubitatum, & certum est, ex verbis ipsis relatis, vt maiori comprobatione non indigeat. Secundò deinde & principaliter obserundum, atque constituendum erit, me eodem c. 19. ex n. 172. vsque ad num. 199. inprimis adduxisse sententiam, & opinionem eorum, qui existimarunt; repræsentationem locum non habere, quando in parte, vel auo ius succedendi firmiter radicatum non fuit, sed duntaxat ius eius in spe, aut possibilitate succedendi consistebat, de qua iura, fundamenta, & autoritates recensui, & eisdem concludenter respondi n. 184. & duobus seqq. & n. 187. & seq. amplexus sum, & defendi opinionem contrariam, repræsentationi scilicet locum esse inter transuersales, etiam quando in patre ius succedendi firmiter radicatum non fuisset. sed ius tantum de futuro, & in spe, aut possibilitate competeret, & quod pater, si tempore delatæ successionis viueret, succedere posset, quamuis actu non successerit, provt latiùs ibi: & n 192. ita fortiter & verè induxi, expendiq́ue verba l. 40. Tauri, pro ea opinione, & sententia vt post decisione ipsius legis, nullo pacto sustineri valeat contraria opinio, nec repræsentatio excludi; ita etiam, eodem cap. 19. n. 212. defendi constanter, repræsentationi debere esse locum etiam inter transuersales, quando pater, vel auus, vel ascendens, ex cuius persona successionem quis prætendit, in vita institutoris maioratus decessit, provt latius quoque ibidem. Et hæc quidem duo, adeo certa, atque indubitata, post editam constitutionem dictæ l. Tauri 40. Pragmatica ipsa existimauit, vt super eis, tanquam indubitatis, nihil disponere, aut decidere voluerit, sed duntaxat de alio casu sermonem instituat, cumq́ue decidat, qui ex omnibus difficilior reputabatur, quando scilicet vltimo maioratus possessore, absque descendentibus præmortuo, transuersalis aliquis successionem prætendit, cuius pater si viueret, successurus sane esset, vt proximior; ipse tamen multis ab hinc annis, & ante maioratum institutum decessit; id quod ego ipse in commentariis, dicti cap. 19. n. 199. & seqq. constanter defendi, & post editam legem ipsam Tauri 40. præcisè seruandum dixi, & concludenter comprobaui, provt latius ibi scriptum apparet. Prudentissimi itaque, eruditissimi, atque præstantissimi illi Viri, qui confectioni Pragmaticæ Regiæ adfuerunt, adeò veritatem prædictorum præ oculis habuerunt, assequutiq́ue sunt. vt de duobus casibus dubium non habentes, (verè namque dubium non erat. edita iam d.l. Tauri) maturo admodum, atque singulari iudicio, super tertio tantum deciderent; & vt tot ambages, & contrarietates in futurum omninò dirimerent, quid in tertio ipso casu, & hoc difficiliori, vt dixi, loge ipsa Tauri dispositum antea esset, declararunt, & egregiè statuerunt in hæc verba: Y se suceda por representacion de los descendientes a los ascendientes en todos los casos, tiempos, lineas, y porsonas en que los ascendientes ayan muerto antes de suceder en los tales mayorazgos, aung; la muerte ay a sido antes de la institucion dellos. Approbarunt ergo adeò expressè (vt vides) placita nostra, & resolutiones prædictas, quæ vere post ipsam legem Tauri nullam habebant dubitandi rationem, vtpote, cum eadem lex omnibus his casibus prouideat apertissimè, licet non ita in indiuiduo, & specificè, implicitè tamen, atque virtualiter, satis apertè; & inde (vt antea enunciatiui n. 81.) Authoritates illæ omnes, quas Hieronym. Ceuallos aduersus scripta nostra cumulauit, licet attento iure communi, atque in terminis ipsius articulum difficilem redderent, post eandem legam Tauri conditam, obtinere non poterant, nec vllam vim habere, vt ibidem dixi: ipsa namque Tautina constitutio, nec iuris nondum radicati, nec status rerum tempore morti ascendentis considerationem habuit, sed potentiæ succedendi tantum ius inspexit, si nunc scilicet, quando successio defertur, ille viueret, an successurus esset; quo in placito & alij quamplures, etiam in terminis iuris communis, & ante editam ipsam legem Tauri fuerant, provt ibidem quoque adnotaui, & ostendi, cum vere (vt cætera omittam) negari non possit, quin in terminis quoque iuris communis, & cum de successione descendentium agitur, siue etiam transuersalium inter fratres, fratrumque filios; per repræsentationem eius succedatur, qui ius firmum & radicatum nunquam obtinuit, vtpote, qui ante delatam successionem, imò & viuente eo decessit, de cuius successione postmodum agitur, & ad quam ex repræsentatione eius, qui ante illam decessit, quis se admittendum, contendit, vt de se compertum satis est, nec maiori indiget comprobatione, cùm adeò plenè comprobatum à me fuerit in locis relatis, & dictæ Pragmaticæ decisione confirmatum, vt vides, & antea expressè cautum: Assi por ascendentes, como por transuersales, o estraños: & ideo Pragmatica ipsa de primo casu, iuris scilicet non radicat: nec de secundo, quando is, qui, qui repræsentatur, ante institutorem maioratus decessit, mentionem vllam non facit, quia vterque casus, & in fortioribus terminis continetur sub expresso, quando scilicet, ante maioratum institutum decessit. Præterea & tertio loco obseruandum, atque con[sect. 85]stituendum erit, me etiam in commentariis dicti c. 19. lib. 3. n. 90. 91. & seq. ex aliorum, & maxime Didaci Couar. Ludou. Molinæ, Emanuelis Costæ, Humadæ, Matienci, Azeuedi, Ioan. Gutier. & Pat. Ludou. Molinæ sententia, defendisse, & firmiter aduersus alios, ibi etiam commemoratos, resoluisse, repræsentationis ius transuersalibus in l. 40. Tauri concessum, procedere, etiam in tranuersalibus, qui à primo institutore maioratus non procedunt, & sic in transuersalibus vtriusque, nempe fundatoris, & vltimi possessoris; provt latius ibi, vbi & fundamentis partis contrariæ concludenter respondi: id autem ipsum specificè in dicta Pragmatica statuitur, & pro lege seruari iubetur in hunc modum: Lo qual se guarde sin distincion, ni diferencia alguna, no solamente en la sucession de los mayorazgos a los ascendientes, sino tambien en la sucession de los mayorazgos a los transuersales, y no solo en los transuersales al vltimo posseedor, sino tambien en los que lo fueren del instituydor. Aliud autem, de quo eodem c. 19. egi ex n. 91. vsque ad n. 96. quod scilicet post editam dictam l. Tauri, repræsentatio ipsa, transuersalibus concessa ibi, absque graduum restrictione, & vsque in infinitum procedat in primogeniorum successione; atque ita etiam inter descendentes à fratre, vel sorore, patruele, vel auunculo, vel alio quolibet consanguineo vltimi possessoris; hoc scilicet, adeo certum, atque indubitatum Pragmatica ipsa reputauit, vt sub generali regula omnium transuersalium satis apertè confirmauerit, nec maiori expressione, aut declaratione, nouàve constitutione opus esse, rectissimè innuerit; idque maximè, cum antea dixisset, Se hizieren assi por ascendientes, como por transuersales, o estraños: Nam & institutis primogeniis à penitus extraneis, in infinitum, & absque graduum restrictione, repræsentationem admittit, atque ita amplius de his dubitari non valebit, de quibus ibi dubitarunt Authores, à me commemorati ex n. 91. cum seq. & vere neque dubitari potuit vllo pacto post eandem Taurinam constitutionem, sicuti eleganter ibidem ostendi. Quartò etiam loco obseruandum, atque constituendum[sect. 86] erit, me in eisdem commentariis dicti cap. 19. sub n. 281. in fine, versic. 12. denique, & n. 282. vsque ad n. 291. singulariter, atque ex sententia aliorum, quos recensui, obseruasse, repræsentationis totam materiam ex voluntate, atque dispositione testatoris gubernari, atque interpretari debere principaliter, vt ex ipsa admitti, vel excludi debeat repræsentatio, & præ omnibus seruetur, atque prædominetur disponentis, vel institutoris maioratus voluntas metipsa, sicuti eò loci longa serie comprobaui, & dicto n. 290. pro regulas generali & affirmatiua constitui, repræsentationem post editam dictam l. Tauri 40. regulariter, ac etiam in casibus dubiis admittendam, nec de facili, aut ex verbis ambiguis excludendam, excludive eam posse, sed expressam, præcisamq́ue voluntatem institutoris requiri, vt excludi reprææsentatio possit, quod & Ludou. Molinam, Ioan. Gutierrez, P. Molinam, & alios contendisse, ibidem notaui, & scripsi. Addidi tamen n. 291. per totum, Interpretes huius Regni existimasse communiter ex coniecturis quoque induci posse, vt cesset repræsentatio; & inde exceptionem, siue declarationem, aut limitationem eiusdem l. Tauri, in finalibus verbis: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta, & c. non solum procedere, ac verificari ob expressam institutoris maioratus dispositionem, sed etiam ob presumptam, atque ex legitimis coniecturis deductam, provt latius dicto n. 291. vbi etiam Ludou. Molinæ locum expendi, quo profitetur expressim, ad hoc, vt decisio eiusdem l. Tauri procedit in postrema sui parte, requiri necessariò, quod testator id expressè, ac specificè disposuerit, & sic quod necessaria sit expressa dispositio, nec tacita, hoc est, ex coniecturis collecta, sufficiat; attamen ad huius rei, & voluntatis institutoris probationem, non excludi coniecturas legitimas, & quæ ex verbis dispositionis deprehendantur; modo ipsæ adeo præcisæ sint, vt ex illis nihil aliud, quàm repræsentationis exclusio deduci possit & inde, quod dispositio expressa requiratur, aut ita tacita, quod in dubium reuocari non possit; ex aliis multis, & sententia communi Scriptorum huius Regni, eodem n. 291. per totum resolui. Horum quidem nonnulla, & quæ ad primam partem attinent, sic in eadem Regia pragmatica confirmantur, provt ibidem traduntur, ex dicto n. 282. cum seq. Alia verò, quæ ad postremam partem, eorundem, quæ ibi adnotantur n. 290. & ad finalia verba dictæ l. 40. Tauri pertinent, emendantur, ac ius nouum super eis introducitur. Quod vt distinctè, & dilucidè demonstretur, animaduertendum erit, Pragmaticam eandem Regiam iuri repræsentationum multùm fauisse, & regulariter admisisse repræsentationem omnium casuum, & personarum respectu, nullis exclusis, vt inde regula generalis confici possit, ac debeat, post eam conditam; quòd repræsentatio semper admittenda sit, etiam in casibus dubiis, quemadmodum dicto n. 290. dicti c. 19. regulam conficiendam, post ipsam legem Tauri dixi, & ita eam confeci: quod vt omnes pro certo habeant, casus ille magis diffi ilis, eius scilicet, qui ante institutum maioratum decessit, exprimitur, atque deciditur in ea, vt etiam repræsentationi eidem magis succurratur, siue maior fauor eidem præstetur, & pro regula generali ipsa admittatur, exceptio, siue limitatio, aut declaratio dictæ l. Tauri 40. saluo si otra cosa estuuiere dispuesta, non adeo latè patet, fiue non ita lata relinquitur, sed nouè, & ad vnum tantum restringitur, expressum scilicet, indiuidualiter specificatum, atque literale, vt scilicet is qui contendat, repræsentationi locum esse debere, regulariter, ac semper pro se habeat regulam: qui verò obiiciat, aliud per institutorem maioratus dispositum, non aliàs audiatur, quàm si in indiuiduo, specialiter, & literaliter; ita dispositum ostenderit: sic sane, atque multum vtiliter in ipsa Regia pragmatica cauetur in hæc verba: Y se suceda por representacion de los descendientes a los ascendientes, en todos los casos, tiempos, lineas, y personas, en que los ascendientes ayan muerto antes de suceder en los tales mayorazgos, aun que la muerte aya sido antes de la institucion dellos, si no es que el fundador huuiere dispuesto lo contrario, y mandado, que no se sucedu por representacion, expressandolo clara y literalmente, sin que para ello basten præsunciones, argumentos, ò conjeturas, por precissas, claras, y euidentes que sean. Quamuis ergo in terminis iuris communis, ac etiam eiusdem l. Tauri 40. expressum diceretur, & specialiter etiam prouisum, non modo quod in indiuiduo expressum fuerat, sed etiam id, quod ex coniecturis concludentibus, & probatissimis deducebatur, ita quod tacita voluntas in dubium reuocari non posset; sicuti eodem c. 19. n. 291. in propriis terminis, ex aliis multis Authoribus adnotaui, & scripsi ad interpretationem postremæ partis. Taurinæ illius constitutionis: licet etiam regulariter expressum dici soleat quod ex coniectur is colligitur, provt ex l. licet Imperator, ff. de legat. 1. l. cum auus, ff. de condit. & demonst. adnotarunt atque exornarunt infiniti illi Authores, quos ego metipse in commentariis de vsufructu, c. 1. ex n. 46. & controuers. iur. lib. 2. cap. 4. n. 53. & supra hoc eod. lib. & tractatu, cap. 17. n. 7. 8. 9. 10. & seq. in vnum recensui. Surdus etiam, in cons. 294. n. 21. lib. 2. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 123. ex n. 5. cum seq. Camillus Gallinius, de verbor. significat. lib. 2. cap. 10. Ludou. Casanate, in consil. 60. ex n. 5. cum seq. Alex. Raudensis, de analogis, c. 34. n. 129. Attamen Pragmatica ipsa de nouo decernit contrarium, & statuit, quod non possit dici, nec intelligi aliud dispositum, nisi quod clare, & literaliter fuerit expressum, atque dispositum, & inde repræsentationem (pro qua adest regula generalis & firma omnium casuum, & personarum respectu (vt dixi) non aliàs excludi posse aliquo casu, quam si eo litteralis & specifica dispositio ostendatur, nec sufficere coniecturas, quantumcunque præcisæ illæ sint, & in hoc proculdubio decidit Pragmatica ea vnum admodum necessarium, & Reipublicæ vtile, atque conueniens, illudq́ue principaliter, quo litibus, & controuersiis magnis, partiumque sumptibus, & laboribus consulatur, ex contraria namque verborum eorum finalium dictæ l. Tauri 40. interpretatione, & coniecturarum allegatione, atque admissione, maxima subsequebantur inconuenientia, vtpote, cum in omnibus ferè casibus occurrentibus, in quibus articulus repræsentationis deducebatur, atque contendebatur, vtraque pars litigantium, siue vnius & alterius partis Aduocati, ex eisdem verbis fundamentum sumebant, & pro se illa expendebant, & magis torquendo, quam verum sensum, & mentem testatoris eliciendo, aliud ab institutore cautum; atque dispositum, allegabant assiduè, ex quo infinitis litibus occasio dabatur, atque imaginariis coniecturis aliud per testatorem dispositum, contendebatur: quæ omnia in futurum cessabunt, si non aliàs id deduci, allegariq́ue possit, quam si clarè, & literaliter dispositum legatur, & inueniatur, provt ibi cauetur. Ex his sanè, atque ex verbis claris eiusdem pra[sect. 87]gmaticæ, ibi: Y de auerse dicho en ella, que esto sea, saluo si otra cosa estuuiere dispuesta por el que primeramente constituyò, y ordenò el mayorazgo, han salido diuersas dudas, sobre colegir de la disposition, y palabras de instituydor, quando es visto quitar la representacion, y auer dispuesto, o tenido voluntad, que no la aya, de que se an recrecido muchos pleytos con gran daño, y costas de las partes, & c. Constituendum inquam etiam ex his quinto loco; eosdem Regis nostri inuictissimi, & religiosissimi Philippi Tertij, Proceres, & atque ex omni parte præstantissimos Viros, qui editioni, & confectioni Pragmaticæ ipsius adfuereunt, summo iudicio, atque singulari eruditione se habuisse in progressu eiusdem non modò, sed etiam in exordio; non enim profitentur, aut quouis modo enunciant, dubia, quæ excitabantur, excitarique solebant, fuisse super regula prædicta, admittendæ scilicet, & omnium casuum, & personarum respetu, repræsentationis (eam enim admittendam regulariter, velut necessariò adstringebantur omnes, post editam dict. l. Tauri 40. concedere) sed potius dixerunt expressim, dubia ipsa fuisse super exceptione, quando scilicet videretur subalta repræsentatio, quæ in dubio & pro regola sublata non videtur: Idcirco Pragmatica ipsa, super eo venit remouere dubia, & verè remouet, super quo fuerant, hoc est, super exceptione, sed non super eo, de quo dubium non erat, edita iam dicta Taurina constitutione, hoc est, super regula prædicta admittendæ repræsentationis: sic & consequenter, & noui iuris inductiua videri debebit respectu eiusdem, de quo dubium erat, & fuisse dubitatum, profitetur, non verò respectu eius, de quo dubium fuisse non enunciat: atque ita, dum repræsentationem, etiam illo casu expresso, & difficiliori (vt dixi) concedit, & admittit, nullatenus videtur ius nouum continere, cum de eo nullum fuisse dubium, dixerit, immò admissa repræsentatione generaliter, quasi ex decisione eiusdem l. Tauri 40. ita inesser apertè, nec eandem offuscari, vel præuerri contingat eo prætextu, quod aliud testator disposuerit, sic vt dixi, atque admodum vtiliter decidit: iidem namque, qui adfuerunt ipsius decisioni, pro certo habuerunt, id quod deducebatur ex mente, & verbis taurinæ legis eiusdem, repræentationis partibus fauere; & quia verba finalia ipsius, litibus occasionem præstabant, vtpote, cum repræsentatio, quæ indistinctè admitti deberet ex vi, & virtute decisionis illius Tauri, & in casibus dubiis ex vi quoque tacitæ & præsumptæ voluntatis institutorum maioratuum, qui videntur se conformare cum eius legis dispositione, ex aliis verbis, illisq́ue finalibus dictæ l. offuscabatur, & confundebatur in maximum Reipubliæ detrimentum, illud literale, & expressum de nouo requirunt, quo litibus, & sumptibus, aliisque maximis inconuenientibus vai præcludatur: & in effectu duo efficiunt (vt arbitror) Primum, ostendere, lege ipsa Tauri, satis apertè inductum, atque probatum ius illud repræsentationis, quod adeo generaliter ibi admittitur. Secundum, litibus, & inconuenientibus, antea relatis, succurrendo, id de nouo statuere, quo aliud dispositum per testatorem, vt excludatur repræsentatio, dici non possit, nisi literaliter & specificè disponatur. Hinc etiam & consequenter aliud tentari posse videtur admodum probabiliter, verba illa: Que en la sucession de los mayorazgos, que de qui adelante se hizieren. Referri ad ius illud de nouo introductum in ipsa Pragmatica, ad literale scilicet, & specificum; respectu namque futurorum maioratuum, non aliàs dicetur aliud dispositum, quàm si literaliter & in indiuiduo dispositum sit, idque vt excludatur repræsentatio. Cæterum vt ipsa admittatur. quam inesse ex verbis, & mente Taurinæ legis, adeo clarè insinuat Pragmatica, & super qua dubia fuisse, eadem Pragmatica non dixit; ne quaquam videtur, quod relatio illa admitti possit: que de aqui adelante se hizieren, non enim super eo dubitabatur, sed super alio (vt dixi super quo decisio ipsa cadit, de quo, & præcedenti obseruatione agetur etiam sequentibus, vt videbis, & ibidem latius explicabitur, an ad præterita quoque negotia, repræsentatio indistinctè trahi debeat. Sexto etiam loco obseruandum, atque constituen[sect. 88]dum erit, quod declarans, nihil de nouo facit, nec addit, nec disponit, sed dispositum detegit, & manifestum facit, siue quod actum est in præteritum, ostendit, l. hæredes palam, §. sed et si notam, ff. de testam, l. adeo, §. cum quis, in fine, ff. de acquir. rer. dominio. l. qui liberis, §. testamento. ff. de bonor. possession. secun. tab. & cum infinitis Authoribus exorarunt quamplurimis Anton. Gabr. common. conclus. lib 6. tit. de regulis iuris, concl. 3. per totam. Tiraq. in l. si vnquam, verbo libertis. ex n. 13. Burgos de Paz, in proœmio legum Tauri, ex n. 356. cum multis sed. vbi quod declarans, non plus facit, quàm ille, qui granum sub aristis latens, de spica executit: & n. 432. & sed. & num. 438. Simon de Prætis, de interpretat. vltim. volunt. lib. 1. interpret. 1. dubit. 5. ex principio, fol. 38. Beccius, in cons. 3. ex n. 44. Hippolyt. Rimin. Mascard. Achilles Pedrocha, & ipse Burbos de Paz, alio in loco, vltra nunc relatum, cum quibus egomet ipse ita annotaui, atque scripsi lib. 3. cap. 10 n. 30. & suprà hoc eod. lib. cap. 19. ex n. 30. cum seq. Thuscus, tom. 2. littera D. concl. 86. fol. 468. Petr. Surd. in consil. 380. n. 3. & latius ex n. 49. cum sed. & in cons. 426. n. 44. & 45. lib. 3. Idcirco certum est, multum interesse, an lex sit declaratoria, an correctoria, vel noui iuris inductiua, cum hæc contraria sint omnino; sicuti ex aliis ostendit Burgos de Paz, in dicto proœmio legum Tauri, n. 432. & 434. fol. mihi 64. & correctoria, aut nouum ius continens, ad præterita non trahatur, sed futuris tantum prouideat regulariter, cum lex sui natura respiciat futura, & non præterita, cap. finali de constitut. l. finali, tit. 14. partita 3. & explicant, ampliant, atque limitant latissimè infiniti illi Authores, cum quibus Ioan. Gratianus, regula 185. Bernardus Diaz, regula 137. Medices, in træctatu de legibus, & statutis, p. 4. q. 32. Cenedus, & alij cum quibus Morla, emporij 1. p. titul. 1. de legibus, in principio, vbi latè Iacob. Mandellus de Alba, in cons. 554. vbi vide eius Additionatorem, Beccius, in cons. 3. ex n. 9. Thuscus, tom. 5. litera L. concl. 144. & 145. ex fol. 128. & regulam cum ampliationibus, & limitationibus, atque materiam optimè, & distinctè declaratam, vide per Felinum, in dicto cap. finali, de constitut. quamuis ergo lex noua regulariter non trahatur ad præterita, vt per Menochium etiam, in consil. 240. num. 12. & 13. lib. 3. Honded. in consil. 14. num. 28. lib. 2. vbi etiam ad id expendit alia iura: Hieronym. Gabriel, in consil. 16. ex num. 22. lib. 2. & cum Puteo, Gail. Magonio, & Menchaca, nouissimè Camillus Borellus, in summa decisionum, titulo de legibus, & constitut. n. 47. fol. 27. Attamen lex noua declaratoria veteris, trahitur ad præterita negotia, Aretinus, in l. Gallus, §. etiamsi parente, col. 1. ff. de liber. & posthum. & cum Bartolo, Baldo, Alexand. & Communi, Decius, in dicto c. vlt. n. 13. vbi Felines, n. 4. Anton. Gabriel. lib. 6. tit. de regul. iur. dicta concl. 3. n. 10. & n. 9. quod ex quo declaratio inest actui declarato, retrotrahitur ad tempus principalis dispositionis: Hippol. Rimin. in cons. 351. n. 79. lib. 5. Ioan. Gratianus, dicta reg. 295. n. 3. Surdus, decif. 29. n. 6. Hondedeus, dicto cons. 14. num. 38. lib. 2. Matienzus, in l. 3. tit. 10. glossa 16. n. 2. lib. 5. Menchaca, de succession. creat, §. 18. ex n. 275. Collantes, ad pragmaticam agricolarum, lib. 3. cap. 8. fol. 171. D. Christophorus de Paz, in comment. ad leges styli, l. 200. q. 1. n. 2. fol. 367. Thuscus, tom. 2. littera D. concl. 86. & tom. 5. littera L. concl. 264. n. 47. & 51. Morla, dicto titulo de legibus, q. 1. n. 12. 13. & 17. & ij omnes concludunt, quod licet declaratio non operetur, nisi à tempore suæ editionis, cum quod non erat declaratum, operari non possit; attamen postquam facta fuit, quod operatur etiam de præterito, siue circa casus præteritos, atque ex antiqui eleganter tradidit Bellamera, in consil. 33. n. 39. & 40. Concludunt etiam demum legem declaratoriam trahi ad præterita, & operari in præiudicium iuris, Tertiò quæsiti, si declaratio ipsa facta fuerit circa rem dubiam, atque ita exponendo, quod dubium erit; secus verò, si perimendo, aut destruendo quod erat certum & clarum; declaratio namque numquam fit, nec dicitur nisi de re dubia quia res clara non indiget declaratione, & rem claram declarans, magis dicitur corrigere, & nouam legem, inducere, quia in iure, Tertio quæsito, præiudicare non potest, nec in dubio videtur; sic sane ex mente communi materiam istam explicauit optimè Decius, in dicto cap. vltimo, de constitut. sub num. 13. & 14. versic. superest Tertius casus principalis, vbi inquit, quod sententia prædicta, quod lex, quæ simpliciter loquitur, si sit declaratoria, trahitur ad præterita, est vere, & procedit in simplici & propria declaratione, quæ nihil noui facit, dicta l. hæredes palam, §. si quid post, & ibi Paul. de de Castro dicit, quod Papa multoties hoc facit, declarando suam intentionem circa gratias factas aliquibus: & hoc bene procedit in declaratione propria, quæ consistit circa aliquod verbum dubium. Secus dicit ipse, si non esset dubium, quia tunc esset noua dispositio, quæ non tolleret ius quæsitum: & idem statuit Decius lege, vel constitutione, quæ cum loquatur simpliciter, non trahitur ad præterita in præiudicium alterius, nisi agatur de propria simplici declaratione quæ consistit in declaratione verborum, in qua non potest dici, esse ius alter quæsitum, vt per eundem Castrensem ibi, & Decium, dicto numer. 13. sic quoque materiam ipsam ex sententia communi explicauit Anton. Gabriel, dicta conclus. 3. num. 12. 65. 66. & 67. Burgos de Paz, in proœmio legum Tauri, n. 357. & seq. Ruinus singulariter, in consil. 76. n. 5. lib. 5. Hippolytus Riminaldus, in consil. 399. num. 76. lib. 4. Iocobus Mandellus de Alba, in consil, 554. num. 2. & 6. Beccius, in consil. 3. ex num. 44. Thuscus, tom. 2. dicta conclus. 86. littera D. Hondedeus, dicto cons. 14. ex n. 29. vsque ad n. 33. lib. 2. Surdus, in consil. 281. num. 3. & in consil. 339. num. 11. lib. 3. & in consil. 426. n. 44. & 45. eod lib. Hæc autem non otiosè, aut extra propositum, sed ideo, atque omnino necessario dicta, vt si absque veritatis præiudicio contendatur, verba dictæ Pragmaticæ illa, Que en la sucession de los mayoraxgos que de aquia adelante se hizieren: ita referri debere ad casum illum repræsentationis specificè declaratum, quando scilicet is, ex cuius persona successionem quis prætendit, qui fi nunc viueret, successurus esset, ante institutum maioratum decessit; sicut ad casum illum, quo is, qui repræsentationis exclusionem contendit, literalem atque claram exclusionem ostendere debet; nam si ita indistinctè admittatur, (quod durum videtur,) tunc dubitatur, an in ea parte Pragmatica sit declaratiua legis Tauri, 4. nec ne, & quidem si declaratiua, trahi debebit ad negotia præterita, nec dici potest propriè, quod auferat ius quæsitum alicui, vt nunc probaui. Si verò ius nouum continet, licet ad præterita non trahatur in vim legis, iuxta superiora, & per Menochium, in consil. 240. num. 1. 2. & 3. lib. 3. & in consil. 461. num. 10. lib. 5. Rolandum, in cons. 52. n. 31. lib. 2. Beccium, dict. cons. 3. num. 47. Surdus, in consil. 553. num. 1. lib. 4. Attamen adhuc in vim rationis trahi deberet, & hoc respectu admittendæ repræsentationis, omnium casuum, & personarum respectu indistinctè, atque ita in eodem casu ibi expresso, quo quis ante maioratum institutum decessit; licet ad præterita trahi non posset alio respectu, excludendæ scilicet repræsentationis, ex solo literali, & claro, cum sufficiat quoad præterita, eis modis exclusionem repræsonatationis, & voluntatem institutoris probare, quibus tempore ipso l. 40. Tauri, & ante conditam dictam Pragmaticam, probari poterat, de quo latius infra. Quod autem dicta Pragmatica, in ea parte, in qua indistinctè repræsentationem indicit, etiam ante institutum maioratum aliquo decedente, declaratiua sit, fortiter vrgere videtur communis illa resolutio Doctorum, de qua suprà, quod declaratio vera & propria dicatur, quæ fit de re dubia, non certa, & clara; negari autem quo pacto poterit, quin semper post editam dictam l. Tauri 40. & ante Pragmaticam ipsam dubitatum fuerit, an iure non radicato, & ante fundatorem ipsum maioratus, vel maioratum etiam institutum, si is, cuius persona repræsentatur, decessisset, repræsentationi sit locus, nec ne; & pro vtraque parte efficaces, concludentesque iuris rationes ponderatas fuisse communiter, & verè efficaciores, atque concludentes magis, visas fuisse illas, quæ ex verbis legis ipsius Tauri deducebantur, & repræsentationi fauebant, pro qua sæpè pronuntiatum vidimus: quando verò in aliqua dubia quæstione sunt pro vtraque parte non modo fortiores, & vrgentiores iuris rationes, sed æquè concludentes apparent, tunc equidem lex, consuetudo, vel dispositio vnam approbans, dicetur esse declaratiua, & fauorabilis, & consequenter ex similitudine rationis debet recipere extensionem, sicuti deducitur ex resolutionibus Crauetæ, in consil. 201. num. 12. Bologneti, in l. post dotem, numero 231. ff. soluto matrimonio, & ibidem Petrus Barbosa, qui multum ad propositum nostrum tradidit nonnulla, & sic resoluit numero 47. & 48. Rursus, quod in eadem parte declaratiua sit ipsa pragmatica, probatur ex verbo illo, declaramos, quod sui natura id proprie significat, & potentius est in ea parte, declaratiuam illam legem relinquere, quam sit mutare verbi eiusdem vim, verbum aliud, y mandamos, quod licet videatur nouam dispositionem inducere, vt per Beccium, in consil. 3. num. 46. attamen non repugnat naturæ dispositionis declaratiuæ, ex quo stat simul cum dicto verbo, declaramos, idque iuxta resolutiones Crauetæ, in consil. 286. colum. penultim. Menochij, in consil. 191. numero 38. libro secundo, qui ipse num. 37. ex sententia aliorum notauit, quod quando in vna dispositione concurrunt duo verba diuersæ naturæ, tunc verbum significans actum magis plenum, sed se trahit verbum minoris virtutis, & efficaciæ, vt in l. non solum, §. 1. ff. de vsucapionib. Tum etiam, quia dum verbum ipsum, declaramos, refertur ad inductionem, & admissionem repræsentationis indistinctè, & in omni casu, stat, starèque potest propriè; dum verò refertur ad id, de quo nouè dispositum est, ne scilicet repræsentatio excludatur, nisi ob clarum, expressum, & literale, stabit impropriè: nec nouum est in iure, verbum vnum stare propriè & impropriè respectu diuersarum personarum, aut rerum diuersarum, vt in l. 2. vbi Glossa, & Doctores expressè notarunt, & iura quamplurima expendunt, ff. de officio Proconsulis & Legati, l. pater Seuenam, vbi Bartol. ff. de condition. & demonstration. latè Craueta, in cons. 258. num. 5. latiùs Tiraquellus, de retracti. lignag. §. 1. gloss. 18. num. 22. Menochius, in consilio 439. num 32. lib. 4. Runius, in consil. 54. num. 11. lib. 2. Tum denique, quia apposito dicto verbo, declaramos, & quando lex sic loquitur, vt declaratiua videatur, non desinit esse declaratiua, non modò ob verbum adiunctum, sed etiam si lex declaratoria vteretur verbo apto ad condendam legem nouam, nec apponeret verbum aliud, ex quo, declaratiuam eam esse, deprehendi posset, sic sanè, at que in fortioribus terminis adnotauit Felin, in dicto cap. vltimo, de constitut. num. 4. in fine, vbi refert Glossam notabilem in Clementinæ primæ, verbo, censemus, de concessione præbendæ, & in dubio censeri debet lex declaratiua pocius, quam inductiua noui iuris, sicuti, specificè animaduertit Burgos de Paz, in proœmio legum Tauri, num. 437. Quod sit etiam declaratiua dicta Pragmatica, in ipsamet parte, in qua de admittenda repræsentatione indistinctè, & omni casu agit, velit manifestè deprehenditur ex verbis ipsis, & modo loquendi, quibus vtitur, quibus sanè non vteretur, sed longè diuersum loquendi modum susciperet, si ius nouum in ea induceret, aut adeo apertè non innueret, ex decisione, & verbis legis Tauri inesse id, de quo agit, admissione scilicet repræsentationis indistincta, quam transuersalium quoque respectu, & nullo iure radicato, lex ipsa Tauri, 40. admiserat, virtualiter scilicet, satis apertè tamen, verbis illis in fauorem transuersalium prolatis; inquit namque Pragmatica ipsa: por la qual declaramos, y mandamos, que en la sucession de los mayorazgos, vinculos, patronazgos, y anniuersarios que de aqui adelante se hizieren, assi por ascendientes, como por transuersales, ó estraños, se guarda, lo dispuesto en las dichas leyes de Partida, y Toro, y se suceda por representacion, aunque los ascendientes ayan muerto ante de suceder en los tales mayorazgos, y aunque la muerte aya sido antes de la institucion dellos. Sanè, si se declara, y se manda, que se guarde lo dispuesto en las dichas leyes, y se suceda, & c. Clarè supponitur, Pragmaticæ conditiores pro certo habuisse, dictis legibus sic dispositum, & etiam his casibus, in eadem Pragmatica expressis, repræsentationem admisisse leges illas, tacitè tamen, & virtualiter, sed satis apertè, aliàs namque non diceret, Se guarde lo dispuesto, y suceda, sed potius nouum introduceret, provt statim introducit in versicul. sine es que el fundador huuiere. Provt ergo mea fert sententia, & opinio, credo verissimum, Pragmaticam ipsam, maiori ex parte, declaratiuam esse iuris in dicta l. Tauri, 40. virtualiter satis tamen apertè dispositi, sed non ita expressim decisi; nam licèt transuersalium respectu idem ius obseruandum, dixerit lex ipsa Tauri, quod indescendentibus; non tamen ita expressè declarauit illud, En que los ascendientes ayan muerto antes de suceder en los tales mayorazgos: nec etiam illud. aunque la muerte aya sido antes de la institucion dellos: nec denique alterum, no solamente en la sucessione de los mayorazgos a los ascendientes, sino tambieu en la sucession de los mayorazgos a los transuersales, y no solo en los transuersales al vltimo posseedor, sino tambien en los que lo fueren del instituydor. Hæc quidem, quæ ex decisione dictæ Taurinæ constitutionis satis inerant, satisque apertè ex mente, & verbis eiusdem deducebantur, sed non ita specificè tradita, expressaq́ue sunt (quia non omnia Legislator comprehendere, siue exprimere potest,) sic declaratiuè exprimuntur in dicta Pragmatica, vt eadem virtualiter disposita eisdem in legibus, sed non ita expressè decisa, innuatur apertè, quod (vt arbitror,) negari non potest. Ex parte vero eademmet Pragmatica est inductiua noui iuris, quod non modò expressè, sed nec virtualiter, aut tacitè in dicta lege Tauri continebatur, imo totum contrarium apertè, vt pote cum aliud dispositum diceretur, vt repræsentatio cessaret, non modo si expressè dispositum fuisset per institutorem maioratus, sed etiam si tacitè per coniecturas, cum expressum, & dispositum dicatur, quod ex coniecturis colligitur, vt suprà dicebam; id tamen Pragmatica, ipsa emendatur, & nouo introducto, in versiculo, Sino es que el fundador buuiere, statuitur, repræsentationem non excludi, nec dici posse aliud dispositum, nisi id clarum expressum, & literale sit provt suprà explanaui, & notaui dicens, de eo dubia fuisse principaliter, & super eo ius nouum ibidem introductum, provt apparet expressè ex verbis eiusdem Pragmaticæ. Ex quo etiam non leue argumentum deducitur ad probandum, eadem in parte, in qua de inducenda, admittendaque repræsentatione indistinctè agitur, declaratiuam fuisse ipsammet Pragmatica, ponderando id, provt antea ponderaui n. 87. Quod si dixeris, pragmaticam ipsam, posito quod in ea parte declaratiua, sit nec ius nouum contineat, ad præterita negotia, siue maioratus antea institutos, trahi vllo pacto non posse, vtpote cum adiecta fuerint verba illa, sæpe relata, Que en los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren. quæ eam interpretationem excludere videntur; idque vel eo magis, quod etiam lex, seu constitutio possit esse declaratiua, seu confirmatiua, & nihilominus non trahi ad negotia præterita, sed futuris tantum prouidere; vt in terminis nostris, quando Legislator metipse aliter expressisset, atque prouidisset in eadem lege, seu constitutione; eruditè, atque vtiliter ex communi Scribentium sententia tradidit Felinus, in dicto capite vltimo, de constitutione, numero 5. in hæc verba: Hanc fallentiam limita quatuor modis, primo, nisi in lege declaratoria essent apposita verba, per quæ apparet, mentem Authoris non fuisse, comprehendere præterita. Exemplum patet in capit. finali, de sponsa duor. & in cap. primo, de postulat. Prælat. in 6. &c. Idem Felin. num. 15. vbi scribit, Fallit nouo regula huius Decretalis in constitutione confirmante, quia trahitur ad præterea, idque secundum Authores, ibi relatos, intellige, si constitutio vtitur verbis, quæ possunt importare præteritum tempus, aliàs non, secundùm Bartolum, &c. Et id ipsum, quod scilicet lex declaratoria licet regulariter trahatur ad præterita, id tamen non procedat, quando ipsa lex expressè ad futura se refert, tenuerunt Butrius in eod. cap. finali, sub num. 15. vers. insi statutum. Et ibi Imola, num. 12. versic. nam primo dicit. Et Barbatia, n. 39. vers. nam primo. Rota Romana, decisione 142. num. 4. p. 2. diuers. nouis. impress. Ioan. Vincent. Honded. in consilio 14. num. 39. lib. 2. & nullo ex his relato, idem obseruauit Morla, emporij 1. parte, titulo de legibus, quæst. 6. n. 13. fol. 25. Non inquam obstat, si ita dixeris, quoniam respondetur concludenter & verè prædicta, Que en los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren, referri ad id, de quo principaliter dubia occurrebant quotidie, & super quo ius nouum in Pragmatica introducitur, ad exceptionem scilicet regulæ, exclusionem inquam repæsentationis eo prætextu, quod aliud dispositum fuerit ab institutore maioratus, vt non aliud videatur, nec dici possit dispositum, nisi clarum, expressum, & literale appareat, legique possit, atque ita ad correctionem, nouique iuris introductionem, super eo, super quo quotidie lites, controuersiæque excitabantur, & aliud dispositum contendebat, qui solis coniecturis, & præsumptionibus se iuuare poterat, non verò literali, & expresso, provt nunc requiritur. Non autem referuntur eadem verba ad regulam, hoc est repræsentationis admissionem indistinctam, quam inesse antea ex lege Tauri, ipsaq́ue Taurina dispositione sic dispositum, Pragmatica ipsa adeò clarè innuit. Sed si durum adhuc tibi videatur, quod proculdubio verum reputo & adhuc instes, verba eadem, ad vtrumque, siue ad omnia in Pragmatica statuta referenda, illaq́ue in principio apposita, æqualiter regulam, & admissionem repræsentationis indistinctam, sicut regulæ exceptionem, exclusionem scilicet comprehendere, ex his, quæ Bartol. & Doctores tradiderunt communiter, in l. tertia, §. filius intermedias, ff. de liberis & posthumis, & alio capit. huiusce tractus, longa serie explicatur. Facile est respondere, constituendo, negari non posse, quin si ea in parte Pragmatica metipsa declaratoria est eius iuris. quod antea lege Tauri dispositum erat virtualiter, satis tamen apertè; necessariò & præcisè ipsam trahi debere ad præterita, si non in vim legis, saltem in vim rationis; repugnaret namque ipsius, si cum sit declaratoria, ad præterita, saltem in vim rationis non traheretur, nec potest esse declaratiua, quin trahatur, si non in vim legis, quia lex ipsa, aut Pragmatica futuris proudet, saltem in vim rationis; quod in hunc sensum. egregiè admodum, & subtiliter tentauit, atque tradidit Decius, in eodem capit. finali, de constitution. sub numero decimotertio: is namque Author, cum antea retulisset sententiam communem, quod lex declaratoria non trahitur ad præterita, quando se refert ad futura, quia tunc de mente Legislatoris constare videtur, quod noluit præterita comprehendere; subdit in hunc modum, & multum ad propositum nostrum, Sed tamen considerandum est, quia si constitutio propriè & simpliciter declaratoria sit, provt isti loquuntur, ex quadam necesitate videtur, quod ad præterita referatur, aliàs resultaret quædam perplexitas, & repugnantia, quod esset constitutio declaratoria, & non haberet locum in præteritis per supradicta, &c. Et id ipsum clarè voluit Felinus, ibidem, num. 8. vt scilicet constitutio declaratoria, etiamsi se referat ad futura, ad præterita trahatur ex vi, & identitate rationis, & dumtaxat non extenditur respectu pœnæ, provt latius ibi, & per Bursatum in cons. 214. n. 17. & 18. Barbosam, in dicta l. post dotem, n. 48. & 48. ff. solut. matrim. Quod si & vltra progrediaris, & adeò instes, vt[sect. 92] adhuc duo firmiter contendas, primum, verba relata dictæ Pragmaticæ, Que en la succession de los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren. Ad vtrumque, & omnia referri, quæ in eadem Pragmatica continentur; insuper & Pragmaticam ipsam etiam respectu repræsentationis, quam indistinctè admittit, dici debere potius inductiuam noui iuris, quàm declaratiuam, ex eo quod addidit aliqua, siue magis specifice expressit, quàm in eadem l. Tauri, 40. continerentur, ac proinde ius nouum continere videatur; iuxta ea quæ aliis Authoribus cumulauit Felinus. in eodem capit. finali, de constitution. numero 8. si ita inquam instes, licet in vno & altero verè instare non possis, nec permittant verba, adeo præcisa eiusdem Pragmaticæ (quod negari vllo pacto non potest,) adhuc id ipsum, quod contendimus, obtinere necessario debebit, & quæcunque ad materiam repræsentationis, (admittendæ scilicet,) attinent, ita super præteritis, sicut super futuris obseruanda erunt; id autem vt demonstretur. Septimò deinde & principaliter obseruandum erit, quod si in dicta Pragmatica non fuissent adiecta verba prædicta, Que en la succession de los mayorazogos que de aqui adelante se hizierem. sed simpliciter loqueretur, quamplurima expendi possent fundamenta, & Doctorum authoritates, atque diuresæ cumulari doctrinæ, vt probaretur, dictæ Pragmaticæ constitutionem trahi debere, vel non ad præterita, & maioratus antea institutos, & quidem pro vna & altera parte egregiè admodùm articulus exornaretur, inquirendo principaliter; Lex scilicet noua, quanod trahatur ad actus habentes originem à præterito, ad eos inquam, qui ante conditam legem nouam facti fuere de præterito, quorum tamen perfectio, & complementum pendet à facto futuro; vt in primogeniis, vinculis, & fideicommissis perpetuis, quæ ante Pragmaticam ipsam instituta fuere; & sic habent originem de præterito, attamen casus deferendæ, seu delatæ successionis est de futuro, quia post eam promulgatam euenit. Tunc namque dubitatur, an attendatur lex, seu statutum, quod tempore factæ dispositionis viget; an verò illud, quod tempore perfectionis, & euenientis casus successionis, iam nouè editum fuerit? Et quæstio proculdubio perplexa, & difficilis admodum visa est omnibus Interpretibus communiter, cum hinc inde sint rationes, argumenta, & Doctorum authoritates, quæ & vnam & alteram opinionem validè tuentur; sicuti adnotauit Menochius, in cons. 240. ante num. 1. lib. 3. qui ipse ex professo, & egregiè quidem articulum explicat per totum illud consil. Et vide etiam in consil. 461. ex num. 32. versiculo, non obstat 3. lib. 5. explicant etiam longa serie Socinus iunior, in consil. 21. per totum, lib. 1. Hieronymus Gabriel, in consil. 16. per totum, lib. 2. Ioseph. de Rusticis, in tractat. an, & quando liber. in condit. posi. censean. vocati, lib. 6. c. 8. Sfort. Odd. in consil. 14. ex num. 25. cum seq. Rolandus, de lucro dotis, quæst. 93. per totam. Hippolyt. Riminald. in cons. 391. per totum, lib. 4. Ioan. Vincent, Hondedeus, in consil. 14. vbi vide omnino ex num. 18. vsque ad num. 53. lib. 2. Petrus Surdus, in consil. 553. ex n. 1. vsque ad num. 7. lib. 4. Bursatus, in consil. 214. n. 21. & 22. lib. 2. Possem itaque ex his Authoribus, pro hac parte quamplurima deducere fundamenta, quæ sciens consulto q́ue prætermitto. Concesso autem absque veritatis præiudicio, vt dixi, quod dicta Pragmatica in eadem parte, in qua repræsentationem admittit indistinctè, non sit merè declaratoria eius iuris, quod iam antea ex decisione legis Tauri inerat, satisque apertè dispositum erat, atque ita præcisa & necessaria ratione ad præterita negotia, maioratusque antea institutos, trahi debeat, sicuti ex Decio antea obseruaui. Posito etiam absque eodem præiudicio, quod verba ipsa, Que de aqui adelante se hizieren, ad regulam generalem admissionis repræsentationis. sicut ad exceptionem referantur, quod esset respondere, atque nouum ius introducere super eo, super quo non dicit Pragmatica dubia fuisse, cum ad exceptionem: Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta, dubia ipsa restinmerit. Admissis inquam his duobus; adhuc contendimus, & verum putuimus, Pragmaticam ipsam ita practicandam, accipiendamq́ue respectu eorum primogeniorum, quæ ante eam conditam instituta fuerint, quorum successio deferatur, sicut in his, quæ postmodum instituta fuerint, atque ita trahi debere saltem in vim rationis ad præterita, quando in vim legis non admittas. Assumptum autem hoc probatur inprimis, quo[sect. 93]niam hæc pars, quæ præteritorum etiam negotiorum respectu, siue eorum maioratuum, qui ante Pragmaticam instituti fuere, repræsentationi fauet, non habebit, nec habere potest hodie minorem vim aut authoritatem, & præstantiam, quam & habebat & haberet, si Pragmatica ipsa condita non fuisset, imo multo maiorem, fortiorem, & præstantiorem, vt pote, cum rationibus, & fundamentis, quæ hinc inde ponderabantur, maturè perpensis, & præ oculis habitis, viri iidem præstantissimi, atque eruditissimi, qui confectioni Pragmaticæ adfuerunt, eam sententiam magis probauerint, & amplexi fuerint, quæ repræsentationem indistinctè admisit, etiam inter transuersales: non habita consideratione iuris, numquam radicati, aut maioratus etiam nondum instituit. Quod nullatenus facerent, si eo tempore, quo de conficienda eadem Pragmatica agebatur, & de veritate opinionum conferebatur, hanc ipsam opinionem veriorem esse, non habuissent pro certo, ac de mente dictæ Taurinæ legis inesse, satis apertè supponerent. Cum ergo ante promulgatam Pragmaticam metipsam, eadem pars, quæ repræsentationi fauebat, non modo adeo probabilis, atque ex mente, & intentione dictæ l. Tauri, 40. procedens, videtur, sed etiam probabilior, & quæ assiduè recipiebatur inter transuersales quoque, & nullo iure radicato in persona eius, qui repræsentatur; sicuti latè ostendi, atque comprobaui, dicto c. 19. ex n. 172. vsque ad n. 214. Pragmatica eadem condita, non alterabitur, nec vires eius diminuentur vllo modo, vt ei quouis pacto detrahatur, quæ si nulla lex noua, seu constitutio facta fuisset, obtineret, sed potius certa magis reddetur, & eius probabilitas, vis, & authoritas augebitur, vt quoad præterita idem ius seruetur, cum eorundem præteritorum respectu lex contraria non reneriatur. sed potius Taurina illa constitutio, quæ transuersalibus ita fortiter, atque expressè fauet, vt vides; aliàs si minoris authoritatis ea opinio remaneret hodie ad decisionem præteritorum, condita dicta Pragmatica, sequeretur maximum absurdum, quod scilicet inducta ad vnum effectum, ad remouenda scilicet dubia, & declarando, quid ex lege Tauri inesset, atque ad augendam vim, & authoritatem eius opinionis, quæ pro transuersalibus, & repræsentatione aderat; diminutionem, admodum damnosam inducerent, si eo modo præterita decidi non deberent, quo assidue magis decidebantur, atque ita eadem pars non præualeret, quæ ante conditam eandem Pragmaticam obtineret, idque contra regulam textus, in l. legata inutiliter, ff. de adimendis legatis, cum vulgatis, de quibus plena manu, huiusce tractatus alio capite agitur; atque ita vt cesset prædictum absurdum augeaturque potius, quàm diminuatur vis, & authoritas eiusdem opinionis, sic seruandum, atque dicendum est, provt contendendo, & negotia præterita non reddentur duriora, quàm si lex noua edita non fuisset, ad quod conducit mirabilis, & egregia in ipsis terminis nostris obseruatio Croti in l. omnes populi, n. 79. de iustit. & iure, vbi dixit, legem nouam attendendam non esse, vt ipsa porrigatur, vel non, ad actus præteritos, vel vt secundum eam illi determinentur, quando actus præteriti redderentur duriores, si noua lex attenderetur, aut qualitas de præterito minueretur; & Croti mentionem fecit Hippol. Riminald. in consil. 391. n. 32. lib. 4. Præterea & pro eadem parte facit, quòd quamuis[sect. 94] exemplis iudicandum non sit, sed legibus, l. Imperatores, ff. de priuilegiis creditorum, l. nemo, C. de sentent. & interlocut. omnium iudi. l. rem non nouam, C. de iudiciis, & cum multis exornauit Franciscus Viuius, decision. 91. 1. parte, Thuscus, tom. 3. littera E. concl. 549. & latius comprobatur infrà hoc eodem tractatu, capite 89. num. 98. Attamen exemplo Principis, in dicta Pragmatica sic decidentis, & dicentis, quod seruetur dispositum in l. Tauri, 40. iudicandum esse, etiam circa præterita, saltem in vim rationis, authoritatis, & exempli, & exemplum Principis, eam opinionem, quæ repræsentationi fauebat, indistinctè recipientis, & in vim legis seruari iubentis, plurimum mouere debere, deducitur ex textu, in capit. in causis, de re iudicat. & notarunt Felinus, i rubrica, de rescriptis, vbi Decius, in principio. Socinus, regul. 225. in prima fallentia, Surdus, in consil. 554. num. 53. lib. 4. quam etiam vide in cons. 403. num. 83. & 84. lib. 3. Item data omnimoda similitudine, exemplis, & decisione causarum iudicandum esse, latius comprobatur infrà, cap. 89. dicto num. 98. Sanè inter negotia præterita & futura, quoad speciem casus, qualitates etiam, & circunstantias, omnimoda dabitur similitudo, nec in aliquo differentia constitui poterit, cum de repræsentatione inducenda tractetur, atque ita multum iuuabit, sæpè iudicatum fuisse in aliis causis eodem modo, quo Pragmatica disponit; iura etenim multùm detulerunt semper in similibus causarum decisionibus, ex dicto capit. i causis, versiculo, cum in similibus, l. silius, ff. ad l. Cornel. de falsis, l. nam Imperator, ff. de legibus, & cum Cæpola. Ægidio, Afflictis, Franchis, Gama, Osasco, Pat. Ludouic. Molin. Thesauro, Barbosa, & Cabedo, adnotaui, & comprobaui infrà, dicto cap. 89. num. 97. & quidem si futura tantum velis Regia hac pragmatica definiri, & in ea introductum seruari debet respectu repræsentationis, quam indistinctè admittit; vis erit proculdubio, vt præterita lege aliqua, aliquove iure definias; quo autem congruentiùs ac meliùs definiri poterunt, quàm decisione, & dispositione dictæ l. 40. Tauri, qua sic inesse, & dispositum fuisse, Pragmatica eadem exprimit: Aut interpretatione, & decisione causarum similium, aut vi & exemplo Pragmaticæ ipsius, quæ dum repæsentationi fauet adeo indistinctè, pro certo supponit, eam pattem pro veriori habuisse, temerarium namque videretur in conflictu opinionum hanc ipsam partem, quam Pragmatica amplectitur; deserere, atque ex contraria iudicare, & casus occurrentes definire. In vim ergo rationeis, exempli, & authoritatis vsque adeo ad præterita quoque negotia Pragmatica eadem vrget, vt absque maximo periculo, aliter non possint præterita ipsa negotia definiti, cùm non sit lex alia, quâ in contrarium, sicque vt repræsentatio excludi debet transuersalium respectu, adduci possimus; pro eisdem autem, & repræsentatione admittenda, ita fortiter vrgeat prædicta l. Tauri, & eam vrgere atque ita disponere, ipsamet Pragmatica dixerit. Atque ex his diluitur omnino vis, & ponderatio[sect. 95] fundamenti cuiusdam, quod in contrarium expendi posset, argumentum, scilicet, à contrario sensu in dispositionibus legalibus multum valere, & tantum operari, quantum lex ipsa operari potest; & dici textum expressum, vt per Riminald. iun. in consilio 110. ex numero 49. cum seq. lib. 2. Iason. in l. prima. num. 36. & seq. ff. de officio eius, cui mand. est iurisd. per illum text. & infrà hoc eodem tractatu, lib. 5. cap. 86. per totum, latè exornaui: & num. 6. & 7. scripsi, argumentum à contrario sensu procedere, locùmque obtinere in verbis legis, vel canonis, & ad decisionem causarum: & ibidem. num. 26. quod procedit ad inducendam præsumptionem contrariæ dispositionis. Cum ergo dicta Pragmatica cauerit expressim, Que en los mayorazgos que de adelante se hizieren, à contrario deducitur quod in antea factis, seruari debeat contrarium; vis namque, vt dixi huius argumenti diluitur ex his, quæ hactenus annotaui, & scripsi, atque ex eo, quod argumentum metipsum non procedit, quando sumitur ex sensu tantum contrario literæ non vero à contrario sensu rationis vel mentis Legislatoris, provt eodem cap. 88. num. 29. comprobaui, vel quando inducta ad vnum finem, operarentur contrarium, provt etiam ibi, n. 31. aut in sensu contrario militer eadem ratio, provt ibi quoque, n. 32. quæ omnes declarationes mirè adaptantur nostro proposito Item, quia deducere argumentum à contrario sensu, vt in primogeniis, antea factis, seruari debeat contrarium, esset absonus, & absurdus intellectus, vt inde impediri debeat vis, & effectus argumenti à contrario sensu, sicuti eodem cap. 88. num. 28. latiùs scripsi; non enim deduci valet ad eum modum argumentum iuridicè, sed quantum velis rem adstringere, sic deduci, conficiq́ue valet, Que en los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren, seruetur Pragmatica ipsa; in maioratibus verò antea factis, seruetur ad ius, quod tunc vigebat, siue illud quod in materia repræsentationis seruari solitum est, vt etiam iure non radicato, decedente eo, qui nunc repræsentatur, sit locus, nec ne repræsentationi: sanè si ius, quod tunc, siue in præteritum vigebat, seruandum est, id proculdubio seruari necessarium erit, quod ex verbis, & mente dictæ l. Tauri, satis apertè inerat, & inesse, eadem Pragmatica declaratur, & quod magis assiduè seruari solitum est. Rursus, verba metipsa, propriè referuntur ad casum, quod repræsentationem quis excludere intendit, atque ita ad exceptionem; non verò ad regulam, qua regulariter repræsentatio admittitur, vt suprà contendebam. Sed quia ad vtrumque casum, & omnia in Pragmatica contenta, referri debere, instabis: respondetur, verba ea ideo specificè expressa, vt respectu dictæ exceptionis, atque exclusionis repræsentationis eo prætextu, quod aliud ab institutore dispositum fuisset, noua forma daretur futuris, non præteritis negotiis; quando verò respectu quoque regulæ intenderis id expressum; non inde tollitur, vt in vim rationis ad præterita trahi debeat ipsa Pragmatica, aut quod illud ius seruari debeat præteritorum respectu, quod tunc vrgebat. Et verè quod attinet ad exceptionem, necessaria fuit illa expressio, Que de aqui adelante si hizieren: quia ius nouum inducebatur, contrariumque interpretationi communi & Scribentium receptæ sententiæ, dum explicabant verba dictæ l. Tauri, 40. in versic. Saluo si otra cosa estuniere dispuesta. vt suprà ostendi. Dum vero agit de repræsentatione indistinctè admittenda, non exprimit id procedere respectu præteritorum negotiorum, aut eorum maioratuum, qui antea instituti fuerant; siue non trahit retrò Pragmatica ipsa suum effectum, quia supposuit apertè, præterita negotia, adeo clarè decidi, decidendaque esse verbis, & mente Taurinæ constitutionis, qua quiquid hodie exprimitur eadem Pragmatica ibi tracitè virtualiter; vt si dicerert, eam nouam constitutionem retrotrahi ad negotia præterita, esset in dubium reuocare, an eadem Tauri constitutio id ipsum decideret, nec ne, quod pro certo adeo supponit, vt vides; atque ita dum adiicit dicta verba, Que de aqui adelante se hizieren, futuris prouidet specificè, & respectu exceptionis, necessariò & nouè; respectu vero regulæ, & admissionis repræsentationis indistinctè, futuris etiam prouidet, nec de præteritis loquitur, quia præterita negotia, & maioratus antea instituti, non provt ex nunc, & virtute dictæ Pragmaticæ, sed provt ex tunc, atque virtute decisionis eiusdem leg. Tauri, regi & gubernari decidiq́ue debent, qua id ipsum virtualiter continetur, quod in eadem Pragmatica hodie specificè magis statuitur. Ex his etiam deducitur manifestè, verba metipsa:[sect. 96] Que en la succession de los mayorazgos, que du aqui adelante se hizieren. nullatenus probare, nec induci ad eum modum posse, vt probent, quod ante eandem Pragmaticam, siue maioratus antea institos, seruabatur contrarium, repræsentationis admittendæ indistinctè respectu, sed potius totum contrarium deducendum coacta & necessaria ratione, & eiusdem repræsentationis respectu, futuris tantum, non præteritis prouideri negotiis, quia præteritis satis consultum, prouisumq́ue fuerat eadem l. Tauri constitutione, provt Pragmatica ipsa euidenter insinuat, dicens, Se guarde lo dispuesto, y se suceda, &c. Et nihilominus adeo specificè exprimere articulum, & decisionem repræsentationis, necessarium suit ad duplicem effectum, primò, vt ostenderetur id ipsum ex verbis, & mente legis Tauri inesse, satique apertè dispositum, de quo antea adeo frequenter dubitabatur, & hinc inde contrariis opinionibus controuertebatur. Secundò vt ita specificè atque in indiuiduo articulo ipso iuris nondum radicari, & repræsentationis definito, amplius in futurum de ipso dubitari non valeret, sed provt ex nunc definiri deberet quo ad futura: quoad præterita vero provt ex tunc, atque ex decisione eiusdem l. Tauri, Quæ cum adeo apertè præteritis negotiis prouideret, ipsam Pragmaticam futuris tantum prouidere, sufficiens fuit, sed præteritorum quoque negotiorum admodùm necessarium; vt quid ex lege ipsa Tauri inesset, dispositumq́ue fuisset, certò magis constaret: respectu verò exceptionis, atque exclusionis repræentationis eo prætextu, quod aliud dispositum esset, apertè innuitur, quod ante ipsam Pragmaticam in contrarium seruabatur, atque ex solis coniecturis, & præsumptionibus aliud dispositum dicebatur, provt suprà adnotaui; atque ita hoc non modo ius nouum continet, dum literale & expressum requirit, sed etiam admodum necessaria fuit, vt supra quoque dixi, & futuris dumtaxat dat formam negotiis, non præteritis, provt statim dicetur, Atque ita vno, & altero respectu multum operatur ea noua constitut. Concluditur itaque, atque resoluitur, quod quan[sect. 97]do dicta Pragmatica in omnibus videretur noui iuris inductiua, & ad omnia in ea contenta, æqualiter referri debeant dicta verba: En los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren: Atque ita in vim legis solum adduci, allegatiq́ue possit ad negotia futura, & maioratus postmodum institutos, non vero ad institutos antea; negari tamen vllo pacto non posse, quin in vim rationis, & authoritatis, quoad præterita etiam vrgeat, & expendi possit, & hoc regulæ repræsentationis indistinctè admittendæ respectu, quamuis non respectu exceptionis, vt inferiùs dicetur. Eadem namque ratio, quæ in futuris militat, & excitare, adducerèque potuit, vt Pragmatica conficeretur, militat etiam in præteritis, nec differentiæ ratio reddi potest, siue ratio ipsa, vna & eadem est, neque variata; quamuis in aliis causis, & negotiis varietate temporum variari soleat, vt in Pragmatica taxæ panis, & aliis. Ratio igitur vna & eadem, & non variata, æqualiter determinare debet casus occurrentes futuros, & præteritos, & absurdum maximum esset, in vim rationis eiusdem non variatæ, non eodem, sed diuerso iure censere eadem negotia, & earundem qualitatum, & circunstantiarum. Et quidem si lex non aliàs seruanda est, nec nomen legis meretur, siue vim legis eatenus habet, quatenus rationem, conuenientiam, & publicam vtilitatem in se continet, cap. erit autem lex, 4. distinct. l. 4. tit. 1. partita prima, & latè post Diuum Thomam, & alios quamplurimos obseruant, atque explicant Morla, emporij, prima parte, tit. de legibus, prima parte, ex num. 12. cum multis seqq. & quæst. 7. num. 5. & 11. Azeued. in l. 1. titul. 1. num. 12. lib. 2. Pater Salas, in tractatu de legib. disputat. 1. section. 8. 11. & 12. Pater Suarexz, in eodem tractat. lib. 1. cap. 7. & 9. atque ratione, conuenientia, & publica vtilitate, dicta Pragmatica subsistit, provt ipsa exprimit, idque futurorum negotiorum, & maioratuum respectu; sequitur necessariò, ob eandem rationem idem quoque ius obseruandum respectu præeritorum; aliàs quod interpretatio, aut opinio, quæ in contrarium sumeretur, esset contra rationem, conuenientiam, & publicam vtilitatem, quod non esset ferendum, maximúmque contineret inconueniens. Nec dici potest vllo modo, variatam fuisse ratio[sect. 98]nem, ita quod in futurum, hæc, quæ excitauit conditores dictæ Pragmaticæ, vrgeat ratio, non autem vrgeret antea; atque ita diuersum ius posse procedere inter præterita & futura, respectu diuersorum temporum, & variatæ rationis; verè namque nihil occurrit, nec hodie militat respectu repræsentationis admittendæ, & non habendæ considerationis, quod ius aliquod radicatum non fuisset, quod ante æqualiter non, militaret, nec in qualitate aliqua, aut in circunstantiis quouis modo, non modo in substantia variata est ratio, aut alia nunc, quàm hodie militat, sed vna eadèmque est, atque ita à vi rationis eiusdem æqualis, non variatæ, quando à vi legis negaueris, idem ius statuendum est circa præterita, quod circa futura statuit Pragmatica ipsa; ad quod mirabiliter facit Abbatis doctrina, in cap. primo in vltima colum. de locato, Antonij de Butrio, in cap. vltimo, colum. 13. de consuetudin. Ioannis de Imola, in cap. finali, columna 5. de rescript. faciunt etiam multùm ad propositum ea, quæ à vi rationis eiusdem legis, vt trahatur lex ipsa ad alios casus, & præteritos quoque, ex vi magis comprehensiua, quàm extensiua, si ratio eadem militet, adduxerunt, & quamplurimis exornarunt Euerardus, loco 35. à ratione legis, Ripa, responso quarto, de constitut. & stat. Tirquellus, de cessante causa, prima parte, num. 151. cum sequentibus, Beccius, in consil. 41. numero quinto, & sexto, & in consil. 89. numero 10. Decianus, in consil. 41. numero 119. lib. 1. & in consil. 43. ex num. 2. cum seq. lib. 2. Rolandus, consil. 27. num. 6. cum. seq. lib. 1. Mascardus, de probat. conclus. 312. Molina, de Hispanorum primogen. lib. 1. cap. 5. ex num. 10. Surdus, in consil. 67. n. 21. lib. 1. Barbosa, in l. si constante, ff. soluto matrimon. ex. n. 94. cum multis seqq. infinitos alios sciens consultòque prætermitto, quoniam alio cap. commemorabo eos. Vltimo denique loco obseruandum, atque consti[sect. 99]tuendum erit, hactenus dicta, quod scilicet, dictæ Pragmaticæ constitutio trahatur ad præterita in vim rationis eiusdem non variatæ, & quæ hodie militat, sicut olim; procedere in terminis prædictis, in quibus loquuti sumus, admittendæ, scilicet repræsentationis indistinctè, omnium casuum, & personarum respectu, absque differentia descendentium, vel transuersalium, & iuris radicati, vel non, vel mortis eius, cuius persona repræsentatur ante ipsum maioratus institorem, vel etiam maioratum institutum; hoc namque respectu indistinctè repræsentiatio admittenda est & ad præterita quoque negotia Pragmatica trahenda, idque vel in vim legis, si admittas, in hac parte ipsam fuisse declaratoriam, & confirmatiuam legis Tauri, item verba sæpè relata: En la succession de los mayorazgos que de aqui adelante se hixieren. non referenda ad regulam repræsentationis generaliter admissæ, sed ad exceptionem regulæ, quâ ius nouum introducitur, & ad exclusionem repræsentationis, siue regulæ admissionis eius exceptionem, vt non aliàs admittatur, aliud dispositum fuisse, quo repræsentatio excludatur, si expressum, indiuiduum, & literale id sit: ita vt Pragmatica ipsa ius illud nonum statuerit super dubiis occurrentibus, & quæ quotidie occurrebant circa explicationem verborum dictæ l. Tauri, 40. Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta, de quo dubia tantum fuisse, in eadem Pragmatica cauetur, provt suprà obseruaui, & non supra articulo repræsentationis quod est admodum probabile & subtile, vt suprà quoque notaui, vel si hanc interpretationem, & restrictionem non admittas, sed generaliter ad omnia referri verba prædicta contendas, in vim rationis ad præterita quoque trahi debebit Pragmatica eadem, quod attinet ad articulum repræsentationis, atque ita procedere dicimus, quæ obseruatione præcedenti maximè, ac etiam superioribus obseruaui; eadem tamen non procedere nunc resoluimus, respectu eius, quod in dicta Pragmatica de nouo introducitur in vers. Expressandolo clara y literalmente, ad correctionem obseruationum Interpretum huius Regni ad verba finalia prædictæ. l. Tauri, Saluo si otra cosa estuuiere dispuesta, in hoc namque ius nouum continet, & corrigit receptam sententiam, quod aliud dispositum diceretur, quod non expresse & literaliter, sed tacite saltem, & per coniecturas dispositum videretur, & colligi posset; quo ad hoc itaque, & in quantum de nouo requiritur literale & expressum, ad præterita negotia, & maioratus antea institutos, trahi non potest ipsa Pragmatica, nec in vim legis, quia expressè dicit, Que de aqui adelante se hizieren, nec in vim rationis, quia concesso absque veritatis præiudicio, quod communis ea interpretatio ad ipsa verba Tauri, ratione subsisteret, ae illa maximè, qua dici solet communiter, expressum, atque dispositum videri, quod ex coniecturis colligitur, vt suprà adnotaui, & lib. 3. in commentariis, cap. 19. n. 291. iam apparet, rationem ipsam esse variatam propter damna, sumptus, lites, & inconuenientia maxima, quæ sequuta fuisse, dicta Pragmatica profitetur, ex quo aduersus repræsentationem; quæ adeò indistinctè inest, admittiq́ue debet ex ipsa legis Tauri constitutione, quotidie obiiciebatur, aliud dispositum fuisse, idque maiori ex parte, voluntatem forsan institutoris maioratus torquendo, & ad alium sensum accipiendo; atque ita à cessante ratione, & bono communi, damnisq́ue, & inconuenientibus, adeò grauibus concurrentibus; dici non potest, vt in vim eiusdem rationis trahatur Pragmatica ad præterita, & cùm ratio variata fuerit ob inconuenientia maxima, quæ hinc inde resultasse, ibidem cauetur. In altero vero casu repræsentationis admittendæ indistinctè, trahitur ad præterita in vim rationis, quia eadem ratio militabat olim, sicut hodie, nec illa variata est, Variatam autem non fuisse, vnusquisque profiteri debebit, qui animaduertat, in dicta Pragmatica cautum expressè damna, & inconuenientia, litigantiumque sumptus, & molestias oriri, ortasq́ue fuisse, non quidem ex eo, quod indistinctè repræsentatio admitteretur, provt admitti eam debere, ex ipsamet lege Tauri inerat adeò apertè, sed ex contrario potius, ex eo scilicet, quod non admittendam eam eo prætextu (& fallaciter admodum) assiduè contendebatur, quod aliud dispositum diceretur, cum forsan dispositum non esset. Futurorum ergo negotiorum, & eorum maioratuum, qui instituantur post ipsam Pragmaticam, respectu, non aliter dispositum aliud videbitur, quàm si expressè & literaliter disponatur; atque ita pro repæsentatione, omnium casuum & personarum respectu, generalis erit, firmaq́ue, & indistincta regula; exceptio autem dumtaxat procedere poterit, quando expressè, literaliter, & in indiuiduo repræsentationis exclusio apparuerit, non aliàs. Præteritorum vero negotiorum respectu, & eorum maioratuum, qui ante Pragmaticam ipsam instituti suerint; regula quoque conficienda erit generalis pro repræsentationis admissime indistincta; eaq́ue omnium casuum, & personarum respectu, ita enim ex eadem legis Tauri 40. constutione inest apertè, atque inesse, sicque per eam dispositum, ipsamet Pragmatica profitetur expressè, quo nihil certius, nihilque melius exprimi posset, vt dubia omnia cessarent, eaq́ue omnia confirmata remaneant, quæ in commentariis dicti. c. 19. annotata, atque scripta reliqui Exceptio verò, vt scilicet repræsentationis exclusio admittatur, si à testatore, maioratùsve institore aliud dispositum fuerit, non ita strictè procedet præteritorum negotiorum respectu, provt in dicta Pragmatica cauetur, hoc est, vt non alias aliud dispositum videatur, quam si literaliter, & expressè id appareat, sed aliud dispositum dicetur, repræsentationisque exclusio admitti poterit, non modò si expresse & literaliter de ea appareat, sed etiam si eo modo, quo apparere sufficere, ex aliorum sententia adnotaui, resoluiq́ue eodem c. 19. n. 290. & 291. vbi tacitam dispositionem, sufficere, eàmque ex coniecturis collectam, ita tamen certam, quod in dubium reuocari non posset, ex Didaci Couarr. & aliorum placitis probaui. Qui equidem, dum adeo fortes, & concludentes coniecturas requirunt, quod ex eisdem in dubium reuocari non possit voluntas excludendi repræsentationem, velut expressim sentetias, & resolutiones, nostras confirmant. Et expressam, specificamq́ue dispositionem requirit, & id ipsum quod hodie Pragmatica exigit Ludouic. Molina, cuius mentionem feci dicto c. 19. n. 291. in principio. Et hæc quidem sunt notanda, quia noua, & memorabilia, & ingenti studio, & diligentia, sic digesta, atque accuratè resolutal, vt vides. Ex eisdem autem, interpretatio etiam, & explica[sect. 100]tio deduci potest ad alteram Pragmaticam, nouiter editam, qua equidem nouum ius introducitur, & statuitur, vt licèt attento iure communi, & iuxta communes omnium Interpretum resolutiones, & sententias, fœminarum exclusio in maioratibus, & vinculis perpetius, propter masculos remotioris lineæ & gradus, & conseruationis agnationis inductio, non modò ob expressam agnationis eiufdem conseruationem, omniumque masculorum, etiam remotiorum vocationem specificam, fœminarumq́ue exclusionem, induci possit, ac debeat; sed etiam ob tacitam, coniecturatamq́ue voluntatem, quæ ex legitimis coniecturis colligatur, atque deducatur; sicuti post Ludouic. Molinam, Pelaes à Mieres, & cæteros huius Regni Authores, infinitosque ex exteris, longa serie adnotaui. atque explicaui ego metipse in commentariis lib. 2. cap. 4. per totum. Et vltra ibi relatos, addo nunc Per Surdum, in cons. 443. ex num. 39. lib. 3. & in cons. 475. lib. 4. & in cons. 564. eodem lib. 4. Marium Giurbam, decis. Sicililæ Parladorium, tom. 3. post sesquicenturiam, q. 1. per totam. Anton. Thesaurum, forensium lib. 2. q. 12. & 64. Ioseph de Rusticis, ad l. cum auus. ff. de condit. & demonst. lib. 3. c. 10. & lib. 6. c. 10. Ludouic. Casanat. in consil. 38. ex n. 38. & cons. 50. ex n. 30. Attamen ex noua constitutione Pragmati eæ dictæ, non aliàs in fauorem masculorum remotiorum agnationis conseruatio, nec fœminarum proximioris lineæ & gradus exclusio induci poterit, quàm si institutor maioratus metipse expressè eas excluserit, atque masculos, etiam remotioresm, specificè ad successionem inuitauerit, idque clarè & literaliter exprimendo, ita vt non sufficiant contra easdem fœminas, præsumptiones, argumenta, siue coniecturæ, quantumcunque præcisæ, claræ, & euidentes sint, provt in Pragmatica ipsa, edita anno. 1615. sic expressè statuitur idque iustissimè ad dirimendas maximas lites, & controuersias, sumptusque, partium molestias incredibiles, quæ assiduè in casibus occurrentibus apparuerunt, vtpote, cùm tam masculi, quam fœminæ, diuersas, contrariaq́ue coniecturas ex eiusdem dispositionis serie, verbis deducant, easq́ue diuersimodè, & plerumque in contrarium sensum ponderent, maxima inconuenientia, & damna, diuersique effectus, & exitus hactenus resultarunt, vt ibidem exprimitur, & vtiliter admodum, atque pro Reipulicæ vtilitate, & bono communi id de nouo introducitur, quo fœminarum successioni magis consulitur, cum in casibus dubiis, pro eisdem in proximiori linea, & gradu existentibus, omnes adsint, ordinariæque iuris regalæ, sicuti ex eodem Ludouic. Molin. Mieres, & aliis quamplurimis, d.c. 4. lib. 2. annotaui, & scripsi. Erit igitur præfata Pragmatica accipienda, atque explicanda iuxta ea, quæ resolui, & adnotaui supre n. 99. per totum. Atque ita respectu eorum maioratuum, qui in suturum, & post edità eam instituti fuerint, non verò eorum respectu, qui antea facti suissent, sic sanè dicitur. Que las hembras de mejor linea y grado, no se entiendan estar exclusas de la succession de los mayerazgos, vinculos, patronazgos, y anniuersarios que de aqui adelante se fundarem. Quia cum sit correctoria communium opinionum omnium Interpretum, ex quibus fœminarum exclusio ea, ex solis conieturis, & præsumpa mente inducebatur, provt d.c. 4. latè ostendi. Vt pote cum expressum, & indiuiduum id diiudicaretur, quod ex legitimis coniecturis, & tacita voluntate colligi poterat; specialiter prouisum diceretur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, & expressa voluntas ea, quæ ex coniecturis colligebatur. vt eodem cap. 4. n. 53. 54. & 55. probui & latè Ioseph. de Rusticis, ad d.l. cum auus, lib. 3. c. 1. ex. n. 1. D. Christoph. de Paz, de tenuta, & remedio possessorio, c. 29. Sui natura futuris prouidere debuit negotiis, non præteritis, vt latè fundaui suprà, futurorum ergo negotiorum respectu, id in vim legis præcisè obseruabitur, quod in Pragmatica continetur, nec aliàs ab his primogeniis sœminæ excludentur, quæ postmodum instituentur, quam si ob masculos remotioris lineæ, & gradus, expressa, clara, & literalis adfuerit exclusio: præteritorum vero negotiorum respectu, & eorum maioratuum, qui antea instituti fuere, id obseruandum erit procul dubio, quod ex Ludou. Mol. & cæteris, eodem c. 4. obseruaui & scripsi, atque ita ex solis, vrgentissimis tamen, & probatissimis coniecturis excludi fœminæ poterunt per masculos lineæ & gradus remotioris; dummodo attendantur maxima consideratione, & præ oculis habeantur conclusiones illæ, quas ipse Molin. tradit. lib. 3. cap, 5. per totum, nec de facili ob coniecturas solas excludantur fœminæ proximioris lineæ & gradus, nisi illæ vrgentissimæ, concludentes fuerint, provt admonui cum aliis, eod, cap. 4. lib, 2. num. 61. seqq. Idcirco Pragmatica metipsa nec in vim legis potest ad præterita trahi, quia de futuris tantum prouidet expresse; nec etiam in vim rationis, vt potè, cum illa ipsa ratio, qua fœminarum exclusio ex solis coniecturis inducebatur, hodie non vigeat, sed potius variata fuerit, & longè diuersa, & contraria militet quę ex inconuenientibus, litibus, & sumptibus, ideo (& institissimè) orta est, quod in eadem exprimitur. Quę inconuenientia in altera Pragmatica ita æqualiter considerantur, respectu scilicet repræsentationis excludendæ ex solis coniecturis, ob quod etiam variatur, & diuersa ratio militat, atque ita ad futura quoque trahitur dumtaxat, non verò repræsentationis admittendæ prætextu ratio variatur, sed eadem olim fuit, sicut hodie, atque & ita in vim rationis trahitur ad præterita, quomodo in vim legis eam trahi non admitteres, vt latius suprà adnotaui, atque probaui. Sic sanè duplex considerari potest ratio differentiæ, ob quam in vim rationis Pragmatica illa trahi potest, ac debet ad præterita, quoad effectum repræsentationis admittendæ indistinctè, licet non quoad effectum ipsius excludendæ, ista verò nec in vim rationis trahi possit. Prima equidem in eo consistit, quod in ea parte illa sit declaratiua, & confirmatiua eius iuris, quod antea inerat, satisque apertè dispositum erat ex lege Tauri, 40. quod si non admittas, fuisse Pragmaticam declaratiuam; ratio erit, quia eadem olim, sicut hodie militat ratio repræsenatationis admittendæ respectu, nec vllo modo variata est. In hac vero qua de fœminis non excludendis ob solas coniecturas agitur, ratio omnino variata est, & illa maxima inconuenientia, damna, & sumptus, iuris noui occasionem præbuerunt, provt ibi exprimitur, ac etiam conuenientię, & vtilitatis publicę variatunt, cum pro bono publico, & vtilitate communi, sic de nouo, atque in fauorem fœminarum statutum fuerit. Rursus, quia legas Tauri id ipsum inesse, dispositumque fuisse quod in Pragmatica cauetur, eadem ipsa profitetur, atque ita facilius in vim rationis trahi potest ad præterita, quoad repræsentationem, fœminas autem ex solis coniecturis, & præsumpta mente institutoris non excludi, non modò inerat, siue alia lege dispositum erat, imò quamuis in casu omnino dubio, & non deciso, & in quo contra fœminam voluntas non apparebat, pro ea extarent regulæ omnes ordinariæ iuris, attamen, quando coniecturæ in contrarium apparebant, & tacita mens contra fœminas ipsas elici poterat; non modo ex alia lege id inerat pro fœminis eisdem, sed totum contrarium, vt statim dicetur, & latè probaui cum cæteris eodem c. 4. lib. 2. Denique, quia in hac ipsa Pragmatica, qua de non excludendis fœminis, ob solas coniecturas agitur, verba prædicta, Que de aqui adelante se fundaren; in nullo alio verificari possunt, vt in futurum, & non in præteritum, effectum porrigant, quam in eo, de quo dumtaxat ibid. agitur, scilicet vt fœminæ ipsæ non excludantur ob solas coniecturas, per masculos remotioris lineæ, & gradus, quia nullum aliud in ea proponitur; at in altera pragmatica, qua de repræsentatione agitur, verba illa, Que de aqui adelante se hizieren, verificari possunt, vt in futurum, non in præteritum, effectum suum trahant, quoad exclusionem repræsentationis, licet non quoad indistinctam eius admissionem, vt scilicet ex solis coniecturis, repræsentatio non excludatur, nec exclusa censeatur, quæ tamen antea ex coniecturis excludi posset, vt antea latius dixi, idque, En los mayorazgos que de aqui adelante se hizieren. Quod autem in hac ipsa agnationis Pragmatica non inducatur de nouo in fauorem fœminarum, quod alia lege inerat, aut dispositum fuit (sicut inesse in materia repræfentationis, ex lege eadem Tauri apparet) sed potius totum contrarium demonstratur apertè; quoniam omnia iura proclamant, & sæpissimè repetunt, voluntates testatorum pro lege obseruari debere, & adimplendas, non modò expressas, sed etiam tacitas, & coniecturatas, immò & mentem verbis præferri; & in materia fideicommissaria, tacium & coniecturale, & quod ex coniecturis colligitur, pro expresso haberi, atque ita ex coniecturis, induci, extendi, & restringi fideicommissa, & fœminas exclusas censeri, excludiq́ue debere ob solas coniecturas, sicut ob expressam dispositionem; sicuti hoc vltimum latè comprobaui d.c. 4. lib. 2. alia autem suprà, hoc eod. lib. & tractatu, latissimè confirmantur, atque exornantur aliis capitib. atque ita Pragmatica eadem, quæ ad exclusionem fœminarum, literale, & clarum requirit, & sic expressam dispositionem non modò continet id, quod aliàs inerat, aut dispositum erat, sed totum contrarium; nam licet fœminæ ad successionem parentum, & ascendentium admitti debeant sicut masculi, vt d.c. 4. obseruaui, & quisi naturæ accusatores existant, qui inter masculos, & fœminas differentiam constituunt, vt in l. maximum vitium, C. de liberis præter. & in vinculis ex Tertio bonorum, aut ex Tertio & Quinto factis, id præcisè obseruari debeat, quod in l. 27. Tauri cauetur, de qua latè lib. 5. alio c. huiusce tractatus; attamen in aliis primogeniis antiquis, vel cum facultate Regia factis, ex solis coniecturis eas excludi posse, censeriq́ue exclusas; atque dictam Pragmaticam, & iure ipso attento, atque ex probatissimis, & receptis omnium Authorum sententiis, communiter obseruari, latè per Molin. lib. 3. dicto c. 5. & infinitos alios, de quibus ego ipse, d. cap. 4. lib. 2. Nec silentio prætermittendum erit, imò ponderare, atque hoc loco expendere debemus maximam consonantiam, atque correspondentiam, quam inter se habent prædictæ duæ Pragmaticæ; nam sicut illa, quę ad materiam repræsentationis attinet, de nouo inducit, vt repræsentatio ipsa non excludatur ob coniecturas, sed tantum ob expressum, clarum, & literale, & quod hoc intelligatur in futurum, non in præteritum; ita quoque Pragmatica altera, qua de agnationis conseruatione, & fœminarum exclusione agitur, expressè statuit, & de nouo inducit, quod ob solas coniecturas (quantumcunque præcisæ illæ sint,) fœminæ non excludantur, sed ob expressam, & literalem exclusionem dumtaxat; & quod hoc intelligatur etiam in futurum, non in præteritum. Quod equidem non leue quoque fundamentum præstat ad corroborationem eius, quod superiùs contendimus, videlicet dictam Pragmaticam repręsentationis, dum dicit, quod eiusdem constitutio intelligatur quoad maioratus, qui postmodùm instituantur, referri debere ad casum exclusionis repręsentationis, vt ea scilicet in futurum non excludatur nisi ob literale, & clarum, non verò ex coniecturis: Non autem referenda sit ad casum repræsentationis admittendæ, quæ regulariter non admittitur ex coniecturis, sed potius ex regula iuris generali, atque ex dispositione dictæ l. Tauri, 40. immò & iuris communis, quę assistit, atque ita submouere coniecturas, & literale atque certum requirere, & de nouo inducere, non nisi ad casum exclusionis referri potest. In vtraque autem Pragmatica iustissimè, atque vtiliter admodum id statuitur, & ob solas coniecturas non induci exclusionem, nisi literale, certum, & expressum interueniat, de nouo statuitur; quoniam in interpretanda, atque coniecturanda mente defuncti, sæpè dicipimur. Et mentem defuncti diiudicare difficillimum est, & interpretatio voluntatis testatoris plena periculi est, & persæpè in illius cognitione errare solemus, & aliud inducere, quam quod testator ipse voluerit. Et amulare dicimur in tenebris, cum agimus de interpretanda mente testatoris, cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire. Ac denique de mente hominis nullum certum testimonium est, quia soli Deo nota est; ideo magis inhærendum verbis certis, quam menti imaginariæ, & non certæ; & iustissimam, atque Reipublicæ vtilissimam esse legem, ex qua certum, literale, & expressum ad dictam exclusionem requiratur, & coniecturas solas non sufficere, statuatur, cum in eis adeò assiduè, & facilè erretur, & in mente testatoris percipienda, quæ ex coniecturis solis colligatur, adeo frequenter decipiamur sicuti hæc omnia adnotaui, atque ex relatione aliorum comprobaui in eisdem terminis, quibus de exclusione fœminarum, ob masculos remotioris lineæ, & gradus agebatur; in commentariis, lib. 2. dicto cap. 4. num. 56. & 4. seqq. & iunge And. Fachineum, in consilio primo, lib. 2. & de his hactenus. # 57 CAPVT LVII. Ex ablatiuis absolutis, siue absolutè prolatis, quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio iuridica fieri possit, ac debeat in testamentis, & vltimis voluntatibus. Rursus, ablatiui metipsi absoluti (qui regulariter de sui natura important conditionem) quando etiam dispositionem importent, & fideicommissum quoque inducant; & quàm variè resolui, & accipi soleant in omni actu, & materia; dilucida equidem, & diligens resolutio, & explanatio. SVMMARIVM. -  1 Per ablatiuos absolutos, vel conditionem, si, dispositionem concipi, nihil interest. Quemadmodum enim dispositio concepta per conditionem, si, conditionalis, censetur, ita & per ablatiuos ab solutos concepta, conditionalis dicitur. -  2 Et ibidem de intellectu l. facta 63. §. rescripto, ff. ad Trebellianum. -  3 Ablatiui absoluti de sui natura important conditionem regulariter, & sic formam inducunt regulariter, & latius infra, n. 16. -  4 Siue proferantur in hominis, siue in legis dispositione. Et vniuersaliter in omni actu, & materia. -  5 Vbi & de intellectu l. à testatore, ff. de condit. & demonstrat. -  6 Ablatiui absoluti si referantur ad futurum, resoluuntur in veram conditionem de futuro, (provt in conditione dicitur.) Sed si resoluantur in conditionem de præterito, vel de præsenti, propriam non inducunt conditionem, provt nec etiam conditio ipsa. -  7 Ablatiui absoluti, quando proferuntur in materia, quæ in iure certam iam habet determinationem, non inducunt conditionem. Sed si proferuntur in materia, quæ adhuc non habet certam determinationem, tunc resoluuntur in propriam conditionem. -  8 Ablatiui absoluti respicientes tempus præteritum, & cadentes super certo, stant hypotheticè, & suppositiè. -  9 Ablatiuus absolutus in singulari prolatus, an inducat conditionem. Vbi Petri Peraltæ consideratio noua, nouè etiam, & verè confutatur. Et sententia communis recipitur, & num. seqq. -  10 Rescripti conditio ante omnia debet verificari, alioquin rescriptum suum non sortitur effectum. -  11 Rescriptum conditionale nunquam tribuit iurisdictionem, nisi constet, conditionem purificatam esse. -  12 Rescripti conditio, adeo substantialis est, quod verè propriè, in forma specifica, & ad vnguem implenda est; alioquin rescripti effectus resoluitur. -  13 Rescriptum ad aliud non trahitur, nisi ad id, in quo verè, & specificè verba illius verificari possunt. -  14 Conditio expressa, quemadmodum formam inducit, vt ad vnguem obseruari debeat. -  15 Et formâ non seruatâ, actus corruit. -  16 Sic & ablatiui absoluti formam inducunt, qua non seruata actus corruit. -  17 Nec minus faciunt conditionem expressam, quam dicto si. -  18 Ex ablatiuis absolutis coniecturam voluntatis deduci, atque interpretationem congruam fieri assiduè in testamentis, & vltimis voluntatibus. -  19 Ablatiui absoluti maiorem vim habent, quam aliæ conditiones inductæ per dictionem, si. Et accedunt plus ad naturam dispositionis, quàm faciat expressa alia conditio. -  20 Per ablatiuos absolutos conditio inducta, in suo contrario disponit. -  21 Ablatiui absoluti disponunt, quando proferuntur ab eo, qui pro libito poterat disponere. -  22 Præsertim quando affirmatiuè sunt prolati. -  23 Vel quando verba executiua referuntur ad illum, qui vult agere, & consequi ex illa dispositione -  24 Aut duobus concurrentibus. -  25 Sub ablatiuis absolutis liberi positi in conditione, dispositiuè per testatorem vocati censentur. -  26 Textus l. fideicommissa, §. cum esset, ff. de legat. 3. eleganter explicatus per Barb. & vidde n. seqq. -  27 Ablatiui absoluti important dispositionem quoad se, sed conditionem quoad aliud; ex sententia Bartoli. De qua, & dicto §. cum esset, per totum n. & seqq. -  28 Vbi doctrinæ, & theoricæ Bartoli eiusdem expenduntur. -  29 Ablatiui absoluti, vt fideicommissum inducant, inter cætera requiritur, quod includant verbum dospositiuum. -  30 Ablatiui absoluti varias habent significationes, & multipliciter, atque diuersimodè accipiuntur secundum diuersitatem verborum adiectorum. -  31 Idcirco, quotiescunque de interpretanda, atque coniecturanda vltima quacunque dispositione ex vi ablatiui absoluti agitur, maturè, maturè procedendum provt hic admonetur. -  32 Ablatiui absoluti non faciunt conditionem, quando subiecta materia repugnat. -  33 In ablatiuis absolutis certam regulam non dari, sed potius capi, vt subiectus sermo expostulat. -  34 Ablatiui absoluti non resoluuntur in conditionem, cum resultaret in subiecto repugnantia. -  35 Vel quando materia est dispositiua. -  36 Aut important admonitionem quandam. -  37 Vel apponuntur gratia frequentioris vsus. -  38 Aut facti narrant contingentiam. -  39 Et aliquando important causam. -  40 Aliquando temporis præsentis casum denotant, & stant in vi suppositorum terminorum. -  41 Aliquando denique exponuntur in quatenus, vel quandiu, provt hîc explicatur. -  42 Et de differentiis inter ablatiuos absolutos, & dictiones, donec, vel quousque, agitur remissiuè. -  43 Notarij debent esse cauti, vt faciant concipere verba, secundum mentem testatoris. -  44 Ablatiui absoluti non inducunt conditionem, cum in contrarium de mente testatoris constaret. -  45 Ablatiui absoluti, ex sententia Baldi, aliquando in vim causa finalis, aliquando in vim conditionis, aliquando in vim suppositionis terminorum apponi. -  46 Ablatiui absoluti, ex eodem Baldo, quandoque conditionem, quandoque priuationem, quandoque limitationem significare. -  47 Ablatiuorum absolutorum, ex Signorolo distinctio. -  48 Ablatiui absoluti, ex Cæsaris Barzij resolutione, in varios, & diuersos modos resoluuntur. -  49 Vbi & de quæstione illa remissiuè, vtrum verba illa durante vita naturali alicuius, & ea castè, ac honestè viuente: resoluantur hoc modò, si castè, & honestè, & in statu viduali vixerit, vel donec, & quousque. PRo dilucida, & distincta huiusce cap. ex[sect. 1]plicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, quòd cùm cap. præcedenti actum fuerit, ex verbis conditionalibus, seu modalibus, aut sub conditione, & sub modo prolatis, quemadmodum voluntatis testatoris coniectura sumi, atque interpretatio fieri debeat, & de modo, & conditione, atque earum differentiis: opportunè, & suo ordine subsequi de ablatiuis absolutis, & eorum peculiari & propria natura explicare nonnulla. Verè namque, an dispofitio concipiaturper per ablatiuos absolutos, vel per conditionem, si nihil refert: quemadmodum enim dispositio concepta per conditionem, si censetur conditionalis, ita etiam & per ablatiuos absolutos concepta, conditionalis dicitur, neque potest inter hos casus congrua differentiæ ratio reddi; sicuti eleganter animaduertunt Iason, in rubrica. ff. soluto matrimonio, 2. lectura, num. 17. Ripa, n. 34. Ioannes Annibal, n. 2. Author fallentiarum post Socinum, in fallentia 1. in principio. Hippol. Riminaldus, in cons. 761. num. 56. lib. 7. vbi inquit, quod ablatiui absoluti vim habent conditionis æqualiter, vt dictio, si & antea n. 55. vbi agit de differentia notabili inter ablatiuos absolutos, qui faciunt conditionem, & dictionem, si, quæ pariter conditionem facit. Idem etiam, quod scilicet nihil referat, an dispositio concipiatur per ablatiuos absolutos, vel per conditionem, si; tradit Petrus Barbosa, in eadem rubri. ff. solut. matr. 1. parte, n. 45. quò loci rectè animaduertit, doctrinam hanc probari per text. in l. facto. 63. §. res[sect. 2]cripto, ff. ad Trebel. iuncto principio textus cum fine: atque intelligendo, quod ibi agitur de disposione concepta sub conditione, & non sub modo, & quod ponitur per omnia idem casus, qui in l. à testatore, ff. de condit. & demonst. apponitur, & tamen expressim dicitur, eam dispositionem esse conditionalem, & non modalem; quicquid Albericus, & Imola aliter intellexerint, & constat ex eo, quod in ipso §. rescripto, præsupponitur, prius dandam esse pecuniam causa conditionis implendæ, quàm ille, cui relinquitur fideicommissum, possit admitti ad eius petitionem; quod proptium est conditionis, & non modi, l. cum tale, §. 1. & ibi Imola, in principio, ff. de cond. & demonst. & ex aliis multis sæpè tradidi supra, c. 55. post Bartol. in l. quibus diebus, §. finali, ff. eo tit. n. 6. & ad intellectum dicti §. rescripto: obseruarunt specificè Ioannes Annibal, in eadem rubri. ff. solut. matrim. n. 12. Socinus iunior, primo partem. 17. & hactenus Barbosa, qui textum, in eodem §. rescripto. latius explicat, atque exornat ex num. 45. cum seqq. & n. 50. vbi vide omnino, vltra Barbosam quoque, quod nihil referat, dispositionem concipi conditionaliter, & sic per dictionem, si, vel ablatiuos absolutos; tenuerunt Corneus, in cons. 160. n. 7. volumine 4. Curtius senior, in in cons. 49. num. 83. versic. & melius. Capra, in cons. 61. num. 5. Crotus, in consil. 234. num. 6. volumine. 2. Pasetus, in consil. 129. num. 5. Rolandus, in cons. 65. num. 23. lib. 3. Parisius, in cons. 23. n. 143. lib. 1. Menochius, in consil. 38. num. 26. & 27. lib. 1. & in consil. 393. n. 24. lib. 4. Achilles Pedrocha, in consil. 1. n. 263. Simon de prætis, de interpretat. vltim. volunt. lib. 3. interpretat. prima, dubit. 1. solut. 10. n. 9. fol. 118. & interpretat. 2. dubit. 3. solut. vlt. n. 15. & 16. fol. 192. eod. lib. 3. Fuerunt quoque eodem in placito, & infiniti alij[sect. 3] iuris Interpretes, qui ablatiuos de sui natura importare conditionem regulariter, & sic formam inducere regulariter, sicuti conditionem expressam; vnanimiter adnotarunt, & axioma præfatum, siue regulam istam multis in casibus expendunt frequentissimè: Bartolus inquam, in l. primo, ff. de condit. & demonstr. quæst. 7. principali, n. 34. idem Bartol. Paulus Cast. & Imola, in d.l. à testatore, & in rubrica, ff. solut. matrimon. vbi Parpal. numero primo. Iason, in secundæ lectura, numero 17. Parisius, numero 110. Alciatus, ex numero 7. Ripa, numero 30. & seqq. Ioann. Corasius, lectura prima, ex numer. 7. Ioann. Bolognet. ex n. 125. Socinus iunior, à numer. 10. & 16. Ruinus, in dict. l. prima, numer. 15. ff. de cond. & demonst. Decius, in consilio 119. numer. 9. & in consilio 383. num. 3. & in consilio 466. num. 18. & seqq. & in consilio 532. num. 4. Bald. Ias. Claud. de Seisel. Decius, Curtius iun. Rainer. de Forliu. Signorolus, Calderinus, Ludouic. Roma, Laurent. de Palat. Gozadinus, Guid. Pap. Bened. Capra, Corneus, Franc. Ripa, Marcus Mantua, Ruinus, Ioannes de Amicis, Curt. iun. Alciat. Socin. iun. Laurent. Silua. Crotus, Parisius, Angel. Afflictis, Capicius, Octauian. Cacheranus, Rolandus, Albertus Brunus, Cephal. Zanchus, Curtius sen. Gratus, Bursatus, Neuizan, Celsus Hugo, Riminald. sen. Francis. Beccius, Bertrandus, Marin. Freccia, quos cumulauit Ioseph. de Rustic. in tract. an, & quan. libe. in condit. posi. censean. vocati. lib. 6. cap. primo, num. primo, per totum, qui numero 2. per totum, adducit nonnulla iura pro hac sententia communi, quod ablatiui absoluti conditionem important; & explicat ea: & n. 17. in fine, communem ipsam retinet, & tuetur: quòd etiam de sui natura, ablatiui absoluti important conditionem; tuentur Laurent. de Pinu, Purpurat. Ancharan. Bursatus, Decius, Rolandus, Staphil. Paul. Æmil. Veral. Cephal. Anton. Ciofi. Marc. Mantua, Hieronym. Gabriel, Tibe. Deccianus, Berous, Craueta, Francisc. Soci. Crotus, Gamarra, Brunus, Neuizan Bald. Decius, Nauarrus, Ioan. Vincent. de Anna, Ruinus, Gratus, Gozad. Alciatus, Socinus iunior, Anania, Capra, Curtius senior, Berous, Siluan. Ioan. de Amicis, Franciscus Vegius, Angel. de Gambilio. Aretinus Pasethus, & Guido Papæ, quos omnes aggregat, & ita resoluit Franciscus Viuius decisione 119. num. 5. per totum. Ioannes Oroscius, in l. ab emptione, num. 8. ff. de pactis. Marcus Mantua, libr. tertio, obseruat. c. 22. Rainald. Cors. libro primo indagat. iuris, cap. 6. Iacob. Mandellus de Alba, in consilio 289. numero 18. & in consilio 455. numero 7. & in consilio 574. numero 5. Iacob. Menochius, in consilio 38. numero 26. & 27. libro primo, & in consilio 69. numero 72. eod. lib. & in consilio 327. numero 51. & in consilio 398. numero 4. libr. 4. meliùs in consilio 393. ex numer. 23. vsque ad numerum 28. eod. libro quarto, & in consilio 537. numero quinto, lib. 6. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. libro 11. titul. 2. numero 13. Simon de Prætis, dicto lib. 3. solutione 10. numero 9. fol. 118. vbi inquit, post alios Authores, quod ablatiuus absolutus importat conditionem momentaneam ita quod sufficit, semel euenisse, sine perseuerantia, & resoluitur in conditionem, si, & non per dictionem donec. & repetit eodem libro tertio, dicta solutione vltima, numero 15. & 16. folio 192. Marzarius Vincent. de fideicommissis, parte 2. quæstione 23. Hippolyt. Riminaldus, in consilio 23. numer. 103. libro primo, & in consilio 203. numer. 5. libro 2. & in cons. 232. numer. 14. & seqq. libro 3. & in consilio 339. num. 56. & seqq. eod. libro 3. & in consilio 412. num. 85. lib. 4. & in consilio 661. ex numer. 47. vsque ad num. 67. eod. lib. 6. & in consilio 737. ex numer. 28. vsque ad numerum 52. libro 7. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 5. ex num. 3. latiùs decisione 73. ex numero 26. Siluester Aldobrandinus, in consilio 94. numero 46. Leand. Galganet. de condit. & demonst. parte 2. capite primo, quæstione 20. numero sexto, folio 136. Marc. Anton. Peregrin. de fideicommissis, articulo 13. numero 62. & in consilio 20. numero 30. & 83. libro, quarto, Sfortia Odd. in consil. 59. numero quarto, Borgninus Caualcanus, decis. 21. num. 4. prima parte, & decis. 19. num. 2. parte 2. Petrus Surdus, in consil. 38. num. 22. & seq. lib. primo, & in cons. 371. num. 68. lib. 3. decis. 268. num. 11. Ioannes Vincent. Hondede. in consil. 49. num. 26. & in cons. 78. num. 23. lib. primo. Achilles Pedrocha, in cons. 1. ex num. 261. cum seq. Ludouic. Casanat. in cons. 4. num. 117. Cardinalis Thuscus, practicar conclus. iur. tomo primo, littera A. conclus. 32. fol. 18. Barbosa, in rubrica, ff. solut. matrim. prima parte, ex num. 23. & 24. quò loci inquit, procedere axioma præfatum, & regulam prædictum, quod ablatiui absoluti de sui na[sect. 4]tura important conditionem; siue ipsi proferantur in legis, siue in hominis dispositione; & citat Signorol. duntaxat in cons. 68. num. 14. verè tamen Authores omnes nunc commemorati, & alij quicunque in hac materia loquuntur, vnanimiter intelligunt regulam ipsum, fiue ablatiui absoluti proferantur à lege, siue ab homine; & vniuersaliter in omni actu, & materia; nec discriminis ratio reddi potest inter vnam, & alteram dispositionem, Sic in legis, sicuti in hominis dispositione accepit præfatam doctrinam Bartol. in l. 2. §. nunc videndum, num. 2. ff. ad Tertul. quem sequuti fuere Roman. in cons. 32. num. 4. Decius, in cons. 578. num. 12. Ioannes Corasius, in rubr. ff. solut. matrim. num. 10. Menoch. in cons. 394. num. 25. lib. 4. & in statuto loquintur Pet. Surd, dicta decisione 268. num. 11. Francisc. Viuius, dicta decis. 119. num. 1. in fine, qui postquam cumulauit infinitos Authores, ad probandum, quod ablatiui absoluti de sui natura important conditionem; inquit in hunc modum: Et hoc extendere, propagarèque videtur radices, & vires nempe suas, non tantum testamento, vt ablatiuz absoluti in illo positi, conditionem importent: sed etiam in contractibus, statutis, rescriptis, sententijs, & vninersaliter in omnibus, & quibuscunque alijs similibus casibus, vt plerique ex memoratis, & ante signatis Doctoribus ita apertissimè demonstrat. Et in hominis[sect. 5] dispositione, quod ablatiui absoluti conditionem inducant, Probatur expressim in d.l. à testatore, ff. de condit. & demonst. vbi notauit Bartolus, (vt antea dixi) & recte quidem; idcirco in casu ibi proposito, decedente illo, cui fideicommissum fuerat relictum, centum datis cohæredi, antequa illa centum daret, extingui fideicommissum, & consequenter, neque illud ad hæredem eius transmitti, Iureconsultus respondit; idque ex regula l. vnicæ, § sin autem aliquid sub conditione, C. de caduc. tollend. cum ablatiui absoluti resoluuantur in conditionem: & ita expllicarunt Bartol. & Castrens. ibidem: idem Bart. in l quibus diebus, §. finali num. 1. eod. titulo. Alex. in l. cum. mota. num. 8. ad finem, C. de trasact. Anton Gama, decis. 158. num. 3. Barbosa, in dicta rebrica, ff. soluto matrim. num. 28. in fine. & 29. vbi inquit, testatorem vsum fuisse verbis conditionalibus, hoc est ablatiuis absolutis, quorum natura est, resolui in conditionem, atque ita elici manifestè, voluisse ipsum conditionem inducere; sicuti Alex. Iason, Riminald. Claudius, Curt. iunior, & Padilla, ibi relati, obseruarunt: alijs etiam modis interpretatur legam ipsam Barbosa, vt prober, dispositionem conditionalem esse, vt ibi videri potest, ex n. 26. vsque ad n. 42 vbi latissime agit, & concludit, præcitatum iuris axima, apertè probari in ea l. quod ego libenter admitto. Probatur etiam in l. ab empt. ff. de pactis, vbi Bart. n. 1. Orosc. n. 8. & alij communiter, & in l. acceptis, nummis, ff. ad legam falcid. l. deducta, §. nummis, ff. ad Trebel. l. facta, §. rescript, ff. eod. titu. l. euictis, ff. de vsuris. l. si debitor, § 1. ff. quibus modis pig. vel hypot. solu. vbi qui venditioni pignoris consesti, salua causa sui pignoris, nullum sibi adfert præiudicium ex eo consensu, cum sub hac conditione consenserit, vt scilicet saluum sit ius suum: quem textum ita expendit: & ponderat Menochius, in cons. 38. num. 26. lib. 1. vbi inquit, quod hæc verba, saluo consensu, sunt ablatiui absoluti, & ob id contionem faciunt: & num. 27. refert Parisium, in cons. 23. num. 142. libro primo, qui eo textu adductus, respondit, quod verè ita consentiens, dicitur sub conditione consentire, & refert Tirequellum, qui plura recenset in proposito, & multos eiusem opinionis Authores commemorat. Id autem certissimum est, si ablatiui absoluti re[sect. 6]ferantur ad futurum; tunc namque resoluuntur in veram conditionem de futuro, prout dictio, si aut conditio relata ad futurum, propriam inducit conditionem suspensiuuam à futuro pendentem, l. qui promisit, ff. de conditione indebiti. Cæterum, si resoluantur in conditionem de præterito, vel de præsenti, propriam non inducunt conditionem, prout nec dictio, si, quæ de proprietate inducit conditionem, si ad futurum referatur, secus si ad præsens, vel præteritum, l. cum ad præsens. ff. si certum petat. §. conditiones, de verbor. obligat. Institut. quo pacto istam materiam explicauit post Parpal. Parisium, & Bolognetum, vt Iasonis obiectioni contra Bartolum, satisfaceret, Petrus Barbosa, in dicta rubrica, ff. soluto matrimonio, 1. parte, numero. 24. & 25. per totum: quo loci etiam dixit singulariter post Baldum, Iasonem, Ruinum, Rolandum, & Chasseneum, quod quando ablatiui absoluti proferuntur in materia, quæ in iure iam certam habet determinationem, non inducunt conditionem, quæ præsupponit in[sect. 7]certitudinem, quod probat lex prima, ff. de leg. 2. ibi; neque conditio inest. Sed si proferuntur in materia, quæ adhuc non habet certam iuris determinationem, sed debet determinari per leges subsequentes, tunc resoluutur in propriam conditionem, Addiderim ego, vtrumque dictum verissmum esse, & primum vltra Barbosam, & ab eo relatos, probari etiam per Rolandum, in cons. 82. num, 16. lib. 1. per Alciatum, in eadem rubri. soluto matrimonio, num. 70. & sequent. Octauianum Cacheranum, decis. Pedemontana 155. num. 7. vbi dixit, ablatiuos absolutos semper, conditionem importare, quando futurum tempus respiciunt, & quod sui natura est incertum. Alex. Raudens. de Analogis, lib. 1. cap. 33. num. 207. fol. 323. vbi relato Baldo, in dicta l. prima, ff. de[sect. 8] legat. 2. oppositione 11. inquit, quod ablatiui absoluti respicintes tempus præteritum, & candentes super certo, stant hypotheticè, & suppositiè; & ante alios ita scripsit Bald. vbi. suprà, & dixit, quod aut ablatiuus cadit super certo, estque sui natura illud iuris intellectu certum, & non facit conditionem, aut super incerto, & facit conditionem d.l. à testatore: refert Ioseph. de Rustic. in tract. an & quan. libe. in cond. posi. cen vocati. lib. cap. 1. n. 11. vbi adducit dictam differentiam certi, & incerti & Iason, Bald. Rip. & Roland. eam tenentes, commemorat. Franciscus, Vuius, decis. 119. n. 7. Riminald. quoque iunior idem notauit in cons. 747. n. 30. lib. 7 vbi resoluit, quod ablatiui absoluti inducunt conditionem, qunado proferuntur super eo, quod à futuro euentu pendebat; & sic erat incertam, vt per Bald. Alciat. & Cacheranum ibi reltos. Addiderim etiam, & secundum assumptum esse verissimum, ob eandem rationem, & ex eo, & distinctione præcitata, verius explicari verba dictæ l. primæ, ff. de legatis secundo: quam ex Theorica, siue obseruatione illa Petri de Peralta (viri equidem mihi semper admodum eruditi) is namque in ipsa l. pri[sect. 9]ma, numero nonagesimo tertio, quamuis verissimè arbitretur, verba uilla, arbitrio, resolui in accusatiuum, scilicet ad arbitrium, & non in ablatiuum absolutum, & sic non in conditionem (quod Baldus docuit, & sequaces probarunt) in alio tamen à communi omnium Interpretum sententia deuiare videtur, quamuis ipse, quod nouè deuiet, non expresserit (Barbosa etiam, nec vllus hactenus id animaduertit) dicit namque Peralta ipse, quod ablatiuus non est, nec dici potest absolutus, qui non qualisicetur ab aliquo adiectiuo: & sic leges dicentes, importari conditionem per ablatiuos absolutos, loqui in plurali, non in singulari, vt constare inquit ex his iuribus, quæ ibi adducit: & tamen etiam in singulari per ablatiuos absolutos importari conditionem, omnes ferè Authores admittunt, quos suprà n. 3. commemoraui. Ipsi namque, sioriginaliter prælegantur, aliquando loquuntur in plurali, aliquando in singulari, nec differentiam vllam constituunt; quod ego credo sic dicendum, nisi alia ratio contrarium suadeat. Sic sane in ablatiuo absoluto, in singulari positio: Salua causa sui pignoris, Conditionem notauit post Iureconsult. in l. debitor, §. 1. ff. quibus modis pign. vel hypothec. solu. & alios Authores, Menoch. in cons. 38. n. 26. lib. 1. & rescriptum continens verba illa, constito de suplicatis, seu assertis, & sic per ablatiuum absolutum in singulari, conditionem facere, siue conditionale dici; in terminis respondit Crauet. in cons. 355. n. 13. in fine, & 14. sequitur Achilles Pedrocha, i cons. 1. n. 262. & seq. qui inde infert n. 265. quod rescripti conditio debet[sect. 10] ante omnia verificari, alioquin rescriptum non sortitur suum effectum: & num. 266. quod rescriptum conditionale, nunquam tribuit iurisdictionem, nisi[sect. 11] conster, conditionem purificatam esse: & num. 276. quod rescripti conditio, adeo substantialis est, quod[sect. 12] vere, & proprie, & in forma specifica, & ad vnguem implenda est, alioquin rescriptum caret effectu, vel saltem effectus resolui debet: & n. 268. quod res[sect. 13]criptum ad aliud non trahitur, nec extenditur, nisi ad id, in quo verè, & specificè verba illius verificari possunt: vt multi Authores ibi relari obseruarunt, ita etiam singulariter posuit exemplum Hippolyt. Riminald. in cons. 747. ex n. 28. lib. 7. Borgnin. Caualcan. decis. 21. n. 4. prima parte, ibi: Statutum loquitur conditionaliter per ablatiuum absolutum, iurante dicto actore, qui important conditionem. Pet. Surd. decis. 268. n. 20. ibi: Dicitur etiam data forma, quia conditionaliter dicitur, facta prius æstimatione, ablatiui enim absoluti important conditionem, & c. Et idem Surdus recte obseruauit ibi, n. 12. quod quemadmodum conditio expressa formam inducit, vt ad[sect. 14] vnguem obseruati debet, vt latius eod. num. vndecimo, comprobat Casanat. etiam, in cons. 4. ex n. 43. & forma non seruata, actus corruit, l. cum his, §, si prætor ff. de transact. vt late Surd. metipse. ibid. n. 8.[sect. 15] & 9. Beccius, in cons. 11. n. 18. & post alios multos Authores Achilles Pedrocha, in cons. 1. ex n. 12. cum seq. & in cons. 36. num. 189. lib. 1. sic & ablatiui absoluti (qui important conditionem, vt toties[sect. 16] dictum est) formam inducunt, qua non seruata, corruit actus omnino, vt Surdus idem, ipsomet, loco probauit, & vltra eum Caualcan. decis. præcitata 21. num. 4. & 2. seq. prima parte. qui loquitur specificè in his terminis ablatiui absoluti: Menoch. etiam, in cons. 69. num. 72. lib. 1. & in cons. 398. num. 4. & 20. lib. 4. quia isti ablatiui absoluti, non tacitam, sed expressam conditionem inducunt, & eam suspen[sect. 17]siuam; sicuti Authores omnes ferè probarunt, quos retuli suprà num. 3. & cum multis Hippolyt. Riminald. dicto cons. 747. num. 13. lib. 7. Ioseph. de Rusticis, dicto tractatu, an, & quan. libe. in cond. positi. lib. 6. cap. 1. num. 18. Francisc. Viuius d. decis. 119. sub num. 5. Lean. Galgan. de condit. & demonst. parte 2. cap. 1. quæst. 20. num. 6. fol. 136. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 73. numero 26. & 27. & hactenus de prima obseruatione in hac materia. Secundò deinde & principaliter obseruandum,[sect. 18] atque constituendum erit, ex ablatiuis absolutis coniecturam voluntatis deduci sæpissimè, & interpretationem congruam fieri assiduè in testamenis, & vltimis voluntatibus; vt diuersimodè interpretatio fiat, vt etiam pura & simplex, seu potius conditionalis diiudicetur, vel non dispositio; quod ex hactenus dictis, & Authoribus præcitatis elicitur manifestè, ex alijs etiam, qui pro diuersitate casuum occurrentium, doctrinis præfatis, & inferius commemorandis, adducebantur; ex Alexandro inquam, in cons. 196. ex num. 5. & num. 14. lib. 2. Ruino, in cons. 181. lib. 2. & in consil. 141. colum. 6. in principio, lib. 3. Socin. iun. in cons. 4. num. 7. in fine, & num, 8. lib. 1. Castrense, in cons. 359. lib. 2. Ripa, responsorum lib. 2. cap. 9. ex num. 1. Gozadino, in cons. 3. num. 22. Decio, in cons. 466. num. 18. Ancharano, in cons. 266. ad finem. Bologn. in cons. 62. in 6. colum. Tiberio Deciano, in cons. 16. numero 34. & 35. lib. primo. Celso Hug. in cons. 5. num. 8. & in consil. 26. numero 76. Capra in consil. 61. numero 5. Purpurato inter consilia Siluani, consil. 53. num. 4. Hippolyt Riminald. in cons. 747. ex num. 28. lib. 7. Menoch. in cons. 494. num. 24. &25. lib. 5. in cons. 393. ex num. 22. vsque ad num. 28. lib. 4. & id[sect. 19]circo, ablatiuos absolutos maiorem vim habere, quam habeant aliæ conditiones inductæ per dictionem, si: nam etsi ablatiui ipsi conditionem inducant, vt sæpè repetitum est, plus tamen accedunt ad naturam dispositionis, quam faciat expressa alia conditio, argumento textus, in l. demonstratio, ante finem, ibi: at si conditionaliter, ff. de condit. & demonst. & ita tradidit Castrensis in ratione, §. tametisi, versic. vltimo, ff. ad. l. falcid. declarando tex. in l. fideicommissa, §. cum esset. ff. de legat. 3. & differentiam inter ablatiuos absolutos, & dictionem, si, vbi constituit, quod textus in dicto §. cum esset, loquitur, quando conditio apponitur per ablatiuum absolutum, vt si grauo vnum hæredem, quod perceptis centrum à cohærede, restituat sibi suam partem, nam cohæres, qui adiuit, potest compelli dare centum, & recipere partem illius, licet illi ablatiui conditionem faciant, vt per text. in l. à testatore, ff. de condit. & demonst. statim dicetur, sed si conditio propriè exprimeretur per dictionem, si, puta si cohæres dabit centum, partem suam illi restituat, tunc cohæres non posset compelli centum dare, & alterius partem recipere: quia (vt dixi) ablatiui absoluti, licet vim conditionis habeant æqualiter, vt dictio, si, tamen accedunt ad naturam dispositionis, plus quam dictio, si; concluditque Castrensis, hoc esse notabile. quia nullus tangit, & credit esse verissimum, & verborum sonus hoc etiam indicat, eùmque sequitur Alexand. addens tamen, quod hoc fuit dictum Baldi, in rubrica, C. de instit. & substit. versic. extra quæro, & idem tenent Florian. Iaso, Alex. Socin. vterque, Alciatus, Corneus, Ripa, Berengarius, Bolognetus, Ruinus, Rolandus, & Celsus, cum quibus Barbosa, prima parte dictæ rubicæ. ff. solut. matrim. num. 44. vbi dixit, quod ablatiui absoluti magis assimilantur dispositioni, quàm meræ conditioni, & ideo ex illis facilius inducitur legatum, & fideicommissum: & vltra eum, id ipsum scripserunt Hippolyt. Riminald. in cons. 661. num. 55. & 56. lib. 6. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 5. num. 3. Simon de Prætis, de interpretat. vltimar voluntat. lib. 3. interpretat. 1. dubitatione prima, solutione 10. numero 9. folio 118. vbi quod ablatiuus absolutus habet vim dispositionis, & naturam, plusquam dictio, si, Achilles Pedrocha, in consil. 22. numero 10. Menochius, in consil. 394. num. 19. lib. 4. vbi inquit ablatiuum absolutum magis accedere ad naturam dispositionis, quàm alia verba merè conditionalia; melius in cons. 393. n. 23. & 25. eod. lib. 4. & in cons. 394. n. 25. lib. 5. Ioseph. de Rust. in dict. tract. an, & quan. lib. 5. in cond. posi. lib. 6. c. 3. n. 6. Tiber. Decian. in cons. 41. n. 84. lib. 1. vbi eandem adducit resolutionem, & inquit quoque, conditionem inductam per ablatiuos absolutos, in suo contrario disponere, per text. in l. si seruus lega[sect. 20]tus, §. qui margaritam, ff. de leg. 1. Addit etiam num. 49. eiusdem consilij 41. Decianus metipse, quod ablatiui absoluti præsertim disponunt, quando pro[sect. 21]feruntur ab eo, qui pro libito poterat disponere: sicuti Bartol. communiter receptus, probauit in l. seruo legato, §. si à testatore. ff. de legat. 1. & in l. 3. §. nunc videndum, ff. ad Tertull. & maximè, si sunt prolati affirmatiuè, non negatiuè: vt tradunt Castrensis, Alexand. Ruinus, Corneus, Bologninus, &[sect. 22] Socinus ibi relati per Decianum, & per Menochium, in cons. 339. ex num. 22. lib. 4. & ibidem num. 26. post Alexand. in cons. 158. num. 19. lib. 2. scripsit singulariter, quod ablatiui absoluti inducunt dis[sect. 23]positionem, quando verba executiua importata per ablatiuum absolutum, referuntur ad illum, qui vult agere, & consequi ex illa dispositione: quod etiam singulariter declarat, & num. 27. subdit post Ripam, quod ablatiui absoluti inducunt dispositionem, duobus concurrentibus; quod scilicet ita facere, & disponere, penderet ab eius voluntate, qui fe[sect. 24]cit, aut disposuit, & quod si de eodem, quod contient ablatiuus absolutus, & non de alio, vt probatur in dicto §. cum esset, l. fideicommissa. de legat. 3. & id ipsum, videlicet quod ablatiui absoluti prolati ab homine habente potestatem disponendi, disponant, & inducant fideicommissum; post Bart. Bald. Parisium, Curtium iun. Decianum, & alios resoluit Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 5. num. 4. Hippolyt. Riminald. dicto cons. 661. num. 47. 48. & 60. lib. 6. vbi quod ablatiui absoluti inducunt dispositionem, quando feruntur ab eo, qui potest disponere: & quando referuntur ad eos, quos testator potest grauare, & ad personam, & ad rem in qua potest cadere fideicommissum, quod inducunt fideicommissum: & n. 49. & 52. quod ex sententia multorum non procedit conclusio prædicta, quando negatiuè prolati sunt ablatiui absoluti: & num. 51. de tribus differentijs inter verba negatiuè, vel affirmatiuè prolata, per ablatiuos absolutos: & num. 54. vbi damnat prædictam diferentiam, an negatiuè, vel affirmatiuè proferantur, nec sibi videtur substantialis, vt ibi videri potest, Ioseph. de Rusticis, in tracta. an, & quan. libe. in condit. posi. censean. voca. lib. 6. cap. 3. num. 2. vbi quod ablatiui absoluti dispositionem induunt, cum ab eo, qui circa actum disponere potest, proferuntur: & citat text. in dict. §. cum esset, & in dict. l. seruus, §. qui margaritam, & in l. in raione, §. tamet si, ff. ad l. falcid. & quamplurimos Authores ita tenentes: Franciscus Viuius, dicta decisione 119. num. primo, & num. 2. in fine, & num. 3. vbi inquit, quod ablatiui absoluti aliquando habent vim dispositionis in vltimis voluntatibus: nam regulariter (vt ibidem subijcit numero 8.) non disponunt, etiam si stent absolutè: quocirca, liberos positos in conditione sub ablatiuis absolutis, per[sect. 25] testatorrem dispositiuè vocatos censeri; post alios multas Authores defendit Menochius, in consilio 393. numerio 22. cum sequentibus & in consilio 394. numero 19. libro quarto, & cum Alphano, Corneo, Alexandro Bolognino, Purpurato, Socino, Zancho, Deciano, Gabriel. Portio, & alijs Achilles Pedrocha, in consilio 22. numero 10. & id ipsum tuentur innumeri alij iuris Interpretes, quos commemorauit Ioseph. de Rusticis, libro sexto, dicto cap. tertio secundo primo, folio 85. & reddit retionem numoro secundo, & adducit Authores contrarium tenentes, numero 3. & non esse recedendum à priori sententia, tanquam veriori, & communiori, vt ibi, num. 4. Et hactenus de secunda obseruatione in hac materia, & de conclusione communi, quod ablatini absoliti dispositionem aliquando inducant in vltimis voluntatibus, quam in dubium reuocauit Barbosa, in dicta rubri. ff. soluto matrim. num. 44. vbi de intellectu textus, in dict. §. cum esset, l. fideicom[sect. 26]missa, ff. de legatis 3. eruditè admodum & plene egit ex numero 38. in versic. explicitis, vsque ad num. 50. ad quem remitto lectorem. Tertiò & principaliter obseruandum; atque con[sect. 27]stituendum erit, Bartolum, in eodem §. cum esset, duobus argumentis propositis, siue duplici oppositione facta, breuiter & magistraliter materiam hanc explanasse: & in effectu, dum inquirit, an fideicommissum inducatur per ablatiuos absolutos, & an ipse dispositionem inducant; docuisse, quod ablatiui absoluti important dispositionem quoad se, sed conditionem quoad aliud: & ita diluit, atque declarat argumentum oppositum contra text. in ipse, §. cum esset, ex dict. l. à testatore, ff. de condit. & demonst. vbi probatur, fideicommissum reddi conditionale ob ablatiuos absolutos, & ideo transmitti non posse, & tamen in præcitato, §. cum esset. fideicommissum non redditur conditione propter ablatiuos absolutos, sed censetur purum, & statim peti potest: & eodem modo explicauit in dict. l. à testatore, & subdit, quod hoc modo loquendi, Titia hæres acceptis centum à Titio, restituas hæreditatem Titiæ cohæredi, illa centum sunt in fideicommisso, quo ad illam Titiam, vt sit perinde, ac si deceret, Titia det centum, & si centum dederit, hæreditatem accipiat; & est casus notabillis, vt Bartol. inquit: & ideo non poterit hæreditatem habere, nisi det illa centum: voluit dicere Bartol. ipse, quoad se, id est, quoad grauatum restituere, acceptis centum, important ea verba dispositionem, cum dispositiuè fuerit vocatus: quoad alium verò important conditionem, quia is non admittitur, nisi alius recipiat illa centum, atque ita non cogitur restituere, nisi acceptis centum: testator etenim instituit duos hæredes, Caium, & Sempronium, & dixit, quod Caius acceptis centum à Sempronio: restitueret ei partem suam: ille Caius dicitur dispositiuè vocatus as suam partem, ille verò Sempronius sub conditione substitutu, si illa centum deinde Caio numerasset. Et ideo dicitur duplex fideicommissum, vnum in persona Caij, qui potest, si vult, cogere Sempronium, vt sibi numeret illa centum, & portionem suam recipiat: alterum in persona Sempronij, qui potest cogere Caium, vt accipiat centum à se numeranda, & hæreditatem restituat. Ille Caius dicitur dispositiuè, & non conditionaliter vocatus, alioqui non potuisset grauari, atque ita non appellaretur fideicommissum, vt Bart. & reliqui animaduertunt, & Menoch. in cons. 494. n. 24. & 25. lib. 5. ita enucleauit, & casui sibi proposito, & consulto applicauit, vt Domina Liuia sibi esset dispositiuè vocata, ea non accipiente maritum; accipiente verò, esset grauata restituere hæreditatem filij. Et adiicit, ad rem egregiè conferre quod docuit Bartolus in l. 2. §. videndum, num. 2. ff. ad Tertul. si statuto (inquit Bartol.) cantum est, quod stantibus masculis, fæminæ non admittantur; ille ablatiuus absolutus, stantibus significat, quod masculi censentur purè & simpliciter vocati, fæminæ verò sub conditione exclusæ, hoc est, si extabunt masculi: Bartoli doctrinam sequuti sunt Bald Roman. Decius, & Coraius, qui aperte dixerunt, statutum prædictum purè vocare masculos, sub conditione verò fæminas, cum ablatiuus absolutus dispositionem puram inducat quoad ipsos masculos, eandem quoque Bart. resolutionem, & ad text. in d. §. cum esset, interpretationem, Menoch. non relato refert Barbosa, 1. parte dictæ rubricæ, ff. solut. mat. n. 38. in fine, qui etiam inquit, ex sententia Bart. quam Cast. Vincent. & Ruin. ibi commemorati probarunt; sub his verbis (acceptis centum restituas hæreditatem Titiæ cohæredi) duplex contineri fideicommissum, scilicet, rogo vt restituas hæreditatem Titiæ cohæredi: item rogo Titiam cohæredem, vt tibi præstet centum. Primum autem fideicommissum Titiæ restituendum; censetur conditionale, quasi relictum, si centum dederit cohæredi d.l. à testatore, in fine, de qua etiam agit nouissime Guido Pancirolus, variarum lectionum vtriusque iuris, lib. 2. cap. 103. ad illum text. fol. 204. & id ipsum agnoscit. Secundum autem censetur purum, dicto §. cum esset. Cæterum Barbosa metipse, vbi supra, numero 39.[sect. 28] inquit, communem hanc resolutionem nunquam sibi placuisse ratione quadam, quam eò loci expendit, ac proinde aliter explicat (& nouè, vt ibi videbitur:) remanet tamen (vtcumque res sit) cum communi sententia, quod ablatiui absoluti important aliquando dispositionem, quoad se, sicuti expressè tenuit ibi num. 44. conuenit etiam sententiæ communi in alio, quod scilicet textus, in dict. §. cum esset. loquatur in cohæredibus inuicem grauatis, ac ita duntaxat probet, quod quando vnico cohæredi relinquitur fideicommissum, si quid dederit cohæredi, tunc etiam in persona cohæredis censetur inductum fideicommissum: ea ratione, quia cum hos testator pariter honorauerit in institutione, pariter etiam videtur eos æquales reddidisse circa fideicommissum: & ita cum in persona vnius, cui restituenda est hæreditas, constet de fideicommissio illi relicto, quamuis de eodem fideicommisso non constet ita clarè in persona illius, qui pecuniam debet accipere, tamen vt æqualitas videatur seruata inter prædictos cohæredes, etiam in persona illius, qui accipere debebat pecuniam, fideicommissum inducitur, vt latius, atque eruditè probauit ipse Barbosa, num. 48. ex versic. pro vera igitur, & num. 49. . hactenus de prima theorica Bartoli in dict. §. cum esset, quæ fuit solutio secundæ oppositionis, ibi factæ; solutio etiam oppositionis principalis, quam in dict. l. à testatore, fecit ipse Bartolus, vbi expressim agnouit, quod textus, in dict. §. cum esset, loquitur de fideicommisso facto inter cohæredes metipsos. Agnouit etiam oppositione prima eiusd. §. cum esset, quod ablatiui absoluti non solùm conditionem inducunt, sed etiam dispositionem, ac fideicommissum, quando referuntur ad eos, quos testator poterat grauare; aliàs secus: & ita intelligit text. in eodem §. tamet si, ff. ad l. falcid. & repetit in d.l. à testatore vbi scribit, quod ablatiui absoluti faciunt conditionem, quando non possunt inducere fideicommissum, vel ex natura personæ, cui adiicitur, quia non potest grauari, vel ex natura rei, argumento eius, quod notatur in dict. l. in ratione, §. tamet si, sed quando referuntur ad personam, & ad rem, in quam potest cadere fideicommissum, inducunt fideicommissum quantum ad se, vt est casus, in d.l. si seruus, §. qui margaritam, de legatis primo. & in dict. §. cum esset, sed quoad aliud habent vim conditionis, vt suprà dicebam, & sequuntur relati suprà num. 24. Mieres etiam de maioratu, 2. parte, quæstione 5. numero 5. vbi dixit, quod ablatiui absoluti prolati ab illo, qui habet potestatem grauandi, inducunt fideicommissum, per text. in d. §. cum esset. Cardinalis Franciscus Mantica, de coniectur. vltimar. volunt. lib. 11. titulo 2. numero 13. fol.[sect. 29] 469. vbi inquit, quod ablatiui absoluti, ad hoc vt inducant fideicommissum: inter cætera requiritur, quod includant verbum dispositiuum, vt loquitur textus, in dicto §. cum esset, in illo ablatiuo, accepta certa quantitate, quod quidem verbum, accepta, est disposituum, vt sibi accipiat: & ideo concludit, quod cum verbum dispositiuum deficiat, non potest induci fideicommissum: quæ est singularis obseruatio in hac materia, nec eiusdem, & Manticæ commemoratio facta à superioribus omnibus, qui suprà præcitantur. Quarto denique, & vltimo loco obseruandum,[sect. 30] atque constituendum erit, quod ablatiui absoluti varias habent significationes, siue multipliciter accipiuntur, nec semper inducunt conditionem, sed etiam aliquando dispositionem, & fideicommissum, vt suprà vidisti: aliquando etiam aliud denotant, & significant, & diuersimodè resoluuntur, atque intelliguntur secundum diuersitatem verborum adiectorum. Quod tradiderunt Corneus, in l. prima, num. 13. ad finem, C. de condit. insertis, Curtius senior, in cons. 42. num. 23. Rolandus, in cons. 82. num. 16. lib. 1. Mantua, singulari 34. Iacob Mandellus de Alba, in cons. 455. numero 7. & ibidem Additionator eius, Vincent. Annibal, littera B. Iason, in l. ab emptione, columna 1. in fine; & 2. Ioannes Oroscius, ibidem, num. 8. ff. de pactis, Octauianus Cacheranns, post Curtium iunior. quem citat decision. Pedemon. 145. num. 6. in fine. Siluester Aldobrandin. in cons. 107. num. 16. Barbosa, prima parte rubricæ, ff. soluto matrim. num. 25. in fine, & num. 26. dum dixit, ablatiuos absolutos non semper inducere conditionem, sed doctrinam illam communem, quod ablatiui absoluti resoluantur in conditionem, multas recepere limitationes, de quibus per Iason. Alciat. Ripam, Corasium, Horosetum, Authorem fallentiarum, Riminaldum, Coretsum, &[sect. 31] Mantuam ibi relatos: sic sane, cum de interpretanda, atque coniecturanda vltima quacunque dispositione, ex vi ablatiui absoluti agatur; maturè equidem procedendum erit, cum ex varijs causis; & rerum circunstantijs, siue ob subiectam materiam, & diuersitatem verborum adiectorum, ex personis etiam, in quas dispositio dirigitur, & affectione earum, aliàque similia, maximèque ex præsumpta testatoris voluntate; diuersimodè possint, ac debeant accipi ablatiui absoluti, & ita etiam diuersimode operari; quod verum est, atque ex mente Authorum omnium procedit, quos commemoraui suprà, numero 3. idcirco Author fallentiarum, sæpè hoc. cap. præcitatus, post regulas Socini, fallentia prima, regulam metipsam, quod ablatiui absoluti conditionem faciant, tribus modis ampliauit, & quinque statim fallentias adduxit. Primò namque inquit, quod ablatiui absoluti non faciunt conditionem, quando subiecta materia[sect. 32] repugnat, vt ibi explicat: & Socinus iunior, in rubrica. ff. soluto matrimo. prima parte, num. 16. vbi eleganter probat, quod ablatiui absoluti non semper in conditionem resoluuntur, sed varijs modis accipiuntur, secundum subiectam materiam, & verba, quibus adiiciuntur: ibidem Barbosa, prima parte, n. 29. in princip. Natta, in cons. 404. num. 9. lib. 2. vbi quod ablatiui absoluti non semper conditionem faciunt, sed potiùs capiuntur, vt subiectus sermo expostulat: Ioseph. de Rusticis, in tractatu, an, & quan. libe. in cond. posi. censean. voca. libro primo, capi. 6.[sect. 33] num. 17. vbi etiam inquit, in ablatiuis absolutis certam regulam non dari: & numero 23. vbi quod ablatiui metipsi absoluti non resoluuntur in condi[sect. 34]tionem, cum resultaret in subiecto repugnantia. Secundò inquit Author ipse fallentiarum, quod non faciunt conditionem, quando materia est dispositiua, per text. in l. qui fidem, in verbo, rato manente pa[sect. 35]cto ff. de transact. vel quando important admonitio[sect. 36]nem quandam, vt sunt illi ablatiui, arbitratu meo, qui apponuntur operi futuro, l. cum stipulatus sum mihi à Proculo, ff. de verb. obligat. & post Bartholom. Parpal. & Bened. de Vab. notauit Rusticis, dicto cap. primo, lib. 6. num. 14. aut denominationem quandam personæ conditionaliter prolatæ; iuxta distinctionem Hippolyti Riminaldi, post Decianum, ibi relatum, in cons. 661. n. 57. lib. 6. velquando apponuntur gratia frequentioris vsus; nam tunc nihil[sect. 37] important, vt propriè loquitur text. in. l. 2. in princip. in vers. sed etsi extran. in verb. filio præcedente, ff. de vulg. & pub. subst. & ibi Glos. ad hoc notabilis; aut fa[sect. 38]cti enarrant contingentiam, vt post alios Authores annotauit Rusticis idem, lib. 6. dicto cap. 1. num. 15. aliquando etiam causam important, l. si mandato[sect. 39] meo, §. finali, ff. mandati, Aliquando quoque important præsentis temporis casum, & stant in vim sup[sect. 40]positorum terminorum, vt in l. liberi, in fine principij, C. de inofficioso testam. l. prima, C. de codicillis, & cap. cum laici, de iure patronatus, cap. si quæ de rebus. 12. quæst. 2. Vnde infert, quod si in instrumento dicitur, Sempronius recipit centum, Titio dante, & numerante, importatur talis casus, & vera numeratio, prout Bald. in cons. 341. Supereo, in fine, volumine 5. notanter dixit. Aliquando denique, ablatiui absoluti nec disponunt, nec conditionem[sect. 41] faciunt; sed exponuntur quatenus: putà si vir legat vxori vsumfructum, ea viuente in viduitate; nam exponuntur, id est quatenus, vel quandiu vidua manserit; & sic erit legatum huiusmodi annum, pro primo anno purum, pro sequentibus conditionale, l. si in singulos, ff. de annuis legatis: & hoc ex verisimili mente testatoris; sicuti Ruinus, in consilio 190. pro solutione, num. 7. lib. 2. obseruauit. Cui iunge Hippolyt. Riminald. in consilio 747. num. 32. 33. lib.[sect. 42] 7. vbi agit de differentijs inter ablatiuos absolutos, & dictiones donec, vel quousque, & reprehendit Curtium seniorem dicentem, quod ablatiui ipsi non differant à verbis, donec, vel quousque, de quibus vide Cæsarem Barzium, statim referendum ad finem huius cap. & num. 34. inquit Riminald. idem, quod No[sect. 43]tarij debent esse cauti, vt faciant concipere verba secundum mentem testatoris; quia imperiti frequenter errant, & ignorant differentias inter dictiones, si, donec & quovsque: quod est rectè notatum in hac materia, quoniam ablatiui absoluti non inducerent[sect. 44] conditionem, dum in contrarium de mente testatoris constaret; vt per Ruinum, in cons. 166. num. 10. lib. 3. Ioseph. de Rusticis, in dicto tractatu, an & quando lib. in condit. posi. censeam. vocati, lib. 6. cap. 3. num. 5. idcircò, insignis ille iuris Cæsarei Interpres, Baldus in l. vnica, in prima oppositione, C. quan[sect. 45]do non petentium partes, singulariter dicebat, quod isti ablatiui absoluti, aliquando ponuntur in vim causæ finalis, aliquando in vim conditionis, & argumenti â contrario sensu, aliquando in vim suppositionis terminorum, & de hac triplici acceptione egerunt Socinus iunior, & Martin. Freccia, quos retulit & ita notauit Rusticis, dicto lib. 6. cap. 1. num. 9. vbi num 10. refert quoque, eundem Bald. alio lo[sect. 46]co voluisse, istos ablatiuos absolutos, quandoque conditionem importare, dict l. à testatore, ff. de condit. & demonst. quandoque priuationem, vt in l. prima, C. de liber. parte quandoque dilationem, vt in. l. talis scriptura, ff. de legat. 1. quandoque limitationem, l. finali, §. cui dulcia, ff. de triti. vino, & oleo legat. l. nam quod liquidè, §. si cui penus, ff. de penu legata, Signorolus etiam, in cons. 69. In quæst. col.[sect. 47] final. eleganter scripsit, quod ablatiui absoluti interdum ab homine proferuntur, & tunc in conditionem resoluuntur. d.l. à testatore: interdum à lege, & tunc aut per modum narrationis facti, quam sequitur dispositio iuris, aut post dispositionem iuris: Primo casu, in vim conditionis resoluuntur, l. 2. in principio, ff. soluto matrimo, l. euictis agris, ff. de vsur. Secundo casu, in vim conditionis non resoluuntur, nec per modum conditionis habentur, imo per modum assertionis, & efficacis dispositionis iuris, vt in authent. in successione, C. de suis & legitimis, authent. post fratres, C. de legitim. hæred. ad denique Cæsar[sect. 48] Barzius, decis. Bononiæ 73. num. 28. inquit iuxta superiores Baldi doctrinas, & communes Scribentium resolutiones, quod ablatiui absoluti in varios, & diuersos modos resolnuntur, prout ibi exempla adducit, & in effectu concludit, quod aliquando stant in vim causæ finalis, aliquando in vim conditionis, aliquando etiam important dispositionem, & quandoque modum important: aliquando etiam resoluuntur in dictionem, donec: & demum, quod æquiuoca est acceptio ablatiuorum absolutorum, prout ibidem comprobat: & versatur in eo dubio quodlatè prosequitur per totam decisionem, vtrum verba illa, durante vita naturali alicuius, & eà castè ac honestè viuente, resoluantur hoc modo, si caste, & honeste, & in statu viduali vixerut, vel donec, & quousque. Et ita nunquid ablatiui absoluti veniant resoluendi per dictiones temporis limitatiuas, sen in conditionem resolutiuam, vel magis suspensiuam, quæ impediret statim acquisitione, & efficeret, ne vsusfructus emolumentum statim post viri mortem quæreretur, quando vxor instituta est in vsufructu verbis prædictis, durante eius vita naturali, adeo vt quæri non posset, antequam ab vxore præstita esset cautio Mutiana, vel potius dicatur purè relictum legatum vsusfructus, prout latius ibi. # 58 CAPVT LVIII. Ex verbis genitiui, & gerundij, quemadmodum voluntatis testatoris coniectura deduci, atque interpretatio iuridica fieri valeat in testamentis, & vltimis voluntatibus, in casu dubio: vbi etiam, genitiuus, & gerundium quid importent ex sui natura, & propria significatione, breuiter, & distinctè explantur. Infinitiui quoque, & subiectiui verba, qualiter interpretanda, & de verbis distributiuis agitur remissiuè. SVMMARIVM. -  1 Genitiui, & gerundij verba, ad interpretandam vltimam voluntatem quamcunque, coniecturam efficacem præstare, prout hic adnotatur. -  2 Genitiuus varias habet significationes, siue variè, atque diuersimodè accipi solet; idque maximè ex ratione subiectæ materiæ, vel rei, aut personæ, de quibus agitur. -  3 Genitiuus ex sui natura, causam efficientem significat. -  4 Causam etiam materialem quandoque. -  5 Quandoque etiam causam finalem. -  6 Significat etiam ius, & originem. -  7 Et dominium importat ex sui propria significatione. -  8 In statuis etiam, & priuilegijs. -  9 Et probat iurisdictionem. -  10 Et directum potius, quàm vtile dominium. -  11 Etiam in vltimis voluntatibus. -  12 Genitiuus aliquando significat solam possessionem, vel solam detentionem, iuxta subjectam materiam. -  13 Solam etiam spem, vel destinationem. -  14 Aut præeminentiam, vel prælaturam. -  15 Genitiuus aliquando significat solum vsumfructum. -  16 Et solam administrationem absque dominio. -  17 Et restringit, & limitat sermonem loquentis, vt genitiuus, sui ipsius, referatur ad testatorem, & non ad nominatum in testamento. -  18 Genitiuus an significet idem, quod nomen possessiuum, meum, tuum, & suum, remissiuè. -  19 Genitiuus aliquando conditionem importat. -  20 Et in dubio stat rectrictiuè, non autem demonstratiuè. -  21 Quia solet restringere ad personam, vel personas nominatas. -  22 Guidon. Panciroli, pro eruenda genitiui propria significatione, obseruationes nouissimæ commemorantur. -  23 Gerundium triplex esse, siue tres casus habere. -  24 Et sui natura declarare verba dubia, aut obscura, & determinare dispositionem, quæ ad plures sensus trahi potest, non verò ampliare. -  25 Et comprehendere tempus præsens, præteritum, & futurum. -  26 Gerundium sui natura aliquando importat conditionem, aliquando modum, & qualitatem. Et sic modificat, & qualificat dispositionem. Aliquando necessitatem, & formam. Et aliquando causam finalem. -  27 Gerundium, quando iungitur verba futuri temporis, conditionem significat. -  28 Gerundium adiectum participio futuri temporis, conditionem importat. -  29 Sed si adijciatur verbo, vel participio præsentis temporis, importat modum, vel qualitatem. -  30 Gerundij tractatum, & materiam, ex communi Interpretum mente; & sententia, quemadmodum Ioseph. de Rusticis absoluerit, atque explicauerit. Et de conclusionibus eiusdem Authoris in eo proposito. -  31 Infinitiui, & subiunctiui modi verba, qualiter interpretanda, & an præstent coniecturam ad interpretationem testamentorum, & vltimæ cuiuslibet dispositionis. -  32 Verba distributiua qualiter interpretari debeant, remissiuè. PRo breui, & distincta huiusce capit. ex[sect. 1]plicatione obseruandum, atque constituendum erit primo loco, ex verbis etiam genitiui, & gerundij, siue ex genitiuo, & gerundio, voluntatis testatoris coniecturam deduci, atque interpretationem iuridicam fieri in testamentis, & vltimis voluntatibus, in casu dubio Idcirco genitiui ipsius, atque gerundij naturam, & virtutem, & effectum explicare, necessarium omnia fuisse, nec prætermitti potuisse hoc in tractatu; cum & alij iuris Interpretes quamplurimi, ita pariter coniecturam ex eisdem deduxerint variis in casibus; & specificè ex genitiuo, siue illius natura, & propria significatione, testatoris voluntatem interpretabantur Borgninus Caualcan. decis. 26. n. 42. parte 3. Pet. Surd. decis. 129. num. 8. & 9. Alex. in cons. 71. In causa, & lite, n. 3. lib. 6. Angel. in cons. 261. n. 3. Hippolyt. Riminald. in cons. 144. n. 119. lib. 3. & in cons. 351. n. 121. lib. 4. & in cons. 532. n. 50. & 51. lib. 5. Ioan. de Monte Sperello, in cons. 278. n. 6. Fabius Turret. in cons. 16. n. 5. Peregrin. de fideicom. art. 26. n. 24. sic etiam, atque in vltimis voluntatibus, & ad interpretationem legati à marito vxori relicti, si vitam vidulem & honestam seruauerit, gerundij verbis, & eorum natura, & virtute, adducebantur, atque excitabantur Baldus, in cons. 267. proponitur, n. 1. lib. 5. Ruin. in cons. 170. n. 5. & 6. lib. 3. Pet. Surd. de aliment. tit. 5. quæst. 3. num. 41. & seq. Hippolyt. Riminald. in cons. 163. n. 1. lib. 1. Corn. in cons. 143. colum. 3. lib. 4. Marcabrun. in cons. 15. ex n. 1. cum seq. Genitiuus itaque (vt ab eo sermonem instituam)[sect. 2] varias habet significationes, siue variè, atque diuersimodè accipi solet ab Interpretibus nostis; idque maximè ex ratione subiectæ materiæ, vel rei, aut personæ, de quibus agitur; sicuti Bart. & omnes Doctores communiter tradiderunt in rubrica, ff. de noui operis. nunciat. Corn. in cons. 247. n. 16. lib. 2. & in cons. 137. n. 1. lib. 1. & in cons. 24. lib. 4. Iacob. Mandel. de Alba, in cons. 796. n. 10. Iacob. menoch. in cons. 576. n. 19. lib. 6. Mascard. de probat tom. 2. conclus. 841. ferè per totam, maximè num. 12. & vltra eum, idem etiam obseruarunt Alex. in cons. 35. n. 14. lib. 4. & in cons. 129. n. 4. lib. 2. & in cons. 98. n. lib. 5. Paris. in cons. 65. ex n. 9. lib. 1. Ancharan. iunior, quæst. 62. n. 9. & 10. lib. 3. Card. Domin. Tusc. practicar. conclus. iur. tom. 4. lit. G. conclus. 37. fol. 165. maximè n. & 5. idcirco genitiuus ipse, ex sui natura causam efficientem signi[sect. 3]ficat, Bartol. & cæteri vnanimiter in dict. rubrica de noui operis nunciat. Peregrin. de fideicom. art. 26. n. 24. qui in id retulit Bald. Alex. Salicetum, & Ruin. & posuit exemplum: Mascard. dicta conclus. 841. n. 8. & eis non relatis D. perez de Lara, de anniuersarijs, & capellan. lib. 2. cap. 2. n. 13. quandoque[sect. 4] causam materialem significat, vt per eundem Mascard. post alios Authores, quos citat, dicto num. 8.[sect. 5] quandoque etiam causam finalem, vt Mascard. ipse Tusch. dicta conclus. 37. num. 13. & final. significat etiam ius, & originem Bald. in cons. 205. n. 2. lib. 3.[sect. 6] Ruinus, in cons. 149. num. 7. lib. 2. Pereg. de fideicom. dicto articulo 26. num. 24. in fine, Perez de Lara, dicto cap. 2. num. 12. & quod genitiuus significet ius, ex Baldo, in loco præcitato, obseruauit Thuscus, vbi supra num. 1. & posuit exemplum, quod si dicatur, Hospitale sancti Andrea, denotatur, ius esse sancti Andreæ: dominium quoque importat ex sui pro[sect. 7]pria significatione, l. si domus, §. vltim. ff. de legatis 1. l. hæred. seruus, ff. de legat. 1. l. prima, §. 1. ff. ad Syllan. l. 2. § in locum ff. de relig. & sump. funerum, §. 2. instit. de hæred. instit. Bartolus, in proœmio C. idem Bart. in. l. cum res, C, si alien. res pig. da fue. & in rubrica, ff. de moui operis nunciat. n. 5. vbi Alex. num. 15. Iason. n. 4. Ruinus n. 8. Niconit. n. 140. Crotus, n. 28. & Hormanoct. Decius, num. 18. Romanus, in cons. 180. in fine. Alex. in cons. 54. num. 2. lib. 5. Gozadinus, in cons. 82. num. 7. Natta, in cons. 292. num. 5. & cum Baldo, Cardin. Zabarel. Castrens. Corneo, Alex. & Curtio, iun. Dominicus Thusc. tom. 4. dicta conclus. 37. num. 1. 4. & 7. Hippolytus Riminaldus, in cons. 9. num. 56. lib. 1. & in cons. 182. num. 37. & in cons. 186. num. 25. & in cons. 190. numero 67. lib. 2. & in consil. 237. num. 23. & in cons. 238. num. 26. lib. 3. & in cons. 351. num. 109. & in cons. 381. num. 45. & 126. & in cons. 392. num. 37. & in cons. 451. num. 11. lib. 4. & in cons. 532. numero 50. & 51. lib. quinto, & in consilo. 640. numero 30. & 31. libro. 6. Ioannes Vincent. Hondedeus, in cons. 49. numero 23. & 24. lib. secundo. Petrus Surdus, in consilio 72. numero primo, & in cons. 110. num. 7. & 8. libro. 1. & in cons. 313. numero 82. Lib. 3. & in cons. 450. num. 43. eod. lib. Ioannes de Monte Sperello, in cons. 41. num. 4. Peregrinus, in cons. 110. num. 9. libro. 3. Mascardus, dicta conclusione 841. vbi inquit num. 2.[sect. 8] & 3. id procedere in statutis etiam, & in priuilegijs: Iacob. Mandel. de Alba, in cons. 151. n. 7. & in cons. 769. n. 60. n Menoch. in cons. 576. n. 19. lib. 6. præ sumpt. 16. n. 7. lib. 2. qui inde infert, quod iurisdictio ordinaria tributa, ex adiunctis verbis demonstratur aliquando vtputa si sub nomine Genitiui concessa sit; prout tenuerunt Alex. Curtius iun. & Ripa ibi relati & quod Genitiuus probet iurisdictionem,[sect. 9] notauit Mascard. vbi supra num. 9. & directum po[sect. 10]tius quàm vtile dominium, scripserunt Iacob. Mandel de Alba, in cons. 151. nom. 7. Petrus Surdus, decis. 129. num. 8. Stephanus Gratianus, disceptat.[sect. 11] foren. cap. 98. numero. 7. etiam in vltimis voluntatibus; prout multi ex superioribus loquuntur; atque ex Alex specificè dixit Thusc. tomo. 4. dicta conclus. 37. num. 12.[sect. 12] Aliquando tamen Genitiuus significat solam possessionem, vel solem detentationem, iuncta subiectam materiam. Bartolus, in rubrica, ff. de noui operis nunciatione, num. 5. vbi Imola, in princip. Alexander, sub numero 16. Iason, sub numero 4. & Niconit. num. 146. & post Bartol. Roman. Alexand. Crotum, Barbati. Socinum, & Niconit. Menoch. de recuperanda possession. remdio 15. num. 51. & dicto cons. 576. num. 19. lib. 6. Berous, in cons. 50. n. 3. lib. 3. Afflictis, decis. 239. num. 5. Zucardus, in l. finali, num. 145. C. de edicto diui Adria. tollen. Surd. decis. 126. numero 9. Vincent. Annibal. in addit. ad consilium 769. Iaco. Mandelli de Alba, littera R. Mascardus, tom, 2. dicta conclus. 841. num. 4. & 5. vbi inquit, quod Genitiuus casus importat dominium in casibus, in quibus cadit dominium non significat, vt est in beneficijs Ecclesiaticis, in quibus non habetur dominium, vt in cap. 2. de donat. & per Decium, Alex. Angel. & Niconitium, quos ibi[sect. 13] citat: & num. 10. subdit Mascard. ipse, quod Genitiuus significat aliquando spem, vel destinationem, ita vt meum dicatur aliquid ratione spei, vel destinationis, prout tenent Authores, ibi commemorati: & n. 11. quod Genitiuus significat etiam aliquando præeminentiam, vel prælaturam, vt testis est Bald.[sect. 14] ibi relatus: ita etiam, quod Genitiuus aliquando importet dominium, aut proprietatem, aliquando possessionem, & aliquando nudam detentationem secundum subiectam materiam; ex alijs Authoribus adnotarunt Ioan. de Montesperello, in cons. 41. sub n. 4. & in cons. 278. n. 6. Cardinal. Tusc. qui Bartol. citat, & Alex. dict. concl. 37. n. 4. aliquando etiam significat solum vsumfructum, vt in l. pri[sect. 15]ma, in princip. iuncto §. non solum, ff. arbor. furt. cæsar, & ex Corn. in cons. 247. num. 16. lib. 2. sequitur Mascard. dicta conclusione 841. num. 6. & vltra eum Iacob Mandellus de Alba, dicto cons. 769. numero 100. sed & solam administrationem absque dominio significat aliquando; cap. pro illorum, & ibi[sect. 16] Glossa, 2. de præbend. Iacob Mandel. dicto cons. 769. num. 100. & restringit, & limitat sermonem loquentis, vt Genitiuus, sui ipsius, referatur ad testatorem,[sect. 17] & non ad nominatum in testamento: Parisius, in cons. 51. num. 13. & seq. & in cons. 73. num. 18. & in cons. 88. num. 36. lib. 2. Craueta, in cons. 180. num. 3. & 4. lib. 1. Borgnius Caualcanus decis.[sect. 18] 26. num. 42. parte 3. & an significet idem, quod nomen possessiuum. meum, tuum, & suum; vide per Thuscum, tom. 4. dicta conclus. 37. num. 14. & quinque seq. fol. 165. & quod Genitiuus eius, denotet testatorem, velut personalis; vide per Hippolyt. Riminald. in cons. 244. num. 119. lib. 3. aliquando etiam Genitiuus conditionem importat, vt per eun[sect. 19]dem Riminaldum, in cons. 351. n. 121. lib. 4. & vbi stare potest restrictiuè, & demonstratiuè, in dubio[sect. 20] stat restrictiuè, non autem demonstratiuè; cap. cum capella, & ibi Butrigarius, de priuilegijs. Hippolyt. Riminald. in cons. 448. num. 10. lib. 4. quia solet restringere ad personam, vel personas nominatas;[sect. 21] Riminald. ipse in cons. 244. num. 119. lib. 3. Fabius Turretus, in cons. 16. num. 25. qui in casu illo, de quo agit, ponderat Genitiuum partis decedentis, vt restringat dispositionem ad illum: Et hactenus de Genitiuo, & eius propria significatione, & natura, & de his, quæ prima huiusce operis, & Scriptorum nostrorum priuatorum editione adnotaueram, & scripseram: nunc vero, & antequam opera ipsa in[sect. 22] lucem prodiissent, ad manus peruenerunt nostras Guidon. Panciroli, variar. lectionum vtriusque iuris commentaria nouissima, quibus Author ipse, lib. 3. cap. 25. per totum, ex fol. 359. in eruenda Genitiui significatione insistit, & in effectu dicit, quod maximè laborant Interpretes in eruenda Genitiui significatione; & in hoc tandem resident, vt in dubio dominium significet, iuxta text. in l. 2. §. 1. ff. de religios. & sumpt. fun. aliàs verò secundum subiectam materiam accipitur: modò enim causam efficientem denotat, modò causam materialem, modò causam finalem, vt cum seruo Titij legatur, l. cum aliquis, C. de iure deliberandi: subdit tamen, quod Interpretes ipsi dum plures huic casui significationes attribuunt, & diuersos casus, aut capita distinguunt, nimis hanc materiam confundunt; & ideò aliter rem eam declarandam esse censet, & inquit, quod Genitiuus, aliquando intransitiuè ponitur, & tunc idem quod adiunctum significat; exemplum est in §. 1. Instit. de oblig. vbi obligatio est iuris vinculum, exponitur intransitiuè, id est, ius vinciens; in eodem sensu accipit Glossa l. primæ, C. de condiction. indebiti, dum exponit, iure conditionis, idest, conditione, quæ est ius. Idem est, cum dicimus, glandis nomen, idest, hoc nomen, glans, in l. 1. in fine, ff. de gland. legen. aliquando Genitiuus non continet hominem liberum, & tunc nunquam potest denotare dominium, si quidem nemo præter liberam personam rerum dominium habet, l. 1. §. adipiscimur, ff. de acquirend. possession. quando ergo homini libero non adijcitur, semper habet significationem adiuncti, veluti si dixero, fundi Tuiani vsumfruct. siue reditus do, lego; in fundo nihil aliud, quam vsusfructus, aut redditus denotatur, l. fundi. ff. de vsufruct. legat. itidem si dixero, fundi partem, nihil aliud, quam fundi pars significatur, l. Mæuio, in princip. ff. de legat 2. Item si dixero, fundi instrumentum, adiunctum Genitiuus sequitur, l. fundi instrumento, ff. de fundo instructo. Aliquando & tertiò Genitiuus hominem, qui dominium habere potest, continet, & ei adiungitur nomen qualitatem denotans, vel accidens, aut relationem quæ nullum dominium continere potest; tunc illam qualitatem significat quæ illi adiungitur, vt si dicam, filius Sempronij, hic illius pater esse intelligitur, l. si filio patron. ff. de tiru nupt. vel si dicam: procurator Cæsaris, vt in l. 1. & vltim. de officio procurat. l. Iurisconsult. §. 3. & ferè totailla lege, de gradibus affinit. in his enim iuribus officium, aut coniunctio significatur, nunquam dominium, nisi talis esset qualitas, quæ dominium denotare posset, tunc enim dominium significaretur, vt cum dico, seruum Titij, l. seruum Titij, ff. mandati, cum similibus, vbi dominium significatur, non ex natura Genitiui, seruire Titio. Aliquando & quartò (Pancirolus metipse inquit) Genitiuus continet hominem liberum, & habet adiunctum nomen, quæ substantiam significat cum verbo substantiuo, sum, & tunc semper denotat dominium, non tamen ex natura Genitiui, quam ex vi verbi substantiui, veluti cum dico, hic ager est Titij, significo Titium in agro dominium habere, l. 2. §. 1. de relig. & sump. fune. vbi per hæc verba, in locum alterius, dominium significatur. idest, eius, cuius locus est. Id etiam explicat. l. 3. Pompon. ad exhibend. & l. qui absenti, §. 1. de acquir. posses. & l. postula. §. de eo, de adulter. l. vltim. de publicanis. Aliquando & quinto in genitiuo ponitur homo liber, & ei adijcitur nomen denotans substantiam, sed non adest verbum substantium, est; & tunc dubitari solet, an dominium denotet. Et Pancirolus idem credit, dominium significari; veluti, si dixero, ager Titij, intelligo, in quo ipse dominium habet. l. vltim. in fine, ff. de contrahend. empt. l. si maritus, de fundo dotali, l. si à Titio, ff. de rei vendicat. d.l. 2. §. 1. de relig. & sumpt. funer. vbi hæc verba, in locum alterius, domino dant actionem. Subdit etiam, inanem esse ad illam l. Iasonis responsionem, ideo ibi dominium Genitiuum significare, quia possessoris non intererat; quoniam lex illa hoc non perpendit, sed sermonem, dum ait, hic sermo domino dat actionem, ergo id ex vi Genitiui, aut verbi substantiui, quod subintelligitur, prouenit, & si ex æquitate ad eum, qui dominus non est, fiat extensio, l. ossa, §. nec cum, ff. de relig. & sumpt. funer. aut posset forte rectius dici (adnotat idem Author) hanc dictionem, alterius, dominium denotare, non ex natura genitiui, sed ex vi ipsius dictionis, quæ idem significat, quod alienus: nam id alienum est, in quo alius dominium habet, §. alienus, Instit. de hæred. instit. quoniá etiam res meæ, tua, sua esse dicitur, in qua ego, tu, & ille dominium habemus, l. nuper, ff. de legat. 3. si ita, ff. de auro & arg. leg. Vnde si legentur immobilia ex bonis testatoris, ea tantum veniunt, in quibus testator dominium habebat, Alex. in. cons. 17. lib. 2. Credo tamen, vt dixi (concludit Pancirol. ipse) Genitiuum dominium denoatare, & si plerumque ex æquitate, & vi rationis ad possessorem extenditur, vt videmus in legis Aquiliæ actione, quæ domino competit, l. item Mela, §. legis, ff. ad. l. Aquiliam, & tamen ad non dominum extenditur, vt in eadem l. in fin. Hinc, cum prætor edixit, in l. 1. in princip. ff. caup. stabul. vt naturæ, quod quiusque saluum fore receperunt, restituerent, intelliguntur bona illorum, qui ea custodienda dederint, siue propria, siue aliena; d.l. 1. §. idem Pomponius, illo titu. id autem ex æquitate potius, quam verborum proprietate descendit; nam cum nauta ideo ad restituendum teneatur, quia recepit; bona fides postulat, vt ei a quo recepit, restituat, siue eis dominus fuerit, siue non, l. bona fides, ff. depositi, Item cùm edixit Prætor, si cuius bona rapta esse dicetur, in eum qui rapuerit, actionem in quadruplum se daturum l. 2. in princip. ff. de vi bonor. raptor. non soli domino, sed cuicunque possessori dedit, dicta l. 2. §. in hac actione. Quia cuicunque possidenti iniuriam raptor fecit; nec fur improbus ob id defendendus erat, quod possidens dominus non fuerit. Vnde illius edicti verba non ad sonum literæ, sed secundum dicentis mentem, & æquitatem sunt intelligenda. Hæres quoque, cum ex edicto diui Adriani in rerum defuncti possessionem mittitur, ex l. vltim. & ibi Glos. verbo, fuerunt. C. de edict. diui Adrian. tollen. etiam ea, quæ à testatore nullo dominij iure tenebantur, obtinebit, l. & notandum, ff. de petitione hæred. quia cum loco testatoris succedat, æquum est, vt omnia, que ab ipso possidebantur, recipiat. Pari ratione, cum arborem in ædes Titij impendentem exscindi iubet Prætor, etiamsi ædium vsumfructum Titius habuerit, eo interdicto aget, l. 1. in prin. iuncto §. non solum, de arborib. cædend. quia cum ob hanc rationem interdictum illud emanauerit ne ædibus noceretur, fructuarius quoque subleuandus fuit: idem pater in l. nec. ea, §. 1. de adult. eodem modo, cum lex Cornelia aduersus eum vult agi, qui alicuius domum vi introierit, l. lex. Cornel. §. 1. ff. de iniur. non soli domino, sed quicumque ædes habitanti, actionem tribuit, ex §. domum. l. eiusd. quia ob iniuriá habitanti illatam, illa lex lata fuerit, quisquis etiam non dominus actionem habere debuit; vnde non mirum, si in prædictis casibus etiam Genitiuus possessionem significat. Hinc infert Pancirolus metipse, quæ si bona hominum alicuius Castri declarata sunt immunia, etiam ab eis possessa, quorum ipsi non sunt domini, erunt immunia. Satis enim est vt pro dominis possideant, nec se dominos probare tenentur; que Alex. scripsit in cons. 35. n. 17. lib. 4. eadé ratione comprehenditur etiam fructuarius: quare si statutum velit stari iuramento domini de damno dato, stabitur etiam iuramento fructuarij: Alex in cons. 119. lib. 2. & probat l. ossa. §. non solum, ff. de relig. & sumpt. fune, iunct. l. 2. §. 1. eod. tit. in re verò (concludit idem Pancirol) in qua dominium haberi non potest, nunquam dominium, sed ius vel causam, quæ rem ipsam denotat, Genitiuus significat; vt cum dicitur Eccles. Pet. Cleric, intelligitur, quam Paulus Clericus administrat, quia in ea dominium habere non potest, c. quia, de iudicijs, item si interdicatur Castris Episcopi, interdicta sunt illa, in quibus habet iurisdictionem, ca sanè, 2. & ibi Abb. in vltim. notabili, de offic. de lega. C. si sentent. de senten. excom. lib. 6. in ijs ergo, in quibus rerum dominium habere non possumus, Genitiuus ius significat, quod in re habemus. Hactenus Gid. Pancirol. in thesauro variar. lection. vtriusque iur. lib. 3. c. 25. per totum, cuius resolutiones, & obseruationes, ita ex proposito, & ad literam commemoraui; vt ostenderem, vtrum ipsæ communibus Interpretum nostrorum theoricis, & doctrinis, suprà relatis conuenirent; an etiam aliquid nouitatis adducerent, & quidem exactè, diligenter articulum examinat præcitatus Author, & nonnulla considerat, quæ non ita specifice tradebantur, atque adnotabantur ab alijs; maiori tamen ex parte conuenit his, quæ ex sententia communi Doctorum recensui per totum caput; vt pote cùm agnouerit expressim, quod Genitiuus ex sui natura, causam efficientem significat, & etiam finalem; & materialem quoque, & aliquando dominium ex sui propria significatione, aliquando solam possessionem, vel solam detentationem, aut solum vsumfructum, vel administrationem tantùm, iuxta subiectam materiam; sicuti numeris præcedentibus adnotatum fuit. Secundo deinde & principaliter obseruandum, &[sect. 23] constituendum erit Gerundium triplex esse, veluti docendi, docendum, siue tres casus habere; Genitiuum, accusatiuum, & ablatiuum; sicuti adnotarunt, & latius explicarunt vim, naturam, & effectum cuiuslibet, Albericus in dictionario, in verbo Gerund. vbi vide omnino. Bart. & Doctor. communiter. in rubric. C de edend. Idem Bart. in extranaganti, Ad reprimend. ex n. 13. cum seqq. Sebast. Medices, in tract. de acquir. & amit. rer. domi & possessio. gl. 1. parte 1. ex n. 3. vsque ad n. 9. Ioseph. de Rust. Decian. & Surd. in locis refe rend. infra. Card. Thusc. practicar. conclus. iur. tom. 4. lit. G. conclus. 41. per totam, fol. 168. & resoluitur in verbum vbi non potest ad aliud verbum referri, glos. in authen. de non elig. 2. nubem collat. 1. habet significationem actiuam, & passiuam secundum quod habet, idem significatum cum infinitiuo, quando additur de vel in, vt explicat Medic. vbi suprà, n. 8. qui subdit, quod Gerundia, à Gerunda duplici significatione, actiua, & passiua dicta sunt, quorum, vt participiorum significatio tota fere ex adiunctorum vi pendet, prout ibi probat, & exempla adducit. Sui autem naturâ Gerundium declarat verba dubia, aut[sect. 24] obscura, & determinat dispositionem, quæ ad plures sensus trahi potest, non verò ampliat, Angel. in cons. 338. n. 3. versic. quia solent Gerund. Bald. in cons. 212. n. 4. lib. 3. & in cons. 194. lib. 4. Thusc. dicta conclus. 41. n. 1. & duob. seq. & comprehendit tempus præsens, præteritum, & futurum, vt concludunt omnes Authores suprà relati, ex Alberico tradit Thusc. vbi suprà n. 12. aliquando etiam importat sui[sect. 26] natura conditionem, aliquando modum, & qualitatem; & sic modisicat, & qualificat dispositionem. Aliquando necessitatem, & formam, & aliquando causam finalem; sicuti hæc omnia comprobauit Thusc. eadem conclus. 41. ex n. 4. vsque ad num. 9. vbi quando importet conditionem: & n. 13. vbi quod qualificat, & modificat ex sui natura: & n. 11. vbi inquit, quod qualificat verba, quibua adiungitur, significando modum, vel rei formam; & citat Corneum, ita tenentem: & n. 14. 15. & 17. vbi quod significat necessitatem, & formam: & num. 18. vbi quod causam finalem significat. Et conuenit Sebastianus Medices, in tracta. de acquirend. & amittend. rerum domin. & posse. dicta glos. prima, parte prima, numero 5. vbi inquit alijs Authoribus, quod quandoque Gerundium necessitatem importat: & num. 6. vbi post Batrolum, Baldum, & Gratum obseruat, quod Gerundium facit semper præsumi causam finalem, quod numero septimo, intelligit, tam in Accusatiuo, quam in Genitiuo: & numero 3. constituit Author ipse, quod Gerundium positum in ablatiuo, de sui natura determinat & qualificat actum verbi, cui adijcitur; ex Corneo, & Cacherano, quos ibi citat. Et quod ideo dicitur Gerundium, quia gerit actum verbi, secundum Baldum, quem recenset ibidem. Regulariter autem Gerundium (nisi ex subiecta[sect. 27] materia, aut qualitate, & natura rei aliter dicatur) quando adiicitur verbo futuri temporis, conditionem importat, quod Thuscus ipse in locis suprà relatis, & maximè n. 6. & 7. & Medices, dicta glos. 1. n. 4. ex communi profitentur. Et probatur in l. si tu ex parte, vbi Glossa, in verbo, adeundo, & Bartol. in fine, ff. de acquirenda hæredit. & in l. 1. n. 36. ff. de condit. & demonst. Iason, in rubric. Instit. de act. n. 33. Decius, in cons. 433. n. 6. Chassaneus, in cons. 33. n. 1. Surdus. de alimentis, tit. 5. quest. 3. n. 41. Marcabrunus, in cons. 15. n. 1. qui Ioquitur in legato vxori facto his verbis, viuendo caste, vidualiter, & honestè, vt ea scilicet verba conditionem importent, & resolunatur, ac si dixisset, si vixerit castè, vidualiter, & honestè. Azeuedus, in l. 3. titul. 14. num. 47. & 48. lib. 4. vbi quod gerundium inducit formam, modum & conditionem. Et id ipsum[sect. 28] obseruatur, quando adiicitur participio futuri temporis; sicuti ipsimet obseruarunt Interpretes, atque ex communi tradidit Surdus, d.n. 41. Cæterum, cum adiicitur verbo, aut participio præsentis temporis, importat modum, vel qualitatem: secundum Bartol. & Iason. vbi supra, Decium, in rubrica, C. de edendo,[sect. 29] n. 10. Ripam, in cons. 185. n. 7. Surdum, d.q. 3. n. 43. sic etiam, quod Gerundium limitat, & qualisicat, scripsit Tiberius Decian. in cons. 4. n. 13. lib. 3. Ioseph. de Rusticis, in tractatu, an, & quan. libe. in condit. post. censean. voca. lib. 6. c. 2. per totum. Qui Gerundij tractatum, & materiam concludit, atque resoluit, sequentibus appositis doctrinis, siue assertionibus, videlicet, quod Gerundia in ablatiuo, quemadmodum participia, conditionem significant; cum & ipsa inter participia numerentur. Et quod quatuor casus retinet Gerundium, nominatiuum, genitiuum, accusatiuum, & ablatiuum, & vnusquisque casus diuersam retinet naturam: si enim Gerundium in casu nominatiuo enun[sect. 30]tiatur, cum adiungitur verbo substantiuo, est, & necessitatem tunc iure significat: quia exponitur edendum est, necesse est edere, iurandum est, necesse est iurare; vt per Felinum, Socinu, & alios Authores ibi relatos, qui concludunt post Baldum, Gerundium duplicem habere significationem, actiuam scilicet, & passiuam, in actiuàque significatione necessitatem non importare, & ita procedere titulum de in ius vocando, & de postulando: in passiua verò significatione necessitatem inducet; & ita accipi titulum de edendo; provt etiam tenent Authores, quos Rusticis commemorauit lib. 6. d.c. 2. n. 2. Si verò Gerundium in casu genitiuo ponatur, necessitatem non significat, vt in notabili quæstione consuluit Alexander, in cons. 28. Ponderatis verbis, n. 5. versic. quia illud Gerundium lib. 4. sed causam finalem, vel intentionem: præsertim, si his dictionibus, animo, vel causa, coniugatur, vt percussi animo occidendi, id est, ad hunc finem, vt occiderem, l. si is qui cum telo, ff. de sicariis, & Authores, quos Rusticis ipse citat n. 3. At si Gerundium in accusatiuo casu ponatur, vt, ad reprimendum, tollendum; tunc neque necessitatem, sed pariter causam finalem denotat quasi hoc faciat ad illum finem, vt reprimat, vt tollat. Sicuti probatur in extrauagant. Ad reprimendum, versic. ex eorum, vbi Bartolus notat ante n. 14. Aretinus, & Iason, n. 29. in rubrica de actio. & cum multis Rusticis d.c. 2. n. 4. Ioannes Bolognetus, in rubrica, C. de edendo, n. 41. & tali casu Gerundium posset etiam modum significare, vt ibidem Rusticis concludit n. 5. Et denique concludit n. 6. quod si Gerundium in ablatiuo ponatur, tunc necessitatem minimè importat: si autem ponitur sine præpositione, tunc aut verbo futuri temporis adiicitur, vt moriendo habebit, & conditionem significat, quod suprà notaui, & ex aliis Authoribus ibi comprobat; aut verbo, vel participio præsentis, vel præteri temporis adiungitur, & tunc dicitur, declarationem, determinationem, seu qualifictionem significare: vt Titius insultauit Mæuium vulnerando, idest, cum hac vulneris qualitate; provt ibi Rusticis concludit, & permultos commemorat Authores, n. 8. Et tandem inquit n. 10. quod Gerundium cum, de, prępositione positum, materiam denotat, idque quod fieri debet, vt in titulo de edendo, & per ipsum Authorem ibi. Infinitiui autem, & subiunctiui modi verba, qualiter accipienda, & interpretanda; ex his deducitur resolutionibus, & Authoribus; de quibus per Thuscum, tom. 4. litera 1. conclus. 127. & tom. 8. littera V. conclus. 155. ex his, quæ ibi commemorantur, deducitur manifestè, verba etiam Infinitiui, & Subiunctiui præstare aliquando declarationem, & interpretationem testamentis, & vltimæ dispositioni cuicunque, & sui natura significare omne tempus: aliquando tamen restringi. Verba etiam distributiua qualiter accipi debeant, vt etiam coniecturam præstent, & interpretationem; vide per eundem Cardinalem Thuscum, tomo octauo, littera V. conclus. 154. # 59 CAPVT LIX. Ex præsenti, & futuro rerum, & personarum statu; siue earum alteratione, aut mutatione, aut etiam persistentia, & clausula illa rebus sic stantibus (quæ in omni materia, & dispositione subintelligitur (quemadmodum coniectura voluntatis deduci, atque interpretatio fieri valeat regulariter: & quatenus regula ipsa vires suas extendat, etiam extra testamenta, & vltimas voluntates in actu quocunque. Quantum etiam prodesse valeat ad decidendos casus quamplurimos, qui assiduè occurrunt in praxi. Et aliis omissis, vtrum euictis rebus hæreditariis extra testatoris cogitatum, legata quoque minuantur; vbi etiam, an de euictione rei in specie, aut in genere legatæ, hæres teneatur, vel non. Deinde, arrharum promissio, an minuatur, si promittentis bona aliqua postea euincantur, quæ tamen ab eo bona fide possidebantur. Propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personarum statu, quando debitor cogatur cauere: & de materia l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis. Quando etiam alium fideiussorem dare debeat, si fideiussor datus efficiatur non soluendo. Status beneficij ex mutatione personæ qualiter mutetur. Rursus acceptans literas, an teneatur, si is qui scripsit, pendente termino solutionis sit decoctus, & statum mutauerit, vel etiam ante acceptationem mortuus fuerit, aut statum mutauerit. Periculum quoque nominis debitoris dati in solutum, an spectet ad creditorem, qui acceptauit, & datio in solutum liberet dantem totaliter. Nouatio, an inducatur per delegationem, siue interuentu nouæ personæ, tam de iure communi, quam de iure Regio, vbi & de materia l. 3. C. de nouat. remissiuè. Præterea, ob mutationem status in persona mandatarij, aut mandantis, quemadmodum reuocetur mandatum, & quæ mutatio necessaria sit. Fideiussor quoque an liberetur per mutationem status sui principalis. Rerum etiam valor & status, si tempore mutetur, commutatio voluntatis testatoris, qualiter, & per quem facienda; ad Clementinam, quia contingit, de relig. domib. & Triden. sess. 22. cap. 6. Sed & debitor ab alio, quàm à creditore exactus de mandato Iudicis, qualiter excusetur, & de requisitis, vt iussus Iudicis excuset, & Senatus Hispalensis in casu occurrenti, definitione. In fideiussione etiam quemadmodum intelligatur clausula rebus sic stantibus, nec illa egrediatur rem, super qua interponitur, nec tempus, aut locum, nec etiam intentionem agentium. Deinde, datio in solutum, an, & quando liberet fideiussores, & extinguat pignora, & hypothecas, vt euicta re, quæ fuit data in solutum, agi possit, vel non primæua actione; vbi cuncta materia euoluitur, & Senatus Hispalensis definitio proponitur. Articulus etiam fideiussoris, vtrum scilicet debitor dando rem in solutum, liberet ita fideiussorem, vt amplius conueniri non possit, re euicta; & si debitor ipse soluendo non sit; accuratè adeò, atque diligenter discutitur, & examinatur, vt nec diligentiùs, nec accuratiùs fieri potuisse, fatearis libenter. Ac denique definitione altera Senatus eiusdem Hispalensis, admodum egregia & illustri, in causa fideiussoris Ducis de Osuna, adducta; Antonij Fabri, Hugon, Donelli, & aliorum Neotericorum contra communes scribentium sententias placitum, & opinio, re inquam in solutum data, euicta, veterem actionem creditori manere; ad examen, & disputationem producitur, & nonnulla ingeniosè & nouè adnotata traduntur, quæ ita absolutè, & distinctè scripta non erant. SVMMARIVM. -  1 Voluntas testatoris, quantumcunque firma, & expressa ex causa postea superueniente, aut emergente, infringi, & alterari, siue mutari, & non seruari potest; quoties verisimile sit, quod testator ita voluisset, aut expressisset, si talem causam sciuisset, eámve cogitasset. -  2 Idcirco recedi potest à voluntate testatoris, ex causa, quæ post eius mortem emergat. -  3 Verborum testatoris interpretationem, variari secundum varietatem temporis. -  4 Mutata persona, mutatur etiam iuris interpretatio. -  5 Qualitas, & status rerum vbi mutatur, extinguitur omnis effectus prioris status; & res ipsæ secundum præsentem statum diiudicantur, & regulantur. -  6 Qualitas rerum mutatur, & sequitur conditionem personarum, quibus res ipsæ acquiruntur. -  7 Mutationem qualitatis, & conditionis personarum, & rerum, producere varias iuris interpretationes, & effectus, & diuersa iuris ministeria operare. -  8 Mutato rerum statu, quod ipsa quoque dispositio mutetur, generale esse in omni actu materia, & dispositione. -  9 Legatum quibus modis reuocetur, aut reuocatum censeatur, remissiuè. -  10 Mutato rerum statu, Iudicem de facili recedere posse à voluntate testatoris scripta in testamento; quia ad eum voluntatis quæstio pertinet. -  11 Dispositio quælibet intelligitur, rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus. -  12 Idque in omni actu, materia, & dispositione. -  13 In contractibus etiam. -  14 In priuilegiis. -  15 Et in conuentione, etiam iuramento firmata. -  16 In promissione. -  17 Et maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus. -  18 Nihilque esse adeo præcisum, firmum, ac immobile, quod intellectum, & interpretationem non recipiat à clausula illa subintellecta; rebus sic se habentibus, & in eodem statu permanentibus. -  19 De qua egerunt permulti iuris Interpretes, qui aggregantur, & commemorantur, hoc loco. -  20 Et Andreæ Alciati, inter contractus, & vltimas voluntates differentia in proposito confutatur, & communis sententia defenditur. -  21 Clausula illa, rebus sic se habentibus, & in eodem statu permanentibus, & aliquo de nouo non superueniente; ex præsumpta disponentis mente, in omni actu, materia, & dispositione subintelligitur. -  22 Euictis rebus hæreditariis extra testatoris cogitatum, aut minuantur legata. -  23 De euictione rei legatæ in specie, aut in genere, vtrum hæres teneatur. -  24 Arrharum promissio, an minuatur, si promittentis bona aliqua postea euincantur, quæ tamen ab eo bona fide possidebantur. -  25 Propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personarum statu, debitor cogitur cauere, etiam ante diem, vel conditionis existentiam. Vbi. l. in omnibus, 41. ff. de iudiciis, exornatur nonnullis. -  26 Fideiussor datus, si efficiatur non soluendo, an debitor cogatur alium dare. Atque ita, causa contingens in persona fideiussoris, nocere debeat debitori. -  27 Mutari statum beneficij ex mutatione personæ. -  28 Acceptans litteras, an teneatur, si is qui scripsit, pendente termino solutionis, sit decoctus, & statum mutauerit. -  29 Acceptans litteras, censetur fideiussor scribentis. -  30 Acceptans litteras, an teneatur, si ante acceptationem, is qui eas scripsit, iam erat mortuus, vel statum mutauerat. -  31 Debitor, qui dedit litteras cambij creditori ad mercatorem, liberatur, si mercator post acceptionem litterarum aufugiat, nisi debitor esset conscius fugæ. -  32 Acceptans mercatorem loco debitoris, liberat debitorem. -  33 Periculum nominis debitoris dati in solutum spectat ad creditorem, qui acceptauit. -  34 Datio in solutum facta de nomine debitoris, liberat dantem totaliter. -  35 Nouatio vtrum inducatur per delegationem, siue interuentu nouæ personæ, tam de iure communi, quàm de iure Regio, remissiuè. -  36 Legis 3. C. de nouation. materia, tam in sui regura, quàm in illis tribus casibus exceptis, exornata, atque illustrata nonnullis, remissiue. -  37 Mandatum ipso iure reuocatur ob mutationem status in persona mandatarij: idem si contingit mutatio in persona mandantis. Vbi & quæ mutatio status sit necessaria, & an requiratur decoctio, vel sufficiat quælibet mutatio in deterius. Ibidem etiam de eo, qui soluit ei, qui iam administrator non erat. -  37 Fideiussor non liberatur per mutationem status sui principalis, & quando secus, remissiuè. -  38 Commutatio voluntatis testatorum fieri potest ex mutatione status rerum, & qualiter, & per quem facienda. Vbi de materia Clement. quia contingit, de relig. domib. & Trident. session. 22. cap. 6. -  39 Promissionem desoluendo singulis mensibus à conductore factam sub pœna caducitatis; intelligi, rebus sic se habentibus, & ideo Superioris mandatum excusare à pœna caducitatis. -  40 Debitor ab alio, quàm à creditore exactus, & soluens alij, quam suo creditori de mandato Iudicis, an excusetur. Vbi permulti iuris Interpretes aggregantur, qui articulum hunc ex professo explanant. Et Senatus Hispalensis decisio commemoratur. -  41 Fideiussio non egreditur rem, super qua interponitur, nec intentionem agentium. -  42 Et limitata ad locum, vel ad tempus, non producitur, nec extenditur vltra locum, vel tempus. -  43 In fideiussione subintelligitur clausula, rebus sic stantibus. -  44 Solutione eius quod debetur, tollitur omnis obligatio. -  45 Pro aliquo debito, quando aliquid datur in solutum, perinde est, ac si res ipsa debita solueretur. -  46 Actio semel extincta non reuiuiscit. -  47 Factum legitime, non retractatur ex superueniente causa. -  48 Fideiussores liberantur, cùm nouatur prior contractus, nec obligantur ad secundum. Quod si idem manet contractus, fideiussores non liberantur. -  46 Datio in solutum reputatur nouus contractus, & venditionis, & per eam transfertur dominium. -  50 Datio in solutum tenet incommutabiliter, etiam inuito creditore, nec in ea est locus penitentiæ. -  51 Fideiussio stricti iuris est. -  52 Obligatio principalis, quando in aliqua sui parte mutatur, vel alteratur, per posteriorem mutationem perempta intelligitur, vt nec fideiussor, qui ipsi principali obligationi accessit, teneatur. -  53 Euicta re in solutum data, non potest creditor agere primæua actione personali, nec hypothecaria; ex communi Interpretium sententia; sed vtili ex empto experiri debet, & num. seqq. -  54 Debitor dando rem in solutum, liberat fideiussorem, qui non conuenitur postea re euicta. -  55 L. ex sextante, §. Latinus, ff. de exceptione rei iud. explicatur. -  56 Euicta re, quæ fuit data in solutum, an, & quando agi possit primæua actione, vel non, vti dignoscetur. Vt etiam explicentur iura nonnulla, quæ probare videntur aperte debitorem non liberari per traditionem, quando res tradita non durat penes recipientem. Quemadmodum distingui debeat. Et de distinctione illa communi, quando soluitur genus pro genere, species pro specie, species pro genere, & genus pro specie. Vbi etiam agitur de intellectu textus, in l. qui res, ff. de solut & in l. rescriptum, §. finali, ff. de distractione pignor. remissiue. Et Senatus Hispalensis definitio adducitur. -  57 Nouatio hodie non inducitur, nisi expressè agatur. Et ibidem l. finalis, C. de nouat. materia, exornata remissiè. -  58 Nouatio hodie inducitur, quando pactum posterius se non compatitur cum primo. -  59 Aut quando fit pactum ex interuallo diuersum à primo. -  60 Nouatio non permittit obligationem primam, sed eam transfundit. -  61 Fideiussor, re euicta à debitore creditori data in solutum; vtrum conueniri possit, vtilique actione teneatur, si debitor principalis appareat non soluendo. -  62 Vbi Glossæ sententia primo loco adducitur; & per Authorem constanter defenditur num. seqq. -  63 Speculatoris quoque in eodem placito sententia commemoratur; & Petri Surdi obseruationes, siue solutiones duæ in contrarium non admittuntur. -  64 Cardinalis etiam Franciscus Manticæ locus expressus pro sententia Glossæ, & Speculatoris expenditur. -  65 Et Stephani Gratiani conueniens omnino resolutio ponitur. -  66 Ponderatur etiam textus, in l. sed reuocata, 20. ff. de iure fisc. De cuius ratione agitur, & circa eam subtiliter & noue adnotantur nonnulla, numer. seqq. -  67 Et Petri Surdi ratio quædam in eodem proposito confutatur. -  68 Ac vel vno duntaxat verbo rationes omnes diluuntur, quæ in contrarium expendi possunt. -  69 Obstaculum etiam aliud, nouè & acutè remouetur. -  70 Re in solutum data euicta, veterem actionem creditori manere; sed nihilominus ei vtilem actionem ex empto competere; ex sententia quorundam contra communem. Quorum placita commemorantur hoc loco. Et Hug. Doneæi, atque Antonij Fabri obseruationum, specifica mentio habetur; provt hic videbitur. -  71 Ac denique eorundem sententia in puncto, & disputatione iuris admissa; nonnulla accuratè, & distinctè adnotantur per Authorem, quæ ita dilucidè Recentiorum omnium nullus tradiderat. -  72 Fundamentis etiam omnibus respondetur, quæ pro fideiussore expendi possent in quæstione proposita, ex n. 61. cum seqq. PRo dilucida, & distincta huiusce capitis,[sect. 1] explicatione (quod assiduam admodum, atque quotidianam materiam continet) obseruandum, & constituendum erit primo loco, voluntatem testatoris, quantumcunque firmam, & expressam, ex causa postea emergenti, aut superuenienti infringi, & alterari, siue mutari, & non seruari posse, quoties verisimile sit, quod testator ita voluisset, aut expressisset, si talem causam sciuisset, eámve cogitasset; sicuti inferius commemorandi Authores probarunt, atque ex his deducitur manifestè, quæ suprà hoc eod. lib. & tract. ad explicationem text. cum sua Glossa, in l. tale pactum, §. finali, ff. de pactis,[sect. 2] scripta, atque adnotata reliquimus; idcirco recedi posse à voluntate testatoris, ex causa, quæ post eius mortem emergat; vt per text. in l. vtilitatem, & in l. in confirmando, ff. de confirmando tutore, l. 3. §, si pater, cum versicul. seq. vsque ad §. quod in tutoribus, ff. de administr. tutor. concludunt. & comprobant Ruin. in consil. 87. n. 9. volum. 5. Alciat. in l. nemo potest, n. 44. de legat. 1. Thomas Grammaticus, in decis. 3. n. 7. Ioannes Crotus, in l. filiusfamilias §. diui, n. 172. de leg. 1. Cardin. Mantica, de coniecturis vltim. volunt. lib. 3. tit. 3. n. 19. & 20. vbi inquit post Alciatum, quod ex iis etiam, quæ ex post facto contigerunt, declaramus, quid retro senserit testator, & adducit, l. vltim. C. de instit. & substit. Castrensis etiam, in cons. 410. Viso facto, & dubiis, colum. 2. lib. 1. vbi dixit, verborum testatoris interpretationem variari secundum varietatem temporis, per[sect. 3] tex. in l. si. paterfamilias, ff. de hæredibus instit. vbi etiam Baldus scripsit, quod secundum varietatem temporum, variatur interpretatio dispositionis. Sequitur Simon de Prætis, de interp. vlt. volunt. lib. 1. interpret. 1. dubitatione 5. solut. 9. num. 8. & quatuor sequentibus, folio 72. vbi scribit, quod si ex varietate temporis qualitas rerum, vel personarum mutatur, lex etiam, vel consuetudo mutatur circa testamenta, & vltimas voluntates, & variare facit suam interpretationem conuenientem qualitati mutatæ: per text. in l. 3. § qui fideicommissam, ff. de hæredibus instituend. & in l. pater Seuerinam, § conditionum, ff. de condition. & demonstrat. numer. 11. subdit, quod mutata persona, mutatur etiam iuris interpretatio; per text.[sect. 4] in l. Palus, ff. de acquirend. hæredit. & in l. licitatio, in fine, ff. de publican. & vectigal. & in l. prima, C. de imponen. lucrat. descript &. propter variationem qualitatis personæ, cui adiicitur, variatur eiusdem verbi[sect. 5] interpretatio; vt probat ibidem: & numero 13. scribit etiam, quod quando mutatur qualitas, & status rerum, extinguitur omnis effectus prioris status, & res ipsa secundum præsentem statum diiudicatur, & re[sect. 6]gulatur; sicuti plenè comprobarunt Ancharanus, & Craueta, in locis ibi relatis: & num. 14. ipse obseruauit, quod qualitas rerum mutatur, & sequitur conditionem personarum, quibus res ipsæ acquiruntur; per text. in l. Paulus, aliàs, per procuratorem, & ibi Bartol. ff. de acquir. hæred. & alia plura eodem loco adducit de mutatione qualitatis personarum, & concludit num. 12. mutationem qualitatis, & conditio[sect. 7]nis rerum, & personarum, producere varias iuris interpretationes, & effectus, & diuersa iuris ministeria importare; vt ibi ostendit. Et vltra eum, id ipsum deprehenditur ex his, quæ scripserunt Tiraquellus, in præfatione, l. inquam, num. 167. Osascus, in cons. 91. numer. 2. Tiberius Decianus, in consilio 19. lib. 3. Petrus Surdus, decisione 177. num. 10. & decisione 236. num. 13. & decisione 289. num. 12. Ludouic. Casanate, in consil. 26. ex num. 23. cum seqq. 7. in consil. 43. numero 25. vbi inquit, generale esse in omni materia, &[sect. 8] dispositione, quod mutato rerum statu, mutatur quoque ipsa dispositio. Ita quoque, quod ex mutatatione rerum, vel personatum, siue ex noua causa emergenti, dispositio quoque mutetur, siue voluntatis mutatio eo ipso præsumatur; nonnullis exemplis, & iuris decisionibus comprobarunt Alciatus, de præsumpt. regula. 2. præsumpt. 16. Mascard. de probat. tom. 3. conclus. 1418. num. 21. & tribus seqq. Camil. Gallinius, de verborum signification. lib. 9. c. 72. numer. 2. & seqq.[sect. 9] & casus illos, siue exempla Alciati, & Mascardi prosequitur, & latius declarat Anton. Gomezius, tom. 1. variarum, cap. 12. de legatis, num. 56. per totum, dum explicat, quibus modis reuocetur, aut reuocatum censeatur legatum, Idem Mascard, to. 3. conclus. 1286. Mieres, de maioratu, 1. parte, q. 43. per totam. Grassus, §. legat. q. 78. 79. & 80. & post alios multos Authores Achilles Pedrocha, in cons. 23. ex n. 14. cum seq. sic denique, quod quælibert iusta & legitima causa superueniens, semper inducere valeat licitum recessum à dispositis, & conuentis; ex aliis obseruauit Camillus Gallinius, de verborum significat, libro 9. cap. 37. nu mer 22. Peregrinus, de fideicommissis, artic. 4. n. 58. in versic. adeo. Vbi inquit, quod Iudex mutato rerum[sect. 10] statu, de facil recedere potest a voluntate testatoris scripta in testamento, quia ad eum voluntatis quæstio pertinet, l. voluntatis, C. de fideicommiss. Secundo deinde principaliter obseruandum, at[sect. 11]que constituendum erit, ex eisdem doctrinis, hactenus propositis, deduci verissimam esse regulam quadam, siue Scribentium omnium axioma vulgatissmum, & assiduè allegabile; videlicet verba interpretari debere in vltimis voluntatibus, & in quibuslibet aliis dispositionibus, secundum tempus prolationis, & rebus ita, vt tunc erant, permanentibus, & stantibus; idcirco clausulam, rebus sic stantibus, & aliquo de nouo non emergenti, in omni actu, & materia subintelligi, & maximè in vltimarum voluntatum tractatu; quod (vt nunc dicebam) deducitur ex his, quæ hucvsque obseruati ex Parisio, in cons. 424. n. 76. lib. 2. Natta, cons. 50. n. 2. lib. 1. Afflict. decisione 328. num. 4. Menochio, in consilio 97. num. 157. lib. 1. & in consilio 176. numer. 21. lib. 2. Ludouico Morotio, in res[sect. 12]ponso 3. num. 10. & in testamentis, & vltimis voluncatibus loquuntur iura, & Authores statim referendi, & in contractibus quod regula ipsa procedat; probatur ex textu, in l. quod Seruius, ff. de condiction. ob cans. & ibi Glos. & Doctores, l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati, l. continuus, § cum quis, ff. de verbo. obliga. l. si fuerit, in princip. ff. pro socio. l. fin. ff. ad municipalem, l. qui seruum, ff. de verborum obligat. cap. Pennul. de clericis non residentibus, In priuilegiis etiam probat text. in cap. suggestum, de decimis, & in conuentione etiam iuramento confirmata; l. vltima. C. de non nu[sect. 13]merata pecunia, cap. de renuntiatione, vbi Glossa ordinari, Butrius & Abbas, cap. quemadmodum, cap. clericus, de iureiurando, & in promissione probant ipsa[sect. 14]met iura, & Authores relati per Camillum Gallinium, de verborum significatione, lib. 9. cap. 37. ex numer. 14. cum sequentibus, vbi ex fetentia quamplurimorum tradidit; quod superior conclusio, quod quælibet[sect. 15] dispositio intelligatur, rebus sic stantibus, & in eodem stau manentibus; maximè (vt dixi) procedit in[sect. 16] vltimis voluntatibus, per text. in l. ex facto, in princ. ff. de vulg. & pup. substitut. l. 2. in fin. ff. de auro & argento legato, l. Mæuia, § finali, eod. tit. l. Paulo Callimacho, §. 1. l. cum quis decedens, §. 1. in principio, de legatis tertio, item in contractibus, item in priuilegiis, item in iuramento, item in promissione, provt ipse Camillus latius probat dicto cap. 37. per totum, & maximè numer. 14. vsque ad numerum 20. vbi singulariter concludit, nihil esse, adeo præcisum, firmum, & immobile, quod semper non recipiat intellectum, & intrepretationem à clausula illa. rebus sic habentibus, atque ex noua causa, quæ emergat, non alteretur; vt inquit num. 21. & num. 22. quod id procedit, siue ex errore iusto id fiat, vt in l. finalis, §. item quæsiit, ff. de condition, indebiti, siue ex causa procedat, quæ subintelligitur ex natura contractus, ex dicto §. inter locatorum. sine quia lex sic interpretatur ex alia iusta causa, vt in l. si vnquam, C. de renocandis donation. siue id procedat ex aliqua causa inconsiderata, de qua à partibus nihil fuisset verisimiliter cogitatum, provt ibi exornat post Iasonem, Decium, Alexand. Boerium,[sect. 17] Crauetam, & alios, qui regulam vulgatam, quod dispositio quælibet intelligatur rebus sic stantibus, latè explicarunt. Explicant etiam, atque exorant Alciatus, de præsumption. regula. 2. præsumption. 16. per totam, & de verborum significat. lib. 3. sub. num. 35. cum seqq. Barbatia, in consilio 20. colum, 12. lib. 2. & in consilio 74. colum. 13. volumine 3. Craueta, in cons. 95. n. 4. Parisius, in cons. 69. num. 42. lib. 3. & in cons. 72. n. 45. lib. 1. Decius, in cons. 335. num. 3. & seqq. Ioann. Anton. Rubeus, in cons. 147. Viso instrumento, 1. colum. Boerius, decisione 204. n. 25. Tiraquel. in præfation. l. si vnquam. n. 167. Hyppolytus Riminaldus, in con. 59. num. 74. & seqq. lib. 1. & in cons. 77. n. 31. eodem lib. & in cons. 313. num. 50. lib. 3. & in cons. 355. n. 76. lib. 4. & in cons. 782. num. 76. lib. 7. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 71. n. finali, & practicarum, lib. 3. quæst 42. n. 37. & 38. Tiberius Decianus in cons. 4. n. 4. lib. 2. & in cons. 4. num. 21. lib. 3. & in cons. 19. n. 25. lib. 4. & in cons. 39. num. 9. lib. 2. Menochius, in cons. 35. num. 10. lib. 1. & in consilio 170. numero 5. libro 2. Cardinalis Mantica, de coniecturis vltimarum voluntat lib. 3. titul. 3. numero 20. & 21. Cephalus, in consilio 60. numero. 7. libro. primo. & in mero 23. libro. 4. Simon de Prætis, de interpretation, vltimarum voluntat. libro primo, interpretat. Prima, dubitation. 5. solution. 9. ex numero 18. cum sequent. folio 74. Petrus Surdus, in consilio 68. numero 18. libro primo, in consilio 313. numer 68. libr. 3. & decisione 3. ex numer. 27. cum seqq. & decisione 289. num. 10. & decisione 332. num. 9. & de alimentis, titulo 4. quæst. 15. num. 40. & titulo 7. quæst. 9. num. 12. & titulo 8. priuilegio 56. num. 61. Ioannes Vincent. Hondedeus, in consil. 97. ex num. 24. cum sequentib. lib. 1. & in consil. 18. ex num. 46. eodem libro, & in consil. 89. num. 24. & 25. lib. 2. Achilles Pedrocha, in cons. 36. num. 147. Ludouicus Casanate, in cons. 43. num. 24. & in cons. 44. num. 9. & 10. & num. 49. & tribus sequent. qui post Nattam, in cons. 526. n. 16. & alios relatos per Osascum, in consil. 91. num. 2. obseruauit, quod clausula rebus sic statibus, & in eodem statu manentibus, habet in locum in contractibus, in vltimis voluntatibus, in priuilegiis, in iuramento, in sententia, & in omni alia materia; vt etiam probarunt Riminaldus senior, in consil. 350. num. 22. Petrus Surdus, decis, 236. num. 20. Vincentius Caroccius, casu, seu decis. 16. num. 4. Latius in tractatu de iuramento litis decisorio, quæst. 5. nonæ quæst. principat. num. 40. cum sequent. Vincent. de Franchis, decis. 303. Andr. Fachineus, in cons. 89. num. 11. lib. 2. Peregrinus, de fideicommissis, articulo 4. num. 58. & in cons. 6. num. 5. lib. 3. Caualcanus, decis. 25. num. 9. parte 2. & decis. 25. num. 25. parte 3. Leand. Galganetus de conditio. & demonstr. prima parte, cap. 14. num. 26. Antonius Faber, ad titul. C. de sacrosanctis Ecclesiis, definit. 62. fol. 48. Ceuallos 3. parte, quæst. 754. num. 23. & 4. parte q. 906. n. 57. & seq. Cardinalis Dominicus Thuscus, practicarum conclus, iuris, tom. 2. littera D. concl. 502. fol. 722. & 723. vbi latè, quod dispositio omnis, etiam iurata habet tacitam conditionem, rebus sic stantibus: & num. 19. 21. 25. & 26. quod generaliter id procedit in contractibus, & vltimis voluntatibus, in sententiis, in priuilegiis, & generaliter in omni dispositione; quia si noua causa superueniat, receditur à dispositione, quia in omni actu, & contractu partes intelliguntur se restringere ad statum, secundum tempus contractus, & rebus sic stantibus; & vide num. 26. vbi inquit, quod mutato, vel alterato statu rei, vel dispositionis, aut personæ, mutantur res dispositio, & persona, Ancharan. quam ibi citat, & suprà retuli ad initium huius cap. Senè ex omnibus hactenus dictis, & Authoribus præcitatis, qui axioma præfatum, ita generaliter accipiunt, prætermitti silentio non poterit Andr. Alciati, lib. 3. de verborum significatio. sub num. 35. & dicta regula 2. præsumptione 16. sub num. 4. versiculo, cum quæritur: distinctionem, & inter contractus, & vltimas voluntates differentiam circa regulam prædictam; nec veram esse, nec substineri aliquo pacto posse. Etenim dum ipse statuit, distinguendum esse, an simus in actibus, qui ab vnius arbitrio dependent, & sic in vltimis voluntatibus; & tunc subintelligatur clausula prædicta rebus sic stantibus: an vero in actibus, qui ex duorum voluntate interpretationem recipiunt, atque dependent; & tunc non subintelligatur clausula ipsa: loquitur equidem contra communes & receptas omnium Interpretum traditiones, & doctrinas. Contra text. etiam, in dicta l. quod Seruius, ff. de condiction. ob caus. & in dicta l. quæro, §. inter locatorem, ff. locati, & in dicta l. continuus, §. cum quis, de verbor. obligation. & cætera iura adducta suprà, quæ equidem in contractibus specificè loquuntur, provt ex ipsis apparet, & non modo eorundem decisio, sed & ratio etiam ita suadet. Et idcirco, quod regula prædicta procedat etiam in contractibus; rectius scripserunt omnes suprà commemorati, qui generaliter eam trahunt ad actum quemcunque, provt nunc dixi. Et iam in dependentibus ab vnius, quàm à auorum arbitrio, & voluntate; contra Alciatum Camillus Gallinius de verborum signification. lib. 9. dict. cap. 37. ex num. 13. cum sequent. vbi generaliter concludit, quod clausula illa, rebus sic stantibus, procedit in omni actu, materia, dispositione. Et idem concludit Ludouicus Casanate, in consil. 44. num. 49. & duobus sequent. Osascus etiam, dicto consil. 91. num. 2. qui ab Alciati placito dissentit expressè, vt Casanate ipse procedit ibidem num. 51. id autem manifestius deprehendi poterit, si animad[sect. 20]uertamus, quod clausula ipsa, rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus, & aliquo de nouo non emergenti, ex præsumpta testatoris, aut contrahentis, vel disponentis generaliter mente procedit in omni actu, materia, & dispositione; cum verifimile sit, quod si is qui disposuit, de superuenientia nouæ causæ cogitasset, aliter, vel iuxta eam disposuisset; sic sanè post alios Authores obseruauit iuridicè Simon de Prætis, lib. 1. dicta dubitat. 5. solut. 9. n. 21. in fine, & n. 22. fol. 74. cui superiores in effectu conueniunt, vt ex eisdem apparet, atque ex Deciano, in cons. 94. num. 4. lib. 2. Hippolyto Rimminaldo, in cons. 59. num. 74. lib. 1. Ancharano, in cons. 83. Decio, in cons. 335. ex num. 3. cum seqq. Ioan. Vincent. Hondedeus, in consil. 97. num. 26. lib. 1. qui ex communi Doctorum sententia ita obseruat in contractibus, Thuscus, in locis relatis suprà; deprehenditur quoque ex traditis per Cardinalem Francisc. Mantic. de coniectur. vltimarum voluntat. lib. 3. titulo 3. num. 19. & 20. imo & Altus ipse, expressim quoque statuit per discursum præsumptioneis præcitatæ 16. Ratio namque illa præsumptæ mentis, seu voluntatis, si disponens, de euentu nouæ causæ cogitasset; generaliter in contractibus, & in omni alio actu, sicut in vltimis voluntatibus procedit. Et hactenus de regula prædicta, quod dispositio quæliber intelligitur, rebus sit statibus, & in eodem statu manentibus; ex qua equidem inferte placuit ad nonnulla, quæ assiduè versantur in actu practico, & valde vtilia, & necessaria sunt. Et ommissis aliis, quæ (provt casus occurrebant) definierunt præcitati suprà iuris Interpretes; infertur primò ad illam quæstionem, nunquid euictis rebus hæreditariis extra te[sect. 21]statoris cogitatum, minuantur legata ad releuamen heredis, & fideicommissarij vniuersalis; quod dubium cum in terminis excitasset Peregrinus, de fideicommissis, art. 4. num. 58. relatas adhuc doctrinas ad fauorem hæredis, & fideicommissarij expendebat; quod scilicet legata viderentur accipienda rebus sic stantibus, ex l. Paulo Callimacho, §. 1. ff. de legatis 3. l. Mæuia, §. finali, ff. de annuis legat. l. quod Seruius, & l. in confirmando, cum cæteris iuris præcitatis suprà. Et quod testator verisimiliter non esset ea relicturus, ad eorum grauamen, sibi magis dilectorum; & idcirco mutato rerum statu, videre Iudicem de facili recedere posse à voluntate testatoris. Sed in fauorem legatarij Peregrinus concludit dubium, in hæc verba. Verum cum hic casu, his de facto euenisset, valde anxius fui ob retione præmissas; tandem pronunciatum fuit diffinitiue pro legatario, quia nullo iura cautum rperitur, sequentes post aditam hæreditatem euictiones rerum, minuere legata, & relicta particularia; & indubitanter, cum apud hæredem remanet quarta, vel cum hæres agnouit hæreditatem absque inuentarij beneficio, &, quia patrimonij quantitas inspicitur tempore mortis, dicta l. in retione, §. quantitas, ad hæc etiam optimus text. in. l. Luciu, §. finali, ff. ad Trebel. Hactenus Peregrin. cui ego addiderim, veriorem videri resolutiomen eam in illis terminis, & concludenter comprobari ex his, quæ in altero dubio, vtrum inquam hæres teneatur de euictione rei, in genere, aut in specie legatæ, tradiderunt post alios Authores Menchaca, in[sect. 22] l. scimus antea, num. 4. C. de inofficioso testamento, vbi agit, an debeatur euictio pro rebus legatis, & donatis. Latius, de succession. creation. lib. 3. §. 22. limitat. 17. num. 40. & sequent. Aldobrandin. in consil. 23. n. 49. Azeued. in l. 3. tit. 6. n. 7. lib. 5. Michaël Gras. §. legatum q. 72. Hippolyt. Rimin. in cons. 823. lib. 7. Secundò infertur ad alteram quæstionem, vtrum[sect. 23] inquam promissio arrharum, quæ decimam partem bonorum excedere non potest, comprehendat bona promittentis, quæ postmodùm euicta fuere, bona tamen fide ab eo possidebantur, cum arrhas ipse promisit; quam quæstionem, cum in terminis excitasset Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæst. 42. per totam, & tria principaliter expendisset fundamenta ex num. 1. vsque ad num. 12. quæ euincere videbantur, habendum respectum ad ea bona, quæ promittens arrhas, tempore promissionis tanquam sua propria possidebat, vt in valorem decimæ partis bonorum suorum computentur, licet postea ab eo euincantur: tandem ex dicto num. 12. cum sequent. vsque in finem quætionis, contrariam sententiam defendit; immò quod promissio, seu datio arrharum minimè teneat, nisi respectu decim partis eorum bonorum tantum, quæ vere & realiter erant promittentis, deductis illis, quæ ab eo postea euicta suerunt, quamuis tempore promissionis, seu dationis arrharum ea bona fide possideret: quod latè comprobauit ibidem, ac inter alia fundamenta expendi num. 37. præfatam doctrinam, & regulam generalem, quod in omnibus actibus, & dispositionibus semper intelligatur clausula illa, rebus sic stantibus, & ita intelligi debeat in proposita specie, vt bonorum comprobatio fiat. Tertiò infertur ad mater l. in omnibus, 41. ff. de[sect. 24] iudiciis, quod propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personarum statu; sic rebus in eodem statu non manentibus, debitor cogatur cauere, etiam ante diem, vel conditionis existentiam: de qua vide omnino Barbosam, in l. si constante, num. 20. ff. soluto matrimon. & in l. 2. parte 2. num. 28. eodem titul. Aluarum Valascum, Caccia. Lupum, Afflictis Vrsillum, & Menochium, cum quibus Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 9. parte 5. ex n. 30. cum sequent. fol. 122. Iosephum Ludouicum decisione 41. per toram. Anton. Gomezium, in l. 66. Tauri, Matiençum & Azeuedum, in l. 3. titulo 16. libro 5. eos etiam quos in commentariis de vsufructu, cap. 19. n. 11. commemorari, & vltra relatos ibi, commendo Surdum, in cons. 68. lib. 1. Quartò infertur ad alteram quæsionem assiduè[sect. 25] contingentem; si fideiussor datus, efficiatur non soluendo, num debitor cogatur alium dare creditori; atque ita, vtrum vausa contingens in persona fideiussoris, ex qua res in eodem statu non maneant, nocere non debeat creditori metipsi, sed potius debitori, de qua vide per Antonium Gomezium, tom. 2. variarum cap. 13. de fideiussorib. num. 7. Marsil. in rubric. de fi[sect. 26]deiussoribus, ex n. 74. Surdum omnino, in cons. 18. lib. 1. Quintò infertur ad definitionem illam Senatus Sabaudiæ, de qua per Antonium Fabrum, ad titul. C. de sacrosanct. ecclesiis, definitione 62. fol. 48. mutari scilicet statum beneficij ex mutatione personæ. Inquit namque, electiuum beneficium & regulate concessum seculari contra communes iuris regulas per dispensationem Summi Pontificis, ea lege, vt quandocunque per cessum, vel decessum vacabit, reuertatur ad pristinum statum, maneatq́ue vt antea electiuum & regulare, cum clausula etiam, si velis, irritante; non minus ideo vacat apud Sedem, vt à solo Summo Pontifice valeat conferri, si postea contingat hunc, qui dispensatus fuerat, fieri Cardinalem, aut familiarem Papæ, aut alterius conditionis quæ faciat, vt beneficium, quantumcunque electiuum vacet in Curia & apud Sedem, iuxta ea dixerat antea eodem titul. C. de sacrosanctis ecclesiis, definit. 16. & 17. fol. 35. Certum enim est (inquit Fabet ipse,) ea mutatione personæ matari statum beneficij, nec minus in concessionibus, quam in conuentionibus conditio illa semper subintelligitur, si res in eodem statu manserit, & citat. text. in l. cum quis, 38. in princip. l. si cum Cornelius, 82. de solut. Sextò infertur ad Senatus Neapolitani decisionem[sect. 27] alteram, de qua per Vincent. de Franchis, decis. 303. p. 2. Vtrum scilicet acceptans literas, teneatur, etiam quod in, qui scripserit, pendente termino solutionis sit decoctus, & statum mutauerit: ibi namque Franciscus acceptauit literas Benedicti, dicens, quod in fine mensis Octobris proximè sequentis, quantitatem illam solueret; Benedictus antequam dies venisset, decoxit, conuentus fuit Franciscus pro solutione promissa, qui denegabat soluere stante mutatione status Benedicti: fuit igitur dubitatum, an Franciscus teneretur; dictum fuit, quod Salicetus, in l. si filius, l. 2. ad Macedonian. ponit hanc quæstione, quod arguit hinc inde, & tandem tenet opinionem, quod non obstante decoctione scribentis literas, teneatur, is, qui eas acceptauit soluere in tempore promisso: & dicit hoc procedere, vel quod literæ cambij sint dimisssæ penes acceptantem; vel quod sint retentæ per præsentatem. Accedebat etiam, quod is, qui acce[sect. 28]ptauit literas prædictas, quando non esset debitor scribentis, provt erat in casu illo, censebitur fideiussor; provt ibi comprobat num. 3. Franchis metipse, Fabius de Anna in consil. 82. num. 6. & 24. vbi citat alios Authores. Si igitur censebitur fideiussor, non liberabitur ob decoctionem principalis, sed de iure communi tunc tenebitur, qua principalis non est soluendo; idque etiam, si literæ fuissent retentæ per creditorem, quia retentio fuit pro maiori rius cautela: sicuti Vincent. idem de Franchis concludit ibi, & ipsum retulit Fenius de Anna dicto consil. 82. num. 22. & seq. Qui cum antea resoluisset ex num. 15. cum seq.[sect. 29] quod literæ cambij acceptatæ non sunt exequendæ, quando is, qui eas misit, & scribit, iam erat mortuus, vel statum mutauerat; quia inter mittentem literas & acceptantem, nascitur mutuus consensus mittentis, & acceptantis, vt post omnes tradit Rota Genuensis, decis. 52. num. 2. qui mutuus consensus, stante mutatione ipsius mittentis, nullo modo considerari potest: etenim, qui acceptat, considerauit eo tempore integram esse personam mittentis. Sicut fere in terminis dicimus, quod & si recipiens literas, & non protestans, censeatur fateri contenta in eis: l. si filius ff. ad Macedo. vbi Bartol. & alij multi, quos citat Fabius de Anna, dicto cons. 82. n. 16. Tamen hoc ipsum limitatur non procedere, quando mittens literas, esset mortuus, tempore, quo peruenerunt ad manus absentis, tunc enim non censetur recipiens acceptare contenta in literis. Quod non alia vrgentiori ratione constitutum esse videtur, quam ob mutationem status scribentis, quod ita intelligendum esse videtur in casu alterius mutationis in deterius, sicuti in casu mortis mittentis literas, ante acceptationem. Insuper factum mandatarij, est verè & propriè factum mandantis, vt per Rotam Genuensem, decis. 67. n. 2. Si ergo mandans est idem, quod mandatarius, sequitur, quod mandatarius quioquid agit verè, vt mandans ageret: sed mandans illo tempore acceptare non potuisset, nec scribere, nec ipsius literæ fuissent receptæ ob status mutationem, ergo sine dubio acceptatio mandatarij, nullo modo nocet, facta siquidem eo tempore, quo mandans non scripsisset, nec scribere potuisset. Cum inquam Fabius ipse de Anna ita statuisset, vt retuli, ex d.n. 15. cum septem seq. ad explicationem Vincent. de Franch. d. decis. 303. in hunc modum scribit n. 22. & 23. Ex istis patet, responsio ad ea, quæ pars aduersa allegat, aut allegare poterit: non ergo obstat decisio D. Præsidis dignissimi, 303. p. 2. quia in illo casu mutatio status accidit per multum tempus post acceptationem: at in casu nostro, mutatio fuit ante acceptationem, quam, si sciebant acceptantes, proculdubio non acceptassent, ad gl. in l. tale pactum, §. fin ff. de pactis. quæ procedit in qualibet dispositione, videlicet in statutis, contractibus, rescriptis, & vltimis voluntatibus, &c. Hactenus Franchis, & Anna, quorum resolutioni, in articulo, & quæstione illa mutationis status scribentis, ante, vel post acceptationem, antea quam solueretur; iunge omnino tradita per Afflict. decis. 353. Sfortiam Odd. in cons. 87. Decis. Genuæ, 2. n. 21. & 26. Marc. Anton. Eugen. in cons. 73. lib. 1. Aloisium de Leo, in l. pro debito, 6. C. de bonis authorit. iudic. possid. vbi inquit, quod ille, qui acceptat literas cambij, quamuis non sit debitor eius, pro quo promittit, saltem tacitè promissio censeatur facta de mandato debitoris: nihilominus, quod communis opinio vocat istam delegationem; & ille campsor, seu bancharius, vel alius, qui acceptat literas, efficitur debitor, & obligatur soluere quantitatem contentam in literis acceptatis: & ille acceptans literas, tenebitur, etiam quòd is, qui scripserit, pendente solutione sit decoctus, vel aliquo modo sit non soluendo: idque aut tanquam debitor, aut tanquam fideiussor scribentis; provt latius ibidem, vbi Author ipse commemorat Vincent. de Franchis, & aliam rationem adducit, vide etiam Petrum Surdum, in consil. 145. lib. 1. vbi inquit n. 10. quod debi[sect. 30]tor, qui dedit literas cambij creditori ad mercatorem, liberatur, si mercator post acceptationem literarum aufugiat, nisi debitor esset conscius fugæ; illo enim casæ ratione doli tenetur, non obstante acceptatione literarum, argumento l. qui satisdare, ff. de iureiurando, vt voluit Bald. in l. pro debito in fin. C. de bonis authori. iudic. possid. & seq. alij relati per Surd. ibi & n. 19. scribit, quod acceptans mercatorem loco debitoris,[sect. 31] liberat debitorem; quia acceptando nummularium, videtur sibi satisfactum esse, & n. 21. vbi dicit, quod periculum nominis debitoris dati in solutum, spectat ad creditorem, qui acceptauit; post Castrensem, Imolam, Socin. Gozadin. Barbat. & Beccium, quos ibi citat, Cagnolum etiam in l. singularia, n. 178. si certum petatur. Vbi ait, quod si pro centum quinquaginta, quæ debeam, dederim in solutum nomen debitoris, statim sum liberatus, licet debitor decoxerit, quia apparet me habuisse animum nouandi, & quia vnum debitorem acceptaui loco alterius: & n. 29. scribit idem Surdus, quod datio in solutum, facta de nomine debitoris, liberat dantem totaliter: idem Surd. decis. 74. vbi n. 1. inquit, quod delegatio est similis solutioni, & eius vicem obtinet: & n. 2. quod debitor per delegationem liberatur & n. 3. quod obligatio primi debitoris extinguitur per delegationem, & n. 4. vbi quod creditor acceptans delegationem debitoris, qui non sit soluendo, sibi præiudicat, & dum Surd. ipse dicto cons. 145. n. 28. distinguit pro declaratione prædictorum, quod cessio nominis non liberet debitorem cedentem, vbi sola interuenit cessio; secus autem sit, quando præter cessionem extat datio in solutum. Nam quando nomina dantur in solutum pro[sect. 32] aliquo debito, perinde est, ac si res ipsa debita solueretur. & tunc periculum contingens post cessionem nominum spectat ad creditorem qui nomina acceptauit in solutum, l. pupilli, §. soror, ff. de solution. & ita declarat Decius, dicto cons. 99. num. 4. vbi dicit, quod si simplex sit cessio, non liberat debitorem cedentem; sed si nomina sint data in solutum, vel delegata, liberatur debitor, quicquid inde sequatur de nominibus. Et ita etiam declarat Beccius in cons. 150. n. 35. vbi inquit post alios Authores, aliud esse, quando nomen datur in solutum cum cessione. Aliud verò conceditur solum solutionis causa; quia primo casu cedens liberatur statim, secundo verò non, sed expectatur exactio. Dum inquam Surdus ita distinguit: & de superioribus doctrinis vide omnino Anton. Fabrum, coniecturarum lib. 12. c. 8. per totum. Surdum eund. in cons. 22. ex n. 33. lib. 1. Ceuall. practic. commun. contra commun. q. 754. ex n. 14. vsque ad n. 25. Vbi etiam inquirit,[sect. 33] vtrum literæ banchariæ acceptatæ inducant nouationem prioris obligationis; & an periculum spectet ad creditorem post nouationem. Disputat etiam per totam quæstionem, vtrum nouatio inducatur per delegatio[sect. 34]nem, siue interuentu nouæ personæ, tam de iure communi, quàm de iure Regio. Et agit de intellectu l. 15. tit. 14. partita 5. de qua vide etiam vltra locum Parladorij relatum per Ceuallos, hoc est, capit. finali, 1. parte, §. 12. num. 48. eundem Parladorium, lib. 3. differentia 20. §. 2. fol. 198. Anton. Pichardum, in §. præterea, ex n. 42. Institut. quibus modis tollitur obligatio, Mantic. etiam, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 17. tit. 7. & 8. & quatenus Ceual. metipse, d.q. 755. n. 18. attingit materiam, l. 3. de nouationib. Quod scilicet[sect. 35] cedens iura, nihilominus apud se retinet directam acitonem, qua experiri potest, nisi in tribus illis casibus; vide omnino Authores sequentes, qui post alios multos plenissimè explicant materiam metipsam: Parladorium, 3. parte, differentia 50. §. 2. fol. 198. Burgos de Paz, in cons. 28. ex num. 4. Cachernum, decision. 45. & 62. Fachineum, controuersiarum iuris, lib. 3. c. 94. Vincent. de Franchis, decis. 79. n. 10. Petr. Surd. in consil. 22. lib. 1. maximè, ex num. seq. & in cons. 82. eodem lib. & decis. 23. Mascard. de probation. conclus. 374. num. 5. Farinacium, tom. 2. tit. de opposition. contra dicta testi, q. 60. illation. 12. ex num. 352. cum seq. fol. 276. Alexand. Trentacinquim, variarum lib. 3. titulo de solutionibus, resolutione 14. & 29. vbi latè, ex fol. 94. Antonium Fabrum, coniecturarum, lib. 12. cap. 3. 4. 5. & 6. ex fol. 174. vsque ad fol. 380. Et hactenus de sexta illatione, de qua vide infrà, c. 77. Septimò, infertur ad materiam, & explicationem[sect. 36] l. cum quis, & l. si cum Cornelius, ff. de solut. mandatum ipso iure reuocari, & reuocatum censeri per mutationem status, siue conditionis in deterius illius, qui suscepit mandatum; provt illa iura probarunt, atque exornatunt Alex. in addit. ad Bart. in d.l. si cum Cornel. Ias. in l. rogasti, §. si fugitiuus, n. 3. ff. si certum petat. vbi optime Decius, & Purpu, latissimè, ex n. 12. cum multis seq. Stracha, de Decoctoribus, parte 3. num. 50. fol. 318. in 6. tom. tractat. parte 1. Anton. Gomezius, tom. 2. variar. cap. 11. num. 20. versic. 2. limitat. vbi allegat legem partitæ 5. tit. 14. partit. 5. concordantem: Menchaca, quæstionum vsufrequentium lib. 2. cap. 22. Vincent. de Franchis, decis. 55. num. 15. Ioan. Baptist. Costa, de rationeratæ, q. 20. num. 20. Fabius de Anna, in consil. 82. num. 11. & 12. vbi inquit, quod quemadmodum mandatum ipso iure reuocatur ob mutationem status in persona mandatarij, ita etiam, si contingit in ipso mandante; per text, in l. si quis alicui, ff. de acquir. hæred. qui quamuis loquatur in furore, procedit etiam propter identitatem rationis in omni mutatione status ipsius mandantis, provt ipse Fabius de Anna animaduertit; & inquit, quod textus ille facit distinctionem, si mutatio euenit post impletum mandatum, vel ante: & quod Mozzius, in tractatu de contractibus, titulo de mandato, n. 8. fol. 137. generaliter inquit, quod finitur, & soluitur mandatum qualibet mutatione status in peius, respectu vtirusque: & idem tenuerunt Decius, & Bursatus, ibi commemorati. Marta, voto 84. per totum. Iacob. Menochius, lib. 6. præsumptione 37. ex num. 37. vbi scribit post alios multos Authores, præsumi mutatam domini voluntatem, si in personam procuratoris superuenerit aliquid, ob quod verisimiliter dominus etiam ab initio non constituisset: Et allegat Alciatum, & dictam l. si cum Cornelius: & dicit, se scripsise lib. 1. præsumpt. 16. allegat etiam text. in d.l. in confirmando, ff. de confirm. tuto, à quo arguit Bart. ibi, & dicit, quod in confirmando tutore Prætor inquirere debet, an durauerit patris voluntas, quæ in dubio mutata videtur, si accidit aliquid in persona tutoris, veluti facultatum diminutio, vel morum emerserit improbitas ante celata, aut inimicitiæ, & tunc tutor non erit confirmandus, & cum prædictis Alexand. in l. cum, qui ita, §. qui sibi, aut filio, numero secundo, de verbor, obligat. dicit, quod mandatum reuocatur, quando mandatarius efficeretur pauper, vel vilis, tabernarius, lusor, vel inimicus domini, vel aliter mutauerit mores in peius; & Iason, in d. §. si fugitiuus, loquitur in mutante conditionem in deterius, putà, in bannito, & Ribaldo, quæ sunt exempla, quæ non restringunt: & post itos Stracha, de decoctoribus, parte 3. num. 53. dicti, mandatum reuocari ipso iure, vbi fieret deterioris conditionis: cum enim causa noua superueniat, quam si mandans sciuisset, verisimiliter reuocasset, legis dispositione pro reuocato habetur, & clausula rebus sic habentibus, semper subintelligitur: & Bartol. in l. liberto, §. largius, num. 3. ff. de annuis legatis, ponit quæstionem in procuratore, qui post mandatum este effectus pauper, quod eo ipso est reuocatus, & generaliter de mutatione status loquitur Oroscius, in. l. & quia, n. 60. ff. de iurisd. omn. iud. Fabius de Anna, in addit. ad dictum cons. 82. vbi late in hac materia: & num. 48. concludit, quamcunque status mutationem sufficere, veluti paupertatem, morum improbitatem, & similia, & sic decoctionem non esse necessariam: & num. 48. inquit Fabius metidem, non obstare textum in l. eum qui ita, §. qui sibi, aut filio, ff. de verborum obligation. vbi potest solui filio emancipato; quia respondetur, quod procedit, ex quo mutata est conditione melius, quia emancipatus fit de subiecto liber, provt intelligunt ibi relati. Alij verò dicunt, quod etiam facta status mutatione in melius, reuocatur mandatum: sed textus, in §. qui sibi, aut filio, procedit propter maximam coniunctionem inter patrem & filium: & quod ex mutatione status in melius, reuocetur mandatum, videtur tenere Vincent. de Franchis, in decisione 466. numero secundo, parte tertia, quem refert, & multa cumulat Fabius de Anna, in addit. ad dictum consilium 82. ex numer. 36. cum multis seqq. vbi congerit multas resolutiones, & Doctorum decisiones per text. in dict. l. cum quis ff. de solut. atque ex numero vigesimo octano, cum seqq. inquirit, an mutatio status esse debeat talis, quæ administrationem tollat, & sic decoctio requiratur? & latè expendit iura præcitata, textum inquam, in dict. l. cum quis, & in dict. l. si cum Cornelius, & in dict. §. qui sibi aut filio: & concludit, quod illa iura, nedum procedunt in adiecto solutioni, sed etiam in procuratore, quia vtriusque personæ ratio est eadem: quod etiam procedunt ob quamcunque status mutationem, & sic decoctionem non esse necessariam (vt dixi.) Vide etiam de solutione facta per debitorem ei, qui in administratorem hæreditatis deputatus fuerat, sed eius officium cessabat tempore solutionis, & de soluente administratori, ignorante tempore solutionis non esse administratorem; sicque statum mutatum fuisse, siue res in eodem statu non manere; Flaminium Chartarium, decisione Roaæ 30. per totam, ex[sect. 37] folio 82. an etiam fideiussor, qui regulariter non liberatur per mutationem status sui principalis; aliquando liberetur; siue aliquando subintelligatur clausula rebus sic stantibus, fideiussoris respectu; vide Cardinalem Thuscum, practicar. conclusion. iur. tom. 3. littera F. conclus. 318. ex fol. 882. Octauò infertur ad materiam, & explicationem[sect. 38] Clementinæ, quia contingit, de religios. domibus, & Tridentin. sessione 22. cap. 6. commutationem voluntatis testatorum fieri posse ex mutatione status rerum; sicque ex iusta & necessaria causa, atque ex Sedis Apostolicæ delegatione, ex qua Episcopi tanquam delegati, summariè & extraiudicialiter cognoscant; semper namque subintelligitur clausula rebus sic stantibus; provt clausulam ipsam expendit specificè, & exempla adducit nouissimè Hieronym. Ceuallos, practicar. commun. contra commun. 4. parte, quæstione 906. ex numero 57. vsque ad numer. 72. ex fol. 349. & dicit, quod in consilio Cardinalis Amplissimi, & Archiepiscopi præstantissimi Toletani, assiduè fieri solet commutatio, quando petitur reductio Missarum decrescentibus bonis dotationum. Et quando peritur, quod domus ruinosa, & infructuosa vendatur, ne integra dotatio, & memoria testatoris pereat; vt latius ibi: & per D. Perez de Lara, de anniuersariis & capellan. libro primo, cap. vbi ex professo disputat, an relicta pro anniuersario, vel alio pio opere, possint in alium vsum conuerti; & quando, & cuius Authoritate: & cap. 15. vbi etiam ex propositio agit, an crescentibus, vel decrescentibus fructibus fundi relicti pro anniuersario, crescat, vel decrescat onus Missarum, vel alterius piæ causæ: & vide etiam tradita quæst. 16. & de vtroque vide Reusnerium, decisione 7. lib. 4. Nonò infertur ad Senatus Neapolitani in casu ex[sect. 39] facto occurrenti definitionem, quod scilicet promissio de soluendo singulis mensibus à conductore facta sub pœna caducitatis, intelligi debeat, rebus sic stantibus, & ideo Superioris mandatum à pœna caducitatis aduersus creditorem, siue locatorem excuset: provt Afflict. decis. 328. per totam, testatur, & inquit, quod cum dominus Paulus Longus Medicus, & eius frater locauerint Antonio Molendinario vnum Molendinum, intra ciuitatem Neapolit. existens, pro annis duobus, pro vnciis 20. cum hoc pacto, quo singulis mensibus debeat exoluere ratam tangentem, & si non soluerit, liceat eum expellere, & alteri locare; superuenit mandatum pœnale, & iustificatum magnæ Curiæ, factum dicto Antonio, quod non debeat soluere pensionem dictis fratribus ad instantiam monialium monasterij S. Mariæ Magdalenæ, & Canonicorum S. Mariæ de Maribus; prætensorum dominorum, & possessorum dicti Molendini: ob mandatum non soluit per vnum, vel duos menses: pro parte dictorum fratrum in consilio petitur declarari, quod virtute dicti mandati incidit in commissum, & quod dictus Anton. dimittat dictum Molendinum: ille Anton. dicit, quod sibi factum fuit mandatum per Superiorem, quod non solueret, & ideo tale mandatum eum excusat à caducitate: & quod promissio de soluendo singulis mensibus, intelligitur rebus sic se habentibus (vt dixi) & nisi Superior aliud voluerit; vt etiam vrsillus notauit ad dictam decis. 328. Petr. Surd. in cons. 299. n. 6. lib. 2. Quocirca fuit votatum in consilio (vt Afflictus affirmat) quod dictum mandatum Superioris excusat dictum Antonium à pœna caducitatis, & huisu decisionis occasione excitat Afflictus metipse dubium illud frequenter occurrens; vtrum præceptum Iudicis factum debitori non soluendi creditori, vel alteri soluendi, excuset ipsum debitorem; quod in terminis ex[sect. 40]citabatur quoque diebus præteritis in Regio Hispalensi Senatu in causa Pauli Armenij, & tunc quidem, vt accuratius dubium ipsum explanaretur; sequentes ego prælegi, atque in futurum prælegendos Authores duxi;{ Ex Regij Hispal. Sen. definitione. } vt quando debitor ab alio, quam à creditore exactus, libertur à nexu ipsius obligationis creditoris, & soluens alij, quàm suo creditori mandato Iudicis, siue aliud eiusdem mandato faciens, excusetur; appareat dilucidè. Afflictus inquam, d. decis. 328. vbi n. 3. inquirit, an debitor ab eo iussu Iudicis, de soluendo alteri, quam creditori debeat appellare. Idem Afflictus latiùs, & vtlius decis. 150. ex n. 8. cum seq. & n. 17. & seqq. vsque in finem decis. vbi explicat, quam diligentiam debitor debeat adhibere, ne alteri soluat quam creditori, & an teneatur prius subire carceres, quam soluat: & quę Iudex debeat considerare: & an debitor fuerit in mora, nec ne: & an probet veram numerationem, vel per solam confessionem probet solutionem. Bartol. & Castrens. in l. creditor, ff. de solution. vbi originaliter sunt videndi, Roman. in cons. 287. vbi optime Alexander, in cons. 15. in sine, lib. 2. Baldus omnino, l. in falsus, C. de furtis, & in consilio 485. Viso instrumento, lib. 4. Iason, in cons. 26. lib. 3. Craueta, in responso progenero, ex n. 273. vbi quod debitor adhibere debet diligentiam, ne soluat alteri, quam creditori, & quod teneatur illi denuntiare, quem sequitur Menoch, in casu infrâ referendo, n. 16. Aretinus, in cons. 35. Raphaël Cumanus, in cons. 185. vbi vide omnino. Carol. Ruin in cons. 147. num. 19. lib. 1. & in cons. 167. num. 7. & in cons. 171. lib. 4. Auenda. in dictionario, verbo; fuerça. Marcus Anton. de mora, prima parte, n. 27. Gratus, in cons. 127. lib. 1. vide omnino. Guid. Pap in dec. 340. Non debet. Decius, in cons. 25. Marsilius, in rubrica, de fideiussoribus, numero 186. Didac. Perez, in l. 1. tit. 10. lib. 3. ordinamenti, quæst. 15. col. 1144. vbi quod ad non soluendum tenentur debitor diligentias facere. Iacob. Menochius, de arbitrariis, lib. 2. casu 137. qui multa in proposito tradit: & num. 24. expressim etiam considerat, vt non procedat, quando debitor fuit in mora soluendi, quia tunc illa mora præponderat: & num. 7. singulariter inquit, quod debitor pati aliquid debet causa creditoris, antequam soluat, idque Iudicis arbitrio relinquit, vt ibi videbitur. Menoch. ipse, in cons. 68. per totum, lib 1. vbi late, & vtiliter loquitur in proposito, & pro vtraque parte, vt iussus Iudicis excuset, vel non & an debitor vti debeat omni diligentia, ne exigatur; argumenta, & rationes adducit: vt vel eo solum prælecto Senatus Hispalensis decisio confici, atque exornari potuisset. Vrsillus, in addit. ad Affict. ad dictam decis. 150. n. 6. & ad dictam decis. 328. n. 1. Anton. Gabriel, commun. concl. lib. 3. tit. de solutionibus, conclus. 11. Petrus Rebuffus, de lit. obligat. tom. 1. art. 6. glossa 3. n. 64. Rota Genuensis, decis. 33. numero 6. per totum, vbi vide. Hippolyt. Riminald. in cons. 506. num. 29. & 30. lib. 5. Gregorius Lopez, in l. 3. tit. 3. part. 5. glossa prima, vbi quærit, an depositarius reddens depositum de mandato Iudicis, liberetur; licet pars, cuius est, non vocetur. Et refert Baldum, in l. finali, C. de bonis authori. iud. possiden. dicentem. quod sic, per illum text. & intelligit Gregorius ipse, quando mutando depositum in alium depositarium ex causa iusta, Iudex præciperet. Vel quando iuberet reddi alicui, & notoriè non constaret, quod iniustè præciperet; nam si hoc expressè appareret, non liberatur sponte reddens, & non appellans, vt latius ibi. Idem Gregorius, in l. quartæ, tit. 14. part. 5. verbo, mandamiento, vbi agit, an soluens minori iussu Iudicis, liberetur; & an à iussa teneatur appellare. Carolus de Gras. qui omnium latissimè hæc tractat: de except. &c. exceptione 25. ex numero 49. cum multis seq. vbi requisita tradit, vt iussus Iudicis excuset; & quomodo superior sint intelligenda, declarat. Antonius Thesaurus, forensium, lib 2. quæst. 54. per totam, vbi vide. Borgninus Caualcan. decisione 20. numero 21. part. 2. Iacob. Cancerius, variar. resolut. part. 2. cap. 4. de sequest. & empa. num. 19. & seq. Prosper. Farinacius, de delictis, tom. 3. conclus. 97. fol. 208. & vide fol. 362. & 363. vbi congerit multa in proposito ad hoc, quod iussu Iudicis aliquid faciens, debeat excusari. Alphons. Azeued. in l. 13. tit. 9. de los Alcaldes ordinarios, lib. 3. nouæ collect. Regiæ. fol. 357. vbi in præfato dubio ex citato per Greg. Lop. depositarius reddens depositum ad Iudicis mandatum, an, & quando liberetur, & quas diligentias teneatur faeere, & an appellare debeat è præcepto, siue mandato Iudicis. Idem Azeuedus, in rubrica, tit. 12. 4. n. 11. fol. 376. vbi inquit, quod appellate ad minus teneatur depositarius, si alteri, quam ei, qui deposuit, depositum reddi, Iudex decernat. Petrus Surdus, in cons. 345. n. 5. & 6. lib. 3. vbi post alios Authores scribit, quod fideiussor iniustè exactus, tunc repetit à principali, quando fecit omnem diligentiam, ne exigeretur, sed si se non opposuit, non repetit. Ita etiam, quod debitor, qui à Superiore cogitur soluere, quod alij debet, non liberatur, nisi antequam soluat, aliquid patiatur causa creditoris, & quod vti debet diligentia, ne soluat, & ante solutionem denunciare suo creditori. Et vide eundem Surd. ibi. n. 22. & 23. vbi scribit post alios iuris Interpretes, quod fideiussor, qui de facto fuit coactus soluere vsuras, quæ tamen non debeantur, repetit à principali: & idem dicit quando iniustè condemnatus fuit: ita etiam obseruate post Bartol. Bartol. Decium, & Menoch. quod debitor, qui fuit à Principe exactus, etiam iniustè, liberatur. Quod est notandum, quia frequenter per prouisiones Regias, aut mandata Principum, extrahuntur à debitoribus inuitis quantitates pecuniarum, quas retinent, quacunque ex causa, etiam creditoribus eorum, aut interesse prætendentibus, non certioratus, neque vocatis. Antonius Faber, ad tit. C. de solutionibus, definitione 9. fol. 1057. vbi adducit Senatus Sabaudiæ decisionem, ex tempore 16. Calen. Ianu. 1588. quod scilicet debitor libertatur, qui auctore Prætore soluit, & seruata ea forma, qua Prætor præscripsit; licèt Prætor male decreuerit, si modo per debitorem Iudex circunuentus non sit: neque imputari debitori potest, cur à decreto, tanquam in iusto non prouocauerit, cum si prouocasset, audiri non debuisset, quasi cuius nihil interesset, l. prima, ff. de appellat. recipien. Seraphinus, de priuilegiis iuramenti, priuilegio 47. ex n. 10. cum seq. Ioannes Parladorius, lib 2. rer. quotidianar. cap. finali, 5. parte, §. 17. num. 8. & 9. vbi in proposito dubio, num debitor liberetur, si coactus à Iudice fuerit, alteri soluete, quàm creditori, ex mente, & doctrinis aliorum resoluit, quòd aut debitor creditoris causa fuit exactus; & liberario contingit: aut culpa ipsius debitoris; non liberatur: & addit, quod hæc distinctio, & ad causam sequestri pertinere debet, & debitor bona fide versati, & nihil in ea re, dolo, aut fraude agere, vt sibi prodesse possit exceptio; quin si manifestum est, Iudicem creditori iniuriam facere, appellare debet, & creditorem certiorem facete, vt sibi prospiciat: & quod dolus, aut fraus arguitur ex his, quæ scribit textus, in. l. si fideiussor, ff. mandati, & in l. venditor, §. solet, ff. de hæred. vel act. vendit. ac denique statuit n. 10. resolutionem Iudici, aut apparitori exequenti factam, legitimam reputari, & debitorem liberate. Ioannes pet. Fontanella, in commentariis, de pactis nuptialibus, clausula tertia, glossa 2. ex n. 42. fol. 15. vsque ad num. 49. vbi sequentia resolutiuè proponit. Primum, quod soluens vigore mandati Superioris, etiam iniusti, liberatur. Secundò, quod soluens iussu Iudicis alteri non est periurus, quamuis suo creditori soluere promisisset, Senatus Cathaloniæ decisionem adducit. Tertiò, quod soluenti iussu Indicis, non potest imputari, si non prouocasset: in quo (vt vides) Antonij Fabri resolutioni conuenit. Quartò. quod soluens iussu Iudicis, facto maximè in iniuriam creditoris, liberatur. Quintò quod debitor morosus soluens iussu Iudicis alteri post moram, non liberatur: quod ibi declarat, quia casus fortuiti periculum spectat ad debitorem morosum: & loquitur is Author in mandatis, quæ solent fieri iis, qui aliquid in Ciuitate tenent, quod sit eorum, contra quos decretæ sint repræsaliæ, vel aliquid eis debent; an soluendo huiusmodi mandatorum vigore, etiamsi postea iniusta reperiantur, liberentur: & citat Anton. Gamam, decis. 285. vbi per solum iussum Iudicis, ne solueret creditori, liberari debitorem, fuit in eo Senatu decisum: & vltra eum, Blasius Flores Gamæ Additionator ita notauit ibidem, & dixit, quod ea exceptio iussus Iudicis solet impedire viam executiuam. Sed quod Iudices solent, non obstante interdictione, ne creditori soluatur, reum debitorem condemnare, oblata illi cautione indemnitatis; & tunc non deberet decimam, nec expensas à debitore exigere, cùm ipse non fuerit in culpa non soluendo. Denique & vltimo loco, quæstionem eandem tractauit ex professo Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 1. quæst. 113. per totam: vbi principaliter dubita, vtrum sequestrum factum debitori aliqua ex causa authoritate Iudicis, impediat executionem debit; & quod attinet ad propositum nostrum, num debitor iussu Iudicis, alteri, quam creditori soluens, excusetur: scripsit num. 3. debitorem, cui ante moram fit sequestrum, teneri resistere, & facere quicquid ei sit possibile, nec fieret dictum sequestrum, & factum reuocaretur, quia aliàs si sponte soluit, cui Iudex iussit, vel agnouit dictum sequestrum, non liberatur; idque argumento textus, quem citat, in l. ait prætor, §. permittitur. ff. de minoribus, ibi: Si allegans minorem esse, compulsus sit ad solutionem, nihil ei imputandum. Ergo à contrario sensu, si sponte agnoscat, nec alleget minorem esse, non liberatur: & n. 4. inquit, cautum esse ipsi debitori, cui iubetur per iudicem, vt alteri soluat, vel restituat, quam cui est obligatus, vt antequam soluat, vel restituat, cum eodem præcepto Iudicis requirat creditorem suum, vt compareat coram ipso Iudice, & dicat, doceatque de iure suo, ipsumque defendat quia debitor idem cogitur soluere, & non potest aliud facere, aliàs protestetur, quod soluens, cui Iudex iussit, libet erit, atque remanebit; quo facto, soluens alteri iussu Iudicis, securus erit: & repetit num. 15. per totum, & maximè in illis verbis: Debeat prius resistere, contradicere, & facere, quod in se fuerit, vt liberetur; quia alias, si sponte soluat, vel offerat pecuniam debitam alteri, quam proprio creditori, non liberabitur ipse debitor, cum voluntariè id fecerit, prout iam vidi in praxi obtineri, & de iure probaui etiam, & c. Postmodum in fine dict. quæstionis 113. quamuis dubius sit in eo, an debitor præcisè teneatur denuntiare domino, aur creditori, prout etiam dubius fuit Meuochius, ibi relatus: quod tamen contradicere, & resistere, atque diligenter curate debeat ne soluat, expressim statuit: & debitorem morosum, etiam iussu Iudicis soluentem alij, quam creditori, non liberati, affirmat n. 9. in fine: prout etiam affirmat, & repetit superiora eod. lib. 1. practic. quæst. 81. ex n. 10. vsque ad n. 17. vbi inquit, quod soluens alteri, quàm cui debeat, mandato Iudicis iniusto non liberatur: & n. 11. quod compulsus hoc casu debet adhibere omnem diligentiam, quam possit, ne solueret illi, vt liberetur: & n. 12. quod debitor, qui compellitur iussu Magistratus alteri soluere, non tenetur priùs subite carceres, vel cruciatum; sed agat quicquid honestè licet, vt non soluat salute sua salue & n. 3. quod non dicitur coactus facere ille, cui Iudex iubet, nisi ipse resistat iubenti, & dicat se non teneri hoc facere: & n. 14. quod Iudex iniustè præcipiens, non liberat depositarium sponte reddentem, & non appellantem: & n. 15. quod debitor qui iurauit soluere intra certum diem creditori, si Iudex præcipiat eidem sub pœna ne soluatur, excusatur, si appellet: & n. 16. quod consilium erit in proposito casu, vt debitor requirat suum creditorem, cum præcepto sibi facto de soluendo, aut restituendo Tertio, vt dicat de iure suo, quia cogitur soluere alteri, & non potest aliud facere, & sic protestetur, vt soluendo sit securus. Ex dictis itaque, & præcitatis omnibus Authoribus, apparet, quod cum in articulo prædicto, vtrum debitor appellare teneatur, vel non; an etiam creditori denuntiare, siue non; altercatio, & contrarietas fuerit inter Scribentes communiter; nonnulli ea requirant, alij verò contradicant; vt vides: id autem, quod de appellatione dicitur, nullibi in iure probetur, contrarium potius ex iuris principiis, & l. prima, ff. de appellat. recipien. eliciatur: vt Antonius Faber, eruditè, & vere intellexit, & alij quoque probarunt. Quod vero statuitur de denuntiatione, ex iuris ipsius ratione, rectè fundari valeat; Senatus Regius Hispalensis, rectissimè, & iuridicè in casu occurrenti, debitorem, qui alteri soluit de mandato Iudicis, & condemnauit in fauorem creditoris, vt ei scilicet solueret, ac si de mandato Iudicis non soluisset, & ita quantitatis, sic solutæ rationem non habuit. Quoniam nec bonam fidem debitori ipse agnouit, ad quam tenebatur, vt Rota Genuensis, dicta decis. 33. num. 7. singulariter obseruauit: & expressim admisit Antonius Faber, definitione nona, supra relata: cæteríque conueniunt; nec antequam solueret, aliquid passus esset causa creditoris, nec diligentiam adhibuisset, ne solueret; ad quam omnes iuris Interpretes suprà relati adstringunt, libenter potius, & absque contradictione aliqua mandato Iudicis paruit, quod absque fraude, & circumuentione contingere non potuit. Idque maximè, cum debitor ipse in mora soluendi constitutus fuisset, quo casu per mandatum Iudicis non excusatur, vt ijdem Authores vnanimiter probarunt, & hactenus de nona illatione. Decimò infertur ad ea, quæ scripta, atque adnotata reliquit Fuluius Pacianus, in cons. 152. lib. primo. Is namque Author, cum in ea versaretur quæstione, vtrum fideiussio de præsentando reo, toties, quoties Iudici placuerit, valeat, vt ibidem, num. primo, cùm ea verba, toties, quoties, contineant obligationem in infinitum, vt ibi etiam, num. 2. & 23. & præmisisset num. 3. & 11. quod fideiussio non egreditur rem super qua interponitur, nec intentionem agentium; vt ait Baldus, in l. prima, n.[sect. 41] 3. ff. de in litem iuran. Marsilius, in rubrica, de fideiussoribus, n. 365. Flaminius Chartarius, decis. 13. num. 7. ita etiam præmisisset Fuluius ipse, num. 6.[sect. 42] & 7. & 9. & seq. quod fideiussio limitata ad locum, vel ad tempus, non producitur, nec extenditur vltra locum, vel tempus; vt per Abbatem, Bald. & Alex. ibi relatos; & per Tiraquel. de retract. conuent. §. primo, glossa 7. ex n. 33. vsque ad 36. Menochium in consilio 246. vbi vide, lib. 3. Manticam, de tacit. & ambi. conue. lib. 16. tit. 21. per totum. Mastrillum, decis. 126. ex num. 6. cum seq. Flaminium Chartarium, decis. 13. per totum; inquit statim Fuluius idem in hæc verba: Et ratio præter hæc, est, quia in qualibet[sect. 43] fideiussione semper intelligitur clausula, rebus sic stantibus, & aliquo de nouo non superueniente, vt omissis aliis plurima in nostris terminis allegat Marsilius, in rubr. de fideiussor. n. 151. sub quest. 19. sed fideiussio D. Guidi est, quod Pacianus stabit, & permanebit in domo, & quod requistus ipsum præsentabi: ergo debet intelligi cum clausula, rebus sic stantibus, & aliquo de nouo non superueniente, id est, quod ipsum stantem, & in domo permanentem, semper requisitus repræsentabit. Sed quia D. Gub. ipsum de domo extraxit, & in carcerem iniecit. & sic res amplius non stant, prout stabant, ideo merito D. Guidus non tenetur, quia in fideiussoribus actus non operatur vitra intentionem agentium, vt notat{ Ex Senatus Regij Hispalẽsis singulari admodum, & egregia definitione. } Marsi. in d. rubrica, de fideiussor. n. 165. & huic argumento non video, quod responderi possit. Vndecimò, atque ex ipsis, quæ hactenus adnotata, & scripta fuere, ipsóque assumpto generali, quod dispositio omnis intelligitur rebus sic stantibus, in fertur ad quæstionem, & casum practicabilem, quo se aliquando inter alia fundamenta tuebantur, & coadiuuantur Senatus Hispalensis aduocati nonnulli in casu ex facto occurrenti, & per appellationem ab inferiori ad Senatum allato, in quo via executiua actum fuerat per Ludouicum de Roias contra fideiussores Didaci Maldonado, cum bona quædam immobilia ab ipso Didaco in solutum eidem Ludouica pro debito pecuniario data, euicta fuissent. Dubitabatur namque, vtrum bonis illis, in solutum datis, euictis, agi posset per creditorem primæua actione contra debitorem, & contra fideiussores actione eadem primæua personali, vel hypothecaria: & respectu fideiussorum dubium principaliter excitatum fuerat, cùm contra ipsos via executia procederetur (vt dixi) & consequenter datio in solutum, an & quando liberet fideiussores, & extinguat hypothecum, si sequatur euictio, ita ut non possit rediri ad primæuam actionem; & quidem in fauorem ipsorum fideiussorum, vt contra eos nec ordinaria, nec executiua via procedi posset, sicque nec conueniri primæua actione, quamuis bona data in solutum, euicta fuissent, provt Senatus decreuit; sequentia magis vrgere videbantur fundamenta, & rationes. Primò, quia certissimi iuris est, quod solutione[sect. 44] eius, quod debetur, tollitur omnis obligatio, l. nulla. & l. obligatione, C. de solut. l. prout, ff. eod. tit. & Institut. quibus modis tolli. obligat. per totum: & quando aliquid datur in solutum, pro aliquo debito, perinde est, ac si res ipsa debita solueretur: con[sect. 45]cludit Aretin. in l. singularia. colum. antepenult. circa finem, ff. si certum petatur: vbi Iason, num. 37. & Cagnolus, num. 168. & ideo sicut soluendo id quod debetur, tollitur obligatio, ita & quando ali ud soluitur loco eius, quod debetur: quia aliud pro alio solui potest, consentiente creditore, l. prima, §. an potest. ff. de constituta pecunia, l. item liberatur, §. qui partus, ff. quib. mod, pig. vel hypothe solui. & tradunt Doctores in l. 2. §. mutui datio. ff. si cert.[sect. 46] pet. Action autem semel extincta per solutionem, vel alio modo, nunquam reuiuiscit, l. eius qui, §. fina. ff. de iure si sci. Glossa, in l. qui res, §. aream, ff. de solut. & in l. si cum quis, §. finali, ff. de furtis, vbi plures alios citat textus textus: Tiraquel. in l. si vnquam, verbo, susceperit liberos, num. 191. in fine, C. de reuo[sect. 47]cand. donat. Zanchus, in hæredes mei, §. cum ita, 8. parte, numero 161. ad Trebel. & quod semel legitimè factum est, non retractur ex superueniente causa, cap. factum legitimè, de regul. iur. in. 6. l. in ambiguis, §. non est nouum, ff. eo titul. & ita in terminis argumentatur Petrus Surdus, in cons. 145. numero 15. & tribus seq. lib. 1. idem Surdus, decision. 113. num. 2. & seq. & decis. 266. ex num. 4. vbi in fauorem debitoris, quod contra eum agi non possit actione primæua; & pro fideiussore, vt liberetur per dationem in solutum à debitore factum, & hypothecæ extinguantur; quæstionem resoluit, ita quoque argumentantur, & resoluunt post alios multos Fabius de Anna, in cons. 35. & in cons. 90. vbi plenè discutit hunc articulum. Aloysius de Leo, in l. si prædium, C. de euict. Stephanus Gratianus, disceptation. forensium, capi. 3. numero 1. qui pro certo id præmittit, & in quit, fideiussorem liberari per solutionem factum per debitorum principalem, & citat textum expressum, in principio, Institut. quibus mod. tolli. oblig. & in l. fideiussor. ff. de fideiussoribus, & Baldum, & Parisium commemorat, atque ex num. 14. cum seq. id idipsum accipit in datione in solutum, vt quemadmodum solutione, ita etiam, & datione in solutum fideiussor liberetur. Secundò deinde vrgebat in fauorem fideiusso[sect. 48]rum eorundem Gasparis Roderici, de annuis redditibus, lib. 2. quæst. 16. num. 60. & 61. resolutio, atque obseruatio; is namque Author in illo dubio, an reditus redimihilis ad rationem quatuordecimæ super bonis liberis constitutis, si reducitur ad rationem vigesimæ, maneat idem reditus cum priuilegio hypothecarum, & fideiussorum; semper in vna eadémque sententia fuit, fideiussores scilicet liberari omnino, cum nouatur prior contractus; nec obligari ad secundum, ex l. nouatione, c. de fideiussoribus: quod si idem manet contractus, fideiussores non liberari sicuti constat dicta quæst. 16. n. 58. in illis verbis: Breuiter dicendum videtur, quod prior redditus adhuc subsistit, nec fideiussores illius liberantur: quia quando secundus contractus, per quem contrahentes voluerunt nouare primum, est nullus, & & inualidus, tunc per secundum, non dicitur recessum à primo, vt in regula, Non præstat. de regul. iur. in 6. &c. Et num. 60. ibi: cum ergo sit idem contractus, non est necessarius assensus nouus, nec hypothecæ, nec fideiussores reditus liberantur, sed integrum ius creditoris saluum permanet quo ad omnia, pensionibus tamen diminutis. Et num. 61. ibi: Aut enim notantur prior contractus, & tuncrseditus secundus valide constituitur, sed fideinssores prioris reditus liberi permanent, nec obligantur ad secundum, d.l. nouatione, C. de fideiussoribus. Et iterum num. eodem, in verfic. Aut non nouatur prior contractus, & tunc non solum hypothecæ sustinentur, sed etiam fideinssores obligati permanent ad reditum vigesima, quiæ idem est contractus, nec fideiussores causari possunt, quod pensio reditus sit diminuta, cum id cedat eorum lucro, & minus grauentur lenioribus vsuris, nec reditus onerosior efficitur, sed lenior, cum quatuor decima in vigesimam commutatur. Sed datio in[sect. 49] solutum est ad instar venditionis per quam transfertur dominium, & reputatur nouus contractus, qui extinguit omnino actionem antiquam, l. si prædium, C. de euict. vbi notarunt Cuiacius, & Aloisius de Leo, n. 2. & 3. l. fin. C. ex quibus causis in pos. eat. & cum multis Authoribus adnotarunt Fabius de Anna, in cons. 35. n. 7. Petrus Surdus, dec. 45. & decis. 266. ex n. 5. melius in con. 145. ex. n. 24. lib 1. Alexand.[sect. 50] Trentacinq. variar. res. l. 3. t. de solut. resolut. 28. n. 4. fol. 143. qui antea dixerat n. 1. quod datio in solutum tenet incommutabiliter, & in ea non habet locum pœnitentia, l. cum dominam, C. de pignor. & ibi Baldus, & alij Scribentes, & idem probat. l. prima, C. si antiquior creditor. & l. successuros, & ibi Baldus, & alij, C. de solut. Surd. eleganter, dec. 113. n. 5. vbi per totam decisionem defendit, quod datio in solutum habet locum inuito creditore, cui fuit facta, contra[sect. 51] vulgatum Decij cons. 12. per totum, cui optimè satisfacit ibi: idque maxime, cum fideiussio stricti iuris sit, nec possit extendi, sublata semel obligatione per dationem in solutum, aut variata re, Iudice, causa, vel actione; sicuti vtrumque probarunt Borgninus Caualcanus, d. 10. n. 11. part 4. Farin. in cons. 59. n. 13. Anton. Faber, ad tit. C. de fideiussoribus, definitione 5. Full. Pacian. in cons. 152. n. 3. & seq. & n. 11. & 13. Steph. Gratian. discept. forens. c. 104. n. 25. & c. 130. n. 27. & 28. qui in eadem, qua versamur quæstione, sermonem facit: Cæuallos, 3. Part. commu. contra commu. quæstione, 777. numero 5. & 4. parte, quæstione[sect. 52] 900. numero 58. & 59. Flaminius Chartarius, decisione 13. numero 6. & seq. & numer. 3. Mastrillus, decision. 126. ex numer. 6. & seq. Sic sane, atque in propriis terminis nostris, quod quando principalis obligatio in aliqua sui parte mutatur, velaltetatur, quod pet posteriorem mutationem perempta intelligitur, vt nec fideiussor qui ipsi plincipali obligationi accessit, teneatur; post alios Authores adnotarunt, atque comprobarunt Berous, in cons. 144. per totum, volumine 1. Bursatus, io cons. 193. num. 7. & 49. lib. 2. Achilles Pedrocha, in cons. 13. numero 73. & in cons. 1. num. 149. & seq. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmat. prima parte, cap. 49. num. 12. Cardinalis Thuscus, pract. conclus. iuris, tom. 3. littera F. conclusione 317. vbi late, fol. 879. Menochius, qui rationem assignat, in cons. 246. num. 11. lib. 3. Flaminius Charterius, decis. 13. num. 7. & 8. & 9. verè namque videtur fideiussor cum clausula rebus sic stantibus, & in eodem statu permanentibus, se obligasse; eisdem vero tebus mutatis, vel innouatis, deficere omnino consensum illius, qui necessariò requititur, & non præsumitur; vt per Menochium, & Chartarium, vbi suprà, & per Fuluium Pacianum, dict. cons. 152. n. 10. Rursus & tertiò ponderabantur iura nonnulla,[sect. 53] quæ euidenter probant, quod si res data in solutum creditori, euincatur, non potest agi primæua actione, quia per dationem remanet extincta, sed agendum esse actione noua vtili de euictione, vt in l. eleganter, vbi Glossa, ff. de pignoratitia act. l. si prædium, C. de euiction. & in l. si libera, C. de sentent. & interlocut. omni. iud. prout ea tria iura expendit, atque inducit Surdus, decis. 266. n. 6. qui eadem commemorat decis. 113. num. 3. & in cons. 145. num. 20. & 21. lib. 1. quibus locis citat Glossas dicentes, ideò in aliquibus casibus agi posse primæua actione, quia conuentum fuerat inter partes, vt non discederetur ab antiqua obligatione, si contingeret rem euinci; præsupponunt enim aliud esse, quando cessarat pactio. Quod Bartolus, in l. si quis aliam. ff. de solut & alij quamplurimi dicunt esse notandum, propter fideiussores, qui dati fuerunt in priori obligatione, sed non in secunda. Et Castrensis ibi, num. 4. dicit hoc singulare, & id ipsum concludunt Dinus, Cinus, Bald. Salicetus, Decius, Berous, Negusant & Tiraquel citati per Surdum ibidem; asserentes quod si res datur in solutum pro pecunia debita, extinguitur prima actio, & hypothecaria ea ei accedens, nec recuperatur propter euiction em, sed re euicta agendum ex empto: ídque ad modum notant propter fideiussores, & pignora primæ obligationis, quæ non sunt in secunda, vt dixi, tenent quoque eandem resolutionem Socinus, Gozadinus, Barbat. Alexand. Cagnolus, & Beccius, cum quibus firmiter sic defendit Petrus Surdus, dict. cons. 145. lib. 1. maximè n. 14. & seq. & n. 13. commemorat Cæpol. in cautela 123. vbi dicit, quod si debitor cum fideiussore det creditori[sect. 54] rem aliquam in solutum, quæ postea euincatur, non poterit creditor sequuta euictione, molestare fideiussores, quia actio primæua fuit extincta: & infert, quod si debitor non esset soluendo nullum remedium competeret creditori contra fideiussores Instruit perinde, vt recipiens aliquid in solutum id faciat cum reseruatione, & protestatione, quod per dationem non intendit recedere à principali obligatione, & hypotheca: & id notandum, quia multi recipiunt in solutum, & remanent decepti: idem etiam quod Surdus, tenuerunt Iacob. Cuiacius, lib. 19. obseruat. capi. 38. & in tractatu 8. ad Africa, & recitat. solem. ad lib. C. in d.l. si prædium, C. de euict. vbi etiam Aloysius de Leo. num. primo, & seq. Vincent. de Franch. decis. 50. num. 7. primo parte. D. Felicianus de Solis, in appendice ad commentaria de censibus, 2. tom. cap. 5. numero 16. folio 201. qui cum excitasset quæstionem, an euictis bonis datis in solutum, maneat saluum & integrum ius antiqui reditus annui; inquit veriorem, & receptiorem sententiam esse, per dationem in solutum extingui hypothecam, & euicta re ipsa data in solutum, non dari, nec compo tere actionem primæuam, quia fuit extincta, sed solum, vtilem actionem ex empto, siue aperte, siue à Iudice fuerit facta in solutum datio; & inde liberari fideiussores, pignora, & hypothecas, & in hunc modum concludit: Quare creditor annui reditus, à quo euicta res est, sibi data in solutum, non habebit ex priori actione recursum aduersus fideiussores, neque aduersus posteriores creditores, quibus alia bona debitoris fuerunt data in solutum; sed solam actionem vtilem ex empto poterit intendere aduersus debitorem, & illius hæredes. Sed vt creditor periculum hoc effugiat, consulunt Doctores, vt sibi prospiciat protestatione, quod re euicta, sibi maneat integra & illæsa actio primitiua, quia tunc ex ea protestatione conseruat illam, & re euicta poterit experiri rursus fideinssores, & tertios pignorum, & hypothecarum possessores & c. Stephanus Gratianus, disceptat. Forens. capit. 2. ex num. 14. vsque ad num. 23. vbi in omnibus conuenit superioribus resolutionibus. Conuenit etiam omnino, & ipsa exornat Fabius de Anna, in cons. 35. & in cons. 90. quò loci, ex num. 5. vsque ad num. 14. dict. cons. 35. communia Doctorum placita, de quibus suprà, recenset, & ea sequitur: & dicto cons. 90. vbi octo principales conficit conclusiones, vt totam hane complectatur materiam: atque ex num. 16. vsque ad num. 21. optimè explicat textum, in l. ex sextante, §. Latinus, ff. de except. rei iud. & dict. cons. 35. ex num.[sect. 55] 20. vsque ad num. 25. Surdus etiam, dicta decis. 266. num. 1. & 6. in fine, & num. 12. Stephanus Gratianus, dicto cap. 3. numero 5. Mastrillus, dec. 120. Prima itaque earum conclusio est, quod pignus rei propriæ non consistit, & propterea hypotheca perditur ex superuenientia dominij, l. neque pignus, ff. de regul. iur. l. si rem alienam, la 2. ff. de pignor act. idque, nedum, quando res prius erat propria; sed etiamsi prius erat hypothecata, & demum dominium fuerit quæsitum, vt in primo casu loquitur text. in d.l. neque pignus, & in secundo text. in dict. l. si rem alienam: ita obseruat Fauius de Anna, dict. cons. 35. num. 1. & trib. seq. & dicto cons. 90. num. 1. Secunda sit conclusio, quod hypotheca non perditur ex superuenientia dominij reuocabiliter, sed remanet in suspenso, aut reuiuiscit; ita probatur in d.l. ex sextante, §. Latinus, ff. de except. rei iud. & per eundem Authorem, dicto cons. 35. num. 4. & dicto cons. 90. num. 2. qui propterea infert num. 3. quod si res mihi obligata, mea fiat, & demum euiucatur, prima hypotheca durat, quia res irreuocabiliter mea effecta non fuit, dummodò euinci potest. Hinc si meus debitor vendit mihi rem, quam pea priùs mihi obligauerat, & illa euinci possit ab aliquod creditore, potero me tueri primæua hypotheca, & hoc esse clarum (inquit Fabius ipse) per text. in dict. §. Latinu, & in l. debitor, ff. ad Trebel. vbi agendo, vel tantum retinendo, dubitatur, & præsupponitur vtroque modo. Tertia conclusio (quæ pertinet ad casum præsentem) est, quod euicta re in solutum data pro debito pecuniario, non agitur actione primæua competente ex primo contractu, sed actione vtili ex empto, prout ibi explicat Anna idem, n. 4. & 5. & 6. & ampliat n. 7. vt procedat, tam in adiudicatione, seu datione in solutum facta per Iudicem, quod tenuerunt etiam Surdus, Felicianus, Gratianus, & cæteri suprà citati. Quarta conclusio est, quod licet euicta re in solutum data à parte, vel à Iudice pro debito pecuniario, quia est contractus similis emptioni, agatur actione vtili ex empto, & primæua actio sit funditus extincta; tamen quando in datione in solutum adest reseruatio primæuæ actionis in casu euictionis, tunc agitur primæua action; & quod tale pactum erit vtile propter fideiussores, qui forte essent in prima obligatione, &: hypothecam anteriorem tempore, prout latius ibi num. 8. & vbi omnino conuenit resolutionibus superioribus: & numero 9. & 10. quintam, & sextam conclusionem adducit, quando detur species pro specie, genus pro genere, vel genus pro speciem qua se remittit ad resolutiones communes Doctorum, de quibus statim agendum est numero sequenti: & quando species est soluta pro specie, ex causa transactionis, etiam quod alias regulariter data in solutum specie pro specie, &; euicta, agitur actione primæua; tamen non agitur actione primæua, euicta te, causa fauoris minuendarum litium s, sicuti Fabius ipse de Anna obseruat post Bartol. castrensem, & omnes Doctores, in l si profundo, per illum tex. C. de transact. indèque infert, multo magis id; obtinere, quando ex causa transactionis datur species pro pecunia. Septima conclusio est, quando datur in solutum res pro debito dotis pecuniario; tunc namque, eui[sect. 56]cta re illa in solutum data agi potest actione illa primæua, ob priuilegium dotis, l. qui res, ff. de solut. & statim dicetur, atque obseruauit ita Fabius, d. cons. 90. num. 11. & n. 12. & tribus seq. octauam proponit conclusionem, quando scilicet creditor vendit pignus, & ex pretio consequitur suum creditum, an debitor liberetur, si postmodum res euincatur, & duos casus principales constituit, prout ibi videri potest: & hactenus de tertio fundamento. Præterea & quarto loco, in fauorem fideiussorum ipsorum expendebatur singularis illa, atque notanda Petri Surdi distinctio & resolutio (quæ ex communi Interpretum placito procedit) in cons. 145. ex num. 34. vsque ad nu. 39. lib 1. qui ad explicationem quamplurimorum iurium, quæ antea adduxerat n. 12. per totum, textus scilicet in l. deferre, in fine ff. de iure fi sci, in l. qui concubinam, § si hæres, de legat. 3. in l. si quis aliam, ff. de solut. & in l. si rem, eo, tit. &. in l. sed reuocata, ff. de iure fisci, & probare videntur apertè, non liberari debitorem, quando res tradita, non remanet penes creditorem recipientem; siue euicta re in solutum data, agi posse primæua action, inquit, distinguendos esse plures casus, ex quibus dilucidè, & absolutè apparet, euicta re, quæ fuit data in solutum, quando agi possit, vel non, primæua actione. Primus casus est, quando soluitur genus pro genere, vt pecunia pro pecunia, & tunc si, non sit promissa euictio, agitur primitiua actione, siue ab initio pecunia facta non fuerit accipientis, siue desinat ex postfacto esse apud eum, & siue id contingat ex defectu dominij, siue per hypothecariam, vt est textus, in l. deferre, §. finali, & l. seq. ff. de iure fisci. Secundus est casus, quando datur spe cies pro specie, & idem est, l. si rem, ff. de solut. l. libera C. de sentent. & interlocunt. Tertius est, quando datur species pro genere, & tunc si genus consistit in pecunia, non datur prima actio. Ita loquitur. l. si præsidium, C. de euict& l. eleganter, in princ. ff. de pignor. act si verò genus non consistit in pecunia. tunc conuenitur debitor pristina actione, l. qui concubinam, §. si hæres, ff de legatis 3. Quartus casus est, quando datur genus pro specie, & tunc si euincatur, non liberatur debito: sed datur prima actio, quia tenetur facere genus accipientis, d.l. qui concubinam, §. si hæres, ita sane præfatam distinctionem tradiderunt Glossa ordinaria, Bartolus, Baldus, & communiter Scribentes in d.l. libera, & in d.l. si præsidium, C. de euict. vbi Cuiacius, colum. finali. Idem Bartol. in d.l. si quis aliam, n. 2. & sequuntur ibi Castrensis, & reliqui; Fabius de Anna, d. cons. 90. n. 10. Stephanus Gratianus, discept. forens. cap. 3. n. 17. & cæteri relati suprà, n. 53. & 54. Petrus Surdus, d. cons. 145. sub n. 34. qui dicit, quod secundum distinctionem propositam respondetur ad omnes illos textus, qui fuerunt suprà ponderati, & primò ad l. de ferre, in fine, quod procedit, quia ibi pecunia pro pecunia, & ita genus progenere solutum fuit: ad textum vero in l. qui concubinam, §. si hæres: quod loquitur, vbi genus soluitur pro specie: ad l. si quis aliam, quod procedit, quando genus datum fuit pro genere: ad l. quires, quòd illud speciale est fauore dotis, in qua subsistit prima actio, nec tollitur, siue pro specie, siue aliter detur: ad l. Titius, quod ibi genus solutum fuit pro genere, hoc est, pecunia. Simili modo respondetur ad l. si rem, vbi genus datum est pro genere: & hac etiam responsione tollitur, l. sed reuocata, Et ne verbalis videatur huiusmodi distinctio, & ratione destituta, ponderanda est (inquit Surdus ipse) inter prædictos casus diuersitatis ratio, quando pecunia soluitur pro pecunia, requiritur, quod in effectu pecunia efficiatur accipientis, & in eum transferatur dominium, aliàs non causatur liberatio: l. Iulianus, §. ex vendit. ff. de act. empt. præterea, vbi pecunia pro pecunia soluitur, non celebratur nouus aliquis contractus, nisi dominium transferatur. Non mirum itaque, si tunc reuocata pecunia, datur prima actio: non etiam (vt Baldus explicauit) inducitur contractus aliquis, ex cuius natura oriatur euictio, & propterea, nisi subsisteret prima actio, remaneret creditor in damno, cum nulla alia actione, nullóque iuris remedioconsultum sibi fit. Similiter, quando genus pro genere datur, vel species pro genere, quod tamen non sit pecunia, vel species pro specie, vel genus pro specie; tunc, quia contractus non est similis emptioni & venditioni, sed potius permutationi, vel do vt des, non dicitur nouus aliquis contractus fieri, nec à prima obligatione recessum videtur, nisi res tradita fiat accipientis, quia permutans tenetur ad dandum, l. prima, ff. de rerum permutat. vnde si rem non facit accipientis, non est liberatus. Sed quando species, vel quid aliud datur pro pecunia, tunc contrahitur emptio, l. 2. ff. pro empt. l. final. ff. de bonis autho. iud. possid. & in emptione non tenetur quis ad dandum, sed tantummodò ad tradendum secuta ergo traditione. debitor liberatur, licèt res tradita euincatur: & hactenus ex sententia communi Petrus Surdus. Quem refert, & sequitur Stephanus Gratianus, d. cap. 3. n. 18. & quatuor seq. vbi eandem differentiæ rationem adducit: Fabius de Anna, d. cons. 90. n. 10. qui ex n. 21. vsque ad num. 27. & d. cons. 35. ex n. 30. vsque ad numerum 37. singulariter expiicat textum in d.l. qui res, ff. de solut in qua fauore dotis primæua actio durat, si res in solutum data, euicta fuerit: vide eodem cons. 35. ex n. 25. & quatuor seq. vbi singulariter quoque explicat text. (quem Surdus non adducit, nec explicat) in l. rescriptum, §. finali, ff. de distract. pignor. vbi durat actio primæua aduersus debitorem, ob euictionem sequutam: & in effectu, multum ad propositum nostrum concludit, quod casus præsens est diuersus à casu text. in d. §. finali, ibi namque creditor vendidit pignus, & recepit pretium ab emptore, & promisit euictionem, tunc autem iuridicè statuitur, quod liberatio stat in suspenso, & sequuta euictione, agitur actione primæua: diuersum est in casu nostro, quo creditor sibi adiudicari fecit, ac præuio appretio in solutum recipit bona debitoris pro debito pecuniario, & sic pro genere, quod consistebat in pecunia, data fuit species, quo casu hypotheca est extincta, ex d.l. eleganter, & d. l, prædium, cum similibus. Et hactenus de quarto fundamento, & de distinctione relata communi, quam iterum Senatus Hispalensis in causa Francisci de santa Ana, & Anæ Tauetæ, vxoris eius, ex vna parte, & Didaci Ramirez de Madrid, cessionarij D. Ioannis Vincentello, sequuntus fuit, me præsente: cum ex causa iudicati, species, id est bona quædam immobilia data fuissent pro genere, quod consistebat in pecunia, debito scilicet 800. ducatorum eidem D. Ioanni Vicentello, qui postmodum cessit ius suum D. Didaco Ramirez, & species, bona scilicet euicta, & reuocata fuislet iure aliorum creditorum potiori, scilicet per mensam Archiepiscopalem Ecclesiæ Hispalensis: nam cùm primæ ua actio extincta fuisset per dationem in solutum (vt sæpè dixi) & non remaneret, nisi vtilis ex empto (vt etiam dixi) personalis autem ea actio duraret duntaxat per spatium viginti annorum iuxta l. 63. Tauri, vbi Antonius Gomezius, num. 2. notauit, & cum D. Paz, Couar. Parladorio, Matienza, Azeuedo, Menchaca, Ioanne Gutierrez, & aliis, Cæuallos, commun. contra commun. quæst. tertia, num. 3. & seq. & quæst. 173. & & 207. ex numero 30. viginti autem anni modo, sed etiam 27. elapsi fuissent, præfatam Anam de Tauera, Francisci vxorem absoluit iuxta distinctionem relatam Senatus. Quinto etiam loco dicebatur, quod licet noua[sect. 57]tio hodie non inducatur, nisi expressè agatur iuxta text. in l. finali. C. de nouat. 15. tit. 14. parti. 5. cuius decisionem exornant: & late explicant Antonius Pichardus, & Authores ab eo relati, in §. ex fol. 2160. Institut. quib. mod. tolli. obligat. Ioannes Gutierrez, de iuram, confirm. prima parte, cap. 63. Parladorius, rer. quotidian. lib. 2. cap. fin. prima part. §. 12. limitat. 6. & lib. 3. differentia 50. ex num. 8. & §. primo, & 2. Petrus Surdus, in cons. 385. lib. 3. And, Gaill, practicar. obseruat. lib. 2. obseruat. 30. & ibidem Græuæus, eius Additionator. Caualcanus, decis. 18. part. 4. Menochius, lib. 3. præsumptione 134. decisio Rotæ 30 parte 2. in nouissimis, Ioannes Philippus. in summa vrtiusaue iuris. ad tit. ff. de nouat. Hieronym. Cæuallos, pract. commun. contra commun. prima part. quæst. 59. & 3. part. quæstione 754. id tamen procedit, vbi actus subsequens se compatitur cum primo: sed si inuicem non compatiantur, transfunditur prima obligatio in secun[sect. 58]dam, quia posteriora derogant prioribus, l. si vnus, §. pactus ne peteret, ff. de pactis, l. cum plures, §. locator horrei, ff. locati, l. pacta nouissima, C. de pactis, & in proposito, quod inducatur nouatio absque expressione, quando vltimum pactum aduersatur primo, est textus, in l. Valerianus, ff. de prætor. stipulat. & in l. omnes. ff. de nouat. & docet expressè Baldus, in ead. l. fin. num. primo, c. de nouat. vbi concludit, quod si extrinsecus intellectus inest de necessitate, vt quia primus & secundus contractus se non conpatiuntur, tali casu, etiam hodie fit notatio ope exceptionis, & citat text. in d.l. Valerianus: idem Bald. in d.l. pacta nouissima, n. 10. vbi dicit Decius, in principio, dict. l. finalem non habete locum in contractibus incompatibilibus, quia ipso facto derogatur primo per secundum. Idem Decius in cons. 400. colum. penult. in fin. & in cons. 464. num. 4. vbi inquit, quod si duo contractus se non compatiuntur, inducitur necessaria nouatio. quæ etiam hodie habet locum. non obstante dicta l. finali, & id ipsum concludunt Berous, & Cagnolus, cum quibus Pet. Surdus, d. cons. 145. n. 24. & 25. & vltra eum gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 2. quæst. 16. num. 58. 60. & 61. eandem doctrinam admittit. In præsenti autem casu non se compatitur datio in solutum, facta de specie, id est, de quibusdam bonis immobilibus, cum prima obligatione de soluendo, quia datio in solutum venit ad extinctionem obligationis primeuæ. Rursus, etiam post decisionem dictæ[sect. 59] l. finalis, inducitur nouatio, quando ex interuallo fit pactum diuersum à primo; sicuti concludit idem Surdus, vbi supra, n. 27. post Bald. Alexand. Decium, & Crauetam. Hic autem datio insolutum post longum[sect. 60] interuallum facta fuit, & ideo differt ab obligatione primo loco facta. Denique quando datio in solutum non nouaret præcedentem obligationem. tamen extinguere eam, quia aliud est, obligationem nouari, aliud in totum extingui: cùm enim nouatur, non perimitur in totum, sed transfunditur in aliam, l. prima, iuncta l. stichum, §. legata, ff. de nouat. vt tradit ipse Surdus. d. cons. 145. n. 28. Et hactenus de præfata Senatus Hispalensis definitione, & de communi Interpretum placito, & resolutione in proposito articulo, cui ego non adfui, & expressim contradicunt Brissonius, Cabotius, Hugo Donellus, & Antonius Faber, quorum specificam faciam mentionem ad finem decisionis sequentis. Superiori autem, sciens, atque consultò fideiussore, vt per dationem in solutum maneat liberatus, nec amplius conueniri valeat; fundamenta, & rationes adduxi tantum, & argumenta, & rationes contra prætermisi ideo, quod definitione eiusdem Senatus Hispalensis sequenti, illa omnia, longa serie commemorauerim, & adduxerim, atque ita, vno & altero loco ea recen sere, congruum non esset, Rationes autem easdem contra fideiussorem, contra principalem etiam debitorem, vt actio primæua per dationem in solutum, non remaneat extincta, sed hactenus duret, re euicta; ideo non diluendas, siue non eisdem respondendum duxi, quod sententia ipsa communi, & Senatus decisione in dicta causa Ludouici de Roias amplexa, omnibus facili negotio responderi valeat, cum ex professo responderit Petrus Surdus, dicto cons. 145. ex num. 34. cum mult. seq. lib. 1. quod etiam ego in contraria sententia, opinione, & contra fideiussorem ipsum, (non modo contra principalem) firmiter fuerim, & Senatus metipse altera in causa ita definierit, vt statim ostendam, & magis videtur probare Antonius Thesaurus. quæstion. forens. libro 2. quæst. 88. Cum itaque diebus præteritis lis, & controuer{ Ex altera in eodem articulo Senatus Hispalẽsis egregia admodum, atque notanda definitione. }sia mota, atque excitata fuisset ex parte D. Mariæ Osorio pro debito pecuniario octo millium ducatorum contra fideiussores Ducis de Osuna, nunc in Regno Sicilliæ Vice-Regis locum obtinentis, contra quos via executiua procedebatur, & executiuum decretum ab inferiori prolatum fuisset, à quo ipsi ad Senatum prouocauerunt, & Dux idem non modò non soluendo notoriè appareret, sed etiam maximo ære alieno, & infinito creditorum concursu oppressus, quia tamen bona quædam immobilia: vnos cortijos en la villa del Arahal, in solutum dederat ipsi Mariæ, quæ postmodum euicta fuere ex causa iudicati, & supremi Consilii Regii Hispaniæ Senatorum sententia, qua declaratum fuit, bona ipsa inalienabilia, atque maioratus, & vinculi perpetui fuisse, & ita ad antiquum statum reuerti debete, nec in solutum dari potuisse, tunc inquam principaliter dubitabatur, fideiussor re euicta, quæ à debitore creditori fuit data in solutum, conueniri possit, vtilique actione teneatur, ac si res in solutum data non fuisset, si debitor principalis appareat non soluendo. Et quidem prima facie pro fideiussoribus ipsis. vt omnino liberati fuerint per dationem in solutum à debitore factam, nec molestari iure potuerint, sicque nec via ordinaria, nec executiua conueniri, fundamenta illa omnia, & rationes expendi possent, quæ definitione præcedenti Senatus ipsius Hispalensis adducta fuere ex n. 44. cum seq. vsque ad numerum 60. atque ideo hic non repetuntur. Omnia namque eo tendunt, quod datione in solutum à debitore facta, vsque adeo debitum extinguatur, quod si res ipsa data euincatur, non possit amplius primæua actione agi per creditorem, sed agendum sit vtili actione ex empto. Indeque fideiussores, & pignora liberentur omnino, nisi protestatio illa facta sit, quam vtilem admodum esse pro conseruandis fideiussoribus ipsis, & pignoribus, ibidem scripsi: vbi in effectu partem fideiussorem longa serie comprobaui, cuius tamen fundamentis, & rationibus omnibus, ex dicto numero 44. ponderatis, vel vno solum verbo satisfieri posse, iuridicè, & verè à me adnotatur numeris seqq. Senatus itaque Hispalensis in prædicta causa contrarium definiuit, & executiuum decretum prolatum ab inferiori contra fideiussores dicti Ducis confirmauit (vt dixi) atque ita decreuit, fideiussorem per vtilem conueniri posse, si res data in solutum euicta fuerit, tametsi creditor pro conseruatione fideiussorum & pignorum protestatus non fuerit. Senatus autem definitio (vt articulus hic fideiussoris, vtilis admodum & assiduus, dilucide, atque ex proposito magis, quàm antea fuisset, explanatus relinquatur) ex sequentibus comprobatur funda[sect. 62]mentis, & rationibus manifestè. Ac primum quidem authoritate, & sententia Glossæ, in l. deferre. §. finali ff. de iure fisci: quæ apertè tenuit, quod eo casu agi possit contra fideiussorem, & licet dubitet, an detur vtilis, vel directa actio, id tamen nihil refert, quia siue detur, vtilis, siue directa, vtroque casu creditor consequitur suum intentum. Secundò probatur authoritate, & sententia spe[sect. 63]culatoris, in titulo de fideiussoribus, in fine: vbi vult, quod si debitor, qui fideiussorem dederat, tradat deinde in solutum prædium, poterit creditor conuenire fideiussorem per vtilem primam actionem, euicto prædio, quæ restituitur contra fideiussorem: & Speculatorem sequitur Marsilius, in rubrica, ff. de fideiussoribus, n. 372. Nec videtur concludere duplex solutio, quam in ipso, quo versamur proposito, tradidit Petrus Surdus, d. cons. 145. n. 39. videlicet quod Speculator intelligi debeat secundum iura, quæ allegat, sic secundum terminos, l. Tittius, ff. de iure fisci: vbi fuit solutum genus pro genere, hoc est, pecunia pro pecunia; tunc namque, & si non sit promissa euictio agitur primæua actione (vt suprà dixi) verè etenim Speculatot indistincte, intellexit, contrarium, & contra fideiussorem concessit vtilem absolute, etiam in terminis nostris, & casu præsenti; vt ibi apparet, & concludentius apparebit ex solutione, quæ traditur inferius ad text. in l. sed reuocata, ff. iure fisci: dum autem secundo loco Surdus ipse respondet, quod Speculatorloquitur, quando debitor non est soluendo, & inquit, ita videri posse apud eum, & reddit rationem, quia eo casu maior videtur subesse ratio restituendi ipsi creditori actionem iam extinctam, ne scilicet in damno remaneat, aperte comprobat istam nostram sententiam, & Senatus Hispalensis definitionem, ex quo in casu præsenti, quo Dux ipse, qui pro debito pecuniario bona immobilia in solutum dederat, quæ postea euicta fuerunt, apparebat notorie non soluendo. Quod si dixeris, Surd. ipsum, eo in placito, atque in secunda hac solutione firmiter non manere, ex: quo in finalibus verbis dicti consilij 145. dicit contrarium voluisse Cæpolam, cautela 123. de quo suprà, vt tunc scilicet nullo modo creditor possit ad fideiussores confugere: Respondebitur equidem, Speculatoris authoritatem, adeo magnam esse, vt Cæpolæ sententiam non modò superare, sed & vincere quoque debeat. Rursus, Surdum eundem, nequaquam insistere eo loco in discutienda, & examinanda veritate eius articuli, an scilicet possit creditor agere contra creditores, saltem per vtilem, quando debitor principalis apparet non soluendo, prout constat ex his, quæ tradidit ibidem, sed adhærere dumtaxat distinctioni illi, quam antea tradiderat ex num. 34. cum seq. Sic sane, si articulum præfatum fideiussoris quoad vtilem actionem, ex proposito examinaret, Speculatoris potius, quam Cæpolæ sententiæ acccesisset, & ex decisione textus, in l. sed reuocata. 20. ff. de iure fisci, totum fundamentum sumeret. Tertiò probatur sententia & resolutione Card.[sect. 64] Francis. Mant. qui post Puteum, ita tenentem decis. 450. de tacitis & ambig. conuent. lib. 16. tit. 20. n. 23. & 24. fol. mihi 280. in hunc modum reliquit scriptum: Item, si creditor speciem recipiat pro quantitate, fideiussor intelligitur liberatus. quia aliud pro alio ex consensu creditoris solui potest, l. 2. §. 1. ff. si cert. petat. l. item liberatur, §. 1. ff. quia. mod. pig. vel hyp. solui. & l manifesti, C. de solut. & solutione omnis obligatio tollitur. In stit. quib. mod. tolli. oblig. in. princip. & l penult. ff. de solut. sed eleganter quæritur, si species soluta euincatur, & debitor non sit soluendo, an fideiussor conueniri possit; dicet aliquis non posse: quia, cum semel eius obligatio fuerit sublata, l. eleganter, in princ. cum aliis proximè allegatis, non potest amplius resuscitari, l. qui res, §. aream. ff de solut. sed suadente æquitate vtilis actio contra fideiussorem datur: quia non nisi ex euentu intelligitur liberatus, arg. d.l. qui res, in princ. & l. Titius, ff. de iure fisci, nam cum principale tollitur ex rigore, non tollitur accessorium, quod ex æquitate sustinetur, Bart. per illum text. in l. debitor. in princ. ff. ad Trebel. & seq. Alex. n. 6. ita censuit Specul. in tit. de fideiussoribus, in fine, n. 24. & in Rota fuit decisum, Put. decis. 450. incip. Licet sit communis opinio, lib. 1. Quartò etiam specificè probauit istam senten[sect. 65]tiam Stephanus Gratianus, disceptat. forens. c. 3. n. 17. nam cum dixisset antea n. 14. & 15. & 16. per dationem in solutum à debitore factam, extingui actionem primæuam, vt postmodum re euicta, non detur amplius regressus contra fideiussores, neque vlterius creditor possit hypothecaria experiri; statim id limitat n. 17. nonnullis in casibus, Inter quos præsens fideiussoris apponitur, vt constat ex illis verbis: vel quando debitor non est soluendo. Vt tunc scilicet fideiussor conueniri valeat; vt expressè ibi statuitur, nec datio in solutum impediat vtilem actionem contra fideiussorem, & in fortioribus terminis probare videtur Thesaurus, forens. lib. 2. quæst. 88. Præterea & quintò loco facit, negari non posse, si verum amamus, nec verba Iureconsultorum restringamus, ac omnia illa iura, (textus videlicet, in l. eleganter, ff. de pignorat. act. l. si præsidium, C. de euict. l. si libera. C. de sentent. & interlocut. omni. iud.) quæ ad hoc præcitari solent communiter, quod si res data in solutum creditori, postea euincatur non possit agi primæua actione, sed vtili ex empto agendum sit; nequaquam intentum nostrum contra fideiussorem excludant, vtpote cum fideiussoris mentionem non faciant, nec aliquo modo articulum hunc (quod attinet ad fideiussorum ipsum) definierint, sed duntaxat contra debitorem concesserint vtilem actionem, & primæuam actionem per dationem in solutum extinctam dixerint: cum etiam iura eadem aliter dissolui, atque interpretari debeant, sicuti ex Antonio Fabro, & Hugo Donello inferius notabitur: ex quo ergo de fideiussore nihil eis iuribus, nec aliis decisum repetitur specificè, non erit ex regula, illa generali controuersia hæc fideiussoris definienda, sed eo potius iure, aut textu, quo id ipsum decisum, ac expressim statutum fue[sect. 66]rit, controuersia hæc fideiussoris definienda: extat namque hac de re textus adsto expressus, vt nec torqueri possit, nec cauillari, in l sed reuocata, ff. de iure fisci, nam cum in l. præcedenti, incipi. deferre. §. vltimio, eiusdem tituli. Iureconsultus dixisset, pecuniam auferri per fiscum ei, qui cum erat creditor debitoris fisci, in solutum pecuniam accepit, siue sciens, fiue ignorans acceperit, inquit statim in dicta lege. sed reuocata: Sed reuocata pecunia, in fideiussorem liberatum vtilis actio dabitur. Quò equidem loci, ac etiam in dicta lege, deferre, §. vltimo, ponderari, atque obseruari debebunt nonnulla, ad quæ Interpretes nostri non ita animaduertunt; ac primum equidem ea, quæ inferius adnotabuntur, dum eorum recenseatur sententia, qui rein solutum data, euicta, hactenus remanere primæuam actionem, defendunt vbi de textu, in dicto §. vltimo agendum est, ac etiam de textu, in dicta lege, sed reuoca. Deinde, fateri Iureconsultum, liberatum fideiussorem, & nihilominus creditori aduersus eum vtilem concessisse actionem; vt inde remoueri debeat obstaculum illud, quod pro fideiussore adduci posset contra definitionem Senatus Hispalensis; videlicet extincta semel obligatione pet pecuniam in solutum receptam, aut per dationem in solutum, fideiussoris quoque obligationem extingui vt amplius ipse non teneatur, & nihilominus in fideiussorem liberatum vtilem actionem dandam, respondet ipse Iureconsultus: quemadmodum extincta primæua obligatione per dationem etiam in solutum, & re postmodum euicta, dandam creditori vtilem actionem contra debitorem, respondit Iureconsultus, in d.l. eleganter; prout Communis intelligit, sed Recentiores reluctant. vt inferius dicetur; in quo hæc iura maximam consonantiam habent, si eidem communi placito accedamus, fortassis hæc ita, quod maxima videretur subesse ratio restituendi ipsi creditorem actionem iam extinctam, ne scilicet in damno remaneat; non autem ratione alia, quam Petrus Surdus, d. cons. 145. sub num. 34. considerauit;[sect. 67] æquitatis etenim tatio prædicta, id ipsum suadere videtur, vbi pro debito pecuniario bona immobilia, & sic species data fuissent, nec restringi potest ad casum illum, vt hunc excludat, quando debitor principalis soluendo non est, quia etiam militat æquitatis ratio, vt dixi. Quod si replices, quod quæ ratio suasit, vt directa contra debitorem actio restitueretur, in d.l. deferre, §. vltimo, eadem euincere debuit, vt contra fideiussores directa quoque actio daretur, non verò vtilis: idque maximè, quod fideiussoris accessio sit & sequela principalis obligationis. Respondetur equidem, actionem semel extinctam non reuiuiscere, nisi expressim, vel rescripto Principum, vel authoritate prudentum contrarium statuatur; vt exemplum est in eod. §. vltimo, & in l. si cum quis, §. finali. ff. de furtis, l. quamuis, §. si mulier, ff. ad Velleianum cum traditis à Peralta, & Sarmiento, in l. Mæuius, 68. §. duobus, ff. de legat. 2. atque ideo non potuisse mero iure semel liberatum fideiussorem facto debitoris, iterum in pristinam obligationem, inuitum, & reluctantem adduci, vt in liberatione, quæ ope exceptionis contingit, disertè statuit Iureconsultus, in l. vltima. ff. de pactis: quia tamen durum videbatur, reuocata pecunia, quæ causam præbuerat liberationi, fideiussorem omnino non teneri; vtilem actionem, idest æquam, iura dederunt: æquitatis ratio inde nascitur nam creditores dum curant. vt diligentius fibi cautum sit, fideiussores accipiunt, vel pignoribus sibi prospiciunt, vt certum est, & in principio. Instit. de fideiussoribus, exprimitur, vnde prorsus esset iniquiquum, reuocata per fiscum à creditore prcu nia, debitoris fideiussorem liberari, & in manifestum periculum deducere debitum; quod non adeo in tuto est, si debitor principalis duntaxat in obligatione rermaneat, quam fi fideiussor quoque subsit, qui sustineat onus obligationis. Sanè discrimen hoc inter directam & vtilem actionem, subtilem respicit iuris dispositionem, nam quoad effectum vtraque actio eiusdem potestatis est, & eandem habet virtutem, l. actio. ff. de negotiis gestis, quam exornant Forcatulus, in dialogo 63. Cuiac. obseruat. lib. 15. c. 11. Reuard. de authoritate prudentum, c. 3. & lib. 1. de præiudiciis, cap. 15. Costan. quæst. iur. c. 10. Duaren. disput. libro primo, capite 11. Antonius Faber, coniecturar 4. cap. 7. Cuiacius autem, sub lib. 11. responsorum Papiniani, ad l. 20. ff. de iure fisci. aliter explicat, post sublatam scilicet priuato creditori pecuniam à fisco, solutionémque rescissam, restitui pristinam contra debitorem actionem, non directam, sed vtilem, ita vt par sit, eadèmque ratio contra debitorem, & fideiussorem differentiis explosis, & ambo vtili tantummodo actione constringantur, quia directam ipso iure solutio consumpserat, & extinxerat. Neque obstat textus, in dicta l. deferre §. vltimo, vbi quæ restituitur contradebitorem actio, directa vocatur adeo apertè, adeo disertè, vt nullus dubitandi locus relinquatur: Nam respondet Cuiacius ipse, directam eò loci actionem appellari et comparationem eius actionis, quæ in fideiussorem restituitur, quæ non est principalis, sed accessoria, illa autem directa, idest principalis, quia datur in reum principalem, proinde directa actio non apponitur vtili, sed accessoriæ actioni, siue fideiussoriæ. Pro quo facit, quod directum & principale idem valent, sicut directo & principaliter promiscuè accipiuntur, & eundem prorsus operantur effectum, l. vltima, ff. de legat. 3. §. vltime, Instit. quod cum eo, hactenus Cuiacius, qui subtiliter, ingeniosè loquitur (vt vides) verè tamen Iureconsulti verba repugnant, qui adeo expressim dixit, actionem illam, quæ contra debitorem restituitur, directam esse. Rursus obseruandum erit, in dicta l. sed reuocata, nullum fisci fauorem versari in eo, quod actio vtilis contra fideiussorem liberatum competat creditori, sicut etiam, quod directa restituatur contra debitorem ipsum: fiscus namque iam pecuniam creditori solutam, ab eo reuocauerat. Atque ita non in fisci, sed in creditoris eiusdem, à quo pecunia reuocata est, fauorem, actio directa restituitur contra debitorem, & vtilis datur contra fideiussorem, idque ob rationem superius assignatam, & quia restituta actione directa, & vtilis quoque restitui debuit, cum fideiussoris obligatio accessoria sit ad principalem, l. tertia, l. Vranius, ff. de fideiussoribus. Denique obseruandum est, articulum hunc actionis vtilis contra fideiussorem, & maximè debitore principali existente non soluendo, maiori ex parte omissum ab Interpretibus nostris, siue non ex professo discussum, sed per transitum dumtaxat dictum, datione in solutum à debitore facta, fideiussores liberari, etiam postmodum re euicta, sed vtrum ipsi per vtilem teneantur, & maximè quando debitor notoriè soluendo non est, ex proposito non ex. plicant. Sic sanè, Doctor Felicianus de Solis, Fabius de Anna Vincentius de Franchis, & alij suprà commemorati pro Communi, authoritatem Glossarum & Specularis non expendunt, nec insistunt in articulo eodem vtilis actionis contra fideiussorem, & decisione textus, in dicta lege, sed reuocata, qui fortassis vtilem concessissent, si ita insisterent, cum lex ipsa eam concesserit generaliter: nec restringi debeant ad casum, quo genus solutum fuit pro genere, hoc est, pecunia pro pecunia; sicuti ex communi Interpretum sententia restringit Petrus Surdus, dicto cons. 145. sub numero 35. Si quidem ratio illa æquitatis, qua principaliter inititur, & ne in damno creditor remaneat, considerationis etiam superioris, accessoriam inquam esse obligationem fideiussoris; ita æqualiter militet in casu præsenti, quando scilicet pro genere in pecunia species soluta fuit, si debitor non soluendo existit. Ratio autem illa petri Surdi, quod quando species, vel quid aliud datur pro pecunia debita, (vt in casu ipso præsenti,) tunc contrahitur emptio, in emptione autem non tenetur quis ad dandum, sed tantummodo ad tradendum, secuta ergo traditione debitor liberatur, licet res tradita euincatur; Ratio inquam hæc, qua Petrus idem Surdus principaliter contendit, fideiussores liberari, non concludit quoad æquitatem, & summam illam rationem, qua textus, in dicta l. sed reuocata, vtilem actionem concessit; quamuis vera sit, ne directa competat contra ipsos fideiussores. Nam si ad liberationem fideiussorum, siue liberatos eos per dationem in solutum à debitore factam, Surdus attendit principaliter (prout attendit expressim) adhuc Iureconsultus, qui agnouit, & specificè cauit, liberatum fideiussorem actionem vtilem concessit, ob rationem superius adductam: atque ita non contradicunt, liberatum fideiussorem, & nihilominus ex pòst factore euicta, aut reuocata pecunia, actionem vtilem contra eum concedi, quamuis in directa actione aliter dicendum esse, ratio eadem suprà proposita suadere videatur. Atque ita id ipsum dicendum erit. quando species datur pro pecunia, si modo æquitas suggerat, vtilem dari contra fideiussorem, si debitor soluendo non sit, cum & si debitor ipse traditione liberetur, natiuitas vtilis actionis non impediatur contra fideiussorem, nam & extincta directa restituitur contra debitorem. in dicta lege deferre, §. vltimo, & contra fideiussorem liberatum vtilis, in dicta l. sed reuocata. Ex his equidem, aperta ratione (vt vides) ac[sect. 68] vel vno dumtaxat verbo satisfieri, atque responderi potest omnibus illis, quæ ex numero 34. cum sequentibus, latius adduxi; & per Surdum ponderantur, dicto consilio 145. libro primo, & dicta decisione 266. cum eò effectu tendant dumtaxat, quoad per dationem in solutum primæua actio extinguatur, etiam re postmodum, euicta; indèque & consequenter pignora, & fideiussores liberentur, nam & liberatum fideiussorem, obligationèmque extinctam, agnouit Iurisconsultus, in d. l. deferre, §. vltimo, & in d.l. sed reuocata, & nihilominus contra eum concessit vtilem actionem, vt sæpè dixi. Quod si replices, pecuniam pro[sect. 69] pecunia debita solutam in casu eorum iurium; respondebitur, id ipsum dicendum, & si species pro pecunia detur, cùm re post modum euicta, eadem æquitatis ratio militer, iuxta ea quæ superius dixi. Respondebitur etiam, prout inferius respondetur, numer. 72. & sub numer. 71. vbi etiam explicatur textus, in d.l. deferre, §. vltimo. Et hactenus de quinto fundamento pro decisione Senatus Hispalensis, & contra fideiussorem in articulo præfato. Sextò denique, & pro eadem parte fortiter[sect. 70] vrget quorundam Recentiorum (sed grauissimi equidem nominis Authorum) sententia, qui contra communes Doctorum traditiones non dubitarunt asserete, re in solutum data, euicta. veterem actionem creditori manere, sed nihilominus ei actionem vtilem ex empto competere. Et eisdem, in quibus versamur, terminis, loquuntur, quando scilicet pro genere in pecunia, idest pro debito pecuniario, species, idest prædium, vel fundus insolutum datur; nam in aliis tribus casibus, quando scilicet genus pro genere non in pecunia, aut genus pro specie, vel species pro genere datur: Bartolus etiam, & communiter omnes conueniunt, re in solutum data, euicta, primæuam actionem manere; sicuti ex Petro Surdo, dicto consilio 145. ex numero 34. cum sequentibus, libro primo, & aliis iuris Interpretibus, annotaui suprà, ex numero 44. cum sequentibus, & duntaxat dubitant quando datur species pro pecunia debita; tunc autem asserunt constanter, prmæuam actionem non durare re euicta, sed traditione (ad instar venditionis) debitorem liberari, licet res tradita euincatur. Recentiores autem eo ipso casu à Communi dissentiunt, & veterem actionem adhuc creditori manere affirmant, vt statim dicetur. Quod si ita verum esse probetur, inde, & quasi in necessariam consequentiam inferri debebit, pignora, & fideiussores à nexu obligationis non liberati. Sicuti e contrario, ex sententia communi in ferebatur, quod primæua actione extincta per dationem in solutum, pignora etiam, & fideiussores liberantur; nam si adhuc actio creditori manet, prout Recentiores ipsi contendunt, pignora quoque, & fideiussores tenentur, & Senatus Hispalensis deciso (quando decisio textus, in dicta l. sed reuocata, deficeret) in tuto maneret. Neu esset necesse ab æquitate illa in eo casu solutionis pecuniæ pro pecunia, ad casum solutionis speciei pro pecunia, arguere ob eandem rationem. Quod itaque re in solutum data, euicta, vetus actio creditori manserit, & nihilominus ei actio vtilis exempto competat; tenuerunt Brissonius, in tractatu de solutionibus, pagina 228. latius Cabossius, libro secundo, disputationum, capit. 27. qui contrariæ sententiæ argumentis respondet. Eleganter Hugo Donellus, in dicta l. si prædium, ex numer. 3. folio mihi, 735. Vbi concludit, euicta re in solutum data. veterem actionem de debito manere. Sed quod ea tes non facit, quominus etiam creditori competat vtilis empti actio, vt est in d.l. eleganter, ff. de pignoratitia action. & ita creditor habebit duo remedia, ex quibus quod maluerit, eligere poterit, vtilem nempe empti actionem, quæ pinguior censetur, & plenior, quam illa est, quippe quæ detur in id, quod creditoris interest, prædium euictum non fuisse, l. si tibi, C. de euictionibus. quod sæpè pretium excedit, vt est in l. prima, in principio, ff. de actionibus empti, in eo enim continetur, & quanto pluris res valuit, & præterea, quæ in rem emptam, vt melior fieret, erogata sunt, l. si controuersia, 9. l. cum successores, 23. C. euiction. vetus etiam, siue pristina actio non contemnenda, cum per eam consultum sit creditori, etiam contra fideiussores, vel tertios possessores rerum hypothecæ nomine obligatarum, & ei prælatio temporis in tuto sit, vt probatur in l. mosch. ff. de iure fisci. Sed & vtilis est hæc facultas agendi ex pristina obligatione, vt possit creditor statim, atque constiterit, rem sibi in solutum datam, alienam esse, vel pignori suppositam, etiam antequam res euincatur, contra debitorem agere; quod certè non posset, si solum vtilem empti actionem pro euictione haberet, non enim antequam res euincatur, agere posset. Itaque manere veterem actionem, etiam tunc necesse est, si nouatione non est sublata. Nullam enim hic solutionem esse conuenit; Atqui nec nouationem vllam hic interuenisse apparet; sicuti Donellus concludit, & ita explicat textum in d.l. prædium, & in d.l. libera, C. de sentent. & interlocut. omnium iudicum, & apertè præsentit, necessariam non esse cantionem illam, siue protestationem, quam Bartol. & cæteri requirebant, ne per dationem in solutum creditor videatur recedere à primæua obligatione, & hypothecis, & fideiussoribus: nam cum etiam si id, non dicatur, ex ipsius in solutum natura, tacitè actum videatur, ne pristina obligatio extinguatur, sed potius duret, necessaria non erit aliqua protestatio. Indèque & consequenter cessabunt rationes omnes illæ, & fundamenta, quæ pro fideiussore expenduntur suprà, hoc eodem capit. ex numero 44. cum sequentibus. Prout infrà, numero finali, respondetur eisdem: eandem quoque admisit sententiam contra communem, Antonius Faber ad titulum, C. de euictionibus, in additienibus ad definitionem vigesima, sub numero vigesimosexto folio mihi, 1080. quò loci latè, explicat textum, in dicta lege, eleganter, ff. de pignoratitia actione, & constanter affirmat, falsum esse, finitam esse pignoris obligationem, siue recessum à pignoribus, hypothecis, & fideiussoribus, per dationem in solutum à debitore creditori factam. Falsum item, recessum esse à priori contractu per dominij impetrationem, uili sub ea veluti conditione, si dominij impetratio teneret, ne alioqui noceret creditori, quod plus iuris habere cæperit, vt latius ibi. Vbi etiam concludit, vtrumque simul stare posse, & verum esse, vt non sit finita obligatio, nec immutata causa pignoris, & vt vtilis actio ex empto competat creditori, vt in dicta leg. fi prædium, 4. C. de euictionibus. Et hactenus de Senatus Hispalensis egregia admodum definitione. Ego verò, qui in puncto, & stricta disputa[sect. 71]tione iuris, veriorem eam sententiam, & omnino tenendam arbitror, & Hug. Donelli, Antonij Fabri, & sequacium placitis libenter accedo: secundum quæ in Senatu Neapolitano iudicatum testatur Afflictis, decisione octaua, vbi dici, quod re data in solutum, euicta, potest creditor redire ad pristinam actionem hypothecariam: Et Senatus Mantuanus aliquando dubitauit de sententia communi, vt testatur Surdus, decisione 266. in fine: Vt absolutè & distinctè magis, quàm hactenus fuerat præsens altercatio, & articulus discutiatur, & explanetur sequentia (vt moris habeo) obseruanda, atque constituenda duxi. Inprimis, in actu practico, adeò receptam esse communem Interpretum sententiam, quod specie data in solutum pro; pecunia debita, euicta, agi non possit primæua actione, sed quod illa extincta fuerit; item pignora, & fideiussores liberati per dationem in solutum; adeo receptam esse, vt vix ab ea, & distinctionibus illis communibus, de quibus suprà, & per Surdum, dicto consilio 145. ex numero 34. libro primo, recedi posse videatur: Verè tamen, negari non posse, contrariam sententiam, re in solutum data, euicta, veterem actionem creditori manere, sed nihilominus ei actionem vtilem ex empto competere; veriorem esse, & iurium omnium decisioni magis consonam. Item contra fideiussorem, etiam in fortioribus terminis, quando scilicet per dationem in solutum liberatus est, esse casum expressum in dicta lege, sed reuocata, ff. de iure fisci, iuncto §. finali, legis præcedentis. Atque ita multo magis astrictus remanere debeat fideiussor ipse, quando pristina obligatio remansit, hoc est species pro pecunia debita data fuit in solutum, non pecunia pro pecunia, vt in casu ipso dicti, §. . finalis. Quod non videtur negasse, sed potius de sententia communi dubitasse Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, labro secundo, quæstione decima nona, numero 44. Secundò constituo, dationem in solutum ab emptione distingui, habere tamen vicem emptionis, & ei quoad plurimos iuris effectus similem esse, l. 4. & l. finali, ff. quibus ex casis in possession. eatur, l. apud Celsum, §. si quis autem, ff. de doli exceptione, l. eleganter, in principio, ff. de pignoratitia actione, & expressè habetur, in dicta l. si prædium, C. de euictionibus, in illis verbis: Nam huiusmodi contractus vicem venditionis obtinet. Sic sanè quod similis sit emptioni, & venditioni quo ad iuris effectus datio in solutum, tradidit Afflictis decisione octaua, numero quarto, & decisione 573. numero quinto. Antonius Gomezius, in l. 70. Tauri, numero primo, qui in materia retractus hanc similitudinem perpendit: Tiraquellus etiam, de retractu lignagier, §. 1. 8. numero primo: Pinellus, in l. 2. C. de rescindenda, prima parte, capite quarto, numero octauo, qui in remedio illius legis eandem similitudinem expendit: Lasarte, in tractatu de gabellis, capite septimo per totum, & in pacto de retrouendendo, Couarru. variarum libro tertio capite octauo numero quinto, & in gabella, Parladorius, libro primo, quotidianarum, capite tertio §. secundo numero trigesimo. Itaque quamuis similis sit, non tamen eadem est cum emptione, argumento textus, in l. quod Nerua, ff. depositi, & in l. mercis appellatione, ff. de verborum significatione, nec prorsus in omnibus ei æquiparatur, prout nonnullis exemplis adductis ostendit Caballinus, de euicti omnibus, §. quarto ex numero 39. Tiraquellus, de retractu lignagier, §. primo, glossa 14. Montaluus, in l. 13. verbo, Por otra heredad, titulo primo, libro tertio, fori. Lasarte, dicto capite septimo, numero quadragesimoseptimo, & quinquagesimosecundo, vbi recte constituit, dationem in solutum, neque emptionem esse, nec gabellam deberi, nisi in casu, quo non ex communi creditoris & debitoris consensu, sed eis in uitis, aut præter eorum voluntatem res in solutum daretur: cùm hæc m agis solutio sit quam obligatio; & qui ita soluit potius velit negotium distrahere, quam contrahere, vt latius ibi exornat. Atque ita in dicta l. eleganter, & in dicta l. si prædium. Quia datio in solutum vera emptio non est, non propria, & directa actio ex empto, sed vtilis creditori conceditur, & propter fictionem breuis manus, quia censetur creditor pecuniam ibi debitam à debitore accep isse, & statim eidem illam pro re data in solutum numerasse. Et ita contractus emptionis, & venditionis non verè, sed fictè celebratus videtur, & nihilominus rectè actio illa ex empto conceditur, nec enim solutio, quæ nulla fuit, debitorem à veteri obligatione eximere debuit, & ideo in id, quod creditoris interest, rem euidiam non fuisse, agitur, vt per Afflictum, dict. decisione octauo, numero quarto. Caballinum, de euictionibus, §. quatro, numero 42. & eruditè aduertit Hugo Donnellus, in dicta l. si prædium, C. de euictionibus. Prout numero præcedenti retuli eum: & in principio legis ipsius numero secundo, & tertio, vbi ingeniosè obstruat, quod quamuis prima. facie videretur dicendum, non posse emptionem contractam videri, cum res in solutum datur creditori, quia nihil de emptione dicitur, sed apertè res in solutum datur, & qui dat in solutum creditori suo, id agit, vt negotium, & obligationem distrahat, non autem vt nouum contractum emptionis, & obligationem contrahar; nihilominus tamen rectè euicta re in solutum data, creditori empti actionem vtilem competere, quia scilicet contrahitur quasi emptio, siue (vt inquit textus ille) , quia contrahitur id negotium, quod obtinet vicem emptionis, vt latius ibi exornat, dicens, debitoris primum propositum esse, vt vendat tem in solutum datam, quòd non habeat pecuniam vnde soluat, idcirco vendit rem creditori, vt pretium inde debitum, cedat in eam pecuniam, quam debet, atque ita compensatione liberetur, & creditor quasi emptor diiudicetur. Prout etiam diiudicauit, & agnouit Iacobus Cuiacius, (qui tamen communi accessit distinctioni, nec in sententia Donelli remansit,) recitation. solemn. in libros Codicis, in dictam legem, si prædium, vbi in principio inquit, non tantum emptori dari actionem de euictione, sèd etiam ei, qui pro pecunia credita, vel pro pretio certo, aut incerto rei venalis, rem æstimatam in solutum accepit, quia æstimatio similis est emptioni: & non tantum, qui emit numerato, est emptor, sed etiam qui emit: æstimatione, idest, data re æstimata pro pretio, re euicta, quasi emptor diiudicatur. Tertiò constituo, dubium & altercationem Interpretum nostrorum versari, quando datur in solutum species pro genere, quod consistit in pecunia, & sic pro debito pecuniario, tunc etenim communis sententia affirmat, quod pristina actio non durat, sed potius extinguitur (vt sæpè dixi) Recentiores verò contrarium statuunt, & veterem adhuc actionem creditori manere, sed nihilominus vtilem ei actionem ex empto competere; rectius equidem statuunt, vt ego arbitror, & in stricta iuris disputatione verius, asseueraui suprà) . Et quid intersit, hac, an illa creditor experiatur; ex Hugo Donello proposui sub numero 70. cuius traditiones ibidem adduxi, quas nunc etiam sequor; sed ideo iterum non repeto, quod ibidem ipsæ videri poterunt. Si verò genus non consistit in pecunia, quod tunc debitor, conueniatur pristina actione, vnanimiter tradunt Antiquiores, & Neotherici, per text. in l. qui concubinam, §. si hæres, ff. de legatis tertio. Et id ipsum statuunt, quando datur species pro specie, aut genus pro specie, vt tunc scilicet: pristina quoque actio duret. Quando etiam soluitur genus pro genere, vt pecunia pro pecunia, quod & si non sit promissa euictio, agatur primitiua actione, siue ab initio pecunia facta non fuerit accipientis, siue desinat ex pòst facto esse apud eum, & siue id contingat ex defectu dominij, siue per hypothecariam, per text. in dict. l. deferre, §. finali, & sequent. ff. de iure fisci. Vnanimiter etiam tradiderunt Antiqui, sicuti ex communi sententia obseruauit Petrus Surdus, in consil. 145. sub numero 34. libro primo, quam Recentiores, qui eo in casu non insistunt, sed duntaxat, quando species datur in solutum pro pecunia debita, . vt dixi. Ego veto insistendum duxi, & etiam animaduertendum, quod cum pecunia soluta reuocatur, verum est agi actione primitiua, ilia tamen ex æquitate restituitur; sic enim in dict. §. finali, scribitur, quod extinctam actionem Principes restituerunt. Idcirco Communis dicere non potuit simpliciter, primitiua actione agi, sed dicere debuit, restituta scilicet; restituitur namque directa contra principalem, & vtilis contra fideiussorem, vt in, eodem §. final. & in dict. l. sed reuocata 20. dicitur specificè. Recentiores etiam dum dicunt, eandem actionem adhuc creditori manere, loquuntur (vt dixi) quando species datur in solutum pro pecunia; nam cum datur pecunia, si illa ex post facto desinat esse apud accipientem; vere eadem non manet (manere namque, & esse restituram, stare simul non possunt) sed restituitur, quamuis extincta fuisset propter qualitatem generis soluti pecuniæ scilicet: concluditur ergo, recepta opinione Hugo Donelli, Antonij Fabri, & sequacium, eandem adhuc, & pristinam actionem durare; non obstare text. in dicta leg. deferre, §. finali,. & in dicta l. sed reuocata. Quia loquitur, cum genus soluitur pro genere, pecunia scilicet, pro pecunia; quo casu eadem durat, idest, eadem agitur, restitura tamen, vt ibidem exprimitur; ipsi verò loquuntur quando species soluitur pro pecunia. Quartò constituo, reuera pro Recentiotum sententia contra Communem, negari non posse, quin fortissimè vrgeant iura quamplurima, quæ congruè restringi non possunt, prout Communis ipsa contendit, cum generaliter adeo, & indistinctè loquatur, vt omnes casus distinctionis communis comprehendant, & etiam præsentem includant, quando scilicet species datur pro genere in pecunia, id est, pro debito pecuniario, nam adhuc pristinam actionem durare. tam in decisione, quàm in ratione, velut manifestè concludunt: textus scilicet, in l. qui res, ff. de solationibus. Vbi euicta re soluta, agi potest primæua actione, quia talis solutio non liberat, nisi ex euentu, scilicet casu, quo res remaneat apud recipientem. Et idem probat textus, in l. si rem, ff. de solutionibus. Vbi res, quæ in solutum datur, si non efficiatur perfectè creditoris, non liberatur debitor, & in l. si quis aliam, eodem titulo, vbi etiam remanet pristina obligatio, euicta re data in solutum, & in l. Titius, ff. de iure fisci, & in leg. qui concubinam, §. si hæres, ff. de legatis tertio, vbi legatarius serui, generali nomine, potest agere ex testamento contra hæredem, ad tradendum seruum, quando seruus semel traditus, fuit euictus, quia (vt ibi dicitur) non videtur datus is, quem legatarius habere non potest. Et per illum textum dixit Albanus in consilio 2. numero 12. Quod si res data in solutum, sit euicta, non liberatur debitor, sed perinde est, ac si res data non esset. Itaque eorum omnium iurium ratio id principaliter euincit, vt pristinam actionem conseruet, quòd res data in solutum efficiatur perfectè creditoris, aut perfectè remaneat penes eum, vel non. Deinde faciunt etiam velut concludenter iura nonnulla, quæ in additionibus ad dictam definitionem 20. C. de euictionibus, folio 1080. Antonius Faber ponderauit. vt etiam contra communem constanter probaret, per dationem in solutum finitam esse pignoris obligationem, siue recessum à priore contractu, aut pristina obligatione, & actione, textus inquam, in l. penultima, §. primo, in. fine, ff. de exception. rei iudi. l. debitor, 59. ff. ad Trebellianum l. grege, 13. §. etiam, ff. de pignoribus, l. cum quis, 38. §. vltimo, ff. de solutionibus, l. si rem. 9. §. omnis, ff. de pignor. actione, l. libera, 8. C. de sent. & inter lo. omni indic. Quintò constituo, communem interpretum sententiam omni iure destitutam, nec aliquo iure probari, quod per dationem in solutum speciei pro pecunia, pristina adhuc actio non maneat creditori: nam in primis animaduertendum erit, decepisse Interpretes nostros, quod scriptum est in dicta l. eleganter, 24. ff. de pignoratitia actione, quasi eius loci sensus sit, quotieiscunque dominium rei obligatæ acquiritur creditori, finiri obligationem pignoris, & à priore contractu adeo recessum esse, vt pristina actione exerceri nunquam possit. Quod tamen non ita est: sic enim scriptum legimus in dict. l. eleganter, videtur finita esse pignoris obligatio, & recessum à contractu; quod longè aliud est, Vidertur quidem vtrumque ita esse, sed neutrum ita est, quia dominij acquisitio postmodum reuocata, non mutat causam pignoris. vt disertè scriptum est in d.l. si prædium, 4. C. hoc titulo, d.l. penultima, §. 1. in fine, ff. de exceptione rei iudic. l. libera, 8. C. de senten. & interloc. omnium iudicum, nec pugnat quod sequitur, accommodandam esse hoc casu vtilem, ex empto actionem. Nihil enim vetat, vtrumque verum esse, & quod volumus non finiri obligationem pignoris, & quod ait, actionem ex empto vtilem accommodari. Nam & vtrumque ita scriptum est in d.l. si prædium, 4. C. de euictionibus. Sic sanè ad illum textum respondet Antonius Faber, vbi suprà, & latius ostendit, in contrarium illum non vrgere. Adiicit etiam, quod totus ille locus sibi videtur esse Triboniani potius quam Vlpiani, & quòd ideò ita ineleganter & inconcinnè exaratus est: & singula eius verba prosequitur, & declarat, vt velut concludenter ostendat, falsum esse, pristinam actionem sublatam prout latius ibi videri poterit, longa namque serie prosequitur. Præterea, pro communi nihil probat textus, in d. l. si prædium, 4. c. de euictionibus. Quoniam verum est, re data in solutum euicta, vtilem actionem ex empto competere, quasi contracta emptione: & actionem veterem adhuc creditori durare, quasi res pro re, vel pecunia soluta non facta accipientis, non sustulerit pristinam obligationem & actionem. Quomodo posse explicari textum illum, profitetur Cuiacius ibidem in principio, & constanter defendunt Donellus ibi, & Antonius Faber, vt suprà. Cabotius, lib. 2. d.c. 27. Denique, textus in d.l. libera. 8. C. de sentent. & inter lo. omnium iudicum, malè restringitur per Communem, & per Surdum, d. cons. 145. n. 34. lib. 1. Cuiacium, lib 19. obseruationum, cap. 38. vt intelligi debeat, quod ibi non res pro pecunia, sed species pro specie data fuit: quoniam id non apparet ex illo textu, sed potius colligitur contrarium ex illis verbis, vel ob debitum reddendum. Quæ magis ad quantitatem pecuniæ referendam videntur. Item, & mentio dationis in solutum, quæ vt propriè verificari possit, necessarium est, vt pro pecuniæ numeratæ debito fiat, alioquin magis permutatio quædam censebitur; quod iidem, sententiæ communis sectatores probarunt, & agnouerunt Surdus d. coos 145. sub n. 34. Steph. Gratianus, discept. forens. c. 3. ex n. 14. cum sequent probatur etiam in l. manifesti, C. de solutionibus, & in l. in rebus, C. de rerum permutation. Remanet ergo, textum; in d.l. libera, de re data in solutum pro pecunia debita, intelligendum esse; & nihilominus pristinam actionem conseruare, rei euictione secuta; quoniam pristina actio non impeditur, quamuis propter similitudinem emptionis, quam habet datio in solutum, vtili empti actione agi possit, vt superiùs dixi. Indéque, vt pignora, hypothecæ, & fideiussores remaneant, nec liberentur à nexu obligationis, aliqua protestatio necessaria non sit, vt suprà dixi; quamuis Bart. & Communis aliter consuluerit. Sextò constituo, non contemnenda, sed potius notanda ea quæ pro explicatione text. in d.l. sed reuocata, & in l. præcedenti, quæ incipit, deferre, §. vltimo, ff. de iure fisci, adnotaui suprà. sub num. 66. & 67. item facilius restitui directam contra debitorem ipsum in d. §. finali, vt pote princi aliter obligatum, quam contra fideiussorem, semel liberatum; & ideo vtilem tantum aduersus eum competere, vt exprimit textus, in d.l. sed reuocata. Et quare vtilis restituatur, cum obligatio extincta iam fuisset, sub d.n. 66. & 67. explanaui. Septimò & vltimò constituo, iuxta superiores obseruationes manifestè deduci quam verè Senatus Hispalensis in casu proposito, & dicta causa Ducis de Osuna articulum definierit. Et ita tenen[sect. 72]do, fundamenta illa omnia, quæ pro fideiussore expendi possunt, atque expenduntur suprà, prima eiusdem Senatus definitione, ex numero 44. vsque ad numerum 61. vel vno solum verbo dilui, & subuerti, procedunt namque, supposito pro vero, quod re in solutum data, euicta, primæua actio adhuc non maneat creditori, sed potius quod extincta fuerit; indèque & consequenter fideiussores à nexu obligationis liberantur, pignora etiam, & hypothecæ; cum autem in puncto iuris contrarium verius defendatur, primam scilicet, siue veterem actionem creditori manere, nec extingui per dationem in solutum, consequens equidem erit, ex dationis in solutum natura, absque vlia protestatione, pignora, & fideiussores quoque manere; antecedenti namque illo destructo, destruitur etiam & consequens, quod ex ipso inferri dicebant Doctores, vt de se patet manifestè. Rursus, quando sine veritatis præiudicio concederetur, liberatos fideiussores (quod nullo pacto dici potest) adhuc contra ipsos agi posse, euincit expressè ratio & decisio dict. l. sed reuocata: quæ in fideiussorem, etiam liberatum, vtilem actionem concedit; prout latius expendi suprà, sub num. 68. vbi vide: & de his hactenus, quæ sunt notanda, & singularia, quia ingenti studio, & consideratione sic digesta, & resoluta, nec alibi ita elaborata, nec explicata. # 60 CAPVT LX. Ex eadem cap. præcedentis materia, & tractatu, & clausula illa, rebus sic stantibus (quæ in omni dispositione subintelligitur) atque ex ea infertur ad casum practicum, & assiduè contingentem, & in Regio Hispalensi Senatu nunc definitum, sed & specificè, dilucidè explicatum; vtrum scilicet alimenta in certo termino, putà quatuor annorum, & incerta quantitate præstandi obligatio & promissio à socero, dum filia nuptui tradebatur facta, & annis illis nondum elapsis, filia ipsa defuncta, per eius obitum extincta dicatur? an potius annorum sequentium alimenta, aut eorum æstimationem petendi ius, ad filium hæredem, patrèmque, eius nomine, transmissum de iure dicatur? Quod in effectu est dicere, vtrum alimenta finiantur cum morte filiæ, cuius occasione, & matrimonij ab ea contracti, vel contrahendi, fuerunt promissa, & præstanda à socero certo tempore, an verò transeant ad filios hæredes ipsius. Rursus, alimenta relicta, siue promissa alicui domo, in qua præstanda sunt, non de signata; in cuius domo debeantur, hæredis scilicet, aut promittentis an legatarij, vel alendi? atque ita in simplici alimentorum promissione, vtrum alimentarius possit ea petere extra domum? Denique, alimenta in domo promittens aut dispositione alterius debens, qui regulariter non tenetur extra domum ea præstare, quibus in casibus extra domum quoque præstare, obnoxius esse debeat. Vide etiam ad finem huiusce cap. nonnulla, post ipsum peractum scripta, quæ ad explicationem casus alterius, in Regio Granatensi Senatu occurrentis, adduntur, atque adnotantur. SVMMARIVM. -  1 Quæstionis cuiusdam, admodum practicæ, atque in Regio Hispalensi Senatu definitæ, thesis, & species proponitur, & de veritate eius per totum caput inquiritur. -  2 Alimenta promissa, seu relicta alicui cum certa temporis determinatione, finiuntur, si alimentarius interim decedat, nec reliqui temporis eius hæredibus debentur: & vide infrà, numero 39. -  3 Alimenta habent de sui natura determinationem ex illius persona, cui debentur; ideo relictum etiam temporale habet tacitam conditionem, dummodo viuat tanto tempore legatarius. -  4 Alimentorum legatum dicitur annuum, ideo pro primo anno est purum, & pro sequentibus conditionale. -  5 Alimenta regulariter finiuntur cum morte eius, cuius fauore promissio, aut obligatio eorum facta est. -  6 Alimenta in persona vnius aliud sunt, quam in persona alterius, & sunt merè personalia. -  7 Contemplatione certæ personæ facta promissio, vel legatum relictum, ipsi personæ cohæret, & consequenter persona extincta, dicitur quoque extingui. -  8 Alimenta promissa à socero simpliciter filiæ, & genero, dum collocat filiam in matrimonium, an censeantur promissa perpetuo, hoc est, durante vita vtriusque, infra num. 44. & 45. -  9 Alimenta relicta propter filij vtilitatem his, qui cum eo commorati fuissent, cessant mortuo filio. Vbi & de materia l. illis libertis, 83. ff. de condition. & demonstrationib. & infra, n. 56. & 57. vbi latiùs. -  10 Alimenta simpliciter promissa, aut relicta, præstanda esse in domo grauati, vel obligati, ex sententia quorundam, contra vero ex veriori, & communiori sententia. de qua infra, n. 22. vbi latè. -  11 Testator, si plures habens domos, simpliciter legauit domum, & dubitetur de qua senserit, præsumendum est, legasse domum ordinariam habitationis. -  12 Testator, vbi aliquid mandat fieri in foro, intelligitur de foro illius Ciuitatis, in qua habitat. -  13 Testator si legauit Ecclesia suæ parochiali, & duas habeat parochiales, præsumitur legasse illi, in quæ magis ordinariè conuersabatur. -  14 Testator, si iubeat aliquem domi suæ ali, de domo hæredis loqui intelligitur, non de modo propria testatoris. -  15 Debitor, qui cæperit in vno loco soluere, ibi debet conueniri. -  16 Hæres qui in vno loco soluit vnum legatum, cogitur reliqua eo ipso in loco persoluere. -  17 Alimenta per patrem promissa in certa quæntitate, & pro certo tempore, dum filia nuptui tradebatur, non finiri mortua filia, in casu, in initio huius cap. proposito, & per totum discusso, sed in filium hæredem filiæ transire. Et absque onere commorandi in domo aui ipsius. -  18 Vbi singulariter expenditur textus, in l. & in l. cum alimenta, 22. §. primo ff. de alimentis. & cibariis legatis. -  19 Causa, quæ legatarij, aut eius, cui alimenta præstanda sunt commodum, & fauorem, respicit, non restringit legatum, vel promissionem. -  20 Alimenta, quando expresse promittuntur in domo fauor, & commoditas ea promittentis, censetur in consideratione habita, vt promissor extra domum ad nihilum voluerit obligari. -  21 Secus vero, cum alimenta simpliciter promittuntur, quia tunc promissio ad fauorem alimentarij facta censetur. -  22 Alimenta simpliciter promissa, domo scilicet, in qua præstanda sint, non designata, præstanda esse extra domum. Atque ita in simplici alimentorum promissione, non esse obligatum alimentarium sumere alimenta in domo obligati, sed posse ea consequi, & habere extra domum. Idque ex veriori Interpretum sententia, contra relatos suprà, n. 10. -  23 Quibus concludens, & verum responsum præbetur. -  24 Pater filiam nuptam cogitur alere in domo mariti. -  25 Ludouici Molinæ locus explicatur. -  26 Alimento præstare grauatus, vel obligatus, quibus in casibus ipsa non in domo propria, sed alibi pro alimentarij commodo præstare debeat, & num. seq. -  27 Alimenta peti non posse extra domum, quando relicta sunt cum onere habitandi, vel in domo propria promissa. -  28 Alimentarius, qui non est moratus in domo, non potest alimenta præteriti temporis petere, quando relicta fuerunt cum onere morandi. -  29 Alimenta extra domum peti posse generaliter, absque onere commorandi cum grauato, vel obligato, quotiescunque iusta causa subest non commorandi cum eo. -  30 Alimenta extra domum, in qua habitare tenetur, sub eo prætextu, petens, quod in ea pacificè non possit morari, quid probare teneatur. -  31 Alimenta extra domum, in qua habitare tenetur, petens, vt dignoscatur, an obtinere debeat, nec ne, quatuor casus principales distinguendos esse, prout hic adnotatur, & Castrensis, cons. 167. lib. 1. expenditur. -  32 Ioannis Oroscij pro decisione Senatus Hispalensis locus velut expressus, & Pinsiani Prætorij, decisio ponderatur. -  33 Dispositio omnis intelligitur semper rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus. -  34 Alimentorum legatum relictum vxori per annum luctus, expirat, cum primùm vxor ad secundas conuolauerit nuptias. -  35 Qualitas nominis determinans verbum, à quo dispositio sumit effectu, restringit, & limitat dispositionem. -  36 Alimenta si fuerint æstimata pro certo tempore & postea alimentarius plus, vel minus vixerit, fit deductio, vel augmentum ex post facto, inspecto tempore, quo alimentarius vixerit. -  37 Ad factum obligatus, liberatur soluendo interesse, si factum præstare non potest. -  38 Adimpleuisse de iure videtur is, per quem non stat quominus impleatur. -  39 Lex, si cum præfinitione, 20. ff. quando dies legati cedat, explicatur, & vide suprà, numero. 2. -  40 Legatum intra annos, putà quinque præstandum, ratam videlicet quolibet anno, vnum dicitur, & etiamsi legatarius interim moriatur, ad ipsius hæredes transmittitur. -  41 Et multum quidem interest, an annuatim legatum relictum fuerit, an vero liberè & simpliciter, eius tamen solutio ad commodum hæredis distribuatur intra aliquod tempus. -  42 Copula requirit concursum omnium copulatorum. -  43 Et vbi plura requiruntur, contractus perficitur ex vltimo. -  44 Alimenta filiæ, & genero, si socer promittat, promissio debet intelligi pro vita vtriusque, & vide suprà, n. 8. & infrà, n. 55. -  45 Obligationes omnes, tam actiuæ, quàm passiuæ, in hæredes, & contra hæredes transeunt. -  46 Etiam obligationes facti. -  47 Et cum eadem qualitate actiua, vel passiua, quæ erat apud defunctum. -  48 Dos vt promittatur, vel constituatur, à communiter accidentibus, plures causæ concurrere solent, fauor scilicet filiæ, cui datur, vt maritetur, & etiam vt alatur; cùm dos sit loco alimentorum. -  49 Et maritus onera matrimonij facilius sustinere possit: faciliusque ad matrimonium contrahendum alliciatur, & ne vxor, velut indotata, à marito contemnatur. -  50 Rationes plures, vel causæ, quando concurrunt in dispositione, vna cessante, non cessat dispositio. -  51 Causa cessante, non cessat effectus, iam consummatus. -  52 Vel vbi ius esset iam alicui quæsitum ex causæ existentiæ. -  53 Nec enim debent ex casu quolibet superueniente, reuocari illa, qua iam perfecta, absolute, & consummata fuere. -  54 Legatum factum contemplatione personæ extinguitur, persona ipsa extincta ante eius acceptationem, & acquisitionem; non postmodùm. -  55 Alimenta promissa à socero simpliciter filiæ, & genero, quo tempore durent; & supra num. 8. & 44. -  56 Constitutio mixta, si deficiat per mortem, vel per casum, non extinguit legatum alimentorum, speciali eorum fauore. Quod exornatur, & explicatur l. prima, C. de legatis. -  57 Extinguit tamen, quando est apposita in fauorem eorum, cum quibus erat morandum. -  58 Dos respectu vxoris continet titulum lucratiuum, respectu verò mariti titulum onerosum. -  59 Explicatur, l. Seio, ff. de annuis legatis, & vide suprà, nu. 9. -  60 Voluntas tacita, quæ ex actu colligitur, non extenditur vltra quam ex actu de necessitate inferatur: -  61 Soluens partem debiti, non cogitur alteram partem soluere. -  62 Immunis soluens semel, non sibi præiudicat, vt teneatur in futurum soluere. -  63 Successor beneficij recipiendo pensionem vnius anni, non censetur ratificare locationem annorum sequentium. -  64 Ferias, qui in vno actu non seruat, non sibi præiudicat in reliquis. -  65 Consentiens in vno actu iudicij, non censetur consentire in reliquis. -  66 L. si fideicommissum, §. fin. ff. de iudiciis, quomodo procedat. -  67 Hæres alimenta præstat in loco sui domicilij, non vbi alimentarius degit. -  68 Debitor non tenetur debitum ferre ad domum creditoris, qui sit diuer si domicilij. -  69 Debitor tenetur debitum ferre ad domum: creditoris, qui eiusdem sit fori. PRo dilucida, atque distincta huiusce cap. explicatione obseruandum, & constituendum erit primo loco, ex eisdem regulis, & doctrinis cap. præcedenti adductis, & longa serie explicatis, & maximè ex assumpto illo generali, quod dispositio quælibet intelligitur rebus sic stantibus, & secundum præsentem statum. Item, quod ex alio, siue futuro statu, retùmve, aut personarum mutatione, varietur, siue mutetur, diuersimodèque accipiatur; inferi quoque ad casum alium practi[sect. 1]cum, qui diebus præteritis in Regio Hispalensi Senatu modica contentione, & contradictione controuertebatur, & sæpè in actu practico occurrere potest, neque ita specificè reperietur alibi explicatus. Nam cum Ioannes Gallardus à Cespedes, certam dotis quantitatem in valore ducator. millium 18. D. Petro Ludouico de Tapia, cum filia eius nupturo, assignasset & promisisset, pro parte solutionis dotis ipsius in prædicta quantitate promissæ, inter alia se obligauit in vna ex clausulis, & capitulationibus matrimonialibus, alimenta in valore quatuor millium ducatorum, pro tempore quatuor annorum præstiturum, mille scilicet anno quolibet. Postmodum autem matrimonio contracto, & filia intra primum annum defuncta (quæ & filium quemdam masculum reliquit) in dubium excitabantur nonnulla: sea de eo principaliter lis, & controuersia mota fuerat; vttrum scilicet alimenta in termino quatuor annorum, & in quantitate quatuor millium ducatorum pro rata, & pro alimentis præstandi obligatio, &, promissio à socero, dum filia nuptui tradebatur, ficta, & annis illis nondum elapsis, filia ipsi defuncta, per eius obitum extincta dicatur, an potius annorum sequentium alimenta, aut eorum æstimationem petendi ius, ad filium hæredem, patrèmque eius nomine trasmissum dicatur: quod in, effectu est dicere, vtrum alimenta finiantur cum morte filiæ; cuius occasione: & matrimonij ab ea contracti, vel contrahendi, fuerint promissa, & à socero præstanda certo tempore; an verò transeant ad filios hæredes filiæ ipsius; clausula autem matrimonialis, super qua lis præsens, sic se habet: Item, quatro mil ducados, en que de conformidad de ambas partes se estiman, y corsideran quatro años, que los dichos quadan obligados debaexo de la mancomunidad que tienen fecha, de dar de comer, y casa a los dichos don Pedro Luys de Tapuia, y doña Beatriz de Cespedes, su esposa, y sus criados, lo quatro años har de començar a correr desde el dia que se desposaren: y aunque los dichos alimentos de comida, y casa importen mas cantidad, se moderan y tassan en, los dichos quatro mil ducados. Prima autem facie in fauorem dicti soceri, vt vel alimenta præstandi obligatio, & promissio finiatur cum morte dictæ filiæ, cuius, & matrimonij ab ea contrahendi causa præstanda erant; vel saltem non aliunde, quam in domo propria præstare teneatur socer ipse, etiam filia defuncta; sequentia, magis adstringere videbantur fundamenta. Ac primum quidem quoniam alimenta promissa, seu relicta[sect. 2] alicui cum certa temporis determinatione, putà ad quatuor, vel quinque annos, aut aliud tempus, finiuntur, si alimentarius interim decedat, nec reliqui temporis, hæredibus eius debentur, vt est textus singularis, in l. si cum præfinitione, 20. ff. quando dies legati cedat, quem Bartolus ibi, dicit singularem: Iason in l. Stichum, §. stipulatio, n. 4. ff. de verborum oblig. Caualcanus de vsufructu mulieri relicto, n. 137. in fine, Stephanus Gratianus, discept. lib. 1. cap 104. Gratus, in cons. 81. n. 21. cum duobus sequentibus, & in cons. 82. n. 5. & in cons. 150. n. 153. & sequent. lib. 4. Zucardus, in cons. 58. n. 8. Socinus iunior, in cons. 160. n. 4. & sequent lib. 1. Bertazolus, in cons. 83. n. 67. Cæsar Barzius, decis. Bononiæ, 79. num. 18. & decis. 80. n 13. Petrus Surdus, in commentariis de alimentis, tit. 5. quæst. prima, n. 3. qui reddit ratio[sect. 3]nem, quia alimenta habent de sui natura determinationem ex illius persona, cui debentur; ideo relictum etiam temporale habet tacitam conditionem, dummodo viuat tanto tempore legatarius, & omnis dispositio intelligitur, rebus sic stantibus, cap. 2. de renuntiatione, cum vulgatis adductis, capit. præcedenti. Et legatum alimentorum dicitur annu[sect. 4]um, ideo pro primo anno est purum, sed pro sequentibus est conditionale, scilicet si is vixerit, cui fuit relictum, & sic eo mortuo ad hæredes eius non transeat, l. in singulos, l. cum in annos legatum, ff. de annuis legatis, l. si Stichum, §. stipulatio, ff. de verborum obligationibus. Decius, Natta, Bursatus, & Simon de Prætis, cum quibus Cæsar Barzius, dicta decis. Bononiæ, 79. n. 1. & 2. & dicta decis 80. n. 13. nihil mirum ergo, quod contendatur in præsenti, finiri morte promissionem alimentorum, non obstante præfinirione temporis quatuor annorum, prout etiam contendit, & fundat Stephanus Gratianus, discept. forens. lib. 1. cap 104. ex n. 36. Præterea, & sundò facit, quoniam in casu proposito socer ipse ratione matrimonij contrahendi, & principaliter fauore filiæ, quam nupti tradebat, se obligauit ad præfata quatuor annorum alimenta, quæ etiam in fauorem filiæ eiusdem æstimata fuerunt ad rationem mille ducatorum singulis annis, & idcirco ea obligatio præstandi alimenta, extincta censeri morte illius debet alimenta namque regulariter finiuntur morte ius, cuius fauore pro[sect. 5]missio, aut obligatio eorum facta est, & sic ex parte eius, cui debentur, non transeunt ad hæredes, l. cum ij, §. modus, ff. de transactionibus, l. finali §. Dominus, ff. de vsufructu, l. Firmio, in fine, ff. quando dies legati cedat. Thuscus, tom. 1. lit. A conclus. 160. & ex multis Authoribus comprobat Stephanus Gratianus, disceptation. lib. 1. cap. 104. Petrus Surdus de alimentis,[sect. 6] tit. 5. b. 1. n. 1. & 2. & n. 12. vbi inquit, d.n. 2. quod alimenta in persona vnius aliud sunt. quàm in persona alterius. Et sunt, merè personalia, ideo transire non possunt ad hæredes. Et vltra eum Cæsar Barzius, decis. 79. ferè per totam, & dicta decis. 80. n. 1. & sequent. Antonius Corduba de Lara, in l. si quis à liberis, §. idem rescripsit, num. 76. & §. non tantum, num. 63. & sequent. Et accedit, quod contemplatione certæ personæ facta promissio vel legatum relictum, ipsi personæ cohæret, & consequenter, ea persona extincta, dicitur quoque extingui: Abbas, in cap. 3. in fine, & Imola, num. 19. de testamentis. Ruinus, in cons. 75. n. 8. lib. 2. Menoch. lib. 4. præsumption. 12. ex n. 15. & in cons. 84. n. 15. & in cons. 84. n. 15. lib. 1. Simon de Prætis, de interpretation. vlimar. voluntat. lib. 4. interpretat. 3. dubitat. 3. solut. 7. n. 12. fol. 476. sed in casu isto videtur, dictum Ioannem Gallardum de Cespedes promissionem hanc, & obligationem alimentorum fecisse filiæ contemplatione tantùm, ex quo de nuptiis eius tractauit, & idcirco alimenta in hæredes filiæ tranfire non debuisse. Tertiò illud vrgebat, quod videretur cessasse, extinctamque fuisse causam, ob quam socer ipse voluerit, præfinito tempore alimenta illa præstare, matrimonij scilicet, & onerum eiusdem, quæ maritus tenetur subire de iure cerrum, & vulgatum est, quæ cum cessauerit, stante filiæ morte, quæ omnia dissoluit, §. deinceps, in authen. de nuptiis, cum aliis, de quibus per Corneum, in cons. 103. num. 18. lib. 2. & in cons. 249. sub n. 9. lib. 3. per consequens & cessasse, resolutumque fuisse dictam obligationem, ad tex. in cap. cum cessante, de appellat. & in l. adigere, §. quamuis, ff. de iure patronatus, cum aliis, de quibus & per Tiraquellum in tractatu, de cessante causa, ex n. 11. cum infinitis seq. & ira ferè in terminis arguit Decius in cons. 177. Iason. in cons. 149. col. 1, lib. 4. Menoch. in cons. 29. sub n. 24. vesque ad n. 29. lib. 1. Facit etiam Antonius Corduba de Lara, in d. §. non tantum, ex num 62. cum tribus sequen. vbi in eo[sect. 8] dubio, an alimenta à socero promissa simpliciter filiæ, & genero, dum collocat filiam in matrimonium, censeantur promissa, & debeant præstari perpetuò hoc est, durante, vita vtriusque, concludit durare, dum matrimonium durat, vt constat ibidem, num. 63. in illis verbis: Fit enim in proposito donatio, causa, & contemplatione matrimonij propterea non est verisimile, vt de vnico actu donator senserit: sed simpliciter promittentis alimenta intentionem, esse vt præstarentur, donec matrimonium constaret. Argumen l. cum quidam, ff. de annuis legatis, & numero 64. ibi: mihi autem superior sententia vera semper visa est, vt pater filiæ & genero alimenta promittens simpliciter, censeatur promittere, dum matrimonium constiterit. Et per Surdum, de alimentis. tit. 5. q. 1. n. 14. dissoluto ergo matrimonio, alimenta præstandi obligatio non manebit. Quartò deinde considerabatur pro hac parte[sect. 9] textus, in l. illi; libertis, 83. ff. de condit. & demonstrat. vbi si alimenta relinquantur propter filij vtilitatem his, qui cum eo commorati fuissent, mortuo filio cessat legatum alimentorum, quia cessat causa finalis, propter quam motus fuit testator ad faciendum tale legatum alimentorum. Quem textum expendunt quamplurimi Authores commemorati per Laram, in dicta l. si quis: à liberi:, §. si quis ex his, num 199. & 200. Benintendum decis. &98. n. 2. & sequent. Leand. Galganetum, de conditionibus & demonstrationibus, prima parte cap 14. n. 7. & 8. & capit 15. ex n. 8. vsque ad, numer, 14. Signorolum, in l. prima, C. de legatis, n. 4. in fine, qui est videndus ex num. 1. vsque ad num. 8. vbi num. 4. addit textum difficiliorem, in l. Seio, ff. de annuis legatis, vbi testator quidam habens tres filios, quos hæredes instituit legauit cuidam Gaio annuos senos aureos, si Gaius negotiis liberorum præfuisset, sicuti antea præfuerat paternis, præfuit aliquanto rebus liberorum & accepit senos aureos annuos: denique mortui sunt duo ex filiis, qui instituerunt quosdam extraneos hæredes, & sic Gaius rebus vnius filij dumtaxat, ex tunc præfuit, decurso autem anno, cum peteret senos aureos, Iureconsultus respondit, quòd. non deberentur integri, quia cum sint duo mortui quorum negotiis præesse debuerat, & amplius non præsit nisi negotiis vnius, ratione autem viuentium partem dumtaxat. Ex quo colligitur, quod si essent omnes filij mortui, legatum esset penitus extinctu, ex quo pro parre extinguitur, quia pro parte filij fuerant defuncti. Ex quo igitur in casu præsenti filia vnica duntaxat, quæ nupsit, decessit, videretur dicendum, quòd alimenta suerint extincta omnino, ex d.l. Seio. Atque etiam ideo quam propter ipsius filiæ vtilitatem assignata fuere, quasi promissio respiceret personam generi, vt habitaturum, & commoraturum propter matrimonium cum dicta eius vxore defuncta idque iuxta decisionem dict. l. illis libertis, 83. Ex qua videtur cessasse obligationem prædictam alimenta amplius præstandi. Idque maximè, iuxta, ea, quæ adduxit Menochius, lib. 4. præsumpt 123. ex n. 15. Surdus, de alimentis. tit. 5. q. 4. n. 22. & 23. Quintò etiam pro eadem parte ponderabatur, quòd licet alimenta præfato quatuor annorum spatio promissa fuerint à socero simpliciter, domo, in qua præstanda erant, non designatâ; nihilominus[sect. 10] tamen præstanda sint in domo grauati, aut obligati illa præstare; sic etenim responderunt, atque docuerunt Baldus, in sua praxi, tit. de succes. ab intestato, quæst. vltima. prout eum pro ista parte refert Michël Grassus, §. legatum, quæst. 22. n. 3. in principio (qui ipse contrariam sustinet, vt inferius dicetur) idem Baldus, in cons. 484. Casus lib. 4. Bartolus, in l. Caio, §. Imperator, ff. de aliment. & cib. legat, & in cons. 211. num. 5. lib. 1. cum quibus, & cum Alexandro, Socino seni. Iasone, Ruino, & Pico, sic resolutiuè firmauit, & hanc opinionem admisit Iacobus Menochius, de arbitrariis, lib. 2. casu 170. n. 9. qui inquit n. 10. id ipsum procedere in alimentis vxori relictis, vt ea scilicet in domo hæredis præstanda sint. Idem Menochius, lib. 4. presumptione 157. n. 52. in princip. Vbi ait, se commemorasse dicto casu 170. n. 9. huius opinionis Authores, Bartol. Bald. Alexand. socin seni. Iason. Ruinum, & Picum, eisdem autem addendos Riminald. seni. Iacob. Æmilianum, Rolandum, Decium, & Ioann. Baptistam Pontanum, qui ita quoque tenuerunt. Et improbat Simonem de Prætis, quod is Author testatur (& male, vt ipse putat) contrariam sen. tentiam esse communem. In quo potius Menoch. ipse improbari debebit, vt inferiùs notabitur. Eandem etiam sententiam, quod qui tenetur alimenta præstare, non alibi cogatur dare, quam in domo propria; tenuerunt Ioseph. Ludo. decis. Perusina, 46. n. 9. Andr. Ysernia, & Palacios Rubi. prout eos retulit Corduba de Lara, in d. §. si quis ex his, num. 202. qui ipse contrariam opinionem rectius tuetur, n. 201. vt inferius animaduertit: tenuerunt quoque Speculator, Ysernia, Palacios Rubi. Iacob. de Arenis, Bald. & Angelus, pro hac parte citauit duntaxat Petr. Surdus, (& articulum istum ex proposito discutit) de aliment. titul. 4. quæst. 14. ex num. 1. vsque ad num. 6. qui ipse contrariam opinionem rectius amplectitur, vt ibi apparet, & inferius notatur. Rursus, & sextò pro eadem parte vrget, in scripturis matrimonialibus, atque in clausula relata, quæ ad litem præsentem attinet, dictum fuisse, que los suegros del dicho don Pedro queden obligados, y se obligan de dar de comer, y casa a el, y a su muger, &c. Ex quo socer ipse contendit, indomo eius præstanda esse alimenta, nec alibi voluisse eum illa præstare. Nam verbum domus simpliciter probatum intelligitur de domo ordinaria proferentis. Ita Comensis, Bald. Iason. Socin. Iun. Hierony. Gabriel. Beroius, Guilliel. Benedict. Petr. Pechius, & Grammar. cum quibus Menoch. in cons. 259. n. 2. & n. 12. lib.[sect. 11] 4. & præsump. 129. n. 1. & duobus seqq. lib. 4. vbi dixit, quod si testator plures habens domos, simpliciter legauit domum & dubitetur de qua senserit, præsumendum est, legasse domum ordinariæ habitationis. Et confert textus in l. quæ conditio, §. vltimo, ff. de condit. & demonstrationibus, vbi si testator[sect. 12] aliquid mandat fieri in foro, intelligitur de foro illius Ciuitatis, in qua habitabat: & ibidem § Socinus scripsit, n. 4. vers. fi in vna: quòd si testator legauit Ecclesiæ suæ parochiali, & duas habeat parochia[sect. 13]les, præsumitur legasse illi in qua magis, atque ita ordinariè conuersabatur. Refert Menochius dicta præsumptione 129. n. 3. & vltra eum magis ad propositum nostrum facit Ruinus, in cons. 80. n. 3. lib. 2. & in cons. 81. numer. 9. &. 16. eodem lib. quem sequitur Rolandus, in cons. 22. num. 14. lib. 1. Cordub. de Lara, dicto §. si quis ex his, num. 205. Inquit namque[sect. 14] quod si testator iubeat aliquem domi suæ ali, de domo hæredis loqui intelligitur, non de domo propria testatoris; cum fauore hæredis hoc, dixisse censeatur, vt minori sumptu alimenta præstet. Ita paritet dicendum videtut in præsenti, quod socer se obligans ad domum, & cætera, duæ ad alimenta pertinent, de domo propria intellexisse censeatur, non vero de alia, propter rationem prædictam minoris sumptus, & maioris commoditatis. Denique, & vltimo loco facit, quod dictus D. Petrus Ludouicus de Tapia, & post contractum matrimonium cæpit alimenta percipere in domo propria soceri, & mortua etiam vxore, filia dicti soceri, continuauit aliquo tempore, alimenta ipsa in eadem domo percipere; ex quo videtur, sibi præiudicium parasse, vt cogatur ibidem perseuerare, vbi cæpit alimenta percipere. Sicuti probat tex[sect. 15]tus, in l. fideicommissum, §. finali, ff. de, iudiciis, Glossa magna, in l. quod legatur, post medium, ff. eodem, vbi dicit, quod debitor, qui cæpit vno in loco soluere, ibi debet conueniri Refert. Petrus Surdus, de alimentis, titula quarto, quæstione 19. num. 21. vt probet, quod hæres, qui in vno loco cæpit alimenta præstare, cogitur exinde eodem in loco perseuerare in solutione, & hoc voluisse Iasonem, Dueñas, & Prætis ibi relatos: & addit, fortius dixisse Angelum, ibidem ab eo[sect. 16] commemoratum, quòd hæres, qui in vno loco soluit vnumlegatuimcogitut reliqua eo ipso in loco persoluere. Quod si ita est in debitore, vel obligato ad alimentorum præstationem, dicendum videtur in creditore, aut eo, cui alimenta præstantur, vt ex receptione eorum vno in loco, cogatur exinde eodem in loco perseuerare, vt alimenta ibidem percipiat. Verum superioribus omnibus non refragantibus, fuit contrarium in Hispalensi Senatu resolu[sect. 17]tum, & definitum; præstandi scilicet alimenta per socerum præmissa, obligationem non cessasse, nec fuisse extinctam pet mortem dictæ filiæ in proposito casu, sed potius in filium eius hæredem ius illa petendi transijsse, teneríque socerum vnoquoque anno quantitatem illam mille ducatorum hæredi ipsi, & patri eius, vsque ad quadriennium persoluere, etiam si pater ipse, filiæ defunctæ maritus, extra domum soceri commoretur, alimentáque petat, & ita posse eum alimenta in dicta quantitate extra domum petere. Et ad iustisicationem, & comprobationem huius sententiæ dicebatur primò, obligationem prædictam præstandi alimenta, simplicem non fuisse, aut non simpliciter quatuor annorum alimentorum ad rationem mille ducatorum singulis annis promissionem fieri; sed pro parte, aut ratione dotis promissæ à socero dicto Domino Petro obligatum socerum ipsum præstare per spatium quatuor annorum alimenta ea, in quæ diuiditur quantitas illa pro solutione partis dictæ dotis, vt constat ibi: Item, quatro mill ducados, en que de conformidad de ambas partes se estiman, y consideran quatro años, en que se obligan de dar de comer, y casa a los dichos. Et ad solutionem primi argumenti dilucidè, & singulariter ostenditur infrà, vbi obseruatur, multum interesse, an alicuius quantitatis legato relicto, vel promissione facta, solutio exonerandi hæredis, vel promissoris gratia, in plures pensiones, siue annos diuidatur; prout fuit in casu præsenti, nam cum socer promisisset 18. millia ducatorum pro dote, statim assignauit in quibus rebus solutio fieret, ac in vltima partita apposuit clausulam nunc relatatam: Item, quatro mill ducados. & c. An verò simpliciter relinquantur, aut promittantur alimenta cum certa temporis præfinitione; atque ita alimenta hæc, super quibus lis excitata, pleno domino, & iure pertinent, ad alimentarios in quantitate dictorum quatuor millium ducatorum, quæ sunt pars solutionis dotis promissæ: habendi, exigendíque alimenta in ea quantitate ius transfertur in dictæ filiæ defunctæ filium, & hæredem eius; iuxta textum in l. quarta, ff. de alimentis, & cibariis legatis,[sect. 18] in illis verbis: pleno dominio habent, & non per solum vsumfructum: & iterum, ibi: post diem autem cedentem; si qui mortui sint, ad suos hæredes hæc transmittent. Idcirco dictæ clausulæ verba relata: se obligan de dar de comer, y casa, & illa: alimentos de comiday casa. Causam promissionis, & obligationis, non vsumfructum voluntarium exprimit, nec significant, ex singulari decisione textus, in l. cum alimenta 22. §. primo, ff. de aliment. legat. in illis verbis: Illam autem adiectionem, vt habeant, vnde se pascant, magis ad causam prælegandi, quam ad vsumfructum constituendum pertinet. Quibus iungenda erunt eiusdem §. verba alia, in principio posita, dum dicunt: quifratris sui libertis alimenta debebat, is testamento vineas, cum hac adiectione reliquerat: vt habeant, vnde se pascant: ita sane in casu præsenti factum esse apparet; socer namque, qui ad certam dotis quantitatem, scilicet 18. millium ducatorum se obligare voluit, & ex causa dotis promissæ, eius quantitatis debitor remanebat, cum 14 millium ducatorum solutionem assignasset; quatuor millium remanentium, vt haberent eo tempore, vnde se alerent, cum ea adiectione alimentorum promisit, solutionemque in quatuor annos diuisit: & ita ad modum prædictum expendit illum textum Iacobus Cuiacius, in l. cum hi, §. qui transigit, circa finem, ff. de transact. Dionysius Gothofredus, in scholiis ad dictam l. 4. ff. de aliment. & cib. legat. textum etiam, in d.l. 4. singulariter expendunt in proposito post alios multos Authores, Simon de Prætis, de interp. vltimar. volunt. lib. 4. dubitatione 11. numero 2. folio 424. Dilectus, de arte testandi, tit. 6. cautela 23. sub numero 2. Cæsar Barzius, decis. Bononiæ 80. numero 10. & 11. qui verba singularia profert in proposito nostro, ibi: in quo etiam consideratum fuit in fortioribus terminis, quod postquam est factum relictum certæ quantitatis pecuniarum domino Paulo, etiam si dominus testator addidisset, quod ei relinquebat ad alimenta, demonstraret nihilominus proprietatem quantitatis relictæ pertinere ad legatarium. Secundò deinde, & pro eadem parte facit, quod obligatio prædicta, ad modum relatum alimenta præstandi; in quatuor annos diuiditur, & ad eam summam restringitur vtriusque fauore, soceri inquam dotem promittentis, quo facilius & commodius alimenta, in dictos quatuor annos diuisa, soluere possit; quo casu mortua filia extingui non debet obligatio; vt ad solutionem primi argumenti, & l. si cum præfinitione, ff. quando dies legati cedat, explicationem notabitur: mariti autem, in cuius fauorem principaliter fit promissio, aut æquè principaliter, sicut vxoris, quo prædicto quatuor annorum tempore facilius supportare valeat onera matrimonij, nec aliunde alimenta quærendi sibi, vxori, & familiæ, necessitate, & onere prægrauetur; vt etiam ca alimentorum promissione, sic diuisa, potius augeatur, quam diminuatur dot is promissæ quantitatas: & ideo dicitur in ipsa clausula relata: Y aunque los dichos alimentos de comia, y casa, importen mas cantidad, se moderan, tassan en los dichos quatro mil ducados. Atque ita, ne in mariti fauorem, & ad augmentum dotis inducendum, promissio inita, in eius damnum redundet, aut diminutionem operetur, contra notissim iuris principi, necessariò sequitur dicendum, alimenta omni casu præstanda fore in dicta quantitate, nec nomine, aut voce alimentorum limitari, aut restrin[sect. 19]gi promissionis ipsius effectum, aut quantitatem eam quatuor millium ducatorum: Causa siquidem quæ legatarij, vel eius, cui alimenta præstanda sunt, commodum & fauorem respicit, non restringit legatum, vel promissionem ipsam; sed perinde habetur, ac simpliciter dictorum quatuor millium ducatorum promissio fieret, nec solutio in causam alimentorum eorum diuideretur; idque, vt transmissio in hæredes non impediatur. Ita sane post alios Authores quamplurimos obseruarunt Pet. Surdus, de alimentis, tit. 2. quæstione prima, numero primo, & seq. & numero 26. & sequentibus. Mantica, de coniectur. vltimar. voluntat. lib. 6. titulo 14. ex numero 13. Simon de Prætis, lib. 5. dubitatione 8. numero 89. & seq. folio 399. Hieronymus Gabriel, in consilio 108. libro primo. Stephanus Gratianus, disceptation. forens. cap. 138. Cæsar Barzius, decisione Bononiæ 79. numero 8. & 25. & seq. & 32. vsque ad 52. Galganet. de condit. & demonstrat. 2. parte, cap. 4. quæst, nona, ex numero duodecimo, & in commentariis de vsufructu. cap. 30. ex n. 4. atque ex numero 15. cum seq. ita quoque ego notaui, & comprobaui. Præterea & tertio loco pro eadem parte (quando superiores omnes rationes, & aliæ, quæ adducuntur statim, adeo concludentes, deficerent) non mediocriter vrget, certissimum & indubitatum esse, in casu præsenti, prout ex verbis clausulæ matrimonialis apparet expressim; promissionem, & obligationem alimentorum prædictam, factam fuisse simpliciter, domo videlicet, in qua præstanda sint, non designatam, siue non cautum specificè, quod in domo promittentis præstari alimenta deberent; at idcirco dici non posse, quod solus fauor soceri eiusdem, alimenta promittentis, consideratus fuerit, tunc non que intelligitur esse con[sect. 20]sideratus, & commoditas ipsius in consideratione habita principaliter, quando alimenta sunt expressè promissa in domo, & sumus in casu claro, quod promissor extra domum ad nihilum voluit obligari. Quòd singulariter scripsit Anania, in cons. 54. versiculo, & licet sit fauor. columna prima. Refert, & sequitur Fuluius Pacianus, in consilio 134. numero vigesimo nono, & numero vigesimo sexto, & seq. & n. primo, vbi post multos Authores scripsit, quod promittens alimenta in domo, non est obligatus quicquam alimentario præstare extra domum, si per eum non stetit, quominus prædicta alimenta in domo recipetentur: & numero sexto, & sequentibus, & numero quinto: vbi singulariter inquit idem Pacianus, quòd licet promisso alimentorum, respectu obligationis contineat merum fauorem alimentarij, tamen respectu præstationis respicit merum commodum, & merum fauorem promittentis, quando in domo promittuntur, cui sine dubio minus graue est, præstare cibaria, quam alimenta; item maius commodum est, ea præstare domi, quam foris; item in domo est magis vtile ea præstare ad mensam communem, quàm seorsum in camera separata; iuxta notata per Bartolum, Baldum, Alexandrum, Castrensem, Natta, Gratum, & Beroium quos d. consilio 134. & præcitato numero 5. cum sequentibus, ipse Pacianus refert, & repetit in consilio 112. num. 92. & 95. & sequentibus. & num. 104. & 105. vbi inquit quòd quando promissio alimentorum non est simplex, sed est limitata ad domum; alendus in domo, non potest extra domum alimenta obtinere, nisi per eum qui est obligatus alere steterit, quominus in domo debita alimenta recipiat. Quamuis inquam ita sit, quando alimenta expressè sunt promissa in domo; attamen quando alimenta simpliciter promittuntur, non[sect. 21] designatâ domo, promissio ad fauorem stipulantis, sine eius, cui alimenta promittuntur, facta censetur, & quod ei melius: & commodius videbitur inspici, atque eligi debet; & ita quod possit ipse alimenta extra domum (si voluerit) consequi. Ita sanè colligitur ex his, quæ post alios Authores singulariter, & vtiliter tradidit Fuluius ipse Pacianus, d. consil. 192. ex numero 93. & numero 191. Quæ equidem, & tradita per eundem Authorem dicto consilio 134. ex numero primo, vsque ad numerum 20. si originaliter prælegantur, apparebit dilucidè, &. veriorem, & receptiorem sententiam fuisse, ali[sect. 22]menta simpliciter promissa, domo scilicet, in qua præstanda sint, non designata, præstanda esse extra domum: atque ita in simplici alimentorum promissione, non esse obligatum alimentarium sumere alimenta in domo obligati, sed posse ea consequi, & habere extra domum. Quod eisdem in locis nunc relatis, firmiter tenuit Fuluius idem Pacianus, & maximè d. consil. 112. numero. 101. dixit hanc sententiam probari in l. 3. & in l. libertis, § finali, ff. de alimentis, & cibariis legaris: & eam tenuisse Glossam, Bart. duobus in locis, Baldum Angelum, Fulgosium, Castrensem, Iacobinum, Iasonem, Beroi. quos ibi citat: & vere omnes illi ita ten uerunt, vt ipsorum scriptis apparet. Grammat. etiam decis. 101. n. 57. qui eisdem in terminis, in quibus versamur, loquitur, scilicet in alimentis promissis à socero filiæ, & genero, quando filia ipsa nuptui tradebatur; & filia, aut genero à domo soceri, aut patris discedente; vt nihilominus extra domum alimenta petere possit, ex quo cautum non est, quod in domo soceri præstari deberet. Gras. §. legat q. 22. n. 3. & 4. qui citat Bartolum, Cuman um, Iasonem, & Pechium, ita tenentes, & intelligit, in ipsis terminis, in quibus versamur, quando simpliciter legata, aut promissa sunt alimenta, & testator non expressit, quod magis præstari debeant in domo, quàm in alio loco. Corduba de Lara, in d. §. si quis ex his num. 201. vbi pro hac parte citat Dinum, Iacob. de Arenis, Castrensem, Iasonem, Alexand. Ruinum, Rolandum, Gratum, Franciscum Marcum, & Paulum de Montepico, Berous, in cons. 185. Viso. numero 4. versic. & tenendo hanc conclu. volumine primo. Fuluius Pacianus, dicto consilio 112. numer. 101. Petrus Surdus. de alimentis, titulo 4. questione 14. ex num. 6. vsque ad numer. 20. vbi inquit, quod hanc opinionem multo plures tenuerunt, quàm contrariam & eam ipse sequitur, eiùsque Authores commemorat permultos: Ludouic. Molina, de Hispanor. primogeniis, libro 2. cap. 15. num. 74. Iacob. Cancerius, variar. resolut. tom. primo, cap. 16. do alimentis, numero 11. qui etiam citat pro hac opinione Capicium, Practicam Papiensem, & aliquos antiquos: Petrus Barbosa, prima parte, l. 2. in principio numer. 27. & 28. folio 585. vbi inquit, maximam esse differentiam, vtrum alimenta debeantur ex dispositione legis, vel ex dispositione testatoris: & intet alias, eam principalem assignat, quod habens alimenta ex dispositione legis, tenetur habitare in eadem domo, in qua habitat ille, qui alimenta debeantur ex dispositione testatoris, non tenetur alendus in eadem domo habitate cum hærede testatoris, sed alibi moranti alimenta exhibenda sunt per text. quem citat, in d.l. 4. §. finali, ff. de de aliment. & cib. legat. refert etiam pro hac parte Authores nonnullos, & Crauatam, in consilio 205. numero 2. quem superiorem non citant. Et quando prormissio, aut legatum alimentorum simpliciter fit, domo non designatâ; id ipsum voluit Seraphinus. de priuileg. iuramenti, priuilegio 41. & expressim admittunt Ioannes Garcia, de expensis, cap. 4. numero 20. pater Ludouic. Molina, de iust. & iure, tomo 3. disputat. 316. numero 10. quando ergo alia deficerent (vt suprà dicebam) ex quo promissio prædicta alimentorum facta fuit per socerum, domo non designatâ, satis haberet gener fundatam intentionem suam de iure alimenta, siue quantitatem illam quatuor millium ducatorum, quatuor annis diuisam, extra domum soceri præstari sibi peteret. Atque ex his apparet verum, & concludens re[sect. 23]spondendum ad ea, quæ in contrarium adduxi, & ponderaui suprà, ad fundamentum 5. primæ partis, ex numero decimo: vt potè, cum contrariam hanc sententiam multo plures Authores tenuerint, vt Surdus rectè firmauit, & non modo communem, vt Prætis testatur, & malè Menochius impugnat, sed communiorem esse, ex eisdem Interpretibus, nunc relatis eliciatur. Deinde quoniam maiori ex parte, Authores omnes, qui pro contraria illa sententia, quod alimenta præstanda sint in domo grauari, vel obligati, referuntur; aut tenent oppositum, aut loquuntur, quando alimenta fuerunt expressè relicta in domo, non autem quando nulla loci præfinitione facta, relinquuntur, aut promittuntur, quod Surdus ipse, titulo 4. dict. quæst. 14. numero 7. rectè profitetur. Loquuntur etiam in alimentis debitis ex dispositione legis, in vxore scilicet, cui extra domum mariti alimenta non debentur regulariter, quamuis aliquando debeantur. In filio etiam loquuntur, quem pater non cogitur alere extra domum, sicuti filius ipse non. cogitur à patre recipere alimenta extra domum. Sic sane in his terminis loquutos Speculatorem, Iserniam, Palacios Rubios, Pinellum, Ascanium Clementium, & alios specificè ostendi Surdus, cùm eos commemorat dict. quæstione decima quarta, ex numero primo, vsque ad numerum 6. & addit nu[sect. 24]mero 18. post Iasonem, Grammaticum, & Larum multum ad propositum, quòd vbi pater tenetur alere filiam nuptam, non potest cogere eam ad habitandum secum, sed debet alimenta dare, vbi ipsa degit: Barbosa etiam, prima parte, dict. l. 2. in principio, numero 27. & 28. inter dispositionem hominis, & legis, differentiam constituit: & in dispositione hominis inquit. tenendum (vt dixi) quod scilicet alimenta debeantur extra domum: quicquid Menochius ibi relatus, contrà tenuerit Imò, & indistincte, quod etiam in alimentis debitis ex dispositione legis, prout fratribus spuriis, aut naturalibus, aut etiam legitimis: vel eisdem filiis spuriis, aut naturalibus tantùm; id ipsum resolutiuè statuit Ludouicus Molina, de Hispan. primogeniis, l. 2. cap. 15. n. 74. qui tamen ex prædictis, & differentia relata, an in dispositione legis, vel hominis versemur; explicari debebit; in eis siquidem casibus, nulla hominis dispositione interueniente, ex legis dispositione, alimenta petuntur, à præfatis personis, & similibus. Quo circa maioratus possessores contendere fortassis possent, se in domo propria alimenta præstitutos, non extra domum: & fortassis obtineret, donec nulla iusta causa commorandi in domo alterius interueniret, iuxta ea, quæ statim dicenda sunt, & vtilirer traduntur per Fuluium Pacianum, dict. consilio 112. ex numero 92. cum seq. & dict. consilio 134. ex num. 1. cum seq. Barbosam, vbi suprà dict. numero 27. & 28. sic sanè Molina metipse videtur id accipere, quando litigio præcedente alimenta præstantur, tunc namque à domo recedendi, & extra domum commorandi, & petendi iusta causa esset lis mota, vt statim quoque dicetur; sed si spontaneè, absque lite paratus sic præstare alimenta possessor maioratus, nec alia iusta causa subsit, ne in domo præstentur, admittenda esset differentia inae, an ex legis, vel ex hominis dispositione alimenta debeantur. Quocirca Ioannes Garcia, de expensis, 6. meliorat. capite quarto, numero vigesimo. Ludouicum ipsum Molinam, explicandum fore iuxta tradita per Gregor. Lopez. ibi relatum; rectè, & cum iudicio animaduertit: inquit namque, quod filij, aut fratres non sunt cogendi recipere alimenta in domo, patris; vel fratris possessoris maioratus, vbi cunque dissidium aut discordia futura sit inter filium, & patrem, aut inter fratres; aliàs censet, alendum esse filium in domo patris, vel fratris, & citat Angelum, Paulum, Iasonem, Pinellum, & Boërium, sic tenentes, Et concludit post eundem Molinam, numero 72. quòd vt dissidium hoc vitetur, arbitrio, Iudicis taxantur hæc ipsa alimenta, & reducuntur in pecuniam, idque communis praxis huius Regni admisit. Denique & in eodem articulo animaduertendum erit, quòd omnia iura, quæ Menochius adduxit, vt probaret, alimentarium teneri in domo grauati, vel obligati alimenta recipere; verè id non probant, aut saltem, cuicunque eorum concludens reddi posset responsum, vt euitetur; atque ita iure destitutum: iura autem, quæ Surdus, & sequaces adducunt in confirmationem eius sententiæ, quod in simplici promissione alimentorum non sit obligatus alimentarius sumere alimenta in domo grauati, sed possit, ea habere extra domum; quamuis etiam expressim eam partem non probent, magis tamen eorum, quæ pro contraria parte adducuntur; idcirco tenenda erit omnino superior, quæ melioribus, & magis concludentibus rationibus est munita, & communior apparet, prout Surdus, Pacianus Barbosa, & cæteri fatentur. Præterea, & quarto loco facit, nam in terminis nostris, & quando iusta causa recedendi à domo grauati, aut obligati alimenta præstare, vel petendi ea extra domum ipsius, adest; etiam ij, qui sententiam illam tuentur, quòd scilicet alimenta sint præstanda in domo grauati, vel obligati illa[sect. 26] præstare; id admittunt, atque ex iusta causa petendi extra domum alimenta, ius concedunt, vt videre licet penes Menoch. lib. 2. de arbitrariis, d. casu 170. ex num. 12. cum seq. & præsumpt. 157. ex num. 53. lib. quatro, vbi cum antea sustinuisset eam sententiam, quòd scilicet alimenta simpliciter promissa, in domo grauati, vel obligati præstanda sint, statim. multos cumulat casus, coniecturásque adducit, in quibus grauatus ipse, vel obligatus, non in domo propria, sed alibi pro alimentarij commodo præstate debet alimenta, vt latè ibi. Ac inter alia inquit numero 16. d. casu 170. & de præsumpt. 157. numero 55. multum ad propositum nostrum, quod alimentarius iustam habet causam, non habitandi cum hærede, aut obligato alimenta præstare, quando inter eum, & alimentarium orta esset lis, vel inimicitia, & refert quamplures Authores ita tenentes: sic etiam sententiam eandem, quòd alimenta simpliciter relicta, in domo obligati præstanda sint, quam tenuit sicut Menoch. ac limitauit Ioseph. Ludou. decisione 46. num. 10. & orta lite, alimenta peti posse extra domum grauati, asseuerauit Grammaticus quoque, decis. 101. n, 58. qui loquitur in terminis nostris, quando ex facto, & moribus, atque lite soceri, gener recessit ab eius domo, & inquit, quòd tunc debentur alimenta in domo generi ipsius: citat textum, in l Aqui concubinam, §. vxore, ff. de legatis 3. & in l. Caio Seio, §. Imperator, ff. de alimentis, & cibariis legatis & in l. Meuia, ff. de annuis legatis. Ludouic. etiam à Peguera decisione 20. num. 6 Ioannes Garcia, de expensis, & meliora. cap. 4. num. 20. qui propter diffidium vitandum, & ita ex iusta causa idem statuit post Greg. Lopez, & Molinam, (vt supra dixi) posito ergo, quod verior esset, aut communior (quod dici non potest) eorum opinio, qui asseuerarunt, alimenta simpliciter promissa, non designata domo, in qua præstentur, deberi in domo grauati, vel obligati; adhuc in casu præsenti locus ipsi non esset iuxta limitationes eorundem Authorem, vt porè, cùm inimicitiæ maximæ, & lites quamplures ortæ fuerint inter dictum socerum & generum, filia defuncta, quo casu etiam alimenta simpliciter promissa, extra domum peti posse, docuerunt. Imò, & in fortioribus terminis id statuunt vnanimiter. Interpretes nostri, nam cum resolutiuè firmauerint absque contradictione, promittentem alimenta præstare in domo, non esse obligatum quicquam præstare extra domum vt suprà dixi, & latè probat Fuluius Pacianus, in cons. 112. ex n. 97. & n. 105. latiùs, in cons; 134. per totum; statim id limitant, quoties iusta interuenerit causa, alimenta extra domum petendi. Et in hoc tam vnius, quàm alterius sententiæ Authores conueniunt vnanimitier, vt dixi: idque, vt absolutè, & distinctè magis explanetur. Obseruandum, atque constituendum erit, ali[sect. 27]menta peti non posse extra domum, quando relicta sunt cum onere cohabitandi, vel in domo propria promissa, si per eum non stetit, qui alimenta debet quominus in domo reciperentur. Sic sanè post Bartolum, Alexandrum, Angelum, Castrensem, Ruinum, Ancharanum, Corneum, Socinum, Picum, Iasonem, Bertrandum, Cordubam de Lara, Caualcanum, Simonem de Prætis Bursatum, Grassum, Durandum, & alios multos obseruauit Pet. Surd. de alimentis, tit. 4. quæst. 15. §. ex num 1. vsque ad n. 12. vbi dicit, quod hoc casu alimentarius petens alimenta extra domum, dicitur petere plus debito, quia commodiùs, & cum minori grauamine, &[sect. 28] sumptu præstantur in domo, quam extra: & infert, quod alimentarius, qui est moratus in domo, non potest alimenta præteriti temporis petere, quando relicta, aut promissa fuerunt cum onere morandi: & alia adducit vtilia, de quibus ibi. Eandem etiam doctrinam generalem, & superiorem rationem proposuit Corduba de Lata, in d. §. si quis ex his, n. 203. tradiderunt quoque Iacobus Cancerius, tom. 1. variarum, cap 17. de alimentis, n. 12. vbi inquit, quod. si testator domi hæredis reliquerit alimenta, non cogitur ipse alibi ea præstare. Seraphin. de priuilegiis iur. priuilegio 41. vbi latè Hieronym. Gabriel, in cons. 109. n. 15. lib. 1. Bursatus, in cons. 87. num. 23. lib. 1. Fabius Turretus, in consi 88. n. 22. Barbosa, prima parte, l. secundæ, in principio, sub numero 28. ff. soluto matrimonio, dicens, quod si testator expressè declarauerit quod in domo hæredis præstan da essent alimenta, tunc inuitus non cogeretur hæres alio in loco præstare: Leand. Galganetus, de condit. & demonst. prima parte, cap. 14. per totum, ex fol. 49. Cardinalis Thuscus, practicar. conclusion. iuris, lib. primo, littera A. conclusione 267. fol. 269. eleganter, & eruditè: Fuluius Pacianus, in cons. 112. ex num. 92. vsque ad num. 102. vbi latè, quod alimenta, quæ debent præstari in certo, loco, non debentur ei, qui à loco recessit, vel in loco motari recusat: meliùs in cons. 134. num. 1. vbi post Castrensem Gratum, Alexandrum, Beroium, Bartolum, Baldum, Salicetum, Anchar. Barbat. Marsil. Rolandum, Gabriel. Durandum & alios; illud primum omnium obseruat, quod promittens, vel debens alimenta in domo, non est obligatus quicquam alimentario præstare extra domum, si per eum non stetit, quominus prædicta alimenta reciperentur in domo: & idem obseruat num 7. & 8. numer. 16. & seq. & num. 36. & seq. & num. 29. quamuis ergo ita sit, prout à præfatis Authoribus adnotatur, & pro regula generali[sect. 29] statuitur; attamen regula ipsa restringitur, vt non habeat locum, quando alimentarius iusta aliqua de causa contendit, se cum grauato, aut obligato alimenta præstare, commorari non posse; tunc namque, cum per eum non stet, percipit alimenta extra domum; idque generaliter, quando iusta aliqua subest causa: ita sane post in finitos alios Authores tradidit, & duodecim modis regulam generalem, alimenta peti non posse extra domum, quando relicta sunt cum onere cohabitandi, vel in domo propria promisſa; restrinxit Corduba de Lara, in dict, l. si quia à liberis, §. si quis ex his, ex n. 173. vsque ad num. 199. vbi originaliter vide: Petrus Surdus, de alimentis, tit. 4. dicta quæst. 15. ex num. 12. cum omnibus seq. vsque in finem quæst. qui multum ad propositum nostrum dixit n. 23. quod legatarius recipit alimenta extra domum, quando non habitat cum hærede propter odium vigens inter ipsos, l. si disceptetur, ff. vbi pup. educ. debe. & ideo ingert Bald. ibidem relatus, quod nouerca non cogitur cum priuigno habitate, nec è contra, proter odium inter eos præsumptum; & quod non est necesse, quod odium aliter probetur. Quæ resolutio (vt vides) fortius obtinet in casu præsenti, & dicta filia defuncta; inquit etiam n. 28. quod si lis agitetur inter alimentarium, & illum, qui tenetur ad alimenta tunc legatarius ea consequetur extra domum; vt per Ias Roland. Menoch. Ioseph Ludouic. Simon. de prætis & ludou. Molin. ibi commemoratos: & idem statuit n. 29. si ob nimiam obligati alimenta præstare, vel vxoris eius sæuitiam, non potest alimentarius habitare in domo: & n. 44. post alios Authores obseruat, quod quæ sit iusta causa petendi alimenta extra domum, committitur arbitrio Indicis, qui examinabit inspecta personarum qualitate, an sit verisimilis, & attendenda quælibet ex prænarratis causis, & aliis ibi[sect. 30] adductis: & concludit n. 45. & seq. quod is, cui alimenta in domo debentur, aut relicta sunt, petens illa extra domum, sub prætextu, quod ex iusta aliqua causa non potest habitare cum hærede; tenearur eam probare: quia fundans se in negatiua, eam probare tenetur: & vltra relatos ab eo, id ipsum obseruauit Fuluius Pacianus, in cons. 112. n. 96. & 97. vbi dicit, quod qui vult sibi dari alimenta extra domum, tenetur probare culpam alimenta præstantis, vel iustam causam: imo, quod non sufficit probare. quod non possit quis morari in domo, in qua debent alimenta præstari, sed etiam est necessarium in specie probare causam probabilem, propter quam manifestè, appareat, quod in dicta domo, vel commodè vel honestè habitare non possit. vt concludit Alexand. in cons. 110. n. 2. vers. non probat etiam iste testis, volumine primo, vbi ait, quod non omnis altercatio debet dici iusta causa, propter quam non possit quis commodè cum alio habitare; sed oportere vt causa certa & probabilis ab actore probetur: ita etiam limitant superiotem conclusionem, traditam suprà, num. 27. vt scilicet ipsa non procedat, quando iusta aliqua causa non commorandi in domo adest, Michaël Grassus, §. legatum, quæst. 22. num. 4. Ludouic. à Peguera, decis. 20. num. 9. vbi inquit, quod alimenta relicta, aut promissa alicui, quoad cum aliquo morabitur, si alimentarius non potest morari in illa domo propter aliquam iustam causam, nihilominus habentur extra domum Seraphinus, priuilegio 41. ex num. 3. vbi quod dispositio de morando in certo loco, intelligi debet, si commodè fieri potest: & n. 4. quod nouerca morari non potest cum priuigno, propter naturale inter eos odium, & idem è contra. Barbos. prima parte dictæ l. 2. in principio, ff. soluto matrim. n. 29. fol. 586. Fabius Turretus, in cons. n. 88. n. 13. & duobus seq. Iacob. Cancer. variar. lib. 1. tit. 16. de alimentis, n. 12. & 13. Leand. Gald. de condit. & demon. prima parte. cap. 13. per totum, fol. 49. vbi plures cumulat coniecturas, & causas, ex quibus alimenta extra domum peti possunt, etsi cum onere præstandi ea in domo, relicta fuerint, vel promissa, De quibus etiam Menochius, lib. 2. de arbitrariis, d. casu 170. ex num. 12. vsque ad num. 29. & præsumpt. 157. ex num. 53. lib. 4. Fuluius Pacianus, in consilio 112. ex num. 96. & num. 104. & 105. & in cons. 134. num. 7. & seq. qui hanc materiam absoluit singulariter, quatuor casibus principalibus distinctis post[sect. 31] Castrensem, in cons. 167. lib. 1. qui tres casus distinxit idque ex n. 6. num. seq. Primus casus est, quando alimentarius non stat in domo, culpa, & facto eius, qui alimenta præstare debet. absque culpa ipsius, & tunc dicit alimenta deberi extra domum, & citat tex. in l. Mæuia, in principio, ff. de annuis legatis, l. Titia cum testamento, §. si ea conditione, ff. de legatis secundo, l. iure ciuili, ff. de condit. & demonst. & l. Caio, §. Imperator. in fine, ff. de alimen. legat. in quo (vt vides) vnanimiter conueniunt omnes Authores commemorati suprà, & tradit Pacianus, dicto consilio 124. numero 16. Secundus casus est, quando alimentarius nullam probabilem causam habens, ex culpa sua non vult stare in domo, & tunc extra domum alimenta non debent præstari, l. 3. C. de condit. insertis, l. prima, C. de iis, quæ sub modo, & l. illis libertis, in illis verbis, aut per eos non stetit. ff. de condit. & demonst. Tertius casus est, quando culpa neutrius interuenit, sed per casum fortuitum contingentem non potest alimentarius morari in domo eius, qui alimenta præstat, vel habet aliam iustam, & probabilem causam non morandi, & tunc extra domum alimenta debentur: l. annua, in principio, ff. de annuis legatis, l. Gaio, §. Imperator, ff. de alimentis legatis: & post Castren. & Nattam tradidit Fuluius Pacianus, d. cons. 134. n. 18. Quartus, & vltimus casus est, quando nec culpa alimentarij, nec hæredis interuenit, sed ex facto Tertij fuit alimentarius impeditus stare in domo: & tunc distinguitur inter factum iustum, & iniustum, de quo loquuntur Bartolus, Ruinus, Socinus, & Menochius, cum quibus Fuluius ipse Pacianus, vbi suprà, num. 19. ex quo num. 21. 22. & 23. Potest & quintus confici casus, videlicet, quod alimentarius possit extra domum habere alimenta absque controuersia, quando onus habitandi fuit iniunctum in gratiam, & solum fauorem alimentarij, eo, quia sit minor, infirmus, & debilis, & domus talis, quod possit indigere in aliquibus auxilio hæredum; quia huic fauori habitationis renunciare potest, & sola alimenta extra habitationem consequi, vt per Simonem de Prætis, de interpretatione vltimatum volunt. lib. 4. dubitat. 8. n. 56. & dubitat. 11. n. 115. sed quando onus habitandi fuit adiectum in fauorem hæredis, potest hæres in domo, & extra domum alimenta præstare legatario, prout voluerit, vt per Beroium, in cons. 24. Super duobus sub n. 14. lib. 2. Et quidem, si omnes hi casus cum iudicio perpendantur, dilucidiè. apparebit, vnumquemque eorum casui præsenti deseruire, & intentum dicti generi iuuare; vt putà, cum gener ipse iustis de causis, & propter inimicitias, litésque ortas absque culpa sua, alimenta, eorúmve æstimationem extra domum petat: cùm etiam per casum fortuitum contingentem, hoc est, mortem filiæ, cum socero morati non possit; vt suprà dicebam. Quod etiam vltra superiores Authores admittit,[sect. 32] & casum præsentem decisum in Regali Pinciano Prætorio profitetur Ioannes Oroscius, in l. cum hi. §. in causa, num. 5. ff. de transactionibus, & is quidem Author in fortioribus loquitur terminis, quando scilicet partes expresserunt locum, vel domum, in qua alimenta præstarentur; vt constat, ibi: Quod verò diximus, ibi præstanda alimenta, vbi partis expresserint, tunc non procedit, cum per eum stat, in cuius domo præstanda sunt. Non rursus, cum inter eos sinistra amoris, aut odij suspicio emerserit, vt in nouerca, & priuignis ponunt, & nos in soccro, & genero semel in Auditorio vidimus. Hactenus Ioannes Oroscius, qui (vt vides) specificè decidit quæstionem vt dixi. Rursus, & quinto loco pro eadem parte facit principaliter, ex dictis hucusque & maxime ad tertium, & quartum fundamentum huiusce partis, dilucidè constare, præfatam alimentorum præstando rum promissionem, & obligationem, à socero emissam (quomodocunque ipsa concepta fuisset) in se recipere tacitam conditionem, si res in eodem statu permaneat, in quo tunc erat; quod si in alium deueniant statum, atque ex mutatione rerum, & personarum licere in præstatione, & receptione eorundem alimentorum variare, & alibi, atque extra domum ea recipere; dispositio namque[sect. 33] omnis intelligitur semper rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus: prout cap. præcedenti, longa serie adnotaui, atque comprobaui. Et in hac eadem, qua versamur, materia, alimentorum scilicet, quæ ab alimentario petentur extra domum, ob iustam aliquam causam, quæ de nouo emergit, aut quod res in eodem non permanent statu; sic notat, & fundat Petrus Surdus de alimentis, tit. 4. quæst 15. num. 40. & tit. 5. quæst. prima, num. 3. & in alio proposito notauit ipse Surdus, tit. 8. priuilegio 59. num. 61. & tit. 7. quæst. 20. n. 22. & quæst. 9. n. 12. Leand. Galganetus, de condit. & demonst. prima parte cap. 14. num. 26. fol. 51. qui etiam in ipso nostro proposito expendit axioma prædictum & quod intelligatur secundum præsentem statum dispositio quæcunque, tradidit idem Surdus, de alimentis, d. tit. 7. quæst. 9. num. 12. & tit. 9. quæst. 30. vbi conclu[sect. 34]dit, quod, legatum alimentorum relictum vxori per annum luctus, expirat, cum primum vxor ad secundas conuolauerit nuptias; idque multis rationibus, de quibus ibi: & per Stephanum Gratianum discept. Forens. cap. 5. n. 18. sed ea præcipuè, quod intelligi debeat, rebus sic stantibus, & vxore in statu viduitatis manente. Item, quia qualitas luctus adiecta anno, restringit dispositionem, l. Titia, ff. de militari testamento. l. 2. ff. de auro, & argento[sect. 35] legato. Vbi probatur, quòd qualitas nominis determinans verbum, à quo dispositio sumit effectum, restringit, & limitat dispositionem, vt notarunt Bartolus, & Imola commemorati per Surdum ibi: cùm ergo res non ita se habeant, prout tunc erant, & in alio reperiantur statu, mortua scilicet, dicta filia, & litibus, atque dissentionibus ortis inter prædictos; ita equidem,statui de iure debuit, prout Senatus Hispalensis definiuit rectissimè. Facit etiam sexto loco id quod post alios Authores scriptum reliquit Vincentius de Franchis, decis. 186. num. 5. videndus etiam n. 8. & nouissimè Ioannes Baptista Costa, de ratione ratæ, quæst prima: videlicet, quod alimenta si fuerint æstimata pro certo tempore, & postea alimentarius plus, vel mi[sect. 36]nus vixerit, fit deductio, vel augmentum ex postfacto, inspecto ternpore, quo alimentarius vixerit. Et idem tenuerunt Ioannes Gutierrez, præcit. lib. 2. quæst. 17. numero finali, Surdus, de alimentis tit. 4. quæst. 17. num. 14. & quamuis de veritate Glossæ in l. hæreditatum, ff. ad legem falcidiam, super qua resolutio ea sumit fundamentum; alij quamplures Authores dubitauerint, vt iidem nunc firmarunt, & latius de Franchis, d. num. 8. qui fortes rationes adduxit: tamen in casu præsenti concurrunt simul quamplurima, quæ rem indubitatam efficiunt, nec æstimatio facta fuit ad modum, de quo ibi, imò potius 18. millium ducatorum quantitate, pro dote promissa, solutio eorum diuersimodè facta est, ac vltima quatuor millium ducatorum partita in quatuor annorum pensiones, siugulòque anno mille, diuisa est, vt sæpè repetitum fuit. Septimò & vltimò facit, dictum socerum se obligasse ad alendum dictum D. Petrum Ludouicum de Tapia, & vxorem eius, famulos, & familiam per spatium quatuor annorum, & per annum ferè adimpleuisse promissa, quousque filia eius nupta decessit, cuius morte impossibilitatus fuit obligationem perficere, sine amplius alimenta præstare ad modum promissum. Et idcirco, cum factum illud[sect. 37] alendi filiam, & familiam eius, amplius præstari non possit, succedit obligatio ad interesse, siue æstimationem mille ducatorum singulis annis; iuxta doctrinas, & resolutiones communes Doctorum, in l. stipulationes non diuiduntur: per illum text. ff. de verbor. obligat. vbi Bartolus, in octaua quæst. principali. Imola, colum. penult. Romanus, n. 80. Alexander, num. 27. Anton. Gomezius, tom 1. variar. cap. 10. de indiuiduis, numero 22. Ioannes Gutierrez, de iuramento confirmatorio, prima parte, cap. 39. Matienzus, in l. 2. tit. 16. lib. 5. glossa 6. Gratianus, regula 184. Surdus, in cons. 3. lib. 1. Antonius Pichardus, in §. non solum, de verbor obligat. Itaque, quamuis gener ipse in domo soceri vellet alimenta percipere, non posset equidem vxore defuncta, cum omnia. illa, quæ ipsa, & familia eius consumptura fuisset, præstari iam non possent, siue sumptus illi fieri respectu vxoris eiusdem non valerent; & ita parum interesset, an in domo soceri, an extra domum gener commoretur, nam etsi commoraretur cum eo, iam non posset recipere quantitatem, aut partem illam, quam cum famulis, & familiaribus suis vxor defuncta consumeret: ex quo ergo per eum non stat, sed per casum mortis eiusdem, quominus ibi alimenta recipiat pro parte vxoris, pro parte autem sua iustè recipere renuat ibidem propter discordias, & lites motas; perinde haberi debet, ac si in eadem domo ipse remansisset, vt integre alimenta percipiat, idque iuxta resolutiones traditas suprà, ex n. 20. vsque ad n. 35. adimpleuisse[sect. 38] namque videtur is, per quem non stat, quominus impleatur, c. cum non stet. de regul. iuris, l. 6. l. Labeo scribit. vlt. ff. de contrah. emptione, l. iure ciuili, ff. de cond. & demonst. & in eadem, qua versamur, habitandi, vel non habitandi in domo, ad alimenta percipienda, quæstione, sic obseruarunt Ioan. Cepha. in cons. 429. num. 9. lib. 4. Natta, in cons. 387. num. 5. Castrensis, in cons. 167. num. 1. lib. 1. Galganetus, de condit. & demonst. prima parte, cap. 14. num. 11. & 12. fol. 50. qui expendunt textum, in l. illis libertis 83. ff. de condit. & demonst. de qua suprà, atque ex dictis ibi; dilucide apparet, pet casum mortis deficiente conditione illa, & mortuo eo, cum quo alimenta erat recipienda, licere extra domum alimenta petere, & perspicere; vt ibi scripta omnino comprobant resolutionem istam. Idque, vel ideo etiam, quod alimenta hæc, de quibus controuertitur, debeantur ex causa onerosa matrimonij, atque ex debito, quod procedit in quantitate dictorum quatuor millium ducatorum, quæ cum reliquis, vsque ad quantitatem 18. millium ducatorum, tenetur dictus gener certa, & secura facere, & restituere filio, qui ex hoc matrimonio remansit, dicti soceri nepoti, vt certum est de iure, aut ex propriis bonis, & substantia facere illa integra, in quo maximam pateretur iacturam, & damnum, nisi integra quoque perciperet. Non obstant modò in contrarium adducta, quæ vel ex dictis hactenus, ex n. 17. pro fundamentis definitionis Senatus, remoueri possent: & nihilominus, ad hoc vt veritas iam demonstrata, clariùs elucescat, eisdem singulariter, & in specie respondebitur. Et quod attinet ad primum, respondetur, ve[sect. 39]rum esse, alimenta relicta cum temporis præfinitione, extingui ante tempus, eueniente morte alimentarij, ex textu in dict. l. si cum præfinitione, 20. ff. quando dies legati cedat. Cæterum, ex decisione eiusdem textus id limitari, siue explicari, atque casum præsentem decidi specificè, vt potè cum Iureconsultus Marcellus dixerit in secunda parte: Si verò non pro alimentis legauit, sed in plures pensiones diuisit, exonerandi hæredis gratia. : hoc casu ait, omnium annorum vnum esse legatum, & intra decennium decedentem legatarium, etiam futurorum annorum legatum ad hæredem suum transmittere: quæ sententia vera est, & ita præsenserit apertè, quod in casu præsenti, vbi alimenta debentur ex conuentione, &. obligatione. ea non extinguuntur, etsi alimentarij mors ante tempus præfinitum eueniat; nam cum præcedat quatuor millium ducatorum obligatio in hunc modum: Item, quatro mill ducados, en que de conformidad de ambas partes se estiman y consideran quatro años, que los dichos quedan obligados, y se obligan de dar de comer y casa à los dichos. Terminus ille quatuor annorum solutioni alimentorum præfixus, dumtaxat operatur dilationem solutionis, & commodiorem debiti diuisionem, nec operari potest debiti extinctionem, ex textu ipso: textu etiam, in l. nec semel, vers. sed etsi, & ibi Glossa, in verbo, nisi forte, ff. eodem tit. quando dies legati cedat, vbi multum ad propositum nostrum dicitur: Sed etsi quotannis sit legatum, mihi videtur etiam in hoc initium cuiusque anni spectandum: nisi fortè euidens sit voluntas testatoris in annuas pensiones ideo diuidentis, quoniam non legatario consultum, sed hæredi prospectum voluit, ne vrgeretur ad solutionem: & in l. Firmior 26. §. pater annua. eiusdem tituli, vbi etiam singulariter scribitur: Non plura, sed vnum esse fideicommissum certis pensionibus diuisum apparuit: & ideo filio intra ætatem diem functo, residui temporis ad hæredem eius fideicommissum transmitti. Itaque in casu præsenti id intendebatur, atque verè agebatur, vt dictæ filiæ parentes ad certam dotis quantitatem, quam promittebant, obligati remanerent; solutio autem fieret iuxta modum præfixum, & quatuor millium ducatorum partita in plures diuideretur solutiones, aut pensiones, hoc est, quatuor annos, exonerandorum eorundem promissorum gratia, qui de præsenti, vel ad alium modum se obligare, aut promittere non valebant: Et ob id à communiter accidentibus promissiones eiusmodi fiunt assiduè. Idcirco quemadmodum si partita ipsa quatuor millium ducatorum simpliciter promissa fuisset, aut tradita, non ideo deberi defineret, aut repeti posset, quòd filia nupta decessisset, quæ filium masculum reliquit. Ita pariter, nec deberi desinit, quod in solutiones plures, & pensiones diuisa, ante tempus ipsis præfinitum decesserit: idque. ex iuribus nunc præcitatis. ex his etiam, quæ in ipsorum explicatione tradiderunt Scribentes communiter, & alij Doctores quamplures, de quibus per Alexandrum; Iasonem, Gratum, Socinum iuniorem, Zucardum, Prætis, & Hieronymum Gabrielem. in locis relatis per Cæsarem Barzium, decis. Bononiæ 79. num. 18. vbi concludit, quòd legatum intra annos, putà quinque præstandum, rata videlicet quolibet anno, vnum dicitur, & etiam si legatarius interim moriatur, ad ipsius hæredes trasmittitur: & allegat eadem iura: textum etiam, in l. si verbis, & Glossam ibi, in verbo, videtur, C. quando dies legati cedat. Rationem quoque, assignat, quia, in hoc hæredi prospectum dicitur, ne ad solutionem vrgeretur, & ipsius exonerandi gratia, non verò, vt dicta quantitas pleno iure non dicatur re[sect. 40]licta: & repetit num. 24. & num. 11. in fine, adducit verba quædam, quæ casum præsentem decidunt specificè, considerando (vt sæpè dixi) primò præcessisse quatuor millium ducatorum promissionem, & obligationem, vt constat, ibi: item, quatro mill ducados: postmodum verò subsequutam quantitatis eius diuisionem, & solutionem in quatuor annos alimentorum: ita etenim factum fuisse dignoscitur in casu decisionis illius Seuatus Bononienfis, vbi dubitabatur, legatum alicui relictum de certa expressa summa, soluenda pro rata in termino annorum quinque, & illis nondum elapsis, legatario defuncto; nunquid annorum sequentium ad suos hæredes transmissum censeatur, vel potius per eius obitum extinctum & tamen legatum eiusmodi pet mortem legatarij non extinctum, sed, potius ad hæredes transmissum, deducitur; quia quò hæres facilius solueret, & exonerandi eiusdem gratia, ita relictum est; non verò quo legati ius restringatur, aut minuatur: prout latè Barzius fundat, & Senatum ita definisse asserit. dicto etiam num. 11. in fine, vt ca[sect. 41]sum præsentem decidere videatur, sic scribit: Etenim postquam ipse D. testator reliquerat, non quidem annuatim, sed libere, simpliciter eidem D. paulo scuta quingenta, & eorum solutionem distribuerat ad commodum hæredis intra annos quinque, legatum ad hæredes transmittitur, &c. Idem quoque, quod scilicet multum intersit, an annuatim legatum relictum fuerit, an verò liberè, & simpliciter, eius tamen solutio ad commodum hæredis distributa intra aliquod tempus: tradidit Barzius ipse decis. 80. num. 13. per totum, vbi insistit in vno, quod propositum, & intentum nostrum adiuuat multùm, videlicet considerando dispositionem & verba testatoris in casu illo, verisimile non esse, quod legatum ad alimenta restrinxerit, ex quo quingenta scuta D. Paulo, ibi reliquit, postmodum autem cauit, vt intra annos quinque soluerentur, centum scilicet quolibet anno: nam si intellexisset, pecuniam hanc relinquere pro alimentis tantum, vtique solutionibus faciendis dilationem non apposuisset, sed potius dixisset, quod pro illo tempore annorum quinque, alimenta huiusmodi præstarentur: quo nihil melius, nec magis expressum in proposito nostro dici posset, nam si dictorum quatuor millium ducatorum pro alimentis simpliciter promissio fieret aut alimentorum naturam sortiri deberet ea obligatio, non equidem prius diceretur: Item quatro mill ducados, en que de confirmidad se estiman y aprecian, quatro años de corner, y casa: sed potius diceretur: Y en quatro años de alimentos, o an de alimentar quatro años. Remanet ergo, alimenta iuxta obligationem, & promissionem prædictam, extingui non potuisse morte filiæ, iuxta suprà dicta: item & ea, quæ ad primum, & secundum fundamentum huiusce partis, & pro Senatus definitione suprà adduxi. Rursus & secundò responderi potest ex abundanti eidem fundamento, ex textu, in dicta l. si cum præfinitione, deducto; fatendo scilicet, alimenta relicta cum temporis præfinitione, extingui, si alimentarij mors ante tempus eueniat. Negando tamen, in casu præsenti mortem euenisse eorum omnium, qui alendi erant; nam etsi filia præfata nupta decesserit, maritus tamen, & filius eius masculus remanserunt: promissio autem, & obligatio alimenta præstandi, facta fuit, tam in fauorem filiæ defunctæ, quam mariti, & filiorum eius superstitum; sicuti constat ex verbis clausulæ ipsius matrimonialis, in initio relatæ. Remanentibus itaque marito, & filio, obligatio illa copulatiuè concepta, non deficit, nisi omnes illi deficerent, quamuis vnus,[sect. 42] hoc est, vxor deficiat; quia in veritatem copulatiuæ, necesse est, vtrumque adesse, vel deficere, nec sufficit alterum adimpleri, cùm copula requirat concursum omnium copulatorum, l. si hæredi plures, ff. de condit. instit. Iason, in l. prima, num. 2. ff. de iustit: & iure. Petrus Surdus decis. 82. num. 5. & decis. 272. num. 3. & 35. & in consil. 207. num. 7. & 15. & 16. lib. 2. Hippolyt. Riminaldus, in consil. 517. ex num. 14. lib. 5. Iacob. Beretta, in consil. 41. num. 1. Intriglio[sect. 43]lus, decisione Siciliæ 37. num. 1. & vbi plura requiruntur, contractus perficitur ex vltimo, l. quoties, C. de rei vendicat. Petrus Surdus, dicta decis 82. num. 5. qui ita arguit in casu ibi proposito: idque maximè,[sect. 44] quia si socer promittat alere filiam, & generum, quamuis promissio sit indefinita, debet tamen intelligi, vt præstentur alimenta pro vita vtriusque; sicuti ex Grammatico latius tuetur Petrus Surdus, de alimentis, tit. 5. quæst. 1. ex n. 14. de quo latius infrà ad solutionem tertij argumenti, num. 55. Quod attinet verò ad secundum argumentum, facilis est solutio, constituendo, verum esse, alimenta finiri morte eius, cuius fauore promissio, aut obligatio eorum facta est: cæterum in casu præsenti non esse finitas omnes personas (vt nunc dicebam) quarum fauore obligatio inita est; nam etsi vxor decesserit, remansit adhuc maritus, insuper & filius eius masculus, & cum omnes obligationes, & actiones, tam actiuæ, quàm passiuæ, in hæredes, & contra hæredes transeant, & si tibi aliquid promit[sect. 45]to, hæredi quoque tuo videor promittere, l. si pactum, ff. d. probat. l. debitor. C. de pactis, l. prima, & 2. C, de hæred. actio. l. hæres in omne ius, ff. de acquir. hæredit. cum aliis multis, de quibus per Anton. Gomezium, tomo 2. variatum, cap. 11. num. 12. & 13. vbi latiùs explicat: Tellum Ferdinand. in l. 22. Tauri, num. 19. & 20. Matienzum, in l. 6. tit. 6. glossa 3. n. 3. & glossa 4. num. 4. Fachineum, in consil. 66. num. 13. lib. 1. Thuscum, tomo 4. littera H. conclus. 75. fol. 278.[sect. 46] idque procedit etiam in obligationibus facti; nam similiter transeunt ad hæredes, l. veteris, c. de contrah. & commit. stipulat. & cum eadem qualitate actiua, vel passiua, quæ erat apud defunctum, l. 2. §. ex his, ff. de verborum obligat. & latiùs Antonius Gomezius[sect. 47] notauit, dicto num. 13. ita equidem dicto filio superstiti, aut patri marito ex eiusdem filij persona, alimenta petendi, ius competit, & ea præstandi onus, socero incumbit, ac si filia viueret, cui & marito, & familiæ, filiisque eorum promissa fuêre. Dos namque vt promittatur, vel constituatur, à communiter accidentibus plures causæ concurrere[sect. 48] solent, fouor; scilicet filiæ, cui datur, vt maritetur, & etiam vt alatur; cùm dos sit loco alimentorum, vt Bal. in consil. 456. Recolo, columna secunda, versiculo, præterea dos, lib. 5. cum similibus, de quibus per Tiraquellum, in tractatu primogenitor. quæst. 62. num. 5. & vt maritus onera matrimonij faciliùs sustinere possit, l. pro oneribus, cum similibus, C. de iure dotium. Facilius quoque ad matrimonium contrahendum alliciatur: & denique, vt vxor velut indotata, à marito non contemnatur, vt fieri solet, §. sic itaque[sect. 49] tico de nuptiis, versiculo, si quis enim duxerit, in authentico, de nuptiis, cum aliis, de quibus per Tiraquellum, in tractatu, cessante causa, limitatione 22. num. 9. atque ita negati non potest, quin dotis, aut alimentorum promissio ante matrimonium facta habuerit, & habeat communiter respectum ad matrimonium ipsum, postmodùm contrahendum, & vt maritus alliciatur (vt dixi) quod ita principaliter respicit maritum ipsum, sicut vxorem. Quamuis ergo dotis ipsa, & alimentorum promissio, ideo fiat, vt filia alatur, atque maritetur, ex quo tamen fit aliis etiam de causis, & in fauorem quoque mariti, qui non aliàs matrimonium contraheret, non ideo obligatio cessabit, quod causa illa alimentorum, respectu filiæ cessauerit, ex quo aliæ remanent: rationes[sect. 50] namque plures, vel causæ, quando concurrunt in dispositione, tunc vna cessante, non cessat effectus, siue dispositio, per textum, in l. si non lex Ælia Sensia. ff. de hæredibus instituendis, l. tutor petitus, §. quæ tutoribus, ff. de excusationibus tutorum, §. affinitatis, Instit. de nuptiis, cum aliis multis iuribus, de quibus latè per Tiraquellum, in dict. tractatu, cessante causa, limitatione 22. ex num. 1. cum sequent. Hippolytum Riminaldum, in cons. 259. n. 7. lib. 3. & in cons. 368. n. 97. lib. 4. Gratianum regula 78. Surdum, in cons. 116. n. 72. lib. 1. & in cons. 349. n. 23. & in cons. 463. n. 14. lib. 4. Adrian. Gilmanum, lib. 1. rerum iudicatarum Germaniæ, decis 6. n. 152. idque maximè, cum effectus causæ esset iam consumatus, & perfectus, & (vt nostri loquuntur) in esse productus (prout erat in casu ipso præsenti, contracto iam matrimonio, & filio masculo relicto) tunc namque[sect. 51] causa cessante alimentorum filiæ, non cessat effectus iam consummatus; per textum, in l. vltima, in principio, ff. vnde liberi, l. inter stipulantem, §. sacram, ff. de verb. oblig. cum aliis multis, de quibus per Tiraquel. d. tractatu, cessante causa, limitatione 12. vbi latè comprobat, non cessare effectum consummatum per cessationem causæ; Ludouic. etiam Casanate, in cons. 26. n. 41. Ego quoque quotidian. harum controuers. iuris lib. 3. cap. 15. ex n. 15. cum sequentib. nonnulla congessi vtiliter, ex quibus res hæc dilu[sect. 52]cidè magis comprobatur: & n. 7. multum ad propositum dixi; causa cessante, fiue deficiente ex postfacto, non cessare effectum, vbi ius esset iam alicui quæsitum ex causæ existentia; prout in præsenti contracto semel, matrimonio, & filio legitimo procreato, vt per textum, in l. si post mortem, §. 1. & in l. non putaui, §. sed si post mortem, ff. de bonorum possessione contra tabulas, & in l. cum vxori, C. quando dies legati cedat, & Tiraquellum, pluribus in locis à me citatum, dict. n. 7. & in d. tractu cessante causa limitatione 11. nec enim debent ex superueniente[sect. 53] quopiam casu reùocari illa, quæ iam perfecta, absoluta, atque consummata fuere, l. si Gaudentius, C. de contrahenda emptione, l. si vt proponis, C. de confirmando tutore, & latius exornaui, d; cap. 15. ex n. 6. cum sequen. sic sanè, quamuis contemplatione certæ personæ facta promissio, vel legatum relictum, ipsi personæ cohæret & consequenter persona extincta, dicatur quoque extingui; prout hoc ipso secundo argumento proposui ad finem, attamen procedit ante ipsius legati, aut rei promissae acceptationem, &. acquisitionem, postmodum verò secus: quod ita specificè tradidit, & singulariter explicauit Menochius, in cons. 421. sub n. 52. versic. non obstat, & duobus numeris sequen. lib. 4. & in eisdem, in quibus versamur, terminis, cùm ita arguisset ad initium decis. 97. num. 5. Cæsar Barzius, sic respondit num. 51. & 52. vbi dicit, legatum factum con[sect. 54]templatione personæ, quod persona ipsa extincta, extinguatur, procedere ante ipsius legati acceptationem, & acquisitionem, non postmodum. Rursus, & secundò respondetur fundamento metipsi, superiora equidem omnia ex abundanti dicta, vtpotè cum alimentorum causa, & promissio simpliciter facta, longè differat ab ea promissione, & obligatione, de qua nunc agitur, nec quatuor millium ducatorum promissio ab aliis partitis, aut quantitatibus dotis promissæ aliquo modo separari valeat; omnes siquidem ad certam dotis quantitatem promissam rediguntur, & supposita obligatione quatuor millium ducatorum, pro summa dotis promissæ implenda; quæ præcedit facilioris, & commodioris solutionis gratia, sine soceri exonerandi causa, in plures pensiones, siue solutiones diuiditur quantitas ea, vt suprà dixi ad solutionem primi argumenti ac idcirco, quemadmodum aliarum partitarum, siue quantitatum petendi ius in hæredem filiæ defunctæ transituit, ita pariter, & residuum illorum quatuor millium ducatorum, quæ simpliciter & purè promissa, in solutiones plures distributa fuere ob rationem prædictam. Quoad tertium verò argumentum, quod videatur cessasse causa, ob quam socer ipse voluerit, præfinito tempore alimenta illa præstare; concludens apparet responsum ex dictis ad solutionem argumenti præcedentis, maximè ex versiculo, Quamuis ergo dotis & alimentorum promissio, ideo fiat. Quoad aliud verò de quo eodem hoc argumento tertio in fine, videlicet, Alimenta promissa à socero simpliciter filiæ, & genero dum collocat[sect. 55] filiam in matrimonium, durauerit, animaduertendum erit, Antonium Cordubam de Lara, in dict. l. si quis à liberis, §. non tantum, ex num. 62. per totum (prout in argumento ipso refertur) in ea fuisse sententia, & opinione: citasse tamen eodem num. 62. Thomam Grammaticum, decis. 101. num. 56. vbi is Author existimauit contrarium, duratura scilicet alimenta, dum vita filiæ, & generi manebit; cum alimenta filiæ & genero sine præfinito tempore promittuntur. Quod si ita verum esset, multo magis durare deberent, vbi certo & limitato tempore promissa fuissent, prout in casu præsenti, vbi solutio alimentorum in quatuor annos diuiditur, postmodùm verò num. 112. inquit Grammaticus ipse, quod in ea specie videtur socer obligatus ad præstanda alimenta, saltem per annos quindecim, argumento 1. si quis argentum, C. de donat. quod etiam nostram sententiam confirmat. Surdus verò, de alimentis, tit. 5. quæst. 1. num. 12. & quatuor seq. Grammatici resolutionem accipit indistincte, nec ad quindecim annos restringendam existimat. Primò namque constituit, quod alimenta simpliciter relicta, debentur ad vitam, & intelliguntur relicta durante vita legatarij; vt probatur in l. Caio, ff. de aliment. & cibar. legat. est etiam textus, qui loquitur de habitatione, in l. si habitatio §. vtrum, ff. de vsu & habitat. postmodùm verò in hunc modum scribit: Et hoc procedit non solum in alimentis relictis per vltimam voluntatem, sed etiam in his, quæ promissa fuerunt per contractum, & ideò Grammaticus, in decis. 101. num. 56. & in decis. 102. num. 112. & 113. concludit, quod promissio soceri de alendo filiam, & generum, quamuis sit indefinita, debet tamen intelligi,. vt præstentur alimenta pro viter vtriusque. Est verum, quod Grammaticus, dicta decis. 102. num. 112. inquit promissionem restringi ad quindecim annos: & Corduba reducit dictum Grammatici ad terminos l. hæreditatum, ff. ad legem falcid. qui tamen non semper, nec absolute conueniunt cuicunque relicto, vel promissioni præstandorum alimentorum. Sed quicquid sit, cum generale, & indefinitum relictum alimentorum extendatur ad vitam, quare non idem erit in promissione? valet enim argumentum à contractibus ad vltimas voluntates, & è contra. Rursus indefinita æquipollet vmuersali; non solum in testamentis, sed etiam in contractibus: imo fauore alimentorum indefinita æquipollet vniuaersali, etiam in casibus, quibus regulariter non solet æquipollere, secundum Bartol. in l. quidam hæredem, num. 1. ff. de tritico, vino, oleóque legato. Hactenus Petrus Surdus, qui (vt vides) concludit, quod. promissio soceri de alendo filiam & generum, quamuis sit indefinita, debet tamen intelligi, vt præstentur alimenta pro vita vtriusque, nec restringitur ad quindecim annos, contra Grammaticam, & minus ad septem, contra Cordubam de Lara: & sic multo magis promissio soceri de alendo filiam & generum, non indefinita, sed ad tempus quatuor annorum limitata (quando omnia iura, & rationes hactenus consideratæ deficerent) intelligi deberet, vt præstarentur alimenta pro vita vtriusque, ternpore præfinito; iuxta rationem, & sententiam Surdi: ex altera verò, & contraria Cordubæ de Lara opinione, id ipsum dici quoque debebit; vtpotè cum ipse loquatur, quando indefinitè alimenta promittuntur à Socero filiæ, & genero: cæterum si non indefinitè sed ad certum potius tempus promissa fuerint: tunc Corduba ipse nihil statuit, sed contrarium responderet, & attendi debere tenorem obligationis contractæ, aus promissionis factæ, dixisset. Et hæc quidem ex abundanti quoque dicta, vtpote, cum termini casus ipsius præsentis longè differant à terminis casus præfati, in quo sententiæ prædictæ Grammatici, Surdi & Cordubæ adductæ fuere: ibi namque, soceri de alendo filiam & generum simplex, aut indefinita promissio interuenit, nec obligatio aliqua præcedit; hic autem (vt sæpè dixi) certæ quantitatis dotis promissione facta, & pro parte solutionis dotis ipsius, in certa quantitate promissæ, quatuor millium ducatorum constitutionis, solutio eorundem in quatuor annos pro alimentis diuiditur, & quatuor millium ducatorum constitutio præcedit, in quibus quatuor annorum alimenta æstimantur. Quartum etiam argumentum non obstat ex d.l. illis libertis 83. ff. de condit. & demonstrat. verè namquè textus hic duas continet conclusiones, de quibus sigillatim agendum erit. Prima conclusio est, quod quamuis regulariter conditio mixta dependens à facto implere debentis, vel alterius, vel etiam à casu, si deficiat per mortem, extinctionem legati inducat, l. in testamento, vbi Glossa magna. Bart. Socinus, & omnes, ff. de condit. & demonstrat. & cum aliis multis Petrus Surdus de alimentis, tit. 8. priui[sect. 56]legio 24. num. 1. & tit. 5. quæst. 4. attamen conditio mixta, si deficiat per casum, vel per mortem, non extinguit, nec facit deficere relictum alimentorum; idque speciali eorum fauore, quibus &: alia multa specialia fuere concessa. Præsumitur namque quod testator omnino relicturus erat, etiam sine conditione. Et idcirco, si legentur alicui alimenta quoad, vel donec, vel dum, vel quamdiu, vel si vixerit cum aliquo, & ita cum onere habitandi, vtputà cum filiis; tunc morte eius, penes quem morari, aut viuere debebat, legatum non extinguatur, sed potius remanet purum, ac si nulla conditio esset apposita, & alimenta extra domum debentur, quia per eum non stat, sed per casum fortuitum, vt probat tex. in l. prima; C. de legatis, vbi notant omnes Doctores, & optimè Ioannes Sichardus, videndus ex num. 1. vsque ad num. 8 & cum Bartolo, Castrense, Pico, Decio, Riminaldo, Bertrando, Durando, Menochio, Mantica, Prætis, Neuisano, Corneo, Grato, Menchaca, & multis aliis Petrus Surdus, de alimentis, tit. 4. quæst. 15. num. 34. & tit. 7. priuileg. 23. num. 7. & seq. latius priuil. 24. num. 1. & quatuor seqq. & tit. 5. q. 4. vbi vide Beninten. decis. 98. num. 2. & seq. Fuluius Pacianus, in consil. 134. num. 18. Leand. Galganetus, de condit. & demonstrat. 1. part. cap. 14. num. 7. & cap. 15. num. 8. & quatuor seq. Stephan. Grian. disceptat. lib. 1. cap. 104. ex num. 65. Corduba de Lara, in d. §. si quis ex his, num. 199. & 200. vbi constanter asserit, quod legatum relictum sub conditione si vxor, vel legatarius commoretur cum filiis testatoris, non debeti, si filij mortui sint; secus tamen statuendum esse, si alimenta ita relicta fuerint, cum fauore alimentorum legatum annuum non deficiat, si casu impediatur conditio morandi cum filiis. Ad quod citat. Bart. Gratum. Costam. & alios, & hæc quidem sic intellecta, potius intentum nostrum, & definitionem Senatus, quam sententiam contrariam tuentur; vtpotè, cum promissio ea, & obligatio alimentorum, non condicionaliter (prout præfati Authores loquuntur) sed simpliciter potius concepta, & inita, extingui non debet morte dictæ filiæ, ex quo legatum, aut promisso alimentorum per casum, &. mortem filiæ, cum qua commoraretur maritus, non deficiat, iuxta iura præcitata, & Authores relatos, à Menoch. lib. 2. de arbitrariis, casu 170. num. 17. & per Surd. tit. 5. q. 1. num. 41. Remanet itaque, primam partem, & conclusionem d.l. illis libertis, & d.l. 1. C. de legatis, pro marito potius vrgere in casu præsenti, quàm contra ipsum. Quod attinet verò ad secundam conclusionem,[sect. 57] d. leg. 83. obseruandum erit, superiorem primam conclusionem limitari, ex ipsamet lege vt scilicet conditio mixta deficiens per casum, faciat deficere relictum alimentorum, si constiterit expressè, vel ex probatis, & manifestis coniecturis, quòd conditio esset apposita ad fauorem, & commodum eorum, cum quibus est commorandum, tunc namque, si illi moriantur, legatum deficit, vt inquit text. in d.l. illis libertis, in secunda sui parte. Et concludunt communiter Scribentes, in d.l. 1. C. de legat. vbi Ioan. Sichar. ex num. 4. & seq. Ruinus; in cons. 42. num. 21. & 23. & in cons. 46. num. 3. lib. Benintend. dicta decis. 98. num. 2. & tribus seq. Petrus Surdus, de alimen tit. 8. priuil. 23. num. 8. & priuil. 24. num. 5. vbi inquit, præsumi factum fauore eorum, qui sunt senes, debiles, pupilli, vel aliter egent ope legatarij, & tales sunt, quibus verismile est, quod testator voluit prouidere: & citat Menchac. Ruin. Decium, Prætis, & alios, ita tenentes. Leand. Galganet. de condit. & demonst. 1. p. cap. 15. num. 13. fol. 53. cum ergo Iureconsultus, in dicta l. illis libertis, in fine, dixerit, superiorem primam conclusionem procedere, nisi fauore eius, in cuius persona deficit conditio, alimenta fuissent relicta, nec ex eo solum, quod commorandi cum filiis, conditio adjiciatur, ad fauorem eorum, alimenta relicta præsumpserit in dubio, aliunde namque id constare Iureconsultus requirit metipse; merito Interpretes nostri dubitarunt communiter, ex quo intelligatur, an fauore legatarij, vel filiorum alimenta relicta dicantur; & diuersimode explicant, vt ex ipsis superiùs citatis deducitur manifestè, & ex Sichardo, in dicta l. prima, C. de legatis, num. 5. & 6. Quoad præsens vero, ideo disceptatio ea necessaria non est, quod termini illi legati alimentorum ea conditione relictorum, de qua in dicta l. illis libertis, longè differant à terminis nostris, in quibus non gratuito lucratiuo, sed ex necessitate quadam, & titulo oneroso (pro parte scilicet solutionis dotis promissæ: alimenta fuerunt constituta. Dos namque, licet respectu vxoris contineat titulum[sect. 58] lucratiuum, vrespectu tamen mariti, quia pro oneribus mariti datur; dicitur titulum onerosum continere. Sicuti quotidian. har. controuers. iur. lib. 3. c. 23. num 41. quinque seqq. latius ego comprobaui. Sic sanè dici non potest in casu, præsenti, filiæ fauore duntaxat promissionem alimentorum factam; vere namque, fauore etiam mariti, & matrimonij, onerum etiam, quæ supportare debet, ratione, & vt al. liceretur ad matrimonium contrahendum, promissio ea facta est, filiorum quoque eiusdem matrimonij, quibus specificè consultum, atque prouisum apparet, ex clausula matrimoniali deducitat. Idcirco textus ipse in d. l. illis libertis, in contrarium potius, & pro hac parte expendi, & induci debet: nam si ideo mortuo filio, alimenta illa, non debentur, quia propter eiusdem filij vtilitatem tantum his, qui cum eo commorati fuissent, alimenta præstari testator voluerat; sequitur equidem, quod si propter aliorum quoque vtilitatem, non solùm filiæ nuptæ, relicta fuissent, & ij adhuc superessent (prout filius masculus superest, &. etiam maritus) deberentur absque dubio alimenta eisdem, qui adhuc su persunt, & quorum etiam fauore promissio specificè facta. est; filiorum namque fauore factam, ex verbis eiusdem clausulæ matrimonialis apparet expressim. Textus autem, in d.l. Seio, ff. de annuis legatis, superioribus non refragatur nec etiam decisioni textus, in dicta l. 1. C; de legatis. Nam pro eius explica[sect. 59]tione respondet Glos. s. finalis, in eadem l. 1 Quod inspiciendum sit semper in legatis, cuius gratia legatum fiat. Nam si fit fauore legatarij, tunc legatum semper debetur, etiam mortuo eo penes quem morati debebat. Sin autem legatum fit gratia hæredis, vel eius apud quem debeo morati: tunc certè morte eius finitur legatum. Et hoc est naturale Nam vt dicit textus in dicta l. seio, in princ. labor, & pecunia recipiunt inter se diuisionem, id est, æquum est vt si quis multum laboret, multum etiam ferat pecuniæ. Nam sic dicebat Comicus, opera, pro pecunia. par hostimentum estad est, æquatio. Vnde in d.l. seio, telictum erat legatum alicui non fauore ipsius, sed fauore liberorum, scilicet, vt negotiis liberorum, præesset. Quare Cum morte aliquorum diminutus est labor, sequitur etiam diminui pecuniam, vel legatum Quod non fieret, si fauore legatarij id fieret vt si dicat testator, Titius de me viuo optimè est meritus: ei lego centum annua, donec versetur apud meam vxòrem. Apparet enim, legatarij gratia legatum esse factum: & ideo quia fit eius gratia mortua mea vxore, debetur ei legatum illud annuum, quoad vixerit. Et hæc quidem ex abundanti etiam dicta, vtpotè, cum obligatio ea, atque alimentorum promissio, simplex non fuerit in casu præsenti, siue non simpliciter alimenta promissa, nec etiam resticta ad terminos illos, quamdiu, donec, quousque, vel si maritus cum vxore habitabit; sed quatuor millium ducatorum promissio facta; in quatuor annorum solutiones diuisa, quod promissionis, aut legati alimentorum terminos egreditur, vt sæpè dictum est. Quintum autem argumentum minus vrget; nec verè procedit eorum Interpretum sententia, qui commemorantur ibidem, sicuti apparet ex his, quæ ad fundamentum 3. & 4. partis secundæ & pro definitione Senatus Hispalensis suprà expendi, vbi plenè, & dilucidè probaui, quod in simplici promissione, aut relicto alimentorum non sit obligatus alimentarius sumere alimenta in domo obligati, sed de iure potest ea petere extra domum. Item ex ipsorum Authorum sententia, qui contrarium tuentur, alimenta peti posse extra domum, quando iusta causa adest commorandi extra domum, vel recedendi à domo obligati alimenta præstare, idque etiam, si in domo propria præstare, grauatus fuerit hæres, vel promissio facta, vt latius ibi. Sed nec sextum vrget partis eiusdem contrariæ fundamentum, quoniam termini illi valde diuersi sunt à terminis casus præsentis, vtpote, cum domo simpliciter legata, iuridicè dicatur, præsumi, testatorem legasse illam, in qua habitare consueuit ordinariè, si plures habebat Domus, iuxta resolutiones Menochij, & aliorum, quos ipse recenset, de quibus in argumento. Cum autem non domus legatur, seu promittitur ab eo, qui plures habet Domos, sed alimenta, & domum dandi obligatio contrahitur simpliciter, ad certam domum promissio non restringitur, nec de vna magis, quam de alia intelligi valet; & idcirco reincidit dubium illud, superius agitatum, & contrarijs sententijs dinisum, an scilicet de domo propria grauati, aut obligati intelligi debeat promissio, vel de alia extra domum eiusdem; in qua (vt supra dicebam) negari non potest, quin communior, & etiam verior fit sententia eorum, qui eo casu, & in simplici alimentorum promissione certa domo non designata, alimenta extra domum peti posse pro commodo alimentarij, asseuerarunt. In alio verò casu, cum testator iubet aliquem domi suæ ali, iam non vetsamur in terminis simplicibus promissionis alimentorum, sed potius domum demonstratam dicimus, dubitamus autem, vtrum de domo propria, an hæredis testam senserit, & cum morte testatoris omnia soluantur, ab eóque rerum suarum dominium sie recessurum, cum etiam per hæreditatis aditionem, bona desinant testatoris esse, & proprium patrimonium adeuntis efficiatur, commodiúsque sit hæredi domi suæ alimenta præstare propter minores sumptus; rectè statuitur, præsumendum esse, quod de domo hæredis testator intellexerit; cum verba illa, Domi suæ, domui hæredis magis conueniant. Rursus, atque ex abundanti, & sine præiudicio veritatis respondetur, parum interesse, quod de domo socer intellexerit, propria, dum domum, & alimenta promisit, nam ex quo iusta causa superuenit, litésque, & inimicitiæ ortæ sunt,à domo, ea recedere, & alimenta extra illam petere, ex his omnibus deducitur concludenter, quæ numeris præcedentibus adnotata, atque scripta reliquimus. Septimum denique & vltimum fundamentum partis contrariæ non obsistit, pro cuius resolutione, atque explicatione obseruandum erit in primis sententiam Glossæ, in dict. l. quod legatur, ff. de iudiciis, non esse omnino veram, nec certam, & displicuisse Petro Surdo, d. tit. 4. de aliment. q. 16. ex n. 27. vsque ad n. 36. Qui contendit, quòd quamuis vno in loco alimenta fuerint alimentario soluta,[sect. 60] non per hoc in futurum ibi peti poterunt, & adducitur, atque excitatur sequentibus fundamentis, & rationibus. In primis, quòd voluntas tacita, quæ ex actu colligitur, non debet vltra extendi quam ex ipso actu de necessitate inferatur; prout obseruant Bartol. Decius, Paris. Socin. iunior Natta, & Beccius, relati ibi per Surdum, n. 27. Et ideo gratuita solutio vnius partis, non grauat in solutione alte[sect. 61]rius, l. finali. C. ne vxor pro marito, vbi notat Baldus in summario, l. cum de indebito. vers. sed si pro parte, C. de condict. indebiti, vbi qui partem indebiti[sect. 62] soluit, non cogitur aliam parte soluere: vt comprobat ibi Surdus, n. 28. & 29. inquit, hinc esse, quod immunis per vnam solutionem sibi minimè præiu[sect. 63]dicat pro futuro tempore; & refret Petrum, Cinum, Abbàte, Alexand. Cephal. & Cacheran. sic tenentes. Inquit etiam n. 30. hinc esse, quam Prælatus, qui successit in beneficio, licet pensionem vnius anni receperit, non tamen censetur pensionem pro futuro tempore ratificare: vt habetur decis. Rotæ 233. in fine, in nouis, & qui facit vnum actum in tempo[sect. 64]te feriato, non sibi præiudicat in sequentibus, vt Francus, Alexand. Ripa, & Rolan. tenuerunt, quos citat Surdus ipse, d.q. 16. n. 31. & inde infert in hæc verba: sic ergo, si hæres vno: in loco semel præstat alimenta, licet quoad illam solutionem sibi præiudicauerit, non tamen in futurum cogitur eodem in loco præstare. Qui[sect. 66]nimeò etiam in iudiciis, qui consentit in, vno actu, non videtur consentire in reliquis, Glos. in Clementina sæpè, in verbo, patribus, de verbor. significat. Et non obstat textus, in d.l. si fidei commissum, §. finali, ff. de iudiciis, quia illud procedit, ex quo exceptio illa competebat iure singulari, quod facilius tollitur, l. eius militis, §. militia missus ff. de milit. testam. secus, quando competebat ex iure communi; vt declarat Iason. in l. 2. n. 9. C. de fideicommissis, & refert Surdus, dicta quæst. 16. tit. 4. qui concludit n. 35. quod illa opinio Angeli, in l. prima, C. de fideic. quod vnum legatum certo loco soluens, tenetur eodem loco soluere alia, reprobatur è Iasone, Benedicto, & Natta; quòd durum tamen esset in practica obtinere contra Glossam in dict. l. quod legatur, & ab initio d.q. 16. inquirit, quo in loco, præstari debeant res ad alimenta necessariæ, quando hæres & alimentarius diuersa habent domicilia & resolutiuè inquit, quod hæres alimenta præstat in loco sui domicilij, non autem vbi degit alimentarius, quando[sect. 67] à testatore locus non est specialiter designatus, siue in promissione alimentorum non expressus, l. sed & si susceperit, ff. de iudiciis, l. Titia Seio, in principio ff de legatis 1. l. 3. ff. de aliment. & cibariis legatis, per quæ iura ita concludunt innumeri ibi relati ex n. 1. vsque ad num. 7. vbi ex multis quoque Authoribus obseruat, quòd cum creditor, & debitor sunt diuersi domicilij, debitor non tenetur debitum por[sect. 68]tare ad domum creditoris, sed sat est, si paratus sit soluere in suo domicilio, quando in obligatione locus non est expressus; vt probat textus, in l. item illa verba. in principio, ff. de constituta pecunia, vbi Glos. Bartol. & omnes Doctores, & alij quamplurimi ibi relati; cum vero hæres, & altmentarius eiusdem sunt fori, & in delatione non cadit impensa, tunc hæres tenetur alimenta portare ad domum alimentarij, quia sic se habet: regula, quod vbi debitor, & creditor sunt eiusdem fori, tunc debitor debet ire ad domum creditoris, d.l. item illa verba, vbi Bartol. & omnes DD. Surdus d. quæst. 16. num. 7. & 8. Denique & vltimò, quìa suo ore profitetur Surd. ead. q. 16. n. 35. quod durum esset in practica obtineri contra illam Glos. in d.l. quod legatur Respond. etiam, quod quando Glos. ipsa loqueretur in eis terminis; in quibus in argumento contenditur, atque ex notatis ibid. ex n. 21. deduci posset, quòd si alimentarius cepit vno in loco alimenta recipere cogatur, exinde eodem in loco perseuerare, & recipere; adhuc receptio ea, & Glossae eiusdem sententia non obesset, nec genero præiudicium generaret in casu præsenti in futurum; cum necessariò id intelligendum esset, rebus ipsis in eodem statu manentibus, & noua causa non superueniente; vt. potè, cum ex iusta causa à domo alimenta præstantis recedere, & extra domum illa petere posset; tametsi in domo eius cæpisset percipere alimenta; & quamuis socer ex conuentione non teneretur nisi in domo ea præstare; prout longa serie, suprà explicaui. ADDITIO Ad Caput præcedens. ADduntur, atque adnotantur nonnulla circa eandem huiusce capitis materiam, quæ post scriptum, & omnino absolutum hunc librum, obseruata elaborataque fuerunt. Et iterum insisto ex professo, circa Gramatici, Cordubæ de Lata, & Petri Surdi placita, de quibus suprà. Alimenta scilicet promissa à socero simpliciter filiæ, & genero, dum nuptui ipsa tradebatur, quo tempore durent, & mortua filia, viuente adhuc marito, si filij remanserint, & casus ex facto, in Regio Gratanensi prætorio occurrentis, species proponitur, quæ proculdubio difficiliorem continet resolutionem, & magis dubiam explicationem, quàm altera, in Hispalensi Senatu agitata, de qua suprà. Si in capitulationibus matrimonialibus, cum de[sect. 1] collocando filiam in matrimonium pater agebat, in casu, quo ipsa filia, (tunc vnica, & primogenita) in maioratu domus suæ successura esset, dotis nomine nihil promisisset, sed potius dixisset, quòd successione ipsa, si filius masculus nullus nasceretur, qui eam excluderet, satis dotata satisfactáque manebat; eandem tamen, & eius maritum, & familiam in domo patris eiusdem habitaturos, eisdemque & viduis duabus, quæ eis deseruirent, alimenta restricta daturum in hæc verba, darles de comer. & nihil nomine dotis assignatum, sed id duntaxat cautum. Quod si alimenta ea noluerit gener in domo soceri, tunc singulis annis, 300. ducatorum summa, pro vita soceri, eisdem à socero ipso præstanda; quæ summa dictorum alimentorum in fine vniuscuiusque anni soluatur, nec soluto matrimonio, eorum ratio habeatur, siue pro dote non iudicetur, sed absque onere restitutionis maritus eam quantitatem percipiat. Ita tamen, quod si patre superstite, mater decesserit, filia ipsa, & gener, neque legitimam, neque quid aliud in bonis matris defunctæ prætendere possit, sed pater integrè vtatur fruatur. & ea tanquam alia propria obtineat. Si tamen secundo nupserit, & filium masculum procreauerit, qui filiam metipsam à successione maioratus exclusurus sit, ex tunc in octo millium ducatorum quantitate temaneat dotata; prout hæc omnia in eodem casu commemorabantur diffusè Et tunc quidem controuertebatur, si patre &[sect. 2] matre superstitibus, mortua ipsa filia fuerit, quæ nupsit, & filios, siue filium reliquerit (prout filiam relictam, in ipso casu apparebat) maritus, aliàs gener, à domo soceri recesserit cum eadem filia, reluctanctibus tamen parentibus, qui neptem retinere vellent, atque ex eo tempore, 300. ducatorum quantitatem, sibi præstari debere, atque in futurum præstandam, contendunt, scilicet dum socer ipse vixerit, num de iure intentio eius procedat, an verò filia defuncta, obligatio cessauerit, ex quo alimentorum nomine, ea promissio facta fuit: atque ita sui natura morte finiri debuerit. Et quo dilucìdè, & distinctè procedatur, his, quæ tunc pro vna & altera parte expendebantur præcipuè, adiiciam quam plurima, quæ ad eum modum, nec adnotata, nec vllo modo tacta fuere, ipsa quoque, quæ tunc ponderabantur, distinctione, ordine, & resolutione commemorabo. Ea antem omnia in comprobationem duorum diriguntur principaliter; ex parte actoris, quod alimenta præstanda in domo soceri, vel 300. ducatorum summa extra domum soluenda, si gener id elegerit, ex causa dotis processisse dicantur, siue fructus dotis diiudicentur, atque ita dotalium rerum, aut dotis naturam assumant, vt filiis relictis, etiam vxore defuncta, ad filios transeant, siue in persona patris pro vita soceri durent, vel concesso absque veritatis præiudicio, quod sint meta alimenta, nec fructus dotis dici valeant; adhuc ad hæredes, filios scilicet transire debeant, siue in persona patris continuari, & durare; nec extinguantur morte filiæ. Ex parte rei totum contrarium, contendebatur, quod ea, nec ex causa dotis processisse videantur, nec minus fructus doris dici possint, sed mera & pura alimenta diiudicentur, & in necessariam consequentiam morte vxoris, aliàs filiæ finita extinctaque fuerint. Pro parte eiusdem actoris, generi scilicet, quæ expendi possunt quo ad primum articulum, fundamenta, vt velut fructus dotis diiudicentur, vel ex causa dotis processisse dicantur, ad sequentia reducuntur. Primò, quod in contractibus, sicut in omni alia dispositione mens inspicitur quæ primum locum obtinet; sicuti obseruauit Cardinalis Mantica, de tacitis & ambiguis conuention. lib. 1. tit. 17. num. 36. latè lib. 2. tit. 4. ex n. 2. & vltra Alexander, in cons. 28. in principio, lib. 1. & in cons. 34. n. 3. & n. 8. & per totum, lib. 2. & in cons. 103. n. 3. & 6. lib. 6. Abbas, in cons. 43. Videtur primò, sub n. 4. lib. 1. vbi ponit hanc regulam in contractibus: parisius, in cons. 78. n. 10. lib. 1. vbi quod à mente pendet substantia contractuum: Iason, in l. 4. C. de liber, præterit. & in l. iuris gentium, §. prætor ait, ff. de pactis, Roland. à Valle in cons. 61. num. 33. lib. 2. & in cons. 69. num. 45. lib. 3. Crauet. in cons. 333. num. 15. Beccius, in cons. 74. num. 28. & in consil. 94. num. 7. Tiraquel. in l. si vnquam, verbo, libertis, numero 58. Petr. Surdus, in cons. 381. num. 20. lib. 3. vbi quod principaliter attendenda est mens contrahentium: Cardinalis Thuscus, tom 5. littera M. conclusion. 199. num. 4. & num. 44. & 55. & 57. & 60. & 71. & tribus seq. & conclus. 200. in princip. Sic[sect. 3] sanè, non tam debent attendi verba conuentionis, quam contrahentium sensus, & quod verisimile est, ipsos sensisse, atque voluisse; l. iuris gentium, §. pactorum, ff. de pactis, l. sed Celsus, §. ff. de contrahenda emptione vbi dicitur, quod in contractu, potius quod actum est, quam id quam dictum est, sequi debemus, l. semper in stipulationibus ff. de regul. iuris, vbi Decius, & Cagnolus, in principio, l. pactum, ff. de probation. l. promittendo, in prin. ff. de iure dotium. vbi in hac eadem, qua versamur materia, dotis scilicet, Iureconsultus Paulus inquit, magis enim res, quam verba intuenda sunt. Et in l. dotis fructus, §. si vsusfructus, eodem titulo, vbi ipsamet materia Vlpianus scripsit, inspiciendum esse primo loco, quid actum sit. Et cum aliis multis tradidit Mantica, lib. 12. tit. quarto, num. 13. Thuscus, locis relatis, suprà, Glossa, in l. blanditus, C. de fideiussoribus. vbi quod mens, & intentio contrahentium potius spectanda est in contractibus, quam conceptio verborum: Glossa etiam in l. in venditione, ad finem, ff. communia prædiorum. vbi quod causam verbotum, magis quam verba inspicere debemus: Craueta, in cons. 964. num. 37. Hieronymus Gabriel, in cons. 90. n. 16. volum. 1. Cephalus, in cons. 335. n. 4. lib. 3. latè Tiraquel. vbi supra, Petrus Surdus, in cons. 321. n. 52. lib. 3. vbi citat Bald. in l. si in venditione, in fine, ff. communia prædiorum, dicentem, quod mens attenditur pro amplitudine, & restrictione contractus, & Alexandrum, in cons. 22. n. 6. volumin. 1. qui id procedere dicit, etiam vulnerando verba. Et vltra Surdum, id ipsum, quod scilicet verba interpretantur, restringuntur, & ampliantur, ex mente etiam coniecturata magis, quam ex cortice verborum; adnotarunt, atque comprobarunt Castrens. in cons 148. n. 1. l. 1. Curt. iun. in cons. 62. n. 5. Beccius, in cons. 64. n. 7. exornat Bertaz. in cons. 2. n. 6. & seq. lib. 1. Rota Rom. dec. 244. n. 1. & 4. lib. 1. proinde, quandoque etiam stipulatio, & alius contractus fines verborum excedit, vt declarat Bald. in l. petens, n. 1. C. de pactis. Refet Mantica, lib. 12. d.t. 4. n. 13. & in eis magis debemus inspicere causam, quam verborum conceptionem quia effectum tribuit stipulationi, l. 2. §. circa, ff. de dol. mal. excep. Curtius iunior, cons. 36. n. 15. Et Mantica, dicto num, 15. Iacob. Cancerius, variar. cap. de pactis, n. 237. vbi quod mens præualet. Quamuis ergo in capitulationibus matrimonialibus primo casu quo filius masculus non existat, sed filia successura sit in maioratu, dictum fuerit, quod alimenta præstanda sint filia metipsi genero, & duabus. viduis, per hæc verba, Darles de comer en su casa, vel extra domum soceri si in ea noluerit gener commorari, nec alimenta recipere, 300. ducatorum summa singulis annis pro vita soceri sit soluenda; adhuc, non modò iuxta causam, ex qua promissio facta fuit, verisimilem etiam contrahentium mentem sed iuxta verba capitulationis, intelligi debet necessariò, quod ex causa dotis eadem promissio facta fuerit, & velut dotalis, saltem large & impropriè dici possit, ex quo causa finalis promittendi matrimonium fuit, & vt deseruiret oneribus matrimonij: quod sufficit, vt dos dicatur saltem impropriè, atque in ea locum habeant in dote statuta,[sect. 4] sicuti in simili statuit, atque resoluit Cardin. Manti. de tacit. & ambig. comment. lib 12. tit. 4. num. 12. & 13.[sect. 5] causa etiam sufficit, vt sine inspecto, nec cortice verborum considerato, promissio eadem velut ex causa dotis processisse dicatur, iuxta ea, quæ idem[sect. 6] Mantica resoluit eod. tractat. lib 1. c. 17. num. 42. Dos itaque cum non modò expressè, sed etiam tacitè constitui possit, & constituta censeatur; vt latè post alios multos, per Mantic. lib. 12. de tacitis & ambig. Conuent. tit. & 14. Mascar. de probat. tom. 1. conclus. 565. Petr. Surdum, in consil. 94. lib. 1. Censebitur procul dubio in ipso primo casu, saltem in dictis alimentis, aut in quantitate prædicta, pro vita soceri constitui, cum in nullo alio quo ad mortem eiusdem soceri constituatur, sed dumtaxat dicatur quod successione ipsa maioratus, quem pater possidebat, satis dote sua satisfacta, solutàque manebat: & quidem ad eum finem promissio ipsa facta videtur, ne scilicet maritus, qui sustinere debet onera matrimonij, vel nullam dotem consequatur, vel infructiferam omnino, quousque socer ipse longo tempore viueret, & quod prius gener ipse decederet, qui nullum commodum, aut prouentum, seu emolumentum dotis percepisset, & onera matrimonij, maximo sumptu, nullòque dotis fructu, aut emolumento supportasset; prout etiam vxor decessit quod inconueniens, vt cesset, & aliquod emolumentum marito proueniat, id saltem dotis nomine constitutum videri debet, & velut dos diiudicari in primo casu, ad euitandum in conueniens prædictum; aliud etiam, prope indotatam mulierem eo pacto fieri; idque iuxta tex. singularem, in l si conuertit, 4. ff. de pactis dotalibus. Quem mirabiliter declarat Castrensis, in l. interest,[sect. 7] C. de vsufructu. Baldus Nouel. de dote septima parte, priuilegio 44. quemadmodum ergo mortua filia, si liberi remaneant, dos ad patrem non reuertitur, secundum consuetudinem, ex sententia Martini, in l. dos à patre, C. soluto mat. de qua latè post alios multos, per Barbos. in l. post dotem, ex num. 46. cum seq. in. l. 2. . §. quod si in patris, num. 37. ff. solu. matr. Menochium, lib. 4. præsumpt. 139. & seq. Antonium Thesaurum, decisione Pedemontana, 190. Marescotum variarum, quæst. 42. Manticam, de tacitis, & ambig. conuent. lib. 12. tit. 8. ex num. 23. cum seqq. Surdum, in cons. 206. num. 8. lib. 2. Farinacium, decis. 248. in nouis, & nouissimarum anni 1618. decis 708. fol. 316. 1. p. tom. 2. Neuiza. in cons 43. num. 6. Thusc. tom. 2. littera D. conclus. 777. fol 1013 & apud nos ex decision. l. 30. tit. 11. part. 4. vbi Gregor. Lop. verbo, non dexare hijos, id notat. expresse. Sic etiam filia, in casu præsenti defuncta, quæ filiam reliquit, ius illud 300. ducatorum singulis annis, ad patrem non reuerretur, siue non finietur, sed potius durare debebit viuente ipsa, cùm promissio facta fuerit pro vita patris, & filiam decessisse non intersit, ex quo dotis nomine id datum dicatur, siue saltem largè & impropriè dos dici possit, & ad id dumtaxat restricta; propter spem successionis maioratus, facta autem, nedum socer viuit, & sic successio maioratus non defertur filiæ, absque vllo emolumento, & prouentu maritus onera matrimonij supportet, quæ ratio viuente adhuc filia superstite, durare quoque videtur. Item & altera, quæ ex ratione textus. in d. 1. si conuenerit, 4. deducitur, ne propter pactum indotatam filiam remansisse contingat, si gener ante socerum moriatur, vel etiam eius filia superstes. In primo igitur casu, id saltem dotis nomine constitutum videtur, & simul spes successionis maioratus considerata: in secundo verò casu, quo filia successura non sit, quia filius masculus nascatur, octo millium ducatorum quantitas dotis nomine constituitur, & sic vtroque casu dos tacitè constituta censetur, & primo casu id saltem doris nomine concessum videri, quod impropriè & largè dici potest dos, vt viuente adhuc socero, & filia superstite, non finiatur, idque maximè durate adhuc onere matrimonij, respectu eiusdem filiæ superstitis, & familiæ eius, & iuxta verisimilem mentem contrahentium, & quod verisimile est voluisse, atque intendisse tempore contractus, quamuis id non expresserint. Nam in contrahendo quod agitur, pro cauto agendum est, & quod agi intelligitur pro expresso, l. cum quid, ff. si certum petatur, quam optimè expendit Cagnolus, d.l. semper in stipulationibus, in prin. Secundo deinde pro eadem parte vrget, pater[sect. 8]num officium esse, filias dotare, & ad id patres teneri, adstringique posse, l. vitima, C. de dotis promissione, l. qui liberos, ff. de ritu nuptiarum, l. 9. titulo 11. partita 4. & latè exornat Nouellus, de dote, sexta parte, priuileg. 11. & duobus seq. Socin. regul. 281. Barbosa, in l. prima, 4. p. ex numero primo, cum sequentibus, ff. soluto matrimo.[sect. 9] Thusc. tomo 2. littera D. conclusione 780. ex fol. 1021. idcirco, ex causa necessaria, obligatione prædicta iudicandum est, factam fuisse dictam promissionem, & in dubio ex causa dotis, iuxta[sect. 10] ea, quæ latè adnotauit Cardinal. Francis. Manti. de tacit. & ambiguis conuention libro 12. titulo 13. quicquid enim ad maritandam filiam pater promittit, intelligitur nomine dotis promittere, etiam si de dote nihil dictum fuerit, dummodo contemplatione nuptiarum factum sit, l. quod autem, in fine, ff. de iure dotium. & ibi Bartolus, & Baldus scribunt, & dicunt, eam legem esse singularem: Oldraldus etiam, in cons. 245. num. quinto. Mantica, lib. 12. titulo 11. num. 10. & tit. 10. numero 23. vbi inquit, quod dos non solum verbis expressis & perspicuis intelligitur constituta, sed etiam ambiguis, quæ egent interpretatione; veluti si pater aliquid pro filia ante matrimonium, vel constante matrimonio promittat, nam intelligitur nomine dotis promisisse Thusc. tom. 2. d. littera D. cons. 785. fol. 1035. cum ergo ante matrimonium, & contemplatione nuptiarum, promissio ea alimentorum in domo soceri, aut 300. ducatorum, singulis annis. extra domum eius, facta fuerit; ex causa, & nomine dotis fieri necessariò fatendum est, consequenter, quod saltem largè & impropriè dos dici possit. Tertiò etiam pro eadem parte facit, quia mulieris maximè interest, vt sit dotata, l. prima, ff. soluto matrimonio 1. Titio centum, §. Titio genero, ff. de condit. & demonstrat. ibi, hoc enim mulieris interest, vt incipiat esse dotata, Et ideo hæc præsumptio, quæ & mulieribus, & rei publicè vtilis, & fauorabilis est, d.l. prima, ff. soluto matrimonio, & l. 2. ff. de iur. dotium. In dubio magis est recipienda. Et hoc quidem generaliter est constitutum, vt in ambiguis pro dotibus sit iudicandum, cap. vltimo, de re iudicata l. in ambiguis, ff. de iure dotium, & l. in ambiguis, de regul. iur. Mantica, lib. 12. tit. 11. n. 19. & tit. 13. num. 5. Cum ergo in casu proposito. in nullo alio, quam in dicta alimentorum, seu 300. ducatorum singulis anuis promissione, videri possit dotata filia, nec verè dotata fuerit, cum sola successionis spe, satis eam dote solutam, satis factamque esse, in capitulati onibus matrimonialibus dictum fuerit, prout suprà retuli in initio, & à communiter accidentibus, maritus non soleat vxorem ducere indotatam, l. vltima, §.[sect. 12] primo, ff. quæ in fraud creditor. l. si donatarius, §. si quis indotatam, & ibi notat Baldus, in principio, ff. de condi. ob caus. nam dos datur pro oneribus matrimonij, cap. salubriter, de vsuris, l. pro oneribus, C.[sect. 13] de iure dotium, l. dotis fructus, in principio, ff. eodem tit. in ipsa alimentorum, seu quantitatis promissione, singulis annis, dos videtur constituta; cum vt suprà dixi euenire potuerit, generum ipsum, & filiam quoque, nullis filiis relictis, antè socerum decessisse, sicque successionis maioratus spem frustratam fuisse, vanàmque remansisse, nec aliud, quàm alimenta, aut dictam quantitatem in dotem datam fuisse. Imo & plus, cum verè nihil aliud adtur, vt pote cum maioratus metipse, non à patre, sed ab antecessoribus prouenire dicatur, nec facto ipsius priuati filia potuerit iure successionis in futurum, quod. ex dispositione primi institutoris, sibi defertur, adueniente die, & casu successionis eiusdem, sicuti ex Palacios Rub. Quesada, Mieres, Gama, Valasco, & Molina ego metipse adnotaui, atque scripsi, lib. 3. cap. 10. num. 31. & 32. adductus, atque ex citatus ex tex. in l. vnum ex familia, §. si de falcidia, ff. de legatis secundo, l. si arrogator, ff. de adoptionibus. l. 3. ff. de interd, & re legat. verè igitur pater id dumtaxat dare intelligitur, & non aliud; & successionis hæreditatis maternæ spem abstulit omnino pactis conuentionalibus, vt dum ipse viuat, nihil aliud, quàm alimenta, aut quantitatem præfatam 300. ducatorum exigere valeat. Et in terminis nostris, quando alia dos non fuit constituta, quod in dubio magis credendum sit, id quod contendimus, in dotem datum fuisse, & nomen dotis obtenturum, licet expressum non sit, vel aliter expressum, quod alias dotis nomen non obtineret; adnotauit, tradiditque Cardinalis Franciscus Mantica, de tacit. & ambig. conuent. lib 12. tit. 10. numero 31. & 32. Rursus & quarto loco vrget etiam, ius illud, alimenta scilicet in domo soceri percipiendi, vel pro vita ipsius, extra domum, 300. ducatorum quantitatem habendi; non ideo dici non posse dotis nomine constitutum, siue dotem impropriè saltem, aut largè, vel ex causa dotis, quod fit ius ad vitam soceri restrictum, vel sub nomine alimentorum concessum, aut quod non habeatur sub ratione dotis ex conuentione partium, ad effectum vt testituatur soluto matrimonio, cum expresse cautum fuerit, non esse restitnendum, nam & ius ad vitam mulieris restrictum, & cuius emolumenta, & fructus non restituuntur soluto matrimonio, & qui more vxoris finiuntur, sicut & ius ipsum, dos nihilominus reputatur, nec ideo dos dotis nomen amittit; sicuti constat ex l. dotis fructus, §. si vsus[sect. 14]fructus, ff. de iure dotium. Vbi si vsufructus in dotem datus sit marito, ius ipsum fruendi censetur ille datum in dotem, nisi aliud actum fuisset, ac proinde fructus inde percepti tempore matrimonij, ad ipsum spectant, nec debent restitui, quia eos suos facit pro oneribus matrimonij; si autem maritus moriatur, adhuc vsusfructus durat pro vita vxoris: mortua verò ipsa, extinguitur; nec ideo (vt dixi) desinit dos reputari: non etiam ideo, quod fructus suos faciat maritus, nec restitui debeant, prout textus ipse innuit apertè, & communiter Doctores deducunt, Thuscus etiam, tom. 4. litera D. concl. 767. fol. 104. Pater Ludouic. Molina, tom, 2. tractatu 2. disputatione 432. fol. 1172. in principio, columna 3. in initio. Et vide Parladorium, tom. 3. post sesquicenturiam, quæst. 4. alimentorum ergo, aut[sect. 15] iuris ad vitam restricti mentio, siue quam pro ratione doris non habeatur, expressio non debet alterare peculiarem, & genuinam naturam dotis, contractùsve dotalis, nec regulas omnes hactenus adductas infringere; imo interpretatio fieri debet secundum subiectam materiam & quod verisimile est partes sensisse, inspecta natura negotij, etiamsi verba omnino improprientur, l. insulam, ff. de præscript. verbis, l. proculus. ff. de vsufructu l. si vno, l. quæro, § inter locatorem, ff. locati, Socinus, in cons. 9. num. 18. lib. 1. Beccius, in cons. 123. num. 32. Petrus Surdus, in cons. 39. n. nono. 48. & in cons: 381. n. 17. lib. 3. Rolandus, in cons. 39. n. nono, lib. 4. Atque ita dotis nomine, siue ex causa dotis eam promissionem processisse, & velut dotem dici posse, saltem impropriè. Sic sanè, verba illa capitulationis, quod. alimentorum, aut dictæ quantitatis, singulis annis præstatio non habeatur pro bonis dotalibus, Nise ha de hazer consideracion dellos, dissuelto el matrimonio; prout ibi dicitur, expressa, & prolata ad alium effectum, & finem, scilicet pro bonis dotalibus non haberi, quoad hoc, vt teneatur maritus ea restituere soluto matrimonio, atque ita in fauorem eius, vt quæcunque eius quantitatis, siue alimentorum nomine perciperet, pro oneribus matrimonij deseruisse, atque percipisse videatur, nec onere restitutionis adstringatur; ad alium effectum, & finem accipi, atque in odium mariti retorqueri non debent, vt inde deduci valeat, siue ex causa dotis data non videri, siue vt dotalia diiudicari non posse;[sect. 16] quoniam in fauorem mariti expressum, trahi in odium ipsius, absurdum esset, & contra l. quod fauore, C. de legibus, cap. quod ob gratiam, de regulis iuris, in 6. Romanus, in cons. 453. Decius, in cons. 12. Craueta, in cons. 33. num. 8. Socinus, in cons. 241. num. 6. lib. 2. Iason latè in legata inutiliter, n. 8. & seq. ff. de legatis primo. Beccius, in cons. 111. n. 41. Cephalus, in cons. 342. n. 70. lib. 3. Petrus Surdus, in cons. 315. n. 68. & in cons. 426. n. 16. lib. 3. & decis.[sect. 17] 195. n. 5. & inducta ad augendum, siue ad certum, & limitatum effectum, non debens operati diminutionem, siue alium effectum. l. legata inutiliter, ff. de legatis 1. l. legata inutiliter, ff. de adimend. legatis, l. cum tale, §. finali, ff. de condit, & demonst. & cum aliis notauit Surdus in omnibus locis relatis suprà. Idem Surdus, in cons. 453. n. 17. eodem lib. 3. Natta, in cons. 373. n. 22. & in cons. 403. n. 6. volumine 2. Fuluius pacianus, in cons. 16. n. 26. in cons. 37. n. 107. & in cons. 107. n. 33. vbi etiam citat textum, in l. si mancipia, ff. de fundo instructo, & cap. ad nostram, de appellat. operantur ergo prædicta verba, vt eorum, quæ viuente socero præstita fuerint, vel quatenus percipiantur, restitutio non fiat soluto matrimonio per maritum, nec eorum consideratio fiat, quoad effectum, vt restituere maritus sit obnoxius; non verò, vt pro dote non reputetur id quam verè ex causa dotis, & matrimonij, & Vt deseruiter oneribus matrimonij ipsius datum fuit. Imo cùm non entis nullæ sint causæ, & nullæ[sect. 18] demonstrationes, vt ait Baldus in l. cum mulier, n. 30. in versic. subsequenter quæritur colum. 12. ff. soluto matrimonio, & Florianus, in l. 2. sub n. 5. de probation. refert Fuluius Pacianus, in cons. 1. n. 60. & rei, quæ[sect. 19] non est, non possit dari priuilegium, vel effectus, nec aliquid statui circa id, quod nunquam fuit, qualitas non potest dari sine subiecto, l. eius qui in prounicia, ff. si certum petatur, & notat Glossa, in cap. ad dissoluendum, in verbo, accusari, de desponsation. impuberum, & cum Alberico, Decio, & Iasone exornat Fuluius Pacianus, vbi supra, num. 62. & 63. ex quo dicitur, quod in consideratione bonorum dotalium non habeantur, quoad effectum prædictum, vt per maritum soluto matrimonio non reddantru, datur intelligi manifestè, quod etsi sint ad alimen[sect. 20]ta, & pro vita soceri concessa, adhuc pro dote reputantur, & dotis pars sunt, cum necesse fuerit id exprimi, vt soluto matrimonio reddi non debeant, redderentur namque, nisi ita conuentum fuisset, non tamen ex eo, quoad ita conueniant, desinunt sub nomine dotis comprehendi, prout vtrumque probauit, atque obseruauit Socinus, in consil. 240. volumine 2. vbi inquit, quod alimenta promissa per socerum genero ad certum tempus, vel pro vita ipsius soceri, augent dotem, debentque reddi, adueniente casu restitutionis dotis, & pro quibus competit hypotheca à die promissionis alimentorum. Et Socini mentionem faciunt eúmque sequuntur Ioannes Baptista Costa, de rationeratæ, quæstione 131. nu. 6. Thuscus, tom. 2. litera D. conclusione 767. nu. 4. fol. 1005. & hactenus de fundamentis actoris quoad primum articulum. Pro parte verò rei in eodem articulo totum contrarium contenditur, & primum præcipuúque fundamentum deducitur ex bis, quæ nunc dixi, & verbis illis capitulationis matrimonialis, Nose ha de iuz gar por bienes dotales, in hazer consideraction dellos, dissuelto el matrimonio. Quasi verba hæc, adeo expressa, prædictam interpretationem non admittant,[sect. 21] cum in claris non sit locus coniecturis, nec interpretationi, l. continuus, §. cum ita, ff. de verborum obligatio. l. ille aut ille, §. cum in verbis, cum vulgatis, ff. de legatis tertio, verba siquidem dispositionis habent maximum pondus, ad cognoscendum, &[sect. 22] discernendum quid actum sit, vt dicebat Baldus, in cons. 112. in fine, lib. 1. Boërius decis. 155. n. 22. Tiraquellus, ad l. si vnquam, in verbo, libertis, num. 9. & etiam in minimo verbo consistit magnus effe[sect. 23]ctus, vt inquit Castrensis, in l. vltima, num. 2. C. de ind. vid. toll, Curtius senior, in cons. 45. in principio, exornat Fachineus, in cons. 1. n. 1. & seq. & n. 14. sed. lib. 2. num. 17. citat Baldum, dicentem, quod vbi verba sunt expressa, & clara, omittere certitudinem verborum, & quærere coniecturas, est imbe[sect. 24]cillitas intellectus. Et omnis argumentatio in casu claro, dicitur calumniosa, vt per Curt. senior, & Crauet. ibidem relatos. contenditur ergo, verba esse expressa, 7 clara, vt dici non possit, alimentorum, siue 300. ducatorum, singulis annis præstationem, ex causa dotis processisse siue fructus dotis reputari posse. Cogita, an huic fundamento, concludenter satis factum videarur suprà, vt pore, cum ipsamet verba, non ad hunc effectum, excludendi scilicet, quod ea præstatio ex causa dotis processisse dicatur, siue dos dici non possit, saltem impropriè, adiecta fuerit, sed ad alium longe diuersum, atque in fauorem mariti, & supplendo, velut dotalem esse eam præstationem, atque dotem dici posse, saltem largè & impropriè, prout suprà quoque adnotaui. Secundum fundamentum deducitur ex eo, quod in capitulatione matrimoniali referatur, promissio[sect. 25]nem soceri vtroque ita casu ad alimenta procedere, atque ita ad fructus dotis referri non possit, cum hæc diuersa, vt per Surdum de alimentis, tit. 5. quæst. prima, num. 7. vbi inquit, dotes differre à legitima, & ab alimentis, & de eis diuersimodè disponere iura. Cogita, an etiam facile responderi valeat, constituendo, id, de per se sumptum, verum esse, & de iure procedere; attamen, cum alimenta pro dote constituuntur, siue ex causa dotis procedunt, nihil impedire, quin totalia, aut dos dici possint, saltem largè & improptiè, cum verè ex causa matrimonij, atque dotis constituantur. Cum tamen alicui promittuntur, vel in testamento relinquuntur, differunt equidem à dotibus, nec dotis nomini conueniunt: quod certum est. Tertium fundamentum in eo consistit, quod[sect. 26] scilicet fructus dotis correspondere debeant quantitati, aut sorti principali dotis traditæ, aut promissæ, l. si cum dotem, §. si autem in sæuissimo, ff. solu. matrimonio. At cum in casu præsenti alimenta in domo soceri promissa, vel quantitas 300. ducatorum extra domum eius præstanda, nec bonorum maioratus æstimationi, nec etiam dotis promissioni in secundo casu, scilicet octo millium ducatorum, si filia in maioratu non succedat, non valeant, & consequenter, nec ad hæredes filiæ transeant, dum socer vixetit. Sed & quartum, in idem tendit, fundamentum, quod in primo casu, quo filia in maioratu successura sit, nihil dotis nomine promissum apparet, sed dictum expressè, quod habita consideratione successionis eius in maioratu, satis successione ipsa dote soluta, satisfactáque manet; indéque inferunt, dotis, quæ non extat, nec constituta est, fructus considerari non posse, cum non entis nullæ sint qualitates, nullique effectus, atque ita neque fructus, prout suprà probaui. Vltimum denique fundamentum eò tendit, dan[sect. 27]tem, seu promittentem dotem pro muliere, eius animi, vt mulieri metipsi prouidere velit principaliter, l. ex morte, in fine, C. de pactis conuentis. Quod si ita est, atque præsumitur, quando maritus lucratur fructus pro oneribus matrimonij, quanto magis id credendum, quando sola alimenta promittuntur, vel constituuntur, vt mortua vxore ipsa, finiri debeant, cum regulariter morte finiantur, vt inferiùs probatur, nec fructus dotis reputentur. Pro explicatione, atque solutione trium horum fundamentorum animaduerto, Aduocatos partis actoris minus bene vsos terminis prædictis, quòd[sect. 28] promissio soceri in casu proposito, pro fructibus dotis reputetur, reputatiue valeat; cùm verè neque fructus dotis sint, nec eo nomine nuncupari valeant; idque ex eisdem rationibus nunc adductis. Fructus itaque dotis non sunt, nec sorti dotis correspondent. Negari tamen non potest, quin præstationes metipsæ, atque soceri promissiones ex causa matrimonij principaliter processerint, atque etiam ex causa dotis; socer nanque ex causa matrimonij, & quo faciliùs generum ad matrimonium contrahendum alliceret, atque excitaret, qui forsan non contraheret illud sola maioratus successionis spe, nisi pro oneribus matrimonij subeundis, aliquid sibi assignaretur, quod duraret, dum successio ipsa non deferatur, ad eum modum promissionem emisit, eamque vtriusque fauore, tam filiæ, quam mariti eius; filiæ, quò nuberet; mariti, siue generi, quò facilius adduceretur, & onera matrimonij supportaret: & verè in primo casu, nulla alia dos constituta, assignatáve fuit, vltra spem successionis prædictæ. Imo principaliter solius ipsius soceri fauore promissio ea facta esse videtur, vtpotè, cum adiecta ea pactione, ne soluto matrimonio, ea quæ perceperit, restituat maritus, solius ipsius gratia & fauore id factum videri debet, qui onera matrimonij portaturus erat, non verò filiæ, cui fructus ipsi, emolumentáque percepta soluto matrimonio, ex pacto restituenda non sunt. Sanè, nihil aliud dotis nomine promissum nomine assignari (successionis namque maioratus spes, ex futuro, incertoque euentu dependet,) sufficit equidem, vt dotis nomine promisso ea reputetur. Item oneribus matrimonij vt deseruiat, eam factam fuisse, & impropriè dici posse, vt in dote staturum, in ipsa quoque locum obtineat, prout ex Francisco Mantica. suprà adnotaui. Nec alimentorum expressio mutare, aut quouis modo id alterare debet, ex his rationibus, quas consideraui suprà. Item ex eo, quod cum hæc promissio principaliter relpiciat fauorem mariti, & in eum finem dirigatur omnino, vt onerum matrimonij supportandorum grauamine releuetur aliquantulum, quod & si expressum non fuisset, tacitè inerat, expressio eadem ad alimenta aut nihil operati, vel plus aliquid saltem vltra id, quod operaretur, nec minus causa expressa, quæ mariti fauorem respicit principaliter, restringere debet promissionem metipsam, vt non operetur id, quod operari posset, si alimentorum mentio facta non esset; sic sanè ex relatione Petri Surdi. Cardinalis Manticæ, Hieronymi Gabrielis, Simonis de Prætis, Stephani Gratiani, Cæsaris Barzij, Leandri Galganeti, & Coruna, quæ ego metipse in commentariis de vsufructu, adnotata, scriptaque reliqui tradidi suprà hoc eodem capite, numer. decimo nono, vbi dixi, quod causa quæ[sect. 29] respicit commodum & fauorem eius, cui alimenta promittuntur non restringit promissionem ipsam, sed perinde habetur, ac si promissio simpliciter facta fuisset. idque vt transmissio in hæredes non impediatur eo casu, quo alimentorum mentione detracta, trasmitti alimenta possent, prout absque dubio in casu præsenti contingeret, si facta promissione per socerum pro tempore vitæ suæ filia decessisset, & filios reliquisset, nec alimentorum nomen fuisset expressum. Expressio itaque metipsa alimentorum, an tanti æstimari, haberique debeat, vt efficere possit, dotis nomine promissionem prædictam factam non fuisse, siue dote, saltem impropriè, & largè dici non posse; quæ etiam ex hactenus ponderatis. adductisque fundamentis, maiorem vim habeant fortiúsque adstringant, viderint, atque maturè diiudicauerunt alij: pro nunc namque, quid magis amplectamur, quid iuris rationi magis consentaneum sentiamus; ideo non explicamus, quod lis in Senatu pendeat, prout inferius dicetur. Et hactenus de primo articulo principali. Quoad secundum verò, an dicta soceri promissio, mera, puraque alimenta contineat, atque ita morte filiæ extincta fuerit, nec ius alimentorum, quod personæ cohæret, ad hæredes eius transmitti potuerit. E contrario verò, an posito, quod mera alimenta sint. in filios, & maritum transire debuerint, quia indefinita promissio, & filiæ, & mariti, generi scilicet, & filiorum matrimonij, onerúmque eiusdem causam, & personas respicit, nec ad solam filiam restringitur, cum ad personam solam, & vita soceri scilicet, sequentia magis vrgere, adstringerèque videntur fundamenta. Primo, quod alimenta finiuntur regulariter, morte eius, cuius fauore promissio, aut obligatio[sect. 30] alimentorum facta est, nec transeunt ad hæredes, ex parte eius, cui debetur, l. cum. ij, §. modus, ff. de iransact. l. fin. §. dominus, ff. de vsufructu, l. Firmio, in fin. ff. quando dies lega. cedat, & cum Surdo, Cæsare Barzio. Thusc. & Stephano Gratia. adnotaui. atque exornaui supra hoc eod. cap. n. 5. 6. & 7. & addidi, quod contemplatione certæ personæ factæ promissio, ipsi personæ cohæret, & consequenter persona extincta, dicitur extingui; prout etiam d. n. 7. comprobaui. Mortua igitur filia in casu præsenti, videtur, quam obligatio alimentorum extincta quoque fuerit, nec ad hæredes transire potuerit. Secundo, cessasse, extinctamque fuisse causam illam, ob quam socer alimenta promisit, matrimonij scilicet. & onerum eiusdem, quæ maritus de iure tenebatur subire: & per consequens cessasse, extinctamque fuisse alimentorum obligationem; cap. cum[sect. 31] cessante, de appellation. l. adigere, §. quamuis, ff. de iure patronatus, cum vulgatis, & exornaui suprà hoc eodem cap. numero sexto. versiculo, Tertio illud vrgebat. Tertiò, nihil interesse, adhuc superesse, viuerèque soceum, qui pro temporæ vitæ suæ, 300. ducatorum, quantitatem, siue alimenta promisit: Quoniam alimenta promissa, seu relicta alicui, cum certa temporis determinatione, putà ad decennium vel ad vitam promittentis, finiuntur, si alimentarius interim decedat, nec reliqui remporis hæredi[sect. 32]bus eius debentur. l. si cum præfinitione, 20. ff. quando dies legati cedat, & exornaui, multorumque iuris Interpretum authoritate comprobaui suprà hoc eodem cap. num. 2. & 3. & 4. comprobat etiam Stephanus Gratianus, disceptat. forens. lib. 1. cap. 10. 4. ex num. 30. & n. 36. & seq. qui ex communi Doctorum sententia obseruat, quod quando ali[sect. 33]menta promittuntur, aut relinquuntur simpliciter & sine temporis præfinitione, censetur perpetua, idest, ad vitam alimentarij esse constituta, idque siue debeantur ex contractu, siue ex vltima voluntate; cum verò promittuntur, relinquuntur alimenta cum certa temporis præfinitione, morte alimentarij finiri, vt dictum est, & de ratione etiam post Surdum suprà hoc eod. cap. d.n. 2. & seq. Quartò deinde, quod licet alimentorum, seu dictæ quantitatis promissio facta fuerit genero, vel vtrique simul, maritò scilicet, & vxori; fuit tamen contemplatione vxoris, & matrimonij principaliter; atque ita ipsius morte finiri debuit, ac si[sect. 34] ei facta fuisset; nam & si in dubio dispositio, aut promissio fauore nominatorum facta intelligatur; sicuti ex aliis Authoribus obseruarunt Mantica, de coniecturis vltimarum volunt. lib. 8. tit. 16. per totum. Menochius lib. 4. præsumpt. 123. n. 1. & quatuor seq. Surdus, de alimentis, titul. 4. q. 4. n. 12. Id tamen[sect. 35] non procedit, quando constat, contemplatione alterius personæ factam fuisse dispositionem, seu promissionem, vel qualitas personæ sic suadeat; vt per Menochium, in cons. 140. n. 3. lib. 2. & dicta præsumption. num. 15. Surdum, dicta quæst. 4. n. 12. item & n. 23. Vbi cognoscendum, an legatum, seu dispositio facta censeatur, vnius, vel alterius personæ contemplatione, inquit, nihil melius quæri posse, quàm inquirendo, an testator foret etiam alicui alimenta relicturus, etiam sine onere, quia si erat alioquin relicturus, sustineatur legatum, etiam post mortem alterius, aliàs non. Et pro hac ipsa parte expendi potest text. in l. illis libertis, 38. ff. de condit. & demonst. prout ego ipse expendi eum, suprà hoc eod. cap. n 9. & in l. Seio, ff. de annuis legat. Prout etiam eum induxi, atque ponderaui, d.n. 9. vbi latiùs. Quintò denique & vltimo loco facit Cordubæ de Lara; in eisdem, in quibus versamur terminis,[sect. 36] pro hac parte obseruatio, & resolutio; is enim Author, in l. si quis à liberis, §. non tantum, ex n. 62. cum seq. resolutiuè firmauit, quod alimenta à socero promissa simpliciter filiæ, & genero, dum collocat filiam in matrimonium, censeantur promissa, & debeant præstari tantùm, dum matrimouium constiterit, & ideo mortua filia, genero non deberi; sic sanè hanc ipsam obseruationem adduxi, expendique suprà hoc eod. cap. n. 8. Pro contraria tamen parte, quod dissoluto matrimonio per mortem filiæ, dicta obligatio extincta non sit; sed potius duret, viuente filia eius superstite, nec conueniens sit, quod alimenta (quando mera & pura sint alimenta) ad eam transeant, sequentia magis vrgete videntur fundamenta. Ac primum quidem conficiendum est ex his, quæ in comprobationem primi articuli, longa serie commemorata, ponderataque fuere suprà; ipsa namque fortiter adstringunt, pluresque rationes detegunt, ex quibus dictam obligationem, aut promissionem transire ad filiam, & maritum euincitur, nec in persona vxoris finiri, ac maximè ea, quæ adnotaui, atque recensui suprà, in vers. pro explicatione, at que solutione trium horum. Iuris namque rationi non aduersatur, vt alimenta, quæ ex causa Iucratiua relicta, aut promissa, finiuntur regulariter morte alimentarij, ex causa onerosa, quæ hactenus durat, & quæ iam suum effectum consummauit, promissa, ad hæredes, filios scilicet vxoris defunctæ transeat, quemadmodum & dos transit, quamuis causa iam cessauerit, matrimonij scilicet dissoluti, quia iam illa effectum suum consummauit, prout inferius dicetur. Causa ipsa, cum filiam, maritum, filios procreandos, & onera matrimonij simul tespiciat à principio, prout infrà quoque dicetur, & suprà dictum fuit. Secundò deinde facit, promissionem alimentorum, seu dictæ quantitatis 300. ducatorum, sicut & quemlibet alium contractum regulari, atque interpretari debere principaliter à sua causa; sicuti ex[sect. 37] aliis multis Authoribus obseruarunt Cacheranus, decis. Pedemontana, 98. num. 3. Petrus Surdus, in cons. 150. n. 38. lib. 1. & de alimentis, tit. 5. quæst. 5. num. 5. & tit. 9. quæst. 47. num. 10. Mantica, de coniecturis vltimar. volunta. lib. 6. tit. 14. ex n. 8. cum seq. Simon de Prætis, lib. 2. folio 270. ex num. 14. Mieres, de maioratu, part. 2. quæst. 7. n. 48. in vers. infertur: promissionis autem faciendæ tempore capitulationum dicti matrimonij, quamuis fuerit causa ipsummet matrimonium; respicit tamen vnum finem principaliter, hoc est, filiorum propagationem, procreationem. atque educationem, quorum fauorem principaliter respiciunt doti priuilegia[sect. 38] concessa, vtpote, cùm ex matrimonio procedant; sicuti apertè deducitur ex textu, in l. prima, ff. solut. matrimonio. Et ibidem Barbosa, primæ parte, n. 82. singulariter adnotauit in hæc verba: Vnde si bene adtas, priuilegia principaliter fuerunt concessa doti propter matrimonium, vt scilicet faciliùs matrimonium contraheretur; non autem suerunt concessa propter matrimonium simpliciter, sed quatenus ex eo speratur sequi illud bonum humanum, tanquam à causa. idest, prolis procreatio: vnde videtur inferri, quod si ex matrimonio non speretur sequi proles, doti non competent priuilegia, nam cum propter matrimonium doti fuerunt concessa priuilegia, non quidem propter se, sed quatenus speratur sequi ex matrimonio illud bonum humanum, idest, prolis procreatio, cessante ratione, si ex matrimonio non speretur sequi illud bonum commune, neque propter illud doti concedentur priuilegia; iuxta tradita per Rolandum, in consilio 62. num. 42. lib. 2. Socer igitur dum alimenta, & dictam 300. ducatorum quantitatem promisit, non modò propter matrimonium, sed etiam propter filiorum propagatio. nem, adductus, excitatùsque est, quæ est finis præcipuus bonorum matrimonij, quatenus temporale respicit. Et quando excitaretur tantum, vt matrimonium inde causaretur, atque contraheretur, idemmet effectus resultat, qui si excitaretur propter finem prolis; quia matrimonium hunc finem respicit, & vnum quodque est tale, propter id, ad quod est tale, & quicquid est causa causæ, est causa causati, l. dotem debit, ff. de collat. bonor. l. manunissiones, ff. de iustitia & iure, vbi Doctores communiter, & extendendo causam ad effectum causati, videlicet ad matrimonium, quamuis ipsum dissoluatur: eiusdem causa non cessat, si filij ex matrimonio supersint: quemadmodum igitur, dos, quæ datur propter matrimonium, soluto matrimonio reuertitur ad patrem, qui dotauit, si filij non remaneant, quia matrimonij, & liberorum causa cessauit. Si tamen ex matrimonio filij supersint, non reuertitur, prout suprà adnotaui ad initium huius capit. nam etsi matrimonij causa cessauerit, filiorum tamen causa remanet, quorum propagatio principaliter inspicitur, vt dixi, & filiis relictis non cessat causa, propter quam dos data fuit, quia ad eum finem principaliter datur, vt onera matrimonij sustineantur, & alimentis dos seruiat. Ita & eodem modo, si filij ex matrimonio remaneant, non finientur alimenta morte vxoris, quæ ad eius vitam restricta non fuere, sed pro vita patris, aliàs soceri concessa, imo durante vita eiusdem, & filiorum durabunt, cum duret vna causa, quamuis alia cessauerit, nec possit differentiæ ratio assignari inter dotem, & alimenta, quando filij supersunt, & socer viuit, qui pro tempore vitæ suæ illa promisit atque ita, cum eadem ratio militet, idem ius obseruari debet, ex vulgata regula, l. illud, ff. ad legem Aquiliam. cum aliis. Rursus & pro eadem parte facit, in casu præsenti, nec esse finitas omnes personas, quibus ea quantitas 300. ducatorum, singulis, annis promissa est, nec etiam in totum cessasse, extinctamque fuisse causam, ob quam ipsa promissio facta est; quod certissimum est, atque ostenditur manifestè: quamuis ergo verum sit finitâ personâ, qui alimenta promissa, relictàve fuerunt, finiri alimenta metipsa, finiti quoque, & cessare, cessante causa, prout supra adnotatum, probatumque fuit; negatur tamen, quod in specie proposita, finitæ fuerint omnes personæ, quarum fauore obligatio, atque promissio initium sumpsit: nam etsi vxor decesserit, remansit tamen filia, ex eo matrimonio procreata, insuper, & maritus, in cuius persona, vel saltem in persona eius, & vxoris simul concepta fuit per socerum ipsamet promissio, & remanet socer idem, pro cuius vita promissio, & 300. ducatorum singulis annis præstatio, restricta est, atque ita obligatio durat omnino; filij namque sunt pars onerum matrimo[sect. 39]nij, propter quam dos datur, l. 1. ff. solut, matri. l. pro oneribus, C. de iure dotium, l. dotis, fructus, & l. quamuis, in fin. ff. de iure dotium, & ex dote sunt alendi per maritum, l. fi cum dotem, §. si vero dotem, ff. solut. matri. Et notanter tradidit Bartholom. Socin. in cons. 9. num. 11. volu. 1. Cum ergo dicta filia remanserit penes maritum defuncta vxore, l. si marit. & l. si filia, §. hoc amplius, ff. familiæ erciscundæ, nec transeat ad auum, nisi in subsidium, vt in l. non quemadmodum, ff. de lib. agnoscen. cessare equidem non debet dicta obligatio aut promissio, sed potius viuente filia, pro vita soceri contineri, sicuti socinus ipse, in eod. cons. 9. n. 13. singulariter annotauit: & is quidem, cum versaretur in materia dictæ l. dos à patre. Et in quæstione excitata per Glos. & Mart. ibi in hæc verba scripsit, Sextodecimo probatur, dos datur propter onera matrimonij, l. pro oneribus, cum similibus. Inter quæ sunt liberi, & eorum educatio, vnde Dos pro liberorum procreatione, fauores plurimos consequitur, l. prima, ff. soluto matrimonio. Cum ergo onus liberorum remaneat penes maritum defuncta vxore, l. si maritus, l. si filia, §. hoc amplius, ff. familiæ erciscundæ, nec transit ad auum maternum, nisi in subsidium, dicta l. non quemadmodum, debet etiam transire, & c. Addidit etiam Socinus metidem ibi, n. 12. vnum verbum admodum singulare, & notandum in proposito, videlicet, quod participatio multorum in eodem actu, æqualem requirit fauorem; & inde, mortua filia, idipsum respectu filiorum eius statuendum esse, quod respectu matris eorum, cùm æqualiter in actu participent, respectu fauoris, & onerum matrimonij; pro quibus dos datur. Et multum notanter sic scripsit. Quintodecimo probatur, quoniam hoc suadet ratio æquitatis seruandæ inter omnes, qui sunt causa, vel occasio huius matrimoni; quia cum plures participant circa eundem actum perficiendum, pariter & salubriter cuilibet est prouidendum, argumento, l. finali, C. de fruct. & lit. expens. authent. æqualitas, C. de pactis conuent. l. final. ff. de acceptilat. Sed in casu nostro, hoc est, in matrimonio contrahendo, concurrit voluntas patris, saltem de honestate, secundum ius Canonicum. Et cæteris est prouisum, filiæ, si moriatur maritus, per totum titulum, ff. & C. soluto matrimon. & patri, si filia moriatur, siue filius, l. dos à patre, C. soluto matrimonio. Ergo prouidendum er at, filiâ defunctâ in matrimonio, filijs; quia dos debet remanere penes filios, & apud patrem eorum, pro sustentatione ipsorum. Hactenus Socinus, cuius nullam mentionem Aduocati omnes fecerunt suis allegationibus, & responsis, nec etiam ego ipse expendi eum, suprà hoc eodem capit. verè tamen adeo concludenter vrget in casu proposito, vt nihil melius, nec magis opportunum expendi possit pro resolutione ipsius; tum, quia is Author (cuius omnia commentaria, & consilia, sic pariter, atque ex professo sicut Bartoli opera, ego metipse, prælegi & vidi) versAbatur equidem in eadem nostra materia, & adducebat fundamenta in comprobationem opinionis Martini, in dicta l. dos a patre. Quam veram, & tenendam existimauit regulariter; licet in casu illo, propter stipulationem, aut conuentionem adiectam, dubium illud, à se excitatum, ex num. 14. habuisset. Tum etiam, quia omnia fundamenta, & rationes, quæ ibidem ponderantur, num. 1. & duodecim sequent. Ita æqualiter militant in hoc ipso casu proposito, (quando ex meris & puris alimentis promisso processerit,) eo quod filia superest, & sic alimentorum, & partis onerum matrimonij æqualis ratio militat ac si filia ipsa viueret, prout ibi apparet; promissio etiam ad vitam soceri restricta, indesinitè concepta est, vt tam ipsam filiam, quam eius mattem comprehendere debuerit, ac omnes quidem, socero ipso viuente, sicuti Surdus optimè aduertit in loco inferiùs referendo, & in dubio, ea[sect. 40] promissione, filiis quoque eiusdem matrimonij consultum, ac prouisum censeri debeat, perinde ac si specificè ipsorum mentio facta fuisset, l. si pactum ff. de probationibus, l. debitor, C. de pactis. Et ad ipsos eadem promisso, & obligatio transire de iure; prout suprà hoc eodem capit. num. 45. probaui. Denique, quia vt viuente ipsa filia, alimentorum, seu dictorum 300. ducatorum singulis annis, obligatio durat, ita æqualiter militant tres illæ rationes, quas ponderauit, adduxique maximo cum iudicio Socinus. præcitato consilio 9. sub num 12. in versiculo, Decimonono probatur. Sicut in casu illo, ac in terminis quæstionis Martini, quod vllo pacto negari non potest. Remanet ergo, non esse finitas omnes personas, quarum fauore promissio dictæ quantitatis emanauit, cum filia supersit, sicuque nec obligationem ipsam finiri potuisse. Causem etiam non cessasse, nec extinctam fuisse, compertum est, & euidenter demonstrabitur, si in memoriam repetamus (breuiter tamen,) aliqua ex his, quæ suprà, hoc eodem capit. ex num. 48. vsque ad num. 55. adnotaui. & scripsi: videlicet, quod dos. vt promittatur, vel constituatur, à communiter accidentibus, plures causæ concurrere solent, matrimonij scilicet, filiæ ipsius, cui datur, aut promittitur, fauore, & gratia, vt maritetur, & etiam vt alatur, cùm dos alimentis quoque deseruiat; filiorum quoque, quorum, æquè, ac matris, quæ dotatur, in consideratione habentur à iure, onerum quoque matrimonij causa attenditur principaliter, quorum filij pars sunt, sicuti ex Socino comprobaui suprà. Sed & mariti gratia constituitur dos, & aliquando vltra vires substantiæ promittentis augetur, quò facilius ad matrimonium adducatur, atque excitetur, sic sane promissio dotis, ita principaliter respicit maritum metipsum, onera matrimonij, & filios eiusdem, sicut vxorem, & aliquando gratia potius, & fauore mariti, quàm vxoris promissio aliqua fit, sicuti factum fuisse in præsenti, obseruatum fuit suprà, & ratione concludenti comprobatum. Quamuis ergo alimentorum, seu 300. ducatorum singulis annis promissio facta fuerit, vt filia metipsa maritetur, atque dotetur, ex quo tamen fit aliis etiam de causis, vt matrimonium scilicet perficiatur, & contrahatur, vt maritus ad illud contrahendum alliciatur, qui verisimiliter non adduceretur, nisi ea promissio fieret, & pro certo crederet, pro vita soceri promissionem duraturam, si casus his consideratur, præuisúsve fuisset; in fauorem etiam filiorum principaliter, prout statim dicetur, & onerum matrimonij respectu principaliter[sect. 42] quoque, quorum filij sunt pars; non ideo cessauit, quod causa vna cessauerit, scilicet filiæ, & matrimonij, ea defuncta; remanent namque aliæ plures, ex quibus eadem promissio durare, sustinerique debet pro vita soceri; matrimonij scilicet, iam semel contracti, & inductionis mariti ad matrimonium, & hæ duæ causæ iam suum effectum consummarunt, sortitæque sunt: vnde non interest, quod cessauerint postea. Filiorum quoque causa, & fauor durat, quæ præcipuè in consideratione habetur, onerum etiam matrimonij, respectu filiæ eiusdem, quæ remansit; rationes autem plures, vel causæ, quando concurrunt in dispositione, tunc vna cessante, si alia remanet, non cessat effectus, siue dispositio; sicuti ex text. in §. affinitatis, Institut. de nuptiis, & aliis iuribus, & Authoribus adnotaui suprà hoc eod. cap. n. 50. & vltra ibi relatos exornarunt Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæst. 1. num. 11. & 12. & Canonicarum lib. 2. quæst. 15. n. 65. & duobus seq. Rolandus, in consil. 52. ex num. 32. cum multis seq. lib. 2. Pedrocha, in consil. 24. num. 2. Menchaca, de succession. progressu, lib. 1. §. 7. num. 40. Item cessante causa, non cessat effectus, quando effectus iam consummatus, perfectùsque fuit prout in præsenti consummatus, fuit, & in esse productus, contracto iam matrimonio, & filia relicta; prout etiam latius ibidem comprobaui, ex num. 51. cum seq. Addo nunc, vltra ea, quæ ibidem scripta reliqui Petrum Surdum, ibi non commemoratum, in commentariis de alimentis, tit. 5. quæst. 5. per totam. Is enim[sect. 43] multum ad propositum nostrum tradidit eò loci, quod quando alimenta relicta sunt ob causam, cessant quamprimum cessat causa, quia legatum factum ob certam aliquam causam determinatur secundum illam, & cessante causa legati, cessat generaliter omne legatum: & quod id procedit, non solum in testamentis, sed etiam in contractibus; prout vtrumque exornauit Surdus ibidem. Statim tamen, num. 14. ex sententia Cephali, & aliorum limitat, vt hæc conclusio procedat, quando causa est vnica: at si plures sint causæ, & vnica cesset, vel non omnes cessent, legatum, aut promissio alimentorum non cessat, prout etiam ibi comprobat, & in legato, aut promissione alimentorum, ita pariter statuit, prout contendimus. Idem quoque Surdus, dicto tit. 5. quæst. 4. in[sect. 44] dubium excitauit, an legatum alimentorum vxori relictum, sub conditione commorandi cum filiis, seu hæredibus, mortuis filiis, extinguatur, nec vxori debeatur; & in effectu concludit, quod vbi legatum alimentorum factum est fauore legatarij, & onus prædictum habitationis iniungitur fauore legatarij, tunc non deficit legatum, & vxor perseuerat, percipiendo alimenta, etiam post mortem filorum: si verò appositum est fauore eius, cum quo debet habitare, tunc mortuis filii, deficit legatum. Quod si legatum est relictum fauore vtriusque, scilicet legatarij, & eius, cum quo debet habitare; tunc statuit idem Surdus, ex num. 16. dictæ quæst. 4. quod mortuo fili, vxor adhuc consequitur alimenta, idque ex sententia Decij, & aliorum, de quibus ibi: & concludit, Decij sententiam, veram esse, ex ratione prædicta, quod cum plures sunt causæ dispositionis, vna illarum cessante, non cessat dispositio; idque ita procedere in contractibus, sicut in vltimis voluntatibus: & id ipsum resoluit Menochius, lib. 4. præsumptione 123. num. 23. Sanè in casu præsenti, pluribus ex causis facta fuit dicta promossio, & vna tantum cessauit, sicque dispositio conseruari debuit pro vita soceri, ex aliis causis, quæ remanent, prout suprà obseruaui. Item promissio, non modo ita principaliter fauore filiorum, sicut matrimonij facta fuit, sed etiam magis principaliter ipsorum filiorum fauore processisse eam, statim probabitur, indéque, etsi versemut in materia alimentorum, adhuc obligatio ipsorum durare debet, dum persona filiorum durauerit, quæ principaliter in consideratione habetur. Nec verisimi[sect. 45]liter credendum est, quod gener, si tempore capitulationum matrimonialium, de hoc casu recordatus fuisset, eúmve præuenisset, pacta aliter concluderet. nec matrimonium contraheret, nisi ad eum modum socer assentire. t Socer etiam ipse, qui ita indefinite, & absolute pro tempore vitæ suæ se obligauit, & nepotes, prout filios, imò magis dilexisse eum, credendum est; non desineret in idem conuenire, imo assentiret libenter, propter fauorem, & commodum nepotum, sicuti multum ad propositum annotauit, atque fundauit Bartholomæus Socinus, dicto consil. 9. num. 13. ex versic. 19. probatur, vbi contendit, paria esse, filiam extare, aut mortuam esse, filios tamen reliquisse, idque in hac eadem, qua versamur, materia, & decisione dictæ l. dos à patre profecta, C. soluto mat. pro expresso igitur, & cauto habendum est id, iuxta decisionem l. tale pactum, §. finali, iuncta sua glossa, ff. de pactis, de qua longa serei, & infinita Interpretum allegatione, & tractatu, suprà hoc eod. lib. cap. 12. & conuenit Theorica alia, atque explicatio eiusdem Petri[sect. 46] Surdi, d. tit. 5. quæst. 4. num. 22. & 23. an testator alioquin esset relicturus, vel non, vt scilicet sustineatur legatum, etiam post mortem filiorum, quando testator esset alioquin relicturus, etiam absque onere, aliàs secus: verisimiliter namque, quis negauit, quod socer, vt contraheretur matrimonium, & ad effectum reduceretur, etiam filia defuncta, alimentorum, aut dictæ quantitatis obligationem durare vellet, & assentiret libenter, si filia filios relinqueret, cum ex eisdem alimentis ipsi alendi essent, iuxta placita, & obseruationes Socini, vbi supra, ex num. 11. cum seq. Quocirca, ex fauore filiorum, tacitaque, & præsumpta aui voluntate, qui si de liberis cogitasset, nepotibus scilicet filiæ, ita statueret, nec dotem ad se reuerti vellet, procedere Martini, & sequacium sententiam, confirmatam hodie ex tit. 11. part. 4. certissimum est, atque ex his deducitur Authoribus, quos suprà ad initium huius Additionis commemoraui. Quæ ratio in promissione alimentorum, dummodo ad vitam filiæ restricta non sit (prout hic restricta non fuit) ita æqualiter procedit, sicut in dote, prout supra annotaui. Quod si aduersus superiora, adhuc insistas, & dixeris regulam textus, in d. §. affinitatis, Institut., de nuptiis, cum similibus, & doctrinam illam, quod quando plures sunt causæ, & rationes, quamuis[sect. 47] vna cesset, non ob id cessat dispositio, sed conseruatur ex illis rationibus, quæ adhuc supersunt; tunc demum procedere, quando sunt duæ causæ finales, quarum quælibet per se est sufficiens, ad producendum effectum, sed in dubio, quando plures rationes copulatiuè vrgent, omnes debere concurrere, & dispositioni sit locus; sicuti ex aliis Authoribus explicauit Barbosa, 1. part. l. 1. ff. soluto mat. sub num. 83. in versic. cæterum hæc responsio. fol. 234. in principio, & vna cessante, debere cessare dispositionem, aut concessionem; prout ipse Barbosa declarat ibidem, num. 85. in versic. & cum plures copulatiue, fol. 235. in principio, & vltra relatos per eum, facit Rolandus, in consil. 52. num. 50. lib. 2. quod quotiescumque in aliquo actu concurrunt duæ[sect. 48] causæ, quarum vna sit immediata, & altera remota, tunc effectus attribuitur propinquæ, & non causæ remotæ, & cessante causa immediata, cessat effectus, quamuis duret causa remota, prout ibi, ex num. 50. Si ita instes, vt dixi, Respondebitur primò, quod regula, Cessante causa, cessat effectus intelligitur,[sect. 49] quando causa cessat in communi, & vniuersaliter, secus si ex accidenti cesset, in causa, & persona particulari, quod ex aliis Authoribus, sic explicauit ipse Barbosa, ibi, num. 85. in versic. quoniam regula, & iterum sub num. 88. Secundò respondetur, & notabiliter equidem, prout ipse Rolandus, vt præfatæ doctrinæ, nunc relatæ, satisfaciat, dicto consilio 52. num. 55. respondet in hæc verba, quæ meliora excogitari, adducive in proposito non posset. Tertio respondetur, quod[sect. 50] vbicumque restant reliquiæ aliquæ priuilegij, licet cesset causa finalis priuilegij, nihilominus illud non cessat, propter reliquias, quæ remanent, l. finali, ff. de Decurio, l. etiam, vbi Mars. ff. de quæstionibus. Dinus, in cap. Decat. de regul. iur. Ioan. Annibal. in rubri. ff. de solut. mat. num. 42. Alexand. in d. §. si maritus, sed in casu nostro remanent reliquie, quia filji, ergo, & c. Ita Ripa, in d.l. ex facto, num. 16. & Anania, in citato cons. vltimo, vers. & licet. Atque ex eodem Rolando, Tiraquello, & Cephalo, sic quoque explicauit Barbosa, dict. 1. part. legis primæ, sub num. 88. in versic. & in his terminis, fol. 237. & vltra eum, sic etiam declarauit, & in legato alimentorum, vt conseruetur mortuis filiis, reliquias extare, sufficere, obseruauit Pet. Surdus, d. tit. 5. q. 5. num. 16. idem Surd. & multum ad propositum, in cons. 531. num. 10. lib. 4. Tertio respondetur, cessante causa, aut ratione[sect. 51] legis, cessare effectum causæ, aut ipsam legem, procedere, & accipiendum esse, quando causa, aut ratio legis cessat in totum; & aliud esse, si cesset pro parte tantum, quia ex parte tantum sustinetur dispositio; prout ipse Barbosa explicauit etiam ibidem, num. 88. in principio, quo nihil melius ad propositum præsens dici posset. Quartò, & vltimò respondetur, explicando totam[sect. 52] hanc materiam, prout in summa eam explicauit Barbosa, in eodem loco relato, num. 89. in princ. dicens, veram resolutionem esse, quod vbi in lege est vna tantum ratio expressa, vt cesset illius legis dispositio, oportet, quod omnino cesset ratio, neque sufficit, pro maiori parte, vel etiam potiori cessare, provt suprà dixerat: sed vbi in lege exprimuntur rationes copulatiuè, & vna ex illis omnino cesset, cessabit etiam legis dispositio, si modo illa, quæ cessat, sit potior & principalior aliis. Ecce, vbi requirit, quod omnino cesset vna ex rationibus, quasi aliud sit, quando cessaret pro parte tantum, & in aliis casibus explicatis suprà requirit etiam quod ratio, aut causa, quę cessat, potior, & principalior, atque ita minimè cessabit dispositio, si ea. quæ cassat, non sit potior, & principalior: sed sic est, quod in casu præsenti, principalior, & immediata causa, propter quam doti priuilegia, conceduntur, non est matrimonium metipsum, sed eiusdem matrimonij effectus, & finis hoc est, liberorum procreatio; sequitur ergo, quod etsi solutum sit matrimonium per maritem vxoris, filij remaneant, non cessabunt ipsa dotis priuilegia, nec dictæ l. dos à patre, beneficium, sed potius id ipsum quod in dote statuendum erit, vt scilicet promissio prædicta non finiatur; quemadmodum contendi suprà, in secundo fundamento huiusce partis, per totum. Quod autem matrimonium non sit potior, & principalior causa, sed potius liberorum procreatio, in eodem secundo fundamento ostendi, & Petri Barbosæ locum in terminis expendi. Addo nunc, eundem Barbosam, idem, prima sci[sect. 53]licet parte d.l. 1. ff. soluto matrim. ex n. 86. in dubium excitasse, an priuilegia doti concessa, competant mulieri, à natura sterili; & vt resoluat articulum, pro certo, & sæpè tradidit id, quod contendimus; nam n. 89. in hunc modum scripsit: Cum igitur in nostra materia plures exprimantur rationes, & in muliere sterili à natura, cessat ea præcipua ratio concessionis priuilegiorum, scilicet spes prolis procreandæ, debet etiam cessare dispositio, id est, concessio priuilegiorum. Ecce vbi propter defectum prolis, id deficere, probat is Author, quod prole existente, quamuis solutum sit matrimonium, non deficit: & iterum ipse Autor n. 81. in princ. ibi: atque ita constat, prolem fuisse causam finalem, etiam, immediatam omnium priuilegiorum, doti concessorum & in vers. sed aduertendum est, ibi: quod neque ipsum matrimonium videtur esse causa priuilegiorum immediata, sed potius, proles id est effectus, qui ex matrimonio producitur, vt constat ex isto textu, atque ita non matrimonium per se consideratum, sed potius effectus, inde resultans, fuit immediata causa priuilegiorum. Rursus, & pro eadem parte facit, quia placuit, in[sect. 54] hac materia alimentorum, potius admitti superfluitatem, quem vt quis priuetur alimentis, & quod fiat interpretatio contra ius; prout similis interpretatio fuit deducta ex l. 1. C. de legatis. vbi legatum alimentorum factum sub conditione, donec, vel quousque legatarius moratus fuerit cum hærede, durat etiam mottuo hærede, licet secundum Doctores, dictiones huiusmodi, donec, & quousque, sint ex natura limitatiuæ temporis, ita vt vltra tempus non subsistat legatum, sicuti ex Castrense, Corneo & communi tradidit Stephan. Grat. disceptat. forens. lib. 1. c. 104. n. 65. & 66. Quod si in relicto ex causa lucratiua, ita statuitur ibi, quanto magis in casu præsenti id ipsum obseruandum erit, filia relicta; cùm respectu mariti dos constituti dicatur ex causa onerosa, quia maritus ipse subiturus est onerosa matrimonij, sicuti comprobaui suprà hoc eod. c.n. 58. & maximè, cum concurrant omnia requisita, de qui[sect. 55]bus per Gratianum ibidem n. 71. in dubio namque versamur. id est, casum hunc expressè, atque in contrarium decisum, non inuenimus, nec alimenta ad vitam filiæ, quænupsit, restricta, sed potius ad vitam patris eius, Secundo text. in d.l. 1. procedit in casu, in quo aliquid est præstandum per legatarium, scilicet, quia debet morari cum hærede, & tamen statuitur, quod si per casum, id est, per mortem hæredis non possit cum eo morari legatarius, adhuc legatum duret pro vita eiusdem legatarij: sanè in terminis nostris, non modo id erat præstandum ex parte mariti, quod scilicet cum vxore deberet commorari, sed etiam, & onera omnia matrimonij subire tenebatur, idcirco, si per mortem vxoris eiusdem, & sic per casum, cum ea habitare, atque pro parte eius onera portare, sit impeditus, promissio cessare non debet; idque maximè cum alimentis conditio mixta per casum deficiens, non faciat deficere relictum; sicuti latius per Surd. tit 5. q. 4. & suprà hoc eod. cap. ad explicationem l. illis libertis 38. ff. de condit. & demonst. & l. Seio. ff. de annuis legatis, optimè comprobaui, n. 55. & quatuor sed. vbi vide omnino ea namque, qu ibidem adnotantur, atque traduntur mirè hanc partem confirmant, & iura illa, in fauorem partis ipsius vrgere, singulariter ostenditur, prout ibi videbitur. Imò & in fortioribus terminis ponderari, inducí[sect. 56]que potest textus, in l. 1. C. de legat. vt scilicet ex eo probetur, atque eliciatur, quod alimenta durare deberent in casu præsenti, dum filia vixerit, & quousque socer, auus eius mortuus sit, etiam si in capitulationibus matrimonialibus dictum esset, dicta alimenta aut 300. ducatorum quantitatem promitti, donec, vel quousque cum vxore maritus commoretur, vel aliter donec; adhuc namque ex decisione ipsius, mortua, vxore, & per casum mortis eius impedito marito, cum ea commorari, aut onera matrimonij subire respectu vxoris eiusdem, durare deberent alimenta in persona filiæ relictæ, pro vita soceri; quando igitur magis durare debebunt, positio, quod intelligatur promissio facta donec, vel quousque, si quidem apposito etiam hoc expressè, & specificè, non extinguitur ibi legatum morte eius, in cuius persona, aut cuius fauore appositum est onus legatario. Deinde pro eadem parte facit in terminis Petri[sect. 57] Surdi obseruatio, atque resolutio, is enim Cordubæ de Lara opinione relata, Grammatici etiam, decisione 101. num. 46. & decisione 102. num. 112. & 113. resolutione adducta, in ea opinione fuit, tit. de alimentis, quæst. 1. n. 12. & quatuor seq. vt indistincte existimaret, tam in contractibus, quam in vltimis voluntatibus ex vi indefinitæ, quæ vniuersali æquipollet, idque maximè in alimentis, in quibus etiam quipollet, vbi aliàs reguliter non solet æquippollere: quod promissio soceri de alendo filiam, & generum, quamuis sit indefinita, debet tamen intelligi, vt præstentur alimenta, pro vita vtriusque: & Grammatici eiusdem restrictionem quandam, aut explicationem confutat; prout suprà hoc eod. c. expendi, atque adnotaui, n. 55. per totum, vbi vide: & in eisdem terminis Corduba de Lara tenuit contrarium vt suprà retuli: sed fundamentum illud præcipuum non expendit, quo Surd. principaliter adducitur, atque excitatur: non etiam loquitur in casu, quando alimentorum promissio ad vitam soceri restricta fuerit, sed quando simpliciter facta sit, prout, ibid. apparet. Vltimò denique facit, 300. ducatorum quantitatem singulis annis, non sufficere ad alimenta necessaria filiæ, quæ nuptui tradebatur, mariti, & familiæ eius, nec minus ad onera matrimonij subeunda, mortuàque ipsa filia, fere necessariam esse alimentis & necessitatibus filiæ, quam reliquit, & ab initio promissionem, factam fuisse omnibus vnica oratione; sic sanemortua ipsamet filia, quæ nupsit, quando omnia hactenus dicta deficerent, quę adeo fortiter vrgent, vrgere quoque, vt eadem quantitas reseruetur, vtpote sumptibus, & alimentis filiæ necessaria; Petri Surdi obseruationem aliam: is enim in commentariis de alimentis, tit 9. q. 5. cum in dubium excitasset, an in le[sect. 58]gato alimentorum haberet locum ius accrescendi, & negatiuam communemque opinionem defendisset, quod non habeat, prout etiam resoluit Menoc. lib. 4. præsumpt. 158. idem Surd. in cons. 123. lib. 1. & in cons. 211. lib. 2. concludit tandem disputationem d.q. 5. in hæc verba: Prædicta omnia limitarem à Doctoribus tactum non inueniam, non habere locum, quando ex legato in alimenta relicto, sufficienter non esset prouisum in necessitatibus legatarij, siue id proueniat ex voluntate legantis, siue ex casu: ex voluntate, puta, si minus relictum sit cuique, quam requiratur ad vitæ sustentationem, vt si tribus, vel quatuor vna oratione relinquantur viginti pro alimentis, quæ omnibus certe non sufficiunt; & quando fructus alicuius fundi legantur pluribus ad alimenta, qui tamen non possunt sufficere: casu verò, vt quando alimenta integra præstari non possunt, habito respectu ad redditus testatoris, vel quia hæreditas sit modica, vel etiam ære alieno exhausta: his enim casibus crederem esse locum iure accrescendi, quia cessant omnes rationes impeditiuæ, & c. Et statim id ipsum explicat in hunc modum: Hæc tamen limitatio, si tibi placebit, intelligenda erit, vt non in totum locum habeat ius accrescendi sed eatenus, quatenus in primo legato, seu portione legata deficit, vt plene subueniendum pro alimentis legatariis, si quid enim vltra necessitatem si perest, id non adcrescit, quia (vt sæpè dixi) eatenus læditur regula, quatenus ratio patitur. Hactenus de hoc articulo, qui equidem dubius, & difficilis est, & Regiam declarationem requirit, cum adeo frequenter casus occurrere possit, & pro vna, & altera parte fortiter vrgeant fundamenta prædicta. Idcirco, cùm occasio se offeret maturè res hæc deliberanda, definiendaque erit; pro nunc autem, quia lis in Senatu pendet in gradu reuisionis, meam non possum proferre sententiam, nec aliam interponere resolutionem: & vide nouissimè Stephan. Gratia. disceptat. forens. tom. 3. cap. 427. maximè ex n. 17. vsque in finem cap. vbi adducit nonnulla, quæ ad propositum, contra maritum tamen vrgere videntur. # 61 CAPVT LXI. Ex eadem cap. præcedentis materia, & vulgata illa clausula, rebus sic stantibus, quæ per manus traditur quotidie, & in omni dispositione subintelligitur: cuius occasione infertur etiam ad Senatus Hispalensis, in causa Ducis de Alcala, definitionem alteram egregiam, & quamplurimis negotiis assiduè contingentibus, conducibilem; vtrum inquam, is, qui reseruauit sibi facultatem disponendi certis de rebus, siue pecuniis, non aliàs disposuisse de eis censendus sit, quàm si de illis singulariter & specifice disposuerit; atque ita generalis, vel præsumpta dispositio non sufficiat: vbi etiam, an disponere qui ex pacto potest, decedendo sine testamento, in fauorem successorum ab intestato disposuisse videatur: & disponendi facultas reseruata, in generali bonorum dispositione comprehensa censeatur. Rursus, an annuus reditur, siue census super bonis immobilibus minoris absque decreto iudicis constitutus, sustineri possit, & subsistat de iure, si ex causa necessaria, & in minoris vtilitatem à tutore, vel curatore impositus appareat: vbi, & de decreto in alienatione rerum immobilium, aut mobilium minoris, quæ seruando seruari possunt, & de iis, quæ pertinent ad titulum, C. de prædiis, & aliis rebus minorum. Et an illud necessarium sit in venditione rerum minoris pro debito hæreditario, & vbi agitur de executione præcedentis contractus cum parte, vel cum tutore minoris celebrati, singulariter explicatur. Inquiritur quoque diligenter, au patruus nopotem, filium scilicet fratris defuncti, sobrinus etiam, qui in primogenium auitum successit, patruos exhibere, atque alere cogendus sit. Ac denique pro Senatus eiusdem Hispalensis definitionis alterius dilucida enucleatione, l. pecunia, C. de priuilegio fisci, vniuersa materia, an scilicet, & quando prior creditor hipothecam, & priuilegium prælationis; vel solam hypothecam aut priuilegium absque hypotheca in actione personali habens, possit agere contra posteriorem creditorem, cui res in solutum data, aut pecunia soluta fuit per debitorem, etiamsi ea sit bona fide consumpta: ita absolutè, & dilucidè explanatur, vt diligentius fieri non potuerit, & alibi quærendi labor excusetur omnino, prout hic videbitur. SVMMARIVM. -  1 Casus ex facto in Regio Hispalensi Senatu occurrentis thesis, & species proponitur, & Senatus eiusdem circa plura dubia definitiones adducuntur atque exornantur per totum caput. -  2 Disponere, aut Disponendi verbum, ex sermonis proprietate refertur ad actum vltimæ voluntatis & in ea verificatur. -  3 Ad actum etiam inter viuos refertur, & vtrique conuenit. -  4 Verbum quodcunque ratione adiuncti recipit limitationem, & extensionem, & declarationem, & naturam suam mutat. -  5 Copulatiuæ vna pars, aliam declarat. -  6 Copulatiua solet ampliare. -  7 Factum per quod reseruatur disponendi facultas, iuxta subiectam materiam intelligitur de expressa, non de tacita dispositione. -  8 Voluntatem suam, qui expresse non declarauit inter viuos, dici non potest, quod tacite vsus fuerit facultate disponendi, quam sibi reseruauit, -  9 Generaliter de omnibus bonis disponens, an vti videtur facultate concessa testandi certis de rebus, & de eis disponere. -  10 Disponendi facultatem de aliqu re, vel summa, qui habet, et si non disponat specifice: videtur tamen disponere in fauorem eorum, qui ab intestato successuri sunt, si intestatus decedat. -  11 Disponens generaliter de omnibus bonis, iuribus, & actionibus suis, quando de reparticulari disposuisse censendus sit, quemadmodum Iacob. Menoch. quatuor casibus distinctis explicauerit. Ex ex sententia Auctoris adiiciendos esse alios duos casus, prout hic adnotatur. -  12 Disponendi facultatem qui ad vnum certum, & particularem casum sibi reseruauit, non potest ad alium eam vti. -  13 In facultate mera quæ consistunt, non veniunt in generali confiscatione bonorum. -  14 Facultas mera cedi non potest. -  15 In facultate mera quæ consistunt non præscribuntur. -  16 Minori sine decreto poterat iure ciuili mutuari sub vsuris, nec restituebatur. -  17 Minor si indigebat, poterat tutor pecuniam sub vsuris accipere, vel etiam suam pupillo fœnerari sine decreto. Et idem poterat quilibet negotiorum gestor. -  18 Annui reditus, sine census obligatio, an rei mobili vel immobili accedat, & latius infra numero 39. -  19 Reditus constitutio, non est alienatio rei, super qua constituitur, sed potius pignoratio, seu obligatio ipsius rei, super qua constituitur. -  20 Creditor vendita re, censui supposita, non habet ius retractus, tanquam socius. -  21 Consanguinei etiam vendentis reditum, sibi antea constitutum, ius retrahendi non habent. -  22 Solemnitas fauore alicuius personæ, quando in aliquo actu requiritur, valet actus absque ea solemnitate, si reperiatur vtilis tali personæ. -  23 Alienatio rei minoris, vel Ecclesiæ, valet sine solemnitate, quando reperitur vtilis Ecclesiæ, vel minori: Contrarium infra, numero 40. & sub num. 36. -  24 Tutor potest sine solemnitatibus tradere rem à minore debitam vigore præcedentis contractus: vide infra. n. 42. & seq. -  25 Minoris res semel legitimè obligata, potest vendi non seruatis solemnitatibus. -  26 Minoris bona vendi possunt sine solemnitatibus pro dote, quando præcessit legitima promissio. -  27 Tutor, qui emit rem à patre minoris defuncto, potest eam sibi tradere absque alia solemnitate. -  28 Annui reditus, siue census constitutio, an de iure subsistat, si absque decreto Iudicis, cum autoritate tamen tutoris, aut curatoris fiat, & in vtilitatem, & commodum minoris cesserit, & numero seq. -  29 Minorum bona immobilia alienari non possunt absque tutoris, vel curatoris authoritate, & decreto Prætoris, siue Iudicis. Quod ex iusta causa interponitur. -  30 Et idem est in alienatione rerum mobilium, quæ seruando seruari possunt. -  31 Minorum bona immobilia absque decreto Iudicis hypothecari non possunt, nec permutari, nec locari, nec super eis transigi, aut compromitti. -  32 Alienatione prohibita, prohibetur quoque hypotheca, & rei obligatio. -  33 Expenditur tex. in l. 1. §. si minor. ff. de reb. eor. & de eius intellectu agitur remissiuè. -  34 Minor non potest annuum reditum, siue censum sibi debitum sine Iudicis decreto alienare. -  35 Non potest etiam annui reditus, qui redimitur, pretium, & solutionem absque tutoris, & curatoris autoritate, & Iudicis decreto recipere. -  36 Alienationem rerum immobilium minoris prohibitam fuisse, etiam si constet, pecuniam versam in rem minoris, & vtilitatem fuisse. -  37 Tutor, vel curator pro obseruantia contractus liciti, quem facit in rebus minorum; vtrum possit obligare bona illius generaliter absque decreto. -  38 D. Feliciani de Solis, & Gasparis Roderici sententiæ in proposito dubio, an scilicet annuus reditus super bonis immobilibus minoris constitui possit per tutorem, vel curatorem absque decreto Iudicis, si vtilis sit minori; adducuntur, & declarantur. -  39 Annui reditus, an inter immobilia, vel mobilia computentur à iure. -  40 Alienatio rei immobilis Ecclesiæ vel minoris, etiam euidentur ipsis vtilis, non valet sine debita solemnitate, & Iudicis decreto. -  41 Et ibidem de intellect. l. cum. hi, §. eam transactionem ff. de transact. -  42 Minoris bona, vt sine solemnitatibus alienentur in executionem præcedentis contractus; necessarium est, quod præcedens dispositio sit præcisa, & determinata de re certa, non quando de pecunia. -  43 Et idem, vbi alienatio, fit pero debito hæreditario. -  44 Pupillus non potest sine decreto tradere possessionem rei propriæ, quæ fuit alij relicata à testatore. -  45 Gaspari Roderici locus, quemadmodum explicari debeat, & suprà n. 38. -  46 Communis opinio de reditu annuo à minore sine decreto non constituendo; iustis de causis temperanda. -  47 Res cum suo onere, & causa ad quemcunque possessorem transit. -  48 Maioratus possessores tenentur ad onera, quæ ex institutione, & dispositione maioratus institutoris procedunt. -  49 Compensatio liquidi ad liquidam admittitur inter debitorem & creditorem. Vnus vero creditor contra alium compensationem non obiicit. -  50 Conditionis implendæ causa quod dari debet non compensatur cum debitis dare debentis. -  51 Circuitus vitandi: quod explicatur. -  52 Sobrinus, qui in primogenium auitum successi tan sit cogendus patruum alere, & n. seq. Vbi etiam, an ex propriis bonis, etiam quòd primogenium Maiorum non possideat, id facere teneatur. -  53 E conuerso quoque vtrum eisdem in casibus patruus alere debeat filium fratris, qui pauper sit, quod vtrunque latè explanatur. -  54 L. pecunia, C. de priuilegio fisci, vniuersa materia, explicat, atque exornata permultorum Interpretum allegatione qui aggregantur, & commemorantur hoc loco. -  55 Creditores alij hypothecarij, alij chirographarij, qui & personales dicuntur; sicut & hypothecarij personales quoque sunt: Quia actio hypothecari sine personali non consistit. Personalis autem sine hypotheca consistit. -  56 Fiscus est creditor hypothecarius, sed non priuilegiarius in actione hypothecaria. -  57 In actione autem personali priuilegiarius est, non spectata temporis prærogatiua. Et inter omnes creditores chirographarios primum locum obtinet, etiamsi priuilegiarij sint. Quia ij suum priuilegium exercent contra alios, non etiam aduersus fiscum. Imo fiscus priuilegiarius anteponitur. -  58 Alius vero priuilegiarius priuilegiario non anteponitur, sed melior est conditio occupantis, id est eius, qui prius suum recepit, qui sibi vigilauit. Nam nec si prior creditor personalis & priuilegiarius suum recepit, priuilegiarius creditor ei, quod recepit, auferre non potest vlla actione, nisi prioris hypothecæ iure, si fuerit hypothecarius, vt fiscus. -  59 Fiscus semper est hypothecarius, id est, semper habet tacitam hypothecam in bonis debitoris. -  60 Hypotheca tacita, quæ dicatur. -  61 Hypotheca tacita inducitur à lege communi, & municipali. -  62 Hypotheca tacita inducta à lege, est vera. -  63 Hypotheca tacita regulariter eundem habet effectum, quem expressa. -  64 Excussio principalis debitoris debet fieri etiam in hypotheca tacita in casibus, in quibus necessaria est in expressa. -  65 Hypotheca tacita porrigitur etiam ad bona futura. -  66 Fiscus habet priuilegium tacitæ hypothecæ. Et an præferatur in hypotheca anterioribus creditoribus remissiuè. -  67 Fisci priuilegium, aut extraordinarium illud ius, propter quod pecuniam alteri creditor solutam, auocare, & condicere potest, in quo principaliter consistat, & de intellectu l. pecunia, C. de priuilegio fisci, & l. Titius 21. ff. de iure fisci, vbi latè explicatur textus vterque, & nonnulla nouiter, & distinctè adnotantur, vt confusè nimis traditæ aliorum resolutiones, clare, & dilucide percipiantur. -  68 Creditores personales priuilegium non habentes, absque prælatione simul concurrunt pro rata, nec temporis prioritas attenditur: Quod explicatur numero sequenti. -  69 Creditor personalis anterior, an, & quando auocare possit posteriori creditori solutum à debitore. Quod late explicatur, & l. qui autem, §. sciendum, & l. si pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum, exornatur. -  70 Creditores in actione personali priuilegiarij, quemadmodum concurrant. Et ibidem, quod creditor personalis priuilegiatus, non auocat solutum altero creditori persoanali posteriori, etiam minus priuilegiato. -  71 Creditor prior habens priuilegium absque prælatione in actione personali, vtrum agere possit ad pecuniam posteriori creditori solutam, qui solam personalem non priuilegiatam habebat. -  72 Creditores hypothecarij, an auocare, & condicere possint speciem, aut rem alteri creditori solutam, qui etiam hypothecam habuit, si res adhuc extat. Et quid ipse dolo desiit possidere, ant bona fide in tertium alienauerit. Quid etiam, si res perempta est, aut præscripta per possessorem bonæ fidei. Aut etiam adiudicatio bonorum debitoris facta fuit per Iudicem posteriori creditori. -  73 Creditor hypothecarius anterior reuocat indistinctè pecuniam extantem, posteriori creditori solutam. -  74 Vel sub cautione de restituendo, aut sub fideiussore datam. -  75 Creditor prior, in omnibus casibus, in quibus reuocare, & condicere potest pecuniam posteriori creditori solutam, aut rem traditam: id intelligitur, siue debitor sit ex causa onerosa, siue ex causa lucratiua. Nec in hoc admittitur differentia lucratiuæ, aut onerosæ causæ. -  76 Creditor prior indistinctè reuocat pecuniam posteriori creditori solutam, si ille creditor sit ex causa lucratiua, prout hic adnotatur. -  77 L. pecunia, C. de priuilegio fisci, procedit in pecunia, per debitorem post contractum prioris creditoris acquisita. -  78 Creditor prior quicunque, & etiam fiscus, in quibus casibus agere potest contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta, pecunia, aut res in solutum data, iustam causam prius probare debet, quam ad reuocationem agat, id est, debitorem non esse soluendo. Et sic excussio præcedere debet, nam reuocatio tantum conceditur in subsidium. -  79 Quod etiam procedit, quando ex titulo ff. quæ in fraudem creditorum, alienatio reuocatur. -  80 Et Schifor. de Gerisilis opinio contraria confutatur, & communis defenditur. -  81 Creditor quilibet potest per viam excipiendi, pro iure suæ prioris hypothecæ comparere, & alium creditorem impedire, etiam non obtenta prius sententia contra suum principalem debitorem, etiam non facta discussione bonorum illius, dummodo doceat de suo credito, & sua priori hypotheca, -  82 Creditor prior hypothecam, & priuilegium prælationis habens, potest agere contra posteriorem creditorem, cui suit soluta pecuniæ, etiamsi ea sit bona fide consumpta. -  83 Creditor prior, qui anteriorem habet hypothecam, siue specialem, siue generalem, absque priuilegio tamen prælationis: vtrum condicere, & reuocare possit pecuniam per debitorem posteriori creditori solutam, & bona fide consumptam. -  84 Vbi explicatur text. in l. fin. §. etsi præfatam, C. de iure deliberandi. -  85 Iterum etiam explicatur, l. pecunia, C. de priuilegio fisci. -  86 Et rationi præcipuæ, ab æquitate, & fine litium deductæ (qua Senatus Neapolitanus principaliter adducitur) responsum præbetur. -  87 Rationi etiam alteri, quæ obstare videbatur creditori anteriori, hypothecam tantum absque priuilegio prælationis habenti, respondetur, prout supra, sub num. 82. -  88 Creditor prior, vtrum reuocet à posteriori nomen debitoris, quod illi cessum, & datum est in solutum, sed nondum exactum. Vbi Senatus Hispalensis decisio adducitur, & probatur, & contraria pars confutatur. -  89 Excussio, vbi nomen debitoris conuenitur hypothecariâ, non requiritur, secus quando agitur contra tertium hypothecariâ. -  90 Excussio non requiritur, quando contra nomen debitoris agitur vtili personali. -  91 Hæredes qui adiuerunt hæreditatem, cum beneficio inuentarij, quo iure, & ordine satisfacere teneantur legatariis, & creditoribus hæreditariis: Et an liberentur soluendo primo venientibus si sciant, alios potiores creditores esse, & ad eius cautionem non exigant. -  92 Hæres cum beneficio inuentarij, non liberatur soluendo creditoribus anterioribus, si prius conuentus fuerit à posterioribus. -  93 Fiscus in specie l. pecunia, C. de priuilegio fisci, quare nullas eius pecuniæ, quam repetit, nomine vsuras percipiat. PRo dilucida, & notanda huiusce cap. explicatione obserundum, atque constituendum erit primo loco, quod in causa, & lite, quæ in Senatu controuertebatur inter Ducem de Alcala ex vna parte, qui annum reditum quatuor millium ducatorum impositum super bonis omnibus ipsius per tutricem, & matrem eius in fauorem D. Ferdinandi Enriquez de Ribera, Ducis Ferdinandi, (qui auus fuerat Ducis ipsius) filij naturalis, ex eo impugnare contendebat; quod annuus reditus absque Iudicis decreto super bonis immobilibus minoris imponi non potuisset: & quemadmodum alienatio, ita & hypotheca, aut census constitutio, siue annuus reditus super bonis eisdem prohibitus censeri debuisset: nisi præuia causæ cognitio super necessitate, & vtilitate, & Iudicis decretum præcessissent: Et D. Ferdinandum ipsum Entriquez, Ducis ipsius patruum ex altera parte, qui censum eundem ex eo sustinendum defendebat, & omnes reditus eius decursos solui sibi petebat, quod anno Domini 1535. maioratu in fauorem Ducis Ferdinandi, aui præducti Ducis litigantis, ex paterna, & materna legitima, & omnibus bonis instituto, iuxta transactionem, & pactionem initam cum D. Ines Portocarrero, matre illius, & D. Petro, & D. Fadrique fratribus, Dux ipse Ferdinandus (sicut & D Fadrique, in cuius fauorem maioratus alter fuit quoque institutus) quatuor millium ducatorum quantitatem sibi reseruauit, de qua testari, & disponere posset, ita quod pro ea quantitate bona omnia, ex quibus maioratus fuit institutus (quem nunc dictus Dux, huiusce litis actor possidet) obligata, atque hypothecæ nexu adstricta remanserunt. Sed & an no Domini 1582. cum per eundem D. Ferdinandum Enriquez de Ribera (huius litis reum) lis mota, atque excitata fuisset contra Ducem Ferdinandum, patrem eius, vt sibi tanquam filio naturali, ex soluto, & soluta procreato, alimenta pro dignitate, & facultate præstaret: Dux ipse cum eo conuenit, vt pro tempore vitæ eiusdem, mille ducatorum alimenta singulis annis persolueret, & post eius mortem, sex millium ducatorum summa præstanda ei foret, de quo scripta confecta, & bona omnia Ducis obligata fuere. Ipso autem Duce defuncto, qui post præfatum maioratum, ex concordia, & transactione matris, & fratrum erectum, & dictam quantitatem quatuor millium ducatorum reseruatam, maximum æs alienum contraxit, cuius occasione creditores permulti, simul concurrentes, iura sua exhibuerunt; Dux etiam ipse nunc litigans, in magna quantitate Ducis eiusdem Ferdinandi, aut sui creditor dicebatur ex eo, quod bona quam plurima, actiones, & iura pro augmento status, & maioratus eiusdem relicta per D. Ioannem Cortes, eius auiam consumsisset. Cùm itaque creditor existeret, & annuus reditus constitutus, & creatus fuisset per matrem anno Domini 1594. vt dixi, ad rationem viginti millium, in dicta quantitate quatuor millium ducatorum; Dux ipse annullandum censum ipsum, & consumptam facultatem reseruatam dicebat: patruus autem, siue dictus D. Ferdinandus Entriquez sustinendum asseuerabat. Tunc autem quatuor principaliter controuertebantur, atque in dubio reuocabatur in Senatu. Primum, vtrum reseruans sibi facultatem disponendi certis de rebus, aut de pecuniis (prout in casu præsenti) non aliàs disposuisse eisdem de rebus, aut bonis, vel pecuniis censeri debeat, quam si de illis singulariter & specificè disponat; atque ita generalis, vel præsumpta dispositio non sufficiat, vt consumpta disponendi facultas reseruata dici possit. Secundo deinde, an annuus redditus, siue censui super bonis immobilius minoris, absque Iudicis decreto constitutus, subsistat, si ex causa necessaria, & ob minoris euidentem vtilitatem impositus appareat. Tertiò præterea, vtrum communis opinio, de reditu & minore sine decreto non constituendo iustis de causis in Senatu temperari potuerit in causa prædicta, & in aliis similibus, id ipsum fieri valeat. Quartò denique & vltimò, vtrum creditor priot habens hypothecam cum priuilegio prælationis, vel absque, auocate, & condicere possit pecuniam posteriori creditori, etiam hypothecario solutam, tametsi ea bona fide consumpta fuerit. Et quidem in omnibus propositis articulis adducebatur, atque expendebatur maiori ex parte vulgatum illud, sæpè repetitum axioma, quod cap 59. adeo latè exornatum, atque explanatum est, quod scilicet dispositio quælibet intelligitur, rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus: atque ita, quod in primo dubio intelligi deberet reseruatio, & facultas disponendi de dicta quantitate quatuor millium ducatorum, rebus in eodem statu; prout tunc erant, manentibus, non verò ipsarum statu mutato: & idcirco, quod Dux ipse Ferdinandus facultate, & reseruatione vti non potuisset, qua in testamento vsus est in fauorem dicti filij naturalis. cum rot creditores postmodum habuisset, & adeo grande æs alienum contraxisset. In secundo item articulo ex eadem ratione, quod etiam census constiturio intelligi deberet, rebus sic stantibus, prout erant tempore transactionis, & reseruationis, atque institutionis dicti maioratus anno 1535. non vero iuxta starum postmodum contingentem. Ad rem igitur, & primum articulum accedendo, vtrum scilicet reseruatio facultatis, tacitè consumpta videretur, siue diceretur iam ea vsus D. Ferdinandus, ex quo postmodum magnam adeo quantitatem consumpsit, & debita tot contraxit, & in hoc primo dubio Senatus Hispalensis vnanimiter in ea fuit sententia, & opinione, vt existimaret, reseruationem facultatis disponendi in quatuor millium ducatorum quantitate, integram, & illæsam mansisse, nec aliquo modo consumptam videri posse per generales alias dispositiones, & bonorum omnium obligationem: quamuis enim verum sit, quod ea etiam, quæ nondum sunt, sed esse sperantur, possunt pignori obligari, vt in l. & quæ nondum 15. ff. de pignoribus, & in §. 1. eiusdem l. vbi in generali bonorum obligatione, sufficit, si postea quandocunque inueniatur in bonis, in speciali verò requiritur, tunc rem esse in bonis debitoris, vt per Robertum, lib. 1. sententiarum cap. 20. Negusantium, de pignoribus, tertio membro secundæ patris principalis, numer. 43. Mozium, tit de pignoribus, in rubrica de rebus, ex num. 2. cum multis seq. Petrum Surdum, in cons. 4. ex num. 18. lib. 1. & in generali bonorum obligatione, futura quoque comprehendantur, vt in l. finali, C. quæ res pignori obli. pos. & per Couar. practicarum, cap. 29. num. finali. Fanum, de pignoribus, secunda parte, secundo membro, Trentacinquium, variar. lib. 3. tit de verbor. obligat. resolutione 6. fol. 47. & omnia quæ in bonis nostris sunt, obligati possint, l. quæ prædium, C si ale. res pign. oblig. poss. etiam nomina debitorum, quia veniunt simplici bonorum appellatione, l. grege. §. cum pignori. iuxta secundam lecturam Glos. ibi, ff. e pignoribus, vbi Bartolus, quæres pign. obli. poss. l. bonorum, § vltimo. vbi Albericus, num 5. ff. de verbor. significat. latius Surdus, dicto. cons. 4. ex n. 18. Quamuis inquam hæc vera sint (vt dixi) non ideo consumpta dici potuit testandi facultas reseruata, nec impediri potuit per alienum contractum, aut generalem bonorum obligationem. Imò ea non vti posset, si vellet dictus Dux in præiudicium creditorum, hoc est specificè cauere, se ea vti nolle, quo creditores ius ad eam quantitatem. nondum in esse productam, aut nondum acquisitam, non haberent; cum tamen sufficeret, ea vti ad modum quem vellet, iuxta facultatem reseruationis, vt creditores ius aliquod prætendere non possent: nam quemadmodum in præiudicium ipsorum ius illud expressim respuere posset, quo eos excluderet, ita etiam tacitè, de quantitate illa reseruata in fauorem aliorum disponendo, aut absque testamento, & dispositione decendendo, quo casu in fauorem successorum ab intestato disposuisse videretur, vt inferius dicetur. Et superiora confirmantur ex textu, in l. non fraudantur, ff. de regulis iuris. & l. qui autem, §. primo, ff. quæ in fraudem creditorem, vbi probatur, quod debitor non tenetur acquirere, sed possit repudiare legatum, vel hæreditatem, aut ius; quod acquirere posset, nec propterea dicatur creditorem fraudare. Quæ iura procedunt tam in creditore habente actionem personalem, quam hypothecario; prout per multa concludit, & de magis communi opinione testatur Vincentius de Franchis, decis. 101. num. 21. Stephanus Gratianus, decis. 17. ex num. 16. qui per totam decis. multis exornat decisionem dictorum iurium: & n. 18. post Baldum, Salicetum, Alexandrum, & Parisium, multum ad propositum nostrum inquit, quod bona, aut iura, in quibus debitor habet spem de præsenti; non veniunt in obligatione bonorum præsentium & futurorum, nisi illud exprimatur, & ita declarat. l. finalem, C. quæ res pignori oblig. poss. idem etiam adnotarunt, & quamplurimis exornarunt decisionem d.l. qui autem, §. 1. Lara, in l. si quis à liberis, §. vtrum, ex num. 61. cum multis seq. Caualcanus, de vsufructu mulieri relicto, numero 185. & seq. Petrus Surdus, in cons. 116. ex num. 78. lib. 1. Azeuedus, in l. 3. tit. 10. n. 140. lib. 4. nouæ collect. Regiæ. Latissimè Fontanella, (qui commemorat infinitos) de pactis nuptialibus clausula 4. glossa 9. parte 5. ex num. 69. vsque ad num. 129. Schifor de Gerisilis, ad Anton. Fabrum, lib. 1. tractatu 8. tit. 8. per totum. Senatus itaque Hispalensis definitio, quod attinet ad primum istum articulum, recta iuris ratione procedit, atque ex sequentibus com[sect. 2]probatur fundamentis, & rationibus. Primò, quia disponere, aut disponendi verbum, ex sermonis proprietate refertur ad actum vltimæ voluntatis, & in ea verificatur, vt post Glossam, Dinum, Bartol. Alexand. & Iasonem obseruauit Menochius, in cons. 210. n. 2. lib. 3. & num. 4. scripsit post Iason. Socinum. & Parisium; quod facultate alicui data disponendi de aliqua re, intelligitur, vt possit disponere in vltima voluntate; & idipsum post multos alios tradidit Petrus Surdus, decis. 272. n. 12. dum dixit, quod disonere verbum conuenit vltimæ voluntati, & in dubio secundum propriam significationem, refertur ad actum vltimæ voluntati, & in dubio secundum propriam significationem refertur ad actum vltimæ voluntatis, vt in §. disponat. in authent. de nuptiis, §. penultimo, & finali, Institut. quibus, ex causis manumittere licet, vel non, §. exhæredatos, in authent. de hæred. & falcidia. Et cum Menochio, Surdo, Niconitio, Natta, & Rolando, Stephanus Gratianus, disceptation. forens. cap. 539. num. 22. tom. 3. Peregrinus, de fideicommissis, art. 40. difficultate 2. n. 58. fol. 367. & ita in præsenti intelligi debet de actu vltimæ voluntatis, & quando ad vtrumque referatur verbum ipsum disponere, actum scilicet inter viuos, & vltimæ volun[sect. 3]tatis; iuxta sententiam, & resolutionem Menochij, dicto cons. 210. n. 5. Peregrini, dicto n. 58. Fontanellæ, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 22. ex n. 9. ex adiuncto illo, para que pueda testar y disponer: interpretatur, explicatur, atque ampliatur, vel restringitur ad actum vtimæ voluntatis, verbum namque quodcunque, ratione adiuncti verbi recipit limita[sect. 4]tionem, extensionem, & declarationem, & naturam suam mutat: vt cum aliis multis Authoribus scripserunt Menochius, in cons. 609. num. 20. lib. 7. & in cons. 702. num. 29. lib. 8. Surdus, in cons. 34. num. 39. lib. 1. & in cons. 305. num. 26. lib. 3. Siluester Aldobrandinus, in cons. 90. num. finali, post Bartolum, in l. sed etsi adiiciatur, ff. pro socio, & in l. cui vinum. §. cui dulcia. ff. de vino triti. & oleo legato. In præsenti igitur, non de alio actu quam vltimæ voluntatis intelligi potest, iuxta supradicta. Secundò deinde facit, quod pactum, & transactio dicit, quod præfatus Dux possit testari, & disponere, atque ita loquitur copulatiuè; natura autem Copulatiuæ est, quod vtrumque copulatum concurrat, l. si hæredi plures cum vulgatis, ff. de condit. institut. & in simili casu, ita fundat Bursatus, in cons. 266. num. 12. lib. 2. nam verbum testari, non potest verificari in dispositione inter viuos, ergo[sect. 5] nec etiam verbum disponere, quia vna pars Copulatiuæ declarat aliam, sicuti cum Romano, Socino, & Croto, in eadem, qua versamur materia, & quæstione notauit Petrus Surdus, dicta decis. 272. num. 5. & num. 23. & inquit num. 24. quod cum dicta verba, testari. & disponere, ponantur copulatiuè, videtur, quod propter verbum disponere, amplianda sit fauorabilis dispositio; copula enim solet ampliare, l. ea tamen adiectio, vbi Bartolus, ff. de legatis terto: quocirca, cum arguendo, & dubia[sect. 6] proponendo, dixisset Petrus ipse Surdus, præcitata decis. 272. n. 1. quod pactum illud fuit in contractu dotis appositum, ideo verbum disponere, intelligi debebat de dispositione, quæ fieret ex contractu, vel actu inter viuos; prout ibi fundat, & post Aduocatos nonnullos Genuenses respondit Iason, in cons. 130. num. 21. volumine 4. statim tamen, vt obiectum, argumentum remoueat, respondet (prout dixi) dicto n. 23. & 24. non obstare, quod pactum fuerit appositum in contractu, ideo intelligi debet de dispositione, quæ fit inter viuos, nam hoc tollitur ex verbo testari, adiecto, quod facit dispositionem intelligi debere de actu in vltima voluntate; quæ est notabilis resolutio, & multum conueniens casui præsenti, nec melior, aut magis in terminis posset adduci. Tertiò etiam facit, quod in subiecta materia pa[sect. 7]ctum intelligitur de expressa, non de tacita dispositione, atque ita in terminis casus præsentis de dispositione expressa per actum vltimæ voluntatis, non verò de dispositione tacita, quæ fiat tacitè inter viuos, debita tot, & æs alienum contrahendo; quo modo in simili casu argumentatur Franciscus Bursatus, in cons. 266. num. 17. versic. Quintò voluit, libro 2. Stephanus Gratianus, dicto capite 539. numero 13. Rursus & quartò facit, quia idemmet Dux reseruauit sibi quantitatem quatuor millium ducatorum, de qua testari, & disponere posset, prout voluerit, atqui non constat, quod inter viuos aliquando vti facultate voluerit, ex quo nunquam voluntatem suam declarauit, & per consequens dici non potest, quod tacitè visus fuerit vti dicta facultate,[sect. 8] debita contrahendo, nisi expressè voluntatem suam declarauerit inter viuos, quod scilicet facultate vti debeat: sicuti argumento textus, in l. si ita legatum §. illi si volet, ff. de legatis 1. in eisdem terminis, in quibus versamur, argumentabatur Menochius, dicto cons. 210. num. 16. & 17. & 18. lib. 3. vt probaret, Benedictum io specie ibi proposita non videri vsum facultate sibi reseruata, ex quo expressè ea vsus non est. At quod etiam textum eundem expendit Peregrinus, dict. art. 40. difficultate secunda, num. 54. Præterea & quintò loco vrgere non parum videtur authoritas Socini iunioris, in cons. 92. n. 23.[sect. 9] lib. 3. dum respondet, quod facultate alicui concessa testandi certis de rebus; non sufficit, quod generaliter disponat de omnibus bonis, iuribus, & actionibus suis, sed requititur, quod de eis singulariter disponat. Quod ipsum tradiderunt Celsus Hugo, Parisius, Alciatus, & Craueta, cum quibus Menochius, dicto cons. 210. n. 22. & 23. vbi expendit Laurentij Siluani cons. 114. cum respondit, facultatem disponendi in testamento, intelligi, si expressè & specialiter disposuerit in testamento, non aliàs: de quo etiam mentionem fecit Peregrinus, dicto articulo 40. num. 52. & 53. vbi ponderat textum, in authent. nunc autem, C. de secundis nuptiis, qui non mediocriter casui præsenti induci posset: & quamuis Menochius metipse, ex numer. 64. & 8. seq. vsque in finem consilij: & Peregrinus, dicta difficultate 2. num. 59. ex versic. non obstant contraria, & num. 60. diuersimode respondeant, atque satisfaciant Socini, & Siluani traditionibus prædictis, atque ipsorum sententiam non admittant indistinctè, imò mairoi ex parte improbent, & disponentem generaliter, videri disposuisse de re particulari, defendant, vt latius penes ipsos, & inferiùs dicetur, & per Stephan. Gratianum, disceptation. forens. tom. 3. cap. 539. num. 4. cum multis seq. attamen tam Socini, & Siluani obseruationes, & eorum fundamenta, & rationes, quàm Menochij, & Peregrini traditiones, nostrum intentum adiuuant; cum non versamur in illo dubio quando scilicet disponens generaliter de omnibus bonis, & iuribus suis in testamento, de re particulari, de qua disponere poterat, disposuisse videatur; quo casu Menochius, & Peregrinus rectè improbant præcitatos Authores, vt ibi videsbitur, & statim dicetur. Sed in diuersis terminis, quando scilicet is, qui inter viuos nullo modo facultate reseruara vsus fuerat, quia nunquam de dicta quatuor millium ducatorum quantitate specificè disposuerat, non etiam generalem bonorum suorum dispositionem fecerat, qua eandem quantitatem comprehendi, dici posset; tandem decedens, atque in testamento suo de quantitate ea specificè disposuit: verùm itaque fatemur, disponentem generaliter de omnibus bonis suis in testamento, disposuisse videri de particulari, de qua disponere poterat. Negamus tamen, inter viuos contrahentem generaliter, videri vllo modo disposuisse de ea quantitate particulari, quam, vt de ipstatestaretur, & disponeret, reseruauerat in actu inter viuos. Sextò etiam non parum vrgent sententiæ, & resolutiones quamplurimorum iuris Interpretum in hac eadem, de qua agimus, materia; Manticæ scilicet, de coniectur. vltimar. voluntat. libro 7. tit 7. num. 14. Vincentij de Franchis, decisione 45. Frecciæ, in quæstion; nouis, quæst. 43. Antonij Thesauri, decis. 97. & decis. 209. Bursati, in cons. 266. per totum, lib. 2. Menochij, in cons. 210. lib. 3. Hieronymi Gabrielis, in cons. 139. & 143. libro 1. Borgnini Caualcani, decis. 12. patre 4. Petri Antonij de Petra, de fideicommissis. quæst 9. num. 178. cum seq. Iacobi Cancerij, variaraum lib. 1. cap. 2. de Legitima, & Trebellianica, num. 46. & lib. 3. cap. 2. de inuentario, num. 125. Michaël. Ferret, in suis obseruationibus, 3. parte, cap. 305. Gerardi Mainardi, decis. 94. lib. 2. Cald. Pereiræ. de nominatione, quæst. 7. num. 48. Velazquez Auendañi, lib. 4. Tauri, glossa 5. num. 5. & 6. Petri Surdi, decision. 272. per totam. Sese, decis. Aragoniæ 48. Peregrini, art. 40. difficultate 2. per totam, ex fol. 367. in commentariis, de fideicommissis. Fontanellæ, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 23. ex num. 8. vsque ad numer. 20. fol. 342. Stephanus Gratianus, tom. 3. dict. cap. 539. hi namque omnes, si originaliter prælegantur, permulta præstant, & obseruant in hoc tractatu reseruationis facultatis aliqua de re, aut quantitate disponendi, ex quibus eadem hæc pars comprobatur manifestè, & euincitur concludenter, dici non posse, quod dictus Dux Ferdinandus, aut debita contrahendo, aut magnas quantitates consumendo, vsus fuisse videatur facultate, & reseruatione prædicta, vt ea dici posset, aut deberet consumpta. Nam dum resoluunt magis communiter (& verius quidem) quod disponendi de aliqua re particulari, aut de aliqua quantitate, facultatem sibi reseruans, etsi non disponat expressè ea de re, aut quantitate, sed generaliter de omnibus bonis suis; eo ipso de re particulari disposuisse dicatur; per textum, in l. vnum ex familia, §. si duos, ff. de legatis secundo. & in l. si quis prioris, §. certum, & §. illud, C. de secundis, nuptiis, & latius per Menochium, dicto cons. 210. Surdum, præcitata dicis. 272. num. 47. Sese, dicta decis. 48. n. 8. & seq. Stephan. Gratianum, vbi supra, num. 4. & 5. Peregrinum, dicta difficultate 2. num. 57. nihil inde deduci iuridicè valet, quod superiori resolutioni, aut Senatus Hispalensis definitioni, vllo modo repugnet. Vtpotè cum in aliis terminis versemur, & dictus Dux testamento condito, mortuus fuerit, non facta antea dispositione generali, ac in ipso testamento facultate, & reseruatione vsus fuerit specificè in fauorem dicti filij naturalis,[sect. 10] vt tunc decebam. Dum etiam dicunt, quod disponendi facultatem de aliqua certa re, aut quantitate, qui habet, etsi non disponat speciè, sed inter status decedat, videtur disponere in fauorem eorum, qui ab intestato successuri sunt, vt latius per Vincent. de Franchis, Surdum, Sese, Peregrinum, n. 59. & fontanellam, vbi suprà: eidem quoque resolutioni non repugnant, quandoquidem nulla alia iam speretur vtroque casu dispositio, nec alia possit interpretatio sumi in eo, qui amplius non habet nolle, nec velle. Quod diuersimode procedit in eo, qui inter viuos contrahit, inter viuos disponit, sed reseruatorum nullam facit mentionem specificam, cum ideo omittere, aut non dispo. nere videatur specifice, quod in futurum id reseruare contendat, nec facultatem consummare velle. Idque comprobatur etiam ex singulari illa, &[sect. 11] notanda Iacobi Menochij distinctione, dicto cons. 210. ex num. 65. vsque ad numer. 69. lib. 3. qui quatuor casibus propositis, circunscribit, & absol. uit istam materiam, primus casus est, quando quis potest aliqua de re testari, de alia verò prohibetur; tunc si facit testamentum, & generaliter, vel etiam vniuersaliter disponat, in specie nihil dicat ea de re, de qua disponere, & testari prohibetur. Hoc in casu, quo ad rem illam verè dicitur decedere intestatus: tum, quia nullum verbum de ea fecit in specie, tum etiam, quia sub ea generali dispositione res ista non continetur, ex quo st prohibita, ne de ea disponat iste testator, prout recte loquuntur Socinus senior, Parisius & Craueta, cum quibus Menochius, dict. num. 65. hic casus nostro non conuenit, cum præfatus Dux Ferdinandus non fuerit prohibitus aliqua de re testari, aut disponere, imò amplam habuerit de dictis quatuor millium ducatis disponendi facultatem. Secundus casus est, quando quis non prohibetur aliqua de re disponere, & testari, sed res illa non continetur sui natura sub generali dispositione; quippe quæ sit species valde diuersa ab illis, quæ sub generali dispositione, tanquam sub suo genere continetur; sicuti datio tutoris, quæ non continetur sub institutione hæredis, etsi generalis, imò vniuersalis dispositio sit omnibus de rebus ipsius testatoris, cum datio tutoris sit quid valde diuersum ab ea institutione. Ita procedit text. in §. quod autem, Institut. de legit. agnat. tutela, vt illum declarat. & recte Parisius, in consilio 72. numero 63. lib. 3. sequitur Menochius, vbi supra, numero 66. Hic quoque casus, licet omnino nostro non adaptetur, conducere tamen videtur; quippe, cùm etiam si dictus Dux Pluries inter viuos contraheret, & magnas quantitates consumeret, bona quoque sua sæpè obligaret; nusquam quantitas illa quatuor millium ducatorum sui natura contineri posset sub generali contractus dispositione, aut obligatione, cum esset valde diuersæ naturæ, & ad testandum reseruata, vt dictum est suprà. Tertius casus est, quando quis non prohibetur, sed ei permittitur aliqua de re disponere, & res illa sui natura potest comprehendi sub generali dispositione. Hoc in casu, si generaliter disponat, censetur etiam ea de re disposuisse, quod rectè obseruauit Menochius ibidem, num. 67. qui inquit, eam esse rationem, quia non potest considerari aliqua differentiæ ratio inter rem hanc, & cæteras ipsius testatoris disponentis: quare illæ, & non hæc contineantur sua sub dispositione: cum æquè hæc, ac illæ, sit in sua libera dispositione. Hic casus licet nostro non conueniat, quia procedit in dispositione generaliter facta in testamento, quo casu res quoque particularis, de qua disponi poterat, comprehensa censetur; tamen ratio illa conducere, & applicari posse videtur, quod scilicet, in eo, qui inter viuos contrahit, & disponit, & bona sua consumit, & obligat, considerari debeat maxima differentiæ ratio, vt de re, aut quantitate reseruata, disponere non videatur (ac maxime, si ad testandum reseruatio facta sit) quam si in testamento, & vltimo elogio disponeret, quo casu alia sumi non potest interpretatio, quam quod de omnibus velle disponere videatur, vt dixi. Quartus casus est, quando quis potest aliqua de re disponere, & de vere disposuit, vt generaliter, vel singulariter eam alicui relinquendo: & is honoratus eam acceptare recusauit: hoc in casu ille testator dicitur mortuus intestatus quoad rem illam: non quidem respectu suæ personæ, quie fecit quod debuit ex sui parte, sed respectu personæ, cui reliquit, ita loquitur Alciatus, in responso 647. sequitur Menochius, numero 68. dicto consilio 210. & hic casus à nostro longè distat, vt re ipsa videmus, cum dictus D. Ferdinandus Enriquez, relictum sibi à patre non recusauerit acceptare, imò toties petierit. Addiderim ego vltra Menochium, & Authores ab eo relatos, præfatam distinctionem perfectiorem futuram, & magis absolutam, si Quintus adiiciatur casus, (qui tamen ex communi Interpretum placito, & resolutione procedit) quando scilicet quis ab intestato decessit; quo etiam casu disposuisse videtur de re, aut quantitate reseruata, sicut quando generali bonorum suorum dispositione facta decessit, iuxta communem resolutionem relatam suprà, num. 10. & per Gratianum, dicto cap. 539. n. 5. tom. 3. Sextus etiam casus esse poterit, quando is, qui reseruauit sibi disponendi aliqua de re, aut quantitate facultatem, diuersis vicibus inter viuos aliquas fecit dispositiones particulares, aut contractus, & obligationes, debitáque contraxit, quibus etiam bona sua generaliter, aut etiam aliqua specialiter obligauit: hoc itaque casu intelligi dispositio debebit iuxta subiectam materiam, nec referri poterit ad quantitatem, vel rem, ita reseruatam; ea namque in dispositione inter viuos non censebitur comprehensa, ex quo specificè in pactum, aut contractum, seu obligationem inter viuos gestam, adducta non est, & ad actum vltimæ voruntatis refertur; idque iuxta Bursati, & Surdi obseruationes in locis relatis suprà: ex quo etiam vltima voluntas, aut dispositio testamentaria non est, vt omnia comprehendi, vt super omnibus dispositum videatur, ex quo non superest facultas amplius disponendi; remanet namque vsque ad vltimum vitæ exitum, testamentum sæpè faciendi, & facultate reseruata vtendi facultas, & hic quidem casus planior, & certior redditur ex alia Interpretum nostrorum resolutione, de qua statim, n. 12. Septimus quoque & vltimus casus sit, quando is ipse, qui ob sui fauorem, & quo aliqua haberet, de quibus disponere possidet (prout communiter fit) aliquam rem, aut quantitatem sibi reseruauit; & tunc equidem, si expressim diceret, se vti nolle facultate ea; iuridicè id efficere valeret, etiam in damnum, & præiudicium creditorum, cum ea, quæ adhuc in bonis non erant, licet ius ad ipsa consequenda haberet, non acquirere, sed potius repudiare posset, iuxta ea, quæ ad initium huius cap. ante numerum 2. scripta, & adnotata reliqui ad l. qui autem 6. ff. quæ in fraudem creditorum, tunc proculdubio commodo, & vtilitati eius cederet res illa, aut quantitas, à cuius patrimonio extrahenda foret; & in terminis nostris, commodo, & vtilitati status, & maioratus de Alcala, si dictus D. Ferdinandus in eius petitione non instaret, aut præfatus Dux pater eius facultate vti noluisset. Nec creditores de hoc conqueri possent, ex eisdem doctrinis ibidem adductis. Hic autem casus nouus est, diuersus à casu illo, relato supra, ex sententia Menochij; procedit namque ille (vt vidisti) quando qui aliqua de re disponere potuit, de ea vere disposuit, honoratus autem eam acceptare recusauit. Casus verò præsens militat, quando is, qui facultatem sibi reseruauerat, & vti ea posset, atque disponere, specificè cauit, se vti facultate nolle, nec disposuit: nam si ita non cauerit, & intestatus decedat; admittuntur tunc ab intestato successores, in quorum fauorem disposuisse præsumitur, vt sæpè dictum est. Si etiam specificè non disposuerit, generalem autem dispositionem efficiat, qua de bonis omnibus suis, iuribus, & actionibus testetur, aut disponat, hæredes vniuersaliter instituti, aut ij, in quorum fauorem dispositio facta est, admitti debebunt, idque iuxta easdem doctrinas, & resolutiones, numeris præcedentibus adductas, & per Beroum, in cons. 55. num. 4. & 10. lib. 1. Stepha, Gratian, tom. 3. discept. cap. 539. n. 4. Præterea & septimo loco non mediocriter vrget pro eadem parte, vt Dux scilicet ipse non videatur vsus dicta facultate, & reseruatione quatuor[sect. 12] millium ducatorum, nec eam inter viuos consumpserit, tametsi pluries contraxerit; nam disponendi facultatem qui ad vnum certum & particularem casum sibi reseruauit, non potest ad alium ea vti; idque magis vbi reseruata est facultas disponendi in testamento, & in morte, quia tunc inuita consumi non potest facultas, iuxta ea, quæ post alios multos Authores obseruarunt Antonius Thesaurus, decision. Pedemontana 209. Peregrinus, d. artic. 40. difficultate 2. n. 62. fol. 368. Iacob. Cancer. variarum, lib. 1. cap. 2. de Trebellianica & Falcidia, numero 46. Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. glossa 9. num. 12. prima parte, folio 80. & gloss 23. clausula quarta. num. 19. fol. 343. Gratianus, dicto capit. 539. videndus, ex numero sexto, vsque ad n. 26. vbi etiam è contrario, quod reseruatio, & facultas restricta disponendi inuita, excludit dispositionem vltimæ voluntatis, prout latè ibi. Octauò & vltimò facit, dictum Ducem reseruasse prædictam facultatem, vt testari, & disponere possit de quantitate illa quatuor millium ducatorum, atque ita in mera eius facultate relictum, an vti vellet, nec ne, reseruatione metipsa, nec inuitum cogi posse per creditores, quamuis maiora debita contraxisset, ea vti, quoniam quod in eius meram voluntatem relictum fuit, ad necessitatem trahi non debuit, argumento eorum, quæ in simili obseruarunt post alios multos Authores Felinus, in cap. cum M. Ferrariensis, de constitut. Ripa, in cap. cum Ecclesia Surtrina, de causa possession. & propriet. & in l. quo minus, ff. de fluminibus, num. 133. Rolandus, in cons. 52. n. 29. lib. tertio, Guid. Pap. quæst. 198. Antonius Gabriel, I Balbus, de præscriptionibus, quarta parte quintæ partis principalis, quæstione prima per totam, And. Fachineus, in cons. 20. num. 7. lib. primo. Iacob. Philippus Portius, lib. 3. commun. conclus. sine regular. iuris, regula 33. Ioannes Garcia, de nobilitate, glossa. 35. ex numero 58. cum seq. Pereira, de nominatione, lib. 2. quæst. 7. num. 53. Caualcanus, decis. 16. quinta parte. Ceuallos, commun. contra communes, quæst. 3. ex num. 2. & quost. 501. ex num. 16. & ij equidem Authores inter alia, quæ expendi possent ad comprobationem huiusce fundamenti; tria vniformi Interpretum placito, & resolutione tradide[sect. 13]runt. Primò quod ea, quæ in mera facultate consistunt, non veniunt in generali consiscatione bonorum; ex singulari decisione textus in l. statius Florus. §. Cornelio Felici, cum ibi noratis, ff. de iure fisci, l. cum pater, §. hæreditatem, cum ibi notaris, ff.[sect. 14] de legatis secundo. Præterea & secundo, quod mera facultas cedi non potest; vt per Pereiram, dicto n. 57. post Bart. in l. si sic, § si quis ita, ff. de legatis primo. Denique & tertiò, quod ea quæ consistunt in[sect. 15] mera facultate non præscribuntur; vt latius iidem probarunt, atque exornarunt, & ea semper adducti sunt ratione principaliter, quod quæ in mera facultate consistunt, à sola voluntate dependeant, nec ad necessitatem, aut contra inuitum trahi possint. Quibus consequens, est, quod antea quam dictus Dux Ferdinandus vsus esset dicta facultate, quam habebat testandi, & disponendi de quantitate illa quatuor millium ducatorum; dici non potest, quod quantitatem eandem quous modo obligasset, quamuis plura debita contraxisset, nec in generali obligatione comprehensa censeretur: & quod potuit de eadem quantitate liberè disponere in testamento suo in fauorem eius, in cuius fauorem vellet, cui nihil de suo præstitisse censendus est, saltem in damnus creditorum suorum, quia non modo ex eius reseruatione, & consensu, sed etiam ex placito, & consensu aliorum, matris scilicet suæ, & fratrum reseruata facultas fuit libertæ dispositionis in quantitate prædicta. Idque argumento textus in l. vnum ex familia, §. 1. ff. de legatis secundo, & in l. item eorum, § primo. ff. quod cuiusque vniuersitatis & eorum, quæ tradiderunt Decius, in cons. 543. Peralta, in dicto §. primo, l. vnum ex familia, vbi etiam Castrensis, in lectura eiusdem, §. Loazes, in repetitione l. filius familias, §. diui, de legatis primo, num 77. Molina, de Hispan. primogen. lib. 1. cap. octano, num. 21. & libro secundo capi. quarto, num. 10. Caldas Pereira, in cons. 8. numero 38. Et hactenus de primo articulo, quod facultas consumpta non fuerit, quantumcunque grande æs alienum contractum fuerit, & generalis bonorum obligatio facta. Quod ad secundum vetò attinet articulum, vtrum annus redius, siue census imponi, atque constitui possit super bonis immobilibus minoris, etiam absque decreto Iudicis, si in euidentem eius vtilitatem constitutio, aut impositio redundet: prima facie respondendum videbatur affirmatiuè, posse inquam ob minoris vtilitatem super eius bonis constituti, etiam absque Iudicis decrero, aliaue iuris solemnitate, atque ita potuisse in casu præsenti imponi per matrem tutricem dicti Ducis litigantis in fauorem D. Ferdinandi. Primò, quia de iure communi constat, minori[sect. 16] sine decreto posse mutari sub. vsuris, nec posse restitui, tanquam vsum iure communi, saltem si constat, sortem in rem eius versam, l. secunda, C. si aduersus creditorem, igitur constituere potest huiusmodi reditum, aut censum. qui loco veterum vsurarum successit, saltem si constet, sortem in rem suam versam. Secundò deinde facit, quod iure ipso ciuili tu[sect. 17]tor poterat simplex debitum fœneratitium, si pupillus indigebat, sine decreto contrahere; vt est textus in l. quid ergo, §. consequitur, ff. de contraria, vel vtili actione tutelæ, vbi poterat tutor id facere, non solum sub communibus, vel in regione frequentatis vsuris, sed etiam talibus, quibus poterat (si necessitas vrgeret) vel sub iisdem vsuris, à quibus pupillum liberasset, aut liberare intendisset: imò non solum tutor, sed etiam quiuis negotium gestor poterat eodem modo vsuris subiicere quemcunque cuius negotium vtiliter gessisset, l. & in contraria, ff. de vsuris, & consequenter etiam minorem. Igitur minor per se taliter contrahere potest: textus in l. prima, & 2. C. si aduersus creditorem, & consequenter eodem casu huiusmodi reditum vendere poterit, vtpotè veterum illarum vsurarum succedaneum, & ita pro hac parte argumentatur Gaspar Rodericus, in commentariis de annuis redditibus, lib primo, quæstione 14. numero 1. & num. 16. & 17. qui addit, quod etiam tutor poterat de suo fœnerari pupillo suo, pecuniam suam in rem pupilli insumendo, etiam sub talibus vsuris, quantas à quous (licitè tamen) & intra metas legum potuisset stipulari, si tamen multum profuisset pupillo: quæ omnia mero iure ciuili, & sine decreto, vel aliqua solemnitate præcedebatur. Præterea & tertio facit, casum præsentem vide[sect. 18]ri non spectare ad titulum ff. de rebus eorum, & C. de prædis minorum, cum rei mobili magis, quam immobili, seu stabili conuenire, atque accedere videatur annui reditus præstatio: quod ostenditur, quia debitor non obligatur præcisè ad continuationem reditusl, sed sub hac perpetua conditione, & facultate, nisi malit sortem reddere; & sic in effectu videtur obligatus ad sortem cum facultate differendi solutionem, quandiu reditus pendere maluerit; vt per Rodericum lib. primo, quæstione prima, atque ita nunquam portest videri perpetua hæc obligatio, cum perseuerare non sit in potestate creditoris, nec ab eius voluntate dependeat, sed à voluntate, & potestate debitoris, qui semper, & perpetuò liberam habet facultatem, omnem in futurum excutiendi obligationem, sorte cum reliquis præteritis ablata. Igitur nulla est perpetuitas, quia obligatio non est obligatio, quatenus in arbitrio, vel potestate debitoris consistit, l. stipulatio non valet, ff. de verbor. obligation. & ita quoque argumentatur Gaspar. Rodericus, lib. 1. de annuis reditibus. d.q. 14. n. 7. per totum. Quarto etiam vrgere videbatur, quia reditus[sect. 19] constitutio, non est alienatio rei, super qua constituitur, sed potius pignoratio, seu obligatio ipsius rei, super qua constituitur; vt dicit Speculator, titulo de locato. § nunc aliqua, versic, 86. & 97. & per Gasparem Rodericum, de annuis reditibus, libro primo, quæst. 3. ex numero 3. cum seq. & qustione 14. numero 7. in fine, vbi in proposito nostro ita argumentatur, & inde infert, quod[sect. 20] creditor venditare, censui supposita non habet ius retractus, tanquam socius, vt respondit Auendañus, responso 24. nec consanguinei vendentis reditum sibi antea constitutum, dictum ius retrahendi habent; modò vendantur reditus antiquitus constituti, & modò nouè constituantur per venditionem, vt dicto num. 7. in fine prositetur ipse Rodericus, & lib. primo, dicta quæstionene tertia, n. vndecimo, ante finem: & inde contendit, quod annuus reditus constitui posset super bonis minoris à tutore, vel curatore absque decreto Iudicis, si euidens pupilli vtilitas, aut necessitas immineat. Quintò quoque non mediocriter vrget, quod[sect. 22] quando in aliquo actu requiritur solemnitas fauore alicuius personæ, valet actus absque ea solemnitate, si reperiatur vtilis tali personæ, l. secunda, cum Glossa, ff. de acceptitat. vbi admittitur obligatio impuberis sine tutore, quando ex ea sequitur vtilis liberatio, l. non ideo minus, C. de procutatoribus, l. prima, C. de authoritate præstanda, l. nec tutoris. C. de contrabenda & committenda stipulat. l. prima, ff. ne quid in loco publico, l. si filius, ff. de ritu nuptiarum, in principio, Institut. de authoritate tutorum, in illis verbis: Namque placuit, meliorem conditionem licere eis facere sine autoritate iutoris, l. finali, §. penult. C. de bonis quæ liberis, vbi pater legitimus administrator, non obstante prohibitione, alienare potest bona aduentitia filiorum, quando id vtilius fuerit filiis ipsis, vel ex alienatione aliquid maioris vtilitatis accrescit, l. cum. 8. §. eam transactionem, ff. de transactionibus, vbi textus inquit, valere transactionem absque solemnitate, quando continet vtilitatem eius, in cuius fauorem solemnitas requirebatur, vt patet ibi: Quia meliorem conditionem suam tali transactione[sect. 23] alimentarius facit, & Glossa, ibi verbo, alimentarius in fert ad alienationem rei minoris, vel Ecclesiæ, vt valeat sine solemnitate, quando reperitur vtilis Ecclesiæ, vel minori; sicuti post Tiraquellum, & alios quamplurimos ab eo congestos, retulit Arias Pinellus, tertia parte l. primæ, C. de bonis maternis, n. 30. & 31. Hieronym. Cæuallos, commun. contra commun. q. 67. ex. n. 1. vsque ad n. 11. retulit etiam, & quamplurimos Authores pro ea sententia aggregauit Octauianus Simonecellus, de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 17. num 124. per totum, qui tria principaliter ponderat, quæ in fauorem Glossæ vrgere videntur. Primò, quod non debet aduersus minores obseruari, quod pro ipsis excogitatum est, l. 3. §. diuus, in fine ff. de Carboniano edicto, Secundò, quod licèt Ecclesia sit prohibita distrahere, quando tamen res sunt steriles, permittitur alienatio authent. item si prædium, C. de SS. Ecclesiis, idem ergo & isto casu. Tertiò ponderat text. in. d.l. cum. hi, §. eam transactionem, prout supra eum expendimus: Antonius quoque Gabriel, Borgnin. Caualcan. Redoan. Alexand. Raudens. & alij à me commemorati in commentariis de vsufructu, cap. 54. n. 12. quamplurimis rem hanc exornarunt: atque ita in casu præsenti pariter videbatur dicendum, quod annui reditus, siue census constitutio super bonis immobilibus minoris, etiam absque Iudicis decreto, ob euidentem eius vtilitatem sustineri deberet: vt per Molin. etiam, de Hispan. primog. lib. 4. cap. 4. ex n. 2. vsque ad n. 10. vbi late comprobat, bona alienari prohibita absque certa solemnitate, vt dotalia, & Ecclesiæ, feudi, emphyteusis, fideicommissi, & similia alienari posse sine solemnitate, si id vtile sit personæ cuius fauore prohibitio facta est. Sextò etiam facit, in casu præsenti ex eo videri, quod annui reditus, aut census constitutio sustineri deberet, etiam absque Iudicis decreto facta, quod mater eadem dicti Ducis de Alcala tutrix, super bonis Ducis eiusdem, quatuor millium ducatorum censum imposuit in fauorem præfati D. Ferdinandi Enriquez de Ribera, non tam ex liberalitate, aut mera voluntate, siue ex proprio consensu, aut contractu, quam in executionem præcedentis contractus, siue promissionis, aut obligationis illius, quæ anno 1535. tempore fundationis, atque institutionis maioratus, & transactionis initæ, facta, atque contracta fuerat; quo tempore reseruata fuit facultas disponendi de dicta quantitate quatuor millium ducatorum: id quod probari videtur manifestè, quoniam non est dubium, quin tutor possit rem debitam tradere in consequentiam præceden[sect. 24]tis contractus, l. fistulas 78. § primo, ff. de contrahenda emptione, quæ fortius loquitur in ipso tutore, qui rem à defuncto emptam, potest sibi ipsi tradere absque alia solemnitate; quia præcedentem contractum exequitur, non verò quicquam de nouo facit. Sicuti eum textum expendit Ioannes Gutierrez, de tulelis & curis, secunda parte, cap. quinto, n. 65. & ante eum Petrus Surdus, in cons. 191. num. 3. lib. 2. ad idem est textus, in l. magis puto, § si pupillus, el. 2. versic sed. si pater. ff. de rebus eorum, vbi si pater promisit alicui fundum, potest pupillus, qui ei successit, illum tradere sine prætore, & dicit Bartolus, in secund, in fine, ff. de stipulation. seruorum, quod tutor potest possessionem rei pupillaris tradere sine decreto, aut Prætore, in excutionem præcedntis contractus: sequuntur ibi Imola, & Cumanus, & idem dicunt Baldus, Salicetus, Romanus, Decius, Iason, Ripa, Grammaticus, & Menochius, cum quibus Stephanus Gratianus, decis. 131. n. 1. vbi inquit, quod tutor sine decreto potest tradere possessionem rei pupillaris; vbi giitur de exceptione contractus, cum patre minoris celebrati. Et ampliat n. 2. siue voluntas patris accesserit per contractum, siue per vltimam voluntatem, quia quocunque modo interuenerit, cessat necessitas decreti, l. finali, ff. de rebus eorum, l. prima, in sine, C. quando decreto opus non est: & citat Iason. Afflictum, Neuizan. & Tiraquellum, sic tenentes: eosdem etiam citauit, & sic concludit Surdus, dicto cons. 191. num. 3. & in simili casu inquit, quod D. Laura tutrix in consequentiam contractus præcedentis patris, & in executionem obligationis contractæ, rectè potuit obligare bona pupillorum sine decreto, & aliqua solemnitate. Ampliat etiam Gratianus dicto decis. 131. n. 3. siue potestas data sit à testatore in specie, siue in genere, post Alexandrum, Romanum, & Simoncellum, ibi commemoratos; textum etiam in dict. §. si pupillus, expendit Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, libro primo,[sect. 25] quæst. 14. . n. 18. & ad id maxime, quod quando res minoris semel est legitimè obligata, potest vendi solemnitatibus non seruatis; ad quod etiam textum meti ipsum ponderauit Surdus, vbi suprà, n. 18. &[sect. 26] adiicit n. 24. quod minoris bona vendi possunt sine solemnitatibus pro dote, quando præcessit legitima promissio, vt ibi videbis, & per Simoncellum de decretis, lib. 2. tit. 6. n. 108. & lib. 3. tit. 8. ex n. 30. cum seq Ioan. Gutierr. secunda parte de tutelis, & curis, de cap. 5. ex. n. 62. cum seq. vbi post Lusitan. Cald. Pereiram, multum ponderat text. d.l. fistulas[sect. 27] 78. §. primo, vbi tutor, qui emit rem à patre minoris defuncto, potest eam sibi tradere absque alia solemnitate, vt suprà dixi. Septimò tandem, & vltimò non mediocriter vrgere videtru Gasparis Roder. in commentariis de annuis reditibus, lib. 1. dicta quæstione 14. n. 15. resolu[sect. 28]tio, & sententia; is namque Author, cum eandem, in qua versamur, excitasset quæstionem & pro vna, & altera parte rationes, & fundamenta expendisset atque ponderasset; tandem partem affirmatiuam, quod census constituito sustineri debeat, amplectitur in hæc verba: Dicendum est igitur, quod si constet, minorem, vel eius tutorem, vel curatorem vtiliter contraxisse, & pecuniam in rem, & vtilitatem eius vesam, valere, & tenere huiusmodi reditus constitutionem, si ad rationem quatuordecim constitutus sit, & siae decreto; & generaliter locum habere omnia, quæ in pracedentibus dicta sunt. Et eandem admittere sententiam videtur quoque D. Felicianus de Solis, in annotat, & scriptis ad commentaria de censibus, lib. 2. cap. 2. sub num. 11. in versiculo, ex qua resolutione, vbi inquit in hunc modum: Ex qua resolutione infero, valere constitutionem census factam à tutore, vel curatore, aut adulto, non habente curatorem sine Iudicis decreo, dummodo in vtiliatatem, & commodum minoris cesserat. Cæterum, quamuis superiora omnia multum vrgete videanutur, Senatus Regius Hispalensis in causa proposita contrarium in stricta disputatione & ratione iuris verius existimauit, & definiuit de iure; supponens pro certo annuum reditum, siue censum super bonis immobilibus minoris constitui, & imponi non posse, neque impositum sustinendum, quod hypothecam, & obligationem bonorum immobilium, quæ absque decreto Iudicis, præstationi census non subiiciuntur. Iustis tamen de causis, atque decretis censum eumdem non annullauit, sed potius vustinuit, vt ad terrium articulum dicendum est. Senatus autem decisio, & ve[sect. 29]rior hæc pars, ex sequentibus comprobatur fundamentis & rationibus. Ac primum equidem, quoniam certi, & indubitati iuris est, bona minorum immobilia alienari non posse absque tutoris, vel curatoris authoritate; & decreto Prætoris, sine Iudicis, quod debet præcedere, & interponi ex iusta causa, putà æris alieni, alimentorum, vel ex simili causa; aliàs alienatio nulla erit, & à quolibet possessore poterunt alienata vendicari; sicuti probat textus in l. 1. cum seq. & in l. magis puto, § non passim, cum, § seq. & per totum titulum. ff. de rebus eorum. l. prima, & per totum, C. de prædiis minorum, l. lex quætutores, C. de administrat.[sect. 30] tutor. l. 1. & per totum, C. quando decreto opus non est, l. 18. tit. 16. partita 6. l. 4. tit. 5. partita 5. l. 60. tit. 18. p. 3. & idem est in alienatione rerum mobilium, quæ seruando seruati possunt; ex eisdem in iurib. & maximè ex d.l. lex quæ tutores, & d.l. 4. t. 5. p. 5. vbi vide omnio Gregorium Lopez, glos. 3. quoad res ipsas mobiles, & quod attinet ad vniuersum materiam dicti tituli, C. de prædiis minorum, Vide eundem Gregotium, ex glossa prima, vsque ad glossam 9. Neuizanum, in cons. 85. per totum vbi egregiè hanc materiam pertractat: Nattam, in cons. 162. per totum. lib. 1. & in cons. 631. lib. 3. Beroum, in cons. 124. & in cons. 182. volumine 1. Ioannem de Imola, in cons. 98. & 99. vbi latissimè Parisium, in cons. 98. 99. & 100. lib. 2. & in cons. 85. volumin. 3. Cardinal Albanum, in lucubrationibus in Bartolum, ad l. magis puto, § non passim, ff. de rebus eorum, Rolandum, à Valle, in cons. 54. lib. 2. & cons. 33. & 96. lib. 1. & in cons. 7. lib. 3. Menoch. de arbitrariis, lib. 2. centuria. 2. casu. 171. & de recuper. Possession. remedio. 15. n. 104. cum seq. Antonium Gomezium, tom, 2. variar. cap. 14. n. 13. 14. & 15. Ioannem Gutierrez, in authent. sacramenta puberunt, n. 122. & de tutelis & curis, 2. part. cap. 5. per totum. vbi latissimè: Menchacam, de succession. creatione, lib. 1. § 10. ex num. 71. cum seq. Gualdensem, de arte testandi, titulo, de variis testaroris præceptis, cautela. 5. Afflicitis, decis. 87. Caldas Pereiram, in. si curatorem habent, verbo, contractum factisti, ex n. 1. vsque ad numer. 8. Caualcanum, de tutore & curatore, ex n. 123. cum seq. Viuium, decis. 426. lib. 3. Hippol. Riminaldum, in cons, 247. lib. 3. & in decis 255. ex. n. 21. cum seq. eod. lib. & in cons. 5. lib. 1. per Surd. in cons. 30. & in cos. 114. & 115. & in cons. variar. l. 2. t. de rebus corum, fol. 126. Steph. Grat. dec. 122. l. 1. & in cons. 191. lib. 2. Arisminum Tepatum. 130 & 134. & 182. Martinum Monter à Cueua. de decretis, lib. 1. tit. 1. per totum. vbi longa serie materiam hanc explicat, & superiorem revoluntionem pro regula proponit, atque in effectu, concludit, inter principales qualitates, ac solemnitates in alienatione rerum minoris requisimas, tutories, seu curatoris auctoritatem interuenire debere. Deinde legitimam, & necessariam causam cum causæ eiusdem cognitione requirti; vt purà æris alieni, nec sufficere, quod æs subsistat alienum, sed requiri etiam, quod creditores effectualiter instent, & vrgeant minorem, seu eius tutores, vel curatores ad soluedum. Præterea causæ cognitionem versari in multis, de quibus per eundem Simontellum, d. tit. 1. ex. n. 43. vsque ad num. 69. Ac denique, causæ cognitione, præhabita, vt res minus damnosa pupillo vendatur, & prius mobilis, quàm immobilis, & id, quod vtilus appareat, genetur, decretum Iudicis interponi debebit, vt latius ibi, & per Ioann. Guitierrez. de. cap. 5. n. 74. & 75. vbi vide. Cùm igitur hæc ita se hebeant de iure, nec in constitutione annui reditus, de quo nunc agimus, interuenerint, vt supta dictum est; plane sequitur, quod census ipse vllo pacto sustineri non valeat. Secundò deinde facit, id ipsum procedere quo[sect. 31]ad hypothecam, & obligationem bonorum immobilium, aut mobilium, quæ seruando seruari possunt; bona namque immobilia minorum, aut mobilia eius qualitatis, absque decreto Iudicis hypothecari non possunt, nec permutarim nec locati, nec super eis transigi, aut compromitti, vt est textus in l. 1. § 1. ff. de rebus eorum, l. etsi preces, C. de prædiis minorum, d.l. 4. tit. 5. part. 5. & dict. l. 16. titul. 18. part. 6. & latius probarunt Caldas Pereira, dicto verbo, contractum fecisti, num. 8. & 9. Ioannes, Guitierr, de tutelis & curis, secunda part. cap. 5. n. 35. & vide num. 24. & 28. & 51. seq. vbi exornat Petrus Surdus, d. cons. 191. n. 71. lib. 2. vbi quod sicut bona immobilia minorum non possunt vendi fine solemnitatibus, it etiam non possunt obligari: Octauia[sect. 32]nus Simoncellus, de decretis, lib. 1. t. 5. vbi latè: Gaspar Rodericus, de annuis reditibus, lib. 1. quæst 14. n. 9. vbi late, quod alienatione prohibita consetur quoque prohibita semper hypotheca, & rei obligatio, l. finali, C. de reb. alien. non. alien. and. l. 2. §. eam rem, ff. quæ res pignori oblig. poss. idque maximè verum esse, quando alienatio principaliter prohibetur fauore alicuius, vt in bonis minorum, quia tunc prohibitio extenditur ad hypothecam; prout ibi comprobat. n. 8. Surdus etiam, d.n. 17. & in commen[sect. 33]tariis de vsufructu, cap. 54. n. 1. & seq. ita quoque ego obseruai, & in fortioribus terminis extat pro hac sententia textus, difficilis in. l. prima, § si minor, ff. de rebus eorum, vbi si minor viginti quinque annis emerit prædia, vt quoad pretium solueret, essent pignori obligata venditorui, Iureconfultus, Vlpianus respondet, pignus non valete, & eum textum latius explicarunt, & de intellectu eius tractarunt Arias Pinellus, tertia parte, l. primæ, C, de bonis maternis n. 52. Caldas Pereira, in d.l. si curatorem habens, verbo, contractum fecisti, num. 9. per totum. Ioannes Gutierrez, de tutelis & curis, secunda parte, cap. 5. n. 39. Martinus Monter-à-Cueua, post D. Francisc Sarmientum, & alios quamplures, dec. prima Regni Aragon. ex 30. vsque ad num. 67. Simoncellus, de decretis, lib. . 1. secundo, tit. 5. inspectatione. 5. per totam. Steph. Gratianus, disceptation. forensium, lib. 2. capit. 242. Consequens ergo sic, quod super bonis immobilibus hypotheca, & annui reditus[sect. 34] præstatio, & obligatio subsistere non potuerit. Rursus & tertio loco facit, quod minor non potest annum reditum siue censum sibi debitum sine Iudicis decreto alienare, vt tradit Baldus, in l. iubemus nulli, post principium. C. de SS. Ecclesiis. Tiraquellus, libro primo, retractus, § primo, glossa sexta, n. 7. ea rarione, quia in alienatione reditus requiritur eadem solemnitas, & causa, quæ in rerum immobilium alienatione est necessaria, vt cum Redoano, & aliis tradit Petrus Surdus, decis. 204. num. 4. refert Gaspar Rodericus, lib. 1. dicta quæst. 14. num. 2. atque ita multo minus de nouo super se, & bonis suis potest reditum constituere. Ita[sect. 35] etiam, neque potest annui reditus, qui redimitur, pretium, & solutionem absque tutoris, seu curatoris auctoritate, & Iudicis decreto recipere, vt reditum ipsum extinguat: & idcirco redemptio census sic facta, inutilis erit, ac proinde illa non obstante, debitorem pro reditibus semper conuenire poterit, quia soli minori facta solutio, vitiosa, & inutilis est, l. pupillo. l. Stichum, §. vsumfructum, ff. de solut. l. ait prætor, §. sed si pecunia, ff. de minoribus, & ita firmauit Felicianus de Solis, lib. 4. de censibus, cap. vnico, num. 3. colum. 3. versic. & ideo vt separemus certa ab incertis, qui singulariter explicat, & limitat, vt ibi videbitur; idem Author in addit. ad dictum cap. vnicum, ex num. 3. vbi constanter, erudite etiam, atque ingeniosè in fortioribus terminis defendit, annui reditus minori debiti redemptionem à tutore, vel curatore factam absque Iudicis decreto, & authoritate, robore carere firmitatis; quocirca, illa non obstante, minorem posse semper debitorem conuenire pro reditibus decursis; sicuti resolutiuè firmauit lib. 4. dicto cap. vnico, num. 3. ante finem, & latius comprobauit in additionibus, lib. 2. ex num. 3. folio mihi 233. cum sequentibus, quò loci D. ipse Felicianus, vir equidem, & valde eruditus, & in vtroque iure, ingenti, & assiduo studio versatus, fortissimè partem istam tuetur, & fundamentis omnibus satisfacit, quibus vt contrariam sententiam teneret, adductus fuit principaliter Martinus Monter-à-Cueua; decisione prima Regni Aragon. per totam, quem etiam nouissimè sequitur, sed quæstionem non disputat, Fontanella, de pactis nuptialibus clausula 4. glossa 18. parte 5. num. 2. folio 304. & inquit, eidem conuenire Hieronymum Magonium, Simoncellum, & Iacobum Cancerium, ibi relatos: verè tamen concludere videtut ratio illa D. Feliciani lib. 4. dicto cap. vnico, num. 3. colum. penult. quod solutio ex parte eius, cui fit, alienatio sit, atque ita inter immobilia censeri debeat, & consequenter redemptio inutilis sit, quia tutori, vel curatori fas non est distrahere res immobiles minoris absque Iudicis decreto, vt latius ibi, vt probet, generaliter inutilem esse redemptionem census factam ab eo, cui est prohibitum alienare. Facit etiam & quarto loco, alienationem rerum immobilium minoris & etiam mobilium, quæ seruando seruari possunt, prohibitam fuisse, etiamsi[sect. 36] constet, pecuniam versam in rem minoris, & vtilitatem fuisse, quia hæc non validat alienationem, aut hypothecam earum rerum, l. non solum, l. vtere, l. si prædium, C. de prædiis minorum, & per Rolandum, in consil. 99. num. 33. cum seq. lib. 1. Hyppolitum Riminaldum, in consil. 5. num. 90. lib. 1. Hieronymum Gabrielem, in consil. 36. num. 47. lib. 1. Franciscum Bursatum, in consil. 82. num. 21. lib. 1. Simoncellum, de decretis, lib. 1. tit. 1. ex num. 33. cum seq. & lib. 3. tit. 8. num. 125. comprobatur etiam ex his, quæ ad solutionem quinti argumenti adnotantur inferiùs, vbi ex multorum Interpretum relatione, & sententia resolutimus, alienationem rei immobilis, minoris, vel Ecclesiæ, etiam euidenter ipsis vtilem, non valere sine debita solemnitate, & iudicis decreto; atque ita, quod vtilitas quantumcunque euidens sit, decreti defectum non supplet; quæ ideo hic non repetuntur, quia ibi traduntur. Quod si dixeris, attento iure communi, id difficultatem, & contrarietatem habere, & diuersis, contrariisque sententiis Interpretes diuisos, vt constat ex relatis suprà ad quintum argumentum partis contrariæ, & in commemoratis infrà ad solutionem eiusdem quinti argumenti: & per Pinellum, tertia parte, dictæ l. primæ, C. de bonis maternis, num. 30. & 31. Simoncellum, lib. 3. dicto tit. 8. inspectione decima septima, per totum, tunc equidem responderi debebit, negari non posse, quin verior & communior sit ea sententia, & opinio, quam ibidem defendi. Rursus, quod viti illi (vt mea fert consideratio) qui legum Partitarum confectioni, atque editioni præfuerunt, vt omne dubium remouerent, & altercationem Doctorum excluderent, leges illas tres condiderunt, 18. scilicet, tit. 16. partita 6. & 60. tit. 18. part. 3. & 4. tit. 5. part. 5. quibus specificè adeo deciderunt, non modo vtilitatem minoris, & necessitatem, siue necessariam causam requiri sed etiam Iudicis decretum præcisè necessarium esse. Quod non modo semel, sed iterum, atque iterum expresserunt, vt vtilitatem & necessitatè etiam simul, absque decreto non sufficere, declararent, & omnem prorsus dubitandi rationem excluderent. Sicuti constat in d.l. 4. tit. 5. part. 5. ibi: E estes a tales non deuen enagenar las cosas de los buersanos, fuer as ende quando tes fuessen tan gran menester, que no podrian al fazer, a por gran pro dellos, é entonces se à de fazer con muy gran sabiduria, é con otorgamiento del Iuez del lugar. Et ibi Gregorius, verbo, enagenar las cosas, inquit, quod ibi largè accipitur pro quacunque specie alienationis, & in d. l. 18. tit. 16. part. 6. ibi: E aun entonce no lo puede fazer sin otorgamiento del iuzgador, é el iuez lo deue otorgar, si entendiere, que tal enagenamiento se haze por alguna de las razones sobredichas: & in dict. l. 60. tit. 18. part. 3. ibi: Porque las cosas de los huerfanos, que son rayz, non se pueden ligeramente enagenar, fueras ende por deuda, e por gran pro de los huerfanos, è aun entonce deuese fazer con otorgamiento del iuez del lugar, andando la cosa publicamente en almoneda treinta dias. Cum igitur alienatio immobilium prohibeatur ita absolutè, nec vtilitas, aut necessitas sola sufficiat, largéque accipiatur pro quacunque specie alienationis, & comprehendatur etiam hypotheca, vt in dict. l. 4. part. 5. Gregorius deduxit, deduxit, verbo, enagenar las cosas: Planum equidem redditur, bona immobilia minoris, annui reditus præstationi absque decreto Iudicis subjici non potuisse. Quintò quoque non mediocriter vrget Gregorij[sect. 37] Leopezij in d.l. 4. tit. 5. part. 5. verbo, enagenar las cosas, obseruatio, & resolutio, in proposito nostro, & in fortioribus terminis expressa: ibi namque dubitauit; vtrùm tutor. vel curator pro obseruantia contractus liciti, quem facit in rebus minorum, possit generaliter obligare bona minoris, sicut & potest Prælatus, vt in cap. nulli, de reb. Eccles. non alienand. & ibi Hostiens. Ioan. And. Cardin. & Abbas, & tradit Alexand. in consil. 118. colum. penul. lib. 5. vbi dicit, istam esse magis communem opinionem, & concludit, quod licet id procedat in prælato, in quo non videtur prohibita generalis, sed specialis hypotheca tantum, vt in d. cap. nulli, & in §. nos igitur, in authent. de non alien. aut permutand. reb. Eccl. collat. prima, & ibi Glossa in tutore tamen, vel curatore, quod non credit, in generali hypotheca includi immobilia, si non fieret cum decreto ludicis, quia esset eadem ratio, nam ita ex hypotheca generali veniretur ad distractionem rei immobilis, sicut ex speciali, prout etiam in Prælato dixerunt Authores, ibi relati, quod est, rectè, & iuridicè resolutum, & vltra iura allegata per Gregorium, expendi pro ea sententia text. in l. sed si pecunia, §. finali, ff. de rebus eorum, & in l. magis puto, versicul. tem prætor. ff. eod. it. expendi quoque debent, quæ resolunta fuere suprà num. 31. nam Authorea ibi commemorati, dum dicunt, bona immobilia minorum absque decreto Iudicis hypothecati, aut obligari non posse; loquuntur etiam, & obtinent quoad hypothecam generalem; quia idem ex ea resultat effectus cum iudicio ponderaiut Gregorius. Sextò denique & vltimo loco facit sententia[sect. 38] quorundam iuris Interpretum, qui terminis nostris præfatam opinionem defendunt, & receptam in foro sententiam asserunt, quod minor absque decreto non possit super suis prædiis annuum reditum, siue censum constituere: Valascus inquam, de iure emphyteutico, quæst. 35. num. 5. in fine. Parisius, in consil. 85. num. 12. lib. 3. Redoanus, de rebus Ecclesiæ non alienandis, rubr. 16. num. 31. & 32. dicens, illa octo requisita, quæ in rebus stabilibus minorum alienandia, desiderantur, debere similiter interuenire in constitutione consensus super rebus minotum: Afflictus, decis. 249. Titaq. de tractu lignag. §. 1. gloss. 6. post Bladum, in l. iubemus, C. de SS. Ecclesiis, & responso 518. lib. 5. Bened. Bonnius, in tractatu de censibus, art. 23. in fine, & 31. per totum. Simoncellus, de decretis, lib. 2. tit. 6. num. 33. vbi quod census imponi nequit minorum prædiis, nisi ex vigenti causa, & seruatis solemnitatibus obseruandi. Menoch. de recuperanda posses. remedio 15. ex num. 143. quem refert Daspar Rodericus, de annuis rditibus, lib. 1. qust. 14. num. 10. & quamuis ipse num. 15. defendat contrarium, valere scilicet redium annuum à minore sine decreto constitutum, si pecunia in rem eius versa, fuerit; id tamen intellexisse ipsum quoad obligationem personalem duntaxat, vel quando immobilia non subjiciuntur annui reditus præstationi, & sic non quod hypothecam prædiorum minoris; ex his deprehenditur manifestè, quæ ad solitionem primi, & septimi argumenti adnotantur, atque scribuntur inferius: atque ita, si immobilibus minoris hypothecetis, aut annui reditus præstationi subiectis, valere census constitutionem absque decreto, Rodericus contendit, prout contendere videtur per discurvum illius quæstionis, ex num. 2. & num. 15. labitur equidem, vt infra etiam dicitur. Si vero eisdem bonis non obligatis, sola obligatione personali subsistere, quia pecunia versa sit in minoris vtilitatem, defendit recte se habet, & idipsum admisit D. Felicianus de Solis, de censibus, lib. 2. cap. 2. num. 11. in versic. ex qua resolutione infero, nam per dictionem illam dummodò, expressè affirmat, census constitutionem, inanem reddi, si immobilia eiusdem solutioni subjiciantur, quamuis in commodum, & vtilitatem minoris cesserit pecunia, aliàs census constitutionem valere inquit, si ex sola obligatione personali ipsa subsistat: iuridicè ergo in casu præsenti non valere annui reditus constitutionem, Senatus decreuit, ex quo absque decreto omnia bona immobilia, iura etiam, & actiones Ducis ætate minoris, à matre obligata, & hypothecata fuere pro securitate, & solutione dicti census. Nec obstant fundamenta omnia, quæ pro contraria parte adducta, atque ponderata fuere suprà, ab initio huius cap. Non obstat primum, & secundum: quoniam fatemur de iure communi verum esse, minori sine decreto posse mutuari sub vsuris, nec eum restitui. Item quod minor eodem iure sine decreto poterat (si indigebat) debitum fœneratitium contrahere; ac denique tutor poterat eo casu pecuniam sub vsuris accipere, vel etiam suam pupillo fœnerari sine decreto. Negamus tamen, inde subsequi, aut de iure subsistere posse, quod propter indigentiam, aut necessitatem pupilli, vel minoris, immobilia, aut mobilia quæ seruando seruari possunt, hypothecari, alienari, aut annui reditus præstationi subjici sine decreto Iudicis possint: quod Gaspari ipsa Rodericus non obscurè, sed apertè agnoscere, atque suo ore profiteri videtur, lib. 1. dicta quæst. 14. num. 3. in fine, in illis verbis: Non obstat, si dicatur, minorem non posse prædia ad reliqua. seu continuationem reditus hypothecare sine decreto: quia de hoc non quæritur, videlicet, de securitate creditoris in hypotheca immobilium, sed solum de ipso iure reditus in se, & de obligatione personali ad soluutionem, & constitutionem reditus, quæ sine vlla alia prædiorum cautione subsistit secundum multorum opinionem, de cuius veritate supra libro primo, quæstione decima quarta: & in indiuiduo, atque specifice sic explicauit D. Feliciam. lib. 2. d. cap. 2. num. 11. d. vers. ex qua resolutione infero, vbi inquit hunc modum: Ex qua resolutione infero, valere constitutionem census, factam à tutore, vel curatore, aut adulto non habente curatorem sine Iudicis decreto: dummodo in vtilitatem, & commodum minoris cesserit, & immobilia, aut mobilia, quæ seruando seruari possunt, non subjiciantur annui reditus præstationi, tum, quia tutor, vel curator, si minor indigeat, pecuniam accipere possunt sub vsuris: tum quia sola personali obligation, censum posse consistere, seclusa extrauaganti Pij Quinti, defendi lib. 1. cap. 8. Tertium etiam non resistit argumentum, pro cuius absoluta explicatione obseruandum erit in primis, Interpretes nostros dubitasse communiter, vtrum annui reditus inter immobilia computentur à iure, vel inter mobilia? & diuersimodè quidem se habuisse: Alij namque existimarunt, inter immobilia computari; Alij verò inter mobilia bona. Pluribus etiam magis placuit, reditus annuos non esse propriè loquendo, bona mobilia, neque immobilia, sed tertiam speciem constituere, vt nomina debitoris, l. quam Tuberonis, §. finali, ff. de peculio. Sicuti has tres opiniones longa serie commemorarunt viginti illi Authores Neoterici, à ma relati & aggregati in commentariis de vsufructu, cap. 41. num. 5. & 6. & 7. & vltra commemoratos ibi, Bernardus Græuæus ad Andr. Gaill. practic. obseru. lib. 2. obseruat. 10. per totam. Simonecellus, de decretis, lib. 3. tit. 8. num. 57. fol. 130. Gaspar Rodericus, de annius redius, lib. 1. dicta quæst. 14. num. 8. melius quæst. 3. ex num. 8. vsque ad num. 12. ex quibus apparet, receptiorem, & communiorem sententiam suisse eorum, qui asseuerarunt, annuos reditus comutari inter immobilia: & ita istam partem sequutus est Gaspar ipse Rodericus, dicta quæst. 14. num. 8. Et quamuis dicta quæst. 3. num. 9. in ea fuerit sententia, & opinione, vt existimauerit, annuos reditus, neque bona mobilia, nec immobilia dici posse, nec etiam tertiam speciem constituere; vt ibi contendit probare; attamen ad fidem eiusdem num. 9. resolutiuè in quir, se fateri, quod si reditus annui sub altera specierum, mobilium scilicet, aut immobilium necessariò collocandi sint, ex mente quidem legis, testatoris, aut contrahentium, ex qua videatur de reditibus quoque actum esse, tunc sequentur immobilium natura, vt optimè adnotauit Tiraquellus, ibi relatus: & ita intelligi text. in Clementina, exiui, de paradiso, §. cumque annui reditus de verborum significatione, non enim dicit, reditus annuos, esse bona immobilia, sed censeri inter immobilia, eo videlicet casu, quo sub altera specierum mobilium, aut immobilium collocandi sint: & ita explicat quætionem illam, an teditus annui redimihiles veniant appellatione mobilium, vel immobilium bonorum, cum testator mobilia, aut immobilia reliquit alicui, quæ equidem resolutio solutionem præstat euidentem argumento prædicto, atque ipso Gaspare Roderico, dicta quæst. 14. num. 6. deducto, vtpotè cum agatur de dispositione legis prohibentis immobilium minoris alienationem & hypothecam, ex cuius ratione, & introductione videtur de reditibus quoque actum esse, & uta sequi debent immobilium naturam, vt obligatio rei immobili potius, quàm mobili accedere videatur: quod Rodericus idem fateri videtur num. 8. dict, quæst. 14. Rursus, cum incertum sit, quando reditus luibiles redimendi sint, perpetui meritò iudicari debent, sicuti ex Gregorio Lopez, & aliis agnoscit Author ipse lib. 1. d.q. 3. num. 8. versic. sed cum incertum: quicquid dicta quæst. 14. num. 6. (prout in argumento retuli) aliter existimauerit. Pro quo proposito nequaquam vrget text. in d.l. stipulatio non valet, ff. de verbor. obligat. vtpotè cum termini sint longe diuersi, & multum intersit, an obligatio indistinctè & absolutè in arbitrio, vel potestate debitoris consistat, quo casu non est obligatio, an verò, vel sortem prinicipalem cum reditibus decursis, aut reditus successiuè, si nunquam sors soluatur, persoluere, in eius arbitrio, & potestate reliquatur: vnum autem, vel aliud adimplere & efficere, non voluntatis aut arbitrij sed necessitatis & obligationis existat præcisè. Non obstat quartum argumentum, nam ex his, quæ numeris præcedentibus adnotata atque scripta reliquimus, concludens apparet, & verum responsum, vtpotè cùm sufficiat, reditus constitutionem, esse pignorationem, seu obligationem ipsius rei, super qua constituitur, vt super rebus immobilibus, aut mobilibus minoris, quæ seruando seruari possunt, imponi, & constitui non valeat absque iudicis decreto, & authoritate; quoniam etiam pignoratio, seu obligatio earum rerum prohibita est, nisi cum Indicis decreto, l. pupillorum, §. 1. ff. de rebus eorum, & latius comprobaui suprà & tradiderunt Petrus Surdus, in consil. 191. ex num. 17. cum seq. lib. 2. Caldas Pereira, in l. si curatorem habens, verbo contractum fecisti, num. 8. Quintum etiam argumentum non refragetur, pro cuius vera explicatione obseruandum erit in Primis, iura omnia in contrarium adducta, & in argumento relata, non vrgere in proposito, nec probare contrarium eius, quod intendimus; quippe cùm non loquantur in alienatione, aut obligatione bonorum immobilium minoris absque decreto, nec probent, validam esse, si sine decreto fiat, contrarium autem, quod alienatio non valeat, specificè cautum sit aliis iuribus; vt latè probatum est suprà, num. 29. & duobus seq. sed loquantur in contractu gesto absque solemnitate tutoris, vel curatoris, aut alterius personæ, cuius interuentus, & authoritas requiritur, ex quo euidens vtilitas minoris resultat; quod est diuersum, prout esse diuersum, in eadem agnoscit, qua versamur, quæstione, Gaspar Rodericus, lib. 1. dicta quæst. 14. num. 3. in fine, vbi specificè constituit differentiam inter obligatione personalem ad solutionem, & constitutionem reditus, quam sine decrero Iudicis, ob ruidentem vtilitatem minoris subsistere contendit; & inter se usine decreto Indicis, etiamsi euidens vtilitas adsit, non admittit, vt suprà dixi. Deinde, nam contrariam sententiam, imò deficiente forma, solemni[sect. 40]tate legitima, contractum minoris, vel Eeclesię nullam esse, quantumuis eorum contineat vtilitatem; atque inde, alienationem rei immobilis minoris, vel Ecclesiæ, etiam euidenter ipsis vtile, non valere sine debita solemnitate, & Iudicis decreto; constanter defendit Arias Pinellus, tertia P. dictæ l. 1. C. de bonis maternis, num. 31. & inquit, hanc opinionem magis communem, & veriorem esse: & cum Bartolo, Baldo, Angelo, Fulgosio, Iasone, Socino, Beroio, Hippolyt. Riminaldo, Rilando, Antonio Gabriele, Couar. Oroscio, Sarmiento, & Caualcano, D. Felicianus de Solis, lib. 2. de censibus cap. 2. num. 13. versic. hæc autem resolutio, folio mihi 154. latè Marta, voto 86. & cum Oroscio, Surdo, Afflicto, Cald. Pereira, & Follerio, Ioannes Guttierrez, de tutelis & curis,. 2. part. cap. 5. num. 33. & 75. & practicarum lib. 2. quæst. 22. & cum Iacob. Butrigat. Bart. Angelo, Alberico, Fulgosio, Castrense, Iasone, Baldo, sibi ipsi contrario, Decio, etiam ibi contrario, Romano. Ripa, Pet. Srtella Imola, Felino, Beroo, Barbatia, Cutio sen. Socino, Ruino, Natta, Rolando, Cephalo, Bursato, Hieronymo Gabriele, Riminaldo, Afflicto, Capicio, Bertachino, Fabiano de Monte, Menochio & Ioanne Igneo, Octauius Simoncellus, de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 17. num. 125. & 126. per totum, qui pro hac parte fortiter ponderat text. in l. magis puto, §. si æs alienum, ff. de rebus eorum, & in l. si fundus, eiusdem tituli, & in l. ob æs, C. de prædiis minorum: expendit etiam rationem, quia si subsistente necessitate, non possunt res minoris immobiles alienari sine decreto, vt ibi probat; quando minus propter vtilitatem minoris. Denique, argumentis illis duobus pro contraria parte, quod non debet aduersus minores obseruari, quod pro ipsis excogitatum est. Item, quod Ecclesiæ propter vtilitatem permittitur alienatio; specificè respondet, & satisfacit num. 126. in fine, & num. 127. cum Pinello etiam, Conuar. Antonio Gabriele, Sarmiento, Redoano, Siomoncello, Ant. Galeat. Maluasia, Caualcano, Alexand. Raudense, Feliciano, Azeuedo, Rolando, Cephalo, Bursato, Hieronymo Gabriele, Riminaldo, & Menochio, ita quoque ego firmaui in commentariis de vsufructu, cap. 54. num. 12. vbi dixi, non sufficere alienationem rerum Ecclesiarum in euidentem Ecclesiæ vtilitatem, atque ex causis à iure permissis fuisse celebratam, nisi solemnitates quoqoe á iure requisitæ interuenerint. Sicuti etiam non sufficit, formam, & solemnitatem obseruare, sed etiam ex necessaria causa alienare, necessarium est, prout ibi probaui num. 11. Eandem pariter sententiam, quod alienatio rei minoris, vel Ecclesiæ non valeat sine solemnitate, etiamsi si euidenter sit vtilis ipsi Ecclesiæ, vel minori; tenuerunt Vincentius de Franchis, decis. 35. num. 1. & 8. Franciscus Viuius, decis. 145. num. 2. Magonius, decis. 69. Reusnerius, decis. 1. lib. 4. Ceuallos, commun. contra communes, quæst. 675. ex num. 11. cum seq. Anton. Faber, ad tit. C. de rebus alien. non. alienand. definitione 6. Mastrillus, decis. 77. Fontanella, de pactis nuptialibus, clausula 4. gloss. 12. num. 9. & seq. fol 196. Molina etiam de Hispanor. primogen. lib. 4. dict. 4. cap. 4. quæ antea adduxerat ex num. 1. cum septem srequentibus: ita demum intelligit, si cum debita solemnitate, aut Principalis facultate, & authoritate fiant: leges autem Partitæ euidenter idipsum significant, prout ostendi numeris præcedentibus. Nec vrget in contrarium textus in dicto §. eam[sect. 41] transactionem, l. cum. hi, in tota præsentis indagationis difficultas consistit; nec satis dilucidè explicatur: à Pinello quoque vsque adeo prætermittitur, vt insolutus relinquatur, nec aliquod verbum ad eius intellectum scripserit Author ipse, qui laborem susciperet, fæliciter & absolutè perficeret, prout adsolet communiter. Alexander vero Raudensis, & alij Recentiores, quos in commentariis de vsufructu, dicto cap. 54. num. 12. commemoraui, diuersimodè explicant. Quamobrem Simoncellus, de decretis, lib. 3. tit. 2. dicta inspecione 17. num. 128. putat nouo quodam sensu eum textum intelligendum esse: & Primò præsupponendum esse, vt dicitur in textu, quod eam transactionem oratio improbat, quæ idcirco fit, vt quis repræsentatam pecuniam consumat, noluit enim oratio (vt ibidem subdit Vlpianus) alimenta per transactionem intercipi, sed quando alimenta per transactionem non intercipiuntur, immo melior fit transigentis conditio, licitum est transigere, etiam debita non interueniente solemnitate. Secus verò est in minore, qui alienare prohibitus est, etiamsi melior sua conditio efficiatur, d.l. magis puto, §. si æs alienum, l. si fundis, & l. ob æs, Ratio autem, quare minor non possit sine decreto meliorem suam conditionem efficere, cum id licitum sit de alimentis transigenti, in eo consistit, ex sententia Simoncelli, quod In dicto §. apparet, id esse vtile transigenti & vlterius etiam concurrit perfects animi discretio ipsius transigentis; qui cum sit maior, & per consequens habeat integri animi iudicium, non poterit facile decipi: secus verò est in minore, in quo licet quid vtile appareat esse poterit, tamen aliquo alio respectu esse inutile, quod vtique minor considerare nequit; & ideo inductum est, vt nec etiam in casu vtili alienare valeat. Rursus, atque ex eiusdem Authoris placito, diuersitatis ratio alia esse potest, quod transactio regulariter non fit, nisi de re dubia, l. prima, ff. de transct. cùm igitur res sit dubia, permissum est transigenti, vt etiam sine Iudicis authoritate transigat; posset etenim esse, quod si de re dubia, & lite incerta transactio non fieret, quod ille contra se sententiam reportater, cum incerta sit victoria litis, vel iudicij, l. quod debetur, ff. de peculio, ideo nimirum si in casu, in quo potest damnum consequi, si euidens consequatur commodum, id ei permittatur absque interuentu decreti: quæ ratio cessat in minore, quia ob solam vtilitatem alienare nequit, vt in iuribus suprà adductis, & cum in re, quam distrahere cupit, nullum dubium, nullàque lis sit, non debet ei permitti, contra iura id expressè firmantia, & ob dubium litis euentum permissum est etiam minori, quod possit compromittere, transigere, ac alia facere, vt lib. 2. tit. 6. inspectione 8. num. 87. idem Simoncellus notauit. Vnde non est mirum, si possit maior de alimentis transigere, etiam nulla interueniente solemnitate, prout ipse Author concludit, cui ego accedo libenter; & constituo, in d. §. eam transactionem, non prohiberi transactionem per quam melior fiat conditio, quia cessat ratio finalis prohibitionis illius, quod scilicet de alimentis transactio fiat, si vtilitas, & melior conditio inde resultet: & ideo duntaxat inspicitur euentus, quod scilicet melior conditio facta sit, non autem quod ab initio absque Prætoris authoritate transactio processerit, in consideratione habetur, ex quo Prætoris authoritatis defectus nullum damnum attulit: in minore autem de quo propter eius ætatem, facilitatem, & imbecillitatem, parum lex confidit, noluit lex ipsa contractum fieri absque decreto, quantumuis vtilitas apparet, quia an illi vtile sit, vel non, id quod geritur, non eius arbitrio, aut sententiæ, sed Prætoris decreto commisit, immò nec eidem Prætori absolutè reliquit, sed præuia causæ cognitione, diligenti inquisitione præcedente, procedere ipsum, & de necessitate, & vtilitate examen habere, decreuit specificè: atque ita non sufficiet vtilitatem adfuisse, nisi & Prætor causæ cognitione præhabita, adesse vtilitatem cognouerit, & alienationem fieri decreuerit, ex vi igitur decreti irritantis siue legis, decretum omnino requirentis, alienatio fit inutilis, si decretum non adfuit, nec ex vtilitate conualidatur; nam licet vtilitas appareat, verum est, de vtilitate & necessitate Prætorem causæ cognitionem, & examen non habuisse; quod adeo præcisè requiritur, & præcedere debet. Sextum quoque argumentum non resistit,[sect. 42] quod non requiratut solemnitas, quando alienatio fit in consequentiam præcedentis contractus, seu obligationis; Quoniam respondeo, illud procedere, quando dispositio patris, seu Authoris est præcisa, & expressè mandat rem alienari: tunc enim fieri potest alienatio non seruatis solemnitatibus; at quando non est expressa, & præcisa, vt quia debitum est in pecunia, tunc alienatio non fit nisi cum decreto, vt expressè declarat Parisius, in consil. 85. num. 50. volumine 3. Rolandus, in consil. 99. num. 45. lib. 1. Lambertengus, in tractatu de contractibus eorum, qui sine certa solemnitate, glossa prima, num. 3. vbi eodem modo hoc declarat, & apertè innuit Cagnolus, in l. singularia, num. 72. in principio, requirens, quod patris contractus sit in specie certa, & determinata, & sane loquuntur omnia iura in contrarium allegata, quando de rei alienatione pater disponit, vt in l. prima, in principio, & in l. magis puto, §. sed si pater, ff. de rebus eorum, sed quod pro debito pecuniario, contracto à parte liceat pupillo bona vendere sine solemnitate, non reperitur iure cautum; quinimò non sufficit, quod defunctus rem habuerit venalem, dicta l. prima, §. si defunctus, ff. de rebus eorum: & videmus, quod iura, cum agitur de ære alieno pupilli ex soluendo, requirunt solemnitates in venditionibus immobilium, nulla facta distinctione, an æs alienum sit hæreditarium, vel à pupillo contractum, l. prima, §. quod si forte, l. magis puto, §. non passim, ff. de rebus eorum, l. ob æs, C. de præd. minor. ergo indistinctè intelligenda sunt, etiam, quando agitur de soluendo ære alieno hæreditario, l. de pretio, ff. de publicanda, & ita concludit Surdus, in consil. 191. num. 19. & 20. dicens, quod allegata in contrarium procedunt, quando tutor, vel pupillus disponit de illamet re, quam pater, vel Author obligauerat, vt latius ibi, & decision. 77. & vltra eum idem resoluit Ioannes Gutierrez, de tutelis & curis, secunda parte, cap. 5. num. 62. & quatuor seqq. Caldas, in l. & si curatorem habens, verbo, contractum fecisti, ex num. 15. pater Molina, de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. disput. 224. columna 1392. Simoncellus, de decretis, lib. 3. tit. 8. inspectione 4. per totam, ex num. 30. vsque ad num. 4. cum seq. qui cum antea arguendo proposuisset quod tutor sine decreto potest tradere possessionem rei pupilli, vbi agitur de executione contra[sect. 43]ctus, cum patre minoris celebrati, & cum res minotum venduntur pro debito hæreditario: tandem inquit, quod contrarium conclusum fuit in Senatu, quod etiam hoc casu requirantur solemnitates, cum iura loquantur indistinctè, siue debitum sit proprium, siue hæreditarium minoris; ergo indistinctè sunt intelligenda. Nam eadem ratio militat seruandæ solemnitatis pro debito paterno, quam pro debito proprio, ex quo videtur colligi, non sufficere mandatum, vt soluatur debitum, sed vltra esse necesse, quod testator cauerit rem distrahi: maximè, quia duo sunt necessaria in alienatione minoris, videlicet forma seruanda in distractione, & facultas distrahendi; vnde si adsit facultas per testatorem concessa, quæ à iure erat denegata, non tamen per hoc dispensatio circa vnum, debebit dispenfare circa alterum impedimentum subhastationis, æstimationis, & aliarum rerum, quæ requiruntur; vt Gratianus ipse notauit, & post Parisium, Rolandum, Cagnolum, & Surdum, idipsum resoluit, videlicet, quod etiam pro debito hæreditario sit seruanda solemnitas, & allegata in contrarium procedere, quando præcesserit dispositio testatoris de re certa, & determinata specie contractus, putà, quod res talis tradatur, quia tunc nulla potest esse læsio minoris, secus si non sit determinata, & in hæc verba decisionem absoluit: Qua distinctione stante, non obstant contraria, quæ habent locum in mandato, vt distrahatur res certa, quod secus est in casu nostro, cum adsit potestas solum in genere data à testatore, vt dictum est. Sic etiam, quod pupillus non possit tradere possessionem rei propriæ,[sect. 44] quæ fuit alij relicta à testatore, nisi cum Prætoris decreto; superius citati Authores tradiderunt, & per Cald Perei. vbi supra, ex num. 17. Sed nec septimum & vltimum vrget argumen[sect. 45]tum; quoniam authoritas præfatorum Authorum (D. inquam Feliciani de Solis, & Gaspari Roderici,) non procedit quoad alienationem, aut hypothecam, vel obligationem bonorum immobilium minoris, quippe cum eorum respectu censum non subsistere absque Iudicis decreto, & authoritate constitutum. nec posse imponi super immobilibus bonis minoris sine ipso decreto etiam ob euidentem vtilitatem, expressè dixerit Felicianus ipse, in loco in argumento relato, & quoad personalem obligationem censum sustineri posse, ob euidentem vtilitatem, asseuerarit, vt vidisti suprà, num. 38. Gaspar verò Rodericus, lib. 1. dicta quæst. 14. num. 15. quamuis indistinctè dixerit tenere huiusmodi reditus constitutionem, etiam sine decreto, nec distinguat, an duntaxat respectu obligationis personalis subsistere possit, vt ibi apparet; attamen quod intellexerit ipse de annuo reditu, sola obligatione personali consistente, non super immobilibus constituto, ex his deducitur manifestè, quæ ponderaui suprà, dicto num. 38. quod si indistinctè intellexerit, errore manifesto labitur, vt etiam ibi dixi, & rectius, atque distinctus se habuisse, & rem ipsam explicasse videtur D. Felicianus, in loco relato ibidem. Et hactenus de secundo articulo principali. Quoad tertium verò articulum, quòd commu[sect. 46]nior, & superiùs adducta verior opinio de reditu annuo, siue censu à minore, vel eius curatore, etiam ob euidentem vtilitatem, sine decreto Iudicis, super bonis eius immobilibus non constituendo; iustis de causis in Senatu temperari potuerit, argumento l. Saluius, ff. de legatis præstandis, l. in ambiguis, in fine, ff. de regulis iuris, l. patri. §. prædium ibi: ita temperanda res erit, ff. de minoribus, atque Senatus metipse iuridicè Ducem eundem condemnauerit ad solutionem reditus annui in futurum, quovsque sors principalis realiter sit redempta cum reditibus decursis, & in similibus casibus, si æquitatis, & iuris ratio suggerit, temperari quoque possit; sequentia magis vrgebant fundamenta, & rationes. Et in primis Senatus considerabat principaliter transactionem illam, anno 1535. factam, & facultatem reseruatam per dictum Ducem disponendi de dicta quantitate quatuor millium ducatorum, prout dictum fuit suprà in initio huius cap. iuxta quæ Dux huius litis actor, tanquam successor totius status, & possessor omnium bonorum maioratus remanebat obligatus ad solutionem præfatæ quantitatis, & dictus D. Ferdinandus ex reseruatione Ducis patris sui creditor erat hypothecarius quoad omnia bona status; Dux autem ipse, præfati Ducis nepos, ratione iuris, quod prætendit ad bona D. Ioannæ Cortes, auiæ suæ, creditor est personalis ad bona Ducis eiusdem aui sui, atque ita, cum simul concurrant creditor quidam hypothecarius ad prædicta omnia bona status, & maioratus, scilicet præfatus D. Ferdinandus, & Dux idem, creditor personalis duntaxat ratione dictæ prætensionis; præferri equidem hypothecarius debet. Quoniam cerditor chirographarius, personalem solam obligationem obtinens, cum hypothecariis minimè concurrit; sed hypothecam habens, præfertur, licet alter sit prior tempore, & priuilegiatam actionem habeat, vt ego obseruaui, & probaui inferiùs ad quartum articulum principalem huiusce capit. & cum Matienzo, & aliis tradidit. D. Felicianus de Solis, lib. 3. cap. 5. num. 4. Vincentius de Franchis, decis. 53. num. 9. idque maximè, cum debitum hoc ab antiquo, & à fundatione dicti status, & maioratus originem trahat, atque ex fundatoris, & filiorum eius placito & consensu, dicta reseruatio descendat, atque ita omnes successores in futurum adstringere debuerit, & in quemcunque eorum cum hoc onere transire; quoniam res cum suo[sect. 47] onere, & causa ad quemcunque possessorem transit; vt per Iacob. Mandel. de Alba, in consil. 8. num. 2. Ioannem Gutierrez, practicarum, lib. 2. quæst. 4. num. 2. & quæst. 132. num. 9. Ceuallos, 4. part. commun. contra communes, quæst. 899. maximè num. 73. & seq. & maioratus successores tenentur ad onera, quæ ex institutione, & dispositione maioratus in[sect. 48]stitutoris procedunt; vt late per Molinam, de Hispanor. primogen. lib. 1. cap. 20. & 27. Mieres, 4. part. quæst. 26. partem Molinam, de iustitia & iure, disp. 640. & 641. & 646. Ceuallos, 3. part. quæst. 636 ex num. 14. cum seq. cum ergo ita res se haberet, & de iure dicti D. Ferdinandi ad præfatam quantitatem, atque obligationem Ducis eiusdem ad solutionem illius constaret; æquè equidem, iustísque de causis præfatam opinionem temperauit Senatus, & censum sustinuit, cuius sortem principalem, hoc est, dictam quatuor millium ducatorum quantitatem persoluere, Dux metidem reluctare non poterat vllo pacto. Deinde adducebatur quoque Senatus, quoniam vltra prædictam transactionem, & pactionem initam tempore fundationis dicti status, & maioratus, cuius ratione creditor erat hypothecarius dictus D. Ferdinandus (vt supra dixi) ratione etiam pactionis alterius initæ cum dicto Duce, auo dicti Ducis litigantis, anno 1582. hypothecarius etiam creditor erat ad bona Ducis eiusdem dictus D. Ferdinandus, filius naturalis illius, vt putà, cum eidem anno præfato, per scripturam publicam se obligasset ad mille ducatorum quantitatem pro alimentis singulis annis, & post eius mortem, quod eam mille ducatorum summam persolueret, prout etiam dixi ad initium huiusce cap. atque ita respectu etiam bonorum Ducis ipsius, præferri quoque debebat dictus D. Ferdinandus, hypothecarius creditor duci nepoti, solam personalem actionem habenti. Nec poterat Dux metipse in executione compensationem obiicere, aut se opponere contra dictum D. Ferdinandum, priorem, & hypothecarium creditorem, ratione iuris illius, quod ad bona omnia dicti Ducis aui eius prætendit, quoniam compensatio[sect. 49] liquidi ad liquidum admittitur dumtaxat inter debitorem & creditorem, inter quos loquitur tex. in l. si constat. C. de compensat. Casus autem noster est diuersus, quia fieri debere compensationem opponebat contra dictum D. Ferdinandum Dux ipse, tanquam creditor Ducis defuncti, aui sui Inter cerditores autem compensatio non admittitur, siue vnus creditor contra alium compensationem non obiicit, vt latius probauit Vincent. de Franch. decis. 53. num. 5. & seq. & num. 10. Deinde, quia cum Dux idem cum onere, & obligatione prædicta successerit in dicto statu, & maioratu, vt dictus D. Ferdinandus, iuxta facultatem à Duce reseruatam de dictis quatuor millibus ducatis disponere posset, compensatio etiam admitti non debuit, iuxta mirabilem doctrinam Bartoli, per textum ibi, in l. Iulianus, ff. de condit. & demonstr. & in l. statuliberos, ff. de statu liberis, de qua per Iasonem, in l. si mulier, ff. de condict. causa data. Tiraquellum, in l. si vnquam, verbo, donatione largitus, num. 142. & 143. quod id quod debet dari causa conditionis, implendæ, non compensatur cum debitis da[sect. 50]re debentis. Rursus excitabatur Senatus ex eo, quod cum rationibus prædictis teneretur præcisè Dux præfatus ad solutionem dictæ quantitatis & reditus, eius mater & tutrix in constitutione census id fecit, quod Dux ipse, si maior 25. annis existeret, & diligentissimus quisque paterfamilias efficere posset; & in euidentem eius vtilitatem id resultauit, quoniam minores ita reditus soluebantur, cùm anno 94. ad rationem viginti millium impositus fuisset census, qui imponi potuisset ad rationem 14. Atque ita, supposito quod quando impositio reditus pro nulla daretur, Dux deberet condemnari in dicta quantitate, & in reditibus eius; Satius, & æquius visum est (quo lites, sumptus, & circuitus vitarentur) censum sustinere, quam ipsum annullare, & altera ex parte Ducem in ipsa quantitate, & reditibus eius condemnate. Cuius quidem rei placitum, & desiderium per argumentum circuitus vitandi, probatur in l. dominus testamento, ff. de condict. indebiti. Et quia Iudicis officio incumbit, prouidere[sect. 51] sine nouo processu, ne circuitus, fiant: in consil. 12. lib. 3. Roman. in singulari 186. & ibi addentes: latè Benuenus. Strac. de assecurat. in præfat. n. 55. Boërius, decis. 183. num. 13. Grammat. decis. 103. num. 197. Hieronymus Magonius, decis. Florent. 9. num. 7. vbi singulariter explicat num. 15. & dicto num. 7. eadem ratione, in simili casu excitatum Senatum illum, ostendit in hæc verba: Dicebat enim certi iuris esse, quod domo euicta, vel soluente creditum Ser. M. Ducissæ, creditores essent obligati ad restitutionem pretij. Vt igitur euitetur circuitus, videbatur dicendum, occultato actu modij temporis, quod illud pretium, quod creditores restituissent Serenis. D. Emptici, & Serenis. Do. Emptrix Hospitali anteriori creditori, recta via Hospitali solui deberet. Denique, ex alio etiam adducebatur Senatus, quod dictus D. Ferdinandus, quando reseruatio illa, tempore initæ transactionis facta, deficeret; quando etiam non adesset obligatio & promissio alimentorum, eidem ab auo dicti Ducis facta (qui parer naturalis erat ipsius) ex alia parte, non modò eandem, sed & maiorem fortassis quantitatem consequi posset, si tanquam patruus dicti Ducis nunc litigantis, & filius naturalis aui eiusdem, alimenta periisser. Nam etsi sobrinum, qui in primogenium auitum successit, non esse cogendum patruum alere; Corduba de Lara, in §. idem rescripsit, num. 137.[sect. 52] & quatuor seq. defendat. qui est videndus ex num. 127. & citat Gregor. Lopez, ita tenetem, in l. 2. tit. 15. p. 2. verbo, sino el fijo mayor, versiculo, quæro etiam. Attamen considerat qualitate, & nobilitate dicti D. Fernandi (quia frater erat patris dicti Ducis) & præsumpta mente institutoris status, & maioratus eiusdem, æquitate etiam alendi, quæ isto casu militar, aliis etiam perpensis, contrarium forsan verius esse, & primogeniis Hispaniæ magis conueniens; ex his non incongruè deduci valebit, quæ Martin. Monteracueua, decis. 16. Regni Aragoniæ, per totam, & maximè ex num. 29. cum seq. vsque in sin. decis. longa serit adnotauit. Quæ qualiter militare videntur respectu sobrini contra patruum, in quibus terminis ipse loquitur, Fachineus etiam controuersiar. lib. 12. cap. 61. Ludouic. Molina, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 15. ex num. 67. sicut respectu patrui contra sobrinum, in quibus terminis Corduba de Lara loquitur, vbi suprà. Æqualiter autem militare, constat ex omnibus ibi traditis per Martin. ipsum, & maximè ex notatis num. 31. Et ita aliquando in fauorem patrui contra sobrinum, in supremo Castellæ Sentu pronuntiatum, & patruo considerabilem pecuniæ quantitatem pro alimentis, singulis annis quoad viueret, assignatam, vidimus, Gregorius autem Lopezius nequaquam id probat, aut aliquo modo contra patruum enunciat, ad quod per Laram expenditur, vt ibi videri potest. Ratio etiam illa, quod qui in auitum primogenium successit, non tenetur soluere debita prædecessoris, nihil in proposito concludit, vt pote cum præstandi alimenta, ratio, & obligatio, longè differre videatur ab æris alieni prædecessoris solutione, & natura, vt compertum est; atque ex his deducitur manifestè, quæ Ludou. Molina de Hispanor. primogen.[sect. 53] lib. 2. c. 15. & 16. Pater Molin. tom. 3. de iust. & iur. disp. 616. Mieres, 4. p.q. 27. & 28. Lara, in d. §. idem rescripsit. adnotata, & resoluta reliquerunt: Molina etiam ipse, lib. 2. dicto cap. 15. ex num. 56. (quò loci pro sua opinione eum Lara commemorauit) in patruo loquitur, non in sobrino. Et tametsi num. 67. resolutiuè firmauerit, quod frater maioratus filios, etiam mortuis parentibus; vt latiùs ibi fundat. Et non disputans, idem etiam tenuit Mieres, dicta quæst. 28. num. 8. in fine, in versic, tamen. His tamen non obstantibus, suo ore Molina idem profitetur, quod cum semel quæstio similis In quodam Castellæ supremo conuentu, quoad alimenta controuerteretur, contrarium fuit obtentum, ex eo, quod eadem æquitas alendi, in nepote versari videatur, quæ in fratre militat, prout latius Marti. Monter à Cueua, dicta decis. 16. tuetur. Quæ Senatus illius supremi (de quo Molina meminit,) decisio, Martini ipsius placitis & decisioni quoque Regni Aragoniæ (de qua ibi) conuenit. Et in propositio vtraque definitio, Castellæ inquam supremi Senatus, & Aragoniæ, non mediocriter vrget, cum eadem ratio militare videatur respectu patrui contra sobrinum, sicut sobrini contra patruum, vt suprà dicebam. Sic sanè Petr. Surd. vir equidem mihi semper admodum eruditus (qui tamen Molinam non citat) in commentariis de alimentis, tit. 1. quæst. 28. ex fol. 40. cùm quæstionem illam excitasset, vtrum patruus alere debeat filium fratris, qui pauper sit, & contrarias commemorasset sententias; affirmatiuam scilicet, quod patruus teneatur filium fratris alere, qui non habet aliunde; quam tenuerunt Bald. Crot. & Loazes, relati ibi num. 1. Negatiuam autem, quod non teneatur, quam alij tuentu, qui commemoratur ibidem, inquit tandem, eam sententiam veriorem esse, quæ affirmat, quod nepos ex fratre alendus sit; idque nonnullis adductis fundamentis, de quibus in initio dictæ quæst. 28. Et non obstare, quod lex deficiat in isto casu, quia respondet, quod non deficit ratio naturalis, quæ potest pro lege allegari & iudicem mouere debet non minus, quam lex ipsa; ex quo Ludou Molin assertioni, & resolutioni responderi, & satis fieri posset. Statim etiam Surdus metipse responsum præbet omnibus fundamentis partis contrariæ, iuxta quæ Cordu. de Lar. eam opinionem sustinuit, quam dixi, & in hunc modum scribit: num. 12. q. 28. Eadem ratio Corduba in dict. l. si quis à liberis, §. item rescripsit, num. 126. & seq. concludit, nepotem non cogendum alere patrum, quia patruus illum alere non cogitur. Et quamuis text. videatur in contrarium, in capit. primo, de cohabitatione clericorum, & mulier, tamen ipse in dicto num. 107. intelligit, vt clericus alat amitam, non ratione sanguinis, sed tamquam pauperem, in quam cogitur dispensare partem redituum sui benefici Sed & si id procedat secundum illius opinionem, tamen argumento eorum, quæ supra dixi de patruo erga nepotem, idem dico in nepote erga patruum auunculum, & amitam: non omitto, quod Corduba, in dicta l. si quis à liberis, §. si mater, num. 53. refert Fabianum, in authentic, nouissima, num 73. C. de inofficioso testamento, dicere, quod nepos, qui in Ducatu successit, tenetur patruum alere. Id quod mihi non dicit, loquitur enim de primo filio. Hactenus Surdus, qui (vt vides) eandem, quam facio, fecit æquiparationem, de patruo scilicet ad sobrinum, & sobrino ad patruum cuius etiam ratione iuridicè dici debebit, quod non deficiat ratio naturalis pro patruo contra sobrinum quæ pro lege potest allegati, nec etiam æquitas illa, qua pauperi alimenta subministrantur. Non quoque deficit præsumpta illa institutorum primogeniorum mens, & voluntas, qua in primogeniis antiquis adducebatur principaliter Martinus Monterecueua, in loco relato suprà; &æqualiter militat respectu patrui contra sobrinum, vt dictum est. Et quamuis in inferioribus, aut ordinariis primogeniis, ita, vt dixi tenuerit Corduba de Lara, quod scilicet sobrinus non cogatur alere patruum, repetat in d. §. si mater, numer. 53. (vt Surdus commemorat) Statim tamen dubius remanet, nec ausus est id ipsum affirmare, aliis potius, quid definiendum sit, relinquit diiudicandum, si auitus sit maioratus, vt Ducatus (qualis præsens maioratus, & status Ducis est) vt constat præcitato num. 53. ibi: Quæ contrabi, limitarique debent, si auitus, maioratus sit Dignitas, vt Ducatus, Marchia, Comitatus; quo casu sobrinus fortè cogetur alere patruum, ne mendicet in opprobrium paternæ dignitatis. Quid definiendum sit, aliis diiudicandum relinquo. Hactenus Cordub. ipse de Lara, qui dum aliis definiendum relinquit, prudentius se habere videtur eò loci, quam dum indistinctè asserit contrarium, in d. §. idem rescripsit. Aliis etiam iuxta qualitatem, & dignitatem personarum, tedituunque primogenij valorem, & æstimationem, rerumque, & factorum circunstantias, & cætera, quæ occurrant, diiudicandum ego relinquo, qui tamen assererem securius, in his primogeniis, quæ Ducatus, Marchionatus, aut Comitatus dignitatem continent, aut in maioratibus magnatum, virorumue illustrium, & præclari generis; à sobrinis patruus, & à patruis sobrinus, quemadmodum fratribus alimenta deberi, si aliunde non habeant, siue vsque adeo indigeant, vt absque dignitatis dedecore sine alimentis viuere non valeant Nam si pro familiæ, & nominis splendore, vtque ipsarum ordini, & dignitati consulatur, earumque memoria in posteros deriuetur; primogenia institui & sustineri, conueniens visum est, aliis etiam rationibus, inter quas quoque illa, quod cæteris de familia cautum, consultumque sit in futurum; de quibus per Molin, de Hispanorum primogeniis, lib. 2. cap. 1. Mieres, in initio, 1. part. num. 2. & prima parte, quæstion. 3. Ioan. Gutier. canonicarum, lib. 2. cap. 14. vbi latè: Lara, in dicto §. idem rescripsit, n. 155. & 156. Patrem Molinam tom. 3. de iustitiæ & iure, desputatione 576. & 578. quid familiæ eiusdem, splendori, nominis, atque generis fundatoris memoriæ, & honori magis conueniens, quam quod ab eo descendentes, aut adeo coniuncti, vel cum opprobrio mendicare, alimentis ve, aut necessariis (non absque notæ causa) carere cogantur. Sic sanè primogenia ipsa instituuntur, vt dotium, alimentorum & aliarum quamplurimarum rerum onera in propriæ familiæ decus, & ornamentum possessor maioratus subire debeat; vt per Molinam, d. cap. 1. num. 3. à decore autem, & honore familiæ quantum abhorreat, patruis, aut sobrinis, adeo Illustribus, & Nobilibus, necessaria non habentibus, sed potius indigentibus; necessaria; aut saltem alimenta aliqua non designari: nullus equidem negauit, qui eorundum primogeniorum instituendorum finem, & originem perpendat, & si institutores viuerent, ac illustribus, diuitiisque plenis maioratibus institutis, ab eis descendentes, aut saltem sanguine coniuncti, ex suisque procedentes familiis, adeo pauperes, & necessaria non habentes, viderent, quid interrogati, aut de eo recordati respondissent verisimiliter; præ oculis habuerint. Idque maximè cum possessoris eiusdem patri, aut auo, alimenta eadem præstandi fratribus necessitas omnino erat, & si viuerent, præstiturus esset. Et ita tenendo, videlicet quod patruus, maioratus possessor, nepotem, hoc est sobrinum, siue filium fratris pauperé exhibere, atque alere teneatur vt vidisti) Mier. etiam cum ea sententia transierit, referens Affict. ita notantem, nec aliter disputans 4. p. de maioratu, quæst. 28. n. 8. in fin. Non obstabunt rationes illæ, & fundamenta, quibus contra filium fratris excitatur ipse Molin. cum eisdem longa serie (& vere quidem) satisfecerit Martin. Monter- à-Cueua, d. decis. 16. ad quem me remitro, Fachin. etiam controuersiar. lib. 12. c. 61. fundamentis duobus præcipuis partis eiusdem contrariæ responder, & concluuit, æquissimum sibi videri, quod patruus teneatur alere nepotem & citat Ripam & Crotum sic tenentes. Tenendo etiam, quod è conuerso sobrinus maioratus possessor teneatur patruo pauperi alimenta pro dignitate & qualitate præstare (quicquid Corduba de Lara repugnet, qui tamen si status, & dignitatis maioratus sit, dubius remanet, vt suprà notaui:) non obstabunt quoque fundamenta, & rationes Authoris eiusdem quarum præcipuis respondi ad initium huiusce articuli, & responderi potest vel vno verbo, considerata ratione naturali illa, qua Petrus Surd. principaliter adducitur, atque excitatur, vt etiam extra causam maioratus, & cum à possessore primogenij alimenta petuntur: remoto etiam primogeniorum ipsorum fine, & origine, peculiaribusque institutionis eorum rationibus, alimenta patruis præstanda à sobrinis, responderit, & defendat, prout retuli suprà: quæ in possessoribus maioratuum, quanto fortius vrgeant, & obtinere debeant vnusquisque facilè poterit definire, & diiudicare. Et hactenus de tertio articulo principali. De quo etiam nouissimè actum inuenio per Marium Giurbam, decision. quinta Regni Siciliæ, quò loci num. 1. retulit Cordubæ de Lara sententiam, nepotem ad alendum patruum, seu amitam cogi non posse; quia nulla lege id cautum est, nec alendi onus inter collaterale vltra primum gradum porrigitur, & leges de fratre, & sorore loquuntur, non de vlteriori; quod eadem decision. 5. n. 1. vsque ad 14. latè comprobat. Et refert Vincent. de Franch. sic resoluisse decis. 178. Molin. etiam, Barbos. & Costam, idem voluisse. Ipse tamen ex n. 14. cum multis seq. contrarium constanter tuetur, & Surdi, Monteracueua, & aliorum sententiam magis probauit, videlicet alimenta præstari debere à nepore patruo, vel amitæ, sicut patruum vel amitam nepotem ex fratre, vel sorore, alere tenetur, atque ita in eo Senatu, ex summa rei æquitate, communi omnium voto fuisse iudicatum. Et tenuisse Coler. de aliment. lib. 1. q. 9. ex. numer. 27. Idque vt dixi, latè fundat, & tationibus partis contrariæ ex professo satisfacit. Eque potissimum adducitur, quod alendi onus à sanguinis charitate pottissimum oriatur; sed sanguinis charitatem in casu prædicto præcisè vrgere, & alendi neccisitatem, etiam vltra fratres se extendere, atque ex præsumpta mente disponentis, siue testatoris id procedere, prout authoritate multorum, latiùs ibi comprobat, & videri potest, ac in effectu Surdi, & præ fatæ nostræ sententiæ conuenit omnino Quoad quartum verò, & vltimum articulum, qui incidenter in eadem causa, & lite controuertebatur, vtrum scilicet creditor prior tempore, & hypotheca, præferatur secundo posteriori, licet in exigendo prior fuerit, atque ita reuocare, & condicete possit pecuniam à debitore eidem persolutam, etiam bona fide consumptam; Senatus equidem in ea vnanimiter fuerat sententia, & resolutione quod scilicet creditores hypothecam, & priuilegium prælationis simul habentes, quales sunt fiscus, & mulier pro sua dote, reuocare possint posteriori solutam pecuniam, etiamsi ea sit bona side consumpta. Item in alio conueniebant, bona posteriori creditori tradita, & etiam per Iudicem adiudicata, reuocati per priorem, quatenus extant, in alio autem diuersimode se habebant, siue dubius existebat Senatus metipse, propter rationes magis decisionis Senatus Neapolitani, de qua per Afflict. decis. 190. quam strictam iuris rationem, & decisionem; an scilicet id ipsum procedat, quando creditor prior tempore, hypothecam tantum haberet sine prælatione, & pecunia consumpta fuisset bon fide. Cuius dubij occasione, & pro decisione ipsius, & l. pecunia, C. de priuileg. fisci, atque materiæ eiusdem absoluta, & distincta explicatione, ex professo hoc loco insistendum putaui; nam licèt tractatui præsenti coniecturali articulus hic non conueniat, frequens tamen & practicus admodum est, & suo ordine, summaque distinctione, & resolutione adnotanda nonnulla duxi (prout moris habeo) quibus tractatus omnis circumscribatur. Primo itaque loco obseruandum, atque con[sect. 54]stituendum erit, non alias præcitatæ l. pecunia, constitutionem, & vniuersam eius materiam comprehendi, & accuratè, atque absolutè & distinctè explanati posse, quam si sequentis omnes Authores, non ex aliorum relatione, sed originaliter, atque attentè, & non modò semel, sed iterum, atque iterum prælegantur, & euoluantur, ita enim, & quæ ipsi apertè, aut expressim tradiderunt, & adnotarunt, quæ etiam præsenserunt, aut voluerunt, ad summam, & distinctam resolutionem reduci poterunt, & vel hoc solum loco prælecto, alibi quærendi, & non mediocri studio veritatem inquirendi, infinitaque aliorum Interpretum Vcripta recolendi, labor, & industria excusari valebit, quod nullus hactenus Recentiorum omnium ita perfecerit, si (vt spero) absoluatur, atque conficiatur. Videndi itaque erunt originaliter ante alios Bartolus, in l. pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum. Vbi magistraliter in hac materia distinguit post Iacobum de Aren.   Idem Bartol. in l. si non expedierit, §. 1. ff. de bonis author. iudi. possid.   Angelus, in eadem l. pupillus, vbi plenè explicat.   Ioannes Andr. in addit. ad Speculatorem, in tit. de obligat. & solut. in rubirca, versi. ex quo vidimus.   Paulus Castres. in cons. 287. lib. 1. & in cons. 169. lib. 2.   Petr. Paul Paris. in cons. 59. lib. 4. vbi optimè.   Gregor. Lopez, in l. 11. tit. 14. 5. in l. 9. titul. 15. eadem partita, & in l. 7. tit. 7. part. 6.   Capicius, decis. 78.   Grammaticus, quæstione prima, post suas decisiones.   Phanucius, de inuentario, 5. p. ex num. 4. cum multis seq.   Ioannes Cephalus, in cons. 86. lib. 1. & in cons. 135. ex num. 14. cum seq. eod. lib. & in cons. 448. à n. 31. lib. 3. & cons. 555. lib. 4.   Afflictis, decis. 190. per totam.   Vrsillus, in addit. ad dictam decision. Afflictis, vbi vide omninò.   Iosephus Ludouic. dec. Perusina, 45. n. 4. & 6. & 10. per totum, & 21. in fine.   Didac. Couarru practicarum, capite 29. per totum.   Negusantius, de pignoribus, in secundo membro quintæ partis, num. 38. & in 2. membro tertiæ partis, num. 27.   Vbitenter, q. 8. part. 3.   Iacob. Menochius, in consilio 25. per totum, libro 1.   Petr. Surdus, in cons. 4. lib. 1. vbi vide omnino, & in cons. 439. num. 10. & 11. libro tertio, vbi etiam vide.   Tellus Fernandez, in l. 32. n. 9.   Gomez de Leon, centuria prima, decis. 36.   Stracha, in tractatu de mercatura; titul. de decoctoribus, vltima particula vltimæ part. ex num. 28. cum seq.   Porcellus, de inuentario, cap. 4.   Bossius, de fisco, & eius priuilegiis, ex num. 34. cum seq.   Antonius, in tractatu de mercatura, in vltima parte, de decoctoribus, sub rubric. qui potiores in bonis decoctorum habentur, ex num. 27.   Ioannes Ropp. quæstionum iuris, quæst. 62.   Ioannes Gutierrez, practicarum lib. 3. quæst. 101. per totam.   Emanuel Costa, selectarum lib. 2. capite 15.   Aloysius de Leo, in d l. pecunia, C. de priuilegio fisci.   Ioan. Matienzus, in l. 7. tit. 16. lib. 5. glos. 5. numero 15. & 16. & in l. 6. titulo 4. glos. 1. numero 3. & 4.   Marc. Antonius Peregrin. de iure fisci, lib. 6. tit. 6. n. 5. & tribus seq.   Ioannes Baptista Costa, de facti scientia, & ignorantia, distinctione 6. centuria prima.   Andr. Fachineus, controuersiar. iuris lib. 12. cap. 53.   Velazquez Auendan. in l. 22. Tauri, glos. prima, ex num. 4. vsque ad num. 11. vbi in hac materia vndecim principales quæstiones excitat remissiuè, prout ibi videri potest.   Nauarrus, in manuali, cap. 17. n. 52.   Chassaneus, in Catalogo gloriæ mundi. in 12. part. consideration. 99. limitation. 13.   Mathæus Brunus, in tractatu de cession. bonorum, quæst. 24. principali.   Marc. Anton. Eugen. in consil. 89. ex num. 1. cum seq.   Ioannes Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. fin. 5. parte, § 3. num 46.   Petrus Barbosa, sexta parte, legis primæ, ff. soluto matri. videndus omnino ex n. 18. fol. 500. vsque ad num. 36.   Hug. Donellus, commentar. iuris libro 23. capite 17.   Bernardus Græuæus, in addit. ad And. Gaill, lib. 2. conclusion. 34. in fin. considerationis 1. fol. 78. col. 2.   Ioan. Vincent. de Anna. singul. 537. & 538. Harctmam. Pistor. lib. 3. quæst. 20.   Mindanus, de continentia causar. capit. 15. numero. 8.   Flores Diaz de Mena, variar. lib. 1. q. 6. articulo & §. primo, per totum, vbi latè de hac materia.   D.D. Felicianus de Solis, de censibus lib. 3. cap. 5. n. 17.   Molerius, lib. 2. semest. cap. 4.   Vuesembecius, in parati, digestor. de priuilegiis creditor. n. 8.   Vincentius Carocius, casu, seu decisione 100. per totam.   Flaminius Cartharius, decision. Genuæ 19. per totam.   Schifor de Gerisiles, ad Anton. Fabr. lib. 1. tractat. 8. q. 4. quatuor seq. ex folio 60. vsque ad fol. 65.   Stephan. Gratian. decision. 71. ex numer. 4. & numer. 15.   Iacobus Cuiac. recitation. solemn. ad tit. C. de priuilegio fisci.   Pater Ludoui Molin. tom. 2. de iusti. & iure, disputa. 536. fol. 1783.   D. Franciscus de Alfaro, de offic. fiscalis, glos. 16. priuileg. 40. fol. 77.   Marta, decis. 42.   Antonius Olibanus, in sua praxi, p. 2. lib. 1. cap. 18. n. 26. & seq. & n. 37. & seq.   Iacob. Cancerius, variar cap. 2. de inuentario, ex num. 150.   Alexand. Trentacinquius, variar. lib. 1. tit. de iure fisci, resolut. 7. per totam, fol. 56.   Hieronym. Ceual. commun. contra commun. quæstione 705.   Cardinal. Dominic. Thusc. practicar. conclus. 1065. & 1066. fol. 382.   Franciscus Stephanus nouissimè, decis. 36. Secundo deinde & principaliter obseruandum,[sect. 55] atque constituendum est, alios esse creditores hypothecarios, alios chirographarios, qui & personales dicuntur, quia ex chirographo sola debitoris persona obligatur, non etiam personales, quia actio hypothecaria sine personali non consistit, quæ directa & principalis actio est: non autem qui sunt personales, sunt etiam hypothecarij, quia hæc, sine hypotheca consistere potest. Ita sanè adnotarunt, & latius comprobarunt Felicianus de Solis, in tractatu de censibus libro 3. capit. 5. num. 1. & tribus sequent. Matienzus, in l. 6. tit. 4. glos. prima, n. 3. & in l. 7. tit. 16. glos. 5. n. 15. Flores Diaz de Mena, variarum, lib. 1. quæst. 6. §. 3. & vlt. n. 2. & 39. Pater Molina, tom. 2. de iustitia & iure disput. 536. fol. 1792. Antonius Faber, ad titulum, C. de iure deliberandi, definitione 14. & de erroribus pragmaticor. deca. prima, errore primo, in principio. fol. 2. Schifor, ad Anton. Fabrum, lib. 1. tract. 8. quæst. 5. & quæst. 8. qui omnes ita concludunt. Et præstantiùs tradidit Iacobus Cuiacius, ad tit. C. de priuilegio fisci, colum. prima. Cuius obseruationes non otiosè, aut extra propositum, sed necessario omnino hic transcribendas, atque inserendas duxi, quod ipsæ non modò distinctionem, sed etiam maiorem claritatem, & lumen præstent his, quæ in proposito huiusce materiæ, & decisiones d.l. pecunia, adnotabuntur inferiùs, Progreditur itaque vlterius, & adiicit ipse Cuiacius, quod ex chirographariis creditoribus, etiam alij speciali iure priuilegiarij sunt, alij non item: ex hypothecariis item, excepta causa dotis, vt ostendit titulus, C. de priuilegio dotis, nulli sunt iure suo priuilegiarij. Fiscus est creditor[sect. 56] hypothecarius, sed non priuilegiarius in actione hypothecaria, quoniam in ea, iure suo quodam proprio, atque præcipuo contra alios creditores hypothecarios, nec nisi priuilegio temporis, vti quilibet alius creditor hypothecarius, quia in hypothecis priuilegium æstimatur ex eo tempore, non ex causa debiti, non ex persona creditoris, & vbique ferè, qui prior est tempore, potior est iure hypothecæ; quod & de fisco ita proditum est in l. si pignus, §. vltimo. ff. qui potior. in pign. habeant. in[sect. 57] actione personali fiscus est priuilegiarius suo quodam iure, non expectata prærogatiua temporis. Et hoc est, quod Paulus ait, priuilegium fisci esse, inter omnes creditos primum locum tenere, inter omnes scilicet creditores chirographarios, etiamsi priuilegiarij sint, quia hi priuilegium suum exercent contra alios, non etiam aduersus fiscum. Exemplum, priuilegiarius est, qui pecuniam credidit nauis fabricandæ gratia, l. qui in nauem, ff. de bonis auct. iud. possi. Et tamen fiscus ei anteponitur, atque ita non est priuilegiarius respectu fisci, l. quod quis, ff. eo idest, possessis bonis debitoris, prius fisco satisfieri debere, quam creditori pecuniæ; alius verò priuilegiarius priuilegiario non anteponitur, sed melior est conditio occupantis, id[sect. 58] est, eius qui prius suum recipit, qui sibi vigilauit, Nam nec si prior creditor chirographatius & priuilegiarius suum recepit, priuilegiarius creditore, quod recepit, auferre non potest vlla actione, nisi prioris hypothecæ iure, si fuerit hypothecarius, vt fiscus l. 5. C. de priui. fisci: Nam semper fiscus est hypothecarius, id est, semper habet tacitam hypothe[sect. 59]cam in bonis debitoris, l. aufertur, §, ff. de iure fisci, l. &. 2. in quibus causis pign. vel hypothec. tacitè contra l. penult. C. de priui. fisci. 1. C. si propter publicas pensitat. Quod est aliud priuilegium fisci, vt ait l. 2. C. de seruo pign. dato manumis. Et tacitam hypothecam habet fiscus in bonis, quæ tempore contractus debitoris fuerunt, non etiam in his, quæ tempore contractus debitoris esse desierant, & per venditionem & traditionem in alium transierant, l. quarta, C. de priuilegio fisci, nam tacita hypotheca fisci consistit tantum in bonis debitoris. Ac nequidem in bonis vxoeis, l. prima, C. eodem tit. Sic etiam, fisci actio hypothecaria non præfertur antiquioribus actionibus hypothecariis, sed inferioribus tantum & posterioribus: personalis autem eiusdem fisci actio, præfertur omnibus aliis actionibus personalibus, cuiuscumque temporis sunt, quia (vt dixi,) in actionibus personalibus priuilegium non æstimatur ex tempore, sicut in hypothecariis, sed ex causa & qualitate debiti, l. qui priuilegia, ff. de bonis auct. iud possiden. Hactenus Iacob. Cuiac, cui in effectu conueniunt Antonius Faber, dict. n. 1. Et Cardinal. Mantica, de tacitis & ambiguis conuent. lib. 11. tit. Schisor de Gerisilis, ad Anton Fabrum, libro 1. tractatu 8. quæst. 8. fol. 63. dis sertit tamen ab eo in vno quod Cuiacis ipse non notauerit, ius prælationis interdum in fisco comitari tacitam hypothecam; interdum verò absque illa reperiri: & longè inter se differre tacitam hypothecam, & ius prælationis, quod ad fiscum attinet. Priuilegium etenim fisci rst, inter omnes creditores personales primum locum tenerer (vt dictum est) at vero legis beneficio in omnibus debitorum bonis eidem fisco tacitam hypothecam constitui, vt mirum non sit, si in bonis obligatis præferatur, non ex iure communi, quo qui prior est in temporis constitutione, idem in pignoris persecutione potior est. Dissentit etiam à Cuiacio in altero, quod idem Cuiacius credidit, in tit C. de priuilegio fisci, de eo tantum priuilegio tractari, quo fiscus tacitam hypothecam habet, & præfertur cæteris creditoribus chirographariis, & hypothecariis: Sed in titulo, l. de iure fisci, cætera iura, & fisci priuilegia explicari. Ipse autem Schifor arbitratur, in titulo de priuilegio fisci, tractari tanctùm de illo fisci iure, quo omnibus creditoribus chirographariis potior est; quamuis l. 4. & 6. cum tractent de tacito pignoris iure, potius referri debuissent ad titul. C in quibus causis pignus tasitè contrah. Et hactenus de secunda hac obseruatione, non otiosè (vt dixi) sed necessariò, atque ideò premissa, quod ad explicationem dictæ l. pecunia, admodum conducat, vt dignosci valeat, an ex priuilegio fisci, quo inter omnes creditores personales primum locum obtinet; lex ipsa procedat; an verò ex iure communi, quo qui prior esi in temporis constitutione, idem in pignoris persecutione potior est, idque in fisco ex legis beneficio, ex quo tacitam in omnibus bonis debitoris habet hypothecam, & præfertur ex tempote. Tertiò præterea obseruandum, atque constituen[sect. 60]dum erit, tacitam hypothecam appellari, quæ sine verbis contrahentium à lege inducitur, vt in l. item quia, ff. de pactis, & toto titulo, ff. & C. in quibus causis pignus vel hypothe. tac. contrah. Baldus, in l. prima, num. 11. vers. quoddam est priuilegium, C. de priuilegio dotis, Cardinalis Franciscus Mantica, de tacitis & ambig. conuent. l. 11. t. 11. n. 1. fol. 592. Et hæc tacita[sect. 61] hypotheca inducitur à lege, non solum communi sed etiam municipali, vt per Castrensem, Parisium, & Negusantium, cum quibus Mantica ipse, dict. tit. 11. num. 2. Et dicitur vera, non ficta; vt per eundem[sect. 62] Parisium, & Negusant. cum quibus etiam Mantica. vbi supra num. 8. & regalariter eundem habet effectum, quem habet expressa: Romanus, Alexand. & Negusant. quos idem Mantica retulit dicto tit. 11.[sect. 63] n. 9. Couarru. pract. cap. 29. n. 4. Flores Diaz de Mena, variarum lib. 1. quæst. 6. §. 3. n. 33. D. Felicianus, de censibus, lib. 3. cap. 5. numer. 8. & 9. idcirco, excus.[sect. 64] sio bonorum principalis debitoris est necessaria, sicut est in expressa: l. mos chis, & ibi notat Glossa, in verbo, conueniri, ff. de iure fisci Bartol. Bald. Romanus, Ioannes de Platea, Craueta, Alexand. Cephalus, & alij, cum quibus Mantica, dict. tit 11. n. 11. Et bona etiam futura in hac tacita hypotheca com[sect. 65]prehenduntur, quia similiter in expressa continentur, l. vltima, C. quæ res pign. oblig Gloss. & per Man. ticam, lib. 11. d. tit. 11. numer. 13. Petrum Surdum, in cons. 4. n. 21. & 22. lib. 1. Gratianum, decis. 17. n. 18. tacitam autem hypothecam à iure inductam habent fiscus, vxor pro dote, & aliæ personæ, de quibus per Flores Diaz de Mena, variarum, lib. 1. quæst. 6. §. 3. n. 4. & sequent. Mantica, de tacitis & ambig. conuen. lib. 11. tit. 18. Atque ita, licet fiscus vtatur, regulariter iure priuatorum, nisi in eo aliud quàm in priuatis specialiter sit constitutum, plura tamen priuilegia fisci eidem concessa sunt propter publicas necessitates, quas pro bono publico subire ei necesse est, sicuti Cardinalis ipse Mantica d. tit. 18. n. 2. & 3. singulariter adnotauit. Inter cætera[sect. 66] auterm tacitæ hypothecæ priuilegium ei indultum est, l. 2. & 3. C. de priuilegio fisci, l. 2. C. in quibus caus. pign. vel hypothe. tacit. contrah. l. aufertur, §. fiscus, ff de iure fisci. Et latè explicauit Mantica, lib. 11. d. tit. 18 per totum. Et vide tit. 25. per totum, folio 641. Vbi latè agit, quando fiscus in hypotheca anterioribus creditoribus potior habeatur, Et iunge Flores Diaz de Mena, dicta quæst. 6. § 3. fere per totum, Barbosam. secunda parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio. D. Felicianum, lib. 3. de censib. cap. 5. n. 12. & 13. Et hæc etiam non otiosè, sed necessariò præmissa, quò distinctùs, & clariùs percipiantur ea, quæ inferioribus obseruationibus traduntur. Rursus & quartò obseruandum est, circa explicationem totius huiusce materiæ, & pro vera reso[sect. 67]lutione eorum omnium, quæ adnotantur inferiùs, necessariò insistendum in vno, in quo maiori ex parte omnes Interpretes non insistunt; sed absque vitio prætermitti non potuit, vtpotè cum aliàs dilucidè explicari non valeant dubia omnia, quæ eidemmet Interpretes excitarunt communiter; vtrum videlicet decis textus in d.l. pecunia, C. de priuilegio fisci, propter quam fiscus creditor pecunias alteri creditori solutas reuocare, & condicere potest; speciale fisci priuilegium contineat, & in quo specialitas hæc consistat. An vero iure communi aliorum creditorum fiscus vtatur. Et quidem, si huc v: que Scribentes omnes originaliter, & attentè prælegeris, tres inuenies principales eorundem sententias, & opiniones. Primò namque arbitrantur nonnulli, illam constitutionem solum obtinere in fauorem fisci, & in eo esse specialem, & consequenter admittendam non esse in fauorem aliorum creditorum quoruncunque, etiam quibus hypotheca cum priuilegio prælationis competit. Et istam partem tenuerunt Doctores illi antiqui quos recenset Præses Couar. pract. cap. 29. n. 1. Qui quamuis dubitabilem articulum agnoscat, concludit; quod fortassis in fisco est specialis decisio textus, in d.l. pecunia. Et alios huiusce partis Authores adducit Barbosa, sexta parte, d.l. primæ, sub n. 23. vers. Primus est. Qui etiam non remanet firmiter in opinione contraria, quod non sit speciale in fisco; cùm ad finem num. 24. dixerit, quod admissa opinione, quod d.l. pecunia, procedat specialiter in fisco, &c. Et id ipsum, quod scilicet speciale fisci priuilegium contineat ille textus: obseruarunt Ioannes Cæphalus, Iacobus Menochius, Marc. Anton. Peregrinus, Marc. Anton. Eugen. D. Franciscus Alfaro, Alexander Trentacinquius, & alij quamplures, qui inferius obseruatione 9. principali commemorantur, ne ibi dicenda repetantur, aut transcribantur hoc loco, quamuis admodum præfatum sic præmittere, & in memoriam reuocare, omnino necessarium fuerit. Et iuxta hanc primam opinionem planè procedit textus, in ipsa l. pecunia, dum dicit, Extraordinario iure, & in l Titius, 21. ff. de iure fisci, ibi; Fiscus iure suo abstulit mihi pecuniam. Ponderando verbum illud, iure, suo, quod ius suum & proprium, & speciale fisci significat. Alij verò alia in sententia & opinione fuerunt, quæ (vt ego considero) dupliciter accipi, atque intelligi potest. Primò quod in fisco speciale sit priuilegium dictæ l. pecunia. Cæterum quod etiam communicetur, & competat cuicunque creditori, qui priuilegium prælationis, & hypothecam simul habeat, & hanc opinionem maiori ex parte omnes Interpretes admittunt, & in dote practicant decisionem legis eiusdem, vt etiam inferius videbitur obseruatione 9. principali. Secundò accipi potest, quod in fisco ideo speciale priuilegium considerari non valeat, quod alij creditori cuicunque priori, hypothecam, & priuilegium prælationis habenti, id ipsum concessum fuerit; quamuis negari non possit, quin respectu aliorum creditorum, non habentium prælationem, ius speciale sit. Fuerunt denique & tertio loco alia in sententia permulti alij iuris Interpretes; & ij quidem nec in fisco, nec in alio creditore priuilegium prælationis, & hypothecam habente, speciale aliquod ius in proposito statuunt; imo textum, in dict. l. pecunia, generaliter procedere in eo, qui ratione hypothecæ, vel ratione priuilegij personalis erat præferendus aliis; constanter asseuerarunt. Et hos retulerunt, & sequuti sunt Benuenutus Stracha, Matienzus, Vrsillus, Barbosa, Felicianus de Solis. Surdus, Trentacinquius, & alij quamplures, qui à me commemorandi sunt infrà, obseruation. 10. principali, vbi & dicta obseruatione nona, latius agendum est de eisdem. Ego verò, vt vlterius progrediar, & hactenus dictis adiiciam nonnulla, obseruandum, atque constituendum duxi, textum in d.l. pecunia, ad eum modum reduci, atque intelligi posse. Primò, quod ipsius decisio inter chirographarios creditores (qui personales dicuntur) locum non obtineat, nec possit creditor personalis prior agere ad pecuniam posteriori creditori à debitore solutam; fiscus tamen creditor prior speciali iure agit, quia inter omnes creditores personales primum locum obtinet, & priuilegium, vt suprà dixi obseruatione 2. principali. Et ita tenendo, facili negotio explicantur verba illa, extraordinario iure, quæ in d.l. pecunia, inueniuntur; & verba illa d.l. Titius: fiscus iure suo abstulit mihi pecuniam. Nec obstat, si dixeris, quod fiscus semper sit hypothecarius creditor, atque ita ex iure communi, atque ex hypotheca magis, quam ex priuilegio in actione personali id ius obtineat. Quoniam respondetur, ius prælationis interdum in fisco comitari tacitam hypothecam, interdum verò absque illa reperiri; & longe inter se differre tacitam hypothecam, & priuilegium præfatum, quo fiscus inter omnes creditores personales primum locum obtinet, & de quo in titulo de priuilegio fisci tractatur; sic sanè ex priuilegio in actione personali ius illud conceditur in d.l. pecunia, fisco, & in l. Titius, prout suprà obseruaui sub n. 59. in vers. hactenus Iacobus Cuiacius. Nec ius hypothecæ consideratur, quo ex vi tacitæ ipsius hypothecæ in bonis debitoris præfertur ex iure communi, quo qui tempore prior, est, idem in pignoris persecutione potior est. Sed potius dictum priuilegium, quo fiscus primum locum obtinet, vt dictum est. Et ita potest etiam intelligi textus in d.l. Titius. Quoniam verba illa, iure suo Maximam consonantiam habent cum verbis illis, extraordinario iure: suo scilicet, aut extraordinario, idest proprio, particulari, & speciali iure. Idque iuxta intellectum prædictum, quo fiscus priuilegium habet in actione personali. Secundò deinde constituto, quod licet inter creditores priuilegiarios non sit locus decisioni textus, in d.l. pecunia, quia vnus priuilegiarius alij priuilegiario non anteponitur, sed melior est conditio occupantis, idest, eius, qui prius suum recepit, vt suprà notaui obseruatione secunda principali, ex Cuiacij resolutione, Et tenet in terminis Matienzus, in l. 7. t. 16. glossa 5. n. 14. lib. 5. fiscus tamen iure suo, aut extraordinario iure speciali reuocat pecuniam posteriori creditori solutam. Et conuenit hic intellectus dicto titulo de priuilegio fisci, prout nunc dicebam, & sub dicto numero 59. Tertiò deinde constituo, iuxta tertiam opinionem relatam supra, in versic. fuerunt denique, aliter intelligi posse textum, in dicta l. pecuniæ, & in d.l. Titius. Quod scilicet speciale ius, aut priuilegium hac in re constitutum non fuerit fauore fisci, sed iure communi aliorum creditorum, idest, hypothecæ habita ratione prioritatis temporis, fiscus metipse vtatur. Et ita renen do non obstant verba illa, extraordinario iure, quia non eò pertinent, vt intelligamus, fiscum speciale ius in eo obtinere, sed vt necesse non sit, fiscum ipsum solutam pecuniam per actionem persequi, sed cognitione præsidis, aut procuratoris, ex iusta causa, putà, si debitor soluendo non sit, vt inferius dicetur. Atque ita extraordinarium ius vocatur illud, quod in cognitione Præsidis, aut Prætoris versatur; sicuti explicauit Schifor Gerisiles, ad Anton. Fabrum, tractatu 8. quæst. 8. col. 2. fol. 64. Vltra quem & cæteros hactenus, Scribentes, animaduerto, ita etiam explicari posse tex. in d.l. 21. ff. de iure fisci. Fiscus iure sue abstulit mihi pecuniam. Iure suo, idest, extrardinario ilio iure, de quo in dict. l. pecunia. Atque ita, verba ilia magis referuntur ad modum auferendi, quam ad ipsum actum, aut effectum auferendi. Nec inducunt ius speciale, aut diuersum ab aliis creditoribus hypothecariis, sed modum reuocandi diuersum. Alij namque creditores reuocant iure ordinario, siue ordinaria via, lite, & actione. Fiscus autem iure illo extraordinario, quod cognitione Præsidis, vel Prætoris breuissima & summarissima perficitur. Idcirco, ponderandum est verbum illud, Abstulit, quod apertè significat, in causa fisci reuocatoria, adeo celeriter; & de plano procedi, vt auferri potius, quam reuocari dicatur. Concluditur ergo, suo, & extraordinario iure dici considerato magis modo auferendi, quam effectu ipso, cum etiam cæteri creditores auferant, sed non ita celeriter. Et hic intellectus magis conuenire videntur, quam alter Barbosæ post Salicet. 6. part. l. primæ, ff. soluto matrimon. n. 23. in fine, quod scilicet extraordinario iure dicatur, quia fiscus simpliciter contraxit cum debitore, & tamen præfertur, & reuocat ratione tacitæ hypothecæ, quæ fauore fisci inducitur, non respectu aliorum creditorum, atque ita eorum respectu dicitur extraordinario iure niti eo casu. Addiderim quoque vltra Barbosam ipsum & reliquos probabiliter dici posse, quod in d.l. pecunia. explicatum sit vnum, quod alibi antea explicatum non erat; priuilegium scilicet tacitæ hypothecæ, fisco speciali iure concessum aliis legibus, protrahi etiam, vt ex tacita ipsa hypotheca, à lege inducta, reuocare possit pecuniam, posteriori creditori solutam. Idque iuridica ratione, cum (vt dixi suprà, obseruatione 3. principali) tacita hypotheca à lege inducta, eundem, quem expressa. operetur effectum. Et iuxta istum intellectum, respectu aliorum creditorum, non dicitur, vt fiscum iure extraordinario, sed potius iure ordinario aliorum creditorum, qui per expressam hypothecam priorem reuocant posteriori solutum quamuis specialitas sit in inducenda dicta tacita hypotheca in fisco, qui simpliciter cum aliquo contraxit; cum ea respectu aliorum creditorum non inducatur; vt dixit Barbosa, Extraordinarium itaque ius illud cognitione Præsidis, aut Prætoris versatur, vt dixi. Denique, iuxta istum intellectum, non modo speciale aliquod ius consideratur in fisco, in dict, l. pecunia; sed potius dubitabatur, vtrum in fisco virtute tacitæ hypothecæ, à lege inductæ seruari deberet id, quod in aliis creditoribus statutum est in finali §. & si præfatam, versicul. sin vero hæredes res hæreditarias, C. de iure deliberandi. Et tamen in fisco ita statuitur, prout ibi dicitur, quia tacita hypotheca eundem operatur effectum, quem expressa. Et hactenus de quarta obseruatione principali in hac materia, qua (vt vides) accuratè agitur de intellectu, & interpretatione textus, in dicta pecunia, & in dicta l. Titius, & inferius etiam obseruat. 10. principali, vbi vide omnino. Quinto deinde & principaliter in eadem mate[sect. 68]ria constituo, certissimi iuris esse, inter creditores personales, qui priuilegium non habeant, prælationem non dari, sed omnes simul concurrere, ita vt si debitor soluendo omnino non sit, omnes faciant partem per concursum, & solutio fiat pro rata eius, quod cuique debetur; sicque vnus alteri non præfertur ob prioritatem temporis, l. procuratoris, §. si plures, cum l. seq. ff. de tributo. actione, l. 11. titulo 14. partita 5. & l. 9. titulo 15. eadem part. Matienzus, in l. 7. titulo 16. glossa 6. numero 15. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæstione 101. ex numero 7. Flores Diaz de Mena, variarum lib. 1. quæst. . 6. articulo, & §. 3. num. 39. Pater Molina, tom. 2. de iusti; & iure disput 536. fol. 1792. Indèque & consequenter, solutio facta à communi debitore vni ex creditoribus personalibus, qui fuit diligens, non retractabitur per alium creditorem, qui fuit negligens in petendo debitum; vigilantibus enim, & non dormientibus scriptum est ius commune, l. si pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum. Et ex pluribus creditoribus[sect. 69] vnius debitoris, ille est potior, cui primò solutum fuit. 1. si non expedierit §. primo, de bonis authoritate iudic. possidend. l. qui autem, §- sciendum, l. si pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum. Atque ita creditor personalis, etiam prior tempore, non potest condicere, nec auocare solutum posteriori, etiam si creditor ipse tempore solutionis sciuerit debitorem habere alios creditores personales, & eum non esse soluendo omnibus, aut foro cedere velit vt probat textus, in dicto §. sciendum,& 6. in dicta l. si pupillus. Sin verò omnibus instantibus, quibusdam in solutione gratificatus sit debitor, aut per vim extorserit: vel creditores, aut vnus eorum possessionem accepisset ex primo decreto; tunc sanè solutio censetur facta in fraudem creditorum, & sic solutam reuocatur ab aliis creditoribus pro rata. Ita sanè deducitur ex iuribus pręcitatis expressim, & post alios quamplurimos Authores obseruarunt Afflictis, in decision. 190. num. 5. Et ibidem Vrsillus in addit. numer primo, & 3. &7. vbi omnes superiores doctrinas complectitur: Ioannes Gutierrez, pract. lib. 3. quæst. 101. num. 7. ex versiculo, Amaalas vegadas, & num. 11. Barbosa, 6. parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio 22. Andr. Fachineus, controu. iur. lib. 12. cap. 53. versiculo, istis non obstantibus. vincent. Carocius, (qui omnia superiora prosequitur) decision. seu casu 109. ex numer. 23. vsque ad numer. 31. Matienzus, in l. 7. titul. 16. lib. 5. glossa 5. numer 5. versiculo si autem debitor. Petrus Surdus, in cons. 4. num. 11. libro primo, D. Franciscus de Alfaro de officio fiscalis, & priuilegiis fisci, glossa 16. priuilegio 40. Schifor Gerisiles, ad Anton. Fabrum, libro primo, tractatu 8. quæst. 5. per totam, fol. 61. Flores Diaz de Mena, dicta q. 6. §. & articulo primo, num 2. 3. 4. & 5. Vbi inquit limitari etiam præfatam conclusionem inter mercatores in actione tributoria, in qua creditor, qui exegit debitum, tenetur communicare pro rata aliis creditoribus mercatoribus; per text in l. si procurator, §. sed si plures, cum duabus ll. seq. ff. de tribut. action. Castrensem, & Benuenutum, ibi relatos: Cardinalis Dominicus Thuscus practicarum tom. 2. litera C. conclusione 565. fol. 382. Et ad hæc in effectu reducuntur dictarum legum partitæ decisiones, nam in dicta l. 11. tit. 14. partita 5. expressè statuitur, quod si sunt plures creditores, & bona debitoris non sufficiunt, debitùmque est personale, tunc ex pluribus creditoribus personalibus primò satisfit ei, qui prius pro se sententiam reportauit, licet in tempore fuerit posterior; sicuti ex lege ipsa deduxit Matienzus, in dicta l. 7. tit. 16. glossa 5. numer. 15. vers & similiter. Qui addit, idem esse, si prius petierit executionem sententiæ, quæ pro omnibus lata fuit, is enim aliis præferri debuit, atque sententiæ, vel executionis tempus inspici prout ibi comprobat. Sed si plures vno tempore sententiam reportauerunt, diuiditur inter eos, considerata cuiuslibet quantitate, nec tenentur aliis, etiam prioribus communicare; prout in fecunda fui parte eadem lex partitæ decidit, & in dict. l. 9. tit. 15. partita 5. expressim confirmatur decisio dict. l. qui autem, §. sciendum, ff. quæ in fraudem creditorum. Videlicet, quod vni ex creditoribus ante executionem. hoc est, antequam bona possideantur per creditores, vel per aliquem eorum, vel ante cessionem debitor vltimo creditori soluit, non teneri creditorem aliis contribuere, sed si post soluit, locum esse contributioni. Sextò & principaliter conseruandum, atque constituendum erit, creditores nonnullos in iure no[sect. 70]stro priuilegium obtinere in actione personali, prout eos latè commemorat Blazius Flores Diaz de Mena, variarum lib. primo,. quæst. 6. articulo, & §. 3. num. 23. & 24. & 25. & ij equidem post hypothecarios sequuntur, 1. sed an hic, ff. quod cum eo, l. ex facto, in fine, ff. de peculio. Et in ipsis non ordo temporis inspicitur, sed causæ, l. priuilegia, ff. de priuilegiis creditorum. Et si eiusdem tituli fuerunt, concurrunt simul, licet diuersitas temporis in eis fuerit, dicta l. priuilegia, & dicta l. 11. tit. 15. part. 5. priuilegiarij etiam diuersorum titulorum simul admittuntur nisi quibusdam in casibus, de quibus per Matienzum; qui ita notauit in dicta l. 7. glossa 5. numer. 13. Flores Diaz, dicta quæstione 6. §. & articulo 3. numer. 38. folio 63. atque ita regulatiter vnus alteri non anteponitur, sed melior est conditio eius, & qui prius suum recepit, qui sibi vigilauit; sicuti ex Iacobo Cuiacio, ad titul. C. de priuilegio fisci, adnotaui suprà, obseruatione 2. principali. Et idcirco, inter priuilegiarios creditores non esse locum decisioni d.l. pecunia, & consequenter, priorem non auocare posteriori solutum à debitore, etiam minus priuilegiato; vt per Blazium Flores Diaz de Mena, dicta quæst. 6. & dict. §. 3. n. 66. fol. 54. Sed vtrum creditor prior habens priuilegium absque prælatione in actione personali, agere possit[sect. 71] ad pecuniam posteriori creditori solutam, qui tamen solam personalem non priuilegiatam habeat; dubitarunt Interpretes nostri, & quidem, quod ille, qui tantum ratione priuilegiarij inter personales est potior, etiam reuocet, iuxta terminos dict. l. pecunia: obseruarunt. Glossa, Castrensis, Salicerus, Angelus, Romanus, Iason, Cephalus, & Gregorius Lopez, quos refert, & ita tuetur constanter Barbosa, dicta 6. parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio, num, 21. & 22. vbi concludit, quod decisum in fisco, ea in lege habet etiam locum priori ratione priuilegij inter personales. Et id ipsum sequuntur Thuscus, tom. 2. littera C. conclusione 565. in fine, fol. 382. Vincentius Carocius, casu 109. numer. 18. qui adiicit vnum, superioribus contrarium, & non verum, videlicet quòd magis priuilegiatus agit reuocatorio contra minùs priuilegiatum, etiamsi iam solutum fuerit, & citat Glossam, & Iasonem, sic tenentes. Cæterùm contrariam sententiam, immo quod responsum Imperatoris, in dicta l. pecunia, non habeat locum in priore creditore priuilegiato quoad actionem personalem tantum, qui tamen non habeat hypothecæ ius, nec priuilegium; contra Capicium defendit Couarruu. practicarum, cap. 29. n. 2. & cum Matienzo sequitur Ioannes Gutierrez practicarum, lib. 3. dict. quæstion. 101. numer. 3. Alexander Trentacinquius, variarum lib. 1. titul. de iure fisci, resolutione 7. num. 19. qui credit, hanc opinionem veriorem, cùm ratio auocationis pecuniæ à secundo creditore, cui facta fuit solutio, fundetur in hypotheca, & in priuilegio prælationis, quod deficit ei, qui solam personalem, etiam priuilegiatam obtinet: Blazius Flores Diaz de Mena, dicta quæst. 9. & §. seu articulo 5. n. 6. vbi inquit, hanc opinionem esse tenendam omnino, quod scilicet, si creditores habentes personales, sint priuilegiati in ipsis actionibus Personalibus, aut aliquis sit priuilegiatus, non potest creditor priuilegiatus auocare soluta creditori non priuilegiato habenti solùm actionem personalem, vel alteri minus priuilegiato. Et reddit rationem, nam iste non habet hypothecam, vnde non potest agere hypothecariâ contra tertium possessorem, qui bona fide processit, argumento l. si à debitore, ff. que in fraudem creditorum. Et inquit, quod textus, in l. ex facto, §. finali, ff. de peculio, & in l. sed an hic, ff. quod cum eo. non probant contrariam sententiam, prout ibi ostendit: & num. 7. & 8. limitat duobus modis, vt procedat scilicet Didaci Couarruu. sententia, quam defendit aduersus Capicium, quando creditor exigit bona fide; secus verò si malam fidem habebat, aut si creditor esset ex causa onerosa, secus verò si ex causa lucratiua, vt latiùs ibi. Ego verò vt in proposito articulo sententiam meam interponam, existimo equidem, inter priuilegiatos in actionibus personalibus, locum non esse decisioni textus, in dicta l. pecunia. Etiam si alter esset minus priuilegiatus, prout Blazius Flores Diaz obseruat. Quoniam vnus alteri non anteponitur regulariter, sicuti ex Cuiacio tradidi suprà, obseruatione 2. principali. Quicquid Carocius, dicto casu 109. num. 18. aliter contendat. Deinde, Capicij, Barbosæ, & sequacium sententiam obtinere non posse vllo pacto; nam si textus, in præcitata l. pecunia, loqueretur in fisco actionem priuilegiatam personalem habente, & ita intelligatur; proculdubio ius illud non posset ad alios priuilegiatos extendi, cum speciali fisci fauore, & priuilegio fuerit concessum, prout textus denotat non obscurè, & ita in eo consisteret fisci specialitas (si is intellectus admitteretur,) nec alteri, etiam in actione personali priuilegiato competeret. Si verò admittamus, textum eundem loqui in creditore, priuilegium prælationis, & hypothecam habente, nequaquam ad creditorem admittimus, textum ipsum procedere etiam in eoque: quo intellectu magis admisso, Capicium improbat Dida. Couarru. dict. cap. 29. num. 9. Quod si admittimus, textum ipsum procedere etiam in eo, qui hypothecam tantùm habet absque priuilegio prælationis; adhuc militat ratio illa, quam dicto num. 6. Blazius Flores adduxit. Nec admissa sententia ea (quam admittit, & constanter defendit idem Barbosa) improbari potuit per eum Didac. ipse. Vtcunque igitur sit, Didaci eiusdem placitum verius arbitror. Et hactenus de sexta obseruatione principali in hac materia. Septimo deinde obseruandum, atque consti[sect. 72]tuendum erit, in hac eadem, qua versamur, materia, omnino recurrendum ad doctrinam, & theoricam Bartoli, in dicta l. pupillus, ff. que in fraudem creditori, atque in ea insistendum, vtpotè cum plenè tradiderit ibi, an creditor anterior possit reuocare pecuniam, vel rem, aut speciem posteriori creditori datam in solutum; & retulerit distinctionem Iacobi de Are. Quibus consonat resolutio Ioannis Andr. in addition. ad Speculatorem, in titulo de obligation. & solut. in rubrica, in versiculo, nunc videamus. Et quidem præmittendos duos casus, qui absque dubio procedunt. Primus est, quando res illæ datæ in solutum, extant penes creditores. Secundus casus est, quando pecunia etiam extat soluta. Atque ita dubium versatur præcipuè, quando pecunia non extat, sed consumpta fuit bona fide; nam si mala fide recuperata, & consumpta fuerit, perinde habetur, ac si extaret, vt statim dicetur obseruatione 10. principali. Cum itaque res, aut species datæ in solutum, extant penes creditores, dubium non est, quin possint auocari per hypothecariam, l. fi fundus, §, in venditione, ff. de pignoribus, l. si cum venditor, 66. ff. de euictionibus, l. finali, §. & præfatam, versic. sin vero hæredes, C. de iure deliberand. Qui tamen tex. in dubium vertitur, an virgeat isto casu, quamuis eum expendar Barborsa, statim commemorandus. Aut non extant, & si quidem dolo desiit possidere, pro possessore habetur, & conueniri potest, ac si possideret, l. is qui dolo, ff. de rei vendicatione, l. si fundus, 16. §. in vendicatione: Aut sine dolo, vt quia bona fide in tertium alienauerit, & tunc quidem ipse creditor conueniri non potest, cum neque possideat, neque dolo eam desierit possidere. Vnde necessariò conuenientius est ille, qui rem hypothecatam possidet, quia ad eum transit res ipsa cum sua causa, cap. ex literis, de pignoribus, l. prima, ff. de distraction. pignorum. Et post Bartol. & Angelum, ita notauit Barbosa, qui statim commemoratur. Si verò res sit consumpta, vel perempta, & ita sine. dolo eius non extet, vel etiam fuit præscripta per possessorem bonæ fidei, ita vt ab eo auocari non possit, tunc quidem conueniri non poterit, nisi in subsidium in eo, quod sibi remansisset vltra suum creditum, nam ad pretium inde redactum non teneretur, nisi creditor esset ex causa lucratiua, quo casu ab eo repeti posset ex æquitate, l. si me & Titium, ff. si certum petatur. Ita sanè post Bartol. Bald. Salicet. Fulgosium, Alexand. Castrensem, Hieronymum Gabrielem, & Negusantium tradit Marc. Anton. Peregrinus, de iure fisci, lib. 6. tit. 6. num 8. fol. 138. qui subdit, superiora locum habere in creditore priuilegiato, putà pro dote anteriori. Ita quoque post alios Authores in vxore creditore mariti pro dote, eruditè obseruauit Barbosa, sexta parte, dictæ l. primæ, ff. soluto matrimonio, num. 18. & 19. per totum, folio 500. vbi obiectioni cuidam satisfacit concludenter. Superiora etiam omnia ita resoluit, & longa serie prosequitur Vincentius Carocius decision. seu casu 109. ex num. 1. vsque ad numerum 19. vbi vide omninò, quando quis videatur dolo desinere possidere, &, qua actione conueniatur, & an prima citatio sufficiat. Conuenit etiam prædictis, sed non ita ex proposito ea explicat Petrus Surdus, in cons. 4. num. 16. lib. 1. Cardinalis Thuscus, practicarum, conclusion. iuris, tom. 2. littera C. conclusione 565. num. 6. folio 386. Gomez de Leon. in responso 86. num. 2. & 3. vbi inquit, quod proposita resolutio, quod bona debitoris tradita secundo creditori, reuocantur à primo, si ea possideat, vel dolo desiit possidere; procedit etiamsi adiudicatio eorum facta fuisset secundo creditori per Iudicem, nam adhuc quatenus extarent, reuocari deberet adiudicario, hypothecaria actione. Et ad hæc in effectu reducuntur quæstiones omnes illæ, quas remissiuè excitauit Velazquez Auendañus, in l. Tauri, 32. glossa 1. num. 9. per totum. Quoad secundum verò casum, quando scili[sect. 73]cet pecunia extat, id ipsum statuunt præcitati Authores, vt indistinctè auocari possit pecunia extans, posteriori creditori per debitorem soluta. Et idem asserunt, quando pecunia non extat, sed tamen mala fide consumpta est per creditorem posteriorem. Atque ita dubium præcipuum Interpretum nostrorum versatur, quando pecunia bona fide consumpta fuerit, vt statim videbitur obseruatione 9. & 10. principali. Nam in extante reuocationem vnanimiter iidem Authores concedunt creditori hypothecario anteriori, nec distinguunt fisci causam, & ius, à iure aliorum creditorum hypothecariorum quoad pecuniam extantem. Ita sanè colligitur ex ipsis suprà commemoratis Authoribus. Et cum aliis tradiderunt Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. quæst. 101. num. 12. Petrus Surdus, dicto consil. 4. num. 43. & num, 44. in versiculo, vbi inquit, & num. 47. ibi, Et non minus conueniri potest, quam si pecuniæ extarent, & iterum sub eodem numero, in illis verbis, secus, quando pecunia extat, vel fingitur extare. Alexander Trentacinquius, variarum, lib. 1. refolut. 7. num. 5. & duobus seq. Barbos. 7. part. dictæ l. primæ, num. 23. in fine. in versicul tota igitur dubitatio. Flores Diaz de Mena, variarum, lib. 1. d. quæst. 6. §. & artic. 1. num. 9. ibi, Et si extant, non est dubium, & ibi & ij omnes securè existimant, pecuniam extantem cadere in obligatione generali bonorum, de quo non est dubitandum. Pecunia autem, etiam consumpta, dicitur ex[sect. 74]tare, quando creditor præstitit cautionem de testituendo potiori, quia tunc ratione cautionis conuenitur creditor, ac si ei nulla fuisset facta solutio; sicuti post Castrensem resoluit Benuenutus Stracha, in tractatu de. decoctoribus, vltima parte, num. 34. & 35. Barbosa, post eundem Castrensem, & Salicet. dict. 6. parte, legis primæ, sub num. 23. in versiculo, & idem erit, si præstet cautionem. Vincentius de Franchis, decis. 75. num. 9. Aloisius de Leo, in dicta l. pecunia, C. de priuilegio fisc. num. 2. & 3. Iosephus Ludouic. decisione Perusina, 45. num. 20. ibi: Quia Reuerendissimus Recuperatus, tunc temporis Perusiæ gubernator; in publica audientia decreuit, pecunias dictæ assecurationis exigi per dictos Rodulphum, & Vincentium, eásque retineri per eos, donec causa expediretur, sine præiudicio iurium ambarum partium, adeo quod versamur citra omnem dubitationem, cum conditionaliter prædicti habuerint, dictas pecunias & c. Alexander Trentacinq. d resolutione 7. n. 10. qui inquit ita decisum per sacrum Consilium, vt restatur Vincentius de Anna. in singulari 537. & num. 11. subdit, id ipsum procedere, quando pecunia peruenta ex arrendamento, datur ad cautelam fideiussori. quia tunc non dicitur consumpta, sed extare, & quod ita etiam fuit per sacrum Consilium decisum, vt restatur Ioannes Vincentius de Anna, in singulari 538. Octauo deinde obseruandum, atque constituen[sect. 75]dum est generaliter, quod in omnibus casibus, in quibus creditor prior agere potest contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta pecunia, le res data in solutum, de quibus suprà, & statim obseruatione 9. & 10. principali, in iis omnibus locum obtinebit decisio textus, in dicta l. pecunia, & eius priuilegium, siue, posterior ille creditor, cui est soluta pecunia, & ab eo bona fide consumpta, sit creditor ex causa onerosa, siue ex causa lucratiua; nam etiam contra creditorem ex causa onerosa reuocatio conceditur creditori priori, nec admittitur differentia lucratiuæ, & onerosæ causæ. Sic sanè asseuerauit Didacus Couarruuias, practicarum, dicto cap. 29. n. 3. & rectissmè improbauit Ioan. Fabrum, qui decisionem textus, in d.l. pecunia. restrinxit ad secundum creditorem ex causa lucratiua, & aduersus creditorem, qui posterior est, & pecuniam sibi solutam titulo & causa onerosa, bona fide consumpsit, fiscum, nec priorem creditorem, vtcumque priuilegium habentem, agere posse, defendit. Et subscripserunt Grammaticus, Alciatus, Cæphalus, Menochius, & Petrus Surdus, quos commemorauit Barbosa, dicta sexta parte, l. 1. ff. soluto matrimonio, num. 24. in principio, vbi ab eorum sententia iuridicè recessit, & Didaci Couarr. opinionem, sine dubio veriorem esse asseuerauit. Adiecit etiam quod opinio Fabri tantum admitti potest, quando omnes creditores sunt pares, & in eorum fraudem facta fuit alienatio, tunc enim obseruabitur distinctio l. penultimæ, C. de reuocand. his, quæ in fraud. creditor. Didac. etiam eundem Couarr. sequuti fuere Ioannes Gutier. practicarum, lib. 3. quæst. 101. num, 4. Velazquez Auendañus, in dicta l. 32. Tauri, glossa 1. num. 7. in fine. Marc. Anton. Peregrinus, de iure fisci, lib. 6. tit. 1. n. 8. ad finem, versiculo, quare fisci. Qui rectè considerat, quod iura omnia, quæ in hac materia loquuntur, & maximè[sect. 76] textus, in præcitata l. pecunia, indistinctè loquuntur, nec constituunt differentiam; an creditor sit ex causa & onerosa, vel ex causa lucratiua. Vincentius Carocius, dicto casu,seu decis 109. num. 45. Florez Diaz de Mena, var: arum, lib. 1. quæst. 6. §. & art. 1. num. 12. Vbi inquit, quod si. creditor, cui solutum est, fuerit creditor ex causa lucratiua, etiam si res desiit extare, vel pecunia fuit bona fide consumpta; si factus est locupletior, indistinctè reuocatur solutum, nec in hoc est specialitas in dote aut fisco, sed cuilibet creditori priori conceditur. Quod ante dixerat post Tellum Fernandez, Phanucium, & Cephal Auendan. d. glos. 1. num. 5. quem ipse non citat, & ij omnes vnanimiter quoque admittunt, Cæsaris constitutionem etiam esse admittendam, quoad pecuniam quæsitam à debitore, post obligationem cum priori creditore contractam: & tra[sect. 77]didit specificè. Couarru. dicto cap. 29. practicarum, num. 4. Alexander Trentacinquius, variarum, lib. 1. titulo de iure fisci, resolut. 7. num. finali. Idque certissimum est, cum hypotheca generalis, etiam tacita, futura bona debitoris complectatur, l. vltima C. quæres pignor. obligar. poss. l. 5 tit. 13. part. 5. Rursus &, nono loco obseruandum, atque constituendum erit generaliter, quod in omnibus[sect. 78] casibus, in quibus creditor prior agere potest contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta pecunia, aut res tradita, & sic reuocare solutum, id intelligitur, dummodo adsit iusta causa, non enim indistinctè, etiam fisco metipsi conceditur priuilegium illud, reuocandi, sed ex iusta dumtaxat causa (vt dixi) quam Doctores interpretantur; vbi ex debitoris inopia fisco aut alteri, creditori prior, aliter satisfieri non potest ex bonis debitoris: fiscus igitur & alius creditor, quantumuis priuilegiarus, eandem, iustam causam prius allegare, & probare debet, quam ad reuocarionem agat, atque ita excusso procedere debet, cum in subsidium tantum agi possit: quod, vtrumque post Bartol. Angel. Decium, Socinum, Aretinum, Alciatum, & Cephalum, rectè adnotauit. Alexan. Trentacinquius, variarum, lib. 1. titulo de iure fisci, resolutione 7. num. 14. solio 57. & cum Ioanne. Andrea, Barr. Angelo, Baptist. d Sancto Blasio; Cephalo, & Menochio, Barbosa, d. 6. parte, l. primæ, ff. soluto matrimonio, num 22. in fine, & cum Angelo, Capicio, Gregorio Lopez, Phanucio, & Cephalo, Velasquez Auendañus, in l. 32. Tauri, glossa prima, num. 10. Peregrinus; de, iure fisci lib. 6. tit. 6. num. 8. in finalibus, verbis, Mare, Anton; Eugen. in cons. 89. num. 8. & 10. Flores Diaz de Mena, variarum lib. 1. dict. quæst. 6. articulo, & §. primo, num. 20. in finalibus verbis: vbi etiam inquit, quod fiscus, non debet passim auocare pecuniam creditori solutam, sed ex causa, & in subsidium, facta legitima excussione in bonis debieotis, & id ipsum obseruatur in reuocatione[sect. 79] alienatorum, ex edicto, Quæ in fraudem creditorum, quia non habet locum reuocatio, nisi in subsidium, quando alio modo creditori non potest esse, succcursum. & sic facta excussione, contra fraudantem, sicuti ex multis Authoribus tradit Antonius Olibanus, in praxi, parte 2. l. 1. cap. 18. num. 26. & 27. Anton. Faber, de error. pragmaticor. lib. 1. d. cap. quinto, errore 9. fol. 138. colum. 3. in versic. scio excutiendum esse. Vbi reddit singularem rationem. Cæterum auocationem hanc, & ius reuocandi[sect. 80] posteriori creditori solutum, concedi etiam si debitor sit soluendo & excussione necessariam non esse in terminis dictæ l. pecunia, aduersus communem Scribentium sententiam defendit Schifor de Gerisilis ad Anton. Fabrum, lib. 1. tra. 8. part. 8. qusst. 8. ante finem, qui in quocunque creditore hypothecario, etiam prælationis priuilegium non habente id statuit, & excussione aliqua non facta, reuocationem competere, affirmat: in quo proculdubio decipitur manifestè, & communis Interpretum sententia rectius statuit contrarium; idque quomodocunque accipiatur textus, in dict. l, pecunia. C. de priuilegio fisci, Nam si fisco metipsi, nonnisi ex iusta causa; quam Doctores interpretantur, cum debitor soluendo non est, & sic in subsidium ius reuocandi conceditur; priuatus equidem hypothecarius creditor, & alius quilibet, etiam ius prælationis haberet, non aliter reuocare poterit, nec iusta dici poterit reuocandi causa adesse, nisi debitor soluendo non existat, aliàs autem melioris conditionis, & magis priuilegiatus quicumque, quam fiscus; quod verbis, & intentioni præcitatæ l. pecunia, repugnat euidenter. Per viam tamen excipiendi, creditor quilibet[sect. 81] potest pro iure suæ prioris hypothecæ comparere, & alium creditorem impedire, etiam non obtenta priùs sententia contra suum principalem debitorem, & non facta excussione bonorum illius, dummodo doceat de suo credito, & sua priori hypotheca; quod post Baldum Nouel. singulariter tradidit Natta, in cons. 300. colum. 2. & 3. lib. & sequuntur Suarez, receptarum sententiar. verbo, creditor. relatus lib. 7. syntagm. commun. opinio. tit. 33. de reuocand. his, quæ in fraud. cred. num. 7. Flamin. Chartarius, decis. 19. num. 4. Prætereà decimò & principaliter obseruandum, & constituendum est, dubium præcipuum huiusce quæstionis, & decisionis dictæ l. pecunia, versari quando per debitorem pecunia posteriori creditori fuit soluta, & ab eo bona fide consumpta atque ita non extat; tunc namque inquiritur, vtrum legis illius decisio, speciale ius contineat in fisco, an verò procedat etiam in quocunque priori creditore, qui priuilegium habeat, & præsertim in vxore, ratione dotis agente, Dum ergo quæritur, vtrum[sect. 82] creditor prior hypothecam, & priuilegium prælationis habens, possit agere contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta pecunia. etiam si ea sit bona fide consumpta; animaduertendum erit, Fulgos. Cumanum, & Parisium, quos retulit Couar. pract. dicto cap. 29. n. 1. per totum. Cephal. Phanucium, & Grammaticum, quos retulit Barbosa, d. 6. parte leges primæ, num. 20. ff. soluto matrimonio, in ea sententia, & opinione fuisse, vt existimarent, constitutionem d.l. pecunia, solum obtinere in fauorem fisci, & in eo esse speciale, nec admittendam fore in fauorem aliorum creditorum quorumcunque, etiam quibus hypotheca cum prælationis priuilegio competit, & horum sententiæ magis accedere videtur Couarr. d. num. 1. ad finem, in vers. fit igitur: quamuis fateatur, vidisse semel in Regio prætorio Granatensi, Iudicum sententiâ contrariam fuisse receptam opinionem in causa, & priuilegio dotis, tametsi res fuerit diligenter examinata: M. Anto. Euge. in cons. 89. nu. 3. vbi fatetur, istum articulum esse valde dubitabilem; specialitatem quoque in fisco agnouisse videturD. Francisc. de Alfaro. in tractatu de officio fiscalis. & de fiscalibus priuilegij, glos. 16. priuilegio 40. num. 155. & 160. vbi fatetur, quod fiscus in hoc est magis priuilegiatus quam dos. Cæterum contrariam sententiam veriorem arbitramur in puncto iuris, & crebrius receptam vidimus videlicet quòd creditores hypothecam, & priuilegium prælationis habentes (non solum fiscus) repetunt pecuniam solutam posteriori creditoti, etiamsi ea bona fide sit consumpta: qua tenuerunt Accursius, Petrus â Bellapertica, Castrensis, Salicet. Iacobus de Arenis, Bartolus, & Affictus, quos retulit Couar. d. cap. 29. num. 1. & sequentur Gomez de Leon, in responso 36. nu. 4. Grammaticus, Stracha, Ceph, & Matienz. cum quibus constanter defendit Barbosa, 6. parte, d.l. primæ, num. 20. Menoch. in cons. 25. num. 4. lib. 1. Ioannes Gutierrez, practicarum, lib. 3. d. quæst. 101. num. 2. Capicius, & alij relati, & sequuti per Auendañ. in d.l. 32. Tauri, glossa 1. num 8. Peregrinus, de iure fisci, lib. 6. tit. 6. num. 7. & 8. in versic. at in creditoribus priuilegiatis. Vincentius Carocius, casu, siue decis. 109. num. 44. Petrus Surdus, in consil. 4. num. 26. lib. 1. D. Felicianius de Solis, lib. 3. de censibus, cap. 5. num. 17. qui in fortioribus terminis defendit, sicuti obseruatione sequenti dicetur. Ceuallos, practicar. commun. contra communes, quæst. 705. in principio. Parladorius, rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 5. part. §. 3. num. 46. qui communem hanc sententiam admittit in priori creditore hypothecam, & priuilegium prælationis habente, & sic in dote, dummodo cum creditore posteriori agatur ordinario iure, cum sic tertius possessor, nec possit contra eum agi via executiua: Alexander Trentacinquius, variarum lib. 1. tit. de iure fisci, resolutione 7. num. 15. & 16. & 17. vbi inquit, quod in iudicando non discederet ab hac opinione, quam intelligit procedere, quando actu actio competeret creditori priuilegiato, secus si habitu, & non actu competeret, vt exempli gratia est in vxore, cui viuente viro non competit actio contra mariti creditores, licet post mortem viri competat. Et hanc declarationem inquit probari ex doctrina Baldi, in l. vbi adhuc, 6. de iure dot. col. 5. vers. sed post maritus. Vbi ait, quod licet mulier habeat hypothecam ad bona mariti, non propterea marito interdictum est vendere, & alienare merces, & alia venalia, & contrahere, ac exercere artem suam, & tales res alienatæ non poterunt per mulierem agente hypothecariâ, auocari, ea ratione, ne commercium interdicatur: & Baldi mentionem facit etiam Couar. d. cap. 29. practic. num. 1. in versic. quibus accedit elegans. Ioan. Gutier. practic. lib. 3. d. quæst. 10. num. 10. eandem quoque sententiam, & resolutionem in creditore hypothecam, & priuilegium prælationis habente, tenet Blazi. Flores Diaz de Mena variar. lib. 1. d.q. 6. §. & art. 1. num. 18. qui tamen existimat, quod si creditor posterior esset inops, nunquam eam practicaret fauore dotis. Et idem si creditor petens esset diues, & creditor recipiens damnum peteretur, etiam fauore dotis. Quæ tamen restrictio præfatæ sententiæ communi aduersatur manifestè (vt vides) ac etiam repugnat decisio text. in d.l. pecunia, cum similibus: vtpotè, cum in propositis terminis facta excussione in bonis debitoris, reuocatio conceditur indistinctè priori creditori, etiam si posterior esset inops, aut damnum pateretur. Nam & primus creditor damnum pateretur, si non reuocaret, nec æquitas illa admitti potest in præiudicium dotis, & hypothecæ. Atque ita præfatam sententiam indistinctè admittunt præcitati Authores, & in fortioribus terminis, in creditore scilicet hypothecam tantùm absque priuilegio prælationis habente, admiserunt quamplurimi Authores, qui obseruationi sequenti commemorantur. Retenta autem communi ipsa sententia, non obstat ratio illa aduersus communem traditionem, quod pecunia non potest videri hypothecata priori creditori in genere, sed magis in specie, & ideo sequuta consumptione bona fide, nihil repeti potest: quoniam eidem verè, atque dupliciter respondet Barbosa, 6. primæ dictæ l. 1. num. 20. vt communem defendat, Primò, quod pecunia in genere hypothecari potest, l. idemque, §. fin ff. qui pætior in pign. habe. Vnde, quando soluitur creditori, cum sua causa in eum transit, cap. ex litteris, de pign. Cum igitur pecunia in genere debita nunquam possit dici extincta, & consequenter neque consumpta, quasi semper extet, per hypothecam vendicari poterit, l. si fundus, §. in vendicatione, si. de pign. Itaque, licet quando species, vel quantitas in specie hypothecatur. si resperat, in consequentiam hypotheca tanquam accessoria censeatur extincta; tamen quando pecunia in genere hypothecatur, cum pecunia in genere non possit videri consumpta, l. in endium, C. si ceri. petat. pariter & hypotheca videtur durate; vt clarè est de mente Bartol. in d pupillus, ad fin. Secundò respondet idem Barbos. quod licet admittamus, consumptâ pecunia, videri extinctam hypothecam: tamen ne alicui sine facto suo ius quæsitum tollatur, l. id quod nostrum, ff. de regul. iuris, ex concessit potiori creditori conditionem ex lege ad reuocandam pecuniam posteriori solutam, Vt latius ibi per ipsum Barbosam, qui ad initium dicti n. 20. resolutiuè firmauit post Bartol. Paul. Grammaticum, Stracham, Cæphalum, & Matienzum, quòd quando pecunia fuit hypothecata, & illam tradidit alteri, qui bona fide illam consumpsit, vxor illam poterit condicere ab illo secundo creditore, quia genus perire non potest. Et hactenus Barbosa, cuius solutiones sunt notandæ, quia præstant etiam veram interpretationem, solutionem quoque difficultatis eiusdem obseruationi subsequenti; atque ex traditis ibi, in dubitatè magis procedit communis sententia, vtpotè cum in creditore solam hypothecam absque priuilegio prælationis habente, id ipsum statuant quamplurimi Authores, qui commemorantur statim. Vndecimò & principaliter obseruandum, atque constituendum est, maius & præcipuum dubium[sect. 83] totius huiusce disputationis versari in eo, vtrùm scilicet creditor prior, qui anteriorem habet hypothecam, siue specialem, siue generalem, absque priuilegio tamen prælationis, condicere, & reuocare possit pecuniam per debitorem posteriori creditori solutam, & bona fide consumptam? Et quidem negatiuam partem, quod scilicet sola hypothecaria absque priuilegio prælationis non sufficiat, vt sit locus decisioni d.l. pecunia, omnes illi iuris Interpretes sustinuerunt, qui obseruatione 10. præcedenti, in fortioribus terminis defendunt, hypothecarium creditorem, etiam cum priuilegio prælationis non reuocare pecuniam posteriori creditori solutam, & decisionem textus, in d.l. pecunia. speciali fauere, & priuilegio fisci procedere. Atque ita, quicunque admittunt, quod ille textus contineat priuilegium speciale fauore fisci; quos refert Barbo. d. 6. part. l. 1. n. 23. asserunt indistinctè, priorem solam hypothecam absque prælatione, immò & cum prælationis priuilegio non sufficere. Alij etiam, qui eandem Cæsaris constitutionem in creditoribus hypothecariis cum priuilegio prælationis admittunt, eidem esse locum negant, quando creditor anterior solam hypothecam absque priuilegio prælationis obtinet. Et ita hanc opinionem tenuerunt Parisius, Bossius Grammaticus, Iosephus Ludoui. Phanuc. Couarru. & alij quos retulit, sed non sequitur Barbosa dicta 6. parte, l. primæ, ff. soluto matrim. num. 20. Ioannes Gutierrez, pract. lib. 3. quæst. 101. ex n. 5. vsque ad numer. 11. Alexander Trentacinquius, variarum, lib. 1. titulo de iure fisci, resolutione 7. n. 18. qui inquit ab hac opinione non esse recedendum: Menochius, in cons. 25. numero 2. & 10. lib. 1. Ceuallos, commun. contra commun. quæstione 705. parte 3. qui tamen Author, an distinxerit terminos præfatos creditoris hypothecarij cum priuilegio prælationis simul, ab eo creditore, qui tantum hypothecam habeat absque prælatione; an vero simul terminos eos confundat, alij viderint, & diiudicauerint; Blazius Florez Diaz de Mena, variarum, lib. 1. dicta quæst. 6. §. & art. 1. n. 9. qui limitat hanc opinionem, n. & 11. quando pecunia non esset bona fide consumpta, siue creditor posterior habuisset malam fidem in exigendo, quia sibi de creditore hypothecario priori constabat, & in fraudem eius debitum recepit, sciens debitorem non esse soluendo: aut si creditor, solutum est, creditor fuerit ex causa lucratiua: extra hos itaque casus, & pecunia consumpta bona fide à creditore ex causa onerosa, quod creditor hypothecarius anterior absque priuilegio prælationis, reuocare non possit pecuniam solutam posteriori creditori, & bona fide consumptam; profitentur Authores prædicti. & Senatus Neapolitanus ideo sequutus est istam opinionem, quod aliàs, si secus seruaretur, sequeretur vnum inconueniens, quod si essent plures creditores vnius debitoris falliti, & ille debitores soluisset secundis creditoribus tempore, quo habebat creditum, quod ille primus creditor posset agere contra illum secundum creditorem, qui habuit suum, & totus mundus esset in litibus, & mercatorum commercium impediretur. Propter quam rationem testatur Afflictis, decis. Neapolitan. 190. n. 6. & 7. ita in sacro Consilio definitum, & per sententiam Regis confirmatum. Et propter eandem rationem Senatum Genuesem hanc opinionem sequutum, testatur Flaminius Chartarius, decis. 19. num. 6. sequitur etiam opinionem ipsam Marc. Anton. Eugenius, in cons. 89. num. 9. Et pro hac parte (vt dixi) propositam rationem, quòd alias totus mundus litibus turbaretur; principaliter expendunt omnes Authores, qui eam tuentur; atque ex æquitate magis, quam stricta iuris ratione adducuntur. Expendunt etiam doctrinam Bartol. in l. pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum. Ac denique rationem illam Cumani ponderant, de qua suprà, sub n. 82. in vers. retenta autem communi ipsa sententia. Quod scilicet pecunia non potest hypothecata priori creditori in genere, sed magis in specie: & ideo sequuta consumptione bona fide, nihil repeti potest. Verùm contrariam omnino sententiam, videlicet, quod creditor prior solam hypothecam absque prælationis priuilegio, siue generalem habens, condicere, & reuocare possit pecuniam posteriori creditori solutam, & bona fide ab eo consumptam; apertè tenuerunt Interpretes illi omnes, qui textum in d.l. pecunia. asserunt procedere in eo, qui ratione hypothecæ erat aliis præferendus; & in specie post alios Authores sic defendunt Benuenu. Strach. de decoctoribus, vltima particula, titulo, qui potiores in bonis decoctorum habeantur, n. 31. & seq. Ioannes Cæphalus, in cons. 88. n. 7. 8. vers. Secundus est, lib. 1. vbi quatuor casus distinguit. Velazquez Auendañus, in l. 32. Tauri, glossa 1. n. 8. Ioannes Matienz. in l. 7. tit. 16. glossa 5. num. 16. Gomez de Leon, responso. 36. num. 1. qui in hisce terminis loquitur, & in creditore priore tempore, & hypotheca, quamuis priuilegium prælationis non habeat. Et in puncto iuris veriorem agnoscit istam partem Peregrinus, de iure fisci, lib. 6. tit. 6. n. 8. in vers. aut vero secundo creditori. Prout etiam in puncto iuris veriorem agnoscunt; sed ob æquitatem, ne commercium mercatorum impediatur, ab ea recedunt Flamin. Chartar. decis. 19. Marta, decision 42. n. 4. ibi: Item prior creditor de iuris rigore pote auocare pecuniam à posteriore diligentiore in exigendo, etiam bona fide consimptam, condictione ex l. finali, §. & si præfatam, in vers. si vero creditores, C. de iure deliberandi, vbi esse casum de hoc, probat Monticulus, in tractatu de inuentario. super dicto §. & si præfatam. num. 88. vers. posteriores, & c. Defendit etiam constanter Felicianus de Solis, lib. 3. de censibus, cap. 6. num. 17. Vrsillus, in addit. ad Afflict. decis. 190. num. 6. & 7. Barbosa, dicta 6. parte, legis primæ, ff. soluto matrimonio, num. 23. & 24. & 25. & sub num. 20. Aloisius de Leo, in dicta l. pecunia, n. 3. Petrus Surdus, in cons. 4. num. 25. & num. 42. in fin. & num. 49. vers. 3. respondetur. Andreas Fachineus, controuers iur. lib. 12. cap. 53. qui hanc sententiam communiorem appellat: constantissimè quoque, ingeniosè defendit Schifor de Gerisil. ad Anto. Fabrum, lib. 1. tract. 8. 9. 7. per totam, ex fol. 62. Vbi concludit, verissimum esse. hypothecarium creditorem anteriorem auocare indistinctè pecuniam, aut rem alteri creditori hypothecario solutam, aut traditam; hac solum differentia, vt si pecunia extet, anterior hypothecariam actionem habeat: sin verè non extet, competat ipsi condictio ex lege. Prout etiam concludit Fachin. in fine, d. quæstion. 53. & idem ruetur Schifor ipse, quææstione 8. per totam, ex folio 63. Et pro hac sententia concludenter vrget, Primò, pecuniam non tantum in specie, sed etiam in genere hypothecari posse, l. idemque 7. §. finali, f. qui potiores in pign. habean. iam verò pecunia in genere hypothecata, consumi nunquam potest, cum ea, quæ in genere consistunt, non possint perire, l. incendium, C. si certum petat. & pecunia ex his rebus sit, quææ seruando seruari possunt, vt confirmat Pinellus, 2. p.l. 1. C. de bonis maternis, n. 42. Secundo facit textus expressus, qui cauillari[sect. 84] non potest, in d.l. fin. §. & si præfatam, C. de iure deliberan, quo loci animaduertendum erit, non statutum aliquid specialiter in casu, quo hæres conficit inuentarium & soluit creditoribus, nec ratione specialitatis procedere decisionem eius textus, in vers. sin vero hæredes res hæreditarias: Sed procedere iuxta opinionem, & rationem superiorem, quod scilicet creditores priores hypothecam habentes, etiam absque priuilegio prælationis reuocant solutum posterioribus per condictionem ex illa lege, sicuti ob id procedere, non autem ratione specialitatis, rectè considerauit Barbos. d. 6. part. l. 1. num. 25. Et quamuis in explicatione eiusdem §. decipiatur Flores Diaz de Mena, variarum, dicta quæst. 6. §. & art. 1. n. 13. & 14. Attamen n. 16. rectè suo ore protestatus est, non procedere illum textum ratione specialitatis, nec ob id, quod hæres compulsus fuerit soluere creditoribus: & improbat Dida. Couar. contrarium tenentem. Sic sanè in §. ipso. dict. vers sin vero hæredes res hæreditarias. expressè probari opinionem prædictam, verè agnoscunt Marta, dicta decis. 42. num. 4. Fachineus, libro 12. dicto capit. 53. in fine Matienzus, in dicta l. 7. titul. 16. glossa 5. numero 16. Benuenutus, dict. quæst. vlt. num. 30. in fin. Schifor ad Anton. Fabrum, lib. 1. tractatu 8. quæst. 7. fol. 63. quò loci animaduertit singulariter, quod Imperator Iustinianus, in dicto vers. sin vero hæredes. vbi ait licere aliis creditoribus, qui ex anterioribus veniunt hypothecis, aduersus eos venite, & à posterioribus creditoribus res datas in solutum, aut pecunias solutas, secundum leges abstrahere, vel per hypothecariam actionem, vel condicionem ex lege, nisi voluerint debitum eis offerre. Et inferius, vbi dicitur, satis anterioribus creditoribus prouisum, vel ad posteriores creditores, vel ad legatarios peruenientibus, & suum ius persequentibus. Quod inquam Imperator in his locis de hypothecariis creditoribus tractat, quod in §. præcedenti eiusdem §. & si præfatam, in principio, egerat de creditoribus chirographariis, hoc est, personalibus, dicit enim, Et eis satisfaciat qui primi veniant creditores, & si nihil reliquum est, posteriores venientes repellantur; & c. Hoc enim de creditoribus chirographariis omnino accipiendum est; inter quos solum valet vigilantia, vt qui prius institerit, ab ipso, qui suum consequutus est nihil repetatur, vt suprà, latiùs probaui. Nec obiiciat quis hoc ita procedere, si nescierit hæres, alios creditores potiores tempore esse; cum si id ne scierit, primò venientibus soluere non debeat, nisi exacta cautione, l. dolo carere, 42. ff. ad legem Falcidiam. Nam pro vera resolutione, & d. §. explicatione, singulariter obseruat idem Schiphor, d.q. 7. meminisse oportere, rectè hoc dici in creditoribus hypothecariis, inter quos solum temporis prærogatiua obtinet: non idem esse de creditoribus chirographariis, inter quos non tam attenditur temporis suffragium, quam eius maturitas, si nimirum in tempore veniant. Atque hoc est, quod Imperator ait, qui primi veniant, item posteriores venientes. Nempè, vt exprimeret conditionem creditorum chirographariorum, quibus consequens fuit, vt tractaret de creditoribus hypothecariis, quod ab ipso factum fuisse in dicto §. sin vero hæredes, manifestum est: disertè enim nominat creditores ex anterioribus venientes hypothecis, quos vtique constat, non tantum à creditoribus chirographariis rem in solutum datam auocare posse, verùm etiam ab hypothecariis posterioribus. Atque cum in creditoribus chirographariis non attendatur prærogatiua temporis, multo minus obseruandum erit inter ipsos, quis prior, vel posterior sit. Vt proinde quando Imperator anteriores & posteriores creditores inter se opponat, omnino fatendum sit agere eum de hypothecariis creditoribus. Quò etiam referendum est, quod nominatim addat, secundum leges; vt nimirum intelligamus, ita legibus constitutum esse, vt qui rem pignori obligatam, alteri in solutum dederit, ab ipso licet creditore hypothecario, dummodo posteriore, eum qui anteriorem hypothecam habeat, rem in solutum datam, aut pecuniam solutam repetere posse. Hactenus Schifor, qui iuridicè defendit, creditorem anteriorem, hypothecam absque priuilegio prælationis habentem auocare, & condicere pecuniam posteriori creditori solutam, etiam ab eo bona fide consumptam. Et pro eadem parte, vltra textum, in d. vers. sin vero hæredes res hæreditarias, vbi non speciali aliquo iure, vel quod inter debitorem ipsum soluentem, aut hæredes eius, qui soluant, aliqua sit differentiæ ratio (nulla etenim est) ita statuitur; sed ob antiquius, siue anterius hypothecæ ius, siue in specie, siue in pecunia hypotheca consistat, id decisum est, & vigore prioris hypothecæ reuocandi ius concessum; vrget etiam textus, in l. deferre, §. vltimo, cum l. seq. ff. de iure fisci, & in l. ex facto, §. finali, ff. de peculio. Nec obstat prædictæ resolutioni textus in d.l.[sect. 85] pecunia, C. de priuilegio fisci. Pro cuius vera explicatione, necessariò reuocanda erunt in memoriam ea omnia, quæ suprà, hoc eodem cap. obseruatione 4. principali, ex num. 67. tradita, atque adnotata suere: videlicet, quod in fisco nullum ius speciale statuatur ibi, sed decidatur duntaxat, ius tacitæ hypothecæ quod fisco competit, nec nisi prioritate temporis in actione hypothecaria, eo vtitur; competere etiam, vt solutam pecuniam posteriori creditori, iure tacitæ hypothecæ, si creditum sit anterius, repetere possit fiscus ipse, si debitor fisci, idémque debitor priuati creditoris hypothecarij, prius soluat creditori hypothecario posteriori; idque duntaxat statutum sit eò loci, non autem ius singulare introductum, cum legem illam generaliter procedere in eo, qui ratione hypothecæ potior sit; supra asseuerauerim, & rectius tueatur Barbosa, sexta parte, dictæ l. primæ, num. 23. in vers. contrariam tamen. Schifor, vbi supra, quæstione 8. in principio. Hac autem interpretatione admissa, facilè respondentur textui, in d.l. pecunia, prout dict. num. 67. respondi; extraordinarium inquam ius ibi dici respectu aliorum creditorum, prout ibidem ex Barbosa retuli. Quem tamen rectè videtur Schifor confutasse d. quæst. 8. colu. 2. in medio, in vers. quod ergo: vbi inquit, eo casu respectu aliorum creditorum fiscum extraordinatio iure non vti. sed solutam pecuniam per actionem non persequi, sed cognitione Præsidis, aut Prætoris ex iusta causa; atque ita extraordinatium illud ius in cognitione Præsidis, aut Prætoris versati. Quoad si alium intellectum admittas, & dicas, speciale ius statutum in d.l. pecunia, respectu creditorum chirographariorum, qui personalem tantum actionem non priuilegiatam, aut etiam priuilegiatam habeant; prout etiam d.n. 97. obseruaui, & ius prælationis interdum in fisco comitari tacitam hypothecam, interdum verò absque illa reperiri, & tunc speciale priuilegium in fisco, atque in eo titulo tractari tantum de illo fisci iure, quo omnibus creditoribus chirographariis potior est. Idcirco, quod lex 4. & 6. eiusdem tituli, C. de priuilegio fisci, cum tractent de tacito pignoris iure, potius referri debuissent ad tit. C. in quibus causis pignus, vel hypothe. tacità contrah. prout Schifor ipse, ibi relatus contendit: quamuis inquam ita tenueris, & specialitatem in fisco admittas, nihil ex textu ipso deducere poteris, quo in ipso fisco speciale aliquod ius sit respectu eorum creditorum, qui hypothecam habuerint, etiam absque priuilegio prælationis, imò deduci inde necessariò debebit commune esse fisci ius cum aliis creditoribus hypothecariis, vt de se patet manifestè & differentiam, aut specialitatem dari tantùm respectu eorum creditorum, qui personalem tantum actionem habent, vel priuilegiatam, vel non. Non etiam vrget in contrarium æquitas illa, in[sect. 86] Senatu Neapolitano præ oculis habita, & per Afflict. d. decis. 190. relata, quæ ab absurdo vitando inducitur, si reuocationi locus esset in terminis Prædicitis, quoniam non esset finis litium, vt latius ibi. Quia respondetur, quod lex ipsa in creditoribus hypothecariis anterioribus ita statuit, vt in d. §. et si præfatam, vers. sin vero hæredes res hæreditarias: & ob id absurdum dici non potest, imo æquitas ea non esset, sed potius in iustitia, si in re, aut pecunia hypothecata, ius anterius creditori priori denegaretur, & reuocandi facultas eidem adimeretur, & sic cum sua causa. & hypotheca pecunia, vel res non transiret. Nec attendi debet æquitas, quæ nullibi reperitur scripta, maximè vbi contrarium cautum inuenitur, vt in dicto vers. sin vero hæredes: & vtrumque obseruauit Fachineus, controuersiarum libro 12. dicto cap. 53. in fine, licet creditores non sint securi, satius est id permitti, quam non succurrere creditoribus anterioribus, qui sibi per hypothecariam prouiderunt, argumento l. ita vulneratus, versic. quod si quis, ff. ad l. Aquil. quod rectè considerat Benuenutus, dicta vltima parte, num. 31. & sequitur Barbosa, dicta sexta parte, l. primæ. ff. soluto matrimonio, num. 24. in versic. non obstat secunda ratio, qui confirmat simili Doctorum resolutione, prout ibi videri potest: & idem tradit Schifor de Gerisilis, ad Anto. Fabrum, lib. 1. tract. 8. colu. fin. vbi concludit in hæc verba: Ex quibus apparet, falsam esse superiorem sententiam, quam etiam Barbosa refutat in loco præfato: nec est, quod quicquam auxilij huic sententiæ repositum esse iudicemus in ea ratione, quæ vlt ex nostra opinione lites augeri, cogitare enim debemus, ius creditori in pignore semel quæsitum nullo pacto adimi debere. Cum itaque in iure suo creditoribus hypothecariis succurritur, quis tam extremi ingenij vir in animum sibi inducere potest, hac via apertam esse fenestram crebris iurgiis: nunquid dicemus eum, qui ius suum persequitur, ipsi non necessarias, Reipublicæ non vtiles excitare lites s sed valeant Pragmatici, qui tam inculta, nequid grauius dicam, ratione, creditoribus ius suum auferre satagunt. Hactenus Author prædictus, cui ego addendum duxerim, & & pro corroboratione præfatæ sententiæ notandum, nullam equidem fieri iniuriam posteriori creditori, à quo pecuniæ auocantur solutæ, si verum est, eas pecunias obligatas esse priori creditori: sicuti Barbosa, Schifor, & alij præcitati suprà tradiderunt: Ioseph. etiam Ludouic. decis. Perusina 45. sub numero 20. ibi: Cum negari non possit, pecunias exactas à secundo creditore, esse obligatus primo creditori, & c. Priorem autem tempore creditorem præferri de iure posteriori in hypothecaria, l. potior, ff. qui potiores in pign. habeant. cap. qui prior, de regulis iuris, lib. 6. iniuria sane in eo, aut inconueniens, vel absurdum considerari minime valet: iniuria autem maxima esset si pecunia posteriori creditori soluta, quæ cum sua causa, onere, & obligatione transire debet (prout regulariter res quæcunque in posteriorem creditorem, & alium quencunque tranfit) auocandi, & condicendi eam ius creditori prior non daretur. Commodo itaque, & interusorio pecuniæ sibi solutæ vsum fuisse posteriorem creditorem medio tempore, antequam ipsa condicatur, & auocetur, non modicæ vtilitatis, & considerationis existit. Reddere autem ipsum priori creditori, quod in damnum illius sibi solutum est; iuridicum quidem, & æquum: nec in damno considerari debet creditor posterior, quod reddat id, in quo antiquius ius creditor alter habebat. Damnum certè prioris creditoris esset, si ipse non redderet, & cum ab initio contractus voluntarij sint, & non necessarij, eóque onere, & periculo quicunque contrahat, fidem alterius sequatur, vt scilicet anterior quicunque hypothecarius creditor, sibi sit præferendus, vel à principio ante solutionem realem præferri creditorem priorem, vel iam solutum auocare, & condicere, cum ab initio melius ius fuerit, & anterius, nec potuerit sine sua causa, & onere solutum transire; à pari procedunt, & æqualiter consideratum videtur per Iustinianum, in d. vers. sin vero hæredes res hæreditarias, dicta §. etsi præfatam. Rursus, nec etiam obstat Theorica, & doctrina Bart. in d.l. pupillus, ff. quæ in fraudem creditorum; quoniam Bartolum ipsum aliter voluisse, & in fauorem creditoris hypothecarij anterioribus absque priuilegio prælationis, in prædicto articulo respondisse, rectè ostendit Vrsil. (quem vide) in addit. ad dictam decisionem Afflict. 190. numero 6. & 7. Denique & vltimò non vrget, quod pecunia non[sect. 87] potest videri hypothecata priori creditori in genere. sed magis in specie, & ideo sequuta consumptione bona fide, nihil repeti possit Quoniam rationi huic (qua principaliter partis contrariæ Authores post Cumanum insistunt) concludenter, & verè, atque dupliciter respondent Barbosa, dict. sexta parte legis primæ, num. vigesimo, in princ. & retuli suprà, sua num. 82. in vers. retenta autem communi. Et hactenus de obseruatione 11. principali in hac materia. Duodecimo etiam, atque principaliter obseruan[sect. 88]dum, & constituendum erit, ex hactenus dictis inferri quoque ad explicationem dubij alterium, & casus admodum practici, qui in terminis excitabatur in Senatur Genuensi, & adducitur per Flaminium Cartharium, decis. 19. per totam. Vtrum scilicet creditor prior reuocet à posteriori nomen debitoris, quod illi cessit, & datum est in solutum, sed nondum exactum: Et quidem Flamini. ipse Carthar. in eo dubio, pro parte negatiua, quod reuocatio non detur, duobus principaliter adducitur atque excitatur fundamentis. Primum deducitur ex communi illa resolutione, quod creditor prior habens hypothecam absque priuilegio prælationis, non reuocet pecuniam posteriori creditori solutam, & ab eo bona fide consumptam, quæ vt idem Author arbitratur) militar etiam eo in casu, in quo cessio, & datio in solutum facta fuit secundo creditori; quia sic perinde est. ac si pecunia verè soluta fuerit; quia quando nomen debitoris datum est in solutum, & cessum, ille qui cessit, & dedit, soluisse dicitur, & liberatus est; esto quod adhuc debitor, cuius nomen cessum fuit, non soluisset, vt per Socin. in cons. 37. volu. 4. & per Paris. in cons. 69. n. 14. lib. 4. nec obstat (inquit ipse Cartharius) quod realis solutio facta non est secundo creditori, & pecunia nondum extra. sed solum cessio facta. Item quod nomen debitoris non non est exactum; quia ex quo datum est in solutum, perinde haberi debet. ac si solutio facta fuisset, & nomen exactum; vt per Paris. vbi supra. Secundum fundamentum eiusdem Authoris deducitur ab æquitate illa per Afflictum considerata, & relata suprà, ne scilicet commercium inter mercatores impediatur, & finis litium non detur. Atque ita agnoscit Carthari idem n. 2. quod si iuris communis rigorem consideremus, negari non potest, quin prior creditor esset præferendus, etiam facta solutione creditori posteriori, cui nomen debitoris cessum est; idque ea duntaxat ratione, quod pecunia prius erat hypothecata primo creditori. Ego verò vt sententiam meam interponam in proposito dubio, & Senatus Hispalensis in causa D Mariæ Zapata de Monsalue ex vna parte, & Victorini Chiueril, cæterorumque creditorum Ferdinandi de Soria, ex altera (quam iuris decisioni, & rationi consentaneam omnino arbitror) comprobem, animaduertendum duxi, præfatum Authorem rectè statuisse, iuris communis rigore considerato; primum creditorem præferri debuisse, & auocare potuisse nomen debitoris, posteriori creditori cessum, & nondum exactum, & pecuniam posteriori solutam, & bona fide consumptam, prior creditor auocare potest per conditionem ex lege, vt suprà defendi, & probaui ex sententia multorum Authorum; quanto magis nondum exactam, & penes debitorem cessam existentem reuocare & condicere debet. Indéque parum interesse, quod quando nomen debitoris datum in solutum, perinde habeatur, ac si solutio sequuta fuisset (qua ratione principaliter innituntur Parisius, & Cartharius) nam si solutione realiter facta, pecunia bona fide con sumpta, adhuc condictionem ex lege competere priori creditori, hypothecam tantum absque priuilegio prælationis, habenti, concludenter probatum est suprà; planum redditur, cessionem pro solutione haben. nihil interesse. Rursus, priori creditori cessionem nequaquam obstare, maximè nomine debitoris nondum exacto ex his quæ Pet. Surdus, in cons. 143. num. 28. & seq. lib. 1. D. Garcia Mastr. decis. 179. & Anton. Fab. coniecturarum, lib. 12. cap. 6. reliquerunt scripta. Nec fundamentum ab æquitate deductum, vim aliquam obtinere; imo ex his manifestè conuinci, quæ ad finem obseruationis præcedentis adduxi, destrui quoque resolutionem eandem Flaminij Cartharij, ex singulari, atque in eisdem, in quibus versamur, terminis, notanda eiusdem Surdi obseruatione (quem ipse Cartharius non commemorat) is namque Author, in cons. 436. n. 10. & 12. lib. 3. in hunc modum scribit: Nec resistit, quod stante delegatione, dominus Carolus desierat esse debitor Ioannis, ab alio, ideo conueniri non poterat à domina Barbara vxore D. Ioannis, & cui omnia Ioannis bona erant obligata. Respondeo etenim, quod non fuit vera delegatio, per ea, quæ supra in principio huius partis dixi. Secundo, vbi ea fuisset vera delegatio, non liberasset debitorem delegatum ad præiudicium eorum, quibus delegans erat obligatum: nam videmus, quod dispositione iuris attenta, creditor anterior habens hypothecam in bonis debitoris, reuocat solutionem à debitore factam suo creditori, qui tamen est posterior, glos. in l. si non expediat, §. 1. ff. de bon author. iud. possid. 10. Andr. ad Specul. in rubrica, de oblig. & solut. in vers. videamus. Bald. in l. fin. n. 3. C. depositi. Ange. in l. pupillus, ff. de his quæ in fraud. credit. alios citaui in cons. 4. num 24. & 42. vbi probaui, hoc bene procedere de iure, quidquid aliquando ex æquitate fuerit iudicatum, ergo eodem modo poterit creditor anterior reuocare dationem in solutum factum de nomine debitoris, quamuis ea datio importet solutionem, & debitorem cedentem liberet, l. finali, C. quando fisc. vel priuat. Socin. in cons. 37. colu. 2. volu. 4. tale namque nomen, si nondum est exactum, perinde habetur, ac si esset pecunia à debitore suo creditori soluta, sed nondum commixta, vel consumpta, & eodem iure censetur, vt per multa ibi adducta probat Parisius, in cons. 69. n. 7. vsque ad 15. volu. 4. & licet loquatur de nomine in solutum dato, procedit tamen etiam in eo, quod fuit delegatum, postquam concludit, debitorem sic cessum liberari: quare sicuti D. Barbara vigore sua anterioris hypothecæ potuisset consequi pecuniam à marito solutam pro creditore, si tamen extaret, & non esset consumpta, ita potuit debitorem sibi obligatum, qui tamen nondum soluerat posteriori creditori, conuenire, non obstante delegatione facta, quæsi res soluta adhuc extet, & vendicari possit, atque ita delegatio importat quidem solutionem, sed tractari potest à creditore habente anteriorem obligationem, eo modo, quo potest retractari solutio facta in pecunia numerata, imo fortiori ratione: nam vbi soluitur actualiter pecunia, tunc est vera solutio: vbi verò delegatur nomen debitoris, tunc est ficta solutio: ideo facilius retractari debet quàm vera solutio, ex quo debilior est. Hactenus Petrus Surdus, qui in summario d. num. 11. sic scripsit: Nomen debitoris datum in solutum, vbi nondum fuit exactum, perinde habetur, ac si pecunia esset à debitore creditori soluta, sed nondum commixta, vel consumpta. Et adeo specificè decisionem dicti Senatus Hispalensis probauit, & corroborauit, vt nihil vltra desiderari valeat: addidit[sect. 89] etiam, in cons. 4. n. 32. & 35. vbi vide omnino; quod quando nomen debitoris conuenitur hypothecaria, non est necessaria excussio, quæ necessariò requiritur, quando agitur contra tertium hypothecaria, vt latius ibi: & num. 37. id ipsum[sect. 90] statuit, quando contra nomen debitoris agitur vtili personali. Decimotertio obseruandum, atque constituen[sect. 91]dum erit, dum inquiritur, hæredes, qui adiuerunt hæreditatem cum beneficio inuentarij, quo iure, & ordine satisfacere teneantur legatariis, & creditoribus hæreditariis; & an primò venientibus, & petentibus creditoribus soluere possint; seruandam omnino decisionem textus, in l. fin. §. etsi præfatam, C. de iure deliberandi, & posse soluere primò venientibus, non petita cautione in fauorem aliorum creditorum, & hoc esse verum priuilegium inuentarij, vsque adeo, vt creditores potiores contra hæredes recursum non habeant, etiamsi hæreditas soluendo non sit; sicuti ex eodem §. deducitur, & ibidem Hug. Donel. num. 13. & 14. commentar. ad titu. C. de iure deliberandi, fol. mihi 459. singulariter scripsit, quod solum hoc onus iniungitur hæredi, qui inuentarium iure facit, vt teneatur legatarijs, & creditoribus, quatenus facultates patrimonij ferant, In quo hoc tamen ei commodum præstatur, vt quibuscunque primo loco soluerit petentibus hoc, nihil ei noceat: & ideo si primi legatarij veniunt, ijs rectè soluet legatum; quibus solutis, si nihil superest creditoribus hæreditarijs, nihilominus securus est hæres. Item si inter creditores hæreditarios hi primo loco veniant, qui iure temporis posteriores sunt, nihilominus his rectè soluet hæres, nec tenetur antiquioribus creditoribus, si prioribus dimissis, nihil superest in hęreditate. Sed hæc non nocent creditoribus, nam si res agatur inter legatarios & creditores, & hæreditas omnibus soluendo non sit, semper præferentur creditore legatarijs, qualescunque creditores sint, siue sint hypothecarij, siue personales, Idque æquissimum est, quoniam creditores certant de repetitione, & damno vitando, legatarij autem de lucro agunt. Sed ita creditores præferuntur legatarijs, vt si legatarij prius legata consecuti sint, & exhausta sit hæreditas, creditores regressum habeant non aduersus hæredes, sed uersus ipsos legatarios, qui priore loco legata immeritò consecuti sunt, cùm creditores illis oporteat præferri. Idque, vel hypothecaria, cum res traditæ legatarijs extant, vel condictione ex lege, cum creditores non persequuntur hypothecas, sed tanqum debitum à legatarijs petunt. Similiter, si ex creditoribus hi occuparunt debitum, qui hypothecas posteriores tempore habent, aut qui nullas habent, ab his debitum aduocabunt hi creditores, qui hypothecas habent, & ead antiquiores: Ex quo colligitur, si hi creditores, quibus adhuc solutum non est, nullas hypothecas habent, non habere regressum aduersus cos creditores, qui suum iam consecuti sunt, quantumuis hi, nunc agunt, sint priuilegiarij, id est, hi quibus debetur ex ea causa, quæ inter creditores prærogatiuam habet, vbi bona à creditoribus possideri iussa sunt. Hactenus (& eruditè equidem) Hug. Donel. qui inquit hanc esse summam totius, § etsi præfatam, & etiam explicat quid dicendum sit si hæredi debeatur aliquid à defuncto, vt sciamus, qua in causa hæres futurus sit cum reliquis creditoribus, vt latiùs ibi, & textui, in d. §. etsi præfatam: conuenti l. 7. tit. 7. parti. 6. vbi Gregor. Lop. verbo, quelas deudas, inquit in hunc modum: Vel si soluisset creditoribus primo venientibus, vt in d. vers. etsi præfatam: hæc enim est vna ex vtilitatibus inuentarij, quod sibi non imputatur, si soluat primo venientibus: & intellige, quando hæres ignorabat, alios creditores esse optiores, & sic soluit bona fide, alias secus, si cautionem non exegit, vt in l. dolo, ff. ad. l. falcid. & tenet glossa parua, in. d. § etsi præfatam, & ibi Bartol. & Greg. Lop. sequitur Matienz. in l. 6. titul. 4. glos. 1. lib. 5. Vbi post alios Authores inquit, inuentarij vtilitatem eam esse, quod hæres potest satis facere creditoribus primò venientibus, nec contra eum habent recursum creditores potiores, licet possint ab bis, qui receperunt, repetere. Quod tamen recursus detur contra hæredem, cum ex aduerso fuerit probatum, ipsum habuisse notitiam æris alieni, tunc enim, si cautionem ab his, quibus soluit, non receperit, tenebitur potioribus creditoribus satisfacere. Et quod scientia non præsumitur, nisi in hærede vsurario, provt ibi comprobat: adiicit etiam numero 3. quod hæredes tenetur primò soluere debita exigibilia, & quæ iure ciuili debentur, quam quæ naturali tantum iure debit sunt. Quinimo prius debit titulo oneroso, quam quæ titulo lucratiuo debentur: sed & quæ hypothecam habent, quàm personalia, & inter personalia, quæ priuilegium habent; atque inter hypothecaria, quæ priora sunt tempore: etsi secus solutum fuerit, quod debitur recursus contra creditores, qui receperunt, sed non contra hæredem, nisi probata mala fide in soluendo. Hactenus Matienzus, qui vere respectu creditorum, qui personalem tantum actionem habent; intelligi debet iuxta ea, quæ quartæ & quinta obseruatione principali, suprà dixi, & per Anto. Fabr. ad tit. C. de iure deliberandi, definitione 14. & Donell. nunc relatum in vers. ex quo colligitur. Sic sane explicari & intelligi debet ista materia, quam male percepisse videtur Flores Diaz de Mena, variar. libro 1. d.q. 6. §. 2. numero 21. folio 59. qui etiam in hærede sciente alios esse creditores potiores; recipit decisionem textus illius: de quo etiam vide omnia Monticulum, de inuentario, titulo de iure deliberandi, ex num. 78. vsque ad 90. tract. torno 8. folio 159. Phanucium de inuentario, 5. par. ex num. 135. eod tomo, folio 292. Roland. de confectione inuentarij, 4. parte, particulæ quid si hæres, folio 123. vsque ad folio 131. Rebuffum, 1. tomo, titulo de setent. prouision. glos. 3. num. 1. Vincent. de Franch decision. 246. & 276. Grassum, lib. 2. art. Inuentarium, 9. 20. num. 4. folio 99. Vincent. Caroc. casu, siue decisi. 109. ex num. 46. vsque ad 50. vbi inquit num. 49. decisionem texus, in d. §. etsi præfatam, procedere, quando hæres bona fide soluit, quia ignorabat, alios creditores potiores; secus si sciuisset, quia diceretur esse in dolo, si cautiones non exegit. Anton. Faber. ad tit. C. de iure delibe[sect. 92]randi, definitione 33. vbi scripsit, quod hæres cum beneficio inuentarij non liberatur soluendo creditoribus anterioribus, si prius conuentus fuerit à posterioribus, & in contextu inquit, quod etsi is, qui cum beneficio legis, & inuentarij hæres est, creditoribus hæreditarijs, etiam posterioribus dummodo diligentioribus, bono fide soluere potest, salua anterioribus condictione aduersus posteriores, qui solutionem acceptarunt, si tamen quidem occupauerunt, non proderit hæredi, quod alijs licet anterioribus soluerit, quoniam huic potius, à quo prius fuerat conuentus, soluere debuerat, &c. Decimo quartò, & vltimò obseruandum, atque constituendum erit, dubium esse à præfatis omnibus Authoribus, qui materiam dictæ l. pecunia, pertractant, intactum relictum; fisus scilicet in specie illius textus, quare nullas eius pecuniæ, quam repetit, nomine vsuras percipiat, sed ab Anton. Fabr. lib. 20. coiectu rarum, cap. 9. colu. 2. fol. mihi 767. singulariter explicatum in hæc verba: Nec dissimiliter idem Papin in l. denique 19. ff. de iure fisci, scribit, eum à quo filius abstulit, pecuniam solutam a communi debitore, sed qui fisco primum fuerat obligatus, nullas eius pecuniæ nomine vsuras debere, quas tamen debet quisquis fisci debitor est, licet vsuræ in stipulatum deductæ non fuerint, proprio quodam priuilegio fisci, l. cum quidem 17. §. fiscus, & sequen. l. Herennius 43. ff. de vsur. quia inquit Papin. cum pecunia reuocatur, non persona, sed res conuenitur, quam ius non ordinariæ aliqua actione in rem, sed extraordinario iure id fiat, vt scriptum est, in l. pecunia S.C. de priuil. fi sci & sane, cum non alius possit conueniri, quam us, in quem dirigitur actio, actiones autem, quæ in rem sunt, non in personam aliquam, sed in rem ipsam dirigantur, vnde & nomen sumpserunt, consequens omnino est, vt in ijs, non persona, sed res ipsa conueniatur: nec est contrarium, quod passim dicuntur dari contra possessorem, longe enim aliud est, exerceri eas contra possessorem quod non negamus: aliud vero contra eum dirigi, aut competere, quod nos negamus. Non diriguntur, neque competunt, nisi in rem, sed exercentur tamen contra possessorem, cuius solius interest, non etiam ipsius rei de qua agitur, vt res defendatur, quippe quæ se ipsam defendere nullo modo potest, &. FINIS. LOCA IVRIS COMMVNIS, TAM CÆSAREI, QVAM PONTIFICII, et legvm regiarvm castellæ, quæ in his commentariis, circa interpretationem, & coniecturas vltimarum voluntatum summa cura, & diligentia explicantur; & quibus genuini, & veri intellectus assignantur. -  EX DIGESTO VETERI. -  LEX Socium, qui §. vltimo, ff. pro socio, cap. 5. numero finali, versic. Quartò facit, & versic. Quartum fundamentum non obstat. p. 34 -  L. tale pactum, § finali, cum sua Glossa, quæquotidie expenditur, ff. de pactis, c. 12. per totum. p. 80. -  L. quod si nolit, §. quia assidua, ff. de ædilitio edicto, cap. 13. num. 4. & 38. p. 87. -  L. cum quid: cum sua materia, ff. si certum petat. cap. 17. ex num. 39. cum. seq. p. 138. -  L. cum is, §. si mulier, ff. de condict. indebiti, cap. 22. num. 5. & seq. p. 188. -  L. creditoris, ff. de distract. pignor. cap. 26. num. 24. p. 238. -  L. 2. in prima sui parte, ff. qui potior in pignore habeantur, cap. 26. num. 24. ibid. -  L. prima, ff. de minoribus, cap. 28. in vltima decisione, per totam. p. 278. -  L. si pars, ff. de inofficioso testamento, cap. 29. per totum. p. 285. -  L. veteribus, ff. de pactis, cap. 34. maximè, num. 8. p. 331. -  L. creditor. §. Lucius, ff. mandati, cap. 36. num. 64. p. 369. -  L. diligenter, ff. de mandati, cap. 36. num. 36. p. 366. & seq. & num. 66. p. 370. -  L. prima, & totus titul. ff. de compensat. cap. 40. ex nu. 60. cum seq. p. 410. -  L. emptor. §. Lucius, ff. de pactis, cap. 42. num. 50. p. 442 -  L. Lucius, ff. de euictionibus, cap. 42. num. 108. p. 451. & vide num. 68. & 69. p. 445 -  L. prima, & 2. & 3. & totus titulus, ff. de donat. inter vir. & vxor. cap. 49. ex num. 25. cum seq. vsque in simen, cap. p. 493 -  L. quoties, ff. de vsufructu, exornatur cap. 51. ferè per totum, & explicatur, ibi. num. 23. & seq. p. 530 -  L. veteribus, ff. de pactis, vulgata allegatio exornatur, cap. 13. num. 36. p. 92. -  L. in causæ 2. §. Pomponius, ff. de minoribus. cap. 56. num. 16. & 21. & 3. seq. & num. 36. p. 563 -  L. in omnibus 41. ff. de iudicijs, cap. 59. num. 24. p. 606. -  L. rescriptum, §. fin. ff. de distract. pignor. cap. 59. num. 56. p. 613. -  L. eleganter, ff. de pignorat, action. cap. 59. ex num. 44. vsque ad fin. cap. p. 611. -  L. si fideicommissum, §. final, ff. de iudiciis, cap. 60. num. 66. p. 634. -  L. cum hi §. eam transactionem, ff. de transact. cap. 61. num. 41. p. 656 -  Ex Infortiato. -  L. primæ, cum seq. & totius tituli, ff. de hæredibus instituendis materia remissiuè, cap. primo num. 3. p. 3. -  L. primæ, cum seq. & totius tituli, ff. de suis & legitimis hæred. materia, cap. primo, num. 2. p. 2. -  L. primæ, cum seq. & totius tituli, ff. de liber. & posthum. materia, cap. 1. num. 4. p. 4 -  L. cum seq. & totius tituli, ff. de vulg. & pup. substitut. materia, cap. 1. num. 5. p. 4 -  E. primæ, cum seq. & totius tituli, ff. ad l. Falcidiam, & ff. ad S.C. Trebellian. materia, cap. 1. num. 6. & 7. pag. 5. -  L. primæ cum seq. & totius tituli, ff. de testamentis, materia. cap. 1. num. 10. p. 8 -  L. primæ, cum seq. ff. de legat. primo. 2. & 3. & legatorum materia, cap. 1. num. 8. p. 6 -  L. primæ, cum seq. & totius tituli, ff. de iure codicillorum, materia, cap. 3. num. 7. & 2. seq. p. 16 -  L. nemo potest, ff. de legatis primo, materia, & tractatus, cap. 5. num. 8. p. 24. -  L. sed si plures, §. in arrogato ff. de vulg. & pub. substitut. cap. 5. num. fin. in versic. quibus tamen non obstantibus. p. 33. -  L. si quid earum, in principio, vers. in quibus. ff. de legatis tertiò. cap. 5. num. fin. in vers. 2. adducitur textus. ibid. -  L. aditio, ff. de acquir. hæred. cap. 5. nu. fin. versic. Tertiò vltra Menochium. p. 34. -  L. ille, aut ille, §. cum in verbis, ff. de legat. 3. & l. non aliter, eiusdem tituli, cap. 10. ex num. 5. vsque ad num. 35. p. 66. -  L. Labeo, ff. de supellect. legata, cap. 7. per totum. p. 41. -  L. in conditionibus primum locum, ff. de condit. & demonstrat. cap. 8. num. 1. & seq. p. 45. vbi vulgata eius textus allegatio exornatur permultis. -  L. cum proponebatur, ff. de legatis 2. cap. 8. ex num. 7. cum seq. & maxime, num. 12. p. 47. & 48. -  L. quidam cum filium, ff. de hæred. institut. & vulgata eius allegatio exornata, cap. 11. per totum. p. 77. -  L. Gallus, §. quidam rectè, in versic. vt eo casu, cap. 7. per totum, & cap. 8. ex num. 7. pag. 41. & num. 12. p. 47. & 48. -  L. vnum ex familia, §. si omissa, ff. de legat. 2. cap. 8. nu. 14. p. 49. & vide ex nu. 7. cum seq. -  L. prima, ff. si tabulæ testam. nullæ ex tab. cap. 8. num. 21. p. 50. -  L. hæreditatum, ff. ad l. Falcid. materia, cap. 13. nu. 15. p. 89. -  L. Gallus, §. & quid si tantum, ff. de liber. & posthum. cap. 15. num. 72. p. 112. -  L. Titius, & Seius, cum l. sequenti ff. de hæred. instituen. cap. 15. num. 67. in fine. p. 111. -  L. Titius, §. Lucius, ff. de liber. & posthum. cap. 15. numer. 71. p. 112. -  L. commodissimè, ff. de liber. & posthum. cap. 15. num. 79. p. 113. -  L. si quis ita, §. penult ff. de testamentaria tutela, cap. 15. num. 85. p. 115. -  L. Lucius Titius 54. ff. ad Trebellian. cap. 16. num. 32. p. 124. -  L. quoties, §. 1. ff. de hæred. instit. cap. 18. num. 49. vers. præterea, & tertiò constituo. p. 143. latiùs, cap. 19. nu. 1. & pluribus seq. p. 149. -  L. si ita scripsero 38. ff. de condit. & demonstrat. cap. 20. num. 29. & seq. p. 159. -  L. Si quis cum testamentum, ff. de testamentis, cap. 21. per totum. p. 161. -  L. alumnæ, §. qui filias, ff. de adimendis legatis, cap. 22. n. 167. & tribus seq. p. 211. -  L. si seruus plurium, §. vltim. ff. de legatis primo, cap. 24. per totum. p. 215. -  L. cum ita legatum 63. ff. de condit. & demonstrat. cap. 25. fere per totum. p. 217. -  L. si constante, ff. de soluto matrimonio, materia, cap. 26. ex numero primo, vsque ad numer. 21. p. 233. -  L. hæredes palam, ff. de testamentis, cap. 27. numero 20. p. 257. -  L. 3. ff. de militari testamento, cap. 30. numero 2. p. 291. -  L. quoties, & l. vbi est verborum ambiguitas, ff. de rebus dubiis, cap. 32. numero 48. & 49. p. 322. -  L. qui lancem, ff. de auro, & argento legato, cap. 32. numero 48. & 49. ibid. -  L. qui concubinam, §. qui hortos. l. his verbis §. finali, ff. de legatis tertiò, l. quod in rerum, §. primo, & l. Mæuius, in principio, ff. de legatis primo, cap. 33. numero 3. p. 325 -  L. fundi Trebelliani, ff. de vsufructu legato, cap. 33. numero 9. p. 326. -  L. si quando, ff. de legatis primo, allegatio vulgata, longa serie exornatur, cap. 38. per totum. p. 385. -  L. qui cum quidam 23. ff. de annuis legatis, cap. 39. numero 47. p. 399 -  L. Aurelius, §. Mæuio, ff. de liberatione legata, cap. 42. numero 52. p. 442 -  L. asse toto, ff. de hæred. institut. cap. 43. per totum p. 454 -  L. si pluribus, cum sua materia, ff. de legatis secundo, cap. 44. per totum. -  L. finalis, ff. de hæred. institu. cum sua materia, cap. 47. per totum. p. 462. -  L. qui duos, ff. de legatis primo, & l. legatum 68. §. primo, eiusdem tituli, cap. 51. numero 25. p. 510 -  L. quærebatur, ff. ad l. Falcidiam, cap. 51. sub num. 26. vers. secundo deinde facit. p. 511. -  L. si fideicommissorum 11. ff. vt in posseßionem legatorum, cap. 51. sub numero 27. versic. nec in contrarium vrgent ea. p. 512. -  L. quidam testamento, ff. de legatis primo, cap. 54. per totum. p. 539. -  L. cum certus, ff. de triti. vino, & oleo legato, cap. 54. per totum. ibid. -  L. si sic, §. primo, ff. de legatis primo, cap. 54. ex nu. 23. cum seq. p. 545. -  L. placet, ff. de liber. & posthum. cap. 54. numero 9. p. 540. -  L. fideicommissa, §. cum esset, ff. de legatis tertiò, cap. 55. num. 14. & quinque seq. p. 550. -  L. si quis sub conditione dandorum decem, ff. si quis omissa causa testamenti, cap. 55. ex num. 14. cum seq. ibid. -  L. si quis ita, §. si quis ita, ff. de adimend. & transferend. legat. cap. 56. num. 14. & 17. & seq. p. 563. -  L. prima, & titulus, ff. de adimend. & transferend. legatis, cap. 56. ex numero 17. vsque ad numerum 24. ibid. -  L. quibus diebus, §. quidam Titio, ff. de condit. & demonst. cap. 56. numero 68. p. 571 -  L. facta 63. §. rescripto, ff. de Trebel. cap. 57. numero 2. p. 592. -  L. à testatore, ff. de condit. & demonstrat. cap. 57. per totum. ibid. -  L. fideicommissa, §. cum esset, ff. de legatis tertio, cap. 57. ex numero 26. cum seq. p. 595. -  L. illis libertis, 83. ff. de condit. & demonst. cap. 60. num. 9. p. 623. & 56. & 57. p. 632. -  L. 4. & l. cum alimenta 22. §. primo, ff. de alimentis legatis, cap. 60. numero 8. p. 623 -  L. si cum præfinitione 20. ff. quando dies legati cedat, cap. 60. num. 2. & 39. p. 622. & 630. -  L. Seio, ff. de annuis legatis, cap. 60. num. 59. p. 633 -  L. prima, §. si minor, ff. de rebus eorum, cap. 61. num. 33. p. 653. -  Ex Digesto nouo. -  L. prima, cum seq. & totius tituli, ff. de donat. causa mort. materia, cap. tertio, numero 10. & quinque seq. p. 17. -  L. 2. §. item varus, ff. de aqua quotidiana, & æstiua. cap. 10. numero 36. & 55. p. 71. & 74 -  L. si seruus communis, ff. de donat. inter vir. & vxor. cap. 5. quæstione finali, versic. pro vxore itaque ipsa, p. 33. & versi. ad argumenta vero pro contraria parte adducta. p. 35. -  L. cum apud, ff. iudicatum solui, cap. 14. numero 34. p. 99. -  L. à sententia, ff. de appellationibus, cap. 14. ex numero 29. cum seq. p. 98 -  L. in testamento, ff. de fideicommissariis libertat. cap. 21. numero 29. p. 169. -  L. fauorabiliores, ff. de regulis iuris, cap. 23. n. 28. p. 214 -  L. Thais, §. intra, ff. de statuliberis, cap. 25. n. 67. p. 228. -  L. in testamentis, ff. de regulis, cap. 32. per totum. p. 318. -  L. absenti, ff. de donat. cap. 37. ex num. 38. cum seq. p. 78. -  L. boues, §. hoc sermone, ff. de verbor. significat. cap. 39. ex num. 25. cum multis seq. p. 394 -  L. qui cum alio contrahit, ff. de regulis iuris. cap. 42. num. 64. & p. 444. & 98. & seq. p. 450 -  L. Titia 134. §. idem respodi, ff. de verbor. obligat. cap. 47. ex num. 10. vsque ad num. 17. p. 481. -  L. qui per successionem, ff. de regul. iuris, cap. 56. n. 24. & 44. p. 564. & 567 -  L. ex sextante, §. Latinus, ff. de except. rei iudicatæ. cap. 59. num. 55. p. 612 -  L. qui res, ff. de solutionibus, cap. 59. n. 56 p. 613 -  L. Sed reuocata 20. ff. de iure fisci, cap. 59. ex num. 61. cum seq. p. 614. -  L. cum quis, & l. cum Cornelius, ff. de solutionibus, cap. 59. num. 36. per totum. p. 607. -  L. eum qui ita, §. qui sibi, aut filio, ff. de verbor. obligat. cap. 59. n. 36. per totum. ibid. -  L. qui autem, §. sciendum, & l. si pupillus, ff. quæ in fraud. creditor. cap. 61. n. 69. p. 665. -  Ex Codice. -  L. quoties, C. de donat. quæ sub modo, cap. 5. num. 18. & 19. & 41. p. 26. & 31 -  L. eum à quo, & authent. hoc nisi debitor, C. de solutionibus, cap. 10. ex num. 47. vsque ad numerum 55. p. 72 -  L. si te in vacuam, C. de donat. inter l. mater, & l. si constante, C. de donat. ante nuptias, cap. 5. numero finali, versic. secundo pro vxore ipsa, & versic. secundum fundamentum non obstat. p. 34. & 35. -  L. cum virum, C. de fideicommissis, cap. 8. n. 12. p. 48. -  L. 3. de liber. præteritis, cap. 7. & 8. p. 40. & 45. -  L. Finalis, C. de sacrosanct. Ecclesiis, cap. 13. num. 8. & 41. p. 88. & 92 -  L. vnica, §. sin autem ad deficientis, C. de caducis tollendis, cap. 14. num. 13. & seq. p. 96 -  L. 3. C. de inofficioso testamento, cap. 15. num. 80. p. 114 -  L. vltima, C. de institut. & substitut. cap. 15. num. 73. p. 113 -  L. vltima, C. de posthum. hæred. institut. c. 15. n. 74. ibid. -  Authent. nisi rogatus, C. ad Trebellian. cap. 16. n. 19. p. 123 -  L. vbi adhuc, C. de iure dotium, cum sua materia; cap. 26. ex num. 1. vsque ad num. 21. p. 232 -  L. in rebus, §. omnis, C. de iure dot. latè cap. 26. in addition. p. 242 -  L. 2. C. de pignorib. & Hyp. cum sua materia, cap. 26. ex num. 21. cum pluribus seq. p. 231 -  L. quoniam indignum, C. de testamentis, cap. 27. n. 3. & seq. p. 254. -  L. iubemus, C. de testamentis, cap. 27. num. 20. & 21. & 22. p. 257. & vide ex num. 3. cum seq. p. 254. -  L. furiosum, C. qui testamenta facere possunt, cap. 28. per totum. p. 270. -  L. maritus, C. qui tutores dare possunt, cap. 28. in vltima decisione, per totum. p. 284. -  L. cum quis, C. de naturalibus liberis, cap. 31. num. 71. pag. 308. -  L. si quis argentum, §. sin vero redditum, C. de donat. cap. 33. num. 9. p. 326. -  L. quæ prædium, C. si res aliena pignori data sit, cap. 35. num. 44. & 68. p. 341. & 348. -  L. si filius, C. de petitione hæred. cap. 35. n. 57. p. 344. -  L. si quando, C. de inofficioso testamento, cap. 36. num. 44. & 69. p. 367. & 370. -  L. si constat, & l. finalis, C. de compensat. cap. 40. ex num. 69. cum seq. vbi late explicatur compensationis materia. p. 413. -  L. si de certa cum sua materia. C. de transact. cap. 41. num. 71. & 73. & cap. 42. p. 430. per totum p. 437. -  L. si fines, C. de euictionibus, cap. 42. num. 65. & 106. p. 444. & 451. -  L. prima, & 2. C. creditorem euictionem pignoris non debere, c. 42. n. 70. & 71. & 97. & 110. 111. & 112. p. 445. & seq. -  Authent. si quis in aliquo documento, C. de edendo, c. 43. num. 4. & fere per totum cap. p. 454. -  L. optimam, C. de contrahen. & committ. stipulatione, cap. 46. ex num. 40. cum seq. p. 478. -  L. quod sponsæ, C. de donat. ante nuptias, cap. 49. num. 24. cum seq. p. 493 -  Authent. si qua mulier, & authent. siue à me, C. ad Velleianum, materia; remißiuè, cap. 52. num. finali. p. 522. -  L. 2. de rescindenda vendit. quæstiones nonnullæ explicantur. cap. 2. ex num. 38. cum seq. p. 519. -  L. prima, C. quorem legatorum, cap. 56. ex num. 24. cum seq. p. 564. -  L. finalis, C. de hæred. institut. cap. 56. ex num. 24. cum multis seq. ibid. -  L. 3. C. de nouat. & eius materia, cap. 59. num. 35. p. 607. -  L. finalis, C. de nouat. cum sua materia, cap. 59. num. 57. p. 614. -  L. si prædium, C. de euictionibus, cap. 59. ex num. 44. cum seq. & maximè, num. 70. p. 611. & 617. -  L. libera, C. de sentent. & interlocut. iudic. cap. 59. ex num. 44. cum seq. & maximè, num. 70. & 71. ibid. -  L. prima, C. de legatis, cap. 60. num. 56. p. 632. -  L. pecunia, C. de priuilegio fisci, latè & singulariter explanatur cum sua materia, cap. 61. ex num. 54. vsque in finem cap. p. 661. -  L. finalis, §. & si præfatam, C. de iure deliberandi, c. 61. num. 84. p. 670. -  Ex Authenticis. -  §. disponat, in authent. de nuptijs exornatur permultis, cap. 8. num. 1. cum seq. p. 46 -  § illud, in authent. de æqualitate dotis, collat. 7. cap. 26. ex num. 1. vsque ad num. 21. p. 233 -  § sic igitur licentia. quibus mod naturales effician. legitimi: & §. reliqui, quib. mod. naturales effician. sui, cap. 31. num. 7. & 72. p. 297. & 308. -  Ex vsibus Feudorum. -  Cap. primo, §. donare, qualiter olim feudum poterat alienari, cap. 13. num. 9. & 42. p. 88. & 92. -  Ex Decretalibus. -  Cap. final de institutionibus, exornatur, c. 13. num. 10. remißiuè. p. 88. -  Cap. innotuit. cap. cum in cunctis, de electione, cap. 31. num. 8. & 76. & 80. p. 297. & 310. -  Cap. tanta est vis, qui filij sint legitimi, c. 31. n. 72. p. 308. -  Cap. vltimo, de constitu. cum sua materia, cap. 56. ex num. 88. p. 583. -  Ex Clementinis. -  Clementina prima, in fine de præbendis, cap. 38. per totum. p. 385. -  Ex legibus Partitarum. -  L. 7. titulo 4. partita 5. cap. 5. n. 18. & 19. & 41. p. 26. -  L. 5. titulo 33. partita 7. cap. 10. ex num. 11. p. 67. -  L. 29. titulo 11. partita 4. cap. 26. numero 14. p. 236. & vide ex numero primo, vsque ad numerum 21. p. 233. & in addit. eiusdem cap. p. 242. -  L. 8. titulo 29. partita 3. cap. 26. in addit. p. 242 -  L. 6. titulo 17. partita 7. & l. 3. titulo 17. partita 6. & l. 3. titulo 15. partita 2. cap. 28. ad finem, in vltima decisione, per totam. p. 284. -  L. prima, titulo 13. partita 4. cap. 31. numero 73. p. 309. -  L. 34. titulo 9. partita 6. cap. 56. numero 34. & 35. p. 566. -  L. 31. & 34. titulo 9. partita 6. cap. 56. ferè per totum, p. 559. & maximè, numero 80. per totum. p. 575. -  Ex legibus Tauri. -  L. 69. Tauri, cum sua materia, cap. 3. numero 11. & 12. & 13. p. 20. & cap. 53. per totum. p. 522. -  L. 41. Tauri, cap. 9. numer. 19. & 85. pag. 55. & 64. -  L. 25. Tauri, cap. 16. ex numero 34. cum seq. p. 125. -  L. 23. Tauri, cap. 16. numero 52. p. 132 -  L. 17. & 22. & 44. Tauri, cap. 16. ex numero 2. cum seq. p. 118. -  L. 30. Tauri, cap. 16. numero 9. p. 120 -  L. 19. & 23. Tauri, cap. 35. ex numero 47. cum multis seq. & numero 58. & seq. p. 341. & 344. -  L. 31. Tauri, cap. 36. ex numero primo, vsque ad numerum 11. p. 351 -  L. 23. Tauri, cap. 36. ex num. 11. cum seq. p. 355 -  L. 27. Tauri, cap. 36. ex num. 22. vsque ad numerum 31. p. 358. -  Ex legibus nouæ collectionis Regiæ. -  L. 8. titulo 10. libro 5. cum sua materia, cap. 3. numero 11. & 12. & 13. p. 18. & cap 53. per totum p. 523 -  L. 3. titulo 9. lib. 5. cap. 5. num. finali, versic. Quinto denique, & vltimo. & versic. Quintum denique, & vltimum. p. 33 -  L. 6. titulo 21. libro 5. cap. 10. num. 54. & 59. & 61 p. 73. & 75. -  L. 9. titulo 6. libro. 5. cap. 16. ex numer 34. cum seq. p. 125. -  L. 7. titulo 6. libro 5. cap. 16. num. 52. p. 132. -  L. prima. tit. 4. lib. 5. cap. 21. ex nu. 24. cum seq. p. 167. -  L. 2. titulo 4. libro 5. cap. 21. num. 31. p. 169 -  L. 5. titulo 4. libro 5. cap. 36. numero primo, cum seq. p. 233. -  L. 7. titulo 4. libro 5. cap. 36. ex nume. 11. cum seq. p. 235. -  L. 11. titulo 6. libro 5. cap. 36. ex num. 28. vsque ad numero 31. p. 238. -  L. 2. tit. 16. lib. 5. cap. 37. ex num. 38. cum seq. p. 378 -  Pragmatica Regia, nouiter edita, qua materiæ repræsentationis circa primogeniorum successionem dubiæ diluuntur, atque ius nouum statuitur, latè, & singulariter explicata, cap. 56. ex n. 92. cum seq. p. 579 -  Pragmatica altera, nouiter etiam edita circa fœminarum exclusionem, aut admissionem per masculos eiusdem, cur etiam remotioris lineæ, & gradus, explicatur, eod. cap. 56. num. 100. p. 589. INDEX COPIOSISSIMVS, ET LOCVPLETISSIMVS MATERIARVM, QVÆSTIONVM, Ac omnium, quæ in hoc libro Quarto continentur, scriptus serie Alphabetica, & numerorum ratione fideliter subducta, diligenter ordinatus. -  A -  ABlativi absoluti conditionem inducunt, cap. 25. num. 8. & cap. 58. num. 3. -  Per Ablatiuos absolutos, an per conditionem, si, dispositio concipiatur, nihil interesse, c. 57. n. 1. -  Quemadmodum enim dispositio concepta per conditionem, si, conditionalis censetur, ita & per ablatiuos absolutos concepta, conditionalis dicitur; prout ibi, dicto num. 1. -  Vbi & de intellectu, l. facta 63. rescripto, ff. ad Trebel. num. 2. -  Ablatiui absoluti non modo conditionem inducunt, sed etiam formam, dicto cap. 57. num. 3. & latiùs num. 16. & seq. -  Siue proferantur in hominis, siue in legis dispositione, & vniuersaliter in omni actu, & materia, ibid. num. 4. & 5. -  Vbi & de intellectu, l. à testatore, ff. de condit. & demonstrat. -  Ablatiui absoluti, si referantur ad futurum, resoluuntur in veram conditionem de futuro (prout in conditione dicitur.) -  Sed si resoluantur in conditionem de præterito vel de præsenti, propriam non inducunt, conditionem, prout nec etiam conditio ipsa, dict. cap. 57. num. 6. -  Ablatiui absoluti, quando proferuntur in materia, quæ in iure certam iam habet determinationem, non inducunt conditionem. -  Sed si proferuntur in materia, quæ adhuc non habet certam determinationem, tunc resoluuntur in propriam conditionem. ibidem, num. 7. & num. seq. per totum, cap. de eadem materia. -  Ablatiui absoluti, quando inducant conditionem, quando etiam fideicommissum, & dispositionem, vide latè dict. cap. 57. -  Acceptans litteras, an teneatur, si ante acceptationem, is qui eas scripsit, iam erat mortuus, vel statum mutuauerat, cap. 59. n. 29. -  Acceptans litteras, an teneatur, si is qui scripsit, pendante termino solutioni sit decoctus, & statum mutauerit, ibidem, num. 27. -  Acceptans literas, censetur fideiussor scribentis, ibi. num. 28. -  Debitor qui dedit litteras cambij creditori ad mercatorem, liberatur, si mercator post acceptationem litterarum aufugiat, nisi debitor esset conscius fugæ, num. 30. -  Periculum nominis debitoris dati in solutum, spectat ad creditorem qui acceptauit, ibid. num. 32. -  Acceptans mercatorem loco debitoris, liberat debitorem, dict. cap. 59. num. 31. -  Acceptatio donationis an sit necessaria, tam de iure communi, quàm de iure Regio, non possit ante acceptationem reuocari: cap. 37. ex num. 38. cum seq. vsque in finem cap. & cap. 80. numer 9. & 16. & 46. & infra, litera D. verbo donatio. -  Actio semel extincta non reuiuiscit, c. 59. num. 46. -  Actio, vel obligatio personalis, etiam contracta, & emanata ratione fundi, vel rei, non sequitur eius possessorem, c. 80. num. 37. -  Actum omnem humanum, voluntate, & potestate, & solemnitate confici, & perfici: quod exornatur cap. 5. num. 9. & 5. seq. vbi. -  Actum non facere; vel inualidum, aut inutilem facere, paria sunt; cap. 13. num. 14. vbi exornatur remissiuè. -  Actum non censetur, quod scriptura non legitur, cap. 13. num. 39. -  Actus quicunque in articulo mortis valide fieri potest, & sortiri effectum. -  Bene articulus mortis esset considerabilis, quando esset tam prope mortem, quod sensus deficeret, cap. 22. num. 106. -  Actus quincunque spontaneus præsumitur regulariter, nisi coactio probetur, cap. 22. num. 112. -  Actus vt valeat potiùs quàm pereat, non modo in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in omni materia, & dispositione interpretatio sumi debet; cap. 30. ex num. 1. cum seq. -  Et vt sit verus, & legitimus, num. 7. -  Pro actus validitate præsumptio, & coniectura quæ sumitur, cæteris est firmior, & efficacior, ibid. num. 9. -  Etiamsi verba improprientur, num. 10. & latè de materia per totum caput. -  Actus omnis, in quo non apparet determinatio certa, regulatur à consuetudine, cap. 36. n. 34. -  Actus potius pro executione, & confirmatione voluntatis præcedentis, quam quod sit nouus actus, aut noua dispositio, interpretatio fieri debet, ne mutatio voluntatis inducatur, cap. 37. num. 12. -  Adimi in codicillis licet possint legata, & fideicommissa, id tamen intelligitur, nisi in contrarium constet de mente testatoris, de qua constare dicitur aperte, vbi limitata fuit ademptio fideicommissi in codicillis, & non in totum, cap. 22. num. 168. -  Per ademptionem vnius rei, non sequitur ademptio alterius, quando res sunt separabiles, ibid. num. 169. -  Ademptio facta in pœnam, licet sit conditionalis, non facit principalem dispositionem conditionalem, sed interim peti potest legatum, vel hæreditas aditi, cap. 56. num. 13. -  Ademptio, & translatio legati inter se differunt, ibid. num. 18. -  Ademptio alia simplex est, & sine translatione, alia verò cum translatione eiusdem legati in alium, dicto cap. 56. num. 19. -  Ademptionis, & translationis legatorum diffinitio, num. 20. -  Vide alia infrà, litera L. verbo Legatorum. -  Addens qualitatem, ita demum declarare dicitur, si non alterat substantiam; aliàs secus, cap. 19. numero 20. -  Adimpleuisse de iure videtur is, per quem non stat, quominus impleatur, cap. 60. num. 38. -  Administrator pro reliquis vnius administrationis conuentus, creditum ex alia administratione compensare desiderans, an audiatur, cap. 40. numero 78. -  Affectio maior habetur ad eos, qui sunt nati, & cogniti tempore factæ dispositionis, quam ad eos, qui nec nati erant, nec cogniti, cap. 36. num. 58. -  Immo in descendentibus nascituris affectionis, seu prædilectionis ratio assignari non potest, nisi ex gradus proximitate, num. 59. -  Alexandri Trentacinquij resolutio, nouè ponderatur, cap. 5. num. 45. -  Alphonsi Azeuedij resolutio expenditur, & dem respondetur, cap. 9. nu. 12. -  Alphonsi Azeuedij, consilium 18. nouè ponderatur, & respondetur eidem; ibi num. 14. & vide nu. 81. & 82. -  Alphonsi Azeuedij consideratio noua, nouè etiam, & concludenter conuincitur, cap. 27. nu. 52. -  Alphonsi Azeuedij distinctio, nouè, & verè improbatur, cap. 27. nu. 82. -  Alexandri, Bertrandi, Cephali, & Hippolyti Riminaldi consilia nonnulla expenduntur, quibus intenditur probari, substitutiones, & fideicommissa conditionalia transmitti ad hæredum hæredes, cum alicuius hæredes vocati reperiuntur: & eisdem respondetur, cap. 56. num. 30. -  Alienationis prohibitio sine causa facta non valet, cap. 9. num. 16. -  Et vide numero 84. vbi in Hispanorum primogenijs contrarium. Vide etiam cap. 79. colum penul. & finali: ex alienationis bonorum prohibitione, an maioratus institutus censeatur, dicto c. 9. num. 15. & vide num. 83. -  Alienare qui non potest; neque etiam potest reditum, siue censum constituere. -  Idque maxime, quando alienatio prohibetur fauore alicuius, cap. 35. num. 36. & 37. -  Alienatio rei Minoris, vel Ecclesiæ, valet sine solemnitate, quando reperitur vtilis Ecclesiæ, vel minori, idque ex sententia quorundam, c. 61. n. 23. -  Contrarium, quod non valeat sine debita solemnitate, etiam si eisdem euidenter sit vtilis, num. 40. & 41. & sub numero 36. -  Alimenta promissa, seu relicta alicui cum certa temporis determinatione, finiuntur, si alimentarius interim decedat, nec reliqui temporis eius hæredibus debentur, cap. 60. nu. 2. & 39. -  Alimenta habent de sui natura determinationem ex illius persona, cui debentur; ideo relictum etiam temporale habet tacitam conditionem, dummodo viuat tanto tempore legatarius, nu. 3. -  Alimentorum legatum dicitur annuum, ideo pro primo anno est purum, & pro sequentibus conditionale, numer. 4. -  Alimenta regulariter finiuntur cum morte eius, cuius fauore promissio, aut obligatio eorum facta est, num. 5. -  Alimenta in persona vnius aliud sunt, quam in persona alterius, & sunt merè personalia numero 6. -  Alimenta promissa à socero simpliciter filiæ, & genero, dum collocat filiam in matrimonium, an censeantur promissa perpetuò, hoc est, durante vita vtriusque, dicto cap. 60. nu. 8. & 44. & 55. -  Alimenta relicta propter filij vtilitatem his, qui cum eo commorati fuissent, cessant mortuo filio, ibidem num. 9. -  Vbi & de materia, l. illis libertis 83. ff. de condit. & demonst. & numero 56. & 57. vbi latius. -  Alimenta simpliciter promissa, aut relicta, præstanda esse in domo grauati, vel obligati, ex sententia quorundam. Contra vero ex communiori, & veriori sententia, dicta cap. 60. n. 10. & 22. vbi late. -  Alimenta per patrem promissa in certa quantitate, & pro certo tempore, dum filia nuptui tradebatur, non finiri mortua filia, in casu quodem, de quo in Regio Hispalensi Senatu controuertebatur, ibidem, num. 17. & 18. -  Alimenta, quando expresse promittuntur in domo, fauor, & commoditas ea promittentis, censetur in consideratione habita, vt promissor extra domum ad nihilum voluerit obligari, num. 20. -  Secus vero, cum alimenta simpliciter promittuntur, quia tunc promissio ad fauorem alimentarij facta censetur, numero 21. -  Alimenta simpliciter promissa, domo scilicet, in qua præstanda sint, non designata, præstanda esse extra domum. -  Atque ita in simplici alimentorum promissione, non esse obligatum alimentarium sumere alimenta in domo obligati, sed posse ea consequi, & habere extra domum. -  Idque ex veriori Interpretum multorum sententia, contra alios, dicto cap. 60. numero 22. etiam 3. -  Vbi respondetur contrariæ partis Authoribus. -  Alimenta præstare grauatus, vel obligatus, quibus in casibus ipsa non in domo propria, sed alibi pro alimentarij commodo præstare debeat, num. 26. -  Alimenta peti non posse extra domum, quando relicta sunt cum onere habitandi, vel in domo propria promissa, num. 27. -  Alimenta præteriti temporis petere non potest alimentarius, qui non est moratus in domo, quando relicta fuerunt cum onere morandi. num. 28. -  Alimenta extra domum peti posse generaliter, absque onere commorandi cum grauato, vel obligato quotiescumque iusta causa subest non commorandi cum eo, num. 29. -  Alimenta extra domum, in qua habitare tenetur, sub eo prætextu petens, quod in ea pacificè non possit morari, quid probare teneatur, num. 30. -  Alimenta extra domum, in qua habitare tenetur, petens, vt dignoscatur an obtinere debeat, nec ne quatuor casus principales distinguendos esse dicto cap. 60. num. 31. -  Alimentorum legatum relictum vxori per annum luctus, expirat cùm primum vxor ad secundas conuolauerit nuptias, num. 34. -  Alimenta si fuerint æstimata pro certo tempore, & postea alimentarius plus, vel minus vixerit, fit deductio, vel augmentum ex post facto, inspecto tempore, quod alimentarius vixerit, num. 36. -  Alimenta præstat hæres in loco sui domicilij, non vbi alimentarius degit: ibidem, num. 67. -  Ambiguum, obscurum, dubium, & incertum, quid & quemadmodum distinguantur: & de sententia Authoris, cap. 4. ex numero. 1. cum seq. vsque ad numer. 10. -  Ambigui, & obscuri controuersiam omnem, vel facti, vel iuris quæstionem appellari regulariter proprius tamen dici voluntatis quæstionem, dicto num. 10. vbi latiùs hoc explicatur. -  In ambiguis, obscuris, & dubijs declarandis, certam, aut generalem adeò regulam dari non posse, quæ omnia comprehendat: cum variæ, & diuersæ sint hominum voluntates; nec omnia possit Legislator comprehendere, siue declarare, & præuenire, num 11. -  Idcirco in eisdem, ac cùm verborum ambiguitas, vel obscuritas est, valere quidem quod actum est, nec propterea vitiari, num. 12. -  Sed ex varijs causis, & coniecturis voluntatem interpretari, num. 13. -  Et triplicem considerari interpretationem, ex verbis perspicuis, & claris, ex verbis, & mente, atque ex mente tantum per interpretationem, numero 14. -  Ambiguum, obscurum, & dubium non differre inter se, ex sententia veriori, sed plerumque vnum pro altero poni, & accipi; nec dari ambiguum, & dubium, quod non sit obscurum. -  Idque etiam ex communi vsu loquendi, dicto cap. 4. num. 15. & 16. -  Ambiguum, obscurum, & dubium, quibus modis accipiatur? & de sententia Baldi, & Socini, num. 17. -  Ambiguitas, siue obscuritas verborum vnde proficiscatur; & de sententia Camilli Gallinij, qui ad quatuor capita principalia articulum reduxit. n. 18. -  Ambiguam dispositionem interpretari primo à mente disponantis. deinde inspici id, quod est verisimilius: & his deficientibus, seruari proprietatem verborum, num. 19. -  In ambiguis inspiciendum esse illud, quod est verisimilius, vel quod plerumque fieri consueuit dicto cap. 4. numero 20. -  Ambiguum uerbum positum post alia, quæ sint clara, debere in dubio intelligi de casu simili ibidem, numero 21. -  Ambiguam dispositionem optimè declarari ex casu postea subsequuto, num. 22. -  In ambiguis sic debet fieri interpretatio vltimæ voluntatis, vt & moribus, & statutis ciuitatis conueniat; quia testator præsumitur voluisse, quod lex sua municipalis valeat, cap. 35. num. 15. -  Ambiguitas, vel obscuritas, quando versatur circa res tantum, quid fieri debeat, cap. 34. num. 16. -  Et quid si ambiguitas, vel incertitudo sit circa verba tantum, num. 17. -  Andreæ Alciati placitum improbatur, cap. 4. num. 5. -  Antonij de Aïora locus explicatur, cap. 16. num. 36. & 59. -  Ancharani consilium 219. expenditur, de ratione eius agitur cap. 25. num. 40. -  Antonij Fabri, Ioannis Bologneti, & Ioannis Marci Aquilini, contra communes Interpretum traditiones, placita nonnulla in medium proferuntur: & communis defenditur, cap. 27. n. 55. -  Antonij Fabri obseruationes nonnullæ proferuntur; quibus contenditur, donationem hodie reuocari non posse, etiam ante acceptationem. cap. 37. num. 41. seq. -  Antonij Fabri, de donatario, qui donationem in absentem se collatam, vult ratam habere post mortem donatoris, locus insignis expenditur, dicto cap. 37. num. 48. -  Antonij Fabri, de donatione in absentem, ac ignorantem collata, stipulante notario, & ante donatarij ratihabitionem reuocata; locus egregius commemoratur, ibidem, num. 52. -  Annui reditus sine census constitutio, an de iure subsistat, si absque decreto iudicis, cum authoritate tamen tutoris, aut curatoris fiat, & in vtilitatem, & commodum minoris cesserit, cap. 61. num. 28. & seq. Annui redditus, an inter immobilia, vel mobilia computentur à iure. ibidem, num. 39. -  Anima censetur persona prohibita ad nominationem, propter difficultatem conueniendi, cap. 13. num. 7. Contrarium ibi, num. 40. -  Animam suam an nominare valeat is, qui in secundam vel tertiam personam, aut vitam, nominare potest, dicto cap. 13. num. 11. & seq. -  Antiquum in probationibus, quid dicator, arbitrio iudicis committitur, cap. 43. num. 44. -  Appellatio est omni casu permissa, si non reperiatur expressè prohibita, quod exornatur remissiue, cap. 14. num. 36. -  Etiam quando dubium aliquod subesset, num. 35. -  Argumentum illud, substitutus non es hoc casu, aut de te non loquitur scriptura; ergo ad fideicommissum admitti non debes, explicatur, cap. 9. n. 3. & 74. -  Arræ constitui possunt constante matrimonio, cap. 49. num. finali. -  Arrarum promissio an minuatur, si promittentis bona aliqua postea euincantur, quæ tamen ab eo bona fide possidebantur, cap. 59. num. 23. -  Author quibus impulsus, atque adductus fuerit principaliter, vt coniecturarum, atque interpretationis vltimarum voluntatum tractatum, & disceptationem susciperet; & de fine, atque intentione ipsius præcipua in eo tractatu; c. primo, numero primo. -  B. -  BAlbutiens lingua, quis, & quomodo dicatur, c. 27. num. 4. -  Balbutientis lingua testamentum, an de iure subsistat, ibidem, ex num. primo, cum seq. -  Bertrandi sententia in consilio 148. libro primo, adducitur, atque explicatur, cap. 25. num. 54. & 56. & seq. -  Beneficio meo nemo potes vti, nisi quatenus ego volo. -  Nec facit iniuriam, qui suum beneficium non impartitur, cap. 64. num. 14. -  Blanditiis potest quis alium allicere, ad sibi relinquendum, cap. 22. numero 107. -  Ad blanditias alicuius factum testamentum secundum, an reuocet primum, ibidem num. 117. & 118. -  Bona in dubio præsumuntur allodialia, & libera, & alienabilia, non maioratui subiecta, vel inalienabilia, nisi scriptura maioratus ostendatur, cap. 9. num. 1. -  Ex coniecturis tamen fideicommisso, & maioratui perpetuo subiecta, præsumi possunt, prout latius, ibidem, num. 68. -  Bona in dotem data, vel ob causam donata, eo ipso exierunt de patrimonio parentis dotantis, vel meliorantis, & effecta sunt proprium patrimonium ipsius filiæ dotatae; vel filij, cui donatio facta est, nec in bonis eiusdem parentis remanent. cap. 16. num. 38. -  Bonorum diuisione facta cum clausula ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid placuerit, faciendum, vtrum videatur tributa, & concessa alienandi facultas, aut remissum esse fideicommissum, remissiue, cap. 48. num. 10. -  C -  CAsus in vltimis testatorum dispositionibus, an & quando dicatur omissus, vel non, vt tanquam omissus non attendatur, vel si pro expresso habeatur, velut expressus operetur, & quando pro expresso habendus sit. -  Articulus equidem difficilis, & ad modum frequens, & qui latissime patet apud scribentes. -  Nec sub compendio breui verborum facile comprehendi certave, aut generali doctrina comprehendi valet, cap. 15. num. 1. -  Idcirco, pro eius articuli explicatione distincta, necesse fuisse, theoricas illas & doctrinas communes interpretum quam plurimorum euolare, atque originaliter prælegere, prout agregantur, atque commemorantur ibi, num. 2. & late de materia per totum dictum cap. 15. -  Casus duo simplices, si in dispositione sunt expressi, & euenit casus mixtus omissus, si dispositio est fauorabilis, fiet extensio ad casum mixtum omissum. -  Quod si dispositio est odiosa, non fit extensio ad casum mixtum. -  Idque ex sententia communi, eod cap. 15. num. 35. -  Ex sententia vero aliorum vide ex num. 36. vsque ad num. 48. -  Casus omissus si exprimatur per modum conditionis, non extenditur ad casus similes regulariter, & inde casus omissus regulariter continetur, dicto num. 48. -  Idque pro regula constituitur, & accipitur, vt procedat in quacumque conditione, tam voluntaria, quam necessaria, quando casus est dissimilis, numero 49. -  In casu vno conditionalis dispositio, seu prouisio facta, ad alterum expresso dissimilem, non extenditur, num. 56. & vide tribus numeris seq. -  Sed an casus sit similis, vel dissimilis, dependet à subiecta materia, & ab intentione proferentis. -  Et ita non potest dari certa firmaque regula, prout Ioannes Bolognetus, & vere, & singulariter animaduertit, ibidem, num. 54. -  De casu ad casum in conditione voluntari non datur progressus, sed debet illa impleri in forma specifica, prout fuit ipsa prolata, numero. -  Et sic inspicitur merum factum conditionis per testatorem ex sola eius voluntate appositæ, numero 55. -  Quia ex adiectione conditionis actus indiuiduus redditur, & ideo non potest aliter, quam in forma specifica adimpleri, num. 56. -  Sed non procedit, quando ex coniectura aliqua deprehendi potest, testatorem non modum, sed finem potiùs considerasse. -  Tunc namque de casu ad casum datur progressus, ibidem, num. 57. -  Non etiam procedit, quando casus ad quem fieret productio, siue extensio, per omnia exequeretur, subrogareturque illi, quem testator expressit. -  Tunc namque, etiam in conditione voluntaria daretur progressus de casu ad casum, num. 58. -  Et quid quando alia videretur fuisse mens testatoris num. 59. -  Casus quando exprimitur per modum conditionis necessariæ ad actum, vel ad effectum actus, tunc fit extensio ab vno casu ad alium similem. -  Et sic conditio ipsa impleri potest per æquipollens, num. 60. -  Secus tamen, quando in oppositum appareret expresse, vel per alias coniecturas, prout ibidem notatur. -  Et Ioannis Bologneti notanda animaduersio recensetur. -  Causæ duæ quando concurrunt, vna in specie, altera in genere, causa illa, quæ est specialis, præualet, cap. 23. num. 23. -  Causa quæ respicit solum fauorem, & commodum legatarij, non restringit legatum, cap. 25. num. 45. & cap. 56. num. 7. & cap. 60. num. 19. -  Sicque causa ipsa respiciens solum fauorem legatarij, impulsiua dicitur, & non finalis, & non restringit legatum, quin debeatur, & etiamsi illa deficiat, ibid. num. 46. -  Et id maxime inter coniunctas personas, num. 47. -  Inter quas legatum potius ex naturali affectione, & ex causa motiua, quam limitatiua factum præsumitur, prout ibidem notatur. -  Causæ plures quando concurrunt in dispositione vna cessante, non cessat dispositio, cap. 60. numero 50. & latius, & vtilius in addit eiusdem capitis. -  Causa cessante, non cessat effectus, iam consummatus, cap. 60. num. 51. -  Vel vbi ius esset etiam alicui quæsitum ex causæ existentia, num. 52. -  Nec enim debent ex casu quolibet superueniente, reuocari illa, quæ iam perfecta, & absoluta, & consummata fuere, num. 53. -  Cald. Pereiræ rosolutionem, Hispalensis Regij Senatus decisioni, & Authoris opinioni conuenire, cap. 13. num. 18. -  Cancellatio testamenti, vide infra, verbo, testamentum. -  Caroli Ruini lapsus duplex, noue detectus per authorem, cap. 21. num. 101. -  Caroli Ruini sententia noue confutatur, ibidem, num. 109. -  Census an possit constitui super bonis maioratus, cap. 35. num. 33. & seq. & num. 62. -  Circuitus vitandi, cap. 61. num. 51. vbi explicatur. -  Clausulæ præcedentis proprium est influere in sequentes, præsertim si continuato sermone proferantur, cap. 9. num. 37. -  Est enim potior clausula præcedens ad instituendum, quam subsequens ad refluendum, num. 39. -  Clausulam non solum præcedentem, sed & in fine positam, referri ad omnia præcedentia, maxime, quando nulla subest differentiæ ratio, ibidem, num. 40. -  Clausula, quæ subijcitur, non refertur regulariter ad ea, super quibus facta est specialis prouisio, dicto cap. 9. num. 51. -  Clausula solicita apponi, licet omittatur, nunquam omissa censetur, sed potius expressa, cap. 13. nu. 4. & vide num. 38. vbi id declaratur. -  Clausulæ primogeniorum Hispaniæ, sunt interpretandæ secundum consuetudinem Hispaniæ in successione primogeniorum, cap. 36. num. 33. -  Ex clausulis in executiuis, non in principali dispositione appositis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura sumitur, & interpretatio congrua colligitur, cap. 48. numero primo. -  Cum ex illis deducatur, qualis fuerit mèns, & finis, siue intentio disponentis, num. 2. -  Clausulæ, an sint positæ in dispositiuis, an in executiuis, multum interesse, ibidem, num. 3. -  Clausulæ accessoriæ, seu positæ in executiuis, non ampliant, neque alterant, aut immutant dispositionem principalem, sed solum in suo primo intellectu confirmant, & regulantur secundum naturam principalis dispositionis, quod exornatur, dicto cap. 48. num. 4. -  Clausula ad habendum, tenendum, possidendum, & quicquid perpetuo sibi, & suis placuerit, faciendum, in concessione feudi apposita, vtrum facultatem alienandi importet, ibidem, num. 8. -  Clausulæ, quando dicantur dispositiuæ, vel executiuæ, siue positæ in executiuis, & non in dispositiuis, ibidem, num. 9. -  Clausulæ in executiuis adiectæ, declarant dispositionem principalem, & sunt aptissimæ, & sufficientes ad declarandum mentem disponentis, eandemque dispositionem præcedentem, ibidem, num. 12. -  Clausulæ in executiuis appositæ, ampliant dispositionem præcedentem, cum appositæ sunt super dispositione, quæ eis non repugnat, num. 13. -  Vel quando in ea dispositione nihil alias operarentur, num. 14. -  Aut in fauorabilibus, secus in rescriptis gratiosis, & similibus, quod latius explicatur, ex num. 15. vsque ad num. 21. -  Clausulas accessorias, siue executiuis, potius adijci ex voluntate partium, quam ex stillo notarij, ibid. num. 21. -  Nec præsumi, quod ipse notarius clausulas tanti ponderis ex solo suo capite instrumento adscribat, num. 22. -  Nec potest ipse plus scribere, quam quæ propriis vidit oculis, vel propriis audiuit auribus, num. 23. -  Et censetur rogatus à partibus, vt clausulas consuetas apponat, num. 24. -  Debetque instrumentum coram partibus legere, num. 25. -  Clausulam codicillarem censeri ex voluntate testatoris insertam in instrumento, dicto cap. 48. num. 27. -  Idem de cæteris accidentalibus, & substantialibus, num. 28. -  Clausula præcedens potentior, & firmior est, vt sequentia determinet, écontra, cap. 50. numero 15. -  Clausula cuiusvis dispositionis interpretatur aliam, & per aliam, ibid. num. 35. -  Clausula de per se stans, aut non de per se, siue in principio, aut in medio, vel in fine dispositionis apposita, an referatur ad omnia præcedentia, vel sequentia, siue ad quæ, latus, & difficilis, atque intricatus articulus, & à multis explicatus, cap. 50. num. 36. -  Clausulas in principio, aut in medio, vel in fine dispositionis appositas, congruam præstare interpretationem, atque coniecturam eorum, quæ in præcedentibus, vel sequentibus dicta fuere, ibid num. 37 -  Regulariter tamen clausulas eius modi, quantumcunque generales, in vltimis voluntaribus appositas, restingi ad ea, quæ sunt similia expressis, non ad diuersa, ibidem, numero 38. -  Et ad specificata dummodo intelligatur, prout declaretur, ibid. num. 39. -  Et sic ea, quæ habent determinatam, & claram dispositionem, num. 40. -  Sic etiam restringi, vt non referentur ad omnia præcedentia, vel sequentia, quando repugnaret præsumpta testatoris voluntas, numero 41. -  Clausula de per se stans, & separata, refertur ad omnia, siue sit posita in principio, siue in medio, siue in sine, quod late probatur, dicto cap. 50. num. 42. -  Clausula dicitur per se stans, si habeat orationem perfectam, & absolute, non relatiue posita sit, num. 43. -  Clausula separata, & de per se stans, refertur ad omnia, vbi est eadem ratio, vel vbi non potest assignari ratio diuersitatis, num. 44. -  Secus tamen, si non sit eadem ratio, vel quando diuersitatis ratio assignari potest, num. 45. -  Et vbi militat eadem ratio, ad omnia refertur, etiamsi clausula posita sit ad qualificandum aliquem ex casibus, aut capitulis, num. 46. -  Clausula de per se stans, refertur ad omnia, quandocunque potest commode, & congrue ad omnia referri, quia omnibus congruit, alias secus, vel referenda ad ea duntaxat, quibus commode congruit num. 47. -  Clausula de per se stans, refertur ad omnia, nisi contrarium suadeat aliqua ratio contrarietatis, incompassibilitatis, in aptitudinis, destructionis recti sermonis, superfluitatis, diuersitatis, separationis, absurditatis, repugnatiæ, inconuenientis, vel proprietatis verborum, num. 48. -  Et ad hoc in effectu reducuntur variæ obseruationes, atque interpretum limitationes, quibus limitant generalem regulam, siue traditionem à præfatam, num. 46. -  Reducuntur quoque Iacobi Menochij ad ipsammet regulam limitationes plures, prout dicto cap. 50. num. 50. referuntur. -  Clausula quando est apposita ad qualificandum aliquam dispositionem, vel capitulum aliquod; ad omnia non referet, num. 51. quod explicatur, num. 52. -  Clausula in fine posita, quibus in casibus referatur ad omnia præcedentia, vel non referantur, quemadmodum ex sententia communi Ioan. Vincent. Hondedei explicauerit, num. 53. -  Clausula, siue in principio, siue in medio, siue in fine dispositionis apposita, refertur ad omnia, si continuatiue scripta sit, ibidem num. 54. -  Vbi latius explicatur, & vide num. 55. quando scriptura dicatur continuata. -  Clausula posita in fine vnius orationis, ad omnia præcedentis refertur, quæ comprehenduntur in eadem oratione, siue sit oratio simplex, siue sit oratio composita, comprehendens sub se plures orationes simplices, quæ ab eodem verbo principali reguntur, & copulantur, num. 56. -  Clausula posita inter vnum capitulum, siue in principio, aut in medio alicuius capituli, ad illud tantum refertur, prout n. 57. latius explicatur: & vide quando vnum, vel plura dicantur capitula. numer. 58. -  Clausula rebus sic se habentibus; & in eodem statu permanentibus, & aliquo de nouo non superueniente, ex præsumpta disponenti mente, in omni actu materia, & dispositione subintelligitur, cap. 59. num. 20. -  De clausula, rebus sic se habentibus, & in eodem statu permanentibus; vide late, dicto cap. 59. per totum. -  Collationis introducendæ rationem potissimam fuisse, propter æqualitatem filiorum seruandam, cap. 16. num. 42. -  Communis sensus semper attendendus est, cap. 13. num. 5. -  Comparatio literarum, an sit sufficiens probatio, quando agitur de schedula tradita religioso, ad quam testator se retulit, cap. 20. num 32. & 35. -  Comiti si data est potestas reuidendi statuta, & ipse quædam improbat, cætera confirmare videtur, cap. 22. num. 166. -  Copula requirit concursum omnium copulatorum. -  Et vbi plura requiruntur, contractus perficitur, ex vltimo, cap. 60. num. 42. & 43. -  Copulatiuæ vna pars, aliam declarat, cap. 61. nu. 5. -  Copulatiua solet ampliare, cap. 61. num. 6. -  Condemnatio, siue sententia non cadit super non petitis, vel non deductis, cap. 10. num. 51. -  Condemnatio limitata, & restricta ad certam bonorum quantitatem, limitatum debet producere effectum, cap. 45. numero 48. -  Commissario ex l. 33. Tauri, quod tempus præfigatur ad testamentum faciendum, cap. 36. numero 18. -  Coniunctio licet sit ab vtraque parte, si tamen impar, sustinetur argumentum ad fauorem eius, qui est magis coniunctus, c. 32. num. 45. -  A consuetis argumentum validum est, cap. 80. num. 3. -  Confessio vxoris cum possessione mariti, vel cum eo, quod sit dignus tanta dote, probatur omnia fuisse data in dotem, & vxori præiudicat, c. 40. num. 39. -  Idque maxime, si sæpius extraiudicium firmauerit, se bona sua in dotem tradidisse marito, eod. num. 39. -  Confessio extraiudicialis absente parte facta plene non probat, quod exornatur remissiue, c. 52. num. 35. & cap. 69. vbi latius. -  Et quid si præsente parte facta sit, & an tunc acceptatio requiratur, num. 36. dict. cap. 52. & dict. cap. 69. -  Confessio extraiudicialis geminata absente parte, plene probat, & præiudicat, dicto cap. 52. n. 37. & dicto cap. 69. -  Confessio geminata exceptionem non numeratæ pecuniæ non excludit, cap. 52. num. 43. -  Contemplatione certæ personæ facta promissio, vel legatum relictum, ipsi personæ cohæret, & consequenter persona extincta, dicitur quoque extingui, cap. 60. num. 7. -  Consentiens in vno actu iudicij non censetur consentire in reliquis, cap. 60. num. 65. -  In contractibus interpretatio fit contra eum, qui se non declarauit, & legem contractus apertius non dixit. cap. 13. num. 36. -  Vbi & allegatio vulgata, l. veteribus, ff. de pactis: exornatur nonnullis, remissiue. -  In contractibus an mens attendatur, potius quam verba, remissiue, ibidem, num. 37. -  Contrahentes se abstineant à verbis generalibus, ne nimium effuso sermone, in promptum incidant periculum, quia sibi imputent, si vtantur verbis generalibus, cap. 42. num. 41. -  Contrahens cum alio, tenetur inquirere conditiones contrahentis, & qualitates rei, quæ verisimiliter possunt deuenire ad notitiam, cap. 42. num. 64. & vide num. 99. & 100. vbi latius id explicatur: an scilicet, l. qui cum alio contrahit, ff. de regul. iur. procedat etiam respectu rerum, de quibus contrahitur, non solum respectu personæ. -  Et an procedat in casibus, in quibus alter ex contrahentibus tenetur ex natura contractus certificare, & notificare aduersario omnes qualitates rei: vide ibidem, num. 102. & seq. -  Qui cum alio contrahit, quamuis diligenter teneatur illius conditionem, atque qualitates inquirere, excusatur tamen ob iustam, & probabilem ignorantiam, dict. cap. cap. 42. num 98. -  Conditio ad vnguem, & in forma specifica adimpleri debet, cap. 24. num. 9. -  Et solum inspicitur id, quod fuit expressum, & specificatum, num. 10. -  Et vbi non est ad certum tempus limitata, nec restricta, potest quandocunque impleri, secus tamen si sit restricta, numero 11. -  Conditio potestatiua vtrum possit sine mora quandocunque in perpetuum impleri, remissiue, dict. cap. 25. num. 13. -  In conditionibus moræ purgatio locum non habet, ibidem, num. 16. -  Conditio potestatiua non habetur pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum, quominus impleret conditionem ipsam, num. 17. -  Et idem in conditione mixta, quando non impletur facto ipsius legatarij, vel cum non deficit ex parte eius, cui impleri debuit, sed ex parte alterius, scilicet tertij, num. 18. -  Conditio contrahendi cum certo genere personarum, vel cum certa, & determinata persona, valida est, dicto cap. 25. num. 20. -  Quia ex hoc non censetur adempta facultas contrahendi, licet ex parte restringatur, eod. numero 20. -  Sicque conditio, seu præceptum à testatore iniunctum fœminæ, vt alicui nubat sub pœna priuationis hæreditatis, vel legati, vel maioratus instituti, de iure subsistit, & adimpleri debet, num. 21. -  Et non modo per viam conditionis, sed etiam per viam modi adiici potest, numero 22. -  Et non modo, vt fœmina nubat alicui extra familiam, sed etiam de familia, num. 23. -  Potest etiam dici conditio, qua hæreditas auferatur, si quis contraxerit matrimonium cum certo genere personatum, num. 20. -  Conditio pro defecta, non autem pro impleta habetur, quoties impedimentum à tertio illatum fuit, sicque grauato præstatur actio ad interesse aduersus ipsum tertium impedientem, dicto cap. 25. num. 31. & latius explicatur, num. 26. & seq. -  Conditionis cuiusuis, etiam casualis defectus, nunquam vitiat dispositionem, quando verisimiliter disponens legatum esset, & etiam defecta conditione, relicturus, num. 33. -  Idque maxime, si aliæ coniecturæ concurrant, num. 34. -  De conditionis implemento cum agitur, voluntas magis, & quod principaliter intendit testator, quam verborum figura spectanda est, num. 35. -  Et magis consideratur verisimilis mens testatoris, quam rigor verborum, num. 36. -  Conditio limitatur ex præsumpta voluntate defuncti, eod. cap. 25. num. 37. -  Et propter mentem testatoris, non veniente etiam conditione, relictum quandoque debetur, n. 38. -  Conditio, quæ præfinito tempore adimpleri non potest propter angustiam temporis, quasi ex qualitate temporis impossibilis, non vitiat legatum, num. 41. -  Conditionis implendæ tempus non currere ignoranti, sed tantum à die scientiæ, eod. cap. 25. num. 42. -  Conditionis implendæ tempus præcisum à testatore appositum, ignoranti etiam, & impedito currit, ibidem, num. 44. -  Conditio contrahendi cum certa persona, vel cum certo genere personarum, quamuis de iure valida sit regulariter; id tamen intelligi, atque moderari debet, modo honeste adimpleri valent conditio ipsa, nam si honeste adimpleri non potest, reputatur impossibilis de iure & non obligat, nec legatum admittitur. -  Quomodocunque id ipsum contingat, etiam extra casum expressum in. l. cum ita legatum, in versic. videamus, ff. de condit. & demonst. ibidem num. 48. & seq. -  Conditio illa, si vxorem duxerit, si dederit, si fecerit, ita accipi oportet, quod per grauatum non stet, quominus ducat, det, aut faciat, dicto cap. 25. num. 53. -  Conditionem inhonestam de iure dispositio testatoris continens, vel etiam secundum mores ciuitatis, reijcitur à matrimonio, ibidem, n. 49. -  Conditio, quæ honeste adimpleri non valet, quasi impossibilis reputatur, & pro non scripta habetur, quamuis de facto impleri possit, ibidem, numero 61. -  Conditionum tres esse species, casualem, scilicet, potestatiuam, & mixtam, eod. cap. 25. nu. 68. -  Conditio potestatiua, quæ dicatur, & quæ mixta, num. 69 -  Conditionis casualis, potestatiuæ, & mixtæ, permultæ sunt differentiæ, num. 70. -  In conditione casuali inspicitur solum euentus, & ob id quomodocunque deficiat, impeditur dispositio, num. 71. -  Vsque adeo, vt conditio ipsa non purificata, habeatur pro non facta, etiam si in minimo deficiat. -  Quia conditio pro sui natura est indiuidua, & conditionem importat, eod. num. 71. -  Conditio potestatiua non habetur pro impleta, quando stetit per ipsum honoratum, & conditione grauatum quominus impleret conditionem ipsam, num. 72. -  Habetur vero pro impleta, si honoratus, & conditione grauatus, sine aliqua sui culpa fuit impeditus ab eo, in cuius persona conditio erat implenda, num. 73. -  Quod si honoratus, & conditione grauatus, casu fuit impeditus, habetur conditio pro impleta ad commodum ipsius grauati, num. 74. -  Dummodo non fuerit ipse in mora dandi, etsi culpa eius præcesserit, num. 75. -  Item vbi conditio deficit per casum contingentem in persona honorati, num. 76. -  Conditio mixta pro impleta habetur, quando iusta causa excusat legatarium, quia tunc non videtur per eum stetisse, num. 78. -  Conditio mixta pro impleta non habetur, sed potius pro defecta, quando casu, non autem facto, aut culpa legatarij conditio ipsa deficit num. 79. -  Quod limitatur fauore alimentorum, & libertatis, piæ causæ, & in primogenijs. -  Et cum dispositio modum potius continet quam conditionem. -  Quia modus casu fortuito deficiens, habetur pro impleto, num. 80. -  Conditio mixta habetur pro impleta quando deficit ex parte eius, cui impleri debuit quia nolit, vel aliter impediat, num. 81. -  Conditio mixta deficiens facto tertij, non eius, in cuius persona erat adimplenda, pro defecta habetur, eod cap. 25. num. 82. -  Sicque legatario, vel honorato præstatur actio ad interesse aduersus tertium impedientem. -  Si vero soluendo non sit, conditio non pro defecta, sed pro impleta habetur eod. num. 82. -  Similiter etiam, quando impedimentum à tertio iuste illatum fuit, num. 83. -  Secus autem si iuste, provt ibidem dicitur. -  Conditio in maioratu, an pro impleta habeatur, quando implementum impeditur à tertio, vel ab eo, in cuius persona erat implenda, dicto cap. 23. num. 84. & 85. -  Conditionalis prouisio, siue dispositio in vno casu facta, ad alterum expresso dissimilem non extenditur, cap. 15. num. 50 -  Quia conditiones dicuntur strictissimi, esse iuris num. 51. -  Atque ideo in forma specifica debent adimpleri, num. 52. -  Vnde tam conditionis natura, quam casuum dissimilitudo facit, vt de casu expresso ad casum dissimilem non possit dari progressus in dispositione conditionali, num. 53. -  Sed an casus sit similis, vel dissimilis, dependet à subiecta materia, & ab intentione proferentis, & ita non potest dari certa firmaque regula, num. 54. -  In conditione voluntaria non dari progressum de casu ad casum, sed debere illam impleri in forma specifica, provt fuit ipsa prolata, num. 55. -  Et sic inspicitur merum factum conditionis, per testatorem ex sola eius voluntate appositæ, eod. num. 55. -  Quia ex conditionis adiectione, actus indiuiduus redditur, & ideo non potest aliter quàm forma specifice impleri. num. 56. -  Sed non procedit, quando ex coniectura aliqua deprehendi, potest, testatorem non modum, sed finem potius considerasse. -  Tunc namque datur progressus de casu ad casum, ibidem, num. 57. vbi Ioannis Bologneti notande resolutio in proposito commemoratur. -  Non etiam procedit, quando casus ad quem fieret productio, siue extensio, per omnia exæquaretur, subrogareturque illi, quem testator expressit. -  Tunc namque, etiam in conditione voluntaria daretur progressus de casu ad casum, num. 59. -  Et quid quando alia videretur fuisse mens testatoris, numer. 59. -  Per modum conditionis necessariæ ad actum, vel ad effectum actus, quando casus exprimitur, tunc fit extensio ab vno casu ad alium similem. -  Et sic conditio ipsa impleri potest per æquipollens, vbi & de intellectu, l. commodißime, ff. de liber. & posthum. l. fideicom. §. si cui de legatis. 3. ibidem, numer. 60. -  Secus tamen, quando in oppositum apparet expresse, vel per alias coniecturas, provt eodem numero adnotatur. -  Et Ioannis Bologneti notanda animaduersio recensetur, ibidem. -  Per modum conditionis casus vnus si exprimatur, non extenditur ad casus similes regulariter. -  Idque in quacunque conditione, tam voluntaria, quam necessaria, quando casus est dissimilis, eod cap. 15. num. 48. & 49. -  Et vide num. 61. vbi Leandri Galganetij resolutiones in proposito commemorantur. -  Conditio decedendi sine liberis, vtrum expiret vnico filio superstite, quamuis per momentum superuiuat, & de consilio Oldradi 21. remissiue, cap. 38. num. 13. -  Conditio augmentatiue si accipi potest, verba impropriando; Oldradi consilium 21. limitatur, num. 14. ibidem. -  Conditio, quando non apponitur dispositioni, sed excutioni, dispositio non dicitur conditionalis, cap. 56. num. 8. -  Conditio, quando non apponitur actui, sed illius resolutioni, dispositio non efficitur conditionalis, sed est pura, resoluenda sub conditione, ibidem, num. 9. -  Conditio apposita resolutioni faci dispositionem conditionalem in vltimis voluntatibus, quamuis secus sit in contractibus, ibidem, num. 10. -  Conditio adiecta resolutioni, non facit dispositionem conditionalem, quando resolutio fit in pœnam spreti præcepti, quia pœna arguit ius quæsitum, ibidem, num. 11. -  Conditio vera, & propria, vti est casualis, impedit transmissionem, etiamsi certum sit, conditionem extituram, dicto c. 56. num. 72. -  Conditio mixta, si deficiat per mortem, vel per casum, non extinguit legatum alimentorum, speciali eorum fauore, quod exornatur & explicatur, l. prima, C. de legatis cap. 60. num. 56. -  Extinguit tamen, quando est apposita in fauorem eorum, cum quibus erat morandum, ibidem, nu. 57. -  Ex conditionalibus verbis, siue conditionaliter prolatis, voluntatis, & intentionis testatoris coniectura desumitur, atque interpretatio fieri valet in casu dubio, cap. 55. num. 1. -  A conditionalibus namque dispositiua declarantur, atque interpretantur, sicut è contra conditionalia à dispositiuis, ibidem, dicto nume. 1. & latius, ex num. 19. -  Conditio suspendit dispositionem in futurum euentum, dicto cap. 55. num. 2. -  Siue sit tacita, siue expressa, num. 3. -  Et impedit ortum obligationis ante purificatam ipsam conditionem, num. 4. -  Nec antea habet effectum conditionalis dispositio, quam conditio ipsa existat, & verificatur, nu. 5. -  Et si non fuerit verificata, perinde habetur, ac si dispositio facta non fuisset, num. 6. -  Paria enim sunt, nihil fieri, aut fieri sub conditione, quæ purificata non fuerit, num. 7. -  Conditione namque deficiente, deficit ipso iure omnis dispositio, tam inter viuos, quam in vltima voluntate, nec relictum debetur, num. 8. -  Sic sane conditionem euenisse, impletamque fuisse, probare, & liquidare, debetis, qui de fideicommissi, aut successionis, vel relicti conditionalis iure contendit, num. 9. -  Quoniam negantis conditio fundata est in negatiua, num. 10. -  Conditionem non præsumi euenisse in dubio, cum sit quid facti, sed eam probare debere cum, qui euenisse, impletamque fuisse, asserit, num. 11. -  Debetque impleri in forma specifica, num. 12. -  Quamuis aliquando, multisque in casibus per æquipollens adimpleri possit, provt ibidem notatur. -  Aliquando etiam conditio (sicut & modus) ex pręsumpta testatoris voluntate pro impleta habenda est, num. 13. -  Conditio regulariter nihil ponit in esse, c. 55. n. 14. -  Et in conditione quæ sunt, non sunt in dispositione, quod exornatur ibidem. -  Conditionalia verba, siue conditionaliter prolata, etiam in testamentis, & vltimis voluntatibus, non operantur effectum dispositiuum, siue non disponunt. -  Et ideo nec fideicommissum inducunt, sed nudi potius facti reputantur, eod. c. 55. num. 15. -  Idque siue referantur ad personam, siue ad rem. nu. 16. & vide num. 17. vbi vera, & communis ratio redditur. -  Conditionalia verba, quamuis per se regulariter non disponant, aliquando tamen ex coniecturis, & præsumpta, atque coniecturata mente testatoris, dispositionem inducere possunt, ac vere inducunt. -  Quod exemplificatur, & explicatur, l. fideicommissa, §. cum. esset, ff. delegatis tertio eod. cap. 55. num. 18. -  Et ipsis etiam declaratio sumitur dispositionis dubiæ, num. 19. -  Conditionalia verba disponunt, quando prolata sunt ab habente autoritatem disponendi, & creditur, proferentem, ita voluisse, numer. 20. ibidem. -  Et in suo antecedenti necessario disponunt etiam; quando illud antecedens dependet à sola voluntate testatoris, num. 21. -  In Hispanorum quoque primogeniis, & dispositionibus perpetuis, sic qua tractum successiuum habentibus, disponunt, sicut dispositiua, n. 22 -  Non conditionalis, sed potius pura præsumitur dispositio in dubio, eod. cap. 55. num. 23. -  Secus tamen, quando ex aliquibus verbis, & mente testatoris præsumpta, colligitur conditio, numer. 24. -  Sic è conuerso, etsi verba secundum suam propriam significationem importent conditionem, attamen ex coniecturata mente testatoris, non significant conditionem, sed diem, aut temporis dilationem, num. 25. -  Conditio, vt plurimum inducitur per dictionem, si, & cum & per alias multas dictiones, & verba, quod exornatur, d.c. 55. num. 26. -  Conditio est futurus euentus, in quem dispositio suspenditur, num. 27. -  Conditio & modus inter se differunt ab initio, in fine tamen conueniunt, dicto cap. 55. num. 32. -  Conditionalis dispositio non inducitur ex eo solum, quod adiiciatur, quid fieri sub conditione, sed inspici debent alia verba loquentis, an scilicet conditionem importent, ibidem, num. 33. -  Verba namque sub conditione, quandoque denotant modum, & quandoque sub modo, conditionem, num. 34. -  Conditio intelligitur, quando onus iniunctum debet ante consequutum emolumentum adimpleri, ibidem, num. 35. & latius ex num. 39. vbi modi, & conditionis differentiæ nonnullæ commemorantur. -  Conditio, quæ non est suspensiua, sed resolutiua, non reddit conditionalem principalem disposit nonem. -  Maxime, quando resolutio confertur in tempus post ius quæsitum, eod. cap. 55. num. 38. -  Conditio resolutioni apposita, an faciat dispositionem conditionalem, remissiue, ibidem, n. 56. -  Conditionalis spes substitutionis cuiuslibet, aut fideicommissi, in vltimarum voluntatum tractatu, an trasmittatur ad hæredes substituti præmorientis, siue conditionale fideicommissum, num ad hæredes transmittatur, vide late dicto cap. 55. ex numero 57. cum multis seq. -  Codicillorum tractatum, & materiam, longa serie explanasse authores, quam plures, qui recensetur; capite tertio, num. 7. -  Codicillis hæreditas dari, vel adimi, vtrum hodie possit de iure huius Regni, cap. 3. num. 8. latius cap. 22. num. 2. & 3. & 4. & num. 70. & seq. -  Codicillis hæreditas directo dari in fauorem piæ causæ, siue instituta pia causa, vtrum possit, cap. 3. num. 9. latius cap. 22. num. 71. & seq. -  In codicillis correcta, & aliter quam in testamento disposita, vt vltima sunt obseruanda, cap. 22. n. 68. dispositio facta in testamento, & in codicillis, debet interpretari, ne contradicat, sed concordatur. -  Sed si contradictio euitari non possit, statur dispositioni factæ in codicillis, vti postremæ, ibidem, num. 69. -  Codicillis hæreditas, quamuis ex rigore iuris, nec detur, nec adimatur directo, ex æquitate tamen illa ademptio facta in codicillis, quæ alias erat nulla, & inualida, sustinetur in vim fideicommissi, ibidem, num. 75. & 76. -  In codicillis potest fieri declaratio, etiamsi per eam hæres institutus testamento, priuaretur tota hæreditate, dicto cap. 22. num. 77. -  In codicillis possunt induci onera, & apponi grauamina hæredi scripto in testamento, & aliis personis, ibidem, num. 78. -  Codicillis declarari, quod substitutio in testamento facta, detegatur pupillaris; ita quod in totum mater excludatur, ibidem, num. 79. -  Codicillos conficiendo testator, non censetur à dispositis in testamento recedere, nisi tantum in his, in quibus illa reformauerit, c. 37. n. 8. & 9. -  Coniecturæ tres ætymologiæ traduntur, cap. 2. n. 4. -  Coniectura dicitur, quasi connexura, seu colligatura, ibidem. num. 5. -  Coniectura dicitur à coniectu, id est, directione quadam rationis ad veritatem, ibidem, num. 5. -  Coniectura dicitur à coniecto, coniectas, frequentatiuo, quod idem est, quod existimo, ibidem, n. 7. -  Coniectura, alia est hominis alia iuris tantum, alia autem iuris, & de iure, numero 8. dicto cap. 2. -  Coniectura hominis est ea, quæ in iure non est expressa, sed iudicis arbitrio remittitur, ibid. n. 9. -  Coniectura iuris est ea, quæ ab ipsa lege inuenta, & approbata, ibidem. num. 10. -  Coniectura iuris, & de iure, est dispositio legis aliquid præsumentis, & super præsumpto, tanquam sibi comperto statuentis, num. 11. -  Coniectura alia leuis, alia grauis, seu vehemes, & alia violenta, & de exemplis earum, dicto cap. 2. num. 12. -  Coniectura alia est temeraria, & alia est probabilis, ibid. num. 13. -  Coniectura temeraria est ea, quæ ratione caret, & longe à verissimili distat, numero 14. -  Coniectura probabilis est ea, quæ à verisimili deducitur, & in ratione fundatur. n. 15. -  Coniectura pluribus modis diffinitur, seu describitur, num. 16. -  Coniecturæ diffinitiones nouem adducuntur, numero 17. -  Coniecturæ diffinitiones aliæ proponuntur, & authoris placita nonnulla in medium proferuntur, dicto cap. 2. num. 18. & 19. -  Coniecturæ plures simul iunctæ, id efficere valent, quod vna de per se efficere non posset, vt maioratus institutionem inducant, cap. 9. n. 24. -  Coniecturati, & taciti parem esse virtutem, & vim in interpretandis testatorum vltimis voluntatibus, cap. 17. numero primo. -  Coniecturationis, & dispositionis in scrutanda vltima defunctorum voluntate, pares esse vires ibidem, num. 2. -  Vel ex coniecturis, vel ex verbis constat testatoris voluntas, ibidem, num. 3. -  Et sufficit, quod sit declarata ex coniecturis n. 4. -  Velle enim aliquid dicitur ille, cuius voluntas colligitur ex coniecturis, & præsumptionibus, num. 5. -  Et huiusmodi voluntas testatoris coniecturata, siue præsumpta, ita operatur, ac si verbis expressa fuisset, num. 6. -  Dicitur enim expressa, quæ ex coniecturis colligitur, & per eam euidenter constare de intentione testatoris, & si verbis expressa non fuerit, numero 7. -  Et sic debet seruari, sicut voluntas verbis expressa, num. 8. -  Imo & specialiter prouisum dicitur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, num. 9. -  Scriptum etiam illud censetur, quod ex coniecturis, & præsumptionibus colligitur num. 10. -  Et propter vim coniecturarum recedimus à præsumptione inducta à legali dispositione; siue legis præsumptio non attenditur in substitutionibus, vbi constat de contraria mente testatoris, saltem ex coniecturis, num. 11. -  Ac denique coniecturæ plurimum possunt, & fortiter euincunt in perscrutanda testatoris vltima voluntate, num. 12. -  Et sufficiunt ad faciendum rem certam; cum clarum, & certum dicatur illud, quod apparet ex coniecturis, num. 13. -  Sufficiunt etiam, quando nominatim aliquid fieri, requiritur, num. 14. -  Et voluntas, quæ colligitur ex coniecturis, tollit omnia obiecta, & altera dicitur expressa, altera tacita, & de exemplis vtriusque, num. 15. -  Coniecturarum diuersas species constitui per doctores communiter, cap. 16. num. 1. & 6. -  Coniecturam dupliciter dici posse, dici communiter, hominis inquam, vel legis, ibidem, numero 2. & 6. -  Legis coniectura dicitur, quæ ab ipsamet lege inuenta est, vel approbata, cuius plura exempla traduntur, num. 3. -  Hominis coniectura dici potest, & vere dicitur illa, quæ in iure non expressa, sed tamen ex variis, diuersisque fontibus, siue causis deducitur. -  Et regulariter intellectu magis, quam verbis percipitur, nam cum frequenter quis plus significat, quan loquatur, id coniectura assequi, necesse est, num. 4. -  Coniecturam in vltimis voluntatibus nullam reperiri, quæ iuris, & de iure præsumptio dici possit dicto cap. 18. n. 5. -  Quia in testamento non est aliqua præsumptio, contra quam probatio non sit admittenda, prout eodem numero traditur. -  Coniectura per gradus distingui potest, alia namque est leuis, alia grauis, alta violenta, ibidem, num. 7. -  Coniectura leuis in proposito nequaquam sufficeret, nec per eam induceretur effectus, tacitæ voluntatis, qui per coniecturas inducitur, provt ibidem notatur, num. 8. -  Generaliter namque in dispositione qualibet vltima non debemus, nec possumus adduci leuibus coniecturis, etiamsi multæ coniecturæ sint simul vnitæ, eod. num. 8. & 9. -  Coniecturæ, vt sortiantur effectum, quando admittuntur ad cognoscendam mentem testatoris, & interpretationem voluntatis eius faciendam, debent esse manifestæ, vrgentes, verisimiles, necessariæ, & concludentes, & non hominis, sed legis, nec fragiles, aut debiles admittuntur, eod. cap. 18. num. 10. -  Mentem verbis non expressam, elici, atque probari debere ex coniectura manifesta, & necessaria, aut valde vrgente, & probabili, provt latius, ibidem, num. 11. -  Coniectura vna in vltimis voluntatibus non sufficeret, vbi ex coniectura aliquid inducitur, vel probari contenditur, sed coniecturæ duæ necessariæ essent, ex sententia multorum, eod. cap. 18. num. 12. -  Contra vero ex sententia aliorum, etiam cum agitur de fideicommisso inducendo, dummodo coniectura vna sit vrgens, necessaria est, & concludens, num. 13. -  Cæterum ex sententia autoris, vtriusque articuli definitio, vtrum scilicet in interpretatione vltimatum voluntatum vna sola coniectura sufficiat; quæ etiam dicantur manifestæ, necessariæ, aut concludentes coniecturæ iudicis arbitrio relinquendum erit, num. 14. -  Ipse namque perpensis, & consideratis nonnullis, quæ ibi adnotantur, an coniecturis, vel etiam vna sola adduci, vel non adduci debeat, melius diiudicare poterit, num. 15. -  Nec solis imaginariis, aut ex capite procedentibus, siue non iuridice, aut velut concludenter deductis coniecturis, excitari debebit, num. 16. -  Arbitrium enim eius non est liberum, sed à iure regulatur, num. 17. -  Idcirco vna sola coniectura maximi erit aliquando effectus, & momenti, ac debebit omnino in consideratione haberi, si eiusmodi sit, vt in casu occurrenti necessaria, aut concludens, aut multum probabilis videatur, num. 18. -  Plures etiam coniecturæ nihil aliquando proderunt, vel prodesse debebunt, & si concurrant simul, si eiusmodi sint, vt quælibet non dicatur concludens, nec efficax, aut necessaria, nu. 19. -  Vel cum omnes leues sunt, & fragiles, & si plures, provt notatur, ibidem. -  Quamuis regulariter plures coniecturæ, simul iunctæ, id efficere valeant, quod vna coniectura per se sumpta, efficere non posset, num. 20. -  Et coniectura specialis, tanquam fortior, vincere debet generalem, num 21. -  Coniecturalem materiam, totam esse arbitrariam, eod. cap. 18. num. 22. -  In qua iudicis prudentia dominatur, cum ea nulla iuris constitutione in vniuersum definiri possit. -  Nec propter infinitam multitudinem factorum, & accidentium varietatem possit commode terminari generaliter, num. 23. -  Coniecturæ, cum in interpretatione vltimarum voluntatum versamur (quæ plena periculi est) non debent esse fantasiæ, & imaginationes, quę prolibito voluntatis constituantur, sed reales, & in opinionibus bonorum virorum fundatæ, dicto cap. 18. num. 28. -  Et cauendum est ab his, qui dicunt, talem mentem testatoris coniecturatam, nec id concludenter, & probabiliter ostendunt, ibidem, num. 29. -  Quare ex actissima diligentia testatoris voluntarem perscrutari oportet, & eius vestigia semper sequi debemus, num. 30. -  Nec in eius interpretatione diuinare, num. 31. -  Quia in testamentis nihil est tam proprium, quam claritas, num. 32. -  Et difficilimum, mentem defuncti diiudicare, n. 33. -  In cuius coniecturatione frequenter decipimur, numer. 34. -  Idcirco caute, & attente procedendum erit in hac materia, num. 35. -  Non enim est somnianda testatoris mens, & voluntas, num. 36. -  Sic potius iudex debet in propositorem examinare, sicut examinandam dixit Petrus de Peralta de quo ibidem, num. 37. -  Quoniam Aduocati, & Iudices super interpretatione mentis testatoris sæpissimè proferant, in graue damnum voluntatis eius, & hæredum. -  Quod est periniquum, & fieri non debet, ne iudicia defunctorum defraudentur, num. 38. -  Coniecturæ, & præsumptiones in hac coniecturali & præsumpta vltimarum voluntatum materia, vt dicantur verisimiles, necessariæ, & concludentes, vt etiam ex eisdem validè inducatur id, quod contenditur; vtrum necessario debeant ex dictis, & dispositis in testamento, siue ex verbis dispositionis induci. -  An vero aliunde etiam, & extra testamentum colligi possit mens, & voluntas coniecturata, de qua contenditur. -  Dubium equidem maximum, in quo Interpretes nostri diuersimodè se habent, nec certam tradunt resolutionem, imo ipsimet sibi non constant, eod. cap. 18. num. 39. & 40. & vide num. seq. vbi explicatur. -  Simonis etiam de Prætis, in explicatione articuli eiusdem distinctionem, & resolutionem probauit, num. 50. -  Coniecturis facilius interpretari fideicommissum iam indictum, vel probari inductum quando dubitatur de illo, quèm de nouo induci, num. 51. dict. cap. 18. -  Coniecturis declarantur verba dubia legati: sed quando mutatur substantia, vel aliquid additur, debet probari per septem testes in testamentis, vel quinque in codicillis, cap. 19. num. 19. & vide num. seq. & num. 24. vbi quod ad probandum voluntatem testatoris per coniecturas, & coniecturas ipsas (quibus quis innititur) probandas, solemnis requiritur numerus testium, qui ad probandum ipsum testamentum requiritur, & vide num. seq. -  Coniecturæ quibus præsumptiuè probatur voluntas testatoris, & eius dispositio, probandæ sunt per septem testes, sicut ipsum testamentum, dicto cap. 19. num. 13. -  Idque in testamentis; in codicillis autem per quinque. -  Et de iure communi; de iure autem Regio, eodem numero testium probari debebunt, qui in confessione testamentorum, & codicillorum exigitur de iure Regio. -  Quoties de noua dispositione inducenda tractatur. -  Idque ex communi Interpretum omnium sententia. -  Quæ deducitur ex singulari illa theorica, atque doctrina Baldi; -  Quod circa substantiam testamenti, vbi sit probatio, requiruntur tot testes in probando errore, aut in voluntate inducenda probando, quot in voluntate testantis probanda, & in dispositione ipsa conficienda requiruntur. -  Circa certitudinem verò duo testes sufficiunt, provt ibidem, dict. num. 13. & 14. -  Et eò tendere Petri Surdi (ex mente communi) singulares, & notandas resolutiones in hac materia, in consil. 129. libr. 1. -  Qui quotiescunque de noua voluntate inducenda agitur, & sic de substantia, non de qualitate, aut circumstantia, non etiam de aliqua declaratione; septem testes requirit præcisè. -  Duos autem sufficere rectè asserit, quando agitur de probanda voluntatis iam inductæ declaratione. -  Quod est dicere, circa substantiam, errorem, aut omissionem dispositorum, vel non dispositorum, septem testibus probari debere. -  Circa accidentia vero duos testes sufficere, ibidem, num. 15. -  Et id ipsum statuitur circa solemnitatem, numer. 16. -  Ac denique de errore a Notario commisso in scribendo testamentum, & quibus testibus probando, eiusdem Petri Surdi obseruationes nonnullæ commemorantur, & probantur, numero 17. -  Et Ioannis Vincentij Hondedei, in idem placitum, & consensus, nouè expenditur, numero 18. & 19. -  Coniecturæ vnaquæque, quòd probari debet saltem per duos testes regulariter; quamplures iuris Interpretes tradidisse indistinctè, nec aliter declarasse, eod. cap. 19. num. 52. -  Et quidem in aliis materiis id verissimum esse, & regulariter procedere, numero 53. -  Cæterum, cum versamur in interpretatione, & probatione vltimarum voluntatum, & coniecturarum earum, non ita absolute id esse accipiendum; ita potiùs distinguendum, prout eodem cap. distinguitur, num. 54. -  An scilicet de inducenda voluntate dispositiua, & ea probanda agatur, vel de inducta declaranda tractetur, num. 55. -  Coniecturæ duæ in dubio cum capi possunt, vna, quòd dispositio sit facta contemplatione consanguinitatis; altera, quod sit facta intuitu paupertatis, magis præsumitur facta contemplatione consanguinitatis, inspecta causa naturali, quæ potentior est, quam accidentalis, cap. 22. num. 6. -  Et inde legatum relictum pauperi, sanguine coniuncto, non præsumitur ad piam causam, & ob paupertatem factum, sed ob sanguinis affectionem, ex communi sententia, eod. cap. 22. num. 7. vbi vide contrarium ex sententia aliorum, numero 90. -  Coniectura ea accipi debet in dubio, quæ animæ testatoris suffragatur, dicto cap. 22. num. 89. -  Coniecturarum, siue præsumptionum contrariarium, simul concurrentium materiam, latè, & vtiliter explicasse Cardinalem Franciscum Manticam, Iacobum Menochium, Simonem de Prætis, & Ioseph. Mascardum prout cap. 23. num. 1. adnotatur. -  In coniectura voluntatis testatoris quoties lex fundatur, cessante coniectura cessat dispositio, eod. cap. 23. num. 4. -  Coniecturam, siue præsumptionem aliquam ex testamento, siue de voluntate defuncti non esse, quæ non admittat probationem in contrarium, siue quæ infringi non valeat contraria probatione, num. 5. -  Et idcirco coniectura, siue præsumptio quælibet tollitur per lucem probationum, ibidem, num. 6. -  Ex coniecturis quod inducitur, ex coniecturis etiam tollitur, ibidem num. 7. -  Et inde, sine controuersia esse, coniecturam vnum, seu præsumptionem, alteram tollere, & superare, & fortiorem, siue validiorem perimere debiliorem, siue minus fortem, ibidem, num. 8. -  Coniecturæ, aut præsumptiones duæ, vel plures, cùm vni simul aduersantur, vincunt, & diluunt vnam, ibidem, num. 11. -  Coniectura vna sola, vel præsumptio, multum vtgens, & valida, perimit ac diluit plures, quæ infirmiores, seu debiliores essent, eodem, cap. 23. num. 12. -  Inter plures coniecturas, benignior, & fauorabilior accipienda est, ibidem, num. 13. -  Coniecturæ posteriores derogant prioribus, ibidem, num. 14. -  In concursu, & conflictu coniecturarum plurium, & cum dubitatur, quæ ipsarum debeat præualere, Iudicis arbitrium multùm valere, numero 15. -  Dummodo ipsum ex iuris decisione, & ratione, & regulis nonnullis ab Interpretibus traditis accipiatur, atque moderetur, siue gubernetur, numero 16. -  Et Iacobi Menochij, Simonis de Prætis, & Francisci Manticæ obseruationes nonnullæ præ oculis habeantur, de quibus, ibidem, num. 17. & sequentibus. -  Coniectura, siue præsumptio faciens consistere, & valere actum, siue quæ stat pro validitate actus, creditur firmior, ac cæteris potentior, & illis præfertur, eod. cap. 23. num. 18. -  Coniectura, & præsumptio proueniens ex substantia, dicitur potentior illa, quæ descendit à solemnitate, numero 19. -  Coniectura, & præsumptio illa iudicatur potentior, quæ est benignior, num. 20. -  Et quæ adhæret iuri communi potiùs quàm ea, quæ iuri speciali innititur, num. 21. -  Coniectura, & præsumptio specialis, generali potentior est, num. 22. -  Coniectura, & præsumptio magis specialis, alteri speciali præualet, cum duæ simul coniecturæ speciales concurrunt, numero 24. -  Coniectura, & præsumptio accidentalis, debilior est naturali, num. 25. -  Coniectura, & præsumptio, quæ verisimilitudini magis accidit, validior & potentior est, numero 26. -  Coniectura, & præsumptio, quæ est pro reo, firmior, & potentior iudicatur illâ, quæ est pro actore num. 27. -  Coniectura descendens à quasi possessione, potentior est ea, quod quælibet res præsumatur libera, numero 29. -  Coniectura, & præsumptio negatiua, fortior est affirmatiuâ, numero 30. -  Et illa, quæ est fundata in ratione naturali, eâ, quæ fundatur in ratione ciuili, num. 31. -  Et quâ absurda, & inæqualia vitantur, num. 32. -  Coniectura, & præsumptio ducta à facto, firmior, & potentior est eâ, quæ sumitur à non facto, num. 33. -  Coniectura, & præsumptio, quæ fauet animæ, sicque saluti æternæ, potentior est, num. 34. -  Coniectura, & præsumptio illa est firmior, & potentior, quæ deducitur ex inæquali onere iniuncto, quod arguit qualitatem lucri, quam quæ oritur ex affectione personarum, num. 35. -  Coniectura illa, quæ colligitur ex ratione recti sermonis, tollit eam, per quam dicimus, quod prædilectus in institutione, intelligitur prædilectus in fideicommisso, num. 36. -  Coniectura illa præualet, quæ propiùs ad certitudinem accedit, num. 37. -  Coniecturarum voluntatis quæstionem, & testamentorum interpretationem, vt plurimùm in arbitrio, & æstimatione iudicis esse, cap. 24. numero primo. -  Ipsum autem iudicem præ oculis debere habere nonnulla, de quibus ibidem, numero 2. -  Ex legitimis quoque coniecturis adduci, num. 3. -  Et id arbitrari, quod regulis, & rationi, ac etiam æquitati magis conueniat, num. 4. -  De coniecturarum præcedentia, cum dubium, & conflictus est, & quarundam simul concurrentium, quæ validior, & firmior alterâ dicatur, siue quæ alteram vincat, dubitatur. -  Cum etiam inquiritur, quo ordine enumerari debeant coniecturę, vt vna alteram præcedat. -  Ex sententia Cardinalis Francisci Manticæ, & Iacobi Menochij (qui absolutè, & eruditè rem explicant) quid obseruandum vt, ibidem, numero 5. -  An etiam ex sententia ipsorum debeat præcisè, & formaliter obseruari ordo, l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primò, vt prima coniectura præferatur secundæ, & ita de cæteris successiuè, num. 6. -  Denique in vno, & altero articulo, quæ sit resolutio: atque sententia Authoris, num. 7. -  Vbi & l. si seruus plurium, §. vltimo, ff. de legatis primò, notanda, & noua proponitur explicatio. -  Compensationis materiam, & tractatum suscepisse, atque explicasse Authores quamplures, qui cap. 40. numero 69. commemorantur; & ibi latè agitur, de materia ipsa compensationis. -  Creditor an teneatur accipere vnum pignus pro alio, æquè idoneum, capite 10. numero 37. & 56. -  Creditor an cogatur accipere vnum fideiussorem pro alio, & illum liberare, eod. cap. 10. num. 38. & 57. -  Creditor inuito vnum pro alio solui non potest, ibidem, num. 47 -  Creditor, qui habet specialem, ac generalem hypothecam, tenetur priùs ex bonis sibi specialiter obligatis, debitum exigere; nec potest posterioribus creditoribus contradicentibus, ad bona generaliter sibi hypothecata recurrere, nisi in subsidium, bonis scilicet specialiter obligatis ad debiti exactionem non sufficientibus. -  Idque ex singulari decisione l. 2. C. de pignoribus, & hypothec. -  Cuius materiam exornarunt, atque illustrarunt Authores nonnulli, de quibus, capit. 26. numero 21. -  Creditor vtrum possit bona maioratus, sibi ex Regia facultate specialiter obligata, exigere, stantibus aliis bonis liberis, quæ tamen aliis creditoribus obligata sunt, & etiam eidem generaliter: eodem, cap. 26. numer. 29. & sequent. vbi vide omnino. -  Creditor regulariter euictionem pignoris non debet, nec præstat. -  Dummodo concurrant requisita illa, quæ ab Interpretibus nostris desiderantur communiter; scilicet, quod sit creditor, sicque pignus sibi obligatum fuerit. -  Quod sit creditor anterior, & sic potior alio creditore ex tempore, vel ex priuilegio. -  Quod credat rem esse debitoris. -  Quod sibi liceat vendere ex pacto, vel ex lege, vel saltem, quod credat sibi licere. -  Et quod creditor ipse non promiserit de euictione, cap. 42. num. 70. -  Creditorem euictionem pignoris non debere, titulus ille, quemadmodum intelligi, atque explicari debeat. ex dicto num. 70. cum seq. -  Creditorem euictionem pignoris non debere, quemadmodum, intelligi, atque explicari debeat, vbi dilucidè id explanatur, numero 110. & sequentibus. -  Creditorem euictionem pignoris non debere, quemadmodum Hug. Donellus acceperit, & de distinctione Authoris eiusdem, eodem, cap. 42. num. 112. -  Creditor vendita re, censui supposita, non habet ius retractus, tanquam socius, cap. 61. num. 20. -  Creditores alij hypothecarij, alij chirographarij, qui & personales dicuntur; sicut & hypothecarij personales quoque sunt. -  Quia actio hypothecaria sine personali non consistit. -  Personalis autem sine hypotheca consistit, eod. cap. 61. num. 55. -  Creditores personales priuilegium non habentes, absque prælatione concurrunt simul pro rata; nec temporis prioritas attenditur, ibidem, num. 68. & seq. -  Creditor personalis anterior, an, & quando auocare possit posteriori creditori solutum à debitore: quod latè explicatur. -  L. qui autem, §. sciendum & l. si pupillus ff. quæ in fraudem creditorum, exornatur, ibidem, num. 69. -  Creditores in actione personali priuilegiarij, quemadmodum concurrant. -  Et ibidem, quod creditor personalis priuilegiatus non auocat solutum alteri creditori personali posteriori, etiam minus priuilegiato, numero 70. -  Creditor prior habens priuilegium absque prælatione in actione personali, vtrum agere possit a pecuniam posteriori creditori solutam, qui solam personalem, non priuilegiatum habebat, nu. 71. -  Creditores hypothecarij, an auocare, & condicere possint speciem, aut rem alteri creditori posteriori solutam, qui etiam hypothecam habent, si res adhùc extat. -  Et quid si ipse dolo desiit possidere, aut bona fide in tertium alienauerit. -  Quid etiam, si res perempta est, aut præscripta per possessorem bonæ fidei. -  Aut etiam adiudicatio bonorum debitoris facta fuit per iudicem posteriori creditori, ibidem, numero 72. -  Creditor hypothecarius anterior reuocat indistinctè pecuniam extantem, posteriori creditori solutam num. 73. -  Vel sub cautione de restituendo, aut sub fideiussore datam, numero 74. -  Creditor prior, in omnibus casibus, in quibus reuocare, & condicere potest pecuniam posteriori creditori solutam, aut rem traditam, id intelligitur, siue debitor sit ex causa onerosa, siue ex causa lucratiua, num. 75. -  Creditor prior indistinctò reuocat pecuniam posteriori creditori solutam, si ille creditor sit ex causa lucratiua, prout ibidem adnotatur, numero 76. -  Creditor prior quicunque, & etiam fiscus, in quibus casibus agere potest contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta pecunia, aut res in solutum data, iustam causam prius probare debet, quam ad reuocationem agat, id est, debitorem non esse soluendo. -  Et sic excussio præcedere debet; nam reuocatio tantum conceditur in subsidium, numero 78. -  Quod etiam procedit, quando ex titulo, ff. quæ in fraudem creditorum, alienatio reuocatur, num. 79. -  Et Schifor. de Geresilis opinio contraria confutatur, & communis defenditur, num. 80. -  Creditor quilibet potest per viam excipiendi, pro iure suæ prioris hypothecæ comparare, & alium creditorem impedire, etiam non obtenta priùs sententia contra suum principalem debitorem, etiam non facta discussione bonorum illius; dummodò doceat de sua priori hypotheca, num. 81. -  Creditor prior hypothecam, & priuilegium prælationis habens, potest agere contra posteriorem creditorem, cui fuit soluta pecunia, etiamsi ea si bona fide consumpta, num. 82. -  Creditor prior, qui anteriorem habet hypothecam, siue specialem, siue generalem, absque priuilegio temen prælationis, vtrum condicere, & reuocare possit pecuniam per debitorem posteriori creditori solutam, & bona fide consumptam, nu. 83. -  Et text. in l. finali, §. & si præfatam, C. de iure deliberandi, explicatur. num. 84. -  Vide etiam numero 85. vbi explicatur l. pecunia, C. de priuilegio fisci. -  Vide etiam numer. 86. & 87. vbi rationibus duabus, quæ in contrarium expendi solent communiter, responsum præbetur. -  Creditor prior vtrùm reuocet à posteriori nomen debitoris, quod illi cessum, & datum est in solutum, sed nondum exactum? vbi Senatus Hispalensis decisio adducitur, & probatur, & contraria pars confutatur. num. 88. -  D -  DAtio in solutum facta de nomine debitoris, liberat dantem totaliter, cap. 59. num. 33. -  Pro aliquo debito, quando aliquid datur in solutum, perinde est, ac si res ipsa debita solueretur, ibidem, num. 45. -  Datio in solutum reputatur nouus contractus, scilicet venditionis, & per eum transfertur dominium. num. 49. -  Et tenet incommutabiliter, etiam inuito creditore, nec in ea habet locum pœnitentia, num. 50. -  Datio in solutum à debitore facta, an liberet fideiussorem, si res postmodùm euincatur. eodem cap. 59. ex num. 61. cum pluribus seq. -  Qui declarat, nihil de nouo facit, sed iam factum aperit, & significat. -  Idcirco declaratio non requirit illam solemnitatem, quæ requiritur in ipsa principali dispositione. -  Quia declaratio trahitur ad ipsam principalem dispositionem, & fingitur vna, & eadem cum ipsa. cap. 19. numero 30. & 31. & vide cap. 56. num. 88. -  Dummodo sit propria, & vera declaratio, numero 32. dicto cap. 19. & vide numero 88. dict. cap. 56. -  Quam iure potest testator post conditum testamentum coram duobus testibus facere; siue dubium quodlibet, siue incertum coram duobus testibus declarare. num. 33. dicto cap. 19. -  Quam etiamsi non declarasset, committeretur res declarationi iudicis, qui posset eam ex variis circunstantiis declarare, num. 34. -  Secus tamen si declaratio non esset propria, & vera, siue respiceret dispositionem, quæ de iure erat certa, & aliter declararetur, tunc etenim requireretur solemnis numerus testium, qui in testamentis requiritur. numero 35. vbi latiùs id explicatur. -  Declaratio an respiciat circunstantis, vel substantiam actus, cum inquiritur; vtrum distingui debeat, prout Baldus, & alij distinguunt. eod. cap. 19. num. 36. -  An vero inspici duntaxat debeat, quòd sit propria, & vera declaratio, respiciens dispositionem dubiam, & obscuram; vel per eam, an mutetur ipsa principalis dispositio, quæ erat à principio certa. -  Vbi Petri Magdaleni obseruatio noua contra communem recipitur. -  Et Simonis de Prætis in eodem placito sententias conformis adducitur, nouáque concordia proponitur. num. 37. & 38. -  De probanda testatoris voluntate declaratoria cum agitur, quod duo tantum testes sufficiant, procedit etiam, cùm mortuo testatore ad probandam ipsius voluntatem, testes adducuntur, etiamsi testes testamentarij non sint, num. 39. -  Declaratio voluntatis, etsi personalissima sit, vt nec ad hæredes transeat regulariter; -  Transit tamen, vbi declaratio non consistit in mera voluntate disponentis, sed ex varijs, & diuersis rerum argumentis deprehendi potest. -  Vel quando testes audiuissent ab ipso testatore eius voluntatem, sicut possent de ea disponere; nam tunc talis declaratio ad quemcunque transire potest. num. 40. 41. & 42. -  Declarare ille dicitur, qui addit qualitatem, si non alterat subiectum; aliàs secus. cap. 25. numero 28. -  Debitorem soluere posse in alia moneta, quam promissa, probari videtur ex iuribus nonnullis, quæ cap. 10. num. 39. expenduntur: vbi & sententia quorundam Authorum ita tenentium præcitatur. & num. seq. -  Debitor ex generali consuetudine potest vnam monetam soluere pro alia, & inde in quocunque genere pecuniæ soluat, liberatur, & cogitur creditor recipere aliam pecuniam, Regia authoritate percussam, secundum valorem eiusdem, eod. cap. 10. num. 41. -  Et de sententia Ioannis Parladorij in eo dubio, vtrum debitor pecuniæ, in quocunque genere pecuniæ soluens, liberetur, num. 42. -  Debitores posse debita sua in quacunque moneta soluere ex decisione l. 6. titulo 21. libro 5. nouæ collect. Regiæ, ibidem, numero 44. & vide numero 59. -  Debitor non potest rem vnam pro alia soluere creditori inuito, eod. cap. 10. num. 47. -  Debitor qui tenetur soluere ole im, vinum, siue triticum, aut aliam rem, quæ in pondere, numero, vel mensura consistit, non potest pro his rebus pecuniam soluere, creditore inuito, num. 48. & seq. -  Debitor vti non potest regulariter beneficio Authent. hoc nisi debitor, C. de solut. nisi ob impotentiam soluendi in pecunia. -  Nisi etiam ea concurrant simul, quæ Doctores requiruut communiter, & dicto cap. 10. num. 52. traduntur. -  Vbi eiusdem Authenticæ decisio exornatur quamplurimis, remissiuè. -  Debitor, quando constat notoriè, quod soluere potest in moneta promissa, nec potest in alia soluere, nec locus est decisioni d. authenticæ, hoc nisi debitor, ibidem. num. 53. -  Debitorem non posse consuetudine soluendi in alia, & quacunque moneta, quam promissa, se tueri, nec creditorem auri, cogi argentum recipere, quando creditor ipse damnum sentire potest. -  Vel quotiescunque partes conuenerunt, vt omnino aurum soluatur, eod. cap. 10. num. 58. & seq. vbi latiùs id explicatur. -  Debitorem alicuius notabilis quantitatis non audiendum, si ipse velit soluere in pecunia minuta nigra totam quantitatem. -  Et aliquando Senatum dixisse, quartam partem debiti in tali pecunia solui, aliquando tertiam. -  Nec iudicantium arbitrium excludi post decisionem l. 6. titulo 21. libro 5. nouæ collect. Regiæ, ibidem, numer. 61. -  Debitor cogitur cauere propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personarum statu; idque etiam ante diem, vel conditionis existentiam, cap. 59. num. 24. -  Vbi l. in omnibus 41. ff. de iudiciis, exornatur nonnullis. -  Debitor, qui dedit literas cambij creditori ad mercatorem, liberatur, si mercator post acceptationem literarum aufugiat, nisi debitor esset conscius fugæ, cap. 59. num. 30. -  Debitoris loco mercatorem acceptans, liberat derem, ibidem, num. 31. -  Periculum nominis debitoris dati in solutum, spectat ad creditorem, qui acceptauit, ibidem, numero 32. -  Debitor ab alio, quam à creditore exactus, & soluens alij, quem suo creditori de mandato iudicis, an excusetur, eod. cap. 59. num. 40. vbi permulti in proposito commemorantur Authores, & Senatus Hispalensis decisio adducitur. -  Debitor dando rem in solutum, liberat fideiussorem, qui conuenitur postea re euicta, idque ex sententia communi. -  Contra verò ex sententia aliorum; de qua vide omnino, dicto cap. 59. num. 54. & sequenti. -  Debitor qui cœperit in vno loco soluere, ibi debet conueniri, cap. 60. num. 15. -  Debitor non tenetur debitum ferre ad domum creditoris, qui sit diuersi domicilij, ibidem, numero 68. -  Debitor tenetur debitum deferre ad domum creditoris, qui eiusdem sit fori, ibidem, num. 69. -  Descendentes possunt substitui in Tertio, etiam prælati proximioribus, cap. 36. num. 62. -  Demonstratiuè adiecta verba, quid operentur in vltimis voluntatibus, vide cap. 54. per totum: & demonstratiua verba, quæ dicantur ibidem, num. 2. & 5. -  Demonstratio quid, ibidem, num. 3. -  Sub demonstratione vera, vel falsa legatum conceptum, an valeat, ibidem remissiuè. -  Demonstratiuè, an restrictiuè apposita fuisse verba in vltimis voluntatibus, vtrùm præsumi debeat. vide dicto cap. 54. -  Dispositio quantumuis generalis, debet intelligi de his, quæ sunt in voluntate disponentis, cum sic commodè accipi potest, cap. 5. num. 6. -  Et nemo præsumitur velle id, quod in eius potestate non est, num. 7. -  Quod si id expressim, aut manifestè voluerit; vel eius dispositio non valet, & vitiatur. -  Quia nemo potest cauere, ne leges in suo testamento locum habeant. -  Vel ad modum, & dispositionem iuris reducitur, ibidem, num. 8. -  Vbi etiam, l. nemo potest, ff. de legatis primò, materia exornatur nonnullis remissiuè. -  In dispositione quacunque voluntas, & potestas simul requiritur, cap. 5. per totum, vbi id exornatur. -  Dispositio si ita concepta est, vt nomen Vinculi, aut Maioratus non contineat; siue vinculi, aut maioratus mentionem non faciat, tunc equidem nec perpetuus maioratus erit, nec etiam alienationis prohibitio durabit perpetuò, sed inter vocatos, ac eorum descendentes duntaxat durabit, cap. 9. numer, 10. -  Dispositio omnis posterior intelligenda est cum exceptione præcedentis, cap. 9. num. 64. -  Dispositio recipit interpretationem à verisimilimente disponentis; & prout est verisimile, disponentem fuisse responsurum, si fuisset interrogatus; quod exornatur, cap. 12. per totum. -  Dispositio nulla tam generalis est, quæ non recipiat interpretationem, prout disponens disposuisset, si fuisset interrogatus, ibidem, num. 5. -  Dispositio quibus in casibus recipiat, vel non, interpretationem ab eo, quod testator verisimiliter respondisset, si fuisset interrogatus, vide dicta cap. 12. per totum. -  Dispositio vbi generaliter, loquitur, nec distinguit, generaliter intelligenda est nec distinguenda, cap. 14. num. 9. -  Disponere quem de alienis bonis nunquam præsumitur, sed tantum de propriis, cap. 16. num. 41. -  Dispositio hominis interpretari solet, vel ex verbis, vel ex mente. -  Mens autem vna est expressa, altera tacita, & qualiter vtraque dignoscatur, capit. 17. numero 16. & 17. -  Dispositio sua, vt valeat omni meliori, ac efficaciori modo, quo possit, in dubio quilibet censetur velle. -  Idque generaliter in quacunque dispositione, & actu, etiam extra vltimam voluntatem. -  Quia nemo præsumitur elegisse viam, per quam iudicia sua, aut testamenta subuertantur, cap. 30. num. 1. & 2. -  Dispositionem inutilem, quod testator facere voluerit, verisimile non est, ibidem, num. 3. -  Et lex præsumit, quod quilibet velit facere actum validum, quatenus fieri potest; non autem inualidum, & inutilem, num. 5. -  Et vt non videatur voluisse, quod non potuit disponere, num. 5. -  Et ideo non modo in testamentis, & vltimis voluntatibus, sed etiam in omni actu, & materia, sic debet quælibet dispositio interpretari, & accipi, vt magis valeat quem pereat. -  Et vt actus validus, efficax, & vtilis, ibidem, numero 6. -  Vbi id exornatur, & l. quoties, & l. vbi est verborum ambiguitas, ff. de rebus dubiis, permultis illustratur. -  Dispositionem hominum à iure scripto interpretationem recipiunt, tam in contractibus, quam in vltimis voluntatibus, cum quibus in dubio testator se conformare voluisse videtur, cap. 31. num. 10. & explicatur, num. 83. & 84. -  Dispositio quando est determinata ad certa bona, larga non fit interpretatio; & hoc saltem respectu dispositionis, cap. 32. num. 20. -  Dispositionis substantia licet alterius voluntatem conferri non valeat; qualitas verò, vel accessorium, hoc est, personarum electio, vel declaratio tantum, de iure confertur, capit. 36. numero 3. & seq. -  Dispositio hominis quæcunque, regulariter verificatur in primo actu, siue in prima vice. -  Et sic sermo simpliciter prolatus, de primo actu intelligitur regulariter in omni materia, id est primo, ac vno actu perficitur, & finitur, atque consumitur, vt amplius locum non habeat. -  Quod quamplurimis exornatur remissiuè. -  Secus verò in dispositione legis, quæ in primo actu non consumitur, nec verificatur. -  Et de ratione differentiæ in proposito inter dispositionem hominis, & legis, capit. 39. numer. 26. & 27. -  Dispositio non verificatur iu primo actu, in materia fauorabili, & quæ benignam interpretationem recipit, ex sententia quamplurimorum. -  Contrà verò ex sententia aliorum, quæ in puncto iuris verior est eod. cap. 39. num 28. -  Dispositio tam in testamentis, quam in alio actu quocunque, & materia, quando verificetur in primo actu, & quando, non: & de materia l. boues, §. hoc sermone, ff. de verbor. significat. vide omnino, dicto cap. 39. ex numero. 26 vsque ad num. 48. -  De dispositione verbis generalibus, aut vniuersalibus, siue generaliter concepta; vide cap. 41. per totum, & infra, litera G. & litera V. -  Dispositio quælibet generaliter concepta, restringitur ad rem, & ad casam specificatum, super quo agebatur, & ad causam præcedentem, & quibus magis conuenit; & secundum ea interpretatur. -  Idque in compromissis, in pactis, in renunciationibus, in refutatione, in transactione, & aliis dispositionibus, cap. 41. num. 72. & 73 vbi illustratur materia l. si de certa. C. de transactionibus, & latiùs, cap. 42. -  Dispositio quælibet personalis, limitata dicitur, & personam ipsam non egreditur, cap. 45. numero 14. -  Dispositio facta pro certo, & limitato tempore, vltra illud tempus non extenditur, ibidem, numero 29. -  Dispositio; quæ in aliquo futuro euentu resolui potest, non minus dicitur pura, quam si nullo casu resolui possit, cap. 53. num. 36. -  Dispositionis, disponendi, aut, disponere verbum, conuenit vltimæ voluntati, & in dubio refertur ad actum vltimæ voluntatis, ibidem, num. 32. -  Dispositio quælibet intelligitur, rebus sic stantibus, & in eodem statu manentibus. -  Idque in omni actu, materia, & dispositione, cap. 59. num 11. -  In contractibus etiam, num. 12. -  In priuilegiis, num. 13. -  Et in conuentione, etiam iuramento firmata, numer. 14. -  In promissione, num. 15. -  Et maximè in testamentis, & vltimis voluntatibus, num. 16. -  Nihílque esse adeo præcisum, firmum, ac immobile, quod intellectum, & interpretationem non recipiat à clausula illa subintellecta, rebus sic stantibus, & in eodem statu permanentibus, numero 17. vti aggregantur, & commemorantur permulti iuris Interpretes, qui de ea egerunt. -  Et Andreæ Alciati, inter contractus, & vltimas voluntates differentia in proposito confutatur, & communis sententia defenditur, numero 19. -  Disponere, aut disponendi verbum, ex sermonis proprietate refertur ad actum vltimæ voluntatis, & in ea verificatur. -  Ad actum etiam inter viuos refertur, & vtrique conuenit, cap. 61. num. 2. & 3. -  Pactum per quod reseruatur disponendi facultas, iuxta subiectam materiam intelligitur de expressa, non de tacita dispositione, eodem, cap. 61. numer. 7. -  Voluntatem suam, qui expressè non declarauit, dici non potest, quod tacite vsus fuerit facultate disponendi, quam sibi reseruauit, ibidem, numero 8. -  Disponens generaliter de omnibus bonis, an vti videatur, facultate concessa testandi certis de rebus, & de eis disponere, ibidem, num. 9. -  Disponendi facultatem de aliqua re, vel summa, qui habet, etsi non disponat specifice, videtur tamen disponere in fauorem eorum, qui ab intestato successuri sunt, si intestatus decedat, ibidem, numero 10. -  Disponens generaliter de omnibus bonis, iuribus, & actionibus suis, quando de re particulari disposuisse censendus sit; quemadmodum Iacob. Menochius quatuor casibus distinctis explicauerit, ibidem, num. 11 -  Disponendi facultatem, qui ad vnum certum, & particularem casum sibi reseruauit, non potest ad alium ea vti, ibidem, num 12. -  Dictio Ex, & dictio De, ex scilicet, aut de legitimo matrimonio natos, pro sui natura denotat causam proximam, & immediatam & materialem. -  Et sic tempus natiuitatis, & legitimi matrimonij. -  Quo stante verificari non possunt ea verba in filiis legitimatis per subsequens matrimonium. -  Quia dictæ præpositiones denotant causam materialem (vt dictum est) at illorum filiorum materia non erat de legitimo matrimonio, quia quando ad materiam reducti sunt, non erat matrimonium, cap. 45. numero 45. & vide num. seq. -  De natura dictionis ex, vel de, est denotare substantiam eius, cui adiungitur, ibidem, num. 47. -  Dictio etiam, sui natura implicatiua est & dicitur implicare casum magis dubium, & maiorem expressis, cap. 42. num. 33. -  Dictionem prout, sui natura relatiuam operari, ne plus censeatur concessum, & venditum ex actu referente, quam habeatur in relato, ibidem, numero 62. -  Vbi etiam, quod dictio ipsa prout, stat restrictiuè, & limitatiuè. -  Aliquando causatiuè, data scientia contrahentium. -  Dictio alius, alia, aliud, sui natura est implicatiua similium, & importat, similitudinem, ideo vbi disponitur per aliquam ex eis dictionibus, interpretatio fieri debet de simili, capite 53. numero 31. -  Dies incertus conditionem in testamento facit, & transmissionem impedit, cap. 56. num. 69. -  Didaci Couarru. locus insignis adducitur, cap. 64. num. 47. -  Donatione facta alicui, & filiis suis, vtrum possit donatarius in bonis donatis aliquem ex filiis meliorare; vel an debeant æqualiter bona ipsa filiis omnibus remanere, cap. 5. num. 16. & pluribus seq. -  Donatio facta alicui, vt post eius mortem teneretur restituere alteri, an possit donantis, & donatarij consensu reuocari ad detrimentum eius, cui facienda erat restitutio, eodem cap. 5. numer. 21. -  Vbi de doctrina Bartoli in l. qui Roma, §. Flauius, ff. de verbor obligat. -  Ibidem etiam vtrum conuentio facta inter coniuges, quod solus primogenitus succedat, possit per eos communi consensu reuocari. -  Donatum filio patris contemplatione, censetur ab ipso patre prouenisse, & pater videtur donasse ibidem, num. 28. -  Donata vxori mariti contemplatione, marito acquiruntur, eique, vel hæredibus eius, soluto matrimonio sunt restituenda, ibidem, numero 29. -  Donatio facta patri, & filiis, quando solius patris contemplatione facta censeatur. -  Et quid, quando filij nec nati erant, nec concepti, eodem, cap. 5. num. 31. & 37. -  Donatum, aut concessum patri, & filiis ob benemerita patris, in totum patri acquiritur, ibidem, num. 38. -  Donata vxori per fratres, aut consanguineos mariti, vtrum videantur profecta ex bonis mariti, & cui in effectu acquirantur: & ibidem, quid Senatus Regius Hispalensis decidendo, in facto occurrenti definierit, eod. cap. 5. num. finali. -  Donatio, siue melioratio Quinti si fiat ex causa onerosa, & cum Tertio, irreuocabilis est omnino, sicut donatio, vel melioratio Tertij, siue traditio interueniat, siue non, cap. 10. num. 14. -  Donationes, quæ meliorationem præcesserunt, licet collatæ sint, verè tamen non fuerunt in bonis defuncti tempore mortis, ibidem, num. 39. -  Donatio propter nuptias, de qua in legibus Tauri, & nouæ collectionis Regiæ. fit mentio expressa, vtrum dicatur ea, quæ datur filio, cap. 16. num. 44. vbi receptior opinio probatur. -  Ac in ea l. 25. Tauri constitutio accipitur, prout notatur ibidem, num. 45. -  Donatio certæ rei regulatur secundum tempus mortis, vt apparet, an sit inofficiosa, & non secundum tempus factæ donationis, secundum ius nostrum Regium: licèt secùs esset de iure communi, dicto cap. 16. num. 53. -  Donatio quæ à principio non fuit inofficiosa, si ex post facto fiat, reuocatur de iure huius Regni, quamuis iure communi non reuocaretur, ibidem, num. 54. -  Differunt autem in hoc, certæ rei donatio, & Tertij, & Quinti melioratio, prout notatur ibidem, num. 55. -  Donatio in se tacitam habet conditionem ex mente eius, qui donauit, atque ex legis dispositione, vt reuocetur, si superueniant liberi donanti. -  Quia versimile non est, quod si donans ipse de filiis cogitasset, donasset, cap. 51. num. 93. vbi l. si vnquam, C. de reuocand. donat. materia illustratur, atque exornatur remissiuè. -  Donatio inofficiosa facta ab eo, qui liberos habet, & quæ tangit legitimam, qualiter reuocetur, cap. 31. num. 94. -  Donatio certæ rei regulatur secundum tempus mortis, vt appareat, an sit inofficiosa, cap. 35. numer. 50. -  Donatio absenti facta, stipulante notario, non eget ratificatione ad sui validitatem, & substantiam, licet inuito non acquiratur. -  Idque ex sententia Petri Surdi, decisione 111. per totam: qui Senatum Mantuæ sic decidisse testatur, & latius comprobat, prout notatur cap. 37. numer. 38. -  Et Regij Hispalensis Senatus in eodem casu, conueniens definitio proponitur. -  Quo ex numero 39. cum seq. latius corroboratur, atque illustratur. -  Ac in effectu concluditur, donatore defuncto ante donatarij acceptationem, donationem non euanescere. -  In donatione acceptatio vtrùm sit necessaria hodie, attenta decisione l. 2. tit. 16. lib. 5. nou. collect. Regiæ. cap. 37. num. 39. per totum, & cap. 80. num. 9. & 16. libr. 5. vbi contrariæ sententiæ proferuntur. -  Donationis acceptatio fieri valet per donatarium mortuo donatore, etiam si notarius nomine absentis ante donantis obitum stipulatus non fuerit, eod. cap. 37, num. 45. -  Ante donationis acceptationem donatore defuncto, hæres eius reuocare donationem non potest. -  Quoniam facultas reuocandi non transit ad hęredem num. 46. -  Donatario præmortuo, posse eius hæredes donationem acceptare, etiamsi Notarius nomine absentis stipulatus non fuerit, ibidem, numer. 47. -  Antonij Fabri, de donatario qui donationem in absentem collatam, vult ratam habere post mortem donatoris, locus insignis expenditur, ibidem, num. 48. -  Et vide num. 49. vbi Authoris eiusdem locus alius ponderatur, de donatione collata in absentem donatarium, qui postea decesserit viuo donatore ante ratihabitionem; an scilicet possit hæres ratam habere donationem, eámque acceptare, vt nostri loquuntur. -  Ex acceptatione Notarij acquiri donatario absenti, & eius hæredibus actionem vtilem, sine cessione ante ratihabitionem, ex sententia communi, ibidem, num. 50. -  Et vide num. 51. vbi inquiritur, vtilis actio, quæ acquiritur ex acceptatione Notarij, an reuocabiliter, siue irreuocabiliter acquiratur; & per consequens, vtrum donatio ante absentis ratihabitionem possit reuocari, nécne. -  Antonij Fabri, de donatione in absentem, ac ignorantem collata, stipulante Notario, & ante donatarij ratihabitionem reuocata, locus egregius commemoratur, num. 52. -  Donationis acceptatio tacita, eundem, quem expressa, operatur effectum, ibidem, num. 53. -  Donatio præsumitur acceptata per donatarium, scientem esse factam donationem, ibidem, numer. 55. -  Donatio vtrum intelligatur, non solum de rebus præsentibus, sed & de futuris, cap. 39. numero finali. -  Donatio causa mortis, an sit, vel non; ex verbis prolatis in principali dispositione diiudicandum est, non ex dictis, siue appositis in executiuis, cap. 48. num. 5. -  Pactum de non reuocando donationem causa mortis, positum in clausulis executiuis, etiam si iuratum sit, non impedit reuocationem, ibidem, num. 6. -  Donatio collata in tempus illicitum, habetur, ac si prohibito tempore facta esset, cap. 49. num. 27. & 29. -  Donatio simplex inter virum, & vxorem non valet; & subinde, potest ad licitum per donantem reuocari, ibidem, numero 28. vbi quod si non reuocetum, morte confirmatur, trahitúrque retrò. -  Quod exornatur, & latiùs explicatur remissiuè materia vniuersa, quæ attinet ad titul. de donation. inter vir. & vxor. -  Donatio inter virum & vxorem iure Regio valet, dum tamen fiat post annum contracti matrimonij, eodem cap. 49. numero 30. -  Valet etiam inter ipsos pactum reciprocum de futura successione, dummodo fiat post annum contracti matrimonij. -  Vsque adeo, vt præiudicet etiam ascendentibus præmorientis in sua legitima, ibidem, num. 31. -  Donatio omnium bonorum præsentium tantum, quamuis iure communi inspecto valide esset; -  Donatio verò omnium bonorum præsentium, & futurorum nulla esset, eodem iure communi attento; quia per eam tollitur libera testandi facultas, vsque adeo, vt nec respectu præsentium bonorum valeret, ex sententia multorum: contra verò ex sententia aliorum; -  Attamen hodie post decisionem l. 69. Tauri, donatio omnium bonorum, etiam præsentium tantùm non valet, cap. 53. num. 2. per totum. -  Donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum non firmatur iuramento, ex sententia quamplurimorum: contra verò ex sententia aliorum multorum, quæ ab Authore probatur, eodem cap. 53. numero 3. & decimo quarto, & duobus sequentib. vbi etiam explicatur, an respectu præsentium iureiurando firmatur. -  Donatio omnium bonorum præsentium, & futurorum, etiam reseruato vsufructu ipsi donatori, non valet, ex sententia quamplurimorum iuris Interpretum, cuius fundamenta ad summam breuiter rediguntur ibidem, num. 4. -  Et contrarium defenditur numero decimo septimo, vsque ad numerum 24. vbi etiam adducuntur rationes, & fundamenta huius partis: & contrariæ opinionis fundamentis responsum præbetur. -  De cæteris omnibus, quæ attinent ad donationem omnium bonorum præsentium, & futurorum, vel præsentium tantum; & de materia l. 69. Tauri, & cùm vsusfructus, vel aliqua pars bonorum reseruatur, & cum donatio fit pio loco, aut ex causa onerosa; vide in dicto cap. 53. ex num. 2. cum multis sequentib. -  Donationi perfectæ, etiam ex interuallo addi, vel detrahi potest ex consensu donatoris, & donatorij, eodem cap 53. num. 46. -  Dos data filiæ patris contemplatione, profectitia dicitur, cap. 5. num. 30. -  Dos, donatio propter nuptias, & donatio ob causam conferuntur, capite 16. num. 43. -  Dotem, aut donationem propter nuptias, promissam, vel datam, eodem iure censeri: & inde, l. 25. Tauri decisionem procedere in dote, aut donatione promissa, nondum tradita, nec soluta. -  Idque ex sententia communi Interpretum huius Regni. -  Quam in effectu amplectitur Author, licèt dubitandi occasionem lex ipsa Tauri sibi præstiterit, prout cap. 16. num. 46. adnotatur. -  Dotis causa vtrum censeatur pia, vide latè, capite 22. numero 5. per totum, & numero 80. cum sequentib. -  Pro dotandis virginibus quæ relinquuntur, non possunt in alium vsum, quantumcunque pium, etiam vt ingrediantur Religionem, conuerti, eodem c. 42. numero 83. -  Dos regulariter repeti non potest, nisi post solutum matrimonium, & quando constante matrimonio repeti possit, propter inopiam mariti: & de materia legum in proposito loquentium, ac de intellectu l. 29. titulo vndecimo, partita quarta, vide omnino, cap. 26. num. 2. cum seq. & in addit. ad caput metipsum. -  Dos non præsumitur constituta, si quis duxerit vxorem pulchram, cuius amore captus erat, capite 40. num. 28. -  In dotem dedisse omnina bona sua an præsumatur mulier, quæ simpliciter nupsit, ibidem, num 29. & multis sequentib. -  In dotem quòd dederit marito omnia bona sua mulier, ex quibus præsumatur; eodem capite 40. ex numero 35. cum sequenti, & numero 43. & sequentibus. -  Dotalia bona mulieris quæ sint, ibidem numero 47. -  Dotalium, & paraphernalium bonorum differentiæ quatuor, ibidem, numero 50. & vide multis numeris seq. -  Dos, vt promittatur, vel constituatur, à communiter accidentibus, plures causæ concurrere solent, fauor scilicet filiæ, cui datur vt maritetur, & etiam vt alatur, cum dos sit loco alimentorum. -  Et vt maritus onera matrimonij facilius sustinere possit: faciliùsque ad matrimonium contrahendum alliciatur, & ne vxor velut indotata, à marito contemnatur, capite 60. num. 48. & 49. -  Dos respectu vxoris continet titulum lucratiuum, respectu verò mariti titulum onerosum, cap. 60. num. 58. -  Dominium rei donatæ ex iure communi donatario in sequentem vocatum, an ipso iure acquiratur, & transferatur, vel non; dubium fuisse, prout capite 5. num. 18. & seq. adnotatur. -  Dominium, & possessio iure Regio partitarum, donatario in sequentem vocatum transfertur, post decisionem lib. 7. titulo 4. partita 5. & de ipsius legis intellectu, remissiuè, ibidem, numero 19. -  Dominium, & possessio, an, & qualiter per traditionem instrumenti acquiratur, cap. 35. numero 40. -  Qualiter etiam per retentionem vsusfructus, & per clausulam Constituti, ibidem, numero 41. & 42. -  Dolus in dubio non præsumitur, sed ab allegante probari debet; & maximè ab eo, qui testamentum impugnet, cap. 22. numero 110. -  Doctori perfunctoriè, & absque examine aliquid dicenti, non est simpliciter credendum ad causarum decisionem, nec ad communem opinionem constituendam, cap. 31. num. 99. -  Nec etiam super eius sententia fundamentum aliquod fieri potest, num. 100. -  E -  ELigere se ipsum non potest, qui habet potestatem eligendi, capite decimotertio, numero decimo. -  Electio in testamento commissa, vtrum duobus testibus probari possit, remissiuè, capite 20. numero 19. -  Eligendus in Episcopum, natus esse debet de legitimo matrimonio: & tamen legitimatus per subsequens matrimonium, promoueri potest, cap. 31. num. 8. & vide num. 76. -  Elector, cui facultas libera concessa est ad maioratus electionem, potest omisso primogenito, secundo, vel tertio genitum eligere, etiamsi maior natu dignior sit, cap. 36. num. 56. -  Et à, fortiori inter descendentes agnatos vlteriores electionem facere, & prælationem concedere poterit, prout latius notatur, ibidem, numero 57. & sequentibus. -  Electionis facultas primo vocato concessa, ex subiecta materia perpetuitatis, ad vlteriores successores protrahitur, ibidem, num. 61. -  Contra verò ex sententia communi, quæ ibid. probatur, num. 18. & 35. & 43. vbi vide. -  Eluerti Leonini locus explicatur, capite 80. numero 46. -  Emphyteusim, vel feudum si pater acquirit pro se, & filiis; emphyteusis, vel feudum illud, ordine successiuo, ita filiis, sicut patri ipsi acquisitum dicitur, vt non possit ab eo alienari, vel vni ex filiis totum prælegari in præiudicium filiorum, sed omnibus debeat esse commune, & æquale: capite 5. num. 24. Vbi referuntur Authores, ita tenentes. Et de contraria sententia vide ibidem, num. 33. & 36. & 43. -  Emphyteuta si ingrediatur Religionem, vtrum emphyteusis transeat in monasterium, capite 13. numero 21. -  Emphyteuticus contractus quis dicatur, ibidem, numer. 22. -  Emphyteuticus contractus primæuâ naturâ in perpetuum celebratur, ibidem, numero 23. -  Postmodùm verò, primordiali ipsius emphyteusis natura mutata, permissum est, vt ad vitam concedentis, aut per duas, vel tres generationes fieri possit, numer. 24. -  Emphyteusis, quando temporalis, vel perpetua dicatur, & qualis in dubio præsumatur, remissiuè dicto capit. 13. num. 25. -  Emphyteusis ex quibus verbis, & argumentis contracta intelligatur, remissiuè, num. 26. -  Et à locatione & venditione qualiter distinguatur, num. 27. -  Emphyteutico contractui, an locatio ad longum tempus assimiletur, numero 28. -  Emphyteusis definitio, remissiuè, dicto cap. 13. numero 29. -  Emphyteusis licèt ita regulariter contrahatur, vt annuatim modicum aliquid soluatur, & ab initio detur certa quantitas, nec requirat pensionem, quæ fructibus respondeat, sicut locatio; -  Interdum tamen iusta præstatur: nec vitiat emphyteusim, ideo quod rei fructibus correspondeat, num. 30. -  Idque maximè in emphyteusi Ecclesiastica, in qua pensio æqualis est, & fructibus correspondens, num. 31. -  Emphyteuticus contractus non habet propriam naturam, nec regulam; sed eam recipit, quæ sibi datur à contrahentibus accidentaliter, eodem cap. 13. num. 32. -  Emphyteusis potest inscio domino donati, & legari, siue in testamento quouis titulo relinqui, ibidem, num. 33. -  Et in dispositione generali comprehenditur, numero 34. -  Emptori præstanda sunt, quæcunque dicuntur ita, vt præstentur. -  Sunt autem in hac causa, quæcunque ita dicuntur, vt propter hæc, res pluris vendatur, capite 42. numero 66. -  Emptor non tenetur soluere pretium, nisi præstita fideiussione; quando notorium est ius alicuius super re vendita: licet lis adhuc mota non sit, ibidem, num. 76. -  Emptor qui inuenit, rem venditam esse alienam, non tenetur soluere pretium, etiam sibi oblata satisdatione: si modò notorium sit, & manifestum, rem esse alienam, eodem capite 42. numero 80. -  Emptor contra venditorem de euictione qualiter agat, ibidem, numero 67. & pluribus sequentibus. -  Emptor sicut non agit ad rem emptam, nisi pretio integraliter soluto, ita si venditor minorem partem rei venditæ tradiderit, non poterit pretium consequi, nisi integram, & totam tradat, dicto cap. 42. num. 84. -  Emptor, cui res obligata tradita est, si pretium soluit, potest a gere quanto minoris empturus esset ratione obligationis; & ante pretium solutum multo magis sibi competeret exceptio, ibidem, num. 85. -  Emptor, cui res non libera tradita est, non tantum potest solutionem pretij differre, sed & creditum extinguere pro ea parte, in qua iudicabitur, propterea rem venditam minoris valere, numero 86. -  Emptor ratione conditionalis obligationis, & hypothecæ, vtrum possit ante euentum conditionis petere, vt sibi de indemnitate caueatur, vel agere quanto minoris, remissiuè, dicto cap. 42. numero 91. -  Emptor præsumitur ignorare conditionem rei venditæ, & quod illa esset aliena vel alteri obligata, aut oneri alicui obnoxia; cùm venditor qualitatem eius non exprimit, ibidem, num. 94. -  Emptori, re euicta, pretij nondum soluti retentionem, atque exceptionem competere, non modo aduersus venditorem, sed etiam aduersus creditorem venditis pignoribus per subhastationem, & euictis; Rotam Romanam decidisse, ibidem, num. 97. vbi latius id explicatur, & aliis locis, eodem numero relatis. -  Emptor de euictione agere potest de iure, si venditor sciens qualitates venditæ, illas supprimendo tacuerit; vel si non explicauerit quia ignorauit illas; nec culpæ emptoris est adscribendum, si ignorauerit, aut si non inquisierit qualitates, & grauamen reivenditæ, ibidem, num. 101. -  Emptor non tenetur stare colono, capite 80. numero 27. -  Nisi pro locatione adsit pactum de non alienando, cum hypotheca speciali ipsius rei locatæ: numero 28. -  Cæterum si in locatione pactum de non alienando deficiat, licèt adsit hypotheca generalis, vel specialis; emptor non tenetur stare colono, dum tamen ei soluatur interesse, num. 29. -  Et de differentia in proposito inter contractum locationis, & venditionis, num 30. -  Et vide num. 31. & 32 vbi Antonij Gabrielis locus, ex And. Tiraquelli loco explicatur. -  Enumerationem specierum factam etiam per modum taxationis, successionem non restringere; sed solummodo tribuere nominatis successionis prælationem, cap. 9. num. 41. -  Enuntiatiua, an, & quando probationem, vel dispositionem inducant, vide infrà, verbo, Verba, & cap. 46. per totum. -  Epistola fideicommissaria, species est vltimæ voluntatis. cap. 3. num. 14. -  Ipsius tamen in vltimis voluntatibus rarus est vsus, num 15. -  Et parum differt à codicillis, de quo, & eiusdem fideicommissariæ epistolæ materia, latiùs actum remissiuè, num. 16. -  Error scripturæ testibus probari potest, capite 19. num. 6. -  Errorem à Notario commissum in scribendo testamentum, posse probari testibus, ibidem, numero 11. -  De errore à Notario commisso in scribendo testamentum, & quibus testibus probando, ibidem, numero 17. & 18. -  Erratum circa qualitates extrinsecas testamenti, per duos tantùm testes probatur, capite 20. numero 38. -  Error testatoris, ac etiam Notarij, & defectus, qui reperiuntur in testamento, qualiter, & quot testibus probentur, cap. 37. num. 33. -  De euictione venditor non renetur, rebus singulis euictis, quando hæreditas, vel vniuersitas alia venditur, cap 42. numer. 67 vbi, & vera ratio redditur. -  De euictione rei ab eo venditæ, & traditæ, venditor non tenetur, si facto Principis, aut Superioris euictio sequatur, ibidem, num. 68. -  Et idem, quando de facto extraiudicialiter, aut per violentiam aufertur, num. 69. -  Euictionem pignoris vtrum creditor debeat, vide cap. 42. numero 70. & 71. & numero 110. cum sequent. -  Euictio quando imminet in limine contractus, emptor cogi non potest soluere pretium, nisi præstita fideiussione idonea, ibidem, numero 72. -  Etiamsi venditor sit idoneus, imò, & ditissimus, numero 73. -  Quia diues licet quis sit, tenetur tamen fideiubere, quando lex requirit fideiussionem, numero 74. -  Euictio dicitur imminere in limine contractus, quando mouetur lis ante solutionem pretij, etiamsi mota sit pro simplici hypotheca, numer. 75. -  Euictio quanto imminet, fideiussio est præstanda per venditorem, non solum pro lite mota, sed etiam pro omni alia mouenda, numero 77. -  Euictio emptori competit pro parte, sicut in totum, numero 78. -  Euictio quando imminet in limine contractus, & sic pretium adhuc solutum non est, cum emptori ita consulatur de iure, vt dictum est; -  Multo magis eidem consulendum esse, si euicta res iam fuerit, & lis finita, vt pretium retineat nondum solutum. -  Multòque magis aduersus creditores, si pignora vendita euicta fuerint, ibid. num. 79. -  De euictione emptor agere potest, etiam antequam sibi inferatur molestia; vbi res vendita, est in totum, vel pro parte aliena, eodem cap. 42. numero 81. -  Euictio emptori competit de iure, re vendita euicta, quando denuntiauit legitimè venditori, litem esse motam; non aliàs, & eodem capite 42. numero 95. -  Et quando à sententia iudicis appellauit, num. 96. vbi id exornatur remissiuè. -  Euictio rerum singularium, an, & quando præstetur, quando hæreditas, vel ius vniuersale venditur, eodem cap. 42. numero 107. -  Euictione sequuta ex facto, aut dispositione Principis, an, & qualiter de euictione venditor teneatur, vel non: & de intellectu l. Lucius, ff. de euictionibus, ibid. num. 108. -  Euictione sequuta ex sententia iudicis competentis, contra venditorem agitur; secus si iudex incompetens sit, num. 109. -  Euictis pignoribus, authoritate iudicis distractis, quis inhac venditione venditor haberi debeat, vt cum eo agi possit, ac debeat de euictione, an iudex, an creditor, vel an debitor, cuius res fuerunt, eodem cap. 42. num. 111. -  Pro euictione agere quandoque non licet; & tamen quanto minoris emptor magis fuisset empturus, agi potest; idque multo magis, vt pars pretij nondum soluta retineatur, quæ etiam retineri potest, quamuis de euictione agi non possit, numero 119. -  Euictis rebus hæreditariis extra testatoris cogitatum, an minuantur legata, capite 59. numero 21. -  De euictione rei legatæ in specie, aut in genere, vtrum hæres teneatur. ibid. num. 22. -  Euicta re in solutum data, non potest creditor agere primæua actione personali, nec hypothecaria, ex communi Interpretum sententia; sed vtili ex empto experiri debet, cap. 59. num. 53. & sequenti. -  Euicta re, quæ fuit data in solutum, an, & quando agi possit primæua actione, vel non; longa serie, & vtiliter explicatum, ibidem, num. 56. & pluribus sequenti, vsque in finem capitis vbi vide omninò. -  Expressum dici quodammodo, & idem quod expressum inducere, præsumptionibus atque ex vi verborum colligitur, capite 9. numero 76. -  Expressum dicitur, quod ex præcedentibus, siue sequentibus verbis, errore, aut obliuione disponentis apparet fuisse omissum, ibid. num. 77. -  Expressum aliquid, siue tacitum, pluribus in iure modis accipi, vel significari, de quibus actum latissimè ab his Authoribus, qui cap. 17. num. 18 recensentur in vnum. -  Expressum dici, siue considerari pluribus modis; & quod dicatur expressum, vel non, vide latê, dicto cap. 17 ex numero decimo octauo, cum pluribus seqq. -  Expressio eorum, quæ tacitè insunt, regulariter nihil operaretur, cap. 17. num. 44. -  Siue per conditionem, siue per modum, siue per aliam qualitatem, num. 45. -  Et idem esse, si per modum dispositionis insint, numer. 46. -  Et tacita multis modis exprimi posse per modum dispositionis numer. 47. & vide cap. 38. numero 42. -  Expressio eorum, quæ tacitè insunt, an, & quando aliquid operari debeat, ac possit, vel non; & de materia, vide omnino cap. 17. ex num. 44. vsque ad num. 62. -  Executores non tenentur sequi voluntatem scriptam in epistola, nisi veritas epistolæ per quinque testes comprobetur, quia potest esse suppositia, cap. 20. num. 37. -  Executor testamenti si aliquis nobilis datus fuerit, vt distribuat certam summam inter pauperes, & habeat filias ita pauperes, quod secundum eius qualitatem non potest illas dotare, salua conscientia, ex illa summa potest eis subuenire pro sua dote, capite 22. numero 84. -  Executoris testamenti potestas, quanto tempore duret, remissiuè, cap. 36. num. 13. -  Exclusio vnius, est inclusio alterius, capite 22. numer. 164. -  Excessus exceptio non admittitur, quando considerato statu, & tempore præsenti, excessus non datur, licet in futurum esse possit, cap. 36. numero 63. -  Exceptio regulariter maiori nititur æquitate, quam actio, cap. 42. num. 118. vbi id exornatur. -  Excussio bonorum principalis debitoris debet fieri etiam in hypotheca tacita, in casibus, in quibus necessaria est in expressa, capite 61. numero 64. -  Excussio, vbi nomen debitoris conuenitur hypothecaria, non requiritur; secus quando agitur contra tertium hypothecaria, eodem capite 61. num. 89. -  Excussio non requiritur, quando contra nomen debitoris agitur vtili personali, ibid. num. 90. -  F -  FAcultate concessa alicui testandi certis de rebus an sufficiat quod generaliter disponat de omnibus iuribus, & actionibus suis; an verò requiratur, quod de eis singulariter disponat, remissiue, capite 32. num. 45. -  In facultate mera quæ consistunt, non veniunt in generali confiscatione bonorum, cap. 61. num. 13. -  Facultas mera cedi non potest, ibid. num. 14. -  Factum id præsumitur, quod communiter ab omnibus fieri solet, cap. 40. num. 42. -  Factum legitimè, non retractatur ex superueniente causa, cap. 69. num. 47. -  Ad factum obligatus, liberatur soluendo interesse, si factum præstare non possit, capite 60. numero 37. -  In fauorem alicuius quæ tendunt, non debent in odium eius retorqueri, cap. 40. num. 14. -  In fauorabilibus, an in odiosis versemur, multum interesse ad interpretationem dispositionis cuiuslibet. -  Et sic an materia, de qua agitur, fauorabilis sit, vel odiosa. -  Quia fauorabilia sunt amplianda, odiosa verò restrigenda, cap. 41. num. 96. -  Et vide n. 97. vbi explicatur, qui dicantur casus fauorabiles, & qui odiosi, & num. 98. & 99. -  Fauorabilis sit an odiosa dispositio, vt dignoscatur, quæ considerari debeant; & quando dispositio dicatur fauorabilis, vel odiosa, vide omnino, dict. cap. 41. ex num. 100. cum seq. -  D. Feliciani de Solis, & Gaspari Roderici sententiæ in eo dubio, an scilicet annuus redditus super bonis immobilibus minoris constitui possit per tutorem, vel curatorem absque decreto iudicis, si vtilis sit minori; explicantur cap. 61. num. 38. -  Ferias qui in vno actu non seruat, non sibi præiudicat in aliis, cap. 60. num. 64. -  Feudum, vel emphyteusim, si pater acquirit pro se, & filiis; emphyteusis, vel feudum illud, ordine successiuo, ita filiis, sicut ipsi patri acquisitum dicitur, vt non possit ab eo alienari, vel vni ex filiis totum prælegari in præiudicium aliorum; sed omnibus debeat esse commune, & æquale, capite 5. num. 34. -  Quod latius explicatur, num. sed. & numer. 33. & 36. & 43. -  Feudum nec pro anima legari posse, etiam quoad æstimationem, cap. 13. num. nono. -  Contrarium ex sententia aliorum, ibidem, numero decimoquarto. -  Fideicommissorum materiam profundam, & latam; ipsorum etiam, & primogeniorum in variis casibus coniecturas permultas tractasse Authores quamplurimos, qui cap. 1. num. 6. aggregantur, atque commemorantur. -  Fideicommissum est odiosum, & in dubio non præsumitur, & interpretatio fieri debet, vt potius remoueatur, quam inducatur; & sic non extare in dubio, cap. nono, num. 2. -  Quocirca fideicommissum, aut maioratum allegans, vel asserens extare, siue se in scriptura dispositionis vocatum, aut comprehensum, probare id adstringitur, ex quo eidem obiici potest, substitutio hoc non dicit, siue de te non loquitur in hoc casu, numero 3. ibidem. -  Quod argumentum irrefragabile est, & declaratur, eodem cap. 9. ex num. 70. -  Fideicommissum simplex, & perpetuum induci. quando testator relinquit bona sua duobus ancianis propriæ familiæ, nomina propria non exprimendo, capite 9. num. 47. -  Fideicommissum absolutum induci per clausulam generalem, quando aliterverba essent superflua, & nihil importarent, ibidem, num. 50. -  Fideicommissa, quæ fiunt pro conseruatione bonorum in agnatione, vel in cognatione, vel in familia, existimantur fauorabilia; & pro ipsis conseruandis fauorabiles interpretationes, ac etiam extensiuæ admittuntur, eodem capite nono, numer. 70 -  Fideicommissum, vtrum sit fauorabile, vel odiosum, vt Iacobus Menochius explicaret, duos constituisse ex mente communi casus, qui hoc numero commemorantur, eodem, capite 9. numero 71. -  Fideicommissa, ac fideicommissariæ dispositiones quæcunque, facilius solis coniecturis, & præsumptionibus inducuntur, aut inductæ censentur, quàm dispositiones directæ, capit. 15. numer. 82. -  Et vnde colligi valeant coniecturæ, remissiue, numero 83. -  Fideicommissa, ac fideicommissariæ substitutiones, & dispositiones extenduntur de casu ad casum, & de persona ad personam, quoties ead. adest ratio, & verisimilis, ac præsumpta extat testatoris voluntas, ibid. num. 84. -  Fideicommissum patitur detractionem quartæ Trebellianicæ ex relictis ad pias causas, quando incertum est, piam causam successuram, cap. 22. num. 12. -  Fideicommissum ne intercidat, & ne inutile, & frustratorium sit, interpretatio sumitur regulariter, cap. 30. num. 8. -  In fideicommissis lata, & benigna fieri debet interpretatio, capite 32. numero 50. vbi id explicatur. -  Fideicommissum conditionale non transmitti regulariter, cap. 55. num. 57. vbi id statuitur pro regula generali. -  Et intelligitur actiue, id est, ex parte vocati passiuè tamen, id est, ex parte grauati transmittitur, ibid. num. 58. -  Fideicommissum conditionale, an, & quando transmittatur, necne, vide latè, dicto cap. 55. ex n. 58. vsque ad numerum 82. -  Fideicommissum, nondum à fideicommissario agnitum etiam vniuersale, modò purè relictum fuerit, ad hæredes eius transmittitur, eod. cap. 55. num. 81. -  Et idem, si in diem certam relictum fuerit, numero 82. -  Fideicommissum conditionale, vel in diem incertum, non cedit, nisi adueniente conditione, vel die incerta, & si interim decedat fideicommissarius, non transmittitur. -  Et id ipsum obseruatur in legatis, capit. 56. numero 34. -  Per fideicommissum succedi testatori, quemadmodum intelligi debeat, cap. 56. num. 56. & vide numero 28. -  Fideicommissum iniunctum grauato, præmoriente primo fideicommissario, remanet penes grauatum, cum onere restituendi secundo substituto, secus autem, si nullus supersit, capite 56. numero 79. -  Filiorum appellatione veniunt nepotes, & cæteri descendentes in infinitum, quando dispositio de filio incerto facta fuit, & quando materia est indifferens, quoad gradus, capite 9. numero 26. -  Vel quando testator vltra processit, alios gradus substituendo post filios, num. 27. -  Idque maxime in Hispanorum primogeniis, & quando agitur de conseruatione familiæ, numero 28. -  Et procedit etiam in vocatione transuersalium, & filiorum eius, num. 29. -  Filij in conditione positi, regulariter non censetur vocati, cap. 9. num. 30. -  Et quando vocati censeantur. vide ex dicto num. 30. vsque ad num. 38. eodem cap. 9. -  Filia in patris potestate constituta, licet præcise ad valididatem matrimonij non teneatur exigere patris consensum; nam etiam eo non petito, tenet contractus coniugalis, nec ob id potest exhæredari; -  Ex honestate tamen exigere debet patris consensum, nec absque eo honestè contrahere, cap. 25. num. 52. vbi id exornatur. -  Filius hæreditatem patris petens debet probare, se filium, & legitimum, cap. 31. num. 21. -  Filius, vt nascatur iustus, opus est, quod nascatur post matrimonium; secus si matrimonium sequatur natiuitatem, cap. 31. num. 64. -  Filius natus ex matrimonio putatiuo, bona fide inter patentes contracto, vtrum admittatur ad successionem fideicommissi, aut maioratus, ad quam filij nati ex legitimo matrimonio vocantur, cap. 31. num. 90. -  Filiis grauatis, nunquid intelligantur grauati nepotes positi in conditione, & an, & quando filiorum appellatione contineantur nepotes, remissiuè, cap. 38. num. 7. -  Sententia lata contra principalem, exequi potest contra fideiussorem, etiam non citatum, absque nouo processu, & libello, quando sumus in fideiussore iudicij; secus vero in fideiussore contractus, cap. 14. num. 29. & sequentibus. -  Idque procedit, etiam si leta sit sententia contra principalem absentem, & non citatum, ibidem, num. 30. -  Exceptiones fideiussoris iudicatum solui, summariè dum sit executio, cognoscuntur, ibid. nu. 31. -  Fideiussor soluens virtute sententiæ, habet executionem contra eum, pro quo soluit; secus tamen in fideiussore contractus, qui soluens non habet executionem paratam, ibidem, num. 32. -  Fideiussor vtrum appellare possit à sententia lata contra principalem, ibidem, numero 33. & numer. seq. -  Fideiussor causæ principalis non tenetur de eo, quod est iudicatum in causa appellationis, eod. cap. 14. num. 34. -  Et si instantia mutatur, non committitur stipulatio iudicatum solui, ibidem. -  Prout hic adnotatur, atque remissiuè exornatur text. in l. cum apud, ff. iudicatum solui. ibid. -  Fideiussor quòd appellare possit à sententia rata contra principalem; procedit etiam in fideiussore iudicatum solui, ibid. num. 35. -  Fideiussor potest vti omnibus exceptionibus, quæ competunt principali, ibid. num. 38. -  Et multas opponere exceptiones, à quibus principalis est exclusus, eodem cap. 14. num. 39. -  Idque etiam inuito, & reluctante reo principali, ibid. num. 40. -  Potest etiam assumere defensionem causæ, atque illi assistere tanquam necessarius defensor, ibidem, num. 41. -  Fideiussor datus in vna instantia, licèt liberetur, si principalis lata sententia appellet; tamen non liberatur, quando ipsemet appellauit, sed tenetur iudicatum soluere, ibid. num. 42. -  Contra fideiussorem de iudicatum soluendo fit executio absque libello, & nouo processu, dummodò non sit appellatum per principalem, vel ipsum fideiussorem, num. 43. -  Cùm enim de vno contingit disputari, cætera præsupponuntur habilia, ibid. -  Fideiussio ex se, censetur actus onerosus, & damnosus, & sapit stultitiam, cap. 26. numero 17. -  Generale mandatum cum libera administratione habens, non censetur mandatum habere ad hoc, quod possit pro aliis fideiubere, ibid. num. 18. -  Fideiussor vtrum compensare possit, cap. 40. numero 76. -  Fideiussor creditoris sui potest obiicere compensationem summæ pro eo solutæ ex iudicato, licet à sententia fuerit prouocatum, ibid. num. 88. -  Fideiussores dari pro magistratibus, ac eorum officialibus, non tenentur pro illis, nisi solum pro gestis in eo officio, cap. 45. num. 50. -  Fideiussor qui promisit pro certo tempore, eo elapso, amplius non tenetur, ibid. num. 51. -  Fideiussor datus, si efficiatur non soluendo, an debitor cogatur alium dare, cap. 59. n. 25. -  Fideiussor non liberatur per mutationem status sui principalis; & quando secus, ibid. n. 37. remissiue. -  Fideiussio non egreditur rem, super qua interponitur, nec intentionem agentium, ibid. num. 41. -  Et limitata ad locum, vel ad tempus, non producitur, nec extenditur vltra locum, vel tempus, ibid. numero 42. -  In fideiussione subintelligitur clausula, rebus sic stantibus, ibid. num. 43. -  Fideiussores liberantur, cum nouatur prior contractus, nec obligantur ad secundum: -  Quod si idem manet contractus, fideiussores non liberantur, eo dem cap. 59. num. 48. -  Fideiussio stricti iuris est, ibid. numero 51. -  Fideiussor, re euicta, à debitore creditori data in solutum, vtrum conueniri possit, vtilique actione teneatur, si debitor principalis appareat non soluendo, ibid. numero. 61. & seq. Vbi ex professo articulus discutitur. -  Finibus fundi certis demonstratis, si quid ex his euincatur, an, & quando præstanda sit euictio; ad l. si fines 10. C. de euictionibus, cap. 42. num. 61. & infra numero 106. -  L. si fines 10. C. de euictionibus, intellectus, & vera ratio, ibid, num. 106. -  Fiscus est creditor hypothecarius, sed non priuilegiatus in actione hypothecaria, cap. 61. n. 56. -  In actione autem personali priuilegiarius est, non spectata temporis prærogatiua, ibid. n. 57. -  Et inter omnes creditores chirographarios primum locum obtinet, etiam si priuilegiarij sint, ibidem. -  Quia ij suum priuilegium exercent contra alios, non etiam aduersus fiscum, ibid. -  Imo fiscus priuilegiariis, anteponitur, ibid. -  Alius verò priuilegiarius priuilegiario non anteponitur, sed melior est conditio occupantis, id est eius, qui prius suum recepit, qui sibi vigilauit, ibid. num. 58. -  Nam nec si prior creditor personalis, & priuilegiarius suum recipit; priuilegiarius creditor ei, quod recepit, auferre non potest vlla actione, nisi priore hypothecæ iure, si fuerit hypothecarius, vt fiscus, ibidem. -  Fiscus semper hypothecarius est, id est, semper habet tacitam hypothecam in bonis debitoris, eod. cap. 61. numero 59. -  Fiscus habet priuilegium tacitæ hypothecæ, & an præferatur in hypotheca anterioribus, remissiuè, cap. 61. num. 66. -  Fisci priuilegium, aut extraordinarium illud ius, propter quod pecuniam alteri creditori solutam auocare, & condicere potest; in quo principaliter consistat: & de intellectu l. pecunia, C. de priuilegio fisci, & l. Titius 21. ff. de iure fisci. -  Vbi latè explicatur textus vterque, & nonnulla nouiter, & distinctè adnotantur, vt confusè nimis traditæ aliorum resolutiones, claræ, & dilucidæ percipiantur, ibid. num. 67. -  Fiscus, in specie l. pecunia, C: de priuilegio fisci. quare nullas eius pecuniæ, quam repetit, nomine, vsuras percipiat, ibidem, num. 93. -  Forma quælibet ex consummatione, operis contingit, cap. 21. num. 20. -  Et ideo nihil actum dicitur, quando aliquid superest agendum, ibid. num. 21. -  Forma si deficiat, actus est nullus, et iam si sit fauorabilis: quod exornatur remissiuè, capite 30. numero 18. -  Forma distributionis à testatore data de certis personis, debet omnino seruari, aliàs non valet distributio, cap. 45. num. 15. -  Francisci Beccij, in consilio 165. numer. 68. & 69. solutiones quatuor, nouiter, & verè improbatæ per Authorem, cap. 31. num. 25. -  Quidquid Franciscus Beccius duplici via contenderit in consilio 165. num. 65. & 66. libro 2. id subuertere, cap. 31. num 30. -  Francisci Bursati, in consilio 18. libro primo, obseruationibus nonnullis contra resolutionem traditam suprà num. 101. nouè, & verè respondetur, cap. 31. num. 108. -  Furiosus testari non potest, quia quidquid agit, ignorat; & caret iudicio, & ratione, cap. 28. numero 4 -  Furoris, aut dementiæ, vel sanæ mentis testatoris præsumptionem, signorum, & coniecturarum, atque probationis materiam explicasse Authores permultos, qui commemorantur cap. 28. numero 21. -  Similiter nec fatuus, nec demens, nec stultus, nec phreneticus, nec mente captus, nec ebrius, nec similes aliæ personæ, quæ habent intellectum, & memoriam læsam, & non cognoscunt, testari non possunt, ibidem, numero 5. dicto capite 28. -  Contractus à furioso gesti, non valent, nec tenent, ibid. num. 6. -  Furiosus sicut non potest contrahere matrimonium, ita neque ingredi religionem, & matrimonium spirituale contrahere, ibidem, numero 7. -  Professio facta à furioso est nulla, nec obligat, ibid. num. 8. -  Dummodo probetur furor tempore professionis, ibidem. -  Furiosus caret sensu, & intellectu, & ideo nullum actum gerere potest, in quo consensus requiritur, ibid. num. 9. -  Testamentum à furioso conditum, etiam ad pias causas non valet, ibid. num. 10 -  Furiosus à demente, vel mente capto qualiter differat. -  Et quis propriè furiosus, quis etiam propriè mente captus dicatur, ibid. num. 11. -  Testamentum à furioso factum, nequaquam valere, etiam si rectè, & prudenter, ac cum bono consilio conditum appareret, numero 15. & 16. dicto capite 28. -  Furiosus in dubio an quis præsumatur, necne: & de signis, atque coniecturis furoris, vel sanæ mentis, vt valeat vel non, testamentum, aut dispositio: & de cæteris ad materiam pertinentibus; vide latè, atque ex professo actum, dicto cap. 28. per totum. -  G -  GAspari Roderici locus quemadmodum explicari debeat, cap. 61. num. 45. & 38. -  Ex verbis geminatis, siue multiplicatis, à testatore prolatis, colligitur eius mens, intentio, & voluntas; atque vehementior, & plenior interpretatio, & coniectura deducitur, capite 52. numero 1. -  Geminatio verborum, aut actus cuiuslibet, aut confessionis, aut maioratus instituti, aut factæ renuntiationis, quid in omni actu, & materia ac maxime in testamentis operetur, vide omnino, cap. 52. per totum. -  Generale mandatum cum libera administratione habens, non censetur mandatum habere ad hoc, vt possit pro aliis fideiubere, quia fideiubendo, dicitur magis dissipare bona, quam administrare, cap. 26. num. 18. -  Generalis loquutio quoad verba, nihil relinquit intactum, capite 41. numero 11. -  Generalis dispositio, aut generalitas verborum quæ complectatur sui natura, & an omnia, quando etiam, siue ex quibus restringatur, & an referatur ad ea, quæ specialem habent determinationem, vt generi per speciem non derogetur, vel sic: & de cæteris ad materiam pertinentibus, vide omnino, dicto cap. 41. per totum, vbi latè in proposito. -  Dispositio quælibet generaliter concepta, testringitur ad rem, & casum, specificatum, super quo agebatur, & ad causam præcedentem, & quibus magis conuenit, & secundum ea interpretatur, dicto capit. 41. num. 72. -  Idque in compromissis, in pactis, in renunciationibus, in refutatione, in transactione, & aliis dispositionibus. -  Prout hic adnotatur: & leg. si de certa, C. de transactionibus, materia, remissiuè exornatur, atque illustratur: numero 73. & latius capite sequenti. -  Cæterum ad suam causam non restringitur, quando salua ratione recti sermonis, vel ob præsumptam disponentis mentem, verba generalia restrictionem non patiuntur, -  Quod cap. sequenti latius comprobatur, atque exornatur, ibidem, num. 74. -  Generalis dispositio, quæ sequitur specialem, restringitur ad ea, quæ sunt eiusdem generis cum speciali præcedenti, cap. 42. num. 23. -  Nec extendi potest ad ea, de quibus cogitatum non apparet, ibidem, num. 24. -  In generalitate, & alternatione, siue generalitatis, & alternationis respectu, non dici ambiguitatem, neque obscuritatem, sed magis incertitudinem, vel incertum, cap. 4. num. 8. -  Largè tamen, & impropriè obscuritatem, etiam in eis considerari, ibidem, num. 9. -  Genitiui, & gerundij verba, ad interpretandam vltimam voluntatem quamcunque, coniecturam efficacem præstare, prout hic adnotatur, cap. 58. num. 1. -  Genitiui, & gerundij vim, effectum, naturam, & materiam, vide omnino, dicto cap. 58. per totum: vbi de his, quæ ad vtrumque attinent. -  Ex gestis prioribus præsumitur circa res postea gestas, capite 9. num. 62. -  Quod etiam in gestis extra testamentum procedit, ibidem, num. 63. -  Gradus remotioris personæ, non possunt esse melioris conditionis, quam hi, qui in proximiori gradu sunt constituti, capite 36. num. 60. -  H -  HÆres non potest venire contra confessionem à testatore factam in partitis sui libri, neque eum redatguere de mendacio, capite 50. numero 30. -  Hæredis appellatione, continentur, & veniunt omnes hæredes in infinitum, cap. 56. num. 24. -  Quia hæredis, dicitur hæres defuncti testatoris, ibidem, num. 25. -  Et quando hoc procedat, remissiuè, ibidem, & numeris seq. -  Hæres repræsentat personam defuncti, & eadem reputatur, ibidem, numero 26. -  Hæres cum decedit, tenetur eius hæres soluere legata, quæ per testatorem à primo hærede relicta fuere, ibid. num. 27. -  Hæredis mentio, cùm fit ab homine, vel à lege, an intelligitur de omnibus hæredibus in infinitum, an solum de primo hærede. -  Et quid in materia substitutionis, & fideicommissi, & in omni actu, & materia. -  Et an hæredes hæredum veniant ex iudicio testatoris, necne, vide dicto cap. 56. ex numero 24. cum multis seqq. -  Hæres, qui in vno loco soluit vnum legatum, cogitur reliqua eo ipso loco persoluere, cap. 60. numero 16. -  Hæres alimenta præstat in loco sui domicilij, non vbi alimentarius degit, ibidem, numero 67. -  Hæredes qui adiuerunt hæreditatem, cum beneficio inuentarij, quo iure, & ordine satisfacere teneantur legatariis, & creditoribus hæreditariis, cap. 61. num. 91. -  Et an libenter soluendo primò venientibus, si sciant alios potires creditores esse, & ab eis cautionem non exigant, ibidem. -  Hæres cum beneficio inuentarij, non liberatur soluendo creditoribus anterioribus, si priùs conuentus fuerit à posterioribus, ibidem, numero 92. -  Hæreditas de iure huius Regni vtrum codicillis dari, vel adimi possit, post decisionem l. 3. Tauri, vide capite 22. numero 2. cum seq. & numero 70. & sequentib. & supra litera C. verbo codicillis. -  Hæreditas vniuersalis testamento dari, vel hæredis institutio fieri nutu, aut signis, aut capite annuendo non potest; sed necesse est, quod nomina hæredum viua voce exprimantur, vel manu propria testatoris scribantur, capite 27. numero 20. -  Et ideo qui articulatè loqui non potest, non potest testari, neque hæredem instituere, vt latius hic probatur, ibidem. -  Et an id procedat inter milites, & pias causas, dicto cap. 27. ex numero 22. cum sequenti. -  Honestatis, & honoris causam, vsque adeo leges in consideratione habuisse, in hac qua versamur, (cum certa persona contrahendi matrimonium,) materia, vt ipsam voluntati expressæ testatoris prætulerint, cap. 25. num. 62. -  Siue in concursu honestatis, & voluntatis, honestatem præualere dixerint, ibidem. -  Hypotheca tacita inducta pro susceptione, & restitutione bonorum paraphernalium, non habet priuilegium prælationis, cap. 40. num. 62. -  Et quid de iure huius Regni, ibidem, num. 65. & sequent. -  Tacita hypotheca à quo tempore incipiat, dicto cap. 40. num. 60. -  Hypotheca tacita, quæ dicatur, capite 61. numero 60. -  Hypotheca tacita inducitur à lege communi, & municipali, ibidem, num. 61. -  Hypotheca tacita inducta à lege, est vera, ibid. nu. 62. -  Hypotheca tacita regulariter eundem habet effectum, quem expressa, ibid. num. 63. -  Hypotheca tacita porrigitur etiam ad bona futura, ibid. num. 65. -  I -  IAcobi Menochij, ex sententia Baldi traditio quædam in proposito singularis admodum, & opportuna expenditur, cap. 22. num. 162. -  Immunis soluens semel, non sibi præiudicat, vt teneatur in futurum soluere, capite 60. num. 62. -  Importunæ preces habent instar, immo effectum, & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem, sicque actum factum prætextu earum reddunt meticulosum, & generaliter rescissioni ex edicto. Quod metus causa, suppositum, cap. 22. num. 29. -  Per importunitatem obtenta non debere valere, & dici fieri inuito dante, ex authoritate, & resolutione quamplurimorum Authorum probari, qui variis in causis, & negotiis sic responderunt: ibid. numero 30. -  Impossibilia factu dicuntur in iure ea, quæ non possunt commodè, id est salua dignitate, & honore nostro fieri, cap. 25. num. 50. -  Improbus dicitur, qui nititur infringere pia defunctorum iudicia, cap. 22. num. 73. -  Inducta ad augmentum, operari non debent diminutionem, cap. 40. num. 12. sequenti. -  Inducta ad diminutionem, seu restrictionem; augmentum operari non possunt. Quod exornatur, ibid. num. 15. -  Infinitiui, & subiunctiui modi verba, qualiter interpretanda, & an præstent coniecturam ad interpretationem testamentorum, & vltimæ cuiuslibet dispositionis, cap. 58. num. 31. -  Indefinitæ orationis, hoc esse proprium scilic. æquipollere vniuersali, capite 9. numero 52. latius, cap. 44. -  Idque in fideicommissariis vocationibus præcipuò locum habet, ibid. num. 53. -  Oratio aliquando singularis, aliquando particularis, aliquando generalis, aliquando vniuersalis, & aliquando indefinita, cap. 44. numero 1. & sequent. -  Vbi earum exempla traduntur, ibidem, numero 2. -  Indefinita, an, & quando habeat vim vniuersalis significationis, siue æquipolleat vniuersali, vel non, non modò in testamentis, sed etiam in omni actu, & materia, & de omnibus ad propositum pertinentibus: vide latè, capite 44. per totum. -  Indicium vnum aliud tollit, cap. 23. num. 10. -  Institutio hæredis vtrum solis coniecturis, & præsumptionibus inducatur, aut censeri possit inducta. dubium maximum inter Scribentes nostros fuisse, cap. 15. numero 62. Quod explicatur, numeris seq. -  Institutio hæredis extenditur de casu ad casum, quando habet eandem rationem, & verisimilem mentem testatoris, dicto capite 15. numero 68. -  Institutio hæredis extenditur de persona ad personam, ex verisimili, & præsumpta mente testatoris, eodem capite 15. num. 80. -  Institutus in reliqua parte, si nihil superest, in nihil videtur institutus, cap. 16. num. 20. -  Institutionem factam ad nutum testatoris, valere, quando testator apertè prius dixerat, quod volebat instituere tales, & tales, cap. 27. num. 29. -  Institutionem hæredis factam à testatore etiam per verbum sic, vel per annuitionem capitis ad interrogationem Notarij valet, quando prius dictatum fuit testamentum ab ipso testatore, ibidem, num. 30. -  Institutio facta per verbum sic, & nutu simul, valet, & tenet, ibidem numero 31. -  Circa institutiones hæredum nutu factas, legata, seu fideicommissa nutu quoque relicta, hactenus dicta fuere, vtrum procedant etiam de iure huius Regni, post leges Regias nouæ collectionis Regiæ, ibidem, num. 51. -  Quod latius, & vtilius quàm antea factum esset hic explicatur, & videbis, ibidem. -  Et Alfonsi Azeuedi consideratio quædam noua in proposito, nouè etiam, & concludenter conuincitur, ibidem, num. 52. -  Persona penitus incerta cùm instituitur, corruit ipso facto institutio, cap. 34. num. 10. -  Et idem iuris esse, quando persona certa est instituta, sed dubitatur quænam illa sit, ibidem, numero 11. -  Hæredis institutio incerta, an, & quando, & quibus coniecturis reddatur certa, vt valeat; plena manu explicasse Menochium, prout hic adnotatur, ibid. num. 12. -  Instrumentum, quod intelligi verbis non potest, non valet, cap. 6. num. 26. -  Instrumenta duo si reperiantur, vnum de mutuo, alterum de confessione mutui, præsumuntur diuersi contractus, cap. 37. num. 11. -  Interpretatio quid sit: quibus modis accipiatur, & in quot species distinguatur, cap. 2. num. 20. & sequenti, vsque ad numerum 30. -  Interpretatio fieri non debet contra mentem testatoris, nec in perniciem voluntatis eius, capite 7. num. 12. -  Verborum testatoris interpretatio fit, sicut verborum legis; & argui potest de verbis legis, ad verba testatoris, cap. 10. num. 2. -  Verba testatoris quantumcunque sint larga, & præcisa, tamen interpretationem iuris recipiunt, ibidem, num. 3. Modo fiat in casu dubio, & non in claris, & cum aliis requisitis, de quibus, eodem cap. 10. ex num. 4. cum sequentibus. -  In omni materia, & dispositione, interpretatio nulla melior est, quàm ea, quæ colligitur ex eo, quod testator si viueret, aut si interrogatus fuisset, responsurus esset, vt pro dispositio, & expresso habeatur, tametsi dispositum non fuerit, capite 25. num. 39. -  In testamentis, & vltimis voluntatibus plenior adhibetur interpretatio, vt voluntates testantium plenius interpretemur, capit. 32. numero 3. -  Ratio habetur, num. seq. -  Voluntates vltimæ strictè interpretandæ non sunt, ibid. num. 2. -  Sed potius extensiuam, quàm restrictiuam interpretationem recipiunt, ibid. num. 3. -  Fauorabilior dicitur interpretatio, quæ adiuuat. quàm quæ restringit testamentum, ibidem, numero 4. -  In legatis licet aliquando plenior, non tamen plenissima fieri debet interpretatio, ibidem, numero 49. -  In fideicommissis lata, & benigna fieri debet interpretatio, dummodo id intelligatur iuxta resolutiones traditas suprà, numer. 48. ibidem, numero 50. -  In maioratibus, & vinculis perpetuis, quàm stricta fieri debeat interpretatio, ibid. num. 51. -  Interpretationem restrictiuam habere locum in qua, cunque materia, & dispositione, in legibus in quam, in Principum constitutionibus, in statutis in libellis, in iudiciis, in sententiis, & rescriptis, in priuilegiis, & in contractibus, & vltimis voluntatibus, cap. 41. num. 40. -  Et nihil aliud esse, quam dispositionis generaliter loquentis, certis in casibus factam diminutionem, vel coarctationem, ibid. num. 41. -  Interpretationem restrictiuam, quæ in generali quacunque dispositione locum obtinet, procedere etiam in vniuersali, ibid. num. 75. -  Ad interpretationem vltimæ voluntatis cuiusque, multum interesse, an versemur in fauorabilibus, vel odiosis. -  Et sic an materia, de qua agitur, fauorabilis sit, vel odiosa. -  Quia fauorabilia sunt amplianda, odiosa verò restringenda, ibid. num. 96. -  Interpretatio in testamentis fit secundum tempus mortis testatoris; quo tempore sua dispositio recipit perfectionem, cap. 49. num. 2. -  Habita tamen ratione ad intellectum verborum tempore conditi testamenti, ibid. num. 3. -  Interpretatio non potest sumi ex actu futuro, ibid. num. 4. -  Interpretatio voluntatis testatoris congruè fit ex vna scriptura, & dispositione ad aliam; quoniam vna scriptura alteram interpretatur, capite 50. numero 29. -  Interpretatio voluntatis testatoris optimè fit, supplendo vnam scripturam, ex alia, ibid. num. 32. -  Nec nouum est, quod ex duabus scripturis simul iunctis consequamur illud, quod ex vna tantum non consequeremur, ibid. n. 33. -  Ioannis Marci Aquilini contra sententiam communem, & assiduam allegationem, l. tale pactum, § fin. ff. de pactis, singularis sententia, quàm facili negotio diluatur, & communis in tuto maneat ex his; quæ num. præced. adnotata fuere, & nouiter hoc numero adnotantur. cap. 12. num. 13. -  Ioannis Gutierrez resolutio quædam, Authoris placito conueniens omnino, commemoratur, & probatur, cap. 26. numero 15. -  Ioannis And. in addit. ad Specul. titulo de testamentis, §. in primis, in vltima addit. circa finem, recitatur, cap. 56. numero 45. -  Ioannis Oroscij pro decisione Senatus Hispalensis locus velut expressus; & Pinciani Senatus decisio ponderantur, cap. 60. numero 32. -  Ius non decrescendi potius, quàm accrescendi locum habere in mixta coniunctione rei, & verborum; ex sententia multorum. -  Quamuis alij accrescendi ius competere asserant, cap. 56. num. 76. -  Et id ipsum in reali coniunctione statuunt, ibidem, num. 77. -  Ius accrescendi inter verbis tantùm coniunctos locum habere, ibid. num. 78. -  L -  LEgis in testamentis, ff. de regulis iuris, decisio locum obtinet, & procedit in qualibet specie vltimæ voluntatis, capite 32. numero 7. -  Legata, an latam, an strictam interpretationem recipiant; & quibus in casibus, aut quarum personarum fauore, aut respectu, latè interpretari debeat, vt plus contineant, vel latiùs accipiantur; & de omnibus ad propositum attinentibus; vide omnino, cap. 32. per totum. -  Mobilium legato, & appellatione, an bestiæ, & se mouentia contineantur, cap. 33. num. 8. -  Legatario, cui fuit legata annua pecunia de introitu, sunt præstandi fundi, ex quibus possit tantum introitum percipere, vbi expenditur in terminis Petri Surdi singulare concilium 319. lib. 3. -  Et l. fundi Trebatiani, ff. de vsuf. legato, & l. si quis argentum, §. sin vero redditum, C. de donationibus, explicatur, eodum cap. 33. num. 9. -  In legato generali bonorum, iura, & actiones, & nomina debitorum an veniant; remissiuè, ibid. numero 10. -  Legatum vitiari, si ex duobus eiusdem nominis, non constat cui legatum fuerit, capite 34. numero 13. -  Legatum incertum, quando, & quibus coniecturis reddatur certum, vt valeat, atque subsistat, plenissimè explicatur per Menochium, vt hic obseruatur, ibidem, num. 14. -  Legatum nullomodo valere, quando est incertum tam respectu personæ legatarij, quàm rei legatæ, ibidem, num. 15. -  Legati reuocatio ex quibus inducatur, & probetur, latissimè explicatum ab his Authoribus, qui commemorantur, cap. 37. num. 11. -  Legatum sepulturæ vni Ecclesiæ factum, & anniuersarium in ea relictum, illi Ecclesiæ debetur, vbi postea testator corpus suum sepeliri iubet, ibidem numer. 13. -  Legatum relictum pro maritandis puellis, vtrum debeatur etiam maritatis; & an conditio iam impleta tempore testamenti, habeatur pro impleta debito tempore, remissiuè, ibidem, numero 34. -  Testator legans pecuniam, an præsumatur in eadem voluntate manere, si illam mutuo det, vel in emptione conferat. -  Aut si pecuniam pones campsorem existentem legauerit, & postea eam consumat; & quid si alia pecunia reponatur, remissiuè, ibidem, numero 37. dicto cap. 37. -  Legatum liberationis rationum reddendarum, remittit dumtaxat scrupulosam redditionem; non autem dolum, cap. 41. num. 62. -  Legatum factum ad tempus, seu limitatum, & restrictum ad vitam legatarij, non potest ad hæredes legatarij transire, cap. 45. num. 33. -  Legatum quandocunque non est perpetuum, sed temporale, ipso iure resoluitur dominium, & reuertiur ad hæreditatem, ibidem, numero 56. -  Legati perpetuitas, vel temporalitas, quomodo dignoscatur; remissiuè, ibid. num. 37. -  Legatum puellæ factum, vt possit nubere, an sit purum, aut conditionale; dignoscendum ex eo, quod verba eiusmodi adiecta fuerint in dispositius, vel in executiuis, capite 48. num. 11. -  Legata in quantitate, an minuantur per legata in specie; & è contra: & cum hæreditas soluendo non sit, quemadmodum legatarij concurrere debeant, & an pro rata concurrant, & an ab ordine literæ coniectura colligatur, aut prælatio detur: vide omnino, capit. 51. ex numero 19. cum seq. -  Legatum recta via transire in legatarium (quod per manus traditur quotidie) quemadmodum explicari, atque intelligi debeat, ibid. num. 29. dicto cap. 51. -  Legato fundo ad vsum, & vsufructum, vel ad vtendum & fruendum, vel ad alimenta, vel ad gaudimentum, aliòve simili modo; domo etiam ad habitandum, relicta; proprietas ipsa legata censetur, capite 54. numero 11. -  Legatum quantitatis debitæ à Titio, vtrum per exactionem videatur ademptum, remissiuè, ibidem, num. 14. -  Legata facta incertis pecunijs, si contingat postea, vt pecuniæ in alios vsus expendantur, an propterea tollantur, remissiuè, ibid. num. 15. -  Legato purè facto si adiiciatur modus vnde possit fieri solutio, modus ipse intelligitur demonstrationis gratia factus, non vt adiiciatur conditio, & restringatur legatum, ibidem, numero 16. -  De quo vide etiam nu. præced. vbi iura in id expenduntur, & Tiberij Deciani locus expenditur: vide etiam num. sequenti. -  Legatum, an sit conditionale, necne, quando adiicitur locus, aut fundus, vel res ex qua soluatur, ibid. num. 17. & seq. dicto cap. 54. -  Designatio, vnde legatum soluatur, an demonstrationem inducat, vel conditionem, dicto cap. 54. ex numero 18. vsque ad num. 23. -  Legatum si fiat nominis debitoris, hæres non tenetur illud idoneum præstare, sed sola cessione actionis directæ liberatur, dicto cap. 54. num. 23. & tenetur legatarius suo periculo vendicare, eodem cap. 54. num. 24. -  Idem, si testator dixerit, se legare centum, ad quæ aliquis sibi tenebatur, ibidem, num. 25. -  Vel quæ habet super aliqua parte bonorum alicuius, prout hic adnotatur, ibidem. -  Legatum pecuniæ in genere, omnino deberi, licèt pecunia non inueniatur, ibidem, num. 26. -  Secus verò vbi pecunia fuit legata in specie, veluti, lego decem, quæ in arca habeo, ibidem. -  Et sic differentia in eo versatur, an legatum respiciat certum corpus, aut certam speciem, an verò genus, seu quantitatem, ibidem. -  Legatum de centum penes campsorem, aut in bancho talis loci, an dicatur legatum in specie, vel non, ibidem num. 27. -  Legatis decem, quæ mihi debentur, aut quæ sum habiturus à Titio, nomen solum debitoris legatum censetur; & sic hæres sola cessio ne liberatur, ibidem, num. 28. -  Legare centum, quæ mihi Titius debet, tantum est, quantum legare illa centum, quæ debet mihi Titius, & non alia, ibidem num. 29. -  Legatum conditionale non debetur, vsquedum sit impleta conditio; & quando secus, remissiuè, cap. 55. num. 51. -  Legatum conditionale non transmittitur ad hæredes, si ante conditionem legatarius moriatur; & quando secus. -  Purum verò etiam non agnitum transmittitur, & quando; remissiuè, ibidem. num. 52. -  Legatum quando dicatur purum, quando conditionale, & quando modale; & quando sub die certa, vel incerta relinquitur, an sit conditionale, vel purum. -  Et in his omnibus casibus, vtrum transmittatur; nec ne, ad hæredes legatarij, si ipse moriatur, quod exornatur, & longa serie explicatum traditur, remissiuè. -  An etiam conditio omnis in vltimarum voluntatum elogiis, legatorum, & fideicommissorum transmissionem impediat, ibidem, numer. 53. dicto capite 55. -  Legatum pro dote, vel causa dotis, siue pro maritandis virginibus, aut pro aliqua certa maritanda, vel vt aliqua nubat, aut nubere possit, vel cum nupserit, an sit purum, aut modale, vel conditionale, & an transmittatur, remissiuè, ibidem, num. 54. -  Et ibidem, an huiusmodi legatum præferatur aliis legatis, remissiuè, ibidem, num. 55. -  Legatum pro dote, vel causa dotis relictum, conditionale esse, habere in se tacitam illam conditionem, si nuptiæ sequantur, Quod latiùs explicatur remissiuè, cap. 56. num. 2. -  Legatum factum puellæ, ad hoc vt nubere possit, non est conditionale, sed purum, ibid. num. 3. -  Legatum certæ quantitatis, pro maritanda certa & expressa persona, purum est, & peti potest ante nuptias ibidem, num. 4. -  Legatum relictum alicui ad nuptias eius, vel pro ipsa maritanda, an sine aliqua cautione præstandum sit, & quando cautio requiratur, eodem capite 59. num. 5. -  Legatum ad hoc, vt sit modale, non sufficit, quod dictio sit modalis, nisi, grauamen inducat in tempus dispositionis perfectæ, ibid. num. 6. -  Causa adiecta non limitat, neque restringit legatum, cum respicit commodum solius legatarij ibidem num. 7. -  Legatum purè datum, si sub conditione adimatur, efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum; & qualiter intelligatur, infrà. num. 21. & seq. ibidem num. 17. -  Legatum purè datum, si sub conditione adimatur, efficitur conditionale, quasi sub contraria conditione datum, in ademptione simplici, in qua non inest translatio, ibid. num. 21. -  Secus verò in ademptione translatiua legati, in quasi legatum purè datum, sub conditione adimatur, transferendo illud in alium, remanet purum, vt antea erat, ibid. num. 22. -  Et de discriminis ratione inter vnum, & alterum casum, eodem capite 56. num. 23. -  Legatum si testator faciat vxori de aliquibus bonis, quovsque vixerit, seu simili modo; finito tempore, bona legata consolidantur cum hæreditate, & ad possidentem hæreditatem transeunt, etiam si hæres mortuus sit ante grauatum, & mentio hæredis infra scripti fieret, eod. cap. 56. num. 31. & 32. -  Legatum potest fieri hæredi à legatario, post certum tempus, ibidem, num. 35. -  Legatum an purum sit, & transmissibile, vel conditionale, & non transmissibile; ex coniecturis etiam, non modò ex expressa testatoris voluntate dignosci, ibidem num. 63. -  Legata relicta ad vitam legatarij, & post eius mortem substitutis hæredibus, conditionalia dicuntur, si plures fuissent hæredes scripti, & vnus ex eis superesset, vt hic cæteris præferatur, neque hæredes, hæredum admittantur, ibid. n. 53. -  Legata ab instituto relicta, à substituto repetita præsumuntur, eodem, capite 56. num. 55. -  Ad vitam cùm res alicui legatur, & post eius mortem, testatoris hæres substituitur; magis hæreditarium ius, quam hæredis persona consideratur. -  Et idcirco res reuerti debet ad illam personam, in qua consistit ius hæreditarium, siue sit hæres scriptus, siue hæres hæredis. -  Quia legatum temporaliter relictum, finito tempore, ad ius hæreditarium reuertitur, ibid. n. 60. -  Legati conditionaliter, & post mortem hæredis relicti, transmissionem non dari in hærede vnius ex legatariis, qui pendente conditione decessit, provt hic adnotatur; & casus practici ex facto occurrentis in Regio Hispalensi Senatu definitio proponitur, cap. 56. num. 62. & multis seqq. -  Legatum sub conditione relictum, si pendente conditione legatarij mors interuenerit; ad hæredes illius non transmittur, vt supra, num. 34. ibid. num. 64. -  Legatum post mortem hæredis relictum, conditionale esse, ibid. num. 66. -  Legati, vel fideicommissi in diem certum, vel incertum relicti transmissioni an & quando locus sit, vel non. -  Vbi latè, an, & quando temporis incertitudo, & mortis hæredis, vel alterius conditio efficiat legatum conditionale, & transimissionem impediat, vel non. -  Et quid si dies certa, vel incerta adiecta est solutioni, & executioni, seu substantiæ, & dispositioni legati, num. 70. & 71. -  Legatum efficitur caducum, aut accrescit coniuncto, vel grauato, ad quem spectaret onus soluendi, si esset purificata conditio, si legatarius sub qualibet conditione suspensiua, vel post mortem alicuius, moriatur pendente conditione, vel ante illam. ibid. num. 73. -  Legatum factum filiabus in casu mortis masculorum, si præmoriantur filiæ masculis, non debetur filiis filiorum, cap. 56. num. 74. -  Legatum factum post obitum filiorum, si legatarius decedat ante eos, non transmittitur ad hæredes legatarij, ibidem, num. 75. -  Legatum quibus modis reuocetur, aut reuocatum censeatur, remissiuè, cap. 59. num. 9. -  Contemplatione certæ personæ facta promissio, vel legatum relictum, ipsi personæ cohæret; & consequenter persona extincta, dicitur quoque extingui, cap. 60. num. 7. -  Legatum intra annos, putà quinque, præstandum, ratum videlicet quolibet anno, vnum dicitur; & etiamsi legatarius interim moriatur, ad ipsius hæredes transmittiur, eodem capite 60. n. 40. -  Et multum interest, an annuatim legatum relictum fuerit; an verò liberè, & simpliciter, eius tamen solutio ad commodum hæredis distribuatur intra aliquod tempus, ibid. num. 41. -  Legatum factum contemplatione personæ, extinguitur, personâ ipsâ extinctâ ante eius acceptationem, & acquisitionem; non postmodum. ibid. num. 54. -  Legatorum materiam & coniecturas, plena manu tractasse, atque absoluisse iuris Interpretes permultos, qui aggregantur hoc numero; & ibidem notabilis quæstiones proponuntur, remissiuè, cap. 1. num. 8. -  Legatarium Quinti teneri soluere ex Quinto sibi legato sumptus funeris, & alia gratuita, cap. 16. num. 12. -  Legati verba dubia declarantur coniecturis: sed quando mutatur substantia, vel aliquid additur, debet probari per septem testes in testamentis; vel quinque in codicillis, capite 19. num. 19. & cap. 25. num. 27. -  Legatorum tacita ademptio, vtrum possit duobus testibus probari, remissiuè, cap. 20. num. 20. -  Legatum relictum pauperi sanguine coniuncto, non præsumitur ad piam causam, ob paupertatem factum, sed ob sanguinis affectionem, ex communi sententia: Contra ex sententia aliorum, de qua infra, num. 90. capite. 22. num. 7. -  Legatum relictum consanguineis pauperibus, debetur consanguineo propinquiori, etiam si alius consanguineus sit pauperior, ibid. num. 8. -  Legatum non dicitur ad pias causas, quando relinquitur vxori, & inde post eius mortem substituitur Ecclesia, ibidem, num. 11. -  Legatum pro virginibus maritandis, videtur relictum respectu diuini numinis, & potest dici quodam modo relictum ipsi Deo immortali, ibid. num. 80. -  Legatum factum pauperi & inopi, dicitur ad pias causas, & piæ causæ priuilegia consequitur, tametsi paupertatis mentio non fiat, ibidem numero 86. -  Et idem si fiat ei, quæ pro conditione, & qualitate suæ personæ bona non habeat, quibus honestè nubere possit, etsi aliqua haberet, ibidem numero 87. -  Legatum factum pro anima, & pro redemptione captiuorum, est pium, ibid. num. 88. -  Coniectura ea accipi debet in dubio, quæ animæ testatoris suffragatur, ibidem, num. 89. -  Legatum in dubio censeri magis relictum intuitu pietatis, & animæ quam contemplatione consanguinitatis, ex sententia Francisci Manticæ. Contra ex sententia quamplurimorum, vt adnotatur suprà, numer 6. & 7. ibidem num. 90. -  Legata, & fideicommissa tametsi in codicillis adimi possint; id verum existimatur, nisi contrarium constet de mente testatoris, de qua constare dicitur apertè, vbi limitata fuit ademptio fideicommissi in codicillis, & non in totum ibid. numer. 168. -  Legatum virgini factum, si Titio nupserit, minime amitti, si ipsa legataria alteri nubat ex consensu patris. ibidem, numero 54. -  Vel si expectans consensum patris intra tempus à testatore præfixum non nupserit, vt num. seq. & præced. ibidem. -  Et de consilio Bertrandi 48. lib. 1. & numer. seqq. ibidem. -  Legata, & fideicommissa particularia, & etiam vniuersalia, an, & quando, siue quomodo nutu absque alia expressione verborum relinqui possunt? vide latè, capite 27. numer. 32. & seq. vbi articulus ex professo declaratur. -  Legitimæ tractatum, materiam, & coniecturas dilucidè & latè explicasse, atque scripsisse Authores nonnullos, qui commemorantur, capite 1. num. 9. -  Legitima filiorum licêt relinqui debeat titulo institutionis, ad hoc vt testamentum valeat; capite. 20. numer. 23. -  Tamen quod filio simpliciter relictum fuerit, relictum fuisse titulo institutionis, duo tantùm testes possunt probare, ibidem, num. 24. -  Legitima regulatur, & debetur secundum tempus mortis. cap. 35. num. 49. -  Legitimam vsque adeò præcedit æs alienum, vt non sit, nec debeatur legitima, nisi deducto ære alieno: quoniam illa aduersus creditores non detrahitur, cap. 35. num. 34. -  Pater licet filium in legitima grauare non possit, tamen in aliis rebus vltra legitimam grauare potest de iure: & si pœnam adiiciat, tunc filius contraueniendo, pœnam incurrit. -  Et idcirco, si contra præceptum testatoris, filius alienet, licèt alienatio valida sit intra mensuram legitimæ, respectu aliorum bonorum fideicommisso locus erit ad fauorem substituti. -  Nam etsi prohibitio alienandi non impediat, neque annullet alienationem, quæ facta est intra legitimam; tamen operatur, quod alienans incidat in pœnam appositam à testatore, priuationis scilicet bonorum, quæ testator poterat non relinquere. capite 64. num. 11. -  Legitimationis per rescriptum Principis, quo ad successionem, & cætera omnia, materia; & an legitimatus efficiatur verè legitimus, & comprehendatur in dispositionibus de legitimis loquentibus; & de aliis ad propositum, vide capite 22. ex numero 40. cum multis seqq. -  Legitimationis restrictiuæ, & dispensatiuæ, plenariæ etiam, & limitatæ quoad successionem, materia; & an, & quando legitimatio, aut dispensatio dicatur; & quid quando successio est limitata ad patris voluntatem, vt in eo, quod pater voluerit, filius legitimatus succedat; & quæ vera & propria legitimatio dicatur; & de omnibus ad hunc articulum pertinentibus; vide longa serie, & vtiliter actum, capite 22. ex numero 57. cum seq. & numero 128. cum multis seqq. -  Legitimati per subsequens matrimonium, an excludant substitutum sub conditione, si hæres, aut grauatus decesserit sine filiis, ex legitimi matrimonio natis; & inde an admittantur; necne ad maioratum, ad quem filij legitimi, atque ex legitimo matrimonio nati vocantur; ad honores etiam, ad officia, dignitates, & cætera, ad quæ admittuntur legitimi ab initio: & in effectu an eadem iura obtineant, quoad successiones, & alia, quæ verè legitimi ab initio habent; & reoucent donationem, de qua loquiter textus in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. & de omnibus ad hoc pertinentibus, vide latissimè, cap. 31. per totum. -  Lex noua in dubio non videtur corrigere vellè legem antiquam, capite 21. num. 33. -  Et restringenda est, vt quando minus fieri possit, recedatur à iure communi, ibidem numero 34. -  Et in terminis, in quibus loquitur, strictè intelligitur, ibid. num. 35. -  Nec extenditur ad alios casus, quam ad eos, de quibus ibi nominatim fit mentio. ibidem numero 36. -  Lex noua vbi enumerat aliquem casum specificè, alij casus censentur sub dispositione iuris communis remanere. ibid. num. 37. -  Lex sui natura futuris prouidet negotiis, non præteritis, & quando secus; & de materia, latè cap. 56. num. 88. & 92. -  Leg. 2. C. de pignoribus & hypothecis decisio, & materia explicatur, atque exornatur, cap. 26. numero 13. & numer. 23. cum seq. vsque ad numer. 34. -  L. tale pactum. §. fin. cum sua Glossa. ff. de pactis, regula illa, quod verisimiliter quis fuisset responsurus, si fuisset interrogatus, &c. -  Habet locum non solum in contractibus, & in vltimis voluntatibus, sed etiam in quacunque alia materia. cap. 13. num. 6. -  Argumentum illud ex leg. tale pactum. §. fin. cum sua Glossa. ff. de pactis, deductum, & pro se à Valasco principaliter ponderatum; in contrarium, & pro Hispalensis Regji Senatus definitione expendi debere, provt hic adnotatur, ibidem, numer. 16. -  L. hæreditatum, ff. ad l. falcidiam, decisio, locum habet in quibuscunque controuersiis, & in omni actu, & materia, in qua agitur de coniectura vitæ taxandæ, -  Etiam in dispositionibus inter viuos, ibidem numero 15. -  L. 30. Tauri, decisio, vtrùm procedat, quando Quintum fuit in vita donatum, sequuta traditione rei, in qua fuit donatio, vel melioratio; vel non sequuta. -  Vbi adducitur communis Interpretum huius regni distinctio, an in testamento, vel inter viuos de Quinto disponatur. -  Cum legata voluntaria non reuocent donationem, vel meliorationem inter viuos, quia iam erat consumpta facultas disponentis, nec ipsemet mutare, nec minuere poterat. capite 16. numer. 9. -  L. 25. Tauri decisionem obtinere, siue melioratio fiat in contractu inter viuos, siue in testamento, & vtroque casu ipsam procedere; ac limitari dumtaxat, quando melioratio Tertij & Quinti irreuocabilis præcessit, ibidem, numer. 48. -  L. 25. Tauri, vtrum procedat, etiam respectu ipsius filij meliorati, cui antea donatum est, vel cui facta Tertij & Quinti melioratione, res aliquæ in vita traditæ fuere. -  An vero respectu aliorum filiorum tantum, quibus dotes traditæ, aut donationes factæ fuere. -  Vbi vtriusque partis rationes, & fundamenta perpenduntur maturè, & nonnulla adnotantur ingenti studio, quæ nullibi erant antea scripta, nec ponderata. -  Ac denique, lex ipsa 25. indistinctè, ac respectu eiusdem filij meliorati, cui antea traditum, vel donatum fuerat, accipitur, & singulariter explanatur. -  Et Telli Ferdinandi, & Azeuedi sententia damnatur. cap. 16. num. 49. -  L. 23. Tauri, hodie, l. 7. tit. 16. lib. 5. nouæ collectionis Regiæ, licet de Quinto non tractet, in ipso tamen procedit, sicut in Tertio; ibidem num. 52. -  L. in testamentis, ff. de regulis iuris, decisio locum obtinet, & procedit in qualibet specie vltimæ voluntatis, cap. 32. num. 7. -  L. boues, §. hoc sermone, ff. de verborum significatione, materiam, & decisionem regulari à fauore, vel odio, ex communi Interpretum sententia. -  Et dum quæritur, vtrùm dispositio aliquid concedens, intelligatur de primo actu, vel de prima vice, an etiam de secundo; sic explicandum, atque declarandum, provt articulus, & materia latè explicatur, cap. 39. ex num. 25. cum sequentibus. -  L. fin. C. de hæredibus instituendis, loquitur in his quæ transeunt ad hæredes hæredis; sed in his quæ non transeunt, vt in substitutione conditionali, secus est. cap. 56. numer. 43. -  L. 1. C. quorum legatorum, explicatur, ibidem n. 58. -  L. pecunia, C. de priuilegio fisci, vniuersa materia explicata, atque exornata late, capite 61. ex numero 54. & sequenti. -  Liberatio generalis de omnibus in quibus potest teneri, ex quacumque causa, restringitur ad causam administrationis, super qua agebatur. cap. 42. num. 22. -  Liberatione generali non liberatur quis, quando tenetur aliquid præstare, vel soluere alteri ex certa & speciali causa. ibid. num. 25. -  Liberatio generalis, de omnibus indistinctè facta intelligitur, ibidem, num. 39. -  Liberationem, aut quietationem generalem nemo tenetur facere, quia est captiosa. ibidem numer. 40. -  Liberatio simplex restringitur ad petita, sed si fuit adiecta clausula generalis non petendi aliud occasione cuiusque debiti, aut causæ, generaliter refertur ad omnia, & quæcunque ex quacunque causa; cum salua ratione recti sermonis ad specificata restringi non possit. -  Quod exornatur, atque comprobatur nonnullis Interpretum decisionibus in proposito, eod. cap. 42. num. 45. -  Liberatio reputatur fauorabilis, quia reducit ad pristinam libertatem, & resoluit obligationem; & ideo latior fieri debet eius interpretatio, non restrictior. ibid. num. 46. -  Idque maximè, quando est reciproca respectu vtriusque partis, ibid. num. 47. -  Licentia Cardinali, siue Episcopo concessa testandi, an primo actu consumatur, vel an possit primum reuocari; & alterum fieri. -  Vbi pars affirmatiua, quod possit, defenditur. cap. 39. num. 38. Licentia ad tempus concessa, viribus caret lapso tempore, cap. 45. num. 43. -  Limitatio temporis à testatore adiecta, aliud quodcunque tempus vlterius excludit, cap. 25. num. 11. & vide num. 13. & 14. -  Ex limitatis verbis, siue limitatè & restrictè appositis, voluntatis coniecturam deduci, atque interpretationem iuridicam fieri: cap. 45. num. 1. & sequenti. -  Limitata causa, & limitata dispositio in omni actu, materia, & dispositione, limitatum producit effectum; sicque in testamentis, substitutionibus, fideicommissis, & legatis: in contractibus etiam, in iudiciis, & cæteris aliis. Quod latè comprobatur, atque exornatur, capite 45. per totum. -  Literæ commendatitiæ in fauorem alicuius, non inducunt mandatum, & præsumuntur potius adulatoriæ quàm dispositiuæ. capite 40. numer. 20. -  Litteris credentiarum quando sit credendum, remissiuè ibidi. num. 31. -  Locator liberans generaliter conductorem, intelligitur respectu pensionis: capite 42. numer 21. -  Ludouici Molinæ obseruationes nonnullæ expenduntur, quæ eò semper tendunt, vt maioratus mentione non facta in dispositione, etiam fideicommisso relicto, & alienatione prohibita, etiam perpetuò, maioratus perpetuus induci non valeat. capite 9. numer. 13. -  Ludouici Molinæ locus explicatur. capite 60. numer. 25. -  Ludouici Molinæ obseruationes, atque resolutiones proferuntur, & ad examen, & disputationem reducuntur. capite 26. num. 29. & tribus sequentibus. -  Ludouici Molinæ locus in annotationibus ad commentaria de Hispanorum primogeniis, commemoratur, & expenditur; ex quo apertè deducitur, alterius voluntati liberæ committi posse facultatem meliorandi, vel non aliquem ex filiis, vel descendentibus, aut primogenium inter ipsos constituendi, vel non. -  Quod num. sequent. exornatur atque explanatur, cap. 36. numer. 4. -  Ludouici Molinæ sententia, Gregor. Lop. resolutioni conueniens, adducitur. cap. 36. numer. 16. -  M -  MAioratum aut vinculum instituere si testator voluisset, verisimile non esse, quod in aliqua parte totius dispositionis de maioratu mentionem non fecisset. cap. 9. num. 4. -  Maioratus iure bona deferri, aut deberi, nunquam est interpretandum, nisi expressè dicatur. ibid. numer. 7. -  Maioratus scriptura non est amplianda vltra limites eius, sed solerter restringenda. ibidem, num. 8. -  Maioratum non induci, neque inductum censeri ex solo grauamine, solaque oneris impositione, scilicet Missarum, vel alterius; vt ex eo dicatur, titulo & iure maioratus succedendum esse perpetuò. ibidem, num. 9. -  Dispositio ita concepta est, vt nomen Vinculi, seu maioratus non contineat, siue vinculi aut maioratus mentionem non faciat; tunc equidem nec perpetuus maioratus erit, nec etiam alienationis prohibitio durabit perpetuò; sed inter vocatos, ac eorum descendentes dumtaxat. ibidem numero 10. -  Maioratus perpetuus institutus non censetur ex prohibitione alienationis bonorum. -  Nisi expressim dicatur, quod bona in familia perpetuò remaneant. -  Aliàs autem, prohibitio alienationis vltra nominatos non extenditur. ibidem num. 15. & vide, infra num. 83. -  Ad inducendum maioratum perpetuum, vnum, vel duos vocare non sufficit, sed plures in infinitum vocare necesse est. eodem cap. 9. numero 17. -  Maioratus perpetuus vtrum probari possit aliis modis, quàm contentis in l. 41. Tauri, ibidem, num. 19. & vide infra num. 85. -  Ex eo solum quod testator ad plures substitutionum gradus digressus fuerit, quamuis perpetuus maioratus non inducatur; inducitur tamen, si id ex aliis coniecturis deducatur: & tunc in perpetuum, & vltra personas nominatas extenditur. ibid. num. 23. -  Maioratibus fideicommissis, & vltimis voluntatibus, sicut præcedentia declarant sequentia; sic è conuerso dubia defuncti voluntas, quæ præcessit, declaratur, & coniecturatur, ex subsequenti, quæ clara, & aperta sit: ibidem numer. 57. -  Maioratus perpetuus inducitur ex qualitate bonorum; & quod testator voluerit ea bona perpetuò in sua familia permanere. Vt si bona illustria ad quæ affectionem habebat, vel Maiorum suorum, relinquit: eodem capitulo 9. numero 65. -  Maioratus inducitur, & institutus censetur, si ex verbis testatoris constet velle conseruare familiam, vel agnationem, quomodocunque constet, etiam ex verbis enunciatiuis. ibidem numerum 66. -  Maioratus vtrum institutus censeatur ex eo quod pater instituat filium, & disponat, quod si ipse, & eius descendentes decesserint fine filiis, bona deueniant in filium secundum. -  Et quid inter transuersales. ibidem, num. 67. -  Maioratus Hispaniæ fauorabiles, & propter bonum publicum introducti, & multis rationibus, iustísque de causis in vtroque foro sustinentur, cum de familiarum conseruatione, & propagatione in eis agatur. -  Ideóque non sunt restringendi, sicut fideicommissa; sed potius ampliandi: ibidem, cap. 9. numero 72. -  Maioratus institui, vt bona conseruentur indiuisa ad familiæ decorem. ibidem, num. 73. -  Maioratus mentionem tametsi testator in sua dispositione non fecerit; ex vocationibus tamen, & clausulis adiectis, atque ex coniecturis perinde haberi potest, ac si id expresisset: Ibidem numero 75. -  Maioratus & si ex sola oneris pij impositione institutus non censeatur; institutus tamen cent sebitur, si præter onus Anniuersarij aliæ adsin. coniecturæ. ibidem. num. 80. -  Maioratus ex omnibus bonis si ab eo in testamento instituatur, qui nullos habet liberos, & in patrimonio defuncti existat emphyteusis, licet illa maioratui applicari, & annecti non possit, hæres tamen grauari potest, vt ipsam vendat, & redactam pecuniam in maioratus bona conuertat, cap. 13. num. 19. -  Et id ipsum ex sententia Authoris obseruandum, & si hæres ita expressim grauatus non fuerit: vt hic obseruatur, ibidem num. 20. -  Maioratus, aut melioratio rectè constituitur in filium, quem testator nominauit in quadam schedula, dummodo de veritate schedulæ constet: capit. 20. num. 31. -  Et sufficit, quod ex comparatione, vel ex aliis legitimis indiciis, & coniecturis appareat, quod illa schedula est testatoris. ibidem, numer. 32. & numer. 35. -  In maioratu præceptum de contrahendo habetur pro impleto, tertio iniustè impediente matrimonium, capit. 25. num. 84. -  In maioratibus, & vinculis perpetuis, lata potius, quàm stricta fieri debet interpretatio. capit. 32. num. 51. -  Testator, aut maioratus institutor vbi expressè prohibuit bona alienari, in illis non potest census constitui, etiam pro vita possessoris: cap. 35. num. 33. -  Licentia concessa à Principe ad constituendos redditus annuos super bonis maioratus, eorúmque bonorum suppositio, ita demum locum habent, si bona libera deficiant. ibidem, numero 34. -  Maioratus possessor si absque facultate Regia censum constituat super bonis maioratus, expressè alienari prohibitis; census constitutio censeri debet facta super ipsis rebus, & non super fructibus, sicque nec in fructibus sustinetur. ibidem, num. 35. -  Maioratus possessor non potest nocere successoribus ex actu voluntario. -  Sicque neque compromittere, aut transigere super bonis maioratus in præiudicium successorum. -  Etiam stante dubio; vtrum bona sint maioratui subiecta, vel non: sufficit enim, quod tanquam bona maioratus petantur, vel habeantur. ibidem, numero 38. & explicatur, infra numer. 63. -  Maioratus successor non tenetur ad soluenda debita institutoris, contracta postquam maioratus ipse irreuocabiliter constitutus fuit; eodem cap. 35. num. 39. & explicatur, infra numer. 66. -  Maioratus irreuocabiliter ex Tertio & Quinto institutus, non reuocatur, nec minuitur bonis institutoris ex postfacto diminutis, aut debitis ab eo contractis. -  Quia sicut institutor maioratus directè non potest maioratum irreuocabilem effectum reuocare, sic etiam nec indirectè potest debita contrahendo. -  Idque ex sententia quorundam, quorum contrariam Ludouic. Molina & alij sustinent: & amplectitur, atque latiùs explicat Author infra, num. 58. eodem cap. 35. num. 45. -  Meliorationem, aut maiorum faciens irreuocabilem, non potest postmodum tollere vincula, & summissiones, nec in totum, nec in parte, nec respectu alicuius rei in præiudicium sequentium vocatorum, etiam accedente consensu primi meliorati, aut vocati. ibidem, num. 46. -  Maioratus irreuocabiliter ex Tertio & Quinto institutus, reuocatur, aut minuitur, bonis institutoris diminutis, vel debitis ab eo citra fraudem & dolum contractis, -  Quod cum Molina & aliis defenditur contra relatos suprà num. 45. Et casus matrimonij, cuius causa fit maioratus, aut melioratio, semper excipitur. -  Atque Velazq. Auendan. sententia contraria euidenti ratione confutatur, & contrariæ partis rationi præcipuæ concludens responsum assignatur, eo. cap. 35. num. 58. -  Ac denique hac materia, & pro explicatione legum Tauri, notanda admodum atque singularis traditur resolutio, ibidem num. 59. -  Super bonis maioratus censum imponi non posse, quod dictum fuit supra, num. 33. & seq. quemadmodum debeat explicari, ibidem num. 62. -  Transactio super bonis maioratus, vtrum aliquando subsistat. -  Quo vtiliter, & singulariter explicatur ibidem, num. 63. -  Maioratus successor, an aliquando teneatur ad soluenda debita institutoris contracta postquam maioratus ipse irreuocabiliter constitutus fuit. eodem cap. 35. num. 96. -  Maioratus irreuocabiliter constitutus cum assignatione rei, vtrum reuocari possit, vel minui debitis postmodum contractis; singulariter, & meliùs quàm hactenus fuisset, declaratur, ibid. num. 67. -  Explicatur l. quæ prædium, C. si res aliena pignori data sit. ibidem, num. 68. -  Maioratus institutor, qui ex Regia facultate illum instituit, vtrum in personarum vocatione teneatur seruare ordinem traditum à l. 27. Tauri, cap. 36. num. 22. & sequentibus. Et an descendentibus prætermissis ad extraneos, vel consanguineos deuenire possit, eodem cap. 36. n. 26. &. seq. -  Maioratum instituendi facultas, & commissio alicui concessa, vtrum intelligi debeat, vt regularem & ordinarium maioratum instituere possit: an verò vt extraordinarium quoque, & irregularem; sicque cum clausula exclusiua fœminarum efficere valeat, eod. cap. 30. num. 31. & multis num. sequentibus vsque in finem capitis. -  Maioratus geminato consensu, siue bis à parente in eundem filium, atque eisdem ex bonis factus, vtrum reuocari possit, quamuis nullum ex his interueniat, quæ vt maioratus irreuocabiles sint, in l. 17. & 44. Tauri, exprimuntur, cap. 52. num. 28. & 29. -  Maioratus possessores tenentur ad onera, quæ ex institutione, & dispositione maioratus institutoris procedunt, cap. 61. num. 48. -  Mandatum generale cum libera administratione habens, non censetur mandatum habere ab hoc, quod possit pro aliis fideiubere. -  Quia fideiubendo, dicitur magis dissipare bona, quàm administrare, cap. 26. num. 18. -  Mandati, & commissionis fines ad vnguem obseruari debere, nec ab eis recedere debere, aut in commissionis forma excedere; aliàs non valet quod agitur. -  Et ibidem, l. diligenter, ff. mandati, allegatio vulgata, exornata, & illustrata remissiuè: cap. 36. num. 36. -  Mandatum est stricti iuris, & in dubio non extenditur, sed restringitur, ibid. num. 37. -  Et paria sunt, quod aliquid fiat contra formam mandati, aut præter, vel citra. Quia in hoc æquiparantur, contra, citra, & præter. ibid. num. 38. -  Mandatum, aut commissionem excedere procuratorem, aut commissarium dici, non solum quando ipse excedit totam formam, sed etiam quando excedit aliquam qualitatem formæ, etiam minimam. ibidem, num. 39. -  Mandati, & commissionis fines non dicitur excedere is, qui ex voluntate, & verbis eius, qui mandauit, aut commisit, procedit: ibidem n. 66. -  Mandatum, vt aliquid fiat certo tempore, non extenditur, vt simpliciter fiat post illud tempus: cap. 45. num. 39. -  Mandatum ipso iure reuocatur ob mutationem status in persona mandatarij: idem si contingit mutatio in persona mandantis. -  Vbi & quæ mutatio status sit necessaria, & an requiratur decoctio, vel sufficiat quælibet mutatio in deterius. -  Ibidem etiam de eo, qui soluit ei, qui iam administrator non erat. cap. 59. num. 36. -  Maritus quas exceptiones vxori dotem repetenti obiicere possit, remissiuè, cap. 26. num. 6. -  Mulier marito obærato scienter nubens, an dotem constante matrimonio repetere possit: remissiuè. Ibidem, num. 7. -  Maritus locupletior factus, vtrum dotem ex causa inopiæ restitutam repetere possit, remissiuè: ibidem, num. 8. -  Maritus si fideiubeat sæpè, dicitur vergere ad inopiam, & malè vti substantia sua: & potest vxor constante matrimonio repetere dotem suam: ibidem. num. 16. -  Maritus non potest augere dotes vxoris, nec vxori dotem constituere, capit. 49. num. 25. -  Quod procedit etiam, si ante matrimonium contractum præcessit promissio augendi dotes, augmentatio autem fuit collata in tempus matrimonij. cap. 49. num. 26. & sequenti. -  Maritus an possit augere dotes vxoris, de iure huius regni, post annum contracti matrimonij. ibid. num. 32. -  Matrimonij onera sunt penè importabilia, & in eo venditur libertas. cap. 5. num. 25. -  Metu pœnæ licet non possit quis adstringi ad matrimonium contrahendum; tamen spe lucri optimo iure potest ad matrimonium allici, atque inuitari. cap. 25. num. 19. -  Matrimonium sequens non operatur, quin macula fuerit in generatione. -  At testator dum requirit legitimam natiuitatem, vult eam esse puram, & immaculatam. cap. 31. num. 41. -  Quia matrimonium, quod est causa legitimitatis, debebat præcedere; & tamen subsequitur: & sic effectus præcedit suam causam. -  Quod non potest fieri per naturam, neque etiam per fictionem. -  Quia testator vt hanc fictionem excluderet, addidit ex legitimo matrimonio procreatos: cap. 31. num. 44. -  De conditione contrahendi matrimonium, vel non contrahendi cum aliqua certa & determinata persona, vel cum certo genere personarum; Vide cap. 25. & suprà, littera. C. verbo, Conditio. -  Melioratione inter viuos facta, vt reuocari non possit, duos casus æquiparari in l. 17. Tauri. fieri scilicet meliorationem ex causa lucratiua, interueniente rei traditione vel ex causa onerosa, traditione non interueniente, cap. 16. num. 2. -  Et in l. 22. Tauri, non solum meliorationem; sed & pactum de meliorando in Tertio & Quinto ex causa onerosa matrimonij, irreuocabile fieri: ibidem. num. 3. -  Inde ex ea æquiparatione, & rationis identitate dicendum videtur necessariò decisionem dict. l. 17. Tauri, respectu etiam Quinti seruari debere; quamuis lexi ipsa non expresserit Quintum: ibid. num. 4. -  Et ipsum euinci quoque ex l. 44. Tauri constitutione; provt hic adnotatur, ibid. num. 5. -  Melioratio Tertij, & Quinti an irreuocabilis fiat, etiam respectu Quinti, si ex causa onerosa matrimonij facta fuerit, vel traditio vera, aut ficta interueniat; vide latè cap. 16. num. 6. & sequentibus, & num. 14. & seqq. -  Melioratio Tertij, & remanentis Quinti, cum ex causa onerosa sit, vt meliorans totum Quintum consumere non possit in præiudicium meliorati, vel respectu eiusdem Quinti meliorationem reuocare, fortissimam vrgere rationem; cui respondetur infra, num. 32. dict, cap. 16. num. 10. -  Meliorationem Tertij, & Quinti, vel Tertij & remanentis Quinti, idem in effectu videri; cum semper intelligatur de residuo Quinti, vt hic adnotatur: & num. sequenti, eod. cap. 16. n. 11. -  Meliorationis remanentis Quinti verbum, vt aliquid operetur, nec superfluè adiectum dicatur, videri quod melioratio aliquid remanere debeat ibidem num. 13. & respondetur infra, num. 33. -  Melioratio ex causa onerosa matrimonij, vel ex alia causa irreuocabili, filio facta, recuocari potest, quoties pater cùm meliorationem fecit, sibi reseruauit reuocandi facultatem. -  Quoniam reseruatio huiusmodi loco conditionis est. dict. cap. 16. num. 26. -  Meliorationem Tertij & Quinti, vel Quniti tantùm, fieri in testamento, vel in vltima voluntate; vel fieri Tertij, & remanentis Quinti, nihil interesse videri, vt hic adnotatur: fieri tamen inter viuos Tertij & Quinti, aut Quinti simpliciter, vel remanentis Quinti, valde differre: eodem cap. 16. num. 33. -  Nec haberi in consideratione, quod in aliquo remanenti verificetur verbum ipsum remanentis Quinti, vt hic adnotatur. ibidem. -  Aliquando vero habitum fuisse in Senatu, ex variis rerus, & personarum causis, & circunstantiis, vt hic obseruatur; ibidem, & supra num. 15. -  Melioratio Tertij & Quinti, vtrum extrahi possit, ac debeat de dote, vel donatione propter nuptias, & de aliis donationibus, quæ ad collationem adducuntur: eod. cap. 6. n. 34. 35. 36. & 37. -  Melioratio regulanda est secundum valorem bonorum tempore mortis, & sic respicit tantum bona, quæ parens habet, & possidet, quoniam omnis quota regulanda est secundum tempus mortis. -  Et Tertium & Quintum ita regulatur: dicto cap. 16. num. 40. -  Melioratio Tertij & Quinti irreuocabilis præcedens, non minuitur per dotem, vel donationem propter nuptias sequentem: & inde l. 25. Tauri procedit, & loquitur, quando præcessit dos, vel melioratio propter nuptias, meliorationem Tertij, & Quinti; secus verò si melioratio irreuocabilis præcessit eas. -  Idque ex sententia communi Interpretum huius regni contra Azeuedum. -  Contra quem & vera, & concludens ratio proponitur: eodem cap. 16. num. 47. -  Meliorationis Tertij in re aliqua assignati, potest peti augmentum auctis facultatibus: num. 56. dict. cap. 16. -  Diminutionis autem quemadmodum solutio & computatio fieri debeat, breuiter explanatur. ibidem, num. 57. -  Meliorationis assignatio si fiat, in re certa, & tradatur possessio, res ipsa per parentes meliorantes alienari non potest, quod latius explicatur, num. 67. & vide num. 61. cap. 35. num. 43. -  Et ponderatur optimus text. in proposito, in l. quæ prædium, C. si res aliena pignori data sit, cui etiam respondetur, num. 68. ibidem num. 44. -  Legibus dicentibus quoad meliorationem Tertij & Quinti spectandum esse tempus mortis meliorantis; non potest à meliorante & meliorato in præiudicium cæterorum filiorum renuntiari, ibidem num. 51. -  Melioratio quemadmodum filio meliorato debetur ex bonis postmodum augmentatis, si meliorantis facultates excreuerint, & ita commodo eius cedit augmentum, sic etiam & minuitur, si bona quoquo modo diminuantur, vt diminutio, & augmentum æqualiter ad ipsum pertineat. eod. cap. 35. num. 52. & vide num. seqq. -  Melioratio potest assignari in re certa, vel parte bonorum, dummodo res assignata non excedat valorem Tertij & Quinti respectu temporis mortis: num. 60. dict. cap. 35. -  Et tunc an assignatio reuocari possit, licet melioratio aliàs irreuocabilis sit ex constituto, vel traditione scripturæ: ibidem num. 61. & vide infrà, num. 67. -  Aduersus assignationem rei pro melioratione relictæ, filij reclamare possunt, si ex ea lædantur in legitima: eod. cap. 35. num. 64. -  Melioratio reuocatur, quatenus Tertium & Quintum excedit. ibidem num. 65. -  Meliorandi facultate commissa tertio, & ipso ad meliorationem non eligente, neque nominante; pro non facta melioratio habetur, vt omnes filij æqualiter admittantur, cap. 36. num. 5. -  Et vtrum id in facultate maioratum instituendi commissa tertio, locum obtineat; an verò electore non eligente, vel eligere nolente, successio maioratus ad solum primogenitum deferatur. ibidem num. 6. & vide infra sub num. 14. & num. 15. -  Pater, aut mater si dixerit, quod meliorat vnum ex filiis, quem vxor, vel maritus, vel commissarius elegerit, commissio, & dispositio velet: ibidem, num. 7. -  Pater, aut mater si dixerit, Concedo facultatem, vel do potestatem vxori vel marito, vel alicui alteri, meliorandi vnum, vel duos ex filiis, vel nepotibus, melioratio valeat. -  Vbi nonnulla pro explicatione huiusce casus singulariter obseruantur: & Ioan. Gutierr. sententia recipitur. -  Legis etiam 31. Tauri verus, & germanus sensus adducitur. ibid. num. 8. -  Meliorare, aut non meliorare, si in voluntate mariti, vxoris, vel commissarij, ita liberè positum sit, vt nihil disponere, aut exprimere testator voluerit; sed duntaxat dixerit, quod si maritus, vxor, vel commissarius voluerit, melioret, aut meliorare possit, vel in aliquem ex filiis primogenium instituat; vtrum dispositio valeat: eod. cap. 36. num. 9. -  Nominatio specialis eius, qui meliorandus est, non requiritur, vbi facultas, & commissio meliorandi vnum ex filiis, vel descendentibus alicui relinquitur, etiam post l. 31. Tauri, ibid. num. 10. -  Meliorandi aliquem ex filiis, vel descendentibus, vel instituendi, aut non instituendi primogenium commissio & facultas cùm altero conceditur, intra quod tempus electio, aut nominatio fieri debeat: ibid. num. 11. & num. sequenti, vsque ad num. 22. -  Meliorandi, aut maioratum instituendi facultas, & potestas alicui concessa, sicque personarum electio, anno non finitur, sed durat perpetuò, quovsque lis contestetur super tali electione: vbi & de intellectu l. 33. Tauri. cap. 36. num. 14. & seq. & 19. & seqq. -  Melioratione Tertij, aut Tertij & Quinti assignata in re, vel in rebus certis, non æquiualentibus eisdem Tertio & Quinto: illud quod deest, an sit supplendum ex cæteris bonis meliorantis, cap. 54. num. 33. -  Mens, & voluntas, & finis dispositionis sumitur ex verbis: cap. 6. num. 28. -  Mens ex verbis deprehenditur melius quam ex alio; cùm nemo præsumatur dixisse, quod mente prius non cogitauerit: ibidem num. 36. -  Mens testatoris in interpretatione sui testamenti, & contentorum in eo, omni cum diligentia est perquirenda, & totum facit, & eam pedetentim sectari debemus, sicut venator leporem: capit. 7. num. 1. -  Mens nedum expressa, sed etiam coniecturata tantum, potiùs attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas, & ita præualet: ibid num. 2. -  Mens testatoris, & cuiuslibet alterius disponentis, in omni actu & materia magis attenditur, quam figura verborum; quod exornatur quamplurimis, dict. cap. 7. ex num. 3. cum seq. vsque ad numerum 14. -  Verba potius spectanda, quàm mentem disponentis sæpissimè enuntiare Interpretes nostros, variis in locis. -  Eosdem etiam adnotare sæpissimè, mentem disponentis attendi potius, quàm verba, provt hic obseruatur: & de intellectu vero, & communi conciliatione, latiùs dicto cap. 7. ex num. 14. -  Dispositio testatoris, vel alterius cuiuslibet solet interpretari, vel ex verbis, vel ex mente: ibid. numero 15. -  Mens expressa, vel tacita, ibid. num. 16. -  Expressa cognoscitur verbis dumtaxat, eod. cap. 7. numero 17. -  Tacita autem mens altero tribus modis cognoscitur, provt latius hic explicatur. ibid. num. 18. -  Inter mentem & scriptum, cum vertitur controuersia, vtri potius standum; menti inquam, an vernis? dicto cap. 7. ex num. 19. vsque ad num. 29. -  Mens testatoris in interpretatione suæ dispositionis, nedum expressa, sed etiam tacita & coniecturata tantùm, totum facit, & potius attendi debet, quàm prolatorum verborum qualitas & figura; & uta præualet. cap. 9. num. 20. -  Mensuram minorem non vitiare, neque minuere dispositionem, quæ apparet enunciata potius demonstratiuè, quàm restrictiuè, aut dispositiuè: cap. 54. num. 10. -  Testatoris metus arguitur ex persuasionibus multorum factis cum calliditate, ac variis molestiis; maximè si ille ægrotus erat: cap. 22. num. 26. -  Minori sine decreto poterat erat iure ciuili mutuari sub vsuris, nec restituebatur: cap. 61, num. 16. -  Minor si indigebat, poterat tutor pecuniam sub vsuris accipere, vel etiam suam pupilli fœnerari sine decreto. -  Et idem poterat quilibet negotiorum gestor, ibid. numero 17. -  Minoris res semel legitimè obligata, potest vendi non seruatis solemnitatibus, ibid. num. 25. -  Minoris bona vendi possunt sine solemnitatibus pro dote, quando præcessit legitima promissio, ibid. num. 26. -  Minorum bona immobilia alienari non possunt absque tutoris, vel curatoris, authoritate, & decreto Prætoris, siue Iudicis. -  Quod ex iusta causa interponitur. eod. cap. 61. n. 29. -  Et idem est in alienatione rerum mobilium, quæ seruando seruari possunt, ibidem, num. 30. -  Minorum bona immobilia absque decreto Iudicis hypothecari non possunt, nec permutari, nec locari, nec super eis transigi, aut compromitti, ibid. num. 31. -  Minor non potest annuum reditum, siue censum sibi debitum, siue Iudicis decreto alienare. ibid. numero 34. -  Non potest etiam annui reditus, qui redimitur, pretium, & solutionem absque turoris & curatoris authoritate, & Iudicis decreto recipere, eod. cap. 61. num. 35. -  Alienationem rerum immobilium minoris prohibitam fuisse, etiam si constet, pecuniam versam in rem minoris, & vtilitatem adfuisse, ibid. n. 36. -  Minoris bona, vt solemnitatibus alienentur in executionem præcedentis contractus; necessarium est, quod præcedens dispositio sit præcisa, & determinata de re certa; non quando de pecunia: ibid. num. 42. -  Et idem quando alienatio fit pro debito hæreditario. ibid. num. 43. -  Mobilium legato, & appellatione, an bestiæ, & se mouentia contineantur. capite 33. num. 8. -  Mulier transiens ad secundas nuptias, tenetur reseruare filiis prioris matrimonij, quidquid titulo lucratiuo habuit occasione prioris matrimonij, cap. 5. num. 39. -  Potest tamen plus vni filio, quàm alteri relinquere, vel vnum filium ex Teritio & Quinto bonorum omnium meliorare iuxta huius regni. -  Provt latiùs explicatum traditur remissiuè, ibid. numero 40. -  Mulier ætate maior non censetur, quando nubit, primo viro dare bona sua an dotem in totum, vel in partem, sicque nec dotem constituisse. -  Idque ex recepta & veriori Interpretum sententia. cap. 40. num. 23. -  Mulier ætate maior, aut minor, an censeatur, quando nubit, dare bona sua in dotem, in totum, vel in partem: quod latè declaratur, atque exornatur dicto cap. 40. ex num. 24. cum multis seqq. -  Mulierem aliquando habere bona triplicis generis, hoc est, dotalia, paraphernalia, & extra dotem, dicto cap. 40. num. 46. etiam seq. -  Mulier per hypothecariam non potest auocare res mariti à tertiis possessoribus, nisi præcedat excussio in bonis mariti. -  Idque ex veriori, & communiori sententia. -  Quæ generaliter procedit, vt hypothecaria non detur contra tertium sine excussione: provt latius hic probatur, ibidem, num. 68. -  Monetæ valor intrinsecus, vel extrinsecus, quando considerari debeat; vel tempore testaenti, aut contractus, vel factæ dispositionis cuiuslibet; vel potius solutionis, remissiuè, cap. 10. numero 62. -  Et ibidem in proposito conclusiones duæ deductæ quæ ex communi omnium placito procedunt, vt hic apparet, ibidem, num. 63. -  Mutationem monetæ esse in detrimentum, & maximum scandalum populi. Et ponitur exemplum Regis Aragoniæ, qui mutauit pecuniam, & ex rescripto Innocentij Tertij reduxit ad pristinum valorem. ibid. num. 64. -  Mutationem voluntatis in dubio non præsumi, sicque nec testatorem suam reuocasse, neque mutasse dispositionem, cap. 22. num. 163. -  Testatorem non præsumi mutasse, siue mutare voluisse iam à se dispositum: & ideo voluntatis mutationem in dubio non præsumi; sed per allegantem probari debere. -  Et sic potius præsumi durationem voluntatis in disponente super aliquo actu, quam correctionem, aut mutationem. -  Et potius debet voluntas restringi, quam corrigi: de quo, & omnibus ad articulum pertinentibus, vide latè, cap. 37. per totum. -  Mutata persona, mutatur etiam iuris interpretatio, cap. 59. num. 4. -  Mutationem qualitatis, & conditionis personarum, & rerum, producere varias iuris interpretationes, & effectus; & diuersa iuris ministeria importare, ibid. n. 7. -  Mutato rerum statu, quod ipsa quoque dispositio mutetur, generare esse in omni actu, & materia, & dispositione, ibid. num. 8. -  Mutati statum beneficij, ex mutatione personæ, ibid. num. 26. -  N -  NAtiuitatis principium quando vitiosum fuit, ad illa verba legitimè natis, aut ex legitimo matrimonio procreatis, referri non possunt, cap. 31. num. 29. -  Naturales filij ex testamento patris, in sola quinta bonorum parte succedere possunt, extantibus filiis legitimis, etsi rescripto Principis legitimati fuerint, cap. 22. num. 154. -  Naturales filij non succedunt ab intestato parentibus, extantibus filiis legitimis, vel legitimatis, ibid. num. 155. -  Eis autem deficientibus succedunt in duabus vnciis, hoc est in sexta parte bonorum, ibid. numero 156. -  Naturales filij post leges Tauri, & nouæ collect. Regiæ, possunt hæredes institui à patre deficientibus descendentibus legitimis, etiam si extent ascendentes legitimi, ibid. n. 157. -  Quod tibi non nocet, & alteri prodest, faciendum est, cap. 10. n. 36. -  Regula illa, quod tibi non nocet, aut non prodest, faciendum esse, & l. 2. §. item varus ff. de aqua pluuia arcenda. An & quando procedat, vel non, ibidem, num. 55. -  Nomen quale fuit, qui vendidit; duntaxat vt sit tenetur, non autem vt exigi aliquid possit, cap. 42. num. 63. -  Nominare in secundam, vel tertiam personam, aut vitam qui potest; vtrum animam suam nominare valeat; vel instituendo hæredem animam suam, videatur eam nominare. cap. 13. num. 1. & sequentibus. -  Nominandi facultatem in concessione emphyteusis competentem alicui, & cui post mortem ipse nominatum reliquerit; si non nominauerit, ad omnes eius hæredes, tam ex testamento, quàm ab intestato pertinere. -  Atque ex hoc conuinci manifestè Aluari Valasci sententiam, quando anima fuit hæres instituta; vt hic ostenditur, ibid. num. 12. -  Nominati nomine proprio, præsumuntur magis dilecti, quàm nominati nomine collectiuo, c. 51. num. 11. -  Notarius si quid omisit in testamento scribere, & id probatur testibus, seruabitur testamentum secundum dicta testium, cap. 6. n. 17. -  A notario omissa substitutio, potest probari testibus, ibid. num. 18. & infra, num. 24. -  Error notarij commissus in scribendo testamentum, probatur duobus testibus, ibid. num. 19. & infra. num. 24. -  Pro notario præsumitur, quod bene & fideliter exerceat officium suum, ibid. n. 22. -  Et quod ipse scripserit, quidquid à partibus fuit dictum; & it quod ipse scribit, habetur, ac si à testatore ipso dictum fuisset. eodem cap. 6. numero 23. -  Omissum autem, vel ab eo non scriptum, qualiter probari debeat remissiuè: & Petri Surdi consilium 129. lib. 1. optimum & notandum expenditur, ibid. num. 24. -  Notario si obiiciatur, quod erat excommunicatus, & sic quod non potuit rogari de testamento; per duos tantum testes probari potest, quod eo tempore fuerat absolutus. cap. 20. n. 25. -  Notarij, & testium rogitus, an pro substantia testamenti requiratur, & an præsumatur, & quòd testibus probetur, remissiuè. cap. 22. n. 127. -  Notario non creditur asserenti aliquem esse sanæ mentis, cap. 27. n. 41. -  Et an aliquando credi possit, siue fides notarij adminiculetur, prout alij contendunt. ibid numero 42. -  Clausulas accessorias, siue executiuas, potius adiici ex voluntate partium, quam ex stylo notarij. cap. 48. n. 21. -  Nec præsumi, quod ipse notarius clausulas tanti ponderis ex solo suo capite in instrumento adscribat, ibid. n. 22. -  Nec potest ipse plus scribere, quam quæ propriis vidit oculis, vel propriis audiuit auribus, ibid. num. 23. -  Et censetur rogatus à partibus, vt clausulas consuetas apponat, ibid. n. 24. -  Debétque instrumentum coram partibus legere, ibid. n. 25. -  Notarij verba, esse partium. ibid. n. 26. -  Notarij debent esse cauti, vt faciant concipere verba, secundum mentem testatoris. cap. 57. numero 43. -  Nouatio vtrum inducatur per delegationem, sine interuentu nouæ personæ, tam de iure communi, quam de iure Regio, remissiuè. cap. 59. num. 34. -  Nouatio hodie non inducitur, nisi expressè agatur. ibid. n. 57. -  Et ibidem, l. fin. C. de nouat. materia exornata remissiuè. -  Nouatio hodie inducitur, quando pactum posterius se non compatitur cum primo, ibid. n. 58. -  Aut quando fit pactum ex interuallo diuersum à primo. ibid. n. 59. -  Nouatio non perimit obligationem primam, sed eam transfundit, ibid. n. 60. -  O -  OBligatio limitata ad certum vsque tempus, vltra illud non porrigitur. cap. 45. num. 31. -  Obligatio principalis, quando in aliqua sui parte mutatur, vel alteratur, per posteriorem mutationem perempta intelligitur; vt nec fideiussor, qui ipsi principali obligationi accessit, teneatur, cap. 59. num. 52. -  Obligationes omnes, tam actiuò, quam passiuè in hæredes, & contra hæredes transeunt, cap. 60. num. 45. -  Etiam obligationes facti, ibid. n. 46. -  Et cum eadem qualitate actiua, vel passiua, quæ erat apud defunctum, ibid. n. 47. -  Obscurum aliquid ex quibus reddatur, remissiuè: ca 4. num. 24. -  Obscuritas reprobatur in omni dispositione: quod exornatur nonnullis, remissiuè ibidem, numero 25. -  Obscuritas quando nihil operetur, aut verba obscura habeantur pro non appositis, remissiuè, ibidem, n. 26. -  Obscuritas ex quibus declaretur, remissiuè: ibidem, num. 27. -  Obseruationem diuturnam operari quamplurima, ac maximè præsumptionem actus ritè, & vtiliter gesti; vt ab ea recedendum non sit. -  Et declarare, ac tollere omnem dubitationem. -  Quod exornatur, & illustratur remissiuè; cap. 56. -  Odiosi casus qui dicantur, cap. 41. n. 97. -  Odiosa, an fauorabilis sit dispositio, vt dignoscatur, considerari debet causa, propter quam principaliter est inducta: nam si causa est fauorabilis, erit & dispositio eiusdem naturæ. -  Si verò odiosa, pariter & dispositio censebitur odiosa. -  Et sic principalis intentio, ac scopus disponentis detegit, an dispositio sit fauorabilis, vel odiosa, cap. 41. num. 100. -  Et de aliis in eodem proposito, ex num. 101. vsque ad numerum 106. -  Oldradi consilium 21. limitari, vbi verba impropriando, potest conditio augmentatiuè accipi, cap. 38. num. 14. -  Omissum à testatore quando, & quomodo præsumatur consultò omissum; vel habendum sit pro expresso: vide cap. 15. per totum, & supra littera, C. verbo, casus omissus. -  Omissum in testamentis suppleri debet, si per testes sufficientes probetur; quia præsumitur omissum per errorem, & obliuionem: capite 19. numero 2. -  Ad probandum omissum aliquid fuisse in testamento, errore, aut obliuione tabellionis, siue ad probandam voluntatem omissam, qui requirantur testes necessario, ibid, num. 12. -  Vbi in effectu concluditur per totum num. tot testes requiri, quot sunt necessarij, si omissum expresse disponeretur, vel si expressa probatio fieret directæ dispositionis, ibid. -  Oratio imperfecta ex præsumpta defuncti voluntate perficiutur, cap. 15. n. 30. -  Oratio aliquando singularis, aliquando particularis, aliquando generalis, aliquando vniuersalis, & aliquando indefinita, prout hic obseruatur, & num. seq. cap. 44. num. 1. -  Ex ordine contextúque verborum dispositionis, aut scripturæ, coniecturam, & argumentum frequens admodum, & vsitatum esse, & iuridicè deduci cap. 51. num. 1. -  Idque non modo in testamentis, vltimis voluntatibus, sed in aliis etiam dispositionibus quibuscunque: ibid. & vide infra, num. 6. -  Ex ordine verborum regulam dari in dubiis, ibidem, num. 2. -  Ordinis verborum, siue scripturæ seruandi, vel non seruandi materiam brocardicam esse: nec semper argumentum, & coniecturam ab ordine procedere in iure, ibid. numer. 3. & inferius, numero 14. -  Ordinis verborum regula est limitata, & sublimata: vt plurimùm tamen non est contemnendæ considerationis; quinimo maximè considerabilis, prout ostenditur, numer. sequent. ibidem, num. 4. -  Ordinis verborum, siue litteræ, aut scripturæ, argumenti coniecturalis, & præsumpti materiam, & effectum: & quando argumentum ipsum ab ordine procedat, vel non; vide latè, & singulariter, c. 51. per totum. -  P -  PActa matrimonialia inter coniuges, & maximè illud, vt primogenitus certis in bonis succedat; an seruari debeant? remissiuè, cap. 37. num. 35. -  Et an conuentio respectu matrimonij celebrata, reuocari non possit, ibid. -  Pactum de non reuocando donationem causa mortis, positum in clausulis executiuis, etiam si iuratum sit, non impedit reuocationem, cap. 48. num. 6. -  Pactum de non contraueniendo non alterat naturam contractus, ibid. n. 7. -  Aut si specialis hypotheca eius rei, quæ prohibetur alienari, pacto de non alienando iungatur, ibidem, n. 22. -  Vel etiam generalis, ex sententia quorumdam. Contra verò ex sententia multorum, qui specialem requirunt, ibid. num. 23. -  Pater inter viuos, & reuocabiliter si filium meliorauerit, & ipsum grauauerit alteri restituere, non potest eo inuito meliorationem, siue conuentionem reuocare, cap. 5. n. 22. -  Pater si acquirit feudum, vel emphyteusim pro se, & filiis; emphyteusis, vel feudum illud ordine successiuo, ita filiis, sicut ipsi patri acquisitum dicitur; vt non possit ab eo alienari, vel vni ex filiis totum prælegati in pręiudicium filiorum; sed omnibus debeat esse commune, & æquale: de quo tamen, & an possit pater vni filiorum totum relinquere, & de contrariis sententiis in propositio; vide omnino, cap. 5. vbi. latè. -  Pater vtrum possit filio spurio grauamen restituendi post mortem apponere in Quinto ad alimenta relicto, remissiuè, cap. 22. num. 66. -  Patruus vtrum alere debeat filium fratris, qui pauper sit, & quibus in casibus, cap. 61. n. 53. -  Paria sunt, quod fiat aliquid tempore prohibito vel fiat tempore licito, & conferatur in tempus prohibitum, vel è contra, cap. 49. numer. 24. & num. seq. -  Pater filiam nuptam cogitur alere in domo mariti, cap. 60. num. 24. -  Paraphernalia bona mulieris, quæ dicantur; & de materia, & fructibus, administrationéque horum bonorum; & de differentiis dotalium cum paraphernalibus, tam de iure communi, quàm de ure huius regni; & an pro paraphernalibus detur tacita hypotheca cum prælatione; vide omnino, cap. 40, vbi latè. -  Pelaez à Mieres in comprobationem eorum, quæ adnotata fuere, num. præced. obseruatio quædam expenditur, cap. 9. n. 25. -  Pelaez à Mieres in proposito, consilij Bertrandi 148. num. 16. lib. 1. obseruatio quædam profertur; & contraria pars defenditur, infrà, num. 82. cap. 25. n. 32. & vide num. 63. -  Persuasionis iteratæ & molestæ, atque solicitæ suggestionis testatori adhibitæ materiam, singulariter explicasse Petrum Surdem, in consilio 373. lib. 3. & vide infra, ex. num. 20. & 107. cap. num. 18. -  Et de materia persuasionis iteratæ, & molestæ, testatori adhibitæ, vide latè dicto cap. 22. numer. 22. & multis seq. -  Periculum nominis debitoris dati in solutum, spectat ad creditorem, qui acceptauit, cap. 59. numero. 32 -  Petri Surdi decisione 324. num. 8. &9. obseruatio, Authoris placito conueniens, nouiter expenditur: & decis. 322. ex num. 47. cum seq. cap. 5. numero 44. -  Petri Surdi, in consilio 373. lib. 3. resolutiones quædam commemorantur, cap. 22. num. 117. -  Petri Surdi, in consilio 213. num. 20. lib. 3. rationi, siue pro legitimato contra substitutum argumentationi, nouè & vere respondetur, capite 31. numer. 84. -  Petri Surdi deciso 226. nominandi facultas quanto tempore duret; explicatur, atque exornatur, cap. 36. num. 17. -  Petri Surdi decifione. 385. resolutio, & sententia explicatur, cap. 42. num. 60. -  Petri de Peralta subtilis & noua consideratio adducitur. -  Quæ approbatur, & aliquantulum exornatur per Authorem, cap. 21. num. 114. -  In dispositione ad pias causas, magis testatoris voluntas, quam iuris solemnitas spectatur. -  Et sic quomodocunque de ea constet, conseruari debet, cap. 22. num. 72. -  Piæ causæ priuilegia minime concedi, nisi quando legatum primariò & principaliter relinquitur ad pias causas; non quando secundariò, deficiente prima & principali dispositione: ibidem, num. 9. -  Pia causa sit, nec ne, vt dignoscatur, debet attendi principalis dispositio, ibidem, num. 10. -  Improbus dicitur, qui nititur infringere pia defunctorum iudicia. ibid. num. 73. -  Pupillaris substitutio tacita, quod matrem excludat ex coniectura voluntatis testatoris, duobus testibus probari potest. cap. 20. num. 28. -  Pupillus non potest sine decreto tradere possessionem rei propriæ, quæ fuit relicta à testatore. cap. 61. num. 44. -  Præcedentium quadruplex est virtus, scilicet declarandi, supplendi, ampliandi & restringendi, cap. 50. num. 8. -  Media ex præcedentibus & subsequentibus colliguntur. ibid. num. 9. -  Præcedentia magis declarant mentem in subsequentibus quam écontra. ibidem, num. 12. -  Et sic coniectura ducta ex præcedentibus verbis, præfertur ei, quæ sumitur à subsequentibus, ibidem num. 13. -  Quoniam præcedentia facilius influunt in subsequentia, quàm ècontra, ibidem, num. 14. -  Clausula præcedens potentior, & fortior est, vt sequentis determinet, quàm ècontra, ibid. num. 15. -  Sequentia in dubio magis referuntur ad præcedentia, quam, ècontra. eod. cap. 50. num. 16. -  Preces importunæ habent instar, imo effectum, & vim iusti metus, qui caderet in virum constantem; sicque actum factum prætextu earum reddunt meticulosum, & generaliter rescissioni ex edicto, Quod metus causa, suppositum, cap. 22. numero 29. -  Per importunitatem obtenta non debere valere, & dici fieri inuito dante, ex authoritate, & resolutione quamplurimorum Authorum probari, qui variis in causis, & negotiis sic responderunt. ibidem. num. 30. -  In præfationibus verba, aut in prœmiis, dispositionis apposita, declarant mentem, & intentionem, atque voluntatem disponentis, capite 47. numero. 1. -  De vi, effectu, atque virtute præfationis ad interpretandam dispositionem; de omnibus ad articulum attinentibus: In præfatione etiam dicta, quando in ipso actu, & dispositione repetita præsumantur; vide latè, capite 47. per totum. -  Præteritionis atque exhæredationis liberorum materiam, & vtriusque coniecturas & præsumptiones, absolutè explicasse Authores quamplures, qui recensentur hoc loco, cap. 1. num. 4. -  Pretij consignatio ad retractum, vtrum in pecunia argentea fieri possit, si pretium venditionis fuit in moneta aurea conuentum, cap. 10. num. 43. -  Præscriptionis rerum dotalium constante matrimonio, materiam: item & iurium hypothecæ in bonis mariti, vxori competentium; vide latè, capite 29. in additio. -  Præsumere verbum habere plure significationes, de quibus remissiuè, cap. 22. num. 30. -  Præsumptio alia est iuris tantum, alia hominis & alia iuris & de iure, & multis modis definitur, cap. 2. num. 31. sequent. -  Præsumptionem semper versari circa rem dubiam, quæ scilicet esse, vel non esse potest, dicto capite. 2. num. 38. -  Præsumptio versatur circa id quod est gestum, sed ignoratur qualiter gestum, ibidem. num. 39. -  Præsumptio, coniectura, & interpretatio qualiter differant; dicto cap. 2. ex num. 40. cum seq. -  Principiorum cognitionem, & doctrinam debere semper præcedere, capite, 2. num. 2. -  Probare quid debet, talem se esse, qualem asserit & aliàs obtinere non possit, capite, 31. num. 20. -  In procuratoris, vel commissarij liberam voluntatem quoties aliquid relinquitur, dolus solum excipitur, cap. 36. num. 64. -  Profectitium illud esse dicitur, quod ex bonis patris acquiritur, cap. 5. num. 26. -  Profectitium reputatur esse filiis concessum patris contemplatione, licèt pater de suo nihil refuderit, ibidem, num. 27. -  Profectitium reputatur relicutum filiis, aut descendentibus nascituris, & patris contempliatione concessum, cum affectio, nec dilectio non cadat in nondum natos, & sic incognitos, ibidem numero. 31. -  Profectitia in totum acquiruntur patri, ibidem numero 32. -  Prohibitum ad tempus, censeri permissum post tempus; non prouenire ex vi argumenti à contrario sensu, sed ex vi limitati sermonis, capite 45. numero 27. -  Prohibitio alienationis, limitatè facta hæredibus institutis pro certo tempore, cessat elapso illo tempore, ibidem, num. 28. -  Promissionem de soluendo singulis mensibus à conductore factam sub pœna caducitatis, intelligi; rebus sic se habentibus: & ideo superioris mandatum excusare à pœna caducitatis, capite 59. numero. 39. -  Q -  QValitas legitimitatis, seu de legitimo matrimonio, quando per testatorem fuit desiderata tempore natiuitatis, & ad illud relata, eo tempore adesse debet; nec sufficit, quod ex post facto interueniat per subsequens matrimonium, cap. 31. num. 36. -  Qualitas adiecta verbo, intelligitur secundum tempus verbi, ibid. n. 42. -  Circa quam regulam Sfortia Oddo deceptus, & post eum Beccius, vt hic adnotatur, ibid. num. 43. & sequent. -  Quia matrimonium, quod est causa legitimitatis, debet præcedere, & tamen subsequitur, & sic effectus præcedit suam causam. -  Quod non potest fieri per naturam, neque per fictionem. -  Quia testator vt hanc fictionem excluderet, addidit, ex legitimo matrimonio procreatos, cap. 31. numero 44. -  Qualitas apposita in aliqua institutione, & repetita in substitutione, quando dicatur apposita demonstratiuè, & quando dispositiuè, c. 54. num. 13. -  Qualitas, & status rerum vbi mutatur, extinguitur omnis effectus prioris status; & res ipsæ secundum præsentem statum diiudicantur, & regulantur. cap. 59. n. 5. -  Qualitas rerum mutatur, & sequitur conditionem personarum, quibus res ipsæ acquiruntur, ibid. num. 6. -  Qualitas nominis determinans verbum, à quo dispositio sumit effectum, restringit & limitat dispositionem. cap. 60. num. 35. -  R -  RAtionum plurium vna cessante, si altera remaneat, an dispositio sustineatur. cap. 60. in addit. n. 42. & n. 47. vsque ad num. 56. -  Ratificatio actum alias nullum ab initio conualidare non potest, cap. 53. n. 11. -  In ratificatione, vel confirmatione actus nulliter facti, debent interuenire omnes solemnitates, quæ in ipsius confectione necessariæ erant, ibid. n. 12. -  Ratificatio, etiam ex interuallo subsequens, conualidat contractus etiam nullos, & dolosos, & tolllit effectus nullitatis. ibid. num. 47. -  Ratificari contractus nullus omninò, aut qui aliquo modo valere potest, quemadmodum intelligatur, ibid. num. 48. -  Clausula, rebus sic se habentibus, & in eodem statu permanentibus, & aliquo de nouo non superueniente, ex præsumpta disponentis mente, in omni actu, materia, & dispositione, subintelligitur, cap 59. n. 20. & de materia, vide latè ex num. 11. cum seq. -  Rerum, & personatum statu mutato, iuris etiam dispositionem mutari; vide latè, dicto cap. 59. ex num. 2. cum seq. -  Propter nouam causam superuenientem, & mutato rerum, vel personarum statu, debitor cogitur cauere, etiam ante diem, vel conditionis existentiam. -  Vbi lex, in omnibus. 41. ff. de iudiciis, exornatur nonnullis? n. 24. dicto cap. 59. -  Fideiussor datus, si efficiatur non soluendo, an debitor cogatur alium dare, eodem cap. 59. n. 25. -  Atque ita, causa contingens in persona fideiussoris, nocere debeat debitori, ibid. n. 26. -  Commutatio voluntatis testatoris fieri potest ex mutatione status rerum, & qualiter, & per quem facienda, dicto cap. 59. n. 58. -  Vbi de materia Clement. quia contingit, de religiosis domibus, & Trident, Ses. 22. cap. 6. -  Promissionem de soluendo singulis mensibus à conductore factam sub pœna caducitatis, intelligi; rebus sic se habentibus: & ideo Superioris mandatum excusare à pœna caducitatis, eodem capite 59. num. 39. -  In fideiussione subintelligitur clausula, rebus sic stantibus, ibid. num. 43. -  Reditus constitutio, non est alienatio rei, super qua constituitur, sed potius pignoratio, seu obligatio ipsius rei, super qua constituitur, capite 61. num. 19. -  Reditus annui, siue census constitutio, an de iure subsistat, si absque decreto Iudicis, cum authoritate tamen tutoris, aut curatoris fiat, & in vtilitatem, & commodum minoris cesserit, ibidem, num. 28. & num. sequent. -  Communis opinio de reditu annuo à minore sine decreto non constituendo; iustis de causis temperanda, ibid. n. 46. -  Referens si aliter loquatur, quàm relatum, respicimus ad relatum. c. 43. n. 27. -  Ex alterius dispositionis relatione, sumi, atque deduci mentis, siue voluntatis testatoris referentis interpretationem, atque coniecturam. -  Sic referens, capere vim & interpretationem ex relato. -  Et secundum illud ampliari, vel restringi, vel temperari, cap. 43. n. 1. -  Relata mens, siue voluntas testatoris dicitur, quando de ea non constat per verba, sed sequitur mens ad aliud dispositum expressum, & habetur pro expressa & certa super relatis, ibidem num. 2. -  Per relationem ad aliud, vel per se quid ex primi, aut certum esse, à pari procedere, & inde relatum intelligitur esse in referente cum omnibus qualitatibus suis; & quando contra; & quid si relatum non apparet; & de materia, vide latè, cap. 43. per totum. -  Relatiuum qui, vel quæ, adiectum dispositioni sine copula, dispositionem restringit, & limitat generalitatem verborum; cap. 54. n. 30. -  Resoluitur etiam in conditionem, quando refertur ad tertiam personam, etiam per verba præsentis temporis, ibid. num. 31. -  Relegatus ad certum tempus, eo finito potest redire absque licentia Superioris, cap. 45. n. 30. -  Verbum remanente, intelligitur, idest, quod reliquum fuerit. cap. 16. num. 21. -  Et ita verificari potest etiam in minima quantitate; sicut verificantur dictiones aliquid vel quidquam ibidem, num. 22. -  Reliqui vel residui appellatione, etiam nihil continetur, ibid. num. 23. -  Aliquando vero residui, vel reliqui commemoratio totum admittit, ibidem, num. 24. -  Ac in effectu ex subiecta materia, de qua agitur, ex verisimili, & præsumpta disponentis intentione, vel certa aliqua iuris dispositione, atque ex aliis circunstanitiis, res æstimanda erit, vt vel totam, vel nullam, vel partem aliquam comprehendat, ibid. num. 25. -  Renunciatio, siue quietatio generalis intelligitur in dubio contra eum, cui fit, & pro eo, qui renuntiauit, siue quietauit, cap. 42. n. 29. -  Renunciatio extenditur etiam vltra expressa, vbi ratio recti sermonis restrictionem non admittit; ibid. num. 55. -  Renunciatio limitata, limitatum producit effectum, cap. 45. n. 19. -  Renunciare dispositioni concessæ ad tempus videtur, qui permittit labi tempus, ibid. numero 42. -  Renunciatio geminata, facta à filia minore 25. annorum, non rescinditur prætextu enormissimæ læsionis, ex sententia Decij, & aliorum, capite 52. num. 26 -  Repræsenationis circa successionem maioratuum materia, cap. 56. ex num. 82. cum sequent. -  Rescripti conditio ante omnia debet verificari; alioquin rescriptum suum non sortitur effectum, cap. 57. num. 10. -  Rescriptum conditionale nunquam tribuit iurisdictionem, nisi constet, conditionem purificatam esse, ibid. num. 11. -  Rescripti conditio adeò substantialis est, quòd verè, propriè, in forma specifica, & ad vnguem implenda est; alioquin rescripti effectus resoluitur. ibidem num. 12. -  Rescriptum ad aliud non trahitur, nisi ad id, in quo verè & propriè verba illius verificari possunt, ibidem num. 13. -  Res cum suo onere, & causa ad quemcunque possessorem transit, cap. 61. num. 47. -  Reseruatio conseruat reseruanti ius quod habebat, cap. 16. num. 27. -  Et est quædam exceptio, quæ modificat actum, ibid. numero 28. -  Et semper regulatur à iure, & secundum illud interpretari debet, ibidem, num. 29. -  Et operatur effectum conseruatiuum actus, perinde ac si eodem tempore factus fuisset, dato quod postmodùm fiat, ibid. num. 30. -  Restituere obligatus bona malè adquisita, si non inueniantur personæ, quibus erat facienda restitutio, potest illa bona pro dote filiarum relinquere. cap. 22. num. 85. -  Retentio facilius conceditur, quàm petitio, aut repetitio. cap. 42. num. 13. -  Retinere multis in casibus potest quis, quod si non possideret, non posset consequi agendo ibidem numero 114. -  Ideo exclusa petitione, non excluditur, nec exclusa censetur retentio. ibidem, num. 115. -  Retentionis ius actione fauorabilius reputatur, ibidem. 116. -  Et competit aduersus executionem sententiæ, ibid. numero 117. -  Pro reo magis, quam pro actore, & è contra, quando præsumi, aut interpretatio fieri debeat: & de l. fauorabiliores. ff. de regul. iuris, remissiuè, cap. 23. num. 28. -  Reuertendi, redeundi, & reddendi verbum, qui significet, cap. 56. num. 15. -  Qui reuocat in parte, reliqua omnia confirmare censetur, cap. 22. num. 165. -  Rogitus testium in testamento, vsque adeò est de eius substantia, vt aliàs testamentum sit nullum, cap. 20. num. 15. & vide infra. num. 22. in fine. -  Rogitus testium per duos tantum testes, etiam non testamentarios probari potest, ibid. num. 16. -  Romæ appellatione veniunt etiam ea, quæ extra vrbem, prope tamen mænia sunt illius, ex consuetudine loquendi. cap. 61. num. 13. -  S -  SChifor. de Gerisilis opinio contra communem confutata, & communis ipsa defensa, cap. 61. numer. 80. -  Quod scriptura testamentaria, vel alterius cuiuslibet dispositionis, non dicit, nec cantat, neque nos dicere debemus; pronuntiatum commune Interpretum fuisse in hac materia, cap. 14. num. 4. -  Scriptura testamenti seruanda est, ibid. num. 23. -  Scriptura beneficio vti non debet is, qui in ea nominatus non est. ibidem, num. 24. -  Scriptum, sine voce prolatum, videri quoque illud, quod ex scriptis colligi potest, quamuis verbis expressis non sit annotatum, cap. 17. num. 26. -  Scriptura defuncti dicitur continere in se iuramentum, vel eius vigorem, cap. 50. num. 31. -  Scripturam suppleri per viuam vocem, cap. 19. n. 5. -  Scripturæ errorem posse probari testibus, ibidem numero 6. -  Sententia, siue condemnatio non cadit super non petitis, vel deductis, capite 10. num. 51. -  Sententia lata contra principalem, exequi potest contra fideiussorem, etiam non citatum absque nouo processu, & libello, quando sumus in fideiussore iudicij; secus verò in fideiussore contractus. cap. 14. num. 29. & sequent. -  Idque procedit, etiam si lata sit sententia contra principalem absentem, & non citatum. ibidem numero 30. -  Sub simplicibus, an contineatur casus mixtus, vide cap. 15. ex n. 35. vsque ad 50. & supra, littera. C. verbo, Casus duo simplices. -  Sobrinus qui in primogenium auitum successit, an sit cogendus patruum alere, cap. 61. n. 53. & seq. -  Vbi etiam, an ex proprij bonis, etiam quòd primogenium maiorum non possideat, id facere teneatur. -  E conuerso quoque, vtrum eisdem in casibus patruus alere debeat filium fratris, qui pauper sit: quod vtrumque latè explanantur, ibid. num. 54. -  Socini senioris sententia, & resolutio in consilio 249. col. penul. lib. 2. confutatur, cap. 62. num. 74. -  Socius aliquid debens societati, & volens compensare, quod sibi ab alio ex sociis debetur, an audiri debeat. -  Damnum etiam, quod imputatur socio malè administranti, an computetur cum commodo, quod ipse societati acquisiuit. cap. 40. num. 77. -  Creditor de decem ex causa societatis, an possit compelli illa compensare cum aliis decem, quæ ex alia statione suo debitori soluere tenetur, ibidem numero 79. -  Testes in testamento descriptos, & adhibitos, præsumi fuisse rogatos, quia est solemnitas, quæ tunc temporis potuit interuenire, capite 20. numero 21. -  Solemnitas fauore alicuius personæ, quando in aliquo actu requiritur, valet actus absque ea solemnitate, si reperiatur vtilis tali personæ, cap. 61. numero 22. -  Solutione eius, quod debetur, tollitur omnis obligatio. cap. 59. num. 44. -  Debitor ab alio, quam à creditore exactus, & soluens alij quàm suo creditori de mandato iudicis, an excusetur. ibidem, num. 40. -  Vbi permulti iuris Interpretes aggregantur, qui articulum hunc ex professo explanant. -  Et Senatus Hispalensis decisio commemoratur, ibid. -  In solutum quando aliquid datur, pro aliquo debito, per inde est ac si res ipsa debita solueretur, ibidem num. 45. -  Iu solutum datio reputatur nouus contractus, & venditionis, & per eam transfertur dominium. ibidem num. 49. -  Datio in solutum tenet incommutabiliter, etiam inuito creditore, nec in ea habet locum pœnitentia; ibidem, num. 50. -  Debitor dando rem in solutum, liberat fideiussorem, qui non conuenitur, postea re euicta, ibid. numero 54. -  Soluens partem debiti, non cogitur alteram partem soluere, capite 60. numero 61. -  Statuta sunt propriè, & strictè intelligenda, capite 31. num. 86. -  Stipulatio, quæ est stricti iuris, & non ita fauorabilis, sicut testamentum, vnius testis dicto declarari potest, cap. 19. n. 50. -  Stricti iuris omnia regulariter esse, nisi expressè reperiatur contrarium; & consequenter stricto potius, quàm lato significatu esse intelligenda, cap. 41. n. 93. -  Stricti iuris dicuntur termini quamplures, qui strictam habent materiam, atque interpretationem strictam admittunt, quæ referuntur, atque commemorantur, capite 41. num. 94. & 95. vbi vide. -  Subrogatus sapit naturam eius, in cuius locum subrogatur. cap. 36. n. 51. -  Cum censeatur vnus, & idem, ibid. n. 52. -  Et subrogatio fiat cum omnibus qualitatibus natura, potestate, & immunitate, ibid. num. 53. -  Et hoc procedit tam respectu rei, quàm personæ ibid. num. 54. -  Subrogatus vtitur illis priuilegiis, quibus vti poteratis, in cuius locum subrogatur, ibid. num. 55. -  Substitutionum omnium materiam & coniecturas, atque iuridicam circa vnanquamque substitutionem, interpretationem; enucleasse infinitos fere iuris vtriusque Interpretes, qui commemorantur, cap. 1. n. 5. -  Substitutio omissa à notario, potest probari testibus, c. 6. n. 18. & infra n. 24. -  Substitutio probatur quinque testibus, ibidem, numero 20. -  Substitutionem qui allegat, quæ in testamento non legitur; nec verbis exprimitur, tenetur eam probare, ibid. n. 21. -  Substitutionum plures gradus sub vnico verbo contineri, nouum est, cap. 9. n. 55. -  Substitutio, siue dispositio de te non loquitur, siue hoc in casu non loquitur, nec disponit, & qui ex ea nititur, & contendit, includere aliquem casum, debet id concludenter ostendere, habet enim intentionem suam fundatam, qui obiicit dispositionem non loqui eo casu, cap. 14. n. 6. -  Vulgatissimum etiam, & mille in locis repetitum Doctorum axioma fuisse, vt ibidem videbitur, & declaratur infra, n. 22. cum sequent. vsque ad numerum 28. vbi vide. -  Substitutio directa, an, & quando solis coniecturis & præsumptionibus dicatur inducta, vide cap. 15. num. 66. & 69. & de persona ad personam. num. 81. -  Substitutio vulgaris directa in casu voluntatis facta, an extendatur ad casum impotentiæ, & è conuerso; vide, dicto cap. 15. ex num. 70. vsque ad numerum 81. -  Substitutionem à notario omissam in instrumento, posse probari testibus. c. 19. n. 4. -  Substitutionis omissionem probari etiam per impropriam probationem, quæ fit per coniecturas, ibid. n. 8. -  Substitutionem errore omissam fuisse, non posse per notarium ipsum probari. ibid. n. 9. -  Substitutio, quæ prætenditur omissa in testamento, probanda est per septem testes. c. 25. n. 26. -  Substitutiones fauorabiles dicuntur, & ob id in eis latissimam oportet fieri interpretationem, c. 32. num. 5. -  Substitutio aut vocatio dubia, quod regulariter interpretari debeat contra eum qui ea innititur, generalis illa Interpretum nostrorum doctrina, quemadmodum temperari, atque explicari debeat. cap. 34. n. 6. -  Substitutiones sequentes censentur factæ attento themate, & forma substitutionis antecedentis, c. 50. n. 11. -  Vna pars substitutionis declaratur, & suppletur per aliam, ibidem, n. 18. -  Et si imperfecta, seu diminuta in aliquo; perficitur, ampliatur, & suppletur per alias partes, in quibus testator magis clare & specifice loquutus est, ibid. num. 19. -  Substitutionis pars vna alteram declarat, etiam in dubio, etsi non constet adesse eandem rationem, quando ratio diuersitatis reddi non potest, ibid. num. 24. -  Vel vbi hoc suadent aliquæ coniecturæ; secus verò si in contrarium coniecturæ. aut præsumptiones existant, ibid. n. 25. -  Subscriptio supposita ad institutionem verbis expressis, vel in scriptura de mandato testatoris facta, valet, si fiat alio trahente manu testatoris, vt latis hic adnotatur; & Petri Peraltæ resolutio approbatur, c. 27. n. 53. -  Superfluum non dicitur, quod ad tollendam dubitationem exprimitur, c. 17. num. 58. -  Vel ad maiorem declarationem, ibidem, num. 59. -  Vel quod magis distinctè exprimit illud, quod absque aliqua distinctione subintelligebatur, ibid. num. 60. -  Superfluitatis vitium vitandum, & verba dispositionis aliquid operari debere, vide latè c. 38. & littera. V. verbo, Verba. -  Successionis ab intestato circa descendentes, & ascendentes, & omnes in vniuersum; materiam & coniecturas, qui tractauerint ex professo magis, siue vtilius, & latius explanauerint. capite 1. num. 2. -  Successionis testamentariæ, & institutionis hæredum in vniuersum materiam, & coniecturas, tractasse dilucide Authores hic commemoratos, ibid. num. 3. -  Successor beneficij recipiendo pensionem vnius anni, non censetur ratificare locationem annorum sequentium, cap. 60. num. 63. -  T -  TAcitum quod includitur ex natura expressi, & expressum in puncto iuris non differunt, cap. 17. num. 30. -  Tacitum non esse vere expressum, sed haberi pro expresso, ibid. num. 36. -  Tacitum vtrùm habeatur pro expresso, & idem operetur, & de disceptatione taciti & expressi, vide dicto cap. 17. ex numero 36. vsque ad numerum. 43. -  Temporis limitatio à testatore adiecta, aliud quodcunque tempus vlterius excludit, cap. 25. n. 11. & vide, num. 13. & 14. -  Temporis limitati lapsus continet dispositionem contrariam, & excludit quem à beneficio concesso ad tempus. -  Quoniam ad tempus concessum, censetur post tempus prohibitum; & tempus non obseruans, non obseruat formam; imo renunciat. ibidem, num. 14. -  Tempore transacto, intra quod conditioni quis parere debet, post tempus non admittitur, etiam libertatis fauore, eod. cap. 25. num. 15. -  Tempus à iure, vel ab homine statutum contra legitimè impeditum, & maximè eum, qui impedimentum non potuit remouere, non currit, ibid. num. 43. -  De persona tempus validum esse argumentum in iure, maximè eadem existente ratione, ibid. num. 55. -  Ex temporis diuturnitate præsumi omnia legitimè & vtiliter gesta, & possessionem, quam quis habet, iustificari. -  Quod latiùs exornatur, remissiuè, capite 35. numero 57. -  Tempus à testatore præfixum commissario, vel executori, seruandum est omnino, & post illud cessat potestas, cap. 36. num. 12. -  Concessum, aut permissum ad tempus, post tempus censetur prohibitum; quod exornatur remissiuè, cap. 45. num. 26. -  Prohibitum ad tempus, censeri permissum post tempus, non prouenire ex vi argumenti à contrario sensu, seu ex vi limitati sermonis, ibidem, numero 27. -  Tempus limitatum: prout dispositio temporalis concepta loquitur, natura ipsius temporis limitati elapsi inducit, & operatur vel prohibitionem, vel negationem, vel permissionem, ibidem, numero 32. -  Tempus adiectum & limitatum, dicitur esse de forma; ideo specificè, & ad litteram est implendum, ibidem, num. 38. -  Tempus limitatum continet contrariam dispositionem post tempus, eodem cap. 45. num. 40. -  Tempus dispositionis qui non seruat, dicitur non seruare ipsam dispositionem, ibidem, numero 41. -  Tempus determinato modo prolatum, alterius temporis non recipit functionem. ibidem, numero 44. -  Dispositio omnis in dubio videtur tacitè collata, in tempus, & casum, quo erit vtilis & necessaria, cap. 49. num. 16. -  Tempus præsentis temporis, vel præteriti imperfecti trahitur ad futurum, cum in præsenti verificari non potest, ibid. num. 17. -  Verba præsentis temporis collectiua, quomodo extendantur ad futurum? quod exornatur: & de verbis quoque indefinitis, seu generalibus agitur, ibid. num. 19. -  Tempus facti testamenti non attendi, cùm testatoris voluntas repugnare videtur. -  Sic sane ex præsumpta testatoris voluntate, verba testamenti, etiam si præsentis temporis esse videantur, & verè sint, ad futurum etiam tempus referri. -  Et à regula superiori ex coniecturis recedi, ibidem, num. 11. -  Tenor inuestituræ feudalis attendi, seruaríque debet, etiam si repugnet feudi naturæ, capite 6. num. 8. -  Tenor verborum emphyteusis, vel census, considerari multùm debet, ibid. num. 9. -  Tenor Regiæ concessionis, & priuilegij, attendi debet, ibid. num. 10. -  Testamentorum materiam, plena & absoluta manu explanasse Authores quamplurimos, quorum specifica mentio fit; & de coniecturis circa testamenta, ipsos quoque scripsisse, capite 1. numero 10. -  Testamenti tota scriptura legi, & inspici debet, cap. 6. num. 43. -  Testamenti vna pars aliam declarat; & inde si verbum aliquod dubium sit, aut obscurum, eo modo intelligi debet, secundum quem reperitur in alia parte testamenti, c. 9. num. 59. -  Circa testamenti substantiam vbi fit probatio, requiruntur tot testes in probando errore, aut in voluntate inducenda probanda, quot in voluntate testantis probanda; & in dispositione ipsa conficienda requiruntur, c. 19. n. 14. -  Circa certitudinem verò duo testes sufficiunt, ibid. -  Testamentum quotiescunque imperfectum est imperfectione (vt aiunt) siue ratione incompletæ, aut non consummatæ voluntatis, videlicet quando testator cœpit facere testamentum, & morte præuentus, vel aliter perficere non potuit, aut noluit; vel quando se præparauit tantum ad testandum; tunc equidem inualidum est quoad omnia, cap. 21. num. 1. & vide per totum cap. vbi late de materia testamenti imperfecti ratione voluntatis non consummatæ, tam de iure communi, quam de iure huius regni. -  Ad probandum, quod testamentum conditum fuerit, duo tantum testes sufficiunt; sed ad probandum sic, vel sic factum, septem requiruntur. -  Et sic parum prodest, probare primum, nisi probetur secundum, eod. cap. 20. num. 7. -  Testamenti solemnitas, quamuis in dubio non præsumatur, nisi quatenus eius prima facies ostendit, siue requisitam à lege formam habet; ibidem, num. 8. -  Tamen cum de ipsa solemnitate probanda dumtaxat agitur, quia non negatur, testamentum conditum, sed debitam solemnitatem non interuenisse, dicitur: tunc equidem duo tantum testes sufficiunt, etiam non rogati, & non testamentarij, eod. c. 20. n. 9. & infra, num. 14. -  Testamenti conditi loco, tabellionem, vel vltra tres testes vicinos adinueniri non potuisse, duobus tantum testibus, etiam non vicinis probari posse, ibidem, n. 10. -  Et cui hoc casu onus probandi incumbat, remissiuè, ibidem, num. 11. -  Testamenti amissio, vtrum duobus tantum testibus, etiam non vicinis, probari possit. -  Et amissione ipsa probata, an eiusdem testamenti tenor, duobus tantum testibus probari possit, remissiuè, ibid. n. 12. -  Testamento immixtus contractus, quibus testibus probari debeat, ibid. n. 13. -  Testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantum testibus, etiam non ciuibus, probari potest, ibid, n. 18. -  Testamentum valere quoad hæredis institutionem, & quoad legata, si testator instituat illum, qui continetur in tali scriptura, vel in tali schedula; vel si dixerit, quod fiat, vel adimpleatur scriptum in schedula, quam reliquit penes Guardianum fratrum Minorum, dummodo legitimè constet, schedulam esse testatoris; eodem capite 20. numero 30. -  Testamentum in dubio, imperfectione, siue ratione voluntatis imperfectum an præsumatur, necne, vide latè, capite 21. ex numer. 58. cum seq. -  Testamentum nuncupatiuum de iure communi an legendum sit coram testibus, & testatore, & quid de iure Partitarum, dicto cap. 21. ex num. 94. cum seq. & de iure nouo collectionis Regiæ, num. seq. & an dicatur imperfectum imperfectione voluntatis si non legatur; eodem cap. 21. ex num. 90. atque ex num. 100. & seq. & c. 22. ex num. 35. cum seq. & num. 119. cum seq. -  Testamentum valere non potest, nisi conditum sit ab eo, qui sanam mentem, & iudicium integrum retinet, cap. 22. num. 14. -  Testamentariam, & dispositionem aliam quamcunque, in mortis articulo factam, præsumi à lege dolosè & fraudulenter fieri, ex sententia Angeli, & aliorum. -  Contra verò ex sententia Alexandri, quæ probatur infra, numero 105. & 106. ibidem, numero 17. -  Testamentum primum, si suasionibus, vel suggestionibus alicuius mutetur; auocatur hæreditas à scripto hærede in secundo testamento, & applicatur ei, qui datus fuerit in primo testamento, præsertim interueniente dolo, & facta suggestione. -  Id que ex sententia Angeli. -  Contra verò, & magis communiter, ex sententia aliorum, de qua infra num. 117. & vide num. 118. eod. cap. 22. n. 34. -  Testamentum in dubio, libere existimandum est fuisse confectum; non importunis precibus, aut iteratis, vel illicitis persuasionibus, eod. cap. 22. num. 115. -  Testamentariam, & aliam dispositionem quamcunque, in mortis articulo factum, absque fraude, & dolo fieri præsumi, si non extent altæ fraudis, & doli coniecturæ, & præsumptiones, ibidem, num. 105. -  Testamentum in dubio non præsumi vi, aut metu, sed potius sponte factum, cùm metus tanquam delictum non præsumatur, ibidem, numero 111. -  Et consequenter, nec præsumendum est, testatorem metu compulsum ad disponendum, ibidem. -  Actus quicunque spontaneus præsumitur regulariter, nisi coactio probetur, ibid. n. 112. -  Testamentum validum semper præsumi, nisi contrarium probetur, ibid. n. 113. -  Testamentum non præsumitur dolo confectum, & consequenter, nec testatorem dolo inductum fuisse ad testandum, ibid. n. 114. -  Sed ab his omnibus, traditis nu. 111. & 114. contrariis coniecturis, & præsumptionibus receditur, quibus testatoris liberam & absolutam voluntatem impeditam fuisse: aut dolum, vel vim, vel suggestionem interuenisse, probari, & constare possit, ibid. n. 116. -  Testamentum secundum factum ad blanditias alicuius, nullo tamen interueniente dolo, reuocat primum. -  Et Petri Surdi, in consilio 373. lib. 3. resolutiones in proposito commemorantur, sicq́ue contrarium eius defenditur, quod prolatum fuit suprà, nu. 34. ibid. num. 117. -  Testamentum fuisse lectum, siue publicatum, duobus tantum testibus probari posse, ibid. numero 123. -  Testamentorum interpretationem, & coniecturarum, ac voluntatis quæstionem, vt plurimùm in arbitrio, & æstimatione iudicis esse, cap. 24. n. 1. & seq. -  Ipsum autem iudicem præ oculis habere debere nonnulla, de quibus hoc num. remissiuè, ibid. num. 2. -  Testamentum fieri posse ab existente in articulo mortis, dummodo constet, ipsum esse sanæ mentis, c. 27. n. 5. -  Et etiam ab eo, cui propter morbi grauitatem lingua balbutiens, & grossa efficitur, ibid. numero 6. -  Vel cuius vox cum difficultate emittitur, vel cuius sonus cum eadem difficultate percipitur, & intelligitur, ibid. n. 7. -  Testamentum nutu factum, de æquitate canonica sustineri in terris Ecclesiæ. -  Et ex clausula codicillari, ibid. n. 28. -  Testamentum ad alterius interrogationem factum, an valeat, necne, & de omnibus, quæ ad propositum attinent; vide latè, & vtiliter cap. 27. ex n. 54. vsque ad numerum 83. -  Testamentum à furioso conditum, etiam ad pias causas, non valet, cap. 28. n. 10. -  Testamentum à furioso factum, nequaquam valere, etiam si rectè & prudenter, ac cum bono consilio conditum appareret. -  Quia fortuito potius, & à casu, quam à iudicio ratiotionis, & consensu, liberáque voluntate prouenire videtur, ibid. n. 15. & seq. -  Testamentum à furioso conditum, ante furorem, validum esse. -  Nec illum perimere iam antè rectè gestum negotium, ibid. n. 19. -  Præsumptionem valitatis actus, scilicet testamenti, superare omnes alias præsumptiones, siue cæteris potiorem, & efficaciorem, atque potentiorem esse, cap. 29. n. 1. -  In testamentis, & vltimis voluntatibus, coniecturam eam sumi, atque interpretationem fieri debere, per quam testamenti, & dispositionis conseruationi magis prospiciatur, ac pro illo pronuntiandum in dubio, ibid. n. 2. & seq. vbi latè id explicatur, & vide ex num. 8. vsque ad numerum 18. vbi quando ab præsumptione, & interpretatione pro validitate actus recedatur. -  Testamenta duo diuersi tenoris si appareant, & dubitetur, quod eorum prius factum fuerit, neutrum sustinere, eod. c. 29. num. 19. -  Testamentum non sustineri, si appareat, testatorem pœnituisse prioris voluntatis, & voluisse decedere intestatum: quod declaratur, ibidem, num. 20. -  Testamentum, an reuocatum censeri debeat, si testator coram sufficienti numero testium dixerit, se nolle valere testamentum antea conditum; nec causam expresserit, quia vult decedere intestatus. -  Et sic an per solam verbalem reuocationem, quoad institutionem, & cætera tollatur, cum reuocatio ipsa non sit solemnis, idque tam de iure communi, quam de iure regio, dicto cap. 29. numer. 21. & 22. -  Testamentum, an & quando iure communi, vel iure speciali, & priuilegiato confectum præsumatur; planè explicasse Menochium, vt hic adnotatur, c. 30. nam. 11. -  Testamentum si valere non potest, neque sustineri secundum ius commune, præsumitur iure speciali, & priuilegiato confectum, ibidem numero 13. -  Testamento primo reuocato, legata, fideicommissa, & omnia in eo disposita reuocata censetur, c. 29. ad finem vltimæ decisionis. -  Reformare, & reuocare testamentum an sit idem; & reformatum an desinat esse testamentum; vide ad finem decisionis vltimæ, cap. 29. -  Tetamenta omnis facientia mentionem de legitimè natis, requirunt, quod quis sit legitimè conceptus; aliàs non potest dici legitimè nasci, cap. 31. n. 63. -  In testamentis, & vltimis voluntatibus plenior adhibetur interpretatio, vt voluntates testamentium pleniùs interpretemur. -  Ratio habetur, numer. sequentibus, capite 32. numero 1. -  Fauorabilior dicitur interpretatio, quæ adiuuat, quàm quæ restringit testamentum, ibidem, numero 4. -  Testamenta, contractus, priuilegia, rescripta, & omnes dispositiones secundum ius commune interpretari, & declarari debere, cap. 35. numero 12. -  Testamentum conditum in articulo mortis, ex e quod testator conualuit, non præsumitur mutatum, cap. 37. n. 4. -  Imo etiam si quis pestifero morbo affectus, coram quinque testibus fecerit testamentum, & postea conualuerit, huiusmodi testamentuni subsistit; tametsi rursus potuerit illud adhibitis septem testibus resicere, & confirmare, ibidem, numero 5. -  Nisi testator dixisset, si contingat me mori, ex hac infirmitate; tunc enim si conualuerit, euanescit, ibid. n. 6. -  Per testamenti cancellationem, aut inductionem, testamentum rumpitur, & testator censetur à priore voluntate recessisse, ibid. n. 27. -  Testamento cancellato, cui hæreditas debeat applicari, remissiuè, ibid. num. 29. -  Testamentum cancellatum, an videatur reuocatum, si protocollum apud notarium remanserit; remissiuè, ibid. nu. 30. -  Testamentum quod non reperitur, an dicatur probatum, si aliquis pluries monitus, vt testamentum faceret, dixit, Ego feci testamentum, & talem institui, cap. 40. num. 27. -  Testamentorum verba regulariter referri ad tempus testamenti facti, siue circa res, siue circa personas, fiat dispositio, cap. 49. num. 5. & 6. & 7. vbi vide. -  Testamenti pars vna, quæ ambigua sit, ab alia declarationem, atque determinationem recipit: quod exornatur, & latè comprobatur, cap. 50. num. 17. & seq. -  Testamenti vnius ad aliud quoad qualitatem aliquam in alio expressam, & in alio omissam, declaratio, siue interpretatio deduci non valet; prout hic explicatur, ibid. num. 34. -  Testamentum secundum conditum post decennium à primo iam condito, habente clausulam derogatoriam ad futurum, etsi non contineat clausulam specialem derogatoriam ad præcedens, illud tamen tollit, cap. 53. n. 34. -  Testandi difficultas alicui concessa, intelligitur in forma ordinaria, seruatísque regulis, & solemnitatibus ordinariis, cap. 36. num. 44. & explicatur infrà, num. 69. -  Testatoris voluntatem in vltimis voluntatibus prædominari in omnibus, & tanquam reginam primum locum obtinere, & ideò præcipue spectandam, atque obseruandam ad vnguem, & totum facere: quod exornatur capite 8. numero 1. -  Testatori censetur permissa dispositio de omnibus, quæ expresse prohibita non reperiuntur, quoniam sua dispositio est de genere permissorum, ibidem, num. 4, -  Testatoris voluntatem & dispositionem ita interpretari semper debere, vt quantum poterat disponere, tantum voluisse, ac disposuisse dicatur, ibid. num. 5. -  Testatoris voluntatem aliquibus in casibus non seruandam; remissiuè: ibid. n. 6. -  Testatoris voluntatem in fideicommissis magis spectari, quam verba, & prædominari, ac totum facere, etiam si verba deficiant, & ita ex solis coniecturis induci, licèt ex verbis non constent. -  Idque vulgatissimum, & frequentissimè vsitatum Interpretum omnium axioma; prout hic adnotatur. -  Atque Scribentes mille in locis, ita argumentando, atque decidendo, & resoluendo perpendere, & fideicommissa absque verbis consistere, asseuerare; vt etiam hic demonstratur, eod. c. 8. n. 7. -  Sepissimè etiam, atque è contrario scribere fideicommissa non induci, nisi expressè de voluntate testatoris appareat; ibid. num. 8. -  Nec dici adesse, si testamenti verbis non demonstrentur. -  Et sic sola coniecturata mente testatoris non induci, cessantibus verbis, ibid. -  Testator hoc non dixit, hoc non expressit, ergo neque nos dicere debemus; vulgatum, & commune Doctorum axioma, capite 9. num. 5. -  Testatorem aliquid voluisse, allegare non sufficit, nisi ipse disposuerit, etiam si de verisimili mente constet, ibid. n. 6. -  Testatorem omittere voluisse id, quod non expressit, & facile exprimere potuisset, regulam illam, siue axioma adeò vulgatum cessare, quando adest coniecturata mens testatoris, quod testator ita disponere voluerit, ibid. n. 78. -  Ad demonstrandum testatorem induxisse fideicommissum, quemadmodum coniecturæ sufficiunt, sic & ad ostendendam ipsam primogenituram, ibid. num. 69. -  Testatoris mentem aliam fuisse, quàm verba sonant, si probetur per eum cuius interest, & probatio concludat, eiusmodi voluntas probata præualet apparentiæ verborum, & seruari debet, cap. 10. num. 34. -  Testatoris solam sententiam, aut voluntatem non esse idoneam, neque efficacem, ad producendum aliquem effectum dispositiuè, nisi vltra testator processisset, ad dispositionem faciendam, cap. 11. num. 1. -  Et consequenter testatoris voluntatem non attendi nec alicuius effectus reputari, quæ non transiuit in dispositionem, ibid. num. 2. & quatuor seq. & de materia, & quando dicantur in dispositionem transire, vel non, vide latè eod. cap. 11. vsque ad num. 24. -  Testatorem in dubio disposuisse, atque voluisse id censeri, quod verisimiliter statuisset, vel respondisset, si fuisset interrogatus, & ob illam præsumptam mentem pro expresso illud haberi. -  Et fieri extensionem de casu ad casum, & de persona ad personam, & quando id procedat, vel non, vid late cap. 12. ex numero primo, cum pluribus sequentibus, vbi id exornatur, atque explicatur. -  Testator hoc non dixit, hoc non expressit, hoc non disposuit; ergo neque nos dicere debemus: in coniecturanda vltima voluntate, siue dispositione quacunque, frequenter Scribentes dicere solitos, prout adnotatur cap. 14. num. 1. & 2. & vide vsque ad numerum 21. vbi latè explicatur, atque exornatur. -  Testator quod non loquitur, vel quod non dixit, velle non præsumitur, cum facile illi fuisset exprimere, aut disponere, & non disposuit: assiduè etiam Interpretes omnes adnotasse in eodem articulo, dicto cap. 14. num. 3. & vide infra, num. 12. cum sequent. -  Vbi regula vulgata, l. vnicæ, §. ad deficientis, C. de caducis tollend. quomodo, & quando procedat, singulariter & vtiliter explanatur, ibid. -  Testamentariæ, vel alterius cuiuslibet dispositionis scriptura, quod non dicit, nec cantat, neque nos dicere debemus, pronunciatum etiam commune Interpretum fuisse in hoc materia, eodem cap. 14. num. 4. -  A testatore quæ dicta fuere, & à cabellione prætermissa, per testes possunt probari, ita vt suum sortiantur effectum. -  Quia interdum minus scriptum, & plus nuncupatum est, cap. 19. num. 1. -  Testator si post conditum testamentum asseuerauerit, se aliquid omisisse, quod voluisset disponere, eius intentio probatur testibus, ibidem, num. 3. -  Testatori ab hærede, de eius voluntate adimplenda, facta promissio, vtrum duobus testibus probari possit, c. 20. n. 14. -  Testatoris habilitas ad testandum, duobus tantum testibus probari potest, ibidem, num. 26. -  Ad probandum testatoris voluntatem, quòd sub vulgari expressa substitutione, non contineatur tacita pupillaris, duo testes sufficiunt. ibid. num. 27. -  Testator si voluerit, & disposuerit, fidem adhiberi memoriali eius manuscripto, quoad interpretationem suæ voluntatis, dubium non esse, quin talis scriptura fidem faciat, dummodo constet comparatione litterarum, vel ex aliis legitimis coniecturis, scriptam fuisse manu ipsius testatoris, ibid. n. 29. & n. 32. & 35. -  Et ibidem de memoriali, aut schedula tradita, & concredita à testatore Guardiano, vel alteri & de Bartoli decisione per illum text. in l. si ita scripsero. 38. ff. de condit. & demonst. -  Testator si in testamento solemni se refert ad aliquam priuatam scripturam non solemnem, omnia contenta in scriptura priuata, censentur expresse disposita, & expressa in ipso testamento referente, eod. cap. 20. num. 33. -  Et in huiusmodi casibus censetur sufficiens probatio, confessio filiorum dicentium, schedulam esse scriptam, vel subscriptam manu parentis, ibid. num. 34. -  Mentis sanitas, & integritas in testatore desideratur omnino, cap. 22. n. 13. -  Testator demens potius, quàm sanæ mentis præsumitur, qui non habet memoriam ordinatam, ibid. n. 15. -  Testator constitutus in articulo mortis, præsumitur mortis propinquæ cogitatione turbatus, & non integræ & sanæ mentis, ex sententia quorundam. -  Contrarium infrà, num. 103. nisi ex aliis coniecturis, & præsumptionibus id deducatur, eod. cap. 22. num. 16. -  Testamentorum voluntates liberas esse debere, atque in actu testandi consensum requiri cum qualitate libertatis plenæ, & sic omnino & absolutè liberum in disponendo, ibid. n. 19. -  In testando leges volunt, cuique liberam esse voluntatem; & odio habent adulationes, & suggestiones, & importunitates, & cætera alia, quæ testatoribus adhibentur, si ex illis, quocunque modo absoluta omnino, & plena, liberáque voluntas eorum impediatur. ibid. n. 20. -  Testator cùm adductus immodicis persuasionibus, testatus est, vel allectus ad sic, vel certo modo testandum, aut de rebus suis disponendum, vel ad iam conditum testamentum reuocandum, vel non reuocandum; tunc equidem dolus præsumitur; ibid. n. 21. -  Testatoris metus arguitur, ex persuasionibus multorum factis cum calliditae, ac variis molestiis; maximè si ille ægrotus erat, eod. cap. 22. n. 26. -  Testator si reliquit centum nummos distribuendos inter pauperes, poterit executor in maritandis virginibus distribuere, ibid. n. 82. -  Testatorem præsumi sanæ mentis fuisse, donec contrarium manifestissimè probetur, & ei qui sanam mentem negauerit, vel dementiam allegauerit probandi onus incumbit: quod exornatur dicto cap. 22. ex n. 91. vsque ad num. 103. -  Testator in codicillis recessisse non videtur à dispositis in testamento, sed ab his tantum rebus, quas reformauit, sicque in dubio interpretatio sumitur, quod testator in codicillis non videatur mutare ea, quæ in testamento disposuerat, eod. cap. 22. num. 167. -  Testator quod voluit tempore testamenti, semper postea voluisse præsumitur, ibid. n. 170. -  Testator si in testamento aliter disposuerit, quam inter viuos dixerat, per contrariam dispositionem censetur voluntatem suam mutasse, cap. 25. n. 30. -  Testatoris dispositio continens conditionem in honestam de iure, vel secundùm mores ciuitatis, reijcitur à matrimonio, provt hic adnotatur: & num. seq. ibid. num. 49. -  Testator in extremis constitutus, idest, moriens, & quasi extra terminos huius vitæ existens, de bonis suis testari & disponere potest, cap. 27. n. 1. dummodo articulatè loquatur. Et quando articulatè loqui dicatur? Et de cæteris ad propositum pertinentibus, dicto capite 27. ex num. 2. vsque ad num. 19. -  Testatoris dispositio in dubio ita interpretari debet, vt potius valeat, & sustineatur, quàm quod subuertatur; quod exornatur; cap. 29. num. 3. & c. 30. num. 4. & seq. -  Testator dum vocauit filios legitimos, & naturales, & legitimè natos, aut ex legitimo matrimonio procreatos, respexit originem, & principium nascendi, & considerauit natura, & non accidens; ideo legitimati postea per subsequens matrimonium non continebuntur. -  Quia non est nostrum extendere scripturas, cap. 31. num. 34. -  Testator non censetur se voluisse conformare cum dispositione iuris, si verba eius apertè repugnant, ibid. n. 77. -  Et facile recedi solet ab ea regula, ibidem, n. 78. -  Et valde debilis est illa præsumptio, nam sola non sufficit, nisi concurrat alia, ibid. n. 79. -  Testatoris dispositio late & benigne interpretari debet, non solum respectu institutionis, sed etiam fideicommissorum, & legatorum, & codicillorum, & quod omnia contenta in testamento, capite 32. num. 6. -  Testator quod censeatur minus grauare hæredem, non attenditur quoad fauorem coniunctæ personæ, ibid. n. 43. -  Testatoris dispositio ita in dubio accipi, & interpretari debet, vt videatur ipse magis diligere hæredem, quàm legatarium, & quanto minus possibile sit, hæredem ipsum grauare. -  Et hæc præsumptio regulariter procedit, regulariter namque legatario videtur testator hæredem præferre, cap. 33. n. 1. & quando contra, & de materia, ibidem, ex n. 2. cum seq. -  Testatoris verba impersonaliter prolata, intelliguntur grauamen, & executionem relictorum ad hæredem referre. -  Sicque onus in dubio præsumitur impositum hæredi, etiam si impersonaliter impositum sit onus, dicto cap. 33. num. 6. -  Testamentorum voluntates, & testamenta ex iuris communis dispositione optimè colligi, & interpretari; & vniuscuiusque voluntatem iuris dispositioni consentaneam esse præsumi; quia quilibet præsumitur voluisse id, quod lex ipsa disponit. -  Et sic voluntas testatoris interpretatur eo modo, quo interpretatur dispositio legis; & videtur testator in dubio suam dispositionem velle esse conformem iuri communi, aut etiam iuri municipali, & se cum eo conformare voluisse; & quando secus? & de materia, vide latè, cap. 35. per totum. -  Testatoris voluntas, & dispositio ex alterius pendere arbitrio non debet; & sic in alterius voluntatem non potest de iure conferri. -  Vbi etiam ratio assignatur. -  Et an institutionis hæredis respectu duntaxat id procedat, an verò legatorum, & fideicommissorum quoque respectu, tam de iure communi, quàm post leges Partitarum, & Tauri, remissiuè explicatur, cap. 36. num. 2. -  Argumentum ab vsu, & consuetudine testatoris, vel aliorum testatorum, non attenditur, quando de voluntate ad alium modum apparet, ibidem numero 67. -  Testatorem non præsumi mutasse, siue mutare voluisse iam à se dispositum, & ideo voluntatis mutationem in dubio non præsumi; nisi per allegantem ipsam mutationem, illa probaretur. -  Et sic potius præsumi durationem voluntatis in disponente super aliquo actu, quam correctionem, aut mutationem. -  Et potius debet voluntas restringi, quàm corrigi. -  Quod latius illustratur, & infinita Interpretum allegatione exornatur, cap. 37. num. 1. & per totum cap. -  Testator conficiendo codicillos, non censetur à dispositis in testamento recedere, nisi in his tantum, in quibus illa reformauerit. ibid. num. 8. -  Testator quando confecit duo testamenta contraria, tunc posterius præsumptionem facit, quod testator voluerit reuocare primum; & ideo mutatio, atque alteratio prioris voluntatis inducitur omnino, ibidem num. 31. -  Testator, quando restrictè & limitatè onus restitutionis fideicommissi iniungit primis filiis, hæredibúsque suis, tunc nullo modo præsumitur illud onus repetitum in substitutum, cap. 45. numero 12. -  Testator, qui voluit rem ad legatarium pertinere ad tempus, videtur velle post illud ad hæredem suum redire. ibidem num. 34. -  Etiam si hæres decedat ante ipsum legatarium, ibidem num. 35. -  Testator, si ita dixerit, si Caius filius meus hæres institutus, decesserit sine filiis, substituo hæredes Sempronij: fideicommissum transmittitur ad alios hæredes subsequentes, si primus, vel secundus hæres Sempronij decedat ante Caium filium hæredem institutum, cap. 56. num. 37. -  Testator non habet affectionem ad eos, qui non vocantur iudicio suo, sed extrinsecus, ibidem numero 41. & seq. -  Testatoris affectio cadit in eum, qui venit directè ex substitutione, non qui venit per obliquum. ibidem num. 42. -  Testatoris affectio quando dirigitur ad certos hæredes, venientes ex eius iudicio; idem operari hæredis mentionem simpliciter, quod hæredis scripti, aut infrascripti, ibidem num. 57. -  Testator, si plures habens domos, simpliciter legauit domum, & dubitetur de qua censuerit, præsumendum est legasse domum ordinariam habitationis, cap. 60. num. 11. -  Testator, vbi aliquid mandat fieri in foro, intelligitur de foro illius ciuitatis, in qua habitat, ibidem num. 12. -  Testator, si legauit Ecclesiæ parochiali, & duas habeat parochiales, præsumitur legasse illi, in qua magis ordinariè conuersabatur, ibidem numero 13. -  Testator, si iubeat aliquem domi suæ ali, de domo heredis loqui intelligitur, non de domo propria testatoris, ibidem num. 14. -  Per testes possunt probari, quæ à testatore dicta fuere, & à tabellione prætermissa, ita vt suum sortiantur affectum, cap. 19. num. 1. -  Testes quando omissum in scriptura supplere possunt, remissiuè, ibidem num. 7. -  Ad probandum omissum aliquid fuisse in testamento, errore, aut obliuione tabellionis; siue ad probandam voluntatem omissam, qui requirantur testes necessariò, ibidem numero 12. & multis seqq. -  Testes tot requiruntur in probando id quod sapit dispositionem, extendendo, vel addendo, quot requiruntur ad probandam dispositionem principalem. ibidem num. 21. & cap. præcedenti. num. 50. & c. 25. num. 29. -  Testium numerus in probandis indiciis idem requiritur, qui requiritur in probanda veritate, ibidem num. 27. -  Testium rogitus testamento, vsqueadeo est de eius substantia, vt alias testamentum sit nullum, cap. 20. num. 15. & vide infra num. 22. in fine. -  Testium rogitus per duos tantum testes, etiam non testamentarios probari potest, ibidem numero 16. -  Testes in testamento adhibitos, ciues, aut vicinos esse ipsius loci, in quo testamentum conditum est, duobus testibus, etiam non ciuibus probari potest. -  Testes in testamento descriptos, & adhibitos, præsumi fuisse rogatos, quia est solemnitas quæ tunc temporis potuit interuenire. eodem capite, 20. numero 21. -  Erratum circa qualitates extrinsecas testamenti, per duos tantum testes probatur, ibidem numero 38. -  Testes singulares non probant, capite 22. numero 124. -  Testes de auditu in facto recenti nullam faciunt fidem, ibidem num. 125. -  Testis vnicus non probat, nec iustificat, nec condemnat, ibid. num. 126. -  Testium, & notarij rogitus an pro substantia testamenti requiratur, & an præsumatur, & quot testibus probetur; remissiue, ibidem num. 127. -  Testis vnus contradicens testamento, non facit illud vacillare, quando contrarium deponunt alij testes, cap. 27. num. 10. -  Testes ad probandum furorem inducti, quales debeant esse; & qualiter deponere debeant, vt concludenter probent quem fuisse, vel non fuisse furiosum, remissiue, cap. 28. num. 27. -  Testes deponentes furore, tenetur causam, & rationem sui dicti reddere, etiam non interrogati, ibidem num. 28. -  Et talem, quæ concludat furorem ipsum, ibidem numero 29. -  Testes deponentes aliquem esse furiosum, vel non sanæ mentis, præferuntur testibus deponentibus de sana mente, quando meliorem rationem assignant, & verisimiliora deponunt, ibidem numero. 30. -  Et idem si testes vicini, consanguinei, aut medici deponerent de furore per veras causas significantes furorem, quia illis credendum magis esset, ibidem num. 51. -  Vel si cum eis concurrunt alia, vel aliqui testes, aut scripturæ partis aduersæ, eodem capite 28. numero 32. -  Aut magis in specie deponunt, ibidem numero 33. -  Testes deponentes de crudelitate & iudicio ad probandum furorem admittuntur, ibidem, numero 39. -  Tractantur multa, quæ non perficiuntur, & non veniunt ad conclusionem, & finalem effectum, cap. 21. n. 73. -  Per traditionem instrumenti, an, & qualiter dominium, & possessio transferatur, cap. 35. numero 40. -  Qualiter etiam per retentionem vsusfructus, ibid. num. 41. -  Et per clausulam Constituti, ibid. num. 42. -  Transactio quando ad specificata tantum restringatur; seu ad omnia alia, etiam non expressa extendatur, remissiuè, cap. 38. n. 9. & quando restringatur, vel non ad rem, & causam, super qua interposita est, vide late, cap. 42. -  Transactio de his tantum, super quibus lis pendet, fieri solet; & super re dubia, & lite pendente, seu metu futuræ litis: & super re iudicata non cadit; quod exornatur, dicto cap. 42. ex n. 26. cum sequent. -  Transmitti non potest ius nondum competens, & quando secus; vbi latè fideicommissi, & legati conditionalis transmittendi, vel non, materia, cap. 56. num. 65. -  Trebellianicæ, & falcidiæ materiam, & coniecturas; absolutè magis explicasse Recentiores nonnullos, qui enumerantur hoc loco, cap. 1. numero 7. -  Tutor potest sine solemnitatibus tradere rem à minore debitam vigore præcedentis contractus, capite 61. num. 24. & vide infra, numero 42. & seq. -  Tutor, qui emit rem à patre minoris defuncto, potest eam sibi tradere absque alia solemnitate, ibid. num. 27. -  Tutor, vel curator pro obseruantia contractus liciti, quem facit in rebus minorum, vtrum possit obligare bona illius generaliter absque decreto, ibid. num. 37. -  V -  VEnditor non tenetur solum tradere, sed etiam vacuam & liberam rem venditam. -  Et sic non sufficit traditio simplex rei venditæ ad consequendum pretium, sed debet venditor rem tradere liberam, & omni onere solutam, cap. 42. num. 82. -  Et ideo si venditor agat ad pretium, submouetur exceptione rei non traditæ. -  Et hæc dicitur doli exceptio. -  Quia petens pretium rei, quam non tradidit, locupletari affectat cum aliena iactura. -  Dolo autem videtur facere, qui cum alterius damno lucrum quærit, ibid. cum. 83. -  Venditor post traditionem etiam conueniri potest ab emptore, quamuis in re nulla inferatur molestia, vt rem alienam, vel alteri obligatam liberet, vel soluat, quanti minoris illam fuisset empturus, aut quanti eius interest, rem non esse obligatam, ibid. num. 89. -  Quod si emptor agere potest modo prædicto, multo magis excipiendo se defendere à pretij solutione, eod. cap. 42. num. 90. -  Venditioris ignorantia non nocet emptori, quominus venditor teneatur, si emptor fuerit deceptus, ibid. num. 92. -  Venditor vbicunque sciens non certiorem fecit emptorem de qualitate rei, propter quam res minoris valet tenetur ignoranti ad omne interesse. -  Si autem venditor ignorauerit, tenetur quanti minoris emptor fuisset empturus, si sciuisset. -  Vbi de intellecta l. 63. tit. 5. part. 5. remissiuè, ibid. num. 93. -  Venditor tenetur ea omnia exprimere, circa rem venditam, quæ emptorem possent à contrahendo retrahere, eodem cap. 42. n. 103. -  Qualitates etiam omnes rei venditæ explicitè & apertè explanare, & significare; nec sufficit si verbis generalibus, aut profusoriis explicet, ibid. num. 104. -  Imo etiam, ea quæ sunt extra rem, non modo quæ ab ipsa re dependent, tenetur venditori explanare, ibid. num. 105. -  Venditor, qui infra certum tempus poterat redimere, eo elapso amplius non poterit, cap. 45. n. 52. -  Verba dubia interpretationem, atque declarationem recipere ex quamplurimis, quæ remissiuè recensentur, cap. 4. num. 23. -  Verba dispositiua sufficere semper ad inducendum fideicommissum, siue testator cum grauato loquatur, siue cum honorato, cap. 5. num. 17. -  Verba quid sint, siue qualiter accipiantur in hac materia, qua de coniecturis, atque interpretatione vltimarum voluntatum sermo instituitur, cap. 6. num. 1. -  Verba ad quid inuenta, ibid. n. 2. & 4. & 5. -  In verbis quæ consideranda sint, & in quo consistat natura & intellectus verborum, ibid. n. 3. -  Hominum commercia sine verbis esse non potuisse, ibid. num. 4. -  Verborum effectus qui sint, remissiuè ibidem, n. 5. -  Ante omnia testamenti, siue dispositionis verba inpicere, atque maturè, & subtiliter considerare, & perpendere debemus, eodem capite 6. num. 7. & ibidem late de vi, & effectu verborum in hac materia, ex numero 13. vsque ad n. 47. -  Cum in verbis nulla est ambiguitas, non est facienda voluntatis quæstio, nec est locus coniecturis, dicto cap. 6. num. 48. -  Nam voluntas testatoris est intelligenda, vt verba sonant, ibid. num. 49. -  Et iuxta ipsa interpretatio fieri; ibid. num. 50. & exornatur vsque num. 54. & vide cap. 7. n. 8. & 14. & sequent. -  Verba de maiori in maiorem, vel de primogenito in primogenitum, vel de hærede in hæredem, vel de masculo in masculum, vel alia similia, inducere maioratum perpetuum, inter omnes qui ex familia testantis processerint, cap. 9. num. 42. & sequent. -  Idem in verbis, de descendente in descendentem, vel de antiquiori in antiquiorem, ibid. num. 43. -  Vel quando dicitur, quod bona transeant de vno ad alium, ibid. num. 44. -  Vel quod bona habeantur à masculis, ibid. n. 45. -  Et de ratione prædictorum ex mente communi tradita per Menochium, ibid. num. 46. -  Verbum masculos, multùm operari ad inducendam perpetuitatem, & conseruationem agnationis, vel familiæ, eod. cap. 9. n. 48. -  Verba potius impropriè, contra eorum naturam interpretanda, quam vt superflua reddantur, aut non operentur; ibid. num. 49. -  Verbum illud, de varon en varon, collectuum est, plures gradus, & successiones in se contineus, eodem cap. 9. num. 54. -  A verbis testatoris aliter non recedendum, quàm si manifestum sit, testatorem aliud sensisse. -  Et l. non aliter, & l. ille aut. §. cum in verbis. ff. de legatis 3. exornata nonnullis, remissiuè. -  Obseruata etiam, atque dilucidè adnotata, nonnulla, num. seq. quæ nullus Recentiorum ita distincte deduxerat, cap. 10. num. 10. & vide numeris seq. vsque ad num. 34. vbi optime in proposito. -  Verba testamenti vnico solùm teste declarari posse, cap. 19. num. 49. -  A verbis dispositionis expressis recedendum non est, cap. 25. n. 5. -  Verba geminata denotant magis enixam testatoris voluntatem, & ipsam augent, & apertius detegunt, ibid. n. 6. -  Verba semper debent intelligi verè, & naturaliter, & non ciuiliter per fictionem, c. 31. n. 27. -  Et quando possunt trahi ad duplicem sensum, naturalem scilicet, & ciuilem, potius trahenda sunt ad naturalem, ibid. n. 28. -  Verba dispositionis cui non conueniunt, nec etiam conuenit dispositio per ea importata, ibid. n. 32. -  Verba dispositionis cuiusque, etiam testamentariæ, interpretari, & accipi in dubio debent contra eum in cuius fauorem facta est, & qui eam producit, cap. 34. num. 7. -  Verba contractuum, & conuentionum interpretantur contra eum, qui se in illis fundat, & cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum, vel contractus initus. -  Et ibid. l. veteribus. ff. de pactis, allegatio vulgata exornatur nonnullis, ibid. n. 8. -  Verba obscura, siue dubia, vel ambigua contra quem interpretari debeant in testamentis, & vltimis voluntatibus eodem cap. 34. ex num. 2. -  Testatoris verba impersonaliter prolata, intelliguntur grauamen, & executionem relictorum ad hæredem referre. -  Sicque onus præsumitur in dubio impositum hæredi, etiam si impersonaliter impositum sit onus, cap. 33. num. 6. -  Verba si impersonalia sint circa onus per legatarium, vel fideicommissarium persoluendum; & incertum, cui dandum sit, præstari debet hæredi, ibid. num. 7. -  Verba, hagais mayorazgo, sunt intelligenda secundum communem vsum loquendi, & intelligentiam horum regnorum, cap. 36. num. 35. -  Verba inuestituræ debent recipere interpretationem à natura feudi, scilicet proprij, & regularis; non autem irregularis & improprij, ibidem, numero 42. -  Verbum volo, sui natura liberam & absolutam tribuit potestatem, etiam pro voluntate nulli legi alligatam, ibid n. 47. -  Verbum maioris virtutis, & potentiæ, cum verbo minoris potentiæ iunctum, illius significationem inflectere, & ad se tradhere, ibid. n. 48. -  Verbum libet, aut pro libito voluntatis, liberam, & absolutam voluntatis potestatem, facultatémque tribuit, ibidem. n. 49 -  Verba testamentorum sic debere intelligi & interpretari, vt superfluitatis vitium cesset omnimodo, nec sint sine effectu aliquid operandi; imo semper aliquid operentur, cap. 38. n. 1. -  Et verba quando dicantur superflua, nec ne; vitium etiam superfluitatis quando tolerari possit; & de omnibus ad materiam pertinentibus, vide latè dicto cap. 38. per totum. -  Verba in dubio intelligenda, atque accipienda esse in potentiori significatu; quod explicatur, atque exornatur, cap. 39. n. 1. & seq. vsque ad n. 7. -  Verba in specie, potius quam in genere sunt accipienda; quod explicatur, atque exornatur, dicto cap. 39. num. 8. & sequenti. -  Verba in dubio, purè & simpliciter sunt intelligenda, non autem secundum quid, ibid. n. 12. -  Verba simpliciter prolata, intelliguntur de actu simplici, non qualificato; ibidem numero 13. -  Et de digniori subiecto; eodem capite 39. num. 14. -  Verba in testamentis, in contractibus, & aliis dispositionibus quibuslibet accipienda, atque intelligenda esse per prius, & non per posterius; -  Vulgatum quidem fuisse, & multum allegabile Doctorum axioma. -  Et à quo dependet tota ferè fideicommissorum, & substitutionum materia, vt Alexand. Raudensis arbitratur, ibidem, n. 15. -  Et procedit, quando materia, de qua agitur, est stricta, siue sui natura strictè intelligenda; aut cum est odiosa, vt grauaminis, & similis: ibid. num. 16. -  Non tamen quando materia est fauorabilis, & nemini nociua, ibid. n. 17. -  Tunc namque verba, etiam simpliciter prolata per posterius etiam accipi, atque intelligi debent, ibid. -  Non etiam procedit, vbi adiecta est vniuersalis dictio, eod. cap. 39. n. 18. -  Vel vbi subiecta materia, aut adiuncta sic suadent, ibid. n. 19. -  Aut vbi dispositio per prius non haberet effectum, ibid. n. 20. -  Vel vbi euitatur maius odium, oneris, vel fideicommissi, ibid. n. 21. -  Aut euitatur absurdum, ibid. n. 22. -  Vel vbi ex præsumpta, & coniecturata mente, & voluntate testatoris aliud elicitur, ibid. num. 23. -  Et generaliter in quocunque casu, in quo menti disponentis non esset satisfactum; tunc namque intelligenda sunt verba per posterius quoque, vel alternatiuè, vel copulatiuè, vel subordinatè, ibidem, num. 24. -  Verba intelligenda, atque interpretanda semper eo respectu, & fine, quo prolata fuere, & non aliter; cap. 40. num. 1. -  Et restringenda ad illam causam, ob quam prolata sunt; ibid. num. 2. -  Et ad rem, super qua exprimuntur; ibidem, n. 3. -  Et secundum statum, & materiam, ad quam partes principaliter se præpararunt; ibidem, numero 4. -  Et in casu, cui adaptari possunt; ibidem, num. 5. -  Et secundum intentionem agentium, & disponentium regulantur; ibid. n. 6. -  Vel primariam, vel saltem secundariam; ibidem num. 7. -  Scilicet tempore actus gesti; eodem capite 40. numero 8. -  Quidquid postea contingat: ibid. num. 9. -  Id circo actus nostri voluntarij, aut verba, quibus geruntur, non operantur, nec operari possunt vltra intentionem, nec contrarium, aut alium effectum, aut finem, quàm quem intendebat disponens, ibid. num. 10. -  Verba posita ad ampliandum, non possunt restringere, ibid. n. 13. -  In fauorem alicuius quæ constituuntur, non debent in eius odium retorqueri, ibid. num. 14. -  Verba generalia adulatoria, siue complacentiæ, dispositionem non inducunt, nec obligant, eod. cap. 40. num. 16. & 18. cum sequent. -  Verba adulatoria directa ad honoratum, dispositionem non inducunt, nisi concurrat fauor libertatis, aut piæ causæ; ibidem, num. 18. -  Ex ipsis tamen coniectura, atque interpretatio voluntatis deducitur, quando ad grauatum diriguntur, eodem cap. 40. num. 19. -  Verba prolata per modum consilij non disponunt neque inducunt necessitatem, ibidem, numero 22. -  Ex verbis generalibus, siue generaliter prolatis à testatore, voluntatis eiusdem interpretationem, atque coniecturam sumi iuridicè, sic etiam ex verbis vniuersalibus: cap. 41. per totum. -  Et ibidem latè de vi, & effectu verborum generalium, & vniuersalium; & quemadmodum generaliter, aut vniuersalium accipiantur; quando etiam restringantur; & latè de omnibus ad propositum pertinentibus. -  Et ad ea, de quibus ille, qui dispositionem fecit, disponere potuit: ibid. num. 81. -  Verbum denotans genus, & quod etiam solet communicari, aut participari vni speciei, & sic quod recipitur in genere, & in specie, si in vltima voluntate, vel in alia dispositione adiiciatur, in materia odiosa sumitur interpretatio specifica, non autem generica, & sic potius in specie, quam in genere; si autem materia fauorabilis esset, in genere accipiendum est; eodem capit. 41. numero 82. -  Quod si verbum in specie sumi non potest, sumitur in genere, etiam in materia odiosa, ibid. n. 83. -  Vel in aliis casibus, de quibus vsque ad numerum 92. -  Verba contractus interpretantur contra eum, qui in illis se fundat. -  Et contra stipulatorem, qui potuit legem apertiùs dicere. -  Et contra eum, cuius causa, & ad cuius commodum conceptum fuit pactum, cap. 42. n. 28. -  Verba quouis modo, & quomodocunque, sunt vniuersalia, & omnia comprehendunt; similia inquam, & dissimilia, æqualia, & maiora expressis, ibid. num. 34. -  Verbum, quacunque, geminatum & vniuersale, includit etiam casus, qui non venirent sub simplici dispositione, & etiam improprios, & maiores expressis. ibidem, n. 35. -  Nam cum verba illa, alia causa, ad diuersas ab expressis referantur, sine dubio iuncta cum verbo, quacunque, omnes alias diuersas, & maiores includere debet, eod. cap. 42. n. 36. -  Quod si aliter diceretur, impropriaretur natura dictorum verborum, & verba illa, alia quacunque causa, essent penitus frustratoria, & superflua, quod dicendum non est; ibid. num. 37. -  Verba reciprocæ liberationis generalia, generaliter sunt intelligenda, ibid. num. 38. -  Ex verbis limitatis, siue limitatè, & restrictè appositis, voluntatis coniecturam deduci, atque interpretationem iuridicam fieri, cap. 45. num. 1. & sequent. -  Vbi, quod id procedit in fideicommissis, in substitutionibus, in legatis, & aliis dispositionibus quicuscunque, ibid. -  Verba posita ad demonstrandum, & non ad disponendum, non inducunt limitationem; nec restringunt, si aliter constat de demonstrato; ibidem, num. 53. -  Verba enunciatiua, an, & quando probent, aut dispositionem inducant, vel non, in omni actu, materia, & dispositione; & quando enunciatiua, quando etiam dispositiua dicantur, & de omnibus ad propositum pertinentibus; vide latè, cap. 46 per totum. -  Ex verbis præsentis, vel futuri temporis, & tempore etiam testamenti, aut factæ dispositionis, atque ex tempore in quod dispositio confertur, sumitur efficax & vrgens coniectura ad vltimam quamcunque voluntatem interpretandam capit. 49. num. 1. -  Verba, & dispositionem temporis præsentis, legata etiam non includere futura, sed intelligi iuxta tempus facti testamenti, multis exemplis Interpretes demonstrare, quorum nonnulla commemorantur, ibid. num. 9. -  Verba testamenti ex verisimili voluntate trahuntur ad futurum tempus, etsi essent præsentis temporis, ibidem, num. 12. -  Verbum ambiguum in testamentis, & vltimis voluntatibus cùm reperitur, de tempore futuro intelligitur, ibid. num. 14. -  Verba præsentis temporis collectiua, quomodo extendantur ad futurum? quod exornatur; & de verbis quoque indefinitis, seu generalibus agitur; ibid. num. 19. -  Voluntas testatoris ex contextu verborum omnium simul totius testamenti, aut dispositionis sumitur; efficáxque coniectura, & interpretatio deducitur, cap. 50. num. 1. -  Idcirco non vnam tantum clausulam testamenti, aut dispositionis; sed omnes debemus attentè perspicere, ibid. num. 2. -  Nam ex vnis clariùs, quàm ex aliis colligitur testatoris mens, & voluntas: ibidem, num. 3. -  Atque ex vicinis verbis, seu clausulis, aut scripturis vicinis, verbum ambiguum declaratur; ibidem, num. 4. -  Et sic ab iis, quæ præcedunt, & quæ sequuntur; præcedentia namque, & sequentia præbent coniecturam, eod. cap. 50. num. 5. -  A verbis coniectura sumpta præcedentibus, diuersa est ab ea, quæ ex sequentibus sumitur, ibidem, num. 6. -  Et sic duæ sunt separatæ coniecturæ, est à verbis præcedentibus, alia verò à sequentibus. -  Licèt eas malè nostri vnà misceant; sed alij rectè separant, vt hic adnotatur, ibid. num. 7. -  Verba sequentia, quamuis sint generalia, debent intelligi cum qualitate, aut iuxta rationem, naturámve præcedentium, ibid. n. 10. -  Si verbum multiplicem habeat sensum, & intellectum, debet intelligi secundum eam significationem, secundum quam reperitur in alia parte testamenti, eod. cap. 50 num. 20. -  Et verbum æquiuocum prolatum in vna parte dispositionis, intelligitur eodem modo in alia parte, ibid. num. 21. -  Ex verbis geminatis, siue multiplicatis, à testatore prolatis, colligitur eius mens, intentio, & voluntas, atque vehementior, & plenior interpretatio, & coniectura deducitur, c. 52. n. 1. -  Verba geminata efficacem, & magis efficacem, voluntatem demonstrant, & quamplurimos effectus producunt, de quibus, & de materia, vide latè dicto capite 52. per tot. -  Verba derogatoria testamenti, & alterius dispositionis cuiuslibet in testamento apposita, non obesse donationi inter viuos postmodum confectæ, nec inducere necessitatem repetendi verba derogatoria in eo prolata, siue specificam de illis mentionem faciendi, cap. 53. n. 33. -  Ex verbis demonstratiuè, siue, exemplificatiuè, (vt aiunt) prolatis, voluntatis atque intentionis testatoris coniectura, & interpretatio sumitur, cap. 54. num. 1. -  Verba demonstratiua, quæ dicantur, ibid. n. 2. -  Verba dispositiua, & taxatiua, quæ dicantur, numer. 5. -  Verba in dubio intelliguntur, atque præsumuntur apposita demonstratiuè magis, aut declaratiuè, quàm dispositiuè, aut restrictiuè, vel limitatiuè, ibidem, numer. 6. -  Verbum qualitatem aliquam significans, si adijciatur verbo dispositiuo, quod stet demonstratiuè; si executiuo, dispositiuè, & restrictiuè, ex sententia Bartoli, quæ hic expenditur, eod. cap. 54. numero 8. -  Verba hæc, quæ ad præsens est grauida, in institutione posthumi, stant demonstratiue, & non restrictiuè, provt hic adnotatur, ibid. num. 9. -  Ex ibidem explicatur, remissiuè materia, l. placet. ff. de liber. & posthu. -  Ex verbis conditionalibus, siue conditionaliter prolatis, voluntatis & intentionis testatoris coniectura desumi atque interpretatio fieri valet in casu dubio. -  Dispositiua namque declarantur, atque interpretantur à conditionalibus: sicut ècontra conditionalia, à dispositiuis, cap. 55. num. 1. & infra. num. 19. -  Conditionalia verba, siue conditionaliter prolata, etiam in testamentis, & vltimis voluntatibus, non operantur effectum dispositiuum, siue non disponunt, ibidem num. 15. -  Et ideo nec fideicommissum inducunt, sed nudi potius facti reputantur. ibid. -  Verba conditionalia disponunt, quando prolata sunt ab habente authoritatem disponendi, & creditur proferentem ita voluisse, ibid. num. 20. -  Ex verbis quoque sub modo relictis, aut modificatiuè prolatis, voluntatis testatoris coniectura colligitur, & interpretatio fit sæpissimè. -  Et superiora dispositionis declarantur, determinantur, & modificantur, ibid. num. 28. -  Verba infinitiui, & subiunctiui modi, qualiter interpretanda, & an præstent coniecturam ad interpretationem testamentorum, & vltimæ cuiuslibet dispositionis, cap. 58. num. 31. -  Verba distributiua qualiter interpretari debeant; remissiué, ibid. num. 32. -  Verborum testatoris interpretationem variari, secundum varietatem temporis, cap. 59. num. 3. -  Verbum quodcunque ratione adiuncti recipit limitationem, & extensionem, & declarationem, & naturam suam mutat, cap. 61. num. 4. -  Vinculum, siue maioratus, si semel instituatur irreuocabiliter, non potest reuocari de consensu primi vocati in præiudicium aliorum, capite 5. numer. 23. -  Pro virginibus dotandis quæ relinquuntur, non possunt in alium vsum; quantumcunque pium, etiam vt ingrediantur Religionem conuerti, capite 22. numero 83. -  Vita hominis durare præsumitur secundum vulgares regulas vsque ad centum annos; secundùm veritatem contrà, vt infra. num. 41. vbi l. finalis, C. de Sacrosanct. Eccles. exornatur remissiuè, capit. 13. numero 8. -  Vitam cuiuslibet hominis censeri vsque ad centum annos; communem illam traditionem, de qua suprà. num. 8. falsam esse, vt hic adnotatur, ibidem numero 41. -  Voluntas quid, & quid vltima voluntas, cap. 2. nu. 3. per totum num. vbi & quare vltima dicatur. -  Voluntas nostra, aut est concepta, aut prolata, aut scripta; cap. 3. num. 1. -  Concepta imperfecta est; prolata autem, vel scripta perfecta: ibidem num. 2. -  Et in dubio perfecta præsumitur. ibid. num. 3. -  Voluntatum vltimarum species quamplures ab Interpretibus constitui, vt hic adnotatur, ibid. nu. 4. -  Vltima voluntas ex crebriori & veriori sententia in quatuor species distinguitur, testamentum scilicet, codicillum, donationem causa mortis, & epistolam; ibidem, num. 5. -  Vltimam voluntatem, & dispositionem quamcunque, ita demum coniectura adiuuandam, atque interpretatione, fauorabili conseruandam, si in disponente voluntas, & potestas simul fuerit: cap. 5. num. 1. -  Si etiam iuris forma & solemnitas ab eo seruetur: -  Neque enim sufficit testatorem aliquid voluisse, nisi id potuerit. -  Nisi etiam debitis, & à iure probatis modis, & iuxta formam actum conficiat, ibidem. -  Sicut è contra non sufficit, testatorem aliquid facere potuisse, nisi id eum voluisse, atque expressim, vel tacitè (manifestè tamen) disposuisse apparuerit. -  Imo neque voluisse, neque etiam potuisse sufficit, si legis præcepto aut dispositioni non paruerit, legisvè ipsius formam, aut solemnitatem omiserit, ibidem, num. 2. -  Sic quamuis voluntas testatoris dominetur, & totum faciat in testamentis, & ideo præcipuè spectetur, atque obseruetur; -  Aliquando non valet: & de effectu potestatis, vel transgressionis dispositionis, aut præcepti legis, vt hic obseruatur, ibid. num. 3. -  Et sibi testator imputet, qui legem contempsit, quam obseruare debebat, ibidem, num. 4. -  Cum voluntas inanis sit, cum qua non concurrit iuris potentia, eodem cap. 5. num. 5. -  Dispositio quantumuis generalis debet intelligi de his, quæ sunt in potestate disponentis, cùm sic commodè accipi potest, ibidem num. 6. -  Actum omnem humanum voluntate, & potestate, & solemnitate confici & perfici: quod exornatur & latius declaratur. cap. 5. ex num. 9. cum seq. -  Voluntas testatoris attenditur, quando illa ex verbis testamenti, atque dispositionis in eo percipitur. capite 6. num. 16. -  Voluntatis nostræ testimonium nullum maius est, quàm qualitas inspecta verborum, ibid. num. 30. -  Voluntas hominis consistit in verbis, sicut facies in speculo, ibidem num. 32. -  Voluntas testatoris debet intelligi, vt verba sonant, ibidem num. 49. -  Et iuxta ipsa interpretatio fieri, ibidem, num. 50. -  Voluntatem testatoris in vltimis voluntatibus prædominari in omnibus, & tanquam reginam primum locum obtinere, & ideo præcipuè spectandam, atque obseruandam ad vnguem, & totum facere. -  Nec circunueniri debere, nec nimia verborum subtilitate subuerti. -  Sed potius inquirendum esse ante omnia, quid testator senserit, demonstrare seu significare voluerit. -  Provt hic adnotatur, & vulgatum illud axioma voluntatis præcipuè obseruandæ, & primum locum obtinenti, exornatum, atque comprobatum quamplurimis, remissiuè, cap. 8. num. 1. -  Voluntatem testatoris ad vnguem obseruandam, & prædominari, & totum facere, non solum expressam, sed etiam tacitam; ibid. num. 2. -  Modo expressis in testamento, siue ex legitimis coniecturis voluntas tacita colligatur ibidem numero 3. -  Testatori permissa censetur dispositio de omnibus; quæ expresse prohibita non reperiuntur; & quoniam sua dispositio est de genere permissorum, ad cap. 8. num. 4. -  Testatoris voluntatem & dispositionem ita interpretari semper debere, vt quantum poterat disponere, tantum voluisse, ac disposuisse dicatur, ibid. num. 5. -  Voluntatem testatoris aliquibus in casibus non seruandam, remissiuè, ibidem, n. 6. -  Voluntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quàm verba; & prædominari, ac totum facere, etiam si verba deficiant; & ita ex solis coniecturis induci, licèt ex verbis non constent, ex sententia quorundam. Contra verò ex sententia aliorum; de quibus, & accurata articuli resolutione, vide omnino cap. 8. -  Voluntatem testatoris in fideicommissis magis spectari, quàm verba; & prædominari, ac totum facere, etiam si verba deficiant. -  Et ita ex solis coniecturis induci fideicommissa, simplicia etiam, & perpetua, licet ex verbis non constent & quomodocunque appareat de voluntate, cap. 9. num. 22. -  Et id ipsum in maioratibus ita pariter sicut in fideicommissis statuisse permultos iuris Interpretes, vt hic adnotatur, ibid. n. 22. -  Voluntas testantis, quod voluerit maioratum instituere, comprehenditur ex his, quæ dixit ante testamentum, ibid. numero 56. -  Voluntas testatoris obscura, ex aliis in testamento expressis declaratur, ibid. n. 58. -  Voluntas testatoris ambigua, ex vicinis scripturis, hoc est ex his, quæ præcedunt, & quæ sequuntur, declarari debet; ibid. num. 61. -  Voluntas quæ non transit in dispositionem, attenditur, si ex coniecturis legitimis de ea constet, ibid. numero 79. -  Voluntatem testatoris dubiam, vel obscuram, siue ambiguam, ex variis rerum circunstantiis interpretationem semper iuuandam, cùm necesse fuerit: capite 10. num. 1. & seq. -  A verbis testatoris non aliter recedendum, quàm si manifestum sit testatorem aliud sensisse. -  Et ibid. l. non aliter, & l. ille aut ille, §. cum in verbis, ff. de legatis, 3. exornatæ nonnullis, ex n. 10. -  Voluntas testatoris potest allegari ad addendum, modò verba secundum aliquam significationem propriam, vel impropriam, seruire possint, aut conuenire; ibidem n. 32. -  Voluntas testatoris potest allegari ad detrahendum verbis, vt tantum verba significent, & fieri potest per legitimas probationes: ibid. n. 31. -  Testatoris solam sententiam, aut voluntatem non esse idoneam, neque efficacem ad producendum aliquem effectum, dispositiuè, nisi vltra testator processisset ad dispositionem faciendam, c. 11. n. 1. -  Et consequenter testatoris voluntatem non attendi, nec alicuius effectus reputari, quæ non transiuit in dispositionem, ibid. n. 2. & exornatur, latiùsque explicatur, vsque ad num. 21. -  Voluntas, & intentio concedentis debet inspici in concessione emphyteusis, sicut & in cæteris contractibus. c. 13. n. 3. -  Testatoris voluntas, vel ex verbis constat, vel ex coniecturis; cap. 17. n. 3. -  Et sufficit quòd sit declarata ex coniecturis, ib. n. 4. -  Velle enim aliquid dicitur ille, cuius voluntas colligitur ex coniecturis, & præsumptionibus, ibid. numero 5. -  Et huiusmodi voluntas testatoris coniecturata, siue præsumpta, ita operatur, ac si verbis expressa fuisset; ibid. numer. 6. -  Dicitur enim expressa, quæ ex coniecturis colligitur & per eam euidenter constare de intentione testatoris, & si verbis expressa non fuerit, ibid. n. 7. -  Et sic debet seruari, sicut voluntas verbis expressa, ibid. n. 8. -  Immo & specialiter prouisum dicitur, quod ex mente, aut intentione disponentis apparet per coniecturas, eodem cap. 17. n. 9. -  Scriptum etiam illud censetur, quod ex coniecturis, & præsumptionibus colligitur, ibid. n. 10. -  Et propter vim coniecturarum recedimus à præsumptione inducta à legali dispositione; siue legis præsumptio non attenditur in substitutionibus, vbi constat de contraria mente testatoris, saltem ex coniecturis; eod. cap. 17. n. 11. -  Ac denique coniecturæ plurimùm possunt, & fortiter euincunt; in perscrutanda testatoris vltima voluntate, ibid. n. 12. quod exornatur vsque ad num. 17. -  Voluntatis testatoris interpretatio plena periculi est, & persæpè in illius cognitione errare solemus, capit. 18. num. 24. -  Ambulare enim dicimur in tenebris, cum agimus de interpretanda mente testatoris, cum quo loquuti non sumus, & qui non potest modò mentem suam aperire, ibid. n. 25. -  Nec de mente hominis nullum certum testimonium est, quia soli Deo nota est; ibid. n. 26. -  Ideo magis inhærendum est verbis certis, quam menti imaginariæ, ibid. num. 27. -  Ad probandam voluntatem testatoris contrariam primæ directæ, & vniuersali dispositioni, idem testium numerus requiritur, qui ad ipsam expressam dispositionem necessarius est: c. 19. n. 22. -  Quemadmodum in testamento reuocando, eadem solemnitas exigitur, quæ in eo conficiendo desideratur, ibid. n. 23. -  Ad probandam testatoris voluntatem per coniecturas, & coniecturas ipsas (quibus quis innititur) probandas, solemnis requiritur numerus testium, qui ad probandum ipsum testamentum requiritur; intelligendo prout statim dicitur: ibidem. num. 24. -  Voluntas testatoris per coniecturas probanda, vel coniecturæ ipsæ ex quibus voluntas ipsa resultat, quare probari debeant per solemnem numerum testium ad probationem vltimæ voluntatis requisitum, eod. cap. 19. n. 26. -  De probanda testatoris voluntate, non dispositiua, sed declaratoria, cùm agitur, duo tantùm testes sufficiunt: ibid. n. 28. & 29. etiam inhabiles, & singulares, imo & vnus solus testis sufficit, ibid. num. 44. & seq. -  De voluntate, & dispositione testatoris, vbicunque quæstio non est, nec agitur de ea probanda, sed duntaxat de probanda aliqua qualitate, siue circunstantia extrinseca, etiam si sit substantialibus, pro validitate dispositionis, duo testes ad eius probationem sufficiunt, cap. 20. n. 1. -  Idque generaliter procedit in omnibus qualitatibus, ac circumstantiis extrinsecis, ex sententia communi, ibid. n. 2. -  Voluntatis imperfectæ defectus, dicitur defectus à lege naturali procedens, in quo leges non dispensant, cap. 21. num. 32. -  Voluntatis imperfectio in dubio non præsumitur, ibid. n. 46. -  Idque magis, & magis coadiuuatur, quando Notarius, qui testamentum ipsum conscripsit, adiecisset clausulam illam, actum, &c. ibid. n. 47. -  Voluntas expressa facit cessare tacitam, quæ colligitur ex coniecturis per legis interpretationem, c. 23. n. 2. -  Facit etiam cessare dispositionem legis, ac præsertim coniecturalem, dispositio testatoris expressa, ibidem, num. 3. -  Voluntas testatoris in testamentis totum facit; & in primis seruari debet; ea etenim, tanquam regina primum locum obtinet, & in omnibus dominatur, cap. 25. num. 2. -  Et tanquam lex obseruanda est modis omnibus, ib. num. 3. -  Nam facit, vt quod scriptum est in testamento valeat, ibid. num. 4. -  De voluntatis declaratione cum agitur, quia actus est iam in esse productus, voluntas probatur per duos testes. -  Si verò agatur non de declaranda voluntate iam inducta, sed de probanda voluntate inducenda, & de cuius substantia non apparet, iidem testes necessarij sunt, qui in ipsa dispositione interuenerunt, nec duo sufficiunt, ibid. num. 25. -  Voluntas non modò ex verbis colligitur, sed etiam ex conatu, signis, nutu, vel sono vocis confusæ percipitur, cap. 27. n. 33. -  Voluntas affirmatiua, caput versùs pectus inclinando, deducitur ibidem, num. 34. -  Voluntas signis demonstrata, expressa dicitur, ibid. num. 35. -  Voluntas testatoris sono etiam tubæ, vel cornu demonstratur, & percipitur, ibid. num. 36. -  Voluntas & consensus percussione etiam palmarum probatur, ibid. num. 37. -  Et inde infertur ad legatum à marito vxori factum, quo maritus ipse vxoris manum adstrinxit, ibid. num. 38. -  Voluntas percipitur etiam ex voce aliquantulum confusa, vt si interrogatus aliquis, an Titio leget, vel an filium suum talem melioret, respondeat, an alium? cur non? & similia verba, ibid. num. 39. -  Ex sententia Authoris caute procedendum, in omnibus predictis casibus, ne fraus facilè committatur, & vt signa omnia satis certa, & dilucida videantur; ibid. num. 40. -  Voluntates vltimæ strictè interpretandæ non sunt, cap. 32. nu. 2. -  Sed potius extensiuam, quàm restrictiuam interpretationem recipiunt, ibid. num. 3. -  Voluntatis mutatio, an, & quando præsumatur, vide capite 37. per totum. Et littera M. supra verbo, Mutatio. -  Vltima quæque voluntas, sicut & dispositio alia quæcunque coniecturatur, atque interpretatur ex tempore, & secundum tempus, in quod confertur; cap. 49. num. 21. -  Et facta vno tempore, & quoad sui effectum in aliud collata, iudicatur secundum tempus, in quod dirigitur; neque tempus quo fit ipsa dispositio attenditur, ibid. num. 22. -  Vnde quoad validitatem ipsius, tempus, in quod confertur, inspicitur. -  Quod procedit, quando substantia actus confertur, in tempus prohibitum, secus verò si executio sola, vt inferiús num. 27. ibid. num. 23. -  Voluntas testatoris, quantumcunque firma, & expressa, ex causa postea superueniente, aut emergente, infringi & alterari, siue mutari, & non seruari potest; quoties verisimile sit, quod testator ita voluisset, aut expressisset, si talem causam sciuisset; eàmve cogitasset, cap. 59. n. 1. -  Idcirco recedi potest à voluntate testatoris ex causa, quæ post eius mortem emergat, ibid. num. 2. -  Commutatio voluntatis testatoris fieri potest ex mutatione status rerum, & qualiter, & per quem facienda, ibid. num. 38. & vide litt. C. verbo Commutatio, vbi de materia Clement. quia contingit, de religiosis domibus, & Trident. Sess. 22. cap. 6. -  Voluntas testatoris colligitur ex vsu loquendi intelligendi, & vtendi, cap. 62. num. 8. -  Voluntas testatoris in primis seruari debet, ea enim tanquam regina primum locum tenet, in omnibus dominatur, & totum facit. capit. 64. num. 3. -  Et tanquam lex modis omnibus adimpleri debet, ibid. num. 4. -  Voluntas testatoris ita demum seruari debet, si sit legitima, & iuri consona; secus verò si legibus sit interdicta, cap. 64. num. 55. -  Voluntas testatoris non omnis, nec semper est sequenda per filium, sed potius non seruanda, quando est circa ea, in quibus disponere non potest; aut contra leges vniuersales; vel contra bonos mores, ibid. num. 56. -  Vocati nomine collectiuo post aliquem, pro rata, & in viriles & æquales partes succedunt, cap. 5. num. 20. -  Vocationes factæ certarum personarum ad certa bona, personales, & non reales dicuntur, cap. 9. num. 18. -  Vox est instrumentum voluntatis, & intellectus rationis; cap. 6. n. 34. -  Tubáque cordis est lingua loquentis, hinc adagium, & exempla Socratis, & Diogenis, ibidem, numero 35. -  Vsus testatoris attenditur, cap. 62. n. 7. -  Vtile per inutile non vitiatur in separabilibus, ac maximè in testamentis, c. 13. num. 13. -  Vtilitatem suam procurans, non præsumitur facere, vt alij noceat, etiam si in consequentiam inferatur damnum tertio, cap. 22. n. 108. -  Vtile per inutile non vitiatur in testamentis, sed dispositio testatoris firma remanet in eo, in quo ipse disponere potuit; cap. 64. num. 24. & seq. -  Substitutio vtiliter, & secundum formam legis facta, non debet per inutilem vitiari, ibidem, numero 25. -  Vtile per inutile non vitiatur in his, quæ separationem recipiunt: quod exornatur, ibidem, numero 26. -  In indiuiduis, & in his, quæ commodam diuisionem recipere non possunt, vtile per inutile vitiatur, ib. num. 27. -  Vxori donata mariti contemplatione, marito acquiruntur, eíque, vel hæredibus eius soluto matrimonio sunt restituenda, cap. 5. n. 29. -  Vxor marito mortuo, an, & qualiter bona eius pro dote retinere possit, cap. 37. n. 36. -  Et an pro legatis & aliis vltra dotem, ibid. FINIS. [Vol. 5] Titlepage Content is forthcoming!